Τεύχος 364

ΑΡ. 3 6 4 - Ι Ο Υ Ν Ι Ο Σ

1 9 9 6 - Δ Ρ X. 1 , 5 0 0

Βραβείο Ποίησης Μάρκος Μέσκος Χαιρετισμοί Βραβείο Μυθιστορήματος Γιάγννης Κιουρτσάκης Σαν Μ υθιστόρημα Βραβείο Α γή μ α τ ο ς ΗΑίας X. ΠαπαδημητρακοπουΑος Ροζαμ<

Ξέ ν η Λ ο γ ο τ ε χ ν ία Π ε ζ ο γ ρ α φ ία

Ν εα Β ιβλία

19 9 6 Α ΪΝ Τ Ο Υ Σ Τ Ζ Α Ν ΙΣ Ο Βίτο α γ α π ά την Τζέραλντιν (Ιστορίες) · Α Λ Κ Ο Τ Λ Ο Υ Ι Ζ Α Μ Ε Ϋ Μ οιραία ερωτική καταδίω ξη

Μ Π Ε Ν Ε Δ Ε Τ Ι Μ Α Ρ ΙΟ Ε υχαριστώ γ ια τη φ ω τιά (Μ υθιστόρημα) · Μ Π Ε Ν Ι Σ Τ Ε Φ Α Ν Ο Η Συμμορία των Ο υρανίω ν (Μ υθιστόρημα) ·

(Μ υθιστόρημα) · Β Ο Λ Μ Α Ν Ο Υ ΙΛ ΙΑ Μ

Μ Π Ε Σ Α -Λ Ο Υ ΙΣ Α Γ Κ Ο Υ Σ Τ ΙΝ Α Η κ οιλάδα

Ιστορίες ενός π ετα λούδα (Μ υθιστόρημα) -

του Α β ρ αάμ (Μ υθιστόρημα) · Ο Ε

Π όρνες γ ια την Γκλόρια (Μ υθιστόρημα) ·

Κ Ε Ν Ζ Α Μ Π Ο Υ Ρ Ο Τ σάκισε τα α π ό μικρά,

Γ Κ Ο Λ Ν Τ ΙΝ Γ Κ

σκότωσε τα από π α ιδιά

Γ Ο Υ ΙΛ ΙΑ Μ Η διπλή

(Μ υθιστόρημα) ·

γλώ σσα (Μ υθιστόρημα)

Ο Ν Τ Α Α Τ Ζ Ε Μ Α ΪΚ Λ

• Δ ΙΑ Σ Χ Ε Σ Ο Υ Σ Τ α

Ο Ά γγλος ασθενής

αρ χικ ά της γης

(Μ υθιστόρημα) ·

(Μ υθιστόρημα) · Ε Σ Σ Ε

Π Ε Ν Α Κ Ν Τ Α Ν ΙΕ Λ

Ε Ρ Μ Α Ν Οι

Σα ν ένα μυθιστόρημα ·

μεταμορφώ σεις του

Π Ο Υ ΙΓ Κ Μ Α Ν Ο Υ Ε Λ

Πίκτορ ( Έ ν α ερωτικό

Στους τροπικούς νυχτώ νει

πα ραμύθι) ·

νω ρίς (Μ υθιστόρημα) ·

ΚΑΒΑΜ ΠΑΤΑ

Ρ Ο Υ Ο Ζ Α Ν Τ α π εδ ία της

Γ ΙΑ Σ Ο Υ Ν Α Ρ Ι Η

τιμής (Μ υθιστόρημα) ·

λίμνη (Μ υθιστόρημα) ·

Σ Α Λ Τ ΙΚ Ο Φ -

Λ Ε Σ ΙΝ Γ Κ Ν Τ Ο Ρ ΙΣ

Σ Τ Σ Ε Ν Τ Ρ ΙΝ Μ ΙΧ Α Η Λ

Α ναμνήσεις ενός

Η ιστορία μιας πόλης

επιζώντος

(Μ υθιστόρημα) ·

(Μ υθιστόρημα) · Μ ΙΣ ΙΜ Α Γ ΙΟ Υ Κ ΙΟ Η Θ Α Λ Α Σ ΣΑ Τ Η Σ

ΣΑ Ν ΤΟ Σ Χ ΕΣΟ Υ Σ Φ Ε Ρ Ν Α Ν Τ Ε Θ Ο ι κα βαλάρηδες της αυγής

ΓΟ Ν ΙΜ Ο Τ Η Τ Α Σ Ρ Ο ν α ό ς της αυγής

(Μ υθιστόρημα) · Σ Ο Ν Ε Τ Σ Ε Ρ Ι Π έρ α από το

(Μ υθιστόρημα) - Δ ' Ο εκπεσώ ν άγγελος

όριο (Μ υθιστόρημα) · Σ Τ Α Ρ Ν Ο Ν Ε

(Μ υθιστόρημα) · Μ Ο Ν Τ ΙΑ Ν Ο Π Α Τ Ρ ΙΚ Ο ι Κ υριακές του Α υγούστου (Μ υθιστόρημα) · Μ Π Α Λ Ζ Α Κ Ο Ν Ο Ρ Ε Τ ο πουγκί Γκομπσεκ (Ν ουβέλες)

Ν Τ Ο Μ Ε Ν ΙΚ Ο Το άλμα με τα μπαστουνάκια (Μ υθιστόρημα) · Τ Ζ Ι Α Ν Φ ΙΛ ΙΠ Η ρ αχοκοκαλιά (Μ υθιστόρημα)

ΙΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΝΕΑ ΒΙ ΒΛΙ Α

19

9 6

Ε κ δ ό σ ε ις Κ α ς τ α ν ιω τ η Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στ

ΤΖΑΝΙΣ ΑϊΝΤΟΓΣ

Ο Β ιτ ο Α γ α π α ΤΗΝ ΤΖΕΡΑΛΝΤΙΝ Ιστορίες

Σ αυτές τις δεκαοχτώ ιστορίες η Τ ζάνις Ά ιντους ρίχνει, μιε κω μική και τρυφερή ειρωνεία, μια διαπεραστική ματιά στους σύγχρονους μύθους τη ς α γ ά π η ς, της επανάστασης και του αυτοπροσδιορισμού.

« Η Τζάνις Άιντους διαθέτει μια άγρια φαντασία... εφευρετική και ζοφερά διασκεδαστική».

New York Times Book Review

« Η Τ ζάνις Άιντους είναι μια ανέμελη αλλά με έντονους προβλη­ ματισμούς σχολιάστρια. Ό τα ν διεισδύει και διερευνά τις ψυχές των ηρώων και των ηρωίδων της, καταφέρνει να μετατρέπει σε θείο χ ά ­ ρισμα τη δηκτικότητα και την ευαισθησία. Είναι αξιέπαινη».

PAUL WEST

Λ ο ϊιζ α M et Α λ κο τ

Μ οιραία Ε ρωτική Κ αταδίωξη Μ υϋιστόρψ α

t Η Ρόζαμοντ είναι μια έξυπνη, δυναμική νέα γυναίκα, που ζει μια μονότονη και ανούσια, ζω ή. Δ εν ξέρει καν αν έχει καρδιά, γ ια τί ποτέ δεν την ένιωσε να χ τυ π ά ε ι γ ια κάποιον έρωτα ή κάποια περιπέτεια. Δ ε θ ’ αργήσουν να συμβούν και τα δύο. Σ το πρόσωπο του πλούσιου, γοητευτικού και ιδιαίτερα επι­ κίνδυνου Φ ίλ ιπ Τ έμ πεσ τ βρίσκει ό,τι ζητούσε. Ή έτσι νομί­ ζει... Φ εύγουν μαζί για τ η Γ αλ λία, όπου η μικρή Ρόουζ μ ετα­ μορφώνεται στην πανέμορφη κυρία Τ έμ πεσ τ, που προκαλεί το θαυμασμό της υψηλής κοινωνίας που συνω στίζεται στη Ν ίκαια. Ό μ ω ς σ ιγά σιγά το ωραίο παραμύθι μετατρέπεται σε εφιάλτη, κ αθώ ς η Ρόζαμοντ αρχίζει να καταλαβαίνει π ω ς ο άντρας της της έχει κρύψει ένα ανήθικο παρελθόν κ αι της επιφυλάσσει ένα μ έλλον τόσο μαύρο όσο κ ι η ψ υχή του. Α υ τό που οι εκδότες της Λ ουίζα Μ έυ Ά λ κ ο τ απέρριψαν ως «πολύ προκλητικό» για τους αναγνώστες του 19ου αι. εί­ ναι σήμερα ένα ρομαντικό θρίλερ, με τη σφραγίδα της δημι­ ουργού των Μ ικρώ ν Κυριών.

ΛΟΠΖΑ MET ΑΛΚΟΤ Μοιραία ερω τική καταδίωξη Μυθιστόρημα Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Οϊιλιαμ Τ.Βολμαν

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΝΟΣ Π εταλούδα Μυθιστόρημα

I Ο Ο υίλιαμ Τ. Βόλμαν έχει χαρακτηριστεί ως «η νέα μεγαλοφυΐα της αμερικανικής λο­ γοτεχνίας» και οι κριτικοί έχουν αποφανθεί ότι λίγους ανταγωνιστές έχει στο χώρο του. Τ ο Ιστορίες ενός π ετα λο ύδ α περιγράφει μια συγκλονιστική αναζήτηση της αγάπης, που οδηγεί το συγγραφέα από τα άνετα προά­ στια της Αμερικής στις επικίνδυνες περιοχές της σύγχρονης Κ αμπότζης. Κ αι σίγουρα αυ­ τή η εξωτική, έντονα ερωτική και προκλητι­ κή ιστορία θ α πυκνώσει τις τάξεις τω ν θαυ­ μ αστών του, που τον έχουν ανακηρύξει ως έναν από τους συναρπαστικότερους και εφευ­ ρετικότερους συγγραφείς της εποχής μας.

Οπλιαμ Τ.Βολμαν

Π όρνες για την Γκλορια Μυθιστόρημα

ϊ Α π ό την πένα ενός εξαιρετικά ταλαντούχου συγγραφέα γεννήθηκε μια τολμηρά ρεαλι­ στική α λ λ ά ευαίσθητη ιστορία, που διαδρα­ ματίζεται στην περιοχή τω ν «κόκκινων φαναριών» του Σαν Φρανσίσκο. Ο Τζίμι, ένας φανατικός επισκέπτης των οίκων ανοχής, πληρώνει τις πόρνες για να του διηγηθούν τις ιστορίες τους, τις αναμνήσεις τους, τις στιγμές ευτυχίας τους, τις λάμψεις ελπίδας, τα θραύσματα τρυφερότητας Ό λ α αυτά αποτελούν την ιστορία του, τη ζω ή του, την προσωπικότητά του. Ο Β όλμαν είναι ένας γνήσιος, συναρπα­ στικός οραματιστής των δρόμων, ένας χρονι­ κογράφος του υπόγειου κόσμου, όπου ελά χι­ στοι τολμούν να διεισδύσουν και ακόμα λιγότεροι επιστρέφουν για να διηγηθούν την ιστο­ ρία τους με τόση ευφράδεια και ευφυΐα.

ΓΟΤΙΛΙΑΜ ΓΚΟΛΝΤΙΝΓΚ

Η Διπλή Γλωσσά Μΰ'βκττόρψα

ϊ Μ ια ηλικιωμένη μάντις στους Δελφούς, το π ω ιερό μαντείο της αρχαίας Ε λ λάδ ας, επιχειρεί μια αναδρομή σε όλη την παράξενη ζω ή της που έζησε ως Π υθία, Π ρώτη Κυρία και φωνή του θεού Α πόλλω να. Έ χ ε ι πια περάσει εξήντα ολόκληρα χρόνια ως μεσολαβήτρια διφορούμενων μ αντικών φ θεγμάτω ν. Π ά ν ω από μια ολόκληρη ζω ή στο έλεος του θεού, των ιερέων και των αν­ θρώπων, έχει σταθεί μάρτυρας της παρακμής των Δελφών και της επίδρασής τους στον κόσμο. Ο ι σκέψεις της ω ς προς τα μυ­ στήρια του μαντείου, που τ α ίδια της χαρίσματα ενσαρκώνουν, συνταιριάζονται με τη θηλυκή της ματιά και διαίσθηση για τις ανθρώπινες αδυναμίες του ίδιου του Αρχιερέα, ενός αυθεντικού Αθηναίου, οι δολοπλοκίες του οποίου έχουν ως τίμημα την ατί­ μωση και τον όλεθρο. Α υτό το θαυμάσιο μικρό μυθιστόρημα, που απέμεινε α π λώ ς προσχέδιο λό γω του αναπάντεχου θανάτου του συγγραφέα, το 1993, είναι ένας ψυχολογικός και ιστορικός θρίαμβος. Έ ν α από­ λυτα πειστικό πορτρέτο της εμπειρίας μιας γυναίκας, κάτι μάλ­ λον σπάνιο στο σύνολο έργο του Γκόλντινγκ. Η Αριέκα, η Π υ­ θία, είναι μια από τις λαμπρότερες δημιουργίες του.

ΓΟΥΙΛΙΑΜ ΓΚΟΛΝΤΙΝΓΚ

Η διπλή γλώσσα Μυθιστόρημα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Χ ε ς ο γ ς Δ ίας

Τ α Α ρχικά τη ς Γ ης Μ 'Λ ίσ τ ό ρ ψ χ

ι 0 Κ άρλος Πέρες Σιφρέδο αναγκάζεται να κάνει τον απολογι­ σμό της μέχρι τώρα ζωής του ύστερα από απαίτηση της γενι­ κής συνέλευσης του Κόμματος, προκειμένου αυτή να αποφα­ σίσει αν θα ανακηρυχθεί «υποδειγματικός εργαζόμενος». Μέσα απ’ αυτή την επώδυνη διαδικασία παρακολουθούμε κι εμείς την πορεία του Κάρλος: τα παιδικά χρόνια παρέα με τους ήρωες τω ν κόμικς, την πρώ τη αγάπ η, την εφηβεία και τους απόη­ χους των θρησκευτικών τελετών των μαύρων, την παράνομη δράση, τ'ους φόβους και τα φαντάσματα ενός ιδιαίτερα ευαίσθη­ του παιδιού, που θα δει τη ζω ή του να μεταμορφώνεται μετά το ξέσπασμα και την επικράτηση της Επανάστασης. Και όλα αυ­ τά σε μια εκπληκτικά πλούσια και χυμώδη γλώσσα, που συν­ δυάζει το λυρισμό και την ποίηση με την αργκό, τη γλώσσα του κινηματογράφου, της μουσικής και των παραδόσεων των αφρο; κουβανέζικων δοξασιών. Έ ν α μυθιστόρημα που προσεγγίζει με θαρραλέο τρόπο τις αντιφάσεις μιας ιδιαίτερα πολύπλοκης ιστορικής στιγμής και αποκαλύπτει την άλ λη πλευρά, αθέατη πολλές φορές, ενός ι­ στορικού φαινομένου - αυτό μιας πολιτικής επανάστασης, εν προκειμένω: την ιδιωτική και καθημερινή του πλευρά' με άλ λα λόγια, την ανθρώπινη.

Ε ρμαν Ε ςςε

Ο ι Μ εταμορφώσεις τον Π ικτορ Ένα ερωτικό παραμύθι

t «Η ιστορία αυτή είναι πολύ όμορφη, πολύ υποβλητική». ΡΟΜΑΙΝ ΡΟΛΑΝ «Αυτό είναι πράγματι ένα γλέντι, μια πανδαισία, κάτι πολύ

Το παραμύθι του Πίκτορ μπορεί κανείς ν< φόρο τιμής στο

Μαγικό αυλό του Μότσαρτ. Η

μεταμόρφωση

την οποία πρέπει να υποστεί ο Πίκτορ δεν είναι εντελώς ακίνδυ­ νη. Α νεξέλεγκτες δυνάμεις, που διαμορφώνουν την ψ υχή και τον άνθρωπο, παίζουν επίσης ένα ρόλο. Α υτό αποδεικνύει ά λ ­ λωστε και το ύφος αυτού του παραβολικού ερωτικού παραμυ­ θιού, η φόρμα του, που είναι ανοιχτή στη μουσική, η αγέρωχη γλώ σσα του, που σε εξαιρετικά ευτυχισμένες στιγμές φτάνει σε πρ α γμ ατική ομοιοκαταληξία, κα θώ ς και οι π ολ λ οί και παράτολμοι μυθολογικοί υπαινιγμοί του. Ποιος ξέρει... Ίσω ς έρθει κάποτε η ιδέα σε κάποιον ικανό μου­ σικό να χρησιμοποιήσει αυτό το παραμύθι ως βάση για μια όπε­ ρα. Θ α ταίριαζε θαυμάσια (χωρίς, μάλιστα, την παραμικρή α λ­ λαγή, κάτι που θα ήταν ανεπίτρεπτο) με μουσική και σκηνικά.

ΓΙΟΪΚΙΟ Μισίμα Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ

r Ο Ν αός της Α υγής δ' Ο Ε κπεςων Α γγελος Μυθιστορήματα

t « Η ολοκλήρωση αυτού του μεγάλου μυθιστορήματος - Η θά­ λασσα τη ς γο νιμ ό τητα ς- με κάνει και αισθάνομαι ότι έφτασε το τέλος του κόσμου...» έγραψε ο Γιούκιο Μισίμα τον Ο κτώ ­ βριο του 1970. Το Νοέμβριο ήταν νεκρός - ύστερα από τελ ε­ τουργική αυτοκτονία. Αποτελούμενη από τέσσερα μέρη, Η θάλασσα της γονιμό­ τη τα ς αντιπροσωπεύει την άνθηση της ιδιόμορφης μεγαλοφυΐας του Μισίμα. Το Ανοιξιάτικο χιόνι είναι μια ευγενική και συγκινητική ιστορία αγάπης. Σ τα Αφηνιασμένα ά λογα, την αιματηρή συνέχειά του, πρωταγωνιστεί ένας ακροδεξιάς τρομο­ κράτης. Στο Ν αό τη ς αυγής, μια Ταϊλανδή πριγκίπισσα συν­ δέεται μυστικιστικά με τους ήρωες των προηγούμενων έργων. Ο εκπεσών ά γ γε λ ο ς είναι ένα έργο εξίσου συναρπαστικό και ερωτικό με τα προηγούμενα, αλ λά διαπνέεται από μια αποχαι­ ρετιστήρια θλίψη. Στις 25 Νοεμβρίου του 1970 ο Γ ιούκιο Μ ισίμα ξάφνιασε τον κόσμο με την τελετουργική αυτοκτονία του. Ο λοκλήρωσε αυ­ τή την τετραλογία, το τελευταίο έργο του, το πρωί της μέρας του θανάτου του. Λ ίγο πριν αυτοκτονήσει, έγραψε στους φί­ λους του ότι αισθανόταν κενός, έχοντας δώσει όλα του τα π ι­ στεύω και τα αισθήματα για τη ζω ή σ’ αυτό το γιγάντιο εγχεί­ ρημα, το οποίο επαινέθηκε αργότερα ως αριστούργημα.

ΓΐΑΣΟΪΝΑΡΙ ΚΑΒΑΜΠΑΤΑ

Η Λ ίμνη Μ υάστόρψ α

* Δύο γυναικείες φιγούρες περπατούν αγκαλια­ σμένες στην όχθη μιας λίμνης. Έ να δεκάχρονο αγοράκι τις ακολουθεί συνεπαρμένο από την τε­ λειότητα των ειδώλων τους, έτσι καθώς καθρε­ φτίζονται στην παγωμένη υδάτινη επιφάνεια. Ο Τζιμπέι δεν είναι πια ένα δεκάχρονο αγόρι, αλλά συνεχίζει να ακολουθεί τις δροσερές, ακτινοβόλες, αψεγάδιαστες σιλουέτες των νεαρών κοριτσιών. Η απρόσιτη τελειότητα της ομορ­ φιάς τους έλκει σαν μαγνήτης τα τερατόμορφα πόδια του. Θα προτιμούσε να τις σκοτώσει ή να σκοτωθεί παρά να τις χάσει. Η εμμονή της απόλυτης ομορφιάς και της απόλυτης ασχήμιας, της ολοκληρωτικής απο­ δοχής και της ολοκληρωτικής απόρριψης, του εφήμερου και της αιωνιότητας, της γεροντικής έκπτωσης και του θανάτου στοιχειώνει τον ήρωα του βιβλίου. Η φευγαλέα ευτυχία που του προσφέρει η εγγύτητα με τη νεότητα και την ωραι­ ότητα είναι η μόνη ψευδαίσθηση που μπορεί να τον λυτρώσει από τα στοιχειά που τον βασανίζουν.

ΚενζαμποϊροΟε Τσάκισε τα απο Μικρά, Σκότωσε τα απο Παιδια Μυθιστόρημα

$ Σε ένα απομονωμένο χωριό, κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, μια ομάδα ανηλίκων εγκληματιών, τροφίμων αναμορφω­ τηρίων, καταπιεσμένων και τελικά εγκαταλειμ­ μένων από τους «μεγάλους», τους ενήλικες, γρά­ φουν τη δική τους ιστορία, μια μικρή αλλά σημα­ ντική εποποιία της φιλίας, του έρωτα καί, κυρίως, της αλληλεγγύης. Ο Ό ε προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό, αλ­ λά και την οργή των αντιδραστικών της χώρας του, αφηγούμενος με συγκλονιστική ενάργεια και αδρότητα την περιπέτεια αυτών των ανηλί­ κων περιθωριακών, που συντροφεύουν με ένα λι­ ποτάκτη έναν Κορεάτη παρία και μια παρατη­ μένη κοπέλα. Ο ι «αρνητικοί» ήρωες του Ό ε συμ­ βάλλουν στην αυτοσυνείδηση μιας εποχής καί ενός πολιτισμού που έχει χάσει το έρμα και τον ανθρωποκεντρισμό του, μιας κοινωνίας που πρέ­ πει να συνταραχτεί, έστω και μέσω της λογοτε­ χνίας, για να βρει την ανδρωπιά της και ν’ αποτινάξει την υποκρισία και τη βαναυσότητά της.

Ν τορις Λ εςινγκ

Α ν α μ ν ή σ ε ις ε ν ο ς Ε π ιζ ω ν τ ο ς Μυθιστόρημα

t «Μ ια απόπειρα αυτοβιογραφίας», λέει η Ντόρις Λέσινγκ περιγράφοντας το νέο της βιβλίο. Ε δώ η πραγματικότητα είναι τα καθημερινά συμβάντα μερικών χρόνων, όπου η βαρβαρότη­ τα αποτελεί κάτι το φυσικό και ο καθένας θα πρέπει να αγω ­ νιστεί για την επιβίωσή του - άντρες, γυναίκες, ακόμα και μι­ κρά παιδιά, τα οποία έχουν τόσο εκβαρβαριστεί από την ανα­ γκαιότητα των καταστάσεων, ώστε είναι ακόμα πιο θηριώδη από τους ανηλεείς ενήλικες. Η αφηγήτρια παρακολουθεί από το παράθυρό της τα πά­ ντα να καταρρέουν, βλέπει τις ορδές που μεταναστεύουν να περνούν από μπροστά τη ς αναζητώ ντας την ασφάλεια, το καταφύγιο, μια κα λή ζω ή που βρίσκεται πάντοτε κάπου α λ ­ λού. Κ αι παρακολουθεί την Έ μ ιλ υ, το παιδί που της άφησε κάποιος άγνωστος, λέγοντας: «Ν α τη φροντίζετε, είναι δική σας ευθύνη», προτού εξαφανιστεί. Η Έ μ ιλυ - η οποία μέχρι το τέλος της αφήγησης γίνεται μια όμορφη, δοκιμασμένη από τη ζω ή γυναίκα σχεδόν δεκάξι χρόνων-έχει και ένα δεύτερο φύλα­ κα, τον Ούγκο, ένα ζώο μισό γάτα και μισό σκύλο, «το ζώο της Έ μιλυ», το αλλόκοτο και αξιαγάπητο ζώο, του οποίου η π α ­ ρουσία κυριαρχεί στην ιστορία αυτή.

'\ η

ΝΤΟΡΙΣ ΛΕΣΙ ΝΓΚ Αναμνήσεις ενός ετπζώντος Μυθιστόρημα Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Π ατρικ Μ οντιανο

Κ υριακές ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ Μ υΰιστόρφα

¥ Γ ιατί, άραγε, η Σύλβια Βιλκούρ κι εγώ εγκαταλείψαμε τις ακροποταμιές του Μ άρνη και κρυφτήκαμε στη Νίκαια; Η Σύλβια ήταν πράγματι η γυναίκα του Βιλκούρ; Κ ι ο Σταυρός του Νότου, το διαμάντι που πήρε μαζί της η Σύλβια, πώ ς εί­ χ ε φτάσει στα χέρια της; Ποια ήταν η πραγματική αιτία θανά­ του του δημοφιλούς ηθοποιού Εμός, ο οποίος σκοτώθηκε, κα­ θώ ς λένε, στην απελευθέρωση του Παρισιού από αδέσποτη σφαίρα; Γ ιατί εκείνο το παράξενο ζεύγος Αμερικανών, με την ερειπωμένη βίλα και το αυτοκίνητο με τις διπλωματικές π ι­ νακίδες, ενδιαφερόταν τόσο πολύ για τη Σύλβια, για μένα και για το Σταυρό του Νότου; Κ αι γιατί ο Βιλκούρ, μετά την κα­ τάπτω σή του, κατέφυγε στη Νίκαια; Μ έσα απ’ όλα αυτά τα αινίγματα, διαγράφεται μια ιστορία αγάπης, εμποτισμένη με μια γοητεία που συνοδεύει τον ανα­ γνώστη για καιρό.

ΠΑΤΡΪΚ ΜΟΝΤΙΑΝΟ Κυριακές του Αυγούστου Μυθιστόρημα Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Ο νορε ντε Μ παλζακ

Το Π οϊγκι ΓΚΟΜΠΣΕΚ

t Μ έσα στην τεράστια νωπογραφία της Α νθρώ πινης Κ ω μ ω ­ δίας το «Π ουγκί» και ο «Γκομπσέκ» είναι δύο πινελιές του αριστοτεχνικού χρωστήρα ενός μαιτρ. Το πρώτο πάνω σε φό­ ντο ρόδινο, το δεύτερο σε φόντο μαύρο. Έ χου ν όμως και τα δύο ένα κοινό σημείο: το χρήμα· Γιατί - κ ι εδώ έχουμε ένα άλλο δείγμα της ιδιοφυίας του Μ π α λ ζ ά κ - μέσα σε μια Ευρώ πη βουτηγμένη στο ρομαντισμό αυτός ήταν ο πρώτος που διέγνωσε ότι ο κύριος μοχλός του κόσμου ήταν πια το χρήμα - γι’ αυ­ τό και το έκανε πραγματικό πρωταγωνιστή του έργου του. Το «Π ουγκί» είναι μια χαριτωμένη νουβέλα που περιγρά­ φει με τρόπο απλό -α λ λ ά και συναρπαστικό- όλες τις διακυ­ μάνσεις του πρώτου έρωτα μέσα στην ψυχή ενός καλλιτέχνη. Τον κα λλιτέχνη αυτόν, τον Ιπ π ο λίτ Σινέρ, τον συναντάμε με­ ρικές φορές ακόμα μέσα στην Α νθρώ πινη Κωμωδία, άλλοτε στο προσκήνιο κι ά λλο τε φευγαλέα. Τον Γκομπσέκ, αντίθε­ τα, τον ήρωα της δεύτερης νουβέλας, τον βρίσκουμε σ’ όλα σχεδόν τα μυθιστορήματα του Μ π α λ ζ ά κ που εκτυλίσσονται στο Παρίσι. Είναι ο φοβερός τοκογλύφος στον οποίο καταφεύ­ γουν όλοι οι ναυαγισμένοι της Α νθρώ πινης Κωμωδίας. Κ ι αυ­ τός, σαν την αράχνη, τους περιμένει ασάλευτος στο σκοτεινό σπίτι του, για να τους πιάσει στο φοβερό ιστό του.

ΟΝΟΡΕ ΝΤΕ ΜΠΑΑΖΑΚ

Το πουγκί & , Γκομπσεκ Νουβέλες ΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙ5ΠΉ

Μ άριο Μ πενεδετι

Ε υχαριστώ για τη Φ ωτιά Μυθιστόρημα

I «Χρονικό μιας ηθικής σε χρόνια κρίση και μιας ομαδικής ανι­ κανότητας». Μ ε αυτές και άλ λες παρόμοιες εκφράσεις χαρα­ κτηρίστηκε αυτό το μυθιστόρημα, που γράφτηκε το 1963 και έχει ήδη μεταφραστεί σε εννέα γλώσσες. Π ίσω από μια οικογενειακή ιστορία, στην οποία πρω ταγω ­ νιστούν τρεις γενιές, διαφαίνονται τα προβλήματα που θα ανα­ τρέψουν την επιφανειακή ηρεμία της. Ο Μ πενεδέτι στο βι­ βλίο αυτό σχολιάζει τα κοινωνικά φαινόμενα από το εσωτερικό τους, πραγματευόμενος ένα από τα πιο έντονα σημεία διαμά­ χης της γενιάς του, που ήθελε μεν αλλά δεν μπόρεσε να βάλει τέρμα στη διαφθορά και στον κομφορμισμό μιας αστικής και μιας μεσαίας τάξης, που είχαν τη δική τους εξασφάλιση ως μο­ ναδική και ακλόνητη θρησκεία.

ΜΑΡΙΟ ΜΠΕΝΕΔΕΤΙ

Ευχαριστώ για τη φωτιά Μυθιστόρημα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Σ τέφανο Μ πενι

Η ΣϊΜΜΟΡΙΑ ΤΩΝ Ο ϊΡ ΑΝΙΩΝ Μ υΰιστόρψα

ί Δεν είναι μόνο ένα βιβλίο: είναι μια μαγγανεία από τρανταχτά γέλια και εκπλήξεις. Είναι μαγικό, επικίνδυνο, σκληρό. Α υτό να ξέρει όποιος θελήσει ν’ ακολουθήσει τη Συμμορία τω ν Ουρανίων στις περιπέτειές της μέσα στα μυστήρια της Γκλαντονίας. Α λίμονο σ’ όποιον διαβάσει την προφητεία της Α γ ία ς Ουρανίας! Θ α γ ελάει μέχρι να τελειώσουν οι μέρες του.

ΣΤΕΦΑΝΟ ΜΠΕΝΙ

Η Συμμορία των Ουρανίων Μυθιστόρημά

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Α γκοϊςτινα Μ πεςα -Λοτις

Η ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΟΪ ΑΒΡΑΑΜ Μυθιστόρημα

t « Η Έ μ α αισθάνθηκε τις παλάμες της να ιδρώνουν' ήταν ο φό­ βος για το αναπόφευκτο. Ή τα ν ο φόβος και μαζί η παράξενη αί­ σθηση ότι βρισκόταν μόνη της μέσα σ’ ένα στρόβιλο από παρά­ ταιρα γεγονότα, που δεν επηρέαζαν τη σιωπή του κόσμου. Ε πο­ μένως, τα πάντα θα ήταν άσκοπα: η αγάπη, ο οίκτος, ο πολιτι­ σμός και η υλοποίηση του καλού και του κακού». Τ ο ψυχογράφημα μιας αυτοκαταστροφικής νεαρής γυναί­ κας, που οδεύει προς την ωριμότητα και το θάνατο οριζόμενη εξίσου από την εξαιρετική της ομορφιά και την ελαφριά αναπη­ ρία της. Χαρτογράφηση ενός ατόμου και μιας εποχής, Η Κ οι­ λάδα του Αβραάμ αποτελεί π αράλληλα και το ψυχογράφημα μιας χώρας, της Πορτογαλίας, στο δεύτερο μισό του αιώνα μας. Μ ια γραφή πικρή και αινιγματική, που ακροβατεί μεταξύ του μυθιστορήματος και της αλληγορίας.

ΑΓΚΟΥΣΤΙΝΑ ΜΠΕΣΑ-ΛΟΥΙΣ

Η κοιλάδά του Αβραάμ Μυθιστόρημα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Μ α ϊκ λ Ο ν τ α α τ ζ ε

Ο Α γγλος Α σθενής Μυθιστόρημα

¥ Σ τις τελευταίες σ τιγμές του Δευτέρου Π αγκοσμίου Π ο λ έ ­ μου, σε μια εγκαταλειμμένη βίλα της Ιταλίας, συναντιούνται τέσσερις άνθρωποι: μια νεαρή νοσοκόμα, με τσακισμένη τη θέ­ λησή της, που συγκεντρώνει όση δύναμη της έχει απομείνει στον τελευταίο, ετοιμοθάνατο ασθενή της· ο ασθενής, ένας ά­ γνωστος Ά γ γ λ ο ς , που επέζησε ενός αεροπορικού δυστυχήμα­ τος, με το νου του γεμάτο μυστικά και πάθη· ένας κλέφτης, οι «ικανότητες» του οποίου τον έχουν κάνει έναν από τους ήρωες του πολέμου κι ένα από τα θαύματά του’ κι ένας Ινδός φαντά­ ρος στο βρετανικό στρατό, ειδικός στην εξουδετέρωση βομβών, που έχει διδαχθεί από τα τρία χρόνια πολέμου ότι «δεν υπάρ­ χει ασφάλεια πουθενά παρά μόνο στον εαυτό του». Σιγά σιγά αρ­ χίζουν να αποκαλύπτονται ο ένας στον άλλο και οι ιστορίες τους, τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν, ξετυλίγονται στη μια δρα­ ματική σκηνή μετά την άλλη. Μ ε αυτές τις ιστορίες ο Ο ντάατζε υφαίνει μια περίπλοκη τα­ πετσαρία εικόνων και συναισθημάτων, αναμνήσεων και παρατη­ ρήσεων: των δρόμων και των λεπτομερειών τεσσάρων διαφορετι­ κών ζώων που έχουν παγιδευτεί, αλλοιωθεί και τώρα άρρηκτα δεθεί από τις απάνθρωπες, απίθανες συνθήκες του πολέμου.

Ν τανιελ Π ενακ

Σ αν ενα Μ υθιστόρημα

I Αιώνιο το παράπονο δασκάλων και γονιών: Τ α σημερινά παι­ διά δε διαβάζουν - ούτε καν μυθιστορήματα! Τ ι να φταίει άρα­ γε; Η τηλεόραση, το βίντεο, το κομπιούτερ ή μήπω ς οι ίδιοι οι γονείς; Ή , ακόμα χειρότερα, το ίδιο το σχολείο; Πατέρας και καθηγητής κι ο ίδιος, ο Ν τανιελ Πενάκ, ένας από τους πιο πετυχημένους συγγραφείς της νέας γενιάς στη Γ α λ λία , με ά λ λ α τρία μπεστ-σέλερ στο ενεργητικό του, με πολύ χιούμορ και κατανόηση, προσπαθεί να εξηγήσει πώς έφτα­ σαν εκεί τα πράγματα, π ώ ς μια γενιά στην οποία απαγόρευαν το διάβασμα, «γιατί θα χαλάσουν τα μάτια σου», τη διαδέχτη­ κε μια γενιά για την οποία το διάβασμα είναι αγγαρεία. Κ αι μας θυμίζει κ ά τι που όλοι έχουμε ξεχάσει και που δεν κ ατα­ φέραμε να κάνουμε τα παιδιά μας να καταλάβουν: ότι η ανά­ γνωση, πρώ τα και κυρίως, είναι απόλαυση. Μ ια πρόταση λοιπόν, ένα μήνυμα ελπίδας, ένα βιβλίο που δε στέκεται μόνο στις υποχρεώσεις του αναγνώστη απέναντι στο βιβλίο, αλλά υπογραμμίζει και τα δικαιώματά του' ένα δροσερό διάλειμμα από τις συνηθισμένες μελέτες και τα χιλιοεπαναλαμβανόμενα δοκίμια για το τόσο σκοτεινό και ανεξιχνίαστο εκείνο πρόσωπο: τον σημερινό έφηβο και τα προβλήματά του.

Δ*

ΝΤΑΝΙΕΛ ΠΕΝΑΚ

Σαν ένα μυθιστόρημα

s ts flo

w & r c η & έττ& &

Μ ανοϊελ Π οϊιγκ

Σ τους Τ ροπικούς Ν υχτώνει Ν ωρίς Μ υά στόρψ α

t Στο Ρίο ντε Τζανέιρο δυο αδελφές, στο λυκόφως της ζω ής τους, αναθυμούνται τα περασμένα και ζουν από κοντά τους έρωτες μιας νεότερης γειτόνισσάς τους. Α υ τή η παράλληλη «δράση» παρουσιάζεται από τον Π ουίγκ με απαράμιλλη μαε­ στρία, καθώς ο αναγνώστης την παρακολουθεί διαθλασμένη και παραμορφωμένη μέσα από το χρόνο και την υποκειμενική ματιά των δυο ηρωίδων, σ’ ένα από τα πιο πρωτότυπα και μο­ ντέρνα μυθιστορήματα των τελευταίων ετών. Το Στους τροπικούς νυχτώνει νωρίς, το τελευταίο μυθιστό­ ρημα του Αργεντινού συγγραφέα του συγκλονιστικού Φιλιού τη ς γυναίκας-αράχνης, ισορροπεί σ’ ένα θαυμαστό μεταίχμιο ανάμεσα στη θεατρική παντοδυναμία ενός απολαυστικού, α λ­ λ ά και αποκαλυπτικού, διαλόγου και στο επιστολικό μυθιστό­ ρημα, αφήνοντας όλη την ατμόσφαιρα, τη συγκίνηση και την ανθρωπιά να προκόψουν μέσα από ένα λόγο καθημερινό, ζε­ στό και δραματικά οικείο.

ΜΑΝΟΓΕΛ ΠΟΤΙ Γ Κ Σ τους τροπικούς νυχτώνει νωρίς Μυθιστόρημα Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ ΊΉ

Z an

Poto

Τ α Π εδία της Τ ιμής Μυθιστόρημα

ϊ «Είναι πάντα συγκινητική η γέννηση ενός συγγραφέα», γρά­ φει στο κριτικό της σημείωμα η Φρανσουάζ Ζιρού, «κι ο Ρουό είναι σίγουρα ένας νέος συγγραφέας που δε χρωστάει τίποτα ούτε στη μόδα, ούτε στη διαφήμιση, ούτε στη διαδικασία και τη φρενήρη κούρσα κατασκευής αξιών». Σίγουρα δε θα μπορούσε να γραφτεί δικαιότερη αποτίμηση τη ς εμφάνισης ενός συγ­ γραφέα που, από το πρώτο κιόλας βιβλίο του, τάραξε τα νερά μιας καθεύδουσας γαλλικής «πρωτοπορίας» και ξεκίνησε το τολμηρό, αλλά και ευοίωνο, εγχείρημα να αποδείξει πω ς οι Ευ­ ρωπαίοι διεκδικούν ξανά με αξιώσεις τα ηνία της μυθιστοριογρα­ φίας, που είχαν για καιρό μονοπωλήσει οι Νοτίοαμερικανοί. Σ τα Π εδία τ η ς τιμής ο αφηγητής θυμάται τα παιδικά του χρόνια σε μια μικρή π όλη της γαλλικ ής επαρχίας του Κ άτω Λίγηρα. Χιούμορ, τρυφερότητα και συγκίνηση δεσπόζουν στο πρώτο μέρος αυτού του συναρπαστικού μυθιστορήματος που, ξαφνικά, με μιαν αφηγηματική δεξιότητα ασυνήθιστη σε πρω­ τόλεια, τινάζεται ακόμα πιο πίσω στο χρόνο και βυθίζεται στη φρίκη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, γιά ν’ αναδυθεί και πά λι στην επισφαλή γαλήνη τού σήμερα, αφήνοντάς μας με τη γεύση ενός σπάνιου πεζογραφικού ταλέντου και με την αναμο­ νή του επόμενου βιβλίου του.

ZAN

POTO Τα πεδία της τιμής Μυθιστόρημα Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Μ ιχαήλ Σ αλτικοφ-Στςεντριν

Η Ι στορία μιας Π όλης Μυθιστόρημα

t Στην Ιστορία μιας πό λη ς ο Σαλτικόφ-Στσεντρίν, εμπνεόμενος από τα αντιρατσιστικά υπόγεια ρεύματα της εποχής του, παρουσιάζεται, πιο ώριμα από τα υπόλοιπα έργα του, οξύς αναλυτής τω ν κακώ ς κειμένων, ανατρεπτικός και ριζοσπά­ στης" με χιούμορ διαβρωτικό, με ειλικρίνεια που φτάνει ως το χλευασμό και πρω τότυπη σάτιρα διακωμωδεί τους εκφυλι­ σμένους λαϊκούς χαρακτήρες της κοινωνίας τουενονόματι μιας σχεδόν ευλαβικής πίστης που τρέφει για το λαό. Χρησιμοποιώντας ένα ρεαλισμό εμπλουτισμένο με αλληγο­ ρίες και κωμικοτραγικά στοιχεία και δημιουργώντας μια α­ τμόσφαιρα παράλογου, καυτηριάζει τη μίζερη συμβατικότητα, αλ λά και την υποκριτική ηθική και τη στυγνή καταπίεση του τσαρικού κατεστημένου. Η ιστορία μιας πόλης, ενώ αρχικά φαίνεται σαν η ιστορία της Ρωσίας του προηγούμενου αιώνα, τελικά αποδεικνύεται ένα αιφνίδια οικείο, καθολικής αξίας και επίκαιρο έργο' ένα έργο που χάρισε την παγκόσμια αναγνώριση στο συγγραφέα του, ο οποίος επί έναν ολόκληρο αιώνα παρέμενε σχεδόν άγνωστος.

ΜΙΧΑΗΛ ΣΑΛΉΚΟΦΣΤΣΕΝΤΡΙΝ Η ιστορία μιας πόλης Μυθιστόρημα Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

*r v

-ι —

Λ η1

··

Χ εςοϊς Φ ερναντεθ Σ αντος

Ο ι ΚΑΒΑΛΑΡΗΔΕΣ ΤΗΣ Α ϊ ΓΗΣ Μυθιστόρημα

ϊ Τ α μ εγάλα ιστορικά γεγονότα που καθόρισαν την πορεία του αιώνα μας, όπως η Οκτωβριανή Ε πανάσταση και ο ισπανι­ κός εμφύλιος πόλεμος, χρησιμεύουν ως φόντο σ’ αυτό το μυ­ θιστόρημα, δείχνοντάς μας ταυτόχρονα την αποφασιστική επίδρασή τους στη ζω ή των σημερινών Ισπανών. Κ άτω από αυ­ τή τη βαριά σκιά πορεύονται οι απλοί άνθρωποι που, με τη χ α ­ λύβδινη θέλησή τους και τη γενναιότητά τους, υπερβαίνουν πολ­ λές φορές κατά τη διάρκεια της ζωής τους τα φυσικά τους όρια. Ά νθρω ποι και τοπίο, θρύλος και πραγματικότητα μετατρέπονται σε ένα μύθο μέσα από τους άντρες και τις γυναίκες αυτου του βιβλίου, που δε διστάζουν να παλέψουν, να πεθάνουν, να αγαπήσουν ή να αναζητήσουν χρυσάφι στις όχθες ενός πο­ ταμού χωρίς όνομα. Αθόρυβοι ήρωες που πασχίζουν να α λ λ ά ­ ξουν το νόημα των πραγμάτων, αναζητώντας μια αιτία για να μπορέσουν να ζήσουν. Βίαιο και ποιητικό, το μυθιστόρημα αυτό είναι ένα από τα καλύτερα δείγματα της σύγχρονης ισπανικής λογοτεχνίας.

χεςογς

ΦΕΡΝΑΝΤΕΘ ΣΑΝΤΟΣ Οι καβαλάρηδες

τη ς αυγής Μυθιστόρημα Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Σ ερί Σ ονετ

Π έρα απο το Οριο Μυθιστόρημα

ϊ Γύρισα και κο ίταξα στο σημείο που μου έδειχνε. Ο άντρας ήταν στραμμένος προς το μέρος μου, μ ’ ένα ποτήρι στο χέρι, και κουβέντιαζε με μια γυναίκα με απίστευτα ξανθά μαλλιά. Δεν έβλεπα το πρόσωπό της, α λ λ ά υπέθεσα ότι τον φλέρταρε επειδή της χαμογελούσε αυτάρεσκα... Ξαφνικά ένιωσα να διεγείρομαι. Χρόνια είχα να συναντήσω άντρα που να μου προκαλέσει αυτή την αντίδραση με την πρώ τη κιόλας ματιά... Ν ομίζω ότι αμέσως κατάλαβα πω ς ο άνθρωπος αυτός ήταν επικίνδυνος, πω ς ήταν κάποιος που θα ανέτρεπε τη ζω ή μου. Α λ λ ά μάλλον αυτό ήθελα. Α υτό περίμενα. Κ αι τώρα ξέρω ότι έτσι γίνεται. Κάποια στιγμή φτάνεις στα όριά σου... και τα περνάς.

Ν τομενικο Σ ταρνονε

Το Α λμα με τ α Μ παςτοϊνακια Μ υάστόρημα

Τ α «μπαστουνάκια» είναι τα σ χή ματα με τα οποία τα παιδια της Κ Δ ημοτικού γεμίζουν τα τετράδιά τους για να εξοικειω­ θούν με το γράψιμο. Α π ό τα μπαστουνάκια περνάει κανείς στην ορθογραφία και έπειτα στο μυθιστόρημα, στην πολιτική, στη γενική κουλτούρα. Μπορεί με ά λ λ α λόγια να γίνει ένας άλλος Καλβίνο. Α υτό είναι που ονειρεύεται ο Μ ικέλε, μέλος στη δεκα­ ετία του 7 0 μιας ηγετικής ομάδας του ΚΚΙ, φιλόδοξος συγγρα­ φέας και παραλήπτης ενός γράμματος α π’ τον Καλβίνο, γράμ­ ματος που στην πραγματικότητα ο Καλβίνο δεν έγραψε ποτέ. Π ο λ λά χρόνια αργότερα, η ανακοίνωση πω ς αυτό το π λ α ­ στό γράμμα πρόκειται να εκδοθεί προκαλεί συναντήσεις, διαβουλεύσεις, αναδρομές. Τ ο σημείο εκκίνησης του Μ ικέλε και των φίλων του είναι ταπεινό, φτωχές οι οικογένειές τους και ελά­ χιστα λαμπρή η κατάληξή τους: διδασκαλία ή απασχόληση σε κάποιο αμφισβητούμενο ίδρυμα. Διαλέγοντας τους σωστούς τόνους, ο Σταρνόνε ξέρει να περι­ γράφει το προφίλ των ηρώων του. Το ταλέντο του έχει κωμική βάση, όμως οι πολιτικές, ot οικογενειακές και σεξουαλικές εμπει­ ρίες που περιγράφει τον εμπλέκουν σε βάθος και φαίνεται να μην έ­ χουν χάσει ακόμα την αξία τους. Έ τ σ ι η αγωνία γίνεται αυτοσαρ­ κασμός και το βιβλίο αποκτά εκείνη την ανάλαφρη γεύση γέλιου και απογοήτευσης στην οποία χρωστάει τη γοητεία του.

ΝΤΟΜΕΝΙΚΟ ΣΤΑΡΝΟΝΕ

Το άλμα με τα μπαστουνάπια Μυθιστόρημα Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

ΦίΛΙΠ Τ ζίΑ Ν

Η Ραχοκοκαλια Μ υΰιστόρψα

* Σε μια πόλη που πρέπει να είναι της Αμερικής (μπορεί όμως και να μην είναι), ένας συγγραφέας που θέλει να γράψει (α λ λά δεν μπορεί) δοκιμάζει (και δοκιμάζεται σε) μια σειρά από σχέ­ σεις με ανθρώπους που θέλει ν’ αγαπήσει, πρέπει ν’ αγαπήσει και, κυρίως, θέλει και πρέπει να τον αγαπήσουν. Σ ’ ένα αστικό τοπίο εκ πρώτης όψεως αφιλόξενο και αμείλικτο, ο Τζιαν ξέρει να στήνει το μικρόκοσμό του μ ’ ένα γράψιμο που ερωτοτροπεί με όλες τις εκδοχές του «μεγάλου αμερικανικού μυθιστορή­ ματος», όπου το πρώτο πρόσωπο της αφήγησης δε διστάζει να απεκδυθεί κάθε αυταρέσκειας και να δώσει στο μυθιστόρημα, με όλο το πικρό χιούμορ του αυτοσαρκασμού, το χαρακτήρα μιας λεπτής, τρυφερής και αφοπλιστικής εκμυστήρευσης. «Κ άθε σελίδα του Τζιαν», γράφει ο Πιερ Λ επά π σ’ ένα κρι­ τικό σημείωμά του στην εφημερίδα L e M onde, «έχει το δικό του ρυθμό, τα δικά του χρώματα, τη δική του λάμψη, το δικό του διπλό (έκδηλο και μυστικό) παλμό, τη δική του σοφία, α λ ­ λά και τη δική του τρέλα...»

ΦΙ ΛΙ Π ΤΖΙ ΑΝ

Η ραχοκοκαλια Μυθιστόρημα

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Ξένη Λ ογοτεχνία Π εζογραφία Ν εα Β ιβλία

19 9 6 Ο Βίτο αγαπά την Τζέραλντιν (Ιστορίες)

Α ΪΝ Τ Ο Υ Σ Τ Ζ Α Ν ΙΣ

Α Α Κ Ο Τ Α Ο Υ Ι Ζ Α Μ Ε Υ Μ οιραία ερωτική' καταδίωξη (Μυθιστόρημα) Β Ο Λ Μ Α Ν Ο Υ ΙΛ ΙΑ Μ Ιστορίες ενός πεταλούδα (Μυθιστόρημα)

Πόρνες για την Γκλόρια (Μυθιστόρημα) Γ Κ Ο Α Ν Τ Ι Ν Γ Κ Γ Ο Υ Ι Α Ι Α Μ Η διπλή γλώσσα (Μυθιστόρημα) Δ ΙΑ Σ Χ Ε Σ Ο Υ Σ

Τα αρχικά της γης (Μυθιστόρημα)

Ε Σ Σ Ε Ε Ρ Μ Α Ν Οι μεταμορφώσεις του Πίκτορ (Έ να ερωτικό παραμύθι) Κ Α Β Α Μ Π Α Τ Α Γ Ι Α Σ Ο Υ Ν Α Ρ Ι Η λίμνη (Μυθιστόρημα) Α Ε Σ Ι Ν Γ Κ Ν Τ Ο Ρ Ι Σ Αναμνήσεις ενός επιζώντος (Μυθιστόρημα) Μ ΙΣ ΙΜ Α Γ ΙΟ Υ Κ ΙΟ

Η Θ Α Λ Α Σ Σ Α Τ Η Σ Γ Ο Ν ΙΜ Ο Τ Η Τ Α Σ

Γ' Ο ναός της αυγής (Μυθιστόρημα) Δ ' Ο εκπεσών ά γγελος (Μυθιστόρημα) Μ Ο Ν Τ Ι Α Ν Ο Π Α Τ Ρ Ι Κ Οι Κυριακές του Αυγούστου (Μυθιστόρημα) Μ ΠΑΑΖΑΚ Ο ΝΟ ΡΕ

Το π ο υγκ ί - Γκομπσέκ

Μ Π Ε Ν Ε Α Ε Τ Ι Μ Α Ρ Ι Ο Ευχαριστώ για τη φωτιά (Μυθιστόρημα) Μ Π Ε Ν Ι Σ Τ Ε Φ Α Ν Ο Η Συμμορία των Ουρανίων (Μυθιστόρημα) Μ Π Ε Σ Α - Α Ο Υ Ι Σ Α Γ Κ Ο Υ Σ Τ Ι Ν Α Η κοιλάδα του Αβραάμ (Μυθιστόρημα) ΟΕ ΚΕΝΖΑΜ ΠΟΥΡΟ

Τσάκισε τα α πό μικρά, σκότωσε τα από παιδιά (Μυθιστόρημα)

Ο Ν Τ Α Α Τ Ζ Ε Μ Α Ϊ Κ Λ Ο Ά γγλο ς ασθενής (Μυθιστόρημα) Π Ε Ν Α Κ Ν Τ Α Ν Ι Ε Α Σαν ένα μυθιστόρημα Π Ο Υ Ι Γ Κ Μ Α Ν Ο Υ Ε Λ Στους τροπικούς νυχτώνει νωρίς (Μυθιστόρημα) ΡΟΥΟ ΖΑΝ

Τα πεδία της τιμής (Μυθιστόρημα)

Σ Α Λ Τ Ι Κ Ο Φ - Σ Τ Σ Ε Ν Τ Ρ Ι Ν Μ Ι Χ Α Η Α Η ιστορία μιας πόλης (Μυθιστόρημα) ΣΑΝΤΟ Σ ΧΕΣΟΥΣ Φ ΕΡΝΑΝΤΕΘ

Οι καβαλάρηδες της αυγής (Μυθιστόρημα)

Σ Ο Ν Ε Τ Σ Ε Ρ Ι Πέρα α πό το όριο (Μυθιστόρημα) Σ Τ Α Ρ Ν Ο Ν Ε Ν Τ Ο Μ Ε Ν ΙΚ Ο

Το άλμα με τα μπαστουνάκια (Μυθιστόρημα)

Τ Ζ Ι Α Ν Φ Ι Λ Ι Π Η ραχοκοκαλιά (Μυθιστόρημα)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα γραφεία: Ζαλόγγου 11,106 78 αθηνα, fax: 382.25.30 ΧΟΝΛΡΙΚΗ ΠΩΛΗΣΗ: Ζαλόγγου 11,106 78 αθηνα, fax: 384.24.31 βιβλιοπωλείο: Ζωοδόχου Πηγή; 3,106 78 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ: 330.12.08 ΓΡΑΦΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: Αριατοτέλου; 7,546 24 Θεσσαλονίκη, τηλ.: (031) 270.391 - fax: (031) 271.659

S i&jS&Coj

ΠΕ Ρ Ι Ε ΧΟΜΕ ΝΑ

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 364 ΙΟΥΝΙΟΣ 1996 Δ ια βα ζ ω - Α κο ύ ω - Β λε ιίω 5 7 Bestseller 5 2 Βραχυγραφίες 5 5 Επωνύμως Κώστας Κουτσομύτης: Ηλογοτεχνίαστονκινηματογράιροκαιτηντηλεόραση 5 7 Ρεπορτάζ Θράκη: Οτόπος της πραγματοποίησης των ονείρων Γοάφει ηΛΛυ Εξαρχοπούλου 5 9 Αντα­ πόκριση Από την Αμερική Περί Πορνογραφίας Γοάφει ο Ηλίας Μαγκλίνης 6 4 Μεηέτπ Νίκος Μαχαλιάς: ΗΑθήνα και η ζωήτης στααστικά έργατου Τερζάκη 7 4 Εξώστης Κάννες’96 Γράφει ο Γιάννης Δεληολάνης 7 6 Κοντρόϊ) Εντυπωσια­ σμός άνευ ουσίας Γράφει ο Κώστας Πάρλας 7 8 Τα Παλιά Διήγημα του Κώστα Παρορίτη: Ηεικόνα τηςΔεύτερης Παρουσίας 8 2 Το ξένο βιβλίο Βιβλίααπότην Σύνταξη: 33.01.239 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315 Fax: 33.01.315

Αγγλία καιτην Αμερική Επιμέλεια Ηλίας Μαγκλίνης 8 4 Λιλιπούτεΐα Απαντούν οι: Δημήτρης Γκιώνης, Θεόδωρος Γρηγοριάδης και ΣώτηΤριαντάφυλλου

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Β ρ α β ε ία Λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς ’95 9 0 Ποίηση 9 5 Μυθιστόρημα Ι Ο Ι Διήγημα

Ιδρυτής: ΠερικλήςΑθανασόπουλος Διευθυντής: ΓιώργοςΓαλάντης Αρχισυντάκτης: ΗρακλήςΠαπαλέξης Σύνταξη: ΚατερίναΓρυπονησιώτη, Βασίλης Καλαμαράς, ΗρακλήςΠαπαλέξης, ΒάσωΣπάθή, ΚαίτηΤοπάλη. Υπεύθυνηοικονομικών: ΒάσωΣπάθή Συνδρομές: ΑθανασίαΣπάθή Διαφημίσεις: ΗρακλήςΠαπαλέξης Καλλιτεχνικήεπιμελεια: ΝενηΡαις Επιμέλεια-Διορθώσεις: ΒίκυΚωτσοβέλου Στοιχειοθεσία- ΗλεκτρονικήΣελιδοποίηση· Φιλμ-Μοντάζ: ΕΝΤΥΠΟο.ε, ΖωοδόχουΠηγής48,τηλ.: 38.36.058-38.12.373 Εκτύπωση: ΓιώργοςΤσιροβασίλης, ΠαλαιάςΚαβάλας38,τηλ: 59.87.678 Βιβλιοδεσία: Μ.Φουντουλάκης, Παπανικολή13,Αιγάλεω,τηλ.: 5987432 Διανομή: ΝέοΠρακτορείοΤύπου Ιδιοκτήτης-Εκδότης: ΓιώργοςΓαβαλάς&ΣΙΑΕ.Ε. Κεντρικήδιάθεση: Αθήνα: «Διαβάζω» Α.Μεταξά26, Αθήνα10681 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντροτουβιβλίου»Λασσάνη9τηλ. 237.463 Σύνθεσηεξωφύλλου: ΝένηΡάις

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 1 1 4 Μίλαν Κούντερα: Κανείς δεν μπορεί να ζειταυτοχρόνως σε δύο κουλτούρες 1 2 0 Ο Γιώργης Μανουσάκης μιλάει στον Κώστα Νταντινάκη

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ 1 3 2 Μόλις κυκλοφόρησαν Γράφουν οι: Γιώργος Δανιήλ, Γιώργος Κεντρωτής, Βασίλης Καλαμαράς, Νίκη Κώτσιου, Κωστής Ντινόπουλος, Κωνσταντίνος Μαλαφάντης, Σωτήρης Ντάλης, Γάννης Πατιαδάτος, Τάσος Παππάς, Δημήτρης Τσατσούλης 1 5 0 Υπόέκδοσιν Επιμέλεια Βασίλης Καλαμαράς

Κ ριτικ ές 757βιογραφία Donald Thomas: Ηζωή του θεϊκού Μαρκήσιου ντεΣαντ Γράφει ο Πέτρος Τατσόπουλος160 Ελληνική Πεζογραφία Ισμήνης Καπάνταη: Πού πια καιρός Γράφει η Νίκη Κώτσιου 1 6 2 Ξένη Πεζογραφία Λουί ντε Μπερνιέρ: Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι Γοάφει ο Ντίνος Ταξιάρχης 1 6 4 Ιατρική Αντίλογος Ασκληπιάδου Αλεξίκακος - Η φύση της ασθένειας και η θεραπεία της υγείας Γράφει ο ΚώσταςΖερβάνος 1 6 6 Ταξιδιωτικά ΑναστάσηΒιστωνίτη:Το ρόδο και ο λωτός Γοάφει ο Σπάρος Τσακνιάς

Δ ελτία 1 7 3 Βιβλιογραφικό 1 8 1 Κριτικογραφία

νέες κυκλοφορίες Ιβάν

Τουργκένιεφ

Μ Ο Υ Μ Ο Υ Η τρυφερή σχέση και η αμοιβαία αψοσίωση ανάμεσα στην πίστη σκυλίτσα Μουμοϋ και τον Ρώσο γίγαντα Γκαράσιμ, έναν κωφάλαλο δουλοπάροικο, τον 19ο αιώνα.

Σουζάννα Ταμάρο ΓΙΑ ΜΙΑ ΜΟΝΟ ΦΩΝΗ Μια πηγαία φωνή διαμαρτυρίας, από τα πιο αδύναμα και έρημα πλάσματα ετούτης της γης, τα παιδιά.

Ο πίνακας .παρουσιάζει τα εμπορικότερα βιβλία τάυ μ“βνα, σύμφωνα με τα σΐριχεία που μας παραχώρησαν .30 βιβλιοπώλες απ’ όλη την Ελλάδα, δηλώνοντας ο καθένας τούς τέσσερα βιβλία π'αμ είχαν τιςπερτάσότερες'-^ωλήοεις. ΤΑΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΑΝ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ: Απρόβλεπτο-Ηλιούπολίς.\ΑρισΤοτέλης-ΑΘ. .Βαγιονάκης-ΑΘ. Βιβλιοχαρτική-Νέα Ιωνία. Διάμετρος-Χαλκίδα. Ελευθερουδάκης-Αθ. Ενδοχώρα-ΑΘ. Έντυπο-θεσσ. Εστία-ΑΘ. Ευσταθίού-Λάρισα. Ευριπίδης-Χολαργός. ΉλιοςΔράμα. Ιανός-βίεσσ. Λέσχη’του Βιβλίου-Α'θ^Λοξίας-θεσσ. Μοσχονάς-Αγρίνιο. Μάτι-Κατερίνη. Μεθενίτης-Πάτρα. Μιχαλάς-ΑΘ. Όμηρος-Βόλος. Παράμετρος-Χολαργός. Πολιτεία-ΑΘ. Πειραϊκή Φωλιά-Πειραιάς. Πλαίσιο-Ρέθυμνο. Πλέθρον-Αθ. Πρώτοπορία-ΑΘ. Το Δέντρο-Ρόδος'. Το Παραθύρι-Καλαμάκι. Φακίνος-Μαρούσι. Φιλιππότης-ΑΘ.

4 Ν, Γ1ΑΝΝΑΚ0Π0ΥΛ0Υ Η πρόβα τ ο υ ν υ φ ικ ο ύ

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

11 Ν. ΠΑΠΑΝ4ΡΕΟΥ Δέκα μύθοι και μια ιστορία ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ Ε. ΟΜΗΡΟΛΗ

Π.Κ0ΕΛ0

Ο ι κομ πάρσοι της η δονής

Στις όχθες του ποταμού Πιεδρα κάθισα και εκλαψα

ΝΕΑΣΥΝΟΡΑ

ΝΕΑΣΥΝΟΡΑ

12 Μ. ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΛΟΥ Γκρίζα πολιτεία ΚΑΛΕΝΤΗΣ 13 I. ΚΑΠΑΝΤΑΗ Πού πια καιρός ΕΣΤΙΑ 14 Θ.ΓΡΗΓΟΡΙΑΑΗΣ Οχορευτής στον ελαιώνα ΚΕΔΡΟΣ 15 Λ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Οι παλιοί συμμαθητές ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 16 Φ.ΤΣΑΛΙΚΟΓΑΟΥ Ηκόρη της Ανθής Αλκαίου ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

- ί

—

Π

A. PANT Εμείς οι ζωντανοί ΩΚΕΑΝΙΑΑ

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Κατ’ επανάληψη έχουμε γράψει για την Εθνική Βιβλιοθήκη. Άλλοτε με αφορμή δημοσιεύματα ε­ φημερίδων στα οποία τονίζεται η «δυσλει­ τουργία» του Εθνικού αυτού Ιδρύματος κι άλλο­ τε από καταγγελίες αναγνωστών μας. Ένα χρόνο πριν - για να συνδεθούμε με τα πα­ λιά - η Μαίρη Παπαγιαννίδου στο «ΒΗΜΑ της Κυριακής» έγραψε για «εγκατάλειψη», τονίζο­ ντας ότι η Ε.Β.Ε. είναι αποκομμένη πληροφορια­ κά και απομονωμένη επικοινωνιακά από τις άλ­ λες εθνικές βιβλιοθήκες. Και ο Βασίλης Κρεμμυδάς, πρόεδρος τότε της Εφορίας της Ε.Β.Ε., εξέπεμπε SOS σε σειρά επιφυλλίδων στα ΝΕΑ. Μεταξύ των άλλων είχε καταγγείλει ότι η Ε.Β.Ε. οφείλει να λειτουργεί ως τράπεζα ενημέρωσης και όχι ως άσυλο συνταξιούχων που προσπα­

αδιαχώρητου ή του ελλιπούς προσωπικού. Έκτοτε κι άλλες καταγγελίες είδαν το φως της δημοσιότητας. Ενδεικτικά αναφέρουμε την επι­ στολή του βιβλιοθηκονόμου Θ. Κυρκούδη, την ε­ πιστολή της βιβλιοθηκάριου Κατερίνας Θαναπούλου στο «δια ίάζω», το άρθρο της Ν. Κοντράρου στην «Ελευθεροτυπία», στο οποίο ανα­ φέρει ότι η Ε.Β.Ε. ενεργοποίησε ένα παλιό κανο­ νισμό και ζητάει κάρτα εισόδου από κάθε επι­ σκέπτη. Πρόσχημα για να ενεργοποιηθεί το μέ­ τρο; Τα παράπονα, δήθεν, των σταθερών ανα­ γνωστών, και μια πρόσφατη καταγγελία ανα­ γνώστη στην «Ελευθεροτυπία». Ωστόσο παρά τη μαζική κατακραυγή μάλλον τί­ ποτα δεν έχει αλλάξει. Τούτο γίνεται φανερό σ’ οποιονδήποτε επισκέ­ πτη της Ε.Β.Ε. που διαπιστώνει τα εξής: • Απομακρύνθηκαν εμμέσως φοιτητές - τους ζητούν να καταθέσουν σημείωμα των καθηγη­ τών τους για τα έντυπα που θα χρησιμοποιή­

Πριν κοπάσει ο θόρυβος από εκείνα τα δημοσι­

σουν - και άλλοι, μη πτυχιούχοι πολίτες.

• Για την εξυπηρέτηση των ενδιαφερομένων υπάρχουν μόνον δυο-τρεις υπάλληλοι στο χώρο του αναγνωστηρίου, εν πολλοίς αδιάφοροι. Η ει­ κόνα που παρουσιάζει η Ε.Β.Ε. είναι εικόνα ερή-

εύματα, η Μικέλα Χαρτουλάρη σε μια έρευνα

μωσης.

στα «ΝΕΑ» ούτε λίγο ούτε πολύ παρομοιάζει την

• Το γεγονός ότι δεν υπάρχουν στα βιβλιοστάσια βιβλία από το 1988 και μετά πού οφείλεται; Σε έλλειψη χώρου, σε έλλειψη κονδυλίων εκ μέ­ ρους του Υπουργείου Παιδείας ή σε αμέλεια;, • Πώς θα βρει ένας μελετητής παλιές εφημερί­ δες όπως Ακρόπολις, Βήμα, Εμπρός ή παλιά πε­

θούν να συγκροτήσουν το ένδοξο οικογενειακό τους δέντρο από εγκυκλοπαίδειες. Καταγγελία σοβαρότατη.

Ε.Β.Ε. με «αχούρι». Παραθέτει πληροφορίες για τη λειτουργία της, άγνωστες μέχρι τότε στο ευρύ κοινό, επιχειρώντας να αποδείξει των λό­ γων της την αλήθεια. Τις πληροφορίες συνοδεύ­ ουν αποκαλυπτικές φωτογραφίες. Μέγας θό­ ρυβος και ανησυχία. Ο διευθυντής της Ε.Β.Ε. κ. Παναγιώτης Νικολόπουλος στέλνει επιστολή στα ΝΕΑ θέλοντας να ανασκευάσει τα όσα γράφονται στην έρευνα, η Μ. Χαρτουλάρη ανταπαντά και ο διευθυντής της Ε.Β.Ε. επανέρχεται δηλώνοντας εμμέσως πλην σαφώς ότι η Ε.Β.Ε. δυσλειτουργεί λόγω του

ριοδικά; Δυστυχώς, αλλά έχουν αποσυρθεί! / / .ν' • Πώς θα πληροφορηθεί ο αναγνώστης-για βι­ βλία που έχουν εκδοθεί από το 1990 ωςσήμερα, αφού ούτε καν στον κατάλογο δεν κατάχωρείται το έντυπο υλικό που κατατίθεται στην Ε.Β.Ε.; . Έπειτα πώς να πειστούν οι εκδότες βιβλίων κατ

είπαν... ή έγραψαν

εντύπων ότι είναι απαραίτητη και αναγκαία η προσκόμιση αντιτύπων; Μήπως είναι μουσείο η Ε.Β.Ε. και πρέπει να κόβουμε εισιτήριο για να θαυμάζουμε τα εκθέματα χωρίς βεβαίως να τα αγγίζουν τα βέβηλα χέρια μας;

Μ Ε Ν Η Σ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ; Α Π Ω Λ Ε ΙΑ ΙΔΕ Ο Λ Ο Π Α Σ...

• Όσο για τα περιοδικά! Εκεί επικρατεί το από­ λυτο χάος. Πώς θα συμπληρωθούν οι σειρές των περιοδικών όταν πολλά απ’ αυτά έχουν πάψει να κυκλοφορούν; Είναι δύσκολο αν όχι αδύ­ νατον.

• Και το ευτράπελο! Η Ε.Β.Ε. είναι ανοιχτή τα α­

Ο θεσμός των λογοτεχνικών περιοδικών είναι σήμερα ξεπερασμένος. Ενέχει είτε ακαδημαϊσμό είτε επαρχιωτισμό. Από αυτή την άποψη προτιμώ τα περιοδικά της περιφέρειας που τουλάχιστον επιτε-

πογεύματα και τα πρωινά κάθε Σάββατο. Για τα μάτια του κόσμου, μια και δεν δίνονται στο κοινό ούτε εφημερίδες, ούτε περιοδικά, ούτε επιστη­ μονικά βιβλία ούτε καν λειτουργούν τα φωτο­ τυπικά μηχανήματα.

λούν ένα τοπικιστικό έργο. Τα λογοτεχνι­ κά περιοδικά του υποτιθέμενου κέντρου, τουλάχιστον τα

Υποφέρουν από εκφυλισμό, που θα ήταν, αν μη τι άλλο, πιο ενδιαφέρων. Ακόμη και εκείνα που στην εποχή τους υπήρξαν πρωτοποριακά βρίσκονται σήμερα κλει­ σμένα σε ένα γκέτο. Κι επιμένουν να μην αμείβουν τους συνεργάτες τους έστω και συμβολικά. Γι’ αυτό και το ενδιαφέρον μου στρέφεται σε περιοδικά που το πε­ ριεχόμενό τους δεν είναι ένα μωσαϊκό αν­ θολογίας ούτε αποκλειστικά λογοτεχνι­ κό, με την έννοια ότι περιλαμβάνουν θέ­ ματα άσχετα με τη λογοτεχνία, μα που στο σύγχρονο κόσμο είναι κατ’ εξοχήν έ­

/ Πριν γίνουμε δακτυλοδεικτούμενοι διεθνώς, ας φροντίσουν οι αρμόδιοι φορείς για την εξυγίαν­ σή της. Είναι υπόθεση εθνικής σημασίας. Ας θυμίσουμε και πάλι τη δήλωση του τότε Υπουργού Πολιτισμού κ· Θάνου Μικρούτσικου σε συνέντευξή του στο «διαβάζω» (Μάιος 1995). Δεν νοείτάι η Εθνική Βιβλιοθήκη να ακολουθεί μάκαρίως αυτή την. εθνική καθοδική πορεία. Επιτέλους! Ας περιέλθει στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Πολιτισμού. Καιτα χρήματα για την εύρυθμη λειτουργία της διαθέτει και κατάλλη­ λους ανθρώπους, ελπίζουμε, για να τη στελε­ χώσουν. ,

ακο­

της «Νέας Εστίας».

• Τι λέει για όλα αυτά ο διευθυντής της Ε.Β.Ε. κ. Παναγιώτης Νικολόπουλος; Έχει το χρόνο να ε­ νημερωθεί για τα προβλήματα του Ιδρύματος που προΐσταται; Η ερώτηση φυσικά είναι ρητο­ ρική διότι εκτός από τη διευθυντική θέση που κατέχει είναι και πανεπιστημιακός καθηγητής. Σε ποια από τις δύο πολύ υπεύθυνες θέσεις αφοσιώνεται; • Τέλος, επισκέφθηκε ποτέ ο Υπουργός Παιδεί­ ας, στου οποίου την αρμοδιότητα εμπίπτει η λει­ τουργία της Ε.Β.Ε., το ευαγές τούτο Ίδρυμα; Τι έχει να πει; Κυρίως, τι σκοπεύει να κάνει; Η Ε.Β.Ε., το ξαναλέμε! Πρέπει να αποτελείτο κέ­ ντρο έγκυρης και πλήρους πληροφόρησης τόσο των αναγνωστών, ερευνητών και μελετητών, όσο Χαιτών βιβλιοθηκάριων και βιβλιοθηκονόμων.

'

μακροβιότερα,

λουθούν το νεκροζώνταντο παράδειγμα

να μυθιστορηματικό υλικό. Κατά τα άλλα, συμπαθώ τα περιοδικάκια που εκδίδονται από ομάδες νέων, που έστω άτσαλα και αμήχανα, τουλάχιστον είναι παρθένα. Η αποτυχία των περισσότερων περιοδικών έγκειται στην έλλειψη ιδεολογικής ταυτό­ τητας. Ίσως δεν φταίνε αυτά, διότι στις μέρες μας οι ταυτότητες είναι μόνο α­ στυνομικές και οι ιδεολογίες έχουν ξε­ πουλήσει. ·:

«Η κυριακάτικη Αυγή», 12.5.96

□ ^

·,

;

^

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ ΜΑΤΡΟΚΟΡΔΑΤΟΤ 7, 106 78 ΑΘΗΝΑ τηλ. 3830604 Ή κοινή Νέα Ελληνική, ή έθνική μας δηλαδή γλώσσα, δέν αποτελεί αντικείμενο μεθοδικής καί συντονισμένης μελέτης. Δέν καλλιεργείται έπαρκώς καί δέν προστατεύεται α πό τίς κάθε είδους, συνειδητές ή μή, κακοποιήσεις. Δέν προβάλλεται διεθνώς. Ανόητη ξενομανία, προοδευτική εξασθένηση τού γλωσσικού μας αισθήματος καί γενικότερη γλωσσοδιανοητική σύγχυση διαμορφώνουν στήν Ε λ λά δα ένα κλίμα γλωσσικής καί έθνικής παρακμής! Ή χώρα μας χάνει συνεχώς έδαφος καί περιθωριο­ ποιείται, άντί νά αποτελεί τό πολιτισμικό κέντρο τής Εύρώπης. Ή ελληνική γλώσσα, άστείρευτη πηγή πλουτισμού γιά π ολλές άλλες γλώσσες, είναι ανυπόληπτη στήν πατρίδα της. Προσπαθούμε νά φαινόμαστε Εύρωπαίοι, ένώ . κανονικά. οί άλλοι Εύρωπαϊοι θά έπρεπε νά προσπαθούν νά φαίνονται Έ λληνες, ώς “ μεταλαβόντες τής ήμετέρας παιδείας".

w a r n ■■m

u

Οι γρήγορες εναλλαγές των σκηνών που υπάρχουν στη γλώσσα του σινεμά, αυτό το αμάλγαμα συναισθήματος και εμπειρίας είναι πολύ καλύτερο από τη βαριά κι αργόσυρτη μορφή συγγραφής στην ο­ ποία είμαστε συνηθισμένοι. Είναι πιο κοντά στη ζωή.

ΛέωνΤολστόι Πρέπει να μεταφέρεταιτο μυθιστόρημα, «η λογοτεχνία», στον κι­ νηματογράφο ή στην τηλεόραση; Να ένα ερώτημα που απασχολεί πολλά χρόνια τους λογοτέχνες, αλλά και τους κινηματογραφιστές. Το πρόβλημα θα υπάρχει πά­ ντα, κυρίως σ’ εκείνους που δεν είχαν την τύχη να μεταφερθούν με επιτυχία. Όλες οι συζητήσεις που γίνονται σχετικά με τη μετα­ φορά της λογοτεχνίας, δηλ. του λόγου σε εικόνα έχουν στραφεί γύρω από τρία θέματα.

1) Κατά πόσο η μεταφορά αυτή είναι πιστή στο πρωτότυπο ή μήπως έγινε από το σκηνοθέτη-σεναριογράφο μια ελεύθερη διασκευή.

2) Εάν έγιναν σημαντικές πολιτιστικές και ιδεολογικές αλλαγές, επειδή το πρωτότυπο έχει γραφτεί σε δια­ φορετική ιστορική περίοδο απ’ αυτή της μεταφοράς στην οθόνη.

3) Κατά πόσο η συγκεκριμένη ταινία ή σειρά έχει διευρύνει εκφραστικά και τεχνικά τους ορίζοντες του λο­ γοτεχνικού έργου. Έτσι μένει να ξεκαθαρίσουμε ότι πρόκειται για δύο διαφορετικές γλώσσες. Τη γλώσσα των λέξεων και τη γλώσσα της εικόνας. Και οι δυο προσπαθούν να φτάσουν το όνειρο στην αλήθεια. Ο Ταρκόφσκι έγραφε: «Η πίστη και η ει­ λικρίνεια είναι τα μόνα κριτήρια που μετράνε στο διάλογο με τον μέλλοντα θεατή. Δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν άλλα». Στο μυθιστόρημα όπως και στον κινηματογράφο ο μύθος είναι απαραίτητος (αναγκαίος) για τον αναγνώστη θεα­ τή, μια και λειτουργεί σαν ένα νήμα μέσα από τον λαβύρινθο της ζωής. Και τα δυο διηγούνται μια ιστορία. Ο Forster στο Aspects of the Novel σημειώνει: «Όπως ο μυθιστοριογράφος δεν μπορεί να κάνει χωρίς μύθο, δεν μπο­ ρεί ν’ αφήνει ξέπλεκες άκρες, κάθε λέξη ή φράση πρέπει να παίζει το ρόλο της, πρέπει να είναι οικονομική και λιτή. Έτσι ακριβώς λειτουργεί και ο κινηματογράφος με τις λέξεις-εικόνες, καθώς και τα δυο είδη εκφράζουν την απε­ ραντοσύνη της ζωής. Κι ενώ έχουμε πολλές ομοιότητες, έχουμε και διαφορές. Έχουμε διαφορές στη μορφή και τη μέθοδο. Πάντα υπάρχει ένας προβληματισμός για τη δυνατότητα μεταφοράς ενός μυθιστορήματος στη μικρή ή στη μεγάλη οθόνη. Και είναι γνωστό πως η ιστορική και γλωσσική καταγωγή της κινηματογραφικής αφήγησης βρίσκεται και βασίζεται στη λογοτεχνική αφήγηση. Η λογοτεχνία είναι αόρατη και σιωπηλή, ενώ η εικόνα είναι ο­ ρατή. Ούτε ο κινηματογράφος μπορεί να γίνει λογοτεχνία αλλά ούτε η λογοτεχνία μπορεί να υποκαταστήσει τον κινημα­ τογράφο. Είναι δυο διαφορετικές γλώσσες. Ο συγγραφέας λειτουργεί μόνος του, δημιουργεί μόνος του, ενώ στον κινηματογράφο λειτουργεί μια πολυπρόσωπη μορφή καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ο συγγραφέας έχει σύμμαχο τη μοναχικότητα. Λειτουργεί αντιμέτωπος με τη γλώσσα, ενώ ο σκηνοθέτης αντιμέ­ τωπος με την εικόνα και τους ήχους. Λέξη και εικόνα, και τα δυο έχουν κοινό προορισμό να μεταδώσουν κάποια μηνύματα. Η μεταφορά ενός λογοτεχνικού κειμένου στον κινηματογράφο ή στην τηλεόραση δικαιολογείται χάρη σ’ αυτήν την κοινή επικοινωνιακή λειτουργία.

Χρηστός Μαγγοΰτας

Το Ημερολόγιο τηςΑ γία ςΚ λα ίρης Χρηστός Μαγγούτας

Το Η μ ε ρ ο λ ό γ ιο της Αγίας Κλαίρης

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

Τ ο η μ ε ρ ο λ ό γ ι ο τ η ς Κ λ α ίρ η ς μ α ς μ ε τ α φ έ ρ ε ι γ ύ ρ ο ι σ τ ο 3 0 0 μ .Χ . τ ό τ ε π ο υ , σ τη δ ι ά ρ ­ κ ε ι α μ ια ς μ ό ν ο γ ε ν ι ά ς , ο κ ό σ μ ο ς γ ν ώ ρ ι σ ε τ ις μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ί σ ε ις τ ο υ Δ ι ο κ λ η τ ι α ν ο ΰ , τ η ν α ν α γ ν ώ ρ ι σ η τ η ς χ ρ ι σ τ ι α ν ι κ ή ς θ ρ η σ κ ε ί α ς α π >τ ο κ ρ ά τ ο ς , τ η ν έ ν α ρ ξ η τ ο υ ε μ φ ύ ­ λ ιο υ σ π α ρ α γ μ ο ύ α ν ά μ ε σ α σ τ ο υ ς χ ρ ι σ τ ι α ν ο ύ ς κ α ι τ ο ν α γ ώ ν α τ ο υ α ρ χ α ί ο υ π ν ε ύ μ α ­ τ ο ς ν α κ ρ α τ η θ ε ί σ τη ζ ω ή . Η Κ λ α ίρ η ή Κ λ α υ δ ί α ε ί ν α ι μ ια π ο λ ύ τ ρ ο π η , δ ρ α μ α τ ικ ή μ ο ρ φ ή σ ’ α υ τ ο ύ ς τ ο υ ς τ α ­ ρ α γ μ έ ν ο υ ς κ α ιρ ο ύ ς . Σ χ ε δ ό ν π ά ν τ α χ ά ν ε ι, α λ λ ά π ά ν τ α κ ά τι α π ο μ έ ν ε ι α π ό τ ο υ ς π α ­ ρ ά φ ο ρ ο υ ς έ ρ ω τ ε ς κ α ι τ ις π ε ρ ι π λ α ν ή σ ε ι ς τ η ς στη Ρ ώ μ η κ α ι τ η ν Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ι α , α π ό τ ις δ ο κ ι μ α σ ί ε ς τ η ς σ τ ο Ν α ό , τη Σ χ ο λ ή κ α ι τ ις κ α τ α κ ό μ β ε ς , α π ό τ η ν α φ ι έ ρ ω σ ή τ η ς σ τ η ν ι ε ρ ά π ο ρ ν ε ί α , σ τ η ν π α λ ι ά φ ι λ ο σ ο φ ί α κ α ι σ τη ν έ α π ίσ τ η , α π ό τ ο ν α γ ώ ν α κ α ι τη ν α γ ω ν ία τη ς μ έ σ α σ τ ο ν μ ο ιρ α ίο τ ο ύ τ ο κ ό σ μ ο π ο υ τη ν π α ρ α σ ύ ρ ε ι α σ υ γ κ ρ ά τ η τ α σ τη δ ίν η τ ο υ .

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Σ ό λ ω ν ο ς 1 3 3 ,1 0 6 77 , Α θ ή ν α Τ ηλ. 3806305, 3821813, F ax 3838173

A .JXANTt}— ( / kavala avalaI\ KA?ALA

\

> β THAI

ολλές φορές η ονειροπόλα διάθεση μιας ο­ μάδας μπορεί να κάνει θαύματα. Κι εδώ πρό­ κειται για θαύματα μικρού βεληνεκούς κι όχι για κάποια άλλα όπως αυτά που μας υπό­ ALEXANDBOUPOL! σχονται συχνά και γίνονται πράξη πολύ σπάνια. Τον πε­ ρασμένο Ιούνιο με αφορμή το σεισμό στην περιοχή Κο«*JSAMOTHRAK! ζάνης-Γρεβενών ο συγγραφέας Κώστας Κοντοδήμος, σε συνεργασία με τοπικούς φορείς της περιοχής, διοργάνωσε εκεί ένα τριήμερο εκδηλώσεων με τίτλο «Το ρήγμα που ενώνει». Η επιτυχία τους οδήγησε κάποιους από τους καλλιτέχνες, που συμμετείχαν, να θεωρή­ σουν ότι αυτή η προσπάθεια πρέπει να συνεχιστεί. Στό­ χος τους η σύνδεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας αλ­ λά και των ίδιων των δημιουργών κέντρου και περιφέ­ ρειας με παρουσιάσεις του έργου τους στην Αθήνα και την επαρχία αντί­ στοιχα. Επειδή όμως την ίδια εποχή οι μάχες κι οι διαπραγματεύσεις μαί­ νονταν στο γειτονικό πειδίο του Σεράγεβο, ήταν φυσικό τα σχέδια της ά­ τυπης ομάδας - που πήρε το όνομά της από τον τίτλο των εκδηλώσεων στην Κοζάνη - να περιλάβουν και τη σύσφιξη των πολιτιστικών σχέσεων με τις γειτονικές μας χώρες, μια και θεωρήθηκε ότι τουλάχιστον η τέχνη πρέ­ πει να ενώνει τους λαούς κι ότι απαραίτητη προϋπόθεση για την έκφραση κάθε καλλιτεχνικής δημιουργίας είναι η ειρήνη. Φυσικός χώρος για τη διε­ ξαγωγή των εκδηλώσεων με κεντρικό θέμα την Τέχνη και την Ειρήνη στα Βαλκάνια, υπό τον γενικό τίτλο «Βαλκάνια όνειρα», η Θράκη λόγω της εγγύτητάς της με τις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες, την ύπαρξη μειονοτικού πληθυσμού και το πλημμελές ενδιαφέρον της πολιτείας για την περιοχή. Σε συνεργασία με τις δημοτικές αρχές (ιδιαίτερα της Ξάνθης και της Κο­ μοτηνής) και τους τοπικούς πολιτιστικούς φορείς και φοιτητικούς συλλό­ γους ξεκίνησε το εγχείρημα της πρόσκλησης Βαλκάνιων διανοουμένων που θα αναδείκνυαν την κοινή μοίρα και πορεία των λαών της χερσονήσου και θα τόνιζαν τα σημεία που τους ενώνουν. Η αναζήτηση χορηγών ήταν καθοριστική για τη διοργάνωση των εκδηλώ­ σεων και η απειρία των μελών της ομάδας σε τέτοια θέματα, παρ’ ολίγο να ματαιώσει τα σχέδια παρ’ όλες τις εντατικές προετοιμασίες. Ωστόσο, πα­ ρά τις δυσκολίες, οι εκδηλώσεις ξεκίνησαν στις 26 Μαρτίου ταυτόχρονα στην Ξάνθη και την Κομοτηνή, και συνεχίστηκαν και τις υπόλοιπες ημέρες με κέντρο αυτές τις δύο πόλεις και κάποιες εκδηλώσεις στην Αλεξανδρού­ πολη. Σημαντικότατες ήταν οι συζητήσεις για: τη μειονοτική εκπαίδευση στη Θράκη, που διοργανώθηκε από σύλλογο «Φίλων του Νίκου Ράπτη» με την παρουσία πανεπιστημιακών και δασκάλων σε μειονοτικά σχολεία, η ομιλία του Ηλία Κουτσούκου για το ρόλο της ελληνικής τηλεόρασης στον πόλεμο των Βαλκανίων, η συζήτηση για την «Ιστορία και τον Πολιτισμό των Βαλκα­ νίων» και την καπηλεία τους από την κρατική εξουσία με συμμετοχή των Δημήτρη Παπαχρήστου, Τάσου Ιωαννίδη, Πωλίνας Λάμψα, Ρόμπερτ Γκόρο, Λέον Ζήκας (Αλβανία), Μουράτ Μπεργκέ (Τουρκία), Καμέλια Στανέσκου (Ρουμανία), Βλαντιμίρ Πετρέφσκι, Βλαντιμίρ Σιμόφσκι (ΠΔΤΓ). Η Αλεξανδρούπολη ήταν η πόλη όπου πραγματοποιήθηκαν δύο σημαντι-

ilS p S i

THRAKI

Π

κότατες συναντήσεις. Η πρώτη είχε ως θέμα το ρόλο της δημοσιογραφίας στον πόλεμο των Βαλκανίων με συμμε­ τοχή όλων των προαναφερθέντων καθώς και των Βλαντιμίρ Σιμόφσκι (ΠΔΤΓ), Κριστίνα Ίον (Ρουμανία), Αμπντουλχαλίμ Ντεντέ, Συμεών Σολνταρίδη, Νίκου Ψαθά και Γιώργου Παύλου (Ελλάδα). Η δεύτερη, που πραγ­ ματοποιήθηκε με την ουσιαστική συμβολή του περιοδι­ κού «Εξώπολις», είχε ως στόχο την πρώτη επαφή μεταξύ οκτώ λογοτεχνικών περιοδικών της περιφέρειας («Αλφειός»-Πύργος, «Έλευσις»-Βόλος, «Ελίτροχος»Πάτρα, «Ενδοχώρα»-Αλεξανδρόπουλη, «Εντευκτήριο»Θεσσαλονίκη, «Εξώπολις»-Αλεξανδρούπολη, «Παρατηρητής»-Θεσσαλονίκη, «Παρέμβαση»-Κοζάνη, «Πόρφυρας»-Κέρκυρα, «Υπόστεγο»-Καβάλα) και έθεσε τα θε­ μέλια για την έναρξη της συνεργασίας τους. Οι θεατρικές παραστάσεις που έγιναν στο πλαίσιο των «Βαλκανίων ονείρων» περιελάμβαναν το Λαρισινό κουκλοθέατρο «Τιριτόμπα», παραστάσεις Καραγκιόζη από τον Γ. Χατζή, μονολόγους των Τσέχοφ και Κοκτό α­ πό τον Σταμάτη Παγασαίο, μια παράσταση με χωρία της «Ιλιάδας» από τον Θεατρικό Οργανισμό ΟΜΜΑ και τον Ομηρικό Ύμνο στη Δήμητρα από την Εστία Θεάτρου «Ερινέως». Μια διαφορετική παρουσία ήταν η έκθεση μη εμπορεύσιμων ρούχων της Μάγιας Τσόκλη στην Ξάνθη, όπου πραγματοποιήθηκε επίσης ένα σεμινάριο για «την τέχνη και τεχνική του σεναρίου» από τον Βασίλη Χατζηβασιλείου και μια ομιλία με θέμα τη «Λογοτεχνία σε και­ ρό ειρήνης και καιρό πολέμου». Σημαντικότατη ήταν η έκθεση εικαστικών στα παλιά καπνομάγαζα της Ξάνθης με έργα των Κώστα Τσόκλη, Αντώνη Σταθόπουλου, Νί­ κου Κρυωνίδη, Στέλιου Καραμπέτσου, Ελένης Θεοφυλάκτου, Θάνου Καρώνη, Έκτορος Μαυρίδη, Νίκου Μπλιάτκα, Σανζέ Μιτάλ, Χρυσόστομου Μουσμουλίδη, Σταύρου Παναγιωτάκη, Ιορδάνη Ρουμελιώτη. Μια έκθε­ ση που στήθηκε από τους ίδιους τους εικαστικούς, αξιοποίησε τον υποβλητικό χώρο και προσέφερε στους επι­ σκέπτες μαγικές στιγμές ιδιαίτερα την ημέρα που οι «Arc Duo» με το βιολί και το βιολοντσέλο τους συνοδέυσαν την εικαστική παρουσία με τη μουσική. Το μουσικό πρόγραμμα των εκδηλώσεων περιελάμβανε πολλά είδη μουσικής. Ιδιαίτερα σημαντικές κι επιτυχημέ­ νες ήταν οι συναυλίες των ροκ συγκροτημάτων που εν­ θουσίασαν το νεανικό κοινό της περιοχής. Συμμετείχαν συγκροτήματα από διάφορες χώρες όπως οι Boye (Σερ­ βία), οι Hie et Nunc (Σλοβενία) και οι Cyborg (ΠΜΔΓ), το­ πικά όπως τα «Ένταση» και «Ψόφιοι Κοριοί» (Ξάνθη), Middle Fingers (Αλεξανδρούπολη) καθώς και συγκροτή­ ματα από την Αθήνα (Αέρα-Πατέρα, Deus X Machina, Terror X Crew, Magic De Spell) και τη Θεσσαλονίκη (Ziggy Was). Η παραδοσιακή μουσική εκπροσωπήθηκε επάξια από το «Φανάρι της Ανατολής» (παρακλάδι του πολύ γνωστού «Βόσπορου») με Μικρασιατικά και Αλεβί-

τικα τραγούδια. Η εκδήλωση προσήλκυσε ένα εν­ θουσιώδες κοινό που αποτελείτο από μόνιμους κατοί­ κους και φοιτητές με έντονη αν και περιορισμένη (σε διανοούμενους) παρουσία της μειονότητας. Εκπρόσω­ ποι του παραδοσιακού χορού και μουσικής και οι Smolian, ένα Βουλγαρικό συγκρότημα, που σε μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές των «Βαλκανίων Ονείρων» εμφανίστηκε στο χωριό Σμίνθη του νομού Ξάνθης στη μέση της αλάνας όπου χόρεψε και τραγούδησε παραδο­ σιακά τραγούδια. Στο χορό συνοδεύτηκε επάξια από το χορευτικό της ΦΕΞ (Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης) και στη μουσική από τους ήχους της φλογέρας του δάσκα­ λου Βαγγέλη Δωρόπουλου που συνοδέυσε το τραγούδι δύο νεαρών παιδιών, τα οποία επιδιώκουν να διασώσουν κάποια παραδοσιακά τραγούδια. Οι κάτοικοι του χωριού εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και ήρθαν να παρακο­ λουθήσουν την εκδήλωση· ενώ ιδιαίτερα συγκινητική ή­ ταν η προσέλευση των γυναικών στην αρχή, κάποιες βγήκαν στα μπαλκόνια των σπιτιών κι ελάχιστες παρακο­ λουθούσαν από το αντικρινό ύψωμα, αλλά σύντομα πλήθυναν τόσο που προς το τέλος της εκδήλωσης ένας σιω­ πηλός χορός γυναικών βρέθηκε να παρακολουθεί τα τεκταινόμενα. Η κλασική μουσική εκπροσωπήθηκε από τη συμφωνική ορχήστρα της ΕΤ3 υπό τη διεύθυνση του Σαράντη Κασσάρα, ενώ πιο κοντά στην Τζαζ ήταν τα εκπληκτικά «τρα­ γούδια της Λούλου» που παρουσίασε ο Σάκης Παπαδημητρίου με τη Γεωργία Συλαίου και οι «σκηνές ήχου», κομμάτια από τον τελευταίο τους δίσκο, που παρουσία­ σαν οι Arc Duo από τη Λάρισα. Εμφανίστηκαν επίσης ο Λουδοβίκος των Ανωγείων που δημιούργησε το αδιαχώ­ ρητο στο μπαρ «Άνω-Κάτω» της Ξάνθης, ο Πάρις Παρασχόπουλος και το χορευτικό συγκρότημα «Λάειρα», ο Γιώργος Ιωάννου με τους Πέτρο Γάπάνο και Πόπη Βέτα σ’ ένα μουσικό αφιέρωμα στο Μίκη Θεοδωράκη και οι «Χειμερινοί Κολυμβητές» που ενθουσίασαν στην Κομο­ τηνή. Ιδιαίτερα ζεστό ήταν και το κλείσιμο των εκδηλώ­ σεων στην Ξάνθη, στις 3 Απριλίου, με τους Θανάση Γκάίφύλια και Διονύση Τσακνή να τραγουδούν με μονα­ δική συντροφιά την κιθάρα τους και να αναβιώνουν στο μεγάλο αμφιθέατρο των Κιμμερίων κάτι από το παλιό κλιμάτων μπουάτ. Παρ’ όλες τις ελλείψεις, ιδιαίτερα στοντομέατης ενημέ­ ρωσης του αθηναϊκού Τύπου, τα «Βαλκάνια Όνειρα» πέτυχαν να δώσουν ένα κλίμα ζεστασιάς, δημιουργικότη­ τας κι αλληλεγγύης μεταξύ των βαλκανικών λαών. Κι ε­ πειδή τα όνειρα δεν σβήνουν, οι τοπικοί σύλλογοι σχε­ διάζουν την πραγματοποίηση ανάλογων εκδηλώσεων και την επόμενη χρονιά. Αυτή εξάλλου ήταν και η ουσια­ στικότερη επιτυχία τής διοργάνωσης. ΛΙΑΥ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΑΟΥ

C

λντλαοκριιη) από την Αμερική

Ένα νέο βιβλίο* πάνω στο θέμα της πορνογραφίας εκδόθηκε πρόσφατα στην Αμερική. Nadine Strossen λέγεται η συγγραφέας του εν λόγω βιβλίου, το οποίο αποτελεί μια ολο­ μέτωπη επίθεση ενάντια στις ακραίες πορνοφοβικές τάσεις που επικρα­ τούν στην Αμερική για κα­ θολική λογοκρισία κάθε μορφής έκφρασης, τάσεις οι οποίες προέρχονται κατά κανόνα από συγκε­ κριμένα φεμινιστικά κινή­ ματα, που ανήκουν κυρίως στη σφαίρα του <πολιτικιάς ορθού», αλλά και από παραδοσιακούς

f πουριτανούς καθώς και από τα νεο-συντηρητικό «τέκνα» της Νέας ^άξης Πραγμάτων.

Η Ναντίν Στρόσεν είναι καθηγήτρια στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης κα­ θώς και Π ρόεδρος της Ένωσης Πολιτικών Ελευθεριών της Αμερικής (American Civil Liberties Union). To βιβλίο της Υπέρ της Πορνογραφίας: Η Ελευθερία Λόγου, το Σεξ και η Πάλη για τα Δικαιώ­ ματα των Γυναικών, που εκδόθηκε στις ΗΠΑ τον

* Ναντίν Στρόσεν: Υπέρ της Πορνογραφίας: Η Ελευθερία Λόγου, το Σεξ και η Πάλη για τα Δικαιώματα των Γνναικών

(Nadine Strossen: Defending Pornography: Free Speech, Sex and the Fight for Women’s Rights)

Εκδ. Abacus, σελ. 320

περασμένο Φεβρουάριο, προκάλεσε σάλο κυρίως διότι έρχεται σε αντίθεση με το γενικότερο πνεύ­ μα συντηρητισμού που επικρατεί τα τελευταία χρόνια στην Αμερική. Μεταξύ άλλων, στην Αμερι­ κή σήμερα, επικρατεί μια θρησκευτική έξαρση (συνέπεια της γραμμής που χάραξαν οι πολιτικές Ρέιγκαν και Μπους) που καταδικάζει το ελεύθερο σεξ και περιλαμβάνει την κίνηση «είμαι παρθένα

και το χαίρομαι» (virgin-and-proud-of-it movement), ενώ το «πολιτικώς ορθό» περιορί­ ζει ή και απαγορεύει άμεσες αναφορές, γρα­ πτές ή προφορικές, σ ε οτιδήποτε έχει σχέση με το σεξ (αντιπροσωπευτικά δείγματα του συντηρητικού αυτού πνεύματος αποτελούν ταινίες όπω ς η «Ολέθρια Σχέση», το «Φόρεστ Γκαμπ», «Τέσσερις Γάμοι και Μία Κηδεία» και «Ο Μπαμπάς της Νύφης»). Μέσα από αυτό το πρίσμα, το βιβλίο της Στρόσεν, όχι μόνο λόγω της θέσης που παίρνει αλλά και λόγω και του ύφους γραφ ής της συγγραφέω ς, αποτελεί σί­ γου ρα δείγμα της υγιούς πλευράς της Αμερι­ κής. Λίγο πολύ πάντως, η κατάσταση που επικρατεί στις ΗΠΑ έχει επηρεάσει του ς έτσι κι αλλιώς συντηρητικούς Βρετανούς (τα Βικτωριανά ή­ θη που κυριαρχούσαν στη Γηραιό Αλβιόνα τουλάχιστον μέχρι τη δεκαετία του ’60, ήρθε να αναβιώσει για τα καλά η Μάργκαρετ Θάτσερ και η μακροχρόνια κυβέρνηση του Συντηρητικού Κόμματος). Αξίζει πάντως να σημειωθεί, κι αυτό είναι το παρήγορο, ότι στις βρετανικές εφημερίδες και τα έντυπα, οι κριτι­ κές για το βιβλίο της Σ τρόσεν υπήρξαν, σε γ ε ­ νικές γραμμές, κάτι παραπάνω από θετικές. Μέσα από το βιβλίο της λοιπόν η Στρόσεν, που θεωρεί τον εαυτό της «φεμινίστρια κατά της λογοκρισίας» (anti-censorship feminist), κατα­ δικάζει το επιχείρημα ότι η πορνογραφία ευθύνεται για τις διακρίσεις αλλά και τη βία που αντιμετωπίζουν σήμερα οι γυναίκες. Ένα από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί για να στηρίξει αυτή τη θέση βασίζεται στις απόψεις ειδικών επιστημόνων του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνών της Αμερικής, όπου ύστερα από ερ ­ γαστηριακές έρ ευνες που πραγματοποιήθη­ καν το 1993, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είναι σπάνιο το φαινόμενο συσχέτισης σεξου­ αλικών εγκλημάτων και πορνογραφίας. Η Στρόσεν προσθέτει ότι σε χώ ρες όπω ς η Σου­ ηδία, όπου δ εν υπάρχει καμιά απολύτως λογο­ κρισία και απαγόρευση πορνογραφικού υλι­ κού, το ποσοστό των βιασμών είναι αισθητά μειωμένο, ειδικά σ ε σχέση με τη Σιγκαπούρη, όπου ισχύει ακριβώς το αντίθετο, και πιστεύει ότι αυτή η θεωρία που θέλει το βιασμό συνέ­ πεια της πορνογραφίας, δεν αποτελεί παρά μια επικίνδυνη γενίκευση κάι απλοποίηση τό­

σο του ζητήματος της σεξουαλικής κακοποίη­ σης των γυναικών όσο και του ίδιου του ζητή­ ματος της πορνογραφίας. Παρ’ όλα αυτά, πρόκειται για μια ιδιαίτερα δια­ δεδομένη θεωρία που έχει υποστηριχθεί από φεμινίστριες όπως την ακαδημαϊκό Κάθριν Μακ Kiwov (Catherine MacKinnon) και τη συγγραφέα Αντρέα Ντουόρκιν (Andrea Dworkin) - το λεγόμενο σύνδρομο ή μοντέλο «Μακντουόρκιν» (MacDworkinite model). Και οι δυο βασίζουν τις απόψεις του ς σε μια άλλη θεωρία που υποστηρίχθηκε από τη Robin Morgan, η οποία το 1980 έγραφ ε στο άρθρο της Θεωρία καί Πράξη: Πορνογραφία καί Β ια­ σμός (Theory and Practice: Pronography and Rape), πω ς αν υποθέσουμε ότι η πορνογρα­ φία αποτελεί τη θεωρία, τότε ο βιασμός είναι η πράξη. Στη δεκαετία του ’80, η Ντουόρκιν, κυρίως, έγραφε ότι το ετεροσεξουαλικό σεξ αποτελεί από μόνο του έκφραση βίας· η διείσ­ δυση του ανδρικού πέους (ως ξίφος) στο γυναικείο σώμα (που εκλαμβάνεται εδώ ως α­ νοιχτή πληγή) είναι από μόνη της μια πράξη βίας. Απόψεις σαν τις παραπάνω, στην Αμερική τουλάχιστον, δεν αποτελούν την εξαίρεση. Δεν είναι τυχαίο ότι το 1992 ένας πίνακας της Αφροδίτης της Μήλου αποσύρθηκε από τη βιτρίνα ενός μαγαζιού στο Μιζούρι, διότι οι υπεύθυνοι φοβήθηκαν ότι οι πελάτισσές τους θα το έβρισκαν προσβλητικό. Ακόμα, την ίδια χρονιά, στο Πανεπιστήμιο της Πολιτείας της Πενσυλβάνια, ο πίνακας με τη γυμνή Μάγια του Γκόγια αποσύρθηκε από τους τοίχους μιας αίθουσας διαλέξεων με την αιτιολογία ότι τόσο οι καθηγήτριες όσο και οι φοιτήτριες έ­ νιωθαν άβολα απέναντι του. Το άσχημο, λέειη Στρόσεν, είναι ότι εκείνοι που πρωτοστάτησαν στην απόσυρση του αριστουργήματος του Γκόγια, δεν ήταν διόλου εκπρόσωποι κάποιου χριστιανικού κινήματος... και δεν πρόκειται για μεμονωμένα γεγονότα: στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, εξαγριωμένες φεμινίστριες επιτέθη­ καν σε μια φοιτήρια διότι σε μια έκθεση φωτο­ γραφίας που είχε διοργανώσει η σχολή της, σε μια από τις φωτογραφίες, η συγκεκριμένη φοιτήρια εμφανιζόταν μόνον με τα εσώ ρουχά της. Στο μεταξύ, στη Νομική Σχολή του Πανε­ πιστημίου του Μίτσιγκαν (όπου η Μακκίνον δι-

δάσκει νομικά), κατά τη διάρκεια ενός συνε­ δρίου με θέμα την πορνεία, φεμινίστριες πέτυχαν το κλείσιμο μιας έκθεσης με έργα που είχαν σχέση με το θέμα. Η αιτία ήταν ότι αρκε­ τοί ομιλητές είχαν ενοχληθεί με κάποιες βιντε­ οταινίες που προβάλλονταν στην έκθεση και που απλά περιείχαν συνεντεύξεις με πόρνες. Τέλος, το 1986, έντονο πρόβλημα είχε δημιουργηθεί με μια σειρά βιντεοκασετών της Τζέην Φόντα με θέμα την αεροβική γυμναστική: το αιτιολογικό ήταν ότι το υλικό της ταινίας π ε­ ριείχε «βαριές, λαχανιασμένες ανάσες, απο­ καλυπτικές στάσεις του σώματος», κ.λπ. Η Ντουόρκιν πιστεύει ακράδαντα ότι το πορνό είναι παντού: στα φυλλάδια περί σεξουαλι­ κής ενημέρωσης (που στην εποχή του AIDS τόσο χρήσιμα έχουν αποδειχθεί), στον κινηματογράφο, στην τηλεόραση, στους στίχους ποπ τραγουδιών, στα ημερολόγια με τις γυμνόστηθες κοπέλες, στο Ιντερνετ, στις διαφημί­ σεις κ.ο.κ. Ως προ ς αυτό βέβαια δεν υπάρχει αμφι­ βολία: πράγματι οι κανόνες και τα στοιχεία που χαρα­ κτηρίζουν το πορνό έχουν εισχωρήσει και ενσωματω­ θεί στην ποπ κουλτούρα σε πολύ μεγάλο βαθμό - από τις διαφημίσεις για παγωτά ξυλάκια μέχρι τα εξώφυλλα ορισμέ­ νων νεανικών εντύπων. Η αντίδραση των Αμερικανίδων φεμινι­ στριών ήταν να ξεκινήσουν μια μεγάλη εκ­ στρατεία ενάντια στην κατάσταση αυτή. Πρώ­ τη και καλύτερη η Μακκίνον με τη διατριβή της Μόνον Λέξεις (Only Words) , όπου γράφει ότι η πορνογραφία είναι «σεξ δια της βίας» (forced sex). Μαζί με την Ντουόρκιν πρότεινε μια νο­ μοθεσία που να προστατεύει όλους όσοι θεω­ ρούν ότι είναι θύματα πορνογραφίας. Σύμφω­ να με την πρόταση αυτή, οποιοσδήποτε θεω­ ρεί ότι έχει προσβληθεί από οποιαδήποτε μορ­ φή σεξουαλικής έκφρασης, θα έχει το δικαίω­ μα να υποβάλει μήνυση. Το πρόβλημα που δημιουργείται τώρα είναι ό ­ τι δεν υπάρχει ένας επαρκής ό ρ ο ς που να ορί­ ζει με ακρίβεια τι είναι πορνογραφία. Κάμποσο

χρόνια πριν, ο δικαστής Potter Stewart, μέλος του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, είχε δια­ κηρύξει την αμηχανία του λέγοντας την εξής φημισμένη ρήση: «Δεν πρόκειται σήμερα να δώσω έναν ορισμό σχετικά με το τι είναι αι­ σχρό (obscenity)· και ίσως να μην τα καταφέ­ ρω ποτέ. Όμως ξέρω τι είναι πρόστυχο όταν το συναντώ (But I know it when Is e e it)». Ακόμη, έχει ειπωθεί ότι ενώ για μια γυναίκα μπορεί μια μορφή έκφρασης να είναι πορνο­ γραφία, κάποια άλλη μπορεί να το εκλάβει ως κάτι αισθησιακό ή ακόμα και ως δείγμα υψη­ λής τέχνης: μια εικόνα μεταφέρει σε κάθε δ έ­ κτη εντελώς διαφορετικά μηνύματα. Το πρό­ βλημα λοιπόν ίσως να μην εί­ ναι στο τι δείχνει μια εικό­ να αλλά στο πώ ς- κι αυτό είναι ένα θέμα που αφορά τις α­ ναπαραστάσεις κάθε μορφής σεξ ή/και βίας στην τέχνη γενικ ότερα: μια τέτοια σκηνή που, μέσα από τις εκάστοτε λο­ γ ο τ εχ ν ικ ές , αλλά κυρίως κινη μ α τ ο γ ρ α φ ικ έ ς /τ η λ ε ο π τ ικ έ ς τεχνικές (γιατί το πρόβλημα πια είναι μάλ­ λον η εικόνα και όχι τόσο η λέ­ ξη) , μένει στην περιγραφή αλλά δεν προχωράει στην ανάλυση του τι απεικονίζει, δεν μπορεί παρά να σοκάρει δίχως να προσφέρει τίποτα περισσότερο. Είναι όμως πορνογραφία; Το πιο πιθανό είναι πω ς μάλλον πρόκειται για κα­ κή τέχνη. Έτσι κι αλλιώς, δεν ζούμε σε επ οχές που ορι­ σμοί γύρω από το τι είναι πορνογραφία είναι ε ­ φικτοί1η «μεταμοντέρνα κιβωτός» περιέχει τα πάντα. Εξάλλου, ποιος ξεχνά τις περιπτώσεις των D.H. Lawrence, του οποίου «Ο Εραστής της Λαίδη Τσάτερλυ» για περισσότερο από τριάντα χρόνια στη Βρετανία εθεωρείτο πορ­ νογράφημα και ήταν απαγορευμένο ή τις ανά-

λογες απαγορεύσεις έργων του Henry Miller ή ακάματο έργο του Μαρκησίου ντε Σαντ που η παρέα του Breton (και όχι μόνο) θεώρησε ως δείγμα υψηλής λογοτεχνίας και για το οποίο ο Παπανούτσος τόσ ες αντιρρήσεις είχε; Αλλά ας μην πηγαίνουμε πολύ μακριά: μπορεί κα­ νείς να αναλογιστεί ποια θα ήταν η στάση εκ­ προσώπων της συγκεκριμένης φεμινιστικής σχολής αν ήταν σε θέση να διαβάσουν τον «Μέγα Ανατολικό» του Ανδρέα Εμπειρικού; Κι όμως, σύμφωνα με τις απόψεις των λεγάμε­ νων, όπως τις αποκαλούν ειρωνικά, Weird Sisters (Στρίγγλες - από τον «Μάκβεθ») τύπου Μακκίνον και Ντουόρκιν, τα πάντα, στην κυριολεξία, μπορεί να είναι πορνογραφία: από τα βίντεο-κλιπ του MTV, τις διαφημίσεις του Levis και τα ενημερωτικά φυλλάδια για ασφα­ λές σεξ μέχρι το «Άσμα Ασμάτων» ή την ποίη­ ση ενός e.e. cummings και τα γυμνά των Μοντιλιάνι και Έγκον Σίλε. Το 1992 το Ανώτατο Δικαστήριο του Καναδά πέρασε έναν νόμο που βασιζόταν σαφώς στις προτάσεις των Μακκίνον και Ντουόρκιν. Μέσα σε δύο χρόνια, από την ημερομηνία εφαρμο­ γή ς του νόμου, κατασχέθηκε υλικό από τα πε­ ρισσότερα από τα μισά βιβλιοπωλεία της χώ­ ρας που ανήκαν σε φεμινιστικά κινήματα. Σύμ­ φωνα με την εφημερίδα που εκδίδει η Ενωση Βιβλιοπωλείων Φεμινιστριών, επρόκειτο για βι­ βλία με θέματα ομοφυλοφιλίας («γκαίυ» αλλά και λεσβιακά) καθώς και βιβλία καθαρού φεμι­ νιστικού περιεχομένου. Η ειρωνεία είναι πως δύο από αυτά ανήκαν στην Ντουόρκιν: το ένα ήταν το Πορνογραφία: Γιιναίκες στην Κατοχή Αντρών

(Pornography:

Men

Possessing

Women) και το άλλο ήταν το Η Γυναίκα που Μ ι­ σεί (Woman Hating). Στην άλλη πλευρά του

Ατλαντικού, η ριζοσπαστική Βρετανή λεσβία φω τογράφος Della Grace ισχυρίζεται ότι κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στη Μεγάλη Βρετα­ νία: το βιβλίο της Η Αγάπη Δαγκώνει (Love Bites), παρά το ότι έχει κυκλοφορήσει στα πε­ ρισσότερα βιβλιοπωλεία της χώρας, το μεγα­ λύτερο φεμινιστικό βιβλιοπωλείο στο Λονδίνο, το Silver Moon, έχει μέχρι τώρα αρνηθεί να το τοποθετήσει στα ράφια του. Η Στρόσεν, παραφράζοντας τον George Orwell με επιτυχία, μας προειδοποιεί: η Μεγά­ λη Αδελφή μας παρακολουθεί και μας απειλεί.

Σύμφωνα με την Αμερικανίδα ακαδημαϊκό, στην ουσία, οι επικίνδυνες αυτές απόψεις τύ­ που «Μακντουόρκιν» δεν στρέφονται τόσο κα­ τά της πορνογραφίας όσο ενάντια στη σεξου­ αλική ηδονή και την ελευθερία στη σεξουαλι­ κή έκφραση γενικότερα. Η Στρόσεν θεωρεί ότι το να προσπαθεί κανείς να θεσπίσει νόμους σε τέτοιου είδους ζητήμα­ τα είναι άτοπο: σύμφωνα με το μοντέλο «Μακντουόρκιν», ακόμα και ρεπορτάζ σχετικά με βιασμούς και κακοποιήσεις γυναικών θα μπο­ ρούσαν να είναι πορνογραφία. Όμως, μια εν­ δεχόμενη λογοκρισία ή και αυτολογοκρισία σε τέτοιου είδους θέματα θα μπορούσε να προκαλέσει μια πολύ σοβαρή α­ νεπάρκεια πληροφόρη­ σης και ο ζημιωμέ­ νος δεν θα ήταν άλλος από τις ί­ διες τις γυναί­ κες που επί σειρά χρό­ νων πασχί­ ζουν για μια σωστή ενη μ έρ ω ­ ση του κοι­ νού πάνω στη σεξουα­ λική κακοποί­ ηση. Ακόμα, μια επιπλέον συνέ­ χεια ενδεχομένω ς να είναι το «πάγωμα» των συζητήσεων περί σε­ ξουαλικής ελευθερίας και των δικαιωμάτων της γυναίκας. Επιπροσθέτως, η Στρόσεν γράφει ότι η στάση φεμινιστριών τύπου «Μακντουόρκιν», των ο­ ποίων οι σαρωτικές τάσεις περί απαγόρευσης έχουν φέρει αρκετά φεμινιστικά κινήματα π ο­ λύ κοντά σε ακροδεξιά και νεο-ναζιστικά άλλα, που ανήκαν σε κοινωνίες του προηγούμενου αιώνα. Επίσης, προσβάλλει την ίδια τη γυναίκα ως άτομο και ως άνθρωπο γιατί τη θεωρεί a priori ως ένα πλάσμα αδύναμο, ευάλωτο, ανί­ κανο να προστατέψει τον εαυτό της, με άλλα λόγια, αναδημιουργεί την εικόνα εκείνη που α­ ποτελεί «σήμα κατατεθέν» της πατριαρχικής

μας κοινωνίας και που ήταν πολύ πιο διαδεδο­ μένη πολλά χρόνια πριν. Κατά τη Στρόσεν, οι γυναίκες δε χρειάζονται πια να μάχονται ενά­ ντια στις παλιές καλές «συνταγές» αυτής της πατριαρχικής κοινωνίας, αλλά ενάντια στις ί­ διες τις φεμινίστριες της δεκαετίας του ’90. Πάντως η Στρόσεν δεν εκφράζει πάντα από­ ψεις που ακούγονται για πρώτη φορά: παρό­ μοιες γνώ μες έχουν εκφράσει και φεμινί­ στριες όπω ς οι Camille Paglia, Katie Roiphe, Naomi Wolf και άλλες, οι οποίες έχουν έντονα εναντιωθεί στον λεγόμενο «φεμινισμό της θυματολαγνείας» («victim feminism»), ενώ ήδη από τη δεκαετία του 7 0 , συγγραφείς όπω ς οι Germaine Greer, Betty Friedan και Betty Dodson, είχαν προειδοποιήσει για τους κινδύ­ νους του δογματισμού στο χώρο του φεμινι­ σμού τονίζοντας ότι τελικά, όπως είδαμε και προηγουμένως, το ίδιο το κίνημα θα ζημιωθεί ανεπανόρθωτα καθώς θα έχει ταυτιστεί μονά­ χα με φασιστικού ήθους και ύφους απαγορεύ­ σεις. Για τις παραπάνω φεμινίστριες, η γυναί­ κα έχει δικαίωμα στη σεξουαλική ευχαρίστηση και ακριβώς αυτό φαίνεται να είναι που τείνει να καταπιέσει το σύνδρομο «Μακντουόρκιν». Από την άλλη πλευρά, η Στρόσεν μας υπεν­ θυμίζει ότι η πορνογραφία όσο μπορεί να απε­ λευθερώσει άλλο τόσο μπορεί και να διαφθείρει, να προσβάλει, να σοκάρει ακόμα και να τραυματίσει κάποιον ψυχικά- στο βιβλίο της δεν αμύνεται τόσ ο υπέρ της πορνογραφίας αλλά επιτίθεται ενάντια σε όλους όσοι επι­ θυμούν να επαναφέρουν καθεστώτα λογοκρι­ σίας και απαγορεύσεων. Το σημαντικότερο όλων, γράφει η Στρόσεν, εί­ ναι να υπάρχει ελευθερία λόγου. Ειδικά οι γυναίκες πρέπει να μάθουν να είναι υπεύθυνες για τον εαυτό τους: δεν είναι αδύναμες, ούτε θύματα- η ηδονή και ο κίνδυνος πάνε πάντα μαζί: εάν αποζητάμε την ηδονή, θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε και τον κίνδυνο που ίσως πα­ ραμονεύει. Κατά τη Στρόσεν, το μάθημα που μας άφησε το «κυνήγι των μαγισσών» και η λο ­ γοκρισία περασμένων δεκαετιών είναι ακρι­ βώς αυτό: ότι τέτοιου είδους απαγορεύσεις και πολιτικές λογοκρισίας δεν αποτελούν πα­ ρά ένα πισωγύρισμα, ένα «παλαιό ημερολό­ γιο». Ηλίας Μαγκλίνης

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Σειρά: Ιστορία

(Αρχαία -

Μεσαιωνική - Νεότερη)

DONALD Μ. NICOL ΚαθηγήτηςΠανεπιστημίουκαι τέωςδιευθυντής τηςΓενναδίουΒιβλιοθήκηςΑθηνών

ΟΙ ΒΥ Ζ Α Ν ΤΙΝ ΕΣ

Δ

εσποσύ νες

ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ 1ΕΣ10ΣΜΣ

Μ ετά φ ραση : Σ τά θης Κ ομ νη νός

Φ ιλόλογος - μεταφραστής Μ ε 2 4 8 σ ε λ ίδ ε ς κ α ι 8 ε ικ ό ν ε ς ε κ τ ό ς κ ε ιμ έ ν ο υ

Ε κ δ ό σ ε ι ς

ΠΑΠΑΔΗΜ Α Προσφορά στον Π ολιτισμό Ιπ π ο κ ρ ά το υ ς 8 Α θ ή να Τηλ.: 3 6 .2 7 .3 1 8

Η Αθήνα και η ζωή της στα αστικά έργα τουΤερζάκη Ό ποιος έχει μελετήσει εντατικά το έρ γο του Αγγέλου Τερζάκη κι έχει αντικρίσει επίσης με α­ ντικειμενικό μάτι όσα έχουν γραφτεί από του ς διάφορους επικριτές, που έχουν ασχοληθεί με την εργασία του, δε θα δυσκολευθεί να υποστη­ ρίξει ούτε θα βρει υπερβολική την ήδη καθιερω­ μένη άποψη, ότι ο Τερζάκης είναι σήμερα ένας α­ πό του ς κορυφαίους συγγραφείς της ξακουστής Γενιάς του Τριάντα, και πω ς κατέχει συγχρόνω ς μια από τις σημαντικότερες θέσεις στα Νεοελλη­ νικά γράμματα. Το έρ γο του Τερζάκη είναι πολύ­ πλευρο και πολύπλοκο. Για να γνωρίσει κανείς την πραγματική του αξία και να τ ό εννοήσει, χρει­ άζεται να τ ό μελετήσει εντατικά και συστηματικά. Την εμφάνισή του στη λογοτεχνία την έκανε το 1925 με τη συλλογή διηγημάτων Ο Ξεχασμένος. Συνολικά ο Τερζάκης έχει γράψει δεκατέσσερα πεζογραφικά έργα [από τα οποία τα εφτά ασχο­ λούνται με την παράσταση της αστικής ζωής στην Αθήνα], δεκαέξι θεατρικά έργα, κι ένα σημα­ ντικό αριθμό κριτικών άρθρων [μέχρι τώρα έχουν συγκεντρωθεί και δημοσιευθεί δεκαπέντε τόμοι ω ς δοκίμια]. Το πρώτο του αστικό μυθιστόρημα Δεσμώτες δημοσιεύθηκε το 1932 και ακολούθη­ σαν κατά σειρά Η Παρακμή των Σκληρών (1934), Η Μενεξεδένια Πολιτεία (1937), Η Στοργή (νουβέ-

Μελέτη

λα-1944), Δίχως Θεό (1951), Μυστική Ζωή (1957) και το τελευταίο του Το Λυκόφως των Ανθρώπων, που εκδόθηκετο 1989. Για τη συμβολή του στα Νεοελληνικά Γράμματα, το 1969 του απονεμήθηκε το Αρι­ στείο Γραμμάτων από την Ακαδημία Αθηνών, ενώ το 1974 εκλέχθηκε μέλος της. Ο Τερζάκης απεβίωσε στην Αθήνα στις 3 Αυγούστου 1979. Πιστεύω ακράδαντα ότι τα έργα που χαρα­ κτηρίζουν επί το πλείστον και μας φανερώ­ νουν τον καλύτερο Τερζάκη, και που έχουν προσδιορίσει τη θέση του στα Νεοελληνικά Γράμματα είναι χωρίς αμφιβολία τα αστικά του πεζογραφήματα. Τούτο το συμπέρασμα βασίζεται σε δύο σημαντικούς παράγοντες: πρώτον, στο γεγο ­ νός ότι στα αστικά αφηγήματάτου ευρίσκεται ταυτόχρονα συγκεντρωμένος ολόκληρος ο Τερζάκης, δηλαδή ο στοχαστής, ο πνευματι­ κός άνθρωπος, και ο λογοτέχνης· και δεύτε­ ρον, παρόλο που το αστικό μυθιστόρημα είχε κάνει την εμφάνισή του στην Ελλάδα γύρω στη μέση του δέκατου ένατου αιώνα σύμφω­ να με πρόσφατες ενδείξεις, δεν είχε καταφέ­ ρει να αξιοποιηθεί και να διεκδικήσει μια μόνι­ μη θέση στο χώρο της νεοελληνικής λογοτε­ χνίας μέχρι που το ανέλαβε, το έμπνευσε και το εμπλούτισε ο Τερζάκης με την πολύ­ πλευρη συνεισφορά του. Τούτο το επέτυχε τοποθετώντας την Αθή­ να και τη μεσαία αστική τάξη (της οποίας τη ζωή προσπάθησε ν ’ απεικονίσει όσο πιο πιστά μπορούσε) στο κέντρο των αστικών του πεζο­ γραφημάτων. Με άλλα λόγια, ο Τερζάκης κα­ τόρθωσε περισσότερο από κάθε άλλον αστι­ κό πεζογράφο και συγγραφέα της εποχής του να διευκρινίσει διαμέσου της Αθήνας με ποιους τρόπους και σε ποιο βαθμό το φυσικό και κοινωνικό αστικό περιβάλλον επηρέαζε, κατεύθυνε και ρύθμιζε τη ζωή και τη μοίρα των ανθρώπων που είχαν την τύχη ή ακόμα και τη δυστυχία να ζήσουν στην πρωτεύουσα στη μεταβατική περίοδο του μεσοπολέμου. Επιπλέον ο Τερζάκης κατάφερε επίσης να παριστάνει με πλήρη επιτυχία στα αστικά του έργα τη φθορά της σημερινής κοινωνίας, επι­ δεικνύοντας πώς μέσα στην αστική κοινωνία με την έμφασή της στο ματεριαλισμό, το άτο. μο και, ακόμα περισσότερο, η οικογένεια έ­ χουνε χάσει τον κοινωνικό, ιδεολογικό και

θρησκευτικό τους προσανατολισμό, κι έτσι έ ­ χουνε καταρρεύσει. Στα πρώτα του δύο μυθιστορήματα Δε­ σμώτες και Η Παρακμή των Σκληρών, καθώς και στη νουβέλα Η Στοργή, η Αθήνα χρησιμο­ ποιείται ως φόντο για τη δράση των έργων του. Στα υπόλοιπά του έργα ο Τερζάκης τη μεταχειρίζεται για να δείξει πώς διαμορφώνει τις στάσεις, τις εμπειρίες και τη μοίρα των η­ ρώων του. Γίνεται με άλλα λόγια ένας από τους πρωταγωνιστές, ιδιαίτερα στη Μενεξεδένια Πολιτεία, όπως ήδη δηλώνει και ο τίτλος τούτου του έργου. Σε τούτο το μυθιστόρημα ο συγγραφέας αποκαλεί την Αθήνα «Το άστυ το ιοστέφανον» (όνομα το οποίο δανείσθηκε από τον ποιητή Πίνδαρο) και σε συνέχεια διυλίζει ακόμα πιο λεπτομερειακά διαμέσου του πρωταγωνιστή Μελέτη Μαλβή γιατί ονομάζεται «η μενεξεδένια πολιτεία» με τα ακόλουθα λόγια: Κάποτε ανεβαίνω στην ταράτσα μου, το βράδυ, και κοιτάζω τον ορίζοντα. Τόχεις λοιπόν προσέ­ ξει; Φωτίζεται γύρω, σε πολύ μεγάλη ακτίνα, α­ πό μια πύρινη ανταύγεια! Καταπληκτικό!' Κι αργότερα πάλι στο ίδιο έργο: Σε τόξο μεγάλο, αγνάντια, γαλαχτώνει τον ορίζοντα φεγγοβολή θαμπή.2 Εκεί, χαμηλά, σ’ έναν κάμπο στρωτό κι απέρα­ ντο, σαν πάνω σ’ ασημένιο δίσκο, μια πολιτεία απέραντη προβάλλει, μαγική. Πλήθος, μιλιούνια τα σπιτάκια ξεχύνονται κατά τη θάλασσα που ασημίζει δεξιά, σαν άσπρα βότσαλα απλω­ μένα ανάμεσα σε απαλούς μενεξεδένιους λό­ φους. Είναι ένα όραμα λευκό κ’ ευαίσθητο, που γεμίζει ολάκερο τον ορίζοντα από τη μια στην άλλη του άκρη, τόσο αναπάντεχο, τόσο ελα­ φρό, σαν απατηλό αντικαθρέφτισμα ενός πα­ ραμυθένιου κόσμου. Κ’ η πολιτεία τούτη, που τεντώνεται ανάερη, με χαμόγελο απλοϊκής ηδυπάθειας μοιάζει αφαιρεμένη, σιωπηλή, μέσα στο δειλινό όνειρο της παρθενικήςτης ρέμβης.3 Ο Τερζάκης μεταχειρίζεται κι άλλες γενι­ κές φυσικές περιγραφές όχι μόνο για να εξοι­ κειώσει τον αναγνώστη του με την Αθήνα και να τον ενημερώσει για το χρονολογικό πλαί­ σιο των έργων του, αλλά και για να υπογραμ­ μίσει την απεραντοσύνη της πόλης και τις αλ­ λαγές που έχει δοκιμάσει, και μ’ αυτόν τον τρόπο να δείξει την επίδρασή της πάνω στον άνθρωπο όπως φανερώνουν τα ακόλουθα πα­ ραδείγματα:

Μελέτη

Γεννήθηκα σ’ επαρχία, όμως μετώκησα νεαρώτατος στην Αθήνα. Κάθισα στη Νεάπολη πρώ­ τα, έπειτα στην Πλάκα. Οι άλλες συνοικίες, οι τώρα γνωστές, δεν υπήρχαν. Παρακολούθησα λοιπόν από εδώ τη γένεση της κοσμοπόλεως, φίλτατε... Κι ωστόσο θυμάμαι τον ιπποτροχιόδρομο, τα βιζαβί, και το Πανεπιστήμιο ζωσμένο από χωράφια.4 ... Χαμένος, κοιτάζει. Πότε έγινε αυτό το ανεξή­ γητο; Χρόνια τώρα, ζώντας στην ίδια τούτη πο­ λιτεία, κυκλοφορεί κι αυτός στο αίμα της, το μενεξελί και νεανικό, που εμψυχώνει τις αρτηρίες της. Πηγαίνει, έρχεται, δουλεύει, χαίρεται και πονάει, κι όμως θάλεγες πως δε νιώθει τίποτα από τον περίγυρό του. Γιατί πώς γίνεται το μι­ κρό και νοικοκυρεμένο εκείνο σμάρι από σπιτά­ κια ίσα-ίσα μια χούφτα, που το γνώρισε συμπα­ θητικά ζωηρεμένο, ένα κάποιο χειμωνιάτικο πρωινό, να θεριέψει ξαφνικά στο στοιχειό τούτο το μυριοκέφαλο; Κοιτάζει απορώντας, φοβι­ σμένος κι αφουγκράζεταιτην απέραντη βουή5. Στη Μενεξεδένια Πολιτεία ο Τερζάκης απει­

κονίζει την Αθήνα ως τέρας ή ζώο (ιδιαίτερα ως φίδι, αράχνη ή χταπόδι) ή και ως φωλιά μερμηγκιών. Τούτο το μεταφυσικό στοιχείο αντικαθρεφτίζει το μέγεθος και την εξάπλωση της πρωτεύουσας, και την παριστάνει επίσης σαν μια τεράστια οντότητα που ασκεί μια θα­ νατηφόρα γοητεία στα θύματά της, τραβώ­ ντας τα στην αγκαλιά της και μαγγανεύοντας ταυτόχρονα με αρνητικό τρόπο τη ζωή και τη μοίρα τους6. Η αρνητική παράσταση της Αθήνας παρα­ δειγματίζεται καλύτερα στην υπόθεση του Μελέτη Μαλβή, που όταν τον εγκαταλείπει η γυναίκα του, λέει «Αυτή μου την πήρε»7 κι αρ­ γότερα, όταν λίγο πριν από το θάνατό του κοί­ ταζε έξω από το παράθυρο και ο συγγραφέας τονίζει ότι «ρόδιζε σα φανταστική αυγή η αντιφεγγιά της πολιτείας. Της πολιτείας που του τα είχε πάρει όλα»8. Επιπλέον, τούτη η αντίληψη της Αθήνας τί­ θεται σε πλήρη αντίθεση με τον τρόπο που οι ήρωες του Τερζάκη την έχουν πλάσει στη φα­ ντασία του, ιδιαίτερα στην πρώτη επαφή μαζί της και με τον τρόπο που την οραματίζονται σε σχέση με την εκπλήρωση των φιλοδοξιών τους. Με άμεση αναφορά στο Μελέτη Μαλβή, ο Τερζάκης πληροφορεί τον αναγνώστη του: Λοιπόν να εδώ, στη βουερή τούτη πολιτεία, όλα τα όνειρα βρίσκουνε την επαλήθεψή τους. Το

ΜεΙετη

στάδιο ανοίγεται λεύτερο, πλατύ. Κλείνεις μο­ νάχα, για μια στιγμή, τα μάτια σου και παίρνεις τη βαθιά ανάσα σου μπροστά στον ίλιγγο, έπει­ τα ορμάς...9 Η πρώτη σας εντύπωση έχει μια περίεργη α­ προσδιόριστη γεύση. Είναι σαν ξάφνιασμα ασύνειδο, θαμπό, κάτι σαν αποκάλυψη ενός και­ νούργιου στοιχείου στη ζωή ή μιας διαφορετι­ κής γωνίας να βλέπεις τον κόσμο. Η πολιτεία προσέξετε τούτο - δεν έχει ακόμα για σας προ­ σανατολισμό, κ’ οι δρόμοι της μπορούν να βγά­ ζουν οπουδήποτε, στα πιο ανεπάντεχα μέρη. Πίσω από κάθε γωνιά της, εκεί που παύετε να βλέπετε, όλα επιτρέπονται. Η πολιτεία αυτή δεν έχει θέση σταθερή για σας· κολυμπάει σ’ ένα υγρό παχύ και γαλάζιο. Δεν είναι τέρμα- είναι ξεκίνημα10.

Συνολικά παρατηρείται λοιπόν στα αστικά έργα του Αγγέλου Τερζάκη, ότι από τη μια πλευρά η Αθήνα προωθεί τις ελπίδες και προσδοκίες των κατοίκων της, κι από την άλ­ λη ενεργεί ως εμπόδιο για την εκπλήρωσή τους, ή τις καταστρέφει. Τούτη η ειρωνική και κάπως τραγική κατά­ σταση έρχεται σε σύγκρουση επίσης με την προσκόλληση κι αφοσίωση που της δηλώ­ νουν μερικοί από τους χαρακτήρες. Με ιδιαί­ τερη έμφαση στο Γιάννη Μαρούκη, ο αναγνώ­ στης μαθαίνει στη Μενεξεδένια Πολιτεία: Την κοίταζε και συλλογιζόταν πόσο την αγα­ πούσε, δίχως προσποίηση αυτό, δίχως ρομαντι­ σμό κανένα. Ο έρωτάς της σα νάχει μπει στο αί­ μα του ασύνειδα, από χρόνια μακρυνά, με την καθημερινή του την ανάσα. Την αγαπάει ήρεμα και μυστικά, με χαμογελαστή λατρεία, και νοιώ­ θει πως αν κάποτε αναγκαστεί να φύγει από δω, ο καημός της θα τον ακολουθήσει ασίγαστος παντού". Συλλογίζεται κι αυτός τώρα πως, αν βάλει σ’ ε­ φαρμογή ένα από τα σχέδιά του, αν δώσει εξε­ τάσεις για δικαστής, έτσι κάποιο βράδι θα φύ­ γει. Ο καημός του φουσκώνει από τώρα το λαι­ μό και τον πνίγει, σπαραχτικός. Το βράδι εκείνο, όταν η μενεξεδένια πολιτεία θα σβύσει πίσω στον ορίζοντα, όταν ο άνεμος της εξοχής θ’ αρ­ χίζει να φέρνει την παγερή ανάσα της νύχτας, την υγρή μυρωδιά του χορταριού, η ορφάνια θ’ ανέβει στην ψυχή του και θα την πνίξει. Κάτι θα ραΐσει τότε μέσα του, κ’ έπειτα θα το σέρνει α­ θεράπευτο σ’ όλη τη ζωή του12. Και ο αφηγητής στη Μυστική Ζωή τη σχο-

λιάζει τρεις φ ορές με τα ακόλουθα λόγια: ... εγώ την αγαπώ την πολιτεία τούτη που μ’ έχει πικράνει'3. Η αλήθεια είναι πως η Αθήνα έχει χάρη έτσι φρεσκολουσμένη από τη βροχή. Γλυκειά πολι­ τεία, τι τα θέλετε, παρ’ όλες τις ασχήμιες της. Αγαπημένη πολιτεία!14 Εγώ προσωπικά θα είχα κάθε λόγο να την αντι­ παθώ δηλαδή. Δε μου έδωσε ποτέ τη θέση που μου αρμόζει. Ενώ τη βλέπετε και αξιοποιεί, επι­ βραβεύει, τους φαύλους, τους κατεργαρέους. Άτιμο θηλυκό!15

Στα έργα του Τερζάκη υπάρχουν και συχνές αναφορές σε διάφορα προάστια και συνοικίες της Αθήνας που εξυπηρετούν δύο σημαντικούς σκοπούς. Πρώτον, δίνουν στα έργα περισσότερη αυθεντικότητα, υπογραμ­ μίζοντας το αθηναϊκό τους πλαίσιο και φανε­ ρώνοντας την οικειότητα του συγγραφέα με την πόλη. Δεύτερον, τούτες οι αναφορές προ­ σφέρουν χρήσιμες πληροφορίες για τον τρό­ πο ζωής και την κοινωνική και οικονομική κα­ τάσταση των χαρακτήρων. Η Εύα Κράλη από τους Δεσμώτες που έμενε στο Κολωνάκι, «α­ ναγκάζεται να μετοικήσει στο Θησείον».16 Ο Μελέτης Μαλβής μετακομίζει από την Πλάκα στην πιο κοσμική συνοικία της οδού Πατησίων για χάρη της γυναίκας του, αλλά επιστρέφει πάλι στο παλιό τους σπίτι μετά από το διαζύ­ γιο. Η δημοτικότητα μερικών προαστίων και συνοικιών (π.χ. τα Πατήσια, η Νεάπολη, οι Αέρηδες και το Σύνταγμα) φανερώνονται από το γεγονός ότι παρουσιάζονται σε δύο ή περισ­ σότερα έρ γατου συγγραφέα. Ο Τερζάκης επιμένει επίσης πολύ στις γει­ τονιές της Αθήνας, αλλά σε σύγκριση με τα προάστια και τις συνοικίες δεν τις ονοματίζει, εκτός από την περίπτωση των σοκακιών που περικυκλώνουν την Ακρόπολη. Στα έργα τού­ του του συγγραφέα, οι γειτονιές προσφέρουν τα καλύτερα παραδείγματα των ταχέων μετα­ μορφώσεων της Αθήνας: Έψαχνε να προσανατολιστεί στα γνώριμό του άλλοτε κατατόπια, κοίταζε γύρω παραζαλισμέ­ νος, ναυαγός πες που ζητάει βράχο να πια­ στεί... Βρίσκεται άραγε στο σωστό μέρος; Για όλα αμφιβάλει. Τότε, ήτανε γειτονιά καινούργια εδώ, άπλαστη, χωράφια, δρόμοι μόλις χαραγ­ μένοι, ανηφοροκατήφοροι, δύο-τρία σπίτια σπαρμένα εδώ-εκεί, δίπατα, ολοκαίνουργα, δί­ χως φυσιογνωμία, όπως όλα τα τέτοια τα μεσο­

αστικά μιας ορισμένης εποχής. Τετράγωνα μο­ νοκόμματα, δρόμοι στρωτοί, κάθε νόημα πέταξε, πάει. Αν ο Παραδείσης δεν είχε πάρει το ίδιο τραμ, καθώς άλλοτε να κατέβει στην ίδια στά­ ση, σαν τότε, θα έλεγε πως παραπλανήθηκε σε τόπο άγνωστο17.

Οι γειτονιές, όπως τα προάστια και οι συνοικίες, προσφ έρουν στον αναγνώστη συγκεκριμένες πληροφορίες για την καταγω­ γή και κοινωνική θέση των προσώπων του Τερζάκη. Είναι όμως και τα μέρη όπου μερικοί από τους κεντρικούς ήρωές του συχνά γυρί­ ζουν άσκοπα18 (χαρακτηριστικό που άλλωστε επιδεικνύει ο ίδιος ο συγγραφέας)19 προσπα­ θώντας να ξεφύγουν από την καταθλιπτική α­ τμόσφαιρα του σπιτιού τους, να λύσουν κά­ ποιο πρόβλημα ή για αναψυχή και ξεκούρα­ ση. Οι γειτονιές συμπεριλαμβάνουν τα καφε­ νεία και τις ταβέρνες όπου τα πρόσωπα του Τερζάκη πηγαίνουν να φάνε και να διασκεδά­ σουν μόνα τους ή και με παρέα, να συλλογι­ στούν τη ζωή και τα προβλήματά τους, ή να σχολιάσουν επίκαιρα θέματα με άλλους. Πέ­ ρα όμως από τούτους τους βασικούς σκο­ πούς, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί αυτούς τους χώρους να απεικονίσει τη μαζική ζωή της πόλης διαμέσου των χαρακτήρων του που παρακολουθούν πίσω από τις πόρτες και τα τζάμια την καθημερινή κίνηση. Ο Τερζάκης μεταχειρίζεται επίσης επίτηδες τα καφενεία και τις ταβέρνες για να απομονώσει μερικούς από τους κεντρικούς χαρακτήρες του ώστε να τους παρουσιάσει πιο εμφατικά στον ανα­ γνώστη διαμέσου της εμφάνισής τους, των σκέψεων, των πράξεων και της ψυχολογίας τους - δηλαδή αναλύοντας τον εξωτερικό κι εσωτερικό κόσμο τους σε μια συγκεκριμένη στιγμή της ζωής τους. Το σπίτι παίζει κεντρικό ρόλο στα αστικά πεζογραφήματα του Τερζάκη όχι απλώς επει­ δή είναι ο χώρος όπου κατοικούνε τα πρόσω­ πά του, αλλά διότι πολλά από αυτά έχουν ελά­ χιστη επαφή με την κοινωνία ή είναι απομονω­ μένα, κι έτσι είναι υποχρεωμένα να περνάνε τις ελεύθερες ώρες τους στο κλειστό οικογε­ νειακό περιβάλλον. Έτσι λοιπόν πολλές από τις πιο σημαντικές δράσεις (θετικές κι αρνητι­ κές) εξελίσσονται στο σπίτι. Ο Λουκάς Μετσοβίτης, της νουβέλας Η Στοργή, συλλαμβάνεται στο σπίτι του για το παράπτωμά

Μελέτη

του, δηλαδή την πλαστογράφηση της υπο­ γραφής του πατέρα του, ενώ ο Μιχάλης Παραδείσης μαχαιρώνεται στο δικό του από τον ανεψιό του. Επειδή το σπίτι αποτελεί έναν από τους κε­ ντρικούς άξονες των έργων του, ο Τερζάκης αφιερώνει πολύ χρόνο στην περιγραφή τους. Η εξωτερική τους εμφάνιση μεταβιβάζει πλη­ ροφορίες για την κοινωνική και οικονομική κα­ τάσταση των χαρακτήρων του, και το περι­ βάλλον όπου ζούνε. Ήταν παλιό, χτισμένο θάλεγες για την αιωνιό­ τητα, ημιτριόφορο, με χοντρά πέτρινα ντουβά­ ρια, ξεφτισμένο σουβά που άφηνε να φαίνεται σαν από πληγές η σκυθρωπή λιθοδομή. Γωνια­ κό ωστόσο, βορειοδυτικό σε μέρος ψηλό, όρ­ θωνε μ’ έπαρση τη γεροντική θωριά του. Ταπαράθυρα, τα πράσινα ξεβαμμένα, στραβο­ μουτσούνιαζαν, η ξώπορτα είχε κάδρο παρα­ μορφωμένο. Όμως η αυλή, για το καλοκαίρι, ά­ ξιζε ό,τι να πεις. Εδώ, μπορείς να βρεις ένα μι­ κρό καταφύγιο, κάτι σα λιμάνι από το σάλαγο της πολιτείας20.

Με τις εσωτερικές περιγραφές των σπιτιών ο Τερζάκης συγκεντρώνεται σε ιδιαίτερα δω­ μάτια που συνήθως προσφέρουν κρίσιμες πληροφορίες (θετικές κι αρνητικές) για την προσωπικότητα του κατόχου τους: Το λαμπιόνι ήταν αδύναμο, οι τοίχοι φιστικιοί. Είχε κάτι το μελαγχολικό και το ερημικό τούτη η κάμαρα, σάμπως χτες μόλις να έσβησε εδώ-μέσα η σπίθα μιας ζωής. Κ’ οι κουρτίνες, από πα­ λιά δαντέλα της μηχανής, κιτρινισμένη. Και το χαλί χάμου, το ραβδωτό, το εγχώριο, που έχει φαγωθεί από τα βήματα και δείχνει το στημόνι... Ρίγες στη σειρά: Κόκκινο, λαδί, μαύρο, κόκκινο, λαδί, μαύρο21.

Τελικά, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τις γε­ νικές απεικονίσεις των σπιτιών σε ορισμένα σημεία για να δείξει την επίδραση του σπιτι­ κού περιβάλλοντος πάνω στο άτομο: ... κι’ αν τον πείραζε κάτι στον κόσμο ήταν η α­ τμόσφαιρα τούτου του σπιτιού που του κατα­ πιέζει την αλαζονεία. Μια οργισμένη πίκρα τού κεντούσε συχνά, άκρη-άκρη, τα χείλη. Κ’ ένιωθε τον εαυτό του, εδώ μέσα, παραγνωρισμένο κ’ εξόριστο22. ... Τα βράδια ή τα μεσημέρια, σαν αναγκαζότα­ νε να μείνει σπίτι του, πριν από το μάθημα του Πανεπιστημίου θάνιωθε έτσι στην ψυχή του ό­ πως απόψε, στένεψη. Ήταν ο καταναγκαστικός

Μελέτη

εκείνος περίγυρος, η μιζέρια κ’ η εκνευριστική ολιγάρκεια, η περιορισμένη ατμόσφαιρα των δικών του23.

Η σημαντικότητα που αποδίδει ο Τερζάκης στην απεικόνιση της ζωής υπογραμμίζεται συνοπτικά σ ’ ένα από τα δοκίμιά του : Ως λογοτέχνη, μ’ ενδιαφέρει το θέαμα της ζω­ ής, όχι το πανόραμα της λογοτεχνίας. Μ’ ενδια­ φέρει το ανθρώπινο υλικό, η κοινωνικά καυτή πρώτη ύλη, το δραματικό ή το επικό περιεχόμε­ νο μιας εποχής...24

Η ζωή που ο Τερζάκης επέλεξε να παριστά­ νει στα αστικά του έργα είναι εκείνη της με­ σαίας τάξης, ίσως επειδή όπως ο ίδιος μας προειδοποιεί: Ανήκα στην κοινωνικά προνομιούχο τάξη, αλλά η κρίση μου μόλις λιγάκι ωρίμασε, απεδοκίμασε ζωηρά τον κόσμο απ’ όπου προερχόμουν, τον απέκρουσε με αηδία σχεδόν25.

Σε μερικά από τα δοκίμιά του διευκρινίζει τη θέση του πάνω σε τούτο το θέμα ακόμα πιο ξεκάθαρα, δηλώνοντας ότι μόνο από τους κοινούς ανθρώπους που ανήκουνε στη μεσαία τάξη και είναι, κατά τη γνώμη του, οι πιο αντιπροσωπευτικοί, μπορεί να αποκτήσει κανείς μια πλήρη και ρεαλιστική εικόνα της ζωής της σύγχρονης κοινωνίας26. Και σ ’ άμεση σχέση με τούτο το θέμα, αξί­ ζει ίσως να προστεθούν εδώ και οι απόψεις που παρουσιάζει ο συγγραφέας διαμέσου του αφηγητή του έργου Η Στοργή και του ήρωα Μιχάλη Παραδείση στο Δίχως Θεό, όπου λένε αντίστοιχα: Λοιπόν εγώ, δεν ξέρω γιατί, απ’ όλων των ειδών τους ήρωες, προτίμησα πάντα τους ανεπίγνω­ στους27. Όλοι μας έχουμε μιαν ιστορία. Δεν χρειάζεται δα να είναι και πολύ σημαντική. Φτάνει, αυτός που θα τη γράψει, να μην την προδώσει28.

Ο σημαντικός ρόλος που παίζει η οικογέ­ νεια στα έργα του Τερζάκη είναι ολοφάνερος από την πεποίθησή του ότι είναι «ο θεσμός της οικογένειας βασικό κύτταρο της κοινω­ νίας»29. Αλλά και πιο συγκεκριμένα, σ ’ όλα τα έργα του ο Τερζάκης περιγράφει τη ζωή μιας ή περισσότερων οικογενειών. Η στάση του συγγραφέα απέναντι στη ζωή είναι επί το πλείστον απαισιόδοξη30 κι έτσι την απεικονίζει και στα έργα του από την οπτική της οικογένειας και του ατόμου. Οι οικογένειες του Τερζάκη ζούνε κλειστές

κι απομονωμένες ζωές. Δεν έχουνε πολ­ λές κοινωνικές επαφές διότι τις έχουν εγκαταλείψει οι γνωστοί τους, καθώς και οι φίλοι και συγγενείς τους, ή απλώς ε­ πειδή οι ήρωες του συγγραφέα είναι α­ ντικοινωνικοί κι αποφεύγουν κάθε επαφή με τον κόσμο. Τα ακόλουθα παραδείγμα­ τα θα αποδείξουν, νομίζω, τούτες τις α­ πόψεις. Στους Δεσμώτες ο Φώτος Γαλά­ νης λέει για τη ζωή της οικογένειάς του: Δεν είναι ζωή αυτή. Τρέμουμε και τον ί­ σκιο μας ακόμα. Αυτό λέγεται αντικοινωνικότης, ανθρωποφοβία... Είμαστε λυμφατικοί σα φυλακισμένοι που δεν τους βλέ­ πει το φως31. Στη Μυστική Ζωή, ο πατέρας της Βένας Ροβιλά εκφωνίζει: Σκληρή ζωή, άπονη ζωή, είμαστε δύο έρη­ μα πουλιά, της τόλεγα πάντα, της το λέω συχνά «Βένα μου, είμαστε δυο έρημα πουλιά»32. Και η Βένα Ροβιλά τονίζει αργότερα στο ίδιο έργο: Ο πατέρας μου είναι αλήθεια πως έχει μια υπερβολική αδυναμία σ’ εμένα. Φταίει η μοναξιά μας, η κλειστή ζωή που κάνουμε. Δυστυχώς ούτε αυτουνού ούτε μένα θα μας ά­ ρεσε ν’ αλλάξουμε τρόπο ζωής. Είμαστε, πως να σας πω... να! σα δυο κατάδικοι που ερωτεύ­ τηκαν τη φυλακή τους...33 Στα έργα του Τερζάκη οι οικογένειες δεν κάνουν επισκέψεις, και με εξαίρεση τη Βένα Ροβιλά και τον πατέρα της, δε διασκεδάζουν συνολικά (ως μονάδα) έξω από το σπίτι. Μόνο μερικά άτομα προσπαθούν να δώσουν μια καινούρια διάσταση στη ζωή τους, ζητώντας φιλία και συντροφιά έξω από το πνιγερό περι­ βάλλον του σπιτιού τους. Έτσι λοιπόν η μόνη ευτυχία και κοινωνική επαφή που έχουν τού­ τες οι οικογένειες στη ζωή τους προέρχονται από τις σπάνιες επισκέψεις που δέχονται από φίλους και συγγενείς, ή από άτομα που έχουν προσκολληθεί σ’ ένα απ’ τα μέλη της οικογέ­ νειας. Πέρα από την έλλειψη κοινωνικής επαφής, η ζωή των περισσότερων οικογενειών είναι δύσκολη και μονότονη επειδή είναι φτωχές κι αντιμετωπίζουν τεράστια οικονομικά προβλή­ ματα, καθώς και συζυγικά ή προσωπικά προ­ βλήματα που θέτουν σημαντική ένταση στην οικογενειακή ομόνοια κι ενότητα.

Ο Τερζάκης προσωπικά είχε μια κάπως αρ­ νητική τάση προς το γάμο37, κι έτσι ζήτησε να τον απεικονίσει και σε μερικά από τα έργα του: Αν παντρευτώ - αν δεν παντρευτώ, το ίδιο μου κάνει. Πφ! Τι λες εκεί! Έχω καιρό ώσπου να γί­ νω γεροντοκόρη... Ν’ απελπιστώ; Μπα! ούτε με νοιάζει. Σε βεβαιώ35. Με επιφανειακά χιουμοριστικό, αλλά στην πραγματικότητα τραγικό ύφος, παρουσιάζε­ ται η στάση του Βασίλη Γεωργίου στη Μυστι­ κή Ζωή, ο οποίος σε μια περίπτωση δηλώνει: Να σου το πω: Ο γάμος μου!... Έτσι και πα­ ντρεύτηκα, άρχισα λίγο-λίγο να ζω μια διαφορε­ τική ζωή. Σα να βούλιαζα να! πως χάνεις τις αι­ σθήσεις σου όταν σε ναρκώνουν για να σου κά­ νουν μια βαρειά εγχείρηση: Έτσι! 'Οταν ξύπνη­ σα, ήμουνα πια σακατεμένος36. Παρόλο που ο Τερζάκης περιγράφει επί το πλείστον με αρνητικό τρόπο την οικογενειακή ζωή, ο αναγνώστης συναντά σε ορισμένα ση­ μεία των έργων του κάποιες θετικές απεικονί­ σεις. Συνρλικά όμως, ο συγγραφέας δεν επι­ μένει για πολύ στις θετικές αξιοποιήσεις της οικογενειακής ζωής, διότι για κείνον τουλάχι­

Μελέτη

στον δεν αντιπροσωπεύουν την πραγματικό­ τητα της κατάστασης στη μεσοπολεμική πε­ ρίοδο. Σ’ όλα τα έργα του Τερζάκη, ο αναγνώ­ στης μαρτυρεί τη φθορά και κατάρρευση της οικογένειας. Μόνο σε δύο-τρεις περιπτώσεις μας προσφέρει ο συγγραφέας κάποια ελπίδα για την επιβίωση της οικογένειας στη σημερι­ νή της μορφή: στους Δεσμώτες ο Άλκης πα­ ντρεύεται τη Μαρία Γαλάνη, στη Μενεξεδένια Πολιτεία όπου ο Γιάννης Μαρούκης θα πα­ ντρευτεί τη Σοφία Μαλβή και στη Μυστική Ζωή όπου στο άμεσο μέλλον τουλάχιστον, ο γάμ ος του Βασίλη και της Κικής Γεωργίου, δείχνει ότι θα αντέξει. Πέρα από την οικογένεια, ο Τερζάκης ενδιαφέρεται όμως σε σημαντικότερο βαθμό να απεικονίσει στα έργα του τη ζωή από την οπτική γωνία του ατόμου. Πιο συγκεκριμένα, ο συγγραφέας δείχνει στα έργα του τους τρόπους με του ς οποίους η ζωή των ηρώων του επηρεάζει τη δική τους ευημερία, τις σχέσεις τους με άλλα μέλη της οικογένειας, και την οικογένεια συνολικά, και σ’ ένα κάπως κατώτερο βαθμό, τους τρόπους με του ς οποίους η ζωή, η συμπεριφορά και οι πράξεις τούτων των χαρακτήρων επιδρούν πάνω σε ξένους με τους οποίους η οικογένειάτους ή εκείνοι έρχονται σ ’ επαφή. Στα αστικά του μυθιστορήματα ο Τερζά­ κης ασχολείται με πρόσωπα που συνήθως η ζωή τους δεν έχει κατεύθυνση, ούτε σκοπό, που τρέφουν αισθήματα μειονεκτικότητας, κι αντιμετωπίζουν τη ζωή με απαισιόδοξο τρόΗ ζωή είναι έχιδνα37. Όταν βλέπω γύρω μου τη ζωή, τους ανθρώ­ πους έτσι όπως τους ξέρω, έτσι όπως τους ξέ­ ρεις, σκέφτομαι αν αξίζει τον κόπο να βασανί­ ζεται κανένας για μια τέτοια ζωή. Αν αξίζει τον κόπο να τη σώσει38.

Σε πολλά δοκίμιά του, ο Τερζάκης εκφρά­ ζει την ανησυχία του για το μέλλον της αν­ θρωπότητας, ενώ στα αστικά του μυθιστορή­ ματα, μας παρουσιάζει ένα σημαντικό αριθμό χαρακτήρων που στηρίζονται όλο και περισ­ σότερο από τις οικογένειές τους ή τους φί­ λους τους, και που είναι ανίκανοι να αντιμε­ τωπίσουν τη ζωή και το μέλλον χωρίς αυτούς. Ήταν άντρας ώριμος πια, κι όμως, παράδοξο, η γέρικη εκείνη ύπαρξη της μητέρας του λες κι

Μελέτη

ακόμα τον στήριζε στη ζωή. Στους φ ό β ο υς που κάποτε τον έζωναν, στις απαισιόδοξες σκέ­ ψεις, αναλογιζότανε πως κάποτε θα μείνει μο­ νάχος, κι όμως, σαν και τούτο να ήταν ολότελα απαράδεκτο, το έδιωχνε γρήγορα, μακριά από Σοφία!.. Ακούσε: Πρέπει νάρθεις, ακούς;.. Πρέπει νάρθεις. Γιατί τώρα πια όλοι με παρά­ τησαν. Καταλαβαίνεις; Όλοι!.. Είμαι μονάχη. Και γερνώ. Θε μου! Είμαι έρημη. Η καρδιά μου ξεσκίζεται40. Αν τις χάσω, είπετρέμοντας, θα ξαναγίνω πάλι ένα χαμένο κορμί, ένα ζώο. Κοντά τους βρίσκω κι εγώ έναν προορισμό41.

Επιπλέον ο Τερζάκης παριστάνει στα αστι­ κά του πεζογραφήματα άτομα που όχι μόνο έχουν απογοητευθεί από τη ζωή, αλλά και που έχουν χάσει επίσης την πίστη και την πε­ ποίθησή του ς για τα πάντα. Οι ήρωες του συγγραφέα είναι επί το πλείστον άτομα που έχουν λίγους φίλους και ζούνε έρημες κι απο­ μονωμένες ζωές: Η Μαρία δε μιλούσε. Είχε συνηθίσει στην η­ συχία, στη μοναξιά, έκανε συντροφιά με τον ε­ αυτό της42. Η ζωή του ολάκερη - τώρα τόβλεπε - στάθηκε πάντα ασκητική, αντικοινωνική πες. Στα παιδι­ κά του χρόνια, ουσιαστικά ορφανεμένος, δί­ χως οικογένεια. Στα πρώτα του νιάτα επανα­ στάτης, κλεισμένος θεληματικά έξω από το κοινωνικό πλαίσιο. Αργότερα, σε διαφωνία α­ κόμα και με τον κόσμο της σκιάς που είχε δια­ λέξει για σύντροφό του, απομονωμένος. Ένας αιρετικός43.

Ο μονότονος και τακτικός τρόπος ζωής των ηρώων του Τερζάκη περιγράφεται με διάφορους τρόπους. Πολλοί από αυτούς α­ πασχολούνται με ζητήματα που μπορούν να θεωρηθούν ασήμαντα ή που αφορούν εκεί­ νου ς αποκλειστικά, παρά την κοινωνία συνο­ λικά. Οι περισσότερες πρωταγωνίστριες του συγγραφέα μένουν στο σπίτι τις περισσότε­ ρες ώρες, κι ασχολούνται επί το πλείστον με δουλειές που έχουν άμεση σχέση με το περι­ βάλλον του. Απεικονίζονται μάλιστα πολλές φ ορές ως άτομα με ελάχιστες πνευματικές ι­ κανότητες και χωρίς ενδιαφέρον για την πνευματική και κοινωνική τους βελτίωση. Πα­ ρόλο που η ζωή των ανδρών στα αστικά έργα του Τερζάκη είναι μονότονη, τουλάχιστον ε­ κείνων δεν είναι τόσο περιορισμένη όσο των

γυναικών, διότι ξεφεύγουν για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα από την καταθλιπτική α­ τμόσφαιρα των σπιτιών τους, πηγαίνοντας στη δουλειά, στις ταβέρνες και τα καφενεία, και γυρίζοντας άσκοπα στους δρόμους της Αθήνας. Σε ορισμένα σημεία των έργων του, ο συγγραφέας παρουσιάζει βεβαίως και ήρωες που η ζωή τους είναι γεμάτη ευτυχία κι έξα­ ψη. Όμως τούτο το γεγο νό ς δε φαίνεται να έ­ χει παρατηρηθεί από του ς περισσότερους μελετητές του έργου του. Ο αριθμός επικρι­ τών που έχει καταδικάσει τον Τερζάκη για τη δήθεν απαισιόδοξη στάση του απέναντι στη ζωή και την ανθρωπότητα δεν είναι ασήμα­ ντος44. Αν και θεωρείται πρόσφατα κάπως επικίν­ δυνο να ταυτίζει κανείς τις απόψεις ενός συγγραφέα μ’ εκείνες των ηρώων του, όποιος έχει μελετήσει τη ζωή και το έργο του Τερζάκη, θα παρατηρήσει σε διάφορα ση­ μεία ότι είναι σχεδόν όμοιες ή ότι τουλάχι­ στον δεν μπορεί να τις ξεχωρίσει εύκολα. Θα υποστηρίξω λοιπόν ότι στην περίπτω­ ση του Τερζάκη δεν είναι απαραίτητο να κρα­ τήσει κανείς την τυπική επιφυλακτικότητα και πως τις απαντήσεις του συγγραφέα στις πα­ ραπάνω επικρίσεις θα τις ανακαλύψει ο προ­ σεκτικός αναγνώστης και ο ερευνητής στο εξομολογητικό του έργο Μυ&ακή Ζωή όπου σε δύο σημεία δηλώνει: ... Παρακαλώ να σημειωθεί πως εγώ που τα λέω αυτά, εγώ την αγαπώ τη ζωή με πάθος, δεν είμαι κανένας ασκητής. Μόνον όσοι αγαπάνε στη σωστή της αξία τη ζωή, μόνον αυτοί είναι συγνεφιασμένοι. Όσοι είχαν το θάρρος να κα­ ταλάβουν το αναντικατάστατο νόημά της45. Σε τελευταία ανάλυση τον άνθρωπο τον σέβο­ μαι - κάτι περισσότερο: τον συμπονώ - για τις δυνατότητες που κρύβει. Τον βλέπεις στη ζωή του, στο τέρμα της, να παρουσιάζει μια μορφή, ένα σχήμα καθαρά και περιοριστικά γραμμένο. Κι όμως ο άνθρωπος δεν ήταν αυτό... Οι άλλοι αγαπούν τον άνθρωπο για ό,τι είναι. Εγώ τον α­ γαπώ γι’ αυτό που θα μπορούσε να είναι. Σφίγ­ γεται η καρδιά μου στη σκέψη πόσες και πόσες ευκαιρίες δεν έχασε ο έρμος, τόσες που μήτε τις φανταζόταν. Εδώ βρίσκεται η διαφορά μου με τον κόσμο - κ’ η μόνιμη διαφωνία μας, αυτουνού κι εμένα. Μου λένε πως δε αγαπώ ειλικρινά τον άνθρω­

πο, πως είμαι υπερβολικά απαιτητικός, άρα α­ πάνθρωπος, και πως αυτό που λέω πως αγαπώ δεν είναι παρά μια αφαίρεση, πλάσμα της φα­ ντασίας μου. Το λένε κάποιοι έξυπνοι, πολύ ευχαριστημένοι από τον εαυτό τους. Τους συναναστρεφόμουν άλλοτε, ύστερα τους έκο­ ψα την καλημέρα. Ο Θεός να με φυλάει από τέ­ τοιους υποκριτές και δημοκόπους46.

Η απασχόληση του Αγγέλου Τερζάκη με τα κοινωνικά προβλήματα του καιρού του, παρότρυνε τον Αντρέα Καραντώνη, που γνω ­ ρίζει τη Γενιά του Τριάντα ίσως καλύτερα από κάθε άλλον επικριτή, να παραδεχθεί πω ς ο Τερζάκης είναι ανάμεσα στους συγγραφείς της γενιάς του π ου : ... αισθάνθηκαν περισσότερο και κράτησαν σαν προσωπική τους μοίρα, την τραγικότητά της, τα χάσματά της, την ατυχία της να γεννηθεί και να ανδρωθεί ανάμεσα σε διαδοχικές μπάρες πολέμων και οικουμενικών αναστατώσεων47.

ΝΙΚΟΣ ΜΑΧΑΑΙΑΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Α. Τερζάκης, Η Μενεξεδένία Πολιτεία (Ενδέκατη Έκδοση), Αθήνα, 1982, σ. 20. Αυτ. σ. 54. Αυτ. σ. 188. Αυτ. σ. 19-20. Αυτ. σ. 54' Βλέπε επίσης σσ. 71, 188-189' Α. Τερζά­ κης, Η Παρακμή των Σκληρών, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 1981, σσ. 79, 191' Α. Τερζάκης, Δί­ χως Θεό (Γ’ Έκδοση), Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα, 1966, σσ. 7-8' Α. Τερζάκης, Μυστική Ζωή (Γ’ Έκδοση), Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 1969, σσ. 29-30.

6. Η Μενεξεδένία Πολιτεία, σσ. 188-189,198-199.

7. Αυτ. σ. 54.

8. Αυτ. σ. 214. Βλέπε επίσης Μυστική Ζωή, σσ. 118,120.

9. Η Μενεξεδένία Πολιτεία, σ. 35.

10. Μυστική Ζωή, σ. 29.

11. Η Μενεξεδένία Πολιτεία, σσ. 71-72.

12. Αυτ. σ. 72.

13. Μυστική Ζωή, σ. 118 14. Αυτ. σ. 120.

15. Αυτ. σ. 120.

16. Α. Τερζάκης, Δεσμώτες (Τρίτη Έκδοση), Βιβλιοπωλείοντης «Εστίας», Αθήνα 1976, σσ. 233,290.

17. Δίχως Θεό, σσ. 7-8.

18. Δεσμώτες, σσ. 38, 303-305' Η Παρακμή των Σκληρών, σ. 117 Η Μενεξεδένία Πολιτεία, σ. 70' Α. Τερζάκης, Η 2.

3.

4.

5.

Μελέτη

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗ W olf M ankowitz

ΕΞΑΙΣΙΟ ΠΤΩΜΑ

Το βιβλίο του W olf Mankowitz Το εξαί­ σιο πτώμα είναι μια νουβέλα για το κίνη­ μα του σ ουρεαλισμού και του ντανταϊ­ σμού. Πρόκειται για την ισιορία ενός γέ­ ροντα που το πτώμα του ανακαλύπτεται σε μια φάρμα στην αμερικανική έρημο ανάμεσα σε χιλιάδες σημειώσεις για τα δύο αυτά καλλιτεχνικά ρεύματα Το βιβλίο είναι ο θρίαμβος του Λουκ και του Dada ακόμη και πέρα από το θά­ νατο. Είναι ταυτόχρονα ένα σατυρικό βι­ βλίο για τον κόσμο της τέχνης που κυ­ ριαρχείται από μαικήνες και από μία ανί­ κανη avant-garde. Ο Mankowitz διαθέτει βαθιά γνώση τόσο της ιστορίας και των αρχών των κινημάτων του ντανταϊσμού και του σουρεαλισμού όσο και της ζωής των πρωταγωνιστών, την οποία περιγρά­ φει με σχεδόν κινηματογραφικό τρόπο. Το αποτέλεσμα είναι ένα έξοχο βι­ βλίο, ταυτόχρονα διαφωτιστικό και διασκεδαστικό. Διδάτου 10,106 80 Αθήνα Τηλ. 36 21367, fax 36 22 390 Βιβλιοπωλείο: Κωλέττη 25,106 77 Αθήνα Τηλ. 38 36 460

Στοργή (Β' Εκδοση), Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα, 1972, σ. 87'Δίχως Θεό, σσ. 11, 135, 138,^140, 263,379' Μυστική Ζωή, σσ. 33-34,139,279.

19. Α, Τερζάκης, Προσωπικές Σημειώσεις, Εκδόσεις Αστρολάβος/Ευθύνη, Αθήνα, 1984, σ. 64.

20. Δίχως Θεό, σσ. 110-111. Βλέπε επίσης: Δεσμώτες, σσ.

229-230,233' Η Παρακμή Των Σκληρών, σσ. 22-23, 99100' Η Μενεξεδένια Πολιτεία, σσ. 22-23, 7Τ Δίχως Θεό, σσ. 8-9,88,136-138, Μυστική Ζωή, σσ. 57-58,6466,154,223-224,359.

21. Δίχως Θεό, σ. 157. Βλέπε επίσης Δεσμώτες, σ. 233' Η Παρακμή Των Σκληρών, σσ. 100-101. Σύγκρινε με τη Μυστική Ζωή, σσ. 65, 224 όπου οι εξωτερικές περι­ γραφές του σπιτιού της Βένας Ροβιλά φανερώνουν πλευρές του δικού της χαρακτήρα.

22. Η Μενεξεδένια Πολιτεία, σσ. 25-26.

23. Αυτ. σ. 27. Βλέπε επίσης Η Παρακμή Των Σκληρών, σ.

50, σε σχέση με τον Ανδρέα Σκληρό.

24. Α. Τερζάκης, Οδοιπόρος Μιας Εποχής (Δοκίμια Ε’), Οι Εκδόσεις Των Φίλων, Αθήνα, 1980, σ. 113.

25. Αυτ. σ. 115.

26. Αυτ. σ. 113-114. Α. Τερζάκης, Του Καιρού Της Δοκιμα­ σίας (Δοκίμια Η’), Οι Εκδόσεις Των Φίλων, Αθήνα, 1964, σσ. 159-160. Βλέπε επίσης σε σχέση με τη με­ σαία αστική τάξη: Μ. Σακαλάκη, Κοινωνικές Ιεραρχίες Και Σύστημα Αξιών: Ιδεολογικές Δομές Στο Νεοελληνι­ κό Μυθιστόρημα 1900-1980, Εκδόσεις Κέδρος, Αθή­ να, 1984, σσ. 38-41,104.

27. Η Στοργή, σ. 77.

28. Δίχως Θεό, σ. 378.

29. Α. Τερζάκης, Ένας Μεταβαλλόμενος Κόσμος, (Δοκί­ μια Ζ’), Οι Εκδόσεις Των Φίλων, Αθήνα, 1983, σ. 94.

30. Προσωπικές Σημειώσεις, σσ. 12, 18-21,35, 37, 38, 40, 52-54, 56,63,68, 70-71, 78-79. Οδοιπόρος Μιας Επο­ χής, σσ. 44-51, 115. Ένας Μεταβαλλόμενος Κόσμος, σσ. 42,121-122.

31. Δεσμώτες, σσ. 135-136.

32. Μυστική Ζωή, σσ. 121-122.

33. Αυτ. σ. 104. Βλ. επίσης, σσ. 49,317.

34. Προσωπικές Σημειώσεις, σσ. 15,93.

35. Η Μενεξεδένια Πολιτεία, σ. 125.

36. Μυστική Ζωή, σ. 173.

37. Δεσμώτες, σ. 278.

38. Μυστική Ζωή, σ. 366.

39. Η Μενεξεδένια Πολιτεία, σσ. 150.

40. Αυτ. σ. 211.

41. Η Στοργή, σ. 75.

42. Δεσμώτες, σ. 212.

43. Δίχως Θεό, σσ. 279-280.

44. Βλέπε π.χ. Γ. Χατζίνης, «Αγγέλου Τερζάκη: Η Στορ­ γή», Νέα Εστία, Τόμος 38, Τεύχος 438, Ιούλιος 1945, σσ. 537-538. Κ.Ε. Τσιρόπουλος, «Ο Άγγελος Τερζά­ κης Στο Σύνορο του Ανέφικτου», στο Κ. Τσάτσος Και Άλλοι, Προσφορά στον Άγγελο Τερζάκη (Για τα Εβδομηντάχρονά Του), Τετράδια «Ευθύνης» 4, Αθήνα 1977, σσ. 92,94,96.

45. Μυστική Ζωή, σσ. 292-293.

46. Αυτ. σ. 86.

47. Α. Καραντώνης, Πεζογράφοι Και Πεζογραφήματα Της Γενιάς Του Τριάντα, Εκδόσεις Δ.Ν. Παπαδήμα, Αθήνα, 1977, σ. 210.

Οι ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ προτείνουν ΑΓΑΠΗΤΕ ΑΝΑΓΝΩ­ ΣΤΗ, Ετοιμάσου να ανακαλύ­ ψεις ένα σπουδαίο μυθι­ στόρημα που προσδιορίζει απόλυτα το πνεύμα των και­ ρών μας. Με ρυθμό γρήγορο, με ε­ ξέλιξη αστραπιαία, το βιβλίο αυτό είναι η προσέγγιση του σύγχρονου νέου ανθρώπου σης απαιτήσεις του σημερι­ νού κόσμου των επιχειρή-

Λονδίνο 1880. Μια τρο­ μερή φήμη σαρώνει ης κα­ κόφημες συνοικίες της πό­ λης και τα στενά σοκάκια γε­ μίζουν διαμελισμένα πτώ­ ματα. Η πόλη είναι ανάστα­ τη και όλοι μιλούν για ένα παράξενο πλάσμα που κα­ νείς δεν έχει δει. Ο κόσμος ζει μέσα σε ένα συνεχή τρόμο αλλά στα περίφημα λαϊκά θέατρα παντομίμας του Λάιμχαουζ, ο Νταν Λίνο δίνει ρεσιτάλ γέλιου στον κόσμο που διψάει για λίγη

Έ να πραγματικά διεισδυτι­ κό βιβλίο!

Η Σμίλλα Γιάσπερσεν, τριάντα επτά ετών, φυσικός, ζει μόνη, χωρίς δουλειά, χωρίς φίλους. Ο μόνος με τον οποίο αισθάνεται δεμέ­ νη είναι ο Ησαΐας, ένας ε­ ξάχρονος Εσκιμώος. Μια μέρα, ο Ησαΐας πέφτει από μια στέγη και σκοτώνεται. Η αστυνομία αποφαίνεται ότι πρόκειται για δυστύχημα αλλά η Σμίλλα, που είδε τα ίχνη του παιδιού πάνω στο χιόνι και ξέρει πώς να τα αποκρυπτογραφήσει, έχει λόγους να υποψιάζεται κάτι διαφορετικό: φόνο.

Ο Σολιούς Κοντροτάς γράφει βουτώντας την πένα του στη νοσταλγία. Γράφει το χρονικό μιας μεγάλης οι­ κογένειας, όμως μαζί γρά­ φει με πάθος για τη Λιθουα­ νία, για το λαό της, για τους μύθους του και το βαθύ δε­ σμό που τον ενώνει με τη γη και με τις ρίζες του.

Αύγουστος 1790... Έ να ς μεγάλος έρωτας γεννιέται ανάμεσα στη Σεχραζάτ, κόρη πλούσιου χριστια­ νού Αιγυπτίου, και τον Καρίμ, γιο ενός φτωχού μουσουλ­ μάνου κηπουρού. Οι δύο νέ­ οι ονειρεύονται να παντρευ­ τούν σαν μεγαλώσουν, όμως ο Καρίμ είναι πάντοτε διατα­ κτικός και λαχταράει να τα­ ξιδέψει και να γνωρίσει τον κόσμο. ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ!!! Ένα απο­ λαυστικό ιστορικό μυθιστό-

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟΝ ΕΓΧΡΩΜΟ ΚΑΤΑΛΟΓΟ ΜΑΣ

IΠΕΤΕΡ ΧΟΕI

Η ΔΕΣΠΟΙΝΙΣ ΣΜΙΛΛΑ \IABAZLI ί0\Ι0\Ι

Ατμόσφαιρα νωχελική, γε­ μάτη μύρα κι αρώματα, πά­ θος κι ερωτισμό. Η Ράδοπις είναι μια πανέμορφη χορεύ­ τρια που έχει στα πόδια της τους πλουσιότερους άντρες της Αιγύπτου. Όλοι φιλοδο­ ξούν να γίνουν εραστές της κι εκείνη προσφέρει τον έρω­ τά της με αντάλλαγμα χρυ­ σάφι. Κάποια μέρα θα χο­ ρέψει τον υπέροχο χορό της μπροστά στο Φαραώ κι εκεί­ νος θα την ερωτευθεί παρά­ φορα. Έτσι θα αρχίσει μια συγκλονιστική ερωτική ιστο­ ρία που θα φθάσει στο απο­ κορύφωμά της μέσα από δο­ λοπλοκίες, μηχανορραφίες, αλλά και αβυσσαλέα μίση

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε. ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 1 -10679 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 36 02 535,3618 654, FAX. 01 - 36 40 683

Για αναγνώστες με απαιτήσεις

ΕΞΩΣΤΗΣ) από τον Γιάννη Δεληολάνη

ΚΑ Ι

C II^ K IA 'rΚΑΝ i Ν ΕΣ ’96 Η Γαλλία ψ η φ ίζει τον εαυτό της πρόεδρο του κινηματογραφικού πλανήτη

74

Όχι, λέτε; Το ετήσιο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών έ­ χει καθιερωθεί εδώ και δεκαετίες ως η μεγαλύτερη γιορτή του παγκόσμιου σινεμά, μα τα τελευταία χρόνια η διοργανώτρια χώρα κάνει ολοένα και πιο αισθητή τη δική της παρουσία σε όλα τα τμήματά του. Σκεφτείτε μόνο αυτό: το φετινό διαγωνιστικό πρόγραμμα (22 ταινίες συνολικά) περιέχει 12 παραγωγές ή συμπαραγωγές της Γαλλίας. Το γεγονός ότι για την επιλογή αυτών των - θα υπέθετε κανείς - αντιπροσωπευτικά καλών έρ­ γων από το διεθνές κινηματογραφικό κύκλωμα ευθύνεται ο βέ­ ρος Γάλλος και διευθυντής του φεστιβάλ κ. Ζιλ Ζακόμπ, κάνει τα πράγματα ακόμη πιο γραφικά. Η Γαλλία επιμένει και αναπτύσσει έναν ιδιόρρυθμο... πολιτιστι­ κό ιμπεριαλισμό μέσα από την παραγωγή ταινιών. Συνυπογρά­ φει παραγωγές με τις πιο απίθανες χώρες (ανάμεσά τους η Τυνησία, η Αλγερία, η Παλαιστίνη, το Ζαΐρ, η Σενεγάλη...) «κα­ παρώνοντας» πιθανά δημιουργικά ταλέντα και κατασκευάζο­ ντας ένα πυκνό, έξυπνο, δυνατό δίκτυο δημοσίων σχέσεων. Στην πραγματικότητα, η Γαλλία θα ήθελε πολύ να γίνει για την Ευρώπη (και την Αφρική, αν περνάει από το χέρι της) ο «μεγά­ λος αδελφός», ένας εμπορικός και πολιτιστικός επικυρίαρχος ι­ κανός να ανταγωνιστεί ή - ακόμα καλύτερα - να εκτοπίσει το Χόλιγουντ. Το Χόλιγουντ, βεβαίως, επίσης απαιτεί (αμερικανι­ κές συνήθειες) το ρόλο του μεγάλου αδελφού στο κινηματο­ γραφικό κοινό του πλανήτη, μια που 9 στις 10 ταινίες απ’ όσες βλέπει ο μέσος Γήινος σινεφίλ συμβαίνει να κατάγονται από τις ΗΠΑ. Αξίζει να θυμάστε, παρεμπιπτόντως, πως αυτό το ε­ ντυπωσιακό ποσοστό προέρχεται από πηγή εξίσου σοβαρή ό­ σο και έγκυρη.

Η τρομερή δύναμη του Χόλιγουντ μοιάζει να τσαντίζει ελαφρά τους - στον δικό τους επιιθετικό κόσμο Γάλλους. Πώς αλλιώς μπορεί να εξηγηθεί το γεγονός ότι οι πιο επίλεκτες ταινίες (βλέπε μεγάλες παραγω­ γές) του «εμπορικού» Χόλιγουντ απουσιάζουν πια από το πρόγραμμα των Καννών; Οι Αμερικανοί χρησιμο­ ποιούν πια τα αδύναμα (σε επίσημο πρόγραμμα) φεστιβάλ του Βερολίνου και της Βενετίας για να μοστράρουν κατευθείαν στο κοινό - εν είδει διαφημιστικής καμπάνιας - κάποια από τα πιο γερά εμπορικά χαρτιά τους. Όσο για τις Κάννες... οι Γάλλοι, όπως τα είπαμε, στρέψαν σιγά-σιγά τους προβολείς στον εαυτό τους. Σχεδόν 4 στις 10 ταινίες του φετινού Φεστιβάλ αντιπροσωπεύουν γαλλικά συμφέροντα, ενώ για το «καυτό» διαγωνιστικό θυμίζουμε πως το ποσοστό φτάνει το 55%. Κρύα νούμερα, που όμως λένε πολλά. Το γκλάμουρ της γιορτής συμπληρώνεται από την παρουσία του φημισμένου Αμερικανού σκηνοθέτη Φράνσις Φορντ Κόπολα στη θέση του προέδρου της Κριτικής Επιτροπής. Καλό άλλοθι, έτσι; Ο Κόπολα πάντως θα έχει μάθει να μιλάει γαλλικά ώσπου να φύγει από τις Κάννες... Στο σημείο που πραγματικά μας ενδιαφέρει τώρα, δηλαδή τις ταινίες, υπάρχουν πολλά και ωραία τιτζάκια, ικανά να μας ανοίξουν από την άνοιξη την όρεξη για τον κινηματογραφικό χειμώνα... Θέλετε μια επιλεκτική πρώτη γεύση; Ακολουθεί αμέσως τώρα. Με μεγάλη ανυπομονησία αναμένονταν στην Κυανή Ακτή τα Kansas City του Ρόμπερτ Άλτμαν (το καλό σε­ ρί του με τον Παίκτη και τα Στιγμιότυπα θάμπωσε λίγο από το μέτριο Πρετ-α-Πορτέ), το Stealing Beauty του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, το Fargo των ατίθασων αδελφών Κοέν (είχαν κατακτήσει τον χρυσό Φοίνι­ κα του φεστιβάλ με το Μπάρτον Φινκ), το The Van του Στίβεν Φρίαρς, αλλά και το Temptress Moon τού (ε­ πίσης βραβευμένου το ’93, για το Αντίο Παλλακίδα μου) Τσεν Κάιγκε. Στο επίσημο διαγωνιστικό περιέχονται ακόμα νέα έργα από τον «αιρετικό» Δανό Λαρς Φον Τρίερ, τον Βέλγο Ζακό Ντορμαέλ (το Τοτός ο Ήρωας, η προηγούμενη δουλειά του, είχε εκπλήξειπολύ ευχάριστα τους σινεφίλ), τον Άγγλο Μάικ Λι, αλλά και την πιο ενδιαφέρουσα περίπτωση από όλες: το Crash, που υπογράφει ο σπουδαίος Καναδός Ντέιβιντ Κρόνενμπεγκ. Το έργο έχει ως ήρωα ένα νέο άντρα ο οποίος γοητεύεται (αλ­ λά και ερεθίζεται σεξουαλικά) από τα αυτοκινητιστικά δυστυχήματα, αλλά μην αφήνετε το θέμα να σας προϊδεάσει - όποιος γνωρίζει τον Κρόνενμπεργκ θα ξέρει και ότι ο Καναδός διαθέτει μια αλάνθαστη ικανό­ τητα στο να εκπλήσσει, όπως εξάλλου και στο να ταράζει τους θεατές του. Τι άλλο, όμως, ξέρει να κάνει; Ας πούμε να διασκευάζει για το σινεμά βιβλία δύστροπα (όπως το «Crash» του επίσης σπουδαίου Βρετανού συγγραφέα εναλλακτικής φαντασίας Τζέιμς Γκράχαμ Μπάλαρντ) ή και χαρακτηρισμένα ως μη κινητογραφίσιμα - όπως το «Naked Lunch», το ανατρεπτικό βιβλιαράκι του «θείου» Μπιλ Μπάροους, γραμμένο την ε­ ποχή που ο αγαπημένος αιρετικός της αμερικανικής λογοτεχνίας κατεδάφιζε ακόμα την αντίληψη των α­ νυποψίαστων για τις σωστές χρήσεις της γλώσσας (χρησιμοποιώντας τη λεγάμενη Cut up - Fold in τεχνική του). Κάτι το θέμα, κάτι το καλτ του βιβλίου ενός ούτως ή άλλως καταπληκτικού συγγραφέα, κάτι τα αρι­ στουργήματα -τύπου Διχασμένοι - που μας έχει δώσει στο παρελθόν ο Κρόνενμπεργκ... προσθέστε όλα αυτά τα κάτι μαζί, και θα πάρετε ένα μεγάλο επειδήστην ερώτηση γιατί το Crashείναι το φιλμ των Καννών, το οποίο ανυπομονούμε να δούμε περισσότερο απ’ άλατα άλλα. Αυτό ήταν όλο; Βεβαίως κι όχι. Για όσους αγαπούν το σινεμά, με ενδιαφέρον επίσης αναμένονται το πο­ λυδιαφημισμένο. .. από πριν ως «καλτ» Trainspotting του Ντάνι (Μικρά Εγκλήματα Μεταξύ Φίλων - το είδα­ με πριν από μερικούς μήνες και στην Ελλάδα) Μπόιλ, και για... ανάλογους λόγους το Kids Return του (γενι­ κώς άγνωστου στη χώρα μας) Γιαπωνέζου Τακέσι Κιτάνο. Ανάμεσα στις εκπλήξεις που κάθε χρόνο αναδεικνύουν οι Κάννες φιλοδοξούν να βρίσκονται και τα σκηνοθετικά τολμήματα τριών ηθοποιών. ΗΑντζέλικα Χιούστον ακολουθεί στα χνάρια του σεβάσμιου μπαμπά της (Τζων Χιούστον) με το γραφικά βαφτισμένο Bastard Out of Carolina, ο Αλ Πατσίνο κάνει αναθεωρημένο Σαίξπηρ στο Looking for Richard, ενώ ο (γνωστός κυρίως στους σινεφίλ) Στιβ Μπουσέμι υπογράφει το δικό του Trees Lounge. Καλά, βεβαίως, τα ονόματα για μελλοντική αναφορά, καλύτερο όμως ακόμη το γεγονός ότι 8 στις 10 από τις καλύτερες ταινίες των Καννών - τουλάχιστον - αγοράζονται για διανομή και στις ελληνικές αίθουσες, ε­ νώ πολλές από τις υπόλοιπες σίγουρα θα κάνουν την εμφάνισή τους στις αθηναϊκές Νύχτες Πρεμιέρας το Σεπτέμβριο ή στο θεσσαλονικιώτικο Φεστιβάλ Κινηματογράφου, το Νοέμβριο. Ως αυτούς τους ωραίους μή­ νες, βεβαίως, εσείς θα έχετε μάθει τι αξίζει και γιατί, μια που εμείς θα είμαστε εδώ...

□

Εξωοτης

ΚΟΝΤΡΟΛ) από τον Κώστα Πάρλα

Β ΙΒ Λ ΙΟ ^ ΚΑ Ι Τ Η Λ Ε

"

ί

Εντυπωσιασμός άνευ ουσίας

Ο Ρ Α Σ Η Το φαινόμενο είναι, μάλλον, ενδημικό... Πριν από χ ρ ό­ νια, κάποιος γενικός διευθυντής της ΕΤ1, συζητώντας με εκπροσώ πους του Τύπου για το πάλαι ποτέ «Θέατρο της Δευτέρας» (το θέμα ήταν, βέβαια, η ποιοτική στάθ­ μη της εκπομπής) αντέταξε το εξής συντριπτικό επιχεί­ ρημα: «... Μα έχουμε παρουσιάσει του ς κυριότερους συγγρα­ φείς του παγκόσμιου δραματολογίου... από τον Σαίξπηρ μέχρι τον Τσέχοφ καιτονΑόρκα...». Η κουτοπόνηρη αυτή αντίληψη (δηλαδή ποσότητα ανε­ ξαρτήτως ποιότητας, εντυπωσιασμός άνευ ουσίας) δεν φαίνεται να έχει εγκαταλείψει τους «υπεύθυνους» π ρ ο­ γράμματος των κρατικών καναλιών. Γιατί μόνο μέσω αυτής μπορεί να εξηγηθεί η παρουσίαση - υπό μορφή «σήριαλ» -του διηγήματος του Κωνσταντίνου Θεοτόκη «Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα». Η κρατική τηλεόραση είχε πάντοτε αδυναμία στα έργα της νεοελληνικής γραμματείας - μικρή, έμμεση απόδει­ ξη του φόβου που διατηρούσε για τη σύγχρονη πραγ­ ματικότητα και τα προβλήματά της. Παλιότερα, όμως, τα πράγματα ήταν ίσως λίγο καλύτε­ ρα. Πρόστρεχε, συνήθως, για τη μεταφορά κλασικών κειμένων στη μικρή οθόνη, σε δικαιωμένους κινηματο­ γραφικούς σκηνοθέτες, στοιχείο που, φυσικά, δεν α πο­ τελούσε εγγύηση επιτυχίας, αλλά έδινε τουλάχιστον στο εγχείρημα την προσωπική άποψη και σφραγίδα ε ­ νό ς ανθρώπου που «βλέπει» κινηματογραφικά. Δεν μπορεί να πει κανείς, βέβαια, ότι η τάση αυτή έχει εκλείψει τελείως. Έχει γίνει σίγουρα σπανιότερη - και ό ­ ταν συμβαίνει - λιγότερο επιτυχής.

Καθήλωση μέχρις ανυπαρξίας Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης είναι ένας από το υ ς οξύτερους συγγραφείς της εποχής του. Προ­ σανατολισμένος στα κοινωνικά θέματα, έδινε πάντοτε βά ρος και στην ψυχογραφική προσέγγι­ ση των χαρακτήρων του. Γι’ αυτόν, κάθε πρόσω πο της μυθοπλασίας του αποτελούσε ουσια­ στικό «εργαλείο» για τη διακριτική αλλά ευκρινέστατη κριτική του. Η μεταφορά του διηγήματος του στην οθόνη της ΕΤ1 δεν υποφέρει τόσο από θέματα πιστότη­ τας στην ατμόσφαιρα της εποχής, όσο από το αντίθετο: τα έντονα στοιχεία του παρελθόντος, η μουσειακά αντηχούσα ντοπιολαλιά είναι μερικοί μόνο από του ς παράγοντες που καθηλώ­ νουν το τελικό αποτέλεσμα στην ανυπαρξία. Η έλλειψη ελευθερίας, βέβαια, στη συγγραφή του σεναρίου είναι ένας από τους πρώ τους. Ένα ευφάνταστο σεναριακό υλικό θα αναδείκνυε την καθολικότητα και τη σημερινή ισχύ των καταγγελλομένων από τον συγγραφέα και θα μεγέ­ θυνε του ς χαρακτήρες, που εμφανίζονται τώρα επίπεδοι σε βαθμό χαλκομανίας. Σίγουρα θα μπορούσαν να γίνουν πολλά μ’ αυτό το υλικό και με άλλη μεταχείριση, μια και η αρπακτικότητα, η μανία της ιδιοκτησίας, που δεν σταματάει μπροστά στην ανθρωπιά, και η κοινωνική υπο­ κρισία είναι φαινόμενα που βαίνουν συνεχώ ς διογκούμενα στην εποχή μας... Ατυχώς, λοιπόν, ο «Καραβέλας» αποτελεί ένα φωναχτό, αλλά ανιαρότατο ηθογράφημα που δεν αφορά κανέναν, γεμάτο απίστευτες σκηνοθετικές αδεξιότητες, κακό ήχο και πλατειάζοντα χάσματα. Οι ερμηνείες δεν ξεφ εύγουν από το γενικό κλίμα: Παραπέμπουν συνεχώ ς σε αραχνιασμένο τραγικομειδύλλιον, συμπαρασύροντας και τις δύο, μοναδικές άξιες λόγου, παρουσίες του σή­ ριαλ: την κ. Φ. Κομνηνού με τη θερμή ακτινοβολία του γοητευτικού π ροσώ που της και τον κ. X. Καλαβρούζο με τη ζεστασιά και την αυθεντικότητα της φυσιογνωμίας του. Φτάνουν, όμως, δυο στοιχεία θετικά σε ένα πρόγραμμα διάρκειας στην τηλεόραση του ’96;

Εθνικό αίσχος Τελικά, το ερώτημα τούτο συνιστά περιττή πολυτέλεια μπροστά στη γενική εικόνα που πα­ ρουσιάζουν σήμερα τα κρατικά κανάλια: εικόνα τέλματος, καθήλωσης στις μικροπολιτικές σκοπιμότητες του εκάστοτε κυβερνώντος κόμματος, εικόνα π λήρους και εγκληματικής εγκα­ τάλειψης του π ρογράμματος καθώς και οποιοσδήποτε προοδευτικής ιδέας και ανοίγματος. Αγαθετα, οι παντελώς άσχετοι, και αδιαφορούντες για το παραγόμενο έργο, κομματικοί πρ όε­ δροι συνεχίζουν να παρελαύνουν, οι άνευ κουλτούρας διευθυντές τηλεόρασης εργάζονται για τα ρουσφέτια το υ ς (δεν ξέρουν και τίποτε άλλο...), οι πα ρεούλες των επιτηδείων εξακο­ λουθούν να βολεύονται, χασμώμενοι από ανία στα γραφ εία του ς και οι αρμόδιοι υπουργοί α­ σχολούνται με πιο «σημαντικά» θέματα, στρουθοκαμηλίζοντες μπροστά σ ’ αυτό το εξοργιστι­ κό, εθνικό αίσχος. Ούτε καν αυτός ο αδέκαστος μαχητής υπέρ π άσης νομιμότητας, ο βα ρύγδουπος και πλήρης θεωρητικών συλλογισμών και επιχειρημάτων κ. Βενιζέλος, φάνηκε να ενοχλείται ή να απασχο­ λείται με το έγκλημα αδιαφορίας και ανικανότητας που τελείται στην κρατική τηλεόραση. Είναι νόμιμο ά ραγε να πληρώ νουν εκατομμύρια Ελλήνων και να παράγεται τέτοια κοροϊδία; Ας ελπίσουμε, ότι ο εγνω σμένης ευαισθησίας πρω θυπουργός θα μπορέσει στο μέλλον παρά του ς ογκόλιθους των προβλημάτων που αντιμετωπίζει, να βάλει κάποτε το μαχαίρι στο κόκα­ λο, μακριά από σκοπιμότητες και απαλλαγμένος από το φ όβο του πολιτικού κόστους. Μια τέ­ τοια πράξη θα μείνει στην ιστορία...

□

Κ ονψ Ι

τα M i ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΖΕΒΕΛΑΚΗ Κε ί με να του π α ρε λ θό ν τ ο ς που εί τε δ ι α β ά σ τ η κ α ν πολύ στην εποχή τους εί τε δε ν π ρ ο σ έ χ θ η κ α ν όσο τους ά ξι ζ ε. Η α νά γν ωσ ή τους σήμερα προσφέρ ετ αι για σ υ σχ ε τι σ μο ύς με γ εγ ον ότ α κ αι πρόσ ωπα της ε π ι κ α ι ρ ό τ η τ α ς .

κώστας Παρορίτης (1878-1931): Την πρώτη του εμφάνιση στα γράμματα εντοπίσαμε στην εβδομαδιαία επιθεώ­ ρηση «Δύο Κόσμοι». Σε δύο τεύχη της, πριν από εκατό χρόνια (1896), δημοσιεύει ισάριθμα διηγήματα στην καθα­ ρεύουσα με το πραγματικό του όνομα Λεωνίδας Π. Σουρέας. Επτά χρόνια αργότερα, το 1903, με το ψευδώνυμο Παρορίτης, που παίρνει από το χωριό της γέννησής του Παρόρι κοντά στη Σπάρτη, αρχίζει τη συνεργασία στο πε­ ριοδικό «Νουμάς», συνεργασία που κράτησε μέχρι το θάνατό του, Θεωρείται «εισηγητής του κοινωνικού μυθιστο­ ρήματος στην Ελλάδα», αλλά όπως παρατηρεί ο Μανόλης Αναγνωστάκης στην εισαγωγή, της επανέκδοσης από τις εκδόσεις «Νεφέλη», του βιβλίου «Οι νεκροί της ζωής»: τα διηγήματά του, και ιδίως εκείνα των πρώτων του συλλογών, περιέχουν στοιχεία βιωσιμότητας, αναδεικνύουν τις όποιες αρετές του και διαγράφουν το πλαίσιο των θεματικών του ενδιαφερόντων. Το διήγημα που ακολουθεί είναι από εκείνα που έγραψε λίγους μήνες ηρινπεθάνει, στις 14 Δεκεμβρίου 1931. Εί­ ναι από εκείνα τα «αδέσποτα» που έμειναν έξω από τις συλλογές του. Καταχωρίστηκε στο «Ημερολόγιον της Με­ γάλης Ελλάδας» του Γεωργίου Δροσίνη το έτος 1930. Μέσα στη ζέστη του καλοκαιριού ο ανατρεπτικός αγιογράφος Πάτερ Γρηγόριος δέχεται παραγγελία από την Αβυσσηνία, συνοδευόμενη από διακόσιες χρυσές στερλίνες, να ζωγραφίσει την εικόνα της Δεύτερης Παρουσίας για τους μαύρους που κατοικούνε εκεί κάτω. Αλλάζει το χρώ­ μα των διαβόλων και τους κάνει από μαύρους κόκκινους. Οι καλόγεροι αντιδρούν, τον υπρχρεώνουν να εγκαταλείψει για πάντα το Μοναστήρι,

Η Ε ΙΚ Ο Ν Α Τ Η Σ Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Η Σ Π Α Ρ Ο Υ Σ ΙΑ Σ ΔΙΗΓΗΜΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΠΑΡΩΡΙΤΗ Ημερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος ■Ίδρυτής-Διευθυντής: Γίώργιος Δροσίνης Μ Σιδέρης, Αθήνα 1930 .■ Ο πάτερ Γρηγόριος πήρε πάλε το μικρό πινελάκι, το βούτηξε στην κόκκινη μπογιά και πάτησε ακόμα λίγο χρώμα πάνω στη γλώσσα του φιδιού. Όλη του η πρόσοχή είχε συγκεντρωθεί πάνω σ’ ηύτή τη γλώσσα του φιδιού. 'ΗτΟνε το ακοίμητο φίδι της Κόλα­ σης, που σιγομασάειτις γλώσσες τών κακολόγων, των ψεύτηδων, των συκοφάντηδων. Εκεί απάνω είχε βάλει άλά τα μπορετά τού. Κι η μανία του ήτανε να παρασιτήσει άυτή'τη γλώσσα κόκκινη, όσο πιο κόκκινη, φλογάτη, αναμμένη, ηου ν’ αχνίζει. Έτσι που βλέποντάς την οι αμαρτωλοί να νιώθουνε πόσο μεγάλη αμαρτίά είναι η ψευτιά, η συκοφαντία, η κακολογία καιτι φριχτή τιμωρία τους ηερΐ|^νε/σταν άλλο κόσμό. 'Ενρ μακρουλό φίδι, όλο λέπια αγκαθωτά, με μια κόκκινη μυτερή γλώσσα, κρεμασμένη πάντα όξω από τα χείλια του, κολλημένοπάνω στη γλώσσα των-άμαρτωλών σαν

ταΠώά

κάμπια και να σέρνεται αδιάκοπα αργά, και να βόσκει πά­ νω στις σάρκες, και να τους πιπιλίζει το κρύο τους αίμα και να μην υπάρχει λυτρωμός κανένας γι’ αυτούς στον αιώνα τον άπαντα. Ύστερα ο πάτερ Γρηγόριος με το πινέλο στο χέρι στάθη­ κε πιο μακριά από την εικόνα^ που ακουμπούσε πάνω στο στρίποδο, κάι την κοίταξε με κάποια περιπάθεια. Στο πρόσωπό του ζωγραφίστηκε μια ευχαρίστηση, ένα αίσθημα ικανοποιημένο. Η εικόνα αυτή, ρόυ παράσταινε τη Δεύτερη Παρουσία ή­ τανε μια επιτυχία από/τις καλύτερες, που είχε δημι­ ουργήσει σ’ όλη του τη ζωή.

Στα χλωμά του χείλη ανέβηκε τώρα ένα χαμόγελο.

-Ωραία, μουρμούρισε. Και τα μάτια του πέσανε, κολλήσανε πάλε πάνω στο Ακοίμητο φίδι. Ύστερα το χαμόγελο ξέσπασε σ’ ένα δυνατό γέλιο κι ο πάτερ Γρηγόριος έπεσε πάνω σ’ ένα σκληρό, ξύλινο κά­ θισμα, ξακολουθώντας πάντα να γελάει.

-Ωραία, ωραία, μουρμούριζε.

0 Πάτερ Γρηγόριος ήτανε ικανοποιημένος με τον εαυτό του. Όσο συλλογιζότανε πως ο τεράστιος αυτός πίνα­ κας, δυο μέτρα μάκρος, επρόκειτο να ταξιδέψει από το Άγιον Όρος στην Αβυσσηνία, πως οι Χριστιανοί εκεί κά­ τω θα στέκονται μπροστά του, καθώς θα ήτανε τοποθε­ τημένος πάνω σε κανένα χρυσό εικονοστάσι, και θα λυγί­ ζουνε τα κορμιά τους και θα σταυροκοπιούντια, και η ψυχή τους θα πλημμυρίζει από φρίκη, βλέποντας τα φρι­ χτά εκείνα μαρτύρια των αμαρτωλών, όσο τα συλλογιζό­ τανε όλα αυτά, δεν μπορούσε να κρατήσει τα γέλια του. Αυτό το Ακοίμητο φίδι προ πάντων, που σέρνεται, που βόσκει πάνω στη γλώσσα αυτουνού του ταλαίπωρου α­ μαρτωλού, τι κρύες ανατριχίλες θα γεννάει στα κορμιά τους!

-Κι ωστόσο οι ανθρώποι δεν υπάρχει καμιά ελπίδα να γί­ νουνε καλύτεροι και με όλες αυτές τις φοβέρες, αφού δεν καλυτερέψανε δα τόσους και τόσους αιώνες... σκά­ φτηκε με το νου του. Ο Πάτερ Γρηγόριος δεν είχε καμιάν εμπιστοσύνη στην τέχνη του. Κι αν ξακολουθούσε να κάνει ακόμη τον αγιογράφο, δεν ήτανε ούτε η φιλοδοξία, ούτε η δίψα του πα­ ρά, που τον κρατούσε σ’ αυτό το επάγγελμα. Να, από αυτή την εικόνα, περιμένει τώρα να του ρθούνε από την Αβυσσηνία διακόσιες χρυσές, διακόσιες στερλίνες. Μά­ λαμα καθαρό, γυαλιστερό που ν’ αστράφτει. Μα μπο­ ρούσε να ορκιστεί πως θα δεχότανε πρόθυμα να παραδώσει την ψυχή του και σ’ αυτά τα μαρτύρια της Κόλα­ σης, με τα μαύρα κατράμια, και τους καπνούς και τις κόκκινες φλόγες, αν η δίψα του παρά ήτανε εκείνο που τον κρατούσε ακόμα αγιογράφο. Μα πάλε πώς να κάνει τέτοιον όρκο, που ο ίδιος δεν πίστεψε ποτέ σε κείνα που ζουγράφιζε, σ’ αυτές τις σανίδες που τις γιόμιζε με χοντρομπογιές, σ’ αυτά τα ηλίθια πρόσωπα που φαινόντα­ νε σαν εμβρόντητα με τα ολοστρόγγυλα μάτια τους, με τα στεγνά τους χείλια, που δε γνωρίζανε ποτέ τη ζέστα ε­ νός χαμόγελου, που ήτανε πάντα γιομάτα κουταμάρα και πίκρα. Κι ωστόσο δεν εννοούσε να παρατήσει το πινέλο από το χέριτου.

- Δεύτερη Παρουσία θέλετε; Να, Δεύτερη Παρουσία. Κατράμια θέλετε; Να, κατράμια. Ακοίμητο φίδι θέλετε; Να, Ακοίμητο φίδι με μια γλώσσα σα σαΐτα που να σας κόβει το αίμα σαν την κοιτάζετε. Αμτι; σκέφτηκε πάλε με τονουτου. Ύστερα σηκώθηκε και ζύγωσε στο ανοιχτό παράθυρο. Η θάλασσα, που απλωνότανε κάτω από το παράθυρό του, τρεμούλιαζε από ένα ελαφρό αγεράκι.

Ο ήλιος είχε κατεβεί στο βουνό. Κ’ ήτανε μεγάλος, πελώ­ ριος, μ’ ένα χρώμα πορτοκαλί, μέσα σ’ ένα γαλάζιο μουντό, αχνό φόντο. Στάθηκε κάμποσο με τα μάτια καρφωμένα στον ήλιο, που ολοένα και χαμήλωνε. Ο νους του πέταξε σε κείνη τη μακρινή, την άγνωστη χώρα, που του είχε 'ρθεί η παραγγελιά. Ως την Αβυσσηνία λοιπόν είχε φτάσει η φήμη του!.. Άξαφνα έσκασε τα γέλια.

- Εγώ ζωγράφος; χα χα χα! Μουντζουρωτής, ναι ζωγρά­ φος για Δεύτερες Παρουσίες και Ακοίμητα φίδια, ναι, ζωγράφος για την Αβυσσηνία, για τους Μαύρους, που κατοικούνε κει κάτω... Έκανε λίγες περπατησιές μέσα στο κελί του, όπου α­ πλωνότανε τώρα ένα μουντό φως. Ο ήλιος με το πορτο­ καλί χρώμα είχε πια χαθεί πίσω από το βουνό. Το τζιτζίκι στο μεγάλο πεύκο, που δεν είχε κλείσει όλη τη μέρα το στόμα του, ξανάρχισε πάλι το μονότονο, το ξενευριστικό του τραγούδι, σκασμένο, βαλαντωμένο από τη ζέστα... Κάποιο δροσερό φύσημα χύθηκε από το στενό παρά­ θυρο και του χάδεψε το ιδρωμένο του πρόσωπο.

- Αφού εσείς το θέλετε! Σήκωσε τους ώμους μου, ζαρώνοντας τα χείλια του με μιαν έκφραση βαθιάς περιφρόνησης προς τους ανθρώ­ πους. Είχε την ιδέα, το πίστευε βαθιά, πως έτσι τους εκδικιότα­ νε, πως έτσι μάλιστα δούλευε και για το καλό τους, για το ξύπνημά τους. Όσο πιο ηλίθιες μορφές, όσο πιο ανόη­ τες σύνθεσες, που να σου δίνουνε στα νεύρα, που να σε πιάνουνε από το λαιμό... Έτσι υπάρχει κάποια ελπίδα ν’ αρχίσουνε να συλλογιούνται, να υποψιάζουνται για τη ζωή τους, να αναρωτιούνται με τον εαυτό τους, να αμφι­ βάλλουνε... Να, αυτό, άξαφνα το Ακοίμητο φίδι μπορεί να κάνει μεγά­ λο καλό στον κόσμο. Μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να υποψιαστούνε. Τόσο άσκημο, τόσο ηλίθιο, τόσο χτυπητό, που το παράστησε πάνω στο χοντρό μουσαμά, είναι σα να τους μιλάει... Τώρα το πρώτο σκοτάδι είχε αρχίσει ν’ απλώνεται στο κελί με το θολωτό, χαμηλό του, ασβεστωμένο νταβάνι. Έξω τα τζιτζίκια ξακολουθούσανε το τραγούδι τους. Η θάλασσα λάδι, νεκρή τώρα, δεν είχε πια το τριανταφυλλί κείνο χρώμα της δύσης. Ένιωθε το πετσί του υγρό από τον ιδρώτα και το γιακά του ράσου του να κολλάει στο σβέρκο του. Μ’ ένα δυσάρεστο συναίστημα βγήκε από το κελί και τράβηξε κατά τον κήπο με τα λαχανικά. Ήτανε η ώρα να ποτίσει. Πήρε με λαχτάρα το φάκελο, που τούβαλε στο χέρι ο τα­ χυδρόμος. Όχι πως ανυπομονούσε για τα λεφτά. Πιο πολύ από τις διακόσιες χρυσές ανυπομονούσε να πληροφορηθεί τι ε­ ντύπωση έκανε το έργο του εκεί κάτω στους μαύρους της Αβυσσηνίας. Δίχως άλλο θα είχανε τρελαθεί από τον ενθουσιασμό τους και το στεφάνι της δόξας, που του

ταΠαλιά

στόλιζε το κεφάλι, θα πλουτιζότανε πάλε με καινούργιο διαμάντι. Έσκισε βιαστικά το φάκελο που ήτανε γεμάτο με βού­ λες, κάτι γράμματα και σημεία απάνω ακατανόητα, και πήρε το γράμμα. Σε λίγο ακουστήκανε κάτι δυνατά, σπασμωδικά γέλια.

- Μα αυτό είναι έξοχο, είναι θαυμάσιο, είναι μοναδικό, φώναζε καθώς κρατούσε στο χέρι την κόλλα, που μόλις την είχε αποδιαβάσει. Του γράφανε οι επίτροποι της εκκλησιάς, διαλεχτοί νοικοκυραίοι και πιστοί χριστιανοί.

- Μα βέβαια, έτσι είναι, φυσικά οι άνθρωποι είχανε δί­ κιο... Και να μην τόχω σκεφτεί ποτέ στη ζωή μου... Αλή­ θεια, γιατί οι διάβολοι νάναι μαύροι;.. Και πάλε ο ήχος του γέλιου του, ενός νευρικού γέλιου, του συγκλόνισε όλο το κορμί αντηχώντας κάτω από το χαμηλό θόλοτου στενού κελιού του. Ύστερα, γλήγορα έτρεξε να βγει από το κελί του και να βρει τον Ηγούμενο. Καθώς βάδιζε βιαστικά, ένα μαύρο ορνίθι με ξεγδαρμένο λαιμό, που είχε απομείνει στην αυλή, έτρεξε να κρυφτεί μέσα στο κοτέτσι, κακαρίζοντας τρομαγμένα. Του πρόσφερε το φάκελο.

- Για διαβάστε, Πάτερ, τι μου γράφουνε; φώναξε γελώ­ ντας. Ο ηγούμενος πήρε αργά, σοβαρά την κόλλα, κόλλησε τα γυαλιά του στα μάτια και άρχισε να διαβάζει. Σαν τέλειωσε το διάβασμα, σήκωσε τα μάτια του και τα στύλωσε πάνω στον Πάτερ Γρηγόριο μ’ ένα ύφος γιομά­ το απορία.

- Δε σας φαίνεται. Πάτερ, κι εσάς αλήθεια πολύ περίερ­ γο; είπε ο πάτερ Γρηγόριος ξακολουθώντας να γελάει. Ο ηγούμενος δεν απάντησε.

- Έτσι είναι. Δεν μπορεί νάναι αλλιώς. Και να μην τόχουμε σκεφτεί ποτέ έως τώρα;.. πρόστεσε ο Πάτερ Γρη­ γόριος με ένα περίεργο γέλιο. Ο ηγούμενος ξακολουθούσε να σωπαίνει. Ποτέ στη ζωή του, όσα χρόνια βρισκότανε στο μοναστήρι, δε βρέθηκε σε τόσο δύσκολη θέση. Ένιωσε πως με αυτή τη σιωπή του κιντύνευε να χάσει ό­ λο το κύρος του και μάλιστα απέναντι σ’ έναν κατώτερό του.

- Μα, για να ιδούμε... να κοιτάξουμε τι λέει και η Γραφή, μουρμούρισε, σα να μη πίστευε ούτε κι ο ίδιος στα λόγια του.

- Ποια Γραφή; Η Γραφή δε λέει τέτοιο πράμα. Θυμάστε να λέει πουθενά η Γραφή πως οι Διάβολοι πρέπει νάναι σώνει και καλά μαύροι, πίσσα; Πρόφερε τα λόγια του μ’ ένα τόνο σαρκαστικό, σα να φχαριστιότανε στο βάθος της ψυχής του γι’ αυτή τη γε­ λοία θέση του ηγούμενου, ξεχνώντας το σέβας που χρω­ στούσε σ’ αυτόν τον προϊστάμενό του με τ’ άσπρα γένεια.

- Και τώρα τι θα γίνει; ρώτησε ο ηγούμενος στενοχωρη­ μένος.

ταΠαλιά

- Να, αυτοί οι Μαύροι δεν εννοούνε να πλερώσουνε τις διακόσιες χρυσές, πούχουμε συμφωνήσει. Το γράφουνε ορθά κοφτά. Ας τους υποδείξω, γράφουνε, σε ποιο χω­ ρίο, σε ποιο εδάφιο της Γραφής αναφέρνεται, πως οι διάβολοι έχουνε χρώμα μαύρο, και τότε είναι πρόθυμοι να πλερώσουνε. Πρώτα, πρώτα θέλουνε νάχουνε αναπαμένη τη συνείδησή τους. Μπορείτε να βρείτε σεις ένατέτοιο χωρίο; -Μα...να ψάξουμε...

- Δε βαριέστε. Μια ιδέα είναι κι αυτή όπως τόσες άλλες. Να, έτσι, το βρήκαμε δίχως να καθήσουμε νατό συλλογι­ στούμε ποτέ με το δικό μας μυαλό. Ο ηγούμενος τούριξε μιαν αυστηρή ματιά... Αυτός φοβή­ θηκες μην είχε προχωρήσει περισσότερο απ’ ό,τι έπρε­ πε.

- Ξέρω κι εγώ πάλε... Διαβάστε, ερευνήστε τη Γραφή. Ίσως πουθενά... Μα εγώ είμαι υποχρεωμένος να ξαναδουλέψωτην εικόνα, που μου στέλνουνε πίσω... Το πρόσωπο του ηγούμενου πήρε πάλε μιαν αυστηρή έκ­ φραση.

- Τι έχεις σκοπό να κάνεις; Η παράδοση όπως κι αν είναι, είναι σεβαστή. Έτσι τα βρήκαμε. Το κάτω κάτω δεν είναι και δική μας δουλειά αυτά τα πράματα. Ο ηγούμενος σηκώθηκε απάνω προσπαθώντας με κόπο να στήσει ορθό το σκεβρωμένο κορμί του.

- Αυτό μας έλειπε τώρα να τα βάλουμε και με τη θρη­ σκεία. Εμάς η δουλειά μας είναι μόνο τα πιστεύουμε. Έκανε λίγες περπατησιές πάνω κάτω. Ήτανε φανερό πως προσπαθούσε τώρα με κάθε τρόπο να αποκαταστήσειτο κύρος του, που για μια στιγμή είχε κλονιστεί.

- Αϊ όλα κι όλα, μα με τη θρησκεία να μην τα βάζει κανείς, φώναξε πάλε κουνώντας πάνω κάτω τη μακριά του κομπολόγα μετά μαύρα κουκιά.

-Κ’ οι διακόσιες χρυσές οι δικές μου; τόση δουλειά δη­ λαδή θα πάει χαμένη; - Αυτό είναι δικός σου λογαριασμός, απάντησε ο ηγού­ μενος σηκώνοντας τους ώμους του αδιάφορα, ενώ απο­ μακρυνότανε με μικρά κουρασμένα βήματα, αφήνοντας να κρέμεται προς τη γης η μακριά κομπολόγα που ξε­ πρόβαλλε μέσα από το φαρδομάνικο του ράσου του... Η Δεύτερη Παρουσία ξαναγύρισε στο κελί. Καθώς είναι πάλε τοποθετημένη πάνω στο στρίποδο, ύστερις από το μακρινό της ταξίδι στη χώρα των Μαύρων, ο Πάτερ Γρηγόριος γυρίζει τα μάτια του πάνω στους μαύρους διαβόλους. Η ψυχή του πλημμυρίζει από μιαν άγρια χαρά... Δεν είναι η χαρά, που μπόρεσε, έστω και για λίγες στιγμές, να φέρει σε δύσκολη θέση τον προϊστάμενό του, να τον ταπεινώσει, να τον κλονίσει. Κείνο που του γιομίζει τώρα την ψυχή από μια βαθιά ικα­ νοποίηση είναι, πως αυτός στάθηκε αφορμή να κλονιστεί η παράδοση, να γεννηθεί η αμφιβολία σε κάτι, που οι άν­ θρωποι ποτέ τους δεν είχανε συλλογιστεί να το συζητή­ σουνε με τον εαυτό τους. Είναι λοιπόν οι διάβολοι μαύροι ή δεν είναι;

Να, το μεγάλο πρόβλημα που ούτε ο ηγούμενος ούτε άλλος κανείς από όλους τους καλογέρους, όσους συμβουλεύτηκε μέσα στο μοναστήρι, και κείνους ακόμα που είχανε τη φήμη των πιο γραμματισμένων και των πιο σοφών, δε στάθηκε άξιος να του δώσει μια λύση. Βέβαια για τον εαυτό του, που ούτε στους διαβόλους, ούτε στους αγγέλους είχε πια καμιά πίστη, το ζήτημα αυτό ήτανε ένα ζήτημα καθαυτό γελοίο. Μια μορφή ανύπαρχτη, φανταστική, τι σημασία έχει αν τηνέ μπογιατίσεις μαύρη ή άσπρη; Η ψευτιά της ούτε λιγοστεύει ούτε μεγαλώνει ούτε το χρώμα είναι κείνο που θα της χαρίσει ζωή κι αλήθεια. Μα να τώρα που όλοι οι καλογέροι μέσα στο μοναστήρι πέσανε σε συλλογή. Κι αυτοί οι Μαύροι της Αβυσσηνίας με κανέναν τρόπο δε δέχονται να κρατήσουνε μια τέτοια εικόνα. Μαύροι διάβολοι δεν είναι δεχτοί στη χώρα τους και στις εκκλησιές τους. Αλίμονο αν επιτρέψουνε αυτοί το χρώμα της ίδιας τους της σάρκας να χρησιμέψει για γνώρισμα των διαβόλων. Τότε πώς θα μπορεί κανείς να ξεχωρίσει ένα διάολο από ένα Μαύρο της Αβυσσηνίας; Μη βλέπεις τους Ευρωπαίους. Αυτοί είναι άσπροι και γι’ αυτό μπορούνε να παρασταίνουνε μαύρους τους διαβό­ λους. Μα τι κάνεις τους Μαύρους; Αυτοί προτιμάνε τους διαβόλους άσπρους, έτσι να πούμε για στίγμα της ά­ σπρης φυλής. Μα σα βάψει κανείς τους διαβόλους ά­ σπρους πώς θα ξεμπερδέψει με τους αγγέλους; Το ά­ σπρο είναι μόνο για τους αγγέλους στη χώρα των ά­ σπρων. Μαύροι πάλε αγγέλοι είναι ένα πράγμα που δεν μπορεί να το χωρέσει ο νους του ανθρώπου. Έτσι ο πάτερ Γρηγόριος καρφώνει τα μάτια του σκεφτι­ κός πάνω στην εικόνα δίχως ο νους του να βρίσκει διέξο­ δο. Έμπλεξε αλήθεια για καλά με αυτούς τους διαβό­ λους και να ιδούμε τώρα πώς θα ξεμπλέξει. Μαστό βάθος της ψυχής του είναι φχαριστημένος. Κατάφερε με αυτό το χοντροκομμένο έργο του δίχως να το φαντάζεται να κουνήσει την αποναρκωμένη σκέψη των καλογέρων του μοναστηριού. Κι αυτό ήτανε το πιο σπουδαίο. Μα οι Μαύροι που περιμένουνε να τους υπο­ δείξει τα χωρία της Γραφής για να βεβαιωθούνε κι αυτοί... Ζύγωσε στο στενό παραθυράκι κ’ έσκυψε το κεφάλι όξω. Κάτω στην αυλή είδε μερικές κότες να σκαλίζουνε το χώ­ μα βιαστικά με τα πόδια τους κι ύστερα να βουτούνε μέ­ σα στο λάκκο, που ανοίξανε, τη μύτη τους λαίμαργα για να βρούνε κανένα σκουλήκι ή να πιάσουνε κανένα μα­ μούνι που περνούσε ανύποπτο. Ο ουρανός ήτανε ολογάλανος. Πέρα μακριά είδε τα βουνά που μοιάζανε σαν ί­ σκιοι μέσα στον αχνογάλαζο πέπλο τους. Μια προβατί­ να, που την είχανε κουρέψει, με πλατιάν ουρά, δεμένη σ' ένα πεύκο με μια τριχιά, σαν τον είδε, έπαψε να σέρνει τη μούρη της πάνω στο λίγο χορτάρι που το είχε κάψει ο ή­ λιος κι έβγαλε ένα παραπονετικό βέλασμα, με τα μάτια γυρισμένα στο παράθυρο, σα νάθελε να του παραπονεθεί για κάτι. Καθώς γύριζε γύρω γύρω στο δέντρο που ή­ τανε δεμένη, και το σκοινί όλο και κόνταινε, έλεγες πως σε λίγο αυτή η τριχιά θα μεταβληθεί σε μια θηλιά γύρω

στο μακρύ λαιμό της και θα την πνίξει. Μα κείνη σα νάνιωσε τον κίντυνο που ζύγωνε άρχισε τώρα να γυρίζει α­ νάποδα, ενώ τα παραπονετικά της βελάσματα σκορπιζό­ ντανε στο ζεστόν αγέρα, που έψηνε τα πεύκα, και σμίγα­ νε με τις φωνές των τζιτζικιών. Μακριά στο πέλαγο ξεχώρισε ένα καϊκάκι με το κόκκινο πανί του ακούνητο, λες κ’ είχε κολλήσει πάνω στο νερό. Και τότε μια σκέψη άξαφνα άστραψε μέσα στο νου του: αν έντυνε τους διαβόλους στα κόκκινα... Το κόκκινο ήτανε ένα χρώμα ουδέτερο κι οι Μαύροι δε θα είχανε πια κανένα λόγο να διαμαρτυρηθούνε γι’ αυτό. Κείνο που τους πείραζε αυτουνούς ήτανε μόνο το μαύ­ ρο, γιατί αυτό έπεφτε έτσι σα μια προσβολή στο φυσικό τους χρώμα. Η σκέψη του κόκκινου του κυρίευε τώρα όλη τη φαντα­ σία. Άρπαξε βιαστικά το πινέλο, έλιωσε την κόκκινη μπογιά πάνω στην παλέτα, βούτηξε κι άρχισε να περνάει πλα­ τιές, βαριές πινελιές πάνω στο μουσαμά. Οι μαύροι διάβολοι σιγά σιγά παίρνανε τώρα ένα κόκκινο χρώμα. Σε λίγο τα μαύρα κορμιά με τις μακριές ουρές και τα σομβλερά νύχια προβάλανε κατακόκκινα.

- Τώρα δε θα έχουνε πια σε τίποτε να παραπονεθούνε οι Μαύροι μου... Κι αλήθεια, το γράμμα πούλαβε ύστερις από καιρό, ήτα­ νε ένας ύμνος στην τέχνη του. Τη φορά αυτή οι Μαύροι δε σκεφτήκανε διόλου να του ζητήσουνε τα χωρία της Γραφής, που αποδείχνουνε πως οι Διάβολοι μπορεί να είναι και κόκκινοι. Μια που δεν ήτανε μαύροι αυτό τους έ­ φτανε. Έτσι η Δεύτερη Παρουσία πήρε μια ξεχωριστή θέση μέ­ σα στην εκκλησιά τους. Το κόκκινο χρώμα του φαινότανε τόσο φυσικό, τόσο αληθινό, το μόνο μάλιστα αληθινό που ταίριαζε για διαβόλους. Μόνο οι καλογέροι του Μοναστηριού το φυσούσανε και δεν κρύωνε.

- Ακούς εκεί να μη σεβαστεί την παράδοση!

- Αυτά κάνει ο διαβολοπαράς, τους ξήγησε ο ηγούμενος μελαγχολικά. Μα τώρα τους χώριζε πια μια σωστή άβυσσο. Ο πάτερ Γρηγόριος είχε βγει από του Θεού το δρόμο. Κι ήτανε φόβος να μολέψει κι όλο το μοναστήρι. Έτσι υποχρεώθηκε μια μέρα να εγκαταλείψει για πάντα το μοναστήρι που είχε ζήσει τόσα χρόνια.

- Τα είχα μυριστεί εγώ. Και πάντα τόλεγα με το νου μου. Αυτός ο ο άνθρωπος σα να μη μου γιομίζειτο μάτι. Σαν ά­ θεος, σα μασσώνος... Είπε μια μέρα ο ηγούμενος ενώ η μακριά κομπολόγα του πρόβαλε κρεμαστή ως τη γης μέ­ σα από το φαρδομάνικο του ράσου του. Όξω τα τζιτζίκια ξακολουθούσανε το τραγούδι τους πά­ νω στα δέντρα: λες και ζητούσανε να παραβγούνε ποιο θα νικήσει το άλλο.

□

|

Στο επόμενο τεύχος διήγημα του Βάαου Δασκαλόκη

|

ταΠώά

Ηλίας Μαγκλίνης

ΒΙΒΛΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ ΡΟΥΠΕΡΤ ΤΟΜΣΟΝ «Η ΠΡΟΣΒΟΛΗ» ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΚΑΛΟΣΤΗΜΕΝΗ ΠΕΡΙΠΕ­ ΤΕΙΑ Σ’ ΕΝΑΝ ΚΟΣΜΟ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟ ΕΝΩ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΚΑΡΑ ΣΑΓΚΑΝ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΤΗ ΧΙΛΙΕ­ ΤΗΡΙΔΑ ΠΟΥ ΠΛΗΣΙΑΖΕΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ.

'Οταν ο Μάρτιν Μπλουμ, κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος του Τόμσον Η προσβολή, πέφτει αιμόφυρτος στο πεζοδρόμιο από μια α­ δέσποτη σφαίρα που έ­ The In sult χει σφηνωθεί στον εγκέ­ φαλό του, οι γιατροί προβλέπουν ότι παρά το ( Ρ ο ύ π ε ρ ι Τ όμ σον: γεγονός ότι τα μάτια Η προσβολή) του θα έχουν μια κάποια ε κ δ . B lo o m s b u r y ευαισθησία στις μετα­ βολές του φωτός, στην ουσία δεν πρόκειται πο­ τέ να ανακτήσει την όρασή του. Μάλιστα, ο για­ τρός του τού αποκαλύπτει ότι οι λάμψεις φωτός, οι παραισθήσεις και οι οπτασίες θα τον στοιχειώσουν από δω και πέρα, αλλά ο Μάρτιν δεν θα πρέ­ πει να τους δώσει καμιά απολύτως σημασία. Δεν είναι παρά το θύμα ενός παράλογου εγκλήματος, ενός εγκλήματος δίχως κανένα νόημα απολύτως. Αλλά ο Μάρτιν έχει ένα μυστικό: η όρασή του, όταν πέφτει το σκοτάδι, έχει γίνει οξύτερη. Έτσι, μαθαί­ νει να κινείται σ’ ένα σύμπαν σκιών, στους νυχτερι­ νούς δρόμους κάποιας ακατονόμαστης ευρω­ παϊκής μεγαλούπολης και βαθιά στους κύκλους του υπόκοσμου και της πορνείας. Γνωρίζεται με μια σερβιτόρα νυχτερινού κέντρου, συνάπτει ερω­ τικές σχέσεις μαζί της αλλά λίγο καιρό αργότερα

εκείνη εξαφανίζεται μυστηριωδώς. Από αυτό τ ο . σημείο και πέρα, ο Μάρτιν Μπλουμ ξεκινάει έναν ε­ πικίνδυνο αγώνα να την ξαναβρεί. Το κατόρθωμα του Τόμσον στο βιβλίο αυτό είναι μέσα από μια καλοστημένη περιπέτεια, με γοργή πλοκή και φορτισμένη ατμόσφαιρα, δημιουργεί έ­ να κόσμο που μπορεί να οριοθετηθεί κάπου στη «ζώνη του Λυκόφωτος», ανάμεσα στην «τρέλα» της ρουτίνας της καθημερινής ζωής όπου η απο­ ξένωση, η καταπίεση και η βία κυριαρχούν, και σ’ έναν κόσμο φανταστικό, ονειρικό, και βέβαια, ε­ φιαλτικό. Η μοίρα έχει παίξει ένα άσχημο παιχνίδι στον κεντρικό ήρωα του βιβλίου και το χαρακτηρι­ στικό αυτό δίνει στο βιβλίο μια εξίσου έντονη νότα του παραλόγου, αναπόσπαστου στοιχείου της σύγχρονης ζωής στις μεγαλουπόλεις της Δύσης. Εννοείται βέβαια, πως ο Τόμσον δεν πρωτοπορεί, ούτε καινοτομεί. Βαδίζει σε «περπατημένες ο­ δούς» που τις έχουν εξερέυνήσει άλλοι, πολύ με­ γάλοι συγγραφείς, από τις αρχές του αιώνα ως τα σήμερα. Όμως ο συγγραφέας, ακολουθώντάς τα χνάρια που άφησαν πίσω τους μεγαθήρια όπως ο Ναμπόκοφ ή η Μπλίξεν, για να αναφερθούμε εν­ δεικτικά σε δύο, είναι ένας ικανότατος «παρα­ μυθάς», η πρόζα του είναι φροντισμένη, οι χαρα­ κτήρες του ακτινοβολούν μια σπάνια ζωντάνια, ε­ νώ η αίσθηση μυστηρίου και τρόμου, που στοιχειώνουν την ατμόσφαιρα του συναρπαστικού αυτού βιβλίου, θα παρασύρουν και θα απορροφή­ σουν τον αναγνώστη στον κόσμο εκείνον που αγα­ πά να χάνεται: στον κόσμο του ίδιου του βιβλίου.

Ο Τσαρλς Μπέρλιτζ (Charles Berlitz) στο βι­ βλίο του «1999: Η Συντέ­ λεια» (1999: Dooms Day, Εκδόσεις «Ωρόρα»),

Carl Sagan

γράφει πως όταν πλη­ T h e D em on σίαζε το τέλος του έ­ H a u n t e d W o r ld τους 999, ένα κύμα πα­ (Κ α ρ λ Σ α γ κ ά ν : νικού σάρωσε την Ο κ όσμος Ευρώπη: το τέλος της σ το ιχ ε ιω μ έ ν ο ς πρώτης χιλιετηρίδας ή­ α π ό δ α ίμ ο ν ες) ταν κοντά. Μήπως αυτό εκ δ . H e a d lin e σήμαινε και το τέλος του κόσμου; Για κάποιο λόγο, οι άνθρωποι της εποχής εκείνης πίστεψαν βαθιά πως η Συντέλεια, η Δευτέρα Παρουσία, η Μέρα της Κρίσης, κ.λπ. κ.λπ., πλησίαζε. Από και­ ρό, προφητείες ή ερμηνείες προφητειών, ψυχωτικοί ιερείς και θρησκόληπτοι διακήρυτταν πως ο καιρός είχε έρθει. Ο κόσμος πανικοβλήθηκε: οι δήμιοι ζητούσαν συγχώρεση από τα θύματά τους, οι κατάδικοι και οι φυλακισμένοι αφήνονταν ελεύ­ θεροι μα δεν το κούναγαν από τα κελιά τους· οι τοκογλύφοι χάριζαν τα χρέη που τους χρωστού­ σαν και οι απατημένοι-ες σύζυγοι ζητούσαν συγχώρεση γονατιστοί. Η μαζική υστερία οδήγη­ σε σε αυτοκτονίες, με αποκορύφωμα το βράδυ της 31ης Δεκεμβρίου. Ηνυχτερινή λειτουργία δεν αποσκοπούσε σε τίποτα περισσότερο από το να αναμένει κανείς το τέλος με ευλάβεια... ως γνω­ στόν, δεν συνέβη απολύτως τίποτα. Από την επό­ μενη κιόλας μέρα, η ζωή ξαναγύρισε στους καθη­ μερινούς της ρυθμούς: οι πόρτες των φυλακών έ­ κλεισαν, τα βασανιστήρια και οι εκτελέσεις συνε­ χίστηκαν, οι τοκογλύφοι επέστρεψαν στις εργα­ σίες τους, κ.ο.κ. Σήμερα, εμείς ζούμε το τέλος της δεύτερης χιλιε­ τηρίδας. Το 2.000 βρίσκεται μόλις τέσσερα χρό­ νια μακριά μας και όπως και τότε, οι θεωρίες περί τέλους του κόσμου (χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Μπέρλιτζ) δίνουν και παίρνουν: ο Νοστράδαμος έχει γίνει της μόδας, ενώ το ρήμα «Μετανοείτε» βρίσκεται στα χείλη όλων των θρησκόληπτων του κόσμου τούτου. Με άλλα λόγια, μήπως και σήμερα ζούμε μια ανά­ λογη υστερία; Κάτι τέτοιο φαίνεται να λέει ο γνω­ στός στο ελληνικό αναγνωςπικό κοινό Αμερικανός αστρονόμος και συγγραφέας Καρλ ΣαγΚάν στο

τελευταίο του βιβλίο. Ο Σαγκάν βέβαια δεν επικε­ ντρώνεται στο συγκεκριμένο γεγονός (της Συντέ­ λειας) αλλά γράφει πως καθώς η χιλιετηρίδα πλη­ σιάζει προς το τέλος της, η ψευδοεπιστήμη και η δεισιδαιμονία αποκτούν όλο και περισσότερο έ­ δαφος. Ζούμε σε μια εποχή που ενώ ο άνθρωπός δεν έχει καλές σχέσεις με την εκκλησία και τη θρησκεία γενικότερα, η πίστη στα παραφυσικά ή ανεξήγητα φαινόμενα, γίνεται όλο και πιο έντονη: από τα αγάλματα που πίνουν γάλα μέχρι την αυτο­ ψία πάνω στο υποτιθέμενο πτώμα ενός εξωγήι­ νου, και από την εξάρτηση όλο και περισσότερων ανθρώπων σε μέντιουμ και αστρολόγους (το πα­ ράδειγμα πια το δίνουν οι πολιτικοί άνδρες και γυναίκες καθώς και οι αρχηγοί κρατών και οι οικογένειές τους) μέχρι τις σατανιστικές τελετές που θύματά τους δεν έχουν μόνο αδέσποτα σκυλιά, η ανθρωπότητα προσπαθεί πάνω στον πανικό της να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα· κατά τον Σαγκάν ενώ γινόμαστε όλο και πιο εξαρτημένοι από την τεχνολογία, ταυτόχρονα, γινόμαστε ολοένα και περισσότερο αναλφάβητοι επιστημονικά. Πρόκει­ ται για έναν συνδυασμό άγνοιας και εξουσίας (ή δύναμης αν θέλετε) που, σύμφωνα με τον συγγραφέα των «Δράκων της Εδέμ», θα λει­ τουργήσει εναντίον μας σαν μπούμερανγκ. Πρόκειται για ένα ζήτημα πολύπλοκο πάνω στο ο­ ποίο ο Σαγκάν κάνει μερικούς πολύ ενδιαφέρο­ ντες προβληματισμούς και διαπιστώσεις και θέτει ερωτήματα σχετικά με το πώς μπορούμε και αν τελικά είμαστε σε θέση, ύστερα από τόσους αιώ­ νες, να αντιμετωπίσουμε το ίδιο το μέλλον. Ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα: ?

■ - ·. *

ί:

' "'

.

.

□

Mwm Στα Αιλιπουτεια άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης απαντούν εν συντομία σε καίρια ερωτήματα με αφορμή την έκδοση ενός βιβλίου ή κάποιο επίκαιρο γεγονός

Το Περίπτερο. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 164

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΚΙΩΝΗΣ Δεκαετία του ’50 εν Αθήναις. Ένα επαρχιωτόπουλο φθάνει στην πρωτεύουσα με όνειρα για μια καινού­ ρια ζωή. Μέσ’ από αλλεπάλληλες δοκιμασίες, δια­ ψεύσεις και απογοητεύσεις ο νεαρός ήρωας αρχί­ ζει σιγά-σιγά να προσαρμόζεται και να μυείται στους κώδικες της μεγαλούπολης. Ο Δημήτρης Γκιώνης χρησιμοποιείτο χιούμορ υπο­ νομευτικά για να σχολιάσει και να υπογραμμίσει δραματικές καταστάσεις που σημάδεψαν ανεξίτη­ λα τη μεταπολεμική Ελλάδα. Το «Περίπτερο» μοιά­ ζει να συνεχίζει την πορεία που εγκαινιάστηκε στο περίφημο «Τώρα θα δεις...». ΕΡ.: Υπάρχει κάποια σχέση, έστω και υπαινικτική, α­ νάμεσα στο «Περίπτερο» και το προηγούμενο αφή­ γημά σας, το «Τώρα θα δεις...»; ΑΠ.: «Το Περίπτερο» έρχεται πραγματικά σαν συνέ-

Aduiovma

χειατου «Τώρα θα δεις...» (η μετεμφυλιακή επαρχία στο ένα, η Αθήνα του ’50 στο δεύτερο - πάντα μέσα από τα μάτια ενός παιδιού). Μια συνέχεια όμως που βγήκε αυθόρμητα, αφού άλλες ήταν οι προθέσεις μου όταν ξεκίνησα τη γραφή του κι άλλο μού προέκυψε - όπως άλλωστε και στο πρώτο. Εν ολίγοις, σκοπός μου ήταν - και παραμένει - ν’ α­ ναφερθώ στις εμπειρίες ενός δημοσιογράφου, ο ο­ ποίος, επί 30 και πλέον χρόνια, κινείται και υπερα­ σπίζεται, με τις όποιες δυνάμεις του, τον πολιτιστι­ κό χώρο. Όμως προέκυπτε επιτακτικά μια οφειλή στο «πριν», στα παιδικά χρόνια, που βέβαια δεν θα είχε νόημα αν πίστευα ότι αφορά μόνο δικά μου βιώ­ ματα. (Άλλωστε πάντα είχα μια λύσσα για βιβλία και ταινίες που έχουν σχέση με παιδιά - από τον «Όλιβερ Τουίστ» του Ντίκενς ως τα «400 χτυπήματα» τουΤριφό). Έτσι βγήκε το «Τώρα θα δεις...». Έτσι και «Το Περί­ πτερο» - με αρκετούς ενδοιασμούς, πρέπει να πω, όχι τόσο ως προς τη γραφή του, όσο ως προς την έκδοσή του, αφού έβλεπα την απρόσμενη αποδοχή του πρώτου σαν μια παγίδα. Κι έχουμε αρκετά πα­ ραδείγματα. Βοηθάει σε τίποτα αν προσθέσω, ότι βλέπω τον ε­ αυτό μου πάντα ως δημοσιογράφο και ως περαστι­ κό από το χώρο της λογοτεχνίας;

Ο χορευτής στον ελαιώνα. Αθή­ να, Κέδρος, 1996. Σελ. 368. Δρχ. 4.000

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ Άτυχος έρωτας, βάσκανη μοίρα, προσπάθεια για αυτοκαθορισμό. Ένα χορευτικό ζευγάρι ιδιαίτερα προικισμένο αλλά και στιγματισμένο από τις βουλές του πεπρωμένου πρωταγωνιστεί στο έξοχο αυτό μυθιστόρημα. Με πρόσχημα μιαν ασυνήθιστη ερω­ τική ιστορία, ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης υφαίνει μια αλληγορία γύρω από την ελευθερία και την υπέρ­ βαση μέσ’ από τα μονοπάτια της τέχνης. Οι ήρωες προσπαθούν να αναγνωρίσουν τον πραγματικό ε­ αυτό τους και πορεύονται προς την αυτογνωσία και τη λύτρωση μέσ’ από διαδικασίες οδυνηρές αλλ' α­ ναπόφευκτες. Το υπαρξιακό τους ταξίδι κρύβει πολλές αναπάντεχες περιπέτειες με απρόβλεπτη κατάληξη. ΕΡ.: Έρωτας, Τέχνη και Θάνατος: πώς συνυπάρ­ χουν στο μυθιστόρημά σας; ΑΠ.: Είναι ο έρωτας αντίδοτο στο θάνατο; Ηδιαρκής αναζήτηση του άλλου αναστέλλει την αγωνία και τον τρόμο του τέλους. Το ίδιο και η Τέχνη: είναι ευ­ εργετική, στολίζει τη ζωή, περιπαίζει το θάνατο α­ φού τον θεαματικοποιεί. Στον κόσμο του έρωτα δεν είμαστε ποτέ μόνοι. Η Αγγελική είναι με τον Μύρω­ να, ο Μύρωνας με τον πατέρα του, οι άνθρωποι με τις αναμνήσεις τους. Ητέχνη σώζει; Όταν ο χορευτής εγκαταλείπει το χο­ ρό, βαδίζει στη σκοτεινή πλευρά της κοιλάδας. Δεν είναι τίποτε. Ένα δέντρο στον ελαιώνα. Η Αγγελική με την αγάπη και το χορό προσπαθεί να τον σώσει, να τον ζωντανέψει. Ο εκπεσμός τους από την Υψηλή Τέχνη είναι άλλωστε και η αρχή των παθημάτων τους. Όμως και στη δομή του βιβλίου συνυπάρχουν οι ί­ διες έννοιες: η ερωτική διάθεση, οι αναφορές στις άλλες τέχνες, ο μουσικός τόνος της αφήγησης, η χορογραφία των σωμάτων, η τοπιογραφία του χώ­ ρου. Και ο θάνατος; Οι συγγραφείς έχουν μιαν αλλόκοτη επιθυμία θανάτου. Και όπως έλεγε ο Bernhard «μερικές φορές πρέπει να σκοτώσεις κάποιον για να γράψεις». Τον ήρωα σου, τον αφηγητή σου, τον παράξενο εαυτό σου που κάθεται και γράφει υποδυόμενοςτο συγγραφέα...

Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης. Αθήνα, Πόλις, 1996. Σελ. 260. Δρχ. 3.000

ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Ένας λαμπερός κι όμως σκληρός κόσμος στριμώχνε­ ται «στην άκρη της πόλης». Πόλη είναι η Νέα Υόρκη της δεκαετίας του ’80, που γίνεται ένα πελώριο χωνευτήρι νοοτροπιών και ανθρώπων. Τζάνκι, εκκολαπτόμενες χορεύτριες, απελπισμένοι γιάπις, μποέμ καλλιτέχνες συνωθούνται σε υπαίθριες συναυλίες και γιγάντια πάρτι, ενώ μια παρέα εικοσάρηδων προσπαθεί να δαμάσει το μέλλον και τη θλίψη. Η Σώτη Τριανταφύλλου ξετυλίγει το πολύχρωμο κουβάρι μιας ολόκληρης εποχής, στους ρυθμούς του ροκ εν ρολ, προσεγγίζοντας με τρυφερότητα τους μανιοκαταθλιπτικούς της ήρωες. Ολόγος ακτινοβολεί και παρασύρει σαν παλιό κι αγαπημένο τραγούδι. ΕΡ.: Ποιο ρόλο παίζει το αυτοβιογραφικό στοιχείο στο μυθιστόρημά σας; ΑΠ.: Δεν πρόκειται για αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα, αλλά για μια ιστορία που θα μπορούσε να έχει συμβεί σε ανθρώπους με τους οποίους έχω κοινές εμπειρίες στους ίδιους τόπους, σε διαφορετικές στιγμές. Τα αυτοβιογραφικό στοιχεία περιορίζονται στο ότι αναφέρομαι σε μερικά πράγματα που έχω δεί και ακούσει, σε γεγονότα που περιστρέφονται γύρω από ανθρώπους με τους οποίους έχω διασταυρωθεί και σε περιπέτειες που εκτυλίσσονται σε χώρους που ξέρω. Έτσι, μερικοί ήρωες είναι φτιαγμένοι από χαρακτηριστικά ανθρώπων που γνωρίζω ή γνώρισα κάποτε και είναι βέβαιο ότι οι περισσότεροι φίλοι μου θα αισθανθούν ότι όσα περιγράφονται στο Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης εί­ ναι οικεία, ότι συναρμολογούν λίγο-πολύ τη ζωή μας. Όμως δεν είναι αυτή η ζωή μας, ούτε ήταν ποτέ, παρό­ λο που την έχω κατακλέψει για να γράψω αυτό το μικρό μυθιστόρημα. Τι έχω κλέψει: την εμπειρία της αληθινής φιλίας, μερικές από τις συνήθειες της όχι και τόσο μα­ κρινής μας νιότης καθώς και δυο-τρία πράγματα που μου συνέβησαν σε διαφορετικές πόλεις και στιγμές: τότε, μου είχαν φανεί υπέροχα και συνταρακτικά. Τίπο­ τα απ’αυτά δεν έχει μεταφερθεί αυτούσιο: όλα είναι με­ ταλλαγμένα, μετατοπισμένα μέσα στο χρόνο, διεσταλμένα ή θρυμματισμένα - κι ωστόσο το γεωγραφικό και κοινωνικό τους πλαίσιο παραμένει πολύ συγκεκριμένο και πραγματιστικό, με αρκετό χώρο για πλήθος από φανταστικές και αληθινές ιστορίες.

□

Μυιοντεια

ffiffiV Q

mmmmn®®

Π ο ί ϊ Ί Ο ΓΙ * '

To δ,αΡόζω έχοντας συμπληρώσει 20 χρόνια δημιουργικής πο­ ρείας στο χώρο του περιοδικού Τύπου - πιστό πάντα στην υπό­ θεση του καλού βιβλίου στη χώ­ ρα μας - ανέλαβε την πρωτο­ Μ υ Ο ιο ιό ρ η μ α βουλία βράβευσης από Επιτροπή Κριτικών των καλύτερων λογοτεχνι­ κών βιβλίων που κυκλοφόρησαν το 1995 στο χώρο της Ποίησης, του Μυθι­ στορήματος και του Διηγήματος (στο μέλΑ ΐ ή γ Π Π Q. λον τα βραβεία θα αφορούν και σε άλλες κα5 τηγορίες βιβλίων). Η πρωτοβουλία αυτή το διαβάζω συμβάλλει τόσο στη στήριξη, προβολή και προώθηση της ελληνικής λογοτεχνίας, όσο και στην αναβάθμιση - ελπίζουμε - του θεσμού των Κρατικών Βραβείων. Η Επιτροπή συστάθηκε από έγκυρους Κριτικούς (Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Αλέξης Ζήρας, Μάρη Θεοδοσοπούλου, Τάκης Μενδράκος, Μισέλ Φάις και Βαγγέλης Χατζηβασιλείου) με σκοπό το κάθε μέλος της ξεχωριστά να καταθέσει στο διαβάζω τις προτάσεις

του - μιά πρόταση για κάθε κατηγορία. Είναι αξιοσημείωτο το γεγο­ νός ότι η Επιτροπή Κριτικών δεν συνήλθε ποτέ ως σώμα για να συζη­ τήσει και να ανταλλάξει απόψεις. Τις προτάσεις και των έξι κριτικών επεξεργάστηκε το διαβάζω προκειμένου να αναδειχθούν τα επικρατέστερα βιβλία. Η επιλογή ήταν για μας μια εύκολη υπόθεση. Η σύμπτωση των μελών της Κριτικής Επιτροπής υπήρξε εντυπωσιακή. Οι προτάσεις τριών από τους έξι κριτικούς για την καλύτερη ποιητική συλλογή ανέδειξαν το βιβλίο του Μάρκου Μέσκου: Χαιρετισμοί (Ύψιλον) ως το σημαντικότερο του 1995, ενώ επίσης προτάθηκαν και οι συλλογές του Μανόλη Πρατικάκη: Η Λήκυθος (Νεφέλη), της Δήμητρας Χριστοδούλου: Το κυπαρίσι των εργατικών (Καστανιώτης) και του Κυριάκου Χαραλαμπίδη: Μεθιστορία (Αγρα). Τέσσερις από τους έξι κριτικούς πρότειναν ως σημαντικότερο το βι­ βλίο του Γιάννη Κιουρτσάκη: Σαν Μυθιστόρημα (Κέδρος), δύο το βι­ βλίο της Μάρως Δούκα: Ένας σκούφος από πορφύρα (Κέδρος), υπήρξε όμως και η περίπτωση κριτικού που πρότεινε εκτός από το βι­ βλίο του Γιάννη Κιουρτσάκη και το βιβλίο του Γιώργη Γιατρομανωλάκη: Ερωτικόν (Κέδρος). Στο χώρο του διηγήματος υπήρξε, σχεδόν, ομοφωνία. Πέντε μέλη της Επιτροπής θεώρησαν ότι η συλλογή διηγημάτων του Ηλία X. Παπαδημητρακόπουλου: Ροζαμούνδη (Νεφέλη) είναι η σημαντικότερη που κυκλοφόρησε το 1995, ενώ ένας κριτικός θεώρησε ως καλύτερο το βιβλίο του Νίκου Βασιλειάδη: Ο συμβολαιογράφος (Νεφέλη).

Βραβεία ’95

Πέραν όμως αυτών των πρώτων επιλογών της Επιτροπής Κριτικών - το σκεπτικό των οποίων δημοσιεύεται στις σελίδες που ακολουθούν προτάθηκαν επίσης ως πολύ αξιόλογα βιβλία και τα εξής:

Ζέφη Δαράκη: Η θλίψη καίει τις σκιές μας (Νεφέλη) (Μ. ©εοδοσοπούλου - Τ. Μενδράκος)

Έκτωρ Κακναβάτος: Οι οικισμοί του Μενεσθέα Καστελάνου του Μυστρός (Αγρα) (Τ. Μενδράκος)

Βασίλης Παπάς: Ντοκυμανταίρ (Δελφίνι) (Μ. ©εοδοσοπούλου)

Μανόλης Πρατικάκης: Η Λήκυθος (Νεφέλη) (Τ, Μενδράκος)

Κυριάκος Χαραλαμπίδης: Μεθιστορία (Άγρα) (Μ. ©εοδοσοπούλου)

Δήμητρα Χριστοδούλου: Το κυπαρίσι των εργατικών (Κασιανιώτης) (Α. Ζήρας)

ΜυΟισιόρημα Βασίλης Βασιλειάδης: Ο συμβολαιογράφος (Νεφέλη) (Μ. ©εοδοσοπούλου)

. «;

Μάρω Δούκα: Ένας σκούφος από πορφύρα (Κέδρος) (Τ. Μενδράκος)

Ανδρέας Μήτσου: Τα ανίσχυρα ψεύδη του Ορέστη Χαλκιόπουλου (Νεφέλη) (Μ. ©εοδοσρπόύλου-Τ. Μενδράκος)

Σπύρος Πλασκοβίτης: Η άλλη καρδιά (Κέδρος) (Τ. Μενδράκος)

Νίκος Χουλιαράς: Στο σπίτι του εχθρού μου (Νεφέλη) (Α. Ζήρας-Τ. Μενδράκος)

Αριστείδης Αντονάς: Οι δυο μισοί (Στιγμή) (Τ, Μενδράκος)

Τάσος Καλούτσας; Το καινούριο αμάξι (Νεφέλη) (Α. Ζήρας-Μ. ©εοδοσοπούλου-

Τ. Μενδράκος) Νίκος Μπακόλας: Το ταξίδι που πληγώνει (Χειρόγραφο) (Μ. ©εοδοσοπούλου)

ioyoicxvtag

(Ίκιϋάζω lllllf H H I lj k () U lK (i)\

ΊΑ Μ Ν Η Ε ΚΙΟΥΡΙΣΑΚΑ

ΡΟΖΑΜΟΥΝΔΗ

ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ 195 ΜΑΡΚΟΣ ΜΕΣΚΟΣ: Χ αιρ ετισμ οί (' Υψιλον) Μάρη Θεοδοσοπούλου

%

Το Δεκέμβριο του 1993, πέντε από τα ποιή­ ματα της πρόσφατης συλλογής του Μ. Μό­ σκου «Χαιρετισμοί», δημοσιεύονται στο πε­ ριοδικό «ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ» και ο Γ.Π. Σαββίδης τον αποκαλεί ατόφιο ποιητή. Νομίζουμε πω ς με την έκδοση της ποιητικής συλλο­ γής δικαιώνεται ο χαρακτηρισμός. Ο Μ. Μέσκος, λυρικός και συνάμα μεστός, προχωρά εδώ μακρύτερατη συναίρεση έλ­ λογων συμβόλων μετά βαθύτερα και σκο­ τεινά. Από την πρώτη του εμφάνιση, ήδη πριν σαράντα χρόνια, η βορειοελλαδίτικη φύση δεν ήταν απλώς το σκηνικό της καλλι­ τεχνικής έμπνευσης. Σταθερά πρόβαλλε ως ο συνεργός, το προνομιούχο απόθεμα, λέξεων και εικόνων, με το ειδικό βάρος που προσδίδει η παιδιόθεν βιωματική σχέση. Στην πρόσφατη συλλογή παρατηρούμε σύ­ σφιγξη αυτής της σχέσης. Τα ποιήματα συγγενή με το φυσικό σύμπαν, βρίσκονται στο μεταίχμιο ενός συχνά απειλητικού πα­ ρελθόντος και ενός αμφίθυμου μέλλοντος. Ποιήματα, πλούσια σε ποιητικές εικόνες, σε ένα τοπίο όπου πληθαίνει ο θάνατος, πυκνώνει η λύπη, ενώ λανθάνει αίσθηση ματαιότητας. Και ο στοχασμός, θα λέγαμε πω ς ακροπατά, για να μην ταράξει την τάξη αυτού του κόσμου ούτε τη γοητεία των ο­ νείρων. Ωστόσο, η μνήμη γίνεται οξύτερη, πιθανόν γιατί απλώνει γερότερες ρίζες στο μύθο και την ιστορία. Ποιήματα που δεν είναι ερμητικά. Αντίθετα ο αφηγητής τους, αυτός ο πάντα και μονα­ χικός και «ανώριμος των θείων», επιδίδεται

σε «αλληλούιο ψαλμό» που είναι οι δικοί του χαιρετισμοί. Παραδόξως, το ομώνυμο ποίημα, γραμμένο νωρίτερα από τα υπό­ λοιπα, δεν δίνει τη διάθεση της συλλογής, που γέρνει προς το ύφος άλλων ποιημά­ των, όπως, λ.χ., το «Μεταίχμιο».

Μισελ Φάις Ο Μάρκος Μέσκος στην τελευταία του συλλογή «Χαιρετισμοί» (εκδ. «Ύψιλον») υποστηρίζει με διακριτικότητα αισθημάτων και εκφραστική τόλμη μια συναναστροφή. Μια συναναστροφή που διαμείβεται ανάμε­ σα στους ενοίκους του κάτω και του πάνω κόσμου ή, ακριβέστερα, ανάμεσα σε αυτούς που δεν ακούν κανένα πλέον χαιρε­ τισμό και σε εκείνους που επιμένουν να τον απευθύνουν προσδοκώντας το αδύνατο. Πιστεύω, με άλλα λόγια, ότι ο Εδεσσαίος ποιητής, κοντά σαράντα χρόνια τώρα (Πριν το θάνατο, 1958), μας υπενθυμίζει ότι η μο­ ναδική ιερή παραμυθία του σύγχρονου αν­ θρώπου είναι η συνάφειάτου με τις οικείες σκιές. Γι’ αυτό, εξακολουθητικά, μας μιλάει για τα φαντάσματα της παιδικής ηλικίας, τον απωλεσμένο γενέθλιοτόπο, τις κακοφορμισμένες μετεμφιλιωτικές μνήμες, τα ποιήματα που τον πρόδωσαν και τους ανθρώπους που του στάθηκαν (ή το αντίστροφο), το πα­ ραμιλητό της μεγαλούπολης. Έχω την αίσθηση ότι οι Χαιρετισμοί φτά­ νουν στα όριά της μια διαδρομή εξάρθρω­ σης του λόγου, η οποία άρχισε με τα Άνθη

στο καταραμένο φίδι

(1983). Εδώ το ποιη­ τικό υποκείμενο κυριολεκτικά ξεθε­ μελιώνει την παρα­ δοσιακή εικονοποιία που το τρέφει (δημοτικό τραγού­ δι, παραμύθια, λαϊκή δεισιδαιμο­ νία, ανώνυμη α­ φήγηση). Έχει διατυπωθεί η άποψη, και εί­ ναι αλήθεια στη

μορφής από έναν ποιη­ τή, ο οποίος έχει θητεύσει με θέρμη στους τρό­ πους της, ίσως και να α­ ποτελεί μια αμφίδρομηαπάντηση στις ξύλινες αι­ τιάσεις τόσο των υποστηρικτών όσο και των πολέ­ μιων του έμμετρου στίχου. Κυρίως όμω ς αυτά τα ποι­ ήματα, που θυμίζουν παρτι­ τούρες μιας αδύνατης πλέ­ ον μελωδίας, μας επανα­

σχηματικότητάτης, ότι ο Μέσκος (όπως ε­ ξάλλου και ο Γκανάς και ο πρόω ρα χαμένος

λαμβάνουν μονότονα ότι καινούριο είναι η νέα οργά­ νωση του παλιού. ΓΓ αυτό ο ποιητής κάθεται στο πιάνο του, φορώντας

Μπράβος) ασκεί την τέχνη του στα όρια μιας ποιητικής της υπαίθρου.

άλλοτε το φακό του ωρολογοποιού κι άλλο­ τε τη ρόμπα του χασάπη.

Θα ήθελα όμω ς να γίνω πιο σαφής. Κατά τη γνώμη μου, ο Μέσκος ως ψυχική κλίση ή ω ς ποιητική στρατηγική (τελικώς αδιάφορο) εναρμονίζεται με τους ακμεϊστές ποιητές, στο βαθμό που το φυσικό περιβάλλον προ­ σλαμβάνεται με υψηλό δείκτη δραματικής μυχιότητας. Έτσι, μια λέξη που κρύβεται

κάτω από τον ίσκιο ενός πουλιού ή η μυρω­ διά της βροχής που μεταμορφώνεται σε οντολογικό αίνιγμα δεν κινούνται στην περι­ φέρεια των ποιητικών προθέσεω ν αλλά στον πυρήνα. Ο παρατηρητικός αναγνώστης θα διαπι­ στώσει ότι τα 23 ποιήματα της συλλογής (α­ πό τα 31) αρθρώνονται σε ελεύθερες στρο­ φ ές πέντε στίχων. Η τήρηση του κενού γράμματος της παραδοσιακής ποιητικής

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου Αν εξαιρέσει κανείς κάποιες αλλαγές στην άρθρωση των προτάσεων και στη στίξη, που δίνουν ευχερέστερη ροή στο λόγο, κάνοντάς τον ταυτόχρονα και πιο ασθματικό, η τελευταία ποιητική συλλογή του Μάρκου Μέσκου ελάχιστα διαφέρει από τις προη­ γούμενες. Κι αν υπολογίσουμε το τι κατέισησε σ' αυτές, όπω ς και τη σταθερότητα με την οποία επαναλαμβάνονται οι κατακτήσεις του στην παρούσα, το αποτέλεσμα θα πρέ­ πει να αναγγελθεί εκ των προτέρων: ο Μέ­ σκος κατορθώνει για άλλη μια φορά να δη­ μιουργήσει το σύμπαν στα μέτρα του, βάζο-

μ

*95

ντάς μας να παρακολουθήσουμε βήμα προς βήμα τη γένεση και την ανάπτυξη της «πλάσης» του. Ποιο «σύμπαν, όμως, και ποια «πλάση» επακριβώς; Η στάση του Μέσκου δεν συνεπάγεται τον παραμικρό θρίαμβο και τα ποιήματάτου δεν δηλώνουν ούτε κατ’ ελάχιστον πίστη (σε κάτι, οτιδήποτε) ή αισιοδοξία: η συναίσθηση μιας απώλειας που έχει συντελεστεί ερήμην μας - και εδώ και πάρα πολύ καιρό - είναι φανερή σε όλους τους στίχους του, ενώ τα περιθώρια για κάποια (οιαδήποτε) μεταβολή στενεύουν τώρα έτι περαιτέρω. Κι όμως: ο Μέσκος ξέρει πού θα βαδίσει και πώ ς θα παρηγορηθεί. Η ποίηση μπορεί να μην είναι αδιάβατο ή απροσπέλαστο οχυρό για τα δεινά που μας περιβάλλουν, αλλά η γλώσσα της κόκαλα δεν έχει και κόκαλα σπάει. Και δεν σπάει μόνο (με την έννοια ότι ξέρει ακόμη να αντιτίθεται στο αυτονόητο και τις συμβάσεις), αλλά και κινητοποιείται ή ενεργεί κατά έναν θετικότερο τρόπο - ορίζοντας το τοπίο της επί τη βάσει των δικών της και μόνο προϋποθέσεων, που εν προκειμένω σημαίνουν μια παρασκηνιακή αλλά πολύ δραστική «τροπική» της υπαίθρου κι ένα συμβολικό σύστημα για τη γενναιοφροσύνη, πίσω από το οποίο εύκολα διακρίνουμε μια σύγχρονη ποιητική της αντίστασης: της αντίστασης για το τίποτε και της αντίστασης για την αντίσταση, που δεν είναι ιδεολογία, αλλά αυτολογοκρισίατου συναισθήματος

Ά ΒΒε ς Π ρ ο τ ά σ ε ις

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ:

Μεθιοτορία (Άγρα) Δημήτρης Δασκαλόπουλος Η πιο ολοκληρωμένη ποιητική συλλογή του 1995, με σαφείς αναφορές σε περιστατικά και γεγονότα της Κύπρου, αλλά και του μείζονος ελληνισμού. Το βιβλίο συνιστά ποιητικό διάλογο με τον Κ.Π. Καβάφη και τον Γ. Σεφέρη - διάλογο που επιβεβαιώνει τις αρετές του Χαραλαμπίδη.

Βραβεία %

ΜΑΝΟΛΗΣ ΠΡΑΠΚΑΚΗΣ: ΗΛήκυθος

(Νεφέλη) Αλέξης Ζήρας Ηποίηση του Μανόλη Πραπκάκη είναι ε­ δώ και χρόνια κατοικημένη από τον δαί­ μονα του οράματος. Συνδεδεμένη λοι­ πόν μετους δικούς μας ενοραηκούς από τον Α. Κάλβο καιτονΔ. Σολωμό έωςτονΟδ. Ελάιη,τονΝ. Καρούζοκαι τονΔ. Παπαδίτσα-αλλά και με μια μα­ κραίωνη παράδοση που ενώνειτηνπροσωκραπκή μετην καθαυτό ανατολική σκεψητωνΑοιατών ασκητών, μας δίνει μια οπτικήτου κόσμου γεμάτη μετο θάμβοςτης πρώτης μέρας.

Δ Η Μ Η Τ Ρ Α X ΧΡΙΣΤΟ Δ Ο ΥΛ Ο Υ

Το κυπαρίσσι των εργατικών

(Καοτανησιης) Τάκης Μενδράκος Τα σαράντα τέσσερα ποιήματα που συνθέ­ τουν την πέμπτη συλλογή της ποιήτριας, μικρές μαρτυρίες του ανθρώπινου μόχθου και της υπαρξιακής αγωνίας, αφήνουν να διαφανεί η ανοδική της πορεία. Το γήινο στοιχείο τους βρίσκει την ιδανική του επέν­ δυση σε μια επαρκέστατη στιχουργική δια­ δικασία, όπου κυριαρχούν η αφηγηματική διάθεση, η επίμονη επεξεργασία και η επί­ πονη διύλιση του αρχικού ερεθίσματος.

Βραβεία 95

ϋναδημοαιεΰουμε το ποίημα "χαιρετισμοί" απδ την ομώνυμη συλλογή του βραβευμένου ποιητή Μάρκου Μέσχου (εκδ. Ύψιλον) Χαιρετισμοί Υπάρχει μνήμη στο κέντρο της γης· ήλιος στον ουρανό και ουτοπίες

Κατηφορίζοντας, θαρρώ, την Κατάρα και δεξιά, κατ’ ευχήν, η παλιά Βοβούσα άνθρωποι κάθε εποχής περαστικοί μα η σκοτωμένη ώρα μάταια προσμένει άλλοι έσπειραν άλλοι θερίσαν και το δίκιο στην άκρη του γκρεμού πρωτόφαντα όπλα καθώς εξαίσιοι θεοί τα δόλια άλογα του Κορτέζ σαν όπως εξέρχεσαι της αγάπης κατισχυμένος κι αντηχεί το χάος με φλογέρες και σκόνη - η άκρη του κόσμου ποια νάναι; Άπολις εγώ, είπε, κι εγώ με την αυτογνωσία τάχα τι κερδίζω μόνος, ολομόναχος με την ευχή της μάνας μόνον στην ανθρωπογεωγραφία Κατράνιτσα ή Βοβούσα ή Γραμματίκοβο ή ο κεραυνός του μαχαιριού στην κορυφή της κεφαλής κι ο μόσχος μουγκρίζει κόκκινο-μαύρο, κόκκινο-μαύρο, κόκκινο-μαύρο... - Πυρ! αδιέξοδα της ιστορίας πνιγμένες φωνές - η άκρη του κόσμου ποια νάναι; Αλλοπαρμένα δειλινά κι οι μάγισσες σφυρίζουν μα εκείνος με τον αέρα μιλεί τί δίνει τώρα για την ψυχή του τί προσφέρει στη βαθιά του πίστη τον Δημήτριο Γκίνη, πρώην ποιμένα, άγγελο άγγελο των μακρινών ουρανών σήμερα η θάλασσα μουρμουρίτσα κι αρραβωνιασμένα κύματα γιαλό-γιαλό αύριοντα ποιήματα φι χι ψι και νετρόνιον ωμέγα ω μέγα ψεύδος της τέχνης ω μέγα ψεύδος μας - η άκρη του κόσμου ποια νάναι; Γλώσσα του ανέμου της στάχτης σάρκα ήτανε λάθος το πρωί και λάθος το φεγγάρι που λευκάζει τα σεντόνια του Άδη όταν όλοι σκεφτικοί γυρίζουμε πίσω στην πρώτη φωτιά κατηφορίζοντας την Κατάρα κι ανηφορίζοντας την Ευχή με το δικό του φιλί με το δικό του χαίρε, ο αδέκαστος, ο γιος της Καλλιόπης ακόμη ζων κι ακόμη ρωτώντας.

Βραβεία ’95

ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ ’95 ΓΙΑΝΝΗΣ

ΚΙΟΥΡΤΣΑΚΗΣ:Σανμυθκπόρημα

ΑλέξηςΖπρας Ο Γιάννης Κιουρτσάκης μας επανασυνδέει με ίο γοητευτικό είδος της αυτοβιογραφίας, αλλά μιας αυτο­ βιογραφίας όπου η μυθοπλασία δεν έχει μικρότερο ρόλο από ό,τιτο εγώ του συγγραφέα. Ποιητική γραφή που συχνά προστρέχει στην υποβο­ λή μιας ατμόσφαιρας ονείρου για να παραστήσει το περίγραμμα μιας εποχής λυρικής αλλά και τυραννισμένης από μια αφύσικη παράταση της αθωότητας.

Μάρη Θεοδοσοπούλου Δύο μυθιστορήματα θα θέλαμε να επισημάνουμε, γιατί θεωρούμε ότι εκπροσωπούν, με ισοδύναμη ευστο­ χία, τις δύο διαφορετικές μορφές του μυθιστορήματος, την κλασική και τη νεοτερική. Το πρώτο είναι το «Σαν Μυθιστόρημα »!ου Γ. Κιουρτσάκη, μια ογκώδης και αυτοβιογραφική εξιστόρηση με ιδιάζουσες αρε­ τές. Μέσα από τη στρωτή αφήγηση μιας αυτοανάλυσης, λεπτομερούς και με επαναληπτικότητα, αναδεικνύονται κάποια εν­ διαφέροντα θέματα: Η ιστορία του τόπου στην πρόσφατη εκατονταετία, με το ασήμα­ ντο να προσδίδει το άρωμα της κάθε επο­ χής. Η αντίθεση ανάμεσα στη χώρα μας και τον έξω κόσμο, καθώς τη βιώνει ο φοιτητής που του εξασφάλισε η οικογένεια τις ευρω­ παϊκές σπουδές. Μέσα από το προσωπικό διαγράφεται το γενικό φθάνοντας στην ταυτότητα του Έλληνα. Ό πω ς δηλώνει και ο τίτλος, ένα βιβλίο σαν μυθιστόρημα, όπου ο

αναγνώστης έχει τη λανθάνουσα εντύπωση του ήδη γνωστού. Μακριά ιχνηλασία του τρόπου διαμόρφωσης της πρσωπικότητας μέσα από την αντιπαράθεση ■το ίδιο και το άλλο: Ο εαυτός μας απέναντι στον άλλον άνθρωπο που υπήρξαμε, ουσιαστικά διαλε­ κτική προσέγγιση στο αίσθημα του θανά­ του. Ταυτόχρονα, το εγώ αντιμέτωπο με τον άλλο ψυχισμό, τον ξένο, που καθορίζει α­ ναπότρεπτα την ατομικότητά μας.

Βραβεία ’95

Γ ΙΩ Ρ Γ Η Σ Π ΛΤΡΟ Μ ΑΝΩ ΛΑΚΗ Σ:

Ερωτικόν (Κέδρος) Το δεύτερο βιβλίο είναι το «Ερωτι­ κόν» του Γ. Γατρομανωλάκη. Εί­ ναι σημαντικό ένας συγγραφέας να πειραματίζεται και μάλιστα επιτυχώς, με τη μορφή. Ο Γ. Γιατρομανωλάκης μας προτείνει έ­ να βιβλίο, με θαυμαστά και πε­ ρίεργα, γραμμένο στο πρότυπο των μεσαιωνικών αναγνωσμά­ των αστρολογίας, πρακτικής ιατρικής και μαγείας. Γλωσσο­ πλάστης ο συγγραφέας, αντλεί φραστικούς τρόπους και αφη­ γηματικές μεθόδους από την παλαιότερη ελληνική γραμματεία. Με το προσωπείο ενός λόγιου, Κρητικού, απευθύ­ νει με επιστημονικοφανή τρόπο, νουθεσίες, λαϊκής σοφίας, προς το είδος του άνδρα που βρίσκεται αντιμέτωπο με το πονηρόν γένος των γυναικών. Θεωρούμε πω ς είναι ένα λογοτεχνικό βιβλίο, που απαιτεί «ηρε­ μίαν και ρέμβην» κάθε θαυμασίας λέξεως.

Τάκης Μενδράκος Το πρώτο αφηγηματικό έργο του Γιάννη Κιουρτσάκη - ύστερα από τα τέσσερα α­ ξιοσημείωτα μελετήματά του - θα μπορού­ σε να ενταχθεί σε μια ειδική κατηγορία αυτοβιογραφίας, αν τα στοιχεία που το συνθέτουν δεν του εξασφάλιζαν κάποιες ευρύτερες διαστάσεις. Ο μυθιστοριογράφος, έχοντας αφομοιώσει δημιουργικά κά­ ποια προυστικά διδάγματα και με κύριο ά­ ξονα τον εκούσιο θάνατο του μεγάλου α­ δελφού, προχωρεί εύστοχα στη χάραξη της εικόνας της αστικής οικογένειας και στην ψυχογραφία της εφηβείας. Παρόλο που η παράλειψη κάποιων επανα­

ία *95

φ ορώ ν-α μ φ ί­ βολης χρησιμότητας - θα έδιναν στο μυθιστόρημα μεγαλύτερη πυκνότητα, το έργο μπορεί δί­ καια να διεκδικήσει σημαντική θέ­ ση στη νεότερη πεζογραφία μας.

Μισέλ Φάις Νομίζω ότι είναι αυταπόδεικτο: η λε­ γάμενη βιωματική λογοτεχνία δεν έχει σώ­ σει ποτέ κανένα βιβλίο που σέβεται το όνο­ μά του. Εξάλλου όλοι οι μεγάλοι μυθιστοριογράφοι μίλησαν τόσο εξαντλητικά για τον εαυτό τους, ώστε στο τέλος όχι μόνο α­ ποξενώθηκαν από το ίδιο τους το εγώ αλλά έπεισαν και τον πλέον δύσπιστο αναγνώστη ότι, κατά βάθος, η τέχνη της γραφής είναι τρόποι επινόησης του κόσμου. Κάνω αυτή τη μικρή εισαγωγή για να δεξιωθώτο ογκώδες μυθιστόρημα του Γιάννη Κιουρτσάκη Σαν μυθιστόρημα (εκδ. «Κέ­ δρος»), Είναι γνωστό ότι ο Κιουρτσάκης, πριν περάσει το κατώφλι της λογοτεχνίας, μέτρησε τις δυνάμεις του στο χώρο του δο­ κιμίου. Για κάποιον αναγνώστη με συγκριτι­ κή στόφα θα συνέστηνα να βρει αναλογίες του υπότιτλου «το ίδιο και το άλλο» του μυθιστορήματος μετά εξακολουθητικά στοχαστικά ζητούμενα του συγγραφέα: Ελλλάδα-Ευρώπη, παράδοση-μοντέρνο, ατομικό-συλλογικό, εαυτότητα-ετερότητα. Πυρήνας του μυθιστορήματος είναι η ψυχι­ κή και πολιτιστική εξιχνίαση της αυτοκτο­ νίας του μεγαλύτερου αδελφού του αφηγη-

τή. Γύρω από αυτό το δεσπόζον συμβάν του μύθου υφαίνεται η τρίκλωνη μνήμη του συγγραφέααφηγητή: το χωρόχρονο του πα­ τέρα, του αυτόχειρα, του μικρό­ τερου αδελφού. Με μνημονικές παλινδρομήσεις, με παρεμβολές ποικιλώνυμων ντοκουμέντων και με δοκιμιακές ανακεφαλαιώσεις συνθέτει μια πολυφωνική αφήγηση. Το Ι α ν μυθιστόρημα του Γιάννη Κιουρτσάκη είναι ταυτόχρονα ένα ανοιχτό και ένα ερμητικό βιβλίο. Ανοιχτό στο βαθμό που συνομιλεί με τον Προυστ, τον Μπαχτίν, την αυτοβιογραφία, την παρωδία. Και ερμητικό καθώς αποδεικνύει, με σα­ γηνευτικό τρόπο, ότι μύχιο βίωμα εί­ ναι αυτό ακριβώς που δεν μεταδίδε­ ται στον άλλο.

AΒΒε ς Π ρ ο τ ά σ ε ι ς Μ Α Ρ Ω ΛΟΥΚΑ:

"Ενας σκούφος από πορφύρα (Κέδρος) Δημήτρης Δασκαλόττουλος Ιστορικό μυθιστόρημα βυζαντινής υπόθεσης, που συνεχίζει την καλύτερη παράδοση του εί­ δους, έχοντας όμω ς στο στόχαστρο ανάλογες σημερινές καταστάσεις. Στηριγμένη στα κεί­ μενα της εποχής των Κομνηνών, η Δούκα δη­ μιουργεί μια ολοκληρωμένη τοιχογραφία και απογειώνει το μυθιστόρημά της, ιδίως με το τελευταίο κεφαλαίο.

Ε Ν Α Σ £Κ ογφ Ο Ϊ

απο Πορφυρά

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου Με άρτια γνώση των κανόνωντου ιστο­ ρικού μυθιστορήματος, η Μάρω Δούκα επανέφερε στη ζωή ένα σχεδόν λησμο­ νημένο είδος. Βασισμένη στα χρονικά που αναφέρονται στην εποχή του Αλέξι­ ου Α', και αντλώντας από αυτά όχι μόνο πληροφοριακό υλικό αλλά και στοιχεία ύφους, η Δούκα έπλασε μια συναρπα­ στική ιστορία, με πολυσχιδή πλοκή και πολλαπλά επίπεδα αναφοράς.· «Χτισμέ­ νος» με εξαιρετικά μεγάλη προσοχή (κά­ θε κομμάτι έχει μπει ακριβώς στη θέση που του ταιριάζει), ο Σκούφος από πορ­ φύρα ξετυλίγει σιγά-σιγά τα θέματά του και απαιτεί αεικίνητη συμμετοχή από τον αναγνώστη: μια πάλη ω ς την τελευταία σελίδα, για να αποδελτιωθούν οι ποικί­ λες (άδηλες ή υπόρρητες) σημασίες του και για να φωτιστούν τα αφηγηματι­ κά του πρόσωπα σε όλες τους τις δια­ στάσεις. Και μια και περί προσώπων ο λόγος, νο­ μίζω ότι σ’ αυτά πέφτει κυρίως το βάρος του βιβλίου. Η Δούκα έπλασε και άλλοτε αξιόλογους γυναικείους χαρακτήρες, αλλά εν προκειμένω δούλεψε ακόμη κα­ λύτερα: οι γυναίκες της βυζαντινής της μυθιστορίας ζουν σ’ έναν κόσμο ο οποί­ ος δονείται από τα πιο αντιφατικά (και πόσο εύλογα για την περίπτωσή μας) αι­ σθήματα. Αγάπη, μίσος, π όνος και φιλο­ δοξία συνταιριάζονται κατά τον πλέον α­ ποτελεσματικό τρόπο σ' ένα πλήθος ο­ λοζώντανων γυναικείων μορφών, που μολονότι δεν ξεφεύγουν ποτέ από το χρόνο τους, «κοιτάζουν» πάντα και προς τον δικό μας. Και τούτο συνιστά ενδεχο­ μένως και το τελικό συμπέρασμα: χωρίς να γίνεται απλό πρόσχημα ή κραυγαλέα αφορμή, η ιστορία αποτελεί για τη Δού­ κα ένα όργανο για να σχολιαστεί ο και­ ρός μας - μέσω μιας λογοτεχνίας που,' για να θυμηθούμε τον Χένρι Τζέιμς, ο­ φείλει (και μπορεί") όχι να «λέει» αλλά να «δείχνει».

Βραβεία *95

Αναδημοσιεύουμε απδσπασάα από το βραβευμένο μυθιστόρημα του Γιάννη Κιουρτσάκη "Σαν Μυθιστόρημα ( Βκδ. Κεδροε)

Σαν Μυθιστόρημα ... Λ/αι, τώρα αρχίζεις να μαντεύεις αυτό που δεν θα πάψεις να μαθαίνεις σε όλη τη ζωή σου (άραγε σήμερα το έχεις μάθει;): πω ς κάθε νόστος είναι αδύνατος. Μήπως λοιπόν πατρίδα σου είναι ακριβώς ο αδύνατος νόστος: το ταξίδι χωρίς άλλο τέλος από το τέρμα της ζωής σου- ο χρό­ νο ς που περνάει δίχως γυρισμό' ο εαυτός σου που δεν μπορείς να τόνε βρεις γιατί αλλάζει ακατάπαυστα - ένας τόπ ος που υπάρχει μόνο μέσα στη μνήμη ή μες στη φαντασία σου κι όπου δεν γίνεται να γυρί­ σεις; ΚΙ ΟΜΩΣ ΕΝΑ ΝΟΣΤΟ ΛΑΧΤΑΡΑΣ, για ένα νόστο πάντα ξεκινάς. Απέναντι" σου τρεμο­ σβήνουν πάντα, απόκοσμα όπω ς σε όνει­ ρο, τα φώτα ε κ ε ί ν ο υ του τόπου, κι όλο πασχίζεις να τα φτάσεις. Μέσα σου σκιρ­ τάει πάντα ο πρώτος εαυτός σου, ο καμω­ μένος απ’ όλες τις στιγμές και τις αισθή­ σεις των παιδικών σου χρόνων, κι όλο θαρ-

ρείς πω ς είσαι ή πω ς θα γίνεις πάλι εκείνος. Και όταν κάποτε κοιτάζεις μ προς σου το γνώριμο τοπίο, τον ήλιο, τα βουνά, τη θάλασσα, που ξέρεις πω ς θα είναι εκεί χιλιάδες χρόνια ύστερα από σένα· όταν κοιτάζεις το ηλιοβασίλεμα, νιώθεις να γίνεσαι έ­ να μ’ αυτόν τον ουρανό, με τούτον τον ορίζοντα, μ’ αυτόν τον ή­ λιο που πάει να βασιλέψει, νιώθεις π ω ς κάτι από αυτό που είσαι βρίσκεται επίσης μέσα σ ’ αυτό το δειλινό, σ ’ αυτά τα χρώματα και μένει εκεί, θα μένει εκεί για πάντα- και να! ο άφθαρτος, αθά­ νατος κι αιώνιος κόσμος των πρώτων χρόνω ν της ζωής σου α­ ναβρύζει πάλι μέσα σου. Αλήθεια, το μικρό παιδί σκιρτάει πάλι μέσα σου τούτη τη στιγμή που γράφεις, σπαρταριστό και ασύλληπτο - και είναι εκείνο που θρέφει μέσα σου την πατρίδα, το πράγμα που το λ ες πατρίδα. Μ’ εκείνο το παιδί ταυτίζεσαι ξάφνου, καθώς μαυρίζεις το χαρτί, κι α ς σου ξεφεύγει την επόμενη στιγμή, αφήνοντας τη γραφή σου να αιωρείται στο κενό. Για να ξανάβρεις εκείνο το παιδί βάλθηκες να γράφεις τούτο το βιβλίο, ξέροντας πως, όσο θα το πλησιάζεις πάνω στο χαρτί, τόσο εκείνο θα σου ξεγλιστράει και θα φεύγει' ξέροντας πω ς κανένας δεν γυρίζει στην πατρίδα του. Τούτο το βιβλίο είναι ο αδύνατος νόστος. ΓΙΑΤΙ ΟΜΩΣ ΑΥΤΟΣ Ο ΠΟΘΟΣ να ξανάβρεις κάτι που ξέρεις πω ς δεν μπορείς να ξαναβρείς; Γιατί αυτό το π άθος να γυρίσεις κάπου όπου ξέρεις ότι δεν πρόκειται να γυρίσεις; Μα γιατί ετούτο το ταξίδι, που για τα μέτρα της καθημερινής ζω­ ής σου δεν είναι παρά χίμαιρα και αυταπάτη, σου προσφέρει ό,τι πιο γνήσιο είναι ικανή να ζήσει η ψυχή σου: τη γεύση της ταυτό­ τητας στη μύχια ουσία της· το ί δ ι ο που σε συνιστά σε ό,τι πιο προσωπικό, μοναδικό και ανεπανάληπτο είσαι - τη ρίζα του ε­ αυτού σου· μια ρίζα που ε ί σ α ι ε ο ύ , μα που όπω ς κάθε ρίζα υπάρχει ήδη εκεί πριν από σένα, έξω από σένα· ρίζα άφθαρτη, αθάνατη, αιώνια, αφού στο βάθος δεν είναι παρά η ίδια η ζωή, ε­ κείνο το θεμελιακό που Ε ί ν α ι κ α ι Ε ί ο α ι - κι αυτό το π ράγ­ μα είναι ό,τι πιο βαθύ και ό,τι πιο πολύτιμο μπορεί να δοκιμάσει ο άνθρωπος. Ό πω ς όταν, χωρίς να τό περιμένεις, σαλεύει μέσα σου μια σκέψη που ξέρεις ότι την έχεις ξανασκεφτεί, ένα αίσθη­ μα που ξέρεις ότι το έχεις ξανανιώσει, μα δεν μπορείς να πεις πού και πότε, ναι, ξέρεις πω ς αυτό που ζεις τώρα το έχεις και άλλοτε ξαναζήσει ή έστω - γιατί όχι; - το έχει ζήσει ένας άλλος, στον οποίο όμω ς μετείχες ήδη κατά κάποιον τρόπο εσύ, ο οποί­ ο ς ή τ α ν κατά κάποιον τρόπο εσύ- Γιατί αυτό που ζεις έχει κιό-

Βρφία *95

λας βιωθεί με κάποιον άλλον τρόπο, αφού εσύ ο ίδιος δεν είσαι παρά ένας άλλος συνδυασμός στοιχείων που υπήρξαν πριν από σένα και εξακολουθούν να ϋπάρχουν ανεξάρτητα από σένα· α­ φού δεν είσαι παρά μια στιγμή μέσα στο αέναο ρεύμα των με­ ταλλαγών και των μεταμορφώσεων που είναι η ζωή, μια παροδι­ κή μορφή τούτης τής ζωής. Κι ας ξέρεις το ίδιο καλά ότι αυτός ο άλλος συνδυασμός - εσύ - είναι εντελώς πρωτότυπος, μοναδι­ κός, ανεπανάληπτος· ό,τι επομένω ς, αυτό που είσαι - αυτό που ζεις - δεν υπήρξε, δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει μ’ αυτόν τον τρόπο ποτέ στον κόσμο, εις τους αιώνας των αιώνων. Πρέπει να συλλάβεις, πρέπει να γευτείς έω ς τα βάθη του κορ­ μιού και της ψυχής σου ετούτη την αντίφαση που βρίσκεται στη ρίζα της ζωής σου: τα συστατικά του εαυτού σου που υπήρξαν και άλλοτε, μα δεν υπήρξαν ποτέ άλλοτε έ τ σ ι ' που φτιάχνουν έναν άνθρωπο σαν όλους τους ανθρώπους, ένα σώμα ανάμεσα στα σώματα του κόσμου, και συνάμα ένα πρόσω πο μοναδικό και ανεπανάληπτο: πρόσω πο «αθάνατο» κι «αιώνιο» (κι όχι μονάχα επειδή «αθάνατη» κι «αιώνια» είναι πρώτα η ζωή που μεταφέ­ ρεις, μα και γιατί ό,τι έζησες μια φορά το έχεις ζήσει μια για πά­ ντα, ό,τι υπήρξες μια φορά έχει υπάρξει μια για πάντα - και αυτό δεν μπορεί πια ποτέ ν ’ αλλάξει, εις τους αιώνας των αιώνων) και συγχρόνω ς θνητό κι εφήμερο (αφού ό,τι έχει υπάρξει με σένα μια φορά δεν θα υπάρξει ποτέ πια έ τ σ ι, εις τους αιώνας των αιώνων, κι εσύ ο ίδιος δεν πρόκειται πια ποτέ να ξαναζήσεις αυτό που έζησες τη στιγμή που τώρα μόλις πέρασε). Ναι, πρέπει να αναζητήσεις πάλι τον πρώτο σου εαυτό που πά­ ντα σου ξεφεύγει μα πάντοτε τον κυνηγάς, που πάντα του ξε­ φεύγεις μα πάντοτε σε κυνηγάει· να επιχειρήσεις πάλι τον αδύ­ νατο νόστο, για να δώσεις νέα υπόσταση στην ουτοπία των παι­ δικών σου χρόνων: την ένωση του εγώ με τον κόσμο και την α­ φθαρσία, την αθανασία, την αιωνιότητα του προσώ που σου που σου χαρίζει αυτή η ένωση - την ουτοπία που ξυπνάει και τώρα μέσα σου και σε δονεί και πραγματώνεται για μια στιγμή (στιγμι­ αία ήταν άλλωστε απ’ την αρχή), πάλι και πάλι: στην εμπειρία του έρωτα, της δημιουργίας, του Θεού, όπου φτάνεις διαμιάς στην αφθαρσία, στην αθανασία, στην αιωνιότητα και μαζί στο ί δ ι ο του εαυτού σου: στην ταυτότητα του μικρού σου εγώ, που είναι πρωταρχικά ταυτότητά σου με τον κόσμο...

□

ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ '95 ΗΛΙΑΣX. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ: Ροζαμουνδη (Νεφέλη) ΑλέξηςΖήρας Η εδώ και χρόνια σταθερή προσήλωση του Ηλία X. Παπαδημητρακόπουλου στον μικρόκοσμοτης καθημερινής ζωής έχει δη­ μιουργήσει πια μια τελετουργική αντίληψη των πραγμάτων και της δικής τους ζωής. Η πραγματογνωσία που μας μεταφέρει, συγγενική μ’ αυτήντου Ν.Γ. Πεντζίκη αλλά και του Ν. Καχτίτση, στηρίζεται σ’ έναν ιδιό­ μορφο τρόπο βίωσης των λεπτομερειών που συνθέτουν την ατμόσφαιρα της αφή­ γησης, γοητευτικό, χιουμοριστικό και ταυτόχρονα ανεπαίσθητα ελεγειακό.

Μάρη Οεοδοσοπουλου Ήδη, στις 14.5.1995, είχαμε διατυπώσει την άποψη, πω ς η συλλογή διηγημάτων του Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλου, «Ροζαμούνδη», απαιτεί βράβευση. Άποψη στην οποία και παραμένουμε, παρά την ενδια­ φέρουσα συγκομιδή των ενδιάμεσων μη­ νών. Αφενός, γιατί πρόκειται για τα καλύ­ τερα διηγήματα ενός ολιγογράφου συγγραφέα. Και αφετέρου, γιατί νομί­ ζουμε πω ς ανανεώνουν μορφικά το είδος του διηγήματος. Ο Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλος συνθέτει αινιγματικά κείμενα, συχνά ιλαρής διάθε­ σης, με ένα ιδιότυπο και παιγνιώδες χιού­ μορ. Κατά κανόνα, πρόκειται για ρεαλιστι­ κές επιμέρους αφηγήσεις, που συνδέονται χαλαρά αναμεταξύ τους, ως ψηφίδες μνή­ μης, προσδίδοντας στο διήγημα υπερρεα­ λιστικό χαρακτήρα. Πολλά διηγήματα, και όχι μόνον της πρόσφατης συλλογής, εμφα­ νίζονται ως έντεχνα ενύπνια. Σε αυτά οικοδομείται ένας παρανοϊκός κόσμος, ο οποί­

ος, ωστόσο, δεν είναι καθόλου παράλογος. Η ονειρική περιοχή οριοθετείται με τη ρευστότητα του χρόνου, που σχεδόν κα­ ταργεί τη χρονικότητα όσων λαμβάνουν χώρα, και τη γλώσσα που εναλλάσσει λό­ για στοιχεία με δημώδεις εκφράσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το διήγημα είναι α­ κριβώς η μνήμη ενός ονείρου· οι πολλα­ πλές εντυπώσεις που απομένουν και η αί­ σθηση του φευγαλέου, καθώς η μια παρά­ σταση ουσιαστικά εισχωρεί εντός της άλ­ λης. Κατά την εκτίμησή μας, η μορφική α­ νανέωση που επιτυγχάνει ο Η.Χ. Παπαδη­ μητρακόπουλος, βρίσκεται στο μαστόρεμα του αφηγηματικού χρόνου.

Βραβεία *95

Τάκης Μενδράκος Η τελευταία συλλογή διηγημάτωντου Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλου σηματοδοτεί μια νέα εκφραστική αναζήτηση του πεζογράφου. Η γνωστή έω ς τώρα υπαινικτική γρα­ φή του παίρνει ιδιαίτερη έμφαση και εναρ­ μονίζεται με στοιχεία ονειρικά - συχνά υπερρεαλιστικά - ενώ, παράλληλα, ο μύ­ θος αναδύεται σταδιακά, απαλλαγμένος α­ πό περιττές συναισθηματικές φορτίσεις. Ίσως, ο σταθμός αυτός να αποτελείτο πιο ώριμο ως τώρα βήμα του συγγραφέα.

Μισελ Φάις Ο Ηλίας X. Παπαδημητρακόπουλος πι­ στεύω πως είναι από τις λιγοστές περι­ πτώσεις συγγραφέων - κι όχι μόνο στα δι­ κά μας γράμματα - που καλλιεργεί απο­ κλειστικά την τέχνη του διηγήματος. Αυτό το επισημαίνω προκαταβολικά για να υπογραμμίσω τόσο τη βαθύτητα όσο και τη διάρκεια της μορφικής αυτής εμμονής. Και μάλιστα σε μια εποχή που το διήγημα το βλέπουμε περίπου σαν παραπαίδι της γραφής. Αφού αρκετοί μυθιστοριογράφοι γράφουν διηγήματα για να μην πετάνε τα ρετάλια των μυθιστορημάτων τους, ενώ κάποιοι ποιητές, νιώθωντας πιο ασφαλείς στη μικρή κειμενική επιφάνεια του διηγή­ ματος, δοκιμάζονται στο μπάσταρδο είδος της ποιητικής πρόζας. Να μην μακρηγορώ όμως: η πολιτεία του 66χρονου συγγραφέα μας πείθει πως έ­ χουμε να κάνουμε με έναν φύσει και θέσει διηγηματογράφο. Το καλοκαίρι που μας πέρασε ο Παπαδη­ μητρακόπουλος συγκέντρωσε σε τρία δια­ κριτικά τομίδια άπαντα τα διηγήματά του: το σύνολο 34, εκ των οποίων το μεγαλύτε­ ρο καλύπτει δεκαέξι και το μικρότερο έξι σελίδες μικρού σχήματος- για τους φίλους τώρα των στατιστικών αυτό σημαίνει δύο περίπου διηγήματα σε 16 χρόνια λογοτε­ χνικής ζωής (1973-1989).

Βραβεία 95

Λίγο πριν τις γιορτές των Χριστουγέννων ο διηγηματογράφος κυκλοφόρησε την τέ­ ταρτη συλλογή διηγημάτων. Η Ροζαμούνδη (εκδ. «Νεφέλη») απαρτίζεται από έντε­ κα ιστορίες, όπου η μικρότερη είναι τέσσε­ ρις και η μεγαλύτερη δώδεκα ομοιότυπες σελίδες με τις προηγούμενες εκδόσεις. Μπορούμε δηλαδή να υποστηρίξουμε με ασφάλεια ότι έχουμε να κάνουμε όχι μόνο μ’ έναν ολιγογράφο αλλά και μ’ έναν μινιμαλίστα. Γενικά μιλώντας κάποιος θα έλεγε ότι ο Παπαδημητρακόπουλος είναι ένας συγγραφέας χαμηλών τόνων. Ο καθημερι­ νός μικρόκοσμόςτου (ιατρικές εμπειρίες, πνευματικές συναναστροφές, διαψευσμένοι έρωτες) και το ιστορικό παρελθόν της εφηβείας και της νεότητας (Κατοχή, εμφύ­ λιος) αποτελούν τις βασικές δεξαμενές, α­ πό όπου ο αφηγητής αντλείτο θέματά του. Δύο είναι τα στοιχεία, κατά τη γνώμη μου, που θεμελιώνουν την υφολογική ιδιοπροσωπία του: το υποδόριο χιούμορ του αφη­ γητή και οι λόγιες εμβολές της γλώσσας. Ο Παπαδημητρακόπουλος φαίνεται να πι­ στεύει ότι το δράμα απέχει μισό βήμα από την παρωδία. Κι αυτή η διαπίστωση (τσεχοφικής βέβαια καταγωγής) τον ωθεί να βάζει ανάμεσα στις λέξεις και στα πράγ­ ματα (ακόμη κι όταν έχει να κάνει με το θά­ νατο: και έχει μια μεγάλη κλίμακα από α­ πευκταία συμβάντα) ένα φίλτρο ελαφρό­ τητας. Ό σον αφορά τώρα το γλωσσικό εργαστή­ ρι του διηγηματογράφου ο Παπαδημητρα­ κόπουλος δέχεται συχνές επισκέψεις από τον Παπαδιαμάντη, τον Ρο'ίδη κατον αποσιωπημένο στυλίστα Καχτίτση. Στο ίδιο περίπου κλίμα κινούνται και οι ι-

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου

στορίες στη Ροζαμούνδη. Κι εδώ απουσιά­ ζει η περίπλοκη δράση. Κι εδώ ο προσεκτι­ κός αναγνώστης θα διαπιστώσει την εξα­ κολουθητική εμμονή του Παπαδημητρακόπουλου να ανακαλύπτει το παράδοξο στο τετριμμένο. Στα μικρά αυτά πεζά - τα οποία κάποια ρέ­ πουν προς το στιγμιότυπο - ο αναγνώστης θα αναγνωρίσει τον αυτοβιογραφικό Δια, τον συντοπίτη του διηγηματογράφου, ποι­ ητή Τάκη Σινόπουλο καθώς και άλλους προσφιλείς τεθνεώτες. Έτσι, που στο τέ­ λος αναρωτιόμαστε αν Ροζαμούνδη είναι το γνωστό ρομαντικό κομμάτι του Σούμπερτ ή μήπως το μελαγχολικό μειδίαμα ε­ νό ς κόσμου που απέρχεται.

Ολιγογράφος εκ πεποιθήσεως, ο Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλος βάσισε όλη τη μέχρι τώρα δουλειά του σε μια και μοναδική συνθήκη: την παρέλκυση του αναγνώστη α­ πό το βαρύ και το δραματικό, όχι για να τον τροφοδοτήσει με ένα εύπεπτο και ήσσονος σημασίας υλικό, αλλά, αντιθέτως, για να τον οδηγήσει γρηγορότερα στον πυρήνα του δράματος των ιστοριών του. Στη Ροζα­ μούνδη ο Παπαδημητρακόπουλος δεν με­ ταβάλλει πορεία, πλην ενισχύει τη γραφή και τη θεματολογία του μ’ ένα εντελώς και­ νούριο για τον ίδιο στοιχείο. Μιλώ για το ό­ νειρο, που παρεισφρέει αίφνης στα ανά χείρας διηγήματα, για να κάνει και τον ήρωα-αφηγητή (πρόσωπο ημι-αυτοβιογραφικό) να παίξει έναν νέο ρόλο. Στα παλαιότερα κείμενα του συγγραφέα ο αφηγητής αναλάμβανε συνήθως να διηγηθεί μια ρεαλιστική ιστορία - κάτι από το πρόσφατο ή το απώτερο παρελθόν του, που σφηνωμένο σε κάποια γωνιά της μνή­ μης ερχόταν ξανά στην επιφάνεια με αφορ­ μή κάποιο εξωτερικό γεγονός. Στη Ροζα­ μούνδη το παρελθόν εξακολουθεί να κρατάει αποφασιστική θέση, αλλά όχι πλέον σε ρεαλιστικό επίπεδο: ο αφηγητής ξεκινάει και πάλι σαν να μη συμβαίνει το παραμικρό την ιστορία του, σ’ ένα απολύτως οικείο εκ πρώτης όψεως περιβάλλον. Και ξαφνικά, μ’ έναν ελάχιστο μετατοπισμό στον τόνο της αφήγησης, τα πάντα αλλάζουν άρδην κι ο ήρωάς μας είτε έρχεται σε επαφή με φανταστικές μορφές και καταστάσεις είτε αρχίζει μια Νέκυια στους χαμένους φίλους, που αντί να τον περιμένουν στον κάτω κό­ σμο, έρχονται και τον βρίσκουν στο δικό του παρόν στον δικό του χώρο: μ’ ένα νεύ­ μα, μια λέξη, μια κίνηση ή μια χειρονομία. Και η Ροζαμούνδη κερδίζει το παιχνίδι χά­ ρη ακριβώς σ’ αυτές τις ιδιότυπες συναντή­ σεις, όπως και, το κυριότερο, χάρη σ ’ εκεί­ νο το σαγηνευτικό «ανεπαισθήτως» που τις διαπερνά.

Βραβεία *95

I

__

~

-

1_____ Αλλη π ρ ο ι α σ η

Ν ΙΚ Ο Σ ΒΑΣΙΛΕΙΑΑΗΣ:

Ο συμβολαιογράφος (Νεφέλη)

Αναδημοσιεύουμε το διήγημα του ΗΧ ΠαπαδΓμητρακόπουλου "Ροςαμούνδη" από την ομώνυμη β βραβευμένη συλλογή διηγημάτων του (εκο. Νεφέλη)

Δημήτρης Δασκαλόπουλος Εκτενές διήγημα (από άποψη έκτασης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί νουβέ­ λα) με υποδειγματική εκφραστική οικο­ νομία, με γλώσσα που παραπέμπει στους παλαιότερους, κλασικούς διηγηματογράφους μας και με ολοκληρωμέ­ νους, πειστικούς ανθρώπινους χαρα­ κτήρες.

Βραβεία >95

Ροςαμούνδη Πολλές φορές με ρωτούν μερικοί φίλοι (όψιμοι, κυρίως), πως έμπλεξα, εγω , με τον στρατό, και υπηρέτησα σ’ αυτόν τόσα χρόνια, έστω και ως γιατρός... Έχω κατά καιρούς επιχειρήσει να δώ­ σω ποικίλές απάντήσεις (η καταστροφή που πάθαμέ στην Κατοχή, η φτώχεια που ακολούθησε, ο Εμφύλιός Κτλ. - μέχρι και σχετικούς υπαινιγμούς σε ολόκληρο διήγημα έχω κάνει), αλλά συνήθως όσα λέω πέφτουν στο κενό. Οι άλλοι παρακο­ λουθούν μηχανικά, για να μην πω και με αδιαφο­ ρία, οι περισσότεροι δεν αντιλαμβάνονται καν για ποιο πράγμα τους μιλώ. Έτσι, μετά από δοκιμές επί δοκιμών, κατέληξα σε μια απάντηση σχεδόν μονολεκτική: - Η Ροζαμούνδη, λέω. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό. Τα πρόσωπα φωτίζονται, χαμογελούν με σημασία, κουνάνε το κεφάλι με κατανόηση, συγκατανεύουν (μοιάζουν σχεδόν να υπερθεματίζουν), ενώ μερικοί προχω­ ρούν και πάρα πέρα.

- Γκομενίτσα; ρωτούν. Κουνώ το κεφάλι αόριστα - κι έκαστος αντιλαμβά­ νεται ό,τι νομίζει. Τίς οίδε τι ιστορίες φαντάζονται για μένα, αφήνω δε που ένας συνάδελφος με ρώ­ τησε κάποτε με ύφος περίπου προσβεβλημένο: - Πού την βρήκες, ρε μπαγάσα, με τέτοιο όνομα; Χαμογελώ ικανοποιημένος: άστους να φαντάζο­ νται. Κάποτε, όμως, βρέθηκα λίγο μπόσικος και, όντας και σε διάθεση ελαφρώς εξομολογητική, προσέθεσα: - Η Ροζαμούνδη είναι ο Αντρέας. Ο συνομιλητής μου με κοίταξε περιφρονητικά, και

πριν καλά-καλά προλάβω να τελειώσω, μου λέει στεγνά: - Δε φτεις τ’ αρχίδια σου, που θα μας πεις κιόλας πω ς... Πάντως σιγά-σιγά τα ξέχασα όλα αυτά - και την επίκληση της Ροζαμούνδης, και τον Αντρέα. Τον θυμήθηκα μόλις πέρισυ, όταν (μετά α­ πό χρόνια) κατέβηκα στοντόπο μου να ψηφίσω. Τριγυρνούσα αργά το βράδυ σε δρόμους απόμερους, άσχημα πάντα φωτισμένους, αλλά με άσφαλτο πια, χωρίς λάσπες και νερά (καίτοι έ­ βρεχε ραγδαία), όταν ξαφνικά βρέθηκα μπροστά στο πατρικό σπίτι του Αντρέα. Ήταν ένα ωραίο πέτρινο σπίτι, με τεράστια περίκλειστη αυλή, μαρ­ μάρινη, όπου κάποτε θα πρέπει να κυκλοφορούσαν άμαξες, άλογα και τέτοια. Σταμάτησα. Το σπίτι ήταν κλειστό, εγκαταλελειμμένο, ρή­ μαζε. Όταν, παληά, επισκεπτόμουν τον Αντρέα (είμαστε συμμαθη­ τές), εκείνος δεν κατέβαινε ποτέ στην είσοδο, αλλά με υποδεχόταν σε κάποιο μισοσκότεινο σαλόνι, με έντονη μπόχα κλεισούρας, και α­ φού πρώτα μιλούσαμε περί ανέμων και υδάτων, στο τέλος κατευθυνόταν δήθεν αδιάφορα στο πιάνο και, κοιτάζοντάς με βαθιά στα μάτια, σχεδόν παρακλητικά, με ρωτούσε εάν ήθελα να ακούσω κάτι επισημαίνοντάς μου ταυτοχρόνως το επικίνδυνο του εγχειρήματος, δεδομένου ότι ο πατέρας του αναπαυόταν, η μητέρα του υπέφερε α­ πό ημικρανίες, ο αδελφός του μελετούσε για το Πανεπιστήμιο κ.ο.κ. Ο Αντρέας πιάνο δεν κατάφερε να μάθει ποτέ, αλλά υπερκινητικός, υπεραισιόδοξος και φουριόζος όπως ήταν πάντα, είχε καταφέρει να παίζει (μεπολλά, εννοείται, λάθη) ένα απόσπασμα απάτη Ροζαμούνδη του Σούμπερτ. Τον θυμάμαι να κάθεται στο πιάνο, σεμνός στην αρχή, διατακτικός, μετηνπάροδο όμως του χρόνου να παίρνει φόρα, να αυτοκουρδίζεται, μέχρι που έφθανε στο μοιραίο σημείο, όπου (όρ­ θιος, πλέον), έξαλλος και εκτός εαυτού, πατούσε με ιλιγγιώδη ταχύ­ τητα τα πλήκτρα καθ’ όλο το μήκος του κλαβιέ, πρώτα με την ονυχοφόρο φάλαγγα του δεξιού δείκτη, και ακολούθως (ανάποδα) με την αντίστοιχη του αντίχειρα, με ένταση και δύναμη φοβερή, επιτυγχάνο­ ντας έτσι τη μία μετά την άλλη δύο ανατριχιαστικές συγχορδίες, πα­ τώντας ταυτοχρόνως μέχρι παροξυσμού εναλλάξ τα πεντάλ - και ε­ κεί τελείωνε, μαρμαρωμένος ξαφνικά, και σαν εξουθενωμένος, έτοι­ μος όμως και για μια βαθύτατη υπόκλιση, εάν το ακροατήριο χειρο­ κροτούσε με το ανάλογο πάθος. Η παράσταση αυτή (διότι περί παραστάσεως επρόκειτο) δινόταν σε κάθε περίσταση και επ’ ευκαιρία πάσης εκδηλώσεως, πάντα δε με το ίδιο απόσπασμα της Ροζαμούνδης, οπότε (μοιραία) ελάχιστα κα­ θυστέρησε η χλευαστική ταύτιση Αντρέα-Ροζαμούνδης. Βρισκόμαστε, πια, στην τελευταία τάξη του σχολείου. Τα πράγματα είχαν σφίξει: τι κάνουμε τώρα; Λεφτά δεν υπήρχαν, προοπτικές ομοί­ ως, δυνατότητα καμιά. Ο Εμφύλιος σερνόταν ακόμη. Κάποιο πρωί κι ενώ κάναμε βόλτες στο προαύλιο (σπανίως μπαίναμε μέσα για μάθη­ μα), με πλησιάζει ακροποδητί, σχεδόν χορευτικά, ο Αντρέας.

-Σ εθέλω , μου ψιθυρίζει.

- Τι συμβαίνει; τον ρωτώ.

- Το απόγευμα στις πέντε, μου λέει. Και σκύβοντας πιο κοντά στο αυτί μου, - Έλυσα το πρόβλημά μας, προσθέτει με σημασία. Σωθήκαμε! Τριγυρνούσα έξω από το σπίτι του από τις τρεις το μεσημέρι, χωρίς να τολμώ να αγγίξω το ρόπτρο. Ο πατέρας του κοιμόταν ως τις τεσ-

Β ρφία %

σεράμισι και ήταν αυστηρός με τα ωράρια. Στις πέντε παρά πέντε (ρωτούσα κάθε τόσο την ώρα από τους περαστικούς) χτύπησα την πόρτα. Mou άνοιξε ο μεγαλύτερος αδελφός του, φοιτητής ιατρικής τότε, ο οποίος μου είπε με τόνο επίσημο: - Ο Αντρέας σε περιμένει στο σαλόνι. Ο Αντρέας χοροπηδούσε πάνω-κάτω, σε τρομερή υπερδιέγερση. Μάταια ανέμενα να καθίσει κάπου, έστω και στο πιάνο. Στο τέλος, μέ­ σα από αοριστολογίες και γενικότητες, με τρόπο συνωμοτικό και με συνεχείς φυγές, μου σκάει το μυστικό, όπως του τοείχε εκθέσει ο α­ δελφός του. Ότι, δηλαδή, υπάρχει στη Θεσσαλονίκη Στρατιωτική Ια­ τρική Σχολή, δίνουμε εξετάσεις τον Αύγουστο, μπαίνουμε, φοιτούμε στο Πανεπιστήμιο, όλα τα έξοδα πληρωμένα από τη Σχολή, όπου τρώμε, πίνουμε και κοιμόμαστε δωρεάν, μπλε στολές με χρυσά κουμπιά το απόγευμα, σπαθάκι, έξοδος, γκομενίτσες κτλ - Σωθήκαμε, Λια μου, μου λέει στο τέλος, σχεδόν δακρυσμένος. Δώσαμε εξετάσεις. Ο Αντρέας δεν πέρασε. Έκτστε τον έχασα επί ο­ λόκληρες δεκαετίες. Τον συνάντησα αιφνιδίως χθες το πρωί, ενώ καθόμουν στο γραφείο του διευθυντού μιας ιδιωτικής κλινικής. Στην αρχή δεν τον αναγνώρι­ σα, έτσι όπως βάδιζε αργά-αργά, με προσοχή, σχεδόν σεμνά, φορώ­ ντας ένα άψογο γκρι σταυρωτό κουστούμι και κρατώντας υπό μάλης τηντσάντατου ιατρικού επισκέπτη. Καθώς έστρεψε να φύγει, πρόφερατο όνομά του σιγά, σχεδόν ψιθυριστά. Γύρισε διατακτικά.

- Με φωνάξατε; ρώτησε. Σηκώθηκα. Με αναγνώρισε, αλλά αρνήθηκε να καθίσει, ή να παραμείνει.

- Χάρηκα που σε είδα, μου λέει. Έχω να δω πολλούς γιατρούς· δυστυχώς μόνο κάθε δεύτερη Παρασκευή μας επιτρέπουν εδώ την είσοδο. Κοντοστάθηκε. Ξαναγύρισε - και στα μάτια του αναγνώρισα κάτι από την παληά εκείνη φλόγα.

- Εμείς δεν ζούμε πια, μου λέει. Μετά από τα όσα συνέβησαν στον α­ δελφό μου και την κόρη του, τα πληροφορήθηκες βέβαια, δεν μιλά­ με, δεν ζούμε, πεθάναμε. Σταμάτησε, και ύστερα σαν να έκανε κάποια ελαφρά υπόκλιση.

- Με τον προσήκοντα σεβασμό, μου λέει, χάρηκα, σε χαιρετώ. Έφυγε. Τα είχα πληροφορηθεί, πράγματι - αλλά και τα είχα ήδη ξεχάσει. Η κόρη του αδελφού του του γιατρού, φοιτήτρια στο τελευταίο έτος, έ­ κανε απόπειρα αυτοκτονίας, και απόμεινε φυτό. Την είχαν στην εντα­ τική επί μήνες. Μετά από έναν χρόνο μάταιων προσπαθειών, ο πατέ­ ρας της φορώντας την ιατρική του μπλούζα και ακολουθούμενος α­ πό το σύνηθες εππελείο της πρωινής επισκέψεως, εν μέσω νεκρικής σιγής και καταπλήξεως αποσυνέδεσε, μετά ίδια του τα χέρια, τα μη­ χανήματα που την κρατούσαν (δήθεν) στη ζωή. Την κήδεψαν, εν κλει­ στώ κύκλω, σε κάποιο νεκροταφείο της πρωτεύουσας. Το επόμενο πρωί ο γιατρός βρέθηκε νεκρός στο κρεβάτι του - πέθανε, καθώς ελέχθη τότε, από ανακοπή της καρδιάς.

στο ε π ό μ ε ν ο τε ύχος

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥ; Οι βραβευμένοι συγγραφείς - ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 1995 μιηούν για το σύνοηο του έργου τους Ο Γιάννης Κιουρτσάκης (Βραβείο Μυθιστορήματος 1995 για το «Σαν Μυθιστόρημα») μιηά στον Νίκο Βατόπουηο Ο Ηηίαςχ. Παπαδημητρακόπουηος (Βραβείο Διηγήματος 1995 για το βιβηίο του «Ροζαμούνδη») μιηά στην Κατερίνα Ζαρόκωστα και ο Μάρκος Μέσκος (Βραβείο ποίησης 1995 για τη συηηογή «χαιρετισμοί») μιηά στον Βασίηη ΚαΒαμαρά Ακόμη: Ανταπόκριση: Η εκδοτική βιομηχανία στη Βρετανία και Αμερική, πράκτορες και Gestalt ΒΟ Βρασίδας καραηής γράφει για τα «Απαντα ί Ποιητικά» του Νίκου Β. Λαδά

Evelyne Pisier

Florence Delay

Sylvie Germain

Κατερίνα Αγγελάκη-Ρονκ

Ζνράννα Ζατέλη

Λευκή Μολφέση

Άλκη Ζέη

Θανάσης Βαλτινός

Ισμήνη Καπάνταη

Λημήτρης Νόλλας

Νίκη Μαραγκού

Θανάσης Χατζόπσνλυς

Ευρωπαϊκές λογοτεχνικές συναντήσεις

Τρόποι, γραφής Λόγος γυναικείος Ξενοδοχείο Λαγονήσι, 14 & 15 Ιουνίου 1996 17.30'-21.30' Σύμφωνα με την έκφραση της κυρίας Barret-Ducrocq, συγραφέα του Βιβλίου Traduire VEurope (Να μεταφράσουμε την Ευρώπη), δεν υπάρχει αμφιβολία πως η λογοτεχνική μετάφραση παίζει πρωτεύοντα ρόλο για την κ αλλιέργεια του ανθρώπου του 21ου αιώνα. Το πρόβλημα είναι να μεταφράζουμε καλύτερα και περισσότερο, κάτι που προϋποθέτει ευρύτερη επικοινωνία και καλύτερη γνώση του τρόπον γραφής των άλλων. Το δίκτυο των Σχολών Λογοτεχνικής Μετάφρασης, επικεφαλής του οποίου τίθεται το Κέντρο Λ ογοτεχνικής Μετάφρασης του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, ως το αρχαιότερο και πιο έμπειρο κέντρο, θα γίνει πραγματικότητα στο Λ αγονήσι, στις

14

και

15

του

ερχόμενου Ιούνη, παρουσία πενήντα περίπου εκπροσώπων όλων των χωρών της Ευρώπης. Το δίκτυο θέλησε η γέννησή του να πραγματοποιηθεί κάτω από τον αστερισμό της συνάντησης και της λογοτεχνικής ανακάλυψης, οργανώνοντας ένα μεγάλο συμπόσιο στο οποίο παίρνουν μέρος οι συγγραφείς που εικονίζονται. Το 1979, η Yvonne Verdier δημοσίευσε το F a g o n s d e d ir e , fag o n s d e faire , έργο που βασιζόταν σε μια έρευνα τεσσάρων γυναικών εθνολόγων σε κάποιο χωριό της Βουργουνδίας. Η συγγραφέας έθετε σε αντιστοιχία τρεις γυναικείες ασχολίες (ράψιμο, μαγείρεμα, πλύσιμο) και τρεις σημαντι­ κές στιγμές της ζωής (την ήβη, την τεκνοποίηση, το θάνατο) προκειμένου να εξάγει τη συμβολική σημασία των καθημερινών τεχνικών, τη μετάδο­ ση των ρόλων μέσα στην παραδοσιακή κοινωνία, και την αρχέτυπη μορφή της γυναίκας που εκ­ πληρώνει αυτό το καθήκον. Η έρευνα έδειχνε επίσης ότι, κατά το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα, το «πράττειν» έχει χαθεί. Απομένει το «λέγειν», όπου οι καθαρά γυναι­ κείες πρακτικές επανέρχονται στη μνήμη με πα­ ραμύθια και διηγήσεις. Ωστόσο, ως ποιό σημείο το λέγειν αυτό είναι καθαρά γυναικείο, και ως ποιό βαθμό μπορούμε να μιλάμε για γυναικείο

λόγο; Οι γυναίκες αρκούνται άραγε να επαναλαμ­ βάνουν, ή ξέρουν να επινοούν; Η σημερινή γυναι­ κεία λογοτεχνία δεν είναι τάχα παρά μόνο ή δια­ τράνωση μιας ταυτότητας με βάση το φύλο, ή μήπως εκφράζει την επιθυμία για μια νέα ανθρω­ πότητα; Και αν είναι αλήθεια, όπως λέει η Yvonne Verdier στο μεταθανάτιο έργο της, ότι «εκείνος που δε φτιάχνει ιστορίες δε θα έχει ι­ στορία», πώς μπορούν οι γυναίκες μυθιστοριογράφοι, οι μυθοπλάστριες, να μεταβάλλουν τη συνείδηση και την κατάσταση των συγχρόνων τους (ανδρών και γυναικών) και να τους βοηθή­ σουν να επαναπροσδιορίσουν την ύπαρξή τους; Αν και τα ζητήματα αυτά έχουν ήδη πολυσυζητηθεί στη Γαλλία (χωρίς όμως να έχει δοθεί καμιά απάντηση), αποδεικνύονται επίσης επί­ καιρα σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου η γυ­ ναικεία λογοτεχνία διατρανώνει συγχρόνως τη δύναμη και τις ιδιαιτερότητες της.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΛΕΘΡΟΝ ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΙΝΕΖΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ D. Η. LAWRENCE

WILLIAM S. BURROUGHS

Αδερφή

Η αλεπού

NORMAN MAILER

PIERRE LOUVS

Το πάρκο των ελαφιών Ένα αμερικάνικο όνειρο

Η γυναίκα και το νευρόσπαστο ΙΒΑΝ ΤΟΥΡΓΚΕΝΙΕΦ

Ρούντιν DYLAN THOMAS

Προοπτική της θάλασσας ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΦΙΛΑΝΔΕΖΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΟΡΧΑΝ ΒΕΛΗ ΚΑΝΙΚ

JACK LONDON

Γραφείο δολοφονιών ΕΠΕ GUSTAVE FLAUBERT

Τρεις ιστορίες ERNEST HEMINGWAY

Οι πράσινοι λόφοι της Αφρικής Άντρες χωρίς γυναίκες

Εικοσιτρία ποιήματα HENRY JAMES ΜΙΧΑΗΛ ΜΠΟΥΛΓΚΑΚΟΦ

STANISLAW LEM

Οι Ευρωπαίοι Ντέιζυ Μίλλερ Τα χαρτιά του Άσπερν

Το απόλυτο κενό

MIGUEL ANGEL ASTURIAS

*

Ο κύριος Πρόεδρος

Διαβολιάδα

JACK KEROUAC

Μοναχικός ταξιδιώτης Στο δρόμο Οι υποχθόνιοι Σατόρι στο Παρίσι Η ματαιοδοξία του Ντουλουόζ RICHARD BRAUTIGAN

Το ψάρεμα της πέστροφας στην Αμερική

Ε. Μ. FORSTER

Ταξίδι στην Ινδία GEORGE SIMENON

Ο άνθρωπος που έβλεπε τα τρένα να περνούν

ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΚΛΑΣΙΚΑ και ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ Α Ν Α Ζ Η Τ Η Σ Τ Ε

ΤΑ

Μ ΙΚ Ρ Α

ΤΑ

Π Α Ν Τ Ο Υ !

Κ Λ Α Σ ΙΚ Α

Ό σ κ α ρ Ο υ ά ιλ ν τ «Ο ψ αράς και η ψ υχή του» Φ ιο ν τ ό ρ Ν τ ο α τ ο γιέ φ σ κ ι

1

« Ο κρ οκ όδειλος» Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Π α π α δ ια μ ά ν τ η ς « Ή ν ο σ τ α λ γ ό ς» Ν ικ ο λ ά ι Β . Γ κ ό γκ ο λ

ΟΥΑΙΛΝΤ

«Τ ο π α λ τ ό » Γ ε ώ ρ γ ιο ς Β ιζ ν η ν ό ς « Τ ό α μ ά ρ τ η μ α τή ς μ η τρό ς μ ο υ » Ρ ό μ π ε ρ τ Α ο ν ις Σ τ ίβ ε ν ο ο ν

ΦΡΑΝΤΣ

« Ο τ υ μ βω ρ ύ χος»

ΚΑΦΚΑ

Α ν τ ό ν Π . Τ ο έχο φ

Η !«T tO. si<«> Ti

00 3

« Ο μ α ύ ρ ος κ α λ ό γ ερ ο ς » Μ ιχ α ή λ Μ η τ ο ά κ η ς « Ά θ η ν α ϊκ α ί σ ελίδες» Θ ε ό φ ιλ ο ς Γ κ ο τ ιέ « Ο ν ο ύ φ ρ ιο ς » Φ ραντς Κ ά φκα « Η μετα μ όρ φ ω ση » ΤΑ

Μ ΙΚ Ρ Α Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Α

Γ ιώ ρ γ ο ς Μ α ν ιώ τ η ς « Ο P A C K M A N θα τ ο υ ς φ ά ει ό λου ς!»

Ε Κ Δ Ο ΣΕ ΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Εμμ. Μπενάκη 16, 106 78 Αθήνα, Τηλ.: 38.31.078 ΥΠΟΚ/ΜΑ: Ν. Μοναστηριού 122, 563 34 Θεσσαλονίκη, Τηλ.: (031 >70.63.54-5

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ "Υ στερ ο β λ έ μ μ α Μ ισέλ Φάις

"Υστερο βλέμ μ α

Μ ε φ ό ν τ ο 8 6 α σ π ρ ό μ α υ ρ ε ς τ α φ ικ ές φ ω τ ο γ ρ α φ ίε ς ( ε ρ α ν ισ μ έ ν ε ς α π ό φ ω τ ο γ ρ α φ ικ ή π ε ρ ιπ λ ά ν η σ η τ ε σ σ ά ρ ω ν χ ρ ό ν ω ν σ τα φ ρ εσ κ ο σ κ α μ μ ένα χώ μ ατα σ χ ε δ ό ν ό λ η ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς ), ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς δ ε ξ ιώ ν ε τ α ι 4 4 α ν θ ρ ώ π ο υ ς τ η ς γ ρ α φ ή ς , τ η ς σ κ έψ η ς, τ η ς ε π ισ τ ή μ η ς, τ η ς εικ ό ν α ς , τ ο υ ή χ ο υ , τ η ς σ κ η ν ή ς . Π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια έ ν α φ ρ ο ν τ ισ μ έ ν ο α ισ θ η τ ικ ά β ιβ λ ίο λεύ κ ω μ α , το ο π ο ίο α π α ρ τ ίζετ α ι α π ό π ρ ω τ ό τ υ π α κ ε ίμ ε ν α γ ρ α μ μ έ ν α (ή μ ε τ α φ ρ α σ μ έ ν α ) ε ι δ ι κ ά γ ι ’ α υ τ ή τη ν έκδοση.

Τ ο υ λ ίπ ε ς σ το β ά λ τ ο Χρηστός Δεσύλλας Φ ύ σ η ο έ ρ ω τ α ς . Ο ι ή ρ ω ε ς α φ ύ σ ικ ο ι, φ α ύ λ ο ι, ό σ ο φ α ύ ν ο ι ζ ο υ ν τ η ν ιερ ό τ η τ α μ ια ς ά ν ο ιξ η ς . Έ ν α ν Σ τ ρ α β ίν σ κ υ δ α ιμ ο ν ικ ό ε ρ ω τ ικ ή ς μ ο υ σ ικ ή ς . Χ α ρ α κ τή ρες α νά λγη τοι μ έσ α σ ε ά νθ η ευ ω δ ια σ τ ά , π α ρ θ έ ν ο ι μ έ σ α σ τη ν α σ έ λ γ ε ια . Δ εν έχου ν σ ώ μ α . Ά ρα δ εν α μ α ρτά νο υ ν. Σ ώ μ α έχ ε ι μ ό ν ο ο ιε ρ ό ς π ό θ ο ς π ο υ ο ρ μ ά ε ι σ τ ο φ ω ς σ α ν ά ν θ ο ς α π ’ τ ο υ ς ιν ώ δ ε ις , σ κ ο τ ειν ο ύ ς , μ υ σ τ ικ ο ύ ς β ο λ β ο ύ ς τ ο υ βάλτου.

Σ Ε I ΕΚΔΟΣΕΙΣ | ΠΑΤΑΚΗ

Ο Λ Α

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

Κ Ε Ν Τ Ρ ΙΚ Η Δ ΙΑ Θ Ε Σ Η : Ε μ μ. Μ π ενά κ η 16, 106 78 Α θ ή ν α , Τ η λ.: 3 8 .3 1 .0 7 8 ΥΠ Ο Κ /Μ Α : Ν . Μ ο να σ τ η ρ ιο ύ 1 2 2 , 5 6 3 3 4 Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η , Τ η λ.: (031) 7 0 .6 3 .5 4 -5

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

Χοιιάν ΡοΛ?° τχέδρ° Π«ΡαΡ°

Έ.Γ « Ν —

.HighlideW ?

Ά ννι Π ρο” ^

“ ΝΕ“

N , K X P p v P nV

η ο β ν Ά η ισ ο *

1“ « .

ή χ ρ ί « "Ρά'

Κ Ε Ν Τ Ρ ΙΚ Η ΔΙΑ Θ Ε Σ Η : Εμμ. Μ πενά κη 16, 106 78 Α θ ή να , Τη λ.: 3 8 .3 1 .0 7 8 Υ ΠΟΚ/Μ Α : Ν . Μ ο να σ τ η ρ ιο ύ 1 22, 5 6 3 3 4 Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η , Τη λ.: (031) 7 0 .6 3 .5 4 -5

Μίλαν Κούντερα: Κανείς δεν ταυτόχρονα σε δυο Ο Μίλαν Κούντερα δίνει σπάνια συνεντεύξεις. Είναι γνωστή η αντιπάθειά του για τους δημοσιογρά­ φους, για να μην πούμε - όπως έχει γραφτεί - η «απέχθειά» του γι’ αυτούς. Για να απαντήσει ο Μίλαν Κούντερα στις ερωτήσεις ενός δημοσιο­ γράφου, πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχει αποχρών λόγος μια και η συνέντευξη, όπως ο ίδιος ισχυρίζε­ ται, είναι αφορμή «επαναπροσδιο­ ρισμού του προσωπικού του στίγ­ ματος, αλλά και προσπάθεια επανακριτικής του έργου του». Η τελευταία σύντομη συνέντευξη που ακολουθεί έχει ένα και μοναδι­ κό σκοπό: Να προσδιορίσει εκ νέου τη σχέση του συγγραφέα Μ. Κού­ ντερα με τη σημερινή Τσεχία και τη Γαλλία, στην οποία ζει εδώ και εί­ κοσι ένα χρόνια. Ο Μίλαν Κούντερα μίλησε στον Τό­ μος Σέντλασεκ της εφημερίδας Lidove Neviny της Πράγας και η

συζήτηση αυτή αναδημοσιεύτηκε στο γαλλικό περιοδικό Lire.

Σννέντενξη

Στη Γαλλία δεν έχετε γράψει μυθιστορήματα μόνο. Στην αρχή, είχατε στρατευτεί, δημοσιεύσατε πολλά άρθρα και δώσατε πολλές συνεντεύξεις για την Τσεχοσλοβακία, τη μοίρα της ως κατεχόμενης χώρας, την τέχνη της... Μίλαν Κούντερα: Όταν ήρθα στη Γαλλία, ήμουνα για κά­

μποσο χρόνια ο μοναδικός ίσως Τσέχος που είχε πρό­ σβαση στον παγκόσμιο Τύπο, και μπορούσα ως εκ τού­ του να εξηγήσω ποια πραγματικά ήταν η χώρα αυτή, που την κατείχαν οι Ρώσοι και την έλεγαν Τσεχοσλοβα­ κία. Δεν είχα το δικαίωμα να μην εκμεταλλευτώ αυτή τη δυνατότητα. Είναι επικίνδυνο για μια χώρα να είναι ά­ γνωστη. Τη στραγγαλίζουν και κανείς δεν το παίρνει εί­ δηση (...). Εκείνη την εποχή είχα σχέσεις με έναν πολύ γνωστό σκηνοθέτη του κινηματογράφου. Είχε υπογρά­ ψει ένα σωρό εκκλήσεις για την Τσεχοσλοβακία, και μια μέρα αντιλήφθηκα ότι νόμιζε πως χρησιμοποιούμε το κυριλλικό αλφάβητο και είμαστε ορθόδοξοι. Και μη νομί­ ζετε ότι η άγνοιά του ήταν η εξαίρεση. Όλα όσα έπρεπε τότε να εξηγήσουμε στον κόσμο θα σας φαίνονταν απο­ λύτως προφανή. Όπως: ότι ο όρος «σλαβικός κόσμος» δεν ερμηνεύει επ’ ουδενί την περίπτωση της Τσεχοσλο­ βακίας· ότι εάν οι Τσέχοι ανήκουν σε ένα υπερεθνικό σύ­ νολο, τότε αυτό είναι η Κεντρική Ευρώπη. Κι ότι η Κε­ ντρική Ευρώπη δεν αποτελεί κάτι σαν γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, αλλά είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Δύσης. Μπορούμε μάλιστα να πούμε ότι είναι το λί­ κνο της σύγχρονης δυτικής κουλτούρας: είναι ο χώρος όπου γεννήθηκε η ψυχανάλυση· όπου αναδύθηκε η αι­ σθητική του σύγχρονου μυθιστορήματος μέσα από τα έργα του Μούζιλ, του Μπροχ, του Κάφκα και του Γκόμπροβιτς... Έχετε διαπιστώσει κάποιες αλλαγές στη στάση των Γάλ­ λων απέναντι στην Τσεχία.

Συμβαίνει το εξής παράδοξο: την πιο σκοτεινή εποχή, στη δεκαετία του 7 0 και του ’80, τότε ακριβώς η τσέχικη

μπορεί να ζει κουλτούρες κουλτούρα απόκτησε για πρώτη φορά στην ιστορία της υπόσταση για την Ευρώπη, και άρχισε μάλιστα να ασκεί κά­ ποια επιρροή. Η Τσεχία έγινε μια από τις δημοφιλέστερες χώρες της Ευρώπης. Σας παρακαλώ όμως να αντιμετωπίσετε τη διαπίστωση αυτή με όλο τον απαιτούμενο τσέχικο σκεπτικισμό. Λίγο καιρό με­ τά από τη «βελούδινη επανάσταση», παι­ ζόταν στο Παρίσι μια ταινία του Γίρι Μένζελ, τότε, πριν είκοσι χρόνια, βασισμένη σε ένα διήγημα του Μπόχουμιλ Χράμπαλ, και που είχε ξεφύγει από τα αρχεία της λογοκρισίας: Χελιδόνια πάνω στα σύρμα­ τα. Μια υπέροχη, εξαιρετική, σύγχρονη ταινία, είχα πάει με τη γυναίκα μου, είχαμε βουρκώσει. Αλλά είμασταν μόνοι μας στην αί­ θουσα! Εγώ πίστευα αφελώς ότι ο απόηχος της επανάστασης της Πράγας θα παρακινούσε πολ­ λούς θεατές να πάνε να δουν την ταινία αυτή. Δεν νοιαζόταν όμως κανείς. Και εκείνη την περίο­ δο, τα πούλμαν και τα αεροπλάνα ήταν φίσκα α­ πό κόσμο που έτρεχε στην Πράγα για να στηθεί με ανοιχτό το στόμα μπροστά στο Ρολόι της Πα­ λιάς Πόλης. Μια ταινία του Μένζελ ωστόσο είναι πολύ πιο σημαντική για να κατανοήσει κανείς την τσέχικη κουλτούρα από τη γέφυρα του Καρό­ λου, όπου πάνε κι έρχονται πάνω κάτω συνεχώς εκατομμύρια τουρίστες και γίνεται έτσι η Πράγα μη κατοικήσιμη. Έχετε γράψει δοκίμια, στη συνέχεια ένα μυθι­ στόρημα στα γαλλικά. Αυτό σημαίνει ότι είστε χαμένος πια για την τσέχικη γλώσσα;

Οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν ένα πράγμα. Για να αρχίσει ένας άνθρωπος στα σαράντα πέντε

του μια εντελώς νέα ζωή σε μια άλλη χώρα, ξο­ δεύει όλη του την ενεργητικότητα, καταλαβαίνε­ τε, όλη του την ενεργητικότητα. Τα τελευταία αυτά είκοσι χρόνια, έχω διαβάσει πολύ λίγα τσέ­ χικα βιβλία. Κανείς δεν μπορεί να ζει ταυτοχρόνως σε δύο χώρες, σε δύο κουλτούρες. Μπορεί να μιλάω αποκλειστικά τσέχικα με τη γυναίκα μου, όμως με περιστοιχίζουν γαλλικά βιβλία, α­ ντιδρώ στο γαλλικό περιβάλλον, στις γαλλικές φράσεις. Πράγμα το οποίο θα εκδηλωνόταν κά­ ποτε τελικά στην επιλογή της γλώσσας στην ο­ ποία γράφω. Εξεπλάγην όσο κι εσείς. Θα επι­ στρέφω άραγε στα τσέχικα; Δεν ξέρω. Ολα όσα μου έχουν συμβεί από τη στιγμή που έφυγα από την Τσεχοσλοβακία δεν είναι παρά μια σειρά εκ­ πλήξεων, από τις οποίες ακόμα δεν λέω να συνέλθω. Απόδοση από τα γαλλικά: Τιτίκα Δημητρούλια

Συνέντευξη

K jn h jjjjp ji

Μ ι λ ά ν

αποσπάσματα από παλιές σ ννεηφ ιςτον

Αφορμή γιατην αναδημοσίευση σημα­ ντικών αποσπασμάτων από δύο παλιότερες συνεντεύξεις (διαβάζω Νο80*, 1983), που λειτουργούν συμπληρωμα­ τικά με αυτή που έδωσε πρόσφατα σε εφημερίδα της Πράγας, είναι το γεγο­ νός ότι κυκλοφορούν από τις εκδό­ σεις «Εστία» δύο νέα βιβλία του στα

C

ελληνικά: το μυθιστόρημα «Η Βρα­

... Ένα μεγάλο μέρος της νεολαίας έζησε το φι­ λοσοβιετικό πραξικόπημα στην Πράγα, το 1948, με τον ίδιο αγνό και γοητευτικό ενθουσιασμό ό­ πως το Μάη του ’68: οι ίδιες θέσεις, ο ίδιος ριζο­ σπαστισμός, η ίδια επιθυμία για απόλυτη αλλα­ γή, η ίδια άρνηση του γερασμένου κόσμου των πατέρων μας και ακόμη η ίδια άρνηση της δυτι­ κής παιδείας, που φάνηκε αμέσως σαν κάτι το έ­ νοχο. Το πραξικόπημα της Πράγας το 1948 απο­ δείχθηκε γρήγορα καταστροφικό... ... Το 1948 γνώρισα κι εγώ μια μικρή περίοδο λυρικού ενθουσιασμού, κι εγώ εκθείασατην επα­ νάσταση. Αργότερα, είδαμε την τρομοκρατία, τους απαγχονισμούς, τη γενική υποβάθμιση της ζωής. Προς τη δεκαετία του ’60, τα πάντα είχαν ξεκαθαρίσει για όλο τον κόσμο, και όσοι ήταν κα­ τά δέκα χρόνια νεότεροι, μας κατηγόρησαν δριμύτατα. Γι’ αυτούς ήμασταν λυρικοί μαλάκες, υπεύθυνοι για την τραγωδία της χώρας. Ούτε καν υπερασπίσαμε τους εαυτούς μας. Ενοχο­ ποιημένοι ως το μεδούλι, ήμασταν έτοιμοι να φτύσουμε τα ίδια μας τα μούτρα.

δύτητα» (μτφ. Σ. Βελέντζας) και το δοκίμιο «Οι προδομένες διαθήκες» (μτφρ. Γ.Η. Χάρη). Όπως ήταν αναμενόμενο, το ενδια­ φέρον του αναγνωστικού κοινού για τα βιβλία του Τσέχου συγγραφέα εί­ ναι μεγάλο. Γι’ αυτό μια ματιά σε ό­ σα είχε πει στη συνέντευξη «Η παγί­ δα του τελικού παράδοξου» (Δεκέμ­ βρης 1981) και σ’ εκείνη με τίτλο «Η Ευρώπη δεν ενδιαφέρεται πια για την Ευρώπη» (Απρίλιος 1983) ίσως μας βοηθήσουν να ξαναθυμηθούμε τα λόγια του' κυρίως όμως θα μας βοηθήσουν να διαβάσουμε τα δύο καινούρια βιβλία του έχοντας, σχε­ δόν, πλήρη εικόνα των όσων πί­ στευε, και μάλλον εξακολουθεί να πιστεύει για το πραξικόπημα της Πράγας, για το παράδοξο και την α­ λήθεια, για τη Γαλλία και το ευρω­ παϊκό μυθιστόρημα, για την ερωτική λογοτεχνία και τη λογοτεχνική κριτι­ κή και τη μετάφραση, για τον φορ­ μαλισμό και τον Κάφκα.

* Τοτεύχος Νο80του διαβάζω (αφιέρω­ μα στον Μ. Κούντερα) έχει εξαντληθεί.

Μ.Κονντψ

Το τφαξικόηημα\ της Πράγας J

(

Για το ηαράδοξο\ και την αλήθεια J ... Το παράδοξο είναι η ξαφνική εμφάνιση ενός α­ πρόσμενου νοήματος σε μια κατάσταση. Μέσα από το παράδοξο αποκαλύπτεται ξαφνικά η πιο βαθιά κρυμμένη αλήθεια... Η ζωή δεν είναι παρά μια μακριά αλυσίδα από παράδοξα και αυτή ακριβώς η εμπειρία του πα-

ράδοξου μας απελευθερώνει από τη λυρική μας απλοϊκότητα και μας κάνει ενήλικους...

c

Η Γαλλία και τ ο \

______ευρωπαϊκό μυθιστόρημαJ

... Η Γαλλία έχει καταντήσει τόσο σοβαρή ώστε δεν είναι πια ικανή να καταλάβει το πνεύμα του ίδιου της του πολιτισμού, το οποίο είναι θαυμα­ στά επιπόλαιο. Όπως σωστά είπε ο αγαπητός μου φίλος Λεονάρντο Σάσα, «η Γαλλία δεν κα­ τοικεί πια στη Γαλλία». Ξεχάσαμε μήπως πως το μεγάλο ευρωπαϊκό μυθιστόρημα γεννήθηκε σαν ψυχαγώγημα; Ο Βοκκάκιος, ο Ραμπελαί, ο Θερβάντες είναι βιβλία στα οποία το ψυχαγώγη­ μα συνδέεται με ένα βαθύ διαλογισμό πάνω στη ζωή... Υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν ξανάρχονται ποτέ πια. Η εποχή όπου το κωμι­ κό και η εθυμία δεν ήταν παρά ένα πράγμα, είναι μόνο μια σύντομη στιγμή στην ευρωπαϊκή ιστορία, μια στιγμή που ανήκει στον Ραμπελαί, μια στιγμή χαμένη για πάντα. Ο Στερν και ο Ντιντερό, το 18ο αιώνα, στρέφονται και πάλι προς τον Ραμπε­ λαί με νοσταλγία, και η ευθυμία τους είναι, ας πούμε, η αντανάκλαση της χαμένης ευθυμίας. Το 19ο αιώνα, ο Γκόγκολ και ο Τσέχωφ είναι μεγάλοι ευθυμογράφοι, μα πόσο μελαγχολικοί! Και το κωμικό στην εποχή μας δεν είναι ούτε καν μελαγχολικό: αγγίζει την πιο μαύρη απελπισία! Ο Γκόγκολ είπε: Αν κοιτάξουμε προσεκτικά και για πολλή ώρα ένα ευθυμογράφημα, θα το δούμε να γίνεται όλο και πιο μελαγχολικό. Εγώ προσθέτω: Πέρασε τόσος καιρός από τότε που η Δύση προσδιόρισε την έννοια του κωμικού, ώστε η εύθυμη κωμωδία του Ραμπελαί μεταμορφώθηκε στην απελπισμένη κωμωδία ενός Ιονέσκο. Η περιπέτεια του κωμικού είδους στην Ευρώ­ πη φτάνει στο τέλος της, σαν όλες τις ευρωπαϊκές περιπέτειες. Και τελειώνει μ’ ένα τελευταίο παράδοξο: στο βάθος του κωμικού βρήκαμε την απελπισία. Η τραγωδία της Αντιγόνης μας γεμίζει με το αίσθημα του μεγαλείου· η κωμωδία της Φαλακρής Τραγουδίστριας αποκαλύπτει μια ζωή χωρίς μεγαλείο και χωρίς ελπίδα...

c

Ερωτική λογοτεχνία, σεξουαλικότητα και ερωτισμός ... Σήμερα, στην εποχή που τα πάντα επιτρέπονται, η ερωτική λογοτεχνία είναι α­ νιαρή. Ο Λώρενς είναι γελοίος. Αλλά δεν μπορώ να διαβάσω ούτε και τον Χένρυ Μύλλερ. Και όμως, η σκηνή μιας σεξουαλικής πράξης μου φαίνεται φανταστική και εξαιρετικά αποκαλυπτική. Η σαρκική επαφή στα μυθιστορήματά μου είναι η συμπύκνωση όλων των εσωτερικών συγκρούσεων ενός προσώπου και της ιστο­ ρίας του... Η απελευθέρωση της σεξουαλικότητας ήταν ασφαλώς μια πραγματική απελευθέ­ ρωση, που όμως υπόκειται κι αυτή στον άγριο νόμο του παράδοξου. Για ν’ απε­ λευθερώσουμε τη σεξουαλικότητα, καταστρέψαμε τα ταμπού και, καταστρέφο-

Μ.Κονηψ

ντας τα ταμπού, καταστρέφουμε τον ερωτισμό. Θα ανακαλύψουμε σε λίγο (πολύ αργά πια) ότι τα ταμπού δεν βρίσκονται εκεί για να προστατέψουν την ηθική, μα για να προστατέψουν τον ερωτισμό. Τον εερωτισμό, το εύθραυστο αυτό θαύμα! Γιατί ερεθιζόμαστε μπροστά στο σώμα μιας γυναίκας; Ο ερεθισμός είναι το πραγματικό μυστήριο του ερωτισμού και όχι ο οργασμός. Καταργώντας τα ταμπού (το ταμπού του γυμνού, το ταμπού της γλώσσας), καταργούμε και τις άσεμνες λέξεις, την πε­ ριέργεια, τη σεξουαλική περιέργεια, με δυο λόγια, τη διέγερση, αυτή τη μοναδική πηγή του ερωτισμού...

,

Επιστήμη και τεχνολογία ~ϊα) ... Οι νέοι χρόνοι γεννήθηκαν με την αισιόδοξη ιδέα ότι ο άνθρωπος (χάρη στην επι­ στήμη και την τεχνική) θα γινόταν κυρίαρχος της φύσης και του πλανήτη. Μετά από δύο αιώνες τεχνικής επανάστασης, η τύχη του πλανήτη ξέφυγε εντελώς απ’τον άν­ θρωπο, ο οποίος δεν ελέγχει ηια ούτε την ίδια του την επιβίωση. Ακόμα ένα παρά­ δειγμα: Χωρισμένη σε διαφορετικούς πολιτισμούς, η ανθρωπότητα έθρεψε για και­ ρό το λυρικό όνειρο της μελλοντικής της ενότητας, της ενότητας της κοινής της ι­ στορίας- σήμερα, πράγματι, ο πλανήτης έχει ενωθεί με την ίδια ιστορία- αλλά έχει το χαρακτήρα πλανόδιου και αέναου πολέμου. Η ενότητα του πλανήτη σημαίνει: κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει, πουθενά...

G ΜΜΕκαι παιδεία__________ ... Είναι αποπνικτική η κυριαρχία των μέσων μαζικής ενημέρωσης πάνω στην παι­

δεία, η οποία δεν μπορεί πια ν’ ακουστεί παρά μόνο με τη μεσολάβησή τους; Πρόκειται για το τέλος των ευρωπαϊκών τεχνών, ζωγραφικής, μουσικής, ποίησης; Πρόκειται για το τέλος της εποχής των νέων χρόνων που άρχι­ σε με την καρτεσιανή ιδέα ότι ο άνθρωπος είναι κύριος του πλανήτη και διαπιστώνει σήμερα ότι ο πλανήτης τού έχει ξεφύγει; Ή πρόκει­ ται μόνο για τη δική μας αυταπάτη που μας κάνει να πιστεύουμε ό­ τι ο κύκλος έχει αρχίσει να κλείνει;

118

... Έχετε παρατηρήσει πως η λογοτεχνική κριτική είναι σχεδόν α­ νύπαρκτη; Το νόημα της λογοτεχνικής κριτικής δεν είναι να κάνει κριτική, δηλαδή να βαθμολογεί, να ξεχωρίζει το καλό απ’ το κακό. Είναι ο συνεχής στοχασμός πάνω στη λογοτεχνία. Χωρίς αυτόν, η λογοτεχνία μιλάει στο κενό... ... Η κριτική δεν αναλύει το έργο, το έργο αναλύεται από μόνο του. Η α­ ξία ενός έργου βρίσκεται στην καινοτομία του. Στο ότι δεν ειπώθηκε ποτέ ή δεν το είδαμε ποτέ πριν. Ο απλοϊκός αναγνώστης μπορεί να καταλάβει οποιοδηποτε έργο-τέχνης αλλά δεν μπορεί να εκτιμήσει εντελώς την ανακάλυψη

)

που υπάρχει στο έργο. Ο κριτικός είναι επομένως αυτός που ανα­ καλύπτει την ανακάλυψη. Τούτο απαιτεί μια κάποια εξειδίκευση και ένα βαθύ στοχασμό. Πάρτε τον «Οδυσσέα» του Τζόυς. Πόσα ε­ ξαιρετικά δοκίμια γράφτηκαν γι’ αυτό το έργο, που δεν θ’ αντιπρο­ σώπευε για μας ό,τι αντιπροσωπεύει αν δεν υπήρχε η μελέτη που του αφιερώσανε. Όμως, η κριτική σαν μελέτη δεν υπάρχει πια. Λέ­ γεται συχνά σήμερα πως δεν υπάρχουν πια μυθιστορήματα του μεγέθους της «Μαντάμ Μποβαρύ» ή του «Οδυσσέα». Ίσως. Πώς μπορούμε όμως νατό ξέρουμε; Στο χώρο όπου η κριτική σαν μελέ­ τη έχει πάψει να υπάρχει, ένα τέτοιο βιβλίο ούτε καν θα μπορούσε να γίνει αντιληπτό. Υπάρχουν σπουδαίοι κριτικοί στη Γαλλία αλλά η κριτική αναγκάστηκε να γίνει ένα βιαστικό σχόλιο πάνω στα βι­ βλία που κυκλοφόρησαν χτες, έγιναν επίκαιρα σήμερα και εξαφα­ νίζονται αύριο. Κοίταξα, μια μέρα, ό,τι έχει γραφτεί στη Γαλλία και την Αμερική για έναν συγγραφέα τόσο σπουδαίο όπως ο Φίλιπ Ροθ. Ποσότητα κειμένων, αλλά, ανάμεσά τους, ούτε μια ιδέα. 'Ηταν τρομακτικό... Δεν επιστρέφουμε πια στα βιβλία. Έχουν γίνει σύγχρονα γεγονότα και η λογοτε­ χνία στερήθηκε έτσι το νόημά της: δηλαδή το να δημιουργεί αξίες που διαρκούν και να εξασφαλίζει έτσι τη συνέχιση του ανθρώπου...

C

Για τη μετάφραση

)

... Όσο πιστότερη είναι η μετάφραση, τόσο ωραιότερη είναι. Οι εκδότες, όταν θέ­ λουν να πλέξουν το εγκώμιο μιας μετάφρασης, λένε συχνά: «Κυλάει καλά...». Αλλά είναι τα πιο συμβατικά κείμενα αυτά που «κυλάνε καλά»...

...Στα πανεπιστήμια ολόκληρου του κόσμου μουντζουρώνουν κάθε χρόνο χιλιάδες σελίδες αφιερωμένες στον Κάφκα. Αυτή η σχολή έ­ χει το όνομα που της αξίζει: καφκολογία. Είναι μια φλυαρία εξεζητη­ μένη, σοφιστική, απίστευτα μονότονη, που θρέφεται από μόνη της και είναι εντελώς τυφλή όσον αφορά την τέχνη του Κάφκα. Αν θέλε­ τε να ξαναβρείτε τον Κάφκα, πρέπει να ξεχάσετε την καφκολογία....

... Μου είναι αδύνατο να μην είμαι φορμαλιστής. Δεν μπορείτε να γράψετε ένα μυθιστόρημα παρά μόνο αν είστε σίγουρος ότι ανακαλύψατε στο είδος αυτό φορμαλιστικές δυνατότητες ακόμα ανεκμετάλλευτες. Αλλιώτικα, είστε έ­ νας απλός γραφομανής, ο οποίος ετοιμάζει ένα μικρό επίκαιρο γεγονός...

□

M.Kovmga

Γιώργης Μανουσάκης: Το 1981, όταν απονεμήθηκε στο Γιώργη Μανουσάκη το Κρατικό Βραβείο Ταξιδιωτικών Εντυπώσε­ ων, η κριτική χαρακτήρισε το «Οδοιπορικό των Σφακιών» ως ένα από τα σημαντικότερα μεταπολεμι­ κά βιβλία στο είδος τους. Ωστόσο, δεκαπέντε χρόνια πριν και άλλα τόσα μετά τη διάκριση αυτή, το έργο του Χανιώτη δημιουργού παραμένει, κατά κύριο λόγο, ποιηΧαρακτηρισπκό της ποίησης του Γιώργη Μανουσάκη είναι η εξαιρε­ τική ευαισθησία στην παρατήρηση και μια αισθητική που ξαφνιάζει με το απέριττο ύφος της, με θεματο­ λογία αμφίρροπη αφενός στις υπαρξιακές του αγωνίες κι αφετέ­ ρου στις μνήμες από την πρόσφα­ τη ιστορία της ιδιαίτερης πατρίδας Συναντήσαμε τον Γιώργη Μα­ νουσάκη σπίτι του, στα Χανιά, λίγες μέρες πριν την τιμητική εκδήλωση που οργάνωσε, στις 23 Μαρτίου 1996, ο Δήμος της πόλης για τον σιωπηλό ποιητή της, με ομιλητές τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, τον καθη­ γητή του Πανεπιστημίου Ρεθύμνης Σταμάτη Φιλιππίδη και τον φιλόλο­ γο Δημήτρη Βεζονιαράκη. ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ 0 ΚΩΣΤΑΣ ΝΤΑΝΤΙΝΑΚΗΣ

Συνέντευξη

Κώστας Νταντινάκης: Κύριε Μανουσάκη, σε λίγο συμπλη­ ρώνονται τριάντα χρόνια από την έκδοση της πρώτης ποι­ ητικής σας συλλογής. Σε αντίθεση με την πρώτη δεκαετία, τα είκοσι τελευταία χρόνια τα ποιητικά σας βιβλία εκδίδονται όλο και σε πιο αραιά χρονικά διαστήματα. Τι είναι εκεί­ νο που καθορίζει και συνιστά την επόμενη πραγμάτωση μιας νέας έκδοσης; Γ. Μανουσάκης: Όσο περνά ο καιρός τόσο και πιο δύσκο­

λα αποφασίζω να εκδώσω ποιήματά μου. Πρέπει να ’χει προηγηθεί δημοσίευσή τους σε λογοτεχνικό περιοδικό ή, αν δεν συμβεί αυτό, να ’χουνε μείνει αρκετό χρόνο στο συρτάρι μου. Να ’χει δημιουργηθεί μια απόσταση ανάμε­ σα στο ποίημα κι εμένα, ώστε να μπορώ να το βλέπω πιο ψύχραιμα και, όσο γίνεται, πιο αντικειμενικά, σαν κάτι που ζει πια τη δική του, αυτόνομη ζωή. Τότε μπορώ να επέμβω, αν χρειάζεται, να κόψω στίχους, να το τροποποι­ ήσω εκφραστικά και ν ’ αποφασίσω την έκδοσή του σε βι­ βλίο. Όπως μπορείτε να δείτε, στην τελευταία μου συλλογή, τυπωμένη το 1995, όλα τα ποιήματα έχουν γραφτεί στη δεκαετία του ’80 - δύο μάλιστα είναι και παλιότερα. Συμβαίνει όμως και κάτι άλλο. Για να γράψω, προπάντων ποιήματα, πρέπει να είμαι απερίσπαστος από βιοτικές και άλλες έγνοιες, ώστε να συγκεντρώσω τα διάσπαρτα κομμάτια του εαυτού μου. Και κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει και τόσο συχνά την τελευταία δεκαπενταετία. Γι’ αυτό υπάρχουν μεγάλα διαστήματα κατά τα οποία μπορεί να μη γραφτεί ούτε ένας στίχος. Η ποίησή σας είναι βιωματική, χαμηλόφωνη, ρεαλιστική, συγκεκριμένη. Θα ’λεγε κανείς ανθρωποκεντρική για να δηλώσει το αντίθετο του εγωκεντρισμού. Δίνει την εντύ­ πωση ότι από μικρό παιδί παρατηρούσατε και απορρο­ φούσατε καθετί γύρω σας, ιδιαίτερα «τον πόνο των αν­ θρώπων και των πραγμάτων». Περάσατε τα παιδικά και τα πρώτα εφηβικά σας χρόνια μέσα στην Κατοχή και τον εμ­ φύλιο. Ποια είναι τα προσωπικά σας βιώματα από εκείνη

Η ποίηση είναι η γέφυρα που ενώνει πς μοναξιές μας άλλη να σωριαστεί σ’ ερείπια κι η ζωή μας (και πο­ λύ περισσότερο η ζωή των γονιών μας) διέτρεχε κάθε τόσο τον έσχατο κίνδυνο. Ο θάνατος του πατέρα μου μου ’δείξε πόσο πρόσκαιρη κι εύ­ θραυστη είναι η ζωή μας. Η αίσθηση της ανασφά­ λειας και η σκέψη του θανάτου εγκαταστάθηκαν πια μόνιμα μέσα μου και χρωματίζουν ό,τι κι αν γράφω. Ποια ήταν τα πρώτα σας λογοτεχνικά αναγνώ­ σματα; Υπήρξαν κάποιοι συγγραφείς που σας ε­ πηρέασαν λιγότερο ή περισσότερο και συνετέλεσαν στο να διαμορφωθεί το δικό σας προσω­ πικό ύφος;

την περίοδο; Πώς αισθηματοποιήθηκαν μέσα σας όλα αυτά τα γεγονότα της εποχής;

Σωστά χαρακτηρίσατε την ποίησή μου. Βέβαια, όλα αυτά που γράφει κανείς μεγάλος συχνά έ­ χουν τις ρίζες τους στην παιδική και την εφηβική του ηλικία. Τότε, χωρίς να ’χει συνείδηση του τι κάνει, καταγράφει στη μνήμη του πολλά απ’ αυτά που συμβαίνουνε στον ίδιο και γύρω του. Τα πε­ ρισσότερα τα ξεχνά, αλλά εκείνα παραμένουν στα υπόγεια της μνήμης του, για να έρθουν στην επιφάνεια όταν επιχειρήσει να γράψει αντλώντας από τον εσώτατο εαυτό του. Από τα βιώματά μου αυτά που άφησαν βαθιά ίχνη μέσα μου είναι νομίζω δύο: ο πόλεμος και η Κατο­ χή με τις εκτελέσεις, που συμπίπτουν με την παι­ δική ηλικία μου, κι ο θάνατος του πατέρα μου, μπροστά μου, στα δεκαπέντε μου χρόνια. Ο πό­ λεμος κι η Κατοχή σήμαινε για μένα το ράγισμα και το σπάσιμο της σιγουριάς και της ασφάλειας της παιδικής μου ζωής. Ξαφνικά έγιναν όλα γύρω μου ασταθή κι ανασφαλή. Το σπίτι δε μας προ­ στάτευε πια, μπορούσε από τη μια στιγμή στην

Όταν το 1945 ήρθαμε από το χωριό του πατέρα μου στα Χανιά, ανακάλυψα τη μικρή βιβλιοθήκη του. Έπεσα τότε με τα μούτρα στο διάβασμα, χω­ ρίς καμιά καθοδήγηση ή πρόγραμμα. Διάβαζα ό,τι έβρισκα μπροστά μου, από τον «Περιπλανώμενο Ιουδαίο» του Ευγένιου Σύη ως τους «Φτω­ χούς» του Ντοστογιέφσκι κι από το «Χρήστο Μηλιόνη» του Παπαδιαμάντη ως τη «Δύναμιν της γυναικός» του Γκέιγερσταμ. Συχνά έκλαιγα για τη δυστυχία ή το θάνατο των ηρώων. Όσον αφορά τις επιδράσεις, ίσως οι ουσιαστικό­ τερες και βαθύτερες ήταν αυτές που συντελέστηκαν ασυνείδητα. Αυτές τις παίρνουμε είδηση εκ των υστέρων ή μπορεί και να μην τις συνειδη­ τοποιήσουμε ποτέ. Στην περίπτωσή μου άσκησαν επίδραση στην όλη μου πνευματική συγκρότηση η υπάρξιακή φιλοσοφία, συγγραφείς όπως ο Ντοστογιέφσκι κι ο Κάφκα και, κατά τη δεκαετία του ’50, ο Καζαντζάκης. Από τους ξένους ποιητές ιδιαίτερα με γοήτευσε ο Ρίλκε. Δεν ξέρω αν ήταν επίδραση ή ανακάλυψη μιας πνευματικής συγγέ­ νειας που μου έδειξε τον τρόπο να εκφράσω αυτό που ήδη υπήρχε μέσα μου. Από τους Έλλη-

Σννέντενξη

νες ποιητές δε διστάζω να ομο­ λογήσω την οφειλή μου στο Σεφέρη. Με βοήθησαν επίσης οι ποιητές της «ουσιαστικής» ή «πνευματικής», σύμφωνα με κάποιους κριτικούς, ποίησης, όπως ο Βαφόπουλος, η Ζωή Καρέλλη, ο Θέμελης, ο Άρης Δικταίος, ο Μηνάς Δημάκης. Από την άποψη του ύφους ε­ κτός από τους παραπάνω ποι­ ητές, όσο περνά ο καιρός τόσο περισσότερο διδάσκομαι, ως προς τη λιτότητα της έκφρα­ σης, από τον Καβάφη και το δημοτικό τραγούδι.

Ο Τρ'ΜήΫφΟ

Γ ια ν α γ ρ ά ψ ω π ο ιή μ α τ α , π ρ έ π ε ι ν α ε ίμ α ι α π ε ρ ίσ π α σ τ ο ς α π ό β ιο τ ικ έ ς κ α ι ά λ λ ε ς έ γ ν ο ιε ς

Η θεματολογία του ποιητικού σας έργου (και όχι μόνο) είναι δεμένη με το γενέθλιο τόπο σας. Πώς λειτούργησε, πώς επηρέασε ο τόπος αυτός το έργο σας; Θα μπορούσε για παράδειγ­ μα ο «Κρητικός έφηβος», έτσι όπως τον παρα­ τηρείτε στην αναρτημένη φωτογραφία, να είχε γραφτεί για έναν «Θεσσαλό έφηβο» αν είχατε γεννηθεί και ζήσει στη Λάρισα;

m

Είμαι από τους ανθρώπους που δεν μεταφυτεύο­ νται εύκολα από τον τόπο όπου γεννήθηκαν και μεγάλωσαν. Εδώ, στα Χανιά, με τριγυρίζουν οι μνήμες και τα πρόσωπα τα οικεία, το γνώριμο το­ πίο, οι γνωστοί δρόμοι και τα κτίρια που, όσο κι αν αλλοιώνονται με το πέρασμα των χρόνων, δεν αλ­ λάζουν κατά βάση τη φυσιογνωμία της πόλης. Γνώρισα ακόμη στο χωριό του πατέρα μου τη ζωή και τη νοοτροπία των παλιών Κρητικών, που διατηρούνταν ως το 1960. Μια πλευρά, λοιπόν, του ποιητικού έργου μου, το ταξιδιωτικό μου βι­ βλίο «Οδοιπορικό των Σφακιών» και όσα δοκίμιά μου αναφέρονται στην εικόνα της Κρήτης όπως αποτυπώθηκε στη λογοτεχνία μας, πηγάζουν α­ πό τους δεσμούς μου με τον γενέθλιο τόπο. Ο πα­ ραδοσιακός κόσμος της Κρήτης, με τις αξίες και τα ιδανικά του, έχει επηρεάσει βαθιά όλους όσοι τον έζησαν. Η αλλοτρίωσή του δημιουργεί σ ’ αυτούς ένα βαθύ πόνο και τη ζωηρή επιθυμία, την

Συνέντευξη

ανάγκη θα ’λεγα, ν’ αποτυπώσουν μέσω της λο­ γοτεχνίας ό,τι πρόφτασαν να ζήσουν. Σύμφωνα, λοιπόν, μ’ αυτά που είπαμε, μια σημαντική πλευρά του έργου μου δε θα μπορούσε να γρα­ φτεί αν δεν ήμουνα Κρητικός. Το μεγαλύτερο όμως μέρος της ποίησής μου, αυτό που εκφράζει τον υπαρξιακό μου προβλη­ ματισμό, δεν έχει να κάνει με τον τόπο καταγω­ γής μου. Η μοναξιά, ο χρόνος, ο θάνατος, η σιω­ πή του Θεού, θέματα που επανέρχονται κάθε τό­ σο στα ποιήματά μου, έχουν απασχολήσει τους ποιητές σ’ όλα τα μήκη της γης. Και στις τρεις ενότητες της τελευταίας σας ποι­ ητικής συλλογής «Άνθρωποι και σκιές» («Ως Ιμάτιον», «Παλιές χρονολογίες» και «Κατεδαφί­ σεις») ξεσκονίζετε το τζάμι της Λήθης σε κεκοιμημένους, δικαιώνετε ανώνυμους τσακισμέ­ νους από την πρόσφατη ελληνική ιστορία, και κινητοποιείτε την πιο βαθιά σας τρυφερότητα για τα καθημερινά ανθρώπινα και πέτρινα ερεί­ πια που πληθαίνουν. Πιστεύετε σ ’ ένα πολύ βα­ σικό και ουσιαστικό ρόλο της Μνήμης που, μέ­ σα στη γενικότερη σύγχυση των καιρών, πάμε να ξεχάσουμε. Μιλήστε μας γι’ αυτό. Έχει να κά­ νει με κάποιο χρέος νομίζω.

Οπως σας είπα και πρωτύτερα, ο θάνατος κι ο χρόνος είναι δυο από τα κεντρικά μου θέματα. Ο θάνατος ανθρώπων που τους γνώριζα όσο ζούσαν, αλλά συχνά και άγνωστων, «με λιγοστεύει ε­ μένα τον ίδιο» όπως έλεγε ο John Donne. Κάθε θάνατος δημιουργεί μέσα μου ένα κενό, που μά­ ταια προσπαθεί να καλύψει η λογική μας. Οι φω­ τογραφίες είναι τα σημάδια του περάσματος των ανθρώπων που έφυγαν από τη ζωή. Είναι στιγμές του χρόνου που, μ’ ένα «μαγικό» τρόπο, ακινητοποιήθηκαν και τις βλέπουμε τώρα μπροστά μας. Γι’ αυτό πολλές φορές τις κοιτάζω με συγκίνηση, ιδιαίτερα για τους απλούς ανθρώπους, τους ανώ­ νυμους, που πέρασαν αφήνοντάς μας το βουβό αποτύπωμά τους στο χαρτί. Οι «Παλιές χρονολο­ γίες» είναι πρώτα-πρώτα ιστορικά γεγονότα που κάποια πλευρά τους έζησα στα παιδικά ή στα νε­ ανικά μου χρόνια και μου άφησαν ανεξίτηλα ση­ μάδια. Είναι όμως μαζί και σταθμοί του χρόνου, που κύλησε «αδικαίωτος», κατά το στίχο του Βρεττάκου που παραθέτω. Αδικαίωτος για κεί­ νους που έζησαντα γεγονότα και σημαδεύτηκαν απ’ αυτά για όλη τους τη ζωή. Οι «Κατεδαφίσεις» σπιτιών κι ανθρώπων είναι κι αυτές μορφές θανά­ του. Τα σπίτια που γκρεμίζονται με «αντιπαροχή» δεν είναι απλά κτίρια, είναι κομμάτια της πόλης συνδεδεμένα με τη ζωή μας, που εξαφανίζονται. Είναι κι εδώ ο χρόνος που στο πέρασμά του συμπαρασύρει έμψυχα κι άψυχα, αφήνοντάς μας στη θέση τους κι από μια ανοιχτή πληγή. Οι «Άνθρωποι και σκιές» είναι μια απεγνωσμένη προσπάθεια να περισωθούν από τη λήθη άνθρω­ ποι, γεγονότα, όψεις της πόλης που ζούμε. Στη μνήμη ανατίθεται ένας σημαντικός ρόλος. Καλεί­ ται να εκπληρώσει το χρέος των ζωντανών προς τους νεκρούς.

Οποιητής, πεζογράφος και δοκιμιογράφος Γιώργης Μανουσάκης γεννήθηκε στα Χανιά το 1933. Κατά το διάστημα του ελληνοίταλικού πολέμου και μεγάλου μέρους της Κατοχήςέξησε με την οικσγένειά του στο Βαρύπετρο, χωριό του πατέρα του. Αφού τέλειωσε το Γυμνάσιο στα Χανιά, σπούδασε φιΑοηογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ,μετά τη στρατιωτική του θητεία, εργάστηκε ως καθηγητής στα Χανιά από το 1960 έως το 1986 οηότε παραιτήθηκε και αποχώρησε από τη Μέση Εκπαίδευση με το βαθμό του γυμνασιάρχη. Στη Λογοτεχνία ηρωτοεμφανίστηκε το 1952 μ' ένα διήγημά του στο περιοδικό «Πνευματική Ζωή». Το 1981 τιμήθηκε με το Κρατικό βραβείο Ταξιδιωτικών Εντυπώσεων για το βιβλίο του «Οδοιπορικό των Σφακιών». Επίσης το 1977 του απονεμήθηκε το Βραβείο Καζαντζάκη για το ωςτότε έργο του. Ποιήματά του μεταφράστηκαν και δημοσιεύτηκαν σε ανθολογίες και περιο­ δικά στην Ολλανδία, Γερμανία, Ρουμανία, Ουγγαρία, ΗΠΑ, Πο­ λωνία και Ρωσία.

Σε μια παλαιότερη ποιητική συλλογή σας υπάρ­ χει ένας στίχος που λέει «μόνο η μοναξιά μου δί­ νει τα αληθινό σχήμα μου». Μπορείτε να μας πε­ ριγράφετε αυτή τη μοναξιά; Πώς μορφοποιείται;

Η μοναξιά, η βαθύτερη υπαρξιακή μοναξιά, όπως τη βιώνει ο ποιητής στο στίχο που αναφέρατε, έ­ χει δυο πλευρές: Είναι η οδύνη που μας προκαλεί η απομόνωσή μας, η έλλειψη δυνατότητας επι­ κοινωνίας με τον άλλο, ο εγκλεισμός μας στα τεί­ χη του εαυτού μας. Είναι όμως ταυτόχρονα κι ένα είδος προστασίας μας από τις φθορές και τις αλ­ λοιώσεις που συνεπάγονται για τον κάθε άνθρω­ πο οι σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους, ό­ που είμαστε αναγκασμένοι να λέμε πράγματα

Σννέντενξη

που δεν πιστεύουμε, να κάνουμε πράξεις που δεν θα θέλαμε να κάνουμε, να παίρνουμε ψεύτικες «πόζες», μόνο και μόνο για να είμαστε αρεστοί στους συνανθρώπους μας. Σ’ αυτή, λοιπόν, τη μοναξιά, την οδυνηρή αλλά και τη σωτήρια για τη διατήρηση του πραγματικού μας προσώπου, αναφέρεται ο στίχος - και όλο το ποίημα - για το ο­ ποίο με ρωτήσατε. Το λογοτεχνικό σας έργο δεν περιορίζεται στα ποιητικά βιβλία. Υπάρχουν το βραβευμένο «Οδοιπορικό των Σφακιών» κι ένα πρόσφατο με τίτλο «Το λευκό και το πέτρινο» που αφορά στην Πάρο. Τι σας κάνει να καταφεύγετε στις ταξι­ διωτικές εντυπώσεις γράφοντας μέσ’ απ’ αυτές πεζά ποιήματα και δεν μεταφέρετε τη συγκίνη­ σή σας στη γνωστή σύντομη ποιητική φόρμα;

Εκτός από τα δυο ταξιδιωτικά για τα οποία κάνα­ τε λόγο, έχω γράψει, παλιότερα, κι αρκετά άλλα, δημοσιευμένα σ’ εφημερίδα των Χανίων και στο περιοδικό «Περιηγητική». Μ’ αρέσει να ταξιδεύω. Όταν επισκέπτομαι κάποιο μέρος τα μάτια και τ’ αυτιά μου εντείνουν τη δραστηριότητά τους, θέ­ λοντας να συλλάβουν όσα μπορούν περισσότερα από τα αξιοπρόσεχτα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου όπου βρίσκομαι. Ό,τι βλέπω και α­ κούω, συχνά ξυπνά μέσα μου πολλών ει­ ά φ η σα ν β α θ ιά ίχ ν η μ έσ α μ ο υ εί\ δών συγκινή­ δύο: ο πόλεμος κ α ι η Κ α τ ο χ η μ ε τ ις σεις. Γι’ αυτό εκτελέσεις, που συμπίπτουν μ ε την δεν είναι σπά­ παιδική ηλικ ία μου, κι ο θάνατος νιο να παίρ­ του πατέρα μου, μπροστά μ ο υ, στα νουν αρκετά δεκαπέντε μ ο υ χ ρ ό ν ια κομμάτια από τις ταξιδιωτι­ κές σελίδες μου ένα λυρικό χαρακτήρα. Προτιμώ συνήθως τον πεζό λόγο, γιατί μου δίνει τη δυνα­ τότητα ν’ απλωθώ περισσότερο και να περιλάβω στο κείμενό μου στοιχεία περιγραφικά, αρχαιο­ λογικά, ιστορικά, αναμνήσεις από σχετικά λογο­ τεχνικά διαβάσματα, διαλόγους μ’ ανθρώπους που συνάντησα κ.ά. Δεν είναι σπάνιο όμως μερι­ κές εντυπώσεις από τα ταξίδια μου να πάρουν τη μορφή ποιημάτων. Αναφέρω το «Σφακιανό τρίπτυχο» στη συλλογή «Το σώμα της σιωπής» και τα έντεκα ποιήματα με τον τίτλο «Αμιγείς κόσμω». Άγιον Όρος, καλοκαίρι του 70» στη συλλογή «Τρίγλυφο».

124

Το συγγραφικό σας έργο επεκτείνεται και σε πολυάριθμα δοκίμια και μελέτες, όπως «Η Κρή­

Σννένκνξη

τη στο λογοτεχνικό έργο του Προβελάκη». Είναι ο φιλόλογος Γιώργης Μανουσάκης που ζητάει το δικό του χώρο έκφρασης και δημιουργίας;

«Η Κρήτη στο λογοτεχνικό έργο του Πρεβελάκη» ξεκίνησε ως μέρος μιας ευρύτερης μελέτης με τον τίτλο «Η Κρήτη στην πεζογραφία μας». Εκεί θα καταγράφονταν οι όψεις της Κρήτης, όπως μας τις έδωσαν οι συγγραφείς που εμπνεύστη­ καν απ’ αυτήν - και δεν είναι λίγοι. Επειδή όμως θα γινόταν ένα ογκώδες βιβλίο, που είναι αμφίβο­ λο αν θα μπορούσε να εκδοθεί, περιορίστηκα στο έργο το σχετικό με την Κρήτη μερικών μόνο συγγραφέων. Εκτός από το έργο του Πρεβελάκη που είχε την καλή τύχη να γίνει βιβλίο, έχουν τυπωθεί ως τώρα σε περιοδικά ή αφιερωματικούς τόμους οι μελέτες μου για την Κρήτη του Κονδυλάκη, του Κάζαντζάκη (όχι ολόκληρη), της Έλλης Αλεξίου, κάποιων διηγημάτων του Μανώ­ λη Σκουλούδη, των «Κρητικών γάμων» του Σπ. Ζαμπέλιου και των «Κρητικών» διηγημάτων του Εφταλιώτη. Δεν πρόκειται για ψυχρά ιδωμένες φιλολογικές εργασίες. Γράφτηκαν, μπορώ να πω, «εν θερμώ», με βασικό κίνητρο την αγάπη μου για την Κρήτη. Αυτή μ’ έκαμε να μελετήσω τα έργα των συγγραφέων που ανέφερα και να καταγρά­ ψω τα στοιχεία από τη ζωή και την ιστορία της Κρήτης που περιλάμβαναν. Εκτός από τις μελέτες αυτές έχω ασχοληθεί και με κάποιες πλευρές από το έργο πεζογράφων, ό­ πως ο Μακρυγιάννης, ο Παπαδιαμάντης, ο Τερζάκης και ποιητών όπως ο Πορφύρας, ο Παπατσώνης, ο Ρίτσος, ο Στεργιόπουλος. Είναι εργα­ σίες όπου συνεργάζεται ο φιλόλογος με το λογο­ τέχνη κι όπου πάντα αφετηρία είναι η αγάπη μου προς τα συγκεκριμένα έργα που εξετάζω. Με αφορμή το πρώτο ποίημα που υπάρχει στην τελευταία σας ποιητική συλλογή, θα θελα να σας ρωτήσω το εξής: Μέσα στη γενικότερη έκ­ πτωση αξιών και κρίσης θεσμών που υπάρχει, πώς βλέπετε τη στάση των νέων ποιητών σήμε­ ρα; Πιστεύετε ότι θα ’πρεπε να προσανατολίζο­ νται σε κάποιες σταθερές πολιτισμικές αξίες ό­ πως η δική σας γενιά;

Ο ποιητής εκφράζει κατά κανόνα την εποχή του (εκτός αν προηγείται αυτής, πράγμα που συμβαί­ νει σε λίγους, ιδιαίτερα οξυδερκείς ποιητές). Αν σήμερα υπάρχει μια έκπτωση των (καθιερωμέ­ νων) αξιών και μια κρίση των (καθιερωμένων) θε­ σμών - και όλοι μας το βλέπουμε αυτό κάθε μέρα - η ευθύνη δεν βαραίνει τους ποιητές, ακόμη κι ό­ ταν η έκπτωση και η κρίση αντικατοπτρίζεται στο

λόλογου καθηγητή με το δημι­ ουργό ποιητή;

Ο ποιητής, επειδή ακριβώς εί­ ναι δημιουργός των ποιημά­ των, ο άνθρωπος που διαθέτει την ευαισθησία και τη γνώση, Ά σ κ η σ α ν ε π ίδ ρ α σ η σ τη ν π ν ε υ μ α τ ικ ή μ ο υ σ υ γκ ρ ό τ η σ η η υ π α ρ ξ ια κ ή ιριλοσοτρία , ο Ν τ ο σ τ ο γ ιέ ψ σ κ ι κ ι ο Κ άχρκα κ α ι, κ α τ ά τη δ ε κ α ε τ ία τ ο υ ’5 0 , ο Κ αζαντζάκης

I

έργο τους. Είναι φυσικό μια κι αποτελούνε κι αυτοί μέλη του γενικότερου κοινωνικού συνόλου και ζούνε στην εποχή μας. Χαρακτήρισαν τη λε­ γάμενη γενιά του 7 0 ως «γενιά της αμφισβήτη­ σης». Ασφαλώς αμφισβήτησε αρκετά, ιδίως στο ξεκίνημά της. Αλλά μήπως το ίδιο δεν έκαμαν, α­ πό λίγο ως πολύ, και οι προηγούμενες ποιητικές γενιές; Πιστεύω ότι, παρ’ όλους τους ηθικούς και κοσμοθεωριακούς κλυδωνισμούς, ό,τι είναι στέ­ ρεο κι απαραίτητο στην ανθρωπότητα θα μείνει.

θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι ο πιο κατάλληλος, ως κα­ θηγητής, να διδάξει τα ποιήμα­ τα και γενικότερα τα λογοτεχνι­ κά κείμενα. Να ανακαλύψει και να αποκαλύψει στους μαθητές του τη βαθύτερη ουσία του έρ­ γου που αναλύει. Η δουλειά ό­ μως του καθηγητή είναι χρονοβόρα και ψυχοφθόρα. Από το συνδυασμό φιλόλογου-καθηγητή και δημιουργού-ποιητή κερδίζει σίγουρα ο πρώτος, ενώ φοβούμαι πως ζημιώνεται ο δεύτε­ ρος. Ο ποιητής πολλές φορές δεν έχει ούτε το χρόνο ούτε την ψυχική διάθεση να γράψει, γιατί και τα δύο τα διεκδικεί και τα οικειοποιείται η δι­ δασκαλική του ιδιότητα. Το γεγονός ότι ένας ποιητής ζει και εργάζεται ε­ κτός των τειχών «της περίβλεπτης πόλεως των Αθηνών» πιστεύετε πως ασκεί μια επίδραση, στη ζωή και το έργο του, που έχει θετικά και αρ­

Πιστεύετε ότι η ποίηση εξ ορισμού έχει ένα στόχο; Κι αν δεν έχει, τότε ποιος πρέπει να είναι κατά τη γνώμη σας;

Η ποίηση δεν πρέπει να θέτει προκαθορισμένους στόχους, γιατί έτσι παύει να είναι πηγαία και αυθεντική. Της αρκεί, νομίζω, το ότι οξύνει την ευαισθησία μας, μας αποκαλύπτει πλευρές της ζωής που δεν τις είχαμε συνειδητοποιήσει, φωτί­ ζει τις σκοτεινές γωνιές του εαυτού μας, κι έρχε­ ται να καταγγείλει ό,τι νόθο και κίβδηλο αντιστρατεύεται την ανθρωπιά μας. Είναι η γέφυρα που ε ­ νώνει τις μοναξιές μας. Υπηρετήσατε είκοσι έξι χρόνια στη Μέση Εκπαί­ δευση. Κατά πόσο συνδυάζεται ο ρόλος του φι­

νητικά σημεία;

Είναι γνωστό ότι το μεγαλύτερο μέρος των πνευματικών εκδηλώσεων της χώρας μας γίνεται στην πρωτεύουσα. Ένας ποιητής, επομένως, που ζει κι εργάζεται στην επαρχία, κατ’ ανάγκη μένει μακριά απ’ αυτές τις εκδηλώσεις. Δεν είναι δυνατόν επίσης να έρχεται σε συχνή και άμεση επαφή με τους λογοτέχνες της πρωτεύουσας, να συζη­ τά μ’ αυτούς και να μετέχει σε συναντήσεις και συναναστροφές. Έτσι εκτός από τη στέρηση της ανθρώπινης ζεστασιάς που δημιουργούν πολλές φορές οι προσωπικές σχέσεις με τους ομότεχνούς του, μένει έξω κι από τους «κύκλους» και τις παρέες που σχηματίζονται κατά κανόνα γύρω από τα λογοτεχνικά περιοδικά και τις διάφορες ο-

Σννέντενξη

125

μαδικές εκδόσεις, με αποτέλεσμα να μένει συχνά το έργο του στη σκιά. Από τ’ άλλο μέρος, η δια­ βίωση του στην επαρχία, αν καταφέρει και δεν τον γονατίσει ψυχολογικά η απομόνωση, του δί­ νει ενδοστροφή, ενώ, παράλληλα, τον προφυλάσσει από τις διαφόρων ειδών «συναλλαγές» μέσα στο λογοτεχνικό χώρο. Σ’ ένα μικρό δοκίμιο που έγραψε το 1936 ο Ν.Β. Τωμαδάκης με τίτλο «Ο Κώστας Καρυωτάκης στην Κρήτη» διαβάζουμε ότι ο ποιητής «τελείω­ σε το Γυμνάσιο στην Κρήτη και μάλιστα στα ίδια πληκτικά Χανιά όπου σκορπίσαμε κι εμείς την ά­ γονη σε πολλά αισιοδοξία μας και την ανταλλά_____________________________ ξαμεμετηνπίστη του θρη­ Ό σ ο π ε ρ ν ά ο κ α ιρ ό ς τ ό σ ο σκευόμενου π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο δ ιδ ά σ κ ο μ α ι, ΐύς ανθρώπου. Η π ρ ο ς τη λ ιτ ό τ η τ α τ η ς πόλη ψυχολο­ έκχρραση ς, α π ό τ ο ν Κ α β ά ιρ η γικά δεν έχει κ α ι τ ο δ η μ ο τ ικ ό τ ρ α γ ο ύ δ ι δοθεί ακόμη από κανένα [...] ώστε να μπορέσει να ε­ ξηγήσει γιατί πλήττομε μέσα σε τόσον όμορφο κι αερινό τόπο, στον τρόπο της βροχής των εικοσιπέντε ημερών και της αδιάκοπης υγρασίας και απραξίας». Πόσο απέχει η εικόνα αυτή από τη σημερινή εικόνα της πόλης;

126

Η εικόνα των Χανιών, που τόσο παραστατικά μας δίνει ο Τωμαδάκης στο κείμενό του που αναφέ­ ρατε, είναι βέβαια η εικόνα των μεσοπολεμικών Χανιών. Αυτή η ατμόσφαιρα της πλήξης, της α­ νίας και της αναγκαστικής απραξίας κράτησε αρ­ κετά χρόνια και μετά τον πόλεμο. Τώρα όμως θα ’λεγα ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει σε σημαντι­ κό βαθμό. Είναι που ο ρυθμός της ζωής έχει γίνει πιο γρήγορος, αφήνοντας μικρότερα περιθώρια για πλήξη. Είναι που σήμερα, με την πυκνή διακί­ νηση βιβλίων, περιοδικών κι εφημερίδων, ο φιλα­ ναγνώστης Χανιώτης μπορεί, όχι μόνο να ενημε­ ρώνεται για την έξω από την πόλη του πνευματική ζωή και κίνηση, αλλά και να μετέχει σ’ αυτή, έστω κι από απόσταση, ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του. Είναι που δε λείπουν κάποιες πνευματικές εκδηλώσεις με λογοτέχνες και καλλιτέχνες ντό­ πιους ή από την Αθήνα, που οργανώνονται κατά διαστήματα από συλλόγους της πόλης ή το Δήμο (κάτι που όμως έχει περιοριστεί πολύ κατά τα δύο-τρία τελευταία χρόνια, από έλλειψη ανταπό­ κρισης του χανιώτικου κοινού). Και κάτι άλλο: υπάρχουν σήμερα στα Χανιά αρκετοί - νέοι στην

Συνέντευξη

πλειονότητά τους - άνθρωποι που διαβάζουν κι ενδιαφέρονται για τη λογοτεχνία και τις καλές τέ­ χνες. Το βλέπει αυτό κανείς - κι είναι μια ευχάρι­ στη έκπληξη - σε κάποιες εκδηλώσεις, όπως οι α­ ναγνώσεις ποιημάτων από τέσσερις Χανιώτες ποιητές, που έγιναν το Νοέμβρη και Δεκέμβρη του 1994. Δυστυχώς αυτοί οι άνθρωποι συχνά δε γνωρίζονται μεταξύ τους. Ζουν απομονωμένοι ή σε μικρές παρέες, αλλ’ αυτό είναι πολλές φορές δική τους επιλογή. Θα θελα να κλείσουμε τη συνομιλία μας μ ’ ένα σχόλιο πάνω στην τελευταία στροφή του ποιή­ ματος σας «1946» από το βιβλίο σας «Άνθρωποι και σκιές». Γράψετε λοιπόν: «Τυφλέ τραγουδιστή, ο κάθε στίχος σου / δεν εκτιμάται, βλέπω, μήτε μια δραχμή. / Αυτοί που ανεβοκατεβαίνουν γύρω σου I έχουνε στοίβες τους νεκρούς μέσ’ την ψυχή τους / και βιάζονται για πάντα να τους θάψουν». Στους χαλεπούς καιρούς που περνάει τόσο η χώρα μας όσο και ο πλανήτης, μπορούμε να συνδέσουμε το ’46 με το ’96 και να μιλήσουμε γι’ αυτό.

Οι στίχοι που διαβάσατε από το ποίησή μου «1946» απεικονίζουν την ψυχολογική κατάσταση των ανθρώπων εκείνης της εποχής. Είναι φυσικό όσοι έζησαν τη λαίλαπα του πολέμου να θέλουνε την επομένη να ξεχάσουν ό,τι υπόφεραν όλα αυτά τα χρόνια, να ξεχάσουν ακόμη και τους νε­ κρούς των. Σήμερα έχει προηγηθεί μια μακρά πε­ ρίοδος ειρήνης (με τις εξαιρέσεις των τοπικών πολέμων) κι όμως υπάρχει η τάση να λησμονή­ σουμε το ιστορικό παρελθόν μας, στ’ όνομα μιας μελλοντικής (υλικής βασικά) ευτυχίας. Δεν θέλουμε τις υποχρεώσεις που δημιουργεί η ι­ στορική μνήμη. Κι όμως, αυτή ενώνει τα άτομα που αποτελούν ένα λαό, αυτή μας δίνει τη διά­ σταση του βάθους, προεκτείνοντάς μας στονπαρελθοντικό χρόνο, απ’ όπου αντλούμε στοιχεία α­ παραίτητα για την υπόστασή μας, την εθνική αλ­ λά και την ατομική. Χωρίς αυτήν είμαστε χωρίς ρί­ ζες, μετέωροι, έρμαιο των ανέμων που φυσούν α­ πό διάφορες κατευθύνσεις. Αν δεν θελήσουμε να κρατήσουμε τίποτα από τις προηγούμενες γε­ νιές, δε θ’ αφήσουμε κι εμείς τίποτα στους μετά από μας. Έτσι ο άνθρωπος θα φτωχύνει ψυχικά και πνευματικά σε απίστευτο βαθμό. Θα πάψει να ’ναι άνθρωπος.

□

0 LUIS SEPULVEDA ΣΤΗΝ ΕΑΛΑΑΑ 11-14 ΙΟΥΝΙΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΤΟ ΝΕΟ ΤΟΓ ΒΙΒΛΙΟ «PATAGONIA EXPRESS» Έ νας γέρος που διάβαζε ιστορίες αγάπης

Ο κόσμος του τέλους του κόσμου

Όνομα ταυρομάχου

ΕΚΔΟΣΕΙΣ OPERA ΝΕΑ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Τ Κ Ω Λ Ε Τ Τ Η 23 Α ', 10677 Α Θ Η Ν Α Τ Η Λ . 330 45 4 6 - T H A + F A X : 330 36 34 - FA X : 6 7 1 5 2 96

Μ Ο Λ ΙΣ Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Η Σ Α Ν Α Π Ο Τ ΙΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α Σ Σ ΤΗ Λ Ο ΓΟ ΤΕΧΝ ΙΚ Η Σ Ε ΙΡ Α ΣΕΙΡΗ Ν Ε Σ

Τάκης Χατζηαναγνωστου

ΤΟ ΚΟΙΛΟΝ ΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ

Τ ο ν έ ο μ υ θ ισ τό ρ η μ α το υ π ο λ υ β ρ α β ευ μ έν ο υ σ υ γ γ ρ α φ έ α κα ι σ ε ν α ρ ιο γ ρ ά φ ο υ επ ιτυ χη μ έν ω ν τη λ εο π τικ ώ ν σ ειρ ώ ν. Μ ια ερ ω τική ισ τορία μ ε φ ό ν τ ο τη ν π ρ ό σ φ α τ η ισ τορ ία τη ς Ε λ λ ά δ α ς. Α να ζη τήσ εις, δ ια π λ ο κ έ ς, σ υ γ κ ρ ο ύ σ εις , ό ν ε ιρ α , δ ια ψ ε ύ σ ε ις , α υ τα π ά τες. Και το ερ ώ τη μ α : Μ π ο ρ εί η μ ετα μ έλεια ν α β γάλ ει κ ά π ο ιο ν α π ό το α δ ιέ ξ ο δ ο , ή μήπω ς κανένα ς δρόμ ος δ ε ν έχει ε π ισ τρ ο φ ή ;

Μ έσα στην αγριότητα το υ π ο λ έμ ο υ έ ν α ς π ρ ο ο δ ε υ τικ ό ς ψ υ χία τρ ο ς επ ιχ ε ιρ ε ί μ ε ν έ ε ς μ ε θ ό δ ο υ ς ν α επ α νεντά ξει στη ζω ή το υ ς στρατιώ τες π ο υ επ ισ τρ έ φ ο υ ν μ ε σ ο β α ρ έ ς δια τ α ρ α χ ές α π ό το μ έτω πο. Έ ν α αν τιπ ο λ εμ ικ ό α ρ ισ το ύ ρ γ η μ α της Π ατ Μ π ά ρ κ ερ π ο υ β ρ α β εύ τη κ ε μ ε το BOOKER PRIZE ’95.

Πατ Μπάρκερ

ΖΩΝΤΑΝΟΙ ΞΑΝΑ

Ρόζελιν Μηράονν Π ΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ

Έ ν α βίαιο έγκ λη μ α τα ρά ζει την ησ υχία μ ια ς επ α ρ χια κ ή ς πόλ ης. Η α σ τυνομ ία υποπτεύεται έ να ν έφ η β ο . Η σ κιά της α μ φ ιβ ο λ ία ς π έφ τει β α ρ ιά στην ο ικ ο γέν ειά του. Σ ’ αυτά το συναρπαστικό μυθιστόρημα βασίζεται η κινηματογραφική επιτυχία του Μ πάρμπετ Σρέντερ με πρω ταγω νιστές τη Μ έριλ Στριπ και τον Λίαμ Νίσον

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α Σ Α Ν ΔΡΕΑ Μ ΩΡΑΪΤΟΥ 3 - 1 1 4 71 Α Θ ΗΝ Α - ΤΗΛ. 36.24.326,36.25.575 - FAX 36.48.030

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

ΕΚ ΔΟ ΣΕ ΙΣ «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ» ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Ακαδημίας 8 8 - 7 ο ς ό ρ ., 1 0 6 7 8 Αθήνα τηλ. 3 3 0 2 4 1 5 , 3 8 2 0 6 1 2 - Fax 3 8 3 6 6 5 8 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ «ΚΕΔΡΟΣ»: Γ. Γ ενναδίου 6 , 1 0 6 7 8 Αθήνα ΐηλ. 3 8 1 7 8 2 6 , 3 8 0 6 6 0 1 Fax 3 8 3 6 6 5 8

& Ρ %

%

Ά τ η ρ ΐ* * '· · · (Όμως η Πρωτοπορία χάριζε πάντα βιβλία!)

ΤΑ ΕΙΚΟΣΙ ΠΡΩΤΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΣ ΤΙΜΗ

Η βραδύτητα

2250

ΜΙΛΑΝ ΚΟΥΝΤΕΡΑ (ΕΣΤΙΑ)

Έλλη Λαμπέτη

ΦΡΕΝΤΥ ΓΕΡΜΑΝΟΣ (ΚΑΚΤΟΣ) Ο Δλχημιστής ΠΑΟΥΑΟ ΚΟΕΛΟ (ΓΝΩΣΗ)

3330 1250

Πάουλα

ΙΖΑΜΠΕΛ ΑΛΙΕΝΤΕ

3580

(ΩΚΕΑΝΙΔΑ)

Α ντιρρησίες συνείδησης

ΚΟΣΤΑΣ ΤΣΑΡΟΥΧΑΣ

(ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ)

2500

Η αγάπη άργησε μια μέρ α

ΛΙΛΗ ΖΩΓΡΑΦΟΥ (ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ) 2080 Το τρένο με τις φ ράουλες ΓΙΑΝΝΗΣ ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ (ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ) 2500 Να ζεις, ν’ αγαπάς και να μαθαίνεις ΛΕΟ ΜΠΟΥΣΚΑΛΙΑ (ΓΛΑΡΟΣ) 2330 Ιστορία μ ια ς λέξη ς

ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ

(ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ)

2080

Ο γητευτής των αλόγων

ΝΙΚΟΛΑΣ ΕΒΑΝΣ

3330

(ΩΚΕΑΝΙΔΑ)

Εκατό ερωτικά σονέτα

ΠΑΜΠΛΟ ΝΕΡΟΥΔΑ

2080

(ΓΝΩΣΗ)

Εγώ ελπίζω να τη βολέψω .

ΜΑΡΤΣΕΛΟ

NT’

ΟΡΤΑ (ΓΝΩΣΗ)

Δ ε ν θα μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε να σας προτείνουμε έναν τυχαίο κατάλογο. Τα Είκοσι Πρώτα

της Πρωτοπορίας είν α ι τα β ιβ λ ία που π ροτιμήσα τε εσείς. Τα δημοφ ιλέστερα β ιβ λ ία του Μ αΐου. Α ν αγοράσετε τώ ρα ένα α π ό τα είκοσι, κ ι α ν κρα τάτε μ α ζ ί σας το κ ο υ π ό ν ι δώ ρου π ο υ θα βρείτε σ ’ αυτή τη σελίδα, οι εκδόσεις Γράμματα κ α ι η

Πρωτοπορία θα σας χα ρ ίσ ο υ ν τον Επιθεωρητή Μεγκρέ του Ζ ω ρ ζ Σιμενόν, ένα κ λ α σ ικ ό α στ υ ν ο μ ικ ό μυθιστόρημα, γ ια να αντέξετε τις πρώτες ζέστες... μ ε σασπένς!

1330

Οι αναλφάβητοι του έρωτα

ΕΥΑ ΟΜΗΡΟΛΗ

1660

(ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ)

Κάνε πουλί να δ εις καλό :

ΑΡΚΑΣ

1500

(ΓΡΑΜΜΑΤΑ)

Η Π ρόβα του νυφικού

ΝΤΟΡΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

(ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ)

2500

Πάντυ Κλαρκ χα, χα, χα

ΡΟΝΤΥ ΝΤΟΫΛ

2910

(ΝΕΦΕΛΗ)

Ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα αρραβωνιαστήκανε από κάτω ΜΑΡΤΣΕΛΟ NT’ ΟΡΤΑ

1660

(ΓΝΩΣΗ)

Εννέα μαγικά παραμύθια

ΟΣΚΑΡ ΓΟΥΑΪΛΝΤ (ΓΡΑΜΜΑΤΑ) Ο κό σ μ ο ς τη ς σοφ ίας ΤΖΟΣΤΕΪΝ ΓΚΑΡΝΤΕΡ (ΝΕΑ σύνορα ) Το νησί της προηγούμενης ημέρας ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ (ΓΝΩΣΗ)

Πρωτοπορία

1500 3330 4160

ΑΘΗΝΑ: ΓΡΑΒΙΑΣ 3-5, Τ.Κ, 106 78 - ΤΗΛ. 3807.689, 3827.431 ΘΕΣ/ΝΙΚΗ: ΝΙΚΗΣ 3 (ΠΑΡΑΛΙΑ), ΐΚ . 546 27 - ΤΗΛ. 226.190

Ηρακλής Παπαλέξης

ΕΑΑΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Θ ηλυκή γραφή

132

Οι διαπλεκόμενες ι­ στορίεςτριώνγυναι­ ΜΠΕΛΙΚΑΚΟΥΜΠΑΡΕΛΗ κών που ανήκουν Ηπέτρα της υπομονής Αθήνα, Δελφίνι, 1995 σε διαφορετικές Σελ. 192 γενιές και η α­ νυπέρβλητη δυσκο­ λία που μπερδεύει και θα μπερδεύει τις διαφυλικές σχέ­ σεις οδηγώντας σε αδιέξοδα: πάνω σ’ αυτόν τον καμβά ξετυλίγεται η «Πέ­ τρα της υπομο­ νής», ένα μυθιστό­ ρημα γένους θη­ λυκού, που δίνει έμ­ φαση στα προβλή­ ματα της σύγχρο­ νης γυναίκας, κατα­ γράφοντας πραγματικές καταστάσεις με τρυφερότητα κι ευαισθησία. Αν και η συγγραφέας μοιάζει να παρασύρεται από τη συγκινησιακή φόρτιση, καταφεύγοντας ενίοτε σε υπέρμετρους με­ λοδραματισμούς και κορυφώσεις, το βι­ βλίο συνολικά διαπνέεται από δροσιά και φρεσκάδα. Η Μπελίκα Κουμπαρέλη ατε­

νίζει τα πράγματα από τη σκοπιά του κα­ λώς εννοούμενου φεμινισμού και προ­ σεγγίζει ψύχραιμα το πρόβλημα της χει­ ραφέτησης και της ανεξαρτητοποίησης. Με λυρισμό και κάποτε με ξεσπάσματα η «Πέτρα της υπομονής» χαρτογραφεί ένα

Ά ρ ω μ α αλλοτινό

Οκτώ διηγήματα συνθέτουν τη συλλογή της παλιάς δημοσιογράφου με την οποία εμφανίζεται στα εκδοτικά πράγματα ο «Ανατολικός». Διηγήματα που θα μπο­ ρούσαν να συνθέσουν και ένα ενιαίο κεί­ μενο, αφού τόσο οι θεματικές τους όσο και ο χώρος όπου κινούνται οι χαρακτή­ ρες είναι κοινοί: ο Αϊ-Λαυρέντηςτου Πηλίου. Πρόκειται, επομένως, για σύντομες ι­ στορίες με κάποια πραγματική βάση που μεταπλάθονται εύστοχα σε λογοτεχνικό κείμενο με βασικές αρετές την οικονομία της διήγησης, την αδρότητα της περι­ γραφής, που αποφεύγει τις συγκινησια­ κές καταστάσεις, και μιατεχνική αφηγημα________________ τικής πρόληψης που ΕΛΕΝΗ ΝΙΚΑΜΑΝΩΛΙΤΣΑΚΗ Της άλλης μέρας Διηγήματα

Αθήνα·“

f ς' 1995

πρΟΟΙΚΟνομεί TO τέλος, αλλά ευνοεί την , ' αφηγηματική πράξη.

Δ. Τσατσούλης

Δ ια -γ α λ α ξ ια κ ό π α ρ α μ ύ θ ι

Ένας περίπατος στον κήπο των Αρχετύπων. Βιβλι­ κές αναφορές, παραμυθικά στοιχεία, θρησκευτικά σύμ­ βολα συνθέτουν μια νουβέλα ονειρική. Η αρχέγονη Μητέρα με το Παιδί ταξιδεύ­ ει στο χώρο και το χρόνο προσπαθώ­ ντας να διαφύγει α­ πό τη δυναστείατου αρσενικού. Περνάει από την αρχαία Ελλάδα, τη Ρώμη, την Αραβία και κα­ ταλήγει στο απώτα­ το μέλλον. Μυστηριακή, ερωτική κι αιώνια φέρνει την ελπί­ δα και το φως εκεί όπου άλλοτε δέσποζε το σκοτάδι. Η Γυναίκα της Άμμου είναι ο φορέας της θηλυκής αρχής μέσα στον ανδροκρατούμενο κόσμο. Η συγγραφέας παίζει με τον αέρα, τη γη, τη φωτιά και τη θάλασσα συνθέτοντας έ­ να κοσμογονικό μωσαϊκό. Οι μεταμορ­ φώσεις της Παναγίας και του Βρέφους ταξιδεύουν στο άπειρο και διασχίζουν τους γαλαξίες προσπερνώντας το θάνα­ το και τη φθορά. Η «Γυναίκα της Άμμου» είναι μια εσχατολογική διήγηση, ένα κεί­ μενο αποκαλυψιακό όπου ο εφιάλτης ε­ ναλλάσσεται με το όνειρο. Η Αία Μεγάλου-Σεφεριάδη χρησιμοποιεί τη μυθολογία και τις Γραφές, τη φαντα­ σία και την πραγματικότητα για να πλά­ σει μια γοητευτική παραβολή μ’ επίκε­ ντρο τη Γυναίκα. Ν. Κώτσιου

Για τη Μ α κ ε δ ο ν ία και τη Θ ρ ά κ η

Πρόκειται για ένα οδοιπορικό στη Βό­ ρειο Ελλάδα, που γράφτηκε το 1966

ΝΙΚΟΣ ΓΑΒΡΙΗΛ ΠΕΝΤΖΙΚΗΣ Ψιλή ή περισπωμένη Αθήνα, Άγρα, 1995 Σελ. 80

για έναν αγγλικό εκδοτικό οίκο, προκειμένου να περιληφθεί σ’ έναν οδηγό για τη χώρα μας (ο οποίος τελικά δεν εκδόθηκε, γιατί τα σχετικά κείμενα δεν έφθασαν στον προορισμό τους εξαιτίας της λογοκρισίας που επιβλήθηκε από τη δι­ κτατορία των συνταγματαρχών). Το συγκεκριμένο γραπτό του Πεντζίκη είχε χαθεί, μόλις πρόσφατα «ανακαλύφθη­ κε», κι έτσι ήλθε στο φως της δημοσιότη­ τας ύστερ’ από ταλαιπωρία τριάντα ε­ τών. Είναι ένα πεζογράφημα πυκνό και ποιητικό, που αναφέρεται στη γεωγρα­ φία, την ιστορία, την τέχνη, τον πολιτι­ σμό, τα ήθη κι έθιμα της Μακεδονίας και της Θράκης. Ξεκινάει από τη λίθινη εποχή (τα πρώτα ελληνικά φύλα επισκέπτονται το Αιγαίο). μνημονεύει τις τριήρεις που άραζαν στη Βέροια και φθάνει μέχρι τη σημερινή πραγματικότητα. Ο Πεντζίκης παρουσι­ άζει το τμήμα αυτό της ελληνικής γης να επικάθεται στο χάρτη, σαν πνεύμα ή τό­ νος, ψιλή ή περισπωμένη, πάνω στο υπό­ λοιπο ελληνικό σώμα. Λογοτεχνική πε­ ριήγηση, ευρηματικό οδοιπορικό από έ­ ναν βορειο-ελλαδίτη μάστορα. Ν. Κώτσιου Ιό ν ια α τ μ ό σ φ α ιρ α

Επτανησιακή saga α­ ξιώσεων. Η συγγραφέαςπαρακολουθεί την πορεία μέσα στο χρόνο της αρι­ στοκρατικής οικο­ γένειας Δαπόντε με ιδιαίτερη έμφαση στο βίο και την πολιτεία της Βενετίας Δα­ πόντε. Η αφήγηση είναι πληθωρική, ο λόγος χειμαρρώδης και τα άφθονα στοι­ χεία από την επτανησιακή ντοπιολαλιά προσδίδουν έναν ηθογραφικό χαρακτή­ ρα. Η ατμόσφαιρα παραπέμπει αμυδρά στα έργα του Ξενόπουλου, αλλά η προ­ βληματική και η όλη πραγμάτευση είναι διαφορετική. Η σταδιακή κατάρρευση της πλούσιας αριστοκρατικής οικογένειας σηματοδο­ τεί ευρύτερες κοινωνικές αλλαγές και α­ νακατατάξεις, ενώ δε λείπει στο φόντο η

ΜΑΡΙΑΣΚΙΑΔΑΡΕΣΗ Άτροπος ή η ζωή και ο θάνατοςτης Βενετίας Δαπόντε Αθήνα, Πατάκης, 1996 Σελ. 408

αναφορά σε σημαντικά πολιτικά γεγονό­ τα της νεότερης Ελλάδας. Υπάρχει έντα­ ση και νεύρο, ενάργεια και αναμφισβή­ τητη εκφραστική δύναμη, αλλά κάποια έλλειψη πρωτοτυπίας. Μερικές φορές η Μαρία Σκιαδαρέση παγιδεύεται σε στε­ ρεότυπα και πεπαλαιωμένες συνταγές, αν και συνολικά το αποτέλεσμα αποζη­ μιώνει. Μεγαλεπήβολο εγχείρημα που α­ φήνει πολύ καλές εντυπώσεις. Ν. Κώτσιου

Μ ε φ ό ν τ ο τη ν ά β υ σ σ ο

ένα περιβάλλον μετρίως εχθρικό και μάλ­ λον αδιάφορο, ο Βίκτωρ προσπαθεί να φέρει σε πέρας το μεγαλεπήβολο σχέδιό του με μοναδικό στήριγματην παραμυθία των αγαπημένωντου κλασικών κειμένων. Εγχείρημα πρωτότυπο κι ενδιαφέρον, το «Πορτ Μπου» απευθύνεται κυρίως σε α­ ναγνώστες με αναπτυγμένη φιλολογική ι­ κανότητα, που θα μπορέσουν να γευθούν τα δύσκολα διακειμενικάπαιχνίδια. Ν. Κώτσιου

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Παράξενη νουβέλα που εγκιβωτίζει μια Ό ν ε ιρ α τ η ς σειρά από διαφορετικούς τρόπους γρα­ Σ ύ γ χ ρ ο ν η ς Φ υ σ ικ ή ς φής. Ο κορμός της είναι μπολιασμένος με δοκίμια, αναλύσεις, μικρή δόση θεάτρου που έχουν αφομοιωθεί αρμονικά χωρίς Πρόκειται για κλασι­ να διασπούν την ενότητα. Οι κινήσεις του κό έργο με ηλικία μι­ ΤΖΩΡΤΖ ΓΚΑΜΟΦ πρωταγωνιστή ελέγχονται και προσχεσού αιώνα. ΜυθιΟι περιπέτειεςτου κ. Τόμπκινς διάζονται από έναν παντεπόπτη οφθαλ­ Πρόλογος: Ρότζερ Πενρόουζ στόρημα ταυτόχροΜτφρ.: ΝίκοςΚοτρίδης επιστημονική μό, που παραπέμπει στο αρχέτυπο του Αθήνα, Δίαυλος, 1995 , συγγραφέα ή ακόμα και του Θεού. Σελ. 256 εργασία. Με το μεΣτο «Πορτ μπου» υπάρχει ένας γόνιμος ------------------------------ σο της αφήγησης προβληματισμός γύρω από την εξέλιξη και με τη βοήθεια και την κατάσταση της δυτικής κουλτού­ των τρελών ονείρων του ήρωα, του κυρί­ ρας, το ρόλο της φιλοσοφίας στον ύστε­ ου Τόμπκινς, τίθενται υπό συζήτηση όλες ρο μεταβιομηχανικό κόσμο, το αδιέξοδο οι έννοιες της Σύγχρονης Φυσικής από και τα διλήμματα του σύγχρονου διανο­ την ατομική δομή ωςτη θεωρίατης Σχετι­ ούμενου. Ακόμη παραπέρα, τίθεται το κότητας και από την κβαντοθεωρία ως τη πρόβλημα της λογοτεχνικής φόρμας και σχάση και τη σύντηξη. Ο επιστημονικός πώς αυτό μπορεί _ χαρακτήρας του βιβλίου δεν πρέπει να α­ να ξεπεραστεί ενο­ ποθαρρύνει τον κοινό, ανυποψίαστο ανα­ ΜΙΛΤΟΣ ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ φθαλμίζοντας εγνώστη, ίσα-ίσα πρέπει να του κινήσει την Πορτ Μπου κλεκτικά τρόπους περιέργεια για το πώς συμπεριφέρονται Αθήνα, Εστία, 1996 Σελ. 148 και άλλες περιο­ τα υποατομικά σωμάτια και για το ποιοι χές. _ νόμοι τα ορίζουν. Η μετάφραση του Νί­ Θέμα της νουβέ­ κου Κοτρίδη αποτελεί επιπρόσθετη εγ­ λας είναι η θλιβερή γύηση όχι μόνο για την ποιότητα του βι­ πορεία ενός σκηνο­ βλίου, αλλά και για την εκ μέρους τού α­ θέτη που, σε κά­ ναγνώστη απόλαυση του κειμένου. ποια παραπαίουσα Γ. Κεντρωτής επαρχιακή πόλη, ε­ πιχειρεί ν’ αναπαραστήσει το τέλος Α π ό κ ά μ π ια π ε τα λ ο ύ δ α του Walter Ben­ jamin, ΓερμανοεΗ Μαριλίνα Λαμπρούνα, συγγραφέας ΜΙΛΤΟΣ ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ βραίου στοχαστή διατριβών επ’ αμοιβή και μόνιμος κάτοι­ ΠΟΡΤ ΜΠΟΥ που αυτοκτόνησε. κος Μιλάνου, ζει μια μοναχική κι εσωΕγκλωβισμένος σ’ στρεφή ζωή. Σε μια κρίσιμη ηλικία για α-

πολογισμούς, έχει προ πολλού συμπεράνει (και αποδε„ . , , ΧθεΟ ότι δεν είναι και το πιο ερωτεύσιμο πλάσμα στον κό-

καρμενκοβιτο

Ηασχημούλα σαραντάρα Μτφρ.: Μαριλού Πανταζή Επιμέλεια: ΣώτηΤριανταφύλλοι Αθήνα, Δελφίνι, 1995 Σελ. 296. Δρχ. 3.000

σμο, γεγονός που δενπαύει νατο σχολιά­ ζει με μεγάλες δόσεις αυτοσαρκασμού. Με καλπάζουσα φαντασία και καταπιε­ σμένη σεξουαλικότητα, η ηρωίδα κάποια στιγμή θα αναγκαστεί να έρθει αντιμέτω­ πη με πρωτόγνωρα γεγονότα και ασυνή­ θιστες καταστάσεις. Προς μεγάλη της έκ­ πληξη δεν θα παραμείνει απαθής αλλά θα αντιδράσει, θα συμμετάσχει και θα πρω­ ταγωνιστήσει. Η δεσποινίς Λαμπρούνα τελικά θα αναγκαστεί να παραδεχθεί ότι είναι μια αποφασιστική αλλά και γοη­ τευτική γυναίκα. Η οξυδερκής και πυκνή γραφή, η άρτια σκιαγράφηση των χαρακτήρων και οι έ­ ξυπνες αλλαγές στην πλοκή χαρακτηρί­ ζουντο ενδιαφέρον αυτό βιβλίο. Κ. Ντινόπουλος

Τ α π ρ ό β α τ α το υ γ κ έτο

Στα όρια του μύθου ΠΡΙΜΟΛΕΒΙ Αν όχι τώρα, πότε; και της ιστορίας κι­ Μτφρ.: Μόνος Ματσαγγάνης, νείται η επική πο­ Κιάρα Μορόνι Αθήνα, Θεμέλιο, 1995 ρεία των ΡωσοεΣελ. 368 βραίων και των Πολωνοεβραίων παρ­ τιζάνων του Γκένταλε, που πολεμώντας μέσα από την ΕΣΣΔ, φτάνουν στην ελεύ­ θερη Ιταλία. Η δρά­ ση συντελείται στο χρονικό διάστημα μεταξύ Ιουλίου 1943 και Αυγού­ στου 1945. Ο Πρίμο Λέβι, κορυφαίος Ιταλός-Ιταλοεβραίος-συγγραφέας του αιώνα μας, αντιφασίστας (όπως και ο ομόδοξος του Τζόρτζιο Μπασάνι), «επι­ νοεί» με άκρως λιτό ύφος και με πλούσιο χιούμορ αυτό το έργο, που συγκαταλέ­ γεται δικαίως στα αριστουργήματα του

ευρωπαϊκού μυθιστορήματος και όπου αρθρώνονται μεγάλες αλήθειες για το σύγχρονο ανθρωπισμό. Στα συν της έκ­ δοσης υπολογίζεται η μετάφραση των Μάνου Ματσαγγάνη και Κιάρας Μορόνι. Γ. Κεντρωτής

Ε ρ ε β ώ δ ε ς και γλυκ ό

Μυθιστόρημα για το ακαθόριστο της m , ' ζωής και τη μεταβλητότητα των καταστάσεων. Η απα_____________ γωγη της αινιγματι­ κής Σύλβια, που φοράει ένα διαμάντι, αλλάζει άρδην τη ζωή του συντρόφου της. Αυτός μας διη­ γείται την προ-ιστορία της σχέσης τους μέσ’ από αλλεπάλληλα flash-back που διαχέονταιτο ένα μέσα στο άλλο σαν αλ­ ληλοδιάδοχα όνειρα. Ο καμβάς είναι αρκούντως αστυνομικός, υπάρχει άφθονο suspense και αγωνία, τα πάντα φαίνονται ρευστά και εφήμε­ ρα, έτοιμα να διαλυθούν μέσα στο χρό­ νο. Ο Πατρίκ Μοντιανό γεωγραφείτη Νί­ καια με παρατηρητικότητα φυσιοδίφη, περιχαρακώνει σχολαστικά τα τοπία της δράσης και προσποιείται ότι θέλει να αιχμαλωτίσει οριστικά την αλήθεια, που όμως συνεχώς διαφεύγει. Οι «Κυριακές του Αυγούστου», παρόλο που χωροχρονικά είναι πολύ συγκεκρι­ μένες και προσδιορισμένες, αφήνουν μια αίσθηση άχρονου και ονειρικού, σαν να εξελίσσονται μέσα σ’έναν αδιευκρίνι­ στο εφιάλτη. Ν. Κώτσιου

ΠΑΤΡΙΚ ΜΟΝΤΙΑΝΟ Κυριακέςτου Αυγούστου Μτφρ.: Αντώνης Καραβασίλης Αθήνα, Καστανιά)της, 1996

,, ■

ΠΟΙΗΣΗ Δ ή μ η τ ρ α και Π ε ρ σ ε φ ό ν η

Οι Ομήρου Ύμνοι είναι 33 Ύμνοι, προς διαφόρους θεούς, που οι μελετητές το­ ποθετούν μεταξύ 7ου και 6ου π.Χ. αιώνα.

Μόλις Κνχλοφόρηοαν

Αποτελούσαν προ­ Ομηρικός ύμνος οίμια της απαγγε­ εις Δήμητρα λίας επικού ποιήμα­ Μτφρ.: Αμαλία Μεγαπάνου Αθήνα, Libro, 1995 τος. Ο συγκεκριμέ­ Σελ.55 νος ύμνος (495 στί­ χων) διηγείται τον μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Άδη και τη μακρόχρονη αναζήτησή της απάτη Δήμητρα, πράγμα που υπήρξε η αιτία, μεταξύ άλλων, να δημιουργηθούν και τα Ελευσίνια Μυστήρια. Γλωσσολογικό ενδιαφέρον αναμφισβήτητο. Μετα­ φράστρια η γνωστή πεζογράφος Α. Με­ γαπάνου. Αποδίδει το αρχαίο κείμενο, που παρατίθεται παράπλευρα, με ρυθμι­ κό πεζό λόγο ελκυστικό για τον αναγνώ­ στη. Ας μου επιτραπεί, ωστόσο, να δια­ φωνήσω με την πρατήρησή της πως στα νέα ελληνικά δεν υπάρχουν το ίδιο πλού­ σια σύνθετα επίθετα όπως στα αρχαία. Η επιλογή της λέξης «κομψή» για τις θεές, που επαναλαμβάνεται συχνά, με βρίσκει πλήρως αντίθετο στο πλαίσιο ενός τέτοι­ ου κειμένου. Στο εξώφυλλο έργο του Πάρι Πρέκα. Δ. Τσατσούλης Π ο λ ύ σ η μ α μ ο ν ο π ά τ ια

Ο Paul Celan είναι ίσως η σημαντικότερη φωνή της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής ποίησης. Αν και οι καταβολές του είναι ε­ βραϊκές, έγραψε στη γερμανική παPAULcelan ρόλο που δεν έζηοε Του κανενόςτο ρό στη Γερμανία. Η Μετ.-Εισαγ.: Χρήστος Λάζος ποιητική του πέρα­ Αθήνα, Άγρα, 1995 Σελ.256 σε από πολλά στά­ δια προτού απο­ PAUL κρυσταλλωθεί ορι­ στικά· σ’ όλες όμως CELAN τις επιμέρους φά­ σεις μπορεί να δια­ ΤΟΥ ΚΑΝ ΕΝΟΣ κρίνει κανείς την έμ­ φαση στο ιδανικό ΤΟ ΡΟΔΟ της εκφραστικής λι­ DIE NIEMANDSROSE τότητας. Ο Paul Celan επιδιώκει το λόγο εκείνο που δε ΧΡΗΣΤΟΣ Γ. ΛΑΖΟΣ θα είναι καθόλου φλύαρος ή περιτ­ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ

Μόλΐζ Κνχλοφόρηοαν

τός. Συγχρόνως, επιθυμεί κάτι περισσότε­ ρο από την ένδεια και τη στέρηση της α­ πόλυτης σιωπής. Στου «Κανενός το ρόδο» κάθε ποίημα εί­ ναι ένα λεπτό αλλά ανθεκτικό νήμα που παραπέμπει σε άπειρα πολύσημα μονο­ πάτια και αφήνει μεγάλα περιθώρια γόνι­ μου διαλόγου με τον αναγνώστη. Η όμορ­ φη έκδοση συνοδεύεται από μια κατατο­ πιστική εισαγωγή-περιήγηση του μετα­ φραστή Χρήστου Λάζου στηνπροσωπικό­ τητα και το έργο του Celan. Στη μετάφρα­ ση αντιπαρατίθεται κάθε φορά και το ποί­ ημα στα γερμανικά. Ν. Κώτσιου

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ Α ισ θ η τ ικ ή το υ μ α κ ά β ρ ιο υ

Απάνθισμα ποιημά­ των με θέμα το θά­ νατο. Οι ανθολόγοι προσπάθησαν να δώσουν το στίγμα του θανάτου, όπως το εισέπραξαν και το μετουσίωσαν σε αισθητικό μόρφωμα μείζονες και ελάσσονες ποιητικές φωνές του αιώνα μας. Πολυσχιδία απόψεων, ποικιλία προσεγγίσεων. Η γενική πεισι­ θάνατη εντύπωση παραλλάσσει από ποι­ ητή σε ποιητή και ο θάνατος γίνεται για τον καθένα ένα διαφορετικό, αναπάντε­ χο τοπίο. Ανθολογούνται ποιητές που έ­ δωσαν το σημαντικότερο έργο τους με­ τά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ η αναφορά περιπτώσεων καλύπτει μέχρι και τη γενιά του 70 (στην οποία, εξάλ­ λου, ανήκουν οι δύο ανθολόγοι). Πραγματικά πρωτότυπο το όλο εγχείρη­ μα - αν και μακάβριο - προσφέρει τη μο­ ναδική ευκαιρία ν’αποκτήσει κανείς εποπτεία του θανάτου στη χώρα της ποίη­ σης, όπου μετράει μόνο η αισθητική δι­ καίωση και καταξίωση της μορφής. Αυτό που κυριαρχεί είναι πάντως η ψυχραιμία και μια μετριοπαθής τάση παραίτησης κι εγκατάλειψης. Ν. Κώτσιου

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΒΕΡΗΣ ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΓΈΩΡΓΙΟΥ Ελληνική Ποιητική Ανθολογία Θανάτου του Εικοστού αιώνα Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 Σελ. 256

ΜΕΛΕΤΕΣ Ο Κ αρυω τά κης π εζογρά φ ος

Πρόκειται για μιαν άκρως εμπεριστατω­ μένη μελέτη του καλού πεζογράφου και οξυδερκούς δοκιμιογράφου Επαμ. Γ. Μπαλούμη σχετικά με το (άγνωστο) πεζογραφικό έργο του αυτόχειρος της Πρέβεζας. Η συμβολή του συγγραφέα στα καρυωτατικά πράγματα δεν είναι μόνο η κάθαρση του μοντέλου από τα παραλογοτεχνικά συμπαρομαρτούντα, αλλά και (κυρίως) η δια της ένταξης του ποιητή στο πολιτικό, οικονομικό, κοινω­ νικό, ιδεολογικό και λογοτεχνικό πλαίσιο της μεσοπολεμικής εποχής προσέγγιση της προσωπικότητάς του με ατράνταχτα realia και materialia. Οι καίριες παρατη­ ρήσεις του συγγραφέα, ο λεπτομερής υπομνηματισμός των υποστηριζόμενων θέσεων και η ε ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ Γ. ΜΠΑΛΟΥΜΗΣ Ο Καρυωτάκης πεζογράφος ξαντλητική βιβλίο Αθήνα, Κοχλίας, 1995 γραφία, που παρα Σελ. 352 τίθεται στο επίμε τρο της μελέτης, κάνει το βιβλίο organum ουσιαστικής γνωριμίας και κα­ τανόησης αυτού του μεγάλου ποιητή, που όλοι βιάστηκαν να τον καταχωρί­ σουν στους απαισιόδοξους. Γ. Κεντρωτής

θ ά ν α τ ο ς γ ένου ς θηλυκού

Ο όμορφος θάνατος στην αρχαιότητα εί­ ναι μάλλον «αρρενωπός». Ο θάνατος της γυναίκας, που ιδιωτεύει στο μυχό του οίκου, δε φαίνεται να παρουσιάζει ενδιαφέρον. Μόνο στην αρχαία τραγω­ δία, όπου ο θάνατος είν’ εξίσου βίαιος τόσο για τον άνδρα όσο και για τη γυναί­ κα αποκαθίσταται η ισορροπία ανάμεσα στα φύλα. Για την ακρίβεια, μόνον η βία επιτρέπει στην αρχαία Ελληνίδα να κα­ τακτήσει έναν ωραίο θάνατο, ένα θάνα­ το που της ανήκει αδιαφιλονίκητα. Στις σελίδες της εντυπωσιακής αυτής εργα­ σίας, η διακεκριμένη ελληνίστρια Nicole

Loraux φθάνει στον πυρήνα των αρχαιο-ελληνικών α­ ντιλήψεων για το φύλο, το σώμα, τη θυσία, τον έρωτα και το θάνατο. Πα­ ρελαύνουν οι μορ­ Βίαιοι Θανατοτ Γυναικών φές της Ιοκάστης, . στην Τραγωδία της Αντιγόνης, της Κλυταιμνήστρας, της Ιφιγένειας, της Φαίδρας, της Κασ­ σάνδρας και τόσων άλλων τραγικών ηρωίδων που πέρα­ σαν στην άλλη ό­ χθη βιαίως. Εξαίρετο έργο, πρω­ τότυπη ματιά κι έξοχη μετάφραση.

NICOLE LORAUX Βίαιοι θάνατοι γυναικών στηντραγωδία Μτφρ.: Αγγελική Ροβάτσου Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1995 Σελ.160

Ν. Κώτσιου

θ ε α τ ρ ικ ό ς Π α λ α μ ά ς

Ο καθηγητής θεατρολογίας σε Βιέννη και Αθήνα δίνει με την ογκώδη μονογρα­ φία του το θεατρικό πρόσωπο του Κωστή Παλαμά, ένα πρόσωπο αν όχι παρα­ γνωρισμένο, ωστόσο λιγότερο γνωστό. Ο συγγραφέας του ενός δραματικού έρ­ γου, της «Τρισεύγενης», της οποίας η α­ νάλυση αλλά και η διαχρονική της πρό­ σληψη καταλαμβάνουν το κυρίως σώμα του μελετήματος, παρουσιάζεται επίσης και μέσα από το θεατρολογικό και δραματολογικό του έργο. Ο Παλαμάς υπήρ­ ξε όχι μόνο οξυδερκέστατος δέκτης των νέων ρευμάτων της ελληνικής και ευρω­ παϊκής σκηνής, αλλά και διατύπωσε έναν ενδιαφέροντα θεωρητικό λόγο που στράφηκε κατά των καθιερωμένων και ε­ μπορικών μοντέλων θεατρικής γραφής, αντιπροτείνοντας ένα «θέατρο των ιδε­ ών» και υποστηρίζοντας τη θεατρικότη­ τα του «ποιητικού δράματος» επιδιώκο_____________ ντας ταυτόχρονα την αναγνώριση βαλτερ πουχνερ γης «Τρισεύγενης» Ο Παλαμάς και το Θέατρο ,______ Αθήνα, Καστανιώτη, 1995 τ Πν ΟΠΟΙΟ η συντηΣελ. 384. Δρχ. 3.500 ρητική και ημιμα_________________ θής κριτική της ε-

ποχής χαρακτήρισε ως αντιθεατρική. Ένα βιβλίο που συμπληρώνει υπεύθυνα την εικόναγιατον μεγάλο Κωστή Παλαμά. Δ. Τσατσούλης

ΚΡΙΤΙΚΗ Π ε ρ ί β ιβ λίω ν

Περιήγηση στον κό­ ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΥΒΑΡΑΣ σμο των βιβλίων. Επί πτερύγων βιβλίων Κριτικά σχεδιάσματα Καίριες αναφορές 1987-1994 (Β) σε πεζογραφία, με­ Αθήνα, Σοκόλης, 1995 λέτες, αρχαιογνωΣελ. 160 στικά και ιστορικά βιβλία. Ο Γιάννης Κουβαράς συγκέ­ ντρωσε σ’ ένα δεύ­ τερο τόμο τις κριτι­ κές προσεγγίσεις που επεχείρησε στο διάστημα 19871994 σ’εφημερίδες και ειδικευμένα περιοδικά.Ο οδηγός αυτός αξίζει όχι μό­ νο για τη διεισδυτι­ κή ματιά και το με­ στό λόγο του κριτι­ κού, αλλά και γιατί βοηθάει στο να ξεχω­ ρίσουν βιβλία που, με το ένα ή τον άλλο τρόπο, αρθρώνουν ένα λόγο διαφορετι­ κό. Ειδική έμφαση δίδεται σε περιπτώ­ σεις πρωτοεμφανιζόμενων πεζογράφων που με το έργο τους φαίνονται να κομί­ ζουν κάτι καινούριο κι ελπιδοφόρο στο χώρο της λογοτεχνίας. Πρόθεση του Γιαννη Κουβαρά είναι ν’ανιχνεύσει τις νέες τάσεις αντιμετωπίζοντάς τες κριτικά και να ερμηνεύσει τα υπόγεια ρεύματα που διατρέχουν τη βιβλιοπαραγωγή. Ν. Κώτσιου

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ Ν έ α ζω ή

Η «Νέα Ζωή» υπήρξε το λογοτεχνικό και

νικολλουχατζιδακη

ΝέαΖωή, Ετήσιον εικονογραφημένον ημερολόγιον, Λογοτεχνικόν και Εγκυκλοπαιδικόν Έτος Α', 1906 Αθήνα, Πανουργίας Γεωργουλακης, 1995 Σελ. 264

εγκυκλοπαιδικό

η-

μερολογιο, που από τα 1906 άρχισε η κπΑη να εκοιοει 0 καυηγητής των μαθηματικών mQ Πανεπι.

στημιο Νικόλαός Χατζιδάκης. Ο Χατζιδάκης σπούδασε και έζησε για πολλά χρόνια στη Γερμανία. Ήδη από τις αρχές του αι­ ώνα μας, με το ψευδώνυμο «Ζέφυρος Βραδυνός», δημοσίευε πολλά ποιήματα στη «Διάπλαση», το «Νουμά» και τη «Νέα Εστία», και μετέφρασε πολλά έργα από την ευρωπαϊκή λογοτεχνία, γιατί γνώριζε πολύ καλά 13 ξένες γλώσσες. Ασχολή­ θηκε και με τη γλωσσολογία, και από νω­ ρίς υποστήριξε με πάθος τη Δημοτική, γεγονός που στάθηκε αιτία να απολυθεί ως «μαλλιαρός», το 1909, από το Πανε­ πιστήμιο (επαναπροσλήφθηκε το 1912). Το ημερολόγιο άρχισε να εκδίδεται κατά τα χρόνια εκείνα που η γνώση αποτελού­ σε εθνικό κεφάλαιο και μπορούσε να ε­ ξασφαλίσει στα άτομα και στο έθνος προκοπή και ευημερία (ήδη τρία χρόνια κατόπιν έδινε καρπούς, με μια αστική ε­ πανάσταση) .Γι’αυτούς τους λόγους πε­ ριέχει ένα πλήθος από πληροφορίες για την Ευρώπη και από εγκυκλοπαιδικές γνώσεις της εποχής, ιδιαίτερα χρήσιμες όμως και στη δική μας, για διάφορες ι­ στορικές παρατηρήσεις και αξιολογή­ σεις. Κ. Δ. Μαλαφάντης

-------------------------------

ΙΣΤΟΡΙΑ Ο ι ε β ρ α ίο ι σ τ η ν Ελ λά δ α

Ζητήματα ιστορίας στη μακρά διάρκεια καλύπτει ο σπου_____________ δαίος αυτός τόμος ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ύε τη δημοσίευση ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΒΡΑΪΣΜΟΥ των πρακτικών του Οι Εβραίοι στον ελληνικό χώρο Α’ σχετικού συμποΑθήνα, Γιβριηλίδης, 1995 Σελ. 296 σιου, που ελαβε

χώρα στη Θεσσαλονίκη τον Νοέμβριο του 1991. Η θεματική του συμποσίου α­ φορούσε την οικονομική ζωή (επαγγέλ­ ματα και συντεχνίες), τους θεσμούς και τις εβραϊκές κοινότητες, την πολιτική και τις ιδεολογικές επιλογές του εβραϊκού στοιχείου και τις αναφορές του στον το­ μέα του πολιτισμού. Ειδικοί επιστήμονες και μελετητές προτείνουν θεμελιωμένες και αντικειμενικές προσεγγίσεις, που ξε­ κινούν από τους βυζαντινούς χρόνους και φθάνουν μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα. Το βιβλίο συνιστάται σε όσους διατρίβουν σε θέματα κοινωνικής ιστο­ ρίας. Γ. Κεντρωτής

Ά γ ν ω σ τ ο ι τ ο λ μ η τ ίε ς

Ευτυχώς που υπάρ- -------------------------χει και το μεράκι γρήγορης φαρακος του Μπάμπη ΓραμΗ μάχη των συμβόλων μένου (ο εκδότης) Αθήνα, Φιλίστωρ, 1995 r „ V Σελ. 45 και κυκλοφορουν τέτοιου τύπου βι- -------------------------βλία, όπως αυτό του Γρ. Φαράκου. Κάτω από άλλες συνθήκες, ορισμένες ειδικές στιγμές της Εθνικής Αντίστασης, είτε θα αποσιωπούνταν είτε θα εντάσσονταν σε γενικότε­ ρου χαρακτήρα συγγραφικές προσπά­ θειες χάνοντας έτσι την αυτόνομη δυνα­ μική τους. Ο συγγραφέας φέρνει στο φως μια ιστορία σχεδόν άγνωστη στον πολύ κόσμο. Μιλάει για την «υποστολή» της χιτλερικής σημαίας από την Ιερή Άλτη της Αρχαίας Ολυμπίας λίγες μέρες μετά το «απονενοημένο» διάβημα των Γλέζου-Σάντα στην Ακρόπολη. Το ε­ ντυπωσιακό στην όλη ιστορία είναι πως οι «δράστες» της πατριωτικής αυτής πράξης παραμένουν άγνωστοι μέχρι σή­ μερα. Τ. Παππάς

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ Τ ρ ε ις μ ο ρ φ έ ς

Τα πορτρέτα τριών σημαντικών προσω­ πικοτήτων της Εθνικής Αντίστασης φιλο­

τεχνεί ο συγγραφέας. Πρόκειται για γους Στέφανο Σα, _ , ραφή, Γεώργιο Καρτάλη και Κώ­ στα Καραγιώγη. Το κοινό χαρακτηρι­ στικό τους είναι ότι έδρασαν και οι τρεις στη Θεσσα­ λία την περίοδο της Κατοχής, ενώ οι δύο πρώτοι γεννή­ θηκαν και μεγάλω­ σαν στη Θεσσαλία. Και οι τρεις έφυγαν νωρίς από τη ζωή. Ο πρώτος από ένα περίεργο τροχαίο μετά τον εμφύλιο. Ο δεύτερος από ανακοπή σε μια περίο­ δο που κατέβαλε φιλότιμες προσπάθει­ ες για να εμπεδωθεί ένα κλίμα συνδιαλ­ λαγής στην πολιτική ζωή. Ο τρίτος υπήρ­ ξε θύμα του «ανώμαλου εσωκομματικού καθεστώτος στο ΚΚΕ», όπως πολύ κομ­ ψά αποκαλείται η ζαχαριαδική περίοδος. Ο Στρογγύλης αντιμετωπίζει με αγάπη τα πρόσωπα που βιογραφεί και προσφέ­ ρει πλήθος στοιχείων για τη δράση τους. Τ. Παππάς

αποςτολοςστρογγυλής

Τρεις μορφές της Αντίστασης Αθήνα, Φιλίστωρ, 1996 Σελ. 176

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ Ο δ ό ς Α β ύ σ σ ο υ ...

Η μαρτυρία του Λεφτέρη Ραφτό­ πουλου έχει λογο­ τεχνική αξία. Τά ποιήματα-ιντερμέδια, τα οποία πα­ ρεμβάλλονται στο κυρίως σώμα της μαρτυρίας-χρονικού, , επικυρώνουν τη λειτουργία του είδους και συνομιλούν μ’αυτό. Είναι δύο κόσμοι σε αντιπαλότητα: από τη μια το ντο­ κουμέντο βίας και από την άλλη ο ποιητής-πολιτικός κρατούμενος. Ο συγγραφέας έχει αισθανθεί πάνω στο

ΛΕΦΤΕΡΗΣ ΡΑΦΤΟΠΟΥΛΟΣ Το μήκος της νύχτας Μακρόνησος ’48-’50 Χρονικό-Μαρτυρία Αθήνα, Καστανιώτης, 1994 Σελ. 216

ΜόΙΐζΜΙοψψιοαν

πετσί του τον βούρδουλα των βασανι­ στών και γράφοντας για τους βασανι­ στές και τα βασανιστήρια, αποσπά ένα κομμάτι από την πραγματικότητα και της δίνει νόημα. Μπορείς να γράψεις για τον θάνατο; Μπορείς, απαντάει ο Ραφτόπουλος: «Εδώ / Ζ υ μ ώ ν ε τ α ι τ ο μ α ύ ρ ο χ α ρ ­ τ ί / γ ια τις α υ ρ ια ν έ ς σ ε λ ίδ ε ς / τ η ς Ισ τ ο ­ ρ ία ς » . Μαύρο το χαρτί. Φωτεινά τα γράμματα; Ίσως την αυριανή νύχτα να μας φωτίζει η Μακρόνησος εξακολουθη­ τικά. Β. Καλαμαράς

Π ε φ ή φ α ν η π ο ρ ε ία

Πρόκειται για ένα ιστορικό ντοκουμέντο που πρωτοκυκλοφόρησετο 1961. Η επανέκδοσή του οφείλεται σε μια ιδέα του δημοσιογράφου και ιστορικού Γιώργου Λεονταρίτη, ο οποίος έχει γράψει και τον πρόλογο. Ο Μ. Κύρκος εκτός από πολιτι­ κός υπήρξε και δημοσιογράφος κι αυτό τον βοήθησε σημαντικά στο να περιγρά­ φει με γλαφυρό και συναρπαστικό τρόπο την περιπέτεια της ζωής του στις φυλα­ κές και τις εξορίες της εμφυλιακής και μετεμφυλιακής Ελλάδας. Παρά το γεγο­ νός ότι ήταν σε με- _____________ γάλη ηλικία είχε ΜΙΧΜΗΣ ΚΥΡΚΟΣ διατελέσει υπουρ­ Πίσω από τα κάγκελα γός και προερχό­ Αθήνα, Φιλίστωρ, 1995 Σελ.212 ταν από πλούσια οι­ κογένεια, η ένταξή _____________ του στο εαμικό κί­ νημα του στοίχισε ταλαιπωρίες, εξευτελισμούς και πάσης φύσεως διώξεις. Το πέρασμά του από τα κολαστήρια του έ­ δωσε όμως την ευκαιρία να γνωριστεί με ανθρώπους και να ανακαλύψει το πόσο διαφορετικά αντιδρούν τα πρόσωπα στα κελεύσματατης ιστορίας. Τ. Παππάς

Μ ικ ρ έ ς ισ τ ο ρ ίε ς

Η εποποιία της Εθνικής Αντίστασης δεν έχει μόνο σελίδες ηρωισμού, αυτο­ θυσίας, αλληλεγγύης και επαναστατικών αυταπατών. Άνθρωποι ήταν οι πρωταγω­

νιστές. Άνθρωποι με αδυναμίες, αγω­ νίες, πάθη, φιλοδο­ ξίες, κακότητες. Ο συγγραφέας έχο­ ντας πρόσβαση στο εκπληκτικό αρχείο του αγωνιστή Θωμά Σούλη (η αρχειομανία του συμβάλλει τα μέγιστα στο φω­ τισμό πτυχών της καθημερινότητας των μελών του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ) μας δίνει την τοιχογρα­ φία της εποχής μέ­ σα από μικρές προ­ σωπικές ιστορίες. Τα ντοκουμέντα πλαισιώνονται από σχό­ λιατου συγγραφέα - θα λέγαμε σε υπερ­ βολικά μεγάλη έκταση - με τα οποία μπο­ ρεί κανείς να διαφωνεί ή να συμφωνεί. Έτσι κι αλλιώς πάντως από μόνα τους τα χειρόγραφα σημειώματα των αγωνιστών συγκροτούν ένα πολύτιμο υλικό. Τ. Παππάς

ΘΟΔΩΡΟΣ ΠΑΝΑΓΟΣ Αυτά έχουν τα υπόγεια Μη γελάς Αθήνα, Γιβριηλίδης Σελ. 209

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Παραμύθι

Τα κείμενα που απαρτίζουν τον τόμο εί­ ναι οι εισηγήσεις του συνεδρίου που έγι­ νε στην Πορταριά Πηλίου, τον Μάιο του 1993, με θέμα «Λαϊκό παραμύθι και πα­ ραμυθάδες στην Ελλάδα», το οποίο ορ­ γάνωσε ο πανεπιστημιακός Β. Αναγνωστόπουλος. Στο συνέδριο παρουσιάστηκαν από ειδι­ κούς και συμπεριλαμβάνονται στα πρα­ κτικά ζητήματα θεωρίας και ερμηνείας _____________ του παραμυθιού, ο φανταστικός κό­ Κοινότητα Πορταριάς, Πηλίου Λαϊκό Παραμύθι και σμος του, εξετά­ Παραμυθάδες στην Ελλάδα στηκαν οι όροι της Επιμέλεια: Β. Αναγνωστόπουλος αναβίωσης της τέ­ Κ. Λιαπής Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 χνης του αφηγητήΣελ. 216 παραμυθά στην ε-

ποχή μας και το θέμα της αφήγησης του παραμυθιού στο σπίτι. Δεν παραμελήθη­ κε η παιδαγωγική σημασία του, ενώ πα­ ρουσιάστηκαν και θέματα ιστορικότητας του παραμυθιού και οι σχέσεις του με άλλα είδη της λογοτεχνίας. Η σημασία του συνεδρίου και των πρα­ κτικών είναι μεγάλη, αν αναλογιστούμε ότι το παραμύθι, ένα σπουδαίο είδος της προφορικής παράδοσης (της λαϊκής μας λογοτεχνίας), με την πολιτιστική και τε­ χνολογική ανάπτυξη της εποχής μας, αλ­ λά και με τις νέες συνθήκες διαβίωσης, έ­ χει χάσει τις πηγές που το δημιουργούν, το συντηρούν και το αναπαράγουν. Κ. Δ. Μαλαφάντης

Ο δ ο ί κ αι π λ α τ ε ίε ς

Σημαντικός λαοΗΛΙΑΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ γράφος και δοκιμιο­ Η ονοματοθεσία οδών και πλατειών γράφος ο Ηλίας ΠεΕικονογράφηση: Αλέξη Βερούκα τρόπουλος στρέφει Αθήνα, Πατάκης, 1995 και τη φορά αυτή Σελ.232 την προσοχή του σε κάτι «ασήμαντο»: στα ονόματα των δρόμων και των πλατειών της Αθή­ νας και της Θεσσα­ λονίκης. Από την ο­ νοματοθεσία τους προκύπτουν πολύτι­ μα κοινωνιολογικά συμπεράσματα σχετικά με το πώς προσλαμβάνει και το πώς κατανοεί η «ονοματοθετούσα» τάξη την ιστορία, πα­ λιά και σύγχρονη. Με το διεισδυτικό βλέμμα του ο συγγραφέας ανακαλύπτει όχι μόνο το τι «τίθεται», αλλά και (κυρίως) τι λείπει και το σκοπό της απουσίας του. Παρά το «παράξενο»του θέματος, η προ­ σέγγισή του από τον συγγραφέα είναι γοητευτική και η ανάγνωσή του απο­ λαυστική. Γ. Κεντρωτής

ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ Π ε ρ ί γ ρ α μ μ α τ ικ ή ς

Το βιβλίο αυτό αναφέρεται μεν στη δι­ δασκαλία της γραμ­ ματικής στηνπρωτο­ βάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και την επίδραση της γλωσσικής επιστήμης στην εξέλιξη της γραμματικής, αποτελεί ωστόσο και μια συνοπτική εισαγωγή στη συγχρονική και διαχρονική ανάλυση της γλώσσας και στο ρόλο της γραμματικής εντός του θεωρητικού πλαισίου της Γλωσσολο­ γίας. Το βάρος της προσέγγισης του συγγραφέα πέφτει στην ιστορική εξέλι­ ξη της νεοελληνικής σχολικής γραμματι­ κής και στις επιστημονικές προδιαγρα­ φές μιας σύγχρονης σχολικής γραμματι­ κής (περιεχόμενο και διδακτικές συνέ­ πειες). Το βιβλίο είναι πολύτιμο, αποτε­ λεί προσφορά στο δάσκαλο και στο φι­ λόλογο της Μέσης Εκπαίδευσης και συνιστάται ανεπιφύλακτα. Γ. Κεντρωτής

ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΣΠ.ΜΗΤΣΗΣ Η διδασκαλία της γραμματικής Αθήνα, Gutenberg, 1995

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Μ ά θ η μ α δ η μ ο κ ρ α τ ία ς

Από τους εξέχοντες πολιτικούς επιστή­ μονες της χώρας μας με κύρος και εκτό­ πισμα που ξεπερνά τα όρια της Ελλάδας ο συγγραφέας, που έχει διατελέσει και πρόεδρος της Ακαδημίας, συγκέντρωσε σ’αυτό τον τόμο τις ομιλίες και τα άρθρα του των τελευταίων χρόνων. Όλα περι­ στρέφονται περί τη δημοκρατία, το κοινο­ βουλευτικό σύστημα, τα δικαιώματα του πολίτη όπως αυτά εμπεδώθηκαν στην Γ. Κ. ΒΛΑΧΟΣ αρχαία Αθήνα και α­ Ηδημοκρατική κοινωνία ναπτύχθηκαν τα με­ και ο πολίτης στο ταγενέστερα χρό­ κατώφλι του 21ου αιώνα Αθήνα, Παπαζήοης, 1995 νια στη Δύση. Τα Σελ. 230 κείμενα έχουν την

αυτόνομη αξία τους. Αποκτούν όμως και ένα μεγάλο ειδικό βάρος σήμερα που η ευκολία, η ιδιώτευση και ο “ωχαδερφι­ σμός”μπολιάζουν τις σύγχρονες κοινω­ νίες, περιθωριοποιούν τους πολίτες και θέτουν σε κίνδυνο τους θεσμούς. Τ. Παππάς

ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ Π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν και κ ο ιν ω ν ικ έ ς ε π ισ τ ή μ ε ς

Το περιβαλλο­ Μ.ΣΚΟΥΡΤΟΣ ντικό πρόβλημα Κ. ΣΟΦΟΥΛΗΣ (επιμ.) της χώρας μας Ηπεριβαλλοντική πολιτική στο πλαίσιοτων στην Ελλάδα Αθήνα, Τυπωθήτω, 1995 κοινωνικών επι­ Σελ. 400 στημών επιχει­ ρεί να προσεγγίσει αυτός ο συλλογικός τόμος. Οι συγγραφείς αξιολόγησαν το σημερινό ε­ πίπεδο γνώσης σε συγκεκριμένες θεματι­ κές περιοχές και αναπτύσσουν νεοτεριστικές ιδέες σε συγκεκριμένα ζητήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης. Ο τόμος χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες. Στην πρώτη οι Γ. Παπαδημητρίου, I. Καρακώστας, Γ. Σιούτη, Π. Γρηγορίου και Κ. Σπα­ νού γράφουν γιατη θεσμική διάσταση. Στη δεύτερη οι Α. Ξεπαπαδέας, I. Λεκάκης και Μ. Σκούρτος εξετάζουν την οικο­ νομική διάσταση. Στην τρίτη ενότητα οι Μ. Κούση, Α. Κεσελόπουλος, Α. Δίκαιος και Ε. Παπαδημη­ τρίου επιχειρούν μια κοινωνιολογική θεώ­ ρηση των περιβαλλοντικών προβλημά­ των. Τέλος, στην τέταρτη ενότητα οι Ε. Μπριασούλη και Κ. Σοφούλης αναλύουν την επίδραση μιας σειράς χωρικών πολι­ τικών, όπως της οικιστικής, της τουριστι­ κής, της περιφερειακής και της βιομηχα­ νικής πολιτικής στην ποιότητα του περιβάλοντος στη χώρα μας κατά την περίο­ δο 1970-1992. Ένα χρήσιμο εγχειρίδιο για όσους ενδιαφέρονται για τα προβλήματα περιβαλλο­ ντικής διαχείρισης και τα παρακο­ λουθούν με μια ευρύτερη προοπτική. Σ. Ντάλης

ΠΟΛΙΤΙΚΗ Κ ο ιν ο τ ικ ό ς ο δ η γ ό ς

Τις πολυσχιδείς κοι­ νοτικές δραστηριό­ τητες παρουσιάζει αυτός ο τόμος. Ο συγγραφέας επιχει­ ρεί και σ’ένα βαθμό --------------------- το πετυχαίνει, να μεταγράψει τα επί­ σημα κείμενα μ’έναν πιο εύληπτο λόγο α­ πό το συνηθισμένο «κοινοτικό ιδίωμα». Μέσα από μια προσπάθεια εκλάίκευσης των κοινοτικών ζητημάτωντο βιβλίο αυτό στοχεύει να καλύψει το κενό ενός ε­ γκυκλοπαιδικού λεξικού για κοινοτικά θέ­ ματα, διατηρώντας παράλληλα τη μορφή μιας πραγματείας για τις διάφορες κοινο­ τικές πολιτικές. Μέσα από έναν κυκεώνα διάσπαρτων πληροφοριών ο συγγραφέας επιχειρεί να προσανατολίσει τον αναγνώστη για τις περιπέτειες του οράματος της Ενωμένης Ευρώπης. Σ. Ντάλης

ΔΙΟΓΕΝΗΣΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ Οι μοχλοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης Θεματικός οδηγός των κοινοτικών μηχανισμών Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 Σελ. 390

Γ ε ρ μ α ν ία και γ ιο υ γ κ ο σ λ α β ικ ά

ΤΑΣΟΣΤΕΛΛΟΓΛΟΥ Η Γερμανική Πολιτική στον Γιουγκοσλαβικό χώρο (1991-1995) Αθήνα, Πόλις, 1996 Σελ. 262 Τάσος Τέλλογλου Η Γερμανική Πολιτική στον Γιουγκοσλαβικό χώςο (1991-1995)

Η πολύ ενδιαφέ­ ρουσα μελέτη του Τ. Τέλλογλου επι­ χειρεί να «συνοδεύ­ σει» τον αναγνώστη στο λαβύρινθο των πρόσφατων τραγι­ κών εξελίξεων στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Ο συγγραφέας πα­ ρακολουθεί από το 1990 τη γερμανική εξωτερική πολιτική στην ανατολική και νοτιοανατολική Ευρώπη και κυρίως τη στάση της Γερ­ μανίας έναντι των νέων κρατών της

περιοχής. Στο βιβλίο αυτό ο Τ. Τέλλογλου επιχειρεί να απαντήσει στο θεμε­ λιώδες ερώτημα: γιατί ενώ η γερμανική εξωτερική πολιτική στο νοτιοσλαβικό χώρο δεν ήταν διαφορετική από εκείνη στις βαλτικές χώρες ή την πρώην Τσεχοσλοβακία, η γιουγκοσλαβική εξέλιξη κα­ θόρισε σε τέτοιο βαθμό την «εικόνα» της γερμανικής εξωτερικής πολιτικής μετά την επανένωση; Σ. Ντάλης

που την απαρτίζουν. Σ’ αυτή την κρίσιμη καμπή της ενοποιητικής διαδικασίας στην Ευρώπη, το ουσιαστικό ερώτημα για την Ελλάδα είναι, τι είδους Ευρώπη θέλει, υπογραμμίζει ο Λ. Τσούκαλης και καλεί τους αυτοαποκαλούμενους ρεαλι­ στές, που ονειρεύονται ηρωικές στιγμές εθνικής απομόνωσης, να μας προτείνουν τουλάχιστον ρεαλιστικές εναλλακτικές συμμαχίες μέσω των οποίων θα είναι εφι­ κτή η προώθηση των εθνικών συμφερό­ ντων, ή εθνικών δικαίων, όπως προτιμούν να τα ονομάζουν. Ένα πολύ χρήσιμο βιβλίο για όσους πι­ στεύουν ότι ο εκσυγχρονισμός δεν είναι μια ακόμη κούφια λέξη. Σ. Ντάλης

Ε λ λ ά δ α και ε υ ρ ω π α ϊκ ή π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α

Από τους κορυφαί­ ους αναλυτές για ΛΟΥΚΑΣΤΣΟΥΚΑΛΗΣ Ευρωπαϊκά Ανορθόδοξα ευρωπαϊκά θέματα Αθήνα, Παπαζήσης, 1995 ο Α. Τσούκαλης με Σελ.174 τα είκοσι δύο κείμε­ να που δημοσιεύο­ ΛΟΥΚΑΣ ΤΣΟΥΚΑΛΗΣ νται σ’ αυτό το βι­ βλίο επιχειρεί ένα Ε Υ Ρ Ω Π Α ΪΚ Α σχολιασμό των πο­ ΑΝΟΡΘΟ ΔΟ ΞΑ λιτικών και οικονομι­ κών εξελίξεων, με κύρια έμφαση στο θέμα της προσαρ­ μογής της Ελλάδας στη σύγχρονη ευρω­ παϊκή πραγμαπκότητα. Σύμφωνα με το συγγραφέα η προσαρμογή αυτή παραμένει ακόμη και σήμερα ένας στόχος, ο οποίος συνε­ χώς μετακινείται προς το μέλλον. Πολύ εύστοχα ο Λ. Τσούκαλης επισημαίνει ότι η διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρω­ σης, πολύ περισσότερο από οποιαδήπο­ τε άλλη μορφή συνεργασίας σε διεθνές ή περιφερειακό επίπεδο, επιχειρεί με με­ γαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία να εντά­ ξει τις έως πρόσφατα άναρχες διευρωπάίκές σχέσεις σ’ ένα πλαίσιο κανόνων. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνει ο συγγραφέας στην προσπάθεια της Ευρώπης να ξεφύγει, όσο το δυνατόν περισσότερο, από την αρχή του απόλυτα οριζόμενου εθνι­ κού συμφέροντος, τονίζοντας έτσι την πολυφωνία των σύγχρονων κοινωνιών

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ΤΕΧΝΗ .

Έ ν α π ρ ω τ ό γ ν ω ρ ο π ο λ υ -β ιβ λ ίο για τ η ν τέ χ ν η

Ένα αριστουργηματικό βιβλίο με διπλά χαρτονένια φύλλα. Οι τρισδιάστατες μα­ κέτες του (ατελιέ ζωγράφου, προοπτικό τέχνασμα, κυβιστική έννοια της επέκτα­ σης, ορθογώνιο της χρυσής τομής κ.ά.), τα κινητά και αποσπώμενα τμήματά του (φενακιστισκόπιο, φακός Λορέν, σκοτει­ νός θάλαμος, δίσκος του Μπέναμ, χρω­ ματικός κύκλος, πολύπτυχο του Ιζενχάιμ κ.ά.), η κασέτα όπου σχολιάζονται είκοσι μεγάλα έργα, το φυλλάδιο με τους κυριότερους εικαστικούς όρους το κάνουν μοναδικό για τα ελληνικά δεδο­ μένα. Επιπλέον η άριστη χρωματική α­ πόδοση των έργων καθώς και τα πολλά κατατοπιστικά και επεξηγηματικά κείμε­ να για ζωγράφους, σχολές, ρεύματα και τεχνικές δημιουργούν έναν πολύμορφο (αναγνωστικό, ακουστικό, χειρωνακτικό) τρόπο προσέγγισης της εικαστικής δη_____________ μιουργίας ανά τους αιώνες. Αυτός δε ο Κ. ΦΡΕίλίΓΚ-Ε. φρεϊλιγκ ελκυστικός τρόπος Ρ. BAN ΝΤΕΡ ΜΕΕΡ Εικαστικό Πανόραμα παρουσίασης κάνει Μτφρ.: Ντ. Ρώντα το χρήστη (ιδιό­ Κασέτα: Σχολιάζει η Δ. Τσούμα μορφο «χειριστή») Αθήνα, Πατάκης, 1995 Σελ.22 αυτού του έργου,

ΜόΙΐζΚνχλοφόρηοαν

πάνω απ’όλα βαθύ γνώστη του φαινομέ­ νου της Τέχνης. Γιατί δεν αρκεί μόνο να βλέπουμε το δέντρο για να το μάθουμε. Πρέπει να γνωρίζουμε να εισχωρούμε και στις ρίζες του. Κι αυτό πιστεύουμε ό­ τι κάνει το συγκεκριμένο έργο. (Για παιδιά από 11-12 ετών, για εφήβους και για μεγάλους). Γ. Παπαδάτος

ΘΕΑΤΡΟ Μ ε τ ά φ ρ α σ η και σ κ η ν ο θ ε τ ικ ή ε ρ μ η ν ε ία

Είναι γεγονός ότι η σκηνοθετική εκφώ, ,

ευριπιδη

Τρωάδες

νηση αποτελεί μια Μχφρ, Μχάλη Κακογιάννη πρώτη ερμηνεία Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 του δραματικού Σελ 74 κειμένου και δεν είναι τυχαίο που οι περισσότεροι σκηνοθέτες αναζητούν μια νέα μετάφραση τέτοια ώστε να ανταποκρίνεται στις σκηνοθετικές τους επι­ λογές. Ο Μ. Κακογιάννης, που ανέβασε πρόσφατα στην Επίδαυρο τις «Τρωά­ δες», μια τραγωδία που έχει επανειλημ­ μένα διδάξει και στο εξωτερικό, ενώ την έχει κάνει ταινία με διάσημο καστ ηθο­ ποιών, αναζητώντας, όπως δηλώνει ο ί­ διος, τη δραματική πυκνότητα, αμεσότη­ τα και λυρισμό που θα στήριζαν το σκηνοθετικό του όραμα, αποφάσισε να προβεί στη δική του μεταφραστική δοκιμή: πιστότητα στο αρχαίο κείμενο αλλά και θεατρικές ανάσες στη νέα ελληνική, ρυθμός αλλά όχι προσωδιακή εκφορά, ποιητική στη σκηνική της τέλεση, μια με­ τάφραση που δικαιώνεται στη συγκεκρι­ μένη σκηνοθετική της εκφώνηση αλλά και ως ανεξάρτητη ανάγνωση. Δ. Τσατσούλης Θ ε α τ ρ ικ ά μ ο ν ό π ρ α κ τ α

Θά ’λεγε κανείς ότι σε μια εποχή που οι καρποί που δρέπουμε είναι εν πολλοίς απότοκοι της κυριαρχίας της «ιδεολογίας του μονόλογου, διαβάζοντας το συγκε-

κριμένο βιβλίο σ' έ­ να πρώτο επίπεδο ανάγνωσης αποκρυπτογραφεί τη δυναμική ενός άλλου «μονόλογου», όπου κρύβει μέσα του τις αιτίες των πραγμάτων και τις γενεσιουργός δυνα­ τότητες έκφρασης των δρώμενών του αν αποτυπώνονταν στη σχεσιοδυναμική της καθημερινότητας. Γιατί σ’ένα επίπε­ δο ανάγνωσης θεατή υποτιθέμενων δρώ­ μενων, τα οκτώ μονόπρακτα («διαλογικοί μονόλογοι» στην πραγματικότητα) φανε­ ρώνουν τις τεχνικές του συγγραφέα αλ­ λά και τις δυνατότητες που έχει να στήνει επί σκηνής έναν ολόκληρο αόρατο θία­ σο, ο οποίος στην όραση του θεατή δρα και υποκρίνεται ζωντανά, πολλές φορές υπερβαίνοντας τον μοναδικό υποκριτήηθοποιό, για να δηλώσει ακριβώς τούτο: την τραγικότητά του. Κατά τα άλλα, οι ήρωεςτων δρώμενων, όλοι μέσης ηλικίας, πρόσωπα μιας εποχής εγγαστρίμυθης, εκφράζουν σαρκάζοντας, αυτοσαρκαζόμενα τις πιο πολλές φορές, τη σύγχρονη πραγματικότητα, τα αδιέξοδα και τις εκ­ φάνσεις της σε κοινωνικό και κυρίως α­ τομικό επίπεδο. Γ. Παπαδάτος

ΝΤΙΝΟΣ ΤΑΞΙΑΡΧΗΣ Θέατρο του ενός (τομ. 4ος) Αθήνα, Κένταυρος, 1996 Σελ. 104

Ο ι α ιώ ν ιο ι π λ η β ε ίο ι ΓΚΥΝΤΕΡΓΚΡΑΣ Ηπρόβα της εξέγερσης των πληβείων Μτφρ.: Θ. Φραγκόπουλος Γιάννινα, Δωδώνη, 1995 Σελ. 120

Πρόκειται, κατά γε­ νική ομολογία, για το καλύτερο θεα­ τρικό έργο του συγγραφέα Γκύντερ Γκρας. Συγκλονιστι­ κό στη σύλληψή του, προφητικό στο ιστορικό του απείκασμα. Γραμμένο σε μιαν εποχή που τίποτε απολύτως δεν μπορούσε να δώσει έστω και την υποψία των κοσμογονικών αλλαγών, που συντελέστηκαν τα τελευταία χρό­ νια στην Ανατολική

Ευρώπη, έρχεται να επιβεβαιωθεί ως έρ­ γο προφητικό. Παίζοντας ο Γκρας στο ι­ στορικό επίιπεδο με την αναφορά του στον Κοριολανό του Σαίξπηρ και την εξέ­ γερση των πληβείων στην Αρχαία Ρώμη και στο πολιτιστικό επίπεδο με την ανα­ φορά του στον Μπρεχτ, που βλέπει τους Πληβείους της λαοκρατικής Δημοκρα­ τίας της Γερμανίας να προετοιμάζονται για την εξέγερση, δίνει σαν σε νωπογρα­ φία τη μελλοντική ιστορία της Ευρώπης. Μεγαλειώδες έργο, μοναδικό, ανεπανά­ ληπτο. Γ. Κεντρωτής

Η κ α τά λ υ σ η τ η ς λ ο γ ικ ή ς

Το «Φτωχέ φονιά» χτίστηκε με τα υλικά του διηγήματος «Ητρέλα» (1902) του Λεονίντ Αντρέγιεβ. Ο Πάβελ Κόχουτ κατα­ δύεται στον κλινικά τρελό και φέρνει το θέατρο στο τρελοκομείο. Οι τρελοί παίζουν θέατρο ή το θέατρο εί­ ναι στα όρια της τρέλας; Μάλλον ο ΠΑΒΕΛ ΚΟΧΟΥΤ κόσμος μας. Είναι έ, Φτωχέ φονιά νας κοσμος σε οριο, Μτφρ.: Θεοφ. Φραγκόπουλος, ένας κόσμος, Ο ΟΑθήνα, Δωδώνη. 1995 ποιος έχει χάσει το Σελ 122 κέντρο και τα σημεία αναφοράς του, ένας κόσμος θρυμματισμένος, ενπτώσει. Ο Τσέχος συγγραφέας θέτει σε κρίση... έναν κόσμο σε κρίση και αποδεικνύει, με τη «λογική» των τρελών, ότι ο λόγος πά­ σχει, γιατί πάσχουν αυτοί που τον εκφρά­ ζουν. Ο Κόχουτ οδηγεί τα πρόσωπά του στα όρια. Εκτός κι εάν έχουμε φθάσει ό­ λοι στο όριο και ο λόγος του θεάτρου φτωχός να εκφράσει αυτό το πέρασμα. Β. Καλαμαράς Έ ρ ω τ α ς σ τη Γ κ λ α σ ν ό σ τ

Καλοδουλεμένη και λειτουργική μετά­ φραση του έργου μιας σύγχρονης θεα­ τρικής συγγραφέως (γεν. το 1938 στη Μόσχα), μαθήτριας του Αρμπούζοφ, που απολαύσαμε πρόσφατα στο θέατρο «Αμόρε», σε εμπνευσμένη σκηνοθεσία του Θωμά Μοσχόπουλου και απολαυστι­

κές ερμηνειεες των Αρη Λεμπεσόπουλου και Ιωάν­ νας Τσιριγκούλη, στους ρόλους του νιόπαντρου ζευγα­ ριού, και της Άννας Μακράκη σ’ εκεί­ νον της καταλυτι­ κής πεθεράς. Μια δραματική κατά­ σταση με έντονα κωμικά στοιχεία που διαδραματίζε­ ται την πρώτη μέρα γάμου ενός ζευγα­ ριού στη σύγχρονη Μόσχα. Χώρος, το ασφυκτικά στενό­ χωρο μοναδικό δω­ μάτιο και αντικείμενο, η συνθετότητα των καθημερινών προβλημάτων στη με­ τά τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό εποχή. Μια διείσδυση στην πραγματικότητα της σοβιετικής ζωής χωρίς ταμπού, δείγμα της αναγεννησιακής έκρηξης του ρωσι­ κού θεάτρου από μια κατεξοχήν «τσεχοφική» συγγραφέα. Δ. Τσατσούλης

ΛΙΟΥΝΤΜΙΛΛΑ ΠΕΤΡΟΥΣΕΦΣΚΑΓΙA Έρωτας Μτφρ.: ΚωστήςΣκαλιόρας Αθήνα, Ολκός, 1996 Σελ. 48. Δρχ. 1.700

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Λ α ϊκ ή π α ρ ά δ ο σ η

Ο νεοελληνικός λαϊκός πολιτισμός και η λαϊκή μας παράδοση είναι στοιχεία που προέκυψαν από τη μακραίωνη ιστορία μας και τα οποία συνιστούν την εθνική μας ταυτότητα. Υπάρχουν παραδείγμα­ τα που επιβεβαιώνουν το γεγονός πως μόνο η γενιά που γνωρίζει τις ρίζες της, τον πολιτισμό που προηγήθηκε απ’ αυτήν, μπορεί να χαράξει δυναμικά τη ________________ δική της πορεία και ΤΖΕΝΗ ΜΩΡΑΪΤΗ νίκη καϊαφα

Ηλαϊκή παράδοση στο Νηπιαγωγείο Θεσσαλονίκη, Μπαρμπουνάκης, 1995 Σελ 96

να δημιουργήσει τον δικό της πολιτισμό. Αυτή η γενιά, , . , όμως, θα πρεπει να γνωρίσει νωρίς την παράδοσή της και

μάλιστα από την τρυφερή ηλικία του νη­ πιαγωγείου. Το βιβλίο περιέχει μια ολοκληρωμένη πρόταση για το πώς μπορεί να γίνει αυτό, αφού οι συγγραφείς-νηπιαγωγοί προσφέρουν, μέσα από τη δουλειά τους, τρόπους προσέγισης της λαϊκής παράδοσης από τα παιδιά του νηπιαγω­ γείου και ειδικά στα θέματα: Γνωριμμία με το χώρο και το χρόνο της παράδο­ σης, Το λαϊκό παραμύθι στο νηπιαγω­ γείο, Δημοτική ποίηση και παροιμίες στο νηπιαγωγείο, Δημοτική μουσική και τρα­ γούδι στο νηπιαγωγείο, Δημοτικοί χοροί και Αισθητική καλλιέργεια μέσα από τη λαϊκή παράδοση. Είναι αποτέλεσμα της μακρόχρονης προσωπικής εκπαιδευτικής εμπειρίας των συγγραφέων, που ασχολήθηκαν με πολλή αγάπη με τη λαϊκή παράδοση, και ένα εργαλείο στα χέρια των νηπιαγωγών για την επαφή των παιδιών με το λαϊκό πολιτισμό. Κ. Δ. Μαλαφάντης Δ .Σ α ρ ά τ σ η ς

Ο Βολιώτης γιατρός Δ. Σαράτσης (18711951), άνθρωπος με πλατιά ανθρωπιστι­ κή μόρφωση και ευαισθησία για τον αν­ θρώπινο πόνο υπήρξε αυτό που λέμε σή­ μερα «ιατροφιλόσοφος». Από τις κοινωνι­ κές δραστηριότητές του είναι σήμερα πε­ ρισσότερο γνωστή η πρωταγωνιστική δράση του για την ίδρυση τριτάξιου «Ανώτερου Δημοτικού Παρθεναγωγείου» στο Βόλο, γιατην αγωγή και τη μόρφωση των κοριτσιών, ένα σπουδαίο, αλλά και παράτολμο παιδαγωγικό εγχείρημα για την εποχή (1908), με άδοξο τέλος. Στοντόμο, που συγκροτήθηκε με την επι­ μέλεια του πανεπιστημιακού Χ.Γ. Χαρίτου, περιέχονται εκατόν οκτώ κείμενατεκμήρια από το Αρχείο Σαράτση, τα ο­ ποία αναφέρονται στην εκπαιδευτική και γενικότερα την πνευματική του δράση. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η δημοσί­ ευση μέρους της αλληλογραφίας του, καθώς επικοινωνεί με εξέχουσες μορφές των γραμμάτων για ζητήματα παιδείας και πολιτισμού. Η εργασία του Χ.Γ. Χαρίτου, φιλολογικά

ΜόλιζΚνίώφόρηοαν

φροντισμένη και με Δ. ΣΑΡΑΤΣΗΣ Αρχείο Δημ. I. Σαράτση Παιδεία και Κοινωνία Τομ. Β', Εκπαιδευτικά Φιλολογικά Επιμέλεια: Χαράλαμπος Γ. Χαρίτος ΕταιρείαΣπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Ιδρυτής: Σχολή Μωραΐτη Αθήνα, 1995 Σελ. 376

τις απαραίτητες παι­ δαγωγικές συσχετί­ σεις, συμπληρώνει με πολύτιμα για την ιστορική έρευνα κεί­ μενα τη σχετική ι­ στοριογραφία και φωτίζειτη ζωή και το έργο ενός καινοτόμου και μεταρρυθμι­ στή γιατρού, που συνδέθηκε με την προ­ σπάθεια εκπαιδευτικής και γενικότερα κοι­ νωνικής μεταρρύθμισης στοντόπο μας. Κ. Δ. Μαλαφάντης

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ Μ ο ν ο γ ο ν ε ϊκ ή ο ικ ο γ έ ν ε ια

Κείμενα που πα­ ρουσιάστηκαν σε η­ μερίδα με θέμα τη μονογονεϊκή οικο­ γένεια με διοργανω­ τές το Περιφερεια­ κό Τμήμα Κοινωνι­ κών Λειτουργών και ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΕ ΕΝΑ ΓΟΝΕΑ τον Δήμο Ιωαννιτών και στόχο την προ­ σέγγιση της νέας πραγματικότητας στην ελληνική οικο­ γένεια. Ψυχολογι­ κές, νομικές και κοι­ νωνιολογικές προ­ σεγγίσεις αποπει­ ρώνται μια σφαιρική αντιμετώπιση του θέματος προσφέροντας αρκετά στα­ τιστικά στοιχεία και αναλύοντας το πρό­ βλημα κυρίως από την πλευρά της ανύ­ παντρης μητέρας. Όλοι συμφωνούν πως η πολιτεία δεν έχει ακόμη θεσπίσει ικανο­ ποιητικά μέτρα για τη μητρότητα χωρίς γάμο. Πολλά, ωστόσο, κείμενα διέπονται από συντηρητισμό ως προς τη λει-

Οικογένεια με ένα γονέα Μια πραγματικότητα σπι σύγχρονη ελληνική κοινωνία Εισ.-επιμ.: Γιώργος Ν. Γαλάνης Αθήνα, Παπαζήσης, 1995 Σελ. 96

τουργία που αποδίδουν στους ρόλους του πατέρα και της μητέρας στην οικογέ­ νεια, θεωρούν τις κοινωνικές επιβαρύν­ σεις της «μητρότητας» ως δεδομένες, ε­ νώ συχνά καταφεύγουν σε αφορισμούς, όπως το κείμενοτου Γ. Γαλάνη γιατο «άλ­ λοθι του πατέρα» που μοιάζει επιστημονι­ κά απλουστευτικό και εκτός της τρέ­ χουσας κοινωνικής πραγματικότητας. Δ. Τσατσούλης

ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΕΙΣ Ευ ζην

Η Μαρία Χαραμή, η εύκομψη κυρία των εδεσμάτων, είναι ειδήμων. Γνωρίζει καλά τα του γεύεσθατ την τέχνη δηλαδή και την τεχνική του καλού φαγητού που ευφραίνει τις αισθήσεις. Μετά από πολλά βιβλίατης με συνταγές, για τα οποία τόσα έχουν γραφτεί (στυλ, χιούμορ, φαντασία, πρωτοτυπία), το τε­ λευταίο της «πόνημα» ασχολείται, κυρίως, με τα πριν και τα μετά ενός γεύ­ ματος. Δεν είναι το σχολαστικό savoir vivre του παρελθόντος, ο στενός κορσές της συμπεριφοράς, αλλά μια άλλη χαλα­ ρή ματιά σ’ ένα σύγχρονο savoir faire: Πώς και ποιους θα καλέσουμε σε γεύμα, πώς θα στρώσουμε το τραπέζι, πώς θα ΜΑΡΙΑΧΑΡΑΜΗ υποδεχθούμε τους De gustibus Οικοδεσποτών ανάγνωσμα καλεσμένους μας, πώς θα γίνει το σερ­ βίρισμα κι ο αποχαι­ ρετισμός. Κι επειδή η Μ. Χαρα­ μή χωρίς συνταγές - παλιά μου τέχνη κόσκινο - χάνει τη βολή της στο δεύτε­ ρο μέρος του βιβλί­ ου, παραθέτει καμιά σαρανταριά «ρετσέ­ τες» που συνοδεύο­ νται από τα κατάλ­ ληλα κρασιά.

To «De gustibus» α-

πεχθάνεται τις προκαταλήψεις, δεν θεω­ ρεί το χρήμα κριτήριο γούστου, ειρωνεύ­ εται την επιδεικτική κατανάλωση και αγα­ πά την απλότητα. Γ. Δανιήλ

Γ ε υ σ ιλ α γ ν ε ίε ς

Μια ερεθισπκή κουζί­ νατης ηδονής έρχε­ ται από τον μεγάλο Ισπανό συγγραφέα για να βάλει σε τά­ ξη όχι μόνο το τρα­ πέζι σας αλλά και το κρεβάτι σας. Ο ί­ διος εξάλλου βεβαιώνει πως «κανένα α­ πό τα εδέσματα αυτά δεν είναι φορέας του AIDS και επομένως όλα μπορούν να καταναλωθούν χωρίς πνευματικά προφυλακτικά». Φρόντισε, δίνοντας την κά­ θε συνταγή του, να τη συνδυάσει και με μια συγκεκριμένη ερωτική κατάσταση. Έτσι, περιεχόμενο πιάτου και κλίνης στοχεύει προς τη δημιουργία της ίδιας ακραίας, ει δυνατόν, ηδονής. Σταθερές ή παράνομες σχέσεις, ετεροφυλόφιλες ή ομοφυλόφιλες κ.λπ. λαμβάνονται υπό­ ψη στις προτεινόμενες συνταγές, ώστε να καλύπτεται από αυτές ολόκληρο το φάσμα σεξουαλικών και γαστρονομικών συναναστροφών. Κατά τα άλλα, διαβά­ ζοντας κανείς τις προτεινόμενες κατά τρόπο κλασικότατο συνταγές, πέραν της λεκτικής απόλαυσης, μπαίνει στον πειρασμό να τις παρασκευάσει και στην κουζίνα του... Διαλέξτε μόνο σωστά τον συνδαιτημόνα σας... Δ. Τσατσούλης

ΜΑΝΟΥΕΛ ΒΑΘΚΕΘ ΜΟΝΤΑΛΜΠΑΝ Ανήθικες συνταγές Μτφρ.:Σ.Μ. Αθήνα, Δελφίνι, 1995 Σελ.173. Δρχ. 2.000

ΝΕΑΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Έ φ ηβοι

Είναι η ιστορία δύο κοριτσιών, αδελφών, που ξεκίνησαν χέρι-χέρι την περιπέτεια της ζωής, μα πριν φτάσουν καν στα μισά,

ΜόλιςΚνήοφόρηοαν

η μια λάθεψε κι έ­ ΒΕΑΤΡΙΚΗ ΚΑΝΤΖΟΛΑχασε το δρόμο... ΣΑΜΠΑΤΑΚΟΥ Το δέκατο έκτο καλοκαίρι Μέσα από τις σελί­ Αθήνα, Πατάκης, 1995 δες ενός εφηβικού Σελ. 88 λευκώματος ξανα­ ζωντανεύει το καλο­ καίρι που σημάδεψε τη ζωή των δίδυμων, μα τόσο διαφορετικών ηρωίδων, θυμίζοντάς μας πως η εφηβεία δεν είναι μόνο έ­ να ταξίδι συναρπαστικό σε άγνωστες θά­ λασσες, που ανοίγονται μπροστά μας, αλ­ λά κρύβει και παγίδες και διλήμματα. Διέξοδος όμως υπάρχει! Είναι η αγάπη για τη δημιουργία, την τέχνη, τον αθλητι­ σμό, τη χαρά της ζωής της αληθινής, που δίνουντην απάντηση τωννέων στις σειρή­ νες που τους καλούν σε απατηλούς παρα­ δείσους, μέσα απότα σκοτεινά μονοπάτια και τις παγίδες της απειρίας. Πρόκειται για μια ιστορία που πείθει ότι εί­ ναι αληθινή και αξιοποιεί ευρηματικάτην ι­ δέα της παγίδευσης της ηρωίδας. Η δρο­ σερή, νεανική γραφή, που μεταχειρίζεται η συγγραφέας, κάνει το μυθιστόρημα αυτό ιδιαίτερα ελκυστικό, ενδιαφέρον και ευκολοδιάβαστο από εφήβους. Κ. Δ. Μαλαφάντης

Ε ίν α ι και για με γ ά λ ο υ ς!

Στ’ αλήθεια, πόσο ευχαριστημένα πρέ­ πει νά’ναιτα σημερι­ Αθήνα, Πατάκης, 1995 νά παιδιά όταν απο­ λαμβάνουν τέτοια _____________ βιβλία! Όταν η γνώ­ ση για την πολιτική και κοινωνική ιστορία της Αιγύπτου έρχεται μέσα από μια φαντασιακή αισθητική απόλαυση, που τη δημιουργούν οι έξοχες διαφάνειες κι η παράθεση σπάνιων φωτογραφιών από μουσεία και ιδιωτικές συλλογές! Στην ίδια σειρά δε κυκλοφορούν κι άλλα δύο βιβλία για την Αρχαία Ελλάδα και την Αρχαία Ρώμη. (Για παιδιά από 9 ετών) Γ. Παπαδάτος

Μόλις Κνύοφόρηοαν

Π α λ α ιό και Κ α ιν ή Δ ια θ ή κ η

Ελάχιστα είναι εκείνα τα βιβλία που α­ πευθύνονται στην παιδική ηλικία και αναφέρονται στη χριστιανική θρησκεία με τον τρόπο μορφής και περιεχομένου του συγκεκριμένου βιβλίου. Έναν τρόπο που κεντρίζει το ενδια­ φέρον του μικρού αλλά και του μεγά­ λου στην ηλικία (με τις παραπομπές α­ πό τις πηγές) ανα­ γνώστη. Του μι­ κρού αναγνώστη, ο οποίος μας ενδια­ φέρει εδώ, γιατί: η θαυμάσια εικονο­ γράφηση υποβάλ­ λει από τη μια τον πρέποντα σεβασμό κι από την άλλη συμπληρώνει πα­ ραστατικά την ποιητικότητα των δρώ­ μενων. Το κείμενο δε, απαλλαγμένο α­ πό κάθε μορφής παιδαγωγισμούς και διδακτισμούς, αποτυπώνει τα βιβλικά γεγονότα με λιτότη­ τα, προσφέροντας τη γνώση αλλά κι ε­ κείνα τα στοιχεία που είναι ικανά να δώ­ σουν μια βαθιά ποιητική και κυρίως αλη­ θινά απέριττη θρησκευτική μετουσίωση. (Το συγκεκριμένο έργο προτείνεται κι α­ πό τα Πατριαρχεία Κων/λεως, Μόσχας, Ιεροσολύμων, την Εκκλησία Αυστραλίας, την Αρχιεπισκοπή Κύπρου και το Μητρο­ πολίτη Θεσσαλονίκης). (Για παιδιά ηλικίας από 8 ετών και για ε­ φήβους) Γ. Παπαδάτος Γ ν ώ σ η και Α ν α κ ά λ υ ψ η

BARBARA RESEIGH Η Επιστήμη Εικον.: Μ. Brand κ.ά. Μτφρ.: Φ. Μουρκούση Αθήνα, Άμμος, 1996 Σελ. 126

Είναι το ένατο βι­ βλίο της δεκάτομης Μικρής εγκυκλο­ παίδειας «Ανακαλύ­ πτωτον κόσμο». (Οι άλλοι τόμοι: Γη, Σύ-

μπαν, Ιστορία, Θάλασσα, Σώμα, Ζώα, Φυτά, Λαοί, Κατασκευές). Έννοιες ό­ πως, επιστήμη, θερμότητα, ηλεκτρι­ σμός, ταχύτητα, τριβή, ήχος, φως κι άλ­ λες από τον κόσμο των φυσικών επιστη­ μών, προσφέρονται με σαφήνεια και α­ πλότητα. Οι παραστατικότερες δε εικό­ νες βοηθούν στην πρόσληψη και την κα­ τανόηση. Ο μικρός αναγνώστης παρακι­ νείται μαζί με τις δραστηριότητες που προτείνονται και μέσα από το παιχνίδι, στην αυτενέργεια που προτείνονται και μέσα από το παιχνίδι, στην αυτενέργεια και τη δημιουργική ανακάλυψη. Πρόκειται για ένα ουσιαστικό βιβλίο, ό­ πως άλλωστε κι όλη η σειρά, που σημα­ ντικά συνεισφέρει στη μάθηση, αλλά και στην ώθηση, από τη μικρή κιόλας ηλικία, σε ενδιαφέρντες κόσμους. (Για παιδιά από 7 ετών) Γ. Παπαδάτος

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Σειρά:

Παιδαγωγικά - Φιλοσοφία - Κοινωνιολογία

ALBERT REBLE Καθηγητής Πανεπιστημίου

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ της Π Α ΙΔ Α Γ Ω Γ ΙΚ Η Σ

Κ α λλ ιτεχν ικ ή π α ιδ ε ία

Μια ουσιαστική συμβολή στο άJUKKA ΜΑΚΙ Ηχαρά της Μουσικής νυδρο πεδίο Αθήνα, Πατάκης, 1995 της καλλιτεχνι­ Σελ.96 κής παιδείας α­ ποτελεί το συγκεκριμένο βιβλίο. Τα πα­ ραδοσιακά τραγούδια που περιέχει, ελλη­ νικά και ξένα, είναι γραμμένα και σε πεντά­ γραμμο. Οι ποι­ κίλες μουσικές και άλλες σχετι­ κές ασκήσεις βοηθούν το παιδί να συλλάβει την αίσθηση των μουσικών μορφών και του ρυθμού. Περι­ λαμβάνονται δε και βασικά στοιχεία της θεωρίας της μουσικής. Κυκλοφορεί επί­ σης και σχετικό βιβλίο για το δάσκαλο. (Για παιδιά από 6-12 ετών) Γ. Παπαδάτος

Μ ετάφ ραση :

Θ. Δ. Χατζηστεφανίδης Σ. Θ. Χατζηστεφανίδη-Πολυζώη Μ ε 6 2 3 σ ε λ ίδ ε ς

Ε

κ δ ό σ ε ι ς

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Πολιτισμό Ιπ π οκρ ά τους 8 Α θήνα Τηλ.: 3 6 .2 7 .3 1 8

Μόλις Κνχλοφόρηοαν

επιμέλεια: Βασίλης Καλαμαράς

Μ ε σ ο ύ ν τ ο ς τ ο υ θ έ ρ ο υ ς , οι τ υ π ο γ ρ α φ ι κ έ ς

μ η χ α ν έ ς δ ο υ λ ε ύ ο υ ν για λ ι γ ό τ ε ρ α

βιβλία. Δεν

σ τ α μ α τ ο ύ ν , ό μ ω ς , π ο τ έ . Ά λ λ ο ι σ τ ι ς π α ρ α λ ί ε ς α π ο λ α μ β ά ν ο υ ν τ ο ν ή λ ι ο κα ι τη θ ά λ α σ σ α , ά λ λ ο ι ( μ ε τ α ξ ύ α υ τ ώ ν κ α ι οι ε κ δ ύ τ ε ς ) « ψ ή ν ο ν τ α ι » ως π α ί δ ε ς εν κ α μ ί ν ω σ τ η ν Α θ ή ν α . Ο μ ή ν α ς Ι ο ύ λ ι ο ς ( « Ι ο υ λ ί τ α ς μ π λ ε » , κ α τ ά τ ο ν Ε λ ύ τ η ) θα φ έ ρ ε ι ν έ ο υ ς τ ί τ λ ο υ ς . Τ ο υ ς π ρ ο σ φ έ ρ ο υ ν Ά γ ρ α , Α ρσεν ίδης, Ελληνικά Γ ρά μμ ατα, Κ αστα νιώ της , Μίνω ας, Ολκύς, Φιλίστωρ.

ΑΡΣΕΝΙΔΗΣ

Α ΓΡ Α ____________

Στη σειρά τή£ αστυνο­ μικής λογοτεχνίας: James Ellroy: «Η Μαύ­ ρη Ντάλια», σε μετά­ φραση Ανδρέα Αποστολίδη. Ο Βλάσης Καμάρας μεταφράζει το μυθι­ στόρημα του JorisKarl Huysmans: «Αντι-

Δύο βιβλία υποδομής για παιδιά και μεγάλους. Συνεργάστηκαν το Εθνικό Βρετανικό Μουσείο και το Πανεπιστήμιο Καίμπριτζ: «Η βιο­ λογία του ανθρώπου» (μτφρ. Μα­ ρία Τσώνου) και οι «Δεινόσαυροι» (μτφρ. Τόνια Πολάτου). Ο ακαδημαϊκός Ευάγγελος Μουτσόπουλος γράφει για τις «Αισθητικές κατηγορίες».

θέτως». ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜ Μ Α ΤΑ

«Πεζογραφία του ’20» δια χειρός Επαμεινώνδα Μπαλούμη. Μια ματιά σε μια γενιά που έζησε στο Μεσοπόλεμο. Ψυχή και σάμπαν: Κ. Λώλης «Ψυχοσυμπαντική θεωρία». Τα «σκοτεινά» χρόνια της μητρότητας: Ε. Weldon «Η σκοτεινή πλευρά της μητρότη­ τας». Το παγκόσμιο σκηνικό «παράγει» κάθε μέρα πρόσφυγες. Και από κοντά η Ύπατη Αρμοστεία Ηνωμένων Εθνών: «Η κατάσταση των προσφύγων στον κόσμο». Σχολικές εξετάσεις. Άγχος και μεγαλείο: Σ. Μαρίνης «Ασκήσεις μαθηματικών για την Α' Δέσμη» και Γ. Λάμπρου «Φυσική Α1Λυκείου» (Π τόμος). Το παιδί εντός της οικογένειας, άλλοτε ασφυκτιά άλλοτε καταφεύγει για να «σωθεί»: Μ. Herbert «Ψυχολογική φροντίδα του παιδιού και της οικογένειάς του». Όσο για τη γυναίκα συνθλίβεται στον ιδιωτικό και στον δημόσιο χώρο: Δ. Ζερβός «Εξουσία-άτομο-γυναίκα» Στις εσχατιές των συνόρων υπάρχει (ακόμη) η νήσος Μεγίστη ή Καστελλόριζο: Ε. Βαρδαμίδου «Ιστορία της νήσου Μεγίστης (Καστελλόριζου)», σε επιμέλεια-πρόλογο X. Χαλαζιά.

Υπόέχδοοιν

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Πλούσιοι καρποί από την ξένη λογοτεχνία: Γουίλιαμ Γκόλνπγκ «Η διπλή γλώσσα», Αγκουστίνα Μπέσα-Λούις «Η κοιλάδα του Αβραάμ», ολοκληρώθηκε η τετραλο­ γία του Γιούκιο Μισίμα («Η θάλασσα της γονιμότη­ τας»), «Ο ναός της αυγής» (Γ) και «Ο εκπεσών άγγε­ λος» (Δ’), Μάικλ Οντάατζε « Ο Άγγλος ασθενής» (μυθι­ στόρημα) και Έρμαν Έσσε «Οι μεταμορφώσεις του Πίκτορ» (Ένα ερωτικό παραμύθι).Όσο για τον πολύ Ζαν Ζιονό: «Ο μύλος της Πολωνίας». Η Γιώτα Σεχίζου επανέρχεται μ’ένα καινούριο της μυθιστόρημα «Ο άγαμος έρως», όσο για τον Αλέκο Γαλανό χαρακτηρίζει το «Με το Σταυρό και το ξίφος», α­ φηγηματικό συναξάρι. Τώρα, στο χώρο του δοκι­ μίου: «Μ’εξακόσιες λέ­ ξεις» από τον Περικλή Κοροβέση και «Χειραφέτηση-Παιδαγωγικές και πολιτισμικές προϋποθέ­ σεις» από τον Χάρη Κλωνάρη. Πολιτική, διεθνείς σχέ­ σεις, θρησκειολογία: Δημήτρης Κουτσούκης «Η χαμένη γνώση της Βί­ βλου» (Γένεσις II), Ντέιβιντ Όουεν «Βαλκανική Οδύσσεια», Ανατόλ Ντομπρινύν «Εμπιστευτικά». Παραμύθι... και νήπια: Ζωρζ Ζαν «Η δύναμη των παρα­ μυθιών» και Κατερίνα Δ. Τσολάκη «Υλικό για το νηπια­ γωγείο».

ΟΛΚΟΣ__________________

Α. Γκομπινώ «Ακριβή Φραγκοπούλου», (μτφρ. Βάσω Μέντζου): Μια νουβέλα του Γάλ­ λου διπλωμάτη που διατέλεσε πρεσβευτής της Γαλλίας στην Ελλάδα (1864-1868). Η ιστορία είναι αληθινή και διαδραματί­ ζεται στη Νάξο. Στο βιβλίο πε­ ριλαμβάνεται ακόμη η νουβέ­ λα «Το κόκκινομαντίλι» που έ­ χει ως φόντο τα Επτάνησα. Ζαν Γκρενιέ «Τα νησιά» (μτφρ. Αλέκος Μπενρουμπής). Ο δά­ σκαλος του Αλμπέρ Καμύ σ’έ­ να ταξίδι στο φανταστικό και στο αόρατο. Σαρλ Πεγκύ «Κλειώ» (μτφρ. Κώστας Τσικερδάνος): όπου η ιστορία συνομιλεί με την ειδωλολατρική ψυχή. Ευριπίδη «Ελένη». Ητραγωδία που θα παιχτεί στην Επίδαυρο, σε σκηνοθεσία Γιώργου Χουβαρδά. Την μεταφράζει ο αιρετικός Δημήτρης Δημητριάδης.

____________________________ ΦΙΛΙΣΤΩΡ

Σειρά: «Παραμύθια με δραστηριότητες»: Λίτσα Παναγιωτοπούλου «Ο μπάρμπα-μπούμπα αρχηγός», «Η δεσποινίς Ρον-Ρον», «Ενα αδέσποτος φιλαράκος». Σειρά Σύγχρονο Παραμύθι: Κατερίνα Ανα­ γνώστου «Η μαραζούπολη που ξανάγινε». Σειρά Η συμμορίατης πίτσας: «Μακαρόνια στο ρεζερβουάρ» και «Τα φαντάσματα δεν τρώνε σαρδέλες». Τοκετός κι ανθρώπινος εγκέφαλος: Miriam Stoppard «Σύλληψη-Εγκυμοσύνη-τοκετός» και Πέτρος Κανέλλος «Οανθρώπινος εγκέ­ φαλος».

Αντρέας Γεωργίου «Κυνηγοί της αθανασίας», ο Φώτης Τερζάκης ξαναδιαβάζει τη διαλεκτική §το «Η διαλεκτι­ κή επαναπροσδιορισμένη», ενώ ο Μάρπν Τζαίη διε­ ρευνά την μπλοχική σκέψη και τη σχέση της με τη φύ­ ση: «Ερνστ Μπλοχκαι η επέκτασητου μαρξιστικού ολι­ σμού στηφύση». Από εκεί άρχισαν όλα. Ανοιξε η πληγή και η Ελλάδα σύρθηκε στον εμφύλιο: «Δεκέμβρης του '44. Σύγχρο­ νες απόψεις», σε επιμέλεια Γρηγόρη Φαράκου.

Υπόέχδοοιν

Μ ό λ ις κυκλοφ όρησε από τις Ε κδόσεις Εξάντας

Χ όρχε Σ εμ πρ ο ΰν Μειάφραση:

y

S

V

/

BM s£T« 1 ρ α φ ή η ζω η Ο φοιτητής του λυκείου H enri-IV , ο νεα ρό ς που γνώ ρι­ ζε ήδη όλους τους δ ια νοουμ έ­ νους του Π αρισιού, βιώνει στο Μ πούχενβαλντ το θάνατό του. Θ α πιστέψ ει, για λίγο ότι είναι δυνατόν να εξορκίσει το θάνατο με τη γρα φ ή. Μα το γρά ψ ιμο π αρ α π έμ π ει στο θάνατο. Για να ξεφ υγει α π ’ αυτόν το φαύλο κύκλο, δέχεται τη β οή θεια μιας γυναίκας και... της ο μ π ρ έλα ς του Μ πακούνιν, που φ υλάσσε­ ται στο Λοκάρνο της Ελβετίας. Τ ο βιβλίο αυτό, που πραγματεύεται το θάνατο, είναι π α ρ ’ όλα αυτά εξαιρετικά ζωντανό. Γιατί μπλέκονται μέσα του χιλιά δες ιστορίες, μύριες εικόνες, πάμ π ολλα περιστατικά α π ό την πολυτάραχη ζωή του συγγραφ έα.

H • I \1 ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. Διίχηου 59 - 106 81 Αθήνα Τηλ. 3804 885 - Fax 3813 065

ΕΝΤΜΟΥΝΤ ΚΙΛΙ

Η σιωπηλή κραυγή της μνήμης Χορτιάτης 1944 Στις 2 Σεπτεμβρίου 1944 το χωριό Χορτιάτης καταστρέφεται από τα γερ­ μανικά στρατεύματα κατοχής ως αντί­ ποινα για το θάνατο ενός Γερμανού υπαξιωματικού σε ενέδρα. Τα σπίτια πυρπολούνται και όσοι κάτοικοι δεν σφαγιάζονται οδηγούνται σ' ένα φούρ­ νο για να καούν ζωντανοί. Ελάχιστοι κατορθώνουν να διαφύγουν. Μισόν αιώνα αργότερα η θηριωδία αυτή σκιάζει το παρελθόν μιας από τις πλέον εξέχουσες φυσιογνωμίες της αυστρια­ κής αλλά και της διεθνούς πολιτικής σκηνής. 0 Αμερικανός δημοσιογράφος Τζ. Ριπάλντο δέχεται να βοηθήσει μια επιτροπή Αυστριακών συναδέλφων του στη διερεύνηση της υπόθεσης. Η απο-. οτολή αυτή θα τον φέρει στην Ελλάδα, και στην Αυστρία, στην προσπάθειά του να ανακαλύψει στοιχεία που θα τεκμη­ ριώνουν τις κατηγορίες κατά του W, τις οποίες ο ίδιος αρνείται επίμονα...

Από τις ε κ δ ό σ ε ις

ΕΞΑΝΤΑΣ ϋ Δ ιδ ό τ ο υ 5 9 -

1 06 81 Α Θ Η Ν Α -

Τ η λ. 3 8 0 4 885 -

F ax 3 8 1 3 0 65

Β ΙΒ Λ ΙΑ Α Ν Α Φ Ο Ρ Α Σ

ΣΤΗΝ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

JA N E E LLE N H A R R IS O N

Ε κδό σεις Μάρνη

5-7,

ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ 104

33

ΑΘΗΝΑ,

Τηλ.:

5227678

- Fax:

5226581

ΜΑΡΙΑ ΑΑΜΠΑΔΑΡΙΔΟΥ-ΠΟΘΟΥ

Μέ τή λάμπα θυέλλης (Βραβείο πεζογραφίας Ιδρύματος Ούράνη τής Ακαδημίας Αθηνών 1995)

'Έ νας άνθρωπος απλός, καθημερινός, βρίσκεται ξαφνικά αντιμέτωπος μέ τό μυστήριο τής ζωής καί βυθίζεται μέσα σ’ αυτό, νά μάθει τί κρύβουν τά σημάδια πού τοϋ στέλλει ό άόρατος κόσμος, αύτά τά προφητικά μηνύματα, πού γίνονται πηγές «άγγελιών» στά όνειρά του. Στην ιστορία αύτή ό έρωτας, τό πάθος, ή κραυ­ γή, ή άγρυπνία, ή έρημος τής ψυχής, παίρνουν τό νόημα τής άνθρώπινης θυσίας· αυτής τής άγνω­ στης θυσίας, πού είναι ή εφήμερη ζωή μας πάνω στή γή. Πρόσωπο τής άθωότητας ό ήρωας τοϋ μυθι­ στορήματος, θά ζήσει έπώδυνα τήν ένοχή, θά γίνει ένας μάρτυρας τής αλήθειας· αυτής τής κοσμικής ά-λήθείας, πού είναι ή άλλη όψη τοϋ μυστηρίου τής ζωής. Καί ό χαμένος παράδει­ σος τής εύτυχίας του θά ταυτιστεί μέ τήν ίδια τήν εμπειρία τοϋ πόνου: Μιά προσωπική έρη­ μος, πού θά τή διαβεϊ έξαγνιζόμενος. Στό μυθιστόρημά της αύτό, ή συγγραφέας, μέ τήν ποιητική, τήν άναλυτική γραφή της, καί μέσα άπό ένα μύθο τής «γοητείας», δίνει τήν σταυρική περιπέτεια τοϋ ανθρώπου πά­ νω στή γή, πού είναι τό τίμημα μιας γνώσης άπαγορευμένης. Ό ήρωάς της είναι ένας «γοητευμένος» καί ζεΐ σέ μιά κρυ­ στάλλινη πραγματικότητα, όπως τά πλάσματα έκεϊνα τά εφήμερα, τά προορισμένα γιά ένα μόνο καλο­ καίρι, πού ξέμειναν καί ζοΰνε τό φθινόπωρο πού δέν ήταν γ ι’ αυτά. Τ Η Σ ΙΔ ΙΑ Σ : • Λ υ κόφ ω ς τη ς Μ ονα ξιά ς · Ν α τα λία κα ί Χ ρ ιστίνα • Σ ώ μα, θυμήσου όχι μόνο τό πόσο α γα π ή θ η κ ες • Γ κ ρ ίζα π ολιτεία • Έ π Ι π τερ ύ γω ν άνεμω ν (ποιή μ α τα )

L& ΕΚ Δ Ο ΣΕ ΙΣ ΚΑΛΕΝΤΗΣ Τ0· ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 5 · 106 79 ΑΘΗΝΑ 't & m ΤΗΛ.: 36 01 551 · FAX: 36 23 553

εκδόσεις Π Ο Λ ΙΣ / λογοτεχνία Σώτη Τριαντάφυλλου

Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης Σάββατο βράδι; στην άκρη της πόλης

Τ ο Σ ά β β α το β ρ ά δ υ σ τη ν ά κρ η της π ό λ η ς είναι έ ν α μυ θ ισ τόρ ημα γ ια τ ο τι σ ημα ίνει ν α είσ αι ν έ ο ς σ το κέντρο τ ο υ δυτικο ύ κό σ μ ο υ - και σ υγχρ ό νω ς στην άκρη τ ο υ , στις φ τω χο γ ειτο νιές της Ν έα ς Υόρκης. Η ιστορία εκ τυ λίσ σετα ι στις α ρ χ έ ς της δ εκ α ετ ία ς τ ο υ ’80, ό τα ν η Π άττι Σμιθ τ ρ α γ ο υ δ ο ύ σ ε α κ ό μ α σ το Κ άτω Μ ανχά ττα ν, ό τα ν ο ήχος τ ο υ ροκ εν ρ ο λ α ντη χο ύσ ε στις π ρ ο κ υ μ α ίες· τ ό τ ε οι ή ρ ω ες α υ τ ο ύ τ ο υ μυθισ τορ ήμα τος ήτα ν λίγ ο μ ε γα λ ύ τ ερ ο ι α π ό είκοσι χρ ονώ ν. Μ έσα α π ό τη ζω ή της αφ ηγή τρια ς, νεα ρή ς Ε λληνίδα ς στη Ν έα Τόρκη, της Μ πίμπ ι, τ ο υ Ν ίκυ, της Ν ά νσ υ, τ ο υ Κ ουκί κα ι τω ν φ ίλω ν τ ο υ ς - τω ν τζά νκ ι, τω ν ε π ίδ ο ξ ω ν ηθ οπ οιώ ν τ ο υ Μ π ρ ό ντ γο υ εϋ, τω ν Α γγ έλω ν της Κ όλασ ης και τω ν γ ιά π ις - ξ ετ υ λ ίγ ετ α ι η εικ ό να μια ς α συ λλό γιστη ς π ό λη ς, α λλά μ α ζί φιλικής και συγκινητικής: μ ια ς π ό λη ς π ο υ α κτινο β ο λεί α γα λλία ση κα ι ποίησ η.Κ ι επ ίση ς ξ ετ υ λ ίγ ετ α ι η εικ ό να της μη τροπολιτικής ν εο λ α ία ς π ο υ χ ο ρ εύ ε ι σ ε γ ιγ ά ν τ ια π ά ρ τ υ , κ α τ α π ίν ει π α ρ ά ν ο μ ες κά ψ ο υ λες κι ο ν ειρ εύ ετ α ι τ α ξίδ ια μδεένα διθέσιο κόκκινο α υτοκίνητο. Στο φ ό ντο δ ια δ ρα μ α τίζο ντα ι τ α π ολιτικά και κοινω νικά γ ε γ ο ν ό τ α της δ εκ α ετ ία ς τ ο υ ’80, τ α τ ρ α γ ικ ά και τ α ευ τ ρ ά π ελ α . Σ τα εφ τ ά χ ρ ό ν ια π ο υ π ε ρ ν ά ν ε στις σ ελίδες α υτ ο ύ τ ο υ βιβλίου, οι ν εα ρ ο ί ήρ ω ες θ α ζή σ ου ν την αληθινή φ ιλία, θ α γ νω ρ ίσ ο υν την τ ρ έλ α και θ α δ ο υ ν τ ο π ρ ό σ ω π ο τ ο υ θ ανά του· μ ερικ οί θ α μ εγα λώ σ ο υ ν , μ ερικ οί θα χα θ ο ύ ν γ ια π ά ν τ α , κι ά λλοι θ α γ ίν ο υ ν π ο λ ύ -π ο λ ύ ευ τυχισ μ ένο ι ό π ω ς π ά ν τ α ο νειρ εύο ντ α ν.

εκ δ ό σ ε ις Π Ο Λ Ι Σ - Ο Μ Η Ρ Ο Υ 32 - 106 72 Α Θ ΗΝ Α - ΤΗΛ. 36 43 3S2 - F A X 36 36 501

Ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς αναζητά την ε ξή γ η σ η σ ’ ένα σ π ά ν ιο ισ τορικό π α ρ ά δ ο ξ ο : την καταλυτική ε π ίδ ρ α σ η εν ό ς λο γ ο τ ε χν ικ ο ύ έρ γ ο υ που, για

H o d m ja id irixij

δ ύ ο αιώ νες, π α ρ έ μ ε ιν ε σ χ ε δ ό ν κ α θ ο λ ικ ά α παγορευμένο

τις αρχές της δεκαετίας του ’80 εργαζόμουν - σε πλείστες όσες περιπτώσεις - δίχως δίκη) ως ασκούμενος κοινωνικός λειτουργός στο είτε διάφορα μικροαδικήματα, ζημίες ή κλοπές, Ίδρυμα Αγωγής ανηλίκων αρρένων. Το παρωδίες των μελλοντικών τους. Φουκαράδες Ίδρυμα Αγωγής στ, γάζεται στον Κορυδαλλό, απαξάντες, καψεροί Γραβιάδες, διαχωρίζονται σ’ ένα αυτόνομο τμήμα των Γυναικείων Φυλα­ εξαρχής από τους εύπορους που τη γλιτώνουν κών και σε λίγα μέ ρα απ τάση από το Σω­ πάντοτε με απλή επιτήρηση και δεν διαβαίνουν φρονιστικό Κατάστ :μα-το οποίου, τρόποντι- ποτέ το κατώφλι του Ιδρύματος. Παρόλο που νά, αποτελεί και τι ν προθα.νιμο: οι απόφοιτοι ενώνει, όμως, τους άτυχους η κοινή τους μοί­ του Ιδρύματος Αγ- >γής θα εισαχθούν συνήθως ρα, υπόκεινται κι ετούτοι σ’ έναν διαχωρισμό, στο Σωφρονιστικό και, μερικά χρόνια αργότε­ καθοριστικό για τη συμπεριφορά τους μέσα ρα, θα μεταφερθούν για το διδακτορικό τους στο Ίδρυμα, για την ίδια την ψυχική τους διαύ­ στις Αντρικές Φυλακές, ακριβώς δίπλα. Ελάχι­ γεια: σ’ εκείνους που έρχονται να εκτίσουν μια καθορισμένη ποινή, όσο αυστηρή ή άδικη, και στοι παρακάμπτουν αυτό το σ’ εκείνους που εισάγονται για δρομολόγιο. σωφρονισμό αόριστης χρονι­ Οι κρατούμενοι στο Ίδρυμα κής διάρκειας, με την ελευθερία Αγωγής, έφηβοι ως επί το πλείDONALD τους υποθηκευμένη στις διαθέ­ στον, αλλά και μικρότεροι, παι­ THOMAS σεις του διευθυντή ή του δε­ διά δώδεκα και έντεκα χρόνων, Η ζ ω ή τ ο υ θ εϊκ ο ύ σμοφύλακα. Ακόμη κι αν δεν εί­ είτε εξαργυρώνουν αμαρτίες Μ α ρ κ ή σ ιο υ ν τε Σ α ν τ σαι προικισμένος με σπουδαία γονέων - μια διαλυμένη οικογέ­ όσφρηση, εύκολα εντοπίζεις Μτφρ.: Δέσποινα Γαληνού νεια, απρόθυμη να τους συντη­ ποια από τις δυο ομάδες μυρί­ ρήσει - είτε τη νεφελώδη ροπή Εικονογράφηση: ζει μπαρούτι. Πού κυριαρχεί η τους προς τον πλάνητα βίο (ρο­ Αχιλλέας Χρηστίδης ανασφάλεια, πού καραδοκεί η πή που δεν χρειάζεται παρά να Αθήνα, Γκοβόστης, 1995 αυτοδικία και πού προσφέρει τιστοποιηθεί με υπουργική απόκαταφύγιο η τρέλα. Σελ. 332 αση, κατόπιν καταγγελίας και

Σ

Στο μεταίχμιο του 18ου με τον 19ο αιώνα, ο Μαρκήσιος ντε Σαντ δοκίμασε στο πετσί του έ­ ναν παρόμοιο σωφρονισμό. Κατά ειρωνεία της τύχης ο σωφρονισμός του ξεκίνησε σαν ανάλα­ φρη κομέντια ντελ’ άρτε, με στόχο να νουθετή­ σει έναν ατακτούλη Αρλεκίνο, έναν νεαρό ευγενή ελευθερίων ηθών στην ανεκτική αυλή του Λουδοβίκου, έναν ευγενή ούτε περισσότερο ε­ πιπόλαιο ούτε περισσότερο βίαιο από τους γαλαζοαίματους συνομηλίκους του - αλλά ασυγκρίτως ατυχέστερο. Τον νεαρό Μαρκήσιο βάραινε το προνόμιο - και η κατάρα - να προη­ γείται η φήμη των πράξεών του και να κοστολο­ γεί εκείνη τη σημασία τους. Ποτέ δεν θα μά­ θουμε αν θα επιχειρούσε να βάλει σε εφαρμογή έστω και ένα μέρος από τα σκοτεινά του ορά­ ματα, σε περίπτωση που παρέμενε ελεύθερος πάντως γνωρίζουμε ότι τιμωρήθηκε σαν να τα έβαλε. Πώς να φανταζόταν, ο ατακτούλης Αρλεκίνος, ότι τα τετριμμένα - κατά τη γνώμη του - βίτσια, την έφεσή του προς τη μαστίγωση και τον σοδομισμό (και προς τη φαρμακεία - θα προσθέσουν οι κατήγοροί του), θα την ξεχρέω­ νε με είκοσι περίπου χρόνια εγκλεισμού - άλλο­ τε στο φρούριο της Βενσέν, άλλοτε στη φυλακή της Βαστίλλης κι άλλοτε, προς το τέλος της ζω­ ής του, στο άσυλο του Σαραντόν. Ακόμη και ό­ ταν αθωωθεί, από δευτεροβάθμια δικαστήρια, για τις περισσότερες από τις υποτιθέμενες πα­ ρεκτροπές του στη Μασσαλία ή στη Λα Κοστ, δε θ’ ανακτήσει την ελευθερία του. Αποτελεί πλέον το «μαύρο πρόβατο» για όλους τους συγγενείς του - και ιδίως γιατην πεθερά του, τη Μαρκησία ντε Μετρέιγ, που δεν εννοεί να χωνέ­ ψει ότι ο γόνος του Οίκου των Σαντ, το διαβατή­ ριο γιατην είσοδο και της δικής της οικογένειας στην αυλή των Βερσαλιών, δεν ασχολείται πα­ ρά με τη συστηματική δυσφήμιση του ονόμα­ τος της. Με βασιλικό διάταγμα - ένα από τα πο­ λυάριθμα που μοίραζε η δυναστεία τωγ Βουρβώνων, ερήμην και καθ’ υπέρβασιντων δι­ καστικών αποφάσεων - παρατείνεται ο εγκλει­ σμός του Μαρκησίου επ’ αόριστον. Τις διαδοχι­ κές του αποδράσεις, που θα του προσφέρουν βραχύβια διαλείμματα ελευθερίας, της περιο­ ρισμένης έστω ελευθερίας ενός δραπέτη, θα α-

Κοιτι/ή

ντικαταστήσουν - μετά την οριστική του σύλλη­ ψη και τον εγκλεισμό του στη Βενσέν - οι ενα­ γώνιες εκκλήσεις προς τους συγγενείς του, ώ­ στε να ενεργήσουν για τη νόμιμη απελευθέρω­ σή του. Μόλις συνειδητοποιήσει ότι είναι κυρίως οι δικοί του άνθρωποι εκείνοι που τον προτιμούν έγκλειστο εσαεί, θα οδηγηθεί στην απόγνωση. Μοναδική του ικεσία, τώρα πια, δεν είναι η απελευθέρωσή του, αλλά ο προσδιορι­ σμός της ποινής του, ο προσδιορισμός της ποι­ νής, οποιοσδήποτε. Ποτέ δεν θα κερδίσει αυτόν τον προσδιορισμό. Θα πρέπει να περιμέ­ νει τον Ιούλιο του '89, την επανάσταση, την κα­ τάληψη της Βαστίλλης - όπου έχει εν τω μετα­ ξύ, μεταφερθεί - για ν’ ακυρωθεί, το βασιλικό διάταγμα και να ξαναβρεί, εννέα μήνες αργότε­ ρα, την ελευθερία του. Εν μέρει από ανάγκη κι εν μέρει από ευγνωμοσύνη, ο Μαρκήσιος θ’ απαρνηθεί την αριστοκρατική του καταγωγή, θα προσχωρήσει στις γραμμές των επαναστατών, θα οργανωθεί στην τοπική κομμούνα, στον Το­ μέα των Πικ, θα συνεισφέρει την πένα του ως Γραμματέας, αθόρυβος γραφειοκράτης αντιγραφέας πρακτικών και υμνητής του Μαρά (μπαίνουμε σιγά σιγά στη σήραγγα της Τρομο­ κρατίας) , μα και την κρίση του έπειτα ως λαϊκός δικαστής - αυτός, ο μέχρι πρότινος δεσμώτης. Αναπάντεχα και παράτολμα επιεικής, πολέμιος της ποινής του θανάτου, θα προστατεύσει έως και τα πεθερικά του - «αυτή είναι η εκδίκηση που παίρνω», θα σαρκάσει ο ίδιος. Η μετριοπάθειά του, όμως - σε μιαν εποχή γενικευμένου. φανατισμού Και καρατομήσεων με συνοπτικές διαδικασίες - θα επισύρει την καχυποψία τφν κρατούντων. Η καχυποψία τους θα ενισχυθεί και από τις επίμονες φήμες για τα «πορνογρα­ φήματα» που του αποδίδονται - όπως η «Ζυστίν» και η «Ζυλιέτ» - και που, εξίσου επίμο­ να, εκείνος θ’ αρνείται όσο θα ζει. Ο εκδότης του θα συλληφθεί και θα καρατομηθεί, προτού συλληφθεί και ο Μαρκήσιος. Από το παραθυρά­ κι του κελιού του, στη φυλακή του Πικπύ,θα πα­ ρακολουθήσει χίλιες οκτακόσιες κάρατομήσεις και, την υστάτη ώρα, θα ξεγλιστρήσει άπό την κοινή μοίρα, χάριν μιας γραφειοκρατικής αβλε­ ψίας. Όταν το αυταρχικό καθεστώς του Δι-

ευθυντηρίου παγιωθεί στην εξουσία και θέσει την οριστική ταφόπλακα στην επανάσταση, ο Μαρκήσιος θ’ αφεθεί για μιαν ακόμη φορά ε­ λεύθερος - καταδικασμένος, εντούτοις, στην έ­ σχατη ένδεια. Με την αυγή του 19ου αιώνα, θα θεωρηθεί και πάλι επικίνδυνος. Θα εγκλεισθεί στο άσυλο του Σαραντόν, όπου και θα ζήσει τα τελευταία χρόνια της ζωής του υπό συνθήκες περιορισμένης ελευθερίας. Θα πεθάνει το 1814, σε ηλικία εβδομήντα τεσσάρων ετών, α­ φού ξεπεράσει κατά πολύ τον μέσο όρο ζωής των συγκαιρινών του και ξεπληρώσει στο πολ­ λαπλάσιο τόσο τ’ ασήμαντα αδικήματά του, ό­ σο και τις πιο ζοφερές του φαντασιώσεις. Ο καθηγητής Donald Thomas, στη βιογραφία του Μαρκησίου, προδίδει το πάθος του ε­ ρευνητή που αναζητά την εξήγηση σ’ ένα σπά­ νιο ιστορικό παράδοξο: την καταλυτική επίδρα­ ση ενός λογοτεχνικού έργου που, για δυο αιώ­ νες, παρέμεινε σχεδόν καθολικά απαγορευμέ­ νο. Παραλλήλως, ο Άγγλος καθηγητής επιδει­ κνύει δυσεύρετες αρετές αστυνομικού συντά­ κτη και διαχρονικού αναλυτή. Δεν διστάζει να πλήξει το μύθο του Μαρκησίου, όποτε τα σχετι­ κά ντοκουμέντα - από την αλληλογραφία του κυρίως - συνηγορούν στην αποκαθήλωση, αλ­ λά ούτε και διστάζει ν’ αποκαταστήσει τη φήμη του, όταν οι μαρτυρίες γέρνουν την πλάστιγγα προς το δίκαιο του Σαντ. Συχνά πυκνά επιση­ μαίνει τις αντιφάσεις, τόσο στις φιλοσοφικές α­ πόψεις του Μαρκησίου, όσο και στο ογκωδέ­ στατο έργο του - κάπου κάπου, μάλιστα, φέρ­ νει στο φως και την παραγνωρισμένη κωμική τους διάσταση. Η καλειδοσκοπική γραφή του Thomas, ξέχωρα από την καθαρή απόλαυση που μας προσφέρει κατά την ανάγνωση, μας δί­ νει την ευκαιρία να συγκρίνουμε το έργο του Σαντ με το έργο των συγχρόνων του, να ψηλαφίσουμε τις επιρροές των άλλων πάνω του - ε­ στιάζοντας την προσοχή μας, ιδίως, στο γοτθι­ κό και το φιλοσοφικό μυθιστόρημα της εποχής - να προσδιορίσουμε τον δισυπόστατο χαρα­ κτήρα του δημιουργού - ένας συγκαταβατικός συγγραφέας από τη μια, ηθικοπλαστικός, ο συγγραφέας των «Ατυχιών της Αρετής» και των «Εγκλημάτων του Έρωτα», ο αποτυχημένος θε­

ατρικός συγγραφέας κι ένας ρηξικέλευθος ε­ παναστάτης από την άλλη, αρνητής κάθε ηθι­ κής, θεοκτόνος, απολογητής του εγκλήματος, αποκηρυγμένος κι από τον ίδιο του τον - άλλο - εαυτό, ο συγγραφέας της «φιλοσοφίας του Μπουντουάρ» και των «Εκατόν Είκοσι Ημερών στα Σόδομα». Ο καθηγητής, τέλος, μας ξεναγεί στη χώρα των Επιγόνων του Σαντ, στις διαμε­ τρικά αντίθετες ερμηνείες του σαδικού έργου από τον Χένρι Τζέιημς και τον Φλομπέρ ως τους σουρεαλιστές του δικού μας αιώνα και από την υιοθέτηση του «σαδισμού» ως όρου της ψυχο­ παθολογίας μέχρι την κατάδειξη από τον Παζολίνι της συγγένειας φασισμού και σαδισμού. Μια συναρπαστική περιδιάβαση στο πολύμορ­ φο σαδικς τοπίο. Οι τριάντα δύο πίνανες του Αχιλλέα Χρηστίδη, που κοσμούν την έκδοση του Γκοβόστη, δεν παρατίθενται απλώς για να εικονογραφήσουν το γραπτό κείμενο - αλλά, κατά τη γνώμη μου, για να το συμπληρώσουν. Ο Χρηστίδης επιχει­ ρεί την κατάδυση στον εσωτερικό κόσμο ενός' εγκλείστου, ενός εγκλείστου που επιθυμεί Υα διασώσει το μυαλό του από την τρέλα - μα ταυτόχρονα, και στην τρέλα να το παραδώσει. Φλέγεται από πυρετό και, την ίδια στιγμή, αυτόν τον πυρετό ειπχειρεί να τον πειθαρχήσει. Ο Μαρκήνιος ντε Σαντ πειθαρχούσε τον πυρετό του, επιστρατεύοντας μαθηματικές αναλογίες και μηχανικές κατασκευές - κατασκευές βασα­ νιστηρίων - ανεφάρμοστες, συνήθως, μέ τα τε­ χνικά μέσα της εποχής. Παρόμοια εμμονή πει­ θαρχίας παρατηρούμε και στους άίνακες του Χρηστίδη - μια πειθαρχία, εντούτοις, που υπο­ σκάπτεται από τον σαρκικό πυρετό. Ο σαρκικός πυρετός σε όλες του τις ρευστές μορφές - άλ­ λοτε σαν αίμα, άλλοτε σαν σπέρμα, άλλοτε σαν ούρα, άλλοτε σαν κόπρανα - πετάγεται σαν πί­ νακας από τα εντόσθια, πλημμυρίζει το χώρο και τείνει να διαρρήξει το κάδρο. Αλλά το κά­ δρο δεν διαρρηγνύεται. Ερμητικά κλειστή, α­ ναίσθητη στον πόνο, παραμένει η πόρτα της φυλακής. Η μπάρα στο σώμα. Πέτρος Τατσόπουλος

Κριτική

Hjia^ax/ii Βυζάντιον ε σπάνια μαστοριά η Ισμήνη Καπάνταη χαρτογραφεί την εποχή των Παλαιολόγων. Μέσ’ από τα μάτια των λαϊκών εξαθλιωμέ­ νων στρωμάτων αλλά και των αριστοκρατών, συγγραφέας αναπλάθει τους χρόνους που προετοίμασαν και κυοφόρησαν την Άλωση. Η ι­ στορία ενός παιδιού, έρμαιου των αντίξοων πε­ ριστάσεων και της δυσμενούς συγκυρίας, από τη μια μεριά' από την άλλη, οι πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις δύο ευγενών, της Αγγελίνας Ειρή­ νης και του Λουκά Μελανοδράκοντος. Το παιδί (και μαζί μ’ αυτό ένας ολόκληρος προ­ λεταριακός συρφετός) άγεται και φέρεται από βάσκανη μοίρα, μέχρις ότου εκπληρώσει τον προορισμό του ως ακόλουθος θεόπνευστου καλόγερου. Οι ευγενείς, βουτηγμένοι στις ί­ ντριγκες και τις μηχανορραφίες, αδιαφορούν για τα πάθη του λαού αποβλέποντας στο ίδιον όφελος. Η Αγγελίνα Ειρήνη, φιλάρεσκη γυναί­ κα καθώς είναι, ταλαιπωρείται από καταδικα­ σμένους έρωτες και μάταια προσπαθεί να χαλι­ ναγωγήσει τις επιθυμίες της. Απορροφημένη από τον εαυτό της, εγωκεντρική και περήφα­ νη, με τα συμπτώματα της αθε­ ράπευτης αλαζονείας που χα­ ρακτηρίζουν την τάξη της, ανα­ λώνεται άσκοπα και, χωρίς να το ξέρει, ετοιμάζει η ίδια την κα­ ταστροφή της. Ο έρωτάς για τον αδελφό του νόμιμου συζύ­ γου της και οι συνέπειες του έ-

Μ

Κριτικη

Έντεχνο ισ τορικό μ υ θ ισ τό ρ η μα , μ ε λ ε π τ έ ς ισ ο ρ ρ ο π ίε ς π ε ρ ιχ α ρ α κ ώ ν ε ι μ ε α κ ρ ίβ ε ια μ ια σ ημαντική π ε ρ ίο δ ο του νέου ε λ λ η ν ισ μ ο ύ

ντονου θυμικού της θα έχουν ως κατάληξη τον εγκλεισμό της σε μοναστήρι. Ο λόγος της Αγγελίνας Ειρήνης καθώς ιστορεί ητη ζωή της, εν είδει εξομολόγησης στον άγιο πατέρα, δονείται από ένταση. Ο ψυχικός κάμα­ τος της μοναχής, η συγκινησιακή φόρτιση, ολό­ κληρο το συνονθύλευμα καταπιεσμένων αισθη­ μάτων κι εκδικητικότητας, δίνουν στην αφήγη­ σή της δύναμη, ζωντάνια και παλμό. Η Ισμήνη Καπάνταη δίνει ανάγλυφα την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στους αρχοντικούς οίκους και χει­ ρίζεται με τέχνη το πλούσιο πραγματολογικό υλικό που με την έρευνά της συγκέντρωσε. Πληροφορίες από βυζαντινά χρονικά και διηγή­ σεις, πολιτιστικά στοιχεία της εποχής, όλη εκεί­ νη η βαριά ατμόσφαιρα χλιδής και διαφθοράς έχει μεταφερθεί δεξιοτεχνικά στο «Πού πια και­ ρός...». Η συγγραφέας με άνεση και θαυμαστή ευχέρεια πλάθει παλλόμενα περιβάλλοντα και φτιάχνει ένα κλίμα που δονείται από τους κοι­ νωνικούς και ψυχικούς κραδασμούς του καιρού εκείνου. Στη δική του διήγηση, ο Λουκάς Μελανοδράκων δίνει την προ­ σωπική του εκδοχή για το ίδιο δράμα και με τον τρόπο του σκιαγραφεί την άτυχη ερωμένη του, Αγγελίνα Ειρήνη. Η συγγραφέας εδώ παραλλάσσει το ύφος. Ο λόγος του Λουκά, πιο σταθερός και άκαμπτος, πε­ ρισσότερο στιβαρός και τραχύ-

τερος αποπνέει ποιότητες τυπικά «αρρενω­ πές». Καταλαβαίνει κανείς πως μιλάει ένας κραταιός, δυνατός άντρας από τα λίγα περιθώρια που αφήνει για αντιρρήσεις ή αμφισβήτηση κι από το «αμετάκλητο» που χαρακτηρίζει τις ρή­ σεις του. Έντεχνο ιστορικό μυθιστόρημα, καλοδουλεμένο και με λεπτές ισορροπίες το «Πού πια και­ ρός...» περιχαρακώνει με ακρίβεια μια σημαντι­ κή περίοδο του νέου ελληνισμού, χωρίς ν ’ ανα­ λώνεται σε σχολαστικές λεπτομέρειες. Με τρό­ πο εποπτικό, πλησιάζει την ιστορική αλήθεια και παρουσιάζει τα γεγονότα με την πολυεδρικότητα που προσιδιάζει στην ψύχραιμη, απρο­ κατάληπτη ματιά. Μέσ’ από τα προσωπικά δρά­ ματα ανθρώπων διαφορετικών, το συγκεκριμέ­ νο και το ατομικό γίνεται αντιπροσωπευτικό και αποκτά καθολικότητα. Η Ισμήνη Καπάνταη, γνωρίζοντας πολύ καλά τους κανόνες της αφη­ γηματικής οικονομίας, ξετυλίγει αβίαστα το νή­ μα της αφήγησης και συνεπαίρνει με την ενάργεια και τη διαφάνεια των περιγραφών της. Με διαπεραστική ματιά πλάθει αληθοφανείς και πειστικούς χαρακτήρες που συμπυκνώνουν με τη συμπεριφορά τους το στίγμα μιας ολόκλη­ ρης εποχής. Το «Πού πια καιρός...» είναι, δίχως υπερβολή, μια σημαντική κατάθεση για την ιστορία και τη λογοτεχνία. Νίκη Κώτσιου

Ο εκδοτικός οίκος ΙΩΛΚΟΣ αναζητά νέους ή ηρωτοεμχρανιζόμενους

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Σειρά: Ελληνικός Πολιτισμός (Ιστορία, Λαογραφία. Τέχνη. Γράμματα)

ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ Αθως Ιστορία - Τέχνη Παράδοση

Π ρ ο λ ο γ ο ς - Ε π ιμ έ λ ε ια : I. Μ . Χ ατζη φ ώ τη ς

μ ε 1 3 2 σ ελίδ ες , χά ρτη και 21 εικόνες

συγγραφείς για συνεργασία έκδοσης ή διακίνηση βιβλίων τους

Π Α Π Α Δ Η ΜΑ Προσφορά στον Πολιτισμό Ιπ π ο κ ρ ά τ ο υ ς 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

Ο Λ ο υ ί ντε Μ π ε ρ ν ιέ ρ δ είχνει α λ η θ ιν ό ς μ ά σ τ ο ρ α ς στην α ν ά π τ υ ξ η του μ ύ θ ο υ , μ ε τρ α γ ικ έ ς εικ ο ν ο γ ρ α φ ή σ ε ις , μ ε σ π α ρ τ α ρ ισ τ έ ς σκηνές, μ ε

Κ ιφ ύ ΐο η ά ζ

π ο ιη τ ικ έ ς ε ξά ρ σ εις, μ ε ρ ο μ α ν τ ικ ά κα ι ρ ε α λ ισ τ ικ ά στο ιχεία

ντζάκης), λαϊκές παροιμίες. Κι η μουσική Ξαρo μυθιστόρημα του Λουί Ντε Μπερνιέρ το χάκος, Θεοδωράκης, Καραΐνδρου. Καλά πληΜαντολίνο του λοχαγού Κορέλι, είναι συναρ­ ροφορημένος; Μήπως η υπέροχη μεταφρά­ παστικό και εντυπωσιακό για το μεγάλο ανα­ στρια Μαρία Αγγελίδου βοήθησε κάνοντας μια α­ γνωστικό κοινό. νάπλαση του κειμένου, που αφορούσε τα ελληνι­ Εκείνο όμως που με παραξενεύει είναι πώς έ­ κά πράγματα; Είναι κι αυτό μια εύλογη εξήγηση. νας ξένος συγγραφέας περιγράφει μια ΚεφαλΔεν ξέρω πόσο ο συγγραφέας αυτού του μυθι­ λονιά με τέτοιο αυθεντικό τρόπο, χωρίς να έχει στορήματος αντιπαθεί την κομμουνιστική ιδεο­ ζήσει τον παλμό της κάμποσο καιρό. Κι απ’ ό,τι λογία, ώστε να θεωρεί τους κομμουνιστές ε­ διάβασα στο βιογραφικό του, δεν αναφέρεται γκληματίες και μαφιόζους. Παράδειγμα ο νεα­ πουθενά ότι ήρθε ούτε καν σαν τουρίστας στην ρός ήρωας από την Κεφαλλονιά Μαντράς, που Κεφαλλονιά. Πώς λοιπόν κατόρθωσε να δει και για να τον δεχτούνε στον ΕΛΑΣ, έπρεπε να π ε­ να περιγράφει ήθη κι έθιμα και νοοτροπία. ράσει τη δοκιμασία του αίματος, όπως οι μαΚι ακόμα ολόκληρα πολιτικά γεγονότα και οικο­ γενειακά του δικτάτορα Μεταξά, για το “όχι” φιόζοι. Δηλαδή τον βάλανε να σκοτώσει έναν μεθυσμένο γέροντα, γιατί είχε κλέψει λέει ένα που δεν ήταν όχι ακριβώς στο τελεσίγραφο του μπουκάλι ουίσκι, που είχανε ρί­ Μουσολίνι, που μετέφερε ο ξει οι Άγγλοι μαζί με άλλα τρόφι­ πρεσβευτής φίλος του. μα και δεν τα παρέδωσε όπως ο­ Αναφέρεται και στη ζωηρή κό­ φείλε... στην εξουσία του ΕΛΑΣ ρη του Μεταξά που δεν την ήθε­ ΛΟΥΙ ΝΤΕ ΜΠΕΡΝΙΕΡ και τα κράτησε για τον εαυτό λε κανένα σαλόνι για τα σκάν­

T

δαλά της. Και πιο πέρα για το Γεώργιο Παπανδρέου, για τον Καραμανλή. Και στις μέρες μας για τον Ανδρέα Παπανδρέου. Δεν απουσιάζουν η ελληνική λο­ γοτεχνία (Λασκαράτος, Καζα-

Κριτική

Το Μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι

Μτφρ.: Μαρία Αγγελίδου Αθήνα, Ψυχογιός, 1995 Σελ. 620

του. Όχι μ’ αυτόν το μαφιόζικο τρόπο, κύριε Λουί ντε Μπερνιέρ. Για να δοκιμαστεί ένας εθελο­ ντής υπάρχει το πεδίο της μά­ χης. Πόλεμο έχουμε, δε ληστεύ­ ουμε τράπεζες. Έπειτα σ’ έναν

πόλεμο οι άγιοι πεθαίνουν πριν γεννηθούν... Υπάρχει πάθος-αίμα-επιβίωση. Όλοι οι στρατοί είναι το ίδιο σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Βαρβαρότητα με έναν λόγο. Έπειτα χωρίζει τους Έλληνες αντάρτες σ ’ ευγενείς και σε άξε­ στους βίαιους. Οι ευγενείς είναι του Ζερβά, που πληρώνουν σαν κύριοι τους βοσκούς μια λίρα για ένα κεφάλι αρνίσιο. Και οι άλλοι του ΕΛΑΣ, που το παίρνουν με το ζόρι και δεν πληρώνουν φράγκο. Φαίνεται ότι υπήρχαν αντάρτες καπι­ ταλιστές κι αντάρτες προλετάριοι και τί να πού­ με για τον καλό ναζί Βέμπερ. Ξολόθρεψε κατά διαταγή - όχι κατά συνείδηση - έναν άοπλο ιτα­ λικό λόχο και δεν έδωσε τη χαριστική βολή στον τραυματισμένο Ιταλό φίλο του λοχαγό Κορέλι. Θεάρεστη πράξη. Ό σο για τους αντάρτες του ΕΛΑΣ δε βρέθηκε κανείς καλός. Όλοι κτήνη και κατσικοκλέφτες. Και να μην παρεξηγηθώ, δη­ λώνω πως δεν είμαι οπαδός της κομμουνιστι­

κής ιδεολογίας- αλλά όταν γράφουμε ιστορία, πρέπει να είμαστε σωστοί και δίκαιοι. Ο Λουί ντε Μπερνιέρ δείχνει αληθινός μάστο­ ρας στην ανάπτυξη του μύθου, με τραγικές ει­ κονογραφήσεις, με σπαρταριστές σκηνές, με ποιητικές εξάρσεις, με ρομαντικά και ρεαλιστι­ κά στοιχεία. Κατορθώνει να ρυθμίσει τους ήρωες με φυσική ροή κι ανθρώπινες αντιδράσεις. Ορίζει τον καθένα στη μοίρα του είτε τραγική, είτε γελοιογραφική. Κοντολογίς είναι ένα βιβλίο που ρουφιέται κυριολεκτικά και για τέλος έχει μια συναρπαστική εικόνα τριών κοριτσιώνπάνω σε μια μονοσικλέτα που τρέχει αμέριμνα, ενώ ο γερο-ήρωας λοχαγός Κορέλι, που κι αυτός τρέ­ χει δίπλα τους με τη δίκιά του μοτοσικλέτα, τις βλέπει και θυμάται τα νιάτα του... κι η ζωή συνε­ χίζεται σ’ ένα άλλο αντίγραφο. Ντίνος Ταξιάρχης

Κριτική

Η αιτία της α σ θ έ ν ε ια ς τόσο

Hk

του α τό μ ο υ ό σ ο και της κ ο ιν ω ν ία ς είναι η ψ ε υ δ α ίσ θ η σ η της ύ π α ρ ξ η ς

ηζα Μ φ α ζ

ε ν ό ς ξε χ ω ρ ισ τ ο ύ α π ό το Ό λον Εγώ

σοι έχουν διαβάσει το βιβλίο του Κ. Δεστέμενη δυναμική σχέση με το περιβάλλον. Παρ’ ό­ φανου «Αντίλογος Ασκληπιάδου Αλεξίκαλα αυτά, εμείς του αποδίδουμε μια σταθερή και κος - Η Φύση της Ασθένειας και η Θερα­ αναλοίωτη ταυτότητα, ψυχοπνευματικά και βιο­ πεία της Υγείας» συμφωνούν σε ένα σημείο. Τολογικά, την οποία ονομάζουμε Εγώ. Είναι π.χ. ο βιβλίο είναι δύσκολο. Ο συγγραφέας δεν χρη­ Κος τάδε, η Κα δείνα, κ.ο.κ. Η παραδοχή μιας σιμοποιεί πάντοτε ένα κοινώς αποδεκτό απόθε­ σταθερής και αναλλοίωτης ταυτότητας έχει έ­ μα όρων και εννοιών. Αυτό οφείλεται στο ότι να «ψυχολογικό» πλεονέκτημα (παρέχει «ασφά­ πλείστοι όσοι όροι και έννοιες ορίζονται εξ λεια») και ένα «λειτουργικό» πλεονέκτημα (ταξι­ υπαρχής. Οι ορισμοί δε, τροποποιούνται και ε­ νομούμε και χειριζόμαστε τον καθημερινό μας μπλουτίζονται με βάση όλες τις προηγούμενες κόσμο όπως γεγονότα, ανθρώπους, κοινωνικά επεξεργασίες. Η βασική του θέση είναι ρηξικέ­ σύνολα κ.ο.κ.). Όλες αυτές οι αυτονόητες και λευθη. Η αιτία της ασθένειας τόσο του ατόμου καθημερινές παραδοχές, απομακρύνουν άτο­ όσο και της κοινωνίας είναι η ψευδαίσθηση της μα και κοινωνία από τη φυσική τάξη, με σημαντι­ ύπαρξης ενός ξεχωριστού από τον Όλον Εγώ. Η κές συνέπειες για την ατομική και κοινωνική θέση αυτή είναι απλή, η κατανόησή της όμως υγεία της ανθρωπότητας. Ποια όμως είναι αυτή είναι βιωματική, γι’ αυτό το λόγο η λογική της α­ η φυσική τάξη; νάλυση παρουσιάζει τεράστιες δυσκολίες (κα­ Στην εισαγωγή (κεφ. 1.1) υπό τον τίτλο «Η θερα­ θόσον η Γλώσσα καθεαυτή, εγκαθιδρύεται πά­ πεία σαν πολιτική πράξη», ο συγγραφέας ορίζει νω στην πεποίθηση ότι υπάρχει ένα ξεχωριστό τη φυσική τάξη (και τάση) του ανθρώπου ως αέ­ Εγώ). Οφείλει λοιπόν ο συγγραφέας αφενός να ναη μεταβολή, δυναμική ενότητα, και ζεύξη με τεκμηριώσει αυτή τη θέση, αφετέρου δε, να το Όλον - με το ευρύτερο σύνολο στο οποίο α­ δείξει τους διαπλεκόμενους μηχανισμούς και νήκει, δηλαδή η ανθρωπότητα και ο πλανήτης. διαδικασίες καθώς και να υποδείξει λύσεις. Τα Η φυσική τάξη είναι αποτυπω­ λογικοαναλυτικά του εργαλεία, μένη ως μνήμη στον γενετικό ο συγγραφέας τα αντλεί από τη κώδικα. Όσον αφορά τη «ζεύξη θεωρία των Συστημάτων και την με το Όλον», το να δρούμε όχι Κ. ΔΕΣΤΕΦΑΝΟΣ Κυβερνητική. με αντιπαλότητα αλλά συμφώΌλοι ξέρουμε ότι ο άνθρωπος Αντίλογος Ασκληπιάδου νως προς το Γίγνεσθαι, μας Αλεξίκακος μεταβάλλεται, ότι είναι διαφο­ προϊδεάζει σε γενικές γραμμές Η φύση της ασθένειας και η ρετικός ψυχοπνευματικά και για το τι σημαίνει αυτή η έννοια. \ θεραπεία της υγείας βιολογικά, σε κάθε στιγμή και Η ζεύξη με το Όλον συνιστά το φάση της ζωής του και βρίσκε­ . Κέα, Αρισταίος, 1995 μέτρον της υγείας, τόσο για το ται σε μια διαρκώς μεταβαλλόάτομο όσο και για την κοινωνία. Σελ. 352

Ο

Κριτική

Ασθενούμε από συγκεκριμένα μορφότυτια σκέ­ ψης και δράσης (σ. 197-235) που δίνουν έμφα­ ση στα ιδιαίτερα συμφέροντα του ατόμου και/ή της ομάδας στην οποία το άτομο ανήκει. Τα μορφότυπα αυτά δημιουργούν και δημιουργούνται από την ψευδαίσθηση της ύπαρξης ενός ξεχωριστού από το Όλον Εγώ (ειδικά σελ.

177, 190, 211, 213-215). Αυτή η ψευδαίσθηση «μεταφράζεται» σε ασθένεια, εκφράζεται δε σε ατομικό επίπεδο ως ψυχικός συναισθηματικός και σωματικός πόνος, σε κοινωνικό επίπεδο σαν βία και καταστροφικότητα. Τα μορφότυπα και τα στερεότυπα που διαταράσσουν τη φυσική τάξη, τόσο στο άτομο όσο και στην κοινωνία, στις γενικές τους γραμμές μοιάζουν και είναι αλληλεξαρτώμενα. Αυτός δε, είναι ένας βασικός λόγος που επιβάλ­ λει να είναι αλληλένδετες και ταυτόχρονες σε όλα τα επίπεδα, ιατρικό, πολιτικό, υπαρξιακό και παιδευτικό, όλες οι ενέργειες που αποσκο­ πούν στην υγεία του ατόμου. Το κείμενο (σ.

240) επιχειρηματολογεί υπέρ μιας δηλώσεως που ξενίζει: «η θεραπευτική διαδικασία είναι ί­ σως η ανώτατη μορφή επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων», για να καταλήξει με τη θέση (σ.

199): μειωμένη ελευθερία σκέψης + μη φυσικά πρότυπα = τάση προς ασθένεια, μεγάλη ε­ λευθερία σκέψης + φυσικά πρότυπα = τάση προς υγεία. Όσον αφορά το ιατρικό σκέλος, η ορθή θερα­

πευτική οφείλει να καλύπτει το ιπποκρατικό κρι­ τήριο του «ωφελείν ή μη βλάπτειν». Το βιβλίο αποδεικνύει (σ. 109-148) ότι σύμφωνα με τους ό­ ρους και τις προϋποθέσεις της Κυβερνητικής , η σύγχρονη ιατρική έρχεται σε αντιπαράθεση με τη φυσική τάξη, συνεπώς δεν προάγει την υγεία. Αντιθέτως η Ομοιοπαθητική τους εκπληροί. Το τμήμα του βιβλίου που αναφέρεται στην Ομοι­ οπαθητική έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι όχι μόνον περιγράφει εν εκτάσειτη θεωρία αλλά: (α) χρησιμοποιεί την κυβερνητική και συστημική θεώρηση για να δημιουργήσει μια μεταθεωρία που τεκμηριώνει, ερμηνεύει και κρίνει τη θε­ ωρία της Ομοιοπαθητικής. Κάτι τέτοιο, σε γενι­ κές γραμμές, λείπει από τη βιβλιογραφία (β) δίνει ένα νέο ορισμό της αρχής της Ομοιό­ τητας (γ) τονίζει ότι εκτός από την ορθή εκλογή του ό­ μοιου ιάματος, η θεραπεία εξαρτάται τόσο από τη χορήγηση της ορθής δυναμοποίησης όσο

και από την ακαμψία των κωδίκων του ασθε­ νούς (δ) προσφέρει μια θεωρητική εξήγηση για ποιο λόγο το όμοιο ίαμα είναι το μόνο πραγματικά θεραπευτικό μέσο (σ. 239-240) (ε) εξηγεί τη φύση και τη δράση του ομοιοπαθητικού φαρμάκου, όπου μάλιστα προσδιορίζει τι ρόλο παίζει η φαρμακευτική ουσία και τι ρόλο διαδραματίζει η διαλυτοποίηση και η δυναμο­ ποίηση της ουσίας (σ. 284) Όλες οι αναλύσεις του βιβλίου συγκλίνουν σε μια πρόταση: είναι αναγκαία η αντιστροφή της ανθρώπινης προοπτικής. Και η λύση είναι μια ά­ μεση δημοκρατία σε όλα τα επίπεδα. Αμεση δη­ μοκρατία όπως την προϋποτύπωσε εν μέρει η κλασική Ελλάδα, όπως την ιχνοθέτησε η αρχαία ελληνική σκέψη. Οι βαθιές αλήθειες είναι α­ πλές. Οι ριζικές λύσεις είναι απλές. Το βιβλίο αυτό δεν απευθύνεται μόνον στους γιατρούς, αλλά σε όλους τους εραστές της ελευθερίας και δη όπως αυτή πραγματώνεται μέσω και μέ­ σα στο πλαίσιο της ελληνικής παράδοσης. Κώστας Ζερβάνος

(Β l

β rfi a jcox rfei a

Π ΝΕΥΜ ΑΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ .Λογοτεχνικά παιδικά ιστορικά σχολ. βοπθήματα λεξικά εγκυκλοπαίδειες κ.λπ. ό λ ες οι κέες

εκδόσεις και τα ^ best sellers J Λ. ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ 43-47 - ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΝΤΟΣ «MEGA Α-Β ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ» ΤηΑ. 9634446-546 εοωτ, 129

Κριτική

■ m

Τφ ώ ηαζ

Έ να ε ίδ ο ς α φ η γ η μ α τ ικ ο ύ δ ο κ ιμ ίο υ π ο υ ισ ο ρ ρ ο π ε ί α ξιο θ α ύ μ α σ τ α α ν ά μ ε σ α στην α κ α ρ ια ία ε ν τ ύ π ω σ η κα ι το

m δ ια χ ρ ο ν ικ ό στο χα σ μ ό

έλεγα, που ισορροπεί αξιοθαύμαστα ανάμεσα o βιβλίο του Αναστάση Βιστωνίτη το έπιασα στην ακαριαία εντύπωση και τον διαχρονικό στα χέρια μου με κάποιο διασταγμό. Στον αι­ στοχασμό, ανάμεσα στην κοφτή πινελιά που α­ ώνα των επικοινωνιών, τώρα που ο κόσμος είναι ένα μεγάλο χωριό, τι νόημα μπορεί να έχει ποκαλύπτει την προσωπική ματιά και την πανο­ ραμική άποψη, που αγκαλιάζει ιστορικά και πο­ η ταξιδιωτική λογοτεχνία; Όταν, έφηβος ακό­ λιτισμικά σύνολα - χωρίς να κουράζει με παρά­ μη, διάβαζα (με πάθος) τα ταξιδιωτικά βιβλία θεση ιστορικών στοιχείων αντλημένων από ε­ του Καζαντζάκη, του Ουράνη, κ.ά., είχα την αί­ γκυκλοπαίδειες και εγχειρίδια -, επιχειρεί, με σθηση πως ανακάλυπτα τον κόσμο. Έκτοτε έδιακριτικότητα και τόλμη, συγκρίσεις ανάμεσα τυχε, με τη μια ή την άλλη αφορμή, να διαβάσω στην κινεζική κουλτούρα και τη δυτική, σύντο­ κι άλλα ταξιδιωτικά. Μερικά τα έσωζε το ύφος μες αλλ’ εύστοχες τομές στη σύγχρονη πολιτι­ τους, τα περισσότερα μου προξενούσαν αφό­ κή ιστορία της Κίνας, ζωντανά σκίτσα που απο­ ρητη πλήξη με τις ασημαντολογίες και τις μιτυπώνουν νοοτροπίες και συμπεριφορές αν­ κρολογίες τους για τα ξενοδοχεία στα οποία θρώπων διαφορετικών από εμάς και εν πολλοίς κατέλυσαν οι συγγραφείς τους, τα αεροπορικά τους δρομολόγια, της εξωτικές γεύσεις που αινιγματικών για μας. Στην οπτική γωνία του αφηγηγή συναιρούνται οι δοκίμασαν και τα διάσημα (βλέπε πασίγνωστα) ματιές του δημοσιογράφου, του ποιητή και του μνημεία που φωτογράφησαν! δοκιμιογράφου - του διαβασμέ­ Το βιβλίο του Αναστάση Βιστω­ νου ταξιδεμένου και προβλημα­ νίτη διασκέδασε τους φόβους τισμένου διανοούμενου που έχει μου από τις πρώτες κιόλας σε­ το χάρισμα να διατυπώνει τις πα­ λίδες, για να με απορροφήσει ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ρατηρήσεις και τις σκέψεις του σιγά-σιγά και να με αναγκάσει ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ με χάρη και άνεση, μολονότι ο να το διαβάσω ως το τέλος με Το ρόδο και ο λωτός υποψιασμένος αναγνώστης μα­ αδιάπτωτο ενδιαφέρον. Όχι, Οδοιπορικό στο Πεκίνο ντεύει πίσω από την εκφραστική δεν έχει καμιά σχέση με την πεάνεση του κειμένου τη βάσανο πατημένη των «ταξιδιωτικών ε­ Αθήνα, Πατάκης, 1995 και την επιμέλεια της γραφής. ντυπώσεων». Πρόκειται για ένα Σελ. 284. Σπύρος Τσακνιάς είδος αφηματικού δοκιμίου, θα

T

Κριτική

Κυκλοφορεί

Η μπυραρία-εστιατόριο Γιάκομπς είναι ο τ ό π ο ς συνάντησης, ένα δεύτερο σπίτι, για τους μ π ο έμ και τους εκ κεντρ ικ ούς τύπ ους στο κέντρ ο της καθώς π ρ έπ ει Ζ υρίχης. Εδώ εκ κολά π τοντα ι ίντρ ιγκ ες, α νθ ίζου ν τα κουτσομ π ολιά κι ο έρωτας αναζητά το δ ρόμ ο του.

Το τελευταίο βιβλίο της Πατρίτοια Χάισμιθ, ένα εύστοχο και απολαυστικό κοινωνικό σχόλιο.

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΑΟΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΟΥ 9, 144 52 ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΑΤΤΙΚΗΣ, ΤΗΛ. 2846074, 2816134, FAX: 2817127

Κολχικόν ή το χρονικό μιας όψιμης εφηβείας

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ~ ΘΕΩΡΙΑ ~ ΠΡΑΞΗ Κυκλοφορούν Δ η μ η τ ρ η ς ΚΟΤΡΟΓΙΛΝΝΟΣ, Τ ο πρόβλημα τ η ς εθελοδουλείας Γ ιώ ργο ς Ξ η ρο π α ϊδ η ς , 0 Heidegger και το πρόβλημα της Οντολογίας

Ετοιμάζονται Μ. Η. A brams , 0 καθρέφτης και ο λύχνος Τ. Adorno - Κ. Popper - J. Habermas κ.ά., Η διένεξη για το θετικισμό στη γερμανική κοινωνιολογία Isaiah B erlin , Τρεις κριτικοί του Διαφωτισμού — Vico, Herder, Hamann G illes D ele u z e , 0 Σπινόζα και το πρόβλημα της έκ­ φρασης R en E D esca rtes , Τα πάθη της ψυχής M artin H eid egger Διαμονές E dmund H usserl , Ιδέες για μια καθαρή φαινομενολο­ γία και φαινομενολογική φιλοσοφία E dmund H usserl , Τι είναι φαινομενολογία - Το άρθρο για την εγκυκλοπαίδεια Britannica

Γ. Σ ταματης - Γ. ΞΗΡΟΠΑΪΔΗΣ - Δ. ΚΟΤΡΟΓΙΛΝΝΟΣ (επιμ.), Κοινοτισμός - Φιλελευθερισμός, Η διαμάχη για τα ηθικά θεμέλια των σύγχρονων κοινωνιών I mmanuel K a nt , Κ ριτική του πρακτικού Λόγου

Η Γιολάντα ΜιχαλοττουλουΚορακά παρουσιάζεται για πρώτη φορά στον λογοτε­ χνικό χώρο με ένα βιβλίο

E mmanuel LEvinas , Άλλω ς του Είναι ή επέκεινα της ουσίας N ik las Luhm a nn , Νομιμοποίηση μέσω διαδικασίας T homas Na g e l , Η θέα από το πουθενά

πραγματικά ιδιότυπο στη

K laus O e h l e r , Το πρόβλημα της συνείδησης στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία

σύνθετη απλότητά του.

P a u l R icoeu r , Η ζωντανή μεταφορά

Το ξετύλιγμα τη ς ιστορίας μας ξαφνιάζει και μας γοη­

R ic h a rd R o r t y , Η φιλοσοφία και ο καθρέφτης της φύσης

τεύει με την εναλλαγή π ε ­

H elmut W illke , Εισαγωγή στη συστημική θεωρία

ζών κειμένων και έμμετρης ονειροπόλησης.

Δ ιδ ό τ ο υ 1 0 , 1 0 6 8 0 Α θ ή ν α , τη λ . 3 6 2 2 3 9 0 , fa x 3 6 2 1 3 6 7

Ελληνική Ευρωεκδοτική

Β ιβ λ ιο π ω λ ε ίο Κ ω λ έτ τ η 2 5 , 1 0 6 7 7 Α θήνα , τ η λ . 3 8 3 6 4 6 0

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΩΡΙΚΟΣ Τα διηγή­ ματα της Έ λλης Σαμαράκη είναι ρεαλιστι­ κά και α γ­ γίζουν τους ανα­ γνώ σ τες κάθε ηλι­ κίας. Με το ευαί­ σθητο περιε­ χόμενό τους μιλούν για την ανάγκη, που αισθάνεται ο άν­ θρωπος, ζώ ντας σήμερα απομονω­ μένος, ν'αγαπήσει και ν'αγαπηθεί.

Αυτό το βιβλίο, όμως, δεν είναι μόνο η ιστορία της Αφροδίτης. Είναι μια αξιόλογη αντι­ παράθεση της προφορικής με την εγγράματη παράδοση, του ατόμου με την πολιτική, των μεμονομένων φω­ νών που μουρμουρίζουν ενάντια στο θόρυβο των πλατύτερων γεγονότων.

χ ο λ ό γ ο ς έχ ει τις σπουδές και τα βιβλία του. Καθένας ισχυρίζεται πω ς κρατάει τη λύση για το ανθρώπινο πρόβλημα. Τα κλειδιά της βασιλείας. Μα είναι τα μισόγυμνα μελαψά κορίτσια που παίζοντας, λίγο πιο κει στην αμμουδιά, κρατούν στα χέρια τους τις ψ υχές τους.

ΟΑλέξης, ο πρωτα­ γωνιστής αυτής της ιστορίας, συντρίβεται ανάμεσα στις μυλόπε­ τρες μιας αλλοπρόσαλ­ λης πορείας, όπου επιτυχία λογίζεται το υλικό συμφέ­ ρον και η φτιασιδωμένη προβολή και χάνεται απρόσμενα μεσοστρατίς ο άνθρωπος.

ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 72 ΤΗΛ.: 36 29 675 Ζ. ΠΗΓΗΣ 29 ΤΗΛ.: 33 03 609 ΤΗΛ.& FAX: 33 01 866

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗ Νιώσιε τη μαγεία και ίο ρομαντισμό ■

A lm u d e n a

G ran d e s

Ζή σ ιε τη χαρά της ανάγνωσης

Οι ηλικίες της Λουλού

Σ Ε ΙΡ ΙΟ Σ

Αυτό το πρώτο μυθιστόρημα της Almudena Grandes έγινε μπεστσέλερ όχι μόνο στην Ισπανία αλλά και σ’ άλλες χώρες της Ευρώπης όπου μεταφράστηκε αμέσως. Είναι η ερωτική διαδρομή μιας γυναίκας που, ανήλικη ακόμα, γνω­ ρίζει τα μυστικά του έρωτα από έναν οικογενειακό φίλο, αλλά κα­ θώς ενηλικιώνεται ασφυκτιά μέσα στις συμβάσεις του γάμου και της καταπιεστικής Φρανκικής κοι­ νωνίας. Σε μια προσπάθεια φυγής και αυτονόμησής της βουλιάζει στις ερωτικές αβύσσους της Μα­ δρίτης. «Να κατρακυλήσω μέχρι να κολλήσω στον πάτο, και να μη χρειάζεται να σκέφτομαι πια για μια ολόκληρη αιωνιότητα!». Κωλέττη 25, 106 77 Αθήνα τη λ .3622390, 3836460, fax.3621367

Μάρνη 5 &Πατησίων - 104 33 Αθήνα —Τηλ.: 5221744 —Fax: 522Θ581

Κ

Υ

Κ

Λ

Ο

Φ

Ο

Ρ

Η

Σ

Α

Ν

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜ ΕΝΩΝ Α ιενθννση σειράς: Π .Δ . Μ αστροδημήτρης

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΚΑΝΑΚΗ

Ζ ω ο δ ό χ ο υ Π η γ ή ς 2-4 Τ η λ. 38.14 .026

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Η Έκθεση του Δ/ντή της Τράπεζας της Ελλάδος κ. Λ. Παπαδήμου στη Γ.Σ. των μετόχων Η εξέταση των οικονομικών το προηγούμενο έτος οδηγεί σε ένα σύνθετο συμπέρασμα. Από τη μια πλευρά, είναι γεγονός ότι σημειώθηκε αξιόλογη πρόοδος σε πολλούς τομείς. Η αποκλιμάκωση του πληθωρισμού, η περιστολή του δημοσιονομικού ελλείμματος καθώς και η ενίσχυση της σταθερότητας και της εμπιστοσύνης στη συναλλαγματική ισοτιμία της δραχμής, αποτελούν ιδι­ αιτέρως θετικά στοιχεία που συμβάλλουν στη σταδιακή διαμόρφωση συνθηκών σταθερότητας. Παράλληλα, η σημαντική άνοδος των ιδιωτικών και δημόσων επενδύσεων θέτει τις βάσεις για τα­ χύτερη και μονιμότερη οικονομική ανάπτυξη. Από την άλλη πλευρά όμως, είναι εξίσου σαφές ότι ο δρόμος προς την επίτευξη των τελικών στόχων της οικονομικής πολιτικής εξακολουθεί να είναι μακρύς και δύσβατος. Ενώ αναμφίβολα η οικονομία βρίσκεται πλησιέστερα στους στόχους από ό,τι στο παρελθόν, ταυτόχρονα η επίτευξή τους εξακολουθεί να είναι δυσχερής και να απαιτεί συνεχή προσπάθεια, διότι βασικά προβλήματα, τα οποία είναι από τη φύση τους δυσεπίλυτα, δεν έχουν αντιμετωπιστεί επαρκώς. Ο πληθωρισμός, παρά την υποχώρησή του, εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα υψηλός σε σύγκριση με το μέσο ρυθμό στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ υποβόσκουσες πληθωριστικές πιέσεις δυσχεραί­ νουν την αποκλιμάκωσή του. Το δημόσιο έλλειμμα και το χρέος παραμένουν υψηλά, εγκυμονώ­ ντας κινδύνους αναζωπύρωσης του πληθωρισμού και επιδείνωσης του ισοζυγίου πληρωμών, ενώ ταυτόχρονα θέτουν περιορισμούς στην αναπτυξιακή προοπτική της χώρας. Η παραγωγικότητα, τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα, διατηρείται σε χαμηλό επίπεδο, συγκρινόμενη με τις επιδόσεις των ανταγωνιστριών χωρών. Οι πρόσφατες εξελίξεις στο ισοζύγιο πληρωμών αντα­ νακλούν τις διαρθρωτικές αδυναμίες της οικονομίας, υπογραμμίζοντας τις δυσχέρειες που θα προκύψουν, εάν δεν αντιμετωπιστούν εγκαίρως. Στο πρώτο τετράμηνο του τρέχοντος έτους, η οικονομία εισήλθε σε νέα και αποφασιστική καμπή. Διάφοροι παράγοντες, ορισμένοι εξωγενείς αλλά και άλλοι ενδογενείς στη σφαίρα της οικονομι­ κής πολιτικής, έχουν προκαλέσει επιβράδυνση ή προσωρινή ανακοπή της προόδου προς την πε­ ραιτέρω αποκλιμάκωσή του πληθωρισμού και τη δημοσιονομική εξυγίανση. Επιπλέον, παρατηρείται κάποια κοινωνική προσπάθεια, ενώ διαμορφώνονται και προσδοκίες για παροχές, οι οποί­ ες ενδεχομένως συνδέονται με την άποψη ότι η σημειωθείσα πρόοδος δημιουργεί περιθώρια δη7 μοσιονομικής χαλάρωσης και αύξησης των εισοδημάτων. Η υιοθέτηση αυτής της άποψης Και η ι­ κανοποίηση γενικών αιτημάτων, τα οποία δεν αντανακλούν έκτακτες ανάγκες ή απόλυτα αιτιολο­ γημένες κοινωνικές επιλογές, θα αποδεικνυόταν οδυνηρό λάθος. Και τούτο διότι τυχόν εγκατά­ λειψη ή χαλάρωση της προσπάθειας για την αποκατάσταση δημοσιονομικής ισορροπίας δεν θα/ οδηγούσε μόνο σε καθυστέρηση της επίτευξης βασικών στόχων της οικονομικής πολιτικής, αλλά και θα εγκυμονούσε σοβαρούς κινδύνους για οπισθοδρόμηση, απώλεια των ωφελειών, όξυνση των ανισορροπιών και, επομένως, μεγαλύτερο κόστος “π ροσαρμογής στο μέλλον. Οι προοπτικές της οικονομίας θα εξαρτηθούν, συνεπώς, από τις προσπάθειες που θα καταβληθούν και την πολι­ τική που θα ασκηθεί για τη συνέχιση και διασφάλιση της μέχρι σήμερά προόδου και τη διαμόρ­ φωση συνθηκών για διαρκή και υψηλή ανάπτυξη της οικονομίας, Είναι γενικά αποδεκτό ότι οι βασικές επιδιώξεις της μακροοικονομικής πολιτικής είναι η.οικονομι­ κή ανάπτυξη και η νομισματική σταθερότητα. Έχει γίνει βαθμιαία κατανοητό ότι ουσι,άστικά δεν υπάρχουν διλήμματα σχετικά με την προτεραιότητα που πρέπει να δώσουν η πολιτική και η κοι­ νωνία στην επίτευξη των στόχων αυτών, όχι μόνά επειδή έχουν ίση σημασία για την κοινωνική ευ­ ημερία, αλλά και επειδή κάθε στόχος δεν μπορέΐ να πραγμάτοποιήθεί σε μόνιμη βάση χωρίς πα­ ράλληλη επίτευξη του άλλου. Η σταθερότητα και η ανάπτυξη είναι σκόπιμο να εηιδιωχθόύν πα­ ράλληλα, και αυτό είναι εφικτό, εφόσον χρησιμοποιηθρύν τά κατάλληλα μέσα πολιτικής, Η κεντρική τράπεζα θέτει ως πρωταρχικό της σκοπό τή νομισματική όταθερότη^ά/όχι διότι μποεκτιμάτη σημασία της ανάπτμξης,/άλλά επειδή η νομισματική πολιτική, μετά μέσμ που διαθέτει, μπορεί να επηρεάσει αποτέλεόματικά και μακροπρόθεσμα μόνο ·Τφ επίπεδο,ι#>γ τιμών. Η εξα­ σφάλιση νομισματικής σταθερότητας, όμως, διαμορφώνει μια αναγκαία και ουσιαστική συνθήκη για την οικονομική ανάπτυξη. / '

β ιβ λ ιο γ ρ α φ ικ ό

δ ελτίο

Αρ. 364 1Απριλίου - 30 Απριλίου 1996 Επιμέλεια; Έφη Απάκη

ΗΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗτων βιβλίων γίνεται με βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑτων περιοδικών δεν περιλαμβάνονται εβδομαδιαία έντυπα ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟΔελτίο συντάσσεται με την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Φιλοσοφία Αποκρυφισμός Γενικά ΛΕΒΙΝΑΣ Ε. Από την ύπαρξη στο ύπαρχον, Μετ. Κ. Παπαγιώργης. Αθήνα, Ίνδικτος, 1996. Σελ. 122. Δρχ. 3740. ISBN 960-518-002-2. ΜΠΕΛΕΖΙΝΗΣ Α. Το χε'ρι του Ιωάν­ νη. Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις. Σελ.

212. Δρχ. 3.640. ΡΑΜΦΟΣ Σ. Χρονικό ενός και­ νούργιου χρόνου. Αθήνα, Ίνδικτος, 1996. Σελ. 248. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-518-004-9. ΜΠΕΡΝΤΙΑΕΦ Ν. Πέντε στοχασμοί περί υπάρξεως. Μετ. Β. και Σ. Γουνέλας. Αθήνα, Παρουσία, 1996. Σελ. 237. Δρχ. 2.910. ISBN 960-7601-38-6.

CHOMSKY Ν. Παλιές και νέες τά­ ξεις πραγμάτων. Μετ. Μ. Αγγελίδου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 636. Δρχ. 4.680. ISBN 960236-617-6.

Αρχαία φιλοσοφία LLOYD G.E.R. Αρχαία ελληνική ε­ πιστήμη. Τόμος Α'. Μετ. X. Μπάλλα. Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1996. Σελ.

380. Δρχ. 4.160. ISBN 960-221108-3.

Η απόκρυφη ζωή του Ιησού. Μετ. Α. Ρολάνδης. Λευηκωσία, χ.ε., χχ. Σελ. 86. Δρχ. 1.040. ISBN 96085400-4-6. ΘΕΟΛΟΓΟΣ Σ.Α. Το ελληνικό αλ­ φάβητο αποκαλύπτεται. Αθήνα, ΡΑΜΑ-ΦΑ, 1995. Σελ. 143. Δρχ.

3.640.

Ψυχολογία Γενικά CANFIELD J.-HANSEN M.V. Βάλσαμο για την ψυχή. Μετ. Ο. ΑΒραμίδης. Αθήνα, Διόπτρα, 1996. Σελ.

254. Δρχ. 3.120. ISBN 960-3640102-2 .

Λ. Καζιάνη - Φ. Σταθόπουλος. Αθή­ να, Success Dunamics, 1996. Σελ.

317. Δρχ. 3.120. ISBN 960-760406-7.

JENNINGS S.-MINDE Α. Μάσκες της ψυχής. Μετ. Γ. Σκαρβέλη. Αθή­ να, Ελληνικά Γράμματα, 1996. Σελ. 276. Δρχ. 3.640. ISBN 960344-165-1.

CHOPRA D. Οι επτά πνευματικοί νόμοι της επιτυχίας. Μετ. Θ. Μαστακούρης. Αθήνα, Έσοπτρον, 1996. Σελ. 115. Δρχ. 2.600. ISBN 9607228-15-4.

HASSOUN J. Το κοντραμπάντο της μνήμης. Μετ.-σημ. Α. Ασέρ. Αθήνα, Εξάντας, 1996. Σελ. 116. Δρχ.

1.870. ISBN 960-256-266-8.

Θρησκεία

Εφαρμοσμένη ψυχολογία ΓΕΝΑ Α. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Θέματα γνωσιακής και συμπερκρορισπκής θε­ ραπείας. Τόμος Γ . Αθήνα, Ελληνι­ κά Γράμματα, 1996. Σελ. 166. Δρχ. 2.285. ISBN 960-344-172-4.

WINNICOTT D.W. Μωρά και μητέ­ ρες. Μετ. Κ. Μάρακα. Αθήνα, Ελλη­ νικά Γράμματα, 1996. Σελ. 132. Δρχ. 2.080. ISBN 960-344-169-4.

EDWARDS G. Ζώντας μαγικά. Μετ.

Γενικά Κατήχηση της Καθολικής Εκκλη­ σίας. Αθήνα, Κάκτος, 1996. Σελ.

965. Δρχ. 7.280. ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ Ο ΑΠΟΡΕΙΤΗΣ. Η Μεγάλη Εβδομάδα. Αθήνα, Τσολακίδης, 1996. Σελ. 221. Δρχ.

1.350. ΓΕΔΕΩΝ Μ. Πατριαρχικοί πίνακες. Β' έκδοση. Αθήνα, 1996. Σελ. 921.

Μ τίο

Δρχ. 12.480. ISBN 960-7133-45-5. ΙΕΡΟΝ ΚΕΛΛΙΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙ­ ΣΜΟΥ. Αγιορείτικον τυπικόν. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1995. Σελ. 255. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-1483-7. ΛΕΟΝΤΙΟΣ (ΒΥΖΑΝΤΙΟΣ). Περί σώματος. Εισ.-μετ.-σημ. Ν. Σαμο­ θράκη. Αθήνα, Αρμός, 1995. ISBN 960-7102-86-Χ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΑΟΣ Σ.Γ. Ο Όσιος Πατάπιος. Αθήνα, 1995. Σελ. 63. Δρχ. 725. ΤΡΑΚΑΤΕΛΛΗΣ Δ. Οι Πατέρες ερ­ μηνεύουν. Αθήνα, Αποστολική Διακονία, 1996. Σελ. 254. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-315-230-7. ΦΟΥΠΑΣ Μ.Γ. Ορθοδοξία Ρωμαιο­ καθολικισμός Αγγλικανισμός. Β’ έκδοση. Μετ. Χ.Ε. Γιαννούλας. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ.

470. Δρχ. 5.200. ISBN 960-236611-7.

MIGNE J.-P. Ελληνική Πατρολογία, τόμος 51. Αθήνα, Κέντρον Πατερικών Εκδόσεων, 1996. Σελ. 388. Σελ. 4.160.

MIGNE J.-P. Ελληνική Πατρολογία. Τόμος 52. Αθήνα, Κέντρον Πατερικών Εκδόσεων, 1996. Σελ. 902. Δρχ. 4.160. ΣΜΕΜΑΝ Α. Πιστεύω. Μετ. Σ. Κομνηνός. Αθήνα, Ακρίτας,1996. Σελ.157. Δρχ. 1.870. ISBN 960328-034-8.

GARDINER J.C. Μύθοι των Ρωμαί­ ων. Μετ. Α.Η. Σακελλαρίου. Αθήνα, Παπαδήμας, 1996. Σελ. 96. ISBN 960-206-355-6.

GREEN M.J. Μύθοι των Κελτών. Μετ. Α.Η. Σακελλαρίου. Αθήνα, Παπαδήμας, 1996. Σελ. 103. ISBN 960-206-356-4.

CURTIS V.S. Μύθοι των Περσών. Μετ. Α.Η. Σακελλαρίου. Αθήνα, Παπαδήμας, 1996. Σελ. 96. ISBN 960-206-357-2.

McCALL Η. Μύθοι της Μεσοποτα­ μίας. Μετ. Ν. Ζωγράφου - Ν. Ορφα­ νός. Αθήνα, Παπαδήμας, 1996. Σελ. 96. ISBN 960-206-358-0.

BURN L. Μύθοι των Ελλήνων. Μετ. Α.Η. Σακελλαρίου. Αθήνα, Παπα­ δήμας, 1996. Σελ. 96. ISBN 960206-359-6.

PAGE R.I. Μύθοι των Βορείων. Μετ. Α.Η. Σακελλαρίου. Αθήνα, Παπαδήμας, 1996. Σελ. 103. ISBN 960-206-360-2.

TAUBE S. Μύθοι των Ατζέκων και Μάγια. Μετ. Α.Η. Σακελλαρίου. Αθήνα, Παπαδήμας, 1996. Σελ.

96. ISBN 960-206-361-0.

HART C. Μύθοι της Αιγύπτου. Μετ. Ν. Ζωγράφου-Ν. Ορφανός. Αθήνα, Παπαδήμας, 1996. Σελ. 102. ISBN 960-206-362-9.

Κοινωνικές επιστήμες

Θ ρ η σ κ ε ιο λ ο γία

Κ οιυ ω υ ιολογία

ΖΙΑΚΑΣ Γ. Οι θρησκείες του Θιβέτ και ο Δαλάι Λάμα. Αθήνα, Ελληνι­ κά Γράμματα, 1996. Σελ. 165. Δρχ. 2.285. ISBN 960-344-152-Χ.

Διαφυλικές σχέσεις. Επιμ. Ι.Ν. Παρασκευόπουλος κ.ά. Τόμος Β'. Αθή­ να, Ελληνικά Γράμματα, 1996. Σελ. 620. Δρχ. 6.240. ISBN 960344-097-3.

Μ υθ ολογία

ΠΑΝΕΘΥΜΙΤΑΚΗΣ Γ. Ανομοιότητα, ελευθερία, αγορά. Αθήνα, Αλε­ ξάνδρεια, 1996. Σελ. 314. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-221-114-8.

Ιεροί λόγοι. Προφητείες και μαντεί­ ες στην ιουδαϊκή, την ελληνική και τη ρωμαϊκή αρχαιότητα. Επιμ.-εισ. Δ.Ι. Κυρτάτας. Αθήνα, Νήσος, 1996. Σελ. 177. Δρχ. 2.080. ISBN 960-85379-6-7. Ινδιάνοι. Μύθοι της δημιουργίας. Επιλ.-επιμ. Κ. Καλογερόπουλος. Αθήνα, Ιάμβλιχος, 1996. Σελ. 167. Δρχ. 2.200. ISBN 960-268-038-5.

Μ τίο

ΡΟΜΠΟΛΗΣ Σ.-ΧΛΕΤΣΟΣ Μ. Η κοινωνική πολιτική μετά την κρίση του κράτους πρόνοιας. Θεσσαλονί­ κη, Παρατηρητής, 1995. Σελ. 191.

ISBN 960-260-848-Χ. ΤΣΑΡΤΑΣ Π. Τουρίστες, ταξίδια, τό­ ποι: Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις

στον τουρισμό. Αθήνα, Εξάντας, 1996. Σελ. 407. Δρχ. 4.680. ISBN 960-256-263-3.

GELLNER Ε. Η κοινωνία πολιτών και οι αντίπαλοί της. Μετ. Η. Στροίκου. Αθήνα, Παπαζήσης, 1996. Σελ. 290. ISBN 960-02-1148-5.

BOURDIEU Ρ. Η ανδρική κυριαρ­ χία. Μετ. Π. Γεωργίου κ.ά. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ. 143. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-309-264-9. ΦΟΤΕΦ Γ. Κοινωνική πραγματικό­ τητα και φαντασία. Μετ. Γ. Σιακαντάρης. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ.

317. Δρχ. 5.200. ISBN 960-309174-Χ. Πολιτική Προτεραιότητες και στρατηγική για την αναθεώρηση του Μάαστριχτ. Αθήνα, 1996. Σελ. 132. Δρχ. 2.285.

ISBN 960-85812-0-6. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Α.Ν. Dar el Marb. Κύπρος-Αιγαίο-Θράκη. Κύπρος, Τζιωνής, 1995. Σελ. 311. Δρχ. 4.160. ΓΕΩΡΓΟΥΛΗΣ Σ.Χ. - ΣΟΛΤΑΡΙΔΗΣ Σ.Α. Η αναμφισβήτητη ελληνι­ κή κυριαρχία. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 251. Δρχ. 3.120. ISBN 960-236-0612-5. ΠΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ Π. Νεοφασι­ σμός, ρατσισμός, εθνικισμός στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Αθήνα, 1996. Σελ. 64. Δρχ. 1.040. ΔΑΜΙΑΝΑΚΟΥ Β. Από την Ελλάδα στην Ευρώπη του Μάαστριχτ. Αθή­ να, Επικαιρότητα, 1996. Σελ. 180. Δρχ. 1.800. ISBN 960-205-331-3. ΜΑΖΗΣ Ι.Θ. Γεωπολιτική των υδάτων στη Μέση Ανατολή. (Αραβικές χώρες-Ισραήλ-Τουρκία). Αθήνα, Τροχαλία, 1996. Σελ. 421. Δρχ.

6.700. ISBN 960-7022-74-2. ΝΙΚΟΛΑΟΥ Χ.Γ. Διεθνείς πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες-συμφωνίες και συμβάσεις. (Από 1453 μέχρι σήμερα). Β1έκδοση. Αθήνα, Φλώ­ ρος, 1996. Σελ. 647. Δρχ. 6.760. ΞΗΡΟΣ Θ.Γ. Τα οικονομικά των πο­ λιτικών κομμάτων σια καταστατικά τους. Αθήνα, Σάκκουλας, 1995. Σελ. 79.

ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΑΟΣ Τ.Κ. Ανατροπή. (Εν Δημοκρατία). Αθήνα, Ελληνικαί Εκδόσεις. Σελ. 254. Δρχ.

2.080. ΡΟΖΑΚΗΣ X. Πολιτικές και νομικές διαστάσεις της μεταβατικής συμφω­ νίας της Νέας Υόρκης μεταξύ Ελλά­ δας και ΠΓΔΜ. Αθήνα, Σιδέρης, 1996. Σελ. 78. Δρχ. 1.300. ISBN 960-08-0064-2. ΣΚΛΑΒΟΣ Κ. Επίκαιρα από το πα­ ρελθόν. Αθήνα, Θεμέλιο, 1996. Σελ. 234. Δρχ. 2.600. ISBN 960310-208-3. ΣΤΕΦΑΝΟΥ Κ.Α. Η θεσμική με­ ταρρύθμιση της Ευρωπαϊκής Ένω­ σης. Αθήνα, Παπαζήσης, 1996. Σελ. 297. Δρχ. 4.680. ISBN 96002-1151-5. ΤΕΛΛΟΓΛΟΥ Τ. Η γερμανική πολι­ τική στον Γιουγκοσλαβικό χώρο (1991-1995). Αθήνα, Πόλις, 1996. Σελ. 262. Δρχ. 4.000. ISBN 9607478-22-3. ΤΕΡΛΕΞΗΣ Π. Διευθυντικές ολι­ γαρχίες. Αθήνα, Παπαζήσης, 1996. Σελ. 709. Δρχ. 10.400. ISBN 960-02-1152-3.

GREEN J. Πολιτικά ανέκδοτα. Μετ. Λ. Παπαθεμελή. Θεσσαλονίκη, Μπαρμπουνάκης. Σελ. 380. Δρχ.

3.120. ΚΟΛΙΕΒΙΤΣ Ν. Ιερή κιβωτός. Μετ. Κ. Κάρατζοβ. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 278. Δρχ. 2.700. ISBN 960-236-614-1. ΣΕΡΜΑΝ Α. Στο κατώφλι του χά­ ους. Μετ. Δ. Γεδεών. Αθήνα, Ψυχο­ γιός, 1996. Σελ. 252. ISBN 960274-201-1.

HROCH Μ.-ΤΟΝΤΟΡΑΒΑ Μ. Εθνι­ κό κίνημα και Βαλκάνια. Μετ. Π. Ματαλάς κ.ά. Αθήνα, Θεμέλιο, 1996. Σελ. 114. Δρχ. 1.245. ISBN 960-310-206-7. Δ ίκ α ιο ΠΑΝΑΠΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Δ.Π. Υπό­ θεση Bosman. Αθήνα, Σάκκουλας, 1996. Σελ. 89. Δρχ. 1.000. ISBN 960-232-418-Χ.

BISCARDI Α. Αρχαίο ελληνικό δί­

καιο. Μετ. Π.Δ. Δημάκης. Β' έκδο­ ση. Αθήνα, Παπαδήμας, 1996. Σελ. 512. Δρχ. 5.000. ISBN 960206-209-6.

HAUDY J. Οι Ινδοευρωπαίοι. Μετ. Α. Παρίση. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1995. Σελ. 182. Δρχ. 2.080. ISBN 960-354-014-5.

Ο ικ ο ν ο μ ία

Ο ικ ο λ ο γία

ΑΛΕΞΑΚΗΣ Π. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Σύνδε­ ση αμοιβής με παραγωγικότητα. Αθήνα, Παπαζήσης, 1996. Σελ.

199. Δρχ. 3.640. ISBN 960-021153-1.

ΤΣΙΠΗΡΑΣ Κ.Σ. Το οικολογικό σπίτι. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 227. Δρχ. 4.865. ISBN 960236-607-9.

ΚΩΤΤΗΣ Γ.Σ. Οικονομικά για ό­ λους. Αθήνα, Το Οικονομικό, 1996. Σελ. 343. Δρχ. 4.160. ISBN 960-255-182-8. ΠΕΤΡΑΚΗΣ Π.Ε. Επενδυτικά κίνη­ τρα για τις ΜΜΕ. Αθήνα, Παπαζή­ σης, 1996. Σελ. 391. Δρχ. 6.760. ΠΕΤΡΑΚΗΣ Π.Ε. Επιχειρηματικό­ τητα και ανάπτυξη. Αθήνα,Παπαζή­ σης, 1996. Σελ. 235. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-02-1147-7. ΤΣΙΜΠΟΥΚΗΣ Α.Δ. Οι νέοι θε­ σμοί. Αθήνα, 1995. Σελ. 797. Δρχ.

15.600.

HARMAN C. Η οικονομία του τρε­ λοκομείου. Μετ. X. Πετράκος. Αθή­ να, Εργατική Δημοκρατία, 1996. Σελ. 132. Δρχ. 2.080. Λ α ο γ ρ α φ ία Παραμύθια από το Μπαλί. Συλλογή-απόδοση Μ. Βερέπας. Αθήνα, Opera, 1996. Σελ. 237. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-7073-28-2. Πάσχα των Ελλήνων. Ελληνικά λαϊκά έθιμα για τον εορτασμό του Πάσχα. Επιμ. Μ. Βουρβούνης. Αθήνα, Ακρίτας, 1996. Σελ. 158.

ISBN 960-328-057-7. ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ Π. Παροιμιαστήριον ή συλλογή παροιμιών. Αθήνα, Καραβίας, 1996. Σελ. 184. Δρχ.

2.495. ISBN 960-258-054-2. ΚΑΛΟΔΗΜΟΣ Θ.Γ. Οι Σαρακατσαναίοι. Λαμία, 1996. Σελ. 205. Δρχ.

3.640. Ε θ ν ο λ ο γ ία GARELLIΡ. Ασσυριολογία. Μετ. Ν. Λιανέρης. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1995. Σελ. 145. Δρχ. 2.080. ISBN 960-354-011-0.

ική -Εκπαίδευση Π α ιδα γω γικ ή ΔΑΡΑΚΗ Π. Το προσχολικό παιδί και οι ανάγκες του. Αθήνα, Δωδώ­ νη, 1995. Σελ. 287. ISBN 960-248778-Χ. Ε κ π α ίδ ευσ η Παιδεία και κοινωνία. Τόμος Α': Πολιτικά-κοινωνικά. Αθήνα, Εται­ ρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πο­ λιτισμού και Γενικής Παιδείας, 1995. Σελ. 313. ISBN 960-259086-6. ΚΑΤΣΙΚΑΣ Χ.-ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ Γ.Κ. Η ελληνική εκπαίδευση στον ορίζοντα του 2.000. Αθήνα, Gutenberg, 1996. Σελ. 193. Δρχ. 3.120. ISBN 960-01-0607-6. ΛΕΟΝΤΣΙΝΗΣ Γ.Ν. Διδακτική της ι­ στορίας. Αθήνα, 1996. Σελ. 431. Δρχ. 6.860. ISBN 960-90176-1-4.

Γβώσσα Γ ενικά ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ Ν. Ιστορία μιας λέξης. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 221. Δρχ. 2.600. ISBN 960236-613-3. Μ ελέτες ΣΚΑΡΤΣΗΣ Σ.Λ. Το σώμα της γλώσσας. Αθήνα, Ελληνικά Γράμ­ ματα, 1996. Σελ. 566. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-344-101-5.

Θετικές επιστήμες Μ αθηματικά KAC Μ. Αινίγματα της τύχης. Μει.-

Μτίο

επιμ. Ε. Κυριακίδης-Σ. Ζαχαρίου. Αθήνα, Κάτοπτρο, 1996. Σελ. 238. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7023-90-0. Β ιολογ ία EDELMAN G.M. Αιθέρας θεϊκός, Λαμπερή φωτιά. Μετ. Π. ΤασιόπουΛος - Α. ΜάμαΛης. Αθήνα, Κά­ τοπτρο, 1996. ΣεΛ. 423. Δρχ.

6.760. ISBN 960-7023-58-7. Ζ ω ολογ ία WILLIS Μ.Β. Λυκόσκυλα. Μετ. Δ. Γεδεών. Αθήνα, Βασδέκης, 1996. ΣεΛ. 126. Δρχ. 2.600. ISBN 9607370-22-8.

Τέχνες Γ ενικά ΔΙΖΙΚΙΡΙΚΗΣ Γ. Βυζάντιο και Δύση. Αθήνα, Αιγόκερως, 1996. Σελ.189. Δρχ. 2.600. ISBN 960322-071-Χ.

MURRAY P.-L. Η τέχνη της Ανα­ γέννησης. Μετ. Α. Παππάς. Αθήνα, Υποδομή, 1995. ΣεΛ. 264. Δρχ.

5.200. ISBN 960-7183-19-3.

7018-52-4.

Σελ. 183. Δρχ. 5.200.

ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ Ν.Κ. Μακεδο­ νικά βιώματα. Αρχιτεκτονικές από­ ψεις: 1964-1996. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1996. Σελ. 443. Δρχ. 6.760. ISBN 960-260-849-8.

ΜΑΚΜΑΝΝΕΡΣ X. Με το σακίδιο στην πλάτη. Μετ. Μ. Βενετσάνος. Αθήνα, Πατάκης, 1995. Σελ. 160. Δρχ. 3.200. ISBN 960-360-501-8. Α θ λη τισμ ό ς

Ζ ω γρ α φ ικ ή Ο Γκρέκο στην Ιταλία και η ιταλική τέχνη. Επιμ. Ν. Χατζηνικολάου. Αθήνα, 1995. Σελ. 565. Δρχ. 9.360.

ISBN 960-857809-0-5. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Σ. Γαλαξιδιώτικα κα­ ράβια. (Ανάτ.). Αθήνα, Γκόνης, 1996. Σελ. 70. Δρχ. 10.400. ISBN 960-85-271-5-5.

BECKETT W. Ο κόσμος της ζωγρα­ φικής. Μετ. Α. Περιστεράκη. Αθή­ να, Πατάκης, 1996. Σελ. 400. Δρχ.

11.000. ISBN 960-360-463-1.

ΜΥΚΟΝΙΑΤΗΣ Η. Ελληνική τέχνη. Νεοελληνική γλυπτική. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1996. Σελ. 238. Δρχ. 12.800. ISBN 960-213-300-7.

Ομήρου Οδύσσεια. Ραψωδία δ. Μετ.-επιλεγ. Δ.Ν. Μαρωνίτης. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 65. Δρχ. 1.660. ISBN 960-03-144-6.

Μ ουσική

Λ ευκώ μα τα

Oasis. Μετ. X. Γιωτόπουλος. Αθήνα, Σιγαρέτα, 1996. Σελ. 93. Δρχ.

1.560. ISBN 960-7165-91-8.

Α ρχιτεκτονική ΔΕΜΕΝΕΓΗ-ΒΙΡΙΡΑΚΗ Α. Παλαιά Ανάκτορα Αθηνών 1836-1986. Αθήνα, Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδας, 1994. Σελ. 446. Δρχ.

8.320. ISBN 960-7018-50-8. ΖΑΓΟΡΗΣΙΟΥ Μ.Γ.-ΓΙΑΝΝΟΥΛΕΛΗΣ Γ.Ν. Παραδοσιακή αρχιτεκτο­ νική της Λέσβου. Αθήνα, Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδας, 1995. Σελ. 247. Δρχ. 4.160. ISBN 960-

Μ τίο

Κλασική φιλολογία Α ρ χ α ίο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς

Blur. Κείμ.-μετ. X. Γιωτόπουλος. Αθήνα, Σιγαρέτα, 1996. Σελ. 110.

ISBN 960-7165-89-6.

ΤΣΑΚΤΣΙΡΑΣ Λ. Η παλιά Θεσσαλο­ νίκη. Θεσσαλονίκη, ΜαλλιάρηςΠαιδεία, 1996. ΣεΛ. 165. Δρχ.

10.200. ISBN 960-239-274-6.

Ο ικιακή ο ικ ο ν ο μ ία ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ Ν. Θεσσαλονίκη το σταυροδρόμι των γεύσεων. Θεσσα­ λονίκη, Μαλλιάρης-Παιδεία, 1996. Σελ. 98. Δρχ. 6.240. ISBN 960-239-272-Χ.

Γλυπτική

BAZIN G. Μπαρόκ και ροκοκό. Μετ. Α. Παππάς. Αθήνα, Υποδομή, 1995. ΣεΛ. 248. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7183-18-5.

Μποστ. Επιμ. έκδοσης Κ. Μποσταντζόγλου. Αθήνα, Θεατρική Εται­ ρεία, 1996. ΣεΛ. 313. Δρχ. 20.000.

Το παγκόσμιο Basket. Τόμοι Α'+Β'+ Γ. Αθήνα, Καρακώτσογλου, 1995. Σελ. 205+205+205. Δρχ. 4.160 (ο κάθε τόμος).

Κ ιν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο ς ΡΑΦΑΗΛΙΔΗΣ Β. Το βλέμμα του ποιητή. Αθήνα, Αιγόκερως, 1996. Σελ. 60. Δρχ. 530. ISBN 960-322078-7.

ΠΙΝΔΑΡΟΣ. Οι επινίκιοι ύμνοι. Εισ.-μετ.-σχόλ. Α. Κουτράκης. Θεσ­ σαλονίκη, Κώδικας, 1996. Σελ.

221. Δρχ. 5.200. ISBN 960-733215-6. Μ ελέτες ΣΟΛΟΜΟΣ Α. Ευριπίδης. Ευφυής και μανικός. Αθήνα, Κέδρος, 1995. Σελ. 179. Δρχ. 4.000. ISBN 96004-1090-9.

Λογοτεχνία Γενικ ά

Χ ιο ύ μ ο ρ ΚΑΣΣΕΛΟΥΡΗΣ Φ.Ε. Γέλιο Graffiti. Αθήνα, Πελεκάνος. Σελ.

112. Δρχ. 1.140. ISBN 960-400097-7.

Ενασχολήσεις

ΖΕΡΒΑΣ Α. Τα άκτα. Αθήνα, Ίνδικτος, 1996. Σελ. 249. Δρχ. 4.470.

ISBN 960-518-000-6. ΦΑΪΣ Μ. Ύστερο βλέμμα. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 138. Δρχ.

9.360. ISBN 960-360-614-6. Π ο ίη σ η

Γενικά Ο καταχτητής του απέραντου γαλά­ ζιου. Αθήνα, Δετοράκης, 1996.

ΑΠΈΛΗΣ Δ. Το λυπημένο σου πρόσωπο. Αθήνα, Δωδώνη, 1995. Σελ. 70. ISBN 960-248-723-2.

ΒΕΪΚΟΥ X. Ημερολόγιο ενός χρό­ νου που δεν πέρασε. Ποιήματα. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996. Σελ. 55. Δρχ. 1.040. ISBN 960344-173-2. ΚΑΣΔΟΝΗ Φ. Στιγμές θύμησης... Ποιήματα. Αθήνα, Αϊβαλής, 1995. Σελ. 112. Δρχ. 1.040. ISBN 960513-002-5. ΚΑΤΣΙΜΗΣ Σ. Ο καιρός της αστρα­ πής. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1996. Σελ. 29. Δρχ. 1.560. ΚΩΣΤΑΒΑΡΑΣ Θ.Κ. Το ημερολό­ γιο της αυριανής εξορίας. Αθήνα, Νεφέλη, 1996. Σελ. 49. ISBN 960211-244-1. ΛΑΕΡΤΗ Μ. Ο κυνηγός. Αθήνα, Δωδώνη, 1996. Σελ. 47. ISBN 960248-790-9.

MASTERS E.L. Ανθολογία του Σπουν Ρίβερ. Μετ. Σ. Αποστόλου. Δίγλωσση έκδοση. Αθήνα, Gutenberg, 1995. Σελ. 605. Δρχ.

6.240. ISBN 960-01-0599-5. ΡΕΓΚΟΥ-ΣΓΟΥΡΟΥ Ε. Φιλοδώρη­ μα ζωής. Αθήνα, Περγαμηνή, 1996. Σελ. 83. ISBN 960-7134-117. ΣΟΦΙΑΝΟΥ Δ. Άσπρος τοίχος. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ. 58. Δρχ. 1.040. ISBN 960-309-265-7.

1996. Σελ. 472. Δρχ. 3.120. ISBN 960-900087-1-2. ΓΚΙΩΝΗΣ Δ. Το περίπτερο. Αφήγη­ μα. Αθήνα, Κασιαυιώτης, 1996. Σελ. 163. Δρχ. 2.600. ISBN 96003-1492-6. ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ Μ. Με στοιχεία προ­ σωπικών συνεντεύξεων. Μυθιστό­ ρημα. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ.

191. ISBN 960-360-544-1. ΚΥΡΙΑΖΗΣ Ν.Κ. Νικομήδης ο Αθη­ ναίος. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Εστία, 1995. Σελ. 778. Δρχ. 4.600. ISBN 960-05-0658-2. ΜΑΓΓΟΥΤΑΣ X. Το ημερολόγιο της Αγίας Κλαίρης - Ιστορικό μυθιστό­ ρημα. Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1995. Σελ. 285. Δρχ. 3.120. ISBN 960221-107-5. ΜΑΜΑΛΑΚΗ Ζ. Αλέξανδρος... η τε­ λευταία εξομολόγηση. Αθήνα, Ιωλκός, 1995. Σελ. 198. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-426-019-7. ΜΠΑΡΔΑΝΗ Σ. Μετεωρισμοί Αθήνα, 1996. Σελ. 140. Δρχ. 2.080. ΜΠΟΣΤΑΝΤΖΟΓΛΟΥ Γ. Τα σπίτια, η ζωή μου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 250. Δρχ. 2.800. ISBN 960-236-619-2.

Π Ε Τ Ρ Ο Β ΙΤ Σ -Α Ν Δ Ρ Ο Υ Τ Σ Ο ΠΟΥΑΟΥ Λ. Τα τέσσερα ταγκό. Διηγήματα, Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 116. Δρχ. 2.350. ISBN 960-360-546-8 ΣΑΪΑΣ-ΜΑΓΡΙΖΟΥ Β. Στην Πο­ λυξένη. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κα­ σταυιώτης, 1996. Σελ. 149. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-02-1466-7. ΣΑΜΟΥΗΛΙΔΗΣ X. Βυζαντινός ε­ σπερινός. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 666. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-236-615-Χ. ΣΟΥΤΣΟΣ Α. Ο Εξόριστος του 1831. Φιλολ. επιμ. Ν. Βαγενάς. Αθήνα, Νεφέλη, 1996. Σελ. 267. Δρχ. 3.120. ISBN 960-211-242-5. ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ-ΦΡΥΖΗ Α. Οι άνθρωποι του Μαρκάτου. Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, 1996. Σελ. 92. Δρχ. 1.245. ISBN 960-78164-44-Χ. ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ Γ. Σαν να μην υπήρ­ ξανε ποτέ... I. Μητροπόλεις. Μυθι­ στόρημα. Αθήνα, Κασταυιώτης, 1996. Σελ. 210. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-1468-3. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Σ. Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης. Μυθι­ στόρημα. Αθήνα, Πόλις, 1996. Σελ.

259. Δρχ. 3.120. ISBN 960-747821-5.

ΝΙΚΟΛΑΟΥ Α. Η γυναίκα που στα μάτια της έβλεπες τη θάλασσα. Διη­ γήματα. Αθήνα, Αιγόκερως, 1996. Σελ. 142. Δρχ. 1.660. ISBN 960322-068-Χ.

AGUILERA-MALTA D. Επτά φίδια και επτά φεγγάρια. Μετ. Β. Κατσάυης. Αθήνα, Κάκτος, 1996. Σελ.

451. Δρχ. 3.950.

ΝΟΛΛΑΣ Δ. Τα θολά τζάμια. Διηγή­ ματα. Αθήνα, Κασταυιώτης, 1996. Σελ. 130. Δρχ. 2.600. ISBN 96003-1482-9.

EVANS Ν. Ο γητευτής των αλόγων. Μετ. Ο. Αβραμίδης. Αθήνα, Ωκεαυίδα, 1996. Σελ. 479. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-410-004-1.

ΑΘΗΝΙΩΤΗΣ Ι.Α. Ο επισκέπτης της βροχής. Διήγημα. Αθήνα, 1995. Σελ. 190. Δρχ. 2.080.

ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ Φ. Η εκλεκτή του φεγγαριού. Μυθιστόρημα. Αθή­ να, Εστία, 1996. Σελ. 316. Δρχ.

3.300. ISBN 960-05-0673-6.

ZAMIS R. Φρίνια Κάλο. Μετ. Σ. Πράσσου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 363. Δρχ. 4.160. ISBN 960-236-618-4.

ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ Π. Το μυστικό του κοχυλιοό. Αθήνα, Ηλιοφόρος, 1996. Σελ. 200. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-7522-07-9.

ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ Γ. Το τρένο με τις φράουλες. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κασταυιώτης, 1996. Σελ. 283. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-03-1489-6.

ΖΑΝ Ρ. Μαυτμουαζέλ Μποβαρύ. Μετ. Δ. Σαραφείδου. Αθήνα, Εκδό­ σεις του Εικοστού Πρώτου, 1996. Σελ. 93. Δρχ. 1.560. ISBN 9607058-49-6.

ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ Μ. Αλφαβητάριο μι­ κρών ερώτων. Κέρκυρα, Βιβλιοπω­ λείου Πλους. Σελ. 59. ISBN 960842-00-4. ΤΖΑΒΑΡΑ Β. Φωτεινές διαβάσεις. Ποίηση. Αθήνα, Νουμάς, 1995. Σελ. 44. Π εζο γ ρ α φ ία

Οι ιστορίες του «Νόστου» Αθήνα, Θ.Κ. «Νόστος». Σελ. 56. Δρχ.

1.040. ΒΙΓΛΑΣ Ι.Β. Διηγήματα. Αθήνα,

ΠΑΝΩΡΙΟΣ Μ. Αύριο. Διηγήματα επιστημονικής φαντασίας. Αθήνα, Αίολος, 1996. Σελ. 156. Δρχ.

2.390. ISBN 960-7267-89-3.

ΚΑΝΤΑΡΕ I. Τα ταμπούρλα της βροχής. (Το κάστρο). Μετ. Τ. Καραϊσκάκη - Δ. Σαραφείδου. Αθήνα,

Μ τίο

Εκδόσεις του Εικοσιοΰ Πρώτου, 1996. Σελ. 254. Δρχ. 2.910. ISBN 960-7058-45-3.

CLAIR R. Παιχνίδια της τύχης. Διη­ γήματα. Μετ. Ε. Κασίμη. Αθήνα, Σμίλη, 1996. Σελ. 379. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-7218-87-6.

KUNDERAM. Η βραδύτητα. Μετ. Σ. Βελέτζας. Αθήνα, Εστία, 1996. Σελ.

161. Δρχ. 2.700. ISBN 960-050684-1. ΛΑΓΚΕΛΑΝ Ζ. Η μύγα. Μετ. Α. Σφακιανάκης. Αθήνα, Αιγόκερως, 1996. Σελ. 63. Δρχ. 1.040. ISBN 960-322-066-3. ΜΑΡΓΚΟΛΙΣ Σ. Δεσμός αίματος. Μυθιστόρημα. Μετ. Ε. Μπαρτζινόπουλος. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 393. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-1368-7.

MESSINA Α. Η μυρτιά και το ρόδο. Μετ. Π. Σκόνδρας. Αθήνα, Perugia, 1996. Σελ. 175. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-7180-23-2.

MONTALBAN M.V. Ο στραγγαλι­ στής. Μετ. X. Παπαγεωρνίου. Αθή­ να, Δελφίνι, 1996. Σελ. 272. Δρχ.

3.325. ISBN 960-309-263-0.

MODIANO Ρ. Κυριακές του Αυγούσιου. Μυθιστόρημα. Μετ. Α. Καραβασίλης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 184. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-1089-0.

BAINBRIDGE Β. Μια απίστευτα με­ γάλη περιπέτεια. Μετ. Γ. Κοβαλένκο. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 191. Δρχ. 3.120. ISBN 96003-1460-8.

NOUGE Ρ. Ερωτική ζωή. Μετ. Ε. Σπετσιέρης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 214. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-1393-8. ΝΤΟΡΕΜΙΕ Α. Το τέλος ενός έρωτα. Μετ. Μ. Ρόμαν-Σ. Τριανταφύλλου. Αθήνα, Αιγόκερως, 1996. Σελ. 78. Δρχ. 1.040. ISBN 960-322-067-1.

PENNAC D. Σαν ένα μυθιστόρημα. Μετ. Ρ. Χάτχουτ. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 156. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-03-1161-7.

PETERS Ε. Ο θάνατος και η εύθυμη γυναίκα. Μετ. Ε. Μπονάτσου. Αθή­

Μ τίο

να, Άγρωστις, 1995. Σελ. 290. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7027-51-5.

SINOUE G. Η Αιγύπτια. Μυθιστό­ ρημα. Μετ. Β. Κοκκίνου. Αθήνα, Ψυχογιός, 1996. Σελ. 602. Δρχ.

4.500. ISBN 960-274-183-Χ. ΤΖΕΗΜΣ X. Ο βωμός των νεκρών. Νουβέλα. Μετ. Σ. Τριανταφύλλου. Αθήνα, Αιγόκερως, 1996. Σελ. 95. Δρχ. 1.245. ISBN 960-322-065-5. ΦΡΑΝΤΣΕΣΚΙΝΙ Ε. Η γυναίκα της κόκκινης πλατείας. Μει. Α. Χρυσοσιομίδης. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 238. Δρχ. 2.285. ISBN 960-236-609-5.

HJORTSBERG W. Ποτέ ξανά. Μετ. Γ. Κοβαλένκο. Αθήνα, Aquarius, 1996. Σελ. 338. Δρχ. 3.530. ISBN 960-7628-08-Χ. Μ ελέτες ΙΑΚΩΒΙΔΗ Λ. Μονογραφίες. Αθή­ να, Εξάντας, 1996. Σελ. 180. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-256-253-6. ΚΟΥΔΟΥΝΗΣ Θ.Π. Οι απαρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας και γραμ­ ματείας. Αθήνα, 1995. Σελ. 29. ΣΑΧΙΝΗΣ Α. Τετράδια κριτικής. Ένατη σειρά. Αθήνα, Εστία, 1996. Σελ. 231. Δρχ. 2.500. ISBN 96005-0695-7. ΣΚΟΥΡΑ Ε.Ι. Νικηφόρου Βρεττάκου «Το ταξίδι του Αρχάγγελου». Αθήνα, Φιλιππότης, 1996. Σελ. 71. Δρχ. 1.040. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ Τ. Στον Κώστα Ταχτσή αντί στεφάνου. Αθήνα, Οδός Πανός, 1996. Σελ. 207. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-7165-93-4.

πιμ. X. Κεφαλής. Αθήνα, Παρα­ σκήνιο, 1996. Σελ. 47. Δρχ. 830.

ISBN 960-7107-43-8.

Θέατρο Γ ενικά ΘΩΜΑΔΑΚΗ Μ. Θεατρολογικοι προβληματισμοί. Αθήνα, Pavlos, 1996. Σελ. 222. Ε ρ γα ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ. Όρνιθες. Μετ. Β. Ρώπας. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1996. Σελ. 139. Δρχ. 1.500. ISBN 960-206-327-5. ΤΣΕΡΔΑΝΗΣ Π. Αλή Πασάς. Αθή­ να, Δωδώνη, 1996. Σελ. 157. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-248-771-2. ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ Λ. Ωραία φάση. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 142. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-1479-9. ΜΠΗΑΝ Μ. Ένας όμηρος. Μετ. Β. Ρώπας - Β. Δαμιανάκου. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1996. Σελ. 121. Δρχ. 1.500. ΠΕΤΡΟΥΣΕΦΣΚΑΓΙΑ Λ. Έρωτας. Μει. Κ. Σκαλιόρας. Αθήνα, Ολκός, 1996. Σελ. 47. Δρχ. 1.765. ISBN 960-7169-51-4. Μ ελέτες ΒΟΓΙΑΤΖΗΣ Φ.Ν. Το θέατρο Σκιών στη Θεσσαλία. Καρδίτσα, 1995. Σελ. 243. Δρχ. 4.160.

Pirandello e il Teatro. Atti del Convegno. Atene, Jstituto Italiano Di Culture, 1995. Σελ. 95.

Ιστορία Δ ο κ ίμ ια ΛΕΥΘΕΡΗ-ΚΑΤΕΛΟΥΖΟΥ Β. Ελληνική κληρονομιά και σύγχρο­ νος Έλληνας. Χανιά 1996. Σελ.

223. Δρχ. 4.370. ISBN 960902889-0-Χ.

DORMAN G. Η γαστριμαργία του Γκιγιώμ Απολλιναίρ. Μετ. Ε. Γιαννοπούλου. Αθήνα, Ολκός, 1996. Σελ. 163. Δρχ. 2.910. ISBN 9607169-50-6. ΤΡΟΤΣΚΙ Λ. Τάξη και τέχνη. Μετ.-ε-

Μ αρτυρίες ΑΘΗΝΙΩΤΗΣ Γ.Α. Αργολίς. Αθή­ να, 1995. Σελ. 111. Δρχ. 1.870. ΔΑΡΒΕΡΗΣ Τ. Ανδρέας Παπανδρέου. Αθήνα, Μπίμπης. Σελ. 206. Δρχ. 2.600. ΚΥΡΚΟΣ Μ. Πίσω από τα κάγκελα. Αθήνα, Φιλίστωρ, 1996. Σελ. 212. Δρχ. 2.600. ISBN 960-369-005-8. ΜΑΡΚΟΥ Γ.Σ. Κουβεντιάζοντας με

τον Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Αθήνα, Αίολος, 1996. Σελ. 71. Δρχ. 2.390.

ISBN 960-7267-90-7. ΝΙΚΟΛΗΣ Δ.Κ. Υπερασπίζομαι την αλήθεια και κατηγορώ!.. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 433. Δρχ.

4.160. ISBN 960-236-622-2. ΠΑΙΖΗΣ Γ.Γ. Θαλασσινέςς αναμνή­ σεις. (1939-1956). Αθήνα, Παπαζήσπς, 1996. Σελ. 164. Δρ. 2.600.

ISBN 960-02-1155-8. ΡΟΥΧΩΤΑΣ Μ. Θεόρατα ύψη απύθ­ μενη σήψη απέραντη θλίψη. Αθήνα, 1996. Σελ. 213. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7247-26-4. ΣΤΡΟΓΓΥΛΗΣ Α. Τρεις μορφές της Αντίστασης. Σαράφης-Καρτάλης-Καραγιώργης. Αθήνα, Φιλίστωρ, 1996. Σελ. 180. Δρχ. 2.080. ISBN 960-399-009-0.

DURAS Μ. Κόλλας. Μελίνα, Βασιλι­ κός. Μετ. Π.Χ. Μπαλουξή. Αθήνα, Σμίλη, 1996. Σελ. 43. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-7218-79-5.

RAMIPEZ D.A.-RODRIGUEZ Μ. Οι επιζήσαντες σύντροφοι του Τσε. Μετ. Μ. Κράλλη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 185. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-1467-5. Β ιο γ ρ α φ ίες ΛΟΥΛΕ-ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ Ν. Πάγκος Πεσμαζόγλου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996. Σελ. 131+Φωτ. Δρχ. 2.080. ISBN 960-344-168-6. ΜΩΡΑΪΤΗΣ Κ.Ε. Σπάρος Λούης. Αθήνα, Βασδέκης, 1996. Σελ. 197. Δρχ. 3.740. ISBN 960-7370-16-3.

WARRY J. Αλέξανδρος ο Κατακτητής. Αθήνα, Ελεύθερη Σκέψις, 1995. Σελ. 96. Δρχ. 3.950. ISBN 960-7199-52-9-1011.

GALLMANN Κ. Ονειρεύτηκα την Αφρική. Μετ. X. Νονότα. Αθήνα, Το Κλειδί, 1996. Σελ. 442. Δρχ. 3.950.

ISBN 960-237-112-9. Ελληνική ιστορία Άγιον Όρος-Άθως. Ισιορία-τέχνηπαράδοση. Αθήνα, Παπαδήμας, 1996. Σελ. 132. Δρχ. 3.640. ISBN 960-206-395-5. Η Ευρυτανία κατά τους επαναστατι­ κούς και μειεπανασιαπκούς χρό­

νους. Εισηγήσεις Συνεδρίου. Επιμ. Κ.Σ. Κουτσούκης-Κ. Αρώνη-Τσίχλη. Αθήνα, Επιστημονική Βιβλιοθήκη ΕΚΠΕ, 1995. Σελ. 405. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-85708-1-6.

θεών. Μετ. Ε. Παπαδοπούλου. Αθή­ να, Ιάμβλιχος, 1996. Σελ. 190. Δρχ.

2.600. ISBN 960-268-078-4.

Υπόμνημα περί των νησίδων «Λιμνιά-Ίμια». Αθήνα, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 1996. Σελ. 20. Δρχ.

1.200.

ISBN 960-7094-55-7.

ΓΈΩΡΓΑΛΑΣ Γ.Κ. Οι ρίζες. I. Ινδοευρωπαίοι ή Αιγαίοι; Αθήνα, Τότε, 1996. Σελ. 87. Δρχ. 1.455.

Παλαιών Πατρών Γερμανού απο­ μνημονεύματα. Αθήνα, Δρομεύς, 1996. Σελ. 216. Δρχ. 2.700. ISBN 960-7576-07-1. ΒΕΡΓΩΤΗΣ Γ.Θ. Η εκπαίδευση στο «Κοινό» της ρόδου κατά την οθωμανοκρατία. Ρόδος, 1995. Σελ. 248. Δρχ. 2.080. ΒΕΡΓΩΤΗΣ Γ.Θ. Το «Κοινό» της Σύ­ μης και η εκπαίδευσή του. Σύμη, I. Μονή του Πανορμίτη, 1993. Σελ.

176. Δρχ. 2.080. ΚΑΡΒΕΛΗΣ Ν.Κ. Μακεδονία. Αθή­ να, Πιτσιλάς, 1996. Σελ. 272. Δρχ.

3.640. ΚΟΥΒΑΣ Γ.Γ. Το διάβα της Καισαριανής. Καισαριανή, Φασούλας, 1996. Σελ. 340. Δρχ. 3.640. ISBN 960-85204-9-5. ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ Ε.Ν. Κρήτη. Η μεγάλη νύχτα. Ιούνιος 1941 - Μάιος 1945. Αθήναι, Πιτσιλάς, 1996. Σελ.

575. Δρχ. 7.280. ISBN 960-711275-Χ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Λ. Από το Βυζά­ ντιο στο Εικοσιένα. Αθήνα, Βιβλιο­ πωλείο των Βιβλιόφιλων, 1996. Σελ. 222. Δρχ. 3.640. ISBN 960262-019-6. ΠΟΛΕΜΗΣ Δ.Ι. Οι αφεντότοποι της Άνδρου. Άνδρος, 1995. Σελ. 229. Δρχ. 4.160. ISBN 960-90285-0-0. ΣΙΩΤΑΣ Δ.Χ. Σιάτιστα, Μακεδονία και πρόγονοί μας. (Χωρίς εκδοτικά στοιχεία). Σελ. 152. Δρχ. 2.080. ΤΟΜΑΝΑΣ Κ. Χρονικό της Θεσσα­ λονίκης. (1921-1924). Θεσσαλονί­ κη, Νησίδες, 1996. Σελ. 262. Δρχ.

4.680. ISBN 960-8480-05-1. ΤΣΙΜΠΟΥΚΙΔΗΣ Δ.Ι. Οι κλασικοί του μαρξισμού για την Αρχαία Ελλά­ δα. Γ έκδοση. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996. Σελ. 235. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-344-170-8.

Π α γκ ό σμ ια ιστορία

SAID E.D. Οριενιαλισμός. Μετ. Φ. Τερζάκης. Αθήνα, Νεφέλη, 1996. Σελ. 426. Δρχ. 5.920.

Ταξίδια Ε λλάδα Αιτωλοακαρνανία. Τόποι-μνημεία-ιστορία. Αγρίνιο, Ιστορική-Αρχαιολογική Εταιρεία Δυτικής Στερεός Ελλάδας, 1995. Σελ. 93. Δρχ.

2.250. ΛΟΥΚΑΤΟΣ Γ.Σ. Ταξίδια στην Ελλάδα. Τόμος Α'. Αθήνα, Φιλιππότης, 1996. Σελ. 195. Δρχ. 2.080.

Παιδικά Τ έ χν ες ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ Σ. Περπατώ εις το δάσος. Θεατρικό παραμύθι σε επτά εικόνες. Αθήνα, Ελληνικά Γράμμα­ τα, 1996. Σελ. 84. Δρχ. 2.080. ISBN 960-344-30-9. Ε λ εύ θ ερ α α να γνώ σμ α τα ΚΑΤΣΕΛΗΣ Ν. Το παραμύθι του Πάσχα. Αθήνα, Ελληνική Εκδοτική, 1996. Σελ. 46. Δρχ. 2.800. ISBN 960-7017-76-5.

MILNE A.Α. Η-Γουίννυ-Πουφ. Μετ. Π. Παμπούδη. Αθήνα, Νεφέλη, 1996. Σελ. 208. Δρχ. 1.660. ISBN 960-211-233-6.

ΑΚΤΗ. Περιοδικό λογοτεχνίας και κριτικής. Τεύχος 26. Δρχ. 1.250. ΑΛΦΕΙΟΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 7. Δρχ. 1.350. ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ. Τεύχος 60. Δρχ. 1.000. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ. Μηνιαία επιθεώρη­ ση. Τεύχος 337. Δρχ. 500.

HARRISON J.E. Η δημιουργία των | ΑΝΑΠΤΥΞΗ (ΕΒΕΑ). Τεύχη 2,3.

Μ τίο

ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 933. Δρχ. 150. ΑΝΤΙ. Δεκαπενθήμερη επιθεώρηση. Τεύχος 602,604. Δρχ. 500. ΑΠΟΨΕΙΣ. Περιοδική έκδοση. Τεύ­ χος?. ΑΠΟΨΕΙΣ. Παράρτημα 10. Ο ΑΡΑΜΠΑΣ ΤΟΥ ΑΓΡΙΝΙΟΥ. Τεύ­ χη 44,45, Δρχ. 800. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ. Τριμηνιαίο περιοδι­ κό. Τεύχος 58. Δρχ. 2.000.

Απρίλιος 19%. Σελ. 500.

ΟΞΥ. Τεύχος 1. Δρχ. 1.200.

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΠΈΤ. Φε­ βρουάριος 1996.

ΠΑΝΑΙΓΥΠΤΙΑ. Τεύχος 68. Δρχ. 1.

ΕΠΙΓΝΩΣΗ. Τεύχος 57. ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ Ε­ ΡΕΥΝΩΝ. Τεύχος 86. Δρχ. 1.040. ΕΠΤΑΚΥΚΛΟΣ. Τρίμηνη έκδοση. Τεύχος 2. Δρχ. 1.300. ΕΡΟΥΡΕΜ. Περιοδικό ποικίλης ύ­ λης. Τεύχος 4. Δρχ. 3.000.

ΠΑΡΑΛΛΑΞΗ. Κινηματογραφική ε­ φημερίδα. Τεύχη 22,23. ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ. Τεύχος 92. Δρχ. 250. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ. Μηνιαίο περιο­ δικό. τεύχος 97-98,99-100. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΝΑΥΤΙΚΗ ΚΑΛ­ ΛΙΕΡΓΕΙΑ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύ-

ΠΑΤΙ. Μηνιάτικη επιθεώρηση. Τεύ­ χος 249. Δρχ. 700.

ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 291, 292. Δρχ.

500.

ΓΛΩΣΣΑ. Περιοδική έκδοση γλωσσι­ κής παιδείας. Τεύχος 38. Δρχ. 900.

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΤΩΝ. Φύλλα 6,7.

ΓΡΑΦΗ. Τρίμηνη έκδοση. Τεύχος 31. Δρχ. 1.000.

ΘΕΜΑΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ. Τετράμη­ νο περιοδικό. Τεύχος 2. Δρχ. 2.000.

ΤΟ ΡΟΔΙ. Το περιοδικό για παιδιά. Τεύχος 27. Δρχ. 600.

Η ΓΝΩΜΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ. Δεκα­ πενθήμερη εφημερίδα. Φύλλα 25, 26. Δρχ. 100.

ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση. Τόμος 69. Τεύχος 2.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. Τεύχος 46. Δρχ. 725.

ΓΥΝΑΙΚΑ. Το κλασικό γυναικείο πε­ ριοδικό. Τεύχος 1130. Δρχ. 1.000. ΔΑΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 172. Δρχ. 1.200.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΒΗΜΑΤΑ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 97. Δρχ. 600.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ. Τεύχη 333,334. Δρχ. 800.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Δίμηνη επιθεώρηση. Τεύχος 86. Δρχ. 1.200.

ΙΜΒΡΑΣΟΣ. Φύλλο 23. ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ ΝΕΑ. Φύλλο 15. Δρχ.

200.

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ. Έκδοση λόγου και τέ­ χνης. Τεύχος 92. Δρχ. 1.100.

ΜΕΤΡΟ. Τεύχος 6. Δρχ. 1.300.

ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του διθλίου. Τεύχος 363. Δρχ. 1.500. ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 41. Δρχ., 650. ΔΙΓΕΝΗΣ. Τεύχος 6. ΕΙ. Τεύχος 12. Δρχ. 650. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. Δίμηνο περιοδικό. Τεύχος 36. Δρχ.

600.

ΠΟΡΦΥΡΑΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 77. Δρχ. 2.000.

ΙΒΥΚΟΣ. Φύλλα 12,13. Δρχ. 250.

ΔΕΛΤΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΝΑΥΠΛΙΟΥ. Τεύχος 87. Δρχ. 700.

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΗ. Τετραμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 1. Δρχ.

1.700.

ΠΟΛΥΤΕΚΝΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ. Τεύ­ χος 69. Δωρεάν.

ΣΥΡΙΑΝΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 34. Δρχ. 1.000. ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ. 40ήμερη περιοδική έκδοση. Τεύχος 388. Δρχ. 700.

ΜΝΗΜΕΙΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Επι­ στημονική περιοδική έκδοση. Τεύχος 3. Δρχ. 5.200.

ΤΑΡΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΝΕΡΑ. Διμηνιαία έκδοση. Τεύχος 21.

ΜΝΗΜΟΣΥΝΗ. Ετήσιον περιοδικόν. Τόμος 12ος, 1991-1993. Δρχ. 6.240.

ΤΡΙΦΥΛΛΙΑΚΗ ΕΣΤΙΑ. Τρίμηνη έκ­ δοση. Τεύχος 93. Δρχ. 1.200.

ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΗ. Διμηνιαία εφημερί­ δα. Φύλλο 79. Δρχ. 150.

Ο ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογραφική επιθεώρησις. Τεύχος 69. Δρχ. 1.000.

ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ. Διμηνι­ αίο περιοδικό. Τεύχος 497.

ΥΠΑΙΘΡΟ. Μάρτιος-Ιούνιος 1996. Δωρεάν.

ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 5-6.

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 83. Δρχ. 1.040.

ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχη 1650,1651. Δρχ.

800.

ΧΟΡΟΣ. Τρίμηνη έκδοση. Τεύχος 21. Δρχ. 800.

ΕΛΙΤΡΟΧΟΣ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 8. Δρχ. 2.000.

ΝΕΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. Τεύχος 138. Δρχ.

800.

ARTI. Η τέχνη σήμερα. Τεύχος 28. Δρχ. 2.600.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑ. Τεύχος 5. Δρχ. 500.

ΝΕΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ. 15θήμερη επα­ ναστατική εφημερίδα. Φύλλο 144. Δρχ. 100.

THE ART MAGAZINE. Τεύχος 23. Δρχ. 2.500.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΠΟΛΙ­ ΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ. Τεύχος 7. Δρχ.

1.500.

MARKETING AGE. Τεύχος 12. Δρχ.

2.000.

ΕΛΥΤΡΟ. Τεύχος 3.

ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ. Κείμενα παιδευτικού προβληματισμού. Τεύχος 77. Δρχ.

1.250.

ΕΜΒΟΛΙΜΟΝ. Τριμηνιαία επιθεώ­ ρηση. Τεύχος 27. Δρχ. 2.000.

ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. Μηνιαία ε­ φημερίδα. Φύλλο 47. Δρχ. 500.

MODERN GREEK SOCIETY. Vol. 22. No 2,1995.

ΕΝ ΧΟΡΩ. Μηνιαία εφημερίδα.

ΝΟΥΜΑΣ. Τεύχος 42. Δρχ. 500.

CTL. Τριμηνιαίο δελτίο. Τεύχος 24.

Δάτίο

MEDIA VIEW. Τεύχος 3. Δρχ. 830.

κ ρ ιτ ικ ο γ ρ α φ Γ α Αρ, 364 1 Απριλίου - 30 Απριλίου 1996 Επιμέλεια: Μ αρία Τρουπάκη

Στην Κριτικογραφία περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουοιάσειςτων ελληνικών εκδόσεων που δημοσιεύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

Β ιβ λ ιο γ ρ α φ ίε ς Ευρετήρια Περιοδικών Λόγου και Τέ­ χνης. Τομ. Γ (Μ. Μητσοΰ, Καθημερι­ νή, 12/3) Μ ,Μ .Ε. Δεμερτζής Ν.: Τοπική δημοσιότητα και επαρχιακός Τύπος στην Ελλάδα (Γ. Πλαχούρης, Λόγος, 28/4) Κάρτερ Γ.: Η κρπική της ελληνικής τη­ λεόρασης (Δ. Γιάκος, Εξόρμηση, 21/4) Μπασανιής Δ.: Πρακτορείο εφημερί­ δων Αθηναϊκού Τύπου. 50 χρόνια (Τ. Λαγουλάτος, Αντί, 26/4) Στρατός Κ.: Αντίθεση και διαφωνία (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 23/4) Φ ιλ ο σ ο φ ία Ακαδημία Αθηνών: Λεξικό της προσωκρατικής φιλοσοφίας (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 11/4) Βέικος Θ.: 1) Ο κόσμος σε διασπορά 2) Θαυμασμός και παράδοξο 3) Εθνυμήματα-Σπαράγματα λόγου (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 362) Εμπειρισμός κάι υποκειμενικότητα (Γ. Κεντρωτής, διαβάζω, 362) Χέγκελ Γ.: Φαινομενολογία; · του πνεύματος (F. Κεντρφτής, διαβάζω, 362) / / / (

Σχολείο και το Σπίτι, 387) Ρωτάς Ρ.Π.: Αποφεύγετε το στρες... (Μ. Κούκκου, Καθημερινή, 7/4) Κ ο ιν ω ν ιο λ ο γ ία Paillat Ρ.: Γήρας και γήρανση (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 7/4) Π ολιτική Διαμαντόπουλος Θ.: Παλιοί και νέοι φασισμοί (Σ. Λιναρδάτος, Βήμα, 3/3) Κύρκος Λ.: Ανατρεπτικά (Τ. Παππάς, διαβάζω, 362) Ντάλης Σ.: (Επιμ.) Ευρωπαϊκή Ενο­ ποίηση και Βαλκανική πολυδιάσπα­ ση. Ο ρόλος της Ελλάδας (Α.Χ. Παπανδρόπουλος, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 25/4) Παπανδρέου Γ.: Ο πολιτικός λόγος (Τ. Παππάς, διαβάζω, 362) Μπόμπιο Ν.: Δεξιά κι αριστερά (Σ. Παπασπηλιόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 4/4), (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 362)

Δ ια φ ή μ ισ η Μπονάνζ Κ.-Τόμα Σ.: Δον Ζουάν ή Παυλώφ (Α.Χ. Παπανδρόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 4/4) Μ αθηματικά Ekeland: Το σπασμένο ζάρι (Ε. Ράης, διαβάζω, 362) Τ έχνες

Ο ικ ο ν ο μ ία Φίλιος Β.: Λογιστική για την οικονο­ μική Ανάπτυξη (Μ. Κοτίτσας, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 25/4) Κρούγκμαν Π.: Η εποχή των μειω­ μένων προσδοκιών (Σ. Τριανταφύλλου, διαβάζω, 362)

Ψ υ χ ο λ ο γ ία / Ε κ π α ίδ ευ σ η ΚρασαΥακης ,Τ.: Οι. φόδοι τφν εφή­ βων (Σ: Παραφευόπου^οςί Το

επιμόρφωση των εκπαιδευτικών (Κ.Γ.Χ., Το Σχολείο και το σπίτι, 387) Βαλσαμάκης Π. (Επιμ.) Χρονικό μιας μαθητικής Κοινότητας (19481962) (Θ. Καραγιάννης, Το Σχο­ λείο και το Σπίτι, 387) Δρούλιας Γ.: 1) Τα στοιχεία του α­ φηγήματος 2) Ασκήσεις αφηγηματι­ κού λόγου (Σ. Παρασκευόπουλος, Το Σχολείο και το Σπίτι, 387) Φρειδερίκου Α.: Η Τζένη πίσω από το τζάμι (Κ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 362)

Ανθόπουλος

κ/ά.: Μόρφωση και

Ζιάκας Γ.: Ο Μεγαλέξανδρος σε κο­ ντινό πλάνο (Σ. Ντάλης, Αυγή, 14/4) Σκοπελίτης Β.: Τόπος σιωπής (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 17/3) Τα τραγούδια της παρέας (Η. Παπαλέξης, διαβάζω, 362) Τιθέριος Μ.: Αρχαία αγγεία (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 14/4), (Μ. Φάις, Θεαθήναι, 12/4), (Γ. Πλαχούρης, Λόγος, 7/4)

Μ ήο

Το ελληνικό κόσμημα (Α. Κοροξενίδου, Βήμα, 28/4) Χατζηδάκης Μ.: Εικόνες της Πάτμου (Μ. Αχειμάστου-Ποταμιάνου, Καθημερινή, 3/3) Μπέκει Γ.: Ο κόσμος της ζωγραφι­ κής (Ν.Γ. Ευδάκης, Αθηνόραμα, 5/4)

Ενασχολήσεις Χαραμή Μ.: De gustibus (Μ. Καΐρη, Καθημερινή, 7/4)

Γλώσσα Βαρδιάμπασης Ν.: Ιστορία μιας λέ­ ξης (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 17/4) Κορωνάκης Σ.: Μεθοδική ορθο­ γραφία (Θ. Καραγιάννης, Το Σχο­ λείο και το Σπίτι, 387) Μπαλτάς: Λεξικό. ΕρμηνευτικόΕτυμολογικό (Δ.Γ. ΓεωργόΒασίλης, διαβάζω, 362) Τσολάκης Χ.Λ.: Από το λόγο στη συνείδηση του λόγου (Α. Κάλφας, Αυγή, 21/4) Lyons S.: Εισαγωγή στη γλωσσολο­ γία (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 4/4)

Κλασική φιλολογία Όμηρος-Οδύσσεια-Ραψωδία Γ. Μετ. Δ.Ν. Μαρωνίτης (Β. Καλαμα­ ράς, διαβάζω, 362)

Ποίηση Αγγελάκη-Ρουκ Κ. Λυπιου (Ν. Χουρδάκης, Αυγή, 28/4) Αστεριού X.: Ερμηνεός (Γ. Αράγης, Καθημερινή, 23/4) Βέλτσος Γ.: Χαίρετε (Ε. ΚακναΒάτος, Βήμα, 3/3) Γεωργοποΰλου Ν.: Μη απειλούμε­ νο είδος (Γ. Αράγης, Καθημερι­ νή,2Μ) Γιαλούρης Ν.: Ζώδια της σιωπής (Μ. Βλάχος, Καθημερινή, 23/4) Δαράκη Ζ.: Η θλίψη καίει τις σκιές μας (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 23/4) Ελληνική ποιητική Ανθολογία θα­ νάτου (Γ. Κοροπούλης, Καθημερι­

Μ τίο

νή, 14/4), (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ελευθεροτυπία, 17/4) Εμπειρικός Α.: ΕΣ-ΕΣ-ΕΣ-ΕΡ ΡΩΣΙΑ (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 362) ΚαΒάφης Κ.Π. Ατελή ποιήματα 1918-1932 (Χ.Λ. Καράογλου, Κα­ θημερινή, 9/4) ΚακναΒάτος Ε.: Οιακισμοί του Μενεσθέα (Β. Καλαμαράς, διαβάζω, 362) ΚαρΒέλης Τ.: Τα ποιήματα της μι­ κρής Ρεζεντά (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ελευθεροτυπία, 3/4) Κοκκινάκης Σ.: Σ’ εποχή αμφισβη­ τήσεων (Δ. Ζαδές, Εξόρμηση, 21/4) Κορίδης Γ.: Η νύχτα της θάλασσας (Γ. Πλαχούρης, Λόγος, 18/3) Μαρίνη Ν.: Πεταλούδα σιωπής (Γ. Αράγης, Καθημερινή, 23/4) Μαρκίδης Μ.: Ποιήματα με ημερο­ μηνία λήξεως (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 12/3) Μέσκος Μ.: Χαιρετισμοί (Μ. Φάις, Θεαθήναι, 5/4) Μιχαλάκος Δ.: 1) Χαμηλόφωνο α­ ντίο 2) Ευαγγέλια των δειλινών (Γ. Αράγης, Καθημερινή, 23/4) Παναγουλόπουλος Γ.: Επιστολές στη μνήμη (Γ. ΚαραΒασίλης, Εξόρ­ μηση, 10/3) Παυλοστάθης Τ.: Σημεία του εξα­ φανιζόμενου τρίτου (Β. Δαλακούρα, Καθημερινή, 30/4) Πλαχούρης Γ.: Ο σκοπευτής των λέξων και η αδελφή φωνήεων (Π. Κα­ ραΒασίλης, Εξόρμηση, 7/4) Φραντζεσκάκη Ν.: Γήινες γεύσεις (Μ. Φάις, ΕλεΰθεροςΤύπος, 28/4) Φωκάς Ν.: ΚοχυΒαδάκια (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ελευθεροτυπία, 24/4) Χωρεάνθης Κ.: Γνωριμία φωτός (Γ. Καραβίδας, Ριζοσπάστης, 25/4) Τσέλαν Π.: Του κανενός το ρόδο (Λ. Λυχναρά, Βήμα, 21/4) Φαριάντ Φ.: Ουρανός χωρίς διαβα­ τήριο (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 12/3)

Πεζογραφία Αλεξανδρινός Γ.: Ένας Έλληνας φοιτητής αυτοκτόνησε στο Παρίσι (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 20/4), (Ε. Χουζούρη, Καθημερινή, 17/3) Γκρης Η.: Αρσενική έρημος (X. Πα-

παγεωργίου, Αυγή, 7/4) Γρηγοριάδης Θ.: Ο χορευτής του Ελαιώνα (Δ. Κόκορης, Αντί, 26/4) Δημητρίου Σ.: Ν’ ακούω καλά τ’ ό­ νομά σου (Δ. Παπαγεωργάκης, Αντί, 1/3) Ιωακείμ Β.: Ο τάφος του Έλληνα (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 28/4) Καλούτσας Τ.: Το καινούργιο αμάξι (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 28/4), (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ελευθερο­ τυπία, 17/1) Καπάνταη I.: Που πια καιρός... (Δ. Τσατσούλης, Βήμα, 14/4) Κασόλας Μ.: Ο πρίγκηπας (Β. Κα­ λαμαράς, Ελευθεροτυπία, 18/3) Κιουρτσάκης Γ.: Σαν μυθιστόρημα (Μ. Φάις, Θεαθήναι, 12/4), (Σ. Τσακνιάς, Αντί, 12/4) Κουντούρη Ζ.: Σας είδα (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 21/4) Μουζάκη Μ.: Τα Βρέφη της Ευτέρ­ πης (Γ. Καραβίδας, Ριζοσπάστης, 11/1) Μπακόλας Ν.: Το ταξίδι που πληγώ­ νει (ΜΝ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 7/4) Νόλλας Δ.: Τα θολά τζάμια (Μ. Θε­ οδοσοπούλου, Εποχή, 21/4) Ξανθούλης Γ.: Το τρένο με τις φρά­ ουλες (Ε. Σαραντίτη, Ελευθερο­ τυπία, 17/4) Παπαδιαμάντης Α.: Πασχαλινά διη­ γήματα (Γ. Πλαχούρης, Λόγος, 13/4) Παπαπαναγιώτου Δ.: Πέμπτη εποχή (Β. Βασιλικός, διαβάζω, 362) Παστουρματζής Δ.: Ο γενναίος που δεν είμαι (Τ. Δημητρούλια, διαβά­ ζω, 362), (Μ. Στασινοπούλου, Βή­ μα, 14/4) Πολιτοπούλου Μ.: Η γυναίκα στο νησί (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 362) Ραπτόπουλος Β.: 1) Κομματάκια 2) Διόδια (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 362) Ροΐδης Ε.: Αφηγηματικά κείμενα (Μ. ΚακαΒούλια, Καθημερινή, 21/4) Ρώτας Ρ.: Οι άρχοντες του φύλου (Ε. Χωρεάνθη, Ριζοσπάστης, 11/4) Σαραντίτη Ε.: Καρδιά από πέτρα (Δ.Κ. Καθημερινή, 21/4) Σιώτης Ν.: Ταις πρεσΒείαις (Δ. Τσα­ τσούλης, διαβάζω, 362)

Τερζάκης Α.: Απρίλης (Σ. Αρτεμάκης, Ναυτεμπορική, 21/4) Τριαντάφυλλου Σ.: Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης (Φ. Φιλίππου, Αντί, 12/4) Τσακνής Δ.: Υπό προθεσμία (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 2/4), (Ν. Μπακουνάκης, Δίφωνο, Απρ. ’96) Τσιτσίμης Γ.: Ο ιερός πάτος του Αγίου Αλκοόλ (Π. Μπουκάλας, Καθημερι­ νή, 2/4) Φραγκόπουλος Μ.: Πορτ Μπου (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 2/4) Φράγκου-Κικίλια Ρ.: Κατραπακιάν (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 25/4) Χωμενίδης X.: Το ύψοςτων περιστάσε­ ων (Γ. Κοροπούλης, Καθημερινή, 3/3) Ανώνυμος: Αναμνήσεις Γερμανί­ δας αοιδού (Δ. Τσατσούλης, διαβά­ ζω, 362) Γιοσιμότο Μ.: ΝΡ (Ν. Σκήτης, Βή­ μα, 3/3) Καπριόλο Π.: Η γυναίκα-θεατής (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 362) Κράμλεϊ Τ.: το τελευταίο φιλί (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 362) Λάρι Α.: Ξένες υποθέσεις (Σ. Παπασπόρου, ΜΕΤΡΟ, Απρ. ’96) Λεσάζ Α.Ρ.: Ιστορία του Ζιλ Μπλας ντε Σανπλιάν (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 10/4) Mankowitz W.: Το εξαίσιο πτώμα (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 362) Μαχφοΰζ Ν.: Ο δρόμος κοντά στο πα­ λάτι (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 20/4) Μπέργκμαν I.: Οι καλύτερες προθέ­ σεις (Γ. Πλαχούρης, Λόγος, 18/3) Μπράιαν Π.: Η φρεγάτα των τροπι­ κών (Γ. Πλαχούρης, Λόγος, 7/4) Ντόιλ Ρ.: Πάντυ Κλαρκ, Χα, χα, χα (Ε. Πεπάση, Καθημερινή, 17/3) Πάβιτς Μ.: Τοπίο ζωγραφισμένο με τσάι (Ε. Αρανίτσης, Ελευθερο­ τυπία, 24/1) Ραντ Α.: Εμείς οι ζωντανοί (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 21/4) Σίνγκερ I.: Ο τελευταίος δαίμονας (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 17/3) Τζόυς Τ.: Στήβεν ο ήρωας (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 362) Τσάτουιν Μ.: Τι γυρεύω εδώ (Ν. Σκή­ της, Βήμα, 28/4) Χόε Π.: Η δεσποινίς Σμίλλα διαβάζει το χιόνι (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 362)

Μ ελέτες Αγρας Τ.: Κριτικά. Τομ. Δ' (Δ. Καψάλης, Καθημερινή, 2/4), (Β. Καλαμα­ ράς, διαβάζω, 362) Αναγνωστάκη Ν.: Διαδρομή (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 13/3) Αργυρίου Α.: Κείμενα περί κειμένων (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 4/4), (Δ. Δα­ σκαλόπουλος, Νέα, 16/4) Καλλέργης Η.Μ.: Προσεγγίσεις στην παιδική λογοτεχνία (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 362) Κόρσος Δ.: Των λύρων τα προοίμια (Β. Καλαμαράς, διαβάζω, 362) Μαλαφάντης Κ.: Οι «Αθηναϊκοί Επιστολαί» του Γ. Ξενόπουλου στη «Διά­ πλαση των παίδων» (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 362) Σακελλαρίου X.: Το παραμύθι χτες και σήμερα (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 362) Σάιντ Ε.: Οριενταλισμός (Α. Βιστωνίτης, Βήμα, 28/4), (Μ. Φάις, Ελ. Τύ­ πος, 21/4, Θεαθήναι, 26/4)

σχα (Γ. Πλαχούρης, Λόγος, 13/4) Οι πρώτες ανακαλύψεις μου (Σειρά) (Γ. Δανιήλ, διαβάζω, 362) Σπυροπούλου Ζ.: Μύθοι περί ζώων (Γ. Πλαχούρης, Λόγος, 13/4) Του κόσμου τα παραμύθια (Σειρά) (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 3/3) Φακίνου Ε.: Ελληνικό πανόραμα (Θ. Καραγιάννης, Το Σχολείο και το σπί­ τι, 387) Χωρεάνθη Ε.: Ο αναποδιάρης (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 4/4) Γιάννος: 1) Λάρυ Φαρν 2) Το ταξίδι του λιονταριού 3) Ο φλυαροφασουλής (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 362) Μόργκενστερν Κ: Παιδικά τραγού­ δια, νανουρίσματα, ονειροτράγουδα (Γ. Κοροπούλης, Καθημερινή, 21/4) Μπράναν Τ.: Το θαύμα της γέννησης (Γ. Δανιήλ, διαβάζω, 362) Πέρρυ Σ.: Αν (Η. Παπαλέξης, διαβά­ ζω, 362) Ρουά Κ.: Το σπίτι που πετάει (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 24/4)

Δοκ ίμ ια

Θ εατρικά έρ γα

Καλοκύρης Δ.: Η ανακάλυψη της Ομηρικής και άλλες φαντασμαγορίες (Α. Παναγόπουλος, Βήμα, 14/4), (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 9/4) Καραποστόλης Β.: Χειροποίητη πόλη (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 14/4) Λίποβπς Θ.: Ενάντια στο ρεύμα (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 362) Πετρόπουλος Η.: Άρθρα στην Ελευθεροτυπία (Γ. Πλαχούρης, Λό­ γος, 28/4) Φάις Μ.: Ύστερο βλέμμα (Μ. Θεοδο­ σοπούλου, Εποχή, 28/4) Κούντερα Μ.: Προδομένες διαθήκες (Μ. Φάις, Θεαθήναι, 19/4, Ελ. Τύ­ πος, 7/4), (Ν. Μπακουνάκης, Δίφω­ νο, Απρ. ’96) Μπρωντιγιάρ Ζ.: Η διαφάνεια του κα­ κού (Β. Χατζ. Ελευθεροτυπία, 24/4) Πας Ο.: Ο λαβύρινθος της μοναξιάς (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 362)

Ευριπίδης: Τρωάδες. Μετ.: Γ. Τσαρούχης (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 362) Μπρέντον Χ.-Χέαρ Ν.: Πράβντα (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 362) Ουίλλιαμς Τ.: Κάμινο Ρεάλ (Δ. Τσα­ τσούλης, Αντί, 26/4) Χάτογκ Γ.: Το νυφικό κρεβάτι (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 362)

Παιδικά Βαλάση Ζ.: Η παράξενη νύχτα (Ε. Σαραντήη, Ελευθεροτυπία, 13/3) Καρακώστα Μ.: Τ’ αστέρια που ζή­ λευαν (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 362) Κατσέλης Ν.: Το παραμύθι του Πά­

Ιστορία Βισβίζη-Δουτά Δ.: Ιστορία του μετα­ πολεμικού κόσμου (Σ. Ντάλης, δια­ βάζω, 362) Γιακουμής Γ.: Η Ιερά Μονή Ραβενίων Δρόπολης (Γ. Πλαχούρης, Λό­ γος, 18/3 (Μ. Θεοδοσοπούλου, Επο­ χή, 21/4) Δαράκη Π.: Το όραμα της ισοτιμίας της γυναίκας (Δ. Σταμέλος, Ελευθε­ ροτυπία, 17/4) Δρίτσα Μ.: Το χρώμα της επιτυχίας (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 28/4) Κύπρος (Ο.Σ., Καθημερινή, 14/4) Κωνσταντινόπουλος X.: Η εφαρμογή των θεσμών Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής Δικαιοσύνης στη Γορτυνία (1943-44) (Ε. Σαραντίτη, Ριζοσπά­ στης, 25/4)

Μ τίο

Μελετόπουλος Μ.: Η βασιλεία στη Νεώτερη ελληνική ιστορία (Μ. Τσατόγιας, Εφαρμογές, 1) Μηλιαράκης Α.: Περί Ελγίνειων μαρ­ μάρων (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 30/4) Μπίρης Κ.: Αι Αθήναι (Σ.Π., ΜΕΤΡΟ, Απρ. ’%), (Δ. Φιλιππίδης-Α. Γιακουμάκης, Βήμα, 7/4) Ρήγος Α.: Τα κρίσιμα χρόνια (Τ. Παππάς, διαβάζω, 362) Σταμέλος Δ.: Μάρτυρας και μαρ­ τυρίες (Κ.Γ.Χ., Το Σχολείο και το Σπί­ τι, 387) Αγαμπατιάν Ο.Σ.: Η Αρμενία και το Αρμενικό ζήτημα (Π. Καραβασίλης, Εξόρμηση, 21/4) Cassou L. Ταξίδι στον Αρχαίο κόσμο (Γ. Κοροποΰλης, Καθημερινή, 7/4) Crosby Α.: Οικολογικός ιμπεριαλι­ σμός (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 28/4) Μάγερ Χ.Φ.: Η αναζήτηση (Τ. Παπ­ πάς, διαβάζω, 362) Βιογρα φ ίες-Μ α ρτυριες Κανελλάκης Π.: Μαρτυρία (Δ. Τσάτσος, Βήμα, 7/4) Καραθάνος Δ.: Αντίο καπετάνιε (Τ. Παππάς, διαβάζω, 362), (Μ. Θεοδοσοποΰλου, Εποχή, 10/4) Γ. Καιραμόπουλος: Ένας αιώνας δυο πατρίδες (Ν. Κωτσιου, διαβάζω, 362) Στρογγυλής Α,: Τρεις μορφές της Αντίστασης (Τ. Μαμάτσης, Ριζοσπά­ στης, 11/4) Μιτεράν Φ.-Βιζέλ Ε.: Ενθυμήσεις για δυο φωνές (Σ. Ντάλης, Βήμα, 28/4), (Μ. Φάις, Θεαθήναι, 5/4) Φλέμινγκ Α.: Προσωπική κατάθεση (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 25/4) \ Ταξιδιωτικά Κήλυ Ε.: Αλβανικό ημερολόγιο (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 19/3) Π ερ ιο δ ικ ές εκ δό σ εις Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών (Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Καθημερινή, 2/4) Μικρασιατικά Χρονικά τόμ. 19 (Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Καθη­ μερινή, 2/4) Παλίμψησιον (Μ. Καΐρη, Καθημερι­ νή, 12/3)

Μ τίο

N im

pama ΗΥΓΒΝΓΛ

ΕΥΓΕΝΙΑ

ΦΑΚΙΝΟΥ Ένα βιβλίο για παιδιά που πιστεύουμε ότι θα εκτιμηθεί κι από τους μεγαλύτερους

s

I

Ο χορευτής στ ου ελαιώνα είναι ένα μ.υθιστόρημια-σχόλιο “ άνω στην αλήθεια κ α ι στο ψέμια, στον έρωτα κ α ι στον παραλογισμ,ό, στο μυστικό, στη θυσία κ α ι στο θέαμ,α.

0 xopsuinc οιον επαΐωνα Θ Ε Ο ΔΩ ΡΟ Σ

ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ

Ν Ε Ε Σ

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

Γ ΙΩ Ρ Γ Ο Σ

ΖΑΡΚΑΔΑΚΗΣ Έ ν α ς βαρύς λονδρέζικος χ ε λ ώ ν α ς, ! Χν· η μουσική m ' των αγγέλω ν, η αναζήτηση μιας | χαμένης βυζαντινής ^ πριγκίπισσας, η τρομερή κατάληξη μιας μυσταγωγίας που π ήγε λά$ος, οδηγούν ένα νεαρό μουσικό στην ανακάλυψη της ουσίας :λληνικοτητα< « rw r

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

και μεταεφηβική ηλικία, οκτώ διαφορετικών αντρών, που το μόνο που τους ενούνει είναι η αγάπη τους απέναντι στην εμπειρία και η εξομολόγηση ή η καταγραφή κά$ε μικρής και μεγάλης έντασης του πάγους τους, σε συναντήσεις και περιστατικά που τους σημαδεύουν τη ζωή...

Ν Ε Ε Σ

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

ΣΑΒΒΑΣ

ΧΟΥΓ

Ποιος είναι ο πιο σύντομος δρόμος που οδηγεί από το μπουζουξίδικο στην T.V; Μα φυσικά το βιντεοκλίπ! Όλοι οι ήρωες αυτού του βιβλίου ·δα εμπλακούν στη δημιουργία του με διαφορετικά όμως οράματα και κίνητρα, μέσα σ’ έναν κόσμο όπου η επιτυχία έχει ένα μεγάλο τίμημα και η αποτυχία καραδοκεί και ανατρέπει τα πάντα.

Α\ΤΓΛ8

ΜιΑε μειαππικο Κ

ε

^

ο

Σ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

28 συνεντεύξεις του Γιώργου Ιωάννου που είχαν δημοσιευτεί σε εφημερίδες και περιοδικά από το 1974 έως το 1985. Περιέχουν τον γλαφυρό και χυμώδη λόγο, τη γοητευτική «προφορ ική»-γραπτή γλώσσα, ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ τη ζωντανή «φωνή» της καροιας και Ο λόγος είναι μεγάλη ανάγκη της ψυχής

Ε π ιμ έ λ ε ια :

ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΛΗΣ

ΓΙΩΡΓΟΣ

ΙΩ Α Ν Ν Ο Ϊ^ % -, u

λ ο γ ο ς

μεγάλη ανάγκη τ η ς ψ

Ν Ε Ε Σ

υ χ ι ό ζ

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

Η'Αλλη Καρδιά Στη δεκαετία του ’70, μια πρώιμη για την εποχή της μεταμόσχευση καρδιάς σ’ έναν καριερίστα αρχιτέκτονα- επιχειρηματία, γίνεται η αφορμή μιας δραματικής μεταβολής της προσωπικότητάς του. Ένα ανορθόδοξο... αντιεπιστημονικό μυθιστόρημα πάθους, μια άλλη εκδοχή του Σπόρου Πλασκοβίτη για την αφήγηση,

L ναλόγο Π λ α σ κ ο β ίτ η ς

βεατρικο, δοσμένο σε διαδοχικές πρωτοπρόσωπες διηγήσεις.

™

Κ

εδροΣ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

Ανσον Χάντερ, το πλουσιόπαιδο. Ευαίσθητος και κυνικός. Ο

αιώνιος εργένης.

Παντρεύοντας και τον τελευταίο του φίλο, ο Ανσον αντιλαμβάνεται ότι έμεινε μόνος. Η ιστορία του πλουσιόπαιδου δεν είναι μόνο ένα προσωπικό δράμα. Γίνεται απελπισία μιας ολόκληρης κοινωνίας που ψάχνει να βρει την παλιά αθωότητα και τα ματωμένα όνειρά της. Η αριστουργηματική νουβέλα του Σκοτ Φιτζέραλντ, όπως την απέδωσε στη γλώσσα μας ο Μένης Κουμανταρέας.

ΤΟ ΠΛΟΥΣΙΟΠΑΙΔΟ ΜΕΝΗΣ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ

ΠΛΟΥΣΙΟΠΑΙΔΟ

Φ ΡΑΝΣΙΣ ΣΚ Ο Τ Φ ΙΤΖΕΡΑΛΝ Τ

Ν Ε Ε Σ

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

Γιατί μια δεκαοχτάχρονη κοπέλα σφάζει τους περιστασιακούς εραστές τ η ς κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης; Τ ι κ ρ ά το ς φυσικού δικαίου συνιστά το θερμοκήπιο ή Στερέωμα, με τη στρ α τιά των εντόμων του, τους π ύ ργου ς και τα όρη του, τους ναούς κ α ι τα παλάτια του; Τι ρόλο παίζει ο α νά π η ρ ος με την τυραννία του; Ο Πικάσο με το ξυράφι του; Ο Νταλί με τα όργιά του; Μετα-Τελευταίε, μην έστω και για ένα το φρούριο των φ α ντα σ ιώ σ εω ν σ α ς, γιατί η νύχτα που μ α ς τυλίγει είναι νύχτα « Ω Ε σ ε ίς,

•ε γ κ α τ α λ ε ίψ ε τ ε , δ ε υ τ ερ ό λ ε π τ ο ,

ορ φ α νεμ ένη ...»

Μίλαν Κούντερα

^ Η Σ Α κ ι 8ΕΡΜ0ΚΗΠΗΥ Κ ΈΛΡο Σ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

Η Α ογοτε·χνία Ε Μονογραφημένη 1 Γ εώ ργιος Β ιζυ η ν ό ς

14 Γ ιά ν ν η ς Ρ ίτσ ο ς

Το α μ ά ρ τη μ α τη ς μ η τρ ό ς μ ου ζωγραφιές: Μαν. Ζαχαριουδάκης

Η Σ ο νά τα το υ Σ ελ η νό φ ω το ς ζωγραφιές: Μ. Χάρος

2 Κ ω νσ τα ντίνος Θ εοτόκη ς

15 Δ η μ ή τρ η ς Χ ατζής

Α κόμα; ζωγραφιές: Τζένη Δρόσου

Ο ντέντεκτιβ ζωγραφιές: Σ. Παπασάββας

3 Γ ιώ ρ γ ο ς Ιω ά ννου Η μ ό νη κ λ η ρ ονομ ιά ζωγραφιές: Άννα-Μαρία Τσάκαλη

Η μ ύ τη ζωγραφιές: Α. Κυριακούλης

4 Κ ω ν σ τα ντίνος Π. Κ α βά φη ς Ε ις το φ ω ς τ η ς ημ έρα ς ζωγραφιές: Μαν. Ζαχαριουδάκης

P m Β αν Ο υίνκλ ζωγραφιές: Γ. Μπότσος

16 Ν ικ ολά ι Γκ ό γκο λ

17 Ο υά σ ινγκ το ν Ί ρ β ιν γ κ

5 Α νδρέας Κ α ρκα βίτσα ς

18 Φ ρ α ν τ ςΚ ά φ κ α

27

Η θάλασσα ζωγραφιές: Μαν. Ζαχαριουδάκης

Η σωφρονιστική α ποικία ζωγραφιές: Μαρία Ηλία

Ο ι φ ο νιά δες ζωγραφιές: Γ. Κωνσχαντόπουλος

6 Κ ώστας Κ α ρ υω τά κη ς Δ εσ π ο ινίς B ovary ζωγραφιές: Μαν. Ζαχαριουδάκης

19 Χ έρμανΜ έλβιλ

28 Ο νορέ ντε Μ παλζάκ

Το κ α μ π ανα ριό ζωγραφιές: Μ. Χάρος

Έ ν α π ά θ ο ς σ τη ν έρημο ζωγραφιές: Ν. Καποκάκη

20 Φ ιο ντό ρ Ν τοστογέφσκι Μ π ο μπ ό κ ζωγραφιές: X. Μπότσογλου

29 Χ όρχε Λ ο υ ίς Μ πόρχες

Α υτόχειρ ζωγραφιές: Αγνή Μπίρταχα

7 Μ ιχα ή λ Μ η τσά κη ς

Έ ρ ν ε σ τ Χ έμ ινγουαίη

Ο ά ντρ α ς τ η ς ρ ό δ ιν η ς γ ω νία ς ζωγραφιές: Δ. Καλοκύρης

8 Α λέξανδρος Π α πα δ ια μ ά ντη ς

21 Ό σ κ α ρ Ο υά ιλντ

Ό ν ε ιρ ο στο κύ μ α ζωγραφιές: Μαν. Ζαχαριουδάκης

Ο ε υτυ χισ μ ένο ς π ρ ίγ κ ιπ α ς ζωγραφιές: Τάσος Παυλόπουλος

30 Περ Ο ύλοφ Σ ο ύ ντμ α ν Ο κα ρ ο τσέρ η ς ζωγραφιές: Αντ. Βλαστάρης

9 Ε μ μ α νουή λ Ρ ο ϊδ η ς

22 Ο’ Χ ένρυ

31 Μιχαήλ Σάλτικοφ Στσεντρίν

Ψ υ χο λ ο γία σ υ ρ ια νού συ ζύγ ο υ ζωγραφιές: Μαν. Ζαχαριουδάκης

Το τελευταίο φύλλο ζωγραφιές: Κυβ. Ζαχαρίου

Ο ο ρ θά σ κεπτό μενο ς λ α γός ζωγραφιές: Μ. Χάρος

10 Δ ιονύ σ ιος Σ ολω μ ός Η γ υ να ίκ α τ η ς Ζ ά κυ θος ζωγραφιές: Μαν. Ζαχαριουδάκης

23 Έ ν τ γ κ α ρ Α λαν Πόε

24 Τ ζέιμ ς Τ ζό ις

Σ τη δ ίν η το υ Μ άελστρομ ζωγραφιές: Γιώργος Γκολφίνος

Έ ν α σ υ ννεφ ά κι ζωγραφιές: Μ. Βλαχάκη

11 Σ ρ α τ ή ς Τ σίρκα ς

Οι λούοτροι του Αγίου Κωσιαντίνου ζωγραφιές: Κ. Μουρσελά

24 Ά ντο νΤ σ έχω φ Ε χθ ρ ο ί ζωγραφιές: Κ. Μουρσελά

12 Μ ά ρ ιος Χ άκκας Ο μ π ιντέ ς ζωγραφιές: Τάκης Σιδέρης

Τ ’ α πο μ εινά ρ ια τ η ς ε υ τυ χία ς ζωγραφιές: Μ. Βλαχάκη

13 Δ η μ οσθένη ς Β ου τυ ρ ά ς Ο πεθα μ ένος φ ίλο ς ζωγραφιές: Π. Χαβιάρας

25 Φ. Σ κο τ Φ ιτζέρα λντ

26 Ο υίλια μ Φ ώ κνερ Έ ν α ρό δ ο για τ η ν Έ μ ιλ υ ζωγραφιές: Μαν. Ζαχαριουδάκης

Διηγήματα της νεοελληνικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας εικονογραφημένα από γνωστούς ζωγράφους.

ΝΙΚΟΛΑΕ

ΚΙΦΦΕΡ

Μ ία α μ ε ρ ικ ά ν ικ η ψ υ χ ια τ ρ ικ ή κ λ ιν ικ ή π ο υ δ ια θ έ τ ε ι α ν έ σ ε ις π ο λ υ τ ε λ ο ύ ς ξενοδ οχείου. Ύ πουλες α λ λ α γ έ ς που

σ υμ β α ίνουν σ ε α σ θ εν είς κ α ι σε θ ε ρ α π ε υ τ έ ς μ ε τ η ν ά φ ιξ η ενός κ α ιν ο ύ ρ ιο υ οικοτρ όφ ου , το υ Σ τ ίλ τ ο ν . Ο οπ ο ίο ς όμω ς δε δ ια θ έ τ ε ι κ α θ ό λ ο υ μ ν ή μ η , έ τ σ ι δ η μ ιο υ ρ γ ε ί α ν α μ ν ή σ ε ις α π ό μ ό ν ο ς του. Τ ο α ν η σ υ χ η τ ικ ό όμως είνα ι ό τ ι α υ τ ές οι α ν α μ ν ή σ ε ις α νή κ ο υ ν σε ά λλο υ ς,

Κ α ι τα κ ο υ ν έ λ ια α ρ χ ίζ ο υ ν

Δέρμα. . κούνελου

π ο λ λ α π λ α σ ι ά ζ ο ν τ α ς κ ι ό χ ι μόνο π ά ν ω σ τ η ν τ ε ρ ά σ τ ια τ ο ιχ ο γ ρ α φ ία π ο υ ζ ω γ ρ ά φ ισ ε ο Τ ι μ .

Τα βιβλιαράκια της σειράς απευθύνονται κυρίως σε εφήβους, η καλή λογοτεχνία όμως - εικονογραφημένη ή μη απευθύνεται εξ ορισμού σε όλες τις ηλικίες.

ΟΣ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

0

(W iffi t f l i i r i W m

Ν Ε Ε Σ

w

w

. . .

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

Ένας εικονογραφημένος οδηγός για την αρχαία κινέζικη μαντική τέχνη Θ ε ω ρ ε ί τ α ι π η γ ή σ ο φ ία ς α λ λ ά ■ κ α ι ο δ η γ ό ς κ α θ η μ ε ρ ιν ή ς ζ ω ή ς , α φ ο ύ ε ίν α ι γ ν ω σ τ ό ό τ ι α π ο τ ε λ ε ί μ ια α π ό τ ις π ιο π ε τ υ χ η μ έ ν ε ς μ α ν τ ικ έ ς

Ιτ

μ εθό δ ο υς σ το ν κόσ μ ο. Α υ τ ή η έ κ δ ο σ η μ ε ε ικ ό ν ε ς ε ίν α ι σ χ ε δ ι α σ μ έ ν η π ρ ο ό τα α π ’ ό λ α γ ια π ρ α κ τ ικ ή χ ρ ή σ η , α λ λ ά ε π ιχ ε ιρ ε ί να ξ ε δ ια λ ύ ν ε ι

11τζιν γκ

ΕΝΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ κ η ΚΙΝΕΖΙΚΗ ΜΑΝΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΚΕΙΜΕΝΟΝ | ^ m J εικονογράφηση Tan Xiaochun

ΚΕΔΡ ΟΣ

^

_

τ ο μ υ σ τ ή ρ ιο τ ο υ I Τ ζ ι ν γ κ δ ιε ρ ε υ ν ώ ν τ α ς τ ι ς α ρ χ έ ς τ ο υ κ α ι εξ η γ ώ ν τα ς τ ις εφ α ρμ ο γές α υ τ ή ς τ η ς α ρ χ α ία ς μ α ν τ ι κ ή ς τέχνη ς.

Q

I ΤΖΙΝΓΚ ίΑ ) Κ εΥ τΡο Σ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

Περισσότερα από δέκα εκατομμύρια παιδιά σ’ όλο τον κόσμο διάβασαν

Τζοάνα Κοουλ Μ πρους Ντεγκεν

Παιδιά με!

Βάλτε ζώνες ασφαλείας, και αφήστε την κυρία Φρουλη και το μαγικό σχολικό να σας μεταφέρουν σης πιο απίθανες αποστολές.

Τα πιο κεφάτα εκπαιδευτικά βιβλία που διαβάσατε ποτέ!

Κ εδροΣ ΤΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

Μ α γικ ό Σ χ ο λ ικ ό © is a r e g is te r e d tr a d e m a r k o f S c h o la s tic In c. All rig h ts re s e rv e d

15,000,000

Π ΡΟ ΣΟ ΧΗ ! ΧΑΧ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ

I

Μ Ε Γ Α Λ Η

ΑΝΤΙΤΥΠΑ ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ

ΤΑΡΑΧΗ!

R.L STINE

y f lT p q i^ j

1. ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ 2. ΜΗΝ ΠΛΗΣΙΑΖΕΤΕ ΣΤΟ ΥΠΟΓΕΙΟ 3. ΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΑΙΜΑ 4. ΟΙ ΚΑΤΑΡΑΜΕΝΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 5. Ο ΤΑΦΟΣ ΤΗΣ ΜΟΥΜΙΑΣ 6. ΑΟΡΑΤΟΣ...ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ 7. Η ΝΥΧΤΑ ΤΗΣ ΖΩΝΤΑΝΗΣ ΚΟΥΚΛΑΣ 8. ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΡΑΣ 9. Η ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗ ΕΦΙΑΛΤΗΣ 10. ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΗΣ ΔΙΠΛΑΝΗΣ ΠΟΡΤΑΣ

ΣΟΦΙΑ ΖΑ ΡΑ Μ Π Ο ΥΚΑ

ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ 10 ΘΗΣΕΑΣ Ολοκληρώνεται η σειρά

Η σειρά της ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ, με πλούσια ολοσέλιδη έγχρωμ,η εικονογράφηση, και με πολύ απλή αφήγηση, φέρνει σ’ επαφή τα μιικρά παιδιά μ,ε τον κόσμο της μυθολογίας μας.

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

ΘΑΝΑΣΗΣ

ΧΑΤΖΗΣ

Οιρίζες της Εθνικής Αντίστασης

I

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΣΤΗ

Ν ικηφ όρα Ε πα νά σ τα σ η που χάθηκε ΕΝΑ ΤΟΥ

ΑΓΝΩΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γ Ε Ν Ι Κ Ο Υ Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ε Α ΤΟΥ ΕΑΜ

φιλιστωρ

Εκδόσεις φ ίλ ίσ τ ω ρ

Θεμ,ισ-τοκΧέους 3 1 . τ:ύ}Χ38.1 8 .4 5 7

h ^

ΜΑΡΩ

ΔΟ ΪΚΑ

ταν ο Α λ έ ξ ιο ς Κ ο μ νη νό ς ιο λ ε μ ο ύ σ ε σ ’ Α ν α τ ο λ ή γκ ρ εμ ο ύ ; γ υ ν α ικ ι

ν αγάπ ησ αν;

γα τερ α

.ο μ νη νή ,

ισουσε ιο υκ α , πρ οω θούσε

ϊυεννιο

υρονο; γεγονότα’ κ α η μ ο ί,

ο τ υ χ ιε ς , οράματ

ε ξα ν ε μ ίσ τ η κ α ν ,

αναλαμπή Γκολα χ ρ ο ν ιά , μ έσ α α π ο τη· ά σ η μ ο υ π α λ α τ ια ν ο ύ

αποσυ;:

ΜΑΡΩ εμπλί

ΔΟΥΚΑ

ΕΝΑΣ ΣΚΟΥΦΟΣ

απο Πορφυρά

35.000 ΑΝΤΙΤΥΠΑ

/σκουοος απο πορουρα Κ

εδροΣ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ