Τεύχος 365

® ® ® Φ β Ο Φ

S ia p & C c Μ ΗΝΙΑΙΑ ' Ε Π ΙΘ Ε Ω Ρ Η Σ Η

ΤΟ Υ

Β ΙΒ Λ ΙΟ Υ

3 6 5 - Ι Ο Υ Λ Ι Ο Σ - Α Υ Γ Ο Υ Σ Τ Ο Σ 1 9 96 -Δ ΡΧ. 1. 5 00

ΒΡΑΒΕΙΑ.

ACXUTEXNIAI

m

1995

Μάρκος Μόσκος

m

Βραβείο Ποίησης

Γιάννης Κιου ρτσάκης Iόαβείο Μυθι στορήματος

Ηλίας X. Παπαδημητρακόπουλος Βραβείο Διηγήματος

Βικέλας Βιζυηνός Έσσε Ζενέ Καβάφης Κάλβος Κονδυλάκης Κρισναμούρτι Λόντον Λυκούδης Λώρενς Μαβίλης Μητσάκης Νιρβάνας Παπαδιαμάντης Πολυλάς Ροίδη Σολωμός Σοττέν Σουίφτ Τολστόι Φιτζέραλντ Χατζόπουλος Χέμινγουεϊ

25 χρόνια 25 βιβλία 250 δραχμές

Καστανιώτης Μ

ι κ ρ ά

τ σ

έ π

η

ς

η σύγχρονη

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜ ΜΑΤΑ/

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ I ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Χ

Ρ

Ο

Ν

Ι

Α

Β

Ι

Β

Λ

Ι

Α

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ j ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕ ΠΗΣ

t

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΔΗΜΗΪ ΡΙ ΟΣ

ΒΙΚΕ/ΓΑΣ ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ 'ί ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Δ ημητριος Β ικελας

Η Α σχημη Α δελφή καί άλλα διηγήματα ... Αυτή η αίσθηση των ποιητικών δυνατοτήτων του καθημερινού συνέχει όλο το έργο του Αημητρίου Βικέλα και το διακρίνει απ’ ό,τι πριν απ’ αυτόν συνιστούσε την πεζογραφία μας, ενώ ταυτοχρόνως το τοποθετεί σε θέση προδρομική και εξαγγέλλουσα την ερχόμενη μεγάλη εποχή του ΐΐαπαδιαμάντη, του Βιζυηνού και του Μητσάκη... ________________________ 2 5 0

Δ Ρ Α Χ Μ Ε Σ ________________________

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

I

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Γ Ε ΩΡ Γ Ι ΟΣ

ΒΙΖΥ Η Ν Ο Σ Ποιο? ψον ό του άδελφοΰμου

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠ Η Σ t ΚΑΣΤΑ ΝΙΩΤΗΣ

Γ εώργιος Β ιζυηνος

Π οιος Η τον ο Φ ονευς Τ ου Α δελφού Μ ου ... 0 Βιζυηνός, ανεξάρτητα από την και πριν απ’ αυτόν διηγηματογραφική παραγωγή, είναι ο ουσιαστικός πατέρας του -νεοελληνικού διηγήματος ως κατ ουσίαν είδους «σπουδαίου και τελείου». Το αποσπά από την κοινή περιοχή της « εύκολης ιστορίας» και το τοποθετεί στα μεγέθη του αδιέξοδου, του θανάτου, της διάφευσης και της παράνοιας... ___________________________ 2 5 0

Δ Ρ Α Χ Μ Ε Σ ___________________________

ΜΙΚΡΑ ΤΣ Ε ΠΗΣ

t

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Ε ρμαν Ε ςςε

Ο Βροχοποιος Στη νουβέλα αυτή ο Μάγο?-Βροχοποιός Κνεχτ (που στα γερμανικά σημαίνει «υπηρέτης») ενσαρκώνει αυτή καθαυτή την προσπάθεια του αρχέγονου ανθρώπου να εναρμονιστεί με ο ,τι απειλητικό τον περιβάλλει και να συμφιλιωθεί με οτιδήποτε άγνωρο και επίβουλο σκιρτά μέσα του.

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

ϊ

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Ζ αν Ζ ενε

Ο Σ κοινοβατης Στι? σελίδες του Ζενε το ελάχιστο και εντελές συρματόσχοινο κατορθώνει ο',τι αδυνατούσε το τραύλισμα του διαμορφωμένου λόγου: σηκώνει τον εραστή του και τον αναφλέγει χωρίς να τον διδάσκει, αποδιώχνει το φόβο του θανάτου και προβάλλει την ομορφιά του σώματος.

250

Δ Ρ Α Χ Μ Ε Σ

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

*

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Κ. Π. Κ αβαφης

Ε ρωτικά Π οιήματα ... ο Καβάφης παρακάμπτει τ ψ επικολυρική πανήγυρη του 7ταλαμισμού και με τους πλέον σοφούς νεωτερικούς τρόπους επαναφέρει στη νεοελληνική ποίηση την καθόλα δραματική ευφορία λόγου, κρίσης, έρωτα, μνήμης και εν θερμώ σοφίας, την οποία πρώτος ο Σολωμός υπέδειξε...

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

«

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Α νδρεας Κ αλβος

Ω δαι (Εκλογή) Στα 13 του χρόνια ο Ανδρεας Κόλβος ζει το διαζύγιο των γονέων του και το δεύτερο γάμο της μάνας του και στα 23 του ζει το θάνατό της. Στην ξενητιά. Εκεί θα ζησει και τους απόηχους της γαλλικής επανάστασης, την απελευθερωτική ορμή των ναπολεόντειων πολέμων, την πλήρη αντινομιών συμβίωση του νεοκλασσικισμού και του ρομαντισμού και την Επανάσταση του 1821.... __________________________ 2 5 0

Δ Ρ Α Χ Μ Ε Σ __________________________

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

*

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΜΙΚΡ/

ΓΑΝΙΩΤ]

Ι ωάννης Κ οδυλακης

0 Μ αύρος Γ άτος και άλλες ιστορίες ... 'E m ? Κ ρητικός, άνευ πτυχίου φιλόλογος, κ α τ ανάγκην δάσκαλος για μεγά λο διά σ τη μ α , βραστής τη ς δύστροπης καθημερινότητας και τω ν ωραίων γυναικώ ν και μανιώδης συζητητής αρκούσε για να μετα τρέφ ει το οξυδερκές περί πά ντω ν κουβεντολόι τη ς κρητικής πλατεία ς και του βιαννίτικου καφενείου σε ευδαιμόνως αναγνώ σιμη λογοτεχνική γραφ ή αθηναϊκών εφημερίδω ν...

250

ΔΡΑΧΜΕΣ

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

I

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Κ ρισναμούρτι

ΓΡΑΜΜΑΤΑ Ν ε α ρ ή Φ ίλ η

ς ε μ ια

Στα γράμματα αυτά, όπου ξετυλίγεται ολόκληρη η διδασκαλία του Κρισναμούρτι, καθώς επουλώνονται οι πληγές εκείνης στην οποία απευθύνονται, αποκαλύπτεται μια σπάνια καλοσύνη και διαύγεια’ ο χωρισμός και η απόσταση εξαφανίζονται, ενώ οι λέξεις κυλούν σαν χείμαρρος, ούτε μία δεν είναι περιττή. Η επούλωση των πληγών και η διδασκαλία προχωρούν ταυτόχρονα. _________________________ 2 5 0

Δ Ρ Α Χ Μ Ε Σ _________________________

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

«

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

V h I Ά

4

#

ΤΖΑΚ m ,

ΛΟΝΤΟ 0 yio?

τολύκου

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠ ΗΣ % ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Τ ζ α κ Λ οντον

0 Γ ιος του Λ υκου Σπάνια ο άντρας εκτιμά την αξία των γυναικών, τουλάχιστον μέχρι τη στιγμή που θα στερηθεί τη συντροφιά τους. Και τότε ένα κενό, που όλο και μεγαλώνει, ανοίγεται μέσα του, κάτι απροσδιόριστο που δεν μπορεί να το χαρακτηρίσει. Και μια μέρα, όταν αυτό το κενό γίνει αβάσταχτο, τότε ο άντρας μαζεύει τα σκυλιά του και τραβάει για το Βορρά.

250

Δ Ρ Α Χ Μ Ε Σ

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

*

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Ε μμανουήλ Λ υκουδης

Η Ξ ένη του 1854 ... Απόγονο? επιφανούς οικογένειας αγωνιστών. αδελφός διακεκριμένου αξιωματικού του πυροβολικού, πτυχιούχος και μετέπειτα διδάκτωρ της Νομική?, δικαστικός καθόλου περιώνυμος, νομικός σύμβουλος του κράτους για κάποιο διάστημα και επί 20 χρόνια μάχιμος δικηγόρος. Me τέτοιον εξοπλισμό ζωής ευτυχούς και μνήμης αειπαρθένου...

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

*

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Ν τ.Χ ,Λ ωρενς

Μ ε Α γγιξες Σ ’ αυτές τις δυο ιστοριούλες η άχαρη καθημερινότητα μεταμορφώνεται, απ’ τη μαγική σχεδόν δύναμη τον αγγίγματος. Στην πρώτη, μια γυναίκα που επέστρεφε στη ζωή από το χείλος της απελπισίας ανακαλύπτει το πάθος σε μια ανθρώπινη χειρονομία. Στη δεύτερη, μια τυχαία έκφραση τρυφερότητας ξυπνάει τη δύναμη του έρωτα. Το ένστικτο και η διαίσθηση εξυμνούνται μέσα σ αυτές τις μελαγχολικές σπουδές του ανθρώπινου χαρακτήρα.

250

Δ Ρ Α Χ Μ Ε Σ

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

*

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Λ ορεντζος Μ αβίλης

Τ α Σ ονέτα και άλλα ποιήματα ... αριστοκρατικό? και «άκρως αισθητής», μποέμ στον καθ’ ημέραν ήμερο βίο και περιπετειώδης, έως ριψοκίνδυνος, στις μείζονες επιλογές κοινωνικών, μορφωτικών και εθνικών στάσεων. Και προσθέτουμε: ασυμβίβαστα μαχόμενος δημοτικιστής και θαυμαστής του Σολωμοΰ...

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Μ ιχαήλ Μ ητςακης

Τ α Θεαματα του Ψ υρρη ... Ό „τι τον διακρίνει μέσα στο χρόνο δράσης και πάθους του είναι, όχι μόνο η θλίβουσα όσους τον θαύμαζαν και τον αγαπούσαν ταραχή του νου του αλλά και η προφανής ροπή του στην ενασχόληση με τον τυπικό βλαστό της νεώτερης (μόνον άραγε;) Ελλάδα?: τον εγκατεστημένο στην Αθήνα επαρχιώτη. αυτόν δηλαδή τον ασύλληπτα ξενιτεμένο...

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

*

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

\ 5

ΠΑΥΛΟΣ

ΝΙΡΒΑΝΑΣ Ιστορία eVl? εγκλήματος ΜΙΚΡΑ Τ Σ Ε Π Η # t ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Π αύλος Ν ιρβάνας

Ι στορία Ε νός Ε γκλήματος ... Χρονογράφος. όιηγηματογράφος,θεατρικός συγγραφέας, μυθιστοριογράφος, ποιητής. στρατιωτικός γιατρός και ακαδημαϊκός. ο Παύλο? Νιρβάνα? υπήρξε από τους πιο πολυδιαβασμένους πεζογράφους της εποχής του...

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Κ άρολος Ν τικενς

Η Ζ ωη του Κ υρίου μας Π ζωή του Κυρίου μας γράφτηκε το 1849 για τα παιδιά του ίδιου του Ντίκενς. Περιγράφει με απλούς και γοητευτικούς όρους την ιστορία του Ιησού της Ναζαρέτ, από τη γέννηση σε μια φάτνη της Βηθλεέμ ως τη σταύρωσή του .Το χειρόγραφο παρέμεινε αδημοσίευτο στα χέρια της οικογένειας Ντίκενς επί 64 χρόνια μετά το θάνατο του συγγραφέα. Τελικά εκδόθηκε το 1934.

250

Δ Ρ Α Χ Μ Ε Σ

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

-

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

k k d i .■ “

A PTe Ξ A N Δ P Ο Σ

ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Ό

ξεπεσμένος δερβίσης καί άλλα διηγήματα ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ I ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Α λέξανδρος Π απαδιαμαντης

0 ΞΕΠΕΣΜ ΕΝΟΣ ΔΕΡΒΙΣΗ Σ Km άλλα διηγήματα ... διά βίου μονήρης μέσα στην αυτάρκαα βλέμματος που του εξασφάλιζε ο ευφυής νους του, η κατ ουσίαν ερωτική — και πόσον ερωτική!— οδός της σκέφης τον και ο μέχρι παιδικότητος αλαζών αλκοολισμός του, ο Αλέξανδρος ΐΐαπαδιαμάντης σε διάστημα μικρότερο από είκοσι πέντε χρόνια (1887-1910) και με 170 περίπου διηγήματα και μια Φόνισσα αποκαλύπτει...

250

Δ Ρ Α Χ Μ Ε Σ

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

Ι

Α

Κ

I

Ω

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Β

Ο

Σ

ΠΟΛΥΛΑΣ Έ να μικρό λάθος καί άλλα διηγήματα

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ g ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Ι άκωβος Π ολυλας

Ε να Μ ικρό Λ άθος και άλλα διηγήματα ... Όμως η μετάφρασή του της Οδύσσεια? του Ομήρου και τα τρία (και μοναδικά) διηγήματά του αποκαλύπτουν τεράστια δημιουργικά αποθέματα και καταπληκτική ευαισθησία γλώσσας και νου...

_________________________ 2 5 0

Δ Ρ Α Χ Μ Ε Σ _________________________

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

t

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Ε μμανουήλ Ρ οϊδης

Α θηναϊκοί Π ερίπατοι και άλλα Του 19ου ελληνικού αιώνα του ήταν ταμένο να κλείσει μέσα στην ευωχία νου, φυχης και καθαρεύουσας γλώσσας του ΐόίδη. Η παιδεία του αληθινά ευρύτατη, οι περιπέτειες της ζωής του όχι λίγες, η αίσθηση του προσωπικού μεγαλείου του έμμονη όσον και η βαρυκοΐα του, η παιγνιώδης του διάθεση και ο σαρκαστικός προς το βλακώδες των άλλωυ οίστρος του είναι διαρκή στοιχεία της επί 130 χρόνια τώρα παρουσίας του... ________________________ 2 5 0

Δ Ρ Α Χ Μ Ε Σ ________________________

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

I

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ I

Δ ιονύσιος Σ ολωμος

Οι Ελεύθεροι Πολιορκημενοι και η Γ υναίκα της Ζ ακυθος ... Το έργο του κατά ένα μεγάλο μέρος έμεινε ανολοκλήρωτο από τον ίδιο και θεϊκά αποσπασματικό. Κυρία έργα του: Ύμνος εις την Ελευθερίαν, Αάμπρος, Κρητικός, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Πορφύρας, Αιάλογος και Η Γυναίκα της Ζάκυθος, το ακρογωνιαίο πεζογράφημα της λογοτεχνίας μας. Είναι ο σημαντικότερος νεοέλληνας ποιητής. __________________________ 2 5 0

Δ Ρ Α Χ Μ Ε Σ _________________________

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

*

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Κ ε ϊτ Σ οπεν

Κ ων.Χ ατζοπουλος

ΤΟ ΦίΛΙ

Τ αςω

Όταν ζωντανεύει το μυστηριώδη κόσμο των κρεολών της Νεα? Ορλεάνης, όπου οι ερωτικές ιστορίες αφηφούν τις φυλετικές διαφορές συχνά με τραγικά αποτελέσματα, ή όταν εξιστορεί τη θυσία που γίνεται στο όνομα της αγάπης, περιγράφει απλά ανθρώπινα συναισθήματα τα οποία βιώνονται δραματικά.

Μαζί με το φίλο του Κωνσταντίνο Οεοτόκη μεταξύ των πρώτων, ο Χατζόπουλος συνδέει τη λογοτεχνία της δημοτικής, την ήδη ώριμη στα ελληνικά γράμματα τεχνική της αφήγησης και το ενδιαφέρον για τη ζωή των τυραννισμένων ανθρώπων με τη βεβαιότητα του σοσιαλισμού...

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

A

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Ε Ω Ν

ΤΟΛΣΤΟΪ 0 θάνατος τον Ιβάν Ιλίτς

Λ ε ω ν Τ ολςτοϊ

ΣΚΟΤ ΦίΤΖΕΡΑΛΝΤ

0 ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ Ι β α ν Ι λ ι τ ς

Ε ρω τας μ έ σα στ η Ν ύχτα

Ένα? άνθρωπος πρόκειται να πεθάνει. Το ξέρει και καταγράφει στιγμή προς στιγμή τις αλλοιώσεις και τις φθορές που επιφέρει το επερχόμενο τέλος και μαζί παρακολουθεί την κατάρρευση των ανθρώπινων σχέσεων.

Χρονικά της χρυσής εποχής της Αμερικής από ένα συγγραφέα που τη γνώρισε και την έζησε πιο βαθιά από κάθε άλλον, από το δημιουργό μιας λογοτεχνικής «γενιάς» που πίστεφε σε μια διαφορετική και πιο απόλυτη ελευθερία.

250

Δ Ρ Α Χ Μ Ε Σ

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

t

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

T Z O N A Q A N

ΣΟΥΙΦΤ' μάχη τώι/ βίβλι

Τ ζοναθαν Σ ουιφτ Η Μ άχη

Ε ρνεςτ Χ εμινγουεϊ 0 Γ έρο ς

ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ

ΚΑΙ Η Θ ΑΛΑΣΣΑ

Η Μάχη των Βιβλίων, γραμμένη το 1697, παραμένει τριακόσια χρόνια μετά εξίσου γλαφυρή και επίκαιρη, και θα παραμένει πάντα όσο θα αντιμάχονται το παλιό και το καινούργιο.

0 Σαντιάγκο, ένας γέρος φαράς μοναχικός, θα δώσει ίσως την ύστατη μάχη του με το μεγάλο ξιφία στα βαθιά νερά. Θα χρησιμοποιήσει τη μαστοριά, το μυαλό και την τέχνη.

Tpet? μέρες θα κρατήσει η μάχη κι ο Σαντιάγκο θα νικήσει. Όταν μπαίνει στο λιμάνι, αργά την τρίτη νύχτα, δίπλα στο βαρκάκι πλέει μονάχα το άσπρο κόκαλο από το τεράστιο φάρι που καταβρόχθισαν στη διαδρομή τους οι καρχαρίες.

2 50

Δ Ρ Α Χ Μ Ε Σ

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ t ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ ΒΙΚΕΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Η άσχημη αδελφή και άλλα διηγήματα ΒΙΖΥΗΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ποιος ήτον ο φονεύς του αδελφού μου ΕΣΣΕΕΡΜΑΝ Ο βροχοποιός ΖΕΝΕΖΑΝ Ο σχοινοβάτης ΚΑΒΑΦΗΣ Κ. Π. Ερωτικά ποιήματα ΚΑΛΒΟΣΑΝΔΡΕΑΣ Ωδαί (Εκλογή) ΚΟΝΔΥΛΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο μαύρος γάτος και άλλες ιστορίες ΚΡΙΣΝΑΜΟΥΡΤΙ Γράμματα σε μια νεαρή φίλη ΛΟΝΤΟΝΤΖΑΚ Ο γιος του λύκου ΛΥΚΟΥΔΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Η ξένη του 1854 ΛΩΡΕΝΣΝΤ.Χ. Με άγγιξες ΜΑΒΙΛΗΣ ΛΟΡΕΝΤΖΟΣ Τα Σονέτα και άλλα ποιήματα ΜΗΤΣΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ Τα θεάματα του Ψυρρή ΝΙΡΒΑΝΑΣ ΠΑΥΛΟΣ Ιστορία ενός εγκλήματος ΝΤΙΚΕΝΣ ΚΑΡΟΛΟΣ Η ζωή του Κυρίου μας ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ο ξεπεσμένος δερβίσης και άλλα διηγήματα ΠΟΛΥΛΑΣ ΙΑΚΩΒΟΣ Ένα μικρό λάθος και άλλα διηγήματα ΡΟΪΔΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Αθηναϊκοί περίπατοι και άλλα ΣΟΛΩΜΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ελεύθεροι πολιορκημενοι και Η Γυναίκα της Ζάκυθος ΣΟΠΕΝ ΚΕΪΤ Το φιλί ΣΟΥΙΦΤ ΤΖΟΝΑΘΑΝ Η μάχη των βιβλίων ΤΟΛΣΤΟΪ ΛΕΩΝ Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς ΦΙΤΖΕΡΑΛΝΤ ΣΚΟΤ Έρωτας μέσα στη νύχια ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Τάσω ΧΕΜΙΝΓΟΥΕΪ ΕΡΝΕΣΤ Ο γέρος και η θάλασσα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη επδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα γραφεία: Ζαλόγγου

11,106 78 αθηνα, fax: 382.2530 11,106 78 αθηνα, fax: 384.24.31 Πηγής 3,106 78 αθηνα τηλεφωνικό κέντρο: 330.12.08 γραφείο Θεσσαλονίκης: Αριστοτέλους 7,546 24 Θεσσαλονίκη, τηλ .: (031) 270.391 - fax : (031) 271.659 χονδρική πώληση: Ζαλόγγου

βιβλιοπωλείο: Ζωοδόχου

7 ·) n \ b m

/

k i a

bΤ ' ^

' v '· ■

για τη

i f

σειρά Ξένη Λογοτεχνία

Ζαν Γκρενιέ

NlfrilA

σειρά Μικρά /7εριηγητικά Κείμενα

ΓΚΟΜΠΙΝΩ Ακριβή Φραγκοπούλου

σειρά θέατρο

Ευριπίδη

ΕΛΕΝΗ Μετάφραση ■ Επίμετρο

Δημήτρης Δημητριάδης

εκδόσεις ΟΛΚΟΣ

:\

is

Βουκουρεστίου 3 - 10564 Αθήνα - Τηλ.: 3254538 Fax:‘3253172

εκδόσεις ΠΟΛΙΣ Φυχάρης

Νταίη^ιντ Λοτζ

Το Φιλί

Μικρός που είναι ο κόσμος!

εισαγωγή —επιμέλεια:

πρόλογος: Ουμπέρτο Έκο

Δημήτρης Τζιόβας

επίμετρο: Τζίνα Πολίτη

Το Φιλί συνδυάζει αυτές τις δύο πτυχές

Επιστήμονες, ερευνητές και καθηγητές απ ’ όλα τα πανεπιστήμια διαβάζουν το Μικρός που είναι ο κόσμος! Το διαβάζουν γιατί λέει την αλήθεια για τη μικρή διεθνή τους κοινότητα. Και καθώς είναι ένα βιβλίο ακαταμάχητα αστείο, λέει τα πράγματα με τον τρόπο που τα λένε οι μεγάλοι κωμικοί, δηλαδή επεκτείνοντας την αλήθεια μέχρι τα όρια του παράδοξου και του παραληρήματος. Για να μην πολυλογώ, το Μικρός που είναι ο κόσμος! είναι ένα από τα πιο διασκεδαστικά και πιο καυστικά βιβλία που εκδόθηκαν στον 20ό αιώνα. Αν είναι απαραίτητο να δώσουμε έναν ορισμό με όρους ιστορίας της λογοτεχνίας, θα έλεγα πως ο Λοτζ επινόησε με το βιβλίο του αυτό το «μυθιστόρημα της ακαδημαϊκής περιπλάνησης». Όπως όλα τα μεγάλα βιβλία δεν προϋποθέτει τη γνώση μιας κοινωνίας: την παρέχει.

της αντιφατικής προσωπικότητας του Ψυχάρη: τον μελετητή και τον είρωνα. Ο είρων για να παίξει και να προκαλέσει οχυρώνεται πίσω από την πανοπλία του μελετητή. Και ακριβώς αυτή η συνεργία τους αναδεικνύει τον καλύτερο, τον πιο αυθόρμητο Ψυχάρη. Ο Ψυχάρης ήταν και ο σχολαστικός γλωσσολόγος αλλά και ο συναισθηματικός Γραικός. Αναζητούσε πίσω από το γράμμα των κειμένων το αίσθημά τους, την ανθρώπινη παρουσία. Αυτός ο άλλος Ψυχάρης, του αισθήματος και του θυμού, βγαίνει μέσα από το Φιλί, που, καλύτερα και από Το Ταξίδι μου, συνδυάζει τη φιλολογία με το χιούμορ, την αναδίφηση με τον έρωτα, την ιστορία με την καθημερινότητα.

από τον πρόλογο του Ουμπέρτο Έκο

εκδόσεις Π Ο ΛΙΣ

ε .π ,ε .

ΟΜΗΡΟΥ 32 · 106 72 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛ. 36 43 382 · FAX 36 36 501 και στη ΣΤΟΑ του ΒΙΒΛΙΟΥ ·ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ5 «ΑΘΗΝΑ ·ΤΗΛ. 32 16 148

εκδόσεις ΠΟΛΙΣ Φίλιππος Φιλίππου

Άντονυ Μπέρτζες

Το μαύρο γεράκι

Τελευταίες ειδήσεις από τον κόσμο

αστυνομικό μυθιστόρημα

μίτάφραοη: Άρτεμις Σταμπουλοπούλου

ΦΙΛΙΠΠΟΣΦΙΛΙΠΠΟΥ

Το μαύρο γεράκι

Και στο Μαύρο Γεράκι, τρίτο αστυνομικό βι­ βλίο του συγγραφέα μετά το Κ ύκλος Θα­ νάτου και το Χαμόγελο της Τζοκόντας, οι φί­ λοι των αστυνομικών ιστοριών θα βρουν α ­ ναφορές στα βιβλία του Γιάννη Μαρή. Ο Φί­ λιππος Φιλίππου, φανατικός θαυμαστής του κλασικού πια Έλληνα μι>θιστοριογράφου και επίσης των Ντάσιελ Χ άμετ και Ρέημοντ Τσάντλερ -τη ς σχολής εκείνης του αστυνο­ μικού μυθιστορήματος που παρέδωσε το έ ­ γκλημα στους ανθρώπους που είχαν λόγους να το διαπράξουν και δεν το έκαναν μόνο και μόνο «για να μας φορτώσουν μ ’ ένα π τ ώ μ α » - τοποθετεί την ιστορία του στη σύγχρονη Αθήνα, συνδυάζοντας, όπως και στα άλλα βιβλία του, το μυστήριο, την α ­ γω νία και τη δράση, με πολιτικ ές και κοινωνικές επισημάνσεις.

Οι Τελευταίες ειδήσεις από τον κόσμο του Αντονυ Μπέρτζες (του Βρετανού συγγραφέα που έ­ γραψε, μεταξύ άλλων, το Κουρδιστό Πορτοκά­ λι) είναι ένα μυθιστόρημα που συγκροτείται από τρεις παράλληλες ιστορίες, στις οποίες πρωταγωνιστούν δυο ιστορικά πρόσωπα, ο Ζίγκμουντ Φρόυντ και ο Λέων Τρότσκυ, καθώς κι ένα μυθιστορηματικό, ο Βαλ Μπρόουντυ, ουμανιστής ποιητής και συγγραφέας βιβλίων επιστημονικής φαντασίας. Τρεις ιστορίες που α ­ ντιστοιχούν σε τρία σημαντικά ορόσημα του εικοστού αιώνα: τη θεμελίωση της ψυχανάλυσης, την ουτοπία της παγκόσμιας επανάστασης και τα ταξίδια στο διάστημα. Με πλοκή γεμάτη κω­ μικά και γλωσσικά ευρήματα, με πλήθος πα­ ραπομπών σε κλασικά κείμενα, οι Τελευταίες ειδήσεις από τον κόσμο είναι μια πληθωρική Οδύσσεια που εκτυλίσσεται σε ατμόσφαιρα Αποκάλυψης, ένα πολυπρόσωπο παραμύθι για τις εμπειρίες, το μεγαλείο αλλά και τον όλεθρο του εικοστού αιώνα και, συγχρόνως, μια κριτι­ κή αποτίμηση της ιστορίας του.

εκδόσεις Π Ο ΛΙΣ

ε,π.ε.

ΟΜΗΡΟΥ 32 · 106 72 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛ. 36 43 382 · FAX 36 36 501 και στη

ΣΤΟΑ TOO ΒΙΒΛΙΟΥ«ΠΕΣΜΑΖΟΓΑΟΥ5 «ΑΘΗΝΑ ·ΤΗΛ. 32 16 148

Β ΙΒ Λ ΙΑ Α Ν Α Φ Ο Ρ Α Σ

ΣΤΗ Ν

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Εκδόσεις Μάρνη

5-7,

Ι ΑΜΒΛΙΧΟΣ 104

33

ΑΘΗΝΑ,

Τηλ.:

5227678

-

Fax:

5226581

5ΐ<αβ<άζύ^

ΠΕ Ρ Ι Ε ΧΟΜΕ ΝΑ

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 365 ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1996 Α ι α β α ζ ω - Α κ ο ύ ω - Β λ έ π ω ________________________ 3 1 Bestseller 3 2 Βραχυγραφίες 36επωνύμως θερινάσινεμάΓράφει ο Γώργος Τζιώτζιος 3 9 Ρεπορτάζ Μόδα μινιμαλισμού στο βιβλίο Γοάφει η Νίκη Κώτσιου 4 2 Ρεπορτάζ Η Μικρή Άρκτος, μια σειρά μεταφράσεων απότις εκδό­ σεις «Ολκός» Γράφει ο Γώργος Τόλιας 4 5 Ανταπόκριση απότη Μ. Βρετανία Εκδοτική βιομηχανία, Πράκτορες και Gestalt Γράφει ο X. Χρυσόπουλος 5 0 Άρθρο Η ιδεολογία της Αρχαίας Τραγωδίας Γράφει ο Χάρης Σακελλαρίου 5 4 Άρθρο Για τον Ρόμπερτ Γκρέηβς «Σ’ ευχαριστώ, θεέ μου. Δεν είμαι ο Τ.Σ. Έλιοτ» Γράφει ο Ηλίας Μαγκλίνης58 Εξώστης Το υποχρεωτικό διάλειμμα Γρά­ φει ο Γιάννης Δεληολάνης 6 0 Κοντρόλ Απολογισμός μετριότητας Γράφει ο Σύνταξη: 33.01.239 Λογιστήριο:33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315 Fax:33-01.315 Ιδρυτής: ΠερικλήςΑθανασόπουλος Διευθυντής: ΓιώργοςΓαλάντης Αρχισυντάκτης: ΗρακλήςΠαπαλέξης Σύνταξη: ΚατερίναΓρυπονησιώτη, Βασίλης Καλαμαράς, ΗρακλήςΠαπαλέξης, ΒάσωΣπάθή, ΚοίτηΤοπάλη. Υπεύθυνηοικονομικών: ΒάσωΣπάθή Συνδρομές:ΑθανασίαΣπάθή Διαφημίσεις: ΗρακλήςΠαπαλέξης Καλλιτεχνικήεπιμέλεια:ΝένηΡάις Επιμέλεια-Διορθώσεις:ΒίκυΚωτσοβέλου Στοιχειοθεσία-ΗλεκτρονικήΣελιδοποίησηΦιλμ-Μοντάζ: ΕΝΤΥΠΟο.ε, ΖωοδόχουΠηγής48,τηλ.: 38.36.058-38.12.373 ΕκτύπωσηΕξωφύλλου:ΑλέξανδροςΣπάρου Βύρωνος9,Δάφνη,τηλ.: 97.51.207 Εκτύπωση: ΓιώργοςΤσφοβασίλης, ΠαλαιόςΚαβάλας38,τηλ.: 59.87.678 Βιβλιοδεσία: Μ.Φουντουλάκης, Παπανικολή13,Αιγάλεω,τηλ.: 5987432 Διανομή: ΝέοΠρακτορείοΤύπου

Κώστας Πάρλας 6 2 Τα Παλιά Ο γυρισμός Διήγημα του Βάσου Δασκαλάκη 6 4 το Ξένο βιβλίο Βιβλίααπότη Μ. Βρετανία καιτις ΗΠΑΕπιμέλεια: Ηλίας Μαγκλίνης

88 Λιλιπούτεια Απαντούν οι: Νίκος Θεοτοκάς και Κώστας Σωτηρίου,

Γιώργος Κακουλίδης, Πάρις Τσάρτας Ο ΐ ΒΡ Α Β Ε Υ Μ Ε Ν Ο Ι Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ε Σ Μ ΙΛΟ Υ Ν ΣΤΟ ΑΙΑΒΑΖΩ_______________________________ 8 0 Ποιοι είναι οι φίλοι του Μάρκου ΜέσκουΤη συνέντευξη πήρε ο ο Βασίλης Κα­ λαμαράς 8 5 Γιάννης Κιουρτσάκης: Η αναζήτηση της άλλης Ελλάδας Τη συνέ­ ντευξη πήρε ο Νίκος Βατόπουλος 9 9 Ηλίας X. Παπαδημητρακόπουλος: "Γρά­ φω περίπου ένα διήγημα στα δυοχρόνια"Ττ\ συνέντευξη πήρε η Κατερίνα Ζαρό-

Π α ρ ο υ ς ι α ς ε ι ς _______________________________________ 1 1 4 Μόλις κυκλοφόρησαν Γοάφουνοι: ΓώργοςΔανιήλ, ΤπίκαΔημητροΰλια, ΜλυΕξαρχοποάλου, ΒασίληςΚαλαμαράς, ΓώργοςΚεντρωτής, ΠόλυΚρημνιώτη, Νί­ κη Κώτσιου, Κωνσταντίνος Μσλαφάντης, Σωτήρης Ντάλης, Κωστής Ντινόπουλος, Χρίστος Παπαγεωργίου, Τάσος Παππάς, Γάννης Παπαδάτος, Δημήτρης Τσατσοάλης 1 3 4 Υπό έκδοσίν Επιμέλεια: Βασίλης Καλαμαράς Κ ρ ι τ ι κ έ ς _____________________________________________ 1 3 9 Ελληνική Πεζογραφία Δημήτρης Νόλλας: Τα θολάτζάμια ΓράφειηΛίλυ Εξαρχοποάλου 1 4 2 Ξένη Πεζογραφία Καιρίν Κλεμάν: Το βαλς που δεν τε­

Ιδιοκτήτης-Εκδότης: ΓιώργοςΓαβαλάς&ΣΙΑΕ,Ε.

λείωσε Γοάφει η Νίκη Κώτσιου 1 4 4 Ξένη Πεζογραφία Alain-Ren6 Lesage: Ιστορία του Ζιλ Μπλας ντε Σανπγιάν Γράφει ο Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής 1 4 8 Επιστημολογία Φίλιπ Σέραρντ: Ο βιασμός του ανθρώπου και της (ρύσε­

Κεντρικήδιάθεση: Αθήνα: «Διαβάζω» Α. Μεταξά26, Αθήνα10681 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντροτουβιβλίου»Λασσάνη9τηλ. 237.463 Σύνθεσηεξωφύλλου: ΝένηΡάις

ως. Διερεύνηση των αρχών και των συνεπειώντης σύγχρονης επιστήμης Γοάφει ο Μάρκος Γαλοάνης 1 5 2 Γεωπολιτική Ιωάννης θ. Μάζης: Γεωπολπική των υδάτωνστη Μέση Ανατολή Γοάφει ο ΚυριάκοςΚεντρωτής Α ε λ τ ι α ___________________________ 1 5 7 Βιβλιογραφικό 1 6 5 κριτικογραφία

νέες κυκλοφορίες Μια παράξενη γυναίκα, η σαγήνη τιροσωποποιημένη, μπαίνει στη ζωή ενός άντρα και την αλλάζει για πάντα

ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ, ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ Π Α Ρ Α Μ Υ Θ Ι Α Το έκτο βιβλίο στη σειρά των κλασικών, του μεγάλου Ρώσον σνγγραχρέα, σε ηανόδετιι βιβλιοδεσία

Μάργκαρετ ΚΛΕΦΤΡΑ

Ατγουντ ΚΙΣΣΑ

Το μυθιστόρημα της Μ ά Άτγονντ δίνει ένα πολεμ ανακοινωθέν από το μέτωπο του πολέμου των χρνλων

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΩΚΕΑΝΙΔΑ

Ο πίνακας π αρουσιάζει τα εμπ ορικότερα βιβλία του μι^να σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώρησαν 30 βιβλιοπώλες απ' όλη την Ελλάδα, δηλώνοντας ο καθένας Τούς τέσσερα βιβλία που είχαν ΤΓς π ερισσότερες πωλήοεις.

J ΤΑΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΑΝ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ: Αίολος-ΑΘ. Αριστοτέλης-ΑΘ. Βαγιονάκης-ΑΘ. Βιβλίογωνία-ΑΘ. Γκοβόστης-ΑΘ. Διάλογος-Βόλος. Διάλογος-Βύρωνας. Δωδώνη-Γιάννινα. Ειρμός-Δράμα. Ελευθερουδάκης-Αθ. Ενδοχώρα-ΑΘ. Εστία-ΑΘ. Καραβίας-Ρουσσόπουλος-ΑΘ. Ευριπίδης-Χαλάνδρι. Θησαυροφυλάκιο της Γνώσης-Κως. Ιανός-Θεσσ. Κεντρί-θεσσ. Κουρκάκης-Καρδίτσα. Κρομμύδας-Χίος. Λαμπρινού-Ρέθυμνο. Λέσχη του Βιβλίου-ΑΘ. Libro-ΑΘ. Λοξίας-Θεσσ. Μεθενίτης-Πάτρα. Μποστάνογλου-Πειραιάς.Νέστωρ-Κατερίνη, Πλέθρον-Αθ. Πολιτεία-ΑΘ. Φιλιππότης-ΑΘ. Χνάρι-ΑΘ.

ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟ ΑΣΗΜΑΝΤΟ 0 Κορνήλιος Καστοριάδης ξεσπαθώνει. Το τε­ λευταίο του βιβλίο, που πρόσφατα κυκλοφόρησε στη Γαλλία - εδώ θα κυκλοφορήσει σύντομα από τις εκδόσεις «Ύψιλον» -, τιτλοφορείται «Η άνοδος της ασημαντότητας». Κι όποιος, έστω και ελάχιστα, γνωρίζει την αιρετική και διεισδυτική σκέψη του α­ ντιλαμβάνεται ότι τα βάζει με όλους και με όλα. Τα θέματά του, μας πληροφορεί η Τέτα ΠαπαδοηούΚου στην Ελευθεροτυπία εκτείνονται από την κρίση των δυτικών κοινω­ νιών, στο Μάη του '68, στον πόλεμο του Κόλπου, στις σχέσεις Βορρά-Νότου, στη δημοκρατία ως διαδικασία και ως πολίτευμα. Περί της γενικευμένης ψευδοσυναίνεσης, περί της γενικευμένης εμπορευματοποίησης, για το ρόλο της διαφήμισης, των κριτικών και των συγγραφέων ισχυρίζεται: Μία από τις εκδηλώσεις - μόνο μία - της γενι­ κής και βαθιάς κρίσης της κοινωνίας είναι η κρίση της κριτικής. Γεγονός είναι ότι υπάρχει γενικευμένη ψευδο-συναίνεοη. Η κριτική και η εργασία των διανοουμένων απορροφώνται α­ πό το σύστημα τώρα πολύ περισσότερο από άλλοτε και με τρόπο πολύ πιο έντονο. Όλα τα αλέθουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Τα δί­ κτυα συνενοχής είναι παντοδύναμα. Σήμερα, τις αποκλίνουσες και ετερόδοξες φωνές δεν τις καταπνίγουν ούτε η λογοκρισία ούτε οι εκ­ δότες. Τις καταπνίγει η γενικευμένη εμπορευματοποίηση. Ακόμη και σε ό,τι είναι τελείως κοινότοπο και

τετριμμένο δίδεται χροιά «επαναστατική». Για τη διαφήμιση ενός βιβλίου χρησιμοποιείται συχνά η εξής φράση: «Ιδού ένα βιβλίο που φέρνει επανάσταση στον τομέα του». Αλλά και για τη διαφήμιση των ζυμαρικών την ίδια φρά­

ση χρησιμοποιούν: «τα ζυμαρικά Panzani έφεραν επανάσταση στη μαγειρική». Ηλέξη «επαναστατικός» - όπως ε­ πίσης οι λέξεις «δημιουργία» και «φαντασία» έχει καταντήσει διαφημιστικό σλόγκαν (αυτό το φαινόμενο ονομάστηκε πριν από λίγα χρό­ νια ιδιοποίηση). Η περιθωριακότητα παίρνει μία θέση κεντρική και γίνεται αντικείμενο διεκ­ δίκησης. Η ανατροπή είναι μία ενδιαφέρουσα γραφικότητα που συμπληρώνει την αρμονία του συστήματος. Ησύγχρονη κοινωνία έχει μια τρομερή ικανότητα να πνίγει κάθε αληθινή α­ πόκλιση, είτε αποσιωπώντας την, είτε μετατρέποντάς την σε ένα ακόμη φαινόμενο ανάμε­ σα στα άλλα- ένα φαινόμενο εμπορευματοποι­ ημένο όπως τα άλλα. Μπορούμε να γίνουμε ακόμη πιο διεξοδικοί. Οι κριτικοί μόνοι τους προδίδουντο ρόλο τους ως κριτικών. Οι συγγραφείς προδίδουν την υπευθυνότητα και τη σοβαρότητά τους. Η συνενοχή του κοινού είναι τεράστια. Το κοινό ασφαλώς μόνον αθώο δεν είναι, αφού αποδέ­ χεται το παιχνίδι και προσαρμόζεται σε ό,τι του δίνουν. Τα πάντα γίνονται εργαλείο του συστή­ ματος, ενός συστήματος ανώνυμου. Η κατά­ σταση αυτή δεν είναι ούτε έργο ενός δικτάτο­ ρα, ούτε έργο μιας χούφτας μεγάλων καπιταλι­ στών, ούτε έργο μιας ομάδας διαμορφωτών της κοινής γνώμης- είναι, απεναντίας, ένα τε­ ράστιο κοινωνικο-ιστορικό ρεύμα, το οποίο έ­ χει πάρει μια τέτοια κατεύθυνση που όλα τα κάνει να γίνονται ασήμαντα. «Η άνοδος της ασημαντότητας» περιλαμβάνει θεω­ ρητικά κείμενα, διαλέξεις, άρθρα που καλύπτουν την περίοδο από το 1982 έως το 1995 και αποτελεί τον τέταρτο τόμο του έργου του «Τα σταυροδρό­ μια του λαβύρινθου».

Ο ΜΑΡΚΕΣ ΚΑΙ Η ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ Όταν ο 67χρονος - διαβάζουμε στη Ναυτεμπορική - Γκαμπριέλ Γκαρθία Μαρκές παρουσίασε πρό-

Ik

s ' σφατα το νέο βιβλίο του στη Μαδρίτη με τίτλο «Το χρονικό μιας απαγωγής», δήλωσε ότι ήταν το πιο δύσκολο, το πιο σύνθετο και το πιο λυπητερό έργο της καριέρας του. Οι κριτικοί, από την άλλη, χαρακτηρίζουν το βιβλίο του ως σημαντικό μάθημα δημοσιογραφίας. Πρόκει­ ται, λένε, για το πιο μεγάλο ρεπορτάζ της ζωής του, ο κα­ θρέφτης στον οποίο απεικονίζονται οι Κολομβιανοί, οι συμπατριώτες του. Οι παλιοί συνάδελφοί του, οι δημοσιογράφοι, αντα­ ποδίδοντας, ίσως, τα καλά του λόγια για το σινάφι τους. Οι δημοσιογράφοι πρέπει να αντιμετωπίζονται απ’ όλους ως δημιουργοί και όχι ως απλοί αντιγρά­ φεις της πραγματικότητας. Χαρακτηρίζουν τον Γ.Γ. Μαρκές ως: εργατικό, ακούραστο, που κάθε πρωί - έτσι τον θυμούνται - κάθεται στο γραφείο του και γράφει, συχνά προληπτικό - ακόμη συνεχίζει να στολίζει το γραφείο του με κίτρινα τριαντάφυλλα γιατί του φέρνουν γούρι. Από καιρό έπαψε να χρησιμοποιεί χειροκίνητες γραφομηχανές, αφού τον ενοχλεί ο θόρυβος που κάνουν, χάρη των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Κυκλοφορεί πάντα με φορητό ηλε­ κτρονικό υπολογιστή και κάθε σελίδα που τυπώνει τη φυλάει πιστά η σύζυγός του Μερσέντες. «Το χρονικό μιας απαγωγής» σύντομα θα το διαβά­ σουμε και στα ελληνικά.

ΕΠΑΓΓΕΛΜ ΑΤΙ ΚΟΣ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ Πριν λίγες μέρες, δεν έχει ακόμη στεγνώσει το μελά­ νι, από έρευνα που έκανε το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου και ο Σύλλογος Εκδοτών Βιβλιοπωλών Αθηνών με στόχο τη διερεύνηση της αναγνωστικής συμπεριφο­ ράς του κοινού στη 19η Γιορτή Βιβλίου, στο Πεδίον του Άρεως, αποδεικνύεται (;) ότι το κοινό ενημερώ­ νεται σε ποσοστό 55% από τα βιβλιοπωλεία και 45% από τις εκθέσεις βιβλίου. Πόσο γρήγορα όμως αλλάζουν τα πράγματα στο χώ­ ρο του βιβλίου! Ήδη πολλοί εκδοτικοί οίκοι έχουν επιδοθεί σ’έναν αγώνα να κατακτήσουν το ευρύ κοινό με φτηνές, καλές εκδόσεις που θα πωλούνται στα super market και στα περίπτερα. Έτσι μαζί με τα τσι-

Ε ίη α ν η έ γ ρ α ψ α ν ΕΚΤΩΡ ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΣ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΣΗΜΕΡΑ «Το ρόλο της ποίησης να περνά μηνύματα για να κατευθύνει τη ζωή, τον φοβάμαι. Γιατί, ποιος εί­ ναι ο Αισχύλος; Τι αποστολή δίνει στον εαυτό του; Έχει συναίσθηση, άραγε - την ώρα που συγκινεί στο θέατρο του Διονύσου τα πλήθη και παίρνει το πρώτο βραβείο του διαγωνισμού των μηνυμάτων που περνούσε με τον Οιδίποδά του; Πρέπει να έχουμε μεγάλη ευθύνη, όταν πα­ ραποιούμε το μύθο, ο οποίος τι άλλο είναι από μια απόπειρα να κοσμολογήσει ο άνθρωπος την κατάσταση της γνώσης που έχει υπ’ όψιν του. Διότι, βάσει του μύθου, ο ποιητής εισηγεάαι ένα σύνταγμα ζωής, βγαλμένο από την πραγματικό­ τητα και τον προβληματισμό της εποχής του. Πρέπει λοιπόν ο ποιητής να έχει συναίσθηση της μεγάλης ευθύνης γι’ αυτά που προτείνει. Διότι, σκέψου να πιστέψεις εσύ ότι πάνω από τον πατέ­ ρα και τη μάνα είναι η πατρίδα... Ποια πατρίδα, κύριε Σωκράτη; Των 20.000-30.000 Αθηναίων; Είχατε, όμως και τους δούλους. Κι όταν σου 'φεύγε ένας δούλος, τον κυνηγούσες μέχρι τη Θεσσαλία... Ποιον ουρανισμό είχες τότε, κύριε Σωκράτη; Περνάει εκείνος ο ουρανισμός σήμε­ ρα σε μας; Όχι. Γιατί σήμερα έχουμε και Οργά­ νωση Διεθνούς Αμνηστίας. Είναι λοιπόν τερά­ στια η ευθύνη των... συνταγματολόγων, είτε Μπρεχτ λέγεται είτε Γκαίτε είτε Σαίξπηρ, για μια πραγμαπκότητα από την οποία και εθεσπίστηκαν και γράφτηκαν με χρυσά γράμματα σε κατε­ βατά μαρμάρων. Αυτή η τεράστια ευθύνη με κά­ νει πολλές φορές να σκέφτομαι... π κάνουμε ε­ μείς τώρα; Δεν τους δίνουμε pta σκούπα; Ή... δεν τα κοροϊδεύουμε; Νιώθωνα γίνομαι μερικές φορές ένας Αριστοφάνης, χωρίς να βωμολοχώ. Αμφισβητώ όμως και θέλω να κατεβάσω από το βάθρο του ό,τι στήθηκε. Να το φέρω πιο κοντά μας, να μπορέσουμε να το ζήσουμε με το δικό μας τρόπο, με τα δικά μας πλεμόνια, με τη δική μας καταργασμένη σάρκα απ’όλα αυτά που μας στοίχισαν πάρα πολύ. Κατόπιντούτου, έρχομαι με αυτόν τον υπερρεα­ λιστικό, τον σαρωτικό τρόπο να τα μπερδέψω τα πράγματα, ακριβώς για να μην πάρουν εκείνο το ειδικό βάρος το οποίο επηρεάζει και με μουδιά­ ζει. Με μουδιάζει. Ας καταλήξει, λοιπόν, ο καθέ­ νας με τη σκέψη του, την κρίση του και την κουλτούρα του». [Από συνέντευξη του ποιητή στην Ελένη Μαχαίρα (Επενδυτής, 14 Μαΐου 1996)]

γάρα και τις εφημερίδες κι ένας Παπαδιαμάντης, έ­ νας Φλομπέρ, ένας Μανιώτης. Βέβαια αυτά τα νέα ήθη στον ελληνικό εκδοτικό χώ­ ρο είναι ιδέες που προέρχονται από την Ευρώπη (Ιταλία, Αγγλία, Γαλλία). Για να ευδοκιμήσουν στη χώρα μας, καθώς το εκδοτικό τοπίο αλλάζει με γορ­ γούς ρυθμούς, οι εκδότες οφείλουν να είναι προσε­ κτικοί στις επιλογές τους, αυστηροί με τους συνερ­ γάτες τους και, κυρίως, να σέβονται το κοινό στο ο­ ποίο απευθύνονται. Τα πρώτα δείγματα πάντως είναι ενθαρρυντικά. Τα ανοίγματα που επιχειρούν εκδοτικοί οίκοι όπως ο «Κέδρος», η «Νεφέλη», ο «Πατάκης», ο «Καστανιώτης», η «Ωκεανίδα» - θα ακολουθήσουν κι άλλοι το παράδειγμά τους - οφελούν το βιβλίο γιατί έστω και μακροπρόθεσμα θα στείλουν τους ευκαιριακούς α­ ναγνώστες στα βιβλιοπωλεία.

LA FILLE DE ΒΟΗΕΜΕ Ενώ στην Ελλάδα δεν έχει ακόμη σταματήσει ο υπο­ κριτικός διάλογος για το αν πρέπει να μεταφράζεται ο Παπαδιαμάντης στη δημοτική - λες κι ο Σκιαθίτης συγγραφέας είναι μέγας μόνο για την πλοκή και την υπόθεση των έργων του και όχι για την ελληνικότητα, την ατμόσφαιρα, το στυλ, την αίσθηση των πραγμά­ των, ανεπανάληπτα επιτεύγματα της γλώσσας και του χειρισμού της - στη Γαλλία κυκλοφορεί «Η Γυφτοπούλα» σε μετάφραση Καρίν Κορέση από τις εκδόσεις «Actes Sud». Η μετάφραση της «Γυφτοπούλας» - έγινε La fille de Boheme - δεν είναι η πρώτη προσπάθεια απόδοσης έργου του Παπαδιαμάντη στα γαλλικά. Έχειπροηγηθεί «Η φόνισσα» σε μετάφραση του Γκι Σονιέ. Το ε­ ρώτημα που προκύπτει, ειδικάγια τον Παπαδιαμάντη - αλλά και τον Ροΐδη και τον Βιζυηνό - είναι αν οι με­ ταφράσεις αποδίδουν έστω και μέρος από την ανε­ πανάληπτη γοητεία του έργου του, η οποία οφείλε­ ται σε μεγάλο βαθμό στη γλώσσα. Πάντως το Κέντρο Μετάφρασης του Γαλλικού Ινστι­ τούτου Αθηνών, χάρη στο οποίο έγινε το εγχείρημα της μεταφοράς της «Γυφτοπούλας» στα γαλλικά, έ­ χει θέσει ως στόχο να αναδείξει τον Σκιαθίτη συγγραφέα σε συγγραφέα διεθνούς βεληνεκούς. Ελπίζουμε ότι τουλάχιστον οι εταίροι μας θα τον «ανακαλύψουν».

ΣΕΪΜΟΥΣΧΙΝΙ, Ο ΝΟΣΤΑΛΓΟΣ Θερμές κριτικές - γράφει «Η καθημερινή - απέσπασε η τελευταία, ένατη συλλογή ποιημάτων του νομπελί­ στα Ιρλανδού Σέιμους Χίνι. Τίτλος της: «The Spirit Level». Ο Σ. Χίνι αρέσκεται να περιγράφει μια πράξη με όλες τις δυνατές εκδοχές της. Η θρησκεία για τον ποιητή είναι «μίγμα του τελετουργικού της Καθολικής εκκλησίας και του προχριστιανικού ανιμισμού». Ηπεριγραφή οποιοσδήποτε πράγματος ή ιδέας σ’ένα ποίημα, σ’ένα στίχο του προϋποθέτει τη μουσικότητα, μια κι ο ίδιος πιστεύει πως η μουσική υπάρχει παντού, αρκεί κανείς να μπορεί να την ακούσει. Ευτυχεί όταν στρέφει το «βλέμμα» του στο παρελθόν, όταν μιλά για τον «κόσμο του πριν τον ηλεκτρισμό, τις λάμπες και τα παλιά σχολεία». ΟΣ. Χίνι επιμένει, κι ίσως αυτό να τον διαφοροποιεί α­ πό τους άλλους μεγάλους σύγχρονους ποιητές, στην ιδέα ενός ποιήματος που ταυτόχρονα είναι κι ένα υπο­ νοούμενο, μια νύξη. Ποιος Έλληνας εκδότης θα ρισκάρει να εκδώσει τα ποιήματάτου;

6251000-3: Η ΓΙΑΓΙΑ ΣΤΟ ΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΣΑΣ Ηεικόνα της γιαγιάς που διηγείται παραμύθια στα εγγόνιατης ανήκει στο παρελθόν. Από την Τρίτη 23 Απριλίου, Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου και Πνευματικών Δικαιωμάτων, το κενό αυτό προσπα­ θεί να αναπληρώσει το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου με τη λειτουργία της «Γαλάζιας Γραμμής». Στη «Γαλάζια Γραμμή» ακούγονται παραμύθια ελληνικά και ξένα για μικρούς αλλά και για... μεγάλους. Κάθε εβδομάδα στο 6251000-1-2-3, μπορεί κανείς να ακούσει από ένα παραμύθι που διαβάζει η ηθοποιός Μάνια Τεχριτζόγλου οι Γιάννης Παπαδάτος και Δημήτρης Πολίτης - συνεργάτες του Παιδαγωγικού Τμή­ ματος του Πανεπιστημίου Αθηνών - επιλέγουν και επι­ μελούνται τα παραμύθια που ακούγονται. Σκοπός της προσπάθειας αυτής είναι να διευκολύνει τα παιδιά να προσεγγίσουν ευκολότερατη λογοτεχνία και, σιγά σιγά, να τα βοηθήσει να ανακαλύψουν και τη χαρά της ανάγνωσης. Ελλείψει λοιπόν της γιαγιάς, η «Γαλάζια Γραμμή» - θέ­ λουμε να πιστεύουμε - ότι θα στείλει τους μικρούς μας φίλους στα βιβλιοπωλεία. Οχρόνος θα το δείξει.

□

Οι ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ προτείνουν Ατσάλινες πόρτες, σιδερόψρακτα κάγκελα, παγω­ μένα πρόσωπα, ανέκφρα­ στες φυσιογνωμίες. Και θυμός, πολύς θυμός, που βράζει αθόρυβα κάτω από την επιφάνεια! Τραχύ, βίαιο, άγριο, θυελλώδες, αλλά και βαθιά ανθρώπινο, το βιβλίο αυτό μάς ανοίγει τις πόρτες των φυλακών και μας απο­ καλύπτει έναν κόσμο τρομα­ χτικό και τρυφερό ταυτό­ χρονα, κτηνώδη αλλά και υπέροχο. ΕΝΑ ΣΥΝΤΑΡΑΚΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ! ΑΓΑΠΗΤΕ ΑΝΑΓΝΩ­ ΣΤΗ, Ετοιμάσου να ανακαλύ­ ψεις ένα σπουδαίο μυθι­ στόρημα που προσδιορίζει απόλυτα το πνεύμα των και­ ρών μας.

Λονδίνο 1880. Μια τρο­ μερή φήμη σαρώνει τις κα­ κόφημες συνοικίες της πόμίζουν διαμελισμένα πτώ­ ματα. Η πόλη είναι ανάστα­ τη και όλοι μιλούν για ένα παράξενο πλάσμα που κα­ νείς δεν έχει δει. Ο κόσμος ζει μέσα σε ένα συνεχή τρόμο αλλά στα περίφημα λαϊκά θέατρα παντομίμας του Λάιμχαουζ, ο Νταν Λίνο δίνει ρεσιτάλ γέλιου στον κόσμο που διψάει για λίγη

Ο Σολιούς Κοντροτάς γράφει βουτώντας την πένα του στη νοσταλγία. Γράφει το χρονικό μιας μεγάλης οι­ κογένειας, όμως μαζί γρά­ φει με πάθος για τη Λιθουα­ νία, για το λαό της, για τους μύθους του και το βαθύ δε­ σμό που τον ενώνει με τη γη και με ης ρίζες του.

Με ρυθμό γρήγορο, με ε­ ξέλιξη αστραπιαία, το βιβλίο αυτό είναι η προσέγγιση του σύγχρονου νέου ανθρώπου στις απαιτήσεις του σημερι­ νού κόσμου των επιχειρήΈ να πραγματικά διεισδυτι­ κό βιβλίο! Αύγουστος 1790... Έ να ς μεγάλος έρωτας γεννιέται ανάμεσα στη Σεχραζάτ, κόρη πλούσιου χριστια­ νού Αιγυπτίου, και τον Καρίμ, γιο ενός φτωχού μουσουλ­ μάνου κηπουρού. Οι δύο νέ­ οι ονειρεύονται να παντρευ­ τούν σαν μεγαλώσουν, όμως ο Καρίμ είναι πάντοτε διατα­ κτικός και λαχταράει να τα­ ξιδέψει και να γνωρίσει τον κόσμο. ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ!!! Ένα απο­ λαυστικό ιστορικό μυθιστό-

ΖΗΤΗΣΤΕ Τ Ο Ν ΕΓΧ Ρ Π Μ Ο ΚΑΤΑΛΟ ΓΟ Μ Α Σ

Ατμόσφαιρα νωχελική, γε­ μάτη μύρα κι αρώματα, πά­ θος κι ερωτισμό. Η Ράδοπις είναι μια πανέμορφη χορεύ­ τρια που έχει στα πόδια της τους πλουσιότερους άντρες της Αιγύπτου. Όλοι φιλοδο­ ξούν να γίνουν εραστές της κι εκείνη προσφέρει τον έρω­ τά της με αντάλλαγμα χρυ­ σάφι. Κάποια μέρα θα χο­ ρέψει τον υπέροχο χορό της μπροστά στο Φαραώ κι εκεί­ νος θα την ερωτευθεί παρά­ φορα. Έτσι θα αρχίσει μια συγκλονιστική ερωτική ιστο­ ρία που θα φθάσει στο απο­ κορύφωμά της μέσα από δο­ λοπλοκίες, μηχανορραφίες, αλλά και αβυσσαλέα μίση και πάθη.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α .Ε .

ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 1 -106 79 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 36 02 535,3618 654, FAX. 01 - 36 40 683

Για αναγνώστες με απαιτήσεις

%

Ήμουν πριν λίγο καιρό καλεσμένος σε μια τηλεοπτική εκπομπή με αντικείμενο τα θερινά σινεμά όπου συμμετείχαν κάθε λογής «επαγγελματίες του επαγγέλματος»: αιθουσάρχες, διανομείς, σκη­ νοθέτες, παραγωγοί (παλιοί φυσικά) και ηθοποιοί (ακόμα παλιότεροι). Ο παρουσιαστής επαναλάμ­ βανε κάθε λίγο πως δεν πρόκειται για μνημόσυνο των θερινών (αν και λείπανε μόνο τα κόλλυβα) και ως ένα σημείο είχε δίκιο: επρόκειτο για μνημόσυνο του κινηματογράφου γενικότερα. Προσωπικά, δεν αντέχω άλλο την αντιμετώπιση του σινεμά ως «νεκρού» ή «άρρωστου» και θεωρώ εντελώς ανα­ κριβή τα κλισέ περί «κρίσης». Αν υπάρχει κρίση, αυτή είναι αποκλειστικά κρίση της αίθουσας, ενός μονάχα κρίκου της κινηματογραφικής αλυσίδας, δεν είναι κρίση πραγωγής ή κατανάλωσης. Το σι­ νεμά βλέπεται και σήμερα όσο παλιά, αυτό που έχει αλλάξει είναι ο τρόπος «υποδοχής» του, αφού δίπλα στους παραδοσιακούς ναούς του έχουν προστεθεί η τηλεόραση, το βίντεο, το pay-TV και αύριο η καλωδιακή και πολλά ακόμη. Με τη σταδιακή είσοδο των multiplex και στη χώρα μας (πάνω από 40 αίθουσες τα επόμενα τρία χρόνια), είναι πολύ πιθανό να σβήσει και η προκατάληψη που θέ­ λει τους Έλληνες ν’ αρνιούνται πεισματικά να μπουν σε μια κλειστή αίθουσα το καλοκαίρι. Τα ίδια έλεγαν και στην Αμερική στις αρχές της δεκαετίας του 7 0 και, στο μεταξύ, το καυτό καλιφορνέζικο καλοκαίρι μετατράπηκε στην πιο προσοδοφόρα περίοδο της κάθε σεζόν. Πέρα από το γεγονός ότι η «διαθεσιμότητα» των θεατών (και κυρίως των μικρότερων) είναι πάντα μεγαλύτερη το καλοκαίρι, ο συνδυασμός μιας πραγματικά ελκυστικής τιανίας και μιας αληθινά κλιματιζόμενης αίθουσας (συνδυασμός άγνωστος ακόμα στα δικά μας πρόσφατα πειράματα, όπου αποτυχημένες ταινίες παίζονται σε ψευτοαεριζόμενα υπόγεια) αποδείχθηκε σύντομα ακαταμάχητος. Κάτι ανάλογο θα συμβεί τα επόμενα χρόνια και εδώ, αφού οι επενδύσεις τόσων δις στα multiplex είναι αδύνατο ν’ αποσβεστούν με θμηνη λειτουργία. (Όλοι ξέρουμε άλλωστε πως η βιομηχανία δεν προσπαθεί απλά να ικανοποιήσει τις υπάρχουσες ανάγκες της αγοράς, αλλά και να δημιουργήσει καινούριες). Κινδυνεύουν, λοιπόν, απ’ όλα αυτά τα θερινά σινεμά; Και για ποιο πράγμα ακριβώς μιλάμε; Για

τα θερινά ως «θεσμό» ή ως συντεχνία»; Ερωτήματα σαν κι αυτά δεν απασχόλησαν, φυσικά, καθό­ λου την εκπομπή που σας έλεγα. Όλοι προτίμησαν ν’ αναλωθούν σε μια επίδειξη νοσηρής νοσταλ­ γίας, παραδεχόμενοι, οι περισσότεροι, πως έχουν να πάνε σινεμά (και δη θερινό) κάτι χρόνια! Δε λέω, είναι ωραίο τ’ αγιόκλιμα και τα γιασεμιά και η νοσταλγία γλυκαίνει πάντα τα πράγματα (μέχρι λιγώματος), μόνο που δεν είμαι σίγουρος αν όλοι αυτοί οι άνθρωποι νοσταλγούσαν τις ταινίες εκεί­ νης της εποχής ή την ίδια την εποχή. Είναι πολύ εύκολο να ζαχαρώνεις τα χρόνια που ήσουνα νεό­ τερος, όταν στο κάτω-κάτω όλες οι ταινίες ήταν καλές αφού εξυπηρετούσαν κάποιο σκοπό (να φύ­ γεις απ’ το σπίτι σου, να είσαι με την παρέα σου, να βγεις με το κορίτσι σου...), αυτό που είναι λίγο δυσκολότερο είναι ν’ απολαύσεις, σ’ όλο της το εύρος μια σπουδαία ταινία σε θερινό, αφού τίποτα δεν είναι όπως θα ’πρεπε: Στην πρώτη προβολή δεν βλέπεις (είναι ακόμα μέρα) και στη δεύτερη δεν ακούς (οι διατάξεις περί κοινής ησυχίας), για να μη μιλήσουμε για τις καρέκλες (μπαίνεις με λι­ νό παντελόνι και βγαίνεις με... κοτλέ). Δεν θέλω να πω ότι τα Μ αθήματα Πιάνου γίνονται κακή ταινία σ’ ένα θερινό. Ακόμα και μέσα στο στενό κοστούμι του βίντεο ή τη σαλαμοποιημένη προβολή της τηλεόρασης, μια μεγάλη ταινία δεν μπορεί να χάσει την ψυχή της και, απ’ αυτή την άποψη, είναι κα­ λύτερα το σινεμά να βλέπεται οπουδήποτε απ’το να μη βλέπεται καθόλου (απλά, δεν είναι το ίδιο). Αν κάτι τέτοιο μοιάζει «ελιτίστικο» (στον κ. Κολλάτο, για παράδειγμα), τότε ίσως είναι καιρός να πα­ ραδεχθούμε ότι κάτι ανάλογο συμβαίνει και με το κινηματογραφικό κοινό. Η κινηματογραφική έξο­ δος δεν είναι πια η λαϊκή ψυχαγωγία της εποχής όπου το κοινό ταυτίζονταν με το σύνολο του πλη­ θυσμού, αλλά μια σοφιστικέ, αστική συνήθεια και οι άνθρωποι δεν «πάνε σινεμά» (η εποχή της κοι­ νωνικότητας), πάνε να δουν μια συγκεκριμένη ταινία, πολλές φορές μάλιστα σε κάποια συγκεκρι­ μένη αίθουσα (η εποχή της κινηματογραφοφιλίας). Η τεχνολογική εξέλιξη του σινεμά στον ήχο και την εικόνα, αλλά και η τιμή του εισιτηρίου, είναι λογικό να ανεβάζουν διαρκώς τον πήχυ στις απαι­ τήσεις των κινηματογραφόφιλων που, όντας πρώτα με τις ταινίες και ύστερα με όλα τ’ άλλα, θέ­ λουν να τις βλέπουν όπως έγιναν. Είναι κάτι τέτοιο ελιτίστικο; Κατά τη γνώμη μου, όσο ελιτίστικο εί­ ναι να προτιμάς ν ’ ανακαλύψεις μια μουσική στο hi-fi, απ’ το να την ακούσεις στο τρανζιστοράκι. Να μια καλή μεταφορά: τα θερινά ως τρανζιστοράκια του σινεμά, όπου μπορείς να ξαναδείς κάτι ή να δεις για πρώτη φορά κάτι ρηχό κι ανώδυνο, ένα είδος φόντου, συνοδείας, μπακγκράουντ, όπου οι ί­ διες οι ταινίες δεν είναι οι θερινοί ως «πολιτιστικός θεσμός» ή «γραφικό έθιμο» (πάντα θα υπάρχουν κάποιοι, καθόλου συμπτωματικά οι πιο δροσεροί και φροντισμένοι), αλλά τομίδιο το σινεμά. Πολύ φοβάμαι πως η κύρια λειτουργία των θερινών του μέλλοντος, θα είναι αυτή του roof-garden, της παιδικής χαράς ή του αναψυκτηρίου, ενώ, παρεμπιπτόντως, θα προβάλλεται και μια ταινία. Το σινε­ μά στη θέση του θλιβερού πιανίστα ατμόσφαιρας, σ ’ ένα χώρο όπου οι άνθρωποι θα τρώνε, θα πί­ νουνε και θα συζητάνε. Όχι, δεν δροσίζομαι, στη σκέψη τους, απλά μου σηκώνεται η τρίχα.

37

Επ<οννμωζ

Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ

Ή ακροαματική άπόλαυση τής ’Οδύσσειας

Εκδόσεις Καςτανιωτη Ή σ ύ γ χ ρ ο ν η ε κ δ ο τ ικ ή π α ρ ο υ σ ία σ τ ά ε λ λ η ν ικ ά γ ρ ά μ μ α τ α

αρχή έγινε από τον «Κέδρο», το 1994. Αυτός εισηγήθηκε τα μικρού σχήματος και όγκου βιβλία με σύντομα αναγνώσματα υψηλής λογοτεχνίας διανθισμένα με πλούσια εικο­ νογράφηση. Ο ζωγράφος Μανώλης Ζαχαριουδάκης έ­ κανε μια ενδιαφέρουσα αισθητική πρόταση έτσι ώστε τα τομίδια να παραπέμπουν στα παλαιού τύπου λευκώ­ ματα (τα χρωματικά «νερά» στη δεξιά πλευρά του εξω­ φύλλου προήλθαν από φύλλα χαρτιού βυθισμένα μέσα σε μπογιά διαλυμένη σε λεκανάκι με νερό). Σχεδόν αι­ ρετική, η εικονογράφηση έδωσε νέες διαστάσεις στα κείμενα θέτοντας σε διαφορετικές βάσεις την αναγνω­ στική σχέση. Συνεργάστηκαν πολλοί αξιόλογοι ζωγρά­ φοι (Μαν. Ζαχαριουδάκης, Π. Χαβιαράς, Μ. Χάρος, X. Μπότσογλου, Γ. Γκολφίνος κ.ά.) καταθέτοντας πρωτοποριακές εικαστικές απόψεις στο πλαίσιο ενός δημιουργικού διαλόγου με το λογοτέχνημα. Ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος έκανε την επιλογή των κειμένων δίνοντας έμφα­ ση σ’ Έλληνες κλασικούς (Βιζυηνός, Παπαδιαμάντης, Ροϊδης, Καβάφης κ.ά.) και σε δοκιμασμένους ξένους συγγραφείς καταξιωμένους στη συνείδηση του κοινού (Όυάιλντ, Πόε, Τσέχοφ, Φόκνερ, Κάφκα κ.ά.). Η σειρά προκάλεσε αρνητικές αντιδράσεις, σχολιάσθηκε ποικιλοτρόπως, με διάθεση μάλλον εχθρική, αλλ’ αγκαλιάσθηκε με ακόμη οκτώ τίτλους φθάνοντας συνολικά τους τριάντα δύο. Να σημειώσουμε ότι το μικρό σχήμα είχε χρησιμοποιηθεί και νωρίτερα, όχι όμως μόνο για διηγήματα και νουβέλες αλλά και για «παχιά» μυθιστορήματα πολλών σελίδων ή για συλλογές διηγημάτων: π.χ. η «Μικρή Σειρά» της Γνώσης ή η σειρά «Λογο­ τεχνία για νέους» του Gutenberg. Το μικρό βιβλίο είχε φέτος την τιμητική του. Η Νεφέλη με τους «Κλασικούς» και ο Πατάκης με τα «Μικρά Κλασικά» και τα «Μι­ κρά Σύγχρονα» πρωτοτύπησαν ευχάριστα εγκαινιάζοντας σει­ ρές με βιβλία μικρού όγκου που δεν προορίζονται μό­ νο για τον οικείο χώρο των βιβλιοπωλείων, αλλά δια­ τίθενται εξίσου στους πάγκους και τα περίπτερα. Τα αποτελέσματα του μεγαλεπήβολου αυτού εγχειρή­ ματος θα φανούν πολύ αργότερα, όταν δοθούν στοι­ χεία από τα πρακτορεία. Πάντως, σε κάθε περίπτω­ ση, η εντυπωσιακή αυτή κίνηση είναι ενδεικτική ενός αυξανόμενου ενδιαφέροντος από πλευράς εκδοτών να προσελκύσουν νέους αναγνώστες με καινοτομίες και χειρισμούς εντελώς μοντέρνους, τουλάχιστον στα καθ' ημάς, μια και στο εξωτερικό εφαρμόζονται ευρέως (πρβλ. Penguin, Millelire). Ηαγορά του βιβλί­ ου παρουσιάζει μια πρωτόγνωρη άνθιση, οι αριθμοί δηλώνουν αλματώδη διεύρυνση του αγοραστικού κοινού και ο εκδοτικός κόσμος προσφεύγει σε ευφά-

Η

νταστες κι ευρηματικές πρακτικές σθητικές κατευθύνσεις (καθόλου εστέτ), ΜΙΧΑΗΛ επιδιώκοντας να καταστήσει το βι­ οι εκδόσεις Πατάκη έθεσαν ήδη σε κυκλο­ βλίο είδος πρώτης ανάγκης εκ των φορία την πρώτη δεκάδα των «Μικρών Ά·$ηναϊκαί σελίδες ων ουκ άνευ. Κλασικών». Το ρεπερτόριο είναι ελληνικό Τους «Κλασικούς» της Νεφέλης και ξένο, ενώ προβλέπεται στο πλαίσιο της τους αναγνωρίζει κανείς αμέσως α­ ίδιας σειράς να κυκλοφορήσουν επίσης πό τη χαρακτηριστική εμφάνιση. και κείμενα ψυχολογίας, ψυχανάλυσης, Πράσινο εξώφυλλο πανομοιότυπο φιλοσοφίας και δοκιμιακού λόγου μαζί με / για όλα τα τομίδια (σαν ακτινογρα­ πλήθος άλλων, φία φύλλου ή μαρμάρου...) και κί­ ' Ί τ ... προσεκτικά επι­ ΑΝΤΟΝ π. τρινη ράχη. Ιδιαίτερα φροντισμένα λεγμένων, κειμέ­ και με ξεχωριστή αισθητική, τα κομ­ νων από την ελλη­ Ο μαύρος καλόγερος ψά αυτά βιβλιαράκια κυκλοφορούν νική και παγκόσμια ένα ανά δεκαπενθήμερο στην τιμή λογοτεχνί α. των 500 δρχ. Η Νεφέλη φιλοδοξεί Κυκλοφορούν ή­ να παρουσιάσει σπουδαίους συγγραφείς μέσ’ από σύ­ δη: «Το παλτό» του ντομα αλλά αντιπροσωπευτικά έργα τους, μέσ’ από διη­ Νικολάι Γκόγκολ, γήματα, νουβέλες, δοκίμια, επιστολές, μικρά σε έκταση «Η Μεταμόρφω­ κι όμως μεγάλα σε σημασία. Τις μεταφράσεις υπογρά­ ση» του Κάφκα, ο φουν δοκιμασμένοι Έλληνες λογοτέχνες και μεταφρα­ «Ονούφριος» του στές, με εκλεπτυσμένο γλωσσικό αισθητήριο (ενδεικτι­ Θεόφιλου Γκωτιέ ο κά μόνο αναφέρουμε το Λουκά Θεοδωρακόπουλο, τη «Κροκόδειλος» του Βερονίκη Δαλακούρα, το Σπύρο Τσακνιά). Σύμβουλος Ντοστογιέφσκι, η έκδοσης είναι η Κατερίνα Σχινά. «Νοσταλγός» του Μεταξύ άλλων έχουν κυκλοφορήσει το «Γράμμα στον Αλ. Παπαδιαμάντη, πατέρα» του Κάφκα, οι «Τέσσερις συναντήσεις» του Χέντο «Αμάρτημα της μητρός μου» του Γ. Βιζυηνού, οι «Αθη­ ρυ Τζέημς, η «Νύχτα ναϊκοί σελίδες» του Μ. Μητσάκη, «Ο ψαράς και η ψυχή των δώρων» του του» του Όσκαρ Ουάιλντ, ο «Τυμβωρύχος» του Ρ.Λ. ΣτήΧόρχε Λουίς Μπόρβενσον, ο «Μαύρος καλόγερος» του Τσέχωφ. Παράλλη­ χες, μια «Απλή καρ­ λα, έχουν εγκαινιαστεί και τα «Μικρά Σύγχρονα» με το α­ διά» του Φλωμπέρ, τμοσφαιρικό θρίλερτου Γιώργου Μανιώτη «Ο Packman «Κοντά στο ποτάμι» θα τους φάει όλους». Ητιμή κάθε βιβλίου είναι 400 δρχ. της Τζόυς Κάρολ και την ευθύνη της σειράς έχει ο Σπύρος Τσακνιάς. Όουτς. Κυκλοφο­ Στην ανταγωνιστική κούρσα του μικρού βιβλίου μπήκανε ρούν επίσης κείμενα προσφάτως και οι εκδόσεις Καστανιώτη. Γιορτάζοντας των Ουάιλντ, Λώ- τα γενέθλια των 25 χρόνων του, ο οίκος έθεσε σε κυκλο­ φορία ισάριθμα βιβλιαράκια που απαρτίζουν τη σειρά «Μικρά τσέπης». Τα βρίσκει κανείς σε περίπτερα αλλά και σε super-market τοποθετημένα σε ειδική καλαίσθητη θήκη, ώστε να είναι με την πρώτη ματιά αναγνωρίσιμα. Κοστίζει 250 δρχ. (!) έκαστον. Αριθμούν το καθένα 100 σελίδες κι αγκαλιάζουν μια ενδιαφέρουσα ποικιλία Ελλήνων και ξένων συγγραφέων. Ο επιμελητής της σει­ ρενς, Ιβάν Μπούνιν ράς, Μάνος Λυκούδης, έχει εύστοχα επιλέξει μεταξύ άλ­ και Μπρούνο Σουλτς. λων κείμενα των Κρισναμούρτι, Έρμαν Έσσε, Ζαν Ζενέ, Ακολουθώντας πα­ Τζακ Λόντον, Κέιτ Σοπέν, Έρνεστ Χέμινγουέι, ενώ δε λεί­ ρόμοια λογική (εύ­ πει και μια επιλογή από τις «Ωδές» του Ανδρέα Κάλβου. χρηστο και προσιτό Πάντως, το ρεπερτόριο δεν εξαντλείται σ’ αυτούς τους βιβλίο για όλους), πρώτους 25 τίτλους και οι εκδόσεις Καστανιώτη επι­ αλλά με εντελώς φυλάσσονται για περισσότερες εκπλήξεις. διαφορετικές αι­ Εύλογη είναι, πάντως, η απορία κστά πόσο θα συμπέ-

ΜΗΤΣΑΚΗΣ

ΤΣΕΧΟΦ

Ρεπψάζ

σουν οι επιλογές ρεπερτορίου. Οι μι­ κρές σειρές που τέ­ θηκαν σε κυκλοφο­ ρία είναι όλες εμφανώς προσανατολι­ σμένες στο κλασικό

Κ Α ΒΑ Φ "Ε ρ ω τικ ά 7701':,;

κείμενο, οπότε οι υπεύθυνοι αναγκα­ στικά θα κινηθούν μέσα στο ίδιο περί­ που πλαίσιο. Οι κλα­ σικοί είναι για όλους ίδιοι με μικρές απο­ κλίσεις. Αυτό σημαί­ νει ότι θ’ αναζητη­ θούν κείμενα των γνωστών και μη εξαιρετέων μεγάλων συγγραφέων, οπότε δεν πρέπει ν’ αποκλείσουμε συμπτώσεις και συνεμφανίσεις των ίδιων ονομάτων ή ακόμη και κοινών τίτλων (μια πρόχειρη σύγκριση των ήδη ανθολογούμενων συγγραφέων κατά οίκο είναι από μόνη της αρκετά εύγλωττη). Το πρόβλημα περιπλέκεται για τις σειρές που θα θελήσουν να εμπλουτίσουν την γκάμα τους με σύγ­ χρονους, και δη Έλληνες συγγραφείς. Τίθεται τότε αυτομάτως το ζήτημα των πνευματικών δικαιωμά­ των και κατά πόσο είναι διατεθειμένοι οι εκδότες να «δανείζουν» τους δικούς τους συγγραφείς, έστω και περιστασιακά, σε ξένα εκδοτικά σχήματα. Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι ο Γιώργος Μανιώτης που εγκαι­ νιάζει τα «Μικρά Σύγχρονα» των εκδόσεων Πατάκη ανή­ κει έτσι κι αλλιώς στο δυνα­ μικό αυτού του εκδοτικού οίκου. Τι θα συμβεί, όμως, όταν κληθούν να προσφέ­ ρουν κείμενά τους συγγρα­ φείς που είναι «πολιτογραφημένοι» αλλού;

Plot Το πρόσφατο εγχείρημα της «Ωκεανίδας», η σειρά Plotbest sellers, υπακούει σε μια σαφώς διαφορετική λογική. Εδώτο ενδιαφέρον επικεντρώνεται στο οριακά παραλογοτεχνικό ανάγνωσμα, στο βιβλίο δράσης και αγωνίας, που μάλλον απευθύνεται σ’ ένα ανδρικό κοινό. Πρόκει­ ται για βιβλίατύπου Bell, κάπως «δευτεροκλασάτα», που αναπαράγουν κλισέ του τύπου: σεξ, βία, φόνος, παρανο­ μία. Ηκίνηση της «Ωκεανίδας» είναι εξώφθαλμα εμπορι­ κή και στοχεύει στη μεγάλη μάζα όσων αναζητούντο εύ­ κολο και εύπεπτο βιβλίο χωρίς λογοτεχνικές αξιώσεις. Τα Plot-best sellers σκοπό έχουν να προσφέρουν απλή και άκοπη διασκέδαση (αν και αυτό σηκώνει αρκετή συζήτηση...) λειτουργώντας περίπου ως... «πασατέ­ μπο». Διατίθενται στα βιβλιοπωλεία, τα βρίσκει όμως κα­ νείς και σε σούπερ-μάρκετ ή αεροδρόμιο, εκεί δηλαδή όπου συρρέει το ανυποψίαστο κοινό των ευκαιριακών α­ ναγνωστών που θέλει κάπως ν’ απασχοληθεί. Στη σειρά Plot έχουν κυκλοφορήσει: η «Απόλυτη ε­ ξουσία» του David Baldacci (1.600 δρχ.), «Στη σκιά του παρακράτους»του Tim Green (1.500 δρχ.), οι «Νονοίτης νύχτας» της Martina Cole (1.400 δρχ.) και έπεται συνέ­ χεια ανά δεκαπενθήμερο. Παραξενεύει πάντως αυτό το άνοιγμα της «Ωκεανίδας» σε κοινό κυρίως ανδρικό, μια και το προσφιλές target group του οίκου είναι οι γυναίκες. Ηπολύ γνωστή και δη­ μοφιλής «Ασημένια Σειρά» έχει φιλοξενήσει κατά και­ ρούς μεγάλα ονόματα με αδιαμφισβήτητες λογοτε­ χνικές περγαμηνές, αλλά το στίγμα της είναι ελα­ φρώς... γλυκερό, με μια έ­ φεση προς το ποιοτικό με­ λό. Φαίνεται πως η «Ωκεανίδα» βάλθηκε τώρα να αλώσει και το ανδρικό ανα­ γνωστικό κοινό...

ΝΙΚΗ ΚΩΤΣΙΟΥ

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Ευχαριστώ θερμά τον Βαγγέλη Ραπτόπουλο για την πολύπλευρη ενημέρωση πάνω στο βιβλίο μι­ κρού σχήματος.

μετάφραση, η απόδοση δηλαδή έργων μιας γραμματείας σε μία άλλη, έχει, στα­ διακά, καταστεί μία εκ των ων ουκ άνευ λει­ τουργία επικοινωνίας, ένα από τα κύρια μέ­ σα κίνησης και ανταλλαγής ιδεών, ένα δοκιμασμένο και επιτυχές μέσο όσμωσης εννοιών, ιδεών και μορ­ φωτικών ρευμάτων. Συγχρόνως η λειτουργία αυτή α­ ποτελεί ουσιώδη συνδρομή στη διαμόρφωση ενός ευρύτερου πολιτισμικού κλίματος, πέρα από γλωσσι­ κά και μορφωτικά εθνικά όρια, μέσα στο οποίο κυκλο­ φορούν κοινά πλέον πολιτισμικά αγαθά. Κι αν η επικοι­ νωνία αυτή κρίνεται απαραίτητη για τις «αυτόφωτες» παιδείες, είναι αναγκαία για παιδείες όπως η νεότερη ελληνική. Η συστηματική διοχέτευση της δυτικής κυρίως σκέψης στην ελληνική τί­ θεται ως διαρκώς ανανεούμενο αίτημα της παιδείας μας κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων αιώνων. Εντούτοις, όσο και αν οι αριθμοί των μετα­ φράσεων πληθαίνουν ασφυκτικά, ελάχιστες παραμένουν οι συντονισμέ­ νες και μεθοδικές προσπάθειες. Στις εξαιρέσεις αυτές συγκαταλέγεται και η Μικρή Άρκτος του εκδοτικού οίκου «Ολκός». Το όνομα της Μικρής Άρκτου, του αστερισμού που οδηγεί όσους ζητούν να προσανατολισθούν τη νύχτα, δόθηκε στη σειρά των οκτώ βιβλίων, η ο­ ποία αναμένεται σύντομα να ολοκληρωθεί. Ησειρά περιλαμβάνει αντιπρο­ σωπευτικά έργα της σύγχρονης γαλλικής σκέψης, της θεωρητικής κυρίως, και είναι το γόνιμο αποτέλεσμα της συνεργασίας των εκδοτών με το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών*. Ηαπόδοση των ξένων θεωρητικών έργων στην ελληνική, καθόρισε και κα­ θορίζει ακόμη σε σημαντικό βαθμό ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της νεότερης ελληνικής πνευματικής φυσιογνωμίας. Μέσα και από τέτοιου εί­ δους μεταφράσματα επικοινώνησε και επικοινωνεί η ελληνική παιδεία με τη διεθνή κίνηση των ιδεών, ενώ συγχρόνως με τον τρόπο αυτό δοκιμάζε­ ται η αντοχή της γλώσσας (και συνεπώς της παιδείας) να δεχθεί τα νέα μη­ νύματα. Ας θυμηθούμε ότι όροι όπως «ανεξιθρησκεία» και «πολιτισμός» εί­ ναι αποτελέσματα μεταφραστικών προσπαθειών του Ευγένιου Βούλγαρη και του Αδαμάντιου Κοραή, ανθρώπων που έθεσαν στη σημερινή του βάση το ζήτημα των μεταφράσεων. Θα μπορούσαμε, αρκετά σχηματικά, να πούμε ότι η νεότερη ελληνική γραμματεία επιλέγει κάθε φορά τους δικούς της δρόμους σε συνάρτηση και με την εκάστοτε επάρκειά της να αφομοιώσει λειτουργικά και να επεξεργασθεί με τα οικεία της μέσα, όρους, ύφος και νοήματα που διαμορ­ φώνονται κάτω από ξένες συνθήκες. Σε κάθε μετάφραση αυτό που δοκι­ μάζεται είναι η εκφραστική και αφομοιωτική επάρκεια της γλώσσας υπο­ δοχής. Μια τέτοια σφυγμομέτρηση επιχειρείται με τα οκτώ βιβλία της Μικρής Άρκτου, που εμβολιάζουν την ελληνική σκέψη με ένα ζωντανό τμήμα της γαλλικής πνευματικής παραγωγής. Σημαντικά κείμενα της σύγχρονης

Η

Ρεπφάζ

γαλλικής τέχνης και επιστήμης του λόγου, των σύγχρονων φιλοσοφικών και μεθοδολογικών ρευμάτων, της ψυχανάλυσης, της ιστοριογρα­ φίας αλλά και της λογοτεχνίας, «δοκιμάζο­ νται» στα ελληνικά. Βρισκόμαστε μακριά από τυχαίες περιπλανήσεις στην ξένη. Καίριες ό­ ψεις της νεοτερικής γαλλικής σκέψης, αντι­ προσωπεύονται μέσα από κείμενα τα οποία καθορίζουν την πορεία των πραγμάτων. Βρι­ σκόμαστε επίσης μακριά κι από τις αποσπα­ σματικές και απρογραμμάτιστες μεταφρα­ στικές απόπειρες. Από όσο γνωρίζω είναι μία από τις σπάνιες περιπτώσεις που μετα­ φραστικά ζητήματα αντιμετωπίζονται από αφοσιωμένους τεχνίτες του ελληνικού λόγου. Είναι πράγματι ευτυχές το γεγονός ότι αυτοί που επωμίσθηκαν την ευθύνη των μεταφρά­ σεων είναι, ο καθένας στον τομέα του, ο πλέον εξοικειωμένος με τα ζητήματα ύφους και πε­ ριεχομένου, που θίγονται. Το κείμενο που εγκαινίασε τη σειρά, το «Τρέλα και φιλοσοφία» των Ζακ Ντεριντά και Μισέλ Φουκώ, σε μετάφραση Κωστή Παπαγιώργη, είναι ένας «διάλογος» γύρω από την ιστορική προσέγγιση της τρέλας. ΟΔιάλογος αυτός α­ ναπτύσσεται ανάμεσα στον δάσκαλο και τον μαθητή, και αποτελεί μια ενδιαφέρουσα αντι­ παράθεση γύρω από τις μεθόδους ανά­ λυσης των νεοτερικών φιλοσοφικών και ψυχαναλυτικών ρευμάτων. Με το δεύτερο 1 βιβλίο της σειράς του «Μπωντλαίρ» του Ζαν ι Πωλ Σαρτρ σε μετάφραση Νίκου Φωκά, ο Έλληνας αναγνώστης βρίσκεται αντιμέτω­ πος με μια διεισδυτική ανάλυση της προσω­ πικής περιπέτειας του Μπωντλαίρ. Ο Ζαν Πωλ Σαρτρ επιδιώκει μια εκ των έσω παρατή­ ρηση του «καταραμένου» ποιητή, βασιζόμε­ νος στις προσωπικές του μαρτυρίες καθώς και στην αλληλογραφία του. Η παρακολούθηση αυτή των επιλογών του Μπωντλαίρ γίνεται α­ φορμή για να καταγράψει ο Σαρτρ την «περι­ πέτεια μιας ελευθερίας» - (η ελεύθερη επιλογή που κάνει ο άνθρωπος για τον εαυτό του ταυτί­ ζεται απόλυτα με αυτό που αποκαλούμε πε­ πρωμένο του, καταλήγει το κείμενο).

«Η Ιστορία συνεχίζεται» είναι ο τίτλος του αυτοβιογραφικού δοκιμίου του Ζωρζ Ντυμπύ, που μετέφρασε η Ρένα Πατρικίου, κείμενο που αποτελεί κεντρική αναφορά της

σύγχρονης ιστοριογραφικής σκέψης. Στο έργο αυτό ο Ντυμπύ παρακολουθεί βήμα προς βήμα τη δική του επιστημονική σκέψη να εξελίσσεται στην προσπάθεια ερμηνείας του παρελθόντος. Ταυτόχρονα (και εδώ κρύβεται το ουσιαστικό ενδιαφέρον του έρ­ γου) ο ίδιος ο ιστορικός γίνεται αντικείμενο έρευνας. Στην εξέλιξη της σκέψης του και των ερευνητικών του μεθοδεύσεων δοκιμάζο­ νται τα εργαλεία της επιστήμης του και με τον τρόπο αυτό επιχειρείται η εξιστόρηση και η ερμηνεία της μεγάλης ανανέωσης των ιστορι­ κών σπουδών στον εικοστό αιώνα. Η Ιστορία συνεχίζεται, η Ιστορία δεν σταματά θα λέγα­ με για τον Ζωρζ Ντυμπύ, ο οποίος μέσα από τη γοητεία της προσωπικής εξομολόγησης, συνθέτει την ιστορία των συνειδήσεων του παρόντος. Το επόμενο κείμενο της σειράς απευθύνε­ ται σε ειδικό κοινό, ωστόσο δεν θα μπορού­ σε να απουσιάζει από αυτό το σφικτοδεμένο πανόραμα της σύγχρονης γαλλικής σκέ­ ψης, το φιλοσοφικό έργο του Ζιλ Ντελέζ. Ο Παναγιώτης Πούλος, ο οποίος μετέφρασε το έργο «Εμπειρισμός και Υποκειμενικότη­ τα» του Γάλλου φιλοσόφου, κατάφερε να α­ ποδώσει στα ελληνικά αυτό το σημαντικό αλ­ λά και δύσκαμπτο τεχνικό κείμενο. Τέλος, ο κύκλος του Κυρίου Τεστ, του Πωλ Βαλερύ, θεμελιώδες έργο από παλιά γνωστό στο ελλη­ νικό κοινό, «ανανεώθηκε» από τον Τίτο ΠατρίΔεν είμαι αρμόδιος να κρίνω τα αποτελέσμα­ τα σε όλο τους το εύρος. Ωστόσο το όλο εγ­ χείρημα είναι γόνιμο: επιχειρούνται πολύτι­ μοι και ενδιαφέροντες νεολογισμοί, ιδιόρ­ ρυθμα από τεχνολογικής πλευράς κείμενα τιθασεύονται σε μια φυσική, ρέουσα ελληνι­ κή, ενώ κείμενα μεγάλων τεχνιτών του ύ­ φους, όπως ο Βαλερύ, ο Ντυμπύ ή ο Σαρ­ τρ, πλουτίζουν τον ελληνικό λόγο με την άκρως επεξεργασμένη τους έκφραση. Ένα επιπλέον όφελος βρίσκεται στα σχόλια των μεταφραστών, που ενημερώνουν τον Έλληνα αναγνώστη γύρω από τις πνευματι­ κές ρίζες και διασυνδέσεις των έργων. Οι πρόλογοι, ή τα επιλεγόμενα που συνοδεύουν τα τρία από τα πέντε μέχρι στιγμής βιβλία, α­ ποτελούν επίσης ουσιώδεις συνδρομές. Ο λό­ γος, πρώτα, για τα «επιλεγόμενα» του Πανα-

Κ ο λ χ ικ ό ν ή

το χρονικό μιας όψιμης εφηβείας

γιώτη Πούλου στη μετάφραση του Ζιλ Ντελέζ, σημαντι­ κή προσθήκη στη νεότερη ελληνική φιλοσοφική γραμ­ ματεία. Έπειτα η εισαγωγή της Ρένας Σταυρίδη-Πστρικίου, στην απολαυστική από κάθε άποψη μετάφραση της πνευματικής αυτοβιογραφίας του Ζωρζ Ντυμπύ. Στο κεί­ μενό της παρουσιάζει κριτικά τους δεσμούς που συνδέ­ ουν τη σύγχρονη ελληνική ιστοριογραφική σκέψη μετά αντίστοιχα δυτικά ρεύματα. Τέλος, η εισαγωγή του Τίτου Πατρικίου στην εξαίρετη μετάφραση του Κυρίου Τεστ, είναι το πιο «αφομοιωμέ­ νο» προϊόν της μεταφραστικής ενασχόλησης του Έλλη­ να ποιητή. Η διάθεση αυτοανάλυσης και παρατήρησης της διανοητικής λειτουργίας που διαπνέει το κείμενο («το μάτι που κοιτάει το μάτι που κοιτάει») «μολύνει» τον μεταφραστή και τον οδηγεί να αναλύσει τις διαδικασίες της μετάφρασης έως και τα κίνητρά της. Η μετάφραση για τον Πατρίκιο είναι μια πρόκληση να δοκιμάσει εάν η γλώσσα μας «σηκώνει»** τις εκ πρώτης όψεως αξεπέ­ ραστες δυσκολίες του κειμένου. Η φιλοδοξία αυτή του ακατόρθωτου, είναι, σύμφωνα με τα λεγάμενα του μετα­ φραστή, ο πειρασμός που ελλοχεύει σε κάθε μεταφρα­ στική προσπάθεια. Αναμένοντας την ολοκλήρωση της σειράς θα θέλαμε να επαναλάβουμε μια ευχή που έχει επανειλημμένα δια­ τυπωθεί: Θα ήταν ευχής έργο πράγματι, εάν οι αρμόδιοι εθνικοί ή διεθνείς φορείς ενθάρρυναν έμπρακτα προ­ σπάθειες τέτοιας σημασίας και τέτοιας ποιότητας, που αποσκοπούν στην αφομοίωση, τη «μετακένωση» των ι­ δεών και καταργούν τα σύνορα. Έστω για λίγο. Για όσο διαρκεί η ανάγνωση.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΟΛΙΑΣ Η Γιολάντα ΜιχαλοττούλουΚορακά π αρ ουσ ιά ζεται για πρώτη φ ορά στον λ ο γο τε­ χνικό χώρο μ ε ένα βιβλίο π ραγματικά ιδιότυπ ο στη σ ύ νθετη απ λότητά του. Το ξετύλιγ μ α τη ς ιστορίας μας ξα φ νιά ζει και μας γοη­ τ ε ύ ε ι μ ε τη ν εναλλαγή π ε­ ζών κειμένω ν και έμ μ ε τρ η ς ονειροπόλησης.

Ελληνική Ευρω εκδοτική

* Απότα οκτώπρογραμματισμένα βιβλίατης “Μικρής Άρκτου” έ­ χουν ήδη κυκλοφορήσει τα πέντε: Τρέλα και Φιλοσοφίατων Ζακ Ντεριντά και Μισέλ Φουκώ σε μετάφραση του Κωστή Παπαγιώργη (1994, σελ. 130), Μπωντλαίρτου Ζαν-ΠωλΣαρτρ σε μετάφρα­ ση του Νίκου Φωκά (1995, σελ. 183), Η Ιστορία Συνεχίζεται του Ζωρζ Ντυμπύ σε μετάφραση της Ρένας Σταυρίδη-Πατρικίου (1995), Εμπειρισμός και Υποκειμενικότητα του Ζιλ Ντελέζ σε με­ τάφραση του Παναγιώτη Πούλου (1995, σελ. 255) και Ο Κύριος Τεσττου Πωλ Βαλερύ σε μετάφραση του Τίτου Πατρίκιου. Άλλα τρία βιβλία αναμένεται να κυκλοφορήσουν σύντομα: η Κλειώτου Σαρλ Πεγκύ σε μετάφραση του Κ. Τσικερδάνου, Η Φω­ νή και το Φαινόμενο του Ζακ Ντεριντά σε μετάφραση του X. Λά­ ζου και Το Κλεμμένο Γοάμμα του Ζακ Λακάν σε μετάφραση του Κωστή Παπαγιώργη. ** «Αλήθεια, η δουλειά που συγκεντρώνω εδώ είναι η επιλογή α­ πό μια ευρύτερη προσπάθεια που έκαμαγια να δοκιμάσωτι μπο­ ρεί να σηκώσει, τα χρόνια που έζησα, η γλώσσα μας», έγραφε ο Γ. Σεφέρης στο «Προλόγισμα»των Αντιγραφών (1965).

ΕΙ Παραγωγή Κ ά θε χ ρ ό ν ο σ τη Β ρ ε τα ν ία ε κ δ ίδ ο ν τ α ι πάνω από 40.000 ν έ ο ι τ ίτ λ ο ι. Απ ’ τ ο σ ύ ν ο λ ο α υ τό 5.000 ε ί­ ν α ι « ενή λικη π ε ζο γ ρ α φ ία » (a d u lt fic tio n ), 3.000 π α ιδ ικ ή λ ο γ ο τ ε χ ν ία κ α ι χ ρ η σ τ ικ ά β ιβ λ ία , κ α ι 2.000 σ χ ο λικά . Η υπόλοιπη π α ρ α γω γή μ ο ιρ ά ζε ­ τ α ι ε ξίσ ο υ σ ε τ ο μ ε ίς όπως: Τ έχνη / Β ιο γ ρ α φ ίε ς / Ε μ π ό ρ ιο / Ισ τ ο ρ ία / Τ ε χ ν ο λ ο γ ία / Κ ρ ιτ ικ ή / Ια τρ ικ ή / Π ερ ιβ ά λ λ ο ν / Π ο λ ιτικ ή κ α ι Ο ικ ο ν ο μ ία / Κ ο ινω νικές & Α ν θ ρω π ισ τικές Ε π ισ τήμες. Π ά ν τ ω ς , έ ν α μ ικ ρ ό π ο σ ο σ τ ό π ε ζ ο γ ρ α φ ία ς (fiction) α ν α λ ο γ ε ί σ το μ ε γ α λ ύ τε ρ ο κ ο μ μ ά τι τω ν σ υ ν ο λ ικ ώ ν π ω λήσ εω ν: 4 σ τ ο υ ς 5 τ ίτ λ ο υ ς τ ω ν b e s ts e lle rs (α ν ε ξ α ρ τ ή τ ω ς κ α τ η γ ο ρ ία ς β ιβ λίου ) ε ίν α ι ε ν ή λ ικ η π εζο γ ρ α φ ία . Γ ια ν α π ά ρ ο υ μ ε μ ια

ιδ έ α τ ο υ μ ε γ έ θ ο υ ς τ η ς α γ ο ρ ά ς : έ ν α N o 1 b e s ts e lle r π ο υ λ ά μ ό ν ο σ τ η Μ .Β . (h o m e

δ ρ ό μ ο γ ια τ η β ιβ λιοθ ήκη σας, ε ίν α ι πιο α κ ρ ι­ β ά, π ω λ ο ύ ν τ α ι μ έ σ α α π ’ τ α β ιβ λ ιο π ω λ εία .

m arket) γ ύ ρ ω σ τα 500.000 αντίτυ π α, ενώ τ ο

P a p e rb a c k : Μ ε « μ α λ α κ ό » , χ ά ρ τ ιν ο ε ξ ώ ­

1000 σ τη λ ίσ τ α τω ν be stse lle rs π ο υλ ά γύ ρ ω

φ υ λ λ ο , ε ύ χ ρ η σ τα α ν τίτυ π α (δ ε ς π α ρ α λ ίες),

σ τα 60.000 αντίτυπ α.

ε ίν α ι πιο φ θη νά, κ α ι π ω λού νται κ αι ε κ τό ς βι­

Η Β ρ ετα νική παρ αγω γή, λοιπόν, ε ίν α ι ε υ μ ε ­

β λ ιο π ω λ ε ίω ν ( D e p a r tm e n t s to re s , N e w s

γέ θ η ς.

stands, M alls...). Κ α νένα ς απ’ τ ο υ ς δ ύ ο τ ύ π ο υ ς δ εν π ρ οκαθ ο­

1 3 Ξ έ ν ες Α γο ρ ές -Export M arkets

ρ ίζ ε ι τ η ν π ο ιό τη τα το υ βιβ λίου , αν κ α ι σ υ νή­

Έ ν α ς Β ρ ε τα ν ό ς ε κ δ ό τη ς π ρ έπ ει ν ’ ανταπ ο-

θ ω ς η « ε λ α φ ρ ά » λ ο γ ο τ ε χ ν ία (R o m a n c e -

κ ρ ιθ ε ί σ ε τ ρ ε ις σ α φ ώ ς κ α θ ο ρ ισ μ έ ν ε ς α γ ο ­

A ir p o r t

ρ ές . Τη β ρ ετα νική (ho m e m arket), τ η ν α μ ε ­

h a rd b a c k . Α ν τ ίθ ε τ α , μ π ο ρ ε ί ν α β ρ ε θ ε ί σ ε

ρ ικ α ν ικ ή

p a p e rb a c k

κ α ι τ η ν α ν ο ικ τ ή α γ ο ρ ά

(o p e n

n o v e ls ) από

σ π ά ν ια Κ άφκα

ε κ δ ίδ ε τ α ι ή

Π όε

σε

μέχρι

m arket). Ο υ σ ια σ τικ ά σ το σ ύ νο λο τ η ς π αγκό­

Α ισ χ ύ λ ο ς (δ ε ς P enguin C lassics). Ο ι δ ύ ο τ ύ ­

σ μ ια ς α γο ρ ά ς, όπου δηλ. μ π ο ρεί ν α εντο π ι­

π οι βιβ λίου π ρ οέκ υ ψ α ν από δ ια φ ο ρ ο π ο ίη σ η

σ τ ε ί α γγλό φ ω νο ή α γ γ λ ο μ α θ ές κοινό.

σ τ η χ ρ ή σ η (β ιβ λ ία π ο υ δ ια β ά ζ ο ν τ α ι μ ό ν ο

Π α ρ α δ ο σ ια κά , η β ρ ετα ν ικ ή α γ ο ρ ά π ε ρ ιλ α μ ­

σ τ ο σ π ίτ ι ή ά λ λ α π ο υ μ π ο ρ ο ύ ν ν α δ ια β α ­

β ά ν ε ι ό λ η τ η ν κ ο ιν ο π ο λ ιτ ε ία ( C o m m o n ­

σ το ύ ν κ α ι σ τη σ τά σ η, τ ο π άρκο... κ.λπ.). Τ α

w ealth). Η α μ ερ ικα ν ικ ή α γ ο ρ ά π ερ ιλ α μ β ά ν ει

δ ικ α ιώ μ α τ α γ ια ε κ δ ό σ ε ις σ ε h a rd b a c k κ α ι

τ ις ΗΠΑ. Ο Κ α να δά ς υ π ο λ ο γ ίζε τα ι σ τη ν α μ ε ­

p a p e rb a c k δ ια φ έ ρ ο υ ν κ α ι δ ια π ρ α γ μ α τε ύ ο ­

ρ ικ α ν ικ ή α γ ο ρ ά γ ια β ιβ λ ία που ε κ δ ίδ ο ν τ α ι

ν τ α ι χ ω ρ ισ τά.

σ τη Μ .Β., κ α ι σ τη β ρ ετα ν ικ ή α γ ο ρ ά γ ια βι­

Ά ρ α , λοιπ ό ν, έ χ ο υ μ ε δ ια φ ο ρ ο π ο ιη μ έ ν η π α­

β λία που ε κ δ ίδ ο ν τα ι σ τις ΗΠΑ.

ρ α γ ω γ ή (differentiation) σ ε α γ ο ρ έ ς -σ τό χ ο υ ς

Σ τη ν α μ ε ρ ικ α ν ικ ή κ α ι σ τη β ρ ετα ν ικ ή α γ ο ρ ά

(target m arkets).

ο ι ε κ δ ό τ ε ς έ χ ο υ ν α π ο κ λ ε ισ τικ ά δ ικ α ιώ μ α τα (sole selling rights). Έ τσ ι, τ ις π ε ρ ισ σ ό τε ρ ε ς φ ο ρ έ ς έ ν α ς σ υ γ γ ρ α φ έα ς χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι δ ύ ο ε κ ­

□ Δ ικ α ιώ μ α τ α Δ η μ ό σ ιο υ (Public Lending R ights-PLR )

δ ό τ ες : έ ν α Β ρ ετα ν ό κ α ι έ ν α ν Α μ ερ ικ α ν ό. Ο ι

Ό σ ο ι από ε μ ά ς έ χ ο υ ν ζή σ ει σ τη Μ .Β. γ ν ω ρ ί­

Δ α ν ε ισ μ ο ύ

π εριπ τώ σ εις όπου ο ίδ ιο ς ε κ δ ό τη ς κ α λύ π τει

ζο υ ν τ η ν π ανσ π ερμία βιβ λιοθ ηκώ ν που π ερ ι­

κα ι τ ις δ υ ο α γ ο ρ έ ς ε ίν α ι σπ άνιες α κό μη κ αι

μ ένου ν, ή κ α ι π άνε ο ι ίδ ιε ς σ τ ο υ ς α ν α γ ν ώ ­

γ ια π ο λ υ ε θ ν ικ ο ύ ς ο ρ γ α ν ισ μ ο ύ ς , ό π ω ς ο

σ τες

V iking -P en gu in. Μ ια πιο σπ άνια π ρ α κ τικ ή ε ί­

σ η μ α ν τ ικ ή α γ ο ρ ά κ α ι κ ά θ ε σ υ γ γ ρ α φ έ α ς

ν α ι ν α π α ρ α χω ρή σ ει ο Β ρ ε τα ν ό ς ε κ δ ό τη ς τ α

μ π ο ρ ε ί ν α ε γ γ ρ ά φ ε ι γ ια τ α Δ ικ α ιώ μ α τ α

δ ικ α ιώ μ α τ α δ ια ν ο μ ή ς ( d is trib u tio n rig h ts ),

( κ ιν η τ έ ς ) .

Οι

β ιβ λ ιο θ ή κ ε ς

ε ίν α ι

Δ η μ ό σ ιο υ Δ α ν ε ισ μ ο ύ , π ο υ ε ισ π ρ ά τ τ ε ι γ ια

ο π ότε β ιβ λία που τυπ ώ ν ο ν τα ι στη Μ.Β. ε ξ ά ­

κά θ ε ν έ ο β ιβ λίο ή έ κ δ ο σ η (αν έ χ ε ι δ ια φ ο ρ ε ­

γ ο ν τ α ι κ α ι π ω λ ο ύ ν τ α ι σ τ ις Η Π Α. Η ν ό ρ μ α

τ ικ ό IS BN).

π ά ντω ς ε ίν α ι ο ι δ υ ο ε κ δ ό τ ε ς , έ ν α ς γ ια τ η

Τ α PLR δ εν ε ίν α ι α υ τό μ α τα , ε ισ π ρ ά ττ ο ν τ α ι

Β ρ ε τα ν ία , έ ν α ς γ ια τ ις Η Π Α. Τ η ν «α ν ο ικ τή

απ’ τ η σ τιγ μ ή που ο σ υ γ γ ρ α φ έα ς θ α αν α ζη­

αγο ρά » μ π ο ρεί να κ α λ ύ ψ ει ε ίτ ε ο Β ρ ε τα ν ό ς

τ ή σ ε ι τ ο PLR O ffic e σ το S toc k to n-on -T e es .

ε ίτ ε ο Α μ ε ρ ικ α ν ό ς ε κ δ ό τη ς , που α ν τα γ ω ν ί­

Τ ο β ρ ετα ν ικ ό PLR O ffice δ ια χ ε ιρ ίζ ε τ α ι κ α ι τ α

ζο ν τα ι γ ια τ α δ ικα ιώ ματα.

γ ε ρ μ α ν ικ ά PLR γ ια τ ο υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς σ υ γ γ ρ α ­

Η αγο ρ ά , λοιπόν, γ ια τ ο α γ γ λ ικ ό β ιβ λίο είν α ι

φ ε ίς .

κολο σ σ ιαία.

Γ ια κ ά θ ε δ α ν ε ισ μ ό τ ο υ

β ιβ λ ίο υ τ ο υ , ο

σ υ γ γ ρ α φ έ α ς ε ισ π ρ ά ττ ε ι γ ύ ρ ω σ τις 2 π ένες

Π

H ard b acks-P aperb acks

Σ τη Β ρ ε τα ν ία (και τ ις ΗΠΑ) ε ίν α ι δ ια δ ε δ ο μ έ ­

(a 75 δ ρχ.). Τ ο ποσό είν α ι μικρό, όμ ω ς με τ ο σ ύ ν ο λ ο τ ω ν δ α ν ε ισ μ ώ ν , γ ύ ρ ω σ τ ο υ ς 100

νη η έ κδ ο σ η σ ε δ ύ ο τύπ ο υ ς. H ardb ack: Μ ε

ζώ ν τες σ υ γ γ ρ α φ ε ίς εισ π ρ ά ττο υ ν κ ά θ ε χ ρ ό ­

σ κ λ η ρ ό δ έσ ιμ ο , α ν τίτυ π α που β ρ ίσ κ ο υ ν τ ο

ν ο σ τη Β ρ ε τα ν ία τ ο μ ά ξ ιμ ο υ μ που τ ο PLR

O ffice ο ρ ίζ ε ι: 6 .00 0 λ ίρ ε ς (a 2 ,5 ε κ . δ ρ χ .).

ρ ά τ ο υ β ιβ λίου ε ίν α ι κ α ι μ ε γ ά λ η σ ε μ έ γ εθ ο ς

Επ ίσ ης δ ικ α ιώ μ α τ α ε ισ π ρ ά τ τ ο ν τ α ι κ α ι από

κ α ι κ α λ ά δ ο μ η μ έν η . Α π ο τέλ ε σ μ α τ η ς μ ε γ ά ­

τ ις λ έ σ χ ε ς β ιβλίου (B oo k C lubs).

λ η ς σ ε μ έ γ ε θ ο ς κ α ι δ ρ α χ μ ικ ή α ξ ία α γ ο ρ ά ς,

Ά ρ α, σ τη Β ρ ε τα ν ία ο α να γ ν ώ σ τη ς τ ο υ β ιβ λ ί­

ε ίν α ι ν α σ υ σ σ ω ρ ε ύ ο ν τα ι σ τ ο υ ς ε κ δ ο τικ ο ύ ς

ο υ δ ε ν ε ίν α ι α π α ρ α ίτ η τ α κ α ι α γ ο ρ α σ τ ή ς

ο ίκ ο υ ς χ ιλ ιά δ ε ς π ρ ο τ ά σ ε ις . Χ ε ιρ ό γ ρ α φ α

το υ .

που υ π ο β ά λ λ ο ν τ α ι π ρ ο ς έ κ δ ο σ η . Ο ι ο ίκ ο ι, α π ’ τ η μ ε ρ ιά τ ο υ ς , δ ε ν α ν α λ α μ β ά ν ο υ ν τ η ν

Β

Συμφω νία Ελάχισ των Ό ρω ν

(M inim u m T erm s A g ree m en t-M .T .A .) Τ α τ ε λ ε υ τ α ία χ ρ ό ν ια η β ρ ετα ν ικ ή S o ciety o f

υ π οχρ έω ση ν α ε ξ ε τ ά σ ο υ ν τ ις π ρ ο τά σ ε ις σ ε σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ο χ ρ όν ο. Σ χ η μ α τίζο ν τα ι, λοιπόν, ο ι γ ν ω σ τ έ ς σ τ η Μ .Β . S lu s h P ile s (ό π ο υ

A u th ors έ χ ε ι π ιέσ ει τ ο υ ς ε κ δ ό τε ς ν α α π ο δ ε­

S lu s h = X 0 o n n , Ρ ίΙβ = σ ω ρ ό ς). Δ η λ α δ ή , β ο υνά

χ τ ο ύ ν έν α μ ο ν τέ λ ο σ υ μ φ ω ν ία ς γ ν ω σ τό σαν

χ ε ιρ ο γ ρ ά φ ω ν π ου κ ιν ο ύ ν τα ι α π ελπ ισ τικά αρ -

Σ υ μ φ ω νία Ε λά χισ τω ν Ό ρ ω ν (ΜΤΑ). Υ π ήρ ξε

γά .

α ντίδ ρ α σ η απ’ τ ο ν ε κ δ ο τικ ό χώ ρ ο (ιδ ίω ς γ ια τ ο υ ς ό ρ ο υ ς τ η ς χ ρ ο ν ικ ή ς δ ιά ρ κ ε ια ς τ ω ν

Ε 3 Slush Piles

σ υ μ β ο λ α ίω ν ) , ό μ ω ς π ο λ λ ο ί ε κ δ ό τ ε ς τ ο

Η επ ιθ υ μ ία τω ν εκ δ ο τώ ν γ ια τ η ν α να νέω σ η

έ χ ο υ ν α π ο δ ε χ τ ε ί π .χ .: W .H . A lle n , B B C

τω ν σ υ γ γ ρ α φ έω ν τ ο υ ς ε ίν α ι δ εδ ο μ έ ν η . Κά θε

P u b lic a tio n s , B lo o m s b u ry , F a b e r, H a m is h

ε κ δ ό τ η ς , ό μ ω ς , έ χ ε ι δ ια φ ο ρ ε τ ικ έ ς π ρ α κ τ ι­

H am ilton & H eadline... κ.ά. Ν α μ ε ρ ικ ο ί ό ρ ο ι

κ έ ς . Ο C o llin s , γ ια π α ρ ά δ ε ιγ μ α , έ ν α ς α π ’

τ ο υ ΜΤΑ:

τ ο υ ς μ εγ α λ ύ τε ρ ο υ ς Β ρ ετα ν ο ύ ς ε κ δ ό τε ς -

- Τ ο σ υ μ β ό λα ιο μ π ο ρ εί ν α μπ εί σ ε α ν α δ ια -

δ έ χ ε τα ι κ α τά μ έσ ο ό ρ ο 50 μ ε 60 π ρ ο τά σ ε ις

π ρ α γμ ά τε υ σ η κά θ ε 10 χ ρ όνια.

τ η ν ε β δ ο μ ά δ α . Τ ο σ ύ ν ο λ ο ε ίν α ι π άνω από

- Ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς π ρ ο τ ε ίν ε ι ό ρ ο υ ς -μ ο ρ φ έ ς

5 .0 0 0

π ρ οώ θη σ η ς κα ι ε γ κ ρ ίν ε ι τ η λ ίσ τ α α υ τώ ν που

Α ν α γ ν ώ σ τ η (R e ad er) π ο υ τ ις φ υ λ λ ο μ ε τ ρ ά

δ έχ ο ν τα ι τ ο β ιβ λίο (d istribu tion list fo r review

(ελ ά χ ισ τε ς δ ια β ά ζο ν τα ι ο λ ό κ λ η ρ ε ς) κ α ι π ρ ο­

το χρ όνο. Ό λ ε ς σ τέλ ν ο ν τα ι σ τον

cop ies).

τ ε ίν ε ι

τ ις

ε ν δ ια φ έ ρ ο υ σ ε ς

σ του ς

S ta ff

- Ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς λ α μ β ά ν ει 12 α ν τίτυ π α από

E d ito rs -επ ιμ ε λ η τέ ς . Π ό σ ες γ ίν ο ν τ α ι δ ε κ τ έ ς ;

ha rdb acks κα ι 20 από pa pe rba cks.

Α π ό τ ις 3 0 π ο υ π ε ρ ν ο ύ ν τ ο φ ίλ τ ρ ο τ ο υ

- Ό π ο ια μ ε τα β ίβ α σ η (su b -lic e n s e ) σ υ μ φ ω -

Α ν α γ ν ώ σ τ η , γ ύ ρ ω σ τ ις δ ύ ο κ ά θ ε χ ρ ό ν ο

ν ε ίτ α ι με τ ο σ υ γ γ ρ α φ έα , κ α ι ο σ υ γ γ ρ α φ έα ς

β γ α ίν ο υ ν σ τ α β ιβ λ ιο π ω λ εία . Ο ι υ π ό λ ο ιπ ε ς

π λη ρ ώ νετα ι αμέσω ς.

α π ο ρρ ίπ τονται.

- Τ α δ ικ α ιώ μ α τα ε ίν α ι σ α φ ώ ς κα θ ορ ισ μ έν α .

Σ π α ν ίω ς π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια κ ε ίμ ε ν α π ο υ δ ε ν

Γ ια τ ο ν σ υ γ γ ρ α φ έα , σ τη ν τ ιμ ή πώ λησ ης:

έ χ ο υ ν τ η ν α π α ιτο ύ μ ε ν η π ο ιό τη τα . (Τα κα κά

H a rd b a cks - 10% γ ια τ α π ρ ώ τα 2.500 α ν τ ί­

κ ε ίμ ε ν α

τυπ α

Α να γνώ σ τη , που σ υ ν ή θ ω ς ο ίδ ιο ς δ εν γ ρ ά ­

12,5 μ έ χ ρ ι τ α 5.000 α ντίτυ π α

φ ε ι έ τσ ι ώ σ τε ν α μη ν έ χ ε ι α υ σ τ η ρ ά κ α θ ο ρ ι­

δ εν

π ερνούν

το

φ ίλ τ ρ ο

του

15% πάνω από 5.000 α ντίτυ π α

σ μ έ ν ε ς α π ό ψ ε ις γ ια τ η λ ο γ ο τ ε χ ν ία , ο ύ τ ε

P a p e rb a c k s - 1,5% μ έ χ ρ ι 5 0 .0 0 0 α ν τ ίτυ π α

π ρ ο σ ω π ικ ά κ ίν η τ ρ α ). Σ υ ν ή θ ω ς , ο ι π ρ ο τ ά ­

10% από 50.000 κα ι άνω

σ ε ις που φ τά ν ο υ ν σ τ ο υ ς E ditors α π ο ρρ ίπ το­

Α μ ε ρ ικ α ν ικ ά δ ικα ιώ μ α τα - 85%

ν τ α ι γ ια τ ί δ εν τ α ιρ ιά ζ ο υ ν σ το ε κ δ ο τικ ό π ρ ό­

Α ν ο ικ τ ή α γ ο ρ ά (E x p o rt p a p e rb a k c s ) - 6%

γ ρ α μ μ α τ ο υ ε κ δ ό τη .

Μ ετ α φ ρ ά σ ε ις - 80%

Σ ’ α υ τ ό τ ο σ η μ ε ίο μ π α ίν ει τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο φ ίλ ­

TV και ρ ά δ ιο (δ ρ α μ α το π ο ιή σ εις ) - 70%

τ ρ ο : η Ε κ δ οτικ ή Λ ίσ τα.

TV και ρ ά δ ιο (αναγνώ σ εις) - 75% Α ν θ ο λ ο γ ίες /α ν α φ ο ρ έ ς - 60%

Η

Η Εκδοτική Λίστα-P u b lis h er’s list

Ο χ ώ ρ ο ς , λοιπ ό ν, ε ίν α ι σ α φ ώ ς δ ο μ η μ έν ο ς,

Η ό λ η π α ρ α γ ω γ ή κά θ ε ε κ δ ό τη κ ιν ε ίτ α ι πάνω

δ εν δ ο υ λ ε ύ ε ι σα ν σ ιν ά φ ι κ α ι μόνο.

σ ε π ρ ο κ α θ ο ρ ισ μ έ ν ο π ρ ό γ ρ α μ μ α . Ο ι σ τό χ ο ι

Ό π ω ς φ ά νη κε παραπάνω , η β ρ ετα ν ικ ή α γ ο ­

α υ τ ο ί ε κ φ ρ ά ζ ο ν τ α ι σ τη Λ ίσ τα που χ ω ρ ίζε τα ι

σ τη ν «μπροστινή» (forw ard list) μ ε τ ο υ ς ν έ ­

α υ τ ά η τ ύ χ η ε ν ό ς β ιβ λ ίο υ κ α θ ο ρ ίζ ε τ α ι, ε ν

ο υ ς τ ίτ λ ο υ ς , κ α ι τ η ν «ο π ίσθ ια»!!! (ba c k lis t)

π ο λ λ ο ίς , π ρ ιν ν α τ ο π α ρ ο υ σ ιά σ ε ι (όπ ο ιος)

με τ α β ιβ λία που ή δ η κυκ λ οφ ο ρ ο ύν .

κ ρ ιτ ικ ό ς ή β ιβ λ ιό φ ιλ ο ς τ ο σ ύ ρ ει απ’ τ ο ρ ά φ ι

Η Λ ίσ τα ε ίν α ι έ ν α ε ρ γ α λ ε ίο M a rk e tin g , μ ια

κ α ι σ κ ε φ τ ε ί ν α τ ο α γ ο ρ ά σ ει.

κα ι σ τό χ ο ς ε ίν α ι να π ο υ λ η θ ε ί ο λ ό κ λ η ρ η σα ν

Έ χ ο ν τ α ς τ α π αρ απ ά νω σ το ν ο υ , κ α ι λ ό γ ω

σύ νο λο , κ α ι ό χ ι μ εμ ο ν ω μ έν ο ι τ ίτ λ ο ι. Ξ εκ ιν ά

τ η ς δ υ σ κ ο λ ία ς

α π ’ τ ο υ ς ε μ π ο ρ ικ ό τ ε ρ ο υ ς τ ίτ λ ο υ ς (le a d

Λ ίσ τ ε ς . ..

title s )

κ .λ π .)

(s lu s h p ile s - Ε κ τ ιμ ή σ ε ις με τη ν

ο π ο ία

κ ά π ο ιο ς

και π ροχω ρά σ το υ ς λ εγ ά μ εν ο υ ς

σ υ γ γ ρ α φ έ α ς (ιδ ίω ς π ρ ω τ ο ε μ φ α ν ιζ ό μ ε ν ο ς )

«S up po rt Titles». Τ ο μ ε γ α λ ύ τε ρ ο β ά ρ ο ς π έ­

π ρ ο σ εγ γ ίζε ι τ ο ν ε κ δ ο τικ ό χώ ρ ο, ε ίν α ι φ υ σ ι­

φ τε ι, όπ ως ε ίν α ι φ υ σ ικό, σ τ ο υ ς lead titles, ο ι

κό ν α δ η μ ιο υ ρ γ η θ ο ύ ν μ ε σ ά ζ ο ν τ ες (buffers)

υπ όλοιπ οι τ ο υ ς υ π ο σ τη ρίζο υ ν (εξ ου κ α ι τ ο

που θ ’ α ν α κ ο υ φ ίσ ο υ ν τ ο σ ύ σ τη μα, κ α ι θ α δ ι­

S u p p o rt title s). Η π ρ ο σ π ά θ εια ε ίν α ι ν α π α ­

ε υ κ ο λ ύ ν ο υ ν τ η λ ε ιτ ο υ ρ γ ία τ ο υ . Υ π ά ρ χ ο υ ν

ρ ο υ σ ια σ τε ί μ ια ελ κ υ σ τικ ή σ υ ν ο λ ικ ή π ρ ο σ φ ο ­

π ο λλά εμ π όδ ια που π ρ έπ ει ν α ξεπ ερ α σ το ύν ,

ρ ά σ το υ ς β ιβ λιοπ ώ λες/χ ο νδρ έμ π ορ ου ς.

ο ι α τζ έ ν τη δ ε ς ε ίν α ι α υ τ ο ί που κ α λ ο ύ ν τα ι ν α

Π ρ ο φ α νώ ς , η Λ ίσ τα θ α π ρ έπ ει ν α «σ τέκει»

β οηθήσουν.

ε μ π ορ ικά, με τ ίτ λ ο υ ς που α λ λ η λ οϋ π ο σ τηρ ίζο ν τα ι, κ α ι σ υ ν ο λ ικ ά π ρ ο ω θ ο ύν τ η ν ε ικ ό ν α

□

Π ρ ά κ το ρ ες-Α τζέντη δες

τ ο υ οίκο υ .

Π ρώ τα τ ’ ά σ χ η μ α νέα. Ο ι α τζ έ ν τη δ ε ς έ χ ο υ ν

Δ ε ν υ π άρ χει όμ ω ς μόνο η Λ ίσ τα. Η π ρ ότασ η

κι α υ τ ο ί Slush Piles! Ν έο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς χ ω ρ ίς

π ρ έ π ε ι ν α π ε ρ ά σ ε ι κ ι α π ’ τ ο φ ίλ τ ρ ο τ η ς

π ρ ο σ β ά σ ε ις θ α β ρ ε θ ο ύ ν σ τ ο ά κ ρ ο τ η ς

Ε κτίμησ ης.

Ε1 Ε κτιμήσεις

ο υ ρ ά ς π ε ρ ιμ έ ν ο ν τα ς ν α τ ο υ ς δ ε χ τ ε ί κάπ ο ιος π ρ ά κ τορ α ς. Αγοραστώ ν-

Η δ ο υ λ ε ιά που κ άνο υν ο ι π ρ ά κ το ρ ες ε ξ η γ ή ­

B uyer’s R atings

θ η κ ε σ το ά ρ θ ρ ο που δ η μ ο σ ιεύ σ α ν ε. Ό μω ς,

Έ ν α β α σ ικ ό ε ρ γ α λ ε ίο ε ίν α ι τ α σ υ σ τή μ α τ α

δ ε ν ε ίν α ι κ α θ ο λ ικ ά α π ο δ ε κ τ ο ί. Α κ ό μ α κ α ι

ε κ τίμ η σ η ς σ α ν α υ τό τ ο υ W .H . Sm ith, τ η ς με­

σ τη Μ .Β. η χ ρ η σ ιμ ό τη τά τ ο υ ς α μ φ ισ β η τε ί­

γ α λ ύ τ ε ρ η ς α λ υ σ ίδ α ς β ιβ λ ιο π ω λ ε ίω ν σ τ η

τα ι.

Μ.Β.

Ο ι κ υ ν ικ ο ί υποσ τη ρίζο υ ν, κ α ι ό χ ι ά δ ικα, πως

Τ α σ υ σ τή μ α τα α υ τά δ εν β α σ ίζο ν τα ι σ τις λ ο ­

ο ι π ρ ά κ το ρ ες αν α λ α μ β ά ν ο υν μόνο τ α β ιβ λ ία

γ ο τ ε χ ν ικ έ ς α ρ ε τ έ ς τ ο υ κ ε ιμ έν ο υ , α λ λ ά σ το

που έ τ σ ι κ ι α λ λ ιώ ς θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν ε ύ κ ο λ α

π ό σ ο ε ύ κ ο λ α ε μ π ο ρ ε ύ σ ιμ ο ε ίν α ι τ ο β ιβ λ ίο.

ν α π ο υλ η θο ύ ν σ ε κάπ ο ιον ε κ δ ό τη χ ω ρ ίς μ ε­

Αν, π.χ., μ ε τ ο σ ύ σ τη μ α τ ο υ W .H. Sm ith, σ ’

σ ο λάβ η σ η. Π ρ ά γ μ α τι, έ ν α κ ακό β ιβ λ ίο είν α ι

έ ν α β ιβ λίο δ ο θ ε ί ε κ τίμ η σ η «1» τ ό τ ε θ α ε μ ­

έν α κακό β ιβλίο.

φ α ν ισ τ ε ί (κ α ι σ ε μ ε γ ά λ ε ς π ο σ ό τ η τ ε ς ) σ ε

Δ ε ν π ρ έπ ει όμ ω ς ν α π α ρ α γ ν ω ρ ίζετα ι η π ρ ο­

ό λ α τ α β ιβ λ ιο π ω λ ε ία . Β ιβ λ ία μ ε ε κ τ ίμ η σ η

σ φ ο ρ ά τ ο υ ς σ ε ζη τή μ α τα όπως: 1) Ν α βρ ε-

«2», «3» ή «4» θα εμ φ α ν ισ το ύ ν σ ε α ν α λ ο γ ικ ά

β ε ί ο κ α τ ά λ λ η λ ο ς ε κ δ ό τη ς γ ια κ ά θ ε βιβ λίο,

μ ικ ρ ό τε ρ ε ς π ο σ ό τη τε ς , μ έ χ ρ ι τ η ν ε κ τίμ η σ η

2) Ν α ξ ε π ε ρ α σ τ ο ύ ν ο ι τ ρ ο μ α κ τ ικ έ ς S lu s h

«5» όπου τ ο ά τυ χ ο β ιβ λ ίο θ α ε μ φ α ν ισ τ εί μό­

P iles, 3) Ν ’ α π λ ο π ο ιη θ εί ο λ α β ύ ρ ιν θ ο ς τω ν

νο σ τα μ ε γ ά λ α β ιβ λιοπ ω λεία μ ’ έ ν α μο ν α δ ι­

ν ο μ ικ ή ς φ ύ σ η ς ζη τη μ ά τω ν κ ι ο ι ο ικ ο ν ο μ ικ ές

κό αντίτυπ ο.

δ ια π ρ α γ μ α τε ύ σ ε ις (θ υ μ η θ ε ίτ ε πω ς έ ν α α γ ­

Ο ι ε κ τιμ ή σ ε ις γ ίν ο ν τα ι π ρ οτού τ ο β ιβ λ ίο εκ-

γ λ ικ ό β ιβ λ ίο σ υ ν ή θ ω ς κ υ κ λ ο φ ο ρ ε ί σ τ η ν

δ ο θ εί, κα ι β α σ ίζο ντα ι σ ε σ υ νό ψ εις, δ ια φ η μ ι­

ε υ ρ ύ τε ρ η α γ γ λ ό φ ω ν η α γ ο ρά ).

σ τ ικ ά κ ο νδ ύ λια , α ν α μ εν ό μ ε ν η α ν τα π ό κ ρ ισ η

Η πιο βάσ ιμ η όμω ς, κ ρ ιτικ ή ξ εκ ιν ά ίσω ς απ ’

απ ’ τ α ΜΜΕ, κ α ι τ η γ ε ν ικ ό τ ε ρ η γν ώ σ η τ η ς

τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι σ ε μ ια χώ ρ α όπ ου ο σ υ γ γ ρ α ­

α γο ρ ά ς.

φ έ α ς μ π ο ρ εί ν α ζή σ ει, κ α ι ίσ ω ς ν α π λ ο υ τί­

Τυπικά, ο ι ε κ τιμ ή σ ε ις ε ίν α ι πολύ κ ο ν τά σ τις

σ ει, απ’ τ α β ιβ λ ία τ ο υ , ο ι π ρ ά κ το ρ ες κ ο σ τί­

α ξ ιο λ ο γ ή σ εις τ ο υ ίδιο υ τ ο υ ε κ δ ό τη κ α ι σ τις

ζουν. Ο ι π ρ ο μ ή θ ε ιές τ ο υ ς φ τά ν ο υ ν τ ο 15%

π ρ α γ μ α τ ικ έ ς π ω λ ή σ εις . Μ ε τ α σ υ σ τή μ α τ α

γ ια τ ις ε γ χ ώ ρ ιε ς κ α ι τ ο 20% γ ια τ ις δ ιε θ ν ε ίς

π ω λ ή σ εις . Τ α χ ρ ή μ α τ α α υ τ ά φ ε ύ γ ο υ ν α π ’ τ η ν τσ έ π η τ ο υ σ υ γ γ ρ α φ έα . Α κό μα, α μ φ ισ β η τε ίτ α ι κα ι η π ρ ο σ φ ο ρ ά τ ο υ ς σ τη ν α ν ά δ ε ιξ η νέω ν σ υ γγρ α φ έω ν , μ ια κ α ι ο ι πιο έ γ κ ρ ιτ ο ι π ρ ά κ τ ο ρ ε ς (C u rtis B row n , Α.Ρ.

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ

W att, A .M . H e a th P e te rs F ra s e r & D u n lo p ,

Σειρά: Αρχαία Ελληνική

A itke n & Stone, D avid H igh m a n A sso ciate s...

Γραμματεία - Μελέτες

κ .ά .) σ π ά ν ια α σ χ ο λ ο ύ ν τ α ι μ ε κ ά π ο ιο ν ν έ ο σ υ γ γ ρ α φ έα . Δ ε ν έ χ ο υ ν τ ο χ ρ όν ο. Π όσ ο, λοιπ ό ν, μ ο ιά ζο υ ν τ α χ α ρ α κ τ η ρ ισ τικ ά τ η ς β ρ ετ α ν ικ ή ς κα ι τ η ς ε λ λ η ν ικ ή ς ε κ δ ο τικ ή ς β ιο μ η χ α ν ία ς ; Κ α τά π ό σ ο ν ο ι α τ ζ έ ν τ η δ ε ς ,

A N N E C A U Q U E L IN

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

που ε ξ υ π η ρ ε το ύ ν π ρ α γ μ α τ ικ ές α ν ά γ κ ες σ τη Μ .Β ., θ ’ α π ο β ο ύ ν χ ρ ή σ ιμ ο ι σ τ η ν Ε λ λ ά δ α ; Ό λ ε ς ο ι μ ο ρ φ έ ς ορ γ ά ν ω σ η ς, μ α ζ ί κ ι η β ιο ­ μ η χ α ν ία , δ ιέ π ο ν τ α ι α π ό μ ια σ ε ιρ ά Σ υ σ τη μικώ ν αρχώ ν. Ολισμός, Σ υ νέρ γεια και Gestalt: Τ ο όλ ο δ εν είν α ι μόνο τ ο ά θ ρ ο ισ μ α τω ν μερώ ν, τ ο ίδ ιο τ ο σ ύ σ τη μ α μ π ο ρεί ν α ε ξ η γ η θ ε ί μόνο σα ν ο λ ό ­ τ η τα . Έ τσ ι λοιπόν, η μ ε τα φ ο ρ ά ε ν ό ς μ έ ρ ο υ ς τ ο υ σ υ σ τή μ α τ ο ς (Α τζέ ν τη δ ε ς) σ τη ν Ε λ λ ά δ α δ ε ν θ α β ο η θ ή σ ε ι α ν τ ο ίδ ιο τ ο σ ύ σ τ η μ α (Ε λληνική Ε κδ οτική Βιομηχανία), δ εν απ α ιτή­ σ ε ι τ η ν ύπ αρξή το υ ς . Α κ ό μ α όμ ω ς κα ι τ ό τ ε , υ π ά ρ χ ει μ ια δ ε ύ τ ε ρ η αρχή: Ί σ ο -κ α τ η γ ο ρ η μ α τ ικ ό τη τ α (E q u ifin a lity ): Η ίσ ο -κ α τη γ ο ρ η μ α τικ ό τη τα κ α τα δ είχ ν ε ι ό τ ι ο ρ ι­ σ μ έ ν α α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α μ π ο ρ ο ύ ν ν α ε π ι­ τ ευ χ θ ο ύ ν κάτω από δ ια φ ο ρ ε τ ικ έ ς συ νθ ήκες, μ ε δ ια φ ο ρ ε τ ικ ο ύ ς τ ρ ό π ο υ ς . Τ α σ υ σ τή μ α τ α μ π ο ρ ο ύ ν ν α ε π ιτ υ γ χ ά ν ο υ ν τ ο υ ς σ κ ο π ο ύ ς τ ο υ ς μ ε δ ια φ ο ρ ε τ ικ ή ε ισ ρ ο ή (inputs) πόρω ν (resources) α λλά ζο ντα ς τ ις ε σ ω τε ρ ικ έ ς τ ο υ ς δ ιε ρ γ α σ ίε ς. Ά ρ α , α ν η Ε λ λ ά δ α δ ε ν γ ίν ε ι π ο τέ Β ρ ε τα ν ία (κά τι που μπ ο ρο ύ με να υπ οθ έσ ου με μ ε σ χ ε­ τ ικ ή α σ φ ά λ ε ια ), τ ό τ ε κ α ι ο ι ό π ο ιε ς α π α ιτ ή ­ σ ε ις τ η ς ελλ η ν ικ ή ς ε κ δ ο τικ ή ς β ιομ η χ α ν ία ς θα α ντιμ ετω π ισ το ύ ν μ ε τρ ό π ο υ ς που θ α απ α ιτή­ σ ε ι η ελλη νική π ρ α γ μ α τικ ό τη τα (η απ ευ θ εία ς μ ε τ α φ ο ρ ά μ ο ν τέ λ ω ν , ά λ λ ω σ τ ε , π ο τ έ δ ε ν ε υ δ ο κ ίμ η σ ε ). Έ τσ ι, α ν ο α τ ζ έ ν τη ς δ ε ν ε ίν α ι α π α ρ α ίτ η τ ο ς μ ε α υ τ ό τ ο όν ο μ α , α λ λ ά ε ίν α ι α π α ρ α ίτ η τ ο ς σ α ν δ ια κ ρ ιτ ό ς ρ ό λ ο ς σ τη λ ε ι­ τ ο υ ρ γ ία τ ο υ ε κ δ ο τ ικ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς , τ ό τ ε ίσω ς να τ ο υ ς β ρ ο ύ μ ε ή δ η εδώ με τ η μο ρ φ ή τω ν ε κ ά σ τ ο τ ε μεντόρω ν.

X. ΧΡΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

Μ ετάφ ραση:

Σ τα ύρος Β λοντάκης Φ ιλόλογος Μ ε 2 8 7 σελίδες και 16 εικόνες

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Πολιτισμό Ιππ οκ ράχους 8 Α θήνα Τηλ.: 3 6 .27.318

Η ιδεολογία της αρχαίας τραγωδίας

Ε ίν α ι δ ύ σ κ ο λ ο να μπ ο ύ με σ το π ν εύ μ α τ η ς α ρ χ α ί­ α ς Τ ρ α γ ω δ ία ς κ α ι ν α τ η ν ε ρ μ η ν ε ύ σ ο υ μ ε σω στά, α ν δ εν π ά ρ ο υ μ ε

υπόψ η ο ρ ισ μ έ ν ε ς π α ρ α μ έ ­

τ ρ ο υ ς , που π ρ ο σ δ ιο ρ ίζο υ ν α π ο φ α σ ισ τικ ά τ η φ ύ ­ σ η τ η ς κ α ι τ η δ υ ν α μ ικ ή τ η ς . Τ ρ ία σ τ ο ιχ ε ία ο ρ ί­ ζο υ ν τ η σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά ή τ α π λα ίσ ια , μ έ σ α σ τ α ο ­ π ο ία ε ίν α ι υ π ο χ ρ εω μ έν ο ς ν α κ ιν η θ εί ο ή ρ ω α ς τ η ς Τ ρ α γ ω δ ία ς: τ η μ ο ίρ α (ή Ε ιμ α ρ μ έν η ), τ ο ν ό ρ ­ κο κ α ι τ η ν α ρ ά. Ε ίναι, α λ ή θ ε ια , κ α τα π λ η κ τικ ό , α λ λ ά σ χ ε δ ό ν ό λ ο ς ο «κ ύ κ λ ο ς τω ν Α τρ ειδ ώ ν » κ α ι τ α δ ρ ά μ α τα ή ο ι τ ρ α γ ω δ ίε ς που π λ έ κ ο ν τα ι γ ύ ρ ω α π ’ α υ τ ό ν ξ ε κ ι­ ν ο ύ ν απ ό τ η ν απ ο κ ά λ υ ψ η που έ κ α ν α ν ο ι θ ε ο ί σ τη ν έ γ κ υ ο Εκά βη, μ έ σ ’ από τ ’ ό ν ε ιρ ό τ η ς , ό τ ι θα γ ε ν ν ή σ ε ι ό χ ι π αιδ ί, α λ λ ά έ ν α δ α υ λ ί α ν α μ μ έν ο , που θ α κ ά ψ ε ι τ η ν Τ ρ ο ία . Ο Π ρ ία μ ο ς θ έ λ η σ ε ν ’ αν τ ισ τ α θ ε ί σ τη θ έ λ η σ η α υ τή τ η ς Μ ο ίρ α ς. Ε ξ έ θ ε σ ε τ ο ν ε ο γ έ ν ν η τ ο σ τ ο δ ά σ ο ς, γ ια ν α τ ο φ ά ν ε τ ’ α ­ γ ρ ίμ ια . Μ α ά λ λ η ή τ α ν η β ο υ λ ή Ε κ είν ης. Έ σ τ ε ιλ ε μ ια ν α ρ κ ο ύ δ α , π ου θ ή λ α σ ε τ ο π αιδ ί, που τ ο π ή ρ ε σ τη σ υ ν έ χ εια κ α ι τ ο μ ε γ ά λ ω σ ε έ ν α ς β ο σ κ ός . Κι ο θ ε τ ό ς α υ τ ό ς γ ιο ς τ ο υ β ο σ κ ού κ ά π ο ια μ έρ α , σ τη ν κ ρ ίσ η γ ια τ ο χ ρ υ σ ό μ ή λ ο τ η ς Έ ρ ιδ α ς , έ δ ω σ ε τ ο

μ ή λο σ τη ν «κα λλίσ τη » Α φ ρ ο δ ίτη , που τ ο υ υ π οσ χέθ ηκε, σ ε α ν τά λ λ α γ μ α , πω ς θ α τ ο υ

τ η ν κ ο ρ ύ φ ω σ ή τ η ς σ το ν Π ελο π ο ν ν η σ ια κ ό Π ό λ ε μ ο (431 -404 π .Χ .). Έ ν α ν π ό λ εμ ο γ ια τ ο ν

δ ώ σ ε ι τ η ν ο μ ο ρ φ ό τ ε ρ η γ υ ν α ίκ α τ ο υ κόσ μου .

ο π οίο ο Θ ο υ κ υ δ ίδ η ς , που τ ο ν π ε ρ ιέ γ ρ α ψ ε με

Κι α υ τ ό ς που, α ρ γ ό τ ε ρ α , σ ’ έ ν α ν α γώ να, α ν α ­

τ ό σ ο μ ε λ α ν ά χ ρ ώ μ α τα , έ λ ε γ ε πω ς «μ έγ α ν έ-

γ ν ω ρ ίσ τ η κ ε ω ς α λ η θ ιν ό ς γ ιο ς τ ο υ Π ρ ιά μ ο υ ,

σ ε θ α ι κ α ι α ξ ιο λ ο γ ώ τ α τ ο ν τω ν π ρ ο γ ε γ ε ν η μ έ -

κ α ι δ εν ή τ α ν ά λ λ ο ς απ ’ τ ο « θ εοειδή » Π άρ ι, έ ­

νων», γ ε μ ά τ ο ν α γ ρ ιό τ η τ ε ς κ ι ω μ ό τ η τ ε ς («ω­

κ λ ε ψ ε τ η ν ω ρ α ία Ε λένη κ ι έ γ ιν ε έ τ σ ι ο α ίτ ιο ς

μή σ τά σ ις » ), κ α τά τ ο ν ο π οίο τ ίπ ο τ α δ εν έ μ ε ι­

ν α ξ ε κ ιν ή σ ε ι έ ν α ς φ ο β ε ρ ό ς δ ε κ ά χ ρ ο ν ο ς π ό­

ν ε που ν α μ η χ ά θ η κ ε («ο υδ έν ό ,τι ο υ κ απώ λε-

λ ε μ ο ς που, τ ε λ ικ ά , κ α τ έ λ η ξ ε σ το κ ο ύ ρ σ ε μ α

το»),

τ η ς Τ ρ ο ία ς κα ι τ η ν π υ ρπ όλη σ ή τ η ς . Κι α υ τ ό ς

Ο π ό λ εμ ο ς α υ τ ό ς οπ ω σ δή π οτε α π ο τ ε λ ε ί τ η ν

ε ξ ά λ λ ο υ ο π ό λ εμ ο ς, κι α υ τ ή η μ ε γ ά λ η ε κ ­

κ ο ρ ύ φ ω σ η μ ια ς α ν τίθ ε σ η ς , που ξ ε κ ιν ά από

σ τ ρ α τε ία δ ε ν θ α ή τ α ν δ υ ν α τό ν α π ρ α γ μ α τ ο ­

π ολύ μ α κ ρ ιά , όπ ω ς θ α ιδ ο ύ μ ε πιο κάτω .

π ο ιη θο ύ ν, α ν ο π α τ έ ρ α ς τ η ς Ε λ έν η ς, ο π ρ ο­

Ό μ ω ς σ τ η ν ε π ιφ ά ν ειά τ ο υ κ υ λ ά έ ν α ς μ ύ θ ο ς,

ν ο η τ ικ ό ς Ικά ρ ιο ς , δ εν έ β α ζ ε τ ο υ ς μ ν η σ τή ρ ες

σ χ ε τ ικ ά απ λ ο ϊκ ό ς , που, π α ρ ά τ ις δ ιά φ ο ρ ε ς

ν α δ ώ σ ο υ ν ό ρ κ ο , πω ς α ν τ ο ν έ ο ζ ε υ γ ά ρ ι π ά-

π α ρ α λ λ α γ έ ς τ ο υ , έ χ ε ι ω ς κ ε ν τρ ικ ό τ ο υ θ έ μ α

θ ε ι κάπ ο ιο κακό , θ α σ π εύ σ ο υ ν ό λ ο ι ν α τ ο

τ η ν α ν τ ίθ ε σ η α ν ά μ εσ α σ το γ ιο τ ο υ Σ θ ε ν έλ ο υ

β ο η θ ή σ ο υ ν. (Και φ ύ λ α κ α ς τ ο υ ό ρ κ ο υ ή τ α ν ο

κ α ι β α σ ιλ ιά τω ν Μ υκη νώ ν Ε υ ρ υ σ θ έ α κ α ι σ το ν

ίδ ιο ς ο «όρκιο ς» Δ ία ς ). Τ ο ίδ ιο θ έ λ η σ ε ν α ξε-

Η ρ α κ λ ή, γ ιο τ η ς Α λ κ μ ή ν η ς , που γ ε ν ν ή θ η κ ε

φ ύ γ ε ι α πό τ η ν α ν τ ίθ ε σ η σ τη ν α νθ ρώ π ινη η θ ι­

σ τη Θ ή β α. Μ ε κ όλπ ο τ η ς Ή ρ α ς , που ή ξ ε ρ ε ό ­

κή θ έ λ η σ η τ η ς Μ ο ίρ α ς κι ο Λ ά ιο ς , σ α ν π ή ρ ε

τ ι ο Η ρ α κ λ ή ς ή τ α ν κα ρ π ός τ η ς σ υ ν ε ύ ρ ε σ η ς

χ ρ η σ μ ό , πω ς τ ο π α ιδ ί που θ α γ ε ν ν ιό τ α ν θ α

τ ο υ Δ ία μ ε τ η θ ν η τή Α λ κ μ ή ν η, κ υ ρ ία ρ χ ο ς τω ν

σ κό τω ν ε τ ο ν π α τ έ ρ α τ ο υ κ α ι θ α π α ν τρ ευ ό τα ν

π ό λ εω ν τ η ς Π ελ ο π ο ν ν ήσ ο υ έπ ρ επ ε ν α θ εω ­

τ η μ η τέ ρ α τ ο υ . Η κ α τά ρ α , τέ λ ο ς , τ ο υ Π έλο π α

ρ ε ίτ α ι ο Ε υ ρ υ σ θ έ α ς - α φ ο ύ η Ή ρ α έ κ α μ ε τ η

ε ν ά ν τ ια σ το Λ ά ιο , που ξ ε μ υ ά λ ισ ε κ ι έ κ α μ ε έ ­

γ υ ν α ίκ α τ ο υ Σ θ ε ν έλ ο υ Ν ικίπ πη ν α γ ε ν ν ή σ ε ι

ρ ω τα σ το γ ιο τ ο υ Χρύσιππο, που σ τη σ υ ν έ ­

π ρ ό ω ρ α τ ο ν ε φ τα μ η ν ίτικ ο Ε υ ρ υ σ θ έ α κι α φ ο ύ

χ ε ια α υ τ ο κ τ ό ν η σ ε , έ γ ιν ε τ ο φ ά δ ι, γ ια ν α π λ ε­

π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς ε ίχ ε κ α τ α φ έ ρ ε ι τ ο Δ ία ν α ο ρ ­

χ τ ε ί η τ ρ α γ ω δ ία τ ο υ «ο ίκου τ ω ν Λ α β δ α κ ι-

κ ισ τ ε ί πω ς επ ικ υ ρ ία ρ χ ο ς τ ω ν π ό λ εω ν τ η ς Π ε ­

δών», που τ η ν α ξ ιο π ο ίη σ ε κ υ ρ ίω ς ο Σ ο φ ο ­

λ οπ ον ν ή σ ο υ θ α ε ίν α ι ό π ο ιο ς γ ε ν ν η θ ε ί πρώ ­

κ λ ή ς μ ε τ ο ν «Ο ιδ ίπ οδ α τύρ α ν ν ο ».

τ ο ς από τ η μ ια απ ό τ ις δ ύ ο γ υ ν α ίκ ε ς . Μ ά λ ι­

Ω σ τό σ ο , π έ ρ ’ απ ’ α υ τά , που σ η μ α δ εύ ο υ ν τ ο

σ τ α ο Η ρ α κ λ ή ς , έ π ε ιτ ’ απ ’ τ ο φ ό ν ο τ ω ν π α ι­

π λα ίσ ιο , μ έ σ α σ το ο π οίο κ ιν ε ίτ α ι η α ρ χ α ία

δ ιώ ν τ ο υ απ ό τ ο ν ίδ ιο - σ ε κ ρ ίσ η τ ρ έ λ α ς , που

Τ ρ α γω δ ία , υ π ά ρ χ ει κ α ι κ ά τ ι άλ λ ο , α κ ό μ α π ιο

έ β α λ ε μ έ σ α τ ο υ η Ή ρ α - υ π ο χ ρ εώ θ η κ ε απ ’

β αθ ύ κ α ι ο υ σ ια σ τικ ό , που λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί ω ς

το

π υ ρ ή να ς τ ο υ ό λ ο υ μ ύ θο υ ή τω ν μύ θω ν κ α ι

Ε υ ρ υ σ θ έα , που, γ ια ν α τ ο ν ε ξ ο ν τώ σ ε ι, τ ο ν έ ­

που τ ο υ ς κ ά ν ε ι ν α λ ε ιτ ο υ ρ γ ο ύ ν , μ ε τ ο ν έ ν α ή

β α λ ε ν α κ ά μ ε ι δ υ σ κ α τ ό ρ θ ω τ α κ ι ε π ικ ίν δ υ ν α

τ ο ν ά λ λ ο τρ ό π ο , ω ς φ ρ α σ τ ικ ή ή λ ο γ ο π ο ιό ς ε ­

Μ α ν τε ίο

να

υ π η ρ ε τή σ ε ι

τυφ λά

τον

έργα.

π ένδυ σ ή τ ο υ ς . Δ ιε ρ ε υ ν ώ ν τ α ς τ α δ ρ ώ μ εν α

Ό τ α ν ο Η ρ α κ λ ή ς τ ε λ ε ίω σ ε τ ο υ ς «ά θλο υς»

μ έ σ α σ τ ις π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ε ς από τ ις τ ρ α γ ω δ ίε ς

τ ο υ ζ ή τη σ ε ν α ε γ κ α τ α σ τ α θ ε ί μ ε τ ο υ ς δ ικ ο ύ ς

που έ χ ο υ ν π ερ ισ ω θ εί, α ν ε υ ρ ίσ κ ο μ ε έ ν α σ τ ο ι­

τ ο υ σ τ η ν Τ ίρ υ ν θ α , α λ λ ά ο Ε υ ρ υ σ θ έ α ς δ εν

χ ε ίο π ολύ ζω ντα νό κ α ι π ρ α γ μ α τικ ό , που α π ’

τ ο υ τ ο ε π έ τρ εψ ε . Κι ό τ α ν ο ή ρ ω α ς π έθα νε,

α υ τ ό ε κ π ο ρ ε ύ ο ν τα ι ό λ α τ α ν ή μ α τα που ο δ η ­

κ υ ν ή γ η σ ε τ α π α ιδ ιά τ ο υ , που κ α τ έ φ υ γ α ν α ρ ­

γ ο ύ ν σ τ ις τ ρ α γ ικ έ ς σ υ ν θ έσ εις . Ε ίν α ι μ ια ιδ ε ο ­

χ ικ ά κ α ι ζ ή τη σ α ν π ρ ο σ τα σ ία σ το φ ίλ ο τ ο υ

λ ο γ ία π ολύ απ τή κ α ι ο υ σ ια σ τικ ή , που μ α ς ο ­

π α τ έ ρ α τ ο υ ς τ ο ν Κή υ κα, τ ο β α σ ιλ ιά τ η ς Τ ρα -

δ η γ ε ί σ το

βάθος

όλω ν σ χ ε δ ό ν τω ν δ ή ­

χ ίν α ς , κ ι α ρ γ ό τ ε ρ α , μ ε α ρ χ η γ ό τ ο ν μ ε γ α λ ύ τε ­

μου ρ γιώ ν τ ω ν α ρ χ α ίω ν τρ α γ ικ ώ ν .

ρ ο γ ιο τ ο υ Η ρ α κ λ ή , τ ο ν Ύ λ λ ο , σ τ ο ν Α ιγ ίμ ιο ,

Π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια τ η ν α ν τ ίθ ε σ η α ν ά μ εσ α σ ε δ υ ο

τ ο β α σ ιλ ιά τ ω ν Δ ω ρ ιέ ω ν σ τ ο ν Ό λ υ μ π ο .

κ ό σ μ ο υ ς : τ ο ν α χ α ϊκ ό κ α ι τ ο ν ιω νικό , απ ό τ η

Σ τη σ υ ν έ χ εια ο Ύ λ λ ο ς , π α ρ ε ρ μ η ν ε ύ ο ν τα ς έ ­

μια, κα ι τ ο δ ω ρ ικ ό απ ό τ η ν ά λ λ η , που β ρ ίσ κ ει

ν α χ ρ η σ μ ό τ ο υ Μ α ν τε ίο υ , πω ς θ α έπ ρεπ ε

σ την «τρ ίτη σ υ γκομιδή» να κ ιν η θ εί να επανακτή σ ε ι τ α π ά τρ ια εδ ά φ η , ε ξε σ τρ ά τε υ σ ε ε ν ά ­ ν τ ια σ την Πελοπόννησο, α λ λ ά αν α χ α ιτίσ τη κ ε

τ ο ν Π αυ σ ανία («Φωκικά», 1) «Γλαύκου έ ρ γ ο ν το υ Χίου, σ ιδ ήρ ου κόλλη σ ιν α ν δ ρ ό ς ευ ρ ό ντος».

σ τον Ισθμό από τ ο υ ς Ίω νες, τ ο υ ς Α χ α ιο ύ ς

Έ χ ο ν τα ς πια τ ώ ρ α ο ι Δ ω ρ ιε ίς τ η ν οπλική

κα ι τ ο υ ς Α ρ κ ά δ ες και σ ε μ ο νομαχία σκο τώ ­

υπ εροχή, άρ χ ισ α ν ν α κατεβ α ίν ο υ ν κ α τά κύ­

θη κε κι ο ίδιο ς. Ε ρ μηνεύ οντας, ύ σ τερ ’ απ’

ματα, γ ύ ρ ω σ τα 1104 ω ς 1000 π.Χ., κ α τά τ η

α υ τό, πιο π λα τιά τ ο χρ ησ μ ό το υ Μ αντείου , ο ι

ν ό τια Ελλάδα. Κ α τά τ η ν «κάθοδο» α υ τή «κα-

Η ρ α κλείδ ες , τ ρ ε ις γ ε ν ιέ ς μ ετά τ ο θ ά ν α το το υ Η ρακλή, με υ π όδειξη το υ β α σ ιλιά τω ν Αιτω -

τελ ύ θ η σ α ν τ α μ υ κηνα ϊκά β ασ ίλεια, π ό λ εις ε ­

λώ ν Ο ξύ λου και με α ρ χ η γ ο ύ ς τ ο υ ς τ ο ν Α ρ ι­

αφ ά νεια ν, ε κ τω ν

σ τόδ ημ ο, τ ο ν Τ ήμενο κ αι τ ο ν Κρ εσφ όντη,

δου λώ θ ησ αν ή ην α γ κ ά σ θ ησ α ν να εκπ ατρι-

δια π ερ αιώ θ ηκα ν στην Π ελοπόννησο από τ η

σθούν, α ι τ έ χ ν α ι παρ ήκμ ασαν κ α ι ε ν γ έ ν ε ι ε-

θά λασσ α, μέσω Ν αυπάκτου (όπου ναυ π ή γη­

π εκ ρ ά τη σ ε κ α τά σ τα σ ις α ν ά λ ο γ ο ς π ρ ος τη ν

σα ν καρ άβια). Σ ε λ ίγ ο έ γ ιν α ν κύ ρ ιο ι μεγ ά λ ο υ

τω ν μεσαιω νικώ ν χρ όνω ν τ η ς Δ υ τικ ή ς Ευρώ­

μ έρ ο υ ς τ η ς Π ελοποννήσου κ α ι κυ ρίω ς το υ

πης» (Χρ. Τ σ ο ύντας: «Π ρ οϊσ το ρική Ελλάς»,

Ά ρ γο υ ς , τ η ς Μ εσ σ η νία ς κ αι τ η ς Λακω νικής.

σ το «Η μ ερ ολ ό γ ιο ν τ η ς Μ εγ ά λ η ς Ελλάδας»,

π ίση μοι τέ ω ς ηρ ημ ώ θ ησα ν ή π εριέπ εσαν ε ις κατοίκω ν π ο λ λ οί υπε-

Από τ ό τ ε μ ια αντιπ ά θ εια κι έν α μίσο ς βαθύ υπ έβοσκα ν σ τις σ χ έσ εις τω ν δ ω ρικώ ν φ ύλω ν

ρικώ ν δ ορ ά τω ν δ ια τρ υπ ού σ α ν ε ύ κ ο λ α τ ις

με τ ο υ ς Ίω νε ς κα ι τ ο υ ς Α χ α ιο ύ ς. Τ ο γ ε γ ο ν ό ς

χ ά λ κ ιν ες

ό τ ι ο ι Δ ω ρ ιείς τ ε λ ικ ά κ α τά φ ε ρ α ν ν ’ α να δειχτο ύ ν σ ε μια μ εγάλη σ τρ α τιω τικ ή δ ύνα μη ο ­

τ ο υ ς χά λ κ ιν ο υ ς θώ ρ α κ ες τω ν Αχαιώ ν και τ ο υ ς εξο υ δ ετέρ ω ν α ν .

φ ε ίλ ε τα ι, ε κ τό ς από τ ’ άλλα, και σ το ό τ ι α υ το ί

Αλλά, β έβαια, δ εν ή τα ν μόνο η υπεροπλία

πρώ τοι, γύ ρ ω σ τα 1200-1100 π.Χ., ε ίχ α ν μά­ θ ε ι ν α κ α τε ρ γ ά ζ ο ν τα ι τ ο σ ίδ ηρ ο, ενώ ο ι α ν τί­ π α λο ί τ ο υ ς ή ξ ε ρ α ν να δ ο υ λ εύ ο υ ν κα λά τ ο χαλκό . Τ α όπ λα τω ν Αχαιώ ν, που είχ α ν κ α τα ­

1922, σελ. 85). Ο ι σ ιδ ερ έ ν ιε ς α ιχ μ ές τω ν δω ­ «κόρυθες»

(π ερ ικ εφ α λ α ίες)

και

που έ κ α ν ε δ υ σ κ α τα μ ά χ η το υ ς τ ο υ ς Δ ω ρ ιείς κ α τά τ η ν «κάθοδό του ς» . Ή τ α ν κι η θ ω ράκισ ή τ ο υ ς μ ’ έ ν α ιδ εο λ ό γ η μ α , που ε ίχ ε και κάποια θ ρ η σ κ ευ τικ ή βάση. Θ εω ρ ού σ α ν - τ ο υ ς επ έ­

φ έ ρ ε ι να εκπ ορ θή σ ο υν τη ν Τ ρο ία, ή τα ν χ ά λ ­

β αλλα ν ν α θεω ρο ύν - τ ο ν ε α υ τό τ ο υ ς α π ό γο­

κινα. «Χ αλκοκορυσ τάς» έ λ ε γ ε τ ο υ ς π ο λ εμ ι­

νο το υ Η ρακλή, που, κ α τά τ η ν επ ικ ρ α τέ σ τε ­

σ τέ ς το υ πο λέμο υ ε κ είν ο υ ο Ό μ η ρ ο ς κ αι πως κ ρ α το ύ σ α ν «δ ό ρατα χάλκεα». Ο σ ίδ η ρ ο ς μό­

ρη τ ό τ ε αντίληψ η , ή τα ν γ ιο ς το υ Δ ία, το υ «π ατρός ανδρώ ν τ ε θεώ ν τε». Έ π ειτα, αν οι

λ ις που ε ίχ ε α να κα λ υ φ θ εί και χ ρ ησ ιμο π οιο ύ ­

Σ τα υ ρ ο φ ό ρ ο ι κάπ ο τε

ορ μ ο ύσ α ν

απ’ τη ν

ν τα ν πολύ σπάνια, έ π ε ιτ’ από ε ιδ ικ ή κ α τε ρ γ α ­

Ευρώπη ν α «ελευθερώ σουν» τ ο υ ς Α γ ίο υ ς

σία. Θ εω ρ ού ντα ν μ έτα λ λ ο π ο λύτιμο, γ ι’ α υ τό

Τόπ ους από τ ο υ ς ά π ισ το υς, ο ι Δ ω ρ ιείς κ α τέ ­

κι ο Α χιλλέα ς, σ το υ ς α γώ νες που οργάνω σε,

β αιναν γ ια ν α επ ανακτήσ ου ν τ α π ά τρ ια ε δ ά ­

γ ια να τ ιμ ή σ ε ι τ ο ν εκ ρ ό φ ίλ ο το υ Π άτρο κλο,

φ η, τ η ν «πατρώ α γη», που τ ο υ ς τ η ν είχ α ν

π ρ ο σ έφ ε ρ ε ως έπ αθλο σ το ν ικ η τή σ τη δ ισ κ ο ­

σ τε ρ ή σ ε ι β ίαια ο ι απ ό γονο ι το υ Ευρ υσ θέα.

β ο λία Π ολυπ οίτη «σόλον αυτοχόω νον» (δί­

Τ ο πόσο α ν α γ κ α ία είν α ι κ ά τι τ έ τ ο ια ιδ ε ο λ ο ­

σκο από α τό φ ιο σ ίδ ερ ο) («Ιλιάδα», Ψ, 826). Ο Η ρ ό δ ο το ς σ τις «Μ ούσες» τ ο υ («Κλειώ», 25)

γ ή μ α τα γ ια τ ο κ έν τρ ισ μ α και τ ο φ α ν α τισ μ ό τω ν μαζών, τ ο β λέπ ουμε κ αι στη ν περίπτω ση

α ν α φ έ ρ ει πως ο β α σ ιλ ιά ς τω ν Λ υδώ ν Α λυάττ η ς , μ ε τά τ η νίκη το υ εν ά ν τια σ το υ ς Μ ιλησί-

τ η ς χ ιτλ ε ρ ικ ή ς Γερμ α ν ία ς, όπου ο ι θ ε ω ρ η τι­ κο ί το υ ναζισ μού ά φ η να ν να υφ έρ π ου ν μες

ου ς, α φ ιέρ ω σ ε στο μ α ν τείο τω ν Δ ελφ ώ ν «κρ ατήρ α α ρ γύ ρ ε ο ν μέγ α ν κ αι υπ οκρ ητη ρί-

«α ρίας φυλής» ό σ ο κ ι αυ τή π ερ ί «ζωτικού χώ ­

δ ιο ν σ ιδ ή ρ εο ν κολλητόν». Ω ς τη ν εποχή ε κ ε ί­

ρου», ύ σ τ ε ρ ’ από τ η δ υσ μενή γ ια τη Γερ μ α ­

νη ο σ ίδ ηρ ος, ω ς δ υ σ κ α τέρ γ α σ το μ έτα λλο, χ ρ ησ ιμ ο π οιο ύντα ν μόνο ω ς σ φ υ ρ ή λ α το ς ή

ν ία το υ Κ ά ιζερ έ κβ ασ η το υ Α' π αγκοσμίου πο­

σ τη συ νείδη σ η τω ν μαζώ ν τ ό σ ο η ιδ έ α π ερ ί

κα ρ φ ω τό ς («περόναις ή κέντρ οις»). Η με τ ή ­

λ έμ ο υ (κ α τά τ ο ν οπ οίο η Γ ερ μ α ν ία έ χ α σ ε τ ις απ ο ικ ίες τη ς ).

ξη σ υ γκό λλησ η τ ο υ σ ιδ ήρ ου θ εω ρ είτα ι, κα τά

Μ π ροστά σ ’ α υ τό τ ο τό σ ο απλό, τό σ ο συμπα-

γ έ ς κα ι τ ό σ ο σ υ να ισ θ η μ α τικ ά φ ο ρ τισ μ έν ο ι­

τ η ν ε π ιπ ο λ α ιό τη τ ά τη ς ξεσ ήκω σε, ε ίν α ι δ υ ν α ­

δ εο λ ό γ η μ α τ ι ε ίχ ε ν ’ α ν α τά ξ ε ι ο ιω νικό ς κι ο

τ ό να τ ρ α β ή ξ ε ι σ ε μ άκρ ος...

π αλιό ς α χα ϊκό ς κόσ μος; Σ τη θεϊκ ή κα τα γω γή

Δ ε ν ε ίν α ι λοιπ ό ν τ υ χ α ίο που η α ρ χ α ία α θ η ­ ναϊκή τρ α γ ω δ ία , α σ χ ολο ύνταν, κ α τά π ρ ο τίμ η ­

τω ν Η ρα κλειδ ώ ν θ α μπ ο ρο ύσε τ ά χ α ν ’ αντιπ α ρ α θ έσ ει μ ια π α ρ ό μ ο ια κα τα γ ω γ ή κ α ι γ ια τ ο υ ς επ ιζώ ντες τ η ν επ οχή εκ είν η α ρ χ η γ ο ύ ς τω ν ιωνικώ ν ή αχαϊκώ ν πόλεω ν; Βέβ αια, κ α τά μία εκδ ο χή , ο Θ η σ έας, ο κ ύ ρ ιο ς ιδ ρ υ τή ς τ η ς Α θ ήνα ς, ή τ α ν καρ π ός τ η ς έν ω σ ης τ η ς γ υ ν α ί­ κ ας το υ Α ιγ έ α κα ι κό ρ η ς τ ο υ Π ιτθ έα Α ίθ ρ α ς

ση, μ ε θ έ μ α τα που α ν α φ έ ρ ο ν τα ν σ τα κ λ έ α ή κ α ι τ ις σ υ μ φ ο ρ έ ς που β ρ ήκαν τ ο υ ς σ χ ε τικ ά μα κ ρ ιν ο ύ ς π ρ ογ ό ν ου ς τω ν συμπ ο λιτώ ν τω ν αρ χαίω ν τρ α γ ικ ώ ν ποιητώ ν. Η α θ ην α ϊκ ή π ο λι­ τ ε ία ή θ ε λ ε τ ο θ έ α τρ ο « σ χολείο τ ο υ λαο ύ» κ ι η α ν α δ ρ ο μ ή σ τα «παθήματα» τω ν μ ε γάλω ν ε ­

με τ ο ν Π οσ ειδ ώ να, που θ εω ρ ο ύν τα ν η κυ ριό -

κείνω ν πρ ογό νω ν ε ίχ ε τ η ν έ ν ν ο ια τ η ς σ υ ν τή­

τ ε ρ η θ ε ό τη τα τω ν Τροιζηνίω ν.

ρ ησ η ς τ η ς ιδ έα ς , ό τ ι κ α ι α υ τοί, ο ι τ η ς ε π οχή ς ε κ είν η ς Ίω ν ε ς κι ο ι Α χα ιο ί, δ εν ή τα ν ε ν τελ ώ ς

Α λλά δ εν έ φ τα ν ε μόνο α υ τό. Έ π ρεπ ε κ α ι μια σ ε ιρ ά από α ρ χ η γ ο ύ ς

χ ο ϊκ ο ί κ αι θνη τοί, α λ ­

άλλω ν αχαϊκώ ν π ό λε­

λά

ω ν ν ’ απ ο κτήσ ο υ ν πι­

ρ ίζ ες π αλιές, μ ες σ τις φ λ έ β ε ς τ ο υ ς έ ­

σ το π ο ιη τικό

θ ε ϊκ ή ς

κ α τα γω γή ς ή, τ ο υ λ ά ­

κ ρ α το ύ σ α ν από

τ ρ ε χ ε και κάπ οιο θ ε ­

χ ισ το, κάποιο δ είγ μ α

ϊκ ό α ίμ α (ιχώ ρ). Κι έ ­

τ η ς θ ε ϊκ ή ς σ υ να ίνε­

τ σ ι δ εν έ χ ο υ ν κανένα

σ η ς γ ια τ η βασ ιλική

η θ ικ ό δ ικ α ίω μ α ο ι Δ ω ρ ιε ίς Σ π α ρ τιά τες ν α θεω ρ ο ύ ν μο νάχα

ε ξο υ σ ία το υ ς . Έ τσ ι, ο

Α γα μ έμ νο να ς,

ο

α ρ χ η γ ό ς τω ν Αχαιώ ν σ τη ν ε κ σ τ ρ α τ ε ία ε ν ά ­ ντια σ το Ίλ ιο , ή τα ν γ ιο ς , όπως κι ο Μ ενέ­ λ α ο ς, τ ο υ Α τρ έ α , που ε ίχ ε π ά ρ ει από το ν π α τέ ρ α τ ο υ τ ο ν Π έλοπ α τ ο σκή π τρο τ η ς ε ξο υ σ ία ς

κα ι

τη

χρ υσ ή αμνά δα, σύ μ­ β ο λα κα ι τ α δ ύο τ η ς β α σ ιλική ς εξο υ σ ία ς , που τ α ε ίχ ε σ τ ε ίλ ε ι και τ α δ υο ο ίδ ιο ς ο Δ ία ς σ το ν Π έλοπα, με το ν Ερμή. Ο α ν τ ρ ε ιό τ ε ρ ο ς τ ω ν Ελλήνω ν Α χ ιλ λ έ α ς ή τα ν γ ιο ς τ η ς θ ε ά ς Θ έ τιδ α ς και τ ο υ Π ηλέα, που ή ­ τ α ν γ ιο ς τ ο υ Α ιακο ύ , που ή τα ν κ αρπ ός το υ κρ υφ ο ύ έ ρ ω τα τ ο υ Δ ία κ α ι τ η ς Α ίγ ιν α ς (ή, κ α τ ’ ά λλο υ ς , τ η ς Ευρώπης). Το ίδιο, γ ιο ς το υ

τ ο υ ς ε α υ το ύ ς τ ο υ ς α π ό γονο υ ς τ ο υ Δία. Βέβ αια, ο Ευριπ ίδης, θ έ λ ο ν τα ς ν α δ ε ίξ ε ι τ η ν ψυχική α ν ω τε ρ ό ­ τ η τ α κ α ι τ η μακρ οθυ μ ία τ η ς αθ η ν α ϊκ ή ς δ η μ ο κ ρ α τία ς ,

α να­

γ ν ω ρ ίζε ι ότι όλη α υ τή η ε π ιθ ε τικ ό τη τα τω ν Σπ αρτιατώ ν γ ί­ ν ε τα ι γ ια τ ο ν «νόστον ε ς πάτραν» κι ό τ ι δ ε θ α έπ ρεπ ε ο ι «Ηρακ λ είδ ες» ν α δ ιω χ το ύ ν β άναυσ α. Κι α υ τό γ ια τ ί «εικός θεώ ν ικ τή ρ α ς α ιδ ή σ θ α ι και μη βιαίω χερ ί δ αιμόνω ν α π ο λείπ ειν έδη· π ό τν ια γ α ρ Δ ίκ α τ ά δ ’ ου π είσ ετα ι» («Η ρακλείδες», 101-104). Α υ τά όμ ω ς δ εν ή τα ν α ρ κ ε τ ά γ ια ν α ξηλώ σ ο υν κ α ι ν ’ α χ ρ η σ τεύ σ ο υ ν τ ο ιδ ε ο λ ο γ ικ ό ίζημα,

γ ιγα ντό σ ω μ ο Α ία ντα , που τ ό σ ο δ ιέπ ρ εψ ε

που ε ίχ ε κ α τα κ α θ ίσ ε ι κ α ι π ή ξει μ ες σ τ ις σ υ ν ει­ δ ή σ ε ις τ ω ν απλών κι ανυπ οψ ία στω ν πολιτώ ν ιωνικώ ν κ α ι δ ω ρικώ ν π όλεω ν. Κι η τ ε λ ικ ή σ ύ ­

μπ ρος σ τα τε ίχ η τ η ς Τ ρ ο ία ς. Κι ο κ α τά λ ο γ ο ς

γ κ ρ ο υ σ η δ εν ά ρ γ η σ ε ν α έ ρ θ ε ι...

Α ιακο ύ ή τα ν κ ι ο Τ ελαμώ να ς, π ου ε ίχ ε γ ιο το ν

τω ν α ρ χηγώ ν τω ν Αχα ιώ ν που μπ λέχτηκαν μ ες σ τη δ ίνη τ ο υ πο λέμο υ , που η Ε λένη με

ΧΑΡΗΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ

Για τον Ρόμπερτ Γκρέηβς “Σ’ ευχαριστώ θεέ μου. Δεν είμαι ο Τ.Σ. Έλιοτ" To 1995 συμπληρώ θηκαν ε κ α τό χ ρ ό ν ια από τη γ έννησ η το υ

Ά γγλο υ

π οιητή

Robert Graves

(1895-1995), που στην Ελλά δα είν α ι γνω σ τό ς α ­ πό τ α ισ το ρ ικ ά το υ μ υ θισ το ρ ή μ α τα «Εγώ ο Κλαύ-

Ρόμπερτ Γκρέηβς: Άπαντα τα Ποιήματα Τόμος 1ος. Επιμέλεια: Μπέρυλ Γκρέηβς και Ντάνσταν Γουόρντ (Complete Poems, Vo. 1.

Ed. by Beryl Graves and Dunstan Ward, Manchester: Carcanet, σελ. 431, ISBN: 1857541715). Ρόμπερτ Γκρέηβς: Συγκεντρωμένα Κείμενα πάνω στην Ποίηση. Επιμέλεια: ΠωλΟ’ Πρέι (Collected Writings on Poetry, Ed. by Paul O’ Prey, Manchester: Carcanet, σελ. 561, ISBN: 1857541723) Ρόμπερτ Γκρέηβς: Επιλογή Ποιημάτων για την Εκατονταετία. Επιμέλεια: Πάτρικ Κουίν (The Centenary Selected Poems. Ed. by Patrick Quinn, Manchester: Carcanet, σελ. 155, ISBN: 1875754126 X) Ρόμπερτ Γκρέηβς: Άπαντα τα Διηγήματα. Επιμέλεια: Λουτσία Γκρέηβς (Complete Short Stories. Ed. by Lucia Graves, Manchester: Carcanet, σελ. 331, ISBN: 185741316).

διος», «Κ λαύδιος ο Θ εός» α λ λ ά κ αι από τ α κ ε ίμ ε ­ νά το υ πάνω στη μυθο λογία, ο ι «Ελληνικοί» και «Ε βραϊκοί Μ ύθοι». Δ ε ν είν α ι τυ χ α ίο λοιπόν που μέσα σ ε μια χ ρ ον ιά είδ α ν τ ο φ ω ς α λλεπ ά λλη λες ε κ δ ό σ ε ις κειμένω ν το υ Γ κρέηβς, ό λ ε ς από το ν εκ δ ο τικ ό ο ίκο M anchester: Carcanet, ο ι υπεύ­ θυνο ι το υ οπ οίου φ ιλ ο δ ο ξο ύ ν να συ μπ εριλά βουν ολ ό κ λ ηρ ο τ ο έρ γ ο τ ο υ σ ε ε ικ ο σ ιέν α τό μ ο υ ς . Και σ το σ η μείο α υ τό θ α πρέπ ει να α ν α φ έρ ου μ ε ό τι μέσ α στην ίδ ια χρ ο ν ιά ε κ δ ό θ η κ ε και μια ν έα β ιο­ γ ρ α φ ία τ ο υ

π οιητή

από το ν

εκ δ ο τικ ό

οίκο

D oubleday («Life on th e Edge», σελ. 523, ISBN 0 385 40423 9). Σ υ γ γ ρ α φ έα ς τ η ς β ιο γ ρ α φ ία ς η M iranda Seymour. Ιδ ια ίτερ η ση μασ ία πάντω ς κ α τα λαμβ ά νει ο πρώ­ τ ο ς τ ό μ ο ς τω ν ποιημάτω ν, ο οπ οίος καλύπ τει τ α π ο ιή ματα που γρ ά φ τη κ α ν α νά μεσ α σ το 1910 και τ ο 1926. Π ερ ιλαμβ άνει τ ις π ρώ ιμες π ο ιη τικ ές α-

π ό π ειρ ες το υ Γκρ έη β ς καθώ ς και τ α π οιήμα­

γν ω σ τό ς γ ια τ α ισ το ρ ικ ά το υ μυ θισ το ρή ματα,

τ α που τ ο υ ενέπ νευ σ ε η φ ρ ίκ η που έ ζη σ ε ως

όπως τ ο «Εγώ ο Κ λαύδιος» (που τ ό σ ο καλά

λ ο χ α γό ς σ τα χαρ ακώ μ ατα , κ α τά τ η δ ιά ρ κ ε ια

δ ια σ κ εύ α σ ε τ ο BBC γ ια τ η ν τη λ εό ρ α σ η ), και

τ ο υ Α' Π αγκο σμίου Π ολέμου. Πάνω απ’ ό λ α ό ­

τ α «Κ όμης Β ελισσ άριος», «Β ασιλιάς Ιησούς»,

μως, ο Γκρ έη β ς έ χ ε ι π ερ ά σ ει σ τη ν ισ το ρ ία

«Η Κόρη το υ Ομήρου» κ.ά., α λ λ ά κυρίω ς γ ια

τ η ς α γγλική ς π οίησης γ ια τ α ε ρ ω τικ ά το υ ποι­

τ ο α υ το β ιο γ ρ α φ ικ ό το υ χ ρ ονικό «G oodbuy to

ήμ α τα όπου ε ξύ μ νη σ ε τ η γ υ ν α ίκ α και τ ο ν έ ­

All That», που ε κ δ ό θ η κ ε τ ο 1929, τ ο ο π οίο κα­

ρ ω τα όσ ο λίγο ι. Η τά σ η το υ α υ τή όμ ω ς τ ο ν ο­

λ ύ π τει τ ις εμ π ειρ ίες τ ο υ από τ ο ν πόλεμο.

δ ή γη σ ε και σ ε ένα ν υ π έρ μ ετρ ο συναισ θη μα­

Ιδίως όμω ς τ α ισ το ρ ικ ά μ υ θ ισ το ρ ή μ α τα απο­

τισ μ ό και ένα ν ρ ομ α ντισ μ ό μελ ο δ ρ α μ α τικ ο ύ

τελ ο ύ ν έν α πολύ χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό δ είγ μ α τ η ς

χαρ α κτήρ α . Τ α κα λά π ο ιή μ α τα σ υ μβ αδ ί­ ζουν με α ρ κ ετά α δ ύ να τα ή α κ ό μα και κ α­

π λο ύσ ιας «φλέβας» που είχ ε ως

π εζο γ ρ ά φ ο ς.

Α λλά

κά. Ιδ ια ίτερ η δύνα μη έχου ν πάντω ς τ α

δ εν είν α ι μόνον αυτά- ε ί­

π ο ιή ματα με μ υ θο λογικά και υπ ερφ υ σ ι­

ν α ι κ α ι τ α δ ιη γ ή μ α τά το υ

κά θ έμ α τα και α να φ ο ρ ές . Ο Γκρ έη β ς

καθώ ς και ο ι ισ το ρ ίες

π ίσ τευε με π άθος στη δύναμη, τ η γ ο η ­

φ αντα σ μ ά τω ν που ά φ η ­

τ ε ία και τ η μ α γεία που μπ ο ρεί ν α α σ κή­

σ ε πίσω το υ . Ε ξα ιρ ετικ ό

σ ε ι σ το ν άνθρω πο η ποίηση.

είνα ι, γ ια παρ άδειγμα ,

Ο Γ κρ έη β ς δ εν έ φ η σ ε σχο λή α λ λ ά ο ύ ­

τ ο «Ο υρλιαχτό», τ ο ο ­

τ ε και σ υ νδ έθ ηκε με κάποια σχολή.

π οίο τ ο 1978 έ γ ιν ε και

Η περίπτωσή το υ ε ίν α ι κάπως ιδ ιό ­

τ α ιν ία με τ ο ν ίδ ιο τ ίτ λ ο

τυπ η, δ ιό τι χω ρ ίς να είν α ι οπι-

με π ρ ω ταγω νισ τές το ν

σ θ ο δ ρο μικός, εναντιώ θη-

Ά λ α ν Μ πέιτς, τ ο ν Τζον

κε

Χ ε ρ τ και τ η Σουζάνα

σ τις

«ακροβασίες»

τω ν μο ντερνισ τώ ν τ ύ ­

Γ ιορκ.

Σ ύμφ ω να

με

που Έ λ ιο τ και Π άουντ.

π ο λλού ς κ ρ ιτικ ο ύ ς, τ ο

(Η α π έχθ εια που έ τ ρ ε ­

π εζο γ ρ α φ ικ ό έ ρ γ ο το υ

φ ε γ ια το ν Τ.Σ. Έ λ ιο τ συ γκεκρ ιμ ένα

Γ κ ρ έη β ς

υ π ε ρ τερ ε ί

σε

ή τα ν

σ χέση με τ η ν ποίησή το υ

πολλή βαθιά: λ έ γ ε τ α ι

κυ ρίω ς γ ια τί, ω ς π ο ιη τής έ π εφ τε

πως λ ίγ α χρ ό νια πριν

πολύ συχνά θύ μα το υ «εύκολου συ ναι­

π εθάνει, σ ε ηλ ικ ία 90

σθήμα τος». Ό λ ’ α υ τά όμ ω ς δ εν είχ α ν κα­

χρόνων, ξύπνησ ε α ­

μιά σ ημασ ία : γ ια τ ο ν ίδιο, η ποίηση ή τα ν

π ό το μα και ρώ τησ ε τ η

έ ν α ς τ ρ ό π ο ς ζω ής - «ζω για να γράφω », ό ­

ν ο σ οκό μα τ ο υ : «Π οιος είμ αι;». Και κείνη το υ

πως έ λ εγ ε . Ό τ α ν α ν α φ ερ ό τα ν σ την π εζο γ ρ α ­

απάντησε: «Μα, ο Ρόμπερτ Γκρ έη β ς, φ υ σ ι­

φ ία το υ όμω ς, ίσ χ υ ε τ ο «γράφω γ ια ν α μπορώ

κά». «Σ’ ευχα ρισ τώ , θ ε έ μου. Για λ ίγ ο νόμ ιζα

ν α ζω». Είναι κι α υ τή μ ια σ τάσ ις, κ α τά πως θ α

πως ήμ ου ν ο Τ.Σ. Έ λιοτ», π ρ όσ θεσ ε εκ είν ο ς

'λ ε γ ε κι ο δ ικ ό ς μας, ο Καβάφ ης· νιώ θ εται.

α να κου φ ισ μ ένος και ξ α να γ ύ ρ ισ ε σ το ν γ ε ρ ο ­

Ο Γ κρ έη β ς έ χ ε ι γ ρ ά ψ ει και δ ο κ ίμ ια πάνω στην

ν τικό λή θ α ρ γο το υ ).

ποίηση, τ α π ε ρ ισ σ ό τερ α από τ α οπ οία απ ο τε­

Ο Γ κρ έη β ς ω ς π ο ιη τής έ γ ιν ε γν ω σ τό ς σ τη χώ ­

λο ύ ν δ η μ ο σ ιεύ σ εις δ ια λ έξεω ν που έδω σ ε ως

ρ α τ ο υ ό τα ν π λη σίαζε πια τ α πενήντα. Η ταν

κ α θ η γ η τή ς σ τα π ανεπ ιστήμια το υ Καίημπ ριτζ

μ ε τά τ ο ν π όλεμο ό τα ν η έκ δο σ η μια ς σ υ γ κ ε­

(1954-55) και τ η ς Ο ξφ ό ρ δ η ς (1961-65). Τα

ντρ ω τική ς σ υ λλο γή ς ποιημάτω ν το υ (1938-

κ είμ εν α αυ τά, κ α τά γ εν ικ ή ομ ολ ο γ ία , δ εν φ η ­

1945) τ ο ν έ κα νε διά σημ ο. Μ έχρ ι τ ό τ ε ή τα ν

μίζο ν τα ι ο ύ τε γ ια τ ο κ ρ ιτικ ό α λ λ ά ο ύ τ ε κ αι γ ια

τ ο α να λυ τικό τ ο υ ς π νεύμα. Μ άλλον, έ χ ο υ ν α ­

σ χ εδ ια σ μ ο ύ, τ ο υ έ ρ ω τα , τ ο υ ορ ά μ α το ς, το υ

φ ή σ ει ισ το ρ ία γ ια τ ο ν έ ν το ν α υ π οκειμ ενικό

μυ θικο ύ. Κ α τά τ ο ν Γκ ρ έη β ς, ο Σω κρά τη ς,

κα ι α φ ο ρ ισ τικ ό τ ο υ ς χα ρ α κ τή ρ α . Σ τη ν ουσ ία,

σ τ ρ έ φ ο ν τα ς τ η ν π λάτη τ ο υ σ το υ ς π ο ιη τικ ο ύ ς

ο Γ κ ρ έη β ς ε ίχ ε απ ο ρ ρ ίψ ει ό λ α τ α μ ε γ ά λ α κ ε­

μύ θο υ ς, σ τη ν ο υ σ ία α π έρ ριπ τε τ η «Φ εγγαρο-

φ ά λ α ια τ η ς β ρ ετα ν ικ ή ς π ο ίη ση ς. Από τ ο ν

θεά» που φ έ ρ ν ε ι τ η ν έ μπ νευσ η και π ου απαι­

Μ ίλτο ν και τ ο ν Π όουπ μ έχ ρ ι τ ο ν Γ έ η τς, το ν

τ ε ί από τ ο ν ά ν τρ α π ν ευ μ α τικ ή α λ λ ά κα ι σ α ρ κ ι­

Π άουντ, τ ο ν Ώ ν τ εν , τ ο ν Ν τύ λ α ν Τ όμα ς, το ν

κή λ α τ ρ ε ία . Π λα τω νικός έ ρ ω τα ς , γ ια τ ο ν

Λώ ρενς, α λ λ ά και τ ο ν ε ξα ίρ ε το , α λ λ ά π αρ α­ γνω ρ ισ μ ένο, π ο ιη τή τ η ς Β ικ τω ρ ια ν ή ς π ε ρ ιό ­ δου, τ ο ν Τ ζέρ α λν τ Μ άνλεϋ Χόπκινς. Δ ε ν παρ έλειπ ε να π ρ ο τρ έπ ει τ ο υ ς φ ο ιτ η τ έ ς ν α μην ξ ο δ ε ύ ο υ ν τ α λ ε φ τ ά τ ο υ ς σ ε β ιβ λ ία π ε ρ ί π ο ίη­ ση ς, ο ύ τ ε καν γ ια τ α δ ικ ά το υ , ενώ σ τη ν Ο ξ φ ό ρ δ η α ν α φ έ ρ θ η κ ε με σ α φ ώ ς θ ε τικ ή κα­ τεύ θ υ ν σ η σ τα «μ αγικά μ ανιτάρια » και τ ο LSD. Α να φ ε ρ θ ή κ α μ ε παραπάνω σ τη σ η μ α σ ία που έ π α ιξε η μ υ θ ο λ ο γ ία σ το έ ρ γ ο τ ο υ Γ κ ρ έη β ς. Θα ήταν

λοιπ ό ν π α ρ ά λ ειψ η κ λ είν ο ν τα ς, ν α

Γ κ ρ έη β ς, σή μ α ιν ε ν α ξ ε φ ε ύ γ ε ι κ α ν είς από τ η δ ύν α μ η κ α ι τ η ν επ ή ρ ε ια τ η ς Θ ε ά ς κ α ι ν α α φ ή ­ ν ε τα ι σ τη « δ ιςν ο ο υ μ εν ίσ τικ η ομ ο φ υ λ ο φ ιλ ία » (intellectual hom osexuality) τ ο υ Σ ω κρα τικο ύ έ ρ ω τα . Σ ε ό λ η το υ τη ζωή ο Γ κ ρ έη β ς υπ οσ τή­ ρ ιζε ό τ ι η λ ε ιτ ο υ ρ γ ία τ η ς π ο ίη σ η ς ή τα ν ν α υ π οτά σ σ εσ α ι κ α ι ν α λ α τ ρ ε ύ ε ις τ η Θ εά, η πα­ ρ ο υ σ ία τ η ς οπ οίας, τ ο ό ρ α μ ά τ η ς , φ έ ρ ν ε ι έ κ ­ στασ η α λ λ ά και τ ρ ό μ ο σ το ν ε κ ά σ τ ο τ ε π οιητή. (Ό λ α α υ τά από έν α ν π ο ιη τή -σ υ γ γ ρ α φ έ α που

μην π ο ύμ ε δ υ ο λ ό γ ια γ ια τ ο πιο φ ιλ ό δ ο ξο ,

π ο τέ τ ο υ

σ υ ναρ π ασ τικό α λ λ ά και, πολύ απλά, μ π ερδ ε­

μπ νευσης - «ποτέ μου δ εν έ μ ειν α ν α κοιτάζω

δ εν π αρ απ ο νέθη κε γ ια έλ λ ειψ η έ ­

μένο β ιβλίο π ου έ γ ρ α ψ ε π ο τέ τ ο υ . Σ το β ιβ λίο

μ ια λ ε υ κ ή σ ε λ ίδ α μ α σ ώ ντας τ η ν ά κ ρ η τ ο υ μο­

α υ τό ε ξ έ φ ρ α σ ε σ ε έ κ τα σ η (φ τά ν ε ι σ χ εδ ό ν τ ις

λ υ β ιο ύ μου», έ χ ε ι γ ρ ά ψ ε ι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά ).

500 σ ε λ ίδ ε ς ) τ η ν π ροσω πική τ ο υ μ υ θο λ ογ ία :

Π έρ α από τ α όπ οια κ εν ά κ α ι π ρ οβ λ η μ α τικ ά

π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια τ η «Λευκή Θεά» («The W hite

το υ σ η μ ε ία (το θ έ μ α που θ ίγ ε ι ο Γ κ ρ έη β ς είν α ι

Goddess»). Π ρ ω το εκ δ ό θ η κ ε τ ο 1948 και με

τ ε ρ ά σ τ ιο κ α ι σ ε έ ν α σ ύ ν το μ ο ά ρ θ ρ ο ε ίν α ι α ­

κά π ο ιες α να θ εω ρ ή σ εις, επ ανατυ π ώ θ ηκε τ ο

δ ύ ν α το ν α π ρ οχ ω ρή σ ο υμε σ ε κ άπ οια β α θ ύ τε ­

1961. Μ ε π ολύ απ λά λό γ ια , σ το κ είμ εν ο α υ τό

ρ η ανά λυσ η), ε ίν α ι έ ν α κ είμ εν ο τ ο οπ οίο, μαζί

ο Γ κρ έη β ς επ ιχειρ εί, μ έ σ α από τ η ν ανά λυσ η α ρ χαίω ν ή μεσαιω νικώ ν κ ειμ ένω ν (Ο υαλλικά, α λ λ ά κα ι Ελληνικά), ν α α ν α κ α λ ύ ψ ει τ η Μ ού ­ σα, τ η ν Τ ριπ λή Θ εά τ ο υ π ο ιη τή («πρόσωπα» τ η ς ο π οία ς α π ο τελ ο ύσ α ν η π α ρ θ έν α θ ε ό τη τα τ η ς Σ ε λή νης, η Δ ιά ν α α λ λ ά και η Εκά τη). Για τ ο ν Γ κρ έη β ς, ό λ ε ς ο ι μ υ θ ο λ ο γ ίε ς έ χ ο υ ν κ ά τι από τ η λ α τ ρ ε ία τ η ς α υ θ ε ν τικ ή ς Θ ε ά ς έ τσ ι ό ­ πω ς λ α τ ρ ε υ ό τ α ν σ ε μ η τρ ια ρ χ ικ έ ς κ ο ινω νίες π ο λλού ς αιώ νες πίσω. Η θέσ η το υ Γ κ ρ έη β ς ε ίν α ι ό τ ι η γλώ σ σ α τ η ς π ο ίη σ η ς σ τη Μ εσ ό γ ε ιο

μ ε κάπ οια ά λ λ α μ υ θ ο λ ο γ ικ ά κείμ εν α τ ο υ π ο ιη­ τ ή α π ο τελ ε ί έ ν α σ η μ α ν τικ ό μν η μ είο σ τη φ α ­ ν τα σ ία κ α ι σ τη μ α γ ε ία τ ο υ μύθο υ. Κ ρ ίμα που τ ο β ιβ λίο α υ τό δ εν έ χ ε ι μ ε τα φ ρ α σ τε ί σ τα ε λ ­ λ ηνικά . Το ό ρ α μ α τ ο υ Γ κ ρ έη β ς θ υ μ ίζε ι Δ ιο ν ύ ­ σιο Σολω μ ό (σε π ο ιή μ α τα όπως «Το Ό ν ειρ ο » ή σ τα απ ο σπ άσματα 20, 21, 22 τ ο υ «Κ ρητι­ κού» όπ ου κ α ι τ ο υπ έρο χο όρ α μ α τ η ς «Φεγγ α ρ ο ν τυ μ έν η ς» ), Ν ίκο Κ α ρο ύζο («Από τ ο λ α ι­ μό τ η ς

Γυ ν α ίκ α ς ά ρ χ ισ ε η π ρ οσ ευ χ ή μου»,

και σ τη Β ό ρ ε ια Ευρώπη ή τα ν έ ν α μ ίγ μ α κά­

λ έ ε ι σ ε έ ν α τ ο υ ποίημα) ή Ο δ υ σ σ έα Ε λύτη

π ο ια ς μ α γική ς γλώ σ σ α ς κ α ι λ α ϊκ ή ς δ ο ξ α σ ία ς

σ τη ν π ο ίη ση τ ο υ ο π οίου η θ ε ά που υπ αινίσσε­

π ρ ος τιμ ή ν τ η ς Θ ε ά ς τ η ς Σ ελ ή ν η ς ή Μ ούσα ς.

τ α ι ο Γ κ ρ έη β ς μ ο ιά ζε ι να β ρ ίσ κ ετα ι ε ν σ α ρ κ ω ­

Δ ε ίγ μ α τ α α υ τή ς τ η ς γ λ ώ σ σ α ς υπ ήρ χαν και

μένη σ τ ις π ο λ υ ά ρ ιθ μ ες μ ο ρ φ έ ς τω ν κορ ι-

σ τη ν Π α λα ιο λιθ ική Εποχή κ αι γ ια τ ο ν Ά γ γ λ ο

τσ ιώ ν τ ο υ .

π ο ιη τή α π ο τελο ύν σ το ιχ ε ία τ η ς α λ η θ ιν ή ς ποί­ ησ η ς , τ η ς π ο ίη σ η ς τ ο υ

α υ θ ό ρ μ η το υ

α υ το-

ΗΜΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ

κυκλοφορίες Ρ ό ζ α μ ο υ ν τ

Π ί λ τ σ ε ρ

Ο ΓΥΡΙΣΜΟΣ Η συγγραζρέας του “Ψάχνοντας για κοχνλια” και τον “Σεπτέμβρη” επανέρχεται μ ’ ένα καινούριο συναρπαστικό μυθιστόρημα

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ KOPI

ΤΟ Τ Ε Λ Ε Υ ^ Κ ^ ίΟ Ρ ΙΤ Σ Τ Το σκοτεινό πάθος ενός ηλικιωμένου μοναχι άντρα για μια νε

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΩΚΕΑΝΙΔΑ

ΕΞΩΣΤΗΣ) από τον Γιάννη Δεληολάνη

m

m

ΚΑΙ ( Τουποχρεωτικόδιάλειμμα Ίσως να μην το είχατε προσέξει, αλλά το σινεμά στην Ελλάδα είναι δέντρο και μάλιστα άλως ασυνήθιστο. Το χειμώνα στέκε­ ται βαρυφορτωμένο και βλέπει τους καρπούς του να χάνονται μέσα στην υπερπροσφορά, το καλοκαίρι απογυμνώνεται και πέφτει σε θερινή νάρκη από τις αρχές του Μάη ως τα τέλη του Σεπτέμβρη. Σ’ αυτούς τους πέντε μήνες, τα έργα απογοητεύ­ ουν τους απαιτητικούς θεατές - κανείς δε θα ’χάνε τίποτα αν 9 από τις 10 αυτές ταινίες κυκλοφορούσαν κατευθείαν στο βί­ ντεο. Αυτά στην Ελλάδα. Στις ΗΠΑ, στο μεταξύ, κυκλοφορούν τα ε ­ μπορικά μεγαθήρια της χρονιάς, ενώ ολόκληρη η Ευρώπη δια­ θέτει σαφώς πιο δυναμική καλοκαιρινή περίοδο από την ελληνι­ κή. Τι απλό συμπέρασμα βγαίνει από την αινιγματική θερινή ρα­ στώνη που ακρωτηριάζει με αυθάδεια την κινηματογραφική μας απόλαυση; Ό τι το σινεμά, βεβαίως, δεν είναι δέντρο - τα πραγματικά φρούτα είναι κάποιοι άνθρωποι που ισχυρίζονται ό­ τ ι το γνωρίζουν καλά (πράγμα που πάντα συζητιέται), το αγα­ πούν (αντί να πουν: ζουν από αυτό) και βρίσκονται στην άτυχη θέση του ελέγχου της πιάτσας. Αγαπητοί φρουτοκέφαλοι, τα καλά έργα δε λιώνουν το καλοκαίρι, ενώ τα σκουπίδια δέν μας χρειάζονται ούτε το χειμώνα... Τι τα θέλετε - τα παραπάνω αντανακλούν σε σμίκρυνση την α­ πογοήτευση οποιουδήποτε σινεφίλ που έχει την ατυχία να ζει στην Ελλάδα. Υπομένουμε το μόνιμο (κι ελαφρώς θλιμμένο) τε­ λετουργικό του τέλους της σεζόν μόνο επειδή δεν μπορούμε προς το παρόν να κάνουμε αλλιώς. Ευτυχώς, το επαναλαμβά­ νω: προς το παρόν. Ακόμα και τα πιο πηγμένα μυαλά έχουν αρ­ χίσει να παίρνουν το μήνυμα για μια σεζόν 12 μηνών και το μέλ­ λον ήδη τραβάει τις εξελίξεις - αργά και σταθερά - προς την α­ ποφασιστική αλλαγή στις συνήθειες των Ευρωπαίων σινεφίλ. Το ερώτημα δεν είναι αν θα ακολουθήσει κι η Ελλάδα στο νέο ρυθμό, αλλά το πότε.

Ταινίες που αξίζει να θυμόμαστε Συμμετέχοντας, έστω χωρίς ενθουσιασμό, στο τυπικό κλείσιμο της σεζόν δεν μπορεί να σταχυολογήσουμε μερικούς τίτλους που έλαμψαν στις χειμωνιάτικες οθόνες σαν μικρές ή μεγαλύτερες φιλμικές εκπλήξεις. Έστω κι αν το «ίορ-15», που ακολουθεί, φαντάζει - και είναι - αυστηρώς προσωπικό, κάποια έργα δεν μπο­ ρούν να λείψουν από τα καλύτερα της χρονιάς (όπως π.χ. το Underground), κάποια άλλα όμως θα λείψουν (όπως π.χ. το Βλέμμα του Οδυσσέα), όχι επειδή στερούνται αξίας μα επειδή δε φέρνουν κάτι το καινούριο στο σινεμά ή στην καριέρατου σκηνοθέτη τους...

1. Underground, του Εμίρ Κουστουρίτσα 2. Seven, του Ντέιβιντ Φίντσερ 3. Ο Ταχυδρόμος, του Μάικλ Ράντφορντ 4. Καπνός, του Γουέιν Γουάνγκ 5. Αφήνοντας το Λας Βέγκας, του Μάικ Φίγκις 6. Συνήθεις Ύποπτοι, του Μπράιαν Σίνγκερ 7. Ένταση, του Μάικλ Μαν 8. Κόντρα Ξύρισμα, του Λοτζ Κέριγκαν 9. Ο Νεκρός, του Τζιμ Τζάρμους 10. Καζίνο, του Μ άρτινΣκορσέζε 11. Kids, του ΛάριΚλαρκ 12. Οι Γέφυρες του Μάντισον,του Κλιντ Ίστγουντ 13. Λίγος Καπνός Ακόμη, των Γουέιν Γουάνγκ και Πολ Όστερ 14. Θα Ζήσω (Dead Man Walking), του Τιμ Ρόμπινς 15. Μίσος, του Ματιέ Κασόβιτς Τζέιμς Μπόντ, ίπιχείρηαη Χρυσό Μάτια: ελάχιστα θερινά έχουν τις ηχητικές εγκαταστάσεις που Για να μην ξεχνάμε όμως πού βρισκόμα­ ταιριάζουν στις προδιαγραφές της ταινίας στε, θυμηθείτε ότι, συνήθως καλή ταινία σημαίνει και καλό σενάριο. Πίσω από το τελευταίο, με τη σειρά του, μπορεί να κρύβεται ένα βιβλίο (όπως το μπεστ σέλερ The Bridges of Madison Country του Ρόμπερτ Ουόλερ, στην περίπτωση της ταινίας του Κλιντ Ίστγουντ), ένα συντο­ μότατο διήγημα (όπως Η χριστουγεννιά­ τικη ιστορία του Όγκι Ρεν, γραμμένη α­ πό τον Πολ Όστερ, που γέννησε τον Κα­ πνό του Γουέιν Γουάνγκ), ή ακόμα κι ένα ποίημα (ας πούμε του Πάμπλο Νερούδα, στον αγγελικό Ταχυδρόμο). Τι άλλο; Pocahontas: Οι τεχνικά άρτιες ταινίες θέλουν και τεχνικά άρτιες αίθουσες Ένα βιβλίο μπορεί να είναι κλασικό και

S 3 A “

I II.

διάσημο (σκεφτείτε τη Λογική και Ευαι­ σθησία της Τζέιν Όστεν, που μεταμορ­ φώθηκε σε σενάριο από την Έμα Τόμπσον) ή «καταραμένο» και άσημο (όπως το Αφήνοντας το Λας Βέ­ γκας, βιβλίο-σημείωμα αυτοκτονίας του συγγραφέα Τζιμ Ο Μπράιεν). Οι περιγραφές κι οι ετικέτες μπορούν να σκεπάζουν η μια την άλλη επ’ αόριστο: δεν χρειάζεται. Κάθε βιβλίο είναι μια διαφορετική ιστορία και κά­ θε ταινία μια ξεχωριστή εμπειρία. Αναζητήστε καθεμιά από τις δυο αισθήσεις στο δικό τους χώρο - έτσι ή αλλιώς, κάθε ταινία χρειάζεται ένα σενάριο (όπως κάθε γραπτή αφήγηση μεταφέρει εικόνες στη φαντασία) για να στηριχτεί. Και πράγματι, κάποια έξοχα σενάρια (όπως του Λογική και Ευαισθησία, του Ταχυδρόμου ή του Συνήθεις Ύποπτοι) φώτισαν κι ανέδειξαν τη συνολική αξία μιας ταινίας. Υπήρξαν, τέλος, δύο μικρές εκπλήξεις - δύο άνθρωποι της ποίησης, ή μάλλον ένας άνθρωπος κι ένα φάντασμα, έκαναν την παρουσία τους μέρος της ιστορίας όπου συμμετείχαν. Πρόκειται βεβαίως για τον Φιλίπ Νουαρέ στο ρόλο του Νερούδα στον Ταχυδρόμο και για τον Τζόνι Ντεπ στο ρόλο του φαντάσματος του Γουίλιαμ Μπλέικ, στον εκκεντρι­ κό Νεκρό του Τζιμ Τζάρμους.

□

ΚΟΝΤΡΟΛ) από τον Κώοτα Πάρλα

ΚΑΙ

ΒΙΒΛΙΟ

ΤΗΛΕ-

ίΑπολογισμόςμετριότητας

ΟΡΑΣΗ Κάθε απ ο λογισ μός έ χ ε ι συνήθω ς κ αι τ ις «π αρηγοριές» το υ . Α να τρ έχ ο ν τα ς, δ ηλα δ ή, σ τα λ ο γ ή ς λ ο γ ή ς πε­ π ρ α γ μ έ ν α μ ια ς π ε ρ ιό δ ο υ , κ ά π ο ιες π α ρ ο υ σ ίε ς κ α τ α ­ φ έρνο υν, π ο λλές φ ο ρ έ ς, να ξεχ ω ρίσ ου ν από τ ο γ εν ικ ό σ ύ ν ο λ ο . Α κ ρ ιβ ώ ς α υ τ έ ς ε ίν α ι ο ι μ ικ ρ έ ς π α ρ η γ ο ρ ιέ ς μας, ο ι α π ε ιρ ο ε λ ά χ ισ τες ε κ ε ίν ε ς ελ π ίδ ες, που σ ε κ ά ­ ν ου ν να ο ν ε ιρ ε υ τε ίς κ α λ ύ τερ ες μ έ ρ ε ς γ ια τ η ν ανθρώ ­ πινη δ ημιου ρ γία . Δ ιε ρ ω τ ά τ α ι,

όμω ς,

κ α ν ε ίς

π όσες

και

π ο ιε ς

« π α ρη γορ ιές» μπ ο ρ εί ν α α ν ιχ ν ε ύ σ ει, π ροσ π αθ ώ ντας έν α ν σ ύ ν το μ ο α π ο λ ο γ ισ μ ό σ τα ό σ α έ γ ιν α ν κ α ι π ρ ο ­ βλήθηκα ν τ ο χ ειμ ώ να που π έρα σ ε σ την ε λ ληνική τ η λ ε ­ ό ρ α σ η κ α ι ε ιδ ικ ό τ ε ρ α σ τη σ χ έ σ η « β ιβ λ ίο κ α ι μ ικ ρ ή οθόνη». Α ς δ ο ύ μ ε ό μ ω ς λ ίγ ο π ιο α ν α λ υ τ ικ ά τ η λ ε ο π τ ικ ά π ε ­ π ραγμένα: Το ψ υχαγω γικό π ρ όγρ αμμα που β ασ ίσ τη κε σ ε δ είγ μ α ­ τ α τ ω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν γ ρ α μ μ ά τω ν , ε μ φ α ν ίσ τ η κ ε κ υ ρ ίω ς σ τα κ ρ α τικ ά κανά λια , καθ ώ ς και σ ε έ ν α ιδιω τικό. Θ α ευ χ ό τα ν κ ανείς η επίδοση α υ τή να γ ιν ό τα ν ε υ κ α ιρ ία να εκ φ ρ ά σ ει κ ανείς έν α ολό ψ υχο «μπράβο». Η εποχή μας όμω ς α π έχει πια πολύ από τ ό τ ε που ο ι κα λ ές π ρ οθ έ­ σε ις ακόμη και ο ι κ α λ ύ τερ ες π ρ οσ π άθ ειες α π ο τελο ύ ­ σαν α φ ο ρμή διθυράμβω ν. Σ ήμερα, δ εν σου επιτρέπ ε-

τ α ι να θ ρ ια μ β ο λ ο γ ε ίς μόνο γ ι ’ α υ τό . Χ ρ ε ιά ζο ν τα ι οπ ω σ δήπ οτε τ α καλά, απ τά α π ο τελ έ σ μ α τα γ ια ν ’ α π ο δ ο θ ε ί μία ε ύ φ η μ η μνεία...

Λυμπεράκη και Ταχτσης Α ν α μ φ ισ β ή τη τα , η α ρ τιό τε ρ η , σ υ γ κ ρ ιτικ ά , κ α λ λ ιτεχ ν ικ ή ε π ίτε υ ξη - που γ ια λ ό γ ο υ ς χ ρ ο ν ι­ κ ο ύ ς δ εν μπ ό ρ εσ ε ν α π α ρ ο υ σ ια σ θ ε ί από τ η σ τή λ η α υ τή - ή τ α ν η μ ε τα φ ο ρ ά τ ο υ μ υ θ ισ το ­ ρ ή μ α τ ο ς τ η ς Μ α ρ γ α ρ ίτ α ς Λ υ μπ ερ άκη «Τα Ψ ά θ ιν α Καπέλα», από τ ο ν Γ. Λ απ ατά. Υ π έφ ερ ε όμ ω ς κι α υ τή η π α ρ α γω γ ή από τ ις α δ υ ν α μ ίες που π ολύ σ υ χ ν ά π α ρ α τη ρ ο ύ σ ε κ α ν ε ίς σ τις τ α ιν ίε ς τω ν Ελλήνω ν κιν η μ α το γ ρ α φ ισ τώ ν τ η ς τ ε λ ε υ τ α ία ς 25 ε τία ς . Α μ ή χ α νο ς, β ρ α δ ύ σ υ ρ το ς ρ υ θ μ ό ς ό χι π ά ντο τε υ π α γ ο ρ ε υ ό μ ε ν ο ς από τ η δ ρ α μ α το υ ρ γ ικ ή μ ο ρφ ή, α δ ύ ν α μ ο ς δ ιά λ ο γ ο ς, υπ ερβο λή κα ι λά θ η σ τη σ κ η ν ο γ ρ α φ ικ ή λ ε π το μ έ ρ ε ια κ α ι αποτύπω ση. Από ε κ ε ί κα ι π έρα: Ο κ. Γ. Δ α λια νίδ η ς, τό λ μ η σ ε και... έ χ α σ ε σ τη ν α ν α μ έτρ η σ ή τ ο υ μ ε τ ο «Τ ρίτο Σ τεφ άνι» τ ο υ Κώ στα Τ α χτσ ή - γ ια ό σ ο υ ς τ ο υ λ ά χ ισ τ ο ν δ ιά β α σ α ν τ ο βιβ λίο. Α υ τ ο ί π ου δ εν γ ν ώ ρ ιζα ν τ ο κ ε ί­ μενο, π α ρ α κο λο ύ θ η σ α ν έ ν α σ ίρ ια λ , σ α ν ό λ α τ α ά λλα , μ ε γ ε ν ν α ίε ς δ ό σ ε ις π αλιο ύ ελ λ η ν ικ ο ύ κ ινη μ α το γρ ά φ ο υ κα ι μ ε μ ια Λ ή δα Π ρ ω το ψ ά λ τη, ό χ ι μόνο α ν ίκανη ν α λ ά μ ψ ε ι μ έ σ α σ τη γ ε ν ι­ κή μ ιζέρ ια , α λ λ ά κα ι χω ρ ίς ν α μ π ο ρεί (πώς ά ρ α γ ε ;) ν α α ν ε β ά σ ει κάπω ς τ ο γ ε ν ικ ό τ ε ρ ο σ ύ ­ νολο . Α ντίθ ε τα , ο Κ ώ στας Κ ο υ τσ ο μ ύ τη ς π έ τυ χ ε μ ια σπ άνια επ ίδο σ η . Έ δ ω σ ε α φ η γ η μ α τικ ή τ α υ τ ό ­ τ η τ α κ α ι μ ο ρ φ ή σ ε έ ν α α ισ θ η μ α τ ικ ό β ιβ λ ίο ή σ σ ο ν ω ν τ ό ν ω ν κ α ι σ η μ α σ ία ς , μ έ σ ω τ η ς « Π ρ όβα ς Ν υ φ ικο ύ» τ η ς κ. Ντ. Γ ια ννακο π ο ύλο υ . Η κ ιν η μ α το γ ρ α φ ικ ή ευπ ρέπ εια , όμω ς, δ εν α ν α ίρ εσ ε τ η ν α φ ό ρ η τη - ε ικ ο ν ικ ή κ α ι ο υ σ ια σ τικ ή - γ λ υ κ ε ρ ό τ η τα τ ο υ α π ο τελ έ σ μ α το ς. Από τ η ν ά λλη μ ερ ιά , ο Τ ά σ ο ς Ψ α ρ ά ς σ το ν «Π ρίγκιπ α» τ ο υ Μ. Κα σόλα , υ ιο θ έτ η σ ε έν α ν ά χ α ρ ο ν ε ­ ο ρ εα λισ μ ό , σ ε έν α βιβλίο, δ η λ α δ ή , που «φώ ναζε» ό τ ι ζη τά ε ι γ ια τ η ν τη λ ε ο π τικ ή μ ε τα φ ο ρ ά τ ο υ μ ια γ κ ρ ο τ έσ κ α κα ι ε ν τε λ ώ ς δ ια χ ρ ο ν ικ ή α φ α ίρ εσ η . Σ ε ανά λογα , άκρ ω ς παρ ω χη μένα, ν ε ο ρ εα λ ισ τικ ά , π ε ρ ιγ ρ α φ ικ ά π λ α ίσ ια κιν ή θ η κ ε κ α ι «Η ζωή κ α ι ο θ ά ν α το ς τ ο υ Κ αραβέλα», που β α σ ίσ τη κ ε σ το ομ ώ νυ μο δ ιή γ η μ α τ ο υ Κ. Θ εο τό κ η . Και π ά λ ι, ο ι α π λ ώ ς α ρ μ ό ζ ο υ σ ε ς σ τ ο υ ς ρ ό λ ο υ ς π α ρ ο υ σ ίε ς τ η ς Φ. Κ ο μ ν η ν ο ύ κ α ι τ ο υ X. Κ α λα β ρο ύ ζου δ εν σ τά θ η κ α ν ικ α ν έ ς ν α σ τη ρ ίξ ο υ ν επ α ρ κώ ς τ ο σύνο λο.

Δεκανίκια με βιβλία... Μ ερ ικά λοιπ ό ν συμ π ερ ά σ μ α τα , μ ε τά τ ις σ υ ν ο π τικ ές α υ τ έ ς υ π ομ νήσεις. Τ ο ελ λ η ν ικ ό βιβ λίο δ εν μπορεί, υπ’ α υ τ έ ς τ ις σ υ ν θ ήκ ες, ν α π α ίζει τ ο ρ ό λ ο τ ο υ σ τη ρ ίγ μ α το ς , ή τ ο υ ά λ λ ο θι, σε κ α τα σ τά σ εις δ ιο ικ η τικ ή ς κ α ι τ η λ ε ο π τικ ή ς α ν ικ α ν ό τη τα ς, κ α ι α κό μ η π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο σ ε σ υ ν θ ή­ κ ε ς α γώ να κα τά κ τη σ η ς τ ο υ κ έ ρ δ ο υ ς κ α ι μόνον. Χ ρ ε ιά ζετα ι, όπως κ αι κ ά θ ε π ν ευ μ α τικ ή πα­ ρ α κα τα θ ή κη , μιαν ε υ φ ά ν τα σ τη σ κ η ν ο θ ε τικ ή μ α τιά , τ η ν ε λ ε υ θ ε ρ ία που έ χ ε ι ο κ α λ λ ιτέχ ν η ς κι­ ν η μ α το γ ρ α φ ισ τή ς π ρ ο κειμ έν ο υ ν α μ ε τα φ ρ α σ τε ί σ ω στά σ τη ν τη λ ε ο π τικ ή γ λώ σ σ α. Χ ρ ε ιά ζετα ι α κ ό μ α τ η γ ε ν ν α ία κα ι ό χ ι τ η μίζερ η οικ ο ν ο μ ικ ή α ντιμ ετώ π ισ η κ α ι πάνω απ’ ό λ α χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι σεβασ μό. Είναι ε ξ α ιρ ε τικ ά α π ο γ ο η τευ τικ ό ν α π α ρ α κ ο λ ο υ θ ε ίς τ η ν ελ λ η ν ικ ή π ν ευ μ α τικ ή δ η μ ιο υ ρ γ ία , δ ί­ π λα σ το «κιτς» κα ι σ τη γ ε ν ικ ά εκπ εμπ όμενη - ιδ ια ίτ ε ρ α από τ α ιδ ιω τικ ά κ α ν ά λ ια - τη λ ε ο π τ ι­ κή μ ε τρ ιό τη τα . Και φ υ σ ικ ά χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι π ρ α γ μ α τικ ά σ κ έψ η κ αι π ρ ο γ ρ α μ μ α τισ μ ό γ ια ν α β ρ εθ ο ύ ν δ ιέ ξ ο δ ο ι που θ α τ ο βο ηθή σ ο υ ν να β γ ε ι από τ ο τ η λ ε ο π τικ ό π εριθ ώ ρ ιο . Ν α β γ ε ι ο ρ ισ τικά , κα ι ό χι σα ν (εφ ή μ ερ η ) μόδα...

τα Μ ιά

ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΖΕΒΕΛΑΚΗ Κε ί μ ε ν α τ ου πα ρ ε λ θ ό ν τ ο ς που ε ί τ ε δ ι α β ά σ τ η κ α ν πολύ στ ην εποχή τ ους ε ί τ ε δε ν πρ οσέ χθ η κ αν όσο τ ους άξ ι ζ ε . Η αν άγ ν ωσή τ ους σήμε ρα προσφέρ ε τ α ι γι α συ σχ ε τ ι σ μ ο ύ ς με γ ε γ ο ν ό τ α και πρόσωπα τ ης ε πι κ α ι ρ ό τ η τ α ς .

Βάσος Δασκαλάκος (1897-1944). Ελάχιστα έχουν ασχοληθεί οι ιστορικοί της λογοτεχνίας μας με αυτόν που υπήρξε από τους πιο ολιγογράφους συγγραφείς της γενιάς του '30. Μπορεί βέβαια να έχει γράψει τις λιγότερες - αλλά αξιοπρόσεκτες - σελίδες από τους συνομηλίκους του συγγραφείς, άφησε όμως πολλούς τόμους με υποδειγματικές μεταφράσεις, κυρίως των Σκανδιναβών Κνοιιτ Χαμσούν και Ίψεν, που επανεκδίδονται και δια­ βάζονται και στις μέρες μας. Από τα ολιγάριθμα μεταπολεμικά δημοσιεύματα για τη ζωή και το έργο του σημει­ ώνουμε αυτό της Έλλης Αλεξίου στο περιοδικό Λογοτεχνικά Χρονικά (1971), του Κώστα Γτεργιόπουλου στο «Χρονικό 1974» και του Κώστα Παπαγεωργίου στον τόμο της πεζογραφίας των εκδόσεων Σοκόλη. Ο Κώστας Στεργιόηουλος, με αφορμή τα 30 χρόνια από το θάνατο του Βάσου Δασκαλάκη, γράφει: «Μόνο με το μυθιστό­ ρημα του Ξεριζωμένοι (1930) και τα τέσσερα ασυγκέντρωτα σε βιβλίο διηγήματά του, ο παραμερισμένος από τον κούφιο πάταγο της γενιάς του τριάντα αυτός πεζογράφος, αξίζει να διεκδικήσει μια καλύτερη θέση στην α­ φηγηματική μας πεζογραφία». Το διήγημά του «Ογυρισμός» δημοσιεύτηκε στο καλό βραχύβιο (1928-30) λογοτεχνικό περιοδικό «Η πνοή», που διηΰθυναν ο Άγγελος Τερζάκης και ο Κώστας Δαρρίγος.

Ο ΓΥΡΙΣΜΟΣ ΔΙΗΓΗΜΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ Η ΠΝΟΗ Μηνιαία λογοτεχνική έκδοση Λογοτεχνική Διεύθυνση: Άγγελος Τερζάκης Φύλλο 14. Δεκέμβριος 1929

Εδώ, αναγνώστη, θα σου διηγηθώ τη θλιβερή ιστορία ενού πουλιού, ενού κστζάμου πελεκάνου με δυο πήχες φτερά, που έχασε μια φορά τα φτερά του και ξέπεσε στην αμμουδιά της Ντουάνας. Ποιος ξέρει τι περιστατικά της ζωής του και των ταξιδιώντου το κάμανε να παραπέση σ’ εκείνη εκείτην παραλιακή μικροπολιτείατου Μόριά, όπου μελίγον καιρό κατάντησε σαντέλειος άνθρωπος, απόχτησε λογής λογής μικροπονηριές και μπόσικα φερσίματα και μόνο πια σκοπό της ζωής του έκανε να παραμονέβη σιμά στα ψαράδικα να κλέβη καμιά μαρίδα. Πολλοί απ’ τους παλιστερους τον θυμούνται ακόμα. Του είχανε βγάλει και όνομα, Σελήμ, και άκουγε από ένα μίλι μακριά μόλις τον φώναζε κανένας. Δεν πέρασε όμως πο­ λύς καιρός και τον βαρεθήκανε πια οι ψαράδες, εξ άλλου είχε και ένα στόμα σα μεγάλη σέσουλα και με μια χαψιά τους έκλεβε ως μισή οκά μαρίδα. Λοιπόν οικονομήσανε α­

ταΠώά

πό ένα γερό καλάμι και τον κυνηγούσαν από κοντά, δεν τον άφηναν ούτε να παρουσιάζεται καθόλου. Και συχνά τον καταβρέχανε με παλιόνερα. Τότε ήτανε που ο Σελήμ πήρε την κάτου βόλτα κι άρχισε να μαθαίνη τα μπόσικα φερσίματα. Ανακάλυψε τα δυο ε­ στιατόρια της μικροπολιτείας και κάθε μεσημέρι, στην ώ­ ρα του, παρουσιαζότανε κουνιστός στην πόρτα, που πή­ γαινε από τραπέζι σε τραπέζι, και έκανε του κόσμου τις μπεχλιβανιές στους πελάτες για να του δίνουνε κανένα κομμάτι αποφάγι. Ένα σωρό μπεχλιβανιές τους έκανε· ά­ νοιγε το στόμα του διάπλατο, χτυπούσε τις μασέλες του, χορευτάκιζε, και τους άφηνε να μετρούνε τις φτερούγες

του, που δεν του χρειαζόντουσαν πια. Εκεί που τις ξετάζανε καιτις ανασήκωναν για να ιδούνε καλά καλάτα στρωτά άσπρα πούπουλα, γύριζε κι αυτός πλάι το μάπ του και κοί­ ταζε κι αυτός καλά καλά, με προσοχή και με περιέργεια. Κι έπειτα ανασήκωνε το άλλο μάτι του και τους κοίταζε αν ή­ ταν ευχαριστημένοι. Τώρα, ένα τέτοιο κατάντημα είναι ολότελα συνηθισμένο στον κόσμο των ανθρώπων της πολιτείας που βγάνει σω­ ρό μπεχλιβάνηδες, κι άλλους - παλιάτσους στα τσίρκα που αγωνίζονται να μασκαρεύουν τα μούτρα τους και να ξεφωνίζουν σα θαλασσοπούλια και να κάνουν τούμπες, θεατρίνους στα βαριετέ που και πικραμένοι και πεινασμένοι γελούνε, πηδούνε, καιγδύνουνται πενήντα γελέκα από πάνου τους για να τους δοθή το κομμάτι το αποφάγι. Ένα τέτοιο κατάντημα είναι εντελώς συνηθισμένο στον κόσμο των ανθρώπωντης πολιτείας. Αλλάγια ένα πουλί, για έναν πελεκάνο μάλιστα με δυο πήχες φτερά, ήτανε πολύ παρά­ ξενο. Αφού και τα παιδάκια ακόμα της παραλίας που ήτα­ νε πιο μακριά του στο μπόι, τα άφηνε να τον κάνουν ό,τι θέλανε, άλογο, καρότσα, να του τραβολογούνε τις φτερούγες του, - φτάνει να του δείχνανε καμιά μαρίδα, ή και κανένα κομμάτι ψωμί ολότελα άμα πεινούσε πολύ. Ψόφησε έπειτα από δυο χρόνια· τον τσαλαπατήσανε ά­ σκημα σε μιαν αναμπαμπούλα στις εκλογές, που βρέθη ανακαταμένος κι αυτός με κάποια διαδήλωση. Και με λίγες μέρες ψόφησε. Ποιος ξέρει όμως- - να το ’χε τάχατε σκο­ πό να γυρίσει κάποτε κι αυτός στον τόπο του και σπς λί­ μνες του; Q! ναι, δε μπορεί, χωρίς άλλο θα το 'χε. Μόνο πως καιρορίχνει λιγάκι κανένας την ημέρατης απόφασης, δίνει λιγάκι τράτο κάθε σκληρή φορά, - ο Σελήμ ίσως να ’θελε να παχύνει πρώτα λιγάκι, για να μη τον κοροϊδεύ­ ουνε εκεί στις λίμνες οι άλλοι πελεκάνοι πως δεν είχε προσκάμη τίποτα με το μισεμό του στα ξένα. Όμως θα γύριζε βέβαια, θα γύριζε το δίχως άλλο. Τουλάχιστο για ένα χωριατόπουλό, που κι αυτό είχε τα νε­ ρά του μια φορά κι είχε ξεπέση στη μεγάλη πολιτεία της Αθήνας, ξέρω καλάπως δεν ήτανε μέρα, που να μη συλλο­ γιότανε το γυρισμό του. Και τα βροχερά βράδια του χει­ μώναπου πηγαινορχότανε με δανεικά βιβλία στις νυχτερι­ νές σκολές, όλες τις άλλες βαριές ώρες που περίμενε α­ πόξω από γραφεία και βιαζότανε να χαμογελάει μπροστά σε δυνατούς για να του δώσουν δουλειά, μόνο το γυρισμό του είχε στο νου του. ΓΤαυτόν τα υπόμενε όλα. Αλλά πιο ακατάφερτο πράμα δε γίνεται στον κόσμο από το γυρι­ σμό. Είχε μπορέσει να κάμη ένα μεγάλο σάλτο πριν, είχε πετύχει να γλιτώση από μιαπολπεία μεταλλείων κι έτρεξε αμέσως να γυρίση στη μάνατου και στο πατρογονικότου, μα δεν έφερνε ούτε ένα καν στραφτερό ανπκρόνο στα χέ­ ριατου, καιτο χωριό είχε σηκωθείτότε καιτο ’χε διώξειτα μπρος πίσω καταποδιού. Μ’ένα μπογαλάκιπούχε στη μα­ σκάλητου και μ’ένα απολυτήριοτου σκολαρχείου. Το είχε διώξει στην πολπεία την μεγάλης ζωής. Ναι. Γιατί το χωριό είναι χωριό. Είναι σαν το μωρό παιδί. Καματέβει τα χωραφάκια του, σκάβει τ’ αμπελάκιατου, έ­ χει μια μετρημένη Ζωή και θα μπορούσε να περνάη ευλο­ γημένα με δαύτη. Όμως, από καιρό σε καιρό, του ’ρχεται

και διαλέγει τα πιο καλά παληκάριατου, τους δίνει κανένα χρωστημέικο κατοστάρικο και την ευκή της καρδιάς του, και τα στέλνει να παλέψουν και να τρανέψουν όξω στ’αλώ­ νια της μεγάλης Ζωής. Τα προβοδίζει ως πέρα πέρα στο ξάγναντο καιτα στέλνει. Ναι. Όμως, για να δεχτή πίσω, για να βγή όξω εκεί στο ξάγναντνο και ναν τα καλοδεχτή πάλι, πρέπει να σέρνουν πίσω στα δάχτυλά τους τούφες μαλλιά ξεριζωμένα απ’ το κεφάλι της μεγάλης Ζωής. Ειδεμή τα πατάει στο λαιμό καλύτερα. Γιατίτο χωριό είναι και σαν το μητρυιό γονή. Ναι. Σάμαπ δεν πάτησε έτσι το Μιχαλάκη λόγου χάρη, το συγγενή μου που τρελάθηκε; Κάπου εκεί στις μακρινές πολπείες της Αμερικής τον είχανε κι αυτόν στελμένο να παλέψει με το μουγγό θεριό, μια στιγμή τα παράτησε σύ­ ξυλα και πετάχτη όξω απ’τ’ αλώνι, δεν ήθελε να παλεύη πια, τον βάλανε στο παπόρι και το γύρισαν, - και στη στιγ­ μή σηκώθη και πάτησε απάνου του όλος ο κόσμοςτου χω­ ριού μας. Όσο πιο δικοίτόσο βαρύτερα. Μα τούτη είναι μια δεύτερη ιστορία, που δεν έχει δωχάμου τον τόπο της. Τη θυμήθηκα κιεγώ πολύ κείνοντον και­ ρό, που μας φέρνανε το Μιχαλάκη απότηνΑμερική, κιαπό Μιχαλάκης είχε γίνει Μάκελ, κι από ένας χαρούμενος παίδος του χωριού μας που ήτανε είχε γίνει βουβός και λω­ λός, και πατούσε τώρα απάνου του όλος ο κόσμος. Πεθύ­ μησα, αδέρφια, τα χώματά μας τους έλεγε, τίποτα δε μυρίζει στον κόσμο σαν τα χώματά μας, η καρδιά μου είχε καή για μιαπηρουνιά χόρτα ανάλαδα, που να τα ’χω μαζέψη στο διάσελο, μοναχός μου. Σηκώνανε τις φτέρνες και τον πατούσαν. Ξένοι και δικοί. Κιο Μιχαλάκης απόμεινε ο λωλός του χωριού, που ανηφορίζει στο διάσελο απ’αχάραγα και μαζέβει χόρτα και σαλιγκάρους. Μα είναι, αλήθί αλήθια να του σταματάη κανενός ο νους να βλέπει πως, - σαν δρασκελίσεις μιατο ανοι­ χτό ξάγναντο του χωριού -, πως όσο να θελήσης δε μπόρείς πια να γυρίσης σαν και πρώτα πίσω. Εξόν αν έχης τη δύναμη του Μιχαλάκη, εξόν αν το πάρης απόφαση να γίνης το μικρό αδέρφι του Μιχαλάκη. Μια και δρασκελίσεις το ξάγναντο του χωριού και σε τραβήξει απάνω του το α­ χόρταγο φανταχτερό θεριό που σου είπανε για μεγάλη Ζωή, θα σε αντέση με το νύχι του και τότε πια, όσο να παλέβης, θα σου μέλλεται να παλέβης αδιάκοπα. Λυγισμένα τα γόνατα και κομμένοι οι αρμοί, σφιγμένα δόντια και κα­ ταπιασμένα δάκρια, είκοσι χρόνια, τριάντα, όλη τη ζωή, αγώνα στα χέρια με τη Ζωή. Δε γίνεται πια να ξεφύγεις. Στην αρχή θα δώσεις το δάχτυλο, θα δώσεις ολόκληρο το χέρι, μα εκείνο θα σε θέλη ολάκερο. Θέλει την ψυχή. Εκεί­ νο θέλει να σε ιδή στα πόδια του την ώρα που θα ξεψυχάης. Ο ήλιος θα βαράη ειρηνικά κάθε αυγή πέρα στο Τρικεφάλι, τα άγρια χόρτα θα βλασταρίζουν μονάχα τους στην ολοπράσινη καταραχιάτου βουνού για να πηδάη απ’ τη χαρά του ο Μάκελ καθώς θενά τ’ανακαλύφτη, μα για σένα όλα τούτα θα 'χουν περάσει αγύριστα. Έτσι, που γίνηκεμετοΣελήμ.

□

| Στο επόμενο τεύχος διηγημα της ΓαΑ. Καζαντζάκη |

m Παλιά

το t f w

M

lio επιμέλεια: Ηλίας Μαγκλίνης

ΒΙΒΛΙΑ ΑΠΟΤΗ Μ. ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΗΠΑ ΤΡΙΑ ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ: ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΜΑΪΚ ΛΙ ΠΟΥ ΣΑΡΩΣΕ ΤΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΣΤΟ ΦΕΤΙΝΟ 49ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΩΝ ΚΑΝΝΩΝ. Ο ΣΙΝΤΝΕΫ ΛΙΟΥΜΕΤ ΣΤΟ «ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΤΑΙΝΙΕΣ» ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΙ ΤΙΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ, ΤΟ ΥΦΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΟΥ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΤΑΙΝΙΕΣ, Ο ΤΖΟΝ ΜΠΕΛΤΟΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙ ΝΑ ΕΡΕΥΝΗΣΕΙ ΤΗ ΣΧΕΣΗ ΚΙΝΗΜΑΤΟ­ ΓΡΑΦΟΥ ΚΑΙ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ,

Ο Μάικ Λι θεωρείται σή­ μερα στη Μεγάλη Βρε­ τανία ως μια από τις πλέ­ ον σημαντικές φυ­ σιογνωμίες του θεά­ τρου, αλλά κυρίως του κινηματογράφου. Ας ση­ μειωθεί ότι ο Μάικ Λι σά­ ρωσε τα βραβεία στο The World φετινό 49ο Φεστιβάλ According to των Καννών. Για την ται­ Mike Leigh, νία του «Μυστικά και ψέ­ (Μάικλ Κόβενεϊ: ματα» απέσπασε Ο κόσμος σύμφωνα Χρυσό Φοίνικα, βραβείο με τον Μάικ Λι) γυναικείας ερμηνείας εκδ. Harper (Μπρέντα Μπλέθιν), Collins βραβείο καλύτερης ται­ Σελ.245 νίας της Διεθνούς Ομο­ σπονδίας Κριτικών Κινη­ ματογράφου και το Οικουμενικό βραβείο καλύτε­ ρης ταινίας. Στην Ελλάδα έγινε ευρύτερα γνωστός με την ταινία Γυμνός (Naked, 1993), ένα φιλμ όπου σκιαγραφείται με πολύ ζωντανά χρώματα και συγκλονιστικές ερμηνείες η «πτώση στην κόλαση» του Τζόνυ (David Thewlis), κεντρικού χαρακτήρα της ταινίας, που, ως ντοστογιεφσκικός «απόβλη-

Michael

τος», περιφέρεται άσκοπα στο απρόσωπο και πα­ γωμένο Λονδίνο της μετα-θατσερικής εποχής βιώνοντας καταστάσεις ακραίας αποξένωσης, βίας, τόσο σωματικής (ιδιαίτερα σεξουαλικής) όσο και ψυχικής, και παρακμής, αραδιάζοντας εδάφια από την Αποκάλυψη του Ιωάννη, αποσπάσματα από τις προφητείες του Νοστράδαμού, απόψεις βασισμέ­

νες πάνω στην περιβόητη θεωρία του Χάους και άλλα πολλά. Ο Τζόνυ υπήρξε για τους Βρετανούς ένας σύγχρονος «Τζίμυ Πόρτερ», ένας ακόμη «ορ­ γισμένος νέος» με έντονα μηδενιστικές, σαδιστικές αλλά και αυτοκαταστροφικές τάσεις, ενώ ο Μάικ Λι κάτι ανάμεσα σε Τζον Όσμπορν και Κόλιν Γουίλσον. Όσο για τους άλλους χαρακτήρες της ταινίας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι σαν δορυφόροι που περιφέρονται σχεδόν παθητικά γύρω από ένα άστρο ετοιμοθάνατο (τον Τζόνυ), το οποίο αρνείται βέβαια και να αφεθεί στην καταστροφή του, αλ­ λά, την ίδια στιγμή, δεν κάνει τίποτα περισσότερο από το να αναζητάει απελπισμένα τον οίκτο και τη λύπηση σκορπώντας γύρω του πόνο. Η ταινία Γυμνός προκάλεσε αντιδράσεις όταν πρωτοπροβλήθηκε στη Βρετανία: τόσο οι κριτικοί όσο και το κοινό διχάστηκαν. Κάποιοι βρήκαν την ταινία προ­ σβλητική για τον μισανθρωπισμό και τον μισογυνισμό που εξέφρασε, ενώ άλλοι τη θεώρησαν ταινίαορόσημο τόσο για τον ίδιο τον σκηνοθέτη (που του αρέσει να αυτοσχεδιάζει με τους ηθοποιούς του) όσο και για τον βρετανικό κινηματογράφο. Υπήρ­ ξαν κι εκείνοι που ενοχλήθηκαν από τη ζοφερή ει­ κόνα της σύγχρονης Βρετανίαςτην οποία εκφράζει οΛι. Ο συγγραφέας του βιβλίου Ο κόσμος Σύμφωνα με τον Μάικ Λι, βέβαια, κατατάσσεται στη δεύτερη κα­ τηγορία και ίσως γι’αυτό το λόγο να αφιερώνει ένα υπερβολικά μεγάλο μέρος του βιβλίου στην υπερά­ σπιση της θέσης υπέρ του Μάικ Λι. Από κει και πέ­ ρα, το βιβλίο αυτό αποτελεί την πρώτη «επίσημη» μελέτη του έργου του Λι στην οποία ο συγγραφέ­ ας, Μάικλ Κόβενεϊ, ουσιαστικά αντιμετωπίζει τον Λι όχι απλά ως έναν ακόμη σημαντικό κινηματογραφι­ στή αλλά ως υπαρξιστή φιλόσοφο. Ο Κόβενεϊ φαί­ νεται να ισχυρίζεται ότι αν ο Σαρτρ έκανε κινηματο­ γράφο, τέτοιες θα ήταν οιταινίεςτου. Αν και επικεντρώνεται πάνω στο Γυμνός, ο Κόβενεϊ προσεγγίζει το έργο του Λι γενικότερα, στα προη­ γούμενα φιλμ του (τα οποία ήταν στην πλειονότητά τους τηλεταινίες) αλλά και τα θεατρικά του έργα. Όπως και στο Γυμνός και τα άλλα του έργα χαρα­ κτηρίζονται από την ίδια απαισιόδοξη και «μαύρη» θεώρηση της σύγχρονης ζωής. Το στοιχείο εκείνο που πρέπει όμως να συγκροτήσουμε είναι ότι η α­ πεικόνιση και κριτική της ζωής και του κόσμου εκ μέρους του Μάικ Λι στην ταινία Γυμνός, έχει σχεδόν αποκλειστικά να κάνει με καταστάσεις και δεδομέ­ να που αφορούν τη Γηραιό Αλβιόνα. Για την ακρί­ βεια, τα κάτι παραπάνω από εύστοχα κοινωνικά

σχόλια του σκηνοθέτη ξεπερνούν σε δύναμη, αυθεντικότητα και ένταση τα αντίστοιχα υπαρξιακά που συναντούμε στη συγκεκριμένη ταινία, και τα ο­ ποία, συχνά πυκνά, έχουν χαρακτήρα συμβατικό, αν όχι παρωχημένο. Ο Κόβενεϊ βέβαια, έχει διαφο­ ρετική άποψη, διότι εκεί είναι όπου επικεντρώνει την προσοχή του: στον υπαρξισμό του Λι. Δυστυχώς για κείνον, αλλά μάλλον και για τον ίδιο τον Λι, ο κινηματογράφος μας έχει δώσει σαφώς πιο ενδιαφέροντα και προχωρημένα δείγματα υπαρξιακής γραφής και προβληματισμού. Όπως και να έχει το πράγμα, όσο κι αν προσπαθεί ο Κόβενεϊ, ο οποίος γράφει κριτική θεάτρου στην Observer, να συγκρίνει τον Λι με τον Γιαπωνέζο Όζου ή τον Ρενουάρ, η προσπάθειά του αυτή πέ­ φτει μάλλον στο κενό. Ηευαίσθητη όμως κοινωνική ματιά του Λι σπρώχνει το «μαχαίρι στο κόκαλο» και εκφράζει ανάγλυφα την εικόνα μιας χώρας όπου ενώ το κράτος της μοιάζει να ευημερεί, βάσει της αγγλοσαξονικής παράδοσης στην οργάνωση και την ακρίβεια, αλλά και την ακραία συντηρητική πολιτική της «φιλελεύ­ θερης οικονομίας» που χάραξε η «Σιδηρά Κυρία», και που ακολουθούν σχεδόν πιστά οι αντικαταστά­ τες της, η ίδια η κοινωνία της στην κυριολεξία «φυτοζωεί»: δεν είναι τυχαίο που σχεδόν σε όλες τις σκηνές του Γυμνός, οι ήρωες της ταινίας δεν συζητούν, δεν κουβεντιάζουν, μοιάζουν ανίκανοι να κάνουν διάλογο· αντίθετα, προσπαθούν να επι­ κοινωνήσουν μέσα από μια ατέλειωτη σειρά μονο­ λόγων (ειδικά ο Τζόνυ) που επιβεβαιώνουν την α­ κραίας μορφής απομόνωση στην οποία έχουν περιέλθει. Πέρα από τις όποιες απόπειρες κριτικής ανά­ λυσης, το βιβλίο του Κόβενεϊ περιέχει επίσης κεφά­ λαια καθαρού βιογραφικού χαρακτήρα, όπως οι σελίδες όπου αναφέρεται στην εβραϊκή καταγωγή του σκηνοθέτη και στο ποσοστό που αυτή τον έχει επηρεάσει στο έργο και τη ζωή του. Ο Κόσμος Σύμφωνα μ ε τον Μάικ Λι αποτελεί μια εν­ διαφέρουσα απόπειρα κριτικής προσέγγισης του έργου του Μάικ Λι, ο οποίος, έτσι κι αλλιώς, είναι έ­ να σημαντικό κεφάλαιο στα κινηματογραφικά πράγματα της Βρετανίας. Αν το βιβλίο χωλαίνει, αυτό οφείλεται κυρίως στην τάση του συγγραφέα να εξιδανικεύει τον Λι και να τον μεταθέτει σε επίπε­ δα που μάλλον δεν του ταιριάζουν, μια τάση που, τελικά, αγνοεί προσεγγίσεις και «οπτικές γωνίες» οι οποίες, ενδεχομένως, να είναι περισσότερο θεμε­ λιωμένες.

Στη συλλογή δοκιμίων για τον κινηματογράφο Ταινίες

και

Μαζική

Κουλτούρα, μια έκδοση την επιμέλεια της οποί­ ας έχει ο γνωστός θεω­ ρητικός κινηματογρά­ φου John Belton, επιτελείται μια προσπάθεια να ερευνηθεί η άμεση Movies and Mass σχέση που έχει ο κινη­ Culture ματογράφος με το φαι­ (Τζον Μπέλτον νόμενο της μαζικής [επιμέλεια]: κουλτούρας· για την α­ Ταινίες και μαζι­ κρίβεια, το συγκεκριμέ­ κή κουλτούρα) εκδ-ΑΛΙοπε νο θέμα δεν είναι το μο­ Σελ.330 ναδικό που τίθεται από τους συγγραφείς των άρθρων του εν λόγω βιβλίου, αλλά αποτελεί τον κεντρικό άξονά του και, σίγουρα, η επιλογή των κειμένων έγινε από τον Belton με γνώμονα το δε­ δομένο αυτό. Η αλήθεια βέβαια είναι ότι η προσπάθεια αυτή δεν αποτελεί και καμιά πρωτοτυπία. Μάλιστα, με­ ρικά από τα άρθρα που περιλαμβάνει το βιβλίο έ­ χουν δημοσιευθεί στη δεκαετία του 70. Η εργα­ σία του Charles Eckert, όπου γίνεται μια διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στο Χόλιγουντ και τις διαφημιστικές εταιρίες της Madison Avenue όταν αυτές ξεκίνησαν να «πωλούν» το αμερικανικό ό­ νειρο του καταναλωτισμού, κατά τη διάρκεια του New Deal και της προεδρίας του Ρούσβελτ, είχε πρωτοδημοσιευθείτο 1978. Το μεγάλο προσόν του βιβλίου αυτού έγκειται στο ότι συγκεντρώνει μερικά από τα πιο ενδιαφέ­ ροντα δείγματα γραφής πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα: όπως και η μελέτη του Eckert, έτσι κι αυτή του Paul Schrader, του γνωστού σεναριο­ γράφου (Ο Ταξιτζής, Οργισμένο Είδωλο-και οι δύο ταινίες σκηνοθέτημένες από τον Σκορσέζε) αλλά και σκηνοθέτη (Μίσιμα και Ζιγκολό), πάνω στο φιλμ νουάρ, παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέ­ ρον. Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε ότι στο βιβλίο αυτό περιλαμβάνεται και μια εξίσου ενδιαφέρουσα ερ­

John

Mon(ed)

ξένοβιβλίο

γασία από τον επίσης γνωστό Αμερικανό κριτικό Robin Wood (ο οποίος, μαζί με τον Jean Douchet, ήταν από τους πρώτους που διερεύνησε σε βά­ θος το Ψυχώ του Χίτσκοκ το 1965) πάνω στο Blade Runner του Scott και η οποία προκάλεσε α­ ντιδράσεις την εποχή που πρωτοκυκλοφόρησε, στη δεκαετία του '80, όταν η επιτροπή του Ρήγκαν πάνω στην αμερικανική κοινωνία βρισκόταν στο απόγειό της. Κατά τον Wood, που τόσο πε­ τυχημένα έχει καταδικάσει το σχεδόν πουριτανικού ύφους και ήθους μίσος που εκφράζει για το ανθρώπινο σώμα, μέσα από τις εντυπωσιακές κα­ τά τα άλλα τάινίες του, ο Καναδός Κρόνεμπεργκ, ο μύθος της «ευτυχισμένης οικογενειακής κατοι­ κίας» είναι καιρός να ξεχαστεί γιατί δεν είναι τίπο­ τα περισσότερο από έναν χοντροκομμένο μύθο, ο οποίος προετοίμασε τον κόσμο για το νεοσυντηρητικό ρεύμα της «Νέας Τάξης Πραγμά­ των», που εξέφρασε η προεδρία Μπους και σήμε­ ρα αυτή του Κλίντον, και καταλήγει στο συμπέρα­ σμα ότι ταινίες όπως το Blade Runner, εκφράζουν ακριβώς αυτή την αμφισβήτηση και απόρριψη τέ­ τοιων επικίνδυνων ιδεολογιών.

Ο Σίντνεϋ Λιούμετ είναι ένας σημαντικός Αμερι­ κανός κινηματογραφι­ στής, η καριέρα του ο­ ποίου ξεκίνησε το 1957 με το σκηνοθετικό του ντεμπούτο στην ταινία Twelve Angry Men· ένα δυνατό δράμα με ψυχολογικές προεκτά­ σεις όπου ο Henry Making Movies Fonda προσπαθεί απε­ (Σίντνεϊ Λιούμετ: γνωσμένα να πείσει τα Κάνοντας υπόλοιπα μέλη μιας ο­ ταινίες) μάδας ενόρκων ότι ο εκδ. Bloomsbury άνθρωπος που είναι α­ Σελ.218 ποφασισμένοι να κατα­ δικάσουν είναι αθώος. Από τότε, ο Λιούμετ έκανε πολλές και ενδιαφέ-

Sidney linnet

ρουσες ταινίες: από το Serpico και το Dog Day Afternoon, και τα δυο με πρωταγωνιστή τον Αλ

Πατσίνο, μέχρι το Daniel, ένα δυνατό έργο που αναφέρεται στην περίπτωση του ζεύγους Ρόζενμπεργκ που εκτελέστηκαν το 1953 ως κατάσκο­ ποι, και το Verdict, με τον Πολ Νιούμαν. Σε καθένα από τα δεκατρία κεφάλαια του βιβλίου αυτού ο Λιούμετ ασχολείται εκτεταμένα με κά­ ποιο συγκεκριμένο στάδιο στην πορεία δημι­ ουργίας μιας ταινίας, από την αρχική ιδέα μέχρι το τελικό μοντάζ. Αυτή είναι και η ευχάριστη έκ­ πληξη του Κάνοντας Ταινίες: δεν πρόκειται για μια αυτοβιογραφία (αφιερώνει ελάχιστο χώρο σε σχόλια τέτοιου είδους), αλλά για μια προσωπική καταγραφή απόψεων πάνω στον τρόπο, στην τε­ χνική, το ύφος και το νόημα του να κάνει κανείς κινηματογράφο. Εννοείται, βέβαια, πως ο Λιού­ μετ δεν κάνει βιβλίο παρά σχεδόν αποκλειστικά και μόνο στη δική του περίπτωση. Το βιβλίο του δεν είναι μια κριτική μελέτη ή θεώρηση της τέ­ χνης του κινηματογράφου, αλλά τα «πρακτικά» ε­ νός δημιουργού εν δράσει. Επίσης, δεν δείχνει να τον αφορά διόλου το γεγο­ νός ότι έχει προταθεί για βραβείο Όσκαρ πάνω α­ πό πενήντα φορές και απορρίπτει τον όρο «auteur»: θεωρεί τον εαυτό του περισσότερο στυλίστα και όχι δημιουργό στου οποίου το όνο­ μα πρέπει να χρεώνεται ολόκληρη η ταινία, έτσι όπως γίνεται με ένα βιβλίο και τον συγγραφέα του. Ο Λιούμετ γράφει πως η επιτυχία του οφείλε­ ται στην τύχη, αλλά και στον σωστό προγραμμα­ τισμό του χρόνου εργασίας. Πιστεύει ότι το επάγ­ γελμά του είναι το καλύτερο στον κόσμο, αλλά προτιμά να είναι ταπεινός και αθόρυβος. Πέρα από το ενδιαφέρον που παρουσιάζει το βι­ βλίο από μόνο του, όπως και οι ταινίες που έκανε ο Λιούμετ, είναι άνισο και τούτο μάλλον οφείλεται στην καθαρά αμερικανικής προελεύσεως «πραγ­ ματιστική» τοποθέτηση του συγγραφέα/σκηνοθέτη. Αν η επίθεσή του στη θεωρία «auteur» δημι­ ουργεί εύλογα ερωτήματα, η γενικότερη στάση του, η οποία στην ουσία «αφαιρεί» τα ποιητικά στοιχεία που διαθέτει ως τέχνη ο κινηματογρά­ φος, προκαλεί ακόμα περισσότερα.

□

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Σειρά: Αρχαιολογία A .D . TRENDALL Καθηγητής Αρχαιολογίας

Ερυθρομορφα Αγγεία ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΙΤΑΛΙΑΣ και Σικελίας ΕΡΥΘΡΟΜΟΡΦΑ ΑΓΓΕΙΑ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΙΤΑΛΙΑΣ κλι ΣΙΚΕΛΙΑΣ

Μ ετά φ ρα ση :

Βικχ. Σαμπετάι

Α ρχα ιο λό γο ς Θ εώ ρηση:

Μ ιχ. Τιβέριος

Καθ. Α ρ χ α ιο λο γία ς Α.Π.Θ. Με 323 σελίδες και 596 εικόνες

Ε κ δ ό σ ε ι ς

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Π ολιτισμό Ιπ π ο κ ρ ά το υ ς 8 Α θ ή ν α Τ η λ .: 3 6 .2 7 .3 1 8

ΣταΛιΑιπούτεια άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης απαντούν εν συντομία σε καίρια ερωτήματα με αφορμή την έκδοση ενός βιβλίου ή κάποιο επίκαιρο γεγονός

Οι αχινοί. Αθήνα, Καστανιώτης 1996. Σελ. 264.

ΝΙΚΟΣ 0ΕΟΤΟΚΑΙ-ΚΩΣΤΑΣ ΣΩΤΗΡΙΟΥ Δύο νέοι συγγραφείς καταθέτουν ένα ιδιότυπο μυθιστόρημα. Οι «αχινοί», γραμμένοι μ’ ενθουσια­ σμό και μεράκι, δείχνουν ανάγλυφα πού κατέληξε η γενιά του Πολυτεχνείου και πού έχει οδηγηθεί η Αριστερά. Επίσης, αποτυπώνουν με ξεχωριστή ζω­ ντάνια πλευρές της σύγχρονης ελληνικής κοινω­ νίας και όψεις του μοντέρνου τρόπου ζωής. Δεσπόζουν οι εναργείς διάλογοι και οι πρωτοπρόσωπες σπαρταριστές αφηγήσεις που καθηλώνουν. Επικρατεί ένας συγκροτημένος κυνισμός που έχει, ωστόσο, ρεαλιστική βάση. Αναπάντεχη περίπτωση λογοτεχνήματος που, μάλλον, ξαφνιάζει. ΕΡ.: Δυο πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς γρά­ ψατε από κοινού ένα βιβλίο. Ποιες διαδικασίες α­ κολουθήσατε στη σύνθεση αυτού του ιδιότυπου μυθιστορήματος; ΑΠ.: Οι αχινοί είναι το πρώτο μυθιστόρημα που τε­ λειώσαμε. Γράφτηκαν με τον κοινότοπο τρόπο

που δυο ιστορικοί στήνουν από κοινού μια υπόθε­ ση εργασίας και μια πραγματεία, που δυο μηχανι­ κοί σχεδιάζουν και μελετούν ένα κτίριο, δυο μάγει­ ροι φτιάχνουν μαζί ένα φαγητό. Όπως καταλαβαί­ νετε, η έρωτησή σας μπορεί να καταλήγει σε απα­ ντήσεις απλές, μα και σε απαντήσεις τόσο σύνθε­ τες και περίπλοκες, που γίνονται αδύνατες. Ηγραφή αυτού του βιβλίου, τουλάχιστον στην αρ­ χή, ξεκίνησε χωρίς τις ιδιαίτερες εκείνες παραδο­ χές που απαιτεί η παραγωγή ενός μυθιστορήμα­ τος· συναντήθηκε όμως με κάποια δεδομένα, τα διαβάσματά μας, που, αυτά, υπαγόρευσαν πει­ θαρχίες ανεξάρτητες από τις αρχικές μας προθέ­ σεις. Κάποια στιγμή δηλαδή συνειδητοποιήσαμε πως έχουμε να κάνουμε με κείμενο, το οποίο μιλάει μονάχο του ξεφεύγοντας απ’ το παιχνίδι που δυο παλιοί φίλοι στήνουν στο χαρτί· σαν τη «ναυμαχία» που έπαιζαν στο σχολείο μέχρι να έρθει το διάλειμ­ μα. Οι διαδικασίες τώρα. Γράφουμε από κοινού ή κα­ τά μόνας. Ποιος γράφει τι, χάνεται. Εκ των υστέ­ ρων, άλλωστε, δεν έχει καμιά σημασία. Το τελικό κείμενο προκύπτει από άναρχες κουβέντες και επί­ πονες επεξεργασίες, όπου δεσπόζουν δύο μέρι­ μνες: η σχολαστική εμμονή στους τυπικούς όρους της επικοινωνίας και η αποδοχή των όρων μιας φι­ λίας, ενός πολέμου, που καταλαγιάζει το αίσθημα του ανταγωνισμού και της απειλής.

Μονσινιόρ. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 40.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΚΟΥΛΙΔΗΣ Ο Μονσινιόρ περιηγείται τη χώρα των παθών. Πο­ ρεύεται μέσα στον πόνο και τη δοκιμασία χωρίς, ωστόσο, να διαμαρτύρεται. Η δυστυχία χάνει έτσι το νόημά της, αλλά και η ευτυχία μοιάζει γράμμα κενό. Ο ποιητής αξιοποιεί σύμβολα θρησκευτικά, ηχεί με τρόπο περίπου ευαγγελικό και ανυψώνει το αν­ θρώπινο στη σφαίρα του θεϊκού (και αντιστρόφως). Στις προσευχές-ποιήματα του Γιώργου Κακουλίδη ανιχνεύει κανείς μονοπάτια που οδηγούν σε μια παράξενη θέωση. Τα πρόσωπα αναζητούν τον εαυτό τους και συγχρόνως ανακαλύπτουν τις κρυφές διαστάσεις της ύπαρξης και του κόσμου. ΕΡ.: Η θρησκευτικότητα που υπάρχει διάχυτη στα ποιήματά σας είν’ ένας τρόπος λύτρωσης; ΑΠ.: Ο Μονσινιόρ, αφού ακολούθησε για πολλά χρόνια το τυπικό της Αγίας Έδρας και προσπάθη­ σε να εξηγήσει τα σημάδια του Παιδιού της Βασι­ λείας, έμαθε την τέχνη της παραίτησης μέσα από ποιήματα-προσευχές μέχρι που ξύπνησε μέσα του το αλάθητο της πραγματικότητας και μαζί οι δρό­ μοι που άκουγε κάποτε από καθέδρας: οδός Αθηνάς, πλατεία Βάθης, Ομόνοια. Η συλλογή αρχίζει μ’ ένα ποίημα-εξομολόγηση του Μονσινιόρ στον καινούριο του εαυτό. Είναι η στιγμή που κάνει την εμφάνισή της η πείνα και η δί­ ψα για παραίτηση. Η σειρά των ποιημάτων, όπως ακολουθούν, έχει σχέση με την εξέλιξη της λει­ τουργίας του άρθρου: όλα αρχίζουν στο σκοτάδι, σκεπασμένα είναι τα κεφάλια των μοναχών, αλλά όσο προχωρεί η λειτουργία, σιγά σιγά μπαίνει το φως και μέσα από τη διαδικασία της μεταμόρφω­ σης αποκαλύπτονται καινούρια τα πρόσωπα. Με τη μεταμόρφωση αυτή, ο Μονσινιόρ χάνει το κοι­ νωνικό του πρόσωπο και μπορεί έτσι να βοηθήσει όσους δεν έχουν βρει ακόμα το σχήμα τους. Από τα ποιήματα-προσευχές, που λειτουργούν σαν προωθητική δύναμη για να απογειωθεί, έρχεται και η λύτρωση. Έτσι ανάμεσα στις ιστορίες ο Μον-

σινιόρ λαλεί και τραγούδια. Όπως ο Λάζαρος λοι­ πόν, που δεν θέλει να αναστηθεί κάπου αλλού, ο Μονσινιόρ μένει κι αυτός «εδώ», γυρνάει τη ρόδα του τρελού και άλλοτε από τα βάθη αχνιστών σφα­ γείων ακούει το δίσκο των αγίων.

Τουρίστες, ταξίδια, τόποι: Κοι­ νωνιολογικές προσεγγίσεις στον τουρισμό. Αθήνα, Εξάντας, 1996.

ΠΑΡΙΣ ΤΣΑΡΤΑΣ Ο Πάρις Τσάρτας, ερευνητής στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, προσεγγίζει το θέμα «Τουρι­ σμός» από την κοινωνιολογική του πλευρά. Πρό­ κειται για ένα σημαντικό κλάδο των Κοινωνικών Επιστημών, με ισχνή ωστόσο παρουσία στην πα­ τρίδα μας, μολονότι είμαστε κατεξοχήν τουριστική χώρα. Πολλά από τα ζητήματα που πραγματεύεται ο συγγραφέας συνδέονται άμεσα με τα χαρακτη­ ριστικά της μεταπολεμικής ανάπτυξης στην Ελλά­ δα και, ιδιαίτερα, με τις ποικίλες κοινωνικές αλλα­ γές που οφείλονται κατά κύριο λόγο στον τουρι­ σμό. Η διεπιστημονική προσέγγιση που επιχειρείται σε συνδυασμό με την εκτεταμένη βιβλιογραφία κά­ νουν την εργασία αυτή ένα πολύ χρήσιμο εγχειρί­ διο για τους ασχολούμενους με τον τομέα των Ανθρωπιστικών Σπουδών αλλά και για τους εργα­ ζόμενους στον τουριστικό κλάδο. ΕΡ.: Έχει επιφέρει κοινωνικές αλλαγές στη χώρα μας η ανάπτυξη του τουρισμού; ΑΠ.: Σίγουρα ναι, και αυτό είναι εμφανές σε πολλά

και διαφορετικά επίπεδα. Πρώτο, άλλαξαν ριζικά τα επαγγελματικά και κοι­ νωνικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού των τουρι­ στικών περιοχών της χώρας. Κυριαρχούν τα επαγ­ γέλματα που άμεσα ή έμμεσα συνδέονται με τον τουρισμό, ενώ τα καταναλωτικά και κοινωνικά πρό­ τυπα των κατοίκων διαμορφώνονται μέσα στο πλαίσιο μιας ιδιόμορφης αστικοποίησης, η οποία προκύπτει από τη σταδιακή «τουριστικοποίηση» των περιοχών αυτών. Δεύτερο, ο τουρισμός λειτουργώντας ως «ολιστι-

Muiovm

κό» κοινωνικό φαινόμενο επηρέασε καθοριστικά συγκεκριμένες κοινωνικές και επαγγελματικές ο­ μάδες του πληθυσμού, όπως π.χ. τους νέους, τις γυναίκες και τους απασχολούμενους στον τουρι­ στικό τομέα σε θέματα όπως: επιλογή επαγγέλμα­ τος, η εκπαίδευση, ο τρόπος ζωής, τα ήθη κ.ά. Υπ’ αυτήν την έννοια μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο τουρισμός λειτούργησε και ως ένας δυναμικός φορέας κοινωνικοποίησης στις τουριστικές περιο­ χές. Τρίτο, ο τουρισμός επηρέασε άμεσα πολλές μορ­ φές και στοιχεία του τοπικού πολιτισμού (έθιμα, α­ ντικείμενα τέχνης, πολιτιστικές δραστηριότητες, παραδοσιακοί οικισμοί κ.ά.) συνθέτοντας ένα

πλαίσιο στο οποίο ο πολιτισμός λειτουργεί είτε ως θέαμα για τους τουρίστες, είτε ως προβολή μιας «σκηνοθετημένης αυθεντικότητας», η οποία προσφέρεται ως προϊόν σ’ αυτούς. Τέλος, η τουριστική ανάπτυξη άλλαξε ριζικά την κοινωνική δομή των τουριστικών περιοχών δια­ μορφώνοντας μια νέα «τουριστική» δομή της οποί­ ας τα κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά διαφέρουν ριζικά από αυτά των α­ στικών ή αγροτικών περιοχών της χώρας. Η δομή αυτή αποτελεί τη σύνθεση των ποικίλων και ιδιαί­ τερων χαρακτηριστικών και λειτουργιών του τουρισμού.

Γ ραφτείτε

συνδρομητές... ... σας συμφέρει « | Συνδρι Συνδρομές εσωτερικού και Κύπρου Ετήσια; 15.000 δρχ. Σπουδαστική; 13.000 δρχ. Εξάμηνη; 8 .0 0 0 δρχ. Σπουδαστικη; 7.000 δρχ. Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα; 20.000 δρχ. * | Συνδρομές εξωτερικού L m Ετήσια 05 δολ. ΗΠΑ Σπουδαστική 00 δολ. ΗΠΑ Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα; 100 δολ. ΗΠΑ

Παλιά τεύχη, δεκαπενθήμερα; 1.000 δρχ., μηνιαία τεύχη 1.500 δρχ.

στη διεύθυνση; Α. Σπάθή, Αν. Μεταξά 26,10601 ΑΘΗΝΑ Fax: 33.01.315

Λάυτονπια

□

(Όμως η Πρωτοπορία χάριζε π ά π α βιβλία!) Τ Α Ε ΙΚ Ο Σ Ι Π Ρ Ω Τ Α Τ Η Σ Π Ρ Ω Τ Ο Π Ο Ρ ΙΑ Σ ΤΙΜΗ

Η βραδύτητα ΜΙΛΑΝ ΚΟΥΝΤΕΡΑ (ΕΣΤΙΑ)

2250

Έλλη Λαμπέτη 3330

ΦΡΕΝΤΥ ΓΕΡΜΑΝΟΣ (ΚΑΚΤΟΣ)

Ο Δλχημιστής ΠΑΟΥΛΟ ΚΟΕΛΟ (ΓΝΩΣΗ)

1250

Η αγάπη άργησε μια μέρα ΛΙΛΗ ΖΩΓΡΑΦΟΥ (ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ)

2080

I - Το τρένο με τις φράουλες C

ΓΙΑ ΝΝ Η Σ ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ (ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ)

2500

ι>- Ο γητευτής των αλόγων Ιΐ

ΝΙΚΟΛΑΣ ΕΒΑΝΣ (ΩΚΕΑΝΙΔΑ)

3330

Ο Οι αναλφάβητοι του έρωτα ΕΥΑ ΟΜΗΡΟΛΗ (ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ)

1660

Εγώ ελπίζω να τη βολέψω

υ U

ΜΑΡΤΣΕΛΟ NT’ ΟΡΤΑ (ΓΝΩΣΗ)

1330

Πάουλα

Η Τα ραντεβού με τη Σιμόνη Ι ϋίΟ Ρωμαίος και η Ιουλιέτα

Π

ΙΖΑΜΠΕΛ ΑΛΙΕΝΤΕ (Ωκεανιδα)

3580

ΜΑΡΩ ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗ (ΦΙΛΙΠΠΟΤΗΣ)

2120

αρραβωνιαστήκανε από κάτω ΜΑΡΤΣΕΛΟ NT’ ΟΡΤΑ (ΓΝΩΣΗ)

1660

Δ εν θα μπορούσαμε να σας προτείνουμε έναν τυχαίο κατάλογο. Τα Είκοσι Πρώτα της Πρωτοπορίας είναι τα βιβλία που προτιμήσατε εσείς. Τα δημοφιλέστερα βιβλία τον Ιουνίου. Α ν αγοράσετε τώρα ένα από τα είκοσι, κι αν κρατάτε μ α ζί σας το κουπόνι δώρου, οι εκδόσεις Γράμματα και η Πρωτοπορία θα σας χαρίσουν ένα κλασικό αριστούργημα του Χάινριχ Μπελ, τη Χαμένη τιμή' της Κατερίνας Μπλουμ. Α ν πάλι, τα είκοσι δεν σας ικανοποιούν, δεν πειράζει. Κόψτε το κουπόνι και θα σας χαρίσουμε ένα βιβλίο για κάθε αγορά πάνω από 3000 δραχμές.

u Ο κόσμος της σοφίας . |_

ΤΖΟΣΤΕΙΝ ΓΚΑΡΝΤΕΡ (ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ)

Η Πρόβα του νυφικού

γι

ΝΤΟΡΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ (ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ)

IΕκατό ερωτικά σονέτα

1LS.· ΠΑΜΠΛΟ r1

ΝΕΡΟΥΛΑ (ΓΝΩΣΗ)

*1 1- Ο πειρασμός της αθωότητας L e

ΠΑΣΚΑΛ ΜΠΡΥΚΝΕΡ (ΑΣΤΑΡΤΗ)

IL"

ΑΡΚΑΣ (ΓΡΑΜΜΑΤΑ)

L L

ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ (ΓΝΩΣΗ)

Κάνε πουλί να δεις καλό

) L; Το νησί της προηγούμενης ημέρας U Το χρώμα του φεγγαριού U , ΑΛΚΥΟΝΗ ΠΑΠΑΔΑΚΗ (ΚΑΛΕΝΤΗΣ)

Lι Η μέρα της συγχώρεσης [

ΟΥΡΣΟΥΛΑ ΛΕ ΓΚΕΝ (ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ)

II Για μια μόνο φωνή 1 1 ΣΟΥΖΑΝΑ ΤΑΜΑΡΟ (ΩΚΕΑΝΙΔΑ)

Πρωτοπορία <αυ ΑΘΗΝΑ - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Μ

Α Θ Η Ν Α : ΓΡΑΒΙΑΣ 3-5, Τ.Κ. 106 78 - ΤΗΛ. 3807.689, 3827.431 Θ Ε Σ /Ν ΙΚ Η : ΝΙΚΗΣ 3 (ΠΑΡΑΛΙΑ), Τ.Κ. 546 27 - ΤΗΛ. 226.190

Μ Ο Λ ΙΣ Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Η Σ Α Ν ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΣΕΙΡΗΝΕΣ

Μ αίρη Γκέιτσκιλ

ΔΥΟ ΑΛΛΙΩΤΙΚΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ

Η συνάντηση δυο γυναικών που φαινομενικά δεν έχουν τίποτα κοινό εκτός απ’ τα φαντάσματα της παιδικής τους ηλικίας και τις πληγές του παρελθόντος. Έ να μυθιστόρημα κατάδυσης στο κέντρο της γυναικείας ψυχής και σεξουαλικότητας.

Μια χιουμοριστική αστυνομική ιστορία με φόντο ένα κέντρο αποτοξίνωσης στο κοσμικό και τριτοκοσμικό Παρίσι με πρωταγωνιστές πρεζόνια της τρίτης ηλικίας και γηραιές κυρίες που ξέρουν από πυροβόλα όπλα. ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΕΠΙΣΗΣ

Ντανιέλ Πενάκ ΕΙΣ ΥΓΕΙΑΝ ΤΩΝ ΔΡΑΚΩΝ!

Ν τανιέλ ΙΙενάκ

Η ΝΕΡΑΙΔΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΡΑΜΠΙΝΑ

Έ να βίαιο έγκλημα ταράζει την ησυχία μιας επαρχιακής πόλης. Η αστυνομία υποπτεύεται έναν έφηβο. Η σκιά της αμφιβολίας πέφτει βαριά στην οικογένειά του.

ΡόζεΧιν Μηράονν

ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ

Σ ’ αυτό το συναρπαστικό μυθιστόρημα βασίζεται η κινηματογραφική επιτυχία του Μπάρμπει Σρένιερ με πρωταγωνιστές τη Μέριλ Στριπ και τον Λίαμ Νίσον.

ΆΧις Χόχρμαν

ΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ ΜΕ Τ ΙΣ ΧΕΛΩΝΕΣ

Μια αισθηματική ιστορία μυστηρίου με θέμα μια δολοφονία και την εξαφάνιση δυο παιδιών με φόντο το Βέριτι, μια αλλόκοτη πόλη της Φλόριντα όπου καταφεύγουν οι διαζευγμένες γυναίκες από ολόκληρη την Αμερική, κυνηγημένες από το παρελθόν τους αλλά και από πληρωμένους δολοφ όνους.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α Σ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΟΥ 3 -114 71 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 36.24.326,36.25.575 - FAX 36.48.030

ΕΞΑΝΤΑΣ

ΘΡΗΝΩΝΤΑΣ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ

ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ Ποια ε ίν α ι ε π ιτ έ λ ο υ ς α υ τή η ά γνω σ τη; Μια οπτασία που κου­ β α λά ει και σ π έρνει ο ρ ά ­ ματα. Μια ο π τασία φ ειδ ω λή σ τις ε μ φ α ν ίσ ε ις τη ς. Δ εν : π α ρ ο υ σ ιά σ τη κ ε παρά ε ­ λ ά χ ισ τ ε ς φ ο ρ έ ς και πά' ν τ α γ ια λίγ ο . Ό μ ω ς κά θ ε εμ φ ά ν ισ ή τ η ς υπ ήρ ξε μ ονα δική. Μια ο π τα σ ία δ ε μ έ ν η μ' έ ν α ν τόπο, γ ε ν ν η μ έ ν η από τ ις π έ τ ρ ε ς μ ια ς. πό­ λη ς. Της δ ικ ή ς τ η ς πό­ λ η ς ; τι^ςτ-Α ρ ά γα ς. Π οτέ δ ε ν ε ρ α ν ίσ τ η κ ε αλλού, α ν κδι ε ίχ ε φ υ σ ικά * τη δύνα μ η να τ ο κ ά νει. __ ^%,τή· η γ υνα ίκα δ εν έ χ ε ι όνομα, ο ύ τ ε ηλικία, Ο ύτε-πρόσωπο. Ίσω ς και να 'χ ε ι, ό μ ω ς τ α κ ρ α τ ά ε ι κ ρ υ μ μ έν α . <·

Μ ό λ ις κ υ κ λ ο ιρ ό ρ η σ ε α π ό τ ις Ε κ δ ό σ ε ις Ε ξ ά ν τ α ς

Πρόλογος: Jacques Lacarriere Μετάφραση:

Λ

ί Γ

Κ

Ι

!

A

^

M

o

A

i D

E

O

I ]

A

A

χ

I υ α λ ιν α σ ύ ν ο ρ α

Για να βρουν κάποιον να τους αναγνω ρίσει, έπ ρ επ ε να ταξιδέψουν, να διασχίσουν τη χώρα, να φτάσουν σ ’ ένα χωριό στην άλλη άκρη του κόσμου, να σταματήσουν μπροστά σ ’ ένα σπίτι. Καθώς πλησίαζαν, μάτια περίεργα τους παρακολουθούσαν πίσω α π ’ τα παράθυρα. Και τη στιγμή που χτυπούσαν την πόρτα μ ορ φ ές σηκώνονταν ταραγμένες. Τους άνοιγαν, μα εκείνοι έμεναν στο κατώφλι διατακτικοί, μην τολμώντας να μπ ου ν- κι οι άλλοι σώπαιναν, μην τολμώ­ ντας να τους καλέσουν μέσα. Κάποτε, έπ α ιρνα ν κουράγιο να περάσουν. Ζύγωναν κι οι άλΑοι, μια κοίταζαν τον ξένο, μια τη φ ωτογραφία που κρεμόταν στον τοίχο, φωτογραφία τραβηγμένη πριν α π ’ τον π όλεμο, γεμάτη λουλούδια. Έ κα ναν τη σύγκριση. Και, καθώς ο άγνω­ στος πλησίαζε στο πορτραίτο του ήταν σαν να μπερδεύεται σιγά-σιγά μ ’αυτό. Σαν να στέκεται μπροστά σε καθρέφτη. Δεν υπή ρχε πια αμφιβολία, ήταν αυτός που περίμεναν-

ΕΞΑΝΤΑΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. Διδότου 5 9 - ΑΘΗΝΑ - Τηλ. 3804 8 8 5 -F a x 3813 065

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ Νίνα Μάνος Γαϊτάνος « Έ χε ις ερω τευ τεί ποτέ;» «Ε σένα ». «Πώς;» «Από τότε π ο υ υ π ά ρ χ ε ι χρ όνος». «Τι ε ίνα ι χ ρ όνος;» «Τ ο δ ιά σ τη μ α π ου ο ρ ίζε ι έ να ς έρω τα ς. Κι ε π ειδ ή έ ν α ς έρω τα ς δ εν τελειώ νει π οτέ, κ αι ο χ ρ ό ν ο ς δ ε ν τελειώ νει π οτέ. Δ εν ορ ίζετα ι». «Δεν τελειώ νει π ο τέ έ να ς έρωτας;» «Μ όνο α ρ χ ίζε ι. Ό χ ι, δ ε ν τελειώ νει ποτέ».

Τουλίπες στο βάλτο Χρηστός Δεσνλλας Φ ύση ο έρω τα ς. Ο ι ή ρω ες α φ ύ σ ικ οι, φ α ύ λοι, ό σ ο φ α ύ ν ο ι ζο υ ν τη ν ιερότη τα μ ια ς ά νο ιξ η ς. Έ ν α ν Σ τρ α βίνσ κι δ α ιμ ο ν ικ ό ερω τικ ή ς μ ου σ ικ ή ς. Χ α ρ α κ τή ρ ε ς α νά λγ η το ι μ έσ α σε ά νθ η ευ ω δ ιασ τά , π α ρ θ έ ν ο ι μ έσ α στη ν α σ έλ γ εια . Δ εν έ χο υ ν σώ μ α . Ά ρ α δ ε ν α μ α ρ τά νο υ ν . Σ ώ μ α έ χ ε ι μ ό ν ο ο ιε ρ ό ς π ό θ ο ς π ου ο ρ μ ά ε ι στο φ ω ς σ α ν ά ν θ ο ς α π ’ το υ ς ινώ δ εις, σ κ ο τεινο ύ ς, μ υ στικ ού ς β ο λ β ο ύ ς του βάλτου. ΣΕ

ΟΛΑ

ΤΑ

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

k εκδόσεις

Κ Ε Ν Τ Ρ ΙΚ Η Δ ΙΑ Θ Ε Σ Η : Ε μ μ. Μ π ενά κ η 16, 106 78 Α θ ή ν α , Τ η λ.: 3 8 .3 1 .0 7 8

"

Υ Π Ο Κ /Μ Α : Ν . Μ ο να σ τ η ρ ιο ύ 1 2 2 , 5 6 3 3 4 Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η , Τ η λ.: (031) 7 0 .6 3 .5 4 -5

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ Αλληλούια

Γιώργος Μανιώτης

Γιώργος Μανιώτης

Αλληλούια

Α λ λ η λ ο ύ ια ή ένα βλάσφημο μυθιστόρημα·

(ένα βλάσφημο μυθιστόρημα)

Α λ λ η λ ο ύ ια ή άγρια πάθη στο ν α ό Α λ λ η λ ο ύ ια η η φαγω μάρα των καλών γειτόνων

π ρο του εικονοστασίου της Π αναγίας· Α λ λ η λ ο ύ ια ή η διαρκής καθαρτήριος, ελλείψει

επαναστατικών πράξεω ν, σαρκαστική διάθεση των γερόντων της σκατοπαρέας· Α λ λ η λ ο ύ ια ή πώς επωάζεται η ιδέα του πολέμου σε καιρούς ειρήνης στενεμένης· Α λ λ η λ ο ύ ια ή η λειτουργία ενός έθνους εν μικρογραφία, και άλλα πολλά.

Ατροπος

ή Η ζωή και ο θάνατος

της Βενετίας Δαπόντε

Μαρία Σκιαδαρέση Έ να νησί, τόπ ος ράθυμος. Άνθρω ποι κλει­ σμ ένοι στις δικές τους έγνοιες. Μια κοινωνία α νύποπτη μπροστά σε ό,τι αλλάζει τον κόσμο. Ο πλούτος και το όνομα α π ό τα χέρια των αρχόντω ν της γης σ ’ αυτά των καραβοκυραίω ν. Μια οικογένεια στο δρόμ ο π ρος το τέλος. Κι η Βενετία Δ απόντε, πισθάγκω να δεμένη σε μια π ορεία που άλλοι χά ρ α ξα ν γ ι’ αυτήν. Η ζωή μιας γυναίκας ικανής για τις καλύτερες επιλογές μα στερημένης α π ό την όπ οια ευκαιρία, μ έσα σε όρια που, όποτε ξεπερνιούνται, είνα ι με τίμημα. ΣΕ

ΟΛΑ

ΤΑ

Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΑ

Κ Ε Ν Τ Ρ ΙΚ Η Δ ΙΑ Θ Ε Σ Η : Ε μμ. Μ π ενά κ η 16, 106 78 Α θ ή να , Τη λ.: 3 8 .3 1 .0 7 8 Υ ΠΟΚ/Μ Α : Ν . Μ ο να σ τ η ρ ιο ύ 1 2 2 , 5 6 3 3 4 Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η , Τη λ.: (0 3 1 ) 7 0 .6 3 .5 4 -5

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ

ΜΝΗΜΗ

εκδόσεις φιλίστωρ Θεμιστοκλέους 31 · 106 77 Αθήνα · τηλ. 38 18 457

ΑΠ Ο ΣΤΟ Λ Ο Σ ΣΤΡΟ ΓΓΥ Λ Η Σ Τ ρεις μορφές της Α ντίσ τα σ η ς: ΣΑΡΑΦΗΣ - ΚΑΡΤΑΛΗΣ - ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗΣ Τ ρ εις ο λο κ λ η ρ ω μ έν ες κ α ι μ ε α ν τικ ε ιμ εν ικ ή διά θεσ η γρ α μ μ ένες β ιο γρ α φ ίες ,για τρ εις φ υ σ ιο γ ν ω μ ίες τη ς επ ο χή ς τη ς Κ α το χ ή ς κ α ι τω ν ό σ ω ν επ ακολούθη σα ν. Σελίδες: 180, τιμή 2.000 δρχ.

Μ ΙΧ Α Λ Η Σ Κ Υ ΡΚ Ο Σ Π ίσ ω από τα κάγκελα Ο διωγμός της Εθνικής Αντίστασης 1947-1950. Έ να ιστο ρ ικ ό ν το κ ο υμ έντο μ ε ά γνω στα π α ρ α σ κ ή νια της μ ετα δεκεμβ ριαν ής π εριόδ ου. Τα δ ύ σ κ ο λα χρό νια , όπω ς τα αφ η γείτα ι μ ε γλ α φ υρ ό τη τα κ αι συγκίνησ η ο α είμνη στος Μ ιχάλης Κ ύρκος, εκπ ρό σ ω π ο ς τ ο υ σ υ ν α σ π ισ μ ο ύ τω ν κο μ μ ά τω ν το υ ΕΑ Μ κ αι διευ θ υ ντή ς τη ς εφ ημ ερίδα ς «Ελεύθερη Ε λλάδα.» Σελίδες: 216, Τιμή 2.500 δρχ.

ΓΡΗ ΓΟ ΡΗ Σ Φ Α ΡΑ Κ Ο Σ Η μ ά χη των συμβόλων Το κατέβασμα της χιτλερικής σημαίας από την αρχαία Ολυμπία. Μ ια ά γν ω σ τη α ν τισ τα σ ια κ ή π ρ ά ξ η π ο υ α να σ τά τω σ ε το υ ς Γ ερ μ α ν ο ύ ς τ ο ν Α ύ γ ο υ σ το τ ο υ 1941, π λ α ισ ιω μ έν η μ ε τα ν το κ ο υ μ έ ντα τη ς περ ιό δ ο υ. Σελίδες: 48, Τιμή 1.000 δρχ.

Δ Η Μ Η Τ ΡΗ Σ ΚΑΡΑΘ ΑΝ ΟΣ Α ντίο, Κ α π ετά νιε Ο ι τελ ευ τα ίες σ τιγ μ έ ς τ ο υ Ά ρ η Β ελο υχιώ τη , ό π ω ς τις κ α τέγρ α ψ ε κ α ι τ ις εξισ τό ρ η σ ε μ ε μ ο ν α δ ικ ό τ ρ ό π ο ο α φ ο σ ιω μ ένο ς σ ύ ν τρ ο φ ό ς το υ Α η μ ή τρ η ς Κ α ρα θά νος. Σελίδες: 160, τιμή 1.800 δρχ.

Π Α ΡΑ Γ Γ Ε Λ ΙΕ Σ -Δ ΙΑ Ν Ο Μ Η :

ΔΙΑ ΚΙΝΗ ΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ,

Γραβιάς 9-13 · τηλ. 38 07 689 · Αθήνα

A

w

Συνενιεύξεις με ιούς Βραβευμένους

Μάρκο Μέοκο Χαιρετισμοί

Χαιρετισμοί εκδόσεις Υψιλον

Γιάννη Κιουρισάκη

Σαν

ΜυΟισιόρη

εκδόσεις Κέδρος

Ηλία X, Παπαδηρηιρακόπουλο

Ροζαμούνδη εκδόσεις Νεφέλη

ποιοι ot ψύοι τον Μάρκον Μέοκον «Καλημέρα σας, κύριε Μέσκο, θέλω να

παπαδιαμαντικοί». Είχα καταλάβει. Δεν

μιλήσουμε».

χρειαζόντουσαν περισσότερα. Ο Μάρκος

Στην άλλη άκρη του τηλεφώνου άκουσα, για πρώτη φορά, τη φωνή του Μάρκου Μέσκου. «Πώς μπορώ να σας συναντήσω;». «Θα

Μέσκος, προφανώς, προσπαθούσε να μου πει: «Ανήκω στους εν τω κόσμω αναχωρητές. Σε μας δεν ξεχωρίζουν αυτά

κατέβω στην Αθήνα να δω τις αδελφές μου την τάδε του μηνάς», ήταν η απάντησή του. «Θέλετε να συναντηθούμε για μια

που λέμε κι αυτά που πράττουμε». Μιλούσε, μιλούσε, μιλούσε. Δεν κρατούσα

συνέντευξη;». Τον άκουσα διατακτικό. «Να

σημειώσεις. Τελικώς, με τα πολλά, τον

βρεθούμε, εάν θέλετε. Να γνωριστούμε».

έπεισα να επικεντρωθούμε σ’ ένα θέμα. Το

Όταν, μετά από λίγες ημέρες, βρεθήκαμε

βρήκαμε μαζί: να μιλήσουμε για τους φίλους

στην οδό Μαυρομιχάλη, έξω από το Χημείο,

του. Ανανεώσαμε τη συνάντησή μας για την

είχα «διαγράψει» από τις φιλοδοξίες μου τη συνέντευξη. Μου αρκούσε ότι θα τον

επόμενη μέρα. Στο υπαίθριο, αυτή τη φορά, του ίδιου καφενείου. Κράτησε το λόγο του.

γνώριζα. Το πρώτο πρωινό το περάσαμε σ’ ένα γωνιακό τραπέζι του Αθηναϊκού Καφενείου, εν μέσω φοιτητικών φωνών.

Εάν θεωρήσουμε αυτή την εξομολόγηση συνέντευξη, τότε να πούμε ότι είναι η πρώτη

Μού μίλησε για τις μεγάλες του αγάπες: το

φορά που ο Μάρκος Μέσκος μιλάει σε

δημοτικό τραγούδι, τον Διονύσιο Σολωμό,

έντυπο.

τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Χωρίς να τον ρωτήσω πού ανήκει, μου είπε: «Εμείς οι

Συνέντευξη

ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ 0 ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ

τά ιρόβια ποιήματα

Βασίλης Καλαμαράς: Ποιοι είναι οι φίλοι σας; Τους στηρίζετε και σας στηρίζουν; Μ άρκος Μέσκος: Μιλώντας απλά για τους

φίλους, φαντάζομαι, ότι μιλάμε και για τον ε­ αυτό μας. Επειδή, όμως, δυσκολεύομαι να μι­ λώ για ό,τι έκανα στη ζωή μου, επειδή χρόνια αποστρέφω το πρόσωπό μου από τις τρέ­ χουσες «υποχρεώσεις» της δημοσιότητας, έ­ χω την ανάγκη της αγάπης των φίλων. Οι φίλοι της ζωής μου αρχικά είναι τρεις (η ονο­ μαστική αναφορά είναι μια κίνηση δικής μου α­ γάπης και βαθύτατης εκτίμησης): ο Θανάσης Πάσχος - ο οποίος και χάθηκε λόγω παντρειάς - ο Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος και ο Αλέκος Ανδρούτσος, που ευ­ τυχώς υπάρχουν, εί- ^ ναιπαρόντες. Στον κυρίως πνευματι­ κό χώρο είναι οι φίλοι των Αθηνών, εννοώ,

ΠΡΙΝΑΠΟΤΟ ΘΑΝΑΤΟ

ΊΆΦΑΝΙΜΜΟΆ ΊΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΊΑΣ

πρω τίστως, την ομάδα των «Σημειώσε­ ων» - οι προηγού­ μενοι αναβαθμοί του τίτλου των «Σημειώσεων» είναι οι «Προτά­ σεις», πιο πίσω οι «Μαρτυρίες» - και εννοώ τους φίλους, εκτός από τον Γεράσιμο, τον Μά­ ριο Μαρκίδη, τον Βύρωνα Λεοντάρη, τον Στέ­ φανο Ροζάνη, τον Τάσο Πορφύρη και τη Ρένα Κοσσέρη που δυστυχώς σιωπά (η Ζέφη Δαράκη ήταν πάντα δίπλα μας). Όπως δίπλα μας είναι πάντοτε και ο Ανδρέας Κίτσος-Μυλωνάς. Όχι μόνο με στηρίζουν με την αγάπη τους, αλλά γνώρισα εξαιτίας των, εγώ, προερχόμενος από άλλη ενορία, ένα σωρό ενδιαφέρουσες απόψεις για την τέχνη και τον πολιτισμό. Προϋπόθεση της λει­ τουργίας της ομάδας των φίλων στις «Σημει­ ώσεις» (παρά τις όποιες αναμφισβήτητες συμπλεύσεις, είναι αναγνωρίσιμες και οι 1 διαφορές μεταξύ μας) ο σεβασμός της ε­ λευθερίας ενός εκάστου από τον άλλο.

Σννέντενξη

Εν προκειμένω. Σ ε ποια σημεία διαφο­ ροποιείστε εσείς; Δεν ξέρω ακριβώς. Π αρ’ όλα αυτά έχω τη βεβαιότητα (φίλοι μιας τριακο νταετίας και πλέον με κλεισ τά μάτια επικοινωνού­ με) , ό τι ο ι ε ν λόγω φ ίλοι τω ν «Σημειώσεων» γνω ρίζουν πολύ βαθύτερα τ η θεω ρία τ η ς λογο τεχνίας και τ α μυστικά τ η ς - Πρωτοπο­ ρ ία και Π αράδοση. Αν καταφέρνω και το υ ς προσεγγίζω, αυτό θα συμβαίνει γ ια μένα από άλλους δρόμους, μάλλον άλλα εφ αλτήρια.

«Έ χω τ η ν α ν ά γ κ η τ η ς α γά π η ς τω ν φ ίλω ν » «Α γαπ ώ μ ε η ά θ ο ς τ α φ ω τ ε ιν ά μ ά τ ι α τω ν π αιδιώ ν»

προβλήματα τ η ς τ έ ­ χνης και ειδ ικότερα στα π ροβλήματα λογοτεχνίας-ποίησης. Η σω τηρία δεν επέρχεται σ ε κανέναν και γ ια τ ί-

L

Συνέντευξη

*

πο τα. Είναι μία μο­ ναδική στιγμή, λόγω δια φόρω ν συμπτώσεων. Το υποκείμενο προ­ σπαθεί ν ’ αρθρώ σει και ν ’ εκφ ρασ τεί. Τίποτα περισσότερο δεν θέλω να πω, γ ια τί ακριβώς τα κείμ ενά τ ο υ ς και το έργο τ ο υ ς (όχι μόνο στην Αθήνα) υπάρχουν. Β ρ είτε τα, ανακαλύψτε τα, διαβάστε τα. Από μόνα το υ ς απαντούν επαρκέ­ σ τερα σε ένα σωρό ενδεχόμενα και, βεβαίως, ερω τήσεις. Έχω την πίστη, ότι η συγκεκριμένη ομάδα εί­ ναι ερμητικά κλεισμένη στον εαυτό της, δεν είναι λίγοι α υτοί που υποστηρίζουν, ότι αρέσκεται στον εγκλεισμό της. Π ρόκειται περί π αρεξηγήσεω ς ή καλύτερ α ά ­ γνοιας. Δεν είναι λ ίγ ες φ ο ρ ές που αρ κετο ί απ’ αυ τού ς ενώ αρχικά δυσ κολεύονται να προσεγγίσουν τ α κείμενά του ς, γίνονται αρ ­ γότερα , αφ ού τ α μελετήσουν, ο ι θερ μότε­ ροι υποστηρικτές του ς. Δεν έ χ ει σημασία (αν ο αριθμός τω ν ενδιαφερομένω ν δεν πλησιάζει ποτέ τ α μεγάλα νούμερα και τ α μπεστ-σέλερ τ η ς αγοράς). Προσωπικά πιστεύω, και όχι λ ό ­ γω τω ν φιλικώ ν εμπλοκών μου, ό τι ένα σημαντι­ κό μ έρος τ η ς νεοελληνικής γ ρ αμματείας ποιεί­ τα ι ακριβώς από το υ ς φ ίλους αυτούς.

ΜΑΡΚΟΣΜΕΣΚΟΣ π α ιχ ν ίδ ια σ τ ο ν π α ρ ά δ ε ισ ο :; Στην Αθήνα μ ε ποιους άλλους συνομιλείτε; Είναι απαραίτητο, ευθ ύ ς εξα ρχής, να συνομολογήσω, ό τι εγώ στην Αθήνα αρ ­ κ ετά χρόνια τώ ρα, με τη ν Κική Δ ημουλά αισθάνομαι πολύ κοντά. Και βεβαίως, γ ια άλλους λόγο υς, όχι για τ α σχόλια και το ν γκορπισμό το υ (όπως χαρακτηρ ίσ τηκαν κατά καιρούς από δ ιά φορους), αλλά κυρίω ς γ ια κάποια κείμενά το υ και γ ια κάποι­ ου ς περίεργο υ ς παράλληλους δ ρό μους - έ ­ στω κι αν δ εν βλεπόμαστε - με το ν Θωμά Γκόρπα. Στον ίδιο οικείο κύκλο, εννοώ το ν Ε.Χ. Γονατά, που δ εν μιλάμε τακτικά. Ας πάρουμε το τρένο και να ταξιδέψουμε προς τους φίλους της Θεσσαλονίκης. Μιλώ βέβαια και εννοώ πλήρως (για) τ ο αίσθη­ μα τ η ς φ ιλίας, με όλη τ η σημασία τ ο υ ς εκ α τέ ­ ρωθεν εδώ, στη Θεσσαλονίκη, οφ είλω ν ’ ανα­ φ έρω τ ο υ ς φ ίλου ς το υ αφ άντασ τα δύσκολου π νευματικού κλίματος στην πόλη. Α ς το υ ς ονο­ μάσω: είνα ι κυρίω ς οι φ ίλοι τω ν «Χ ειρογρά­ φων», δηλαδή ο Πάνος Π ίστας, ο Τ άκης Σιμώτ α ς και η Μ αριέττα Καραγιάννη. Κοντά, πολύ

ντά, ο Π ρόδρο­ μος X. Μ άρκογλου και ο Κλείτ ο ς Κύρου. Βεβαί­ ως έχ ου με ήδη τ ις πρώ τες σω ματικές απώλει­ ες, το υ Τόλη Καζαντζή και το υ Ανέστη Ε υαγγέ­ λου. Φ ίλοι π αρόντες, π αρότι δ εν γρ ά φ ου ν πια, είνα ι ο Ν ίκος Κ αρανικόλας και ο Τάσος Ν αούμ. (Για άλλο υς λ όγο υς, κυρίως γ ια τ ί αντέχουν τ ο

Σννέντενξη

Ό ταν χάνονται οι φίλοι, λιγοστεύουμε και ε ­ μείς; Ναι, ναι. Έ χω τη ν εντύπωση, ό τι το ν δικό μας, το ν προσωπικό μ ας θάνατο, δεν το ν υπολογί­ ζουμε. Ο θάνατος τω ν φ ίλων μάς πληγώνει κι αισθανόμαστε μετέω ροι. Απ’ εδώ πηγάζουν, ακόμη, ένα σωρό ά γ ρ ιες ματαιότη τες που προσπαθούν ν ’ ακυρώσουν τ ο ελάχιστο ό­ νειρ ο τ η ς ζωής.

ΜΑΡΚΟΣ ΜΕΣΚΟΣ

Χαιρετισμοί βά­ ρος τω ν εξομ ο λογή σεών μου, π α ρ ό ντες και ο Γ. Ριτζού λη ς με το ν Γ. Μήλια). Νομίζω, ό τι ολοκληρώ νονται έτσι, ο ι δύο βασι­ κοί κύκλοι τω ν φίλων μου, ενώ σίγουρο είναι, ό ­ τ ι υπάρχουν και αλλού (ιδίως στη γεν έτειρ ά μου), ανώνυμοι αλλά σημαντικοί άνθρωποι.

Η ζωή είναι όνειρο; Είναι όνειρο και μάλιστα χρυσ ό (Γι’ αυτό α γα­ πώ με πάθος τ η ζωή, τ α φω τεινά μάτια τω ν παι­ διών). Ό σο μεγαλώνουμε, γινόμαστε παιδιά; Δ εν νομίζω. Μ άς φαρμακώνουν ένα σωρό ε ­ μπειρίες, λίγο-λίγο λιγνεύουμε, π αρά τη ν εν δ ε­ χόμενη «σοφία» μας, η συνείδηση το υ θανάτου είναι γεγονός. Γεγονός ακόμη και βεβ αιότητα είναι ο ι φ ίλοι που περάσαμε μαζί το υ ς τ η ζωή μας.

□

m m ssm am sm B um Π Ο ΙΗ Τ ΙΚ Α • «Πριν από τον θάνατο», εκδ. του περ. «Νέα Πορεία», Θεσ­ σαλονίκη, 1958 • «Μαυροβούνι», ιδιωτ. εκδ. Θεσσαλονίκη, 1965 • «τα ανώνυμα», ιδιωτ. εκδ. Αθήνα,1971 • «Αλογα στον ιππόδρομο», Ερμής, Αθήνα, 1973 • «ιδιωτικό Νεκροταφείο», ιδιωτ. εκδ., εκτός εμπορίου, Αθήνα.1975 • «Τα ισόβια ποιήματα», «Ση­ μειώσεις», Αθήνα, 1977 • «Τα φαντάσματα της ελευθερίας», «Σημειώσεις», Αθήνα, 1979 • «Μαύρο Δάσος», (συγκε­ ντρωτική έκδοση των ποιη­ μάτων 1958-1980), «Υψιλον», Αθήνα, 1981 • «Διαλογή», (Είκοσι πέντε ποι­

Σννέηενξη

•

• •

• •

ήματα, επιλογή από τις ποιη­ τικές συλλογές «Μαυροβούνι» κ α ι«Άλογα στον ιππόδρο­ μο»), «Μουσικός Αύγουστος», Αθήνα, 1981 «Άνθη στο καταραμένο φίδι», α' ιδιωτ. εκδ. 1983, β' εκδ. «Ύψιλον», Αθήνα, 1986 «Στον ίσκιο της γης», Ύψιλον, Αθήνα, 1986 «Τα δέοντα IΠοιήματα, μια ε ­ πιλογή), εκδ. Δήμου Έδεσ­ σας, Έδεσσα, 1990 «Δώδεκα Μάηδες», ιδιωτ. εκδ., Έδεσσα, 1992 «Χαιρετισμοί», Ύψιλον, Αθή­ να, 1995

Π ΕΖ Ο ΓΡ Α Φ Η Μ Α Τ Α • «Παιχνίδια στον Παράδεισο», α' ιδιωτ. εκδ., Αθήνα, 1978, β' εκδ. «Χειρόγραφα», Θεσσα­ λονίκη, 1991

• «Κομμένη γλώσσα», εκδ. «Έρασμος», Αθήνα, 1979 Κ Ε ΙΜ Ε Ν Α Κ ΡΙΤ ΙΚ Η Σ • «Γνωστοί και άγνωστοι», «Έρασμος», Αθήνα, 1987 ΣΥΛΛΕΚ ΤΙΚ ΕΣ ΕΡΓΑ ΣΙΕΣ • Όμηρος Πέλλας «Διηγήμα­ τα». Επιμ. (α' έκδ. «Κέδρος», Αθήνα, 1978 και β' έκδ. «Στιγ­ μή», Αθήνα, 1986) • Όμηρος Πέλλας «Ομιλίες». Εηιμ. («Παρατηρητής», Θεσ­ σαλονίκη, 1991) • «Δώδεκα ποιήματα του Τέο Σαλαπασίδη» Επιμ. (έκδ. του αδελφού του ποιητή, Βασίλη Σαλαπασίδη, Θεσσαλονίκη, 1993).

• Βικτωρία Θεοδώρου «Γαμή­ λιο δώρο». Προλογικό σημεί­ ωμα («Γνώση», Αθήνα, 1995)

Ο Γιάννης Κιουρτσάκης έγραφε από μικρός.

ερμηνείας. Μεγάλοι του δάσκαλοι ο Μπαχτίν και

Σχεδιάσματα και ποιήματα, σκέψεις και

ο Σεφέρης. Η λογοτεχνία ήταν ακόμη έδαφος

σημειώσεις. Ήθελε να γίνει ποιητής. Ήταν ένα

παρθένο. Πέρσι, όμως, ο δοκιμιογράφος Γιάννης

παιδί μιας μεσοαστικής οικογένειας της Αθήνας,

Κιουρτσάκης έκανε την πρώτη του εμφάνιση ως

τα πρώτα χρόνια μετά τον πόλεμο. Μεγάλωσε με

λογοτέχνης. Το «Σαν Μυθιστόρημα», ένα εκτενές

όνειρα, συλλογιζόμενος και οραματιζόμενος.

πεζογράφημα, με στοιχεία αυτοβιογραφίας, με

Μεγάλωσε με το όραμα της Ευρώπης, με το όραμα ενός κόσμου όπου ο λόγος του ποιητή θα είχε αποδέκτες. Στο κρίσιμο πέρασμα από την εφηβεία στη νεότητα και ενώ είχε πάει στο Παρίσι (για νομικές σπουδές - το άλλοθι για το κυνήγι της ποίησης), το γεγονός της αυτοκτονίας του μεγαλύτερου, αγαπημένου αδελφού τον συγκλονίζει. Η σκιά του θανάτου μπλέκεται με τον πρώτο, τον μεγάλο έρωτα που τον έλκει και αυτός προς την ενηλικίωση. Ο Γιάννης Κιουρτσάκης θα περάσει έκτοτε πολλά στάδια ψυχολογικής και φιλοσοφικής ωρίμανσης, θα επιστρέφει στην πατρίδα, για να φύγει και να γυρίσει πάλι. Μαθαίνει να ανακαλύπτει την Ελλάδα, πηγαίνει στην

εξαιρετικά ενδιαφέρουσα τεχνική γραφής, με θέσεις και απόψεις για τη ζωή, για τη ζωή που συντίθεται μέσα από τη μνήμη και το χρόνο, προκάλεσε αίσθηση. Πώς ο Γιάννης Κιουρτσάκης κατέληξε να γράψει μυθιστόρημα, ή τέλος πάντων ένα εκτενές λογοτεχνικό κείμενο που είναι «σαν μυθιστόρημα» χωρίς να είναι αμιγώς αυτοβιογραφία με την κλασική έννοια; Το «Σαν Μυθιστόρημα» του Γιάννη Κιουρτσάκη, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Κέδρος», είναι το πρώτο βιβλίο μιας τριλογίας. Ο συγγραφέας, που τιμήθηκε με το Βραβείο Μυθιστορήματος του διαβάζω, μας καταθέτει τη συναρπαστική διαδρομή που τον έφερε στο «Σαν

ενδοχώρα, ταξιδεύει πίσω στο χρόνο και κάνει

Μυθιστόρημα», μια πνευματική διαδρομή που,

σημαντικές «συναντήσεις» και ανακαλύψεις.

ενώ είναι απολύτως προσωπική, μπορεί να

Χωρίς να το καταλάβει καλά-καλά καλλιέργησε

αποκτήσει την ορμή και τη συγκίνηση μιας

το είδος του δοκιμίου, αναζητώντας τις

συλλογικής εμπειρίας.

πρωταρχικές φλέβες του ελληνικού πολιτισμού, συνδέοντας διεθνή κανάλια επικοινωνίας και

ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ Ο ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Νίκος Βατόπουλος: Ποια είναι η αφετηρία του «Σαν Μυθιστόρημα»; Γιάννης Κιουρτσάκης: Το «Σαν Μυθιστόρημα» ξε­

κινά από την επιθυμία να γράψω ένα βιβλίο. Αυτό κατατίθεται από τις πρώτες κιόλας γραμμές. Από τη μια, λέω - εις εαυτόν: «Να πεις τα ίδια πράγμα­ τα με άλλον τρόπο», να εκφραστώ δηλαδή μ' έναν καινούριο τρόπο στις μελέτες μου. Από την άλλη, συλλογίζομαι το ιδεατό «βιβλίο που ήθελα (...) πά­ ντα να γράψω - χωρίς να του έχω ακόμα δώσει τη ζωή». Υπάρχει μια λαχτάρα γραψίματος λογοτε­ χνικού... Αυτή είναι η αφετηρία ολόκληρου του βι­ βλίου και είναι μια λαχτάρα που ξεκινάει από πολύ πρώιμα χρόνια, θα έλεγα από την παιδική ηλικία ή τουλάχιστον από τα πρώτα εφηβικά χρόνια- δεκα­ τεσσάρων χρόνων έγραφα ήδη. Έγραφα και παλαιότερα, αλλά αυτά δεν βρίσκονται πια στα χαρ­ τιά μου. Όταν ξανακοιτάζω τον εαυτό μου σ’ αυτήν την ε­ ποχή, τον βλέπω σαν πρόσωπο μυθιστορήματος. Είναι ένας νεαρός που γράφει συνεχώς: ημερολό­ για, στίχους, μικρά δοκίμια. Προσπαθεί να ξεφύγει από τη γύρω του πραγματικότητα, αλλά για να βρει την «αληθινή ζωή», όπως γράφει ήδη τότε, και που δεν είναι ούτε το σχολείο, ούτε η οικογέ_____________________________ νεια, ούτε η καΠ ρ ο σ π α θ ύ ν α δω τ ο m o πρό- I θημερινότητα, στρατό ε λ λ η ν ικ ό παρ ελθόν, \ ° ^ ά Π τέχνη. υ π άρ χ ει δ η λα δή μ ι α α ν ά γ κ η Λατρεύει τη α υ το γνιο σ ία ς , η ο π ο ία ε ίν α ι μουσική, ακουδ ιά χ ν τη κ α ι σ τη γ ε ν ιά μ ο υ , δεν ει πάρα πολύ ε ίν α ι μ ό ν ο δ ικ ή μ ο υ . Π ρ ο σ π α μουσική, τότε θζό ν α δζύ γ ι α τ ί τρ τάσ αμ ε σ ’ έχει ξεκινήσει α υ τό τ ο τ ε λ ε υ τ α ίο σ κ α λ ί, π ο ιο ι το Τρίτο Πρόε ίμ α σ τ ε ... γραμμα που το

ακούει κάθε βράδυ. Τη μουσική τη μαθαίνει μόνος του. Το ίδιο και την ποίηση - ανακαλύπτει ποιητές που τον μαγεύουν. Έχει κι ένα φίλο, έναν ξάδελφο, λίγο μεγαλύτερο απ’ αυτόν, που θέλει να γίνει ζωγράφος.

1/ Ο Βασίλης στο «Σαν Μυθιστόρημα»...

Ναι, ο Βασίλης ο Σπεράντζας ο ζωγράφος, ο οποί­ ος πηγαίνει στο Παρίσι για να σπουδάσει κι ανοί­ γει τον δρόμο... Λαχταράει κι εκείνος να φύγει μα­ κριά. Διαβάζει τα «Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή» του Ρίλκε, τα ποιήματα του Ρίλκε σε ελληνική με­ τάφραση, τους Γάλλους υπερρεαλιστές στο πρω­ τότυπο. Ψάχνει, αναζητάει...

Σννέντενξη

Μια μοναχική περίπτωση.

Ναι. Στο σχολείο δεν έχει φίλους, πλην ενός δυο. Είναι κλεισμένος στον εαυτό του. Μελετάει ελάχι­ στα, διαβάζει άπληστα λογοτεχνία, κάνει μεγά­ λους μοναχικούς περιπάτους στις γειτονιές της Αθήνας. Η εποχή αυτή συμπίπτει με το θάνατο του πατέρα, που αναποδογυρίζει τον κόσμο μέσα στην ψυχή του, γιατί μ’ αυτόν τον άνθρωπο είχε μιαν εξαιρετική θερμή σχέση. Ήταν ένας ηλικιω­ μένος και «μητρικός» πατέρας. Πεθαίνει ο πατέρας κι αυτός κλείνεται ακόμα πε­ ρισσότερο στον εαυτό του. Και γράφει με μανία. Βρίσκω σήμερα εγώ, ο συγγραφέας-αφηγητής, φύρδην-μίγδην μέσα σε φακέλους, ακατάστατα χαρτιά, πυρετωδώς γραμμένα με μια γραφή που δύσκολα διαβάζεται, κείμενα συχνά ακατανόητα. Λες, τι θέλει τώρα αυτός να πει; Πηγαίνει στο Παρίσι με βασικό στόχο - άκουσον άκουσον, έχει μια τέτοια αφέλεια - να γίνει ποιη­ τής. Αισθάνεται ότι εκεί θα λάβει το χρίσμα. Τυπι­ κά πηγαίνει για να σπουδάσει νομικά, πείθει τη μά­ να του ότι εκεί θα κάνει τις καλύτερες σπουδές για μια μελλοντική καριέρα, αλλά ουσιαστικά πάει για να γίνει ποιητής, τα άλλα είναι στάχτη στα μά­ τια των άλλων. Κάτι τον πνίγει στην Ελλάδα χωρίς να έχει συγκεκριμένες ιδεολογικές απόψεις περί Ελλάδος, Δύσεως κ.λπ· απλώς νιώθει την ανάγκη να ξεφύγει από τον επαρχιακό ορίζοντα της Αθή­ νας, να ανοιχτεί σ’ έναν ευρύτερο ορίζοντα. Να μεταμορφωθεί. Και η μεταμόρφωση θα γινόταν ε­ κεί, στο αλλού. Διψάει για το αλλού. Ακόμα και τον έρωτα ονειρεύεται να τον γνωρίσει αλλού. Όχι στην Ελλάδα. Και γράφει λίγο πριν φύγει σε μιαν «άγνωστη, μακρινή αγαπημένη». Που περιέργως - ή μάλλον εντελώς φυσικά - θα τη βρει εκεί. Ακούγονται «μυθιστορηματικά» όλα αυτά...

Είναι ένα μυθιστορηματικό στοιχείο της αληθινής ζωής, έτσι όπως ο θάνατος και ο έρωτας κλείνονται μέσα σ’ ένα δεκαπενθήμερο. Στο Παρίσι γνω­ ρίζει την τραγική εμπειρία που αφηγούμαι στο τέ­ λος του «Σαν Μυθιστόρημα», δηλαδή την αυτο­ κτονία του αδελφού σ’ ένα δωμάτιο στις Βρυξέλ­ λες. Και λίγες μόλις μέρες μετά γνωρίζει τον έρω­ τα της ζωής του. Και φυσικά όλα τούτα θα φέρουν μέσα του τη μεταμόρφωση που προσδοκούσε όμως από έναν δρόμο που ούτε μπορούσε να τον φανταστεί. Προσπαθώ να ξεχάσω το παρελθόν μου: τον αδελφό μου, την Ελλάδα, την ίδια τη γλώσσα μου.

Στο Παρίσι, στην αρχή, δεν γράψατε στα ελληνι­ κά.

Αρχίζω να γράφω στα γαλλικά. Η εξήγηση είναι πολύ εύκολη, σ’ αυτήν την περίπτωση. Έρωτας και Ποίηση είναι για μένα το ίδιο πράγμα και θέλω να απευθυνθώ στην αγαπημένη μου, την πραγμα­ τική πια, την υπαρκτή κοπέλα, που ζει εκεί, να της γράψω, ποιήματα. Όλα τα ποιήματα ήταν ένα μο­ ναδικό ποίημα, που έγραφα για εκείνη. Επομένως έπρεπε να το καταλάβει εκείνη κι έγραφα στα γαλλικά, παρότι δεν ήξερα τόσο σπουδαία γαλλι­ κά. Μιλούσα καλά, ήξερα καλά γαλλικά για τις σπουδές μου, πάρα πολύ καλά, δεν ήξερα αρκετά καλά για να εκφραστώ στη γλώσσα και αυτό επέτεινε, αν θέλετε, την αδεξιότητα που είχα στο γράψιμο εξ αρχής. Γιατί ήμουν ήδη αδέξιος στα ελληνικά, ούτε τα ελληνικά τα ήξερα καλά όταν ή­ μουν 15-16 χρονώ, όπως δεν τα ήξερα καλά ούτε στα τριάντα μου - ας όψεται και η παιδεία μας. Δεν εκφραζόμουν καλά στα ελληνικά ούτε στα γαλλικά - όταν τα κοιτάζω όλα αυτά, απελπίζομαι σήμερα. Συγχρόνως, όμως, με ενδιαφέρουν, διότι βρίσκω ότι από τότε ουσιαστικά ζητούσα να πω το ίδιο πράγμα που προσπαθώ και σήμερα να πω, ελ­ πίζω λίγο πιο καλά σήμερα. Αυτή η ενότητα του ε­ αυτού μου με εντυπωσιάζει. Και αυτός είναι ο λό­ γος που χρησιμοποίησα τα εφηβικά γραπτά στο Σαν Μυθιστόρημα. Δηλαδή, με προβλημάτισε πά­ ρα πολύ αυτή η σχέση του ίδιου με το άλλο. Της ταυτότητας με την ετερότητα του εαυτού μας. Αφενός μεν αυτά τα γραπτά με ξένιζαν, δεν με ε­ ξέφραζαν καθόλου, μου φαινόντουσαν σαν τα γραπτά ενός άλλου, ενός παιδιού άσχετου με μέ­ να, από την άλλη μεριά όσο βαθύτερα έσκαβα μέ­ σα τους τόσο πιο πολύ καθαρά αναγνώριζα πυρή­ νες του βαθύτερου εαυτού μου, πράγματα που και σήμερα αισθάνομαι, που και σήμερα σκέφτο­ μαι, που και σήμερα θέλω να πω. Αναγνωρίζω δη­ λαδή τη στάση μου απέναντι στη ζωή, την όλη μου κοσμοθεωρία, μια κοσμοθεωρία ακόμη ακατα­ στάλακτη αλλά που για μένα είναι εναργής όταν καταφέρνω να αποκρυπτογραφήσω αυτά τα νεα­ νικά γραπτά. Τι είναι λοιπόν η ετερότητα και η ταυτότητα. Έχουμε πολλούς εαυτούς ή έχουμε ένα βασικό πυρήνα;

Το μυστηριώδες είναι ότι υπάρχουν και τα δύο. Υπάρχει ένας πυρήνας, τον οποίο προσπαθούμε να πολιορκήσουμε με κάθε τρόπο, ο οποίος, ό­ μως, εντέλει είναι ασύλληπτος. Μένει ασύλλη­

πτος. Απλώς εμείς τον προσεγγίζουμε και νομίζω τον προσεγγίζουμε πιο καλά όταν ακριβώς αντι­ λαμβανόμαστε αυτό το μυστήριο της ταυτότητας και της ετερότητας. Διότι η ταυτότητα δεν είναι ποτέ αρραγής, δεν είναι ποτέ αναλλοίωτη, δεν εί­ ναι ποτέ πάγια, δεδομένη μια για πάντα. Είναι κάτι το οποίο εξελίσσεται και το οποίο εμπεριέχει την ετερότητα. Οταν αντιληφθούμε αυτό το μυστή­ ριο, ότι το ίδιο είναι καμωμένο από το άλλο, τότε νομίζω έχουμε αρχίσει να τον προσεγγίζουμε πιο καλά αυτόν τον πυρήνα, ο οποίος όμως είναι εξ ο­ ρισμού ασύλληπτος. Το στοιχείο της ετερότητας είναι κάτι που σας περιμένει μπροστά σας, σε μερικά δηλαδή χρό­ νια, όταν κοιτάτε τον σημερινό εαυτό σας μπο­ ρ ε ί να βλέπετε έναν άλλον εαυτό;

Φυσικά. Και θα έλεγα ότι ο εαυτός μας δεν είναι μόνο άλλος μέσα στη ροή του χρόνου, αλλά και συγχρονικά, εδώ και τώρα. Διότι όπως σας είπα αυτός ο πυρήνας είναι άγνωστος, τον πολιορκού­ με, αλλά δεν τον συλλαμβάνουμε ποτέ, δεν τον αιχμαλωτίζουμε ποτέ. Μας ξεφεύγει. Από πότε αρχί­ ζουν τα πρώτα ερεθίσματα για να αποκρυσταλ­ λώσετε την ανά­ γκη της γραφής; Και πώς περνά­ τε από την ανά­ γκη για λογοτε­ χνία σε ένα δοκιμιακό είδος;

Ε ίχ α μ ι α α ισ θ η σ ια κ ή κ α ι α ν θ έ λ ε τ ε υ λ ισ τ ικ ή ιδ ιο σ υ γ κ ρ α ­ σ ία . Έ ν ιω θ α ό τ ι το π νεύ μ α ε ­ νυ π ά ρ χ ει μ έ σ α σ το στόμα, σ τη ν ύλη. Α λ λ ά από τ η ν ά λ λ η μ ε ρ ιά α σ τρ υ κτιο ύ σ α μ έ σ α σ τα σ χ ή μ α τα . Δ εν μ π ο ρ ούσε ν α χ ω ρ έσ ει ε κ ε ί τ ο α ν εξ ά ν τλ η λ ο τ η ς ζωής κ α ι τ η ς κ ο ιν ω ν ία ς το υ ανθρώπου

Αυτό, πάλι, είναι μια μεγάλη κουβέντα, γιατί είναι μια μακροχρόνια διαδικασία. Δεν έγινε από τη μια μέρα στην άλλη. Ως τις αρχές της δεκαετίας του 70, μεταξύ 20 και 30 χρονώ, προσπαθώ να γράψω λογοτεχνία. Γράφω ποίηση και κυρίως στα γαλλικά. Λίγο-λίγο βέ­ βαια αρχίζω και ξαναγράφω στα ελληνικά. Αυτό γίνεται με την επιστροφή στην Ελλάδα, μετά δύοτρία χρόνια συνεχούς ζωής στο Παρίσι, γυρίζω στην Ελλάδα, θαμπώνομαι από την Ελλάδα και η επιστροφή στην ελληνική γλώσσα συνδέεται κατά κάποιον τρόπο με την επανακάλυψη της Ελλάδας - άλλωστε τώρα η κοπέλα μου έχει ήδη αρχίσει να μαθαίνει ελληνικά. Το θάμβος μου εξηγείται από το ότι άλλη η Ελλά­ δα που άφησα κι άλλη η Ελλάδα που βρίσκω. Φεύ-

Σννέντενξη

γουμε για πάντα από έ­ ναν τόπο. Ξαναγυρίζουμε σε έναν καινού­ ριο τόπο ουσιαστικά. Κι αυτή η αίσθηση του και­ νούριου ενισχύεται από το γεγονός ότι αυτόν τον τόπο τώρα τον βλέ­ πω μέσα από τα μάτια του άλλου, δηλαδή της ξένης κοπέλας, και αυτό δίνει μια καινούρια, ανθρωπολογική θα έλεγα ματιά πάνω στον τόπο. Σε αυτό βέβαια συμβάλλει ι­ διαίτερα και η παιδεία η γαλλική την οποία αποκτώ, η οποία είναι πάρα πολύ σημαντική για μένα: πέρα από τη στενά νομική παι­ δεία, αποκτώ μιαν ευρύτερη κοινωνιολογική, ανθρωπιστι­ κή παιδεία, η οποία με βοη­ θάει να ξεκαθαρίσω πάρα πολλά πράγματα, να γνωρίσω πολλά από τον τό­ πο μου, από τον εαυτό μου και από τον κόσμο γε­ νικότερα. Αρχίζουν να αποκρυσταλλώνονται κά­ ποιες ιδέες μέσα στο μυαλό μου. Η ιδέα κάποιου χρέους. Χρέους έναντι του τόπου. Λέω, αυτός ο τόπος με χρειάζεται, εδώ θα γυρίσω, όλες αυτές τις σπουδές που κάνω, όλα αυτά τα πράγματα που μαθαίνω, οφείλω κάπου να το αξιοποιήσω. Και πουθενά αλλού δεν θα το αξιοποιήσω καλύτε­ ρα παρά στον δικό μου τον τόπο, ετούτος με χρει­ άζεται, όχι η Ευρώπη. Ποια μορφή παίρνει η ιδέα του «χρέους»;

Αυτή η ιδέα του χρέους έχει δύο σκέλη μέσα στο μυαλό μου. Το ένα σκέλος είναι το κοινωνικό: θα αποκατασταθώ, θα κάνω μια καριέρα κι επομένως θα κάνω κάποιο επάγγελμα το οποίο θα πρέπει να το κάνω σωστά, ένα λειτούργημα περισσότερο ό­ πως το βλέπω, είτε θα γίνω διπλωματικός είτε δι­ καστικός είτε κάτι τέτοιο... Αφετέρου, το βαθύτε­ ρο, αν θέλετε, χρέος είναι το ποιητικό. Εκεί, θα εκφράσω ελεύθερα τον εαυτό μου και θα μπορέσω να εκφράσω τον τόπο μου. Αυτόν τον τόπο που δεν είναι μόνο αυτό που βλέπω γύρω μου, αλλά εί­ ναι και μια μεγάλη παράδοση, είναι η «αιώνια Ελλάδα», αν θέλετε. Το πρότυπό μου είναι βέβαια ο Σεφέρης, όπως

Συνέντευξη

φαίνεται και μέσα από όλα αυτά. Ο Σεφέρης που έχει αυτή τη διττή ιδιότητα. Προ­ σπαθώ να προσανατολιστώ προς τα εκεί. Πότε προσεγγίσατε τον Σεφέρη, πότε τον ανακα­ λύψατε;

Από πολύ νέος. Φεύγο­ ντας από την Ελλάδα την πρώτη φορά και επιστρέφοντας πάλι. Δηλαδή ό­ ταν είμαι 18 χρονώ με 20. Εκείνα τα χρόνια τον α­ νακαλύπτω. Έχω την ε­ ντύπωση ότι μου αποκα­ λύπτει τον δικό μου ε­ αυτό. Αισθάνομαι μια βαθύτατη εκλεκτική συγγένεια. Πού την εντοπίζετε αυτή τη συγγένεια;

Η συγγένεια που προκύπτει μέσα από την περιπέ­ τεια του ξενιτεμού. Τη βλέπω μέσα στον καημό της Ρωμιοσύνης, αν θέλετε αυτή την κουβέντα που την έλεγε κι εκείνος εντός εισαγωγικών, γιατί τη θεωρούσε επικίνδυνη κουβέντα, δηλαδή σ’ αυτή τη βιολογική αγάπη για τον τόπο που όμως έχει κι ένα στοιχείο οδύνης εξ αρχής. Εγώ αυτό το στοιχείο οδύνης δεν το καταλαβαίνω ακριβώς. Νιώθω ότι η Ελλάδα έχει κάτι το τραγικό, δεν ξέ­ ρω όμως γιατί. Το διαισθάνομαι απλώς. Γιατί αυτά τα χρόνια είναι ανέμελα. Γυρίζω στην Ελλάδα και είμαι πολύ ευτυχής. Όλα είναι πολύ όμορφα. Αλλά υπάρχουν κάποιες σκοτεινές κηλίδες στον ορίζοντα, κάπου μυρίζεται αυτός ο νέος ότι κάτι είναι δραματικό εδώ πέρα... Υπάρχουν αυτά τα σημάδια από τις σφαίρες του εμφυλίου στα σπί­ τια, υπάρχει η ανοικοδόμηση της Αθήνας, η οποία γίνεται κάπως ανησυχητική, όσο περνάνε τα χρό­ νια. Στην αρχή, στη δεκαετία του ’50 - το λέω στο Σαν Μυθιστόρημα - χαιρόμαστε που γίνονται πο­ λυκατοικίες, που γκρεμίζονται τα σπιτάκια με τις αυλές, όλα αυτά τα βλέπουμε θετικά, είναι η πρό­ οδος, είναι ο εκσυγχρονισμός. Στη δεκαετία του ’60 αρχίζουν και στενεύουν οι δρόμοι. Σκοτεινιάζουν οι δρόμοι. Κι αυτό - το κα­ ταλαβαίνω βέβαια και το διατυπώνω έτσι εκ των υστέρων - είναι ένα κακό σημάδι. Ένα καμπανάκι

το οποίο μας προειδοποιεί. Εμείς όμως είμαστε α­ νέμελοι και δεν το ακούμε. Οι δρόμοι στενεύουν, ο ήλιος χάνεται, ανεβαίνουν οι πολυκατοικίες αυτό είναι σύμβολο, αλλά δεν το καταλαβαί­ νουμε. Εσείς ως νέος της εποχής πώς στέκεστε απένα­ ντι σ’ αυτές τις αλλαγές; Ο νέος που γυρίζει όλα αυτά τα νιώθει λίγο-λίγο,

έχει πια αποκτήσει την ανθρωπολογική ματιά και βλέπει κριτικά κάπως τον τόπο του, την οικογένειά του, την τάξη του την κοινωνική. Ανακαλύ­ πτει το «λαό» ας πούμε, τα λαϊκά στρώματα, βλέ­ πει τον βασανισμένο αυτόν κόσμο, αισθάνεται μιαν ένοχη συνείδηση έναντι του τόπου του... Όλα αυτά σε δεύτερο πλάνο. Βλέπει το τραγικό στοι­ χείο (που είναι και η μνήμη του αδελφού), αλλά κατά κάποιον τρόπο το απωθεί. Κάπου αισθάνεται ότι αυτό το δράμα το προσωπικό δεν είναι εντε­ λώς άσχετο με το δράμα το συλλογικό. Έχει μια τέτοια διαίσθηση. Πολύ αμυδρή, αλλά την έχει. Ακούει το σφυγμό του νεκρού αδελφού μέσα στα δέντρα, μέσα στα βράχια, υπάρχει μια τέτοια ποι­ ητική αίσθηση. Ξαναγυρίζοντας στους τόπους ό­ που πέρασε τα καλοκαίρια των παιδικών του χρό­ νων, δεν μπορεί να μη θυμηθεί με πόνο τον αδελ­ φό του, που χαντακώθηκε και χάθηκε στην ξενι­ τιά' και κάπου νιώθει ότι αυτό το προσωπικό δρά­ μα σχετίζεται με το συλλογικό δράμα του ξενιτε­ μού και της εξορίας του Έλληνα γενικά. Όλα αυτά τον κυνηγούν. Κάθε τόσο επανέρχεται η εικόνα του αδελφού σε ποιητικά πρωτόλεια ε­ κείνης της εποχής. Καμιά φορά τα ποιήματα είναι πιο διορατικά από τη λογική μας σκέψη, την οργα­ νωμένη... Το πιο σημαντικό, όμως, για κείνον εκεί­ νη τη στιγμή είναι να χαρεί τη ζωή του, τον έρωτά του, τη νιότη του, και αν θέλετε, το Αιγαίο. Είναι η ανανάλυψη των ανοικτών οριζόντων. Περιέργως οι ανοικτοί ορίζοντες, που ήταν για κείνον παλιότερα οι μεγάλες πόλεις, τώρα γίνονται το Αιγαίο, η Φύση... Εκεί, λοιπόν, μέσα στο Αιγαίο ανακαλύ­ πτει τον λαϊκό πολιτισμό. Από τη μια μεριά βλέπω την ένδεια αλλά από την άλλη βλέπω τους ανοιχτόκαρδους λαϊκούς αν­ θρώπους, τη φιλοξενία στα νησιά, στα χωριά, αυτή την έλλειψη μιζέριας που βλέπουμε στις με­ γάλες πόλεις... Υπάρχει μεν φτώχεια - αυτά τα ’λεγε κι ο γερο-Σεφέρης - αλλά δεν υπάρχει μιζέρια. Όλοι οι άνθρωποι που σε φιλεύουν με το χα­ μόγελο στα χείλη, που φέρνουν τα όργανά τους να παίξουν και να χορέψουν, με σαγηνεύουν. Αι­

σθάνομαι ότι υπάρχει κάτι σπουδαίο σ’ αυτό τον τόπο και αυτό συνδέεται με το ποιητικό κυρίως χρέος. Αλλά και με το άλλο, το κοινωνικό, το πολι­ τικό, το χρέος του πολίτη. Και λίγο-λίγο χτίζεται η εικόνα της Ελλάδας, μια εικόνα βέβαια από διά­ φορα υλικά, εικόνα η οποία έχει κάποιες εσωτερι­ κές αντιφάσεις, τις οποίες εγώ όμως δεν βλέπω ε­ κείνη τη σπγμή, μια ουτοπική δηλαδή εικόνα, που την τρέφω μέσα μου όταν ξαναγυρίζω, το χειμώ­ να, στη Γαλλία. Και βέβαια όταν τελειώνουν οι σπουδές, αρχίζει μια αντίστροφη πορεία, δηλαδή η εικόνα της Ελλάδας όλο και πιο πολύ αμαυρώ­ νεται. Πώς οδ η γείστε σ ’ α υτήν την «αντίστροφη πορεία»;

Πρώτα πρώτα είναι η εμπειρία του στρατού, η ο­ ποία είναι μια επώδυνη και τραυματική εμπειρία για πολύ κόσμο. Στον καιρό της Χαμένης Άνοιξης, για να θυμηθούμε τον Τσίρκα, στα χρόνια δηλαδή Γεωργίου Π ά ν τ α υπ ήρχε κ ά τ ι το μ υ σ τ η ­ Παπανδρέου ’63’64, υπηρετώ μό­ ρ ιώ δ ε ς γύρω από το ν Κ α ρ α ­ γ κ ιό ζη . Έ ν ιω θ α ό τ ι πίσ ω α πό νον ένα χρόνο, το ν Κ α ρ α γ κ ιό ζ η υπήρχε μ ι α ως προστάτης ά λ λ η φ ω νή, ο κ α ρ α γ κ ιο ζ ο π α ί­ οικογένειας, αλ­ λά αυτός ο χρό­ χ τ η ς . Κ α ι πίσ ω α πό το ν κ α ρ α ­ γ κ ιο ζ ο π α ίχ τ η υπήρχε επ ίσ ης νος είναι εξαιρε­ μ ι α ά λ λ η φω νή. Π ο ια ή τ α ν τικά αποκα­ α υ τή η ά λ λ η φ ω νή ; Μ ια κ ο ιν ό ­ λυπτικός, διότι τ η τ α ανθρώπων βλέπω έναν κό­ σμο παράλογο, έναν κόσμο στρατοπέδου συγκεντρώσεως. Εκείνα τα χρόνια μέσα στο στρατό, ο επίδοξος ποιητής έχει και πάλι κάποιες σπγμές διοραπκότητας. Γράφει κάποιους στίχους, τους οποίους ό­ ταν τους κοπάζω σήμερα νιώθω ότι προφήτευαν την ίδια μου τη μοίρα. Κλεισμένος μέσα στο στρα­ τόπεδο, ήμουν στο Χαϊδάρι, στο ΚΕΒΟΠ, έβλεπα την Αθήνα να απλώνεται μπροστά μου. Μια λα­ χταριστή πολιτεία, ερωτικά σχεδόν λαχταριστή, κι έγραφα: «στερημένος από τον τόπο μου μέσα στον ίδιο μου τον τόπο». Ε, αυτό το αίσθημα εξο­ ρίας του ανθρώπου μέσα στον ίδιο του τον τόπο το είχα σε όλη μου τη ζωή. Ή πάλι έβγαινα κάποια βράδια κατάκοπος στην Αθήνα - όλα τα πρωινά δούλευα σαν παλαβός στο γραφείο της στρατο­ λογίας και τις περισσότερες νύχτες φύλαγα σκο­ πός - κι ήμουν κυριολεκτικά μεθυσμένος από αυτήν την πόλη την οποία είχα στερηθεί εδώ και

ΣνΦτενξη

χρόνια, από την οποία ήμουν και πάλι απο­ κλεισμένος και που τώ­ ρα αντιπροσώπευε για μένα την ελευθερία. Αι­ σθανόμουν μια περίερ­ γη αντίφαση. Ένιωθα ότι υπήρχε ένα τέτοιο φως, μια τέτοια ο­ μορφιά σ’ αυτόν τον τό­ πο κι ότι μέσα στο στρα­ τό, όπως μέσα σε όλα αυτά τα γραφεία όχι μόνο στρατιωτικά, σε όλη αυτή τη γραφειοκρατία την ελ­ ληνική, «δουλεύαμε για να εξαντλήσουμε το φως». Ξαναβρίσκω αυτούς τους στίχους και συλλογίζομαι ό­ τι προμάντευαν πολλά. Σημείο συνάντησης με τον Σεφέρη αυτό.

Σαφώς. Όταν κοιτάζω τα Ημερολόγιά μου, λίγο αργότερα, όταν είμαι πια 25-26 ετών, βλέπω πάρα πολλά κοινά σημεία με το νεαρό Σεφέρη. Είναι περίεργο, διότι εκείνη την εποχή δεν μπορούσα να επηρεαστώ από εκεί διό­ τι ήταν ανέκδοτα αυτά. Τα Ημερολόγια του Σεφέ­ ρη εκδίδονται δέκα χρόνια μετά. Τότε ξέραμε μό­ νο την ποίησή του και ένα μέρος από τις «Δοκι­ μές» του. Βεβαίως εκείνος είχε μεγάλο ταλέντο, ε­ γώ ήμουν ατάλαντος. Κι αυτό ήταν το μεγάλο δράμα της δικής μου ζωής, της λογοτεχνικής εν­ νοώ, ότι άργησα δηλαδή πάρα πολύ να μπορέσω να γράψω κάτι που να στέκεται. Αλλά ιδιοσυγκρασιακά υπήρχε πάρα πολύ μεγάλη συγγένεια. Τα πράγματα που σκεφτόταν και αισθανόταν, κάπως έτσι τα σκεφτόμουν και τα αισθανόμουν και εγώ. Ο Σεφέρης έγραφε στα 26 του για τη «δερματική ασθένεια της Αττικής που είμαστε εμείς η ανθρωπότης». Σαν να ’βλεπε μπροστά του τι θα γινότανε μετά. Τον θαυμάζατε πολύ τον Σεφέρη;

Ο Σεφέρης, ήταν για μένα ένα ίνδαλμα. Τότε που πήρε το Νόμπελ, το ’63, όταν είχα μπει στο στρα­ τό, είχα ενθουσιαστεί. Περνούσα μπροστά απότο σπίτι του ποιητή και δεν τολμούσα να χτυπήσω την πόρτα (δεν τον εγνώρισα ποτέ)... αλλά τον πα­ ρακολουθούσα καμιά φορά στον δρόμο όταν τον

Σννέηευξη

έβλεπα. Τότε είμασταν πολύ πιο ντροπαλοί οι νεότεροι, είχαμε μεγαλύτερες απο­ στάσεις. Δεν υπήρχε και η εικόνα που έπαιζε το ρόλο που παίζει σήμερα. Σήμερα τους βλέπουμε όλους μέ­ σα από την τηλεόραση... Τον Σεφέρη τον είχα δει σε μια φωτογραφιούλα στο οπισθόφυλλο των «Δοκι­ μών», έτσι μπορούσα να τον αναγνωρίσω και δεν ήμουν καν βέβαιος ότι ή­ ταν εκείνος. Είχατε αρχίσει τότε να αποκτάτε πολιτική συνείδηση;

Ο στρατός μου επέτρε­ ψε να γνωρίσω λίγο κα­ λύτερα τη νεοελληνική κοινωνία, γιατί μ’ έφερε σε επαφή με ένα σωρό παιδιά άλλων κοινωνικών στρωμάτων, λαϊκών ή μικροαστικών, που είχαν σπουδάσει σ’ αυτόν τον τόπο και που μου έμαθε πολλά. Αρκετοί ήταν έντονα πολιτικοποιημένοι, θέλω να πω ενταγμένοι στην Αριστερά ή στην Κε­ ντροαριστερά, πράγμα που δεν ίσχυε για μένα. Λί­ γο λίγο, αρχίζω κι εγώ να ευαισθητοποιούμαι πο­ λιτικά, χωρίς όμως να εντάσσομαι σε κανένα κόμ­ μα. Ήμουν πολιτικό ον με την ευρύτερη έννοια του ό­ ρου. Ένιωθα την κοινωνική ευθύνη αλλά τίποτε περισσότερο. Δεν με ενδιέφερε η πολιτική δράση. Ήμουν αποτραβηγμένος, μοναχικός και ενδοστρεφής. Αλλά γινόμουν ένας παρατηρητής ολο­ ένα και πιο συμπάσχων πονώντας τον κόσμο που με περιστοίχιζε. Κι ήθελα να καταγράψω αυτόν τον κόσμο. Ήταν η εποχή που οι περισσότεροι λέ­ γανε θέλουμε ν’ αλλάξουμε τον κόσμο. Εγώ ήθε­ λα πρώτα να τον καταλάβω. Ένιωθα ότι έτσι θα βοηθούσα καλύτερα τους άλλους να τον αλλά­ ξουν πιο σωστά. Ο μαρξισμός με τραβούσε και συγχρόνως με απωθούσε. Ένιωθα ότι ασφυκτιούσα μέσα στα σχήματά του. Με τραβούσε πάρα πολύ διότι μου έδινε κατά κάποιον τρόπο μια εξή­ γηση των πραγμάτων ανάγοντάς τα στη ρίζα τους, στην υλική τους βάση. Είχα μια αισθησιακή και, αν θέλετε, υλιστική ιδιοσυγκρασία. Ένιωθα ό­ τι το πνεύμα ενυπάρχει μέσα στο σώμα, στην ύλη.

Αλλά από την άλλη μεριά ασφυκτιούσα μέσα στα σχήματα. Δεν μπορούσε να χωρέσει εκεί το ανε­ ξάντλητο της ζωής και της κοινωνίας και του αν­ θρώπου. Ακόμη, όμως, τότε, στις παραμονές της δικτατο­ ρίας, δεν είχατε αποφασίσει τι θα κάνετε στη ζωή σας.

Στην κρίσιμη εκείνη εποχή ξαναφεύγω για τη Γαλλία να κάνω κάποια μεταπτυχιακά. Ζούμε τα Ιουλιανά, τις παραμονές της δικτατορίας, μια επο­ χή όπου τα σύννεφα αρχίζουν και μαζεύονται και νιώθεις κάποια μπάρα έτοιμη να ξεσπάσει. Κάαποιοι μιλάνε για δικτατορία. Εγώ τουλάχιστον δεν το πιστεύω. Πολλοί από τους προοδευτικούς πολιτικούς μας λέγανε ότι ο λαός θα ορθώσει τα στήθη του στατανκς. Εκείνα τα χρόνια προσπαθώ να σκεφτώ κάποια σταδιοδρομία και γράφομαι στο Συμβούλιο της Επικράτειας ως ασκούμενος. Και ξαφνικά πέφτει πάνω μας η δικτατορία κοιτά­ τε νιώθω ένα ναυάγιο συλλογικό, δηλαδή ότι ο τό­ πος παραδόθηκε εν μία νυκτί, αμαχητί εντελώς. Καμιά δομή, τίποτε δεν λειτούργησε. Η δικτατο­ ρία πέρασε με μια καταπληκτική ευκολία. Με ε­ ντυπώσιασε η ακαριαία εξάπλωση του τρόμου. Αλλά και της αδιαφορίας σε ευρύτερα στρώμα­ τα... Δεν άντεξα. Μέσα σε δύο μήνες έφυγα, χω­ ρίς να με κυνηγάει κανείς. Πήγα ξανά στη Γαλλία για να συνεχίσω σπουδές, έλεγα στο μυαλό μου. Αλλά εκεί τα πράγματα αποδείχθηκαν πολύ πιο δύσκολα απ’ ό,τι περίμενα. Εκεί πια δεν ξαναβρήκα τη Γαλλία που μου πρόσφερε καρπούς παιδεί­ ας, βρήκα πια την εξορία. Έμεινα δύο χρόνια. Δεν μπόρεσα να ριζώσω και γύρισα, το 1969. Ενώ μου προσφέρονταν ορισμένες δυνατότητες να κάνω στην Ελλάδα καριέρα, αυτό με τρομοκράτησε. Δεν ήθελα να κάνω καριέρα έξω. Εκεί ξαφνικά έ ­ νιωσα για πρώτη φορά στη Γαλλία όχι ξενιτεμένος απλώς, εξόριστος. Ήταν η πιο δύσκολη εποχή της ζωής μου. Πώς ερμηνεύετε τώρα εκείνη την εποχή;

Όταν τα κοιτάζω αυτά τα πράγματα εκ των υστέ­ ρων, βλέπω ότι υπήρχε μια λογική. Ήταν μία βιο­ λογική ανάγκη να γυρίσω στον τόπο μου κι ας εί­ μαι «εξόριστος» και εκεί, μαζί με όλους τους άλ­ λους «εξόριστους». Δεν ήθελα πια να ζήσω στον ξένο τόπο. Σήμερα συνειδητοποιώ ότι είχα περίπου την ίδια ηλικία, 26 χρονώ, που είχε ο αδελφός μου όταν αυτοκτόνησε. Βλέπω ότι δεν ήταν μόνο η χούντα,

η χούντα ήταν ίσως απλώς για μένα ένα άλλοθι. Υπήρχε μια δυσκολία να ενταχθώ, μια δυσκολία να ζήσω. Και ο αδελφός στο «Σαν Μυθιστόρημα» ζει μια παρόμοια εμπειρία όταν αυτοκτονεί. Κοαάζοντας σήμερα τα δικά μου ημερολόγια της επο­ χής του Παρισιού, το 68-69, διακρίνω μια αυτοκτονική διάθεση. Δεν το συνειδητοποιούσα εκείνη τη στιγμή, δεν έλεγα θα πάω να αυτοκτονήσω. Ούτε ο αδελφός δύο μέρες πριν από την αυτοκτο­ νία του ήξερε άτι θα αυτοκτονήσει. Είναι φανερό από τα γράμματά του. Αντιμετωπίζω εκείνη την περίοδο και ένα προσω­ πικό αδιέξοδο, ποιητικό αυτή τη φορά. Γυρίζω στην Ελλάδα, εξακολουθώ και γράφω ποιήματα αλλά με ένα ρυθμό επιβραδυνόμενο. Τα ποιήματά μου δεν με ικανοποιούν καθόλου πια. Αισθάνομαι ότι αυτά τα ποιήματα κάτι έχουν να πουν αλλά δεν μπορούν να το πουν. Όμως η ανάγκη να γράψω είναι μια βιολογική ανάγκη, όπως και η ανάγκη του τόπου. Είναι τότε που εμβαθύνετε στην αναζήτηση της Ελλάδας;

Ναι. Μέσα από αυτό το αδιέξοδο, μέσα από την α­ ναζήτηση την εναγώνια του «εμείς», της Ελλάδας (γυρίζω για να βρω αυτό το «εμείς», όπως εκ των υστέρων καταλαβαίνω) και μέ­ Ε ξα ρ χ ή ς η δ ο υ λ ειά μ ο υ δεν ή ­ σα σ’ αυτήν την τ α ν λα ογραχρική. Ή τ α ν δ ο κ ιμ ια κ ή , α νθ ρ ω π ο λ ο γ ικ ή μ ε τη ν κατάσταση της m o π λ α τ ιά κ α ι τ η ν π ιο β α ρ ιά χούντας αρχίζω σ η μ α σ ία το υ όρου, ό χ ι μ ε μ ι α και ταξιδεύω α κ α δ η μ α ϊκ ή έν ν ο ια . Έ ν α ς λ ό ­ στο εσωτερικό γ ος γ ια τ ο ν άνθρωπο. Κ ι ή τα ν , της Ελλάδας. α χ ώ ρ ισ τα , μ ι α α ν α ζή τη σ η τ η ς Στα χωριά. Με Ε λλάδας τη γυναίκα μου. Η Αθήνα με πνί­ γει. Η εξορία στην Αθήνα συνεχίζεται. Μη ξεχνάμε ότι η Αθήνα παραμορφώνεται πια με τρόπο εφιαλ­ τικό. Ασφυκτιώ αλλά αισθάνομαι ότι εδώ θα ριζώ­ σω. Φεύγω πάλι από την Αθήνα αλλά, φεύγω μέσα στην Ελλάδα. Φεύγω προς τα πίσω και προς τα μέσα. Προσπαθώ να δω το πιο πρόσφατο ελληνι­ κό παρελθόν, υπάρχει δηλαδή μια ανάγκη αυτο­ γνωσίας, η οποία είναι διάχυτη και στη γενιά μου, δεν είναι μόνο δική μου. Προσπαθώ να δω γιατί φτάσαμε σ’ αυτό το τελευταίο σκαλί, ποιοι είμα­ στε... Μέσα από αυτά τα ταξίδια και μέσα από πολλά διαβάσματα, γιατί διαβάζω κοινωνιολογία, ελληνική ιστορία... Είναι και η εποχή που πα­ ρουσιάζεται μια νέα γενιά σκεπτόμενων ανθρώ-

Συνέντενξη

πων στην Ελλάδα, από τη μια μεριά είναι ο κύκλος των διαφωτιστών από την άλλη έχουμε τους νεοορθόδοξους. Όλοι ζητούν αυτογνωσία. Μέσα α­ πό τα δικά μου διαβάσματα, προσπαθώ και γω να συμμετάσχω σ’ αυτό το γίγνεσθαι. Ακόμα και φω­ τογραφικό αρχείο φτιάχνω. Με γοητεύει πάρα πο­ λύ η τέχνη της Τουρκοκρατίας, η μεταβυζαντινή αγιογραφία, η λαϊκή ζωγραφι­ Υ η ά ρ χ ει σ το κ α ρ ν α β ά λ ι κ α ι I κή, η αρχιτε­ σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α σ το π ο ν τ ια κ ό θ έ- | κτονική. Φωτο­ α τρ ο το ν Λ ω δ εκα η μ έρ ο ν , έν α γραφίζω τότε πρόσωπο που λ έ γ ε τ α ι «Α ίκω ένα σωρό υλι­ λο ν» . [ . . . ] Α υ τ ό τ ο πρόσωπο ε ί ­ κό. Με ενδια­ ν α ι έ ν α ς κ α μπ ο ύρ η ς το υ ο π οίον φέρει αυτή η ι­ η κ α μ π ο ύ ρ α σ χ η μ α τ ίζ ε τ α ι α πό στορία που δεν τ ο σώ μα το υ ν εκ ρ ο ύ αδεριρού. την έχει πει κα­ Σ α ν ν α μ α ς λ έ ε ι α υ τό τ ο σώ μα νείς. Έτσι οδη­ ό τ ι η ζωή κ ο υ β α λ ά ε ι σ υνεχώ ς γήθηκα στην α­ το ν θ ά ν α τ ο κ α ι το ν τ ρ έ ψ ε ι. νώνυμη, την Α λ λ ά κ α ι τ ρ έ φ ε τ α ι α π ό α υ τό ν προφορική ι­ στορία. Ένα άλλο σύμβολο ήταν οι τοιχογραφίες, που ρημάζα­ νε. Έμπαινες σε εκκλησάκια και έβλεπες ότι ρή­ μαζε ένας ολόκληρος τοίχος, κι έλεγες πάει αυτή η ιστορία, αυτό το χνάρι. Όπως εκκλησιές που γκρεμίζονταν, τέμπλα που πέφτανε μέσα στη λά­ σπη και σαπίζανε. Έφευγε ένας ολόκληρος κό­ σμος ελληνικός, που χανόταν μέσα στη βαρβαρό­ τητα της χούντας, της ανοικοδόμησης, και που ή­ ταν ο τόπος μας, η συλλογική μας ιστορία, που ή­ ταν η παράδοσή μας, ο πολιτισμός μας... Υπήρχε, λοιπόν, από τη μια η ανάγκη της αυτο­ γνωσίας και από την άλλη η ανάγκη της έκφρα­ σης. Έπρεπε να ανοίξω κάποια άλλη φλέβα. Να φτιάξω ένα λαγούμι μέσα στο σκοτάδι, να βγω κι εγώ στο φως, γιατί η ανάγκη της έκφρασης ήταν επιτακτική. Ηταν ανάγκη υπαρξιακή. Νιώ θατε πια ριζωμένος;

η

Με την επιστροφή στην Ελλάδα, η εξορία, απλώς, αλλάζει. Η εσωτερική εξορία έχει και ωραίες ανα­ λαμπές. Και μέσα από αυτές τις αναλαμπές ανοί­ γει και ο δρόμος για να βγω στο φως. Ήταν η ανα­ κάλυψη ενός κόσμου παραδοσιακού, ο οποίος μεν ρημάζει αλλά έχει μια εντονότατη ανθρώπινη παρουσία. Ένα βάρος ανθρώπινο, το οποίο εμένα με συγκλονίζει. Και δεν το βλέπω καθόλου λαογραφικά. Πηγαίνω, π.χ. στις Αποκριές της Σκύρου και βλέπω ένα κόσμο πρωτόγονο, ένα καρναβάλι που μου ανοίγει τις πόρτες ενός άλλου κόσμου -

μιας άλλης ανθρωπολογικής δυνατότητας. Βλέ­ πω σ ’ αυτό το βραχάκι μέσ’ το Αιγαίο, μέσ’ τα κύ­ ματα, να ξεφυτρώνει ένας πολιτισμός, μια παρά­ δοση, αυτοί οι «γέροι» με τις προσωπίδες, ένα διονυσιακό έθιμο το οποίο δεν ξέρεις από πού ξε­ κινάει και πώς φυτρώνει εκεί πέρα. Και νιώθεις ότι κάπως έτσι γεννήθηκε το θέατρο. Όλα αυτά τα πράγματα ήθελα να τα ψάξω, να τα εξερευνήσω. Ήθελα να γράψω ένα μεγάλο δοκίμιο. Για την Ελλάδα. Δηλαδή, λίγο-λίγο το ποιητικό χρέος μετουσιώνεται. Ήταν τόσο γενικό όμως αυτό που α­ ναζητούσα που δεν μπορούσα να βρω άκρη να ξε­ κινήσω. Δεν ήξερα πώς να φτιάξω ένα τέτοιο δοκί­ μιο. Σήμερα ίσως έχω κάποιες ιδέες γι’ αυτό, τότε όμως δεν μπορούσα, στα 30 μου χρόνια, να φτιά­ ξω ένα τόσο συνθετικό, τόσο συνολικό δοκίμιο για την Ελλάδα. Δεν ήθελα να έχει την υφή μΐ9ς φιλο­ σοφικής πραγματείας. Έτσι οδηγηθήκατε στον Καραγκιόζη;

Ναι. Λίγο-λίγο οδηγήθηκα στον Καραγκιόζη. Μέ­ σα στα χρόνια της χούντας κυκλοφορεί η Ανθολο­ γία Παλαιών Φυλλαδίων του Καραγκιόζη από τον Γιώργο Ιωάννου, στον «Ερμή», όπου ανακαλύπτω παλιά κείμενα που με σαγηνεύουν. Προσπαθώ να ακούσω τον «άλλο» λόγο, την «άλλη» φωνή. Ο Κα­ ραγκιόζης δεν με είχε προσελκύσει ιδιαίτερα όταν ήμουν παιδί. Δεν είχα παίξει Καραγκιόζη όπως πολλά παιδιά της γενιάς μου παίζανε στις γειτονές τότε. Εγώ δεν «αλήτευα», ήμουν ενδοστρεφής. Αλλά, όταν διάβασα αυτά τα φυλλάδια, θυμήθηκα ένα σωρό πράγματα που μπορεί και να μην τα εί­ χα ζήσει. Πάντα υπήρχε κάτι το μυστηριώδες γύ­ ρω από τον Καραγκιόζη. Ένιωθα, ότι πίσω από τον Καραγκιόζη υπήρχε μια άλλη φωνή, ο καρα­ γκιοζοπαίχτης. Και πίσω από τον καραγκιοζοπαί­ χτη υπήρχε επίσης μια άλλη φωνή. Ποια ήταν αυτή η άλλη φωνή; Μια κοινότητα ανθρώπων. Αυτό ήθελα να το ψάξω. Να δω ποια είναι η κατα­ γωγή αυτού του λόγου. Κρατούσατε αποστάσεις από τη λαογραφία...

Μα, εξ αρχής η δουλειά μου δεν ήταν λαογραφική. Ήταν δοκιμιακή, ανθρωπολογική με την πιο πλατιά και την πιο βαριά σημασίατου όρου, όχι με μια ακαδημαϊκή έννοια. Ένας λόγος για τον άν­ θρωπο. Και ήταν, αχώριστα, μια αναζήτηση της Ελλάδας. Ποιας Ελλάδας όμως; Της άλλης Ελλά­ δας. Όχι μιας Ελλάδας εθνικιστικής, όχι μιας αφηρημένης έννοιας - ενός «έθνους», ενός «κρά-

τους» ή έστω ενός «λαού» - αλλά μιας ζωντανής κοινότητας ανθρώπων, όπως και αν την ονομά­ σουμε. Μια ανθρώπινη φωνή. Νομίζω ότι όλα τα βιβλία μου είναι αυτό το πράγ­ μα τελικά. Η αναζήτηση του άλλου, η αναζήτηση της άλλης Ελλάδας... Αρχικά είναι η αναζήτηση του εμείς. Σιγά-σιγά φτάνω σ’ ένα πόρισμα θεω­ ρητικών στοχασμών, απόσταγμα βιωμάτων και γραφής, ότι το εμείς εμπεριέχει τους άλλους και ότι το εμείς το βρίσκεις μέσα στους άλλους και μέσα στους άλλους βρίσκεις το εμείς- ακριβώς ό­ πως και το εγώ... Αυτό όμως είναι ένα πόρισμά πο­ λύ μεταγενέστερο. Εγώ αρχικά αναζητώ το εμείς, την Ελλάδα, αναζητώ αυτό το ρίζωμα. Ποθώ τον νόστο, ο οποίος έχει αποδειχτεί τόσο δύσκολος μέσα από την ήδη βιωμένη εμπειρία μου την ιστο­ ρική και την προσωπική. Λίγο-λίγο βλέπω ότι όλα τα όνειρα, όλα τα οράματα που έχω πλάσει στις αρχές της δεκαετίας του ’60, δεν πραγματώνο­ νται. Επομένως δεν γυρίζω, δεν κάνω ούτε αυτό που θέλω να φτιάξω - το ποιητικό έργο. Ούτε γυρίζω στον τόπο που ονειρεύομαι, εφόσον αυτός αποδεικνύεται ανύπαρκτος, ούτε το κοινω­ νικό χρέος μου κατορθώνω να κάνω, όπως το αι­ σθανόμουν. Υπάρχει ένα ναυάγιο συλλογικό και προσωπικό...

Κι εσείς τι κάνετε για να β ρείτε διέξοδο;

Σκάβω το λαγούμι για να μπορέσω να ξεφύγω α­ πό το ναυάγιο. Να σωθώ κατά κάποιο τρόπο. Υπαρξιακά. Γι’ αυτό λέω ότι αυτή η περιπέτεια δεν είναι μόνο συγγραφική αλλά υπαρξιακή. Αλλά ο Καραγκιόζης επιτέλους μου δίνει ένα κανάλι πολύ συγκεκριμένο. Εκεί ακουμπάω σε πολύ χειροπια­ στά πράγματα. Δεν είναι πιάτο γενικό δοκίμιο πε­ ρί Ελλάδος όπου πελαγώνω, έχω ένα συγκεκριμέ­ νο παράδειγμα το οποίο είναι και πολύ ενδιαφέ­ ρον. Είναι ένα παράδειγμα θεατρικό, το οποίο δί­ νει εκπληκτικά πολλά ερεθίσματα σε όποιον θέλει να δουλέψει. Μέσα από τον Καραγκιόζη μπορείς να ψάξεις πάρα πολλά πράγματα του λαϊκού πο­ λιτισμού. Υπάρχει η ζωγραφική, υπάρχει ένα εικα­ στικό μέρος στον Καραγκιόζη, υπάρχει ένα λογο­ τεχνικό μέρος, η αφήγηση, υπάρχει ένα θεατρικό μέρος, η μιμητική τέχνη του καραγκιοζοπαίκτη, υπάρχει η μουσική. Κι όλα αυτά σε ένα πρόσφατο παρελθόν, πολύ ζωντανό, γιατί είναι μια έκφραση των λαϊκών στρωμάτων των πόλεων κυρίως. Αστι­ κή με την έννοια του άστεως, της πόλης. Τι θα γινόμουν, λοιπόν; Ερευνητής; Εδώ άνοιγαν νέοι δρόμοι. Εδώ εμπλέκονταν πολλοί κλάδοι επι­ στημονικοί, που ήταν και πολύ της μόδας εκείνη την εποχή, όπως η σημειολογία μέσα στο γενικό πλαίσιο του στρουκτουραλισμού, το δεσπόζοντότε διανοητικό ρεύμα, η θεατρο­ λογία, η κοινωνιολογία, η πολι­ ψ ιο ερ γο γ ρ α ψ κ ό σημείωμα τον Γ ιά ννη Κιονρτσάκη\ τισμική ανθρωπολογία, η εθνο­ λογία... Έψαχνα... Για μερικά χρόνια χάθηκα μέσα σε έ­ Γεννήθηκε το 1941 στην Αθήνα. Σπούδασε νομικά στο Παρίσι. Τα υπόρευνες. Έγινα ερευνητής. Χω­ ηοιπα βρίσκονται - και δεν βρίσκονται - μέσα σε τούτη τη συνέντευξη ρίς να το καταλάβω, χωρίς να και, φυσικά, στο Σαν Μυθιστόρημα. το έχω προσχεδιάσει. Είχε έρ­ θει η μεταπολίτευση, είχαν κα­ - Ελληνισμός και Δύση στο στόχαστρο του Σεφέρη, Κέδρος 1979 (Β' ταλαγιάσει τα πράγματα, το έκδ. 1995) δράμα το συλλογικό του τόπου - προφορική παράδοση και ομαδική δημιουργία, κέδρος 198Ϊ, (β’ έκδο­ είχε μπει σε μια πιο ομαλή κοί­ ση 1996) τη, αυτό με είχε κι εμένα ανα­ - Καρναβάλι και Καραγκιόζης. Οι ρίζες και οι μεταμορφώσεις του λαϊκού κουφίσει, είχα γίνει δικηγόρος, γέλιου, Β' Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου 1985. Κέδρος 1985,1β’ έκδ. 1995) αλλά κυρίως με απασχολούσε - Το πρόβλημα της παράδοσης, Στιγμή 1989 - Σαν Μυθιστόρημα, Κέδρος 1995 (β' και γ· έκδ. 1995). το έργο που έπρεπε να κάνω. Αυτό μου πήρε χρόνια. Έγινε, δηλαδή, λίγο-λίγο ο Καραγκιό­ - Ζαν Αμπυρζέ, Το λογικό και το πάθος, εκδ. Ράππα, 1987.

- ζαν Αμπυρζέ. Το μέλι και το κώνειο, εκδ. Ράππα, 1990 ζης ένα έργο ζωής. Πάντα ό­ - Φρανσουά Ζακόμπ, Σμιλεύοντας το εσώτερο άγαλμα, έκδ. Ράππα 1991 μως είχα στο νου μου το γενικό­ - Τσβετάν Τοντόροφ, Κριτική της κριτικής. Ένα μυθιστόρημα μαθητεί­ τερο πλαίσιο, το Εμείς. Την ας, εκδ. πόηις, 1994 Ελλάδα. Ο Καραγκιόζης για μέ­ - Μιχαήη Μπαχτίν, Έπος και μυθιστόρημα, εκδ. Πόηις, 1995 να δεν ήταν το θέμα. Ήταν ένα - ζαν Ντανιέη, Ταξίδι στα όρια του έθνους, εκδ. Πόηις, 1996 παράδειγμα. Ήταν ένα υλικό

Ιννέντεν^ι

στο οποίο ήθελα να ακουμπήσω, νατό δω διεξοδι­ κό ώστε να αγγίξω τον στόχο τον γενικότερο και τον βαθύτερο, που ήταν η Ελλάδα και το Εμείς. Δεν μπορούσα να βρω τη σωστή δοσολογία μελέτης-δοκιμίου. Και πάλευα. Πότε αρχίσατε να δημοσιεύετε;

Από το 1976 ως το 1978 δημοσίευσα κάποια άρ­ θρα, έκανα πια την πρώτη μου εμφάνιση στα γράμματα, όχι με ποίηση αλλά με κάποιες μελέτες-άρθρα για τον Καραγκιόζη. Και μετά σιωπή, το βιβλίο δεν έβγαινε. Είχα ένα τρομερά φιλόδοξο στόχο, ένα τετράτομο έργο που θα ήταν μια πραγματεία περί της γλώσσας του λαϊκού θεά­ τρου μέσω του Καραγκιόζη. Μέσα σ’ αυτό το α­ διέξοδο ένιωσα την ανάγκη να σταματήσω για λί­ γο και να δω πού πάω. Εκεί, ως ένα διάλειμμα, προέκυψε το βιβλίο για τον Σεφέρη, για τη στάση του απέναντι σε ένα ζήτημα που είχε απασχολή­ σει γενιές επί γενεών Ελλήνων: τη σχέση της Ελλάδας με τη Δύση. Η Ελλάδα εκείνη την εποχή ετοιμαζόταν να ενταχθεί στην τότε ΕΟΚ. Ήταν έ­ να ζήτημα, λοιπόν, που είχε έρθει και πάλι στο προσκήνιο. Ξαναγυρνώ ντας Ο τα ν γ ρ ά ψ ε ι ελ λ η ν ικ ά κ α ν ε ίς στον παλιό μου β ρ ίσ κ ε ι τ ο ε μ ε ίς , θ έ λ ε ι δ εν θ έ- \ δάσκαλο, τον λ ε ι. Γ ια το ν σ υ γ γ ρ α φ έα π α τ ρ ί­ Σεφέρη, ξεκί­ δα ε ίν α ι η γλώ σσα. Τ ο γ εγ ο ν ό ς νησα να γρά­ ό τ ι έ π ε ιτ α από τ α τό σ α χ ρ ό ν ια ψω ένα άρθρο, β ρ ίσ κ ε ι τ η γ λώ σσα του , σ η μ α ί­ αλλά χωρίς να ν ε ι ό τ ι έ χ ε ι β ρ ε ι κ α ι τ ο ε μ ε ίς το καταλάβω κ α ι τ ο εγώ. Α ν α γ ν ω ρ ίζ ε ι το ν ε ­ καλά-καλά εί­ α υ τό το υ μ έ σ α σ ε έν α σ υ λ λ ο γ ιχα γράψει κάτι πολύ εκτενέ­ στερο. Είχε γεννηθεί λοιπόν το πρώτο βιβλίο;

94

Ένιωσα ότι από την αφετηρία αυτή μπορούσα να θεωρήσω ολόκληρο το έργο του Σεφέρη και να μιλήσω για κάτι σημαντικό. Μέσα σε λίγους μόνο μήνες γεννήθηκε και ολοκληρώθηκε ένα βιβλίο, σαν να ανάβλυζαν ξαφνικά μυστικά και παλιές σκέψεις που κρατούσα μέσα μου τόσα χρόνια: το «Ελληνισμός και Δύση στο στοχασμό του Σεφέ­ ρη». Ήταν σαν μέσα από τη σκέψη του δασκάλου μου να αποκρυστάλλωνα λίγο λίγο τη δική μου σκέψη. Ήταν μία πολύτιμη, όπως αποδείχθηκε, ά­ σκηση για μένα. Ήταν, εντέλει, σαν να έγραφα μια κρυφή πνευματική αυτοβιογραφία. Αλλά αυτό θα το καταλάβαινα αρκετά χρόνια αργότερα. Ήμουν

Συνέντευξη

πια 38 χρονώ. Ξαναγύρισα όμως δυνατότερος στο σχέδιο του Καραγκιόζη. Ήξερα τώρα ότι θα έγραφα μια μελέτη για τον Κα­ ραγκιόζη αλλά και ένα δοκίμιο για τη συλλογική δημιουργικότητα στον παραδοσιακό, λαϊκό πολι­ τισμό, που θα επικεντρωνόταν στο παράδειγμα του Καραγκιόζη αλλά θα το ξεπερνούσε. Όλα μου τα βιβλία βρίσκονται σε κάποιο όριο εντέλει. Δεν ανήκουν σε ένα αμιγές είδος. Τα πράγματα είχαν πια ξεκαθαρίσει. Η ιδέα του τετράτομου έργου εί­ χε πια εγκαταλειφθεί. Βγήκαν δύο αυτοτελή βι­ βλία. Τρ ένα, που έχει ως τίτλο «Προφορική παρά­ δοση και ομαδική δημιουργία», προσεγγίζει τη διαδικασία της λαϊκής δημιουργίας. Προσπαθώ να δείξω πως αυτό το πράγμα που λέγεται Καρα­ γκιόζης είναι ένα ομαδικό έργο. Για να δείξω τη συμμετοχή των απλών, αγράμματων κατά πλειοψηφία, ανθρώπων - διεισδύω στη διαδικασία της προφορικής δημιουργίας και δείχνω πως υπάρ­ χει ένας διαλεκτικός δεσμός ανάμεσα στο προφο­ ρικό και το ομαδικό. Εκείνο που με εντυπωσιάζει είναι ότι ένας κόσμος αγράμματος μετέχει δημι­ ουργικά στην παραγωγή ενός πολιτισμού. Και αυτό το βλέπω από τη σκοπιά της νεοτερικότητας. Εγώ είμαι ένας άνθρωπος της εποχής της μα­ ζικής κουλτούρας. Βλέπω τους εγγράμματους ανθρώπους να μεταβάλλονται σε παθητικούς κα­ ταναλωτές του πολιτισμού, ο οποίος παράγεται σε κάποια απρόσωπα κέντρα. Παράγεται ακόμη λαϊκός πολιτισμός;

Υπάρχουν ακόμη κοιτίδες λαϊκού πολιτισμού, αλ­ λά η διαδικασία είναι φθίνουσα. Νομίζω όμως ότι αυτή η διαδικασία είναι απαράγραπτη και ανα­ παλλοτρίωτη στο επίπεδο της γλώσσας μας. Και εκεί έχει πληγεί αυτή η διαδικασία, ωστόσο η γλώσσα μας είναι αυτό που παράγεται προφορι­ κά. Είναι το ομαδικό μας έργο. Ακόμη και σήμερα, παρ’ όλα τα παράσιτα και τις καταστροφές. Ένα άλλο ενδιαφέρον συμπέρασμα, είναι ότι ξεκί­ νησα αναζητώντας μια ιθαγένεια. Την ελληνική. Του Καραγκιόζη. Καταλήγω όμως να καταγράφω μια διαδικασία, η οποία είναι εντέλει πανανθρώπι­ νη. Δεν δείχνω ποιο είναι το εμείς, αλλά δείχνω ποιο είναι το κύτταρο που παράγει το εμείς. Αυτός ο δεσμός ανάμεσα στο προφορικό και το ο­ μαδικό είναι ένα κύτταρο παραγωγής ταυτοτή­ των. Που εμφανίζεται και στο άλλο βιβλίο για τον Κα­ ραγκιόζη;

Κάτι ανάλογο συμβαίνει στο άλλο βιβλίο, στο «Καρναβάλι και Καραγκιόζης», όπου η προσέγγι­ ση είναι παντελώς διαφορετική. Εκεί προσπαθώ να δω την ταυ τό τη τα του κωμικού λόγου. Του γ έ ­ λιου στον Καραγκιόζη. Και τού το συμπίπτει με την ανακάλυψη του άλλου μεγάλου δασκάλου μου, του Μπαχτίν. Στις αρχές της δεκαετία ς του 7 0 είχα ανα­ καλύψει τ ο βιβλίο του Μπα­ χτίν για τον Ραμπελαί και τον λαϊκό πολιτισμό στον Μεσαίωνα. Κι αυτό ήταν α­ ποκαλυπτικό, γιατί, την ίδια εποχή, εγώ είχα αρχίσει να ψάχνω τον Καραγκιόζη. Κι έβλεπα ότι αυτό, ο στοχα­ στής, ο Ρώσος, ο κατα­ διωγμένος, μιλώντας για ένα γαλλικό έργο της Αναγέννησης ερχόταν να φωτίσει στα μάτια τα δι­ κά μου τ ο παράδειγμα του Καραγκιόζη. Αυτή τη θεωρία του Μπαχτίν την ξαναδουλεύω εγώ με το δικό μου τρόπο. Βλέπω ότι εδώ έχουμε μια πο­ λυεθνική γλώσσα και ό­ τ ι η γλώσσα αυτή είναι το Καρναβάλι, όπως λέει ο Μπαχτίν. Από αυτήν ξεπηδάει το λαϊκό θέατρο γενικώς. Προσπαθώ να δω πώς αυτή η γλώσσα ερμηνεύει το παραμικρό καλαμπούρι του Καρα­ γκιόζη, την κωμική υφή αυτού του λαϊκού θεά­ τρου. Προσπαθώ να δείξω τ ην καρναβαλική ρίζα του Καραγκιόζη, αλλά και τ ις μεταμορφώσεις αυτής τη ς ρίζας μέσα σε ένα συγκεκριμένο περι­ βάλλον που είναι η Ελλάδα των αρχών του αιώνα. Και πάλι εδώ η πνευματική περιπέτεια του προη­ γούμενου βιβλίου επαναλαμβάνεται με άλλον τρόπο. Αναζητούσα μία ταυτότητα, και βρήκα την ετερότητα, μια πολυεθνική γλώσσα που ερμηνεύ­ ει τον Καραγκιόζη. Βρίσκοντας όμως του ς άλλους μέσα στο εμείς έχω καταλάβει καλύτερα ποιο εί­ ναι αυτό το εμείς. Ο πυρήνας του εγώ ή του εμείς είναι ασύλληπτος, αλλά προσεγγίζεται. Είναι και ένα μάθημα αντι-εθνικιστικό. Βλέπουμε ότι μέσα στο εμείς υπάρχουν πάντα οι άλλοι. Έ να άλλο βασικό στοιχείο που θα με οδηγήσει στο «Σαν Μυθιστόρημα» είναι ότι το καρναβάλι ε ί­ ναι μια γλώσσα αστεία, κωμική αλλά και δραματι­

κή: μια γλώσσα περί έρω τος και θανάτου. Ακόμα και στα καλαμπούρια του Καραγκιόζη ο γάμος και ο θάνατος ταυτίζονται συνεχώς. Μέσα από αυτή τη γλώσσα, εγώ γυρίζω σε προσωπικά μου βιώμα­ τα. Υπάρχει στο καρναβάλι, και συγκεκριμένα στο ποντιακό θέατρο του Δωδεκαημέρου, ένα πρόσω­ πο που λ έγεται «Δίκωλον». Αν και δευτερεύον, τ ο πρόσωπο αυτό με ε­ ντυπώσιασε πάρα πο­ λύ και συνεχώς αναφέρομαι σ’ αυτό. Ο Μπα­ χτίν μιλάει για ένα δισωματικό σώμα, που πε­ ριέχει τη ζωή και το θά­ νατο. Αυτό τ ο πρόσωπο στο ποντιακό θέατρο εί­ ναι ένας καμπούρης του οποίου η καμπούρα σχη­ ματίζεται από το σώμα του νεκρού αδελφού. Σαν να μας λ έ ει αυτό το σώμα ότι η ζωή κουβαλάει συνε­ χώς τ ο θάνατο και τον τ ρ έ ­ φει. Α λλά και τρ έφ ετα ι από αυτόν. Φαίνεται ότι τα δύο βιβλία για τον Καραγκιόζη ήταν α­ ποφασιστικά για τη μετέπειτα πορεία σας. Τελειώνοντας αυτά τα δύο βιβλία γ ια τον Καραγκιόζη αισθάνομαι ότι έχω προσωρήσει κάπως πιο πολύ στη δική μου αυτο­ γνωσία. Ξαναγυρίζω σε προσωπικά μου βιώματα. Αυτά τα βιώματα μάλιστα γίνονται τόσο έντονα ώ­ στε κάπου μέσα στη μελέτη αναφέρομαι στον νε­ κρό αδελφό και αφιερώνω το βιβλίο στη μνήμη του. Αυτά τ α συνειδητοποιώ καλύτερα σήμερα, έ­ χοντας τελειώ σ ει τ ο «Σαν Μυθιστόρημα». Είναι πορίσματα που λίγο-λίγο απορρέουν από την εμ­ βάθυνση αυτώντων θεμάτων. Δηλαδή, η ταυ τό τη­ τα και η ετερό τητα (το ίδιο και το άλλο, ο επίτπλος στο «Σαν Μυθιστόρημα») και το Δίκωλον. Α υτοί εί­ ναι και οι δύο πυρήνες από του ς οποίους ξεκινάει το «Σαν Μυθιστόρημα». Υπάρχει ένας στοχαστι­ κός πυρήνας περί του ιδίου και του άλλου. Μέσα από τη δια λεκτική τ α υτότητα ς και ετερότητας α­ ναπτύσσεται ένα παιχνίδι κατόπτρων που δεν τ ε ­ λειώ νει ποτέ. Και ο άλλος πυρήνας είναι τ ο Δίκω­ λον: καθώς συλλογίζομαι τ ο βιβλίο που θέλω να γράψω, αναδύεται η ιδέα του νεκρού αδελφού με

Συνέντευξη

τον οποίο γ ια μια στιγμή ταυτίζομαι. Η ιδέα αυτή έρχεται από πολύ παλιά, αλλά τώρα ζητάει να γ ί­ νει λογοτεχνία.

κατά πόσον ήταν επηρεασμένος από ιδεολογήμα­ τα δικά μου, προσωπικά. Πώς μπορούσατε να ελέγξετε, όπως λέτε, αυτόν

Είχατε αποφασίσει να γράψετε μυθιστόρημα; Ή θελα να γράψω ένα λογοτεχνικό έργο, χωρίς να με απασχολεί σε ποιο είδος θα μπορούσε να εντα­ χθεί. Δεν ήξερα τ ι θα ήταν το βιβλίο. Και η περιπέ­ τεια αυτή καταγράφεται επίσης στο «Σαν Μυθι­ στόρημα». Δηλαδή, τ ο βιβλίο δεν παρακολουθεί μόνο μια ιστορία αλλά και τη γραφή αυτής της ι­ στορίας. Το βιβλίο είναι διπλό. Έ χει δύο χωρο­ χρόνους. Ο ένας χωροχρόνος είναι η εποχή στην οποία ε ­ κτυλίσσεται η ιστορία. Τέλη της δεκαετία ς του ’40 ως το 1960. Ο άλλος χωροχρόνος όμως είναι η συνείδηση του αφηγητή, ο οποίος σκάβει μέσα του και παρακολουθεί τον εαυτό του. Σ’ αυτή τη συνείδηση τελείτα ι η ιστορία της γραφ ής του βι­ βλίου. Και τις παρακολουθούμε παράλληλα αυτές _____________________________ τ ις δύο ιστοΚαθώς το βιβλίο πλησίαζε προς ρίες. Εξ αρχής το τέλος τον, σκέιρτηκα ότι το υπάρχει ένα εί­ είχα γράψει έτσι πριν απ’ όλα δος σχάσης, για να διαβάσω την ίδια τη ζωή διχασμού του μου σαν μυθιστόρημα - θέλω π ρ ο σ ώ π ο υ . να πω σαν να ’ταν ένα μυθιστό­ Εγώ αντιστεκό­ ρημα. Ένα άγνωστο σε μένα μουν πάρα πο­ λύ στην ιδέα να τον ίδιο μυθιστόρημα, μια του οποίου γινόμουν γράψω ο πριότος αναγνώστης α υ τ ο β ιο γ ρ α ­ φία. Δεν ήθελα να γράψω μια αυτοβιογραφία. Σε τ ι ενδιαφ έρει η αυτοβιογρα­ φ ία ενός ανθρώπου που δεν είναι δημόσιο πρό­ σωπο; Εγώ ήθελα να γράψω ένα λογοτεχνικό έ ρ ­ γο. Μυθιστοριογράφος δεν αισθανόμουν ότι ή ­ μουν. Δεν ήμουν παραμυθάς. Δεν με ενδιέφερε και μάλλον δεν ήμουν ικανός να επινοήσω μια ι­ στορία. Με ενδιέφερε να σκάψω αυτήν την πραγ­ ματική ιστορία και με ενδιέφερε αυτή η περιπέ­ τεια της αυτογνωσίας που είναι συγχρόνως προ­ σωπική και συλλογική. Με ενδιέφερε να συνεχίσω την πορεία προς τη συλλογική αυτογνωσία που εί­ χα ξεκινήσει με τις μελέτες μου. Αισθανόμουν ότι η πειθαρχία στην οποία είχα υποβληθεί με είχε βοηθήσει και λογοτεχνικά. Ίσως η μελέτη με είχε διδάξει πιο αποτελεσματικά τ ο γράψιμο, τη δ ια δι­ κασία της γραφής. Κι έχοντας κάνει πια αυτά τα βιβλία στα οποία είχα αναπτύξει έναν θεωρητικό λόγο, ήθελα αυτόν τον λόγο να τον ελέγξω, να δω

Συνέντευξη

το λόγο; Ή θελα να δω τ α πράγματα πιο αντικειμενικά και αυτό μπορούσα να τ ο πετύχω περιέργως μόνο καταδυόμενος στα βάθη τ η ς προσωπικής μου ε ­ μπειρίας, δηλαδή, γινόμενος πιο υποκειμενικός. Αυτό είναι ένα από τα παράδοξα. Ό λα μου τ α βι­ βλία στηρίζονται σε τέτο ια παράδοξα, αλλά και ό ­ λη μου η σκέψη βασίζεται σε κάποια οξύμωρα σχήματα που γ ια μένα είναι πολύ αποκαλυπτικά. Ή ταν επίσης και ένα στοίχημα θεωρητικό και όταν τ ο διατύπωσα, κάμφθηκαν οι αντιστάσεις μου στο να γράψω ένα αυτοβιογραφικό κείμενο και αφέθηκα στην περιπέτεια της γραφής. Σκέφτηκα ότι αν καταδυόμουν πραγματικά βαθιά στην προσω­ πική μου εμπειρία, αν πραγματικά έσκαβα στις ρί­ ζες του εαυτού μου, δεν μπορεί παρά να άγγιζα τις ρίζες των άλλων, δ ιότι αυτές οι ρίζες επικοινω­ νούν αναγκαστικά. Επομένως, εάν ήμουν από­ λυτα ειλικρινής, λογοτεχνικά ειλικρινής, δεν μπο­ ρούσα παρά να προσεγγίσω κάποιους άλλους. Αυτή η ιστορία, η πολύ προσωπική, ήθελα να πιάσει και κάτι καθολικότερο, να είναι αντιπροσω­ πευτική γενικότερων καταστάσεων. Αυτό ήταν το στοίχημα κι αφέθηκα στη γραφή. Και λίγο-λίγο το βιβλίο πήρε τη μορφή του. Αλλά εγώ δεν έπαυα να στοχάζομαι και αυτή την περιπέτεια - δηλαδή τη διαδικασία της γραφ ής - και να την εξιστορώ επί­ σης στο βιβλίο. Είναι λοιπόν μια ιδιόμορφη αυτοβιογραφία το «Σαν Μυθιστόρημα»; Λένε ότι αυτοβιογραφία είναι το βιβλίο εκείνο στο οποίο τα πρόσωπα του συγγραφέα, του αφηγητή και του ήρωα ταυτίζονται. Έ τσι νόμιζα κι εγώ ότι θα ’τανε στο δικό μου το βιβλίο. Αλλά δεν ήταν έ ­ τσι. Διότι εδώ συμβαίνουν περίεργα πράγματα. Εξαρχής το πρόσωπο διχάζεται. Ο συγγραφέας παρατηρεί τον εαυτό του. Ή δη τον βλέπει τον ε ­ αυτό του ως άλλο. Εξαρχής. Από την πρώτη στιγ­ μή: όταν περιγράφει κάποιο βράδυ την αποκα­ λυπτική εμπειρία που δοκίμασε το ίδιο πρωί σ’ έ­ ναν περίπατο στην εξοχή όπου ένιωσε τ ο χρόνο να καταργείται και του ς νεκρούς του να ξαναζούν μέσα του - πράγμα που τον ωθεί ν ’ αρχίσει να γράφ ει το βιβλίο του. Έ χουμε ένα συγγραφέα, ο οποίος παρατηρεί τον εαυτό του καθώς αρχίζει να γράφ ει ένα βιβλίο. Ο συγγραφέας παρατηρεί τον

εαυτό του ως αφηγητή. Παράλληλα υπάρχουν κάποιοι στοχασμοί εις εαυτόν - στο δεύ τερ ο πρό­ σωπο. Εδώ έχουμε τη σχάση του εαυτού. Ο συγγραφ έας δ ια λέγετα ι με το ν εαυ τό του: σ τοχά­ ζεται και σ χολιάζει α υτό που έχ ει ήδη κάνει ως α ­ φηγητής, προσπαθεί να τ ο συνειδητοποιήσει και δίνει οδηγίες στον αφηγητή γ ια τη συνέχεια - σαν να κοιτάει πάνω από το ν ώμο του. Αυτή τ η λογική δεν τη ν κα­ ταλάβαινα εντελώ ς όσο έ γγρα­ φα· όμως αιπ ή ακριβώς πραγ­ ματώνεται ανεπίγνωστα στο κείμ ενό μου, και το καταλαβαί­ νω μόνο τώ ρα που το έχω τ ε ­ λειώ σει. Ό σ ο για το ν ήρωα, ε ί­ ναι ένα τρ ίτο πρόσωπο πάλι, ο ήρωας είναι τ ο παιδάκι και ο έφηβος, αν μπορούμε να μι­ λήσουμε γ ια ήρωα. Και δεν είναι ο μοναδικός ήρωας του βιβλίου. Δεν έχουμε α υτο­ βιογραφία. Στην αυτοβιο­ γρ αφ ία έχουμε έναν μόνο βασικό ήρωα. Ολα τ α άλλα πρόσωπα είναι δορυφόροι. Και στο «Σαν Μυθιστόρη­ μα» υπάρχει ο βασικός ή­ ρωας. Στο «Σαν Μυθιστόρημα» όμως έχουμε του λάχι­ στον ένα εξίσου κεντρικό πρόσωπο, που είναι α­ δελφ ός και ένα λιγότερο κεντρικό, αλλά σημαντι­ κό επίσης, που είναι ο πατέρας. Τρία πρόσωπα τουλάχιστον - και άλλα δευτερεύοντα, που οι ι­ στορίες το υ ς μπλέκονται ποικιλότροπα. Και προς το τ έλο ς του βιβλίου, κάπου μπαίνει τ ο τρ ίτο ρη­ ματικό πρόσωπο για το ν ίδιο το ν εαυτό. Ό ταν ο ώ­ ριμος α φ ηγητής ανακαλύπτει τα εφ ηβικά γραπτά του, ξενίζεται. Αισθάνεται τ η ν ανάγκη να μιλήσει γ ι’ αυτόν το ν έφηβο σε τρ ίτο πρόσωπο. Υπάρχει έτσ ι μια συνεχής εναλλαγή των προσώ­ πων και των οπτικών γωνιών, όπως υπάρχει μία ε ­ ναλλαγή τω ν χρ όνω ν υπάρχουν τ α αλλεπάλληλα φ λας μπακ, η προσφυγή στον ενεστώ τα γ ια να ι­ στορηθούν πράγματα περασμένα σαν να συνέβαιναν τώ ρα δα κτλ. κτλ. Γιατί όμως όλες αυ τές οι μυθιστορηματικές τεχ ν ι­ κές, ενώ πρόκειται γ ια πραγματική ιστορία; Γιατί δεν περιορίστηκα στο να καταγράψω απλώς τα γεγονότα; Καθώς το βιβλίο π λησίαζε προς τ ο τ έ ­

λος του, σ κέφ τηκα ότι τ ο είχα γρ άψ ει έτσ ι πριν απ’ όλα γ ια να διαβάσω τη ν ίδια τ η ζωή μου σαν μυθι­ στόρημα - θέλω να πω σαν να ’ τα ν ένα μυθιστόρη­ μα. Έ να άγνωστο σ ε μένα το ν ίδιο μυθιστόρημα, το υ οποίου γινόμουν ο πρώτος αναγνώστης. Κι ό ­ τα ν η σκέψη αυτή αναδύθηκε στο μυαλό μου, δεν μου έδω σε απλώς τ ο ν τίτλ ο τ ο υ βιβλίου1 φώτισε μέσα μου αναδρομικά και τ η βαθύτερη λογική του, στην οποία ήδη αναφέρ­ θηκα. Ναι, αν είχα ε ­ πιχειρήσει όλην αυτή τη μυθιστορη­ ματική σκηνοθεσία, δεν ή ταν επειδή ήθ ε­ λα να κάνω τ ο αυτοβιογραφικό μου αφ ή­ γημ α να μοιά σει με μυθιστόρημα1 δεν ή­ τα ν έστω γ ια να γ ρ ά­ ψω ένα μυθιστόρημα (σας είπ α ήδη ότι δεν ή ξερα τ ι είδ ου ς κείμ ενο θα έγραφ α )1 'Η ταν για να γνωρίσω την κρυφή αλήθεια αυτής τη ς πραγματικής ιστορίας, φ ω τίζοντας τ ο εσω τερι­ κό τη ς νόημα1που θ α πει αδιαίρετα: να γνωρίσω το ν βαθύτερο εαυ τό μου και συγχρόνως να αναδεί­ ξω τον γενικό τερ ο αντι­ προσωπευτικό μυθ-ιστορημστικό πυρήνα αυτής τ η ς ιστορίας.

Από αυτήν την άποψη, τότε, το βιβλίο είναι όντως μυθιστόρημα; Απ’ α υτή την άποψη, το βιβλίο είναι ίσως, πράγμα­ τι, ένα μυθιστόρημα: ένα ιδιόρρυθμο ασφαλώς μυθιστόρημα όπου τίπ οτε το βασικό δ εν είναι επι­ νοημένο και όμως όλα αποκαλύπτονται μυθικά (ή μυθ-ιστορηματικά), τουλάχιστον στα δικά μου μά­ τ ια 1 όπου η μυθιστορηματική γραφ ή δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσο, όργανο εξερεύνησης κά­ ποιων πτυχών τη ς ζωής και του κόσμου. Π ροτού τ ο βιβλίο γ ίνει μυθιστόρημα, ήθελα να γράψω ένα μεγάλο λογοτεχνικό βιβλίο, στο οποίο θα κατέθετα όλη την εμπειρία, τη δοκιμασία με ένα τρόπο πιο προσωπικό. Μάλλον ένα λογοτεχνικό δοκίμιο, καθαρά προσωπικό, στην παράδοση του Montaigne που έγραψε: «Είμαι εγώ ο ίδιος η ύλη

Συνέντευξη

του βιβλίου μου». Αυτή είναι η μεγάλη παράδοση του δοκιμίου, η δυτικοευρωπαϊκή και μ’ αυτή ήθε­ λα να ξανασυνδεθώ. Αλλά αυτό θα πρέπει να είναι η κατάληξη το υ βιβλίου, τ ο σήμερα. Κατάλαβα ότι για να φτάσω στο σήμερα έπρεπε να κάνω όλη αυτή τη ν αναδρομή στο παρελθόν, τη μυθιστορη­ ματική αφήγηση. Πρώτα ήρθανε οι ιδέες οι δοκιμιακές και μετά ήρ θε η μυθοπλασία, η εσω τερική μυθοπλασία. Και λίγο-λίγο αποκρυσταλλώθηκε μέσα μου τ ο σχήμα μιας τριλογίας. Δηλαδή, το «Σαν Μυθιστόρημα» είναι το πρώτο βιβλίο μιας τριλογίας; Και στο δ εύτερο βιβλίο θα παρακολουθήσουμε τη συνέχεια; Στο δεύτερ ο βιβλίο σκέφ τομαι ό τι εκείνο που με ενδιαφ έρει είναι να αφηγηθώ την πνευματική περι­ πέτεια που με οδήγησε στα βιβλία μου - αυτήν που π ροσπ άθησα Ηθελα να δω τα πράγματα πιο να ιχνογραφή­ αντικειμενικά και αυτό μπο­ σω και στη συζήτησή μας: ρούσα να το πετύχω περιέργως

μόνο καταδυόμενος στα βάθη της προσωπικής μου εμπειρίας, δηλαδή, γινόμενος πιο υποκειμενικός

τη ν ιστορία ε ­ νός ανθρώπου που βρίσκει τ ε ­ λικά τη ν πατρί­ δα το υ μέσα στην εσω τερι­ κή του εξορία.

Ή αν προτιμάτε: την (ου-τοπική) πραγμάτωση του αδύνατου νόστου. Με άλλα λόγια: τ η ν επιστροφή στη μέσα Ελλάδα, όπως αυτή ενσαρκώνεται πάνω απ’ όλα, για τ ο συγγραφέα, στα βιβλία του, στη γλώσσα του. 'Ο ταν γρ ά φ ει ελληνικά κανείς, βρίσ κει τ ο εμ είς θέλει δεν θέλει. Για τ ο σ υγγραφ έα , π ατρίδα είνα ι η γλώσσα. Το γ εγο νό ς ό τι έ π ειτα από τό σ α χρ ό­ νια β ρίσ κει τ η γλώσσα του, σημαίνει ό τι έ χ ει β ρει και τ ο εμ είς και τ ο εγώ. Αναγνω ρίζει το ν εα υ τό το υ μέσα σε ένα σ υ λλογικό σώμα. Αυτή τη ν ε­ μπειρία θέλω να ιστορήσω στο δ εύ τερ ο βιβλίο, αυτήν τ η ν π νευματική π εριπ έτεια που είνα ι η α­ ναζήτηση τ η ς Ελλάδας. Θέλω αυ τό να τ ο κάνω αφ ήγηση και μέσα από τη ν αφ ήγηση να π ερνάει κα τ’ ανάγκην η ισ τορ ία το υ τόπου τη ν τελ ε υ τα ία 30ετία. Και το τρίτο βιβλίο; Το τ ρ ίτο βιβλίο θα είνα ι μια απόπειρα απολογι­ σμού και σύνθεσης όλων τω ν προηγούμενων και, συγχρόνως, μια εκ βαθέων εξομολόγηση, ένας διά λογο ς με το ν αναγνώστη, δ ιό τι ο σκοπός μου είνα ι να συναντηθώ με το ν αναγνώστη τελικά.

Συνέντευξη

Στην αρχή του βιβλίου ξεκινάω από την ιδέα του Δίκωλου. Και το βιβλίο είναι η απότιση ενός χρέ­ ους. Η γραφ ή είναι μια πράξη μοναξιάς. Α λλά είναι και μια πράξη αλληλεγγύης, συγχρόνως. Άλλο ο­ ξύμωρο εκεί. Είναι μια πράξη που απομονώνει τον συγγραφ έα από τον κόσμο, αλλά συγχρόνως τον συνδέει με τον κόσμο. Τον φ έρνει κοντά στον άλ­ λον. Το χρέος είναι πολλαπλό. Η έννοια του ν ’ αφ ήσεις ένα χνάρι έχει κι αυτή π ολλές εκδοχές. Το χνάρι είναι μια δικαίωση του εαυτού σου. Περνά­ με, είμαστε εφήμεροι, πρόσκαιροι σ’ αυτόν τον κόσμο κι έχουμε όλοι τη ν ανάγκη ν ’ αφήσουμε κά­ ποιο χνάρι. Σ’ αυτό το συγκεκριμένο βιβλίο υπάρχει ένα χρέος προς τον νεκρό αδελφό, τ ον χαμένο σε πολύ νεα­ ρή ηλικία πριν ακόμη πραγματώσει τ ις όποιες δυνατότητες ε ίχε μέσα του. Υπάρχει αυτό το χ ρέ­ ος: να ξαναζωντανέψω, να ξαναφέρω στη ζωή, να δικαιώσω αυτή τη χαμένη ύπαρξη. Κι υπάρχει τ ο θέμα του Δίκωλου, το οποίο αποκρυσταλλώνει αυτή την αίσθηση του χρέους. Εγώ κουβαλάω στη ράχη μου το ν νεκρό αδελφό, του δίνω ζωή με το βιβλίο αλλά παίρνω κι εγώ ζωή απ’αυτόν, γ ια τί με βοηθάει να γράψω τ ο βιβλίο μου. Υπάρχει αυτή η αλληλεγγύη με τον αδελφό, που είναι πολύ βασικό μέσα στο βιβλίο, κάτι που έχει σχέση και με τ ο καρ­ ναβάλι και με την ενότητα ζωής και θανάτου. Αν το σκεφ τείτε, όμως, τ ο πράγμα πιο βαθιά, όλοι είμ αστε Δίκωλα. Δ ιότι όλοι κουβαλάμε κάποιον ή κάποιους νεκρούς. Και κάποιοι άλλοι μετά από μας θα κουβαλάνε εμάς ως νεκρούς ενδεχομέ­ νως. Βιολογικά ή πνευματικά είμαστε Δίκωλα. 'Οπως έλεγε ο Σεφέρης, η τέχνη είναι μια απέρα­ ντη αλληλεγγύη ζωντανών και πεθαμένων. Πνευματικά σχηματίζω και εγώ ένα Δίκωλον με τον Σεφέρη ή με τον Μπαχτίν. Και η φιλοδοξία του τρίτο υ τόμου θα είναι αυτό α ­ κριβώς. Ό ταν εγώ θα έχω απέλθει του κόσμου τούτου, κάποιος αναγνώστης να σχηματίσει ένα καινούριο Δίκωλον με εμένα. Είναι να φτάσω στο εσύ του αναγνώστη με τ έτοιο ν τρόπο ώστε και ο άλλος να αισθάνεται ότι κουβαλάει κάτι από μένα. Από τη μια έχουμε τον απελθόντα αδελφ ό και από την άλλη έχουμε το ν επερχόμενο αναγνώστη. Τέ­ το ια είναι η ταπεινή και μεγάλη φιλοδοξία. Τελικά είναι ίσως μια άποψη και περί Θεού που κυοφ ορείται μέσα σε όλα αυτά. Άποψη ανορθόδο­ ξη, ίσως αιρετική. Ό χ ι ο Δημιουργός, αλλά η Δημι­ ουργία. Ο Θεός που γεννιέται μέσ’ από τη ζωή, που φτιάχνουμε μέσα μας ή μεταξύ μας - που εί­ μ ασ τε εμείς.

□

Αυτό που εν πρώτοις εντυπωσιάζει τον

αντιλαμβάνονται ότι αυτή είναι η προίκα τους,

επισκέπτη του Ηλία Παπαδημητρακόπουλου

δεν μπορεί να επιβιώσουν πια μόνο ως

είναι οι ζωγραφιές, που καλύπτουν τους τοίχους,

γκαρσόνια, ή ως καμάκια».

φιλοτεχνημένες από τη γυναίκα του, Νιόβη. Είναι

Ζεσταίνεται η κουβέντα. Στην αρχή είχε

όμορφες, όπως εκείνη. Εαρινές, χαμογελούν. Η

αντιρρήσεις για τη συνέντευξη: «Τι ωφελούν

Νιόβη με κερνά καφέ, σπιτικά κουλουράκια. Ο

αυτά;». Του απαντώ εγωκεντρικά: «Ωφελούν

οικοδεσπότης αφήνει να τα πούνε πρώτα οι

τουλάχιστον εμένα που ξαναδιάβασα όλο το

κυρίες. Μιλάμε για το επιληπτικό γατάκι, τον

έργο σας». Οι λέξεις έρχονται πιο αβίαστα τώρα,

Μπιτσιμπά. Και για την Πάρο.

το ίδιο και τα χαμόγελα, σε λίγο τα γέλια. Η Νιόβη

Είναι έτοιμοι προς αναχώρησιν. Ζουν τώρα όλο

έχει αποσυρθεί διακριτικά. Γνωρίζονται απ’ τα

και περισσότερο καιρό στην Πάρο, σ’ ένα σπίτι

πανεπιστημιακά χρόνια. Ζηλεύω τη

που χτίστηκε με το εφάπαξ του γιατρού, με

μακροβιότητα της σχέσης τους. Στη δική μου

κτήμα φυτεμένο με ελιές, πορτοκαλιές, κίτρα,

γενιά τόσοι χωρισμοί, τόση μοναξιά.

κουμ κουάτ. «Έχει μια ομορφιά η Πάρος πολύ

Αργότερα, στο σπίτι, οι ταινίες του

μεγάλη. Την περίοδο του τουριστικού κυκλώνα,

μαγνητοφώνου θα ξετυλίξουν το νήμα τους.

εμείς που μένουμε εκεί μήνες, την

Νήμα καφετί δεμένο στο καρούλι τυλιγμένο.

αντιμετωπίζουμε σαν γρίππη. Χάνονται όλοι.

Είναι κι αυτή μια αρχή για παραμύθι. Είναι όμως

Αλλά έχει κι έναν τρόπο ζωής έξω απ’ το

παραμύθι αυτή η ζωή χρέους, δεσμεύσεων και

τουριστικό ρεύμα. Μπορείς να βρεις ακόμα και

μικρών, απλών απολαύσεων;

πρωτόγονα πράγματα: γιορτές, πανηγύρια. Και βλέπω ότι κι οι νεότεροι επιστρέφουν,

ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ Η ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΖΑΡΟΚΩΣΤΑ

Συνέντευξη

Κατερίνα Ζαρόκωστα: Το διήγημά σας «Θερμά Θαλάσσια λουτρά», τελειώνει με την εξής φρά­ ση: «Έμοιαζε να μην καταλαβαίνει τίποτα απο­ λύτως». Λοιπόν, αυτή η φράση μου φαίνεται ότι

Πρέπει να ’χεις διασταυρωθεί αρκετές φορές μα ζί «του», ίσως λόγω επαγγέλματος... Κι όχι μόνο λόγω επαγγέλματος. Και στην οικο­ γένεια είχαν γίν ει αρκετά θανατικά, αρκετά νω­

συνοψίζει όχι μόνο το ύφος σας, αλλά και τη στάση σας μπροστά στη ζωή.

ρίς. Πριν απ’ τον πατέρα μου έχουν πεθάνει α­ δέρ φ ια τη ς μάνας μου, έχει αυτοκτονήσει αδερ­ φ ός τη ς μητέρας μου, αδερφ ός του πατέρα μου είχε πεθάνει, ήρθε η Κατοχή, πέθανε ο πατέρας μου, εγώ ήμουνα 12-13 χρονώ, πέθαναν οι αδερ­ φ ές του απ’ την πείνα στην Αθήνα, δηλαδή συρροή θανατικών.

Η λίας Παπαδημητρακόπουλος: Ή και μπροστά στο θάνατο, βέβαια. ... Και μπροστά στο Θάνατο. Χρήματα, δόξα, τιμ ές, μέσα σε ελάχιστα λεπτά, όλα έχουν καταρρεύσει. Αυτό που μας σώζει είναι το χιούμορ. Αυτή είναι μια άλλη ιστορία που στην Ελλάδα εί­ ναι λ ίγο π αρεξηγημένη. Θεωρείται ότι δεν είναι σοβαρό, ούτε είναι σοβαρός ο ασχολούμενος μ’ αυτό. Κι όμως ο Παπαδιαμάντης, ένας τόσ ο σο­ βαρός συγγραφέας, χρησιμοποιεί κατεξο χήντο χιούμορ και το χρησιμοποιεί ως όπλο γ ια να κά­ νει κοινωνική και πολιτική κριτική. Αλλά εσείς το χιούμορ δεν το χρησιμοποιείτε τόσο για να κάνετε κοινωνική κριτική... Το χρησιμοποιώ για να ανατρέψω μερικές κατα­ στάσεις. Το χρησιμοποιώ κυρίως ως αντί­ δοτο, ως ρυθμιστικό. Ενώ στα διηγήματά σας εί­ ναι σχεδόν πανταχού πα­ ρών ο θάνατος, δεν κλείνει κανείς τα βιβλία σας με μαύρα συναισθήματα. Κάθε άλλο! Υπάρχει δηλαδή σ ’ αυτά μια αποδοχή της αν­ θρώπινης μοίρας, μια σοφία, μια ανθρωπιά, θα έλεγα. Σαν να λέτε στον αναγνώστη: «Τι να κάνουμε, βρε παιδιά, μας αρέσει δε μας αρέσει, αυτό είναι». Ναι, είναι μια στάση η οποία βέ­ βαια περιορίζει κι αυτήν την πε­ ρίφημη ελευθερία του ατόμου, η οποία ουσιαστικά κινείται σε πολύ στενά όρια. Πόση ελευθε­ ρία μπορείς να έχεις όταν στη γωνία σε π εριμένει αυτός ο π έλεκυς τη ς αρρώ­ στιας και του θανάτου. Τι ε λευθερία μπορείς να έχεις;

Σννέντενξη

Πολλές φορές σας χαρακτηρίζουν ως «στυλίστα». Εγώ πιστεύω ότι κάθε συγγραφέας έχει το «στυλ», το ύφος του. Αν δεν το ’χ ει, τό τε τι συγγραφέας είναι; Τώρα που ξαναδιάβασα όλο σας το έργο με αφορμή τη συνέντευξη, θα έλε­ γα ότι έχετε κυρίως μια άλλη χάρη: μπορέσατε και δημιουργήσατε ένα μικρό σύμπαν αναγνω­ ρίσιμο, με το κλίμα του, με τους ανθρώπους του... Ένα μικρό σύμπαν όπου οι ζωντανοί κι οι πεθαμένοι συνυπάρχουν. Δεν ξέρω αν είναι γοητευτικό γ ια τ ο ν αναγνώ­ στη, πάντως εγώ έτσ ι τ α νιώθω τ α πράγματα. Εί­ ναι θέμα μνήμης, θέμα φορτίσεω ς συναισθημα­ τική ς όλα αυτά. Ή η άρνηση να δ εχτεί κανείς τ ο θάνατο, ή η αί­ σθηση του παράλογου αυτής τ η ς ιστορίας. Αυτό το μικρό σύμπαν που έ ­ χετε φτιάξει δεν είναι βέβαια ο πραγματικός πύργος, είναι ο πύργος όπως τον βλέπετε ε­ σείς, είναι δηλαδή ένας μύθοστορηματικός χώρος. Σ’ αυτόν το χώρο, λοιπόν, κατα­ φεύγετε και σ ’ άλλες στιγμές εκτός απ’ τις ώρες του γρα­ ψίματος; Δηλαδή υπάρχει μέσα σας διαρκώς, τρέχει μα ζί με τον πραγματικό κό­ σμο; ν Ε, ναι. Και τ α παλιότερα χρόνια υπήρχε πάρα πολύ. Το γεγονός ότι έφ υγα πολύ νέος απ’ τον Πύργο, αναγκάστηκα να φύγω για να πάω στη Στρατιω τική Ιατρική Σχολή, όπου το περιβάλλον ήταν τόσο εχθρικό απέναντι σ’ έναν έφηβο, όπως μόνο τ ο περιβάλλον μιας Στρατιω­ τικ ή ς Σχολής μπορεί να είναι - αυτό τ ο γεγονός

λοιπόν, με ανάγκασε να γυρίζω πίσω για να μπο­ ρέσω να επιβιώσω. Γιοπ φύγατε από τον Πύργο; Γιατί δεν είχαμε λεφτά. Γιατί είχε μεσολαβήσει η Κατοχή, είχε πεθάνει ο πατέρας μου, είχαν πουληθεί οι περιουσίες και διότι το ’49 δεν υπήρ­ χε τίπ οτα απολύτως. Είχε αρχίσει να φ εύγει ο κόσμος ως μετανάστης. Κι ως μετανάστης υπερ­ πόντιος, όχι απλώς στη Γερμανία, όπως έγινε αργότερα, στη δεκαετία του ’60. Δεν υπήρχε δη­ λαδή επιλογή και αυτή είναι και η βασική μου έν­ σταση και η αντίρρηση με τ ο Στρατό. Δηλαδή δεν έκανες μια επιλογή μόνος σου, ώστε να δέ­ χεσαι και να υφίστασαι δ ια βίου τα επίχειρα της μαλακίας σου. Σε ανάγκαζαν να καταφύγεις ε κ ε ί Σύντομα τα πράγματα άρχισαν να λει­ τουργούν μονομερώς εις βάρος μας, άρχισαν να κυκλοφορούν εγκύκλιοι, που ανέτρεπαν και ακύρωναν τις αρχικές προϋποθέσεις, με τις ο­ ποίες μας εκάλεσε η πατρίς να κάνουμε αυτή τη δουλειά. Δηλαδή η εγκύκλιος με την οποία κλη­ θήκαμε να δώσουμε εξετάσεις έλεγε ότι ανα­ λαμβάνουμε την υποχρέωση μετά τ ις σπουδές μας στο Πανεπιστήμιο να υπηρετήσουμε 15 χρόνια στο Στρατό. Οπότε σκεφτότανε κανείς, ότι αν τελειώσω 25 χρόνων θα υπηρετήσω 15 χρόνια, δεν θα πάρω βέβαια σύνταξη, αλλά στα 40 χρόνια θα κάνω ένα ιατρείο, έχεις περιθώριο να κάνεις μια καριέρα. Διαρκούσ ηςτης φοιτήσεως τα 15 χρόνια έγιναν 25 με ένα άλλο χαρτί. Δεν υπάρχει δυνατότης αντιδράσεων στο Στρατό, δεν υπήρχε τότε, η χώρα ήταν σε ημιεπιστράτευση, δ εν υπεγράφετο συνθήκη ειρήνης με την Αλβανία από τ ο ’40, για να μπορούν να μην ισχύ­ ουν ορισμένα άρθρα του Συντάγματος, να είναι η χώρα εν ημιεπιστρατεύσει, και να γράφουν ό­ λοι τ ο Σύνταγμα στα παλιά του ς τ α παπούτσια. Δεν μπορούσες να κάνεις προσφυγή λοιπόν στο Συμβούλιο Επικράτειας γ ί αυτό. Τα 15 χρόνια έ­ γιναν 25. Εν συνεχεία, το υ ς άνοιξε η όρεξη ξαφ­ νικά, προσετέθηκαν άλλα 10 χρόνια γ ια τη λήψη ειδικότητας, έγκλειστος δια βίου δηλαδή... Δεν υπήρχε πια δυνατότητα διαφυγής. Ήσουνα αιχμάλωτος. Κι είχαν τ ο θράσος να αντιτείνουν: «Σας σπουδάσαμε τζάμπα» ή «Γιατί ήρθες;». Μα αφού δεν είχες επιλογή! Δύσκολο να το αντέξεις. Το ’58 ο μόνος τρόπος γ ια να φύγουμε ήταν η υποψηφιότητα σπς εκλογές. Και υποβάλαμε αρ­

κετοί, και εγώ βέβαια, στις εκλογές του ’58. Είχα­ με μόλις παντρευτεί με τη Νιόβη, με την οποία εί­ μαστε συμφοιτητές στο Πανεπιστήμιο. Κατάφερα και πήρα μια μετάθεση στο νοσοκομείο της Βέροιας. Κι η Νιόβη έκανε ειδ ικότητα παιδιατρι­ κής στη Θεσσαλονίκη. Είχαν αρχίσει τα προβλή­ ματα: πώς θα φτιάχναμε σπίτι, πώς θα βρισκότα­ νε, έπρεπε να πάρω μετάθεση γ ια τη Θεσσαλο­ νίκη, δεν μπορούσα να πάρω, οπότε υπέβαλα υποψηφιότητα και φύγαμε, πήρα και τη Νιόβη και τό τε πάμε στην περιοχή της Καβάλας για πρώτη φορά. Η Νιόβη αγροτικός γιατρός στη Ζαρκαδιά, ένα ωραίο χωριό, εγώ σ’ ένα άλλο κά­ τω στη Χρυσούπολη. Άρχισα να οργανώνω τη ζωή μου, ναζω... Ως ελεύθερος; ...ως ελεύθερος. Αλλά αυτό κράτησε 40 μέρες! Γιατί; Γ ιατί μας ανακάλεσαν μετά. Ό ταν πέρασαν οι ε­ κλογές, παρόλο που είχαμε αναλάβει να πληρώ­ σουμε αποζη­ μίωση ένα τε- ι-------------------------------------------------ράστιο ποσόν. Π όσ τ1 ε λ ε υ θ ε ρ ία μπορείς ν α έΒάσει του | χεις όταν στη γΐύνία σε ηεριΣ υ ντάγματος, σταν υποβάλλ ει ο αξιωματι-

Ρ έ ν ε ι α ν τό ς 0 η έ λ ε ™ ς της αρΡ^στιας και τον θανάτου, τι ελ ε ν θ ε ρ ία μπορείς ν α έχεις;

κός υποψηφιό­ τητα θεωρείται οριστικώς παραιτηθείς των τάξεω ντου στρατού. Όμως το Σύνταγμα, είπαμε, δεν λειτουργούσε, διότι η χώρα δεν είχε υπογράψει την Συνθήκη ειρήνης με την Αλβανία. Μας ξανακάλεσαν λοιπόν, ως εφέδρους, διότι η χώρα ή­ ταν σε ημιεπιστράτευση. Κι άρχισε μια περιπέ­ τεια μεγάλη. Πήγαμε στο Συμβούλιο Επικράτειας την κερδί­ σαμε τ ην υπόθεση, πληρώσαμε του κόσμου τα λεφτά, μια περιουσία. Μας απέλυσαν πάλι. Αλλά στην ίδια εγκύκλιο γ ια να μη χαλάνε και χαρτί, μας ανακαλούν πάλι. Πάλι το ίδιο πράγμα; Το ίδιο τι! «Τους τάδε τάδε απολύομεντω ντάξεω ντου στρατού. Τους τάδε τά δε επαναφέρομεν ως εφ έδρους εκ μονίμων». Άρχισε α ιπή η διαδι­ κασία, δυο-τρεις φορές, εξαντληθήκαμε οικονο­ μικά, είμ αστε επί μήνες στον αέρα, χρωστούσα­ με λεφτά...

Σννεηενξη

Τώρα που σας ακούω σκέ­ φτομαι ότι η θητεία σας στον Στρατό καθόρισε κατά κάποι­ ον τρόπο τη ζωή σας, αλλά

Αλλά και η ακρίβεια της έκ­ φρασης που σας χαρακτηρί­ ζει είναι κι αυτή κληροδότη­ μα της επιστήμης, της ιατρι­

και το γράψιμό σας. Αυτή η χρήση της καθαρεύουσας λό­ γου χάρη...

κής;.. Κυρίως τη ς ιατρικής. Εκεί δεν σήκωνε παιχνίδια. Προφτάσαμε ακόμη στο πανεπι­ στήμιο μερικά από τα ιερά τέρ α τα τη ς γενικής παθο­ λογίας, όπως ήταν ο Παναγιωτόπουλος... Εκεί δεν σήκωνε να έχεις την παραμικρή ανακριβή έκ­ φραση, σε πάταγαν με τις κλοτσιές έξω από το θά­ λαμο.

Ε ναι, τ α πανεπιστημιακά συγγράμματα ήταν τό τε όλα σε άγρια καθαρεύουσα. Αλλά είχα και τη ν ευχέρεια να την χρησιμο­ ποιώ στον στρατό, για τί οτιδήπο­ τ ε έγραφ ες ήταν στην καθαρεύ­ ουσα. Να μια αγαθή επίδραση του στρατού, ας πούμε... Πόσο απλά είναι τα πράγματα, καμιά φορά! Μ πορεί να διαβάσει κανείς τώρα, ή και αργότερα, κεί­ μενα περισπούδαστα για την αιτία της ΧΡήνης της καθαρεύουσας στο έργο του Παπαδημητρακόπουλου. Και ήταν τόσο πεζός ο λόγος!.. Εγώ ήμουν από το υ ς πρωτεργάτες τη ς δημοτικής στο γυμνάσιο και στο πρακτικό λύκειο που πήγαινα στην έβδο­ μη και ογδόη, τότε, τάξη. Ό ταν λοιπόν δίναμε ε­ ξετάσ εις στη Σχολή, όταν μάλλον δίναμε ε ξετά­ σεις στο Πανεπιστήμιο μέσω τη ς Σχολής, ήταν στην εξεταστική επιτροπή πρόεδρος ο Κυριακίδης, Στίλπων Κυριακίδης. Φοβερός καθαρευ­ ουσιάνος, πασίγνωστος. Μου έλεγαν λοιπόν οι πιο έμπειροι εκεί «Μην τολμήσεις και γράψ εις δημοτική διότι θα σε πετάξει κλοτσιές έξω. Δεν πρόκειται να μπεις». Και μας έβαλαν τ ο κλασικό ρητό στις εισαγωγικές: «Ουδείς ων ράθυμος ευκλεής ανήρ αλλά οι πόνοι τίκτουσ ι την ευδο­ κίαν». Κι άρχισα να προσπαθώ να γράψω γ ια πρώτη φορά στην καθαρεύουσα, αγωνιζόμουν επί ώ­ ρες, ο χρόνος περνούσε, στο τέλ ο ς λέω έτσ ι κι έτσι, χαμένος που χαμένος είμαι, ξαναζητάω άλ­ λες κόλλες και γράφω στη δημοτική. Πήρα 20 α­ πό το ν Κυριακίδη και έτσ ι μπήκα στη Σχολή. Αλλά μετά τ α διαβάσματα τα πανεπιστημιακά, αλλά και των συγγραφέων μας που μου άρεσαν - Παπαδιαμάντης, Εμπειρικός... οι πάμπολλοι άλλοι τη ς παράδοσης - και εν συνεχεία η καθη­ μερινή εξοικείωση που είχα με τ α στρατιωτικά, συντηρούσαν τις γνώσεις τη ς καθαρεύουσας που είχα αποκτήσει.

Πώς ζούσατε εκ εί μέσα στη Σχολή; Η ψυχή από πού αρδευόταν; Από του ς φίλους, από διαβάσματα, από τ η (λογοκρινόμενη) αλληλογραφία, τον έρωτα. Περι­ μέναμε την έξοδο του Σαββάτου, αν δεν μας εί­ χαν τιμω ρήσει να μη βγούμε. Τους φ ίλους του ς κάναμε κυρίως στο πανεπιστήμιο κι έτσ ι γνώρι­ σα τη Νιόβη όταν είμ αστε συμφοιτητές. Ακούγαμε λίγη μουσική, πηγαίναμε τ ο Σάββατο σε κανέ­ να θέατρο, στον κινηματογράφο. Αφήναμε την παράσταση στη μέση, βέβαια. Γιατί; Γιατί ακριβώς στις δέκα έπρεπε να επιστρέφω στη Σχολή και τ ι είχε τελειώ σ ει στις δέκα; Παράλογο! Δηλαδή καμιά ικανοποίηση... ... ολόκληρη! Ό λ α μισά. Γι’ αυτό και πληρώναμε μισό εισ ιτήριο στα θεάματα! (γέλια) Δεν έχω γράψ ει γ ια τη Σχολή πολλά πράγματα, κάνω μόνο υπαινιγμούς. Τα είχα απωθήσει, γ ιατί δεν μπορούσα να τα κυκλοφορήσω μέσα μου. Έ χει γράψ ει ο Νίκος Καββαδίας ένα μικρό βι­ βλιαράκι, την «Πρώτη μέρα», που είναι η πρώτη μέρα εισόδου στη Σχολή. Ο Νίκος Α. Καββαδίας, ο σ υνάδελφός μου ο γιατρός. Και βέβαια έχει ε­ πίσης γράψει πάρα πολύ σκληρά πράγματα ο Λιόσα, στο βιβλίο του «Η πόλη και τα σκυλιά». Πότε αρχίσατε να γράφετε; Είμασταν με τη Νιόβη στην Καβάλα. Υπάρχει μια δυσκολία που αντιμετωπίζουν όλοι οι στρατιωτι-

κοί γιατροί: οι συνεχείς μεταθέσεις. Κατάφερα όμως και άραξα στην Καβάλα 10 χρόνια. Και η Νιόβη εργαζόταν ως γιατρός εκεί, και εγώ. Εκεί μας δόθηκε η ευκαιρία να αναπνεύσουμε. Εκεί, λοιπόν, υπήρχε ένας σύλλογος γραμμάτων και τεχνών, έκανα εγώ μια κινηματογραφική λέσχη το ’61, ερχόντουσαν φίλοι μας, η Νιόβη γνώριζε από τη Θεσσαλονίκη τον Πεντζίκη, αυτός μας ε­ πισκεπτόταν συχνότατα στην Καβάλα, εμείς ανεβοκατεβαίναμε στη Θεσσαλονίκη τα Σαββατοκύ­ ριακα. Περάσαμε πολύ καλά εκ εί γ ια 10 χρόνια. Κι έβγαινε τό τε ένα περιοδικό στην Καβάλα, η Αργώ, και ένας φ ίλος είχε την έμπνευση να μου ζητήσει συνεργασία. Και γράφω, το '62, το πρώ­ το διήγημα, τ ις «Φρακασάνες». Και τ ο δηοσιεύω στο περιοδικό με ψευδώνυμο. Κι έγραψα κι ένα δεύτερο: «Ο Νίκος ο Σερέτης». Κι αυτό με ψευ­ δώνυμο. Από κει και πέρα άρχισα σιγά σιγά να α­ ποθρασύνομαι και έβαζα το όνομά μου. Πώς και δεν γράψατε τις εμπειρίες σας ως στρατιωτικός γιατρός; Πρέπει να τα βλέπει μ’ ένα σεβασμό κανείς αυτά τα πράγματα. Ο άλλος έχει τον πόνο του, έχει την οικογενειακή ζωή του, δεν μπορείς να το παίρνεις ως υλικό αυτό και να το πουλάς. Νομί­ ζω ότι... δεν ξέρω... ότι εξακολουθεί ακόμη να ι­ σχύει τ ο ιατρικό απόρρητο. Ο άλλος πληρώνει

Εργογραχρία τον Ηλία X. Παπαδημιμρακόηουλον 1973 Οδοντόκρεμα με χΛωροφύΛΛη. «Τραμ», 0εσ/κη· β' έκδοση «Εγνατία» 1979, ν' εκδ. «Κείμενα», Αθήνα 1984, δ' εκδ. «Νεφέλη», Αθήνα 1995 1974 Αναφορές στο έργο του πεζογράφου Νίκου Καχτίτση. Ιδίοις αναλώμασιν, Αθήναι 1980 Θερμά θαϋάοαια Λουτρά (εικονογράφηση Ανακρέων Καναβάκης). «Εγνατία», Θεσσα­ λονίκη- β’ έκδοση «κείμενα», Αθήνα 1985, r έκδ. «Νεφέλη», Αθήνα 1995 1980 ΕηιστοΑαί προς μνηστήν (με τον Ηλία Πετρόηουλο, εικονογράφηση Αλέκος Φασια­ νός), «Γράμματα», Αθήνα 1983 παρακείμενα, «κέδρος, Αθήνα 1987 Βουστροφηδόν, «Ύψιλον», Αθήνα 1989 Ο γενικός αρχειοθέτης, «Κείμενα», Αθήναβ· έκδ. «Νεφέλη», Αθήνα 1995 1992 Επί πτίλων αύρας νυχτερινής (πέντε κείμε­ να για τον Παπαδιαμάντη, σχέδια Ράλλης κοψίδης), «Νεφέλη», Αθήνα 1995 Ροζαμούνδη, «Νεφέλη», Αθήνα

με τη ζωή του, με τον πόνο του, δεν το θεωρώ σωστό να κάνεις εσύ μ’ αυτά τέχνη, να τα εκθέ­ τεις, έστω αλλάζοντας τα ονόματα. Αυτά είναι γ ελοία πράγματα. Δεν μπορεί η λογοτεχνία να υποκαταστήσει την ιατρική και να την απομυζή­ σει, δεν είναι δυνατόν, η ιατρική είναι η ζωή. Εί­ ναι ένα είδος βεβήλωσης αυτή η λογοτεχνική α­ ξιοποίηση των ιατρικών πηγών. Πολλά από τα διηγήματά σας είναι σαν φέτες ζωής. Σαν να σου παραμερίζει κάποιος μια κουρτίνα, να βλέπεις για λί­ Για μένα το κείμενο είναι οριγο τι γίνεται α­ | στικό, ανεξάρτητα από την α­ πό πίσω, και ξία πον έχει. Από τη στιγμή μετά κλείνει not το δίνω για δημοσίευση, πάλι η κουρτί­ δεν έχω να πω τίποτα άλλο να και μένεις εσύ με τη δυνατότητα να αναπλάσεις όλο το πριν και το μετά. Αυτό είναι ένα στοιχείο της ποίησης, θα έλεγα. Ναι, έχουν γίνει μερικές νύξεις γ ι’ αυτήν τη σχέ­ ση με την ποίηση, ελάχιστες όμως. Κάποια πράγματα που είναι της ποίησης, είναι και του ονείρου και το όνειρο έχει κυρίαρχη θέ­ ση στα διηγήματά σας. Η συμπύκνωση είναι της ποίησης, είναι και του ονείρου. Ο υπαινιγ­ μός επίσης. Κι εσείς τα χρησιμοποιείτε και τα δυο με μεγάλη άνεση. Τα διηγήματά σας μου θυμίζουν αυτό που μου είπε κάποτε φίλος ποι­ ητής: είναι σαν να φεύγετε και να αφήνετε το σπίτι με ορθάνοιχτες τις πόρτες και τα παρά­ θυρα, κι ο άλλος μπορεί να μπει και να κάνει ό,τι θέλει. Ο άλλος: ο αναγνώστης. Δουλεύετε πολύ τα κείμενά σας; Τα δουλεύω πολύ στο μυαλό μου. Εάν σκεφτεί κανείς ότι περίπου γράφω ένα διήγημα στα δύο χρόνια. Καμιά φορά γράφω και πιο πολλά, αλλά κάνω περισσότερα χρόνια να ξαναγράψω. Τα δουλεύω πολύ. Με απασχολούν πολύ καιρό και πρέπει να βρεθώ σε κάποια κατάσταση ευφο­ ρίας για να γίνει τ ο πρώτο γράψιμο. Μ ετά με α­ πασχολούν τα τεχνικά, ο ρυθμός, θέλω να υπακούουν σ’ ένα ρυθμό τα κείμενά μου και γ ι’ αυτό και δεν μπορώ να κάνω και αλλαγές μετά. Δηλα­ δή, η «Χλωροφύλλη» έχει κάνει τέσ σερις εκδό­ σεις, δεν μπορώ να αλλάξω μια λέξη, είναι αδύ­ νατον. Για μένα το κείμενο είναι οριστικό, ανεξάρτητα

Σννέντενξη

νατριχιάσεις από τη φρίκη. Σκέπτομαι συγκεκριμένα την εικόνα του πτώματος με τη βλενόρροια στην «Εκτέλεση».

από την αξία που έχει, ή που δεν έχει. Από τη στιγμή που το δίνω γ ια δημοσίευση, δεν έχω να πω τίποτα. Όταν λέτε ότι το δουλεύετε στο μυαλό σσς, το σκέφτε­ στε με τη μορφή του; Με τη μορφή διηγήματος. Με το υ ς διαλόγους. Το πιο χαρακτηριστικό παρά­ δειγμα είναι η «Ελεονώρα». Την «Ελεονώρα» την έγραψα ταξι­ δεύοντας προς Πάτρα. Δηλαδή ανεβοκατέβαινα για τ ο νοσοκο­ μείο στην Πάτρα, έφ ευγα την Παρασκευή, γυρνούσα στην Αθήνα. Τη Δευτέρα ή την Τρίτη ξανακατέβαινα από την παλιά ε ­ θνική οδό... Στο δρόμο έγραφα την «Ελεονώρα». Ή μουν ακόμη στο χώρο που επεξεργαζόμουν εντυπώσεις, ανα­ μνήσεις, μνήμες από τον Πύργο. Μέσα σ’ αυτά ή­ ταν και τα Γαλλικά. Και όλα αυτά τα θεματάκια με απασχολούσαν λίγο γελοιογραφικά. Κανείς δεν μαθαίνει Γαλλικά στην επαρχία και κανείς δ εν μα­ θαίνει πιάνο. Γράψω το ’62 το πρζύτο διήγη­ Όμως όλοι έ­ χουν αρχίσει μα, τις «Φρακασάνες». Και το δημοσιεύω στο περιοδικό με και Γαλλικά και ψευδώνυμο. Κι έγραψα κι ένα πιάνο και, δεν δεύτερο: «Ο Νίκος ο Σερέτης». ξέρω πώς, είχα Κι αυτό με ψευδώνυμο. Από κει μια ευφρόσυνη και και πέρα άρχισα σιγά σιγά να διάθεση αποθρασύνομαι και έβαζα το προσπαθούσα όνομά μου να τη δώσω... Αυθόρμητα έ­ δωσα ένα τ έ ­ λος λίγο κωμικό. Αλλά θέλω να πω - όσο κι αν είναι τραβηγμένο απ’ τα μαλλιά - ότι ακόμη κι ο ρυθμός αυτού του διηγήματος είναι τόσο βραχύς όσο βραχύς είναι ο ρυθμός του ταξιδιού μ ’ ένα αυτοκί­ νητο SAAB δίχρονο, που τρέχ ει και η εξάτμισή του κάνει έναν ιδιαίτερο θόρυβο.

104

Για να επανέλθουμε σ’ αυτά που λέγαμε στην αρ­ χή και να κλείσει ο κύκλος, τα διηγήματά σας μπορεί να έχουν μια κωμική πλευρά, αλλά ο ανα­ γνώστης γελάει πολύ πικρά. Καμιά φορά με μια ασήμαντη, γελοία λεπτομέρεια εισβάλλει το πα­ ράλογο της ανθρώπινης μοίρας και σε κάνει ν’ α-

Σνπντενξη

Υπήρχαν εμπειρίες δυστυχώς από τον Εμφύλιο κι από την Κατοχή. Στον Πύργο μέναμε σε κτήμα, δεν μέναμε στην πόλη. Ή ταν κοντά στο νεκρο­ ταφ είο τ ο σπίτι στο οποίο παίζαμε παιδιά, και διαρκούσης τη ς Κατοχής και του Εμφυλίου ήταν φοβερές τ έ ­ το ιες σκηνές, σκηνές εκτε­ λέσεων... Σκηνές σφαγής. Κανονικής σφαγής. Ο ένας μετά τον άλλο διά στόμα­ τος μαχαίρας. Στη σειρά παρστεταγμένοι εσφάζο-

Από ποιους; Από τους όποιους! Ναι, δεν έχει καμιά σημασία. Οι μεν έσφαζαν τους δε. Στον Εμφύλιο. Ένας έσφαξε... ξέρω γω, ήταν 12 παρστεταγμένοι για να σφαγούν. Είναι γεγονός αυτό. Εμείς είμ αστε απέξω βέβαια από τη μάντρα. Ακούγαμε. Ως παιδιά; Ως παιδιά. Δώδεκα; Δέκα; Δέκα-δώκεκα χρονώ. Και κάποιος γλίτω σε στο τ έ ­ λος, έσπασε το μαχαίρι του σφαγέως- και ύστερα από πολλά χρόνια ρώτησα να μάθω τ ι έγινε αυτός, ο εκτελεστής. Μου είπαν ότι ο σφαγεύς ήταν ένας σχεδόν γέρος, στη λαχαναγορά, που μετέφ ερε με καροτσάκι λάχανα από το ένα μαγαζί στο άλλο. Ένας κοινός αχθοφόρος δηλαδή, προχωρημένης κάπως ηλικίας, ο οποίος έπινε τα ούζα του, μιλού­ σε και ο οποίος πέθανε προ ολίγων ετών. Και καταλήγουμε πάλι σ’ αυτή τη φράση: «Έμοια­ ζε να μην καταλαβαίνει τίποτε απολύτως». Μ ε το να μη στηλιτεύετε τα ανθρώπινα, με το να μην παίρνετε - φανερά τουλάχιστον - θέση, διευρύ­ νετε το θέμα σας χρονικώς και εννοιολογικώς. Εί­ ναι σαν να δέχεστε ότι τα ανθρώπινα ήταν, είναι και θα είναι κάπως έτσι... Ναι, νομίζω ότι κι αυτό είναι ίσως μια κληρονομιά της ιατρικής, αυτή η στάση. Βλέπεις πολύ καλά

πού μπορεί να φ τάσει ο άνθρω­ πος, πού μπορεί να καταντήσει. 'Οταν δεις τον άλλο στην αρρώ­ στια του, πώς μεταβάλλεται ξαφνικά από το ένα άκρο που βρίσκεται στο άλλο. Ό ταν ακού­ σει μια διάγνωση που τον κατα­ δικάζει, πώς ξαφνικά καταρρέ­ ει... Δεν μένει παρά να τα βλέπεις με κάποια συγκατάβαση τα πράγ­ ματα, με κάποια ανοχή. Ας μιλήσουμε λίγο για τις λογο­ τεχνικές φιλίες σας. Τους πρώτους που γνώρισα ή­ ταν στη Θεσσαλονίκη. 'Ηταν ο Χρισπανόπουλος, ο Πετρόπουλος... Ο Ηλίας Πετρόπουλος παντρεύτηκε την αδελφή της Νιόβης, τη Ναυσικά. Και κρατάμε ακόμη μια συνεχή επαφή με τον Πετρόπουλο, καίτοι έχει χω­ ρίσει τώρα με τη Ναυσικά. Ύ στερα ήταν κι ο Πεντζίκης. Ό ταν μέναμε στην Καβάλα, ερ ­ χόταν ο Πεντζίκης και μας δειγμάτιζε τα φάρμακα της Organon. Τότε δούλευε ως ια­ τρικός επισκέπτης. Στην Καβά­ λα γνώρισα κι αυτούς που ερχό­ ντουσαν για διαλέξεις. Τον Καραγάτση, ας πούμε, τον Εγγονόπουλο. Ο Καραγάτσης έμεινε μάλιστα καμιά βδομάδα και κά­ ναμε πάρα πολύ στενή παρέα. Αυτό που θυμάμαι έντονα είναι τα μάτια του. Δεν έχω δ ει τόσο έντονο βλέμμα σε άνθρωπο. Σε συνάρπαζε, νόμιζες ότι σε δια­ λύει μ’ αυτά τα μάτια. Και βέ­ βαια ήταν φοβερά αθυρόστο­ μος. 'Ε λεγε ιστορίες που του διηγιόταν ο Τρούμαν Καπστε, πώς βγήκαν οι Α μερικανοί στην Ιταλία και ψάχναν για πουτάνες που να έχουν το εφηβαίο τους ξανθό και όχι μαύρο. Και περουκάκια ξανθά, για την περί­ σταση (γέλια). Τέτοιες ιστορίες συνέχεια.

Η.Χ. Παηαδιιμητρακόηονλος: Περίαντοβιογραψίας Διαβάζω με άλως ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα αυτοβιογραφία: έκπληκτος διαπιστώνω κάθε τόσο από πόσες (και ποιες) προσωπικότητες βρίθει ο τόπος - προσωπικότητες που άλλες μεν θάλλουν υπό σκιάν, άλλες δε απλώς ρέβουν στη σκιά. Με εντυπωσιάζουν, κυρίως, το επίσημο curriculum των επιφανών - και οι αυτοβιογραφικές πληροφορίες των καλλιτεχνών. Επί γυναικών μα­ θαίνουμε έκπληκτοι ότι η εν θέματι ενεννήθη, χωρίς μνεία του σχετι­ κού έτους, ιί (έστω) του αιώνος. Καίτοι η πληροφορία φαίνεται κατ’ αρ­ χήν επαρκής (και, τολμώ να πω, καθησυχαστική), αιωρείται συνήθως η απορία, εάν η συγκεκριμένη δραστηριότης εκφράζει κάποιο έργο ωρί­ μου ηλικίας, ή πρόκειται για πρωτόλεια γυμνάσματα, παιδικές (ή, και παιδαριώδεις) ανησυχίες, φληναφήματα υπερηλίκων κ,ο.κ. Άναυδο, επίσης, με αφήνουν τιμητικές διακρίσεις λογοτεχνών (αγνώ­ στων μέχρι τούδε), στους οποίους απονέμονται, κατά τρόπον μυστη­ ριώδη, βαρύγδουποι τίτλοι και πρωτοφανείς, φαντασμαγορικές περγα­ μηνές, από ειδικά επί τούτου ινστιτούτα, ακαδημίες και άλλα ιδρύματα, ιταλικά κυρίως. Νιώθοντας μειονεκτικά έναντι όλων των παραπάνω, αποτόλμησα (το 1980) να λάβω μέρος στον διαγωνισμό διηγήματος, που είχε τότε προ­ κηρύξει η εφημερίδα «Η Καθημερινή». Μετά από πολλούς δισταγμούς, υπέβαλα προς κρίσιν το διήγημά μου «Ελεονώρα» - διήγημα που πί­ στευα ότι θα έρθει φαβορί, και ετοιμαζόμουν μάλιστα για τις σχετικές τιμές και διακρίσεις... Ήρθα πάτος! Αργότερα πληροφορήθηκα ότι θεωρήθηκε προκλητικό (σχεδόν ανήθικο), για μια τόσο σοβαρή εφημερίδα, πάντως, την επόμενη χρονιά έλαβα και εγώ μέρος στην απονομή των βραβείων της «Καθημερινής»; ένα απογευματάκι μου τηλεφώνησε ο Νί­ κος Γαβριήλ Πεντζίκης και με παρακάλεσε να παραστώ, το ίδιο εκείνο βράδυ, στην τελετή απονομής των βραβείων διηγήματος της εφημερί­ δας, και να παραλάβω αντ' αυτού το βραβείο, που είχε απονεμηθεί στον απουσιάζοντα στο εξωτερικό υιόν του Γαβριήλ. Πήγα, πράγματι. Παρέλαβα το βραβείο του Γαβριήλ Πεντζίκη. γνώρισα τον μετέπειτα φίλο μου και εξαίρετο διηγηματογράφο Δημήτρη Πετσετίδη και φωτογραφήθηκα υπερηφάνως με το συντακτικό προσωπικό, τους κριτές και τους λοιπούς βραβευθέντες. Την επομένη η φωτογρα­ φία δημοσιεύτηκε τρίστηλη στην «Καθημερινή», με αποτέλεσμα να εισπράξω πολλά συγχαρητήρια τηλεφωνήματα από αφηρημένους ή και επιπόλαιους αναγνώστες... Εγεννήθην, λοιπόν, στις 23 Αυγούστου 1930 στον Πύργο της Ηλείας. Από τις παιδικές ασθένειες θυμάμαι την ιλαρά, την ανεμοβλογιά, πολ­ λές αμυγδαλίτιδες και (αργότερα) αλλεπάλληλες προσβολές ελονο­ σίας, καθώς και έναν καραμπινάτον τυφοειδή πυρετό κατά την κατοχή. Στις 10 Νοεμβρίου 1949 εισήλθα στη Στρατιωτική Ιατρική Σχολή, σπού­ δασα γιατρός στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και αποφοίτησα το κα­ λοκαίρι του 1955. Σταδιοδρόμησα ως μόνιμος υγειονομικός αξιωματι­ κός μέχρι τις 3 Ιουλίου 1983, οπότε παραιτήθηκα. Το 1962 έγραψα το πρώτο μου διήγημα, στην Καβάλα. Έκτοτε γράφω και δημοσιεύω ανελλιπώς διηγήματα, καθώς και άλλα, ποικίλα κείμενα. Την πρώτη, θερμή κριτική για τη συλλογή Οδοντόκρεμα με Χλωροφύλ­ λη, έγραψε το 1973 ο (άγνωστός μου. τότε) Αλέξανδρος Κοτζιάς, για το περιοδικό λ Συνέχεια.

Σννέηενξη

Ο Εγγονόπουλος τι τύπος ήταν; Πολύ κλειστός, πολύ σιωπηλός. Έ κανε τό τε τα σκηνικά και τ α κοστούμια γ ια τον «Ιππόλστο» κι έ­ μεινε αρκετό καιρό στην Καβάλα. Έ γινε μάλιστα κι ένα κωμικοτραγικό συμβάν: Είχε σχεδιά σει έναν

φή του, στο δια μέρισμα τη ς οποίας ζούσε, τ α τη ­ λεφωνήματα που έκανε με τη Θεανώ, κτλ. Κι έλεγε βέβαια διάφορες ιστορίες..

χιτώνα του Παπαμιχαήλ, που έπαιζε τον Ιππόλυτο, ποδήρη. Δεν του άρεσε του Παπαμιχαήλ και παίρ­

Συνέχεια έλεγε παραμύθια. Καλά, τ α περισσότερα είναι γνωστά, έχουν λεχθεί κατά κόρον. Έφθασε να τηλεγραφήσει ότι απεβίωσε για να του στείλουν λεφ τά γ ια να ταφεί.

νει ένα ψαλιδάκι και τον κόβει κοντό, στην παρά­ σταση. Κι ο Εγγονόπουλος έπαθε κάτι μεταξύ εμφράγματος και...

Ναι, έχω ακούσει ότι ήταν παραμυθάς μεγάλος...

Μ ε τον σουρρεαλισμό τι σχέση έχετε; Δεν ξέρω αν έχω μια συγκεκρι­

Εμένα μου άρεσαν πολύ τα ποιήματά του. Είναι κάτι που παρέλειψα να πω, ό τι εξ απαλών ονύχων μου άρεσε

μένη σχέση. Μου άρεσε πάρα πολύ ο Εμπειρικός. Και ήταν

να διαβάζω ποίηση και προ­ φανώς με έχουν επηρεάσει οι τρόποι των ποιητών.

ι

Νομίζω ότι γνωρίζατε και τον Νίκο Καββαδία... Ναι, το ν γνώρισα... Το 7 3 πρέ­

τραπέζι. Μου μίλησε πολύ σοβαρά για τη «Χλωροφύλ­ λη». Με ανάγκασε να τ ο δω σοβαρά το θέμα. Εγώ μέχρι

πει να να ’τανε. Ή ταν τό τε ερω­ τευμένος με τη Θεανώ. Και τον γνώρισα στο σπίτι της

τό τε θεωρούσα ότι γράφω επειδή μου το ζητάει ένας φίλος γ ια το περιοδικό του

Μαίρης τη ς Κουκουλέ, δηλαδή τη ς συντρόφου του Ηλία του Πετρόπουλου, ο οποίος δεν εί­ χε φ ύγει ακόμα για το Παρίσι. Και μια από τις ω ραιότερες αναμνήσεις που έχω α­ πό τον Καββαδία είναι ένα τραπέζι, μεσημέρι, στο Τουρκολίμανο.

Δεν μηορεί η λογοτεχνία να νηοκαταστήσει την ιατρική και να την απομυζήσει, δεν είναι δυνατόν [...] είναι ένα είδος βε­ βήλωσης αυτή η λογοτεχνική α­ ξιοποίηση των ιατρικών πηγών

106

κτλ. Ο Καλοκύρης είχε μό­ νος του πάρει την πρωτοβουλία να βγάλει τα διηγήματά μου σε πρώτη έκδοση. Ο Εμπειρικός με ανάγκασε να δω πολύ σοβαρά το θέμα τη ς διηγηματογραφίας.

Μια μεγάλη ο­ μάδα: η Θεα­ νώ, ο Πετρόπουλος, η Νιό­ βη, εγώ κτλ. Με λιακάδα χειμω­ νιάτικη. Έγιναν λοιπόν τό τε και

διάφορα σχέδια: δηλαδή πως πρέπει να φύγω εγώ από το Στρατό, να πάω γ ιατρός στα καράβια, αυτός θα είναι ασυρματιστής και ούτω καθεξής. Ό ταν γυρνούσε, βλεπόμαστε, πήγαινα στο σπίτι του. Τελευταία φ ορά το ν είδ α σχεδόν τη μέρα που έφ ευγα με μετάθεση στην Πάτρα, το 75 . Ένα πρωινό περάσαμε μαζί, μου έδειχνε τα διά φορα σεξουαλικά βοηθήματα που έφ ερνε από τα τ αξί­ δια... Και προσπαθούσε να μην αντιλαμβάνεται η αδελ­

Σννέντενξη

και μια απ’ τ ις πιο συναρπαστι­ κές γνωριμίες που έχω κάνει. Μας είχε καλέσει με τον Καλοκύρη και τη Νιόβη ένα βράδυ στο σπίτι του, μας έκανε το

Πολύ καλό αυτό, και για σας και για μας. Για μένα οπωσδήποτε. Αργότερα γνώρισα τον Παυλόπουλο, τον Σινόπουλο. Είχα τον πατέρα του Σινόπουλου καθηγητή στον Πύργο. Φίλοι γκαρδιακοί με τον Τάκη Σινόπουλο γίναμε στην Αθήνα. Εί­ χαμε μια δια φορά ηλικίας τότε, η οποία στα μικρά χρόνια παίζει τερ άστιο ρόλο. Ούτε τον Παυλό­ πουλο είχα γνωρίσει στον Πύργο. Πήγα στον Πύρ­ γο γ ια να τον γνωρίσω. Τώρα πηγαίνετε στον Πύργο; Βέβαια, τουλάχιστον μια φορά τ ο χρόνο. Σπίτι δεν έχει μείνει. Τα πουλήσαμε όλα στην Κατοχή. Αλλά είναι ο ι τάφ οι εκεί, οι οικογενειακοί. Και προσπα­ θώ μια φορά το χρόνο να πηγαίνω.

□

ΡΙ ΤΙ ΚΗι Το γνωστότερο έργο του μεγάλου καναδού συ γγρα φ έα R obertson D avies Η τριλογία των Κόρνις, που γνώρισε τεράστια πα γκ όσμ ια επ ιτυ χία , μ ε­ τα φ ρ ά ζετα ι γ ια π ρώ τη φορά σ τα ελληνικά. Με το πρώτο βιβλίο Οι έκπτωτοι ά γγελοι ο συγγραφ έας μας φέρνει κοντά στη λογοτεχνία και στο Ρ α μ πελα ί, με το δεύτερο Βαθιά ριζωμένο μας εξοικειώνει με τη ζωγραφική (με όλη τη ζω ­ γραφική, από το quatrotcento μέ­ χρι τους σύγχρονους καναδούς τοπιογράφους) και με το τρίτο βιβλίο Η λύρα του Ορφέα μας εισάγει στον κόσμο της όπερας.

Διίότου 10, 106 80 Αθήνα, τηλ, 36 22 390, fax 36 21367 Βιβλιοπωλείο: Κωλέττη 25, 10677 Αθήνα, τηλ. 3836 460

Διαβάστε

ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΚΕΔΡΟΣ U

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

1

Δ ι α β ά σe tc TO ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ί

J

ΚΕΔΡΟΣ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

Διαβάστε

ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

ΚΕΔΡΟΣ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

Διαβάστε

ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

ΚΕΔΡΟΣ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

Κυκλοφορεί

ΠΑΠΛΔΟΠΟΥΛΟΣ

Η μπ υραρία-εστια τόριο Γιάκομπς ε ίν α ι ο τόπος συνάντησης, ένα δεύτερο σπ ίτι, γ ια τους μποέμ κ α ι τους εκ κ εν τρ ικ ο ύ ς τύπους στο κέντρ ο της καθώς πρέπει Ζυρίχης. Εδώ ε κ κολά π το ντα ι ίν τρ ιγ κ ες , ανθ ίζουν τα κουτσομπολιά κ ι ο έρωτας αναζητά το δρόμο του.

Το τελευταίο βιβλίο της Πατρίτοια Χάισμιθ, ένα εύστοχο και απολαυστικό κοινωνικό σχόλιο.

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΟΥ 9, 144 52 ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΑΤΤΙΚΗΣ, ΤΗΛ. 2846074, 2816134, FAX: 2817127

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΜΑΝΟΛΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗ ΜΑΝΟΛΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗ • Άπαντα (Οκτώ τόμοι και γενικό ευρετήριο) • Αυτοβιογραφικές σελίδες (Επιμέλεια: Λ. Πολίτης) • Επιλογή από το έργο του (Επιμέλεια: Ξ. Κοκόλης) ΓΛΩΣΣΑ Ν. ΑΝΔΡΙΩΤΗΣ, Ιστορία της ελληνικής γλώσσας ΣΤ. ΚΑΨΩΜΕΝΟΣ, Από την ιστορία της ελληνικής γλώσσας EUGENIO COSERIU, Η γλωσσογεωγραφία ANDRE MARTINET, Στοιχεία γενικής γλωσσολογίας ANDRE MIRAMBEL, Η νέα ελληνική γλώσσα ΧΡ. ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ, Δημοτική και Νομικά ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ MIX. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Γραμματική της αρχαίας ελληνικής Ν. ΑΝΔΡΙΩΤΗΣ, Ετυμολογικό λεξικό της κοινής νεοελληνικής ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ της δημοτικής ΑΛΛΑ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ ΘΡ. ΣΤΑΥΡΟΥ, Νεοελληνική μετρική Β. ΤΟΓΙΑΣ, Το μάθημα των Νέων Ελληνικών στη Μέση Εκπαίδευση Α. ΒΟΥΓΙΟΥΚΑΣ, Το γλωσσικό μάθημα στην πρώτη βαθμίδα της νεοελληνικής εκπαίδευσης ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ “ΕΛΑΤΕ ΝΑ ΠΑΙΞΟΥΜΕ”, Το Σχολείο-εργαστήρι τέχνης και δημιουργίας ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΩΣ ΔΕΥΤΕΡΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΙΑ ΞΕΝΟΥΣ Συνεργασία του διδακτικού προσωπικού του Σχολείου Νέας Ελληνικής Γλώσσας του ΑΠΘ Α. ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗ, Τα ελληνικά για ξενόγλωσσα παιδιά 8-12 χρόνων. Συνοδεύεται από βιβλίο δασκάλου και κασέτα Φ. ΤΖΕΚΑΚΗ - Α. ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗ, Τα ελληνικά ως δεύτερη γλώσσα, Β’ κύκλος. Συνοδεύεται από βιβλίο δασκάλου και κασέτα ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΝΕΟΥΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ NINA ΚΟΚΚΑΛΙΔΟΥ-ΝΑΧΜΙΑ, Όταν οι Έλληνες γιορτάζουν... * Greeks in a Festive Mood. Δίγλωσση έκδοση ΔΙΑΛΕΓΩ ΚΑΙ ΔΙΑΒΑΖΩ, Ποιήματα και πεζά για παιδιά. Ανθολόγηση-επιμέλεια: Ελένη Ζήκου-Βάρφη· Εικονογράφηση: Έλλη Τρίμη ΦΕΓΓΑΡΑΚΙ ΜΟΥ ΛΑΜΠΡΟ, Λαϊκά τραγούδια και παιχνίδια. Επιμέλεια: Χρύσα Παλάζη ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ. Συνοδεύεται από κασέτα ΝΤΙΛΙ-ΝΤΙΛΙ. Εικονογραφημένο από τον Σ. Βασιλείου

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΑ ΜΑΣ ΟΝΟΜΑΤΑ

Κ Ε Ν ΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Σ. ΠΑΤΑΚΗΣ

• Αθήνα: Βαλτετσίου 14, τηλ.: (01) 36 38 3 6 2 ,3 6 45 236, fax: 36 28 950 Θεσσαλονίκη: Νέα Μοναστηριού 122, τηλ.: (031) 706 354, τηλ,/fax: 706 355

επιμεΛεια: Ηρακλής Παπαλέξης

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Α π ό τ ο ρ εα λ ισ τ ικ ό σ το φ α ν τα σ τικ ό Τριάντα έ ξι δ ιη γή ­ ματα συναπ αρτί­ ζουν τ η συλλογή το υ Β.Μ. τ α οποία, παρά τ ο ποικίλο το υ ς περιεχόμενο και τ η μεταπήδηση από τ ο ρ εαλισ τικό στο φαντασπκό, παρουσιάζουν υφολογική ο μ οιογέ­ νεια . Τ α π ερισ σότε­ ρ ό από τ α κείμενα ανα γάγουν σε θ ε­ ματική τ ο υ ς τ ο α­ σήμαντο σ τιγμιό­ τυπο, τ ο περιθω­ ρια κό τω ν ανθρώ­ πινων χαρακτήρω ν, τ ο συμβεβηκός τ η ς καθ ημερ ινό τη τα ς π ροσ δίδοντας έτσ ι μια αιτια κή σχέση στο τυχ α ίο ή τ ο «μικρό» τω ν εφ ημερίδω ν. Ιδ ιαίτερα εν δια φ έρο­ ντα ωστόσο παραμένουν τ α δ ιη γήμα τα που παρουσιάζουν τη ν τεχ νική τ ο υ «φα­ νταστικού» όπως «Το κορ μί στα κάγκε­ λα», η «Κρίση τα υ τό τη τα ς» και ιδ ια ίτερ α

Μ όΙΐζΚνύψψιοαν

τ ο «Ο υράνιο Τόξο», ευρ ημ α τικό στη σύλ­ ληψ η και διεκπεραίω ση. Κ είμενα σύντο­ μα και αξιόλογα. Δ. Τσατσούλης

Π ίσ ω σ ε ά λ λ ε ς ε π ο χ έ ς ... Η ταν τ έτο ια , περίπου, εποχή, καλοκαίρι το υ 1939. Ο Μ εταξάς κουμα ντάρ ει τη ν Ελλάδα, ο Β' Π αγκόσμιος Π όλεμος προ τω ν πυλών και η εφ ημ ερίδ α «Ασύρμα­ τος» δ ημ ο σ ιεύ ει σ ε σ υ νέχειες τη «Μόσχω Τζαβέλλα» τ η ς Λ ιλίκας Νάκου. Σε κείνα τ α σ κοτεινά χρ όνια η Λ ιλίκα Νά­ κου θ έλη σε να μιλήσ ει γ ια τη ν ανάγκη να ζει κ ανείς ελ εύ θ ερ ο ς και αξιοπρεπής. Η ηρωική Σουλιώ τισσα Μόσχω Τζαβέλλα τ η ς έδω σε τη ν αφ ορμή και η πένα τ η ς τη ν ευκ α ιρ ία να αφ ο υγ κ ρ α σ τεί μια γ υ να ί­ κα που έ χ ει αγ γ ίξει τ ο μύθο. Μ ε λιτά ε κ φ ρα σ τικ ά μέσα, τέ τ ο ια που α­ φήνουν ν ’ αποκαλυφ θεί η δ ύναμη ψυχής και η γεν ν α ιό τη τα τ η ς ηρω ίδας της, σκ ια γ ρ α φ εί η Λιλίκα Νάκου τ η Μόσχω Τ ζαβέλλα που άρπαξε τ ο το υ φ έκ ι και τ ις κ αρ διές τω ν σ υντροφισ σώ ν τ η ς και κρά­ τη σ ε στην καθορ ιστική εκείνη μάχη ενα­ ντίο ν το υ Αλή Πασά, τ ο Σούλι ό ρ θιο κι ε ­ λ εύθ ερο . Τα ιστορ ικά γ ε γ ο ν ό τα εδώ έρ ­ χ ονται σ ε δ εύ τερ η μοίρα. Ετούτη, η μ ετά 50 χρ όνια και βάλε, δ εύ ­ τ ερ η εμφ άνιση το υ αφ η γήματο ς, μπορεί

ενδεχομένω ς να ΛΙΛΙΚΑ NAKOY τ ρ α β ή ξει τ ο ενδια­ Μόσχα) Τζαβέλλα φ έρο ν το υ σημερι­ Ιστορική αφήγηση Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 νού αναγνώστη Σελ, 150 που βιώνει τ ο ισοπεδω τικό μοντέλο τ η ς κατανάλω σης, καθώς μέσα από τη μορφή τ η ς Μόσχως Τ ζαβέλλα π ρ οτείνει στερεότυπ α κοινω νικής αλληλεγγύης, η ­ ρωισμού αλλά και εθνικής τα υ τό τη τα ς. Ό λα αυ τά τ α σ τοιχεία δηλαδή, που συνιστούν το ν κατακερματισμένο κοινωνικό ιστό ή τη χαμένη αθω ότητα τ η ς μ ετα β ιο­ μηχανικής κοινω νίας μας. Ω στόσο ανα­ ρω τιόμαστε τ ι είνα ι α υτό που επέβαλε τη ν έκδοσή του . Η συμβολή στη φ ιλολο­ γική μελέτη ή απλώς εκδο τική αμηχανία; Π. Κρημνιώτη

Α λ κ υ ο ν ίδ ε ς μ έ ρ ε ς Η μοναξιά μέσα στην πολύβουη Αθήνα είνα ι ο πρωταγωνιστής το υ νέου μυθι­ στορ ήμ ατο ς το υ Γιάννη Ξανθούλη. Η κε­ ντρική ηρωίδα, μια γυναίκα που έ χ ει πα­ τ ή σ ε ι τ α πενήντα, π εριφ έρετα ι στους δ ρόμους τ η ς αιμάσσουσας πρωτεύ­ ουσας, σ υνομιλεί με το υ ς απόκληρους και το υ ς μ ετανάστες, βρίσ κει παρηγοριά στις β ιτρ ίνες τω ν πολυκαταστημάτων, α­ να ζητεί σ τιγμές δ ια φ υ γή ς στις μ υρω διές και τη ν πολυκοσμία τ η ς κεντρ ικής α γο­ ράς. Η αφήγηση, πρωτοπρόσωπη και γλαφ υρή, παρακο­ λ ο υ θ εί τ η φυσική και νοητική π ορεία της Μ αργα ρίτας που κά π ο ια σ τ ιγ ­ μή α π ο φ α σ ίζε ι να σ τα υ ρ ώ σ ε ι το ν σ ταυ ρω τή-σ ύ ντρ οφ ο μιας κενής ζω­ ής. Η μετέπ ειτα τ ρ ί­ χρονη νοσ ηλεία τη ς σε κάποιο ίδρ υ μ α δ ίν ε ι τ ο σ τίγμ α μια ς δια ταρ αγμένης προσωπικότη­ τα ς που κατακλύζε­ τα ι από ακα τέρ γα ­

σ τες ενοχές κι επαναλαμβανόμενους πόθους. Το φ ανταχτερ ό τοπ ίο τω ν δ ια ­ φημίσεω ν αντιπαραβάλλεται με τ ο άν υδρ ο τοπ ίο τ η ς καθημερ ινότητα ς και π ροκαλεί ανισορροπία . Η αναζήτηση τ η ς προσωρινής έστω ευτυ χ ίας σ τις αλ­ κυονίδες μέρες ενός βίου γ ίν ετα ι στόχος εκπληρώσιμ ος κι απαρχή μιας νέας ώρι­ μης τρ υ φ ερ ότητα ς . Μ υθιστόρημα συναισθημάτω ν «Το τρ έ ν ο με τ ις φ ρ ά ­ ουλες» κ α ταγρ άφ ει ζο φ ερ ά εσω τερικά κι εξω τερ ικά τοπ ία στο τ έλ ο ς το υ αιώνα. Λ. Εξαρχοπούλου

θ ε ρ α π ε ύ ο ν τ α ς τ ο ν έρ ω τα -----------------------------ΚΑΤΕΡΙΝΑΣΚΑΛΙΩΡΑ Θα σε κάνω βιβλίο ή Τα μοναχικά μυρμήγκια Αθήνα, Άγρα, 1996

Απειλή, που η πραγμάτωσή τη ς αποθεραπεύει, α­ π ο τελ εί τ ο πρώτο μέρος το υ τίτλ ο υ ------------------------------- το υ αφ ηγήματος τ η ς Κ.Σ., μια απειλή τ η ς πρωτοπρόσωπης α φ η γήτριάς τ η ς που βιώνει τ ο ν χωρισμό τ η ς από το ν ά­ ν τρα. Δυο χρόνια μετά θα μπορέσει να γ ρ ά ψ ει γ ια τ α συναισθήματά τ η ς αυτά ξεπ ερνώντας και τ ο φόβο τ η ς μοναξιά ς της. Εμβόλιμα, μια άλλη τριτοπρόσωπη, κυρίως, και απρόσωπη αφ η γηματική φωνή π εριγρ άφ ει σ τιγμές τη ς ηρωίδας, τη ν ακούει, τη συμβουλεύει, παραπέμποντας σε κάτι π ερισ σότερο από μια φίλη: σε μια ψυχολόγο. Α φ ήγημα ε λ λ ει­ πτικό, ποιη τικό αλλά με π εριεχόμενο που δεν ξ εφ ε ύ γ ει από τ η ν απόπειρα με­ τα φ ο ρ ά ς ενός γυναικείο υ βιώματος χω­ ρισμού με μονοσήμαντη κατεύθυνση. Δ,Τσατσούλης

Β ιω μ α τικ ή π ε ζο γ ρ α φ ία Δ ο υ λεύ ο ντας διεξοδικά, με τη βοήθεια τ η ς μνήμης, τ ις ισ τορ ικές περιόδους που σημάδεψαν τη ν πορεία αυτού του τόπου, ο γνω στός λογο τέχνη ς και γ ια ­ τρ ό ς Π ερικλής Σφυρίδης, κ α τα θ έτει τη ν προσωπική το υ μυθολογία, πιστεύοντας ό τι θα συγκινήσ ει το υ ς π αλιό τερο υς και θα σχηματίσει τη ν άγουρη, γ ια κείνες τ ις

ΜόΙΐζΚνχΙοφόφισαν

στιγμές, γνώμη των ΠΕΡΙΚΛΗΣΣΦΥΡΙΔΗΣ νεότερων. Π ράγμα­ Ψυχή μπλε και κόκκινη τι, με γορ γό και ζω­ Μυθιστορία Αθήνα, Καστανιώτης, 1996 ηρ ό λόγο, με προι­ Σελ. 324 κισμένη α φ ηγηματι­ κή πένα και με πα­ ράθεση γνήσιων γ ε ­ γονότω ν και περι­ στατικών, η «Ψυχή μπλε και κόκκινη» μπαίνει στο πεδίο τ η ς λογοτεχνικής α­ νάλυσης θριαμ­ βευτικά και συνάμα εμπλουτίζει το πάνθεον παρόμοιων καταθέσεων. Έ τσ ι που με άξονα την πραγματικότητα, ή έστω τ η ν αληθοφ ά­ νειά της, να δ ρομολογεί μια προοδευτι­ κότατη στάση απέναντι σε κείνα που χα­ ράχτηκαν στο μυαλό με τη βοήθεια μιας βιωματικής σχέσης, που ο χρόνος αφ ει­ δώς π ροσέφερε.

X. Παπαγεωργίου

Ν ε α ν ικ ό ς α υ θ ο ρ μ η τισ μ ό ς Ο Μ άκης Τσίτας είναι νέος στην ηλικία και νέος συγγραφ έας, τ ο «Πάτυ εκ του Πετρούλα» είνα ι η πρώτη το υ κατάθεση. Το κύριο χαρακτηρισ τικό τω ν συγκεκρι­ μένων διηγημάτω ν είνα ι ο νεανικός παρορμητισ μός που τ α δ ια πνέει και, τ α υ τό ­ χρονα, μια ρεαλιστικών προθέσεων έν­ σταση, που συγγενεύει, είνα ι αλήθεια, με τ ο γκρίζο γνώριμο τοπίο τω ν μεταπολεμι­ κών πεζογράφω ν τη ς Θεσσαλονίκης. Η ποιότητά το υ ς που όντως οικοδομείται πάνω σε σ τέρεα υλικά, δεν π αρουσιά ζει δια φ ο ρές παρά τ ο γεγονό ς ό τι κάποια απ’αυτά, όπως ο «Γιάννος» ή τ ο «Κάποιο Σάββατο», έχουν σαφ έσ τατη υπεροχή έ­ ναντι τω ν υπολοίπων. Μια ενθαρρυντική, δηλαδή, προσπά­ θεια, που στο μέλ- __________________ λον θα δώσει ακόμη ΜΑΚΗΣΤΣΙΤΑΣ Πάτυ έκτου σ οβαρότερα απο­ Πετρούλα τελέσμα τα , πράγμα Διηγήματα Αθήνα, Καστανιάτης, 1ί που συνεπάγεται όΣελ. 128

τ ι ως δημιουργική περίπτωση θα βρει α­ ναγνώ στες και υποστηρικτές.

X. Παπαγεωργίου

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Ο ι κ ύ κ λ ο ι μ ια ς ζω ή ς Ο Η. Καζάν, στο τελ ε υ τα ίο το υ μ υ θιστό­ ρημα, π ρ α γμ α τεύετα ι τ ο υ ς καημούς το υ ξεριζω μού, ε ίτ ε αυ τό ς γ ίν ετα ι σ το όνομα μιας κα λύ τερ ης ζωής, ε ίτ ε επιβ άλλεται αναπόδραστα σ το όνομα τ η ς επιβίω σης. Ο κ εντρ ικός το υ ήρω ας, Σταύ ρ ος Τοπούζογλου, ένας ισχυρός χ αρ ακτήρ ας με ακα τάβ λητη θέληση και δίψ α γ ια ζωή, επιδιώ κει μια ολοκλήρωση, ανέφ ικτη, μέσα από τ ο χρ ήμα και το ν έρω τα αρ χι­ κά, μέσα από τ η σ υνειδητή στρά τευ ση κάποια στιγμή, εκτελώ ντας ακρ ίβ ειας κυ κλικές κινήσεις: Μ ικρασία -Α μερικήΜ ικρασία -Αμερική... δ ια γρά φ ο ντα ς κύ­ κλους γεω γρ αφ ι_______________________ κούς, κύ κλους σ τον ΗΛΙΑΣ KAZAN Πέρα από το Αιγαίο Μτφρ.: Μανώλης Κορνήλιος Αθηνα, Καστανιώτης, 1995 Σελ. 626 _______________________

έρω τα, κύκλους στην ίδια το υ τη ζωή. Η πλοκή προ^ σ φ ερ ετα ι για ενα εντυπωσιακό, ολ ο­ ζώ ντανο φ ρέσκο μιας εποχής κι ενός τόπου, τ η ς Μ ικρασίας το υ θριάμβου και τ η ς κ ατασ τρ ο­ φής. Έ να δ υνα τό «ιστορικό» μυθιστόρημα, ό­ πως ο ίδιο ς ο σ υ γγρ αφ έα ς τ ο χα ρ α κτη­ ρίζει, γ ια τ ο απρόβλεπτο τ η ς ανθρώπι­ νης μοίρας, γ ια τη ν αδυναμία και τα υ τό ­ χρ ονα τη ν παντοδυναμία το υ ανθρώπου. Τ. Δημητρούλια

Τ η ς μ α ύ ρ η ς Α μ ε ρ ικ ή ς Το έρ γ ο μιας π ολύμορφης προσωπικό­ τη τα ς , τη ς Α φ ρ οαμ ερ ικανίδας που αγω­ νίσ τηκε σ το πλευρό το υ Μ άρτιν Λ ούθερ Κινγκ γ ια τ α δ ικαιώ ματα τω ν μ αύρων και γ ια τ η γυ ν α ικ εία χ ειρ αφ έτη σ η , και προ­ σωπικής φ ίλ ης το υ Μπιλ Κ λίντον, αποτε­ λεί, σύμφω να με όλ ες τ ις εν δείξεις, μια αυτοβ ιογρ αφ ική αφ ήγηση που αναφέ-

ρ ετα ι . στα πρώτα ΜΑΓΙΑΑΓΓΕΛΟΥ βήματα μιας δ εκαεΤα δυνατά πουλιά πτάχρονης, άγα­ της επαγγελίας Μυθιστόρημα μης μητέρα ς, στην Μτφρ.: Κώσπα Κοντολεων προσπάθειά τ η ς να Αθήνα, Πατάκης, 1995 Σελ.284 ανακαλύψει τ ο δ ρό­ μο τ η ς στη μεταπο­ λεμική Αμερική. Μονιο Αννείίου Έ ργο χω ρίς ιδ ια ίτε­ ρ ες λογο τεχνικές αξιώσεις, με επίπε­ δη αφήγηση, ανή­ κει στο ε ίδ ο ς μιας ρεαλισ τικής κατά­ θεσης τ η ς ζωής μειονοτήτω ν όπου α φ η γήτρια και ηρωίδα αδυνατούν να διαχωριστούν, αφ ήνοντας έ τσ ι α­ ν α ιτιο λόγη τες επι­ λ ο γές και συμπεριφ ορές. Είδος με πέ­ ραση, πιθανόν, στο σύγχρονο αμερικανι­ κό κοινό, που η υποδοχή το υ στα ελληνι­ κά θα π αρέμενε αδιάφ ορη χω ρίς τη συμβολή τ η ς καλής μετά φ ρ ασ ης τ η ς Κ.Κ. που θα πρέπει, ομολογουμένως, να συνάντησε σ ημαντικές δυσ κολίες λόγω τ η ς κοινω νιολέκτου τη ν οποία, εμφανώς, χρησιμοποιεί η σ υγγραφ έας. Δ. Τσατσούλης

Κυρίου μας το υ Απόλλωνα» -1922, «Έ ργα και Η μέρες το υ Σβιστόνοφ» -1929, «Μπαμποτσάντα» -1931), λίγο μετά τ ο θάνατό του , απαγορεύτηκαν. Και η απαγόρευσή το υ ς κρ άτησε πάνω από μισόν αιώνα - ως τ ο 1989, οπότε άρ ­ χισαν να επανεκδίδονται. Ο ι ήρω ες το υ Βάγκινοφ είνα ι σε κρίση και υπό κρίση. Ιδεώ δεις ερ α σ τές τω ν ιδ ε­ ωδών τ η ς Αναγέννησης, ιδεώδη θύματα τ η ς λογική ς τω ν π ρολέτ - τά χ α τες - λο ­ γοκριτώ ν. Θα σβήσουν, όταν τελειώ σ ει το λαδ άκι τη ς αυταπάτης του ς. Η γ ρ αφ ή αποτυπώνει αυτόν το ν εν εκσ τάσ ει κόσμο, που όμως «σπάει» τ α μού­ τ ρ α του μπρος στην πραγματικότητα. Δ ια το υ φανταστικού ίπ ταται, τη ν ίδια στιγμή καθηλώ νεται - α ς όψ εται η πραγ­ ματικότητα - παραληρεί, χυδαιολογεί, φιλοσ οφ εί. Εάν, σώνει και καλά, αρ εσ κόμεθα ε ις τ α ς κατατάξεις, ο Βάγκινοφ θα διεκδικούσε ένα μερίδ ιο από τη ν π ίτα τη ς π ειραμα τι­ κής τέχ νη ς και το υ γκροτέσ κο. Και δεν είνα ι μόνος του. Συνοδοιπ όροι και συνα­ θλη τές: Μ. Μ πουλγεάκοφ, Μ. Ζόσενκο, Λ. Λουντς. Β. Καλαμαράς

Ε κ κ ω φ α ν τικ ή σιω π ή ----------------------------------------

Σ ώ θ η κ ε το λ α δ ά κ ι;

αλεξαντερ γκριν

0 κυνηγός των αρουραίων Στα τρ ιά ντα πέντε του χρόνια ο Κονσταντίν Κονσταντίνοβιτς Β αγκενγκέιμ ή Βάγκινοφ (Πετρούπολη, 1899-1934) πέθαν ε φ υματικός. Η φ υματίω ση έ φ α γ ε τ ο σώμα του . Ευτυχώς. Δ ιό τι μπορούσε να φαγω θεί από τ ο ν λεβιάθαν το υ σοσιαλι­ στικού ρεαλισμού. Ο Βάγκινοφ ζει και γρ ά φ ει στην εποχή το υ μεγάλου πολιτικού, κοινωνικού και οικονομικού π εράσματος: από τη ν τσ α ­ ρική Ρωσία σ’ αυτή τω ν Σοβιέτ. Λοιπόν, η «Ωδή τ ου τράγου» (1926), ό- _______________________ πως κι όλα τ ’ άλλα . μ υ θισ το ρή ματάτο υ (τα κυριότερα: «Το

κονςταντιν βάγκινοφ

ΗΩδήτουτράγου Μτφρ.: Ε^νη Μπακοπούλου

“ S j S S l S 4’ Σε\. 104 _______________________

Στην Α γία Π ετρούπ° λ Π τω ν αρχών το υ 20ού αιώνα, ο

τρώας

το υ Αλεξαντερ Γκριν θα βρει κατα­ φ ύ γιο γ ια τη νύχτα στο εγκαταλειμμένο κτίρ ιο μιας τράπ ε­ ζας. Στον αχανή και σκοτεινό αυ τό κό­ σμο τω ν ερειπωμένων ψηλοτάβανω ν αι­ θουσών και τω ν αναρίθμητω ν δια δρ ό­ μων, με τ ο πάτωμα εξαφ ανισμένο κάτω από ω κεανούς παλιών εγγράφω ν, φ ακέ­ λων και λογιστικώ ν βιβλίων, βασιλεύουν η λήθη και η παρακμή ..Αλλά και κάτι άλ­ λο: ήχοι. Ή χ ο ι μιας ν εκ ρ ικ ής σιωπής που σ τις ο ξυ μένες α ισ θ ήσ εις το υ ν ε α ­ ρού προοιω νίζουν τη ν ύπαρξη και ά λ ­ λων φ ιλοξενούμενω ν. Ο λαβ ύ ρ ινθ ος κατο ικ ε ίτα ι.

Βυθισμένο σ ε μια ατμόσ φ αιρα που έλκει απόηχους από τ ο έρ γ ο το υ Κάφκα, με γρ αφ ή εξόχω ς ποιητική, α υτό που με την πένα κάποιου άλλου συ γγρ αφ έα θα είχ ε διεκπεραιω θεί σε μια απλή νουβέλα του φ ανταστικού, εδώ μεταμορφ ώ νεται σε ένα παλλόμενο σύμπαν εσω τερικώ ν κραδασμών. Κ. Ντινόπουλος

Τ ο π ε δ ίο μ ά χ η ς τ η ς ζω ή ς Πολύ γνω στός στο ΤΖ. Μ. ΚΟΥΤΣΥ αγγλόφ ω νο κοινό ο Βίος και Πολιτεία του Μάικλ Κ. Ν ο τ ιο α φ ρ ικ α ν ό ς Μτφρ.: Άννα Κοτζιά σ υ γγρ αφ έα ς μ ετα­ Αθήνα, Νεφέλη, 1996 φ ρ ά ζετα ι γ ια πρώ­ Σελ. 260 τ η φ ορ ά με τ ο πιο γνω στό μυθιστόρη­ μά τ ου . Ο Μ άικλ Κ. περνάει τ α παιδικά το υ χ ρόνια σ’ ένα ί­ δρυμα. Ταπεινής καταγω γής, αγνώ­ στου πατρός, με κάποια δυσ μορφ ία και πιθανή νοητική καθυστέρηση, η ζωή το ν π ετά ει ε ξ ορισμού σ το περι­ θώ ριο μαζί με τ ις σ τρα τιές άλλων ταπεινώ ν ή ανέργω ν σε περίοδο πολέμου. Ο χρόνος μπορεί να υπονοηθεί αλλά παραμένει ακα θόριστος κι ο χώρος, παρότι φ έ ρ ε ι τ α χαρ ακτηρ ι­ στικά το υ νοτιοαφρικανικού τοπίου, είνα ι εξίσ ου αχνός. Ο βίος το υ Μ άικλ είνα ι μια πορεία προσωπικού Γ ολγοθάπ ου ξεκινά από τη ν επιθυμία τ η ς μη τέρα ς του να θα­ φ τε ί σε οικείο έδαφ ο ς και τελ ειώ ν ει με τ ις τ ελ ε υ τα ίε ς στιγμές το υ ίδιου του πρωταγωνιστή. Κοντά στη φύση-αρχέγονη μητέρα ο Μ άικλ ανακαλύπτει τα βασικά συσ τατικά ε νός βίου μακριά από τ ο θόρυβο, τ η ν ο χλαγωγία, τ η β ιαιότητα τω ν συνανθρώ πων ο ι σ υ ντεταγμένες ό ­ μως δυνά μεις το υ κακού ανακόπτουν αυτή τη ν πορεία. Η καφ κικής υφ ής περι­ π έτεια (στοιχείο που εμπ εριέχεται ήδη στο Κ. το υ επιθέτου), ο εγκλεισμ ός του

Μόλις Κνκλοφόρηοαν

σε στρατόπεδο τω ν Α φ ρικάνερ απ’ όπου αποδρά, φ έρνουν το ν Μ άικλ πιο κοντά στο π ρωταρχικό νόημα τ η ς ζωής. Σ’ ένα βιβλίο δ ύσκολο η μετάφρασ η καταφ έρ ­ ν ει να αποδώ σει τ ις σκέψ εις και το υ ς συλλογισ μούς τω ν πρωταγωνιστών. Η προσεγμένη έκδοση τ η ς “ Ν εφ έλ ης” θα κέρδ ιζε ακόμη περισ σότερο εάν π εριεί­ χε μια σύντομη ιστορική αναδρομή στην ιστορ ία τ η ς Ν ότιας Αφ ρ ικής και στον γ ε ­ νικότερο σ τοχασμό το υ Κούτσυ. Λ. Εξαρχοπούλου

Α μ α ρ τ ίε ς γ ο ν έ ω ν Οι «Κ αλύτερες Προθέσεις» δ εν είνα ι ένα συμβατικό μ υθιστόρημα, του λάχισ τον α­ πό τη ν άποψη τ η ς μορφής. Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν δ ια τή ρη σ ε πολλά στοιχεία από το υ ς κώ δικες το υ σεναρίου και τα ενσω μάτω σε στον κορμό τ η ς αφήγησης. Η δομή είναι, λοιπόν, εξόχω ς κινηματο­ γρ αφ ική, με πολλά πλάνα κοντινά και μα­ κρινά, μ’ εν αλλαγές οπ τικής γωνίας και ζω ντανούς δ ια λόγο υς που π αρατίθενται ατόφ ιοι, σχεδόν απομονωμένοι από τ ο υπόλοιπο κείμ ενο. Στις «Κ αλύτερες Προθέσεις», ο Σουη­ δός σ κηνοθέτης καταπιάνεται με τη νεα­ νική ζωή τω ν γονιώ ν το υ και τ α πρώτα χ ρόνια τ ο υ έγγαμου βίου του ς. Ο πατέ­ ρας το υ Ίνγκμαρ, ο Χένρικ Μπέργκμαν, πέρασε δύσ κολα και στερη μένα φ ο ιτη τι­ κά χ ρόνια αλλά το ν χ αρ ακτήρ ιζε φ ιλ ο τι­ μία κι εγωισμός. Σταδιοδρόμησ ε ως πά­ στορας. Η μη τέρα το υ σκηνοθέτη, Άννα Ό κερμπλουμ, υπήρξε γ όν ο ς μεγαλοα­ σ τικής ο ικο γένειας και συνδύαζε δυναμι­ σμό με ευγένεια. Ο Χ ένρικ και η Αννα, παντρεμένοι ύσ τερ α από αμοιβαίο έρω ­ τα, άρχισαν σταδιακά να διαπιστώνουν δ ια φ ο ρές και διαφω νίες που λ ε ι­ του ργο ύ σ αν ως τροχοπ έδη γ ια τ ο γάμο του ς, χωρίς ω στό­ σο να κλονίζονται ΙΝΓΚΜΑΡ ΜΠΕΡΓΚΜΑΝ u Οι καλύτερες προθέσεις τ α θ ε ύελ ια τ ου. Η Μτφρ.: συμβίωσή το υ ς Ακριβή ΚονιΜρς, Νίκος Σερβετάς γ ν ώρισε τ α πρώχα Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1995 γ μ μ Σελ. 368 χρόνια σοβαρούς

κινδύνους αλλά το υ ς ξεπέρασε. Στο πλούσιο αυτό υλικό βασίσ τηκε ο Μπίλι Ό γκα σ τ για να σκηνοθετήσει τη ν ομώ­ νυμη τα ινία που γνώ ρισε μεγάλη επι­ τυχία.

ού τε ξύδι, είναι κρασί λαμπικαρισμένο. Β. Καλαμαράς

ΠΟΙΗΣΗ

Ν. Κώτσιου

Π ο ίη σ η το υ δ ρ ό μ ο υ Α ν ή ρ ε ν κα μίνω Ο Σταντάλ, για να ξεκαθαρίσουμε τα πράγματα από τ η ν αρχή, δεν έγραψ ε έ­ να εγχειρ ίδ ιον το υ τύπου: πώς να κατα­ κ τήσετε τη ν αγαπημένη τη ς καρδιάς σας. Το αντίθετο. Στο «Περί έρω τος» έ ­ χ ει επιστρατεύσ ει όλους το υ ς τρόπους εκείνους, ώστε να σας αντιπαθήσει πε­ ρισ σότερο - μιλάμε πάντα γ ια ανεκπλή­ ρωτους έρω τες. Κάηκε ο ίδιος στο καμίνι. Και γ ρ ά φ ει φ λέγόμενος. Το καμίνι «στήθηκε» στο Μ ιλάνο εν έ τε ι 1819’ έσβησε ενωρίς, κα­ θώς η ερω μένη Μ ατίλντ απέκρουε το ν τοξότη. Το σ ύνθεμα το υ Σ ταντάλ περιγρ άφ ει κα­ ταλεπτώ ς τη ν ασπίδα τη ς Ματίλντ. Ο Ανρί δεν είνα ι αυλικός το υ έρω τος. Εί­ ναι ο ε λεύ θ ερ ος σκοπευτής, ο οποί­ Μτφρ.: Γιάννης Παλαιολόγος Αθήνα, Εξάντας, 1995 ος έ χει μάθει να χά­ ' Σελ.446 νει. Κι ας μην υπάρ­ χουν ζυ γαρ ιές στο μαγαζί το υ έρωτα, οι οποίες να ζυγί­ ζουν τ α κέρδη και τ ις ζημιές. Το εγχείρ ημά του είναι απολαυστικό κι αληθινό, όπως καθ ετί τ ο απρο­ σποίητο. Φ ιλοσο­ φ ώντας θα λέγαμε, ό τι από τ ο μερικό φ θά νει στο γενικό. Είναι μια Βίβλος του έρω τος, ένα Άσμα ασμάτων, του γαλλικού δέκατου ένατου αιώνα. Μα­ κριά από γλυ κερ ού ς πατρογιούς Δουμάδ ες. Ο έρω τας δεν είναι ού τε πετιμέζι,

Από το υ ς πιο γνω­ σ τούς μπίτνικ, ο Λώ ρενς Φερλινγ κ έ ττι χαρ ακτηρ ί­ στηκε από τη ν κρι­ τικ ή «ποιητής του δρόμου» ή τ η ς «α­ ποστασίας», μια και πολλά από τ α ποιήματά τ ου ξεκινούν α­ πό καθημερινές εικόνες του κόσμου. Μόνον που αυ τός ο κόσμος είναι «φευγάτος», π εριφ έρετα ι σε μια κατε­ στραμμένη π ραγματικότητα και μια άλλη που ανταποκρίνεται σε ονειρικά καλέ­ σματα και σουρεαλιστικές πινελιές. Στοι­ χ είο που α να στέλλει τη μελαγχολική δ ιά­ θεση, η συχνή ενατένιση τ η ς αιω νιότη­ τα ς που μοιάζει να ξεδιπλώνεται και να παρασύρει μέσα από πίνακες τ ο υ Πικάσο ή αγάλματα το υ Π ραξιτέλη. Σ’ αυτή τη ν πρώτη του συλλογή ο Φ ερλινγκέττι κάποιες φορ ές ξεκινά από γ ενικεύ σ εις κι ακολουθώ ντας προσωπικές διαδρομές, φ θάνει σε αντίστοιχα ή παντελώς αντίθε­ τ α συμπεράσματα, ενώ κάποιες άλλες χρησιμοποιεί τ ο π αράδοξο σαν κατάφ α­ ση και βεβαίωση τ η ς ύπαρξης. Η έκδοση χ αρ ακτηρ ίζεται από τη ν αντιποιητική γρ αμματοσ ειρά, κάποια τυπ ογραφ ικά και π αραλείψεις. Η μετάφραση, παρότι κοντά στο πνεύμα το υ ποιητή, θα μπο­ ρούσε να ήταν λιγ ό τερ ο κυριολεκτική. Λ.Εξαρχοπούλου

ΛΟΡΕΝΣ ΦΕΡΛΙΝΓΚΕΤΤΙ Εικόνεςτου φευγάτου κόσμου Μτφρ.: Γιάννης Λειβαδάς Αθήνα, Εκδόσειςτης Λίμνης, 1995 Σελ. 44 -------------------------------

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ Για τα π αιδ ιά και τ ο υ ς ν έ ο υ ς Μ ετά τη ν ανθολογία ελληνικού διηγήμα­ τος, ο ι εκδόσεις “Άγκυρ α” παραδίδουν στο π αιδικό και ε φ ηβικό κοινό μια σειρά

διηγημάτων, προ­ ΧΑΡΗΣΣΑΚΕΛΜΡΙΟΥ σεκτικά επιλεγμέ­ Παγκόσμια ανθολογία νων από τη ν παγκό­ παιδικού και νεανικού σμια παραγωγή. Ο διηγήματος Αθήνα, Άγκυρα, 1995 X. Σακελλαρίου Σελ. 330 συνέλεγε επί σ ειρά ετώ ν το υλικό τη ς ανθολογίας αυτής, με κριτήριο τη λογοτεχνική και παιδαγω­ γική το υ ς αξία και όχι τη φήμη του συγγρ αφ έα του ς. Ανθολογούνται 39 γνω στοί και άγνω στοι σ υ γγραφ είς και για το υ ς περισσότερους υπάρχει ένα σύντομο βιογραφ ικό σημείω μα - η έ λ λ ει­ ψη σημειώ ματος οφ είλ ετα ι σε έλλειψ η πληροφοριώ ν, όπως επίσης και τα ονό­ ματα τω ν μεταφραστώ ν που δεν αναφέρονται, προφανώς δεν παραδίδονται. Ό λα τα δ ιηγήματα συνοδεύονται από έ ­ να σημείω μα που χαρ ακτηρ ίζεται ως «σύντομη προσέγγιση» και αναλύει τα κύρια σημεία του ς. Τα σημειώ ματα αυτά υπογραμμίζουν το ν παιδαγωγικό χαρα­ κτήρα το υ βιβλίου και υποδεικνύουν τη χρησιμοποίησή του από ενηλίκους σε συνεργασία με τα παιδιά. Μια καθόλα α ­ ξιόλογη χρηστική ανθολόγηση. Τ. Δημητρούλια

Μ ια γ ά τα σ τη ... β ιβ λ ιο θ ή κ η Ο Η ρόδοτος μένει εκστατικός μπροστά στο δέο ς των Αιγυπτίων γ ια τ ις γ ά τες το υ ς και... βάζει το τετράποδο στην ιστο­ ρία. Ο Χάξλεϋ αντί άλλης «συνταγής» συστήνει στο νεαρό επίδοξο μυθιστοριογρ άφ ο να πάρει ένα ζευγάρι γάτες. Ο Τ.Σ. 'Ε λιοτ μιλά για τη γάτα-μυστήριο και ο Γκιγιόμ Απολινέρ τη συγκαταλέγει στα απαραίτητα τη ς καρδιάς του. Το συμπα­ θές τετράποδο δ εν έμεινε βέβαια ού τε έ­ ξω από το στόχο τ η ς πένας τ ου Νερούδα, τη ς Κολέτ, του Λόπε ντε Βέγκα, του Σαρτρ, του Βερλέν... Με το «σπαθί» του, αυτή τη γεμάτη μυστήριο ομορφιά του, το νάζι, την ανεξαρ­ τησία του κατέκτη- __________________ σε μια περίοπτη θ έ­ Η Γάτα στην Παγκόσμια Λογοτεχνία ση στην παγκόσμια Μτφρ.-Επιλογή -Πρόλογος: λογοτεχνία. Ρήγας Καππάτος Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 Αυτή ακριβώς τη Σελ. 190

θέση βάλθηκε να καταδείξει ο Ρήγας Καππάτος ανθολογώντας την παγκόσμια λογοτεχνική παραγωγή και π αρουσιάζο­ ντας τη γ ά τα μέσα από κείμ ενα μεγάλων τη ς γραφ ής. Ο καλαίσθητος τόμος συμπληρώνεται από έναν ενδιαφ έροντα πρόλογο γ ια τη ν παρουσία τη ς γ άτας πλάι στον άνθρωπο κατά τ ο πέρασμα των αιώνων και εικονογραφ είται με γνω­ στά ζω γραφικά έργα, που κι εδώ αφορμή έμπνευσης στάθηκε η γάτα. Π. Κρημνιώτη

ΜΕΛΕΤΕΣ Σύγ κ ρ ο υ σ η γιγάντω ν Ο Τολστόι, τ ο 1903, με άρθρο του, που δημοσιεύθηκε, έκα­ νε σκληρή κριτική στα έργα του Σαίξπηρ, τον οποίο τ ο ­ ΜΗαοΣΑΛΚΞΛΝΛΚ>ΠΟΥΛθΓ ποθετούσε στα με­ σαία σκαλοπάτια Ο Το νετοϊ. ο Σ λιξπηρ τη ς παγκόσμιας ΚΑΙ ΟΙ ΤΡΕΛΟΙσυγγραφικής κλί­ μακας, με συνέπεια να στραφούν ενα­ ντίον του Ρώσου δια νοητή όλοι οι τ ό ­ τ ε φιλολογικοί κύ­ κλοι. Μισόν αιώνα αργότερα έρχετα ι ο Ό ργουελ, που με έ ­ να κείμ ενό του, όχι μόνο καταδίκασε το ν Τ ολστόι αλλά και του καταλόγισ ε α­ νέντιμους τρόπους στην καταπολέμηση του μεγάλου Άγγλου συγγραφέα. Σήμερα, ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, με βάση όλο τ ο υλικό αυτής τη ς δια μά­ χης, επιχειρεί μια αναψηλάφηση του ό­ λου ζητήματος, προσπαθώντας να δ ει τα πράγματα νηφαλιότερα, σε περισσότερο βάθος και από μια χρονική απόσταση. Έ τσι, τοποθετώντας το υ ς δυο γίγαντες αντικριστά, δε συντάσσεται με τη μια ή την άλλη μεριά, αλλά α ναζητεί περάσμα­ τα που θα βοηθήσουν τ ις σαιξπηρικές σπουδές, μετατρέποντας τ ις αντιρρή-

ΜΗΤΣΟΣΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ Ο Τολστόι, ο Σαίξπηρ και οι τρελοί Αθήνα, Δελφίνι, 1996 Σελ. 272

σεις του Τολστόι σε παραγωγικό προ­ βληματισμό. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο Αλεξανδρόπουλος υποστηρίζει πως δεν πρόκει­ τα ι για έναν εμφύλιο μέσα στη λογοτε­ χνία, α λλά για μια αναμέτρηση του καλλι­ τεχνικού με τ ο ηθικό μέσα από δύο σπουδαίες μορφές. Ο Σαίξπηρ από τη μια πλευρά με τα λογοτεχνικά ηδύσματα και ο Τολστόι από την άλλη με τη δική του ηθική απαιτητικότητα. Ν. Κώτσιου

ΔΟΚΙΜΙΑ Για τη ν ισ ο τιμία που π α ρ α μ έν ε ι ό ρ α μ α

τ ο ς στη χώρα μας, όπως και τ ο ρόλο της γυναίκας στο σοσιαλισμό. Η σημαντικό­ τερ η ενότητα όμως είναι η τελευ τα ία που αναφέρεται αφενός στις κατακτήσεις του γυναικείου κινήματος, αφ ετέρου στα νέα καθήκοντα που προκύπτουν από τ ις νέες συνθήκες. Διεισδυτικότατη η ανάλυση των δυσκολιών που η σύγχρονη γυναίκα αντιμετωπίζει λόγω της πολλαπλότητας και της σύγκρουσης των ρόλων που της α­ ποδίδονται, η ανάλυση των ευθυνών του συστήματος αλλά και των ανδρών, καθώς και των προοππκών που ανοίγονται. Η Π. Δαράκη έγραψε ένα βιβλίο για την ισοτιμία των γυναικών, που εξακολουθεί να παρα­ μένει όραμα, με βαθιά πίστη στη δυνατό­ τητα υλοποίησής του. Τ. Δημητρούλια

Δ ά σ κ α λ ο ς λ ό γο ς Η Πέπη Δαράκη ξεκίνησε να γράφ ει για τη γυναίκα «στον αγώνα της ζωής» από το 1959 ήδη. Σαράντα χρόνια τώρα, η έγνοιά τη ς για τη γυναίκα και τ ο παιδί, την έχει οδηγήσει σε μονοπάτια σκέψης γόνι­ μα για το γυναικείο κίνημα, τ ις ιδιαιτερό­ τη τες της γυναικείας φύσης. Την ίδια στιγμή, οι αγώνες και οι ανησυχίες της την οδήγησαν και όσην παρατήρηση και καταγραφή των διακρίσεων που εξακο­ λουθούν να διέπουν την αντιμετώπιση της γυναίκας μέχρι σήμερα. Έτσι, τ ο δο­ κίμιό τη ς αποτελεί το καταστάλαγμα μιας μακριάς εμπει­ ΠΕΠΗΔΑΡΑΚΗ Το όραμα της ισοτιμίας ρίας και αγωνίας. Η της γυναίκας συγγραφέας διέρ­ Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 χετα ι εν συντομία τη Χελ.502 μητριαρχία, τη μυθολογία και τη Βί­ βλο για να σταθεί περισσότερο στις ι­ στορικές περιό­ δους, στην κλασική αρχαιότητα, το Με­ σαίωνα. Στέκεται στο ρόλο των γυναι­ κών στην ελληνική επανάσταση του 1821 και εξετάζει τις απαρχές του φ ε­ μινιστικού κινήμα­

Τα συγκεκριμένα κείμ ενα γράφ τηκαν τη δ ιετία 7 3 -7 4 . Μόνο τ ις χρονολο­ γ ίες γνωρίζουμε. Γ ιατί άραγε οι «Εκδόσεις των φ ί­ λων» δεν μπήκαν στον κόπο να ανα­ φ έρουν και πού δημοσιεύτηκαν; Εάν κρίνουμε, πάντως, από τ ο ύφος τους, έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδα. Ο Άγγελος Τερζάκης τ α γρ ά φ ει σε μια προτηλεοπτική εποχή - τουλάχιστον όχι όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Ο τόνος του είναι εκπαιδευτικός - στην απόκλισή του δασκαλίστικος. Ο αναγνώστης αναγνωρίζει την παιδεία του, αλλά φ αίνεται δεν αρκεί, όταν το δ οχείο τη ς ζωής έχει αδειάσει. Και την ε ­ ποχή, κατά τη ν οποία γράφ ει, τ ο δοχείο έχει αδειάσει. Προσπάθειά του είναι να τ ο ξαναγεμίσει, χωρίς, όμως, να ενοχλή­ σει. Φ οβάται μην ξεχειλίσει τ ο ύδωρ τ η ς αλή­ θειας και προκειμένου να έχει πλεόνα­ σμα, προτιμάει τη σιγουριά του πυθμένός. Πώς ηχεί αδειανός. Χωρίς αίμα μια στάλα. Ενώ στους στρατώ νες με του ς κουβάδες. Πλημμύρα. Β. Καλαμαράς

ΑΓΓΕΛΟΣΤΕΡΖΑΚΗΣ Σε καμπή της ιστορίας Δοκίμια ΙΣΓ Αθήνα, Εκδόσεις των φίλων, 1995 Σελ. 240

Μόλις Κνχλοφόρηοαν

Ο χρόνος ως κ ο ιν ω ν ικ ό π ρ ο ϊό ν Το χρόνο ως κοινω­ νικό προϊόν εξε τά ­ ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΥΤΑΝΤΖΟΓΑΟΥ Ο κύκλος και η γραμμή ζει σ’ α υτό τ ο δοκί­ Όψεις του κοινωνικού χρόνου μιο η I. ΚαυταντζόΑθήνα, Εξάντας, 1996 γλου, ε πιχειρώντας Σελ. 142 π αράλληλα να διερευνήσ ει τη ν υπερ­ κέραση το υ δυϊ­ σμού ανάμεσα στον κυκλικό και το γραμμικό χρόνο. Ενδιαφέρον πα­ ρουσιάζει η ε κ τε ­ νής παρουσίαση που κάνει τω ν κλα­ σικών θεμελιώσεων το υ θέματος: «ο χρόνος ως κοινωνι­ κό προϊόν» στο χώ­ ρο τη ς κοινωνιολογίας. Σ’ αυτό τ ο επίπεδο ανάλυσης π αρακο­ λο υ θ εί το υ ς στοχασμούς τω ν Ε.

Durkheim, Μ. Mauss, Η. Hubert, Μ.

Halbwachs, Ρ. Sorokin, R. Merkou, A. Gurvitch, G. Balandier, D. Bourdieu, F. Braudel και M. Eliade. Στη συνέχεια τ η ς μ ελέτη ς η I. Καυταντζόγλου ε ξε τά ζε ι τον αναπόφευκτο δυϊσμό το υ κυκλικού και γραμμικού χρόνου. Στο τ έτα ρ το κεφ ά­ λα ιο α ναζητεί σχηματικά τη ν πορεία από το ν N ewton στον Einstein και, τέλ ο ς, στο πέμπτο κεφ άλαιο, χρησιμοποιώ ντας το ν G. Marquez, επ ιχειρ εί να επ εξερ γασ τεί στο συμβολικό επίπεδο το ν αφ ηγηματι­ κό λόγο. Σ. Ντάλης

Γλώ σ σα κα ι κ ό σ μ ο ς Α ίτιο τ η ς ανθρώπινης γλώ σσας είνα ι η διάθεση που έχ ει ο άνθρωπος να εκ- --------------------------------------φ ρά ζετα ι και να μετα δ ίδ ει νοήματα. Σύμφωνα με το ν ρια τ η ς γλώσσας

ΣΩΚΡΑτηςλ . ςκαρτςης Μικρό δοκίμιο για τη γλώσσα

είνα ι τ α όρ ια το υ κόσμου. Ό λ α υπάρ­ χουν γ ια να καταλήξουν να εκφραστούν. Ο Σω κράτης Σκαρτσής αρ χίζει τ ο δοκί­ μιό το υ με σοφ ά λό γ ια από τ ο Ουπανισάδ που συνάπτουν τη γλώσσα με το χρόνο. Στη σ υνέχεια ε ξετά ζει τη γλώσσα σε συνάρτηση με το ν κόσμο και με το ν μύθο. Π ροχωράει εξετάζο ντα ς το τίπ ο­ τα, τη ν ποίηση και το ν έρω τα, τ ις οντολογ ικ ές καταβολές το υ λόγου. Π ρόκει­ τα ι για μια ανθρωπολογική προσπέλαση το υ θέμα το ς με φ ιλολο γικές και βεβαίως γλω σ σολογικές προεκτάσεις. Ν. Κώτσιου

Ο Ά νθρ ω π ο ς ω ς υπ όθεσ η Το «συναίσθημα» το υ αιώνα μας, ο οποί ος βρίσ κεται στο λυκόφ ω ς του, απο τυπ ώ νεται σ το παρόν βιβλίο. Έ να σ υναί σθημα π λήρες αντιφάσεων, δίβουλο, νούμενο ανάμεσα στις σ τάχτες και τ α ε ρημικά τοπία που επεσώρευσαν οι πόλε­ μοι, ο ι σφ α ίρ ες επιρροής, η τεχνο λογία και τ α επακόλουθά το υ ς και τω ν ε ν ερ γ ει­ ών γ ια άμβλυνση ή εξάλειψη. Μ έσα από τη ν ο ξυδερκή κριτική τω ν ιδεολογιώ ν σε θεω ρητικό και πρακτικό επίπεδο, τω ν αι­ σθητικών θεωριών κ αι τω ν κοινωνικών ΚΩΣΤΑΣΤΣΙΡΟΠΟΥΛΟΣ κινημάτων, ο συγΗ υπόθεση του ανθρώπου γ ρ α φ έα ς εναγώνια Αποτίμηση του Εικοστού Αιώνα _ , , Αθήνα, Αστρολάβος! αναζητα εναν οριΕυθύνη, 1995 σμό γ ια το ν ΆνθρωΣελ·352 πο που, συμμαχώ­ ντας τρ α γ ικ ά μ ε μια Ισ τορία εγγαστρίμυθη, τ ο Πνεύμα το υ εξόρισ ε, ίσως γ ια να τ ο αναζητήσ ει εναγωνίως στον αιώνα που έρχεται. Π ρό κειται γ ια ένα σημαίνον δοκίμιο, ό­ που ο γνω στός σ υ γγρ αφ έα ς και λο γ ο τέ­ χνης, με εμβρίθεια, φ ιλοσ οφ ικό στοχα­ σμό, καθ αρότητα και πάνω από όλα με ευθύνη, κομίζει κρ ιτικά το καταστάλαγ­ μα τ ο υ αιώνα, θα λέγ α μ ε στην Τράπεζα το υ Μ έλλοντος τη ς Θεω ρίας και Π ρά­ ξης. Αλλά και το υ Λόγου. Γιατί «και» ένα υπόδειγμα Λόγου, Π οιητικού, είνα ι το συγκεκριμένο έργο. Γ. Παπαδάτος

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ Τ ο χ ρ ο ν ικ ό ε ν ό ς ε γ κ λ ή μ α τ ο ς Γνωστός ελληνιστής (διευθυντής σήμε­ ρα το υ π ρογράμματος ελληνικών σπουδών στο Π ανεπιστήμιο το υ Πρίνστον), ο Έ ντμουντ Κίλι στο βιβλίο αυτό, παίρνοντας αφ ορμή από ένα πραγματι­ κό περιστατικό, αναπλάθει μια πολύ δύ­ σκολη περίοδο τ η ς σύγχρονης ελληνι­ κής ιστορίας. Σ τις 2 Σεπτεμβρίου 1943 το χωριό Χορτιάτης, που απέχει ελάχι­ στα από τη Θεσσαλονίκη, καταστρ έφ ετ α ι από τ α γερμα νικά σ τρα τεύ ματα κα­ τοχή ς. Τα σπί­ τ ια πυρπολούνται και όσοι κάτοικοι δεν δολο φ ο νού νται σ τους δρόμους οδηγούντα ι σ ’ ένα φούρνο, ό­ που το υ ς καίνε ζω ντανούς. Μι­ σό σχεδόν αιώ­ να α ρ γότερα κ α τ η γ ο ρ ε ίτ α ι γ ια ανάμιξη σ’ αυτή τη θηριω­ δ ία μία από τ ις πλέον εξέχ ουσ ες φ υσιο­ γνω μίες τη ς α υ σ τ ρ ια κ ή ς , αλλά και τη ς διεθνούς, πολι­ τικ ή ς σκηνής ο «W». Μια επιτροπή Αυστριακών δημοσιογράφ ω ν αναλαμβά­ ν ει να δ ιε ρ ε υ ν ή σ ειτη ν υπόθεση και ζητά τη βοήθεια ενός Αμερικανού δημοσιο­ γράφ ου, ο οποίος πηγαίνει στην Ε λλάδα γ ια ν ’ ανακαλύψει στοιχεία που πιθανόν να τεκμηριώ σουν τ ις κατηγο ρίες κατά το υ «W». Α κολουθούν πέντε μ αρ τυ ρ ίες που ανα­ πλάθουν τ α γεγονότα . Ακολουθώ ντας τ α μπερδεμένα νήμ ατα τη ς υπόθεσης, ο Αμερικανός δ ημοσιογράφ ος μπορεί να μην ο δ η γείται σε σ υμπεράσματα που θα μπορούσαν να σ ταθούν σ το δ ικαστήριο, ο δ η γείται όμως σ την προσωπική του λ ύ­ τρω ση. Σ. Ντάλης

Τ ο χ ρ ο ν ικ ό μ ια ς δ ίκ η ς Η «Υπόθεση τω ν 11 αεροπόρων» είναι μια μακρινή ισ το­ ρία. Κάπου σ το τ έ ­ λ ο ς τ ο υ 1951 δημι------------------------------ουρ γήθ ηκε θό­ ρυβος γ ια δ ολιο­ φ θο ρές σε αεροσκάφη τ η ς Πολεμικής Αεροπορίας κι έπρεπε να βρεθούν ένο­ χοι. Έ τσ ι συνελήφ θησαν αξιω ματικοί και υπ αξιωματικοί τ η ς αεροπ ορίας και ανάμεσά το υ ς και ο σ υ γγρ αφ έα ς αυτού του βιβλίου που είχ ε τ ό τ ε το βαθμό του αρχισμηνία. Π αραπέμφθηκαν σε δίκη στο Δ ιαρ κές Σ τρ ατο δικείο Αεροπορίας, με­ ρικο ί καταδικάστηκαν σε θάνατο κι ο ι πε­ ρισ σό τερο ι σε ποινές κάθ ειρ ξης γ ια πολ­ λ ά χρόνια. Μ ετά από τέσ σ ερ α χρόνια α­ π οδείχθηκε ό τι ήταν συνωμοσία και ο ι 11 αεροπόροι, βασανισμένοι και σ τιγματι­ σμένοι αθωώνονται, αλλά στο εδώ λιο δ εν κάθισαν οι συνω μότες. Το βιβλίο το υ Θ. Παπαντωνίου επ ιχειρεί να καλύψ ει τ α κενά που άφ ησαν οι απο­ φ άσ εις και τ α π ρακτικά τω ν τριώ ν στρα­ τοδικείω ν. Μ ε τ η δύναμη τη ς μνήμης ο συγγρ αφ έ­ α ς ε ξη γ ε ί πώς ο ι αεροπόροι που αμνηστεύθηκαν, αποκαταστάθηκαν όχι γ ια λ όγο υ ς σκοπιμότητας, αλλά γ ια τ ί πραγ­ ματικά ήταν αθώοι. Σ. Ντάλης

ΘΑΝΑΣΗΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ Η υπόθεση των 11 αεροπόρων Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 Σελ.384

ΠΟΛΙΤΙΚΗ Η κ ρ ίσ η σ τα μ έ σ α π α ρ α γ ω γ ή ς Η επιδείνωση τη ς οικονομικής και κοινω­ νικής κρίσης, σ τις χώ ρες τ η ς Ευρω­ παϊκής Ένωσης, προκαλεί α λλα γές τόσ ο στην οργάνω ση τ η ς παραγω γής όσο και στην αναδιανομή το υ προϊόντος, , ΣΑΒΒΑΣ ΡΟΜΠΟΛΗΣ υποστηρίζουν οι ΜΙΧΑΛΗΣΧΛΕΤΣΟΣ δύο συ γγρ αφ είς Η Κοινωνική Πολιτική μετάτην κρίση του αυτού το υ έργου Κράτους Πρόνοιας και τονίζουν ότι, Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1995 Σελ.192 σήμερα περισσότε-

ρο από ποτέ, η αναπαραγωγική δια δικα­ σία θα πρέπει να ε λέγχεται και να οργα­ νώνεται από κοινωνικές και όχι από ιδιω­ τικ έ ς κερδοσκοπικές δράσεις. Η μελέτη των Σ. Ρόμπολη και Μ. Χλέτσου επιχειρεί να δ ιερευνήσει τ ο ρόλο και τη φύση της κοινωνικής πολιτικής, τη ν περίοδο μετά τη ν κρίση του κράτους-πρόνοιας, δηλα­ δή τη μεταφορντική περίοδο, εάν θεω­ ρήσουμε ότι η περίοδος ανάπτυξης του κράτους-πρόνοιας στην Ευρώπη, είναι η π ερίοδος από τ ις αρχές του αιώνα μέχρι τ α μέσα τη ς δεκαετία ς του 70 . Σ. Ντάλης

Η γ ρ α φ ε ιο π α θ ο λ ο γ ία το υ ελ λ η ν ικο ύ δ η μ ο σ ίο υ Ο Α. Μ ακρυδημήτρης επιχειρεί μια συνολική θεώρηση του προβλήματος τη ς διοίκησης που χαρακτηρίζεται, ό­ πως σημειώνει, «από ερασιτεχνισμό, έλ­ λειψ η πρωτοβουλίας και υπευθυνότη­ τα ς, διάχυση τ ου ελέγχου και τη ς ευθύ­ νης, συγκεντρωτισμό, υπερβολικό κό­ στος και αναποτελεσματικότητα». Ωστόσο, παρά τ η διά χυτη ανησυχία γ ια τη δημόσια διοίκηση και τη γενική σχε­ δόν συμφωνία για την αναγκαιότητα του εκσυγχρονισμού τη ς χώρας, η ελληνική Διοίκηση δεν έχει ουσια στικά βελτιω θεί ούτε έχουν εκλείψ ει τα προφανέστερα χαρακτηριστικά τ η ς δημόσιας γραφ ειοπαθολογίας. Αυτό συμβαίνει γ ια μια σ ει­ ρά από συναφείς λόγους, οι κυριότεροι από του ς οποίους αναφέρονται στη γενικευμένη ακαταλληλότη τα και δυσλει­ ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΑΚΡΥΔΗΜΗΤΡΗΣ του ργία του δ ιοικη­ Ηδιοίκηση σε κρίση τικού μηχανισμού Κείμενα γιατη Διοίκηση και την Κοινωνία τη ς χώρας. Τα κεί­ Αθήνα, ΝέαΣύνορα, 1996 μενα του Α. ΜαΣελ392 κρυδημήτρη έρχο­ νται στην κατάλλη­ λη στιγμή να μελετήσουν την κατάσταση τη ς δημόσιας διοίκησης, ένα θέμα τ ο ο­ ποίο βρίσ κεται σήμερα στο επίκεντρο του ενδιαφ έροντος τη ς κοινής γνώμης. Σ. Ντάλης

ΜόΙΐζΚνκΙοφόφιοαν

Π ο λ ίτε ς και π όλις Το πεδίο εντό ς του οποίου αναδύεται η κοινωνία των πολι­ τών εξετάζει στο τελ ευ τα ίο του βι­ βλίο ο γνωστός κα­ θηγητής του London School of Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΟΛΙΤΩΝ Economics Ernest ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΤΗΖ Gellner, ο οποίος ΣΥΝΘ Η ΚΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ χάθηκε πρόσφατα. Από το υ ς κορυφαί­ ους μελετητές του φαινομένου του ε ­ θνικισμού, στο βι­ βλίο αυτό κάνει ένα αποφασιστικό βή­ μα στην κατεύ­ θυνση τη ς ανά­ λυσης, τόσο των αι­ τιώ ν που προκαλούντην (επ ανεμφάνισ η τη ς κοινωνίας τω ν πολιτών (civil society) στις φ ιλελεύθερες δ ημοκρατίες τ η ς Δ ύ­ σης, όσο και των συνεπειών τη ς α­ πουσίας ή τ η ς καταπίεσής τη ς στα διά­ φορα «κλειστά» πολιτικά και κοινωνικά συστήματα. Η έκδοση αυτή εντάσσεται στη σειρά: «Βιβλιοθήκη Π ολιτικής Κοινωνιολογίας» που διευθύνει ο καθηγητής Η. Κατσούλης. Η Β. Γεωργιά δου με το εισαγω γικό της σημείω μα «Η Κοινωνία των Πολιτών στη Νεωτερικότητα», επιχειρεί να αποκρυπτογραφήσει τον συνθετικό λόγο του Ε. Gellner. Σ. Ντάλης ERNEST GELLNER Η Κοινωνίατων πολιτών και οι αντίπαλοίτης. Συνθήκες Ελευθερίας Αθήνα, Παπαζήοης, 1996 Σελ290

Η Ε.Ε. για τη Μ ε σ ό γ ε ιο Η εξέταση των προβλημάτων του μεσο­ γεια κού χώρου οδηγεί σ’ έναν ευρύτερο προβληματισμό για την ικανότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να ανταποκριθεί στις προκλήσεις των καιρών, σημειώνει εύστοχα ο πρέσβης ε.τ. Κ. Λυμπερόπουλος. Ο συγγραφέας αναφέρεται διεξοδικά στους στόχους τη ς Ευρωμεσογειακής Εταιρικής Σχέσης που πρότεινε η Ε.Ε.

στους μεσογεια­ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ κούς ετα ίρ ου ς στη ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Βαρκελώνη. Η μεσογειακή πολιτική της Ε.Ε. Οι ελληνικές προτεραιότητες Τόσο η ανάλυση Αθήνα, I. Σιδέρηςτο υ Κ. ΛυμπερόΕΛΙΑΜΕΠ, 1996 Σελ 214 πουλου όσο και +α επίσημα κείμ ενα, ---------------- -------------που τη συνοδεύ­ ουν, συμβάλλουν ώστε ο αναγνώστης να αποκτήσει μια ολοκληρωμένη εικόνα για τ ις προσπάθειες και τ ις προοπτικές που διανοίγονται με τη ν ευρωμεσογεια κή σχέση για τη δημιουργία ενός χώρου συνεργασίας, ειρ ήνης, σ ταθερ ότητας και ευη μερίας στην περιοχή τ η ς Μ εσο­ γείου. Σ. Ντάλης

Ν το κ ο υ μ έν τ ο Δεν είναι γνω στά πολλά πράγματα σχετι­ κά με τη ν «Αριστερή Αντιπολίτευση» στο ΚΚΕ, η οποία συγκροτήθηκε στο τέλ ο ς τ η ς δεκαετία ς το υ '20 ως μια αντανάκλα­ ση τω ν διεργασιώ ν που σημειώ νονταν τη ν ίδια περίοδο στο ΚΚΣΕ και σε άλλα εργατικά κόμματα. Το βιβλίο περιέχει και τη ν έκθεση του πρώτου γραμματέα ΕΛΕΝΗ ΑΣΤΕΡΙΟΥ του ΚΚΕ Παντελή ΓΑΒΡΙΗΛΛΑΜΠΑΤΟΣ Η αριστερή αντιπολίτευση Π ο υ λ ιό π ο υ λ ο υ στην Ελλάδα προς το ν Λ. Τρότσκι Αθήνα, Φιλίστωρ, 1996 Σελ. 216 γύρω από τη ν κατά­ σταση στην Ελλά­ δα, τ η διαπάλη στο εσω τερικό του ΚΚΕ ανάμεσα στις πι­ στές στον Στάλιν δυνάμεις και στα στελέχη που είχαν υ ιοθετήσ ει τ ις από­ ψ εις του Τρότσκι Π εριλαμβάνει ακό μη θεω ρητικά κεί μένα το υ Πουλιά πουλου γ ια τ ο «μα κεδονικό», τη μο­ ναρχία, καθώς και μια ε νδιαφ έρουσα και κατατοπιστική εισ αγω γή γ ια τ ις θέσ εις

τη ς Κομμουνιστικής Διεθνούς απέναντι στο φασισμό και τη σ οσιαλδημοκρατία. Τ. Παππάς

ΙΣΤΟΡΙΑ Η π ό λις το υ Π ε ιρ α ιώ ς Το έρ γ ο αυ τό για το ν Π ειραιά, που απει­ λ ε ί καρπό μακράς οικονομικής και ισ το­ ρικής έρευνας από το υ ς αρχαιότατους χρόνους μέχρι τ ο τέλ ο ς τ η ς Ρωμαϊκής Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ία ς , πρωτοεκδόθηκε το ΧΡΗΣΤΟΣ Θ.ΠΑΝΑΓΟΣ 1949' παρόλο που Ο Πειραιεύς πέρασε μισός σχε­ Β'έκδοση δόν αιώνας από τ ό ­ Πειραιάς, Εμπορικόκαι Βιομηχανικό ΕπιμελητήριοΠειραιώς, τ ε μέχρι σήμερα, το 1995 βιβλίο όχι μόνο δεν Σελ. 384 έχασε καθόλου α­ πό τη ν επιστημονι­ κή το υ ικμάδα, αλλά, αντιθέτω ς, κέρδισ ε τ η μάχη με το χρόνο και φ έρ ει πλέον τη σ φ ραγίδα του κλασικού. Η δ εύ τερ η έκ ­ δοσή το υ έχ ει εμπλουτισθεί με ν εότερ α στοιχεία γ ια τη ν τοπ ογραφία και τη ν ο ι­ κονομική ζωή τη ς πόλης από τ ο ν έφ ορο αρχαιοτήτω ν Γεώργιο Στάινχάουερ, που είναι και ο επιστημονικός σύμβουλος τη ς έκδοσης. Η πλούσια εικονογράφηση, ο μεγάλος αριθμός τω ν χαρτώ ν και τω ν πι­ νάκων, τ α εξα ντλητικά ευρ ετή ρια, οι βι­ β λιογραφ ικοί κατάλογοι και η πλαστική γλώσσα - απλή καθαρεύουσα - του συ γγρ αφ έα αναδεικνύουν τ ο έργο και προκαλούν τ ο ενδιαφ έρον το υ αναγνώ­ στη. Γ. Κεντρωτής

Μ ε θ ο δ ο λ ο γ ία Ισ τορία ς. Π ρόκειται γ ια ένα πρωτότυπο, επίκαιρο και πολύ ενδιαφ έρον βιβλίο. Σε δύο μέρη εξετά ζετα ι το θέμα τ η ς στενής σχέσης του ιστορικού γίγνεσ θα ι μ ε το τοπικό πε­ ριβάλλον. Η περιβαλλοντική π ροσέγγιση τ η ς Ιστορίας σ υνιστά βασική π αράμετρο τ η ς μεθοδολογίας που προτείνει ο καθηγ. Γ. Λεοντσίνης, ενώ σε ό λα τα κεφ ά­ λαια του βιβλίου π ροβάλλεται, με συγκε-

Μό1ΐζΚυκ)Μψψ]σαν

κριμένες δ ιδ α κτι­ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ν. ΛΕΟΝΤΣΙΝΗΣ κές και μεθοδολο­ Διδακτική της Ιστορίας γ ικές προτάσεις, η Γενική-τοπική ιστορία καιπεριβαλλονηκή διασύνδεση τ η ς τ ο ­ εκπαίδευση πικής με τ η γενική Αθήνα, Πατάκης, 1996 Σελ.432 Ιστορία. Συναφώ ς προσεγ- ------------------------------γίζο ντα ι και ε ξε τά ­ ζο ντα ι και γενικό τερ α παιδαγω γικά θ έ­ ματα γύρω από τ η διδ ακτική τ η ς Ιστο­ ρίας, όπως η παιδαγωγική λ ειτο υρ γ ία τ η ς ερώ τησης στη διδ ακτική πράξη σε σχέση με τη ν Ιστορία, η ανάπτυξη τη ς κρ ιτικής σκέψης τω ν μαθητών και η ισ το­ ρική κατανόηση, ο ρ όλος τω ν α ξιολο γι­ κών κρίσεω ν στο ιστορ ικό μάθημα, η συμβολή το υ ιστορικού μ υ θιστορήματος στην ιστορική γνώση κ.ά. Το βιβλίο, γραμμένο με σύγχρονο παιδα­ γω γικό πνεύμα, απ οτελεί συμβολή στην παιδαγωγική διάσταση και τ η διδακτική μεθο δο λογία τ η ς ιστορ ικής επιστήμης, επειδή είνα ι καρπός γόνιμη ς έρευνας και διδ ασκα λία ς το υ Γ. Λεοντσίνη στο Παιδαγω γικό Τ μήμα Δ.Ε. το υ Πανεπι­ στημίου Αθηνών. Για το υ ς λόγο υ ς αυ τού ς τ ο έρ γο απ οτελεί πολύτιμο βοή­ θημα - θεω ρητικό και πρακτικό - τω ν εκ­ παιδευτικών τ η ς πρω τοβάθμιας και τη ς δ ευ τερ οβάθ μιας εκπαίδευσης. Κ. Μαλαφάντης

Η α δ η φ ά γ ο ς η μ ισ έλ η ν ο ς Την ιδ εολο γία και τη ν π ολιτική δυναμική που καθόρισαν τη ν του ρκική συμπερι­ φ ορ ά απέναντι στην Κύπρο και τη ν Ελλάδα τ α τελ ε υ τα ία 40 χρόνια επ ιχειρ εί να εξε τά σ ε ι σ ’ α υτό τ ο β ιβλίο ο Χρ. Ιωαννίδης. Ο σ υ γγρ αφ έα ς ασ χολείται με θ έ­ ματα Ελλάδας, Τ ουρκία ς και Μ έσης Α νατολής και δ ιευ θύ νει το Βρυώνειο Κέ­ ντρο για τ η Μ ελέτη το υ Ελληνισμού που ε δ ρ εύ ει στο Sacram ento τ η ς Καλιφ όρνιας. Στη μελέτη αυτή ε ­ ξ ετά ζει ειδ ικότερ α ΧΡΗΣΤΟΣΙΩΑΝΝΙΔΗΣ τη ν ιδεολο γία το υ Νεο-οθωμανικός του ρκικο ύ αλυτρω ιμπεριαλισμός 1955-1995 τικο ύ εθνικισμού, Αθήνα, ΚαρατζάςΤροχαλία, 1995 το ν τρόπο με το ν ο ­

ΜώζΚνχλοφόρηοαν

ποίο επ ηρεάζει τη ν τ ου ρκική εξω τερ ική π ολιτική, καθώς και τ ο ρόλο το υ Ισλάμ στην του ρκική εξω τερ ική πολιτική. Ιδιαίτερη έμφ αση δ ίνει στο ρ όλο τω ν Τούρκων α ξιωματικών σ την πολιτική τη ς Άγκυρ ας στο Κυπριακό. Από τ α πιο εν­ δ ια φ έρ οντα σημεία το υ βιβλίου είνα ι ε ­ κείνο που α ν α φ έρ εται στην εσω τερική π ολιτική κατάσταση το υ ψ ευδοκράτους το υ Ν τενκτάς. Τέλος, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε τη ν άψογη μετά φρασ η από τ α αγγλικά που έκανε ο Χρύσανθος Λαζαρίδης. Σ. Ντάλης

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Κ ρ ιτικ ά δ ια χ ρ ο ν ικ ά κ ε ίμ ε ν α Στις μ έρες μας που η αδυναμία γ ια σύλ­ ληψ η κοσμοθεω ρη­ τικώ ν μοντέλων ε ί­ ναι αποδειγμένη, ο κ αθηγητής Κ. Τσουκαλάς αποκ ρ υπ το γραφ ώ ντας τη ν πραγματικότη­ τα , θα λ έγ α μ ε πως π ροτείνει στοιχεία εναλλακτικά και δ ιεξόδ ου ς μέσα α­ πό μια κριτική σκέ­ ψη, έντονα οραματικ ή και οικουμενι­ κή. Σπ αράγματα αυ τής τ η ς σκέψης είν α ι κα τα τεθ ειμ έ­ να σ ’ αυ τού ς το υ ς δυο τόμ ο υς από τ ις κατά καιρ ούς δ ημοσιεύσ εις το υ σ τον Τύπο ή τ ις ομ ιλίες το υ σε συνέδρια. Οι συγκεκριμένοι τό μ ο ι περιέχουν και εν τε ­ λώ ς νέα κείμ ενα. Ο αναγνώστης έτσ ι, θα β ρ ει κείμ ενα που αναλύουν τη ν ελληνική κυρίως, αλλά και τ η δ ιεθνή π ραγματικό­ τη τα : για τη ν αρ ισ τερ ά και τη ν κρίση της, τη ν ιδεολογία, τ ο ρατσισμό, τη ν οικολο­ γία, τη ν εκπαίδευση, τη δημοκρατία, τ ην έννοια το υ έθνους, τη γλώσσα... Κι ένα ακόμη στοιχείο, που πρέπει ν α ε-

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΤΣΟΥΚΑΛΑΣ Ταξίδι στο Λόγο και την Ιστορία Κείμενα 1969-1996 (Τόμ. A’, Β’) Αθήνα, Πλέθρσν, 1996 Σελ. 272+352

πισημάνουμε ανάμεσα στα άλλα, είναι και το ακόλουθο: Αν και η γλώσσα του συγγραφέα είναι στα περισσότερα κεί­ μενα δοκιμιακή, εντούτοις η ευχέρειά του να τη χρησιμοποιεί εύστοχα και ποικιλοτρόπως έξοχα, δημιουργεί στον α­ ναγνώστη, επισημαίνουμε, κάθε προσληπτικότητας, την επιθυμία εκείνη που απαιτείται για να τα αντιμετωπίσει κριτι­ κά αλλά και να εισπράξει τη γνώση και την κειμενική απόλαυση. Κοντολογίς θα λέγαμε ότι η «περιπέτεια» του λόγου και η αναδρομή-«περιπέτεια» στη διαχρονι­ κή πραγματικότητα, αποτελώντας δύο αμφίδρομες συνιστώσες προβαλλόμε­ νες με οξεία κριτική οραματική διάθεση, είναι τα στοιχεία αυτών των σημαντικό­ τατων, για τη σύγχρονη σκέψη, τόμων. Γ. Παπαδάτος

Κ α τα ν ο ώ ν τα ς τ ο κ ρ ά το ς

νο σε επιστημονικά συνέδρια. Όμως τι ειρωνεία. Ο Μαξ Βέμπερ δεν υπολείπε­ ται σε τίποτα του Μαρξ. Να είστε σί­ γουροι, ότι δεν είναι ένας απολογητής του αστικού κράτους. Είναι πρωτίστως ένας στοχαστής, ο οποίος στοχάζεται για τα αδιέξοδα, στα οποία έχουν οδη­ γήσει την κοινοβουλευτική δημοκρατία οι «χαρισματικοί» ηγέτες, οι γραφειο­ κράτες, οι κομματικοί μηχανισμοί. Ο Βέμπερ βλέπει και τρομάζει. Τρομάζει, γιατί συνειδητοποιεί, ότι ο πολίτης είναι ανήμπορος να παρέμβη, ότι συνθλίβεται υπό την πίεση του ουδέτερου αξιολογι­ κά κράτους δικαίου. Ο πολίτης εξαφανί­ ζεται. Το σύστημα του κρατικού μηχανι­ σμού λειτουργεί - κι ας τρώει σάρκες. Β. Καλαμαράς

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ

Σ κ ύ θ ε ς , α υ τ ο ί οι ά γνω σ το ι Ο Μαρξ πίστεψε στο προλεταριάτο. Έτσι, άφησε την περιοχή της επιστήμης και πέρασε και στα χωράφια της πολιτι­ Μια περιήγηση στα ζωρζντυμεζιλ βάθη της Ιστορίας, κής. Ταυτίστηκε με την έννοια του θεού Μυθιστορίες της Σκυθίας η ι is η ν» της προλεταριακής επανάστασης, φορ­ και των περιχώρων στον παραμυθικο Μτφρ.: Ευάγγελος Γαζής κόσμο των Σκυθών, τώθηκε ερμηνείες που ούτε καν είχε Αθήνα, Χστζηνικολή, 1995 ____ „*■____ ■ „ σκεφτεί, χρεώθηκε την προδοσία, τη Σελ. 392 Οδηγεί με τη _______________________ σημαντικότερη με­ βία, το σταλινισμό. (Μην τρίβει τα χέρια λέτη του ο περίφη­ της η αντίπερα όχθη - οι κόκκινοι ξανάρ­ μος για τις ινδοευρωπάίκές μελέτες του, χονται!). μεταξύ άλλων, Γάλλος ερευνητής Ζωρζ Ο Μαξ Βέμπερ γλί­ Ντυμεζίλ. Στον κόσμο των, για τους αρ­ τωσε από όλα ------------------------ΜΑΧ WEBER χαίους Έλληνες, «βαρβάρων» που α­ αυτά, τα οποία προΚοινωνιολογίατου Κράτους πλωνόταν από τα βορειοανατολικά σύ­ αναφέραμε, διότι Ειο.-μτφρ.: Μιχ. Γ. Κυπραίος νορα του ελληνικού κόσμου μέχρι τις αρκέστηκε στην εΑθήνα, Κένταυρος, 1996 Σελ.200 στέπες και που σημερινοί τους απόγονοι πιστήμητου. Παρα­ θεωρούνται οι Οσσέτοι του Καυκάσου, γκωνίστηκε από αφού έχουν παρεμβληθεί οι άλλοι «ά­ τους επαγγελμαγνωστοι», οι Αλανοί. Διατηρώντας το τίες της Επανάστα­ γλωσσικό ιδίωμα των Σκυθών, οι Οσσέσης, πέρασε στα τοι διατήρησαν επίσης και το πολιτισμι­ παρασκήνια. Τον κό περιεχόμενο των προγόνων τους δια­ μελετούν οι κοινω­ ΚοινωνιοΑογία ίου Κράτους σώζοντας έναν θησαυρό επικών αφηγή­ νιολόγοι και οι υπο­ σεων. Ένα συναρπαστικό αφήγημα που ψιασμένοι πολιτι­ όμως αποβλέπει στη διαλεύκανση ιστο­ κοί.

MIX. Γ. ΚΥΚΡΑΙΟΪ ρικών ζητημάτων ενός λαού που οι Δεν θα δούμε το Έλληνες συγγραφείς, και κυρίως ο Ηρό­ πρόσωπό του σε δοτος, δεν έπαυαν να αναφέρουν. καμιά αφίσα του ει­ Δ. Τσατσούλης κοστού αιώνα. Μό-

JL

Μ ό λιζΚ νύ ψ ψ ισ α ν

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ΘΕΑΤΡΟ Η γ ο η τ ε ία τ ο υ υ π ε ρ β α τικ ο ύ Το νεανικό θεατρικό έργο που ανέβηκε πρόσφατα στο Εθνικό Θέατρο, σε σκη­ νοθεσία Σταμάτη Φασουλή, αποδεικνύεται τελικά ένα κείμενο πολύ πιο ενδιαφέ­ ρον απ’ ό,τι άφησε να φανεί η σκηνική του αναπαράσταση. Ο πρωτοεμφανιζόμενος στα θεατρικά Λένος Χρηστίδης στήνει ένα ρεαλιστικό φαινομενικά έργο το οποίο, όμως, ανατρέπει στο τέλος τη ρεαλιστική «γραφή» του υπερβαίνοντας την απλή καταγραφή σχέσεων γονέων και παιδιών κάτω από μια σύγχρονη ο­ πτική. Η σκηνική απουσία ενός δραματι­ κού προσώπου που ελάχιστα φαίνεται να επηρεάζει στην ΛΕΝΟΣ ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ αρχή την εξέλιξη, Ωραία φάση Αθήνα, Καστανιώτης, 1996 όχι μόνο συντελεί Σελ.142 στη δημιουργία μιας μυστηριώ­ δους, για το θεατή, κατάστασης (την ο­ ποία, περιέργως, δεν φαίνεται να συμμερίζονται τα επί σκηνής πρόσω­ πα), αλλά και απο­ in τελεί δομικό στοι­ χείο για το ανατρε­ πτικό τέλος. Έργο έξυπνο, φρέσκο, α­ π ο τ ε λ ε σ μ α τ ικ ό στους διαλόγους αλλά και περισσό­ τερο σύνθετο απ’ ό,τι αφέθηκε να νοηθεί από τις παρουσιάσεις στον Τύπο, τον ο­ ποίο περισσότερο απασχόλησε η οικο­ γενειακή ταυτότητα του νεαρού δραμα­ τουργού από το ίδιο του το έργο. Κι αν δεν το είδατε, διαβάστε το. Αξίζει. Δ. Τσατσούλης

Δ ρ α μ α τ ο υ ρ γ ικ έ ς μ ε λ έ τ ε ς Η λέκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γ. Λαδογιάννη συγκεντρώνει σε ένα τόμο τα κατά καιρούς δημοσιεύματά της

Μ% Κυκλοφόρησαν

ΓΕΩΡΓΙΑΛΑΔΟΓΙΑΝΝΗ Επί σκηνής ° λόγος Αθήνα, ΕλληνικάΓαόμματα, 1994 Σελ.240

και ανακοινώσεις της με αντικείμενο τη νεοελληνική _

,

δ ρ α μ α τ ο υ ρ γ ία . Αναλύονται μέσα από σύγχρονες θεω­ ρίες έργα των Γ. Σεβαστίκογλου, Δ. Χατζή, Ευ. Αβέρωφ, Β. Ρώτα κ.ά. κάτω από το πρίσμα της πρώ­ της ενότητας με τίτλο: “Τα κείμενα και η ερμηνεία τους”. Μια δεύτερη ενότητα με τίτλο “Γλώσσα και κοινωνία” στην κριτι­ κή του δράματος περιλαμβάνει τη θεα­ τρική κριτική του Νικ. Κονεμένου και μια απόπειρα συγκρότησης δραματικής θε­ ωρίας σοσιαλιστικής απόχρωσης από τον Κωνσταντίνο Χατζόπουλο. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, ωστόσο, η μελέτη που μέσω μιας διακειμενικής ανάλυσης προ­ σεγγίζει την Πάπισσα Ιωάννα του Ροΐδη με το δραματικό κείμενο του Γιάννη Σκαρίμπα Ο Π άτερ Συνέσιος. Μια πρόταση βιβλιογράφησης των κειμένων της νεο­ ελληνικής δραματουργίας κλείνει το βι­ βλίο που έρχεται να εμπλουτίσει τον φτωχό ακόμη στη χώρα μας χώρο της δραματουργικής έρευνας. Δ. Τσατσούλης

Ο ε α τρ ο λ ο γ ικ ή το μ ή Ένα αναγκαίο για τη θεατρική έρευνα ε­ πιστημονικό περιοδικό κυκλοφόρησε α­ πό το Τ.Θ.Σ. του Πανεπιστημίου Αθηνών με συνεργασίες καθηγητών του Τμήμα­ τος πάνω σε ενδιαφέροντα θέματα με­ θοδολογίας, ιστορίας του θεάτρου και θεατρολογίας. Στο πρώτο αυτό τεύχος γράφουν οι Βάλτερ Πούχνερ, Σπύρος Ευαγγελάτος, Νάσος Βαγενάς, Χαρά Μπακονικόλα, Πλάτων Μαυρομούστακος, ενώ δυο νέοι ερευνητές παρουσιά­ ζουν και αναλύουν «Ένα (σχεδόν) άγνω­ στο έργο» του Γρ. Ξενόπουλου, το «Ο μακαρίτης Μαύσωλος» (Κυριακή Πετράκου) και «Τα χταποδάκια», θεατρικό έρ­ γο του Μ. Καραγάτση (Ιωσήφ Βιβιλάκης). Εκατό περίπου σελίδες του Δελτί­ ου είναι αφιερωμένες στη χρησιμότατη βιβλιοκριτική κυρίως ξένων θεατρολό­ γων, των οποίων τα βιβλία, αν και παρα-

μένουν αμετάφρα­ ΠΑΡΑΒΑΣΙΣ Επιστημονικό Δελτίο στα στα ελληνικά, Τμήματος θεατρικών έχουν παίξει σημα­ Σπουδών Πανεπιστημίου ντικό ρόλο στη διε­ Αθηνών Τόμος I θνή εξέλιξη της θεα­ Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 τρικής θεωρίας. Από Σελ. 354 ελληνικής πλευράς παρουσιάζεται το σύνολο θεατρολογικό έργο του Θ. Γραμματά κάτω από την αυστηρή κριτι­ κή ανάλυση του Β. Πούχνερ, ο οποίος, α­ κούραστα και έγκυρα, έχει αναλάβει το σύνολο των βιβλιοκριτικών. Η εξέλιξη της ελληνικής θεατρολογικής σκέψης έ ­ χει ανάγκη τέτοιων πρωτοβουλιών και εί­ θε τα επόμενα τεύχη του Δελτίου να εί­ ναι ακόμη πλουσιότερα σε συμμετοχές, ύλη και τομείς. Δ. Τσατσούλης

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

χώ ρο τη ς οικο γένειας και το υ σχολείου,

1994, των ίδιων εκδόσεων), αντιμετωπί­ ζει την περίπτωση του ορίζοντα ενός σχολειοφοβικού 12χρονου κοριτσιού, της Αλίκης, μέσα από την επανεξέτασή του μετά από δύο χρόνια. Αναμφίβολα πρόκειται για ένα πολύ ση­ μαντικό έργο, πολύτιμο για την ελληνική αλλά και τη διεθνή βιβλιογραφία, το ο­ ποίο αποτελεί καρπό επίπονης επιστη­ μονικής προσπάθειας (αποτυπώνονται κι εφαρμόζονται στη διάγνωση και τη θε­ ραπεία τα τελευταία στον διεθνή χώρο ε­ ρευνητικά δεδομένα, προσαρμοσμένα στην ελληνική σχολική και οικογενειακή ιδιαιτερότητα). Μια κι αποτελεί τη συνέ­ χεια της παρακολούθησης υπαρκτού α­ τόμου, εγγράφεται σ’ αυτό κι ένα άλλο ι­ δεολογικό πεδίο όπου πρωταρχικό λόγο έχει η «ηθική υποχρέωση», συνακό­ λουθα δε και η παιδαγωγική υπευθυνό­ τητα του συγγραφέα. Γ. Παπαδάτος

Η σ χο λικ ή φ ο β ία Για τ ο υ ς ε κ π α ιδ ε υ τ ικ ο ύ ς Η σχολειοφοβία (μια «ιδιάζουσα» μορφή «σκασιαρχείου») είναι ένας όρος δηλωτι­ κός εκείνων των μαθητών που για διάφο­ ρους ψυχογενετικούς λόγους, οι οποίοι έχουν την αφόρμησή τ ο υ ς στο οικογε­ νειακό περιβάλλον, εκδηλώνουν μια πολύμορφη απέ­ χθεια π ρ ο ς το — ΜΑΡΙΑΑΘ. ΚΑΪΛΑ Η σχολική (ροβία σχολικό περιβάλ­ ΗΑλίκη στον αστερισμό λον. Το φαινόμενο είναι αρκετά συχνό ΤΤόμ. Β^ Αθήνα, Ελληνικά στη σχολική πραγ­ Γράμματα, 1995 ματικότητα κι η διά­ Σελ. 224 γνωσή του αλλά κι ο τρόπος αντιμετώ­ πισής του από τον εκπαιδευτικό και άλλους παράγο­ ντες, που εμπλέκο­ νται στην παιδευτι­ κή διαδικασία, είναι δύσκολα ζητήματα. Το συγκεκριμένο βιβλίο-έρευνα ως συνέχεια του πρώ­ του (Η σχολική φ ο ­

η σχολική φοβία

β ία - Η Αλίκη στο

Σε τρεις πολυσέλιδους τόμους είναι συγκεντρωμένα πλείστα όσα στοιχεία α­ παιτούνται για μια πολύπλευρη και σύγ­ χρονη παιδαγωγική και διδακτική προ­ σέγγιση της Πρώτης Ανάγνωσης και Γραφής και γενικά του μαθήματος της Γλώσσας, κυρίως στο Δημοτικό σχολείο και το Νηπιαγωγείο. Στον πρώτο τόμο περιέχονται, μεταξύ άλλων, θεωρίες, έ­ ρευνες, μέθοδοι και προσεγγίσεις. Στον δεύτερο τόμο αναφέρονται άλλες μέθο­ δοι διδασκαλίας της πρώτης Γραφής και Ανάγνωσης, παρουσιάζονται οι προτά­ σεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, προσεγγίζεται το θέμα σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, εξετάζεται η Διαπολιτισπκή Παιδαγωγική και Διδακτική (α­ πόψεις, έρευνες στην ελληνική πραγμα­ τικότητα) και σχετίζεται η Γραφή και η Ανάγνωση με τη δυσλεξία. Επίσης πα­ ρουσιάζονται παραδείγματα στη σχολι­ κή τάξη των μεθόδων που προαναφέρθηκαν, καθώς και ελληνικά αλφαβητάρια του αιώνα μας. Ο τρίτος τόμος περιέχει διδασκαλίες και προσεγγίσεις κειμένων των βιβλίων «Η Γλώσσα μου» και σε μεγα­ λύτερες τάξεις, καθώς και θέματα Γραμμα-

τικης, Ορθογραφιας και Γραπτής Έκφρασης στη Γενική Εκπαίδευση. _

,

,

αθαναςιος ε. παπας

Διδακτική Γλώσσας και Κειμένων „ , Θεωρία και Πράξη Πρώτη Ανάγνωση και Γραφή τόμοι Α', Β' Διδακτική Γλώσσας και Κειμένων ΕπικοινωνιακηΜέθοδος Θεωρία και Πράξη Τόμος r Αθήνα, 1995 Σελ. 496+480+376

Πρόκειται για ενα πολύμοχθο και σημαντικά πολυσημι. . ΚΟ έργο του γνωστού συγγραφέακαθηγητή του Παιδαγωγικού τμήματος Δ.Ε. του Πανε­ πιστημίου Αθηνών. Είναι δε απαραίτητο και χρηστικό βοήθημα σκέψης, προβλη­ ματισμού και δημιουργίας για τους εκ­ παιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας, και όχι μόνο, Εκπαίδευσης. Γ. Παπαδάτος

κραυγή, οργή και αγάπη μαζί, το όνειρο και τη φαντασία ενός μέλλοντος μάλλον δύσθυμου. Ας το διαβάσουν όλοι, όχι μό­ νο οι εκπαιδευτικοί, αυτό το βιβλίο. Ίσως βρουν σπαράγματα μιας διαχρονικής «ποίησης» που μπορεί και να χάθηκε ανε­ πιστρεπτί. Καθημερινής και ασθμαίνουσας. Ενδοστρεφικής κι ενορατικής. Πυρέσσουσας και πλήρους διαύγειας. Ποίησης που από καιρό τους έχει λείψει, γιατί την έχουνε χάσει ανάμεσα στην πα­ θητική πρακτική και στη φαινομενική ευμάρεια της, αναπόφευκτα επιταχυνό­ μενης, παγκοσμιοποίησης και συνακό­ λουθα στον μακάριο εφησυχασμό.

• Γ. Παπαδάτος

Δ ό κ ιμ ο ς ε ρ ω τ ικ ό ς λ ό γ ο ς για τ η ν ε κ π α ίδ ευ σ η Σε εποχές που ο πολιτικός και συνδικαλι­ στικός λόγος εν πολλοίς είναι πια α-λόγος σημαινόντων και σημαινομένων, αλλά κι ο επιστημονικός αδυνατεί, αφού η φαντα­ σία μάλλον του λείπει, κείμενα όπως τα συγκεκριμένα των δεκατεσσάρων εκπαι­ δευτικών, με πραγματικά ή φαντασιακά στοιχεία, με λογοτεχνίζον ή λογοτεχνικό πρόσωπο και με έντονη την αυτοκριτική ή την επικριτική διάθεση, έχουν τη δύναμη και να ξυπνήσουν συνειδήσεις. Να ανασύ­ ρουν τα στοιχεία ε­ κείνα που απαιτού­ ΧΑΡΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ νται για να βρούμε ΘΑΝΟΣΖΕΛΙΤΗΣ τη χαμένη μας ποίη­ Επιμέλεια Γραφές Εκπαιδευτικών ση και δημιουργικό­ Αθήνα, Σαββάλας, 1996 τητα, το ξεχασμένο Σελ. 160 έως ανύπαρκτό μας όραμα κι επιτέλους ΧΑΡΗΣ ΑΘΑΝΑΣ1ΑΑΗΣ τα κοινά μας ση­ μεία. Να δείξουν ΘΑΝΟΣΖΕΛΙΤΗΣ πώς πρέπει να είναι ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ένας λόγος όχι βέ­ βαια συνδικαλιστι­ κός, αλλά δοκιμιακός-ερωτικός, που αποκρυπτογραφώm m w m m ντας το παρόν πάλλεται από συναί­ σθημα, αναζητώ­ ντας ανιχνευτικά με

ΓΡΑΦΕΣ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ Η δ ύν α μ η τ η ς α ν α τρ ο φ ή ς

ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΔΕΛΤΑ Περί της ανατροφής ον παιδιών μας ι, Περίπλους, 199 Σελ. 160. Δρχ. 1.800

Γραμμένο το 1932 από μια γυναίκα που έσκυψε πάνω

του παιδιού με το συγγραφικό της έρ­ γο, το οποίο ακόμη και σήμερα μαγεύει τους νεαρούς αναγνώστες, το βιβλίο αυτό αποτελεί μια προσπάθεια επικοινω­ νίας της Π. Δέλτα με την Ελληνίδα μητέ­ ρα της εποχής της. Παρ’ όλα αυτά, πολ­ λές από τις παρατηρήσεις της συναντάμε σήμερα σε εγχειρίδια παιδοψυχολογίας, καθιστώντας το κείμενο αυτό επίκαιρο. Προοδευτική στις παρατηρήσεις της, α­ πευθύνεται στις μητέρες που, ακόμη και σήμερα, δυστυχώς, θεωρούνται υπεύ­ θυνες για την ανατροφή των παιδιών τους, τονίζοντάς τους πως δεν είναι η μόρφωση και οι κοινωνικές δραστηριότη­ τες που τις κάνουν καλύτερες μητέρες, αλλά η προσπάθεια κατανόησης της προ­ σωπικότητας του παιδιού τους. Και σε α­ πάντηση κάποιων σύγχρονων αποπροσα­ νατολιστικών ιδεών εκείνη, τότε, γράφει: «Δεν φταίνε οι άντρες για την κατάντια

αυτή, φταίμε μεις οι μητέρες, που γεννή­ σαμε και αναθρέψαμε αυτούς τους ά­ ντρες». Δ. Τσατσούλης

ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΕΙΣ Π ερ ί ο ρ έξεω ς Ζούμε δυστυχώς στην εποχή της κονσέρ­ βας, των fast-food, των μισοέτοιμων κατεψυγμένων φαγητών. Πού είναι οι μυρωδιές από τα εδέσματα της γιαγιάς που γέμιζαν το σπίτι με υπο­ σχέσεις για γευστικές απολαύσεις; Σ’ αυτή την εποχή μάς ταξιδεύουν «Οι συνταγές της Κυρίας Μάγδας». Η κυρία Μάγδα, μια μαγείρισσα από τη Θεσσαλο­ νίκη, ήταν προσφιλής σ’ όλα τα αστικά σπί­ τια της συμπρωτεύουσας, τις δεκαετίες του ’50, ’60 και 70. Έμπαινε στα σπιτι­ κά και μεταμόρφω­ ΟΙ ΣΥΝΤΑΓΕΣΤΗΣ ΚΥΡΙΑΣ ΜΑΓΔΑΣ νε τα υλικά σε υπέ­ Η μαγείρισσατης ροχα εδέσματα. Η Θεσσαλονίκης Κείμενα-Επιμέλειαπολύχρονη πείρα Εικονογράφηση: της, το μεράκι της Νίνα Παπαποστόλου Εισαγωγή: Ανθή Χαραλάμπη για το καλό φαγητό Αθήνα, Άγρα, 1996 δεν πήγαν χαμένα. Σελ 288 Έγιναν βιβλίο για τους καλοφαγάδες. Διακόσιες δέκα συνταγές για μακα­ ρονάδες, σάλτσες, πίτες, κρέπες και σουφλέ, σαλάτες, σούπες, λαχανικά, ρύζι, λαδερά, ό­ σπρια, ορεκτικά, ζυμαρικά, κρέατα, πουλερικά, ψάρια και θαλασσινά και γλυκίσματα. Ένας ολόκληρος κόσμος από παραδο­ σιακά τερψιλαρύγγια, μίγμα ανατολικής, ελληνικής και κοσμοπολίτικης κουζίνας. Γ. Δανιήλ

ΠΑΙΔΙΚΑ Π α ιδ ε ία κα ι Κ ο ινω νία σ τη ν Α ρ χ α ία Α θ ή ν α ----------------------------------ΓΕΩΡΠΟΣ ΒΑΡΛΑΜΗΣ Μαθητής στην ΑρχαίαΑθήνα

ΑθήναΣελμ256

1"6

Στ’ αλήθεια λίγα είναι ε κείνα τα βιβλ ία

της Παιδικής Λογο-

Τεχνίας Των TC‘ λευταίων χρόνων που αναφέρονται στην Αρχαία Ελλά­ δα και κυρίως στην παιδεία της. Και τού­ το αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον επειδή ο συγγραφέας του συγκεκριμένου ιστο­ ρικού μυθιστορήματος είναι ένας εργά­ της της Παιδείας. Μέσα από μια περιδιά­ βαση, όντως γοητευτική και μαζί ενημε­ ρωτική, παρουσιάζεται η παιδεία μιας συγκεκριμένης εποχής (τέλη 6ου-αρχές 5ου π.Χ. αι.) της Αθηναϊκής Δημοκρα­ τίας, μέσα στο ανάλογο ιστορικό, μυθο­ λογικό, πολιτιστικό και κοινωνικό πλαί­ σιο. Η φοίτηση στα διδασκαλεία, η συμμετοχή του νεαρού Αθηναίου στα α­ θλήματα και σε άλλες δραστηριότητες αποτυπώνονται στις σελίδες ανάγλυφα, μέσα από τις αφηγήσεις ενός νέου από τη Χαλκίδα, που πήγε στην Αθήνα να σπουδάσει. Σημαντικά χρήσιμα το γλωσ­ σάριο και οι επεξηγήσεις στο τέλος του μυθιστορήματος, αφού ο συγγραφέας επέλεξε και θαυμάσια το πέτυχε να κρα­ τήσει πολλές λέξεις και φράσεις της αρ­ χαίας γλώσσας στο κείμενο. Περιττό να τονίσουμε τη χρησιμότητα αυτού του βι­ βλίου κι όχι μόνο για τους μικρούς ανα­ γνώστες... (Για παιδιά από 10 ετών) Γ. Παπαδάτος

--------------------------

Π ο ιη τικ ά π α ρ α μ ύ θ ια Δύο μαγευτικά παραμύθια για μικρούς αλλά και μεγάλους από τον ποιητή Αργύρη Χιόνη. Μια παπαρούνα εκπάγλου καλλονής περνάει απαρατήρητη αλλά δεν την πολυνοιάζει - αρκεί που διατρανώνει την όμορφη παρουσία της. Μια πέτρα γνωρίζει πρόσκαιρα την

Μόλις Κυκλοφόρησαν

ευτυχία μέσα σ ’ έ­ ΑΡΓΎΡΗΣΧΙΟΝΗΣ ναν πολύχρωμο 0 αφανής θρίαμβος παραδεισένιο κή­ της ομορφιάς Αθήνα, Πατάκης, 1996 πο, τ’ όνειρο δεν Σελ50 διαρκεί, όμως, για πολύ. Με γλώσσα επεξεργασμένη καλλιτεχνι­ κά, γεμάτη μουσικότητα και ρυθμό, ο ποιητής δίνει δυο γοητευτικές εκδοχές της ματαιότητας και της χαμένης ευτυχίας, χωρίς ωστόσο να θρηνεί ή να ελεεινολογεί. Ο «αφανής θρίαμβος της ομορφιάς» είναι ένα χαριτωμένο βιβλια­ ράκι με ποιητική πνοή κι εκφραστική σα­ γήνη, που απευθύνεται σε όλους τους συλλέκτες εξαίσιων και μοναδικών αι­ σθημάτων, σε όλους τους ορκισμένους λάτρειςτης ανυποψίαστης ομορφιάς. Νίκη Κώτσιου

Η γ λ υπ τική γ ια π αιδ ιά Μια προσεγμένη, πλούσια εικονογραφη­ μένη και με ωραία σελιδοποίηση έκδο­ ση, μεταφερμένη από την πρόσφατη αγ­ γλική, πάνω στην ιστορία της δυτικής γλυπτικής που αρχίζει με το ερώτημα «Τι είναι γλυπτική;». Παρουσίαση της τέχνης στον αρχαίο ελλη­ νικό και ρωμαϊκό JULIET HESLEW00D κόσμο, στον Μεσαί­ SIMON BORROUGH ωνα, στην Αναγέν­ Η ιστορίατης Δυτικής Γλυπτικής νηση ενώ συνεχίζε­ Μτφρ.: Ιωάννης Βλαντής ται με ενότητες πά­ Αθήνα, Πατάκης, 1995 Σελ.64 νω στον μανιερισμό του 16ου αιώνα, στον νεοκλασικι­ σμό, στην περίοδο της γαλλικής επα­ νάστασης για να καταλήξει στον 20ό αιώνα και στις σύγ­ χρονες μορφές γλυπτικής. Συμπλή­ ρωμα για τη σύγ­ χρονη ελληνική γλυπτική υπάρχει

ΜόΙΐζΚνήοφόρηοαν

από τον Ζάφο Ξαγοράρη. Στο τέλος α­ κολουθεί Γλωσσάρι με όρους, όχι μόνον της τέχνης, ώστε ο μικρός αναγνώστης να διευκολύνεται πολλαπλά. Επεξηγη­ ματικό, ενδιαφέρον, καλαίσθητο. Δ.Τσατσούλης

Έ ν α ς δ ια φ ο ρ ε τ ικ ό ς (;) κ ρ ο κ ό δ ε ιλ ο ς Ο Ομάρ, ένας κρο­ κόδειλος, διαπι­ στώνει ταξιδεύο­ ντας στη Γαλλία, ό­ τι οι κροκόδειλοι θανατώνονται στο βωμό της κατανάλωσης. Εκεί, αφού τρώει (!) μια πελάτισσα ενός μαγαζιού που πουλάει αντικείμενα από κροκοδειλόδερμα, επιστρέφει στα μέρη του, κουβαλώντας ρούχα και άλλα είδη για τους άλλους κροκόδειλους. Είναι μια παραμυθική ιστορία της οποίας το οικο­ λογικό μήνυμα που φαίνεται σ’ ένα πρώ­ το επίπεδο (εξαφάνιση ζώων-καταναλωτική ιδεολογία) μάλλον αποδυναμώνε­ ται, αφού αποτυπώνεται στη συμπερι­ φορά του κροκόδειλου παρόμοια κατα­ ναλωτική πρακτική. Γιατί ως τέτοια εγγράφεται η συγκεκριμένη ενέργεια, και όχι τόσο ως διακωμώδηση των ανθρώ­ πινων συνηθειών και της ισχύος της κα­ τανάλωσης, αφού το χιούμορ και άλλα σημαίνοντα δεν είναι δηλωτικά και ε­ παρκή, ώστε να υπερβεί τα σημαινόμενα των ενεργειών του κροκόδειλου. Έτσι κι αλλιώς όμως, το βιβλίο έχει μια αριστουργηματική εικονογράφηση! (Για παιδιά από 6-8 ετών) Γ. Παπαδάτος

PETER NICKL 0 κροκόδειλος Κροκοδείλος Εικον.: Β. Schroeder Μτφρ.: Α. Παπασταύρου Αθήνα, Παπαδόπουλος, 1996 Σελ.30

Τ ο ζω ν τά ν ε μ α ε ν ό ς π ίνα κα Το 1656 ο Ντιέγκο Βελάσκεθ παράστησε στον πίνακά του «Οι Δεσποινίδες των Τι­ μών» (Las Meninas) τον εαυτό του να φι-

λοτεχνεί μάλλον το ΤΖΑΙΗΝ ΤΖΟΝΣΟΝ Η Πριγκίπισσα και ο Ζωγράφος θέμα που κι εμείς Εικον.:Τζ. Τζόνσον βλέπουμε: τη μικρή Μτφρ.: Μ. Λαμπρούλης Αθήνα, Ποταμός, 1996 πριγκίπισσα, ινφάΣελ.32 ντα Μαργαρίτα Τερέζα, κόρη του Φι­ λίππου Δ’ της Ισπα­ νίας, και γύρω της πρόσωπα του άμε­ σου περιβάλλοντος της, τη δασκάλα, τις δεσποινίδες των τιμών, τους γελω­ τοποιούς και το βα­ σιλικό ζεύγος, μάλ­ λον μέσα από κα­ θρέφτη, να επο­ πτεύει του γεγονό­ τος. Αυτά τα πρόσωπα, ύστερα από 338 χρόνια, ζωντάνεψε η εικονογράφος και συγγραφέας Τζαίην Τζόνσον σ’ ένα πρω­ τότυπο βιβλίο, όπου περιγράφονται και κυρίως απεικονίζονται έξοχα, με το στυλ του Βελάσκεθ, καθημερινές σκηνές από τη ζωή της μικρής πριγκίπισσας και τις σχέσεις της με τα παραπάνω πρόσωπα. Πρόκειται για ένα αληθινά υπέροχο και συνάμα τρυφερό βιβλίο, διπλά χρήσιμο για τα παιδιά, αφού γνωρίζοντας τον πί­ νακα, που είναι ο μεγαλύτερος θη­ σαυρός σήμερα του Πράδο της Μαδρί­ της, ταυτόχρονα άμεσα και αβίαστα έρ­ χονται σ’ επαφή με βασικά στοιχεία της κοινωνικής ζωής εκείνης της εποχής. (Για παιδιά από 5-8 ετών) Γ. Παπαδάτος

Κ αι πάλι η Μ α ίρ η Πόττττινς μ α γ ε ύ ει Πλήρης ημερών έ­ φυγε πριν λίγο και­ ρό από τούτο το μάταιο κόσμο η Πάμελα Λ. Τράβερς, η δημιουργός της σειράς βιβλίων με

ηρωίδα μια Αγγλίδα γκουβερνάντα, τη Μαίρη Πόππινς. Σε αλλεπάλληλες μετα­ φράσεις σε πολλές γλώσσες, τη συγκε­ κριμένη σειρά (που μέρος της μεταφέρ­ θηκε και στον κινηματογράφο) έχουν α­ πολαύσει γενιές μικρών αλλά και μεγά­ λων (το 1934 εκδόθηκετο πρώτο βιβλίο). Η ίδια άλλωστε είχε πει κάποτε ότι ποτέ δεν έγραψε για παιδιά, αναρωτώμενη για το πότε σταματάει κανένας να είναι παιδί και πότε γίνεται μεγάλος. Αυτό εί­ ναι το δεύτερο από τα έξι βιβλία που θα κυκλοφορήσουν από τις ίδιες εκδόσεις. Η Μαίρη Πόππινς, λοιπόν. Η παράξενη αυστηρή ηρωίδα - «μάγισσα» που με την προωθημένη παιδαγωγική σκέψη και πράξη, με τις αξίες που κρύβουν μέσα τους μια άλλη δημιουργική, γοητευτική, ποιητική και οικουμενική λογική, με τη μαγεία και το όνειρο, το χιούμορ, τον ά­ μεσο και εύστοχο λόγο και την παραμυθική φαντασία που ακόμα και τις κα­ θημερινές της στιγμές, με έναν εν πολλοίς υπερρεαλιστικό τρόπο τις ανατρέ­ πει, επιστρέφει στην οικογένεια Μπανκς και τα παιδιά τους. Ζουν μαζί της ονειρι­ κές στιγμές ανάμεσα στην πραγματικό­ τητα και τη φαντασία. Πάλι όμως θα εξα­ φανιστεί! Και σ’ αυτό το βιβλίο βέβαια συγγραφέας και ηρωίδα δεν παύουν να συναρπάζουν τους αναγνώστες όλων των ηλικιών. Νά ’σαι καλά εκεί που πήγες, γιαγιά Πάμελα! Και να ’σαι σίγουρη πως η Μαίρη Πόππινς Σου και χωρίς τη φυσική Σου παρουσία πια, θα ξεπερνάει τις εποχές. Θα χαρίζει γέλιο και όνειρο. Το ’ξερες, έ­ τσι δεν είναι; Ήδη χαμογελάς... Σε φα­ ντάζομαι... (Για παιδιά και μεγάλους) Γ. Παπαδάτος

Π.Λ. ΤΡΑΒΕΡΣ Η Μαίρη Πόππινς Εικον.: Μ. Σέπαρντ Μτφρ.: Τ. Πλιπά Αθήνα, Ποταμός, 1996 Σελ.292

ΜόλίζΚνήοφόρησαν

«Ραντε βού τον Σεπτ έ μβρι ο», θ υμ ά σ θ ε αυτή την πινακί δα αναρτημ ένη ατούς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο υ ς κ ι ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο υ ς ; Ρ α ν τ ε β ο ύ το μ ή ν α, γι α τ ο ν ο πο ί ο έ χ ε ι γ ρ ά φ ε ι ο Ο δ υ σ σ έ α ς Ε λ ύ τ η ς : «Με τ η ν πρώτ η σ τ α γ ό ν α τ η ς β ρ ο χ ή ς / σ κ ο τ ώ θ η κ ε το κ α λ ο κ α ί ρ ι » . Ενόσω ε σ ε ί ς β ρ ί σ κ ε σ τ ε σ τ ι ς π α ρ α λ ί ε ς και μ έ χ ρ ι να ε π ι σ τ ρ έ φ ε τ ε στ ο ά σ τ υ , ό τ α ν θα ’ χε ι δ ρ ο σ ε ρ έ φ ε ι , οι ε κ δ ό τ ε ς ι δ ρ ώ ν ο υν και ξ ε ϊ δ ρ ώ ν ο υ ν και ε τ ο ι μ ά ζ ο υ ν τα ν έα τ ο υ ς β ι β λ ί α . Α υ τ ό ν το μή να φ ι λ ο ξ ε ν ο ύ μ ε τ ο υ ς ε κ δ ο τ ι κ ο ύ ς ο ί κ ο υ ς ; Ά μ μ ο ς , Α ρ μ ό ς , Ε ρ μή ς , Στοχ αστ ής , Ψυχογι ός, Ωκεανί δα.

Α Μ Μ ΟΣ_____________________

Α. ΠΑΙΔΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΑΜΜΟΣ LAROUSSE

ΣΕΙΡΑ: Ανακαλύπτω τον κόσμο. ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ (Είναι ο δέκατος και τε­ λευταίος τόμος της σειράς). ΡούλαΑκαλέστου: «Μωρό μου σ’ αγα­ πώ». Μ’ αιτβί την έκδοση ξεκινάει μια καινούρια σειρά προσχολικής ηλικίας με ελληνική χεικονογράφηση. Πρώτο βιβλίο της σειράς, με εικονογράφο τη νεαρή ζωγρά­ φο. Ο Γήσης Παπαγεωργίου (γνωστός ως γελοιογρά­ φος με την υπογραφή ΓΉΣΗΣ), παλαίμαχος α­ ξιωματικός του Πολεμι­ κού Ναυτικού έφτιαξε το φ ω τογρ α φ ικό λεύκωμα «Οι πέτρινοι φ φ ο ι της Ελλάδας». Ο αδελφός του Λώρενς Ντάρελ, ο Τζέραλντ Ντάρελ, ο ζωόφιλος: «Η οικογένειά μου και άλλα ζώα» (Μτφρ.: Δήμητρα Σίμου).

*Τό!ΜαΜμα του Γιάννη Σακελλαράκη, με τον τίτλο «Ανασκάπτοντας το παρελθόν», σε αγγλική έκδοση: «Diving for the past».

Υπόέκόοοιν

____________________________ ΑΡΜ ΟΣ

Ο Γ ιά ν ν ης Κ α λ ιό ρ η ς επανέρχεται με τον τόμ ο δοκιμίων «Εξ επαφής». Ο Χ ρ ή σ το ς Μ α λ ε β ίτσ η ς «περιγράφει» δώδεκα Έ λληνες συγγραφείς: «Δώδεκα Έ λ­ λη νες συγγραφείς» (Σολωμός, Κάλβος, Καβάφης, Σικελιανός, Σεφέρης, Παπαδιαμάντης, Μυριβήλης, ΚόντοΝ γλου , Ι.Μ. Παπαγιω τόπουλος, Π. Κ ανελλόπουλος, Κ. Τσάτσος, Β. Τατάκης). Ο Δ η μ ή τρ η ς Γ κ α λ η μ α ν ά ς γράφ ει μια τρυφ ερή ιστορία αγάπης: «Η Αμπάριζα». Εικονογραφεί ο Νί­ κος Σκουρτσίδης. Άλλο ένα βιβλίο πεζογραφ ία ς του δ ημοσιογράφου Λ.Μ. Σωτ ή ρ χ ο υ : «Η Σοφίλα και άλλα διη­ γήματα». Βιβλικός ο τίτλος του αφηγήματος «Και τι φριχτή μέρα π ου αφέθηκες να ταξιδέ­ ψεις Αβραάμ...». Το υπογρά φ ει η Μ α ρ ία Κ α λφ ο ύ ν τζο υ . Ο δ εύ τερ ος τό μ ο ς εν ό ς κλασικού βιβλί­ ου ορ θόδ οξη ς αγιογραφίας: Λ. Ουσ π ένσ κυ «Η θεολογία τη ς εικόνας στην

ορθόδ οξη Εκκλησία» (και επίτομο πα νό­ δετο Α’+ Β’ τό μ ο ς). Θ εολογία του ορθόδ οξου ναού υπό Γιάννη Κ α ν ιο λ ά κ η : «Εις Βασιλείαν εισερχ όμ εθ α τ ω ν Ουρανών».

Ο έβδομος τόμος του «Ημερο­

ΨΥΧΟΓΙΟΣ

λογίου» της Πηνελόπης Δέλτα, ο οποίος αναφέρεται στη δεκαε­ τία του ’60.

«Μεγάλοι σύγχρονοι λογοτέχνες»: Ναγκίμπ Η

Στη σειρά του «Ανθολόγου Ερμή»: Τέλλος Άγρας (επιμ. Κώ­ στας Στεργιόπουλος), Ζωή Καρέλλη και Χριστόφορος Μαμμέλης (επιμ. Γ.Π. Σαββίδης).

Μ αχφούζ «Τα παιδιά του ΓκεμπελάοιΛ». 5®*

«Έλληνες συγγραφείς»: Μ άγδα Πίκη «Το δά­ σος με τις κομμένες πλεξούδες» και Γ.Θ. Πολυράκης «Η άλλη στιγμή».

«Νέοι συγγραφείς»: Φιλίπ Κερ «ΓKotvF0t-ig | ρον», Ν τέιβιντ Γ κούτερσον «Χιόνι πάνω ΪΚ; στους Κέδρους», Κόλιν Μ πέιτμαν «Αναζητώ- £' ντας τον Τζάκ», Εντουάρ- ,~1| ντο Μ εντόζα «Τα χρόνια

της πλ η μ μ ύρ εΜ Β Η ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ____________

«Ιστορικό μυθιστόρη- |§6

«Ταξίδι γύρω από τον κό­ σμο» υπό του ΛουίΑντουάν

Μττράιαν «Το νησί της

μα»: Πάτρικ. θ '

’

Μπουκαινβίλ.

καταιγίδας», Ζιλμπέρ

Ένα κλασικό βιβλίο για τη δημοκρατία: «Η δημοκρα­ τία στην Αμερική» του Αλέξι

Σινουέ «Η κόρη του Νεί­

λου», Πιέρ Γκριμάλ «Οι αναμνήσεις της Αγριπ-

ντε Τοκβίλ.

Ταξιδιωτικό από τον συγγραφέα του βιβλίου «Δέκα ημέρες που συγκλόνι­ σαν τον κόσμο»: «Τα Βαλκάνια στις φλόγες. Από τη Θεσσαλονίκη στην Αγία Πετρούπολη» του ΤζονΡηντ. Κάρολος Δαρβίνος, ο ταξιδιάρης: «Ταξιδεύοντας με το "Μπιγκλ" στη Γη του Πυράς από τα νησιά Γκαλαπάγκος». Γασπάρ ντε Καρβαχάλ: «Ελδοράδο. Αγκίρε, η μάστιγα του Θεού».

πίνας». Για τα παιδιά που έχουν μερίδιο στον προ­ γραμματισμό: «Παγκόσμια νεανική βιβλιοθήκη»: Ρόμπερτ Λ Σουίντελς «Το μυστικό δάσος που έκλατγε», Β Πάουλ Μ πίχελ «Νυχτερινή ιστορία», Κριοτίν

Τόμσον-Πουλέιν «Πέρα από τα σύνορα». «Χίτσκοκ»... το μυστήριο: «Του θανάσιμου διδύμου», «Του επικίνδυνου ορυχείου», «Της λίμνης-φάντασμα», «Του περιστεριού μετά δυο νύχια», «Του σπιτιού που μίκραινε».

ΩΚΕΑΝΙΔΑ Στη σειρά «Κλασικά»: Λέων Τολστόι «Διηγήματα». Ψυχολογικά θρίλερ: Πενέλοτιε Έβανς «Το τελευταίο κορίτσι» και Μπάρμπαρα Σαττίρο «Blameless». Ασημένια σειρά: Νίνα Μπερμπέροβα «Η σαγήνη», Μάργκαρετ Άτγουντ «Κλέφτρα κίσσα», Ρόζαμουντ Πίλτσερ «Οδρόμος του γυρισμού», ΚάροΚΣηλντς «Το ημερολόγιο της Πέτρας». Βιογραφίες: Σύνθια Χάρολντ Ηγκλς: «Εγώ η Βικτωρία».

Υπόέχδοοιν

ΕΚ ΔΟ ΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ ΜΑΤΡΟΚΟΡΔΑΤΟΤ 7, 106 78 ΑΘΗΝΑ τηλ. 3830604 Θυμάμαι τώρα με συγκίνηση την παρεούλα, τη συμμορία μας. Μ ι­ κρά παιδιά τότε, έτσι, άδέσποτα, σάν αγρίμια σ ’ αυτή τη γεμάτη κινδύνους περιοχή. Έδώ, στό Άνεμόκαστρο, μέ τά ύποπτα καί πονηρά κέντρα καί τά αμαρτωλά σπίτια, όπου οι άγαπητικοί είχαν σπιτωμένες τίς πόρνες τους. Έδώ πού ήταν μαζεμένα τά μεγα­ λύτερα μαχαίρια της νύχτας καί τά εκλεκτότερα αποβράσματα της κοινωνίας. Θυμάμαι τότε, πού ξενυχτούσαμε μέσα στις βάρκες μας, μπροστά άπό τό κέντρο τού Φώτη τοΰ ανάπηρου, ανάμεσα στίς καλαμιές καί πλάι στό ρέμα, Ινώ ή νοσηρή, παιδική μας περιέργεια, μάς έτρωγε γιά τά διαδραματιζόμενα στά ένδότερα, στά άδυτα τοΰ πιό κακόφημου μαγαζιού της περιοχής. ’Αμέτρητες ήταν οί φορές πού είχαμε παρακολουθήσει, σχεδόν άδιάφορα, τούς μπράβους αύτοϋ του μαγαζιού νά πετοϋν πτώματα πελατών μαχαιρωμένα στό ρέμα.

Δέκα μικρές θαλασσινές ιστορίες, μέ αρκετά βιωματικά στοιχεία, ξετυλίγονται άπό τίς αρχές τοΰ αιώνα μέχρι σήμερα. Δέκα κύματα, πού στό διάβα τους άποκαλύπτουν ένα κόσμο έντελώς διαφορετικό, άπ’ έκεϊνο των θερινών διακοπών, μέ ζωντανή καί πλούσια γλώσσα καί μέ μιά αισθητική άντίληψη πού δέν έξαντλεϊται μόνο στή γνωστή αΐγαιοπελαγίτικη άρχιτεκτονική, άλλά πού είναι στενά συνυφασμένη μέ τή ναυτική μας παράδοση. Μιά παρά­ δοση πού ό ύποψιασμένος ταξιδιώτης θά τήν άναγνωρίσει τόσο στά ομορφα ξύλινα σκαριά πού στολίζουν άκόμα τά περισσότερα νησιώτικα λιμάνια, δσο καί στό ήθος καί στον τρόπο ζωής έκείνων πού τά στεριώνουν καί τ’ άρμενίζουν. Γιατί έπεσε ή Βασιλεύουσα στά χέρια τών ’Αγαρηνών; Γιατί καταστράφηκε ή χιλιόχρονη αύτοκρατορία τό 1453; Κρύβει μέσα της μηνύματα ή τραγική αύτή ώρα, κορυφαία στήν ιστορία τοΰ κόσμου; Μποροΰσε νά σωθή; Πολλά τά έρωτηματικά, πού κρύβονται μέσα στά γεγονό­ τα. Κι αύτά τά γεγονότα πλησιάζει μέ πολυεπίπεδη λο­ γοτεχνική γραφή ό γνωστός συγγραφέας Π. Μ. Σωτηρχος στίς σελίδες αύτοΰ τοΰ βιβλίου. Σέβεται τήν ιστορία καί τήν άλήθεια της τοΰτο τό μυθιστόρημα, πού επιχειρεί μιάν άποκαλυπτική προσέγγιση ένδον τών γεγονότων.

20 ΧΡΟΝΙΑ

διαβάζω

στο επόμενό τεύχος ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

της Αγγλίδας συγγραφέως Pat Barker (Βοαβείο Booker 1995) Η Πατ Μπάρκερ μιλάει στον Ηϋία Μαγκλίνη για τα δύσκολα παιδικά της χρόνια, τα παράδοξα της βρετανικής κοινωνίας, το ρόλο της γυναίκας στα κείμενά της, τον πόλεμο, τη βία, το λογοτεχνικό κατεστημένο του Λονδίνου, το ρόλο που παίξουν οι ατζέντηδες στη ζωή των συγγραφέων στη Μ. Βρετανία... ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΧΩΡΙΣΜΟ

Γράφουν ΟΙ: Ν. Δήμου, Φ.Δ. Δρακονταειδής, Β. izrael, π. κούτρα, μ .γ . Μερακλής, Ι.Ν. Μπασκόζος, Μ. Μπέγζος, Π. Σφυρίδης ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ I του Ρολάν Ετιέν στην I. Παπασπυρίδου για τα 150 χρόνια της ΓαΒΒικήζ Αρχαιολογική Σχολής

«Άπαντα I. Ποιητικά» του Νίκου Β. Λαδά • Η εκδοτική δραστηριότητα του Πελοποννησιακού Λαονοαφικού Ιδούυατος • Jack Finney (1911-1995) • Νιαζι κιζιλνιουρέκ: Η Κύπρος πέραν του έθνους τα γραφεία του ΔΙΑΒΑΖΩ θα παραμείνουν κλειστά τον Αύγουστο

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΔ Ο

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ» ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Ακαδημίας 88 - 7ος όρ., 106 78 Αθήνα τηλ. 3302415, 3 820612 - Fax 3836658 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ: Γ. Γενναδίου 6, 106 78 Αθήνα τηλ. 3817826, 3806661 - Fax 3836658 | Στοά Ορφέως, Στοά βιβλίου, Πεσμαζόγλου 5, 105 59 Αθήνα, ιηλ. 3211246

ΤοαΜ άηψ οψ χ ώ ι / ιψ ν ν φ α

Οι ήρωες, συνηθισμένοι άνθρωποι, αναδύονται μέσα από την πολυχρωμία τη ς ζωής πριν από το τέλο ς του εικοστού αιώνα και πορεύονται συχνά αντιπαρερχόμενοι το σημαντικό και δίνοντας σημασία στο ασήμαντο που, όμως, για του ς ίδιους έχει κεφαλαιώ δη σημασία

ματα που διαπλέκονται και συγχέονται είναι υτό που εντυπωσιάζει στην τελευταία συχνά απροσδιόριστα. Ορισμένα περιστρέφο­ συλλογή διηγημάτων του Δημήτρη Νόλλα νται γύρω από τα αρχέγονα συναισθήματα λύ­ είναι η συνάντηση με το απρόβλεπτο. Οι ήτρωσης που προκαλούν στο άτομο οι δεσμοί ρωες, συνηθισμένοι άνθρωποι, αναδύονται μέ­ του με τον τόπο του και τα έθιμά του, τα πράγ­ σα από την πολυχρωμία της ζωής πριν από το ματά του- κάποια άλλα ασχολούνται με τα αι­ τέλος του εικοστού αιώνα και πορεύονται σθήματα ιδιοκτησίας που ξεπηδούν από ένα εσυχνά αντιπαρερχόμενοι το σημαντικό και δί­ νισχυμένο υπερεγώ· μια τρίτη κατηγορία με νοντας σημασία στο ασήμαντο που, όμως, για την ιδιοποίηση της κοντινής σχέσης μ’ ένα άλ­ τους ίδιους έχει κεφαλαιώδη σημασία. Η οπτι­ λο άτομο. κή τους δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρη, εναργής, Οι αφηγητές των ιστοριών ακολουθούν την ε­ η ματιά τους είτε είναι θολή, είτε στραβώνει α­ ξέλιξη των γεγονότων από κάποια απόσταση, πό τη δική τους εσωτερική συσκότιση κάποιων από την απόσταση που τους παρακολουθεί κι ο καταστάσεων και την αδυναμία εξεύρεσης πανόπτης αφηγητής των περισσότερων διηγη­ προοπτικής. μάτων. Οι προτάσεις σύντομες, Κεντρικό μοτίβο των περισσό­ δίχως να είναι αφόρητα λακωνι­ τερων από τα δέκα διηγήματα κές παρά μόνον όταν προσδιο­ που απαρτίζουν τη συλλογή εί­ ρίζουν μια κατάσταση, δηλούν ναι η αίσθηση ιδιοκτησίας. Η ι­ υπαινικτικά την εξέλιξη της ι­ διοκτησία αυτή μπορεί να είναι στορίας. Ο συγγραφέας τοπο­ πραγματική ή νοητή, να έχει να θετεί επιτυχημένα τα σημεία κάνει με ένα χωράφι, ένα σπίτι, που, χωρίς να αναστέλλουν τη ένα οικόπεδο, ένα κληροδότη­ δράση, μας προϊδεάζουν για μα, έναν τάφο, αλλά τα αισθήτην εξέλιξη. Ιδιαίτερα χαρακτη­

Α

Κριτική

ριστικό από αυτή την άποψη είναι το σύντομο διήγημα «Μια λάθος κίνηση», που μοιάζει να περιμένει μια λάθος κίνηση του αναγνώστη. Πρόκειται για μια ιστορία που εξελίσσεται με ρυθμούς ανάλογους με αυτή των φιλμ noir και από την αρχή υπάρχουν κάποια στοιχεία που προοιωνίζουν τη δραματική εξέλιξη. Μια Γερ­ μανίδα νοσοκόμα, σύζυγος ενός άεργου Έλλη­ να, μπαίνει σ ’ ένα μπαρ συνοδεύοντας μια ηλι­ κιωμένη γυναίκα σε αναπηρικό καροτσάκι. Τα σημεία είναι εύγλωττα τοποθετημένα από την αρχή, αλλά ο αναγνώστης τα συνειδητοποιεί μόνον όταν φτάσει στο τέλος της ιστορίας. Η πόρτα είναι σιδερένια, το μπαρ ημιυπόγειο, η γυναίκα που συνοδεύεται από τη νοσοκόμα «σωριασμένη», ακούγεται ο βόμβος ενός περι­ στρεφόμενου μεταλλικού ανεμιστήρα, οι χαρ­ τοπετσέτες πλανάρουν, η Γερμανίδα νοσοκό­ μα είναι ψηλή κι έχει χοντρές γάμπες, όλα αυτά τα στοιχεία συναπαρτίζουν ένα κλίμα που σιγά σιγά κλιμακώνεται σε μια ανοιχτή απειλή. Οι δύο άντρες που συνομιλούν μαζί με τον μπάρμαν έχουν σαν θέμα τους του ς τρομοκράτες. Τα γεγονότα από το σημείο αυτό συνωστίζο­ νται με την ταχύτητα μιας σεκάνς αστυνομικής ταινίας, το «συνεχές μεταλλικό κλικ» του καρο­ τσιού κάνει την ατμόσφαιρα τρομακτική όπως εξάλλου και το φως που διεισδύει «όπως α­ στράφτει ένα ξίφος» και, στη συνέχεια, «κόβει το σώμα και το κεφάλι» ενός από τους θαμώνες. Ήδη έχουμε πληροφορηθεί ότι ο ένας από τους δύο άντρες είναι ο σύζυγος της νοσοκό­ μας με τη «μεγάλη πλαστική τσάντα, αυτήν με τα μεταλλικά χερούλια που γράφει στο πλάι “Full of Love, Berlin 1989”» και που το μήνυμά της, όπως και το μήνυμα της ευφορίας του 1989, μέλλει να ανατραπεί. Επιπλέον η νοσοκό­ μα ανοίγει την τσάντα «σαν να ’ταν μια παλιά δερμάτινη ιατρική βαλίτσα». Στο σημείο αυτό το τέλος φαντάζει πλέον προδιαγεγραμμένο, όπως κι αποδεικνύεται. Ένα άλλο στοιχείο που χαρακτηρίζει τα διηγή­ ματα του κυρίου Νόλλα είναι η επικαιρότητά τους και η ενασχόλησή τους με τα καινούρια πρόσωπα της ελληνικής πραγματικότητας. Δύο από τους ήρωές του είναι δημοσιογράφοι, μία είναι Ρωσοπόντια, ένας Αλβανός, ένας γιάπης νεαρός δικηγόρος, μία Ρουμάνα. Κάποια από

Κριτική

τα περιστατικά λαμβάνουν χώρα σε τόπους ό­ που συχνάζουν τουρίστες, άλλα έχουν να κά­ νουν με την προσδοκία του Έλληνα για «καλύ­ τερες μέρες». Χαρακτηριστικό από αυτή την ά­ ποψη είναι το διήγημα «Κανείς δε ζημιώθηκε πουλώντας γη» όπου ο πρωταγωνιστής ονει­ ρεύεται να αποκτήσει ταξί. Στα «Θολά τζάμια» ο δημοσιογράφος ήρωας έχει δημιουργήσει «σχολή» που τον ακολουθεί κατά πόδας στην ε­ ξεύρεση ιστοριών που συγκινούντους αναγνώ­ στες, κι έτσι, βέβαιος όπως πάντα για τα όσα βλέπει ή πιστεύει ότι βλέπει, παρακολουθεί πί­ σω από τα θολωμένα τζάμια του καφενείου ένα συμβάν που ουσιαστικά διαμορφώνει με τη φα­ ντασία του. Την ίδια στιγμή εξυφαίνεται μια άλ­ λη ιστορία πολύ διαφορετική από τη σπαρακτι­ κή ιστορία που είχε διαβλέψει, κι ίσως εξίσου σπαρακτική από τη δική της πλευρά, αλλά από τη στιγμή που η πραγματικότητα δεν ανταποκρίνεται στην ιστορία που έπλασε, χάνει το εν­ διαφέρον του. Τα γεγονότα δεν ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες του, τόσο το χειρότερο λοιπόν από τα γεγονότα. Αξιοσημείωτη επίσης είναι η ατμόσφαιρα που δημιουργεί ο συγγρα­ φέας, μια ατμόσφαιρα υγρή και γυάλινη, ουσια­ στικά αδιαπέραστη. Τα σημεία κι εδώ πολλά, η μπόρα, το γυάλινο και μεταλλικό κτίριο της τράπεζας, η τζαμαρία, «οι τεχνητοί καταρρά­ κτες των ενυδρείων στα γυάλινα τοιχώματά τους», που κάνουν τον ήρωα να μπερδεύει τα ό­ σα βλέπει στο ενυδρείο, αλλά κατ’ επέκταση και όλα τα υπόλοιπα. Η ανατροπή που χαρακτηρίζει τα διηγήματα του Νόλλα είναι ενδεικτική στον «φιλόξενο σταύλο», όπου ένας νεαρός και φιλόδοξος δι­ κηγόρος φτάνει στα Γιάννενα και νοικιάζει αυτοκίνητο για να πάει σ’ ένα χωριό να μεριμνήσει για το κληροδότημα κάποιου μετανάστη. Εκεί πηγαίνει στο καφενείο όπου όλοι συζητούν για μια «ζαβή» συχωριανή, τη Σουλτάνα, που γκαστρώθηκε από ένα Αλβανό, τον Σοκράτ. Στο κινηματογραφικό πλάνο που ακολουθεί ο δικη­ γόρος παίρνει από πίσω τους χωριάτες φοβού­ μενος ότι θα σκοτώσουν τον Αλβανό που μαζί με τη μαμή πάει να συντρέξει την ετοιμόγεννη Σουλτάνα. Στην αγγελοπουλική σκηνή που α­ κολουθεί, τα στοιχεία της φύσης μοιάζουν να

συνηγορούν με το κατατρεγμένο ζευγάρι κι έ­ τσι το ποτάμι κατεβάζει νερό, πέτρες και λάσπη κι εμποδίζει το χορό των χωρικών να το διαβεί. «Σαν να ’χε γυρίσει ο τόπος ανάποδα», παρατη­ ρεί ο αφηγητής την ίδια στιγμή που ο νεαρός δικηγόρος με τις άμετρες φιλοδοξίες συνειδη­ τοποιεί ότι ίσως έχει πάρει λάθος δρόμο. Οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν στο σημερινό πολι­ τισμό γίνονται φανεροί «Στον δρόμο για το Βούπερταλ», όπου μια ασήμαντη βραδιά σ ’ ένα μι­ κρό γερμανικό πανδοχείο, που ο ιδιοκτήτης του είναι Έλληνας μετανάστης, μετατρέπεται σε ε­ φιάλτη με την εμφάνιση δύο νεαρών ναζιστών. Οι νεαροί προσπαθούν να εκδιώξουν τον Τούρ­ κο πελάτη και την οικογένειάτου κι ο ιδιοκτήτης κι ο ανιψιός του προσπαθούν να αποφύγουν το χειρότερο, το πιθανό κάψιμο του πανδοχείου. Οι «προαιώνιοι», αλλά εξίσου καταπιεσμένοι, «εχθροί» αλληλοϋποστηρίζονται όντας πολίτες δεύτερης κατηγορίας σε μια ξένη χώρα. Όταν η διακόσμηση του πανδοχείου αποκαθίσταται στην προπολεμική της μορφή, σύμφωνα με τις επιταγές των νεοναζί, φανερώνεται για μια ακό­ μη φορά η αντίθεση της νέας τηλεορασόπληκτης γενιάς με την παλαιότερη, που αντιπρο­ σωπεύεται από τον ξενοδόχο θείο και το βοηθό ανιψιό του. Καταλυτικός, σε σχέση με κάποια παλαιότερα έργα του συγγραφέα, είναι ο ρόλος των γυναι­ κών. Στο «Μην φέρεις τίποτα μαζί σου» η Ρωσοπόντια Μεταξία έχει πολύ πιο δυναμικό χαρα­ κτήρα από το σύντροφό της κι έχει μάθει να α­ ντιμετωπίζει την πραγματικότητα ρεαλιστικά. Η στωικότητα που επιδεικνύει δεν είναι ζήτημα α­ δυναμίας, αλλά βαθύτερης κατανόησης της ζωής και των αδυναμιών των άλλων. Σε τρία α­ πό τα διηγήματα, στα «Κανένας δεν ζημιώθηκε πουλώντας γη», «Ο φιλόξενος σταύλος» και «Κόλλυβα στο χώμα», οι γυναίκες ηρωίδες μοιάζουν να εκφράζουν τα πιο αρχέγονα και βασικά συναισθήματα σε σχέση με τη γη και την εντοπιότητα, να έχουν ξεκαθαρίσει τη σχέση και τους δεσμούς μαζί της, να κατέχουν τα μυστικά νοήματα της ύπαρξης. Γι’ αυτό εξάλ­ λου ο αφηγητής αποδίδει σ’ αυτές μερικές από τις πιο σημαντικές παρατηρήσεις, όπως όταν η ηρωίδα του πρώτου, η συμβολικά τυφλή

Ελευθερία μουρμουρίζει στον άντρα της που έ­ χει βαλθεί να ξεπουλήσει το πατρογονικό της «Τίποτα δεν είναι δικό σου. Των πεθαμένων εί­ ναι και των αγέννητων». Αυτή η βαθύτερη κατα­ νόηση ενυπάρχει και στο νοητικό τοπίο της «ζα­ βής» Σουλτάνας, που μόνη από το χωριό δεν α­ ποπαίρνει τον Αλβανό παρά τον συντρέχει, διό­ τι: «Παντού πέτρες», σκεφτόταν κάθε φορά που έτρεχε να μοιραστεί το φαΐ της με τον Σοκράτ, «αλλά εκεί (στην Αλβανία) θα είναι φαρμακωμέ­ νες». Παρόμοιοι προβληματισμοί εμφανίζονται και στη Μαριάνθη, την ανιψιό του ηλικιωμένου Στά­ θη , κι έτσι τον πείθει, εν αγνοία της, ότι δεν πρέ­ πει να πουλήσει το τελευταίο κομμάτι γης στο τουριστικό νησί του: «Τιιατίνα φύγω;1'μίλησε α­ πότομα η νεαρή γυναίκα, που δεν έδειξε να είδε τίποτα καλό στην πρόταση του άντρα. "Όλοι οι δικοί μας εδώ μένουνε", είπε και έκανε μια πλα­ τιά χειρονομία που κάλυψε το μικρό λιμάνι, την ανταριασμένη θάλασσα και την παρέα των παι­ διών που σκόρπιζαν τώρα, τρέχοντος κάτω από τις πρώτες ψιχάλες» (σελ. 97). Από τις υπόλοι­ πες ηρωίδες, η Μαρίκα, μια σαραντάχρονη δη­ μοσιογράφος στο «Δυο πήχες γης» μοιάζει να συμφιλιώνεται με τον εαυτό της και τις αναμνή­ σεις της παλεύοντας να εξασφαλίσει έναν τάφο για τη γιαγιά της και η Ρουμάνα Ντόινα του «Άνθρωποι και ντουβάρια» βασανίζεται από ε­ νοχές τόσο για τα παιδιά της, που έχει εγκαταλείψει, όσο και για την προσπάθειά της να υφαρπάξει από τον μακρινό Έλληνα θείο ένα σπίτι στο Βουκουρέστι. Οι πρωταγωνίστριες των ιστοριών είτε κατέχουν το μυστικό νόημα της ζωής είτε βρίσκονται στο δρόμο για την α­ νακάλυψή του και σε κάθε περίπτωση είναι οι κι­ νητήριες δυνάμεις των αντίστοιχων ιστοριών. Με πυκνή γραφή, πλήρη υφολογική ανάπτυξη, συγκροτημένες τεχνικές αναστολής και εύστο­ χη δηκτικότητα που υποσκάπτει τη σοβαρότη­ τα των καταστάσεων, ο Δημήτρης Νόλλας επι­ τυγχάνει να δώσει μερικούς πολύ συνταρακτι­ κούς «ανθρώπους και ντουβάρια» στα ολιγοσέ­ λιδα διηγήματά του. Λίλυ Εξαρχοπούλου

im h jiM M , ψ ϊΟ ζ

Η πρωταρχική ερω τική ιστορία μετατρ έπ ετα ι σε μεγαλόπνοη saga που καθρεφ τίζει μια ολόκληρη εποχή

να ρομαντικό επεισόδιο από τη ζωή της Ελι­ παραμικρό σημείο ανταπόκρισης εκτός από σάβετ της Αυστρίας γίνεται αφορμή για να μερικά μυστηριώδη γράμματα που θα του α­ ξεδιπλωθεί ένα από τα ωραιότερα σύγχρο­ πευθύνει. Αυτή η σκοτεινή και ανεξιχνίαστη να μυθιστορήματα. Ένας ανεκπλήρωτος έρω­ σχέση θα διαρκέσει πολλά χρόνια περνώντας τας, ένα φλερτ, που ξεκίνησε ανώδυνα αλλά από ποικίλες φάσεις. πήρε απρόβλεπτες διαστάσεις, είναι ο βασικός Η Κατρίν Κλεμάν σχεδιάζει με δεξιοτεχνία το καμβάς του «Βαλς που δεν τελείωσε». συναρπαστικό αυτό κρυφτούλι. Χρησιμοποιώ­ Η Ελισάβετ, η γνωστή Σίση, αποφασίζει κάποτε ντας πολλά στοιχεία κινηματογραφικής αφήγη­ να παραβιάσει το πρωτόκολλο της Αυλής και σης παρουσιάζει έξοχα επιμελημένες «σενα συμμετάσχει ως κοινή θνητή σ ’ έναν απο­ κάνς», δηλαδή οπτικές ακολουθίες εικόνων που κριάτικο χορό. Εκεί γνωρίζει έναν ευγενικό νεα­ συνιστούν ενότητες. Στήνει άψογα πλάνα, φρο­ ρό, τον Φραντς Τάσνικ, που γοητεύεται από το ντίζει το φόντο στα «κάδρα» της και παρακο­ ταμπεραμέντο της μεταμφιεσμένης καλλονής λουθεί τους πρωταγωνιστές της μέσ’ από το ά­ και την ερωτεύεται παράφορα. Η Σίση θ’ απο­ γρυπνο μάτι μιας υποθετικής κάμερας υψηλής κρύψει την ταυτότητά της και θα διαφύγει, αλ­ ευαισθησίας, που καταγράφει και τους παραμι­ λά το εφήμερο αυτό ειδύλλιο θα τη σημαδέψει κρούς συναισθηματικούς κραδασμούς. για πάντα, όπως άλλωστε και τον Φραντς. Ο Οι σκηνές των τυχαίων συναντήσεων του Βιεννέζος νέος, αξιοποιώντας σημάδια και μιΦραντς με τη Σίση στους”δρόμους της Βιέννης κρολεπτομέρειες από τη μοιραία εκείνη νύχτα - όταν ο μεν προσπαθεί να την αιφνιδιάσει, η δε του ανολοκλήρωτου έρωτα, αρχίζει να υποψιά­ ανθίσταται ψύχραιμα - είναι δοσμένες μ’ ευαι­ ζεται το ποιόν της αγαπημένης του. Αποφασί­ σθησία και τρυφερότητα, με υπολογισμένες ζει, λοιπόν, να «κυνηγήσει» δια­ δόσεις λυρισμού και πολλή έ­ κριτικά την αυτοκράτειρα νταση. στους περιπάτους και τις εξό­ Η μαστοριά της Κλεμάν δεν εξα­ δους της ζητώντας να εκμαιεύντλείται, όμως, μόνο στις δυνα­ ΚΑΤΡΙΝ ΚΛΕΜΑΝ σει εκείνο το σημαίνον βλέμμα, τές περιγραφές. Ειδικό βάρος Το β αλς που δεν τελείω σε εκείνη τη σημαίνουσα χειρονο­ αποκτά η διήγηση στα λεπτά ε­ Μ τφρ.: Ράνια ΤουτουντΖή μία που θα οδηγήσει στην απο­ κείνα σημεία όπου το ίδιο γεγο­ Αθήνα, Νεφέλη, 1995 κάλυψη. Η Σίση, ωστόσο, προ­ νός παρουσιάζεται διαδοχικά σγειωμένη και προσεκτική θ’ αΣελ. 550 και από τους δύο εμπλεκόμε­ ντιληφθείτον μάταιο αγώνα του νους, οπότε ο καθένας το ε­ Φραντς, αλλά δε θα δώσει το μπλουτίζει με τις προσωπικές

Ε

του αποχρώσεις βιώνοντάς το εντελώς διαφο­ ρετικά από τον άλλον. Συγχρόνως, δίνεται σε ομόκεντρους κύκλους το προφίλ ολόκληρης της αυτοκρατορικής οι­ κογένειας, του αυστηρού Φραγκίσκου-Ιωσήφ, του αισθαντικού και φιλελεύθερου Ροδόλφου (πολυαγαπημένου γιου της Σίση), των αυλικών. Έτσι, η πρωταρχική ερωτική ιστορία του ανο­ λοκλήρωτου βαλς διευρύνεται και μετατρέπεται σε μεγαλόπνοη saga που καθρεφτίζει μια ο­ λόκληρη εποχή. Δεσπόζουν οι Αψβούργοι και η Αυστρο-Ουγγρική αυτοκρατορία χωρίς αυτό να σημαίνει πως έχουμε να κάνουμε μ’ ένα μυθι­ στόρημα τυπικά ιστορικό. Και, φυσικά, πολύ α­ πέχει κι από την κλασική βιογραφία. Το «Βαλς που δεν τελείωσε» ξεφεύγει από κάθε απόπει­ ρα ταξινόμησης καθώς συμπλέκει ένα πλήθος από στοιχεία ετερόκλητων ειδών που συναρμό­ ζονται αριστοτεχνικά δίνοντας μια σύνθεση αρ­ τιότατη. Η Κατρίν Κλεμάν γράφει πρωτίστως ερωτικό μυθιστόρημα θέτοντας σε πρώτο πλάνο την ε­ κρηκτική Ελισάβετ της Αυστρίας. Η πρωταγωνί­ στρια δεν αγιογραφείται κι ούτε γίνεται αντικεί­ μενο εξιδανίκευσης, αλλά φωτίζεται μέσ’ από μια πολλαπλότητα οπτικών γωνιών έτσι ώστε η τελική θεώρηση να είναι σφαιρική και πολυε­ δρική. Στο βάθος των εξαίσιων πινάκων που ζωγραφί­ ζει η Κατρίν Κλεμάν παράφοροι Βιεννέζοι στρο­ βιλίζονται σε ρυθμούς βαλς, καταναλώνουν ά­ φθονο αλκοόλ και προσπαθούν να ξεχάσουν την παρακμή και τη φθορά. Πολιτικολογούν, φλερτάρουν, χορεύουν, τσακώνονται, ξορκίζο­ ντας την επερχόμενη καταστροφή. Πλημμυρισμένο από μουσική, το «Βαλς που δεν τελείωσε» φέρνει αναπόφευκτα στο μυαλό ε­ κείνη την παλιά καλή ταινία εποχής, όταν εκ­ στατικοί θαυμάζαμε τη Ρόμυ Σνάιντερ να εν­ σαρκώνει την Ελισάβετ της Αυστρίας και παρα­ τηρούσαμε προσεκτικά τον Καρλ-Χαιντς Μπεμ να υποδύεται το Φραγκίσκο-Ιωσήφ· έναν Φραγκίσκο-Ιωσήφ ερωτευμένο σφοδρά με την εκπάγλου καλλονής Βαυαρή πριγκίπισσα. Η Κατρίν Κλεμάν απομυθοποιεί αυτήν ακριβώς την ουτοπική ταινία. Και κάθε απομυθοποίηση αφήνει πάντα πίσω της μια πικρή γεύση. Νίκη Κώτσιου

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Σειρά: Αρχαία Ελληνική Γραμματεία - Μελέτες

ABEL JEANNIERE

ΠΛΑΤΩΝ

Μ ετάφ ραση:

Σταύρος Βλοντάκης Φ ιλό λο γ ο ς

Με 344 οελίδες και 16 εικόνες

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΑΠ ΑΔΗΜ Α

Προσφορά στον Πολιτισμό Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

T a ij^ m lk

Δ εν πρόκειται για αριστούργημα αλλά για ένα από εκείνα τα λογοτεχνήματα που γράφτηκαν μ ετα ξύ δύο εποχών, άντλησαν στοιχεία από τη ν περιρρέουσα πολιτιστική ατμόσφαιρα, εξάντλησαν πρότυπα τα οποία μιμήθηκαν και εξακολουθούν να προκαλούν ιστορικό και αναγνωστικό ενδιαφ έρον

ι κατάλογοι των εκδοτών και οι στατιστικές εκδότης αποφάσισε τέτοιο εγχείρημα. Οι εκδό­ επιβεβαιώνουν ότι κατά τις δύο τελευταίες σεις «Gutenberg», δημιουργώντας τη σειρά δεκαετίες, τουλάχιστον, οι μεταφράσεις λο­ Orbis Literae Editio M inor φαίνεται πως πήραν γοτεχνικών έργων από πολλές και ποικίλεςτην απόφαση να προσφέρουν μεταφράσεις έρ­ γλώσσες προς τα νέα ελληνικά καλύπτουν διαρ­ γων που, κατά τεκμήριο, δεν συνέβη να έχουν κώς μεγαλύτερο μέρος της εκδοτικής παραγω­ μεταφραστεί στη γλώσσα μας. Μέχρι σήμερα, η γής. Το μερίδιο μάλιστα των μεταφράσεων στον σειρά αριθμεί έξι τίτλους, με ρυθμό ενός ή δύο κύκλο εργασιών μπορεί να είναι σημαντικό και έργων κατ’ έτος, έργων που, αν δεν ανήκουν να συμβάλει στη διαμόρφωση ενός σήματος α­ στο σύνολό τους στις κορυφές της παγκόσμιας ναγνώρισης, το οποίο, επειδή διαφοροποιεί τον γραμματείας, δεν παύουν να συγκροτούν ένα εκδότη από τους ανταγωνιστές του, αποτελεί corpus λογοτεχνημάτων, που χαρακτηρίζουν στοιχείο της φήμης και πελατείας, ικανό να εξα­ σχολές, εποχές, ρεύματα, αλλά και ιδιότυπους σφαλίσει μακροημέρευση και να περιορίσει ε­ και μοναδικούς συγγραφείς, όπως ο Λώρενς μπορικούς κινδύνους, που κάθε λίγο αναφαίνο­ Στερν και το έργο του Τρίστραμ Σάντυ. Αν τα νται στη χώρα μας. πράγματα έχουν έτσι, τότε αιτιο­ Διατρέχοντας τα διαθέσιμα βι­ λογείται ο τίτλος της σειράς βλιογραφικά δελτία, θα παρατη­ Orbis Literae, ενώ δεν συνάδει η ALAIN-RENE ρήσει κανείς πως αν διακρίνεται επεξήγηση Editio Minor, εκτός LESAGE μια τάση μετάφρασης σύγχρο­ αν αυτή αναφέρεται στο μικρό νων πετυχημένων (από άποψη Ιστορία του Ζιλ Μ πλας ντε σχήμα των πολυσέλιδων τόμων Σαντιγιάν κυκλοφορίας) βιβλίων, δεν είναι της σειράς ή στο γεγονός ότι η λίγες οι περιπτώσεις έκδοσης Π ρολεγόμενα-Σημειώσεις: μετάφραση δεν συνοδεύεται α­ Δ Αρμάος μεταφράσεων σημαντικών έρ­ πό φιλολογικά και άλλα υπομνή­ γων, που οι πωλήσεις τους δεν ματα, πλην ενός κατατοπιστικού Απόδοση: είναι εξασφαλισμένες. Θα έλεγα προλόγου και συνοπτικών ση­ Κυρ. Αθανασιάδης κιόλας ότι, σε αυτές τις περι­ μειώσεων. Αθήνα, Gutenberg, 1995 πτώσεις, δεν είναι πάντα προ­ Η μετάφραση του Ζιλ Μττλας, φανής ο λόγος για τον οποίο ο Σελ. 1021 έργου του Γάλλου συγγραφέα

Ο

Αλαίν-Ρενέ Λεσάζ (1668-1747), είναι η πλέον πρόσφατη προσθήκη στη σειρά που μας απα­ σχολεί. Δεν πρόκειται για αριστούργημα, αλλά για ένα από εκείνα τα λογοτεχνήματα που γρά­ φτηκαν μεταξύ δύο εποχών, άντλησαν στοιχεία από την περιρρέουσα πολιτιστική ατμόσφαιρα, εξάντλησαν πρότυπα τα οποία μιμήθηκαν και ε­ ξακολουθούν να προκαλούν ιστορικό και ανα­ γνωστικό ενδιαφέρον. Ο συγγραφέας, που ά­ σκησε το επάγγελμα του νομικού στο Παρίσι, για να το εγκαταλείψει στη συνέχεια και να αφοσιωθεί στη συγγραφή, από την οποία είχε απο­ φασίσει να ζήσει αυτός και η οικογένειά του, δεν ήταν άγνωστος στο κοινό, όταν το 1715 έθεσε σε κυκλοφορία τα πρώτα έξι από τα δώδεκα συνολικά «βιβλία» του Ζιλ Μ πλας, που συμπλη­ ρώθηκε με τρία ακόμη μέρη το 1724, ενώ τα τρία τελευταία τυπώθηκαν το 1735: το 1707, ο Λεσάζ είχε κυκλοφορήσει το Χωλά Δ ιά βολο, ό­ που ο διάβολος Ασμοδαίος, βγαίνοντας με τη βοήθεια ενός «σχολιαρόπαιδου» από το μπουκάλι όπου έμενε φυλακισμένος, χωρατεύει ανασηκώνοντας τις στέγες των σπιτιών και απο­ καλύπτει τι γίνεται στο εσωτερικό τους, αλλά και ποιες είναι οι ενδόμυχες σκέψεις και τα όνειρα των ανθρώπων. Δύο χρόνια αργότερα, το 1709, ο Λεσάζ θα κερδίσει πάλι την προσοχή του κοι­ νού με το θεατρικό του έργο Τουρκαρέ, όπου ο ομώνυμος κεντρικός ήρωας, τέως υπηρέτης, που με πλάγιους και άνομους τρόπους απόκτη­ σε σημαντική περιουσία, ανόητος και επαρμένος, κακός σύζυγος, κακός αδελφός, κακός ε­ ραστής επιπλέον, συμφύρεται με λογιών υπο­ κείμενα, σύμβολα ενός κόσμου διεφθαρμένου, παραδομένου στο χρήμα, σε αυτή την πηγή της ανηθικότητας και της καταστροφής. Μπορεί τα εγχειρίδια της ιστορίας της λογοτε­ χνίας να τοποθετούν τον Λεσάζ (που έγραψε πε­ ρισσότερα από εκατό έργα για το θέατρο) στην κορυφή των δραματουργών του καιρού του για την οξύτητα των καταγγελιών του στον Τουρκα­ ρ έ, για την τέχνη της διαγραφής των χαρακτή­ ρων του, για την πικρή σάτιρα και τη θανατηφό­ ρα ειρωνεία του, όμως η υστεροφημία του στη­ ρίζεται στον Ζιλ Μ πλας, το αφήγημα που διαθέ­ τει τα ίδια χαρίσματα, ενισχυμένα από απόη­ χους μπουφόνικων καταστάσεων, ιππστικών και ληστρικών αφηγημάτων, αλλά και τον εξωτισμό μιας τόσο κοντινής Ισπανίας, που δεν παύει ό­ μως να βρίσκεται εκείθεν των Πυρηναίων και να μοιάζει μυθική.

Άλλος Γάλλος συγγραφέας εκείνης της εποχής εκτός του Λεσάζ δεν θα ήταν ίσως αρμόδιος να κάνει λόγο για την Ισπανία με τόση πειστικότητα και άλλη τόση προσοχή στη λεπτομέρεια. Ο Λε­ σάζ αντλούσε αυτή τη γνώση από μεταφράσεις ισπανικών θεατρικών έργων, οι οποίες αποτέλεσαν μάλλον το πεδίο της διδαχής του για να γράψει στη συνέχεια τα δικά του δράματα και κωμωδίες. Αλλά και το μυθιστόρημά του Ο Χω­ λός Δ ιά β ολος προέρχεται από ένα αφήγημα του συγχρόνου του περίπου Ισπανού Λουίς δε Γκεβάρα, μιμήσεις που .επιβεβαιώνουν και οι τίτλοι άλλων μυθιστορημάτων του, όπως Ιστο ρ ία του Γκουσμάν ν τ’ Α λφ α ρά τσ ε ή Ο Α π όφ οιτος τη ς Σα­ λαμάνκα. Τι αντλεί όμως ο Λεσάζ και πώς η μίμη­ ση μεταβάλλεται σε προσωπική δημιουργία; Αν τα ονόματα των τόπων και των προσώπων, οι λεπτομέρειες της ένδυσης και των ηθών δίνουν το ισπανικό φόντο και την αφορμή για τον ανά­ λογο χρωματισμό της αφήγησης, το πλεονέκτη­ μα του Λεσάζ είναι ότι με αφετηρία έναν ανθρώ­ πινο τύπο, που αναπτύχθηκε στη λογοτεχνία της Ισπανίας, ο συγγραφέας παρουσιάζει τα ήθη της χώρας του, που δεν είναι άλλα από τα ήθη της ηπειρωτικής τουλάχιστον Ευρώπης, η οποία μιμείται πια τη Γαλλία: ήθη του 18ου αιώνα, λίγο πριν από την εμφάνιση των φιλοσόφων Ντιντερό, Βολταίρου, Ρουσό, Μοντεσκιέ, αυτών που θα προετοιμάσουν, είτε το είχαν οραματιστεί εί­ τε όχι, την ανατροπή του Παλαιού Καθεστώτος. Ο ανθρώπινος τύπος που θα επιλέξει ο Λεσάζ εί­ ναι ο συμπαθής, ενδεής, περίεργος όσο και πο­ νηρός νέος, που χωρίς την προστασία κάποιου ισχυρού, θα προσπαθεί να επιζήσει, πάντα δι­ δασκόμενος από τα παθήματά του, τα οποία θα του αποκαλύπτουν όλα τα κακά που κρύβονται πίσω από τίτλους, τιμές και πλούτη, παθήματα όμως που ο αριθμός τους είναι απεριόριστος, έ ­ τσι που η διδαχή μένει πάντα ανοιχτή και πάντα υποκείμενη στα γυρίσματα της τύχης, που φέρ­ νουν στις κορυφές μιας σύντομης δόξας και, πολύ γρήγορα, στα τάρταρα μιας παρατεταμένης συμφοράς, στον κύκλο περιπετειών, που φυσιολογικά τελειωμό δεν έχουν, όπως τελειω­ μό δεν έχει η ζωή, σε έναν κύκλο που ο συγγρα­ φέας αποφασίζει να κλείσει, είτε επειδή δεν έχει άλλα να πει, είτε επειδή έχει φτάσει στο ηθικό δίδαγμα που έχει προαποφασίσει για το κοινό στο οποίο απευθύνεται, είτε επειδή τίποτα δεν είναι οριστικό και η ολίσθηση προς τις πλέον α­ πίθανες καταστάσεις τείνει να προκαλέσει την

Κριτική

κόπωση του αναγνώστη. Ο ισπανικός όρος picaro (πίκαρο) ανταποκρίνεται σε αυτή τη σύ­ ντομη και όχι ενδελεχή περιγραφή αυτού του ανθρώπινου τύπου, που ευδοκίμησε στην ισπα­ νική λογοτεχνία από τον 16ο αιώνα, αρχής γενομένης με το ανώνυμο αφήγημα Ο Βίος το υ Λασα ρ ίγιο δ ε Τόρμες (1554), αλλά και με εργατώ ν μεγάλων κλασικών των ισπανικών γραμμάτων, όπως ο Κεβέδο με τον Μ παγάσα του (1626). Τολμώ να πω, χάρη των διαστάσεων που μπορεί να πάρει ο όρος, πως, με εξαίρεση την ηλικία, ο Δον Κιχώτης είναι μια ακραία περίπτωση πίκα­ ρο, στον ίδιο βαθμό με διάφορους ήρωες στα θεατρικά έργα του Ραμόν δελ Βάγιε-Ινκλάν. Με άλλα λόγια, ο πίκαρο υπήρξε μια διαρκής συνι­ στώσα της ισπανικής γραμματείας. Ανάμεσα στον ανώνυμο Λ ασαρίγιο και τον Μπα­ γάσα του Κεβέδο μπορούμε να διακρίνουμε πληθώρα έργων που πραγματεύονται τη ζωή ε­ νός άρρενος ή και θήλεος πίκαρο, έτσι που δεν είναι απολύτως εξακριβωμένο ποια από όλες αυτές τις παραλλαγές έδωσε στον Λεσάζ την α­ φορμή να πλάσει τον δικό του Ζιλ Μπλας. Υπο­ θέτω πως, διατηρώντας την επαφή με την ισπα­ νική λογοτεχνία, που υπήρξε για ένα μεγάλο διάστημα η κύρια πηγή του εισοδήματος του, ο Λεσάζ δεν περιορίστηκε σε ένα και μόνο πρό­ τυπο, που ακόμα και αν υπήρχε, θα είχε πάρει ποικίλες μορφές προς εξυπηρέτηση των πολυά­ ριθμων καταστάσεων στις οποίες εμπλέκεται και που ορισμένες θυμίζουν τον Θερβάντες, άλ­ λες τον Λόπες δε Βέγα, άλλες λιγότερο σήμερα γνωστούς συγγραφείς, διάσημους όμως εκείνα τα χρόνια, όπως ο Ματέο Αλεμάν ή ο Βισέντε Εσπινέλ. Όμως, έστω και αν ο Ζιλ Μπλας είναι το άθροισμα πολλών μονάδων, η ισπανική του διά­ σταση (αν έτσι χαρακτηρίσουμε το couleur locale των έργων με ήρωα κάποιον πίκαρο) ενδύεται τον γαλλικό μανδύα, αφού η γαλλική λο­ γοτεχνία του 18ου αιώνα είναι ισχυρότερη από την ισπανική: την εποχή του Λεσάζ, στο θέατρο της Γαλλίας εμφανίζεται ο Μαριβό, στην πεζο­ γραφία φτάνουν οι ελευθεριάζοντες και αισθη­ σιακοί συγγραφείς, όπως ο Κρεμπιγιόν, εν ανα­ μονή του Μπομαρσέ, που θα διακωμωδήσει επί σκηνής τον φθίνοντα κόσμο της αριστοκρατίας δίπλα του. Σε αυτό το παλκοσένικο, σε αυτό το ενδιάμεσο μεταξύ κλασικισμού και ροκοκό, ο Λεσάζ ανεβάζει ένα γαλλικό έργο, που δύσκολα μπορώ να το φανταστώ γραμμένο από Ισπανό συγγραφέα, ο οποίος θα του έδινε μεγαλύτερη

Κριτική

αυστηρότητα, πολέμιος της επιδεικτικής κομ­ ψότητας και φιλαυτίας, τις οποίες προβάλλει ο Λεσάζ. Το να προσπαθήσουμε να περιγράφουμε τις πε­ ριπέτειες του Ζιλ Μπλας θα ήταν τόσο μάταιο ό­ σο να διηγηθούμε όλες τις ιστορίες της Χαλιμάς: από το ένα σύντομο κεφάλαιο στο άλλο, έ­ χουμε συνεχείς ανατροπές, παρεκβάσεις, πα­ ρενθέσεις, έναν πυρετό γεγονότων, συμπτώσε­ ων και περιστατικών, που αν δεν χρησιμεύουν πάντα, αποτελούν ωστόσο ιντερμέδια, με τα ο­ ποία ο συγγραφέας κρατάει ακοίμητο το κοινό του. Θεωρώ λοιπόν πως η μετάφραση είναι άθλος, όχι επειδή το κείμενο παρουσιάζει δυσκο­ λίες, αλλά επειδή ο μεταφραστής, σαν δέσμιος του συγγραφέα, πρέπει να φτάσει ως το τέλος. Η μετάφραση που μας παραδίδουν οι εκδόσεις «Gutenberg» ρέει και αγνοώ για ποιο λόγο ονο­ μάζεται «απόδοση». Συγκρίνοντας μέρη της με το γαλλικό πρωτότυπο, δεν βρήκα σοβαρές α­ ποστάσεις ή προσθήκες ή παραλείψεις, που θα αιτιολογούσαν, από σεμνότητα ας πούμε, τον όρο «απόδοση». Πάντως, ταράχθηκα σφόδρα από κάποιες λύσεις, όπως «ένιωσε πλέρια τη δυστυχία της» (σελ. 49) ή «Η αυθορμησία μου»(σελ. 99). Αν αυτές οι λύσεις μοιάζουν με ε­ ξογκώματα, στα οποία σκοντάφτει η ανάγνωση, πολύ πιο ενοχλητική, επειδή κιόλας επαναλαμ­ βάνεται αδιάκοπα και σε όλη την έκταση του κει­ μένου, είναι η μανία να ενώνονται δύο ή και τρεις λέξεις, κατά παράβαση κάθε κανόνα γραμματικής, από όσους συμβαίνει να γνωρίζω. Ποιος είναι άραγε ο λόγος που επιβάλλει να γράφουμε εκμέρους, φερειπείν, ενλόγω, επιπαρ αδ είγμ ατι, προολίγου, αφθω ρεί, επιτοπλείστον, διαπαντός, 'δωπέρα, για να αναφέρω μερικά

δείγματα τέτοιας αντιμετώπισης. Η έκδοση του Ζ ιλ Μ πλας στη γλώσσα μας συνο­ δεύεται από εκτενή πρόλογο και κλείνει με συνοπτικές σημειώσεις. Για τις σημειώσεις, μπορεί κανείς να αναρωτηθεί αν μια επεξήγηση αξίζει τον κόπο να καταγράφεται, αν απαιτείται, για την κατανόησή της, άλλη επεξήγηση μέχρι σημείου ασφυξίας. Ας πάρουμε ένα παράδειγ­ μα: για τη λέξη Σειρήνα, διαβάζουμε (σελ. 1015): «Το ομηρικό θέμα, συμβολοποιημένο από πολύ νωρίς, κατέληξε συνεκδοχή της ελκυστικής, κι όχι μόνο της καλλικέλαδης, γυναίκας. Η κατοπτρική σύνδεση με το όνομα Καταλίνα γίνεται ευλογοφανέστερη διαμέσου της Dacier» κ,λπ. Παρόμοια αντιμετώπιση διακρίνεται και στον

πρόλογο, που φέρει τον τίτλο «Ο Ζιλ Μπλας στην Πικαρδία». Υποψιάστηκα πως ο ήρωας του Λεσάζ είχε σχέση με την ομώνυμη γαλλική ε ­ παρχία, αλλά δεν βρήκα κανένα τέτοιο στοιχείο στις είκοσι περίπου σελίδες του προλόγου. Σε κάποιο σημείο όμως βρήκα πως ο συντάκτης του σημειώματος ονομάζει, ποιητική αδεία ί­ σως, «Πικαρδία» τη χώρα των πίκαρο. Όμως, α­ πό παράγραφο σε παράγραφο, η περιδιάβαση σε αυτή τη χώρα μεταβάλλεται σε μια προσπά­ θεια συνολικής ανάλυσης του ισπανικού περί­ γυρου και του Ζιλ Μπλας, καθώς και σε γενικό­ τερες απόψεις περί της πνευματικής ζωής της εποχής και των κρίσεων των μεταγενεστέρων για αυτήν. Ο ιπολυφορεμένες εκφράσεις αφθονούν («λιθάρι ριζιμιό της ευρωπαϊκής λογοτε­ χνίας»· «το νέο-πικαρέσκο υπολήπτεται εξυπαρχής την τιμή και το αίμα»· «ο συγκαιρινός εκδό­ της»· «θημωνιάζουντην αλήθεια»), οι ανακρίβει­ ες εκπλήσσουν (η ισπανική επικράτεια δεν ήταν διαιρεμένη σε πάνω από είκοσι βασίλεια από τα τέλη του 15ου αιώνα), οι ασυναρτησίες εκνευρί­ ζουν («η ομοδιηγηματική φόρμα ολισθαίνει βαθ­ μιαία προς το περιπετειώδες», «η νουβελιστική παράδοση... τον πυρώνει και η γοητεία ενός α­ φηγηματικού μοντέλου προς το οποίο νιώθει «καταγωγικά» αλληλέγγυος... και βάλνεται στη συγγραφή...»), επιτρέποντας το συμπέρασμα πως κανείς δεν έδωσε σημασία σε αυτό το προλογικό κείμενο, διαφορετικά θα είχε προσέξει στη σελίδα ΙΖ’ πως ο Λεσάζ άσκησε τη δικηγορι­ κή, ενώ δέκα αράδες πιο κάτω μαθαίνουμε πως το 1694 εγκατέλειψε τη δικηγορία. Σε ό,τι με α­ φορά, ξέρω πως δεν μεταφράζονται τα ονόματα πόλεων: η Μπουλόνι-συρ-μερ δεν είναι «η παρα­ θαλάσσια Βουλώνη» και αν τα γαλλικά μου είναι καλά, ο bachelier δεν είναι ο προλύτης (Licencie), αλλά εκείνος που έλαβε τίτλο ε ­ γκυκλίων σπουδών, κοινώς απολυτήριο σχολεί­ ου. Τούτων δοθέντων - και επειδή ο Ζιλ Μ πλας αξί­ ζει να διαβαστεί - θα πρότεινα στον αγοραστή του βιβλίου να ριχτεί στην ανάγνωοτη και να ξε­ χύσει πρόλογο και σημειώσεις. Υπάρχουν πολ­ λές εγκυκλοπαίδειες όπου θα μπορέσει να βρει τις βασικές πληροφορίες για το συγγραφέα και το έργο, χωρίς να υποστεί την ταλαιπωρία που του επιφυλλάσσουν αυτά τα μέρη της παρού­ σας φιλότιμης, πλην εξ υπέρμετρου τρικυμίας εν κρανίω πασχούσης, έκδοσης. Φ. Δρακονταειδής

ΕΦΗ ΡΑΥΓΟΠΟΥΛΟΥ-ΠΕΦΑΝΗ ΧΡΩΜΑ ΣΚΙΑΣ ...Αύτή ήταν αέ γενικές γραμμές ήζωή μου. Ένα νεύμα, ένα τηλε­ φώνημα, ένας παροξυσμός ηδο­ νής, ό καναπές, τό πάτωμα, ή κλειστή πόρτα τοΰ γραφείου. ΜιΛ προσποίηση. Μιά άτέλειωτη, καλοστημένη θεατρική παράστα­ ση, όπου έπαιξα άφαγα τόν ρόλο τής υπάκουης καί έργατικής γραμματέας τοΰ ύπουργοΰ. ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΣΕΛ.288 ΝΑΤΑΣΑΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΙΧΝΟΣ ΚΡΑΓΙΟΝ Η ΝΥΧΤΑ ...Μά τί τέλοςπάντων κ’έκείνη άγαπσΟσε; Τις σκιέςτήςδικής της φαντασύοσηςπού μές στό ΤόΙχνοςτοϋκραγιόνΙσωςπούστό κενό, λευκόχαρτί τής ζωής της, τής σημάδευε τά Ιχνη; Ίχνηπσύ έμεναν στή νύχτα. Ίχνη πορτοκαλί, άπό κραγιόν πού άλλοτε έβαςχ, πού ξέβαφε άλλοτε. ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΣΕΛ.168 ΕΛΕΝΗΝΙΚΑ-ΜΑΝΩΛΙΤΣΑΚΗ ΤΗΣ ΑΛΛΗΣ ΜΕΡΑΣ ...Κι όταν μεγάλωναν οι ώρες της νύχτας άρχιζε να τους λέει ιστορίες. Έδενε τον κόσμο μ' ένα σχοινί και τον έφερνε γύρα με τη φαντασία του. Αξέχαστες, γλυκέςβραδιές. "Ο πατεράκος μου ήταν άνθρωπος της άλλης μέρας ’’, έλεγε μετά από χρόνια μια απ'τις κόρες του. "Της άλλης μέρας’’. ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΣΕΛ.64 ΣΜΑΡΩΤΣΑΓΚΑΡΑΚΗ Η ΠΤΗΣΗ ...Οταν πραποανακάλυψε πως μπορούσε να πετάει, ήταν γι' αυτήνμια αναπάντεχη έκπληξη. Ήταν στην Καβάλα, είχε πάει για μια διάλεξη σε γυναίκες. Εκεί έγιναν όλα μαζί. Μετά φοβήθηκε μήπως είχε τρελαθεί. Τη συνεπήρε όμως τόσο πολύ, που έπαψε να το πολυψάχνει. Το κράτησεβέβαια μυστικό. ΔΙΗΓΗΜΑ ΣΕΛ. 64

εκδόσεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ Αποστολοπούλου 64, 152 31 Χαλάνδρι, Ίηλ.: 68.75.147

Κριτική

Ο λ ό κ λ η ρ ο το έρ γ ο του συγγραφέα, ιστορικό, φιλολογικό, θεολογικό,

Γ ο ο ρ Ook

συναντιέται στο κεντρ ικό ' ζήτημα τη ς εκκοσμίκευσ ης και απο-ιεροπ οίησης που χα ρ α κτη ρ ίζει τη νεοτερική

<M pk

εποχή μ α ς και στις συνέπ ειές του.

Γ τ ο χώρο της Φιλοσοφίας της Επιστήμης, ο γκερ ότι «η Μεταφυσική είναι Φυσική». Ίσως η ) αιώνας μας ξεκινά πανηγυρικά με την προμαξιμαλιστική προσπάθεια διαφύλαξης της βγραμ μ ατικ ή αξίωση του Λογικού Θετικι­ ορθολογικότητας, από τον πρώτο, και της σμού για μια αυστηρή οριοθέτηση Επιστήμης υπερβατικότητας, από τον τελευταίο, να οδη­ και Μεταφυσικής. Στην πορεία θα γίνει φανερή γεί στην υιοθέτηση παρόμοιων θέσεων). Μετά η αδυναμία θεμελίωσης της επαγωγικής διαδι­ από αυτά, είναι πρόσφ ορο το έδαφ ος για να ακασίας καθώς και της διαδικασίας επικύρω­ ποτολμηθεί ακόμη και μια σύγκριση της επι­ σης, κι ως εκ τούτου το χάσμα μεταξύ της πα­ στημονικής γνώσης με τη θρησκευτική πρακτι­ ρατήρησης και της θεωρίας θα παραμείνει α­ κή, όπως έγινε λ.χ. στο πολύκροτο βιβλίο του γεφύρωτο. Καθώς η ορθολογικότητα της επι­ Fr. Capra «Ταό και Φυσική». στήμης θα τελεί υπό αμφισβήτηση, η επιστη­ Σ’ αυτό το πλαίσιο σχετικοποίησης και αξιακής μονική γνώση θα παραμένει μετέωρη. Η χαρι­ αντιμετώπισης της Επιστήμης, που θεωρείται στική βολή θα δοθεί με την πρωτοφανή άνθηση πλέον περίπου ως πολιτιστικό φαινόμενο, ε­ του κλάδου της Ιστορίας της Επιστήμης και θα ντάσσεται και το βιβλίο του Ph. Sherrard, «Ο σφραγιστεί με την έκδοση του βιβλίου του Th. βιασμός του ανθρώπου και της φύσεως» (εκδ.

Kuhn «Η δομή των επιστημονικών επαναστάσε­ «Δόμος», 1995, μτφρ. Ιωσήφ Ροηλίδης). Ενώ ό­ ων». Η επιστημονική γνώση δεν θεωρείται πια μως μέχρι τώρα έχει διερευνηθεί επαρκώς το ότι είναι συσσωρευτική, υπακούοντας σε μια ε­ πολιτιστικό πλαίσιο, μέσα από το οποίο αναδύ­ ξελικτική πορεία, που τελεολογικά θα μπορού­ θηκε η σύγχρονη επιστήμη, ο Sherrard πρωτο­ σαμε να πούμε ότι κάποτε θα τυπεί με το να κάνει χρονολογι­ μας οδηγούσε στην περιπόθη­ κά ένα βήμα πίσω. Ως ένας άν­ τη «επιστημονική αλήθεια». θρωπος που γνωρίζει τη θεολοΦΙΛΙΠ ΣΕΡΑΡΝΤ Αντίθετα η επιστημονική γνώση γική σκέψη τόσο της δυτικής ό­ νοείται ως ιστορικό φαινόμενο, και καθώς η Ιστορία σχετικοποιεί, είναι σχετική. Ο αιώνας μας τελειώνει με ομολογίες ό­ πως η ακόλουθη: «Η Φυσική εί­ ναι Μεταφυσική». (Θα μου άρε­ σε να αντιπαραβάλω τον αφορισμό αυτό του Φαγιεράμπεντ με τη γνωστή ρήση του Χάιντε-

K Q lT IM j

Ο β ια σ μ ό ς το υ ανθρώπου και τη ς φύσεω ς Δ ιερεύνηση τω ν αρχών και τω ν συνεπειών της σύγχρονης επ ιστήμης Μ τφ ρ .: Ιω σήφ Ροηλίδης

Αθήνα, Δόμος, 1995 Σελ. 160

σο και της ανατολικής Χριστια­ νοσύνης, θ’ αναζητήσει τις προ­ ϋποθέσεις και τις αρχές της σύγχρονης επιστήμης στο χρο­ νικό πλαίσιο του Μεσαίωνα. «Το βιβλίο αυτό έχει διττό σκοπό», ξεκαθαρίζει από το πρώτο κιό­ λας κεφάλαιο. «Ο πρώτος είναι να δείξει πως η κοσμοθεωρία

της σύγχρονης επιστήμης, που πήρε την ορι­ στική της μορφή τον δέκατο έβδομο αιώνα, έ­ χει τις ρίζες της σε ορισμένες παλαιότερες ε­ ξελίξεις στη χριστιανική θεολογία, που εν μέρει συσκότισαν την ολοκληρωμένη χριστιανική α­ ντίληψη για τον άνθρωπο και τον προορισμό του» (σελ. 13). Με την απλότητα και αμεσότητα που χαρακτηρίζει και το υπόλοιπο έργο του, ο Sherrard θ’ αναφερθεί στο Χριστολογικό πρό­ βλημα, που στην ουσία αποτελεί τη μοναδική προοπτική μέσα από την οποία θα μπορούσε να οριοθετηθεί μια χριστιανική ανθρωπολογία. Στη συνέχεια θα εξετάσει την ιδέα της θεανθρωπότητας και θα διερευνήσει στη σκέψη του Αυγουστίνου, του Ακινάτη κ.ά., τους λόγους για τους οποίους η ιδέα αυτή συσκοτίστηκε και υποκαταστάθηκε. Καθώς η Δύση αδυνατεί να αποδεχθεί μια διαλεκτική σχέση κτιστού-ακτίστου, που δεν εκκοσμικεύει το Θειον, ούτε θα θεοποιεί το κτιστόν, σταδιακά διαμορφώνεται ένας απόλυτος δυϊσμός: από τη μια ο απόλυτα υπερβατικός Θεός, από την άλλη ο κόσμος και ο άνθρωπος που είναι καταδικασμένοι να α­ δυνατούν να μεθέξουν στο Θειον. Αυτή η αποϊεροποίηση του κόσμου και του ανθρώπου εί­ ναι το υπόβαθρο, πάνω στο οποίο θα οικοδομηθεί η σύγχρονη Επιστήμη. Έτσι από το χώρο της θεολογίας ο Sherrard θα μεταπηδήσει στον χώρο της Επιστήμης και θα εξετάσει την αντίληψη που είχαν, για τον άνθρωπο και τον κόσμο μορφές όπως αυτή του Καρτεσίου, του Γαλιλαίου, του Βάκωνα κ.ά. Εντέλει για τον Sherrard (και αυτό είναι το «στοίχημα» που βά­ ζει αυτό το βιβλίο, τουλάχιστον κατά το ήμισυ) ολόκληρο το επιστημονικό κοσμοείδωλο της νεοτερικής εποχής δεν είναι παρά η πραγμά­ τωση, η υποστασιοποίηση θα λέγαμε, αυτού του πνεύματος, της απο-ϊεροποίησης και εκκοσμίκευσης, που ανέκαθεν ελλόχευε στο χώρο της δυτικής θεολογίας. Με την ευκαιρία αυτή, και μια και ο κύκλος της ζωής (άρα και του έργου) του Sherrard έκλει­ σε, θα ήταν και εδώ χρήσιμος ένας πρόχειρος απολογισμός. Λένε ότι το έργο μερικών αν­ θρώπων σφραγίζεται βασανιστικά από ένα και μοναδικό προβληματισμό. Έστω κι αν στην πο­ ρεία της ζωής τους καταγίνονται με διαφορετι­ κά (φαινομενικά) ζητήματα, ωστόσο στην πραγματικότητα αυτά δεν είναι παρά πρισματι­

κές διαθλάσεις αυτού του κεντρικού ζητήμα­ τος. Τέτοια θεωρώ και την περίπτωση του Sherrard: Ολόκληρο το έργο του, ιστορικό, φι­ λολογικό, θεολογικό (αγνοώ το ποιητικό του έργο), συναντιέται στο κεντρικό ζήτημα της εκκοσμίκευσης και απο-ϊεροποίησης, που χαρα­ κτηρίζει τη νεοτερική εποχή μας και στις συνέπειές του, είτε αυτές εντοπίζονται στο χώρο της Ιστορίας («The Greek East and the Latin West» - δυστυχώς ακόμη αμετάφραστο στη γλώσσα μας), είτε στο χώρο της εκκλησιολογίας («Η Εκκλησία, ο Παπισμός και το Σχίσμα»), είτε στο χώρο της Επιστήμης («Ο βιασμός του ανθρώπου και της φύσεως», «Human Image: World Image»), είτε στο χώρο της Τέχνης («Το ιερό στη Ζωή και στην Τέχνη»), Ακόμη και η ε­ νασχόλησή του με τα γράμματά μας καθορίζε­ ται από αυτή την αναζήτηση ενός «χαμένου κέ­ ντρου», όπως πρώιμα με οξύνοια διακρίνει σ ’ αυτόν ο Λορεντζάτος (βλ. την αλληλογραφία του με τον Σεφέρη). Από αυτήν την άποψη δεν θα πρέπει να μας ξενίσει ότι ακόμη μια φορά με μια εκτενή αναφορά στο δόγμα της Αγίας Τριάδος (σελ. 145-147), ένα ζήτημα που καθόρισε όχι μόνο όλο το έργο του, αλλά και κατά τρόπο καθοριστικότερο ίσως από καθετί άλλο, ολό­ κληρη τη ζωή του. Αλλά ας επανέλθουμε στο συγκεκριμένο βι­ βλίο: Η σύλληψη αυτή του Sherrard δεν είναι μόνο ερεθιστική, αλλά και πρωτότυπη. Ας μην ξεχνούμε ότι το βιβλίο αυτό, που πρωτοεκδόθηκε το 1987 στην Αγγλία, είναι χρονολογικά το πρώτο που προσεγγίζει τη σύγχρονη επι­ στήμη από μια ορθόδοξη οπτική γωνία, αξιοποιώντας το εννοιολογικό πλαίσιο της σύγχρο­ νης επιστημολογίας. (Παρενθετικά αναφέ­ ρουμε τη δυσμενή εντύπωση που προκαλεί το γεγο νός ότι ο συγγραφέας, μολονότι στηρίζε­ ται στο εννοιολογικό οπλοστάσιο του Kuhn, το οποίο ενιότε και παραφράζει, ουδέποτε τον μνημονεύει ονομαστικά, όπως θα όφειλε). Βέ­ βαια η πρωτοτυπία του βιβλίου δεν είναι τόσο εμφανής, μια και η ελληνική μετάφραση ακο­ λούθησε χρονολογικά την έκδοση δύο άλλων βιβλίων με παρόμοια προβληματική, συμπτωματικά από τον ίδιο εκδοτικό οίκο. Αναφέρομαι στη «Νεωτερική Μετα-Φυσική» του Χρ. Γιανναρά και τον «Νόστο ασύμμετρο προσώπου» (τ.

1) του Γ. Παύλου. Αλλά ακόμη και σε σχέση με

Κριτική

αυτά το βιβλίο του Sherrard διακρίνεται για την ξεκάθαρη, ίσως και κάπως αφοριστική, στάση του απέναντι στη σύγχρονη επιστήμη και τα κατά καιρούς πορίσματάτης. Ξεπερνώντας κά­ θε αμήχανη προσπάθεια απολογητικής, που χαρακτηρίζει συνήθως τη στάση των θεολόγων του αιώνα μας απέναντι στην ισχύ της επιστή­ μης, ο Sherrard αποφασίζει να μην αναμιχθεί καθόλου σε μια λογική δήθεν αξιοποίησης των εκάστοτε προσφάτων επιστημονικών πορισμά­ των, ιδίως αυτών που προέρχονται από το πρό­ σφορο έδαφος της μοντέρνας Φυσικής. Δικαι­ ολογεί τη στάση του, μνημονεύοντας την οντολογική διαφορά που χωρίζει, με μια μονοκοντυλιά θα έλεγε κανείς, το χώρο της θρησκείας που αναφέρεται σε μία οντολογία, από το χώ­ ρο της Επιστήμης που καταγίνεται με τα φαινό­ μενα των όντων. Και αυτό το χάσμα ας μην ξε­ χνάμε ότι συνεχίζει να υφίσταται ακόμη και ό­ ταν η σύγχρονη Επιστήμη ερευνά τον μικρόκοσμο, το απείρως μικρό, ή τον μακρόκοσμο, το απείρως μεγάλο, το Επέκεινα. Μάλιστα σε μια θρησκεία, όπως η χριστιανική, που επιμένει εμφαντικά στο γεγονός της μεταμορφώσεως της Ύλης, τα όρια που χωρίζουν την επιστήμη από την πίστη θα όφειλαν να είναι ακόμη πιο ευδιά­ κριτα. Ως εκ τούτου οποιοδήποτε εγχείρημα οικειοποίησης επιχειρημάτων από τον χώρο της μιας στο χώρο της άλλης, αν δεν είναι από μόνο του ύποπτο για την αυθεντικότητα της χρήσης, μόνο σύγχυση μπορεί να προκαλέσει. Εδώ όμως ίσως να βρίσκεται και η αχίλλειος πτέρνα του βιβλίου. Πράγματι το εννοιολογικό οπλοστάσιο της σύγχρονης επιστημολογίας, με το οποίο ο Sherrard μάχεται το απόλυτο πνεύμα του νεοτερικού κοσμοειδώλου, κιν­ δυνεύει να στραφεί εναντίον του. Γιατί αν είμα­ στε πρόθυμοι να δεχθούμε την ιστορικότητα και σχετικότητα του νεοτερικού κοσμοειδώ­ λου, οφείλουμε να δεχθούμε και την ιστορικό­ τητα και σχετικότητα του προγενέστερου με­ σαιωνικού. Ή αλλιώς: η σχετικοποίηση του νεοτερικού κοσμοειδώλου και της ανθρωπολο­ γίας, κάθε άλλο παρά κατοχυρώνει την ισχύ του προγενέστερου. Κι όταν ο συγγραφέας προτάσσει ως δεύτερο σκοπό του βιβλίου «να δείξει πως η αποδοχή και η εφαρμογή αυτής της επιστημονικής κοσμοθεωρίας είχε ως απο­ τέλεσμα ένα συνεχώς επιταχυνόμενο απο-αν-

Κριτικη

θρωπισμό του ανθρώπου και των μορφών της κοινωνίας του, με όλο τον άντίκτυπο που αυτό είχε, και έχει ακόμη, και στο πεδίο της φύσης», (σελ. 13), νιώθουμε πια ότι με ένα άλμα έχουμε ξεφύγει από τον χώρο της ιστορίας και της σχετικότητας. Γιατί οποιαδήποτε απόφανση για τον απο-ανθρωπισμότου ανθρώπου και τον βιασμό της φύσεως προϋποθέτει μια απόφαν­ ση πάνω στην ουσία του ανθρώπου και της φύ­ σεως. Δ εν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο Sherrard, στο πρώτο κεφάλαιο του επόμενου βιβλίου του («Το Ιερό στη Ζωή και την Τέχνη»), σπεύδει να ξεκαθαρίσει ότι απαραίτητη προϋπόθεση κάθε λόγου περί της ιερότητας είναι η αποδοχή της υπάρξεως του Θεού. (Πραγματικά συνιστά κα­ θαρή ανοησία το να μιλάμε για το ιερό ενώπιον του απόντος Θεού). Αλλά και στο πρώτο κεφά­ λαιο αυτού του βιβλίου (πάνω στο οποίο επιμέ­ νω κάπως διεξοδικό) ο Sherrard αισθάνεται την ανάγκη αξιωματικά να εκθέσει τη δική του ομο­ λογία πίστεως, μια και μόνο ένα credo θα μπο­ ρούσε να τον προφυλάξει από τον φαύλο κύ­ κλο της διαρκούς σχετικοποίησης. «Γιατί θα πρέπει στ’ αλήθεια η αντίληψή μας για τον άν­ θρωπο να προϋποθέτει την αναγνώριση των θρησκευτικών ή μεταφυσικών αρχών; Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει σε τέτοια ερωτήματα, αν δεν κάνει πρώτα ένα βήμα στη σφαίρα της προσωπικής συμμετοχής και πίστεως. Αρχίζο­ ντας λοιπόν δέχομαι ως αξίωμα ότι ο άνθρω­ πος είναι κατ’ ουσίαν ένα πνευματικό ον, που η φύση και ο προορισμός του μπορούν να εκπλη­ ρωθούν μόνο μέσα από την πραγματοποίηση των δυνατοτήτων εκείνων που βρίσκονται πέρα από καθετί που ανήκει στη σφαίρα της φυσιο­ λογικής, βιολογικής, ψυχολογικής ή κοινωνιο­ λογικής ερμηνείας και ενημέρωσης. Αυτό ση­ μαίνει πως είναι μια ύπαρξη, που οι ουσιαστι­ κές της ιδιότητες δεν μπορούν να συλληφθούν από τον ανθρώπινο νου, που εργάζεται μόνο μέσα στα όρια της ορθολογικής, ψυχολογικής ή αισθησιακής αντίληψης». Η ομολογία μπορεί να είναι ειλικρινής, δεν διασφαλίζει όμως λογι­ κά την ισχύ των επιχειρημάτων. Ενστάσεις θα μπορούσαν να εγερθούν και για την αμέσως ε ­ πόμενη παράγραφο: «Γι’ αυτό λοιπόν, αν θέ­ λουμε να τον κατανοήσουμε (Σ.Σ. εννοεί τον άνθρωπο), θα πρέπει να τον δούμε μόνο υπό το φως μιας σοφίας και γνώσης που να ανήκει σε

μια πνευματική και μεταφυσική τάξη - μία σο­ φία και γνώση, που έχει κοινοποιηθεί στον άν­ θρωπο με τη θεϊκή αποκάλυψη και που η a priori αποδοχή της από τον άνθρωπο είναι η α­ ναγκαία συνθήκη για την πραγματικότητα. Η σοφία αυτού του είδους μπορεί να βρεθεί μόνο σε μια θρησκευτική ή πνευματική παράδοση, και κατά συνέπειαν θα πρέπει να στραφούμε στις αρχές μιας τέτοιας παράδοσης για να ανακαλύψουμε μια ανθρωπολογία, που να δικαι­ ώνει κάπως την αληθινή φύση του ανθρώπου». Εδώ θα μπορούσαμε να ρωτήσουμε, αν προ­ τάσσεται αυτή η "σοφία και γνώση" και στη συνέχεια ακολουθεί η θρησκευτική ή πνευματι­ κή παράδοση (οπότε η τελευταία καταντά ένα αξιακό πλαίσιο αναφοράς και όχι μια πρακτική - γιατί πρώτιστα θρησκευτική παράδοση είναι λατρευτική πρακτική και δευτερευόντως θεο­ λογία - μια πρακτική που αποδυναμώνεται σ ’ έ­ ναν κάπως διακοσμητικό ρόλο). Τώρα πια ο Sherrard καλείται να απαντήσει στα σχετικιστικά ερωτήματα, που εγείρει αυτή τη φορά η συλλογιστική του συγκριτισμού που ο ίδιος προέταξε: «Γιατί θα πρέπει να στραφούμε στη χριστιανική παράδοση, όπως συμβαίνει εδώ; Πιστεύω πως μια καθαρά πρακτική απάντηση είναι πως ο Χριστιανισμός είναι η μόνη αυθεντι­ κή θρησκευτική παράδοση, που κατέχουμε ό­ λοι εμείς που ανήκουμε στην πολιτιστική σφαί­ ρα επιρροής του ευρωπαϊκού κόσμου - η μόνη θρησκευτική παράδοση η οποία παρ’ όλες τις δυσκολίες, μπορεί ακόμη να διατρέφει και να ωριμάζει την πνευματική μας ζωή, είτε προσω­ πική είτε συλλογική» (Σ.Σ. εδώ ο Sherrard αντι­ φάσκει, μια και ήδη στην Εισαγωγή είχε εξεγερθεί εναντίον της καθολίκευσης του δυτικο­ ευρωπαϊκού επιστημονικού κοσμοειδώλου και της στάσης παράδοσης που προκαλεί αυτή η θεωρούμενη τάχα αυτονόητη ή ακόμη και «φυσική» παγκοσμιοποίηση). Και συνεχίζει: «Δεν εννοώ με αυτό πως οποιοσδήποτε ανήκει σε ό,τι ονόμασα πολιτιστική τροχιά του ευρω­ παϊκού κόσμου δεν μπορεί να βρει μια πνευμα­ τική εστία σε μια μη χριστιανική θρησκεία. Δεν πρόκειται γι’ αυτό, και υπάρχουν ακριβώς άτο­ μα που το έχουν κάνει. Είναι όμως εξαιρέσεις, που επιβεβαιώνουν τον κανόνα, επειδή αυτό συνεπάγεται το πέρασμα ενός πολιτιστικού και πάνω απ’ όλα ψυχολογικού συνόρου μ’ έ­

ναν τρόπο που μόνο λίγοι θα μπορούσαν να πραγματοποιήσουν χωρίς σοβαρή εσωτερική αποδιάρθρωση και δυσαρμονία. (Σ.Σ. έχω την αίσθηση ότι στο σημείο αυτό ο Sherrard αυτοβιογραφείται ή μάλλον απολογείται). Κλείνοντας αυτό το σημείωμα, νιώθω ότι ίσως εξάντλησα όλη μου την αυστηρότητα. (Πραγ­ ματικά η επιείκεια αφορά τις μετριότητες και ό­ χι τα μεγάλα μεγέθη). Όμως στην περίπτωση του Sherrard όσοι από μας τον γνώρισαν (κι ε ­ γώ δεν αξιώθηκα παρά να τον γνωρίσω ελάχι­ στα) οφείλουμε να πάψουμε πια τις μεμψιμοιρίες: δεν είναι μόνο η ζωή του που ήταν συνε­ πής με το έργο του, ακόμη και κατά κάποιο α­ πόλυτο τρόπο, θα ’λεγε κανείς (και αυτό επιτέ­ λους δεν είναι αυτονόητο στους κίβδηλους καιρούς μας, που τα λόγια μας διψούν για λίγη πράξη), είναι κυρίως η ανάμνηση της μορφής του, της ασυνήθιστης αίσθησης ηρεμίας, αν ό­ χι αγιότητας που απέπνεε, που προσωπικά νιώ­ θω ότι σφραγίζει κατά τρόπο ανεξίτηλο την α­ νάγνωση του έργου του. Τελικά, αυτή η μορφή, που χάθηκε πια για πάντα, ίσως και να το ξε­ περνά. Μάρκος Γαλούνης

Στο προηγούμενο τεύχος (Ιού­ νιος No 364) επισημαίνουμε δύο ατοπήματα (ο δαίμων του κομπιούτερ). Στη σελίδα 148 ο τίτλος της πα­ ρουσίασης «Είναι και για μ εγ ά ­ λους» αντιστοιχεί στο βιβλίο της Judith Crosher: Α ρχαία Αίγυπτος

(Πατάκης) και όχι «Στο δέκατο έ­ κτο καλοκαίρι» της Βεατρίκης Σαμπατάκου. Επίσης στη σελίδα 88 το μυθι­ στόρημα του Ανδρέα Μ ήτσου: Τα ανίσ χυρα

ψεύδη

του

Ορέστη

Χαλκιόπουλου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Καστανιώτης» και όχι από τη «Νεφέλη», όπως κα­ κώς αναγράφεται. Ζητούμε συγγνώμη.

Κριτική

Σύμφω να μ ε τα πορίσματα τη ς έρευνας, προβλέπεται ότι στον 21 ο αιώνα θα α υ ξη θ εί κατακόρυφ α η αντιπαλότητα ανάμεσα στα κράτη, χω ρ ίς να αποκλείεται η ταυτόχρονη εμπλοκή τω ν πολυεθνικών επιχειρήσεων, για τον έλεγχο τω ν υδάτινω ν πόρων στις περιοχές δικαιοδοσίας τους.

22η Μαρτίου έχει καθιερωθεί να εορτάζεται χιστο για τους γείτονές της...». ως η παγκόσμια ημέρα ύδατος. Εξ αφορ­ Στην Ελλάδα αυτός ο εορτασμός αγνοήθηκε μής αυτού του όχι και τόσο γνωστού στη παντελώς. Το φαινόμενο βέβαια της λει­ διεθνή κοινή γνώμη εορτασμού, η επιτροπή του ψυδρίας και της κακοδιαχείρισης των υδάτινων ΟΗΕ για οικιστικά θέματα Habitat, που εδρεύει πόρων της χώρας μας είναι γνωστό. Από την στο Ναϊρόμπι, έδωσε στα μέσα Μαρτίου 1996 άλλη πλευρά, η Μ. Ανατολή φαντάζει πολλές στη δημοσιότητα τα αποτελέσματα της έφορές να είναι πολύ μακριά από την Ελλάδα και ρευνάς της για το μέλλον των υδάτινων αποθε­ δεν λαμβάνεται υπόψη, όσο θα έπρεπε, η γεω­ μάτων του πλανήτη. Σύμφωνα με τα πορίσματα πολιτική της δυναμική. Εντούτοις, ήταν μια της έρευνας, προβλέπεται ότι στον 21ο αιώνα ευτυχής συγκυρία το γεγονός ότι στις προθή­ θα αυξηθεί κατακόρυφα η αντιπαλότητα ανά­ κες των βιβλιοπωλείων βρέθηκε πρόσφατα μια μεσα στα κράτη, χωρίς να αποκλείεται η ταυτό­ πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη του καθηγητή του χρονη εμπλοκή των πολυεθνικών επιχειρήσε­ Ιονίου Πανεπιστημίου Ι.Θ. Μάζη με τίτλο: Γεω­ ων, για τον έλεγχο των υδάτινων πόρων στις πε­ πολιτική τω ν υδάτων στη Μ. Ανατολή (Αραβικές ριοχές δικαιοδοσίας τους. Μια πολύ γνωστή Χώ ρες-Ισραήλ-Τουρκία). Ο ειδικευμένος σε θέ­ ζώνη του πλανήτη, που αντιμετωπίζει ήδη αυτό ματα του Ισλάμ και της Μ. Ανατολής πανεπιστη­ το πρόβλημα, είναι η Μέση Ανατολή. Στο ίδιο μιακός δάσκαλος έμελλε για άλλη μια φορά να χρονικό διάστημα, η γερμανική ε­ ξαφνιάσει ευχάριστα την επι­ φημερίδα Frankfurter Allgemeine στημονική κοινότητα των διε­ Zeitung σημείωνε σε πρωτοσέ­ θνών σχέσεων, εν τη ευρεία της λιδο άρθρο της με τίτλο: Ένα α ­ εννοία, αλλά και γενικότερα τον ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΖΗΣ κριβό υλικό που α π ειλ εί την ε ι­ ενημερωμένο αναγνώστη. Μετά Γεωπολιτική των υδάτων ρήνη, ότι «τα υδάτινα αποθέμα­ το βιβλίο του Γεω γραφία του ισ τη μ έσ η Ανατολή τα είναι για τους λαούς της Μ. σ λαμιστικού κινήματος στη Μ. (Αραβικές ΧώρεςΑνατολής όπως ακριβώς ένα μι­ Ανατολή, (Πανεπιστημιακές Ισραήλ-Τουρκία) κρό μαξιλάρι. Αν κάποια χώρα Εκδόσεις Κρήτης, 1992), η ελ­ Αθήνα, Τροχαλία, 1996 πάρει προς το μέρος της περισ­ ληνική βιβλιογραφία εμπλουτί­ σότερο κομμάτι, τότε μένει ελάίελ . 421 ζεται με μιαν εξίσου κατατοπι-

Η

Κμτιχη

στική και αναλυτική μελέτη για θέματα υδροοικονομίας και γεωπολιτικών ισορροπιών στον ευαίσθητο χώρο της Μ. Ανατολής. Το παρόν πόνημα αποκαθιστά με τον επιστημο­ νικό του λόγο, που συνάμα δεν στερείται γλαφυρότητας, την παρεξηγημένη έννοια της Γεωπολιτικής σε αντιδιαστολή με τη λογική και τις μεθόδους του Διεθνούς Δικαίου. Παράλληλα, μέσα από την ανάλυση των ιστορικών και σημε­ ρινών δεδομένων των συσχετισμών δυνάμεων στη Μ. Ανατολή, παρουσιάζει εμπεριστατωμέ­ να το γεγονός ότι οι προσεχείς διενέξεις στην περιοχή αυτή, αλλά και όχι μόνο, θα οφείλονται πλέον στη διεκδίκηση των πολύτιμων υδάτινων αποθεμάτων της. Τέλος, σκιαγραφεί ένα άλλο πρόσωπο της Τουρκίας, που για τα ελληνικά θέματα προσφέρει χρήσιμα συμπεράσματα ό­ σον αφορά την τουρκική πολιτική σε μια επικίν­ δυνη περιοχή. Είναι χαρακτηριστική η διασύνδεση που κάνει ο συγγραφέας ανάμεσα στο Αιγαίο και τους πο­ ταμούς της Μ. Ανατολής. Η Τουρκία γνωρίζει ά­ ριστα να εφαρμόζει την αρχή του «μακάριοι οι κατέχοντες». Έχοντας το πλεονέκτημα να ελέγ­ χει τις πηγές του Τίγρη και του Ευφράτη και να παρουσιάζεται από στρατιωτικής και δημογραφικής απόψεως ως η ισχυρότερη δύναμη της περιοχής, ασκεί συνεπώς εκβιαστική πολιτική έναντι των υπολοίπων ενδιαφερομένων για τα ύδατα της Μ. Ανατολής χωρών, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά το κουρδικό ζήτημα. Παράλληλα, δεν αρνείται τη συμμετοχή της σε επιτροπές ε­ πίλυσης του θέματος, που κάθε φορά όμως πε­ ριορίζονται να καταγράφουν τις διαφωνίες των εμπλεκομένων μερών και να αποδέχονται τα τε­ τελεσμένα γεγονότα του κράτους που ελέγχει τις υδάτινες πηγές, δηλ. της Τουρκίας. Στο ση­ μείο αυτό ο συγγραφέας προτρέπει όλους εκεί­ νους που ασχολούνται με τα ελληνοτουρκικά θέματα να παρακολουθήσουν αφενός μεν τη μακρόχρονη πάγια τακτική της Τουρκίας, αφε­ τέρου δε να ξαναμελετήσουν προσεκτικά τις προτάσεις τους για συνεκμετάλλευση του Αι­ γαίου με την Τουρκία. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει τόσο στο συνημ­ μένο παράρτημα των οκτώ έγχρωμων χαρτών, που πραγματικά διευκολύνουν αφάνταστα την κατανόηση της γεωπολιτικής δυναμικής του ε­ ξεταζόμενου θέματος, όσο και στα παραρτήμα­ τα των τριών κεφαλαίων του έργου με τις διμε­

ρείς, πολυμερείς και διεθνείς συνθήκες που ρυθμίζουν τα σχετιζόμενα με τη Μ. Ανατολή και τους υδάτινους πόρους της ζητήματα, καθώς επίσης και στην πλούσια βιβλιογραφία. Ένα χρήσιμο εργαλείο για διπλωμάτες, στρατιωτι­ κούς και πανεπιστημιακούς αναλυτές και συνά­ μα ένα έργο αναφοράς για τη διεθνή βιβλιογρα­ φία που χρήζει άμεσης μετάφρασης στην κοινή της γλώσσα, την αγγλική. Κυριάκος Κεντρωτής

βιβλία, περιοδικά, κόμικς

κέντρο τον

Ο εκδοτικός οίκος ΙΩΛΚΟΣ αναζητά νέους ή ηρωτοεμφανιζόμενου ς συγγραφείς για συνεργασία έκδοσης ή διακίνηση βιβλίων τους τηλ:26.59.424&50.19.046 Κριτική

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΑΠΟΣΤΟΛΗΣ

ΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΗ ΠΟΛΗ Η Αθήνα ανάμεσα στο ναι και το όχι

ν α βιω ματικό ο δ ο ιπ ο ρ ικ ό στην Α θ ή να την ώ ρ α της κρ ίσ εω ς, ένα ς π ρω τότυ πος στοχασμός γ ια μια πρω τεύ ο υσ α που δ εν σ υ νο ψ ίζετα ι ποτέ, αφού δεν είναι σχέδιο της διάνοιας ή της μηχανής, αλλά ατέρμονο “έργο των χειρώ ν” που κινεί η αγω νία των κατοίκων της. Πώς δυναμώνει λοιπόν και πώς καταλαγιάζει η ένταση της καθημερινότητας σ’ αυτή την πόλη; Ποιες ώρες και σε ποιες γωνιές εμφανίζεται η ομορφιά; Α πό π οια σημεία μπορεί κά ποιος ν ’ α τενίσ ει τον ορίζοντα κα ι την άπλα του κόσμου; Η περιπλάνηση θα αποκαλύψει τους χώρους του μόχθου και της ανάπαυλας, τους δρόμους της φυγής και της επανόδου, τις κρυψώνες του έρω τα κ α ι της ρέμβης, αλλά κ α ι τα κενο τά φ ια της φ ιλία ς κι εκ είνα τα έρημα ή πολυσύχναστα μέρη όπου οι άνθρωποι πεθαίνουν από μοναξιά.

Ε

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Σόλωνος 133,106 77, Α θήνα Τηλ. 3806305, 3821813, Fax 3838173

ΑΛΚΥΟΝΗ ΠΑΠΑΔΑΚΗ φέτος

το καλοκαίριχαρείτε

Το Κόκκινο Σπίτι

ta

«ΤΟ ΧΡΩΜΑ ΤΟΥ ΦΕΓΓΑΡΙΟΥ» yVUWONHnAHWAW »

«ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΠΙΤΙ»

«ΤΟ ΣΚΙΣΜΕΝΟ ΨΑΘΑΚΙ» ΑΛΚΥΟΝΗ ΠΑΠΛΛΛΚΗ

π ριν απολαύσετε το Τα βιβλία της Αλκυόνης Παπαδάκη έχουν όλες τις αρετές της αληθινής τέχνης του λόγου και μαζί αποπνέουν την ευαισθησία τι που γράφει γιατί θύει από τη δική της γνώση να κοινωνήσουν και οι συνάνθρωποί της.

Η Μ Π ΟΡΑ ΚΑΛΕΝΤΗΣ

«Η ΜΠΟΡΑ»

L |

τΜ 4 j |§ p

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

■ ■ Ilf

—

«ΑΜΑΝ... ΑΜΑΝ!»

ΚΑΛΕΝΤΗΣ

Μ ΑΥΡΟ Μ ΙΧΑΛΗ 5 · 106 79 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 3 6 01 5 5 1 · FAX: 3 6 2 3 5 5 3

Ν Ε Α

Ε Κ Α Ο Σ Η

για ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά μυθιστορήματα

ε κ δ ό σ ε ις Κ ΕΔΡΟ Σ

βιβλιογραφικό δελτίο Α (. 3 6 5 : I Ίηιου ■ I Μοιου 1906 Ε πιμ έλεια : Έ φ η Α πάκη

ΗΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗτων βιβλίωνγίνεται με βάση το γνωστό Δεκαδικό ΣύστημαΤαξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑτων περιοδικών δεν περιλαμβάνονται εβδομαδιαία έντυπα ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟΔελτίο συντάσσεται με την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Γενικά Έργα Βιβλιογραφία ΦΙΛΟΘΕΟΥ Α. Βιβλίο-αρθρογραφία για τον Κ.Γ. Καρυωτάκη. (Χω­ ρίς εκδοτικά στοιχεία). Σελ. 89. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7676-00-9

Φιβοσοφία

σαλλοδοξία; Αθήνα, Παρουσία, 1996. Σελ. 66. Δρχ. 830. ISBN 9607601-43-2. ΦΙΛΟΘΕΟΥ Α. Φιλοσοφικά δοκί­ μια. (Χωρίς εκδοτικά στοιχεία). Σελ.

40. Δρχ. 3.120. ΜΠΟ TIN ΡΑ. Το βιβλίο για τη μετα­ θανάτια ζωή. Μετ. Δ. Κουτσουκης. Αθήνα, Π ύρινος Κόσμος, 1996. Σελ. 103. Δρχ. 1.455.

Γενικά

Νεότερη φιλοσοφία

Ορθοδοξία και φυσικές επιστήμες. Αθήνα, Σαββάλας, 1996. Σελ. 175. Δρχ. 2.600. ISBN 960-460-111-3.

ΜΑΡΚΑΚΗΣ Μ. Φιλοσοφία του πνεύματος, Τόμος Β’. Αθήνα, 1996. Σελ. 495. Δρχ. 5.200.

ΑΓΓΈΛΙΔΗ Χ.Γ. Η γη και το σά­ μπαν. Αθήνα, Ίδρ υμ α ΓουλανδρήΧορν, 1996. Σελ. 54. Δρχ. 1.000.

ISBN 960-7079-51-5. ΚΟΚΚΙΝΟΣ Γ. Ο πολιτικός ανορθολογισμός στην Ελλάδα. Αθήνα, Τροχαλία, 1996. Σελ. 412. Δρχ.

5.500.

ISBN 960-7022-75-0 ΚΡΑΣΑΝΑΚΗΣ Γ.Ε. Ο χρόνος. Ηράκλειο, 1996. Σελ. 150. Δρχ.

1.650. ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Τ. Ανθρωποι της γνώσεως γίνετε επαναστάτες! Αθή­ να, Λογοθέτης, 1995. Σελ. 154. Δρχ. 2.080. ΜΠΕΓΖΟΣ Μ.Π. Ορθοδοξία ή μι­

Α ποκρυφισμός Πίστη-Σοφία. Έ να γνωστικό ευαγ­ γέλιο. Μετ. Α. Τσάκαλης. Αθήνα, Π ύρινος Κόσμος, 1996. Σελ. 269. Δρχ. 3.950. ΜΠΕΪΛΗ Λ. Η εξωτερίκευση της ιε­ ραρχίας. London, Lucis, 1996. Σελ.

864. Δρχ. 7.000. ISBN 960-045048-8.

να, Διόπτρα, 1996. Σελ. 187. Δρχ.

2.285.

ISBN 960-364-104-9.

Εφαρμοσμένη ψυχολογία ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΟΥ Μ. Το παιδί ένας άγνωστος κόσμος. Θεσσαλονίκη, Κώδικας, 1996. Σελ. 143. Δρχ.

2.080. ΚΟΣΜΙΔΟΥ-HARDY X. - ΓΑΛΑΝΟΥ-ΔΑΚΗ ΡΑΠΤΗ Α. Συμβου­ λευτική. Θεωρία και πρακτική. Τό­ μος Α'. Αθήνα, Ασημάκης, 1996. Σελ. 251. Δρχ. 4.160. ISBN 96085454-5-5. ΛΑΓΟΥΜΙΔΟΥ Μ. Gay! γιατί; Αθή­ να, Γρηγόρης, 1996. Σελ. 110. Δρχ. 2.200. ISBN 960-333-110-4.

KING L.-GILBERT Β. Τα μυστικά της σωστής επικοινωνίας. Μετ. Π. Μοσχοποάλου. Αθήνα, Ανβστασιάδης, 1996. Σελ. 204. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-7198-37-9.

BRUCKNER Ρ. Ο πειρασμός της α­ θωότητας. Μετ. Λ. Αβαγιανοά. Αθή­ να, Αστάρτη, 1996. Σελ. 335. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-263-037-Χ.

Ψυχολογία Θρησκεία Ατομική ψυχολογία PROTO L. Η ζωή είναι στα χέρια σου. Μετ. Π. Μοσχοποάλου. Αθή­

Γενικά ΒΑΠΑΝΟΣ Γ.Σ. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Αγω­

Αάτίο

γή ελευθερίας. Τόμος Α'. Αθήνα, Αρμός, 1996. Σελ. 236. Δρχ.

4.000.

ISBN 960-7102-97-5. ΙΓΝΑΤΙΟΣ Δ' ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Ανάστα­ ση και ζωή. Επιμ. Σ.Σ. Φωτίου. Αθή­ να, Αρμός, 1996. Σελ. 112. Δρχ.

1.600.

ISBN 960-7102-98-3. ΜΠΕΓΖΟΣ Μ. Ψυχολογία της θρη­ σκείας. Αθήνα, Ελληνικά Γράμμα­ τα, 1996. Σελ. 155. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-344-174-0. ΣΚΟΡΔΑΣ Ε. Ο θεσμός της νηστεί­ ας στο σύγχρονο χριστιανικό κό­ σμο. Αθήνα, 1996. Σελ. 95. Δρχ.

620. · ΧΑΛΚΙΑ-ΣΤΕΦΑΝΟΥ Π. Οι Άγιοι Γεώργιοι. Αθήνα, 1996. ^ελ. 206.

ISBN 960-90294-0-Χ. ΤΣΑΤΣΑΝΗΣ Α. Δύο κόσμοι σωζωμένων. Αθήνα, «Η Χριστιανική Αγωγή», 1996. Σελ. 69. Δρχ. 800.

960-348-031-2.

Δρχ. 2.390. ISBN 960-427-041-9.

ΛΑΝΓΚ Ζ. Αύριο, οι γυναίκες. Μετ. Β. Κοκκίνου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 221. Δρχ. 2.600. ISBN 960-236-625-7.

ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Λ. Ο νόμος κί­ νησης της αστικής επανάστασης. Αθήνα, Στάχυ, 1996. Σελ. 457. Δρχ. 4.500. ISBN 960-7151-42-9.

DUBY G. Ο Ιππότης, η γυναίκα και ο ιερέας. Μετ. Ε. Βαλερή-Μπενβενίστε. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Ε κδόσεις Κρήτης, 1996. Σελ. 281. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7309-99-5.

ΝΤΑΝΙΕΛ Ζ. Ταξίδι στα όρια του έ­ θνους. Μετ. Γ. Κιουρτσάκης. Αθή­ να, Πόλις, 1996. Σελ. 237. Δρχ.

3.120. ISBN 960-7478-24-Χ.

Πολιτική Ό ρια και σχέσεις δημόσιου και ι­ διωτικού. Β’ Επιστημονικό Συμπό­ σιο. Αθήνα, Ίδρ υμ α Σάκη Καράγιωργα. Σελ. 652. Δρχ. 6.240.

ISBN 960-7087-17-8. * ΑΝΔΡΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Α. Μετά το μέλλον. Αθήνα, Libro, 1996. Σελ.

164. Δρχ. 3.500. ISBN 960-490004-8.

Μυθολογία

ΑΡΓΎΡΟΥ Φ. Συνωμοσία. Λευκω­ σία, 1996. Σελ. 83. Δρχ. 2.800.

HARRISON J.-E. Αρχαίες ελληνι­ κές γιορτές. Μετ. Ε. Παπαδοπούλου. Αθήνα, Ιάμβλιχος, 1996. Σελ.

261. Δρχ. 3.500. ISBN 960-268079-2.

ΙΩΑΚΕΙΜΙΔΗΣ Π. Η νέα διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Έ νωσης και η Ελλάδα. Αθήνα, Σιδέρης, 1996. Σελ. 197. Δρχ. 2.600. ISBN 96008-066-9.

Κοινωνικές επιστήμες Γενικά

ΚΑΖΑΚΟΣ Π.Β. Θεσμικές μεταρ­ ρυθμίσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αθήνα, Σιδέρης, 1996. Σελ. 135. Δρχ. 2.500. ISBN 960-08-0065-0.

ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ Γ.Ν. Τα περιττά και τα ουσιώδη. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ. 148. Δρχ. 2.080. ISBN 960309-266-5.

ΚΑΤΡΙΒΕΣΗΣ Ν. Η κοινωνιολογι­ κή προσέγγιση της πολιτικής ιδεο­ λογίας στον Pierre Ansart. Αθήνα, Gutenberg, 1996. Σελ. 111. Δρχ.

1.560. ISBN 960-01-0610-Χ.

Κοινωυιολογία

ΚΟΝΤΟΠΑΝΝΟΠΟΥΑΟΣ Β. Το αύριο δεν είναι χθες. Αθήνα, Libro, 1996. Σελ. 192. Δρχ. 3.500. ISBN 960-490-003-Χ.

Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας στην Ελλάδα. Επιμ. Γ. Κυριόπουλος-Τ. Φιλαλήθης. Αθήνα, Θ ε­ μέλιο, 1996. Σελ. 255. Δρχ. 3.950.

ISBN 960-310-207-5. ΖΕΡΒΑΚΗΣ Μ.Γ. Εθνικισμός και α­ τομική ιδιοκτησία γεννήτορες των πολέμων. Θεσσαλονίκη, Μπατάβια, 1996. Σελ. 110. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-85800-1-3. ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ Κ. Ταξίδι στο λόγο και στην ιστορία. Κείμενα 19691996. Τόμοι Α'+Β'. Αθήνα, Πλέ­ θρου, 1996. Σελ. 265+343. Δρχ.

4.680 (ο κάθε τόμος). ISBN Set

Μ τίο

ΚΟΡΑΝΤΗΣ Α.Ι. Διπλωματική ιστο­ ρία της Ευρώπης (1919-1945). Τό­ μος Α1. Αθήνα, Ελεύθερη Σκέψις, 19% . Σελ. 462. Δρχ. 6.240. ISBN 960-7199-68-5. ΛΥΡΟΣ Θ.Ε. Αγώνας, προτάσεις για μια αξιόπιστη δημοκρατική πολι­ τεία. Μεσολόγγι, 1996. Σελ. 127. Δρχ. 2.080. ΜΗΛΙΟΣ Γ. Ο Μαρξισμός ως σύ­ γκρουση τάσεων. Αθήνα, Εναλλα­ κτικές Εκδόσεις, 1996. Σελ. 164.

ΤΟΜΣΟΝ Μ. Οι Μυστικές Υπηρε­ σίες των συμμάχων στην Ελλάδα. Μετ.-σχόλ.-επίλ. Κ. Μπαρμπής. Αθήνα, Λογοθέτης. Σελ. 392. Δρχ.

4.160.

BEETHAM D.-BOYLE Κ. Δημο­ κρατία. 80 ερωτήσεις-και απαντή­ σεις. Μετ. Σ. Σταματιάδης-Π. Χρι­ στοδούλου. Αθήνα, Εστία, 1996. Σελ. 157. Δρχ. 3.000. ISBN 96005-694-9.

Δίκαιο ΤΡΑΓΑΚΗΣ Γ.Ε. Οργανωμένο έ­ γκλημα και ξέπλυμα βρώμικου χρή­ ματος. Αθήνα, Νομική Βιβλιοθή­ κη, 1996. Σελ. 411. Δρχ. 8.000.

Οικονομία ΚΑΤΣΑΝΕΒΑΣ Θ.Κ. Το σύγχρονο συνδικαλιστικό κίνημα στην Ελλά­ δα. Δ1έκδοση. Αθήνα, Π απαζήσης, 1996. Σελ. 197. Δρχ. 3.120. ISBN 960-02-1150-7. ΠΟΛΙΤΗΣ Δ.-ΜΟΥΣΤΑΚΗΣ Σ. Τα «κλειδιά» των επενδυτών. Αθήνα, 1995. Σελ. 134. Δρχ. 7.280.

Δημόσια διοίκηση ΔΑΡΑΚΗ Π. Πολιτισμός και Τοπική Αυτοδιοίκηση. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 231. Δρχ. 3.500. ISBN 960-360-647-2. ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Τ. Ευρωπαϊκή Ένωση και Τοπική Αυτοδιοίκηση. Τόμος Α1. Αθήνα, Παπαζήσης, 1996. Σελ. 300. ISBN 960-021158-2.

Επικοινωνίες ΖΕΡΗ Π. Θεσμοί εποπτείας στο ραδιο-τηλεοπτικό σύστημα. Αθήνα, Οδυσσέας, 1996. Σελ. 261. Δρχ.

3.120. ISBN 960-210-260-8.

KEANE J. Μέσα επικοινωνίας και Δημοκρατία. Μετ. Π. Χατζηπαντελή. Αθήνα, Παιάκης, 1996. Σελ. 204. Δρχ. 3.800. ISBN 960-360-188-8.

Λ αογραφία Άκου μια ιστορία. Η παραδοσιακή τέχνη της προφορικής αφήγησης και η αναβίωσή της στις μέρες μας. Επιμ.-μετ. Ν. Παπαδιού. Αθήνα, Ακρίτας, 1996. Σελ. 199. Δρχ.

2.080. ISBN 960-328-055-0. ΑΥΔΙΚΟΣ Ε.Γ. Το παιδί στην παρα­ δοσιακή και τη σύγχρονη κοινωνία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996. Σελ. 370. Δρχ. 4.680. ISBN 960344-180-5. ΚΑΨΩΜΕΝΟΣ Ε.Γ. Δημοτικό τρα­ γούδι. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ.

388. Δρχ. 6.150. ISBN 960-360562-Χ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ Μ. Βυζαντινοί δρόμοι παραδοσιακές πόλεις. Αθή­ να, Σέλας, 1996. Σελ. 133. Δρχ.

2.285.

ISBN 960-7246-23-3. ΜΟΥΣΤΑΪΡΑΣ Γ.Ν. Μπουζούκι μου διπλόχορδο... Άργος, Παρατηρη­ τής Αργολίδας, 1996. Σελ. 77. Δρχ. 1.040. ΤΣΙΤΣΕΛΗΣ Η. Γλωσσάριου Κεφαληννίας. Αθήνα, Καραβίας, 1996. Σελ. 368. Δρχ. 2.600. ISBN 960258-057-7. ΦΟΥΡΙΚΗΣ Π.Α. Γάμος και γαμή­ λια σύμβολα στη Σαλαμίνα. Αθήνα, Θάμυρις, 1996. Σελ. 143. Δρχ.

2.080.

Εθνολογία ΕΞΑΡΧΟΣ Γ. Αυτοί είναι οι τσιγγάνοι. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1996. Σελ. 298. Δρχ. 5.200. ISBN 960336-006-6.

AMSELLE J.-L. Μιγαδικές λογικές. Μετ. Ε. Αστεριού. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1996. Σελ. 196. Δρχ. 3.700.

ISBN 960-264-113-4.

Οικολογία EMBERLIN J.C. Εισαγωγή στην οι­ κολογία. Μετ. Α. Μελιάδου. Αθήνα, Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός, 1996. Σελ. 381. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7643-20-8.

Παιδαγωγική-Εκπαίδευση Εκπαίδευση Μηχανισμοί και όροι επιλογής για την τρποδάθμια εκπαίδευση. Επι­ στημονικό Συμπόσιο. Αθήνα, Εται­ ρεία Σπουδών Ν.Π. αι Γ.Π., 1995. Σελ. 207. Δρχ. 4.000. ISBN 960259-090-4. Οι γυναικείες σπουδές στην Ελλάδα και η ευρωπαϊκή εμπει­ ρία. Θεσσαλονίκη, Παρατηρη­ τής, 1996. Σελ. 232. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-260-846-3. Το σχολικό μάθημα εκτός έδρας. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1996. Σελ. 177. Δρχ. 1.870. ISBN 960224-768-1. ΑΡΧΕΙΟ ΔΗΜΗΤΡΗ I. ΣΑΡΑΤΣΗ. Παιδεία και Κοινωνία. Εποπτεία: Α. Δημαράς. Τόμοι Ά + Β \ Αθήνα, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 1995. Σελ. 313+371. Δρχ. 9.500 (οι δύο τόμοι). ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Σ.Α. Οργάνω­ ση και διοίκηση της δευτεροβά­ θμιας εκπαίδευσης. Αθήνα, Γρηγόρης, 1996. Σελ. 349. Δρχ. 6.000.

ISBN 960-333-106-6. ΤΣΟΥΝΗΣ Β. Κωδικοποίηση νομο­ θεσίας εκπαιδευτικών θεμάτων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Αθή­ να, Γρηγόρης, 1996. Σελ. 245. Δρχ. 4.250. ISBN 960-333-105-8.

BIBER Β. Η προσέγγιση της Παιδα­ γωγικής Σχολής Bank Street στην προσχολική εκπαίδευση. Μετ. Κ. Κεδράκα. Αθήνα, Οδυσσέας, 1996. Σελ. 140. Δρχ. 1.765. ISBN 960-210-251-9.

του Πυθαγόρα. Τόμος Δ'. Αθήνα, Νέας Θέσις, 19%. Σελ. 294. Δρχ.

5.200. ΠΗΧΩΡΙΔΗΣ Σ.Κ. Απειροστικός λογισμός I. Αθήνα, Σύγχρονη Επο­ χή, 1996. Σελ. 349. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-224-766-5.

Φυτολογία Βιολογική καλλιέργεια της ελιάς. Ιο Πανελλήνιο Συνέδριο. Αθήνα, ΔΗΩ. Σελ. 269.

Εφαρμοσμένες επιστήμες Ιατρική MERVYN L. Ο πλήρης οδηγός για βιταμίνες και μεταλλικές ουσίες. Αθήνα, Βασδέκης, 1996. Σελ. 472. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7370-23-6.

JENSEN B.-BODEEN D. Ιριδολογία. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Διόπτρα, 1996. Σελ. 237. Δρχ.

2.910. ISBN 960-364-103-0.

Οργάνωση επιχειρήσεων ΣΤΑΥΡΙΔΗΣ Σ. Διαφήμιση κάι το νόημα του χώρου. Αθήνα, Στάχυ, 1996. Σελ. 219. Δρχ. 2.500. ISBN 960-7151-43-7.

Ζωγραφική ΚΥΡΓΓΣΟΠΟΥΛΟΣ Α. Μάηα μου, στολίσου. Αθήνα, Άγρα, 19%. Σελ.

70. Δρχ. 2.080. ISBN 960-325-169-0.

Κινηματογράφος Γθώσσα Γενικά ΣΤΑΘΗΣ Ε.Σ. Το γλωσσικό μας πρόβλημα. Αθήνα, Α ρ μός, 1996. Σελ. 139. Δρχ. 2 .0 0 0 .

ISBN 960 -5 2 7 -0 0 0 -5 .

Θ ετικές επιστήμες Μαθηματικά ΔΑΚΟΓΛΟΥI. Ο μυστικός κώδικας

ΡίΒερ Φοίνιξ. Αθήνα, Σιγαρέτα, 1996. Σελ. 75. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7165-90-Χ.

Μουσική Τζίμι Χέντριξ. Αθήνα, Σιγαρέτα, 1996. Σελ. 63. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7165-95-0. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Φ. Ριχάρδος Βάγκνερ. Αθήνα, Αρσενίδης, 1996. Σελ. 316. Δρχ. 4.680. ISBN 960-253-035-9.

Μ τίο

Κλασική φιλολογία

του Αριστοφάνη. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 19%. Σελ. 599. Δρχ. 16.640.

ISBN 960-336-005-8.

Γενικά ΝΑΤΣΟΥΛΗΣ Τ. Αρχαίο ελληνικό πνεύμα. Γ1 έκδοση. Αθήνα, Νέα Θέσις, 1996. Σελ. 720. Δρχ. 8.320.

Λογοτεχνία Ποίηση

THOMAS R. Γραπτός και προφορι­ κός Λόγος στην Αρχαία ΕΛΛάδα. Μεχ. Δ. Κυριάτας. Ηράκλειο, Πανε­ πιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1996. ΣεΛ. 244. Δρχ. 3.950. ISBN 960-524-000-9.

ΑΝΤΙΟΧΟΣ Σ. Παράθυρο στη με­ σημβρία. Αθήνα, Περίπλους, 1995. Σελ. 133. ISBN 960-7131-31-2.

Αρχαίοι συγγραφείς

ΚΑΚΟΥΛΙΔΗΣ Γ. Μονσινιόρ. Ποιή­ ματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 37. Δρχ. 1.040. ISBN 960-031488-8.

Ο Ασκληπιός και οι απαρχές της ια­ τρικής. Μετ. Γ. Μαυρίδης. Αθήνα, Εξάντας, 1996. Σελ. 253. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-256-273-0.

ΒΛΑΒΙΑΝΟΣ X. Adieu. Αθήνα, Νε­ φέλη, 1996. Σελ. 105. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-211-245-Χ.

ΚΑΛΛΙΑΝΙΔΗΣ Ν. Φεγγαροδρόμιο. Ποιήματα. Αθήνα, Πιτσιλάς, 1996. Σελ. 34.

Ομήρου Οδύσσεια. Ραψωδίες α-μ. Μετ. Δ.Ν. Μαρωνίτης. Αθήνα, Κασιανιώτης, 1996. Σελ. 247. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-1532-9.

ΛΕΒΑΝΤΗ Κ. Η αγύμναστη ματιά. Αθήνα, Μακέδος, 1996. Σελ. 107.

ΑΝΔΟΚΙΔΗΣ. Άπαντα. Εισ.-μετ.σχόλ. Φιλολογική Ομάδα Κάκτου. Αθήνα, Κάκτος, 1996. Σελ. 233. Δρχ. 3.015. ISBN 960-352-254-6.

ΛΕΒΙΔΗΣ Α.Ν. Στις εκβολές των ο­ ραμάτων. Αθήνα, Gutenberg, 1996. Σελ. 76. Δρχ. 1.560. ISBN 960-01-608-8.

ΑΝΤΙΦΩΝ. Άπαντα. Εισ.-μετ.-σχόλ. Φιλολογική Ομάδα Κάκτου. Αθήνα, Κάκτος, 1996. Σελ. 292. Δρχ.

3.640. ISBN 960-352-288-0.

ΜΟΣΧΟΒΗ Μ. Ό λες τις Κυριακές με βροχή. Αθήνα, Αγρα, 1996. Σελ. 29. Δρχ. 1.040. ISBN 960325-159-3.

ΚΟΝΤΑΡΑΤΟΣ Α.Ν. Ξενοφών. Αρχαίος θεμελιωτής της σύγχρονης διοίκησης. Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1996. Σελ. 83. Δρχ. 2.000. ISBN 960250-122-7.

ΣΗΜΗΡΙΩΤΗΣ Α.Θ. Τα ποιήματα (1893-1943). Τόμοι Α'+Β'. Αθήνα. Πνευματικό Κέντρο Δήμου Νέας Ιωνίας Αττικής, 1995. Σελ.

533+514.

ΜΑΝΕΘΩΝ. Αιγυπτιακά. Εισ.-μετ.σχόλ. Α.Μ. Τζαφερόπουλος. Αθή­ να, Γεωργιάδης, 1996. Σελ. 285. Δρχ. 3.120. ISBN 960-316-059-Χ. ΠΟΛΥΒΙΟΣ. Άπαντα. Τόμοι 6ος, 7ος. Εισ.-μετ.-σχόλ. Θ.Γ. Μαυρόπουλος. Αθήνα, Κάκτος, 19%. Σελ. 317+338. Δρχ. 3.950+4.160. ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ. Ηθικά. Τόμος 23ος. Εισ.-μετ.-σχόλ. Φιλολογική Ομάδα Κάκτου. Αθήνα, Κάκτος, 1996. Σελ. 316. Δρχ. 3.950. ISBN %0-352-367-4.

Μελέτες ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ Π.Δ. Τα ιατρικά

Μ τίο

ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ Γ. Ποιήματα 19341937. Αθήνα, Άγρα, 1996. Σελ.

133. Δρχ. 2.495. ISBN 960-325164-Χ. ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ Θ. Στον ήλιο μοί­ ρα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 145. Δρχ. 3.120. ISBN 96003-1469-1. ΧΡΥΣΑΝΘΗΣ Κ. Από τον εξώστη της γης. Αθήνα, Αστρολάβος/Ευθύνη, 1996. Σελ. 548. Δρχ. 725.

ISBN 960-7033-55-8.

248-797-6. ΑΝΩΓΗΣ Ν. Βαθύ κόκκινο στο βα­ θύ γαλάζιο. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Μαυρίδης, 1996. Σελ. 167. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-347-011-2. ΑΣΛΑΝΙΔΗΣ Ε.Γ. Ιστορίες για μαριονέττες. Αθήνα, Ίκαρος, 1996. Σελ. 67. Δρχ. 2.080. ISBN 9607233-91-3. ΒΑΣΙΚΕΧΑΠΟΓΛΟΥ Β. Θρόνος Α'. Αθήνα, Αγρα, 1996. Σελ. 61. Δρχ.

2.285.

ISBN 960-325-157-7. ΒΡΑΝΑ Σ. Πώς πάχυνα κάνονας δί­ αιτες. Αθήνα, Εξάντας, 1996. Σελ.

137. Δρχ. 2.080. ISBN 960-256264-1. ΓΑΪΤΑΝΟΣ Μ. Νίνα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 229. Δρχ. 3.200. ISBN 960-360-545-Χ. ΓΑΛΑΤΑΛΗΣ Μ. Οι σάλπιγγες του εχθρού. Διηγήματα. Αθήνα, Δωδώ­ νη, 1996. Σελ. 118. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-248-795-Χ. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ Θ. Ο χορευτής στον ελαιώνα. Μυθιστόρημα. Αθή­ να, Κέδρος, 1996. Σελ. 365. Δρχ.

4.000.

ISBN 960-04-1181-6. ΔΑΝΔΟΛΟΣ Σ.Γ. Υπνοβάτες του Σεπτέμβρη. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ. 176. Δρχ. 2.080. ISBN 960309-272-Χ. ΔΗΜΑ Κ. Η πότης υπό της. Αθήνα, Πλέθρον, 1996. Σελ. 148. Δρχ.

1.870. ISBN 960-348-043-6. ΖΑΡΚΑΔΑΚΗΣ Γ. Ανατολικόν τέ­ λος. Αθήνα, Κέδρος, 1996. Σελ.

251. Δρχ. 3.000. ISBN 960-041180-8. ΘΕΟΤΟΚΑΣ Ν.-ΣΩΤΗΡΙΟΥ Κ. Οι αχινοί Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κα­ στανιώτης, 1996. Σελ. 259. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-03-1477-2. ΚΑΛΟΚΛΗΡΟΣ Γ. Οδός Αβεβαιό­ τητας. Αθήνα, 1996. Σελ. 58. Δρχ.

1.350. ISBN 960-7165-92-6.

Π εζογραφία

ΚΟΡΟΒΙΝΗΣ Θ. Κανάλ νΓ αμούρ. Αθήνα, Αγρα, 1996. Σελ. 58. Δρχ.

1.870. ISBN 960-325-108-2.

Το βιβλίο του χειρουργού Μιχάλη Γύρα. Αθήνα, Δωδώνη, 1996. Σελ. 202. Δρχ. 2.600. ISBN 960-

ΚΟΣΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ Α. Έρημος λέξη. Αθήνα, Αρμός, 1996. Σελ.

45. Δρχ. 700. ISBN 960-71-2-91-6.

ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ Δ. ΤειεΤιεσιαι. Αθήνα, Opera, 1996. Σελ. 197. Δρχ. 2.700.

ISBN 960-7073-29-0. ΚΥΡΙΑΖΗΣ Ν. Παιχνίδια με τη φω­ τιά. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 320. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-1485-3. ΜΠΕΝΟΠΟΥΛΟΣ Β. Μόρσιμα. Διηγήματα. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ. 135. Δρχ. 2.080. ISBN 960309-277-0. ΜΠΟΣΤ. Αληλογραφεία με τον Κό­ στα. Αθήνα, Νεφέλη. Σελ. 192. Δρχ. 2.600. ISBN 960-211-250-6. ΠΑΡΕΣΑ. Διακαής Διονίκης πόθος. Θεσσαλονίκη, 1996. Σελ. 231. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-260-781-5. ΠΕΝΤΕΛΙΚΟΣ Π. Της φυλακής. Ιστορήματα. Αθήνα, Μνήμη, 1995. Σελ. 169. Δρχ. 2.080. ISBN 96085673-1-9. ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Είναι κάτι καρά­ βια, φαντάσματα. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ. 95. Δρχ. 1.040. ISBN 960-309-262-2. ΡΟΥΣΟΧΑΤΖΑΚΗΣ A. Konitsa, my love. Και άλλα διηγήματα. Αθήνα, Κέδρος, 1996. Σελ. 94. Δρχ.

1.500.

ISBN 960-04-1167-0. ΣΚΑΛΙΩΡΑ Κ. Θα σε κάνω βιβλίο ή τα μοναχικά μυρμήγκια. Αθήνα, Αγρα, 1996. Σελ. 67. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-325-165-8. ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ Γ. Ο κύριος του Τζακ Πατς κι απαγάι. Αθήνα, Νεφέλη, 1996. Σελ. 93. Δρχ. 1.560. ISBN 960-211-255-7. ΣΚΙΑΔΑΡΕΣΗ Μ.Ε. Άτροπος ή η ζωή και ο θάνατος της Βενετίας Δαπόντε. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 407. ISBN 960360-549-2. ΣΤΑΥΡΙΔΗΣ Σ.Κ. Μάνα Μαριάννα. Αθήνα, Δαρδανάς, 1996. Σελ. 318. Δρχ. 3.120. ISBN 960-380-024-7. ΣΤΙΚΑ Δ. Μπλε σιδερόπορτα. Αθή­ να, Δαρδανός, 1996. Σελ. 261. Δρχ. 2.910. ISBN 960-380-016-3. ΣΤΡΟΓΓΥΛΗΣ Α. Η Μυρτώ και οι άλλοι. Αθήνα, Οδυσσέας, 1996. Σελ. 157. Δρχ. 2.080. ISBN 960210-261-6.

ΣΦΥΡΙΔΗΣ Π. Ψυχή μπλε και κόκ­ κινη. Μυθιστορία. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1996. Σελ. 324. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-1475-6. ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ Φ. Η κόρη της Ανθής Αλκαίου. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ.

259. Δρχ. 3.120. ISBN 960-031503-5. ΤΣΙΓΚΡΑΣ Γ. Η δίψα του Ελπήνορα. Αθήνα, Νεφέλη, 1996. Σελ.

108. Δρχ. 1.870. ISBN 960-211249-2. ΤΣΙΤΑΣ Μ. Πάτυ εκ του Πετρούλα. Διηγήματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 128. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-1487-Χ. ΧΑΤΖΗ Τ. Πορεία ανάμεσα σε διάποντες. Αθήνα, Δελφίνι, 19%. Σελ. 97. Δρχ. 1.350. ISBN 960-309-273-8. ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ Σ. Μπλε μεταλλικό. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κέδρος, 1996. Σελ. 158. Δρχ. 1.900. ISBN 960-04-116-2. Οι πέτρες του Μεσαία. Μετ. Π. Γιαννουλάκης. Αθήνα, Έ σοπτρον, 1996. Σελ. 301. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7228-17-0. ΑΡΕΤΙΝΟ Ρ. Μαθήματα για την τέ­ χνη της πορνείας, της ρουφιανιάς και τις προδοσίες των ανδρών. Μετ. Δ. Δεληολάνης-Χ. Κακατσάκη. Αθήνα, Στοχαστής, 1996. Σελ.

280. Δρχ. 3.120. ISBN 960-303046-5.

EIDUS J. Ο Βίτο αγαπά την Τζέραλνπν. Ιστορίες. Μετ. Ε. Μπαρτζινόπουλος. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 181. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-1498-5.

CARTER Α. Ήρωες και καλοί. Μετ. Γ. Σαραφιανός. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1996. Σελ. 219. Δρχ. 2.800.

ISBN 960-264-093-6.

COETZEE J.M. Βίος και πολιτεία της Μάικλ Κ. Μετ. Α. Κοτζιά. Αθήνα, Νεφέλη, 1996. Σελ. 160. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-211-222-0. ΚΙΛΙ Ε. Η σιωπηλή κραυγή της μνή­ μης. Χορτιάτης 1944, Αθήνα, Εξά­ ντας, 1996. Σελ. 285. Δρχ. 3.430.

ISBN 960-256-267-6.

KONDROTAS S.T. Η σκιά του φι­

διού. Μετ. Λ. Παλλαντίου. Αθήνα, Ψυχογιός, 1996. Σελ. 358. Δρχ.

3.500.

ISBN 960-274-179-1. ΛΕΝΤΕΡΙΚ Μ. Ρέντα. Μετ. Ν. Σιδέρη. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1996. Σελ. 258. Δρχ. 3.200. ISBN 960264-120-7.

MACNEIL D. Ό λα τα μπαρ της Ζανζιμπάρ. Μετ. Σ. Τριανταφύλλου. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 169. Δρχ. 2.500. ISBN 960-360-661-1. ΜΟΠΑΣΑΝ Γ. ΝΤΕ. Ιστορίες φα­ ντασίας. Μετ. Ν. Πέππα. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1996. Σελ. 304. Δρχ. 3.600. ISBN 960-224-755-Χ. ΜΠΡΟΝΣΟΝ Π. Οι κανονιέρηδες. Μετ. Μ.-Ρ. Τραϊκόγλου. Αθήνα, Ψυχογιός, 1996. Σελ. 394. Δρχ.

3.900. ISBN 960-274-178-3. ΝΙΚΟΪΝΤΣΚΙ Κ. Οι εραστές. Μετ. Ν. Σιδέρη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 237. Δρχ. 2.600. ISBN 960-236-623-0.

PUIG Μ. Στους τροπικούς νυχτώνει νωρίς. Μυθιστόρημα. Μετ. Α. Αλεξοπούλου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 225. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-1493-4.

RAND Α. Εμείς οι ζωντανοί. Μετ. Ε. Καλλιφατίδη. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1996. Σελ. 593. Δρχ. 4.990. ISBN 960-7213-87-4. ΣΑΝΔΗ Γ. Η βελανιδιά που μιλού­ σε. Μετ. Ε. Μαύρου. Αθήνα, Οδός Πανός, 1996. Σελ. 47. Δρχ. 1.045.

ISBN 960-7165-96-9.

SEMPRUN J. Γραφή ή ζωή. Μετ. Β. Τομανάς. Αθήνα, Εξάντας, 1996. Σελ. 365. Δρχ. 3.640. ISBN 960256-262-5. ΣΤΑΪΝ Γ. Μπρούζυ και Ουίλλυ. Μετ. Ε. Βρης. Αθήνα, Ο δός Πανός, 1996. Σελ. 100. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7165-94-2. ΣΤΕΒΑΝΟΒΙΤΣ Β. Ο Χρήστος και τα σκυλιά. Μυθιστόρημα. Μετ. Γ. Ρόσιτς. Αθήνα, Εστία, 1996. Σελ.

204. Δρχ. 2.500. ISBN 960-050643-4.

TOURNIE Μ. Η χρυσή σταγόνα. Μυθιστόρημα. Μετ. Λ. Παλλαντίου. Αθήνα, Εστία, 1996. Σελ. 230. Δρχ.

3.000.

ISBN 960-05-0469-5.

Μ τίο

FYFIELD F. Παιχνίδια με τη φωτιά. Μετ. Λ. Πολενάκης. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1996. Σελ. 351. Δρχ. 2.910.

ISBN 960-7213-93-9.

Χρονογραφία ΣΚΟΥΡΤΗΣ Γ.Κάπου σας ξέρω... μήπως γράφετε στα ΝΕΑ; Αθήνα, Κάκτος, 1996. Σελ. 254. Δρχ.

2.285.

Μελέτες Από το παραμύθι στα κόμικς. Επιμ. Ε.Γ. Αυδίκος. Αθήνα, Οδυσσέας, 1996. Σελ. 766. Δρχ. 9.360. ISBN 960-210-244-65. Για τον Νίκο Καρούζο. Συμπόσιο, Αθήνα 21-23 Οκτ. 1993. Αθήνα, Ίκαρος, 1996. Σελ. 250. Δρχ.

2.080. ISBN 960-7233-89-1. Εγγονόπουλος Ν. Ωραίος σαν 'Ελληνας. Αθήνα, Ίδρυμα Γουλαννδρή-Χορν, 1996. Σελ. 153. Δρχ.

2.080. ISBN 960-7079-50-7. Η λογοτεχνία του Ανατολικού Αιγαί­ ου. Πρακτικά Διήμερου Πνευματι­ κού Συμποσίου Σάμου. Αθήνα, 1995. Σελ. 104. Δρχ. 1.850. ISBN 960-85740-0-5. Τάκης Σινόπουλος. Ένοικος τώρα του παντοτεινού κεκυρωμένος. Αφιέρωμα. Αθήνα, Αλφειός, 1996. Σελ. 309. Δρχ. 5.200. ISBN 9608413-04-4. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ Μ. Ο Τολστόι, ο Σαίξπηρ και οι τρελοί. Αθή­ να, Δελφίνι, 1996. Σελ. 265. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-309-268-1. ΒΕΛΛΙΑΝΙΤΗΣ Δ. Εφήμερον. Ζά­ κυνθος, 1996. Σελ. 62. Δρχ. 1.040.

ISBN 960-7601-44-0. ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ I. Ο εθνισμός. Β1 έκ­ δοση. Αθήνα, Σαββάλας, 1996. Σελ. 271. Δρχ. 3.120. ISBN 960460-077-Χ. ΚΑΜΠΟΥΡΟΓΛΟΥ Δ.Γ. Ο αναδρομάρης. Αθήνα, Καραβίας, 1996. Σελ. 159. Δρχ. 2.080. ISBN 960258-056-9. ΠΑΠΑΔΑΚΗ Λ. Το εφηβικό πρό­ τυπο και η Δελφική προσπάθεια του Αγγέλου Σικελιανού. Αθήνα, Ιστο­ ρικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας,

M m

1995. Σελ. 156. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7138-15-5. ΠΑΠΑΝΤΩΝΑΚΗΣ Γ.Δ. Εισαγωγή στην παιδική ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα, Οδυσσέας, 1996. Σελ. 135. Δρχ. 1.560. ISBN 960210-259-4. ΣΑΝΟΥΔΑΚΗΣ Α.Κ. Ο χωροχρό­ νος, ο μύστης, ο ποιητής. Ηράκλειο, Ε.Φ.Ν.Η. Σελ. 85. Δρχ. 1.040. ΣΟΦΙΑΝΟΥ-ΓΕΩΡΓΟΥΣΗ >Δ. Οδυσσέας Ελύτης. Αθήνα, Φιλιππότης, 1996. Σελ. 151. Δρχ. 1.245. ΤΣΙΩΛΗΣ Γ. Θεωρία της λογοτε­ χνίας. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 284. Δρχ. 4.160. ISBN 96003-1411-Χ. ΦΑΡΑΝΤΑΚΗΣ Π.Ι. Η ηθική κατά τον Πέτρο Βράιλα-Αρμένη. Αθήνα, Σύλλογος Προς Διάδοσιν Ωφελί­ μων Βιβλίων, 1996. Σελ. 172. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-7133-38-2.

GARIDIS A. Les anges du desir.

Paris, Albin Michel, 1996. Pag. 327.

Δοκίμια ΠΑΝΝΑΡΑΣ X. Ελληνότροπος πο­ λιτική. Αθήνα, Ίκαρος, 1996. Σελ.

190. Δρχ. 3.120. ISBN 960-723390-5. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ Φ. Ο Φεβρουά­ ριος αιών. Δοκίμιο. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 197. Δρχ. 3.200.

ISBN 960-360-631-6. ΛΙΓΝΑΔΗΣ Τ. Καταρρέω. Αθήνα, Ακρίτας, 1996. Σελ. 430. ISBN 960-7006-022-4. ΛΙΓΝΑΔΗΣ Τ. Το μυστήριο, το κάλ­ λος και η ιθαγένεια του τοπίου. Αθήνα, Ακρίτας, 1996. Σελ. 245.

ISBN 960-328-046-1. ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ-ΠΑΝΟΥ Ε. Ράινερ Μαρία Ρίλκε. Δοκίμια. Αθήνα, Αρμός, 1996. Σελ. 243. Δρχ.

3.000.

ISBN 960-7102-92-4.

Δρχ. 2.600. ISBN 960-344-177-5. ΝΤΕΡΙΝΤΑ Ζ. Η έννοια του αρχεί­ ου. Δοκίμιο. Μετ. Κ. Παπαγιώργης. · Αθήνα, Εκκρεμές, 1996. Σελ. 149. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7651-00-6.

Θέατρο Γενικά ΒΑΡΕΛΟΠΟΥΛΟΣ Α. Το θέατρο στο Σχολείο. Αθήνα, Γρηγόρης, 1996. Σελ. 83. Δρχ. 1.500. ISBN 960-333-108-2.

Εργα ΓΡΑΜΜΑΤΑΣ Θ. Fantasyland. Θέ­ ατρο για παιδικό και νεανικό κοινό. Αθήνα, Τυηωθήτω Γιώργος Δαρδανός, 1996. Σελ. 324. Δρχ. 4.680.

ISBN 960-7643-19-4. ΓΚΕΛΜΑΝ Α. Κόκκινο ρομάντζο. Μετ. Μ. Λυμπεροπούλου. Αθήνα, Δωδώνη, 1996. Σελ. 79. Δρχ.

1.245. ISBN 960-248-784-4. ΓΚΟΛΝΤΟΝΙ Κ. Οι δίδυμοι της Βε­ νετίας. Μετ. X. ΒλαΒιανός. Αθήνα, Δωδώνη, 1996. Σελ. 142. Δρχ.

2.080. ISBN 960-248-762-3. ΟΥΙΛΛΙΑΜΣ Τ. Καλοκαίρι και κατα­ χνιά. Απόδ. Μ. Πλωρίτης. Αθήνα, Δωδώνη, 1996. Σελ. 123. Δρχ.

2.080. ISBN 960-248-785-2.

Μελέτες SIVETIDOU A. Les voies de Γimage theatrale. Thessaloniki, University Studio Press, 1995. Σελ. 114.

ISBN 960-12-0495-4.

Ιστορία Αρχαιολογία ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ Γ.Χ. Το Δισπηλιό Καστοριάς. Θεσσαλονίκη, Κώ­ δικας, 1996. Σελ. 63. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-7332-12-1.

Μαρτυρίες

ΠΙΟΜΠΙΝΟΣ Φ. Σπουδή θανάτου. Αθήνα, Πιτσιλάς, 1996. Σελ. 328. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7112-72-5.

ΑΠΈΛΙΔΗΣ Α. Κύπρος. Κατερίνη, Μάτι, 1996. Σελ. 271. Δρχ. 3.120.

ΡΟΖΑΝΗΣ Σ. Η ερμηνευτική ως πράξη και θεώρηση. Αθήνα, Ελλη­ νικά Γράμματα, 1996. Σελ. 173.

ΚΑΨΗΣ Γ.Π. Το τελευταίο σταυρο­ δρόμι. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 393. Δρχ. 4.160. ISBN 960-

236-633-8.

ISBN 960-90176-0-6.

ΜΠΕΝΑΣ Τ. Του Εμφυλίου. Μνή­ μες των δύσκολων καιρών. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 292. Δρχ.

2.600. ISBN 960-236-624-9.

ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ Θ.Γ. Η Σκάλα Μεσ­ σηνίας (Ιστορία-λαογραφία). Αθή­ να, Βιβλιογονία, 1995. Σελ. 363. Δρχ. 3.750. ISBN 960-7088-33-0.

ΡΗΤΤΑΣ Δ. Σπίθες απ’ τη χόβολη. (Μετά τη Βάρκιζα...). Αθήνα, Δω­ δώνη, 1996. Σελ. 273. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-248-793-3.

ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΔΟΣ Μ.Η. Η Δικτα­ τορία των συνταγματαρχών. Αθήνα, Παπαζήσης, 1996. Σελ. 470. Δρχ.

6.760. ISBN 960-02-1156-6.

Βιογραφίες ΖΩΓΡΑΦΟΥ Ε. Ο «ευλογημένος» Αθηναιογράφος Δημήτρης Γρ. Καμπούρογλου. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1996. Σελ. 247. Δρχ.

2.600. ISBN 960-224-751-7. ΚΑΟΥΡΗΣ Α. Γρηγόρης Αυξεντίου. Λευκωσία, 1996. Σελ. 430. Δρχ.

13.000.

ISBN 9963-7669-1-9. ΣΟΥΛΟΠΑΝΝΗΣ Ε.Θ. Αλέξαν­ δρος Ρίζος Ραγκαβής. Η ζωή και το έργο του. Αθήνα, Αρσενίδης, 1996. Σελ. 300. Δρχ. 4.160. ISBN 960-253-034-0.

Ελληνική ιστορία Το Σύνταγμα και ο Θούριος του Ρή­ γα. Αθήνα, Αρμός, 1996. Σελ. 333. Δρχ. 6.500. ISBN 960-527-002-1. ΑΤΣΑΛΟΣ Β. Η ονομασία της Ιερός Μονής της Παναγίας της Αχειροποι­ ήτου του Παγγαίου, της επονομαζομένης της Κοσινίτσης ή Εικοσκροινίσσης. Δράμα, 1996. Σελ. 186. ΑΥΑΩΝΙΤΗΣ X. Οδυσσέως περίπλους ή η γιγάνπα εξάπλωση των Ελλήνων. Αθήνα, Δημιουργία, 1996. Σελ. 266. Δρχ. 3.325. ΚΑΛΟΔΗΜΑΣ Ν.Ε. Η Απιδέα Λα­ κωνίας. Αθήνα, Πελασγός, 1996. Σελ. 66. Δρχ. 1.245. ΚΑΜΠΟΥΡΟΓΑΟΥ Δ.Γ. Οι Χαλκοκονδύλαι. Αθήνα, Δημουργία, 1996. Σελ. 287. Δρχ. 5.820. ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β. Έμποροι και ε­ μπορικά δίκτυα στα χρόνια του Εικοσιένα (1820-1835). Αθήνα, Ναυτικό Μουσείο Αιγαίου, 1996. Σελ. 236. Δρχ. 4.160. ISBN 96085451-4-5. ΛΕΟΝΤΣΙΝΗΣ Γ.Ν. Ζητήματα νεό­ τερης ελληνικής ιστορίας και εκπαί­ δευσης. Αθήνα, 1995. Σελ. 574.

ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Κ.Δ. Η Μεσανατολι­ κή ελληνική τραγωδία 1941-1945. Αθήνα, 1996. Σελ. 283. Δρχ. 2.600. ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΝ. Μαύρη Βίβλος διωγμών και μαρτύρων του εν Τουρκία Ελληνι­ σμού (1914-1918). (Επανέκδοση). Αθήνα, Αρσενίδης. Σελ. 235. Δρχ.

4.680. ISBN 960-253-037-5. ΡΗΠΝΟΣ Μ. Μορφές παιδικής ερ­ γασίας στη βιομηχανία και τη βιοτε­ χνία 1870-1940. Αθήνα, Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας, 1995. Σελ. 170. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7138-14-7.

RUIPEREZ M.-MELENA J. Οι Μυκηναίοι Έλληνες. Μετ. Μ. Παναγιωτίδου. Αθήνα, Ινστιτούτο του Βιβλίου, 1996. Σελ. 285. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-354-016-1. ΣΜΙΘ Α. Κάμπος-Κάστρο. Μετ. Ε. Βλυσίδου. Χίος, Ομήρειο Πνευμα­ τικό Κέντρο, 1995. Σελ. 252.

Παγκόσμια ιστορία Η εκστρατεία των Γερμανών στα Βαλκάνια. (Άνοιξη 1941). Μετ.-επιμ. Ν. Κολόμβας. Αθήνα, 1996. Σελ. 241. Δρχ. 4.160. ISBN 9607437-20-9.

NICOL D.M. Οι βυζαντινές δεσπο­ σύνες: Δέκα πορτρέτα. 1250-1500. Μετ. Σ. Κομνηνός. Αθήνα, Παπαδήμας, 1996. Σελ. 248. Δρχ. 4.680.

ISBN 960-206-370-3.

VANOYEKE V. Η πορνεία στην Ελλάδα και στη Ρώμη. Μετ. Λ. Παλλαντίου. Αθήνα, Παπαδήμας, 1996. Σελ. 207. Δρχ. 3.640. ISBN 960-206-378-5.

ΣΚΟΥΜΠΟΥΡΔΗ Α. Αθήνα. Αθή­ να, Τοπίο, 1996. Σελ. 189. Δρχ.

4.000.

ISBN 960-7646-02-9. ΠΕΤΡΙΔΗΣ Π. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στη Θεσσα­ λονίκη. Η προσωρινή Κυβέρνηση 1916-1917. Θεσσαλονίκη, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος/Πολιτισπκό Κέντρο Βορείου Ελλάδος, 1994. Σελ. 112+Φωτ. Δρχ. 2.000. ISBN 960-85171-8-4. ΤΣΙΜΠΟΥΚΙΔΗΣ Δ.Ι. Μακεδόνες πολέμαρχοι συμπολεμιστές του Αλέξανδρου. Αθήνα, Καλέντης, 1996. Σελ. 430. Δρχ. 5.200. ISBN 960-29-085-5. ΧΑΤΖΗΦΩΤΗΣ Ι.Μ. Καστελλόριζο ο Ακρίτας του Αιγαίου. Αθήνα, Ίρις, 1996. Σελ. 267. Δρχ. 3.640.

ISBN 960-7422-03-1.

GARDIKAS-KATSIADAKIS Η.

Greece and the Balkan Imbroglio.

Athens, 1995. Σελ. 336. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-7133-35-8.

MOSSE C.-SCHNAPP-COURVEILLON Α. Επίτομη ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας (2000-31 π.Χ.). Μετ. Λ. Στεφάνου. Αθήνα, Παπαδήμας, 1996. Σελ. 501. Δρχ. 7.280.

ISBN 960-206-363-7.

Ταξίδια Ελλάδα Αμοργός. Ερμούπολη, 1995. Σελ.

152. Δρχ. 2.800. ISBN 96085540-3-9. ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Ελλαδογραφία, μια λυρική γεωγραφία. Αθήνα, Ειρήνη, 1996. Σελ. 87. Δρχ. 1.245. ΧΑΤΖΗΦΩΤΗΣ Ι.Μ. Καστελλόριζο. Αθήνα, Τοπίο, 1996. Σελ. 95. Δρχ.

3.000.

ISBN 960-646-06-1. ΨΗΜΕΝΟΣ Σ. Ανεξερεύνητη Κρήτη. Αθήνα, Τεγόπουλος, 1996. Σελ. 550. Δρχ. 5.200. ISBN 960-8481-09-0.

Κόσμος ΓΕΡΟΝΤΑ Ρ. Οδοιπορικό Σικελίας. Αθήνα, Ηλιοφόρος, 1996. Σελ. 54. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7522-06-0.

Παιδικά Γνώσεις Απίθανες ερωτήσεις; Απίστευτες α-

Μ τίο

πανιήσεις! Μετ. Ν. Οικονομοπούλου. Αθήνα, Πατάκης, 1995. Σελ.

136. ISBN 960-360-477-1. Η επιστήμη. Μικρή εγκυκλοπαί­ δεια. Μετ. Φ. Μουρκουση. Αθήνα, Άμμος/Larousse, 1996. Σελ. 124. Δρχ. 2.700. ISBN 960-202-139-Χ. Τα ζώα. Μικρή εγκυκλοπαίδεια. Μετ. Σ. Βρέπα. Αθήνα, Άμμος /Larousse, 1996. Σελ. 125. Δρχ.

2.700. ISBN 960-202-093-8.

ΓΙΑΤΙ. Μηνιάτικη επιθεώρηση. Τεύ­ χος 251. Δρχ. 700.

Η ΜΥΚΟΝΙΑΤΙΚΗ. Μηνιαία εφημε­ ρίδα. Φύλλο 83.

ΓΥΝΑΙΚΑ. Το κλασικό γυναικείο περιοδικό. Τεύχος 1131. Δρχ.

ΝΕΑ ΕΛΛΟΓΠΑ. Έκδοση για τα εθνι­ κά θέματα. Τεύχος 4. Δρχ. 1.000.

1.000. ΔΑΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 173. Δρχ. 1.200.

ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχη 1652, 1653. Δρχ. 800.

ΔΕΛΤΙΟ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙ­ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΓΟ­ ΝΕΩΝ. Φύλλο 16.

ΝΕΟ ΕΠΙΠΕΔΟ. Τρίμηνο δελτίο ποίησης και τέχνης. Τεύχος 23-24. Δρχ. 1.500.

ΔΕΛΤΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΝΑΥΠΛΙΟΥ. Τεύχος 88. Δρχ. 700.

ΟΙ ΝΙΚΗΤΕΣ. Φύλλο 194. Δρχ. 1.

ΒΕΛΕΤΑ-ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥ Μ. Τα βά­ σανα του Γιάννη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996. Σελ. 43. Δρχ.

2.285.

ISBN 960-344-159-7.

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ. Έκδοση λόγου και τέχνης. Τεύχος 93. Δρχ. 1.100.

ΟΔΟΣ ΠΑΝΟΣ. Τεύχος 86-87. Δρχ. 1.500.

ΚΡΟΚΟΣ Γ. Τα χαμομήλια που μιλά­ νε. Αθήνα, Ομήρειο Πνευμαπκό Κέ­ ντρο Δήμου Χίου, 19%. Σελ. 107.

ΕΛΕΥΣΙΣ. Τρίμηνη πολιτιστική έκ­ δοση. Τεύχος 11. Δρχ. 750.

Ελεύθερα αναγνώσματα

ΤΡΙΒΙΑΣ Ε. Φρουτοπία. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 39. ISBN 960-360-542-5. ΜΑΚ ΚΙ Ν. 'Ελμερ ο παρδαλός ελέ­ φαντας. Μει. Α.Α. Ανδρουισοπούλου. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ.

36. ISBN 960-360-540-9. ΤΡΑΒΕΡΣ Π.Λ. Η Μαίρη Πόππινς επιστρέφει. Μετ. Τ. Πλυτά. Αθήνα, Ποταμός, 1996. Σελ. 286. Δρχ.

2.800. ISBN 960-7563-02-6.

Σχολικά Τετράδιον Εκθέσεων Κωνστ. Γρηγ. Ταχτσή. Τάξις Ζ’ Νέου Τόπου. Αθήναι, 1945. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 62. Δρχ. 2.910. ISBN 960360-632-4.

Περιοδικά ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ. Δρχ. 500.

Τεύχος

ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύχος 364. Δρχ. 1.500.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ. Τεύχος 4. ΕΝΔΟΧΩΡΑ. Τεύχος 44. Δρχ. 800. ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΓΓΕΤ. Μάρτιος-Απρίλιος 1996. ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ. Τρίμηνο λογοτεχνι­ κό περιοδικό. Τεύχος 34. Δρχ. 1.200. ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙ­ ΚΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ. Τεύχος 36-37. Δρχ. 2.080. ΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ. Τεύχος 2. Δρχ. 2.080. ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 293. Δρχ. 500. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ. Τριμηνι­ αία έκδοση. Τεύχος 21. Δρχ. 1.000. Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΤΩΝ. Φύλλο 8. ΘΕΣΕΙΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 55. Δρχ. 1.400.

338.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Τεύχος 40. Δρχ. 2.000.

ΑΝΟΙΧΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ. Διμηνιαίο εκπαιδευτικό περιοδικό. Τεύχος 58. Δρχ. 600.

ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. Πε­ ριοδική έκδοση. Φύλλο 15. Δρχ. 300.

ΑΝΤΙ. Δεκαπενθήμερη πολιτική και πολιτιστική επιθεώρηση. Τεύχος 606. Δρχ. 500. ΑΠΕΡΑΘΓΠΚΑ. Τριμηνιαίο περιοδι­ κό παιδείας. Τεύχος 2. Δρχ. 1.560. ΑΤΥΠΟΝ. Τεύχος 4. Δρχ. 2.500.

Μ τίο

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ. Δελτίον της Ελληνι­ κής Λαογραφικής Εταιρείας. Τόμος ΛΖ’ (37) (1993-1994). Δρχ. 4.160.

ΠΑΝΑΙΓΥΠΤΙΑ. Τεύχος 69. Δρχ. 1. ΠΑΝΟΡΑΜΑ. Τριμηνιαίο περιοδι­ κό. Φύλλο 35. Δωρεάν. ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ. Τεύχος 194. Ο ΠΟΛΙΤΗΣ. Δεκαπενθήμερος. Τεύχος 22. Δρχ. 800. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Δίμηνη επιθεώρηση. Τεύχος 87. Δρχ. 1.200. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Δίμηνη έκ­ δοση. Φύλλο 196. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ. Τριμηνιαία έκ­ δοση. Τεύχος 9. Δρχ. 1.000. ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΗ ΡΟΥΣΙΑ. Φύλλο 24.

ΝΕΑ

ΠΑ­

ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ. 40ήμερη περιοδική έκδοση. Τεύχος 389. Δρχ. 700. ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 15. Δρχ. 500. ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ. Τριμη­ νιαία έκδοση. Τεύχος 53. Δρχ.

1.000. Ο ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογραφι­ κή επιθεώρησις. Τεύχη 70,71. Δρχ.

1.000.

Η ΛΕΞΗ. Ελληνική και ξένη λογο­ τεχνία. Τεύχος 132. Δρχ. 1.000.

ARTI. Η τέχνη σήμερα. Τεύχος 29. Δρχ. 2.600.

ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ ΝΕΑ. Φύλλο 16. Δρχ. 200.

BEST SELLER. Το νέο περιοδικό για το βιβλίο. Τεύχος 4. Δρχ. 900.

κ ρ ιτικ ο γ ρ α φ ια Αρ. 365 1 Μαΐου - 31 Μαΐου 1996 Επιμέλεια: Μ αρία Τρουπάκη

Στην Κριτικογραφιαπεριλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσεις των ελληνικών εκδόσεων που δημοσιεύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

Βιβλιογραφίες Χρισπανόπουλος Ν.: Λογοτεχνικά πε­ ριοδικά Θεσσαλονίκης (1889-1954) (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 28/5)

Βιβλιοθήκες Σκλαδενίτης Τ.: Η σχολική βιβλιοθή­ κη το 19ο αιώνα (Κ Ντελόπουλος, Καθημερινή, 7/5)

Ντεριντά Ζ.: Φαντάσματα ίου Μαρξ (Β. Καραλής, διαβάζω, 363)

Ψυχολογία Παπαδάτου Δ.-Αναγνωστόπουλος Φ.: Η ψυχολογία στο χώρο της υγεί­ ας (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 363) Μίλερ Τ.: Γλώσσα και ομιλία (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 363)

Πολιτική

κή στον γιουγκοσλαβικό χώρο (1991-1995) (Β. Καπετανγιάννης, Αντί, 10/5) Τσούκαλης Λ.: Ευρωπαϊκά ανορθό­ δοξα (Α.Χ. Παπανδρόπουλος, Οι­ κονομικός Ταχυδρόμος, 9/5)

Οικονομία Κρούγκμαν Π.: Η εποχή των μειω­ μένων προσδοκιών (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 363), (Β.Κ., Αντί, 24/5)

ΜΜΕ Μπασαντής Δ.: Πρακτορείο Εφημε­ ρίδων Αθηναϊκού Τύπου, 50 χρόνια (Β. Χατζ., Ελευθεροτυπία, 8/5) Στρατός Κ.: Αντίθεση και Διαφωνία. Η στάση των Εφημερίδων στη δι­ κτατορία (1967-1974) (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 363) Keane J.: Μέσα επικοινωνίας και Δημοκρατία (Κ. Σχινά, Καθημερινή, 5/5)

Φιλοσοφία Δραγώνα-Μοναχού Μ.: Σύγχρονη ηθική φιλοσοφία (Ν. Κώτσιου, δια­ βάζω, 363) Μπέγζος Μ.: Φαινομενολογία της θρησκείας (Γ. Κεντρωιής, διαβάζω, 363) Παπανούτσος Ε.Π.: Ηθική (ΑΘ.Χ., Παπανδρόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 9/5) Νιτόμπε I.: Μπουσίντο (Α. Κοντακίδης, διαβάζω, 363)

Α. Παπανδρέου: 31 χρόνια πολιτι­ κής δημιουργίας (Τ. Παππάς, δια­ βάζω, 363) Αριστοτέλους Α.: Ο ενιαίος Αμυντι­ κός χώρος Ελλάδας-Κύπρου (Γ. Μαλούχος, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 16/5) Βερέμης Θ. (Επιμ.) Ο ελληνισμός της Αλβανίας (Σ. Ντάλης, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 9/5) Δαμανάκη Μ.; Το θηλυκό πρόσωπο της εξουσίας (Δ. Τσατσούλης, δια­ βάζω, 363) Δάμπασης Δ.: Ο καπιταλισμός έχει υπέρβαση; (Σ. Καργάκος, Οικονο­ μικός Ταχυδρόμος, 23/5) Καραμπελιάς Γ.: Στα μονοπάτια της ουτοπίας (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 363) Κύρκος Λ.: Ανατρεπτικά (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 9/5) Μπενάς Τ.: Ένα συνέδριο που δεν έγινε ποτέ (Α. Ρήγος, διαβάζω, 363) Τέλλογλου Τ.: Η γερμανική πολιτι­

Εθνολογία Αμσέλ Ζ.Λ.: Μιγαδική λογική (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 11/5)

Δίκαιο Κουμάντος Γ.: Πνευματική ιδιοκτη­ σία (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 16/5) Μαλακάσης Δ.: Αναγκαίες συνταγ­ ματικές ρυθμίσεις (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 9/5)

Εκπαίδευση Δαράκη Π.: Το προσχολικό παιδί και οι ανάγκες του (Γ. Παπαδάτος, Διαβάζω, 363)

Θετικές Εφαρμοσμένες Επιστήμες Δραϊνας Κ., κ.ά.: Αγγλοελληνικό

Μ τίο

Λεξικό Βιοχημείας, Μοριακής Βιο­ λογίας, Βιοτεχνολογίας (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 14/5) Νεγρεπόντης Ν.: Ψηφιακός κό­ σμος (Γ. Καράμπελας, Diva, Μάιος ’96)

Τέχνες Ηλιάδης Φ.Μ. Κοτοπούλη (Μ. Φάις, Θεαθήναι, 17/5) Καναβάκης A.: Paraphernalia (Ε. Αρανίτσης, Ελευθεροτυπία, 8/5) Κιουρτσάκης Γ.: Προφορική παρά­ δοση και Ομαδική Δημιουργία. Η περίπτωση του Καραγκιόζη (Κ. Σχινά, Καθημερινή, 12/5) Πατσαλίδης Σ.: Μεταθεατρικά 1985-1995 (Δ. Τσατσούλης, Βήμα, 12/5) Πάτσας Γ.: Σκηνικά-κοστούμια (Ε. Πετάση, Καθημερινή, 5/5) Το κάλλος της μορφής-Μεταβυζαντινές εικόνες (Σ. Ντάλης, Οικονο­ μικός Ταχυδρόμος, 23/5/95) Το τετράδιο της χρονιάς. Λεύκωμα με ζωγραφιές παιδιών (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 15/5) Beckett W.: Ο κόσμος της ζωγραφι­ κής (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 19/5) Ρόσσι Α.: Επιστημονική αυτοβιο­ γραφία (Α. Ξύδη, Μετρό, Μάης ’96)

Γλώσσα Tonnet Η.: Ιστορία της Νέας Ελλη­ νικής Γλώσσας (Γ. Κεντρωτής, δια­ βάζω, 363)

Κλασική φιλολογία (Κειμενα-Μελέιες) Αποστολίδης Π.Δ.: Τα ιατρικά του Αριστοφάνη (Π. Μπουκάλας, Καθη­ μερινή, 21/5) Λουκιανού Διάλογοι: Επτμ. Α. Τσοτάκου-Καρβέλη (Γ. Κουβαράς, Κα­ θημερινή, 21/5)

Ποίηση Βέλτσος Γ.: Χαίρετε (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 12/5)

Μ τίο

Βλαβιανός X.: Adieu (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 29/5) Δαράκη Ζ.: Η θλίψη καίει τις σκιές μας (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 5/5) Δροσίνης Γ.: Άπαντα. Τομ. Α1. Ποί­ ηση (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 8/5) Κατσίμης Σ.: Ο καιρός της αστραπής (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθερο­ τυπία, 22/5) Κωσταβάρας Θ.: Το ημερολόγιο της αυριανής εξορίας (Ν. Κώτσιου, δια­ βάζω, 363) Μαρκίδης Μ.: Ποιήματα με ημερο­ μηνία λήξεως (Γ. Μπουκάλας, Κα­ θημερινή, 28/5) Παππάς Γ.: Διονυσιακά (Δ. Ζαδές, Εξόρμηση, 19/5) Πρατικάκης Μ.: Η λήκυθος (Ε. Γαραντούδης, Καθημερινή, 24/5), (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 19/5) Φραντζεσκάκη Ν.: Γήινες γεύσεις (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 26/5) Φωτίου-Βλάχου Μ.: Η Δροσούλα (Ε. Χωρεάνθη, Ριζοσπάστης, 23/5) Χατζόπουλος Θ.: Ο εξ αίματος νε­ κρός (Μ. Φάις, Θεαθήναι, 24/5Ελεύθερος Τύπος, 5/5) Montale Ε.: Φινιστέρμ (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 363) Ντίκινσον Ε.: Φύση (Β. Καλαμαράς, διαβάζω, 363) Τσέλαν Π.: Του κανενός το ρόδο (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθερο­ τυπία, 8/5). (Α. Μιχαλοπούλου, Κα­ θημερινή, 12/5)

Πεζογραφία Αδαμίδης Γ.: Βολή εγγύς φιλίων τμημάτων (Μ. Στασινοπούλου, Βή­ μα, 12/5) Γεωργοπούλου Β.: Κράτος κεραιών (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 7/5) Δημητρακόπουλος Θ.: Τα σύνεργα του ιεροεξεταστή (Ν. Κώτσιου, δια­ βάζω, 363) Καραποστόλης Β.: Χειροποίητη πό­ λη (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 21/5) Κουντούρη Ζ.: Σας είδα (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 363) Λαμπελέ Φ.: Πλανάρια (Ε. Ζωγρά­ φου, Ριζοσπάστης, 23/5) Μήτσου Α.: Τα ανίσχυρα ψεύδη του

Ορέστη Χαλκιόπουλου (Ν. Κοκκινάκη, Καθημερινή, 21/5) Μουζάκη Μ.: Τα βρέφη της Ευτέρ­ πης (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 363) Μπακόλας Ν .: Το ταξίδι που πληγώ­ νει (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 12/5-Θεαθήναι, 17/5) Μπενόπουλος Β.: Μόρσιμα (Δ. Δα­ σκαλόπουλος, Νέα, 14/5) Νόλλας Δ.: Τα θολά τζάμια (Σ.Π., Μετρό, Μάης ’96), (Θ. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 15/5), (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 26/5) Ξανθάκης X.: Μια παρτίδα πόκερ (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 363) Παπαναγιώτου Δ.: Πέμπτη Εποχή (Φ. Φιλίππου, Αντί, 10/5) Παστουρματζής Δ.: Ο γενναίος που δεν είμαι (Β. Αθανασόπουλος, Κα­ θημερινή, 7/5) Πιομπίνος Φ.Ι.: Σπουδή θανάτου (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 19/5) Πλασκοβίτης Σ.: Η άλλη καρδιά (Δ. Τσατσούλης, Αντί, 24/5) Ρούσσος Τ.: Η πηγή του τσακαλιού (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 12/5), (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 363) Σαλταμέρου-Τσακαλιά Κ.: Τα κόκ­ κινα κεριά (Γ. Καραβασίλης, Εξόρ­ μηση, 5/5) Σούτσος Π.: Ο Λέανδρος (Δ. Σταμέ­ λος, Ελευθεροτυπία, 27/5) Σφυρίδης Π.: Ψυχή μπλε και κόκκι­ νη (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 26/5) Τατσόπουλος Π.: Ανάλαφρες ιστο­ ρίες (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 5/5) Τριανταφύλλου Σ.: Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης (Α. Λαμπρία, Madame Figaro, Μάιος ’96), (Μ. ΣαΒβίδης, Βήμα, 26/5) Τσακνής Δ.: Υπό προθεσμία (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 19/5) Τσίτας Μ.: Πάτυ εκ του Πετρούλα (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 7/5) Χωμενίδης X.: Το ύψος των περι­ στάσεων (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 363) Άλισον Ν.: Το μπάσταρδο (Κ. Σχινά, Καθημερινή, 19/5) Βερν I.: Το Παρίσι τον 20ό αιώνα (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 363) Κέσσελ Σ.: Η ωραία της ημέρας (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 363)

Κίλι Ε.: Η σιωπηλή κραυγή της μνή­ μης. Χορτιάτης 1944 (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 7/5), (Ν. Σιώτης, Βήμα, 26/5) Λεσάζ Α.Ρ.: Η ιστορία του Ζιλ Μπλας (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 5/5) Ντόυλ Ρ.: Πάντυ Κλαρκ (Ν. Κώτσιου, Διαβάζω, 363) Ο’ Μπράιαν Π.: Η φρεγάτα των τρο­ πικών (Φ. Φιλίππου, Αντί, 24/5) Τράβερς Π.Λ. 1) Μαίρη Πόπινς 2) Η Μαίρη Πόπινς επιστρέφει (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 5/5)

Μελέτες Αργυρίου Α.: Κείμενα περί κειμέ­ νων (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθερο­ τυπία, 22/5) Αυδίκος Ε.: (Επιμ.) Από το παραμύ­ θι στα κόμικς (Π. Κουνενάκη, Κα­ θημερινή, 26/5) Καστρινάκη Α.: Οι περιπέτειες της νεότητας (X. Κουλούρη, Βήμα, 26/5) Λαδογιάννη Γ.: Κείμενα κριτικής για τη νεοελληνική λογοτεχνία (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 363) Χουζούρη Ε.: Η Θεσ/νίκη του Γ. Ιωάννου (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 363) Καλβίνο I.: Έξι προτάσεις για την ε­ πόμενη χιλιετία (Ν. Κώτσιου, Διαβά­ ζω, 363), (Ε. Αρανίτσης, Ελευθερο­ τυπία, 15/5)

Δοκίμια Αρχείο Δημήτρη I. Σαράτση (Ε. Κο­ τζιά, Καθημερινή, 19/5) Κούρτοβικ Δ.: Τετέλεσται (Α. Κάλ­ φας, Αυγή, 19/5) Ποταμίτης Δ.: Εσωτερικός μετανά­ στης (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 363) Τσουκαλάς Κ.: Ταξίδι στο Λόγο και στην Ιστορία (Γ. Σταματόπουλος, Ελευθεροτυπία, 14/5) Βαλντρέ Α.: Η γλώσσα του έρωτα (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 363) Ζιράρ Ρ.: Κεκρυμμένα από καταβο­ λής (Φ. Τερζάκης, Καθημερινή, 14/5) Κοόντερα Μ.: Οι προδομένες δια­

θήκες (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 26/5) Κρισναμούρτι: Το τέλος του χρόνου (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 12/5) Μπαρτ Ρ.: Μυθολογίες-Μάθημα (Κ. Στυλιδιώτης, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 23/5) Μποντριγιάρ Ζ.: Η διαφάνεια του κακού (Ε. Αρανίτσης, Ελευθερο­ τυπία, 29/5) Σαΐνη Ε.: Οριενταλισμός (Σ.Π., Με­ τρά, Μάιος ’96) Φερναντέζ Ν.: Η αρπαγή του Γα­ νυμήδη (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 363)

Παιδικά Μπόντης Γ.: Λαμπερά αγκάθια (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 363) ΣακελλαρίουΧ.: (Επιμ.) Παγκόσμια Ανθολογία Παιδικού και Νεανικού Διηγήματος (Ε. Σαραντίτη, Ελευθε­ ροτυπία, 22/5) Σαραντίτη Ε.: Κάποτε η Ευρυδίκη (Τ. Δανέλλη, Ριζοσπάστης, 23/5) Φάιν A.: 1) Επιχείρηση μωρά. 2) Ο Γουρλομάτης (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 29/5)

Θεατρικά έργα Σούτσος Α.: Αλεξανδροβόδας ο α­ συνείδητος (Κ Πετράκου, διαβάζω, 363) Γκόγκολ Ν.: Ο επιθεωρητής (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 363) Μπρεχτ Μ.: Η όπερα της πεντάρας (Β. Καλαμαράς, διαβάζω, 363)

Ιστορία Καββαδίας Γ.Β.: Σαρακατσάνοι (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 2/5) Μύθοι και ιστορία των λαών (Γ. Πλαχούρης, Αόγος, 26/5) Ξηραδάκη Κ.: Σελίδες από τον αντι­ φασιστικό αγώνα 1941-1944 (Τ. Παππάς, διαβάζω, 363) Πετρίδης Π.: Δολοφονία Λαμπράκη (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 9/5) Σκαλτσάς Θ.: Εθνική Αντίσταση (Γ.

Καραδασίλης, Εξόρμηση, 19/5) ΤσιμπουκίδηςΔ.: Μακεδόνες πολέ­ μαρχοι, συμπολεμιστές του Αλεξάν­ δρου (Σ. Αποστολίδης, Ελευθερο­ τυπία, 21/5) Χεκίμογλου Ε.: Θεσσαλονίκη (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 363) Γκρεγκορόβιους Φ.: Μεσαιωνική ι­ στορία των Αθηνών (Σ. Ντάλης, Αυγή, 12/5) Πας Ο.: Ο λαβύρινθος της μοναξιάς (Ε. Μαχαίρ'α, Επενδυτής, 11/5) Φότεφ Γ.: Κοινωνική πραγματικότη­ τα και φαντασία (Π. Κουνενάκη, Κα­ θημερινή, 19/5) Χομπσμπάουμ Ε.: Η εποχή των Άκρων (Σ. Ντάλης, Αντί, 10/5)

Μαρτυρίες-ΒιογραφίεςΑπομνημονευματα Βαφόπουλος Γ.Θ.: Το παραμύθι της Θεσ/νίκης (Β. Καλαμαράς, διαβά­ ζω, 363) Βρετάκος Ν.: Οδύνη (Λ. Εξαρχο­ πούλου, διαβάζω, 363) Κουβάς Γ.: Το Διάβα της Καισιαριανής (Π. Καραβασίλης, Εξόρμηση, 12/5) Μπενάς Τ.: Του Εμφυλίου (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 5/5), (Ο. Σελλά, Καθημερινή, 12/5) Κήλι Ε.: Αλβανικό ημερολόγιο (Ν. Σιώτης, Βήμα, 26/5) Ντορμάν Ζ.: Η γαστριμαργία του Γκιγιώμ Απολλιναίρ (Κ. Ντινόπουλος, διαβάζω, 363) Ρομιγί Ζ.: Αλκιβιάδης (Γ. Πλαχού­ ρης, Λόγος, 5/5) Τολστόι Λ.: Παιδικά χρόνια, εφηβι­ κά χρόνια (Ν. Βατόπουλος, Καθη­ μερινή, 26/5)

Ταξιδιωτικά Ψημένος Σ.: Ανεξερεύνητη Κρήτη (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 12/5)

Περιοδικές εκδόσεις Άτυπον (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύ­ πος, 26/5)

Μ τίο

Emily Dickinson Ή Ποιήτρια των έπομένων έποχών

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΩΣΤΑΣ ΙΩΑΝΝΟΥ

Δίγλωσση νΕκδοση

Μιά επιλογή ποιημάτων (204 από τά 1775 γνωστά) τής ’Αμερικανίδας Ποιήτριας Emily Dickinson, γιά πρώτη φορά στην Ελλάδα σέ δίγλωσση έκδοση καί σε μετάφραση (μέ πρόλογο καί σημειώσεις) τοϋ Κώστα Ίωάννου άπό τό πρωτότυπο κείμενό τους, χωρίς δηλαδή τίς επεμβάσεις των πρώτων εκδόσεων μετά τόν θάνατό της. Σήμερα, ή Emily Dickinson (1830-1886) αναγνωρίζεται παγκόσμια ώς μιά άπό τίς μεγάλες ποιητικές μορφές. Μέσα στήν εποχή τής Βικτωριανής Ποίησης, πήρε τό θάρρος νά σπάσει τά πρότυπα καί τούς απαραβίαστους κανόνες της καί ν’ ανοίξει πρώτη αυτή - άπό τό 1860! - τόν δρόμο γιά τήν «Μοντέρνα Ποίηση» τοϋ αιώνα μας. Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Γ Α Β Ρ ΙΗ Λ ΙΔ Η Σ

Στοά ’Αρσάκειου - Κατάστημα 3

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΙΟΪΡΤΣΑΚΗΣ Μ ια ιστορία παιδικής ηλικίας και εφηβείας, ξενιτιάς και νοσταλγίας, έρωτα και θανάτου, η οποία εκτυλίσσεται στην Αθήνα και στην Ευρώπη του 1950, αλλά και στο σήμερα - μέσα στη συνείδηση του αφηγητή που σχολιάζει, καθώς γράφει, την ιστορία του για να τη μετατρέψει λίγο λίγο σε όργανο προσωπικής και συλλογικής αυτογνωσίας.

(ΤΡΙΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

)

Σαν Μυθιστόρημα Β ραβείο μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α τ ο ς 1995 π ερ ιο δ ικ ο ύ ΔΙΑΒΑΖΩ

Κ

εδροΣ

Τ Ο Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Β ΙΒ Λ ΙΟ