Τεύχος 366

ΑΡ. 3 6 6 - Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Σ 1 9 9 6 - Δ Ρ Χ 1. 500

Επωνύμως: Φ ρ 0 τυ Γερμανοξ Ρεπορτάζ: Ινστιτούτο Βιβλίού & Ανάγνωσής^

Βικέλας Βιζυηνός Έσσε Ζενέ Καβάφης Κάλβος Κονδυλάκης Κρισναμούρτι Λόντον Λυκούδης Λώρενς Μαβίλης Μητσάκης Νιρβάνας Παπαδιαμάντης Πολυλάς Ροΐδης Σολωμός Σοπέν Σουίφτ Τολστόι Φιτζέραλντ Χατζόπουλος Χέμινγουεϊ

25 χρόνια 25 βιβλία 250 δραχμές

Καστανιώτης

Μικρά τσέπης

ησύγχρονη

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜ ΑΤΑ/

Ε Λ Λ Η ΝΙΚ Η Λ Ο ΓΟ ΤΕ Χ Ν ΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ 20+1 ιστορίες από το διαγωνισμό του Elle (1996) ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΔΑΦΝΗ Μάρσα Ματροΰχ και άλλες παράξενες ιστορίες ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Ιστορίες της σιγανής βροχής ΑΝΔΡΟ ΥΛΑΚΗΣ ΜΙΜΗΣ Ο Μυστικός Νοέμβρης (ΜυθιστόρημαΜ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥ ΛΕΝΤΙΤΣΙΑ Μακρινός κόσμος (Μυθιστόρημα) ΓΑΛΑΝΟΣ ΑΛΕΚΟΣ Με το Σταυρό και τό ξίφος (Αφηγηματικό Συναξάρι) ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΝΤΟΡΑ Ο μεγάλος θυμός {Μυθιστόρημα) ;; ; ΓΚΙΩΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Το περίπτερο (Αφήγημα) ΕΥΑΓΓΕΛΙΔΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Κωνσταντίνος (Μυθιστόρημα) ΖΑΡΟΚΩΣΤΑ ΚΑΤΕΡΙΝΑ Το καθαρό χάδι (Νουβέλα) ΖΕΗ ΑΛΚΗ Νεανική φωνή (Διηγήματα) ΘΕΟΤΟΚΑΣ ΝΙΚΟΣ - ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΚΩΣΤΑΣ Οι αχινοί (Μυθιστόρημα) ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗ ΙΩΑΝΝΑ Με τη γλώσσα των χεριών (Μυθιστόρημα) ΚΑΣΟΛΑΣ ΜΗΤΣΟΣ Ο Πρίγκιπας (Οβίος και η ποΧίτεία του πρίγκιπα Σκαψίδα) (Μυθιστόρημα) ΚΑΤΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Το παράπονο του Οδυσσεα (Μυθιστόρημα) ΚΙΖΗΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ Ο Μάγος (Μυθιστόρημα) ΚΟΛΥΒΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Μετανάστες στον άλλο κόσμο (Διηγήματα) ΚΟΡΡΕΣ ΜΑΝΟΛΗΣ Φυλής 380β (Μυθιστόρημα)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΚΥΡΙΑΖΗΣ ΝΙΚΟΣ Παιχνίδια με τη φωτιά (Μυθιστόρημα) ΜΑΓΡΙΖΟΥ-ΣΑΪΑΣ ΒΕΑΤΡΙΚΗ Στην Πολυξένη (Μυθιστόρημα) μ Ά ΜΕΓΑΛΟΥ-ΣΕΦΕΡΙΑΔΗ ΑΙΑ Η γυναίκα της άμμου (Μυθιστόρημα) * Σαν το μετάξι (Μυθιστόρημα) ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Γκαρσονιέρα για παλιά βιβλία (Διηγήματα) ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ ΑΜΑΝΤΑ Γιάντες (Μυθιστόρημα) ΜΠΟΥΛΩΤΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Το κορίτσι (Μυθιστόρημα) ΜΠΡΑΜΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Ότσι τσιόρνιγια (Μυθιστόρημα) ΝΟΛΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Τα θολά τζάμια (Διηγήματα) ΞΑΝΘΟ ΥΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Το τρένο με τις φράουλες (Μυθιστόρημα) ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΝΤΙΝΟΣ Περίπτωση μολότωφ (Μυθιστόρημα) ΠΑΝΑΓΟΥ ΕΜΥ Ο έρωτας έβλεπε στη θάλασσα (Μυθιστόρημα)1 ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ ΑΛΕΞΗΣ Ζαΐδα ή Η καμήλα στα χιόνια (Μυθιστόρημα) ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Χωρίς κίνητρο (Μυθιστόρημα) ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΘΑΝΑΣΗΣ Η πλατεία (Μυθιστόρημα) ΠΑΤΕΡΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Το αγόρι (Μυθιστόρημα) ΡΟΚΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ Ένας επικίνδυνος γλυπτής (Διηγήματα) ΡΟΥΣΣΟΣ ΤΑΣΟΣ Ο Οδυσσέας (Μυθιστόρημα)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΣΕΧΙΔΟΥ ΓΙΩΤΑ Άγαμος Έρως (Μυθιστόρημα) ΣΙΩΤΗΣ ΝΤΙΝΟΣ High light (Διηγήματα) ΣΜΠΩΚΟΥ ΕΛΕΝΗ Ημερονύχτια (Μυθηηόρτμια) ΣΟΛΔΑΤΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Το αίνιγμα (Μυθιστόρημα)

|

ΣΟΥΡΟΥΝΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ Μισόν αιώνα άνθρωπος (Αφηγήματα) ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΑΝ ΝΑ ΜFIN YU II ΡΕΑΝΕ ΠΟΤΕ ί. Μητροπόλεις (Μυθιστόρημα) ΣΦΥΡΙΔΗΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ Ψυχή μπλε και κόκκινη (Μυθιστόρημα) ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ Η κόρη της Ανθής Αλκαίου (Μυθιστόρημα) ΤΣΙΤΑΣ ΜΑΚΗΣ Πάτυ έκτου Πετρούλα (Διηγήματα) ΦΑΚΙΝΟΣ ΑΡΗΣ Οι παράνομοι (Μυθιστόρημα) ΧΑΝΤΖΗ ΟΛΓΑ Ο έρωτας δεν είναι πάντα τοκογλύφος (Μυθιστόρημα) ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ Ακτή στο φως του χειμώνα (Διηγήματα) ΕΛ Λ Η Ν ΙΚ Η Λ Ο ΓΟ ΤΕ Χ Ν ΙΑ / Π Ο ΙΗ Σ Η ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ ΝΑΝΟΣ Ανιδεογράμματα * Ήλιος ο δήμιος μιας πράσινης σκέψης ΚΑΚΟΥΛΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Μονσινιόρ ΚΑΝΑΒΟΥΡΗΣ ΚΩΣΤΑΣ Όταν το κρύο

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

(σν«τχαα)

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ / ΠΟΙΗΣΗ (^ « ) ΚΥΠΑΡΙΣΣΗΣ ΠΑΝΟΣ Φόδρες της νύχτας ΛΙΟΝΤΑΚΗΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ Ο Μινώταυρος μετακομίζει ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΩΣΤΑΣ Πατρίδα το αίμα ΠΕΠΕΛΑΣΗ ΜΑΡΙΕΤΤΑ Πλοηγός ΤΖΑΝΕΤΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Τα ζώα της Κυριακής ΤΣΙΑΜΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Κήπος με ρίζες στο φεγγάρι ΤΣΟΛΑΚΗΣ ΑΑΕΚΟΣ Ευτύχιος ΦΩΣΤΙΕΡΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ Η σκέψη ανήκει στο πένθος ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ ΘΑΝΑΣΗΣ Στον ήλιο μοίρα

Ο Μ Η ΡΟ Σ ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ (Π ρ ό λ ο γ ο ς - Μ ετάχρραση - Ε π ιλ ε γό μ εν α )

ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Ραψωδία δ: Τα εν Λακεδαιμόνι Ραψωδία ν: Οδυσσέως απόπλους - Άψιξις εις Ιθάκην Ραψωδία ξ: Οδυσσέως προς Εύμαιον ομιλία Ραψωδίες α-μ

Μ ΑΡΤΥΡΙΕΣ - ΒΙΟΓΡΑΦ ΙΕΣ ΛΕ ΚΛΕΖΙΟ Ντιέγκο και Φρίντα ΡΑΜΙΡΕΣ ΝΤΑΡΙΕΛ ΑΛΑΡΚΟΝ -ΡΟΝΤΡΙΓΚΕΣ ΜΑΡΙΑΝΟ Οι επιζήσαντες σύντροφοι του Τσε

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Μ ΑΡΤΥΡΙΕΣ - ΒΙΟ ΓΡΑΦ ΙΕΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΟΡΙΣΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ Γυναίκες εξόριστες στα στρατόπεδα του Εμφυλίου (Χίος- Τρίκερι -Μακρόνησος-ϊ^-Στράτψ, 1948-1954) i-is ΤΣΑΚΙΡΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ Ένας άλλος κόσμος (Σχέδια από το νοσοκομείο κρατουμένων «Άγιος Παύλος», 1963-1964)

Μ Ο Ν Ο Π Α Τ ΙΑ ΤΟ Υ ΛΟΓΟΥ ΒΑΛΕΡΥ ΠΩΛ Η κρίση του πνεύματος d

Τ Α Ξ ΙΔΙΩ Τ ΙΚ Η Λ Ο Γ Ο ΤΕ Χ Ν ΙΑ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΙΑ Χίλιες και μία νύχτες στο Πακιστάν * Νιχάο Κίνα ΚΗΛΥ ΕΝΤΜΟΥΝΤ Αλβανικό ημερολόγιο - Ο δρόμος προς το Ελμπασάν ΜΙΛΛΙΕΞ-ΓΚΡΙΤΣΗ ΤΑΤΙΑΝΑ Οδοιπορικό στην Ινδία (κασσέτα)

Β ΙΒ Λ ΙΟ Θ Η Κ Η ΤΟ Υ ΕΡΩΤΑ ΑΝΩΝΥΜΟΥ Κόκκινο στο γυναικωνίτη ΑΝΩΝΥΜΟΥ Η ξαναμμένη Αφροδίτη ΑΝΩΝΥΜΟΥ Η κρυφή ζωή μου - 1. Τα χρόνια της νιότης μου (Αυτοβιογραφία ενός ανώνυμον Βικτοριανον, τιον αφιέρωσε τη ζωή τον στον έρωτα)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ ΑΝΩΝΥΜΟΥ Η αφέντρα και ο σκλάβος ΑΝΩΝΥΜΩΝ Η Πέρλα (η Μέρες από τη ζκή μιας διάσημης γυναίκας) —Μαριάννα ΜΠΟΪΤΟ ΚΑΜΙΛΟ Ένα σώμα ΝΟΥΖΕ ΠΩΛ Ερωτική ζωή ΣΟΥΑΖΙ ΦΡΑΝΣΟΥΑ-ΤΙΜΟΛΕΟΝ Οι αναμνήσεις του αββά ντε Σουαζί που ντυνόταν σαν γυναίκα

Θ ΕΑΤΡΟ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΣΜΙΛΗ Τρεις τρελοί και δυο ανόητοι φέρνουν χαιρετίσματα από τον κυρ-Ου'ίλλιαμ ΡΙΚΑΚΗ ΛΟΥΚΙΑ ΣουρεαλΕΡΩΣ ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ ΛΕΝΟΣ Ωραία φάση ΚΑΡΛΟ ΓΚΟΛΝΤΟΝΙ Υπηρέτης δυο αφεντάδων

ΑΡΧΕΙΑ ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜ Ο Υ ΓΚΑΡΙΓΚ ΕΜΜΑΝΟΥΕΛ Τα σουρεαλιστικά παιχνίδια (Μάρτιος 1921 - Σεπτέμβριος 1962)

VIDEO ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΣΤΑΚΗΣ Μια σπάνια συνομιλία με το μεγάλο συλλέκτη και κριτικό τέχνης Αντρέα Παγουλάτο

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ ΓΚΡΙΝ ΤΖΩΡΤΖ ΝΤΟΖ Η ένορκος ΜΑΡΓΚΟΛΙΣ ΣΕΘ Δεσμός αίματος ΜΠΕΪΝΜΠΡΙΤΖ ΜΠΕΡΙΛ Μια απίστευτα μεγάλη περιπέτεια ΧΑΪΑΣΕΝ ΚΑΡΑ Στριπτίζ

ΔΟ Κ ΙΜ ΙΑ ΑΓΓΕΛΙΚΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ Φάρος στη σιωπή (Κείμενα για τη ζωτικοί το έργο τον Μόνον Χατζιδάχι) ΔΕΡΤΙΛΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Β. Αεί παίδες απαίδευτοι (Σχόλια περί εθνικισμού, πλούτον και παιδείας) ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΗΣ Βυζάντιο και νεοελληνική διανόηση «μεσοΰντος του 19ου αιώνα» ΚΛΩΝΑΡΗΣ ΧΑΡΗΣ Χειραφέτηση - Παιδαγωγικές και πολιτισμικές προϋποθέσεις ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ Μ’ εξακόσιες λέξεις ΚΟΤΑΜΑΝΙΔΟΥ ΕΥΑ Με λογισμό και μ όνειρο (Πολιτιστικές επιφνλλίδες) ΛΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ερωτική πρόβα στο θάνατο ΛΕΚΑΤΣΑΣ ΠΑΝΑΓΗΣ Το Θειον Βρέφος (Θρησκειολογική θεώρηση) ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ Το κρασί του Γουστάβου (Αφήγημα σινικής αρχαιολογίας) ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Συμβάσεις έντυπης έκδοσης και αναδρομική εφαρμήτου ν. 2121/1993 ΝΤΟΥΝΙΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ Λογοτεχνία και πολιτική στον μεσοπόλεμο (Τα λογοτεχνικά περιοδικά της Αριστερός, 1924-1936) ΠΑΝΑΡΕΤΟΥ ΑΝΝΙΤΑ Παντελής Πρεβελάκης - Οι δρόμοι του ζωντανού χρόνου

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ

ΔΟΚΙΜΙΑ

(συνέχεια)

ΠΛΝΤΑΖΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΟΜΗΡΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ I. Ο εξομηρισμός της αρχαίας Ελλάδας και Το πρόβλημα των Μυκηνών

ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ ΚΩΣΤΗΣ ~ Λάδια ξίδια ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ο κήπος ΠΟΥΧΝΕΡ ΒΑΛΤΕΡ Κείμενα και αντικείμενα ΣΙΔΕΡΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Ιστορία του Νέου Ελληνικοί Θεάτρου (1794-1944) Τόμος 2 Τόμος 3 Τόμος 4 ΤΡΙΒΙΖΑΣ ΣΩΤΗΡΗΣ ρ Το σουρεαλιστικό σκάνδαλο (Χρονικό της υποδοχής τον υπερρεαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα) ΤΣΙΑΝΙΚΑΣ ΜΙΧΑΛΗΣ Το ταξίδι του Φλωμπερ στην Ελλάδα ΤΣΙΩΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Θεωρία της λογοτεχνίας ΦΑΡΟΣ ΦΙΛΟΘΕΟΣ (πατήρ) Βάδιζε υγιαίνων - Το νόημα της υγείας και της νόσου

Φ Ω ΤΟ / Μ Ν Η Μ Η ΑΛΕΞΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Τα εικονοστάσια της Λακωνίας ΝΤΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ Μικρή νεοελληνική ιχθυονωπογραφία

Π ΕΡΙΟ ΔΙΚ Α ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Ανοιξιάτικες (Τεύχος 3)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΣΥΛΛΟΓΕΣ Ε.Λ.Ι.Α. ΑΔΑΜΗ-ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΗ ΜΑΡΩ Τάματα - Ο άνθρωπος * Τάματα και Θάματα

ΚΛΑΣΙΚΗ Β ΙΒ Λ ΙΟ Θ Η Κ Η ΒΕΡΝ ΙΟΥΛΙΟΣ Το χρυσό ηφαίστειο (Μυθιστόρημα) ΝΤΕΦΟ ΝΤΑΝΙΕΛ Μολ ΦΛάντερς (Μυθιστόρημα) ΤΖΕΪΜΣ ΧΕΝΡΙ Το πορτρέτο μιας κυρίας (Μυθιστόρημα) ΧΑΓΚΑΡΝΤ ΧΕΝΡΙ-ΡΑΪΝΕΡ Οι θησαυροί του βασιλιά Σολομώντα ΩΣΤΙΝ ΤΖΕΪΝ Υπερηφάνεια και προκατάληψη (Μυθιστόρημα)

ΞΕ Ν Η Λ Ο ΓΟ ΤΕ Χ Ν ΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦ ΙΑ ΑΪΝΤΟΥΣ ΤΖΑΝΙΣ Ο Βίτο αγαπά την Τζέραλντιν (Ιστορίες) ΑΛΚΟΤ ΛΟΥΙΖΑ ΜΕΫ Μοιραία ερωτική καταδίωξη (Μυθιστόρημα) ΑΝΩΝΥΜΟΣ Προεδρικά χρώματα (Ένα πολιτικό μυθιστόρημα) ΒΟΛΜΑΝ ΟΥΙΛΙΑΜ Ιστορίες ενός πεταλούδα (Μυθιστόρημα) * Πόρνες για την Γκλόρια (Μυθιστόρημα) ΓΙΟΣΙΜΟΤΟ ΜΠΑΝΑΝΑ Σαύρα (Μυθιστόρημα) ΓΚΟΛΝΤΙΝΓΚ ΓΟΥΙΛΙΑΜ Η διπλή γλώσσα (Μυθιστόρημα) ΔΙΑΣ ΧΕΣΟΥΣ Τα αρχικά της γης (Μυθιστόρημα)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

(σννέχεια)

ΔΟΝΟΣΟ ΧΟΣΕ Στέψη (Μυθιστόρημα) ΕΣΣΕ ΕΡΜΑΝ Οι μεταμορφώσεις του Πίκτορ (Ένα ερωτικό παραμύθι) ΖΙΟΝΟ ΖΑΝ Ο Μύλος της Πολωνίας (.Μυθιστόρημα) ΙΜΠΑΡΓΚΟΥΕΝΓΚΟΪΤΙΑ ΧΟΡΧΕ Δυο εγκλήματα (Μυθιστόρημα) ΚΑΒΑΜΠΑΤΑ ΓΙΑΣΟΥΝΑΡΙ Η λίμνη (Μυθιστόρημα) ΚΡΕΒΕΛ ΡΕΝΕ Εγώ και το σώμα μου ΛΕΣΙΝΓΚ ΝΤΟΡΙΣ Αναμνήσεις ενός επιζώντος (Μυθιστόρημά) ΜΕΡΙΚΕ ΕΝΤΟΥΑΡΝΤ Το ταξίδι του Μότσαρτ στην Πράγα (Νουβέλα) ΜΙΣΙΜΑ ΓΙΟΥΚΙΟ Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ

Γ Ό ναός της αυγής (Μυθιστόρημα) Δ Ό εκπεσών άγγελος (Μυθιστόρημα) ΜΟΝΤΙΑΝΟ ΠΑΤΡΙΚ Κυριακές του Αυγούστου (Μυθιστόρημα) ΜΟΥΡΑΚΑΜΙ ΧΑΡΟΥΚΙ Σκληρή χώρα των θαυμάτων και το τέλος του κόσμου (Μυθιστόρημα) ΜΠΑΛΖΑΚ ΟΝΟΡΕ Το πουγκί - Γκομπσέκ (Νουβέλες) ΜΠΕΝΕΔΕΤΙ ΜΑΡΙΟ Ευχαριστώ για τη φωτιά (Μυθιστόρημα) ΜΠΕΝΙ ΣΤΕΦΑΝΟ Η Συμμορία των Ουρανίων (Μυθιστόρημα) ΜΠΕΣΑ-ΛΟΥΙΣ ΑΓΚΟΥΣΤΙΝΑ Η κοιλάδα του Αβραάμ (Μυθιστόρημα) ΜΠΟΥΛΓΚΑΚΩΦ ΜΙΧΑΗΛ Η μυθιστορία του κυρίου Μολιέρου (Μυθιστόρημα) ΝΟΜΠΕΛ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΕΙΚΟΣΤΟΣ ΑΙΩΝΑΣ. Οι λόγοι των συγγραφέων που τιμήθηκαν με

το βραβείο (1901-1995)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ (<Μρ,„} ΝΤΕΣΝΟΣ ΡΟΜΠΕΡ Ελευθερία ή έρωτας! Και πένθος αντί πένθους ΟΕ ΚΕΝΖΑΜΠΟΥΡΟ Τσάκισέ τα από μικρά, σκότωσέ τα από παιδιά (Μυθκπόρψια) ΟΝΤΑΑΤΖΕ ΜΑΪΚΛ Ο Άγγλος ασθενής (Μυθιστόρημα) ΠΕΝΑΚ ΝΤΑΝΙΕΛ Σαν ένα μυθιστόρημα ΠΙΡΑΝΤΕΛΛΟ ΛΟΥΙΤΖΙ Χάος (Διηγήματα) ΠΟΥΙΓΚ ΜΑΝΟΥΕΛ Στους τροπικούς νυχτώνει νωρίς (Μυθιστόρημα) ΡΟΥΟ ΖΑΝ Τα πεδία της τιμής (Μυθιστόρημα) ΣΑΛΤΙΚΟΦ-ΣΤΣΕΝΤΡΙΝ ΜΙΧΑΗΑ Η ιστορία μιας πόλης (Μυθιστόρημα) ΣΑΝΤΟΣ ΧΕΣΟΥΣ ΦΕΡΝΑΝΤΕΘ Οι καβαλάρηδες της αυγής (Μυθιστόρημα) ΣΟΝΕΤ ΣΕΡΙ Πέρα από το όριο (Μυθιστόρημα) ΣΤΑΡΝΟΝΕ ΝΤΟΜΕΝΙΚΟ Το άλμα με τα μπαστουνάκια (Μυθιστόρημα) ΤΖΙΑΝ ΦΙΛΙΠ Η ραχοκοκαλιά (Μυθιστόρημα). ΦΕΡΕΪΡΑ ΒΕΡΖΙΛΙΟ Για πάντα (Μυθιστόρημα)

ΞΕ Ν Η Λ Ο ΓΟ ΤΕ Χ Ν ΙΑ / Π Ο ΙΗ Σ Η ΧΙΝΥ ΣΕΪΜΟΥΣ Ποιήματα (Επιλογή από το έργο του) (Μετάφραση: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Α Π Ο Ψ Ε ΙΣ ΚΛΙΝΤΟΝ ΡΟΝΤΑΜ ΧΙΛΑΡΥ Χρειάζεται ένα χωριό Χ ΙΟ Υ Μ Ο Ρ ΜΟΖΕΡ ΦΡΙΝΤΧΕΛΜ - ΠΟΥΤ ΚΛΑΟΥΣ Η Βαβέλ του (μη) καπνίσματος; ΜΠΟΣΤ Το λεΰκοιμά μου Σκίτσα του Μποστ ίΙ*®?κίτσα και κείμενα Σκίτσα 73-74 ΑΘ Λ Η Τ ΙΣ Μ Ο Σ ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗΣ ΜΑΝΩΛΗΣ Υπόθεση Μπόσμαν (Επανάσταση στον ευρωπαϊκό αθλητισμό) Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η / ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ ΓΕΩΡΓΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Η πρώτη μακροχρόνια ελληνοτουρκική διένεξη ΚΟΥΛΜΑΣΗΣ ΠΕΤΡΟΣ Οι πολίτες του κόσμου. Ιστορία του κοσμοπολιτισμού (Μετάφραση: Κωστής Παπαγιωργης) ΝΤΟΥΜΠΡΙΝΙΝ ΑΝΑΤΟΛΙ Εμπιστευτικά ΟΟΥΕΝ ΝΤΕΪΒΙΝΤ Βαλκανική Οδύσσεια ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ - ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (Τομέας Διεθνών Σπουδών) ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΣ. Η μακρά πορεία προς την ενσωμάτωσηΕλληνικά διπλωματικά έγγραφα (Επιστημονική επιμέλεια -Έρευνα: Λένα Αιβάνη - Φωτεινή Κωνσταντοπονλον)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Π ΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ ΜΟΡΙΣ ΝΤΕΣΜΟΝΤ Ο θαυμαστός κόσμος του βρέφους ΜΠΕΝΕΤ ΣΤΗΒ & ΡΟΥΘ 365 μέρες χωρίς τηλεόραση, 365 δημιουργικές ιδέες για σας και το παιδί σας ΤΡΑΪΝ ΜΕΧΤΧΙΛΤ - ΤΖΟΠΕ-ΣΤΕΝΓΚΛΕ ΙΝΓΚΡΙΝΤ Παιχνίδια για παιδιά προσχολικής ηλικίας

ΦΙΛ ΟΣΟ Φ ΙΑ ΚΡΙΣΝΑΜΟΥΡΤΙ Σημειώσεις

Ψ Υ Χ Ο Λ Ο ΓΙΑ - Ψ Υ Χ Α Ν Α Λ Υ Σ Η - Ψ Υ Χ ΙΑ Τ Ρ ΙΚ Η ΜΠΟΡΝΤ ΡΟΜΠΕΡΤ Δεξιότητα συμβουλευτικής στο χώρο εργασίας ΤΣΙΑΝΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ (Επιμέλεια) ΒΑΣΙΚΗ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ 2. Εφηβεία (Τόμος Β1) 3. Εφηβεία (Τόμος Β2)

ΤΕ Χ Ν Η ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Η μοναξιά του Γιοχάνες Μπραμς ΜΙΚΕΛΙΔΗΣ ΝΙΝΟΣ-ΦΕΝΕΚ 200 ταινίες από τον παγκόσμιο κινηματογράφο ΜΥΤΑΡΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Το μοντέλο της βίας ΧΑΡΙΤΟΣ ΑΧΙΛΛΕΑΣ Η τέχνη του μακιγιάζ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ

Ν Ε Υ ΡΟ ΕΠ ΙΣ ΤΗ Μ Ε Σ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΡΥ ΤΖΟΖΕΦ Τι γνωρίζουμε για τον εγκέφαλο (Ενα αλφαβητάρι για τον εγκέφαλο και το νενρικό σύστημα) ΣΑΚΣ ΟΛΙΒΕΡ Ξυπνήματα

Σ Υ ΓΧ ΡΟ Ν Η Β ΙΒ Λ ΙΟ Θ Η Κ Η ΓΙΑ Τ Η Ν Ψ Υ Χ Α Ν Α Λ Υ Σ Η ΚΑΙ Ψ Υ Χ Α Ν Α Λ Υ Τ ΙΚ Η Ψ Υ Χ Ο Θ Ε ΡΑ Π Ε ΙΑ ΣΑΛΤΖΜΠΕΡΓΚΕΡ- ΟΥΙΤΕΝΜΠΕΡΓΚ ΙΣΚΑ ΧΕΝΡΙ ΤΖΑΝΑ - ΟΖΜΠΟΡΝ ΕΛΖΙ Η συναισθηματική εμπειρία της μάθησης και της διδασκαλίας

Ψ Υ Χ Α Ν Α Λ Υ Τ ΙΚ Η Β ΙΒ Λ ΙΟ Θ Η Κ Η ΓΙΑ ΤΟ Π Α ΙΔΙ ΚΑΙ Τ Ο Ν ΕΦ Η ΒΟ ΝΤΙΛΙΣ ΝΤΟΟΥΖ & ΜΑΙΡΗ ΜΠΟΣΤΟΝ Ο διαπροσωπικός κόσμος του παιδιού ΣΑΛΤΖΜΠΕΡΓΚΕΡ-ΟΥΙΤΕΝΜΠΕΡΓΚ ΙΣΚΑ ΡΑΝΤΦΟΡΝΤ ΠΑΤ - ΤΑΣΤΙΝ ΦΡΑΝΣΙΣ -ΧΟΞΤΕΡ ΣΙΡΛΕΫ Ο ψυχοθεραπευτής του παιδιού. Προβλήματα που αντιμετωπίζουν παιδιά και νεαρά άτομα ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ 2. ΣΤΑΪΝΕΡ ΝΤΕΜΠΟΡΑ Κατανοώντας το παιδί σας (1 έως 2 ετών)

ΕΣΩ ΤΕΡΙΣΜ Ο Σ - ΑΠ Ο Κ ΡΥ Φ Α ΚΟΥΤΣΟΥΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Η χαμένη γνώση της Βίβλου (Γένεση II) ΑΚΕΝΑΤΟΝ. Ο πρίγκιπας του φωτός

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΟ Λ Ο Γ ΙΑ - Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Λ Ο Γ ΙΑ ΒΟΡΝΙΝΓΚ ΑΓΓΕΛΙΚΗ Ιστορία του πολιτισμού ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΩΤΗΡΗΣ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ IV. Αρχές της κοινωνικής Οργάνωσης ΚΟΤΣΩΝΗ-ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΙΒΥΛΛΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΩΤΗΡΗΣ Ανθρωπολογία και Ιστορία ΝΤΥΜΟΝΤ ΛΟΥΪ Εισαγωγή σε δύο θεωρίες της κοινωνικής ανθρωπολογίας ΒΑ ΣΙΚ Η Β ΙΒ Λ ΙΟ Θ Η Κ Η ΤΟ Υ Ν Η Π ΙΑ Γ Ω Γ Ο Υ ΓΚΛΟΝ ΤΟΜΑΣ Εισαγωγή στην ψυχολογία της παιδικής ζωγραφικής ΖΑΝ ΖΩΡΖ Η δύναμη των παραμυθιών ΤΣΟΛΑΚΗ Δ. ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ Δραστηριότητες - Α' Προμαθηματικά Τ Ε Χ Ν Η ΓΙΑ Π Α ΙΔ ΙΑ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΤΣΟΚΛΙΣ Ο Άγιος Γεώργιος και το φίδι ΖΙΡΑΡΝΤΕ ΣΙΛΒΥ - ΜΕΡΛΩ-ΡΟΝΤΥ ΚΛΑΙΡ - ΣΑΛΑΣ ΝΕΣΤΟΡ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ 1. ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ - Η τέχνη του Λεονάρντο 2. ΣΑΓΚΑΛ - Οι μουσαμάδες του Σαγκάλ 3. ΠΙΚΑΣΟ - Οι πίνακες του Πάμπλο 4. ΤΖΟΤΟ - Οι τοιχογραφίες του Τζότο Π Α ΙΔΙΚ Ο Θ ΕΑΤΡΟ ΣΑΙΝΤ ΕΞΥΠΕΡΥ ΑΝΤΟΥΑΝ Ο Μικρός Πρίγκιπας (Θεατρική διασκευή: Μίμης Κουγιονμτζής)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ

ΒΙΒ Λ ΙΑ ΓΙΑ Π Α ΙΔΙΑ ΕΩΣ 9 ΕΤ Ω Ν ΚΟΥΤΑΛΟΥ ΜΑΡΙΑΝΝΑ Οι άνθρωποι είναι περίεργοι. ΛΑΝΓΚΛΕΫ ΤΖΟΝΑΘΑΝ Τα τρία γουρουνάκια Η Κοκκινοσκουφίτσα Χάνοελ και Γκρέτελ Η Χρυσομαλλουσα κι οί τρεις αρκούδες ΜΑΝΔΑΡΑΚΑ ΣΜΑΡΑΓΔΑ Το παραμύθι της Ασπροπαπουτσίτσας ΜΑΝΤΟΥΒΑΛΟΥ ΣΟΦΙΑ Αλφα βήτα χάχανα Η απόφαση είναι δική σου * ΜΑΡΙΝΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Η γιορτή των ζώων * Αν είχα... ΜΟΡΜΠΙΚ ΚΑΣ Η κουκουβάγια πετάει Ο κάβουρας γραπώνει ΜΠΑΤΕΡΓΟΥΕΡΘ ΝΙΚ ΠΕΡΣΥ - Ο ΦΥΛΑΚΑΣ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ

Ο λόξιγκας της αλεπούς Ο θυμωμένος λαγός Το μπαλόνι του σκαντζόχοιρου Ο ασβός κάνει μπάνιο ΜΠΟΥΛΩΤΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Ο Κάδμος, η σκυλίτσα του και το φεγγάρι ΠΑΠΑΔΑΚΗ ΑΘΗΝΑ Ο ήλιος κρυώνει ΒΙΒΛΙΑ-ΑΦΙΣΕΣ 1. ΜΑΡΤΕΝ ΖΑΝ-ΦΡΑΝΣΟΥΑ - ΟΜΠΙΝΕ MAPI Στη ζούγκλα Στο αγρόκτημα

1996

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΜΙΚΡΑ ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ ΟΥΟΛΣ ΑΝΓΚΛΟΥΝΤ ΤΖΟΟΥΝ Ο χρόνος είναι στρογγυλός , ,, Κοιτάζοντας απ’ το παράθυρο Η αγάπη είναι ένα μοναδικό συναίσθημα Η άνοιξη είναι ένα νέο ξεκίνημα ΡΙΚΑΚΗ ΛΟΥΚΙΑ Σ’ αγαπώ γιατί σ’ αγαπώ Σ’ αγαπώ ακόμα γιατί... ΣΟΦΟΥ ΚΩΣΤΙΑ Σ’ αγαπώ, σ’ αγαπώ, που με βάζεις; ΙΣ ΤΟ ΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η ΒΙΒΛΟ ΜΟΥΝΤΕΣ ΜΑΤΘΑΙΟΣ Καινή Διαθήκη (Εικόνες: Γ. Κόρδης) · Παλαιά Διαθήκη (Εικόνες: Γ. Κόρδης) Η Μ ΕΡΟ ΛΟ ΓΙΑ Και πάλι μαζί Το ημερολόγιο των Oscar Ν Ε Α Ν ΙΚ Η Β ΙΒ Λ ΙΟ Θ Η Κ Η 172.

173.

ΝΙΤΣΑ ΤΖΩΡΤΖΟΓΛΟΥ Γειτονιά με τον ουρανό

ΜΑΤΟΥΛΑ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ-ΤΟΛΚΑ Το Τουρκάκι, εγώ και το Αραπάκι 174. ΖΑΝ ΖΟΥΜΠΕΡ Τα παιδιά του Νώε 175.

176.

177.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΝΙΤΣΑ ΤΖΩΡΤΖΟΓΛΟΥ Χωρίς σύνορα

ΜΑΡΤΙΝ ΑΝΤΕΡΣΕΝ ΝΕΞΙΟΥ Πέλε ο κατακτητής ΕΡΝΕΣΤ ΣΙΤΟΝ ΤΟΜΠΣΟΝ Τα αγρίμια που γνώρισα

Ν Ε Α Ν ΙΚ Η Β ΙΒ Λ ΙΟ Θ Η Κ Η 178.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΚΟΥΜΑΔΩΡΑΚΗΣ Ο κυνηγός των μαργαριταριών 1 79.1. Δ. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Και... μια βιτρίνα στο καράβι

ΕΦ Η Β ΙΚ Η Β ΙΒ Λ ΙΟ Θ Η Κ Η 8. ΑΝΝ ΦΑΪΝ Ο Γουρλομάτης 9.

ΕΛΕΝΗ ΣΑΡΑΝΤΙΤΗ Κάποτε ο κυνηγός...

10. ΣΥΝΘΙΑ ΒΟΪΤ Αναζητώντας τον πατέρα τους Ψτ.

11.

ΣΟΥΖΑΝ ΚΟΥΠΕΡ Ο γκρίζος βασιλιάς

12.

ΤΖΙΛΙΑΝ ΚΡΟΣ Λύκος

13. ΤΖΙΛ ΠΕΪΤΟΝ ΟΥΟΑΣ Η δάδα (Η κπορία μιας μυστηριώδους και συναρπαστικής αναζήτησης) 14. ΕΣΘΕΡ ΧΟΤΣΙΓΚ Η απέραντη στέπα 15.

ΠΑΣΚΑΛ ΓΚΑΡΝΙΕ Κυνηγημένα

1 7 .1. Δ. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Απαγορεύεται η αγάπη 18. ΜΟΚΑ Κάπου αλλού ή Τίποτα δεν είναι τόσο άσπρο ή τόσο μαύρο.

19. ΜΠΡΙΖΙΤ ΛΟΖΑΡ Το αγόρι της παραλίας 20. ΑΝΙΕΣ ΝΤΕΖΑΡΤ Δε σ’ αγαπώ, Πάουλους

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΠΑΙΔΙΚΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ / ΣΕΙΡΑ: ΣΚΙΟΥΡΑΚΙ ΠΙΛΑΒΙΟΣ ΝΙΚΟΣ Ο ΠΑΡΑΜΥΘΑΣ

1. Το τσίρκο 2. Ο παραμυθάς - Ο μάγος του γαλάζιου βουνου ΣΟΥΡΟΥΝΗΣΑΝΤΩΝΗΣ Το μπαστούνι ΧΟΡΤΙΑΤΗ ΘΕΤΗ Ο Ρήγας της ρίγανης και άλλα παραμυθία Ο λαγός που ξέρει τόσα λάχανο του τρων τη γλώσσα

ΧΡ ΙΣ Τ Ο Υ ΓΕ Ν Ν ΙΑ Τ ΙΚ Α ΒΙΒ ΛΙΑ ΑΝΤΕΡΣΕΝ ΧΑΝΣ ΚΡΙΣΤΙΑΝ Ο Χιονάνθρωπος Το κοριτσάκι με τα σπίρτα ΓΚΡΑΧΑΜ ΚΕΝΕΘ Η πρωτοχρονιάτικη αταξία του Μπέρτυ ΜΑΚ ΚΟΝΙΚΟ ΧΙΛΤΟΝ Χριστουγεννιάτικες κατασκευές ΜΑΡΟΥΛΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ Αγέλαστη πολιτεία και οι καλικάντζαροι ΝΙΣΤΕΡ ΕΡΝΕΣΤ Ο Αϊ-Βασίλης έρχεται Χριστουγεννιάτικα παιχνίδια Χιονισμένες μέρες Χριστουγεννιάτικες χαρές ΝΤΙΚΕΝΣ ΚΑΡΟΛΟΣ Χριστουγεννιάτικη ιστορία (Σε 24 βιβλιαράκια-στολίδια για το χριστουγεννιάτικο δέντρο)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ

«ΤΟ ΒΙΒ Λ ΙΟ Τ Η Σ ΖΩΗ Σ > ΣΥΖΗ ΤΗ ΣΕΙΣ ΜΕ Τ Ο Ν Θ Α Ν Α Σ Η ΛΑΛΑ ΠΡΩΤΗ ΣΕΙΡΑ Τνγκμαρ Μπέργκμαν Χάρολντ Πίντερ Τάκις Μποστ Κλάουντιο Αμπάντο Τομ Ρόμπινς Λέων Καραπαναγιώχης Μάνος Χαχζιδάκις Ζυράννα Ζατέλη Άλεν Γκίνσμπεργκ

ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Ουμπέρτο Έκο Σλάβα Ροσχροπόβιχς Μίλχος Σαχχουρης Βαγγέλης Πίτερ Πρέστον Κενζαμπούρο Ό ε Αλέκος Φασιανός Γούντυ Άλλεν Εμίρ Κουστουρίτσα Σέιμους Χίνυ

1996

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ ΒΙΚΕΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Η άσχημη αδελφή και άλλα διηγήματα ΒΙΖΥΗΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ποίος ήτον ο φονεΰς του αδελφού μου ΕΣΣΕ ΕΡΜΑΝ Οβροχοποιός ΖΕΝΕ ΖΑΝ Ο σκοινοβάιης

ΚΑΒΑΦΗΣ Κ. Π. Ερωτικά ποιήματα ΚΑΛΒΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ Ωδαί (Εκλογή) ΚΟΝΔΥΛΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο μαύρος γάτος και άλλες ιστορίες ΚΡΙΣΝΑΜΟΥΡΤΙ Γράμματα σε μια νεαρή φίλη ΛΟΝΤΟΝ ΤΖΑΚ Ο γιος του λυκου ΛΥΚΟΥΔΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Η ξένη του 1854 ΛΩΡΕΝΣ NT. X. Με άγγιξες ΜΑΒΙΛΗΣ ΛΟΡΕΝΤΖΟΣ Τα Σονέτα και άλλα ποιήματα ΜΗΤΣΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ Τα θεάματα του Ψυρρή ΝΙΡΒΑΝΑΣ ΠΑΥΛΟΣ Ιστορία ενός εγκλήματος ΝΤΙΚΕΝΣ ΚΑΡΟΛΟΣ Η ζωή του Κυρίου μας ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ο ξεπεσμένος δερβίσης και άλλα διηγήματα ΠΟΛΥΛΑΣ ΙΑΚΩΒΟΣ Ένα μικρό λάθος και άλλα διηγήματα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ ΡΟΪΔΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Αθηναϊκοί περίπατον και άλλα ΣΟΛΩΜΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι και Η Γυναίκα της Ζάκυθος ΣΟΠΕΝ ΚΕΪΤ Το φιλί ΣΟΥΙΦΤ ΤΖΟΝΑΘΑΝ Η μάχη των βιβλίων ΤΟΛΣΤΟΪ ΛΕΩΝ Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς ΦΙΤΖΕΡΑΛΝΤ ΣΚΟΤ Έρωτας μέσα στη νύχτα ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Τάσω ΧΕΜΙΝΓΟΥΕΪ ΕΡΝΕΣΤ Ο γέρος και η θάλασσα

Ε Π ΙΚ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ ΚΑΙ Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ ΜΑΚ ΚΟΜΠΣ ΜΑΞΟΥΕΛ - ΕΪΝΣΙΝΤΕΛ ΕΝΤΝΑ ΟΥΙΒΕΡ ΝΤΕΪΒΙΝΤ Τα ΜΜΕ και η διαμόρφωση της κοινής γνώμης

Σ Κ Ε Ψ Η Χ Ρ Ο Ν Ο Σ ΚΑΙ ΔΗ Μ ΙΟ Υ ΡΓ Ο Ι ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ Β. - ΓΚΙΩΝΗΣ Δ. Καλύτερα στον τυπογράφο παρά στον ψυχίατρο ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΑΣΠΑΣΙΑ Εκτός σκηνής ΠΕΠΕΛΑΣΗΣ ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ Στην άκρη του κόσμου (Γαστουνη-Μπέρκλεϊ)

1996

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα ραφεία: Ζαλόγγου

11,106 78 αθηνα, fax: 382.25.30 11,106 78 αθηνα, fax: 384.24.31 Πηγής 3,106 78 αθηνα ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ: 330.12.08

ίκη πώληση: Ζαλόγγου

βιβλιοπωλείο: Ζωοδόχου

γραφείο Θεσσαλονίκης: Αριστοτε'λους τηα.:

7,546 24 θες lAONIKH, (031) 270.391 - fax: (031) 271.659

£ ι α β ά ζ < υ ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 366 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1996

Σύνταξη: 33.01.239 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315 Fax: 33.01.315 Ιδρυτής: ΠερικλήςΑθανασόπουλος Διευθυντής: ΓιώργοςΓαλάντης Αρχισυντάκτης: ΗρακλήςΠαπαλέξης Σύνταξη: ΚατερίναΓρυπονησιώτη, Βασίλης Καλαμαράς, ΗρακλήςΠαπαλέξης, ΒάσωΣπάθή, ΚαίτηΤοπάλη. Υπεύθυνηοικονομικών: ΒάσωΣπάθή Συνδρομές:ΑθανασίαΣπάθή Διαφημίσεις: ΗρακλήςΠαπαλέξης Καλλιτεχνικήεπιμέλεια: ΝένηΡαις Επιμέλεια-Διορθώσεις: ΒίκυΚωτσοβέλου Στοιχειοθεσία- ΗλεκτρονικήΣελιδοποίησηφιλμ-Μοντάζ: ΕΝΤΥΠΟο.ε, ΖωοδόχουΠηγής48,τηλ.:38.36.058- 38.12.373 ΕκτύπωοηΕξωφύλλου:ΑλέξανδροςΣπύρου Βύρωνος9, Δάφνη,τηλ.: 97.51.207 ΕκτύπωσηΕσωτερικού: ΓιώργοςΤσιροβασίλης, ΠαλαιόςΚαβάλας38,τηλ.: 59.87.678 Βιβλιοδεσία: Μ.Φουντουλάκης, Παπανικολή13,Αιγάλεω,τηλ.: 5987432 Διανομή: ΝέοΠρακτορείοΤύπου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α ια β α ζ ω - Α κ ο ύ ω - Β λ έ π ω _____________________ 27BestSeller 2 8 Βραχυγραφίες 3 0 Επωνύμως Με αφορμήτηΛαμπέ­ τη... Γθάψειο ΦρέντυΓερμανός 3 3 Αλληλογραφία Γθάψουν:ΔημήτβοςΙ. Χατζόπουλος, Βασ. Ραψαηλίδης, Κων/νοςΚορίδης,ΔημήτριοςΛιάρος 3 7 Ρεπορ­ τάζ Ινστιτούτο Βιβλίου και Ανάγνωσης Γράψει η Δίλυ Εξαρχοπούλου 4 1 Συνέντευξη ΟΡολάνΕτιένμιλάειστηνΙωάνναΠαπασπυρίδουγιατα150χρόνιατης ΓαλλικήςΑρχαιολογικήςΣχολής 4 4 Μελέτη Ηαυτοκτονία και η αυτονό­ μηση, ένα δρώμενο κάθαροης στην ποίηση του Νίκου Β. Λαδά Γθάψει ο Βρασίδας Καραλής50 Εξώστης Οτσελεμεντέςτου Χολιγουντιανού Γράψει ο ΓιάννηςΔεληολάνης 5 2 Κοντρόλ Γυάλινο «Φαρενάιτ» Γράψει ο Κώστας Πάρλας 5 4 Τα Παλιά 'Οτανφτάσει ο κόμποςστοχτένι Διήγημα τηςΓθλάτειας Καζαντζάκη 5 8 ΤΟ ξένο βιβλίο Βιογραφίες από την Αγγλία Επιμέλεια Ηλίας Μαγκλίνης 6 0 Λιλιπούτεΐα Απαντούν οι: Νίκος Κυριαζής, Λύσανδρος Παπανικολάου και Δημήτρης Τσιμπουκίδης Α φ ιέ ρ ω μ α : Χ ω ρ ισ μ ό ς 6 8 Μ.Γ. Μερακλής: Ο χωρισμός του ταξιδιού 7 3 Μάριος Μπέγζος: Σχέση και Σχάση 7 7 Φ.Δ. Δρακονταειδής: Ο μεγάλος χωρισμός 7 9 Ιωάννης Ν. Μπασκόζος: 'Των πεθαμένων φύλλων ο θρήνος ο βουβός”... ή οι μεταμορφισμοί του χω­ ρισμού 8 2 ΝίκοςΔήμου:Τοποτέ και το πουθενά (απόσπ. απότο βιβλίο “Παρ’ όλα αυτά”) 8 4 Boris Izrael: Οαποχωρισμός και η κουβέρτα 8 7 Πέννυ Κούτρα:Ανώ­ δυνος χωρισμός σπι σύγχρονη αμερικανική λογοτεχνία 8 9 Περικλής Σψυρίδης: Οχωρισμός στον έρωτα

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ____________________________________ 9 6 ΗΑγγλίδασυγγραφέας ΠατΜπάρκερ (βραβείοBooker ’95) μιλάει στο διαβάζω.

Τησυνέντευξηπήρε ο Ηλίας Μαγκλίνης

Π Α ΡΟ Υ ΣΙΑ Σ Ε ΙΣ__________________________________ 1 1 6 Μόλις κυκλοφόρησαν ΓΘάψουνοι: ΤπίκαΔημητρούλια,ΑίλυΕξαρχοπού­ λου, ΒασίληςΚαλαμαράς, ΚώσταςΚαλημέρης, ΓώργοςΚεντρωτής, ΠόλυΚρημνιώτη, Νίκη Κώτσιου, Κωνσταντίνος Δ. Μαλαψάντης, Σωτήρης Ντάλης, Κωστής Ντινόπουλος, Χρίστος Παπαγεωργίου, Τάσος Παππάς, Γάννης Παπαδάτος, Ερρίκος Ράης,Δημήτρης Ταατσούλης 1 3 4 Υηόέκδοσίν Επιμέλεια Β. Καλαμαράς

Κ ρ ι τ ι κ έ ς ________________________________________ Ιδιοκτήτης-Εκδότης: ΓιώργοςΓαβαλάς&ΣΙΑΕ.Ε.

Κεντρικήδιάθεση: Αθήνα: «Διαβάζω» Α.Μεταξά26, Αθήνα10681 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντροτουβιβλίου»Λασσάνη9τηλ. 237.463 Σύνθεσηεξωφύλλου: ΝένηΡάις

1 3 9 Πολιτική ΜαρίαςΔαμανάκη: Το θηλυκό πρόσωπο της εξουσίας Γράψειο Δημήτρης Ταατσούλης 1 4 2 Ελληνική Πεζογραφία Σώτης Τριανταφύλλου: Σάββατο βράδυ στηνάκρη τηςπόλης Γθάψειη Νίκη Κώτσιου 1 4 4 Ξένη Πεζο­ γραφία Μίλαν Κούντερα: Η βραδύτητα Γθάτρει ο Φ.Δ. Δρακονταειδής 1 4 7 Μελέτη Δημήτρης Καλοκύρης: Νεοελληνικά λογοτεχνικά περιοδικά Γθάψει η Μαριάννα Σπανάκη 1 4 9 ιστορία Θανάσης Χατζής: Οι ρίζες της Εθνικής Αντί­

στασης Γράψειο ΤάσοςΠαππάς

Α ε λ τ ια ________________________ 1 5 3 Βιβλιογραφικό 1 6 4 κριτικογραφία

νέες κυκλοφορίες Μια παράξενη γυναίκα, η σαγήνη προσζύποποιημένη, μπαίνει στη ζωή ενός άντρα και την αλλάζει για πάντα

Ρ ό ζ α μ ο υ ν τ

Π ί λ τ σ ε ρ

Ο ΓΥΡΙΣΜΟΣ

Η σνγγραχρεας τον “Ψάχνοντας για κοχνλια” και τον “Σεπτέμβρη” επανέρχεται μ ’ ένα καινούριο συναρπαστικό μυθιστόρημα

Το μυθιστόρημα της Μ άργκ Άτγουντ δίνει ένα πολεμικό ανακοινωθέν από το μέτωπο τον πολέμου των τρύλων

Από τη δύσκολη εκείνη εποχή, ο Σ. Χαβιαράς θυμάται: Σ Τ Ρ Α Τ Η Σ Χ Α Β ΙΑ Ρ Α Σ

Τα λεφτά που έβγάζα δεν έφταναν ούτε για ψω­ μί. Για βιβλία δεν γινόταν λόγος. Μια μέρα πήγα

Αν βλέπαμε στο σινεμά ταινία με θέμα τη ζωή του

στην Εθνική Βιβλιοθήκη για να διαβάσω. Με πά­

πεζογράφου και ποιητή Στρατή Χαβιαρά, το πιθα­

ταξαν έξω με τις κλοτσιές. Για πολλά χρόνια με­

νότερο θα ήταν να αναφωνούσαμε στην έξοδο:

τά δεν πάτησα το πόδι μου σε βιβλιοθήκη. Όταν

Αυτοί οι Αμερικανοί! Πάντα υπερβολικοί! Και θα α­

αργότερα έγινα διευθυντής στη λογοτεχνική

νανεώναμε, γι’ ακόμη μια φορά, την υπόσχεση

βιβλιοθήκη του Χάρβαρντ, το πρώτο πράγμα

που δίνουμε, συχνά, σε εαυτούς και φίλους ότι

που ζήτησα ήταν να ανοίξει η βιβλιοθήκη στο

δεν θα ξαναδούμε ποτέ (!) αμερικάνικη ταινία·

κοινό, γιατί μέχρι τότε εξυπηρετούσε μόνο την

υπόσχεση που όμως δεν τηρούμε ευλαβικά.

πανεπιστημιακή κοινότητα. Πράγμα που έγινε

Η αλήθεια όμως είναι πως τα πάντα μπορεί να

και που ισχύει μέχρι σήμερα.

συμβούν αρκεί να διαθέτει κανείς πείσμα, μεθοδι-

Μεταξύ των άλλων ο Στρατής Χαβιαράς μας πλη­

κότητα, ταλέντο κι εργατικότητα. Αυτή είναι η πε­

ροφορεί:

ρίπτωση του Στρατή Χαβιαρά, διευθυντή της λο­ γοτεχνικής βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου του

Σήμερα στην Αμερική υπάρχουν αρκετοί καλοί ποιητές. Σπουδαιότερος θεωρείται

ο Τζον

Harvard και διευθυντή, επίσης, του λογοτεχνικού

Άσμπερι. Επίσης, ο Άμονς και άλλοι όπως ο

περιοδικού Harvard Review.

Τσαρλς Σίμικ και ο Τζέιμς Τέιτ που έχουν τιμη­

Ο Στρατής Χαβιαράς - όπως μας πληροφορεί ο Ντίνος Γιώτης στο «Ε» της Κυριακάτικης Ελευθε­ ροτυπίας

θεί με το βραβείο Πούλιτζερ. Πότε θα δούμε ποιητικές συλλογές αυτώντων ση­ μαντικών Αμερικανών ποιητών να μεταφράζονται

γεννήθηκε στην Αργολίδα από γονείς πρόσφυ­

στα ελληνικά; Η δημιουργία ενός εκδοτικού οίκου

γες. Ο πατέρας του πολέμησε στην Αλβανία,

στην Ελλάδα, που να εκδίδει αποκλειστικά ποιητι­

μπήκε στην αντίσταση και εκτελέστηκε από

κές συλλογές σύγχρονων δημιουργών απ’ όλο τον

τους Γερμανούς. Η μητέρα του κατόρθωσε να ε­

κόσμο, θα κινητοποιούσε, ίσως, και το Υπουργείο

πιβιώσει από στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Πολιτισμού, αλλά και το Κέντρο Βιβλίου. Ας μην

Μετά τον πόλεμο ο Σ. Χαβιαράς ζει σε προ-

ξεχνάμε ότι οι Έλληνες διαβάζουν ποίηση περισ­

σφυγικό συνοικισμό με παράγκες στο Κουκάκι.

σότερο απ’ όλους τους Ευρωπαίους.

Τέλειωσε εκεί το Δημοτικό και έγινε οικοδόμος

Ο Στρατής Χαβιαράς, τέλος, καταθέτει τα εξής εν­

σε ηλικία 12 ετών. Προσπάθησε να πάει σε

διαφέροντα:

νυχτερινό σχολείο, αλλά η βαριά δουλειά δεν του άφηνε δυνάμεις. Έτσι δεν κατάφερε να βγά­

Το Χάρβαρντ διαθέτει τη μεγαλύτερη πανεπι­ στημιακή βιβλιοθήκη μετά την εθνική βιβλιοθή­

λει ούτε Γυμνάσιο, ούτε Τεχνική Σχολή. Δούλε­

κη της Γαλλίας.

ψε σε οικοδομές μέχρι το ’67. Έφυγε με τη

Το πανεπιστήμιο αγοράζει τριακόσια (300) βι­

γυναίκα του στην Αμερική. Στο μεταξύ είχε δη­

βλία καθημερινά μεταξύ των οποίων και πολλά λογοτεχνικά περιοδικά.

μοσιεύσει τις πρώτες του ποιητικές συλλογές.

Βμχψαφάζ

Μεγάλα και ακριβά έργα, όπως εγκυκλοπαίδειες

Είπαν η έγραψαν

και λεξικά, άρχισαν να μεταγράφονται ήδη σε CD Rom. Ωστόσο, τα προβλήματα που αντιμετωπί­ ζουμε αυτή τη στιγμή είναι προβλήματα που έ­ χουν σχέση με τη συντήρηση των βιβλίων, ιδιαίτε­

ΖΑΝ-ΜΑΡΙ ΓΚΥΣΤΑΒ ΛΕ ΚΛΕΖΙΟ: ΑΠΟΨΕΙΣ...

ρα αυτών που τυπώθηκαν στον αιώνα μας, όσο κι αν ακούγεται παράξενο. Κι αυτό γιατί έχουν τυπωθεί σε χαρτί που περιέχει οξύ, επειδή προέρ­ χεται από τα δάση όξινης βροχής. Τα βιβλία του 17ου και 18ου αιώνα διατηρούνται καλύτερα, για­ τί το χαρτί τους δεν έχει οξειδωθεί. Ποιος θα το φανταζόταν ότι τα γραπτά μνημεία του 20ού αιώνα κινδυνεύουν να καταστραφούν από τον ίδιο τον επιστημονικό και τεχνολογικό πολιτισμό που τα εξέθρεψε. Ε Π Ε ΙΓ Ο Ν Τ Ω Σ Το Τμήμα Νεοελληνικών σπουδών του Πανεπιστημί­ ου της Γενεύης περνά δύσκολες ώρες. Τον περασμέ­ νο Ιούλιο, η «ψυχή» του τμήματος, ο καθηγητής Bertrand Bouvier βγήκε στη σύνταξη και μέχρι σήμε­ ρα δεν έχει οριστεί αντικαταστάτης του. Υπάρχουν φόβοι ότι η Διεύθυνση του Πανεπιστημίου εξετάζει την περίπτωση της κατάργησης της θέσης του τακτι­ κού καθηγητή. Προς το παρόν, οι παραδόσεις γίνο­ νται από τη φιλόλογο-αναπληρώτρια κ. Δανάη Λαζαρίδου, αλλά οι ώρες διδασκαλίας έχουν ήδη μειωθεί στοήμισυ. Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση και με σκοπό την υπεράσπιση του Τμήματός τους, οι φοιτητές οργα­ νώθηκαν σε σύλλογο με τα αρχικά AEGM (Associa­ tion des Etudiants en Grec Moderne = Σύλλογος Φοι­ τητών Νέαν Ελληνικών). Στα πλαίσια αυτής τους της προσπάθειας αποφάσισαν να εκδώσουν και ένα πε­ ριοδικό, τους ΑΕΡΗΔΕΣ, το πρώτο τεύχος του οποίου κυκλοφόρησε την Άνοιξη του 1995. (Το δεύτερο τεύ­ χος κυκλοφόρησε το Μάρτιο του 1996). Πρόκειται για μια πολύ αξιόλογη προσπάθεια, με άρθρα ποιότητας σε δίγλωσση παρουσίαση (ελληνικά-γαλλικά). Γιατί όλη αυτή η επίπονη προσπάθεια να πέσει στο κενό; Επειγόντως πρέπει να βρεθεί αντικαταστάτης του Bertrand Bouvier. Είναι τόσο δύσκολο;

□

... Για μένα ο καλύτερος τρόπος για να ωφε­ ληθείς από ένα βιβλίο είναι να το διαβάζεις έξω, στην παραλία, με τον ήλιο να σε χτυπάει λιγάκι, τον ήχο της θάλασσας και τους θορύβους από τους γύρω ανθρώπους... ... Καταρχήν η λογοτεχνία είναι η κατάργη­ ση των επιθέτων: να είσαι όσο πιο απλός γίνε­ ται... ... Η ποίηση είναι σήμερα αυτό που ίσως εί­ ναι αύριο το μυθιστόρημα: ένα επικίνδυνο έδα­ φος, που κινείται και είναι ακαλλιέργητο, που δεν αποδίδει τίποτα στους εκδότες... ... Πρέπει να προσέξουμε αυτό που ονομά­ ζεται ακτινοβολία. Έχει πάντα σχέση με τον ι­ μπεριαλισμό. 'Οταν μια γλώσσα ακτινοβολεί, στηρίζεται σε έναν στρατό, σε μια οικονομική αυτοκρατορία, μια εταιρεία των Ινδιών κ.λπ... ... Ζούμε σε μια κοινωνία στην οποία 0 άν­ θρωπος είναι υπερτιμημένος, δηλαδή τα δημιόυργήματά του, οι μανίες του, τα όνειρά του, οι κινητήριες δυνάμεις του, οι εικόνες του, ακόμη και τα λογοτεχνικά έργα του. Βλέπουμε πια μό­ νο τη γρίλια και όχι ό,τι βρίσκεται πίσω της: το πάρκο στο οποίο ζούμε όλοι... ... Το μυθιστόρημα είναι ένας τρόπος να μι­ λάς για τον εαυτό σου χωρίς να το δείχνεις και να κάνεις έναν αναγνώστη να αναρωτιέται για τον εαυτό του. Στη θρησκεία είναι αυτό που ο­ νόμαζαν κάποτε «αναχώρηση»: κλείνεσαι λίγο στον εαυτό σου για να έχεις τον καιρό να διαβά­ σεις ή να γράψεις ένα βιβλίο. Ύστερα από αυτό μπορείς να καταλάβεις καλύτερα τον κόσμο και τους άλλους. Σήμερα, δεν μπορούμε πια να μα­ ζευτούμε στην πλατεία του χωριού και να ακού­ σουμε έναν παραμυθά, δεν μπορούμε να απο­ στηθίσουμε την ιστορία των προγόνων μας. Το μυθιστόρημα είναι ακριβώς αυτό: ο δικός μας τρόπος για να εφευρίσκουμε τον κόσμο και την ιστορία μας... Αποσπάσματα από συνέντευξη του Γάλλουσυγγραφέα που δημοσιεύτηκε στο ΒΗΜΑ 10 Μαρτίου 1996

/

Γερμανός

'Οταν πριν από δυο μήνες αναγγέλθηκε στην ΕΡΤ η μεταφορά της «Έλλης Λαμπέ­ τη» στην τηλεόραση, μια νεαρή ρεπόρτερ έσκυψε και με ρώτησε συνομωτικά: «Είναι άραγε καλό για ένα βιβλίο να γίνεται σήριαλ;». «Ναι, όταν έχεις για σκηνοθέτη τον Παντελή Βούλγαρη», απάντησα αυθόρμητα,.

Δεν ήταν υπεκφυγή. Έχω μια βαθιά πίστη στο Βούλγαρη - είναι ίσως ο μόνος από τους σκηνοθέτες του καινούριου Ελληνικού σινεμά, που δεν έχω χάσει ούτε μια ται­ νία του. Την ίδια πίστη θα πρέπει να νιώθει και η Λαμπέτη, αφού του είχε αναθέσει τη σκηνοθεσία του τελευταίου της έργου, της «Σάρας». Όλα έδεναν λοιπόν: Ποιος άλ­ λος απ’ τον Βούλγαρη; Το ερώτημα όμως της νεαρής ρεπόρτερ σημάδευε βέβαια αλλού. Σημάδευε κα­ τάστηθα έναν εμφύλιο πόλεμο παλιό όσο κι η αρχαία Τροία - εκείνον της εικόνας και του Λόγου. Και για να περάσουμε σε μεταγενέστερους αιώνες, εκείνον του σκηνοθέ­ τη με το συγγραφέα. «Μια εικόνα αξίζει όσο δέκα χιλιάδες λέξεις», λεν οι Κινέζοι σοφοί, αλλά χωρίς να θέλω να κάνω τον δικηγόρο του διαβόλου, δηλαδή του συγγραφέα, πιστεύω ότι

συχνά ισχύει και το αντίθετο: «Μια λέξη αξίζει όσο δέκα χιλιάδες εικόνες». Ιδίως στις

μέρες μας, που η εικόνα έχει τόσο πολύ ευτελισθεί με την ανελέητη συμβολή των MEDIA. Πόσες φορές ένα μεγάλο βιβλίο έγινε μια μεγάλη ταινία; Θα ψάξουμε πολύ για να βρούμε μια πειστική απάντηση. Η εικόνα, ρηχή από τη φύση της, δεν μπόρεσε ποτέ ν’ αναρριχηθεί στη σκέψη ενός Τολστόι ή ενός Καμύ. Θα μπορούσαμε ίσως να κοντοσταθούμε στο «Οσα παίρνει ο άνεμος»: «Ένα επικό βιβλίο που έγινε μια επική ταινία», έγραψαν οι κριτικοί. Θα ’ταν χρήσιμο να ρωτούσα­ με και τη Μάργκαρετ Μίτσελ αν συμφωνεί με την επική αυτή φράση. Είναι κοινό μυστικό. Τις περισσότερες φορές το βιβλίο (πιο σωστά: ο τίτλος του βι­ βλίου, όταν πρόκειται για μπεστ-σέλερ) είναι απλώς το άλλοθι, για να γυρίσει ο σκη­ νοθέτης ένα δικό του έργο. Κάποτε έπεισαν τον Χέμινγουεϊ να δει στην Κούβα τους «Δολοφόνους», ένα έξοχο διήγημά του βασισμένο από την αρχή ως το τέλος στο λιτό διάλογο δύο φονιάδων, μέσα σε ένα μπαρ. Ο συγγραφέας αποκοιμήθηκε απ’τα πρώ­ τα δέκα λεπτά της ταινίας. Κάποια στιγμή άνοιξε τα μάτια του, είδε μια σκηνή με τον Μπαρτ Λάγκαστερ, ψιθύρισε: «Ποιος ηλίθιος το έγραψε αυτό;» και ξανακοιμήθηκε. Στην κρεατομηχανή του Χόλιγουντ, ο Χέμινγουεϊ είχε μεταλλαχθεί σε έναν καθαρόαι­ μο Φώσκολο. Η λίστα των θυμάτων δεν έχει τελειωμό. Ο Τζωρτζ Μικές γράφει, κάπου, ότι είδε στην Αμερικάνικη Τηλεόραση τα «Σταφύλια της οργής» διασκευασμένα σε εγχειρίδιο κηπουρικής. Είναι άπειρα τα τηλεοπτικά εγκλήματα που διαπράχθηκαν και δεν έφτα­ σαν ποτέ στο Αυτόφωρο. Η εξήγηση, τις περισσότερες φορές, είναι απλή. Οι παρα­ γωγοί διαλέγουν, συνήθως, έργα συγγραφέων που έχουν αποδημήσει εις Κύριον. Έτσι ο σκηνοθέτης είναι ελεύθερος να χειρουργεί το βιβλίο χωρίς να δίνει λογαρια­ σμό σε κανέναν. Μπορεί να κόψει ένα χέρι ή και τα δύο αν του περισσεύουν - ν’ αφαιρέσει ένα πόδι ή και τα δύο αν του χαλάνε το πλάνο. Με άλλα λόγια, ξαναγράφει το βι­ βλίο με εικόνες ερήμην του συγγραφέα. Πόσο έντιμο είναι άραγε αυτό; Μη γενικεύουμε όμως τα πράγματα. Υπάρχουν κάμποσοι σκηνοθέτες (ο Βούλγαρης είναι ένας απ’ αυτούς - και το ’χει αποδείξει) που βλέπουν τον συγγραφέα σαν συνδημιουργό. Άλλωστε, αν δεν υπήρχε το βιβλίο θα γινόταν η ταινία; Η απάντηση στο απλοϊκό αυτό ερώτημα βάζει τα πράγματα στη σωστή τους βάση. Σκηνοθέτης και συγγραφέας δεν είναι Κάιν και Άβελ. (Ή δεν πρέπει να είναι). Η αι­ ματοχυσία δεν ωφελεί κανέναν. Η Βίβλος βέβαια μας λέει ότι, στο τέλος, ο Κάιν ήταν ο νικητής της ιστορίας. Δεν μας λέει, όμως, πουθενά ότι αυτό τον βοήθησε και σαν σκηνοθέτη...

ΓΑΛΛΙΚΗ ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΓΑΛΛΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΘΗΝΩΝ

V

^

Ιν α β α ^

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΔΗΜΙΟΥΡΠΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

r

Ο ήρωας του Βασίλη Ραφαηλίδη, και όλων των Νεοελλή­ νων, ο Έλλην και Ρωμιός, δηλαδή Βαλκάνιος ορθόδοξος, ο Ρήγας Φεραίος έγραψε: «Ό ποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». Αλλά η ρήση αυτή είναι ψευδής. Γιατί ο Βασίλης Ραψαηλίδης συλλογάται μεν ελεύθερα, αλλά δεν συλλογάται καλά. Και αυτό θα σας το αποδείξω αμέσως. Πρώτα, όμως, ας δούμε τι γράφει στο διαβάζω (αρ. 363, 1996, σ. 50): Το ξαναλέμε γιατί είναι βασικό: Ά λλο Ρωμιός και άλ­ λο Έλληνας. Ρωμιοί λέγονται όλοι οι ορθόδοξοι Βαλκάνιοι και όχι μόνο οι Έλληνες. Συνεπώς αν ισχύει η εξίσωση «Πάς Έ λλην, όρθόδοξος», τότε κατ’ ανάγκην ισχύει και η εξίσωση «Πάς Έ λλην, Ρωμιός». Δηλαδή ί­ διος κι όμοιος με το Σέρβο ορθόδοξο, τον Σκοπιανό ορθόδοξο, τον Βούλγαρο ορθόδοξο, τον Ρουμάνο ορ­ θόδοξο. Το ερώτημά μου είναι από πού συνάγεται ότι κατ’ ανά­ γκην ισχύει η εξίσωση «Πας Έλλην, Ρωμιός»; Ας υποθέσουμε ότι ισχύει η εξίσωση «Πας Έλλην, ορθόδο­ ξος». Η πρόταση αυτή αν ληφθεί ως εξίσωση μας δίνει τις εξής δύο προτάσεις: 1. Πάς Έ λλην όρθόδοξός έστι και 2. Πάς όρθόδοξος, Έ λλην έστί, Δηλαδή, με την ασθενή έννοια του όρου «εξίσωση» οι όροι «Έλλην» και «ορθόδοξος» είναι ταυτοπλατείς. Με την ι­ σχυρά σημασία του όρου, θα έπρεπε να είναι και συνώ­ νυμοι, αλλά δεν είναι. Όπω ς έχουν τα πράγματα, οι προτάσεις 1 και 2 είναι ψευδείς, γιατί υπάρχουν Έλληνες που δεν είναι ορθόδο­ ξοι, π.χ. μερικοί Έλληνες φοιτητές μου από τη Σύρο, και μερικοί ορθόδοξοι που δεν είναι Έλληνες, π.χ., η γειτόνισσά μου η Λίζυ που είναι Αυστριακή και όταν παντρεύτηκε τον γείτονά μου τον Γιώργο βαφτίστηκε ορθόδοξη. Αλλά, ας υποθέσουμε ότι η πρόταση «Πας Έλλην, ορθόδοξος»

Αλληλογραφία

είναι αληθής και ότι το υποκείμενο και το κατη­

πως είναι ορθό να λέμε, μη-περανακοί ή ασύνα­

γορούμενο αντιστρέφουν απλώς και όχι μερι­

χτοι. Και είναι μη-περαντικοί γιατί έχουμε τον

κώς. Α πό πού λοιπόν συνάγεται κατ’ ανάγκην η

παραλογισμό των τεσσάρων όρων, όπως είναι

εξίσωση «Πάς Έ λλην, Ρωμιός», δηλαδή οι προ­

γνωστό από πολύ παλιά.

τάσεις:

Έ χω τώρα αποδείξει ότι ο Ραφαηλίδης δεν

I. «Πάς Έ λλην, Ρωμιός έστι», και

συλλογάται καλά. Επομένως, ο λόγος του Ρήγα,

II. «Πάς Ρωμιός, Έ λλην έστί»;

ο οποίος ακρίτως επαναλαμβάνεται, αν ληφθεί

Για να έχουμε κατ’ ανάγκην τις ανωτέρω προτά­ σεις ως συμπεράσματα συλλογισμών, πρέπει να

κυριολεκτικώς, είναι ψευδής. Και οι ήρωές μας σφάλλουν καμιά φορά.

έχουμε στις προκείμενες τρεις όρους και δύο

Το κριτικό αυτό σημείωμα το έγραψα γιατί, από

διαστήματα ή προτάσεις, όπως θα έλεγε και ο πρώτος άρχοντας της Λογικής ο Αριστοτέλης. Αλλά οι προκείμενες που μας δίδει ο Ραφαηλίδης είναι οι εξής: α) «Πάς Ρωμιός, Βαλκάνιος όρθόδοξός έστι», η οποία είναι αληθής εξ ορισμού και β) «Πάς Βαλκάνιος δρθόδοξος, Ρωμιός έστι», η οποία επίσης είναι αληθής εξ ορισμού. Με

τότε που ήρθα στην πατρίδα μου, διδάσκω το μάθημα της Λογικής και πάντα λέω στα παιδιά μου ότι η Λογική δεν είναι άχρηστη. Τουλάχι­ στον αν μας εξαπατούν, το γνωρίζουμε, και αν δεν μας εξαπατούν αλλά αυταπατώνται, πάλι· το γνωρίζουμε.

Δημήτριος I. Χατζόπουλος Επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Κρήτης

τις εξ υποθέσεως αληθείς 1 και 2 προκείμε­ νες, έχουμε τις ακόλουθες συλλογιστικές συζυγίες: 1. Πάς Έ λλην, όρθόδοξός έστι

Την επιστολή του κ. Δ. Χατζόπουλου θέσαμε υπόψη του κ. Βασίλη Ραφαηλίδη, ο οποίος έστειλε την ακόλουθη απάντηση:

2. Πάς δρθόδοξος, Έ λλην έστί

Απίστευτο! Έ νας καθηγητής της Λογικής δεν

β) Πάς Βαλκάνιος δρθόδοξος, Ρωμιός έστι.

κατάλαβε τον σκόπιμο απ’ τη μεριά μου ειρωνι­

Α πό τις δύο αυτές συλλογιστικές συζυγίες ουδέν

κό παραλογισμό μιας «εξίσωσης» που στον Σπ.

α) Πάς Ρωμιός, Βαλκάνιος όρθόδοξός έστι

συλλογιστικό συμπέρασμα περαίνεται, γιατί δεν

Ζαμπέλιο που τη «λανσάρει» στο τέλος του πε­

υπάρχει μέσος όρος.

ρασμένου αιώνα κάθε άλλο παρά ειρωνικά λει­

Τώρα, σύμφωνα με το Ραφαηλίδη, έχουμε τους

τουργεί. Κατ’ επανάληψιν έχω γράψει πως η εξί­

συλλογισμούς: α) Πάς Ρωμιός, Βαλκάνιος όρθόδοξός έστι 1. Πάς Έ λλην, όρθόδοξός έστι Επομένως, ΣΙ: Πάς Έ λλην, Ρωμιός έστι ή

Σ2: Πάς Ρωμιός, Έ λλην έστί

και

σωση «πας Έλλην ορθόδοξος» είναι ηλίθια και καταστροφική. Πώς, λοιπόν, θα ήταν δυνατό να την υιοθετώ; Λέω ακριβώς τα ίδια με τον κ. Χατζόπουλο. Και γιατί, κ. καθηγητά, ο Ρήγας είναι ήρωάς μου; Α πό πού το συνάγετε αυτό, εσείς, ένας κα­ θηγητής της λογικής; Δεν είναι καθόλου ήρωάς «μου», απλώς ανήκει στην ελληνική ιστορία. Πάντως, δεν είναι αυτός που προσπάθησε να

2. Πάς δρθόδοξος, Έ λλην έστί

συμβιβάσει τις ασυμβίβαστες έννοιες Έλλην και

β) Πάς Βαλκάνιος δρθόδοξος, Ρωμιός έστι

Ρωμιός. Αυτό το επιχείρησε πρώτος ο Λευκά-

Επομένως,

περάσει τεχνητά αυτό που ο ίδιος ονόμασε ελλη­

διος ιστορικός Σπυρίδων Ζαμπέλιος, για να ξεΣ3: Πάς Έ λλην, Ρωμιός έστι και Σ4: Πάς Ρωμιός, Έ λλην έστί Και οι τέσσερις συλλογισμοί είναι άκυροι ή, ό ­

νική σχιζοφρένεια. Αυτά. Με αγάπη

Βασ. Ραφαηλίδης

Με κατάπληξη είδα στο τελευταίο τεύχος σου

επιστολή στον εκδοτικό οίκο ΙΩΛΚΟΣ (επί­ σης), ο οποίος έβαλε τη μικρή αγγελία στα τεύχη No 364 (Ιούνιος) και 365 (Ιούλιος-Αύγουστος) του περιοδικού μας και πήραμε την εξής απάντηση:

Αντεγκλήσεις Αγαπητό Διαβάζω, μια καθαρά τυχοδιωτική ασύντακτη καταχώριση

Λαμβάνοντας υπ ’όψιν την επιστολή του κ.

που λέει επί λέξει τα εξής: «Ο εκδοτικός οίκος

Κων/νου Κορίδη, υιού του Ιωάννου Κορίδη, ο

ΙΩΛΚΟΣ αναζητά νέους ή πρωτοεμφανιζόμε-

οποίος φέρεται συνεχιστής της καταχράσεως της

νους συγγραφείς για συνεργασία έκδοσης ή δια­

επωνυμίας ΙΩΛΚΟΣ, είμαι υποχρεωμένος σαν

κίνηση βιβλίων τους», χωρίς να αναφέρεται η δι­

εκπρόσωπος και υπεύθυνος, του καθ’ όλα νομι­

εύθυνση ή κάποιο τέλος πόντιον τηλέφωνο.

μότατου

Απορώ και εξίσταμαι πώς ένα περιοδικό, όπως

ΙΩΛΚΟΣ,

εσύ, που κινείται στο χώρο του βιβλίου, έπεσε

ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ Αττικής, ν’ απαντήσω στην τό­

και

θύμα κάποιου φαρσέρ ή τυχοδιώκτη. Η 35χρονη

σο κατακριτέα σταλείσα επιστολή του προς το

ιστορία των εκδόσεων ΙΩΛΚΟΣ έχει να επιδεί-

περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ (αυτό είναι θράσος), όχι

που

νομότυπου έχει

την

εκδοτικού έδρα

του

οίκου στην

ξει σοβαρότητα και μόνο. Είναι γνωστή η π ο­

μόνο απλά για ν' αντεπιτεθώ στις έμμεσες κατη­

ρεία του οίκου μας τόσο στην Ελλάδα όσο και

γορίες του προς εμάς, γιατί αμέσως δεν είχε την

στο εξωτερικό και δεν θα επέτρεπε ένα τέτοιο α­

τόλμη να κάνει κάτι τέτοιο, αλλά να τους καταγ­

τόπημα να συντελεστεί από τις σελίδες σου.

γείλω και ταυτόχρονα να λάβουν γνώση και ό ­

Απορώ πώς εσύ το επέτρεψες και με ελαφρά τη

λοι αυτοί που όλα αυτά τα χρόνια συνεργάζο­

καρδία κατεχώρισες ένα τέτοιο παραπλανητικό

νταν από άγνοια με τον κ. Ιωάννη Κορίδη και

κείμενο, το οποίο θίγει τελικά το κύρος του εκ­

μετέπειτα με τον υιόν του Κων/νο Κορίδη, για

δοτικού μας οίκου και δείχνει μεγάλη επιπολαι­

την επερχόμενη θύελλα που θα τους βρει στο

ότητα από την πλευρά σου.

δρόμο και που χωρίς να έχουν καμιά ευθύνη θα

Για δεοντολογικούς λόγους και για αποκατά­

βρεθούν εκτεθειμένοι.

σταση της αλήθειας οφείλεις να δημοσιεύσεις

Η με έδρα την Πετρούπολη Αττικής εκδοτική ε­

την παρούσα επιστολή, με την ευχή να μην επα-

πιχείρηση με την επωνυμία «ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΩΛ-

ναληφθούν θλιβερά φαινόμενα. Περιοδικά, που

ΚΟΣ», με απεικόνιση τη ναυπήγηση του καρα­

καλύπτουν το χώρο του βιβλίου γνωρίζουν ιστο­

βιού του Ιάσονα στην αρχαία πόλη ΙΩΛΚΟ, εί­

ρία, πρόσωπα και πράγματα, δεν επιτρέπεται να

ναι κατοχυρωμένη καί καταχωρημένη στα βιβλία

γίνονται αποδέκτες κακόβουλων ενεργειών, ό­

Σημάτων του Υπουργείου Εμπορίου με τον α­

πως έγινε με την άτυχη καταχώρισή σου που

ριθμό 79.285 από 11 Μαρτίου 1981 και με από­

στόχο μοναδικό έχει την παραπληροφόρηση, θί­

φαση (αμετάκλητη) 6093/81 του Πρωτοβαθμίου

γοντας

Δικαστηρίου Σημάτων και με ανανέωση για δέκα

σοβαρά

το

κύρος

των

εκδόσεων

ακόμη χρόνια (έως 11-3-2001) με αριθμ. πρωτ.

ΙΩΛΚΟΣ. Με τιμή

Κω ν/νος Κορίδης

7429/26-6-91. Η επιστολή του κ. Κ. Κορίδη έχει ημερομηνία 14/6/96. Δικαιολογημένα διαμαρτύρεται, γιατί α­

«Για την αποκατάσταση της αλήθειας», ό­ πως χαρακτηριστικά αναφέρει ο κ. Κων/νος Κορίδης των εκδόσεων ΙΩΛΚΟΣ, δημοσιεύ­ ουμε την επιστολή του. Επειδή όμως απορεί «πώς ένα περιοδικό σαν το "δ" έπεσε θύμα κάποιου φαρσέρ ή τυχοδιώκτη», θέσαμε υπόψη την παραπάνω

κόμη δεν είχε μεσολαβήσει το δικαστήριο ασφα­ λιστικών μέτρων στις 25-6-96 που τον παραπέμψαμε, και που εκ της ακροαματικής διαδικασίας και μόνο, και των στοιχείων που δεν είχαν να προσκομίσουν για την υπεράσπισή τους, και πώς θα ήταν δυνατόν αυτό, φάνηκαν τα αποτε­ λέσματα της παράνομης δράσης τους.

Η

επιστολή

του

κ.

Κ.

Κορίδη

προς

το

ΔΙΑΒΑΖΩ, δεν αποβλέπει σε τίποτα άλλο παρά

πό την εφορία και ο λόγος είναι ότι παλαιότερα είχε γίνει μπέρδεμα από έλεγχο της εφορίας ό ­

να περιορίσει τη δημοσιότητα της έως τώρα α­

ταν επέφερε σύγχυση κάποιο βιβλίο που έφερε

πάτης του προς τους πελάτες του, τους οποίους

την επωνυμία ΙΩΛΚΟΣ). Ειδικά αυτό πρέπει να

έπειθε ότι ήταν εκδοτικός οίκος «νομιμότατος»

το προσέξετε, γιατί οι έγγραφες δηλώσεις μέ­

αναλαμβάνοντας την εκτύπωση των. έργων των,

νουν, δεν μπορείτε να αναιρέσετε αυτά που δη­

και όχι την έκδοση (έχουν διαφορά αυτά τα

λώσατε στο δικαστήριο. (Με τόσες εκδόσεις θα

δύο), δίνοντάς τους τα βιβλία στο χέρι χωρίς να

έπρεπε να είσαστε στο κέντρο της Ευρώπης!!!).

τους εκπροσωπεί και να τους καλύπτει σε τίπο­

Στην επιστολή αναφέρεστε σε «35 χρόνια ιστο­

τα. Ήδη υπάρχουν πολλά τέτοια άτομα που ο

ρία...», τόσα δηλώνετε στην εφορία; Γρήγορα θα

δρόμος τους τα οδηγεί μέχρι και τον εισαγγελέα,

είναι κι αυτή κοντά σας!!!

μετά την αποκάλυψη της υπόθεσης.

Ψεύδεστε, π. Κορίδη υιέ, ότι έχετε «ιστορία 35 ε­

Ο παρουσιαζόμενος κ. Ιωάννης Κορίδης και εν

τών». Εάν διαβάσετε το ιστορικό που δημοσιεύ­

συνεχεία ο υιός, ας μου απαντήσουν:

ει ο, κατά τα άλλα αξιοσέβαστος και αξιόλογος

Ποιο το Α.Φ.Μ. σαν επιχείρηση ΙΩΛΚΟΣ; - Σε

για την προσφορά του στα γράμματα, πατήρ

π οιο Σύλλογο Εκδοτών είναι εγγεγραμμένοι: -

σας, στο βιβλίο του ΒΑΛΚΑΝΙΑ, Αθήνα 1985,

Έ χουν εκδώσει ποτέ τιμολόγια πωλήσεων σαν

θα δείτε ότι όχι μόνο δεν αναφέρει ότι είχε ποτέ

ΙΩΛΚΟΣ; - Έ χουν κάνει αγορές βάσει τιμολο­

στην κυριότητά του κάποια εκδοτική επιχείρηση,

γίω ν με την επωνυμία ΙΩΛΚΟΣ; - Έ χουν συνά­

αλλά δεν τολμά ούτε στο εξώφυλλο του βιβλίου

ψει συμβάσεις αγορών και συνεργασίας με το

του να

θέσει εξ ολοκλήρου την επωνυμία

Δημόσιο ή Δημόσιους Οργανισμούς; (Αυτοί ειδι­

«ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΩΛΚΟΣ», περιορίζεται μόνο, ό ­

κά σε ξεσκονίζουνε για τη νομιμότητά σου) - Εί­

πως κάνατε κι εσείς στη συνέχεια, να θέτει ένα

ναι καταχωρημένοι σε επαγγελματικά βιβλία ο­

ξερό ΙΩΛΚΟΣ. Και στις εσωτερικές σελίδες των

δηγών επαγγελματιών, όπως η ICAP ή των Γρα­

βιβλίων των δικών του και των πελατών του,

φικών Τεχνών; - Έ χουν λάβει ποτέ μέρος σε έκ­

δεν υπάρχει κανένα στοιχείο α π ’ αυτά που θέ­

θεση που οργανώνουν οι Σύλλογοι Εκδοτών σαν

τουν οι εκδοτικοί οίκοι, παρουσιάζοντας την

εκδοτική επιχείρηση ΙΩΛΚΟΣ; - Είναι στα κα­

πλήρη ταυτότητά τους. Εσείς προσέχετε αυτές

τάστιχα του ΣΕΒΑ; - Έ χουν συνάψει σαν εκδο­

τις κακοτοπιές όπου πέφτουν, κατά τη γνώμη

τική επιχείρηση συμβάσεις εργασίας ή αποκλει­

σας και το ιστορικό σας, όλοι αυτοί που διευθύ­

στικών δικαιωμάτων με συγγραφείς - Καταθέ­

νουν τις νόμιμες εκδοτικές επιχειρήσεις. Αυτό

τουν στην Εθνική Βιβλιοθήκη το ISBN των

μήπως λέγεται απάτη;

συγγραφέων που υποθετικά τους «εκδίδουν» τα

Η υπόθεση αυτή δεν κλείνει εδώ, θα έχει και

βιβλία σαν εκδοτική επιχείρηση; - ή απλώς στο

συνέχεια σε μεγαλύτερη έκταση και ειδικά μετά

εξώφυλλο αναγράφει τη λέξη ΙΩΛΚΟΣ χωρίς

τη δημοσίευση των Ασφ. Μέτρων. Με την ευκαι­

κανένα άλλο στοιχείο, εξαπατώντας τους κατ’

ρία, αυτό που θέλω να επισημάνω είναι ότι οι

αυτόν τον τρόπο; - Μ πορεί να μας δείξει κά­

συγγραφείς που έχουν τυπώσει τα βιβλία τους

ποια Φορολογική του Δήλωση σαν εκδοτική επι­

στον κ. Κορίδη και έχουν στο εξώφυλλο τη λέξη

χείρηση ΙΩΛΚΟΣ; Ειδικά το τελευταίο, γιατί κ.

ΙΩΛΚΟΣ, παρακαλούνται να έρθουν σ’ επαφή

Ιωάννη και Κων/νε Κορίδη, εμείς πληρώνουμε

μαζί μας (τηλ. 26.59.421) για να βρεθεί λύση ως

στην εφορία κάποιους συντελεστές, εσείς; Φορο­

προς το πρόβλημα της κυκλοφορίας των βι­

διαφυγή; - Τα έως τώρα τιμολόγια που δεν έ­

βλίων τους, διότι οι ίδιοι δεν είναι υπεύθυνοι

χουνε καμιά σχέση με εκδοτική επιχείρηση; - Τις

για τα τρέχοντα γεγονότα.

αδήλωτες εκδόσεις, όπως ισχυρίζεσθε σαν μεγά­

Οι καθ’ όλα νομότυπες και νόμιμες

λος εκδοτικός οίκος (2.000) τις έχετε δηλώσει;

Εκδόσεις «ΙΩΛΚΟΣ»

Ή με την απάτη γίνεσθε φοροφυγάς εκμεταλλευ­

Ο υπεύθυνος

όμενος ξένες επωνυμίες; (Κι αυτό θα ελεγχθεί α­

Δ ημήτρ ιοςΛ ιάρο ς

iUiι^ γρα φ ία

ο Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων είναι πια γεγονός. Οι πρώτες δραστηριότητες της κάθε πόλης έχουν αρχίσει να συγκεντρώνουν πάνω τους τα φώτα της δημοσιότητας, που ρίχνουν άπλετο φως ή αχνοφωτίζουν κάποιες εκδηλώσεις, α­ νάλογα με τη σπουδαιότητα της πόλης, τον ειδικό τομέα πολιτισμού, που καλείται να υπηρετήσει, και τα κονδύλια που διατίθενται για τη με­ τάκληση των μίντια. Στο πλαίσιο αυτό η δημοσιότητα που έλαβε η συνάντηση των συγγραφέων του νεοϊδρυθέντος Ινστιτούτου Βιβλίου και Ανάγνωσης (ΙΒΑ) στην Κοζάνη, η οποία έχει ενταχθεί στο Πολιτι­ στικό Δίκτυο ως πόλη βιβλίου, ήταν σχετικά μικρή αλλά όχι και αξιοκα­ ταφρόνητη. Παρ’ όλα αυτά ήταν μια σημαντικότατη συνάντηση διότι κατέδειξε μια συνολικότερη διάθεση των συγγραφέων να επικοινωνή­ σουν μεταξύ τους, να παρακάμψουν τις αντιδικίες μεταξύ των διαφό­ ρων εταιρειών συγγραφέων και να συζητήσουν στο ίδιο τραπέζι με τους εκδότες για τα κοινά ζητήματα της πολιτικής βιβλίου. Στη συνά­ ντηση παρευρέθηκαν και εκπρόσωποι του Συνδέσμου Εκδοτών Βιβλί­ ου, της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκδοτών Βιβλίου (ΠΟΕΒ) και των Εκδόσεων Καστανιώτη. Αξίζει να υπογραμμιστεί η εγκάρδια φιλοξενία των διοργανωτών που συνέβαλε αποφασιστικά στην επιτυχία της συγκέντρωσης. Μοναδικό ίσως μειονέκτημα της διοργάνωσης η απουσία δημοσιογράφων των μεγάλων εφημερίδων, οι οποίοι θα μπορούσαν να προσδώσουν την αρμόζουσα σημασία στο μείζον αυτό πολιτιστικό γεγονός. Σύμφωνα με το μέλος της οργανωτικής επιτροπής της συνάντησης - και πανταχού παρόντα - Μιχάλη Πιτένη, προσκλήθηκαν 65 συγγραφείς από το κέντρο και την περιφέρεια και ανταποκρίθηκαν 26. Περιορισμένη ήταν η παρουσία των γυναικών συγγραφέων, αλλά αυτό οφείλεται κυρίως σε κάποια προσωπικά προβλήματα των ιδίων και όχι σε αμέλεια των διοργανωτών. Σημαντική ήταν η συζήτηση της πρώτης ημέρας του διήμερου (η δεύ­ τερη αφιερώθηκε σε συνέντευξη Τύπου), διότι συζητήθηκαν κάποια α­ πό τα προβλήματα που απασχολούν τους συγγραφείς. Ο λόγος τους συχνά γλαφυρός, παιγνιώδης, ειρωνικός ή και καχύποπτος έναντι τους κράτους - που από κάποιους εκλαμβάνεται είτε ως κρατική αδια­ φορία είτε ως κρατική χειραγώγηση - ,δεν διαφέρει πολύ από τη γενι­ κότερη καχυποψία που χαρακτηρίζει και την υπόλοιπη κοινωνική μας ζωή. Παρ’ όλα αυτά νομίζω ότι αξίζει να παρατεθούν οι περισσότερες από τις απόψεις που ακούστηκαν. Στο σύνολό τους καταδεικνύουν τον προβληματισμό που επικρατεί σήμερα στους συγγραφικούς κύκλους ακόμη κι όταν δεν βρίσκονται μέσα στο χώρο των «κολλητών» τους ή συμπλεόντων ομοτέχνων, αλ­ λά επιδιώκουν τη σύνθεση και σύγκλιση σε μια συνάντηση πολύ δια­ φορετικών συγγραφέων τόσο από καθαρά λογοτεχνική άποψη όσο και από ηλικία, φύλο, τόπο διαμονής, απόψεις και προσωπική τοποθέ­ τηση. Για να καταδειχτεί η διαφορετικότητα αξίζει να παρατεθούν τα ονόμα­ τα που μαζί με τους εκπροσώπους των εκδοτών συνυπέγραψαν τις κοινές προτάσεις προς το ΙΒΑ: Αρης Φακίνος, Ηλίας Κουτσούκος, Αντρέας Μήτσου, Λίλυ Εξαρχοπούλου, Γιώργος Αλεξανδρινός, Μιχά-

Τ

Im

m

Βιβνχαι ilf / lf Ηπρώτη ουνάπηση συγγραφέων στηνΚοζάνη: ενδιαφέρουσες απόψεις, απόπειρες σύγκλισης

λης Πιτένης, Κώστας Κοντοδήμος, Πέτρος Αμπατζόγλου, Δημήτρης Παπαχρήστος, Αντώνης Σουρούνης, Χρηστός Ζαφείρης, Πέτρος Τατσόπουλος, Λά­ ζαρος Παυλίδης, Βασίλης Τζανακάρης, Γιώργος Κορδομενίδης, Μανώλης Ξεξάκης, Γιώργος Ξινός, Δημήτρης Λαζογιώργος-Ελληνικός, Αθηνά Κακούρη, Φωτεινή Ξανθοπούλου, Διαμαντής Αξιώτης, Θανά­ σης Μαρκόπουλος, Βασίλης Χατζηβασιλείου, Δημή­ τρης Νόλλας, Δημήτρης Παστουρματζής. Ηπρώτη ημέρα του διημέρου είχε ως στόχο τη συζή­ τηση γύρω από την κοινωνική θέση και τα προβλήμα­ τα του συγγραφέα καθώς και τα ιδιαίτερα προβλήμα­ τα των συγγραφέων της περιφέρειας. Η συνάντηση ξεκίνησε με έναν πολύ σύντομο χαιρετισμό του Δη­ μάρχου της πόλης, Πάρι Κουκουλόπουλου, που ευχα­ ρίστησε τους παρευρισκόμενους για τη συμμετοχή τους και τους προσκάλεσε να παρευρεθούν στο συνέδριο, που θα διεξαχθεί το Νοέμβριο στην Κοζά­ νη, με θέμα τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό. Είναι σί­ γουρο ότι όλοι εκτίμησαν τη συντομία του χαιρεσμού του δημάρχου και το έντονο ενδιαφέρον που έδειξε για τον προβληματισμό των συγγραφέων. Ακολούθη­ σε ο σεμνός χαιρετισμός του Διευθυντή του ΙΒΑ Βα­ σίλη Καραγιάννη, που τόνισε την αμφίδρομη ωφέλεια της συνάντησης για την πόλη και τους συγγραφείς. Ο Ηλίας Κουτσούκος προεδρεύων και μέλος του συμβουλίου του ΙΒΑ, πληροφόρησε τους συγγρα­ φείς για τη δημιουργία ενός λογοτεχνικού αρχείου στη Θεσσαλονίκη, το οποίο θα περιλαμβάνει την κα­ ταγραφή των συγγραφέων και φωνοθήκη, ενώ πα­ ράλληλα θα γίνει στη Θεσσαλονίκη το Σπίτι του Συγγραφέα. Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την Πολιτιστική Πρωτεύουσα έχουν προγραμματιστεί δύο συνέδρια, ένα διεθνές με τη συμμετοχή γνωστών συγγραφέων από όλο τον κόσμο κι ένα για τη λογο­ τεχνία στην περιφέρεια. Ο Δημήτρης Λαζογιώργος ενημέρωσε για την ύπαρξη αρχείου που εμπεριέχει 250 φωνητικά ντοκουμέντα εκλιπόντων συγγραφέ0 Λάζαρος Παυλίδης ετόνισε ότι παλαιότερα οι συγγραφείς ήταν «το κόκκινο πανί» για την πόλη τους, αλλά όσοι μετά από αγώνα, ιδιαίτερα σε παλαιότερες εποχές, κατάφεραν να καταξιωθούν, είναι σή­ μερα σεβαστοί, μπορούν και πρέπει να επηρεάζουν τον κοινωνικό τους χώρο. Αναφερόμενος χαρακτηρι­ στικά στο Κιλκίς, όπου ζει, τόνισε την ύπαρξη 20 πο­ λιτιστικών συλλόγων. Ο Πέτρος Τατσόπουλος αναφέρθηκε στα προβλή­ ματα που δημιουργούνται από την υπερχρέωση των βιβλιοπωλών και οδηγούν στο κλείσιμο πολλών βι­ βλιοπωλείων. Επίσης τόνισε την αναγκαιότητα θε-

Ρ ν ιψ ά ζ

σμοθέτησης από την πολιτεία ενός συστήματος υπο­ τροφιών, οι οποίες θα χορηγούνται σε συγγραφείς για να τους βοηθήσουν στην έρευνα που προϋποθέ­ τει η συγγραφή κάποιου έργου τους. Ο Δημήτρης Παπαχρήστος αναφέρθηκε στη «σουπερμακετοποίηση» της αγοράς του βιβλίου και στην εξομοίωση παντός τύπου βιβλίου. Υπογράμμισε επίσης ότι οι συγγραφείς συχνά κατηγορούνται ως παραεξουσία ή δίνουν την εντύπωση ότι δεν «καίγο­ νται» γι’ αυτό που κάνουν. Η σημασία της περιφέρει­ ας έγκειται στη δυνατότητα που της δίδεται για επι­ θετική πολιτική έναντι του κέντρου. Ο Γrώργος Ξινός εξήρε την επιλογή της Κοζάνης με τη μακραίωνη παράδοση στο χώρο των γραμμάτων ως πόλης βιβλίου. Ο Δημήτρης Νόλλας ετόνισε τη διαφορά των συγγραφέων από του άλλους επαγγελματίες, μια και δεν παράγουν υλικά προϊόντα, και ανατάχθηκε στη χορήγηση των υποτροφιών που θα κάνουν τους συγγραφείς άμεσα εξαρτώμενους από το κράτος. Ο Αντώνης Σουρούνης μίλησε εναντίον του συστή­ ματος υποτροφιών, διότι, κατά τη γνώμη του, κόβει τα φτερά των συγγραφέων και τους κάνει να σκέφτο­ νται πιο συμβατικά. Ο Βασίλης Χατζηβασιλείου καταφέρθηκε επίσης κα­ τά των κρατικών υποτροφιών, διότι κάνει τους συγγραφείς μισθοδοτούμενους κρατικούς υπαλλή­ λους και, στη συνέχεια, αναφέρθηκε στα πολλαπλά προβλήματα των εκδοτών. Ο Τίτος Μυλωνόπουλος του Συνδέσμου Εκδοτών α­ ναφέρθηκε στα διεθνή πρότυπα των συμβάσεων με­ ταξύ εκδοτών και συγγραφέων και τον συστηματικό έλεγχο που ασκούν πολλοί ξένοι συγγραφείς στους εκδότες τους, ενώ αντίστοιχα πολλοί Έλληνες συγγραφείς ασκούν κριτική άνευ ελέγχου. Ο Αρης Φακίνος μίλησε για το τρίπτυχο εκδότης-βιβλιοπώλης-συγγραφέας και για τη δημιουργία ενός πρότυπου συμβολαίου, μιας μίνιμουμ συμβάσεως που θα θέτει τη βάση της συζήτησης μεταξύ συγγραφέως και εκδότη. ΗΑθηνά Κακούρη έθεσε ανοιχτά το συνήθως συζητούμενο παρασκηνιακά πρόβλημα του ποιος νοείται και αξιολογείται ως συγγραφέας. Η Λίλυ Εξαρχοπούλου πρότεινε τη δημιουργία κέ­ ντρων φιλοξενίας συγγραφέων για να περατώσουν κάποιο έργο τους και πρότεινε στο ΙΒΑ να δημιουργηθεί ένας τέτοιος χώρος στην Κοζάνη. Συνόψι­ σε επίσης την ύπαρξη τεσσάρων κατηγοριών συγγραφέων: των συγγραφέων προσώπων της δη­ μοσιότητας, των κακών (ή των καλών) συγγραφέων που γράφουν μπεστ-σέλερ, των καλών και καταξιω­ μένων συγγραφέων και των νέων υποσχόμενων συγγραφέων και διαπίστωσε ότι οι εκδότες δίνουν

μεγάλο βάρος στις δύο πρώτες κατηγορίες, συχνά σε βάρος των υπολοίπων. Ο Γιώργος Κορδομενίδης τόνισε ότι ο θεσμός των υποτροφιών λειτουργεί επί πολλά χρόνια σε πολλά κράτη με μεγάλη επιτυχία και δεν πρόκειται για ελλη­ νικό νεολογισμό. Επίσης, ανέφερε ότι ένα από τα γνωστά προβλήματα της φιλελεύθερης αγοράς είναι ότι πολλά βιβλία δεν πουλάνε, αλλά σιγά σιγά ανα­ γνωρίζεται η αξία τους και κλασικότερο παράδειγμα όλων είναι «Το τρίτο στεφάνι». Ο Στέφανος Βασιλόπουλος γραμματέας της ΠΟΕΒ, παρατήρησε ότι ήταν καιρός να συναντηθούν μαζί εκδότες και συγγραφείς και να κάτσουν στο ίδιο τρα­ πέζι, πράγμα που επετεύχθη στην Κοζάνη. Ο Πέτρος Τατσόπουλος υπερασπίστηκε την πρότα­ σή του για τις υποτροφίες υποστηρίζοντας ότι σε κά­ θε μορφή καλλιτεχνικής δημιουργίας υπάρχει ανάθε­ ση ή χορηγία ή υποτροφία και αναφέρθηκε στο Κέ­ ντρο Κινηματογράφου, στις αναθέσεις μουσικών έρ­ γων κ,λπ. Επίσης τόνισε την πιθανότητα να κλέβουν και τον εκδότη π.χ. οι βιβλιοδέτες. Ο Πέτρος Αμπατζόγλου αναρωτήθηκε κατά πόσο υπάρχουν κάποια επαγγέλματα που δεν συντηρούν την επιχορήγησή τους και εξέφρασε αντίρρηση στην επιχορήγηση των πάντων από το κράτος. Το κράτος μπορεί να βοηθήσει εμμέσως, τόνισε, είτε με τη χο­ ρηγία χαρτιού είτε με μηδενικό ΦΠΑ. Ο Χρηστός Ζαφείρης διαπίστωσε ότι είναι πολύ δύ­ σκολο να συνομολογηθεί επαγγελματικό κριτήριο για τον συγγραφέα. Υποστήριξε το θέμα των υπο­ τροφιών και πρότεινε τη διεκδίκηση αδείας άνευ α­ ποδοχών. Επίσης τόνισε την αναγκαιότητα ύπαρξης ενός επαγγελματικού σωματείου συγγραφέων που θα διασφαλίζει τα δικαιώματα των μελώντου. Ο Κώστας Κοντοδήμος κατέθεσε γραπτώς τις από­ ψεις του στο προεδρείο και στη σύντομη ομΑία του καταφέρθηκε κατά των υποτροφιών και της γενικότε­ ρης παρέμβασης του κράτους. Ο Γιώργος Ξινός πρότεινε τη σύνταξη ενός κοινά α­ ποδεκτού συμβολαίου και ο Βασίλης Χατζηβασιλείου πρότεινε να ζητηθούν τα συμβόλαια από όλους τους εκδότες ώστε να βοηθηθεί το ΙΒΑστην κατάρτι­ ση ενός πρότυπου συμβολαίου. Πέρα από τις μερικές διαφωνίες στο θέμα των κρατι­ κών υποτροφιών, η απογευματινή συνεδρίαση κατέδειξε ότι, αφενός, υπήρχε κοινή βάση συζήτησης ό­ λων των προτάσεων και, αφετέρου, ότι πολλοί συγγραφείς δεν γνωρίζουν ακόμη τα βασικά δικαιώματάτους. Έτσι ο Πέτρος Αμπατζόγλου ζήτησε να συγκεκριμε­ νοποιηθούν οι προτάσεις και να ζητηθεί η έμμεση πα­ ρέμβαση του κράτους σε ό,τι αφορά το βιβλίο. Να θεσμοθετηθεί η ετήσια συνάντηση συγγραφέων από

το ΙΒΑ. Ο Πέτρος Τατσόπουλος ζήτησε να θεσμοθε­ τηθεί αμοιβή για τις ομιλίες των συγγραφέων από το ΕΚΕΒΙ και ο Βασίλης Καραγιάννης πρότεινε να γίνει το ίδιο και από το ΙΒΑ. Ο Δημήτρης Λαζογιώργος πρότεινε να εξετασθεί το θέμα της πολιτικής του βι­ βλίου στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες και να εφαρμο­ στεί η διάταξη που επιβάλλει την ύπαρξη συγγραφέα στην επιτροπή δεοντολογίας των ραδιοφωνικών σταθμών, ο Τίτος Μυλωνόπουλος να πληρώνονται οι συγγραφείς για τις συνεντεύξεις και τις προδημο­ σιεύσεις και ο Βασίλης Χατζηβασιλείου να αγοράζο­ νται από το ΥΠΠΟ και τους ΟΤΑ βιβλία για τις βιβλιο­ θήκες. Ο Στέλιος Κανάκης των εκδόσεων Καστανιώτη πρότεινε την κατάργηση των αντικειμενικών κριτη­ ρίων για τους βιβλιοπώλες, την κατάργηση του ΦΠΑ, την ενιαία τιμή βιβλίου, τη θεσμοθέτηση της εισόδου του βιβλίου στα ΜΜΕ και ειδικές τιμές για τη διαφήμι­ σή του. Στη συζήτηση που ακολούθησε για τα προβλήματα των συγγραφέων της περιφέρειας έγινε φανερό ότι το σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν είναι η αδιαφορία των μίνπα. Ο Βασίλης Καραγιάννης αναφέρθηκε στην αδυναμία του «πλεονεκτήματος της ανωνυμίας» σε μια μικρή πόλη, στην έκδοση βιβλίων ιδίοις αναλώμασι, στη διστακτικότητα των συγγραφέων της περιφέρειας να απευθυνθούν σε εκδότες του κέντρου, στην έλλειψη βιωμάτων επειδή κινούνται μέσα σε περιορισμένα ό­ ρια. Ο Θανάσης Μαρκόπουλος επεσήμανε τη σπανιότητα συγγραφέων της περιφέρειας που σπάνε τα τείχη της απομόνωσης και τόνισε τη σημασία της ύπαρξης των περιφερειακών περιοδικών. Ο Μιχάλης Πιτένης αναφέρθηκε στην ομοιότητα συγκεκριμένων συνοικιών της Αθήνας με την περιφέ­ ρεια. Τόνισε επίσης ότι η σημερινή ανάπτυξη της ε­ παρχίας συχνά την εξομοιώνει με το κέντρο και η βελτίωση παντός τύπου επικοινωνιών εξαλείφει το χάσμα που υπήρχε παλαιότερα. ΗΑθηνά Κακούρη παρατήρησε την ανυπαρξία μεγά­ λων βιβλιοθηκών ή βιβλιοπωλείων και σε μεγάλες πό­ λεις της περιφέρειας, όπως η Πάτρα. Ο Βασίλης Τζανακάρης τόνισε το πρόβλημα της έλ­ λειψης δημοσιότητας για τις πολιτιστικές ενέργειες της περιφέρειας και τα ιδιαίτερα προβλήματα που συναντούν οι περιφερειακοί εκδότες ακόμη και σε καθημερινά ζητήματα, όπως αυτό των ταχυδρομικών τελών. Ο Διαμαντής Αξιώτης επεσήμανε τη σιωπή κατά την πρωινή συνεδρία των συγγραφέων της περιφέρειας και την ερμήνευσε ως αμηχανία ενώπιον των επαγ­ γελματικών διεκδικήσεων, επειδή δεν «προλαβαί­ νουν» να τους απασχολήσουν. Τόνισε ότι για τους

συγγραφείς της επαρχίας θεωρείται αυτονόητο ότι δεν μπορούν να ζήσουν από το επάγγελμα του συγγραφέα, οπότε καλούνται να καταξιωθούν διπλά: και στο ατομικό τους επάγγελμα και ως συγγραφείς. Επιπλέον αναλώνονται σε πολλές κοινωνικές δρα­ στηριότητες της πόλης τους. Ο συγγραφέας της πε­ ριφέρειας καλείται να επιτύχει και να στηρίξει την ε­ παφή με το κέντρο, πράγμα που δεν τον αφήνει να βουλιάξει, παρότι στην επαρχία είναι πιο εύκολο να βουλιάξει κανείς λόγω ελλείψεως άμιλλας. Παρ’ όλα αυτά το πλεονέκτημα της επαρχίας είναι ότι δεν υπάρχουν και «χτυπήματα κάτω από τη μέση». «Όταν ερχόμαστε στην Αθήνα», είπε ο συγγραφέας χαριτο­ λογώντας, «την απολαμβάνουμε διότι θεωρούμαστε ακίνδυνοι». ΗΛίλυ Εξαρχοπούλου αναφέρθηκε στην αδιαφορία των ΜΜΕ για την περιφέρεια αλλά επεσήμανε ότι και η Αθήνα δεν είναι κέντρο με την έννοια της δημι­ ουργίας αλλά της αναπαραγωγής ξένων τάσεων. Ο Χρηστός Ζαφείρης μίλησε για δύο κατηγορίες συγγραφέων της περιφέρειας: του «ταλαίπωρους» και τους «κεντρικότερους του κέντρου». Πρότεινε την καταγραφή των συγγραφέων της περιφέρειας και ένα πλέγμα ανταλλαγών μεταξύ κέντρου και περι­ φέρειας που δεν θα εξαρτάται από τις προσωπικές φιλίες. Ο Λάζαρος Παυλίδης διακήρυξε ότι ο σκοπός του σε όλη του την πορεία ήταν να σκορπά το μήνυμά του και όχι το κυνήγι της δόξας και ότι συγγραφέας δε σημαίνει επάγγελμα αλλά ιεραποστολή. Ο Αντρέας Μήτσου πρότεινε να καλούν οι δήμοι συγγραφείς στα πλαίσια των καλοκαιρινών τους εκ­ δηλώσεων, η Λίλυ Εξαρχοπούλου να εκδοθεί από το ΙΒΑη ήδη έτοιμη συλλογή κειμένων συγγραφέων και καλλιτεχνών με θέμα τον περσινό σεισμό στην Κοζά­ νη και τα Γρεβενά και τίτλο «Το ρήγμα που ενώνει» και ο Βασίλης Χατζηβασιλείου την έκδοση ενός βι­ βλίου με διηγήματα των συγγραφέων που παρευρέθηκαν στην πρώτη αυτή συνάντηση του ΙΒΑ. Στη συνέχεια καταγράφηκαν οι προτάσεις που α­ πευθύνονται προς τον ΙΒΑ με στόχο είτε την προώ­ θησή τους στο ΕΚΕΒΙ και ΥΠΠΟ είτε την εφαρμογή τους από το ίδιο: - θεσμοθέτηση ετήσιας συνάντησης συγγραφέων που θα φιλοξενείται από το ΙΒΑτο πρώτο δεκαήμερο του Ιουνίου.

- σύνταξη πρότυπου συμβολαίου που θα σταλεί σε εκδότες και συγγραφείς - έκδοση ενημερωτικού φυλλαδίου που θα αναφέρει τα δικαιώματα των συγγραφέων - λήψη συγκεκριμένων μέτρων για τη διευκόλυνση της βιβλιοπαραγωγής από την πολιτεία {μηδενικός

ΦΠΑ σε όλη την κλίμακα παραγωγής βιβλίου, επανε­ ξέταση του φορολογικού καθεστώτος των βιβλιοπω­ λείων, αγορά ικανού αριθμού αντιτύπων από τους κρατικούς φορείς όπως τα Υπουργεία Παιδείας, Πο­ λιτισμού, Κρατικές και Δημοτικές βιβλιοθήκες κ.λπ.).

- Φιλοξενία συγγραφέων στην πόλη της Κοζάνης για τη διευκόλυνση του συγγραφικού τους έργου με χο­ ρηγία του ΙΒΑ.

- Καταγραφή των συγγραφέων που ζουν και δημι­ ουργούν στην περιφέρεια.

- Το βιβλίο να συμπεριληφθεί στο ειδικό καθεστώς που ισχύει για τις διαφημίσεις κοινωνικού χαρακτήρα και να θεσμοθετηθούν ειδικές εκπομπές σε όλα τα κρατικά μέσα ενημέρωσης.

-Δημιουργία κατόπιν πρωτοβουλίας του ΕΚΕΒΙ ενός πλέγματος ανταλλαγών μεταξύ κέντρου και περιφέ­ ρειας με αξιολογικά κριτήρια.

- Τα πολιτιστικά προγράμματα των ΟΤΑ, μόνιμα ή ε­ ποχιακά, να περιλαμβάνουν την πρόκληση συγγρα­ φέων και την παρουσίαση του έργου τους.

- Έκδοση από το ΙΒΑ συλλογής κειμένων των συγγραφέων των ετήσιων συναντήσεων αρχής γενομένης από την πρώτη συνάντηση του 1996. Επιπλέον παρ’ όλες τις διαφωνίες που διατυπώθηκαν για το θέμα των υποτροφιών και για να μην τεθεί ζή­ τημα πλειοψηφίας αποφασίστηκε η διατύπωση: «Συζητήθηκε και το θέμα της χορήγησης κρατικών υποτροφιών περιορισμένης χρονικής διάρκειας σε συγγραφείς με το οποίο συμφώνησαν οι περισσότε­ ροι συγγραφείς». Το κλίμα πάντως των παρασκηνίων ήταν ακόμη θερ­ μότερο. Οι περισσότεροι συγγραφείς ευχαριστήθη­ καν από την ευκαιρία της συνάντησης και ανταλλα­ γής απόψεων με ομοτέχνους τους και κατ’ ιδίαν συζητήθηκαν και πολλά ακόμη θέματα που αφορούν στη σημερινή κατάσταση στο χώρο του βιβλίου. Ακούστηκαν κάποιες ενδιαφέρουσες πληροφορίες όπως ότι τα μέλη της επιτροπής κρατικών βραβείων δεν έχουν τη δυνατότητα να αγοράζουν όλα τα βι­ βλία της χρονιάς, διότι δεν τους χορηγούνται δωρε­ άν από τους εκδότες ή το κράτος, οπότε οι ενδιαφε­ ρόμενοι συγγραφείς θα πρέπει να τα στέλνουν α­ πευθείας στην επιτροπή στη διεύθυνση του ΥΠΠΟ. Μια ιδιαίτερη στιγμή της συνάντησης ήταν η ξενάγη­ ση στα σπάνια βιβλία της Κοβεντάρειου βιβλιοθήκης της πόλης (που χρονολογείται από το 17ο αιώνα και στέγασε τις εργασίες της συνάντησης) από τον Χαρίτωνα Καρανάσιο και η προσφορά συμβολικού δώρου στο συγγραφέα Αρη Φακίνο στον οποίο ανήκε και η αρχική ιδέα αυτής της συνάντησης.

ΛΙΛΥ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΥ

ΓΑΛΛΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ.

150 ΧΡΟΝΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

1846. Δέκα χρόνια μετά την απελευθέρωση. Η Ελλάδα ξαναγεννιέται α­ πό τις στάχτες της. Την ί­ δια στιγμή, η Δυτική Ευρώπη ανακαλύπτει και πάλι τον Ελληνικό Πολιτι­ σμό και στρέφεται με λα­ χτάρα προς την κοιτίδα του κλασικού πνεύματος. Ο φιλελληνισμός απλώ­ νεται απ’ άκρη σ’ άκρη, ε­ νώ οι Ευρωπαίοι λογοτέ­ χνες και, γενικά, οι άν­ θρωποι του Πνεύματος ταξιδεύουν στη χώρα του Σωκράτη, του Πλάτωνα και του Ευριπίδη, μια χώρα με πλούσια φυσική ομορφιά. Ο Ρενάν, ο Σατωμπριάν, ο Νερβάλ, ο la v Μορεάς, ο Σταντάλ γράφουν για την Ελλάδα και τους απλούς και φιλόξενους ανθρώπους της. Η ανάγκη για επιστροφή στις πανάρχαιες α­ ξίες που καθιερώθηκαν στον ελληνικό χώ­ ρο γίνεται όλο και πιο επιτακτική. Οι πρώτοι Ευρωπαίοι αρχαιολόγοι καταφθάνουν στην Ελλάδα, αποφασισμένοι να φέρουν στο φως τον πλούτο της αρχαίας Ελλάδας. Οι Γάλλοι επιστήμονες είναι ανάμεσα στους πρώτους που θα εργαστούν γι’ αυτό το σκοπό: Μ ετά από μια σύμβαση με το ελληνικό κράτος, ι­ δρύουν μια Σχολή, που θα ονομαστείΓαλλλι-

κή Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών και θα διαδραμα­ τίσει πρωταγωνιστικό ρό­ λο στις ανασκαφές και γε­ νικότερα τις επιστημονι­ κές έρευνες.

150 χρόνια αργότερα, η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή εξακολουθεί να προσφέρει τις υπηρεσίες της στον ελληνικό πολιτι­ σμό. Στεγασμένη σ’ ένα υπέροχο νεοκλασικό κτί­ ριο στους πρόποδες του Λυκαβηπού, στη γωνία των οδών Σίνα και Διδότου, αποτελεί πόλο έλξης για Γάλλους και άλλους ξένους επι­ στήμονες. Μ ε την πλούσια βιβλιοθήκη της (80.000 τόμοι), τα επιστημονικά αρχεία της, τις βάσεις δεδομένων και έναν εκδοτικό οί­ κο, η Σχολή είναι όχι μόνον το παλαιότερο ξένο ίδρυμα στην Ελλάδα, αλλά και ένα από τα σημαντικότερα. Γ\α την ιστορία και το έργο της Σχολής, κα­ θώς επίσης και για τις εκδηλώσεις που έ ­ χουν προγραμματιστεί με αφορμή την επέ­ τειο των 150 ετών από την ίδρυσή της, μας μιλά ο διευθυντής της Σχολής Ρολάν Ετιέν.

ΤΗΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΠΗΡΕΗ ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΙΔΟΥ

Σννέντενξη

Ιωάννα Παπασπυρίδου: Το 1846, δέκα χρόνια μόλις μ ετά την απε­ λευθέρω ση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό, ο Σαιντ-Μ πεβ ε ξ έ ­ φραζε, σ ’ ένα άρθρο του, την επι­ θυμία να γίνουν αρχαιολογικές έ ­ ρευνες στην Ελλάδα. Πώς ανταποκρίθηκε η Σχολή σ ’ αυτήν την επι­ θυμία; Ρολάν Ετιέν: Η ίδρυση της Σχολής, το 1846, γίνεται μέσα στο γενικότε­ ρο πνεύμα του φιλελληνισμού. Θυμίζω επίσης πως η Γαλλία είχε στείλει ένα σώμα εκστρατείας με τον Στρατηγό Μαιζόνγια να βοηθή­ σει στην απελευθέρωση της Πελοποννήσου από τους Τούρκους. Υπάρχει επίσης η επιστημονική α­ ποστολή στον Μωριά, κατά τη διάρκεια, της οποίας οι επιστήμο­ νες ανακάλυψαν αρχαιολογικά ευρήματα που τους ώθησαν στην έκδοση ωραιότατων βιβλίων. Δ ιηγ ειθ είτε μας λίγο το οδοιπορικό της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών. Στην αρχή, το 1846, δεν είναι Σχολή Αρχαιολο­ γίας, αφού η αρχαιολογία δεν υπάρχει ακόμα. Είναι μια σχολή που καταρτίζει νεαρούς Γάλλους υφηγητές φιλολογίας, απόφοιτους της Εκόλ Νορμάλ (Παιδαγωγικής Ακαδημίας), κυρίως, που στέλνει η Γαλλία στην Ελλάδα για να τους φέρει σε επαφή με την πραγματικότητα. Πολύ αργότερα, η Γαλλική Σχολή Αθηνών θα γίνει Αρχαιολογική Σχολή. Τι προβλέπει η Σύμβαση ανάμεσα σ τις κυβερ­ νήσεις των δύο χωρών; Η Σύμβαση προέβλεπε την ίδρυση μιας Σχολής με διάφορους σκοπούς, ένας από τους οποίους ήταν και η διδασκαλία των γαλλικών. Λειτούργησε αρ­ κετά καλά από την αρχή. Οι Γάλλοι έγιναν δεκτοί αρκετά καλά, παρόλο που υπήρχαν μερικά μικρά πολιτικά προβλήματα - δεν θα πρέπει να το κρύ­ ψουμε: η Γαλλική Σχολή Αθηνών έπρεπε να δια­ σφαλίσει και το γόητρο της Γαλλίας σε μια στιγμή που η Ελλάδα δεχόταν πολλές επιρροές, δηλαδή τη ρωσική αλλά κυρίως την αγγλική. Π οιες είναι οι πιο σημαντικές ανασκαφές που οφείλονται στη Σχολή;

Συνέντευξη

Υπάρχουν πέντε μεγάλοι χώροι ανασκαφών, οι λεγόμενοι παραδοσιακοί. Αν τους πάρουμε με χρονολογική σειρά, είναι η Δήλος, κατόπιν οι Δελφοί, όπου πραγματοποιήθηκαν - και συνεχί­ ζονται - μεγάλες ανασκαφές, η Θάσος, το Άργος και τα Μάλια. Όμως η Σχολή έχει και άλλες δρα­ στηριότητες που καλύπτουν όλο τον γεωγραφι­ κό χώρο της Ελλάδας από το Βορρά μέχρι τον Νότο. Όσον αφορά στην αστική αρχαιολογία, η Σχολή είναι υπεύθυνη, με άδεια του ελληνικού κράτους για τη Θάσο και το Άργος. Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για ζώνες επιρ­ ροής; Όχι, αντίθετα. Οι δραστηριότητές μας απλώνο­ νται από την Κρήτη μέχρι τη Μακεδονία, αφού δεν αναφέρθηκα στις ανασκαφές που γίνονται στο Ντίκιλι Τας, μια προϊστορική τοποθεσία κο­ ντά στην Καβάλα. Επομένως σκοπός των Γάλ­ λων δεν είναι η απόκτηση μιας ζώνης επιρροής, αλλά η παρουσία τους στις σημαντικότερες πε­ ριοχές του Ελληνικού Πολιτισμού. Ποια είναι τα σ ημαντικότερα ευρήματα; Είναι αδύνατον να τα συνοψίσουμε. Μια Σχολή με 150 χρόνια ιστορίας είναι φυσικό να έχει βρει δεκάδες κτίσματα, όπως τον θησαυρό της Σίφ­ νου στους Δελφούς ή τους ναούς της Δήλου. Ανακαλύψαμε ακόμη εκατοντάδες αγάλματα

υψίστης σημασίας, όπως τον περίφημο Κούρο στη Θάσο, ή εξίσου αξιόλογα αγάλματα στη Δή­ λο, για να μη μιλήσουμε για τους Δελφούς όπου έγιναν σημαντικές ανακαλύψεις. Η γνωστότερη είναι το χάλκινο άγαλμα του Ηνίοχου των Δελ­ φών. Βρήκαμε ακόμη χιλιάδες επιγραφές, κείμε­ να υψίστης ιστορικής σημασίας, δηλαδή κείμενα από συμφωνίες, απογραφές, λογαριασμούς. Ποια είναι η συνεισφορά των ερευνώ ν της Σχο­ λής στον Ελληνικό Πολιτισμό; Υπάρχουν δύο σημεία που πρέπει να τονιστούν: Πρώτον, η συνεισφορά μας στην τέχνη. Δεν εί­ μαστε βέβαια οι μόνοι αρχαιολόγοι στην Ελλάδα. Οι Έλληνες συνάδελφοί μας πραγματοποίησαν σημαντικές ανασκαφές στην Ακρόπολη στην ίδια περίπου περίοδο. Πρέπει όμως να αναφερθούμε στις ανασκαφές των Δελφών, στις αρχές του αι­ ώνα, που μας επέτρεψαν να ανακαλύψουμε την ελληνική αρχαϊκή τέχνη. Ενα δεύτερο σημείο, στο οποίο θα ήθελα να επιμείνω, είναι η συνει­ σφορά μας στις ανακαλύψεις των προελληνικών πολιτισμών. Σίγουρα, οι Άγγλοι είναι πρωτοπό­ ροι στο χώρο αυτόν με την Κνωσσό. Σίγουρα, ε­ πίσης, οι Έλληνες συνάδελφοί μας ή άλλες ξέ­ νες σχολές εργάστηκαν πολύ, αλλά οι Γάλλοι έ­ χουν ένα σημαντικό χώρο ανασκαφών στα Μάλια της Κρήτης, μινωικής εποχής, με εξαιρετικά εν­ διαφέροντα ευρήματα σχετικά με την περίοδο των πρώτων μινωικών ανακτόρων. Πώ ς άρχισαν οι Γάλλοι αρχαιολόγοι να διδά­ σκουν γαλλικά στους Έλληνες; Η διδασκαλία των γαλλικών κράτησε μόνο δύο χρόνια. Έπειτα, η Σχολή αφοσιώθηκε αποκλει­ στικά στις αρχαιολογικές έρευνες. Πρέπει να υπογραμμίσουμε την έντονη συμμετοχή της α­ θηναϊκής αστικής τάξης των μέσων του δέκατου ένατου αιώνα σ’ αυτά τα μαθήματα γαλλικών. Το 1903, ιδρύθηκε ένα Ισντιτούτο για τη διδασκαλία των γαλλικών. Αυτό το Ινστιτούτο έγινε σύντομα ανεξάρτητο. Είναι ο «πρόδρομος» του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών. Πώς θα εο ρτασ τούν τα 150 χρόνια από την ί­ δρυση της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών; Θα εορτάσουμε τα 150 χρόνια της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής την τρίτη εβδομάδα του επόμενου Σεπτέμβρη (1996). Έχουν προγραμ­ ματιστεί ορισμένες εκδηλώσεις. Η σημαντικότε­

ρη θα είναι μια τελετή στη Σχολή όπου θα γίνουν τα αποκαλυπτήρια της αναμνηστικής κολόνας των 150 χρόνων. Ένα ειδικό μετάλλιο έχει χαραχθεί γι’ αυτήν την επέτειο. Μια δεύτερη σημαντική εκδήλωση θα είναι μια έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα εγκαίνια θα γίνουν στις 16 Σεπτέμβρη. Στην έκθεση, ο επι­ σκέπτης θα μπορεί να δει μακέτες των περιοχών όπου η Σχολή έκανε ανασκαφές ή αναπαράστα­ ση κάποιων χώρων, όπως της αγοράς της Θά­ σου, της Αγοράς του Άργους, καθώς επίσης, α­ φού ενδιαφερόμαστε και για την Κύπρο, αναπα­ ράσταση της Ακρόπολης της Αματόνθης στην Κύπρο. Ποια είναι τα μελλοντικά σχέδια της Σχολής; Γί­ νονται έρ ευνες ή ανασκαφές αυτή την περίοδο; Αυτή τη στιγμή, γίνονται ανασκαφές στη Θάσο και τη Δήλο, καθώς επίσης και στο Πτόιοτης Βοι­ ωτίας. Τέλος, κάνουμε ανασκαφές στην Κρήτη σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο των Χανίων. Κύριε Διευθυντά, σας ευχαριστούμε για τις πο­ λύτιμες πληροφορίες και σας ευχόμασ τε καλή επιτυχία σ το δύσκολο έργο σας.

ΚΥΡΙΑΚΗ, 15 ΒΡΑΔΥ: Εγκαίνια της αναμνηστικής στήλης των 150 χρόνων Δεξίωοη στους κήπους της Σχολής ΔΕΥΤΕΡΑ 16 ΠΡΩΙ: Τελετή στην Ακαδημία Αθη­ νών. Επίσημο γεύμα προσφορά της Πρεσβείας. ΒΡΑΔΥ: Εγκαίνια της έκθεσης «Ελληνικός Χώρος» στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Δεξίωση στο Μουσείο ΤΡΙΤΗ, 17: Συνέδριο: «Η πολίτικη της αρχαιολογίας, 19ος-20ος αιώνας» ΤΕΤΑΡΤΗ. 18: Συνέδριο ΒΡΑΔΥ: Συναυλία της «VAGUE MUSICALE» στο Ωδει'ο Ηρώδου του Αττικού ΠΕΜΠΤΗ. 19 ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ.20: Εκδρομές στους χώρους ανασκαφών της Σχολής. .

Σννέντενξη

Η αυτοκτονία και η αυτονόμηοη, έναδρώμενο κάθαρσης στην ποίηση του Νίκου Β. Λαδά

ΝΙΚΟΣ Β. ΛΑΔΑΣ, ΑΠΑΝΤΑ I ΠΟΙΗΤΙΚΑ, πρόλογος: Απώνης Φωοτιέρης, εκδόοεις Καστανιώτη, Αθήνα 1995, σελ. 287.

Μελέτη

Ό σο και αν θαυμάζουμε τη γενναιότητα της αυτοκτονίας, όσο και αν σαγηνευόμαστε από τη δύναμη του αυτόχειρα, υπάρχει ένα υπόλειμμα θλίψης που διαποτίζει τη σκέψη μας σαν διαβά­ ζουμε τα έργα ενός ποιητή που έφ υγε νωρίς με την ίδια του τη θέληση. Η ποίηση εκτυλίσσει ένα δράμα, την περιπέτεια μιας ανθρώπινης ζωής σε όλη της την περιπλάνηση μέσα από το κείμενο μιας ιδανικής οδύσσειας. Από τον ένα σταθμό στον άλλο και από το ένα εμπορείο στο επόμενο, το κείμενο της προσωπικής μας εναντιοδρομίας καταγράφεται και παίρνει νόημα και δίνει νόημα, σαν μια ατέρμονη λογοδοσία και λογοθεσία. Ο μικρόκοσμος της προσωπικής μας ζωής αναγγέλ­ λει την αμέτρητη ποικιλία της ζωής που αλλάζει και μετασχηματίζεται, παίρνοντας καινούριο πρό­ σωπο και δίνοντας καινούριο μήνυμα στο μέλλον που φοβισμένοι ονομάζουμε ιστορία. Η αυτοχειρία έρχεται σαν μια βίαιη διακοπή της λογοδοσίας και μια απότομη παύση της λογοθεσίας, ακριβώς όταν εμπειρίες και νοήματα αρχί­ ζουν να πυκνώνουν γύρω από άξονες ζωής και να αποκρυσταλλώνονται σε μ ορφές και ιδεότυπους που παρέμεναν άγνωστοι προηγουμένως. Η αυτοκτονία είναι εκούσια άλωση της χώρας της ψυχής μας που έχουμε εντολή να εξελίξουμε και

να αποδώσουμε στους άλλους. Ίσως αυτό ακούγεται κάπως σαν ηθικολογία, αλλά εκφρά­ ζει μια κάποια απογοήτευση εμπρός στην α­ ποτυχία του αυτόχειρα να αναγνωρίζει την α­ τομική του αποστολή, ιδιαίτερα αν τυχαίνει να είναι δημιουργός. Ο ρομαντισμός μας άφησε μια περίεργη κληρονομιά: να μισούμε το θά­ νατο, επιδιώκοντάς τον. Αυτό το amor fati, που τόσο μαύλισε τον Σοπενχάουερ και τον Νίτσε, αποτέλεσε μετά τον Β έρθερ ο του Γκαί­ τε ένα είδος άλλοθι, μια ιδανική μορφή από­ σεισης ευθυνών για την αδυναμία της ατομι­ κής ψυχής να βρει, ή να δώσει νόημα, στην πληθώρα των φαινομένων, να τοποθετήσει τη σωματική της ύπαρξη μέσα σε αυτά και τέλος να μπορέσει να δει τον εαυτό της σαν έναν ξέ­ νο, να αντικρίσει την ίδια της την ύπαρξη μέσα από την αυθυπέρβαση της έκστασης. Ο Σικελιανός στο ποίημα η «Αυτοκτονία του Ατζεσιβάνο» μίλησε για την αυτοχειρία που έρχεται να επισφραγίσει μια επιστροφή στη μυστική πρώτη αξία της ζωής, μια αυτο­ χειρία που έρχεται σαν απότοκο πληρότητας και ευφορίας, μιας υπερεκχείλισης της ιστο­ ρίας από τις ζωτικές ορμές του υποσυνειδή­ του. Η τάση να επιστρέφουμε στην ανόργανη ζωή, η ανάγκη σ χεδόν να σκοτώσουμε τη σκέ­ ψη και να αφήσουμε το σώμα μας να υπάρξει ωραίο και ασυναίσθητο, όπως τα ζώα και τα φυτά, είναι μια σχεδόν αναγκαία τάση όλων των πολύπλοκων οργανισμών. Ο θάνατος α­ πελευθερώνει την ύπαρξη από τα δεσμά της ατομικότητας και γυρίζει την προσωπική μνή­ μη στη μεγάλη ενότητα του πρωταρχικού αδιαφοροποίητου ωκεανού της ζωικής ενέρ­ γειας. Η τάση να καταδυθούμε στον αδιαφοροποίητο πολτό της ζωής, όπου δεν υπάρ­ χουν ούτε η μελαγχολία της εξατομίκευσης ούτε η απομόνωση της προσωπικότητας είναι μια από τις ισχυρότερες επιθυμίες της αν­ θρώπινης ύπαρξης μόλις αποκτήσει συνείδη­ ση του εαυτού της. Ο δυτικός πολιτισμός μετά την Αναγέννη­ ση και το Διαφωτισμό έχει βουλιάξει σε ένα εί­ δ ος αλλόφρονης θανατοφοβίας. Οι νεκροί γί­ νονται φόβητρα και ο θάνατος μετατρέπεται σε φρίκη και καταδίκη. Η συγκρατημένη θλί­ ψη των αρχαίων εμπρός στο αναπόφευκτο τέ­ λο ς έχει αντικατασταθεί με την ένοχη σιωπή εμπρός στο μυστήριο της μετάστασης ή της

διάλυσης ή της εξάτμισης της σωματικότητάς μας. Ό πω ς το διατύπωσε ο Βιτγκενστάιν, ο θάνατος δεν είναι γεγονός της ζωής, το θάνα­ το δεν τον ζούμε. Πρόκειται αναμφίβολα για απλοποιήσεις εύκολου ρεαλισμού. Ο φόβος του θανάτου λειτουργεί από την επικείμενό του, την καραδοκία του, και όχι από την πραγ­ μάτωσή του. Η θανατοφοβία, ο θάνατος ως παρουσία, είναι γεγονός φαντασιακό, που δεν ανήκει στην άμεση εμπειρία των αισθήσεών μας. Η παρουσία αυτή ωστόσο είναι ζωντανή, μπορεί να γίνει παράγοντας ζωής, και εναπό­ κειται στον καθένα αν θα μεταμορφωθεί σε μούσα ή ερινύα. Η βασικότερη τροφή της φα­ ντασίας είναι η καραδοκία του θανάτου, αφού μάλιστα α π’ όσα γνωρίζουμε ως τώρα, το μό­ νο είδος που μεγαλώνει γνωρίζοντας το τέλος του είναι το ανθρώπινο. Ο Αισχύλος στον Προμηθέα του γράφει πω ς το σημαντικότερο δώρο που έκανε στους ανθρώπους ήταν να τους κάμει να ξεχάσουν την ημέρα του θανά­ του τους, στέλνοντας στην καρδιά τους την κούφια ελπίδα πω ς θα ζουν για πάντα. Ο αυτόχειρας ξεπερνώντας αυτή την ελπίδα κα­ τακερματίζει τις μεγαλύτερες άμυνες της φα­ ντασίας του, τους δρόμους που έχει εκείνη επιλέξει για να μυθοποιήσει την πραγματικότη­ τα, να νιώσει την ιστορία και να τη μετατρέψει σ ε αισθητική για να μπορέσει να γίνει πιο υπο­ φερτό το μυστήριο της φθοράς και η συνύ­ παρξη με τον άλλο. Η αυτοκτονία στρέφεται κατά της φαντα­ σίας και της ικανότητας της φαντασίας να με­ τατοπίζει την καθημερινότητα σε μια συμβολι­ κή σχέση με την αιωνιότητα των προσώπων που υπήρξαν πριν από εμάς και όσων θα μας ακολουθήσουν. Διασπώντας έτσι τη σφιχτή αλληλεγγύη των μύθων που ανταλλάσσουν ζωντανοί και εχθροί, την ισότητά τους εμπρός στη συλλογική μνήμη και τον υπέρτατο μύθο, καταστρέφει την ισορροπία που έχουν επιτύ­ χει αιώνες ανθρώπινης αθλιότητας και χιλιε­ τίες ψυχικής απορίας και αμφιβολίας. Η ζυγα­ ριά ανατρέπεται και έτσι εισέρχεται στη μυθοποιία του προσώπου το διαβολικό στοιχείο της διάσπασης και του κατακερματισμού του ατόμου, της αποσπασματικότητας δηλαδή του ανθρωπίνου προσώπου μέσα στη δημι­ ουργική έκφανση της καλλιτεχνικής δημι­ ουργίας.

Μελέτη

Η αποσπασματικότητα, που από ορισμέ­ νου ς ρομαντικούς θεωρήθηκε έσχατο επί­ τευγμα, είναι η μεγαλύτερη κακοδαιμονία της αισθητικής πράξης. Στη Νεκρώ σιμη Ακο­ λουθία ο θάνατος θρηνείται ως «αποτομή του φυσικώτατου δεσμού σώματος και ψυχής». Ο κερματισμός αυτός που διαλύει τη μεγάλη ε ­ νότητα του προτύπου όλων των πολιτιστικών κωδίκων, δηλαδή του φυσικού μας σώματος, είναι ο φοβερότερος αλάστορας της ανθρώ­ πινης δημιουργίας. Ο θάνατος σε νεαρή ηλι­ κία είναι μια οικειοθελής διάλυση της σοφής αρμονίας που επιτέλεσε το απλό γεγο νό ς της αυτοσυνείδητης ύπαρξής μας. Η σαγήνη του θανάτου βεβαίως έχει αγγίξει τους πάντες, ι­ διαίτερα μάλιστα του ς δημιουργούς. Ο Σαρτρ δήλωσε κάπου πω ς το κατεξοχήν πρόβλημα του σύγχρονου ανθρώπου είναι το πρόβλημα της αυτοκτονίας και πω ς πρώτος χο συνειδη­ τοποίησε ο Μαλλαρμέ. Η αντίδραση του Μαλλαρμέ, κατά τον Σαρτρ, ήταν να ανάγει τα πά­ ντα στη μεγάλη τελετή της γλώ σσας και του έντυπου βιβλίου, σαν μια λειτουργία εξιλεώσεω ς και εξευμενίσεως της φρίκης εμπρός στο μηδέν και την κατάρρευση των μεγάλων πίστεων. Αν λοιπόν θα θέλαμε να μελετήσουμε την ι­ στορία της αυτοκτονίας, όχι πλέον ως προσω ­ πικής επιλογής αλλά ως απάντησης στην επι­ κρατούσα νοοτροπία της εποχής, τότε θα πρέπει να βρούμε όλες αυτές τις ρίζες και τα ριζίδια που την ενώνουν με την κατάρρευση ε­ νό ς ευρύτερου κοινωνικού φαντασιακού, με τη διάλυση τουτέοτιν της πίστης πω ς ο ζωντα­ νό ς οργανισμός της κοινωνίας και της πόλης όπου ζούμε ενέχει μια δυναμική που ξεπερνά­ ει την ατομική επιλογή. Η πόλη και η μνήμη μας αναγκάζουν συνειδητά και ασυνείδητα να μη διασπάσουμε την ισορροπία νεκρών και ζωντανών ο πολιτισμός και η ιστορία μας πα­ ρακινούν να μην υποσκελίσει η εντροπία την αγάπη της ζωής - στεργοζωία, την αποκάλεσε ο Ψυχάρης -, αλλά να επιτρέψουμε στο ζωικό σ υνεχές να αυτοπολλαπλασιαστεί. Η πράξη της δημιουργίας είναι τόκος εν καλώ, γέννηση του ωραίου, δηλαδή του ώριμου, ε­ κείνου που φθάνει στην καλή του στιγμή, την πιο γόνιμη ώρα του και τότε μπορεί να θερι­ στεί. Έτσι, η αυτοκτονία του Νίκου Λαδά αποτε­

Μύέτη

λεί ουσιαστικά το λανθάνον κέντρο του έργου του. Η μελέτη του οφείλει να διακρίνει πώς συνελήφθη και εγκυμονήθηκε η επιθυμία αυτή, που δεν είναι απλώς σωματο-κτονία, αλ­ λά εαυτο-κτονία, δηλαδή θανάτωση οντολογικής δυνατότητας. Ο Νίκος Λαδάς (1953-1979) ανήκει σε μια γενιά που γαλουχήθηκε από του ς μεγάλους μύθους της αντίστασης, της αριστερός, των εξοριών και της αντιδικτατορικής πάλης. Το έργο του όπως άλλωστε και το έργο των περισσότερων ποιητών μετά το 1960 έχει έκδηλα όλα τα χαρακτηριστικά μιας εποχής επιγόνων: αναφορές σε κώδικες των μεγάλων πατέρων, υιοθέτηση εκφραστικών λογότυπων και τεχνοτροπικών συμβάσεων που εκείνοι καθοσίωσαν και θεσμοποίησαν και τέλος αναγνώριση του εαυτού του μέσα α­ πό την εικονοπλασία και τη γλωσσική τονικό­ τητα που εκείνοι ρύθμισαν. Οι ποιητές μετά το 60 έχουν απωλέσει τον εαυτό τους, κυρίως εξαιτίας της πίεσης των επιβλητικών φυσιο­ γνωμιών του τριάντα και του σαράντα. Οι μεν πρώτοι επέδειξαν άριστη αισθητική παιδεία, οι δε δεύτεροι διαμόρφωσαν μια πρακτική αι­ σθητική συνδυάζοντας τον πολιτικό αγώνα με την αγωνία της έκφρασης, όπως άλλωστε διαδηλώνει ως σήμερα η άνιση ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. Αυτή είναι η γενεαλογία των μεταπολεμι­ κών δημιουργών. Η παράδοση γι’ αυτούς αρ­ χίζει από τη γενιά του ’30, ή, στις καλύτερες περιπτώσεις, από τους δημιουργούς που η γενεά εκείνη α ναγόρευσε προδρόμους της. Η παρουσία του ς όμως είναι πολύ έντονη, για να μην πούμε πως τελικώς καταβροχθίζει την ίδια τη σάρκα των δημιουργών. Έτσι εκεί ό ­ που αρχίζουν να εκφράζουν τον εαυτό τους, την απολύτως προσωπική του ς αίσθηση της ι­ στορίας, ξεπετάγεται εντελώς ανοικονόμητο και ακαλαίσθητο το φιλολογικό δάνειο. Ιδιαί­ τερα μάλιστα με του ς νέους, που δεν μπο­ ρούν να αποκόψουν και να διαχωρίσουν τη γραφή και τη σκέψη του ς από τα διαβάσματά τους, η αγωνία της έκφρασης εστιάζεται σε αυτή ακριβώς τη σκληρή αντιπαράθεση της διαχωρίσεωςτου προσωπικού από το επείσα­ κτο, την ανεύρεση του προσώπου τους δηλα­ δή μέσα από τις κληρονομημένες συμβάσεις λόγου. Δεν πρόκειται εδώ γι’ αυτό που τόσο επι­

πόλαια έχει αποκληθεί η αγωνία της επίδρα­ σης- η επίδραση είναι δάνειο και, όπως ορθό­ τατα έχει δηλώσει ο Παλαμάς, «μόνο οι φε­ ρέγγυοι δανείζονται». Αν δεν μπορείς να μετατρέψεις σε προσωπικό νόμισμα το κοινό κτήμα του παρελθόντος, τότε το δάνειο υπερσκελίζει τον δανειζόμενο. Το έργο γίνεται χω­ ράφι των φιλολόγων και των λογίων, μέχρις ότου η ακαδημία του μουσείου και των διδα­ κτορικών διατριβών να σου απονείμει την ορι­ στική καταδίκη. Η επίδραση είναι φυσική δια­ δικασία ανανέωσης- η επιδρασιοθηρία είναι το καρκίνωμα της κριτικής. Γιατί αν το δάνειο έχει ενταχθεί σε ένα διαφορετικό εκφραστικό τόπο και έχει αποκτήσει, για να χρησιμοποιή­ σω έναν όρο της αρχαίας κριτικής, τη δική του τοπηγορία, τότε δεν είναι δάνειο, είναι δε­ σμός συγγένειας. Αυτό άλλωστε γίνεται από καταβολής γλώ σσας και κτίσεως κόσμου. Το ερώτημα βεβαίως παραμένει, αν και κατά πό­ σο κατορθώνεται να ενταχθεί ο εκφραστικός λογότυπος σε μια διαφορετική κειμενική πραγματικότητα και να αποκτήσει ένα καινού­ ριο ειδικό βάρος σε εκείνον τον τόπο. Αν όχι, το δάνειο καταστρέφει τον δανειζόμενο και υποδεικνύει απλώς τον δανειστή. Έτσι σαν διαβάζουμε ποίηση του ’60 και του 7 0 έχουμε την εντύπωση πως πριν α π’ ό­ λα οι ποιητές δεν έχουν χειραφετηθεί από το παρελθόν της γραφ ής και της ιστορίας. Το θαυμάζουν, το τιμούν και του υποτάσσονταιαδυνατούν να το υπερβούν και να το δαμά­ σουν. Η ομοιοτονία και η ομοιομορφία της ποίησης των τελευταίων δεκαετιών έχει αντι­ καταστήσει την πολυτυπία και την πολυφωνία των φωνών που διαμόρφωσαν την ελληνική γραφή μετά τον Παλαμά, ή και με τον Παλαιτά. Η επιγονική φύση της γραφής αυτής είναι τόσο έντονη ώστε συχνά να ευνουχίζει τους δημιουργούς της μέσα από τους στρατηγικές της και τις αποσιωπήσεις της, με αποτέλεσμα να καθίσταται αναγκαία η υπονόμευσή της εκ των ένδον, η δυναμική διάλυση της συνοχής της από τους ίδιους της τους φορείς. Η ίδια η νομιμότητα και η καθιέρωση του παρελθό­ ντος δημιουργεί την ανάγκη της καταστρο­ φής όχι μόνο των μορφών που αυτό κληροδό­ τησε αλλά και των προσώπων που γαλούχησε και ανάθρεψε. Η προσωπική επιλογή εδώ έ­ γκειται στο τι θα σκοτώσει ο ποιητής: την ποί­ ηση ή τον εαυτό του.

Γνωρίζουμε την απάντηση του Κώστα Καρυωτάκη, του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, του Μηνά Δημάκη και του Αλέξη Τραϊνού, μορφών που κατεξοχήν ανήκουν σε ε π οχές μεσοβασιλείας. Για όλες αυτές τις περιπτώσεις όμως, όπου δεν υπήρχε λόγος ασθένειας υπήρχε μια άλλη αφορμή: η αισθητική, ο αυτοοίκτος, η ματαιοδοξία. Με τον Λαδά υπάρχει ένα μυστήριο και ένα μυστικό. Ο Λαδάς σκοτώνο­ ντας το σώμα του, έθεσε ένα καίριο ερώτημα για τον προσανατολισμό της γενιάς του. Οι ποιητές προαισθάνονται τις δονήσεις και τους τριγμούς της πτώσης προτού γίνουν φα­ νεροί και ευδιάκριτοι. Έτσι σε εποχή μεγίστης αισιοδοξίας και σχεδόν τραγικής πίστης στην πρόοδο και τον σοσιαλισμό, ο νεαρός Λαδάς έδωσε τέρμα στη ζωή του, προτυπώντας το βαθύ αδιέξοδο στο οποίο έμελλε να βυθι­ στούν ιδεοφόροι και ιδεολήπτες κατά την ε­ πόμενη δεκαετία και ιδιαίτερα μάλιστα κατά την τελευταία δεκαετία του αιώνα. Η δολοφονία όμως του εαυτού του εδώ δεν οφείλεται στην απουσία της πίστης, στο θάνατο του Θεού, που έκλεισε μια εποχή, χω­ ρίς να ανοίξει καμιά καινούρια. Η δολοφονία του ποιητή είναι το έργο αυτής καθαυτήν της πίστης του: πιστεύοντας αυτοκτονεί. Ο Λαδάς αυτοκτονεί γιατί πιστεύει στη θέληση για ζωή, στη δύναμη του λόγου να γίνεται λύτρο ζωής και στην κρυφή του αλχημεία να μεταλλάσσει το στιγμιαίο είναι σε διαχρονική αισθητική. Η αυτοκτονία έρχεται εδώ σαν καταλύτης να συμπλέξει τον ποιητή με τη μεταθανάτια τύχη του, και έτσι να διαλύσει τη διαλεκτική που θα αναπτυσσόταν μεταξύ του ποιητή και της δια­ νοητικής της εκτυλίξεως, της απρόσκοπτης εκδιπλώσεως της ουσιώδους εντελέχειάς του. Η εσωτερική δυσφορία του Λαδά με την πίστη του, την ποίησή του, το υλικό της τέ­ χνης του, την αισθητική της ζωής και τη στειρότητα του λόγου στον οποίο εντάχθηκε ό­ πλισαν το χέρι του- η αυτοκτονία ήλθε ως ρή­ ξη με τα πρότυπα που διέπλασαν το πρόσωπό του. Η αωρία έγινε ασχήμια και αμορφία, αλογία και αφωνία - βράχοι δηλαδή πάνω στους οποίους συντρίβονται όλα τα καλά αισθήματα και ορθώνεται η κακή λογοτεχνία. Εδώ αναμφίβολα, συνέβαλε και η ιστορία της εποχής. Γιατί, παρά τη μυθολόγησή τους, τα γεγονότα του ’60 και του 7 0 εμπρός στα

γεγονότα των προηγούμενων δεκαετιών μοι­ άζουν σαν αψιμαχίες για ένα χωράφι της ε­ παρχίας σε σχέση με πολέμους και καταστρο­ φές που επαναπροσδιόρισαν το αίτημα της ανθρώπινης φύσης. Άλλος ο Μεταξάς, ο Χίτλερ, ο Μουσολίνι και άλλος ο Π απαδόπουλος και ο Ιωαννίδης. Άλλη η Κατοχή, το Άουσβιτς και ο Εμφύλιος και άλλο η Μακρόνησος, το Πολυτεχνείο και η Μεταπολίτευση. Η ιστορική συγκυρία δεν επέτρεψε το τέντωμα της αν­ θρώπινης συνείδησης σε οριακές καταστά­ σεις ούτε προσέφερε την κατάλληλη ένταση για την πύκνωση του λόγου. Από την άλλη πλευρά, στην Ελλάδα δεν γνωρίσαμε τις τρα­ γικές ταπεινώσεις, όπως στην Ουγγαρία, την Πολωνία, την Τσεχοσλοβακία ή ακόμα την ί­ δια τη Ρωσία προ ς το τέλος της δεκαετίας του ’80. Θα λέγαμε μάλιστα πως κύριο χαρακτηρι­ στικό των ελληνικών πραγμάτων ήταν μια τά­ ση πρ ο ς τον εφησυχασμό, την ολιγωρία και τον ευδαιμονισμό, μια αδιαφορία πρ ο ς την τραγικότητα της ζωής και τη φρίκη της ιστο­ ρίας. Επιπλέον, και με την εξαίρεση της κατα­ στροφής της Κύπρου, η οποία άλλωστε ελάχι­ στα έχει αγγίξει την ελλαδική συνείδηση, η κυρίαρχη ιδεολογία της ελλαδικής μητρόπο­ λης χαρακτηρίζεται ως σήμερα από μια απογοητευτική ενδοστρέφεια που ουσιαστικά μετατρέπεται σε ψευδή συνείδηση και κρύβει την αλήθεια των σχέσεώ ν μας με τον άλλο. Όλη αυτή την ψυχοπαθολογία της μετα­ πολεμικής ελλαδικής πραγματικότητας μπο­ ρούμε να διαβλέψουμε ότι κυριαρχεί στο ποι. ητικό έργο του Νίκου Λαδά. Ιδιαίτερη σημα­ σία μάλιστα ως π ρο ς αυτό ενέχουν οι ημερο­ λογιακές ενδείξεις κάτω από τα ποιήματα. Εί­ μαστε ακόμα κοντά στην εποχή που γράφτη­ καν και κατανοούμε σε γενικές γραμμές τις α­ ναφ ορές του ς και τις υποδηλώσεις τους ού­ τως ώστε να διαβλέπουμε το βάδισμα των γ ε ­ γονότων που καθόρισαν την κωμικοτραγική πτώση της δικτατορίας και την αναστάσιμη αισιοδοξία της μεταπολίτευσης. Επιπλέον, η παρουσία των λαϊκών τραγουδιών του αντιδικτατορικού αγώνα, βουίζει έντονα στα αυτιά μας σαν διαβάζουμε τα ποιήματα που γρά­ φτηκαν μεταξύ 1973 και 1976. Αμέτρητες με­ λιστάλαχτες επικλήσεις στη μάνα Ελλάδα, το γένος, τη Ρωμιοσύνη, το 1821 και τα σπασμέ­ να μάρμαρα κάνουν πολλά ποιήματα κάπως

Μελέτη

σαν ρητορικά σχεδάρια και ασκήσεις ποιητι­ κής. Ο Λαδάς εσωτερικεύει όλη την αισθητική και την αισθηματικότητα που εξέθρεψαν η με­ λοποιημένη ποίηση του Ρίτσου και του Σεφέρη· η ποίησή του όμως αναδίδειτη συγκίνηση που μας δίνει η μουσική του Θεοδωράκη και του Μαρκόπουλου παρά η ποίηση των ποιη­ τών στους οποίους αναφέρεται. Τα αγάλματα και η Ρωμιοσύνη των στίχων του ακούγονται κάπως σαν χειρονομίες απελπισίας εμπρός σε εξαντλημένα σύμβολα και παραστάσεις τετριμμένες παρά ως θετικές δηλώσεις αι­ σθητικής και ιδεολογίας. Παράλληλα, όλα αυτά ακούγονται σαν υπεκφυγές και εκλογι­ κεύσεις- ο ποιητής έχει χάσει την επαφή με το σώμα του, δεν λέει τίποτε γι’ αυτό που πραγ­ ματικά τον καίει. Ακόμα και σε ένα επιτυχημέ­ νο ποίημα όπω ς το «Τραγούδι της Ιοκάστης» (σελ. 247), ο εαυτός του καθίσταται άφωνος μέσα από την προφανέστατη αλληλογορία. Κάπως ξεπροβάλλει η σωματικότητά του στο ποίημα «Μέσα στις χώ ρες του μυαλού» (σελ.

249), «Απόπλους» (σελ. 253) και «Κορμιά που χορεύουν απελπισμένα» (σελ. 257), αλλά πα­ ραμένουμε ακόμα με την εντύπωση πω ς ο ποιητής δεν μιλάει με τον εαυτό του ή για τον εαυτό του- αντιθέτως συνομιλεί με τα διαβά­ σματα και τις λογοτεχνικές αναφορές του. Δεν υπάρχει αυτή η αναχώνευση αισθήματος και λόγου που διαβάζουμε λόγου χάρη στα η­ μιτελή ποιήματα του Γιώργου Σαραντάρη ό­ που το κάθε ποίημα ή κατορθώνει απόλυτα να κρύψει της πηγές του ή κατορθώνει να συμπλέξει απροσδόκητες συνάψεις λέξεων και αισθημάτων. Μέσα στην ποίηση του Λαδά γίνεται κατά­ χρηση των κοινών τόπων μιας εποχής και μιας παράδοσης λόγου. Η ποίηση του Σεφέρη γί­ νεται η μεγάλη τροχοπέδη της ανάπτυξής του- ακόμα και ο Ελύτης, που σιγομουρμουρίζει πολλές φ ορές στους στίχους του, ακούγεται σαν αντίλαλος παρά σαν ζωντανή φωνή. Ο Λαδάς αγωνίζεται να βρει την ποιητική του φωνή και να διαμορφώσει το ποιητικό του πρόσωπο, αλλά έχει παγιδευτεί από τα αυτο­ νόητα της εποχής του. Ο ίδιος έχει μάλιστα συνείδηση του διλήμματος του: «Κι εσ ύ π ότε ψάχνεις σχήμ α τα και εικόνες / σε παλιά και τό ­

σο αγαπητά βιβλία / και π ότε υψώνεις το δαυλό τη ς αμφ ιβολίας για να διώ ξεις / τη σκιά τη ς νυχτερίδας / σ τηρίζοντας σ ’ αυ τή την κίνη­ ση όλη τη ζωή σου» (σελ. 61). Υπάρχουν αναμ­ φίβολα στιγμές που κατορθώνει να είναι ο ε­ αυτός του, όπως στο «Φευγαλέα Σιγή» (σελ.

64), «Σουίτα για Έγχορδα» (σελ. 72), «Αναζή­ τηση» (σελ. 82-3), «Κύκλοι Ομόκεντροι» (σελ.

88), «Ήρθ’ ένας άγγελος» (σελ. 118), όπως ε ­ πίσης και σ ε αρκετά ποιήματα από τη συλλο­ γή «Αστροβατεί». Παρ’ όλα αυτά εκείνο που βλέπουμε εκεί είναι η εντυπωσιακή συγκέντρωση υλικού για ποίηση και όχι το κατορθωμένο σώμα ενός ποιητικού έργου καθαυτό. Ο Λαδάς εξερευνά το υλικό του, το διαρθρώνει και το αναδιαρθρώνει αλλά ο χρόνος δεν γίνεται μ έσ α του κα ιρ ό ς■η ρευστότητα δεν αποκρυσταλλώνε­ ται, η γλώσσα δεν γίνεται λόγος. Ο ποιητής διαρκώς κρύβεται και αποφεύγει να αγγίξει την ποίηση- μιλάει για την ποίηση, κάνει στί­ χους, χωρίς να ξεπεράσει το φράγμα της ποιητικότητας. Αυτή άλλωστε είναι και η σοβα­ ρότερη παγίδα στην οποία έπεσαν πολλοί δη­ μιουργοί της γενιάς του- υποδύθηκαν ένα τό­ νο ποιητικότητας, δοκιμασμένο από τους με­ γάλους δυνάστες του παρελθόντος, αλλά δεν επέκτειναν τον χώρο της ποίησης μέσα στην επικράτεια της γλώσσας. Η ποιητικότητα των στίχων τους κάλυψε την ασημία του λόγου τους- ουσιαστικά στα ποιήματά του ς βλέ­ πουμε κάποιον να χειρονομεί έντονα πίσω α­ πό ένα γυάλινο παραπέτασμα, αλλά δεν ακούμε τι λέει ούτε καταλαβαίνουμε τι θέλει να πει. Ας πάρουμε για παράδειγμα το ποίημα «Πορεύομαι, πορεύομαι, πορεύομαι» (σελ.

190). Ο ποιητής αρχίζει να μιλάει εκ μέρους του εαυτού του, μιλάει από τον εαυτό του ώ­ σπου σκοντάφτει και πέφτει: ένα δάνειο από τον Σεφέρη ξεπετάγεται και όλα καταρρέουν. Η ποίησή του βουβαίνεται. Η σιωπή έρχεται σαν αποτέλεσμα ευνουχισμού και καταναγκαστικής αφασίας. Ο πνευματικός πατέρας κα­ θιστά άφυλο και στείρο το παιδί το υ - εκείνο θα στραφεί προ ς την εποχή του για βοήθεια και ανατροφοδότηση, αλλά το μόνο που δια­ κρίνει γύρω του είναι «ιδιωτικές υποθέσεις» (σελ. 191), πράγμα που αναγκάζεται να γίνει και ο ίδιος μετά από λίγο. «Τρία χρόνια δεν έ ­

γραψα ούτε ένα στίχο», θα πει στο ίδιο ποίη­ μα. Ο ποιητής προχωράει πρ ος την κατάργη­ ση της τέχνης του - γίνεται αυτάρεσκος και νάρκισσος, δεν γράφει, λέει, αλλά γνωρί­ ζουμε πω ς γράφει και μάλιστα πολύ. Υποπί­ πτει σε αντιφάσεις, ικανοποιείται μαζί τους, εγκαταλείπεται στη φορά τους, αλλά δεν ζει την οξύτητά τους. Έτσι, αυτό που θα π ροξε­ νούσε ένα οδυνηρό τέντωμα της ψυχής του και του λόγου, γίνεται σιγανό μουρμουρητό απογοήτευσης καιαπομάγευσηςτου κόσμου. Η αυτοεξάντληση ήλθε νωρίς και ερμηνεύτη­ κε ως οριακό γεγονός, ως μια τελετή μετάβα­ σης στο ανέφικτο είδωλο της λογοτεχνίας, το οποίο δεν μπόρεσε π οτέ να εγγίξει εν ζωή. Η αυτοκτονία ήταν μια έσχατη πράξη αγάπης προς την ποίηση που αγαπούσε και μια στυγνή απόρριψη της ποίησης που ο ίδιος έ­ γραφε. Ο Λαδάς είδε τη μεταθανάτια ζωή κατοικημένη από τους μεγάλους λογοτέχνες που τον έθρεψαν και αναζήτησε μέσα τους τη θέση του, αφού κατανόησε πω ς η ποίησή του δε θα γινόταν ποτέ αποδεκτή στη συντροφιά τους. Αυτή είναι η μοίρα των επιγόνων και των οπα­ δών: να του ς απορρίπτουν πρωτίστως οι εμπνευστές και οι ηγήτορές τους. Η θυσία του εαυτού του ήταν η τελική λατρευτική ικεσία που μπορούσε να προσφέρει στους θεούς της γραφ ής του. Άφησε πίσω του γλώ σσες και γλωσσήματα που κατορθώνουν να γίνουν ποίηση οσάκις αποκόπτονται από τον ομφά­ λιο λώρο της καταγωγής τους- και αυτή η πράξη της αυτονόμησης ήταν κάτι που δεν βρίσκουμε στα ποιήματά του παρά σε ελάχι­ στους στίχους και ποιήματα, σε στιγμές όπου η μοναξιά του Λαδά προαναγγέλλει τη μονα­ ξιά, την ευφρόσυνη εγκατάλειψη και τη δημι­ ουργική απόσχιση των δημιουργών από ιδεο­ λογίες και αισθητικές στο κατώφλι ενός και­ νούριου αιώνα. Εδώ βρίσκεται η ηρωική αλή­ θεια του Μάρκου Αυρήλιου και η τέχνη εδώ γί­ νεται πράξη θανάτου- τελικώς, η επανάσταση είναι μια υπόθεση προσωπικών αποφάσεων.

ΒΡΑΣΙΔΑΣ ΚΑΡΑΑΗΣ

Μελέτη

ΕΞΩΣΤΗΣ) από τον Γιάννη Δεληολάνη

ΚΑΙ

c

d

m

ΗΝτέμιΜουρκιοΜάικλ Ητσγκλας, πρωταγωνιστικό ζεύγοςστιςΑποκαλύψεις (βασισμένοστοομώνυμοβιβλίο τουΜάικλΚράττον)

Εξώστη;

τσελεμεντές τουΧολιγουντιανού Ο Χίτσκοκ, ουράνιος σκηνοθέτης και μοναδικό δείγμα δημι­ ουργού που συνδύαζε την παραδοσιακή αθωότητα με τη διαστροφική πονηριά, είχε κάποτε πει ότι το σινεμά είναι μια φέτα γλυκού (αν και για τον ίδιο ήταν piece of cake - παιχνιδάκι). Πέ­ ρα απ’ τις προθέσεις του καλού μας Χιτς, όμως, μπορούμε να κρατήσουμε αυτή τη σκέψη και για έναν άλλο λόγο: όσον αφο­ ρά τους παραγωγούς, το «moviemaking» ορίζεται πρώτα απ’ ό­ λα ως μια βιομηχανία, όπως όλες οι άλλες. Έτσι, σε όλους τους τομείς κατασκευής μιας ταινίας υπάρχουν οι ειδικοί, άνθρωποι που εργάζονται με ανάλογο τρόπο στςν δικό τους χώρο για να πετύχουν ανάλογο αποτέλεσμα - βλέπε, μια παλαιότερη επι­ τυχία στα ταμεία, την οποία προσπαθούν πάντα να αναπαρά­ γουν τα στούντιο. Λογικό, θα μου πείτε: ως τώρα υπάρχουν 4 Μπάτμαν, 18 (περίπου) Τζέιμς Μποντ, τρεις Ινπάνα Τζόουνς... αν συνεχίζαμε να μετρούμε έτσι τους χολιγουντιανούς ήρωες, ο Εξώστης μας θα αποδεικνυόταν πολύ μικρός για να τους χωρέσει. Η ουσία, όμως, είναι πάρα πολύ απλή: το τελετουργικό της κατασκευής μιας επιτυχίας επαναλαμβάνεται προσεκτικά, με παρόμοια συστατικά, σαν μια σπονδή υπολογισμένη για vc πετύχειτο ακριβώς ανάλογο αποτέλεσμα. Φυσικά, ένα συνεργατικό προϊόν όπως είναι μια ταινία (με υπο λογισμό αρκετά μεγάλο ώστε να ονειρεύεται δόξες στο box office) προτιμά πάντα να κάνει το σωστό ξεκίνημα: να ανακαλύ­ ψει την καλή ιδέα (μάλλον: την «εμπορικά σίγουρη» ιδέα) πάνω στην οποία θα χτιστεί, στη συνέχεια, όλο το οικοδόμημα της ται­ νίας. Κρατώντας περίοπτη θέση ανάμεσα στους προμηθευτές φρέσκων ιδεών για το Χόλιγουντ, βρίσκεται μια χούφτα από συγγραφείς, ο καθένας τους «εγγύηση» για επιτυχία στα τα­ μεία. Πώς είναι δυνατό να εξασφαλίσει κανείς από πριν την κα­ λή πορεία; Πολύ απλό: αυτοί οι άνθρωποι έχουν ειδικευτεί να προσφέρουν, κάτω από ένα συναρπαστικό ντρέσινγκ (όπου λί­ γη αδρεναλίνη έχει πάντα την πρώτη θέση), την ίδια ξαναμασημένη ιστορία που τους είχε πρωτοκάνει διάσημους. Μια διαση-

μάτητα, η οποία θα κρατήσει ακριβώς όσο και η φρεσκάδα της πένας τους - ή, αν το προτιμάται πιο... γα­ στρονομικά, για όσο καιρό αντέχει η πρωτοτυπία του ντρέσινγκ... Ορισμένοι από τους πιο ακριβοπληρωμέ­ νους γραφιάδες του Χόλιγουντ έχουν αρχίσει να μας εκνευρίζουν: κατασκοπικά από τον Τομ Κλάνσι, ερωτι­ σμός από τον Τζο Έστερχαζ, τεχνολογική φαντασία από τον Μάικλ Κράιτον, δικαστικά από τον Τζον Γκρίσαμ και τρόμος από τον Στήβεν Κινγκ; Ευχαριστούμε, αλλά το έχουμε ξαναδεί το έργο. Μια όμως που ανα­ φέραμε τους πέντε ονομαστούς κυρίους, ας δούμε και τη σπεσιαλιτέ του καθενός... Όνομα: Μάικλ Κράιτον Επάγγελμα: Κατασκευαστής περιπετειών τεχνοκρατικής φαντασίας. Τι θέλει να θυμόμαστε; Ότι Είναι ο Άνθρωπος που έγραψε το Jurassic Park. Αμέτρητα άλλα μυθιστορήματά του έγιναν ταινίες, άλλες επιτυχημένες, άλλες απλώς βλακώδεις (είδατε το περσινό Κόνγκο; Όχι; Καλύ­ τερα.:.). Η αμοιβή του, ήδη, πριγκιπική, αναμένεται να εκτιναχθεί στη στρατόσφαιρα μετά από την έκδοση του The Lost World, συνέχειας του Jurassic Park, που ο Σπίλμπεργκ ήδη ετοιμάζει για το καλοκαίρι του ’97... Τι θέλει να ξεχάσουμε; Οπωσδήποτε, το Κόνγκο. Επίσης, .το Westworld, ταινία επιστημονικής φαντασίας, όπου μια ομάδα ρομπότ εκτίθεται σε ένα πάρκο, το οποίο θυμίζει το παλιό Γουέστ. Βεβαίως «τρελαίνονται» και στρέφονται, κατά των ανθρώπων. Γ ιατί θέλει νατό ξεχάσουμε; Ίσως εξαιτίαςτου Jurassic Park, ταινίας επιστημονικής φαντασίας με μια ομάδα βιο-ρομπότ (οι δεινόσαυροι σε κλωνική αναπαραγωγή) που εκτίθε­ ται σε ένα προϊστορικού τύπου πάρκο, ώσπου βεβαίως στρέφονται κατά των ανθρώπων. Η ιστορία πράγμα­ τι επαναλαμβάνεται... Όνομα: Τζον Γκρίσαμ Επάγγελμα: Κατασκευαστής δικαστικών δραμάτων με ολίγο συναίσθημα και με ελαφριά δόση περιπετειώ­ δους δράσης. Τι θέλει να θυμόμαστε; Έγραψε τη Φίρμα και την είδε να γίνεται επιτυχία με τον Τομ Κρουζ, έγραψε τον Πελάτη και το κύρος του μεγάλωσε ακόμη περισσότερο. Τώρα πια, το όνομά του του επιτρέπει να έχει την τελική έγκριση ακόμα και στους ηθοποιούς που θα πρωταγωνιστήσουν στην κινηματογραφική διασκευή των έργων του. Τι θέλει να ξεχάσουμε; Ότι γράφει εξίσου βαρετά με έναν πρώην δικηγόρο: οποιοδήποτε νεανικό αίσθημα λείπει από τα έργα του Γκρίσαμ, τα οποία μπορεί μεν να διαθέτουν γυαλάδα, ονόματα ηθοποιών και μεγάλα λόγια, αλλά φαντάζουν απελπιστικά προκάτ, με περιορισμένους δραματουργικούς ορίζοντες, και - σε ολί­ γον πιο λαϊκή διατύπωση - γνησίως νυσταλέα. Όνομα: Τομ Κλάνσι Επάγγελμα: Κατασκοπολόγος και ηθογράφος της ένοχης συνείδησης της CIA. Τι θέλει να θυμόμαστε; Ο ήρωάςτου, Τζακ Ράιαν, είναι ο μόνιμος all-american-και-ηθικά-ακλόνητος πρά­ κτορας. Τουλάχιστον για τους Αμερικανούς, παραμένει της μόδας: τα Παιχνίδια Ολέθρου, το Κυνηγώντας τον Κόκκινο Οκτώβρη και το Άμεσος Κίνδυνος έγιναν μια εύγλωττη σειρά από επιτυχίες. Ίσως το να προ­ τείνει κανείς ότι υπάρχουν ηθικοί άνθρωποι μέσα στη CIA να μοιάζει συγκλονιστικά πρωτότυπο για τους Αμερικανούς... Τι θέλει να ξεχάσουμε;... Ίσως, πάλι, ο Τζακ Ράιαν να μην είναι παρά ένα καλογυαλισμένο απομεινάρι της α­ φέλειας του ’50 και του ’60, όταν οι αμερικανικοί μύθοι δεν είχαν τολμήσει ακόμα να καλοκοιταχτούν στον καθρέφτη. Ηθικός, άψογος, σοβαρός, ο Ράιαν είναι τόσο πολιτικά ορθός που μοιάζει να προσγειώθηκε μό­ λις από άλλο πλανήτη... Αυτό είναι όλο; Όχι βέβαια (αν και αυτός είναι όλος ο χώρος του Εξώστη). Υπάρχουν κι άλλοι - όπως ο πολυγραφότατος και πολυδιασκευασμένος Στήβεν Κινγκ, οι κινηματογραφικές διασκευές του οποίου δε γνώ­ ρισαν επιτυχία ανάλογη μ’ εκείνη των άφθονων μπεστ σέλερ του. Μα τον Κινγκ τον κολακεύει ελάχιστα το πρόσωπο των έργων του στη μεγάλη οθόνη: πέρα από την οραματική Λάμψη (σκηνοθεσία Στάνλεϊ Κιούμπρικ) και τη χαμηλότονη αλλά συγκινητικότατη Νεκρή Ζώνη (σκηνοθεσία Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ), τα φιλμ που γεννήθηκαν από τα γραπτά του Κινγκ κυμαίνονται ανάμεσα στο απλώς συμπαθητικό (η καλύτερη και πιο σπάνια περίπτωση - βλέπε Κριστίν, Κάρι, Νεκροταφείο Ζωντανών...) και στο απλώς ανυπόφορο (η χειρότερη και πιο συνηθισμένη περίπτωση - βλέπε τα Children of the corn, Graveyard Shift, Needful Things...). Ανάμεσα στα δύο άκρα, κολυμπούν αρκετές μετριότητες που θα ξεχαστούν χωρίς να λείψουν α­ πό κανένα, κάνοντας φυσικό τους σπίτι τα σκονισμένα ράφια των βιντεο-λεσχών. Δίκαια μοιρασιά, δεν βρί­ σκετε;

□

Εξώοτης

ΚΟΝΤΡΟΛ) από τον Κώοτα Πάρλα

ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΛΕ- ( Γυάλινο «Φαρενάιτ» ΟΡΑΣΗ ΚΑ Ι

Δ εν μπορεί ν ’αρνηθεί κανείς ότι το βιβλίο αποτελεί σπάνιο αλλά βασικό στοιχείο της καθημερινής ζωής. Ό ποια και αν είναι η δυσχέρεια που υποβόσκει στην παραγωγή και κυρίως στη διάδοσή του - σε σχέση με άλλα δείγματα του έντυ που λόγου - , ο τό μ ο ς που αποτυπώνει κάποια απόπειρα της ανθρώπινης δημι­ ουργικότητας, βρίσκεται, λίγο ή πολύ, ανάμεσά μας. Φυσικά, με τις ποικίλες μορφ ές του, τη διαφορετική του βαρύτητα και περιεχόμενο. Και θα πρέπει να ανα­ τ ρ έξε ις σ ε κύημα επιστημονικής φ αντασίας για να στήσεις ένα ανθρώπινο ενδιαίτημα που να στερείται παντελώς της παρουσίας έστω και ενός βιβλίου.

52

Κι όμως: το αξιοδάκρυτο αυτό «κατόρθωμα» κατάφερε το ελ­ ληνικό τηλεοπτικό γυαλί. Δεν κατέφυγε στην πυρά ενός νέου «Φάρεναϊτ 451», αλλά απλώς απέφυγε, αγνόησε, διέγραψε, ό,τι μπορεί να θυμίσει πω ς οι έγχρω μ ες σκιές τη ς τηλεοπτικής ο θόνης κάποια στιγμή διαπράττουν το έγκλημα της ανάγνωσης.

Δεν χρειάζονται και πολλά για να το διαπιστώσεις. Μια ματιά, μια α κ ρόα ση, στις α π ο κ α λ ο ύ μ ενε ς «ψ υχαγω γικές» σ ε ιρ έ ς σ ε πείθει για -τη ν κτυπητή απουσία. Σ χεδόν ποτέ, κάποιο σκηνικό - που συνήθως αγγίζει

μ’ ευκολία τα όρια του «κιτς» - περιλαμβάνει το χρήσιμο αυτό έπιπλο που αποκαλείται βι­ βλιοθήκη και ακόμα πιο σπάνια σ ε κάποιο από τα γελοία εκείνα τραπεζάκια, γύρω από τα οποία οι «ήρωες» ασχημονούν εκστομίζοντας κάθε είδους κοινοτοπίες, «ξεπέφτει» κάποιο βιβλίο. Και, φυσικά, ποτέ κάποια απειροελάχιστη τροπή μιας τηλεοπτικής «πλοκής» αποκτά έστω και ένα ερέθισμα από ένα βιβλίο ή και από το πιο αφηρημένο πα ράγω γο του ρήματος «διαβάζω».

Πέραν του θλιβερού αυτού κανόνα, υπάρχουν και τα πιο κτυπητά παραδείγματα: Σε σειρά μεγίστης ακροαματικότητας, ας πούμε, όταν η ζωηρή μητέρα επισκέπτεται στην Ιταλία τη δήθεν φοιτήτρια κόρη της, το νεανικό δωμάτιο συνιστά πρότυπο πνευματικής ανησυχίας: ούτε ένα βιβλίο δεν μπορεί να ανακαλύψει κανείς - ούτε σαν ντεκόρ... Περιττό ν ’ αναφέρει κανείς τις «φωσκολειάδες». Οι εμετικές αυτές κατασκευές, γεμάτες από μικρονοϊκές «δραματικές» εξελίξεις, ηθικοπλαστικές διακηρύξεις παρελθούσης χρήσεω ς και στομφώδεις χαρακτήρες που παραπαίουν μεταξύ αφέλειας και ηλιθιότητας, κρα­ τιούνται μακριά από την «απεχθή» παρουσία του βιβλίου. Όχι βέβαια ότι είναι δύσκολο να το κατανοήσει κανείς: Χαρακτήρες σαθροί, χάρτινοι, που μυρηκάζουν τα θλιβερά «πάθη» τους, άνθρωποι γεννημένοι εξ αντιγραφής ίω ν χειρότερων δειγμάτων της αμερικανικής τηλεοπτικής βιομηχανίας, τι σχέση να έχουν με έστω κάποιο βιβλίο; Και όλος αυτός ο ανεγκέφαλος έγχρω μος συρφετός να σέρνεται τηλεοπτικά πάνω στο ελ­ ληνικό σώμα κάθε μέρα, αφήνοντας τα «πρότυπά» του, τα χνάρια του, σαν ανατριχιαστικό ναρκωτικό, σαν δείγμα εν ό ς εφιαλτικού «πολιτισμού», που οι άνθρω ποί του διαθέτουν ωραία (αλλ’ απλανή) μάτια και ένα άπειρο κενό στην εγκεφαλική κοιλότητα.

Σ’ ένα θέαμα, λοιπόν, που εκπέμπεται ανενδοίαστα για χάρη μιας απίστευτης χρηματολαγνείας, πού να σταθεί το ιερό σχήμα εν ό ς βιβλίου; Μόνον, ίσως σαν ντεκόρ, όποτε λείπει, πιθανόν, το άφθονο πλαστικό...

□

τα Μ ιά ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΖΕΒΕΛΑΚΗ Κ ε ίμ ε ν α τ ο υ π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς π ου ε ί τ ε δ ια β ά σ τ η κ α ν π ο λ ύ σ τ η ν επ ο χ ή τ ο υ ς ε ί τ ε δ ε ν π ρ ο σ έ χ θ η κ α ν ό σ ο τ ο υ ς ά ξ ιζ ε . Η α ν ά γ ν ω σ ή τ ο υ ς σ ή μ ε ρ α π ρ ο σ φ έ ρ ε τ α ι γ ια σ υ σ χ ε τ ισ μ ο ύ ς μ ε γ ε γ ο ν ό τ α κ α ι π ρ ό σ ω π α τη ς ε π ι κ α ιρ ό τ η τ α ς . Γαλάτεια Καζαντζάκη (1881-1962) Γεννημένη στο τουρκοκρατούμενο Ηράκλειο, στις 18 Δεκεμβρίου 1881, μπορεί να θεωρηθεί ως η Ελληνίδα με την πιο πλούσια συγγραφική δραστηριότητα στον αιώνα μας. Έγραψε διηγήματα, μυθιστόρημα, ποιήματα, θέα­ τρο, παιδικά βιβλία, έκανε πολλές μεταφράσεις και έρευνες, δημοσιογραφούσε σε εφημερίδες και περιοδικά. Η ίδια δίνει στο γνωστό αυτοβιογραφικό της κείμενο, στο περιοδικό Νεοελληνικά Γράμματα του 1937, τις εικό­ νες των νεανικών της χρόνων που παρέμειναν ζωντανές στη θύμησή της: «οι συχνές επαναστάσεις των Κρητι­ κών για την ελευθερία, ο ξεσηκωμός των κατοίκων και τα βαπόρια που έπαιρναν τα γυναικόπαιδα...». Για το διαβάζω αυτού του μήνα, είχε επιλεγεί αρχικά το διήγημα «Ερημιά...» από την εφημερίδα Έθνος της 25 και 26/9/1923. Όπως όμως μας πληροφόρησε η πεζογράφος Αγγέλα Καστρινάκη, το ίδιο διήγημα είχε προηγουμέ­ νως δημοσιευτεί στο περιοδικό «ο Νουμάς», το Μάιο του 1923, και είχε περιληφθεί με τον τίτλο «Μοναξιά» στη συλλογή «11 π.μ.Ί μ.μ.», των εκδόσεων «Στοχαστής». Το διήγημα που πήρε τη θέση της «Ερημιάς» είναι ελάχιστα γνωστό και έχει μείνει έξω από το πεζογραφικό βιβλίο της συγγραφέως. Επιγράφεται «Όταν φτάσει ο κόμπος στο χτένι» και η υπόδειξή του από την Αγγέλα Καστρινάκη έγινε για ένα ακόμη λόγο, που το κάνει περισσότερο εν­ διαφέρον. Η Γαλάτεια Καζαντζάκη ανήκει στην οικογένεια Αλεξίου, της οποίας τέσσερα μέλη, η ίδια, τα αδέλφια της, Έλλη και Λευτέρης, και ο ανιψιός της Στυλιανός, έχουν ξεχωρίσει στα ελληνικά γράμματα. Στο διήγημα με παραλλαγμένα ονόματα πρωταγωνιστούν οι δύο αδελφοί της οικογένειας Αλεξίου. Πρόκειται για το πραγματικό περιστατικό του δανεισμένου βιολιού, το οποίο περιγράφει στις σελίδες 21-22 του βιβλίου του «Αξέχαστοι και­ ροί, χρονικό της νιότης», ο Λευτέρης Αλεξίου. Στο πεζό αυτό η Καζαντζάκη, δείχνει πόσο ήξερε να βλέπει, να διαλέγει και να κρατάει από το σωρό των παρατηρήσεών της, ό,τι μπορούσε να προβάλει τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου, την ατμόσφαιρα ενός συνόλου, την αξία ενός περιστατικού. Η ανάγνωσή του αφήνει τη μελαγχολική αίσθηση ότι υπάρχουν και άνθρωποι που ο κόμπος της οργής τους δεν Φτάνει ποτέ στο χτένι...

ΟΊΑΝ ΦΊΑΣΕ\ 0 ΚΟΜΠΟΣ ΣΤΟ XTE/VI ΤΗΣ κ. ΓΑΛΑΤΕΙΑΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ. 22 Μαΐου 1931

το ελληνικό διήγημα Ο καθηγητής της μουσικής Ζήνων Μπρέβης ξύπνη­ σε, ή καλύτερα, σηκώθηκε από το κρεβάτι κείνο το πρωί, αφού όλη τη νύχτα δεν έκλεισε μάτι, με την α­ πόφαση να φύγει το ίδιο απόγευμα στο νησί, να φέ­ ρει πίσω το βιολί του, που ο αδερφός του ο γάιδα­ ρος, όπως τον έλεγε κάθε που τον ανάφερε στο θυμό του, δεν εννοούσε να του επιστρέφει. Η δραστήρια αυτή απόφαση, η πρώτη της ζωής του, τον είχε αναστατώσει. Βρισκόταν σε κατάστα­ ση υπερδιέγερσης. Σαν όταν μας συμβούν εξαιρετι­

ταΠοΙιά

κά κι απρόβλεπτα γεγονότα. Τα χέρια του τρέμαν, είχε παλμούς και του ήταν αδύνατο να σκεφθεί τί­ ποτα έξω απ’ αυτό. Η αδερφή του, όταν της ανάγγειλε τους σκοπούς του, έμεινε! Γούρλωσε τα μάτια και τον κοίταξε ό­ πως κοιτάμε κάποιον που ξαφνικά τού ’στρίψε η βί­ δα.

- Τι με κοιτάς έτσι; Ναι, μάλιστα, θα πάω. Να με δεί­ τε κι από την καλή... Αυτός νομίζει πως θα του το αφήσω... «Τέτοιο κορόιδοπού ’ναι ο Ζήνωνος»... ε, το λοιπόν όχι! Τον γέλασαν! Ως εδώ και μη παρέκει. Αρκετά. Μου εγκατάλειψε το δικό του το τσαφάρι και πήρε το δικό μου... Να δω μονάχα αν φεύγει βα­ πόρι...

- Και δεν τηλέγραφός, χριστιανέ μου, να σου το στείλει! είπε η αδερφή του ήσυχα. Είναι ανάγκη να θαλασσοπνιγείς χειμώνα καιρό; Σένα σε πεθαίνει η

θάλασσα... Και λαβαίνοντας αφορμή, αρχίνησε να του αραδιάζει τις περιστάσεις που ενώ πραγματικά χρειαζόταν να πατήσει ποδάρι, να δείξει χαρακτήρα, να φανεί άντρας, δεν έκαμε τίποτα.

- Δεν έχεις το κουράγιο να γλιτώσεις από τα νύχια της γριάς κανκάγιας που σου κόλλησε τσιμπούρι και σε τρώει ως το κόκκαλο και ά­ ναψε ο σβέρκος σου γιατί δε σου γύρισε το γρηγορότερο το βιολί ο Θανάσης...

- Έτσι είναι... Κάθε πράγμα έχει τέλος... Κάποτε φτάνει ο κόμπος στο χτένι.

- Κι από το βιολί θ’ αρχίσεις; Γιατί δεν αρχίζεις κάνε μου από το Δούκα πούρθε πάλι εψές και σου βούτησε το εκατοστάρικο; Γιατί μιας και τον ξέρεις τεμπελχανά και μπεκρούλιακα δεν τον πετάς έξω, παρά σε πιάνει γλωσσοδέ­ της ευτύς ως τόνε δεις;.. Μα τι να πω και τι ν’αφήσω... Το πανοφώρι που φοράς δεν το παραδέ­ χτηκες χωρίς να πεις λέξη, αν και είδες πως ο ράφτης σου είχε αλ­ λάξει το ρούχο κι από εγγλέζικο σούβαλε ντόπιο; Ε, γιατί δεν μί­ λησες εκεί, γιατί δεν τον έβρισες; Κι η αδελφή του ξακολούθησε έ­ τσι με παραδείγματα τόνα από τ’ άλλο πιο ατράνταχτα, να του αποδείχνει πως ήταν χαλβάς.

- Έφτασε ο κόμπος στο χτένι γιατί σου καθυστερεί ο Θανάσης το βιολί και δε φτάνει τώρα και τέσσερις μήνες που μας καθυστερεί ο νοικάρης τα νοίκια του σπιτιού.

- Γιατί δεν του λες να πληρώσει; -Γιατί δεντου το λες εσύ; Γιατί τον λυπάσαι. Κι εγώ τον λυπάμαι. Έχει και δε πληρώνει; - Μας κρατά το βιολί ο Θανάσης! Ξανάπε η Όλγα για να μην απαντήσει στην παρατήρηση του αδελ­ φού της για το νοικάρη. Παρ’ όλα αυτά βάλθηκε να φτιάσει τη βαλίτσα του. Στο νου του καθώς ταχτοποιούσε τα πράγματα, ό­ λο και δυνάμωναν τα επιχειρήματα που τον είχαν σπρώξει σ’ αυτή την απόφαση. Επιτέλους ήταν και­ ρός να δειχτεί άντρας! Όχι έτσι διαρκώς μπαίγνιο του κάθε κατεργάρη... Όταν όμως την ετοίμασε και δοκίμασε να δει σηκώνοντάς την, αν μπορεί να τη μετακομίσει μόνος του στο σταθμό, σκέφτηκε ξαφνικά πως προτιμότερο ή­ ταν να μην πάρει μαζί του τίποτα. Θα 'κάνε πιο εντύ­ πωση να πάει έτσι. Μόνο το βιολί που του παράτησε ο Θανάσης στη θέση του δικού του θα κρατούσε.

- Ναι, βέβαια, έτσι είναι...συλλογιόταν σε συνέχεια,

αδειάζοντας τώρα τη βαλίτσα. Οι άνθρωποι πρέπει να σε φοβούνται... Αλλιώς σου τρώνε το μάτι. Και κατάστρωσε το σχέδιο πώς θα παρουσιαστεί, πώς θα μιλήσει και πώς θα απαιτήσει το δικό του πράμα, ορθά κοφτά!... Ωραίο προτέρημα η δύναμη του χαρακπίρα... Να επιβάλλεσαι! Πώς άφησε, α­ λήθεια, όλη τη ζωή του και πέρασε σ’ αυτή την πα­

θητική κατάσταση! Ό,τι ήθελαν τον έκαναν! Τιποτέ­ νιοι οι άνθρωποι!- Να σε γδάρουν... να σου πά­ ρουν το τομάρι... Είσαι αγαθός· μαλακός; ψυχόπονος;.. Πάει σ’ έπνιξαν... Ναι, ναι, είχε δίκιο η Όλγα... Τέτοιος ήταν... όσα έλεγε ήταν αλήθεια... Το βαπόρι έφυγε εκεί κατά το βραδάκι. Ήταν όμως φουρτούνα και έβγαλε τα συκώτια του. Πλαγιασμέ­ νος στην καμπίνα δε σήκωνε κεφάλι. Στις φριχτές στιγμές του εμετού δε σκεφτόταν τίποτα. Όταν ό­ μως τέλειωνε ο εμετός και μεσολαβούσαν εκείνες της καλυτέρεψης,τότε δε μπορούσε να καταλάβει γιατί το αποφάσισε αυτό το μαρτυρικό ταξίδι... Και το πιο τρομερό, θα τον περνούσαν για τρελό! Μήπως και χωρίς αυτό δεν τον θεωρούν μισοπάλαβο; Πώς δεν τα σκέφτηκε, όλα τούτα; Όταν έφτασε ήταν κουρέλι ψυχικό και σωματικό. Ακουμπησμένος στο παραπέτο, έβλεπε τις βάρκες να ’ρχουνται, τελείως αποσυνθεμένος. Τι είχε γίνει ο θυμός του; Πώς είχε έτσι εξατμισθεί; Του κρατάει το βιολί του ο Θανάσης... ε, κ’ έπειτα; Ένας βαρκά­ ρης τον άγγιξε ελαφρά στον ώμο: - Για όξω αφεντικό; - Ναι, είπε κ’ έκαμε να τον ακολουθήσει...

- Δεν έχετε μπαγάζια, αφεντικό; - Έχω, είπε και κατέβηκε στην καμπίνα να πάρει το

τα Παλιά

βιολί... αχ να μπορούσε να πάει τα μπρος πίσω! Να μην βγει έξω διόλου. Το σωστότερο πα ’να πει απ’ ό­ λα. Ούτε βιολί, ήθελε... ούτε και κρατούσε για κανέ­ να κακία. Δεν βαριέσαι, όλοι οι άνθρωποι είναι καλοί κατά βάθος. Αλλά επειδή δεν είχε ούτε γι’ αυτό αρ­ κετή θέληση, βάλθηκε με το βιολί, να κατεβαίνει προσεχτικά την κινούμενη σκάλα, πονοκεφαλια­ σμένος από την ταλαιπωρία του ταξιδιού κι έχοντας σαφέστατα τη συναίσθηση της γελοιότητάς του. Πώς θ’ αποβιβαζόταν μ’ αυτό το κουτί; Πώς θα περ­ νούσε την αγορά; Και στου Θανάση τι θάλεγαν να τον δούνε ξαφνικά έτσι;.. Αδύνατο πρέπει κάπου να το ακουμπήσει... αλλά πού; Σε κανένα καφενείο του λιμανιού... Να πει: «Κρατάτε αυτό και θα περάσω να το πάρω»... αλλά τι φριχπί αθυμιά νιώθει! Τα πόδια του σαν να ’χουν μολύβι... Όλα έχουν εξαφανιστεί και έχει απομείνει αυτός σαν ενεργούμενο... Οι αφορμές που τον είχαν κουρντίσει δεν υπάρχουν... κι ούτε καλά τις θυμά­ ται!..

- Τι ώρα φεύγει το βαπόρι; Ρώτησε το βαρκάρη.

- Κατά τις έξι το απόγεμα... 'Ηταν μεσημέρι.

- Έτσι θα κάμω, σκέφθηκε και σα να ξαλάφρωσε. Θα βγω να τους δω και φεύγω ευτύς το βράδυ. Ήρθα για μια δουλειά θα τους πω. Κάθησε στο πρώτο καφενείο που βρέθηκε μπροστά του. Διάταξε καφέ και είπε να του φυλάξουν το βιο­ λί αυτό. Θα περάσει να το πάρει πιο ύστερα.

- Μετά χαράς είπε ο καφετζής... και πρόστεσε: Θα ’σαστε χωρίς άλλο αρτίστας από την κουμπανία του καφέ σαντάν που ’ρθε ψες...

-Ναι... είπε.

- Τι άθλια όλα τούτα! συλλογιόταν πίνοντας τον κα­ φέ... Σηκώθηκε και τράβηξε για το σπίτι του αδερ­ φού του... Μεσημέρι. Θα τους εύρισκε στο τραπέ­ ζι... Χάλια! Χάλια! Κι αυτή η Όλγα, να μην τον εμπο­ δίσει... Στο σπίτι να τον δουν, γένηκε το ανάστα ο Θεός. Αγκαλιές, φιλιά, χαρές!..

- Και πώς ήταν αυτό το καλό;.. Πώς το αποφάσι­ σες;..

- Ήρθα για δουλειά... Φεύγω αμέσως το βράδυ... μουρμούρισε σα χαμένος.

- Τι έκαμε λέει! Να το βγάλεις από το νου σου!.. Θα μείνεις τουλάχιστον μια βδομάδα... Φώναξαν όλοι με μια φωνή, ενώ η πεθερά του Θανάση, καλόκαρ­ δη νοικοκυρά, γλεντζού και φωνακλάδισσα, διάτασσετη μικρή της κόρη...

- Έλα Φρόσω, μη στέκεσαι! Τρέχα να ετοιμάσεις την κάμαρη του Ζήνωνα... Ακούς να φύγει... Δεν πας πουθενά. Ο δύστυχος άνθρωπος τα ’χε χαμένα. ... Κι όμως αυτό ήταν το φυσικό να συμβεί... τι άλλο; Και γύρω του το πατιρντί της ξαφνικής αντάμωσης και ο σκοτωμός ποιος να τον πρωτοπεριποιηθεί...

ταϋοΐιά

Μόλις τα πράματα καταλάγιασαν λίγο, ο Θανάσης τον πήρε όλο δικό του... τον ρωτούσε για τη ζωή στην Αθήνα... πώς περνά, τι συνθέτει τώρα, υμνώ­ ντας τη δημιουργική του εργασία... κι έπειτα με λύ­ πη: -Τι κακό ο χωρισμός... ζούμε σα να ’μαστέ πεθαμέ­ νοι... ανταμώνουμε στη χάση και στη φέξη για λίγες μέρες κ’ ύστερα πάλι χανόμαστε... κι η Όλγα μας; Είναι καλά κι αυτή; Τι χρυσός άνθρωπος!.. Αχ γιατί να μη ζούμε όλοι μαζί... Δάκρυσαν κ’οι δυο. Είχε γα­ ληνέψει. Έφαγε, ήπιε λίγο, έκαμε διάθεση... Τι καλά ένιωθε εκεί ανάμεσα στους δικούς τους. Το σπίτι πρόσχαρο κι’ όλα, γύρω τα πρόσωπα γελαστά. Κι’ ο Θανάσης σαν να μην έφταναν όλα τούτα να του πει ανάμεσα στ’ άλλα: - Αλήθεια, Ζήνωνα, να με συμπαθάς για το βιολί σου... ακόμα σου το κρατώ... έλεγα να σου το φέρω μονάχος... ξέρεις τώρα, θα ’παιζα σε κείνη τη συναυλία και το δικό μου δε φελά... Κι ο Θανάσης του αγκάλιασε τους ώμους κ’έσκυψε το πρόσωπό του στο δικό του.

-Έ λα τώρα... Τι σημασία έχει... Κάνω και με το δικό σου τη δουλειά μου περίφημα... είπε εκείνος.

- Σα θα φύγεις να το πάρεις. Το δικό μου μού το στέλνεις με κανένα γνωστό... Σου το ’χω κλειδωμέ­ νο... να μη σου το πειράξει κανείς... Εκεί στο ντουλάπι. Ο Ζήνωνος μόνο που δεν έκλαψε από τη συγκίνηση.

- Και δεν το κρατάς... Κράτα το... Σου λέω πως και με το δικό σου κάνω τη δουλειά μου μια χαρά...

-Τιείπες; Το βιολί σου! Μ’ αυτό είναι περίφημο... εί­ ναι σπάνιο βιολί...

-Α ς είναι... κράτα το! Ηγενναιοδωρία αυτή τους κατασκλάβωσε όλους κι αυτός ήταν ευτυχισμένος. Ζήτησε άδεια να μείνει πέντε-έξι μέρες ακόμα... Πιο ευχάριστες μέρες δε θυμόταν να ’χε περάσει ποτές! Μονάχα, σαν ήταν να πάνε προς τον καφενέ που είχε αφημένο το βιο­ λί, ταραζόταν και κατάφερνε ν’ αλλάξουν δρόμο. Έφυγε ύστερα από δέκα μέρες. Το βαπόρι θα σαλ­ πάριζε στις δέκα τη νύχτα. Σαν ήρθε η ώρα του μι­ σεμού ο Θανάσης καλά και σώνει να τον συνοδέψει ως το βαπόρι, «©αναγκαστώ να ξαναβγώ», συλλο­ γιόταν. Όπως κ’ έγινε. Μόλις ο Θανάσης γύρισε πίσω, πήδηξε κι αυτός σε μια άλλη βάρκα.

- Γρήγορα! είπε στο βαρκάρη... Ξέχασα κάτι... Του έδωσε ο καφετζής το βιολί σκεπασμένο στη σκόνη. Στην πόρτα του καφενέ, στάθηκε μια στιγμή γνοιασμένος και κοίταξε ένα γύρω, μην είναι κα­ νείς... Έπειτα τράβηξε τοίχο-τοίχο, σαν κλέφτης, προς τη βάρκα που τον περίμενε.

□

Στο επόμενο τεύχος άγνωστο διήγημα του Αντώνη Τραυλαντώνη

Οι ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ π ρ οτείνου ν Ατσάλινες πόρτες, σιδερόφρακτα κάγκελα, παγω­ μένα πρόσωπα, ανέκφρα­ στες φυσιογνω μίες. Και θυμός, πολύς θυμός, που βράζει αθόρυβα κάτω από την επιφάνεια! Τραχύ, βίαιο, άγριο, θυελλώδες, αλλά και βαθιά ανθρώπινο, το βιβλίο αυτό μάς ανοίγει τις πόρτες των φυλακών και μας απο­ καλύπτει έναν κόσμο τρομα­ χτικό και τρυφερό ταυτό­ χρονα, κτηνώδη αλλά και υπέροχο. ΕΝΑ ΣΥΝΤΑΡΑΚΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ! ΑΓΑΠΗΤΕ ΑΝΑΓΝΩ­ ΣΤΗ, Ετοιμάσου να ανακαλύ­ ψεις ένα σπουδαίο μυθι­ στόρημα που προσδιορίζει απόλυτα το πνεύμα των και­ ρών μας.

Λονδίνο 1880. Μια τρο­ μερή φήμη σαρώνει ης κα­ κόφημες συνοικίες της πό­ λης και τα στενά σοκάκια γε­ μίζουν διαμελισμένα πτώ­ ματα. Η πόλη είναι ανάστα­ τη και όλοι μιλούν για ένα παράξενο πλάσμα που κα­ νείς δεν έχει δει. Ο κόσμος ζει μέσα σε ένα συνεχή τρόμο αλλά στα περίφημα λαϊκά θέατρα παντομίμας του Λάιμχαουζ, ο Νταν Λίνο δίνει ρεσιτάλ γέλιου στον κόσμο που διψάει για λίγη

Ο Σολιούς Κοντροτάς γράφει βουτώντας την πένα του στη νοσταλγία. Γράφει το χρονικό μιας μεγάλης οι­ κογένειας, όμως μαζί γρά­ φει με πάθος για τη Λιθουα­ νία, για το λαό της, για τους μύθους του και το βαθύ δε­ σμό που τον ενώνει με τη γη και με τις ρίζες του.

Με ρυθμό γρήγορο, με ε­ ξέλιξη αστραπιαία, το βιβλίο αυτό είναι η προσέγγιση του σύγχρονου νέου ανθρώπου σης απαιτήσεις του σημερι­ νού κόσμου των επιχειρήΈνα πραγματικά διεισδυτι­ κό βιβλίο!

m Αύγουστος 1790... Έ να ς μεγάλος έρωτας γεννιέται ανάμεσα στη Σεχραζάτ, κόρη πλούσιου χριστια­ νού Αιγυπτίου, και τον Καρίμ, γιο ενός φτωχού μουσουλ­ μάνου κηπουρού. Οι δύο νέ­ οι ονειρεύονται να παντρευ­ τούν σαν μεγαλώσουν, όμως ο Καρίμ είναι πάντοτε διατα­ κτικός και λαχταράει να τα­ ξιδέψει και να γνωρίσει τον ΗΤΠΈΛΟΥΣ!!! Ένα απο­ λαυστικό ιστορικό μυθιστό-

ΨΥΧΟΓΙΟΣ

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟΝ ΕΓΧΡΩΜ Ο ΚΑΤΑΛΟΓΟ ΜΑΣ

Ατμόσφαιρα νωχελική, γε­ μάτη μύρα κι αρώματα, πά­ θος κι ερωτισμό. Η Ράδοπις είναι μια πανέμορφη χορεύ­ τρια που έχει στα πόδια της τους πλουσιότερους άντρες της Αιγύπτου. Όλοι φιλοδο­ ξούν να γίνουν εραστές της κι εκείνη προσφέρει τον έρω­ τά της με αντάλλαγμα χρυσάφη Κάποια μέρα θα χο­ ρέψει τον υπέροχο χορό της μπροστά στο Φαραώ κι εκεί­ νος θα την ερωτευθεί παρά­ φορα. Έτσι θα αρχίσει μια συγκλονιστική ερωτική ιστο­ ρία που θα φθάσει στο απο­ κορύφωμά της μέσα από δο­ λοπλοκίες, μηχανορραφίες, αλλά και αβυσσαλέα μίση

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α .Ε. ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ1 -106 79 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 36 02 535,3618 654, FAX. 01 - 36 40 683

Για αναγνώστες με απαιτήσεις

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ ΔΥΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΓΗΡΑΙΑ ΑΛΒΙΩΝΑ. Η ΜΙΑ ΑΦΟΡΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΒΡΕΤΑ­ ΝΟΥ ΚΡΙΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΡΕΪΜΟΝΤ ΓΟΥΙΛΙΑΜΣ ΚΑΙ Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΥΤΑΡΑΧΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΜΙΛΕΝΑ ΓΙΕΖΕΝΣΚΑ

Frd

Ο Ρέιμοντ Γουΐλιαμς (1921-1988) ήταν ένας πο­ λύ σημαντικός Βρετανός κριτικός και θεωρητικός λογοτεχνίας. Σύμφωνα μάλιστα με τον Τόνυ Μπεν Raym ond (Tony Benn), έναν από W illiam s τους πλέον ριζοσπαστι­ (Φ ρ ενΐ Ί νγκ λ ις: κούς σοσιαλιστές βου­ Ρ έιμ οντ λευτές στη Βρετανία, ο Γ ουίλιαμς) Γουίλιαμς «ήταν ένας από τους πιο μεγάλους σοσια­ εκδ. Routledge λιστές στοχαστές της γε­ Σελ.33 νιάς του». Επιπροσθέτως, ο Γουίλιαμς ήταν ένας α­ πό τους πρώτους διανοούμενους που έθεσαντα θεμέ­ λια για μια πιο προχωρημένη μελέτη της επικοινωνιολογίας, της θεωρίας των μέσων μαζικής επικοινωνίας αλλά και των λεγάμενων «πολιτιστικών σπουδών» (cultural studies). Ουαλλός στην καταγωγή και προερχόμενος από οικο­ γένεια εργατών, ο Γουίλιαμς ξεκίνησε τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο του Καίημπριτζ. Την εποχή που ήταν φοιτητής έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Δυστυχώς γι' αυτόν όμως, θαύμαζε περισσότερο τα έργα του Τζαίημς Τζόυς παρά αυτά του σοσιαλιστικού ρεαλισμού: σύντομα βρέθηκε εκτός των τάξεων του Κομμουνιστικού Κόμματος. Διέκοψε τις σπουδές του για να πολεμήσει στον Β’ Πα­ γκόσμιο Πόλεμο αλλά επέστρεψε μετά το τέλος του πολέμου για να τις ολοκληρώσει. Το 1946 διορίσθηκε

Ιφ

ξένο βιβλίο

καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, σε μια ε­ ποχή όπου η προσωπικότητα καιη διδασκαλία του F.R. Leavis (1895-1978), με τις ελιτίστικες και συντηρητικές εμμονές του στη «Μεγάλη Παράδοση» της βρετανικής λογοτεχνίας, κυριαρχούσε στο ακαδημαϊκό στερέωμα των δύο «μεγάλων» αγγλικών πανεπιστημίων - το λε­ γόμενο κατεστημένο του Oxbridge, δηλαδή, Ox-ford και Cam-bridge. Παρά το ότι δεν ήταν φιλειρηνιστής, ο Γουίλιαμς αρνήθηκε να πολεμήσει στην Κορέα. 'Οταν παρουσιάστηκε μπροστά στη στρατιωτική επιτροπή, δήλωσε ότι η άρ­ νησή του βασιζόταν σε καθαρά πολιτικούς λόγους. Μερικά χρόνια αργότερα τάραξε τα νερά του βρετανι­ κού ακαδημαϊκού κατεστημένου με δύο βιβλία του, το «Κουλτούρα και Κοινωνία» (Culture and Society κυκλοφορεί και στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Πλέθρον») και το «Η Μακρά Επανάσταση» (The Long Revolution). Το πρώτο εκδόθηκετο 1961, ενώ το δεύ­ τερο τέσσερα χρόνια αργότερα. Ο Γουίλιαμς ήταν από τους πρώτους που μίλησαν για μια πιο προοδευτική και δημοκρατική εκπαίδευση και μόρφωση, για κρατική στήριξη των τεχνών, ενώ ήταν, όπως είπαμε και στην αρχή, από τους πρώτους που διαισθάνθηκαν τον πολυσύνθετο και μείζονα ρόλο που παίζουν στη σύγχρονη κοινωνία τα μέσα μαζικής επι­ κοινωνίας. Το βιβλίο του «Επικοινωνίες» (Commu­ nications), που εκδόθηκετο 1962, αποτέλεσε ένα από τα βασικά εγχειρίδια των πρώτων τμημάτων μελέτης των media που δημιουργήθηκαν εκείνη περίπου την ε­ ποχή στα βρετανικά πανεπιστήμια. Γιατην ακρίβεια, τα κείμενα και οι ιδέες του Γουίλιαμς γενικότερα, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση κέντρων σπουδών

όπως το «Κέντρο Σύγχρονων Πολιτιστικών Σπουδών» του πανεπιστημίου του Μπίρμινγχαμ, (Centre of Contemporary Cultural Studies, University of Birmingham) καθώς και τα τμήματα σπουδών «Επικοι­ νωνίας» στο πανεπιστήμιο του Ληντς {Communication Studies, University of Leeds), το Κέντρο μελετών John Logie Baird, που μέχρι σήμερα διευθύνεται από το πα­ νεπιστήμιο της Γλασκώβης, και από αυτό του Στράθκλαϊντ (Strathclyde) της ίδιας πόλης, κ.ά. Από το 1961 και μετά ο Γουίλλιαμς εργάστηκε στο Καίημπριτζ. Το 1974 διορίσθηκε υπεύθυνος του θε­ ατρικού τμήματος στο εκεί πανεπιστήμιο. Δύο ακό­ μα σημαντικά βιβλία που εξέδωσε εκείνη την εποχή είναι το «Τηλεόραση, Τεχνολογία και Πολιτιστική Δομή» (Television, Technology and Cultural Form) που κυκλοφόρησε το 1975, καθώς και το «Μαρξι­ σμός και Λογοτεχνία» (Marxism and Literature) που εκδόθηκετο 1977.0 Γουίλιαμς παραιτήθηκε από τη θέση του το 1983, οπότε και συνταξιοδοθήθηκε. Δεν σταμάτησε όμως να δίνει διαλέξεις και να γράφει

Γεννημένη στην Πράγα στα 1896, η Μίλενα Γιέζενσκα υπήρξε φύση επανα­ στατική και τολμηρή: κλε­ πτομανής, ναρκομανής, με έντονη ερωτική ζωή, Kafka, Love and κάμποσες απόπειρες Courage: The Life αυτοκτονίας στο ενεργητι­ κό της και μια έκτρωση of Milena Jesenska στα είκοσι μόλις χρόνια (Μαίρυ Χόκαντεϊ: της, η Μίλενα κλείστηκε Κάφκα, Έρωτας για κάποιο διάστημα στο και Θάρρος: ψυχιατρείο από τον ίδιο Η Ζωή της Μίλενα τον πατέρα της με τον ο­ Γιέζενσκα) ποίο είχε πολύ ιδιαίτερη σχέση - στοιχείο που την εκδ. Andre Deutsch έφερε πια κοντά στον Σελ.251 Κάφκα. Η Μίλενα εργά­ στηκε στην αρχή ως μοντέ­ λο ζωγραφικής και αργότερα ως δημοσιογράφος- σύ­ χναζε στα καφέ της Πράγας και της Βιέννης, στους κύ­ κλους των καλλιτεχνών αλλά και των κομμουνιστών, προσπάθησε να γίνει συγγραφέας, ενώ υπήρξε η πρώ­ τη μεταφράστρια των έργων του Κάφκα στα τσέχικα. Η Μίλενα έζησε ακόμα την εισβολή της Τσεχοσλοβακίας από τους Γερμανούς, πήρε ενεργό μέρος στην αντί­ σταση, προστάτεψε και φυγάδευσε Εβραίους, συνελήφθη από την Γκεστάπο, ανακρίθηκε, βασανίστηκε και

μέχρι τον ξαφνικό θάνατό του, το 1988. Μπορεί όλ’ αυτά να είναι ενδιαφέροντα αλλά στην πραγματικότητα, η ζωή της συγκεκριμένης προσωπι­ κότητας δεν περιείχε ιδιαίτερες συγκινήσεις. Αυτό ό­ μως δεν ισχύει και για την εν λόγω βιογραφία, κυρίως επειδή ο βιογράφος του, Γουίλιαμς ξέρει πώς να κρα­ τήσει τις κατάλληλες ισορροπίες ανάμεσα στον άν­ θρωπο και το έργο κρατώντας έτσι αμείωτο το ενδια­ φέρον του αναγνώστη. Είναι γεγονός ότι ο Γουίλιαμς ήταν απόλυτα αφοσιωμένος στο έργο του, ήταν το έρ­ γο του. Ίσως γι’ αυτό να παραμελούσε τους φοιτητές του και τη διδασκαλία του. Και ίσως γι’ αυτό το 1966 οι φοιτητές του, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, κατέλαβαν το γραφείο του. Ένα από τα ωραία των βιογραφιών αυτών είναι οι λεπτομέρειες αυτού του είδους· κι ακό­ μα ότι ανάμεσα στους φοιτητές του Γουίλιαμς ήταν ο γνωστός σήμερα θεωρητικός κινηματογράφου Στήβεν Χηθ (Stephen Heath) και ο άλλος γνωστός Βρετανός α­ ριστερός της λογοτεχνίας, ο Τέρρυ Ήγκλετον (Terry Eagieton).

Μη Ηοάφ

στο τέλος στάλθηκε στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως του Ράβενσμπρουκ, όπου καιπέθανετο 1939. Ηζωή της Μίλενα Γιέζενσκα υπήρξε μυθιστορηματική. Αυτό και μόνο το στοιχείο αρκεί για να διαβάσει κανείς τη συγκεκριμένη βιογραφία. Σημείωση: όσοι ενδιαφέροντα για τον Κάφκα, το βιβλίο αστό μάλλον θα τους απογοητεύσει-το όνομά του στους τίτλους εί­ ναιένα μάλλονπαραπλανητικό στοιχείο, η χρήση του οποίου έ­ γινε για ευνόητους λόγους: αποτελεί ειρωνεία, αλλά αν δεν ή­ ταν τα «Γοάμματα στη Μίλενα», ίσως να μη γνωρίζαμε απολύ­ τως τίποτα για την πολυτάραχη ζωή της Μίλενα Γέζενσκα.

□

/

. ΣταΛιλιπούτεια άνθρωποι των

γραμμάτων και της τέχνης απαντούν εν συντομία σε καίρια ερωτήματα με αφορμή την έκδοση ενός βιβλίου ή κάποιο επίκαιρο γεγονός

Νικομήδης ο Αθηναίος. Αθή­ να, Βιβλιοπωλείοντης Εστίας, 1995. Σελ. 780

ΝΙΚΟΣ Κ.ΚΥΡΙΑΖΗΣ Μέσ’ από τη ζωή του Νικομήδη, προσώπου υπαρ­ κτού, που διετέλεσε επώνυμος άρχων των Αθηνών, ο συγγραφέας ζωντανεύει την ιστορία της Ελλάδας καλύπτοντας την περίοδο 524-480 π.Χ. Μια περίοδο γεμάτη αναμετρήσεις, αναζητήσεις αλλά και προ­ βληματισμούς, που συγγενεύουν με τους σημερι­ νούς. Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν πλήθος γνωστές προσωπικότητες, η μεγάλη γενιά των περ­ σικών πολέμων με τους αγώνες της και τα μεγαλό­ πνοα οράματα για ελευθερία και δημοκρατία. ΕΡ.: Ποιο είναι το στίγμα της εποχής που θελήσατε να σκιαγραφήσετε μέσ’ απάτη ζωή του Νικομήδη; ΑΠ.: Ηαρχαία Ελλάδα είναι πάντα επίκαιρη. Πλησιάζοντάς την κατανοούμε τη σύγχρονη Ελλάδα και τον σύγχρονο κόσμο. Φτάνει να την πλησιάζουμε σωστά και όχι εξιδανικευμένα.

Αάυιοντεια

Η τριλογία των περσικών πολέμων και ιδιαίτερα ο «Νικομήδης», έχουν αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Να δούμε την αρχαία Ελλάδα με νέα ματιά, μέσα από ζωντανούς ανθρώπους, για να αντικρύσουμε με νέα ματιά και τη σύγχρονη Ελλάδα. Παραλληλισμοί: τα πολιτικά πάθη τόσο έντονα και αδυσώπητα όσο σή­ μερα. Η χρησιμοποίηση κάθε μέσου θεμιτή για να καταπονηθεί ο πολιτικός αντίπαλος. Τα μέσα μαζι­ κής επικοινωνίας της εποχής, το θέατρο, στην υπη­ ρεσία της πολιτικής. Ο κίνδυνος από την Ανατολή α­ πειλητικός και ας ονομαζόταν τότε Περσία και όχι Τουρκία όπως σήμερα. Αλλά και κάπ περισσότερο: μια μεγαλειώδης πνοή τότε, που σήμερα λείπει, μια πνοή για αγώνα, για δη­ μοκρατία, για ελευθερία, για ιδανικά, για τέχνη. Οι Αθηναίοι και οι Έλληνες εκείνης της εποχής, πολλοί ίσως αμυδρά, οι μεγάλοι σίγουρα ευσυνείδητα, έ­ νιωθαν πως ζούσαν και δημιουργούσαν οι ίδιοι κάτι πολύ μεγάλο, ξεχωριστό, που ο κόσμος δεν είχε γνωρίσει ποτέ μέχρι τότε. Αυτή την πνοή της δημι­ ουργίας προσπαθεί να φέρει κοντά μας η τριλογία των περσικών πολέμων, μέσα από τη ζωή των ανδρών και των γυναικών της Αθήνας, της Ελλάδας, της Περσίας, τους αγώνες, τους έρωτες, τα μίση, τα πάθη, τις φιλοδοξίες, τις αδυναμίες κάι τη μεγαλο­ σύνη τους.

Σκηνές από την καθημερινή ζωή στην Τουρκοκρατία. Αθήνα, Βι­ βλιοπωλείο των Βιβλιόφιλων, 1995. Σελ. 328

δραστηριότητα εκείνη, που διαφοροποιεί ριζικά την καθημερινή ζωή των ανθρώπων από την καθημερινή ζωή των άλογων όντων, αποτελώντας τη βάση όλης της ανθρώπινης ιστορίας, δηλ. η εργασία.

ΛΥΣΑΝΔΡΟΣ Π. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Ο Λύσανδρος Παπανικολάου σκιαγραφεί πρόσωπα και πράγματα από την καθημερινή ζωή στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, δίνοντας έμφαση στην προεπα­ ναστατική περίοδο. Επιδίωξή του είναι να προσφέ­ ρει μια γενική εικόνα της ζωής των ραγιάδων φωτί­ ζοντας τους βασικούς θεσμούς της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, το εκκλησιαστικό, τη φαναριώτικη νοοτροπία και μια σειρά ιστορικών γεγονότων (π.χ. Ορλοφικά), που σημάδεψαντον ελληνισμό. Ο πυρή­ νας των κειμένων είναι αφιερωμένος στο χώρο του Μόριά. ΕΡ.: Η σκιαγράφηση της καθημερινής ζωής στην τουρκοκρατία εξηγεί επαρκώς τα ιστορικά γεγο­ νότα; ΑΠ.: Δεν υπάρχει απόλυτος διαχωρισμός ανάμεσα στην καθημερινή ζωή και στα γεγονότα που αποκαλείτε ιστορικά. Τα συμβάντα της καθημερινής ζωής μπορούν να μετατραπούν σε αξιομνημόνευτα (δηλ. ιστορικά) γεγονότα και, κάτω από ορισμένες περι­ στάσεις, τα ιστορικά αυτά γεγονότα γίνονται καθη­ μερινά περιστατικά. Η ανάλυση της ιστορικής κίνη­ σης, όπως και κάθε είδους κίνησης, στις διάφορες μορφές της είναι πρακτική, δεν είναι όμως πραγματι­ κή. Γιατί όχι μόνο υπάρχει αλληλεξάρτηση και αλλη­ λεπίδραση ανάμεσα σ’ αυτές τις μορφές, αλλά και η καθεμιά μετατρέπεται αδιάκοπα σε άλλη. Η καθημε­ ρινή ζωή αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο των ιστο­ ρικών γεγονότων και σαν τέτοια συμβάλλει ουσια­ στικά στην ερμηνεία τους, δεν αρκεί όμως μόνη της για να εξηγήσει την ιστορική κίνηση! Απεναντίας, πρέπει και η ίδια να εξηγηθεί από την εσωτερική αιτιακή συνάρτηση, την εσωτερική συνάφεια και αλλη­ λουχία των γεγονόνων, που μέρος τους αποτελεί. Κανένα ίσως απομονωμένο περιστατικό της καθημε­ ρινής ζωής στην τουρκοκρατία δεν θα άξιζε να μνη­ μονευτεί από τον ιστορικό, όμως το σύνολο της κα­ θημερινής αυτής ζωής στην εξέλιξή της δεν είναι α­ πλό άθροισμα των περιστατικών που την απαρτί­ ζουν, έστω και μόνο γιατί σ’ αυτήν εμπεριέχεται η

Μακεδόνες Πολέμαρχοι. Συ­ μπολεμιστές του Αλέξανδρου. Αθήνα, Καλεντης, 1996. Σελ.

432.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ I. ΤΣΙΜΠΟΥΚΙΔΗΣ Οι συμπρωταγωνιστές του Αλέξανδρου με τη στρα­ τιωτική, πνευματική και κοινωνική τους δράση συντέλεσαν αποφασιστικά στη διάδοση και ανά­ πτυξη του ελληνιστικού πολιτισμού. Στρατηγοί, ναύ­ αρχοι, επιστήμονες και καλλιτέχνες έβαλαν τα θεμέ­ λια μιας καινούριας εποχής με την ίδρυση σειράς πόλεων, την άνθιση της επιστήμης, του εμπορίου και των συναλλαγών. Ο Δημήτρης Τσιμπουκίδης, διαπρεπής ανατολιστής και αλεξανδρολόγος, επιχειρεί να φωτίσει τη ζωή και τη δράση των πρωτομάχων της ανατολικής εποποι­ ίας, που συνέβαλαν καθένας με τον τρόπο του στο ελληνιστικό θαύμα. Ο συγγραφέας στηρίζεται όχι μόνο στις ελληνορωμαϊκές και ανατολικές πηγές, αλλά και στην επιστημονική ανίχνευση με βάση τις έ­ ρευνες που έκανε στις χώρες της Ανατολής (Ινδία, Πακιστάν, Ιράν κ,ά.), καθώς και στις άλλοτε σοβιετι­ κές δημοκρατίες. ΕΡ.: Κατά πόσο συνέβαλαν οι συνεργάτες-συμπολεμιστές του Αλέξανδρου στην επιτυχία της εκστρα­ τείας του; ΑΠ.: Η απάντηση στο ερώτημα έχει άμεση σχέση με το ρόλο της προσωπικότητας, γιατί κανείς δεν μπο­ ρεί να αρνηθεί τη συμβολή των ηγετικών παραγό­ ντων στην ιστορία, αλλά ούτε και βλέπει αυτό το ρό­ λο σαν στοιχείο που μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Στην προκειμένη περίπτωση ο Αλέξανδρος έπαιξε το ρόλο του σαν αρχηγός και εμπνευστής των Μακεδόνων και των άλλων Ελλήνων, οι δε συνεργάτες του συντέλεσαν αποφασιστικά στην εκπλήρωση των σχεδίων του. Οι συμπολεμιστές του επέδρασαν σε

M u io v m

μεγάλο βαθμό στη λήψη των αποφάσεων του αρχη­ γού της εκστρατείας, συνεπώς και στην εξέλιξη των πολεμικών, πολιτικών, πολιτιστικών και άλλων γεγο­ νότων. Ηπαλιά γενιά των συνεργατών του ήταν εκεί­ νοι που ενσάρκωναντις αρετές του Μακεδόνα πολε­ μιστή και διακρίθηκαν στα μέτωπα των μεγάλων μα­ χών της Ανατολής, από το Γρανικό ως την Ινδία, κα­ τατροπώνοντας τον περσικό στρατό. Η νέα γενιά των στρατηγών (Ηφαιστίων, Νέαρχος κ.ά.) έκαναν διάσημο τον Αλέξανδρο και ταυτόχρονα έγιναν διά­ σημοι δίπλα του, ιδιαίτερα στην άσκηση της πολιτι­ κής των συμμαχιών με την άρχουσα τάξη της Περ­ σίας και την εφαρμογή της ανατολικής πολιτικής του Αλέξανδρου. Ησυνεισφορά των συμπολεμιστώντου αρχηγού της

Adutomia

εκστρατείας συνίσταται ακόμη στο ότι έθεσαν τις βάσεις για την εγκαθίδρυση ελληνικών δημοκρατι­ κών θεσμών, την ανάπτυξη των ανταλλαγών και του εμπορίου, τη δημιουργία νέων θρησκευτικών δοξα­ σιών και γενικά τη διάδοση του ελληνικού πολιτι­ σμού σαν αντικειμενική συνέπεια των κατακτήσεων, διατηρώντας παράλληλα τη διαδικασία της κοινωνι­ κής πόλωσης ανάμεσα στα εύπορα και άπορα στρώ­ ματα του πληθυσμού, καθώς και ανάμεσα στους δούλους και δουλοκτήτες. Δεν είναι τυχαίο που ορισμένοι στοχαστές του περα­ σμένου αιώνα όρισαν την περίοδο του Αλέξανδρου και των συμπολεμιστών του σαν το τέλος μιας επο­ χής και την απαρχή μιας νέας, της ελληνιστικής.

□

ΡΙΤΙΚ ΡΡ Το γνωστότερο έργο του μεγάλου καναδού συγγραφέα R o b e rts o n D avies Η τριλογία των Κόρνις, που γνώρισε τεράστια παγκόσμια επιτυχία, με­ τα φ ρά ζεται για π ρ ώ τη φορά στα ελληνικά. Με το πρώτο βιβλίο Οι έκπτωτοι άγγελοι ο συγγραφέας μας φέρνει κοντά στη λογοτεχνία και στο Ραμπελαί, με το δεύτερο Βαθιά ριζωμένο μας εξοικειώνει με τη ζωγραφική (με όλη τη ζω ­ γραφική, από το qu atro tc en to μέ­ χρι τους σύγχρονους καναδούς τοπιογράφους) και με το τρίτο βιβλίο Η λύρα του Ορφεα μιας εισάγει στον κόσμο της όπερας.

Διδότου 10, 106 80 Αθήνα, τηλ. 36 22 390, fax 36 Βιβλιοπωλείο: Κωλέττη 25, 106 77 Αθήνα, τηλ.

ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΣΕΙΡΗΝΕΣ

Μαφη Γκέιτσκιλ Δ Υ Ο Α Λ Λ ΙΩ Τ ΙΚ Α Κ Ο Ρ ΙΤ Σ ΙΑ

Η συνάντηση δυο γυναικών που φαινομενικά δεν έχουν τίποτα κοινό εκτός απ’ τα φαντάσματα της παιδικής τους ηλικίας και τις πληγές του παρελθόντος. Έ να μυθιστόρημα κατάδυσης στο κέντρο της γυναικείας ψυχής και σεξουαλικότητας.

Μια χιουμοριστική αστυνομική ιστορία με φόντο ένα κέντρο αποτοξίνωσης στο κοσμικό και τριτοκοσμικό Παρίσι με πρωταγωνιστές πρεζόνια της τρίτης ηλικίας και γηραιές κυρίες που ξέρουν από πυροβόλα όπλα.

Ντανιέλ Πενάκ Η ΝΕΡΑΙΔΑ ΜΕ Τ Η Ν ΚΑΡΑΜΠΙΝΑ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΕΠΙΣΗΣ

Ν τανιέλ Π ενά κ ΕΙΣ ΥΓΕΙΑΝ ΤΩΝ ΔΡΑΚΩΝ!

Άλις Χόψμαν Τ Ο Φ ΕΓΓΑΡΙ Μ Ε Τ ΙΣ Χ Ε Λ Ω Ν Ε Σ

Μια αισθηματική ιστορία μυστηρίου με θέμα μια δολοφονία και την εξαφάνιση δυο παιδιών στο Βέριτι, μια αλλόκοτη πόλη της Φλόριντα όπου καταφεύγουν διαζευγμένες γυναίκες κυνηγημένες από το παρελθόν τους αλλά και από πληρωμένους δολοφόνους.

Μέσα σιην αγριότητα ίου πολέμου ένας προοδευτικός ψυχίατρος επιχειρεί με νέες μεθόδους να επανεντάξει στη ζωή τους στρατιώτες που επιστρέφουν με σοβαρές διαταραχές από το μέτωπο.

Πατ Μηάρκερ Ζ Ω Ν Τ Α Ν Ο Ι ΞΑΝΑ

Ένα αντιπολεμικό αριστούργημα της Πατ Μπόρκερ που βραβεύτηκε με το BOOKER PRIZE ’95.

Ντόροθι Άλισον Τ Ο Μ Π Α Σ Τ Α ΡΔΟ

Ένα νόθο κορίτσι αντιμετωπίζει τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις του πατρίου της και προσπαθεί να ξεφυγει από τη βία και τη στέρηση του περιθωριοποιημένου μικρόκοσμου της. Το συγκλονιστικό βιβλίο που έγινε ταινία από την Αντζέλικα Χιούστον με πρωταγωνίστρια την Τζένκρερ Τζέισον Λι και σόκαρε τους πουριτανούς της Αμερικής.

Κώστας Ζνρίνης Τι μπορεί να συμβεί σ ’ ένα ταπεινό ανθρωπάκι που τις νύχτες υποδύεται τον σπουδαίο; Σε τι περιπέτειες θα μπλέξει μια παρέα που άθελα της δίνει καταφύγιο σ’ ένα τρομοκράτη;

Μ ΑΓΚΝΟΥΜ ΚΑΙ Μ Π ΙΡ ΙΜ Π Α

Δυο αστείες και πικρές μυθιστορίες παρεξηγήσεων και παραλογισμου.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΟΥ 3 - 114 71 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 36.24.326, 36.25.575 - FAX 36.48.030 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 - ΤΗΛ. 32.12.111

Ν ΙΚ Ο Λ Ρ Ο Υ Σ Σ Ο Υ

Πες στη Μορφίνη, ακόμα την ψάχνω Νικόλ Ρούσσου

Αλεξάνδρεια

Η

Μ ο ρφ ίνη στην πόλη: μ ια πα ρ δ α λή γ ά τ α σ α ν π α τσ α β ο ΰ ρ ι κι έ ν α ς αλλιώ τικ ος

κ ό σ μ ο ς μ έσ α σ το ν κ ό σ μ ο . Σ το υ ς δ ρ ό μ ο υ ς , τις α υ λ έ ς κ α ι τις τ α ρ ά τ σ ες του , πλάσματα της νύχτας, σ χ εδ ό ν α νίδ εα ή α δ ιά φ ο ρ α για την πρω ινή πραγματικότητα, επ ιβ ιώ νο υ ν με το υ ς δ ικ ο ύς το υ ς ν ό μ ο υ ς κ α ι την κ α τα δ ικιά του ς βέβηλη γλώ σ σ α , π α ίζ ο ν τ α ς π ό τ ε με σ κ ληρότητα κ α ι α γ ρ ιά δ α , π ό τ ε με τρ υ φ ερ ότ η τα κ α ι σω τήριο χιούμορ. ’ αυτό το περιθώ ριο ανά μ εσ α στην π α ρανομία και την έκσταση, σ’αυτό τον κώδικα ανά μ εσ α στην α π άθ εια και την απόλυτη έκφραση ακροβατεί’ αυτό το περιθώ ριο ανά μ εσ α στην πα ρανομ ία και την έκσταση, σ ’αυτό τον κώδικά ανά μ εσα στην απ άθεια

Σ

και την απόλυτη έκφραση ακροβατεί το κεντρικό πρόσω πο του μύθου. Μ αζί του και η σ υ γ γ ρ α φ έ α ς τη ς ισ τ ο ρ ία ς , π ο υ β ά ζ ε ι το π ιο ρ ιψ ο κ ίν δ υ ν ο σ το ίχ η μ α : ν α κ ά ν ε ι λογοτεχνία μ’ αυτή τη «γλώ σσα» και ν α εμφ ανίσει, έστω γ ια μια μόνο στιγμή, προτού κ αεί μπροστά στα μάτια μας, τούτο τον αρνητικό, α δ ιάφ ανο κόσμο.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ε ΙΑ Σόλωνος 133,106 77, Αθήνα Τηλ. 3806305, 3821813, Fax 3838173

Πλοία που φυγαν και αφησαν πιο γυμνή πίσω τη ζωη μας, λιμάνια που δεν γνωρίσαμε ποτέ, γυναίκες πε­ ραστικές που κάπου μακριά πήραν τα όνειρά μας, στέρνες με φύλλα πεθαμένα, λιτανείες ανθών, γει­ τονιές που Λ ια,δ|γ ζουν... γράμματα απελπισμένων από, αγάπη, από αγώνα, από ιδέες... γεμίζει η λογο­ τεχνία με λέξεις για το χωρισμό. Από καταβολής του ο άνθρωπος σημαδεύεται από το χωρισμό. Πρώτα χωρίστηκε από τον Παράδεισο, μετά ξεχώρισε από τη φύση και, αργότερα, από τους άλ­ λους ανθρώπους. 0 χωρισμός είναι οι μικροί ή μεγάλοι θάνατοι στη ζωή μας που σηματοδοτούν πρόσωπα, κα­ ταστάσεις και γεγονότα από τα οποία κάποια στιγμή απομακρυνόμαστε. Είναι, κατά κάποιον τρόπο, ο αντίποδας του έρωτα που σηματοδοτεί αυτά που μας ενώνουν. Δημιουργούμε τον περιβάλλοντα κοινωνικό μας χώρο, μέσα σε αυτόν αναπτύσσουμε αναπόφευ­ κτα σχέσεις που άλλοτε καλυτερεύουν και άλλοτε διακό­ πτονται. Χωρίζουμε επειδή προηγουμένως έχουμε ενωθεί. Ζούμε και δημιουργούμε, σαν προϊόν της πορείας μας, δεκάδες καθη­ μερινούς χωρισμούς. Κορυφαίος ανάμεσα σε όλους, πολυτραγουδισμένος ο ερωτικός χωρισμός. Δεκάδες λόγια ειπώθηκαν και άλλα τόσα αποσιωπήθηκαν στην άκρη των χειλιών για το χωρισμό. Χιλιάδες λέξεις σε γράμμα­ τα, ποιήματα, πεζογραφήματα, αδέξια σκαριφήματα ή επιμελώς σχεδιασμένα χρονογραφήματα που αγράμματοι ή λόγιοι άφησαν πίσω τους σε καλλιγραφημένες κόλλες ή με ορνιθο­ σκαλίσματα σε χαρτοπετσέτες και κουτιά από τσιγάρα. Λέξεις για τον αγαπημένο/η, τον εραστή ή την ερωμένη, τη μάνα, τον αδέρφό/ή. Λέξεις μίσους και αγάπης, ευχές ή κατάρες. Με θέμα τό χωρισμό οι συμμετέχοντες στο αφιέρωμα καταγρά­ φουν τις πολλές μορφές που παίρνει αυτός, άλλοτε ως θάνατος και άλλοτε ως συνέχεια της ζωής. (Επιμέλεια αφιερώματος: Ιωάννης Ν. Μπασκόζος)

0

χωρισμός του ταξιδιού

I ο ταξίδι είναι μια κυριολεκτική (ρεαλιστική) όσο και μεI ταφορική (συμβολική) έκφραση χωρισμού. Μ’ αυτή τη I διπλή σημασία του σχηματίζει μια πλατιά βάση, πάνω I στην οποία αναπτύσσεται ένα πλήθος από κατηγορίες I και είδη λογοτεχνικά, προπάντων σε περιπτώσεις, ό­ που πρόκειται για λαϊκή λογοτεχνία, με τη μια ή την άλλη έννοια: είτε πρόκειται δηλαδή για είδη που έχουν παραχθεί απ’ την ομάδα είτε για είδη που προορίζονταν (ή έγι­ ναν αποδεκτά) για ένα περισσότερο ή λιγότερο ευρύ, ομα­ δικό κοινό. Για την πρώτη περίπτωση αναφέρω τα δημοτι­ κά τραγούδια της ξενιτειάς ή και ορισμένο κύκλο γαμή­ λιων τραγουδιών και βέβαια τα μοιρολόγια (το «ταξίδι» στον άλλο κόσμο είναι πάγκοινος τόπος), ή το λαϊκό παρα­ μύθι, όπου σχεδόν πάντα παρατηρείται μια «έξοδος του ήρωα προς το άγνωστο»1. Για τη δεύτερη περίπτωση ανα­ φέρω το αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα, και μάλιστα στην ευρύτερη εκδοχή του, που φτάνει ως τους διάφορους τύ­ πους χριστιανικών μυθιστορημάτων («Πράξεις Παύλου και Θέκλης», «αγιολογικά μυθιστορήματα» κ.ά.2) και στις μορφές του «ρω­ μαϊκού κωμικού μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α ­ τος»3. Όπως ση­ μειώνει ο Hagg, «σ’ αυτά τα μυθι­ στορήματα του έ­ ρωτα, των ταξιδιών και της περι­ πέτειας βασικό θέμα είναι ο μα­ κρόχρονος ανα­ γκαστικός χωρι­ σμός των δύο ε­ ραστών, στοιχείο που επιβάλλει στον συγγραφέα να αναπτύξει τη δράση τουλάχι­ στον σε δύο πα­ ράλληλα επίπεδα»4. Το ίδιο παρατηρούμε σχετικά και με τα γνωστά «βυζαντινά ιπποτικά μυθιστορήματα»5. Για καθένα από τα είδη αυτά είναι δυνατό - και αξίζει να γίνει ιδιαίτερος λόγος, και με βάση το στοιχείο αυτό, του ταξιδιού (όχι πάντα εκούσιου), που χωρίζει. Θα ανακα­ λύπταμε εντυπωσιακό πλήθος παραλλαγών και σηματο­ δοτήσεων, όχι μόνο από είδος σε είδος, αλλά και μέσα στα ίδια τα είδη, από έργο σε έργο. Φυσικά δεν θα παραλείψω να αναφέρω την Οδύσσεια.

Απεναντίας: σ’ αυτήν θα αφιερώσω το μεγαλύτε­ ρο μέρος του σύντομου (δυστυχώς) αυτού κει­ μένου μου. Ο Joel Thomas, σ’ ένα βιβλίο του, που εξετάζει,' όπως ήδη δηλώνεται στον τίτλο του6, την «υπέρ­ βαση του καθημερινού», προχωρεί στην εξέταση αυτή μέσω τριών έργων της ρωμαϊκής γραμμα­ τείας: της Αινειάδας, των Μεταμορφώσεων του Απουληίου, του Σατυρικού του Πετρωνίου. Γρά­ ψει σχετικά με την έννοια του ταξιδιού στο δεύτε­ ρο κεφάλαιο του βιβλίου του, αφιερωμένο σ’ αυτό: «Είναι αξιοσημείωτο, ότι στα τρία έργα, με μιαν εκπληκτική συμμετρία, ανακαλύπτουμε το ί­ διο προνομιακό θέμα, παντοδύναμο, που συνδέ­ ει τα διάφορα επεισόδια της Αινειάδας, όπως ε­ πίσης των Μεταμορφώσεων και του Σατυρικού: το θέμα του ταξιδιού, που θα αποτελέσει τη συγκεκριμένη και, για να τό πω έτσι, εικονοποιημένη μορφή του ταξιδιού της πνευματικής ανα­ ζήτησης»7. Όπως βλέπουμε, ο συγγραφέας ανιχνεύει τη μεταφορική-συμβολική διάσταση του ταξιδιού, και μάλιστα προς την κατεύθυνση της μύησης. Το λέει καθαρά: «Πέρα από τις ιδιαίτε­ ρες προθέσεις και δεσμεύσεις, και πέρα ακόμα απ’τους αναγκασμούς του κάθε είδους, θα δού­ με, άτι τα ίδια ισχυρά αρχέτυπα καθοδήγησαν τις δημιουργικές μεθόδους των τριών καλλιτεχνών μας. Ο καθένας διατηρεί βέβαια την προσωπικό­ τητά του, τοντρόπο και το ύφος της γραφής του, το θέλγητρό του, αλλά και οι τρεις συναντιόνται, πέρα απ’ αυτές τις ιδιαιτερότητες, σε μια κοινή υπέρβαση του καθημερινού και του ατομικού: με αφετηρία αυτό το ωραίο θέμα του μυητικού ταξι­ διού οργάνωσαν το φανταστικό τους σύμπαν»8. Φυσικά τονίζει, ότι στην Αινειάδα «το θέμα αυτό του ταξιδιού παρουσιάζεται με τον πιο σαφή τρό­ πο». Γνωρίζουμε την καταγωγική σχέση της Αινειάδας με τα ομηρικά έπη. Πολλά λοιπόν στοιχεία τους, και οι σημασίες τους, αφορούν και εκείνα. Θα σταθώ σ ’ αυτό που σχετίζεται άμεσα με την Οδύσσεια, το μεγάλο αυτό ποίημα του ταξιδιού και του χωρισμού. Το Ταξίδι, λέει ο Thomas, που τις πιο πολλές φορές γράφει κεφαλαίο το πρώτο γράμμα της λέξης αυτής, γίνεται «μια προπαρα­ σκευαστική δοκιμασία, η οποία επιτρέπει στον ήρωα να ξεπεράσει τον εαυτό του μέσα από τις καταστάσεις που αντιμετωπίζει. Η θάλασσα, στοιχείο υγρό, ασταθές, στο μέσον του οποίου τοποθετείται ολόκληρο το ταξίδι, είναι άλλωστε αντικείμενο μιας μεγάλης σύλληψης στην Αινειάδα: είναι η μόνιμη απειλή του πνιγμού, που αντι­

στοιχεί προς το φόβο να βυθιστεί το άτομο, να ολισθήσει, να κυλίσει σε ζώνες αδιαφορίας, να χάσει δηλαδή τη συνοχή του Εγώ, σκοπό όλης της Αναζήτησης και της διαδικασίας της ηρωι­ κής εξατομίκευσης. Αλλά σιγά σιγά η θάλασσα γίνεται το στοιχείο που θα εξουσιάσει ο ήρωας, που θα το χρησιμοποιήσει, πάνω σ’ αυτή θα βρει τον προσανατολισμό του: αυτός ο ανήσυχος κό­ σμος, που τον προσοικειώθηκε με τόσο κόπο, γί­ νεται ένας από τους βοηθούς της Αναζήτησης. Τότε πια οι θνητοί οδηγοί μπορούν να πεθάνουν: ο Αγχίσης, ο “γήινος” πατέρας, ύστερα ο Παλίνουρος, ο κυβερνήτης, η τροφός Καιήτη εξαφα­ νίζονται, όταν ο ήρωας γίνεται αρκετά δυνατός, ώστε να μπορέσει να πάει πέρα από αυτούς. Οι οδηγοί του θα είναι στο εξής αποκλειστικά πνευματικοί και θα του δείχνουν το δρόμο σ’ ένα άλλο οντολογικό επίπεδο: ο άυλος πλέον Αγχίσης και η Σίβυλλα στην Κάθοδο»9. Οι διάφορες συναντήσεις έχουν όλες τον ίδιο συμβολισμό, φανερώνουν την παραπέρα μετάβαση κάθε φο­ ρά, που σημαίνει βαθμιαία ωριμότητα: όσο ο Αι­ νείας εμβαθύνει στην αναζήτησή του, τόσο πιο έ­ τοιμος γίνεται να ξεντυθεί τον «παλαιόν άνθρω­ πο» που υπήρχε μέσα του. «Η Κάθοδος (στον άλ­ λο κόσμο) παρουσιάζεται τότε ως η αναστροφή της τρέχουσας πραγματικότητας, γίνεται μια πτώση ελεγχόμενη, ακριβώς όπως η νέα Άνοδος θα μας φανεί αμέσως μετά ως μια άσκηση ενά­ ντια στην τρέχουσα πραγματικότητα»'0. Υπερβολική, μάλλον, αυτή η «συμβολική του χώρου»11. Υπερβολική ως προς την απεριόριστα ή ανεπιφύλακτα μυστικιστικήν εκδοχή του ταξι­ διού ως αναχώρησης'2. Απόδειξη ότι επεκτείνεται, τροποποιημένη βέβαια και οπωσδήποτε προσαρμοσμένη ανάλογα, όχι μόνο στην ιστορία της μεταμόρφωσης του Λούκιου, του ήρωα του Απουληίου, σε γάιδαρο, ο οποίος αναζητεί (είναι αλήθεια) τα «τριαντάφυλλα που θα τον σώσουν13», αλλά και στο ωμό εν πολλοίς Σατυρι­ κόν14. Ίσως και η Αινειάδα, έργο μιας εγνωσμένα ε­ σωτερικής, όσο και μεγάλης ατομικότητας (δεν είναι τυχαίο ότι ακριβώς ο Βιργίλιος μυστικοποιήθηκε στο έπακρο και μέσα στον ίδιο το λαϊκό πολιτισμό του δυτικού Μεσαίωνα), δίνει το ερέ­ θισμα για μια τέτοια ακραία ερμηνεία15. Το ίδιο δεν συμβαίνει με την Οδύσσεια, η οποία αναδεικνύεται σε μιαν ανεπανάληπτη σύνθεση σχεδόν όλων των αντιθέσεων. Έτσι η ορμή για τη ζωή αντιρροπεί την κλίση προς το θάνατο, η φορά προς τα πάνω - ή προς τα μέσα - αντιρροπείται

απ’τη φορά προς το χώμα της γης και προς τα έ­ ξω. Κι ακόμα πιο κοντά στο θέμα μας: τάση για φυγή και για επιστροφή συγχρόνως. Ο Οδυσσέας ήθελα τόσο πολύ να φύγει από τον τόπο του, να πάρει μέρος - και μάλιστα ανάμεσα στους πρωταγωνιστές - σε μια μεγάλη περιπέτεια, όσο και να γυρίσει στην Ιθάκη. Και ίσως το πρώτο να το ήθελε πιο πολύ από το δεύτερο. Κάτι τέτοιο φαίνεται να δέχεται σ’ ένα όμορφο δοκίμιό του ο Alain Peyrefitte, ο οποίος είναι σαφώς με το μέ­ ρος της Πηνελόπης16. 0 Peyrefitte αντιδιαστέλλει καθαρά τα δύο πρόσωπα των χωρισμένων συζύ­ γων, την ποιότητα της διάθεσης και κατάστασης που διαμορφώνει ο χωρισμός, στο ένα και στο άλλο πρόσωπο. Η Πηνελόπη μπορεί να περιμέ­ νει. Ο Οδυσσέας δεν μπορεί να μένει ακίνητος: «Όταν η περιπέτεια θα τελειώσει, θα γυρίσει υπάκουα πίσω; Θα ξαναρχίσει τις γεωργικές ερ­ γασίες, θα ξανακάτσει στη γωνιά του; Καλυμμέ­ νος από την προσωρινή ανωνυμία, θα κάνει αρ­ γότερα στον Εύμαιο αυτή την αρκετά κυνική ο­ μολογία: «Έτρεχα πάντα πρώτος κι ορμούσα μπροστά, το δόρυ μου έριχνε κάτω όποιον απ’ τους εχθρούς δεν το ’βάζε στα πόδια για να γλι­ τώσει. Τέτοιος είμουν στον πόλεμο, ενώ δεν αγα­ πούσα τα ειρηνικά έργα και τη ζωή της οικογένει­ ας, που ανατρέφει τα καλά παιδιά: αγαπούσα πάντα τα πλοία, τα κουπιά, τους πολέμους, τα ό­ μορφα ακόντια, τα τόξα, όργανα του ολέθρου, που φέρνουν στους άλλους τρόμο» (ξ 220-6). » Τι νόημα είχε ο πόλεμος; Να ξαναπάρει ο Μενέ­ λαος την Ελένη; Αυτό είταν όλο; Άξιζε αυτό τό­ σες σφαγές, τόσες φωτιές; Και θα έπρεπε τώρα να επιστρέφει στην αδυσώπητη μονοτονία των η­ μερών που ξέρεις από πριν τι θα φέρουν; Σε μιαν εβδομάδα, αν ο άνεμος είναι ευνοϊκός, σ ’ ένα μή­ να, αν η θάλασσα ησυχάσει, θα ξαναγίνει ένας σύζυγος χωρίς ιστορία, ένας κοινός χωρικός; Οι άλλοι ικανοποιούνται μ’ αυτή την προοπτική, σπεύδουν να επιστρέφουν (...). Ο Οδυσσέας αρνείται τα συστήματα. Προτίμησε την περιπέτεια, δεν θέλει να οικοδομήσει μιαν απατηλή μακαριό­ τητα. Αν είχε προτιμήσει την Πηνελόπη, τη ρόκα και το αλέτρι, τα κοπάδια και το μεγάλωμα της περιουσίας, δεν θα είχε βρεθεί έξω απ’ την Τροία, δεν θα είχε καταφύγει τόσο πρόθυμα στην πανουργία του στρατολόγου, θα είχε πολ­ λές επιφυλάξεις - δεν καταδέχτηκε να έχει κα­ μιάν επιφύλαξη. Απλούστατα θέλησε ν ’ αποφύγει τη μελαγχολία που προκαλεί το προβλέψιμο. Δεν ταξίδεψε για ν’ αποδώσει μιαν άστατη σύ­ ζυγο στον απατημένο άντρα της, που δεν τον α­

φορά. Έφυγε γιατί είπε όχι. Τώρα, που ο πόλε­ μος τέλειωσε, δεν θα πει ναι. » Τις κοινά αποδεκτές ιδέες, τη συζυγική πίστη και τα λοιπά, όλα αυτά δεν τα αναγνωρίζει. Είταν αμέσως μετάτο γάμο του, που του είπαν: "Πήγαι­ νε να πολεμήσεις". Κι αμέσως μόλις τελείωσε ο πόλεμος, θα πρέπει να ξαναγυρίσει στο γάμο του; Ητριμμένη ηθική, με τις υποχρεώσεις και τις κυρώσεις της, κι αυτή η ευτυχία που υπόσχεται για έναν χρόνο, ο οποίος ποτέ δεν έρχεται, - ιδού η αιώνια απάτη. Ο Οδυσσέας αρνείται να υπηρε­ τήσει το κανονικό: τους νόμους των άλλων, αλλά και τους νόμους των θεών. Θέλει να διαρρήξει τα όρια του είναι, να δώσει σ’ αυτό το σύμπαν, που είναι τώρα, δίχως τάξη και χωρίς κανέναν κύ­ ριο, ολόκληρο δικό του και αποτέλεσμα του δι­ κού του πάθους, να δώσει μιαν απάντηση σπαραγμένη. Ο προορισμός του είναι να δημιουργή­ σει τον εαυτό του και να δημιουργεί, στους άλ­ λους, δυσκολίες»17. Στην Οδύσσεια συναντάμε πολλούς και διά­ φορους χωρισμούς. Μόνος του ο Οδυσσέας γνωρίζει πολύ περισσότερους από έναν. Αλλά βέβαια βασικοί είναι αυτοί οι δύο: Ο χωρισμός απ’τη γυναίκα του και το παιδί του, απ’ την οικο­ γένεια κι απ’ την πατρίδα. Και ο χωρισμός από τον ίδιο, τον πρωτινό εαυτό του. Νομίζω πως ο δεύτερος τον ενδιέφερε περισσότερο, είναι αυτός που τον οιστρηλατούσε. Άλλωστε είταν κι ένας χωρισμός που εξελισσόταν κιόλας, σιγά σι­ γά, σε μια ταύτιση: ταύτιση με το νέον άνθρωπο που γεννιόταν μέσα του, που ωρίμαζε μέσα στο απρόβλεπτο, μέσα στο σκληρό, σκληρό για τον ί­ διο και για τους άλλους. Και γινόταν ο ίδιος α­ πρόβλεπτος (είναι απίθανα τα στρατηγήματα της απάτης του: «ο Όμηρος έδωσε με τον Οδυσσέα τον τύπο του ψεύτη»18), σκληρός. Τη σκληρότητάτου αυτή πληρώνει και η Πηνελό­ πη. Που μπορεί ωστόσο να περιμένει, βιώνοντας «μια ζωή εσχατολογική»19. Και βιώνοντας, επί­ σης, γαλήνια, αθόρυβα, μια μοναξιά, που ίσως άλλος δεν θα την υπέφερε. «Αυτή η κλειστή από­ συρση της Πηνελόπης, αυτή η προσευχή και η έκσταση μέσα στο βασιλικό πόνο της, είναι το κυτταρικό σύμπαν μιας αιχμάλωτης η οποία, ζώντας ήδη μέσα στο μέλλον, ζει με τρόπο μαρτυρι­ κό το παρόν. Οι μνηστήρες έχουν καταλάβει τον οίκο της, λεηλατούν τα αγαθά της, απειλούν τη ζωή της, αμφισβητούν ό,τι πιο ακριβό έχει. Για την Πηνελόπη, όπως για τον Garcin στο Huis clos, "η κόλαση είναι οι άλλοι"», θα πει ο τόσο ευ­ αίσθητα τοποθετημένος δίπλα της Peyrefitte.20

Όντας κινάω για νά 'ρθω, χιόνια και βροχές, κι όντας γυρίζω ττίσω, ήλιος ξαστεριά...

·+

Βέβαια στο πάντα θαρραλέα προσγειωμένο δη­ μοτικό τραγούδι γίνεται ξεκάθαρο, ότι οι εσωτε­ ρικές συγκρούσεις του ξενιτεμένου υπάρχουν κατ’αντανάκλαση των εξωτερικών γεγονότων: ο ­ μολογεί αυτός, ότι εκεί που πήγε έμπλεξε με μιαν άλλη γυναίκα κι ότι αυτή είναι που τον «μαγεύει» κι αυτόν και τα πάντα, και δεν μπορεί να γυρίσει στην πατρίδα. Το δημοτικό τραγούδι δεν παρέχει τη δυνατότητα για μια διπλή - και μάλιστα διαμε­ τρικά αντίθετη - ανάγνωση, όπως συμβαίνει με την Οδύσσεια, στην οποία ενδέχεται το έξω να είναι αντανάκλαση του μέσα ή αντίστροφα, ενώ

;

«Το να ανεβεί τη σκάλα, λέει ο ίδιος, και να κλεί­ σει πίσω της τη θύρα, σημαίνει ότι περνάει από τον μη αυθεντικό στον αυθεντικό κόσμο, και συγχρόνως από το θόρυβο στη σιωπή. Αποσύρεται από το παρόν, για να μεταλάβει από το μέλ­ λον. Οι δήμιοίτης δεν αγνοούν ότι την Πηνελόπη, που θα ήθελαν να γίνει βορά της ευχαρίστησής τους, την πληγώνουν τα γέλια. Στην αρχή δεν βρήκαν καμιάν αντίσταση στο προσωπικό του παλατιού. Ύστερα η στάση της Πηνελόπης, η γε­ μάτη από μυστήριο αυτοσυγκράτησή της και η αιώνια άρνησή της να παραδοθεί, σήμαναν την ανασύνταξη των καλών και σοβαρών θελήσεων για αντίσταση στους σφετεριστές. Αυτά τα δρά­ ματα, αυτή η αναμονή, που την αναδέχθηκε μόνη η Πηνελόπη στην αρχή και που σιωπηλά, στο τέλος, με το παράδειγμα της πράξης της και μόνο, τη μετέδωσε και στις υπηρέτριές της, να ποιο είναι το υφάδι των ημε­ ρών και των νυχτών που υφαίνει και ξεϋφαίνει το πα­ νί της Πηνελόπης»21. Επιστρέφω ωστόσο στον Οδυσσέα και τη «σκληρότητά» του, - πρόξενο οπωσδή­ ποτε και του δραματικού α­ γώνα της Πηνελόπης, - για να πω, ότι αυτή δεν είναι, πάντως, απλή. Ο χωρισμός του δεν είναι μόνο ο διχα­ σμός, που είπα, ανάμεσα στον πριν και το μετά άνθρωπο, ανάμεσα στο άλ­ λοτε και στο τώρα. Είναι, συγχρόνως, και διχα­ σμός ανάμεσα σε δύο παρόντα: ο Οδυσσέας θέ­ λει ν’ αλλάξει και δεν θέλει (ή δεν μπορεί"), το πριν δεν ξεριζώνεται τόσο εύκολα από μέσα του, και μάλλον έχει δίκιο ο Καβάφης που μας λέει, ως γνωστόν, ότι τους Λαιστρυγόνες και τα άλλα τέ­ ρατα, που συνάντησε ο Οδυσσέας, δε θα τα συναντήσεις, αν ήδη δεν τα «κουβανείς μες στην ψυχή σου» κι αν αυτή δεν τα «στήνει εμπρός σου», ώστε τα τέρατα ή όποια άλλα εμπόδια στο ταξίδι μιας (οποιοσδήποτε) επιστροφής να είναι η προβολή των εσωτερικών συγκρούσεων. Κάτι που τόσο συγκινητικά μας δίδαξε και το τραγού­ δι της ξενιτειάς για κείνες τις αλλόκοτες, σχεδόν μαγικές κακοκαιρίες, που εμποδίζουν τον ξενιτε­ μένο σύζυγο να γυρίσει στη γυναίκα του, που κα­ τά κανόνα περίμενε με μυθικό πείσμα ανάλογο προς εκείνο της Πηνελόπης:

αντίθετα στο τραγούδι ισχύει μόνο το δεύτερο μέρος της διάζευξης. Στην Οδύσσεια είναι δυνα­ τό, για να το πω και αλλιώς, το μέσα να υπάρχει όχι μόνο ερήμην του έξω, αλλά και αντίθετα προς αυτό: σε τελευταία ανάλυση έχουμε και ε­ δώ (όπως και σε πλείστα άλλα σημεία του ποιή­ ματος) μιαν αντίθεση (και τη σύνθεσή τους) υπο­ κειμενικού και αντικειμενικού. Στην προκειμένη περίπτωση μπορούμε να μιλήσουμε και για απαι­ σιόδοξη είτε αισιόδοξη στάση ζωής. Την πρώτη διερμήνευσε, όπως βλέπουμε, ο Καβάφης. Ο Λούκιος, ο μεταμορφωμένος σε γάιδαρο ήρωας των Μεταμορφώσεων, δίνει μιαν αισιόδοξη ερ­ μηνεία: «Όχι χωρίς λόγο ο θείος δημιουργός του παλιού ποιήματος, όταν θέλει να μας δείξει κά­ ποιον ήρωα, στους Έλληνες, με μεγάλη σοφία, μας διηγείται, μέσα στους στίχους του, πώς μπό­ ρεσε αυτός να κατακτήσει τις πιο υψηλές αρε­ τές, επειδή αναγκάστηκε να επισκεφθεί πολλές πολιτείες και να γνωρίσει κάθε είδους λαούς.

Αφού και εγώ ακόμα οφείλω την πιο μεγάλη χά­ ρη στο γάιδαρο που υπήρξα γιατί, κρυμμένος κάτω απ’ αυτό το δέρμα, πέρασα από διάφορες δοκιμασίες κι έγινα έτσι, αν όχι ολότελα σοφός, τουλάχιστον πιο πλούσιος σε γνώση». Η πολλαπλότητα αλλά και η περιπλοκότητα των χωρισμών που εκτίθενται στην Οδύσσεια καθι­ στούν το επικό αυτό έργο και έργο δραματικό, του προσφέρουν ένα υπαρξιακό βάθος, που χρειάζεται να προσέξουμε σοβαρά για να το α­ πολαύσουμε. Γι’ αυτό και τείνω να θεωρήσω ως ένα εντυπωσιακό εύρημα ποιητικής και συγγρα­ φικής δεινότητας ένα στοιχείο του έργου που, καταρχήν, θα μπορούσε να θεωρείται στοιχείο που υπονομεύει την ενότητά του, τη μία και μο­ ναδική ταυτότητα του συνθέτη του. Εννοώ την πρόρρηση του Τειρεσία, στη νέκυια, που δεν θα πραγματοποιηθεί. (Αν προσέξουμε καλύτερα στο αρχαίο κείμενο, θα δούμε πως στο σημείο αυτό δεν πρόκειται για προφητεία, περισσότερο δίνει εντολή ο Τειρεσίας. Αφού ξεκάνεις, λέει στον Οδυσσέα, τους μνηστήρες, να πάρεις ένα κουπί και να φύγεις σε λαούς που δεν γνωρίζουν τη θάλασσα: θα πάρουν το κουπί για λιχνιστήρι. Εκεί του λέει να χώσει το κουπί στη γη και να κά­ νει θυσία στον Ποσειδώνα. Ύστερα να επιστρέ­ φει στο σπίτι και να ζει μακριά από θάλασσες και περιπέτειες, ώσπου να τον βρει ένα μακάριος θάνατος σε βαθιά γεράματα.) Η πρόβλεψη ή ε­ ντολή αυτή δεν θα πραγματοποιηθεί έως και τον τελευταίο στίχο της τελευταίας ραψωδίας. Εντούτοις η ρήση ενός μάντη, ο οποίος είναι ά­ σφαλτος, κάνει το ποίημα ένα έργο ανοιχτό, υπάρχει για να μας υποδηλώνει (όπως το εννόη­ σε άλλωστε ο Καζαντζάκης) το ενδεχόμενο να αποδυθεί ο αεικίνητος Οδυσσέας σε καινούργιες πάλι περιπέτειες, με το πρόσχημα, έστω, του κλεισίματος των κύκλων των ξενιτεμών και των χωρισμών του, με το «μοτίβο» του κουπιού. Υπάρχει σαν να προαναγγέλλει νέους χωρι­ σμούς. Απ ’ τη γυναίκα του και το παιδί του και την πατρίδα του; Από τον ίδιο ξανά τον εαυτό του, βγαίνοντας άλλη μια φορά απ’ αυτόν, όπως το φίδι από το δέρμα του; Από τη θάλασσα, - που τον παίδεψε, αλλά και τον ανέδειξε, αυτή κατεξοχήν, - τραβώντας τώρα κατά τη στεριά, παίρνο­ ντας, όπως λέμε, τα όρη; Ποιος ξέρει! Οι κινή­ σεις των μεγάλων μορφών, αυτών που φιλοξε­ νούνται στα μεγάλα έργα, δεν προβλέπονται και δεν ερμηνεύονται οριστικά και με μονοσήμανπι ακρίβεια.

Μ.Γ. ΜΕΡΑΚΑΗΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

2.

3.

5.

6.

7.

8.

Max Liithi, Das Volksmarchen als Dichtung, DCisseldorf.

Koln 1975, σ. 81. Βλ. Tomas Hagg, To αρχαίο μυθιστόρημα (μετάφραση: Τζένη Μαστοράκη, μετάφραση παραθεμάτων: Γιώργης Γιατρομανωλάκης), Αθήνα 1992, σ. 193-206. ο.π., σ. 207-34. Ανθολογημένα κομμάτια με σχετικά σημειώματα και τη συναφή βιβλιογραφία βλ. στον Π.Δ. Μαστροδημήτρη, Η ποίηση του νέου ελληνισμού (I. Πρωτονεοελληνικά κείμε­ να. II. Κρητική λογοτεχνία. III. Δημοτικό τραγούδι), Ανθο­ λογία, Αθήνα 1994 (Β’ έκδοση αναθεωρημένη), σ. 143-85.

Joel Thomas, Le depassementdu quotidien dans I’Eneide, les Metamorphoses d'Aputee et le Satiricon, Παρίσι 1986.

0.71., σ. 57.

0.71., σ. 57-8.

12. Ηεκδοχή αυτή, αναφερόμενη μάλισταστο σύνολοτων σχε­ τικών «μυθιστορημάτων», υπήρξε - και εξακολουθεί ώς ένα βαθμό να είναι-διαδομένη. Πβ. Hagg, ο.π., σ. 130-3.

13. Βλ. Thomas, ο.π.,σ. 68.

14. Και ο ίδιος ο Thomas, σ. 72-3, γράφει: «Έτσι το ταξίδι, στην αρχή των Μεταμορφώσεων, μας παρουσιάζεται ως μια ενδιάμεση κατάσταση ανάμεσα στο ταξίδι της Αινειάδας, που είναι προπάντων προσανατολισμός, και στο ταξί­ δι του Σατυρικού, που είναι μια αθεράπευτη περιπλάνη­ ση».

15. Πβ. Gilbert Higheit, Η κλασική παράδοση. Ελληνισμός και ρωμαϊκές επιδράσεις στη λογοτεχνία της Δύσης (μετά­ φραση: Τζένη Μαστοράκη), Αθήνα 1988, σ. 129 κ.ε. (βλ. και σ. 135: «Κύριο πρότυπό του [αναφέρεται ειδικότερα στο έκτο βιβλίοτης Αινειάδας] είναι ο Όμηρος (Οδύσσεια, λ), αλλά ούτε στον Όμηρο ούτε στις άλλες ποιητικές περι­ γραφές του κάτω κόσμου υπάρχει τόσο πνευματικό πε­ ριεχόμενο, όσο βάζει ο Βιργίλιος στο ποίημά του, συνται­ ριάζοντας μυστικιστικές ιδέες από τον ορφισμό, τον πλα­ τωνισμό και πολλές άλλες θεωρίες που σήμερα τις αγνο­ ούμε»).

16. Alain Peyrefitte, Le mythe de ΡέηέΙορβ, Παρίσι 1977.

17. Peyrefitte, ο.π., σ. 87-90.

18. ο.π.}σ. 97.

19. ο.π.,σ. 114.

20. σ. 122.

21. ο.π.,σ. 127-8.

22. Πβ. Thomas, ο.π., σ. 79.

KUI

σχάση Δοκίμιο προσωπικής μεταφυσικής

Λ νάμεσα στη σχέση και στη σχάση υπάρχει η διαφορά / I ενός μόνο γράμματος. Στην τρίτη θέση της πρώτης / J κιόλας συλλαβής γράφουμε το -ε- αντί για το -α- κι έΠ τσι η σχέση γίνεται σχάση ή αντίστροφα. Όμως ανάI I μεσά τους χάσκει μια άβυσσος που υπερβαίνει κατά πολύ τη διαφορά ενός γράμματος. Τι είναι σχέση γνωρί­ ζουμε λίγο-πολύ όλοι μας περίπου. Λέγοντας σχάση εννο­ ούμε το χωρισμό, τη διάσπαση, τη διαίρεση, το διαχωρι­ σμό, το διαζύγιο. Χρησιμοποιούμε μάλιστα τον όρο «σχά­ ση» στην πυρηνική φυσική εννοώντας τη διάσπαση του α­ τόμου («σχάση του πυρήνα»). Πολύ παραπέρα όμως ο ό­ ρος «σχάση» δηλώνει το ακριβώς αντίθετο της έννοιας «σχέση». Με μια λέξη λοιπόν «σχάση» είναι το αντίθετο της σχέσης σε κάθε επίπεδο, φυσικό και μεταφυσικό, επιστη­ μονικό ή φιλοσοφικό. Εμείς εδώ θα μείνουμε και θα επιμείνουμε στη μεταφυσική σημασιοδότηση της σχάσης που δηλώνει το χωρισμό, τη διάσπαση, τη διάζευξη και τη διαί­ ρεση. Τι είναι ζωή; Πώς μπορούμε να ορίσουμε το φαινόμενο της ζωής; Σε μια τέτοια ερώτηση θα αποτολμούσαμε μιαν απάντηση που ανταποκρίνεται στα δεδο­ μένα της επιστήμης και της φι­ λοσοφίας, της βιολογίας και της οντολογίας. Η ζωή είναι η σχέ­ ση. Το γεγονός της ζωής ορίζε­ ται, καθορίζεται και προσδιορί­ ζεται από τη σχέση. Ζωή ίσον σχέση! Για όποιον αμφιβάλλει ή δυσπιστεί, δεν έχουμε παρά να τον παραπέμψουμε στα δεδομένα της επιστήμης. Ισχυριζόμαστε ότι έ­ να έμβιο ον, άνθρωπος ή μη, ζει, εφόσον ανταλλάσει ενέργεια με το περιβάλλον του, δηλαδή εάν και μόνον εάν σχετίζεται με το περιβάλλον του, με το άλλο του. Ο σφυγμός, η αναπνοή και η θερμότητα αποτελούν δείγματα και τεκμήρια της ζωής. Όλα αυτά όμως δεν κά­ νουν άλλο παρά να δηλώνουν τη σχέση του όντος με το περιβάλλον του που προσμετράται με αντικειμενικά, με­ τρήσιμα και παρατηρήσιμα στοιχεία (σφυγμός, θερμότη­ τα κ.λπ.). Ανάλογα ισχύουν όχι μόνο στο φυσικό-επιστημονικό αλλά και στο μεταφυσικό-φιλοσοφικό πεδίο. Κάθε έμ­ βιο ον και μάλιστα ο άνθρωπος δεν είναι άλλο παρά η ενό­ τητα σώματος και ψυχής, που σημαίνει τη σχέση του ένυλου και του άυλου μορίου της ανθρώπινης οντότητας. Η σχέση κάνει τη ζωή: λέμε ότι ζει κάποιος, εάν, όσον και ε-

φόσον σχετίζεται η ψυχή με το σώμα του, επικοι­ νωνεί το ένυλο με το ά υ\ο μόριό του. Η ζωή σχε­ τίζει το άτομο με την κοινωνία, τον άνθρωπο με το συνάνθρωπό του, καθέναν με το περιβάλλον του, τόσο το φυσικό όσο και το κοινωνικό. Η σχέ­ ση σημαίνει τη ζωή!.. Το αντίθετο της ζωής λέγεται θάνατος. Το αντί­ θετο της σχέσης είναι η σχάση. Αν δεχθούμε ότι η ζωή και η σχέση αποτελούν συνώνυμα, τότε μπορούμε πια να συμφωνήσουμε ότι ο θάνατος και η σχάση είναι ταυτόσημα. Όση απόσταση χωρίζει τη ζωή από το θάνατο, ακριβώς τόσο διά­ στημα παρεμβάλλεται ανάμεσα στη σχέση και στη σχάση. Η διαφορά τους είναι ουρανομήκης. Σχέση και σχάση απέχουν παρασάγγας. Η ζωή είναι σχέση, ενότητα, συναίρεση και συνάντηση, αρμονία διαφορών και σύνθεση αντιθέσεων. Ο θάνατος είναι σχάση, χωρισμός και διαχωρι­ σμός, διαίρεση και δυσαρμονία, αναίρεση της ε­ νότητας και άρνηση της σχέσης. «Να ζει κανείς ή να μη ζει» είναι το δίλημμα ανά­ μεσα στη ζωή και στο θάνατο που μεταφράζεται πια στο δίλημμα «σχέση ή σχάση». Το να ζεις ση­ μαίνει να σχετίζεσαι. Το να πεθάνεις σημαίνει να μη σχετίζεσαι. Άμα πάψεις να σχετίζεσαι, τότε πεθαίνεις οντολογικά και βιολογικά, φυσικά και μεταφυσικά. Ο άνθρωπος δεν ζει, επειδή ανα­ πνέει, αλλά επειδή σχετίζεται. Δεν ζούμε για να αναπνέουμε, αλλά για να σχετιζόμαστε, δηλαδή για να αγαπάμε και για να αγαπιόμαστε. Η σχέση είναι που κάνει τη ζωή κι όχι βέβαια η αναπνοή ούτε η επιτέλεση όποιας βιολογικής ή οργανικής λειτουργίας του σώματός μας. Μπορεί κανείς να είναι σαν ζωντανός νεκρός, αν ζει χωρίς σχέση, δίχως αγάπη, επικοινωνία, ενότητα και αρμονία με το άλλο του. Η σχέση μεταφράζεται σε αγά­ πη, σε έρωτα, σε ενότητα, σε επικοινωνία και άλ­ λους παρόμοιους όρους που δηλώνουν καθένας με διαφορετικό τρόπο την ίδια ακριβώς πραγμα­ τικότητα, που είναι η σχέση. Το ακριβώς αντίθε­ το σημαίνεται με τον όρο σχάση, που είναι η άρ­ νηση της σχέσης, η απουσία αγάπης, η στέρηση του έρωτα, η έλλειψη της ενότητας, η ανυπαρξία επικοινωνίας κ,λπ. Μια τέτοια προσωπική μεταφυσική ενέχει αξιο­ πρόσεκτες συνέπειες για τη διαμόρφωση της καθημερινότητάς μας. Μερικές από αυτές τις συνέ­ πειες θέλουμε να υπενθυμίσουμε ενδεικτικά μό­ νο και διόλου εξαντλητικά βέβαια. Μια πρώτη πα­ ρατήρηση είναι ότι ο άνθρωπος δεν υπάρχει. Ο άνθρωπος συνυπάρχει. Αυτό που προηγείται δεν είναι η ύπαρξη του ατόμου, αλλά η συνύπαρξη

του ανθρώπου με τους συνανθρώπους του. Προηγείται η συνύπαρξη και έπεται η ύπαρξη. Πρώτα συνευρίσκονται δυο εντελώς διαφορετι­ κές ατομικές υπάρξεις (μια θηλυκιά και μια αρσενικιά) και σχετίζονται με τον πιο άμεσο, τον πιο στενό, τον πιο σωματικό τρόπο, γίνονται κυριο­ λεκτικά «εις σάρκα μίαν», και έπειτα ως αποτέλε­ σμα μιας τέτοιας σχέσης έρχεται στο φως μια ύ­ παρξη νέα. Έτσι λοιπόν η ίδια η ζωή μάς διδάσκει ότι η συνύπαρξη προηγείται και ακολουθεί η ύ­ παρξη. Προηγείται η συνύπαρξη και έπεται η α­ τομική ύπαρξη. Η σχέση δίνει ζωή, αφού η σχέση συνιστά τη συνύπαρξη που γεννά την ύπαρξη. Η συνύπαρξη είναι η ύπαρξη της ύπαρξης. Χωρίς τη συνύπαρξη δεν γεννιέται ποτέ καμιά ύπαρξη σε τούτο τον κόσμο, εκτός βέβαια από την εξαί­ ρεση της παρθενογένεσης, που όμως πάντα πα­ ραμένει εξαίρεση κι όχι βέβαια κανόνας. Η συνύ­ παρξη δίνει ύπαρξη στην ύπαρξη: αν δεν συνευ­ ρεθούν δυο εντελώς διαφορετικές οντότητες, ποτέ δεν γεννιέται μια καινούρια ύπαρξη. Η σχέ­ ση ως συνύπαρξη δίνει ύπαρξη στην ύπαρξη. Άρα ο λόγος ύπαρξης κάθε ύπαρξης είναι η συνύπαρξη, δηλαδή η σχέση. Τίποτα δεν υπάρ­ χει μόνο του. Καθετί συνυπάρχει με το άλλο του, το διαφορετικό, το αλλιώτικο του: το αρσενικό με το θηλυκό, το ένυλο με το άυλο, το σώμα με την ψυχή, η ύλη με το πνεύμα, το οργανικό με το ανόργανο, το έμβιο με το άβιο, ο άνθρωπος με τον κόσμο, το φυσικό με το υπερφυσικό, το θείο με το ανθρώπινο κ,ο.κ. Η ύπαρξη είναι συνύπαρξη, αλλιώτικα καταντά ανύπαρκτη. Η σχέση κάνει τη ζωή. Η σχάση κάνει το βίο αβίωτο. Ο άνθρωπος γεννιέται από αν­ θρώπους και όχι από άνθρωπο, από έναν άνθρω­ πο, έστω και σπουδαίο ή μοναδικό, μεγάλο ή δια­ κεκριμένο άνθρωπο. Κανένας άνθρωπος μόνος του δεν φέρνει ζωή στον κόσμο, όσο μεγάλος κι αν είναι, παρά μόνο αν συνευρεθεί, συνυπάρξει και ενωθεί, σχετισθεί προσωπικά, σωματικά, στε­ νά κι απόλυτα με έναν άλλο άνθρωπο, μιαν εντε­ λώς άλλη κι αλλιώτικη ατομική ύπαρξη, διαφορε­ τικού φύλου, τότε και μόνο τότε μπορεί να γίνει γόνιμος, δηλαδή να δώσει γόνο και απόγονο, να γεννήσει ή να «τίκτει», να δίνει δηλαδή «τόκον». Ο μόνος είναι άγονος, ακόμα κι αν είναι μοναδι­ κός σε όλη την οικουμένη υφήλιο. Η μόνωση, η μοναξιά και η απομόνωση είναι καταδικασμένες στην ανυπαρξία, στην απουσία ζωής, στη μη γο­ νιμότητα και στο θάνατο. Αυτή είναι η σχάση: η αναίρεση της σχέσης, η άρνηση της ζωής, η απάρνηση της ύπαρξης που σημαίνεται στη συνύ-

παρξη. Έτσι λοιπόν η ύπαρξη είναι συνύπαρξη αλλιώς είναι ανύπαρκτη. Η αυθύπαρκτη ύπαρξη, είναι ανύπαριαη, αφού μένει άγονη κι άτεκνη, δί­ χως γέννημα ζωής, χωρίς τόκο και γόνο. Ποτέ δεν αρκεί ένας μοναχός άνθρωπος για νά ’ρθει στο φως άλλος άνθρωπος, μα οπωσδήποτε χρει­ άζονται δύο άνθρωποι, διπλά διαφορετικοί, τόσο στην ατομικότητά τους (Α και Β) όσο και στο φύ­ λο τους (άρρεν και θήλυ). Το Εγώ πρέπει να συνευρεθεί και να σχετισθεί με το Άλλο του, χρειάζεται το αντίθετό τ ου, κι όχι α­ πλά το κάπως διαφορετικό του: το αρσενικό με το θηλυκό. Ποτέ δεν γεννούν κατιτί καινούριο, μιαν ακόμα ύπαρξη σε αυτόν τον κόσμο δυο ό­ μοιες ανθρώπινες υπάρξεις, π.χ. δυο αρσενικά ή δυο θηλυκά άτομα. Μπορεί να βιώνουν την ενό­ τητα στον έρωτά τους, αλλά δεν γεννούν, δεν δη­ μιουργούν το καινούριο, το «καινό», το εντελώς άλλο. Ο ομόφυλος έρωτας είναι καταδικασμέ­ νος στην ατέλεια: παραμένει ημιτελής στην από­ πειρα της σχέσης, αφού αδυνατεί να κυοφορή­ σει το εντελώς άλλο, το καινούριο, δεν μπορεί να γεννήσει νέα ύπαρξη. Ο ετερόφυλος έρωτας διαθέτει την ευχέρεια της καρποφορίας κι έτσι μοιάζει νά ’ναι ολοκληρωμένος στην προσπάθεια του ανθρώπου να σχετισθεί με το άλλο του και να υπερνικήσει τη σχάση του, είτε τη σχάση της προσωπικότητάς του είτε τη σχάση των σχέσεών του με το κοινωνικό ή το φυσικό περιβάλλον του. Αρκεί βέβαια η βιολογική σχέση να συνοδεύεται με την οντολογική σχέση και την υπαρξιακή συσχέτιση των δυο ατομικών οντοτήτων που συνευρίσκονται. Το Εγώ χρειάζεται να αυτοκαταργηθεί, να πράγματοποιήσει την αυθυπέρβαση της ατομικότητάς του, δηλαδή να αυτοθυσιασθεί με εκούσια, ελεύθερη και συνειδητή πρωτοβουλία του αν­ θρώπου. Κι αυτό με έναν συγκεκριμένο σκοπό: προκειμένου να συνευρεθεί, να συσχετισθεί και να σχετισθεί το Εγώ με το Άλλο του, ο άνθρωπος με το συνάνθρωπο, το αρσενικό με το θηλυκό του, το άτομο με την κοινωνία, ο άνθρωπος με τη φύση, το ενδοκοσμικό με το υπερβατικό, το κτι­ στό με το άκτιστο, το φυσικό με το υπερφυσικό κ.λπ. Αν δεν απωλεσθείτο άτομο, δεν θα ευρεθεί ο άνθρωπος. Αν δεν αυτοθυσιασθεί ελεύθερα, ε­ κούσια και συνειδητά το Εγώ, ποτέ δεν θα βιωθεί το Άλλο του κι η σχέση μαζί του. Μόνο εάν κι ό ­ ταν χαθεί το άτομο, τότε μόνο θα αναστηθεί ο άν­ θρωπος. Το Εγώ είναι ο σπόρος και ο άνθρωπος είναι ο καρπός του. Πρέπει να θαφτεί βαθιά μέ­ σα στη γη ο σπόρος του Εγώ, για να μπορέσει να

αναστηθεί ο άνθρωπος, πρέπει δηλαδή να θανα­ τωθούν ο εγωισμός, η φιλαυτία, η εγωπάθεια, η ι­ διοτέλεια, ο ατομικισμός και ο εγωκεντρισμός. Αν δεν αυτοθυσιασθεί το άτομο, δεν θα ζήσει πο­ τέ ο άνθρωπος ζωή αληθινή. Γιατί ζωή θα πει σχέση, κοινωνία και επι-κοινωνία, μετοχή και συμ-μετοχή, ενότητα και αρμονία, σύνθεση αντι­ θέσεων, έρωτα κι αγάπη. Δεν κάνει ο άνθρωπος τον άνθρωπο, αλλά οι άν­ θρωποι είναι που κάνουν τον άνθρωπο, καθέναν νέο άνθρωπο. Αρκεί να σχετισθούν δυο άνθρω­ ποι κάτω από τον ήλιο ή στο φεγγάρι, υπεραρκεί να συνευρεθούν δυο εντελώς αντίθετες ατομικό­ τητες με το στενότερο, προσωπικότερο και σωματικότερο τρόπο, για να δει το φως του κόσμου μια καινούρια ύπαρξη. Η αυθυπαρξία είναι α­ νυπαρξία. Κανένας δεν υπάρχει. Καθένας συνυ­ πάρχει. Ό,τι υπάρχει δεν υπάρχει, αλλά συνυ­ πάρχει. Το αυθύπαρκτο είναι ανύπαρκτο. Υπαρ­ κτό είναι μόνο το συνυπαρκτό. Ζω σημαίνει σχε­ τίζομαι. Υπάρχω άρα συνυπάρχω! Ένα υπαρξιακό δίλημμα της βιοτής μας είναι και τούτο: «κενό ή καινό»; Από τη μια πλευρά βιώνουμε καθημερινά το κενό που χάσκει στη ζωή μας, την ανυπαρξία νοήματος και την απουσία σημασίας στα πράγματα που μας περιβάλλουν. Από την άλλη πάλι πλευρά αναζητούμε το «και­ νό», το καινούριο, το κάτι άλλο, το εντελώς αλ­ λιώτικο που θα αλλαξειτο βίο μας, θα νοηματοδοτήσει τη ζωή μας και θα σημασιοδοτήσει τη βιοτή μας έτσι που να μη ζούμε πια έναν αβίωτο βίο. Το πέρασμα από το κενό στο καινό ταυτίζε­ ται με τη μετάβαση από το θάνατο στη ζωή, από τη σχάση στη σχέση, από την ύπαρξη στη συνύ­ παρξη. Η αυθύπαρκτη ύπαρξη είναι το κενό, το μηδέν, το χάος που μας περιβάλλει και μας απει­ λεί με την ερεβώδη παρουσία του. Το καινό σημαίνεται με τη συνύπαρξη, με την εγκαθίδρυση σχέσεων, με την αναίρεση της σχάσης, δηλαδή με την έξοδο από τη μοναξιά, τη μόνωση και την απομόνωση. Η σχέση είναι εκείνη που κάνει τον «έτερο» να γί­ νεται «εταίρος». Καθένας θεωρείται ότι είναι ο «έτερος», ο Άλλος, το αλλιώτικο ον, το διαφορε­ τικό κι αντίθετό μας ίσως, σε πάμπολλες περι­ στάσεις. Όμως το πρόβλημα της ζωής μας είναι πως ο «έτερος» θα γίνει «εταίρος», δηλαδή φί­ λος, οικείος, δικός μας, άνθρωπός μας!.. Η σχά­ ση συνίσταται σε αυτό ακριβώς: ο «έτερος» πραμένει πάντα «έτερος», δηλαδή Άλλος, και ποτέ δεν μεταστρέφεται σε «εταίρο», οικείο, φίλο μας, δικό μας. Αν δεν συμφιλιωθούμε κι αν δεν εξοι-

%

κειωθούμε με το Άλλο μας, ποτέ και με κανένα τρόπο δεν θα ανακαλύψουμε τον ίδιο τον εαυτό μας. Το Άλλο είναι ο καθρέπτης του Εγώ μας. Ο «έτερος» είναι ο σωσίας μας και ο σωτήρας μας. Μόνο όταν ο «έτερος» γίνει «εταίρος», τότε θα σωθούμε, γιατί τότε μόνο με αυτόν τον τρόπο θα γίνουμε σώοι, ακέραιοι, ατόφιοι, ολάκεροι κι ολό­ κληροι, χωρίς κατακερματισμούς, σχάσεις και διασπάσεις. Μόνο στη σχέση με το Άλλο μου βιώνεταιηζωήμου. Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε κι άλλο ακόμα και να θυμίσουμε μερικές ακόμα πραγματικότη­ τες, παράγωγα αυτής της σχεσιακής μεταφυσι­ κής. Παραιτούμεθα όμως από ένα τέτοιο εγχεί­ ρημα για πολλούς λόγους. Πρώτα απ’ όλα έ­ χουμε κάνει λόγο γι’ αυτά τα θέματα αναλυτικό­ τερα σε άλλα δημοσιεύματα, όπως στο πρόσφα­ το βιβλίο μας «Ψυχολογία της Θρησκείας» (Εκ­ δόσεις «Ελληνικά Γράμματα», 1996) κι έτσι πε­ ριττεύει κάθε φλύαρη μνεία σε αυτό εδώ το ση­ μείο. Έπειτα συνηγορεί κι άλλος ουσιωδέστερος λόγος: καθένας μπορεί μόνος του να συνάγει παραπέρα συνέπειες της προσωπικής αυτής με­ ταφυσικής, αρκεί να ρίξει μια μόνο αλλά προσε­ κτική πάντως ματιά στη ζωή ολόγυρά του και προπάντων στη δική του προσωπική βιστή για να διαπιστώσει την όποια αλήθεια τυχόν εμπεριέ­ χουν οι προηγούμενες στοχαστικές διατυπώ­ σεις. Έτσι θα καταλάβει καθένας μας γιατί η Παλαιό Διαθήκη πιστεύει πως «κραταιά ως θάνατος αγά­ πη» (Άσμα Ασμάτων 8,6): ο θάνατος χωρίζει κι η αγάπη ενώνει, ο ένας φέρνει τη σχάση κι η άλλη οδηγεί στη σχέση. Κι ο Φρόυντ θα ’ρθει στο με­ σοπόλεμο του αιώνα μας να προβάλει τον από­ λυτα κατανοητό ισχυρισμό του: «Ο έρωτας και η ανάγκη έγιναν οι γονείς του ανθρώπινου πολιτι­ σμού... Η πολιτιστική εξέλιξη πρέπει να μας δεί­ ξει τον αγώνα ανάμεσα στον έρωτα και στο θά­ νατο, ανάμεσα στην ορμή της ζωής και στην ορ­ μή της καταστροφής, και τον τρόπο της διεξα­ γωγής του μέσα στο ανθρώπινο είδος. Αυτός ο αγώνας είναι το ουσιαστικό περιεχόμενο της ζω­ ής» (Ο Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας, ΐν&νΐ).Έτσι πάλι νιώθουμε την αλήθεια που καταμαρτυρεί κάποιο ασκητικό κείμενο της ανατολικής χριστια­ νοσύνης: «η αγάπη γλυκυτέρα της ζωής εστί» (Ισαάκ ο Σύρος, Ασκητικά, AH’). Κι ο Ντοστογιέφσκι σχολιάζει: «Η αγάπη είναι ανώτερη από τη ζωή, η αγάπη είναι το στεφάνι της ζωής» (Δαιμο­ νισμένοι, Γ'VII, 3).

ΜΑΡΙΟΣ ΜΠΕΓΖΟΣ

ο

μεγάλος χωρισμός

Τ α τεχνολογικά επιτεύγματα έχουν κάποιες αναπάντεχες επιπτώσεις στον πολιτισμό, που θα διαμορφώσουν διαφορετική προσέγγιση της μελέτης του. Ένα πρόI χειρο παράδειγμα είναι πως όσο διαχέεται η χρήση του υπολογκπή, σε υποκατάσταση της γραφομηχα­ νής ή της απλής πένας, χάνεται η έννοια του χειρογράφου ως πρωτογενούς υλικού, που ανασυρόμενο από το αρχείο του συγγραφέα, μπορεί να μας επιτρέψει τη μελέτη της ε­ ξέλιξης της γραφής του, αλλά και της τεχνικής του για ένα έργο του ή για το σύνολο της παραγωγής του. Επιπλέον, το χειρόγραφο, ως οπτικό στοιχείο, που εύκολα τοποθε­ τείται σε μια προθήκη ή σε μια βιβλιοθήκη, καθίσταται ένα επισκέψιμο δεδομένο, ικανό να μας μιλήσει για τη διαδικα­ σία της συγγραφής, για την ψυχολογία (από το γραφικό χαρακτήρα) του συγγραφέα, ακόμα και για την οικονομική του κατάσταση τη δεδομένη στιγμή (από την ποιότητα, π.χ., του χαρτιού). Ας θυμηθούμε πόσοι έφτιαξαντο όνομά τους, καθηγητές, ερευνητές, ιστορικοί, δομιστές και αποδομιστές, σημειολόγοι και κοινωνιολόγοι, γλωσσολόγοι, μεταφρασιολόγοι και λοιποί, από τα χει­ ρόγραφα του Κάφκα, του Προυστ, του Τζόυς, του Μουζίλ, για να πάρουμε αυτά τα κορυφαία παραδείγματα της λογοτεχνίας του δύοντος εικοστού αιώ­ να. Σε αυτές μάλιστα τις περιπτώσεις οι συγγραφείς πήραν την τελική περίπου ερμηνεία τους ή μορφή, περιεχόμενο και κατάταξη του έργου τους από την ε­ πέμβαση και απόφαση τέτοιων ειδικών. Ο Μαξ Μπροντ έφτιαξε έτσι τον Κάφκα, όπως ο Τζωρτζ Παίηντερ έφτιαξε, βιο­ γραφώντας τον, τον Προυστ. Ας θυμη­ θούμε επίσης ότι η συμβολή αυτών των παντός είδους σχολιαστών μάς έμαθε να εισδύουμε στην προσωπική ζωή του συγγραφέα, έτσι που η ανάγνωση του έργου του να είναι σχεδόν αδύνατη χω­ ρίς εξηγήσεις, χωρίς τη σκίαση του έρ­ γου από την ιδιωτική πλευρά του συγγραφέα, από την παρουσίαση και ε­ πιβολή ακόμα και των πιο απόκρυφων πτυχών της. Το συγγραφικό έργο παύει να διαβάζεται κα­ θαυτό, αλλά ως έκφραση ενός ιδιαίτερου ψυχισμού, χω­ ρίς τον οποίο δεν χρωματίζεται. Και τέλος, ο συγγραφέας, εμφανιζόμενος ως ιδιαιτερότητα, εύκολα μεταβάλλεται σε αντικείμενο άξιο να λάβει θέση στο μουσείο των κοινωνι­ κών φόβων και συμπλεγμάτων, από όπου ανασύρεται προς εορτασμό επετείων γέννησης, θανάτου, εικοσαε-

I I I

J V

p i t i k h

Πρίγκιψ rj παλιάτσος Μια χώρα μυθική, η Φρυγία... Δύο αντίπαλες παρατάξεις: βασιλόφρονες και αναρχοκομουνιστές, ασκούν πιέσεις στον ίδιο άνθρωπο για την εκπλήρωσή του δικού τους σκοπού- οι μεν να αναλάβει την αντιβασιλεία της χώρας, οι δε να γίνει αρχηγός τους. Α λλά η Φρυγία είναι χώρα βαλκανική, που σημαίνει χώρα των αντιθέσεων και τω ν υπερ­ βάσεων. Ο έξυπνος αυτός άνθρωπος προτιμάει να γίνει πα λιάτσος προκειμένου να γλιτώ σει την οποιαδήποτε εξουσία. Οι ίντριγκες και οι ζυμώσεις όπου εμπλέκο­ νται άνθρωποι διαφόρων κοινωνικών τάξεων, πο­ λιτικών παρατάξεων και επαγγελμάτων γίνονται ο καμβάς του Dekobra για να στήσει μ ’ έναν τρόπο χαριτωμένο, έξυπνο, πρωτότυπο, διανθι­ σμένο με χιούμορ και ειρωνεία, ένα μυθιστόρημα που παρουσιάζει ανάλαφρα και διασκεδαστικά την πολιτική κατάσταση της εποχής του συγ­ γραφέα, που όμως προσδιορίζεται περισσότερο από τον τόπο και λιγότερο από το χρόνο. Διδότου 1 0 , 1 0 6 8 0 Αθήνα, τη λ. 3 6 2 2 3 9 0 ,

fax 3 6 2 1 3 6 7

Β ιβλιοπω λείο Κ ω λέττη 2 5 , 1 0 6 7 7 Αθήνα, τη λ. 3 8 3 6 4 6 0

τιών, εκατονταετιών και ούτω καθε­

ξής. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής επιτρέ­ πει στον συγγραφέα να σβήνει και να γράφει αδιάκοπα πάνω στο ίδιο κεί­ μενο, δίχως να διακρίνονται τα ίχνη του μόχθου του. Το τελικό αποτέλε­ σμα δεν είναι σελίδες καλογραμμέ­ νες ή κακογραμμένες, δεν είναι σελί­ δες οποιουδήποτε σχήματος, αλλά τυποποιημένες σελίδες σχήματος Α4, άψογα τυπωμένες σε εκτυπωτή, όπου η διαφορά έίναι οι γραμματο­ σειρές, Times ή Courier ή άλλη, για παράδειγμα. Τι χειρόγραφα θα έχει λοιπόν μπροστά του ο ερευνητής του μέλλοντος για να κάνει τις υποθέσεις του, φροϋδικές, σημασιολογικές και άλλες; Τι θα μπορεί να υποθέσει για την επώαση, την οικοδόμηση και την ολοκλήρωση του έργου; Ένας τερά­ στιος αριθμός υγιών ή επιβλαβών πα­ ρασίτων που ζουν επί γενεές από το έργο ενός συγγραφέα, παράσιτα που αλληλοσπαράσσονται για την άλφα ή βήτα λεπτομέρεια, κινδυνεύουν να ε­ ξαφανιστούν λίαν προσεχώς. Η παρείσφρηση στην προσωπική ζωή, στα άδυτα της ψυχής του συγγραφέα, κινδυνεύει και αυτή να ε­ μποδιστεί πλήρως. Σήμερα οι συγγραφείς δεν αλληλογραφούν με την πυκνότητα που συνήθιζαν οι προ­ γενέστεροί τους, τουλάχιστον ως το τέλος του πρώτου μισού του εικο­ στού αιώνα. Δεν ανήκουν σε σχολές με κοινά χαρακτηριστικά, ούτε συχνάζουν συστηματικά σε συγκε­ κριμένους τόπους, ώστε να υπάρ­ ξουν κουτσομπολιά, απομνημονεύ­ ματα, και άλλα τέτοια παραλειπόμενα που θα φωτίσουν την ιδιωτική πλευρά τους. Η μυθολογία του ιδιαίτερου, της ιδιοφυίας, που κατά κανόνα βρί­ σκεται σε διάσταση ή ρήξη με την ε­ ποχή της, για να κατακυρωθεί μετά θάνατον και περάσει στα εγχειρίδια και στα μουσεία, καταρρέει. Πολύ σύ­ ντομα θα είμαστε μόνοι, εμείς και το έργο, ενώπιος ενωπίω. Πολύ σύντο­ μα το έργο θα είναι αποκλειστικά δη­ μόσιο.

Φ.Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ

Των πεθαμένων φύλλων ο θρήνος ο βουβός.. . η οι μεταμορφισμοί τουχωρισμού

1 # ω ρισ μ ό ς, σύμφωνα με τα λεξικά, είναι η ενέργεια, 1/ το αποτέλεσμα που προκύπτει όταν χωρίζω, απομα1 κρύνω κάτι ή κάποιον από κάτι άλλο. Είναι η διακοJ 1 πή της σχέσης δύο ανθρώπων. Άρα ο χωρισμός / 1 προϋποθέτει σχέση, προϋποθέτει την αναγνώριση του ανθρώπου ως το σύνολο των κοινωνικών του σχέσε­ ων. Μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα των σχέσεων του αν­ θρώπου διακρίνονται δεκάδες μικροί ή μεγάλοι, καθημε­ ρινοί ή μοναδικοί χωρισμοί. Από καταβολής του ο άν­ θρωπος σημαδεύεται με την έννοια του χωρισμού. Μερι­ κοί από αυτούς σημαδεύουν την ανθρώπινη πορεία, από τη μεταφυσική αντίληψη του χωρισμού του ανθρώπου από τον Παράδεισο στον καρτεσιανό δυϊσμό σώματοςπνεύματος και από εκεί στη σημερινή αποξένωση ανθρώπου-φύσης ο χωρισμός είναι αναπόφευκτος στη ζωή του ανθρώπου. Ο άνθρωπος ζει, δημιουργεί τον πε­ ριβάλλοντα κοινωνικό του κόσμο και δουλεύοντας, συγχρωτιζόμενος με τους συνανθρώπους του αναπό­ φευκτα αναπτύσ­ σει σχέσεις που άλλοτε καλυτε­ ρεύουν και άλλοτε διακόπτονται με πρόσωπα, κατα­ στάσεις και πράγ­ ματα. Ζει, δημι­ ουργεί ο ίδιος σαν προϊόν της πορεί­ ας του δεκάδες καθημερινούς μι­ κρούς και μεγά­ λους χωρισμούς. Κορυφαίος ανάμε­ σα σε όλους, πολ υ τρ α γ ο υ δ ισ μ έ νος ο ερωτικός χωρισμός. Δεκάδες λόγια ειπώθηκαν, και άλλα τόσα αποσιωπήθηκαν στην άκρη των χειλιών για το χωρισμό. Χιλιάδες λέ­ ξεις σε γράμματα, ποιήματα, πεζογραφήματα, αδέξια σκαριφήματα ή επιμελώς σχεδιασμένα χρονογραφήμα­ τα που αγράμματοι ή λόγιοι άφησαν πίσω τους σε καλλιγραφημένες κόλλες ή με ορνιθοσκαλίσματα σε χαρτο­ πετσέτες και κουτιά από τσιγάρα. Λέξεις που απευθύνο­ νται στον αγαπημένο/η, τον εραστή ή την ερωμένη, τη

μάνα, τον αδερφό/ή. Στιχάκια, πεζοτράγουδα, μαντινάδες, λαϊκά τραγούδια και εγκεφαλικά ποιήματα - ποταμοί, ρομαντικά σονέτα, χάι κου και όλες οι άλλες μορφές του λόγου, από τις πιο νεοτεριστικές έως τις πλέον παραδοσια­ κές, όχι μόνο δεν αγνόησαν αλλά μίλησαν κατά κόρον για το χωρισμό. Για το χωρισμό έχουν γράψει όχι μόνον λογοτέχνες, αλλά και απλοί άνθρωποι που κάποια στιγμή κατέγραψαν στο χαρτί μια δυνατή στιγμή από τη ζωή τους. Πολ­ λά, αν όχι τα περισσότερα, κείμενα για το χωρι­ σμό είναι βιωματικά. Ας θυμηθούμε μόνο τα γράμματα των εκτελεσμένων και όσων αποχώ­ ρησαν εθελουσίως από τη ζωή. Προσπαθώντας να μιλήσουμε για το χωρισμό, στο νου μας έρχονται εικόνες που υποβάλλουν ταυτόχρονα διάφορα δισεπίλυτα διλήμματα. Για παράδειγμα η χρονική του έκταση. Είναι ο χωρισμός η Στιγμή, δηλαδή το ΤΕΛΟΣ, σαν τα τελευταία γράμματα που πέφτουν σε κινηματο­ γραφική ταινία ή μήπως είναι το Πριν, δηλαδή η διαδικασία προετοιμασίας του μέλλοντος να συμβεί; Ή μήπως είναι το Μετά, με την έννοια του συντελεσμένου γεγονότος και των αποτε­ λεσμάτων του. Και ποια από τις τρεις χρονικές περιόδους έχει τον καθοριστικό ρόλο στην τε­ λική αποτίμηση, αν υποθέσουμε ότι υπάρχει μια τέτοια διαδικασία, μιας και ο χωρισμός συνήθως βιώνεται συναισθηματικά και αποτιμάται πάλι συναισθηματικά και απόλυτα υπο­ κειμενικά. Ο χωρισμός είναι γεγονός που αφορά συνή­ θως δύο μέρη. Είναι όμως ίδιος και για τους δύο που αποχωρίζονται αλλήλους; Το βλέπουν με την ίδια οπτική γωνία; Το αποφασίζουν για τον ίδιο λόγο ή ο καθένας για τον δικό του; Του δίνουν την ίδια εικόνα στο μυαλό τους, τον εκ­ φράζουν παρόμοια; Και τι προηγείται; Η φαντασιακή βίωση ή η ρεαλιστική αποδοχή του; Χωρισμός είναι το γεγονός που βιώθηκε ή και αυτό που δεν βιώθηκε ποτέ; Είναι το τελευταίο τρένο για το Κλάρκσβιλ ή μήπως αυτό που δεν πήραμε ποτέ; Είναι τα λιμάνια που δεν μας δέ­ χτηκαν ή αυτά που αποχαιρετήσαμε λαθρεπι­ βάτες μπροστά στο αδύνατο. Είναι τα μαντίλια που κουνήσαμε σε μακρινά ταξιδιάρικα καρά­ βια, που δεν καταδέχτηκαν τη μικρή μας προ­ κυμαία, ή τα μεγάλα υπερωκεάνια που χώνε­

ψαν μέσα στην κοιλιά τους όσους επιβιβάστη­ καν με υποχρεωτικό εισιτήριο και ένα σιδερέ­ νιο καρφί στην καρδιά τους; Ό λες αυτές οι χιλιάδες λέξεις που έχουν γρα­ φτεί για το χωρισμό με την ύπαρξή τους και μό­ νο προσπαθούν στην πραγματικότητα να υπερβούν το χωρισμό. Μια γέφυρα στη θέση αυτή, που τσακίστηκε και άφησε στις δύο όχθες α­ πελπισμένες μονάδες. Μια φαντασιακή γέ­ φυρα είναι το κείμενο του αποχωρισμού ανάμε­ σα σε αυτόν που το γράφει και σε εκείνον που το απευθύνει. Γιατί ο χωρισμός είναι η άρση μιας σχέσης που προϋπήρχε, είναι η άρση μιας αγάπης, που κατά τον Χέγκελ, είναι «η συνείδη­ ση της ενότητας με έναν άλλον». Το παρελθόν μιας σχέσης που οδηγήθηκε στο χωρισμό δεν παύει να υπάρχει και να καθορίζει και τα δύο μέρη στο μέλλον του, αν αναλογιστούμε ότι ο άνθρωπος δεν είναι παρά η ιστορία του. Αυτή λοιπόν η σχέση δεν μπορεί να διαλυθεί σαν να μην υπήρχε ποτέ. Ο χωρισμός είναι μια αρνητι­ κή σχέση. Ο ποιητής Ναζίμ Χικμέτ αποδίδοντας χαρακτηριστικά την ποιότητα αυτής της μησχέσης έγραφε: Ο χωρισμός δεν είναι χρόνος, δεν είναι δρό­ μος ο χω ρισμός είναι μια γέφυρα ανάμεσα μ ας πιο λεπτός από την τρίχα, πιο κοφτερός α π ’ το σπαθί. Οι ρομαντικοί διεκδικούν σίγουρα την πλέον αισθαντική καταγραφή των μικρών ή μεγάλων, των βιωμένων ή αβίωτων, των δεκάδων μετα­ μορφισμών του γεγονότος του χωρισμού. Ο χωρισμός του οραματικού μέλλοντος από το στατικό παρόν αποδίδεται με τη θάλασσα που χωρίζει, τη βροχή που μελαγχολεί, ένα καράβι που χάνεται ή μια εποχή που φεύγει δεν θέλω τίποτε άλλο απόψε, τίποτε άλλο μόνο ν’ ακούω θέλω το θρόισμα που σέρνεις, την πνοή σου μ εσ ’ από τα δέντρα καλοκαίρι, που αύριο θα φύγεις, που έχ εις κιόλας φύγει. (Κλ. Παράσχος)

Και ανάμεσα σε αυτούς πιο αισθαντικοί είναι οι χωρισμοί που δεν έγιναν ποτέ. Για γυναίκες και

πολιτείες που φανταστικά αγαπήθηκαν, αλλά δεν βιώθηκαν ποτέ. Γυναίκες, που σας είδα σ ’ ένα τρένο τη στιγμή που κινούσε για άλλα μέρη γυναίκες, που π εράσατε μ ια ν ώρα απ ’ τη ζωή μου μ έσ α - και που τώρα κ ρα τάτε μου σ τα ξένα την ψυχή μου. (Κ. Ουράνης)

Σήμερα οι χωρισμοί που δεν έγιναν ποτέ αποδί­ δονται από τους «Δύσκολους Έρωτες» του Ίταλο Καλβίνο. Έρωτες που στην πραγματικό­ τητα δεν πραγματοποιούνται ποτέ. Ο έρωτας είναι χωρισμός εξαρχής καθώς δεν βιώνεται ποτέ σαν τέτοιος, αλλά χάνεται πάντα πίσω α­ πό ένα αξεπέραστο τείχος μεγάλων ή μικρών ε­ μποδίων. Ο χωρισμός είναι η αδυναμία της ύ­ παρξης σχέσης, η αδυναμία επικοινωνίας σε ε­ ρωτικό επίπεδο οφειλόμενη σε εμπόδια που υψώνει η ίδια η εποχή. Όμως οι ερωτικοί χωρισμοί είναι ατέλειωτοι στη λογοτεχνική τους έκφραση. Από τους πιο ωραίους ο χωρισμός που γίνεται όχι λόγω συσσώρευσης των αντιθέσεων, αλλά σαν κο­ ρύφωση μιας υπέρτατης θυσίας. Είναι η από­ δειξη του απόλυτου έρωτος. Είναι στο Πλατω­ νικό Συμπόσιο η κατά τον Φαίδρο «περιφρόνησις του θανάτου», που δικαιώνει τον εραστή α­ ναβιβάζοντας το αίσθημά του στην κορυφή. Το μεγαλύτερο δώρο της απόλυτης αγάπης είναι ο χωρισμός δια του θανάτου, είτε αυτό γίνεται εκουσίως, όπως η Άλκηστις θυσιάζεται για τον άνδρα της, ή ακουσίως όπως ο θάνατος της Ιουλιέτας και του Ρωμαίου σφραγίζει την κορύ­ φωση της αγάπης τους. Για άλλους ο χωρισμός συνδέεται αναπόδρα­ στα με την έννοια της ελευθερίας, έστω κι αν γίνεται κάτω από έναν συνδυασμό μοιραίων, δηλαδή τυχαίων και ταυτόχρονα προδιαγε­ γραμμένων γεγονότων. Ο Μίλαν Κούντερα στο «Βαλς του Αποχαιρετισμού» περιγράφει το χω­ ρισμό σαν ένα χορό. Τα ζεύγη στροβιλίζονται στους ήχους μιας μοίρας με κατάληξη ένα κρεσέντο που θα μορφοποιήσει το χωρισμό σε απελευθέρωση και θα σηματοδοτήσει ως ε­

λευθερία τον αναπόφευκτο χωρισμό. Η νοσο­ κόμα με τον τυχαίο θάνατό της θα χωρίσει από τον μουσικό της απελευθερώνοντάς τον ταυτό­ χρονα από το βάρος των προβλημάτων που δη­ μιούργησε η παράνομη κύησή της και ταυτό­ χρονα η ίδια, κάτω από αυτό το μοιραίο γεγο­ νός, απελευθερώνεται από μια δυσβάστακτη ζωή που ζούσε, τη στιγμή (τραγική ειρωνεία) που της είχε δοθεί η δυνατότητα να ξεφύγει α­ πό αυτήν. Η γυναίκα του μουσικού κατανοεί ό­ τι απελευθερωμένη από την τυραννική ζήλια μπορεί να χωρίσει τον άντρα που νομίζει ότι εί­ ναι το άπαν γι’ αυτήν κ.ο.κ. για όλους τους υπό­ λοιπους ήρωες. Ο χωρισμός είναι κατάληξη της μοίρας, κισμέτ, που με τη στέρηση του άλ­ λου φέρνει μαζί και την απελευθέρωση του υποκειμένου. Εγκεφαλικοί, αλλά και ταυτόχρονα βαθιά συναισθηματικοί, περιγράφονται στη λογοτε­ χνία οι σχέσεις αδιεξόδου που οδηγούν με μα­ θηματική ακρίβεια στο χωρισμό. Ο Μωρίς του Ε. Μ. Φόρστερ θα χωρίσει από τον Κλάιβ γιατί η ταξική διαφορά επιβάλλει στον δεύτερο να εγκαταλείψειτον ομοφυλοφιλικό τους έρωτα. Η Μαντάμ Αρνού στην «Αισθηματική Αγωγή» του Φλομπέρ θα απομακρυνθεί από τον Φρεντερίκ γιατί οι διαφορές που τους χωρίζουν, ηλικιακές, κοινωνικές, μοιάζουν ανυπέρβλητες, καθι­ στούν αδιέξοδη τη σχέση τους. Τέλος, υπάρχει ο αναγκαστικός χωρισμός, λό­ γω τέλους του χρόνου. Έχει χτυπήσει πια το καμπανάκι για τον τελευταίο γύρο σ’ αυτόν τον άνισο αγώνα για τον άνθρωπο πάνω στη γη. Στον Μισέλ Ντεόν («Η ανάβαση της νύχτας») ο ήρωας φθάνει σε κάποια στιγμή της ζωής του όπου νιώθει τα πιο αγαπημένα πράγματά του να τον εγκατελείπουν. Πρώτα το αγαπημένο του ορειβατικό μπαστούνι και στη συνέχεια η ε­ ρωμένη, η γυναίκα, οι φίλοι, τα αισθήματα α­ κόμα και αυτές οι λέξεις και τα αγαπημένα ονό­ ματα παύουν να αναφέρονται σ’ αυτόν. Οι μεταμορφισμοί του χωρισμού δεν τελειώ­ νουν. Όσο ζουν και αγαπούν οι άνθρωποι θα ε­ νώνονται και θα χωρίζουν. Και πάντα θα έχουν την ευκαιρία να τραγουδούν το χωρισμό.

ΙΩΑΝΝΗΣ Ν.ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ

Τοποτέ και το πουθενά *

* Από το βιβλίο “Παρ’ όλα αυτά” του Ν. ΔΗΜΟ/, εκδόσεις Νεφέλη, 1981

Λ ΕΝ ΘΑ ΞΑΝΑΡΘΕΙ ΠΟΤΕ; 1 1 -Π οτέ.

II - Τ ι θ α πει ποτέ; I I Κοιτάζω μακριά. Προσπαθώ να περιγράψω την αιΗ ωνιότητα.

- Π οτέ θα πει: ούτε αύριο, ούτε μεθαύριο. Ούτε σε ένα μή­ να, ούτε σε τρεις. Ούτε σε ένα χρόνο, ούτε σε δέκα.

- Ίσως όμως αργότερα...

- Δ ε ν υπάρχει αργότερα από το ποτέ. Καρφώνω το βλέμμα μηχανικά σε ένα μεγάλο αγκάθι. Κατάλαβε; Δεν κατάλαβε. Βλέπω το επόμενο ερώτημα να αγωνιά στα μάτια του. Κάθομαι στον κήπο με τον εαυτό μου - και προσπαθώ να του εξηγήσω. Ο εαυτός μου είναι ένα μικρό παιδάκι, όλο απορίες. Εγώ είμαι γέρος. Αλλά δεν μπορώ να απαντή­ σω.

- Ποιο είναι πιο δυνατό; το ποτέ ή το ποτέ-ποτέ; - Είναι το ίδιο.

- Δεν είναι! Το ποτέ-ποτέ είναι πιο δυνατό! Κι εσύ δεν είπες ποτέ-ποτέ. Είπε ποτέ. Μπο­ ρ ε ί να ξαναγυρίσει. Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στο μηδέν και το μηδέν; Παίρνω τον εαυτό μου, τον μικρό, από το χέρι και περπατάμε στον κή­ πο. Αυτός κρατάει μέσα του μια ερώτηση κι εγώ ένα κενό.

- Και τώ ρα πού είναι; - Πουθενά.

- Τι θα πει πουθενά; - Πουθενά θα πει: ο ύτε εδώ, ούτε εκεί, ούτι αλλού.

- Δηλαδή πού είναι; Το πουθενά είναι το ποτέ του χώρου. (Το ποτέ είναι το πουθενά του χρόνου). Τα μάτια του έχουν πλημμυρίσει αγωνία. Κάπου ετοιμάζεται δάκρυ και πίσω από αυτό κραυγή.

-Π ο ύ είναι; Δ εν έχω άλλη σωτηρία από το ψέμα. Θα ξαναπώ το μύθο της ψυχής που δεν αντέχει το ποτέ και το πουθενά.

- Είναι στον παράδεισο.

- Τι είναι ο παράδεισος; - Ένας κήπος.

- Σ α ν κ ι αυτόν; - Πιο μεγάλος. Και πιο ωραίος.

-Π ά μ ε !

- Δ ε ν γίνεται.

-Γ ια τί; - Κανείς δεν μπορεί να πάει στον παράδεισο αν δεν περάσει από το ποτέ και το πουθενά.

- Μου λες ψέματα! Ξέρει - και ξέρω - πως λέω ψέματα. Είναι ό­ μως ο εαυτός μου, ο μικρός. Ένα παιδί που δεν καταλαβαίνει και δεν εγκαταλείπει. Το πείσμα του ζωντανού.

-Α ν ε ίν α ι αλήθεια, πάμε!

-Π ο ύ ; - Στο ποτέ, το πουθενά και τον παράδεισο! Βλέπεις; Σκύβεις το κεφάλι. Είπες ψέματα! Ένας ψεύτικος κήπος - γεωμετρικός τόπος στη συμβολή του ποτέ και του πουθενά. Ανύπαρκτες οι συντεταγμένες του. Κλαίει.

- Δ ε ν θα τηνξαναδώ ! Ποτέ! Τώρα τραντάζεται από τους λυγμούς. Α! να μπορούσα κι εγώ να κλάψω... Μα το κενό δεν έχει μάτια. Βλέπω τον εαυτό μου, τον μικρό, να κλαίει και, νά που εγώ δεν καταλα­ βαίνω.

-Ε σ ύ (λυγμός) δεν λυπάσαι; -Λυπάμαι.

-Δ ε ν κ λ α ις ; -Δ ενμ π ο ρ ώ να κλάψω.

- Μέχρι χ θες έκλαιγες.

- Τώρα δεν μπορώ...

- Μ α τώ ρα έφυγε!

- Γι’ αυτό δεν μπορώ! Το ποτέ και το πουθενά είναι δυο λουλούδια ί­ δια, στον ίδιο κήπο. Τα βλέπω. Ο άνεμος τα λι­ κνίζει συνέχεια - και δεν είναι ποτέ πουθενά. Ο εαυτός μου, ο μικρός, με κοιτάει σταθερά. Δεν κλαίει πια. Στα μάτια του έχει σκιές φόβου.

-Γ ια τ ί δενκλαις; - Δ ε ν μπορώ. Στα μάτια του έχει σκιές τρόμου. Κάνει ένα βή­ μα πίσω. Η φωνή του ανατριχιάζει. Κατάλαβε.

-Δ ε ν ε ίσ α ι εγώ. Είσαι το ποτέ...

- Είμαι.

-Ε ίσ α ιτ ο πουθενά...

- Είμαι.

- Π ό τ ε έφυγες; - Μ α ζ ί της.

- Γι’ αυτό δεν κλαις; - Γ ι ’ αυτό. Τώρα νιώθει ξαφνικά το ψύχος του κόσμου.

- Επειδή δ ενάντεξες...

-ν α ι.

- Επειδή, δεν μπόρεσες να καταλάβεις...

-ν α ι.

- Έγινες ένα μ ε το ποτέ και το πουθενά. Ψιθυρίζουμε. Τα πουλιά είναι πιο μεγαλόφωνα. Βραδιάζει.

- Την αγαπούσες τόσο πολύ; - ναι.

- Δεν θα ξανακλάψεις ποτέ; - Ποτέ. Υπάρχει ποτέ και σ’ αυτή τη ζωή. Το φέρνει ένας κρύος άνεμος από την άλλη. Νυχτώνει.

- Τώρα πρέπει να φύγω; -ν α ι. Ο εαυτός μου, ο μικρός, έχει ρυτίδες στη φωνή του. Η γάτα που ήρθε να τριφτεί στα πόδια του είναι ξένη. Η νύχτα είναι ξένη. Ο εαυτός του εί­ ναι ξένος. Έφυγε όπως περπατούσαμε παιδιά στις πλά­ κες - προσπαθώντας να μην πατήσει ούτε στο ποτέ, ούτε στο πουθενά. Μες στο σκοτάδι.

0 απο­

I Λ

ου ζητήθηκε παλιότερα να πω τι κάνω τα χειρό| | / I γραφά μου, όταν η συγγραφή ενός βιβλίου μου έ1 1I I Χει πια ολοκληρωθεί. Θυμάμαι πώς απάντησα: «Τα αποχωρίζομαι». Με την πάροδο των χρόνων που I I I μας επιτρέπει να επιστρέφουμε σε όσα από τα λό­ για και τις πράξεις μας διατηρεί η μνήμη, να επιστρέ­ φουμε χωρίς προφανή λόγο, χωρίς να ξέρουμε γιατί ε­ κείνα τα λόγια περισώθηκαν και όχι άλλα, γιατί ετούτες οι πράξεις παραμένουν ζωντανές και όχι άλλες, με την πά­ ροδο λοιπόν του χρόνου, που μας επιτρέπει να διορθώ­ νουμε τον απολογισμό της ζωής μας, μπορώ να δηλώσω με έμφαση πως τότε δεν είχα πει την αλήθεια. Δεν αποχωριζόμουν τα χειρόγραφά μου- απλώς τα έβα­ ζα σε ντοσιέ με κορδόνια, έφτιαχνα φιόγκους με τα κορ­ δόνια και στοίβαζα τα ντοσιέ σε μια ντουλάπα. Όταν τα ντοσιέ πλήθυναν, τα έβαζα σε χάρτινες κούτες. Και όταν αυτές πολλαπλασιάστηκαν, τις στρίμωξα στο πατάρι, στο πίσω μέρος του σπιτιού σε όποιο χώρο δεν είχαν κα­ ταλάβει ρούχα, πα­ πούτσια και άλλα α­ ντικείμενα. Έλεγα πάντα πως θα χρεια­ ζόταν ίσως να ανοί­ ξω κάποια στιγμή το πατάρι, να βγάλω μια κούτα, να την α­ νοίξω, να βρω το ντοσιέ, να του λύσω τους φιόγκους και να ξαναπιάσω ένα χειρόγραφο, που θα ήταν απαραίτητο. Απαραίτητο σε τι ά­ ραγε; Ποτέ δεν έδω­ σα το δικαίωμα στον εαυτό μου να υποβάλει τέτοια απορία. Και ποτέ δεν ξανάπιασα στο χέρι μου κάποιο χειρόγραφό μου. Η ιδέα και μόνο πως μου χρειάζεται να ψάξω σε ένα σωρό χαρτιών σαν να πρόκειται να ψάξω σε ένα φορτίο σανού για να βρω μια καρφίτσα, με απωθεί. Όμως το γεγονός ότι τα χειρόγραφά μου υπάρχουν εδώ και εκεί στο σπίτι, αποτε­ λεί για μένα τη διαβεβαίωση ότι αυτά τα χαρτιά με προ­ στατεύουν. Ανάμεσά μας υπάρχει τόση απόσταση όση μεταξύ πατέ­ ρα και παιδιού, μια απόσταση που με τα χρόνια μεγαλώ­ νει. Όχι επειδή εγώ γερνάω, αλλά επειδή, από μια ηλικία

I \Ι I

χωρισμός και η κουβέρτα

και μετά, τα παιδιά παίρνουν το δρόμο τους και φτιάχνουν τη ζωή τους. Σήμερα, τα χειρόγραφά μου έχουν ενηλικιωθεί: θυμάμαι τα παιδικά τους χρόνια, τη δύσκολη εφηβεία τους, τις αγάπες και τις διαμάχες μας. Τα καμαρώνω. Το παρελ­ θόν τους δεν με αγγίζει. Ομολογώ πως έχω συμφιλιωθεί μαζί τους πια: η γέννησή τους μου προκαλούσε ανέκαθεν έκ­ πληξη, αλλά και αγωνία, μια σύντομη ικανοποίη­ ση, αλλά και μια πολύ ισχυρή απώθηση. Η έκ­ πληξη προερχόταν από τον συνεχή περιορισμό της λευκότητας του χαρτιού, η οποία υποχω­ ρούσε στην προώθηση κατά κύματα των λέξε­ ων, εκείνων δηλαδή των σειρών που χαραγμέ­ νες με μαύρο μελάνι, έμοιαζαν με ίχνη πυρκα­ γιάς. Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις όπου η προ­ ώθηση των λέξεων γινόταν με σφοδρές απώλει­ ες, και το χέρι μου που χάραζε τις λέξεις ήταν ε­ κείνο το ίδιο που τις δολοφονούσε, τους άλλα­ ζε θέση, τις έκλεινε σε ένα χώρο και τις διέγρα­ φε, τις έπαιρνε ομάδάν και τις εκτελούσε με τη βοήθεια κάποιων άλλων λέξεων, που κάλυπταν τα περιθώρια ή το μικρό διάστημα μεταξύ δύο γραμμών. Σε άλλές περιπτώσεις, μεραρχίες λέ­ ξεων, που νικηφόρες είχαν εγκατασταθεί σε πολλές σελίδες, καταδικάζονταν στην αφάνεια και στο μαρασμό. Η αγωνία δεν ήταν για το αίμα που χυνόταν, αλλά για την ικανότητά μου να το χύσω όλο. Και η ικανοποίηση ερχόταν για την ειρήνη μετά από τέτοια μάχη, συνοδευόμενη ω­ στόσο από τη σιχασιά ότι το αποτέλεσμα δεν ή­ ταν ποτέ εκείνο που είχα υπολογίσει. Ο αποχωρισμός μου από τις λέξεις μου, η άρνη­ σή τους, δεν μου προκάλεσε ποτέ τύψεις. Αν μεμφόμουν εκ των υστέρων τον εαυτό μου που είχε αποδεχθεί προς στιγμή τον θρίαμβο εκεί­ νου του πλήθους, κατηγορούσα εκ των προτέρων τις λέξεις, επειδή είχαν τολμήσει να με ε­ μπαίξουν και να καλύψουν, ενώ η συνείδησή τους θα όφειλε να τις είχε εμποδίσει, τις σελί­ δες που είχαν καλύψει. Όλα αυτά δεν έχουν αξία για κανέναν άλλον ε­ κτός από εμένα. Δεν διανοούμαι πως μπορεί να υπάρξει η πιθανότητα άλλος άνθρωπος να πιάσει στο χέρι του τα χειρόγραφά μου και να α­ σχοληθεί μαζί τους. Δεν σκέφτομαι πάντως να τα καταστρέψω για να τα γλιτώσω από τέτοια τύχη. Με γεμίζει αγαλλίαση η σκέψη πως έχω τη δυνατότητα, όποτε η παρόρμηση της κατα­ στροφής γίνει αφόρητη, να ρίξω κούτες και ντο­

σιέ στη φωτιά, πράγμα που έκανε ο Νικολάι Γκόγκολ για τα χειρόγραφά του και μαθαίνω ότι εκ συστήματος κάνει ο Ερνέστο Σάμπατο για τα δικά του. Έχω λοιπόν τη δυνατότητα της κατα­ στροφής, αλλά έχω και την αδυναμία να την α­ σκήσω. Υποθέτω πως την ίδια αδυναμία ένιωθε και ο Κάφκα, πράγμα που τον υποχρέωσε να ζητήσει, εν είδει υστάτης επιθυμίας πέραν του τάφου, από τον φίλο του Μαξ Μπροντ να κατα­ στρέψει τα χειρόγραφά του. Όπως είναι πολύ φυσικό, ο Μαξ Μπροντ αντιπαρήλθε αυτή την ε­ ντολή και τα διέσωσε, όχι πιθανώς από θαυμα­ σμό για το έργο του Κάφκα, αλλά το πιθανότε­ ρο επειδή του ήταν ξένα. Υποψιάζομαι πως αγα­ πάμε τα χειρόγραφά μας (ακόμα και όταν δεν νιώθουμε πως έχουμε σχέση πατέρα με παιδί μαζί τους), περισσότερο όμως αγαπάμε τα ξέ­ να. Παρ’ όλο που δεν με έχουν πάρει τα χρόνια, α­ νήκω στην κατηγορία εκείνη των ανθρώπων που έμαθαν γράμματα με πλάκα και κοντύλι, άρχισαν να γράφουν με μολύβι πριν πιάσουν πένα και μελανοδοχείο, έπιασαν στο χέρι τους στυλό και αργότερα στυλό διάρκειας, πέρασαν χαρτί στον κύλινδρο της γραφομηχανής και χρησιμοποίησαν τα πλήκτρα της για να γρά­ ψουν, έβαλαν καρμπόν ανάμεσα στα φύλλα του χαρτιού για να βγαίνουν αντίγραφα που έδω­ σαν στους φίλους τους να τα διαβάσουν και να τα σχολιάσουν, ύστερα άκουσαν να γίνεται λό­ γος για ηλεκτρονικούς υπολογιστές και σήμερα έχουν μπροστά τους αυτό το εργαλείο. Όλα αυτά έγιναν σε σαράντα ως πενήντα χρόνια. Νιώθω λοιπόν πως είμαι μάρτυρας αρκετών α­ ποχωρισμών, τόσων που κανείς άλλος συγγρα­ φέας δεν γνώρισε πριν από εμένα. Λέω «αποχωρισμών», ενώ θα έπρεπε να πω «θανάτων», αφού είναι αδιανόητο πια να γυρίσω στην πένα, πολύ περισσότερο στο μολύβι ή στο κοντύλι. Και σε ό,τι με αφορά, δεν περνάει από το νου μου να γυρίσω στη γραφομηχανή: ο ή­ χος της, ξερός και βάναυσος σαν πυροβολι­ σμός, που τον άκουγα τότε με ευχαρίστηση, μου είναι σήμερα ενοχλητικός. Τα δακτυλόγραφά μου μού προκαλούν οίκτο: συχνά η πίεση του πλήκτρου, αλλά και η κακή κατάσταση της γραφομηχανής, τόσο ταλαιπωρημένης να αραδιάζει σελίδες, προκάλεσαν τραυματισμό του φύλλου, που το χαρτί του δενήτανπάντα ανθε­ κτικό. Το όμικρον λοιπόν είναι μια τρύπα, από το

άλφα έχει μείνει μια άκρη του, το γιώτα έχει α­ φήσει μια ελάχιστη τομή, κάτι σαν λύση της συνεχείας του δέρματος. Μοιάζει πάλι σαν να έ­ χει κριθεί μια μάχη, όπου δεν ήταν οι λέξεις οι ο­ ποίες έχουν υποστεί απώλειες, αλλά επιπλέον τα ίδια τα γράμματα και το πεδίο στο οποίο πο­ λέμησαν: είναι εύκολο να παρατηρήσουμε πως ακόμα και μετά από χρόνια, το χαρτί που έχει βγει από τη γραφομηχανή, φέρει εξογκώματα στην πλευρά όπου έχει μείνει άγραφτο. Συνέβη σε αυτά τα χρόνια του περάσματος από το κοντύλι στον ηλεκτρονικό υπολογιστή να έ­ χουμε ζήσει πολέμους και να έχουμε δει ανή­ κουστα εγκλήματα. Σε πολλά από αυτά συμμε­ τείχαμε, σε άλλα προσαρμοστήκαμε, άλλα τα υποστήκαμε. Νομίζω πως είναι περίεργο που φτάσαμε ως εδώ και που η ζωή παρέμεινε δίπλα μας, αν όχι τελείως εντός μας. Τα χειρόγραφά μου δεν μπορεί να μη φέρουν τα ίχνη των γεγο­ νότων. ακόμα και όταν αυτά τα ίχνη δεν διακρίνονται, δεν παύουν να υπάρχουν. Είπα πως δεν έχω αποχωριστεί τα χειρόγραφά μου. Δεν απο­ χωρίζεται κανείς την αποτυχία του: με αυτή σκεπάζεται τις νύχτες του μακρού χειμώνα των ημερών που του απομένουν γραμμένες και τις οποίες είναι υποχρεωμένος να διαβεί, αφού δεν θέλει να κόψει το νήμα της ζωής του.

BORIS ISRAEL* ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Φ.Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ

* Ο Μπαρίς Ιζραέλ είναι Ουκρανός συγγραφέας. Γεννήθηκε το 1940 από Εβραίους γονείς που χάθηκαν στο στρατόπεδο του Μπάμπι Γιάρ. Η εβραϊκή του καταγωγή τον εμπόδισε να ολο­ κληρώσει τις σπουδές του Φυσικής στο πανεπιστήμιο του Κιέβου και για μεγάλο χρονικό διάστημα έζησε παραδίδοντας ιδι­ αίτερα μαθήματα. Όπως λέει ο ίδιος, είχε αρκετό χρόνο τότε να διαβάσει αρχαίους συγγραφείς και να μελετήσει τους Ρώ­ σους κλασικούς του 19ου αιώνα. Μπόρεσε να εκδώσει δύο' μυθιστορήματα, που όμως πέρασαν απαρατήρητα, χαρακτη­ ρισμένα ως «δείγματα εκφυλισμού της τέχνης». Το 1995, το έ­ να από αυτά, με τον τίτλο «Ιστορία της ζωής τριών κοριτσιών και ενός πορτοκαλιού» κυκλοφόρησε σε ισπανική μετάφραση. Το κείμενο που παραθέσαμε, μεταφρασμένο με την άδεια του συγγραφέα, αποτελεί τον πρόλογο στο δεύτερο μυθιστόρημά του μετίτλο «Μικρός οδηγός αγοράς κλινοσκεπασμάτων», που θα κυκλοφορήσει στα γαλλικά το 1997. Η μετάφραση έγινε α­ πό τα ισπανικά. Αρ. 186-88,15-180596.

Ανώδυνος χωρισμός στη σύγχρονη αμερικανική λογοτεχνία

Λ ίγα λεπτά πριν γραφτούν αυτές οι γραμμές, δέχτηκα / I ένα τηλεφώνημα που ανήγγειλε τον οριστικό χωρισμό 1 1 ενός φιλικού ζευγαριού. Έκλεισα το τηλέφωνο, συμμεριζόμενη την οδύνη του χωρισμού και την απελ/ I πισία ενός τελειωμένου έρωτα. Επέστρεψα βαριεστημένη και σκεφτική στην αναδρομή της σύγχρονης αμερι­ κανικής λογοτεχνίας, η οποία σε πείσμα των λυγμών της φίλης μου, των δικών μου ενστάσεων και των αναφορών της παγκόσμιας κλασικής λογοτεχνίας στον επώδυνο ε­ ρωτικό χωρισμό, παρουσιάζει τον χωρισμό σαν μια μάλ­ λον εύκολη υπόθεση. Όλο και μεγαλύτερη μερίδα της σύγχρονης αμερικανικής λογοτεχνικής παραγωγής - η οποία διαθέτει μια «πρωτο­ ποριακή» οπτική, καθώς στις ΗΠΑ όλα γίνονται γρήγορα και κωδικοποιούνται ακόμη γρηγορότερα - αναφέρεται και απευθύνεται στη νεότερη γενιά των (έως) 30 και κάτι, αυτήν που η κοινωνιολογία και το μάρκετινγκ έχει ορίσει ως πΐγενιά X (Generation X). Μια γενιά που διαθέτει υψη­ λή αγοραστική δύναμη, υψηλό επίπεδο μόρφωσης αλλά χαμηλή πίστη για το μέλλον της, καθώς δεν διαθέτει όρα­ μα και πάνω απ’ όλα διάθεση για να δημιουργήσει ελπίδα. Διανύουμε μια εποχή κατά πολλούς αντιερωτική. Ο φόβος του AIDS, η αποξένωση, η αλλοτρίωση του ίδιου μας του εαυτού, η έλλειψη επικοινωνίας, το αβέβαιο μέλλον και ό­ λα τα άλλα δεινά του σύγχρονου κόσμου δεν συνιστούν το καλύτερο περιβάλλον για το πιο ανεκτίμητο ανθρώπινο συναίσθημα, τον έρωτα. Μέσα σ’ αυτό το γενικό πλαίσιο, οι ήρωες των σύγχρονων αμερικανικών μυθιστορημάτων αγγίζουν την επιφάνεια του έρωτα ή άλλες φορές τον απαρνιούνται. Ο Ντάγκλας, κλασικός εκπρόσωπος αιπής της νέας γε­ νιάς και ήρωας του D. Coupland στο «Generation X», νιώ­ θει χαλαρός όταν βρίσκεται με τους φίλους του και αναζη­ τεί μια «πλατωνική σκιά», δηλαδή μια μη σεξουαλική σχέ­ ση με μια γυναίκα. Στο «Λιγότερο από το μηδέν» του Ellis, βιβλίο-αναφορά στην κουλτούρα του sex, drugs and rock’n’roll, ο έρωτας είναι σεξ σε τυχαίες συναντήσεις. Ο χωρισμός του ζευγαριού έρχεται το επόμενο πρωί. Στην ουσία πρόκειται για αποχωρισμούς αγνώστων που δεν πρόλαβαν να συστηθούν. Στα μυθιστορήματα του Τ. Ρόμπινς το ζευγάρι παίζει έναν πιο σημαντικό ρόλο. Ο ίδιος, προερχόμενος από τη γενιά των 70’ς καί εκείνη την πληθωρική ερωτική εποχή, προσδί­ δει στους μυθιστορηματικούς του έρωτες μια ελαφρότη­ τα ενώ συχνά διακρίνεις και τον τυχοδιωκτισμό. Η Κούδρα και ο Αλομπάρ, ήρωές του στο «Άρωμα του Ονείρου» είναι το μοναδικό αιώνιο ζευγάρι, το οποίο όμως υπόκειται σ’ έ­ να «μεταφυσικό» νόμο, καθώς είναι αιωνόβιο και η σχέση

II

τους αρχίζει πριν καλά-καλά οι προφήτες ανακαλύψουν την ιδέα του Μεσαία!! Στο «Ο χορός των επτά πέπλων» του Ρόμπινς, η 'Ελεν Τσέρι, ζω­ γράφος, παντρεύεται τον Μπούμερ, τυπικό Αμε­ ρικανό επαρχιώτη, για τον οποίο τρέφει τη χαμη­ λότερη εκτίμηση, εξασφαλίζοντας όμως έτσι τη φυγή της από την επαρχία. Όταν ο σύζυγός της κάνει την έκπληξη και την εγκαταλείπει, για αόρι­ στους δημιουργικούς λόγους, προκειμένου να γίνει και ο ίδιος καλλιτέχνης, εκείνη μένει εμβρό­ ντητη, θυμώνει με την επίδειξη ανεξαρτησίας, αι­ σθάνεται κάποιες φορές τη σεξουαλική έλλειψη, αλλά πουθενά δεν διακρίνεται η συντριβή της α­ πό τον αναπάντεχο χωρισμό. Ανατρέχοντας στα κείμενα, διαπιστώνει ότι α­ πουσιάζει παντελώς η περιγραφή της ερωτικής σχέσης, με τις διεργασίες της, την ανάπτυξη και τη φθορά της, τις συγκρούσεις της. Εν ολίγοις, απουσιάζει η ΣΧΕΣΗ και κατ’ επέκταση ο χωρι­ σμός δύο ανθρώπων με μικρή συναισθηματική ε­ μπλοκή μοιάζει μια μάλλον... εύκολη υπόθεση. Οι ήρωες του Coupland φτάνουν να θεωρούν α­ σφάλεια τη δυνατότητα του «διαζυγίου», δηλώ­ νοντας εξαρχής έτοιμοι να φύγουν παρά να δε­

σμευτούν. Οι ήρωες αυτοί, καθρέ­ φτες μιας νέας γενιάς, που δεν έχει κανέναν να καθησυχάσει τους φό­ βους της, επιλέγουν την αυτονομία σε βάρος οποιοσδήποτε σχέσης, φο­ βούμενοι τις υψηλές απαιτήσεις του άλλου. Η Κλερ διατηρεί σχέση «δια τηλεφώνου» με τον Τομπίας, ενώ ο Άντι συναντά την Ελβίσα για την ο­ ποία δεν ξέρει τι αισθάνεται και δεί­ χνει ότι δεν τον ενδιαφέρει να μάθει. Φτάνουν στο σημείο να μιλούν για «φόρο προσωπικότητας» που κατα­ βάλλουν τα «καθ’ όλα ευχάριστα αν­ θρώπινα πλάσματα» προκειμένου να γίνουν ζευγάρι και μετατρέπονται σε «ανυπόφορα πληκτικά άτομα» εν ονόματιτης συντροφικότητας. Στο αντίβαρο όμως αυτής της στά­ σης, με τις ίδιες έντονες αποχρώσεις καταγράφεται και η απροσμέτρητη μοναξιά. Ο σιδερόφραχτος εσωτερι­ κός κόσμος τους δεν ελπίζει σε τίπο­ τα και περιμένει με αξιοθαύμαστη η­ ρεμία το τέλος του κόσμου. Παραιτη­ μένοι από την ιδέα να αλλάξουν την πορεία των πραγμάτων, παραμένουν πεισματικά αμέτοχοι. Δεν πρόκειται για ήρωες κυνικούς με ακρωτηριασμένο συναι­ σθηματισμό, αλλά για πρόσωπα που απηχούν σ’ ένα βαθμό την πραγματικότητα μιας γενιάς που δυσπιστεί, που δυσκολεύεται να επικοινωνήσει, που κουβαλάει την εμπειρία των γονεϊκών δια­ ζυγίων. Ο έρωτας είναι έκθεση και το τίμη μα φαί­ νεται βαρύ, η αβεβαιότητα επιτυχίας ενός δε­ σμού οδηγεί σε οπισθοχώρηση. Αν και όλα αυτά, αντηχούν παράταιρα με τα δε­ δομένα μιας πιο «παραδοσιακής» πραγματικότη­ τας, λιγότερο πληγωμένης από τη σύγχρονη φθορά, όπως η ελληνική, αναμφίβολα υπάρχουν σημάδια συγγένειας. Ωστόσο, δεν θα μπορούσε κανείς να πιστέψει, ότι όσο υπάρχουν άνθρωποι, θα εκλείψει η περιπέτεια του έρωτα και ο αναπό­ φευκτα ενδεχόμενος επώδυνος χωρισμός. Μέ­ χρι και ο Coupland δια στόματος της Κλερ δηλώ­ νει: «Πιστεύω ότι στη ζωή όλων μας υπάρχει ένας συναρπαστικός ξένος, ένα άνθρωπος που αν γύ­ ριζες σπίτι κι έβρισκες το μήνυμά του στον τηλε­ φωνητή να σε καλεί στην άκρη του κόσμου, τάζοντάς σου αγάπη, θα τον ακολουθούσες ανεπιφύ­ λακτα». Ευτυχώς!!

ΠΕΝΝΥΚΟΥΤΡΑ

ο

χωρισμός στον έρωτα

/ Γ ν <νας γνω στός μου, που τον παράτησε ξαφνικά η φί­

L1·χρόνιο Γχι

λη του για κάποιον άλλον, ύστερα από ένα μακροερωτικό δεσμό, ήρθε και μου εξομολογή­ θηκε, αφάνταστα απελπισμένος, ότι η ζωή δεν είχε tm I Π; πλέον νόημα για εκείνον. Το παράπονό του όμως ή­ ταν άλλο: ότι δεν τον καταλάβαιναν οι δικοί του. «Αν πάθαινα αιφνιδίως έμφραγμα», μου είπε, «ή σε ατύχημα μου κοβόταν το χέρι ή το πόδι και γέμιζα αίματα, τότε ό­ λοι θα τρέχανε να μου συμπαρασταθούν. Τώρα που νιώ­ θω ότι μου ξερίζωσαν την καρδιά ή ότι μου έκοψαν τα πόδια κι αδυνατώ να ορθοποδήσω, κανείς δεν συναι­ σθάνεται τον πόνο μου κι όλοι με περιγελούν». Του έδει­ ξα μια ζωγραφιά του Σικελιώτη. Ένας νέος σηκώνει από το έδαφος μια κοπέλα και την παίρνει στην αγκαλιά του και δεν ξέρεις αν είναι νεκρή ή έτοιμη για έρωτα. Ρώτη­ σα κάποτε τον ζωγράφο, που υπήρξε στενός μου φίλος, «Γιώργο, τι συμβολίζει ο πίνακάς σου;». «'Οτι κάθε έρω­ τας είναι κι ένας μικρός θάνατος», μου απάντησε. «Είσαι τυχερός», είπα στο γνωστό μου, «που πόνε­ σες τόσο πολύ, γιατί αυτό φανε­ ρώνει το πάθος που έζησες. Ξέ­ ρεις πόσοι πεθαίνουν ανέραστοι, έχοντας ταυτίσει τον έρωτα με τις σεξουαλικές επιδόσεις τους; Κι ε­ πειδή το κάθε τι στη ζωή πληρώνε­ ται, ο αβάσταχτος πόνος σου του χωρισμού είναι το ακριβό τίμημα του πολύτιμου έρωτα που ευτύχη­ σες να ζήσεις». Είναι αλήθεια ότι τα περισσότερα διηγήματά μου κλείνουν με κά­ ποιο ερωτικό χωρισμό. Στο διήγη­ μα «Κούφια λόγια»', ο Πέτρος (το κεντρικό πρόσωπο) γίνεται σκνί­ πα, γιατί τον παράτησε η φίλη του Νίνα, πίνοντας μόνος του ρετσί­ νες σε κάποια ταβέρνα του λιμανι­ ού της Θεσσαλονίκης. Αποκαμωμένος από τον πόνο και το μεθύσι, με τσαλακωμένο τον εγωισμό του, αποφασίζει να πάει περασμένα μεσάνυχτα στο διαμέρισμά της για να ικετέ­ ψει τη μεταμέλειάτης. Στο δρόμο κόντεψε να τρακάρει γιατί μετά βίας μπορού­ σε να οδηγεί το αμάξι του. «Έφτασε στο σπίτι της κι άφη-

Ι θ

σε το αυτοκίνητο στη μέση του δρόμου. Δεν τον ενδιέφερε - κι ούτε είχ ε κουράγιο - να το παρ­ κάρει κανονικά. Έξω από το διαμέρισμά της ε­ πικρατούσε ησυχία. Χτύπησε το κουδούνι. Σ ε λί­ γο είδε φως από τη χαραμάδα της πόρτας.

- Ποιος είναι; άκουσε τη φωνή της.

- Εγώ, άνοιξε.

- Τ ι θέλεις τέτοια ώρα; -Ε σ έ ν α , απάντησε μονολεκτικά.

- Τρελός είσαι; Δεν μπορώ να σε δεχτώ.

-Γ ια τ ί; - Γιατί είναι περασμένες μία, για τί έχω κάνει μπάνιο, έβαλα τις κρέμες μου και κοιμάμαι. Κα­ τάλαβες; -Ά ν ο ιξ ε σε παρακαλώ, είμαι χάλια. Άκουσε το κλικ από την τοποθέτηση της αλυσί­ δας ασφαλείας. Ύστερα η Νίνα μισάνοιξε την πόρτα..

- Τι θέλεις, τέλος πάντων; Τον ξαναρώ τησε νευριασμένη.

- Πιάσε το μέτωπό μου. Η Νίνα έβγαλε από το άνοιγμα το χέρι της και τον ψηλάφησε, χω ρίς ν' αφαιρέσει την αλυσίδα, θαρρείς κι είχ ε να κάνει μ ε κακοποιό.

- Σούρωσες πάλι και σου έχω πει να μην πίνεις τόσο, αφού δεν το σηκώνεις.

-Ά ν ο ιξ ε σε παρακαλώ.

- Σου είπα πως είναι αργά. Πήγαινε σπίτι σου να συνέλθεις και πάρε μ ε αύριο στο τηλέφωνο. Του έκλεισε κατάμουτρα την πόρτα. Μούσκεμα στον ιδρώμα ο Π έτρος δεν είχε δύναμη ούτε το ασανσέρ να καλέσει. Ένιωθε σαν σάκος απορ­ ριμμάτω ν που τον παράτησε έξω από την πόρτα της». Ανάλογο τέλος έχει και το διήγημα «Έξι διαδο­ χικά επεισόδια»2. Μια νεαρή κοπέλα, η Ελένη, πικραμένη που ο φοιτητής φίλος της Ντίνος την παράτησε ξαφνικά κι έφυγε στην Αθήνα (έ­ νας από τους λόγους ήταν και το γεγονός ότι δεν κατόρθωνε να φτάσει σε οργασμό μαζί του), δημιουργεί δεσμό με τον Πέτρο (πάλι Πέ­ τρος), οικογενειακό τους φίλο, παντρεμένο, και κατά πολύ μεγαλύτερο της, με τον οποίο λύνει και το σεξουαλικό της πρόβλημα. Ο Πέ­ τρος νοίκιασε κρυφά μια γκαρσονιέρα για να στεγάσουν τον έρωτά τους. Μόλις όμωςξαναγυρίζει στη Θεσσαλονίκη ο Ντίνος, η Ελένη α­ νακοινώνει ψυχρά στον Πέτρο, ότι τον παρατά­

ει για να συνεχίσει τη σχέση της με το φοιτητή. «Ο Π έτρος τα έχασε. Ένιωσε το έδ αφ ος να κλυδωνίζεται.

- Μα, νόμιζα ότι είχ ε λήξει αυτή η ιστορία, ψέλ­ λισε.

- Έτσι πίστευα κι εγώ, είπε η Ελένη, αλλά μόλις γύρισε από την Αθήνα και μου τηλεφώνησε σή­ μερα, κατάλαβα το λάθος μου. Έχω ραντεβού μ α ζ ί του κι ελπίζω, ύστερα από τόση εμπειρία, να τα πάμε καλά και στο θέμα που μ ας χώρισε. Χάρτινος πύργος που σωριάστηκε μπροστά της έγινε ο Πέτρος. Προσπάθησε να την αγκαλιά­ σει, να τη φιλήσει · αγωνίστηκε να τη μεταπείθει. Άδικος κόπος. Αυθόρμητα άρχισε να κλαίει σαν παιδί.

- Έλα, μη γίνεσαι γελοίος, του είπε εκείνη μ ε φωνή που έσφ α ζε σαν φαλτσέτα.

- Μ α δεν κατάλαβες τίποτα; Επέμενε ο Πέτρος. Εμένα δεν μ ε σκέφτηκες; Τι θα κάνω τώ ρα εγώ; - Θ α πας στη γυναίκα σου, του π έτα ξε κατά­ μουτρα η Ελένη. Όλο το αίμα του Πέτρου μαζεύτηκε στο κεφάλι του κι άρχισε να κοχλάζει. Το μικρό δωμάτιο γύ­ ριζε σαν σβούρα και τα πράγματα που τόσο εί­ χ ε αγαπήσει, του φάνηκε πως τον περιγελού­ σαν. Χωρίς να το καταλάβει, άρπαξε την Ελένη απ ’ τα μαλλιά κι άρχισε να τη χτυπάει. Εκείνη πάλεψε, τον κλώτσησε στο καλάμι, έπεσε πάνω στο τραπέζι και το ρήμαξε. Κάποια στιγμή κατάφ ερ ε να του δαγκάσει το χέρι και καθώ ς ο Πέ­ τρος απ ’ τον πόνο την άφησε, η Ελένη όρμησε προς την έξοδο. Βγήκε στο πλατύσκαλο κι έ ­ κλεισε πίσω της την πόρτα μ ε δύναμη. Ο Πέτρος σκέφτηκε να τρ έξει πίσω της, να την προλάβει, να πέσει ξανά σ τα πόδια της και να την ικετέψει. Δεν μπόρεσε. Κόλλησε ολόκληρος πάνω στην κλειστή πόρτα κι άκουγε τα χτυπήματα που έκα­ ναν τα γρήγορα βήματά της καθώς κατέβαινε τρέχοντος τις σκάλες. Αισθάνθηκε σαν να τον κάρφωνε μ ε τα τακούνια της». Εκτός από τον βίαιο ερωτικό χωρισμό, όπου μοιραία δημιουργείται το δίδυμο θύματος και θύτη, υπάρχει κι ο χωρισμός ως συνέπεια φθο­ ράς του ερωτικού αισθήματος, είτε από το χρό­ νο και τη συνήθεια, είτε από άλλους παράγο­ ντες που συνήθως έχουν σχέση με το περιβάλ­ λον και την οικογένεια. Στο διήγημά μου «Ταξί­ δι αναψυχής»3, ο Πέτρος, ένας μεσόκοπος δι­

κηγόρος, παντρεμένος αλλά με απροσπέλα­ στα οικογενειακά προβλήματα συμβίωσης με τη γυναίκα του, γνωρίζεται με μια νεαρή πελάτισσά του, τη Νάντια, αρραβωνιασμένη με κά­ ποιον, που κατά δική της ομολογία, δεν της ταί­ ριαζε καθόλου σαν χαρακτήρας ή νοοτροπία. Αλλά ήταν η ανάγκη να αποδράσει από το μίζε­ ρο οικογενειακό της περιβάλλον στην Ελευσί­ να και από τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις του πατέρα της - αφήνει να εννοηθεί - που τα έ­ μπλεξε με κάποιον ναύτη που υπηρετούσε τη θητεία του εκεί κι αργότερα τον αρραβωνιάστηκε και εγκαταστάθηκε μαζί του στη Θεσσα­ λονίκη, όταν εκείνος απολύθηκε. Ανάμεσα στον Πέτρο και στη Νάντια δημιουργείται αμέσως μια αμοιβαία έλξη. Εκείνος εκστασιάζεται από τα νιάτα και την ομορφιά της κι εκείνη την τρα­ βάει η ωριμότητα του δικηγόρου και η ασφά­ λεια που θα μπορούσε να της προσφέρει η δη­ μιουργία ενός μεταξύ τους ερωτικού δεσμού. Βρίσκουν μια αφορμή κι αποφασίζουν ένα ολι­ γοήμερο ταξίδι στην Αθήνα, για να δοκιμάσουν την αντοχή μιας τέτοιας σχέσης. Είναι όμως τό­ σα πολλά τα ψυχικά τραύματα που κουβαλούν οι δυο τους, και τόσο μεγάλη η προσδοκία να ε­ πιλύσει ο ένας τα προβλήματα του άλλου, ώστε στην Αθήνα, κουβέντα στην κουβέντα, λόγο στο λόγο, έρχονται σε ρήξη. Η Νάντια πιστεύει ότι ο Πέτρος ενδιαφέρεται μόνο για να τη ρίξει στο κρεβάτι (όπως όλοι οι άντρες) κι ο Πέτρος συνειδητοποιεί ότι η Νάντια θέλει μόνο να πάρει χωρίς να είναι έτοιμη να δώσει ή να διακινδυνέ­ ψει τίποτα. Ύστερα από μια δραματική βραδιά που περνούν σ’ ένα ξενοδοχείο, αποφασίζουν να γυρίσουν αμέσως στη Θεσσαλονίκη. Στο δρόμο της επιστροφής συναισθάνονται ότι οι ί­ διοι φταίνε που χάνουν την ευκαιρία ν ’ αλλά­ ξουν την άθλια ζωή τους. Γλυκαίνει πάλι μέσα τους το αίσθημα κι αποφασίζουν να περάσουν τις υπόλοιπες μέρες τους στον Πλαταμώνα. Στο «Ξενία» του παραθαλάσσιου αυτού θέρετρου νοικιάζουν ένα δωμάτιο με θέα στο Αιγαίο. Ο ή­ λιος έδυε. Μια πορτοκαλιά θαλπωρή είχε πλημ­ μυρίσει το δωμάτιο. Η πιο κατάλληλη στιγμή για έρωτα, που τον επιθυμούν και οι δύο. Η Νάντια όμως δεν θα φτάσει σε οργασμό κι ο Πέ­ τρος θα τελειώσει λερώνοντας τα σεντόνια. Η μύηση δεν θα γίνει, η άνοιξη που προσδοκού­ σαν δεν θα ’ρθεί και οι δυο τους θα απο­

συρθούν με την πίκρα, ότι τα ψυχικά τους τραύ­ ματα δεν τους άφησαν να βρουν τη λύτρωση μέσα από τον έρωτα. «Σηκώθηκαν κι οι δύο, θαρρείς συνεννοημένοι και πήγαν στην τουαλέ­ τα. Έκαναν μπάνιο μ α ζί κι ύστερα ξάπλωσαν στο κρεβάτι.

- Και τώ ρα τι κάνουμε; ρώ τησε ο Πέτρος.

-Α ν τέχ ε ις να φύγουμε; Ντύθηκαν και πήραν πάλι τις βαλίτσες τους στο χέρι. Ο υπάλληλος έτριβε τα μ άτια του.

- Φεύγετε κιόλας; Τη στιγμή που ο Πέτρος του έδινε το αντίτιμο μια ς βραδιάς, εκείνος του έκλεισε πονηρά το μ ά ­ τι. Μπήκαν στο αυτοκίνητο. Είχε νυχτώσει για κα­ λά. Η Νάντια άναψε δυο τσιγάρα κι έβαλε το ένα στα χείλη του Πέτρου. Σ ε μια ώρα θα ήταν πάλι στη Σαλονίκη». . Τα τρία αυτά περιστατικά ερωτικών χωρισμών και πολλά άλλα που υπάρχουν στις συλλογές διηγημάτων μου - μας υποχρεώνουν να προ­ βληματιστούμε. Τι φταίει και μέσα στην αγωνία τους, οι ήρωες δεν μπορούν να δώσουν λύση στην ερωτική μοναξιά τους; Η κριτική μίλησε για ηθική αλλοτρίωση, για μια τάση να θέλουν όλοι να παίρνουν χωρίς να προσφέρουν, για ε ­ ξαλλαγή του έρωτα σε συναλλαγή σύμφωνα με τα καλούπια της καταναλωτικής μας κοινωνίας ή για έλλειψη σωστού προβληματισμού και επι­ λογών. Μα κάτω απ’ αυτά - κι αυτό είναι το πιο σημαντικό - υποφώσκει ο ανταγωνισμός των δύο φύλων και το παράλογο που κυριαρχεί στη ζωή μας. Ένα παράλογο που κορυφώνεται στον έρωτα κι ένας έρωτας που είναι το αλάτι της ζωής και που χωρίς αυτό η ζωή χάνει το νόημά της. ΓΓ αυτό και ο χωρισμός, το τέλος του έρω­ τα, είναι πάντα κι ένας μικρός θάνατος.

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΣΦΥΡΙΔΗΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

2.

3.

Στη συλλογή διηγημάτων: «Κούφια λόγια», εκδ. Καστανιώτη, 1990. Στη συλλογή διηγημάτων: «Τίμημα χωρίς αντίκρισμα», εκδ. Καστανιώτη, 1994. Στη συλλογή διηγημάτων: «Κούφια λόγια», εκδ. Καστα­ νιώτη, 1990.

ΕΞΑΝΤΑΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ □

ΚΑΛΟΚΑΙΡ11996

W

Μ α ρ γ κ ε ρ ιτ Ν τ υ ρ α ς

μ

■ F , ΝΤΥΡΑΣ ψ τ γ ρ ά φ ο ν τ α ς ·

^ J

Τ ΕΛ ΕΙΑ Π Α Υ Λ Α

•m

Ξένη λογοτεχνία Κυκλοφορούν Τα δύο τελευταία βιβλία της

Μ α ρ γ κ ε ρ ιτ Ν τυ ρα ς Γράφοντας Τελεία καί παύλα

η Διδότου 59 - 106 81 ΑΘΗΝΑ -

Τηλ. 3804 8 8 5 , 3822 064 - Fax 3813 065

I

ΕΞΑΝΤΑΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ □

ΚΑΛΟΚΑΙΡ11996

Ελληνική λογοτεχνία Κνκλοχρορούν

Λ ευκή Μ ολφ εςη Γυάλινα σύνορα Ε υ ρ υ δ ίκ η Τ

ρ ις ο ν - Μ ιλ ς α ν η

Περίπατος στη Σόλωνος

Διδότου 59 - 106 81 ΑΘΗΝΑ -

Τηλ. 3804 8 8 5 , 3822 064 - Fax 3813 065

ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΚΛΑΣΙΚΑ και ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ Α Ν Α Ζ Η Τ Η Σ Τ Ε

ΤΑ

ΠΑ Ν Τ ΟΥ !

Τ Α ΜΙΚΡΑ ΚΛΑΣΙΚΑ Όσκαρ Ουάιλντ «Ο ψαράς και η ψυχή του» Φιοντόρ Ντοατογιέφσχι «Ο κροκόδειλος» Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Ή νοσταλγός» Νικολάι Β. Γκόγκολ «Το παλτό» Γεώργιος Βιζυηνός «Τό αμάρτημα τής μητρός μου» Ρόμπερτ Αονις Στίβενσον «Ο τυμβωρύχος» Αντόν Π. Ταέχοφ «Ο μαύρος καλόγερος» Μιχαήλ Μηταάκης «’Αθηναϊκαί σελίδες»

Κ ΑΦ Κ A

Θεόφιλος Γκοτιέ «Ονούφριος» Φραντς Κάφκα «Η μεταμόρφωση» Ταέξαρε Παβέζε «Νύχτα γιορτής» Νικκολό Μακιαβέλλι «Ο Ηγεμόνας» Ζιγκμονντ Φρονντ «Το άγχος» Ίζον Στάινμπεκ «Ανθρωποι και ποντίκια» Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Ρεμβασμός του Δεκαπενταύγουστου»

ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ Γιώργος Μανιώτης «Ο PACKMAN θα τους φάει όλους!»

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Εμμ. Μπενάκη 16,106 78 Αθήνα, Τηλ.: 38.31.078 ΥΠΟΚ/ΜΑ: Ν. Μοναστηριού 122, 563 34 Θεσσαλονίκη, Τηλ.: (031)70.63.54-5

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

Μ α ρ ία Σκ ια δ α ρ έσ η

Άτροττος ή Η ζωή και ο Θάνατος της Βενετίας Δ α π όντε

Ενα νησί, τόπος ράθυμος. Άνθρωποι κλεισμένοι στις δικές τους έγνοιες. Μια κοινωνία ανύποπτη μπροστά σε ό,τι αλλάζει τον κόσμο. Ο πλούτος και το όνομα από τα χέρια των αρχόντων της γης σ' αυτά των καραβοκυραίων. Μια οικογένεια στο δρόμο προς το τέλος. Κι η Βενετία Δαπόντε, πισθάγκωνα δεμένη σε μια πορεία που άλλοι χάραξαν γι' αυτήν. Η ζωή μιας γυναίκας ικανής για τις καλύτερες επιλογές μα στερημένης από την όποια ευκαιρία, μέσα σε όρια που, όποτε ξεπερνιούνται, είναι με τίμημα.

Σ ε ό Α α τ ο fi.flA .o i ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Εμμ. Μπενάκη 16, 106 78 Αθήνα, Τηλ.: 38.31.078 ΥΠΟΚ/ΜΑ: Ν. Μοναστηριού 122, 563 34 Θεσσαλονίκη, Τηλ.: (031) 70.63.54-5

ΠατΜηάρκφ: Η Αγγλίδα συγγραφέας Πατ Μπάρκερ ζει μα­ κριά από το πολύβουο και κοσμικό Λονδίνο, στο γαλήνιο και γραφικό Ντάραμ, μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Αγγλίας, σε μια μι­ κρή μονοκατοικία, λίγο έξω από το κέντρο της πόλης, με τον άντρα της, Ντέιβιντ, που

μέχρι πρόσφατα δίδασκε ζωολογία στο επί­ σης παλαιό πανεπιστήμιο του Ντάραμ. Η Πατ Μπάρκερ το Νοέμβριο του 1995 κέρδι­ σε το Βραβείο Booker και θεωρείται μαζί με τον Shalman Rushdi, τον Barry Unsworth, τον Graham Swift, τον Martin Amis και άλ­ λους, ως μία από τις σημαντικότερες συγγραφείς στη Μεγάλη Βρετανία. Παρ’ όλα αυτά, και ίσως λόγω του ότι προέρχεται από οικογένεια εργατικής τάξης, διατηρεί την α­ πλότητα και το χιούμορ της, ενώ τη χαρακτη­

Συνέντευξη

ρίζει μια φυσική ευγένεια και φιλικότητα που την κάνει προσιτή και άμεση στο συνομιλητή της. Με υποδέχθηκε στο σπίτι της στο Ντά­ ραμ, όπως υποδέχεται κανείς ένα φίλο, και συζητήσαμε για δυο ώρες περίπου στο χώρο που γράφει και διαβάζει. Η συνέντευξη αυτή είναι η πρώτη που δίνει η Πατ Μπάρκερ σε Έλληνα δημοσιογράφο και αποτελεί απόπειρα σκιαγράφησης ενός «πορτρέτου» της Αγγλίδας συγγραφέως στο ελληνικό κοινό, το οποίο, όταν αυτές οι γραμ­ μές θα έχουν δημοσιευθεί, θα είναι σε θέση να διαβάσει το πρώτο βιβλίο της που θα κυκλοφορεί στα ελληνικά, από τις εκδόσεις Οδυσσέας, το «Ζωντανοί Ξανά». Η Πατ Μπάρκερ, λοιπόν, μιλάει «χωρίς φόβο και πάθος» για τα δύσκολα παιδικά της χρό­ νια στον Αγγλικό Βορρά, για τις πρώτες της προσπάθειες να γράψει· απαγγέλλει Τένυσον απ’ έξω, αναφέρεται εκτενώς στα πα­ ράδοξα που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη βρετανική κοινωνία, στο ρόλο που έχει η γυναίκα στα κείμενά της, στη βία και τον πό­ λεμο που, επίσης, αποτελούν συχνά θέματα των βιβλίων της, μιλάει για τη λογοτεχνική σκηνή του Λονδίνου, το ρόλο που παίζουν οι ατζέντηδες στη ζωή των συγγραφέων στη Μεγάλη Βρετανία, για τα μελλοντικά της σχέ­ δια και για πολλά άλλα ενδιαφέροντα θέματα, τα οποία, κατά την ταπεινή μας γνώμη, αφο­ ρούν τον Έλληνα αναγνώστη. ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ Ο ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ

ATενδιαφέρουν οι συνέπειες των ιστορικών γεγονότων στις ανθρώπινες Ηλίας Μαγκλίνης: Ας π άρουμε τα πράγματα α­ πό την αρχή. Γεννηθήκατε και μεγαλώ σατε στη βορειοανατολική Αγγλία-κοινωνικά προερχόσα­ σ τε από την εργατική τάξη. Π ρόκειται για τον γεωγραφικό και κοινωνικό χώρο των τεσσάρω ν πρώτων βιβλίων σας. Α υτός ο κόσμος σας εν έ­ πνευσε για να γράψετε; Π α τ Μπάρκερ: Δεν με ενέπνευσε καθόλου! Από μια άποψη, τα λεγάμενα «μυθιστορήματα εργατικής τάξης» (working class novels) στην Αγγλία ήταν της μόδας για ένα σύντομο χρονι­ κό διάστημα στη δεκαετία του ’60. Όταν ξεκί­ νησα να γράφω σοβαρά, στα τέλη της δεκαε­ τίας του 7 0, ίσχυε ακριβώς το αντίθετο: αν έ­ γραφ ες για τέτοια πράγματα και καταστάσεις, υπήρχαν ελάχιστες πιθανότητες να βρεις εκ­ δότη- ήταν εκτός τόπου και χρόνου. Νομίζω πως υπάρχει μια παράδοση στην Αγγλία, σύμ­ φωνα με την οποία η γυναίκα, που προέρχεται από την εργατική τάξη, είναι μια φιγούρα που σε κάνει πάντα να γελάς- αξίζει μονάχα για να της δίνεις να λέει μια ατάκα που να προκαλεί γέλιο. Έτσι λοιπόν, αντιμετώπισα αρκετές δυσκολίες ως προς το να βρω την αυτοπεποίθηση που χρειαζόμουν για να γράψω για πράγματα που ήξερα. Πάντα ήθελα να καταφέρω να αποδώ­ σω τον τρόπο ομιλίας αυτών των ανθρώπων στο χαρτί και να ακολουθήσω μια αφηγηματι­ κή γραμμή που να είναι όμως σαφώς πιο ευλύ­ γιστη από αυτόν τον τρόπο ομιλίας. Την ίδια στιγμή, δεν ήθελα το αφηγηματικό μου ύφος να διαφέρει πολύ από τους διαλόγους, αλ­ λιώς, υπάρχει ο κίνδυνος να καταντήσεις να γράφεις σαν κοινωνικός λειτουργός. Γράφο­

1.

ντας για άτομα αυτής της κοινωνικής τάξης σήμαινε πως η αφήγηση έπρεπε να αναδύεται μέσα από το διάλογο και να βυθίζεται πάλι μέ­ σα στο διάλογο1κι αυτό έπρεπε να περνά απα­ ρατήρητο. Η Άντζελα Κάρτερ με βοήθησε να βγάλω το Union Street, το πρώτο μου βιβλίο- μέσω του α­ τζέντη μου το έστειλα στην Κάρμεν Κάλιλ των εκδόσεων Virago. Ήταν ιδανικό βιβλίο για την Virago διότι ήταν ένας μικρός εκδοτικός οίκος με φεμινιστικές κατευθύνσεις, που έδινε έμφα­ ση σε θέματα που αφορούσαν τις γυναίκες και την εργατική τάξη. Προώθησαν το βιβλίο μου σε πολύ μεγάλο βαθμό. Και πάλι όμως δεν α­ πέκτησα ένα όνομα που να με φέρει στο επίκε­ ντρο της προσοχής του λογοτεχνικού και εκ­ δοτικού γίγνεσθαι. Βρισκόμουν ακόμα στο π ε­ ριθώριο, αλλά ήμουν ευχαριστημένη γιατί είχα αποκτήσει ένα όνομα. Θ εω ρείτε πως η Βόρεια Αγγλία, από το Μάντσεσ τερ και το Λίβερπουλ μέχρι το Γιορκ και το Νιούκαστλ, αντιπροσωπεύει μια άλλη πλευρά της Αγγλίας ως χώρας, μια πλευρά που έρχεται σ ε αντίθεση μ ε ό,τι συμβολίζει το Λονδίνο και οι γύ­ ρω περιοχές (Κεντ, Σ άσ εξ, Καίημπριτζ κ.λπ.); Και βέβαια. Για την ακρίβεια, ένα από τα πράγμα­ τα που μ’ εξοργίζουν είναι όταν ο Μάρτιν Έιμις αναφέρεται σε βιβλία του και λέει: «πρόκειται για μια καθαρά αγγλική ιστορία». Εγώ δεν το βλέπω καθόλου έτσι και, για όλους όσοι ζούνε στο Νιούκαστλ, στο Σάντερλαντ, στο Ντάραμ, δεν είναι παρά ιστορίες του «Χόλαντ Παρκ»’. Η λογοτεχνι­ κή σκηνή του Λονδίνου είναι ένας μικρόκοσμος, όπου όλοι είναι πολύ πιο τυπικοί απ’ ό,τι είναι σε

Το Χόλαντ Παρκ είναι μια εύπορη περιοχή του Λονδίνου όπου ζουν αρκετοί συγγραφείς και λογοτέχνες (Σ.σ.)

Σννεντεοξη

θέση να παραδεχθούν... Οι πρώτες σας προσπάθειες να γράψετε... Οι πρώτες μου απόπειρες ήταν για γέλια. Όταν ήμουν έντεκα ετών προσπαθούσα να γράψω ι­ στορικά μυθιστορήματα και ρομάντσα. Σε καμία περίπτωση δεν είχα σκεφθεί να γράψω για πράγ­ ματα που βίωνα. Ή ταν τό τε το γράψιμο για σας ένα μ έσ ο φυγής από την πραγματικότητα; Ναι, νομίζω πως... σίγουρα, εκείνη την εποχή το γράψιμο ήταν για μένα ένα είδος απόδρασης. 'Ηταν ακόμα ένας τρόπος να ξαναζωντανέψω πράγματα που διάβαζα... Ποιοι ήταν οι συγγραφείς που σας επηρέασαν; Ποια βιβλία σάς είχαν κάνει ιδιαίτερη εντύπωση; Διάβαζα πάρα πολλά βιβλία αλλά και σαχλαμάρες. Θυμάμαι πως για κάποια περίοδο μου άρεσε το ημερολόγιο της Κάθριν Μάνσφηλντ. Ένιωθα πως υπήρχε κάτι το γοητευτικό στο να είναι κα­ νείς συγγραφέας και σίγουρα το ημερολόγιό της είχε να κάνει με αυτήν ακριβώς την αίσθηση. Έπειτα έπεσα με τα μούτρα στους Ρώσους· θυμάμαι ιδιαίτερα τον Ντοστογιέφσκι. Διάβαζα ό­ μως και ποίηση. Θυμάμαι πως ο παππούς και η γιαγιά μου είΤα μαθήματα δημιουργικού γρα- I Χαν ένα μικρό ψίματος είναι χρήσιμα γιατί, α νά -1 μαγαζάκι όπου μέσα στα άλλα, μπορούν να δείσέρβιραν ψάρι ξουν σε κάποιον ότι, τελικά, δεν Με πατάτες τηθέλει να γίνει συγγραφέας... γανητές για το συνάντησα πολλές περιπτώσεις αδρόμο2 και τόμζύν που πραγματικά νόμιζαν όδούλευα κι ετι ήθελαν να γίνουν συγγραφείς γώ εκεί. Ανάμε­ σα στις εφημε­ ρίδες που χρη­ σιμοποιούσαμε για να τυλίγουμε το φαγητό, ανα­ κάλυψα και ένα βιβλίο με ποιήματα χωρίς εξώ­ φυλλο. Το πήρα αμέσως και το καταβρόχθισα. Θυμάμαι πολύ καλά την ποίηση του Τένυσον κι έjn να σωρό άλλα ποιήματα και στίχους που είχα μά“ θειαπ’έξω... Σπουδάσατε στο London School of Econo• mics, σ ε μια περίοδο που η συγκεκριμένη σχο­ λή ήταν διάσημη για τις αρισ τερές της αποκλί­ σεις...

2.

Α, όχι, όχι, καθόλου. Όχι όταν ήμουν εγώ εκεί. Τό­ τε ήταν διάσημη μόνον ως σχολή διοίκησης επι­ χειρήσεων, χρηματοοικονομικών και πάει λέγο­ ντας. Όλα αυτά πριν το 1968. Πολλοί καθηγητές όμως ήταν ήδη απαυδισμένοι από αυτή την κατά­ σταση. Η πολυκοσμία της σχολής εκείνη την επο­ χή ήταν ένα άλλο κακό. Για να πας στη βιβλιοθή­ κη έπρεπε να πατήσεις πάνω στον άλλο... όλοι ό­ σοι δούλευαν εκεί, όταν η κατάσταση άλλαξε, α­ νακουφίστηκαν. Αλλά ήταν αφού εγώ είχα φύγει. Θυμάμαι πάντως, έναν ηλικιωμένο θυρωρό που μου έλεγε για την αριστερή γραμμή της σχολής στη δεκαετία του ’20, όταν ήταν διευθυντής ο Χάρολντ Λάσκυ, ο οποίος συμπεριφερόταν σε ό­ λους σαν ίσος προς ίσον... Προέρχεστε από σπίτι εργατώ ν και σ ε όλα σας τα βιβλία, σαφώς πλην εμμέσως, κάνετε πολιτι­ κά και κοινωνικά σχόλια τα οποία, σ ε γενικές γραμμές, καυτηριάζουν την «παλιά καλή» παρά­ δοση του βρετανικού συντηρητισμού, ειδικά έ ­ τσι όπως αυτή εκφ ράζεται από το κόμμα των Συντηρητικών... Πάντοτε ανήκα στο χώρο του Εργατικού Κόμμα­ τος. Επιρροή που δέχτηκα από τη γιαγιά μου. Ο παππούς μου ήταν Συντηρητικός. Σύντομα όμως συνειδητοποίησα πως η γιαγιά μου ήταν πολύ πιο προχωρημένο άτομο από τον παππού μου. Ήμουν πάντα Εργατική αλλά με διακυμάνσεις, α­ νάλογα με το βαθμό της απογοήτευσης που δοκι­ μάζαμε κάθε τόσο. Υπήρχαν περίοδοι που υπο­ στήριζα τους Εργατικούς με πάθος και υπήρχαν περίοδοι που δεν υπήρχε καθόλου πάθος. Όπως και να ’χει το πράγμα, νομίζω πως δεν είναι δύ­ σκολο να καταλάβει κανείς από τα βιβλία μου ότι είμαι Εργατική, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν τα χρησιμοποιώ ως μέσο για να εκφράσω αυτή μου τη θέση... Αφού αποφοιτήσατε από το LSE, εργαστήκατε ως καθηγήτρια μ έσ ης εκπαίδευσης και μ ετά αρ­ χίσ ατε να παρακολουθείτε μ αθήματα δημι­ ουργικού γραψίματος που έδινε η Άντζελα Κάρτερ. Π α ρ’ όλα αυτά, είμαι βέβαιος πως ήδη είχα­ τε προχωρήσει όσον αφορά το γράψιμο και αυτό που χρειαζόσασταν ήταν κυρίως μια εν­ θάρρυνση ή μια επιβεβαίωση του ταλέντου σας. Είναι έτσι; Ήμουν ήδη τριάντα περίπου χρόνων όταν ξεκίνη-

Το γνωστό fish and chips, που στην Αγγλία είναι κάτι σαν το δικό μας σουβλάκι (Σ.σ.)

ΣιηΜενξη

σα τα μαθήματα αυτά στο Γιόρκσάίρ. Η αλήθεια ήταν ότι η Άντζελα Κάρτερ έπαιξε καταλυτικό ρό­ λο στο να με ενθαρρύνει να γράψω το Union Street και, πάνω απ’ όλα, να συνεχίσω να γράφω για πράγματα που ήξερα και που είχα ζήσει. Θα ήθελα να σας ρωτήσω ποια είναι η άποψή σας σχετικά μ ε τα μ αθήματα δημιουργικού γρα­ ψίματος. Ποια είναι τα δικά σας συμπεράσματα σχετικά μ ε την επίδραση που μπορούν να έχουν τα μαθήμ ατα σ ε επ ίδοξους συγγραφείς; Βλέπε­ τε, στην Ελλάδα, είναι σχετικά νέο φαινόμενο... Μη νομίζετε όμως ότι εί­ ναι πολύ διαδεδομένο στη Βρετανία, ειδικά σε σχέση με την Αμερική... το ξέρω γιατί πρόσφατα δίδαξα κι εγώ δημιουργι­ REGENE κό γράψιμο... σταμάτησα σύντομα όμως γιατί έπρε­ πε να προωθήσω τα βι­ βλία μου... αναγκαίο κα­ κό. Πάντως, θεωρώ ότι μια τάξη όπου μερικοί άν­ θρωποι μαθαίνουν πώς να γίνουν συγγραφείς, μπο­ ρεί να είναι, από τη μια πλευρά, μια μικρή κοινό­ τητα όπου ο ένας θαυμά­ ζει τον άλλο, δεν μαθαίνει κανείς τίποτα και δεν συμβαίνει τίποτα απολύ­ τως, κι απ’ την άλλη, μπο­ ρεί να αποδειχθεί μια πο­ λύ χρήσιμη και ενδιαφέ­ ρουσα εμπειρία. Για μένα ίσχυετο δεύτερο. Πέρα απ’ αυτό όμως, εννοείται πως δεν φτάνει να κάνεις μερικά μαθήματα για να γίνεις συγγραφέας, - είναι γελοίο να πιστεύει κα-, νείς κάτι τέτοιο - και νομίζω πως ο πιο σημαντικός λόγος, για τον οποίο τα μαθήματα δημιουργικού γραψίματος είναι χρήσιμα, είναι ο εξής: μπορούν να δείξουν σε κάποιον ότι, τελικά, δεν θέλει να γί­ νει συγγραφέας. Αυτό είναι πολύ καλό διότι σπά­ ταλός χρόνο και ιδρώτα και ξαφνικά συνειδητο­ ποιείς ότι, πρώτον, δεν μπορείς να γίνεις συγγρα­ φέας ή, δεύτερον, δεν θέλεις καν... Συνάντησα πολλές περιπτώσεις ατόμων που πραγματικά νό­ μιζαν ότι ήθελαν να γίνουν συγγραφείς.

PAT

το «Union Street», υπάρχουν και στα άλλα τρία βιβλία που ακολούθησαν: «Blow Your House Dow n» (1984), «The Century’s Daughter» (1986) και «The Man Who Wasn’t There» (1989)... Ναι, παρ’ όλα αυτά, πιστεύω ότι το The Man Who Wasn’t There διαφέρει σημαντικά από τα άλλα. Εί­ ναι ένα βιβλίο, του οποίου η πλοκή ξετυλίγεται με φόντο το ίδιο κοινωνικό υπόβαθρο που υπάρχει και σ’ όλα τα προηγούμενα βιβλία μου. Η διαφο­ ρά όμως είναι ότι πρόκειται για ένα κείμενο «μαγι­ κού ρεαλισμού» (magical realism) ή, τέλος πά­ ντων, αυτή ήταν η κατεύ­ θυνσή μου. Ο νεαρός Κόλιν, ο κεντρικός ήρωας, είναι ο σκηνοθέτης κάποι­ ας φανταστικής ταινίας που φτιάχνει στο μυαλό RATION του, ώσπου μια από τις μορφές του «έργου» του, μια σκοτεινή μορφή, εμ­ φανίζεται και τον απειλεί στην πραγματικότητα...

BARKER

Ας προχωρήσουμε: νομίζω πως η θεματολογία, η ατμόσφαιρα και το ύφος που χαρακτηρίζουν

Πρόκειται λοιπόν για τη βίαιη εισβολή του φα­ νταστικού σ το πραγματι­ κό... Ο Κόλιν ζει σ ε μια «Ζώνη του Λυκόφωτος»... Ναι-τον έχει στοιχειώσει η εικόνα μιας μορφής που στην ουσία είναι μια πιθανή εκδοχή του ε­ αυτού του... μια εικόνα α­ πό το μέλλον που είναι δι­ κή του. Έχουν σημασία όλα αυτά: είναι ένα παιδί που δεν γνώρισε πατέρα και το οποίο παραμελείται διαρκώς από τη μάνα του. Αυτή η εγκατάλει­ ψη του κάνει και κακό αλλά και καλό: αν δεν ήταν έτσι μόνος, δεν θα ήταν σε θέση να κάνει όλα όσα κάνει στο βιβλίο. Για να είναι κανείς δημιουργικός πρέπει να έχει παραμεληθεί και λίγο στη ζωή του... έχουμε την τάση, όμως, να επιβλέπουμε τα παιδιά μας πολύ καλά.

To «Union Street» είναι ένα βιβλίο που αποτελείται από επ τά διαφορετικές ιστορίες, στις οποί­ ες πρωταγωνιστούν επ τά διαφορετικές γυναί­ κες, διαφόρων ηλικιών, κοινό σ ημείο των οποί­ ων, η κοινωνική τους τάξη· ζούνε στην ίδια οδό. Αγωνίζονται να επιβιώσουν σ ’ ένα κόσμο σκλη-

Συνέντευξη

ρό και μίζερο, στο ίδιο περιβάλλον που μεγαλώ­ σ ατε και εσείς. Υπάρχουν σ ’αυτό το βιβλίο προ­ σωπικές σας εμπειρίες, μνήμες ή και ιστορίες που σας είχαν πει όταν ήσ ασ τε μικρή; Σαφώς. Αλλά ό,τι αυτοβιογραφικό στοιχείο έχω καταθέσει σε αυτό το βιβλίο είναι φιλτραρισμένο μέσα από τη φαντασία μου και ένα συνδυασμό άλλων πραγμάτων... αλλιώς δεν θα είχε ενδιαφέ­ ρον... Θα πρέπει να προβληματιστήκατε πολύ ως προς τη ρεαλιστική γραμμή που χαρακτηρίζει το βιβλίο: το αφηγηματικό ύφος που ακολουθεί­ τε στο «Union Street» είναι ψυχρό, αποστασιοποιημένο. Χαρακτηρίζεται από έναν ωμό ρεαλι­ σμό, ο οποίος σοκάρει πολλές φορές. Από την άλλη πλευρά, ο ρεαλι­ σ μός αυτός δεν είναι α­ πλά «φωτογραφικός»: οι αναμνήσεις, οι σκέψεις, οι φαντασιώσεις των ηρωίδων αποκτούν, θα ’λ εγε κανείς, σάρκα και οσ τά σχεδόν στον ίδιο β αθμό μ ε τα γεγονότα που περιγράφονται στο βιβλίο... Πράγματι. Για την ακρί­ βεια, είναι κάτι που επι­ διώκω στο έργο μου γενι­ κότερα και μακάρι να το είχα επιδιώξει σε μεγαλύ­ τερο βαθμό όταν έγραφα το Union Street. Βλέπετε, όλες οι ηρωίδες του βι­ βλίου «μοιράζονται» μνή­ μες. Υπάρχει μια «δεξα­ μενή» από μνήμες στην ο­ ποία έχουν όλες τους πρόσβαση. Όταν η Λίζα κάθεται μονάχη της στην κουζίνα και νιώθει σαν γριά, ενώ είναι πολύ νέα, ανατρέχει στο παρελθόν και είναι σαν να περνάει μέσα από τις αναμνήσεις της Τζοάν ή της Κέλυ, οι ιστορίες των οποίων προηγούνται στο βιβλίοστην τελευταία ιστορία του βιβλίου, η Άλις, που είναι γριά ετοιμοθάνατη, θυμάται όλα όσα έχει περάσει. Οι αναμνήσεις της όμως είναι σαν μια α­ νακεφαλαίωση όλων όσων έχουν συμβεί στις γυναίκες των υπόλοιπων ιστοριών. Κατά κάποιον τρόπο, προσπάθησα να είναι όλες τους επτά δια­ φορετικές όψεις μιας γυναίκας...

Iw m fy j

Νομίζω πως αυτό γίνεται φανερό... Ίσως όχι τόσο όσο θα ήθελα. Ήμουν διατακτική γιατί υπάρχουν κριτικοί στην Αγγλία σύμφωνα με τους οποίους, αν σ’ ένα βιβλίο γίνονται αναφορές σε σπίτια που διαθέτουν εξωτερική τουαλέτα, ό­ πως είχαν τα σπίτια των εργατών μέχρι τη δεκαε­ τία του ’50, ξέρουν προκαταβολικά περί τίνος βι­ βλίου πρόκειται και δεν ψάχνουν τίποτα περισσό­ τερο. Κάποιοι κριτικοί απέρριψαντο βιβλίο με βά­ ση το κριτήριο ότι ήταν απλώς νατουραλιστικό. Ήταν το πρώτο μου βιβλίο, με όλα τα λάθη του, αλλά δεν νομίζω ότι ήταν ένα βιβλίο βασισμένο σε ξερά νατουραλιστικό πρότυπα... Π αρ’ όλα αυτά, όλες οι ηρωίδες στο βιβλίο α­ δυνατούν να αλλάξουν τη ζωή τους ή να ξεφύγουν από μια κοινωνική πραγ­ μ ατικότητα που στην κυριολεξία τις καταβρο­ χθίζει. Α υτό δεν είναι ένα γνήσια νατουραλιστικό στοιχείο, παρόμοιο μ ε ε­ κείνα που συναντάει κα­ νείς σε μια νουβέλα του δέκατου ένατου αιώνα; Ναι, συμφωνώ' αλλά όλοι οι χαρακτήρες του βιβλί­ ου έχουν κάτι δημιουργι­ κό, έστω και μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Δεν νομίζω, λοιπόν, ότι είναι απλά θύματα αυτού του περιβάλλοντος. Δεν μπο­ ρούν να το αλλάξουν, αλ­ λά υπάρχουν αρκετές στιγμές που οι γυναίκες αυτές είναι απόλυτα συνειδητοποιημένες για το τι γίνεται γύρω τους αλλά και μέσα τους: η Μύριελ συνειδητοποιεί ότι η μητέρα της δεν έχει δίκιο, όταν απαγορεύει στον αδελφό της Ρίτσαρντ να έρθει στην κηδεία του πατέρα τους. Η μητέρα της δεν αφήνει τον α­ δελφό της να θρηνήσει το χαμό του πατέρα του έτσι ώστε να μπορέσει να επαναπροσδιορίσει α­ πό την αρχή τη δική του ταυτότητα. Το πένθος εί­ ναι μια δημιουργική πράξη και σε πάει μπροστά. Λ έτε δηλαδή ότι, πενθώντας, ο Ρ ίτσαρντ μπ ο ρεί να προχωρήσει ως άτομο; Ναι. Όταν κάποιος πενθεί, αποκτά συνείδηση για

την απώλεια που βιώνει και το κενό που νιώθει μέ­ σα του. Στη συγκεκριμένη ιστορία, ο Ρίτσαρντ εί­ χε μια περίπλοκη σχέση με τον πατέρα του. Η α­ πώλεια του πατέρα του έχει κάτι να τον διδάξει για τον ίδιο του τον εαυτό. Δεν μπορείς να του το απαγορεύσεις αυτό. Υπερπροστατεύουμε τα παιδιά, αλλά γνωρίζουν και καταλαβαίνουν πολλά περισσότερα απ’ ό,τι νομίζουμε... Στο «Union Street» πάντως, οι άντρες πα­ ρουσιάζονται αδύναμοι, άχρηστοι, άβουλοι, αλ­ λά και βάρβαροι: από την «κακοποίηση συζύ­ γου» (wife beating) μ ετά την παμπ, μέχρι το βια­ σμό της πρώτης ιστορίας... Ναι... όχι όλοι τους, αλλά αρκετοί... Ν ομ ίζετε ότι, τελικά, το βιβλίο αυτό εκφράζει φεμινιστικές αξίες; Όχι, δεν το νομίζω. Απλώς οι γυναίκες βρίσκονται στο επίκεντρο των ιστοριών. Είναι οι πρωταγωνί­ στριες. Κάτι που δεν συμβαίνει σε αρκετά φεμινι­ στικά βιβλία, όπου οι γυναίκες είναι πάντα το θύ­ μα- θύτης είναι σχεδόν πάντα ο άντρας, οπότε πρωταγωνιστές είναι και πάλι οι άντρες. Οι γυναί­ κες έχουν παθητικό ρόλο. Όσον αφορά το φεμινι­ σμό, πήγα σε αρκετά φεμινιστικά συνέδρια, κι α­ κόμα πηγαίνω, ειδικά ύστερα από την έκδοση του δεύτερου βιβλίου μου, του Blow Your House Down. Φοβάμαι πάντως ότι οι παραδοσιακές φε­ μινίστριες δεν τα πηγαίνουν καλά μαζί μου... Ή θελα να σας ρωτήσω γι’ αυτό. To «Blow Your House Down» είναι ένα βιβλίο όπου ένας ψυχο­ παθής δολοφόνος ασελγεί βάναυσα πάνω σε πόρνες και μ ετά τις σκοτώνει. Είναι ένα βιβλίο μ ε ιδιαίτερα σκληρές σκηνές βίας κατά των γυναικών. Ποια είναι η θέση σας ως συγγραφέα απέναντι σ ε τέτο ιες σκηνές; Σας απασχόλησε ως γυναίκα; Στη Βρετανία και ειδικά στην Αμερι­ κή, όσοι άντρες συγγραφείς γράφουν τέτοια πράγματα καταδικάζονται ως σ εξιστές. Είχατε προβλήματα μ ε φεμινίστριες που ανήκουν στην κίνηση του «πολιτικώς ορθού»; Ναι, τους ήταν δύσκολο νατό χωνέψουν. Μην ξε­ χνάτε πάντως ότι στην Τριλογία του Α’ Παγκοσμί­ ου Πολέμου υπάρχουν αρκετές σκηνές σκληρής βίας κατά των αντρών. Επίσης ο ψυχοπαθής «δράκος» του Blow Your House Down, που σε βι­ βλία άλλων συγγραφέων είναι ο κεντρικός χαρα­ κτήρας, είναι απλώς το πρόσχημα για να πλάσω μια ιστορία και να εξερευνήσω τις συνθήκες, κά­ τω από τις οποίες ζούνε αυτές οι γυναίκες. Δεν με

απασχολεί ποιος είναι κι αν θα τον συλλάβουν στο τέλος. Όμως είναι εκεί. Κι όσο είναι εκεί, πρέ­ πει να προκαλεί τρόμο. Και δεν είναι παρά μια μό­ νον σκηνή που πράγματι σοκάρει. Είναι ένα σοκ που πρέπει να κραπίσει μέχρι το τέλος του βιβλί­ ου. Οι γυναίκες αυτές έχουν να αντιμετωπίσουν το απόλυτο κακό... Τότε δεν είσ ασ τε μ ια «πολιτικώς ορθή» συγγρα­ φέας... Όχι, σε καμιά περίπτωση. Δεν νομίζω πως μπορεί να υπάρξει μια «πολιτικώς ορθή» λογοτεχνία, για­ τί πρέπει να εί- ι--------:-----------------------------------ναι κανείς από- IΗ λογοτεχνική σκηνή τουΛονδίλυτα ανοιχτός | νου είναι ένας μακρόκοσμος που σε οτιδήποτε. μπορεί πραγματικά να σε ρονφήΑπό την άλλη f a - Είναι ένας κόσμος όπου όλοι πλευρά, δεν έχω είνα ι ηοΧύ mo ε π ικ ο ί απ’ ό,τι ε ίκαμιά διάθεση ναι σε θέση να παραδεχθούν να σοκάρω τον αναγνώστη. Αυτά είναι εφηβικά πράγματα. Πρέ­ πει πάνω απ’ όλα να είσαι σε θέση να σοκάρεις τον εαυτό σου...

To «Union Street» ήταν μεγάλη επιτυχία. Έγινε ακόμα και φιλμ μ ε τον τίτλο «Στάνλεϋ και Αιρις». Όμως, δεν διαδραματιζόταν στη βορειοανατο­ λική Αγγλία, αλλά στη Βοστώνη, ενώ πρωταγωνι­ σ τές της ταινίας δεν είναι Άγγλοι ηθοποιοί αλλά ο Robert de Niro και η Jane Fonda. Σας αρέσει; Όχι, ήταν γελοίο. Ο de Niro υποδύεται τον Στάν­ λεϋ, έναν αναλφάβητο εργάτη που δεν υπάρχει καν στο βιβλίο. Η Fonda, ως Αιρις, του μαθαίνει να γράφει και να διαβάζει. Στο βιβλίο, η παχιά, με­ σόκοπη Αγγλίδα Αιρις, που τη χτυπάει ο άντρας της, πιέζει την έφηβη κόρη της, η οποία είναι πέ­ ντε μηνών έγκυος, να κάνει μια από κείνες τις τό­ σο επικίνδυνες και βάρβαρες εκτρώσεις που είναι τόσο συνηθισμένες σε κορίτσια εργατικής τά­ ξης, ειδικά στο παρελθόν... αυτό που λέγανε οι παλιοί «back street abortion». Η Αμερικανίδα Άιρις, ως Jane Fonda, επιτρέπει στην κόρη της να το κρατήσει το παιδί. Παράλληλα, ο Στάνλεϋ, που ξέρει πια να διαβάζει και που εργαζόταν σε εργο­ στάσιο κατασκευής κέικ σοκολάτας, σπουδάζει μηχανικός με ειδικότητα στη ρομποτική και σχε­ διάζει μια μηχανή παραγωγής για το εργοστάσιο και γίνεται πάμπλουτος. Εννοείται πως, από τη στιγμή που στο εργοστάσιο χρησιμοποιείται η μηχανή του, όλες εκείνες οι εργάτριες που δού­ λευαν, απολύονται, γιατί είναι πλέον άχρηστες, αλλά, βέβαια, δεν αναφέρει κανείς τέτοια πράγ-

Σννέντενξη

101

ματα σε μια ταινία σαν κι αυτή... στην τελευταία σκηνή, ο Στάνλεϋ εμφανίζεται έξω από το σπίτι της Άιρις με μια λιμουζίνα. Το Αμερικανικό Όνει­ ρο σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια... Έτσι λοιπόν, ξέφυγε από τον έλεγχό σας... Τελείως... αλλά πάντα έτσι γίνεται. Ακόμα κι εγώ να το είχα γράψει το σενάριο, αν κάτι δεν άρεσε στους παραγωγούς, θα έμενε απ’ έξω. Αν, βέ­ βαια, η ταινία είχε γίνει από κάποιον Βρετανό κι­ νηματογραφιστή, θα ήταν σίγουρα καλύτερη, ή τουλάχιστον, θα ήταν πιο πιστή στο βιβλίο. Αλλά η βρετανική κινηματογραφική βιομηχανία δεν ενδιαφέρεται για τις συνθήκες ζωής των γυναικών της εργατικής τάξης του βορρά. Αν λοιπόν το «Union Street» ήταν σταθμός στη συγγραφική σας πορεία, τό τε το «Ζωντανοί Ξα­ νά» απ οτελεί τη μεγάλη στροφή... Νομίζω πως το The Man Who Wasn’t There ήταν μια ουσιαστική στροφή στη συγγραφική μου πο­ ρεία που κανείς δεν πρόσεξε. Είναι σύντομο βι­ βλίο και βγήκε την ίδια ακριβώς περίοδο, όταν στους κινηματογράφους παιζόταν το «Στάνλεϋ και Άιρις» και ξαφνικά το Union Street έγο στη ζωή τον... κάνε για δεύτε­ ρη φορά επι­ τυχία και εγώ το προωθούσα ξανά. To The Man Who Wasn't There δεν διαφημίστηκε καθόλου. Η ειρωνεία εί­ ναι ότι θα μπορούσε να γίνει πολύ ενδιαφέρουσα ταινία...

Ι

Μ α νομίζω πως σχεδόν όλα σας τα βιβλία θα μπορούσαν να γίνουν ταινίες. Είναι τυχαίο αυτό ή έχ ετε συνειδητά κάποια κινηματογραφική προσέγγιση στον τρόπο που καταστρώ νετε τα βιβλία σας; Μου φαίνεται πως, τώρα πια, όλοι μας το κά­ νουμε αυτό. Ακόμα κι αν δεν το καταλαβαίνουμε. Κάποιος μου είπε ότι το The Ghost Road είναι α­ δύνατο να γίνει ταινία. Εγώ διαφωνώ. Νομίζω ότι το στοιχείο της εικόνας είναι πολύ έντονο στα βι­ βλία μου. Με μαγεύει επίσης το στοιχείο του δια­ λόγου . Όταν τα συνδυάσεις αυτά τα δύο, τότε, α­ ναπόφευκτα, έχεις μια - ας πούμε - κινηματογρα­ φική αίσθηση του βιβλίου που διαβάζεις. Από την άλλη πλευρά, πάντα προσέχω να το αποφεύγω, όταν νιώθω ότι κάνει κακό στο βιβλίο. Μπορείς να καταστρέφεις βιβλία και βιβλία, αν δεν προσέ-

ΣνΦτενξη

ξεις. Χαρακτηριστικό είναι πάντως ότι στο The Man Who Wasn't There προσπάθησα να αποδώσω την κατάσταση που προέκυψε στη Βρετανία, κα­ τά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’50, όταν ο κινη­ ματογράφος, και το οπτικό μέσο γενικότερα, έχει αρχίσει να επιβάλλεται: εκεί που παιδιά προηγού­ μενων γενεών έλεγαν παραμύθια, ο Κόλιν της ι­ στορίας «προβάλλει» στον εαυτό του μια ταινία. Ναι... η αλήθεια είναι ότι, όταν πρωτοδιάβασα το «Ζωντανοί Ξανά», σκέφτηκα ότι θα μπορούσε άνετα να γίνει ταινία. Μάλιστα, το ρόλο του για­ τρού Ρίβερς θα μπορούσε να τον παίζει ο Antony Hopkins... ... και το ρόλο του Σασούν, ο Daniel Day Lewis... εύκολο δεν είναι; Ποια όμως θα έπρεπε να κάνει τη Σάρα, την ερ ­ γάτρια από το Νιούκαστλ; όχι η Emma Thomson φαντάζομαι... Όχι, για τ’ όνομα του Θεού... Ενδιαφέρον είχε αυτό που έγραψαν κάποιοι κριτικοί, όταν πρωτοκυκλοφόρησε το «Ζωντα­ νοί Ξανά» στη Βρετανία και την Αμερική: θα ορ­ κιζόντουσαν ότι ο συγγραφέας του μυθισ τορή­ μ ατος ήταν άντρας. Δεν περίμεναν ότι μια γυναί­ κα θα μπορούσε να γράψει τόσο πειστικά για καθαρά αντρικές εμπειρίες, για πόλεμο και τη φρίκη του πεδίου της μάχης. Νομ ίζετε ότι η α­ ντίδραση αυτή εκ μέρους κάποιων κριτικών ή­ ταν δικαιολογημένη; Όχι· και με εξόργισε,γιατί κατάλαβα ότι δεν είχαν διαβάσει κανένα από τα προηγούμενα βιβλία μου. Δεν νομίζω ότι το ύφος γραφής μου άλλαξε με το Ζωντανοί Ξανά. Κανείς δεν είπε ότι το ύφος γραφής στο Union Street ήταν αντρικό. Πιστεύω ότι ο κόσμος έδωσε περισσότερη προσοχή στο περιεχόμενο και το θέμα παρά στο ύφος και, έτσι, κάποιοι είπαν ότι εδώ πρόκειται για αντρικό στυλ γραψίματος. Μάλιστα, υπό αυτή την έννοια, νομί­ ζω ότι το ύφος που ακολούθησα στο Ζωντανοί Ξανά είναι μάλλον γυναικείο, γιατί είναι ένα βιβλίο που έχει να κάνει με τις βίαιες και έντονες απο­ χρώσεις και διακυμάνσεις ανθρωπίνων συναι­ σθημάτων. Το ύφος γραφής μου στο Union Street και στο Blow Your House Down δεν διέθετε εκείνα τα στοιχεία που απαιτούνται ώστε να αποδώσεις, να εκφράσεις πράγματα και πτυχές του εσωτερι­ κού κόσμου των ηρώων, ή, μάλλον, το είχε, αλλά σε σημαντικά λιγότερο βαθμό σε σχέση με το Ζω­ ντανοί Ξανά.

Επίσης, σ το «Ζωντανοί Ξανά» έχει ενδιαφέρον το πώς η πραγματικό­ τητα μπερδεύεται μ ε τη φαντασία, τους εφιάλτες... Ναι, είναι η άλλη όψη του νομίσμα­ τος. Το στοιχείο του εφιάλτη στο Ζωντανοί Ξανά είναι παρόμοιο με την «ταινία» του Κόλιν στο The Man Who Wasn’t There. Ο εφιάλτης ήταν το κατεξοχήν σύμπτωμα του Σοκ του Βομβαρδισμού, από το οποίο υπέφεραν οι στρατιώτες, και το εν­ διαφέρον είναι ότι στα χαρακώμα­ τα όλη η δουλειά γινόταν τη νύχτατην ημέρα οι στρατιώτες ξεκουρά­ ζονταν - αν ήταν αυτό δυνατό. Ανα­ πόφευκτα, στο ψυχιατρείο οι ε­ φιάλτες - όχι μόνον οι εφιάλτες που βλέπει κανείς στον ύπνο του, αλλά και οι παραισθήσεις - συνέβαιναν τη νύχτα. Τότε ήταν που δούλευε και το νοσοκομείο... Σ το βιβλίο αναφέρονται δυο περι­ πτώσεις που θα ήθελα να ρωτήσω αν είναι αληθινές ή δημιουργήμα­ τα της φαντασίας σας: ο Μπερνς δεν μ π ο ρεί να φάει, γιατί στο Μ έ­ τωπο είχε καρφω θεί μ ε το κεφάλι στην τουμπανιασμένη κοιλιά ενός σαπισμένου πτώματος Γερμανού στρατιώ τη. Από τότε, μόλις πάει να φάει κάνει εμετό. Ο Άντερσον, που είναι χειρουργός, μόλις δει αί­ μα κ ατουριέται πάνω του και λιπο­ θυμάει. Είδε τόσο πολύ αίμα στο Μέτω πο που του φτάνει ένα κόψι­ μο στο ξύρισμα για να καταρρεύσει... Ήταν πραγματικές περιπτώσεις, τις οποίες ο Ρίβερς είχε καταγρά­ ψει στα βιβλία του. Ο Ρίβερς τους είχε αναλάβει και τους δύο. Βέ­ βαια, για μένα αυτό ήταν το πρό­ σχημα. Σκηνές όπως αυτή του Μπερνς στο δάσος, όπου έχει αυτές τις φριχτές παραισθήσεις θανάτου κατά τη διάρκεια μιας κα­ ταιγίδας, είναι καθαρά φανταστι­ κές. Μάλιστα, η σκηνή αυτή αποτε­ λεί σκηνή «κλειδί» για ολόκληρη την Τριλογία: έτσι όπως τοποθετεί

Συνέντενξη

τα νεκρά ζώα γύρω του και ξαπλώνει στο κέντρο του κύκλου γυμνός, στην ουσία, έχει δημιουργή­ σει μια ιεροτελεστία θανάτου. Είναι ο μοναδικός τρόπος που ξέρει για να αντιμετωπίσει τη φριχπί εμπειρία του από τον πόλεμο. Ο Μπερνς ήρθε σ’επαφή με τον ίδιο το θάνατο και στη δική του περίπτωση είχε τη μορφή μιας πρόστυχης φάρ­ σας...

Ο Πράιορ ήταν καθαρά φανταστικός χαρακτή­ ρας; Περιέχει στοιχεία από διάφορες περιπτώσεις ασθενών του Ρίβερς, αλλά απέχει πολύ πιο πο­ λύ από την πραγματικότητα, σε σχέση με τον Μπερνς ή τον Αντερσον...

Ο αμφισεξουαλισμός του δεν αναφέρεται στο πρώτο βιβλίο, αλλά στα άλλα δύο είναι κάτι πα­ ραπάνω από φανερός... Πώς αποφασίσατε να αντιμετωπίσετε το στοι­ χείο αυτής της ακραίας φρίκης; 'Οταν ο Ρίβερς λέει στο Ζωντανοί Ξανά ότι ο Πρώτ’ απ’ όλα, δεν πρέπει να σοκάρεις τον ανα­ Πράιορ του θύμιζε εκείνα τα παλικάρια που ήταν γνώστη. Δεν χρειάζεται. στημένα στις γωνίες, στα πεζοδρόμια, περιμένοΑν είναι να γίνε, θα γίνει. ντας κάτι, εννοώντας Από κει και πέρα, δεν προφανώς να ψωνιστούν, υπήρχε λόγος να μεταφέ­ εννοεί ακριβώς αυτό το ρω τη δράση στα χαρα­ κώματα στη Γαλλία, γιατί πράγμα. Ήξερα ότι ο THE θα ήταν κουραστικό, έτσι Πράιορ ήταν αμφισεξουπερίπου όπως κουραστι­ αλικός. Μέσα μου, εννοώ, G H O S T R O A D κός και επαναληπτικός ή­ » ήξερα ότι είχε τέτοιο πα­ ταν ο πόλεμος για τους ί­ ρελθόν... διους τους στρατιώτες: έρχεται ένα σημείο που Ο Σασούν ήταν ομο­ δεν πάει άλλο, δεν αντέ­ φυλόφιλος; χεις. Προτίμησα να χρη­ Τότε ήταν. Όπως και ο σιμοποιήσω «φλας-μπακ» Όουεν. και τους εφιάλτες... Ο Γκρέιβς, που είναι και Το ίδιο το νοσοκομείο γνωστός στην Ελλάδα; πάντως είναι από μόνο Πέρασε μια τέτοια φάση, του ένα πεδίο μάχης... αλλά, κάποια στιγμή, έκα­ Ναι- και, αν το βιβλίο με­ νε μια βίαιη στροφή και ταφερόταν στον κινημα­ τον έπιασε φοβία με τους τογράφο, θα μπορούσαν ομοφυλόφιλους. Είχε μια να υπάρχουν σκηνές ό­ σχέση με ένα αγόρι, την που, ενώ περπατάει κάποιος στο διάδρομο, στρί­ οποία είχε εξιδανικεύσει στο μυαλό του. Όπως αβει σε μια γωνία και ξαφνικά βρίσκεται στα χαρα­ ναφέρεται και στο Ζωντανοί Ξανά, όταν έμαθε ότι κώματα... το αγόρι αυτό συνελήφθη έξω από τους στρατώ­ νες να κάνει ψωνιστήρι, σοκαρίστηκε. Συνειδητο­ Πώς συνδυάσατε υπαρκτά πρόσωπα (Ρίβερς, ποίησε ότι ήταν πολύ κοντά στο να είναι ένας ολο­ Σασούν, Ό ουεν κ,λπ.) μ ε φανταστικούς χαρα­ κληρωμένος ομοφυλόφιλος. Τρομοκρατήθηκε κτήρες (Πράιορ, Σάρα κ,λπ.). Πώς καταφέρατε και σιγά σιγά εξιδανίκευσε τις γυναίκες ανακαλύ­ να πετύχετε μια ισορροπία ανάμεσά τους και να πτοντας «Λευκές Θεές»3 παντού. Ο Σασούν, ό­ τους κάνετε «ίσους»; μως, δεν προσπάθησε ποτέ να κρύψει την ομο­ Κατά κάποιον τρόπο, οι αληθινοί χαρακτήρες φυλοφιλία του, παρά το ότι αργότερα στη ζωή «δημιούργησαν» σταδιακά τον αντίστοιχο φαντα­ του ερωτεύθηκε μια κοπέλα, την παντρεύτηκε και στικό που χρειαζόταν το βιβλίο... απέκτησε ένα παιδί μαζί της.

PAT

3.

BARKER

Αναφέρεται στην προσωπική μυθολογία που είχε εκφράσει ο Γκρέιβς μέσα από το βιβλίο του, «Η Λευκή θεά».

IW M W f y j

Η ατμόσφαιρα της εποχής περιγράφεται μ ε πο­ λύ ζωντανά χρώματα. Εκτός από το ότι έπρεπε να είσ τε ιστορικά ακριβής, το ίδιο ίσχυε και μ ε κάποιους ψυχιατρικούς όρους. Χρειάστηκε να κάνετε εκτεταμένη έρευνα πριν και κατά τη διάρκεια γραφής του βιβλίου; Προφανώς. 'Ηταν αδύνατο να γράψω ένα τέτοιο βιβλίο και, πολύ περισσότερο, ολόκληρη τριλο­ γία, δίχως να γίνει η απαραίτητη έρευνα. Επίσης, δεν ήξερα καθόλου πού θα με βγάλει το βιβλίο και αναπόφευκτα η έρευνα έπρεπε να συνεχιστεί και κατά τη διάρκεια της γραφής του. Ή ταν ο Α ' Παγκόσμιος Πόλεμος ένα θέμα για το οποίο θέλατε πάντα να γράψετε; Απ ’ ό,τι έχω διαβάσει σ ε συνεντεύξεις σας, ο παππούς σας είχε πολεμήσει και είχε ένα βαθύ τραύμα στα πλευρά από ξιφολόγχη... Ναι, ο παππούς μου με τη διάσημη πια πληγή του! Τέτοιου είδους ανεκδοτολογικά στοιχεία δεν φτάνουν όμως για να γράψει κανείς ολόκλη­ ρο βιβλίο. Πάντως, όποιος διαθέτει αρκετή ευαι­ σθησία γι’ αυτή τη χώρα, θα πρέπει να παραδε­ χθεί πως ο Α1Παγκόσμιος Πόλεμος της άφησε μια βαθιά πληγή. Μια ολόκληρη γενιά από υπέ­ ροχους και δημιουργικούς ανθρώπους ξεκληρί­ στηκε σ’ εκείνη τη σφαγή, τη δίχως κανένα νόη­ μα. Ο Β1Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν αδύνατο να αποφευχθεί. Ήταν αναγκαίος. Ο Α1δεν ήταν. Και όλα αυτά τα νεαρά παιδιά που στέλνονταν στα χαρακώματα της Γαλλίας, ούτε που είχαν ι­ δέα για ποιον και γιατί πολεμούσαν. Ο Β1Πα­ γκόσμιος Πόλεμος είναι, βέβαια, πιο πρόσφα­ τος και είχε τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως και τις ατομικές βόμβες, αλλά, αν υπάρχει ένας βασικός λόγος που εμείς εδώ στην Αγγλία τον θυμόμαστε περισσότερο σε σχέση με τον λεγό­ μενο Μεγάλο Πόλεμο, είναι επειδή οι Αμερικα­ νοί πολέμησαν για περισσότερο από ένα χρόνο σ’ αυτόν και δεν παραλείπουν να μας το υπεν­ θυμίζουν. Διαφορετικά, για τους Αμερικανούς ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος κράτησε ένα μόλις χρόνο. Η προσέγγισή σας όσον αφορά το θέμα του πολέμου ήταν παρόμοια μ ε εκείνη της λεγάμε­ νης γενιάς των Ποιητών του Α ' Παγκοσμίου Πολέμου, του Σασούν, του Όουεν, κ,λπ.; Νομίζω ότι ένα κοινό σημείο ανάμεσα στη δική μου προσέγγιση και στη δική τους είναι το εξής: ότι αυτός ο πόλεμος ήταν μια εντελώς παράλο­ γη σφαγή. Η πρόκληση για ποιητές όπως ο Σα­

σούν και ο Όουεν ήταν να πείσουν και τους άλ­ λους γύρω τους για το παράλογο της όλης υπό­ θεσης. Ακόμα και ο Ρίβερς, που ήταν καθαρόαι­ μος ουμανιστής, ευαίσθητος και προχωρημένος άνθρωπος, πίστευε ότι αυτός ο πόλεμος είχε νόη­ μα. Πρόσφατα, είχα μια συζήτηση με ένα βετερά­ νο από τον Α1Παγκόσμιο Πόλεμο, ηλικίας εκατόν τριών χρόνων, ο οποίος μου έλεγε ότι η γενιά ε­ κείνη είχε μεγαλώσει γράφοντας τη λέξη «καθή­ κον» με κόπα κεφαλαίο... Π είτε μου όμως,· ο αγγλικός τίτλος του «Ζωντα­ νοί Ξανά» σημαίνει «αναγέννηση» (regenera­ tion) και απ οτελεί αναφορά στον ψυχιατρικό ό­ ρο «αναγέννηση των νεύρων», αλλά είναι και συμβολικός: μπ ο ρεί να σημαίνει και «αναγέννη­ ση της ψυχής» καθώς και «αναγέννηση της κοι­ νωνίας»· εδώ θα ήθελα να σ ταθούμε λίγο: πρό­ κειται για «αναγέννηση της κοινωνίας» μ ε την έν­ νοια ότι εκείνος ο πόλεμος έφ ερ ε τις κοινωνικές τά ξεις της Βρετανίας κοντά μ ε έναν τρόπο που δεν είχε ξαναγίνει ποτέ: στα χαρακώματα οι α­ ξιωματικοί, που κατά κανόνα προέρχονταν από τις ανώ τερες τάξεις, είχαν γίνει «ένα» με τους α­ πλούς φαντάρους που προέρχονταν από την εργατική τάξη. Η βρετανική κοινωνία άλλαξε ρ ι­ ζικά από τότε. Δίνετε μεγάλη έμφαση σ ’ αυτό το

Β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία τη ς Π α τ Μ π ά ρ κ ερ • Union S treet, εκδ. Οίκος Virago, 1982 • Blow Your House Down, εκδ. οίκος virago, 1994 • Liza’s England (πρωτοεκδόθηκε με τον τίτλο: The Century's Daughter), εκδ. Οίκος Penguin, 1986 • The M an Who Wasn’t There, εκδ. Οίκος Penguin, 1989 • Regeneration, εκδ. Οίκος Viking (Penguin), 1991 • The Eye In The Door, εκδ. Οίκος Viking (Penguin), 1993 • The Ghost Road, εκδ. Οίκος Viking (Penguin), 1995 Στα ελληνικά κυκλοφορεί το πρώτο μέρος της Τριλογίας του Α' Παγκόσμιου Πολέμου, το Regeneration, με ελληνικό τίτλο «Ζωντανοί Ξα­ νά» (Εκδόσεις Οδυσσέας). ενώ αναμένεται να μεταφραστούν και να κυκλοφορήσουν στα ελ­ ληνικά άλλα δύο μέρη της Τριλογίας.

Σννέντενξη

γεγονός: μήπως όμως απ οτελεί και σχόλιο που αφορά την κοινωνία της Μεγάλης Βρετανίας σή­ μερα; Θ εω ρείτε ότι τα β αθιά χάσματα, που υπήρχαν τό τε ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις, έχουν ξαναμεγαλώσει; Ναι, και με έναν τρόπο καταστροφικό. Την εργα­ τική τάξη στη Βρετανία την αποκαλούν, υβριστι­ κά θα έλεγα, «υπο-τάξη» (underclass) και η αλή­ θεια είναι ότι πρόκειται για μια κοινωνική τάξη που δεν έχει πια καμιά δύναμη απολύτως. Η χρη­ σιμοποίηση τέτοιων όρων μάς οδηγεί σε μια κα­ τάσταση, όπου μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων ε­ ξορίζεται από ολόκληρη την κοινωνία. Η εργατική τάξη στη Βρετανία δεν ωφελείται από σχεδόν κα­ νένα πολιτικό κόμμα, γιατί, έτσι όπως έχουν γίνει τα πράγματα, τα πολιτικά κόμματα δεν έχουν τί­ ποτα να κερδίΔεν νομίζω ότι μπορεί να υπάρξει I σουν από «πολιτικιάς ορθή» λογοτεχνία γ ια - 1 αυτή. Επιπροτί πρέπει να είναι κανείς απόλυτα σθέτως, η ερανοιχτός σε οτιδήποτε γατική τάξη στη χώρα αυτή είναι γκετοποιημένη: ζούνε σε πολυόροφα συγκροτήματα διαμερισμάτων, εργατικές κατοικίες που είναι χτισμένες στις πα­ ρυφές των πόλεων. Δεν χρειάζεται να περάσεις από την περιοχή τους, δεν τους βλέπεις, τους α­ γνοείς. Δεν υπάρχει λόγος να αναβαθμιστούν αυτές οι περιοχές και να καλλιεργηθούν αυτοί οι άνθρωποι, γιατί δεν αφορούν κανένα. Αυτή είναι μια απαράδεκτη κατάσταση που έλαβε χώρα κα­ τά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’80...

Μ

Σας κάνω αυτή την ερώ τηση γιατί στην Ελλάδα δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Όχι πως ζούμε σ ε μια αταξική κοινωνία, αλλά τα χάσματα ανάμεσα στις κοινωνικές τά ξεις δεν είναι τόσο μεγάλα· ε ­ π ί παραδείγματι, στη Βρετανία συμβαίνει το ε ­ ξή ς π αράδοξο: μ ε άλλη προφορά μιλούν άτομα της εργατικής τάξης, μ ε άλλη μιλούν οι της μ ε­ σαίας τάξης, ενώ όσοι έχουν αριστοκρατικές ρί­ ζες και καταβολές μιλούν μ ε τη λεγάμενη «οξφορδιανή» προφορά ή την «προφορά του BBC»... είναι σαν να πρόκειται για δύο ή τρεις διαφορετικές χώρες... Αυτό είναι αλήθεια1είναι ένα πραγματικά εκπλη­ κτικό πράγμα που χαρακτηρίζει το καθεστώς των κοινωνικών τάξεων στη Βρετανία. Ακόμα κι αν θέ­ λεις, αν προσπαθείς να διασχίσεις τα «σύνορα» α­ πό μια κοινωνική τάξη σε μια άλλη, ακόμα και αν τα καταφέρεις, η προφορά σου θα σε προδώσει

Συνέντευξη

αμέσως. Σε άλλες χώρες, το να μιλά κανείς με μια συγκεκριμένη προφορά σημαίνει πως απλώς προέρχεται από κάποια συγκεκριμένη περιοχή της χώρας. Δεν σημαίνει αυτόματα πως προέρχε­ ται και από την εργατική τάξη. Στη βρετανική κοι­ νωνία όμως, ένας αριστοκράτης από το Γιόρκσάιρ μιλά με προφορά ενός αριστοκράπι από το Κεντ, αν όμως μιλάς με την τοπική προφορά του Γιόρκσάιρ, τότε, αυτόματα, ανήκεις στην εργατι­ κή τάξη... είναι τρελό. Ο τίτλος του δεύτερου μέρους της Τριλογίας, «The Eye In The Door» (To Μ άτι στην Πόρτα), είναι και αυτός τίτλος συμβολικός: είναι το «μα­ τάκι» που υπήρχε σ τις πόρτες των κελιών, όπου βρίσκονταν φυλακισμένοι οι φιλειρηνιστές κατά τη διάρκεια του πολέμου. Από την άλλη πλευρά όμως, μήπως είναι το «μάτι» του μυαλού, της συνείδησης; Ναι, κυρίως όμως είναι ένα σύμβολο της παρά­ νοιας εκείνης της κοινωνίας. Είναι η αίσθηση ότι σε παρακολουθούν συνέχεια. Κάτι που συνέβαινε τότε. Το Υπουργείο είχε τους λακέδες του που παρακολουθούσαν τις κινήσεις των μελών του φι­ λειρηνικού κινήματος. Το κράτος, όποτε η Βρετα­ νία έχανε μια μάχη, έριχνε το φταίξιμο πάνω τους. 'Ελεγαν πως δεν ήταν παρά ένα μπουλούκι από δειλούς που διέφθειραν την κοινωνία και που έ­ πρεπε να τους κλείσουν μέσα και να τους παρα­ κολουθούν. Η αλήθεια όμως ήταν ότι δεν ήταν κα­ θόλου επικίνδυνοι. Οι μόνοι που ήταν κάπως επι­ κίνδυνοι ήταν όσοι προσπάθησαν να οργανώ­ σουν απεργίες στα εργοστάσια κατασκευής πο­ λεμοφοδίων. Αν είχαν επιτύχει κάτι τέτοιο, θα εί­ χαν καταφέρει πολύ μεγάλη ζημιά στο κράτος και τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις. Οι φιλειρηνι­ στές ήταν τα θύματα μιας κοινωνίας που είχε παρανοήσει. Στο δεύτερο βιβλίο, αλλά και στο τρίτο, ο Πράιορ είναι ο κεντρικός ήρωας. Μ αθαίνουμε περισσότερα για τη βίαιη σεξουαλικότητά του και, γενικότερα, είναι ένα βιβλίο όπου τίθενται κάποια θέματα σχετικά μ ε την ανθρώπινη σ ε­ ξουαλικότητα... Πρώτ’ απ’ όλα, ο Ρίβερς είναι ο κρίκος που συνδέ­ ει και τα τρία βιβλία μεταξύ τους. Στο τρίτο μέρος της Τριλογίας όμως, γίνεται ίσος με τον Πράιορ. Το δεύτερο βιβλίο.είναι σίγουρο ότι «ανήκει» στον Πράιορ. Όσον αφορά το σεξ: στο Ζωντανοί Ξανά είχαν τε­ θεί κάποια ερωτήματα σχετικά με τη σεξουαλικό-

τέρατα της φαντασίας τους αλλά και το γεγονός, τητα του Σασούν. Όπως, ας πούμε, αν ήσουν ο­ ή την πιθανότητα, ότι ίσως αυτοί οι ίδιοι να είναι μοφυλόφιλος, η παραμόρφωση του αντρικού σώ­ το τέρας. Θα μπορούσα να πω ότι στην Τριλογία ματος λόγω της μάχης, των τραυματισμών αλλά έχουμε μια ολόκληρη συμφωνία από δυαδικότηκαι του ίδιου του θανάτου, ίσως να προκαλούσε τες, συγκρούσεις, διχασμούς: σε κοινωνικό επί­ ακόμα μεγαλύτερο τρόμο. 'Ηταν ένα θέμα ευαι­ πεδο, στην ίδια τη χώρα αλλά και μέσα στα χαρα­ σθησίας που ενδεχομένως να μην ετίθετο σε ετεκώματα, στο πεδίο μάχης, ανάμεσα στους ροσεξουαλικούς στρατιώτες. Την ίδια στιγμή, Άγγλους και τους Γερμανούς, ανάμεσα στους ά­ υπήρχε η ιδιαίτερα διαδεδομένη αντίληψη ότι δεν ντρες και τις γυναίκες και, πάνω απ’ όλα, μέσα είναι δυνατόν να είσαι ομοφυλόφιλος και να είσαι στο ανθρώπινο μυαλό, στην ανθρώπινη ψυχή. Το καλός πολεμιστής. Είναι μια ανοησία που ο κό­ κομμάτι του Στήβενσον σχετίζεται με την επικριτισμος ακόμα την πιστεύει. Τόσοι και τόσοι θαρρα­ κή και πρωτοπαθή αισθαντικότητα του νευρικού λέοι στρατιώτες υπήρξαν ομοφυλόφιλοι... ο Σα­ συστήματος, σύμφωνα πάντα με τα πειράματα σούν ήταν ένας από αυτούς. Είχε παρασημοφοτου Ρίβερς. Αν τραυματίσεις κάποιον, είτε σωμα­ ρηθεί για την αντρεία που έδειξε στο Μέτωπο - οι τικά είτε ψυχικά, μετά, το άντρες του τον αποκαάτομο αυτό βρίσκεται σε λούσαν «Mad Jack» (ΤρεΠαιΜπάρκερ ένα στάδιο πιο πρωτόγο­ λο-Τζακ). Ταυτόχρονα ή­ νο και αρχίζει να κάνει τέ­ ταν αντιρρησίας συνειδήτοιου είδους διαχωρι­ σεως, ήταν Εβραίος, ήταν ΖΩ ΝΤΑΝΟ Ι ΞΑΝΑ σμούς μέσα του. Αν κά­ ομοφυλόφιλος... το δίχως ποιοι άνθρωποι υποφέ­ άλλο, ήταν θαρραλέος. ρουν από διχασμένη προ­ Συμφωνώ πάντως, τα δύο σωπικότητα και δεν γνω­ τελευταία μέρη της Τρι­ ρίζουν τι ακριβώς κάνει λογίας διεισδύουν πιο βα­ το άλλο «μισό» της προ­ θιά στην ανθρώπινη σε­ σωπικότητάς τους, παρ’ ξουαλικότητα και κάποιοι όλα αυτά, το ένστικτο στη Βρετανία αυτό το θε­ τους λέει πως ό,τι κι αν ωρούν κακό... κάνει ο «άλλος», πρέπει να είναι σίγουρα κακό. Ξέρατε, όταν γράφατε το «Ζωντανοί Ξανά», ό τι θα Και ο τελευταίος τόμος ακολουθούσαν άλλα δύο της Τριλογίας έχει τίτλο μέρη; συμβολικό: «The Ghost Όχι, καθόλου. Το συνει­ Road» (Ο Δ ρ όμος των δητοποίησα προς το τέ­ Φαντασμάτων). Είναι ο λος. Υπήρχαν κάποια ε­ δρόμος που πήραν οι ρωτήματα που είχαν μεί­ στρατιώ τες σ το Μ έτω ­ νει αναπάντητα. πο, όπου σταδιακά μ ετατρέπονται και οι ίδιοι σ ε φαντάσματα. Συνάμα, πρόκειται για το δρό­ Και στα τρία βιβλία, κάτω από την εύθραυστη ε ­ μ ο των φαντασμάτων του Ρίβερς, όταν ζούσε πιφάνεια της πραγματικότητας, υπάρχει ένας ο­ μ α ζ ί μ ε τις φυλές στη Μελανησία, όπου, πάλι, οι λόκληρος κόσμος που απ ειλεί να κυριεύσει, να φυλές αυτές πίστευαν τόσ ο πολύ στα φαντά­ αμφισβητήσει αυτή την πραγματικότητα: οι ε ­ σματα που ακόμα και ο ίδιος ο Ρίβερς νόμιζε ότι φιάλτες, τα φαντάσματα και τα τέρατα, που βα ­ έβλεπε ή άκουγε... σανίζουν τους ήρωες των βιβλίων, ξεπερνούν Ναι, αλλά θα ήθελα να προσθέσω ότι είναι επίσης τη σφαίρα της φαντασίας τους. Υπάρχει μια ο δρόμος που πήραν οι στρατιώτες, όταν επέ­ τρομακτική σύγκρουση μ έσ α τους, στην οποία στρεψαν από το Μέτωπο: τα φαντάσματα τους α­ δίνετε κάποια έμφαση και μ ε τη χρησιμοποίηση κολούθησαν πίσω στη Βρετανία... του αποσπάσματος του «Δ ρ. Τζέκυλ και Κύριος Χάιντ» του Στήβενσον στην αρχή του δεύτερου Σ ’ αυτό το τρ ίτο μέρ ος της Τριλογίας, τίθεται το βιβλίου. εξή ς ζήτημα: ενώ οι κυνηγοί κεφαλών στις Ναι, οι στρατιώτες έχουν να αντιμετωπίσουν τα

ΣνΦτενξη

φυλές της Μελανησίας επιδίδονται σε μια πρά­ ξη εγκληματική, σύμφωνα πάντα μ ε την ηθική της Δύσης, από την άλλη, οι σ τρατιώ τες στο Δυτικό Μέτω πο σκοτώνουν και σκοτώνονται μ ε τις ευλογίες του κράτους και της εκκλησίας... μ ε άλλα λόγια, αμφ ισ βητείτε αξίες και ηθικές αρχές που έχουν επικρατήσει στον αναπτυγμένο κό­ σμο... Ακριβώς- πόσο μάλλον όταν το κυνήγι κεφαλών σ’ αυτές τις φυλές είναι αναπόσπαστο μέρος της παράδοσής τους. Τα πάντα εξαρτώνται από αυτή την πράξη και όλες οι τελετουργίες σχετίζονται μ’ αυτήν. Στη Δύση, ο μοναδικός τρόπος για να κά­ νουν τους στρατιώτες να πολεμήσουν ήταν να ___ _________ ._____ τους πείσουν Αεν έχω καμιά διάθεση να σοκάρω I °τι αυτός είναι τον αναγνώστη. Αυτά είναι ειρηβι- I 0 τελευταίος κά πράγματα... πρέπει πάνω απ’ όπόλεμος. Από λα να είσαι σε θέση να σοκάρεις κει και πέρα, τον εαυτό σου... δεν θα υπάρχει παρά μόνον ει­ ρήνη. Για πά­ ντα. Οι Μελανήσιοι όμως είχαν ειρήνη, δεν είχαν πόλεμο. Αυτή είναι η ειρωνεία του πράγματος. Από την άλλη πλευρά, οι στρατιώτες προσπαθού­ σαν να ανακαλύψουν τη θετική πλευρά του πολέ­ μου: η συντροφικότητα, η ευφορία της μάχης... μετά από κάθε μάχη βρίσκονταν σε κατάσταση έκστασης... ήταν ο μοναδικός τρόπος να βρουν έ­ να νόημα σε όλον αυτόν τον αβάσταχτο πόνο... Σ το τρίτο μέρ ος της Τριλογίας, ο θάνατος ταυτί­ ζεται μ ε το σεξ. Είναι αυτό ένα σχόλιο στη σκο­ τεινή πλευρά του ανθρώπινου ερωτισμού; Ναι. Για παράδειγμα, το τελετουργικό που ακο­ λουθούσαν οι γυναίκες στις φυλές της Μελανη­ σίας, όταν υποδέχονταν τους κυνηγούς κεφα­ λών... ήταν μια έντονα ερωτική κατάσταση.

in 10

Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι, ενώ στη γλώσ­ σα των Μελανησιών η λέξη «mate» σημαίνει θά­ νατος, στα αγγλικά σημαίνει ζευγάρωμα, συντροφικότητα... όλ’ αυτά είναι και λίγο Μπατάιγ. Ναι, και έχει επίσης ενδιαφέρον πως στο Ζωντα­ νοί Ξανά, ο Σασούν παραπονιέται ότι όλες σχεδόν οι γυναίκες κάρφωναν το βλέμμα τους όχι τόσο στη στολή όσο στο σήμα που έφερε και που φα­ νέρωνε ότι ήταν τραυματίας πολέμου... υπήρχε κάτι το ερωτικό σ’ αυτό το κοίταγμα... Ποιο νομίζετε ότι είναι παράλογο: ο ανθρώπι­

Σννέηενξη

νος πόνος, η οδύνη ή ο πόλεμος ο ίδιος; Υπάρ­ χει διαφορά νομίζετε; Δεν είμαι σίγουρη γι’ αυτό... Π ισ τεύετε ότι υπάρχει ένα στοιχείο κάθαρσης σ τον πόνο που υφίστανται α υ το ί οι σ τρατιώ τες; Δ εν είναι τυχαίο ότι στο πρώτο βιβλίο έχουμε να κάνουμε μ ε μια «αναγέννηση της ψυχής»: για να γίνει αυτή η αναγέννηση πρέπει πρώτα η ψυχή να υποφέρει. Σ την Ελλάδα, όπου το Πάσχα ως γιορτή, παραδοσιακά τουλάχιστον, έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία από τα Χριστούγεννα, λέ­ μ ε ότι δεν υπάρχει ανάσταση δίχως σταύρω­ ση... Σχετικά με ό,τι μου είπατε περί σταύρωσης και α­ νάστασης, ότι δηλαδή στην Ελλάδα θεωρούνται ως δύο καταστάσεις περίπου παράλληλες, νομί­ ζω πως είναι μια πεποίθηση που ισχύει σε οποιονδήποτε έχει ανατραφεί μέσα σε χριστιανι­ κά ιδιώδη και αξίες... ο Μπερνς στο Ζωντανοί Ν ε­ κροί είναι μια φιγούρα που θυμίζει εκείνη του Χρι­ στού, ειδικά το αδύναμο σώμα του. Έχει ακόμα στα χείλη και στα ρουθούνια του τη γεύση και τη μυρωδιά των σαπισμένων σπλάχνων δεν μπορεί να φάει πια και αυτή η αδυναμία στο κορμί του εί­ ναι που σοκάρει τον Ρίβερς. Ο τελευταίος, για να τον βοηθήσει, έχει να παλέψει ενάντια σ’ αυτόν το συμβολισμό που χαρακτηρίζει την κυριαρχία του θανάτου πάνω στον Μπερνς. Επίσης, η ποίηση του Σασούν και του Όουεν: μπορεί να δει κανείς ότι βρίσκονται σ’ αυτή την α­ πίστευτα παράδοξη κατάσταση, όπου, από τη μια πλευρά, εκφράζουν την πεποίθηση ότι ο πόλεμος είναι μια παράλογη σφαγή και, από την άλλη, απεχθάνονται τους πολίτες, όλους όσοι δεν φόρε­ σαν στολή και δεν πολέμησαν. Θεωρούσαν ότι ο στρατιώτης, ο πολεμιστής ήταν, κατά κάποιο τρόπο, ανώτερο ον. Πίστευαν ότι υπήρχε κάποια ηθική αξία στην εμπειρία της μάχης μ’ όλο που στα ποιήματά τους λένε ακριβώς το αντίθετο. Πί­ στευαν επίσης ότι ανήκαν σε κάποια ανώτερη φυλή. Όλα αυτά είναι μάλλον δικαιολογημένα, γιατί δεν ήταν δυνατό να αντέξουν όλη αυτή την ακραία και παράλογη φρίκη χωρίς να ανακαλύ­ ψουν κάποιο σκοπό, ένα νόημα σ’ αυτή... Π ισ τεύετε ότι η Τριλογία είναι απλώς ένα αντι­ πολεμικό έργο ή αυτό είναι μια επικίνδυνη γενί­ κευση; Πιστεύω ότι λέγοντας κάτι τέτοιο υπερα­ πλουστεύουμε τα πράγματα επικίνδυνα. Δεν νο­ μίζω πως χρειαζόμαστε πια αντιπολεμικά μυθι­

στορήματα. Αλλιώς, είμαστε για κλάματα. Εκείνο που χρειαζόμαστε είναι έργα που να εξετάζουν γιατί ο πόλεμος επιμένει να αποτελεί αναπόσπα­ στο μέρος της ανθρώπινης δραστηριότητας, πα­ ρόλο που όλοι μας λέμε ότι δεν τον θέλουμε κα­ θόλου. Νομ ίζετε ότι έχει να κάνει μ ε την άνθρώπινη φύ­ ση; Νομίζω ότι έχει να κάνει με το σύστημα, με το ο ­ ποίο είναι δομημένες οι χώρες και οι κοινωνίες, αυτό των κυρίαρχων κρατών. Εφόσον έχουμε κυρίαρχα κράτη, έχουμε και πόλεμο1γιατί, στην ουσία, δύο κράτη ποτέ δεν επιτρέπουν σε μεσο• λαβητές να επεμβαίνουν, προτιμούν να λύνουν τις διαφορές τους από μόνα τους. Είναι βέβαια και στοιχείο της ανθρώπινης φύσης, κυρίως για­ τί, κατά βάθος, αγαπούμε τη σύγκρουση. Στη σύ­ γκρουση υπάρχει και βία. Όμως, αν είναι κάποια ανθρώπινη τάση που πραγματικά θεωρώ επικίν­ δυνη, αυτή είναι όταν τείνουμε να υπακούμε και να μην αμφισβητούμε τίποτα και κανέναν. Και υπάρχουν διάφοροι τρόποι σήμερα για να επι­ τευχθεί αυτό. Στον πόλεμο, ο άνθρωπος ως άτο­

μο δεν είναι πάντοτε επιθετικός απέναντι στον ε­ χθρό, στον σύγχρονο πόλεμο μάλιστα ίσως να μη δει και ποτέ τον εχθρό. Η βασική του αποστολή είναι να υπακούει. Και είναι πραγματικά πολύ εύ­ κολο να προκαλέσει κανείς μίσος και έχθρα: λίγη προπαγάνδα περί φρικαλεοτήτων και έπειτα έρ­ χονται οι αληθινές φρικαλεότητες. Και όταν αυτό συμβαίνει, καμιά κυβέρνηση και κανένα κράτος δεν μπορεί να κάνει πίσω... η κατάσταση έχει ξεφύγει από τον έλεγχό τους. Σσς έχει επηρεάσει καθόλου ο William Golding και οι Θεωρίες του π ερί σκοτεινής πλευράς της ανθρώπινης φύσης; Πρώτα απ’ όλα, εμένα με ενδιαφέρουν οι συνέ­ πειες που έχουν μεγάλα ιστορικά γεγονότα πάνω σε μεμονωμένες ανθρώπινες ζωές και, δυ­ στυχώς, υπάρχει αρκετή δόση από τη «σκοτεινή πλευρά» της ανθρώπινης φύσης σε αυτές τις κα­ ταστάσεις... Όσον αφορά τον Golding, είναι με­ γάλος συγγραφέας. Πάρτε όμως για παράδειγμα τον «Άρχοντα των Μυγών»: γράφει για μια ομάδα μικρών αγοριών από συγκεκριμένη κοινωνική τά­ ξη, είναι όλα παιδιά ιδιωτικού σχολείου, που βρί-

ΝΕΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ BOOKER ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ Πριν από την επόμενη απονομή του λογοτεχνικού βραβείου Booker, του σημαντικότερου βραβείου στη Μεγάλη Βρε­ τανία, μια αλλαγή στους κανονισμούς έχει προκαλέσει αντιδράσεις που προέρχονται κυρίως από τους εκδότες. Συγκεκριμένα, ενώ πέρυσι οι κριτές είχαν να αποφασίσουν από 141 τίτλους βιβλίων, οι οργανωτές του διαγωνισμού α­ ποφάσισαν ότι ο αριθμός αυτός είναι υπερβολικός και κατέληξαν στην εξής τροποποίηση: συμφώνησαν να μειώσουν τον αριθμό των βιβλίων, με τον οποίο οι εκδοτικοί οίκοι παίρνουν μέρος στο διαγωνισμό, από τρία σε δύο, συν ένα βι­ βλίο που είχε παλαιότερα φτάσει στην τελική λίστα των πέντε τίτλων, συν ένα ακόμα βιβλίο που να προέρχεται από παλαιότερο νικητή του βραβείου. Σημανπκή μερίδα Βρετανών εκδοτών αντέδρασε στην απόφαση αυτή εκφράζοντας την άποψη ότι η μείωση του αριθ­ μού των τίτλων βιβλίων, που λαμβάνουν μέρος στον διαγωνισμό, θα οδηγήσει σε μια λίστα τίτλων ασφαλείας, δίχως εκ­ πλήξεις. Σύμφωνα με τους νέους κανονισμούς, οι πιθανότητες να ανακαλυφθεί ένας νέος συγγραφέας ή, απλώς, κά­ ποιο βιβλίο που να μπορεί να «ταράξει τα νερά», θα μειωθεί αισθητά. Μάλιστα ειπώθηκε ότι η κίνηση αυτή έγινε για να αποφευχθούν στο μέλλον προβλήματα όπως εκείνα που δημιουργήθηκαν το 1994, όταν το βραβείο δόθηκε στον Σκώτο συγγραφέα James Kelman από τη Γλασκώβη για το βιβλίο του «How Late it Was, How Late», μια απόφαση που δίχα­ σε αισθητά την κριτική επιτροπή, αλλά και που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις κυρίως λόγω της σκληρής και τολμη­ ρής γλώσσας του συγγραφέα. Από την άλλη πλευρά, κάποιοι εκδότες επιδοκίμασαν την αλλαγή αυτή στους κανονισμούς ισχυριζόμενοι ότι, σύμφω­ να με το προηγούμενο καθεστώς, οι κριτές ήταν αναγκασμένοι να διαβάζουν εκατοντάδες βιβλία κάθε βδομάδα, κάτι που δεν μπορεί παρά να έχει επιπτώσεις πάνω στον τρόπο ανάγνωσης και, βέβαια, ατην τελική τους απόφαση. Θυμίζουμε όπ νικήτρια του βραβείου για το 1995 ήταν η Αγγλίδα συγγραφέας Pat Barker για το τρίτο μέρος της «Τριλογίας του Α' Παγκοσμίου Πολέμου», το μυθιστόρημα «The Ghost Road» (σχετικό ρεπορτάζ στο «διαβάζω» Ιανουάριου, τεύχος 359). Τέλος, να πούμε ότι το χρηματικό έπαθλο που συνοδεύει το βραβείο είναι είκοσι χιλιάδες λίρες, περίπου εφτάμισι εκα­ τομμύρια δραχμές.

Συνέντευξη

σκονται απομονωμένα σε έναν έρημο τόπο... πάει πολύ να λες ότι καταγράφεις αλήθειες σχετικά με την ανθρώπινη φύση. Πρόσθεσε μερικά κορι­ τσάκια ή άλλα παιδιά από διαφορετικές κοινωνι­ κές τάξεις και το αποτέλεσμα αλλάζει... Νομίζετε; Α, ναι. Πρέπει να αλλάζει... Το χιούμορ είναι ένα άλλο στοιχείο που χαρα­ κτηρίζει το έργο σσς. Είναι μήπως το αντίδοτο που χρειάζεται για να καταπολεμήσει κανείς τη μ ιζέρια ή και τη φρίκη ακόμα; Μήπως είναι το α­ ντίδοτο κατά του βρετανικού συντηρητικού πνεύματος; Έχει ενδιαφέρον που στο πρώτο αλλά, κυρίως, στο τρίτο μέρ ος της Τριλογίας, εμφανίζεται για λίγο και ο Lewis Carroll... Είναι απλώς ο τρόπος με τον οποίο πολλοί άν­ θρωποι αντιδρούν σε άσχημες καταστάσεις... ό­ πως οι πόρνες στο Blow Your House Down, ο διά­ λογος των οποίων χαρακτηρίζεται από μαύρο χι­ ούμορ, παρόμοιο με κείνο των στρατιωτών στα χαρακώματα. Είναι σκληρό χιούμορ, μακάβριο. Αλλά κάνει τη ζωή πιο υποφερτή και την ατμό­ σφαιρα γύρω τους πιο ελαφριά. Είναι παράδοξο. Το βρετανικό χιούμορ χαρακτηρίζεται κυρίως α­ πό την ειρωνεία αλλά δεν νομίζω ότι είμαι ειρωνι­ κή συγγραφέας. Όσο για το αν είναι το αντίδοτο που έχουμε εφεύρει εμείς οι ίδιοι οι Βρετανοί για να ισορροπήσουμε το συντηρητισμό που κου­ βαλάμε, είναι αλήθεια. Πρόσφατα, διάβασα ξανά τα δύο βιβλία του Carroll με την Αλίκη... είναι σκληρά βιβλία, ανατρεπτικά. Και τα παιδιά είναι σκληρά αλλά... είναι διαφορετικό... Ο συγγραφέας Channing Pollock έχει γράψει ό­ τι: «ο κριτικός είναι ένα πλάσμα ανάπηρο, χωρίς πόδια, που διδάσκει στους άλλους πώς να τρ έ­ χουν». Νομίζετε πως ο ρόλος της κριτικής στο χώρο της λογοτεχνίας είναι Θετικός; Μερικές φορές. Ο καθένας έχει το δικαίωμα να μην του αρέσουν τα βιβλία που γράφεις. Όταν έ­ χουμε όμως κριτικές για το «βιβλίο ενός πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα», είναι κάτι σαν Γο­ λιάθ εναντίον Δαυίδ. Εμένα μου έχουν συμπεριφερθεί καλά οι κριτικοί, όχι όμως από την αρχή της συγγραφικής μου πορείας. Τα πρώτα μου βι­ βλία περιέχουν πράγματα που σε κάποιους δεν α­ ρέσουν, για λόγους όμως που δεν έχουν καμιά

σχέση με το γράψιμο... Θυμάμαι επίσης εκείνο το κακόμοιρο κορίτσι, την Kate Atkinson4, όταν πρωτοέβγαλε βιβλίο: την κατέσφαξαν, για το μανικιούρ της είπαν, για το ότι δεν είχε λούσει τα μαλλιά της κ,λπ. Εγώ την έβγαλα καθαρή... (γέ­ λια).

To «The Ghost Road» κέρδισε το Ν οέμβριο του 1995 το βραβείο Booker, το πιο σημαντικό λο­ γοτεχνικό βραβείο στη Μεγάλη Βρετανία. Πόσο άλλαξε η ζωή σας μ ετά από αυτό το γεγονός; Απλώς, τώρα είμαι περισσότερο απασχολημένη. Προσπαθώ να μην το αφήσω να μου αλλάξει τη ζωή. Αυτό τον καιρό γράφω το καινούριο μου βι­ βλίο που είναι ήδη αρκετός κόπος, αλλά είμαι α­ ποφασισμένη να το τελειώσω. Πάντως, δεν νομί­ ζω ότι το Booker είναι τόσο σημαντικό βραβείο ώ­ στε να σε «τελειώσει» ως συγγραφέα. Λένε πως το Nobel έχει τέτοιες, ας πούμε, «ικανότητες»... Το καλό με το Booker είναι ότι άμα το κερδίσεις μια φορά, αυτό ήταν, δεν πρόκειται να το ξανα­ κερδίσεις. Οπότε το ξεχνάς και προχωράς μπρο­ στά... Από κει και πέρα, είναι κάποιες προσκλήσεις για ομιλίες κ,λπ., στις οποίες δεν μπορώ να αρνηθώ, καθώς επίσης κάποια ταξίδια στο εξωτερικό που πρέπει να γίνουν. Σε λίγο καιρό θα ταξιδέψω στη Γαλλία, στα μέρη όπου έγιναν οι μεγάλες μάχες κατά τη διάρκεια του Α1 Παγκοσμίου Πολέμου, για μια ταινία που ετοιμάζει το BBC πάνω στην Τριλογία του Α1Παγκοσμίου Πολέμου και που θα μεταδοθεί από την τηλεόραση στα μέσα Μαΐου. Πρόσφατα κάναμε γυρίσματα στο Κραίηγκλοχαρτ, το ψυχιατρείο όπου στέλνουν τον Σασούν στο Ζωντανοί Ξανά. Έχει αλλάξει πολύ. Δεν είναι πια εκείνο το καταθλιπτικό κτίριο που ήταν κάπο­ τε. Σήμερα είναι κτίριο του Πανεπιστημίου Νάπιερτου Εδιμβούργου. ©σ μπορούσατε να μου πείτε μερικά πράγματα για τη σχέση συγγραφέα και ατζέντη; Στην Ελλά­ δα, βλέπετε, δεν έχουμε α τζέντηδες... ακόμα. Ουσιαστικά, ο ρόλος του ατζέντη είναι να δια­ πραγματεύεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα συμφέροντα του συγγραφέα, να τον συμ­ βουλεύει και να τον προστατεύει από κακοτοπιές. Συνήθως, ο ατζέντης είναι ο καλύτερος φίλος του συγγραφέα. Η βιομηχανία του βιβλίου είναι έ­ νας χώρος εξαιρετικά ασταθής- τα πάντα είναι

Αναφέρεται στη Σκωτσέζα συγγραφέα που τον περασμένο Γενάρη κέρδισε το πολύ σημαντικό βραβείο “Whitebread” με το πρώτο της μυθιστόρημα, Behind the Scenes at the Museum (Σ.σ.)

Σννέντενξη

ρευστά. Είναι απίθανο να μείνεις με τον ίδιο εκδό­ τη για πολύ καιρό. Εγώ στάθηκα τυχερή γιατί παρέμεινα με τον ίδιο εκδότη κατά τη διάρκεια ολό­ κληρης της Τριλογίας. Στις μεγάλες εκδοτικές ε ­ πιχειρήσεις, στην Αγγλία, άνθρωποι προσλαμβά­ νονται την ώρα του πρωινού και κατά το απογευματάκι δέχονται την εντολή να καθαρίσουν το γραφείο τους και να φύγουν. Ο ατζέντης είναι το μόνο σταθερό στοιχείο στη ζωή ενός συγγρα­ φέα. Κι όσο περνάει ο καιρός ο ρόλος των ατζέ­ ντηδων γίνεται ακόμα πιο πρωταγωνιστικός. Συχνά, συμβαίνει το εξής: ο ατζέντης «μεταφέ­ ρει» το συγγραφέα από εκδοτικό οίκο σε εκδοτι­ κό οίκο για να αυξήσει το «κασέ» του/της. Υπάρ­ χουν και συγγραφείς που αλλάζουν ατζέντηδες, κάτι εξαιρετικά επικίνδυνο γιατί ως συγγραφέας δεν έχεις μια συνέχεια, μια σταθερότητα στον τρόπο που χειρίζεσαι τα συμφέροντά σου. Π ρ οτιμ ά τε να ζείτε σ το Ντά ρα μ από το Λονδίνο... Ναί, προτιμώ τους χαμηλούς τόνους και μία κα­ λύτερη ζωή. Η λογοτεχνική πιάτσα του Λονδίνου είναι ένας μικρόκοσμος που μπορεί να σε ρουφήξει. Όλοι νομίζουν ότι αυτός ο κόσμος είναι το ε ­ πίκεντρο και ότι όλοι θα πρέπει να ασχολούνται μαζί τους. Τα βιβλία μας όμως πρέπει να αφο­ ρούν εκείνους που βρίσκονται έξω απ’ αυτό το κλίμα και τον κόσμο των εκδόσεων. Ποια η σχέση σ ας μ ε την ελληνική λογοτεχνία; Φοβάμαι ότι περιορίζεται στους Κλασικούς και τον Καβάφη. Όταν όμως εσείς διαβάζετε τους αρχαίους κλασικούς, αισθάνεστε πως υπάρχει μια συνέχεια ανάμεσα σ’ εκείνη την Ελλάδα και την τωρινή; Ναι, αυτή η αίσθηση υπάρχει, όχι μόνο ότα ν δια­ β άζουμε Αρχαία Ελληνική λογοτεχνία αλλά και ό­ ταν διαβάζουμε Νεοελληνική Ποίηση. Υπάρχει μια συνέχεια. Αλλά στην Ελλάδα έχουμε την τά ­ ση να δίνουμε έμφ αση σ ε αυτό το πράγμα για λόγους που δεν έχουν να κάνουν μ ε τη λογοτε­ χνία και την τέχνη γενικότερα. Αυτό μ ας ζημιώ ­ νει. Νομίζουμε ότι λύνει όλα μας τα προβλήμα­ τα. Εγώ όμως θεωρώ ό τι μ ας π ροσ θέτει ένα β α­ ρύ αίσθημα ευθύνης■ όπως είχε γράψει και ο πρόσφατα χαμένος Ο δυσσέας Ελύτης, «Δεν ε ί­ ναι μικρό πράγμα να έχεις του ς αιώνες μ ε το μ έ ­ ρος σου»... και για να κλείσουμε: μελλοντικά σχέδια; μελλοντικά βιβλία; Το βιβλίο που δουλεύω τώρα είναι για μια οικογέ­

νεια που ζει σε στοιχειωμένο σπίτι. Έχει κάτι από εκείνη την έκρηξη πραγμάτων που δεν είναι πραγματικά, αλλά που εισβάλλουν στην πραγμα­ τικότητα και γίνονται πραγματικά. Έχει να κάνει ακόμα με τη μνήμη και το τι συμβαίνει, όταν η κοι­ νωνία ή τα άτομα προσπαθούν να ξεχάσουν, να καταπιέσουν τις μνήμες τους... και τον τρόπο με τον οποίο οι μνήμες αυτές επιστρέφουν από μό­ νες τους... Σας αρέσουν οι ισ τορ ίες φαντασμάτων; Πάρα πολύ. Με τρομάζουν. Παρά το ότι είμαι αρ­ κετά λογική για να μην πιστεύω σε αυτά, με επη­ ρεάζουν. Α ρ κεί να π ιστεύει κανείς σ το μυστήριο, σ την αί­ σθηση μυστηρίου που υπάρχει γύρω μ ας και μ έσ α μας. Το αν πιστεύει κανείς σ τα ίδια τα φ α­ ντάσματα είναι αδιάφορο... Ναι, συμφωνώ... πάνω απ’ όλα, το μυστήριο της ζωής είναι που μετράει... Και αυτό το βιβλίο διαδραματίζεται στη β ορειο­ ανατολική Αγγλία; Ναι. Όπως και τα προηγούμενα βιβλία μου που δεν είναι απλώς για κάποιον μανιακό «δράκο» ή για τον πόλεμο, έτσι και αυτό δεν είναι απλώς μία ιστορία φαντασμάτων. Είναι και πάλι ένα βιβλίο που εξερευνά τις ταξικές διαφορές στην αγγλική κοινωνία, τις σχέσεις των ανθρώπων εργατικής τάξης και το παράλογο της ζωής τους... μιας ζω­ ής όπου η εργασία και ο ρόλος των αντρών έχουν εξαφανιστεί... Τι εννοείτε μ ε αυτό; Σ’ αυτές τις περιοχές, οι γυναίκες κρατούν τα παι­ διά, και τις περισσότερες φορές τα μεγαλώνουν χωρίς άντρες, βρίσκουν δουλειές μερικής απα­ σχόλησης, φρικτές δουλειές με πολύ χαμηλό μι­ σθό, αλλά είναι εκεί, παλεύουν. Αντίθετα, οι κα­ νονικές δουλειές για τους άντρες δεν υπάρχουν πια. Οι άντρες δεν έχουν πια το ρόλο που είχαν, αν και αδυνατούν να το αποδεχθούν αυτό. Ο ρό­ λος αυτός, βέβαια, περιοριζόταν στο να παντρεύ­ ονται, να κάνουν παιδιά, να βρίσκουν μια δουλειά, να πηγαίνουν μέχρι την τοπική παμπ, στο ποδό­ σφαιρο, και από κει και πέρα τίποτα. Σήμερα που δεν υπάρχουν δουλειές, η σημασία του ρόλου του άντρα σ’ αυτές τις περιοχές έχει καταρρεύσει και απλώς αρκείται στο να ζει μια παρατεταμένη εφηβεία...

□

Συνέντευξη

Εκδόσεις «Κορφή» Μανρομιχάλη 36 & Διδότου · Τ.Κ. 106 80 Αθήνα-Τηλ.: 33 00 202 Τ-ηλ. / FAX: 3611 387

ΤΟ ΦΟ*

τον ΛΛΑΡΆΟΟΛΆ

ANTON ΤΣΕΧΩΦ Ο ΘΑΛΑΜΟΣ No 6

Ο ΘΕΙΟΣ ΒΑΝΙΑ

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΑΔΕΛΦΕΣ

Ο ΒΥΣΣΙΝΟΚΗΠΟΣ

Η ο ρ γά ν ω σ η τ ου ιστο ρ ικ ο ύ α φ η γή μ α τ ο ς του Π ά ν ο υ Σ τα θ ά τ ο υ , μια τ ο ιχ ο γ ρ α φ ία επ ο χ ή ς , σ υ ν δ υ α σ μ έ νη με τη μ υ θ ο π ο ιία , σ τη ρ ίζετ α ι σ το τρ ίτπ υχο: λαϊκή παράδοση

- ολυμπιακή ιδέα - ολυμπιακοί αγώνες. Ο Π ύ ρ ρ ο ς κ α ι ο Δ ή μ α ς - έ μ μ ε σ η π λη ν σ α φ ή ς π α ρ α π ο μ π ή σ το σ ύ γ χ ρ ο ν ο ο λυ μ π ιο νίκ η μ α ς - π ρ ω τ α γω νισ το ύ ν σ ε μια σ ε ιρ ά κ α θ η μ ερ ιν ώ ν π ερ ιπ ε τ ειώ ν , π ο υ η κ ά θ ε μία με τ ο ν τ ρ ό π ο τ η ς ο δ η γ ε ί σ το σ υ μ π έ ρ α σ μ α

«όλα για την πατρίδα», ώ σ π ο υ φ θ ά ν ο υ μ ε σ το σ ω τ ή ρ ιο ν έτ ο ς 189 6 .

Με την απλότητα των λέξεων και την ατμο­ σφαιρική υπόσταση των έργων του Τσέχωφ ο αναγνώστης παρασυρεται και σκηνοθετεί μό­ νος με ρεαλισμό έναν κόσμο γεμάτο συναισθή­ ματα, ηθικά διδάγματα, πρόσωπα και χαρακτή­ ρες που καθρεπτίζουν μία εποχή που πέρασε -μα πάντα θα υπάρχει μέσα μας- και συμμετέ­ χει στα δρώμενα νιώθοντας έτσι την πνευματι­ κή απόλαυση που του προσφέρει η δημιουργική πνοή του συγγραφέα. Όπως γράφει και ο Γκόρκι σε μία επιστολή του προς τον Τσέχωφ « κ α ν έ ν α ς δ ε ν μ π ο ρ ε ί ν α γ ρ ά ψ ει τόσ ο α π λ ά γ ια τό σ ο α π λ ά π ρ ά γμ α τ α ό π ω ς ε σ είς, μ ε τ ά α π ό έ ν α εν τ ε λ ώ ς α σ ή μ α ν τ ο δ ιή γ η μ α δ ικ ό σ α ς, ό λ α τ α ά λ λ α φ α ίν ο ν τ α ι ω μ ά κ α ι β ά ν α υ σ α γ ρ α μ μ έν α ό χι α π ό μ ια π έν α α λ λά α π ό έ ν α ξ ύλο».

Κ ΕΝ ΤΡΙΚ Η ΔΙΑ Θ Ε Σ Η : Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΟ G U TEN BER G __________________Σ ό λω ν ο ς 103 · Τηλ. / F A X: 38 00 127 _________

ΒΙ ΒΛΙ Ο! 1 ΩΛ EI 0

if p|I 1

Σ το π ολυώ ροφ ο β ιβ λ ιο π ω λ ε ίο μ α ς θ α β ρ ε ίτ ε τη ν π λη ρ έσ τερ η σ υ λ λ ο γ ή β ιβ λ ίω ν ό λ ω ν τω ν ε κ δ ο τικ ώ ν ο ίκ ω ν τ η ς Ε λ λ ά δ α ς

γ ια ό λ ε ς τ ις β α θ μ ίδ ε ς τ η ς ε κ π α ίδ ε υ σ η ς

κ α ι π ο λ λ ά ά λ λ α !!!

2

^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ β Ι · Η Ι ^ ^ · · οςόροφος

Λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί ^

τ μ ή μ α χ α ρ τ ικ ώ ν κ α ι ε ιδ ώ ν γ ρ α φ ε ίο υ .

σ ε ε ιδ ικ ε ς τ ιμ έ ς !!! Τμήμα

χ

ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΟΥ Φ ρ ο ν τ ισ τ η ρ ια κ ο ύ β ιβ λ ίο υ

ΚΑΙ ΑΚ Ο Μ Η σας π αρα γγέλνουμε ο π ο ιο δ ή π ο τ ε β ιβ λ ίο α π ό το ε ξω τε ρ ικ ό

G U T E N B E R G I Σ Ο Λ Ω Ν Ο Σ 103 » ΤΗΛ. / FAX: 3 8 0 0 127 |

Κυκλοφορούν Νέοι τίτλοι στη σειρά ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Δ ιεύθυνσ η σ ειράς

Χρηστός Μττοολώτης

• • •

ΑΝΝΑ SEWELL Η Μ α ύ ρ η Κ α λ λ ο ν ή DAPHNE DU MAURIER Η τ α β έ ρ ν α τ η ς ALEXANDRE DUMAS Η μ α ύ ρ η τ ο υ λ ί π α

• JU LES VER N E •

Τ ζ α μ ά ικ α

Μ ιχ α ή λ Σ τ ρ ο γ κ ό φ

ROBERT LOUIS STEVENSON

Το νησί τω ν θησαυρώ ν

Πλήρεις εκδόσεις αριστουργηματικών έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας σε νέες έγκυρες μεταφράσεις. Ένα πανόραμα γνωστών και άφθαρτων έργων που παραμένουν διαχρονικά και επίκαιρα.

ΠΑΠΑΑΟΠΟΥΑΟΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΟΥ 9,1 4 4 52 ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΑΤΤΙΚΗΣ, ΤΗΛ. 2846074, 2816134, FAX: 2817127

Ηρακλής Παπαλέξης

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Ο κύ κ λο ς του α νάρ μ ο στο υ Τολμηρό στη θεμα­ ΚΑΤΕΡΙΝΑΖΑΡΟΚΩΣΤΑ τική του, αθώο Το καθαρό χάδι στον τρόπο αφήγη­ Νουβέλα σης, «Το καθαρό Αθήνα, Καστανιάτης, 1996 Σελ. 176 χάδι» στηρίζεται σε μια πρωτότυπη ι­ στορία που αναφέρεται στο πρώιμο ερωτικό ξύπνημα της ενδεκάχρονης Άρτεμης. Μοιρα­ σμένη μεταξύ του Νικηφόρου, ενός όμορφου αγοριού που από τα βουνά της ιδιαίτερης πα­ τρίδας του βρέθη­ κε σαλπιγκτής στο στρατόπεδο της Νέας Κύζικου, και του ξαδέρφου της Πάρι, δύο φορές ορφανεμένου και θεωρούμενου τρελού α­ πό το χωριό, η Άρτεμη, όταν γευτεί το ε­ ρωτικό χάδι από τον πρώτο δεν θα δι­ στάσει να προσφέρει την εμπειρία της στον δεύτερο με ολέθρια αποτελέσμα­ τα. Τολμηρότης της αθωότητας που οι γύρω από τα νεαρά αυτά πρόσωπα δεν μπορούν να δεχτούν όπως ίσως και ο α­ ναγνώστης, αν η ίδια η αφήγηση, ακο­

ΜόλιζΚυκλοφόρησαν

λουθώντας σε μεγάλο μέρος μια εξωτε­ ρική εστίαση, δεν παρέθετε τις πράξεις χωρίς να τις αξιολογεί, πράγμα που επι­ τρέπει την ταυτόχρονη ταύτιση και απο­ στασιοποίηση του αναγνώστη απότατεκταινόμενα. Η αφαιρετική σκιαγράφηση χαρακτήρων εντείνει την αποδοχή του κοινωνικά ανάρμοστου, αυτού που ξε­ φεύγει από την παραδοσιακή αντίληψη για τον εφηβικό έρωτα. Δ. Τσατσούλης

Στοργή και θλίψη Ο Θοδωρής Καλλιφατίδης είναι ένας Έλληνας συγγραφέας της διασποράς, γνωστός και καταξιωμένος στη Σουηδία (αλλά και στη χώρα μας). Το «Τελευταίο Τριαντάφυλλο» είναι ένα αμιγώς αυτοβιογραφικό κείμενο, ύστατος φόρος τι­ μής του συγγραφέα στον πεθαμένο πα­ τέρα του. Στο αφήγημα συμμετέχει σχε­ δόν ισότιμα και ο πατέρας Καλλιφατίδης μ’ ένα χρονικό-μαρτυρία που ο ίδιος συνέταξε προκειμένου να διαφωτίσει το γιο για τις ρίζες και τις απώτατες κατα­ βολές του. Σε γενικές γραμμές ο συγγραφέας ελέγ­ χει τη συγκίνηση και τα συναισθήματά του, δεν παραΘΟΔΩΡΗΣ ΚΑΛΛΙΦΑΤΙΔΗΣ Τοτελευταίοτριαντάφυλλο σύρεται από τον Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1996 πόνο για την απώ­ Σελ. 132 λεια του αγαπημέ-

νου προσώπου. Ωστόσο, το «Τελευταίο Τριαντάφυλλο» είναι επίπεδο και στεγνό, του λείπει η πνοή και η ζωντάνια. Επιδιώ­ κοντας ο συγγραφέας την απλότητα, ξη­ ραίνει το λόγο του και τον απονευρώνει. Οφείλουμε, όμως, να του αναγνωρί­ σουμε εντιμότητα προθέσεων, κρυστάλ­ λινη ειλικρίνεια και άπειρη τρυφερότητα. Ν. Κώτσιου

Τ ο υ ξερ ιζω μ ο ύ Ο Σίμος Κερασίδης δίνει μυθιστορηματι­ κή μορφή σε μαρτυρίες Μικρασιατών που, αφενός, ξεριζώθηκαν από τον τόπο τους, αφετέρου χτυπήθηκαν αλύπητα α­ πό βάσκανη μοίρα. Ενός κακού μύρια έπονται και τα πρόσωπα της «Κοκάλινης οπτασίας» καλούνται ν’ αντιμετωπίσουν τις πιο άσχημες πλευρές της ζωής, δη­ λαδή το θάνατο, την αρρώστια, την ανέ­ χεια και κάθε παραλλαγή κακοδαιμο­ νίας. Το αφήγημα, φορτισμένο και συγκινησιογόνο, κυλάει αβίαστα. Είναι φορές ό­ μως που ο συγγραφέας παρεμβαίνει φα­ νερά, καθοδηγεί τον αναγνώστη και δια­ τυπώνει εμπαθείς κρίσεις καταργώ- — ντας έτσι τη δέσιμός κεραςιδης ουσα απόσταση αΗ κοκάλινη οπτασία , , , ,, Θεσοαλονίκη, Παρατηρητής, 1 πο το υλικό του. Η Σελ. 176 χρήση της ντοπιο­ λαλιάς χαρίζει ένα ξεχωριστό χρώμα, ενώ οι σποραδικές α­ τέλειες αντισταθμίζονται από ζωντάνια, νεύρο και ένταση. Ν. Κώτσιου

Η μνήμ η π έρ α α π ό το εγώ Η ιστορία της Μολφέση δεν είναι αυτο­ βιογραφία, με την κλασική έννοια του ό­ ρου, αλλά καταγραφή. Καταγραφή ανα­ μνήσεων της αφηγήτριας που φτάνουν πίσω στην αρχή της δικής της ζωής περι­ λαμβάνοντας τα αγαπημένα της πρόσω­ πα, στων οποίων τις αναμνήσεις μετά θα στηριχθεί για να επιστρέφει ακόμα πιο

πίσω στο χρόνο. Σκοπός της είναι η ανασύνθεση της ι­ στορίας της οικογένειάς της. Η μι­ κρή Λευκή, μέσα α­ AmnM oW πό τα βιώματα των ΓΥΑΛΙΝΑ ΣΥΝΟΡΑ' άλλων, θα «ζήσει» την Κύπρο, την Πό­ λη, την Κατοχή, το αντάρτικο και τον Εμφύλιο. Ο λόγος της ήπιος, ποιητικός, χωρίς ε­ ξάρσεις εστιάζει στην καταγραφή α­ ποχρώσεων, μυρω­ διών και αισθήσε­ ων, όλα δοσμένα μέσα από το αυστηρό, σοβαρό βλέμμα του παιδιούπαρατηρητή. Αν και κινείται μέσα σε χώρους και επο­ χές που έχουν ήδη «χαρτογραφηθεί» πολλές φορές, το βιβλίο αποτελεί μια ξε­ χωριστή κατάθεση λόγω της αμέτοχης, αποστασιοποιημένης ματιάς του παι­ διού. Κ. Ντινόπουλος ΛΕΥΚΗ ΜΟΛΦΕΣΗ Γυάλινα σύνορα Μτφρ.: Νίκος Θεστοκάς Αθήνα, Εξάντας, 1996 Σελ. 184

Η γοητεία τ η ς π α ρ α κ μ ή ς Το Κανάλ Ντ’ Αμούρ είναι ο δρόμος του έρωτα, ο δρόμος της αμαρτίας, αλλά και ο δρόμος των περιθωριακών ονείρων, ε­ κείνων που σέρνουν τα βήματά τους αρ­ γά μες στο σκοτάδι, στοιχειώνοντας πρωτόγονες συμβάσεις που απελευθε­ ρώνουν τους ξεχασμένους, τα αλάνια, τα ρετάλια της ζωής, μέσα απ’ τις απα­ γορευμένες σχέσεις. Η πολιτεία, άλλοτε με Ροβεσπιέρους του έρωτα, άλλοτε με τα παλικαράκια του Τμήματος Ηθών και σήμερα κυρίως μετά «πολίτικαλ κορέκτ» προσωπεία, που προηγούνται των εργο­ λάβων και των επενδυτών, αντί να ΘΩΜΑΣ μοροβινης συναλλάσσεται με ΚανάλΝτ’ Αμούρ α περιθώρια, στήΑθήνα, Άγρα, 1996 Σελ. 58 νει παγερά διασκε____________________ δαστήρια και δή-

θεν αθώα εκμαυλιστήρια, παριστάνοντας το λύκο που φοράει ποδίτσα κοκκινοσκουφίτσας. Αυτό έκανε και με τα Λα­ δάδικα στη Θεσσαλονίκη. Κι η εξιδανίκευση μιας λούμπεν ερωτικής κουλτού­ ρας είναι λάθος. Όμως χώρους σαν τα παλιά Λαδάδικα, κι άλλους μαχαλάδες, τους χρειαζόμαστε, γιατί οι ξεχασμένοι κι οι διαφορετικοί εκεί, σε τέτοιες σκέπες αυτοδιαχειρίζονται τα ερωτικά τους - και όχι μόνο. Η γλώσσα του συγγρα­ φέα μυρίζει λάγνο ερωτισμό κι αυθεντι­ κή αμαρτία. Κ. Καλημέρης

________ ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Δ ιαμαντάκια Ο Γκαίτε, εκτός α­ ΓΙΟΧΑΝ ΒΟΛΦΓΚΑΝΓΚ πό το καταπληκτι­ ΦΟΝ ΓΚΑΙΤΕ κό ποιητικό του έρ­ Υπάρχουν όρια Μτφρ.: Γιώργος Δεπάστας γο, έγραψε και μια Αθήνα, Ολκός, 1996 σειρά μυθιστορη­ Σελ. 140 μάτων, τα οποία αν κι έχουν αναγνωρι­ στεί ως θεμελιώδη για τη γερμανική λογοτεχνία, εντού­ τοις είναι μάλλον ά­ γνωστα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό. Ειδικότερα, «Τα χρόνια της περι­ πλάνησης του Βίλχελμ Μάιστερ», οι «Διάλογοι Γερμανών μεταναστών» και το «Μύθος και πραγματικότητα» έχουν περάσει σχεδόν απαρατήρητα. Όμως, ένα πλήθος διασκεδαστικές ιστορίες κάθε μορφής φάρσες, μύθοι, παραμύθια και νουβέλες - βρίσκονται ενσωματωμένες στο κυρίως σώμα των συγκεκριμένων έργων και απ’ αυτές επελέγησαν πέντε αντι­ προσωπευτικά δείγματα που αποτέλεσαν το περιεχόμενο του βιβλίου.

ΜόλιςΚνχλοφόρησαν

Μέσ’ από τ’ απολαυστικά αυτά κείμενα αναδύονται το χιούμορ και η φαντασία του σοφού της Βαϊμάρης, συνδυασμένα με στοιχεία πρωτοποριακά και προβλη­ ματισμούς που προκαλούν κατάπληξη. Ν. Κώτσιου

Η γελοιότητα τ η ς ύ π α ρ ξη ς Ο Τζέιμς Θέρμπερ (Οχάιο 1894-Νέα Υόρκη 1933) δεν εί­ ναι ο κλασικός καλαμπουρτζής. Δεν θέλει να σπάσει πλάκα με συνένοχο τον αναγνώστη. Θέ­ λει να τον ελευθερώσει. Με άκρα σοβαρότητα υφαίνει πάνω στον αφηγηματικό καμβά του ιστορίες, με ήρωες τις ανθρώπινες καταστάσεις. Ο Θέρμπερ δεν χασκογελά, όπως κάποιες κυρίες, οι οποίες πιστεύουν ότι η ζωή εί­ ναι ένα απέραντο σαλόνι. Αλλά τι; Γνωρί­ ζει πόσο εύκολα περνάμε από τη σοβα­ ρότητα στη γελοιότητα - τα πολύ σοβα­ ρά είναι γελοία - και αντίθετα. Τα διηγήματα αυτά είναι μια ανατομία της ανθρώπινης κωμωδίας-τραγωδίας, είναι, εάν προτιμάτε, η κίνηση προς την ανεύρεση ενός θιάσου διονυσιακού. Κι υπήρχε πιο εν θερμώ λογικός θεός απ’ αυτόν; Β. Καλαμαράς

ΤΖΕΪΜΣ ΘΕΡΜΠΕΡ Η ζωή μου και οι δύσκολοι καιροί Μτφρ.: Κ. Κοντολεων Αθήνα, Δελφίνι, 1995 Σελ. 1C

Ο ν ειρ ικ ή α φ ή γη σ η Πρόσωπα και πράγματα μορφοποιούνται μέσα από τα μάτια - που είναι από μόνα τους μυθοπλαστικά - τριών παι­ διών που διασπούν την «καθαρότητα» των ιστορικών συμβάντων, σχετικών με τον ισπανικό εμφύλιο, κι αφήνουν να μπει ζωή στις ατέλειωτες ιστορίες, η με­ γαλύτερη των οποί­ ΧΟΥΑΝ ΜΑΡΣΕ ων είναι αυτή της Η Μαγείατης Σαγκάης Σαγκάης. Ο Χουάν Μυθιστόρημα Μαρσέ μπερδεύει Μτφρ.: Έφη Γιαννοπούλου Αθήνα, Σέλας, 1996 αποτελεσματικά το Σκλ ?19

φανταστικό με το πραγματικό και αναδεικνύει το πρώτο σε μεγαλύτερη αξία μυθιστορηματική. Θα ’λεγε κανείς ότι η μυρωδιά του συμβάντος έχει μεγαλύτε­ ρη αξία απ’ το συμβάν. Η πρώτη φράση του βιβλίου χαρακτηρίζει τα πάντα: «τα όνειρα της νιότης διαφθείρονται στα χεί­ λη των ενηλίκων». Έτσι, ο μικρός αφηγη­ τής κι οι δυο φίλοι του, οι αδελφοί Τσακόν, βλέπουν ανθρώπους-φαντάσματα να κυκλοφορούν στη μικρή πλατεία και αξιοποιούν με το παιδικό μυαλό τις ιστο­ ρίες, μετακινώντας τες από τον καθημε­ ρινό απολογισμό. Ο Χουάν Μαρσέ, μελαγχολικός και μελιστάλαχτος, μεγάλος εικονοπλάστης, επιστρέφει στη λογοτε­ χνία ό,τι της είχε πάρει ο κινηματογρά­ φος. Πιστολάδες, πρώην ναζί, ωραίες γυναίκες, επικίνδυνες αποστολές, ά­ ντρες που πατούν μουσκεμένα πριονίδια και κουκούτσια ελιάς, ζουν νοσταλγικά ένα μέλλον που κάποτε βρισκόταν στη θέση του. Κ. Καλημέρης

Η α π ό λα υ σ η τ η ς α ν ά γ ν ω σ η ς Ο συγγραφέας αφηγείται «σαν ένα μυθιστόρημα» τον τρόπο που σιγά σιγά αποκοβόμαστε από το διάβασμα. Ξεκι­ νώντας από τον τρόπο που το σχολείο ε­ πιβάλλει την ανάγνωση στον μαθητή, καταφέρεται κατά της δογματικής αντιμε­ τώπισης της ανάγνωσης και υπενθυμίζει τη χρησιμότητα της αφήγησης από το γονιό και το δάσκαλο. Θεωρεί ότι ο κύ­ ριος λόγος που συχνά τα παιδιά και οι έ­ φηβοι - αλλά κι οι ενήλικες - δεν διαβά­ ζουν είναι η αντικατάσταση της από­ λαυσης της ανάγνωσης από την ιδέα του μόχθου που θα επιφέρει τη μάθηση και την επιτυχία. Ταυτόχρονα καταρρίπτει απολαυστικά τον προεξέχοντα μύθο της εποχής μας, ότι δεν υπάρχει χρόνος για διάβασμα, και απο- ______________________ ενοχοποιεί τον αναΝΤΑΝΙΕΛπενακ γνώστη υπενθυμίΣαν ένα μυθιστόρημα Covrac του δίκαίΜτφρ.:ΡέναΧάιχουτ ςυντιις ιυ υ τα iu uikui Αθήναι Καστανιώτης, 1996 ωματα του όπως το Σελ. 156

δικαίωμα να διαβάζει οτιδήποτε, να δια­ βάζει οπουδήποτε, να πηδάει σελίδες κ,λπ. Γραμμένο με απλό και άμεσο τρό­ πο το βιβλίο του Πενάκ απευθύνεται σε αναγνώστες και γονιούς, θίγει ένα από τα πολυσυζητημένα θέματα της εποχής και διαβάζεται εξαιρετικά ευχάριστα. Λ. Εξαρχοπούλου

Μ υστήριο και π α ρ ά δ ο σ η Μέσα σε μια γκροτέσκα, παράδοξη ατμόσφαιρα ε­ κτυλίσσονται τα δε­ καπέντε διηγήματα της συλλογής. Πα­ ράξενοι, μυστηριώ­ δεις χαρακτήρες μ’ εβραϊκές καταβο­ λές προσπαθούν να νοηματοδοτήσουν τον κόσμο κι εμπλέκονται σε πα­ ράταιρες, εξω­ πραγματικές περι­ πέτειες. Ένας μι­ κρέμπορος με την έμμονη ιδέα να επισκεφθεί τους Αγί­ ους Τόπους, μια ε­ ρωτευμένη θεατρίνα, αποκρυφιστές, κριτικοί των Γραφών και δαιμονικά κάθε είδους, μαζί με μια πλειάδα από ξωτικά και τελώνια, στριμώχνονται στα εξωτικά διηγήματα του Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ. Σκοπός του συγγραφέα είναι να εξερευνήσει τα άδυτα της παράδοσης και να διασώσει με τον τρόπο του τα χαρα­ κτηριστικά γνωρίσματα της εβραϊκότητας. ΓΤ αυτό και η γραφή του αποπνέει μια ιδιαίτερη γοητεία, που προκύπτει α­ πό τη σύνθεση και το συγκερασμό πολ­ λών αντιφατικών στοιχείων. Η ελληνική έκδοση συνοδεύεται από κα­ τατοπιστικό γλωσσάρι, που ερμηνεύει πτυχές του πολιτισμού και της γλώσσας των Εβραίων. Ν. Κώτσιου

ΙΣΑΑΚ ΜΠΑΣΕΒΙΣΣΙΝΓΚΕΡ Οτελευταίος δαίμονας και άλλα διηγήματα Μτφρ.: Γιώργος Τσακνιάς Μαργαρίτα Ζαχαριάδου Αθήνα, Νεφέλη, 1995 Σελ. 326

ΜόΙΐζΚνήοφόρησαν

ΠΟΙΗΣΗ Σ ο υ ρ εα λισ τικά χ α μ ό γ ελ α Πάρεργο του Γιάννη Τσαρούχη στά­ ΓΙΑΝΝΗΣΤΣΑΡΟΫΧΗΣ Ποιήματα 1934-1937 θηκε η σύνθεση μι­ Αθήνα, Άγρα, 1996 κρών πεζών και στι­ Σελ.136 χουργημάτων με υ π ε ρ ρ ε α λ ισ τ ικ ό χαρακτήρα. Τα κεί­ μενα αυτά γράφτη­ καν στην Αθήνα και το Παρίσι, όταν ο ζωγράφος αναζη­ τούσε κι εξε­ ρευνούσε την έκτα­ ση και τις δυνατό­ τητες της μοντέρ­ νας τέχνης, πειραματιζόμενος. Οι παράταιρες αυτές δημιουργίες, διαποτισμένες από χιούμορ και δροσιά, παραπέμπουν σε μια φρέσκια οπτική του κόσμου και της ζωής, σ’ ένα όραμα ανατρεπτικό που συνδυάζει χάρη και τόλμη. Απόηχοι της παιδικής ηλικίας, θραύσμα­ τα μνήμης, πολύχρωμοι συνειρμοί που φτιάχνουν πολύχρωμα γαϊτανάκια. Ο δη­ μιουργός αφήνεται να παρασυρθεί από τα αλλεπάλληλα κύματα ευαισθησίας που τον κατακλύζουν και προσπαθεί να εμπνευσθεί από το κοσμικό παράλογο. Η έκδοση συνοδεύεται από τρεις υδα­ τογραφίες, δεκαεννέα σχέδια και τρεις παντομίμες-μπαλέτα. Ν.Κώτσιου

Α ν θ ρ ω π ο κεν τρ ικ ή π ο ίη ση Ένας απ’ τους γνωστότερους και αληθι­ νά ταλαντούχος νεότατος ποιητής, κα­ ταθέτει άλλη μια ποιητική αγωνία του, που περικλείεται απ’ το δραματικό ΘΑΝΑΣΗΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ τρίγωνο άνθρωΣτον ήλιο μοίρα πος-θάνατος-σιωΠοιήματα Αθήνα, Καστανιάτης, 1996 πή. Η άριστη τεχνι­ Σελ. 152 κή, καθώς επίσης

ΜόΙιςΚνχλοφόρηΰαν

και η απαράμιλλη τάση του για εξαγωγή εικόνων από καθημερινές εξάψεις, με χαμηλόφωνο όμως τρόπο επικοινωνίας, δίνουν στη συλλογή μιαν όψη ταπεινής και μετρημένης πάλης με το άγνωστο, που κυριαρχεί στη ζωή, αλλά και μετά απ’αυτήν. Ο άνθρωπος σαν υπαρξιακή αλλά και κοινωνική οντότητα, ο θάνατος που τον ακολουθεί σε κάθετου βήμα και, τέλος, η αβάσταχτη σιωπή, χαρακτηρί­ ζουν το σύντομο πέρασμά του, που μόνο οι ποιητές μπόρεσαν να ερμηνεύσουν. Με πλούσια λεκτική γκάμα ο ποιητής πα­ ρασέρνει σε τόπους, όπου η όλη θεμα­ τολογία παραλλάσσει την έμπνευση με τη ζοφερή γνώμη περί κενοταφίου.

X. Παπαγεωργίου

ΜΕΛΕΤΕΣ Π αρ αμ ύθι: τότε και τώ ρα Πριν ενάμιση χρόνο ένα Συνέδριο με θέ­ μα τη διαχρονική μελέτη του παραμυθιού διοργανώθηκε στο Π.Τ.Ν. του Παν/μίου της Θράκης με συμμετοχή 49 πανεπι­ στημιακών, ερευνη­ τών, συγγραφέων, ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΓΡ.ΑΥΔΙΚΟΣ εικονογράφων από (Επιμέλεια) Από το παραμύθι τον Ελλαδικό αλλά στα κόμικς και εκτός Ελλάδος Παράδοση καινεοτερικότητα χώρο. Οι σημαντι­ Εισαγωγή: Μ. Γ. Μερακλής Παιδαγωγικό Τμήμα κότατες και πλου­ Νηπιαγωγών Δημοκριτείου σιότατες σε αναλύ­ Πανεπισπιμίου Θράκης Αθήνα, Οδυσσέας, 1996 σεις και προβλημα­ Σελ 766 τισμούς ανακοινώ­ σεις τους συγκε­ ντρώθηκαν τώρα σε έναν πολυσέλιδο τόμο που καλύπτει τις ποικίλες πλευρές του αντικειμένου: Μύθος-Παραμύθι, Ερμηνευτικές προ­ σεγγίσεις, Όψεις του παραμυθιού, Πα­ ραμύθι και Λογοτεχνία, Παιδαγωγική σημασία-Εικονογράφηση παραμυθιού, Θέ­ ατρο σκιών, Παραμύθι και Κόμικς αποτε­ λούν τις επιμέρους ενότητες που ελάχι­ στα είναι αποκαλυπτικές των πολύμορ­ φων προσεγγίσεων που εμπεριέχουν. Μια συνύπαρξη ενδιαφερόντων λαογραφικών μελετών και των πλέον σύγχρο-

νων λογοτεχνικών θεωριών εξαντλούν σχεδόν το θέμα αποδεικνύοντας ταυτό­ χρονα το αμείωτο ενδιαφέρον των ε­ ρευνητών για το παραμύθι. Ένα βιβλίοεργαλείο για κάθε μετέπειτα έρευνα. Δ.Τσατσούλης

Δ ια ρ κ ή ς α ν α ζή τ η σ η Οι άπειρες αναπάντητες εικασίες που συνοδεύουν το θαυμάσιο αυτό έργο της κρητικής παράδοσης, καθώς επίσης και η μεγάλη του φήμη, που ξεπέρασε τα ελ­ ληνικά δεδομένα μεταφραζόμενο σε πολλές χώρες του κόσμου, καθιστά την παρούσα επιστημονική έκδοση πραγμα­ τικό χρυσάφι, όχι μόνο για τους ειδι­ κούς, αλλά και για κάθε ενδιαφερόμενο αναγνώστη. Πράγματι, για ένα τόσο ση­ μαντικό έργο αμφισβητείται η πατρότη­ τα (Βιτσέντζος Κορνάρος), το αν είναι θεατρικό δράμα ή δραματοποιημένη ποίηση, κι ακόμη ο ρόλος του τόσο στην εγχώρια όσο και στη δυτική κουλτούρα στα χρόνια του Με­ σαίωνα και της Ανα­ γέννησης. Όλα, WIM F. BAKKER λοιπόν, αυτά τα ARNOLD F. VAN GEMERT Ηθυσία του Αβραάμ στοιχεία σε διαρκή Κριτική έκδοση αναζήτηση από δύο Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1996 καθηγητές του Πα­ Σελ. 408 νεπιστημίου του Άμστερνταμ, απο­ τελούν την ύλη του εξαιρετικού αυτού βιβλίου, που αποτελεί έκδοση μοναδική και εμπεριστατωμένη.

X. Παπαγεωργίου

ΔΟΚΙΜΙΟ Τ ο τελευ τα ίο αντίο Είκοσι μία ιστορίες για τον αιώνα που φεύγει. Ο Δημοσθένης Κούρτοβικ, συνδυάζοντας το στοχασμό με την αφή­ γηση και το σχόλιο με την κριτική ευαι­ σθησία, φτιάχνει το πορτρέτο μιας ολό­ κληρης εποχής. Άλλοτε με οξύτητα και σκληρότητα άλλοτε με γλυκύτητα και

τρυφερότητα μελε­ τά είκοσι τέσσερις φωτογραφίες που αποτύπωσαν σπαρταριστές σκη­ νές και που σκια­ γράφησαν με τον τρόπο τους ύφος, ήθος και νοοτρο­ πία. Για το συγγραφέα, η κριτική παρατή­ ρηση, η έντεχνα διατυπωμένη, ανή­ κει επίσης στη λο­ γοτεχνία, στην πα­ λιά, την αρχέγονη λογοτεχνική μήτρα που αγκάλιαζε αξε­ χώριστα και εμπε­ ριείχε όλα τα είδη λόγου. Έτσι το «Τετέλεσται», πέρ’ από επικήδεια περιδιάβα­ ση στα τοπία της θαυμαστής μας εκατο­ νταετηρίδας, είναι και μια πρωτότυπη σπουδή, μια εμπνευσμένη απόπειρα συγκερασμού των πιο ετερόκλητων και ίσως αντιφατικών ειδών που καταλήγει σ’ ένα απρόοπτο χαρμάνι μιας νέας εκ­ φραστικότητας. Ο Δημοσθένης Κούρτοβικ στοχάζεται πάνω στην ιστορία, την προπαγάνδα, τον άνθρωπο, τον πόλεμο, τον έρωτα και το θάνατο, τον κόσμο ολόκληρο. Οι περιπλανήσεις του έχουν κάτι από τις νοσταλγικές ονειροπολήσεις των μονα­ δικών οδοιπόρων, μιαν αύρα μελαγχο­ λίας, μια πικρία που μένει και διαρκεί. Ν. Κώτσιου

Ο π ο ιη τή ς Γ. Σ α ρ α ν τ ά ρ η ς Επιχειρώντας να διεισδύσει, όσο το δυνατόν βαθύτερα, τόσο στη «θολή» ■π ροσω πικ ότητα --------------------------- του ποιητή Γιώρ­ γου Σαραντάρη, ό­ ΗΡΩ ΤΣΑΡΝΑ Ηεπανάστασητου Ρόδου ή σο και στο ευρισκό­ Γιώργος Σαραντάρης μενο για χρόνια ένας πρωτοπόρος ποιητής στο περιθώριο έρ­ στο περιθώριο της «γενιάς >υ’30» γο του, η συγγρα­ φέας Ηρώ Τσαρνά

αναλύει, με τη βοήθεια πολλών ανθρώ­ πων, την εξαίρετη ποιητική φλέβα που τον διακρίνει, και την ερμηνεύει μ’ όλα τα φιλολογικά κριτικά και φιλοσοφικά ο­ πλοστάσια που διαθέτει. Έτσι, το αποτέ­ λεσμα είναι μια σημαντική μελέτη, που ρίχνει φως σε πολλά σημεία που παρέμειναν για δεκαετίες σκοτεινά, πίσω από συντηρητισμό και αποσιώπηση, ενέργει­ ες που πάντα θ’ αφήνουν σαν αίσθηση τη διστακτικότητα μιας γενιάς - και όχι της λογοτεχνικής κριτικής - να αποδε­ χτεί οτιδήποτε έχει σχέση με μια νέα θε­ ώρηση της ζωής και της κοινωνίας. Μια δοκιμιακή δουλειά, που θα γίνει αντικεί­ μενο συζήτησης, τώρα μάλιστα που η ποίηση του Σαραντάρη αρχίζει να γίνε­ ται ευρύτερα αποδεκτή.

X. Παπαγεωργίου

Α κ ρ α ία φ α ιν ό μ εν α «Η αρχή του κακού δεν είναι ηθική, εί­ JEAN BAUDRILLARD ναι μια αρχή ανι­ Ηδιαφάνειατου κακού σορροπίας και ιλίγ­ Δοκίμιο πάνω στα ακραία γου, μια αρχή ποΜτφρ.: Ζήσης Σαρίκας λυπλοκότητας και Αθήνα, Εξάντας, 1996 Σελ. 192 παραξενιάς, μια αρχή σαγήνης, μια αρχή του ασυμφι­ λίωτου, του αντα­ γωνισμού και του απερίσταλτου. Δεν είναι μια αρχή θα­ νάτου, αντιθέτως, είναι μια ζωτική αρ­ χή αποσύνδεσης», γράφει ο Γάλλος φιλόσοφος Jean Baudrillard. Το βιβλίο αυτό βρί­ σκεται στην καρδιά της πραγματικότη­ τας, καθώς αναλύει τα σύγχρονα συστή­ ματα στην καταστροφική μορφή τους, στις αποτυχίες τους, αλλά και ως προς τον τρόπο με τον οποίο τα καταφέρνουν πάρα πολύ καλά και χάνονται μέσα στο παραλήρημα της ίδιας τους της λει­ τουργίας. Σ. Ντάλης

Μόλις Κυκλοφόρησαν

ΙΣΤΟΡΙΑ Ο μ α ύ ρ ο ς θάν α το ς σ την Ελλ ά δ α «Εικόνες» από τη ζωή των ανθρώπων στην ελληνική χερ­ σόνησο με κοινό παρονομαστή την πανώλη, από τον 14ο μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, δηλαδή κατά τη δεύτερη πανδημία της, παρουσιάζει σ’ αυτή τη συναρπαστική μελέτη του ο Κ. Κωστής. Ο συγγραφέας αποκωδικοποιεί έναν εντυπωσιακό αριθ­ μό χρονικών, ιατρικών πραγματειών, α­ πομνημονευμάτων και ιστορικών συγγραφών και καταλήγει στο συμπέρα­ σμα ότι: οι σημερινές επιστημονικές γνώσεις δεν δικαιολογούν τη συγκατα­ βατική αντιμετώπιση της αγωνίας των παλαιών ούτε το συναίσθημα ασφάλειας απέναντι στην ασθένεια. Βασική θέση του συγγραφέα είναι ότι δεν μπορούμε να κατανοήσουμε την πα­ νώλη ως κοινωνικό φαινόμενο παρά μό­ νο αν λάβουμε υπόψη μας τις κοσμοθε­ ωρίες και τις νοοτροπίες των ανθρώπων των περασμένων αιώνων, μέσα στις ο­ ποίες εντάσσονται τόσο οι απόψεις τους για τις ασθένειες όσο και για τα μέ­ σα πρόληψης και θεραπείας.

ΚΟΣΤΑΣ ΚΩΣ1ΉΣ Στον καιρότης πανώλης Εικόνες από τις κοινωνίες της ελληνικής χερσονήσου 14ος-19ος αιώνας Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, 1996 Σελ. 464

Σ. Ντάλης

Β α λκ α ν ικ ο ί κλυ δω νισμοί Ο συγγραφέας είναι δημοσιογράφος και συνεργάζεται ως ξένος ανταποκριτής με κορυφαία αμερικανικά και ευρωπαϊκά έ­ ντυπα. Έχει μελετήσει τις σχέσεις ανά­ μεσα στις βαλκανικές χώρες. Στο βιβλίο αυτό επιχειρεί μια αναδρομή στα γεγο­ νότα του πρόσφατου αλλά και του απώ­ τερου παρελθόντος. Με λόγο χυμώδη ΑΡΝΟΛΝΤΣΕΡΜΑΝ απευθύνει μια Στο κατώφλι του χάους κραυγή αγωνίας Ηνέα βαλκανική καταγράφοντας τη πραγματικότητα φρίκη του πολέμου Αθήνα, Ψυχογιός, 1996 Σελ. 252 και τον κυνισμό της

διπλωματίας στην περιοχή των Βαλκα­ νίων. Τέλος, κάνει και ουσιαστικές ανα­ φορές στο ρόλο των παγκόσμιων οργα­ νισμών και των μεγάλων δυνάμεων που επηρέασαν σε σημαντικό βαθμό τις μέ­ χρι σήμερα εξελίξεις. Σ. Ντάλης

______________ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ Ά ν θ ρ ω π ο ι και κτήνη Θα χρειάζονταν δεκάδες βιβλιοθήκες για να φιλοξενήσουν τα έργα που έχουν γραφτεί για την Εθνική Αντίσταση, τον εμφύλιο πόλεμο και τα μαρτύρια της ηττημένης πλευράς. Θα έλεγε κανείς ότι έ­ χει επέλθει κορεσμός. Κι όμως, εκδοτι­ κοί οίκοι συνεχίζουν να βγάζουν τέτοια βιβλία και πρέπει κατά συνέπεια να συμπεράνουμε ότι υπάρχουν αναγνώ­ στες που εξακολουθούν να ενδιαφέρονται γι’ αυτή την περίοδο. Οι συγγραφείς-ερανιστές του υπό εξέταση βιβλίου απευθύνθηκαν σε αγωνιστές της αντί­ στασης, που μετά τα Δεκεμβριανά βρέ­ θηκαν στις φυλακές και τις εξορίες, και τους ζήτησαν να καταθέσουν συνοπτικά τις εμπειρίες τους. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό. Μέσα από τις 586 σελίδες παρελαύνουν η πίστη, ο ηρωισμός και η εμμονή σε αρχές της καθημαγμένης αρι­ στερός, αλλά και ο σαδισμός, η υπο- --------------------------ΒΑΡΔΗΣ ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ κρισία και η δια­ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣΑΡΩΝΗΣ στροφή των νίκη Οι μισοίστα σίδερα τών-βασανιστών, ο Αθήνα, Φιλίστωρ, 1996 οποίοι, με το σύ Σελ.586 μπλεγμα του αν θρώπου που α πουσίαζε από το προσκλητήριο της επο­ χής ή που συνεργάστηκε ανοιχτά με τον κατακτητή, ξέσπασαν πάνω στα κορμιά και τις ψυχές των «μισών Ελλήνων». Τ. Παππάς

Τ ο α υ γό του φ ιδιού ε κ κο λ ά π τ ετ α ι..: Όταν, πριν λίγα χρόνια, πολλαπλασιάζονταν οι επιθέσεις νεοναζιστών στη Γερ-

μανία, μέσα στη γενική κλάψα και τον συναισθηματισμό, μου έκανε εντύπωση η άποψη του Ντανιέλ Κον Μπεντίτ ότι πρέπει να δούμε τις συνθήκες της κρί­ σης, η οποία γεννά τέτοια φαινόμενα. Άνεργα παιδιά, αποπροσανατολισμένα, ζώντας μια βίαιη απομυθοποίηση, έπε­ φταν με δύναμη στο αδιέξοδο του MAPI ΧΑΓΚΕΜΑΝ αυτονόητου. Η Μαρί Χάγκεμαν δεν Μτφρ.: ΚίραΣίνου Αθήνα, Πατάκης, 1995 υπάρχει. Είναι το Σελ.132 ψευδώνυμο πολύ γνωστής Γερμανίδας συγγραφέως, η οποία επειδή απειλήθηκε πολλές φορές, υπόγραψε έτσι. Το βιβλίομαρτυρία και έ­ ρευνα μαζί, που διαβάζεται εντε­ λώς μπρεχτικά «σα να συνέβη στ’ αλή­ θεια», αναφέρεται στη ζωή των σκίνχεντ και ενώ είναι αληθινό, όπως και τα τραγούδια που πε­ ριέχει, μοιάζει πολύ με τον «Τρόμο κι Αθλιότητα του Γ’ Ράιχ» του Μπρεχτ, κι ας είναι το δεύτερο θεατρικό. Παρουσιάζει την κτηνώδη πραγματικότητα, τους μη­ χανισμούς παραπλάνησης, την πολυστρωμία των αιτίων, μπροστά στα ο­ ποία στεκόμαστε εμβρόντητοι. Κ. Καλημέρης

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Οι αρχαίοι και ο μ α ρ ξισ μ ό ς Η αρχαιολατρία και η αρχαιογνωσία των ιδρυτών του επιστημονικού σοσιαλισμού μας είναι γνωστές. Τόσο ο Μαρξ όσο και ο Ένγκελς επηρεάστηκαν βαθύτατα από τα έργα των αρχαίων Ελλήνων φιλοσό­ φων, ιστορικών και πολιτικών, και συχνό-

ΜόΙΐζΜΙοφόρηοαν

τατα έκαναν ανα­ ΔΗΜΗΤΡΗΙΤΙΙΜΠΟΥΚΙΔΗΣ φορές στα συγΟι κλασικοίτου μαρξισμού γράμματά τους για την αρχαία Ελλάδα Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996 άλλοτε εξυμνώ­ Ιελ. 286 ντας τις αρετές της αρχαιοελληνικ ής σκέψης, άλλοτε συμπληρώ νοντας τα κενά και άλλοτε ανατρέποντας κά­ ποιες βεβαιότητες. Στην αρχαία ελλη­ νική γραμματεία εί­ χε εγκύψει και ο Β.Ι. Λένιν όχι βεβαί­ ως τόσο συστημα­ τικά όσο οι Μαρξ και Ένγκελς, λόγω της άμεσης έμπλοκής του στην πολιτική, αλλά είναι ενδει­ κτικό αυτό που αναφέρει ο Δ. Τσιμπουκίδης για τον ηγέτη της μπολσεβίκικης ε­ πανάστασης: «Ο εμφύλιος το 1920 ήταν στο αποκορύφωμά του. Ο Λένιν ζήτησε να πάρει για ένα βράδυ μονάχα - γιατί ο κανονισμός της βιβλιοθήκης δεν δάνειζε βιβλία για μελέτη κατ’ οίκον - δύο λεξικά της ελληνικής γλώσσας και την ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας»! Ο συγγρα­ φέας παραθέτει πλήθος στοιχείων σ ’ ό,τι αφορά τη σχέση των τριών με τους αρ­ χαίους, ενώ η έκδοση πλαισιώνεται και από κριτικές που κατά καιρούς γράφτη­ καν για το δικό του βιβλίο. Τ. Παππάς

Υ π έ ρ π άντω ν η α π ο δ ό μ η σ η Το «αρχείο», λέξη ελληνική, στην αρχή σήμαινε ένα σπίτι, μια διεύθυνση. Στη συνέχεια και με το πέρασμα του χρόνου πήρε τη σημασία του ενδιαιτήματος των ανώτερων αρχόντων, στους οποίους α­ ναγνώριζαν το δικαίωμα της εφαρμογής των νόμων. Στην κατοικία τους (ιδιωτική, οικογενειακή, ΖΑΚΝΤΕΡΙΝΓΑ _ ,. ; Ηέννοιατου αρχείου διοικητική) κατετιΜτφρ.: Κωστής Παπαγιώργης θεντο τα επίσημα Αθήνα, Εκκρεμές, 1996 έγγραφα και αυτά Σελ. 160

Μόλις Κυκλοφόρησαν

τα τεκμήρια (αρχεία), υποθηκευμένα στους άρχοντες, διατηρούνταν, ταξιθετούνταν και ερμηνεύονταν από αυτούς. Αυτή, λοιπόν, η αρχοντική αρχή του «αρχείου» ήταν μια αρχή παρακαταθή­ κης ή συγκέντρωσης τεκμηρίων. Είναι αυτονόητο - γράφει ο Ντεριντά - ότι πα­ ντού (και ιδιαίτερα στη φροϋδική ψυχα­ νάλυση), όταν θα ελέγχαμε ή θ’ αμφι­ σβητούσαμε, άμεσα ή έμμεσα, την αρ­ χοντική αρχή, την αυθεντία της, τους τίτ­ λους και τη γενεαλογία της, θα θέταμε αυτομάτως σε σοβαρό κίνδυνο μια ενδε­ χόμενη θεωρία περί αρχείου. Πάντως, το δίκαιο που έχει εγγράφει μέσα στα αρ­ χεία, αποτελεί και μια ιστορία που πρέ­ πει ν’ αποδομηθεί. Την αναγκαία αυτή α­ ποδόμηση επιχειρεί εδώ ο Ντεριντά με τον γνωστό συναρπαστικό τρόπο του. Ν. Κώτσιου

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Π ε ρ ί έρ ω τ ο ς και άλλω ν δαιμόνιω ν Παγκόσμια γνω­ στός για την ενα­ σχόλησή του με τη σκέψη του Γιουγκ, ο Καροτενούτο με­ ταφράζεται για πρώτη φορά στη γλώσσα μας κι αυτό είναι σημαντι­ κό. Στο πλαίσιο της ψυχολογίας του α­ συνειδήτου, ο Ιταλός συγγραφέας, πρό­ εδρος της Ένωσης «Ψυχολογία και Λο­ γοτεχνία», καθηγητής της Προσωπικό­ τητας και των Ατομικών Διαφορών του Πανεπιστημίου της Ρώμης, αναλύει τον έρωτα, αντιμετωπίζοντάς τον στα όρια της αγάπης και του πόνου ταυτόχρονα. Στο βιβλίο του παρελαύνουν έννοιες ό­ πως: ατομικότητα, εσωτερικότητα, φα­ νταστικό, σώμα, αισθήματα, θάνατος, συνεύρεση, παρεκτροπή, έκσταση κ.ά. Αναδεύοντας το ερωτικό, αυτό το μυστήριο που το συνοδεύει η σιωπή, ο Καροτενούτο, κομψός και πυκνός, πάει

ALBO CAROTENUTO Έρως και Πάθος, τα όριατης αγάπης και του πόνου Μτφρ.: Κούλα Καφετζή Αθήνα, 'Ιταμός, 1995 Σελ 218

μακρύτερα από τις ερωτικές παραινέ­ σεις που μας πλημμυρίζουν με κουρα­ στικές δεξιοτεχνίες και ζαβολιές. Κ. Καλημέρης

Η αναγκαιότητα τη ς μ ν ή μ η ς Στις σταθερές κοινωνίες του παρελθό­ ντος η διαδοχή γινόταν ομαλά και η με­ τάδοση της κουλτούρας έμοιαζε αυτο­ νόητη. Η διευρυμένη οικογένεια επιτελούσε κοινωνικοποιητικό ρόλο και η κά­ θε γενιά αναπαρήγε τον τρόπο ζωής και τη γλώσσα εκείνων που προηγήθηκαν. Σήμερα όλα αυτά έχουν ανατραπεί. Κι ε­ νώ η αναδίπλωση στις προγονικές παρα­ δόσεις ενέχει τον κίνδυνο της περι­ JACQUES HASSOUN θωριοποίησης, από Το κοντραμπάντο της μνήμης την άλλη πλευρά, η Μτφρ.-Σημειώσεις: διατήρηση της σιω­ ΑριέλλαΑσέρ πής μπορεί να δημι­ Πρόλογος: Θανάσης Τζαβάρας ουργήσει ανθρώπι­ Αθήνα, Εξάντας, 1996 να σύνολα που πα­ Σελ. 120 ραδέρνουν χωρίς ι­ στορική συνέχεια. Πώς θα γίνει, λοι­ πόν, αυτή η μετά­ δοση της ιστορικής Το, κοντραμπάντο γνώσης στους απο­ ιης μνήμης γόνους χωρίς να διαιωνισθεί η νοσταλ­ γία, αλλά και δίχως να κοπεί το νήμα ε­ παφής με τα περα­ σμένα; Στο θεμελιώδες αυτό ερώτημα προ­ σπαθεί με το «Κο­ ντραμπάντο της μνήμης» ν’ απαντήσει ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Jacques Hassoun. Αρνείται την αδρανή μετάδο­ ση, την ιερή και αναλλοίωτη παρακατα­ θήκη, δέχεται όμως την προσπάθεια της νέας γενιάς να ενσωματώσει στο αρχικό κείμενο όλες τις παραλλαγές που θα της επιτρέψουν να δημιουργήσει τη δική της μελωδία. Ν. Κώτσιου

ΓΑΩΣΣΟΑΟΓΙΑ Α π ό τη σ ω μ α το π ο ίη σ η στη σ τ ομ α τ οπ οίηση Μια διαφορετική προσέγγιση της γλώσσας, πέρα α­ παράδοση της οργανικής πό τις γλωσσολογιγλώσσας κές θεωρίες, προ­ Αθήνα, Ελληνικά Γαόμματα, 1996 τείνει στο τε­ Σελ. 556 λευταίο του αυτό βιβλίο ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών Σ. Σκαρσής, στηριζόμενος στο, άγνωστο στην Ελλά­ δα, έργο του Γάλλου ανθρωπολόγου και ιερωμένου Μαρσέλ Ζους. Παραμερίζο­ ντας την ελληνορωμαϊκή παιδεία αλλά και τη γραφή, ο Ζους επικεντρώνει την προσοχή του στη λαϊκή παράδοση και στην προφορικότητα. Το παρόν βιβλίο συντίθεται από αποσπάσματα του έργου του Ζους, τη θεωρία του για την οργανικότητα της γλώσσας που ξεκινά από την αντίληψη για την οργανικότητα του υλι­ κού και πνευματικού κόσμου και τη μελέ­ τη της γλώσσας μέσω του ρυθμο-μιμισμού, της κινηματικής Ανθρωπολογίας κ.ά. Βάση της έρευνας του Ζους ο χρι­ στιανικός λόγος μέσω της παλαιστινια­ κής κληρονομιάς. Ο Σκαρτσής παραθέ­ τει επίσης κείμενα διαφορετικών ειδών, τα οποία αντιμετωπίζουν την οργανική διάσταση της γλώσσας. Μια προκλητική και εναλλακτική πρόταση για τη μελέτη της γλώσσας. Δ. Τσατσούλης

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Η μα γεία τ η ς α φ ή γ η σ η ς

Ο Μάριος Βερέπας συνέλεξε μια σειρά παραμυθιών του μακρινού Μπαλί της Ινδονησίας, συνομιλώντας με τοπικούς αφηγητές και προσπάθησε να αποδώσει

τον τρόπο που τα ΜΑΡΙΟΣ ΒΕΡΕΤΤΑΣ διηγήθηκαν αναΠαραμύθια από το Μπαλί παράγοντας τα Αθήνα, Opera, 1996 πολλά επιφωνήμα­ Σελ. 238 τα των ντόπιων. Οι ίδιες οι ιστορίες είναι απολαυστικές και προσφέρουν στον αναγνώστη μια πρώτη γνωριμία με τον μακρινό ινδοϊστικό πολιτισμό του νησιού, τους ήρωες και τις θεότητές του. Τα πα­ ραμύθια αυτά αποτελούν συχνά και το θέμα των χορευτικών θρησκευτικών πα­ ραστάσεων που είναι πολύ διαδεδομέ­ νες στο νησί και όπου οι χορευτές φο­ ρούν τις μάσκες που απεικονίζουν τα πρόσωπα που υποδύονται. Οι μύθοι του καλού και του κακού, της απληστίας, της δύναμης του λόγου κ.λπ. αποδίδονται α­ πό το συγγραφέα με τη μεγαλύτερη δυνατή πιστότητα από ένα μέσο, τη γρα­ φή, που από τη φύση του υπονομεύει τη γοητεία της προφορικότητας. Κατά συνέπεια προσπαθήστε να αφεθείτε στη γοητεία τους διαβάζοντάς τα φωναχτά! Λ. Εξαρχοπούλου

νο βιβλίο ασχολείται αφενός με ιστορι­ κά, εθνολογικά και παραδοσιακά στοι­ χεία που αφορούν σην καταγωγή, στη γεωγραφική εξάπλωση, στη γλώσσα, στη μουσική και στα έθιμα των Τσιγγά­ νων, αφετέρου με την κοινωνικοπολιτική διάσταση της παρουσίας τους. Χωρίς δε το βιβλίο να χάνει την επιστημονική του αξία, αποτελεί κι ένα ενδιαφέρον α­ νάγνωσμα για κάθε αναγνώστη, γιατί με τα γλωσσάρια, την παράθεση μαρ­ τυριών, των εκφράσεων, των χαρακτηρι­ στικών κειμένων της γλώσσας των Τσιγ­ γάνων, παρουσιάζεται ανάγλυφα το α­ ληθινό άκρως ενδιαφέρον, για θαυμα­ σμό και σκεπτικισμό, πολυσημικό πρό­ σωπό τους. Γ. Παπαδάτος

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ Πολιτική και Επ ισ τή μ η _______________________

Τ σ ιγ γ ά ν ο ς θα π ει Ά ν θ ρ ω π ο ς Οι Τσιγγάνοι είναι οι πλούσιοι θεματοφύλακες και συνεχιστές ενός σημαίνοντος πολιτισμού με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Χωρίς ουσιαστική σ υ μ π α ρ ά σ τ α σ η --------------------------φαντάζουν σαν να ΓΙΩΡΓΗΣ ΕΠΑΡΧΟΣ Αυτοί είναι οι Τσιγγάνοι δακ τυλοδειχτούν Αθήνα, ΓιβριηΜδης, 1996 τον «μεταμοντέρ­ Σελ. 304 νο» (;) πολιτισμό ξεσκεπάζοντας την υποκρισία του απέ­ ναντι στο μέλλον και την αδυναμία του ακόμη να στοι­ χειοθετήσει τις βά­ σεις για μια οργα­ νωμένη και καλώς λειτουργούσα πολυπολιτισμική κοι­ νωνία, όπως εξε­ λίσσεται η σημερι­ νή. Το συγκεκριμέ-

Μόλις Κυκλοφόρησαν

ΝΙΤΣΑΛΟΥΛΕ-ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ Γιάγκος Πεσμαζόγλου Αθήνα, Ελληνικά Γοάμματα, 1996 Σελ 150

Μια ακόμη βιογραΨια

από

ΉΙ

Ν·

Λ ουλέ-Θ εοδω ράκη, η οποία τα τε: λευταία χρόνια ειδι­ κεύεται σ’ αυτού του τύπου τα βι­ βλία. Η ζωή και η δράση ενός πνευματι­ κού ανθρώπου αλλά και μαχόμενου πο­ λιτικού. Ο σημερινός πρόεδρος της Ακα­ δημίας έχει πλούσια πολιτική ιστορία. Μιλάει στη συγγραφέα για το Κέντρο, το δημοκρατικό σοσιαλισμό, το πέρασμά του από τη Νέα Δημοκρατία, αλλά και για τη ζωγραφική, τα πρόσωπα που α­ γαπά. Το βιβλίο περιλαμβάνει πλούσιο φωτογραφικό αφιέρωμα. Τ. Παππάς

Η ζω ή του τελευ τα ίου ρομαντικού επ α νασ τάτη Η τελευταία βιογραφία του Τσε Γκεβάρα έγινε μπεστ-σέλερ προτού να έρθει στη χώρα μας. Το ενδιαφέρον για τον Τσε, α-

ναζω ο γονη μ ένο ΖΑΝ ΚΟΡΜΙΕ προσφάτως, απα­ ΙΛΔΑ ΓΚΕΒΑΡΑ ΓΚΑΔΕΑ ΑΛΜΠΕΡΤΟ ΓΡΑΝΑΔΟΧΙΜΕΝΕΣ ντάει σε μια διπλή ΤσεΓκεβάρα ανάγκη: αφενός, Μτφρ.: Μαρία Κράλλη στην ανάγκη μιας Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 Σελ. 326 κοινωνίας που στε­ ρείται οραμάτων να αντλήσει από τη μυθολογία της επα­ νάστασης και, αφε­ τέρου, στην ανάγκη της ίδιας κοινω­ νίας, της κατανά­ λωσης, να αδρανοποιήσει τη μυθολο­ γία αυτή τοποθετώ­ ντας την στο ίδιο ε­ πίπεδο με τα Wendy’s - δεν είναι τυχαίο ότι κυκλο­ φόρησε μπύρα ΤΣΕ με τη φωτογραφία του στην ετικέτα! Το άστρο όμως του μοναχικού ποιητή της ε­ πανάστασης παραμένει αλώβητο από τις κάθε λογής βεβηλώσεις. Η δύναμη της ματιάς και της ψυχής του, που κα­ θρεφτίζεται στη γνωστή φωτογραφία, διατρέχει την προσωπική του ιστορία, ό­ πως τη διηγούνται η Ίλδα Γκεβάρα και ο επιστήθιος φίλος του, Αλμπέρτο Γρανάδο, ο πατέρας του, οι χωρικοί κι οι μύθοι των Ινδιάνων, οι συμπολεμιστές του κι ο Φιντέλ, οι άνθρωποι που ποτέ δεν τον γνώρισαν αλλά τον αγάπησαν. Το βιβλίο αυτό, όσον αφορά τα γεγονότα, ελάχι­ στα έχει να προσθέσει στις αυτοβιογραφικές του σελίδες, στο βιβλίο του πατέ­ ρα του Τσε και στις βιογραφίες του που ήδη κυκλοφορούν. Με μια γραφή όμως άκρως μυθιστορηματική, ο συγγραφέας φέρνει μπροστά μας τον Τσε ολοζώντα­ νο, και τον βάζει να μας οδηγήσει στα μονοπάτια που περπάτησε, ρίχνει φως στις ρωγμές της προσωπικής του ζωής, προσεγγίζει τον ιδιόρρυθμο άνθρωπο που υπήρξε ο Τσε. Είναι πολύ κρίμα που η μετάφραση δεν αναδεικνύει το κείμενο, αλλά αντίθετα σε πολλά σημεία το χαντακώνει, σε κα­ μιά περίπτωση όμως αυτό δεν πρέπει να εμποδίσει τον Έλληνα αναγνώστη να συναντήσει για πρώτη ή γι’ άλλη μια φο­

ρά τον Τσε, που ποτέ δεν θα πάψει να χαράζει το μέλλον. Τ. Δημητρούλια

ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Το Ημερολογιακό έπος Από την πρώτη παρουσία των οργανω­ μένων ανθρώπινων ομάδων γίνεται αι­ σθητή η μεγάλη σημασία που είχε για την όποια δραστηριότητά τους η εναλ­ λαγή ημέρας και νύχτας. Το ημερονύ­ κτιο αποτέλεσε τη μονάδα κάθε ημερο­ λογιακής προσπάθειας, ούτως ώστε το ημερολογιακό έτος να αποτελεί ακέραιο πολλαπλάσιο της μονάδας αυτής. Η ιστορία των ημερολογίων είναι μια πε­ ριήγηση στην τέχνη, την επιστήμη και τον πολιτισμό των λαών που είχαν συμμετοχή στη δημιουργία τους. Στο δί­ τομο έργο ο αναγνώστης θα παρακο­ λουθήσει την εντυπωσιακή περιπέτεια της συγκρότησης των ημερολογίων σε διάφορες ιστορικές περιόδους και σε διάφορους λαούς. Περιλαμβάνονται οι αναζητήσεις των Σουμερίων, Βαβυλωνίων, Αιγυπτίων, Περσών και Εβραίων, Κινέζων, Ινδών, Ια­ πώνων και Κορεατών. Ακολουθώντας το νήμα της παράξενης ιστορίας των ημε­ ρολογίων, ο αναγνώστης παρακολουθεί κάποια χνάρια του πολιτισμού των Ίνκα, των Ολτέκων, των Τολτέκων, των Μάγια, των Αζτέκων, τον ελληνικό πολιτισμό και τα ημερολόγιά του στην κλασική Ελλά­ δα. Τις αναζητή------------------------- σεις των Ρωμαίων στρατός Θεοδοσίου και των ΒυζαντιΜΑΝΟΣΔΑΝΕΖΗΣ νών, μέχρι ΤΟ Η Οδύσσειατων Ημερολογίων Ιουλιανο και ΓρηΑθήνα, Δίαυλος, 1995 γορίανό ημερολόΑ’τόμος,σελ.416 Β’τόμος, σελ. 456

___________________

γιο \

Δεν αγνοούνται και οι πιο κοντινές πε­ ρίοδοι, όπως η μεταρρύθμιση του γαλλι­ κού δημοκρατικού ημερολογίου και οι προσπάθειες αλλαγής της εβδομάδας, σύμφωνα με τις επιταγές του ρωσικού ημερολογίου, καθώς και τα ημερολόγια

Μόλις Κνκλοφόρησαν

των βορειοευρωπαϊκών λαών. Ακόμη εξετάζεται το πρόβλημα καθορι­ σμού των ημερομηνιών Γέννησης και Σταύρωσης του Χριστού, οι κανόνες υπολογισμού του χριστιανικού Πάσχα ό­ πως και η ιστορία του, καθώς και η ελλη­ νική λαογραφία των 12 μηνών του χρό-

«πληθωριστικό σύμπαν», τις «κοσμικές σήραγγες» και θα δοθούν εξηγήσεις σχετικά με τη σημασία των πρόσφατων παρατηρήσεων του δορυφόρου COBE. Ένα βιβλίο εκλαϊκευμένης επιστήμης στην αιχμή της μοντέρνας κοσμολογίας. Ε. Ράης

Τελειώνει με τις πρόσφατες προσπάθει­ ες συγκρότησης ενός Παγκόσμου Ημε­ ρολογίου. Ε. Ράης

____________ ΞΕΝΟΘΕΑΤΡΟ Ελληνικά σαν σκίρτημα

Η γοητεία της πρώτης αρχής Είμαστε λογικά έμβια όντα δομημένα α­ πό υλικά που έχουν σφυρηλατηθεί στα πυρηνικά καμίνια κάποιου υπερκαινοφα­ νούς, κάτοικοι ενός πλανήτη-μέλους ε­ νός πλανητικού συστήματος στις πα­ ρυφές του γαλαξία μας, ενός από τους εκατό δισεκατομμύρια γαλαξίες του ο­ ρατού σύμπαντος. Και όμως είμαστε οι μόνοι μέσα στην α­ περαντοσύνη (ή μήπως είναι και άλλοι;) που βάζουμε ερωτήματα για την αρχή της ύλης, του χώρου και του χρόνου. Που προσπαθούμε να ανασυνθέσουμε την ιστορία του σύμπαντος αναζητώ­ ντας απολιθωμένα υπολείμματα της νεό­ τητας και της εφηβείας του. Σ’ αυτό το χώρο κινείται το βιβλίο του John Barrow, που είναι καθηγητής JOHN D. BARROW της αστρονομίας Η απαρχή του σύμπαντος Μτφρ.: Θεοφ. Γραμμένος στο Πανεπιστήμιο Αθήνα, Κάτοπτρο, 1995 του Σάσσες, και αΣελ.176 ναφέρεται στις πρόσφατες θεω­ ρίες για τον τρόπο που θα μπορούσε να έχει «αρχίσει» το σύμπαν. Είναι έ ­ να ταξίδι προς την αρχή του χρόνου και, κατά τη διάρκειά του, θα εκτε­ θούν οι πρόσφατες θεωρητικές εικα­ σίες για τη φύση του χρόνου, το

Μόλις Κνχλορρηααν

Η Αντιγόνη Φιλιπποπούλου επανα­ φέρει στα μετα­ φραστικά ήθη ένα καινούριο αέρα. Μετάφραση από τα ρωοικά: Αντιγόνη Φιλιπποπούλου Δεν θέλω να υπο­ Αθήνα, Ίκαρος, 1995 στηρίξω ότι είναι Σελ.96 περισσότερο ευσυνείδητη από άλλους. Θα αδικούσα ορισμένους συνα­ δέλφους της. Όμως, δεν μπορώ να κρύψω, ότι η μετα­ φραστική της αγωγή είναι από τις πιο ε­ κλεπτυσμένες. Και η εκλέπτυνση, όπως γνωρίζετε, προϋποθέτει ευαίσθητη ψυχή (η κυρία μού είναι παντελώς άγνω­ στη). Οι σκηνές από τη ρωσική επαρχία απο­ δόθηκαν σε ελληνικά που δεν προδίδουν την κίνηση της σκέψης των προσώπων. Αποτυπώνουν και το παραμικρό σκίρτη­ μα του εσωτερικού τους κόσμου. Όσο για τον Τσέχοφ, τι να υποστηρίξω, το κοινόν; Μέσα σε εισαγωγικά το μεγάλος. Ένας μεγάλος Ρώσος συγγραφέας; Αλήθεια, σας λέει τίποτα το μεγάλος; Β.Καλαμαράς ANTON ΤΣΕΧΟΦ Ο θείος Βάνιας Σκηνές από τη ζωή σπιν επαρχία σε

Απολογισμός Πρόκειται για μια επιλεκτική συλλογή κειμένων που ο Σάββας Πατσαλίδης δη­ μοσίευσε σε διάφορα περιοδικά (Δρώμε­ να, Ο Πολίτης, Πορφύρας, Ρεύματα κ.ά.) με θέμα την ελληνική θεατρική πραγμα­ τικότητα. Συζητήσεις σχετικά με τη

δυνατότητα ανα­ ΣΑΒΒΑΣ ΠΑΤΣΑΛΙΔΗΣ βίωσης της αρχαί­ ας τραγωδίας, σύγ­ χρονες θεατρικές αναζητήσεις μέσα από τους προβλη­ ματισμούς του μεταμοντερνισμού, κριτι­ κές αναλύσεις και αξιολογήσεις παρα­ στάσεων, επίσης μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον Λη Μπρόνερ, αποτε­ λούν τον βασικό κορμό του βιβλίου. Ειδικότερα, τον συγγραφέα-καθηγητή θεατρολογίας τον απασχολούν η σχέση κειμένου και παράστασης, σκηνοθέτη και παράστασης, θεάτρου και κινηματο­ γράφου, οι τάσεις στο σύγχρονο ελληνι­ κό και το παγκόσμιο θέατρο, ακόμη και το θέατρο εν όψει της Ενωμένης Ευρώ­ πης. Οι κρίσεις, συγκρίσεις, διακρίσεις ή επικρίσεις του Σάββα Πατσαλίδη ανα­ τέμνουν το χώρο των δρώμενων και προ­ σφέρουν μιαν έξοχη εποπτική θεώρηση του θέματος.

ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΑ · Η αιθρία-διαφάνεια Ένα οδοιπορικό στην ακριτική Κάρπαθο που συναρπάζει με το μεράκι και τη φρο­ ντίδα που έχει γρα- _________________ φτεί. Η συγγραφέ­ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗ ας δεν αρκείται μό­ Κάρπαθος - Ηάγνωστη γατόνισσα νο σε μια τουριστι­ Αθήνα, Πιτσιλός, 1995 κή και στεγνή περι­ Σελ.164 γραφή του νησιού, αλλά εντυπωσιάζει με τη γλαφυρότητα και ακρίβεια των περιγραφών των τουριστικών και μη καλλονών του νη­ σιού και την αναφο­ ρά και τις συγκρί­ σεις της με παλαιότερα ταξιδιωτικά βιβλία και κείμενα. Επιπλέον συνδέει κάποια από τα το­

πωνύμια με τοπωνύμια άλλων ελληνικών νησιών και κάνει κάποιες εύλογες και μη συνδέσεις. Προσφέρει πληροφορίες για τη μυθολογία, την ιστορία, τη γεωγρα­ φία και τη διοίκηση του νησιού και συνε­ χίζει με ένα αναλυτικό οδοιπορικό στα Κάτω και Πάνω χωριά του νησιού. Ιδιαί­ τερη μνεία αξίζει το τρίτο μέρος του βι­ βλίου ijiou καλύπτει τα πολιτιστικά στοι­ χεία του νησιού, από τις ενδυμασίες και τη διάλεκτο ώ ςτα κληρονομικά έθιμα και τα πρωτοτόκια. Αναμφισβήτητα ένας πλήρης οδηγός του νησιού με τη μικρή παρατήρηση ότι, ίσως, οι διαδρομές στα Πάνω και Κάτω χωριά να έπρεπε να χω­ ριστούν σε υποκεφάλαια. Λ. Εξαρχοπούλου

Συγγραφείς ταξιδευτές Κείμενα 45 Γάλλων συγγραφέων του 20ού αιώνα με τις εντυπώσεις τους α­ πό τα ταξίδια τους στην Ελλάδα συν­ θέτουν τον ενδια­ φέροντα αυτό τό­ μο. Απόψεις ποικί­ λες, που διαλέγο­ νται μεταξύ τους, αλλά και με τα κείμενα που έγραψαν προγενέστεροι συμπατριώτες τους επι­ σκέπτες, αρχής γενομένης από τον Σατωμπριάν, δημιουργώντας έτσι μια δια­ κειμενική σχέση μαζί τους. Κείμενα, α­ κόμη, που συνδιαλέγονται με τις προ-δεδομένες εντυπώσεις τουριστικών χαρ­ τών, οδηγών και σχολικών τους γνώσε­ ων, αλλά που συγχρόνως, κάτω από τη δημιουργική αναζήτηση των συγγραφέ­ ων τους, αποτυπώνουν μια προσωπική Ελλάδα. Πρόκειται, όπως επισημαίνει στα Προλεγόμενά του ο Π. Μουλλάς, για ταξιδευτές-παραγωγούς κειμένων λογοτε­ χνικών, παρά την αυτονόητη αναφορικότητά τους. Για να συμπληρώσει, ο ίδιος, αιτιολογώντας το ερεθιστικό τούτων των κειμένων για μας, πως πρόκειται για ένα είδος διαδρομής από την ανάγνωση στη

ΖΑΝΖΕΝΕ ΖΑΝ ΚΟΚΤΩ ΑΛΜΠΕΡΚΑΜΥ ΖΑΝ ΠΩΛΣΑΡΤΡ κ.ά. Σελίδες γιατην Ελλάδα του 20ού αιώνα Κείμενα Γάλλων ταξιδιωτών Επιμέλεια: Παν. Μουλλάς Βάσω Μέντζου Αθήνα, Ολκός, 1995 Σελ. 350

ΜόΙΐζΚνχΙοφόρησαν

γνώση και από την ετερογνωσία στην αυτογνωσία, αφού υπάρχουμε και μέσα από το βλέμμα του άλλου. Δ. Τσατσούλης

Μ.Μ.Ε. Διαφήμιση: Αναδημιουργώντας το χώρο Ο συγγραφέας έ­ ΣΤΑΥΡΟΣΣΤΑΥΡΙΔΗΣ χει ασχοληθεί με Διαφήμιση και το την επιρροή που α­ νόηματου χώρου Αθήνα, Στάχυ, 1996 σκεί ο σύγχρονος Σελ.222 πολιτισμός της δια­ φήμισης και των μέσων μαζικής ενημέρωσης στην κοινω­ νική εμπειρία και ιδιαίτερα στην εμπειρία του χώρου. Στο βιβλίο του, που είναι πλούσιο σε πα­ ραδείγματα από γνωστές διαφημίσεις, επιχειρεί να φωτίσει την ιδιαίτερη σχέση της διαφημιστικής εικόνας με τον αν­ θρώπινο χώρο. Σύμφωνα με το συγγρα­ φέα, η διαφημιστική εικόνα σκηνοθετεί το χώρο, που αναδεικνύει το προϊόν της ενισχύοντας εκφραστικά το μήνυμά της, και τον κάνει πεδίο αποτύπωσης και ανά­ δειξης των αξιών που η διαφημιστική στρατηγική διαχειρίζεται. Σ. Ντάλης

Τα Μ Μ Ε και η δημοκρατία «Μέχρι ποιο σημείο είναι επιτρεπτό να συνδέεται η χρηματοδότηση των μέσων επικοινωνίας με τη διαφήμιση; Υπάρ­ χουν περιπτώσεις στις οποίες η ελευθε­ ρία της έκφρασης οδηγεί στον περιορι­ σμό της ελευθερίας της έκφρασης;». Τέ­ τοια ερωτήματα, και πολλά άλλα, υπο­ στηρίζει ο Τζον Κιν, δεν μπορούν να αποσιωπηθούν στις δημοκρατικές κοινω­ νίες, σε κοινωνίες μεγάλης κλίμακας που μαστίζονται από «κινδύνους». Έτσι, στο δοκίμιο αυτό, προσπαθεί να κεντρίσει τη

Μόλις Κυκλοφόρησαν

δημοκρατική φα­ ντασία, προσφέρει μη δογματικά επι­ χειρήματα υπέρ των δημοκρατικών διαδικασιών και των δημοσίων υπηρεσιών επικοινωνίας, προωθεί την αντίληψη της επικοινωνίας της πολύπλοκης ροής απόψεων, ανα­ γνωρίζει το ρόλο του νεοφιλελευθερι­ σμού στο ζήτημα της αποκρατικοποίη­ σης, αλλά αποδυναμώνει τη νεοφιλελεύ­ θερη συνηγορία, η οποία βάζει πάντα την αγορά στο ρόλο του λογοκριτή, α­ φήνοντας άθικτο το πρόβλημα της πολι­ τικής λογοκρισίας. Ο Τζον Κιν, με πολλά βιβλία στην πλάτη του, σαν πολιτικός επιστήμονας, συνδέει τα ΜΜΕ με τη δημοκρατία και φωτίζει κρίσιμα και λεπτά ζητήματα, που ’χουν σύγχρονο ενδιαφέρον. Κ. Καλημέρης

JOHN KEANE Μέσα Επικοινωνίας και δημοκρατία Μτφρ.: Παναγιώτα Χατζηπαντελή Αθήνα, Πστάκης, 1995 Σελ.204

ΟΔΗΓΟΣ Η ενημέρωση του πολίτη

ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΜΑΚΕΔΝΟΣ Το αλφαβητάρι του πολίτη Όλα όσα πρέπει να ξέρεις ως πολίτης για να διεκδικείςτα δικαιώματά σου Αθήνα, Δίαυλος, 1996 Σελ. 224

Εύχρηστο και συνοπτικό βιβλια­ ράκι γραμμένο με πολύ χιούμορ. Σκοπός του η ενη­ μέρωση του πολίτη για τα δικαιώματά του σε θέματα που άπτονται της σχέ­ σης του με τον κρα­ τικό μηχανισμό. Επιχειρεί ένα ταξίδι προς την αυτογνω­ σία μέσα από τις έν­ νοιες «ταυτότητα», «διαβατήριο», «πι­ στοποιητικά» και «βιβλιάριο», ενώ έ­ να από τα πλέον «ο-

δυνηρά» σημεία του βιβλίου είναι το παρεμφερές με την «Κόλαση» του Δάντη - κεφάλαιο «Οι συναλλαγές μας με τις δημόσιες υπηρεσίες». Μετά απ’ αυτό, η πληροφόρηση που πα­ ρέχεται στον πολίτη για τους οργανι­ σμούς ΟΤΕ, ΔΕΗ και ΕΛΤΑ φαντάζει πέρα από ενημερωτική - και ανακουφι­ στική για να σοβαρέψει το κλίμα όταν ο συγγραφέας αναφέρεται στο θέμα «Προσφυγή στη Δικαιοσύνη» και στα δι­ καιώματα του πολίτη τόσο απέναντι στο νόμο όσο και στους τοποτηρητές του. Μια ανάλαφρη - αλλά και ουσιαστική προσέγγιση σε σοβαρά ζητήματα της καθημερινής μας ζωής. Κ. Ντινόπουλος

ΠΑΙΔΙΚΑ Ζωη και θάνατος, μια «συμφιλίωση» Ο Μάνος Κοντολέων ίσως είναι ο μοναδι­ κός Έλληνας συγγραφέας για παιδιά και νέους που σε κάθε έργο του επιφυλάσ­ σει εκπλήξεις για τον Αναγνώστη, αλλά και το μελετητή της Λογοτεχνίας. Γιατί ανάμεσα στ’ άλλα, θέτει θεωρητικά ζη­ τήματα που άπτονται θεμάτων κυρίως των θεωριών για την Ανάγνωση και τον Αναγνώστη. Εδώ, στοιχεία διακειμενικότητας από το προηγούμενο έργο του (ε­ ναλλαγή ηρώων, καταστάσεις) έρχονται ως επιβοηθητικά στοιχεία για να υπαγο­ ρεύσουν μια άλλη στάση που αφορά τη διεύρυνση του ορίζοντα προσδοκιών του αναγνώστη. Σ’ αυτό του το μυθιστό­ ρημα θίγει μεταφυσικά θέματα όπως αυτό που παραπέμπει στο ερώτημα της μετά θάνατον ζωής. Μέσα σε μια ατμό­ σφαιρα ευτυχισμένη, δύο αδέλφια συνα­ ντούν στη σοφίτα του σπιτιού τους πε­ θαμένους προπάππους τους, οι οποίοι θα τα συνοδεύουν και θα τα προφυλάσσουν. Το χιούμορ, ένα από τα υφολογικά

στοιχεία του συγγραφέα, που εμφιλοχωρεί κα­ τάλληλα, κρατάει τις αναγκαίες κειμενικές και συναι­ σθηματικές ισορ­ ροπίες σε ένα πλαί­ σιο συμφιλίωσης με μεταφυσικά θέ­ ματα. [«Με το μη­ δέν και το άπειρο να συμφιλιωθούμε» είχε γράψει ο Καρυωτάκης]. Νά λοι­ πόν, για το πώς ένα θεμελιώδες θέμα, ομ ολογουμ ένω ς «δύσκολο», είναι δυνατόν να προσεγγισθεί μ’ έναν τρόπο χαλαρό, αβίαστο και τρυφερό μαζί από έναν πολύ σημαντικό λογοτέχνη. Κι αυτό, ανάμεσα στ’ άλλα, μήπως δεν είναι μια «απάντηση» στην παραφιλολογία του τελευταίου καιρού; (εννοώ τα απαράδεκτα βιβλία τρόμου, για παιδιά, που τελευταία κυκλοφορούν ακατάσχετα). (Για παιδιά από 10-11 ετών) Γ. Παπαδάτος

ΜΑΝΟΣΚΟΝΤΟΛΕΟΝ Τα φαντάσματα της σοφίτας Αθήνα, Πατάκης, 1996 Σελ.144

Παιδικός αγώνας Το βιβλίο αυτό δεν είναι ένα από τα συνηθισμένα φανταστικά μυθιστορήμα­ τα, είναι η ίδια η αλήθεια της ζωής, ό­ πως ο συγγραφέας την έζησε. Ο πατέ­ ρας του για λόγους οικονομικούς τον έ­ στειλε μακριά, να γίνει μαθητευόμενος ράφτης. Μα εκείνος, από έναν βαθύ πό­ θο να σπουδάσει, «δραπετεύει» από τον κλοιό που του επιφύλαξε η μοίρα κι ακο­ λουθεί το δύσκολο δρόμο και μια σει­ ρά οδυνηρές δοκι­ ΧΑΡΗΣΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ μασίες και περιπέ­ Ο μικρός δραπέτης Αθήνα, Πατάκης, 1996 τειες, που μοιάζουν Σελ.112 απίστευτες, ενώ εί-

Μόλις Κνχλοφόρηοαν

ναι απόλυτα αληθινές-περιπέτειες που συγκινούν και συναρπάζουν. Τα παιδιά και οι νέοι, που σχεδιάζουν κάτι καλύτερο για τη ζωή τους, θα βρουν στο βιβλίο τούτο ένα αξιομίμητο παράδειγμα που θα τους γοητεύσει και που θα τονώσει τον αγώνα τους για μόρφωση. (Για παιδιά από 11 ετών και άνω). Κ. Μαλαφάντης

Ο ... «οικο-άνθρωπος» Πέρσυ! Ο Πέρσυ είναι ο φύλακας ενός πάρκου. Καλοκάγαθος και προνοητικός, είναι φίλος με τα ζώα, όπως την αλεπού και το λαγό. Όταν του ζητούν τη βοήθειά του, πάντα είναι στη διάθεσή τους. Τα οικολογικά μηνύματα αυτής της σει­ ράς, όπως η φιλία, ο σεβασμός και η συνεργασία με το φυσικό περιβάλλον, ο σεβασμός της ιδιαιτερότητας του άλ­ λου, η αλληλεξάρτηση των ζώων μετα­ ξύ τους και με τις ιδιομορφίες της φύ­ σης, αποτυπώνονται θαυμάσια στα συγκεκριμένα βιβλία (και στα άλλα δύο της σειράς: Ο ασβός κάνει μπάνιο, Το μπαλκόνι του σκαντζόχοιρου). Υποβοη­ θούν δε, μέσα από την αναμφισβήτητη εικονοποιητική νικμπατεργουερθ και λογοτεχνική Ο λόξιγκαςτης αλεπούς τους αξία, καλλιέργεια

στην της

περιβαλλοντικής συνείδησης στον μικρό αναγνώστη '

1

σε μια κατεύθυνση ο ικο λ ο γ ικ ο π ο ίη σης της σκέψης του. (Για παιδιά από 4-8 ετών)

Εικον.: Ν. Μπάτεργουερθ Αθήνα, Καστανιώτης, 1996 Σελ. 22 νικμπατεργουερθ

Ο θυμωμένος λαγός Ε,κον,Ν.Μπάτεργουερθ Αθήνα, Καστανιωτης, 1996 ΐελ. 22

δοση του βιβλίου τους «Παραμύθια για τα παιδιά και την οικογένεια» (1819). Και το ανα­ φέρουμε για να υπαινιχθούμε την αυθεντικότητα αυ­ τής της μετάφρα­ σης, μιας κι έχουμε συνηθίσει από «κα­ κέκτυπες» και πολ­ λές φορές ανώ­ νυμες μεταφρά­ σεις ή διασκευές, ι­ δίως των παρα­ μυθιών των Γκριμμ. Ένας βάτραχος ξαναγίνεται πρίγκι­ πας και παντρεύε­ ται την πριγκίπισσα που έλυσε τα μάγια, άθελά της και παρά την υπόσχεση που είχε δώσει στο βάτραχο όταν τη βοήθη­ σε σε κάποιο της πρόβλημα. Αυτό το μοτίβο όπου η μη τήρηση της υπόσχε­ σης αποκαθαίρεται από τη νίκη της ζω­ ής με την επαναφορά της, καθώς και το μοτίβο του αφοσιωμένου υπηρέτη Χέν­ ρυ, που περίμενε τον πρίγκιπα δένο­ ντας με σιδερένια λουριά την καρδιά του, γνώριμα μοτίβα και δικών μας πα­ ραμυθιών, αλλά και δημοτικών τραγουδιών, αποτελούν μια ακόμη θριαμ­ βευτική νίκη της αιώνιας πάλης του κα­ λού ενάντια στο κακό. Αξίζει να σημειώ­ σουμε τη θαυμάσια εικονογράφηση, που μεταφέρει τον αναγνώστη στη μα­ γεία και την ονειρική ατμόσφαιρα του παραμυθιού και των συμβόλων του. (Για παιδιά από 7 ετών) Γ. Παπαδάτος

ΓΊΑΚΟΜΠ & ΒΙΛΧΕΛΜ ΓΚΡΙΜΜ 0 πρίγκιπας Βάτραχος ή ο σιδερένιος Χένρυ Εικον.: Β. Schroeder Μτφρ.: Α. Παπασταύρου Αθήνα, Παπαδόπουλος, 1996 Σελ.28

Γ. Παπαδάτος Παιδιά και παιδιά Υπόσχεση και αφοσίωση Είναι ένα παραμύθι των αδελφών Γκριμμ που περιέχεται στην πρώτη έκ­

ΜόλΐζΚνχλοψφιοαν

Είναι δύο όμορφα βιβλία της πολυγραφότατης, αλλά παραγνωρισμένης συγγραφέα, που έχουν ως ήρωες μι-

κρά παιδιά. Το πρώτο παρουσιά­ ΙΩΑΝΝΑ ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΛΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ ζει τρία προσφυγό­ 1. Τα προσφυγόπουλα πουλα της Μικρα­ Σελ. 96. Δρχ. 1.200 2. Πέντεπαιδιά κι ένα... βουνό σιατικής κατα­ Σελ. 144 στροφής, παιδιά Αθήνα, Άγκυρα, 1996 ορφανά, που έζησαν τη φτώχεια και τη μιζέριατου ξεριζωμού. Ο Φώτος, μα­ ζί με τον Πέτρο, ψάχνει να βρει την α­ δερφή του, τη Μαργαρίτα, στις διάφο­ ρες πόλεις της Θράκης. Η συγγραφέας μέσα από ζωηρά επεισόδια μας περι­ γράφει σκηνές τής τότε ζωής και μας δίνει στοιχεία για κάθε πόλη. Το βιβλίο είναι ευκολοδιάβαστο και πολύ επίκαι­ ρο, καθώς και σήμερα δίπλα μας, η προσφυγιά ταλαιπωρεί χιλιάδες αθώα παιδιά. Το δεύτερο βιβλίο παρακολουθεί την α­ νέμελη ζωή πέντε αδερφιών που παρα­ θερίζουν με τους γονείς τους στο βουνό. Μέσα από τη συμπεριφορά τους αναδύεται η προσωπικότητα του κάθε παιδιού, γιατί αν κι αδέρφια έχουν τε­ λείως διαφορετικό χαρακτήρα. Τα διά­ φορα περιστατικά που ζουν και η από κοινού αντιμετώπισή τους δείχνουν στον αναγνώστη πώς συνδέονταν κά­ ποτε οι ελληνικές οικογένειες και τονί­ ζουν τις αρχές πάνω στις οποίες στηρι­ ζόταν η ζωή τους. Το βιβλίο είναι πολύ ενδιαφέρον θεματολογικά και ξεχωρί­ ζει για τους ζωντανούς και γοργούς, αλλά σοφά μελετημένους διαλόγους του. Η περίπτωση του έργου της I. Μπουκουβάλα, που από παλιά συγκινεί τους αναγνώστες, συνιστά τη γοητευτι­ κή λογοτεχνική απόδοση και έκφραση της ανθρώπινης ζωής, με απλές μορ­ φές που, βέβαια, διαθέτουν τον δικό τους πλούτο, τη δική τους σοφία και μια ξεχωριστή θέση στη νεοελληνική λογο­ τεχνία. (Για παιδιά από 9 ετών και άνω). Κ. Μαλαφάντης

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Σειρά: Θρησκειολογία JO HN BO W K ER Καθηγητής ■Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΟΙ

ΚΑΙ

ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ

ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ 01

ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Μ αρία Ν. Κονομή Αμαλία Α. Αογιάκη Με 352 σελίδες

Ε

κ δ ό σ ε ι ς

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Πολιτισμό Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

Μόλις Κυκλοφόρησαν

/

/

Κα λή σ ο δ ε ι ά η ο κ τ ω β ρ ι α ν ή . Νέα β ι β λ ί α το υς ε τ ο ι μ ά ζ ο υ ν οι Μί λ το ς Σ α χ τ ο ύ ρ η ς , Μόνης Κ ο υ μ α ν τ α ρ έ α ς , Νίκο ς Μ π α κ ό λ α ς . Ο Δ η μ ή τ ρ η ς Κ ε χ α ί δ η ς ε κ δ ί δ ε ι τον π ρ ώ τ ο τ όμ ο των «Α πά ντ ων » τ ου : «Με δ ύν α μ η α π ό τη ν Κ η φ ι σ ι ά » και «Δ άφ νε ς και π ι κ ρ ο δ ά φ ν ε ς » . Αυτά α ν ά μ ε σ α σ ’ άλ λα απ ό το ν «Κέδ ρο». Ας δ ο ύ μ ε τι ε τ ο ι μ ά ζ ο υ ν για τον μή ν α Ο κ τ ώ β ρ ι ο και οι ε κ δ ο τ ι κ ο ί ο ί κ ο ι : Οδ υ σ σ έ α ς , Π α π α δ ή μ α ς , Π λ έθ ρ ο ν , Σ τά χυ, Σ τ ι γ μ ή . __________________________________________ΠΛΕΘΡΟΝ Ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς τό μ ο ς το υ Γάλλου ψυχα να λυτή Ζ οέλ Ν τορ: «Εισαγωγή στην α νάγνω ση. Η δο μ ή το υ υποκειμένου». Μ ετάφραση Ιφιγένεια Μ π οτουροπο ύ λ ο υ. Επιμέλεια: Δ η μ ή τρ η ς Π απαευθυμίου. ΠΑΠΑΔΗΜΑΣ Σειρά «Μελέτες»: Υβ Μπατιστινί «Σαπφώ, η δεκάτη μούσα» (μτφρ. Σταύρος Βλοντάκης). Σειρά «Ιστορία»: «Πύλος-Ναυαρίνο-Νιόκαστρο. Μιααδειάλειτττη παρουσία ιστορικής μνήμης και εξαίσιου φυσικού κάλλους διά μέσου των αιώνων». Εισ.-επιμ. Χαρ. Μπαλτάς. Κλαρκ Γκιλιάν «Οι γυναίκες στην όψιμη αρχαιότητα. Ειδωλολατρικοί και χριστιανικοί τρόποι ζωής». Μτφρ. Στάθης Κομνηνός, θεώρ. Παν. Αγαπητός. Χαράλαμπου Μπάλτα «Πύλος-Ναυαρίνο-Νιόκαστρο. Τουριστικός οδηγός - σύ­ ντομη ιστορία». Β’ έκδοση συμπληρωμένη. Σειρά «Φιλοσοφία»: Δημήτρη Παπαδή «Η ανθρωπολογία

ΟΔΥΣΣΕΑΣ______ Ξένη Λογοτεχνία: Γκύντερ Γκρας «Ένα ευρύ πεδίο» (μτφρ. Γιάννη Κοίλης), Κρίστοφ Ρανσμάγερ «Μόρμπους Κιταχέ|α» (μτφρ. Ιά­ κωβος Κοπερτί), Ουίλιαμ Τρέβορ «Η Φελίσια ταξι­ δεύει» (μτφρ. Δημήτρης Ντάσκας), Τζέιν Σμάιλι «4000 στρέμματα» (μτφρ. Βαρβάρα Σπυροπούλου), Σούζαν Σόνταγκ «Ο ερα­ στής του ηφαιστείου» (μτφρ. Αντώνϊς Γαλέος). Ελληνική Λογοτεχνία: Δέ­ σποινα Ευγενίδου «Το ταξί­ δι του Ανδρόνικου». Μελέ­ τες: Μιράντα Βίκερς «Οι Αλβανοί» (μτφρ. Εύα Πέππα), Γκόνφρι Γκούντουιν «Οι Γενίτσαροι» (μτφρ. Τρισεύγενη Παπαϊωάννου), Τ.Μ. Ρόμπερτς «Παγκόσμια Ιστορία» (μτφρ. Τρισεύγενη Παπαϊωάννου), Νίκος Μπελαβίλας «Χορογραφία του Αιγαίου των πειρατών», Γιώργος Μαραγκός «Γνωσιολογισμοί: στο μεταίχμιο της επιστήμης και της γνωσιοεπιστήμης».

Υπόέκόοοιν

των προσωκρατικών». Σειρά «Λαοί και πολιτισμοί»; Λωρέ Αντλέρ «Η καθημερινή ζωή στους οίκους ανοχής της Γαλλίας 1830-1930» (μτφρ. Αν. Μεθενίτη-Αθ. Στεφάνής), Ζαν Πωλ Κρεσπέλ «Η καθημε­ ρινή ζωή στη Μονμάρτ στους χρόνουςτου Πικάσο» (μτφρ. Γεώργιος Σπανός), Ζωρζ Μογκεντριέν «Η καθημερινή ζωή των κωμωδών στους χρόνους του Μολιέρου». Σειρά «Λατινική Γραμματεία»: «Κάρμινα Μπουράνα. Βέρις ετ αμόρις» (αποδ.-εισ.-σχ. Στέλλα Γεωργαλά-Πριοβόλου). Σειρά «Αρχαίοι Έλληνες Κλασικοί»: «Ελληνική Λυρική ανθολογία» Τόμος Α’ και Β' (Τόιμπνερ Στουτγάρδης-Λειψίας). Σειρά «Μελέτες»: Τ. Άντλερ «Ο Αριστοτέλης για όλους. Δύσκολος στοχασμός σε απλο­ ποιημένη μορφή» (μτφρ. Παρασκευή Κστζιά). Σειρά «Ιστορία»: Κρουγκ Άντζε «Η ιατρική στην αρχαιότητα» (μτφρ. Ελένη Μανακίδουθεώρ. Δημ. Λυπουρλής). __________________________________________ ΣΤΑΧΥ Ευτύχης Μππσάκης «Είναι και γίγνεσθαι» (σειράεπιστήμη 5).

τος» (σειρά κοινωνικές επιστή­ μες 13).

Μίλαν Ράι «ΟΤσόμσκι γιατην πολιτική» (πολιτική σκέψη 5).

Ζαν Γκρίνσελ «Πόλεμος στον κυβερνοχώρο» (σειρά διεθνή θέματα ή.

Μακάριος Δρουσιώτης «Ηει­ σβολήτηςΧούντας στην Κύ­ προ» (σειράδιεθνή θέματα6)

Περιοδικά: «Ουτοπία»τ. 21: «Μικρό αφιέρωμαστο έθνος», τ. 22: Η απελευθερωτικήτου Μαρξισμού, τ. 23: Κριτικήτης καθημερινής ζωής.

Δημήτριος Μαρκής «Υπότη σκιάντου Πλάτωνος» (σειρά κοινωνικές επιστήμες) Τζον Χόφμάν «Πέρα απότο κρά­

Νίκολας Κουκ «ΜπετόβενΕνάτηΣυμφωνία» (σειράπολι­ τική σκέψη 4).

«Δημοκρατίακαι Φύση»: αφιέ­ ρωμα σταπράσιναοικονομικά.

Ποίηση: Ο ΜΟσος Σαχτούρης ετοιμάζει τη νέα ποιητική-του συλλογή, την οποία δεν έχει τιτ­ λοφορήσει ακόμη. Νέο βιβλίο και από τον νεότερό του Δημήτρη Καλοκύρη, με τον τίτλο «Αργοναιπική εκστρατεία». Θέατρο: Ο πρώτος τόμος των «Απάντων» του Δημήτρη Κεχαΐδη: «Με δύναμη από την Κηφι­ σιά» και «Δάφνες και πικροδάφνες». Ο «Βασι­ λιάς Ληρ»του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, σε μετάφραση του Κοσμά Πολίτη. Ελληνική πεζογραφία: ο Μένης Κουμανταρέας με μια ατιτλοφόρητη ακόμη ποιητική συλλογή. Και: Πάνος Θεοδωρίδης «Τι εφύλαγεν αυτός ο χαμαιδράκων;» (μυθιστόρημα), Νίκος Μπακόλας «Η ατέλειωτη γραφή του αί­ ματος» (μυθιστόρημα), Καίτη Πιπεροπούλου «Στον αστερισμό της Ελένης» (μυθι­ στόρημα), Δημήτρης Δημογεροντάκης «Δεσποινίς Οντέτ» (μυθι­ στόρημα), Στέλλα Βογιατζόγλου «Ύστερα, έφυγες στ’ αλήθεια» (μυθιστόρημα), Άννα ΓκέρτσονΣαρρή «Μ’ ενάντιους ανέμους» (μυθιστόρημα), Κώστας Ακριβός «Στο κάτω κάτωτης γραφής είναι ένα ψέμα» (μυθιστόρημα), Μαρία Λαμπαδαρίδου-Πόθου «Οι τε­ λευταίες ημέρες του Βυζαντίου» (μυθιστόρημα), Ρούλα Καραπάνου «Εναναμονή» (μυθιστόρημα), Σάσα Τσακίρη «Βιογραφία της Διδώς Σωτηρίου» (μυθιστόρημα), Σάκης Σερέφας, με μια ατιτλοφόρητη συλλογή διηγημάτων. Ξένη πεζογραφία: Αντρέι Ζανιέφσκι «Ο αρουραίος« (μυθιστόρημα, μτφρ. Ηρώ Μαυροειδή), Μαρί Καρνπνάλ «Οι Πέμπτες του Σαρλ και της Λούλα» (μυθιστόρημα, μτφρ.: Μπάμπης Λυκούδης), Νίκολας Κίφερ «Δέρμα κουνελιού» (μυθιστόρημα, μτφρ. Βάνας Παπα­ θανασίου), Μάικλ Κράιτον «Νεκροφάγοι» (μυθιστόρημα, μτφρ. Ευγενία Σαράντη), «Η μεγάλη ληστεία του τρένου» (μυθιστόρημα, μτφρ. Ευγενία Σαράντη), «Επείγον περιστατι­

κό» (μυθιστόρημα, μτφρ. Ρούλη Αγαπητού), Όλιβερ Στόουν «Γεννημένοι δολοφόνοι» (μυθιστόρημα, μτφρ. Ανδρέας Σοκοδήμος), Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι «Μια αξιοθρήνητη ιστο­ ρία» (νουβέλα, Αλέξανδρου Κοτζιά), Νηλ Τζόρνταν «Το παι­ χνίδι των λυγμών» (μυθιστόρημα, μτφρ. Λίλυς Εξαρχοπούλου), Χαβιέρ Μαρίας «Όλες οι ψυχές» (μυθιστόρημα, μτφρ. Ελένη Χαρατζή), Ντάνιελ Κέις «Λουλούδια για τον Αλγκερνό» (μυθιστόρημα, μτφρ. Ελσα Νικολάου), Ρόμπερτ Γκρέιβς «Εγώ ο Κλαύδιος» (μυθιστόρημα, μτφρ. Αλέξανδρος Κοτζιάς). «ΗΝεοελληνική Λογοτεχνία Εικονογραφημένη»: Γιάννης Ρίτσος «Η σονάτα του σεληνόφωτος», Δημήτρης Χατζής «Ο Ντέτεκτιβ», Δημοσθένης Βουτυράς «Οπεθαμένος φίλος». «Η Παγκόσμια Λογοτεχνία Εικονογραφημένη»: Ονορέ ντε Μπαλζάκ «Ένα πάθος στην έρημο» (εικ. Νίκη Καποκάτη μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης), Χόρχε Λούις Μπόρχες «Ο ά­ ντρας της ρόδινης γωνίας» (εικ. Δημήτρης Καλοκύρης - μτφρ. Τάσος Δενέγρης), Περ Ούλοφ Σούντμαν «Ο καροτσέρης» (εικ. Αντώνης Βλαστάρης μτφρ. Νίκη Κώνστα), Μιχαήλ Σαλτικώφ Στσεντρίν «Ο ορθά σκεπτόμενος λαγός» (εικ. Μα­ νώλης Χάρος - μτφρ. Γιάννης Μάταιος), Τζέιμς Τζόις «Ένα συννεφάκι» (εικ. Μαρία Βλαχάκη - μτφρ. Κοσμά Πολίτη). Μελέτες: ΤζωρτζΤόμσον «Δια­ λέξεις και άρθρα για τον ελλη­ νικό πολιτισμό», Ελένη Βακαλό «Κριτικές 1950-1974» (Τόμος Α' και Β’), Κρίτων Χουρμουζιάδης «Συμπόσιο», Γιάννης Δάλλας «Εισαγωγή στο Μίλτο Σαχτούρη», Κώστας Στεργιόπουλος «Περιδιαβάζοντας. Τόμος Δ’», Μαρούλα Κλιάφα «Τρίκαλα: από τον Σεϊφουλλάχ Πασά ως τον Τσιτσάνη », Μάνικα Μακ Γκόντρικ-Ράντυ Γκέρσον «Το γενεόγραμμα» (μτφρ. Λίλυς Στυλιανούδη), Αλμπέρ Ζακάρ «Πέντε δισεκα­ τομμύρια άνθρωποι σ’ ένα πλεούμενο» (μτφρ. Μπάμπης Γεωργούλας), Σαιντ Κρουά «Οι ταξικοί αγώνες στον αρχαίο ελληνικό κόσμο» (μτφρ. Γιάννης Κρητικός). Παιδικά: Ένα βιβλίο γραμμένο από την Αλκή Ζέη και εικονο­ γραφημένο απότη Σοφία Ζαραμπούκα.

___________________________________________________________ ΣΤΙΓΜΗ Αντωνίου Αχέλη «Μάλτας πολιορκία» (1565) με είκοσι ξυλογραφίες της πρώτης έκδοσης (1571). Επιμέλεια του καθη­ γητή του Πανεπιστημίου του Ρεθύμνου Στέφανου Κακλαμάνη. Ο Ηλίας X. Παπαδημητρακόπουλος εκδίδεΐτα ταξιδιωτικά τουίίϊοποι τεσσερεις». Ο Αριστείδης Αντονάς γράφει το δεύτερο βιβλίο του, το αφήγημα «Οι τέσσερις κήποι». Στη σειρά των «Στοχασμών»: Μάρκος Αυρήλιος«Ταεις εαυτόν» (επ.-μτφρ.-επιμ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος) και ΠωλΒαλερύ «Επιλογή από το έργο του» (επιμ.-μτφρ. Χαρά Μπανάκου). Στη σειρά «Βιβλιοθήκη Αρχαίων Συγγραφέων»: Πολύβιος «Ιστοριών Γ’»και «Ιστοριών Δ’», σε μετάφραση Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλου. Πλούταρχου «Γρύλλος. Περί του τα άλογα λόγω χρήσθαι. Αν τα ζώα έχουν λογική», σε μετάφραση Μενέλαου Χριστόπουλου. Λουκιανός «Πως δει ιστορίαν συγγράφειν», σε μετάφραση Γ.Α. Χριστοδούλου. Ο Νέστωρ της φιλολογίας μας, ο Στυλιανός Αλεξίου «ΟΣολωμός χωρίς σολωμιστές».

Υπόέχόοοιν

εκδόσεις

ΠΟΛΙΣ

Νταίηβιντ Λοτζ Α λ λ ά ζ ο ν τ α ς Θ έ σ ε ις

πρόλογος: Δ η μ ή τ ρ η ς Τ ζ ιό β α ς

Τ ο Α λλά ζο ντα ς θέσεις εκτυλίσσεται στην π ερ ίοδ ο τω ν φοιτητικών εξ εγέρ σ εω ν σ το Μ πέρκ λεϊ και του Μάη του ’6 8. Α ντ ιπ α ρ α τίθ ετ α ι η α π ελευ θ ερ ω μ ένη ακαδημαϊκή ζωή τη ς Κ αλιφ όρνιας και η οπισθοδρομική συντηρητικό τη τα τη ς Α γγλία ς. Α ναπ αρισ τά τον ακαδημαϊκό μικρόκοσμο με έναν τρ ό­ π ο που μας επιτρέπει ν α διεισδύσουμε σε ολόκληρη την κοι­ νωνία. Γίνεται ο καθρέφτης δ ύο νοοτροπιώ ν απ οκ α λύ πτοντάς μας την εξωστρεφή ανεμ ελιά και ευφ ορία της αμερι­ κανικής κοινωνίας και την εσωστρεφή μιζέρια της αγγλικής. Ο Ζ α π π και ο Σ ουάλλοου (ονόμ ατα επ ί τούτου δια λεγμ έ­ να) γίνονται σ τερ εό τυ π α σ ύ μ βολα μιας κοινωνίας π ο υ β α ­ σίζεται στην ταχύτητα, την ευμ άρεια και τη σεξουαλική α ­ πελευθέρω ση, και μιας άλλης κλεισμένης στον εα υτό της, την πα ράδ οσ ή της, τις προκαταλήψ εις και τις ενοχές της. Τ α μυθιστορήματα το υ Λ οτζ είναι συ νά μ α δια σκ εδ α σ τικά και σ οβα ρά, παιγνιώ δη και σκεπτικιστικά. Ε κ μ ε­ τα λλεύο ντα ι την προκλητικότητα τη ς λογοτεχνικ ής θεω ­ ρίας, τη θεματοποιούν και την εκλαϊκεύουν και παράλληλα τη ν ειρ ω νεύοντα ι δ είχνοντας τ α όριά τη ς και αρνούμ ενα να τ α φτάσουν. Το Α λλά ζο ντα ς θέσεις είναι μυθιστόρημα τη ς σχετικότητας, του π ό σ ο εύ κ ο λα οι άνθρω ποι οχυρ ώ ­ νονται και βολεύονται μέσ α στην καθημερινότητά του ς και π ό σ ο εύ κ ολα αυτή α να τρ έπ ετα ι και αναθεω ρείται. α π ό τ α π ρ ο λ εγ ό μ ε ν α του .

Δημήτρη Τ ζ ιό β α

εκδόσεις

ΠΟΛΙΣ

Άντονυ Μπέρτζες Τ ε λ ε υ τ α ίε ς ε ιδ ή σ ε ις α π ό τ ο ν κ ό σ μ ο

μετάφραση: Ά ρτεμ ις Σ τα μ π ο υ λ ο π ο ύ λ ο υ

Οι Τελευταίες ειδήσεις α π ό το ν κόσμο του Ά ντονυ Μ πέρ τζες (το υ Β ρ ετα νο ύ σ υ γ γ ρ α φ έ α π ο υ έγ ρ α ψ ε, μ ε ­ τα ξ ύ άλλω ν, τ ο Κ ου ρδ ιστό Π ορτοκάλι) είναι έν α μ υθι­ σ τό ρ η μ α π ο υ σ υ γκ ρο τείτα ι α π ό τρ εις π α ρ ά λ λ η λ ες ισ το­ ρίες, στις ο π ο ίε ς πρ ω τ α γω νισ το ύ ν δ υ ο ιστορικά π ρ ό σ ω ­ π α , ο Ζ ίγκμουντ Φ ρόυντ και ο Λ έω ν Τ ρότσκυ, καθώ ς κι ένα μυθιστορηματικό, ο Β αλ Μ πρόουντυ, ουμανιστής π ο ι­ ητής και σ υ γ γ ρ α φ έ α ς βιβλίω ν επιστημονικής φ αντασίας. Τρεις ιστορίες π ο υ αντιστοιχούν σ ε τρία σημαντικά ο ­ ρό σ η μ α το υ εικ οσ τού αιώ να: τη θεμελίω ση τη ς ψ υ χα ν ά ­ λυσης, την ο υ το π ία της π α γκ ό σ μ ια ς επ α νά σ τ α σ η ς και τ α τ α ξίδ ια σ το δ ιάσ τημ α .

0 Μ πέρτζες αφηγείται τη ζωή του Φ ρόυντ και τω ν ε ­ πιγόνω ν του, τις περ ιπ έτειες το υ Τρότσκυ στη Ν έα Υόρκη και το χρονικό της Σ υντέλειας του Κ όσμου, της κ α τα ­ στροφής της Γης α π ό τη σύγκρουσή τη ς με τ ο ν - φ α ν τα ­ στικό- πλανήτη Λ ύγκα, καθώς και το ταξίδι τω ν τελευταίων επιζώ ντω ν, τω ν «εκ λεκ τώ ν» π ο υ δ ιαφ εύ γου ν με το δ ια ­ στημόπλοιο Αμέρικα, τη νέα Κιβωτό, πρ ος ένα αβέβαιο και δ ιφορούμενο μέλλον. Μ ε πλοκή γεμ άτη κωμικά και γλω σ­ σικά ευρήματα, με πλήθος π α ρ α π ο μ π ώ ν σε κλασικά κεί­ μενα, οι Τελευταίες ειδήσεις από τον κόσμο είναι μια πλ η ­ θωρική Ο δύσσεια π ο υ εκτυλίσσεται σε ατμόσφαιρα Α π ο ­ κάλυψης, ένα πολυπ ρόσ ω π ο παραμύθι για τις εμπειρίες, το μεγαλείο αλλά και τον όλεθρο του εικοστού αιώνα και, συ γ­ χρόνω ς, μια κριτική αποτίμηση της ιστορίας του.

Ν Ε Α

Ε Κ Δ Ο Σ Η

για ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά μυθιστορήματα

ε κ δ ό σ ε ις Κ Ε Δ Ρ Ο Σ

Ε ίν α ι χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ό π ώ ς [η σ υ γ γ ρ α φ έ α ς ] ο ρ ίζ ε ι τη γ υ ν α ικ ε ία δ ια φ ο ρ ε τ ικ ό τ η τ α ω ς ε κ ε ίν η π ο υ π ρ ο σ δ ιο ρ ίζ ε ι τη γ υ ν α ίκ α ω ς "κ ο ιν ω ν ικ ό φ ύ λο ", α ρ χ ίζο ν τ α ς α π ό τη β ιο λ ο γ ικ ή δ ια φ ο ρ ά κ α ι δ ια τ ρ έ χ ο ν τ α ς το ν δ ια φ ο ρ ε τ ικ ό ρ ό λ ο της γ υ ν α ίκ α ς μ έ σ α σ τη ν κ ο ιν ω ν ία , ο ικ ο ν ο μ ία , ο ικ ο γ έ ν ε ια , γ λ ώ σ σ α κ .λ π .

θυματοποίηση των γυναικών», οι «ποσοστώ­ Μαρία Δαμανάκη, όντας μια από τις σπά­ σεις» στα κόμματα, η «γυναικεία αλληλεγγύη», νιες περιπτώσεις Ελληνίδας πολιτικού που η «απομυθοποίηση της μητρότητας», η «έξο­ έχει φθάσει στην κορυφή της πολιτικής ε­ δος των γυναικών από το ιδιωτικό στο δημόσιο ξουσίας ως αρχηγός κόμματος, είναι από τις χώρο» και η «επιβίωση των γυναικών στην ε­ πλέον αρμόδιες να μιλήσει για τη σχέση γυναί­ ξουσία». κας και εξουσίας. Άλλωστε, οι θέσεις της είναι Μέσα από αυτές τις έννοιες, η συγγραφέας θα γνωστές από τις εξαγγελίες της ως πολιτικού παραθέσει τις απόψεις της, την προσωπική της προσώπου, από τις τηλεοπτικές και άλλες εμ­ πολιτική εμπειρία, θα πραγματοποιήσει μια σύ­ φανίσεις της, από τον διάλογο με τους πολίτες. ντομη ιστορική αναδρομή των απαιτήσεων και Γι’ αυτό και θα περίμενε κανείς πως, δημοσιεύ­ επιτευγμάτων του γυναικείου κινήματος επισηοντας σε βιβλίο τις θέσεις και την εμπειρία της, μαίνοντας και τις αρχικές του υπερβολές, θα θα κατέφευγε σε μια, αν και καλογραμμένη, λι­ παροτρύνει τις γυναίκες να ασχοληθούν με την γότερο λαϊκότροπη αντιμετώπιση του θέματός πολιτική εξουσία και να αναλάβουν σχετική της, σε μια επιστημονική τεκμηρίωση που θα δράση με γνώμονα την αλληλεγγύη που πρέπει της επέτρεπε μια σφαιρικότερη τοποθέτηση να επιδεικνύουν προς τις ομόφυλές τους. πάνω στο θέμα που διαπραγμα­ Η παρεξήγηση, ωστόσο, αρχίζει τεύεται. Θα πρέπει κάποτε ο πο­ ήδη από τον τίτλο. Τι σημαίνει λιτικός λόγος να διαθέτει και μια «Θηλυκό» πρόσωπο της ε­ ξουσίας; Η συγγραφέας το επιστημονική βάση για να απο­ ταυτίζει ευθύς εξαρχής με τη κτήσει αξιοπιστία και αυτό απαι­ γυναίκα, ως βιολογικό φύλο! Εί­ τείται από μια πολιτικό με το ή­ Το θηλυκό πρόσωπο ναι χαρακτηριστικό πώς ορίζει θος της συγκεκριμένης συγγρατης εξουσίας τη γυναικεία διαφορετικότητα φέως. Φ ωτογραφίες: ως εκείνη που προσδιορίζει τη Οι λέξεις-κλειδιά που διέπουν Κώστα Ορδόλη γυναίκα ως «κοινωνικό φύλο», τη σκέψη της Μ. Δαμανάκη είναι Σκίτσα: Στάθη αρχίζοντας από τη βιολογική η «δυνατότητα έκφρασης των διαφορά και διατρέχοντας τον Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 γυναικών ως συνειδητοποιημέ­ διαφορετικό ρόλο της γυναίκας νου κοινωνικού φύλου», η «αποΣελ. 164

Μ

Κριτική

μέσα στην κοινωνία, οικονομία, οικογένεια, γλώσσα κ.λπ. Όλοι ξέρουμε πως οι βιολογικές διαφορές δεν θα πρέπει να στηρίζουν κοινωνι­ κές ανισότητες και επομένως ο ρόλος των προ­ σώπων μέσα στην κοινωνία δεν θα πρέπει να προσδιορίζεται από τα βιολογικά τους χαρα­ κτηριστικά. Οι σύγχρονες ανθρωπιστικές σπουδές, ενσωματώνοντας πλέον τόσο τις γυναικείες όσο και τις αντρικές σπουδές, μι­ λούν για «Ταυτότητες και Φύλα» διαχωρίζοντας αυτό ακριβώς που η Μ. Δαμανάκη επιμένει να ταυτίζει: η φυλική ταυτότητα ή αλλιώς το κοινω­ νικό φύλο και ό,τι εκπορεύεται από αυτό δεν προσδιορίζεται από το βιολογικό φύλο! Επομέ­ νως, το «θηλυκό» δεν θα μπορούσε να νοηθεί παρά μόνο ως μια εναλλακτική πρόταση στην «αρσενική» νοοτροπία, ιδεολογία, κοινωνική και πολιτική πρακτική χωρίς όμως να διαθέτει βιο­ λογικό φύλο: άντρες και γυναίκες μπορούν εξί­ σου να παραγάγουν «θηλυκές» αξίες. Κάτι τέτοιο, όμως, είναι ξένο προς την αντίληψη της συγγραφέως. Γι’ αυτήν, «θηλυκό» σημαίνει βιολογικά γυναικείο φτάνοντας έτσι να υποστη­ ρίξει πως, παρά το κυρίαρχο μοντέλο που υιο­ θέτησε μια Θάτσερ, το θετικό ήταν πως τα παι­ δάκια στη Μ. Βρετανία που ζωγράφισαν, όπως τους ζητήθηκε, έναν πρωθυπουργό, του έδω­ σαν γυναικεία χαρακτηριστικά... Είναι, άραγε, εκεί η ουσία του ζητούμενου; Αδιαφορούμε, δηλαδή, για τη διαιώνιση μιας «αρσενικής» ε­ ξουσίας, τέτοια που αντιπροσωπεύει κάθε Θά­ τσερ, Τσιλέρ κ,λπ., αρκεί να φοράει φουστάνι; Μας αρκεί, στο όνομα μιας δήθεν ισότητας των δύο φύλων, μια «αρσενική» εξουσία-τραβεστί; Η συγγραφέας υποστηρίζει ακόμη την έξοδο της γυναίκας από το ιδιωτικό και την ενασχόλη­ σή της με το δημόσιο. Θεμιτό. Το ερώτημα, ό­ μως, που τίθεται είναι κατά πόσο αυτή η γυναί­ κα που επιστρέφει από το δημόσιο στον ιδιωτι­ κό της χώρο, στην οικογένειά της, δεν γίνεται ένας επιπλέον φορέας (αν δεχτούμε ως δεδο­ μένο το «αρσενικό» πρόσωπο του συζύγου) αρ­ σενικής ιδεολογίας στο σπίτι της, που ως τέ­ τοιος θα λειτουργήσει κοινωνικοποιητικά για τα παιδιά της. Όλοι γνωρίζουμε πως οι γυναί­ κες αποτελούν το συντηρητικότερο μέρος του πληθυσμού για τους γνωστούς λόγους. Είναι, αυτές, με τις δεδομένες συνθήκες, που δια­ μορφώνουν το, ανεξαρτήτως βιολογικού φύ­ λου, αρσενικό ή θηλυκό πρόσωπο των παιδιών τους. Μήπως, λοιπόν, η δουλειά θα έπρεπε να

αρχίσει πρώτα από τη διαφορετική κοινωνικο­ ποίηση των παιδιών, τους αυριανούς άντρες και τις αυριανές γυναίκες; Και κατ’ επέκταση, μήπως η προβαλλόμενη ως ανάγκη γυναικεία αλληλεγγύη θα έπρεπε να διαφοροποιείται α­ νάλογα με το αν το συγκεκριμένο άτομο είναι φορέας αρσενικής ή θηλυκής ιδεολογίας; Σωστά η συγγραφέας ζητάει τόσο την αποθυματοποίηση της γυναίκας όσο και την απο­ μυθοποίηση της μητρότητας. Είναι ένας τομέ­ ας για μια καλή αρχή που ωστόσο φαίνεται ακό­ μη πολύ μακρινός στην πρακτική του υλοποίη­ ση. Βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις, προλήψεις και στερεότυπα κρατούν τη γυναίκα δέσμια της μη­ τρότητας. Μόνο που για να επιτευχθεί η απε­ ξάρτηση θα έπρεπε πρώτιστα να εξαρθεί σε ι­ σότιμη βάση ο ρόλος της πατρότητας! Αλλά, τόσο στην ιδεολογία όσο και στην πράξη, πόσοι άντρες που προβάλλουν την πατρότητα (ας πούμε σε περίπτωση διαζυγίων) επιτυγχάνουν να αναλάβουν αυτοί τα παιδιά τους; Και κατά πόσο μια τέτοια διεκδίκηση δεν θεωρείται στερεοτυπικά ως εκδικητικότητα, αφού εκ προοιμί­ ου ο άντρας χαρακτηρίζεται ως ανίκανος να αναλάβει τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών; Και γιατί, άραγε, ο όρος εργαζόμενη μητέρα αγιοποιείται ενώ είναι ανύπαρκτος ο όρος του ερ­ γαζόμενου πατέρα; Σ’ αυτό το επίπεδο, του ι­ διωτικού που, όμως, προσδιορίζει τον δημόσιο χώρο, η Μ. Δαμανάκη δεν εκφέρει άποψη. Μοιάζει, έτσι, να αγνοεί, σ’ αυτό όπως και στα άλλα επίπεδα, πως το ζητούμενο δεν επιτυγχά­ νεται παρά μόνο μέσα από μια ανακατανομή των ρόλων, επαναπροσδιορισμό μέσα στην κοι­ νωνία του ρόλου της γυναίκας, όπως και εκεί­ νου του άντρα, μια προβολή, ίσως, μιας νέας ει­ κόνας του αντρικού προτύπου που θα συνδυά­ ζει τις «αρσενικές» και τις «θηλυκές» αξίες, πράγμα που θα επιφέρει την επιζητούμενη ευτυχία όχι μόνο στη γυναίκα αλλά και στον ά­ ντρα. Ας μην ξεχνάμε πως στη σύγχρονη εποχή οι κοινωνικοί ρόλοι δεν έχουν πλέον ανάγκη να προσδιορίζονται με βάση τα βιολογικά χαρα­ κτηριστικά, μια και οι μεταβιομηχανικές κοινω­ νίες μας έχουν ολοκληρωτικά απαλείψει τους λόγους που κάποτε τα επέβαλλαν. Το ζήτημα είναι κατά πόσο οι ίδιες οι γυναίκες (μανάδες, ερωμένες, σύζυγοι) είναι έτοιμες να αποδε­ χτούν αυτό τον επαναπροσδιορισμό του αντρι­ κού προτύπου ουσιαστικά και μακροπρόθεσμα και στον τομέα αυτό η Μ. Δαμανάκη, με τον λό­

γο ισχύος που διαθέτει, κατά πόσο θα προτίθετο να δουλέψει. Στο βιβλιστής, πάντως, κάτι τέ­ τοιο ουδόλως διαφαίνεται, εκτός από μια σύ­ ντομη αναφορά στις τελευταίες σελίδες του 7ου κεφαλαίου της. Κι όμως, αυτό θα έπρεπε να αποτελεί τον κορμό των διαπιστώσεων και παραινέσεώντης... Η συγγραφέας παραδέχεται πως για να κρατή­ σει μια γυναίκα τη θέση της στην ιεραρχία του κόμματος και γενικότερα της πολιτικής καριέρας, θα πρέπει να υιοθετήσει τα κυρίαρχα «α­ ντρικά» πρότυπα συμπεριφοράς. Και όσες πε­ τυχαίνουν να παραμένουν στην κορυφή, αυτό κάνουν. Δεν είναι όμως αυτό ο σίγουρος δρό­ μος προς τη σχιζοφρένεια που παρατηρεί στους άντρες, οι οποίοι στον ιδιωτικό χώρο λει­ τουργούν, όπως λέει, ως αφέντες, ενώ στο δη­ μόσιο αγωνίζονται για την κατάργηση της εκμε­ τάλλευσης; Και δεν διαπιστώνει γύρω της, ήδη, μια τέτοια σχιζοφρενική συμπεριφορά στις γυναίκες που εκφέρουν λόγο στον γενικότερο επαγγελματικό τομέα; Επομένως, σε τι θα απο­ δώσει η παρότρυνση της κατάληψης της ε­ ξουσίας από τις γυναίκες αν αυτές δεν έχουν να προβάλουν οργανωμένα τον εναλλακτικό τους λόγο, το πραγματικό «θηλυκό» πρόσωπο της ε­ ξουσίας κι όχι απλώς τη «γυναικεία τους φύση» ως αυτονόητο φορέα αλλαγής; Την εναλλακτι­ κή αναδιάρθρωση του σύνολου κοινωνικού ι­ στού πέρα από βιολογικά φύλα; Για όλους τους παραπάνω λόγους και πολλούς άλλους που δεν είναι δυνατόν να αναπτυχθούν στο σημείωμα αυτό, πιστεύω πως το περιεχό­ μενο του βιβλίου προδίδει εξ αρχής τον τίτλο του. Το «Γυναίκες στην εξουσία» αποτελεί μια τελείως διαφορετική υπόθεση από το «θηλυκό πρόσωπο της εξουσίας». Θα πρέπει, κι αυτό, κάποτε, να γίνει συνείδηση για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε. Δημήτρης Τσατσούλης

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Σειρά: Φιλοσοφία Κοινωνιολογία D .M . M a c D O W E L L Καθηγητής των Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης

το Δ ίκαιο στην Αθήνα των Κ λασικών Χρόνων ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

Μ ΕΤΑ Φ ΡΑ ΣΗ

Γιώργου Μαθιουδάκη Μ ε 432 σελίδες και 12 εικόνες

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Σε μια παρέμβασή μου σε ανοιχτή συζήτηση για τον «γυναι­ κείο λόγο στη λογοτεχνία», όπου μιλούσαν κυρίως γυναί­ κες, υπενθύμισα την επιστημονική διαφοροποίηση μεταξύ «Ταυτότητας (κοινωνικού φύλου) και βιολογικού φύλου», πράγμα που προκάλεσε σχετική αμηχανία μέχρι που μια ομιλήτρια έδειξε να συμφωνεί αναφερόμενη σε παράδειγμα ομοφυλόφιλου άντρα. Προς άρσιν, λοιπόν, νέων παρεξηγή­ σεων και απλοποιήσεων, θα ήθελα να επισημάνω πως ο ό­ ρος φυλική ταυτότητα ή κοινωνικό φύλο δεν έχει καμιά απο­ λύτως οχέση με τις σεξουαλικές προτιμήσεις των ατόμων.

Ε κ δ ό σ ε ι ς

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Π ρο σ φ ο ρ ά σ τ ο ν Π ο λ ιτ ισ μ ό Ιπ π ο κ ρ ά το υ ς 8 Α θ ή να Τ ηλ.: 3 6 .2 7 .3 1 8

ΟΜητοςχαι

Κ α θ ένα ς δ ια σ χ ίζε ι το λ α β ύ ρ ιν θ ο α νή σ υ χ α ψ ά χνοντα ς ε ν α γ ω ν ίω ς ν ' α ν α κα λύ ψ ει τη ν ταυτότητά

ή

του. Τα π α λ ιά ιδ α ν ικ ά έ χ ο υ ν π ρ ο π ο λ λ ο ύ κα τα ρ ρ εύ σ ει, κ α ιν ο ύ ρ ια δ ε ν β ρ έ θ η κ α ν α κ ό μ α κ α ι το κε ν ό της α μ φ ιβ ο λ ία ς κα τα σ π α ρ ά σ σ ει το υς α να π ο φ ά σ ισ το υ ς

ια παρέα εικοσάρηδων και κάτι ετοιμάζε­ καταστροφικής έκστασης απαλλάσσει από το ται να κατακτήσει τον κόσμο. Δεκαετία μίζερο αίσθημα της τρωτής θνητότητας. του ’80 στις φτωχογειτονιές της Νέας Σάββατο βράδι στην άκρη της πόλης. Στην ά­ Υόρκης. Μια Ελληνίδα φοιτήτρια (η αφηγή-κρη της έντασης. Καμιά υποχώρηση. Αλκοόλ τρια) συγκατοικεί με μιαν ενθουσιώδη Αμερικαι χαπάκια, αναλέητα κυνηγητά με μηχανές κανιδούλα, την Μπίμπι, και προσπαθούν οι δυο και αυτοκίνητα, αγώνες νεύρων και ψυχολογι­ τους να φτάσουν μέχρι το μεδούλι της ζωής. κής αντοχής. Οι νεαροί μας ήρωες δεν πτοούΠοτά, ξενύχτια, τρελές παρέες, ξέφρενα πάρνται. Αδράχνουν τις μέρες μ’ επιθετικότητα, τι, φρενιτιώδης μουσική. Ένα μίγμα από δια­ σχεδόν βίαια. Πιστεύουν πως είναι αθάνατοι, φορετικές ποικιλίες υπερβολής, βιορυθμοί πως το κακό δεν είναι δυνατό να τους αγγίξει. στον υπερθετικό βαθμό. Ασυγκράτητες φιλο­ Δοκιμάζουν τα όριά τους και θέλουν να τα δοξίες, ουτοπικά όνειρα, μεγαλεπήβολα σχέ­ υπερβούν, να τα διευρύνουν επ’ άπειρον αγνο­ δια. Απόλυτες απόψεις, ανένδοτη στάση, ώντας φραγμούς και απαγορεύσεις. Η Μπίμπι προχωρημένες θεωρίες για έναν καλύτερο, αμπλέκει με πρεζόνι, ο Νίκυ έχει βάλει στοίχη­ ντικομφορμιστικό και απελευθερωμένο κό­ μα με τον εαυτό του να πιεί όλα τα ποτά του σμο. Η νεανική παρέα οδηγείται στα άκρα, θέ­ κόσμου, η Χόλλυ ετοιμάζεται για καλλιτεχνική λει να γευθεί εδώ και τώρα τα πάντα, όποιο κι καριέρα αξιώσεων, η Νάνσυ προσπαθεί να αν είναι το τίμημα: τα ναρκωτι­ καλμάρει την υπερέντασή της κά που βλάπτουν, τις ύποπτες καταπίνοντας με τις χούφτες ουσίες που διακινούνται παρά­ τα χάπια, η αφηγήτρια βάζει τα νομα και χαρίζουν πρόσκαι­ ΣΩΤΗ δυνατά της να ξεφύγει για πά­ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ρους παραδείσους, την ταχύ­ ντα από τη σκουριασμένη μέγ­ τητα που προσφέρει λυτρωτι­ γενη της μητέρας Ελλάδας. Σάββατο βράδυ στην κή εκτόνωση. Η προσέγγιση σε άκρη της πόλης Καθένας διασχίζει το λαβύριν­ ό,τι θυμίζει θάνατο, η συνάφεια θο ανήσυχα ψάχνοντας, εναγωΑθήνα, Πόλις, 1996 και η εξοικείωση μαζί του, το νίως, ν’ ανακαλύψει την ταυτό­ Σελ.264 παράλογο γαϊτανάκι της αυτοτητά του. Τα παλιά ιδανικά έ­

Μ

Κριτική

χουν προπολλού καταρρεύσει, καινούρια δε βρέθηκαν ακόμα και το κενό της αμφιβολίας κατασπαράσσειτους αναποφάσιστους. Άγχος και αδιέξοδο, αίσθημα ανικανοποίητου και διαρκής ανηδονία. Τίποτε δεν καλύπτει τους νεαρούς, τα διάφορα υποκατάστατα μοιάζουν λειψά και θλιβερά. Η ρευστή κι ευμετάβλητη διάθεση, οι μανιοκαταθλιπτικές τάσεις, η αμ­ φιταλάντευση και ο φόβος μπροστά στο άγνω­ στο απηχούν την πρωταρχική ανάγκη για στα­ θερότητα και ασφάλεια. Ανάγκη ανέφικτη σε μια κοινωνία κρόνιων προδιαγραφών, που τρέ­ φεται με τις σάρκες των ίδιων των παιδιών της. Στο τέλος, όλοι λίγο πολύ βρίσκουν κάποιο δρόμο ν’ ακολουθήσουν, χαράζουν μια υπο­ τυπώδη πορεία, έστω βραχυπρόθεσμη. Αυτό όμως δε συνεπάγεται και τελικά επιλογή. Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης. Στην ά­ κρη της μουσικής. Η αφηγήτρια πλημμυρίζει το λόγο της με νότες, με τρυφερά ή σκληρότε­ ρα μοτίβα που επενδύουν το κείμενο σαν ευρηματική υπόκρουση. Ακατάσχετο glam rock, David Bowie και ξερό ψωμί. Οι ροκάδες, εκκεντρικοί και παράξενα όμορφοι, κάνουν τον αέρα να πάλλεται από τους ήχους της κι­ θάρας τους, δονώντας τα πλήθη με την επιθε­ τικότητα των στίχων τους. Στον κόσμο του rock ο θάνατος δεν έχει πια εξουσία. Ό σο για τους πανκ, αυτοί φτύνουν την οργισμένη τους απέχθεια, αγανακτούν ασυστόλως, και αυτά­ ρεσκα εξωθούν τη μουσική στην πιο επικίν­ δυνα έκρυθμη κατάσταση. Συγχρόνως σχεδόν με το βιβλίο της Σώτης Τριανταφύλλου κυκλοφόρησε και στην ελληνι­ κή αγορά η τελευταία συλλογή με τραγούδια των Cure. Πρόκειται για ένα cd που πραγματι­ κά συνοψίζει με τον πιο εύγλωττο και περιεκτι­ κό τρόπο το «Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης». Ο Robert Smith, στιχουργός και τρα­ γουδιστής του συγκροτήματος, μιλάει κι αυτός με τρυφερότητα κι ευαισθησία για τη νεολαία της ύστερης μεταβιομηχανικής επο­ χής, για τις αμφιθυμίες και τις κρίσεις της. Πληθωρικοί κι απαιτητικοί, φιλάρεσκοι και μη­ δενιστές, χωρίς ιδανικά και στερημένοι από σημεία αναφοράς, οι νέοι των Cure διαγρά­ φουν περίπου την ίδια πορεία με την παρέα του Σαββατόβραδου. Ζητούντο πάντα, στέκο­

νται αμήχανοι και λυπημένοι μπροστά στους ανθρωποβόρους κοινωνικούς μηχανισμούς που έτσι κι αλλιώς δεν μπορούν να ελέγξουν, δεν ξέρουν τι να κάνουν. Πίνουν, ξεφαντώνουν και γλεντάνε σε διονυσιακά πάρτι, μελαγχο­ λούν και ερωτεύονται, παρατηρούν το κοσμι­ κό μυστήριο με μάτια εκστατικά και απορούν. Είναι τρωτοί κι ευάλωτοι, κι όμως παράταιρα ώριμοι, σχεδόν εξαντλημένοι, εξουδετερωμέ­ νοι από το πάθος που τους κατακαίει να τα ζήσουν όλα διαμιάς. Ζωή ζαχαρένια που όμως α­ φήνει μια πίκρα στο στόμα, άφθονος έρωτας (vanilla sm ile and a gorgeous strawberry kiss, λένε οι Cure), πόθος για μια άνευ ορίων κοινω­ νικοποίηση της ύπαρξης (/ want it all), επιθυμία της απόλυτης αδιαπραγμάτευτης ευτυχίας, τρόμος μπροστά στο θάνατο κι εξορκισμός της προοπτικής του. Ενορχηστρωμένο σε έντονους ρυθμούς, πα­ ράφορο και γοητευτικά ρεαλιστικό που, ωστό­ σο, απογειώνεται, το μυθιστόρημα αυτό της Σώτης Τριανταφύλλου είναι μια γλυκιά συνομι­ λία ανάμεσα στο Θάνατο και την Κόρη, μια ε­ νατένιση της νιότης που φεύγει ανεπιστρεπτί και μετατρέπεται σε αστερόσκονη ή απλώς σε «σκόνη που την παίρνει ο άνεμος», όπως άλ­ λωστε αποφάνθηκαν και οι Cansas. Νίκη Κώτσιου

Ε Π Α

Ν Ο

Ρ

Θ Ω

Σ

Η

Στην Ανταπόκριση του X. Χρυσόπουλου με τίτλο «Εκδοτική βιομηχανία, πράκτο­ ρες και Gestalt» στο τεύχος αρ. 365, σελ.

45, πρέπει να γίνουν οι παρακάτω διορ­ θώσεις: Στην ενότητα «α», 2η §, όπου «... ενώ το 1000 στη λίστα των best sellers...», πρέ­ πει να διαβαστεί«... ενώ το 100ο στη λίστα των best sellers...» και στην ενότητα «ε», όπου «Paper backs -1,5%» πρέπει να δια­ βαστεί «Paperbacks -7,5%». Τέλος, στην ενότητα «θ», 2η §, η σωστή διατύπωση είναι «Η δουλειά που κάνουν οι πράκτορες εξηγήθηκε στο άρθρο που δη­ μοσιεύσατε (αναφερόταν στο άρθρο του Η. Μαγκλίνη, στο τεύχος μας αρ. 363). Ζητούμε συγγνώμη απότοναρθρογράφο κ. X. Χρυσόπουλο και από τους αναγνώ­ στες μας.

Κριτική

Ofy ΛζρνΙΙμός τηςαόΜυοιις

Ο Κούντερα πιστεύει πως η ταχύτητα δεν επιτρέπει να αντιληφθούμε τι γίνεται γύρω μας, προσφέροντας αποσπασματικά μηνύματα, ούτε αφήνει τα πράγματα να ωριμάσουν, όχι από την άποψη του χρόνου, αλλά από την άποψη των χειρονομιών, των κινήσεων και των ελάχιστων εκείνων λόγων, που αποδεικνύουν το ζητούμενο, χωρίς να χρειάζονται επεξηγήσεις και άλλα δεκανίκια του μυαλού

ο έργο του Μίλαν Κούντερα περιλαμβάνει ράδοξων και παράλογων στοιχείων, που ο νους αρκετούς τίτλους βιβλίων ώστε να μπορού­ μας δεν εννοεί, αλλά που αποτελούν κομμάτι α­ με να κάνουμε λόγο για αντιπροσωπευτικό ναπόσπαστο της ζωής μας. Τα τρία έργα που δείγμα συγγραφικής δημιουργίας. Σ’ αυτό το ξεχώρισα δεν αφίστανται αυτής της κληρονο­ δείγμα θα διακρίνουμε λιγότερο ή περισσότερο μιάς, αλλά παραπέμπουν ευκρινέστερα σε ένα ογκώδη μυθιστορήματα, συλλογές δοκιμίων είδος που προϋπήρχε, αλλά η τέχνη του 18ου και δύο ή τρία έργα, που μοιάζουν να αποτε­ αιώνα ανέδειξε, το οποίο άγγιξε τη λογοτεχνία, λούν μια ξεχωριστή κατηγορία. Τα έργα αυτά άκμασε όμως στη μουσική: εννοώ το είναι η συλλογή διηγημάτων Καταγέλαστοι divertissement, γνωστότερο στα ιταλικά ως Έρωτες, το θεατρικό Ο Ιάκωβος και ο Αφέντης divertimento. του και η πρόσφατη νουβέλα (παρά μυθιστόρη­ Το ντιβερτιμέντο δεν είναι κατ’ ανάγκη επιπό­ μα) με τίτλο Η Βραδύτητα. Το σύνολο των μυθι­ λαιο, αν και κατά κανόνα προσφέρει τέρψη ικα­ στορημάτων είναι μια ευφυής και σχεδόν πάντα νή όμως να αγγίξει την πικρή σάτιρα και τη μεπετυχημένη σύμμιξη αφήγησης και στοχα­ λαγχολική διάθεση. Με κομψό ύφος, πραγμα­ σμού, όπου η ροή των γεγονότων διατρέχεται τεύεται ένα θέμα ευσύνοπτο, που με λογιών φι­ από δοκιμιακές φλέβες, άλλοτε σύντομες και γούρες αναπτύσσεται σε διάφορα επίπεδα, για άλλοτε μακροσκελείς. Αυτή η τεχνική παραπέ­ να καταλήξει σε μια πτώση, απ’ όπου εξάγεται μπει στη γαλλική λογοτεχνία (για τη λογοτεχνία που μας απα­ του 18ου αιώνα και μεταξύ άλ­ σχολεί εδώ) ένα ηθικό συμπέρα­ λων συγγραφέων στον Ντιντεσμα. Πρόκειται για ένα παιχνίδι ρό, για τον οποίο ο Κούντερα που ορίζουν με σεβασμό και σο­ ΜΙΛΑΝ δεν παύει να εκδηλώνει το βαρότητα τα εμπλεκόμενα πρό­ ΚΟΥΝΤΕΡΑ θαυμασμό του. Οι συλλογές δο­ σωπα, τα οποία το παίζουν με Η Βραδύτητα κιμίων έχουν επίσης τον διδα­ φινέτσα, χωρίς να αποκλείεται η Μ ετ. Σερ. Βελέντζας κτικό και επεξηγηματικό χαρα­ ζαβολιά, όχι με την έννοια της κτήρα που διακρίνει τους παρασπονδίας, αλλά της εύ­ Αθήνα, Εστία, 1996 συγγραφείς του Διαφωτισμού, στροφης υπεκφυγής. Η ανωτε­ Σελ. 162. με παράλληλη επίδειξη των πα­ ρότητα συνεπώς του κάθε παί­

Τ

κτη φαίνεται στη δυνατότητά του να πλάσει υπεκφυγές, με κίνδυνο βεβαίως να υποστεί τις συνέπειες των επιλογών του. Η Βραδύτητα έχει ως σημείο εκκίνησης ένα τέ­ τοιο ντιβερτιμέντο, όπως το αποτύπωσε ο ξεχα­ σμένος, σήμερα, Γάλλος συγγραφέας του 18ου αιώνα, Βιβάν Ντενόν: πρόκειται για έναν νεαρό ιππότη, που συναντάει στο θέατρο της μαντάμ ντε Τ. φίλη μιας κόμησσας, της οποίας ο ιππότης είναι εραστής. Η μαντάμ ντε Τ. προσκαλεί τον ιππότη στην άμαξά της μετά την πα­ ράσταση και τον οδηγεί στην εξοχή, στον πύρ­ γο της, όπου τον παρουσιάζει στον σύζυγό της. Αυτός αποχωρεί στα ενδιαιτήματά του και η μα­ ντάμ ντε Τ., κάνοντας νυχτερινό περίπατο με τον καλεσμένο της στον κήπο του πύργου της, τον παρασύρει στο περίπτερο του κήπου όπου κάνουν έρωτα. Στη συνέχεια τον φέρνει σε. ένα μυστικό δωμάτιο του πύργου όπου η ερωτική πανδαισία κορυφώνεται. Το-πρωί, ο νεαρός ιπ­ πότης συναντιέται με τον Μαρκήσιο, ευνοούμε­ νο της μαντάμ ντε Τ., ο οποίος του αποκαλύπτει ότι ο ξαφνικός έρωτας της μαντάμ ντε Τ. δεν ή­ ταν άλλο από ένα προκάλυμμα για να μην υπο­ ψιαστεί ο σύζυγός της τη σχέση της με τον Μαρκήσιο. Στον αντίποδα αυτής διήγησης, ο Κούντερα στήνει ένα σύγχρονο ντιβερτιμέντο, όπου ένας άντρας ερωτοτροπεί με μια γυναίκα και την κα­ ταδιώκει ως την πισίνα του ξενοδοχείου, στο ο ­ ποίο ο ίδιος ο Κούντερα με τη γυναίκα του Βέρα έχουν καταλύσει, για να παραστήσει εντέλει, δί­ χως ερεθισμό και υπό την έξαψη βωμολοχιών, ότι συνουσιάζεται μαζί της στην άκρη της πισί­ νας, αδιάφορος για την παρουσία κάποιων άλ­ λων προσώπων, που συμβαίνει να περνούν από εκεί. Αυτή η δεύτερη αφήγηση σε χρόνο παρό­ ντα, ένα είδος κοντραπούντο στη μουσική γραμμή της πρώτης ιστορίας, είναι τόσο κουτσή, τόσο πρόστυχη και τόσο ανάρμοστη, ώστε ο συγγραφέας δεν παύει να την εξευτελί­ ζει, να την ξεχειλώνει, να την καταδικάζει. Δεν είναι η ασχήμια αυτής της πράξης που ε­ ξοργίζει τον Κούντερα, δεν είναι ότι μια σειρά ενεργειών αποδεικνύεται κίβδηλη, ούτε ότι μια ημιτελής και κατ’ επίφαση συνουσία εκλαμβά­ νεται ως κατόρθωμα και ως εύσημο. Εκείνο που τον δαιμονίζει, σε βαθμό που δεν είναι σε θέση να χαλιναγωγήσει την απέχθειά του, είναι ότι η έννοια της ηδονής ως απόδειξης σοφίας και

θαυμασμού της ζωής, ποδοπατιέται, χάνει κάθε περιεχόμενο και σβήνεται ως αναζήτηση και ως πλήρωση από τις προσδοκίες του ανθρώπου. Τι κρύβεται όμως πίσω από αυτή την κατάστα­ ση; Τι είναι εκείνο που διαφοροποιεί απολύτως την πρώτη ιστορία από τη δεύτερη; Με άλλα λόγια, γιατί ο σύγχρονος άνθρωπος έχει χάσει το έρμα των πράξεών του και, στο κάτω-κάτω, τον αυτοσεβασμό του; Ο Κούντερα πιστεύει πως η ταχύτητα δεν επιτρέπει να αντιληφθούμε τι γίνεται γύρω μας, προσφέροντας αποσπα­ σματικά μηνύματα, ούτε αφήνει τα πράγματα να ωριμάσουν, όχι από την άποψη του χρόνου, αλλά από την άποψη των χειρονομιών, των κι­ νήσεων και των ελάχιστων εκείνων λόγων, που αποδεικνύουν το ζητούμενο, χωρίς να χρειάζο­ νται επεξηγήσεις και άλλα δεκανίκια του μυα­ λού. Η ταχύτητα μας αποκλείει από τη γνώση ό­ τι έχει έρθει η ώρα των πραγμάτων. Η ταχύτητα τέλος καταστρέφει το τελετουργικό, όχι ως μια σειρά βημάτων και κωδίκων, αλλά ως μια φυσι­ κή διαδικασία, που διδάσκεται, αλλά και ανακα­ λύπτεται, αρκεί να υπάρχει η περιέργεια της α­ νακάλυψης. Να λοιπόν το ειδικό βάρος της βραδύτητας: ο νεαρός ιππότης δεν έχει ανάγκη να βροντοφωνήσει την κατάκτησή του, ούτε να στενοχωρηθεί υπέρμετρα από τη ζαβολιά της μαντάμ ντε Τ. Είναι από κάθε άποψη, μετά το ε­ ρωτικό παιχνίδι, ένας άνθρωπος πλουσιότερος, ένας ταξιδεμένος που επιστρέφει στην καθημερινότητά του με μια πολύτιμη πραμάτεια στα χέρια. Έξω από αυτόν τον παράδεισο της κερ­ δισμένης ηδονής θα στέκουν για πάντα οι βια­ στικοί καραγκιόζηδες της εποχής μας, οι μονο­ διάστατοι άνθρωποι: «Θέλω να κοιτάξω κι άλλο τον ιππότη μου που κατευθύνεται αργά στην ά­ μαξα. Θέλω να απολαύσω το ρυθμό των βημά­ των του: όσο αυτός προχωράει, τόσο αυτά επι­ βραδύνονται. Σ ’ αυτή τη βραδύτητα νομίζω πως αναγνωρίζω ένα σημάδι ευτυχίας». Αυτή η επισκόπηση θίγει το ορατό μέρος του συγκεκριμένου βιβλίου του Κούντερα. Η βρα­ δεία ανάγνωσή του αποκαλύπτει πετυχημένα τεχνάσματα, που ο συγγραφέας χρησιμοποιεί στην ώρα τους και στις δέουσες δόσεις. Στην αρχή του κειμένου, για παράδειγμα, ο συγγρα­ φέας περιγράφει ότι οδηγεί το αυτοκίνητό του σιγά, ενώ πίσω του κάποιος άλλος εποχούμε­ νος βιάζεται: η σχέση ταχύτητας-βραδύτητας δίνεται από τις πρώτες αράδες και χωρίς περιτ-

Κριτιχη

Κ ολχικόν Π

το χρονικό μιας όψιμης εφηβείας

τές εισαγωγές. Σε άλλο σημείο γίνεται αναφο­ ρά στις Επικίνδυνες Σχέσεις του Λακλό, σ’ αυτό το κατεξοχήν σύνολο ντιβερτιμέντων, μπροστά στο οποίο το έργο του Βιβάν Ντενόν είναι μια συνιστώσα της βραδύτητας, ενώ ο Λακλό είναι η αποθέωσή της. Σε άλλο σημείο υπάρχουν διά­ λογοι με τη μορφή θεατρικής ατάκας, που πα­ ραπέμπουν σε στημένη κινηματογραφική σκη­ νή με ήρωες δύο σοβαρούς γελοίους. Ακόμα και αν περιοριστούμε σε αυτά τα λίγα παραδείγματα, δεν υπάρχει λοιπόν περίπτωση (διαβάζοντας αργά ή διατρέχοντας γρήγορα τις σελίδες) να μην αναγνωρίσει κανείς στη Βραδύτητα τη στόφα του σημαντικού συγγρα­ φέα. Νομίζω μάλιστα πως μια ακαμψία της γαλ­ λικής γλώσσας, στην οποία ο Τσέχος (και πολιτογραφημένος πια Γάλλος) Κούντερα έγραψε αυτό το βιβλίο, προσθέτει στα θετικά στοιχεία της αφήγησης. Η ίδια ακαμψία έχει περάσει στη ρέουσα μετάφραση του Σεραφείμ Βελέντζα. Οι φίλοι, λοιπόν, του Κούντερα θα βρουν στο τε­ λευταίο αυτό έργο του ένα είδος στάσης στη συγγραφική του διαδρομή, ώστε να ειπωθεί με σαφήνεια πόσο ο κόσμος μας χάνει την υγρα­ σία του, χωρίς την οποία η ηδονή είναι πεποιημένη, μεταβαλλόμενος σε έρημη χώρα. Φ. Δ. Δρακονταειδής

β ιβ λ ία , π ε ρ ιο δ ικ ά , κ ό μ ικ ς Η Γιολάντα ΜιχαλοττουλουΚορακά παρουσιάζεται για πρώτη φορά στον λογοτε­ χνικό χώρο με ένα βιβλίο πραγματικά ιδιότυπο στη σύνθετη απλότητά του. Το ξετύλιγμα της ιστορίας μας ξαφνιάζει και μας γοη­ τεύει με την εναλλαγή πε­ ζών κειμένων και έμμετρης ονειροπόλησης. Ελληνική Ευρωεκδοτική

κέντρο του βιβλίου

\ψ φ ή περιοδικά

Η ισ τ ο ρ ία τω ν λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ώ ν π ε ρ ιο δ ικ ώ ν ισ ο δ ύ ν α μ ο ίμ ε τη ν ε ξισ τό ρ η σ η της π ο ρ ε ία ς της ε λ λ η ν ικ ή ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς

Δημήτρης Καλοκύρης διηύθυνε δύο περιο­ «σε μερικά βασικά περιοδικά που σημάδεψαν, δικά με σημαντική συμβολή στο χώρο της λίγο ως πολύ, τα νεοελληνικά γράμματα από τα λογοτεχνίας, το Τραμ στη Θεσσαλονίκη και μέσα του περασμένου αιώνα ως τις μέρες μας» τον Χάρτη στην Αθήνα. Και τα δύο ανανέωσαν το(σ. 31). ενδιαφέρον για την ποίηση εκτός Ελλάδας και Ο συγγραφέας αρχίζει από μια ονοματολογική ειδικότερα για τον υπερρεαλισμό και τα λογοτε­ ταξινόμηση, μια που κατά τη γνώμη του οι τίτ­ χνικά του φαινόμενα. Από τις σελίδες μάλιστα λοι των περιοδικών δηλώνουν το ευρύτερο κλί­ του Χάρτη τονώθηκε η αξιοποίηση της θεωρίας μα της εποχής. Απαριθμεί περιοδικά που φέ­ της λογοτεχνίας σε ποικίλες εφαρμογές και ρουν στους τίτλους τους συνθετικά των λέξε­ προβλήθηκε η Λατινοαμερικανική λογοτεχνία. Η ων λόγος, τέχνη, ελληνοκεντρικά περιοδικά, εμπειρία της έκδοσης των περιοδικών αυτών και άλλα που κομίζουν γεωγραφικά στοιχεία ή επι­ κυρίως το πρίσμα της ανανέωσης του λογοτε­ θυμούν να φανούν νεοτερικά ή σύγχρονα (Νέα χνικού λόγου πέρασαν στη διαπραγμάτευση Γράμματα 1935, Ν έα Ποίηση 1924, Καινούρια της παρουσίασης των Νεοελληνικών λογοτεχνι­ Τέχνη 1931) μυθολογικά ονόματα, αρχαιολογι­ κών περιοδικών στο πρόσφατο μελέτημα του κά, γεωγραφικά, μέσα μεταφορών, ανάγνωσης ποιητή. και γραφής, κάποτε και ορισμένα που χαρα­ Με τη χαρακτηριστική παιγνιώδη διάθεση και το κτηρίζονται από τίτλους με κατευθείαν μετα­ φράσεις ξένων αντίστοιχων προτύπων (Παρα­ μειλίχιο ύφος άλλων αφηγημάτων του, με ευρηματικότητα και ιστοριογνωσία, ο τηρητής από το Observateur). Διαπιστώνεται πως τα περισσό­ Καλοκύρης επιχειρεί τη συζήτη­ τερα περιοδικά επιβιώνουν από ση προβλημάτων που αφορούν ΔΗΜΗΤΡΗΣ γενικότερα την έκδοση και την τις συνδρομές, τις διαφημίσεις ΚΑΛΟΚΥΡΗΣ και τις πωλήσεις τους. Προχω­ κυκλοφορία περιοδικών στο νε­ Νεοελληνικά ρώντας μάλιστα σε συγκρίσεις οελληνικό χώρο. Δεν πρόκειται, λογοτεχνικά περιοδικά μεγεθών, ο Καλοκύρης σημειώ­ όπως υποστηρίζει ο ίδιος ο νει ότι κατά την τριακονταετία συγγραφέας, για μια λεπτομερή Αθήνα, Ύψιλον, 1995 1830-1860 κυκλοφορούσαν γύ­ ιστορία των λογοτεχνικών πε­ Σελ. 88 ριοδικών, αλλά για μια αναφορά ρω στα δέκα φιλολογικο-λογο-

Ο

Κ^ιτιχη

Ενας κόσμος μόρφωσης> δημιουργίας & πολιτισμού Τομέας Μουσικής για Μικρά Παιδιά Τάξεις Μουσικής Προπαιδείας, Αρμόνιου Τομέας Κλασικών Μουσικών Σπονδών Τάξεις Πιάνου, Εγχόρδων, Πνευστών, Κρουστών, Νυκτών εγχόρδων, ΜονωδίαςΜελοδραματικής, Studio Όπερας Τομέας Μοντέρνων Μουσικών Σπονδών Τάξεις Jazz, Drums, Σαξόφωνου, Ηλεκτρικής κιθάρας, Μπάσου, Πιάνου, Αρμόνιου Τομέας Μουσικών Συνόλων Ορχήστρες Εγχόρδων, Ensemble, Χορωδίες Τομέας Ανώτερων Θεωρητικών Τάξεις Ειδικού Αρμονίας, Αντίστιξης ■ Φούγκας, Σύνθεσης, Διεύθυνσης Τομέας Παραστατικών Τεχνών Τάξεις Θεάτρου, Παντομίμας, Χορούς Τομέας Master Classes ΚαλλιτεχνικόςΔιευθυντής:Αρχιμουσικός Γ. Θυμής

Μ

Κριτική

τεχνικά περιοδικά. Αργότερα, μετά από έναν αιώνα, κατά την τριακονταετία 1930-1960 κυκλοφορούσαν περί τα τριανταπέντε και από το 1960 μέχρι σήμερα γύρω στα ενενήντα. Τα τελευταία χρόνια ορισμένα περιοδικά επεκτεί­ νουν τη δραστηριότητά τους σε αυτοτελείς εκ­ δόσεις λογοτεχνημάτων ή δραστηριοποιού­ νται ως εκδοτικοί φορείς. Το γενικότερο ενδια­ φέρον για τον περιοδικό Τύπο φαίνεται από το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια ανατυπώθη­ καν τα σώματα μερικών παλιών και δυσεύρε­ των περιοδικών. Ένα αρκετά μεγάλο μέρος του μελετήματος του Καλοκύρη αφιερώνεται στο Τραμ, στη δημιουργία του (κυκλοφόρησε τον τέταρτο χρόνο της Απριλιανής δικτατο­ ρίας). Στοιχεία της δίκης των υπεύθυνων του περιοδικού, που δικάστηκαν το 1972, εμπεριστατώνουν μια πλευρά της πρόσφατης ιστο­ ρίας της εκδοτικής κίνησης των περιοδικών στην Ελλάδα. Το βιβλίο συνοδεύεται και από βιβλιογραφία που κινείται από το χώρο μελετημάτων για περιοδικά του 19ου αι. μέχρι τη φοι­ τητική εκδοτική εμπειρία. Η χρήσιμη αυτή εισαγωγή, στα λογοτεχνικά περιοδικά, αγγίζει δημιουργικά πλήθος κοινω­ νιολογικών και λογοτεχνικών θεμάτων, μια που τελικά η ιστορία των λογοτεχνικών περιοδικών ισοδυναμεί με την εξιστόρηση της πορείας της ελληνικής λογοτεχνίας. Πρόκειται ασφαλώς για την καλύτερη σύντομη εισαγωγή στα θέμα­ τα των λογοτεχνικών περιοδικών και απευθύνε­ ται στο κοινό των βιβλιόφιλων, των αγοραστών περιοδικών και βέβαια σε όσους εντρυφούν στους φιλολογικούς κύκλους σπουδών. Το βι­ βλίο συνδυάζει στοιχεία συστηματικής ταξινό­ μησης των νεοελληνικών περιοδικών και της βιογραφίας του συγγραφέα του. Παρατηρού­ με δηλαδή πως το δοκίμιο συνδυάζεται με την εκδοτική εμπειρία του συγγραφέα του, στοι­ χείο που προσθέτει ένα ιστορικό χαρακτήρα στο μελέτημα του Καλοκύρη. Πολλαπλής χρη­ σιμότητας, αλλά και ευχάριστο αφηγηματικά μας κάνει να θυμηθούμε «το τερπνόν μετά του ωφελίμου»! Μαριάννα Σπανάκη

'Em άγ/m o

Σ το β ιβ λ ίο εξετά ζετα ι η π ε ρ ίο δ ο ς του μ ε σ ο π ο λ έ μ ο υ , η δ ικτα το ρ ία του Μ ετα ξά , το α λ β α ν ικ ό έ π ο ς κ α ι η

n m /m o

γ ε ρ μ α ν ικ ή εισ β ο λ ή σ τη ν Ε λλά δ α

αείμνηστος Θ. Χατζής είναι ο συγγραφέας ας είναι παγιδευμένος - αναπόφευκτο αν υπο­ λογίσει κανείς ότι το βιβλίο γράφτηκε πολύ του περίλαμπρου τετράτομου έργου «Η νι­ πριν γίνουν ορατά τα συμπτώματα αποσύνθε­ κηφόρα επανάσταση που χάθηκε», το ο­ ποίο αποτέλεσε τη σημαντικότερη και οξυδερ­σης της ΕΣΣΔ - στα ιδεολογικά στερεότυπα της κομμουνιστικής ιστοριογραφίας, ενώ κέστερη απόπειρα συγγραφής του έπους της Εθνικής Αντίστασης! Ήταν άλλωστε η βάση για συχνά-πυκνά υιοθετεί τους απαξιωτικούς χαπολλά βιβλία που ακολούθησαν. Αυτό το βιβλίο ρακτηριστισμούς που κατά κόρον χρησιμοποί­ ησε το επίσημο ΚΚΕ. Για παράδειγμα, υποστη­ βγήκε στην κυκλοφορία λόγω της επίμοχθης ρίζει ότι στην Ελλάδα δεν μπόρεσε να διαμορ­ προσπάθειας του εκδοτικού οίκου και της φρο­ φωθεί αξιόλογο σοσιαλιστικό κίνημα έξω από ντίδας της συζύγου του Θ. Χατζή, στην οποία ο το ΚΚΕ γιατί «και οι τροτσκιστές και οι αγροτισυγγραφέας εμπιστεύθηκε τα χειρόγραφα λί­ στές στάθηκαν ανίκανοι να συμβαδίσουν με τις γο πριν από το θάνατό του, το 1982. Ύστερα εργαζόμενες μάζες που όπως σ’ όλες τις υπα­ λοιπόν από 14 χρόνια βλέπει το φως της δημο­ νάπτυκτες χώρες η επαναστατική δραστηριόσιότητας και όπως ο ίδιος ο συγγραφέας είχε τητά τους ξεπερνούσε τα πλαίσια των ρεφορ­ πει στη γυναίκα του «είναι το βιβλίο που θα ή­ μιστικών αντιλήψεων». Μ’ άλλα λόγια ο Θ. Χα­ θελα να είχε κυκλοφορήσει πρώτα, σαν προπο­ τζής αναπαράγει αβασάνιστα τη σταλινική λο­ μπός της τετράτομης ιστορίας μου». Πράγμα­ γική, η οποία τοποθετούσε όσους διαφωνού­ τι, στο βιβλίο αυτό εξετάζεται η περίοδος του σαν με την επίσημη γραμμή στο στρατόπεδο μεσοπολέμου, η δικτατορία του Μεταξά, το αλ­ των αντιπάλων. Αποσιωπά βε­ βανικό έπος και η γερμανική ει­ βαίως την εγκληματική πρακτι­ σβολή στην Ελλάδα. Το πρώτο κή ορισμένων κομματικών της μέρος είναι αφιερωμένο στη δε­ εποχής εκείνης απέναντι στους καετία του ’30 και στις διεργα­ ΘΑΝΑΣΗΣ τροτσκιστές - σημειώθηκαν α­ σίες στο εσωτερικό των αστι­ ΧΑΤΖΗΣ κόμη και δολοφονίες - και η ο­ κών κομμάτων, καθώς και στην Οι ρίζες της Εθνικής ποία «συνέβαλε» στην κυριαρ­ εσωκομματική πάλη στο ΚΚΕ. Σ’ Αντίστασης χία του ΚΚΕ σε συνδυασμό ό,τι αφορά την αντιπαράθεση Αθήνα, Φιλίστωρ, 1996 φυσικά με την απλόχερη βοή­ ανάμεσα στα αντιμαχόμενα θεια της Σοβιετικής Ένωσης. Η Σελ. 444. ρεύματα στο ΚΚΕ, ο συγγραφέ-

Ο

ΝΕΑ Β ΙΒ Λ ΙΑ

τουΐρος ΧΡΗΣΤΟΥ 0 . ΠΑΝΑΓΟΥ ΕΠΙΤΙΜΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

«Ο ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ» Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Η ΚΑ Ι ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΚ Η Ε Ρ Ε Υ Ν Α Α Π Ο Τ Ω Ν Α Ρ Χ Α ΙΟ Τ Α Τ Ω Ν Χ Ρ Ο Ν Ω Ν ΜΕΧΡΙ ΤΟ Υ ΤΕΛΟΥΣ ΤΗΣ Ρ Ω Μ Α ΪΚ Η Σ Α Υ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Ρ ΙΑ Σ Ένα βιβλίο μοναδικό στην ιστοριογρα­ φία του ελληνικού χώρου για τον Πει­ ραιά κυρίως για την πληρότητά του ως συνθετικό έρ γο με πλήθος εικόνων εγ ­ χρώμων, σχεδίων και χαρτών και με λε­ πτομερέστατο πίνακα προσώ πων και πραγμάτων (INDEX) σε β’ έκδοση από το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελη­ τήριο Πειραιώς, πλουτισμένο με όλα τα νεότερα στοιχεία.

«ΚΟΥΒΕΝΤΙΑΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗ» Τ Ο Κ Α Τ Η Γ Ο Ρ Ω Τ Ο Υ Φ ΙΛ Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ο Υ Θ Ε Μ Ε Λ ΙΩ Τ Η Τ Ο Υ Α Ρ Χ Α ΙΟ Υ Π Ε ΙΡ Α ΙΑ ΠΡΟ Σ ΤΟΥΣ Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Ο Υ Σ Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Ο Υ Σ Έκδοση Βιβλιοπωλείου της «Εστίας», 1996

«ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΤΗ ΜΕΓΑΛΟΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑ του 5ου π.Χ. ΑΙΩΝΑ» Το βιβλίο που διαβάζεται σαν παραμύθι και συναρπάζει με το ύφ ος του κάθε αν­ θρώπινη καρδιά από την πιο αθώα παιδι­ κή ως τη γεροντική

ανάλυση πάντως που κάνει ο Θ. Χατζής για την επέμβαση της Κομμουνιστικής Διεθνούς στα ε­ σωτερικά του ΚΚΕ και για την επιβολή της λύ­ σης Ζαχαριάδη είναι εύστοχη. Αφού αναρωτιέ­ ται «πώς τα μέλη του ΚΚΕ δέχθηκαν σχεδόν α­ διαμαρτύρητα» την «κοοπτάτσια» των ξένων κομμουνιστικών κομμάτων, εξετάζει μία προς μία τις ερμηνείες που έχουν δοθεί από διάφο­ ρους μελετητές. Θεωρεί ότι δεν είναι απολύ­ τως πειστική η εξήγηση που παραπέμπει στις «σχέσεις εξάρτησης ΚΚΕ-ΚΚΣΕ», ούτε πολύ περισσότερο η προσέγγιση που αποδίδει το «αναίμακτον της επιχείρησης» στο χαμηλό ιδελογικοπολιτικό επίπεδο των μελών του κόμμα­ τος. Ενστερνίζεται την αντίληψη ότι «οι κομ­ μουνιστές δέχτηκαν χωρίς αντίρρηση, τη διο­ ρισμένη καθοδήγηση γιατί έβλεπαν ότι όλα τα μέχρι τότε επιφανή στελέχη είχαν τόσο εκτε­ θεί με τη φραξιονιστική πάλη ώστε ήταν αδύνα­ τον να βρεθούν μέσα στην Ελλάδα αδιάφθορα και γενικώς αποδεκτά στελέχη ικανά να ενώ­ σουν και να συσπειρώσουν το κόμμα». Στη συνέχεια όμως ο συγγραφέας ασκεί έντονη πολεμική στις επιλογές του Νίκου Ζαχαριάδη σε βαθμό μάλιστα που να ισοπεδώνει την πα­ ρουσία του. Ακόμη και τα θετικά στοιχεία του πανίσχυρου και αμφιλεγόμενου γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ τα υποβαθ­ μίζει, με συνέπεια να φαίνεται ότι δικαιώνει μια αντίληψη δαιμονοποίησης του Νίκου Ζαχαριά­ δη. Κάνει κι αυτός το λάθος που διέπραξαν ό­ λοι οι επίγονοι του «μεγάλου αρχηγού»: τον ε­ νοχοποίησαν για όλα τα δεινά που υπέστη το κομμουνιστικό κίνημα, στενεύοντας έτσι το πε­ δίο της κριτικής. Το μεγάλο πνεονέκτηματου βιβλίου είναι το α­ φηγηματικό μέρος του. Η περίοδος από τη δι­ κτατορία του Μεταξά μέχρι την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα διαβάζεται και ως μυθι­ στόρημα. Η αφηγηματική δεινότητα του Θ. Χα­ τζή εκπλήσσει ευχάριστα. Υπάρχουν μάλιστα στιγμές που ο αναγνώστης κυριολεκτικά αιχ­ μαλωτίζεται. Πολύτιμο βοήθημα αποτελεί ο πρόλογος του δημοσιογράφου-ιστορικού Γιώργου Λεονταρίτη. Τάσος Παππάς

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ ΜΑΤΡΟΚΟΡΔΑΤΟΤ 7, 106 78 ΑΘΗΝΑ τηλ. 3830604

W B ΚΟΝΤΟΓΛΟΓ ΘΑΛΑΣΣΕΣ, ΚΑΪΚΙΑ ΚΑΙ ΚΑΜΒΟΚΤΡΜΕΣ

ΘΑΛΑΣΣΕΣ, ΚΑΪΚΙΑ ΚΑΙ Κ ΑΡΑΒΟΚΤΡΗΔΕΣ rjyovv 'Ιστορίες τής θάλασσας, για τούς άνέμους, τούς φάρους καί τούς έρημίτες τους, για καράβια πού ναυάγησαν κι άλλα πού χάθηκαν, για ταξίδια καί ταξιδευτές, για καραβοκύρηδες καί γεροθαλασσόλυκους, για έξωτικά νησιά καί άλλα θαλασσινά, γραμμένες άπό τον ΦΩΤΗ Κ Ο Ν Τ Ο Γ Λ Ο Τ ,

τακτοποιήθηκαν καί συγκροτήθηκαν σέ βιβλίο άπο τον Ι.Μ. ΧΑΤΖΗΦΩΤΗ, πού έγραψε καί τούς προλόγους.

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ

Γιώργου Κόρδη

ΔΙΗΓΙΙΜΑΤΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

Π Α ΡΑ Μ Υ Θ ΙΑ ΤΗΣ Κ ΤΠ ΡΟ Τ

Από τις εκδόσεις

ΜΝΗΜΗ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ Ένα Μυθιστόρημα που όλοι θα αγαπήσουν

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

ΔΙΑΝΟΜΗ

— ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΜΑΡΝΗ 5 -104 33 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 5221744, FAX: (01) 5226581

βιβλιογραφικό δελτίο Αρ. 366 1 ίουνίου-30 Ιουνίου 1996 ..·■·, Επιμέλεια: Έφρ Απάκή.*

ΗΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗτων βιβλίων γίνεται με βάση το γνωστό Δεκαδικό ΣύστημαΤαξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑτων περιοδικών δεν περιλαμβάνονται εβδομαδιαία έντυπα ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟΔελτίο συντάσσεται με την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Γενικά Έ ργ α

Φ ιλοσοφ ία

Βιβλιογραφία

Γενικά

Βρετανοί ταξιδιώτες στην Ελλάδα 1750-1820. Κατάλογος Έκθεσης.

London, Ίδρυμα Ελληνικού Πολι­ τισμού, 1995. Σελ. 105. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-7622-06-5.

ΒΑΞΕΒΑΝΟΓΛΟΥ Α. Η κοινωνική υποδοχή της καινοτομίας. Αθήνα,

Περιοδικά λόγου και τέχνης (19011940). Τόμος Α': Αθηναϊκά περιοδι­ κά (1901-1925). Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 1996. Σελ. 542. Δρχ. 8.000. ISBN 96012-0518-7.

Γνώση-Μάθηση ΒΡΑΤΣΑΛΗΣ Κ.Α. Μάθηση και εκ­ παιδευτικές πρακτικές. Αθήνα, Νή­ σος, 1996. Σελ. 146. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-85379-8-3.

TIMBAL-DUCLAUX L. Το δημι­ ουργικό γράψιμο. Μετ. Γ. Παρίσης. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 203. Δρχ. 2.200. ISBN 960-360-635-9.

Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, 1996. Σελ. 181. Δρχ. 3.000. ISBN 960-7094-56-5. ΡΟΥΣΗΣ Γ.Τ. Ο λόγος στην ουτο­ πία. Αθήνα, Γκοβόστης. Σελ. 316. Δρχ. 4.200. ISBN 960-270-752-6. ΧΙΩΝΗΣ Δ.Γ. Από τον Ορφέα έως τον Χριστό. Αθήνα, Άμιλλα. Σελ.

349. Δρχ. 3.950. ΛΟΥΤΣ Β. Τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής. Θεός και δημιουργία. Μει. Σ. Δροσοποόλου. Αθήνα, Πύ­ ρινος Κόσμος, 1996. Σελ. 304. Δρχ. 4.160. ISBN 960-430-000-8.

Τύπος

NISBET R.A. Κοινωνική αλλαγή και ιστορία. Μετ. Σ. Ροζάνης - Γ. Λυκιαρδόπουλος. Αθήνα, Γνώση, 1995. Σελ. 394. Δρχ. 7.280. ISBN 960-235-601-4.

ΔΕΜΕΡΤΖΗΣ Ν. Τοπική δημοσιό­ τητα και επαρχιακός τόπος στην Ελλάδα. Αθήνα, Αγροτική Τράπε­ ζα της Ελλάδος, 1996. Σελ. 230.

ISBN 960-8405-19-Χ.

HABERMAS J. Το πραγματικό και το ισχόον. Μετ. Θ. Λουπασάκης. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ.

705. Δρχ. 6.240. ISBN 960-236576-5.

Αρχαία φιλοσοφία GIGON Ο. Σωκράτης Μετ. Α. Γε­ ωργίου. Αθήνα, Γνώση, 1996. Σελ.

322. Δρχ. 5.200. ISBN 960-235602-2.

Αποκρυφισμός ΚΑΤΣΙΑΜΠΑΣ Η.Λ. Από το στόμα του δασκάλου στο αυτί του μαθητή. Τρίκαλα, Ομακόειο, 1995. Σελ.

270. ISBN 960-85735-0-5.

KRISHNAMURTIJ. Η ουσία της δι­ δασκαλίας του. Μετ. Ε. Γράψας / Γράψας Ε.: Υπάρχει απάντηση στο μυστήριο του θανάτου; Αθήνα, Μπουκουμάνης, 1996. Σελ. 124. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7458-13-3.

REDFIELD J. Η δέκατη επίγνωση. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Διό­ πτρα, 1996. Σελ. 242. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-364-110-3.

Ψ υχολ ογία Γενικά Η ψυχολογία στην Ελλάδα σήμερα. Από ένα Συνέδριο στο Πάντειο Πα­ νεπιστήμιο. Επιμ. Φ. Τσαλίκογλου. Αθήνα, Πλέθρον, 1996. Σελ. 341. Δρχ. 5.720. ISBN 960-348-038-Χ.

Μ τίο

ΕΥΔΟΚΑΣ Τ.Χ. Το τέλος ή... η αρ­ χή. Αθήνα, Δίοδος, 1996.Σελ. 222. Δρχ. 2.910. ISBN 960-7072-24-3. ΘΕΡΜΟΣ Β. «Ποιμαίνοντες μετ’ ε­ πιστήμης». Αθήνα, Αρμός, 1996. Σελ. 177. Δρχ. 2.300. ISBN 9607102-94-0.

MANDEL R.S. Αγάπη η μόνη θερα­ πεία. Μετ. Α. Ντοόργα. Αθήνα, Δίο­ δος, 1996. Σελ. 202. Δρχ. 2.495.

ISBN 960-7072-25-1.

OUSPENSKY P.D. Εσωτερισμός και σύγχρονη σκέψη. Μετ. Ε. Γράψας. Αθήνα, Μπουκουμόνης, 1995. Σελ. 199. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7458-12-5.

OUSPENSKY P.D. Οι ψυχολογικές διαλέξεις. Μετ. Ε. Γράψας. Αθήνα, Μπουκουμόνης, 1995. Σελ. 246. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7458-11-7.

Κοινωνική ψυχολογία ΔΗΜΟΥ Γ.Η. Απόκλιση - στιγματισμός. Αθήνα, Gutenberg, 1996. Σελ. 260. Δρχ. 4.160. ISBN 96001-0614-2. ΠΙΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Επικοινωνώ άρα υπάρχω. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996. Σελ. 446. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-344-191-0. Δυναμική των κοινωνικών απαραστάσεων. Σύγχρονες έρευνες στην κοινωνική ψυχολογία. Μα. Κ. Δημητρίου. Αθήνα, Οδυσσέας, 1996. Σελ. 262. Δρχ. 3.640. ISBN 960210-263-2.

LEYNES J.-P. Είμαστε όλοι ψυχολόγοι; Μα. Σ. Καλαϊτζή. Αθήνα, Π απαζήσης, 1996. Σελ. 333. Δρχ.

4.680.

ISBN 960-02-1160-4.

Εφαρμοσμένη ψυχολογία GUERNEY B.G. Βελτίωση σχέσε­ ων. Μετ. Ε. Χάιντς. Αθήνα, Ελληνι­ κά Γράμματα, 1996. Σελ. 540. Δρχ. 6.240. ISBN 960-344-171-6.

CAGLAR Η. Η σχολική ψυχολογία. Μα. Π Νάτσος. Αθήνα, Δαίδαλος, 1996. Σελ. 150. Δρχ. 1.900. ISBN 960-227-043-8. ΛΕΦΟΡ Ρ. Η γέννηση του άλλου. Μ α. Κ. Αθανασίου κ.ά. Αθήνα,

Μ τίο

Εστία, 1996. Σελ. 414. Δρχ. 5.500.

ISBN 960-05-0651-5.

Παραψυχολογία GAWAIN S. Κάνε τη ζωή σου να λάμψει. Μα. Λ. Καζιάνη-Φ. Σταθόπουλος. Αθήνα, Success Dynamics, 1996. Σελ. 247. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-7604-07-5.

Θ ρ η σ κ ε ία

ΚΟΡΑΣΙΔΟΥ Μ. Οι Αθλιοι των Αθηνών και οι θεραπευτές τους. Αθήνα, Ιστορικό Αρχείο Ελληνι­ κής Νεολαίας, 1995. Σελ. 261. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7138-16-3.

ΛΕΚΚΑΣ Π. Ε. Η εθνικιστική ιδεο­ λογία. Β1 έκδοση Αθήνα, Κατάρτι, 1995. Σελ. 252. Δρχ. 4.000. ISBN 960-90236-1-9.

Πολιτική Γενικά ΠΑΝΝΟΥΛΗΣ Ε. Η Μεγάλη Εκκλησία (Χωρίς εκδοτικά στοι­ χεία). Σελ. 144. Δρχ. 3.120. ΚΑΛΕΑΔΗΣ Γ.Ε. Ο πατήρ Παΐσιος. Θεσσαλονίκη, Μπίμπης. Σελ. 115. Δρχ. 2.600. ΚΟΡΝΑΡΑΚΗΣ I. Βία, η οδός του Θεού. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1996. Σελ. 276. Δρχ. 2.800. ISBN 960-343-331-4.

Μυθολογία ΒΟΓΙΑΤΖΗΣ Γ. Οι βραχογραφίες του Παγγαίου αποκαλύπτουν. Θεσ­ σαλονίκη, Δίον, 1996. Σελ. 136. Δρχ. 2.390.

HARRISON J.E. Η γένεση της αρ­ χαιοελληνικής θρησκείας. Μα. Ε. Παπαδοπούλου. Αθήνα, Ιάμβλι­ χος, 1996. Σελ. 149. Δρχ. 2.050.

ISBN 960-268-080-6.

Κ οινω νικές επ ισ τή μ ες

Κοινωνιολογία Οικογένειες του παρελθόντος. Επιμ.-εισ.-μετ. Ρ. Καυτατζόγλου. Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1996. Σελ.

277. Δρχ. 3.120. ISBN 960-221112-1. ΕΡΜΕΙΔΟΥ-POLLET Σ. Ναρκωτι­ κά. Αθήνα, Διεθνές Κέντρο Επι­ στημονικής και Πολιτιστικής Επι­ μόρφωσης, 1994. Σελ. 160. Δρχ.

3.120. ΚΑΣΙΜΑΤΗ Κ. Περιπλάνηση στην επικαιρότητα. Αθήνα, ΤυπωθήτωΔαρδανός, 1996. Σελ. 229. Δρχ.

3.430. ISBN 960-7643-13-5.

Εκτιμήσεις και προβληματισμοί για τους παράγοντες που καθόρισαν την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη. Υλικά της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης. Αθήνα, Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, 1996. Σελ. 110. Δρχ. 830.

ISBN 960-85436-3-0. Σε ανατήζηση εξωτερικής πολιτικής. Αθήνα, Συνασπισμός, 1996. Σελ.

310. Δρχ. 3.120. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ Ε. Κρίση της πολιτικής και πολιτική των κρίσεων. Θεσσα­ λονίκη, Παρατηρητής, 1996. Σελ.

157. Δρχ. 2.285. ISBN 960-260876-5. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ Ε. Μέσα ενημέρωσης. Δημοκρατία και εξωτερική πολιτική. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ.

230. Δρχ. 2.285. ISBN 960-236648-6. ΓΑΡΟΥΦΑΣ Δ.Α. Ό ραμα και στρα­ τηγική για τον Ελληνισμό στα Βαλ­ κάνια. Θεσσαλονίκη, Κυρομάνος, 1996. Σελ. 149. Δρχ. 2.080. ΔΗΜΗΤΡΟΚΑΛΛΗΣ Γ.Γ. Αιχμάλω­ τη δημοκρατία. Αθήνα, Παπαζή­ σης, 1996. Σελ. 283. Δρχ. 3.640.

ISBN 960-02-1163-9. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΥΡΩ­ ΠΑΪΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ. Η Ευρω­ παϊκή Έ νωση μετά τη διακυβερνητι­ κή Διάσκεψη του 1996: Θέση και ρόλος των μεσαίων και μικρών πληθυσμιακά κρατών-μελών. Πρα­ κτικά Διεθνούς Συνάντησης. Επιμ. Σ. Περράκης. Αθήνα, Νέα Σύνο­ ρα, 1996. Σελ. 314. Δρχ. 6.240.

ISBN 960-236-632-Χ. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΥΡΩ­ ΠΑΪΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ. Σκέψεις πά­

νω σε μια στρατηγική για την Ευρώ­ πη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 132. Δρχ. 3.120. ISBN 960236-640-0. ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕ­ ΩΝ. Επετηρίδα 1996. Αθήνα, Σιδέρης, 1996. Σελ. 341. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-08-0073-1. ΚΟΡΜΑΛΗΣ Α.Λ. Αιγαίο. Η απά­ ντηση στον τουρκικό επεκτατισμό. Αθήνα, Πελασγός, 1996. Σελ. 247. Δρχ. 3.120. ΛΥΓΕΡΟΣ Σ. Το παιχνίδι της ε­ ξουσίας. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 415. Δρχ. 4.680. ISBN 960-236-645-1. ΣΑΠΡΑΝΙΔΗΣ Δ. Καλημέρα Αντρέα! Γειά σου Κώστα... Το τέλος μιας εποχής. Αθήνα, Χριστόπουλος, 1996. Σελ. 429. Δρχ.

5.615. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ Δ.Α. Γραφειο­ κρατία και πολιτική εξουσία. Αθή­ να, Σόκκουλας, 1996. Σελ. 336. Δρχ. 4.500. ISBN 960-232-396-5. ΜΠΑΡΚΕΡ Ε. Η Μακεδονία στις διαΒαλκανικές σχέσεις και συγκρούσεις. Μει. Α. Κολιοπούλου. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1996. Σελ. 221. Δρχ. 2.495. ISBN 960-260-368-4.

αλλοδαπών και των τεχνολογικά διασυνδεμένων επιχειρήσεων στην ελληνική Βιομηχανία. Αθήνα, Παπαζήσης, 1996. Σελ. 168. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-02-1157-4.

Λεσβιακή γυναικεία φορεσιά. 18ος19ος αι. Μυτιλήνη, Λεσβιακός Ο ργανισμός Λαϊκής Τέχνης Δή­ μου Μυτιλήνης, 1996. Σελ. 214. Δρχ. 10.400. ISBN 960-85813-0-3.

ΣΤΑΜΑΤΗΣ Γ. Κείμενα οικονομι­ κής θεωρίας και πολιτικής. Τόμος Δ'. Αθήνα, Κριτική, 1996. Σελ. 326. Δρχ. 5.200. ISBN 960-218-123-0.

ΔΕΡΕΧΑΝΗΣ Θ.Β. Δημοτικά τρα­ γούδια. Αθήνα, Σύλλογος Αμπελιωνιτών Μεσσηνίας, 1996. Σελ.

229. ISBN 960-85766-0-1.

ΣΥΡΙΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Ανάλυση και έ­ λεγχοι μονομεταΒλητών χρηματοοι­ κονομικών χρονολογικών σειρών. Αθήνα, Τυπωθήτω, 1996. Σελ.

303. Δρχ. 3.650. ISBN 960-764321-6.

ΣΟΦΟΣ Α.Μ. Τα λοογραφικά της Κάσου. Τόμος Δ'. Αθήνα, 1996. Σελ. 288. Δρχ. 2. 080. ISBN 96085354-6-8.

KRUGMAN P.R.-OBSTFELD Μ. Διεθνής οικονομική. Τόμος Β1. Μετ. Γ. Δουλφής-Σ. Πανιαζίδης. Αθήνα, Κριτική, 1995. Σελ. 530. Δρχ.

8.320. ISBN 960-218-114-1.

Δίκαιο ΔΟΥΖΙΝΑΣ Κ.-WARRINGTON R. Ο λόγος του νόμου. Αθήνα, Αλε­ ξάνδρεια, 1996. Σελ. 383. Δρχ.

4.680.

ISBN 960-221-113-Χ. ΚΡΕΜΑΛΗΣ Κ.Δ. Διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο κοινωνικής α­ σφάλειας. Αθήνα, Σόκκουλας, 1996. Σελ. 285. Δρχ. 7.070. ISBN 960-232-423-6.

ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ Δ. Στα μονο­ πάτια του Διονύσου. Αθήνα, Κόπα, Σελ. 271. Δρχ. 9.360.

Ανθρωπολογία LEAKEY R. Η απαρχή του ανθρωπί­ νου είδους. Μετ. Γ. Κυριακόπουλος-Σ. Μανώλης. Αθήνα, Κάτο­ πτρο, 1996. Σελ. 244. Δρχ. 4.570.

ISBN 960-7023-00-1.

Οικολογία BOOKCHIN Μ. Τα όρια της πόλης. Μετ. Γ. Γκλαρνέτατζης. Θεσσαλονί­ κη, Παρατηρητής, 1996. Σελ. 199. Δρχ. 2.390. ISBN 960-260-856-0.

Παιδαγωγική - Εκπαίδευση

Οικονομία

Δημόσια διοίκηση

Παιδαγωγική

Η παραγωγή και η κατανομή του ει­ σοδήματος. Συλλ. κειμ.-επιμ. Γ. Σταμάτης. Αθήνα, Κριτική, 1996. Σελ. 372. Δρχ. 6.550. ISBN 960218-124-9.

ΘΕΟΔΩΡΟΥ Θ.Ε. Η ελληνική Το­ πική Αυτοδιοίκηση. Αθήνα, Τολίδπς, 1996. Σελ. 287. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-7162-30-7.

PERRON R. Τα απροσάρμοστα παι­ διά. Μετ. Δ. Παυλάκου. Αθήνα, Χατζηνικολάου, 1996. Σελ. 94. Δρχ.

2.600. ISBN 960-264-117-7.

ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Τ.Ι. Ευρωπαϊκή Ένωση και Τοπική Αυτοδιοίκηση. Τόμος Α1. Αθήνα, Παπαζήσης, 1996. Σελ. 298. Δρχ. 4.680. ISBN 960-02-1158-2.

SILBERG J. Παίζοντας με το μωρό σας. Μετ. Ε. Μπούμπουρα. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 247. Δρχ.

2.300. ISBN 960-360-660-Χ.

ΜΑΚΡΥΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. Η διοίκηση σε κρίση. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 5.200. ISBN 960-236-634-6.

ΣΤΑΪΝΕΡ Ν. Κατανοώντας το παιδί σας. 1-2 ετών. Μετ. Β. Τσιαντή. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 84. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-1476-4.

ΓΑΛΑΤΑ Β. Το επίπεδο κατάρτισης, η απασχόληση και η επαγγελματική εξέλιξη των γυναικών. Αθήνα, χχ. Σελ. 101. Δρχ. 1.560. ISBN 9607402-09-Χ. ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛ­ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ. Οι δη­ μόσιες επιχειρήσεις και το ζήτημα της ιδιωτικοποίησης: Η ελληνική περίπτωση. Επιμ. Μ. Νικολικάκος. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ.

267. Δρχ. 6.760. ISBN 960-236635-4. ΠΕΤΡΑΚΗΣ Π.-ΑΛΕΞΑΚΗΣ Π. Συγκριτική ανάλυση των εγχωρίων,

Λαογραφία

Εκπαίδευση

Ρεμπέτες και ρεμπέτικο τραγούδι.

■Εισ.-επιμ. Ν. Κοταρίδης. Αθήνα, Πλέθρον, 1996. Σελ. 327. Δρχ.

5.200. ISBN 960-348-044-4. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Μ.Α.

Η

Αρσάκειο - Τοσίτσεια Σχολεία.

1836 -1996. Αθήνα, Η Εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, 1996. Σελ. 650. Δρχ. 22.000. ISBN 96085765-0-4.

Αάτίο

Σπουδές σιο εξωτερικό. Αθήνα,

Μετά, 1996. Σελ. 204. Δρχ. 2.400.

Din Salonic, 1996. Pag. 259. ISBN 960-213-079-0.

δουσα, 1996. Σελ. 165. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-7014-31-6.

ISBN 960-7329-10-4.

HEALY J.M. Μυαλά που κινδυνεύ­ ουν. Μετ. Γ. Τζελειοπούλου. Αθή­ να, Λύχνος, 1996. Σελ. 316. Δρχ.

4.220. ISBN 960-7097-50-5.

ROGER J.-MC WILLIAMS P. Μα­ θήματα ζωής. Μετ. Ε. Ιωαννίδου. Αθήνα, Λύχνος, 1996. Σελ. 282. Δρχ. 3.130. ISBN 960-7097-51-3. Σ Α Λ Τ Ζ Μ Π Ε ΡΓ Κ Ε Ρ-Ο Υ ΙΤΕ Ν ΜΠΕΡΓΚ Ι.-ΧΕΝΡΙ Τ.-ΟΣΜΠΟΡΝ Ε. Η συναισθηματική εμπειρία της μάθησης και της διδασκαλίας. Μετ. Ε. Τζελέπογλου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 283. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-1471-3.

ΓΒώσσα

Ελληνική γλώσσα Η νέα ελληνική ως ξένη γλώσσα. Αθήνα, Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, 1996. Σελ. 195. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7079-41-3. ΑΚΤΟΥΔΙΑΝΑΚΗΣ Ε.Ε. Η πρωτογένεσι της ελληνικής γλώσσης ερωή του ελληνικού λόγου. Θεσσα­ λονίκη, Δίον, 1996. Σελ. 116. Δρχ.

1.870. ΚΡΑΤΙΝΟΣ X. Συνώνυμα-αντίθεταπαράγωγα-ομόρριζα-φράσεις και παραδείγματα. Αθήνα, Σπουδή, 1996. Σελ. 432. Δρχ. 3.120. ISBN 960-10-0095-Χ. ΜΑΚΡΙΔΗΣ Α. Η πλαστικότητα και ο δυναμισμός της ελληνικής γλώσ­ σας. Λευκωσία, 1996. Σελ. 127.

ISBN 960-580-22-Χ. ΣΠΥΡΩΝΗΣ Σ.Ι. Τι δεν είναι ελλη­ νικό στην ελληνική γλώσσα. Αθήνα, Μιχαλάς, 1996. Σελ. 240. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-85852-0-1.

TRIANDAPHYLLJDIS Μ.Α. Kleine neugriechische grammatik. Thes­ saloniki, Aristoteles Universitat Von Thessaloniki, 1996. Pag. 269.

ISBN 960-231-080-4.

TRIANDAPHYLLJDIS M.A. Mica gramatica a limbii neogrecesti.

Salonic, Universitatea Aristotel

Δελτίο

Ξένες γλώσσες ΘΕΟΧΑΡΙΔΗΣ Π.Δ. Γραμματική της Πομακικής γλώσσας. Θεσσαλο­ νίκη, Αίγειρος, 1996. Σελ. 240. Δρχ. 3.120. ISBN 960-525-004-7. ΘΕΟΧΑΡΙΔΗΣ Π.Δ. Ελληνοπομακικό λεξικό. Θεσσαλονίκη, Αίγειρος, 1996. Σελ. 236. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-525-006-3. ΘΕΟΧΑΡΙΔΗΣ Π.Δ. Πομακοελληνικό λεξικό. Θεσσαλονίκη, Αίγειρος, 1996. Σελ. 700. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-525-005-5.

Θ ετ ικ ές επ ισ τή μ ες

Μαθηματικά LAKATOS I. Αποδείξεις και ανα­ σκευές. Μετ. Γ. Γεωργακόπουλος. Αθήνα, Τροχαλία, 1996. Σελ. 239. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7022-073-4.

Φυσική ΤΑΜΠΑΚΗΣ Ν. Αναπαραστάσεις του κόσμου. Αθήνα, Στάχυ, 1996. Σελ. 238. Δρχ. 2.800. ISBN 9607151-44-5.

DAVIES Ρ. Τα τελευταία τρία λεπτά. Μετ. Β. Κωνσταντούδης. Αθήνα, Κάτοπτρο, 1996. Σελ. 203. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-7023-02-8.

Εφαρμοσμένες επιστήμες

Ιατρική BURNS D.D. Αισθανθείτε καλά! Μετ. Μ. Χήρα. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 460. Δρχ. 3.900. ISBN 960-360-419-4.

Επιχειρήσεις Μάνατζμεντ μικρομεσαίων επιχει­ ρήσεων. Επιμ. I. Σίσκος-Κ. Ζοπουνίδης-Κ. Παππής. Ηράκλειο,

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρή­ της, 1996. Σελ. 332. Δρχ. 10.400.

ISBN 960-7309-98-7. ΠΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ Κ.Θ. Αθλητι­ σμός και management. Αθήνα, Μέ­

Γενικά Ό σιος Λουκάς. Βυζαντινή τέχνη στην Ελλάδα. Αθήνα, Μέλισσα, 1996. Σελ. 94. Δρχ. 4.080. ISBN 960-204-028-9. Συλλεκτικές αφίσες. Τσιγάρα και καπνά. Αθήνα, Συλλέκτης, 1996. Δρχ. 7.280. ΔΕΣΠΟΙΝΗ Α. Αρχαία χρυσά κο­ σμήματα. Ελληνική Τέχνη. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1996. Σελ. 295. Δρχ. 12.800. ISBN 960-213-292-2. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ. Ο θη­ σαυρός της Τροίας. Αθήνα, Αδάμ, 1996. Σελ. 247. Δρχ. 18.720. ISBN 960-500-014-8.

Αρχιτεκτονική ΜΠΙΡΗΣ Τ.Κ. Αρχιτεκτονικής σημά­ δια και διδάγματα. Αθήνα, Μορφω­ τικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1996. Σελ. 167. Δρχ. 9.000. (Δεμ.

10.000). ISBN 960-250-116-2.

Ζωγραφική Βρασίδας Βλαχόπουλος. Αθήνα,

Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, 1996. Σελ. 203. Δρχ. 8.320. Έντεκα δάσκαλοι της ελληνικής χα­ ρακτικής. Αθήνα, Ίδρυμα Ελληνι­ κού Πολιτισμού, 1995. Σελ. 79. Δρχ. 4.160. Η Αθήνα του Σπύρου Βασιλείου. Αθήνα, Δήμος Αθηναίων-Πνευματικό Κέντρο, 1996. Σελ. 98. Δρχ.

2.600. ΔΟΞΙΑΔΗ Ε. Τα πορτρέτα του Φαγιούμ. Μετ. Α. Παππάς. Αθήνα, Αδάμ, 1995. Σελ. 248. Δρχ. 18.720. ISBN 960-500-015-6. ΤΣΑΚΙΡΗΣ Κ. Έ νας άλλος κόσμος. Σχέδια από το νοσοκομείο κρα­ τουμένων «Άγιος Παύλος» (19631964). Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 110. Δρχ. 8.320. ISBN 960-031559-0.

Φωτογραφία Το άγιο νερό. Οι ιαματικές πηγές της Λέσβου. Φωτ.: Τ.Ε. Χατζηδημητρίου. Κείμ.: Γ.Ν. Μανιώτης - Γ.Α. Δουκάκης. Αθήνα, 1996. Σελ. 144. Δρχ. 6.760. ISBN 960-90330-0-8. ΠΑΠΑΧΑΤΖΗΣ Φ. Φωτογραφίζο­ ντας πουλιά. Αθήνα, 1996. Σελ.

103. Δρχ. 6.000. ISBN 960-900680-9.

PAPAIOANNOU V. Images of despair and hope.

Athens, Foundation For Hellenic CultureBenaki Museum. Pag. 52. Drs. 3.120.

Εκδόσεις, 1996. Σελ. 157. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-7164-48-2.

Συλλογές ΦΙΤΙΚΙΔΗΣ Τ.Ι. Τα νομίσματα της Κύπρου. Γ έκδοση. Αθήνα, 1996. Σελ. 106. Δρχ. 3.120. ISBN 960563-03-1.

Κ λασική φ ιλολο γία

Γενικά Ο πόλεμος της Τρωάδος. Κριτική έκδοση. Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμ α Εθνικής Τραπέζης, 1996. Σελ. 750+Πίν. Δρχ. 12.000. ISBN 960-250-118-9.

Κινηματογράφος ΠΑΠΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Μ. Εκατό χρόνια κινηματογράφου. Αθήνα, Εκπαιδευτήρια «Κωστέα-Γείτονα», 1996. Σελ. 61.

CIRGUS S.B. Οι ταινίες του Woody Allen. Μετ. X. Καζολιάς. Θεσσαλονί­ κη, Παρατηρητής, 1996. Σελ. 254. Δρχ. 2.910. ISBN 960-260-864-1.

Αρχαίοι συγγραφείς ΣΠΥΡΙΔΗΣ Χ.Χ. Ευκλείδου κατα­ τομή κανόνος. Αθήναι, Γεωργιάδης, 1996. Σελ. 241. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-316-060-1. ΤΕΒΕΝΤΙΟΣ. Οι αδερφοί. Μετ. Κ. Παναγιωτάκης. Αθήνα, Στιγμή, 1996. Σελ. 186. Δρχ. 3.640. ISBN 960-269-159-Χ.

Μουσική Μελέτες

ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΗΣ Γ.Κ. Οκτώ κεί­ μενα Σερράίκής μουσικής ιστοριο­ γραφίας. Σέρρες, Πολιτιστικός Σύλλογος Βυρώνειας, 1996. Σελ.

92.

JEANNIERE Α. Πλάτων. Μετ. Σ. Βλοντάκης. Αθήνα, Παπαδήμας, 1995. Σελ. 337. Δρχ. 3.120. ISBN 960-206-372-2.

ΚΟΨΑΧΕΙΛΗΣ Σ.Ι. Η μουσική ιστο­ ρία της Θράκης. Αλεξανδρούπολη, «Ενδοχώρα», 1996. Σελ. 154. Δρχ.

2.080.

CAUQUELIN Α. Αριστοτέλης. Μετ. Σ. Βλοντάκης. Αθήνα, Παπαδή­ μας, 1996. Σελ. 287. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-220-382-3.

ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Γ.-ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Ε.-ΑΝΔΡΙΟΠΟΥΛΟΣ Π. Τρία κείμενα για τον Gustav Mahler. Αθήνα, Παρουσία, 1996. Σελ. 55. Δρχ. 1.245. ISBN 960-7601-46-7.

FARNELL L.R. Ο ήρωας στην αρ­ χαία ελληνική θρησκεία. Μετ. Ε. Παπαδοπούλου. Αθήνα, Ιάμβλι­ χος, 1996. Σελ. 163. Δρχ. 2.200.

ISBN 960-268-082-2.

In memoriam D. Mitropoulos 18961960. Athens, Foundation For Hellenic Culture, 1995. Pag. 78.

Drs. 3.120.

Εν α σ χο λ ή σ εις

Αθλητισμός ΠΟΛΙΤΗΣ N.E. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896. Πάτρα, Αχαϊκές

Λ ογοτεχνία

Ποίηση ΕΛΥΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ. Σαπφώ. Αθήνα, Ίκα ρος, 1996. Σελ. 170. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7233-98-0. ΙΩΑΝΝΟΥ Ν. Αγρυπνίες στον Άθωνα της καρδιάς μου. Αθήνα, Πελα­ σγός, 1996. Σελ. 124. Δρχ. 1.600.

ΚΑΚΟΥΛΙΔΗΣ Γ. Δούκα Λουνέρα. Αθήνα, Περίπλους, 1996. Σελ. 42. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7131-38-Χ. ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗΣ Γ.Κ. Το αιμομικτι­ κό λεμόνι. Ορυκτά. Ποιήσεις. ΑθήW, Δελφίνι, 1996. Σελ. 40. ISBN 960-309-274-6. ΚΑΡΤΕΛΙΑΣ Κ. Μείον ο έρωτας. Ηράκλειο, Ίτανος, 1996. Σελ. 22. Δρχ. 2.000. ΛΑΒΔΑ Κ. Εποχές Ηωκαίνου. Ποί­ ηση. Αθήνα, Αϊβαλής, 1996. Σελ.

37. ISBN 960-519-003-03. ΛΑΘΟΥΡΑΚΗΣ X. Το διάβα. Ποιή­ ματα. Αθήνα, 1995. Σελ. 62. ΛΥΑΚΟΣ Δ. Poesia danni. (Ο πρώ­ τος θάνατος). Αθήνα, Ο δός Πανός, 1996. Σελ. 53. Δρχ. 2.285. ISBN 960-7165-98-5. ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΣ Τ. Αναποφασί­ σω. Ποιήματα. Αθήνα, Ιστός, 1996. Σελ. 75. Δρχ. 1.040. ISBN 9607382-14-0. ΠΑΠΟΥΛΙΑΣ Γ. Έ ρω ς ημίν. Αθή­ να, Ο δός Πανός, 1996. Σελ. 47. Δρχ. 1.350. ISBN 960-7165-99-3. ΠΑΥΡΙΑΝΟΣ Γ. Σαράντα υπό σκιάν. Ποιήματα. Αθήνα, Ιστός, 1996. Σσελ. 46. Δρχ. 1.040. ISBN 960-7392-13-2. ΣΕΡΡΑΣ Δ. Τα ευόδια ποιήματα (1981-1995). Αθήνα, Περίπλους, 1996. Σελ. 69. ISBN 960-7131-37-1. ΣΚΙΑΘΑΣ Α.Δ. Φαντασιώσεις ενός οδοιπόρου. Ποίηση. Αθήνα, Δελ­ φίνι, 1996. Σελ. 69. ISBN 960-309271-1. ΤΖΑΝΕΤΑΚΗΣ Γ. Τα ζώα της Κυριακής. Ποιήματα. Β' έκδοση. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ.

39. Δρχ. 830. ISBN 960-03-1535-3. ΤΣΙΠΑΣ Β. Ανοιξη. Αθήνα, Ποτα­ μός, 1996. Σελ. 46. ISBN 96077663-8-0. ΦΙΔΙΠΠΑΚΟΥ-ΜΠΑΝΟΥ Τ. Γράμ­ ματα στη Χριστίνα. Ποιήματα. Αθή­ να, 1995. Σελ. 86. ΣΙΜΠΗI. Μια ανθολογία της ισραηλινής ποίησης. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 140. Δρχ. 1.900. ISBN 960-360-661-8.

Μ τίο

ΜΟΡΑΝΤΕ Ε. Τα παιδιά που σώ­ ζουν τον κόσμο. Και άλλα ποιήματα. Μετ. Κ. Γλυκοφρύδη. Αθήνα, Δελ­ φίνι, 1996. Σελ. 279. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-309-280-0.

ΚΙΖΗΛΟΣ Β. Ο μάγος. Μυθιστόρη­ μα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 228. Δρχ. 3.120. ISBN 96003-1525-6.

Πεζογραφία

ΚΡΙΤΣΙΝΗΣ Κ. Το ξόδι. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1996. Σελ. 96. Δρχ.

1.560. ISBN 960-208-528-2.

ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ Μ. Ο μυστικός Νοέμβρης. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 314. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-1545-0.

ΚΥΡΙΑΚΗ Μ. Υπάρχει Θεός; Αθή­ να, Δελφίνι, 1996. Σελ. 121. Δρχ.

1.560. ISBN 960-309-285-1.

ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ Π. Η μπαλάντα του λύκου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 217. Δρχ. 2.235. ISBN 960236-639-7.

ΛΑΣΚΑΡΙΔΟΥ Α.Δ. Βεατρίκη ή χί­ λιες διακόσιες δεκαπέντε μέρες. Αθήνα, Βασιλόπουλος, 1996. Σελ.

271. Δρχ. 4.160. ISBN 960-710096-4.

ΑΡΙΣΤΗΝΟΣ Γ. Αισθηματικές εμ­ μονές. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 123. Δρχ. 2.285. ISBN 960236-629-Χ.

ΛΕΦΟΥΣΗΣ Η. Το ρακί του νό­ στου. Διηγήματα. Βόλος, Ό μ η ρο ς, 1996. Σελ. 237. Δρχ. 3.120.

ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗ Μ. Τα ραντεβού με τη Σιμόνη. Μυθιστόρημα. Αθή­ να, Φιλιππότης, 1996. Σελ. 166. Δρχ. 2.425.

ΜΑΧΑΛΙΩΤΗΣ Τ. Σάπιο μήλο. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Αρμός, 1996. Σελ. 328. Δρχ. 3.500. ISBN 960-527-003-Χ.

ΔΕΛΩΝΗΣ Α. Ο άσσος των γηπέ­ δων. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Τοξό­ της. Σελ. 128. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7607-.03-1.

ΜΟΛΦΕΣΔΗ Λ. Γυάλινα σύνορα. Μετ. Ν. Θεοτοκάς. Αθήνα, Εξά­ ντας, 1996. Σελ. 180. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-256-269-2.

ΔΕΣΥΛΛΑΣ X. Τουλίπες στο βάλτο. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 182. Δρχ. 2.200. ISBN 960-360-666-9.

ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ Τ. Τα μάτια του πάν­ θηρα. Διηγήματα. Θεσσαλονίκη, Νέα Πορεία, 1996. Σελ. 83.

ΖΑΡΟΚΩΣΤΑ Κ. Το καθαρό χάδι. Νουβέλα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 175. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-1509-4. ΗΛΙΑΔΗΣ Β. Βιολογία ανθρωπολο­ γία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996. Σελ. 373. Δρχ. 3.640. ISBN 960-344-190-2. ΚΑΛΛΙΦΑΤΙΔΗΣ Θ. Το τελευταίο τριαντάφυλλο. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1996. Σελ. 127. Δρχ. 2.080. ΚΑΡΑΛΗ Μ. Έρωτας και άλλες πο­ λεμικές τέχνες. Αθήνα, Κάκτος, 1996. Σελ. 426. Δρχ. 3.430. ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ-ΣΥΜΕΩΝΟΓΛΟΥ Α. Εξήντα ζευγάρια μάτια. Μυθιστόρη­ μα. Αθήνα, Αρμός, 1996. Σελ. 123. Δρχ. 1.700. ISBN 960-527-006-4. ΚΕΡΑΣΙΔΗΣ Σ. Η κοκάλινη οπτα­ σία. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1996. Σελ. 173. Δρχ. 2.390.

Μ τίο

ΟΙΚΟΝΟΜΟΥΝ. Περίπτωση μολότωφ. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1996. Σελ. 260. Δρχ.

3 .120.ISBN 960-1484-5. ΠΑΓΚΡΑΤΗΣ Π. Χρόνος αντίμα­ χος. Αθήνα, Έ ψιλον, 1996. Σελ.

69. Δρχ. 2.080. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Το «Συμπόσιον» του Πλάτωνος και το θλιβερόν τέλος του Κοσμά του Τραπεζούντιου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 364. Δρχ. 3.640. ISBN 960236-647-8. ΠΑΠΑΚΥΡΙΑΚΟΥ Β. Θύμησες και σκέψεις. Θεσσαλονίκη, Παρατηρη­ τής, 1996. Σελ. 207. Δρχ. 2.495.

ISBN 960-260-843-9. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΪΔΗΣ Π. Παράξενα διηγήματα. Αθήνα, Αστερίας, 1996. Σελ. 197. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7438-15-9. ΠΟΛΕΝΑΚΗΣ Λ. Συνέβη στην Γκο-

ντβάνα. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ. 69. Δρχ. 1.040. ISBN 960309-279-7. ΠΡΟΕΣΤΑΚΗΣ Γ. Παραμύθια για λυκοφιλίες. Αθήνα, Δαυλός, 1996. Σελ. 164. Δρχ. 2.600. ISBN 9607140-92-3. ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΠΕΦΑΝΗ Ε. Χρώμα σκιάς. Μυθιστόρημα. Αθή­ να, Ανατολικός, 1996. Σελ. 283. Δρχ. 3.120. ISBN 960-8429-03-Χ. ΣΑΚΚΑΤΟΣ Β. Χωρίς διαβατήριο. Αθήνα, Στράβωνας, 1996. Σελ.

207. Δρχ. 2.500. ISBN 960-856251-1. ΣΑΡΔΕΛΗΣ Κ. Το κλουβί. Διηγή­ ματα. Αθήνα, Αρμός, 1996. Σελ.

140. Δρχ. 1.800. ISBN 960-710293-2. ΣΜΠΩΚΟΥ Ε. Ημερονύκτια. Μυθι­ στόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 162. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-1481-0. ΣΟΛΔΑΤΟΣ Γ. Το αίνιγμα. Μυθι­ στόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 185. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-1511-6. ΦΙΛΙΠΠΟΥ Φ. Το μαύρο γεράκι. Αθήνα, Πόλις, 1996. Σελ. 343. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7478-26-8. ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ Κ. Κι αντί για κύματα μετράς την άμμο. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1996. Σελ. 214. Δρχ. 2.495. ISBN 960-260-875-7. ΑΝΩΝΥΜΟΣ. Η κρυφή ζωή μου. Επιλ.-απόδ. Κ. Θεοδωρίδου. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 347. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-1547-7. ΑΝΩΝΥΜΟΣ. Η ξαναμμένη Αφρο­ δίτη. Μετ. Γ. Ράικος. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1996. Σελ. 173. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-03-1515-9. Εργοστάσιο σφηκών. Μετ. Β. Μπαμπούρης. Αθήνα, Ακτή-Οξύ, 1996. Σελ. 204. Δρχ. 2.600. ISBN 960761-413-6. Κάτοικος δύο πλανητών ή ο χωρι­ σμός του δρόμου. Μετ. Π. Κοντοδιός. Αθήνα, Βουλούκος, 1996. Σελ. 520. Δρχ. 4.680. ISBN 960732-22-1.

Modern greek short-stories Trans.

N. Kostis. Athens, Odysseas. Pag. 285. Drs. 4.160. ISBN 960-210154-7.

ACKROYD P. Ο Νταν Λίνο και η κωμωδία ίου τρόμου. Μει. Ε. Κεκροπούλου. Αθήνα, Ψυχογιός, 1996. Σελ. 308. Δρχ. 3.300. ISBN 960-274-176-7.

ALCOTT L.M. Μοιραία ερωτική κα­ ταδίωξη. Μυθιστόρημα. Μετ. Μ. Κράλλη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 279. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-1463-2.

ALDIS W. Ταξίδι χωρίς τέλος. Μετ.

X. Παπαϊωάννου. Αθήνα, Αίολος, 1996. Σελ. 304. Δρχ. 4.365. ISBN 960-7267-91-3. ΑΡΑΜΠΑΛ Φ. Η φόνισσα του θερ­ μοκηπίου. Μετ. Κ. Καψαμπέλη. Αθήνα, Κέδρος, 1996. Σελ. 191. Δρχ. 2.600. ISBN 960-04-1143-3.

VANDENBERG Ρ. Ο πράσινος σκαραβαίος. Μετ. Μ. Κόντη. Αθήνα, Κονιδάρης, 1996. Σελ. 394. Δρχ.

3.950. ISBN 960-7136-70-5.

VOLLMANN W.T. Πόρνες για τη Γκλόρια. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 167. Δρχ.

2.600. ISBN 960-03-1494-2.

VOLMANN W.T. Ιστορίες ενός πε­ ταλούδα. Μυθιστόρημα. Μετ. Ε. Μπαρτζινόπουλος. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 295. Δρχ.

3.640. ISBN 960-01-1485-0.

WINTERSON J. Γραμμένα στο κορ­ μί. Μετ. Σ. Παρίση. Αθήνα, Νέα Σύ­ νορα, 1996. Σελ. 255. Δρχ. 2.495.

ISBN 960-236-646-Χ.

GOLDMAN F. Η ατέλειωτη νύχτα των άσπρων κοτόπουλων. Μετ. Ρ. Καρακατσάνη. Αθήνα, Aquarius, 1996. Σελ. 595. Δρχ. 4.990. ISBN 960-7628-11-Χ.

637-0.

ISBN 960-03-1465-9.

ΖΑΡΝΤΕΡΝ Α. Έ φηβος εραστής. Μυθιστόρημα. Μετ. Μ. Λώμη. Αθή­ να, Αρσενίδης, 1995. Σελ. 173.

ISBN 960-253-010-3.

MILLER R.-R. Μυστ. Το βιβλίο του Ατρους. Μετ. X. Σακελλαροπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ.

367. Δρχ. 3.640. ISBN 960-236636-2.

KAFKA F. Γράμμα στον πατέρα. Μετ. Φ. Καλαμαράς. Αθήνα, Νεφέ­ λη, 1996. Σελ. 89. Δρχ. 500. ISBN 960-211-256-5. ΚΙΠΛΙΓΚ Ρ. Το βιβλίο της ζούγκλας. Μετ. Α. Αποστολίδης. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 200. ISBN 960360-604-9.

KLAYAN Α. Αληθινό έγκλημα. Μετ. Μ. Κιτσικοπούλου. Αθήνα, Aquarius, 1996. Σελ. 379. Δρχ. 3.740. ISBN 960-7628-06-3.

KAO Ρ.-Ζ. Ο κόσμος των παραισθή­ σεων. Μετ. Σ. Μπίνη-Σωτηροπούλου. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1996. Σελ. 672. Δρχ. 4.680. ISBN 960208-527-4.

ΜΟΝΦΙΣ Ν. Παραμύθια για μικρά διεστραμμένα κορίτσια. Μετ. Δ. Παπαδόπουλος. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ. 155. Δρχ. 2.080. ISBN 960-309-286-Χ. ΜΠΑΛΖΑΚ Ο. ΝΤΕ. Το πουγκίΓκομπσέκ. Μετ. Α. Κορδόση. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 132. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-03-1480-2.

BALDACCI D. Απόλυτη εξουσία. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1996. Σελ. 483. Δρχ. 1.600.

ISBN 960-410-005-Χ.

BARKER Κ. Τα βιβλία του αίματος. Τόμος 4ος. Μετ. Ρ. Μπέργκνερ. Αθήνα, Τρίτων, 1996. Σελ. 210. Δρχ. 2.495. ISBN 960-7479-05-Χ.

COELHO Ρ. Ο αλχημιστής. Μυθι­ στόρημα. Μετ. Μ. Φερρέιρα-Χιδίρογλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 239. Δρχ. 2.080. ISBN 960236-649-4.

BARKER Ρ. Ζωντανοί ξανά. Εισ.μετ. Η. Μαγκλίνης. Αθήνα, Οδυσσέας, 1996. Σελ. 312. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-210-231-4.

ΚΟΝΡΑΝΤ Τ. Ο μυστικός πράκτο­ ρας. Μυθιστόρημα. Απόδ. Φ. Κονδύλης. Αθήνα, Αρσενίδης, 1996. Σελ. 278. ISBN 960-253-009-Χ.

ΜΠΕΡΝΧΑΡΝΤ Τ. Μπετόν. Μετ.σημ. Α. Ίσαρης. Αθήνα, Εστία, 1996. Σελ. 183. Δρχ. 2.500. ISBN 960-05-0631-0.

CURCIO R. Μετρό. Μετ. Κ. Κουρε­ μένος. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ.

155. Δρχ. 2.080. ISBN 960-309275-4.

ΜΠΟΪΤΟ Κ. Έ να σώμα. Μετ. Δ. Χοροσκέλης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 80. Δρχ. 1.560. ISBN 960-03-1554-Χ.

ΚΡΟΣ Γ. Η αναχώρηση του καθη­ γητή Μαρτένς. Μετ. Μ. Τυρέα-Χριστοδουλίδου. Αθήνα, Ζαχαρό­ πουλος, 1996. Σελ. 464. Δρχ.

4.680.

ISBN 960-208-522-3.

BORGES J.L. Η νύχτα των δώρων. Και άλλα διηγήματα. Μετ. Σ. Τσακνιάς. Αθήνα, Νεφέλη, 1996. Σελ.

61. Δρχ. 500. ISBN 960-211-258-1.

LE GUN U. Η μέρα της συγχώρεσης. Έ να ς άντρας του λαού. Μετ. X. Λιθαρής. Αθήνα, Παρά Πέντε, 1996. Σελ. 169. Δρχ. 1.400.

GRASSO S. Η παρακμή των Βερντεράμε. Μετ. Β. Σοφού. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 301. Δρχ.

2.600. ISBN 960-236-541-9.

LE CLEZIO J.M.G. Ντιέγκο και Φρίντα. Μετ. Μ. Κράλλη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 191. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-03-1537-Χ.

GRECE M.DE. Οι γυναίκες φαντά­ σματα. Μετ. Κ. Παπαπετροπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ.

269. Δρχ. 3.640. ISBN 960-236-

LESSING D. Αναμνήσεις ενός επιζώντος. Μυθιστόρημα. Μετ. Μ. Κιτσικοπούλου. Αθήνα, Καστανιώ­ της, 1996. Σελ. 249. Δρχ. 3.120.

BOURGEADE Ρ. Η κυριαρχία των βιβλίων. Μετ. Α. Σαλίμπα-Βρανά. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1996. Σελ.

207. Δρχ. 2.800. ISBN 960-264121-5.

BURGESS Α. Τελευταίες ειδήσεις από τον κόσμο. Μετ. Α. Σταμπουλοπούλου. Αθήνα, Πόλις, 1996. Σελ.

561. Δρχ. 4.800. ISBN 960-714720-7.

DEL CASTILLO Μ. Ισπανικά τεχνά­ σματα. Μετ. Σ. Μπίνη-Σωτηροπούλου. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1996.

Μ τίο

Σελ. 576. Δρχ. 4.680. ISBN 960208-524-Χ.

DZIAN Ρ. Ραχοκοκαλιά. Μυθιστό­ ρημα. Μετ. Ρ. Χάτχουτ. Αθήνα, Κα­ στανιώτης, 1996. Σελ. 455. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-03-1046-7.

DUMAS Α. Η μαύρη τουλίπα. Μετ. Δ. Δημουλάς. Αθήνα, Παπαδόπουλος, 1996. Σελ. 246. ISBN 960261-582-6.

DU MAURIER D. Η ταβέρνα της Τζαμάικα. Μετ. Α. Παπασταύρου. Αθήνα, Παπαδόπουλος, 1996. Σελ. 365. ISBN 960-261-618-0.

OATES J.C. Παζλ - Κοντά σιο ποτά­ μι. Μετ. Α. Τσακνιά. Αθήνα, Νεφέ­ λη, 1996. Σελ. 64. Δρχ. 500. ISBN 960-211-269-3. ΟΕ Κ. Τσάκισέ τα από μικρά, σκότωσέ τα από παιδιά. Μυθιστόρημα. Μετ. I. Μπαμπασάκης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 198. Δρχ.

2.600. ΟΥΑΙΑΝΤ Ο. Η ψυχή του ψαρά. Μετ. Σ. Κούσουλα. Αθήνα, Νεφέ­ λη, 1996. Σελ. 63. Δρχ. 500. ISBN 960-211-261-1.

PUTIK J. Ο άνθρωπος με το ξυράφι. Μετ. Κ. Κρπσίνης. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1996. Σελ. 416. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-208-533-9.

RIOTTA G. Η τελευταία θεά. Μετ. Τ. Τσάκου-Convertino. Αθήνα, Δελ­ φίνι, 1996. Σε. 247. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-309-282-7.

ROUAUD J. Τα πεδία της τιμής. Μυθιστόρημα. Μετ. Μ. Φανιουδάκη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 182. Δρχ. 2.600. ISBN 96003-1049-1.

SACKS Ο. Ξυπνήματα. Μετ. Κ. Ποταγάς. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 474. Δρχ. 5.200. ISBN 96003-0969-8. ΣΑΛΤΙΚΟΦ-ΣΤΣΕΝΤΡΙΝ Μ. Η ι­ στορία μιας πόλης. Μυθιστόρημα. Μετ. Α. Βογιάζος. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1996. Σελ. 301. Δρχ.

3.640.

ISBN 960-03-1546-9.

SONNETT S. Πέρα από το όριο. Μετ. Ε. Μπαρτζινόπουλος. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 272. Δρχ.

Μ τίο

3.640.

ISBN 960-03-1496-9.

ΣΟΥΛΤΣ Μ. Η νύχτα της μεγάλης ε­ ποχής. Μετ. Δ. Χουλιαράκης. Αθή­ να, Νεφέλη, 1996. Σελ. 70. Δρχ.

500. ISBN 960-211-262-Χ. ΣΟΥΠΟ Φ. Οι τελευταίες νύχτες του Παρισιού. Μυθιστόρημα. Μετ. Μ. Λώμη. Αθήνα, Αρσενίδης, 1995. Σελ. 125. ISBN 960-253-012-Χ.

TAMARO S. Για μια μόνο φωνή. Μετ. Ε. Κανδρή. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1996. Σελ. 210. Δρχ. 2.285. ISBN 960-410-007-6.

JAMES Η. Τέσσερις συναντήσεις: Μετ. Λ. Θεοδωρακόπουλος. Αθή­ να, Νεφέλη, 1996. Σελ. 67. Δρχ.

500. ISBN 960-211-259-Χ. ΤΟΥΡΓΚΕΝΙΕΦI. Μουμού. Μετ. Π. Ανταίος. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1996. Σελ. 66. Δρχ. 1.770. ISBN 960410-003-3.

CHARRAS Ρ. Μάρθα ως το βράδυ. Μει. Α. Σωτηρίου. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ. 103. Δρχ: 1.560. ISBN 960-309-287-8. ΦΑΪΝ Α. Ο γουρλομάτης. Μυθιστό­ ρημα. Μετ. Γ. Μυράτ. Αθήνα, Κα­ στανιώτης, 1996. Σελ. 197. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-03-2904-3. ΦΙΤΖΕΡΑΑΝΤ Φ.Σ. Το πλουσιόπαιδο. Μετ.-πρόλ.-επίμ. Μ. Κουμανταρέας. Αθήνα, Κέδρος, 1996. Σελ.

93. Δρχ. 1.500. ISBN 960-04-0615.

FLAUBERT G. Μια απλή καρδιά. Μετ. Β. Δαλακούρα. Αθήνα, Νεφέ­ λη, 1996. Σελ. 61. Δρχ. 500. ISBN 960-211-257-3. ΧΡΑΜΠΑΛ Μ. Ο άνθρωπος που έ­ βλεπε τα τρένα να περνούν. Μυθι­ στόρημα. Μετ. Μ. Λώμη. Αθήνα, Αρσενίδης, 1996. Σελ. 76. ISBN 960-253-036-7.

Ευθυμογραφικά ΑΝΝΙΝΟΣ Μ. Το συναξάριον του στομάχου. Αθήνα, Περίπλους, 1996. Σελ. 95. Δρχ. 1.560. ISBN 960-71312-34-7.

ληνική ποίηση από τον έμμετρο στον ελεύθερο στίχο (1880-1940). Επιμ. Ν. Βαγενάς. Ηράκλειο, Πα­

νεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1996. Σελ. 280. Δρχ. 4.660. ISBN 960-7309-88-Χ. ΒΟΥΤΟΥΡΗΣ Π. Ως εις καθρέπιην... Αθήνα, Νεφέλη, 1996. Σελ.

293. Δρχ. 3.640. ISBN 960-211225-5. ΘΕΟΔΟΤΟΣ Σ. Δ. Σολωμός. Ο κο­ ρυφαίος ποιητής της οικουμένης. Αθήναι, 1996. Σελ. 63. Δρχ. 1.040. ΜΑΣΤΡΟΔΗΜΗΤΡΗΣ

Π.Δ.

Ο

Ό ρκος του Μαρκορά. Αθήνα, Κανάκης, 1996. Σελ. 217. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-7420-23-3.

MIKE Μ. Μέλπω Αξιώτη. Αθήνα, Κέδρος, 1996. Σελ. 205. Δρχ.

2.800. ISBN 960-04-1173-5. ΜΠΑΪΡΑΚΤΑΡΗΣ Γ. Οι ελληνικοί στίχοι του Ρουμί (13ος αιώνας) ποι­ ητή και φιλοσόφου από τη Βακτρια­ νή της κεντρικής Ασίας. Αθήνα, ΠΑΝ.Ι.Φ.Ε., 1996. Σελ. 47. Δρχ.

1.040. ISBN 960-7542-03-7. ΝΑΚΑΣ Θ. Γλωσσοφιλολογικά. Τό­ μος Γ1. Αθήνα, 1996. Σελ. 318. Δρχ.

5.720. ΡΗΓΑΤΟΣ Γ.Α. Τα ιατρικά στη «Φόνισσα» του Παπαδιαμάνιη. Αθήνα, Δόμος, 1996. Σελ. 54. Δρχ. 1.080.

ISBN 960-353-022-0.

CELAN Ρ. Του κανενός το ρόδο. Εισ.-μετ.-σημ. Χ.Γ. Λάζος. Αθήνα, Άγρα, 1995. Σελ. 452. ISBN 960325-141-0.

SAID S. Η ελληνική λογοτεχνία από τον Αλέξανδρο ως τον Ιουστίνο. Μετ. Φ. Βρανίκου. Αθήνα, Δαίδα­ λος. Σελ. 148. Δρχ. 1.900. ISBN 960-227-034-9.

Δοκίμια ΣΙΑΚΑΒΕΛΛΑΣ Ν.Η. Ποιητικοί στοχασμοί και εθνικά μελετήματα. Αθήνα, 1996. Σελ. 73. Δρχ. 2.600.

Θέατρο

Μελέτες

Έργα

Η ελευθέρωση των μορφών. Η ελ­

ΚΑΤΖΟΥΡΑΚΗΣ Κ. Τέμπλο - Οί­

κος ανοχής. Αθήνα, Εξάντας, 1996. Σελ. 55. Δρχ. 1.870. ISBN 960-256-275-7. ΣΕΝΤΕΡΜΠΕΡΓΚ Γ. Γερτρούδη. Μετ. Μ. Μέλμπεργκ. Αθήνα, Νεφέ­ λη, 1996. Σελ. 162. Δρχ. 1.870.

ISBN 960-211-247-6. ΣΑΙΞΠΗΡ Ο. Πολύ κακό για το τί­ ποτα. Μετ. Ε. Μπελιές. Αθήνα, Κέ­ δρος, 1996. Σελ. 122. Δρχ. 2.200.

ISBN 960-04-1138-7. ΧΟΡΝ Π. Τα θεατρικά. Τόμος Β'. Αθήνα, Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, 1996. Σελ. 589. Δρχ. 4.160. ISBN 96Q-7079-53-1. ΣΙΝΙΣΤΕΡΑΧ.Σ. Ay, Carmela! Αθή­ να, Θέατρο της Άνοιξης, 1996. Σελ. 82. Δρχ. 1.455.

ιστορία Αρχαιολογία ΚΡΕΜΥΔΗ-ΣΙΣΙΛΙΑΝΟΥ Σ. Η νο­ μισματοκοπία της ρωμαϊκής αποι­ κίας του Δίου. Αθήνα, Βιβλιοθήκη

της Ελληνικής Νομισματικής Εται­ ρείας, 1996. Σελ. 295+Πίν. Δρχ.

10.400. ISBN 960-85522-4-9.

TRENDALL A.D. Ερυθρόμορφα αγγεία της νότιας Ιταλίας και Σικε­ λίας. Μει. Β.Μ. Σαμπετάϊ. Αθήνα, Παπαδήμας, 1996. Σελ. 323. Δρχ.

6.240. ISBN 960-206-373-4.

Μαρτυρίες Ανοιχτές επιστολές στον Μάνο Χατζιδάκι. Αθήνα, Μηάστας-Πλέσσας, 1996. Σελ, 289. Δρχ. 6.240.

ISBN 960-7418-13-1. ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΙΔΗΣ Σ. Εξωγήινα όντα στην Ελλάδα. Αθήνα, UFO-Κοσμική Επαφή, 1996. Σελ. 189. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-85832-0-9.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Θ. Ο μαέ­ στρος Δημήτρης Μητρόπουλος στις κορυφές του Ολύμπου. Β1 έκδοση. Αθήνα, Νεφέλη, 1996. Σελ. 43. Δρχ. 1.245.

ΝΤΟΟΥΣΟΝ Τ. Ταραντίνο. Η ιστο­ ρία συνεχίζεται. Μετ. Μ.-Α. Τζιαντζή. Αθήνα, Στάχυ, 1996. Σελ.

237. Δρχ. 3.000. ISBN 960-715145-3.

ΜΑΞΙΜΟΣ (ΜΟΝΑΧΟΣ ΙΒΗΡΙΤΗΣ). Βαλκάνια 1994-95. Αθήνα,

Ελληνική ιστορία

Ελληνογιουγκοσλαβικός Σύνδε­ σμος Ορθοδόξων, 1996. Σελ. 76.

Η Ελλάς κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνας του 11896. Λεύκωμα. Εν Αθήναις, Εκ του τυπογραφείου της Εστίας 1896. (Ανατύπωση: Αθήνα, Το Ποντίκι, 1996). Σελ. 396. Δρχ.

14.560.

ΡΑΛΛΗ Β. Πατρίδα αξέχαστη Μι­ κρά Ασία. Αθήνα, Ακρίτας, 1995. Σελ. 270. ISBN 960-328-047-Χ. ΦΑΡΑΚΟΣ Γ. Η μάχη των συμβόλων. Αθήνα, Φιλίστωρ, 1996. Σελ. 44. Δρχ. 1.040. ISBN 960-369-004-Χ. ΤΣΕ ΓΚΕΒΑΡΑ Ε. Το ημερολόγιο του Επαναστατικού Πολέμου (1956-59). Μετ. Δ. Κωστελένος. Αθήνα, Το Ποντίκι, 1996. Σελ.

230. Δρχ. 2.910. ISBN 960-840243-3. ΧΑΝΤΑΛΙ I. Από το Λευκό Πύργο στις πύλες του Άουσβκς. Β' έκδοση. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1996. Σελ. 146. Δρχ. 1.870. ISBN 960-260-825-0.

HUTCHINS C.-THOMPSON Ρ. Αθηνά. Η τελευταία Ωνάση. Μει. Α. Σοκοδήμος. Αθήνα, Το Κλειδί, 1996. Σελ. 374. Δρχ. 3.640. ISBN 960-237-113-7.

Βιογραφίες ΓΕΡΜΑΝΟΣ Φ. Έλλη Λαμπέτη. Αθήνα, Κάκτος, 1996. Σελ. 342. Δρχ. 4.160. ΗΛΙΑΔΗΣ Φ. Μαρίκα Κοτοπούλη. Αθήνα, Δωρικός, 1996. Σελ. 358. Δρχ. 5.200. ISBN 960-279-360-0. ΜΠΑΖΙΛΗΣ Γ.Μ. Ανδρέας Συγγρός. Αθήνα, Δημιουργία, 1996. Σελ. 351. Δρχ. 4.160.

ΑΜΠΑΤΙΕΛΟΣ Α. Μια ζωή στον α­ γώνα. Αθήνα, Σόγχρονη Εποχή, 1996. Σελ. 264. ISBN 960-224775-4.

ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΥ-ΚΛΑΔΑ Ν. Γεώργιος Αλέξ. Μαυροκορδάτος (1839-1902). Αθήνα, Επικαιρότητα, 1996. Σελ. 490. Δρχ. 2.700.

ISBN 960-206-330-5.

ΚΛΗΡΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Το οδοιπορι­ κό ενός στρατιώτη της 38ης ΕΣΣΟ. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1996. Σελ. 110. Δρχ. 2.285. ISBN 960-260-874-9.

ΜΠΟΥΡΙΓΚΙΝΙΟΝ Ζ.-ΟΥΕΝ Σ. Η ζωή του Αρθούρου Ρεμπώ. Μετ. Κ. Ουρουλόγλου. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1996. Σελ. 243. Δρχ. 3.200.

ISBN 960-264-114-2.

ΑΝΝΙΝΟΣ Μ. Η απολογία του Οδυσσέως Ανδρούτσου. Η δολο­ φονία του. Γ' έκδοση. Αθήνα, Δημι­ ουργία, 1996. Σελ. 111. Δρχ.

1.660. ΑΝΤΩΝΑΚΕΑΣ Α.Ν. Η ανατίναξις της Γέφυρας του Γοργοποτάμου. Αθήναι, Νέα Θέσις, 1996. Σελ.

149. Δρχ. 1.870. ΑΝΤΩΝΙΟΥ Δ. Η Άνδρος μέσα από το Αρχείο του Υπουργείου Παιδείας (1833-1850). Τόμος Γ': Εκπαιδευτι­ κά. Άνδρος, Καΐρειος Βιβλιοθήκη, 1995. Σελ. 236. Δρχ. 3.120. ISBN 960-85177-6-1. ΕΞΕΡΤΖΟΓΛΟΥ X. Εθνική ταυτότη­ τα στην Κωνσταντινούπολη τον 19ο αιώνα. Αθήνα, Νεφέλη, 1996. Σελ.

194. Δρχ. 2.600. ISBN 960-211265-4. ΕΥΑΠΈΛΙΔΗΣ Τ.Ε. Ιστορία του κυβερνήτη Καποδίστρια. Αθήνα,

Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 573. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-236-631-1.

ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Ν.Γ. Θεσσαλο­ νίκη. Ιστορική προσέγγιση (19001920). Θεσσαλονίκη, Πουρναράς, 1995. Σελ. 212. Δρχ. 10.400. ISBN 960-242-102-9. ΜΠΟΜΠΟΥ-ΣΤΑΜΑΤΗ Β. Τα κα­ ταστατικά του Σωματείου (Nazione) των Ελλήνων φοιτητών του Πανεπι­ στημίου της Πάδοβας. (17ος-18ος αι.). Αθήνα, Ιστορικό Αρχείο Ελλη­ νικής Νεολαίας, 1995. Σελ. 212. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7138-12-0. ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΟΥ Β. Στων Ελλή­ νων τις κοινότητες. Αθήνα, Εξά­ ντας, 1996. Σελ. 169. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-256-265-Χ.

Δελτίο

ΧΑΤΖΗΣ Θ. Οι ρίζες ιης Εθνικής Αντίστασης. Αθήνα, Φιλίστωρ, 1996. Σελ. 444. Δρχ. 5.200. ISBN 960-369-010-4.

APRILE R. Η ΕΜάδα του Σαλέντο. Μετ. Γ. Καραμπελιάς-Α. Τσοήμπος. Αθήνα, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 1996. Σελ. 157. Δρχ. 2.600. ISBN 960-427-037-0.

NIKLOSICH F.-MIJLLER J. Acta et diplomata graeca medii aevi. Vol. Ι ­ ό. Athens, Spanos, 1996. Drs. 62.400 (Οι έξι τόμοι).

ταξίδια Ελλάδα Χανιά ’96. Χανιά, 1996. Σελ. 204. Δρχ. 1.975. ΚΑΤΣΑΔΩΡΑΚΗΣ Γ. Πρέσπα. Άγιος Γερμανός, Εταιρεία Π ρο­ στασίας Πρεσπών, 1996. Σελ. 196. Δρχ. 9.200. ISBN 960-85811-0-9. ΜΑΚΡΗΣ Ε.Π.: Τα Ζαγοροχώρια. Ιωάννινα, 1996. Σελ. 200. Δρχ.

5.200.

HARRISON J.E.-CORNFORD F.M. Η προέλευση των Ολυμπιακών Αγώνων. Μετ. Θ. Σιαφαρίκας. Αθή­ να, Ιάμβλιχος, 1996. Σελ. 140. Δρχ. 2.000. ISBN 960-268-081-4.

ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Ετήσιος τουριστικός οδηγός. Αθήνα, 1996. Σελ. 672. Δρχ. 3.500.

Παγκόσμια ιστορία

ΦΩΤΙΑΔΟΥ Ε. Ταξίδια μου... αγά­ πες μου... Ιωάννινα, 1995. Σελ. 93. Δρχ. 2.080.

ΒΕΡΕΤΤΑΣ Μ. Η Ινδία των Ελλή­ νων. Αθήναι, Γεωργιάδης, 1996. Σελ. 218. Δρχ. 3.120. ISBN 960316-061-Χ. ΣΑΒΒΙΔΗΣ Α.Γ.Κ. Οι Τούρκοι και το Βυζάντιο. Τόμος Α'. Αθήνα, Δό­ μος, 1996. Σελ. 254. Δρχ. 4.300.

ISBN 960-353-015-8. ΣΩΤΗΡΙΟΥ Σ. Έλληνες και Σέρβοι. Αθήνα, Αρμός, 1996. Σελ.

156. Δρχ. 2.000. ISBN 960-710286-7. ΧΡΗΣΤΟΥ Κ.Π. Ο «Βασιλικός Ανδριάς» του Νικηφόρου Βλεμμυδη. Θεσσαλονίκη, Κυρομάνος, 1996. Σελ. 150. Δρχ. 2.080. ΡΟΚΕΡ Ρ. Ο Ισπανικός «Εμφύλιος» πόλεμος. Μετ. Ν.Β. Αλεξίου κ.ά. Αθήνα, Ελεύθερος Τύπος, 1996. Σελ.318+Φωτ. Δρχ. 2.600.

SANTOS J.F. Οι καβαλάρηδες της αυγής. Μυθιστόρημα. Μετ. Μ. Παπαδολαμπάκης. Αθήνα, Κασιανιώτης, 1996. Σελ. 307. Δρχ. 3.640.

ISBN 960-03-1038-6.

TREUIL R. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Οι πολιτι­ σμοί του Αιγαίου. Μετ. Ο. Πολυχρονοπούλου-Α . Φ ίλιππα-Touchais. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1996. Σελ.

657. Δρχ. 10.400. ISBN 960-354023-4.

Μ τίο

ΤΖΟΝΣΟΝ Τ. Η πριγκίπισσα και ο ζωγράφος. Μετ. Μ. Δαμπρούλης. Αθήνα, Ποταμός, 1996. Σελ. 34. Δρχ. 2.800. ISBN 960-7563-05-0.

περιοδικά ΑΕΡΗΔΕΣ. Εξαμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 1. Η ΑΙΘΟΥΣΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 4. Δρχ. 1.000. ΑΙΟΛΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ. Μηνιαίο πε­ ριοδικό. Τεύχος 4-5. Δρχ. 1.000. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ. Τεύχος 339. Δρχ.

500. ΑΝΑΠΤΥΞΗ. Τεύχος 4. ΑΝΕΣΠΕΡΗ ΙΩΝΙΚΗ ΓΗ. Φύλλο 4748.

Κόσμος

Παιδικά

ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ. Τεύχος 934. ΑΝΤΙ. Τεύχος 608. Δρχ. 500. ΑΞΙΟΑΟΠΚΑ. Εξαμηνιαία έκδοση θεωρίας και κριτικής. Τεύχος 9. Δρχ.

1.040.

Ελεύθερα αναγνώσματα

Τ’ ΑΠΕΡΑΟΟΥ. Φύλλα 113,114.

ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗI. Α! και Α! Αθήνα, Παχάκης, 1996. Σελ. 75. ISBN 960-360-601-4.

ΑΡΧΕΙΟΝ ΕΥΒΟΪΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ. Τόμος ΛΑ', 1994-1995. Δρχ. 5.200.

ΚΟΚΟΡΕΛΗ Α. Ο Αγαθάγγελος. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 87.

ISBN 960-360-596-4. ΚΟΥΝΑΣ Α. Μια αλεπού από τον Πόρο. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ.

35. ISBN 960-309-220-7. ΚΟΥΝΑΣ Α. Τα μήλα του γλυκού νερού. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ.

45. ISBN 960-309-267-3. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ-ΡΟΖΕΝ Μ. Εγώ και ο κύριος Γορίλας. Μετ. Ρ. ΤουρκολιάΚυδωνιέως. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 75. ISBN 960-360-606-5. ΣΦΑΕΛΛΟΥ Κ. Ο γυρισμός του πα­ τέρα. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ.

134. ISBN 960-360-594-8.

Ο ΑΡΑΜΠΑΣ. Τεύχος 46. Δρχ. 800.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ. Ετήσια επιθεώρηση. Τεύχος 30. Δρχ.

10.400. ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙ­ ΣΤΗΜΩΝ. Τεύχος 18. Δρχ. 1.040. ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΙΚΗ. Τεύχος 1. Δωρεάν. ΓΛΩΣΣΑ. Τεύχος 39. Δρχ. 900. ΓΡΑΜΜΑ/GRAMMA. Τόμος 3. ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ. Περιοδι­ κή έκδοση τέχνης, κριτικής και κοινω­ νικού προβληματισμού. Τεύχος 77. Δρχ. 1.000. ΓΥΝΑΙΚΑ. Το κλασικό γυναικείο πε­ ριοδικό. Τεύχος 1132. Δρχ. 1.000. ΔΑΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 174. Δρχ. 1.200. ΔΕΛΤΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΝΑΥΠΛΙΟΥ. Τεύχος 89. Δρχ. 700.

ΤΡΑΓΑΚΗΣ Σ. «Σαρακήνικο». Αθή­ να, Κέδρος, 1996. Σελ. 76. Δρχ.

1.000. ISBN 960-04-1076-3.

ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύχος365. Δρχ. 1.500.

ΑΡΝΤΕΝ Ο. Το μυστήριο της σκιάς που γελάει. Μετ. Κ. Σίνου. Αθήνα, Ψυχογιός, 1996. Σελ. 183. Δρχ.

2.000. ISBN 960-274-196-1.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. Τεύ­ χος 37. Δρχ. 600.

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Τεύχος 42. Δρχ. 650.

ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΠΝΕΥΜΑ. Έρευνα-

σιοχασμός-τέχυη-κριπκή. Τεύχος 99. Δρχ. 1.100. ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ Γ.Γ.Ε.Τ. Μάιος 1996. ΕΝ ΧΟΡΩ. Μάιος 1996.

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ

ΕΥΘΥΝΗ. Τεύχος 294. Δρχ. 500. Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΑΙΓΎΠΤΙΩΤΩΝ. Φύλλο 9. ΘΕΣΣΑΛΙΩΤΙΣ. Φύλλο 482-483. Δρχ. 125.

Σειρά: Αρχαίοι Έλληνες τραγικοί ποιητές

ΙΑΤΡΙΚΗ. Τόμος 69. Τεύχος 3. ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ. Τεύχος 335. Δρχ.

800. ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ. Περιοδική έκδοση σπουδών. Τεύχος 23. Δρχ. 2.050.

ιστορικών

ΜΑΖΙ. Together. Τεύχος 63. Δρχ. 40. ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ. Τόμος 29ος 1993-1994. Δρχ. 5.200.

ΕΥΡΙΠ ΙΔ Ο Υ

ΒΑΚΧΑΙ APXAI0I ΕλΑήΗΕί ΤΡΛΠΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ

ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ ΝΕΑ. Φύλλο 18. Δρχ. 200. ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΗ. Φύλλο 80. Δρχ. 150.

ΕΥΡ ΙΠ ΙΔ 0 Υ

ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ. Τεύχος 498.

ΒΑΚΧΑΙ

ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχος 1654,1655. Δρχ. 800. ΝΕΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. Τεύχος 140. Δρχ. 800. ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ. Τεύχος 78. Δρχ. 1.250. ΝΕΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ. Φύλλα 147,148. Δρχ. 100. ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. Φύλλα 48,49. Δρχ. 500. ΟΜΠΡΕΛΑ. Τεύχος 32. Δρχ. 1.000. ΟΠΕΡΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 9/10. Δρχ.

2.080. ΠΑΡΑΛΛΑΞΗ. Τεύχος 24. ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ. Τεύχος 93. Δρχ. 250. ΠΕΡΑΣΜΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 1. Δρχ. 500. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ. Τεύχος 101-102. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΥΠΡΟΣ. Τεύχος 379-380. ΠΟΙΗΣΗ. Εξαμηνιαίο περιοδικό για την ποιητική τέ­ χνη. Τεύχος 7. Δρχ. 2.910. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ. Φύλλο 6. Ο ΡΑΜΠΑΓΑΣ ΚΙ Ο ΣΚΥΛΟΣ. Φύλλο 204. Δρχ. 100.

Ε ισαγωγή - Μ ετάφραση Ε ρμηνευτικά Σ χόλια

Αλέξ. Αθ. Μπάλτας Φιλόλογος - Συγγραφέας

ΡΕΥΜΑΤΑ. Απόψεις-κείμενα-τέχνες. Τεύχος 31. Δρχ.

1.000. ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΒΗΜΑΤΑ. Τεύχος 98. Δρχ. 600. ΣΥΝΑΞΗ. Τριμηνιαία έκδοση σπουδής στην Ορθο­ δοξία. Τεύχος 58. Δρχ. 1.500. ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ. Τεύχος 16. Δρχ.

500. ΤΡΥΦΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ. 1995-96. ΦΥΣΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ.Τεύχος 148-149. Δρχ. 800. Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΒΕΛΕΣΤΙΝΟΥ. Φύλλο 21. Δρχ.

150.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Πολιτισμό Ιπποκράχους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

GREENPEACE. Τεύχος 22. Δρχ. 15.

Μ τίο

κριτικογραφία Ά ρ . 3 6 6 1 Ιοϋνίου - 30 Ιουνίου 1996 Επιμέλεια: Μαρία Τρουττάκη

Στην Κριτικογραφία περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσεις των ελληνικών εκδόσεων που δημοσιεύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

Μ.Μ.Ε. ΔεμερτζήςΝ.: Τοπικό δημοσιότητα και Επαρχιακός Τόπος στην Ελλά­ δα (Ν. Τρίγκα, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 20/6) Ζέρη Π.: Θεσμοί εποπτείας στο ρα­ διοτηλεοπτικό σύστημα (Π. Διαμαντάκου, Καθημερινή, 2/6) Στράτος Κ.: Αντίθεση και Διαφωνία (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 27/6)

Πολιτική Κουλουμπής Θ.: Διεθνείς Σχέσεις (Σ. Ντάλης, Αυγή, 2/6) Μαθιοπούλου Μ.: Το τέλος της Δη­ μοκρατίας της Βόννης (Γ. Μαλούχος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 27/6) Μεταξάς Α.: Προεισαγωγικά για τον πολιτικό λόγο (Σ. Ντάλης, Αυγή, 5/1) Σαπρανίδης Δ.: Το τέλος μιας επο­ χής (Γ. Διακογιάννης, Νέα, 15/6) Τέλλογλου Τ.: Η Γερμανική Πολιτι­ κή στο Γιουγκοσλαβικό χώρο 19911995 (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 364) ΤσούκαληςΛ.: Ευρωπαϊκά ανορθό­ δοξα (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 364)

Μ τίο

Καγκαρλίτσκι Μ.: Παλινόρθωση στη Ρωσία (Π. Γεραμάνης, Νέα, 19/6) Κένεντυ Π.: Προετοιμασία για τον 21ο αιώνα (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 20/6) Ντελόρ Ζ.: Η οντότητα ενός ανθρώ­ που (Β. Καπετανγιάννης, Αντί, 21/6)

Κοινωνιολογία Δαράκη Π.: Πολιτισμός και Τοπική Αυτοδιοίκηση (Ε. Ζωγράφου, Ριζο­ σπάστης, 27/6) Κυρίτσης Ν.: Οι αλλαγές στην οικο­ νομία και στην ταξική διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας. 19801994 (Π. Γεραμάνης, Νέα, 12/6)

Οικονομία Προβόπουλος Γ.: Το Ελληνικό Χρηματοπιστωτικό Σύστημα (Α. Παπανδρόπουλος, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 27/6)

Εθνολογία Έ ξαρχος Γ.: Αυτοί είναι οι Τσιγγάνοι (Ο. Σελλά, Καθημερινή, 16/6)

Εκπαίδευση Μωραϊτη Τ.-Κάίάφα Ν.: Η Λαϊκή Παράδοση στο Νηπιαγωγείο (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 364)

Λαογραφία Ζαραβέλας Δ.: Μπερμπελούσα (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 19/6) Πετρόπουλος Η.: Η ονοματοθεσία οδών και πλατειών (Γ. Κεντρωτής, διαβάζω, 364) Του κόσμου τα παραμύθια (Σειρά) (Μ. Κοντολέων, Καθημερινή, 25/6)

Οικολογία Σκούρτος Μ.-Σοφούλης Κ.: Η περι­ βαλλοντική πολιτική στην Ελλάδα (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 364)

Ιατρική Δεστέφανος Κ.: Αντίλογος Ασκληπιάδου Αλεξίακος (Κ. Ζερβάνος, διαβάζω, 364)

Τέχνες Παπαθανασίου Φ.: Ρ. Βάγκνερ (Γ.

Σαρηγιάννης, Νέα, 8/6) Χατζηδάκη Ν.: Ό σιος Λουκάς (X. Κιοσσέ, Βήμα, 23/6) Ντεμπόρ Γ.: In girum imus n ode et consumimur ingi (E. Αρανίτσης, Ελευθεροτυπία, 2616) Φρέιλιγκ K., κ.ά.: (Επιμ.) Εικαστικό πανόραμα (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 364)

Γλώσσα Μήτσης Ν.: Η διδασκαλία της γραμ­ ματικής (Γ. Κεντρωτής, διαβάζω, 364)

Αθλητισμός Μαυρομμάτης Μ.: Υπόθεση Μπόσμαν (Ζ.Ι. Καραβάς, Βήμα, 30/6)

Ενασχολήσεις Χαραμή Μ.: De gustibus (Γ. Δανιήλ, διαβάζω, 364)

Κλασική φιλολογία (Κείμενα-Μελέτες) Αποστολίδης Π.Δ.: Τα ιατρικά του Αριστοφάνη (Φ.Ι. Κεκριδής, Βήμα, 23/6) Ομηρικός Ύ μνος εις Δήμητρα (Δ. Τσατσοόλης, διαβάζω, 364)

Ποίηση Βλαδιανός X.: Adieu (Ε. Γαρανιούδης, Καθημερινή, 25/6), (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 4/6) Ελληνική Ποιητική Ανθολογία θα­ νάτου του 20ού αιώνα (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 364) Καδβαδάς Σ.: Νύχτες 1-6 (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 23/6) Καραδασίλης Γ.: Το αιμομικτικό λε­ μόνι. Ορυκτά (Θ. Χατζηδασιλείου, Ελευθεροτυπία, 19/6) Καρράς Κ.: Θίνες ερήμην (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 2/6) Μπράτσος A.: Prime vista (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 2/6) Παπαγεωργίου Κ.: Ποιήματα 19721990 (Τ. Μενδράκος, Αυγή, 16/6)

Τασιόπουλος Β.: Η μνήμη της σιω­ πής (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 30/6) Μάστερς Ε.Λ.: Ανθολογία του Σπουν Ρίβερ (Α. Βισιωνίτης, Βήμα, 23/6) Celan Ρ.: Του κανενός το ρόδο (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 364), (Α. Ξόδη, ΜΕΤΡΟ, Ιουν. ’96)

Πεζογραφία Βαλέτας Κ.: Στον κάβο Ματαπά (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 19/6) Καλλιφατίδης Θ.: Το τελευταίο τρια­ ντάφυλλο (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 18/6) Καπάνταη L: Πού πια καιρός (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 364) Κοροβίνης Θ.: Κανάλ Ντ’ Αμούρ (Φ. Φιλίππου, Αντί, 21/6), (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 23/6) Κουμπαρέλη Μ.: Η πείρα της υπο­ μονής (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 364) Κριτσίνης Κ.: (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 2/6) Λιόγκαρης Β.: Συνοικισμός Χαρο­ κόπου (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 20/6) Μανιώτης Γ.: Ο Packman θα τους φάει όλους (Φ. Φιλίππου, Βήμα, 30/6) Μεγάλου-Σεφεριάδη Λ.: Η γυναίκα της Άμμου (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 364) Μολφέση Λ.: Γυάλινα σύνορα (Π. Κουνενάκη, Καθημερινή, 9/6) Νίκα - Μανωλπσάκη Ε.: Της άλλης μέρας (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 364) Νόλλας Δ.: Τα θολά τζάμια (Ε. Χουζούρη Καθημερινή, 9/6). Παπαγεωργίου Κ.: Άννα, τώρα κοι­ μήσου (Δ. Τσατσούλης, Βήμα, 16/6) Πεντζίκης Ν.Γ.: Ψιλή ή περισπωμέ­ νη (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 364) Σκιαδαρέση Μ.: Άτροπος ή η ζωή και ο θάνατος της Βενετίας Δαπόντε (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 364), (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 16/6) Σούισος Α.: Ο Εξόριστος του 1831 (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθερο­ τυπία, 12/6) Σούτσος Π.: Ο Λέανδρος (Β. Χατζη-

βασιλείου, Ελευθεροτυπία, 12/6) Τσίγκρας Γ.: Η δίψα του Ελπήνορα (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 9/6), (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 30/6) Φραγκόπουλος Θ.Δ.: Το σιωπηλό σύνορο (Σ. Καργάκος, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 20/6) Φραγκόπουλος Μ.: Πορτ Μπου (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 364) Άλισον Ν.: Το μπάσταρδο (Σ.Π., ΜΕΤΡΟ, Ιουν. ’96) Άλντις Μ.: Ταξίδι χωρίς τέλος (Θ. Μάργαρης, Ελευθερία Λάρισας, 16/6) Γκαίτε Γ.Φ.: Υπάρχουν όρια (Γ. Αναστασίου, Βήμα, 2/6) Γκάμοφ Τ.: Οι περιπέτειες του Κ. Τόμπκινς (Γ. Κεντρωτής, διαβάζω, 364) Κοβίτο Κ.: Η ασκημούλα σαραντάρα (Κ. Ντινόπουλος, διαβάζω, 364) Κόνολι Σ.: Η στέρνα (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 8/6) Λέβι Π.: Αν όχι τώρα, πότε; (Γ. Κε­ ντρωτής, διαβάζω, 364) Μοντιάνο Π.: Κυριακές του Αυγούστου (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 364) Μπάρκερ Π.: Ζωντανοί ξανά (Κ. Σχινά, Καθημερινή, 23/6) Μπερνιέρ Λ.: Το μαντολίνο του λο­ χαγού Κορέλι (Ν. Ταξιάρχης, δια­ βάζω, 364) Στίβενς Τ.: Το χρυσό λαγήνι (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 12/6) Τρέβορ Ο.: Δύο ζωές (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 12/6)

Μελέτες Κουβαράς Γ.: Επί πτερύγων βιβλίων (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 364) Λινάρδος Π.Ν.-Δ. Βικέλας (Β.Π. Μαθιόπουλος, Βήμα, 9/6) Μπαλούμης Ε.: Ο Καρυωτάκης πεζογράφος (Γ. Κεντρωτής, διαβάζω, 364) Μπερδάνη - Σημαντήρη Σ.: Το παι­ δ ί στην ποίηση του Ν. Βρειτάκου(Γ.Κ. Μωραΐτης, Ριζοσπάστης, 20/6) Loraux Ν.: Βίαιοι θάνατοι γυναικών στην τραγωδία (Ν. Κώτσιου, διαβά­ ζω, 364) Πούχνερ Β.: Ο Παλαμάς και το θέα­ τρο (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 364)

Μ τίο

Δοκίμια Γαλήνης Ν.Γ.: (Επιμ.) Οικογένεια μ’ ένα γονέα (Δ. Τσατσούλης, διαβά­ ζω, 364) Σταυρίδης Σ.: Διαφήμιση και νόημα του χώρου (Δ. Φιλιππίδης, Α νπ, 21/6) Καροτενούτο Α.: Έ ρω ς και πάθος (Γ. Σταματελόπουλος, Ελευθερο­ τυπία, 16/6) Μπρικνέρ Π.: Ο πειρασμός της α­ θωότητας (Δ. Ρουμποόλα, Έθνος, 1/6) Πας Ο.: Ο λαβύρινθος της μοναξιάς (Β. Χατζ., Ελευθεροτυπία, 12/6) Πενάκ Ν.: Σαν ένα μυθιστόρημα (Σ.Π., ΜΕΤΡΟ, Ιουν. ’96) Said E.W. Οριενταλισμός (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 5/6)

Παιδικά Ζαραμπούκα Σ.: Μυθολογία 10 (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 26/6)

Η Βίβλος των παιδιών (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 364) Καλαμπαλίκη-Μπάου Θ.-ΠεζόνεΠρίντσιου Α.Μ.: Δεκαπέντε κλω­ στές δεμένες (Μ. Κοντολέων, Καθη­ μερινή, 25/6) Κάντζολα-Σαμπατακάκη Β.: Το δέ­ κατο έκατο καλοκαίρι (Κ.Δ. Μαλαφάντης-Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 364) Reseigh Β.: Η επιστήμη (Γ. Παπαδά­ τος, διαβάζω, 364)

Θεατρικά έργα Ευριπίδη Τρωάδες. Μετ. Μ. Κακογιάννης (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 364) Ταξιάρχης Ν.: Θέατρο του ενός (Γ. Κεντρωτής, διαβάζω, 364) Γκρας Γ.: Η πρόβα της εξέγερσης των πληβείων (Γ. Κεντρωτής, διαβά­ ζω, 364) Κόχουτ Π.: (Β. Καλαμαράς, διαβά­ ζω, 364) Πετρουσέφσκαγια Λ.: Έρωτας (Δ.

Τσατσούλης, διαβάζω, 364)

Ισιορία-ΜαρτυρίεςΒιογραφίες Εταιρεία Μελέτης Ελληνικού Εβραϊσμού. Οι Εβραίοι στον Ελλη­ νικό χώρο (Γ. Κεντρωτής, διαβάζω, 364) Κολιόπουλος Ι.Σ.: Η ληστεία στην Ελλάδα (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 2/6) Κύρκος Μ.: Πίσω από τα κάγκελα (Τ. Παππάς, διαβάζω, 364) Μηχιώτης X.: Το εργαστήρι της φω­ τιάς (Γ. Μαντζουράνης, Αυγή, 16/6) Μπίρης Κ.: Αι Αθήναι (Σ.Ν., Αυγή, 19/6) Πανάγος Θ.: Αυτά έχουντα υπόγεια (Τ. Παππάς, διαβάζω, 364) Πελεγρίνης Θ.: Η μελαγχολία της Αναγέννησης (Θ. Γιαλκέτσης, Ελευθεροτυπία, 9/6) Ραφτόπουλος Λ.: Το μήκος της νύ­ χτας (Β. Καλαμαράς, διαβάζω, 364) Στρογγύλης Α.: Τρεις φόρμες της Αντίστασης (Τ. Παππάς, διαβάζω, 364) Το Σύνταγμα και ο Θούριος του Ρή­ γα (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 16/6) Τσιμπουκίδης Δ.: Μακεδόνες πολέ­ μαρχοι συμπολεμιστές του Αλέξαν­ δρου (Γ.Μ., Αυγή, 16/6) Φαράκος Γ.: Η μάχη των συμβόλων (Τ. Παππάς, διαβάζω, 364) Cassou L.: Το ταξίδι στον Αρχαίο κόσμο (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 22/6) Thomas D.: Η ζωή του θεϊκού Μαρκήσιου ντε Σάντ (Π. Τσατσόπουλος, διαβάζω, 364)

Αρχαιολογία Τιβέριος Μ.: Αρχαία Αγγεγία (X. Κιοσσέ, Βήμα, 9/6)

Ταξιδιωτικά Βιστωνίτης Α.: Το ρόδο κι ο.λωτός (Σ. Τσακνιάς, διαβάζω, 364) Δόμβρος Α.: Πιο βόρεια δεν πάει (Ε. Χατζηιωάννου, Νέα, 27/6)

Μ τίο

LEWIS

R.

FARNELL

ΗΡΑΚΛΗΣ D Η ρακλής συνιστά έναν από τους πλέον α ντιπ ρ ο σ ω π ευ τικο ύ ς ή ρ ω ες στην ελλη νική μ υ ­ θολογία. α ποτελώ ντας ένα έξοχο δ είγμα της μ ε το υ σ ίω σ η ς και της ε ξ ύ ψ ω σ η ς του η ρ ω ικο ύ πρότυπου μ έσ ω τω ν π ε ρ ίφ η μ ω ν ά θλω ν του. Η μ ελέτη της μ εγάλης αυτής μ υ θ ική ς μ ο ρ φ ή ς μας αποκαλύ π τει ά γνω στες μ έχρι τώ ρα πτυχές της κ ο ιν ω ν ικ ο π ο λ ιτ ικ ή ς δ ιά ρ θ ρ ω σ η ς του α ρ ­ χα ιο ελλη νικο ύ κόσμου, κα θώ ς και σ το ιχεία για τις θ ρ η σ κευ τικές α ντιλή ψ εις από την π ρ ώ ιμ η μέχρι και την κλα σική αρχαιότητα.

Ο ΗΡΩΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ Η έννοια του ήρωα απο τελού σ ε εξέχον χα ρα κτηρισ τικό της κ ο ινω νική ς δ ιά ρ θ ρ ω σ η ς αλλά και της θ ρη σ κευ τική ς α ντίληψ η ς στην αρχαία Ελλάδα. Μ έσα από τη μελέτη των γραπτώ ν ων α νθ ρ ώ π ινω ν κο ινω νιώ ν. Π ρ ό κ ε ι­ ται για ένα επανα λαμ βα νό μενο μοτίβο που εμ πλο υτίζετα ι δ ια ρ κώ ς και ε κφ ρ ά ζετα ι με έναν ημιθ εϊκό, το τεμισ τικό χαρακτήρα. Q τίτ­ λος του ήρωα δεν α ντισ το ιχεί σε σ υ γ κ ε κ ρ ι­ μένη προσ ω πικό τη τα, αλλά σε ένα α ξίω μ α που ορίζετα ι από τις λειτο υρ γίες του και αναλαμβάνεται από τα εκάστοτε πρόσω πα.

Εκδόσεις

ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ, Μάρνη 5-7, 1 04 3 3 ΑΘΗΝΑ, Τηλ. 5 2 2 7 6 7 8 , Fax: 5 2 2 6 5 8 1

20 ΧΡΟΝΙΑ διαβάζω στο

τεύχος

Οκτωβρίου

Ο Λουκ Σεπούήβεδα και ο flouic Λαντέρο μιλούν στην Αγγελική Βασιλάκου

ΑΦ ΙΕΡΩΜ Α ΣΤΟ ΥΣ ΑΜΕΡΙΚΑΙΜΟ-ΕΒΡΑΙΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦ ΕΙΣ Γράφουν ΟΙ: Σ. Ροζάνης, Σ. τριανταφύηηου, Μ. Φάις Σ. Ζουμπουλάκης, Σ. ΜπΒάχερ Κοέν M

h I iM

I Α ντώνηζ Toauflavtuvnc: Τα μυστικά της τεμπελιάς

Νιαζί Κιζιβγιουοέκ: Η Κύπρος πέραν του έθνους Jack Finney (1911-1995)

Βιογραφία του Λούκ κάοοϋ ά σ ε ι ς Π ε ν ή ν τ α Ν έ ω ν Βι βλίων

Η ΚΑΡΤΑ-ΣΗΜΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΦΙΛΩΝ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ