Τεύχος 363

SldSciCccJ Μ Η Ν ΙΑ ΙΑ

Ε Π ΙΘ Ε Ω Ρ Η Σ Η

ΤΟΥ

Β ΙΒ ΛΙΟ Υ

αφηγηση και παραμύθι \

Συνέντευξη W με τον Βασίλη Αλεξάκη Ραφαηλίδης

Στέφανου

Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Λ Ο ΓΟ ΤΕΧ Ν ΙΑ Π ΕΖ Ο ΓΡΑ Φ ΙΑ Ν

εα

Β

ιβ λ ία

19 9 6 Χρηστός Αναγνωστόπουλος Ιστορίες της σιγανής βροχής Μίμης Ανδρονλάκης Ο μυστικός Νοέμβρης (Μυθιστόρημα) Αλέκος Γαλανός Με το σταυρό και το ξίφος (Αφηγηματικό συναξάρι) Δημήτρης Γκιώνης Το περίπτερο (Αφήγημα) Κατερίνα Ζαρόκωστα Το καθαρό χάδι (Νουβέλα) Νίκος Θεοτοκάς - Κώστας Σωτηρίου Οι αχινοί (Μυθιστόρημα) Ιωάννα Καρατξαφέρη Με τη γλώσσα των χεριών (Μυθιστόρημα) Γιώργος Κάτος Το παράπονο του Οδυσσέα (Μυθιστόρημα) Βασίλης Κιζήλος Ο Μάγος (Μυθιστόρημα) Χρηστός Κολΰβας Μετανάστες στον άλλο κόσμο (Αιηγήματα) Νίκος Κυρίαζής Παιχνίδια με τη φωτιά (Μυθιστόρημα) Βεατρίκη Σαΐας-Μαγρίζου Στην Πολυξένη (Μυθιστόρημα) Αία Μεγάλου-Σεφεριάδη Η γυναίκα της άμμου (Μυθιστόρημα) Αία Μεγάλου-Σεφεριάδη Σαν το μετάξι (Μυθιστόρημα) Αημήτρης Νόλλας Τα θολά τζάμια (Διηγήματα) Γιάννης Ξανθοΰλης Το τρένο με τις φράουλες (Μυθιστόρημα) Ντίνος Οικονόμου Περίπτωση μολότωφ (Μυθιστόρημα) Θανάσης Παπαθανασόπουλος Η πλατεία (Μυθιστόρημα) Ελένη Σμπώκου Ημερονΰχτια (Μυθιστόρημα) Γιάννης Σολδάτος Το αίνιγμα (Μυθιστόρημα) Γιώργος Σταυρίανός ΣΑΝ ΝΑ ΜΗΝ ΥΠΗΡΞΑΝΕ ΠΟΤΕ 1. Μητροπόλεις (Μυθιστόρημα) Περικλής Σφυρίδης Ψυχή μπλε και κόκκινη (Μυθιστόρημα) Φωτεινή Τσαλίκογλου Η κόρη της Ανθής Αλκαίου (Μυθιστόρημα) Μάκης Τσίτας Πάτυ εκ του Πετρούλα (Αιηγήματα) Δήμητρα Χριστοδούλου Ακτή στο φως του χειμώνα (Αιηγήματα)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα γραφεία: Ζαλόγγου

11,106 78 ΑΘΗΝΑ, fax: 382.2530 Ζαλόγγου 11,106 78 αθηνα, fax: 384.24.31 ΙΙηγής 3,106 78 αθηνα τηλεφωνικό κέντρο: 330.12.08 γραφείο Θεσσαλονίκης: Αριστοτέλους 7,546 24 Θεσσαλονίκη, τηλ.: (031) 270.3912 - fax: (031) 271.659 χονδρική ιιωληςη:

βιβλιοπωλείο: Ζωοδόχου

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Ν Ε Α

Β Ι Β Λ Ι Α

19 Ε

κ δ ό σεις

9 6 Κ

α ςτα ν ιω τη

Χ ρηστός Α ναγνωςτοποτλος

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΣΙΓΑΝΗΣ Β ρο χ ή ς

« Τ ο ονεφοπόλο μα ά τυ χο σύννεφο, ο μικρός θεός που ανακά­ λυψε όλη του την α γάπ η, η σκιά που μ ας οδηγεί, όλοι οι ήρωες που ζουν και πεθαίνουν στο χώρο του πιο μεγάλου παρα­ μυθιού, εκείνου του ανυπέρβλητου τη ς ελληνικής μας ψυχής. Έ ν τ ε κ α σύντομοι ποιητικοί μύθοι, ένας ά λ λ ο ς τρόπος να πλησιάσουμε την ποίηση και να απολαύσουμε την τραγωδία.

6το$

%

i/vo £ z o r to u \*

/\© H m>\ I9 3 e>

Μ ιμης Α νδρο ι'λακης

0 Μυστικός Νοέμβρης Μυθιστόρημα

ί Ο σ υγγρ α φ έα ς Ν ίκ ο ς Δ η μ η τρ ίο υ ζ ε ι σ’ ένα πα ρ α λή ρ η μ α αναμονής. Π οιος είναι ο αθέατος αποστολέας που του σ τέλ ­ νει μ ε γ ά λ α χ ρ ημ ατικά ποσά; Έ ν α ς μυστηριώδης νυχτερινός ε π ισ κ έπ τη ς. Δ υο γυναίκες σε μια απ ροσδόκητη συμβίωση. Έ ν α ς δικασ τής κ ι ένας εγ κ λ η μ α τία ς, σε μια μοιραία έλξη, διασταυρώνουν τη δική τους μοίρα με του σ υγγραφέα. Έ ξ ι λ αμπρά αστέρια του κόσμου τω ν επιχειρήσεων και του θεά ­ ματος στο πιο τρελό κ ι α λ λό κ ο το κ λ α μ π . Δ έκ α ύ ποπτοι για ένα φόνο. Η αναζήτη ση μιας νέας ηθικ ής κ ι αισ θητικ ής π έ ­ ρα από τον πο λ ιτισ μ ό τη ς ενοχής. Η g la m o u r κοινωνία ξε­ γυμνω μένη στο μυθιστόρημα αυτό του Μ ίμ η Α νδρουλάκη.

Α λεκος Γ αλανος

ΜΕ ΤΟΣΤΑΪΡΟ κ α ι τ ο Ξ ίφος Αφηγηματικό συναξάρι

t Έ ν α χρονικό τη ς πορείας τω ν πρω τοχριστιανών, ειδικότερα σ την α ρ χ ή τη ς τέ τα ρ τη ς μι.Χ. ε κα το ν τα ετία ς. Τότε: που οι διω γμοί και τα βασανιστήρια τω ν χριστιανώ ν είχαν φτάσει στο αποκορύφωμά τους, α λ λ ά στο αποκορύφωμά τη ς και η π ίσ τη τω ν χ ρ ισ τια ν ώ ν οι οποίοι δίχ ω ς κανέναν ενδοιασμό, προτιμούσαν να ρ ιχτούν σ την πυρά ή να κα τα σ π α ρ α χτο ύ ν στα αμφιθέατρα από τα πεινασμένα λιοντάρια παρά να προδώσουν τ η χριστιανική πίστη το υ ς.' Ό μ ω ς τα λ ο γή ς χρονικά σπάνια έχουν δομή αφηγήματος κα ι σ χεδόν πο τέ μυθισ τορηματική υφή, όπω ς συμβαίνει με τούτο το βιβλίο μόλο που είναι ένα Συναξάρι, κι ούτε μια σειρά από αυτό δεν είναι μη αληθινή, τουλάχιστον στην ουσία της.

Δ ημητρης Γ κιώνης

τ ο Π ε ρ ίπ τ ε ρ ο Αφήγημα

i «Η σειρά μου να ιδώ τη φιγούρα της μητέρας μου στο μικρό πα­ ράθυρο της κουζίνας, καθώς το φορτηγό του Πούλου έστριβε και χανόταν από τα μάτια του χωριού. Χωμένος σε κάτι τσουβάλια, στην κορυφή της ανοιχτής καρότσας, με τα λιγοστά πράγματά μου παραδίπλα, άφηνα τους δικούς μου και το χωριό όπου γεννή­ θηκα με χαρά. Επιτέλους, θα γνώριζα κι εγώ την Αθήνα.

- Τυχερέ! μου λέγανε τα φιλαράκια μου το τελευταίο βράδυ, καθώς το κουβεντιάζαμε σ’ εκείνο το παλιό φυλάκιο, το κάστρο - Κ α ι να μ α ς γράφεις κά να γρ ά μ μ α , ρε!

Αποβραδίς η μητέρα με είχε ετοιμάσει: να με πλύνει, να μου ξεχωρίσει τι ρούχα θα φορέσω στο ταξίδι, μερικά ακόμα καθαρά ρούχα για την Α θήνα - όλα καμωμένα από την ίδια, όλα σ’ έναν ντορβά. Κ αι σ’ ένα δεύτερο χυλοπίτες, τραχανά, τυρί φέτα, μυ­ τζήθρα, καρύδια για τους Αθηναίους. Και ξεχωριστά, σ’ ένα φα­ κιόλι, λ ίγ α φαγώσιμα κι ένα παγούρι νερό για μένα, για το ταξίδι.

- Να ’σαι φρόνιμος, μη σε στείλουν πίσω!» Σ την Α θ ή ν α της δεκαετίας του ’5 0 μεταφέρει τον Δ ημήτρη Κούκο, το μικρό ήρωα του αφηγήματος του

Τώρα δα δεις...

ο Δ ημήτρης Γκιώνης. Κ αι π ά λ ι μια σειρά από εικόνες γεμ ά ­ τες τρυφερότητα και χιούμορ μέσα από τα μ άτια ενός χω ρια­ τόπουλού, που αφυπνίζεται σιγά

σιγά σε μια

Α θ ή ν α που α­

π λ ώ ν ε τ α ι - κ α ι α λ ώ ν ε τ α ι- γ ια να χω ρ έσ ει όσους ε γ κ α τ α ­ λείπουν την επαρχία για να μοιραστούν μεταξύ πρωτεύουσας και ξενιτιάς.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΚΙΩΝΗΣ

Το περίπτερο Αφήγημα ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΚΔΟΣΗ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Κ ατερίνα Ζ αροκωςτα

το Καθαρό Χ άδι Νουβέλα

t Η Ν έα Κ ύζικος έχει σ τη μια της άκρη το στρατόπεδο, στην ά λ λ η το νεκροταφείο. Α ν ά μ ε σ ά τους, γύρω τους, παντού, κυριαρχεί το δάσος. Π εύκα και σκίνα. Ε κ ε ί συναντά η Ά ρτεμις τον Ν ικηφόρο, τον σ α λ π ιγ κ τ ή του στρατοπέδου. Τ η ν ώρα που ο ξάδελφός της, ο Π άρ ις, προσπαθεί· να κρατήσει την ανάσα του κόσμου ζω ντανή. Δ εν το κατορθώνει π ια από τότε που η ξαδέλφη του μαγεύεται μ ’ αυτόν τον σ α λ π ιγ κ τή που ξεσηκώνει τις καρδιές με τ η μουσική του... Δ εκα ετία του ’5 0 . Θ άλ ασ σ α. Εφηβεία. Δ εν υπάρ χει ε λ ­ πίδα. Π αρ’ όλη την α γάπ η. Ή ίσως εξαιτίας της. « Γ ιατί έτσι έ χει γραφτεί, μέσ’ α π ’ την α γ ά π η να περνά το κα λό και το κακό».

Ν ικος Θ εοτοκας Κ ώστας Σ ωτήριου οι

Α χ ιν ο ί Μ υΰιστόρψα

ϊ Φίλοι α π ’ το

γ υ μ νά σ ω , α π ’ τις αρ χές του ’70 . Σ τ α χρόνια

πο υ πέρασαν, ερωτεύτηκαν, ανακατεύτηκαν με τις οργανώ­ σεις, σπούδασαν, μάλω σαν, κόντεψαν να διαλύσουν τη φιλία τους. Ο νειρεύτηκαν, θύμω σ αν, μπερδεύτηκ αν. Τ ώ ρ α, σ τα σ αράντα, με τ η δουλειά, το σ π ίτι, τις σ κοτούρες, νιώθουν στριμωγμένοι σε μια καθημερινότητα που μ οιάζει φάρσα κα ­ κό γουστη. « Γ ιά π η δες με β λέμ μ α Α λ βα νού λ α θρ ομ ετα ν ά ­ σ τη. Α υ τό που μας πονάει κα ι μας ξεσκίζει είναι που, μέρα με τη μέρα, ξεθωριάζει το πά θο ς» . Η φ ιλία τους, μόλο που δο κ ιμάζεται, κρατά. Σ α ν κύ κ λ ο ς, τους περ ιβ άλ λ ει με τους δικούς τη ς κώ δικ ες. Β λ έπ ο υ ν τ α π ρ ά γ μ α τα μ ’ έναν τρόπο ιδιόρρυθμο, δικό τους, που τον υπερασπίζονται. Α κ ό μ α κ ι οι πιο κοντινοί τους άνθρ ω π ο ι δυσφορούν. Ε ίν α ι σ τιγ μ έ ς που μετά βίας τούς ανέχονται. Ο ι τρόποι τους μοιάζουν ανεξήγη­ τοι, παράτονοι. Π ροκαλούν, μα οι ίδιοι συντηρούνται α π ’ αυ­ τό. « Τ α ’χο υ με βρει αναμεταξύ μας, σαν υ ποσ υσ τήμ ατα α­ μοιβάδας». Γύρω από ένα μ π ο υ κ ά λ ι αποφασίζουν να φ τιά ­ ξουν κ ά τι που, σ τα μά τια τους, δείχνει μια έξοδο. Κ α τα π ιά ­ νονται να βάλουν το ν εαυτό τους απέναντι. Ν α γράψουν. Έ ­ να βιβλίο κι οι τρεις μαζί.

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗ

Γ λώσσα των Χ εριώ ν

με τη

Μυθιστόρημα

¥ Μ ε αυτό το μυθιστόρημα η Ιωάννα Καρατζαφέρη, συγγρα­ φέας π ο λ λ α π λ ώ ν θεμάτω ν και προβληματισμών για τις αν­ θρώπινες διασχέσεις, ιδιαίτερα ανάμεσα στα δύο φύλα, εμφα­ νίζεται και π ά λ ι μ’ ένα μυθιστόρημα, το δέκατο τέταρτο, που έχει ήδη θεωρηθεί ως υπερκείμενο. Κ ά θε σελίδα ανοίγει και ένα παράθυρο, κά θε παράγραφος ανοίγει ένα άλ λο , και όλα οδηγούν τον αναγνώ στη σε μια ά λ ­ λ η αναγνώριση, μια καινούρια συννόηση. «Μ ε τ η γ λώ σ σ α τω ν χεριών» μπορεί να εννοούνται π ο λ λα. Α νθρώ πινες κινήσεις που έχουν τη δική τους γλώ σ σ α, κινήσεις στο πληκτρολόγιο που παράγουν γλώ σσ α, κινήσεις τω ν χεριών που αποσκοπούν σε μια επικοινωνία. Πόσο, όμως, η γλώ σ σ α τω ν χεριών μπορεί να παράγει αφηρημένες έννοιες, όπως τα ανθρώπινα αισθήματα;

Γ ιώργος Κ ατος

ΤΟ ΠΑΡΑΠΟΝΟ ΤΟΓ Ο δ ϊς ς ε α Μυθιστόρημα

t Μ ε φόντο την ξενιτιά, την ερήμωση, το αδιέξοδο, τη μοναξιά της ελληνικής επαρχίας, ο συγγραφέας Γιώργος Β. Κάτος ανατρέπει το μύθο του Οδυσσέα: χωρίς να αναιρεί την αναπότρεπτη περι­ πλάνηση, αυτήν που στις δεκαετίες του ’50 και του ’60 συμβόλιζε την Τροία με το Μόναχο, φτιάχνει μιά ιστορία ανάποδη. Ο σύγ­ χρονος Οδυσσέας του δε ζει στην ξενιτιά. Ο νόστος του δε γυρεύει Ιθάκη πατρίδα. Θέλει να φύγει από την πατρίδα και δεν μπορεί. Θέλει κι αυτός ένα κομμάτι μέλλον που πιστεύει πως του ανήκει. Ό μω ς η ελπίδα γίνεται υποχρέωση απραγματοποίητη. Η μάνα, ένα τοτέμ σκυθρωπό. Η πατρίδα, άστοργη μητριά. Η πολιτική, μύηση στο παζάρι της εκποίησης. Η ανάγκη ελευθερίας, πραξικό­ πημα. Αυτός λοιπόν που δεν έφυγε. Που δεν ταξίδεψε ποτέ. Α υ­ τός ο ανιδανικός, ο αντιήρωας γίνεται πιο μυθικός, λιγότερο πραγ­ ματικός απ’ τον μυθικό, τον ομηρικό Οδυσσέα. Δεν υπάρχει. Ο ρόλος του είναι να μας μεταφέρει σε μια εποχή μέσα απ’ το χωριά­ τικο ιδίωμά του, τα παλιά εκείνα ελληνικά που είναι τώρα ξένο πράγμα. Η γλώσσα αυτή μας διηγείται από μόνη της την ιστορία αυτών που έμειναν. Εμφύλιος. Βάρκιζα, Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Μόναχο, αμάν πια, ήμαρτον! Η ιστορία διακόπηκε κι έμεινε εκεί: στη γλώσσα. Χάθηκαν οι μικρές Κοινωνίες που γεννήσαμε. Χ ά­ θηκαν οι ντοπιολαλιές. Χάθηκαν οι γονείς μας. Αυτό το μυθιστό­ ρημα κάνει κάτι που έπρεπε να είχε γίνει νωρίτερα: αφηγείται την ιστορία ενός Οδυσσέα-επαρχιώτη, της μακεδονικής ενδοχώρας και μιας πατρίδας που ακόμα ψάχνει τις τσέπες της.

Β ασίλης Κ ιζηαος

ο Μ άγος Μυθιστόρημα

¥ Μ ε αλλόκοτα ρεαλιστικό τρόπο ο Β ασίλης Κ ιζή λος μας φα­ νερώνει ένα σόμπαν μέσα στο οποίο χαρτογραφεί με διεισδυ­ τικ ή μα τιά την ανθρώ πινη υπόσ ταση α λ λ ά και τον κόσμο γύρω μας. Η εικονοπλασία του φανερώνεται με ένταση και αληθοφάνεια, πά ντα σε άμεση επαφή με κάποιο κέντρο του ψυχισμού μας, πά ντα ισορροπώντας, ακόμα και στα πιο το λ ­ μηρά ανοίγματα, ιχνογραφώ ντας με γοητευτικό τρόπο την ιστορία του, που είναι α ν α π ά ντεχ η χω ρίς να είναι χαοτικ ή. Π ερνώ ντας ένα είδος παράξενου μάγου στην αιωνιότητα και δίνοντάς του τη γνώ ση μέσα από την κόλαση της σάρκας σε συνδυασμό με την παρατήρηση κα ι τη δύναμη τη ς υποβο­ λ ή ς, ο συγγραφέας δίνει την ευκαιρία γ ια αντιπαράθεση στον Π έτρο Α πο σ το λίδη, που ως Βασιλικός Μ ά γ ο ς αντανακλά το ανθρώπινο δράμα και καταγράφ ει τα α π οτυπ ώ μ ατα της ύπαρξης με έναν ειλικρινή και εντυπωσιακό τρόπο.

Χ ρηστός Κ οαγβας

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ςτο ν Α λ λ ο Κ οςμ ο Α ιηγψ ατα

ϊ Μ ε τη σ υλ λο γή αυτή τω ν διηγη μάτω ν του ο Χ ρήστος Κολύβας αποπειράται να δώσει τη ζω ή τω ν Ε λ λ ή ν ω ν μετανα­ στών στον Κ αναδά. Η γ κ ά μ α τω ν ηρώων του είναι μ εγάλη: Α π ό την πρώ τη γενιά, που ξενιτεύτηκε εκεί σε όλη τη διάρ­ κεια του μεσοπολέμου, μέχρι την τελευταία , τω ν Ε λ λ η ν ό ­ πο υ λ ω ν που γεννήθηκ αν εκεί χω ρ ίς να έχουν δει ποτέ την πατρίδα. Ιστορίες σοβαρές και αστείες, σκληρές και τρυφερές, συχνά μελαγχολικές, μέσα από τις οποίες βγαίνει ανάγλυφος ο κόσμος και η ζω ή τω ν μεταναστών, το τραγικό υπόβαθρό τους, που συνδέθηκε με την ή ττα του αριστερού κινήματος στην Ε λ λ ά δ α και τ η φυγή τω ν αποδιοπομπαίων τράγω ν «ό­ που γης» . Κ α ι η διφορούμενη μοίρα τους, να νιώθουν πά ντα ξένοι σε μια δεύτερη πατρίδα που τους έχει δεχτεί, νοστα λ­ γώ ντας διαρκώς μια πατρίδα που τους έχει αποδιώξει.

Ν ικος Κ ϊριαζης

Π α ιχ ν ίδ ια μ ε τ η Φ ω τ ιά Μυθιστόρημα

* Π ώ ς νιώθεις πετώ ντας μόνος ανάμεσα στα σύννεφα, παίζοντας με τη ζω ή και το θάνατο; Π ώ ς χορεύεις μπαλέτο πάνω από τον Μαραθώνα και τον Ραμνούντα; Η Ε λ λ ά δ α επιχειρεί να γίνει πυρηνική δύναμη και τότε αρχίζουν τα Π αιχνίδια μ ε τη φωτιά. Α π ό τις Η Π Α μέχρι την Ε λ λ ά δ α και την Τουρκία, πολιτικοί, στρατιωτικοί, επιστήμονες, κα­ τάσκοποι, αεροπόροι, κ ο λ γκ ερ λ , όμορφες κα ι δυναμικές γυναίκες, ήρωες και προδότες προσπαθούν να ανακαλύψουν ή να προστατέψουν το μυστικό ενός πυρηνικού σταθμού στα βάθη της Πίνδου. Στον ουρα­ νό οι καρχαρίες έχουν ορκιστεί εκδίκηση. Μ ια αγωνιώδης καταδίωξη στο Α ιγ α ίο και ένα εκρηκτικό τέλ ο ς συνθέτουν ένα συναρπαστικό σύγχρονο θρίλερ με γρήγορη πλ ο κή , χιούμορ, έρωτες, έντονη δράση στον αέρα, στη στεριά και τη θάλα σσα και απροσδόκητες εξελίξεις, που θα μπορούσε να είναι η πρα γμα τικότητα του αύριο. Σ το θάλαμο επιχειρήσεων του ελληνικού Πενταγώνου, σε ένα σκάφος με θύελλα στο Α ιγαίο, στα κοσμικά νυχτερινά κέντρα της Α θή να ς, στο κόκπιτ ενός κα τα διω κτικο ύ σε αερομαχία, ο ανα γνώ στη ς ζει έντονα κάθε σ τιγμ ή αυτού του ασυνήθιστου βιβλίου. Θ α συναντήσει πρόσωπα που θ α του μείνουν αξέχαστα, τη μ εγα λοφυΐα τη ς φυσικού Μαίρης Βρα­ χούλη, το σύμβουλο του πρωθυπουργού, φιλότεχνο και επιχειρηματία Αλέξανδρο Διγενή, τον ακαταμάχητο πλέιμποϋ και γεννημένο πιλό­ το Ν ίκο Π απαδάκο, το μοναχικό άσο της τακτικής Η λ ία Γουσγουρέλη , την προκλητική και α δίστακτη Δήμητρα Βούρα, την όμορφη και άστατη Ε λ ένη Γοδιμάκη, τον αινιγματικό συνταγματάρχη και διδά­ κτορα της Ψ υ χο λ ο γία ς Η λ ία Φ ιλιπ πίδη , σε αναμέτρηση ευφυΐας με τον π ολυμήχανο Ο ζγκούρ Α λ αμ π α γιό γλ ο υ και τον πραγματικό κυ­ ρίαρχο τη ς Τουρκίας, χαλύβδινο στρατηγό Σ ουλεϊμάν Τσερέν.

& ec

ψ

I

I

·

·

·

·

ΝΙΚΟΣ ΚΤΡΙΑΖΗΣ

TlcayyiSioi με τη φωτίά Μ υθιστόρημα Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Β εατρίκη Σ α ϊα ς -Μ αγριζοτ

ΣΤΗΝ ΠΟΛΤΞΕΝΗ Μυθιστόρημα

t Τ ο πέρασμα από το χ τε ς στο σήμερα μέσα από τ α μάτια της Δ έσποινας, μα και μέσα από την ψ υ χή τη ς. Μ ια ψ υ χή που δυνάμωσε από το χρόνο. Κ α ι μ α ζί μ ’ αυτή την ψ υ χή κι ένα μυαλό που γέμισ ε σοφία, γ ια να τη σκορπάει α π λ ό χε ρ α σε αδέλφια, ανίψια, φίλους. Έ ν α ς τέτοιος φίλος, καρδιακός, κι η Π ολυξένη, πορεύεται κ ι αυτή δίπ λ α σ τη Δ έσποινα, και μαζί οι δυο τους ξεδιπλώνουν κ ά θε μέρα λ ίγ ο λ ίγ ο από τις ανα­ μνήσεις κα ι τις κρατούν σαν σύμβουλο γ ια το σήμερα, που τις α γ γ ίζε ι κι αυτές, α λ λ ά από διαφορετική γωνία.

ΰΕΑΤΡΙΚΗ ΣΑΪΑΣ-ΜΑΓΡΙΖΟΪ Στην ΠολυΗενη :ορημα ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ ΊΉ

Λια Μεγαλοϊ-Σεφεριαδη

η Γ υναίκα της Α μμου Μ υάστόρψ α

ϊ Π οια είναι η Γυναίκα της Άμμου; Α π ό πού έρ χετα ι και τι μπορεί να φέρει σ ’ έναν κό­ σμο αρσενικό, παραδομένο στη βία και στην απλησ τία; Μ ή π ω ς η εμφάνισή της αποτε­ λ εί την α π α ρ χή μιας αντίστροφης μέτρη­ σης, αργής α λ λ ά μοιραίας; Μ ή π ω ς η Γ υ ­ ναίκα της Ά μμου -μυστηριακή, ερωτική κι αιώνια- δεν είναι παρά μια απροσδόκητη πε­ ριπέτεια ελπίδας; Η δίκιά μας περιπέτεια;

Λια Μεγαλοϊ-Σεφεριαδη

ςαν το Μ ετάξι Μυθιστόρημα

Κ υ κ λ ά δες, Μ οναστήρι, Κ ω σ ταντινούπολ η , Α ϊδ ίν ι, Κ ατασ τροφ ή, Π ειραιάς, Ν έα Ιωνία, Ε υ ρώ πη, Α φ ρική, Α μερική. Ο ι ρί­ ζες και η ζω ή ενός λαϊκο ύ κ α λλ ιτέχνη , μια ζω ή πλούσια σε περιπέτειες, σε αγώνες, σε μουσική, σε έρωτες, σε «νύχτες μαγικές κι ονειρεμένες».

Δ ημητρης Ν ολλας τα

Θ ο λ ά Τ ζ α μ ια Διηγήματα

* Τα δολά τζάμια είναι φτιαγμένα από

θραύσματα ζω ή ς που

α π ο σ π ά σ τη κ α ν , λεπ το μέρ ειες χ α μ η λ έ ς , μισοφ ω τισμένες, α π ’ αυτές που τις προσέχουμε αφηρημένοι: σαν τα ακούσια λ ά θ η της γλώ σσ ας, που ομολογούν μιαν α λήθεια κρυφή και επώδυνη. Π ού βρίσκεται όμως κρυμμένη η αλήθεια; Α σ φ α ­ λ ώ ς ό χι στο «θέμα» α λ λ ά στο μικρό θαυματουργό «αντικεί­ μενο» κ ά θε διηγήματος: φαινομενικά ασήμαντο και πά ντω ς ασύνδετο, τυχαίο (ένα ρούχο, ένας τάφος, μια σιλουέτα, ένα μπαστούνι, μια τετριμμένη σκέψη) - α λ λ ά τώρα κοιταγμένο αλλοιώ ς, σαν να θαμπώνει, σαν να ανήκει σ’ έναν κόσμο που δεν μπορούμε να αγγίξουμε, σαν να δανείζεται μιαν έξαφνη ομορφιά από κει όπου το κά θε τι ίσως έχει νόημα τελικό και διαυγές. Σ τ α διηγή ματα αυτά όλοι οι ήρωες θέλουν ν’ ακουμπήσουν ή δεν θέλουν να τους αφαιρεθεί το αποκούμπι τους - ακόμη κ ι αν είναι πρόσκαιρο, π α ρ α π λ α ν η τικ ό , απρόσιτο σαν άνθος του γ ιαλο ύ...

Τα ΰολά τζάμια κρύβουν π ρ ο π ά ­

ντων ένα βλέμμα νοσταλγικό: η ενότητα του βιβλίου οφείλε­ τα ι σ ’ αυτό το β λέμμα - κ αι μ ολονότι κερδίζεται κατακόρυφα (κ ά θ ε φορά α π ’ την αρ χή κα ι εις ύψος, σαν κα πνός που αναθρώ σκει), δεν έχ ει τίπ ο τα να ζηλ έψ ει από την ενότητα ενός μυθιστορήματος· αντιθέτω ς.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΝΟΛΛΑΣ

Δ ιη γή μ α τα ΔΕΥΤΕ ΡΗ ΕΚΔΟΣΗ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Γ ιάννης Ξ ανθοϊλης

τ ο Τ ρένο με τις Φ ράουλες Μυθιστόρημα

i Ό λ α ξεκίνησαν ή όλα τέλειωσαν σε μια νύχτα. Είκοσι πέντε χρόνια γάμου θυσιάστηκαν σε μια παρόρμηση. Μ ια συνηθι­ σμένη βραδιά στο υπνοδωμάτιο, κι έξω μια λ ασπω μένη βρο­ χ ή - που, όπω ς έ λεγ α ν , έφτασε α π ’τη Σ α χά ρ α . Ε κείνο το βράδυ ξύπνησε η κοιμισμένη τύψη γ ια μια άδεια ζω ή χω ρίς α γ ά π η , χω ρίς χαρά. Έ π ε ιτ α έπεσε το ζεστό, υγρό σκοτάδι με την α π ό λ υ τη σ ιω π ή ενός θεραπευτηρίου γ ια ά το μ α με ανάγκη υποστήριξης. Μ όνο η καρδιά ξαγρυπνούσε κ ι αφουγκραζόταν ένα μακρινό τρένο με αρώ ματα παλιού μ α γ ιά τι­ κου μεσημεριού. Τ ο τρένο με τις φράουλες διέσ χιζε π ά λ ι τη ζω ή τη ς Μ αργαρίτας, φέρνοντας την ανάμνηση μιας ξεθυμασ μένης ε υ τ υ χ ία ς, ζω γρ αφ ισ μένης με μ π ο γιές . Τ ο ν ίδιο καιρό ένας άντρ ας με α π ε ιλ η τικ ό παρόν σ το ίχε ιω ν ε τους ύπνους της, μοσκοβολώντας μαύρο πιπέρι. Τ ό τε περίπου ξύ­ πνησαν κ ι οι ο μ ίχ λ ε ς, με τα περισ τατικά τω ν θανάτω ν και του έρωτα... Τ ό τε άρχισαν και οι περίπατοι στην α λ λοδ α πή γενέτειρα...

Ν τινος Ο ικονομογ

Π ε ρίπ τ ω σ η Μ ο λ ο τ ω φ Μυθιστόρημα

€ Μ ια σκληρή σάτιρα τη ς π α ρ α γω γή ς μπεσ τ-σ έλερ και όλου του π λ έ γ μ α το ς m e d ia -σ υ γ γ ρ α φ είς-ε κ δ ό τες. Ο συγγραφ έ­ ας, με η θελ ημένα αφ ελές κα ι α π λ ο ϊκ ό ύφος, αφ ηγείται την ιστορία ενός βιβλίου που έφτασε στα πρόθυρα τη ς επιτυχίας, αλ λά ... Μ έσ α σ την γκροτέσ κα αυτή τοιχογραφ ία που σαρ­ κά ζει και οικτίρει, υπάρχουν σκηνές σκοτεινές (όπω ς στα πα ­ ζάρια τω ν βιβλίων), που θυμίζουν πίνακες του Γ κ ό γ ια ή του Ιερώνυμου Μ π ο ς. Ο Ν τίνο ς Οικονόμου έδωσε με το πρώ το του βιβλίο,

Το Μαυαφούχι, ένα κείμενο

τρ α γ ικ ή ς έντασης.

Σ τ ο καινούργιο βιβλίο του, με το διαβρω τικό του χιούμορ, α π ο κ α λ ύ π τε ι π ω ς η σάτιρα δεν είναι παρά η ά λ λ η πλευρά του τραγικού. Γ ιατί το χ ά μ ο γ ε λ ο α π λ ώ ς κ α λ ύ π τει τον πόνο τη ς καυτηρίασης.

i>uaa<

ΝΤΙΝΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ

Περίπτωση μολότωφ Μ υθιστόρημα Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Θ Α Ν Α ΣΗ Σ Π α ΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟ ϊ ΛΟΣ η

Π λ α τ ε ία Μ υΰιντόρψχ

* Μ ια μ υ θισ το ρ ική τρ ιλ ο γ ία , η οποία κ α λ ύ π τ ε ι τη ν εθνική ζω ή τω ν ετώ ν 1940-1967. Τ ο πρώ το μέρος, « Η πλ α τεία », που χαρακτηρίζεται ιος «το χρονικό μιας παιδικής ηλικίας», κ α λ ύ π τει τα γεγονότα τη ς περιόδου 1940-1950. Σ το πρώ το μέρος ιστορείται το φούντω μα του δεύτερου αντάρτικου και στο δεύτερο παρακολουθούμε τη συντριβή του. Τ ο δεύτερο βιβλίο, «Ο δός καθόδου Δ ω ριέω ν», σ υγκροτεί «το χρονικό μιας εφηβείας» (1950-1957). Ε δ ώ τον α ρ χ α ϊκ ό κόσμο τη ς « Π λ α τε ία ς » ακ ο λο υ θεί ο πιο σ ύνθετος μια ς φ α ντα σ τική ς επαρχια κής μικροπολιτείας. Α υ τοί οι ζαλισμένοι από το φό­ βο, την ανασ φάλεια κα ι την πενία ε π α ρ χιώ τες είναι οι νέοι Δ ωριείς, που εφορμούν από τα βόρεια προς τα πεδινά γ ια να καλυτερέψουν τη ζω ή τους. Π ρόκειται γ ια την ανάβαση μιας ψ υ χής, π ου στο τέρμα τω ν διαψεύσεων τη ς θ α αναγνωρίσει π ω ς το αίτη μ α γ ια κοινω νική άνοδο ήταν ένα προπέτασμ α καπνού, ενώ ο κύριος σκοπός τη ς ήταν να συναντηθεί με το αυθεντικό πνεύμα.

Ε λένη Σ μπωκοτ

Η μ ε ρο ν υ χ τ ια Μυθιστόρημα

I Ε σ ύ κι ε γ ώ να χωρίσουμε. Ν α ακολουθήσουμε τα ίχνη αυ­ τή ς τη ς παράξενης λέξης, που αρχίζει μ ’ ένα γρ άμμα που οι γραμμές του τέμνονται. Ν α πάρουμε ά λ λου ς δρόμους. Ε γ ώ να μ η σε β λέπω , να μη σε ακούω. Ν α σου φ ω νάζω κ ι εσύ να μένεις σιω πηλός. Ν α σου λ έω μ ίλ α μου κι εσύ να σωπαίνεις. Κ αί η σ ιω πή να είναι α πόλυτη. Ό π ω ς τώρα. Α π ό λ υ τη . Που σέρνεται. Π ου β γήκε για κ υνήγι σαν τη λάμια. Π ου κα τάπιε τους κραδασμούς του πλοίου, το θόρυβο τη ς θ ά λ α σ σ α ς, το π έ τα γμ α του γλάρου, τη φιλονικία τω ν πουλιώ ν γ ια ένα ψί­ χουλο. Α π ε λ π ισ ία είναι όταν φυσάει έξω ένας μαύρος, μαρ­ τιά τικ ο ς αέρας που τρ α ν τά ζ ει σ υθ έ μ ε λ α το σ π ίτι, ανοίγει ρ ω γμ ές σ τις κο λό νες, σ π ά ζε ι τ α κ ά γ κ ε λ α στο μ π α λ κ ό ν ι, σ τα τ ζ ά μ ια , σ τον κα θρ έφ τη. Α π ε λ π ισ ία είναι να π έφ τεις από το α φύλακτο μπ αλκ όνι και να στροβιλίζεσαι στην κραυ­ γ ή σου. Ε λ π ίδ α είναι τα σ τηρίγματα του κόσμου μας, οι κο­ λόνες σ τα σπίτια, τ α κ ά γ κ ελ α στο μ παλκόνι, τα τ ζά μ ια στα παράθυρα, το πρωινό κ ο ίτα γ μ α στον κα θρ έφ τη' να πλένεις το πρόσωπό σου, να βουρτσίζεις τα δόντια σου, να χτενίζεις τ α μ α λ λ ιά σου, να χ α μ ο γ ε λ ά ς και να λες: Κ αλημέρα.

ΕΛΕΝΗ ΣΜΠΩΚΟΪ

Ημερονύχτια Μυθιστόρημα

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Γ ιάννης Σ ολδατος

τ ο Α ίνιγμα Μυθιστόρημα

¥ Έ ν α ς γέρο ς τυ φ λ ό ς ζ η τιά ν ο ς μ ε τα τ ρ έ π ει τ η ζ ω ή του σε διαρκή θεατρική παράσταση. Μ ετατρέπει το χρόνο σε χώρο και όλη η Ιστορία είναι γ ι’ αυτόν ατέλειω το τοπίο, που μέσα του συναντάει όποιον

θέλει από τα

μυ θικά χρόνια ως σήμε­

ρα. Ο ίδιος τα υ τίζ ετα ι με το βασιλιά Ο ιδίποδα. Μ ια τρια­ ντάρα δικηγόρος, από κ α λ ή οικογένεια κα ι με γραφείο στο Κ ο λ ω ν ά κ ι, κ α τα π ιέζετα ι, βαριέται την καριέρα τη ς και

λει να α λ λ ά ξ ει πρόσω πο

κα ι να

γίνει πόρνη.

θέ­

Μ π α ίν ει στον

κόσμο του Ο ιδίποδα και συγκρούεται μαζί του. Δ ύο αδερφές πόρνες, η Α ντιγό νη και η Ισμήνη. Η π ρώ τη σε λ α ϊκ ό μπουρδέλο και η δεύτερη μ ε επισκέψεις σε σπίτια. Δ ύο φίλοι κ λ έ ­ φτες αυτοκινήτω ν, ο Ε τε ο κ λ ή ς κα ι ο Π ολ υνείκης, που με­ γ ά λ ω σ α ν ορφανοί σε Ίδρυμα. Γύρω από αυ τά τ α πρόσω πα ξαναστήνονται σκηνές του Θ ηβ αϊκ ού Κ ύκλου και της ζω ής τη ς αυτοκράτειρας Θ εοδώρας. Ο ι ήρωες του μυθιστορήμα­ τος παραποιούν τους μύθους - ίσως. Ί σ ω ς κα ι να παραποι­ ούν τη ζωή...

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΟΛΔΑΤΟΣ

Το αίνιγμα Μυθιστόρημα

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Γ ιώργος Σ τατριανος

ΣΑΝΝΑ ΜΗΝΥΠΗΡΞΑΝΕΠΟΤΕ 1. Μ η τ ρ ο π ο λ ε ις Μυθιστόρημα

I Ο νεαρός α φ η γη τή ς μ-ένει γ ια πρ ώ τη φορά σ τη ζω ή του μό­ νος, μέσα σ ’ ένα περ ιβ άλ λ ο ν πρ ω τόγνω ρο κα ι φαινομενικά αδιαπέρασ το. Η σ κιά τη ς μ η τέρ α ς που π λ α ν ά τ α ι κ α ι που σ π ά ν ια αναφ έρεται, η α π ο υσ ία του π α τέρ α , η α γ ω ν ιώ δ η ς προσπάθεια ταύτισης με το πατρικό αυτό είδω λο που δεν ξεπερ νιέται π ο τ έ, η δ ιά χ υ τ η ενο χ ή , σαν άρω μ α τη ς π ρ ώ τη ς α θ ω ό τ η τ α ς κ α ι τη ς π α ν τ ε λ ο ύ ς έ λ λ ε ιψ η ς εμπειρ ιώ ν, βρί­ σκουν τε λ ικ ά «συνένοχο» τον νεαρό Ο λιβ ιέ, φ οιτητή Ια τρ ι­ κής. Η γνω ριμία του αναταράσσει τ α λ ιμ ν ά ζο ν τα νερά κα ι πυροδοτεί μια σειρά γεγο νό τω ν κα ι συγκρούσεων, ανα ζη τή ­ σεω ν κ α ι διφορούμενων σ υν α ισ θη μ ά τω ν, κ α ι ό λ α α υ τά με κάδρο το επιβλητικό κτήριο του Οικοτροφείου τω ν Κ α θ ο λ ι­ κώ ν Σπ ο υδ ασ τώ ν. Τ ο πεπρω μένο, τ α σ υγχεόμ ενα π ο λ λ έ ς φορές κ α ι αδιευκρίνιστα όρια ανάμ εσ α σ τη φ ιλ ία κα ι στον έρ ω τα με το ξύ πν η μ α τη ς εφ ηβείας, οι κ α λ ο σ τη μ έ ν ες κ α ι εκλεπτυσμ ένες ίντριγκες, όπου η κ ά θε κίνηση μετρά, με αιωρούμε'νο π ο λ λ έ ς φορές το λό γο , που βαραίνει ακόμα περισ­ σότερο ό ταν δεν ε κ σ το μ ίζ ετα ι, κ α ι ό λ α α υ τά μ ες σ τις ομί­ χ λ ε ς τη ς Λ ω ρ α ίνη ς, πα ίζουν σε π ο λ λ α π λ ά επ ίπ εδα , δίνο­ ντας αποχρώ σεις πίνακα ιμπρεσιονιστικού χαρακτήρα.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΤΑΓΡ Ι ΑΝΟΣ ΣΑΝ ΝΑ ΜΗΝ ΥΠΗΡΞΑΝΕ ΠΟΤΕ

I. Μητροπόλεις Μυθιστόρημα

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Π ερικλής Σ φτριδης

Ψ υχή Μ π λ ε Κ ό κ κ ιν η

και

Μυθιστόρημα

¥ Η ψυχή μου είναι βαμμένη μπλε και κόκκινη, σαν της πατρίδας, με τα μπ λε και κόκκινα παιδιά της. Ό τα ν τα πρόσωπα και τα γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή μου άρχισαν να αναδύονται βα­ σανιστικά στη μνήμη, σκέφτηκα ότι θα ήταν κρίμα να χαθούν, καθώς πλησιάζει πια η στιγμή που θα διαβώ το κατώφλι της ανυπαρξίας. Έγραψα λοιπόν το μυθιστόρημα αυτό, αξιοποίώντας τα βιώματά μου από την Κ ατοχή, τον Εμφύλιο και τα χρόνια της Αντιπαροχής που ακολούθησαν, όπως έπραξαν πριν από μέ­ να κι άλλοι άξιοι πεζογράφοι της Θεσσαλονίκης, για να μη μείνει η εποχή αυτή πεδίο μελέτης των νεότερων μόνο ιστορικών, που με την ψυχρή επιστημονική τους μεθοδολογία θα την κα ταχω ­ ρήσουν στα τομίδια της πρόσφατης Ιστορίας μας. Τ α πρόσωπα και τα

γεγονότα που εξιστορώ είναι τα περισσότερα αληθινά, αν

και δεν μπορώ να πω με σιγουριά -ύστερα μάλιστα από τόσα χρόνια- σε ποια σημεία ή ως ποιο σημείο η πραγματικότητα πα­ ραχώρησε τη θέση της στη μυθοπλασία. Η τεχνική που ακολού­ θησα βασίζεται στην περιγραφή πολλών, σχεδόν αυτοτελών, πε­ ριστατικών, που ολοκληρώνουν την τοιχογραφία ή το μωσαϊκό κάθε περιόδου. Προσδοκά) ότι η αναπαράσταση των χρόνων εκεί­ νων θα ζωντανέψει τους χαλεπούς εκείνους καιρούς στη μνήμη των παλαιοτέρων και θα αποβεί χρήσιμη επίσης στους νέους για να κατανοήσουν την εποχή, που, επειδή οι συνθήκες άλλαξαν πολύ γρήγορα, όχι μόνο δεν τη γνωρίζουν, α λ λ ά κι ούτε, π ι­ στεύω, μπορούν και να τη φανταστούν. .

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΣΦΐΡΙΔΗΣ Ψυχή μπλε και κόκκινη Μυθιστορία Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Φ ωτεινή Τ ςαλικογλογ

Η ΚΟΡΗ τ η ς Α ν θ ή ς Α λ κ α ιο ϊ Μυθιστόρημα

t Ή τ α ν μόνον έντεκα χρόνων η κόρη τη ς Α ν θ ή ς Α λ κα ίου και δεν κα ταλά βα ινε γ ια τί η μητέρα τη ς μιλούσε τόσο λ ίγ ο και διέφερε από όλους τους ά λ λ ο υ ς . Ό τ α ν ερ χόταν ο γιατρ ός, ό λοι έμοιαζαν σοβαροί κα ι έκλεινα ν την πόρ τα γ ια να μην τους ακούσει. Δ εν μπορούσε π ά ντα να κρυφακούει τα μυστι­ κά που λ έγανε μέσα στην κάμαρα. Κ α μ ιά φορά άκουγε φω­ νές κα ι τζά μ ια κα ι κ ρ ύ σ τα λ λ α να σπάνε. Κ ι έπειτα σιω πή. Π ο ια είναι η Α ν θ ή Α λ κα ίο υ ; Μ ια απορία, ένα αίνιγμα, μια απουσία. Ό π ω ς εκείνο το κλ εισ τό γ ρ άμμα του εραστή τη ς, που έμενε κρυμμένο στο συρτάρι γ ια δώ δεκα χρόνια, ω ς τη σ τιγ μ ή που - τ υ χ α ία ;- η κόρη τη ς θ α το ανακαλύψει. Α π ο ­ σ βολω μένη τό τε θ α βρεθεί α ν τιμ έ τω π η με το σφραγισμένο μυστικό. Η κ α τά θ λ ιψ η π α γιδεύει τη ν ιστορία μέσα σε μια παρένθεση. Θ α μπορέσει η κόρη της, μέσα από τη γραφή, το μύθο και το όνειρο, να α φ ηγηθεί την παράξενη ιστορία;

ΜακηςΤςιτας

Π αττ εκ το γ Π έτρο γλα Διηγήματα

Λ Η Π ά τυ η ζω ντοχήρα, η γκόμενα του π α ­ ντρεμένου Τ ά κ η , ο Ν άσος, ο μεγαλύτερος επιβήτορας τη ς π ό λ η ς, η κοσμοκαλόγρια Ευγενία, που δεν τη δέχτηκ ε κανένα μονα­ στήρι, η εξομολόγηση του συζυγοκτόνου Κίτσου, μια σαββατιάτικη επίσκεψη σε τσο­ ντάδικο του βαρδαρίου, ένα περιστατικό από τη ζω ή του Τ ό λ η Κ α ζα ντζή , ένα συνηθι­ σμένο μάθημα νεοελληνικής λ ογοτεχνίας, ο Γιάννος ο τρελός, που κάνει μπανιστήρι και χουφτώνει κορίτσια, η Μ αρία, που δέ­ κα χρόνια ετοιμά ζεται για την κηδεία του άντρα της... Δ εκαεφ τά απ λές ιστορίες που γράφ τηκαν από το 1989 έως το 1994 στη Θ εσσαλονίκη.

ΔΗΜΗΤΡΑ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ

Α κτή ςτο Φως τοτ Χ ειμώνα Διηγήματα

t Μ ια φ ω τεινή πα ραβολή γ ια σ υντο πίτες, εραστές και φίλους. Κ α ι δέκα παραμύθια σκοτεινά για ζώ α, για πουλιά και για χ τ ί­ σματα. Μ ια νουβέλα με τροφή και κοσμή­ μα τα γ ια τον Έ ρ ω τα που δε γερνά και το Θ ά ν α το που χάνει. Κ α ι δέκα ιστορίες με μαχαίρι και ξυράφι για παιδιά που περπα­ τούν στον αέρα και γονείς που φοβούνται το φως. Ό πο υ οι καλοί νικάνε πάντα, α λ λ ά ού­ τε εκείνοι ζουν κα λά ούτε εμείς καλύτερα.

ΔΗΜΗΤΡΑ X. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ

Ακτή στο φο^ς του χειμώνα Διηγήματα ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΛΝΙΩΤΗ

ΕΛ Λ Η Ν ΙΚ Η Λ ΟΓΟΤΕΧ Ν ΙΑ Π ΕΖΟ ΓΡΑ Φ ΙΑ Ν ε α

Β ιβ λ ία

19 9 6 Χρηστός Αναγνωστόπουλος Ιστορίες της σιγανής βροχής Μίμης Ανδρουλάκης Ο μυστικός Νοέμβρης (Μυθιστόρημα) Αλέκος Γαλανός Με το σταυρό και το ξίφος (Αφηγηματικό συναξάρι) Δημήτρης Γκιώνης Το περίπτερο (Αφήγημα) Κατερίνα Ζαρόκωστα Το καθαρό χάδι (Νουβέλα) Νίκος Θεοτοκάς - Κώστας Σωτηρίου Οι αχινοί (Μυθιστόρημα) Ιωάννα Καρατζαφέρη Με τη γλώσσα των χεριών (Μυθιστόρημα) Γΐώργος Κάτος Το παράπονο του Οδυσσέα (Μυθιστόρημα) Βασίλης Κιζήλος Ο Μάγος (Μυθιστόρημα) Χρηστός Κολυβας Μετανάστες στον άλλο κόσμο (Αιηγήματα) Ν ίκος Κυρίαζής Παιχνίδια με τη φωτιά (Μυθιστόρημα) Βεατρίκη Σα'ίας-Μαγρίξου Στην Πολυξένη (Μυθιστόρημα) Αία Μεγάλου-Σεφεριάδη Η γυναίκα της άμμου (Μυθιστόρημα) Αία Μεγάλου-Σεφεριάδη Σαν το μετάξι (Μυθιστόρημα) Δημήτρης Νόλλας Τα θολά τζάμια (Αιηγήματα) Γιάννης Ξανθούλης Το τρένο με τις φράουλες (Μυθιστόρημα) Ντίνος Οικονόμου Περίπτωση μολότωφ (Μυθιστόρημα) Θανάσης Παπαθανασόπουλος Η πλατεία (Μυθιστόρημα) Ελένη Σμπώκου Ημερονύχτια (Μυθιστόρημα) Γιάννης Σολδάτος Το αίνιγμα (Μυθιστόρημα) Γιώργος Σταυρίανός ΣΑΝ ΝΑ ΜΗΝ ΥΠΗΡΞΑΝΕ ΠΟΤΕ 1. Μητροπόλεις (Μυθιστόρημα) Περικλής Σφυρίδης Ψυχή μπλε και κόκκινη (Μυθιστόρημα) Φωτεινή Τσαλίκογλου Η κόρη της Ανθής Αλκαίου (Μυθιστόρημα) Μάκης Τσίτας Πάτυ εκ του Πετρούλα (Αιηγήματα) Δήμητρα Χριστοδούλου Ακτή στο φως του χειμώνα (Αιηγήματα)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα ΓΡΑΦΕΙΑ: Ζαλόγγου 11,106 78 ΑΘΗΝΑ, FAX: 382.2530 11,106 78 αθηνα, fax: 384.24.31 ΒΙΒΛΙΟΙΙΩΛΕΙΟ: Ζωοδόχου Πηγής 3,106 78 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ: 330.12.08 ΓΡΑΦΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: Αριστοτελους 7,546 24 Θεσσαλονίκη, τηλ.: (031) 270.3912 - fax: (031) 271.659 χονλρικη ιιωληςη : Ζαλόγγου

5 ιοίβΛζ,<υ ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 363 ΜΑΙΟΣ 1996

Σύνταξη: 33.01.239 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315 Fax: 33.01.315 Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπουλος Διευθυντής: Γιώργος Γαλάνης. Αρχισυντάκτης: Ηρακλής Παπαλέξης Σύνταξη: ΚατερίναΓρυπονησιώτη,

Υπεύθυνηοικονομικών: ΒάσωΣπάθή Συνδρομές: ΑθανασίαΣπάθή Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Καλλιτεχνική επιμέλεια: Νένη Ράις Επιμέλεια- Διορθώσεις: Βίκυ Κωτσοβέλου Στοιχειοθεσία · ΗλεκτρονικήΣελιδοποίηση■ Φιλμ-Μοντάζ: ΕΝΤΥΠΟο,Ε, Ζωοδόχου Πηγής 48, τηλ.: 38.36.058 - 38.12.373 Εκτύπωση: ΓιώργοςΤσιροβασίλης, ■ Παλαιός Καβάλας 38, τηλ.: 59.87.678 Βιβλιοδεσία: Μ. Φουντουλάκης, Παπανικολή-13, Αιγάλεω, τηλ.: 5987432 Διανομή: Νέο ΠρακτορείοΤύπου Ιδιοκτήτης-Εκδότης: Γιώργος Γαβαλάς &ΣΙΑΕ.Ε.

Κεντρικήδιάθεση: Αθήνα: «Διαβαζω» Α. Μεταξά 26, Αθήνα 10681 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο ■Κέντροτου βιβλίου»Λασσάνη9τηλ. 237.463

Σύνθεσηεξωφύλλου: Νένη Ράις

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Α ι α β α ζ ω - Α κ ο ύ ω - Β λ ε ι ι ω ________________________

43 Best Seller 44 Βραχυγραφίες 48 Επωνύμως Ο ελληνικός εθνικι­ σμός του σωλήνα Γράφει ο Βασίλης Ραφαηλίδης 52 Εις μνήμην Μαργκερίτ Ντυράς (1914-1996) Γράφει η Ιωάννα Πάπασπυρίδου 5 4 Ανταπόκριση Συγγραφείς, ατζέντηδες και άλλες ιστορίες Γράφει ο Ηλίας Μαγκλίνης 58 Άρθρο Η εξάρθρωση του χρόνου και η παλινόρθωση του ιδεαλισμού Γ οάφει ο Βρασίδας Καραλής 63 Άρθρο Niklas Luhman: μια σημαντική παρουσία στις κοινωνικές επιστήμες σήμερα 70 Μελέτη «Η Γκούραινα» της Ευγενίας Ζω­ γράφου: Ένα αγνοημένο μυθιστόρημα μιας λησμονημένης συγγραφέως Γράφει η Μαριέπα Ιωαννίδου 78 Εξώστης Μ^σα στα Όσκαρ Γράφει ο Γιάννης Δεληολάνης 8 0 Κοντρόλ Ο γυμνός «πρίγκιπας» Γ οάφει ο Κώστας Πάρλας 82 Τα Παλιά Στέφανος Δάφνης: «Τα μαργαριταρένια χέρια» 8 6 Το Ξένο Βι­ βλίο Βιβλία από τη Μεγάλη Βρετανία Επιμέλεια: Ηλίας Μαγκλίνης 88 Λιλιπούτεια Απαντούν οι: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Σωτήρης Κακίσης, Γιάννης Ψυχοπαίδης Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : Α φ ήγηση χαι παραμύθι

96 Άλκηστις: Της ζωής τα παραμύθια νά 'ναι ψέμα ή αλήθεια; 99 Β.Δ. Αναγνω· στόπουλος: Η συμμετοχή του παιδιού στην αφήγηση του παππού! ΙΟ Ι Κοάλα Κουλουμπή - Παπαπετροπούλου: Αφήγηση ή ανάγνωση; Ένα ψευδοδίλημμα

104 Δέσποινα Δαμιανού: Το παιδί-αφηγητής του παραμυθιού 107 Κωνσταντί­ νος Δ Μαλαφάντης: Το παραμύθι στο δημοτικό σχολείο 110 Στέλιος Πελα­ σγός: Άλλα τα μάτια του λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας 112 Μαρία Μήτσου: Παραμυθική αφήγηση: το πέρασμα στον άλλο χρόνο 115 Α. Γαννικοπούλου: Ηλεκτρονική αφήγήση σε προαναγνώστες 118 ΓώργοςΣακελλαρίδης: Η μουσι­ κή στην αφήγηση του παραμυθιού 120 Γιώργος Γαλάντης: Η παρουσία της κίνη­ σής στην αφήγηση του παραμυθιού Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Η _________________________

128 ΟΒασίλης Αλεξάκης μιλάει στηΛίλυ Εξαρχοπούλου Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Ε Ι Σ _______________________________________

142 Μόλις κυκλοφόρησαν Γοάφουνοι: Γώργος Δανιήλ, Λίλυ Εξαρχοπούλου, Γιώργος Κεντρωτής, Βασίλης Καλαμαράς, Ανέστης Κοντακίδης, Νίκη Κώτσιου, Κωστής Ντινόπουλος, Κωνσταντίνος Μαλαφάντης, Σωτήρης Ντάλης, Γάννης Παπαδάτος, Τάσος Παππάς, Δημήτρης Τσατσούλης 158 Υηόέκδοσιν Επιμέλεια: Βασίλης Καλαμαράς Κ ρ ι τ ι κ έ ς ______________________________________________

161 Πεζογραφία Χρήστου Χωμενίδη: Το ύψος των περιστάσεων Γοάφει οΔημήτρης Τσατσούλης 163 Θέατρο Γεωργίου Ν. Σούτσου: Αλεξανδροβόδας ο α­ συνείδητος, κωμωδία συνιεθείσα εν έτει αψπε': 1785 Γ οάφει η Κυριακή Πετράκου 166 Πολιτική Τάκη Μπενά: Ένα Συνέδριο που δεν έγινε ποτέ Γ οάφει ο Αλκής Ρήγας 168 Μελέτη Dominique Fernandez: Η αρπαγή του Γανυμήδη Γ οάφει η Νίκη. Κώτσιου 170 Παιδικά Γιώργου Μπόντη: Λαμπερά αγκάθια Γράφει ο Γάννης Παπαδάτος Α ε α τ ι α ___________________________

175

Βιβλιογραφικό

182

κριτικογραφία

νέες κυκλοφορίες ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΖΩΝΤΑΝΟΙ

ΕΜΕΙΣ 01 ΖΩΝΤΑΝΟΙ

Η ιστορία ενός ασίγαστου, φλογερού και γενναίου έρωτα στα πρώτα χρόνια μετά την Οκτωβριανή επανάσταση

' υχευη

ψαμυψα

ι&'λάίΐζσα.στ^νπισ^ στην nun;η αφοσίωση ανάμεσα σκυλίτσα Μουμού γίγαντα Γκαράσιμ, έναν κωφι δουλοπάροικο, puiJlUj τον 19ο αιώνα

Ο πί ν ακ α ς π α ρο υ σ ι ά ζ ε ι τα ε ι ι π ο ρ ι κ ό τ ε ρ α β ιβλ ί α του μήνα, σ ύμ φω να - με τα σ τ οι χ ε ί α που μ ας πα ρα χώ ρη σ αν 30 β ι β λ ι ο π ώ λ ε ς απ' όλη τ ην Ε λλ ά δα , δ η λ ώ νο ν τα ς ο κ α θ έ ν α ς τ ο υ ς τ έ σ σ ε ρ α β ιβ λ ία που ε ί χ α ν τ ι ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς πω λή α ει ς. ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΑΝ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ: Αριστοτέλης-ΑΘ. Βαγιονάκης-ΑΘ. Γκρίτσης-Γεωργιάδης-Καλλιθέα. Διάλογος-Βόλος. Διάλογος-Βύρωνας. Δωδώνη-ΑΘ. Ειρμός-Δράμα. Ελπήνωρ-ΑΘ. Ελευθερουδάκης-Αθ. Ενδοχώρα-ΑΘ. Έντυπο-Θέσσ. ΕξαρχόπουλοςΑθ. Εστία-ΑΘ. Ιανός-Θεσσ. Κεντρί-θεοσ. Κεντρί-Λαμία. Κουρκάκης-Καρδίτσα. Κρομμύδας-Χίος. Λέσχη του Βιβλίου-ΑΘ. Μεθενίτης-Πάτρα. Μιχαλάς-ΑΘ. Μποστάνογλου-Πειραιάς. Νέστωρ-Κατερίνη. Πιτσιλός:ΑΘ. ΠολιτείαΑθ. Σάκης-Νέα Σμύρνη. Σύγρονη Έκφραση-Λειβαδιά. Σύγχρονη Εποχή-ΑΘ. Φωτόδεντρο-Ηράκλειο. Χνάρι-ΑΘ.

ημοσθένης Κούρτοβικ

Ι

Π ειέλεοιαι Είκοσι μία ιστορίες για τον αιώνα jfto v φεύγει

Τετόλεοται Είκοσι μία κρυφές ιστορίες ιχνηλατημένες με τον φωτογραφικό φακό —αυτό το μάτι του εικοστού αιώνα — που κατέγραψε για πρώτη φορά χωρίς λόγια την ανθρώπινη μοίρα. Ο Δημοσθένης Κούρτοβικ αφουγκράζεται την Ιστορία, τον πόλεμο, τους ανθρώπους, τον έρωτα, τον θάνατο, μέσα από γνωστές και άγνωστες φωτογραφίες που μιλούν τη; δική τους δι-εθνική γλώσσα. Εκδόσεις opera, Χαριλάου Τρικούπη 26, 10679 Αθήνα

ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ OPERA

18 Μ Α Ρ Τ ΙΟ Υ 1 9 9 6 ΚΑΙ Μ Ε Τ Α Τι υπέρμετρος θαυμασμός, τι ρηχότητα απόψεων, τι γραφικότητα ήταν αυτή που επέδειξαντα ΜΜΕ κυρίως η τηλεόραση - για τον Οδυσσέα Ελύτη! Τώρα όμως που ο «κουρνιαχτός» των πρόχειρων λογιδρίων έχει κατακάτσει, καιρός είναι να θυμη­ θούμε τα λόγια του ποιητή: Τα πιο ζωντανά, τα πιο σύγχρονα, τα πιο σοβα­ ρά προβλήματα αντιμετωπίστηκαν σχεδόν πά­ ντοτε με τα συνηθισμένα όπλα της η μ ιμ ά θ εια ς . Ο ξαφνικός θάνατος του Οδυσσέα Ελύτη αποκά­ λυψε, σ’ όλο της το μεγαλείο, την ημιμάθειά μας. Η αμετροέπεια και το δέος των ΜΜΕ μπροστά στο θάνατο του ποιητή υπονόμευσαν, προς στιγμήν, το έργο του. Οι κορώνες τους με τα κούφια λόγια, λες και προσπαθούσαν να εξαργυρώσουν τις τύψεις τους για ό,τι δεν έκαναν, ως όφειλαν, όσο ο ποιη­ τής ήταν πλάι μας. Ακραίες αντιδράσεις αφρόνων με τους πηχυαίους τίτλους των εφημερίδων: «Έδυσε ο ποιητής του Αιγαίου», «Έδυσε ο Ήλιος ο Πρώτος» και τηλεο­ πτικά λόγια - εκθέσεις ιδεών - με ένα και μοναδικό θέμα: «Ο ποιητής του Αιγαίου». Οι σχολιαστές των ΜΜΕ παρουσίασαν τον ποιητή ως ένα γραφικό περιηγητή. Αν ήξεραν τα λόγια του! Πολλές έννοιες, που δεν υπάρχουν καν στο λεξιλόγιό μου, η αισιοδοξία π.χ., ή η χαρά (ε­ κτός κι αν πρόκειται για την «άλλη»), η γραφι­ κότητα (τι σημαίνει, αλήθεια;), επανέρχονται κατά κόρον στους σχολιαστές των γραφτών μου. Την «καθαρή θέα» μού την επιστρέφουνε «αμεριμνησία»· τη «διείσδυση στο φυσικό εί­ ναι», «περιήγηση»· την «αθωότητα», «ευδαμονία». Είναι τόσο εύκολο. Ο Οδυσσέας Ελύτης δεν είναι μνημείο να το θαυμάζουμε από απόσταση ασφαλείας. Δεν υπήρ-

ξε ποτέ «ον υπερβατικό», έξω από τα ανθρώπινα. Ήταν ένας άνθρωπος ανάμεσά μας. Ανάμεσά μας είναι κι η Ποίησή του. Η σχέση μας με την ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη ο­ φείλει να είναι μια πράξη οικειότητας, μια συνομι­ λία, μια καθημερινή κουβέντα. Έτσι μόνο ο ποιη­ τής θα μας ανοίξει τα χαρτιά του!

ΚΩΣΤΑΣ Μ Ο Ν ΤΗ Σ Στο περιοδικό « Η Λ έξη» διαβάσαμε ποιήματα του Κύπριου ποιητή Κ ώ σ τα Μ ά ν τη . Επιλέγουμε και α­ ναδημοσιεύουμε: ΓΙΑ ΜΙΑΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Τα ό π ισ θεν το υ ε ικονιζομ έν ου β ιβ λ ία δ ιερω τώ ν ται

ποιος είναι α υ τό ς π ου ή ρ θ ε να φ ω το γ ρ α φ η θ ε ί μαζί τους.

Και σε άλλη σελίδα: «ΤΗΣ ΑΥΓΗΣ ΤΟ ΔΡΟΣΑΤΟ ΥΣΤΕΡΟ ΑΣΤΕΡΙ» Π ό σ ες ώ ρ ες πρέπ ει να κ ο ίτα ξ ε ο Σο λω μ ό ς γ ια να β ρ ε ι α υ τό το «δ ροσ άτο», π ό σ ες ώ ρ ες πρέπ ει να κ ο ίτα ξε γ ια να β ρ ε ι α υ τό τ ' α ν επ αν άλ ηπ το ε π ίθ ετο , μ ε π όσ ο π υ ρ ε τό π ρέπ ει να κ ο ίτα ξε , έ π ε ιτα απ ό π όσ ο π υρετό .

ΤΙ ΓΙΝ Ε ΤΑ Ι ΣΤ Ο Υ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ Αναγνώστρια του δια β ά ζω τηλεφωνεί στα γρα­ φεία του περιοδικού και μας διηγείται τα εξής: Πήγα στο νέο βιβλιοπωλείο του Ελευθερουδάκη, στην Πανεπιστημίου, για το οποίο τόσα εί­ χα διαβάσει κι ακούσει. Θαμπώθηκα από την πολυτέλεια και την ευταξία. Όλα στη θέση τους. Βιβλιοπωλείο ευρωπαϊκών προδιαγρα­ φών. Δεν ήξερα ακόμα ότι την πρώτη καλή ε­ ντύπωση θα διαδεχόταν η απογοήτευση. Έψαχνα στους πάγκους και στα ράφια να βρω τα βιβλία που θ’αγόραζα: Τον «Σκούφ ο απ ό π ορφ ύρα» της Μ. Δούκα, το «Σ α ν μ υ θ ισ τό ρ η ­ μ α » του Γ. Κιουρτσάκη και «Τα α ν ίσ χυρ α ψ εύ­

δη το υ Ο ρ έ σ τη Χαλκιόπ ουλου» του Α. Μήτσου.

Δεν τα έβρισκα πουθενά. Ρώτησα έναν υπάλλη­ λο και εκείνος απολύτως φυσικά μου απάντησε: «δεν τα έχουμε». Δεν τποήθηκα. Θ’ αγόραζα κάποια λογοτεχνικά περιοδικά. Πλην ματαίως! Υπήρχαν μονάχα δύο. Αγανακπσμένη αποχώρησα. Να τα γράψετε, μας είπε κι έκλεισε το τηλέφωνο αφήνοντας το όνομά της. Εμείς με τη σειρά μας ρωτάμε. Τι γίνεται στου Ελευθερουδάκη;

Β ΙΒ Λ ΙΑ Τ Ο Υ Μ ΙΛ Α Ν ΚΟ ΥΝΤΕΡΑ Δύο νέα βιβλία του Μίλαν Κούντερα στους πάγκους των βιβλιοπωλείων. Το ελληνικό αναγνωστικό κοινό, που έχει αποδείξει εμπράκτως πόσο αγαπάει τον Τσέχο συγγραφέα, περίμενε υπομονετικά - όπως ο μυθιστοριογράφος ορίζει - τη «Β ρ α δ ύ τη τα », το μυθι­ στόρημα - δοκίμιο που τόσο έχει συζητηθεί για τον ε­ πικούρειο σκεπτικισμό του: Η επικούρεια φρόνηση έχει μελαγχολικό υπόβα­ θρο: ο άνθρωπος, πεταμένος μέσα στη δυστυχία του κόσμου, διαπιστώνει ότι μόνη προφανής και σίγουρη αξία είναι η ελάχιστη έστω ηδονή που μπορεί να νιώσει ο ίδιος: μια γουλιά κρύο νερό, ένα βλέμμα στον ουρανό (στα παράθυρα του κα­ λού Θεού), ένα χάδι. Αλλά και «Οι προδομένες διαθήκες», το δοκίμιο-μυθιστόρημα του Μίλαν Κούντερα θα διαβαστεί όσο λίγα βιβλία αυτή τη χρονιά. Χωρισμένο σε εννιά ανεξάρ­ τητα μέρη αναφέρεται στις διαθήκες των Ευρωπαίων καλλιτεχνών. Φυσικά, πρωταγωνιστής του βιβλίου εί­ ναι η τέχνη του μυθιστορήματος. Δεν θα τα βάλω ποτέ με τη λογοτεχνική κριτική. Γιατί δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο για ένα συγγραφέα από το να έρχεται αντιμέτωπος με την απουσία της. Μιλώ για τη λογοτεχνική κριτι­ κή που είναι συλλογισμός, που είναι ανάλυση· για τη λογοτεχνική κριτική που ξέρει να διαβάζει πολλές φορές το βιβλίο για το οποίο θέλει να μι­ λήσει· για τη λογοτεχνική κριτική που δεν υπα­ κούει στο αδυσώπητο ρολόι της επικαιρότητας και είναι πρόθυμη να εξετάσει τα έργα που γεν­ νήθηκαν ένα χρόνο, τριάντα χρόνια, τριακόσια χρόνια π ρ ιν για τη λογοτεχνική κριτική που προ­

σπαθεί να συλλάβει την καινοτομία ενός έργου για να την εγγράφει στην ιστορική μνήμη.

ΝΤΡΟΠΗ Από σκοπιανό εκδοτικό οίκο, διαβάζουμε στην Ε λ ευ θ ερ ο τυ π ία , επανεκδόθηκε ο «Αλέξης Ζορμπάς» του Νίκου Καζαντζάκη. Η έκδοση αποτέλεσε είδηση και μεταδόθηκε από το ραδιοφωνικό σταθμό των Σκοπιών ως εξής: Στον εκδοτικό οίκο «Ντέτσκα Ράντοστ» έγινε η παρουσίαση της νεότερης έκδοσης «Α λέξης Ζ ο ρ μ π ά ς» του Νίκου Καζαντζάκη. Ένας από τους μεγαλύτερους και φημισμένους συγγρα­ φείς της νεοελληνικής και παγκόσμιας λογοτε­ χνίας του 20ού αιώνα. Το ίδιο μυθιστόρημα του Καζαντζάκη - μαζί με άλλα δύο - επανακυκλοφόρησε και στη Γαλλία σε μια συγκεντρωτική έκδοση από τον εκδοτικό οίκο «Omnibus». Πώς παρουσιάστηκε στο γαλλικό ανα­ γνωστικό κοινό; Ιδού! Ό λος ο κόσμος θυμάται το περίφημο συρτάκι που συνέθεσε ο Θεοδωράκης και το χόρεψε ε­ ξαίσια ο Άντονυ Κουήν... Αγνοούμε όμως ότι η ταινία Ζ ο ρ μ π ά ς ο Έ λ λην ας βασίστηκε στο ομώ­ νυμο-μυθιστόρημα του Ν. Καζαντζάκη, που έ­ γραψε το 1943... Ο. μεγάλος τόμος του «Omnibus» μας βοηθάει να ανακαλύψουμε και να ξαναανακαλύψουμε αυτόν τον Κρητικό που διεύρυνε τα όρια του νη­ σιού του και μοίρασε τη ζωή του ανάμεσα στη λογοτεχνία και τα ταξίδια. Τα παραπάνω εξοργιστικά λόγια δημοσιεύονται στο Lire, ένα ευρείας κυκλοφορίας γαλλικό περιοδικό για τα βιβλία. Παράλειψη του γράφοντος αυτό το κεί­ μενο - συμπληρώνουμε εμείς - ας θεωρηθεί η φέτα, το τζατζίκι κι ο μουσακάς. Θα ταίριαζαν στην πα­ ρουσίαση γιατί έτσι θα ολοκληρωνόταν η εικόνα που έχουν μερικοί Γάλλοι διανοούμενοι (;) για τη σύγχρο­ νη Ελλάδα και τη λογοτεχνία της.

Σ ΙΓ Η ΙΧ Θ Υ Ο Σ Ο Γιασάρ Κεμάλ καταδικάστηκε από την τουρκική δι­ καιοσύνη επειδή υπερασπιζόταν με άρθρο του τη μειονότητα των Κούρδων. Ο Άρθουρ Μίλερ σε επι-

στολή - συμπαράσταση στον διωκόμενο συγγρα­ φέα γράφει: Σε μια εποχή που μπορούμε να στέλνουμε τα λόγια μας στην άλλη άκρη του κόσμου πατώ­ ντας απλώς ένα πλήκτρο, καταδικάζεσαι σε φυλάκιση γιατί άφησες αυτά τα λόγια να βγουν από το στόμα σου. Τι επίπονος παραλογισμός. Αγαπητέ φίλε, Γιασάρ, υπάρχουν άνθρωποι σε όλο τον κόσμο που γνωρίζουν τις σκέψεις σου, τα βιβλία σου και τον ανθρω­ πισμό που επιβεβαιώνει η ζωή σου. Άνθρωποι που αυτή τη στιγμή ακολουθούν το πνεύμα σου. Είμαι σίγουρος πως ο κόσμος βλέπει αυτή την καταστολή με δυσπιστία, αν όχι με θυμό και αηδία, και σου στέλνει το σεβασμό του. Ένας Αμερικανός διανοούμενος συμπαραστέκε­ ται στον Κεμάλ υπερασπιζόμενος συγχρόνως τα ανθρώπινα δικαιώματα. Εμείς τι κάνουμε; Καμιά διαμαρτυρία; Τα λογοτε­ χνικά σωματεία; Οι συγγραφείς μας; Οι πνευματι­ κοί άνθρωποι;

Ε ΙΠ Α Ν ... Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α Σ ΕΛΥΤΗΣ. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ... Κάθε μέρα που περνάει με κάνει ολοένα και περισσότερο να πιστεύω πως η κατα­ νόηση της ποίησης είναι κάτι το εντελώς ά­ σχετο με ό,τι ως τώ ρα συνηθίσαμε να ονο­ μάζουμε ε υ φ υ ΐα , άσχετο με όλα όσα κάτω α­ πό το γενικό τίτλο «πνευματικά προσόντα» εξασφαλίζουν, όταν υπάρχουν, στον κάτοχό τους κοινωνικές επιτυχίες και θαυμασμούς. Η κατανόηση αυτή είναι πολύ περισσότερο ζήτημα μιας άλλης ικανότητας, που θα μπο­ ρούσε ίσως να την ονομάσουμε ποιητική νοημοσύνη.

Η ποιητική αυτή νοημοσύνη μπορεί να λείπει από τους παντογνώστες, κι ωστόσο να κα­ τοικεί μέσα στον πιο απλόν άνθρωπο. Μπο­ ρεί, δεν ξέρω, να στηρίζεται σε μια σωστή συναισθηματική και ψυχική αγωγή, να ’χει σχέση με την ύπαρξη μιας καλής ποιότητας ευαισθησίας, με την παρουσία μιας ανάγκης

Δ ΙΑ Γ Ω Ν ΙΣ Μ Ο Σ Δ ΙΗ Γ Η Μ Α Τ Ο Σ

πραγματικής για ποιητικό πέταγμα. Οπωσ­

Η Εταιρεία Λογοτεχνών Ν.Δ. Ελλάδος προκηρύσ­ σει Πανελλήνιο Διαγωνισμό Διηγήματος για το 1996. Οι όροι συμμετοχής, μας πληροφορεί το δελτίο Τύπου, είναι τα διηγήματα να είναι ανέκδοτα και να υποβληθούν σε πέντε δακτυλογραφημένα α­ ντίτυπα με ψευδώνυμο μέχρι το τέλος Σεπτεμβρί­ ου. Το πρώτο βραβείο είναι χρηματικό (300.000 δρχ.), ενώ στο δεύτερο και τρίτο θα απονεμηθούν τιμητικές διακρίσεις. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθύνονται για περισσότερες πληροφορίες στα τηλέφωνα: 061/322.901 και 061/330.787 ή στη διεύθυνση Κανάρη 46,26222 Πάτρα. Ανασκουμπωθείτε λοιπόν και υποβάλετε τα διηγήματά σας στην επιτροπή. Ποιος ξέρει, μπορεί και να διακριθείτε! Το χρήμα πολλοί εμίσησαν, τη δόξα, έστω και ε­ φήμερη, ουδείς!

σικά κείμενα στέκουν ανήμποροι μπροστά

□

δήποτε, ένα είναι το γεγονός: ότι εκείνοι που κάνουν τόσον πάταγο γύρω από τα κλα­ στα σημερινά, επειδή η λογική τους πανο­ πλία δεν έχει τρόπο να επιδειχθεί και να λει­ τουργήσει. Εδώ λείπει η ασφάλεια της κατο­ χύρωσης των αιώνων, λείπει το θέμα που θα γινόταν το μεγάλο σωσίβιο (ή, τουλάχιστον, είναι υποταγμένο σε άλλους κανόνες έκ­ φρασης, αόρατους γι’ αυτούς), λείπει το κα­ θιερωμένο μέτρο. Πώς να ριψοκινδυνέψουν τον ενθουσιασμό τους, πώς να δείξουνε και να συζητήσουνε τις γνώσεις τους της ιστο­ ρίας ή της στιχουργικής; Συμπέρασμα: Λεί­ πει από την αρματωσιά τους η ποιητική νοη­ μοσύνη, κι αυτό, στα μάτια μας, είναι που τους κάνει να φαίνονται το ίδιο ανήμποροι, τόσο για τα παλαιά, όσο και για τα καινούρ­ για έργα... ΑΝΟΙΧΤΑ ΧΑΡΤΙΑ (Ίκαρος)

Ο εθνικ ισ μ ό ς, π ο υ είνα ι ιδε ο λ ο γία , δ ε ν π ρ έ π ε ι ν α σ υ γ χ έ ε τα ι μ ε τ ο ν πα τρ ιω τισ μ ό , π ο υ είνα ι έννο ια π ο λ ύ π ρ α χ α κ ή και χ ρή σ ιμ η . Η π α τ ρ ίδ α ε ίναι ά θ ρ ο ισ μ α α να γκ α ίω ν γ ια τ η ν επιβίω σ ή μ α ς π ρ α γ μ ά τ ω ν , μ ο ρ φ ω μ ά τ ω ν και σ χ έσ ε ω ν. Η π α τ ρ ίδ α είνα ι ά θ ρ ο ισ μ α οικ ο π έ δ ω ν, οικιών, κα τα σ τη μ ά τω ν, εκκλησιώ ν, σ χολείω ν, Τ ρ α πεζώ ν , δ ρ ό μ ω ν , π ά ρ κ ω ν, δ α σ ώ ν , β α λα σ σ ώ ν, β ο υνώ ν, ν ε κ ρ ο τα φ ε ίω ν π ο υ π ε ρ ιέ χ ο υ ν τ α ο σ τ ά τω ν π α τέ ρ ω ν , βιβ λ ιο θ ηκ ώ ν π ο υ π ε ρ ιέ χ ο υ ν τη μνήμη τω ν π ρ ο γ ό ν ω ν , α γ α λ μ ά τω ν π ο υ σ χ ετί­ ζοντα ι μ ε τ η ν πολιτική, τη σ τρ α τιω τική και τη ν πν ευ μ α τικ ή ισ το ρ ία ε ν ό ς τ ό π ο υ , σ ω μ α τείω ν π ο υ φ ρ ο ­ ντίζου ν γ α τ α σ υ μ φ έ ρ ο ν τ ά μ α ς ω ς ερ γα ζο μ έν ω ν , π ο υ σ υ χ ν ά ε ίναι π α ν τ ε λ ώ ς ά σ χ ε τ α μ ε τ α λ εγ ά μ εν α « εθνικά σ υ μ φ έρ ο ντ α » (πολύ λ ίγη σ η μ α σ ία έ χ ε ι α ν α υ τ ό ς π ο υ σ ε ε κ μ ετ α λ λ ε ύ ε τα ι είνα ι ο μ ο ε θ ν ή ς, ή α λ λ ο ε θ ν ή ς ), ο ρ γ α ν ώ σ ε ω ν π ο υ ο ρ γ α ν ώ ν ο υ ν π α ν τ ο ιο τ ρ ό π ω ς τ ο ν βίο μ α ς και, τ έ λ ο ς , κο μ μ ά τω ν π ο υ φ ρ ο ντίζο υ ν γ ια τ η ν καλή λ ειτο υ ρ γ ία το υ κ ρ ά το υ ς . Π ου ό τα ν είνα ι μ ο νο εθνικό ο νο μ ά ζε τα ι εθνικό κ ρ ά ­ τ ο ς ή κ ρ ά το ς -έθ ν ο ς, ε νώ ό τα ν είνα ι π ο λ υ εθ νικ ό φ έ ρ ε ι τ ο ν δ ιευκ ρ ινιστικό π ρ ο σ δ ιο ρ ισ μ ό «ένωση» (π.χ. Σοβιετική Έ νω σ η ), ή «ενω μ ένο» (π.χ. Ε νω μ ένε ς Π ολιτείες, Ε νω μ ένο Β ασίλειο). Υ π ά ρ χ ο υ ν π ο λ ­ λ έ ς μ ο ρ φ έ ς κ ρ ά τ ο υ ς α ν ά μ εσ α σ τις ο π ο ίε ς η π ιο ε ν δ ια φ έ ρ ο υ σ α ίσ ω ς ε ίνα ι η μ ο ρ φ ή το υ καντο νια κο ύ κ ρ ά το υ ς , π ο υ σ υ γκ ρ ο τε ίτα ι μ ε βά σ η τη γ ε ω λ ο γ ικ ή δ ια μ ό ρ φ ω σ η το υ ε δ ά φ ο υ ς . Τ έτο ιο κ ρ ά τ ο ς είχ ε κ α τά νο υ να. φ τιά ξει σ τη ν Ε λ λά δ α , τ η ν ε ξα ιρ ετικ ά π ρ ο σ φ ε ρ ό μ ε ν η π ρ ο ς τ ο ύ το , ο Ιω ά ννης Κ αποδίσ τρ ια ς, έ ν α ς ε ιδ ικ ό ς σ τη ν κα ντονια κή διοικητική ο ρ γ ά ν ω σ η ε ν ό ς τ ό π ο υ . Α λλω στε, ε ίχ ε δ ο υ λ έ ψ ε ι π ά ­ νω σ το κ α ντονια κό σ ύ σ τη μ α δ ιο ίκ η σ η ς σ τη ν Ε λβετία, έ ν α τ ρ ιε θ ν ικ ό κ ρ ά το ς το υ ο π ο ίο υ οι τ ρ ε ις ε θ ν ό ­ τη τ ε ς , μ ο ιρ α σ μ έ ν ε ς σ ε τ ρ ία ε θνικά δ ια μ ε ρ ίσ μ α τα , σ υ ν υ π ά ρ χ ο υ ν μ ε τ ο ν π ιο α ρ μ ο νικ ό τρ ό π ο . Ο σ π ο υ δ α ίο ς Θ ε ό δ ω ρ ο ς Κ ο λ ο κο τρ ώ νη ς, έν τιμ ο ς και σ υ ν ε π ή ς υ π ο σ τ η ρ ιχ τ ή ς τ ο υ Κ α πο δ ίσ τρια , ε ί­ χ ε π ρ ο τε ίν ει π ο λ ύ έ γκ α ιρ α , ό σ ο ο Α γώ να ς σ υ νε χιζό τα ν μ ε τη σ τενή και α δ ερ φ ικ ή σ υ ν ε ρ γ α σ ία τω ν Ε λλή νω ν και τω ν Α ρβανιτώ ν, τη δ η μ ιο υ ρ γ ία δ ίθ ρ η σ κ ο υ ( ο ρ θ ό δ ο ξ ο υ και μ ο υ σ ο υλ μ ά νικο υ) και δ ί­ γ λ ω σ σ ο υ (ελ λ η νό γλ ω σ σ ο υ και α ρ β α ν ιτό γ λ ω σ σ ο υ ) κ ρ ά το υ ς . Α λλά ο Τ ζω ρ τζ Κ άνινγκ έ κρ ιν ε π ω ς η θρ η σ κ ευ τικ ή και η γλ ω σ σ ική ο μ ο ιο γ εν ο π ο ίη σ η τ η ς γ ε ω γ ρ α φ ικ ή ς π ε ρ ιο χ ή ς π ο υ λ έ γ ε τ α ι Ε λ λά δ α σ υ μ φ έ ρ ε ι σ τη ν Α γγλία. Ά λλο ν α ε λ έ γ χ ε ις μια θ ρ η σ κ ευ τικ ά και γλ ω σ σ ικ ά ε νια ία π ε ρ ιο χ ή και ά λ λο έ ν α σ ω ρ ό καντόνια, π ο υ ά λ λα θ α μ ιλο ύ ν ελληνικά, ά λ λα α ρ β ανίτικα , ά λ λ α θ α είνα ι ο ρ θ ό δ ο ξ α και ά λ λα

Επωνν/κοζ

μου σουλ μ ά νικα . Δ ικα ίω ς, λο ιπ ό ν, τιμ ή σ α μ ε τ ρ ιπ λ ά τ ο ν τ ό τ ε Ά γγλ ο π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό Τ ζω ρ τζ Κάνινγκ, το ν δ η μ ιο υ ρ γ ό το υ νεοελ λ η νικ ο ύ κ ρ ά το υ ς: μ ε μια πλ α τε ία , μ ε έ ν α ά γ α λ μ α ε ν τ ό ς τ η ς π λ α τ ε ία ς και με ένα ν δ ρ ό μ ο κοντά στη ν π λ α τεία . Η π λ α τε ία Κ άνινγκος είνα ι η κ α ρ δ ιά και η ψ υ χή τ η ς « α νε ξά ρ τη τη ς και υ π ε ρ ή φ α ν η ς Ε λλά δα ς». Ν α π ο ύ μ ε μ ε τη ν ευκ αιρ ία , μια και μ ιλ ο ύ μ ε για π λ α τε ίε ς , π ω ς η πλ α τε ία Ο μ ο νο ία ς είναι σ ή μ ερ α η κα ρ δ ιά και η ψ υ χή τ η ς Ρ ω μ ιο σ ύνη ς, δ η λ α δ ή τω ν πα νβ α λ κα νίω ν ο ρ θ ο δ ό ­ ξ ω ν χω ρ ικώ ν, ενώ η πλ α τε ία Σ υ ν τά γ μ α το ς π α ρ α μ έ ν ει π ά ν τ α η κα ρ δ ιά και η ψ υ χή τ η ς κ ο μ π ρ α δ ό ρ ικ η ς Ε λ λά δ α ς, τ η ς κυ ρ ίω ς ε ιπ είν Ε λ λά δ α ς, δ η λ α δ ή τ η ς Ε λ λ ά δ α ς τω ν ε π α γ γ ελ μ α τιώ ν Ελλήνω ν. Α υτών π ο υ γ ν ω ρ ίζο υ ν π ω ς ό σ ο π ιο σ υ χνά φ ω ν ά ζε ις «ζήτω η Ε λλάς» τ ό σ ο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ε ς π ιθ α ν ό τη τε ς έ χ ε ις να γίν ε ις κα θ η γ η τή ς σ το πα νεπ ισ τή μ ιο , μ έλ ο ς τ η ς Α κ α δ η μία ς τω ν (θνητώ ν) Α θανάτω ν, ή έ σ τω δ η μ ό ­ σ ιο ς υ π ά λ λ η λ ο ς τ ε μ π έ λ η ς μεν, ό μ ω ς εθνικά σ κ ε π τ ό μ ε ν ο ς , α κ ό μ α και σ τη ν π ε ρ ίπ τω σ η π ο υ δ ε ν είσα ι σ ε θέ σ η να σ κ ε φ τε ίς καν, ο ύ τε εθνικά, ο ύ τε α ντεθνικά , ο ύ τε τίπ ο τα , γ ια τ ο ν α π λ ό λ ό γ ο π ω ς είσαι βλαξ. Σ την Ε λλά δα , η ανάμικτη μ ε κα κ ο ή θ εια β λα κ εία ο νο μ ά ζετα ι εθνικ ο φ ρ ο σ ύ νη . Ε υ τ υ χ ώ ς πο υ τη δ εκ α ετία το υ 1850 ο ε θ νικ ό ς μ α ς ισ το ρ ικ ό ς Κων. Π α π α ρ ρ η γ ό π ο υ λ ο ς « α πέδειξε» π ω ς η κ α τ’ α νά γκ η ν π ολ υ εθ νικ ή , ό π ω ς κ ά θ ε α υ το κ ρ α το ρ ία , Βυζαντινή Α υτο κρ α το ρ ία , ή τα ν ελληνική, κι έτσ ι α π ο κ α τα σ τά θ η κ ε η ιστορική α φ ή γη σ η και έ γιν ε δ υνα τή η σ ύ ν δ εσ η τ η ς ισ το ρ ία ς τω ν Α ρχαιοελλ ή νω ν μ ε τ η ν ισ τορ ία τω ν Ν εοελλήνω ν. Π ου, ό μ ω ς, έ χ ο υ ν τό σ η σ χ έσ η με τ ο υ ς α ρ χ α ίο υ ς Έ λ λ η νε ς, όση και ο Π λ εύ ρ η ς με το ν Θ ο υκ υδ ίδη , ή η Δ ή μ η τρ α μ ε τ η ν Α σπασία. Ξ ανά ε υ τυ χ ώ ς , π ο υ έ ν α ς ά λ λ ο ς «εθνικός», ο ε θ νικ ό ς μ α ς π ο ιη τή ς Κ ω σ τή ς Π α λα μ ά ς δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε τ ο 1897 τ ο ν ό ρ ο «εθνική ψυχή». Ε ύκ ολα επισημ α ίνει κ α νείς τη σ χ έσ η τ η ς ε λλ η νική ς ψ υ χ ή ς μ ε τη χριστια νική ψ υ χή , α υ τή π ο υ ζει μ ετά θά να το ν , κτλ. Κι έτσι, μ έσ α α π ό έν α ν καλό πο ιη τή π ρ ο κ ύ π τει η δ υ ν α τ ό τη τα γ ια να ε μ φ α νισ τεί α ρ γ ό ­ τ ε ρ α έ ν α κακό πα τρ ιω τικ ό α σ μ ά τιο υ π ό τ ο ν τίτλ ο «Η Ε λ λά δ α π ο τ έ δ ε ν πεθα ίνει». Π ου, ω σ τό σ ο , λ έει μ ε τ ο ν τ ρ ό π ο το υ μια σ υ να ρ π α σ τικ ή α λ ή θεια : οι ν ε κ ρ ο ί ό ν τω ς δ ε ν π ε θα ίνο υ ν. Ο Α ρ γύ ρ η ς Ε φ τα λ ιώ τη ς, τ ο π ρ ω το π α λ ίκ α ρ ο τ ο υ δ η μο τικισμ ο ύ , π ο υ μό νο η λάίκίστικη π ρ ο κ α τά ­ λη ψ ή μ α ς, μ α ς α π α γ ο ρ ε ύ ε ι να π ο ύ μ ε π ό σ ο β α θιά σ υ ντη ρ η τικ ό ς υ π ή ρ ξ ε σ υ χ ν ά σ α ν κίνημα ε ντα γμ έ νο σ το ε υ ρ ύ τ ε ρ ο κίνημα τ ο υ ε υ ρ ω π α ϊκ ο ύ ρ ο μ α ντισ μ ο ύ, υ π ο π τ ε υ ό μ ε ν ο ς π ω ς ο πα λ α μ ικ ό ς ό ρ ο ς «εθνική ψ υχή» έ χ ε ι κάτι τ ο μ ετα φ υσ ικό , τ ο ν π α ρ α λ λ ά σ σ ει και έτσ ι π ρ ο κ ύ π τει ο «εθνικό ς χρω μ α τισ μ ό ς» . Δ η ­ λ α δ ή κάτι π ο υ τ ο π ιά νει ε ύ κ ο λ α το μάτι σ ο υ π ά ν ω σ το ν Έ λ λ η να κι έτσ ι μ π ο ρ ε ίς ν α κ α τα λ ά β εις α μ έ ­ σ ω ς π ω ς είναι Έ λ λ η ν α ς και όχι, α ς π ο ύ μ ε, Τ ο ύ ρ κ ο ς, ή Α ρ βα νίτη ς - Θ ε ό ς φ υλάξοι! Π ώ ς κα τα λ α β α ί­ ν ε ις π ω ς ο Ά γιος είναι Ά γιο ς α π ό τ ο φ ω το σ τέ φ α ν ο τ η ς α γιο γ ρ α φ ία ς; Έ τσ ι κα τα λ α β α ίνεις και το ν Έ λ λ η να α π ’ τ ο α γλ ά ισ μ α τ η ς κ ο ύ τρ α ς το υ , έ χ ε ι δ ε ν έ χ ε ι μ υ α λ ό μ έσ α τη ς . Το α ρ χ α ίο DNA μ ετα σ το ι­ χ ειώ νετα ι και ε κπ έ μ π ε ι εν έ ρ γ ε ια π υ ρ η ν ικ ή ς τά ξ εω ς . Θ α χ ρ ε ια σ το ύ ν τρ ιά ντα χ ρ ό ν ια α π ό τη μ εγ ά λ η β υζα ντινή α να κά λ υ ψ η τ ο υ Π α π α ρ ρ η γ ό π ο υ λ ο υ γ ια να γ ρ α φ τ ε ί η π ρ ώ τη ελληνική σχολική ιστο ρ ία . Μ έχρι τ ό τ ε κά θ ε δ ά σ κ α λ ο ς δ ίδ α σ κ ε τη ν ελληνική ι­ σ το ρ ία κα τά π ώ ς το ν β ό λ ε υ ε και οι π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο ι α π έ φ ε υ γ α ν να τη δ ιδ ά ξο υ ν, για τί δ ε ν ή ξ ε ρ α ν τι θ α έ π ρ ε π ε να δ ιδ ά ξο υ ν. Ό μ ω ς , α π ό τ ο 1882 και μ ετά δ ια νό μ ο υ ο δ ά σ κ α λ ο ς ο φ είλ ει να δ ιδ ά σ κ ε ι ελλ η νι­ κή ισ τορ ία κα τά π ώ ς τη ν κ α τα λ α β α ίνει ο ε θ νικ ό ς μ α ς ιστο ρ ικ ό ς. Σ ημ ειώ σ τε π ω ς δ ε θ α β ρ είτε π ο υ θ ε ­ νά σ το ν κόσ μ ο μια εθνική ισ το ρ ία π ο υ ν α π ε ρ ιλ α μ β ά νει μ έσ α τ η ς τη ν πολιτική και τη στρ α τιω τική ι­ σ το ρ ία ε ν ό ς τ ό π ο υ . Μ όνο στη ν Ε λ λά δ α υ π ά ρ χ ε ι μια «Ιστορία τ ο υ Ε λληνικού Έ θ νο υ ς» . Ό μ ω ς , α ν ή ­ τ α ν ό ν τω ς εθνική η ε ν λ ό γ ω ιστο ρ ία , θ α έ π ρ ε π ε ν α είναι ισ το ρ ία μ ό νο το υ ελλη νικού π ο λ ιτισ μο ύ . Διό­ τι τ ο έ θ ν ο ς είνα ι μ όνο πολιτισ τική έννοια . Ε μ είς ό μ ω ς τη μ ετ α τρ έψ α μ ε σ ε πολιτική π ρ ο κ ειμ ένο υ να δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ο υ μ ε ο μ ο ιο γ εν ές ε λλη νικό έ θ ν ο ς μ έσ α α π ό μια ά λ λ η ς τ ά ξ ε ω ς ο μ ο ιο γ έν εια , φ υ σ ιο λ ο γική αυ τή , π ο υ λ έγ ετα ι ρ ω μιο σ ύ νη . Λ έγε λ έ γ ε γ ια τ ο ελλη νικό έ θ ν ο ς ε ν δ έ χ ε τα ι και να π ρ ο κ ύ ψ ε ι κ ά π ο τε, φ α ίνετα ι να σ κ έφ το ν τα ι α υ το ί π ο υ δ ε ν α π ο φ ά σ ισ α ν α κό μ α α ν είναι Ρω μ ιοί ή Έ λ λ η ν ε ς. Η ε θ ν ο γέ ν ε σ η ό μ ω ς είναι μ ια π ο λ ύ α ρ γή δ ια δ ικ α σ ία π ο υ δ ε ν π ρ έ π ε ι να α να κό π τετα ι. Σ ω σ τά τ ο κ α τά λ α β ε ο Π α π α ρ ­ ρ η γ ό π ο υ λ ο ς , π ο υ δ ο ύ λ ε ψ ε φ ιλό τιμ α για να α π ο δ ε ίξ ει τη ν ύ π α ρ ξ η σ υ ν έ χ ε ια ς σ τη ν ελληνική ισ το ρ ία α π ό τ η ν ε π ο χ ή το υ Ο μ ή ρο υ μ έχ ρ ι τ η δική το υ και κ α τά π ρ ο έ κ τα σ η μ έχ ρ ι τ η ν ε π ο χ ή το υ Α νδρ. Παπ α ν δ ρ έ ο υ και το υ Κων. Μ ητσοτάκη, δ ύ ο κ α τ’ ε υ θ εία ν α π ο γ ό ν ω ν τ ο υ Περικλή, τ ρ ο μ ά ρ α τ ο υ ς .

ΕΜΜ/Μζ

Το ξ α να λέμ ε γ ια τί είναι βασικό: Α λλο Ρ ω μ ιό ς και ά λ λο Έ λ λ η να ς . Ρω μιοί λ έγ ο ντα ι ό λο ι οι ο ρ θ ό δ ο ­ ξοι Β αλκάνιοι και ό χι μ ό νο οι Έ λ λ η ν ε ς. Σ υ νε π ώ ς , α ν ισχύ ει η εξίσ ω σ η « π α ς Έ λλ η ν, ο ρ θ ό δ ο ξ ο ς» , τό τ ε κ α τ’ α νά γκ η ν ισχύ ει και η εξίσ ω σ η « π α ς Έ λλ η ν, Ρω μιός». Δ η λ α δ ή ίδιο ς κι ό μ ο ιο ς με το ν Σ έρ β ο ο ρ θ ό ­ δ ο ξο , το ν Σ κοπια νό ο ρ θ ό δ ο ξ ο , τ ο ν Β ο ύ λ γα ρ ο ο ρ θ ό δ ο ξ ο , τ ο ν Ρο υ μ ά νο ο ρ θ ό δ ο ξ ο . Μ ελ ετή στε π ρ ο ­ σεκτικά το ν πα νβ α λ κα νιστή Ρω μιό, Ρ ή γ α Φ ερα ίο. Έ χ ε ι να σ α ς μ ά θει π ο λ λ ά . Η ο ρ θ ο δ ο ξ ία , λο ιπ ό ν, εί­ ναι η ε ιδ ο π ο ιό ς δ ια φ ο ρ ά τ η ς ρ ω μ ιο σ ύ νη ς. Το κ ρ ά το ς είναι νομική και ό χι πολιτισ τική ή εθνική έννο ια . Ά ρα η εξο υ σ ία , π ο υ είναι τ ο κ ρ ά το ς, μ π ο ρ ε ί ν α α π ο φ α σ ίζε ι και να δ ια τά σ σ ε ι π ε ρ ί έ θ ν ο υ ς κ α τά π ώ ς τ ο β ο λεύ ει ε κ ά σ το τε. Α φού, λοιπ όν, π ρ ο κ ύ ψ ε ι τ ο νεοελ λ η νικ ό κ ρ ά το ς χ ά ρ η σ το ν Κάνινγκ, π ο υ θ α σ τη ρ ίξει τ ο υ ς ε υ φ υ έ σ τ α τ ο υ ς χ ειρ ι­ σ μ ο ύ ς τ ο υ στη ν α πα ίτη σ η τω ν Ν εο ελ λ ήνω ν Ρω μ ιώ ν γ ια α νεξα ρ τη σ ία , θ α π ρ ο κ ύ ψ ε ι στη σ υ ν έ χε ια ο Π α π α ρ ρ η γ ό π ο υ λ ο ς, π ο υ χ ά ρ η στη ν υ ιο θέτη σ η α π ό μ έ ρ ο υ ς το υ τ η ς μ εθ ό δ ο υ τ η ς λ εγ ά μ εν η ς Γερμανική ς Ρομ α ντική ς Ισ το ρ ιο γ ρ α φ ικ ή ς Σ χο λ ή ς, π ο υ δ ε ν π ο λ υ σ κο τίζετα ι Yta τ α ντο κ ο υ μ έ ντα και τ ις α π ο ­ δ είξε ις, θ α ε π ιχε ιρ ή σ ε ι ν α δ ώ σ ε ι σ ’ α υ τό τ ο κ ρ ά το ς ε λλη νικό γε ν ικ ώ ς και ό χι σ υ γκ εκ ρ ιμ ένα νε ο ελ λ η ­ νικό εθνικό π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο . Τ έλ ο ς, τ ο ισ χυ ρ ο π ο ιη μ έ νο χ ά ρ η στη δ ο υ λ ε ιά το υ Π α π α ρ ρ η γό π ο υ λ ο υ νέο ελλη νικό κ ρ ά το ς ε πιβά λ λ ει δ ια νό μ ο υ τ ο εθνικό φρ ό νη μ α , κάτι δ η λ α δ ή π ο υ μ ό νο οι α ρ γ έ ς κοινω νικές δ ιε ρ γ α σ ίε ς θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν να τ ο κ ά νο υ ν χ ω ρ ίς κ α τα να γκα σ μ ό . Δ υ σ τυ χ ώ ς ό μ ω ς και για τ ο ν Π α π α ρ ρ η γ ό π ο υ λ ο και γ ια τ ο υ ς α γ ω ν ιο ύ ν τ ες δ ια μ ο ρ φ ω τ έ ς τ η ς ε λλ η ­ νική ς ε θνικ ή ς σ υ ν ε ίδ η σ η ς, π ο υ δ ια φ έ ρ ει α π ό τη νεοελλη νικ ή , δ η λ α δ ή τη ρω μέικη, η ελληνική ισ το ρ ία μ ετά τη ρω μα ϊκή κατά κτη ση ε ίχ ε α π ο φ α σ ίσ ε ι ά λ λ ω ς π ω ς γ ια τ ο σ π ο υ δ α ίο λ α ό π ο υ ο νο μ ά ζο ντα ν Έ λ λ η ν ε ς. Α ρχαίοι, φυσικ ά , γ ια τί ε μ ε ίς ο ι Ν εο έ λ λ η ν ες ε ίμ α σ τε Ρω μιοί, δ η λ α δ ή Βαλκάνιοι ο ρ θό δ ο ξ ο ι. Ό χ ι Έ λ λ η ν ε ς, Ν εοέλ λ ην ες. Ά λλω στε, ό τα ν οι ξένο ι μ ελ ε τη τέ ς λ εν Έ λ λ η ν ε ς ε ν ν ο ο ύ ν π ά ν τ α τ ο υ ς α ρ ­ χ α ίο υ ς Έ λ λ η ν ε ς. Ε μ είς οι Ν εο έλ λ η ν ες, γ ι’ α υ τ ο ύ ς είμ α σ τε α π λ ώ ς Γκρηκ, δ η λ α δ ή κάτοικοι τ η ς Γραικίας, ό π ω ς λ εγ ό τα ν η γ ε ω γ ρ α φ ικ ή π ε ρ ιο χ ή τ η ς Ε λ λ ά δ α ς π ρ ιν π ρ ο κ ύ ψ ε ι τ ο ό νο μ α Ε λλάδα. Ά λλω στε δ ε ν π ρ έ π ε ι να μ α ς δ ια φ ε ύ γ ει π ω ς μ έχ ρ ι τ ο τ έ λ ο ς το υ 17ου αιώ να κα νείς δ ε ν ή ξ ερ ε σ ’ α υ τό ν ε δ ώ τ ο ν τό π ο τι ή τα ν α π ό εθν ο κ α τα γ ω γ ικ ή ς α π ό ψ ε ω ς. Μ άλιστα οι Ρ ο υ μ ελιώ τες, οι κ α τ’ ε ξ ο ­ χ ή ν Ρω μιοί (το λ έει και τ ’ ό νο μ ά τ ο υ ς) ο νό μ α ζα ν τ ο υ ς Φ ρ ά γ κ ο υ ς κ α τα κ τη τές τ η ς Ε λ λά δ α ς, Γ ελ ένο υ ς. Δ η λ α δ ή Έ λλ η νε ς! Π ίστευ α ν π ω ς ο ι Φ ρ ά γκο ι είχ α ν έ ρ θ ε ι σ τη ν Ε λ λά δ α για να β ρ ο υ ν τ ο υ ς π ρ ο γ ό ν ο υ ς το υ ς! Τ ο υ ς έβ λ ε π α ν να ψ α χ ο υ λ εύ ο υ ν σ τα α ρ χ α ία ε ρ είπ ια και ν α α ρ π ά ζο υ ν ό,τι μ π ο ρ ο ύ σ α ν να κ ο υ β α ­ λ ή σ ο υ ν και τ ο υ ς π έ ρ α σ α ν γ ια Έ λ λ η ν ε ς π ο υ ψ ά χ νο υ ν γ ια τ ο υ ς π ρ ο γ ό ν ο υ ς το υ ς! Μ έσα σ ’ α υ τό το εθνο ελλ η νικό μ π ά χ α λ ο εμ φ α νίζετα ι σ το τ έ λ ο ς το υ 19ου α ιώ να ο ισ το ρ ικ ό ς Σ π υ ρ ίδ ω ν Ζ α μ πέλιος, π ο υ π ρ ώ τ ο ς μιλάει γ ια «εθνική σχιζο φ ρ ένεια » : Ε ίμ α στε Έ λ λ η ν ε ς ή Ρωμιοί; ρ ω ­ τά ε ι ο Ζ α μ πέλιος. Και Έ λ λ η ν ε ς και Ρω μιοί, α π α ντ ά ε ι ο ίδιο ς. Και το π ρ ό β λ η μ α τ ο υ σ χ ισ ίμ α το ς τω ν φ ρ ε ν ώ ν λ ύ ν ετα ι α π λ ά μ ε τ ο ν π α ρ α νο ϊκ ά σ ύ ν θ ε το ζα μ πελικ ό ό ρ ο « ελλη νοχριστια νισμ ός», π ο υ έ μ ελ ε να γίνει δ ιά σ η μ ο ς και π ο υ ε π έ π ρ ω τ ο να τ ο ν δ ο ξ ά σ ε ι η χ ο ύ ντα . Ε πιτέλο υ ς, ο θ ε ό ς τω ν Ελλήνω ν, π ο υ π ε ρ ιφ έ ρ ε τα ι σ τα ο υ ρ ά ν ια μ ε ελλη νικό δια β α τή ρ ιο , κάνει τ ο θ α ύ μ α το υ χ ρ η σ ιμ ο π ο ιώ ν τα ς σ α ν ό ρ γ α ν ο το ν ο υ ρ α ν ο κ α τέ β α το Ζα μ πέλιο. Α λλά φ α ίνετα ι π ω ς ο Θ ε ό ς τω ν Ε λλήνω ν, π ο υ δ ε ν π ρ έ π ε ι να σ υ γ χ έε τα ι με το ν Δία, ά ρ χισ ε να δ υ σ κ ο λ εύ ετα ι π ο λ ύ ό σ ο ν α φ ο ρ ά τη θα υ μ α το πο ιη τικ ή το υ ικα νό τη τα α π ό τ ό τ ε π ο υ μ πή κα μ ε στη ν Ε νω μ ένη Ε υρ ώ πη και μ α ς έβ α λ α ν τ α δ υ ο πό δ ια , τ ο ελλη νικό και το ρω μέικο, σ ’ έ να ε υ ρ ω π α ϊκ ό π α ­ πο ύ τσ ι, και τ α δ υ ο μ υαλά, τ ο ελληνικό και τ ο ρω μέικο , σ ε έν α κρανίο. Κι έτσι, η σ χ ιζο φ ρ έ νε ια συ νε χί­ ζετα ι μεν, α λ λά μ ε δ ια φ ο ρ ε τικ ά σχιζο φ ρ ενικ ό τ ρ ό π ο . Τη δ ια φ ο ρ ε τικ ό τη τα θ α σ α ς τη ν υ π ο δ είξε ι με τυ π ικ ά ν εο ζα μ π ελικ ό τ ρ ό π ο ο κ. Ζ ο υ ρ ά ρ ις. Είναι α υ τό ς π ο υ κο υ β α λά ει δ υ ο μ υ αλ ά σ τη σ υ σ κ ευ α σ ία το υ ε ν ό ς, ε ν τ ό ς τ η ς κ ρ α νια κή ς κά ψ α ς. Ο δ ε ξ ιό ς λ ο β ό ς τ ο υ ε γκ ε φ ά λ ο υ το υ π ε ρ ιέ χ ε ι τ ο υ ς Π α τέρ ε ς τ η ς Ε κκλησίας και ο α ρ ισ τ ε ρ ό ς το ν Θ ο υκ υδ ίδη . Ο ελλ η νο χ ρ ισ τια νισ μ ό ς τ ώ ρ α είναι έ να δ ίκ ρο κ ο α υ γό . Δ υ σ τυ χ ώ ς κλούβιο.

Βασίλης Βαφαηλίδης Επωννμωζ

ΕΛ Λ Η Ν ΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ £2

Η Η Η Η ] ΜΑΡΙΑΒΕΑΕΤΑ-ΒΑΣίΛΕΙΑΔΟΥ j M B H l H H

Τ^δΙ^ΣΑΝΑ T 0Y_5T aNNH I

®

Β1ΚΥ ΚΟΥΛΟΥΜΠΗ-ΠΑΛΜΟΥ

^

Me τις κούκλες <7 ° πίσω απ'τη ° ο σκηνή ·! ο β Ο — ρ ο

Λτ,ί^.'ΐ;

αιατςενταπαι

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ» ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Ακαδημίας 88 - 7ος <5ρ., 106 78 Αθήνα τηλ. 3302415, 3820612 - Fax 3836658 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ «ΚΕΔΡΟΣ»: Γ. Γενναδίου 6, 106 78 Αθήνα

Μια α π ό τις μ εγ α λ ύ τε ρ ες κυ ρ ίες τω ν γαλλικώ ν γρ α μ μ ά τω ν, η Μ αργκερίτ Ν τυ ρά ς, έ σ β η σ ε σ τα 81 τ η ς χ ρ ό ν ια (3 Μ αρτίου 1996). Γνω στή στο ευρ ύ κοινό κυρίω ς α πό τις κινηματογραφικές με­ τα φ ο ρ έ ς τω ν έ ρ γω ν τη ς, α πό τα οποία το διασημότερο, Ο Ε ρ α σ τ ή ς , διαβάστηκε α πό είκοσι εκα­ τ ο μ μ ύ ρ ια α ν θ ρ ώ π ο υ ς σ ε ό λ ο τ ο ν κ ό σ μ ο και π ρ ο τά θ η κ ε για «Ό σκαρ» κ α λ ύ τερ η ς ξ ένη ς τα ι­ νία ς. Η Μ. Ν τυ ρά ς γε ννή θη κ ε το ν Α πρίλιο το υ 1914 στη Σαϊγκόν, π ρ ω τεύο υ σ α τη ς γαλλικής τ ό ­ τε Ινδοκίνας α πό γο ν είς εκπαιδευτικούς. Η μεγάλη επιτυχία έ ρ χετα ι το 1950 με Τ ο Φ ρ ά γ μ α σ τ ο ν Ε ιρ η ν ικ ό . Το βιβλίο προτείνετα ι για το β ρα ­ βείο Γκονκούρ και το χάν ει γ ια λ ίγ ες μόνο ψ ή­ φ ου ς. Από το 1955 έ ω ς το 1960, η Ν τυράς α γω ­ νίζεται ε νάντια στον πό λεμ ο στην Α λγερία, πρώ τη στις επάλξεις, ό π ω ς ά λλω στε είχε κάνει και κατά τη δ ιά ρ κεια τ η ς κα τοχή ς, ό τα ν αγω νιζό τα ν στο πλ ευ ρ ό του Φ ρανσουά Μιτεράν γ ια μια ελεύθερη Γαλλία. Θ α π ο λ ε μ ή σ ει ε π ίσ η ς μ ε ό λ ε ς τ η ς τις δυ νά μ ε ις το γκωλικό κα θ εσ τώ ς. Μ έλος α π ό το 1944 του Κομμουνιστικού Κόμματος, παραιτείται το 1950 ή, σύμφω να με άλλους, το 1954. Το 1958, οι πω λή σεις το υ βιβλίου τ η ς Μ ο ν τ ε ρ ά τ ο Κ α ν τ ά μ π ιλ ε φ θ ά ν ο υ ν τ ις 500.000. Τον ε π ό μ εν ο χρόνο, το κινηματογραφικό έ ρ γο Χ ιρ ο σ ίμ α , α γ ά ­ π η μ ο υ του Αλαίν Ρενέ, πο υ είναι βασισμένο σε

Εις Μνήμην

σενάριο τη ς Ν τυράς, γίνεται μεγάλη επιτυχία. Τα θεατρικά τη ς έ ρ γα γ νω ρίζουν επίσ ης μεγάλη επι­ τυχία, ενώ σ υ νεργά ζεται με τη μεγάλη κυρία του γαλλικού θεά τρου, τη Μαντλέν Ρενό. Το 1 968 σ υ μ μ ε τ έ χ ε ι ε ν ε ρ γ ά σ τα γ ε γ ο ν ό τ α , κυρίω ς μέσα α πό ο ρ γα νώ σ εις ό π ω ς η «Επιτροπή φ οιτη τές-συγγρα φείς». Από τη δεκαετία το υ 7 0 , τ α έ ρ γ α τ η ς γρ ά φ ο ν τα ι πά ντο τε με τη ν π ρ ο ο π τι­ κή τ η ς μ ετ α φ ο ρ ά ς τ ο υ ς στη ν κινηματογραφική οθόνη. Το 1970, η ταινία In d ia S o n g τη ν κάνει π α ­ γκ όσμ ια γνω στή. Το 1977, ανα ζη τώ ντα ς πρ ω τα ­ γω νιστή για τη ν ταινία τ η ς Τ ο Φ ο ρ τ η γ ό ανακαλύ­ π τ ε ι τ ο ν ά γ ν ω σ τ ο μ έ χ ρ ι τ ό τ ε η θ ο π ο ιό Ζ ε ρ ά ρ Ν τεπαρντιέ. Από το 1980, ο Γιαν Α ντρεά μ οιρά­ ζεται τη ζωή τη ς. Ό τα ν η Ν τυράς βυθίζεται στον αλκοολισμό και αναγκάζεται να υποβληθεί σε θ ε ­ ρα πεία (1982), ο Α ντρεά τη στηρίζει και διηγείται την περ ιπ έτειά τ η ς στο βιβλίο το υ M .D . Στις 4 Σεπτεμβρίου το υ 1982, εκδίδεται το βιβλίο πο υ θ α τη ν κάνει παγκόσμια γνω στή Ο Ε ρ α σ τή ς ·. «Είναι (το βιβλίο αυτό) μια π λ ή ρ η ς αταξία, ακόμα και γ ια τη ν π ε ρ ίπ τω σ ή μου», ε ξ ο μ ο λ ο γ ε ίτ α ι η Ν τυ ρ ά ς σ τη δ η μ ο σ ιο γ ρ ά φ ο , τ ο υ π ε ρ ιο δ ικ ο ύ Μ α γ κ α ζ ί ν Λ ι τ ε ρ έ ρ , Αλιέτ Α ρμέλ, το ν Ιούνιο το υ 1990. «...Είναι ένα βιβλίο πο υ δ ρ α καταλυτικά π ά ­ νω στον αναγνώστη. Έ λα β α πο λλά κυβικά μέτρα α π ό γ ρ ά μ μ α τα . Ό λ ο ι οι α ν α γ ν ώ σ τε ς μου γρ ά -

φ ουν π ω ς το διάβασαν πο λ λ ές φ ο ρ έ ς και όλοι μου μιλούν για την προσω πική σχέση που έ χο υ ν με αυτό το βιβλίο». Ό τα ν ο Ζαν-Ζακ Ανό μ ετα φ έρει το βιβλίο στον κινηματο­ γρ ά φ ο, το 1992, η Ν τυράς αντιδρά οργισμένα, αποκηρύσσει τη ν ταινία και γρ ά φ ει μια νέα εκδοχή τη ς ιστορίας, τον Ε ρ α σ τ ή α π ό τ η ν Β ό ρ ε ι α Κ ίν α , το πιο ολοκληρωμένο ίσως από τα τελευταία έ ρ γα τη ς. Συνεχίζει να γρ ά φ ει μέχρι το τέλ ος, ό π ω ς άλλω στε είχε πει και η ίδια σε κάποια συνέ­ ντε υ ξ ή τ η ς : «Ακόμη και νε κ ρ ή , μ π ο ρ ώ να γρ ά φ ω » . Ν ιώθοντας π ω ς το τέλ ο ς πλησίαζε, δημοσ ίευσε πέρυσι το τελευταίο τη ς κείμενο c ’e s t to u t ( α υ τ ό ε ίν α ι ό λ ο ) ένα είδο ς αποχαιρετισμού. Ή τα ν π ρ ά γ μ α τ ι έ ν α μ ετ α θ α ν ά τιο βιβλίο. Η Μ α ρ γκ ερ ίτ Ν τυ ρ ά ς έ ζ η σ ε μ όνο δ ύ ο μ ή ν ε ς μ ετ ά το θ ά ν α το το υ Φ ρ α νσ ο υ ά Μ ιτεράν. «Τ ους θ ε ω ρ ο ύ σ α μ ε α χ ώ ρ ισ το υ ς» , γ ρ ά φ ε ι η Λ ιμ π ε ρ α σ ιό ν (4.3.96), «ήταν το μοιραίο ζευγά ρ ι τη ς δεκαετίας του ’80». Στη ρητορικού τύπου ερώτηση «Γιατί η Ν τυράς κατέχει μια τόσο σημαντική θέση στον αιώνα μας;», ο ίδιος δημοσ ιο­ γ ρ ά φ ο ς α πα ντά: «... Ή τα ν π ά ντα π α ρ ο ύ σ α στη ν πρ ώ τη γρα μ μ ή τ η ς δη μιου ργία ς, αλλά και τη ς δη μο σ ιο γρ α φ ία ς. Με τον δικό τη ς τρόπο, δεν μίλησε πα ρ ά μόνο για την α γά ­ πη (ή για το μίσος), υπό το πρίσμ α τη ς μη-συμφιλίωσης, τη ς επιθυμίας, του χωρισμού. Το ενδια φ έρ ο ν για τα έ ρ γα τ η ς μετατοπίστηκε σιγά-σιγά στην ίδια τη ζωή τη ς: ήταν μια φ οβερή προσωπικότητα».

52 βιβλία (από τα οποία 12 είναι θεατρικά έ ρ γ α και 13 ται­ νίες), ε π τά σ υ λ λ ο γ ές ά ρ θ ρ ω ν και σ υ νεντεύ ξεω ν, πο λ λ ά χ ειρ ό γρ α φ α που δ εν είδα ν πο τέ το φ ω ς τ η ς η μ έρ α ς... Η Ν τυράς ζούσε για να γρ ά φ ει, χω ρ ίς αμφιβολία: «Μιλώ για το γράψιμο. Μιλώ για το γράψ ιμ ο ακόμη και όταν δίνω την εντύπω ση π ω ς μιλώ για το ν κινηματογράφο. Δεν ξέρω να μιλήσω για τίποτε άλλο. Ό τα ν κάνω κινηματογράφο, γ ρ ά ­ φω, γρ ά φ ω για τη ν εικόνα, γρ ά φ ω γ ι’ αυτό που θα έ π ρ επε να δείχνει...». Από την Κυριακή 3 Μαρτίου, η Μ αργκερίτ Ν τυράς ανήκει πια σ τρ μέλλον. Ποιο θα είναι, ά ρα γε, αυτό; «Ανήκει», δια­ βά ζουμ ε στη Μ ο ν τ (8.3.96), «στις μ ο ίρ ες τω ν α νθρ ώ πω ν που έπλ α σ ε και εφ η ύρ ε η Ν τυράς, στις α έρινες η ρω ίδ ες τη ς , στις κ α τε σ τρ α μ μ έν ες π α ιδ ικ έ ς τ ο υ ς ηλικίες, σ το υ ς α νέφ ικ τους και ανολ οκλ ή ρ ω το υς έ ρ ω τέ ς το υ ς, στα αβέ(ϊαιά λ όγια το υ ς, στις α γιά τρ ευ τες π λ η γ έ ς το υ ς, και στις ά γω νίες το υ ς που μ ας τις ψιθυρίζουν στο αυτί - τις δικές μ α ς αγωνίες».

ΚΛΑΣΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ

Σειρά: Ιστορία (Αρχαία Μεσαιωνική - Νεότερη) V IO LA IN E V A N O Y EK E Καθηγήτρια των κλασικών γραμμάτων

Η ΠΟΡΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΡΩΜΗ

Μ ετάφ ραση:

Λ ήδα Π α λλαντίου

Συγγραφέας - μεταφράστρια Μ ε 208 σελίδες και 6 χάρτες

Ε Κ Δ Ο Σ Ε I Σ ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΙΔΟΥ * Για περισσότερες πληροφορίες "οι αναγνώστες/στριες μπορούν να ανρτρέξουν στο διαβάζω'. :'Νο 134 (1.1.86) που είναι αφιερωμένο σπ] Μ α ρ γ κ ερ ίτ Ν τυρ άς.

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Πολιτισμό Ιπποκράχους Αθήνα Τηλ,: .?

8 36 7.318

Εις Μνήμην

Συγγραφείς, Ατζέντηδες και Αλλες Ιστορίες Δ ι α β ά ζ ο ν τ α ς κ α ν ε ίς τ α γ ρ ά μ μ α τ α τ ο υ Β ρ ε τ α ­ ν ο ύ σ υ γ γ ρ α φ έ α E v ely n W a u g h , δ ια π ισ τ ώ ν ε ι ό ­ τ ι ο ε ν λ ό γ ω σ υ γ γ ρ α φ έ α ς έ τ ρ ε φ ε ιδ ια ίτ ε ρ η α ­ δ υ ν α μ ί α σ τ ο ν α τ ζ έ ν τ η τ ο υ , τ ο ν A .D . P e te r s . Μ ά ­ λ ισ τ α , π έ ρ α α π ό τ ο ν ρ ό λ ο τ ο υ μ ε σ ά ζ ο ν τ α , α ν ά ­ μ ε σ α σ ’ ε κ ε ίν ο ν κ α ι τ ο ν ε κ δ ο τ ικ ό ο ίκ ο , τ ο ν Τ ύ π ο ή τ ο κ ο ιν ό , ο σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο ς α τ ζ έ ν τ η ς ε ίχ ε α ν α λ ά β ε ι κ α ι τ η ν ι δ ιό τ υ π η α π ο σ τ ο λ ή τ ο υ ν α π ρ ο ­ μ η θ ε ύ ε ι τ ο ν W a u g h μ ε π ο ύ ρ α (!) Σ υ ν ή θ ε ι ε ς ε κ ­ κ ε ν τ ρ ι κ έ ς κ α ι ι δ ι α ίτ ε ρ α β ρ ε τ α ν ι κ έ ς . Ο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ί ς ε ίν α ι ό ν τ α α ν α σ φ α λ ή . Θ α π ε ι κ α ν ε ίς , δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι ά ν θ ρ ω π ο ς π ο υ δ ε ν ε ίν α ι α ­ ν α σ φ α λ ή ς . Ν α ι, α λ λ ά ο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ί ς α π ο τ ε ­ λ ο ύ ν ά λ λ η π ε ρ ίπ τ ω σ η . Ό π ω ς ε ίχ ε π ε ι κι ο Μ π έκ ε τ, « Ό λ ο ι γ ε ν ν ι ό μ α σ τ ε τ ρ ε λ ο ί α λ λ ά ε κ ε ί ν ο ς τ ιο υ μ π ο ρ ε ί ν α α ν α λ ύ σ ε ι τ η ν τ ρ έ λ α τ ο υ ε ίν α ι φ ι­ λ ό σ ο φ ο ς » . Α πό τ η ν ά λ λ η π λ ε υ ρ ά , τ ο γ ρ ά ψ ιμ ο

54

ε ίν α ι μ ο ν α χ ικ ή υ π ό θ ε σ η . Ω θ ε ί τ ο υ ς σ υ γ γ ρ α ­ φ ε ί ς ν α ε ίν α ι α κ ό μ α π ι ο ε υ ά λ ω τ ο ι, π ε ρ ι σ σ ό τ ε ­ ρ ο α ν α σ φ α λ ε ίς . Σ τ ο σ η μ ε ί ο α υ τ ό λ ο ιπ ό ν , μ π α ί­ ν ε ι ο α τ ζ έ ν τ η ς π ο υ α ν α λ α μ β ά ν ε ι ν α π α ίξ ε ι τ ο ρ ό λ ο το υ μ εσ ά ζοντα α νά μ εσ α

στον σ υ γγρ α ­

φ έ α κα ι τ ο ν «έξω » κ ό σ μ ο , ν α π ρ ο ω θ ή σ ε ι τ ο έ ρ ­ γ ο τ ο υ , ν α τ ο δ ια φ η μ ίσ ε ι, ν α π ρ ο φ υ λ ά ξ ε ι τ α π ν ε υ μ α τ ικ ά δ ικ α ιώ μ α τ α , ν α κ α ν ο ν ίσ ε ι τ ι ς η μ ε ­ ρ ο μ η ν ίε ς ε κ δ ό σ ε ω ν , τ ι ς π ρ ε ς κ ό ν φ ε ρ α ν ς (sic ),

τα συμβόλαια, τις συνεντεύξεις και ό,τι άλ­ λο χρειαστεί. Η χρήση του ατζέντη αποτε­ λεί μια παλιά και διαδεδομένη συνήθεια τό­ σο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική. Σή­ μερα υπάρχουν εταιρείες που προμηθεύ­ ουν επίδοξους αλλά και καθιερωμένους συγγραφείς με ατζέντηδες. Η επιτυχία τους εξαρτάται από την επιτυχία του ίδιου του συγγραφέα. Παρόλο που οι ίδιοι οι α­ τζέντηδες δεν απολαμβάνουν τη φήμη των πελατών τους, το όνομά τους αλλά και αυτό της εταιρείας για την οποία εργάζο­ νται κερδίζει το ανάλογο κύρος στο λογο­ τεχνικό στερέωμα. Όταν τα πράγματα έρ­ θουν σ ’ αυτή τη βολική κατάσταση, οι πε­ τυχημένες εταιρείες παύουν να ψάχνουν για συγγραφείς- είναι οι τελευταίοι, καθιε­ ρωμένοι ή μη, που αναζητούν τις υπηρε­ σίες τους. Η σχέση συγγραφέα-ατζέντη α­ ποτελεί ένα από τα βασικά στοιχεία που χα­ ρακτηρίζουν τη βιομηχανία του βιβλίου (publishing industry) στο εξωτερικό. Τα πά ­ ντα είναι μεθοδευμένα και οργανωμένα σύμφωνα με τους νόμους του «μάνατζμεντ», του «μάρκετινγκ», της διαφήμισης αλλά και του «Πι Αρ» (P.R., Public Relations, δημό­ σιες σχέσεις). Οχι πως υπάρχει μεγάλη'διαφορά από το ανάλογο «φιλολογικό ή λογο­ τεχνικό σινάφι» που χαρακτηρίζει την ελλη­ νική πραγματικότητα και που «ανεβάζει» ή «κατεβάζει» συγγραφείς, απλώς, στο εξω­ τερικό τα πράγματα είναι πιο «ιλουστρασιόν» και, αυτό εννοείται, οργανωμένα σε προχωρημένο επίπεδο. Κι αν όλα αυτά μας θυμίζουν κάποια έντονα τεχνοκρατικά και «ξερά» επιχειρηματικά σχήματα και δομές, κάτι που δεν είναι άτοπο, υπάρχει μια λε­ πτομέρεια στην όλη ιστορία που δεν μπο­ ρούμε να παραβλέψουμε: τη στενή, φιλική και ανθρώπινη σχέση που, κατά κανόνα, ι­ σχύει ανάμεσα στον συγγραφέα και τον α­ τζέντη. Ένας από τους πιο φημισμένους ατζέντη­ δες στη Βρετανία είναι ο Giles Gordon. Εδώ και αρκετά χρόνια ο Γκόρντον είναι ατζέ­ ντης καθιερωμένων Βρετανών συγγραφέ­ ων αλλά και πολλών δημοσιογράφων που

δοκιμάζουν τις δυνάμεις τους στη λογοτε­ χνία (να υποθέσουμε άραγε ότι στην Ελλά­ δα, που δεν υπάρχουν ατζέντηδες, μια ανά­ λογη προώ θηση της λογοτεχνικής παρα­ γωγής των δημοσιογράφων έχουν αναλάβει οι εκδόσεις Καστανιώτη;). Ο Γκόρντον βρίσκεται εδώ και πολύ καιρό στο επίκεντρο του λογοτεχνικού κόσμου του Λονδίνου, ένα επίκεντρο που εστιάζε­ ται στο μπαρ και στο εστιατόριο της Λέ­ σχης Garrick. Ο Γκόρντον έχει αντιπροσω­ πεύσει φημισμένους, στη χώρα του τουλά­ χιστον, συγγραφείς όπως τον Peter Ackroyd, που πρόσφατα εξέδωσε μια βιο­ γραφία του Μπλέικ, ακόμα και μέλη της Βα­ σιλικής Οικογένειας. Ο συγκεκριμένος πάντα ατζέντης βρέθηκε πριν λίγο καιρό στο στόχαστρο της φιλολο­ γικής επικαιρότητας στη Βρετανία όταν, στα τέλη της προηγούμενης χρονιάς, απο­ φάσισε να μοιράσει το χρόνο του ανάμεσα στο Λονδίνο και την πρωτεύουσα της Σκω­ τίας, το Εδιμβούργο. Κι ενώ οι συγγραφείς που αντιπροσωπεύονται από τον Γ κόρντον δεν έφεραν καμία αντίρρηση στην κίνησή του αυτή, το πρακτορείο του οποίου υπάλ­ ληλος ήταν ο Γκόρντον, το Sheil Land Asso­ ciates, αντέδρασε έντονα. Υπεύθυνοι του πρακτορείου έγραψαν στους συγγραφείς που είχε αναλάβει ο Γκόρντον και τους ανα­ κοίνωσαν ότι, λίγο πολύ, ο Γκόρντον α­ δυνατεί να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα και δικαιώματά τους από ένα μέρος τόσο μακρινό όσο το Εδιμβούργο κι ότι καλό θα είναι να τον ξεχάσουν από δω και πέρα. Και σ ’ αυτό το σημείο πρέπει να ανοίξουμε μια παρένθεση και να τονίσουμε ότι «Βρετανία» δεν είναι μόνο η Αγγλία ή το Λονδίνο: είναι και η Σκωτία, η Ουαλία, η Βόρειος Ιρλαν­ δία. Και αναφερόμαστε σε ένα εσωτερικό πρόβλημα της σύγχρονης βρετανικής πραγματικότητας. Οχι μόνο οι Σκωτσέζοι, οι Ο υαλοί ή οι Βόρειοι Ιρλανδοί (που ο κα­ θένας τους, λίγο πολύ, διεκδικούν, ακόμα, την ανεξαρτησία τους από τους Άγγλους), αλλά και οι Άγγλοι των βόρειων περιοχών γύρω από το Λιντς, το Γιορκ ή το

Νιούκαστλ, για να αναφερθούμε μόνο σε μερικές πόλεις, κατηγορούν κυρίως τις βρετανικές κυβερνήσεις για «αγγλοκεντρισμό» ή «λονδοκεντρισμό»· ότι έχουν καλ­ λιεργήσει αυτή τη νοοτροπία σε βαθμό επι­ κίνδυνο. Ειδικά οι συντηρητικές κυβερνή­ σεις της τελευταίας δεκαπενταετίας και πλέον, με αποκορύφωμα την πολιτική της Μάργκαρετ Θάτσερ, ενίσχυσαν αυτή την ε­ ντύπωση: πέρα από το Λονδίνο και τις γύρω περιοχές, το χάος· Βρετανία ίσον Αγγλία. Κλείνει η παρένθεση. Τέτοιου ήθους και ύφους ήταν η απόφαση του παραπάνω πρακτορείου να επιτεθεί στον Γκόρντον για τη «μετανάστευσή» του στη Σκωτία και να αποπειραθεί να τον απο­ ξενώσει από τους συγγραφείς του. Αλλά λογάριαζαν χωρίς τον ξενοδόχο. Διότι ήταν οι συγγραφείς που αντέδρασαν και ιδιαίτε­ ρα εκείνοι που ή προέρχονταν ή ήταν τοπο­ θετημένοι στη Σκωτία. Για τους τελευταί­ ους, η κίνηση αυτή του πρακτορείου ισοδυναμούσε με προσβολή. Και στο κάτω κά­ τω, ο Γκόρντον δεν είχε πάει στην άλλη ά­ κρη του κόσμου. Και μπορεί το Λονδίνο να είναι το κέντρο των εκδοτικών επιχειρήσε­ ων στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά εδώ και εί­ κοσι χρόνια η λογοτεχνική και εκδοτική δραστηριότητα στη Σκωτία έχει γνωρίσει μια αξιοσημείωτη άνθιση. Αλλά η γενική νο­ οτροπία είναι ακόμα τέτοια που προϋ ποθέ­ τει ότι ένας ατζέντης, για να θεωρηθεί επι­ τυχημένος, πρέπει να έχει άμεση και στενή επαφή με τους εκδότες στο Λονδίνο, θα πρέπει να είναι σε θέση να τους μιλάει στον ενικό. Σύντομα, ένα νέο γράμμα πληροφορούσε τους συγγραφείς του Γκόρντον ότι ο τε­ λευταίος θα προχω ρούσε σε ένα άλλο φη­ μισμένο πρακτορείο, το Curtis Brown. To πρόβλημα όμως ήταν ότι για αρκετούς από αυτούς τους συγγραφείς εκκρεμούσαν συμβόλαια που είχαν υπογράφει τον καιρό που ο Γκόρντον εργαζόταν για τους Sheil Land Associates. Και, ως γνωστόν, ο ατζέ­ ντης είναι εκείνος που αναλαμβάνει όλες τις ουσιαστικές, αλλά και τυπικές, διαδικα­

στικές και πρακτικές λεπτομέρειες που περιέχονται στη συγγραφή και υπογραφή τέ­ τοιων συμβολαίων (συνήθως, ο ατζέντης δικαιούται το 10% για τα πνευματικά δικαι­ ώματα στη Βρετανία και 20% για το εξωτε­ ρικό). Διότι μπορεί οι συγγραφείς να έχουν, αρχικά, υπογράψει συμβόλαιο με κάποιο πρακτορείο ή εταιρεία που προμηθεύει α­ τζέντηδες, αλλά στην ουσία, συνεργάζο­ νται και έρχονται σε επαφή με ένα άτομο: τον ατζέντη τον ίδιο. Είναι μια σχέση που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ζεστή και φιλική. Αυτός ήταν ένας ακόμα, βασι­ κός, λόγος για τον οποίο οι συγγραφείς αρνήθηκαν έντονα την πρόταση του πρακτο­ ρείου να αντικαταστήσει τον Γκόρντον με κάποιον άλλον ατζέντη που δεν γνώριζαν ή που, τέλος πάντων, γνώριζαν ελάχιστα. Οι συγγραφείς στο εξωτερικό τείνουν να συνεργάζονται με έναν και μόνο ατζέντη σε όλη τους τη συγγραφική πορεία. Ακόμα και οι εκδοτικές εταιρείες αποτελούν για κεί­ νους κάποιους απρόσωπους και πολυπλη­ θείς οργανισμούς, η σύνθεση των οποίων μεταβάλλεται κάθε τόσο. Οι εκδότες έρχο­ νται και παρέρχονται, ενώ και οι ίδιοι οι συγγραφείς αλλάζουν, αρκετά συχνά μάλι­ στα, εκδότες. Ο ατζέντης όμως παραμένει πάντα ο ίδιος. Είναι ο άνθρωπος που θα δώ ­ σει μια ζεστή, φιλική κουβέντα στον συγγραφέα- θα του δώσει θάρρος και κουράγιο να συνεχίσει να γράφει, πολλές φορές μάλιστα, θα είναι ο πρώτος άνθρω­ πος που θα διαβάσει το γραπτό, θα εκφράσει τη γνώμη του σαν φίλος, θα προτείνει αλλαγές, προσθέσεις ή αφαιρέσεις στο αρ­ χικό κείμενο. Έτσι λοιπόν, η αντίδραση των συγγραφέων του Γκόρντον ήταν άμεση: για κείνους ήταν σαν να του απαγόρευε κάποιος να ξαναμιλήσουν σ ’ έναν από τους πιο καλούς τους φίλους. Τελικά, η υπόθεση έφτασε στα δικαστήρια όπου βρέθηκε κάποια άκρη, αλλά μερικά άλλα, νομικά και οικονομικά, ζητήματα πα ­ ραμένουν ακόμα άλυτα. Το θέμα όμως δεν είναι τι κατάληξη είχε η συγκεκριμένη υπό­ θεση, αλλά αυτή ακριβώς η σχέση που έχει

αναπτυχθεί ανάμεσα στον ατζέντη και τον συγγραφέα στο εξωτερικό. Και από την άποψη αυτή, η εκδοτική και λογοτεχνική πραγματικότη­ τα της Βρετανίας, στην οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως, είναι απείρως πιο διαφορετική από τη δική μας. Το ερώτημα βέβαια είναι αν ένα σύστημα, όπως αυτό του μεσολαβητή ανάμεσα στον συγγραφέα και τον εκδότη, το κοινό κ.λπ., μπορεί να έχει εφαρμογή σε μια χώρα, έτσι μι­ κρή όπως είναι η Ελλάδα. Ακόμα και η Αθήνα, μπροστά στο χάος του Λονδίνου ή του Παρισιού ή, πολύ περισσότερο, της Νέας Υόρκης, μοιάζει σαν μια μεγάλη γειτονιά όπου όλοι γνωρίζουν τα πάντα και τους πάντες. Πόσο μάλλον όταν ανα­ φερόμαστε σε ένα κύκλωμα τόσο στενό και μι­ κρό όπως είναι το φιλολογικό. Τη διάσταση αυτή τείνουμε εμείς οι Έ λληνες να την ξεχνούμε και να μην εκμεταλλευόμαστε τα πλεονεκτήματά της. Ό πω ς και να έχει το πράγμα, ως φυλή είμαστε, καλώς ή κακώς, και λιγότερο οργανωτικοί αλλά και λιγότερο τυπικοί. Εξάλλου, να μην ξεχνάμε ότι στην Ελλάδα, υπάρχει ακόμα αυτή η φιλική και ζεστή σχέση ανάμεσα στον εκδότη και τον συγγραφέα. Ο πρώτος είναι συνήθώς φίλος του τελευταίου. Στη χώ ρα μας δεν έχουν (ακόμα) δημιουργηθεί οι τεράστιες εκδοτικές επιχειρήσεις που μπορεί να συναντήσει κανείς στη Βρετανία ή την Αμερική, κ.λπ. Από την άλλη πλευρά, ο συγγραφέας στην Ελλά­ δα μοιάζει πολύ πιο «γήινος» σε σχέση με τον Βρετανό συγγραφέα που, έτσι κι αλλιώ ς, ζει σε μια πολύ μεγαλύτερη χώρα, αλλά και περιστοιχί­ ζεται από ατζέντηδες και μεσολαβητές. Και αυτό το ξέρουνε πολύ καλά και Έ λληνες δημοσιογρά­ φοι που επιζητούν μία συνέντευξη με κάποιον διάσημο συγγραφέα, αλλά και εκδοτικοί οίκοι που κινούν διαδικασίες για τη μετάφραση και έκ­ δοση ενός ξένου βιβλίου στα ελληνικά: και στις δύο περιπτώσεις, το πιο πιθανό είναι να γίνουν οι απαραίτητοι διακανονισμοί όχι με τον ίδιο το συγγραφέα, αλλά με τον ατζέντη που τον αντι­ προσωπεύει. Ποιος ξέρει, ίσως σε λίγα χρόνια να είμαστε σε θέση να μιλούμε και στην Ελλάδα για τους ατζέντηδες των συγγραφέων. Ηλίας Μ αγκλίνης

ΧΡΗΣΙΜ ΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ

Σειρά: Παιδαγωγικά - Φιλοσοφία - Κοινωνιολογία

A R N A L D O B IS C A R D I Καθηγητής Πανεπιστημίου

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ Δ ίκ α ιο ARNALDO BISCARDI

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Μ ετάφραση:

Παν. Α . Δ ημά κης

Καθηγητής Πανεπιστημίου Δ εύτερη έκδοση με 507 σελίδες

Ε κ δ ό σ ε ι ς

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Π ολιτισμό Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

Η εξάρθρωση του χρόνου και η παλινόρθωση του ιδεαλισμού

Μια ανάγνωση ουμφραζομένων για την πρόσληψη του βιβλίου του Ια κ Ν τεριντά, “Φαντάσματα του Μ α ρ ξ”. [μ ιτφ ρ .: K m iji; Π ο η /ά ρ η ς , οπό r/ς εοβόσε/ς «£**ρερές»/

Αρθρο

Με τον Ντεριντά και τη γαλλική φιλοσοφία μετά το 1945 υπάρχει αναμφίβολα ένα πρόβλημα αντικει­ μένου. Η γαλλική σκέψη λειτουργεί για τα τε­ λευταία πενήντα χρόνια ως ένας φιλοσοφικός πανδέκτης, μια πανδέγμων θάλασσα λόγου, που απορροφάει στοιχεία και ουσίες από αμέτρητες παραδόσεις για να συνθέσει τον βιότοπό της. Αν μέχρι τον 19ο αιώνα κύριο χαρακτηριστικό του γαλλικού στοχασμού υπήρξε η αξιοθαύμαστη διαφάνεια του Ντεκάρτ, είναι περίεργο, αλλά μετά τον Μπερξόν και τον Βαλερύ, όλα αυτά άλλαξαν σε κάτι που αιωρείται μεταξύ ασιατικής ρητορικής σιβυλλικών αποφθεγμάτων και μιας τάσεως προς τη συστηματοποίηση της ανθρώπινης γνωσιολο­ γίας σε επίπεδο καθολικό. Κύριο χαρακτηριστικό της γαλλικής σκέψης, πράγμα που ίσως αποτελεί την πρωτοτυπία της, μιας και η αγγλοσαξονική φι­ λοσοφία δεν κατόρθωσε ποτέ να αρθρώσει μια ενδιαφέρουσα φιλοσοφική πρόταση, υπήρξε πά­ ντοτε ο αναγωγισμός. Η αναγωγή των φαινομέ­ νων, των σχέσεων και των ερωτημάτων σε ορισμέ­ να καθόλου (universalia), αμετάβλητα και σχεδόν αιώνια, όπως το Είναι, το Ον, το Μηδέν, η Γλώσσα, η Αντίληψη, η Ζωτική Ορμή, η Δύναμις, η Ολότης. Μόνο υπό την προοπτική αυτή του τελικού αιτίου,

ή του πρωταρχικού λόγου, κατανοούνται όλες εκείνες οι μεγαλει­ ώδεις συλλήψεις του Σαρτρ, του Μερλό-Ποντί, του Λεβινάς, του Αλτουσέρ, του Καστοριάδη και του Αρόν. Ακόμα και ο μαρξισμός, που κάποια στιγμή αποτέλεσε την αιχμή της γαλλικής σκέψης, συνιστούσε μάλλον μια μετάθεση στον κοινωνικό χώρο ενός λόγου μετα­ φυσικού, μιας επιπλέον αναγωγής δηλαδή, της πολυπλοκότητας των σχέσεων που χαρακτηρίζουν τη χαώδη και μεταβαλλόμενη ανθρώ­ πινη σύνθεση σε ορισμένες σταθε­ ρές, αναλύσιμες και ομοιογενείς δομές εξελίξεως. Οι Γάλλοι στοχαστές εκλογικεύουν συστηματικά ένα μυστήριο· ο βασικός σκελετός της σκέψης τους ακόμα και όταν μοιάζει ανορθολογιστικός, διατηρεί τη δομή ε­ νός γεωμετρικού συλλογισμού με συνέπεια και σταδιακή πρόβαση που μόνο στις πραγμα­ τείες του Αριστοτέλη, της Σχολής και του Σπινόζα έχουμε ξαναδεί να εφαρμόζονται με τό­ ση ακρίβεια. Όλο το μνημειακό έργο του Σαρτρ Είναι και Μηδέν αντιπροσωπεύει μια ε­ πιδρομή κατά του μυστηρίου της ανθρώπινης υπάρξεως. Η γαλλική γλώσσα στη φιλοσοφική της πρακτική τριχοτομεί τα φαινόμενα σε μια σειρά λογικών και λογικοφανών αιτιατών. Μοιάζει σαν να επιχειρείται να αλωθεί ο τόπος του πλέον προσωπικού μυστηρίου, του αφάτου δηλαδή της ανθρώπινης υπόθεσης, με την πιο πανούργα και παραπλανητική μηχανή που εφευρέθηκε ποτέ, τη γλώσσα. Ειδικώς, μάλι­ στα, μετά την εισβολή του Μάρτιν Χάιντεγκερ στη γαλλική σκέψη, τα πράγματα πήραν μια τροπή μάλλον περίεργη, για να μην πούμε επι­ κίνδυνη, μακροπρόθεσμα για την ίδια τη φιλο­ σοφία. Ο Χάιντεγκερ εισήγαγε στη φιλοσοφική σκέψη το στοιχείο της ενθαδικότητας και της χρονικότητας - αυτά και τίποτε άλλο. Τα υπόλοιπα περί όντος και μη-όντος, περί γλώσσας και καλλιτεχνικού έργου, για να μην αναφέρουμε τις παιδιαριώδεις αναλύσεις του της ελληνι­ κής φιλοσοφίας, που πίστευε ότι αντιπροσώ­ πευαν την κορύφωση της σκέψης του, έχουν ειπωθεί και ξαναειπωθεί στο παρελθόν από τον Ηράκλειτο, τον Παρμενίδη, τον Πλάτωνα,

τον Πλωτίνο, τον Διονύσιο Αρεοπα­ γίτη, τον Θωμά Ακινάτη και πολ­ λούς σχολαστι­ κούς θεολόγους κατά τρόπο εκ­ φραστικότερο και οξύτερο. Η κάθε εποχή όμως χρει­ άζεται τους μύ­ θους της· κάι νέοι μύθοι σημαίνει πα ρα γ κω νισ μός των παλαιών και μάλιστα όχι α­ πλώς παραγκωνισμός τους, αλλά ρίψη τους στην αφάνεια, όπου χάνονται από την προφάνεια τόυ παρόντος. Η εισβολή του Χάιντεγκερ στη γαλλική φιλοσοφική σκέψη ε­ πιδείνωσε την ήδη υπερσυμπιεσμένη με ανα­ φορές και περίπλοκες γλωσσικές συντάξεις γαλλική εκφραστική, προσφέροντας εκείνη τη μεγαλειώδη και θεαματική ορολογία, η μαγεία της οποίας είναι ακαταμάχητη, αν και η σημα­ σία της συχνά κομίζει γλαύκα εις Αθήνας. Παράλληλα, η γαλλική σκέψη διαμορφώθηκε από τον 18ο αιώνα πάνω σε μια τραυματική α­ πώλεια: την καταστροφή του Port Royale και της φιλοσοφικής συνείδησης που καλλιέργη­ σε εκείνο το περίφημο μοναστήρι. Οι Γάλλοι φιλόσοφοι έχασαν πολύ νωρίς την προστα­ τευτική παρουσία του μεγάλου χώρου της εκ­ κλησίας και της αναφοράς σε έναν υπέρτατο κώδικα σημασιών. Για τούτο, κατά τους δύο τελευταίους αιώνες, αρχίζοντας μάλιστα με τον διαφωτισμό, βάλθηκαν να δημιουργήσουν οι ίδιοι μια θρησκεία, να γίνουν οι ίδιοι θρη­ σκευτικοί ηγέτες, ενός κινήματος θεουργικού με φιλοσοφική μεταμφίεση. Ο θεός των θεο­ λόγων διέβρωσε τον θεό των φιλοσόφων. Η μετάβαση από τον ένα θεό στον άλλο, από τον ένα μύθο στον άλλο, από το Βιβλίο στη βιβλιο­ θήκη, κατά τον Φουκό, οδήγησε στη φοβερή ζύμωση των ιδεών που αναμφίβολα παρατη­ ρήθηκε στη Γαλλία και απέδωσε αξιοθαύμα­ στες φιλοσοφικές απορίες και ελάχιστες βε­ βαιότητες. Μετά το 1950, μάλιστα, όταν ο Μαρξ, ο Χάιντεγκερ και ο Νίτσε, βοηθούμενοι από τη σχολή της Φρανκφούρτης και τη γλωσ­

σολογία, αναγορεύτηκαν σε ορίζοντες της αν­ θρώπινης σκέψης - μιας και οι Γάλλοι όταν μι­ λούν για τον εαυτό τους πιστεύουν πως μιλούν εκ μέρους του ανθρωπίνου γένους -, η κατά­ σταση του στοχασμού στα γαλλικά πήρε την κατεύθυνση μιας ολικής επανερμηνείας του ανθρώπινου φαινομένου, με τέτοια ένταση καί ζήλο που κανείς νομίζει ότι ήγγικεν ο καιρός για μια ερμηνεία της ψυχοπαθολογίας της φι­ λοσοφικής σκέψης, για να μη νιώθουμε τέλος πάντων ανόητοι οσάκις διαβάζουμε ένα βιβλίο γαλλικής φιλοσοφίας και δεν καταλαβαίνουμε λέξη. Η ψυχοπαθολογία αυτή οφείλεται κυρίως στη λατρεία της προσωπικότητας του φιλοσόφου που αναπτύχθηκε σε ανησυχητικό βαθμό μετά τον πόλεμο. Σαρτρ, Μποβουάρ, Φουκό, Αλτουσέρ, Ντεριντά και πόσοι άλλοι μεταμο­ ντέρνοι, Λιοτάρ, Μποντριγιάρ, Ιριγκαράι και μύριοι άλλοι ων ουκ έστι αριθμός, κάνουν μια δεύτερη θητεία όχι ως δημιουργοί ιδεών, αλλά ως τα πιο λαμπρά αστέρια της δημοσιότητας. Ο μύθος του προσώπου τους επισκιάζει την πραγματικότητα του έργου τους- έτσι, ανά πε­ νταετία, ένα καινούριο όνομα εμφανίζεται ως ο νέος βασιλιάς της φιλοσοφίας, ασχέτως αν ελάχιστοι έχουν διαβάσει τις απόψεις του, ή έ­ χουν απλώς ενημερωθεί γι’ αυτές. Ίσως βέ­ βαια ο βασιλιάς να μην είναι τελείως γυμνόςόμως η προβολή του τον αδικεί και μακροπρό­ θεσμα υπονομεύει την ενεργή παρουσία του έργου του, αφού η αναπόφευκτη άρνηση της προσωπικότητάς του θα συσκοτίσει τα επιβιώσιμα στοιχεία του φιλοσοφικού στοχασμού του, πράγμα που έχει ήδη συμβεί με τον super star της γαλλικής φιλοσοφίας, Ζαν Πολ Σαρτρ. Μιλώντας όμως για τον εαυτό τους και ανάγο­ ντας τα προσωπικά τους κενά και ελλείψεις σε φιλοσοφικά προβλήματα par excellence, οι Γάλλοι στοχαστές αντικατέστησαν τη σεμνό­ τητα του διαλόγου με την απρέπεια του μονο­ λόγου και υποκατέστησαν την αναζητητική και απορηματική φιλοσοφική διεργασία της ελλη­ νικής φιλοσοφίας με ένα περίεργο κράμα αυτοανάλυσης, ψυχολογισμού, ανθρωπολο­ γίας και κοινωνικής κριτικής, το οποίο στις κα­ λύτερες περιπτώσεις αμιλλάται την καλλιτε­ χνική δημιουργία και στις χειρότερες, τις κλινι­ κές περιγραφές των υστερικών κρίσεων ασθε­ νών του Φρόυντ. Ανάμεσα στα καταυγάζοντα ονόματα αυτής

της τάσης εκείνο του Ντεριντά κάνει μια αξιο­ περίεργα έντονη παρουσία. Εξηγούμαι εξαρ­ χής: δεν εννοώ ότι το έργο του, ειδικώς το πρώιμο, δεν έθεσε σημαντικότατα ερωτήματα σχετικά με τη φαινομενολογία, του Χούσερλ, τον δομισμό/αποδομισμό, την ανθρωπολογία και την τέχνη. Από ένα σημείο όμως και πέρα φαίνεται πως ο Γάλλος στοχαστής απέκτησε υπερβολική εμπιστοσύνη στον εαυτό του και αυτοθαυμάστηκε- αποφάσισε τότε να διυλίσει τη φιλοσοφική του ιδιόλεκτο με την ποιητική διάθεση, δομή και ρητορική που προφανέστα­ τα δανείστηκε από τον μεταπολεμικό Χάιντεγκερ. Αποτέλεσμα: να συσκοτίζει το λόγο του σε βαθμό εκνευριστικό, να συγχέει τη σκέψη του σε σημείο δυσπαρακολούθητο, φθάνοντας ακόμα σε παιχνίδια με την τυπογραφία, θεωρώντας φαίνεται τον Μαλαρμέ ως υπό­ δειγμα του φιλοσοφικού στοχασμού. Αναμφί­ βολα, για να διαβάσει κάποιος Ντεριντά χρειά­ ζεται να είναι μυημένος σε ένα τρόπο του φιλοσοφείν τυπικά και χαρακτηριστικά γαλλικό, με καταβολές γερμανικές, που προέρχονται α­ πό τον σχολαστικό μεσαίωνα, ανάγονται στη νεοπλατωνική φιλοσοφία και ξεχωρίζουν με έ­ να διακριτικό καρύκευμα 19ου αιώνα. Η πληθώρα των υποδηλώσεων ωστόσο ανα­ γκάζει τον αναγνώστη να διαισθάνεται πως κά­ τι λέγεται εκεί, αν και δεν είναι σε θέση να το παρακολουθήσει απόλυτα. Ορισμένες του προτάσεις λάμπουν από την πρωτοτυπία και τη μοναδικστητά τους, μέσα σε ένα ωκεανό σημείων χωρίς ευδιάκριτα σημαινόμενα. Στο βιβλίο από το οποίο πήραμε αφορμή για να μι­ λήσουμε γι’ αυτόν, ένα απόσπασμα του Σαίξπηρ γίνεται το συνδετικό μοτίβο μιας ριζικής ανασύνθεσης της εικόνας του Μαρξ. Αναμφί­ βολα, ο Ντεριντά έχει φαντασία, μόνο που δεν τη χρησιμοποιεί για να πλάσει ιστορίες, εικό­ νες ή δοκίμια, αλλά για να επαναδιατάξει τη γλώσσα, να επαναδιοργανώσειτην εσωτερική της συνοχή, να τη διαλύσει, να την επανα­ προσδιορίσει, πιστός ίσως στο νεανικό αίτημα του αποδομισμού που πρώτος εισηγήθηκε. Έχει κανείς ωστόσο την εντύπωση πως ο Γάλ­ λος φιλόσοφος μετέτρεψε τη γραφή σε παρα­ λήρημα της γλώσσας, εννοώ σε παραλήρημα εντός της γλώσσας, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει καμιά προφανής σχέση μεταξύ των λεγομένων, ενώ τα λεχθέντα να μην εντοπί­ ζουν το κύριο νόημά τους μέσα από τις διαφο-

ρετικές τους εκδοχές. Δεν ξέρουμε τι ρόλο α­ πονέμει στη φιλοσοφία, αλλά ο Ντεριντά έχει πρόβλημα φιλοσοφικής μεθόδου. Επιχειρώ­ ντας να επαναστατήσει εναντίον της κρυπτολογοκρατικής παράδοσης του Σαρτρ, του Αλτουσέρ και του Μερλό-Ποντί, τεμάχισε τη γλώσσα σε σύντομες, κοφτές και εντυπωσια­ κές προτάσεις, που, ενώ δεν αποκτούν τη δυναμική σκοτεινότητατου Ηράκλειτου, μετατρέπονται σε καλλιεπή σοφιστικά τεχνάσματα. Ο κατεξοχήν πρόγονος του Ντεριντά είναι ο Γοργίας- το σχήμα της φράσης γίνεται αυτο­ σκοπός. Από τη στιγμή όμως που στη φιλοσο­ φία δεν προσέχουμε το νόημα αλλά το ρήμα, όχι το ρητό αλλά τη λέξη που το διατυπώνει, το παιχνίδι χάθηκε άπαξ διά παντός. Ο Ντεριντά επιδίωξε να αντιδράσει, όπως άλλωστε και όλοι οι παλίμπαιδες της γαλλικής φιλοσοφίας, και στο τέλος κατάφερε να επιστρέφει σε αρ­ χαϊκές μορφές σκέψης και να επαναφέρει ένα τρόπο του φιλοσοφείν που όλοι νομίζαμε πως είχε υποχωρήσει μετά τον Πλάτωνα. Η γαλλι­ κή φιλοσοφική διανόηση των τελευταίων πε­ νήντα χρόνων αποτελεί τη θεωρητική θεσμο­ ποίηση του παλιμπαιδισμού, σε ψυχολογικό και διανοητικό επίπεδο. Ο Ντεριντά σκέφτεται και επιχειρηματολογεί κατά τρόπο μυθολογικό' μυθολογεί τη γλώσ­ σα του και την καθιστά πλωτινική αφαίρεση. Μετατρέπει τον πλατωνικό στοχασμό μέσα στη γλώσσα σε νεοπλατωνικό αλληγορισμό πάνω σ’ αυτήν. Αυτό που τελικώς δηλώνεται είναι μια εξουσιαστική, ολοκληρωτική και ηγε­ μονική διάλεκτος που εξαφανίζει το υπό ανά­ λυση έργο. Για τούτο, πριν απ’ όλα χρειαζόμα­ στε μια μέθοδο αναγνώσεως της ανάλυσης και μετά θα αποκτήσουμε, αν αποκτήσουμε, έ­ ναν οδηγό για την κατανόηση του εξεταζόμε­ νου κειμένου. Ο Ντεριντά δεν αναλύει τον Μαρξ' αυτοαναλύεται και μετατρέπει τη φιλο­ σοφική σκέψη σε αυτοβιογραφία, πράγμα νό­ μιμο και αποδεκτό, στο βαθμό που έχουμε προειδοποιηθεί γι’ αυτό. Έτσι, λαμβάνοντας ως προϋπόθεση εργασίας τη μαρξική πα­ ρουσία στο τέλος του 20ού αιώνα, όταν η μαρ­ ξιστική πραγματικότητα έχει καταρρεύσει, προχωρεί σε μια φιλοσοφική κατοχύρωση της απουσίας του, της απώλειας ενός άλλου θεού και νομοθέτη. Το φάντασμα του Μαρξ είναι, υποψιάζομαι, η οφειλή του στον Αλτουσέρ, τον δάσκαλό του, είναι ο φόρος τιμής στη νεό­

τητά του, στις ψευδαισθήσεις του 50 και του 60, όταν ο Μαρξ υποσχόταν αυτό που δεν μπορούσε να προσφέρει ο υπαρκτός σοσιαλι­ σμός. Το βιβλίο του για τον Μαρξ είναι ένα κείμενο περί φαντασμάτων, περί ίσκιων και χαμένων ψευδαισθήσεων. Μερικά χρόνια μετά την κα­ τάρρευση του υποτιθέμενου μαρξιστικού κρά­ τους, ο Ντεριντά δεν έρχεται να αναλύσει τι συνέβη μέσα και μετά από εκείνη τη γνωστική αίρεση, που κατέληξε να είναι ο μαρξισμός κα­ τά τα περισσότερα χρόνια της εφαρμογής του. Αντίθετα επιχειρεί να δείξει, αν καταλα­ βαίνουμε καλά, την επικαιρότητα του λόγου του Μαρξ, του ιδεατού Μαρξ, ως λόγου κριτι­ κής των φαντασμάτων του παρόντος, πράγμα άλλωστε που επιχείρησε ο ίδιος με τη Γερμανική του Ιδεολογία και την κριτική του Μαξ Στίρνερ. Κάποιος θα πρέπει να διαβάσει το βιβλίο, ιδιαίτερα το τελευταίο κεφάλαιο, για να κατα­ λάβει σε τι συμπέρασμα φτάνει ο Ντεριντά. Η παρουσία του Μαρξ ως φάσματος και πνεύμα­ τος είναι εξίσου ισχυρή, εξίσου σημαντική γι’ αυτόν κατά το τέλος του αιώνα μας. Θα απα­ σχολεί τη δυτική σκέψη για καιρό, και θα την ε­ μπνέει ή θα την ποδηγετεί με τρόπο αδιευκρί­ νιστο, αφού εκφράζει την απόλυτη διάψευση, την αποσάρκωση ενός ιδανικού, τη μετατροπή του σε θεωρητική σκιά. (Ας ελπίσουμε βέβαια πως θα πάψει σύντομα να απασχολεί τη σκέψη ανθρώπων αθώων όπως οι Κινέζοι, οι Κορεάτες και οι Κουβανοί, που δεν έφταιξαν σε τίπο­ τε να πληρώνουν τα σπασμένα και τα αδιέξο­ δα της δυτικοευρωπαϊκής φιλοσοφίας). Αναμφίβολα, ο Μαρξ είναι ένα σπουδαίο κεφά­ λαιο της δυτικοευρωπαϊκής σκέψης, αλλά θα πρέπει επιτέλους να κατανοηθεί μέσα στα ό­ ρια και τους περιορισμούς της δυτικοευρω­ παϊκής φιλοσοφίας, χωρίς αυτές τις εκ των υστέρων μυθολογήσεις. Ο Μαρξ αντιπροσώ­ πευσε ως εξωθεσμική φωνή την κριτική παρά­ δοση των καλύτερων στιγμών της ελληνοδυτικής σκέψης και ως εξουσιαστική φιλοσοφία τις χειρότερες πρακτικές του κρατιστικού μο­ ντέλου της εκκοσμικευμένης Καθολικής Εκκλησίας. Όταν όμως η κριτική γίνεται ε­ ξουσία, παύει να είναι κριτική και μετατρέπεται σε άλλοθι- όταν ο λόγος που ερμηνεύει γί­ νεται σύστημα που βεβαιώνει και επιβεβαιώ­ νει, χάνει την οξύτητά του κρι μετατρέπεται σε θεολογίζοντα καταφατισμό' όταν τέλος μια παρουσία που αρνείται, μετατρέπεται σε μια

απουσία που θεσμοθετεί, τότε απόστολοι της νέας εκκλησίας γίνονται ένας κάποιος Μιχαήλ Σουσλόφ και ένα άλλο σκοτεινό υποκείμενο ονόματι Μπρέζνιεφ - για να μην αναφέρουμε βεβαίως τις γραφικές περιπτώσεις, ιδιαίτερα πρόσφορες για τουριστική αξιοποίηση, του Παλμίρο Τολιάτι, του Μαρσέ και ενός κάποιου τσολιά, ονόματι Φλωράκη. Παρά τις προθέσεις του, το βιβλίο του Ντεριντά είναι ένας εξαίρετος επικήδειος λόγος, γε­ μάτος στόμφο και ναρκισσιστική ποίηση, που γίνεται ιδιαίτερα φανερή μέσα από τη μάλλον κουρασμένη μετάφραση του Κωστή Παπαγιώργη. Αυτό που δεν τολμάει όμως να προφέ­ ρει ο Ντεριντά είναι η απλή διαπίστωση πως μέσα από το φάντασμα του Μαρξ πανηγυρί­ ζουμε την ανάσταση του Πλάτωνα, και πως για την επανάκαμψη του πλατωνίζοντος ιδεαλι­ σμού, αν και όχι της πλατωνικής μεθόδου του στοχάζεσθαι, έβαλε και ο ίδιος ο Γάλλος φιλό­ σοφος του λιθαράκι του, προς μεγαλυτέραν δόξαν της πρωτοτυπίας του, αναμφίβολα.

'Αρθρο

Έτσι, ο στοχαστής που αποδόμησε τη σκέψη σε γλωσσικές κατασκευές, προχώρησε ήδη με βήμα γοργό στην παλινόρθωση του πλατωνι­ κού ιδεαλισμού και της χεγκελιανής ιδεοκρα­ τίας, ανάγοντας τη σκέψη σε ιδεότυπους που θα έκαναν να τρίζουν τα κόκαλα και να ριγούν τα πνεύματα των μεγαλύτερων στοχαστών του αιώνα μας. Ο αποκαλυπτικός τόνος της φιλο­ σοφίας, όπως ο ίδιος επισήμανε κάποτε, υπο δηλώνει απλώς την προσωπική του σχέση με το λόγο, το θρησκευτικό υπόστρωμα της δικής τους σκέψης, που είτε ιουδάίζον είτε χριστιανίζον, άνοιξε το δρόμο προς μια νέα πνευματο­ κρατία που επαναφέρει τη φιλοσοφία σε πρω­ τογενείς μορφές στοχασμού, που δεν μπο­ ρούν να κρυφτούν πίσω από τη φορτική και υπέρογκη κατασκευή ούτε απέχουν πολύ από το διθύραμβο. Μιλούμε λοιπόν περί του δι­ θυραμβικού τόνου στη φιλοσοφία- ποιος δοξο­ λογείται τώρα, αυτό είναι μια άλλη υπόθεση.

ΒΡΑΣΙΔΑΣ ΚΑΡΑΛΗΣ

Niklas Luhmann: μια σημαντική παρουσία στις κοινωνικές επιστήμες σήμερα ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Ο Niklas Luhmann (N.L.). καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Bielefeld, είναι μαζί με τον Jurgen Habermas (J.H.) ο σημαντικότερος κοινωνιολόγος του καιρού μας στον γερμανό­ φωνο χώρο και ένας από τους πολυγραφότερους σύγχρονους διανοούμενους. Το γεγο­ νός ότι το έργο του δεν έχει ακόμη γνωρίσει τη διεθνή απήχηση που εδώ και χρόνια απο­ λαμβάνουν οι ιδέες και τα κείμενα του J.H., οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις δύσληπτες έννοιες που χρησιμοποιεί, πολλές από τις οποίες έχουν παραχθεί σε άλλους, εκτός των κοινωνικών επιστημών, κλάδους, όπως είναι η φυσική, τα μαθηματικά και η βιολογία. Ο N.L. έγινε, πάντως, καταρχάς γνωστός ως θεωρητικός της διοικητικής επιστήμης (εν­ δεικτικά βλ. Theorie der Verwaltungswissenschaft, Grote, Βερολίνο/Κολωνία 1966), η ο­ ποία αποτέλεσε την αφετηρία των κατοπινών του εργασιών που ως κύριο ερευνητικό α­ ντικείμενο έχουν: το κράτος, την πολιτική, το δίκαιο, τη θρησκεία, τη δημόσια γνώμη και την κοινωνία (βλ. επίσης Soziologische Aufklarung 1-5, Westdeutscher Verlag, Opladen 1970/1990). Σε μια εποχή έντονης αμφισβήτησης των «μεγάλων αφηγήσεων» της νεοτερικότητας ο N.L. διατύπωσε μια γενική θεωρία των κοινωνικών συστημάτων (βλ. κυρίως Soziale Systeme. Grundrifi einer allgemeinen Theorie, Suhrkamp, Φρανκφούρτη 1984). Συγκρότη­ σε δηλαδή μια καθολική συστημική θεωρία, επιχειρώντας την προσέγγιση του κατεξοχήν αντικειμένου της, της κοινωνίας, ως ενός συστήματος λειτουργικά διαφοροποιημένου σε επιμέρους «αυτοαναφερόμενα» (selbstreferentielle) και «αυτοποιούμενα» (autopoietische) μέρη. Εκείνο που κάνει ιδιαίτερα σημαντική την προσ φ ορά του N.L. στην όλη ε­ ξέλιξη των κοινωνικών επιστημών είναι η δική του αντίληψη του συστήματος ως λει­ τουργίας, γεγονός που επιτρέπει να προσεγγίζει κανείς όλα τα συστήματα στη βάση μιας ενιαίας αντίληψης των όρων λειτουργίας τους. Με τον τρόπο αυτό «συρρικνώνει τη συνθετότητα» και διεισδύει στο εσωτερικό συστημάτων, των οποίων η ανάλυση θα ήταν δύσκολη, αν όχι αδύνατη, με τις μέχρι τώρα καθιερωμένες έννοιες των κοινωνικών επι­ στημών. Στο χώρο του επιστημονικού παραδείγματος ο N.L. είναι γνωστός ως ο ιδρυτής της λειτουργικής-δομικής θεωρίας των συστημάτων. Στο επίκεντρό της δεν ευρίσκεται η έν­ νοια της δομής, η οποία ωστόσο κυριάρχησε για μισό και πλέον αιώνα στην επηρεασμένη από το δομικό λειτουργισμό του Τ. Parsons αμερικανική κοινωνιολογία, αλλά η έννοιατης λειτουργίας. Με άλλα λόγια, ο N.L. δεν ενδιαφέρεται τόσο για τον τρόπο λειτουργίας και τη σχέση των στοιχείων της υπάρχουσας δομής ενός κοινωνικού συστήματος (όπως είναι*

η πολιτική, το δίκαιο, η θρησκεία, η επιστήμη κ.λπ.), αλλά εκείνο που πρωτίστως τον απα­ σχολεί είναι η λειτουργία της ίδιας της δομής του συστήματος, ενδιαφέρεται δηλαδή να προσεγγίσει τη «λειτουργία της λειτουργίας» (Funktion der Funktion) του συστήματος. Στο κείμενο που ακολουθεί ο N.L. πραγματεύεται τις εγγενείς αδυναμίες της κοινωνιο­ λογικής θεωρίας. Αυτές προκύπτουν κυρίως από την ψευδώς «προνομιούχα θέση» του «καλύτερα γνωρίζοντος», από την οποία η θεωρία συνήθως παρατηρεί το αντικείμενό της. Κατά το N .L ., ακριβώς επειδή δεν υπάρχουν θέσεις τέτοιους είδους, η ίδια η κοινωνιολογία, ως ένα αυτοαναφερόμενο και αυτοποιούμενο κοινωνικό «υποσύστημα» που α­ νήκει στο γενικό σύστημα «επιστήμη», οφείλει να επιλέξει για τον εαυτό της τη θεωρητική προσέγγιση της «αναδρομικότητας» (Rekursivitat). Δηλαδή εκείνο τον τύπο λειτουργικής προσέγγισης, με τον οποίο και η ίδια παρατηρεί και αναλύει το εκάστοτε αντικείμενό της. Για το έργο του N.L. στα ελληνικά, καθώς και εκτενής κατάλογος των δημοσιευμένων εργασιών του στο Η. Κατσούλης, «Το κράτος μεταξύ “αηοφόρτωσης" και “αυτοποίησης" Νεώτερες θεωρίες», εισαγωγή στο: Μ. Janicke, Η αποτυχία του κράτους, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1992 και στο Αντ. Μακρυδημήτρης/Π. Καρκατσούλης (εισ.-επιμ.), Niklas Luhmann. Θεωρία των Κοινωνικών Συστημάτων, Σάκκουλας, Αθήνα 1995. Β .Γ .

«Η

κοινωνιολογίαγια την Εττοχή μας από τον Max Weber καί δώθε. Αντίληψη των Μεθόδων και Πρόσληψη των Ορίων μιας Επιστήμης»· Από τις απαρχές της, περί τα τέλη του προηγούμενου αιώνα, η κοινωνιολογία έτα­ ξε τον εαυτό της στην αποστολή να περι­ γράφει την κοινωνία στην οποία ζούμε και να εξηγήσει, ει δυνατόν, τα γνωρίσματά της. Αυτή η αποστολή είχε προηγουμένως να αντιμετωπίσει την υποψία της ιδεολο­ γίας, η οποία προέκυψε από τις σημασιολογικές-πολιτικές ως προς το περιεχόμενό τους αντιπαραθέσεις θέσεων του 19ου αιώ­ να. Για τον λόγο αυτό όχι σπάνια συναντά κανείς στους ιδρυτές του κλάδου μια παραί­ τηση από τη χρήση του όρου «κοινωνική επι­ στήμη». Εκτός τούτου αυτοί είχαν να συνεκτιμήσουν την απώλεια σε αξιοπιστία που

δοκίμαζε το δόγμα της προόδου κατά τις τε­ λευταίες δύο δεκαετίες του 19ου αιώνα. Η κοινωνιολογία παίρνει έτσι το δρόμο της ε­ πιχειρώντας περισσότερο δομικές περιγρα­ φές της νεοτερικότητας. Η κοινωνία χαρα­ κτηρίζεται επί παραδείγματι από τον κατα­ μερισμό εργασίας, την υψηλή διαφοροποί­ ηση, τον διαφορισμό των μορφών, την υπο­ λογισμένη ορθολογικότητα. Ταυτοχρόνως πρέπει να παραμένει ανοιχτή, ακόμη και συνειδητά αμφίρροπη στην αξιολόγηση του αποτελέσματος της ιστορικής εξέλιξης - ό­ πως π.χ. κάτι τέτοιο παρατηρείται στη βεμπεριανή έννοια της τυπικής ορθολογικότητας και της γραφειοκρατικής οργάνωσης.

Τίτλος πρωτοτύπου: «Soziologie fur unsere Zeit - seit Max Weber. Methodenbewuptsein und Grenzerfahrung einer Wissenschaft», στο: M. Meyer (εκδ.), Wo wir stehen. Dreipig Beitrage zur Kultur der Moderne», Serie Piper, Μόναχο; Ζυρίχη 1987, σ. 53-59.

ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΘΕΩΡΙΑΣ Σ’ αυτό το επίπεδο διέπρεψαν εντυπωσια­ κές θεωρίες, οι οποίες ακόμη και σήμερα απασχολούν την κοινωνιολογική συζήτη­ ση. Παρέμεινε πάντως άλυτο και τελικώς παρακάμφθηκε ένα βαθύτερο πρόβλημα κάθε κοινωνικής θεωρίας. Οποιαδήποτε περιγραφή της κοινωνίας λαμβάνει χώρα, βεβαίως, εντός της κοινωνίας, στην οποία αναφέρεται. Η περιγραφή συνιστά επικοι­ νωνία σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγ­ μή. Χρησιμοποιεί τη γλώσσα, όρους που συνηθίζονται, και βασίζεται σε συντετμημένες δυνατότητες κατανόησης. Π ροσα­ νατολίζεται σε διαφοροποιήσεις, όπως αυτές μεταξύ κεφαλαίου-εργασίας, κοινότητας-κοινωνίας, τυπικής-άτυπης οργάνω­ σης, έτσι ώστε με κάθε επεξήγηση να π α ­ ρεισφρέουν, κατά τρόπο δύσκολο να ελεγ­ χθεί, και τα αντιθετικά ζεύγη ορισμών. Αυτά τα μέσα παρατήρησης εμπεριέχουν ωστόσο ένα σκοτεινό σημείο. Αν πράγματι η κοινωνιολογία θέλει να περιγράφει ολοκληρωμένα ή, έστω, στις ουσιαστικές της πτυχές την κοινωνία, οφεί­ λει να συμπεριλάβει και τον ίδιο τον εαυτό της στη διαδικασία αυτή. Οφείλει δηλαδή να περιγράφει την κοινωνία ως ένα σύστη­ μα το οποίο αυτοπεριγράφεται. Το δικό τής ρόλο ως της περιγράφουσας την κοι­ νωνία θα πρέπει να τον τοποθετήσει μέσα στην ίδια τη θεωρία. Θα πρέπει δηλαδή να χρησιμοποιήσει τη θεωρία της αναδρομι­ κά, προσφεύγοντας και η ίδια σ ’ αυτήν. Οφείλει με άλλα λόγια να επανεύρει στο α*γτικείμενό τής, που είναι η κοινωνία, ως ένα σύστημα το οποίο αυτοπεριγράφεται. Το δικό της ρόλο ως της περιγράφουσας την κοινωνία θα πρέπει να τον τοποθετήσει μέ­ σα στην ίδια τη θεωρία. Θα πρέπει δηλαδή να χρησιμοποιήσει τη θεωρία της αναδρο­ μικά, προσφεύγοντας και η ίδια σ ’ αυτή. Οφείλει με άλλα λόγια να επανεύρέι στο α­ ντικείμενό της, μου είναι η κοινωνία, τον ί­ διο τον εαυτό ΐης.. Και αυτό σημάίνει: να μπορέσει να διακρίνει το σκοτεινό της ση­ μείο ή, τουλάχιστον, να διαπιστώσει πως

δεν μπορεί να δει εκείνο που όντως δεν μπορεί να δει. Αυτό το πρόβλημα της αυτοαναφοράς και την κυκλικότητας μέχρι την πολύ πρό­ σφατη περίοδο έτυχε επεξεργασίας με δύο διαφορετικούς τρόπους, ωστόσο και οι δύο τείνουν στο να το παραβλέψουν. Είτε εκκινά κανείς από την άποψη ότι η επιστήμη είναι σε θέση να περιγράψ είτην κοινωνία μέσα στην κοινωνία κατά τρόπο ωσάν η πρώτη να ενεργούσε από τα έξω, sine ira et studio, αξιολογικά ουδέτερα και μεθοδικά ελεγχόμενα. Αυτό συνιστούσε και το πρόγραμμα του Durkheim, με ι­ σχυρούς ενδοιασμούς και εκείνο του Max Weber. Η αμερικανική κοινωνιολογία, που εκ των υστέρων κυριάρχησε παγκοσμίως, σκέφθηκε έτσι εξ αρχής και ως εκ τούτου δεν αναγνώρισε καν την ύπαρξη του προ­ βλήματος. Είτε τοποθετείται κανείς από την πλευ­ ρά του υποκειμένου - εκλαμβανόμενου ως αφετηρίας αναλυτικών γνωστικών κατα­ σκευών ή ως νοήματος και πηγή κινήτρου για το πράττειν. Ό σον αφορά την κατεύ­ θυνση αυτή, η κοινωνιολογία παρέμεινε υποχρεωμένη στον Kant, τουλάχιστον στη νεοκαντιανή ερμηνεία του. Αυτό το διακρί­ νει κανείς στη σχέση μεταξύ Rickert και Weber, στον παράδοξο κοινωνικό-ψυχολογικό καντιανισμό του Georg Simmel, κατό­ πιν στον πρώ ιμο Mannheim και όχι εσχά­ τως στον Talcott Parsons. Επιστήμη ή υποκείμενο - δύο διαφορε­ τικές δυνατότητες για να διασπάσεις τον φαύλο κύκλο: να περιγράφεις την περιγρα­ φή δια της προσφυγής σε μια εξωτερική α­ ναφορά. Και τίποτα περισσότερο δεν φαί­ νεται να απαιτεί η λογική, όταν αυτή κατα­ δικάζει φαύλους κύκλους, διαλύει παράδο­ ξα μέσω ιεραρχικών τύπων και «αναπτύσ­ σει» ταυτολογίες. Έτσι εκείνο μόνο που α­ κόμη ενοχλεί είναι ότι για το σκοπό αυτό υπάρχουν προφανώς δύο διαφορετικές δυνατότητες: η επιστήμη και το υποκείμε­ νό. Καθεμία από αυτές ισχυρίζεται ότι είναι και η μόνη ορθή. Σ’ αυτό ουσιαστικά ανα­ φέρονταν η λεγάμενη θετικιστική διαμάχη

στην κοινωνιολογία κατά τα τέλη της δεκα­ ετίας του ’60. Ο Popper και ο Albert από τη μια μεριά, ο Adorno και ο Habermas από την άλλη, ως εκπρόσωποι αντίθετων θέσε­ ων. Μα δεν μπόρεσαν να τα βρουν μεταξύ τους, ακριβώς επειδή επιχειρούσαν να υπεκφύγουν, αν και με διαφορετικούς τρό­ πους, το ίδιο πρόβλημα: εκείνο της αυτοα­ ναφοράς. Έτσι η καθεμία πλευρά ήταν σε θέση να διακρίνει το σκοτεινό σημείο της άλλης, αλλά όχι και το δικό της.

ΩΘΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΕΞΩ Ωθήσεις για μια ριζική αλλαγή του επιπέ­ δου της συζήτησης αυτής δεν προέρχο­ νται σήμερα από την ίδια την κοινωνιολογία· έρχονται α π ’ έξω. Η κοινωνιολογία με­ τά τις υπερπροσπάθειες της δεκαετίας του ’50 και του ’60 βρίσκεται σε μια φάση εξά­ ντλησης. Φροντίζει τις πληγές της, δεν καλ­ λιεργεί πια τις φιλοδοξίες της. Αντιθέτως σε μια διαδικασία γοργών και ριζικών αλλα­ γών βρίσκεται η διεπιστημονική έρευνα. Τα ερεθίσματά της τα παίρνει από τη φυσική, τη βιολογία, τη νευροφυσιολογία και τα ε­ πεξεργάζεται με εργαλεία συστημικά-θεωρητικά και εξελικτικά-θεωρητικά. Εάν θε­ λήσει κανείς εντελώς περιληπτικά να συμπυκνώσει την κατεύθυνση των αλλα­ γών αυτών, τότε θα πρέπει να εξάρει δύο απόψεις, ο συνδυασμός των οποίων έχει σημασία: Πρώτον: Από ένα σημείο του επιπέδου συνθετότητας και μετά, όλα τα εξελικτικά συστήματα είναι αυτοαναφερόμενα. Οι βιολόγοι κάνουν λόγο για την «αυτοποίη­ ση» (Autopoiesis). Τούτο σημαίνει: Τα στοι­ χεία από τα οποία συντίθενται τα συστήμα­ τα αυτά, στη βάση αναδρομικής π ρ ο ­ σφυγής μιας .κλειστής οργάνωσης, παράγονται και αναπαράγονται από αυτό το ίδιο το σύστημα. Και δεύτερο: Κάθε παρατήρηση τέτοιου είδους συστημάτων προϋποθέτει από την πλευρά της την αναδρομή στο παρατη­ ρούμενο σύστημα· δεν μπορεί να λάβει α­ ποστάσεις από το δικό της μέσο παρατή­ ρησης, με το οποίο αλλάζει την πραγματι­

κότητα που θέλει να παρακολουθήσει. Σ ’ αυτόν τον κόσμο των δικτυωμένων, αυτοκαι ετεροπαρατηρούμενων βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών συστημάτων δεν υπάρχουν προνομιούχες θέσεις, από τις οποίες θα μπορούσε κανείς ορθώς να παρατηρήσει τον κόσμο. Δεν υπάρχουν ε­ πίσης a priori ούτε και υποκείμενα αποστα­ σιοποιούμενα από την αντικειμενική πραγ­ ματικότητα. Υπάρχουν, όμως, σχετικά στα­ θερές «ιδιαίτερες καταστάσεις» των συστημάτων, οι οποίες προκύπτουν από μια αναδρομική εφαρμογή των εγχειρημά­ των τους στα αποτελέσματα των δικών τους λειτουργιών. Με ορισμένα από τα παραπάνω μπορεί να αισθάνεται εξοικειωμένος ο κοινωνιολό­ γος που έχει ασχοληθεί με την κοινωνιολογία της γνώσης ή τη «συμμετοχική παρατή­ ρηση». Δεν θα διακρίνει ωστόσο ότι εδώ τί­ θενται οι βάσεις μιας θεωρίας της κοινω­ νίας. Η κοινωνία, ως ένα σύστημα που αυτοπεριγράφεται, δεν μπορεί (ή μπορεί μόνον πολύ ανεπαρκώς δια μέσου κάθε μιας ξεχωριστής συνείδησης) να γίνει αντι­ κείμενο παρατήρησης από τα έξω. Ό λα τα επικοινωνιακά μέσα, που αναφέρονται στην κοινωνία, την παρατηρούν και (εφ’ ό­ σον παραπέμπουν σε κείμενα) την περι­ γράφουν. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνον μέ­ σα στην κοινωνία και μάλιστα κατά έναν τρόπο, ο οποίος εφόσον ολοκληρωθεί, ε­ κτίθεται και ο ίδιος στην παρατήρηση μέ­ σω άλλων επικοινωνιακών λειτουργιών. Κάθε παρατήρηση φέρει μαζί της το ενάλλαγμα να γίνει αποδεκτή ή να απορριφθεί. Έτσι είναι ιδιαιτέρως απίθανο να προκύψουν με τον τρόπο αυτό σταθερές αυτοπεριγραφές, ομόφωνες απόψεις ή και μόνον μύχιες βεβαιότητες. Απίθανο βεβαίως δεν σημαίνει και αδύνατο. Θα μπορούσαν, λοιπόν, σε μια συνεχώς επαναλαμβανόμενη εφαρμογή των πα ρα ­ τηρήσεων στα αποτελέσματα των παρατη­ ρήσεων, να σταθεροποιηθούν τρόποι επι­ κοινωνίας που ανάγονται όχι σε μια εξωτε­ ρικά εγγυημένη πραγματικότητα ούτε σε μια a priori βεβαιότητα, αλλά στην αναδρο­

μική προσφ υγή και μόνο των ενεργειών. Και πραγματικά: όταν διαβάζει κανείς τον Jurgen Habermas στην αριστοτεχνική π ε ­ ριγραφή του για το «Φιλοσοφικό Λόγο της Νεωτερικότητας» η εντύπωση που αποκο­ μίζει είναι λιγότερο η εμμονή σε μια ξεχω­ ριστή θέση και περισσότερο η δικτύωση της περιγραφής από περιγραφές περιγρα­ φών.

ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ; Έ χει άραγε η κοινωνιολογία ευκαιρίες να συμβάλει σ ’ αυτό; Και αν ναι, με πο ια σχέ­ δια; Δύο, κυρίως ερευνητικά συστήμάτα φαίνονται ικανά να επιδράσουν καταλλή­ λω ς στην κατάσταση που περιγράφηκε, με άλλα λόγια να λειτουργήσουν ως «αυτοαναφορικές σταθερές»: η θεωρία των λεγά­ μενων Μαζικών Μέσων και η θεωρία της Κοινωνικής Διαφοροποίησης. Συμπληρωματικά στις κλασικές έρευνες για τα μαζικά μέσα παρουσιάστηκε και ένα καινούριο ενδιαφέρον σχετικά με τον «εγγραμματισμό των πολιτισμών», με τα επα­ κόλουθα του αλφαβητισμού της γλώσσας και τις συνέπειες της τυπογραφίας, το ο­ ποίο ανέδειξε σε ένα νέο θεωρητικό επίπε­ δο το ζήτημα της διάδοσης της επικοινω­ νίας. Συνεπώς θα πρέπει κανείς να ξεκινή­ σει από το γεγονός ότι οι τεχνικές διάδο­ σης οφείλουν να ανταποκρίνονται σε αυστηρούς όρους επιλογής, βάσει των ο­ ποίων συγκροτούνται οι πραγματικότητες. Π.χ. η γραφή προσδίδει στην επικοινωνία μια χρονική σταθερότητα, που δεν μπορεί να επιτευχθεί σε κανένα προφ ορικό πολιτι­ σμό. Ακριβώς αυτό, όμως, είναι που επιφέ­ ρει έναν επικοινωνιακό κατακλυσμό, ο ο­ ποίος επιτρέπει, εκείνο που ο καθένας α­ ντιλαμβάνεται, να εμφανίζεται ως αποτέλε­ σμα μιας επιλογής. Τούτο, όμως, με τη σει­ ρά του υπερσκελίζει τη μοναδικότητα, με την οποία γίνεται αντιληπτή η διαφορά με­ ταξύ του οικείου και ανοίκειου κόσμου. Για κάποιον είναι γνώριμο ό,τι για κάποιον ά λ­ λο είναι άγνωστο. Έτσι απαρχαιώνονται και όλοι οι θρη­ σκευτικοί μηχανισμοί, κυρίως οι μύθοι, με

τους οποίους η διαφορά μεταξύ οικείου και μη οικείου ετύγχανε επεξεργασίας, με άλλα λόγια γινόταν προσιτή. Τη θέση της καταλαμβάνει σήμερα ένας προσανατολι­ σμός σε νέα, σε ειδήσεις, σε γεγονότα με τα οποία, όπως κανείς μπορεί να υποθέσει, όλοι αισθάνονται εξοικειωμένοι - αλλά μό­ νον για λίγες ημέρες. Στις μη προβλέψιμες συνέπειες που προκύπουν για την αυτοπεριγραφή της κοινωνίας παρέπεμψε κυρίως ο Peter Heintz: Η παγκόσμια κοινωνία γίνε­ ται πρωτίστως αντιληπτή στον καθρέφτη των γεγονότων, με συνέπεια μια υποβάθμιση του υψηλού βαθμού σταθερότητας α λ­ λά και των κανονικοτήτων μιας απολύτως μη δραματικής καθημερινότητας. Οι συνέπειες για την κοινωνιολογία είναι προφανείς. Ό λα αυτά ισχύουν και για την ί­ δια, εάν θελήσει να πετύχει πρόσβαση στον Τύπο: Υπερτονισμός των συγκρούσε­ ων στα θεωρητικά μέτωπα, γρήγορες επικαιρικές μεταβολές, αβανγκαρντισμός, πρόκριση επιπόλαιης κριτικής έναντι μα­ κροχρόνιων θεωρητικών και εμπειρικών εργασιών. Η κοινωνία φωτίζεται με έναν α­ νήσυχο προβολέα και οι απόψεις που λαν­ σάρονται σαν καινούριες μεταβάλλονται σε κοινοτοπίες ή καταστρέφονται προτού καν τύχουν ουσιαστικής επεξεργασίας και ελέγχου.

ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΕΚ ΝΕΟΥ Αλλά και οι έρευνες για την κοινωνική δια­ φ οροποίηση δίνουν στην κοινωνιολογία την ευκαιρία να ανακαλύψει εκ νέου στο α­ ντικείμενό της, την κοινωνία, τον ίδιο τον ε­ αυτό της. Εάν κανείς περιγράψει τη νεοτερική κοινωνία κατ’ αντιδιαστολή προς όλες τις άλλες που προηγήθηκαν ως ένα λει­ τουργικά διαφοροποιημένο σύστημα, το ο­ π οίο δε συγκροτείται πλέον με βάση κοινω­ νικές ιεραρχήσεις αλλά μόνον σ ύμφωνα με λειτουργικούς τομείς, όπως είναι η οικονο­ μία, η πολιτική, η εκπαίδευση, το δίκαιο, η επιστήμη, η θρησκεία κ.λπ., τότε η κοινωνιολογία δεν ανήκει πα ρά μόνον σε ένα α­ πό τα λειτουργικά αυτά συστήματα: την ε-

D . P a tr ic k G e o rg e s

TO ΤΡΑΙΝΟ ΤΗΣ ΠΕΜΠΤΗΣΕΠΟΧΗΣ

Απογοητευμένοι am την έλλειψη κατεύθυνσης που μα­ στίζει την εποχή μας, μια ομάδα Αυτικών μελετητών πα­ ρακολουθεί μια πολιτιστική εκδήλωση στο Μπανγκόκ που διευθύνει ένας “σοφός” Ασιάτης. Συζητοΰνται έν­ νοιες όπως νουσώμα, Ελευσίνια Μυστήρια, γλωσσοδύναμη, Πνεύμα του Ωμέγα, επιλογή φτώχειας, Ρέικι, ψυχουργοί, Νενρογλωσσικός και Χρονογραμμικός Προγραμματισμός με φόντο εξωτικές και ερωτικές πε­ ριπέτειες στο πολύχρωμο μωσαϊκό της Ταϊλάνδης. Οι μελετητές φεύγουν πιστεύοντας πως είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις και δυσκολίες του 21ου αιώνα. Είναι όμως; Το αεροπλάνο της επιστροφής γίνεται αεροπλάνο της αναστροφής και κάνει αναγκαστική προσγείωση σε κάποιο σιδηροδρομικό σταθμό τη στιγμή που ξεκινάει το τελευταίο τραίνο Το Τραίνο της Πέμπτης Εποχής Οι Έλληνεςμάνατζερμπορούν ναβελτιώσουντις γνώσεις τους ψυχαγιογούμενοι, οι λοιποίαναγνώστες ναψυχαγωγη­ θούνμε ένα δροσερόμυθιστόρημα. ΚΥΡ. ΝΤΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 8/8/95 ...αποτελείμίαν ιδιότυπον σύνθεαίνμυθιστορήματος και φιλο­ σοφίας... Το θέμα είναι πρωτότυπον... ΕΣΤΙΑ 15/3196

ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑΕΛΛΗΝΕΣΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ Πωλείται στο Βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ οδός Σόλωνος 60, Τηλ.: 3615077

πιστή μη. Μ πορεί ως εκ τούτου να επεξεργασθεί τελικώς ένα πλαίσιο για την ενότη­ τα της κοινωνίας, όμως μόνον από τη σκο­ πιά της επιστήμης. Η κοινωνιολογία, λοιπόν, σχετικοποιεί τον εαυτό της μέσω της δικής της θεω­ ρίας. Μ πορεί μεν με βάση τις δικές της θέ­ σεις να προσφ έρει πολιτικές συμβουλές, θα πρέπει όμως να παραδεχθεί ότι το πολι­ τικό σύστημα προκρίνει μια εντελώς δια­ φορετική εκδοχή για την ενότητα της κοι­ νωνίας (π.χ. με αυτό το ίδιο στην κορυφή της) και για τούτο το λόγο δεν εμπιστεύε­ ται το θεωρητικό πλαίσιο της λειτουργικής διαφοροποίησης. Μπορεί, επίσης, (η κοινωνιολογία) να προτείνει μια επιστημονική περιγραφή της θρησκείας συμπεριλαμβα­ νομένων των κεντρικών θεολογίκών πρ ο ­ σώπων, θα πρέπει όμως να αναλογισθεί ότι η θρησκεία και ο θεωρητικός της αναστοχασμός, η θεολογία, εκλαμβάνουν τέτοιες προσφ ορές ως απολύτως ακατάλληλες. Η δική τους περιγραφή του κόσμου δεν μπο­ ρεί να αποδεχθεί ούτε μια συρρίκνωση των π ερί θεού ορισμών με αναγωγή τους στην επικοινωνία ούτε και μια συμπίεσή της (της θεολογίας) στα όρια ενός ειδικού-ως προς το περιεχόμενό του εξειδικευμένου λει­ τουργικού συστήματος. Τελικώς η κοινωνιολογία ενδέχεται να διακρίνει ότι οι περιγραφόμενοι με τον τρό­ πο αυτό κοινωνικοί χώ ροι δεν μπορούν να δουν εκείνο που αυτοί όντως δεν βλέπουν. Θα κάνει έτσι λόγο για «ελλοχεύουσες» λειτουργίες και δομές. Ό μως θα έπρεπε κάποιος να της αντιτείνει (αν και η ίδια μό­ νη της πρέπει να το παραδεχθεί7) ότι αυτή η περιγραφή βάσει του σχήματος δεδηλωμένο/ελλοχεύον αποτελεί και τη δική της περιγραφή και ότι και αυτή η ίδια δεν μπο­ ρεί να δει εκείνο που δεν μπορεί να δει.

NIKLAS LUHMANN ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

Κ υκλοφορούν

Τ α π ρ ώ τα β ιβ λ ία τ η ς ν έ α ς σ ε ιρ ά ς μ α ς με το γ ε ν ικ ά τ ίτ λ ο

ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Διεύθυνση σειράς Χ ρ η σ τό ς Μ π ο υ λ ώ τ η ς

• ΑΝΝΑ SEWELL Η Μ αύρη Καλλονή • DAPHNE DE MAURIE Η ταβέρνα της Τζαμάικα • ALEXANDRE DUMAS Η μαύρη τουλίπα

Πλήρεις εκδόσεις αριστουργηματικών έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας σε νέες έγκυρες μεταφράσεις. Ένα πανόραμα γνωστών και άφθαρτων έργων που παραμένουν διαχρονικά και επίκαιρα.

1

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΑΟΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΟΥ 9,144 52 ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΑΤΤΙΚΗΣ, ΤΗΛ. 2846074, 2816134, FAX: 2817127

«Η Γκούραινα»της Ευγενίας Ζωγράφου Ένα αγνοημένο μυθιστόρημα μιας λησμονημένης συγγραφέως «Ευγενία η Ζωγράφου, πουχαρίεσσα πετά στην πηγήν της Κασταλίας καί ρεμβάζει με τας Μούσας, που και δράματα συγγράφει και Σαιξπήρους μελετά, είναι δε η ωραιοτέρα μες στας άλλας τας γραφούσας, βγάζει τώρα σ’ ένα τόμον Διηγήματα καμπόσα για να δείξει στον Ροΐδη ότι τάχει τετρακόσια». "Ρωμηός" (Γ. Σουρής)

Η Ευγενία Ζωγράφου, πεζογράφος, θεατρική συγγραφέας και δημοσιο­ γράφος, εντυπώσιασε, όπως φαίνεται από τις κριτικές, με το έργο της, που άρχισε να δημοσιεύει από πολύ νέα, στην καμπή του αιώνα, αλλά μετά έ ­ πεσε στη λησμονιά. Με τα μέχρι στιγ­ μής δεδομένα, φαίνεται ότι το μυθι­ στόρημά της «Η Γκούραινα» είναι το πρώτο ιστορικό μυθιστόρημα που γράφτηκε από γυναίκα στην Ελλάδα.

Μελέτη

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεγάλο ενδια­ φέρον των φιλολόγων σχετικά με τις αρχές της Νεοελληνικής πεζογραφίας: κυκλοφορούν μελέ­ τες, άρθρα, επανεκδόσεις έργων κ.λπ. Η επιστη­ μονική διαμάχη για ζητήματα όπως ο διαχωρι­ σμός ρομαντικού και ιστορικού μυθιστορήμα­ τος, το αν το ιστορικό μυθιστόρημα υπήρξε το κυρίαρχο μυθιστορηματικό είδος στο 19ο αιώνα και το ποια ήταν η κοινωνική και αισθητική λει­ τουργία των πρώτων πεζογραφημάτων, συνεχί­ ζεται. Η όλη κίνηση είναι πολύ ενδιαφέρουσα μια και με τον τρόπο αυτό έρχονται στο φως και έρ­ γα που έχουν μείνει τελείως άγνωστα και ξεχα­ σμένα, ακόμα κ ά ι. από όσους ασχολούνταν συστηματικά με τη λογοτεχνία. Ένας από τους λόγους της καθυστέρησης αυτής ήταν, ίσως, η άποψη ότι η μυθιστορηματική παραγωγή του πε­ ρασμένου αιώνα ήταν πενιχρή ra t ασήμαντη, ε­ πειδή το μυθιστόρημα θεωρούνταν, γενικά, «α­ νήθικο» και «ελαφρά φιλολογία» που απειλούσε την αγνότητα των ηθών1. Το ιστορικό μυθιστόρη­ μα επιστρατεύτηκε για να ενισχύσει το μυθιστο­ ρηματικό είδος, επειδή περιείχε, περισσότερο α­ πό τις άλλες κατηγορίες μυθιστορημάτων, το συνδυασμό του τερπνού με το ωφέλιμο, πράγμα που αποτελούσε, ακόμη, τη βασική αισθητική

αρχή της λογοτεχνίας του 19ου αιώνα. Η συστηματική αυτή επανεξέταση που γί­ νεται τα τελευταία χρόνια, έρχεται να καλύ­ ψει μεγάλο μέρος του κενού που υπήρχε στην έρευνα σχετικά με την ιστορική αφετη­ ρία του μυθιστορήματος ως λογοτεχνικού εί­ δους με ειδικές κατευθύνσεις και καλλιτεχνι­ κές ανάγκες, και συγκεκριμένο αναγνωστικό κοινό2. Οι περισσότερες μελέτες αναφέρονται κυρίως στην περίοδο των πρώτων πενή­ ντα χρόνων από την ίδρυση του Ελληνικού κράτους, δηλαδή 1830-1880 (αν και, πρό­ σφατα, έχει αρχίσει να ερευνάται και η αμέ­ σως προηγούμενη περίοδος, β' μισό του 18ου αι. -1830). Η παντελής σχεδόν έλλειψη μνείας γυναι­ κών στο λογοτεχνικό χώρο της εποχής εκεί­ νης κάνει εντύπωση. Μπορώ ίσως να δικαιο­ λογήσω το γεγονός ότι πέρασε απαρατήρηση η έκδοση της Αυτοβιογραφίας της Ελισά­ βετ Μουτζάν - Μαρτινένγκου από το γιο της Ελισαβέτιο («Η Μήτηρ μου», 1881). Το έργο της ήταν παλαιότερο και αδημοσίευτο και α­ πό μόνη της η τραγική ιστορία μιας άγνωστης γυναίκας φαίνεται πως δεν μπορούσε να τρα­ βήξει το ενδιαφέρον των κριτικών και μάλιστα σε μια περίοδο τόσο σημαντικών μεταβολών και ανανεώσεων στο χώρο της λογοτεχνίας. Είναι όμως αξιοπερίεργο το γεγονός ότι μέ­ χρι σήμερα δε δόθηκε παρά ελάχιστη σημα­ σία στο συγγραφικό έργο της Καλλιρρόης Παρρέν και της Ευγενίας Ζωγράφου, δύο συγγραφέων για τις οποίες πιστεύω ότι μπο­ ρούν να σταθούν άξια δίπλα στις αντρικές φυσιογνωμίες που σημάδεψαν την ελληνική πεζογραφία γύρω στην αλλαγή του αιώνά. Στη διδακτορική διατριβή που ετοιμάζω στο Πανεπιστήμιο του Groningen (Ολλαν­ δία), επιδιώκω να βγάλω από τη λησμονιά, στην οποία περιέπεσε, το πεζογραφικό έργο των δύο αυτών, πρωτοπόρων στο χώρο της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, γυναικών και να ερευνήσω τη θεματολογία τους, τα χαρακτη­ ριστικά που παρουσιάζει το λογοτεχνικό τους έργο καθώς και την ιδεολογία που πιθα­ νόν προβάλλεται μέσα απ’ αυτό. (Η σύγχρονή τους Κωνσταντινουπολίτισσα πεζογράφος, Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, έγινε τα τε­ λευταία χρόνια αρκετά γνωστή χάρη στην ε-

πανέκδοση, από το 1987 και μετά, αρκετών α­ πό τα διηγήματά της).

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΗΣ ΕΥΓΕΝΙΑΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥ Ο μελετητής που ασχολείται με γυναίκες πεζογράφους πριν από τη λεγάμενη «Γενιά του ’30», έχει να αντιμετωπίσει και διάφορα ιδιάζοντα προβλήματα μια και ψάχνει κυριο­ λεκτικά στα σκοτεινά: δεν υπάρχει μια επιθε­ ώρηση γυναικείας πεζογραφίας για να μπο­ ρέσει να εντοπίσει τις συγγραφείς, το έργο τους είναι διασκορπισμένο σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής ή σε βιβλιοθήκες που όχι μόνον δεν δανείζουν (παλιά) βιβλία, αλλά και δεν επιτρέπουν, για λόγους προστασίας, να βγαίνουν σε φωτοτυπίες. Λείπει επίσης κά­ ποια συστηματική βιβλιογραφία για τα έργα τους και τις κριτικές μελέτες που τυχόν υπάρχουν γι’ αυτά και φυσικά ούτε μπορεί καν να γίνει λόγος για μια στοιχειώδη βιογρα­ φία τους. Και για τη ζωή της Ευγενίας Ζωγράφου ε­ λάχιστα είναι γνωστά: γεννήθηκε το 1878 στο Ναύπλιο και πατέρας της ήταν ο Λυκούργος Ζωγράφος. Η οικογένεια μετακόμισε στην Αθήνα, όταν η Ευγενία ήταν ακόμα μικρή, και εκεί φοίτησε αργότερα στο Παρθεναγωγείο. Στα 1890, σε ηλικία 12 ετών, δημοσίευσε, με την προτροπή του ποιητή Αριστομένη Προβελέγγιου, το διήγημα «Η Μπίλιω». Το πρώτο της μυθιστόρημα, «Ο Μάρκος», είχε κοινωνικό περιεχόμενο3, ενώ το μυθιστό­ ρημα «Ελένη», του οποίου απόσπασμα δημο­ σιεύτηκε τον Ιανουάριο του 1936 στην «Ελλη­ νική Επιθεώρηση» (σ. 65), είναι άγνωστο εάν ποτέ κυκλοφόρησε. Τρεις συλλογές διηγη­ μάτων της δημοσιεύτηκαν στα 1896,1898 και 1900 αντίστοιχα, με τον τίτλο «Διηγήματα», ε­ νώ πάρα πολλά άλλα μεμονωμένα διηγήματα βρίσκονται σκόρπια σε διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά. Στην «Ελληνική Επιθεώρηση», στο τεύχος της 1ης Ιανουάριου 1908, υπάρχει το διήγημά της «Ο αμνός των Χριστουγέννων», στο τεύχος της 1ης Ιουνίου του ίδιου έτους το «Δια την προίκα», στο της 30ής Απριλίου 1911 «Το στοίχημα της Πρωταπριλιάς», ενώ στα τεύχη της 30ής Νοεμβρίου και 31ης Δε­ κεμβρίου 1911, σε δύο συνέχειες, το διήγημα

Μελέτη

«Η Γαζία». Τον Μάη του 1914, στο ίδιο περιο­ δικό βρίσκουμε το εκτενές διήγημα «Η άλλη» και τέλος από τον Ιανουάριο του 1929 μέχρι τον Οκτώβρη του 1940, στην «Ελληνική Επι­ θεώρηση» δημοσιεύτηκαν τα εξής οκτώ διη­ γήματα της Ζωγράφου: α) «Ο γάμος του φί­ λου μου» τ. 255, Ιαν. 1929 (σσ. 1-3), β) «Μο­ ντέρνο κορίτσι», 1936, (σσ. 3, 21), γ) «Στο α­ μπέλι», 1936, (σ. 87), δ) «Η κόρη με την ωραία φωνή», 1936 (σσ. 353-370), ε) «Τι σου είναι η Γυναίκα», τ. 353, Μάρτης 1937, (σσ. 76-78), στ) «Δεν σε περιμένω πια...», τ. 361, Νοέμ­ βριος 1937, (σσ. 3-7), ζ) «Να τρυγήσετε το μέ­ λι», τ. 366, Απρίλιος 1938, (σσ. 132-135), η) «Γυναίκα που την έχω», τ. 373, Νοέμβριος 1938, (σσ. 12-13). Πολύ σημαντικό είναι και το θεατρικό έργο της Ευγενίας Ζωγράφου. Στις εγκυκλοπαί­ δειες των Χάρη Πάτση και ήαύλου Δρανδάκη αναφέρεται ως «η πρώτη Ελληνίδα δραμα­ τουργός έργο της οποίας ανέβηκε στη σκη­ νή». Η πληροφορία αυτή είναι λανθασμένη και ο χαρακτηρισμός δεν ευσταθεί, αφού το πρώτο θεατρικό έργο γυναίκας που παίχτηκε στη σκηνή είναι ο «Νικήρατος», της Ευανθίας Καίρη, που τυπώθηκε το 1826 στο Ναύπλιο και πρωτοπαίχτηκε την ίδια χρονιά στη Σύρο. Εξάλλου και η Αντωνούσα Καμπουράκη είχε ήδη εμφανιστεί από το 1847 με το «Γεώργιος Παπαδάκης», το πρώτο από τα τρία πατριωτι­ κά δράματα που έγραψε, ενώ στην Αλεξάν­ δρεια, λίγα χρόνια πριν γεννηθεί η Ζωγρά­ φου, εκδίδεται το πρώτο θεατρικό έργο της Μαρίας Μηχανίδου «Ο Προδότης Ιερεύς, τραγωδία'εις πέντε πράξεις» (1874)4. Τα θεατρικά έργα της Ζωγράφου είναι: 1. «Η Μοναχή», δράμα τρίπρακτο, ιστορικό, Βυζαντινής εποχής, που παίχτηκε για πρώτη φορά το 1894 από το θίασο της Ευαγγελίας Παρασκευοπούλου στο θέατρο της πλατείας Ομονοίας «Ποικιλίαι» και ξαναπαίχτηκε το 1895.2. «Ο Εξιλασμός», τρίπρακτο κοινωνικό δράμα, πρωτοπαίχτηκε στις 23 Ιουλίου 1895 στο θέατρο «Παράδεισος». 3. «Η Κλεφτοπούλα», τρίπρακτο δράμα, ιστορικό του 1821, α­ νέβηκε στο θέατρο «Νεάπολις», στις 16 Σε­ πτεμβρίου 1899. 4. «Όταν λείπει το χρήμα», τρίπρακτο κοινωνικό δράμα, πρωτοπαίχτηκε το 1908 και ξανανέβηκε, στο θέατρο της

Μελέτη

Κυβέλης, στις 21 Αυγούστου 1912. 5. «Η Τζένυ με το γέλιο της», που έχει μεταφραστεί στα Αγγλικά. 6. Το μονόπρακτο «Το στοίχη­ μα» και 7. το επίσης μονόπρακτο «Η Ανοιξη», που μεταφράστηκε στα Γαλλικά και Ιταλικά. Οι εφημερίδες της εποχής ονομάζουν τη Ζω­ γράφου Ελληνίδα Γεωργία Σάνδη και η «Εστία» και το «Άστυ» αναφέρουν ότι ο κό­ σμος συνέρρευσε στην παράσταση της «Μο­ ναχής» για να δει «το νέον περίεργον φαινό­ μενο, εν δράμα γραφέν υπό κόρης νεαρός και ωραίας»6. Στο τέλος της παράστασης το κοινό αποθέωσε την ηθοποιό και τη συγγρα­ φέα, την οποία κάλεσε επίσης επί της σκηνής και όταν αυτή ανέβηκε γεμάτη συγκίνηση, τη στεφάνωσαν με λουλούδια. Η Ζωγράφου δημοσίευσε ακόμα πολυά­ ριθμες μελέτες, κριτικές, περιγραφές, ταξι­ διωτικές εντυπώσεις και άρθρα ποικίλης φύσεως στις εφημερίδες της εποχής «Ακρόπολις», «Άστυ», «Σκριπ», «Ατλαντίς», «Εμπρός», «Εστία», «Εσπερινή» κ.ά. Μερικά άρθρα της κυκλοφόρησαν το 1903, συγκεντρωμένα σ’ έναν τόμο με τον τίτλο «Δημοσιεύματα». Ανάμεσά τους περιλαμβάνεται και το πρώτο «ερ­ γατικό ρεπορτάζ» σχετικά με τις εργάτριες σε εργοστάσια του Πειραιά, που η Ζωγρά­ φου διεξήγε το 1898, κατ’ εντολή του Βλάσ­ ση Γαβριηλίδη, για την εφημερίδα «Ακρόπολις». Τα περισσότερα άρθρα της πάντως βρί­ σκονται, μαζί με πολλά διηγήματά της, στο περιοδικό «Ελληνική Επιθεώρησις», του οποί­ ου ήταν η ίδια διευθύντρια και εκδιδόταν από το 1907 μέχρι το 1942. Το περιοδικό, με τον υπότιτλο: «Μηνιαία εικονογραφημένη Επιθεώρησις παντός ζητήματος ενδιαφέροντος όλας τας κοινωνικός τάξεις», υπήρξε όργανο του συλλόγου «Καλλιτεχνική Συντροφιά» που ιδρύθηκε το 1920 και «είχε ως στόχο την προ­ βολή της λογοτεχνίας και την ομαδική πα­ ρουσία των μελών της στην πνευματική και γενικότερα στην κοινωνική ζωή του τόπου»5. Για σειρά ετών, ο Άγγελος Δόξας υπήρξε δι­ ευθυντής συντάξεως της «Ελληνικής Επιθεώ­ ρησης». Από ανταποκρίσεις της Ζωγράφου με τον τίτλο «Εντυπώσεις Νοσοκόμου», που δημοσι­ εύονταν στην «Ελληνική Επιθεώρηση», πλη­ ροφορούμαστε ότι εργάστηκε ως αδελφή ε­

θελόντρια σε Νοσοκομείο της Λάρισας, στον πόλεμο του 1912. Για δύο χρόνια (1921-1922) είχε αναλάβει επίσης, με εντολή του Υπουργείου Εξωτερι­ κών, τη διεύθυνση του στρατιωτικού περιοδι­ κού «Νίκη». Το 1909 έμενε στην οδό Μενάνδρου 83 στην Αθήνα, αλλά δεν είναι δυστυχώς τίποτε άλλο γνωστό για την προσωπική της ζωή, ού­ τε και το πότε και πού πέθανε. Το γεγονός ότι η έκδοση της «Ελληνικής Επιθεώρησης» στα­ μάτησε το 1942 δε σημαίνει αναγκαστικά πως η διακοπή αυτή συμπίπτει με το θάνατό της: το περιοδικό ενδέχεται να σταμάτησε και λόγω των συνθηκών της Κατοχής. Ο Καράογλου6αναφέρει και δύο τεύχη που κυκλο­ φόρησαν το 1944 και 1946 αντίστοιχα, τα ο­ ποία δυστυχώς δεν κατάφερα ακόμη να βρω για να εξετάσω εάν η Ζωγράφου αναφέρεται και σ ’ αυτά ως εκδότρια του περιοδικού ή ε­ άν υπάρχουν άλλες ενδείξεις ότι βρισκόταν ακόμη εν ζωή. Το μυθιστόρημά της «Η Γκούραινα» είναι το πιο εκτενές της έργο - 718 σελίδες - και εκδόθηκε στην Αθήνα από τις εκδόσεις Α.Ζ. Διαλησμά, σε σχ. 8ο και χωρίς ημερομηνία έκδοσης. Στο περιοδικό «Παναθήναια» πά­ ντως, στη στήλη «Νέα βιβλία», αναφέρεται ως ένατο στη σειρά βιβλίων που κυκλοφόρη­ σαν στις αρχές του 19047. Ο τίτλος που αναφέρεται εκεί είναι: «Η Γκούραινα», ήτοι η γυναίκα του στρατηγού Γκούρα», διαφέρει δηλαδή από τον τίτλο «Η Γκούραινα» της έκ­ δοσης που έχω στα χέρια μου.

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ «Η ΓΚΟΥΡΑΙΝΑ» Στο έργο ενσωματώνονται τρεις παράλλη­ λες ιστορίες: η πρώτη είναι της κοτζαμπασοπούλας Ασημίνας Λοιδωρίκη που αγαπά τον φτωχό Γιώτη Κότσαρη, αλλά αναγκάζεται α­ πό τον πατέρα της να παντρευτεί τον Γιάννη Γκούρα και να ζήσει μαζί του στο κάστρο της Ακρόπολης, όπου αυτός είναι φρούραρχος. Η γενναία Ασημίνα δεν διστάζει ούτε λεπτό να αναλάβει την αρχηγία του φρουρίου, όταν σκοτώνεται ο άντρας της. Στο φρούριο της Ακρόπολης ζει και ο ήρωας Νικόλας Σαρής με τη γυναίκα του Μαρία, η οποία στην πραγ­ ματικότητα είναι η Τουρκάλα Ελμασιέ, ερω­

μένη του Σαρή που αυτός απήγαγε από το σπίτι του πατέρα της, Πασά του Ναυπλίου. Οι περιπέτειές τους αποτελούν το θέμα της δεύτερης ιστορίας. Η Ελμασιέ μισεί την Αση­ μίνα γιατί πιστεύει πως της έκλεψε τα μεγα­ λεία της συζύγου του διοικητή του κάστρου. Η τρίτη ιστορία είναι της Ζενής Ρουπάν, κό­ ρης Ελληνίδας και του Γάλλου προξένου της Ολλανδίας στο Ναύπλιο. Η Ζενή ερωτεύεται τον δικηγόρο Ζωρζ Κάρτυ, αλλά αυτός αρνείται να την παντρευτεί επειδή είναι φτωχός. Όταν η Ζενή κάνει το χατίρι της μητέρας της και παντρεύεται έναν άντρα πλούσιο, που ό­ μως δεν αγαπά, ο Ζωρζ πικραμένος φεύγει για την Ελλάδα και πολεμάει για την ελευθε­ ρία της, μαζί με τους άλλους Φιλέλληνες του Φαβιέρου. Μετά τη δολοφονία του Σαρή, η Ελμασιέ θέλει να εκδικηθεί τον Γκούρα, τον υπαίτιο για το φόνο του αγαπημένου της και τον σκοτώνει. Στη συνέχεια, η εκδικητικότητα της Ελμασιέ στρέφεται και στην Ασήμω, την οποία πλησιάζει με δήθεν φιλικά αισθήματα και καταφέρνει να κερδίσει την εμπιστοσύνη της. Μερικές εβδομάδες κιόλας μετά το θά­ νατο του Γκούρα, ο πατέρας της Ασήμως θέ­ λει να την παντρέψει με τον καινούριο φρού­ ραρχο του κάστρου, Νικόλα Κριεζώτη. Στο μεταξύ, καταφθάνει ο Ζωρζ Κάρτυ και ερω­ τεύεται την ανιψιό της Ασημίνας, τη Ζωή Κάρμα, που μοιάζει καταπληκτικά με τη Ζενή. Στο κάστρο έρχεται λαβωμένος και ο Γιώτης Κότσαρης, που με τη βοήθεια της Ελμασιέ, συναντάει την αγαπημένη του Ασήμω. Η Ελμασιέ προσπαθεί να εκδικηθεί την Ασήμω κάνοντας πως θέλει να τη βοηθήσει να φύγει κρυφά με τον αγαπημένο της Γιώτη. Κανονί­ ζει μια συνάντησή τους στο Ερέχθειο και τρέ­ χει αμέσως να τους προδώσει στον Κριεζώτη. Αυτός, μη πιστεύοντάς την, τη σκοτώνει, ενώ την ίδια στιγμή ο Γιώτης προσπαθεί να πείσει την Ασήμω να φύγουν μαζί από την Ακρόπολη. Η Ασήμω αποφασίζει να μείνει πι­ στή στο καθήκον της και στον όρκο που έκα­ νε στην Παναγία και στο νεκρό Γκούρα και αρνείται να ακολουθήσει τον αγαπημένο της. Πριν ακόμα τελειώσει η συνομιλία τους, τα τουρκικά κανόνια βομβαρδίζουν το Ερέχθειο, η σκεπή του υποχωρεί και τους καταπλακώ­ νει. Το μυθιστόρημα τελειώνει με το γάμο του

Μελέτη

φιλέλληνα Ζωρζ Κάρτυ και της Ζωής Κάρμα. Η Ελληνική Επανάσταση γίνεται αιτία διαρκούς μετακίνησης των προσώπων από το ένα μέρος στο άλλο, αλλά και μεταβολής των μεταξύ τους σχέσεων. Ενώ τους ένωνε η κοινή μοίρα του σκλαβωμένου και το όνειρο της απελευθέρωσης, με το ξέσπασμα της Επανάστασης ξεπροβάλλουν τα προσωπικά πάθη και οι φιλοδοξίες που συχνά παίρνουν δραματικές διαστάσεις. Οι μεταμορφώσεις των γυναικών παρουσιάζονται πιο έντονες α­ πό εκείνες των ανδρών. Οι γυναίκες υφίστανται τις συνέπειες της Επανάστασης άμεσα και έμμεσα: Αμεσα επειδή κι αυτές πρέπει να αντιμετωπίσουν τους Τούρκους ως απροκά­ λυπτους και επικίνδυνους εχθρούς, γεγονός που στο μυθιστόρημα απεικονίζεται με τη δραματική καταδίωξη της Ασήμως και των Αδελφών της από τους Τούρκους, πρώην συντοπίτες τους (σσ. 530-541), και έμμεσα ε­ πειδή εξαιτίας των νέων συνθηκών πρέπει να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, να αναλάβουν νέα καθήκοντα και ευθύνες και να εξυπηρε­ τήσουν με τον γάμο τους τα συμφέροντα των οικογενειών τους, ανάλογα με τις καινούριες συνθήκες που διαμορφώθηκαν. Η προσοχή του αφηγητή εστιάζεται ιδιαίτερα στους γυναικείους χαρακτήρες, που είναι και η κινη­ τήρια δύναμη για τις πράξεις των αντρών. Η Ασημίνα, με την αποφασιστικότητα και το θάρρος της, παίζει σημαντικό ρόλο στην εξέ­ λιξη των γεγονότων στο κάστρο της Ακρόπο­ λης, ως σύζυγος του φρούραρχου Γιάννη Γκούρα. Η εκδικητική και γεμάτη πάθος Ελμασιέ, σημαδεύει τη ζωή του Νικόλα Σαρή και επηρεάζει όλες τις αποφάσεις του. Η Ζενή Ρουπάν, με τις προοδευτικές ιδέες της σχετικά με τη θέση της γυναίκας στην οικογέ­ νεια και την κοινωνία, γίνεται άθελά της αιτία ώστε ο Ζωρζ Κάρτυ να πάει στην αγωνιζόμενη Ελλάδα και να την υπηρετήσει, μαζί με τους άλλους Φιλέλληνες. Και τα τρία αυτά βασικά γυναικεία πρόσω­ πα, αντιπροσωπεύουν τύπους ξεχωριστών, όχι καθημερινών γυναικών, με τις οποίες θα μπορούσαν εύκολα να ταυτιστούν οι αναγνώστριες γύρω στην αλλαγή του αιώνα. Οπωσ­ δήποτε όμως, πολλά χαρακτηριστικά τους παρουσιάζονται ως παράδειγμα προς μίμηση

Μελέτη

ή προς αποφυγή: η φιλοπατρία, το θάρρος και η αποφασιστικότητα της Ασήμως προ­ βάλλονται επανειλημμένα στην πορεία του μυθιστορήματος, όπως συχνά κατακρίνεται η υστεροβουλία, ο φθόνος και οι ραδιουργίες της Ελμασιέ. Οι προοδευτικές ιδέες της Ζενή, παρουσιάζονται με συμπάθεια, αλλά συγχρόνως γίνεται σαφές ότι η κοινωνία και οι άντρες, και στη Δυτική Ευρώπη, δεν ήταν ακόμη ώριμοι να τις υιοθετήσουν. Ο έρωτας και των τριών ηρωίδων του μυθιστορήματος τελειώνει σύμφωνα με τις επιταγές του ρο­ μαντισμού: με θάνατο ή αποτυχία. Τα δευτερεύοντα γυναικεία πρόσωπα, οι αδελφές της Ασήμως, είναι παντρεμένες, αλλά δυστυχι­ σμένες, μια και ο γάμος τους δεν έγινε από έ­ ρωτα, αλλά για να εξυπηρετήσει τα οικογε­ νειακά συμφέροντα. Τελικά, μόνον η Ζωή Κάρμα φαίνεται ευτυχισμένη ενώνοντας τη ζωή της με τον Ζωρζ Κάρτυ και με την τέλεση του γάμου αυτού τελειώνει το μυθιστόρημα, χωρίς όμως περαιτέρω πληροφορίες σχετι­ κά με την εξέλιξή του. Το μόνο δεδομένο εί­ ναι ότι ο Ζωρζ παντρεύτηκε τη Ζωή επειδή έ­ μοιαζε, στην εμφάνιση, καταπληκτικά στην εξαδέλφη της Ζενή, αλλά ήταν, αντίθετα μ’ ε­ κείνη, δειλή και «έγκλειστος εις την Ακρόπολιν κόρη» (σ. 675). Ο Ζωρζ την απελευθερώ­ νει από τη φυλακή, αλλά εάν τα γαλανά μάτια της νέας συζύγου του κατορθώσουν ποτέ να σβήσουν από την καρδιά του την ανάμνηση της Ζενής, είναι κάτι που ο αφηγητής αφήνει αναπάντητο για τον αναγνώστη. Η βασική αν­ δρική μορφή του μυθιστορήματος, ο Γιώτης Κότσαρης, πρόσωπο φανταστικό και αντι-ηρωικό, κατά το πρότυπο των μυθιστορημά­ των του Scott, αντιπροσωπεύει τον μέσο άν­ θρωπο και αποτελεί αντίθεση με την ηρωική μορφή της πρωταγωνίστριας. Ο Γιώτης πά­ ντως δεν αλλάζει στρατόπεδα και δεν περι­ γράφει έτσι τα δίκαια και των δύο αντιπάλων παρατάξεων, όπως συνήθως συμβαίνει με τους ήρωες του Scott. Όπως παρατηρεί η Σ. Ντενίση: «Ένας αντίστοιχος πρωταγωνιστής ήταν αδύνατο να υπάρξει για τα ελληνικά ι­ στορικά μυθιστορήματα της υπό εξέτασιν περιόδου, εφόσον η σύγκρουση που περι­ γράφουν είναι πάντοτε μεταξύ κατακτητή και υποδούλου, μεταξύ εθνοτήτων που δεν

συγχωνεύτηκαν ποτέ»8. Η Ευγενία Ζωγράφου γράφει την «Γκούραινα» στην καμπή του αιώνα, μια περίοδο κατά την οποία το διήγημα «εκτοπίζει το ιστο­ ρικό μυθιστόρημα και ρευστοποιεί τις μετο­ χές της ηθογραφίας»9. Στη θέση του «αλλού» και του «άλλοτε» εμφανίζεται το «εδώ» και το «τώρα», παρατηρείται δηλαδή μια σαφής με­ τάβαση από το παρελθόν στο παρόν. Σε μια εποχή λοιπόν που μπορούμε να πούμε ότι η λογοτεχνία στρέφει την πλάτη στην ιστορία, η Ζωγράφου καταπιάνεται μ’ ένα «ξεπερα­ σμένο» λογοτεχνικό είδος και γράφει το εκτε­ νέστατο μυθιστόρημά της. Η συγγραφέας έ­ χει βέβαια συνείδηση της πραγματικότητας αυτής και ίσως γι’ αυτό και προτιμάει να ονο­ μάσει το έργο της «Πρωτότυπον Αθηναϊκόν μυθιστόρημα» αντί για ιστορικό μυθιστόρη­ μα. Αν όμως το είδος εθεωρείτο ξεπερασμέ­ νο για τη λογοτεχνία, δεν ίσχυε το ίδιο και για το φεμινιστικό κίνημα. Αντίθετα μάλιστα, η νέα ανάγνωση του παρελθόντος χαρακτηρί­ ζει τα περισσότερα φεμινιστικά ρεύματα στην Ευρώπη γύρω στην αλλαγή του αιώνα και απασχολεί επίσης σοβαρά τις συντάκτριες της «Εφημερίδος των Κυριών», του σπουδαιότερου οργάνου του φεμινιστικού κι­ νήματος στην Ελλάδα, ένα από τα καθήκοντα της οποίας ήταν «να ανατρέχει τας βιβλιοθήκας όλας, όπως έκτης ιστορίας, του μεγάλου τούτου του παρελθόντος διδασκάλου, αντλεί επιχειρήματα προς υπεράσπισιν των γυναι­ κών»10. Η αναφορά στην κοινή ιστορία ήταν α­ παραίτητο στοιχείο στην απόπειρα ανασύ­ στασης μιας γυναικείας μνήμης, ιδιαίτερα για τις Ελληνίδες αφού «... ανήκουν σε έναν λαό που είχε πρόσφατα χρησιμοποιήσει την ιστο­ ρία για να νομιμοποιήσει τον αγώνα για την α­ νεξαρτησία του και για τον οποίο η αναφορά στο πρόσφατο παρελθόν της Επανάστασης εξακολουθεί να αποτελεί μία από τις λιγο­ στές πηγές εθνικής υπερηφάνειας»11. Μέσα όμως σ ’ αυτό το ένδοξο παρελθόν οι γυναί­ κες εξακολουθούσαν να παραμένουν «αθέα­ τες» και η «Εφημερίς των Κυριών» ανέλαβε το έργο της αποκατάστασής τους στη θέση που τους ανήκει μέσα στην ιστορία των εθνικών αγώνων, δημοσιεύοντας βιογραφίες και κάθε

είδους σχετικές πληροφορίες12. Μέσα στην απόπειρα των οπαδών του φε­ μινιστικού κινήματος «να καταστήσουν τις γυναίκες ορατές μέσα στο ανθρώπινο παρελ­ θόν, να αμφισβητήσουν την ιδέα ότι οι άνδρες είναι οι μοναδικοί δημιουργοί της ιστο­ ρίας και του πολιτισμού»13, τοποθετείται και το μυθιστόρημα της Ευγενίας Ζωγράφου. Τις εκτεταμένες αναφορές της «Εφημερίδος των Κυριών» στις Σουλιώτισσες και τα κατορθώματά τους, στο ρόλο της Μπουμπουλίνας και της Μ. Μαυρογένους, στον ηρωισμό της Μόσχως Τζαβέλα, στην Αγγελική Πάλλη και την οργάνωση αγωνιστικού φιλελληνισμού από Ελληνίδες της Ιταλίας, η Ζωγράφου συμπλη­ ρώνει με την «Γκούραινά» της. Σε άρθρο της το 1898 αναφερόταν κιόλας στην ανάγκη που είχε η Ελληνίδα να διδαχτεί σε Σχολές την ι­ στορία της Ελλάδας και ιδιαίτερα για τις Ελληνίδες του ’21: «Ας ακούσουν λοιπόν και αι Ελληνίδες, εκεί εις τα σχολάς, τον χορόν του Ζαλόγγου, διότι ιστορίας έχουν ανάγκην, ας διατρέχουν ως παραδόσεις προσφιλείς της Μπουμπουλίνας τα άθλα και αι θυσίαι, ας προβάλλονται εις αυτός προς μίμησιν αι γεν­ ναίοι πράξεις φιλοπατρίδων Ελληνίδων και θα ίδωμεν μετ’ ου πολύ τι η φιλότιμος ελληνι­ κή φύσις καλώς διαμορφουμένη είναι ικανή να διαπράξει»14. Και ο Βικέλας, αναφερόμενος στο ιστορι­ κό μυθιστόρημα, παρατηρεί ότι χρησιμοποι­ ώντας «αντικείμενα» από την ιστορία σε μυθι­ στορήματα, οι συγγραφείς τους καταφέρ­ νουν να κάνουν γνωστά στις μάζες κάποια συμβάντα ή ονόματα και να αυξήσουν την ε­ πιθυμία για καλύτερη κατανόηση της ιστο­ ρίας15. Η Ζωγράφου μας κάνει να δούμε γνω­ στούς ήρωες από μια καινούρια προοπτική και θα μπορούσαμε να πούμε, επαναλαμβά­ νοντας τα λόγια του Fleishman, με το μυθι­ στόρημά της προσπάθησε να δείξει πως η συγκεκριμένη στιγμή της Ιστορίας διαμόρ­ φωσε τη ζωή των ατόμων - και ιδιαίτερα των γυναικών - και ότι ο τρόπος που διαμορφώ­ θηκε η ζωή των ατόμων αποκάλυψε, με τη σειρά του, τον χαρακτήρα της συγκεκριμέ­ νης ιστορικής περιόδου16. Εάν τα πρόσωπα

Μελέτη

δεν ήταν μάρτυρες μεγάλων ιστορικών γεγο­ νότων, θα τα χαρακτηρίζαμε μάλλον «άχρο­ νες» ανθρώπινες υπάρξεις, παρά «αντιπρο­ σωπευτικά» μιας διαφορετικής εποχής. Αφορμή της συγγραφής του μυθιστορή­ ματος πιστεύω ότι υπήρξε α) ο πόλεμος του 1897 και η ήττα των Ελλήνων, που δημιούρ­ γησε, ως αντίδραση, κλίμα κατάλληλο για α­ ναφορές στην Επανάσταση και β) η τάση που επικρατούσε για νέα ανάγνωση του παρελθό­ ντος, κριτικάροντας την παραμορφωτική αν­ δρική σκοπιά, και για ανασύσταση μιας γυναικείας μνήμης. Το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα, ακολουθώντας τις τάσεις του Δυτικοευρωπαϊκού, αγωνίζεται να αποδείξει την ίση συμμετοχή των γυναικών στις σημα­ ντικές ιστορικές στιγμές και επιπλέον να υπο­ γραμμίσει την ιδιαιτερότητα, σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις την ανωτερότητα, της συνεισφοράς των γυναικών. Μέσα στα πλαίσια αυτά τοποθετείται η «Γκούραινα» και η χρήση της ιστορίας επι­ τρέπει την κατανόηση του ρόλου των γυναι­ κών και του κοινωνικού χαρακτήρα των σχέ­ σεων ανάμεσα στα φύλα. Σχέσεις που πα­ ρουσιάζουν όλες τις ομοιότητες των παρα­ δοσιακών σχέσεων της εποχής του Αγώνα και της εποχής της συγγραφέως, αλλά συγχρόνως αναφέρονται και στις μεγάλες κοινωνικές αλλαγές που προκαλούν στην Ελλάδα το σοσιαλιστικό και το φεμινιστικό κί­ νημα, κατά το τέλος του 19ού και τις αρχές του 20ού αιώνα. Τα ιστορικά γεγονότα προσωποποιούνται και δραματοποιούνται, καθώς παρουσιάζο­ νται από τη σκοπιά των προσώπων και του τρόπου που αυτά σκέφτονται, αισθάνονται και δρουν. Ετσι, κατά κάποιον τρόπο, συμπληρώνονται τα κενά της ιστορίας και ερ­ μηνεύονται ορισμένα ιστορικά γεγονότα. Το μυθιστόρημα, όπως όλα τα ιστορικά μυθιστο­ ρήματα, έχει και παιδαγωγική επίδραση στον αναγνώστη επειδή προσφέρει διαδικασίες ταύτισης. «Τα κύριαπρόσωπα, τα οποία υψώ­ νονται σε σύμβολα, προσφέρουν με τόση συχνότητα και τόσο υψηλού βαθμού πρό­ τυπα συμπεριφοράς, κανόνες ζωής και ηθι­ κές αξίες - στην ιδιωτική και δημόσια ζωή

Μελέτη

τους -, ώστε η πρόθεση είναι εμφανέστατη, περισσότερο, που η απόλυτη αρνητική πα­ ρουσίαση της αντίπαλης πλευράς αποθαρ­ ρύνει και προκρίνεται έτσι η απόρριψή της»17. Η ιστορική συνέπεια της συγγραφέως, απ’ όσο μπορώ να κρίνω, είναι «εγγυημένη» τό­ σο, όσο και οι βασικές πηγές από τις οποίες αντλεί τα όσα περιγράφει: οι μαρτυρίες για την Ελληνική Επανάσταση του Βλαχογιάννη και του Σουρμελή. «Η Γκούραινα» της Ευγενίας Ζωγράφου, έ­ να έργο με όλα τα στοιχεία του «κλασικού» ι­ στορικού μυθιστορήματος - παρόλο που ένα μέρος του θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μυθιστορηματική βιογραφία της ομώνυμης ηρωίδας του ’21 - είναι συγχρόνως κοινωνική κριτική τόσο για τη θέση της γυναίκας, όσο και για τη σχέση των φύλων και των τάξεων στην ελληνική κοινωνία στην αλλαγή του αιώ­ να. Ένα ογκώδες μυθιστόρημα σε μια εποχή που κυριαρχούσε το διήγημα, ένα έργο με θέμα ιστορικό, όταν η περίοδος αίγλης του εί­ δους αυτού της πεζογραφίας είχε περάσει προ πολλού, ένα βιβλίο που αναφέρεται κυρίως στο ρόλο των γυναικών στην Ελληνική Επανάσταση,·η οποία επέφερε όχι μόνον κοι­ νωνική αλλαγή, αλλά άνοιξε το δρόμο και για σημαντικές κοινωνικές αλλαγές στο νεοσύ­ στατο Ελληνικό κράτος. Τονίζεται η διαφορά του τότε και του τώρα, συγχρόνως όμως και οι αναλογίες που εξακολουθούν να υπάρ­ χουν. Ο αναγνώστης νιώθει ανώτερος σε σχέ­ ση με μερικές απόψεις του παρελθόντος, αλ­ λά παράλληλα συνειδητοποιεί ότι σε μερικά θέματα κοινωνικού προβληματισμού, όπως ο ρόλος της γυναίκας στην κοινωνία και η σχέ­ ση της με το άλλο φύλο, δεν έχουν σημειωθεί ακόμα ουσιαστικές αλλαγές. Το ιστορικό πλαίσιο δίνει αξία και ιδιαίτερη ένταση στις τρεις (φανταστικές) ιστορίες α­ γάπης που περιέχει το μυθιστόρημα και ταυτόχρονα αποτελεί όχημα για να προάγει ι­ δέες και να φωτίσει ορισμένα κοινωνικά προ­ βλήματα της εποχής που γράφτηκε. Η ιστο­ ρία ενεργεί δηλαδή ως «διαμορφωτική δύνα­ μη» και η διασταύρωση μεταξύ ιστορικής και ιδιωτικής σφαίρας του προσδίδει μια ιδιαίτε­ ρη έλξη, καθώς ο αναγνώστης νιώθει να σπά-

ζει το φράγμα του χρόνου και το φράγμα μεταξύ ι­ διωτικού και δημόσιου. Οι περιγραφές των προσώπων και του περιβάλ­ λοντος καταφέρνουν ν’ αναστήσουν την κοινωνία της εποχής του ’21 μπροστά στα μάτια μας, ακόμα και να δημιουργήσουν κάποιο αίσθημα νοσταλγίας για τα ηρωικά εκείνα χρόνια. «Η Γκούραινα», ένα έργο εντελώς ξεχασμένο επί έναν σχεδόν αιώνα, θεωρώ ότι αποτελεί ένα πετυχημένο ιστορικό μυθι­ στόρημα ιδεών'8, με κοινωνικό προβληματισμό, πρωτότυπο στο είδος του και ότι αξίζει ν’ ανα­ συρθεί από τη λησμονίά στην οποία το καταδίκασε η (ανδροκρατούμενη) λογοτεχνική κριτική και να πάρει τη θέση που του ανήκει στη Νεοελληνική λο­ γοτεχνία, ανάμεσα στ’ άλλα γνωστά έργα της πε­ ριόδου εκείνης.

ΚΛΑΣΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ

Σειρά: Ιστορία (Αρχαία

-

Μ εσαιωνική - Ν εότερη) CL. MOSSE, A. SCHNAPP- GOURBEILLON Καθηγήιριες Πανεπιστημίου

Επίτομη Ι στορία

της

ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΑΑΑΑΑΣ (2000-31π.Χ.)

ΜΑΡΙΕΤΤΑΙΩΑΝΝΙΔΟΥ* * Ευχαριστώ θερμά τον καθηγητή της Νεοελληνικής Φιλολο­ γίας του Α.Π.Θ. κ. Γ· Κεχαγιόγλου, με τη μεσολάβηση του οποίου μπόρεσα να πάρω φωτοαντίγραφο του μυθιστορήματος. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Σαχίνης, Απ., «Ο Ν. Δραγούμης ως λογοτεχνικός κριτικός», στο περ. «Ελληνικά», αρ. 18,1964, σ. 104 κ.εξ.

2. Περ. «Νέα Εστία», αρ. 1576,1η Μαρτίου 1993.

3. Σιδέρης Γ., «Ιστορία του Νεοελληνικού Θεάτρου», Αθήνα 1990.

4. Ντενίση, Σ., Μαρία Π. Μηχανίδου, μια πρωτοπόρος της γυναι­ κείας λογοτεχνίας μας, στην εισαγωγή της κωμωδίας «Νέα Εφεύρεσις Γάμου», της Μ. Μηχανίδου, Αθήνα, 1η παράστα­ ση στις 9 Νοεμβρίου 1994.

5. Παπακώστας, Γ., Φιλολογικά σαλόνια και καφενεία της Αθή­ νας (1880-1930), Αθήνα, 1988, σελ. 220.

6. Καράογλου, Χ.Λ. Το περιοδικό ΜΟΥΣΑ (1920-1923). Ζητήμα­ τα Ιστορίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα 1991.

7. Περ. «Παναθήναια», 15 Φεβρ. 1904, σ. 288.

8. Ντενίση, Σ., Το ελληνικό ιστορικό Μυθιστόρημα και ο Sir Walter Scott, (1830-1880), Αθήνα, 1994, σ. 282.

9. Μουλλάς, Παν., Ρήξεις και Συνέχειες, μελέτες για τον 19ο αι­ ώνα, Αθήνα, 1993, σ. 99.

10. «Έκτον Έτος», Εφημερίς των Κυριών, 8 Μαρτίου 1892.

11. Βαρίκα,' Ε.,«Η Εξέγερση των Κυριών», Αθήνα, 1987, σ. 260.

12. «Λεύκωμα Εξοχων Ελληνίδων», Εφημερίς των Κυριών, 10 Ιαν.

1893.

13. Βαρίκα, Ε.- Σκλαβενίτη, Κ. Η εξέγερση αρχίζει από παλιά, Αθήνα, 1981, σ. 7.

14. Ζωγράφου, Ευγ., Δημοσιεύματα, Αθήνα, 1903, σ. 63.

15. Βικέλας, Δ., «Ημερολόγιον Δημοδιδασκάλου», στην «Εστία», αρ. 19, Αθήνα, 1885, σ. 206-7.

16. Fleshman, A., The English Historical Novel» London 1972.

17. Βεληγιάννη, Xp., στο περ. «Φιλόλογος», τ. 39-40, Θεσσαλονί­ κη 1985, σ. 55.

18. Drop, W., Verbeelding en Historie, Groningen, 1975.

Μ ετάφ ραση:

Δόντια Στεφάνου

Συγγραφέας - κριτικός 501 σελίδες, με 21 εικόνες κα ι 9 χάρτες

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Π ολιτισμό Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

ΕΞΩΣΤΗΣJ από τον Γιάννη Δεληολάνη

ΚΑΙ Μ έσα στα Οσκαρ

“ Braveheart”: Πήρε 5 Οσκαρ, ως η καλύτερη λύση της χρονιάς

Εξώστηζ

Τι προσφέρει η μεγαλύτερη γιορτή του Χόλιγουντ - η ετήσια απονομή των βραβείων Όσκαρ - σε εκείνον που δεν νοιάζεται για τα υπέρλαμπρα φώτα και τα φωτογραφικά φλας; Αν ξέ­ ρεις πώς να τον κοιτάξεις,αυτός είναι ένας απλός και λει­ τουργικός καθρέφτης της αμερικανικής (που τείνει επίμονα να εξελιχθεί και σε παγκόσμια) βιομηχανίας του θεάματος, γε­ μάτος επιλογές που «μιλάνε»... σε όποιον έχει βεβαίως αυτιά για να τις ακούσει. Μάτια για να δουν έχουν όλοι - άρα όλοι είναι πιθανοί πελά­ τες, σύμφωνα με τη μονοκόμματα επεκτατική λογική των αμε­ ρικανικών στούντιο (που ήδη ρυθμίζουν, σχεδόν προεπιλέγουν, τις μεγαλύτερες παγκόσμιες κινηματογραφικές επι­ τυχίες). Η επιθυμία που το Χόλιγουντ δεν μπορεί να ξεφορτω­ θεί - θέλει να αρέσει στους πάντες - έφτασε σε ένα... τρελό απόγειο στη φετινή απονομή των Όσκαρ. Η 25η Μαρτίου ήταν πραγματικά μια γιορτή, κομμένη από το Χόλιγουντ - να το πούμε - και ραμμένη για το Χόλιγουντ. Είπατε τίποτα; Εντάξει, δεν ψηφίζουμε ακριβώς κυβέρνηση, κι απ’ την άλλη πάλι βγή­ καν στα φλας και κάποιοι που τ’ αγγίζουν! Ποιοι, πώς, γιατί... αμέσως τώρα. Κάτι για τον καθένα: ο δημοκρατικός τρόπος σύνθεσης των υποψηφιοτήτων για το Όσκαρ καλύτερης ταινίας τις έκανε να μοιάζουν σαν ένα χαριτωμένο μπουκέτο φτιαγμένο «για να α­ ρέσει σε όλους». Το ιστορικό δράμα (Braveheart) έφαγε το βραβείο από το διαστημικό δράμα (Απόλλων 13), μια και το Χόλιγουντ λατρεύει το σύνδρομο του σταρ ηθοποιού που χρί­ ζεται και σταρ σκηνοθέτης (ο Κλιντ Ίστγουντ είχε κερδίσει πρόσφατα με τους Ασυγχώρητους, μα ακόμα πιο πριν ο Κόστνερ είχε κάνει πάταγο με το Χορεύοντας με τους Λύκους)... Όπως λογικά αναμενόταν, το συμπαθές (αλλά εκτός κλίμα­ τος) Μπέψπ, το Ζωηρό Γουρουνάκι και ο ιταλικός Ταχυδρό­ μος ήταν το αλατοπίπερο των φετινών Όσκαρ - οι ταινίες που τιμήθηκαν ήδη... με τον αριθμό των υποψηφιοτήτων τους, α-

πομένοντας φανερά αουτσάιντερ στη συνέχεια. Η απονομή καλύτερου σκηνοθέτη επιβεβαίωσε τα γούστα της Ακαδημίας (ας πούμε, το σώμα των 5.000 μελών που ως «κοινή συνείδηση» ψηφίζουν) και ο Μελ Γκίμπσον έκανε το νταμπλ. Το άξιζε; Τι να σας πω για μένα όχι, δημιουργικά παραμένει κάπως προς το άγουρο... Κοιτάξτε όμως και τον ανταγωνισμό: ο ά­ σημος Αυστραλός Κρις Νούναν (Μπέιμπ), ο «αριστερός» Τιμ Ρόμπινς με το αγχωτικό δράμα καταγγε­ λίας της θανατικής ποινής Dead Man Walking (το έργο «ανταμείφθηκε» με το Όσκαρ α’ γυναικείου, της πρωταγωνίστριας - και συζύγου του Ρόμπινς - Σούζαν Σάραντον), ο Μάικ Φίγκις του συγκλονιστικού αλ­ λά κατάμαυρου Αφήνοντας το Λας Βέγκας και ο Μάικλ Ράντφορντ (ποιος;) του «ξένου» Ταχυδρόμου. Μια που μιλήσαμε για το πρώτο γυναικείο, καλώς πήγε στη Σάραντον - είχε προταθεί ήδη αρκετές φορές για να το δικαιούται. «Πρωτάρα» - άρα και αουτσάιντερ - ήταν η βασική αντίπαλος, η Ελίζαμπεθ Σου, γή­ ινη και υπέροχη στο Αφήνοντας το Λας Βέγκας. Η Σάρον Στόουν στο Καζίνο είχε τη λάμψη, είχε την τόλ­ μη, μα όχι και το «βάθος» στο ρόλο που είχαν οι προηγούμενες. Η Μέριλ Στριπ; πολύ καλή μα τα έχουμε ξαναδεί όλα αυτά, ενώ η Έμα Τόμσον από νωρίς «σπρωχνόταν» προς το Όσκαρ καλύτερου διασκευα­ σμένου σεναρίου (που, ναι, με τα χεράκια της έφτιαξε για την κλασικίζουσα Λογική κι Ευαισθησία). Το πήρε και της έφτασε. Ρωτάτε ποιος πήρε το Όσκαρ πρώτου ανδρικού; Ούτε καν πριν από την απονομή... Ο Νίκολας Κέιτζ έκα­ νε την ερμηνεία της ζωής του στο εξαίσιο Αφήνοντας το Λας Βέγκας (με τη φυσική του τρέλα να βρίσκει τη φυσική της έκφραση στον ρόλο δυναμίτη - και δώρο - του Μπεν, ε­ νός αλκοολικού σε ελεύθερη πτώ­ ση). Βεβαίως το πήρε κι έφυγε. Ο αξιαγάπητος - και νεκρός - Τρόιζι του Ταχυδρόμου κέρδισε καρδιές (χάνοντας τη δική του) κι αυτό επί­ σης του έφτασε. Το έκτο και τελευταίο «βασικό» Όσκαρ, αυτό του πρωτότυπου σε­ ναρίου, μας χαροποίησε ιδιαίτερα. Το εξαιρετικά έξυπνο και απο­ λαυστικό θρίλερ Συνήθεις Ύπο­ πτοι κέρδισε με το σενάριο του «ά­ σημου» Κρίστοφερ ΜακΚουόρι, ε­ νώ και ο καταπληκτικός φέτος Κέβιν Σπέισι δέχτηκε άξια το δεύτερο αντρικό Όσκαρ για το ρόλο-μαγική εικόνα του υποβλητικού «Κάιζερ Σόζε» στην ίδια ταινία. Για άλλη μια χρονιά όλα γίναν όπως έπρεπε, έστω κι αν φέτος δεν υπήρξαν ακλόνητα φαβορί, ανάλογα του «φαινομένου» Φόρεστ Γκαμπ ή του πολιτικά - και υποχρεωτικά - ορθού Λίστα του Σίντλερ. Θα μπο­ ρούσε να πει κανείς ότι το Braveheart είναι το πιο βαρετό Όσκαρ των τελευταίων 5 χρόνων, αυτό που έ­ χει όμως τη μεγαλύτερη σημασία, για το Χόλιγουντ, είναι να φεύγουν όλοι ευχαριστημένοι από τη γιορτή, όπως συνήθως συμβαίνει... Tutti systemati, λοιπόν, όλοι τακτοποιημένοι: το Braveheart, χωρίς πολλούς ενθουσιασμούς, έγινε το υποχρεωτικό «γεγονός» της απονομής, και τα «λογικά» - όπως εξηγήσαμε - α­ ποτελέσματα έγιναν δεκτά με τη γνωστή επισημότητα απ’ όλους. Προσωπικά, σχεδόν συγκινήθηκα από το κοριτσίστικο τρακ της Σούζαν Σάραντον! Οι ευχαριστίες της είχαν περισσότερο λαχάνιασμα από προ­ στυχό τηλεφώνημα, και κάποια στιγμή θα έπαιρνα όρκο ότι θα λιποθυμούσε εκεί και τότε από υπεροξυγόνωση... Αν χωρούν ακόμα τόση αθωότητα τα Όσκαρ, χαλάλι τους. Ένας μόνο - αλλά καλός - λόγος να κλείνουμε κι εμείς με τη σειρά μας το μάτι, μια φορά το χρόνο, στην απονομή. Ολόκληρος ο θεσμός των Όσκαρ, στο κάτω κάτω, είναι ένα παιχνίδι και μόνο για τον αληθινό σινεφίλ. Στις οθόνες του νου και της καρδιάς ο καθένας βρίσκει το σινεμά που του ταιριάζει χωρίς τυμπα­ νοκρουσίες, γιατί η γνήσια εικόνα δεν χρειάζεται ούτε λόγους ούτε επιδοκιμασίες. Κι αυτή, βεβαίως, μας

ΚΟΝΤΡΟΛ) από τον Κώστα Πάρλα

ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΛΕ- γυμνός ΟΡΑΣΗ ΚΑΙ

Ο

πρίγκιπας»

Να ανατρέξουμε στη φιλολογία της επιστημονικής φαντασίας: Ας υποθέσουμε ότι ένας άνθρωπος έχει περάσει τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του σε νάρκη και (σαν ένα περίεργο παιχνίδι του οργανισμού) ξυπνάει στις μέρες μας. Παρακολουθώντας, λοιπόν, ο ευτυχής θνητός, κοντά στ’ άλλα, και μερικά από τα προγράμ­ ματα της κρατικής Τηλεόρασης, σίγουρα θα είχε την εντύπωση ότι δεν διανύουμε το 1996 - όπως όλοι ξέ­ ρουμε - αλλά τις προ του 1970 εποχές. Και τούτο ως αντίληψη, ως ουσία και ως τρόπο διεκπεραίωσης. Δεν είναι υπερβολή να πει κανείς ότι πρόκειται για φαινόμενο άξιο απορίας. Αναμφισβήτητα, κάποιοι, έστω λίγοι, από τις δεκάδες των υπευθύνων του με­ γάρου της Αγίας Παρασκευής, έχουν την πρόθεση της βελτίωσης και της γενικής ποιοτικής αναβάθμισης του προγράμματος της ΕΤ1. Το καίριο ερώτημα όμως είναι με ποιο τρόπο και με ποια υλικά επιχειρούν την αναβάθμιση αυτή.

Προθέσεις καλές, αλλά... Ο «Πρίγκιπας», το σήριαλ της ΕΤ1 που βασίσθηκε στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Μήτσου Κασόλα, αποτελεί ένα απτό δείγμα των καλών προθέσεων και του λαν­ θασμένου αποτελέσματος - πάντοτε σε σχέση με την επιδιωκόμενη βελτίωση του προγράμματος. Το βιβλίο, που πρωτοεκδόθηκε το 1981, είναι ένα ιδιό­ τυπο κείμενο, το ισχυρότερο χαρακτηριστικό του οποίου αποτελεί μια έντονα «νάί'φ» πολιτική σάτιρα των χρόνων της χούντας στην ελληνική ύπαιθρο, αλλά

και πλήθους άλλων, γενικότερων φαινομένων και ιδιοτήτων της ελληνικής κοινωνίας. Εκτός από αυτό, διαθέτει και μια ιδιαίτερα πολύπλοκη δομή: πάνω στο κεντρικό εύρημα-αφορμή, λειτουργεί, αναπτύσσεται και διαπλέκεται ένας ποταμός χρονικών αναδρομών, παρεμβάσε­ ων, υπομνήσεων, επεξηγηματικών επεισοδίων και μεταπηδήσεων, που μόνο στο γραπτό κεί­ μενο είναι δυνατόν να παρακολουθηθούν (από τον πολύ υπομονετικό αναγνώστη) και να παίξουν τον φυσικό ρόλο που τους προσδίδει ο συγγραφέας. Αυτά όσον αφορά στην πρακτική ουσία. Τι γίνεται όμως ως προς τη θεωρητική αποτελεσματικότητα του εγχειρήματος; Πόσο ελ­ κυστικό μπορεί να γίνει, ως σύγχρονο τηλεοπτικό θέαμα, ένα τόσο απαιτητικό μυθιστόρη­ μα, που ακροβατεί μεταξύ της πολιτικής και κοινωνικής σάτιρας, του ηθογραφικού συμβο­ λισμού και της ηχηρόστομης κριτικής, χωρίς μια γενναία και νεοτεριστική ματιά;

Θεματική απίσχνανση Βάσει των επεισοδίων που έχουμε παρακολουθήσει μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, ο σκηνοθέτης της τηλεοπτικής μεταφοράς του «Πρίγκιπα», κ. Τ. Ψαράς, ανα­ γκάστηκε να περιοριστεί στο σκελετό του βασικού «ευρήματος», προσπαθώντας να πλουτί­ σει την αφήγησή του με όσες δραματουργικές επεξηγήσεις του επέβαλε το κείμενο και του επέτρεπε η παραγωγή. Η ελλειπτικότητα, όμως, αυτού του εμπλουτισμού ήταν τέτοια, ώστε να παραμείνει η πρώτη αυτή ύλη παντελώς γυμνή και στερημένη από το φοβερό πλέγμα της φραστικής πληθωρικότητας του κειμένου. Έτσι, το μόνο που θα αποζητούσε κανείς θα ήταν σεναριακή αρτιότητα (και κέντημα αποχρώσεων) και συνάμα ιδιαίτερη σκηνοθετική έμπνευση και μαεστρία. Ο κ. Τ. Ψαράς ακολούθησε την πεπατημένη του προ χρόνων ισχύοντος ηθογραφικού νεο­ ρεαλισμού και αγνόησε τη μόνη πιθανή διέξοδο που μπορεί να του προσέφερε το μυθιστό­ ρημα: τη γραμμή μιας γκροτέσκας κωμωδίας, χωρίς ορατή χρονική και τοπική ταυτότητα, που θα του επέτρεπε και την καθολικότητα την οποία αποζητάει το βιβλίο. ΜΗΤΣΟΥ ΚΑΣΟΛΑ Το χειρότερο είναι ότι μέσα στο πλαί­ σιο αυτό της ηθογραφικής φωνασκίας, όλοι σχεδόν οι ερμηνευτές φαίνονται να παίζουν με τον τρόπο που ξέρει ο καθένας - και που είναι διαφορετικός Ο ΒΙΟΣ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ από τον άλλον: Ο κ. Αρμένης μεταφέ­ ΤΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ ΣΚΛΦΙΔΛ ρει το φορτίο και τις «μούτες» του πο­ λύ πα λιο ύ «Θεάτρου Τέχνης», ο κ. Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ Η ΤΑΦΗ ΊΟΥ Μπουσδούκος περιφέρει το σκοτεινό Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ προσωπείο άλλης ατμόσφαιρας, η κ. ΤΑ ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΟΥ Μ παλτσαβιά είναι βγαλμένη από ΚΑΙ ΕΝΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑ «βέκια» ταινία του «βουνού και του λόγγου» και μόνο ο Ηλ. Λογοθέτης, ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ αποκτά κάποιους τόνους ενός ευκταί­ ου γκροτέσκου παραλογισμού. Μετά απ’ όλα αυτά, διερωτάται κανείς αν έστω και ένας από τους υ π εύ ­ θυνους της ΕΤ1 πιστεύει ότι μπορεί να ελκύσει μεγαλύτερο κοινό από αυτό που διαθέτει σήμερα, με το μονότονο, παράλογα αφελές (όπως εμφανίζεται) και βαρύτατα ηθογραφίζον σίριαλ που ΚΕΔΡΟΣ 1981 5‘ - τελικά - προέκυψε...

Ο ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ

□

Κοντρόλ

ι a

Π

ώ

ά

ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΖΕΒΕΛΑΚΗ Κ ε ί μ ε ν α του π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς , π ο υ δ ι α β ά σ τ η κ α ν π ο λ ύ σ τ η ν ε π ο χ ή τ ους ή δ ε ν π ρ ο σ έ χ θ η κ α ν όσο τ ους ά ξ ι ζ ε , π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ι σ τ ο ν σ η μ ε ρ ι ν ό α ν α γ ν ώ σ τ η με α φ ο ρ μ ή γ ε γ ο ν ό τ α κ α ι π ρ ό σ ω π α της ε π ι κ α ι ρ ό τ η τ α ς .

Με το φ ιλολογικό το υ α υτό ψ ευδ ώ νυμ ο είναι γ νω στό ς ο ποιητής, διη γη μ α τογρά φ ος, χρο ν ο γρ ά φ ο ς και μ ελετη τή ς Θ ρασύβουλος Ζωιόπουλος. Γεννήθηκε στο Ά ργος το 1882 και πέθα νε στην Αθήνα στις 14 Ιουνίου 1947. Στον καιρό το υ έκανε αισθητή τη ν παρουσία το υ με δημοσ ιεύσεις ποιημάτων, διηγημάτω ν και μ ελ ετώ ν σε εφ η μ ερ ίδες και περιοδικά το υ μ εο ο π ο λ έμ ο υ . Το έρ γο το υ έχει σήμερα άδικα λ η σμ ονη θεί και μ όνο ένα μικρό μ έρ ο ς το υ μ πο ρ εί να βρει κανείς στις α νθο λο γίες. Το ά γνω στο διήγημα που δια λέξα μ ε αποθανατίζει μια υ πέροχη γυναικεία μ ορφή μέσα α πό τη ν α νά ­ μνηση τω ν χεριώ ν της. Συχνά β λέπο υ μ ε τα χέρια να «πρωταγωνιστούν» σε φω τογρα φ ίες, σε ζω γρα ­ φικούς πίνακες και σε γλυ πτά , πράγμα που σπάνια συμβαίνει σε έρ γα το υ γρα π το ύ λόγου. Μια α π' α υ τές τις σπάνιες περιπτώ σεις ή ταν η δημοσίευση, πριν α πό μ ήνες, σε κυριακάτικο φ ύ λ λ ο τη ς ε φ η ­ μερίδα ς «Ελευθεροτυπία» ε νό ς υ πέρ ο χο υ κειμένου «ρομαντικής ασέλγειας» το υ Κ ω σ χ ή Π α π α γ ιώ ρ γ η . Αξίζει, λόγω τη ς σ πανιότητάς του, να γίνει α να φορά στο έντυ π ο που φ ιλο ξενεί το διήγημα το υ Δ άφ­ νη . Ονομάζεται, Εβδομαδιαίος Τ ύπος”, φ έρ ει υπότιτλο: πολιτικός, οικονομικός, φιλολογικός, καλλι­ τεχνικός, βγαίνει κάθε β δομάδα σε έξι σ ε λ ίδ ες για να "συμπληρώ νει" τη ν καθημερινή εφημερίδα». Έχει β εβ α ιω θείτο Μάιο-Νοέμβριο 1934 η κυκλοφορία 25 φ ύ λ λω ν. Ιδιοκτήτη και διευθ υντή είχε το ν Α.Ν. Μακρίδη και συ νεργ ά τες το υ ς: Κωστή Μπαστιά, Σπύρο Μελά, Παναγιώτη Π απαδούκα, Στρατή Μυριβήλη, Πέτρο Πικρό, Διον. Κόκκινο, Γρηγόριο Ξ ενόπουλο και ά λλους.

ΤΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΡΕΝΙΑ ΧΕΡΙΑ ΔΙΗΓΗΜΑ ΤΟΥ κ. ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΔΑΦΝΗ εφημερίδα: ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΟΣ ΤΥΠΟΣ, 17.6.1934 Θα μιλήσω για δύο χέρια ωραία κι άχραντα σαν τα «κρί­ να της Παναγίας», δυο χέρια που μέσα στον κόσμο της μνήμης μου, σαλεύουνε ντυμένα το μελιχρό φως του μυστηρίου. Θα ιστορήσω τα χέρια της Άγνωστης, που πέρασε από ένα κλεισμένο σπίτι και το πλούτισε με ήχους καιτό 'κά­ νε μια μεγάλη φωλιά αηδονιών και νερών τρεχούμενων, ξυπνώντας την κοιμισμένη ψυχή του αντίλαλου...

θυρα, πράσινα, και μια φιγούρα γύψινη επάνω από τη δί­ φυλλη ξώπορτα, στο υπέρθυρο. Η φιγούρα παρίστανε γυναίκα με σφαλιστά μάτια, και μαλλιά χυμένα γύρω σε

Το σπίτι ήτανε σ’ έναν απόμερο δρόμο της ήσυχης συνοικίας, στα Πατήσια, μονοκατοικία, με πλατιά παρά­

m Παλιά

μπούκλες, υποβλητική στην κάτασπρη ακινησία της. Από τον καιρό που πρωτοπήγα στη συνοικία ετούτη, με

τους ανθόκηπους και τα ρομαντικά ζευγαράκια, έβλεπα τη μονοκατοικία κλειστή, με το τεράστιο ενοικιαστήριο κολλημένο στην πόρτα, ξεθωριασμένο. Πίσω από τα δω­ μάτια ήταν κήπος, και τα δέντρα του - μεγάλες λεμο­ νιές, ένας ευκάλυπτος, γαζίες - στοίχειωναν, ακλά­ δευτα κι απότιστα. Τόσο συνήθισα να τό θεωρώ κείνο το μικρό σπίτι ακατοί­ κητο, που απόρησα ένα βράδυ, όταν το είδα φωτισμένο. Δηλαδή τα παράθυρα στέκανε και πάλι κλειστά, όμως τα γαλαχτόχρωμα τζάμια τή ς πόρτας κι ο φεγγίτης ελάμπανε τώρα από το αναμμένο στο χωλ ηλεχτρικό. Και το ενοικιαστήριο έλειπε.

- Ποιοι να κάθησαν άραγε; αναρωτήθηκα. Κόντηνα την περπατησιά μου, και μετά λίγες στιγμές άκουσα πιάνο. Δάχτυλα τρέχανε γοργά επάνω στα πλήχτρα κι ο καταρράχτης μιας γνώριμης μελωδίας του Ντεμπυσύ σκορπιότανε μέσα στην εαρινή γαλήνη, αναμερίζοντας το σκοτάδι. Τα δάχτυλα που έπαιζαν ήταν κυριαρχικά, φτερούγιαζαν με ασφάλεια, είχαν ένα τουσέ μαεστρικό, φίνο... Αναγνώρισα τις περίφημες «Μάσκες» του Γάλλου μουσουργού· κι ώσπου έφτασα στη γωνία του δρόμου κι έστριψα στην πάροδο τη ς δι­ κής μου κατοικίας, κείνη η μουσική με ακολουθούσε σαν προβολέας φωτεινός, καμωμένος από αρμονία... Τέσσερες φορές την ημέρα περνώ από την Οδόν Ιακωβάτων. Τόσες, λοιπόν, φορές έβλεπα, κάθε μέρα, κείνο το σπίτι με τις μισόκλειστες γρίλλιες, που είχε ξαφνικά πάρει μια καινούργια ζωή. Τώρα και τα δέντρα του κή­ που ξεφούντωναν πίσω από το σπίτι περιποιημένα, κα­ θαρισμένα από τα ξερά κλαδιά, φρεσκαρισμένα, γεμά­ τα σπουργίτες. Κι επάνω απ’ όλα, ζούσε ο αρμονικός ή­ χος. Τώρα, τη μουσική τη συντρόφευε και το τραγούδι. Η φωνή ήταν, Θε μου, απαλή σαν το χνούδι στα βε­ λουδένια τριαντάφυλλα, την ώρα που οι πεταλούδες κά­ θονται να βυζάξουν το μέλι τους. Έτρεμε σαν το σουρντίνο ενός βιολιού' και τραγουδούσε άριες παθητι­ κές, από γνωστά μελοδράματα, κι άλλοτε άγνωστες σε μένα, από κομμάτια γαλλικά... Και κάποτε άκουσα ένα τραγούδι παράξενο, μελαγχολικό, σε γλώσσα που θα την έλεγα Ανατολίτικη (μα τουρκική δεν ήταν), παχιά. Την άλλη μέρα, περασμένο μεσημέρι, καθώς περνούσα πάλι, γυρίζοντας από το γραφείο μου, είδα το θέαμα τούτο: Έ νας πλανόδιος μανάβης είχε σταματήσει απέ­ ξω στο σπίτι κι έδινε κεράσια. Μενιδιάτης με κασκέτο... Από τα μισανοιγμένα παντζούρια, ξεπρόβαλαν άξαφνα δυο χέρια, έπιασαν την παλάντζα γεμάτη πετροκέρασα και τη σήκωσαν ψηλά, την πήραν μέσα. Αυτή η χειρονο­ μία, βέβαια, δεν κράτησε πολύ, μα πρόφτασα να ιδώ πω ς τα δυο κείνα γυναικεία χέρια ήτανε γυμνά ως στους ώμους, καλίγραμμα, κι είχαν τη θαμπή γυαλάδα του μαργαριταριού, είχαν τη φρεσκάδα τη ς νιότης, πω ς τα δάχτυλα ήταν κοντυλένια, και πω ς ένα μεγάλο πετράδι, πράσινο - σμαράγδι, ίσως - εστόλιζετο δεξί χέρι... Ο μανάβης έστεκε και περίμενε.

Καμώθηκα πως θέλω και γω να πάρω κεράσια, και στά­ θηκα κοιτάζοντας το βάθος του κοφινιού, μα τ’ αυτί το είχα στυλωμένο δεξιά, στο σπίτι. Άκουσα ομιλίες μέσα, σε γλώσσα ξένη, όχι από τις γνωστές μου, αλλόκοτη. Άκουσα ακόμη κρότους από νομίσματα που κουδούνι­ ζαν επάνω σε μέταλλο... Αργούσαν. Ο μανάβης έχασε την υπομονή του.

- Χάιντε ντε! φώναξε το γνήσιο τέκνο του Μενιδιού. Τεμάριντρέκι!.. ξημερωθήκαμε!.. Και τα παντζούρια τρίξανε και πρόβαλε πάλι η ζυγαριά με τα νομίσματα μέσα, κι ακολούθησαν το κατέβασμά τη ς τα δυο χέρια, με τη θεία τους γύμνια, την αγαλματένια. Και καθώς ο μανάβης πήρε την παλάντζα του, τα χέ­ ρια της Άγνωστης ανέβηκαν πάλι απάνω και κρύφτηκαν, με το ίδιο αργό κίνημα, με την ίδια μαρμαρυγή της σάρ­ κας και του σμαραγδιού. Αμέσως, τα παντζούρια ξανάκλεισαν και δεν είδα τίποτ’ άλλο. Καμιά μορφή, καμιά σκιά προσώπου, ούτε υποψία!.. Για να παρηγορηθώ, αγόρασα και γω λίγα κεράσια κι έ­ φυγα, δοκίμάζοντας, έτσι στα πεταχτά, ένα-δυο, τη γλυκόπικρη γεύση τους και τη δροσιά τους, μέσα στο ζεστό κείνο καλοκαιριάτικο μεσημέρι. Δεύτερη φορά που είδα τα χέρια τη ς Άνωστης ήταν ένα πρωί, χινοπωριασμένο, που ο Ήλιος φιλτράριζε το θα­ μπό του χρυσάφι από μια σκισμένη κουρτίνα συννέφων. Καθώς ανηφόριζατην Οδό Ιακωβάτων, είδα απέξω από το σπίτι με τα μαργαριταρένια χέρια να στέκεται μια γριά κακοντυμένη, μαυροφορεμένη, με μαντίλα στο κε­ φάλι. Η γριά έστεκε και περίμενε. Την ήξερα γω. Ήτανε ζητιάνα, θα είχε χτυπήσει την πόρτα και περίμενε ελεη­ μοσύνη... Λοιπόν, να που τα παντζούρια τρίξανε και από το μισάνοιγμά τους πρόβαλε το ένα χέρι, γυμνό, ως στον αγκώ­ να, και τ ’ άλλο ως στον καρπό. Και το δεξί, κείνο που είχε το σμαράγδι, ζήτησε την ανοιχτή παλάμη τη ς ζητιάνας, τη σκεβρωμένη σαν Αιγυπτιακός πάπυρος, και τα κο­ ντυλένια δάχτυλα άφησαν να πέσει κάτι μέσα στη φού­ χτα της. Έπειτα, οι γρίλλιες τρίξανε πάλι, ξανάκλεισαν, παίρνοντας μέσα τα δυο χέρια και τη χριστιανική τους ο­ μορφιά.

- Χρυσά χεράκια! Ο Θεός να σας αξιώνει... μουρμούρι­ σε η γριά και πήγε να χτυπήσει άλλη πόρτα πιο πέρα... Μα να μην μπορώ να ιδώ τίποτα παραπάνω! Κείνη η κο­ πέλα - γιατί, βέβαια, κοπέλα θα ήταν, αφού δε φορούσε βέρα - λες και βάλθηκε να γίνει καμιά «έγκλειστη» πα­ λαιικού ρομάντζου, καμιά πυργοφύλαχτη μεσαιωνικού παραμυθιού. Ούτε σε ανοιχτό παράθυρο μπόρεσα να την προφτάσω ποτέ, ούτε στην πόρτα, στο δρόμο, στην ταράτσα του σπιτιού - πουθενά. Κακοτυχία μου ήταν, ή δεν έβγαινε ποτέ; Ποιος ξέρει. Αλήθεια είναι πως, μερικές φορές, κατά το βράδυ, τα παράθυρα του δρόμου ήταν ανοιχτά, μα με τα στάρια κατεβασμένα, κι ανθρώπινη παρουσία δε φαι­ νότανε. Μόνο κάποτε, έν’ απόβραδο, τις στιγμές που

ταΠώά

πάλευε το φως με τους πρώτους ίσκιους, κι ο αέρας κουνούσε τ ’ ανάλαφρα στάρια, στο αριστερό παρά­ θυρο, στο φόντο της κάμαρας, καθώς ανασηκώθηκε τ ’ άσπρο παραπέτασμα, είδα, ή νόμισα πως είδα, μια ψηλή σιλουέτα, γυναικεία, που πέρασε, γλίστρησε φευγαλέα, προτού τη συλλάβει καλά -καλά η ματιά. Μα η ζωηρή φαντασία έπλασε την κόψη του προσώπου της, τη δέση του κορμιού, το αδρό κεφάλι, με την κόμη ανάδετη, σαν αγάλματος. Η φαντασία είδε μιαν Αφροδίτη της Μήλου, αλλά με χέρια! Κείνα τα θεία χέρια που δυο φορές τα εί­ χα θαυμάσει, να κατεβαίνουν από τις γρίλλιες, σα δυο τρεχούμενα νερά. Μα τάχα ήταν εκείνη; Δεν κατοικούσαν κι άλλες κει μέ­ σα; Δε θα την έβλεπα ποτέ από κοντά, στο φως της ημέ­ ρας; Η τελευταία ερώτηση ήταν κι ένας πόθος, που άρ­ χισε πια να με βασανίζει, σιγά-σιγά να ξαναγίνεται ο πα­ λιός μου εφιάλτης. Γιατί πρέπει να ξέρετε πως είχα κάποτε έναν τυραννικό εφιάλτη, εξαιτίας δύο χεριών. Αυτό είναι άλλη ιστορία κι αναφέρεται στα παιδικά μου χρόνια: Ήμουνα μαθητής του Ελληνικού Σκολειού. Μια ξαδέρ-, φη μου, Αγγελικούλα τ ’ όνομά της, διάβαζε ολοένα μυθιστορήματα, κι ύστερα καθότανε στο περβόλι, κοντά στο συντριβάνι, και συλλογιζότανε1και κάποτε μάλιστα έκλαιγε. Λοιπόν, μια τέτοια φορά τη ρώτησα: «Γιατί κλαις, Αγγελικούλα;». Κι αυτή μου διηγήθηκε την ιστο­ ρία που είχε διαβάσει κείνη την ημέρα, σ’ ένα ξένο βι­ βλίο: ΊΗτανε, λέει, ένας γερο-ζηλιάρης, Ισπανός, που έπιασε τη γυναίκα του να γράφει ραβασάκι στον αγαπητικό της τον Ιππότη και την εσκότωσε με μαχαίρι. Ύστε­ ρα, της έκοψε τα χέρια, τά ’δεσε με μια κορδέλα και πή­ γε καιτά ’βάλε κρυφά στην κάμαρα του Ιππότη... Και την ίδια νύχτα, μεσάνυχτα, που γύρισε ο Ιππότης κι έψαχνε στο σκοτάδι να βρει τη λουσέρνα, έπιασε τα νεκρά χέ­ ρια, κι ύστερα που άναψε το φως και τα είδε, τα γνώ ρι-' σε, και τόσο πικράθηκε, που ρούφηξε το φαρμάκι του δαχτυλιδιού του και πέθανε, σφίγγοντας στην αγκαλιά του τα χέρια της αγαπημένης του... Δεν πρέπει να κάθονται να λένε τέτοιες ιστορίες στα μι­ κρά παιδιά. Να εγώ, που για χρόνια ολάκερα, ώσπου με­ γάλωσα, έζησα πολλές νυχτιές με την τρομάρα κείνων των δυο κομμένων χεριών. Τά ’βλεπα στον ύπνο μου και στον ξύπνο μου. Τέλος, με τα χρόνια και με τις περιπέτειες, λησμόνησα πια τα δυο εφιαλτικά χέρια. Άλλα περιστατικά, άλλα θε­ άματα, δραματικά, σκληρά, που τα παρακολούθησα με τούτα τα φθαρτά μου μάτια, παραμέρισαν τα φανταστι­ κά χέρια του Ισπανικού ρομάντζου, και τα ρίξανε πίσω.

Και να τώρα, που δυο άλλα χέρια, ολοζώντανα αυτά (κι ωραία, μαργαριταρόχρωμα!), ερχόντανε με άλλον τρό­ πο ν’ απασχολήσουν τη σκέψη μου, να κινηθούν έντονα μέσα στη σφαίρα της προσοχής μου. Όμως συνέβαινε κάτι περίεργο, ανεξήγητο:

m Παλιά

Είχε περάσει αρκετός καιρός, χωρίς να τα ξαναϊδώ. Πί­ σω από τα κλειστά παράθυρα, δε μαντεύονταν πια κα­ μιά ζωή. Ό σες φορές περνούσα από κει - κι όλο αργοπορώντας το βήμα μου - δεν άκουγα μουσική, τραγού­ δι, δεν άκουγα τον παραμικρό θόρυβο. Τι; Μην έφυγαν;.. Μην ξενοικιάστηκε πάλι το σπίτι με τα πράσινα παράθυρα; Είχαμε μπει στο χειμώνα. Ο ευκάλυπτος είχε χάσει κά­ μποσο από τα παλιά του φύλλα, μα οι λεμονιές γέρνανε, φορτωμένες κίτρινους καρπούς. Σύγνεφα περνούσαν' μαύρα, απειλητικά, στον άφωτο ουρανό, κι όλα τα χελι­ δόνια είχαν αποδημήσει, οδηγημένα από τους γερα­ νούς. Μια μέρα, ύστερ’ από βροχή, πο^ ο άερας εμύριζε χώμα και σαπισμένα φύλλα, καθώς κατέβαινα το δρόμο, έρη­ μο από διαβάτες, είδα να μπαίνουν σ’ αυτόν, από μια πά­ ροδο, μια ηλικιωμένη κυρία κι ένας παπάς - Αρμενόπαπας, με κωνικό καλυμμαύκι και γκρίζα γένια. Επήγαιναν · μαζί, και καθώς φτάσανε πλάγι μου, παρατήρησα πως η ηλικιωμένη κυρία έκλαιγε, σφουγγίζοντας τα μάτια με το μαντίλι της, κι όλο έλεγε - έλεγε, στη γλώσσα της. Ο παπάς άκουγε σοβαρός, εκοίταζε κατά τον ήλιιο, που έ­ γερνε αντικρύ στα βουνά, μέσα σ’ ένα σταχτερό σύγνε­ φο, και τα μεγάλα του μάτια, ζωσμένα με μαύρους κύ­ κλους ήταν γεμάτα από κείνη την αυστηρή έκφραση, τη στυγνή μελαγχολία που μου ήταν γνώριμη την είχα ιδεί κάποτε, στα εικονίσματα του Άγιου Στεφάνου, της Αρμένικης εκκλησίας, στη Σμύρνη. Όλο σφούγγιζε, λοιπόν, τα μάτια της η γριά κυρία, κι ο παπάς όλο άκουγε, σιωπηλός, και κουνούσε το κεφάλι. Μετ’ αριστερό χέρι κρατούσε κάτι σαν κουτί, τυλιγμένο σε χρυσοπράσινο ρούχο. Ίσως στο πετραχήλι του, και μ ετ’ άλλο στηριζότανε σ’ ένα μπαστούνι ψηλό, με κοκαλένιαλαβή. Άξαφνα, η γριά είπε μια λέξη κι έδειξε την πόρτα του σπιτιού με τη γύψινη φιγούρα. Στάθηκαν. Κείνη εσήμανε το κουδούνι, η πόρτα άνοιξε, κι ένας ηλικιωμένος κύριος φανερώθηκε στο άνοιγμα και τους δέχτηκε αμίλητος, με την ίδια λυπημένη έκφρα­ ση... Και τα δυο παράθυρα στέκανε πάντα σφαλιστά, σαν τά­ φος...

Την άλλη μέρα, τ ’ απομεσήμερο, ψιχάλιζε. Καθώς ανέ­ βαινα το δρόμο, πηγαίνοντας στο τραμ, είδα κόσμο και πολλά αυτοκίνητα στη γραμμή, μια κίνηση ασυνήθιστη για την Οδό Ιακωβάτων. Και το κέντρο όλης αυτής της κίνησης ήταν η μονοκατοικία με τα πράσινα παράθυρα. Από την πόρτα της κρεμόταν η κουρτίνα του πένθους, ό­ μως το σπίτι τη φορά αυτή ήταν ανοιχτό και κόσμος ξέ­ νος, πιο πολύ γυναίκες, είχαν γεμίσει την είσοδο και τα δωμάτια. Μια πλούσια νεκροφόρα, με τέσσερα άλογα, που ο αγέ­ ρας κουνούσε τα μαύρα λοφία τους, στεκότανε πιο πί-

σω, και οι μοιραίοι νεκροπομποί με τα φράκα ήταν πα­ ραταγμένοι κι έτοιμοι. Άλλος κόσμος, άντρες, παιδιά, στέκανε στο δρόμο και περίμεναν το ξόδι. Ρώτησα μια γριά γνωστή μου, Πατησιώτισσα, της γειτονιάς: - Ποιος πέθανε; - Μια κοπέλα, Αρμένισσα... Πέθανε από τύφο.

- Μια που... έπαιζε πιάνο και τραγουδούσε; - Ναι, αυτή!.. Είχε ένα παράξενο όνομα... δε θυμάμαι... Μοναχοκόρη ήταν, από την Πόλη.

- Κι όμορφη, ε; - Ω! έκανε η γριά Πατησιώτισσα τεντώνοντας με θαυμα­ σμό τα μάτια της, όμορφη, λέει; Σαν τα κρύα νερά! Ούτ’ έχω ξαναϊδωμένα!.. Αυτή, παιδί μου, λες κι είχε βάλει το εφταμόρφι!.. Κρίμα! να χάνονται έτσι τα νιάτα! ναν τα τρώει η μαύρη γης!.. Ακόυσα φωνές, θρήνους, η κίνηση ζωήρεψε... Σηκώνα­ νε την κάσα. Στάθηκα στο αντικρυνό πεζοδρόμιο και περίμενα. 'Ητανε γραφτό, έλεγα, να ιδώ έτσι την Άγνωστη με τα μαργαρι­ ταρένια χέρια, να την ιδώ πεθαμένη... Κι άξαφνα, με κυρίεψε μια ιδέα, μια θέληση: να μην αντικρύσω την όψη της έτσι, ντυμένη την ασκήμια του θανάτου, να μην την ιδώ, πρώτη και στερνή φορά, στη νε­ κρική της μάσκα... μα ν’ αφήσωτη φα­ ντασία μου να την κρατεί ωραία όπως την έπλασε κι όπως μου τη ζωγράφι­ ζ ε η γειτόνισσάτης, η Πατησιώτισσα: «μετο εφταμόρφι!»... Για να γίνει αυτό, για να νικήσω τον ε­ αυτό μου, έπρεπε να φύγω γρήγορα από κει. Μα δε έφυγα κι ο Αρμενόπαπας άρχισε να ψέλνει. Ένας ψάλτης, ψηλός, ξεραγκιανός, τόνε συντρό­ φευε, μ’ έναν ψαλμό που ήταν ιερατι­ κός, βέβαια, μα και λυγμώδης, και που μόνος αυτό έφερνε τα δάκρυα. Ακολουθούσαν οι φρακοφόροι σηκώ­ νοντας το φέρετρο, βαρύ, δρύινο, με τριγμό, κι έρχονταν κατόπιν οι γέροι γονείς συντριμμένοι, κι ο άλλος κό­ σμος. Ε, λοιπόν, δε μπόρεσα να κρατηθώ, γιατί φαίνεται πως έχω αδύνατη τη θέληση. Ξεχνώντας την απόφαση που είχα πάρει προ μιας στιγμής, έριξα μια ματιά στην κάσα... Μα δεν είδα την όψη της πεθαμένης. Γύρω από το λείψανο ήταν σωρός τα λουλούδια και κρύβανε το κορμί, το πρόσωπο... Όμως τα χέρια εξέχανε πάνω και τα είδα, τ ’ ασπρόχλωμα, τα μαργαριτα­ ρένια χέρια, δεμένα με κορδέλα, κι ε­ πάνω τους ένα μικρό κόνισμα. Και το σμαράγδι έλαμπε, τραγικό στην πρά­

σινη μαρμαρυγή του... Η κηδεία πέρασε, μάκρυνε στο βάθος του δρόμου, ακο­ λουθούμενη από τ ’ αυτοκίνητα και τη νεκροφόρα. Τα μαύρα λοφία ανεμοτρέμανε ψηλά. Ο ψαλμός έσβηνε ο­ λοένα, λυγμικός στον νοτισμένον αέρα.. . Στο σπίτι, κείνοι που έμειναν, έκλεισαν τα παραθυρό­ φυλλα και την πόρτα. Κι απόμεινε η μαύρη κουρτίνα, βα­ ριά, βρεγμένη, κι επάνω της η γύψινη φιγούρα, αινιγματι­ κή σα Σφίγγα, με τα σφαλιστά μάτια και τις μπούκλες χυμένες γύρω. Και τώρα, να πάλι που έρχονται ώρες και ξαναγίνουμαι το παιδί, που βλέπει τη ρομαντική του ξαδέρφη να κλαίει κοντά στο συντριβάνι, κι ύστερα βλέπει δυο χέρια πεθα­ μένα, δεμένα, παρατημένα στο σκοτάδι, και δε μπορεί να λυτρωθεί, όχι από φόβο, μα από μια λύπη που θά ’πρεπε νατού είναι μακρινή, νατού είναι ξένη κι αδιαφόρετη.

□

Στο επόμενο τεύχος διήγημα του Κώστα Παρορίτη

τα Παλιά

επιμέλεια: Ηλίας Μαγκλίνης

ΒΙΒΛΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΤΟ 1995 ΣΥΜΠΛΗΡΩΘΗΚΑΝ ΣΑΡΑΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΤΟΜΑΣ MAN. ΟΙ ΒΡΕΤΑ­ ΝΟΙ ΕΧΟΝΤΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΙΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΕΞΕΔΩΣΑΝ ΔΥΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΓΕΡΜΑΝΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ, ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΥΝ ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ.

Το 1995 συμπληρώθη­ καν σαράντα χρόνια α­ πό το θάνατο του Τόμας Μαν. Και επειδή οι Βρε­ τανοί έχουν μεγάλη πα­ ράδοση στις βιογρα­ φίες, εκδόθηκε πρό­ σφατα από τον εκδοτικό οίκο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης μια βιο­ γραφία του μεγάλου Tomas MannΓερμανού συγγραφέα, ALife βασικό στοιχείο της ο­ (Ντόναλντ ΙΙρέιποίας είναι η απουσία τερ: Η Ζωή too κάθε είδους κριτικού Τόμας Μαν) σχολίου ή ανάλυσης του εκδ. Oxford έργου του συγγραφέα University Press από μέρους του βιογρά­ Σελ.554 φου. Λίγο πολύ, ο Πρέιτερ δηλώνει ότι το πεδίο του δεν είναι οι λογοτεχνικές αναλύσεις, αλλά η καταγραφή της ζωής και η εξέταση της προσωπι­ κότητας του Μαν. Από κει και πέρα, όποιον τον εν­

Donald Prater

διαφέρει το έργο του Μαν, μπορεί να κάνει τους δι­ κούς του συσχετισμούς, ανάμεσα στη ζωή και το έργο του Τόμας Μαν, και να αντλήσει τα δικά του

συμπεράσ ματα. Τα σ ημεία πά ντω ς ό που το βιβλίο π α ρουσιά ζει ιδι­ αίτερο ε νδια φ έρ ον είναι εκείνα π ο υ α να φέροντα ι στα πολιτικά ιδεώ δη του σ υ γγρ α φ έα , τη μετα­ σ τρ οφ ή του α πό εθνικιστή σε ορκισμένο εχθρ ό το υ εθνικοσοσιαλισμού, αλλά και σ ε α υ στη ρ ό κρι­ τή τ η ς στά σ η ς τ η ς Γερμανίας τις δεκ α ετίες το υ ’30 και ’40, πρ ά γ μ α που είχε ω ς συνέπεια τη ν ελάχιστη δημοτικότητα του σ υ γγρ α φ έ α στην ίδια το υ τη χώ ­ ρα. Επίσης, ε νδια φ έρ ον πα ρουσιά ζει η τα ρ α γμ ένη σχέση του σ υ γγρ α φ έ α με το ν α δ ελ φ ό το υ Χάινριχ, το ν γνω στό μ υθιστοριογρά φο, κα θώ ς και η εικόνα το υ οικογενειάρχη Τ όμας Μαν σε σ υνδυα σμ ό με τις καταπιεσμ ένες ομοφυλοφ ιλικές το υ τά σεις.

Ο Τ όμας Μαν α ποτελεί αγα π ημ ένο θέμ α τω ν βιογράφ ω ν. Ύ σ τερ α α ­ π ό τη ν π ρ ό σ φ α τα εκδοθείσ α βιογραφ ία του α ­ π ό το ν Donald Prater τ ο 1995, μια νέα βιογραφ ία έρ χετα ι να π ρ ο σ τεθ εί α ­ π ό το ν Ρόναλντ Χάιμαν Thomas Mann [που έχει στο πα ρ ελ θόν (Ρόναλντ Χάιμαν: γρ ά ψ ει ένα θεατρικό έ ρ ­ Τόμας Μαν) γο , δοκίμια πά νω στον Εκό. Bloomsbury Pinter κ.ά., αλλά και βιο­ Σελ.672 γ ρ α φ ίες (Proust, κ.ά,.) και που ετοιμάζει μια καινούρια πάνω στον Joung], Και είναι π α ρ ά ξενο διότι ο Μαν, σε αντίθεση με το ν Henry Miller, το ν Je a n G enet ή το ν Rimbaud, δ εν έκανε τίπο τα π α ­ ρ α πάνω στη ζωή του α πό το να γρ ά φ ε ι ακούρα στα και ασταμάτητα, επιθυμ ώ ντα ς και σκο π εύ ο ντα ς κάθε κείμενό του να είναι ένα αριστούργημ α. Ό π ω ς όλοι οι Γερμανοί, είτε ότα ν κάνουν τέχνη , εί­ τ ε όταν κάνουν ε γκλήματα, ο Μαν υπή ρ ξε έ να ς α­ πό λ υ τα συνειδη τοποιημ ένος ά νθρ ω πο ς, α φ ιερ ω ­ μ ένος στο σκοπό του. Κατά τ α άλλα, δ εν ήτα ν πα ­ ρά έ να ς οικογενειάρχης. Ή τα ν πα ντρ εμ ένο ς με παιδιά, και ότα ν δεν ή ταν απο μ ο νω μ ένο ς στο γ ρ α ­ φείο του, ή ταν ένα κοινωνικά σεβαστό δημόσιο πρ όσω πο. Ό χι βέβαια π ω ς μια τέτοια ζωή π ρ έπ ει να είναι α ­ πα ρα ίτη τα βαρετή. Υ πάρχουν κάποια ενδια φ έρ ο ­

ντα ή και σκοτεινά σημεία στη ζωή το υ Μαν σ τα ο ­ ποία, λίγο πολύ, εστιάζουν όλοι οι βιογράφ οι το υ και, φυσικά, ο Χάιμαν με το ν δικό το υ τρ ό πο . Μια α πό τις ε νδια φ έ ρ ο υ σ ε ς π τ υ χ έ ς τ η ς ζω ή ς του Μαν, ήτα ν η γεννα ία και τολμ η ρή στάση το υ α πέ­ ναντι στην κατάντια τ η ς π α τρ ίδ α ς το υ π ρ ιν και κα­ τά τη δ ιάρκεια το υ πολέμ ου. Ο Μαν, όχι μόνο εγκατέλ ειψ ε τη Γερμανία, αλλά και μίλησε α ρκετά ενα ­ ντίον τη ς. Μετά το ν πόλεμο, ότα ν ε π έ σ τρ εψ ε στον τό π ο το υ , ήτα ν μ ισητός α πό το ν γερμανικό λαό ί­ σ ω ς γιατί σ ε κείνη τη φάση, ο λ α ό ς ή ταν πο υ υ πέ­ φ ε ρ ε για τις α θλ ιό τη τες το υ Γ’ Ράιχ και το υ ς α τέ­ λ ειω το υς β ο μ βα ρ δισμ ο ύ ς τω ν Συμμάχω ν (στο βι­ βλίο το υ Σ φ α γ ε ίο N o 5, ο Kurt V onnegut Jr. γρ ά φ ει π ω ς ειδικά ο β ομ βα ρδισμ ός τ η ς Δ ρ έ σ δ η ς ήτα ν ένα α πό τ α μ εγα λ ύτερ α εγκλήμ ατα πολέμου), ενώ ο Μαν είχε β ρει τη γαλήνη το υ σ τις ΗΠΑ. Κι εδώ ό ­ μω ς, ο Γερμ α νός σ υ γγρ α φ έ α ς είχε το ν τελευτα ίο λόγο: ο γ ερ μ α νικ ό ς λ α ό ς πλ ή ρ ω νε για τ α ολέθρια σ φ ά λμ α τά του, για τη μ ισαλλοδοξία του. Κατά το ν Brecht, εξα ιτία ς το υ Μαν, μελλοντικές γε νιές Γερ­ μανώ ν θ α κρίνονταν σ το εξω τερικό για εγκλήματα πο υ δ εν διέπρ α ξα ν πο τέ το υ ς. Μια α πό τ ις σ κοτεινές π λ ε υ ρ έ ς τη ς ζω ή ς το υ Μαν ήταν βέβαια η καταπιεσμένη ομοφυλόφ ιλη φύση του. Ο Μαν ένιω θε μια ακατανίκητη επιθυμία για το ν έφ η βο γιο το υ και ότα ν δ εν μπο ρ ο ύ σ ε να κάνει έρ ω τα στη γυναίκα του, αναρρω τιόταν: θα τ α κατά φ ε ρ νε αν ή ταν σ το κρεβάτι με έ να αγόρι; Ό π ω ς και να έχει το π ρ ά γμα , ο Μαν δ εν ενέδ ω σ ε σε α υ τές το υ τ ις επιθυμ ίες. Ίσ ω ς αν το είχε κάνει, να μη μ α ς είχε δώ σει πο τέ έ ρ γ α ό π ω ς το Θ ά ν α τ ο σ τ η Β ε ν ε τ ία .

Π οιος ξέρ ει' οι ισ ο ρ ρο π ίες ανά μ εσ α στο «γράφειν» και τ ο «ζην» είναι τό σ ο λ επ τέ ς και εύ ­ θ ρ α υ σ τε ς π ο υ πολλοί δ η μιο υ ργο ί έχο υ ν ο δη γη θεί στην τ ρ έ λ α και τη ν αγω νία. Αρκεί κανείς να θυμη­ θεί το ν Kafka πο υ ότα ν έ γ ρ α φ ε ένιω θε ε νο χέ ς πο υ δεν ζούσε, δ εν έκανε οικογένεια κ.λπ., και ότα ν αρραβω νιαζόταν (δις) τη ν Felice Bauer, δ εν α ισθανό­ τα ν π α ρ ά μια αβάσταχτη ε νοχή πο υ δ εν βρισκόταν πά νω α π ό τ α βιβλία και τ α γ ρ α π τά το υ . Ή ακόμα, τ ο υ ς σ υ γγρ α φ ε ίς τ η ς γενιά ς τω ν B eat τω ν οποίω ν οι ζω ές ήτα ν τό σ ο έντο νες και α κρ α ίες πο υ έχο υ ν επισκιάσει το ίδιο το έρ γο . Ο Μαν βέβαια, δ εν ανή­ κει σ ε α υ τές τις π εριπ τώ σεις: έστω και σε έ να επι­ φανειακό επίπεδο , οι α πα ρ α ίτη τες ισ ο ρ ρο π ίες κρατήθηκαν και α υτό φαίνεται να ισχυρίζεται και ο Ρόναλντ Χάιμαν μέσα α πό τη ν καλογραμμένη και ενδια φ έρ ο υσ α β ιογραφ ία του.

□

Στα Λιλιττούτεια άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης απαντούν εν συντομία σε καίρια ερωτήματα με αφορμή την έκδοση ενός βιβλίου ή κάποιο επίκαιρο γεγονός

Λυπιού. Ένα ποίημα μ ε δύο ξυλογραφίες του Γιάννη Στεφανάκη Αθήνα, Νέο Επίπεδο/Χειροκίνητο, 1995. Σελ. 32.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ-ΡΟΥΚ Η «Λυπιού» είναι η φανταστική χ ώ ρ α πο υ επινόησε η ποιήτρια, για να καταφεύγει εκεί σ το υ ς δύσκ ο­ λ ο υς καιρούς τ η ς μοναξιάς, τ η ς εγκατάλειψ ης ή τ η ς παρα ίτη ση ς. Χ ω ρ α το ύ έρ ω τα και το υ θα νά ­ του, τ η ς θλίψης αλλά και τ η ς λυτρω τικής ανακού­ φισης, η «Λυπιού» συμφιλιώνει και συμβιβάζει α ρ ­ μονικά ό λ ες τις α ντιθέσεις. Ξεδιπλώνεται σε α ­ πρ οσδιόρ ιστο χρόν ο και αδιευκρίνιστο τό π ο , π α ­ ρέχει γαλήνη και ηρεμία, εξαγνίζει κι εμψυχώνει. Η «Λυπιού» γίνεται έτσι τ ρ ό π ο ς α π ό δ ρ α σ η ς και ιδανι­ κό ερημητήριο.

ΕΡ.: Ποιες πρ ο ϋ π ο θ έσ ε ις α παιτούντάι για να πολιτο γ ρ α φ η θ εί κάποιος στη «Λυπιού»; ΑΠ.: Για να πολιτογρ α φ η θεί κανείς στη Λυπιού δ εν φτάνει νά ’ναι λυπημ ένος. Πρέπει η θλίψη το υ να έ ­ χει ορισμένο ύ φ ο ς και υφή, να υ πά ρχει μια ε σω τε­ ρική γνώ ση για το περ ιεχό μενό τη ς. .0 ορ ισ μός του περιεχομένου αυτού είναι δύσκ ο­ λος. Δεν είναι αίσθηση απώ λειας, γιατί ό,τι έχει χαθ εί δ εν π ονάει πια τ ό σ σ έχει μειω θεί η αξία το υ γιατί

δ εν περιτριγυρίζεται από επιθυμία. Δ εν είναι οι π ε ­ θαμένοι, γιατί αυτοί δ εν σε κυνηγάνε πια, μια κι α­ δυνάτισε στη μνήμη σου το πρ ό σ ω πό το υ ς, ά ρ α κι η ισχύς τ ο υ ς επάνω σου. Δεν είναι που: «έφυγε η νιότη το υ και θλίβεται για δ α ύτη /ω ς για πουλί που πέτα ξε μ ’ άλλα μαζί πουλιά» (Λ. Π ορφύρας), γιατί πο τέ δ εν είχε τη ν ομορφιά, ά ρ α η νιότη σου ήταν πάντα... αιρετική. Θά ’λ εγ α π ω ς η λύπη τη ς Λυπιού είναι μια έντονη ανησυχία πο υ ώ ρ ες ώ ρ ες - ώ ρ ες σκοτεινές με κρύα χιόνια να σφ ίγγο υν και το σώ μα ν ’ αδυνατεί να υπακούσει τις εντο λ ές - μοιάζει με πανικό, π ω ς η ζωή συμβαίνει αλλού. Π ως αλλού μεταφέρθηκε το α ρχη γείο τ η ς και σένα δ εν στο ’π ε κανείς. Πως άλλαξε η γλ ώ σσα π ο υ μ’ αυτήν συνομιλούν αυτοί που βρίσκονται μ έ σ α στη ζωή κι εσύ δ εν τη ν έμα­ θ ε ς π ο τέ αυτή τη γλώ σσα. Ό π ω ς όταν είσαι σ ’ ένα σπίτι με ηλεκτρονικό εξοπλισμό υψ ηλής τεχνικής και ξαφνικά κουδούνια χίλια χ τυπ ο ύν και δ εν ξέ­ ρ εις ποιο κουμπί να πα τή σεις, ποιο μ ηχάνημα αντι­ στοιχεί σε ποιο κουδούνισμα... «Η ζωή είναι αλλού, λ ε ς κι όλο ανεβαίνει ο πανικός, κι εγώ κάθομαι εδώ και κουνώ τα δά χτυλά μου μ προστά σ ’ αυτό που νομίζω ότι είναι φ ω ς και χαί­ ρομαι πο υ το σ ώ μα μου ακόμη αντέχει τη ν κίνηση, τη ν κακοκαιρία, ενώ ε γώ δ εν είμαι π ο υ θ ε νά ’ σε εγ ­ χείρηση μυστική μου αφαιρέθηκε το αισθητήριο το υ υπάρχω...». Στη Λυπιού μπαίνεις ό ταν φ οβάσαι και να ελπίσεις μ ήπω ς και η ελπίδα ανήκει σ ’ ένα χώ ρ ο όπο υ εσύ πια πο τέ δ εν θ ’ ανήκεις.

Αλκαίος - Τα ποιήματα. Μτφρ.: Σωτήρης Κακίσης. Αθήνα, Νε­ φέλη, 1995. Σελ. 232. Δρχ.

2.500

ΣΩΤΗΡΗΣ ΚΑΚΙΣΗΣ Τυπικός ε κ π ρ όσ ω πος τ η ς α ρ χα ία ς λυρικής π ο ίη ­ σης, ο Αλκαίος καταπιάνεται με τα καθημερινά και ίσως τετριμ μ ένα για να τα μετουσιώ σει σε μ ο ρ φ ές αισθητικές. Κ αταγράφει επίσ η ς ποιητικά τη συμμετοχή του σε πολιτικούς α γώ νες και κοινωνι­ κές δια μ ά χες. Ο Σωτ. Κακίσης μελετά με σ το ρ γή το έ ρ γ ο του Αλκαίου και κατορθώ νει να μεταγγίσει ισ χυ ρ ές δ ό σ εις α π ά τη δ ρ οσιά και τη φ ρ εσ κά δ α το υ α ρ χα ί­ ου ομ οτέχνου του . Οι μ ετα φ ρ ά σ εις α υτού το υ τό ­

Έρως Καλός. Αθήνα, Κέδρος, 1995. Σελ. 116. Δρχ. 6.500

ΓΙΑΝΝΗΣ ΨΥΧΟΠΑΙΔΗΣ Ένα ωραιότατο λεύκωμα με ζωγραφιές του Γιάννη ψυχοπαίδη αντικριστά με ποιήματα που σχολιάζουν και υπογραμμίζουν την καθεμιά χωριστά. Εσωτερικοί χώ­ ροι, υπνοδωμάτιο, κουζίνα, μπάνιο, που αποπνέουν μια αίσθηση ιδιωτικότητας και οικειότητας. Δεσπόζει η πα­ ρουσία (αλλά και η απουσία) ενός γυμνού γυναικείου σώματος που συνδιαλέγεται με τα καθημερινής χρήσης ανπκείμενα. Σχέδια με χρωματιστά μολύβια που συγκροτούν ένα ενιαίο σύμπαν αρμονίας και γαλήνης. Τα συνοδευτικά ποιήματα παραπλεύρως μοιάζουν να βγαίνουν κατευθείαν μέσ’ από τις φωτεινές αυτές εικό­ νες. Ποίηση των εικόνων και εικόνες της ποίησης σε α­ γαστή σύμπνοια.

μου είναι ένα κέντημα-ψιλοβέλονιά.

ΕΡ.: Ποια στοιχεία α πό τη ν ποίηση το υ Αλκαίου σ α ς συγκίνησαν ιδιαίτερα ώ στε να καταπιαστείτε με τη μετά φρα σή του; ΑΠ.: Σκέφτηκα π ω ς οι λά μ ψ εις τω ν α ρ χαίω ν λυρι­ κών στίχω ν είναι σ αν τω ν α στεριώ ν πο υ βλέπουμε εμ είς μια ζωή ολόκληρη, κι οι πεζο ί επιστή μ ονες υποστηρίζουν χαιρέκακα π ω ς μ πο ρ εί και να ’χο υν σβήσει π ρ ο αμνημονεύτω ν ετών, π ω ς φταίει ο χ ρ ό ν ο ς και τα παιχνίδια το υ για την ο φθα λμ α πά τη αυτή. Ωραία: Χωρίς επιστήμ ονες, λοιπόν, χω ρ ίς δικαιολογίες! Εγώ πιστεύω στον Θ εό, σα ν Ιπ π ώ ναξ, σαν Α λ κ μ ά ν , σαν Α ρ χ ίλ ο χ ο ς , με χίλιους-δυο, σω τή ρ ιου ς τρ ό π ο υ ς. Αν ο Θ εό ς δ εν υπάρχει, το λ ά θ ο ς δ εν είναι δικό μου, είναι δικό το υ , λέω λοι­ πόν, ο έξυ πνος. Α φεθείτε κι εσείς, όσοι πιστοί π ρ ο σ έλ θετε, στον ή ρεμ ο κυμάτισμά τη ς λυρικής, ρ ε μ π έ τ ικ η ς ποίη ­ σης, π άνω α πό τη σύμβαση το υ χρό νο υ, πά νω α πό τ α κωμικοτραγικά εμπ όδ ια τω ν φ ιλολόγω ν και τις νεο-ελληνικές τρ ικλ οποδ ιές τω ν εγω ισμώ ν. Οι στί­ χοι αυτοί είναι οι τελευταίοι, αλλά κι οι πρώ τοι. Σαν μ α γ ικ ά χαλιά πά νε πά νω α πό τ ο υ ς σ α θρ ο ύ ς χ ω ρ ισ μ ούς τω ν εποχώ ν. Πάνε πα ντού, σαν Α π ό ­ σ τ ο λ ο ι Πέτροι, σ ε ό λ ες τις ξεχα σ μ ένες ε π α ρ χίες τ η ς εσω τερική ς μ α ς α υ το κρ α το ρ ία ς τω ν αισ θημά­ τω ν, σ ε ό λ ες τις ε ύ θ ρ α υ σ τε ς Ε λλάδες, πο υ ακο­ λ ουθ ούν με εμπιστοσύνη, σ α νπ ρ ο σ κο πά κ ια , η μια την άλλη μέσ α μας.

ΕΡ.: Πώς συνομιλούν η ποίηση με τη ζωγραφική σ’ αυτό το λεύκωμα; ΑΠ.: Σ’ αυτόν τον κύκλο των έργων με τα χρωμαπστά μολύβια πάνω στο λευκό χαρτί - που ξεκίνησε στα τέλη του 1970 και ολοκληρώθηκε περίπου σε μια δεκαετία -, με θέμα τη ς μοναχική γυναικεία φιγούρα, τα κρεβάτια και τα ιδιωτικά δωμάτια, η γυναικεία παρουσία δεν είναι ούτε ένα πρόσχημα, ούτε μια αφορμή, αλλά μια κυριο­ λεξία. Η φιγούρα της γυναίκας άλλοτε είναι πανταχού παρούσα και αυτή ορίζει τη σύνθεση του χώρου και άλ­ λοτε απέχει, αφήνοντας το θεατή να την αναζητά στον κόσμο τη ς φαινομενικά ασήμαντης καθημερινότητας, ε­ κεί που έχει αφήσει τα σημάδια της παρουσίας της. Εί­ ναι η φανερή αλήθεια των πραγμάτων, αλλά και ο μύθος της σκοτεινής, κρυφής τους πλευράς. Η ζωγραφική πράξη φανερώνει, αλλά και διαφυλάει ταυτόχρονα το ερωτικό βίωμα, δημιουργώντας αισθητι­ κές απαγορεύσεις και εμπόδια στο θεατή, δυσκολεύοντάς τον να ταυτιστεί με το ερωτικό γεγονός, ε­ νώ του επιτρέπει να διεισδύσει και να απολαύσει την αι­ σθητική του μεταφορά. Η περιρρέουσα διαφάνεια θα κάνει να γεννηθούν ποιη­ τικοί συνειρμοί και αποσπάσματα από στίχους, που χρό­ νια τώρα μας συνοδεύουν, μια ποίηση που μαζί της με­ γαλώσαμε ή που μετά από χρόνια θα τη συναντήσουμε χωρίς ακόμη νατό ξέρουμε. Μικρές ποιητικές λάμψεις στο σκοτάδι της ιδιωτικής μνήμης, που χάνονται τόσο αιφνίδια όσο φανερώθη­ καν. Η ποίηση τω ν εικόνων και οι εικόνες τη ς ποίησης ζωντανεύουν και συνομιλούν στα ίδια ακατάστατα δωμάτια τη ς ψυχής.

□

M uiovma

Οι ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ προτείνουν ΑΓΑΠΗΤΕ ΑΝΑΓΝΩ­ ΣΤΗ, Ετοιμάσου να ανακαλύ­ ψεις ένα σπουδαίο μυθι­ στόρημα που προσδιορίζει απόλυτα το πνεύμα των και­ ρών μας. Με ρυθμό γρήγορο, με ε­ ξέλιξη αστραπιαία, το βιβλίο αυτό είναι η προσέγγιση του σύγχρονου νέου ανθρώπου σης απαιτήσεις του σημερι­ νού κόσμου των επιχειρή-

Λονδίνο 1880. Μια τρο μερή φήμη σαρώνει ης κόφημες συνοικίες της πό λης και τα στενά σοκάκια γε μίζουν διαμελισμένα ματα. Η πόλη είναι ανάστα τη και όλοι μιλούν για παράξενο πλάσμα που νείς δεν έχει δει. Ο κόσμος ζει μέσα σε ένα συνεχή τρόμο αλλά στα περίφημα λαϊκά θέατρα παντομίμας του Λάιμχαουζ, ο Νταν Λίνο δίνει ρεσιτάλ γέλιου στον κόσμο που διψάει για λίγη

Έ να πραγματικά διεισδυτι­ κό βιβλίο!

Η Σμίλλα Γιάσπερσεν, τριάντα επτά ετών, φυσικός, ζει μόνη, χωρίς δουλειά, χωρίς φίλους. Ο μόνος με τον οποίο αισθάνεται δεμέ­ νη είναι ο Ησαΐας, ένας ε­ ξάχρονος Εσκιμώος. Μια μέρα, ο Ησαΐας πέφτει από μια στέγη και σκοτώνεται. Η αστυνομία αποφαίνεται όη πρόκειται για δυστύχημα αλλά η Σμίλλα, που είδε τα ίχνη του παιδιού πάνω στο χιόνι και ξέρει πώς να τα αποκρυπτογραφήσει, έχει λόγους να υποψιάζεται κάη διαφορεηκό: φόνο.

Ο Σολιούς Κοντροτάς γράφει βουτώντας την πένα του στη νοσταλγία. Γράφει το χρονικό μιας μεγάλης οι­ κογένειας, όμως μαζί γρά­ φει με πάθος για τη Λιθουα­ νία, για το λαό της, για τους μύθους του και το βαθύ δε­ σμό που τον ενώνει με τη γη και με ης ρίζες του.

Σε ποιον και κάτω από ποιες συνθήκες διηγείται ο Περέιρα όσα έζησε εκείνον τον κρίσιμο και καυτό Αύ­ γουστο του 1938; Ο Περέιρα είναι ένας θαυμάσιος αφηγητής που δίνει τη δική του προσωπική μαρτυρία γι’ αυτή την κρίσι­ μη σηγμή της ευρωπαϊκής ι­ στορίας. Σιγά σιγά, ο Περέι­ ρα, θα συνειδητοποιήσει τα κενά της ζωής του και θα κάνει τη δική του, προσωπι­ κή επανάσταση. Ένα εξαιρετικό βιβλίο από ένα μεγάλο avyypa-

ΨΥΧΟΓΙΟΣ

l:

ΖΑ

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟΝ ΕΓΧΡΩΜΟ ΚΑΤΑΛΟΓΟ ΜΑΣ

Στο όμορφο νησί της Κεφαλλονιάς, η κόρη του για­ τρού, η Πελαγία είναι αρραβωνιασμένη με ένα νεα­ ρό ψαρά. Ό ταν οι Ιταλοί, το 1941, καταλαμβάνουν το νησί, το σπίη του γιατρού ε­ πιτάσσεται για να μείνει εκεί ο λοχαγός Κορέλι. Ο Κορέλι είναι πολιησμένος, εύ­ θυμος, αγαπά τη μουσική και ασχολείται περισσότερο με το μαντολίνο του παρά με τον πόλεμο και η Πελά­ για νιώθει να την τραβά ο Ι­ ταλός λοχαγός. Όταν όλα τελειώσουν η θα έχει απομείνει πέρα από τα ανεξίτη­ λα σημάδια του πολέμου στην ψυχή των ανθρώπων;

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε. ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 1 -106 79 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 36 02 535,3618 654, FAX. 01 - 36 40 683

Για αναγνώστες με απαιτήσεις

ΠΡΟΣΦΟΡΕΣτον 6ιαβά&) γ

ι

α

τ

α

ε C

ο σ ι

χ

ρ

ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΔΕΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ "OPERA" ΣΕ ΟΣΟΤΣ ΓΡΑΦΤΟΥΝ ΕΝΤΟΣ TOT ΜΑϊΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΕΣ Γ ΙΑ 2 ΧΡΟΝΙΑ Παραμύθια από το Μπαλί Συλλογή-Παρουσίαση: Μάριος Β ερέπ ας Francisco Coloane: Γη του πυράς Μτφρ.: Κρίτων Ηλιόπουλος Robert Pinget Ο κύριος Συλλογίδης Μτφρ.: Γιώργος Σπανός David Garnett: Από γυναίκα αλεπού Μτφρ.: Αχιλλέας Κυριακίδης Luis Sepulveda: Ένας γέρος που διάβαζε ιστορίες αγάπης Μτφρ.: Αχιλλεας Κυριακίδης Luis Sepulveda: Ο κόσμος του τέλους του κόσμου Μτφρ.: Ελένη Χαράτση Luis Sepulveda: Όνομα ταυρομάχου Μτφρ.: Αχιλλέας Κυριακίδης Raymond Queneau: Φταίμε εμείς που είμαστε καλοί με τις γυναίκες Μτφρ.: Αχιλλέας Κυριακίδης Baltasar Gracian: Χρησμολόγιο και Τέχνη της Φρόνησης Μτφρ.: Φίλιππος Δρακονταειδής Giacomo Leopardi: Σκέψεις Μτφρ.: Δημοσθένης Κούρτοβικ

Το δίΟβόζίύ προσφέρει διαφημιστικό χώρο (6,5X10cm) σε όλα τα βιβλιοπωλεία τηε χώραε που πωλούν... (μόνο) βιβλία και δημοσίευα δωρεάν μικρέε αγγελίεε

ό

ν

ι

α

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ο Υ Ν ΕΛΛΑΔΑ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΙΑ Μ Β Λ Ι Χ Ο Σ - ΜΑΡΝΗ 5-7 - 104 33 ΑΘΗΝΑ - Τηλ.: 5227678 - Fax: 5226581

20 ΧΡΟΝΙΑ 6ιαβά£ω στο

επόμενο

τεύχοε

ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ Η Επιτροπή Κριτικών αποτελείται απδ tous: ΔΗΜΗΤΡΗ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟ ΑΛΕΞΗ2ΗΡΑ ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ ΤΑΚΗ ΜΕΝΔΡΑΚΟ ΜΙΣΕΛΦΑΙΣ ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Οι εισηγητικά προτάσεΐΒ των μελών τηε Επιτροπήε Κριτικών για τα καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 1995 θα δημοσιευτούν στο επόμενο τεύχοε (Ιούνιοε No 364). Ακόμη: ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ: Ο Μ ίλαν Κ ούντερ α μ ιλ ά ει σ τον Τ όμαε Σ έν τ λ α σ εκ κ α ι ο ποιη τή ε Γ ιώ ργη ε Μ ανουσάκηε μ ιλ ά ει σ τον Κ ώστα Ν τα ντινά κ η . Η Α θήνα κ α ι η ζω ή τη ε σ τα α σ τικ ά έ ρ γ α του Α .Τ ερ ζά κ η . Θράκη: Ο τδ ποε τψ π ρ α γ μ α τ ο π ο ίη σ η ε των ονείρω ν. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ: Π ερί π ο ρ ν ο γρ α φ ία ε .

ΔΗΜΗΤΡΗΣ I. ΤΣΙΜΠΟΥΚΙΔΗΣ

ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ ΠΟΛΕΜΑΡΧΟΙ ΣΥΜΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΜΙΑ ΝΕΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ Σ το βιβλίο α υ τό ερ ευ ν ά τα ι η ζωή και η δράσ η τω ν πρωτομάχων τη ς ανατολικής εποποιίας, που όχι μόνο έγινα ν διάσημοι δίπλα σ τον Α λ έ ­ ξα νδ ρ ο αλλά και σ υ ντέλεσ α ν αποφασιστικά στη διάδοση και ανάπτυξη το υ Ελληνιστικού πολιτισμού. Οι π ερ ισ σ ότεροι έδ ρ α σ α ν κυ­ ρίως μ ετά το θά να το το υ αρχηγού τη ς ε κ ­ σ τρ α τεία ς και σ υνέβα λαν στην αλλαγή του ρου τη ς ιστορίας. Ο κ α θ ένα ς έχει τη δική το υ προσωπικότητα, όμω ς όλοι άφησαν ά ν α υ δ ο υ ς το υ ς σ υγχρ όνους το υ ς μ ε τη στρατιωτική, πνευματική και κοινωνική το υ ς δράση. Τα ονό μ α τα των συμπολεμιστώ ν του Α λ έξα ν δ ρ ο υ σ υνδέοντα ι και μ ε ά λλους π ρω ταγω νισ τές τη ς επ οχής α υ τή ς δημόσ ιους ά ν δ ρ ε ς , σ τρ α τη γο ύ ς και να ύα ρ χους, επ ισ τή μ ο νες και καλλιτέ­ χ ν ες που έθ εσ α ν τα θ εμ έλια τη ς ν έ ­ α ς επ οχής, η οποία α π ο τελ εί τομή και παράλληλα μια ν έ α α φ ετη ρ ία θεώ ρ ησ ης τη ς ιστορι­ κής διαδικασίας (χαρακτηριστικά τη ς η ίδρυση νέω ν πόλεων, η διά δο­ ση τη ς ελληνικής γλώσσας, η ανάπτυξη τη ς επ ισ τήμης, το υ εμπ ορίου και των ανταλλαγώ ν, η δ ιεύ ρυνσ η το υ δουλικού θεσ μού). Α υ τά έγινα ν μέσ α σ ε π ερίπ λοκες κοινωνικοοικονομικές σ υνθή κες που αναλύονται στις σ ελί­ δ ε ς το υ βιβλίου, μ ε τρόπ ο που φωτίζει παράλληλα τη ν πολιτιστική και πολιτική ανάπτυξη τη ς περιόδου α υ τή ς που ά φ ησ ε βαθιά ίχνη στην ιστορία τη ς ανθρω π ότητας. Ο σ υ γγρ α φ έα ς στηρίζεται όχι μόνο στις ελλη νορ ω μ α ϊκές και α να το λικ ές π ηγές, αλλά και στην επιστημονική ανίχνευση μ ε βάση τις έ ρ ε υ ν ε ς που έ κ α ν ε στις χ ώ ρ ες τη ς Α να το λή ς (Ινδία, Πα­ κιστάν, Ιράν, Α φ γανιστάν κ.ά.), καθώ ς και στις ά λ λο τε σ οβ ιετικές δημ ο κρ α τίες.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΛΕΝΤΗΣ Μ ΑΥΡΟ Μ ΙΧΑΛΗ 5 · 106 79 Α Θ Η Ν Α ΤΗΛ.: 3 6 01 551 * FAX: 36 2 3 553

Αιρηγησηκα παραμύθι Πριν χρόνια τα παιδιά μαζεμένα γύρω από το τζάκι άκουγαν τη γιαγιά να ξετυλίγει μπρος στα μάτια τους χώρες μαγικές και ονειρεμένες, γεμάτες μάγισσες, νεράιδες και κάθε λογής ξωτικά. Και καθώς το παραμύθι έπαιρνε κλότσο να γυρίσει, από τις φλόγες και μέσα στο δωμάτιο, ξεπηδούσαν πανί­ σχυροι βασιλιάδες, άγριοι δράκοι, μαγεμένες πεντάμορφες και αντρειωμένα παλικάρια που βασανί­ ζονταν, αγωνίζονταν, αγαπιούνταν, υπέφεραν, μα στο τέλος κατάφερναν πάντα να ζήσουν καλά και ευτυχισμένα. Αλλά οι καιροί άλλαξαν, η γιαγιά έπαψε πια να βρίσι μέσα στο σπίτι και δίπλα στο παραγώνι, τα παιδιά απορροφήθηκαν από το βαρύ σχολικό και παρασχολικό πρό­ γραμμα και οι παλιές ιστορίες βούλιαξαν μέσα στο θό­ ρυβο της πόλης και τις φωνές της τηλεόρασης. Μα όσο κι αν μεταβλήθηκαν οι συνθήκες, τα παιδιά παρέμειναν παιδιά, τα παραμύθια μαγικά και ο ζωντανός προφορικός λόγος αναντικατάστατος. Πολύ πρόσφατα άρχισε και στην Ελλάδα να δίνεται ιδι­ αίτερη έμφαση στην αφήγηση παραμυθιών σε μικρά παι­ διά. Σεμινάρια οργανώθηκαν (π.χ. «Η Τέχνη της Αφήγησης» από τον Κύκλο Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου), δόθηκαν διαλέξεις και παραστάσεις αφήγησης (δες «Άκου μια ιστορία» στην οποία συνεργάστηκαν ο Λόγος, Κόκκινη Κλωστή, Φασουλής και το Ίδρυμα ΓουλανδρήΧορν), εμφανίστηκαν οι πρώτοι επαγγελματίες ιστορητές, εγκαινιάστηκε τηλεφωνική γραμμή αφήγησης παρα­ μυθιών (από το ΕΚΕΒΙ η «Γαλάζια Γραμμή»), ενώ νηπιαγωγοί και δάσκαλοι στα τμήματα των Σχολών τους ή σε επιμορφωτικά σεμινάρια ευαισθητοποιούνται σε θέ­ ματα αφήγησης. Το «διαβάζω», για μια ακόμη φορά, τονίζει την κεφαλαι­ ώδη σημασία της αφήγησης του παραμυθιού στα παι­ διά. Από παιδιά ή ενήλικες, με ή χωρίς την επικουρία της μουσικής, αλλά πάντα με την πολύτιμη συνεργασία της γλώσσας του σώματος, ο μεστός λόγος του αφηγητή γοητεύει, συγκινεί, συναρπάζει. Σε μια εποχή έντυπης και ηλεκτρονικής πληροφόρησης, μέσα στα σχολεία ή έξω από αυτά, από επαγγελματίες ή μη αφηγητές, τον ίδιο ενθουσιασμό ξεσηκώνουν ακόμη τα γνώριμα λόγια του παραμυθά:

Φ

Μ

Κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη διέσ της κλότσο να γυρίσει παραμύθι να αρχινήσει.

Επιμέλεια αφιερώματος: Α.Α. Γιαννικοπούλου

Χαρτοκοπτική εργασία του Αντερσεν για εικονογράφηση παραμυθιού του

ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΝΑ ’ΝΑΙ ΨΕΜΑ Ή ΑΛΗΘΕΙΑ; ΕΙΚΟΝΑ 1η

Οι Πελασγοί. Σαν το υ ς π ελαργούς φτερούγιζαν και πλανιόντουσαν.1 Απλώνονταν σαν το π έλαγος.2 Ίσως στην Ιλλυρία, στη Θεσσαλία, στη Λήμνο, στη Σαμοθράκη κι ακόμα στην κοντινή αιολική Λάρισα, λεγόταν Φρικωνίδα3, εκεί μα κι αλλού. Έ νας Π ελα­ σγός, αρχηγός τη ς ομάδας, με το σούρουπο μά­ ζευ ε το υ ς μικρούς στρατιώ τες κι αφηγιόταν, σε γλώσσα πελασγική, π αραμύθια των προγόνων του. Ανάμεσα από κρότους και κραυγές το παραμύθι τη ς ζωής ακουγόταν κι ο τρόπος που ερμήνευαν τον κόσμο. Και όχι μόνο οι Πελασγοί, μα και οι Φ λεγύες, οι Παφλαγόνες, οι Π ελαγόνες και οι Πελιγνοί λ έγανε τα δικά το υ ς παραμύθια.

-

Της ζωής τα παραμύθια, νά ’ναι ψέμα ή αλήθεια; ΕΙΚΟΝΑ 2η

Οι Έλληνες. Ψ ηλόκορμοι σαν τις λεύκες τις πιο υψ ηλές4 και δυνατοί που λύγιζαν σίδερα. Ίσως στη Φθιώτιδα, στη Μεσσήνη, στη Θεσσαλία, στη Μ ακε­ δονία, εκεί μα κι αλλού ένας Έ λληνας, αρχηγός του «οικισμού», καθισμένος στα πέτρινα σκαλιά με το ηλιόφως έφ ερνε κοντά του τ α παιδιά, «έλληνες και ελλήνισσες» και σε γλώσσα ελληνική αφηγιόταν μύθους και π αραμύθια των γόνων το υ ς και των προγόνων του ς. Μ α κι οι Αχαιοί, οι Α ργείοι κι οι Δα­ ναοί λέγανε τ α δικά το υ ς παραμύθια.

-

Της ζωής τα παραμύθια, νά 'ναι ψέμα ή αλήθεια;

ΕΙΚΟΝΑ 3η

Π α ρα μυθά δες με λύ ρ ες ή σείστρα στο χέρι στις π λατείες μικρών και μεγάλων «οικισμών», σαν σε όνειρο, εμπνέονταν από τον μεγάλο του κό­ σμου ποιητή, τον ξακουστό Ό μηρο. Λέγαν και ξαναλέγαν τις ιστορίες του και με τις ραψωδίες του υμνούσαν το υ ς ήρω ές του. Μ ες στα παρα­ μύθια ζούσαν δοξασίες, κατορθώματα, συναι­ σθήματα, έθιμα, φιλοσοφία και ιδανικά. Αυτά τα παραμύθια π ερνούσαν από στόμα σε στόμα, α­ πό δάσκαλο σε δάσκαλο, και μάθαιναν χαρού­ μενα τα παιδιά.

- Τ η ς ζ ω ή ς τ α π α ρ α μ ύ θ ι α , ν ά 'ν α ι ψ έ μ α ή α λ ή ­ θ ε ια ;

ΕΙΚΟΝΑ 4η

Χρόνια μετά, στου Άρειου Πάγου τα σκαλιά, ε ­ κεί κι αλλού, φιλόσοφοι και ρήτορες, δάσκαλοι και μουσικοί, π αραμυθάδες και αφ ηγητές λένε ιστορίες σε παιδιά, π αραμύθια μυθικά. Σε θ έα ­ τρ α μαρμάρινα, όπου οι Έ λληνες «θεώνται», ο πρώτος αφ ηγητής ξεκινάει με ιστορίες και πα­ ραμύθια, ο δ εύ τερος ακολουθεί και έπ ειτα ο τρίτος. Οι Έ λληνες διηγούνται, συνδιαλέγονται και βιώνουν στη σκηνή το αρχαίο δράμα.

- Τ η ς ζ ω ή ς τ α π α ρ α μ ύ θ ι α , ν ά 'ν α ι ψ έ μ α ή α λ ή ­ θ ε ια ;

ΕΙΚΟΝΑ 5η

Τα χρόνια περνάνε. Τα πιστεύω αλλάζουν. Στην Αθήνα, στην Κόρινθο, στους Δελφ ούς, στη Δω­ δώνη, εδώ κι αλλού. Νέοι αφ ηγητές, νέα π αρα­ μύθια μαζί με τα παλιά. Διηγούνται τη ζωή του Χριστού. Μιλούν για χριστιανούς, για κατακόμ­ βες, για άθλους και βασανιστήρια, μα και γ ι’ α ­ πλούς και για σοφούς.

- Τ η ς ζ ω ή ς τ α π α ρ α μ ύ θ ι α , ν ά 'ν α ι ψ έ μ α ή α λ ή ­ θ ε ια ;

ΕΙΚΟΝΑ 6η

Ο ι αφ ηγητές και π αραμυθάδες στις π λατείες και σ τ’ αρχοντικά συνεχίζουν, εδώ κι εκεί, με πα­ ρ αμύθια αγάπης, με κάστρα, με ιπποδρόμια, με πλοία πειρατικά. Το πνεύμα χανόταν καθώς ο κόσμος απλωνόταν. Οι αφ ηγητές και παρα­ μυ θάδες με νοσταλγία διηγούνται γ ια τ ο υ ς πα­ λιούς καιρούς και πλάθουν ή ρω ες σε μαρμαρένια αλώνια. Το ίδιο κι οι ποιητές. Από τ α επικά περνάνε στα λυρικά. Λένε για τα συναισθήματά τους, τα γεγονότα τή ς κάθε μέρας, το μικρόκο-

σμό τους, τ ις σχέσεις τους.

- Τ η ς ζ ω ή ς τ α π α ρ α μ ύ θ ι α , ν ά 'ν α ι ψ έ μ α ή α λ ή ­ θ ε ια ;

ΕΙΚΟΝΑ 7η

Δύσκολοι καιροί. Αφ ηγητές, π αραμυθάδες, δάσκαλοι-παπάδες με τα κεράκια σε υπόγεια κι εκκλησιές, «στα κρυφά σχολειά», βράδυ με το φ εγγαρόφ ω το μαζεύουν το υ ς μαθητές και του ς λ ένε ιστορίες και παραμύθια για τη ς π ατρίδας την αλήθεια. Για τη' σκλαβιά, για το υ ς γενίτσα­ ρους, το υ ς αυτοκρ άτορ ες Παλαιολόγους, την Αγιά-Σοφιά. Μ έσα στα σπίτια μαυροφ ορεμένες γερόντισσες λένε ιστορίες για την Πόλη, το δοξασμένο π αρελθόν κι ενθαρρύνουν τ α εγγόνια για την ε­ πανάσταση.

- Τ η ς ζ ω ή ς τ α π α ρ α μ ύ θ ι α , ν ά 'ν α ι ψ έ μ α ή α λ ή ­ θ ε ια ;

ΕΙΚΟΝΑ 8η

Αγώ νες και ήρωες. Κατορθώ ματα και θυσίες. Σχολεία, δάσκαλοι, πόλεμοι, φτώχεια, κατοχή, πείνα, εμφύλιος. Γύρω από το τζάκι καθισμένοι, γιαγιά δες και παππούδες μιλούν για ιστορίες θλιβ ερές μα και κάποτε ευχάριστες. Η ζωή γίνε­ τα ι παραμύθι κι ο δ άσκαλος διδάσκει. Τα παιδιά παίζουν με παιχνίδια που φτιάχνουν από κον­ σερβοκούτια, από χαρτόκουτες, από οβίδες. Σ ’ ένα καταυλισμό τσιγγάνων, το βράδυ γύρω από τη φωτιά, ο αρχηγός-παραμυθάς λέει του κόσμου τα παραμύθια τη ς περιπλάνησης.

- Τ η ς ζ ω ή ς τ α π α ρ α μ ύ θ ι α , ν ά 'ν α ι ψ έ μ α ή α λ ή ­ θ ε ια ;

ΕΙΚΟΝΑ 9η

Μ ηχανήματα, εργοστάσια, εξελίξεις, καινοτο­ μίες, αστυφιλία, αλλαγές. Τηλεκατευθυνόμενα παιχνίδια, μικρές οθόνες και ηλεκτρονικοί υπο­ λογιστές εξοβελίζουν τ α παραμύθια, τις γιαγιά­ δ ες και το υ ς π αραμυθάδες. Τα παιδιά στα σχο­ λ εία κάθε μέρα «παγώνουν» έξι ώ ρες ακίνητα στα θρανία, ενώ στο σπίτι μόνα το υ ς απασχο­ λούνται με εύκολες λύσεις. Ο ι γονείς εργάζο­ νται. Ορισμένοι χάνονται στον αγώνα τη ς επι­ βίωσης, άλλοι κυνηγάνετη δ όξα και πολλοί ανα­ λίσκονται στην απόκτηση ανούσιων αγαθών. Οι δάσκαλοι μονολογούν μέσα κι έξω από το βι­ βλίο και σέρνουν χιλιόμετρα την κιμωλία στους μαυροπίνακες, ενώ ξεχνούν τ α παραμύθια, τη

φαντασία και το όνειρο. Κι έτσι η ελλη­ νική γλώσσα μαραίνεται.

- Τ η ς ζ ω ή ς τ α π α ρ α μ ύ θ ι α , ν ά 'ν α ι ψ έ μ α ή α λ ή θ ε ια ;

ΕΙΚΟΝΑ 10η

Τα παιδιά στα σχολεία έγιναν παθητι­ κοί δέκτες πληροφοριώ ν, όργανα απο­ στήθισης λέξεων-κινήσεων και αντί­ γρ αφ α ομοιοτυπίας. STOP. Ανάγκη να σβήσει το παλιό σχολειό. Έ να νέο σχο­ λειό προβάλλει στη θέση του, ευχάρι­ στης βιωματικής μάθησης, που στηρί­ ζεται στην έκφραση και δημιουργικό­ τητα. Τα παιδιά γίνονται εξερ ευν ητές, κατασκευαστές, πειραματιστές. Δ ημι­ ουργούν τα δικά το υ ς π αραμύθια κι α­ π ελευθερώ νουν τη φαντασία τους. Μ ε το ζωντανό το υ ς λόγο, οι λ έξεις κι οι προτάσεις το υ ς με τ ’ ανάλογα συναι­ σθήματα. Καιρός γ ια γλωσσικά παιχνί­ δια, για ετυμολογία, συντακτικό, νεο­ λογισμούς. Ώ ρ α για κίνηση, χορό, μουσική. Καιρός για ζωγραφική, κατα­ σκευές και δημιουργίες. Έ να γ ρ αμμα­ τόσημο ζω γραφίζεται από ένα παρα­ μύθι. Φτιάχνουν ένα καράβι, γράφ ουν ένα γ ρ άμμα στο Δήμαρχο, σχεδιάζουν μια αφίσα, μια διαφήμιση. Από το πα­ ραμύθι ξεχω ρίζουν εικόνες ή πρόσω­ πα και το αποδίδουν φορώντας άλλοτε ένα κα­ πέλο άλλοτε φτιάχνοντας μιά κούκλα που ζω­ ντανεύουν γ ια να π αίξουν. Ξεχωρίζουν ένα διά­ λογο ή μια σκηνή και δημιουργούν ένα «παιχνίδι ρόλων»5. Το παραμύθι το υ ς υπάρχει γύρω, στο περιβάλλον. Έ τσι το νέο σχολείο «βγαίνει» προς τα έξω και οι μαθητές το υ συνδέονται με το υ ς κατάλληλους χώ ρους6. Έ να λουλούδι του παραμυθιού υπάρχει στο φυτώριο, δίπλα στο σχολείο. Το κουλούρι του π αραμυθιού, στον γειτονικό φούρνο. Ο δεινόσαυρος στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Τα παιδιά φτιάχνουν τις συλλογές του ς, με το υλικό που δημιουργούν μόνα του ς, εκδίδουν μ’ αυτό μια εφημεριδούλα, οργανώνουν μια έκθεση, γράφ ουν π αραμύθια και τα εικονογραφούν, τα δένουν σ ε βιβλία, ορ­ γανώνουν ένα πανηγύρι, μια εκδρομή. Τα π αραμύθια κι οι ιστορίες κάνουν τα παιδιά να ζουν και να χαίρονται αυτό που είναι κι αυτό που δεν είναι. Να ανακαλύπτουν έτσι έναν άλλον ε ­

αυτό τους. Να οδηγούνται στο «εν δυνάμει εί­ ναι». Και το σχολείο μπορεί να γίνει παραμύθι, το παραμύθι ζωή, και η ζωή σχολείο.

- Τ η ς ζ ω ή ς τ α π α ρ α μ ύ θ ι α , ν ά ’ν α ι ψ έ μ α ή α λ ή ­ θ ε ια ;

ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασοεύς παρομοιάζει τους Πελα­ σγούς με τους πελαργούς «δια τον πλάνητα βίον των».

2.

3.

Ο Στράβων παρομοιάζει τους Πελασγούς με το πέλαγος, Σ. 222. Ιλιάδα Β 840.

4.

Πολίτου Ν., Μελέται περί του βίου και της γλώσσης του ελ­ ληνικού λαού, τ.Α',αρ. 89,90,100,105και106.

5.

Άλκηστις, Το βιβλίο της δραματοποίησης, Αθήνα, εκδ. Άλκηστις, 1992.

6.

Αλκηστις, Μουσεία και σχολεία, δεινόσαυροι κι αγγεία, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1995.

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΦΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΠΠΟΥ! Ο λαός έπλσσε τα περισσότερα παραμύ&ια του και τα άλλα σφηγημστ/χσ κείρενα ενώπιον ακροα­ τών και πολλές φορές ρε τη συμμετοχή τους, ουσιαστική η ρη. Η αυρμετοχική αυτή σχέση ατι\ν περίπτωση του παιδικού ακροατηρίου εμ­ φανίζεται εντονότερι\ και στην πράξη της αφήγησης είναι πάντοτε ουσιαστική και πολόρορφη. Αί/τη τη σχέση θα προσπαθή­ σω να αναλύσω συνοπτικά.

Η σ υ μ μ ετο χ ή τ ο υ π α ιδ ιο ύ σ τη ν α φ ή γ η σ η τ ο υ π α π ­ π ο ύ (και ε ν ν ο ο ύ μ ε ε δ ώ κ ά θ ε λ α ϊκό α φ η γη τή , για γιά , μ άνα, π α τέ ρ α ...) μ π ο ρ ε ί να είναι γενικ ά α υ θ ό ρ μ η τ η ή υ πο κινο ύ μ ενη , ε ξω τερ ική ή εσ ω τερ ική , ενερ γ η τικ ή ή π α θ ητική . Ο ι μ ο ρ φ έ ς και ο β α θ μ ό ς σ υ μ μ ε το χ ή ς εξ α ρ τώ ντα ι α π ό π ο λ λ ο ύ ς π α ρ ά γ ο ν τ ε ς , ό π ω ς είναι τ ο ε ίδ ο ς τ η ς α φ ή γ η σ η ς , τ ο π ρ ό σ ω π ο το υ α φ η γη τή , η ώ ­ ρ α τ η ς α φ ή γ η σ η ς , τ ο α κ ρ ο α τή ρ ιο κ.ά. Α νά λ ο γα με τ η ν έ κ φ ρ α σ ή τ η ς μ π ο ρ ε ί ν α είναι λεκτική σ υ μ μ ετο χ ή , μιμική, α να π α ρ α σ τα τικ ή , σιω π η λή κ.ά. ό π ω ς , ε π ίσ η ς, α ν ά λ ο γ α μ ε τ ο π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο ν α είναι συ να ισθη μ ατική κ.λπ. Θ α α ν α λ ύ σ ο υ μ ε π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο τ ις δ ύ ο β α σ ικ ές μ ο ρ ­ φ έ ς σ υ μ μ ετο χ ή ς, τ η ν α υ θ ό ρ μ η τ η και τ η ν υ πο κ ινο ύ ­ μ ενη ή ετερ ο κ α θ ο ρ ιζό μ ε νη . Η α υ θ ό ρ μ η τ η σ υ μ μ ετο χ ή π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι α π ό τ ο ίδιο το π α ιδ ί και εκ δ η λ ώ νετα ι δ ια φ ο ρ ο τ ρ ό π ω ς σ ε ό λη τη δ ια δ ικ α σ ία τ η ς α φ ή γ η σ η ς . Α ρχικά δ ια κρ ίνο υ μ ε τη σω μ α τική ε π α φ ή , τ ο πλ η σ ία σ μ α και ακ ο ύ μ π ισ μ α σ τα γ ό ν α τ α τ ο υ π α π π ο ύ ή τ η ς για γ ιά ς. Σ υ ν ή θ ω ς α υ τή η κίνηση σ υ ν ο δ ε ύ ε τ α ι α π ό ε π ίμ ο ν ες π α ρ α κ λ ή σ ε ις τ ο υ τ ύ π ο υ « π ε ς μ α ς για γιά , ...π ε ς μ α ς π α π π ο ύ ... έλα...» ή γ ια ν α θυ μ ίσ ο υ μ ε τη ν έμ μ ε τρ η ε ισ α γ ω γ ή : Τ α ε γ γ ο ν ά κ ι α α κ ο υ μ π ισ μ έ ν α σ τ ο υ π α π π ο ύ τ η ν α γ κ α λ ιά τ ’ ά σ π ρ α γ έ ν ια τ ο υ χ α ϊδ ε ύ ο υ ν μ ε χ α ρ έ ς κ α ι μ ε φ ιλ ι ά , γ ι α ν α π ε ι τ ο π α ρ α μ ύ θ ι, τ ο κ ο υ κ ί κ α ι τ ο ρ ε β ί θ ι . ..

Σ αν α ρ χίσ ει η ισ το ρ ία τ ο π α ιδ ί είνα ι ό λ ο α υ τιά και π α ­ ρ α κ ο λ ο υ θ εί τ ο ν α φ η γη τή κι επ α να λ α μ β ά νε ι, σ υ νή ­

θ ω ς , τη ν καταληκτική λ έξ η ή λ έξ ε ις μ ια ς π ρ ό τ α ­ σ η ς, τ α α υ το σ χ έ δ ια επ ιφ ω ν ή μ α τα , τ ο υ ς ε ν δ ιά μ ε ­ σ ο υ ς έ μ μ ε τ ρ ο υ ς σ τίχ ο υ ς κ.ά. Σ ύ ν η θ ες φ α ινό μ ε ­ νο είνα ι ο ε μ β ό λ ιμ ο ς δ ιά λ ο γ ο ς α νά μ εσ α σ το π α ι­ δ ί και τ ο ν π α π π ο ύ , π ο υ α φ ο ρ ά τ ο π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο λ έξ ε ω ν ή ά λ λα π ρ α γ μ α τ ο λ ο γ ικ ά στοιχεία , κ υ ρ ίω ς για τ η ν α γρ οτική ή ποιμ ενική ζω ή, τ α ή θη και έ θ ι­ μα, τ ις α σ χ ο λ ίες, τ α ζώ α, τ α π ο υ λ ιά κ.ά. Α υ τές οι ε ρ ω τ ή σ ε ις και οι δ ιευκ ρ ινίσ εις έ χ ο υ ν μ εγά λ η σ η ­ μ α σία γ ια τη γλ ω σ σ ική και γ ν ω σ ιο λ ο γικ ή κ α τά ρ ­ τισ η τ ο υ ν έ ο υ α τόμ ου . Α πό τη ν ά π ο ψ η α υ τή οι λα ϊκοί π α ρ α μ υ θ ά δ ε ς - ό σ ο ι α π έμ εινα ν - γίνο ντα ι δ ά σ κ α λ ο ι τ η ς λ α ϊκ ή ς π α ρ ά δ ο σ η ς και τ ο υ λαϊκού π ο λ ιτισ μ ο ύ 1. Σ την α υ θ ό ρ μ η τ η σ υ μ μ ετο χ ή υ π ά γ ε τα ι και η σ υ να ισθ η μ ατική μ ο ρ φ ή , π ο υ εκ δ η λ ώ νετα ι ω ς φ ό β ο ς , χ α ρ ά , γέλ ιο , π ό ν ο ς, ο ρ γ ή σ το π ρ ό σ ω π ό το υ και κ υ ρ ίω ς σ το β λέμ μ α το υ , π ρ ά γ μ α π ο υ εξ α ρ τά τα ι α π ό τ ο ν ή ρ ω α μ ε τ ο ν ο π ο ίο τα υ τίζο ντα ι, τ ο ε ίδ ο ς, τ ο π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο και τ ο ν τ ρ ό π ο τ η ς α φ ή ­ γ η σ η ς . Κι ό τα ν ο π α π π ο ύ ς β λέπ ει π ω ς τ ο π α ιδ ί α ρ χίζει ν α δ είχνε ι φ ο β ισ μ έ νο μ ε τ ις σ τ ρ ίγγλ ε ς, τ ις μ ά γισ σ ε ς κ.λπ., α μ έσ ω ς τ ο κ α θ η σ υ χ ά ζει π ρ ο ­ σ π ε ρ ν ώ ν τα ς τ ις φ ρ ικ α λ έε ς σ κ η νέ ς και λ έ γ ο ν τά ς τ ο υ «μη φ ο β ά σ α ι π α ρ α μ ύ θ ι είναι...». Το π α ιδ ί α ­ φ ή νε ι σ υ ν ή θ ω ς έ να ν α να σ τε να γμ ό α να κ ο ύ φ ι­

σης2· Η δ ε ύ τε ρ η μ ο ρ φ ή σ υ μ μ ετο χ ή ς, η υ πο κινο ύ μ ενη ή ε τερ ο κ α θ ο ρ ιζό μ ε νη ή εξω τερ ική , π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι α π ό τ ο ν ίδιο τ ο ν α φ η γη τή , ό τα ν δ η λ α δ ή π α ρ α κ ι­ ν ε ίτ ο π α ιδ ί να π ά ρ ε ι μ έ ρ ο ς σ τη ν α φ ή γη σ η . Δημιο υ ρ γείτα ι έ τσ ι μια α μ φ ίδ ρ ο μ η σ χ έσ η , π ο υ είναι ου σια στική γ ια τ η ν π ο ρ ε ία τ η ς ισ το ρ ία ς και τη βίω σή τ η ς ε κ μ έ ρ ο υ ς το υ π α ιδ ιο ύ . Ο π α ρ α μ υ θ ά ς υ π ο β ά λλ ει έ ν τε χ ν α ε ρ ω τή σ ε ις γ ια να δ ια π ισ τώ ­ σει α ν τ ο π α ιδ ί κ α τα νο εί α υ τά π ο υ α κ ο ύ ει και σ υ χ ν ά δίνει ε ξ η γή σ ε ις. Το π ρ ο τ ρ έ π ε ι ε π ίσ η ς να ε π α να λ α μ β ά νε ι ή να σ υ μ π λ η ρ ώ νει λ .χ. τ ο σ τ ε ρ ε ­ ό τυ π ο δ ίσ τιχ ο ή τε τρ ά σ τιχ ο ή τη σ τε ρ εό τ υ π η φ ρ ά σ η κ.ά., να μιμείται τ ις δ ιά φ ο ρ ε ς φ ω ν έ ς π ου λ ιώ ν, ζ ώ ω ν κ,λπ. ή να δ είχνει τ ο τ έ λ ο ς το υ π α ­ ρ α μ υ θ ιο ύ ό π ω ς νομ ίζει κ.ά. Και η σ ο φ ία το υ α φ η ­ γη τή είνα ι να ψ υ χο λ ο γε ί σ ω σ τά τ ο α κ ρ ο α τή ρ ιο και α ν ά λ ο γ α ν α π ρ ά ττει, π ρ ά γ μ α π ο υ δ ικ αιο λ ο γεί ω ς έν α β α θμ ό τη ν ά π ο ψ η π ω ς τ ο π α ρ α μ ύ θ ι ή τη ν ισ το ρ ία τ η ν α φ η γ ε ίτ α ιτ ο α κ ρ ο α τή ρ ιο 3. Π ο λ λές φ ο ρ έ ς ε π ίσ η ς ο π α π π ο ύ ς ε π ινο εί τ ρ ό ­ π ο υ ς γ ια ν ’ α υ ξά νει τ η ν α δ η μ ο ν ία το υ ε γ γ ο ν ο ύ γ ια ν ’ α κ ο ύ σ ει το πα ρ α μ ύ θ ι. Μ ε τα φ έρω ε δ ώ μια ε ισ α γ ω γ ή π α ρ α μ υ θ ιο ύ π ο υ κ α τέ γ ρ α ψ α σ τη ν Α λόννησο. Α φ η γείτα ι ο π α π π ο ύ ς Γιά ννη ς Ο υρ α ν ίτσ α ς σ το ν ε γ γ ο ν ό τ ο υ , τ ο ν Γιαννάκη:

Κ ό κ κ ιν η κ λ ω σ τ ή δ ε μ έ ν η σ τ η ν α ν έ μ η τυ λ ιγ μ έ ν η δ ώ σ τ η ς κ λ ό τ σ ο υ ς , μ π ά τ σ ο υ ς ν α γ υ ρ ίσ ε ι π α ρ α μ ύ θ ι ν ’ α ρ χ ιν ή σ ε ι. Τι π α ρ α μ υ θ ά ς ε ίμ ' εγ ώ ; Τι π α ρ α μ ύ θ ια ν α σ ο υ π ω ; Σ ήκω απ άνω να σ το πω. ( Σ η κ ω ν ό τ α ν ο Γ ια ν ν ά κ η ς ) Κ ά τ σ ε κ ά τ ω ν α σ τ ο π ω ... ( Κ α θ ό τ α ν ο Γ ια ν ν ά κ η ς )...

Και ε π α ν α λ α μ β α ν ό τ α ν α ρ κ ε τ έ ς φ ο ρ έ ς τ ο «Σήκω α π ά ν ω ν α σ το πω , κ ά τσ ε κά τω ν α σ το πω » και ο Γ ιαννάκης α γ ό γ γ υ σ τ α και μ ά λ λο ν χ α ρ ο ύ μ ε ν ο ς σ η κω νό τα ν και κα θ ό τα ν. Η «δοκιμασία» α υτή π ρ ο ε το ίμ α ζ ε α σ φ α λ ώ ς και μια π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ε ­ νερ γη τική σ υ μ μ ετο χ ή τ ο υ πα ιδ ιο ύ σ τη ν α φ ή γη σ η το υ π α π π ο ύ . Σ υ μ π ερ α σ μ α τικ ά θ α λ έ γ α μ ε ό τι ο ζ ω ντα νό ς α φ η ­ γ η μ α τικ ό ς λ ό γ ο ς , ό π ο υ υ π ά ρ χε ι, π ρ ο κ α λ ε ί θ ε τι­ κ έ ς α ν τιδ ρ ά σ ε ις και ε μ π εδ ώ ν ε ι μια α μ φ ίδ ρ ο μ η σ χ έσ η α νά μ εσ α στο ν α φ η γη τή και σ το πα ιδ ικό α ­ κρ ο α τή ρ ιο . Η ψυχική ενερ γ ο π ο ίη σ η τ ο υ πα ιδ ιο ύ ε ξα σ φ α λ ίζει και τη ν α νά λ ο γη σ υ μ μ ετο χ ή το υ σ τη ν α φ ή γη σ η . Α λλά σ ή μ ερ α ο λ ο έν α και σ π α ν ί­ ζο υ ν οι λαϊκοί π α ρ α μ υ θ ά δ ε ς και ο α φ η γη μ α τικ ό ς λ ό γ ο ς ο λ ο έν α και σ υ ρ ρ ικνώ νετα ι. Η τ η λ εό ρ α σ η ά λ λω σ τε ε π έ β α λ ε , ό σ ο ν α φ ο ρ ά τ ο θ έ μ α μ α ς, τη ν πα θ η τική σ υ μ μ ετο χ ή και τη ν π λ ή ρ η α φ ω νία ω ς νό μ ο λ ε ιτο υ ρ γ ία ς τη ς . Τ ο ε ρ ώ τη μ α λ ο ιπ ό ν π α ρ α ­ μ ένει α να π ά ντη το : π ο ιο ς θ α π ά ρ ε ι τη θέ σ η το υ λα ϊκ ού α φ η γη τή ; Θ α τ ο λ μ ο ύ σ α ν α πω : ίσ ω ς ο ε κ­ π α ιδ ευ τικ ό ς. Α λλά έτσ ι α νο ίγετα ι έ ν α ν έ ο κ ε φ ά ­ λ α ιο μ ε π ο λ λ έ ς π α ρ α μ έ τ ρ ο υ ς - π ρ ά γ μ α π ο υ ξ ε ­ φ ε ύ γ ε ι α π ό τ ο υ ς σ τ ό χ ο υ ς τ ο υ συ γκ εκ ρ ιμ ένο υ θ έ ­ μ α το ς, τ ο ο π ο ίο συ νο π τικ ά α να λ ύσ α μ ε.

Β. Δ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

2.

3.

Βλ. Το λαϊκό παραμύθι και οι παραμυθάδες στην Ελλάδα, επιμέλεια Βασίλης Αναγνωστόπουλος - Κώστας Λιάπης, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 1995, σ. 95-114, κ.ά. Μιχαηλίδης-Νουάρος Α., Ηπαιδική ψυχή και το παραμύθι, ©εσ/νίκη 1977. Οικονομίδης Δ.Β., Το παραμύθι και ο παραμυθάς εν Ελλάδι, περ. Λαογραφία, τόμ. ΛΑ’ (31), Αθήνα 1978, σ. 36 κ.ε., Αυδίκος Ευάγγ., Το λαϊκό παραμύθι, θεωρητικές προσεγ­ γίσεις, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1994, σ. 41 κ.ε. ΜιχαηλίδηςΝουάρος Α., ό.π. σ. 77, Σκουτερη-Διδασκάλου Νόρα, Η τέχνη του λόγου στις παραδοσιακές κοινωνίες. Μέθοδοι προσέγγισης στο λαϊκό αφηγηματικό λόγο, Αριστοτελειο Πανεπιστήμιο Θεσ/νίκης 1995, σ. 7 κ.ε., κ.ά. >

ΑΦΗΓΗΣΗ Ή ΑΝΑΓΝΩΣΗ; ΕΝΑ ΨΕΥΔΟΔΙΛΗΜΜΑ

Πάρε τη λέξη μον, Sm s μου το χέρι σου Ανδρέας Εμπειρικός Η π ρ ο φ ο ρ ικ ή α φ ή γ η σ η και η φ ω να κ τή α ν ά γν ω σ η α ­ π ο τ ε λ ο ύ ν δ υ ο τ ρ ό π ο υ ς α π ο κ ω δ ικ ο π ο ίη σ η ς τ ω ν α ­ φ η γ η μ ά τω ν τ ο υ κ ό σ μ ο υ και ε π ικ ο ιν ω νία ς μ ε τ ο υ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς το υ χ θ ε ς και το υ σ ή μ ερ α . Ο π ο υ δ ή π ο τ ε και α ν χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν τα ι, τ έ ρ π ο ν τ α ς και ψ υ χ α γ ω γ ώ ­ ν τα ς , σ τ ο χ εύ ο υ ν , μ έσ α α π ό π ο ικίλ α μ υ θ ο λ ο γ ή μ α τα τ η ς α π ρ ό σ ω π η ς λ α ϊκ ή ς δ η μ ιο υ ρ γ ία ς και μ έσ α α π ό κ είμ ενα γ ν ω σ τ ώ ν σ υ γ γ ρ α φ έ ω ν , να α π ο κ α λ ύ ψ ο υ ν τ α μ υ σ τικ ά τ η ς ζω ή ς και τ η ς ψ υ χ ή ς τ ο υ α ν θ ρ ώ π ο υ . Π ρ ό κειτα ι γ ια μια μ ύ ησ η στη λ ο γ ο τ ε χ ν ία π ο λ λ α π λ ά εμ π λ ο υτισ τική , ε φ ό σ ο ν , ό π ω ς ο ρ θ ά π α ρ α τ η ρ ε ί η C. H uck, «Η λ ο γ ο τ ε χ ν ία μ ά ς π α ρ έ χ ε ι τη δ υ ν α τ ό τη τα να ζή σ ο υ μ ε π ο λ λ έ ς ζ ω έ ς και ν α α ρ χ ίσ ο υ μ ε ν α β λ έ ­ π ο υ μ ε τ η ν κ α θ ο λ ικ ό τη τα τ η ς α ν θ ρ ώ π ιν η ς ε μ π ειρ ία ς . Έ χ ε ι κ α τα γ ρ ά ψ ει ό λ α ό σ α έ χ ο υ ν σ κ ε φ τε ί και ο νει­ ρ ε υ τ ε ί οι ά ν θ ρ ω π ο ι» 1. Μ π ο ρ ο ύ μ ε ε ξ α ρ χ ή ς ν α ε π ισ η μ ά ν ο υ μ ε ότι: 1) Υ π ά ρ χ ο υ ν α φ η γ ή μ α τ α π ο υ π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ι κυ ρ ίω ς γ ια δ ιή γ η σ η και ά λ λ α π ο υ π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ι μ ό νο ή κ υ ρ ίω ς γ ια α ν ά γν ω σ η . 2) Η ε ρ μ η νε υ τικ ή ε κ δ ο χ ή π ο υ κ ά θ ε φ ο ρ ά ε π ιλ έ γ ο υ μ ε π ρ ο σ δ ιο ρ ίζ ε τ α ι α π ό τ ις ε ξ ή ς μ ετ α β λ η τέ ς: τ ο α φ ή γ η μ α π ο υ ε π ιλ έ ξ α μ ε , τ ο α κ ρ ο α ­ τή ρ ιό μ α ς, τ ις α φ η γ η μ α τικ ές μ α ς δ ε ξ ιό τ η τ ε ς και το δ ια θ έ σ ιμ ο γ ια π ρ ο ε το ιμ α σ ία χ ρ ό ν ο . Τ α π α ρ α δ ο σ ια κ ά π α ρ α μ ύ θ ια και ό σ α έ χ ο υ ν γ ρ ά ψ ε ι γν ω σ τ ο ί σ υ γ γ ρ α φ ε ίς , τ α ο π ο ία χ α ρ α κ τη ρ ίζο ν τα ι α ­ π ό π ο λ λ ή δ ρ ά σ η , α π λ ό τη τα σ τη ν πλ ο κ ή και σ το ύ-

φ ος, αδρή διαγραφή των χαρακτήρω ν χω ρίς ε ­ κτενείς π εριγραφ ές, θεω ρούνται κατάλληλα για αφήγηση. Μόνον ο άπειρος στην αφ ηγηματική τέχνη, που νιώ θει ανέτοιμος ακόμη Και ανασφ α­ λής, ή όποιος δ ε δ ια θέτει τον απαιτούμενο γ ια ε ­ παρκή π ροετοιμασία χρόνο, θα καταφ ύγει στην ανάγνωση παραμυθιώ ν αυ τής τ η ς κατηγορίας. Και τού το γιατί μια καλή ανάγνωση, αναμφ ίλε­ κτα, είναι πιο αποτελεσματική από μια μέτρ ια ή κακή αφήγηση που διαλύει τη μαγεία και του πιο ωραίου π αραμυθιού. Αντιθέτω ς, π αραμύθια και ιστορίες που διακρίνονται για το ιδιαίτερο λογοτεχνικό το υ ς ύφος, επ ίτευγμα προσεκτικής επιλογής λέξεω ν και δό­ μησης των προτάσεων, προσφέρονται κυρίω ς για ανάγνωση, η οποία διαφυλάσσει και προ­ βάλλει τ ο ρυθμό και τη μουσικότητα τ η ς γλώσ­ σας του ς. Π.χ. «Η γκρινιάρα κατσίκα», συλλογή π αραμυθιώ ν και μύθων που απέδωσε στα ελλη­ νικά ο Γ. Ρίτσος, τ α π αραμύθια το υ Ευγένιου Τριβιζά ή του Άντερσεν. Βεβαίω ς μπορεί και να τ α α φ ηγηθεί κανείς με το δικό του ελ εύ θ ερ ο τρόπο, αλλά τ ό τε θα χ α θεί η λογοτεχνική το υ ς ποιότητα. Εάν πάλι τ α αποστηθίσει, κάτι πολύ δύσκολο, για μερικούς αδύνατο, διατρέχει τον κίνδυνο να καταλήξει σε μια άχρωμη, χωρίς αυθορμητισμό διήγηση. Για την περίπτωση αυτή η διαπρεπής αφ ηγήτρια Μ. Shedlock συμ­ βουλεύει να αποστηθίζονται ορισμένα μόνο κομ­ μάτια. Γράφ ει συγκεκριμένα: «Αλλά εάν αυτή η διαδικασία (της αποστήθισης) πρόκειται να είναι χρονοβόρα (εννοώ γ ι’ α υτούς που δεν μπορούν να αφιερώ σουν χρόνο για να π ροετοιμαστούν) ή εάν το απ οτέλεσμά τ η ς είναι εξεζητημένο, τό τε το θεωρώ φ ρονιμότερο να διαβάσουν πολλές φ ο ρ ές την ιστορία, να την αφήσουν να το υ ς διαποτίσει, κρατώ ντας σημειώ σεις για μερικά απο­ σπάσματα που επ αυξάνουν το δραματικό ενδια­ φ έρο ν τ η ς ιστορίας και να μην ασχολούνται με την κατά λέξη απόδοση του συνόλου»2. Επίσης συνιστάται να διαβάζονται εκτενή ή δ ύ ­ σκολα αφ ηγήματα καθώ ς και τ α εικονογραφ η­ μένα που απ ευθύνονται στα πολύ μικρά παιδιά. Σ ’ αυ τά λόγος και εικόνα αλληλοσυμπληρώνονται και αποτελούν αναπόσπαστα μέρη ενός συνόλου. Π.χ. «Το π αραμύθι με τ α χρώματα» του Α. Κυριτσόπουλου και τ α π αραμύθια τη ς Αγγλίδας Beatrix Potter από τη σειρά «Το λαγουδάκι ο Πετρής». Για να τελεσ φορήσ ουν α υ τές οι δυο τεχν ικές προσέγγισης των παιδιών με τ α π αραμύθια, προϋπ οτίθεται επίπονη κάθε φ ορ ά π ροετοιμα­ σία, η οποία είναι απαιτητικότερη στην περίπτω­

ση τη ς α φήγησης. Και οι δυο ζωντανεύουν τα α­ φ ηγήματα, μεταγγίζουν συγκίνηση στους ακρο­ α τές και καλλιεργούν τη φιλαναγνωσία3, όταν ο δ ιερμηνευτής μετουσιώνει το γνήσιο προσωπι­ κό του βίωμα με ορθόφω νη εκφ ορ ά λόγου, με πλούτο λεξιλογικό, χρωματικό, ρυθμικό καιτονικό, με εύ γλω ττες παύσεις, με την εκφραστική του προσώπου και του σώματος. Στο εύλογο ερώ τημα «πού κλίνουν οι προτιμή­ σεις των παιδιών, στην αφήγηση ή στην ανάγνω­ ση των παραμυθιώ ν/ιστοριώ ν;», όλοι οι ειδικοί ο­ μόφωνα αποφαίνονται ότι η π ανάρχαια τέχνη των παραμυθάδω ν τ α συναρπάζει περισσότερο, τ α απογειώνει ευκολότερα, αγγίζει ασ φ αλέσ τε­ ρα την καρδιά το υ ς και τέλο ς τ α συνδέει στενό­ τερ α με τον αφ ηγητή και το υ ς συνακροατές τους. Η αφήγηση π λεονεκτεί σε σχέση με την ανάγνω­ ση για τ ο υ ς εξή ς λόγους: Απ οτελεί ένα διαπρο­ σωπικό γεγονός μ εταξύ ακροατή και αφ ηγητή, ο οποίος αισθάνεται την ανάγκη να μοιραστεί με άλλο υς κάποια ομορφ ιά που ανακάλυψ ε σ’ ένα αφήγημα. Το προβάλλει με το δικό το υ τρόπο ως μια προσωπική εμπειρία, φορτισμένή με τη δική το υ εκτίμηση και ερμηνεία, η οποία βοηθάει τον νέο άνθρωπο να βιώσει α λ ήθειες που μόνος θ α αδυνατούσ ε να αισθανθεί. Κατά την αναγνωστική διαδικασία π αρεμβάλλε­ τα ι μ εταξύ πομπού και δέκτη το βιβλίο, το οποίο συνεχώς δηλώνει ότι όσα ιστορούνται έχουν γρ α φ τεί από κάποιον άλλον. Αυτός ο διαμεσολαβητικός ρόλος σ τερ εί την ανάγνωση από την αμεσ ότητα και εκφ ραστικότητα τη ς αφήγησης. Ο αφ ηγητής ελ εύ θερ ος, στο λόγο και στην έκ ­ φραση το υ προσώπου και του σώ ματος χωρίς τη δέσμευση του κειμένου, όρ θιος ή καθιστάς, εν στάσει ή εν κινήσει, συντομεύει ή επ εκτείνει μια διήγηση, διευκρινίζει και υιοθετεί, όπως οι παλιοί π αραμυθάδες, το ύφ ος και τη γλώσσα που ταιριάζει στο ακροατήριό του. Επικοινωνεί συνεχώς με το υ ς ακρ οα τές το υ και δημιουργεί μια προσωπική επαφή με τον καθένα. Αδιαλείπτως π αρατηρεί τ ις αντιδράσεις το υ ς και με πολλή δια κριτικότητα και ευελιξία, χω ρίς να δια­ κόπτει τη ροή τη ς διήγησής του, προσπαθεί να ηρεμήσει το υ ς ενοχλητικούς και ανήσυχους ή να κερδίσει την προσοχή τω ν αδιάφορων. Μ ’ έ ­ να π αρατεταμένο βλέμμα, μ’ ένα χαμόγελο, με το δυνάμω μα τη ς φωνής, με την παρακίνηση για συμμετοχή. Πα ρενθετικά α ναφ έρουμε ότι η συμμετοχή είναι δυνατό να συνίσταται: στην επανάληψη μιας φ ράσης ή λέξης, στη μίμηση τη ς φωνής κάποιου ζώου, του φυσήματος το υ αέρα, του σφύριγμα-

τ ο ς τ ο υ π λ ο ίο υ ή το υ τρ έ ν ο υ , το υ κα λ πα σ μ ο ύ το υ α λ ό γο υ , στη σ υ νέχιση το υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ , το ο ποίο σ τα μ α τά σ ε κάπ οιο σ η μ είο ο α φ η γη τή ς , κ,ά .,Ό λ α α υ τά π ρ ο γ ρ α μ μ α τίζο ντα ι σ υ ν ή θ ω ς εκ τω ν π ρ ο τέ ρ ω ν. Ο π α ρ α μ υ θ ά ς δ ια θ έ τε ι το π ρ ο νό μ ιο να σ υ ν ο δ εύ ­ εται, ό τα ν τ ο ε πιθυμ εί, α π ό μ ουσική π ο υ πα ίζει ο ίδιο ς ή β ο η θ ό ς το υ . Αυτή η μουσική δ ε ν είναι α ­ π λ ώ ς ε υ χ ά ρ ισ τα σ υ νοδ ευ τικ ή , α λ λά έ χε ι τη δ υ να τ ό τη τα να π ρ ο σ δ ιο ρ ίζε ι και τ ο ρ υ θ μ ό τ η ς α ­ φ ή γη σ η ς. Οι δ ρ α σ τη ρ ιό τη τε ς α υ τ έ ς και ά λ λ ε ς (χρή ση γα ντόκ ουκ λα ς, επ ο π τικ ώ ν μ έσ ω ν, τ ρ α γ ο ύ δ ι κ,λπ.), ο ι ο π ο ίε ς εξα σ φ α λ ίζο υ ν σ τα πα ιδ ιά μια ε υ χ ά ρ ι­ σ τη ποικιλία, δ ε ν π ρ έ π ε ι να μ α ς π α ρ α σ ύ ρ ο υ ν , ώ ­ σ τε ν α λ η σ μ ο νο ύ μ ε ό τι σ ε κά θ ε σ ω σ τά ο ρ γ α ν ω ­ μένη α φ η γη μ α τική δ ια δικ α σία το ν π ρ ω τα γ ω ν ι­ στικό ρ ό λ ο κρ α τεί ο λ ό γ ο ς τ ο υ π α ρ α μ υ θ ά , ο ο ­ π ο ίο ς μ α ρ τυ ρ ε ί γ ια τη δ ύνα μ η και τ ο ή θ ο ς το υ . Ιδ ια π έ ρ ω ς μ ά λιστα σ ε κ α ιρ ο ύ ς γλ ω σ σ ικ ή ς π ε ­ νία ς και ευ τέ λ εια ς, έ χ ο υ μ ε π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο α νά γκη να νοια ζόμ α σ τε γ ια το «ήθος» τ η ς γλ ώ σ σ α ς , για «το μ υ στή ρ ιο τ η ς γ έ ν ν η σ η ς τω ν πρ α γ μ ά τ ω ν, μ έσ ’ α π ’ τ ο β ά πτισμ ά τ ο υ ς σ το α να γά λ λ ια σ μ α ε ­ κείνο τ η ς ψ υ χ ή ς π ο υ είναι ο φ θ ό γ γ ο ς . Η λέξη π ο υ λ εια ίνετα ι ό π ω ς η π έ τ ρ α σ τα χ είλη το υ λ α ­ ού», κα τά τ ο ν Ελύτη.

Κ. ΚΟΥΛΟΥΜΠΗ-ΠΑΠΑΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

2.

Huck Charlotte, Children's Literature in the Elementary School (3,a ed.), Holt, Rinehart/Winston, New York, 1976,

Shedlock Marie, The Art of the Storyteller, 3rded., revised, Publications, Inc. NewYork, 1951, a 140-141. Περισσότερα για τις ευεργετικές επιδράσεις: Κουλουμπή Κ. «Η τέχνη της αφήγησης» περ. Διαβάζω, τ. 242/1990, σ.

33 κ.ε., στο Παιδική Λογοτεχνική, Θεωρία και Πράξη, Επι­ μέλεια Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, Καστανιώτης, Αθήνα 1993, σ. 160 κ.ε., Φιλαναγνωσία και Παιδική Λογοτεχνία, 5ο σεμινάριο του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, Δελ­ φίνι, Αθήνα 1994, σ. 79 κ.ε., όπου και ξενόγλωσση βιβλιο­ γραφία. Περισσότερα γενικά για την αφήγηση: Αναγνωστόπουλος Β. -Λιάπης Κ., (επιμέλεια), Λαϊκό παραμύθι και παραμυθάδες στην Ελλάδα, Καστανιώτης, Αθήνα 1995. Αυδίκος Ε. (επιμέλεια), Από το παραμύθι στα Κόμικς, Οδυσσέας, Αθήνα 1996 Γιαννικοπούλου Αγγελική, «Η αφήγηση και οι τεχνικές της στην προσέγγιση της παιδικής λογοτεχνίας στο νηπιαγωγείο», Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, Βιβλιογωνία, Αθήνα 1994, σ. 62-70. Κύκλος Ελληνικού Παιδικού βιβλίου, Πρακτικά 6ου Σεμιναρίου με θέμα «Ητέχνη της αφήγησης», Πατάκης υπό έκδοση.

3.

ΤΟ ΠΑΙΔΙ -ΑΦΗΓΗΤΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ

Σ τη ν ε π ο χή μ α ς τ ω ν «ευφυώ ν» τεχνο λ ο γ ικ ώ ν μέσ ω ν, π ο υ έ χ ο υ ν τη δ υ να τ ό τη τα ν α α ν α π α ρ ά γ ο υ ν ή να α να ­ π λ ά θ ο υ ν τ ο λ ό γο , η α φ η γη μ α τική ικα νότη τα έχε ι π ε ­ ρ ιο ρ ισ τεί ω ς δ υ να τ ό τη τα έκ φ ρ α σ η ς . Τείνει ν α συνα ντά τα ι μό νο σ ε ά το μ α π ο υ οι σ υ γκ ε κ ρ ιμ ένε ς ε π α γ ­ γε λ μ α τικ ές α π α ιτή σ εις τη ν επ ιβ ά λ λ ο υν (δάσκαλοι, δ η μ ο σ ιο γρ ά φ ο ι), ενώ οι ν ε ό τε ρ ο ι κ α θ ημ ερ ινά υφίστα νται α π ώ λ ειες στη ν π ρ ο φ ο ρ ικ ή τ ο υ ς έ κφ ρ α σ η , πο λ ύ π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο τώ ρ α τε λ ευ τα ία π ο υ υ π ο χ ρ ε ώ ν ο ­ ντα ι σ τη ν εκμ ά θη σ η χ ρ ή σ η ς τ ω ν η λεκ τρ ο νικ ώ ν π ο λ υ ­ μέσ ω ν. Ε υ τ υ χ ώ ς η π ρ ό ο δ ο ς α υ τή δ ε ν έ χε ι αγγ ίξ ει α ­ κόμη τ η ν παιδική ηλικία, ό π ο υ τ α πα ιδ ιά μ ε δ ιά φ ο ­ ρ ο υ ς τ ρ ό π ο υ ς μ α θα ίνο υν ν α χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν το ν π ρ ο φ ο ρ ικ ό λ ό γο . Α πό τ α π ρ ώ τ α τ ο υ ς χ ρ ό ν ια στη ν ο ικο γένεια ή σ το ν πα ιδ ικό σ τα θ μ ό , κάτω α π ό κα νονικές σ υ νθή κ ες, τα πα ιδ ιά ε νθ α ρ ρ ύ ν ο ντα ι σ το σ ύ νο λ ό τ ο υ ς ν α ε κ φ ρ α ­ σ το ύ ν π ρ ο φ ο ρ ικ ά . Είναι η ηλικία π ο υ σ υ μ πίπτει με τη ν α κ ρ ό α σ η π α ρ α μ υ θ ιώ ν α π ό οικεία, σ υ γγενικά π ρ ό σ ω π α ή δ ιδ ά σ κ ο ν τ ες 1. Α πό τη ν ηλικία α υ τή το π α ιδ ί εξοικειώ νετα ι μ ε τ ο ν π ρ ο φ ο ρ ικ ό λ ό γ ο και π ρ ο ε ­ το ιμ ά ζετα ι γ ια τ ο ρ ό λ ο τ ο υ α φ η γη τή . Τ ο πα ιδ ί π ο υ αφ η γείτα ι κ α τα ρ χ ά ς έ χε ι π ε ρ ά σ ε ι τ ο σ τά δ ιο π ο υ α κ ο ύ ­ ει π α ρ α μ ύ θ ια , κα τά τη διά ρ κ εια τ ο υ ο π ο ίο υ ά κ ο υ σ ε π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς μια ισ το ρ ία 2, έ λ ε γ ξ ε τ ις επ α να λ ή ψ εις α υ τές , ά κ ο υ σ ε τη γλ ώ σ σ α , π α ρ α τή ρ η σ ε τ ο ν τό ν ο τ η ς φ ω νή ς, τ ις χ ειρ ο ν ο μ ίε ς και τ ις ε κ φ ρ ά σ ε ις το υ α ­ φ η γη τή , μ πή κε σ το ν κό σ μ ο τ η ς ισ το ρ ία ς και έμ α θ ε να το ν δ ια φ ο ρ ο π ο ιε ί α π ό τ ο δικό το υ , ό π ο τ ε χ ρ ε ια ζ ό ­ τα ν. Η α κ ρ ό α σ η είναι τ ο σ τά δ ιο π ρ ο ε το ιμ α σ ία ς για

τ η ν α φ ή γ η σ η και ό π ω ς λ έ ε ι και ο Τζιάνι Ρ ο ν τά ρ ι3, η α κ ρ ό α σ η είνα ι πρ ο π ό ν η σ η . Έ τσ ι τ ο πα ιδ ί, έ χ ο ­ ν τ α ς δ ο κ ιμ ά σ ει τ ις φ ά σ ε ις τ η ς π ρ ο ε το ιμ α σ ία ς και τ η ν κ ο ρ ύ φ ω σ η τ ο υ ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τ ο ς και τ η ς ικα νο ­ π ο ίη σ η ς α π ό τ η ν α κ ρ ό α σ η τ η ς ισ το ρ ία ς, είνα ι έ ­ τ ο ιμ ο ν α κινήσει ό λ ο ν α υ τό ν τ ο ν κ ό σ μ ο π ο υ έ χ ε ι ζή σ ει και να α να ζη τή σ ει εκεί τ ο υλικό τ η ς δ η μ ι­ ο υ ρ γ ία ς τ ο υ ό τα ν φ τά σ ε ι η ώ ρ α τ η ς δ ικ ή ς το υ α ­ φή γη σ η ς. Είναι β έβ α ιο ότι τ ις π ρ ο τιμ ή σ ε ις τ ω ν πα ιδ ιώ ν τ η ς ν η π ια κ ή ς και π ρ ώ τ η ς σ χ ο λ ικ ή ς ηλικίας, δ η λ α δ ή α π ό 3 1 /2 -8 ετώ ν, σ υ γ κ ε ντρ ώ νε ι τ ο π α ρ α μ ύ θ ι4. Το ρ ε π ε ρ τ ό ρ ιο τ ω ν νη π ίω ν π ε ρ ιλ α μ β ά νει ισ το ρ ίε ς π ο υ έ χ ο υ ν α κ ο ύ σ ε ι μ όνο, ε νώ τ ω ν μ εγ α λ ύ τε ρ ω ν π α ιδ ιώ ν π ε ρ ιλ α μ β ά νει και ισ το ρ ίε ς α π ό βιβλία π ο υ έ χ ο υ ν δια β ά σ ει. Σ ε μια έ ρ ε υ ν α μ ε π α ιδ ιά το υ Δ η μ οτικού και Ν η πια γ ω γ είο υ τ η ς Θ εσ σ α λία ς, π ο υ έ κ α νε ο καθ. τ ο υ Π α νεπ ιστημ ίο υ Θ εσ σ α λ ία ς Β.Δ. Α να γ ν ω σ τό π ο υ λ ο ς 5, φ ά νη κ ε ό τι τ α πα ιδ ιά θ υ μ ο ύ ν τα ν κ α λ ύ τερ α κα τά σ ε ιρ ά τ η ν Κοκκινοσ κου φ ίτσ α , τη Χιονάτη, τ α 3 γο υ ρ ο υ ν ά κ ια , τ α 7 κατσικάκια κ.ά., ω σ τό σ ο ό τα ν κα λ ο ύ ντα ν ν α α φ η ­ γ η θ ο ύ ν , τ α π α ιδ ιά π ρ ο τιμ ο ύ σ α ν σ ύ ν τ ο μ ε ς και χ α ­ ρ ιτ ω μ έ ν ε ς ή α σ τε ίε ς ισ το ρ ίες, π ο λ ύ σ υ χ ν ά με ζώ α . Κ ατά τ η δ ιά ρ κ ε ια ε π ιτό π ια ς σ υ λ λ ο γ ή ς υλι­ κού α π ό τ η Χίο6, π α ιδ ιά η λικία ς 3 1/2, 9 και 12 χ ρ ό ν ω ν α φ η γ ή θ η κ α ν α ντισ το ίχω ς μια μικρή α υ το σ χ έ δ ια ισ το ρ ία μ ε μια γ ά τα , τ ο «Μελάκι» (το π α ρ α μ ύ θ ι π ο υ κολ λ ά νε ο έ ν α ς μ ετ ά τ ο ν ά λ λ ο δ ιά ­ φ ο ρ α π ρ ό σ ω π α π ο υ π ά ν ε ν α β ο η θ ή σ ο υ ν το ν π ρ ώ τ ο π ο υ κόλ λ η σ ε π α ίρ ν ο ν τα ς τ ο μέλι) και το ν «Α γαθιάρη» (ο χ α ζ ο ύ τσ ικ ο ς ν έ ο ς π ο υ λ έε ι σ υ ν ε ­ χ ώ ς λ ά θ ο ς φ ρ ά σ η σ ε ό σ ο υ ς τ ο ν ρ ω το ύ ν για κάτι, μ ε α π ο τέ λ εσ μ α να ξ υ λ ο φ ο ρ τώ ν ε τα ι). Τ α π α ιδ ιά π ο υ α φ η γ ο ύ ν τα ι π α ρ α μ ύ θ ια δ ε ν είναι ο π ω σ δ ή π ο τ ε πα ιδ ιά μ ε μ εγ ά λ η κοινωνική ά νεση . " Π α ρ ά γ ο ν τε ς ό π ω ς η α φ η γη μ α τικ ή α τμ ό σ φ α ιρ α , ο σ υ ν α γ ω ν ισ μ ό ς και η δ ιά θ ε σ η π ρ ο β ο λ ή ς, τα σ ύ γ χ ρ ο ν α μ έσ α τε χ ν ο λ ο γ ία ς (χρ ή σ η κ α σ ε τό φ ω νο υ κ.ά.) ή κα τά λ λ η λα ε ρ εθ ίσ μ α τα μ π ο ρ ο ύ ν να κ ινη τοποιή σ ουν τ α π α ιδ ιά γ ια α φ ή γ η σ η κ ά νο ν τά ς τ α να ξ ε π ε ρ ά σ ο υ ν κά π ο ιε ς α ν α σ το λ έ ς. Ο τ ρ ό π ο ς π ο υ α φ η γ ο ύ ν τα ι τ α π α ιδ ιά δ ια φ ο ρ ο ­ πο ιείτα ι α ν ά λ ο γ α μ ε τη ν π ρ ο σ ω π ικ ό τη τα και τη ν ηλικία τ ο υ ς . Τ α μ ικ ρ ό τερ α π α ιδ ιά ε ίναι π ά ν τ α πιο εκφ ρ α σ τικά . Σ ’ α υ τή τη ν ηλικία π ο υ τ ο π α ιδ ί α ντι­ λ α μ β ά νε τα ι γενικ ά τις έννο ιε ς, α ντιμ ετω πίζει ω ς δ υ σ δ ιά κ ρ ιτα τ α σ ύ ν ο ρ α μ ετα ξύ π ρ α γ μ α τ ικ ο ύ και φ α ντα σ τικ ο ύ και σ τε ρ είτα ι τω ν α ν ά λ ο γω ν β ιω μ ά ­ τω ν, π ρ ο χ ω ρ ε ί ε ύ κ ο λ α σ τη ν εξω τε ρ ίκ ε υ σ η και τη μίμηση. Κ ατά τ η δ ιά ρ κ ε ια τ η ς α φ ή γ η σ η ς τ ο μι­ κρ ό πα ιδ ί χ ρ η σ ιμ ο π ο ιεί δ ιά φ ο ρ ο υ ς π α ρ α γ λ ω σ σ ι-

κ ο ύ ς τ ρ ό π ο υ ς : χ ειρ ο ν ο μ ίε ς, δ ια φ ο ρ ο π ο ίη σ η τ η ς φ ω ν ή ς , σ ύ ν το μ ε ς σ ιω π ές , ε π α ν α λ ή ψ εις γ ια να δ ώ σ ε ι σ τη ν α φ ή γ η σ ή τ ο υ ζω η ρ ό τη τα . Φ υσικά τ α π α ιδ ιά κ ρ α το ύ ν π ά ν τ α τη θ έ σ η τ ο υ α φ η γη τή -π α ν το γ νώ σ τη κ α τά τ ο ν G e n e tte 7. Τ ο π α ιδ ί μ π ο ρ ε ί να α φ η γ η θ ε ί κα τά τ ο ν ίδιο α κ ρ ι­ β ώ ς τ ρ ό π ο π ο υ ά κ ο υ σ ε μια ιστο ρ ία , να τ η δ ια φ ο ­ ρ ο π ο ιή σ ει ω ς π ρ ο ς τ ο λεκτικό μ έ ρ ο ς ή τ ις λ ε π τ ο ­ μ έ ρ ε ιε ς τ η ς π ε ρ ιγ ρ α φ ή ς , τ ο σ υ ν η θ έ σ τε ρ ο , ή να ε π ινο ή σ ει έ ν α π α ρ ό μ ο ιο α λ λ ά ε ν τ ε λ ώ ς κα ινούριο π α ρ α μ ύ θ ι. Τ ο π ιο δ ύ σ κ ο λ ο σ ίγ ο υ ρ α είνα ι τ ο π ρ ώ ­ το . Α υτό π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τ η ν ε π α νά λ η ψ η π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς α π ό τ ο ν ίδιο α φ η γ η τή τ η ς ισ το ρ ία ς και π ι­ θ α ν ώ ς τη διο ρ θω τικ ή π α ρ έ μ β α σ ή τ ο υ σ το π α ιδ ί π ο υ α φ η γείτα ι. Χ αρακτηριστική είνα ι η π ε ρ ίπ τω σ η ε ν ό ς α γο ρ ιο ύ 9 χ ρ ό ν ω ν π ο υ μ ου α φ η γ ή θ η κ ε έ ν α π α ρ α μ ύ θ ι σ ’ έ ­ ν α χ ω ρ ιό τ η ς Χίου κάτω α π ό τ η «διακριτική» π α ­ ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ η τ η ς για γ ιά ς. Η γ ια γ ιά ψ ιθυ ρισ τά και ο ε γ γ ο ν ό ς α φ η γ ο ύ μ ε ν ο ς ύ ψ ω ν α ν τη φ ω νή ή τ η ν ά λ λ α ζ α ν σ τα ίδια ση μ εία , έ κ α να ν τ ις ίδ ιες χ ε ι­ ρ ο ν ο μ ίες και τ ο π α ιδ ί, σ τα π α ρ α μ ύ θ ια τ ο υ μόνο, χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ ε τ ο το π ικ ό ιδίω μ α και τ ο ν το π ικό μ ο υ σικό τ ό ν ο τ η ς ο μ ιλία ς. Ε πρ ό κ ειτο γ ια μια α υ θεντικ ή δ ιδ α σ κ α λ ία α φ ή γ η σ η ς . Σ υ ν η θ έ σ τ ε ρ ε ς είνα ι ο ι π ε ρ ιπ τ ώ σ ε ις π ο υ τ ο π α ιδ ί α φ η γε ίτ α ι έ ν α π α ρ α μ ύ θ ι ή μια ισ το ρ ία α ποκ λίνον τ α ς α π ό τ ή ν α ρ χική α φ ή γ η σ η ή α υ το σ χ ε δ ιά ζο ­ ν τ α ς σ ε έ ν α νέ ο θέμ α . Σ τα μ ικ ρ ό τερ α πα ιδ ιά , μ έ ­ χ ρ ι 9 χ ρ ό ν ω ν , και α ν ά λ ο γ α μ ε τ ις γ ν ώ σ ε ις και τη γλ ω σ σ ική τ ο υ ς ικ α νό τη τα ο λ ό γ ο ς τ ο υ ς μ π ο ρ ε ί ν α έ χ ε ι λ ο γικ ά χά σ μ α τ α , ν α είνα ι α τ ε λ ή ς γλ ω σ σ ι­ κά, να μ ην ο λ ο κ λ η ρ ώ νε τα ι η υ π ό θ ε σ η κ.ά. Ω σ τό ­ σο , ό σ ο α τε λ ή ς κι α ν είναι η α φ ή γ η σ ή το υ , τ ο μι­ κ ρ ό π α ιδ ί θ α π ρ ο σ π α θ ή σ ε ι ν α δ ια φ ο ρ ο π ο ιή σ ε ι τ ο ν α φ η γη μ α τικ ό λ ό γ ο α π ό τ η ν α πλ ή ομιλία. Α υτό τ ο κ α το ρ θ ώ νε ι το υ λ ά χ ισ το ν μ ε τη χ ρ ή σ η τ ω ν σ τε ρ ε ό τ υ π ω ν φ ρ ά σ ε ω ν τ ο υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ και δ ιά φ ο ρ ο υ ς ά λ λ ο υ ς τρ ό π ο υ ς , ό π ω ς π ρ ο α ν α φ έ ρ α μ ε, γ ια ν α α π ο δ ώ σ ε ι τ ο « ύ φ ο ς» τ ο υ π α ρ α μ υ ­ θιο ύ. Έ χ ε ι κα τα νο ή σ ει δ η λ α δ ή ότι τ ο π α ρ α μ ύ θ ι έ ­ χ ει τη δική το υ «σκευή», τ η ν ο π ο ία ε π ιχε ιρ ε ί να χρη σ ιμ ο π ο ιή σ ει. Δ ε ν σ υ μ βα ίνει τ ο ίδιο και μ ε τ α μ ε γ α λ ύ τε ρ α π α ι­ διά . Μ ετά τ η ν ηλικία τ ω ν 9-10 χ ρ ό ν ω ν τ α πα ιδ ιά α ρ χίζο υ ν βα θμ ια ία ν α ε γκ α τα λ ε ίπ ο υ ν τ ο μαγικό κ ό σ μ ο τ ο υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ και σ τρ έ φ ο ν τα ι σ ε ρ ε α λ ι­ σ τικ ό τε ρ ες μ ο ρ φ έ ς λ ό γ ο υ . Τ ο π α ρ α μ ύ θ ι ε ξ α κ ο ­ λ ο υ θ ε ί να τ ο υ ς α ρ έσ ει α λ λά , ε π ε ιδ ή « το υ ς θ ε ω ­ ρ ο ύ ν μ εγ ά λ ο υ ς» ή « δ εν έ χ ο υ ν χ ρ ό ν ο » 8 κ.ά., τ ο ακο ύ ν π ο λ ύ π ιο σ π άνια , κ α θ ώ ς δ ε ν δ ιδ ά σ κ ε τα ι ο ύ ­ τ ε σ το σ χ ο λείο . Τ α π α ιδ ιά α υ τ ή ς τ η ς η λικία ς δ έ-

χ ο ντα ι π ο λ ύ δ ύ σ κ ο λ α να π ο υ ν π α ρ α μ ύ θ ια ή α ρνού ντα ι ότι ξ έρ ου ν. Α φ η γο ύ ντα ι π α ρ α μ ύ θ ια π α ι­ δ ιά π ο υ ζου ν σ ’ έ ν α πε ρ ιβ ά λ λ ο ν ε ξο ικειω μ ένο με τη ν α φ ή γη σ η ή τ ο π α ρ α μ ύ θ ι ή πα ιδ ιά π ο υ έχ ο υ ν π ιο ολ οκλ η ρ ω μ ένη πρ ο σ ω π ικ ό τη τα . Η α φ ή γη σ η τ ο υ ς λ ο ιπ ό ν γίνετα ι σ υ νε ιδ η τά ε π ίπ εδ η . Ο λ ό γ ο ς τ ο υ ς βα σίζετα ι π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο στη ν π ρ ο σ π ά θ ε ια να α π ο δ ο θ ε ί σ ω σ τά τ ο νό η μ α ή τ ο γλ ω σ σ ικ ό μ έ­ ρ ο ς το υ πα ρ α μ υ θ ιο ύ . Λ είπουν π ά ν τ ω ς ο επιτονισ μ ό ς το υ λ ό γ ο υ ή γε ν ικ ώ ς τ α δ ιά φ ο ρ α π α ρ α γλ ω σ σ ικ ά σ τοιχεία π ο υ π α ρ α τη ρ ο ύ μ ε σ ε μικρό­ τ ε ρ ε ς ηλικίες. Τ α ίδια τ α πα ιδ ιά θ ε ω ρ ο ύ ν ό τι η α ­ φ ή γη σ η το υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ είναι «για τ α μικρά». Ο λ ό γ ο ς τ ο υ ς έχε ι σ υ μ μ ο ρ φ ω θ εί μ ε τ ις α π α ιτή σ εις το υ κ α θ ημ ερ ινού ή σ χο λικο ύ λ ό γ ο υ μη έ χ ο ν τα ς καμιά ε π α φ ή με τ ο π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο τ η ς α φ ή γη σ η ς . Η αιτία, ε κ τό ς τ ω ν άλλω ν, π ρ έ π ε ι να α να ζη τη θεί και σ τη ν έλλ ειψ η α υ θεντικ ώ ν π ρ ο τύ π ω ν (γιαγιά ­ δ ε ς , π α π π ο ύ δ ε ς ) π ο υ α φ η γο ύ ντα ι. Η α φ ή γη σ η π α ρ α μ υ θ ιώ ν είναι μια α γα π η μ ένη δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα τω ν πα ιδιώ ν. Η εξοικείω ση με τη ν α φ ή γη σ η π ρ έ π ε ι να γίνει μια δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ό χι μόνο τω ν μ ικ ρ ότερ ω ν α λ λά και τω ν μ εγ α λ ύ τε ­ ρ ω ν πα ιδ ιώ ν γ ια ν α σ ω θ ε ί η μ α γεία τ ο υ π ρ ο φ ο ρ ι­ κού λό γο υ . Ί σ ω ς α υ τή τ η ν α να γκ α ιό τη τα έ ρ χε τα ι να κ α λύψ ει

η κίνηση τω ν ν ε ο -α φ η γ η τώ ν (ιστορητώ ν), π ο υ ε ­ πιδιώ κουν, στη ν ε π ο χ ή μ α ς, να π α ίξο υ ν τ ο ρ ό λ ο τω ν π α λ ιώ ν π α ρ α μ υ θ ά δ ω ν . Ί σ ω ς...

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΔΑΜΙΑΝΟΥ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Βλ. Γιώργου Κιτσαρά: «Αναγνωστικές "προτιμήσεις" παι­ διών ηλικίας 3 1/2-8 ετών». Περιοδικό Διαδρομές 34, Αθή­ να 1994, σσ. 158-161. Ο Β. Bettelheim στο έργο του Η γοητεία των παραμυθιών, Αθήνα 1995, εκδ. Γλάρος, υποστηρίζει ότι το παιδί θέλει ν’ ακούσει πολλές φορές την ίδια ιστορία, γιατί ταυτίζεται διαδοχικά με διάφορα πρόσωπα του ίδιου παραμυθιού α­ νάλογα με τις ψυχολογικές του ανάγκες. Τζιάνι Ροντάρι, Η γραμματική της φαντασίας, εκδ. Τεκμή­ ριο, Αθήνα 1985. Γ. Κιτσαρά, ό.π.. Βλ. «Η αφήγηση του παραμυθιού στο σπίτι» Β.Δ. Αναγνωστοπούλου σ.σ.-105-126, Λαϊκά παραμύθια και παραμυθά­ δες στην Ελλάδα. Επιμέλεια Β.Δ. Αναγνωστόπουλος, K. Λιάνης, Εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 1995. Χειμώνας, Άνοιξη, Καλοκαίρι 1994. Για τη θέση του αφηγητή βλ. Gerard Genette, Discours du recit, Seuil, Paris, 1972. Β.Δ. Αναγνωστόπουλος, ό.π.

ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ Π Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Α φ ο ρ μ ή γ ι ’ α υ τή τ η ν ε ρ γ α σ ία μ ο υ έ δ ω σ ε η μ ελ έτη τ ο υ καθ. Μ.Γ. Μ ερακλή «Η δ ιδα κτική α ξία το υ λ α ϊκ ο ύ π α ρ α μ υ θ ιο ύ σ τη ν π ρ ω τ ο β ά θ μ ια ε κ π α ίδ ε υ σ η : μια π α ρ α μ ε λ η μ έ ν η υ π ό θ ε σ η » ' (1992). Θ έλ η σ α να δ ιε ρ ε υ ν ή σ ω τ ο θ έ μ α α υ τό α π ό ιστο ρ ικ ή και π α ιδ α ­ γω γικ ή π λ ε υ ρ ά , ε π ε ιδ ή δ ε ν είνα ι γ ν ω σ τ ό μ ε α κρ ίβεια τ ο π ό τ ε χ ρ ο ν ο λ ο γ ικ ά και μ ε β ά σ η π ο ιο (αναλυτικό) π ρ ό γ ρ α μ μ α ε ισ ή χ θ η γ ια π ρ ώ τ η φ ο ρ ά και π ώ ς αντι­ μ ετω π ίσ τη κ ε ε φ ε ξ ή ς τ ο π α ρ α μ ύ θ ι σ το Δ η μ ο τικό μ α ς σ χ ο λείο . Το ίδιο μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α π ο ύ μ ε και γ ια τ ο υ ς σ κ ο π ο ύ ς α υ το ύ τ ο υ π α ιδ α γ ω γ ικ ο ύ ε γ χ ε ιρ ή μ α τ ο ς , α φ ο ύ σ τη ν ή δ η μ ε­ γ ά λ η υ π ά ρ χ ο υ σ α σ χετική β ιβλιο­ γ ρ α φ ία α υ το ί ο ι σ κ ο π ο ί π ο ικίλ λο υ ν και δ ια φ ο ρ ο π ο ιο ύ ν τα ι, α ν ά λ ο γ α μ ε τ ις κ ρ α τ ο ύ σ ε ς π α ιδ α γ ω γ ικ έ ς και κο ινω νικ ές α ντιλ ή ψ εις. Δ ύ ο π ρ ά γ μ α τ α π ά ν τ ω ς φ α ίνετα ι π ω ς ισ χύ ο υν : α) η α ξ ιο λ ό γη σ η τ ο υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ ω ς π α ιδ α γ ω γ ικ ο ύ μ έ­ σ ο υ α κ ο λ ο ύ θ η σ ε , κ α τά τ ο ν 19ο και 2 0 ό αιώ να , τ ο υ ς π ρ ο β λ η μ α τ ισ μ ο ύ ς και τ ις ε π ιφ υ λ ά ξ ε ις π ο υ δ ια τύ π ω ­ σ α ν Ε υ ρ ω π α ίο ι (κ υ ρίω ς Γερμανοί) π α ιδ α γ ω γ ο ί, οι ο π ο ίο ι και δ ια μ ό ρ ­ φ ω σ α ν τ ε λ ικ ά τη «διδακτική» π ρ ο ­ σ έ γ γ ισ ή το υ και σ τη ν Ε λ λά δα , και β) η ε ισ α γ ω γ ή και η α ξιο πο ίη σ η τ ο υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ σ το Δ η μ οτικό σ τη ρ ίχτη κ ε σ το α ν ά λ ο γ ο π α ρ ά -

Αφφμα

107

δ ε ίγ μ α τ ο υ Ν η π ια γ ω γ είο υ , μ ε σ χ ετικ έ ς π ά ν τ ο τ ε δ ια φ ο ρ ο π ο ιή σ ε ις ω ς π ρ ο ς ε ιδ ικ ό τ ε ρ ο υ ς π α ιδ α ­ γ ω γ ικ ο ύ ς σ κ ο π ο ύ ς . Στη ν ε ό τ ε ρ η Ε υ ρ ώ π η α ρ χικ ά κ υ ρ ιά ρ χ η σ α ν οι ε ­ π ιφ υ λ ά ξ ε ις τ ω ν λ εγ ά μ εν ω ν « φ ιλα ν θρ ω π ισ τώ ν» φ ιλ ο σ ό φ ω ν , οι ο π ο ίο ι σ υ ν έ χ ισ α ν τ η ν π ο λ εμ ικ ή τ ο υ J .J . R o u ss e a u κ α τά τ ω ν π α ρ α μ υ θ ιώ ν . Ε ιδ ικ ό τε ρ α σ το χ ώ ρ ο τ ο υ σ χ ο λ ε ίο υ φ ά ν η κ ε ν α ε ­ π ικ ρ α το ύ ν οι α π ό ψ ε ις τ ο υ Ι.Α. Κ ομένιου, π ο υ υ π ο σ τή ρ ιζε ό τι τ α π α ρ α μ ύ θ ια α π ο μ α κ ρ ύ ν ο υ ν τ α π α ιδ ιά α π ό τ η ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α και γ ι’ α υ τό δ ε ν π ρ έ π ε ι ν α τ α χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν οι δ ά σ κ α λ ο ι σ τη ν ε κ π α ίδ ε υ σ η 2. Α ν ά λ ο γ ε ς α π ό ψ ε ις μ ετ α φ έρ θ η κ α ν και σ τη ν Ε λ λά δ α , και ό μ ο ια δ ια τυ π ώ θ η κ α ν οι λ ό ­ γ ο ι ε να ντίο ν τ η ς ε ισ α γ ω γ ή ς τ ω ν π α ρ α μ υ θ ιώ ν σ το σ χ ο λ ε ίο α π ό τ ο ν π α ιδ α γ ω γ ό Χ αρίσιο Π απαμ ά ρ κ ο υ 3. Ό μ ω ς οι α π ό ψ ε ις α υ τ έ ς μ ετ α β λ ή θ η κ α ν και τ ο ε ρ β α ρ τια ν ό , λ εγ ό μ εν ο , σ χ ο λε ίο , μ ε ε π ικ ε φ α λ ή ς τ ο υ ς T uiskon Ziller και W ilhelm Rein4 ε π ισ ή μ α ν ε τη μ εγ ά λ η η θικοπλ α σ τική δ ύ ν α μ η τ ο υ π α ρ α ­ μ υ θιού και τ η ν α ν ά λ ο γη σ η μ α σ ία π ο υ π ρ έ π ε ι ν α δ ο θ ε ί σ ’ α υ τό . Γι’ α υ τό και ο λ ο έν α σ υ χ ν ό τ ε ρ η ή ­ τ α ν η χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ ή τ ο υ σ το σ χ ο λ ε ίο 5. Α νά λογη σ η μ α σ ία δ ό θ η κ ε σ το π α ρ α μ ύ θ ι και α π ό τ α εκ π α ι­ δ ευ τικ ά σ υ σ τή μ α τα ά λ λω ν χ ω ρ ώ ν , ό π ω ς π .χ . σ το Σ χο λ είο Ε ρ γ α σ ία ς και σ το Φ ρ ο β ε λ ια νό σ ύ ­ σ τη μ α τω ν νη π ια κ ώ ν κ ήπω ν. Σ τη ν Ε λ λ ά δ α ε π ισ η μ ά νθ η κ ε , α ρ κ ε τά β έβ α ια α ρ ­ γ ό τ ε ρ α , η κ α θ υ σ τέ ρ η σ η σ τη ν α να γν ώ ρ ισ η τ η ς σ η μ α σ ία ς τ ο υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ α π ό τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς π α ιδ α γ ω γ ο ύ ς και α π ό τη ν ε π ίσ η μ η ε κ π α ίδ ε υ σ η 6. Η π ο ρ ε ία α υ τ ή ς τ η ς α ν α γ ν ώ ρ ισ η ς α κ ο λ ο ύ θ η σ ε τ η γ ν ω σ τή π ο ρ ε ία α ν ά λ ο γ ω ν π α ιδ α γ ω γ ικ ώ ν ε γ ­ χ ειρ η μ ά τω ν και δ υ σ τ υ χ ώ ς ό χ ι χ ω ρ ίς υ π α ν α χ ω ­ ρ ή σ εις , και α υ τή ν π α ρ α κ ο λ ο υ θ ώ σ ε ιδια ίτερ ο μ ελ έ τη μ ά μ ου, τ ο ο π ο ίο π ρ ό κ ειτα ι ν α δ η μ ο σ ιε ύ ­ σ ω π ρ ο σ ε χ ώ ς . Ε δ ώ θ α π ε ρ ιο ρ ισ τώ ν α α ν α φ έ ρ ω π ο λ ύ σ υ νο π τικ ά τ ο υ ς σ τ ό χ ο υ ς π ο υ έ θ ε τ α ν μ ε τη δ ιδ α σ κ α λ ία τ ο υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ η Π ολιτεία και οι π α ιδ α γ ω γ ο ί. Π ρ ώ τ ο ς και κ ύ ρ ιο ς σ τ ό χ ο ς θ ε ω ρ ή θ η κ ε ο γ λ ω σ ­ σ ικός. Τ ο π α ρ α μ ύ θ ι φ α ίνετ α ι π ω ς τ ο έ β λ ε π α ν ω ς έ ν α φ υ σ ικ ό, κ α τά κ ά π ο ιο ν τρ ό π ο , μ έσ ο α π ο κ α ­ τ ά σ τ α σ η ς τω ν σ χ έ σ ε ω ν τ ο υ μ α θη τή τ ο υ δ η μ ο τ ι­ κού σ χ ο λ ε ίο υ μ ε τ η φ υ σικ ή ή μ ητρική τ ο υ γ λ ώ σ ­ σα , α φ ο ύ σ το σ χ ο λε ίο , η δ ιδ α σ κ ό μ ε ν η γ λ ώ σ σ α ε ίχ ε π ο λ ύ ση μ α ντική α πό κ λισ η α π ό τ η μητρική (Μ.Ι. Β ρ α τσ ά ν ο ς, Δ.Μ . Α ν δ ρ ε ά δ η ς, Σ π υ ρ . Καλλ ιά φ α ς , Αντ. Τ σ ίρ ιμ π α ς και Χ ρυσ. Π α π α κ ω νσ τα ­ ντίνου , Κ.Ι. Π ετρίτη ς)7. Σ το Α ναλυτικό π ρ ό γ ρ α μ μ α τ ο υ δ η μ ο τικ ο ύ σ χ ο ­ λ είο υ τ ο υ 19778 τ ο π α ρ α μ ύ θ ι π ε ρ ιλ α μ β ά ν ετ α ι

σ το ν κύκλο τ ο υ γ λ ω σ σ ικ ο ύ μ α θ ή μ α τ ο ς και χ ρ η ­ σιμ ο π ο ιείτα ι π λ έ ο ν α π ο κ λεισ τικ ά σ τη ν π ε ρ ιο χ ή τ η ς γ λ ω σ σ ικ ή ς έ κ φ ρ α σ η ς σ τη ν α 1και β' δ η μ ο τι­ κού. Ε ιδ ικ ό τε ρ α σ υ νίσ τα τα ι: α) ω ς π η γ ή α π ά τ η ν ο π ο ία μ π ο ρ ε ί ν α α ντλ η θ ε ί κ α τά λ λ η λο δ ιδ α κτικό υλικό γ ια τ η ν ά σ κ η σ η τ ο υ π ρ ο φ ο ρ ικ ο ύ λ ό γ ο υ και γε ν ικ ά τ η ς π ρ ο σ ω π ικ ή ς έ κ φ ρ α σ η ς και τ η ς γ λ ω σ ­ σ ικ ή ς σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά ς τ ο υ π α ιδ ιο ύ , β) ω ς π η γ ή γ ια τ η ν ά ντλ η σ η δ ιδ α κτικο ύ υ λικού κα τά λ λ η λο υ για τ η ν ά σ κ η σ η τω ν π α ιδ ιώ ν σ τη συ ντα κτική π λ ο ­ κή τ η ς γ λ ώ σ σ α ς , και γ) ω ς π η γ ή γ ια τ η ν άντλ η σ η υλικού γ ια τ η ν π ρ α γ μ α τ ο π ο ίη σ η ε φ α ρ μ ο γ ώ ν τ ω ν δ ια φ ό ρ ω ν τ ο μ έ ω ν και μ ο ρ φ ώ ν τ η ς π ρ ο φ ο ρ ι­ κ ή ς γ λ ω σ σ ικ ή ς έ κ φ ρ α σ η ς . Και η τ ε λ ε υ τ α ία εκ π α ιδευ τικ ή μ ε τ α ρ ρ ύ θ μ ισ η (1982 κ.ε.) ε π ιμ έ νε ι στη γλ ω σ σ ικ ή α ξ ιο π ο ίη σ η τ ο υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ , α ν δ ε ν τ η ν π ε ρ ιο ρ ίζε ι α κ ό μ α π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο . Σ το νέο , ισ χύ ο ν, Α να λυτικό Π ρ ό ­ γ ρ α μ μ α 9 τ ο π α ρ α μ ύ θ ι είνα ι υ π ο β α θ μ ισ μ έ ν ο και π ε ρ ιο ρ ισ μ έν ο , μ έσ α σ ’ έ ν α μ εγ ά λ ο και ο ρ θ ο λ ο γ ι­ κό Α. Π., ό π ο υ τ ο β ά ρ ο ς π έ φ τ ε ι σ το ν γ ν ω σ τικ ό τ ο μ έ α . Ε ιδ ικ ό τε ρ α τ ο π α ρ α μ ύ θ ι π ε ρ ιλ α μ β ά ν ετ α ι σ τις δ ιά φ ο ρ ε ς δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ε ς τ ο υ γ λ ω σ σ ικ ο ύ μ α θή μ α τ ο ς τ ω ν α 1και β' τά ξ ε ω ν και π ιο σ υ γκ ε κ ρ ι­ μ έν α σ τη ν π ρ ο φ ο ρ ικ ή επικοινω νία . Ε ίναι π ε ρ ιο ­ ρ ισ μ έ νο σ ε μια α π ό τ ις τ έ σ σ ε ρ ις ε ν ό τ η τ έ ς τη ς , σ τη ν ε ν ό τη τα « Α να κ ο ινώ σ εις-α φ η γή σ εις-π ερ ιγ ρ α φ έ ς κ.τ.λ.»10 (sic), ό π ο υ σ το τ έ λ ο ς τ η ς ε ν ό τη ­ τ α ς α υ τή ς υ πάρχει α π λ ώ ς η α να φ ορά «παραμύ­ θ ια και ισ το ρ ίε ς κ.τ,λ.», χ ω ρ ίς κα μ ία ν ά λ λη α ν α ­ φ ο ρ ά σ ε μ έσ α , π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο κ.λπ. Σ τις α ρ χ έ ς τ η ς δ ε ύ τ ε ρ η ς δ ε κ α ε τ ία ς τ ο υ α ιώ να μ α ς (1912) σ υ ν τά σ σ ε τα ι τ ο Α.Π. τ ω ν δη μ ο τικ ώ ν σ χ ο λ ε ίω ν (πο υ ίσ χ υ σ ε το υ λ ά χ ισ το ν έ ω ς τ ο 1974!)11. Ή δ η σ το π ρ ό γ ρ α μ μ α α υ τό π ρ ο β λ έ π ε τα ι η δ ιδ α σ κ α λ ία τ ο υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ σ τα νη π ια γ ω ­ γ ε ία και τ α δ η μ ο τ ικ ά σ χ ο λ ε ία . Ο ε κ π α ιδ ε υ τικ ό ς Δ.Μ . Α ν δ ρ ε ά δ η ς δ ιε ρ μ η ν ε ύ ο ν τ α ς τ η ν π α ιδ ε υ τι­ κή σ η μ α σ ία τ η ς δ ιδ α σ κ α λ ία ς α υ τ ή ς π ρ ο σ θ έ τ ε ι σ τ ο υ ς γλ ω σ σ ικ ο ύ ς σ τ ό χ ο υ ς και τ η ν α ξ ία το υ π ε ­ ρ ιε χ ο μ έ ν ο υ τ ο υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ , τ ο ο π ο ίο α ντα π ο κ ρ ίνετα ι κ α τ’ α υ τό ν σ τη ν π ν ευ μ α τικ ή α νά π τ υ ξ η τ ω ν π α ιδ ιώ ν και σ υ μ β ά λ λ ει σ τη ν κ α λ λ ιέ ρ γε ια το υ η θικο ύ φ ρ ο ν ή μ α τ ο ς τ ο υ ς . Α ν ά λ ο γ ε ς δ ιε υ ρ ύ ν ­ σ ε ις σ τη δ ιδ α σ κ α λ ία τ ο υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ , π έ ρ α α π ό τη γ λ ω σ σ ικ ή , π ρ ο τ ε ίν ο υ ν και ο Κ.Ι. Π ετ ρ ίτη ς ή α ρ γ ό τ ε ρ α ο Κ.Γ. Μ α ντά ς’2. Ε ιδ ικ ό τε ρ ες ψ υ χ ο λ ο γ ικ έ ς α ν α λ ύ σ εις - α π ό τ η ν π λ ε υ ρ ά ω σ τό σ ο τ η ς π α ιδ α γ ω γ ικ ή ς - θ α π ρ ο τ ε ί­ νει ο Ε υρ. Σ ο ύ ρ λ α ς 13 και π ρ ο π ά ν τ ω ν ο Α. Μ ιχαηλ ίδ η ς -Ν ο υ ά ρ ο ς 14. Είναι π ά ν τ ω ς γ ε γ ο ν ό ς ό τι τ ο π α ρ α μ ύ θ ι, μ ε τ ο π ο λ λ α π λ ό και π λ ο ύ σ ιο π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ό τ ο υ ά νο ιγε,

μ έσ ω τ η ς γ λ ώ σ σ α ς το υ , και π ο λ λ ο ύ ς ά λ λ ο υ ς δ ρ ό μ ο υ ς , τ ω ν ο π ο ίω ν τ η ν π α ιδ α γ ω γ ικ ή σ η μ α σ ία σ χ ε δ ό ν όλ ο ι α ν α γν ώ ρ ιζα ν με τ ο ν έ ν α ν ή τ ο ν ά λ λο τρ ό π ο . Χ α ρ α κτη ρ ισ τικά είνα ι α υ τά π ο υ έ γ ρ α φ α ν οι Τ σ ίρ ιμ π α ς-Π α π α κ ω ν σ τα ντίνο υ '5: «Δεν υ π ά ρ ­ χ ει κ α λ ύ τερ ο ν μ έσ ο ν δ ιά ν α ε π ιτύ χ η τ ο σ χ ο λ ε ίο ν ιδία κα τά τ α π ρ ώ τ α β ή μ α τα τ ο υ σ χ ο λικο ύ β ίου τ ο υ μ α θ η το ύ τ ο υ ς π ο λ λ α π λ ο ύ ς δ ιά τ η ς δ ιδ α σ κ α ­ λ ία ς τω ν δ ια φ ό ρ ω ν μ α θ η μ ά τω ν ε π ιδ ιω κ ο μ έν ο υ ς σ κ ο π ο ύ ς , δ ια τί ο υ δ ε μ ία δ ιδα κτική ύλη και ο υ δ έ ν μ ά θη μ α , α ν τα π ο κ ρ ίνε τα ι π λ η ρ έ σ τ ε ρ ο ν ε ις τ α ς π ν ευ μ α τικ ό ς α π α ιτή σ εις τ ο υ π α ιδ ιο ύ , τ ο ο π ο ίο ν τ ο π ρ ώ τ ο ν έ ρ χ ε τ α ι ε ις τ ο σ χ ο λείο ν. Είναι, τη α ­ λ ή θ ε ια τ ρ ο φ ή τ ο υ π ν ε ύ μ α τ ο ς και τ η ς ψ υ χ ή ς το υ π α ιδ ιο ύ και ά ρ ισ τ ο ν μ έσ ο ν π ρ ο ς κα λ λ ιέρ γεια ν τ η ς ε κ φ ρ α σ τικ ή ς ικ α νό τη το ς ό χ ι μ ό ν ο ν τ η ς γ λ ω σ σ ικ ή ς , α λ λ ά και τ η ς ε ικ ο ν ο γ ρ α φ ικ ή ς και δ ρ α μ α τικ ή ς κ.λπ. και ω ς το ιο ύ το ν π ρ έ π ε ι κ υ ρ ίω ς ν α χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή τα ι ε ις τ ο δη μ ο τ ικ ό ν σχο λείο ν» (η υ π ο γρ ά μ μ ισ η είνα ι δική μ ου). Ή δ η γ ια τ η « δ ρ α ­ μα τική ν π α ρ ά σ τα σ ιν» τ ο υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ σ το σ χ ο ­ λ είο ε ίχ ε κάνει λ ό γ ο και ο Κ α λ λ ιά φ α ς16. Θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε , λο ιπ ό ν, κ α νε ίς ν α π α ρ α τ η ρ ή σ ε ι ό ­ τι τ ο Α.Π. τ ο υ 1982 α π ο τ έ λ ε σ ε π ρ α γ μ α τ ικ ή ο π ι­ σ θ ο δ ρ ό μ η σ η , ε π ιμ έ ν ο ν τα ς σ τη ν α πο κ λεισ τικ ή α ­ ξιο π ο ίη σ η τ η ς γ λ ώ σ σ α ς το υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ . Το α ν α γ ν ω ρ ισ μ έν ο π ο λ λ α π λ ό και α π ό π α ιδ α γ ω ­ γική ά π ο ψ η π ο λ λ α π λ ά χ ρ ή σ ιμ ο π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο το υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ , τ ο ο π ο ίο π ο τ έ έ ω ς τ ώ ρ α δ ε ν αξιοπ ο ιή θ η κ ε στη σ χολική π ρ ά ξ η , ζη το ύ ν σ ή μ ε ρ α με ιδια ίτερ η έ μ φ α σ η ν α α ξ ιο π ο ιη θ ε ί σ τη ν π ρ ω τ ο ­ β ά θμ ια ε κ π α ίδ ε υ σ η α ρ μ ό δ ιο ι π α ιδ α γ ω γ ο ί και μ ε ­ λ ε τ η τ έ ς , ό π ω ς ο Α.Ε. Π α π ά ς 17 και ο Μ.Γ. Μ ερακ λ ή ς 18.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΑΑΦΑΝΤΗΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

2.

3.

4.

Μ.Γ. Μερακλής: «Η διδακτική αξίατου λαϊκού παραμυθιού στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση: μια παραμελημένη υπό­ θεση», στον τόμο: Η διδακτική της λογοτεχνίας στην πρω­ τοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, γ’ κύκλος επι­ μορφωτικού σεμιναρίου, οργανωτής Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1992, σελ. 11-17. Ι.Α. Κομένιος: Μεγάλη Διδακτική, μετάφρ. I. Ολυμπίου, Αθήναιχ.χ., κεφ. 25ο, σελ. 391 κ.ε. Χαρίσιος Παπαμάρκου: Τα Αναγνωστικά Βιβλία των Μι­ κρών Ελληνοπαίδων, τόμ. Β’, εκ των Τυπογραφείων των Αδελφών Περρή, εν Αθήναις, 1897, σελ. 3/Ί-420. α) Tuiskon Ziller: Jahrbuch des Vereins fur wissenschaftliche Padagogik, Berlin 1869, β) Wilhelm Rein: Theorie und Praxis des Volkschulunterrichts, Das erste Schuljahr, 1885 και Padagogik in systematischer

Darstellung, β’έκδ. 1912,τόμ. γ’, σελ. 110 κ.ε.

5. α) Paul Barth: Die Elemente der Erziehungs und Unterrichtslehre, Leipzig 1923, σελ. 534 κ.ε., β) M. Troll: Der Marchenunterricht in der Elementarklasse, Berlin, χ.χ. γ) G. Lessing: Abhandlungen iiber die Fabel-I., δ) H. Plecher: Handbuch fur die Methodik des deutschen Sprachunterrichts, 2 Aufl., Munchen 1927, σελ. 180 κ.ε., ε) Karl Buhler: Abriss der geistigen Entwickiung des kindes, Quelle und Meyer, Leipzig 1928.

6. Θεόδ. Γιαννόπουλος: «Το παραμύθι στο Σχολείο», περιοδ. «Εκπαιδευτικά Χρονικά», έτος'ε’,τχ. 58-60, Αθήναι, Ιούνιος 1938, σελ. 472-480.

7. Βλ. σχετικά: α) Αδελφών Γριμμ: Τα παραμύθια, προς ανάγνωσιν και διδασκαλίαν των μαθητών της α' τάξεως του δη­ μοτικού σχολείου μετά το αλφαβητάριου κατά την νέαν μέ­ θοδον [...] υπό Μ.Ι. Βρατσάνου [...], εν Αθήναις, παρά τω εκδότη Σ.Κ. Βλαστώ, 1886, σελ. 2, β) Δ.Μ. Ανδρεάδης: Οδηγός της διδασκαλίας των παραμυθιών, περιλαμβάνων και ένδεκα παραμύθια, έκδοσις δεύτερα, Αθήναι, Εκδ. Οί­ κος Δ. και Π. Δημητράκου, χ.χ., σελ. 7-8, 17, 20-26, γ) Σπυρ. Μ. Καλλιάφας: Πρόγραμμα των μαθημάτων των σχολείων της στοιχειώδους εκπαιδεύσεως, μετά πολλών μεθοδικών οδηγιών [...] Εκδ. Οίκος Π. Δημητράκου, Αθή­ ναι 1949, σελ. 30-31, δ) Avr. Τσίριμπα-Χρυσ. Παπακωνστα­ ντίνου: Ύλη και Μεθοδική του παραμυθιού, δια την πρώτην και δευτέραν τάξιν του δημοτικού σχολείου, Αθήναι [1958], σελ. 3-5, ε) Κωνστ. I. Πετρίτης: Δοκίμιο για ένα νέο Αναλυτι­ κό Πρόγραμμα των δημοτικών σχολείων, Αθήναι 1966, σελ. 129-130.

8. Π.Δ. 1304/1977, ΦΕΚ 347/12 Νοεμβρίου 1977, τχ. Α', σελ.

3194 «Περί των διδασκόμενων μαθημάτων και του Ανα­ λυτικού και Ωρολογίου Προγράμματος του Δημοτικού Σχολείου».

9. Π.Δ. 583/1982, ΦΕΚ 107/1982, τχ. Α, «Αναλυτικό και Ωρο­ λόγιο Πρόγραμμα των Α’ και Β’ τάξεων του Δημοτικού Σχολείου» (και σε ειδικό τεύχος, εκδ. ΟΕΔΒ, Αθήνα 1982, όπου γίνονται οι παρατηρήσεις και οι παραπομπές μας).

10. Αναλυτικό και Ωρολόγιο Πρόγραμμα των Α’ και Β’ τάξεων του Δημοτικού Σχολείου, ό.π., σελ. 60.

11. Θ. Φωτεινόπουλος: Πρόγραμμα, αναλυτικόν και ωρολόγιον, Μεγάλη Παιδαγωγική Εγκυκλοπαίδεια, εκδ. «Ελληνι­ κά Γράμματα», Αθήνα 1967, τομ. Δ’, σελ. 602-603.

12. Κωνστ. Γ. Μαντάς: Το παραμύθι (Η παιδευτική αξία και η διδασκαλία του), Πάτραι 1972, σελ. 48-57.

13. Ευρ. Ζ. Σούρλας: Η Διδακτική των Παραμυθιών, Παραμύθι και λαϊκή ψυχή, Εκδ. Δίπτυχο, Αθήναι 1961, σελ. 41-42.

14. Ανδρ. Μιχαηλίδης-Νουάρος: Η δομή ενός ελληνικού μύ­ θου ή μερικά στοιχεία για την εσωτερική ζωή και ψυχοσύν­ θεση στην Ελλάδα, Αθήνα 1964.

15. Αντ.Τσίριμπας-Χρυσ. Παπακωνσταντίνου,ό.π., σελ. 45.

16. Σπυρ. Μ. Καλλιάφας,ό.π., σελ. 31.

17. Αθανάσιος Ε. Παπάς: Διδακτική μεθοδολογία και προσχολική πρακτική, εκδ. «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 1990, σελ. 45,71-74.

18. Μ.Γ. Μερακλής,ό.π.., σημ. 1.

ΑΛΛΑ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΛΑΓΟΥ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΤΗΣ ΚΟΥΚΟΥΒΑΓΙΑΣ Ο τ ίτ λ ο ς α υ το ύ τ ο υ κειμ ένο υ θ έ λ ει ν α κ α θ ρ ε φ τίσ ε ι τ ο θ έ μ α τ ο υ . Τ ο θ έ μ α τ ο υ είνα ι π ώ ς α κ ο ύ ν τ α π α ιδ ιά μια ισ το ρ ία και π ώ ς τ η ν α κ ο ύ ν ο ι ε νή λ ικ ε ς. Τονίζω τη λ έξ η α κ ο ύ ν σ ε α ντίθ ε σ η μ ε τ ο δ ια β ά ζο υ ν , για τί η δ ο υ λ ε ιά μ ου είνα ι ν α λ έω ισ το ρ ίε ς και ό χ ι ν α τ ις γράφ ω . Έ τσ ι ξ έ ρ ω π ο λ ύ κα λ ά τ ις α ν τ ιδ ρ ά σ ε ις τ ο υ κοινού. Αν ε ίμ α ι κ α κ ό ς α φ η γ η τ ή ς α κ ο ύ ω τ α « ψ ιθυ ριστά » α ρ νη τικ ά σ χ ό λ ια και νιώ θ ω τ η ν κ ρ υ ά δ α τω ν α κ ρ ο α ­ τ ώ ν κ αι α ν είμ α ι κ α λ ό ς α φ η γ η γ ή ς , α κ ο ύ ω σ το τ έ λ ο ς να μ ιλά η σιω π ή και νιώ θ ω τη ζε σ τα σ ιά , τη σω μ α τικ ή ζε σ τα σ ιά π ο υ π ρ ο κ α λ ε ί η έ νω σ η ψ υ χ ή ς , νο υ και σ ώ ­ μ α τ ο ς σ το τ έ λ ο ς τ η ς κ α λ ή ς α φ ή γ η σ η ς μ ια ς κ α λ ή ς ι­ σ το ρ ία ς. Π ρ ώ τα α π ’ ό λ α ο ι ε νή λ ικ ε ς κ ά θ ο ντα ι δ ύ σ κ ο λ α σ το π ά τ ω μ α σ ε χ α λ ιά ή μ α ξιλ ά ρ ια . Φ ο ρ ά ν ε ά β ο λ α α ντι­ κ είμ ενα π ά ν ω τ ο υ ς π ο υ τ ο υ ς ε μ π ο δ ίζο υ ν . Τ α κούνια , γ ρ α β ά τ ε ς , σα κά κ ια , σ τ ε ν έ ς φ ο ύ σ τ ε ς . Τ α π α ιδ ιά π ρ ο τιμ ο ύ ν ν α κ ά θ ο ντα ι κά τω και ν α στρ ιμ ώ χ νο ντα ι. Σ τ ρ ο γ γ υ λ ο κ ά θ ο ν τ α ι ή ξ α π λ ώ ν ο υ ν έτσ ι π ο υ ν α α γ γ ί­ ζ ει ο έ ν α ς τ ο ν ά λ λ ο και οι α ν τ ιδ ρ ά σ ε ις σ τη ν ισ το ρ ία π ε ρ ν ο ύ ν μ έσ α α π ’ τ α σ ώ μ α τα . Καμιά φ ο ρ ά γ ια τ ο ν π α ρ α μ υ θ ά έ ν α τ έ τ ο ιο κοινό π α ιδ ιώ ν μ ο ιά ζει μ ε κά ­ μ πο , μ ε σ τ ά χ υ α και ο ι α λ λ α γ έ ς τ η ς ισ το ρ ία ς π ε ρ ­ ν ο ύ ν α π ό π ά ν ω τ ο υ ς σ α ν τ ο ν ά ν ε μ ο και κυ μ α τίζο υν. Α ντίθετα οι μ εγ ά λ ο ι, ε νώ μ ε τ ο π ρ ο χ ώ ρ η μ α τ η ς ι­ σ τ ο ρ ία ς β υ θ ίζο ντα ι α ρ γ ά - α ρ γ ά σ τις κ α ρ έ κ λ ες τ ο υ ς , π ο τ έ δ ε θ α α κ ο υ μ π ή σ ο υ ν τ ο κ ε φ ά λ ι σ τ ο ν ώ μ ο το υ δ ιπ λ α ν ο ύ τ ο υ ς - π ρ ά γ μ α π ο υ τ α π α ιδ ιά κ ά νο υ ν α υθόρμητα.

Ε δ ώ υ π ά ρ χ ε ι μ ια μ ικρή ιστο ρ ία : Σ τα ε ρ ­ γ α σ τ ή ρ ια μ υ θ ο π λ α σ ία ς και α φ ή γ η σ η ς γ ια π α ιδ ιά , π ο υ δ ιο ρ γ α ν ώ ν ω σ το Βόλο, τ α π α ιδ ιά δ η μ ιο ύ ρ γ η σ α ν μ ο ν α χ ά τ ο υ ς μια ιερ ο τε λ εσ τία γ ια τη ν ώ ρ α τ η ς α φ ή ­ γ η σ η ς . Φ τιά χ νουν μια «κιβωτό». Φ τιά­ χ ν ο υ ν μ ε μ εγ ά λ α και μ ικ ρ ά μ α ξιλ ά ρ ια μια σ χ ε δ ία και σ τη μ έσ η β ά ζο υ ν έ ν α α ­ μ π α ζο ύ ρ . Σ τρ ιμ ώ χνον τα ι μ ετα ξύ τ ο υ ς μ έσ α σ ’ α υ τή τ η ν κιβω τό, ε νώ τ ο υ π ό ­ λ ο ιπ ο δ ω μ ά τιο μ ένει τ ε λ ε ίω ς ά δ ειο . Το ά δ ειο π α γ ω μ έ ν ο δ ω μ ά τιο είνα ι η θ ά ­ λ α σ σ α , τ ο κρ ύ ο, τ ο ξ ένο. Ό π ο ιο ς είνα ι εκεί, είνα ι έ ξω α π ’ τ η ν ισ το ρ ία και έξω α π ’ τ η ζε σ τα σ ιά μ α ς και τ η σ υ γ κ έ ν τρ ω ­ ση - φ υ σ ικ ή και π ν ευ μ α τικ ή - τ η ς κιβω ­ το ύ . Οι σ ύ γ χ ρ ο ν ο ι Ν εο έ λ λ η ν ες , α π ό τ η ν α ­ φ ή γ η σ η δ ε ν α ν τιλ α μ β ά νο ντα ι τη ρ υ θμ ικ ό τη τα και τη μ ελ ω δ ικ ό τ η τ ά τ η ς . Χ ρει­ ά ζο ντα ι τη μ ου σική . Τ ο λ α ο ύ τ ο και το τ ρ α γ ο ύ δ ι τ ο υ Α π ο σ τό λ η ή τ ο κα νονάκι τ η ς Δ ο μ ν ίκ η ς, π ο υ μ ε σ υ ν ο δ ε ύ ο υ ν σ υ ν ή θ ω ς, γ ια ν α τ ο υ ς υ π ε ν θ υ μ ίσ ε ι π ω ς π α ρ ά λ λ η λ α μ ε τ ο ξ ετύ λ ιγ μ α τ η ς ισ το ­ ρ ία ς , η φ ω ν ή ξ ετυ λ ίγ ει και μ ια μουσική . Τ α π α ιδ ιά α ντίθ ε τα σ υ γ κ ε ν τρ ώ ν ο ν τα ι π ιο π ο λ ύ στη μ ο υ σ ικ ό τ η τ α τ η ς φ ω ν ή ς και σ τα σ ύ μ β ο λ α . Δ ε ν π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν τ ις λ έ ξ ε ις ό π ω ς οι μ εγ ά λ ο ι, α λ λ ά α υ τό π ο υ π α ρ α κ ο λ ο υ θ ε ί και ο π α ρ α μ υ θ ά ς , δ η λ α δ ή τη μ ου σική τ η ς ισ το ρ ία ς και τ α σ ύ μ β ο λ α -εικ ό ν ε ς . Α φ η γ ο ύ μ ε ν ο ς β έβ α ια γ ια ε ­ νή λ ικ ες μ π ο ρ ε ί κ α νε ίς ν α π α ίξ ε ι μ ε τ ις λ έξ ε ις , να « κεντήσει», ν α γ ίν ε ι π ιο σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έν ο ς . Μια μ εγ ά λ η δ υ σ κ ο λ ία ό μ ω ς τω ν σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν π α ι­ διώ ν, π ο υ σ τ ο υ ς ενή λικες δ ε ν τη συ να ντώ , είναι η πρ ο σ έ γ γ ισ η το υ τρ ό μ ο υ . Λ α τρ εύω τ ις τρ ο μ α κτι­ κ έ ς ισ το ρ ίε ς ό π ω ς όλοι, μικροί και μ εγ ά λ ο ι (με κά­ θ α ρ σ η β έβ α ια σ το τέ λ ο ς , το υ λ ά χ ισ το ν γ ια τ α π α ι­ διά). Τ α πα ιδ ιά ό μ ω ς τ η ς τ η λ ε ό ρ α σ η ς έ χο υ ν δ υ σ τ υ χ ώ ς σ υ νδ έσ ε ι τ ο ν τ ρ ό μ ο , μ ε τ ο ν τη λ εο π τικ ό τ ρ ό μ ο . Μ ακριά α π ό τ η ν π ρ ω τα ρ χικ ή ε μ π ειρ ία τ η ς φ ύ σ η ς, δ ε ν έ χ ο υ ν γν ω ρ ίσ ει το ν φ υ σ ικ ό και στη σ υ νέ χε ια τ ο ν μ ετα -φ υ σικό φ ό β ο . Το σκοτά δι, οι σκιές, οι φ ω ν έ ς τ ο υ ν ε ρ ο ύ και τ ο φ ε γ γ ά ρ ι είτε λεί­ πο υ ν, είτε είναι α υ τοκόλ λ η τα χ α ρ τά κ ια στη ν επι­ φ ά νε ια τ η ς ψ υ χ ή ς το υ ς . Τ ρ ό μ ο ς σ υ ν ή θ ω ς γ ια τ α πα ιδ ιά σημ αίνει ν υ χ τε ρ ίδ ε ς, α ρ ά χ ν ε ς , σκό ν ες, αί­ μ α και κ υ νό δ ο ντε ς. Δίνεται, δ η λα δ ή , ση μ α σ ία σ ε φρ ικια στικές ή α π ω θ η τικ έ ς λ επ το μ έρ ε ιε ς , τεχνική π ο υ α που σ ιά ζει α λ λά και κα τα σ τρ έ φ ε ι τ ις π α ρ α ­

δ ο σ ια κ ές ισ το ρ ίε ς και τη ν α φ ή γη σ ή τ ο υ ς . Ο φ ό ­ β ο ς σ τις π α ρ α δ ο σ ια κ έ ς ισ το ρ ίε ς δ ε συ γκεκρ ιμ ε­ νο π ο ιείτα ι και έτσ ι ο κ α θ ένα ς τ ο ν πλ η σ ιά ζει με τ ρ ό π ο π ο υ θέλει, α ν ά λ ο γα μ ε τη δ ιά θ ε σ η και τη ν α ντο χ ή το υ . Και γ ια να τελ ειώ νω τη ν ισ το ρ ία μου: Αν μ ο υ ξ α να κά νο υ ν τ η ν α φ ε λ ή ε ρ ώ τη σ η σ ε π ο ιο υ ς π ρ ο τιμ ώ να αφ η γο ύ μ α ι, σ ε π α ιδ ιά ή ενήλι­ κ ε ς θ α α πα ντή σ ω : σ ε κα νένα ν αποκλειστικά. Πά­ ντο τε π ρ ο τιμ ώ να α φ η γο ύ μ α ι σ ε μικτό κοινό, ό ­ π ω ς σ υ νέβα ινε σ υ ν ή θ ω ς σ τη ν π α ρ α δ ο σ ια κ ή α φ ή ­ γη σ η . Παιδιά, γ έ ρ ο ν τ ε ς , ά ν δ ρ ε ς , γ υ να ίκ ες, έ φ η ­ βοι, ό λο ι μαζί. Α υτό ς είνα ι ο π ρ α γ μ α τ ικ ό ς π λ ο ύ ­ τ ο ς τ ο υ α φ η γη τή . Η ξεχ ω ρ ισ τή π ο ιό τη τα τ η ς π ρ ο ­ σ ο χ ή ς το υ κ α θ εν ό ς δίνει ά λλη π ο ιό τη τα και ά λ λο β ά θ ο ς σ τις ισ το ρ ίες. Ο κ α θ έν α ς α κο ύ ει τη δική το υ ισ το ρ ία μ έσ α στη ν ισ το ρ ία ο λονώ ν. Έ τσ ι θ α ζο υ ν α υ το ί κα λ ά κι εμ ε ίς κα λ ύ τερ α .

ΣΤΕΛΙΟΣ ΠΕΛΑΣΓΟΣ

Αφιέρωμα

ΠΑΡΑΜΥΘΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ: ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΣΤΟΝ ΑΛΛΟ ΧΡΟΝΟ Ο R o b e rt R e tsc h θ ε ω ρ ε ί τ ο π α ρ α μ ύ θ ι ω ς τ ο « α ρ χ έ ­ τ υ π ο τ η ς α ν θ ρ ώ π ιν η ς α φ η γ η μ α τικ ή ς τ έ χ ν η ς » 1. Η π α ρ α μ υ θ ικ ή α φ ή γ η σ η υ π ε ρ β α ίν ει τ α σ τε ν ά π ε ρ ιο ρ ι­ στικά ό ρ ια τ η ς π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ς και τ ο υ χ ρ ό ν ο υ π ρ ο β ά λ λ ο ν τ α ς τ η ν υ πο κειμ ενική π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α , τ ο β ιω μ α τικ ό χ ρ ό ν ο . Π ρ ά γμ α τι τ ο π α ρ α μ ύ θ ι κ α τα ρ γ ε ί τ ο χ ρ ό ν ο στη σ τα ­ τική τ ο υ α ντίλ η ψ η (π α ρ ελ θ ό ν-π α ρ ό ν-μ έ λ λ ο ν ) και μ έσ α α π ’ τ η ν α υ θεν τικ ή ενα τέν ισ η ε ν ο ρ ά τα ι τ ο ν α ρχέγο ν ο χρόνο. Α υ τό ς ο α ρ χ έ γ ο ν ο ς χ ρ ό ν ο ς , σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο ν Χάιν τ ε γ γ ε ρ , μ π ο ρ ε ί να τ ο π ο θ ε τ η θ ε ί σ τ ο μ έλ λ ο ν ο π ό τ ε τ α π ά ν τ α ε ξιδ α ν ικ ε ύ ο ντα ι και ε ν ο π ο ιο ύ ν τ α ι χ ά ρ η στη δ η μ ιο υ ρ γ ικ ή δ ύ ν α μ η τ η ς φ α ν τ α σ ία ς π ο υ υ π ε ρ ­ β α ίνει τ ις χ ρ ο ν ικ έ ς σ υ μ β ά σ ε ις . «Ο χ ρ ό ν ο ς χ ρ ο ν ίζε τα ι π ρ ω τ α ρ χ ικ ά μ ε βά σ η τ ο μ έλ ­ λο ν» 2, σ ύ μ φ ω ν α μ ε τη χ α ϊν τε γ γ ε ρ ια ν ή δ ια τύ π ω σ η , ε νώ κα τά τ ο ν T .S. Eliot: «Ο τ ω ρ ιν ό ς κι ο π ε ρ α σ μ έ ν ο ς χ ρ ό ν ο ς ίσ ω ς υ π ά ρ χ ο υ ν ε μα ζί μ ε ς σ το ν μ ελ λ ο ύ μ ε ­ νο...»3. «Ο Χ ά ιντ εγγ ερ π ισ τε ύ ε ι ό τι α ν α δ ε ίχ ν ο ν τ α ς τ ο σ υ νθ ε τικ ό έ ρ γ ο τ η ς υ π ε ρ β α σ ια κ ή ς φ α ν τ α σ ία ς ω ς α ρ χ έ γ ο ν ο ε νο π ο ιη τικ ό π λ ά σ ιμ ο (E in-bilden) τω ν τρ ιώ ν χ ρ ο ν ικ ώ ν δ ια σ τά σ ε ω ν - π α ρ ό ν τ ο ς , π α ρ ε λ θ ό ­ ν τ ο ς και μ έ λ λ ο ν το ς - έ χ ε ι φ τά σ ε ι στη ρ ίζα ό π ο υ θ ε ­ μ ελ ιώ ν ετα ι η ίδια η υ π ε ρ β α σ ια κ ή φ α ντα σ ία : α υ τή η ρ ίζα είνα ι ο α ρ χ έ γ ο ν ο ς χ ρ ό ν ο ς ιδ ω μ έ ν ο ς ω ς κ α θ α ­ ρ ό ς α υ τ ο ε π η ρ ε α σ μ ό ς » 4, δ ια π ισ τώ νε ι ο Γ. Τ ζα βά ρα ς.

Α υτόν τ ο ν α ρ χ έ γ ο ν ο χ ρ ό ν ο ω ς α π ο τ έ λ ε σ μ α φ α ν τα σ ια κ ή ς σ ύ λ λ η ψ η ς και α υ τ ο ε π η ρ ε α σ μ ο ύ , ε κ ­ φ ρ ά ζ ε ι η π α ρ α μ υ θ ικ ή α φ ή γ η σ η κ α τ α ρ γ ώ ν τ α ς

το υ τρ όπο.

τ α σ ύ ν ο ρ α τ ο υ χ ρ ό ν ο υ . Έ τσ ι, τ ο π α ρ α μ ύ θ ι α ρ χ ί­ ζει α ρ ν ο ύ μ ε ν ο ν α π ρ ο σ δ ιο ρ ίσ ε ι τ ο χ ρ ό ν ο («Μια φ ο ρ ά κι έ ν α ν καιρό...»). Η σ χ έσ η α ν ά μ ε σ α σ τη ν π α ρ α μ υ θ ικ ή α φ ή γ η σ η και σ το χ ρ ό ν ο χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά δ η λ ώ ν ε τα ι σ τα λ ό γ ια τ ο υ Τ όλκιεν π ο υ ε ίπ ε π ω ς τ α π α ρ α μ ύ θ ια « α νο ίγο υ ν τ η ν π ό ρ τ α σ ’ έ ν α ν Ά λλο Χ ρ ό νο και α ν δ ια β ο ύ μ ε α υ τή τ η ν π ό ρ τ α , έ σ τω και γ ια μ ια σ τιγ ­ μή, β ρ ισ κ ό μ α σ τε έ ξ ω α π ό τ ο ν δ ικ ό μ α ς χ ρ ό ν ο ,

λη π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α , μ α κ ρ ιά α π ό φ υ σ ικ ο ύ ς ή κο ινω νικ ο ύ ς κ α τ α ν α γ κ α σ μ ο ύ ς και σ ύ μ φ ω ν α με τ ις β α θ ύ τ ε ρ ε ς α ν ά γ κ ε ς τ ο υ α ν θ ρ ώ π ο υ λ ει­ τ ο υ ρ γ ώ ν τ α ς μ ’ α υ τό τ ο ν τ ρ ό π ο ψ υ χ ο θ ε ρ α π ε υ τ ι­ κά.

έ ξ ω ίσ ω ς α π ό τ ο ν ίδιο τ ο Χ ρόνο»5. Α υτή η δ ια χ ρ ο ν ικ ό τη τα -α χ ρ ο ν ικ ό τη τα τ ο υ π α ­ ρ α μ υ θ ιο ύ π ο υ κινείται σ ε δ ύ ο χ ρ ο ν ικ ά ε π ίπ ε δ α , τυ π ικ ά σ το σ υ μ β α τικ ό και ο υ σ ια σ τικ ά σ τ ο ν «άλ­ λ ο χ ρ ό ν ο » , σ το « α π ό λ υ το αλ λο ύ » , σ το « επέκει­ να», μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α τ η σ υ μ π ε ρ ά ν ο υ μ ε και α π ό τ α λ ό γ ια τ ο υ Β.Γ. Π ρ οπ, ο ο π ο ίο ς στη μ ελ έ τη τ ο υ γ ια τη Μ ο ρ φ ο λ ο γία τ ο υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ , το νίζε ι τ ο ν « δ ιπ λό χ α ρ α κ τ ή ρ α π ο υ π α ρ ο υ σ ιά ζ ε ι η π α ρ ά ­ σ τα σ η τ ο υ χ ρ ό ν ο υ , σ ε ό λ α τ α μ υ θικ ά σ υ σ τή μ α ­ τα : η δ ιή γ η σ η είναι, σ υ γ χ ρ ό ν ω ς , « μ έσ α σ το ν χ ρ ό ν ο » (σ υν ίσ τα τα ι σ ε μια δ ια δ ο χ ή γ ε γ ο ν ό τ ω ν ) και «έξω α π ό τ ο ν χ ρ ό ν ο » (η α ξ ία τ η ς σ η μ α σ ία ς τ η ς είνα ι π ά ν τ ο τ ε ε π ίκα ιρ η )» 6. Και π α ρ α κ ά τ ω « μ π ο ρ ο ύ μ ε ε δ ώ ν α θ υ μ ίσ ο υ μ ε ό τι σ το π α ρ α μ ύ θ ι κ υ ρ ια ρ χ εί μ ια α ντίλ ηψ η τ ο υ χ ρ ό ν ο υ , τ ο υ χ ώ ρ ο υ και τ ο υ α ρ ιθ μ ο ύ ε ν τ ε λ ώ ς δ ια φ ο ρ ε τικ ή α π ό εκ εί­ νη μ ε τ η ν ο π ο ία ε ίμ α σ τε σ υ νη θ ισ μ ένο ι, και έ ­ χ ο υ μ ε τ η ν τ ά σ η ν α θ ε ω ρ ο ύ μ ε α π ό λ υ τη » 7. Π α ρ ό μ ο ια θ ε ώ ρ η σ η τ ο υ χ ρ ό ν ο υ σ το π α ρ α μ ύ θ ι κά νει και ο Τζ. Σ. Κ ούπ ερ , ο ο π ο ίο ς το νίζε ι «Ο Χ ρ ό ν ο ς υ π ά ρ χ ε ι μ ό νο σ το ν σ υ ν ε ιδ η τό κό σμ ο » 8, ε νώ σ το π α ρ α μ ύ θ ι ο χ ρ ό ν ο ς λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί π α ρ α ισ θη σ ια κ ά . «Η π α ρ α ισ θ η σ ια κ ή φ ύ σ η τ ο υ χ ρ ό ν ο υ φ α ίνετ α ι και α π ό τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό τι ο χ ο ρ ό ς τ ω ν ξ ω τικώ ν μ π ο ρ ε ί ν α δ ια ρ κ έ σ ε ι έν α ν ο λ ό κ λ η ρ ο χ ρ ό ν ο ή και π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο . Υ π ά ρ χ ει μια ισ το ρ ία ό π ο υ ο χ ο ­ ρ ό ς κ ρ α τά ε ι μ εν έ ν α ν ο λ ό κ λ η ρ ο α ιώ να , α λ λ ά οι χ ο ρ ε υ τ έ ς μ έν ο υ ν μ ε τ η ν ε ν τύ π ω σ η ό τι κ ρ ά τη σ ε μ όνο μ ε ρ ικ έ ς ώ ρ ε ς » 9. Έ τ σ ι λ ο ιπ ό ν η συ μ βα τική έ ννο ια τ ο υ χ ρ ό ν ο υ δ ε ν υ φ ίσ τ α τ α ι σ τη ν π α ρ α ­ μυθική α φ ή γ η σ η , τ ο π α ρ α μ ύ θ ι είνα ι ε λ ε ύ θ ε ρ ο α π ό τ ο χ ρ ό ν ο α φ ο ύ «στη θ έ σ η τ ο υ χ ρ ό ν ο υ και τ ο υ χ ώ ρ ο υ μ πα ίνει η ο υ σ ια σ τικ ό τη τα » 10, ό π ω ς π α ρ α τ η ρ ε ί ο Max Luthi. Τ ο π α ρ α μ ύ θ ι ε π ο μ έ ν ω ς σ υ λ λ α μ β ά νε ι τ ο χ ρ ό ν ο και τ η ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α μ ’ έ ν α ν ιδια ίτε ρ ο , δ ικ ό

Με β ά σ η τη ν α ρ χ ή τ η ς ε π ιθ υ μ ία ς, η π α ρ α μ υ θ ικ ή α φ ή γ η σ η δ η μ ιο υ ρ γ ε ί έν α ν ά λ λ ο κ ό σ μ ο , μια ν ά λ ­

Γιατί η π α ρ α μ υ θ ικ ή α φ ή γ η σ η α ν α γ ν ω ρ ίζει σ τη δ ο σ μ έ ν η π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α κ ά θ ε π ρ ο ο π τικ ή - κ α­ τ ά τ ο ν K ie rk e rg a ard τ ο π α ρ α μ ύ θ ι είνα ι α π λ ώ ς «μια υ π ο θ ε τικ ή φ ρ ά σ η π ο υ γ ρ ά φ ε τ α ι σ τη ν ο ρ ι­ στική»11 - και μ ε μια τ έ τ ο ια δυνα μ ική θ έ α σ η τ ο υ κ ό σ μ ο υ κ α τα σ κ ευ ά ζε ι έ ν α ν ά λ λ ο χ ρ ό ν ο σ το ν ο ­ π ο ίο η ε π ιθ υ μ ία α π ο β α ίν ει π ρ ά ξ η , η π ρ α γ μ α τ ι­ κ ό τη τα π α ύ ε ι ν α είνα ι κοινή και μ ο νο σ ή μ α ντη , α ­ π ο κ α λ ύ π τ ε ι τ η β α θ ύ τ ε ρ η ο υ σ ία τ η ς , τ ο « δ υ νά ­ μει» π ο υ κλείνει μ έσ α τ η ς , α π ο δ ίδ ε τ α ι τ ο β ά θ ο ς τ ω ν π ρ α γ μ ά τ ω ν , τ α π ά ν τ α το π ο θ ε τ ο ύ ν τ α ι σ τη ν π ρ ω τα ρ χ ικ ή τ ο υ ς δ ιά σ τα σ η . Δ ε ν π ρ ό κ ειτα ι ε π ο μ έ ν ω ς γ ια τ ο ν ε υ θ ύ γ ρ α μ μ ο χ ρ ό ν ο , ό π ω ς β ιώ νετα ι ο μ ο ιό μ ο ρ φ α α π ό ό λ ο υ ς , α φ ο ύ ο π α ρ α μ υ θ ικ ό ς χ ρ ό ν ο ς είνα ι έ ν α ς χ ρ ό ν ο ς π ο υ δ η μ ιο υ ρ γ ε ί μ ια ν ά λ λη π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α , δ ιο ρ θ ώ ν ε ι τ η ν π α ρ ο ύ σ α και α π ο κ α θ ισ τά τ η ν π ρ ω τα ρ χ ικ ή τά ξ η . Έ ν α ς χ ρ ό ν ο ς α ν α κ ω χ ή ς με τ η ν π α ρ ο ύ σ α π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α τ η ς α λ λ ο τ ρ ίω ­ σ η ς , ο λ υ τ ρ ω τ ικ ό ς χ ρ ό ν ο ς τ η ς α π ο ε ν ο χ ο π ο ίη σ η ς τ ο υ α κ ρ ο α τή , χ ρ ό ν ο ς π ρ ω τ ο γ ε ν ο ύ ς α φ έ ­ λ ε ια ς και α θ ω ό τ η τ α ς . Μ έσα α π ό τ ο ν π α ρ α μ υ θ ικ ό λ ό γ ο μ α ς δ ίνε τα ι λ ο ιπ ό ν ο χ ρ ό ν ο ς σ τ ο ν ο π ο ίο α ν ιχ ν ε ύ ο υ μ ε το θ α ύ μ α π ο υ μ π ο ρ ε ί ν α κ ρ ύ β ετα ι μ έ σ α σ τη ν κ α θ η ­ μ ερ ινό τη τα , α ν α γ ν ω ρ ίζ ο υ μ ε σ τη ν ε π ιθ υ μ ία μ α ς τ ο δ ικ α ίω μ α ν α π ρ α γ μ α τ ο π ο ιη θ ε ί. Π ρ ό κειτα ι γ ια τ η «στιγμ ή τ ο υ π ά θ ο υ ς και τ η ς δ ρ ά σ η ς , τη σ τιγμ ή ό τα ν τ ο δ ρ ω ν π ρ ό σ ω π ο γ ν ω ­ ρ ίζ ο ν τα ς, μ ε έ ν α μη α ν τιπ ρ ο σ ω π ε υ τ ικ ό τρ ό π ο , τ ι α υ τ ό ς ή α υ τή μ π ο ρ ε ί ν α κάνει, σ τη ν π ρ α γ μ α τ ι­ κ ό τη τα τ ο κάνει»12, ε π ισ η μ α ίνε ι ο Paul R ico e u r αν α φ ε ρ ό μ ε ν ο ς σ τ ο ν α φ η γ η μ α τικ ό χ ρ ό ν ο και τ η ν « κ α τα σ κ ευ ή π α ρ ό ν τ ο ς » 13τ ω ν α φ η γ ή σ ε ω ν . Α υτή είνα ι «η στιγμ ή κ α τά τ η ν οπο ία » , σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο ν C la u d e B re m o n d , «η π ρ ά ξ η π ο υ ή τα ν δ υ ν α τ ή γ ίν ε τα ι π ια υ π α ρ κ τή , κινο ύ μ ενη π ρ ο ς τ η ν ο λ ο κ λ ή ρ ω σ ή τη ς » 14. Σ το σ η μ είο α υ τό α ρ χίζε ι η π ρ ο σ ω π ικ ή μ α ς π ο ­ ρ ε ία π ρ ο ς τ ο ν α ρ χ έ γ ο ν ο χ ρ ό ν ο , τ ο χ ρ ό ν ο τ η ς α ­ θ ω ό τ η τ α ς , τ η ς υ π α ρ ξ ια κ ή ς ε μ β ά θ υ ν σ η ς π ο υ α ­ π ο β α ίν ει σ ε τ ε λ ε υ τ α ία α ν ά λ υ σ η ο χ ρ ό ν ο ς τ η ς ε ­

π ικ ο ινω νία ς μ ε τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς , ο χ ρ ό ν ο ς κα τά το ν ο π ο ίο π ε ρ ν ά μ ε α π ’ τ ο « εγώ » σ το « εμείς» και η α ­ τομ ική ψ υ χή σ υ ν δ έ ε τα ι μ ε τη ν ψ υ χή τ ο υ σ υ ν ό ­ λ ο υ. Π ρ όκειτα ι γ ια τ ο ν κοινό, τ ο « δ η μ ό σ ιο χ ρ ό ν ο » κα­ τ ά τ ο ν R icoeur π ο υ υ π ο σ τη ρ ίζει: «η τέ χ ν η τ η ς α ­ φ ή γ η σ η ς δ ε ν π ρ ο φ υ λ ά σ σ ε ι μ ό νο τη μ έσ α -σ το χ ρ ό ν ο ύ π α ρ ξ η α π ό τη ν ισ ο π έ δ ω σ ή τ η ς α π ό τ ο ν μ ετ ρ η μ έ νο , α νώ νυ μ ο και μ ε τ α μ ο ρ φ ω μ έ ν ο σ ε π ρ ά γ μ α χ ρ ό ν ο , α λ λ ά ό τι π ρ ο κ α λ ε ί ε π ίσ η ς τ η ν κί­ ν η σ η α π ό τ ο ν α ντικειμ ενικ ό χ ρ ό ν ο π ρ ο ς τ η γ ν ή ­ σ ια χ ρ ο ν ικ ό τ η τ α » 15, και α λ λο ύ : «Α υτός ο δ η μ ό ­ σ ιο ς χ ρ ό ν ο ς , ό π ω ς δ ια π ισ τώ σ α μ ε , δ ε ν είνα ι ο α ­ νώ νυ μ ος χ ρό ν ο ς τη ς σ υνή θους αναπα ρά σ τα ­ σ η ς , α λ λά ο χ ρ ό ν ο ς τ η ς α λ λ η λ ε π ίδ ρ α σ η ς . Με τη σ η μ α σ ία α υ τή ο α φ η γ η μ α τικ ό ς χ ρ ό ν ο ς είνα ι ε ­ ξ α ρ χ ή ς χ ρ ό ν ο ς τ ο υ ε ίνα ι-μ ε -τ ο υ ς -ά λ λ ο υ ς» 16. Π ρ ά γμ α τι «η ριζική σ υ ν ε ίδ η σ η τ η ς υ πο κ ειμ ενι­ κ ό τη τα ς μ ε κά νει ν α α να κ α λ ύ ψ ω ξ α νά ά λ λ ε ς υ π ο κ ε ιμ ε νικ ό τη τε ς...» '7, δ ια π ισ τώ νε ι ο M aurice M erleau-P onty και «τα τ υ χ α ία α να σ κ ε υ ά σ τη κ α ν ε σ ω τ ερ ικ ά α π ό μια π ρ ό θ ε σ η επ ικ ο ιν ω νία ς π ο υ τ α μ ετ α π λ ά θ ε ι σ ε σ ύ σ τη μ α έ κ φ ρ α σ η ς » 18. Ο π α ρ α μ υ θ ικ ό ς λ ό γ ο ς , μ ε τ ις « ο λ ισ θ η ρ ές τ ο υ λ έξεις», γ ια ν α μ ε τ α χ ε ιρ ισ το ύ μ ε τ η ν ε π ιτυ χ η μ έ ­ νη έ κ φ ρ α σ η «slippery w o rd s» 19 π ο υ χ ρ η σ ιμ ο π ο ι­ εί ο Ά γ γ λ ο ς θ ρ η σ κ ε ιο λ ό γ ο ς R o g e rso n π ε ρ ιγ ρ ά φ ο ν τ α ς τ ο μ ύ θο , δ ιο λ ισ θα ίν ει λ ο ιπ ό ν σ τη ν ά λ λη π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α , σ το ν ά λ λο χ ρ ό ν ο . Π ρ ό κειτα ι γ ια τ ο χ ρ ό ν ο τω ν α υ θ εν τικ ώ ν ε π ικο ινω νια κώ ν σ χ έσ ε ω ν , τ η ς ν ο μ ιμ ο π ο ίη σ η ς τ η ς ε π ιθ υ μ ία ς, χ ρ ό ν ο κ ά θ α ρ σ η ς και ε ξα γ νισ μ ο ύ , α ν α γ ν ώ ρ ισ η ς τ η ς μ ο ν α δ ικ ό τη τ α ς τ ο υ α τό μ ο υ . Γιατί ο χ ρ ό ν ο ς τ η ς π α ρ α μ υ θ ικ ή ς α φ ή γ η σ η ς εί­ να ι ο χ ρ ό ν ο ς π ο υ α π ο κ α θ ισ τά μια βιω ματική σ χ έσ η μ ε τ α π ρ ά γ μ α τ α , π α ρ έ χ ε ι σ το ν ά ν θ ρ ω π ο τ η ν ε λ ε υ θ ε ρ ία να κ ινη το πο ιεί ο λ ό κ λ η ρ η τ η ν ύ ­ π α ρ ξ ή το υ , ν α σ το ιχ ε ιο θ ετε ί τ η ν τα υ τ ό τ η τ ά τ ο υ , να βά ζει τά ξ η σ το ν κό σ μ ο γ ύ ρ ω τ ο υ . Ε ίναι ο χ ρ ό ν ο ς π ο υ «δίνει ό ν ο μ α σ το Α κα το νό μ α σ το » 20 κ α θ ώ ς μ έσ α α π ό τ ο ν π α ρ α μ υ θ ικ ό λ ό γ ο επιτελ είτα ι τ ο θα ύ μ α . Τ ό τε τίπ ο τ ε δ ε ν υ π ο τά σ σ ε τα ι σ ε κάτι ά λ λο, α λ λ ά τ α π ά ν τ α π ρ ο β ά λ λ ο υ ν μ π ρ ο σ τά μ α ς π α ρ α τα κ τικ ά , ε λ ε ύ θ ε ρ α α π ό υ π ό τα ξ η κι η κ ά θ ε σ τιγμ ή ξ εδ ιπ λ ώ ν ε ι α υ τό ν ο μ α τη δ υνα μ ική τ η ς . Γιατί, ό π ω ς π α ρ α τ η ρ ε ί ο Ι.Θ. Κ α φ ιδ ή ς , ο π ο ιη τή ς, ο λ α ό ς και τ α π α ιδ ιά π α ίρ ν ο υ ν τ ο ν κό­ σ μ ο σ α θ ά μ α και θ έ λ ο υ ν ν α χ α ρ ο ύ ν τ α π ά ν τ α α ­ ν υ π ό τα κ τα . Κ α τ α φ ε ύ γ ο υ μ ε ε π ο μ έ ν ω ς σ τ ο ν π α ρ α μ υ θ ικ ό

χ ρ ό ν ο π ρ ο κ ε ιμ έ ν ο υ ν α ε π ιβ ά λ ε ι ο ά ν θ ρ ω π ο ς τ ο ο υ σ ια σ τικ ό τ ο υ π ρ ό σ ω π ο μ έ σ α σ τ ο σ ύ γ ­ χ ρ ο ν ο π ο λ ιτ ισ μ ό κα ι ν α ξ α ν α κ ε ρ δ ίσ ε ι τ ο χ α μ έ ­ νο χρό ν ο .

ΜΑΡΙΑ ΜΗΤΣΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

R. Retsch, Wesen und Focmen der trzahlkunst, Halle 1942, σ. 53. στο βιβλίο E. Αυδίκος, To λαϊκό παραμύθι-Θεωρητικές προσεγγίσεις, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1994, σ. 29.

Kant und Metaphysika. 181, Sub σ. 326-331 στοΓ.Τζαβάρα, Ο Καντιανός χρόνος κατά τονΧάιντεγγερ, εκδ. Δωδώ­ νη, Αθήνα-Γιάννινα 1989, σ. 84.

T.S. Eliot, Ποιήματα (Burnt Norton), μτφρ. Γ. Νίκα, εκδ. Εστία, Αθήνα 1992, σ. 105. Γ. Τζαβάρα, ό.π. Τζ. Σ. Κούπερ, Ο θαυμαστός κόσμος των Παραμυθιών, μτφρ. Θ. Μαλαμόπουλος, εκδ. Θυμάρι, Αθήνα 1983, σ.

113. Β.Γ. Προπ, Μορφολογία του Παραμυθιού, μτφρ. Α. Παρί­ ση, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1987, σ. 234. ό.π., σ. 264. Τζ. Σ. Κούπερ, ό.π. σ. 114. ό.π,,σ. 116.

Max Liithi, So leben sie noch Leute: Betrazhtungen Zum Volksmarchen, Gottingen 1969, σ. 27, όπως το παραθέτει ο Μ. Μερακλής, «Η αισθητική του παραμυθιού», Επιθεώ­ ρηση Παιδικής Λογοτεχνίας 3 (1988) 20.

J. Mollehave, H.C. Andersens Salt, σ. 34. στο Μ. ΓεωργίουΝίλσεν. Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας Άντερσεν, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 1994, σ. 169. Ρ. Ricoeur, Ή αφηγηματική λειτουργία, μτφρ. Β. Αθανασόπουλος, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1990,σσ. 113-114. Ί.μ. Βλ. Claude Bremond, «La logique des possibles narratifs» (Η λογική των δυνατών αφηγήσεων), Communications 8 (1966), σσ. 60-76, στο Ρ. Ricoeur, ό.π. Ρ.Ricoeur,ό.π,,σ. 133. ό.π., σσ. 147-148. Μ. Merleau-Ponty, «Το φάντασμα μιας καθαρής γλώσ­ σας», μτφρ. Φ. Καλλίας, περ. «Εποπτεία», τχ. 49, Αθήνα 1980, (αφιέρωμα Γλώσσα και λογοτεχνία), σ. 599. Ί.μ.

J. Rogerson, «Slippery Words: Myth», στο βιβλίο: Sacred Narrative. Reading in the theory of Myth (εισαγωγή επιμέ­ λεια A. Dundes), Berkeley-Los Angeles-London 1984, σ.

62. Την παραπομπή δανείζομαι από το βιβλίο Ε. Αυδίκος, ό.π,,σ. 110. Η. Marcuse,« Η τέχνη, Μορφή της πραγματικότητας», μτφρ. Σ. Μπεκατώρος, περ. «Εποπτεία», τχ. 76, Αθήνα 1983, σ. 157.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ ΣΕ ΠΡΟΑΝΑΓΝΩΣΓΕΣ

Οι η λεκ τρονικ οί υ π ο λ ο γ ισ τέ ς έ χ ο υ ν ε ισβ ά λ ει στη ζω ή μα ς, α κόμ η και σ ε το μ ε ίς π ο υ θ ε ω ­ ρ ο ύ ντα ν α π ό ρ θ η το ι. Ε δώ και χ ρ ό ν ια σ το εξω τερ ικ ό και π ο ­ λύ π ρ ό σ φ α τ α στη ν Ε λ λά δ α 1 και η λ ο γο τε χν ία « φ λερτά ρει» μ ε τ α π ο λ υ -μ έσ α . Ή δ η κυκλο­ φ ο ρ ο ύ ν ο ι π ρ ώ τ ε ς η λεκ τρ ο νι­ κές

ισ το ρ ίε ς

(electronic

interactive stories), π ο υ α π ο ­ τ ε λ ο ύ ν σ υ ν δ υ α σ μ ό λ ό γ ο υ , ει­ κό να ς, ή χο υ και κινουμ ένου σ χ εδ ίο υ

(anim ation),

ενώ

σ υ χνά γίνετα ι λ ό γ ο ς γ ια η λ ε­ κτρονική α φ ή γ η σ η (electronic storytelling)2. Σ το σ ύ νο λ ο τ ω ν η λ εκ τρ ο ν ικ ώ ν ισ το ρ ιώ ν μ π ο ­ ρ ο ύ μ ε ν α δ ια κ ρ ίν ο υ μ ε δ ύ ο 3 τ ά σ ε ις , μ ε τ η ν π ρ ώ τ η και π ο ­ λυπ ληθέστερη να α πευ θύ ­ νε τα ι κ υ ρ ίω ς σ ε π α ιδ ιά π ρ ο σ χ ο λ ικ ή ς η λ ικ ία ς και τη δ ε ύ ­ τ ε ρ η σ ε ε νή λ ικ ε ς: α) Ιστο­ ρ ίε ς , ο ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ε ς μ ε τ α ­ φ ο ρ έ ς α π ό β ιβ λ ία (π.χ. J u s t G ra n d m a

and

m e,

c d -ro m

και β ιβ λ ίο μαζί), ό π ο υ η ο θ ό -

νη μ ιμ είται σ ε λ ίδ ά ε ικ ο ν ο γ ρ α φ η μ έ ν ο υ β ιβ λίου

λ εκ τρ ο ν ικ ο ύ υ π ο λ ο γ ισ τ ή σ υ ν ή θ ω ς α π α ιτεί π α ­

μ ε τ ο κ είμ ενο ν α δ ια β ά ζετ α ι α π ό τ ο ν η λ εκ τρ ο ν ι­

ρ ο υ σ ία γο ν ιο ύ , γ ε γ ο ν ό ς π ο υ α π ο τ ε λ ε ί ε γ γ ύ η σ η

κό α φ η γ η τ ή , και τ η ν α ντίσ το ιχη ε ικ ο ν ο γ ρ ά φ η ­

γ ια π λ η ρ έ σ τ ε ρ η

και α σ φ α λ έ σ τ ε ρ η

μ ά θη σ η .

ση . Η π ο ρ ε ία α ν ά γ ν ω σ η ς είνα ι γ ρ α μ μ ικ ή , α λ λ ά

Π α ιδί και ενή λ ικ α ς α π ο λ α μ β ά ν ο υ ν μ α ζί τ η ν η λ ε ­

τ α υ τ ό χ ρ ο ν α τ ο π α ιδ ί- χ ρ ή σ τ η ς ε π ιδ ρ ά σ τη ν ο ­

κ τρ ο νική α φ ή γ η σ η και δ ια σ κ ε δ ά ζ ο υ ν μ ε τ α κιΓ

θ ό ν η α ν α κ α λ ύ π τ ο ν τ α ς κ ρ υ μ μ έ ν ε ς ε κ π λ ή ξ εις

ν ο ύ μ ε ν α σ χ έ δ ια . Α κόμη, ο ε υ α ισ θ η τ ο π ο ιη μ έ ν ο ς

π ο υ κ α θ ισ το ύ ν κ ά θ ε ε π α φ ή μ ε τ η ν ισ το ρ ία μ ο ­

ε νή λ ικ α ς μ π ο ρ ε ί ν α ε π ε κ τε ίν ε ι και ν α ε μ π λ ο υ τ ί­

να δ ικ ή . β) Ι σ το ρ ίε ς ε λ ε ύ θ ε ρ η ς π λ ο ή γ η σ η ς (π.χ.

σ ε ι τ ις α π ο κ τ η θ ε ίσ ε ς ε μ π ε ιρ ίε ς π ρ ο τ ε ίν ο ν τ α ς

A f t e r n o o n τ ο υ Jo y c e ) , ό π ο υ ο « α να γν ώ σ τη ς»

π ε ρ ιπ λ α ν ά τ α ι σ τ ο ν κό σ μ ο τ ο υ ς , σ υ ν δ υ ά ζ ο ν τ α ς γ ε γ ο ν ό τ α κα ι κ α τα σ τ ά σ ε ις σ ε π ρ ω τ ό τ υ π ε ς και α ν ε π α ν ά λ η π τ ε ς δ η μ ιο υ ρ γ ίε ς . ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Κ ρ ίνο ν τα ς τ η ν π ρ ο σ φ ο ρ ά τ η ς η λ εκ τρ ο ν ικ ή ς α ­ φ ή γ η σ η ς θ α π ε ρ ιο ρ ισ τ ο ύ μ ε μ ό νο στη σ υ μ β ο λ ή τ η ς σ τη ν α π ό κ τη σ η π ρ ο α ν α γ ν ω σ τ ικ ώ ν δ ε ξ ιο τ ή ­ τ ω ν 4, ρ ό λ ο ς π ο υ έ χ ε ι υ π ο γ ρ α μ μ ισ τ ε ί α π ό κριτι­

δ ρ α μ α τ ο π ο ίη σ η τ η ς δ ιή γ η σ η ς 6, δ η μ ιο υ ρ γ ία ν έ ­ ω ν ισ το ρ ιώ ν 7, σ υ ζ η τ ώ ν τ α ς γ ια τ ις δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς τ ο υ μ έσ ο υ ή ο ρ γ α ν ώ ν ο ν τ α ς α ν α γ ν ω σ τικ ά π α ι­ χ ν ίδ ια ό π ω ς « Μ ά ντευ ξε τη λ έξη » (μ ετά κλικά ρ ει γ ια ε π ιβ ε β α ίω σ η ), ή « Β ρ ε ς τ η ν σ το βιβλίο» (ό­ τ α ν α υ τ ό σ υ ν ο δ ε ύ ε ι τ ο c d -ro m ). Η ε ν ίσ χ υ σ η τ ο υ ε ν ερ γ η τ ικ ο ύ ρ ό λ ο υ τ ο υ π α ι­ δ ιο ύ - ε π ιτ υ γ χ ά ν ε τ α ι κ υ ρ ίω ς μ ε τ ις κ ρ υ μ μ έ ν ε ς ε κ π λ ή ξ ε ις τ η ς ο θ ό ν η ς π ο υ λ α χ τ α ρ ά ν α α ν α κ α ­ λ ύ ψ ε ι - κ α θ ώ ς και η δ η μ ιο υ ρ γ ία ε υ χ ά ρ ισ τ ο υ

κ ο ύ ς (π.χ. E d u t a in e r , 1995, 3) και δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ ς

κ λ ίμ α τ ο ς β ο η θ ο ύ ν σ η μ α ντικ ά σ τη ν α π ό κ τη σ η

τ ω ν π ρ ο γ ρ α μ μ ά τ ω ν (π.χ. N i k o l a i s tr a in s : «Μα­

γ ν ώ σ ε ω ν . Ά λ λ ω σ τε η χ ρ ή σ η τ ω ν π ο λ υ μ έ σ ω ν

θα ίνε ι σ το π α ιδ ί ν α δ ια β ά ζει και ν α γ ρ ά φ ε ι» , ενώ

ω ς ο ρ γ ά ν ω ν γ λ ω σ σ ικ ή ς δ ιδ α σ κ α λ ία ς φ α ίν ετ α ι

σ το C a s p e r B r a i n y B o o k η ισ το ρ ία σ μ ν ο δ ε ύ ε τ α ι

ν α έ χ ε ι θ ε τικ ά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α . Έ ρ ε υ ν α τ η ς

α π ό α ν α γ ν ω σ τ ικ έ ς α σ κ ή σ ε ις ).

D aiu te (1 9 9 2 )8 έ δ ε ιξ ε ό τι η τ α υ τ ό χ ρ ο ν η π α ­

Σ τις π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ε ς η λ ε κ τρ ο ν ικ έ ς ισ το ρ ίε ς

ρ ο υ σ ία εικ ό ν ω ν και ή χ ο υ μ ειώ ν ο υ ν τ ις δ υ σ κ ο ­

κ ά θ ε ο θ ό ν η π α ρ ο υ σ ιά ζ ε ι τ ο κ είμ ενο και τ η ν α ­

λ ίε ς σ τη ν π ρ ο σ έ γ γ ισ η τ ο υ κ ειμ ένο υ και β ο η ­

ν τίσ το ιχη ε ικ ο ν ο γ ρ ά φ η σ η , ε ν ώ ο η λ εκ τρ ο ν ικ ό ς

θ ο ύ ν π α ιδ ιά μ ε α ν α γ ν ω σ τικ ά π ρ ο β λ ή μ α τ α .

α φ η γ η τ ή ς δ ιη γ ε ίτα ι τ η ν ισ το ρ ία . Τ α υ τ ό χ ρ ο ν α ε ­

Σ ύ γ χ ρ ο ν ε ς τ ά σ ε ις 9 π ρ ε σ β ε ύ ο υ ν ότι, ε π ε ιδ ή

ν ε ρ γ ο π ο ιε ίτ α ι τ ο κ είμ ενο φ ω τ ίζ ο ν τ α ς κ ά θ ε λ έξ η

μ α θ α ίν ο υ μ ε ν α δ ια β ά ζ ο υ μ ε φ υ σ ικ ά και α β ία σ τα

τ η σ τιγμ ή π ο υ α κ ο ύ γ ε τα ι. Τ ο π α ιδ ί έ χ ε ι τ η δ υ ν α ­

ό π ω ς α κ ρ ιβ ώ ς μ α θ α ίν ο υ μ ε ν α μ ιλ ά μ ε, κ α τα ­

τ ό τ η τ α ν α α π ο λ α ύ σ ε ι τ η ν ισ το ρ ία π ο λ λ έ ς φ ο ­

κ το ύ μ ε τ η ν α ν ά γ ν ω σ η μ έ σ α α π ό κε ίμ ε να το υ

ρ έ ς , ν α α λ λ ά ξ ε ι α φ η γ η τή , ε π ιλ έ γ ο ν τ α ς σ υ ν ή ­

π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν τ ο ς μ α ς. Η η λ εκ τρ ο νικ ή α φ ή γ η σ η ε ­

θ ω ς α ν ά μ ε σ α σ τ ο υ ς ή ρ ω έ ς τ η ς (π.χ. Ρ Β B e a r ’s B i r t h d a y p a r t y ) , ή ν α ξ α ν α κ ο ύ σ ει μια λ έξ η τ ο π ο ­

θ ε τ ώ ν τ α ς τ ο ν κ έ ρ σ ο ρ α σ ε α υ τή . Με α υ τό ν τ ο ν τ ρ ό π ο ο ι π ρ ο α ν α γ ν ώ σ τ ε ς β ο η θ ο ύ ν τα ι ν α κ α τα ­ ν ο ή σ ο υ ν ότι η π ρ ό τ α σ η α π ο τ ε λ ε ίτ α ι α π ό λ έξ ε ις , σ α φ ώ ς δ ια κ ρ ιν ό μ ε ν ε ς μ ετ α ξύ τ ο υ ς , ν α σ υ νε ι­ δ η τ ο π ο ιή σ ο υ ν τη φ ο ρ ά τ η ς α ν ά γ ν ω σ η ς , ν α ε ­ ξ ο ικ ειω θ ο ύ ν μ ε τη δ ο μ ή και τ ις ιδ ια ιτ ε ρ ό τ η τ ε ς τ ο υ γ ρ α π τ ο ύ λ ό γ ο υ , ν α κ α τα λ ά β ο υ ν τ η ν έ ν ν ο ια τ η ς λ έ ξ η ς , ν α ξ εκ α θ α ρ ίσ ο υ ν ό τι δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι αι-

ν α ρ μ ο ν ίζ ε τα ι μ ε τ ι ς ν έ ε ς α ν τιλ ή ψ ε ις και π ρ ο ­ σ φ έ ρ ε ι σ τ α π α ιδ ιά έ ν α π λ ή θ ο ς λ ο γ ο τε χ ν ικ ώ ν έ ρ γ ω ν (κ υ ρ ίω ς μ α γικ ά π α ρ α μ ύ θ ια π .χ . T h e F r o g P r i n c e ) γ ια ν α γ ν ω ρ ίσ ο υ ν και ν α χ α ρ ο ύ ν τη

γλώ σσα. Ο π ω σ δ ή π ο τ ε είνα ι α κ ό μ η ν ω ρ ίς ν α α π ο τ ο λ μ ή ­ σ ο υ μ ε τ η ν ε ξ α γ ω γ ή σ υ μ π ε ρ α σ μ ά τ ω ν γ ια τη σ υ μ β ο λ ή τ η ς η λ ε κ τρ ο ν ικ ή ς α φ ή γ η σ η ς σ τη ν κατά κ τ η σ η τ η ς γ ρ α π τ ή ς γ λ ώ σ σ α ς . Ό μ ω ς , η χ ρ ή ­

τια κ ή σ χ έ σ η α ν ά μ ε σ α σ το σ η μ α ίν ο ν και τ ο ση-

ση π ρ ο γ ρ α μ μ ά τ ω ν γ ια π ο λ υ μ έ σ α , π ο υ σ τ α α γ ­

μ α ιν ό μ ε ν ο 6 και ν α σ υ ν δ υ ά σ ο υ ν τη γ ρ α π τ ή λ έξ η

γ λ ικ ά α π ο δ ίδ ε τ α ι ω ς E d u ta in m e n t ( ε υ τ υ χ ή ς έ ­

μ ε τ ο ν τ ρ ό π ο π ο υ δ ια β ά ζ ε τ α ι (κ υ ρ ίω ς α φ ο ύ , ε-

ν ω σ η E d u c a tio n και E n te rta in m e n t), φ α ίνετα ι,

ξ α ιτία ς τ ω ν κ ρ υ μ μ έν ω ν ε κ π λ ή ξ ε ω ν π ο υ υ π ά ρ ­

α ν ό χ ι ά ξ ια ν α ε π α ιν εθ εί, τ ο υ λ ά χ ισ τ ο ν ν α μ ελ ε ­

χ ο υ ν σ ε κ ά θ ε ο θ ό ν η , τ ο π α ιδ ί α π ο λ α μ β ά ν ε ι π ά -

τ η θ ε ί.

μ π ο λ λ ε ς φ ο ρ έ ς τ η ν ίδια ισ το ρ ία ). Α ντίθετα μ ε τ η ν τη λ ε ό ρ α σ η , ο χ ε ιρ ισ μ ό ς τ ο υ η ­

Α.Α. ΓΙΑΝΝΙΚΟΠΟΥΑΟΥ

i) \coxrj ίων

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ

Επειδή το μόνο ελληνικό παραμύθι που κυκλοφορεί σε CDi είναι: Κάρμεν Ρουγγέρη (1995). Έρχεσαι μαζί μου; Λιβά-

!J k'ffl-Jpnp-''

νης, η παρούσα εργασία στηρίζεται αποκλειστικά σε αγ­ γλόφωνα cd-rom.

2.

te w

Δες: R. Raskin, Κ. Christian (1995): Your Child’s Education: Total Planning on your Computer. California: Ziff-Davis Press, χωρίς φυσικά η διήγηση ιστοριών από ηλεκτρονι­ κούς υπολογιστές να θεωρείται αφήγηση με την κλασική έννοια του όρου.

3.

Δεν αναφερόμαστε στα λογισμικά που, προσφέροντας μια παρακαταθήκη οπτικών και ακουστικών πληροφοριών και στοιχείων, στοχεύουν στη δημιουργία ηλεκτρονικών ιστο­ ριών από τα ίδια τα παιδιά. Τα κυριότερα από αυτά είναι: Storybook Weaver, εμπνευσμένο από τον κόσμο των μαγι­

Μαδημαιικά και Τάνη. Σονένκυξη του Πανκ\ή Ξαγορόρη Εξέλιξής στη οχέσή «παίδευσης και απαοχόληοης ΠραοχοΧί^ή εκπαίδευση - Επιοημάνσας και στόχοι Ετηρόρφωοη - Όραμα και στόχος της, ςκπαιδίυχικής κοινότητας Η αυ&νΐία ίου αοιαιδιυιικοό

κών παραμυθιών, My Own Stories, με υλικό για σύγχρονες ιστορίες, και Imagination Express.

4.

Δεν θα αναφερθούμε στα προγράμματα που στοχεύουν στη διδασκαλία ανάγνωσης-γραφής είτε χρησιμοποιούν ι­

πιμίί'ρωμα.

^ ” "^3

Μ ΑθΤΐΜ AT-TKRΕ κ π α ίδ ε υ σ η

στορίες γι’ αυτό το σκοπό (π.χ. Wiggle Works), είτε όχι (π.χ.

ΚΥΚΛΟΨ ΟΡΕΙ ΚΑΘΕ ΤΡΙΜΗΝΟ στα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ και στα ΠΕΡΙΠΤΕΡΑ

Dr. Seuss'sABC, ABLAC’sAto Zap).

5.

Ειδικά για τα δύο τελευταία σημεία δες: Τζ. Βανάβα-Σκούρα (1994). Οι ιδέες των παιδιών για τη γραφή και η μαθη­ σιακή διαδικασία. Εκπαιδευτική Κοινότητα, 18-20. Υπο­ γραμμίζεται η ιδιαίτερη δυσκολία των παιδιών να αναγνω­ ρίσουν την αυτόνομη παρουσία του άρθρου ως ανεξάρτη­ της λέξης. Ακόμη τα παιδιά θεωρούν ότι η μεγαλύτερη λέ­ ξη αντιστοιχεί σε μεγαλύτερο σημαινόμενο π.χ. η λέξη

Βήμα ενημέρωσης και πλ ηρ οφ όρ ηση ς για εκπαιδευτικούς, γονείς, φοιτητές και για όσ ους ενδιαφ έρονται για τα εκπαιδευτικά θέματα

«βουνό» είναι μεγαλύτερη από τη λέξη «πεταλούδα», ενώ ο πληθυντικός αριθμός οφείλεπ/α έχει περισσότερες συλλα­ βές από τον ενικό.

6.

7.

R. Rutherford (1985). Making a play of it. Primary Teaching

/ Ειδήσεις - σχόλια - συνεντεύξεις

and Micros, 20-23, αφηγείται τη μεταφορά προγράμματος

/

Η εκπαίδευση στο σύγχρονο κόσμο

υπολογιστή σε σχολική θεατρική παράσταση.

/

Ευρωπαϊκή Ένωση και εκπαίδευση

Τα παιδιά γράφουν και οπτικοποιούν ένα δικό τους μαγικό

/

Βιβλιοκριτικές

παραμύθι. Δες: Κ.Α. Parker (1992). Add Pizazz to writing

</

ΒιΒλιοπαρουσιάσεις

projects. The Computing Teacher, 20 (3), 22-23.

8.

/ Φάκελοι

C. Daiute (1992). Multimedia composing: Extending the

/ Παιδικό βιβλίο /

Ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης

/

Νέες τεχνολογίες και εκπαίδευση

resources of kindergarten to writers across the grades.

Language Arts, 69 (4), 250-267.

9.

Περισσότερα δες: A. Παπάς (1995). Διδακτική Γλώσσας και Κειμένων. Πρώτη Ανάγνωση και Γραφή. Αναδυόμενη Ανά­ γνωση και Γραφή. Αθήνα. Συνέδριο Proceedings-Literacy through Literature, Children’s Books make a Difference, IBBYWilliamsburg, 1990.

tdUid ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16,106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. (01)38.31.078

Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΦΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ

Η μουσική επένδυση μιας θεατρ ική ς π αράστασης π ροσδιορίζει την ένταση ή αποδυνάμωση καταστά­ σεων και χαρακτήρων. Κατά ένα μεγάλο μέρος, αυτόν το ρόλο παίζει η μουσική σε μια αφήγηση πα­ ραμυθιού. Ακόμη μπορεί η μουσική να χρησιμοποι­ η θ εί σαν «χαλί» πάνω στο οποίο θα πατήσει, θ α ακουμπήσει η αφήγηση π ροκειμένου να απορροφηθ ε ί ευχά ριστα από τα παιδιά. Χ ρ ειά ζεται όμω ς ιδιαίτερη προσοχή στην επιλογή, γ ιατί μια λανθασμένη μουσική επένδυση μπορεί να καλύψει, να επισκιάσει ή και να αλλοιώσει την αφ ή­ γηση, γ εγονός που σφ ραγίζει α ρνητικά τη μουσική. Για παράδειγμα, δυνατή μουσική απ’ τ ο κασετόφωνο ή ζω ηρά χτυπ ήματα σε κρουστά όργανα θα καλύψ ουν τον αφ ηγητή και θ α χα θ εί έτσι ο «χρω ματι­ σμός» τ η ς φωνής του. Επίσης το ταίριασ μα ενός μελαγχολικού μοτίβου σ ’ ένα χαρούμενο γεγονός αλλοιώνει τελικά το π εριεχόμενο του π αραμυθιού. Ίσως, λοιπόν, σε πολλές περιπτώσεις η μουσική πρέπει να α κο ύγεται σε «νεκρά» διαστήματα, δηλα­ δή σε παύσεις, που ο α φ ηγητής θ α δ ημιουργεί, έτσι που η μουσική να ενισχύει το κείμενο. Ή να δηλώνει διακριτικά την παρουσία τ η ς σε διά φ ο ρα σημεία τ η ς αφ ήγησ ης (ένταση ή αποδυνάμωση σημείω ν) ή κατά τη δ ιάρκεια τη ς α φ ήγησ ης (μουσικό χαλί). Ο αφ ηγητής έχ ει επ ιλέξει από πριν τη μουσική που θα συνοδεύει την αφήγηση με ιδιαίτερη ευ αισ θη­ σία, μουσική είτε μαγνητοφω νημένη είτε ζωντανή από διά φ ο ρα κρουστά ή άλλα όργανα.

Παρακάτω δίνουμε ένα παράδειγμα μουσικής που επιλέξαμε και προτείνουμε για το παραμύθι του Ευγένιου Τριβιζά «Ο κλόουν, το σαλιγκάρι και ο Γίγαντας» από το τεύχος Α' «Διακοπές» της Γ1Δημοτικού, εκδ. Πατάκη.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Κάποτε το επίθετο Τεράστιο, ρωτώντας από δω κι από κει, μαθαίνει πως για να δώσει νόημα στη ζωή του, πρέπει να βρει ένα ουσιαστικό να το περιγράφει. Έτσι αρχίζει να ψάχνει. Τρέχει κα­ ταχαρούμενο στην πρώτη λέξη που συναντάει. Τι κρίμα, όμως είναι κι αυτή επίθετο! Τη λένε Γ ρ ή γ ο ρ ο . Παρέα τα δυο τους παίρνουν το δρόμο να βρουν ουσιαστικό. Μέσα από πολύ δρόμο βρίσκουν μια λέξη που, για κακή τους τύ­ χη, δεν μπορούν να την περιγράφουν γιατί είναι κι εκείνη επίθετο. Τη λένε Α σ τ ε ί ο . Έτσι λοι­ πόν τα τρία επίθετα, φίλοι πια, ψάχνουν για ουσιαστικό. Και επιτέλους, συναντάνε το σ α ­ λ ι γ κ ά ρ ι . Δεν του ταιριάζει, όμως, κανένα απ’ τα τρία επίθετα. Παίρνουν το δρόμο ξανά ώσπου βλέπουν τον κ λ ό ο υ ν . Είναι πράγματι αστεί­ ος με την κόκκινη μύτη του. Παίρνει αγκαζέ το ε­ πίθετο Αστείο και φεύγουν. Τα δυο επίθετα που απομείνανε συνεχίζουν το... ψάξιμο και βρίσκουν το λαγό που είναι σίγουρα γ ρ ή γ ο ρ ο ς . Φεύγει, λοιπόν, και το δεύτερο επίθετο. Καθώς προχωράει μόνο του το Τεράστιο, βυθι­ σμένο σε μαύρες σκέψεις, σκοντάφτει στις μπό­ τες ενός Γ ί γ α ν τ α . Ωχ, του φάνηκαν σαν βράχια! Καταστεναχωρημένο, αρχίζει να μιλά­ ει για το πρόβλημά του κι ο Γίγαντας, που είναι οτ’ αλήθεια τεράστιος, του δίνει το χέρι του. Φεύγουν πιασμένοι χέρι-χέρι και δε χωρίζουνε ποτέ!

ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΠΕΝΔΥΟΥΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΗΡΩΕΣ (ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ) ΤΕΡΑΣΤΙΟ: Θα του ταίριαζε μια σύντομη μελω­ δία από ένα... μεγάλο όργανο, όπως είναι η Τούμπα (ηχογραφημένη στο κασετόφωνο). Ο Βα­ θύς ήχος της ζωντανεύει το Τεράστιο. Σημ.: Βλέπε «Τα Όργανα της Ορχήστρας» (δί­ σκος), παρουσίαση Χάρης Ξανθουδάκης, ή έρ­ γα για Τούμπα. ΓΡΗΓΟΡΟ: Επιλέγουμε μια σύντομη γρήγορη μελωδία (Presto) από έργο του Μότσαρτ ή του

Βιβάλντι ή άλλου συνθέτη. ΑΣΤΕΙΟ: Προτείνουμε να επενδυθεί με μικρό α­ πόσπασμα από το έργο «Η συμφωνία των παιχνιδιών» του Λεοπόλδου Μότσαρτ ή από το έργο «Μαθητευόμενος Μάγος» του Πωλ Ντυκά. ΣΑΛΙΓΚΑΡΙ: Χτυπήματα σε Τρίγωνο. ΚΛΟΟΥΝ: Παίξιμο σε φλογέρα Lotus. ΛΑΓΟΣ: Χτυπήματα σε ξυλάκια. ΓΙΓΑΝΤΑΣ: Χτυπήματα σε Τύμπανο. ΤΕΡΑΣΤΙΟ και ΓΙΓΑΝΤΑΣ: Ακούγεται η Τούμπα απ’ το κασετόφωνο και τα χτυπήματα απ’ το Τύμπανο (συγχρόνως). Σημ.: Επιλέξαμε ηχογραφημένη μουσική για τα Επίθετα και ζωντανό παίξιμο σε Κρουστά ή άλλα Όργανα για τα Ουσιαστικά. Θεωρήσαμε απα­ ραίτητο αυτόν το διαχωρισμό για καλύτερη από­ δοση των Γραμματικών Όρων. Μια άλλη πρόταση που καταθέτουμε παρακάτω ενισχύει πιο άμεσα την ανέλιξη της δημιουργικό­ τητας του παιδιού, κύριο στόχο της παιδαγωγι­ κής πράξης. Τα παιδιά επιλέγουν και προτείνουν μουσικά μοτίβα για τους ήρωες-χαρακτήρες και τις κατα­ στάσεις ακολουθώντας την πορεία που διακριτι­ κά «χαράζει» ο αφηγητής-εμψυχωτής. Επιση­ μαίνουμε τα εξής σημεία-στάδια της πορείας: 1. Αφήγηση του παραμυθιού χωρίς μουσική συνοδεία.

2. Συζήτηση με τα παιδιά για τις καταστάσεις και τους ήρωες.

3. Τα παιδιά προτείνουν τα μοτίβαπου θαεπενδύσουν την αφήγηση (είτε ηχογραφημένα μουσικά κομμάτια είτε δημιουργούν τις μουσικές προτάσεις τους με διάφορα κρουστά ή άλλα όργανα). Δοκιμάζουν και ε­ πιλέγουν.

4. Αφήγηση με μουσική επένδυση που επιμελήθηκαν τα παιδιά. Είναι έργο δικό τους και το απολαμβάνουν ιδιαί­ τερα. Κι αν βέβαια θέλουμε να τους δώσουμε τη δυνατότητα να μπουν πιο... βαθιά στους παρα­ μυθένιους τόπους και να γευτούν την ιδιαιτερό­ τητα των ηρώων-χαρακτήρων, δεν έχουμε παρά να καλέσουμε στο σημείο αυτό τη δραματοποίη­ ση για να μας παρασύρει στη μαγεία του Θεα­ τρικού Δρώμενου.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΔΗΣ

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΦΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ Διαβάζοντας κανείς τον τίτλο του σημειώματος μας ίσως ανα­ ρωτηθεί αν και κατά πόσο υπάρ­ χει κίνηση (χειρονομίες και γκριμάτσες) στην αφήγηση του πα­ ραμυθιού. Ο ισχυρός αφηγημα­ τικός λόγος αποσπά συνήθως την προσοχή μας σε τέτοιο βαθ­ μό, ώστε να μην εντοπίζουμε την παρουσία της. Η κίνηση διεκδικώντας μια θέση στην αφήγηση γίνεται ευέλικτη, πολύμορφη, εύστροφη, ολιγαρκής και ανάλο­ γα με την περίπτωση συμπληρώ­ νει, ακολουθεί, σιωπά και γενικό­ τερα βοηθά με τα δικά της μέσα τη διαδικασία της απόδοσης του παραμυθιού. Κατά τη διάρκεια της αφήγησης ο παραμυθάς χρησιμοποιεί διαφορετικούς τρόπους εκφοράς του λόγου (ρυθμικές-τονικές εναλλαγές) για να αποδώσει το ποικίλο υφολογικά υλικό που συνθέτει ένα παραμύθι· μαγικούς κόσμους, υπερβολικούς ανθρώπινους τύ­ πους, παράξενα ζώα, φανταστι­ κούς χώρους. Σ’ αυτήν του την

προσπάθεια εφευρίσκει μεθόδους αξιοποίησης της κινητικής έκφρασης και προκαλεί τη συνερ­ γασία λόγου και κίνησης που, με τη σειρά της, πρόθυμα θα προεκτείνει το περιεχόμενο της ο­ μιλίας του, πολύ σπάνια θα το ανατρέψει. Θα ’ταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι η παρουσία της κίνησης κατά την αφήγηση δεν είναι διαρ­ κής, αλλά εμφανίζεται όποτε αυτή κρίνεται ανα­ γκαία. Μια άλλη δυνατότητα του αφηγητή είναι αυτή που του επιτρέπει άλλοτε να αποστασιο­ ποιείται από τα λεγόμενό του και άλλοτε να τα ενστερνίζεται, υποδυόμενος πρόσωπα και κα­ ταστάσεις. Και σ’ αυτή τη διάσταση του παρα­ μυθιού η κίνηση συντρέχει στο λόγο στα μονο­ πάτια και στις διαδρομές που διανύει. Λόγω της πολυμορφίας του παραμυθιού δεν συμφωνού­ με με τις μονότονες αποδόσεις του που διακρίνονται από την ομοιόμορφη εκφορά του λόγου (χωρίς ρυθμικές, τονικές, εκφραστικές εναλλα­ γές) και της κινητικής έκφρασης (με τις συνε­ χώς περιστρεφόμενες παλάμες σαν έλικες αε­ ροπλάνου). Τολμώντας μια πρόχειρη καταγρα­ φή της συνεργασίας λόγου και κίνησης στην α­ φήγηση θα είχαμε τα εξής επίπεδα: ί) Ομόρρυθμος τονισμός κινήσεων χεριών και κεφαλιού και εκφοράς λόγου, ϋ) Συμπλήρωση με χειρονομίες και κατάλλη­ λες γκριμάτσες των όσων δηλώνει ο λόγος:

διάρκεια, ποσότητα, έκταση, ποιότητα κ.ά, iii) Προέκταση των όσων δηλώνει η ομιλία με γκριμάτσες και χειρονομίες που χαρακτηρί­ ζουν συναισθήματα, καταστάσεις, ανθρώπι­ νους τύπους κ.ά. Επίσης εκφραστικές κινήσεις, που προαναγ­ γέλλουν ένα γεγονός, επιβάλλουν σιωπή, προκαλούν ερωτήματα, ακινητοποιούν το κοινό, ο­ ριοθετούν αλλαγές εικόνων και, το σπανιότερο, ανατρέπουν όσα διατυπώνει ο λόγος. Ακόμα με τη βοήθεια ήχων που παράγονται από διάφορα μικρά κρουστά όργανα συμπληρώνεται ή επεκτείνεται η ατμόσφαιρα που θέλει να επιβάλει ο αφηγητής. Ένας αφηγητής πρέπει να διαθέτει πέρα απ’ τα παραμύθια του και ένα σύνολο εκφράσεων λε­ κτικών και κινητικών ώστε να εμπλουτίζει τα λε­ γόμενό του κατά περίσταση και ανάλογα με το κοινό του. Η αφήγηση δεν μπορεί να είναι ποτέ η ίδια. Ο αφηγητής διαμορφώνει τη στάση του εκφερόμενου λόγου του και την κίνησή του ανά­ λογα με το χώρο και με την ανταπόκριση του κοινού του. Ανταπόκριση που ελέγχει καθ’ όλη τη διάρκεια της τέχνης του και την οποία επικα­ λείται πολλές φορές για να αντιδράσει ανταπο­ δοτικά, τόσο με λόγο, όσο και με κίνηση.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΑΑΑΝΤΗΣ

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙ ΑΔΗΣ Ο χ ο ρ ε υ τ ή ς σ το ν ε λ α ιώ ν α είνα ι ένα μ υ θ ισ τό ρ η μ α -σ χό λ ιο πάνω σ τη ν α λ ή θ ε ια κ α ι σ τ ο ψ έμα, σ τον έρωτα κ α ι σ τον π α ρ α λ ο γ ισ μ ό , σ το μ υ σ τικ ό , σ τη θυσία κ α ι σ το θέα μ α .

°χ ο ^ υ τή ς - σ το ν ελαιώνα Ν Ε Ε Σ

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

ΓΙ ΩΡΓΟΣ Ζ Α Ρ Κ Α Δ Α Κ Η Σ Ένας βαρύς λονδρέζικος χειμώνας, η μουσική των αγγέλων, η αναζήτηση μιας χαμένης βυζαντινής πριγκίπισσας, η τρομερή κατάληξη μιας μυσταγωγίας που πήγε λά-δος, οδηγούν ένα νεαρό μουσικό στην ανακάλυψη της ουσίας της ελληνικότητας.

Ανςιπολικόν τέλος ,Κ ε δ ρ ο Σ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

εκδόσεις

ΠΟΛΙΣ /

λογοτεχνία

Αντονυ Μπέρτζες

Τελευταίες ειδήσεις από του κόσμο Άνχονυ Μπέρτζες Τελευταίες ειδήσεις από τον κόσμο

Οι Τελευταίες ειδήσεις α πό τον κόσμο του Ά ντ ονυ Μ π έ ρ τζες (του Β ρ ε τα ν ο ύ σ υ γ γ ρ α φ έ α π ο υ έγ ρ α ψ ε, μ ετ α ξ ύ άλλω ν, τ ο Κουρδιστό Πορτοκάλι) είναι έν α μυ θ ισ τόρημ α π ο υ σ υ γκ ρ ο τείτα ι α π ό τρ εις π α ρ ά λ λ η λ ες ιστορ ίες, στις ο π ο ίε ς π ρ ω τ α γω νισ το ύ ν δ υ ο ιστορικά π ρ ό σ ω π α , ο Ζ ίγκ μ ου ντ Φ ρόυντ και ο Λ έω ν Τ ρότσ κ υ, καθώ ς κι έν α μ υ θ ισ τορημ α τικ ό, ο Β α λ Μ π ρ ό ο υ ντ υ , ου μ α νιστή ς ποιητής και σ υ γ γ ρ α φ έ α ς βιβλίω ν επ ιστη μ ονικ ή ς φ α ν τα σ ία ς. Τ ρεις ισ τορ ίες π ο υ α ντισ το ιχο ύν σ ε τ ρ ία ση μ α ντικ ά ο ρ ό σ η μ α τ ο υ εικ οστού αιώ να: τη θεμ ελίω ση τη ς ψ υ χα νά λυ σ η ς, τη ν ο υ τ ο π ία τη ς π α γ κ ό σ μ ια ς επ α νά σ τ α σ η ς και τ α τα ξ ίδ ια σ το δ ιά στη μ α . Ο Μ π έ ρ τζες α φ η γείτα ι τη ζωή τ ο υ Φ ρόυντ και τω ν ε π ιγ ό νω ν τ ο υ , τις π ε ρ ιπ έ τ ε ιε ς τ ο υ Τ ρότσ κ υ στη Ν έα Υ όρκη και τ ο χ ρ ονικ ό τη ς Σ υ ντέ λ εια ς τ ο υ Κ ό σ μ ο υ , τη ς κ α τα σ τρ ο φ ή ς τη ς Γης α π ό τη σύ γκ ρου σ ή τη ς μ ε το ν φ α ν τ α σ τ ικ ό - πλανήτη Λ ύ γκ α , κ αθ ώ ς και τ ο τα ξ ίδ ι τω ν τ ε λ ε υ τ α ίω ν επ ιζώ ντω ν, τω ν « εκ λ εκ τ ώ ν » π ο υ δ ια φ ε ύ γ ο υ ν μ ε τ ο δ ια σ τη μ όπ λοιο Αμέρικα, τη ν έ α Κ ιβω τό, π ρ ο ς έν α α β έβ α ιο και δ ιφ ο ρ ο ύ μ ενο μέλ λον. Μ ε πλοκή γε μ ά τη κω μικά και γλω σ σ ικ ά ευ ρ ή μ α τα , μ ε π λ ή θ ος π α ρ α π ο μ π ώ ν σ ε κ λασ ικ ά κ είμ ενα , οι Τελευταίες ειδήσεις από τον κόσμο είναι μια πληθω ρική Ο δ ύσ σ εια π ο υ εκ τυ λίσ σ ετα ι σ ε α τ μ ό σ φ α ιρ α Α π οκ ά λ υ ψ η ς, έ ν α π ο λ υ π ρ ό σ ω π ο π α ρ α μ ύ θ ι γ ια τις εμ π ειρ ίε ς, τ ο μ εγ α λ είο α λ λ ά και τ ο ν ό λ εθ ρ ο τ ο υ εικ οστού αιώ να και, σ υ γχρ ό νω ς, μια κριτική α π οτίμηση τη ς ιστορ ία ς το υ . ε κ δ ό σ ε ι ς Π Ο ΛΙΣ « ΟΜΗΡΟΥ 32 « 106 72 ΑΘΗΝΑ » ΤΗΛ. 36 43 382 » FAX 36 36 501

εκδόσεις

ΠΟΛΙΣ

/ λογοτεχνία

Σώχη Τριαντάφυλλου

Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης Σώυΐ Τριαντάφυλλου Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης

Το Σ ά β β α τ ο β ρ ά δ υ σ τη ν ά κ ρ η τη ς π ό λ η ς είναι ένα μυθιστόρημα για το τι σημαίνει να είσαι νέος στο κέντρο του δυτικού κόσμου - και συγχρόνως στην άκρη του, στις φτωχογειτονιές της Νέας Υόρκης. Η ιστορία εκτυλίσσεται στις αρχές της δεκαετίας του ’80, όταν η Πάττι Σμιθ τραγουδούσε ακόμα στο Κάτω Μανχάτταν, όταν ο ήχος του ροκ εν ρολ αντηχούσε στις προκυμαίες- τότε οι ήρωες αυτού του μυθιστορήματος ήταν λίγο μεγαλύτεροι από είκοσι χρόνων. Μέσα από τη ζωή της αφηγήτριας, νεαρής Ελληνίδας στη Νέα Υόρκη, της Μπίμπι, του Νίκυ, της Νάνσυ, του Κουκί και των φίλων τους - των τζάνκι, των επιδόξων ηθοποιών του Μπρόντγουεϋ, των Αγγέλων της Κόλασης και των γιάπις - ξετυλίγεται η εικόνα μιας ασυλλόγιστης πόλης, αλλά μαζί φιλικής και συγκινητικής: μιας πόλης που ακτινοβολεί αγαλλίαση και ποίηση.Κι επίσης ξετυλίγεται η εικόνα της μητροπολιτικής νεολαίας που χορεύει σε γιγάντια πάρτυ, καταπίνει παράνομες κάψουλες κι ονειρεύεται ταξίδια μιεένα διθέσιο κόκκινο αυτοκίνητο. Στο φόντο διαδραματίζονται τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα της δεκαετίας τ ο υ ’80, τα τραγικά και τα ευτράπελα.Στα εφτά χρόνια που περνάνε στις σελίδες αυτού του βιβλίου, οι νεαροί ήρωες θα ζήσουν την αληθινή φιλία, θα γνωρίσουν την τρέλα και θα δουν το πρόσωπο του θανάτου- μερικοί θα μεγαλώσουν, μερικοί θα χαθούν για πάντα, κι άλλοι θα γίνουν πολύ-πολύ ευτυχισμένοι όπω ς πάντα ονειρεύονταν.

ε κ δ ό σ ε ις Π Ο Λ Ι Σ · ΟΜ ΗΡΟΥ 32 · 106 72 ΑΘΗΝΑ ■ ΤΗΛ. 36 43 3S2 · FAX 36 36 501

ΠΑΡΑΜΥΘΙ-ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Α ΥΔΙΚ Ο Σ

ΤΟ ΛΑΪΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

ΟΔΥΣΣΕΑΣ

Κώστας Καφαντάρης

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΛΑΪΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ

Το παραμύθι, προϊόν συλλογικής μνήμης, χρησιμοποιεί και αντλεί θέματα και εκφραστικά μέσα από την παράδοση. Αλλά ω ς αντικείμενο μελέτης δ εν ενδια φ έρει μόνο τους φιλόλογους και τους λα ογρά φ ους. Ιστορικοί, ψ υχολόγοι και ψυχαναλυτές, κοινωνιολόγοι και θρησκειολόγοι ενσω ματώ νουν το παραμύθι στα επιστημονικά τους ενδιαφέροντα. Ενώ εικονογράφ οι, καρτουνίστες και κινηματογραφιστές, εμπνευστηκαν και θα εμπνέονται διαρκώ ς από το παραμύθι.

...αλλά π έρ α από αντικείμενο μελέτης, το παραμύθι είναι ζω ντανό και διαβάζεται.

Για τους λάτρεις του ελληνικού παραμυθιού ο Κώστας Καφαντάρης κατέγραψε 2 67 παραμυθία από όλη την Ελλάδα και την Κύπρο σε δυο τόμους. Α' τόμος Ο ΦΕΓΓΑΡΑΣ Β' τόμος ΤΟ ΦΙΔΟΔΕΝΤΡΟ

από το ΠΑΡΑΜΥΘΙ στα ΚΟΜΙΚΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ

Επιμέλεια ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΓΡ. ΑΥΔΙΚΟΣ Εισαγιογη Μ. Γ. ΜΕΡΑΚΛΗΣ

Π α ιδ α γ ω γ ικ ό

Τ μήμα

Ν

ηπιαγωγών

Δ.Π.Θ.

Ε

κδόσεις

Ο

δυςςεας

49 εισηγητές δια φ όρω ν ειδικοτήτων καλύπτουν, καθένας από τη σκοπιό του, το ευρό φάσμα του μύθου και του παραμυθιού. Επίσης εξετάζουν τις σχέσεις τους με το θέατρο σκιών, το κουκλοθέατρο, το παιδικό θέατρο, αλλά και τα κόμικς.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΟΥ 3 -114 71 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 36.24.326,36.25.575 - FAX 36.48.030

Παρότι εγκα τα στάθη κε στο Παρίσι το 1968, ο Βασίλης Α λεξάκης είναι πο λύ γν ω ­ σ τό ς και στην Ε λλάδα κυρίω ς α πό τ α βιβλία του, μερικά α πό τ α ο πο ία έχει γρ ά ψ ει πρ ώ τα στα γαλλικά και μετά α ποδ ώ σ ει στα ελ­ ληνικά, ενώ γ ια άλλα έ χει α ­ κολουθήσει τη ν αντίστροφη πορ εία . Έ χει κερδίσει διά ­ φ ο ρ α γαλλικά βρ α βεία με α ­ π οκ ορ ύφ ω μ α το “Μ εντισίς” - για το τελ ευ τα ίο το υ βι­ βλίο: Η μ η τ ρ ικ ή γ λ ώ σ σ α . Αμφιλεγόμενη πρ ο σω πικό ­ τη τα στο χ ώ ρ ο τ η ς νεοελλη ­ νικής λογοτεχνία ς, ο Α λεξά­ κη ς δη μιούργη σε, παλαιότερ α , τη ν εποχή πο υ στο Παρίσι έγιναν μια σειρ ά α πό εκδηλώ σεις με τίτλο οι «Ω ραίες Ξένες», αντιπάθει­ ε ς για τη σκληρή το υ αντιμε­ τώ πιση στη νεοελληνική π ε ­ ζογρ α φ ία . Από τό τε έχο υ ν π α ρ έλ θει κάποια χ ρό ν ια κι ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς μοιράζει π λ έ ­ ον το ν καιρό το υ μεταξύ Π α­ ρισιού και Α θήνας. Ζει σ ’ έ ­ να ημ ιυπόγειο διαμέρισμα πο υ δ ια θέτει το κίτρινο π ά ­ τω μ α και τ ο τρ α πέζι τ η ς α ­ ντισφα ίριση ς πο υ κάπου π ε ­ ρ ιγρ ά φ ει κι ο ή ρ ω α ς τη ς Μ η τ ρ ικ ή ς γ λ ώ σ σ α ς . Η συ νο ­ μιλία μ α ς κυλάει άνετα, διό ­ τι ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς είναι ένα ς ά νθ ρ ω π ο ς που δ εν μασάει τα λ όγια το υ είτε πρόκειται π ε ρ ί τ η ς γε νέ θλ ια ς είτε τ η ς χ ώ ρ α ς π ο υ το ν φιλοξενεί ζε ­ σ τά τό σ α χρόνια. ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ Η ΛΙΛΥ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΥ

Β ασίλης Α λ εξά κ η ς Λίλυ Ε ξ α ρ χ ο π ο ύ λ ο υ : Πώς και πήγατε στο Παρίσι το ’68; Β α σ ί λ η ς Α λ ε ξ ά κ η ς : Ε ίχα ή δ η σ π ο υ δ ά σ ε ι σ τη Γ αλλία. Για

π ρ ώ τ η φ ο ρ ά π ή γ α ό τα ν ή μ ο υ ν 17 χ ρ ο ν ώ , μ ε μια υ π ο τ ρ ο ­ φία , και σ π ο ύ δ α σ α δ η μ ο σ ιο γ ρ α φ ία στη Αιλ. Τ ελ ε ίω σ α τ ις σ π ο υ δ έ ς 21 ε τώ ν , γ ύ ρ ισ α σ τη ν Ε λ λ ά δ α και π ή γ α φ α ν τ ά ­ ρ ο ς . Δ ε ν ε ίχ α τ ό τ ε σ κ ο π ό ν α μ είνω σ τη Γα λλία , α λ λ ά ε ίχ α μ ά θ ε ι κα λ ά τη ζω ντα νή γα λ λ ικ ή γ λ ώ σ σ α σ τη σ χ ο λ ή δ η μ ο ­ σ ιο γ ρ α φ ία ς . Ε ξ α σ κ ή θη κ α στη γα λ λ ικ ή γ ρ α φ ή α π ό π ο λ ύ μ ικ ρ ό ς, α λ λ ιώ ς δ ε ν θ α μ ά θ α ιν α τ ό σ ο κα λ ά τη γ λ ώ σ σ α . Α π ο φ ά σ ισ α ν α ε γ κ α τ α σ τ α θ ώ σ το Π α ρ ίσι ό τ α ν ή μ ο υ ν φ α ­ ν τ ά ρ ο ς κι έ γ ιν ε τ ο π ρ α ξ ικ ό π η μ α . Μ ου ή τα ν α δ ια ν ό η το να α ρ χ ίσ ω ε δ ώ ε π ί χ ο ύ ν τ α ς σ τ α δ ιο δ ρ ο μ ία σ τη δ η μ ο σ ιο γ ρ α ­ φ ία κι έ τσ ι έ φ υ γ α σ τα τέ λ η τ ο υ ’68. Π ή γα ε κ ε ί μ ε κ ά π ο ια π λ ε ο ν ε κ τή μ α τα , δ ιό τι δ ε ν ή μ ο υ ν ε ξ ό ρ ισ τ ο ς , ε ίχ α έ ν α δ ί­ π λ ω μ α κι ή ξ ε ρ α και τ η γ λ ώ σ σ α . Δ ο ύ λ εψ α σ α ν δ η μ ο σ ιο ­ γ ρ ά φ ο ς κ υ ρ ίω ς σ τη «M onde» α λ λ ά και σ ε ά λ λ α έντυ π α .

Το Μάη του ’68 τον προλάβατε; Ό χ ι, ε ίχ α ό μ ω ς τ ο ν α π ό η χ ό τ ο υ , ο ο π ο ίο ς μ ε ω φ έλ η σ ε , δ ιό τι ό τ α ν έ ψ α χ ν α γ ια δ ο υ λ ε ιά ή τα ν ό λ ο ι δ εκ τικ ο ί, δ ε ν μ ε α π έ ρ ρ ιψ α ν ε π ε ιδ ή ή μ ο υ ν ξ έ ν ο ς . Θ υ μ ά μ α ι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά ό τι ό τ α ν π ή γ α στη «M onde» δ ε ν μ ε έδ ιω ξ α ν , α λ λ ά μ ε ά φ η ­ σ α ν ν α δ ο κ ιμ ά σ ω , κά τι π ο υ δ ε ν γ ίν ε τα ι σ ή μ ε ρ α , δ ιό τι υ π ά ρ χ ε ι φ ο β ε ρ ή α ν ε ρ γ ία κι έ ν α π ν ε ύ μ α α ρ κ ε τά κ λ εισ τό α ­ π έ ν α ν τι σ τ ο υ ς ξ έ ν ο υ ς . Κι εκ ε ί οι ε φ η μ ε ρ ίδ ε ς π ε ρ ν ο ύ ν μ ε­ γ ά λ η κρίση , η ο π ο ία ή τα ν ή δ η α π ό τ ό τ ε ε μ φ α ν ή ς α λ λ ά σ ή ­ μ ε ρ α έ χ ο υ ν χ ε ιρ ο τ ε ρ ε ύ σ ε ι π ά ρ α π ο λ ύ τ α π ρ ά γ μ α τ α .

Ποια είναι η σχέση σας με το σκίτσο; Ό τ α ν ή μ ο υ ν α κό μ η φ ο ιτ η τ ή ς και δ ε ν ή ξ ε ρ α κα λ ά γα λ λ ικ ά , έ κ α ν α κ ά π ο ια χ ιο υ μ ο ρ ισ τικ ά σκίτσα , σ υ ν ή θ ω ς χ ω ρ ίς λ ό ­ για , κι ε ίχ α α ρ χ ίσ ε ι να τ α π ο υ λ ά ω σ ε π ε ρ ιο δ ικ ά . Α υτό ή τα ν α π ό τ α σ το ιχ ε ία π ο υ μ ε ε ίχ α ν γ ο η τ ε ύ σ ε ι α ρ κ ε τ ά και μ ε έκ α ­ ν α ν να θ έ λ ω ν α δ ο κ ιμ ά σ ω τη ν τ ύ χ η μ ου σ το Π αρίσι. Μ ετά, μ α θ α ίν ο ν τα ς τη γ λ ώ σ σ α και δ η μ ο σ ιο γ ρ α φ ώ ν τ α ς , τ ο σκί­ τ σ ο α τ ό ν η σ ε και η δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ά μ ο υ σ τ ρ ά φ η κ ε π ια α π ο -

ΣυνΜενξη

Η Ελλάδα δεν πρέπει να περιορίζεται στο παρελθόν

κλειστικά σ τη λ ο γ ο τε χ ν ία . Η δ ιά θ ε σ η π ά ν τ ω ς ν α

π ρ ώ τ α χ ρ ό ν ια σ τη Γ αλλία. Ε ίμαι μ ετ α ν ά σ τη ς,

κ ά ν ε ις τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς ν α γ ε λ ά ν ε μ ε μια εικ ό ν α ή έ ­

δ ε ν ή θ ε λ α ν α τ ο α λ λ ά ξ ω α υ τό , α υ τή τ η ν τ α υ τ ό ­

ν α γ κ α γ κ ξα ν α β γ ή κ ε σ τη ν ε π ιφ ά ν ε ια π ο λ ύ α ρ γ ό ­

τ η τ α τη δ ιεκδ ικ ώ , τη θ έ λ ω . Δ ε ν μ ε ε ν δ ια φ έ ρ ε ι να είμ α ι α λ λ ιώ ς σ τα χ α ρ τιά .

τε ρ α , μ ε τ ο ν κ ιν η μ α το γ ρ ά φ ο . Έ χ ω κά νει μ ια τ α ι­ νία μ ικ ρ ού μ ή κ ο υ ς, δ ύ ο τη λ ε τ α ιν ίε ς και μία μ ε­ γ ά λ ο υ μ ή κ ο υ ς. Ο κ ιν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο ς και τ ο σκί­ τ σ ο δ ε ν είνα ι α ντα γ ω ν ισ τικ έ ς δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ε ς

Σε ποια γλώσσα αισθάνεστε πιο άνετα;

π ρ ο ς τ η λ ο γ ο τε χ ν ία . Με ε ν δ ια φ έ ρ ε ι τ ο ο π τικό γκ α γκ , α υ τό π ο υ είνα ι β ο υ β ό , ό π ω ς σ τ ις τα ιν ίε ς

ε ξ ίσ ο υ δ ύ σ κ ο λ α . Τ ο δ ύ σ κ ο λ ο είνα ι ν α γ ρ ά ψ ε ις

Και σ τ ις δ ύ ο ή και σ ε καμιά. Και σ τις δ ύ ο γ ρ ά φ ω λ ο γ ο τ ε χ ν ία , ε κ ε ί β ρ ίσ κ ετα ι η δ υ σ κ ο λ ία και ό χ ι

τ ο υ Μ π ά σ τερ Κίτον.

σ τη γ λ ώ σ σ α . Κι α υ τ ό τ ο λ έ ω μ ε τ η ν έν ν ο ια ό τι η

Έχετε πάρει τη γαλλική υπηκοότητα;

δ υ σ κ ο λ ία β ρ ίσ κ ετα ι σ τη σ ύ λ λ η ψ η τ ω ν π ρ α γ μ ά ­ τω ν , τ ο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α είνα ι μ ια δ ύ σ κ ο λ η κ α τα ­

Είμαι α ρ κ ε τ ά μ π ε ρ δ ε μ έ ν ο ς και δ ε ν θ έ λ ω να

σ κ ε υ ή α π ό μ ό νο τ ο υ , π ο λ ύ δ υ σ κ ο λ ό τ ε ρ η α π ό τ ο

μ π ε ρ δ ε υ τ ώ π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο π α ίρ ν ο ν τ α ς τ η γ α λ λ ι­

ν α μ ά θ ε ις π ο ύ β ά ζο υ ν ο ι Γ ά λ λο ι τ ο ρ ή μ α ή τ ο

κή υ π η κ ο ό τη τα · ά λ λ ω σ τε η ισ το ρ ία μ ο υ είνα ι η ι­

ο υ σ ια σ τικ ό και ν α ξ έ ρ ε ις τ ο λ εξ ιλ ό γ ιο . Η π ο λ ύ

σ το ρ ία ε ν ό ς Έ λ λ η ν α π ο υ α ισ θ ά ν ε τα ι μ ό νο ν

καλή γ ν ώ σ η τ η ς γ λ ώ σ σ α ς δ ε ν ο δ η γ ε ί σ το μ υ θι­

Έ λ λ η ν α ς . Β έβ α ια είμ α ι και Γ ά λ λ ο ς σ υ γ γ ρ α φ έ ­ π ο ιο ς τ η ν τ α υ τ ό τ η τ ά τ ο υ μ ό νο ν σ ε μια χ ώ ρ α . Η

σ τ ό ρ η μ α και α ν τιθ έ τω ς , κ ά π ο ιο ς π ο υ έ χ ε ι τ η ν ι­ κ α ν ό τ η τ α ν α γ ρ ά ψ ε ι μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α α κό μ η κι α ν α ν α γ κ α σ θ ε ί ν α μ ά θ ε ι κινέζικα, σ ε δ έ κ α χ ρ ό ν ια

υ π η κ ο ό τη τα ίσ ω ς μ ε δ ιε υ κ ό λ υ ν ε , α λ λ ά δ ε ν ε ίχ α τ η δ ιά θ ε σ η ν α τ η ν π ά ρ ω . Π έρ α σ α δ ύ σ κ ο λ α τ α

θ α γ ρ ά ψ ε ι κινέζικα. Θ ε ω ρ ώ ό τι π ρ ο έ χ ε ι η φ α ­ ν τα σ ία κι ό χ ι η γρ α μ μ α τικ ή .

α ς , α λ λ ά δ ε ν είνα ι α νά γκ η ν α π ε ρ ιο ρ ίσ ε ι κά ­

Συνέντευξη

Κάποια βιβλία με πλοκή θεωρούνται «άρλεκιν», λείπει τελείως η γλώσσα... Δ ε ν σ υ μ φ ω ν ώ μ ’ α υ τό . Α υτά τ α β ιβλία δ ε ν έ χ ο υ ν

π λ ο κ ή ή η π λ ο κ ή είνα ι η λίθια . Ό τ α ν λ έ μ ε π λ ο κ ή δ ε ν ε ν ν ο ο ύ μ ε τ η ν α ν ο η σ ία τ ο υ σ ίρ ια λ ή τ ο υ «άρλεκιν», α λ λ ά τ η ν π λ ο κ ή τ ο υ Ν το σ το γ ιέ φ σ κ ι ή το υ Π α π α δ ια μ ά ντη . Δ ε ν μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α κ α τα δ ικ ά ­ ζο υ μ ε τη λ έξ η π λ ο κ ή και ν α μ α ς τ η ν π α ίρ ν ο υ ν ό ­ λ ο ι α υ το ί οι α τά λ α ν το ι και ο ι ά σ χ ετο ι. Τ α π ο ιή ­ μ α τα τ ο υ Κ α βά φ η , ό π ω ς η «Ιθάκη», είνα ι π ε ρ ιλ ή ­ ψ ε ις μ υ θ ισ τ ο ρ η μ ά τω ν . Α υτό τ ο ο π ο ίο έ χ ε ι δια π ο μ π ε υ θ ε ί είνα ι έ ν α σ υ γκ ε κ ρ ιμ έν ο ε ίδ ο ς π λ ο ­ κ ή ς. Δ ιότι κι η Ν τυ ρ ά ς κι ο Μ π έκετ έ χ ο υ ν π λ ο κ ή μ ε τ η σ ω σ τή έν ν ο ια τ η ς λ έ ξ η ς .

Μιλώντας για την «Ιθάκη», και το τελευταίο β ι­ βλίο σας δεν είναι μια αναζήτηση Ιθάκης; Είναι η «Ιθάκη» μ ε π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ α λ ό για . Π ρ ό κει­ τ α ι γ ια έ ν α τα ξ ίδ ι ε π ισ τ ρ ο φ ή ς , έ τσ ι β γή κε. Ό τ α ν γ ρ ά φ ω έ ν α μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α δ ε ν ξ έ ρ ω α π ό τ η ν α ρ ­ χ ή π ο ύ π ά ε ι, Π ισ τ ε ύ ω σ ’έ ν α ε ίδ ο ς α θ ω ό τ η - I τ α ς τ ο ν σ ν γ γ ρ α ιρ έ α . Τ ο γ ρ ά ψ ι- | μ ο ε ίν α ι μ ι α δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ α λ ί γ ο π α ιδ ικ ή , π ρ έ π ε ι κ α ν ε ίς ν α α ψ ή ν ε τ α ι α ρ κ ε τ ά ώ σ τε ν α π ε ίθ ε τ α ι α π ό τ η ν ίδ ια τ η ν ισ τ ο ρ ία που γ ρ ά ψ ει

ο υ σ ια σ τικ ά εκφ ρ ά ζ ω τ η ν αμ η χα νία μ ο υ κι α υ τό β γα ίν ει σ το βιβλίο. Επί ένα μ εγ ά λ ο δ ιά σ τη μ α με

πα ρα ξένευ ε η ίδια μ ου η σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά , δ ε ν ή ξ ε ρ α τι έ ψ α χ ν α και π ο ύ π ή γ α ιν α , τι ή τα ν α υ τ ό τ ο Έ ψ ιλ ο ν π ο υ α ­ να ζη τώ στη «μητρική γ λ ώ σ σ α » , α ν θ α μ ε έ β γ α ζ ε κ ά π ο υ . Φ ο β ό μ ο υ ν ότι ό λη α υ τή η ισ το ρ ία δ ε ν θ α μ ε ο δ η γ ο ύ σ ε π ο υ θ ε ν ά . Σ ιγά σ ιγ ά ά ρ χ ισ α ν α α ­ ντιλ α μ β ά νο μ α ι τι σ υ ν έ β α ιν ε ξ εκ ινώ ντα ς α π ό τη δ ια π ίσ τω σ η ό τι μ ο ιρ α ία έ γ γ ρ α φ α ελλ η νικά , δ ε ν μ π ο ρ ο ύ σ α ν α α σ χ ο λ η θ ώ μ ε τ ο υ ς Δ ε λ φ ο ύ ς και τ ο Ε και ν α γ ρ ά φ ω σ ε ά λ λη γ λ ώ σ σ α . Γι’ α υ τό και τ ο β ιβλίο γ ρ ά φ τ η κ ε σ τ α ελλη νικά , τ ο γα λ λ ικ ό ε ί­ να ι η μ ετ ά φ ρ α σ η .

130

Όλες αυτές τις λέξεις από Ε που υπάρχουν στο βιβλίο, πώς τις μεταφράσατε γαλλικά; Τ ις δ ίνω και ελλ η νικά και γα λ λ ικ ά . Τ ις δίνω ε λ λ η ­ νικά μ ε φ ω νη τική γ ρ α φ ή , δ ιό τι ή θ ε λ α ν α υ π ά ρ ­ χε ι η μ ου σική τ η ς ε λ λ η νικ ή ς γ λ ώ σ σ α ς και στη γα λ λ ικ ή έ κ δ ο σ η . Με τρ ό μ α ζ α ν π ο λ ύ α υ τ έ ς οι λ έ ­ ξ ε ις και ιδ ια ίτε ρ α οι π ρ ο τ ά σ ε ις ό π ο υ ό λ ε ς ο ι λ έ ­ ξ ε ις α ρ χ ίζο υ ν α π ό έ ν α γρ ά μ μ α . Ό λ α α υ τά ό μ ω ς λ ειτ ο ύ ρ γ η σ α ν π ά ρ α π ο λ ύ κα λά , δ ιό τι φ α ίνετ α ι ό τι η μ ου σ ική τ η ς ελ λ η νικ ή ς γ λ ώ σ σ α ς έ χ ε ιτ ε ρ ά -

Σννέντενξΐ]

σ τια γ ο η τ ε ία και δ ε ν είνα ι τ ό σ ο ξένη σ τ ο υ ς Γά λ ­ λ ο υ ς . Κ οίταξα τ ις σ α ρ ά ν τ α α υ τ έ ς λ έ ξ ε ις σ τα γ α λ λ ικ ά λ εξ ικ ά γ ια ν α δ ω π ώ ς θ α τ ις μ ε τ α γ ρ ά ψ ω σ τα γα λ λ ικ ά - δ ιό τι ή θ ε λ α , ε φ ό σ ο ν η ελληνική λ έξ η υ π ά ρ χ ε ι, ν α τ η θυ μ ίζει κ ά π ω ς - και σ α ς βεβ αιώ ό τι α π ό τ ι ς 4 0 λ έ ξ ε ις οι 3 0 υ π ά ρ χ ο υ ν σ το Ρ ο μ π έρ - ό χι α κ ρ ιβ ώ ς μ ’ α υ τή τ η ν έν ν ο ια ή α υ τή τ η γ ρ α φ ή , α λ λ ά π ά ν τ ω ς θ υ μ ίζο υ ν κάτι. Τ ελικά α υ τό τ ο σ το ιχείο , π ο υ φ ο β ό μ ο υ ν π ο λ ύ , λ ε ιτ ο ύ ρ ­ γ η σ ε θετικά .

Μήπως επηρεαστήκατε από ένα βιβλίο του Περέκ όπου δεν υπάρχει καθόλου το Ε; Ναι. Είναι κα μ ω μ ένο μ ε λ έ ξ ε ις π ο υ δ ε ν έ χ ο υ ν Ε. Τ ο β ιβλίο ο ν ο μ ά ζε τα ι « Ε ξαφ ά νιση » κι ε ν ν ο ε ί τη ν ε ξ α φ ά ν ισ η τ ο υ Ε. Π ρ ό κειτα ι γ ια μια τρ ο μ α κ τικ ά δύσκολη άσκηση π ο υ έχει ω ς α πο τέλ εσ μα ένα π ε ρ ίε ρ γ ο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α και γ ι ’ α υ τό φ υ σ ικ ά δ ε ν μ π ο ρ ε ί ν α μ ετ α φ ρ α σ τεί. Για τ ο ν Π ερ έκ α υ τό εί­ να ι μια ά σ κ η σ η δια νο η τική , έ ν α π α ιχν ίδ ι δ ια ν ο ­ ο ύ μ εν ο υ π ο υ δ η μ ιο υ ρ γ ε ί μια κα τά σ τ α σ η π ο λ ύ δ ύ σ κ ο λ η . Είναι κάτι σ α ν σ το ίχ η μ α π ο υ κ α τά φ ερ ε ν α τ ό κε ρ δ ίσ ε ι. Γ ια μ έν α δ ε ν ή τα ν α υ τό . Π ρ ο ­ χ ω ρ ώ ν τ α ς μ ε τ ο Ε κ α τά λ α β α ό τι δ ε ν έ κ α ν α έ ν α βιβλίο ο ύ τ ε γ ια τ η ν α ρ χ α ιό τη τα , ο ύ τ ε γ ια τ ο υ ς δ ια ν ο ο ύ μ ε ν ο υ ς , ό τι γ ια μ έν α π α ιζό τα ν λ ιγά κι η ζω ή μο υ . Κ ά ποια σ τιγμ ή κ α τά λ α β α ό τι α υ τό μ π ο ρ ε ί ν α ε ίχ ε κ αι σ χ έσ η μ ε τ ο θ ά ν α το τ η ς μ η τέ ­ ρ α ς μ ο υ , δ ιό τι μα ζί τ η ς έ χ α σ α τ ο ν κ υ ρ ιό τ ερ ο λ ό ­ γ ο π ο υ ε ίχ α ν α έ ρ χ ο μ α ι τ ό σ ο σ υ χ ν ά σ τη ν Ε λλά ­ δ α . Ζ η το ύ σ α λ ο ιπ ό ν α π ό τ η ν ελλη νική γ λ ώ σ σ α ν α κα λ ύ ψ ει τ ο κενό π ο υ ά φ η σ ε η σιω π ή τ η ς μ η ­ τ έ ρ α ς μο υ . Α υ τ ές ή τα ν γ ια μ έν α π ο λ ύ συ γκινη τι­ κ έ ς σ τιγ μ έ ς, ό π ω ς κι ό τ α ν σ κ έ φ τη κ α τ η λ έξ η «ε­ γώ », τη λ έξ η « επισ τρ ο φ ή » . Το βιβλίο μ ου είνα ι β ιβλίο ζ ω ή ς και ό χ ι α φ η ρ η μ έ ν η ς σ κ έ ψ η ς.

Λέτε κάπου: «Μαθαίνω, σκέφτομαι. Αλλά νά που γράφω κιόλας για πράγματα που αγνοώ. Το θράσος μου με καταπλήσσει». Αυτό δεν δί­ νει την αίσθηση του νάίφ καλλιτέχνη; Ε γώ δ ε μ ε θ ε ω ρ ώ νά ίφ κα λ λ ιτέχνη . Α υτό είναι κάτι ά λ λο . Π ισ τεύ ω ό μ ω ς σ ’ έ ν α ε ίδ ο ς α θ ω ό τ η ­ τ α ς τ ο υ σ υ γ γ ρ α φ έ α , ό τι τ ο γ ρ ά ψ ιμ ο είνα ι μια δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ α λ ίγ ο πα ιδ ική , π ρ έ π ε ι κ α ν ε ίς να α φ ή ν ε τα ι α ρ κ ε τά ώ σ τε ν α π ε ίθ ε τ α ι α π ό τ η ν ίδια τ η ν ισ το ρ ία π ο υ γ ρ ά φ ε ι. Αν ή μ ο υ ν ε υ φ υ έ σ τ ε ­ ρ ο ς , μ π ο ρ ε ί ν α έ κ α ν α πο λιτικ ή , ν α έ γ ρ α φ α ά ρ ­ θ ρ α σ τις ε φ η μ ε ρ ίδ ε ς κ,λπ. Τ ο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α εί­ να ι μια ε π ισ τ ρ ο φ ή σ ε π ρ ά γ μ α τ α π ιο π ρ ω τ ό γ ο -

να , χ ω ρ ίς να σ η μ α ίνει ό τι είνα ι να ΐφ , είνα ι μια κ α ­ τα σ κ ε υ ή σ ύ ν θ ε τη . Ε ξ ά λ λ ο υ α υ τή είνα ι μια φ ρ ά ­ ση τ ο υ ή ρ ω α τ ο υ β ιβ λίου, ο ο π ο ίο ς δ ε ν είνα ι μ υ θ ισ τ ο ρ ιο γ ρ ά φ ο ς και μ ά λ ισ τα ε κ π λ ή σ σ ε τα ι π ο υ γ ρ ά φ ε ι. Έ ν α α π ό τ α σ το ιχ ε ία τ ο υ μ υ θισ το ρ ιο γ ρ ά φ ο υ είνα ι η α φ έ λ ε ια , α λ λ ά χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι και φ ο β ε ρ ή δ ο υ λ ε ιά , η ο π ο ία ε ίνα ι τ ο α κ ρ ιβ ώ ς α ντί­ θ ε τ ο τ η ς α φ έ λ ε ια ς . Ε ίναι τ ό σ ο σ ύ ν θ ε τ ο π ρ ά γ μ α τ ο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α π ο υ δ ε ν α ρ κ ε ί μια α ρ ε τ ή , χ ρ ε ι­ ά ζο ν τα ι 15.

Σε ποιον άλλο συγγραφέα Θα διακρίνατε αυτή την αφέλεια; Σ ε π ά ρ α π ο λ λ ο ύ ς μ ε γ ά λ ο υ ς σ υ γ γ ρ α φ ε ίς , ό π ω ς ο Ν τίκ ενς κι ο Φ ώ κν ερ . Ο Φ ώ κ ν ερ δ ια θ έ τ ε ι α υ τή τ η φ ο β ε ρ ή α φ έ λ ε ια σ τη «Β ουή και τ ο π ά θ ο ς » , τ ο ίδιο κι ο Ν το σ το γ ιέ φ σ κ ι. Δ ε ν θ έ λ ω ν α π ω ό τι ό ­ λ ο ι οι α φ ε λ ε ίς είνα ι και μ ε γ ά λ ο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς , α λ ­ λ ά α υ τ ο ί π ο υ είνα ι μ ε γ ά λ ο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς είνα ι β ε ­ β α ίω ς και α φ ε λ ε ίς . Α φ έ λ ε ια γ ια μ έν α ε ίνα ι η ικα­ ν ό τ η τ α ν α π ε ίθ ε σ α ι α π ό α υ τό τ ο ίδιο π ο υ λ ε ς . Ο Φ ώ κ ν ερ είνα ι π ε π ε ισ μ έ ν ο ς γ ι ’ α υ τ ά π ο υ γ ρ ά φ ε ι, δ ε ν μ π α ίνει σ ε δ ια δ ικ α σ ίε ς δ ια ν ο ο ύ μ ε ν ο υ . Δ ε ν β ά ζεις ν α μ ιλ ά ει κ ά π ο ιο ς χ α ζ ό ς ό τ α ν π ισ τ ε ύ ε ις ό τι ε σ ύ είσ α ι δ ια ν ο ο ύ μ ε ν ο ς και π ιο έ ξ υ π ν ο ς α π ό τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς . Ο ι Γ ά λλοι μ υ θ ισ τ ο ρ ιο γ ρ ά φ ο ι, ο ι ο ­ π ο ίο ι θ ε ω ρ ο ύ ν ε α υ τ ο ύ ς ε υ φ υ ε ίς , γ ρ ά φ ο υ ν κακά μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α τ α μ ε ε υ φ υ ο λ ο γ ή μ α τ α . Ο Φ ώ κν ερ ε ίνα ι α κ ρ ιβ ώ ς τ ο α ντίθ ε το .

Ποιους Γάλλους συγγραφείς εννοείτε; Ό λ ο υ ς τ ο υ ς σ υ γ γ ρ α φ ε ίς τ ο υ n o u v e a u ro m a n . Η Ν τ υ ρ ά ς γ ια π α ρ ά δ ε ιγ μ α π ο υ δ ε ν μ ’ εν θ ο υ σ ιά ζε ι. Ο Π ερ έκ, ο ο π ο ίο ς μ ’ α ρ έ σ ε ι, α λ λ ά π ρ ο σ έ ξ τ ε δ ε ν μ ου α ρ έ σ ε ι ο Π ε ρ έ κ τ ο υ ν έ ο υ μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α ­ τ ο ς α λ λ ά ο Π ε ρ έ κ τ η ς «Ζ ω ής». Για μ έν α μ εγ ά λ ο ι Γά λ λ ο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς είνα ι ο Σ ελίν, ο Π ρ ο υ σ τ . Δ ε ν μ ε ε ν δ ια φ έ ρ ε ι π ο λ ύ η σ ύ γ χ ρ ο ν η γα λ λ ικ ή λ ο γ ο ­ τ ε χ ν ία κι ο ύ τ ε α σ χ ο λ ο ύ μ α ι π λ έ ο ν μ ε τ η ν κριτική β ιβ λίου. Π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο μ ε ε ν δ ια φ έ ρ ο υ ν ο ι κλ α σ ι­ κοί. Τ ο γ ρ ά ψ ιμ ο γ ια μ έν α είνα ι μια π ρ ο σ ω π ικ ή ι­ σ το ρ ία , δ ε ν μ ε ε ν δ ια φ έ ρ ε ι ν α τ ο π ο θ ε τ ή σ ω τ α βι­ β λία μ ου σ ε σ χ έσ η μ ε τ α ρ ε ύ μ α τ α τ η ς ε π ο χ ή ς . Δ ε ν λ έ ω ό τι τ α σ η μ ε ρ ιν ά λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ά ρ ε ύ μ α τ α σ τ ε ρ ο ύ ν τ α ι ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τ ο ς , α λ λ ά ό τι δ ε ν μ ε δ ι­ ε υ κ ο λ ύ ν ο υ ν στη δ ο υ λ ε ιά μ ο υ και σ τ α π ρ ο β λ ή ­ μ α τα π ο υ έ χ ω ν α λ ύ σ ω ε γ ώ μ ε τ ο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α . Υ π ά ρ χ ο υ ν κ ά π ο ιε ς λ ύ σ ε ις π ο υ π ρ έ π ε ι ν α β ρ ω μ ό ν ο ς μου .

Εργοβιογραχρικά στοιχεία τον Βασίλη Αλεξάκη Γεννήθηκε στην Αθήνα το Δεκέμβρη του 1943. Σπούδασε στην Ανώτατη Δημοσιογραφική ΙχοΑή της ΛίΑ. Είναι εγκατεστημένος στο Παρίσι από το 1968. 0 Β. ΑΑεξάκης έγραψε τα περισσότερα έρ­ γα του στα γαΑΑικά: - το σ άντουιτς, μυθιστόρημα, εκδ. Julliard, 1974.

- Τα κ ορ ίτσια το υ Σ ίτυ Μ πουμ-Μ πουμ, μυθιστόρη­ μα, εκδ. Julliard,1975. ΕΑΑηνικά κυκΑοφόρησε α­ πό τον Εξάντα, σε μετάφραση του συγγραφέα, του 1985.

- Το κ εφ ά ϋ ι τη ς γάτας, μυθιστόρημα, εκδ. Seuil, 1978. Μεταφράστηκε στα εΑΑηνικά από τη Μαρίκα ΚιΑίτσογΑου (εκδ. Εξάντας, 1979).

- Οι ΕΆΆηνες σήμερα, δοκίμιο, εκδ. Balland, 1979).

- Εϋεγχος τα υ τό τη τα ς , μυθιστόρημα, εκδ. Seuil, 1985. ΕΑΑηνικά μετάφραση της Βικτώριας ΤράηαΑη (εκδ. Εξάντας, 1986).

- Παρίσι-Αθήνα, αφήγημα, εκδ. Seuil, 1989. ΕΑΑηνική μετάφραση του συγγραφέα (εκδ. Εξάντας, 1993).

- Πριν, μυθιστόρημα, εκδ. Seuil, 1992. Βραβείο ΑΑμπέρ Καμύ 1993. ΕΑΑηνική μετάφραση της Κορίνας Λάμψα (εκδ. Εξάντας 1994). Το Τάϋγκο, γραμμένο στα εΑΑηνικά, κυκΑοφόρη­ σε πρώτα στην ΕΑΑάδα (Εξάντας, 1981) και κατό­ πιν στη ΓαΑΑία, σε μετάφραση του συγγραφέα (εκδ. Seuil, 1982). Βραβεύτηκε από τη ΓαΑΑική Ακαδημία. Η Μ η τρ ική γθώασα είναι το δεύτερο μυθιστόρημά του γραμμένο στα εΑΑηνικά. ΚυκΑοφορεί ταυτό­ χρονα στα γαΑΑικά, μεταφρασμένο από τον ίδιο (Fayard, 1995).

0 ΒασίΑης ΑΑεξάκης έχει δημοσιεύσει επίσης δύο συΑΑογές με χιουμοριστικά σκίτσα, Αγάπη μου, στην ιταΑία (Citta Armoniosa, 1978), και Γδύσου (Εξάντας, 1982), έξι ιστορίες με εικόνες υπό το γενικό τίτΑο Η σκιά το υ Λεω νίδα (Εξάντας. 1984), αποφθέγματα σε βιβΑιοφιΑική έκδοση (Ο γιος του Κίνγκ Κονγκ, Les yeux ouverts, Γενεύη 1987) και διηγήματα που κυκΑοφόρησαν μόνο στη Γερμα­ νία (Γ ια τί κ ϋαις; Ρωμιοσύνη και Sehwarze Kunst, 1991). Έχει γυρίσει την ταινία μικρού μήκους Είμαι κουρασμένος, βραβείο ΦεστιβάΑ τουρ και ΓαΑΑικού Κέντρου Κινηματογραφίας (1982), τις τηΑεταινίες Ο Ν έστω ρ Χ αρμίδης περνά σ τη ν επ ίθεσ η (1984) και Το τρα π έζι (1989) και τη μεγάΑου μή­ κους Αθηναίοι, Α' βραβείο Διεθνούς ΦεστιβάΑ Ται­ νιών Χιούμορ του Σανρούς (1991).

Διαβάζετε πολύ; Δ ια β ά ζω π ρ ά γ μ α τ α π ο υ έ χ ο υ ν σ χ έ σ η μ ε τη δ ο υ λ ε ιά μου . Ο ή ρ ω α ς τ ο υ βιβ λ ίο υ μ ο υ δ ια β ά ζει κ ά π ο ια π ρ ά γ μ α τ α π ο υ κι ε γ ώ δ ιά β α ζ α π α ρ ά λ λ η ­ λ α . Κ ά θε φ ο ρ ά χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι τ ό σ ο π ο λ ύ δ ο υ λ ε ιά γ ια έ ν α β ιβ λίο π ο υ δ ε ν σ ο υ μ έν ει π ο λ ύ ς χ ρ ό ν ο ς γ ια ά λ λα . Τ η ν ε π ο χ ή π ο υ έ γ ρ α φ α τ ο βιβλίο, π έ ­ ρ α α π ό τ α α ρ χ α ιο λ ο γ ικ ά β ιβ λ ία δ ιά β α ζ α τ η ν «Αι­ σ θη μ α τικ ή α γ ω γ ή » τ ο υ Φ λ ο μ π έρ και τ ις « Μ εγά ­ λ ε ς Π ρ ο σ δ ο κ ίε ς » τ ο υ Ν τίκ ενς. Σ ε έ ν α ν ν έ ο μ υθισ τ ο ρ ιο γ ρ ά φ ο θ α έ λ ε γ α ό τι α υ το ί ο ι δ ύ ο σ υ γ γ ρ α φ ε ίς είνα ι π ο λ ύ κ α λ ο ί δ ά σ κ α λ ο ι λ ο γ ο τ ε ­ χ ν ία ς , σ ε δ ια φ ο ρ ε τ ικ ο ύ ς τ ο μ ε ίς ο κ α θ έ ν α ς . Ο Ν τίκ ενς ε π ε ιδ ή έ χ ε ι π ά ρ α π ο λ ύ χ ιο ύ μ ο ρ . Είναι α π ίσ τ ε υ τ ο π ώ ς δ ιη γ ε ίτα ι α υ τ έ ς τ ις κα τα θ λιπτικ έ ς ισ τ ο ρ ίε ς μ ε τ έ τ ο ιο κ έφ ι και π ο λ λ ο ί μ υ θισ το ρ ιο γ ρ ά φ ο ι δ ε ν ξ έ ρ ο υ ν ό τι δ ε ν π ρ έ π ε ι κ α ν ε ίς ν α π α ίρ ν ε ι α ν α γκ α σ τικ ά τ ο ύ φ ο ς τ η ς ισ τ ο ρ ία ς π ο υ δ ιη γε ίτα ι, ό τι τ ο ύ φ ο ς μ π ο ρ ε ί ν α είνα ι α ν τίθ ε το μ ε τ η ν ισ το ρ ία . Α υτό είνα ι έ ν α μ ά θ η μ α . Ο Ντί­ κ ε ν ς ε π ίσ η ς λ έ ε ι κάτι ά λ λ ο σ π ο υ δ α ίο , ό τι υ π ά ρ ­ χ ο υ ν σ τ ιγ μ έ ς π ο υ μ π ο ρ ε ί κ ά π ο ιο ς ν α α φ ή σ ε ι τη σ υ γκίνη σ ή τ ο υ ν α βγει. Α υτό ε γ ώ τ ο έ κ α ν α για π ρ ώ τ η φ ο ρ ά σ τη «Μ ητρική γλ ώ σ σ α » , α κό μ η και σ το «Πριν» υ π ή ρ χ ε μια α υ το σ υ γ κ ρ ά τη σ η . Τ ο ά λ ­ λ ο κα ινο ύ ριο

Η πολιτική κι η δημοσιογρα­ φία είναι μια τεράστια απάτη. Κι εμείς οι μνθιστοριογράφοι είμαστε απατεώνες, αλλά ε­ μείς, τουλάχιστον, ασχολούμα­ στε με την ίδια τη ζωή

σ το ιχε ίο είνα ι τ ο βιω μ ατικό, δηλαδή πώς κάνει κ ά π ο ιο ς έ ν α μ υ θ ισ τ ό ­ ρ η μ α μ ε κε­

ντρ ικό π ρ ό σ ω ­ π ο ένα γρ ά μ μ α τ ο υ α λ φ α β ή το υ , κι α υ τό το έ ζ η σ α ω ς π ρ ό κ λ η σ η . Κ α θό μ ο υ να ε π ί ο λ ό κ λ η ρ ε ς μ έ ρ ε ς μ ε τ ο Ε π ά ν ω σ ’ έ ν α χ α ρ τ ί και π ε ρ ίμ ε ν α ν α μ ο υ π ε ι κάτι.

Αντιπαθείτε, λοιπόν, το νέο μυθιστόρημα αλλά και το βιβλίο σας περιέχει ένα είδος αναζήτη­

132

σης... Θ ε ω ρ ώ ό τι ή τα ν μ ια ά σ κ η σ η , π ο υ γ ια μια ε π ο χ ή , ίσ ω ς, ή τα ν ω φ έλ ιμ η γ ια τ α γ α λ λ ικ ά γ ρ ά μ μ α τ α , α λ λ ά ή τα ν μια ά σ κ η σ η σ χ ο λ ή ς και τη λ ο γ ο τ ε ­ χ ν ία δ ε ν τ η ν κά νο υ ν σ χ ο λ έ ς , τ η ν κ ά νο υ ν σ υ γ γ ρ α φ ε ίς . Οι σ χ ο λ έ ς είνα ι χ ρ ή σ ιμ ε ς γ ια μια π ε ρ ίο δ ο , γ ια μ ια σ υ ζή τη σ η γ ύ ρ ω α π ό τ η λ ο γ ο τ ε ­ χ νία . Β έβ α ια είνα ι σ ω σ τό α υ τ ό π ο υ ε ίπ α τ ε, και τ ο δικ ό μ ου β ιβλίο έ χ ε ι σ το ιχ ε ία τ ο υ n o u v e a u ro m an . Μ π ο ρ ε ί ν α κρ ίνω ό τι κ ά π ο ιο ς π ρ έ π ε ι να

Σννέηενξη

π ε ρ ά σ ε ι α π ό τ ο ν έ ο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α και ν α ε π ι­ σ τ ρ έ φ ε ι σ τ ο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α , α λ λ ά έ χ ω υ π ό ψ η μ ο υ και τ α ο φ έ λ η α π ό α υ τή τ η ν α να ζή τη σ η . Τ ην ε π ο χ ή π ο υ π ή γ α σ τη Γα λλία μ ε ε ν δ ιέ φ ε ρ ε τ ο ν έ ο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α , ά ρ α υ π ο θ έ τ ω ό τι θ α μ ε έ χ ε ι ε ­ π η ρ ε ά σ ε ι, ε κ τ ω ν υ σ τ έ ρ ω ν ό μ ω ς θ ε ω ρ ώ ό τι α υ τό π ο υ μ ε ε ν δ ια φ έ ρ ε ι ε ίνα ι ο ι λ ύ σ ε ις π ο υ β ρ ί­ σ κει κ α θ έ ν α ς μ ό ν ο το υ , ό τ α ν ξ εκ ο λ λ ή σ ε ι α π ό τ ις σ χ ο λ έ ς και α ν τιμ ετω π ίσ ε ι τ ο ν ε α υ τ ό τ ο υ .

Υπάρχει μέλλον στο μυθιστόρημα; Β ε β α ίω ς. Σ ή μ ε ρ α έ χ ο υ μ ε τ ρ α γ ικ ά μ εγ ά λ η α ν ά ­ γκ η μ υ θ ισ τ ο ρ η μ ά τω ν δ ιό τι η μ ο ν α ξ ιά και τ α α ­ δ ιέ ξ ο δ α τ ω ν α ν θ ρ ώ π ω ν είνα ι τ ό σ ο μ ε γ ά λ α π ο υ ο μ ό ν ο ς χ ώ ρ ο ς , έ σ τ ω και μ ικ ρ ο σ κ ο π ικ ό ς , γ ια ν α ε κ φ ρ α σ τ ο ύ ν ό λ α α υ τ ά είνα ι τ ο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α . Οι ε φ η μ ε ρ ίδ ε ς κι ό λ α τ α ά λ λ α μ έ σ α ε ν η μ έ ρ ω σ η ς δ ε ν ε κ φ ρ ά ζ ο υ ν σ ε τ ίπ ο τ α τ η ζω ή τ ω ν α ν θ ρ ώ ­ π ω ν . Τ α ΜΜΕ γ ρ ά φ ο υ ν έ ν α ά λ λ ο κ α θ η μ ε ρ ιν ό μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α π ο υ α φ ο ρ ά τ α γ ν ω σ τ ά π ρ ό σ ω π α . Η π ο λ ιτικ ή κι η δ η μ ο σ ιο γ ρ α φ ία ε ίνα ι μ ια τ ε ρ ά ­ στια α π ά τη . Κι ε μ ε ίς ο ι μ υ θ ισ τ ο ρ ιο γ ρ ά φ ο ι ε ίμ α ­ σ τ ε α π α τ ε ώ ν ε ς , α λ λ ά ε μ ε ίς τ ο υ λ ά χ ισ τ ο ν α σ χ ο ­ λ ο ύ μ α σ τ ε μ ε τ η ν ίδια τη ζω ή . Π ού α λ λ ο ύ θ α ε κ ­ φ ρ α σ τ ε ί η ζω ή τ ω ν α ν θ ρ ώ π ω ν , η α μ η χ α ν ία κά ­ π ο ιο υ π ο υ σ τέ κ ε τα ι ό ρ θ ιο ς σ ’ έ ν α τ ρ ό λ ε ϊ και κοι­ τ ά ζ ε ι τ α μ α γ α ζιά τ ο υ δ ρ ό μ ο υ ; Α υτό τ ο κ ενό μ π ο ­ ρ ε ί ν α δ ια ρ κ ε ί τ ρ ία τ έ τ α ρ τ α και σ ’ α υ τό τ ο νε κ ρ ό χ ρ ό ν ο π ε ρ ν ο ύ ν δ ιά φ ο ρ ε ς σ κ έ ψ ε ις α π ό τ ο μ υ α ­ λ ό τ ο υ . Ζ ο ύ μ ε σ χ ε δ ό ν α π ο κ λ ε ισ τικ ά ν ε κ ρ ο ύ ς χ ρ ό ν ο υ ς και α υ τ ο ύ ς μ ό ν ο ν τ ο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α μ π ο ρ ε ί ν α τ ο υ ς π ει. Γι’ α υ τ ό ε κ δ ίδ ο ν τα ι τ ό σ α μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α τα και τ α δ ια β ά ζει ό λ ο και π ε ρ ισ ­ σ ό τ ε ρ ο ς κ ό σ μ ο ς . Π ο υ θ εν ά α λ λ ο ύ δ ε ν γίν ε τα ι λ ό γ ο ς γ ι ’ α υ τ ά τ α α σ ή μ α ν τα π ρ ά γ μ α τ α π ο υ ω ­ σ τ ό σ ο ε ίνα ι π ά ρ α π ο λ ύ ση μ α ντικά . Αν κά π ο υ μ π ο ρ ε ί ν α λ ε χ θ ε ί κ ά π ο ια α λ ή θ εια , α υ τ ό γίν ε τα ι σ το μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α .

«Ανακάλυψα τη γλώσσα από τότε που άρχισα να γράφω», λέει κάπου ο ήρωας του βιβλίου σας. Αυτό το στοιχείο είναι αυτοβιογραφικό; Ό χι. Ε γώ σ τ ο ν ή ρ ω α τ ο υ βιβ λ ίο υ έ χ ω μ ε τ α φ έ ρ ε ι μ ια ά λ λη ε π ο χ ή , τ η ν ε π ο χ ή π ο υ π ρ ω τ ο π ή γ α στη Γαλλία, έ γ ρ α ψ α τ α π ρ ώ τ α μ ο υ β ιβ λία σ τ α γ α λ λ ι­ κά και α π ο μ α κ ρ ύ ν θ η κ α π ο λ ύ α π ό τ η γ λ ώ σ σ α . Μ έσα ε δ ώ υ π ά ρ χ ε ι μια α ν ά μ ν η σ η ε κ ε ίν η ς τ η ς ε ­ π ο χ ή ς . Ύ σ τ ε ρ α ε π ε ιδ ή ο ή ρ ω α ς είνα ι σ κιτσο γ ρ ά φ ο ς , δ ε ν χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ί κα μ ιά γ λ ώ σ σ α , έ χ ε ι μια α π ό σ τ α σ η α π ό ό λ ε ς τ ι ς γ λ ώ σ σ ε ς . Α υτό π ο υ

είνα ι α λ ή θ ε ια σ ε ό λ α α υ τ ά είνα ι ό τι π ισ τ ε ύ ω ό τι τ ι ς γ λ ώ σ σ ε ς π ρ έ π ε ι να τ ις ζ ει κ α ν ε ίς α π ό κο ντά , ό τι δ ε ν ε ίνα ι δ υ ν α τ ό ν κ ά π ο ιο ς ν α ζει μ ο νίμ ω ς σ τη Γ α λ λ ία και ν α κ ρ α τά ε ι ζ ω ντα νή ε π α φ ή μ ε τη γ λ ώ σ σ α . Ε γώ κά νω τ έ σ σ ε ρ α τ α ξ ίδ ια τ ο χ ρ ό ν ο , ε δ ώ και δ έ κ α χ ρ ό ν ια π ε ρ ν ά ω τ ο μ ισ ό μ ο υ κ α ιρ ό σ τη ν Α θή να κι α υ τή είνα ι μια ση μ α ντικ ή δ ια φ ο ­ ρ ά α π ό τ ο ν α φ η γ η τ ή μ ου . Ε ξ ά λ λ ο υ η δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ά μ ο υ σ ε σ χ έ σ η μ ε τ η γ λ ώ σ σ α β γα ίν ει και α π ό τ ις τα ιν ίε ς π ο υ έ χ ω κά νει - ε ίνα ι κι α υ τ έ ς έ ­ ν α ς τ ρ ό π ο ς να ζ ε ις π ιο ζω ν τα ν ά τη γ λ ώ σ σ α , δ ιό ­ τι δ ε ν γ ρ ά φ ε ις α π λ ώ ς δ ια λ ό γ ο υ ς , α λ λ ά β ά ζεις και τ ο υ ς η θ ο π ο ιο ύ ς ν α τ ο υ ς δ ο υ λ ε ύ ο υ ν , έ ρ χ ε ­ σα ι σ ε έ ν το ν η ε π α φ ή μ ε τη γ λ ώ σ σ α .

Έχετε πάρει διάφορα βραβεία και πριν από το «Μεντισίς»... Κ οιτά ξτε τ α ά λ λ α β ρ α β ε ία δ ε ν ε ίνα ι ση μ α ντικά .

T o «C a m u s» είνα ι α ρ κ ε τ ά ση μ α ντικ ό , α λ λ ά δ ε ν α υ ξ ά ν ε ι τ η ν κ υ κ λ ο φ ο ρ ία . Ε ίναι τιμ η τικ ό λ ό γ ω τ ο υ έ ρ γ ο υ τ ο υ ίδιου τ ο υ Κ αμύ και υ π ο θ έ τ ω ό τι μ ο υ τ ο έ δ ω σ α ν ε π ε ιδ ή και σ ε μ έν α , ό π ω ς και σ τ ο ν Κ αμύ, υ π ή ρ χ ε έ ν α ς δ ιχ α σ μ ό ς και, ίσ ω ς, γ ια κ ά π ο ια μ ε σ ο γ ε ια κ ά σ το ιχ ε ία π ο υ έ χ ω έ τσ ι κι α λ λ ιώ ς. Τ α τ έ σ σ ε ρ α μ ε γ ά λ α β ρ α β ε ία είνα ι τ ο «Μ εντισίς», τ ο «Γ κονκούρ», τ ο « Ρ ενο ντό » και τ ο «Φεμινά».

δ ρ α σ η σ τ ο « Γ κ ονκούρ» κ ά π ο ιο ι δ η μ ο σ ιο γ ρ ά φ ο ι δ η μ ιο ύ ρ γ η σ α ν έ ν α β ρ α β ε ίο π ο υ δ ίδ ε τ α ι τ η ν ίδια μ έ ρ α και είνα ι κά τι σ α ν “α ντι-Γ κο νκο ύ ρ ". Θ εώ ­ ρ η σ α ν ότι επ ειδ ή τ ο «Γκονκούρ» σ το χ εύ ει ν α κ ε ρ ­ δίσει τ ο ε υ ρ ύ κοινό, δίνει τελ ικά τ ο β ρ α β είο σ ε μέ­ τρ ια βιβλία, δ ίνο υ ν λ ο ιπ ό ν τ ο «Ρενοντό» γ ια να « δ ιο ρ θ ώ σ ο υ ν » υ πο τίθετα ι το «Γκονκούρ». Τα δ υ ο α υ τά βραβεία έ χο υ ν γίνει λ ίγο ω ς π ο λ ύ ε-

Ο ι Γ ά λ λ ο ι βλέπ ουν τη ν Ε λ λ ά -

| δ α όπως τη β λ έπ ει ο Κ α ζ α ν τζ ά κης, ο Α γγελόπ ουλος κ ι η Μ ερ κούρη,

δηλαδή

μ ια

Ελλάδα

π ο ν ψ κ ν ά ζ ε ι , ε ί ν α ι η ρ ω ικ ή , ε ­

φάμιλλα. Τ ο «Φε-

X £t

μινά»

π α ρ ο υ σ ία ζ ε . τ α ι θ ρ ια μ ρ ε υ τ ικ α μ ε ο λ α τ α ^ /^ π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς

ή τα ν

κι

α υ τό π ρ ο ιο ν αντιδ ρα σ η ς. Ε πει­ δή

άλλες

το υ ς ε μ φ ύ λ ιο υ ς κ ι η

Ε^αδα

ε π ι­

τ ρ ο π έ ς ή τ α ν μ ό ν ο α ν τρ ικ έ ς, κ ά π ο ιε ς γ υ ν α ίκ ε ς σ υ γ γ ρ α φ ε ίς α π ο φ ά σ ισ α ν ν α δ ίν ο υ ν κι α υ τ έ ς έ ν α β ρ α β ε ίο . Τ α τ ρ ία α υ τ ά β ρ α β ε ία υ π ο τίθ ε τα ι ό τι ε ­ ξ α σ φ α λ ίζ ο υ ν τη μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η κ υ κ λ ο φ ο ρ ία . Η τ έ ­ τ α ρ τ η α ν τίδ ρ α σ η , τ ο «Μ εντισίς», σ υ ν ο ψ ίζετα ι σ τη ν ά π ο ψ η ό τι ό λ α τ α π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α β ρ α β ε ία έ ­ χ ο υ ν κ ά π ο ιο σ το ιχ ε ίο λ α ϊκ ισ μ ο ύ κι ό τι υ π ά ρ χ ε ι α νά γκ η γ ια έ ν α β ρ α β ε ίο σ το κ α ινο το μ ικ ό , π ρ ω ­ τ ο π ο ρ ια κ ό

μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α . Σ ή μ ε ρ α π ρ ό ε δ ρ ο ς

τ η ς ε π ιτ ρ ο π ή ς είνα ι ο Ρ ο μ π Γ κριγιέ, ο π ό τ ε σ ω ­

Ποιες είναι οι διαφορές αυτών των βραβείων;

σ τά μ ου μ ιλ ή σ α τε γ ι ’ α υ τό ν, δ ιό τι ε μ έ ν α τ ο β ρ α ­

Τ ο «Γ κ ονκούρ» ε ίνα ι τ ο π ιο λ α ϊκ ό μ ε τ η ν έν ν ο ια

β είο μ ο υ τ ο έ δ ω σ ε ο π ά π α ς τ ο υ

nouneau

ό τι ε π ιδ ιώ κ ει να

ro m an .

γίν ε ι α ρ ε σ τ ό σ το

α φ ο ρ ά την α­

ευρύ

Ό σον

πήχηση,

κοινό.

εκ εί

Α υτό τ ο σ το ιχ ε ίο

υπάρχουν

εκ­

έχει

σ η μ α σ ία

π λ ή ξ ε ις .

Γ ια

δ ιό τι

λαμ βάνε-

π α ρ ά δ ε ιγ μ α τ ο « Ρ ενο ντό » , π α -

τ α ι υ π ό ψ η σ τη ν ε π ιλ ο γ ή . που

το

ρ ό τι

Α υτοί

φ ρ ο ν τ ίζ ο υ ν

υ π ο τ ίθ ε ­

τ α ι ό τι π ο υ λ ά ε ι

δ ίν ο υ ν

1 5 0 .0 0 0

να

α ντί­

μην το π ά ρ ει ένα

τ υ π α , ε ά ν τ ο βι­

β ιβλίο δ ύ σ κ ο λ ο ,

β λίο δ ε ν α ρ έ ­

δ ιό τι

σει

σ υ μ β α ίνε ι

να

πο υ λ ή σ ει

ρ εί

κυκλοφο­ σε

πάρα

π ο λ λ ά α ν τίτυ π α

15.0 0 0 ,

κι

ντισ ίς»

αν

απογοη­

τ ο «Με­ υ π ο τί­

θ ετα ι

τ ε ύ σ ε ι, θ α χ α θ ε ί η ε π ιρ ρ ο ή τ ο υ β ρ α β ε ίο υ . Με λ ίγ α λ ό γ ια είνα ι

π ο υ λ ά ε ι σ χ ετικ ά λ ίγ ο ,

υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν ο ι ν α ε π ιλ έ γ ο υ ν έ ν α β ιβ λίο π ο υ ν α

3 0 .0 0 0 ,

συνήθω ς

α ρ έ σ ε ι σ το ε υ ρ ύ τ ε ρ ο δ υ ν α τ ό κο ινό . Α πό α ντί­

π ο υ σ η μ α ίνε ι ό τι ά ρ ε σ ε τ ο β ιβλίο.

2 0 .0 0 0

ό τι με

τ ο δ ικ ό μ ο υ ό μ ω ς έ χ ε ι π ο υ λ ή σ ε ι 7 0 .0 0 0

Συνέντευξή

133

Μήπως λοιπόν αυτό το βιβλίο είναι μια συντα­ γή που περιέχει αυτά ακριβώς που θέλουν να μάθουν οι Γάλλοι για την Ελλάδα; Λαογραψικά στοιχεία, ανεκπλήρωτους έρωτες, περιδιάβα­ ση και περιήγηση του ελληνικού χώρου, κά­ ποια ελληνικά φαγητά, πράγματα που θυμί­ ζουν στους Γάλλους ένα φολκλόρ που συγκινεί εν γένει τους ξένους;

β ιβ λίο μ ο υ ε ίν α ι α κ ρ ιβ ώ ς τ ο α ν τίθ ε το . Ο ι ξ έν ο ι ξ έ ρ ο υ ν μ ια Ε λ λ ά δ α π ο υ ε ίν α ι έ ν α μ ίγ μ α Ζ ο ρ μ π ά , Α ν τιγ ό ν η ς κα ι ε μ φ ύ λ ιο υ , α υ τή ε ίν α ι η Ε λ λ ά δ α π ο υ π ο υ λ ά ε ι έ ξω . Ο Κ α ζα ντζά κ η ς κ ά θ ε χ ρ ό ν ο π ο υ λ ά ε ι 3 0 0 .0 0 0 α ν τίτυ π α . Α υτά π ο υ λ ε ς θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν ν α ε ιπ ω θ ο ύ ν γ ια τ ο ν Α γ γ ε λ ό π ο υ λ ο ό π ο υ σ ε μια σ υ γ χ ρ ο ν ικ ή ισ το ρ ία , ό π ω ς σ τ ο ν «Θ ία σο», π ά ε ι και π λ α σ ά ρ ε ι τ η ν Η λ έκ τ ρ α , τ ο ν

Κ α θ ό λ ο υ . 0 τ ρ ό π ο ς π ο υ ο ι Γ ά λ λ ο ι β λ έ π ο υ ν τη ν

Ο ρ έ σ τ η , δ ίν ε ι ο ν ό μ α τ α α ρ χ α ία ς τ ρ α γ ω δ ία ς γ ια

Ε λ λ ά δ α ε ίν α ι ε ν τ ε λ ώ ς δ ια φ ο ρ ε τ ικ ό ς α π ό α υ τ ό ν π ο υ τ η ν π α ρ ο υ σ ιά ζ ω ε γ ώ . Ε ξ ά λ λ ο υ ε μ έ ν α δ ε ν

ν α δ έ σ ο υ ν ό λ α μαζί. Α υ τ ό ς ε ίνα ι ο η ρ ω ικ ό ς μ ύ ­ θ ο ς π ο υ π ο υ λ ά ε ι. Ε γώ τ ο ν κ α τα ρ ρ ίπ τω .

μ ε ε ν δ ιέ φ ε ρ ε κ α θ ό λ ο υ α υ τ ό . 'Ο τα ν γ ρ ά φ ω κάτι, τ ο γ ρ ά φ ω γ ια μ έν α κα ι δ ε ν μ ’ ε ν δ ια φ έ ρ ε ι κ α θ ό ­ λ ο υ τ ο γ α λ λ ικ ό ή τ ο ε λ λ η ν ικ ό κ ο ινό . Α υτό είνα ι

Σ το βιβλίο σας μιλάτε για μια υπουργό Πολιτι­ σμού...

δ ε δ ο μ έ ν ο , τ ο β ιβ λ ίο είνα ι γ ρ α μ μ έ ν ο γ ια μ έν α . Τ ο

Δ ε ν μ ε ε ν δ ια φ έ ρ ο υ ν κ α θ ό λ ο υ τ α π ρ α γ μ α τ ικ ά

δ ε ύ τ ε ρ ο σ το ι-

π ρ ό σ ω π α . Π α ίρ νω σ τ ο ιχ ε ία α π ό ε δ ώ κι α π ό εκεί.

Δεν είμαι από αυτούς τιου φο­ βούνται μη χάσουν την ταυτό­ τητά τους ταξιδεύοντας και πι­ στεύω ότι μέσα στην ελληνική ταυτότητα υπάρχει και το ταξίδι

χ ε ίο είνα ι ό τι

Ε ίναι ε ν μ έ ρ ε ι α ν α φ ο ρ ά σ τη Μ ε ρ κ ο ύ ρ η , α λ λ ά η

οι Γ άλλοι δ εν βλέπουν καθό­

π ο ια σ τ ο χ ε ία γ ια ν α φ τιά ξ ω τ ο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α , τ ο

λου

κ υ ρ ίω ς α ν α φ ο ρ ά δ ε ν ε ίνα ι ε κεί. Χ ρ ειά ζο μ α ι κά ­

έτσ ι τη ν

α π ό π ο ύ τ α π α ίρ ν ω έ χ ε ι μ ό ν ο ν α ν ε κ δ ο τ ο λ ο γ ικ ή

Ε λλάδα, τη βλέπουν όπω ς

ε ίν α ι α υ τ ό π ο υ έ χ ε ι σ χ έ σ η μ ε τ η ν α ρ χ α ιό τ η τ α ,

σ η μ α σ ία . Τ ο κ ύ ρ ιο σ τ ο ιχ ε ίο α π ό τ η Μ ε ρ κ ο ύ ρ η

τη β λέπει ο Κ α ζα ντζά κη ς,

δ η λ α δ ή ό τι μ π α ίν ο υ ν ο ι Έ λ λ η ν ε ς δ ω ρ ε ά ν σ τα

ο Α γ γ ε λ ό π ο υ λ ο ς κι η Μ ε ρ κ ο ύ ρ η , δ η λ α δ ή μια Ε λ λ ά δ α π ο υ φ ω ν ά ζε ι, ε ίνα ι η ρ ω ικ ή , έ χ ε ι μ έ σ α

α ν τ ίθ ε τ ο ς και α ν α φ έ ρ ο μ α ι α ν α λ υ τ ικ ά σ τ ο βι­

τ ο υ ς ε μ φ ύ λ ιο υ ς κι η α ρ χ α ία Ε λ λ ά δ α π α ρ ο υ σ ιά ­ ζ ε τ α ι θ ρ ια μ β ε υ τ ικ ά μ ε ό λ α τ α κλ ισ έ τ ο υ π α ρ ε λ ­ θ ό ν τ ο ς . Ε δ ώ σ υ μ β α ίν ε ι α κ ρ ιβ ώ ς τ ο α ν τίθ ε το : ο α φ η γ η τ ή ς δ ε ν π η γ α ίν ε ι π ο τ έ σ τ α νη σ ιά , κ υ κ λ ο ­ φ ο ρ ε ί σ ε κά τι β ο υ ν ά π ο υ δ ε ν έ χ ε ι π α τ ή σ ε ι π ο τ έ κ α ν έ ν α ς ξ έ ν ο ς , η Α μ φ ισ σ α είν α ι έ ν α ς τ ό π ο ς π ο υ δ ε ν ε ν δ ια φ έ ρ ε ι κ α νένα ν.

μ ο υ σ ε ία , μ ια α π ό φ α σ η μ ε τ η ν ο π ο ία ε ίμ α ι ρ ιζικά β λίο . Τ ο σ τ ο ιχ ε ίο τ η ς η θ ο π ο ιο ύ μ ε γ ά λ η ς η λ ικ ία ς μ ε π α ιδ ικ ή φ ω ν ή δ ε ν ε ίν α ι κ α θ ό λ ο υ η Μ ε ρ κ ο ύ ­ ρ η . Π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια έ ν α μ ίγ μ α Μ ε ρ κ ο ύ ρ η , Σ υ νο δ ιν ο ύ , Β ο υ γιο υ κ λ ά κ η , μ ε τ η φ ω ν ή τ η ς Β ά σ ω ς Μαν ω λ ίδ ο υ . Για μ έ ν α δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι κ α ν έ ν α ιε ρ ό π ρ ό σ ω π ο : ο ύ τε η Μ ερκούρη ο ύ τε ο Π α π α νδρ έου ο ύ τε ο π α τ έ ρ α ς μου ο ύ τε ο Θ εό ς. Ο π ο λ ύ ς σ ε β α σ μ ό ς , η α γ ιο π ο ίη σ η και η η ρ ω ο π ο ίη σ η τ ω ν π ρ α γ μ ά τ ω ν μ α ς έ χ ο υ ν πν ίξ ει.

Υπάρχουν όμως κι οι Δελφοί... Μ α οι Δ ε λ φ ο ί ε ίν α ι μ ια α π ο μ υ θ ο π ο ίη σ η τ ω ν Δ ε λ ­ φ ώ ν . Ο ή ρ ω α ς δ ε ν π η γ α ίν ε ι ν α π ε ι τ ι ω ρ α ία π ο υ ή τ α ν η α μ φ ικ τυ ο ν ία τ ω ν Δ ε λ φ ώ ν και ό τι ή τα ν

134

Θέτετε κάπου το ερώτημα «πρέπει άραγε να εκπατρίζεται κανείς;». Εσείς τι απαντάτε; Η α π ά ν τ η σ η ε ίν α ι να ι, δ ιό τι α υ τ ό σ η μ α ίν ε ι τ ε ρ ά ­

π ρ ό δ ρ ο μ ο ς τ ω ν Ε θ ν ώ ν ή δ ιά φ ο ρ α τ έ τ ο ια , ο ύ τ ε

σ τιο κ έ ρ δ ο ς . Ε ίναι έ ν α π λ ε ο ν έ κ τ η μ α ν α ζ ε ις λ ίγ ο

λ έ ε ι α ν ο η σ ίε ς γ ια τ η ν Π υθία . Π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια μια

μ α κ ρ ιά α π ό τ η χ ώ ρ α σ ο υ α κ ό μ η και γ ια ν α τη

σ υ σ τη μ α τικ ή α π ο μ υ θ ο π ο ίη σ η τ ω ν π ρ α γ μ ά τ ω ν , ο τ ρ ό π ο ς π ο υ π α ρ ο υ σ ιά ζ ε ι τ η ν Π υ θ ία ε ίν α ι σ α ν έ ν α ε ίδ ο ς κ α θ α ρ ίσ τ ρ ια ς . Θ έλ ω ν α π ω ό τι κ α μ ιά

χ ά σ ο υ ν τ η ν τ α υ τ ό τ η τ ά τ ο υ ς τ α ξ ιδ ε ύ ο ν τ α ς και

δ ε ις . Δ ε ν είμ α ι α π ό α υ τ ο ύ ς π ο υ φ ο β ο ύ ν τ α ι μη π ισ τ ε ύ ω

ό τι μ έ σ α σ τ η ν ε λλ η νικ ή τ α υ τ ό τ η τ α

τ έ τ ο ια ε ικ ό ν α τ η ς Ε λ λ ά δ α ς δ ε ν π ρ ο ω θ ε ίτ α ι κ αι η

υ π ά ρ χ ε ι και τ ο τ α ξ ίδ ι. Δ ε ν είμ α ι τ η ς γ ν ώ μ η ς ό τι

ε π ιτ υ χ ία τ ο υ β ιβ λ ίο υ δ ε ν ο φ ε ίλ ε τ α ι σ ’ α υ τό . Μ ην

π ρ έ π ε ι ν α κ λ ε ίσ ο υ μ ε τ ο υ ς ο ρ ίζ ο ν τ ε ς ό π ω ς τ ε ί­

τη ν α να ζη τά τε εκεί α λλά κά π ο υ αλλού, υ π ά ρ χει

ν ο υ μ ε ν α κ ά ν ο υ μ ε σ ή μ ε ρ α , ν α κ λ ε ισ το ύ μ ε σ ’ έ ­

ό ν τ ω ς έ ν α μ υ σ τ ή ρ ιο εκεί. Η Ε λ λ ά δ α β ε β α ίω ς γ ο η τ ε ύ ε ι α π ό μ όνη τ η ς , α λ λ ά ό τ α ν β γ ή κ ε τ ο βι­

τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς . Ε γώ π ισ τ ε ύ ω σ τ ο δ ιά λ ο γ ο π ο υ ε ί­

ν α α σ α ν σ έ ρ α μ ιγ ώ ς ε λ λ η νικ ό και ν α φ ο β ό μ α σ τ ε

β λ ίο π α ρ ά λ λ η λ α μ ε «Το β λ έ μ μ α τ ο υ Ο δ υ σ σ έ α » ,

να ι ε λλ η νικ ή λ έξ η , σ τ ο τ α ξ ίδ ι, και ό τι κ ε ρ δ ίζε ι η

όλ ο ι μ ε ρ ω τ ο ύ σ α ν γ ι ’ α υ τ ό κι ε γ ώ έ λ ε γ α ό τι τ ο

τ α υ τ ό τ η τ α τ ο υ κ α θ ε ν ό ς μ α ς ό τ α ν τη φ έ ρ ν ε ι ς α-

Συνέντευξη

νπμέτωπη με άλλες ταυτότητες, μ’ άλλες γλώσ­ σες και άλλες κουλτούρες. Στο τελευταίο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης έγινε ένα επεισόδιο μεταξύ Βιβάνκος και Κολλάτου, διότι ο Βιβάνκος αναφέρθηκε στο Βαλκανικό φόρουμ στη Μακεδονία... Μία από τα ίδια δηλαδή. Τη Σλαβομακεδονία θα την αποκαλούσα Βόρειο Μακεδονία ή Νέα Μα­ κεδονία. Βορειομακεδόνες εκείνοι και Μακεδόνες οι δικοί μας. Δε θεωρώ προδοσία τα όσα εί­ πε ο Βιβάνκος και θεωρώ ηλίθιο τον Κολλάτο. Να το γράψεις ότι τον θεωρώ ηλίθιο, όπως και όλους αυτούς με τις υστερίες και τους εθνικι­ σμούς, οι οποίοι οδηγούν τη χώρα στην απομό­ νωση και στην άκρα δεξιά. Δηλαδή έχουμε φθάσει στο σημείο να επιστρέφουμε στην Ελλάδα Ελλήνων Χριστιανών της χούντας με τα συνθή­ ματα των Κολλάτων και των άλλων σχετικών. Στη «Μητρική γλώσσα» λέτε ότι πρέπει να ανα­ γνωρίσουμε τη «Μακεδονία» και να ξεμπερ­ δεύουμε με το όλο ζήτημα. Θεωρείτε ότι αυτή είναι η θέση του μέσου Έλληνα;

Ο μέσος Έλληνας άγεται και φέρεται από τα μέσα ενημέ­ ρωσης, τις εκκλησίες και τις κυβερνήσεις, όσους καπηλεύ­ ονται αυτό το θέμα. Ο καθέ­ νας το κάνει για να εξυπηρε­ τήσει τα δικά του συμφέρο­ ντα: η εκκλησία για να ξεχαστεί το χουντικό της παρελ­ θόν και να εμφανιστεί ξαφνικά σαν ανανεωμένη, οι στρατιω­ τικοί για τον ίδιο λόγο, οι πολι­ τικοί για να καλύψουν τη δική τους αποτυχία, κ.λπ. Είναι θέ­ μα καθαρής καπηλείας κι ο κόσμος παρασύρεται. Έτσι κάπως γίνονται κι οι πόλεμοι, οι άνθρωποι σκοτώνονται και δεν ξέρουν καν για ποιο λόγο πεθάνανε. Η ρίζα του κακού δεν βρίσκεται στα μέσα ενη­ μέρωσης αλλά στο σχολείο, στον εθνικισμό που ξεκινάει α­ πό εκεί. Στο σημείο αυτό ίσως κάπου να βοηθήσει η Ευρώ­ πη: να διαβάζουμε ιστορία όπως ήταν όχι όπως θα θέλαμε εμείς να ήταν. Να υπάρξουν ε­ Να υπάρξουν επιτέλους ιστο­ πιτέλους ιστο­ ρίες που να μην παύει η ισχύς ρίες που να μην τους μόλις περνάμε τα σύνο­ παύει η ισχύς ρα. Δεν γίνεται κάθε έθνος να τους μόλις περ­ έχει τη δική τον εκδοχή της ί­ νάμε τα σύνο­ διας ιστορίας, να κολακεύει ρα. Δεν γίνεται τους δικούς του και να διασύ­ κάθε έθνος να ρει όλους τους άλλους. Αυτές έχει τη δική του οι υπερβολές πρέπει κάποτε να εκδοχή της ί­ τελειώσουν διας ιστορίας, να κολακεύει τους δικούς του και να διασύρει όλους τους άλ­ λους. Αυτές οι υπερβολές πρέπει κάποτε να τε­ λειώσουν.

135

Ποια είναι η άποψή σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση; Σε γενικές γραμμές είμαι υπέρ. Υπάρχουν διά­ φορα ζητήματα βέβαια, όπως το ζήτημα των γλωσσών. Οραματίζομαι μια Ευρώπη που θα διατηρήσει όλες τις γλώσσες που μιλιούνται, διότι το πιο ενδιαφέρον προϊόν κάθε πολιτισμού

Συνέντευξη

είναι η ίδια η γλώσσα, η εξαφ άνιση κάποιων γλωσσών είναι τραγική καταστροφ ή. Θ α ή θ ελ α μια Ευρώπη η οποία όχι μόνον θ α διασώσει ό­ λ ες α υ τές τ ις γλώ σσες, αλλά θ α αναστήσει και τ ις γλώ σ σες που έχουν χα θεί. Έ να άλλο στοι­ χείο που θεω ρώ π άρα πολύ σημαντικό είναι η διδασκαλία τη ς φιλοσ οφ ίας. Εάν η ανάπτυξη τω ν γλωσσών και η διδασκαλία τη ς φ ιλοσ οφ ίας γίνονταν οι δύο π νευματικοί στόχοι τη ς Ευρώ ­ πης, θ α ήμουν ενθουσιασ μένος. Ο Αρης Φακίνος διατείνεται ότι υπάρχει μια γενικότερη διαπόμπευση της ιστορικής μνή­ μης. Πώς το βλέπετε εσείς; Ε ξυπ ακούεται ότι μόνον η μνήμη μπορεί να μας π ροσ τατεύσει από κάποια τρ α γ ικ ά λάθη. Θ υ μά­ μαι, γ ια π αράδειγμα, τ ο α ντιεβράίκό μένος ή εκ­ πομπές στην τηλεόρ ασ η που ουσ ιασ τικά θ α έ ­ πρεπε να κατα γγελθού ν στις επ ιτροπές τω ν αν­ θρώπινων δικαιωμάτων, π.χ. κάποιες εκπομπές τ η ς Σ εμίνας Διγενή, η οποία δ ιέσ υ ρε το υ ς Αλβανούς και Οραματίζομαι μια Ευρώπη που έλ εγ ε, λίγο ως θα διατηρήσει όλες τις γλώσ­ πολύ, ότι όλ ες σες που μιλιούνται διότι το πιο οι Αλβανίδες ενδιατρέρον προϊόν κάθε πολι­ είναι π ουτάνες τισμού είναι η ίδια η γλώσσα, η κι όλοι οι εξαφάνιση κάποιων γλωσσών Αλβανοί κλέ­ είναι τραγική καταστροφή φ τες. Π ρ όκει­ τα ι δηλαδή για ένα φ αινόμενο ρατσισμού άνευ π ροηγουμένου, τ ο οποίο π ερνάει σ τα μέσ α και δεν κατα γ γ έλ λ ε­ τα ι ανοιχτά. Πιστεύω στη σημασία τη ς μνήμης. Πρέπ ει να θυ μόμασ τε και κυρίω ς τη χούντα, διότι φ οβούμαι ό τι έχ ου με αρχίσει να την ξεχν ά ­ με. Είδα σε έν α μπαρ στο Κολωνάκι χαρτοπ ε­ τσ ετά κια με τ ο κεφ άλι τ η ς Δέσποινας Παπαδοπούλου (!), άκουσα μάλισ τα τον ιδιοκτήτη να λ έ ­ ει ότι αυτή η δ εκαετία είναι π άρα πολύ π αρεξηγημένη! Είναι λοιπόν απ αραίτητη η μνήμη, αλλά στην Ε λλάδα συχνά ασ χολούμαστε πολύ με το π άρελθόν, την αρ χα ία Ε λλάδα ή ακόμη και με τον εμφ ύλιο, και το έχ ου με διαστρεβλώ σει. Πρέπει ν α ξέρ ο υ μ ε και να θ υ μόμασ τε και να ξ ε ­ χνάμε. Δ εν είναι δ υνατόν να έχ ου με λ ογοτεχνία τόσ ο κολλημένη στην π ερίοδο το υ εμφ υλίο υ 50 ή 60 χρόνια μετά. Π ό τε θ α μιλήσει γ ια τ α σύγ­ χρονα π ροβλήματα ο κινηματογράφ ος κι η λο­ γοτεχνία μας; Δ εν πιστεύω στη λογοτεχνία κοι­ νωνικού προβληματισμού, πρέπει όμω ς κάποτε

136

Σννέηενξη

να ειπωθούν οι σ ημερινές α λή θειες. Α ρ γούμε πολύ να αφομοιώ σ ουμε τ α π ράγματα και να προχωρήσουμε. Σας ικανοποιεί η σύγχρονη ελληνική λογοτε­ χνία; Δ εν μπορώ να πω ότι διαβάζω τον φ οβερ ό όγκο τ η ς π αραγω γής. Το μεγάλο π νευματικό γ εγ ο ­ νός τη ς Ελλά δα ς μετά τ ο ’60 είναι η γέννηση, ε ­ π ιτέλους, το υ νεοελληνικού μυθισ τορ ήματος που ξεκινάει με τον Τσ ίρκα και τον Ταχτσή. Πριν, υπήρχαν μόνον μεμονω μένες περιπτώ­ σεις. Α υτό είναι πολύ σημαντικό και δεν με πει­ ράζει ότι γρ άφ ονται τό σ α π ολλά μυθισ τορ ήμα­ τα , πρέπει να γρ αφ τού ν και α ρ κετά κακά ώστε να εμφ ανιστούν μερ ικά καλά, πρέπει να δ ο υ λευ τεί τ ο είδος. Η στροφ ή στο μυθισ τόρημα και η αναγνώριση τη ς δημοτικής είναι από τα σπ ουδαιότερα π νευματικά γ εγο νό τα που συνέβησαν στην Ελλάδα τ α τελ ευ τα ία σαράντα χρ ό­ νια. Τ α δ ια βάσ ματά μου πάντως είναι κάπως τυχα ία . Υπάρχουν π ολλές γυναίκες σ υγγραφ είς που εκτιμώ, όπως η Δ ούκα και η Ζατέλη. Στην ποίηση έχ ο υ μ ε την καταπληκτική Δ ημουλά αλ­ λ ά και ν εότερ ου ς, όπως ο Γκανάς. Και στο νεο­ ελληνικό θ έα τρ ο έχ ει γίνει π άρα πολύ καλή δ ουλειά και μάλισ τα πριν από το μυθισ τόρημα. Π ρ όκειται για δύο τ ο μ είς όπου η Ελλάδα έχ ει να π αρουσιάσει αξιολογότατο έργο. Τώρα τι γράφετε; Το σενάριο μιας κωμωδίας. Ό λη η ιστορία συμβαίνει σ ’ ένα πλοίο που π ηγαίνει στην Τήνο, υπάρχουν ανάπηροι, παπάδες, ο καπ ετάνιος κ,λπ., κι αυ τό τ ο βλέπω σαν ένα μικρόκοσμο τ η ς Ελλάδας. Το χρ η μ α το δ ο τείτο Ελληνικό Κέντρο Κινητογράφ ου αλλά θα το γυρίσω εγώ. Έχω σ κ ηνοθετήσει όλα τ α σ ενάρια που έχω γρ άψ ει διότι είναι ένα ειδικό είδ ο ς ταινίας, κάτι σαν χιουμορισ τικό σχέδιο. Στην Ελλάδα πόσο πουλάνε τα βιβλία σας; Το τελ ευ τα ίο έχ ει π ουλήσει κάπου 6 με 7 χιλιά­ δες. Το συγκεκριμένο βιβλίο είχε μεγα λύτερ η απήχηση στη Γαλλία λόγω το υ βρ αβείου. Δεν νομίζω όμω ς ότι είμαι π ερισσ ότερο γνω στός στη Γαλλία απ’ ό,τι εδώ . Εδώ η πώληση τω ν βι­ βλίων δια ρκεί πολύ π ερισσ ότερο ενώ εκ εί ό,τι

είνα ι π ιο θ λ ιβ ε ρ ή α π ό τ η ν αντί­ σ το ιχη τ η ς Α θή να ς, δ ιό τι είνα ι π ια π ά ρ α π ο λ λ ο ί ο ι φ τω χ ο ί που κυκλοφορούν σ τους δρ ό ­ μ ο υ ς, υ π ά ρ χ ε ι έ ν α π ο λ ύ μ ε γ ά ­ λ ο π ο σ ο σ τ ό ξ έν ω ν π ο υ δ ε ν το έ χ ο υ μ ε ε μ ε ίς α κό μ η . Για να δ ο ύ μ ε τ η ν ε ικ ό ν α π ο υ

πα­

ρ ο υ σ ιά ζε ι τ ο Π α ρίσι σ ή μ ερ α , θ α έ π ρ ε π ε ν α π ά μ ε σ ε κα ­ τα υ λ ισ μ ο ύ ς π ο υ μ έν ο υ ν Α λβα ­ νοί. Ε κεί ό τα ν είσ α ι ξ έ ν ο ς και δ ε ν έ χ ε ις δ ο υ λ ε ιά , β ρ ίσ κ εσ α ι σε

κ α τά σ τ α σ η

ε ξ α θ λ ίω σ η ς ,

δ ε ν έ χ ε ις π ο ύ ν α μ είνεις, ο ι ά ν­ θρω ποι

κο ιμ ο ύν τα ι

σ το υ ς

δ ρ ό μ ο υ ς . Ε δ ώ έ χ ω τ η ν α ίσ θ η ­ ση ό τι λ ε ιτ ο υ ρ γ ο ύ ν α κ ό μ α οι ο ικ ο γ έ ν ε ιε ς, ο ι φίλοι, οι γ ε ιτ ο ­ νιές , ό τι κάτι γ ίν ε τα ι α κό μ α . Σ το Π α ρ ίσι είνα ι ο ρ α τ ό ς έ ν α ς π λ η θ υ σ μ ό ς π ο υ ζει π ια σ τ ο υ ς δ ρ ό μ ο υ ς , υ π ά ρ χ ε ι μια πίε σ η , μια δ υ σ τ υ χ ία π ο υ τ η ν τ ρ ω ς κ α τά μ ο υ τρ α .

είνα ι να γίνει, γίν ε τα ι σ τ ο υ ς τ ρ ε ις μ ή νες. Το «Τ άλγκο» π ο υ ε ίχ ε β γε ι π ρ ώ τ α σ τη ν Ε λ λά δ α , το ’8 1 , π ο ύ λ η σ ε τ α π ρ ώ τ α χ ρ ό ν ια κά π ο υ 2 0 .0 0 0 α ­ ντίτυ π α κι έ κ το τε έ χ ε ι μ ια σ τ α θ ε ρ ή π ο ρ ε ία με 2 .0 0 0 α ν τίτυ π α τ ο χ ρ ό ν ο . Α υτό σ η μ α ίνει ό τι έ χ ε ι π ο υ λ ή σ ε ι κ ά π ο υ 50.0 0 0 α ν τίτυ π α και δ ε ν έ χ ε ι π ο υ λ ή σ ε ι τ ό σ ο π ο λ ύ στη Γαλλία.

Νομίζετε ότι τα βιβλία σας θα διαβάζονται με­ τά από πενήντα χρόνια; Ελπίζω ν α είνα ι α ρ κ ε τά κα λ ά ώ σ τε ν α δ ια β ά ζ ο ­ ντα ι κι ό τα ν δ ε ν θ α ε ίμ α ι ε γ ώ ε δ ώ . Κ άπου έ χ ω γ ρ ά ψ ε ι ότι τ α β ιβλία είνα ι γ ρ ά μ μ α τ α τ ω ν ο π ο ίω ν ο π α ρ α λ ή π τ η ς είνα ι η ίδια μ ου η α π ο υ σ ία .

Στο βιβλίο σας φαίνεται ότι σας ενοχλεί πολύ η άνοδος της άκρας δεξιάς. Πόσο έχει αλλάξει η Γαλλία στα χρόνια που ζείτε εκεί; \Έ χ ε ι α λ λ ά ξ ε ι π ά ρ α π ο λ ύ . Ε γώ π ή γ α στη Γα λλία σ ε μια π ε ρ ίο δ ο πο λ ιτισ μ ικ ή ς κ ρ ίσ η ς, σ τη ν ο υ σ ία ό μ ω ς ή τα ν μ ια π ε ρ ίο δ ο ς ό π ο υ υ π ή ρ χ ε κέφι, φ α ­ ν τα σ ία και χ ρ ή μ α ; Τ ώ ρ α ό μ ω ς τ ά έ χ ε ι χ ά σ ε ι ό λ α

Πώς σας φαίνεται η σύγχρονη γαλλική λογοτε­ χνία; Θ εω ρ ώ ση μ α ντικ ό ό τι ε π ιτ έ λ ο υ ς μ ε τ α β ρ α β ε ία και γ ε ν ικ ό τ ε ρ α τ ο θ ό ρ υ β ο π ο υ κά νο υ ν κά π ο ια β ιβλία, η Γαλλία α π ο δ έ χ ε τ α ι ό τι οι ξ ένο ι π ο υ ζ ο υ ν ε κ ε ί κ ά νο υ ν το υ λ ά χ ισ τ ο ν ε ξ ίσ ο υ καλή λ ο ­ γ ο τ ε χ ν ία μ ε τ ο υ ς ίδ ιο υ ς τ ο υ ς Γ ά λ λ ο υ ς. Κι α υ τό δ ιό τι ο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς π ο υ α κ ο ύ σ τη κ α ν φ έ τ ο ς ή ­ τ α ν ο Μακίν, ο Μ πιαντσιότι, η Α γκό τρ Κ ρτστόφ κι ε γ ώ . Ε ίναι ση μ α ντικό για τη ν ,π ν ε υ μ α τικ ή ζω ή τ η ς Γ α λ λ ία ς, ιδ ια ίτε ρ α α ν σ κ ε φ το ύ μ ε ό τι α υ τή η ίδια Γα λλία ο υ δ έ π ο τ ε έ δ ω σ ε έ ν α β ρ α β ε ίο σ το ν Μ π έκετ π α ρ ό τ ΐ έ γ ρ α ψ ε τ ό μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς τ ο υ έ ρ γ ο υ το υ σ τ α γα λ λ ικ ά . Καίτοι δ ε ν π α ρ α κ ο ­ λ ο υ θ ώ τ α π ρ ά γ μ α τ α π ο λ ύ σ υ σ τη μ α τικ ά , εκτιμώ ' π ο λ λ ο ύ ς α π ό τ ο υ ς σ η μ ε ρ ιν ο ύ ς σ υ γ γ ρ α φ ε ίς , ό ­ π ω ς τ ο υ ς ΛεΚλεζιό, Μ οδια νό, Μ πιαντσιότι. Για μ έν α ο ι δ υ ο π ιο σ η μ α ντικ ο ί,& υ γ γρ α φ είς> π ο υ β έ ­ β α ια έ χ ο υ ν π ια π ε θ ά ν ε ι, έ ί ν α τ ο Π ερ έ κ κι η Γ ιο υ ρ σ ε νά ρ .

α υ τά και η κ α τά σ τ α σ η είνα ι α ρ κ ε τά θλ ιβ ε ρ ή . Ν ομίζω ό τι η ε ικ ό ν α π ο υ π α ρ ο υ σ ιά ζ ε ι j o Π αρίσι

Συνέντευξη

Οι Εκδόσεις Πατάκη συγχαίρουν τους παρακάτω συγγραφείς τους που βραβεύτηκαν από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Β ιτ ω Α γ γ ε λ ο π ο υ λ ο υ

ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΗΝΕΛΟΠΗΣ ΔΕΛΤΑ

(για τη συνολική προσφορά της στην παιδική λογοτεχνία) Μ ελ ίνα Κ αρακω ςτα

“Τ ’ αστέρια του ζήλευαν” ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ ΜΕΤΑΞΑ (βιβλίο για μικρά παιδιά) Σ ό φ ια Ζ α ρα μ π ο υ κ α

“Φίλοι φίλοι καρδιοφίλοι - Ο Αίνος” ΒΡΑΒΕΙΟ ΒΙΒΛΙΟΥ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕΣΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ Λ ιτ ς α Ψ α ρα υ τ η

“Το χαμόγελο της Εκάτης” Η ρω Π α π α μ ο ςχ ο υ

“Το γεφύρι της Ανατολής” ΒΡΑΒΕΙΑ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ Δ. ΤΡΟΒΑ

(βιβλία για μεγάλα παιδιά) Ε ιρ η ν η Μ α ρ ρ α

“Το άδειο μπουκάλι” ΒΡΑΒΕΙΟ ΣΕ ΑΝΕΚΔΟΤΟ ΕΡΓΟ ΓΙΑ ΜΕΓΑΛΑ ΠΑΙΔΙΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

Μαρία Ε. Χκιαδαρέοη

Α Λ

’ Α τροπος ω ή κ«ί κ « ι «δ »θάν(ηος « Η ζζωή τής Βενρίαί Λ<ϊ

f

Μαρία Ε , Σ κ ι α δ α ρ έ σ η ΑΤΡΟΠΟΣ ή Η ζωή κα ι ο θά να το ς της Βενετίας Λαπόντε

N INA

Σ* όλα τα Μ λιο-βννλίία

/

Κ ω ν. Τ α χ τσ ή ^ ΧΕΤΡΛΜΟΝ F

Ε

Κ Ε Ν Τ ΡΙΚ Η ΔΙΑ Θ Ε ΣΗ : Εμμ. Μιτενάκη 1 6 ,1 0 6 78 Αθήνα Τηλ.: 38.31.078 Υ Π Ο Κ /Μ Α : Β. ΕΛΛΑΔΑΣ: Ν. Μ οναστηριού 122, 563 34 Θ εσσαλονίκη, Τηλ.: (031) 70.63.54 5

ΕΝΤΜΟΥΝΤ ΚΙΛΙ Η ο ιω π η λ ή κ ρ α υ γ ή τ η ς μ ν ή μ η ς Χορτιάτης 1944 Σ τις 2 Σ ε π τ ε μ β ρ ίο υ 1 9 4 4 τ ο χ ω ρ ιό Χορτιάτης καταστρέφεται α πό τα γ ε ρ ­ μανικά στρατεύμ ατα κατοχής ω ς αντί­ ποινα για το θ ά ν α το ε ν ό ς Γερμανού υπα ξιω μ α τικ ού σε ε ν έ δ ρ α . Τα σπίτια π υ ρ π ο λ ο ύ ν τα ι και όσοι κάτοικοι δ ε ν σφαγιάζονται οδηγούνται σ ' ένα φ ο ύ ρ ­ νο για να κα ούν ζω ντα νο ί. Ελάχιστοι κ α το ρ θ ώ ν ο υ ν να δ ια φ ύ γ ο υ ν . Μισόν αιώνα αργότερα η θηριωδία αυτή σκιάζει το π α ρ ε λ θ ό ν μια ς α π ό τις π λ έ ο ν εξέχου σ ες φυσιογνω μίες τη ς αυστρια­ κής α λ λά και. τ η ς δ ιε θ ν ο ύ ς πολιτικής σκηνής. 0 Αμερικανός δ η μοσ ιογρά φ ος Τζ. Ριπάλντο δ έχεται να βοηθήσει μια επιτροπή Αυστριακών σ υ να δέλ φ ω ν του στη διερεύνηση τη ς υπόθεσης. Η α πο­ στολή αυτή θα τον φέρει στην Ελλάδα, και στην Αυστρία, στην προσπάθειά του να ανακαλύψει στοιχεία που θα τεκμη­ ριώ νουν τις κατηγορίες κατά του W, τις οποίες ο ίδιος αρνείται επίμονα...

Από τις εκδόσεις

ΕΞΑΝΤΑΣ ϋ Διδάχου 59 - 106 81 Α Θ Η Ν Α -

Τηλ. 3804 885 - Fax 3813 065

Μόλις κνκλοχρόρησε από τις Εκδόσεις Εξάντας

Χόρχε Σεμπροΰν “ΈΚ Γραφή ή ζωή Μετάφραση:

~|—^

/

s

*V

χ

Ο φοιτητής του λυκείου Henri-IV, ο νεαρός που γνώρι­ ζε ήδη όλους τους διανοούμε­ νους του Παρισιού, βιώνει στο Μπούχενβαλντ το θάνατό του. Θα πιστέψει, για λίγο ότι είναι δυνατόν να εξορκίσει το θάνατο με τη γραφή. Μα το γράψιμο παραπέμπει στο θάνατο. Για να ξεφύγει απ’ αυτόν το φαύλο κύκλο, δέχεται τη βοήθεια μιας γυναίκας και... της ομπρέλας του Μπακούνιν, που φυλάσσε­ ται στο Λοκάρνο της Ελβετίας. Το βιβλίο αυτό, που πραγματεύεται το θάνατο, είναι παρ’ όλα αυτά εξαιρετικά ζωντανό. Γιατί μπλέκονται μέσα του χιλιάδες ιστορίες, μύριες εικόνες, πάμπολλα περιστατικά από την πολυτάραχη ζωή του συγγραφέα.

m ΕΞΑΝΤΑΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. Διδότου 59 - 106 81 Αθήνα Τηλ. 3804 885 - Fax 3813 065

Τύψ εις συνειδήσεω ς

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

και ν ά ’χ ε ι ο α ν α γ ν ώ σ τ η ς α π ο ζη μ ιώ ν ετα ι.

Σ τα ε π τ ά σ ύ ντο μ α δ ιη γ ή μ α τα τ η ς σ υ λ λ ο ­ γ ή ς οι π ρ ω τ α γ ω ν ισ τ έ ς π α λ ε ύ ο υ ν μ ε τ ο ν ε ­ α υ τό τ ο υ ς και τη σ υ νε ίδ η σ ή τ ο υ ς . Ιστο­ ρ ίε ς π α λ ιέ ς και ξ ε χ α σ μ έ ν ε ς α να δ ύ ο ντ α ι ξα φ νικ ά π ρ ο κ α λ ώ ν τα ς α ν α δ ρ ο μ ικ έ ς τ ύ ­ ψ ε ις και φ ο β ε ρ έ ς ε ν ο χ έ ς . Π ρ ό κειτα ι για ε ­ μ π ε ιρ ίες π ο υ , ε ξα ιτία ς φ ρ έ σ κ ω ν γ ε γ ο ν ό ­ τω ν, ε π α ν έ ρ χ ο ν τα ι στη μνήμη και θ έ το υ ν σ ο β α ρ ά η θικ ά ζη τή μ α τα . Τ α π ρ ό σ ω π α κα­ λ ο ύ ν τα ι τ ό τ ε ν α λ ά β ο υ ν ο ρ ισ τικ ές α π ο φ ά ­ σ ε ις π ο υ θ ’ α π ο β ο ύ ν σ π ο υ δ α ίε ς γ ια το μ έλ λ ο ν και τ η ν π ε------------------------------- ρ α ιτ έρ ω π ο ρ ε ία το υ ς. ΖΕΤΑ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗ Ο π λ α σ τικ ό ς χ ει­ Σας είδα Αθήνα, Εστία, 1995 ρ ο υ ρ γ ό ς , η χ ε ιρ α ­ Σελ. 112. φ ε τη μ ένη γ ρ α φ ίστρ ια , ο ζη λ ιά ρ η ς γ ια τ ρ ό ς , ο α λκο ο λι­ κ ό ς μ ο υ σ ικ ό ς τα λ α ι­ π ω ρ ο ύ ν τα ι α π ό β α ­ σ α νιστικά ε ρ ω τή μ α ­ τα π ρ ο το ύ επέλθει η κ ά θ α ρ σ η , λ ιγ ό τερ ο ή π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ η α νώ ­ δ υ νη . Η γ ρ α φ ή τ η ς Ζ έ τ α ς Κ ουντούρη , χ ω ρ ίς ν α κομίζει κά­ τι κα ινο ύ ριο , είναι ε ν δ ια φ έ ρ ο υ σ α .

Ν. Κώτσιου

Ν. Κώτσιου

Αναπάντεχη τόλμη Έ ν α ς δ ά σ κ α λ ο ς ε-

---------------------------------------------

ρ ω τε ύ ε τα ι τη γ υ υ ώ δ η υ α θ ή τ ρ ιά _ τ ο υ , π ο υ ξ α φ νικ α π ε θ α ίν ε ι. Σ το φ ό ­

θαναςη ςδη μ η τρακο πο υλο ς

Τα σύνεργα του ιεροεξεταστή Αθήνα, Δελφίνι, 1995 Σελ. 124.

ντο , η μ η τ έ ρ α τ ο υ ο δ ε ύ ε ι κ α ρ τε ρ ικ ά σ το θ ά ν α το . Π α ρ α δ ό ξ ω ς , οι ε υ θ ύ ν ε ς γ ια τ ο τ ρ α γ ικ ό τ έ λ ο ς τ η ς ■ μ ικ ρ ή ς ε π ιρ ρ ίπ τ ο ν τ α ι σ το ν ε μ β ρ ό ν τ η τ ο δάσκαλο. Τ ο λ μ η ρ ή σ ύ λ λη ψ η , α ν και η κα τά λ η ξη τ η ς ν ο υ β έ λ α ς είνα ι τ ε λ ε ίω ς α ν α λ η θ ο φ α ν ή ς και δ ε ν π ε ίθ ει. Ο λ ό γ ο ς είνα ι μ ο ιρ α ­ σ μ έ ν ο ς σ ε α φ η γ ή σ ε ις δ η μ ο σ ιο γ ρ α φ ικ ο ύ σ τυ λ και σ ε λ υ ρ ικ έ ς α π ο γ ε ιώ σ ε ις. Έ τσ ι, τ ο ύ φ ο ς π α ρ ο υ σ ιά ζ ε τ α ι π ο λ ω μ έ ν ο θ υ μ ί­ ζ ο ν τ α ς ά λ λ ο τ ε ρ ε π ο ρ τ ά ζ κι ά λ λ ο τ ε π ο ιη ­ τική π ρ ό ζ α . Υ π ά ρ χ ει έ ν τα σ η και σ φ ρ ί­ γ ο ς , π ό τ ε π ό τ ε ό μ ω ς δ ια π ισ τώ ν ε τα ι μια κ ά π ο ια π λ α δ α ρ ό τ η τ α . Τ α « Σ ύ ν ε ρ γα τ ο υ ιερ ο ε ξ ε τα σ τή » είνα ι μ ια ε ν δ ια φ έ ρ ο υ σ α π ρ ο σ π ά θ ε ια

με πολλά

θ ε τικ ά σ το ιχε ία , σ υ νο λ ικ ά ω σ τό σ ο τ ο α ­ π ο τ έ λ ε σ μ α είνα ι μ ά λ λ ο ν ά νισο . Ό π ω ς

___

Η κύηση της γραφής Χ ω ρ ισμ ένο σ ε τ ρ ία μ έρ η , τ ο κείμ ενο τ η ς Μ.Μ. π α ίρ νε ι τ ο ν τίτλ ο τ ο υ α π ό τ ο π ρ ώ τ ο και μ ε γ α ­ λ ύ τερ ο μ έρος, χω ­ ρ ισ μ έ νο σ ε π έ ν τ ε κεφ ά λ α ια . Π ρόκει­ τα ι α να μ φ ισ βή τη τα για τ ο σ η μ α ντικότε­ ρ ο κομ μ άτι ό π ο υ η Ε υτέρ π η, μ έσ α α π ό μια α λλη γορ ική μ α­ τιά και ποιητική γ ρ α ­ φ ή , α φ ο ύ α π ό μικρή κ υ ο φ ο ρ ή σ ε ι τη γ ρ α ­ φ ή , θ α ξ α να γεννή ­ σει, μ έσ ω α υ τή ς, τ ο υ ς χ α μ έ ν ο υ ς γ ι­ ο υ ς ά λ λω ν γυ ν α ι­ κών, τ ω ν οπ ο ίω ν μ α ς δ ίνει α π ο σ π α σ μ α τι­ κά και α π ο κ ρ υ φ ισ τικ ά τ η ν ισ το ρ ία . Αν και σ ε κ ά π ο ιε ς σ τ ιγ μ έ ς υ π ά ρ χ ο υ ν α ν τιρ ρ ή ­ σ ε ις γ ια τ ο ν τ ρ ό π ο π ρ ο σ έ γ γ ισ η ς τω ν «χαμ ένω ν» γιω ν, τ ο σ ύ ν ο λ ο λ ε ιτο υ ρ γ ε ί θετικά . Τ α δ ύ ο , ω σ τό σ ο , ε π ό μ ε ν α μ έρ η τ ο υ βιβλίου, δ ιε κ δ ικ ώ ντ α ς σ υ νε κ τικ ο ύ ς δ ε σ μ ο ύ ς μ ε τ ο π ρ ώ το , δ ια σ π ώ ντ α ι μ ο ρ ­ φικά ο λ ό τε λ α α π ό α υ τό , α φ ο ύ υ πα κο ύ ο υ ν ό χ ι π λ έ ο ν σ τη ν π ο ιη τικ ό τη τα ε ν ό ς π ε ζο γ ρ α φ ικ ο ύ κειμ ένου α λ λ ά μ ετ α τρ έπ ο ν τα ι σ ε π ο ίη σ η . Μ οιάζουν, έτσι, ν α α ­ ν α ιρ ο ύ ν τ η ν α ρ χική π ρ ό θ ε σ η τ η ς σ υ γγρ α φ έω ς. Δ. Τ σατσούλης

Ροκ ιστορίες Με ύ φ ο ς δ α ν εισ μ έ ν ο α π ό τ ις τ α ιν ίε ς νο υ ά ρ και λιτή γ ρ α φ ή ο Χ ρ ή σ το ς Ξ α ν θά κ η ς κάνει τ η ν π ρ ώ τη τ ο υ εμ φ ά νισ η σ το χ ώ ρ ο τ η ς π ε ζ ο γ ρ α φ ία ς . Τ έσ σ ερ α α π ό τ α έξι δ ιη γ ή μ α τα κ ινούντα ι στη σ φ α ίρ α τ ο υ φ α ­ ν τα σ τικού μ ε ε υ ρ η ­ μ α τικό τ ρ ό π ο κα­ θ ώ ς ή ρ ω έ ς τ ο υ εί­ ΧΡΗΣΤΟΣΞΑΝΘΑΚΗΣ ναι κ ά π οιοι α π ό Μια παρτίδα πόκερ τ ο υ ς ν εκ ρ ο ύ ς μύ­ Αθήνα, Δίαυλος, 1996 Σελ. 86. θους της ροκ

μ ο υ σ ική ς, ό π ω ς ο Έ λ β ις Π ρίσλεϊ, η Τζάν ις Τ σόπλιν, ο Τζίμυ Χ έντριξ κ.ά. Ο ι λ α ­ κω νικές π ρ ο τ ά σ ε ις υ π ο ν ο μ ε ύ ο υ ν ε υ ρ η ­ μα τικά τ η ν υ π ο φ ώ σ κ ο υ σ α τρ α γ ικ ό τη τα τ ω ν η ρ ώ ω ν κι α φ ή ν ο υ ν ν α α ν α δ υ θ ε ί έ να υ π ό γ ε ιο χ ιο ύ μ ο ρ . Τ α α φ η γη μ α τικ ά ά λ μ α ­ τ α π ρ ο κ α λ ο ύ ν τ ο ν α να γν ώ σ τη να σ υ μ π λ η ρ ώ σ ε ι τ α κ ενά σ υ ν τε λ ώ ν τα ς σ τη ν α σ τυ νο μ ικ ο φ α νή εξέλ ιξη τ η ς π λ ο κ ή ς . Τα δ ύ ο π ιο π ρ ο σ ω π ικ ά δ ιη γ ή μ α τα σ υ μ π λ έ ­ ο υ ν σ ε ύ φ ο ς μ ε τ α π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α χ ω ρ ίς ό μ ω ς ν α α νή κ ο υ ν ο υ σ ια σ τικ ά σ τη ν ίδια ε ­ ν ό τη τα . Λ. Ε ξαρχοπούλου

Στην πηγή του φανταστικού Έ ν α ς ε λ κ υ σ τ ικ ό ς ά ν τ ρ α ς α γ ο ρ ά ζ ε ι μιαν ά ν υ δ ρ η έκ τα σ η κ ά π ο υ σ τη ν Ε λ λά δ α και έ ρ π ε ι ο λ ό γ υ μ ν ο ς π ά ν ω σ τη γ η το υ . Π ρ α ­ κτική π ο υ α π ο β λ έπ ει σ το ν α α ν έ β ο υ ν τ α υ π ό γ ε ια ύ δ α τ α τ η ς π ε ρ ιο χ ή ς σ τη ν επ ι­ φά νεια . Το ό ν ο μ ά τ ο υ «Α νούβης», σ υ ν υ φ α σ μ έν ο μ ε τ ο ν Κ άτω Κ όσμο. Μ άρ­ τ υ ρ ε ς τω ν π ρ ο σ π α θ ε ιώ ν τ ο υ δ ύ ο γ υ ν α ί­ κ ε ς π ο υ β ρ ίσ κ ο ντα ι σ τη ν π ε ρ ιο χ ή γ ια ο ι­ κ ο λ ο γικ έ ς και γ ε ω λ ο γ ικ έ ς έ ρ ε υ ν ε ς και π ο υ η π α ρ ο υ σ ία τ ο υ γ υ μ ν ο ύ ά ν τρ α τ ις ελκ ύει π α ρ ά ξ ε ν α . Κι α κό μ η ο ι π ρ ο ύ χ ο ____________________ ν τ ε ς τ ο υ κοντινού χ ω ρ ιο ύ μ ε π ρ ώ τ ο ν ΤΑΣΟΣ ΡΟΥΣΣΟΣ το ν π α π ά που δ εν Η πηγή του τσακαλιού θ α α ρ γ ή σ ε ι να δ ει Αθήνα, Καστανιάτης, 1995 ως δ α ιμ ο νικ ές Σελ. 161. ____________________ α υ τ έ ς τ ις π ρ ο σ π ά ­ θ ε ιε ς π ο υ ε π ισ τε ­ γ ά ζο ν τα ι α π ό π ρ ω τ ο φ α ν ε ίς ν ε ρ ο π ο ν τ έ ς . Μ α γεία ή σ ύ μ π τω σ η ; Ο Ρ ο ύ σ σ ο ς , γ ι ’ ά λ ­ λη μια φ ο ρ ά , ω θ ε ί τ ο « δ ιστα γμ ό » η ρ ώ ω ν και α να γν ώ σ τη σ τ α ά κ ρ α σ ε μια χ α λ α ρ ό ­ τ ε ρ η ω ς π ρ ο ς τ η δ ο μ ή τ η ς , σ υ γκρ ιτικά μ ε τ ις π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ε ς , ν ο υ β έ λ α τ ο υ , α λ ­ λ ά εξίσ ο υ σ υ να ρ π α σ τικ ή σ το ε ίδ ο ς τη ς . Γι’ ά λ λη μια φ ο ρ ά τ α ό ρ ια μ ετα ξύ π ρ α γ ­ μ α τικ ού και ε ξ ω π ρ α γ μ α τικ ο ύ ρ ε υ σ το π ο ιο ύ ντα ι, ε νώ ο ι τ ε λ ε υ τ α ίε ς σ ε λ ίδ ε ς ε ισ ά ­ γ ο υ ν τ ο ν δ ιά λ ο γ ο τ ο υ φ α ντα σ τικ ο ύ μ ε τ α μ υ θ ο λ ο γικ ά κ α τά λ ο ιπα , έ λ κ ο ν τα ς τη ν ο υ β έ λ α π ρ ο ς τ ο ε ίδ ο ς τ ο υ «θα υμ α Δ. Τσατσούλης

________ ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Η δυστοπία του μέλλοντος Η μ ονα ξιά τ ο υ κ α λλιτέχνη σ το ν α ιώ να τ η ς τε χ ν ο λ ο γ ία ς , ό π ω ς έ β λ ε π ε ο Ιο ύλιο ς Β ερ ν τ ο ν 2 0 ό αιώ να , δ ια π ε ρ ν ά τ ις σ ελ ί­ δ ε ς α υ το ύ τ ο υ νεα νικ ο ύ το υ μ υ θ ισ τ ο ρ ή ­ ματος π ου ανακαλύφθηκε πρόσ φ α τα . Ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς το π ο θ ε τ ε ί τη δ ρ ά σ η το υ σ το 1960, ό τα ν ο ν ε α ρ ό ς ή ρ ω ά ς τ ο υ ο Μ ισέλ Ν τυ φ ρ ε ν ο υ ά α π ο φ ο ιτ ά μ ε β ρ α ­ β είο γ ια τ ο υ ς λ α τιν ικ ο ύ ς τ ο υ σ τίχ ο υ ς . Το Π α ρίσι π ο υ π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι δ ε ν μ ο ιά ζει σ ε τί­ π ο τ α μ ε τ ο Π αρίσι τ η ς ε π ο χ ή ς το υ σ υ γ γ ρ α φ έ α . Τ α π ά ν τ α κινούντα ι και ε ­ λ έγ χ ο ν τ α ι α π ό τη ν τ ε χ ν ο λ ο γ ία και τ α νέ α ε π ιτ ε ύ γ μ α τ ά τ η ς , κι ο ν ε α ρ ό ς ή ρ ω α ς δ ε ν μ π ο ρ ε ί ν α β ρ ει κ ά π ο ια ε ρ γ α σ ία π ο υ να μ η ν έ χ ε ι σ χ έσ η μ ε τ η ν τ ε χ ν ο λ ο γ ία και τη ν ε π ιθ υ μ ία γ ια ά μ εσ ο π λ ο υ τισ μ ό . Οι βι­ β λ ιο θ ή κ ε ς δ ε ν έ χ ο υ ν π ια κ α νένα ν α π ό τ ο υ ς π α λ α ιο ύ ς σ υ γ γ ρ α φ ε ίς , ο ι κα λ λ ιτέ­ χ ν ε ς δ ε ν α να γν ω ρ ίζο ντα ι, οι π ο ιη τ έ ς γ ρ ά φ ο υ ν σ τ ίχ ο υ ς γ ια τ α τ ε χ ν ο λ ο γ ικ ά ε ­ π ιτε ύ γ μ α τ α . Η ζω ή γ ια τ ο ν κ α λλιτέχνη εί­ να ι α π ό δ ύ σ κ ο λ η έ ω ς α δ ύ ν α τη , γ ι ’ α υ τό και η ζω ή τ ο υ Μ ισέλ κ α τα ντά έ ν α ς καφκικ ό ς ε φ ιά λ τη ς . Ο σ η μ ε ρ ιν ό ς α ν α γ ν ώ σ τη ς δ ια β ά ζει μ ε ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τ ο ο δ ο ιπ ο ρ ικ ό το υ ή ρ ω α και α να κ α λ ύ π τε ι μαζί τ ο υ τ ις π ρ ο β λ έ ψ ε ις τ ο υ Β ερ ν γ ια τ η ση μ ερ ινή ε ­ π ο χ ή , δ ια σ κ εδ ά ζει μ ε τ ις π α ρ α τ η ρ ή σ ε ις , εμ π λ έκ ετα ι σ τ ο υ ς δ ια λ ο γ ισ μ ο ύ ς , α­ π ο λ α μ β ά ν ει τ ο χ ι­ ο ύ μ ο ρ τ ο υ . Α υτό ό ­ μ ω ς δ ε ν ε μ π ο δ ίζε ι τη μ ελ α γ χο λ ικ ή αί­ σθηση και τη σ τυ φ ή γ ε ύ σ η π ο υ α φ ή ν ε ι τ ο βιβλίο μ ετ ά τ ο π έ ρ α ς τ η ς ανάγνω σης όπου α φ ή ν ο υ μ ε τ ο ν Μι­ σ έ λ ν α κείτετα ι σ το χιόνι, μ ε τ ο ό ν ο μ α τη ς χαμένης α γα ­ π η μ έ ν η ς τ ο υ σ τα χ είλη , σ α ν ά λ λο τ έ ­ ρ α ς σ τους π α γ ετώ ­ ν ε ς. Η ορ ισ τικ ή μ ο ­

ΜόλιςΚνχλοψφιοαν

να ξ ιά τ ο υ θ υ μ ίζει τη μ ο να ξ ιά τ ο υ τ έ ρ α ­ τ ο ς τ ο υ Δ ρ ο ς Φ ρ ά νκ εσ τά ιν κι είναι η μ ο ­ να ξ ιά τ ο υ κα λ λ ιτέχνη σ το ν α ιώ να τ η ς τ ε ­ χ ν ο λ ο γ ία ς . Μια σ υ να ρ π α σ τικ ή α φ ή γ η σ η π ο υ δ ικ αιώ νει τ η σ η μ ερ ινή φ ρ ο ντισ μ έ νη έ κ δ ο σ ή τ ο υ α π ό τ η ν «Ω κεανίδα» σ ε ρ έο υ σ α μ ε τ ά φ ρ α σ η τ η ς Έ φ η ς Κ ορόμ ηλά . Λ. Ε ξαρχοπούλου

Άνομοι έρωτες Η Σ εβ ερ ίν, κ υ ρ ία εκπάγλου καλλο­ νή ς τ η ς μ εγα λο α ­ στικ ή ς κοινω νία ς, κ α τα τρ ύ χ ε τα ι α π ό φ α ν τα σ ιώ σ εις . Και α π ο φ α σ ίζε ι ν α τ ις π ρ α γ μ α τ ο π ο ιή σ ε ι μ ε τ ο ν π ιο φ υ σ ικ ό τ ρ ό ­ π ο . Δ ιχα σ μ ένη μ ετα ξύ ευγ εν ικ ο ύ έ ρ ω τ α και α κ ά θ α ρ τ η ς λ α γ ν ε ία ς , η Ω ρ α ία τ η ς Η μ έρ α ς τα λ α ιπ ω ρ ε ίτ α ι α π ό π ά θ η κι επ ι­ θ υ μ ίε ς . Π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ α μ ε τ η ν ψυχική α γω νία τ η ς η ρ ω ίδ α ς σ τη ν τα ινία το υ Λουί Μ π ο νο υ έ λ μ ε τ η ν Κ ατρίν Ν τενέβ σ το ν ο μ ώ νυ μ ο ρ ό λ ο . Τ ο α ρ ισ το τεχ νικ ό μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α τ ο υ Ζ ο ζέ φ Κ εσ σ έ λ ε ίχ ε α ρ ­ χ ίσ ε ι ν α δ η μ ο σ ιε ύ ε τα ι σ ε σ υ ν έ χ ε ιε ς σ ε πα ρ ισ ιν ή ε φ η μ ε ρ ίδ α , τ ο 1929, α λ λ ά δ ια ­ κό π η κε ω ς ά σ ε μ νο . Ε ίναι α ξ ιο θ α ύ μ α σ τη η ικα νό τη τα τ ο υ σ υ γ γ ρ α φ έ α σ τις λ ε π τ έ ς ψ υ χ ο γ ρ α φ ικ έ ς π α ρ α τ η ρ ή σ ε ις και στη δ εξ ιο τεχ νικ ή ε ν α λ λ α γ ή β ία ς και τ ρ υ φ ε ­ ρ ό τ η τ α ς . Θ α υμ ά ζει, ε π ίσ η ς , ο α ν α γ ν ώ ­ σ τ η ς τ η ν α π ρ ό σ κ ο π τη ρ ο ή και τ η ν έ ν τα ­ ση στη δ ια γ ρ α φ ή τω ν χ α ρ α κ τή ρ ω ν . Ό χ ι μ ό νο ω ς τα ινία α λ λ ά και ω ς α ν ά γ ν ω ­ σμ α , η «Ω ρα ία τ η ς Η μ έρ α ς» είνα ι ε ξίσ ο υ σ α γη νευ τικ ή . Ν. Κώτσιου

ΖΟΖΕΦ ΚΕΣΣΕΛ Η Ωραία της ημέρας Απόδοοη: Λεωνίδας Χρηστάκης Αθήνα, Δελφίνι, 1995 Σελ. 200

Φωτεινός παιδικός κόσμος Ο Π άντυ Κλαρκ, έ ν α ς Ιρ λ α ν δ ό ς α εικίνη ­ τ ο ς πιτσ ιρ ίκ ο ς, α φ η γ ε ίτ α ιτ α έ ρ γ α και τ ις η μ έ ρ ε ς τ η ς τ ρ ε λ ο π α ρ έ α ς τ ο υ . Σ κ α ντα ­ λ ιέ ς και α τα ξ ίε ς, π α ιχν ίδ ια και μ α θή μ α τα , έ ν α χ ρ ω μ α τισ τό μ ω σ α ϊκό τυ π ικ ώ ν π α ιδ ι­ κώ ν σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ώ ν , ό λ ο σ κ έ ρ τσ ο και σ π ιρ τά δ α . Ο Ρ ό ν τυ Ν τόυλ, β ρ α β ε υ μ έ ν ο ς

για το «Π άντυ ΡΟΝΤΥ ΝΤΟΫΛ Κ λαρκ» μ ε τ ο β ρ α ­ ΠΑΝΤΥΚΜΡΚ Χαχαχα β είο B ooker, υ ιο θ ε ­ Μτφρ.: Κατερίνα Σχινά τ ε ί μια δ ιή γη σ η ε ­ Αθήνα, Νεφέλη, 1995 Σελ. 328 ν τ ε λ ώ ς π α ιδ ικ ό τ ρ ο π η , ό χ ι ό μ ω ς απλ οϊκή ή α φ ε λ ή και μ ιλά ει μ ε τ ο σ τ ό μ α ε ­ ν ό ς κ α τε ρ γ α ρ ά κ ο υ μ π ό μ π ιρ α . Τ ο ύ φ ο ς είνα ι λ α μ π ε ρ ό , η γ λ ώ σ σ α γ ε μ ά τ η ζω ν τά ­ νια και μ π ρ ίο . Γ ε γ ο ν ό τ α σ ο β α ρ ά , ό π ω ς ο θά να το ς, η τρ έ λ α ή ο πό λ εμ ο ς, π α ­ ρ ο υ σ ιά ζο ν τ α ι φ ιλ τ ρ α ρ ισ μ έ ν α μ έ σ ’ α π ό τ η ν π ε ρ ίε ρ γ η οπτική και σ ύ λ λ η ψ η τ ω ν μι­ κρ ώ ν π α ιδ ιώ ν. Σ το φ ό ν τ ο μια κ ο ινω νία μ ε π ρ ο β λ ή μ α τ α και α ν α τ α ρ α χ έ ς π ρ ο σ π α θ ε ί ν ’ α να κόψ ει, σ χ ε δ ό ν μ ά τα ια , τ η ν α ν α π ό ­ φ ε υ κ τη π ο ρ ε ία τ η ς π ρ ο ς τ η ν π α ρ α κ μ ή . Ε υ ρ η μ α τική γ ρ α φ ή , λ ίγ ο ενο χλ η τικ ή ω ­ σ τ ό σ ο η ε π α ν α λ η π τικ ό τη τα τ ω ν κα τα -

Ν. Κώτσιου

ΠΟΙΗΣΗ =ορκίζοντας το μέλλον Ο χ ρ ό ν ο ς κ υ ρ ια ρ χ εί σ τ ο « Η μ ερ ο λ ό γιο τ η ς α υ ρ ια ν ή ς ε ξο ρ ία ς» . Τ ο π α ρ ε λ θ ό ν φ α ν τά ζε ι π ιο π α ρ ή γ ο ρ ο α π ό τ ο μ έλ λ ο ν π ο υ , έ τσ ι κι α λ λ ιώ ς, είνα ι ά δ η λ ο και μ ά λ ­ λ ο ν ζ ο φ ε ρ ό . Ο ι ι­ σ τ ο ρ ίε ς μ ο ιά ζο υ ν ΘΑΝΑΣΗΣ Κ. ΚΩΣΤΑΒΑΡΑΣ να επα να λα μ βά νο ­ . Το ημερολόγιο της ντα ι ε π ’ ά π ε ιρ ο ν , αυριανής εξορίας χ ω ρ ίς ό μ ω ς π ο τ έ Αθήνα, Νεφέλη, 1995 Σελ. 56 ν α είνα ι και α κ ρ ι­ β ώ ς οι ίδιες. Ο π ο ι­ η τή ς νοσ τα λ γεί χ α ­ μ έ ν ο υ ς π α ρ α δ ε ίσ ι­ ο υ ς κήπους που κ ά π ο τε γε ύ θ η κ ε και στω ικά ανα π ο λ εί π ε ­ ρ α σ μ έ ν ε ς ε υ τυ χ ίε ς. Σ τη σ υ λ λ ο γ ή α υ τή αποκ ρυσ ταλλώ νε­ τ α ι μια ο λ ό κ λ η ρ η φ ιλ ο σ ο φ ία , μια σ τά ­ ση ζ ω ή ς κι έ ν α ς τρ ό π ο ς θεώ ρησης τ ο υ κ ό σ μ ο υ και τ η ς

χ ρ ο ν ικ ό τ η τ α ς . Ο Θ α ν ά σ η ς Κ ω σ τα β ά ρ α ς α ν τιπ α ρ α θ έ τε ι σ τη γρ α μ μ ικ ή α ντίλ ηψ η τ η ς ισ το ρ ία ς τη ν κ υ κ λ ικό τη ττα τ η ς ε λ λ η νικ ή ς τ ρ α γ ικ ή ς π α ρ ά δ ο σ η ς . Π ο ιη τή ς τ ο υ έ ρ ω τ α και τω ν έ γ χ ρ ο ν ω ν μ ετ α λ λ ά ξ εω ν τ η ς α γ ά π η ς φ τ ιά χ ν ε ι σ τ ίχ ο υ ς γ ια τ η ν ο σ τα λ γ ία και τ η ν α έ να η ε π ισ τ ρ ο φ ή ξ ο ρ κ ίζ ο ν τα ς τ ο υ ς π α ν τ ο ε ιδ ε ίς φ ό β ο υ ς . Σ τα π ο ιή μ α τα α υ τά η α π ε λ π ισ ία δ ε ν έ χ ε ι θ έ σ η , α λ λ ά και η αι­ σ ιο δ ο ξ ία δ ε ν έ χ ε ι λ ό γ ο ύ π α ρ ξ η ς . Ν. Κώτσιου

Συγκρατημένος λυρισμός Ο E u g en io Montale, εξέχο υ σ α μορφή τ ο υ π ο ιη τικ ο ύ τ ο π ί­ ο υ τ η ς Ιτα λία ς, δ ε ν ε ν δ ίδ ε ι σ τη ρ η τ ο ­ ρ ε ία και τη μ εγ α λ η γ ο ρ ία . Τ α πο ιή μ α τά τ ο υ είνα ι ε υ ρ η μ α τικ ά α ν α π τ ύ γ μ α τ α τ υ χ α ίω ν σ τιγμ ιό τυ π ω ν . Δ ε ν τ ο υ ς λ είπ ε ι ο λ υ ρ ισ μ ό ς , τ α δ ια π ν έ ε ι μια δ ια κρ ιτική λ ε ­ π τ ή μ ε λ α γ χ ο λ ία και τ α χ α ρ α κ τη ρ ίζε ι ρ υ θ μ ικ ό τη τα . Δ ια κρ ίνει κ α νε ίς ψ ή γ μ α τα ε ρ ω τισ μ ο ύ , ε νώ κ υ ρ ια ρ χ εί η ε ικ ό ν α τ η ς γυ ν α ίκ α ς ε ίτε ω ς μ ο ύ σ α ς ε ίτε ω ς συντρόφ ου. Ο M ontale ε π έ λ ε ξ ε ν α χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή σ ει γ λ ώ σ σ α λιτή και α π έ ρ ιττ η , α π α λ λ α γ μ έ ν η α π ό σ το λ ίδια , γ λ ώ σ σ α σ χ ε δ ό ν κ α θ η μ ε ρ ι­ νή . Α υτό δ ε σ η μ α ίνει, ω σ τό σ ο , ό τι ο τ ρ ό ­ π ο ς τ ο υ ν α ε κ φ ρ ά ζ ε τα ι είνα ι τ α π ε ιν ό ς ή α π λ ο υ σ τε υ τικ ό ς . Μ ολονότι τ ο ιδίω μ ά τ ο υ είνα ι χ α μ η λ ώ ν τό ν ω ν , υ π ά ρ χ ε ι μια έ ­ ντο ν η μ ετ α φ υ σ ικ ή π ο ιό τ η τ α και μια δ ιά ­ θ ε σ η και τ ά σ η α π ο γ ε ίω σ η ς . Ν. Κώτσιου

EUGENIO MONTALE Φινιστέρε και άλλα ποιήματα Μτφρ.: Νίκος Αλιφέρης Αθήνα, Άγρα, 1995 Σελ. 136

Σε ηρακλείτειο καμβά Μια γυ να ίκ α , η ο π ο ία έ ζ η σ ε α π ο μ ο ν ω μ έ ­ νη τ ο ν π ε ρ α σ μ έ ν ο α ιώ να , κ α τ ά φ ε ρ ε να φ έ ρ ε ι τ η ν π ο ίη σ η σ τ ο ν π ιο υ ψ η λ ό β α θ μ ό τε χ ν ικ ή ς και ε υ α ισ θ η σ ία ς . Α νά μ εσ α σ τ ο υ ς λ ό φ ο υ ς τ η ς Μ α σ α χ ο υ σ έ τη ς «σπατά λ η σ ε» ό λ η τη ζω ή τ η ς . Π οίη ση α π ο ­ φ θ ε γμ α τικ ή , κεντη μ ένη π ά ν ω σ ’ έ ν α ν η-

Γενέθλια πόλη

ρ α κ λ ε ίτε ιο κα μ βά , έκφ ραση ελλειτττική, αιρετική εκλογή τω ν λέξεων, ανα-

εμιλυντικινςον

Μτφρ.: ΆνναΔαοκαλοπούλου Αθήνα, Ειδική Εκδοτική, 1996 Σελ. 134

διάταξη της σύντα­ ξης, απ ου σία στίξεως. Η Ά ννα Δ α σ κ α λ ο π ο ύ λ ο υ ε π έ λ ε ξ ε ν α μ ε­ τ α φ ρ ά σ ε ι π ο ιή μ α τα , τ α ο π ο ία ε νώ ν ει η έν ν ο ια τ η ς φ ύ σ η ς . Για τ η ν Ν τίκινσον η φ ύ σ η είνα ι τ ο φ ω τε ιν ό σ η μ είο π ρ ο ς τ ο ο ­ π ο ίο π ρ ο σ β λ έ π ε ι. Τ ρ α γ ο υ δ ά ε ι τ ις λέξ ε ις , γ ρ ά φ ε ι τ α χ ρ ώ μ α τα , η μ ο υ σική τ η ς ό μ ω ς δ ια κ ό π τε τα ι α π ό μ ε γ ά λ ε ς σ ιω π ές . Η μ ε­ τ α φ ρ ά σ τ ρ ια α κ ο λ ο ύ θ η σ ε τ ο δ ρ ό μ ο ε ν ό ς α κ ρ α ίο υ δη μ ο τικ ισ μ ο ύ . Και α υ τ ό ς ο δ ρ ό ­ μ ο ς έ χ ε ι π ο λ λ έ ς π α γ ίδ ε ς . Β. Κ αλαμαράς

ΜΕΛΕΤΕΣ

Με υ π ό τιτλ ο « Π ερ ιπλ ά νη σ η σ το χ ώ ρ ο και τ ο ν χ ρ ό ν ο » , η μ ελ έτη τ η ς Έ λ ε ν α ς Χ ο υζο ύρ η έ ρ χ ε τ α ι ν α δ ια φ ω τίσ ει τ ο υ ς λ ό γ ο υ ς π ο υ η Θ εσ σ α λο νίκ η , π ο υ είνα ι η γ ε ν έ θ λ ια π ό λ η και τ η ς ίδ ια ς, π α ίζε ι τ ό σ ο ση μ α ντικό

ρόλο

π ο ίη σ η

α λ λά

Ιω άννου. Σ το ε υ σ ύ ν ο π τ ο και κα τα το π ι____________________

στικό Α' κ ε φ ά λ α ιο γ ια τ η ν « πόλη ω ς

ΕΛΕΝΑ ΧΟΥΖΟΥΡΗ Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου Αθήνα, Πατάκης, 1995 Σελ. 130

και

τη

«Θ εσ σ α λο νίκη

κείμενο»

ως

πόλη τη ς λογοτε­ χνία ς» , η σ υ γ γ ρ α ­ φ έας

Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ---------- ΤΟ Υ ---------ΓΙΩΡΓΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ

το υ ς

π α ρα θέτει λόγους

α μ φ ίδ ρ ο μ η ς

της σχέ­

σ ης κάθε σ υ γγρ α ­ φ έ α μ ε τ ο χ ώ ρ ο και ιδ ια ίτε ρ α β έβ α ια

Λογοτεχνική διανόηση

τ ο υ Ιω ά ννο υ. Σ τα ε ­

Μιαν ε ν δ ια φ έ ρ ο υ σ α π ρ ο σ έ γ γ ισ η ε π ιχ ε ι­ ρ ε ί η σ υ γ γ ρ α φ έ α ς - λ έκ τω ρ σ το π α ν ε π ι­ σ τή μ ιο Ιω α ννίνω ν - σ ε ζη τή μ α τα θ ε ω ­ ρ ία ς τ η ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς . Ε ρ μ η νεύ ει κείμ ε­ ν α σ τη σ υ ν ά ρ τη σ ή τ ο υ ς μ ε ιδ έ ε ς και τ ό ­ π ο υ ς (Β ά ρ να λ η ς και μ α ρ ξιστική θ ε ω ρ ία , Κ α β β α δ ία ς και θ ά λ α σ σ α , η θ ο γ ρ α φ ία και τ ό π ο ς π ρ ο έ λ ε υ σ η ς τ ο υ η θ ο γ ρ ά φ ο υ ). Ε π ίσ η ς, π α ρ ο υ σ ιά ζ ε ι και α ξ ιο π ο ιε ί υλικό γ ν ω σ τ ώ ν περ ιο δ ικ ώ ν , π ο υ λ ε ιτ ο ύ ρ γ η σ α ν σ τη ν ελλη νική κοινω νία τ η ς π ε ρ ιφ έ ρ ε ια ς ω ς μ ο χλ ο ί π ν ευ μ α τικ ο ύ π ρ ο β λ η μ α τ ι­ σ μ ο ύ . Σ υ γ κ εκ ρ ιμ έ να , π α ρ ο υ σ ιά ζ ε τ α ι υ λι­ κό α π ό τ η ν «Αλε­ ξ α ν δ ρ ιν ή Τ έχνη» Γ„ ' ' ΓΕΩΡΓΙΑΛΑΔΟΓΙΑΝΝΗ π ο υ ε β γ α ζ ε Ο κα β α Κείμενα κριτικής για τη φ ικ ό ς κ ύ κ λ ο ς τ η ς νεοελληνική λογοτεχνία Α λ εξ ά ν δ ρ εια ς, καΑθήνα, Ε Μ η η ά Γράμματα, 1£ θ ώ ς ε π ίσ η ς και δ ύ ο

σ τη ν

κ υ ρ ίω ς σ τη ν π ε ζ ο γ ρ α φ ία τ ο υ Γ ιώ ρ γ ο υ

________________________

π ε ρ ιο δ ικ ά τ ω ν ο ­ π ο ίω ν η έ κ δ ο σ η σ υ ν ε χίζετα ι μ έχ ρ ι σ ή μ ε ­ ρ α («Η πειρω τική Ε στία» και « Κόνιτσα»), Α ξιόλ ογη μ ελ έ τη γ ια τ ο ν ιδ ε ο λ ο γ ικ ό ρ ό ­ λ ο και τ ις π ο λ ιτισ τικ έ ς π α ρ ε μ β ά σ ε ις τ η ς λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ή ς δ ια ν ό η σ η ς .

Ν. Κώτσιου

π ό μ ε ν α κ ε φ ά λ α ια ε ­ ξ ετά ζο ν τα ι ο ι ά μ ε ­ σ ες ή έμμ εσ ες ανα­ φ ο ρ έ ς σ τη ν π ό λ η

Μ ,

σ το πο ιη τικ ό και π ε ζο γ ρ α φ ικ ό τ ο υ έ ρ ­

γ ο , γ ίν ε τα ι σ ύ ν δ ε σ η τ ο υ π ρ ο σ ω π ικ ο ύ και β ιω μ α τικ ο ύ σ το ιχε ίο υ μ ε τ ο σ υ λ λ ο γ ικ ό κι ε π ισ η μ α ίνο ντα ι οι α λ λ α γ έ ς π ο υ , α να λ ό γ ω ς τ η ς η λ ικία ς και τ η ς π ο ρ ε ία ς τ ο υ σ υ γ γ ρ α φ έ α , π α ρ α τ η ρ ο ύ ν τ α ι σ τα κείμ ε­ νά του. Ε π ιπ λ έ ο ν π ρ ο τ ε ίν ο ν τ α ι κ ά π ο ια σ χ ή μ α ­ τ α π ο υ υ π ο β ο η θ ο ύ ν σ τη σ υ γ κ ρ ό τ η σ η τη ς Ε γώ

λ ε ιτ ο υ ρ γ ία ς όπω ς:

του

α φ η γ η μ α τ ικ ο ύ

α μ α ρ τ ία - π ρ ο δ ο σ ία - ε ν ο χ ή

μ ε τ ο α ντισ τικ τικ ό τιμ ω ρ ία -μ ε τά νο ια -ε ξ α γ ν ισ μ ό ς ή τ ο α ντίσ το ιχο , π ο υ π α ρ α π έ ­ μ π ε ι σ ’ έ ν α νω χε λ ικ ό ro a d m ovie, δ ρ ό μ ο ς -κ ό σ μ ο ς - κ ίν η σ η /σ π ίτ ι-α π ο μ ό ν ω σ η μ ο να ξιά . Α πό α υ τά τ α σ χ ή μ α τα κ α θ ώ ς και α π ό τ ο ν π ρ ο σ ω π ικ ό ή ισ το ρ ικ ό χ ρ ό ν ο σ το ν ο π ο ίο α ν τισ το ιχο ύ ν ο ι π ε ρ ιγ ρ α φ έ ς , ε ξ α ρ τ ά τ α ι και η έ λ ξ η -α π ώ θ η σ η π ο υ νιώ ­ θ ε ι ο Ιω ά ννου γ ια τ η ν π ό λ η τ ο υ . Ε πιμ ε­ λούς δ ο μ η μ έ ν η και σ το ιχ ε ιο θ ετη μ έ ν η η

Γ ια τη γλώσσα του έρωτα

μ ελ έ τη τ ε λ ειώ ν ε ι μ ε τ η ν π ρ ό τ α σ η ε ξ έ τ α ­ σ η ς τ ο υ π ε ζ ο γ ρ α φ ικ ο ύ έ ρ γ ο υ τ ο υ Ιωάννο υ ω ς ε ν ό ς ενια ίο υ και α ν ο ιχ το ύ μ υ θι­ σ το ρ ή μ α τ ο ς . Η φ ρ ο ν τισ μ έ ν η έ κ δ ο σ η π ε ­ ρ ιλ α μ β ά νει κι έ ν α π α ρ ά ρ τ η μ α μ ε φ ω τ ο ­ γ ρ α φ ίες του σ υ γγρ α φ έα . Λ.Εξαρχοπούλου

Ο Λίντο Β α λντρέ δι­ δ ά σκει σ το Π ανεπι­ στήμιο το υ Ο υρμπίν ο και α σχο λείτα ι με θ έ μ α τα επισ τη μ ο λο ­ γ ία ς και φ ιλ ο σ ο φ ία ς τ η ς γ λ ώ σ σ α ς . Η γλ ώ σ σ α υ π ά ρ χε ι και κατα­ λα μ βά νει έ να σημαντικό μ έ ρ ο ς στη σ ύ σ τα ­ σ η τ η ς ερ ω τική ς εμ π ειρ ία ς το υ ανθρ ώ π ο υ ,

LIDOVALDRE Η Γλώσσα του Έρωτα Ηλέξη ως ερωτικό σχήμα Μτφρ.: Γρ. Μαλλιαρίδης Αθήνα, Αφροδίτη, 1995 Σελ. 187

ΔΟΚΙΜΙΟ Εντός και εκτός Ι δ ρ υ τή ς τ ο υ Θ ε ά τρ ο υ Έ ρ ε υ ν α ς και π ρ ω ­ τ ο π ό ρ ο ς τ η ς θ ε α τ ρ ικ ή ς α ν α ν έ ω σ η ς τη δ ε κ α ε τία τ ο υ 7 0 , ο Δ η μ ή τ ρ η ς Π ο τα μ ίτη ς σ υ γ κ ε ν τρ ώ ν ε ι σ ε ενια ίο τ ό μ ο δ ια φ ο ρ ε τ ι­ κά κ είμ ενά τ ο υ , π ρ ο τ ε ίν ο ν τ α ς τ η ν α ν ά ­ γ ν ω σ ή τ ο υ ς σ ε δ ύ ο ε ν ό τ η τ ε ς : κείμ ενα θ ε α τρ ικ ά και κ είμ ενα «πα ρ α -θεα τρ ικ ά » . Δ η μ ο σ ιευ μ έ ν α ,

τα

________________________

περισσότερα, σε περ ιο δικά ή εκφω-

δημητρης ποταμίτης

νηθέντα σε θεατρικά σ υμ πό σ ια περίλ α μ β ά ν ο υ ν κ ρ ίσ εις

Εσωτερικόςμετανάστης /g J K jS lw Σελ. 190 --------------------------------------

γ ια τ η ν π ο ρ ε ία τω ν θ ε α τρ ικ ώ ν γ ε γ ο ν ό τ ω ν και τ η ν κ α τά σ τ α ­ ση σ τ α θ ε α τρ ικ ά π ρ ά γ μ α τ α , α λ λ ά και γ ια θέμ ατα

κ οινω νικ ή ς φ ύ σ ε ω ς γενικ ά .

υ π ο στη ρ ίζει ο Ιταλός σ υ γ γ ρ α φ έ α ς π ο υ ε ­ πιχειρεί μ’ α υ τό τ ο δοκίμιο ν α ρίξει λ ίγο φ ω ς στις π τ υ χ έ ς α υ τή ς ακ ρ ιβ ώ ς τ η ς δ ια δι­ κασίας. Σ το δοκίμιο αυ τό ο Λίντο Β α λντρέ εξετά ζει τη γλ ώ σ σ α ω ς ερ ω τικό σήμα. Π ρόκειται γ ια μια ε ξε ρ εύ νη σ η το υ λ ό γο υ π ο υ μιλάει ο έ ρ ω τ α ς π ρ ο κ ειμ ένο υ να α πο κ α λυ φ θεί. Ο Β α λντρέ μιλάει για έρ ω τα , γ ια σ ε ξ και για ερ ω τισμ ό , π ρ ο κ ειμ ένο υ ν α α να κα λύψ ει π ώ ς και π ό σ ο ο τ ρ ό π ο ς μ ε το ν ο π ο ίο ε κ δ η ­ λώ νοντα ι οι ο ρ μ έ ς και τ α συ να ισ θ ή μ ατα σ υ νδ έε τα ι μ ε το ν τ ρ ό π ο π ο υ π έ φ το υ ν σ τα δ ίχ τυ α τ η ς κα τα νό η σ ή ς μα ς. Ο Λίντο Β αλντρέ κα τα φ έρ νει να μ α ς μιλή­ σει μ ε τρ ό π ο α π λ ό για π ρ ά γ μ α τ α δύσκ ο λ α. Σ. Ν τάλης

Περί λογοτεχνίας

Σ υ χ ν ά μ ε χ α ρ α κ τ ή ρ α α π ο φ θ ε γ μ α τικ ό , κα υ σ τικό γ ια κ α τα σ τ ά σ εις, δ ιά χ υ τ α ά λ ­ λ ο τ ε π ίκ ρ α ς και ά λ λ ο τ ε ο ρ γ ή ς , σ υ χ ν ά π α ρ α β λ έ π ο υ ν ότι δ ε ν ε ίνα ι τ α π ά ν τ α , σ ή ­ μ ερ α , α ρ νη τικά , ό τι υ π ά ρ χ ο υ ν π ίσ ω α π ό τ α ε π ιφ α ιν ό μ ε ν α ά ν θ ρ ω π ο ι δ η μ ιο υ ρ γ ι­ κοί. Θ εω ρ ώ , α να ν τίρ ρ η τα , ω ς π ιο σ η μ α ­ ντικά (α κόμ η και π ο λ ύ τιμ α ) τ α ό σ α α να ,φ έρ ο ντα ι σ ε θ ε α τ ρ ικ έ ς π ρ α κ τ ικ έ ς και α ­ ν α λ ύ σ ε ις σ υ γκ ε κ ρ ιμ έν ω ν έ ρ γ ω ν , ό π ω ς α υ τ ά π ο υ ε κ θ έ το υ ν σ κ η ν ο θ ετ ικ έ ς τ ο υ

ΙΤΑΛΟ ΚΑΛΒΙΝΟ Έξι προτάσεις για την επόμενη χιλιετία Εισαγωγή, μτφρ., επίμετρο: Μαρία Σπυριδοπούλου Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1995 Σελ. 240

Π ρ ό κειτα ι γ ια κεί­ μ εν α το

Π α νεπ ισ τή μ ιο

τ ο υ Χ ά ρ β α ρ ντ, π ο υ ο

ΙΤΑΛΟ ΚΑΛΒΙΝΟ"

δ ια λ έ ξ ε ω ν

π ρ ο ο ρ ισ μ έ ν ω ν γ ια

Κ αλβίνο τε λ ικ ά

δ εν

π α ρ ο υ σ ία σ ε

Ε Ξ Ι Π Ρ Ο Τ Α Σ Ε ΙΣ

για τί

σ το

επ ο μ εΚ

πέθανε

ιλ ιε για

μ ετα ξύ

(1985).

Ο

σ υ γ γ ρ α φ έ α ς εσ τ ιά ­

σ κ έ ψ ε ις γ ια έ ρ γ α π ο υ α ν έ β α σ ε ο ίδιο ς:

ζει τ ο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν

« Τ ρ ώ γ ο ν τα ς τ ο μ ή λ ο τ η ς γν ώ σ η ς » , «Το η μ ε ρ ο λ ό γ ιο ε ν ό ς σ υ γ γ ρ α φ έ α » (Για τ ο ν

τ ο υ σ τα χ α ρ α κ τ η ρ ι­ στικά π ο υ ο φ ε ίλ ε ι

Ο σ τρ ό φ σ κ ι), τ α κ είμ ενα γ ια τ η «Μ ετα­

ν α δ ια φ υ λ ά ξ ε ι η λ ο ­

μ ό ρ φ ω σ η » κ.ά. Ε ίθε α υ τά ν α ή τα ν π ε ρ ισ ­

γ ο τ ε χ ν ία

σ ό τε ρ α .

2 0 0 0 , κι α υ τ ά είνα ι Δ. Τσατσούλης

η

μετά το

ελαφ ρότητα,

η

Μόλις Κυκλοφόρησαν

τ α χ ύ τ η τ α , η α κρ ίβεια , η ο π τ ικ ό τ η τ α και η

Ά ρ θ ρ α π ο υ γ ρ ά φ τ η κ α ν εκ είνη τ η ν ε π ο ­

π ο λ λ α π λ ό τη τα . Π α ρ ά λλ η λ α , ε π ιχ ε ιρ ε ί έ ­

χ ή α λ λ ά και μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ α , μ α ρ τ υ ρ ίε ς

ν α ε ίδ ο ς λ ο γ ο τε χ ν ικ ο ύ α π ο λ ο γ ισ μ ο ύ τ ω ν

π ρ ω τ α γ ω ν ισ τ ώ ν ,

τε λ ε υ τ α ίω ν ε κ α τό χρ ό ν ω ν .

π ρ ώ τη φ ο ρ ά βλέπ ο υ ν το φ ω ς τη ς δ η μ ο ­

Ο Ιτα λ ό ς δ η μ ιο υ ρ γ ό ς , γ ν ώ σ τ η ς τ η ς μ α ­

σ ιό τ η τ α ς και π ρ ο σ ω π ο γ ρ α φ ίε ς π α ρ α ­

κ ρ α ίω ν η ς ισ τ ο ρ ία ς τ ο υ α ν θ ρ ώ π ιν ο υ π ο ­

γ ό ν τ ω ν τ η ς α ν τ ίσ τ α σ η ς α π ο τ ε λ ο ύ ν τ ο

ντοκ ουμ έντα

που

λ ιτισ μ ο ύ κι ε π η ρ ε α σ μ έ ν ο ς α π ό τ ο υ ς Βα-

υ λικό α υ τ ο ύ τ ο υ μ ικ ρ ο ύ , α λ λ ά κ α λ α ί­

λ ε ρ ύ , Κ άφκα, Μ π ό ρ χ ε ς, Μαν, α λ λ ά κι α ­

σ θ η τ ο υ , β ιβ λ ίο υ , π ο υ κ υ κ λ ο φ ό ρ η σ ε α ­

π ό τ ις ν ε ο τ ε ρ ικ έ ς ε π ισ τη μ ο ν ικ ές θ ε ω ­

π ό έ ν α ν ε κ δ ο τικ ό ο ίκο π ο υ κ α τ α θ έ τ ε ι α ­

ρ ίε ς ε ν σ ω μ α τ ώ ν ε ι σ το β ιβλίο τ ο υ α υ το -

π λ ό χ ε ρ α τ ο μ ερ ά κ ι τ ο υ μ ε μ ια ε ξε ιδ ι-

β ιο γ ρ α φ ικ έ ς α ν α φ ο ρ έ ς ε μ π λ ο υ τισ μ έ ν ε ς

κ ε υ μ έ ν ο υ τ ύ π ο υ ισ τ ο ρ ιο γ ρ α φ ία . Τ. Π α ππά ς

μ ε κ ρ ιτικ ές α να λ ύ σ εις. Ο Ί τα λ ο Κ αλβίνο, μ ε τ α ε φ ό δ ια τ η ς λ ο γ ο ­ τε χ ν ικ ή ς ε μ π ε ιρ ία ς και τ η ς δ η μ ιο υ ρ γ ικ ή ς φ α ν τα σ ία ς , π ρ ο τ ε ίν ε ι μ ια ν α υ σ τη ρ ή θ ε ω ­ ρ ία τ η ς ν ό η σ η ς θ έ λ ο ν τ α ς ν α δ ια φ υ λ ά ξ ε ι

Ιστοριογραφία και τοπογραφία της Θεσσαλονίκης

α ξ ίε ς π ο υ δ ια ισ θ ά ν ε τα ι ό τι κ ιν δ υ ν ε ύ ο υ ν ν α ε ξ α φ α ν ισ το ύ ν .

Σ α ρ ά ν τ α π έ ν τ ε κεί­

Ιδα νικό ε γ χ ε ιρ ίδ ιο γ ι ’ α υ τ ο ύ ς π ο υ θ έ ­ λ ο υ ν ν α κ ά ν ο υ ν έ ν α μ α γικ ό τ α ξ ίδ ι σ το ν κόσμο τ η ς

γ ν ώ σ η ς και τ η ς π ο ιη τικ ή ς

ε κ φ ο ρ ά ς τη ς.

Ε. ΧΕΚΙΜΟΓΛΟΥ Θεσσαλονίκη, Τουρκοκρατία και Μεσοπόλεμος Θεσσαλονίκη, Έκφραση, 1996 Σελ. 483

Ν. Κώτσιου

μ εν α , π ο υ

α ναφέ-

ρ ο ν τα ι σ τη ν τ ο π ο ­ γ ρ α φ ία

και τ η ν ι­

σ το ρ ία τ η ς Θ ε σ σ α ­ λ ο νίκ η ς,

από

την

π ρ ώ ιμ η Τ ο υ ρ κ ο κ ρ α τία μ έχ ρ ι και τ η ν Κα­ το χ ικ ή π ε ρ ίο δ ο . Π ρ ό κειτα ι γ ια τη ν «ιστο­

ΙΣΤΟΡΙΑ

ρ ιο γ ρ α φ ία μ ια ς π ό λ η ς π ο υ π ρ ο σ π α θ ε ί ν α α π ο κ τή σ ει υ π ό σ τ α σ η τ η ν τ ε λ ε υ τ α ία δ εκ α ετία , έ χ ο ν τ α ς μ π ρ ο σ τ ά τ η ς δ ρ ό μ ο

Άγνωστες σελίδες Ψ η φ ίδ ε ς

ενός

γ ώ ν α τ ο ν ο π ο ίο οι α γ γ λ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις σ υ κ ο φ ά ν τ η σ α ν και οι

ε ν θ ικ ό φ ρ ο ν ε ς

θύλακες

α ρ κ ε τ ό ν α δ ια νύ σ ει» , σ η μ ειώ νει ε ύ σ τ ο χ α ο κ α θ η γ η τ ή ς τ ο υ ΑΠΘ Γ ιώ ρ γ ο ς Α να στα -

α­

υπονό­

σ ιά δ η ς σ το ν π ρ ό λ ο γ ό τ ο υ . ΚΟΥΛΑΞΗΡΑΔΑΚΗ Σελίδες από τον αντιφασιστικό αγώνα στη Μέση Ανατολή 1941-44 Αθήνα, Φιλίστωρ, 1995 Σελ. 103

Μ έσα α π ό τ η ν « α κτινο γρ α φ ία » τ ό π ω ν , εκκλ η σ ιώ ν, κτιρίω ν, δ ρ ό μ ω ν , ε γ γ ρ ά φ ω ν , προσώ πω ν,

ε φ η μ ε ρ ίδ ω ν

και δ ια δ ικ α ­

σ ιώ ν, ο Ε. Χ εκ ίμ ο γλ ο υ μ ε τ α κ είμ ενα α υ το ύ τ ο υ τ ό μ ο υ π α ρ α κ ο λ ο υ θ ε ί τ η ν ο ι­

μ ε υ σ α ν μ έ χ ρ ι ε ξο -

κονομ ική και κοινω νική γ ε ω γ ρ α φ ία τ η ς

ντώ σ εω ς τω ν π ρ ω ­

Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η ς α π ό τ η ν ο θω μ α νικ ή κα τά -

τ α γ ω ν ισ τ ώ ν

κ τη ση μ έχ ρ ι και τ ο μ ε σ ο π ό λ ε μ ο . Π ο λ λά

Το

β ιβ λ ίο

του. αναφέ-

α π ό τ α κ είμ ενα α υ τά σ τη ρ ίζο ντα ι σ ε α ­

ρ ε τ α ι σ ε μ ια π ε ρ ίο ­

ν έ κ δ ο τ ε ς π η γ έ ς , ε ν ώ ά λ λ α ε π α ν α δ ια -

δ ο κ α τά τ η ν ο π ο ία

π ρ α γ μ α τ ε ύ ο ν τ α ι τ α π ο ρ ίσ μ α τ α τ η ς γ ν ω ­ σ τ ή ς β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία ς .

τα

ε γ χ ώ ρ ια π ά θ η

τ η ς Ε λ λά δ α ς μ ετα ­

Η Θ εσ σ α λ ο νίκ η α λ λ ά και ο τ ό π ο ς έ χ ε ι α ­

φ έρθηκαν

ε­

ν ά γκ η α π ό τ έ τ ο ια βιβλία π ο υ σ υ μ β ά λ ­

σ ω τ ε ρ ικ ό τ ω ν ε λ ­

σ το

λ ο υ ν σ ε μια δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τε ρ η σ χ έ σ η τω ν

λ η νικ ώ ν

α ν θ ρ ώ π ω ν μ ε τ η ν π ό λ η το υ ς .

σ τρα ­

τ ε υ μ ά τ ω ν σ τη Α να τολ ή .

Μ.

Σ. Ντάλης

Βιβλίο - κόσμημα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Περί του πρακτέου Η η θική σ υ γ κ ρ ο τε ίτα ι α π ό τ ις κ α θ ιε ρ ω ­ μ έ ν ε ς σ ε μια κοινω νία γ ν ώ μ ε ς γ ια ό ,τι α ­ π α γ ο ρ ε ύ ε τ α ι ή ε π ιτ ρ έ π ε τ α ι ή ε π ιβ ά λ λ ε ­ τα ι και α φ ο ρ ά τ ο ε ίδ ο ς τ η ς ζ ω ή ς μ α ς, μ ε δ ε δ ο μ έ ν ο τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό τι ο ι π ρ ά ξ ε ις μ α ς μ πο ρ ο ύ ν να ω φ ελή σ ο υ ν ή να βλάψ ουν τ ο υ ς σ υ ν α ν θ ρ ώ π ο υ ς μ α ς.

ΜΑΡΙΟΣ ΜΠΕΓΖΟΣ Φαινομενολογίατης Θρησκείας Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1995

Ν. Κώτσιου

β ιβλίο α υ τό , π ο υ αν ο ίγ ε ι ν έ α ε π ο χ ή σ τα «ιερ ο λ ο γικά » ε ­ π ισ τη μ ο νικ ά π ρ ά γ μ α τ α τ η ς ελλ η νικ ή ς βι­ β λ ιο γ ρ α φ ία ς. Η ε ξ έ τα σ η τ η ς έν ν ο ια ς τ ο υ Ιερ ο ύ , υ π ό τ ο φ ω ς τ ω ν κ ρ α τα ιώ ν θε μ ελ ιώ σ ε ω ν τ ο υ μ εγ ά λ ο υ φ ιλ ο σ ό φ ο υ Ρο ύ ν το λ φ 'Ο ττο, ο έ λ ε γ χ ο ς τ ο υ α γνω σ τικι­ σ μ ο ύ , τ η ς α θ ε ΐα ς και τω ν δ υ σ ε ξ α ρ ίθ μ η τω ν π α ρ α θ ρ η σ κ ευ τικ ώ ν τ ά σ ε ω ν και η σ υ γκρ ιτική θ ε ώ ρ η σ η το υ χρ ισ τια νισ μ ο ύ μ ε τ ις ά λ λ ε ς θ ρ η σ κ ε ίε ς ε π ί τη β ά σ ει ανθ ρ ω π ο λ ο γ ικ ώ ν δ ε δ ο μ έ ν ω ν είνα ι οι τ ρ ε ις ά ξ ο ν ε ς , γ ύ ρ ω α π ό τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς εσ τιά ζε ι τ ις σ υ μ β ο λ έ ς το υ . Π ρ ό κειτα ι γ ια βιβλίο κό σ μ η μ α τ η ς ε λ λ η ­ νική ς φ ιλ ο σ ο φ ικ ή ς σ κ έ ψ η ς. Γ. Κ εντρω τής

--------- -----------------------------------

Σ τη ν ε π ο χ ή μ α ς, π α ρ ό τ ι ό λ ο ι μ ιλ ο ύ ν γ ια ηθική κρίση , π α ρ ά λ λ η λ α α ν α γ ν ω ρ ίζο υ ν τ η ν ύ π α ρ ξ η η θικού ____________________ — π ρ ο β λ η μ α τ ισ μ ο ύ , ΜΥΡΤΟΔΡΑΓΩΝΑ-ΜΟΝΑΧΟΥ τ ό σ ο σ τ ο υ ς φ ιλ ο ­ Σύγχρονη ηθική φιλοσοφία Ο αγγλόφωνος στοχασμός σ ο φ ικ ο ύ ς κ λ ά δ ο υ ς Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1995 ό σ ο και σ τη ν ε π ι­ Σελ. 550 στή μ η , σ τη ν ε π α γ ­ γε λ μ α τικ ή και δ η ­ μ ό σ ια ζω ή , σ τ ο υ ς θ ε σ μ ο ύ ς, σ τη ν π ο ­ λιτική, σ το π ε ρ ιβ ά λ ­ λο ν. Με α υ τό ν τ ο ν σ ύγχρονο η θικό πρ ο β λ η μ α τ ισ μ ό ασ χ ο λ ε ίτα ι η Μ. Δ ρ α γώ να -Μ ο νά χο υ και α να φ έρ ετα ι σ τις κ υ ρ ιό τ ε ρ ε ς τ ά σ ε ις τ η ς η θ ικ ή ς φ ιλ ο σ ο ­ φ ία ς τ ο υ α ιώ να μ α ς, ό π ω ς α υ τ έ ς α ­ π ο κ ρ υ σ τ α λ λ ώ θ η κ α ν κ υ ρ ίω ς σ το ν α γ γ λ ό ­ φ ω ν ο κόσμ ο. Η σ υ γ γ ρ α φ έ α ς α ρ χίζε ι μ ε μια κ α τα το π ι­ στική ιστορικ ή α ν α δ ρ ο μ ή (α ρχα ϊκ ή και κλασική ε π ο χ ή , ελλη νιστική π ε ρ ίο δ ο ς , χ ρ ισ τια νικ ή η θική), π ρ ο χ ω ρ ε ί σ τη ν α ν α ­ λυτική η θική τ ο υ M oove, ε ξ ε τά ζε ι τ η ν η ­ θική το υ W ittgenstein, τη σ υ γκινη σ ιο κρ α τική θε ω ρ ία , τ ο ν η θικό σ κεπτικισμ ό , ο ρ ­ θ ο λ ο γισ μ ό , ρ ε α λ ισ μ ό , π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι τ η ν ε ­ φ α ρ μ ο σ μ έ ν η η θική και κ α τα λ ή γε ι σ υ ν δ έ ­ ο ν τ α ς τ η ν ηθική μ ε τ ο π ρ ό β λ η μ α τ η ς π ε ί­ να ς. Π ρ όκειτα ι γ ια μια σ υ νθετικ ή ε ρ γ α σ ία , μια σ π ο υ δ α ία π ρ ο σ φ ο ρ ά σ τη φ ιλ ο σ ο φ ι­ κή β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία .

Ε υ ρ ύ τα το φ ά σ μ α τ ο υ γ ε νικ ο ύ π ε ρ ί θ ρ η σ κ ε ία ς π ρ ο β λ η μ α τίσ μ ο ύ θίγε ι το

Σοφία, καλοσύνη και θάρρος Α να μ φ ίβ ο λ α οι α ν α γ ν ώ σ τ ε ς α υ το ύ το υ β ιβ λίου θ α σ υ μ φ ω ν ή σ ο υ ν ό τι ο Β ύ ρ ω ν Π ο λ ύ δ ω ρ α ς μ α ς έ φ ε ρ ε σ ε ε π α φ ή , για π ρ ώ τη φ ο ρ ά σ τη ν Ε λ λά δ α , μ ε τ ο « Μ πουσίντο» χ ά ρ η στη θ α υ μ ά σ ια μ ετ ά ­ φ ρ α σ η τ ο υ β ιβ λίου τ ο υ Ν ιτόμ π ε. Ο Ιά π ω να ς Ν ιτό μ π ε μ ε ε ρ γ α λ ε ίο τ η ν ιππο τικ ή π α ρ ά δ ο σ η τ η ς χ ώ ρ α ς το υ , π ρ ο ­ σ π α θ ε ί ν α α νιχνε ύ σ ει τ η ν ε π ο χ ή μ α ς με σ η μ είο α ν α φ ο ρ ά ς τ ις α ρ χ ε τ υ π ικ έ ς α ξ ίε ς ζω ή ς. Ο τ ρ ίπ ο δ α ς π ά ν ω σ το ν ο π ο ίο σ τη ρ ιζό τα ν τ ο πλ α ίσ ιο τ ο υ Μ π ο υσίντο ή τα ν σ ο φ ία , κ α λ ο σ ύ ν η και θ ά ρ ρ ο ς . Τ ο «Μ πουσίντο» ω ς τ ο η θικ ό σ ύ σ τη μ α τ η ς φ ε ο υ δ α λ ικ ή ς Ια πω νία ς, μ ε τ ις η θ ι­ κ έ ς α ξ ίε ς π ο υ ε μ π ερ ιε ίχ ε, δ ε ν ή τα ν α ­ π λ ώ ς έ ν α ς κ ώ δ ικ α ς π ο υ κ α θ ο δ η γ ο ύ σ ε τ ο υ ς π ο λ ε μ ισ τέ ς , α λ λ ά έ ν α η θικό ο ­ (ΝΑΖΟ ΝΙΤΟΜΠΕ π λ ο σ τά σ ιο που Μπουσίντο Ο κώδικας των Σαμουράι π ρ ο έ τ ρ ε π ε σ ε μια . Μτφρ.: Βύρων Πολύδωρας σ τά σ η ζω ή ς που ■ Αθήνα, Καστανιώνκ, 1995 Σελ. 182 δ ια μ ό ρ φ ω ν ε τ η ν η-

ΜόλίζΚνχλοφόρηοαν

θική τα υ τ ό τ η τ α ο λ ό κ λ η ρ ο υ τ ο υ έ θ ν ο υ ς . Τ ο ε ρ ώ τη μ α είναι κ α τά π ό σ ο το «Μ πουσίντο» στη ση μ ερ ινή ε π ο χ ή είναι τ ο η θικό σ ύ σ τη μ α , π ο υ είνα ι α ρ κ ε τά δ υ ν α τ ό γ ια να σ τα θ εί ό ρ θ ιο μ π ρ ο σ τά σ το ν ω φ ελ ισ μ ό και τ ο ν υλισμ ό, π ο υ έ φ ε ­ ρ ε ο ν έ ο ς τ ρ ό π ο ς ζ ω ή ς μ ε τ η ν εκ β ιο μ η ­ χ ά ν ισ η τ η ς π α ρ α γ ω γ ή ς . Α. Κ οντακίδης

ΠΟΛΙΤΙΚΗ Γυναίκα και εξουσία Με ειλικ ρ ίνεια και τιμ ιότη τα , η γ ν ω ­ σ τή π ο λ ιτικ ό ς κάνει μια α να σ κ ό π η σ η τ ο υ γ υ να ικ είο υ κι­ ν ή μ α το ς , τ ω ν δ ιε κ ­ δ ικ ή σ εω ν, τ ω ν ε π ι­ τ ε υ γ μ ά τ ω ν και τω ν λ α θ ώ ν. Π ίστη σ τις

ΜΑΡΙΑΔΑΜΑΝΑΚΗ Το θηλυκό πρόσωπο της εξουσίας Θεσσαλονίκη, Καστανιώτης, 1995 Σελ. 168

π ο σ ο σ τ ώ σ ε ις, σ τη ν έν ν ο ια τ η ς γ υ ν α ι­ κ ε ία ς α λληλεγ­ γ ύ η ς , κ α τά τ η ς β ο ­ λ ικ ή ς θυ μ α το π ο ίη ­ σ η ς τω ν γυ να ικώ ν, π ίσ τη σ τις δ υ ν α τ ό ­ τη τες ολοκλήρω ­ σ η ς τ ο υ α γ ώ ν α για κ α το χ υ ρ ώ σ ε ις

και

Ρήξη και ρομαντισμός ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑΣ------Στα μονοπάτια της οπτοπίας Γιατην υπέρβαση του δίΛκούπαραόειΥρατος Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1995 Σελ. 310 -----------------------------------------

° μ π ε λ ια ς α τενίζει μ ε δ έ ο ς τ η ν ξ έφ ρ ε ν η π λ η θ υ σ μ ια κ ή και ^ , π α ρ α γ ω γ ικ ή αναπ τ ύ ξ η , τ η ν ο ικ ο λ ο ­ γική κ α τα σ τ ρ ο φ ή , τ η ν α ντίθ ε σ η Β ο ρ ρ ά -Ν ό το υ και δ ιε ρ ω τ ά τα ι α ν μια τέ το ιο υ ε ίδ ο υ ς « π ρ ό ο δ ο ς » εί­ να ι α να γκ α ία γ ια τ η ν α νθ ρ ώ π ινη ευ τυ χία . Σ τη σ υ νέ χε ια , α ρ νε ίτα ι ν α υ ιο θ ε τή σ ε ι τ ο ν φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ ο κα π ιτα λ ισ μ ό το υ Φ ου κο υ γ ιά μ α , δ ε ν π ισ τε ύ ε ι σ το ν κα π ιτα λ ισ μ ό έ ­ κ τα κ τη ς α ν ά γ κ η ς τ η ς Κ ίνας και θ ε ω ρ ε ί π ύ ρ ρ ε ιο τη νίκη τ η ς Δ ύ σ η ς ε π ί τ η ς Α να­ τ ο λ ή ς κ ρ ίν ο ν τα ς τ ο δ υ τικ ό μ ο ντέ λ ο ε ξ α ­ ντλ η μ έν ο . Μ π ρο σ τά σ ’ α υ τά τ ’ α δ ιέ ξ ο δ α ο σ υ γ γ ρ α ­ φ έ α ς π ρ ο τε ίν ει, μ ε τ η ν α να το λ ή τ ο υ νέ ο υ α ιώ να , μια ρ ή ξη μ ε τ ο π α ρ ε λ θ ό ν και σ υ γ χ ρ ό ν ω ς έ ν α τ α ξ ίδ ι σ ε μ ο ν ο π ά τ ια ά ­ γ ν ω σ τα . Έ ν α τα ξ ίδ ι μ ε ε φ ό δ ια τ ο υ ς π ρ ο σ ω κ ρ α τικ ο ύ ς και ό χ ι τ ο ν Π λάτω να , τ ο ν ε ­ π α ν α σ τα τικ ό ρ ο μ α ν τισ μ ό και ό χι το ν κ α ρ τεσ ια ν ισ μ ό , τ ο ν κριτικό μ α ρ ξισ μ ό και όχι τον ο ρ θό δο ξο . Τ α «Μ ο νο π ά τια τ η ς ο υ το π ία ς» είνα ι μια κριτική τ η ς υ φ ισ τ ά μ ε ν η ς κ α τά σ τ α σ η ς , μια κριτική τ η ς ισ το ρ ικ ή ς π ο ρ ε ία ς τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς και σ υ νά μ α μια π ρ ό τ α σ η ρ ιζο σ πα σ τική . Έ ν α γ ρ α π τ ό π ο υ π ρ ο β λ η μ α τ ίζε ι δ ιδ ά σ κ ο ν τ α ς τ η ν υπέρβαση. Ν. Κώτσιου

ου σ ια σ τική ισ ό τη τα μ ε τ ο υ ς ά ν τ ρ ε ς. Π ρ ο τά σ εις γ ια μια εξο ικείω σ η τω ν γ υ ν α ι­ κώ ν μ ε τ η ν εξο υ σ ία . Π α ρ ’ ό λ α α υ τά , λ εί­

31 γεμάτα χρόνια

π ε ι η α ν α φ ο ρ ά σ το π ρ ο α π α ιτ ο ύ μ ε ν ο τ η ς π α ιδ ε ία ς ω ς κοινω νικ ο πο ιητικο ύ μ η χα νι­ σ μ ού , υ π ά ρ χ ε ι α ν τιφ α τικ ό τη τα ω ς π ρ ο ς τ ο π ρ α γ μ α τ ικ ό ζη το ύ μ εν ο (σε τι, ά ρ α γ ε , β ο ή θ η σ ε τ ο μ ο ντέλ ο Θ ά τσ ε ρ ή Τ σιλέρ σ το « δ ια φ ορ οπ οιη μ έν ο » π ρ ό σ ω π ο τ η ς ε­ ξουσ ία ς;), υ π ά ρ χ ε ι π α ρ α γ κ ω ν ισ μ ό ς α ν ό ­ χ ι ά γνο ια τ ο υ ν ο ή μ α τ ο ς π ο υ δ ίνει η σ ύ γ ­ χ ρ ο ν η επ ισ τή μ η σ τη ν έ ννο ια τ ο υ κοινω νι­ κού φ ύ λ ο υ . Αλλά, για ό λ α α υ τά θ α π ρ έ ­ π ε ι να ε π α ν έ λ θ ο υ μ ε α να λ υ τικ ό τερ α . Δ. Τ σατσούλης

Το π α ρ ό ν βιβλίο ο φ ε ίλ ε τα ι σ το μ ερ ά κ ι τ ο υ δ η μ ο σ ιο γ ρ ά φ ο υ Χ ρ ή στο υ Χαλαζιά, ο ο π ο ίο ς σ υ γ κ έ ν τρ ω σ ε ο μ ιλ ίες, ά ρ θ ρ α και σ υ ν ε ν τεύ ξ εις τ ο υ Α. Π α π α ν δ ρ έο υ α ­ π ό τ ο 1966 μ έχ ρ ι π ρ ό σ φ α τ α (η τε λ ε υ τα ία σ υ ν έ ν τευ ξ η δ ό θ η κ ε λ ίγ ε ς μ έ ρ ε ς π ρ ιν α ­ π ό τ η ν ε ισ α γ ω γ ή τ ο υ σ το Ω νά σειο ). Φ υσικά δ ε ν ε ν τά χ θ η κ α ν ό λ ε ς ο ι δ η μ ό ­ σ ιε ς π α ρ ε μ β ά σ ε ις τ ο υ Α ν δ ρ έα Π α π α ν­ δ ρ έ ο υ . Κάτι τέ τ ο ιο θ α α π α ιτο ύ σ ε π ο λ ­ λ ο ύ ς τ ό μ ο υ ς α λ λά και μια ιδια ίτερ η ε π ι­ στη μ ονική επ ιμ έλ εια . Τ α κ είμ ενα είναι

Μόλις Κνχλοφόρηοαν

τα ξ ιν ο μ η μ έ ν α σ ε ε ­ νό τη τε ς : Ηθική και 1 ; 1 , ΠΟΛίτΐΚή, Π ολιτικές α π ό ψ ε ις 1974-

ανδρεας παπανδρεου

31 χρονιά πολιτικής δημιουργίας Αθήνα, Ελληνικά Γοάμματα, 1994

1995, ιδεολ ογικ ή και πολιτικ ή εξέλ ιξη τ ο υ ΠΑΣΟΚ, τ ο ΠΑΣΟΚ σ τη ν ε ξο υ σ ία , γ ια τ ο υ ς ν έ ο υ ς , ε θνικ ά θ έ μ α τα , ε ξ ω τε ρ ι­ κή πολιτική, οι τ ε λ ε υ τ α ίε ς ο μ ιλ ίες, οι τ ε ­ λ ε υ τ α ίε ς σ υ ν ε ν τεύ ξ εις. Π ρ ο λο γ ίζε ι ο Μιχ ά λ η ς Ρ ά π τ η ς (Π άμπλο), ε νώ υ π ά ρ χ ε ι και έ ν α β ιο γ ρ α φ ικ ό σ η μ είω μ α τ ο ο π ο ίο σ υ ν έ τα ξ ε ο Χρ. Χ αλα ζιά ς. Ο α ν α γ ν ώ σ τη ς - α υ τ ό ς π ο υ δ ε ν δ ια κ α τ έχ ετα ι α π ό π ρ ο ­ κ α τα λ ή ψ ε ις - έ χ ε ι τ η ν ευ κ α ιρ ία ν α π ρ ο ­ σε γ γ ίσ ε ι τ η ν ιδεο λ ο γικ ή και π ο λιτικ ή π ο ρ ε ία α υ τ ή ς τ η ς σ υ ν α ρ π α σ τικ ή ς ό σ ο και α μ φ ιλ ε γ ό μ ε ν η ς π ρ ο σ ω π ικ ό τη τα ς . Μια π ο ρ ε ία μ ε ε ξ ά ρ σ ε ις , δ η μ α γ ω γ ικ ά ξ ε σ π ά ­ σ μ α τα , π ισ ω γ υ ρ ίσ μ α τα , θ ρ ιά μ β ο υ ς και ή ττε ς. Τ. Π α ππά ς

Οι εφ ημερίδες στη δικτατορία Τη σ τά σ η τω ν ε φ η μ ε ρ ίδ ω ν εκείνω ν π ο υ σ υ ν έ χισ α ν ν α κ υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ ν κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια τ η ς Χ ούν τα ς, ε ξ ε τά ζε ι σ τη μ ε ­ λ έτη α υ τή ο επ ικ ο ιν ω ν ιο λ ό γο ς Κ. Σ τρ ά τος. Ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς α να λ ύ ε ι π ώ ς ε κ δ η λ ώ θ η ­ κε η α ντίθ ε σ η και η δ ια φ ω ν ία τω ν ε φ η μ ε ­ ρ ίδ ω ν π ρ ο ς τ ο κ α θ ε σ τ ώ ς και π ώ ς ε π η ρ έ ­ α σ ε τ η ν κοινή γν ώ μ η . Δ ιε ρ ε υ ν ά π ώ ς α ντι­ μ ετ ώ π ισ α ν οι ε φ η μ ε ρ ίδ ε ς τ η λ ο γο κ ρ ισ ία , τ ις οικ ο νο μ ικ ές π ιέ σ ε ις και π ο λ λ ο ύ ς ά λ ­ λ ο υ ς π ε ρ ιο ρ ισ μ ο ύ ς και σ υ γκ ρ ίνε ι τ ο ν τ ρ ό π ο μ ε τ ο ν ο π ο ίο π α ρ ο υ σ ία σ ε η κ ά θ ε ε φ η μ ε ρ ίδ α τ α πιο κ ρ ίσιμ α γ ε γ ο ν ό τ α στη δ ιά ρ κ ε ια τ η ς ε π τα ε τία ς . Σ το π ρ ώ τ ο μ έ ­ ρ ο ς τ ο υ β ιβ λίου π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι τ ο ρ υ θ μ ισ τ ι­ κό πλ α ίσ ιο μ έσ α σ το ο π ο ίο λ ε ιτ ο ύ ρ γ η σ ε ο Τ ύ π ο ς σ τη ν π ε ρ ίο δ ο τ η ς Χ ο ύν τα ς. Σ το δ ε ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς π α ρ ο υ σ ιά ζ ει τ ο ν τ ρ ό π ο μ ε τ ο ν ο π ο ίο κ ά λ υ ψ α ν δ ώ δ ε κ α σ υ γκ ε κ ρ ι­ μ έν α γ ε γ ο ν ό τ α οι ε- _________________________ φ η μ ε ρ ίδ ε ς . Σ το τρ ίΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟ μ έ ρ ο ς π ο υ είνα ι Αντίθεση και Διαφωνία και τ ο π ιο ε ν δ ια φ έ Ηστάση των εφημερίδων ρ ο ν π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι τ η ν . δικτατορία 1967-74

φ ο ρ ία ς τω ν ε φ η μ ε ρ ίδ ω ν και σ υ ν δ έε ι τ υ χ ό ν α υ ξ ο μ ε ιώ σ ε ις μ ε τ α γ ε γ ο ν ό τ α π ο υ π α ρ ο υ σ ιά ζ ο ν τα ι. Τ έλ ο ς, σ το τ έ τ α ρ τ ο μ έ­ ρ ο ς το υ βιβλίου ε ν τά σ σ ε ι ό λ α τ α π α ρ α ­ π ά ν ω σ ε έ ν α π λ α ίσ ιο π ο υ ε π ιτ ρ έ π ε ι τ η ν κ α τα νό η σ η και τ η ν α ξ ιο λ ό γη σ η τ ω ν φ α ι­ ν ο μ έ ν ω ν «α ντίθεσ η ς» π ο υ ε κ δ η λ ώ θ η κ α ν σ τη ν π ε ρ ίο δ ο τ η ς δ ικ τα το ρ ία ς . Σ. Ν τάλης

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Κορυφαίο έργο-κλειδί ___ Α ντικείμενο τ η ς μ ε ­ λ έ τ η ς α υ τ ή ς είνα ι η α μ ερ ικά νικη ο ικο ­ νο μ ία , π ο υ τ ις τ ε ­ λ ε υ τ α ίε ς δ ε κ α ε τ ίε ς κινή θη κε υ π ό τη σκιά τ ο υ π ο λ ιτικ ο ύ κ ό σ τ ο υ ς και δ ε δ ι­ κ α ίω σ ε τ ις μ ε γ ά λ ε ς π ρ ο σ δ ο κ ίε ς (το β ιοτικό ε π ίπ ε δ ο τω ν Α μ ερ ικα νώ ν π α ρ έ μ ε ιν ε σ χ ε δ ό ν σ τά σ ιμ ο τα τε­ λ ευ τα ία τ ρ ιά ν τα χ ρ ό ν ια ). Με κ ρ ιτή ­ ρ ιο τ η ν ο ικο νο μ ία τω ν ΗΠΑ, ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς αντι­ μ ετω π ίζει τ α κε­ ντρ ικ ά ζη τή μ α τα τ ο υ δ ιε θ ν ο ύ ς ο ικο ­ νο μ ικο ύ σ υ σ τή μ α ­ τ ο ς , τ ο ο π ο ίο ό χι μ ό νο ε π η ρ ε ά ζ ε τ α ι α λ λ ά και δ ια μ ο ρ φ ώ ν ε ­ τ α ι πο λ ιτικ ά υ π ό τ η ν π ίε σ η τ η ς π ρ ώ τ η ς . Ε ιδ ικό τερ α , ο Π ω λ Κ ρ ο ύγκμ α ν, α ν ε ρ χ ό μ εν ο α σ τέ ρ ι τ ο υ α ιώ να μ α ς α λ λ ά και τ ο υ ε π ό μ ε ν ο υ , φ ω τίζει μ έ σ ’ α π ό τ ο κείμ ενό τ ο υ τ η ν α σ κ ο ύ μ εν η σ ή μ ε ρ α ο ικονομ ική π ο λιτικ ή , η ο π ο ία -*κα τά τη γ ν ώ μ η τ ο υ π ρ ο σ π α θ ε ί ν ’ α ντιμ ετω π ίσ ε ι τ α σ υ μ π τώ ­ μ α τα (π λ η θω ρ ισ μ ό , ισ ο ζύ γ ιο πλ η ρ ω μ ώ ν) και ό χ ι τ α θ ε μ ελ ιώ δ η π ρ ο β λ ή μ α τ α τ η ς ο ι­ κ ο νο μ ία ς (π α ρ α γω γικ ό τη τα , δ ια νο μ ή ει­ σ ο δ ή μ α τ ο ς , α νε ρ γία ). Ο Π ω λ Σ ά μ ο υ ε λ σ ο ν , α π ό τ ο υ ς κο ρ υ φ α ί-

Ηφθορά αμερικάνικου ονείρου Μτφρ.-Επιμ: Α. Παπαγιαννίδη Προλεγόμενα: Κώστας Βεργόπουλος ΠωλΣάμουελσον . Αθήνα, Πόλις, 1995 Σελ.290

Μόλΐζ Κυκλοφόρησαν

ο υ ς ο ικ ο ν ο μ ο λ ό γ ο υ ς τ η ς π ε ρ α σ μ έ ν η ς γ ε ν ιά ς , θ ε ω ρ ε ί π ω ς η «Ε πο χή τ ω ν μ ειω ­ μ έν ω ν π ρ ο σ δ ο κ ιώ ν » ε ίν ’ έ ν α κ α τό ρ θ ω μ α κι ε ύ χ ε τ α ι σ τ ο υ ς α ν α γ ν ώ σ τ ε ς κα λ ό τ α ξ ί­ δ ι σ τη μ υ σ τη ρ ιώ δ η και χ α ώ δ η θ ά λ α σ σ α τ ω ν π λ η θ ω ρ ισ μ ώ ν και τ η ς ύ φ ε σ η ς , τ ω ν κυ μ α ινό μ ενω ν ισ οτιμ ιώ ν και τ ω ν ε κρ η κτι­ κώ ν χ ρ η μ α τισ τη ρ ίω ν. Ν. Κώτσιου

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Η μάχη με την αρρώστια Η χ ρ ό ν ια και σ ο β α ρ ή α σ θ έ ν ε ια , τ ο δ ιά ­ σ τη μ α τ η ς νο σ η λ ε ία ς , τ ο φ ά σ μ α τ ο υ θ α ­ ν ά το υ , ό λ α α υ τά ε π ε ν ε ρ γ ο ύ ν α π ο φ α σ ι­ σ τικά και κ α θ ο ρ ίζο υ ν έ ν α π λ έ γ μ α σ χ έ σ ε ­ ω ν π ο υ ξ εκ ινού ν α π ό τ ο ν α σ θ ε ν ή κα τα λ ή γ ο ν τ α ς σ τη ν ο ικ ο γέ ν ε ιά τ ο υ , α λ λ ά και τ ο π ρ ο σ ω π ικ ό υ γ ε ία ς . Η Δ α ν ά η Π α πα δ ά τ ο υ (α να πλ. κ α θ η γ ή τρ ια ψ υ χ ο λ ο γ ία ς το υ Π α ν/μ ίου Α θηνώ ν) και ο Φ ώ τιο ς Α ναγνω σ τ ό π ο υ λ ο ς (Τ μήμα Ψ υ χ ο λ ο γ ία ς Π αν/μί­ ο υ Κ ρ ή τη ς) ε π ιχ ε ιρ ο ύ ν να π ρ ο σ δ ιο ρ ί­ σ ο υ ν τ ις έ ν ν ο ιε ς τ η ς υ γ ε ία ς και τ η ς α ρ ­ ρ ώ σ τ ια ς ε ξ ε τ ά ζ ο ν τ α ς μ ε ό ρ ο υ ς ψ υ χ ο λ ο ­ γ ικ ο ύ ς τ ο ν α ντίκ τυ π ο τ ο υ ς π ά ν ω σ το ν α ­ σ θ ε ν ή και τ ο π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν τ ο υ . Μ έσ’ α π ό μια σ ε ιρ ά κ α ίρ ιω ν ά ρ θ ρ ω ν μ ε κρίσιμ η θ ε ­ ματική (π.χ. τ ο « Ν ο σ η λ ευ ό μ ενο πα ιδί», ο « Ά ρ ρ ω σ τ ο ς π ο υ π εθα ίνει» , «Κ α τα νόή ση τ η ς σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά ς σ ε θ έ μ α τα υ γεία ς» ) οι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς , μ ε τ ρ ό π ο α π λ ό , ά μ εσ ο και ε ύ λ η π το , παρέχουν χ ρ ή σ ιμ ε ς σ υ μ β ο υ λ έ ς , δ ια φ ω τισ τικ ές και κ α τα το π ι­ σ τικ έ ς γ ια κ ά θ ε ε ν δ ια φ ε ρ ό μ ε ν ο . Η « Ψ υ χο λ ο γία σ το χ ώ ρ ο τ η ς Υ γεία ς» α ­ π ε υ θ ύ ν ε τ α ι σ ε γ ια τ ρ ο ύ ς , ν ο σ η λ ε υ τέ ς , κοινω νικ ο ύ ς λ ε ιτ ο υ ρ γ ο ύ ς , ε π ισ κ έ π τ ε ς υ γ ε ία ς , φ ο ιτ η τ έ ς , κ α θ ώ ς και σ ε ό λ ο υ ς ό ­ σ ο ι α σ χ ο λ ο ύ ν τα ι μ ε τη ν π ρ ό λ η ψ η , τ η ν α ­ γ ω γ ή υ γ ε ία ς και τη φ ρ ο ν τ ίδ α π α ιδ ιώ ν ή ενη λίκω ν π ο υ π ά σ χ ο υ ν α π ό κ ά π ο ιο π ρ ό ­ β λη μ α υ γ ε ία ς . Π ρ ό κειτα ι γ ια μια ___________________________ π ο λ ύ τιμ η σ υ μ β ο λ ή δαναη ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ π ο υ έ ρ χ ε τ α ι ν ’ αντίφωτιος αναγνωςτοπουλος μ ετ ω π ίσ ε ι υπεύΗψυχο λ ο γ ^ ο χωρο θυ να , σ ο β α ρ ά και επισ τη μ ονικ ή

Αθήνα, Ελληνικά Γοάμματα, 1995 Σελ. 272

τ ε κ μ η ρ ίω σ η ζη τή μ α τα π ο υ α φ ο ρ ο ύ ν τη ζω ή και τ ο θά να το . Ν. Κώτσιου

Ψυχο-γλωσσολογία Η γλ ω σ σ ικ ή ε πικο ι­ νω νία είνα ι έ ν α π ο ­ λ ύ π λ ο κ ο φ α ιν ό μ εν ο π ο υ μ π ο ρ ε ί ν α ερ ε υ ν η θ ε ί α π ό σ ε ιρ ά ε π ισ τη μ ώ ν. Ε ιδικό­ τ ε ρ α , η ψ υ χ ο λ ο γ ία GEORGEMILLER π ρ ο σ ε γ γ ίζ ε ι τη γλώ σ σ α ως μια μ ο ρ φ ή γ ν ώ σ η ς και θ έ τε ι ε ρ ω τή μ α τα σ χ ετικ ά μ ε τ ο π ώ ς μ α θ α ίν ο υ μ ε ν α μι­ λ ά μ ε, να γρά­ φ ο υ μ ε, να δ ια β ά ­ ζο υ μ ε. Ο G e o rg e Miller α ρ ­ χίζει τ ο βιβλίο το υ μ ε μια ε ξ α ίρ ετη ει­ σ α γ ω γ ή σ τη ν ψ υ χ ο ­ λ ο γ ία τ η ς γ λ ώ σ σ α ς , στη σ υ ν έ χ ε ια π ε ρ ι­ γ ρ ά φ ε ι τη β ιο λ ο γική β ά σ η γ ια τ η ν π α ρ α ­ γ ω γ ή τ η ς ο μ ιλ ία ς, α ν α λ ύ ε ι τ ο σ υ μ βο λ ικό τ η ς χ α ρ α κ τ ή ρ α και τ ε λ ειώ ν ε ι μ ε μια σ υ ζή τη σ η π ά ν ω στη σ χ έσ η γ λ ώ σ σ α ς και σ κ έ ψ η ς. Η « Γ λ ώ σσα και ομιλία» έ ρ χ ε τ α ι ν α ε ­ μ π λ ο υ τίσ ε ι τη φ τω χ ή β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία σ το ν τ ο μ έ α α υ τό και α π ο τ ε λ ε ί χ ρ ή σ ιμ ο ε γ χ ε ι­ ρ ίδ ιο ό χ ι μ ό νο γ ια τ ο υ ς α σ χ ο λ ο ύ μ ε ν ο υ ς μ ε τ η ν ψ υ χ ο λ ο γ ία α λ λ ά και γ ι’ α υ τ ο ύ ς π ο υ έ χ ο υ ν γ λ ω σ σ ο λ ο γ ικ ά ε ν δ ια φ έ ρ ο GEORGE MILLER Γλώσσα και ομιλία . Πρόλογος-Επιμέλεια: .Στέλλα Βοσνιάδου Αθήνα, Gutenberg, 1995 Σελ.240

Γλώσσα και ομιλία

Ν. Κώτσιου

ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ Ν έες οπτικές της ποίησης Π ρ ό κειτα ι γ ια β ιβλίο ε ν τ ε λ ώ ς α ιρ ετικό Δ ιό τι ξεκ ινά α π ό θ έ σ ε ις κ ε ίμ ε νε ς ε κ τό ς τ η ς θ ε ω ρ ία ς τ η ς Λ ο γ ο τ εχ ν ία ς γ ια ν α ε ξ ε ­ τ ά σ ε ι τ η νεο ελ λ η νικ ή π ο ίη σ η μ ε ε ρ εθ ί-

σ μ α τα π α ρ μ έ ν α α ­ Χ.Δ. ΓΟΥΝΕΛΑΣ π ό τ η ν π λ α τω νική Ηφιλοσοφία της γλώσσας φ ιλ ο σ ο φ ία , τον και η νεοελληνική ποίηση Αθήνα, Δελφίνι, 1996 Κοϊντιλιανό, τον Σελ. 244 Έ γ ε λ ο , τ ο ν Χάιντεγ κ ε ρ και τ ο ν Τ σόμσκυ. Η ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ νη φ ιλο σ ο φ ικ ή ε ικό ­ να γ ια τη γ λ ώ σ σ α , γ ια τ η ν α ισ θη τικ ή τ η ς και γ ια τ ο ε γ γ ε ν έ ς γν ω σ τικ ό π ε ρ ιε χ ό μ ε ­ ν ό τη ς , π ο υ π ρ ο σ φ έ ρ ε τ α ι α π ό τ ο ν σ υ γ γ ρ α φ έ α , ε π ιτ ρ έ π ε ι π ρ ο σ ε γ γ ίσ ε ις τ ο λ μ η ρ έ ς σ ε έ ρ γ α κ ο ρ υ φ α ίω ν π ν ε υ μ ά ­ τ ω ν τ ο υ νεο ελ λ η νικ ο ύ λ υ ρ ικ ο ύ β ίο υ (τον Σ ολω μ ό, τ ο ν Π ολυλά , τ ο ν Ρόί'δη, τ ο ν Σικελια νό, τ ο ν Ε λ ύτη κ.ά.). Τ ο σ η μ α ντικό ­ τ α τ ο α υ τό έ ρ γ ο α ν ο ίγε ι σ τη ν κριτική ν έ ­ ο υ ς δ ρ ό μ ο υ ς π ρ ο σ π έ λ α σ η ς τ η ς π ο ίη ­ σ η ς· σ υ νισ τά τα ι α νε π ιφ ύ λ α κ τα . Γ. Κ εντρωτής

Νέα ελληνική γραμματική Μ ό χ θ ο ς σ χ ε δ ό ν μ ια ς ο λ ό κ λ η ρ η ς ζω ή ς κ α τα τίθετα ι σ το β α σ ικ ό α υ τ ό έ ρ γ ο α ν α ­ φ ο ρ ά ς τ ο υ κ α θ η γ η τή Τ o n n e t γ ια τ η ν ε ξ έ ­ λιξη τ η ς ν έ α ς ελλ η νικ ή ς γ λ ώ σ σ α ς . Με β α θ ύ τα τη ε π ισ τη μ ο σ ύ νη , ε κ π λ ή σ σ ο υ σ α σ α φ ή νε ια , α λ λ ά π ρ ο π ά ν τ ω ν μ ε ν η φ α λ ιό ­ τη τ α ε π ε ξ ε ρ γ ά ζ ε τ α ι ο μ ελ ε τη τή ς τ ο τ ε ­ ρ ά σ τιο υλικό π ο υ έ χ ε ι σ τη δ ιά θ ε σ ή το υ (π ά π υ ρ ο ι, Ε β δο μ ή - __________________ κοντά , β υζα ντινή HENRI ΤΟΝΝΕΤ Ιστορίατης Νέας λ ο γ ο τε χ ν ία , Κ ρητι­ Ελληνικής Γλώσσας κό θ έ α τ ρ ο , έ ρ γ α Μτφρ.: Μαρίνα Καραμάνου τ ο υ Κ α τα ρ τζή και Πόνος Λιαλιάτσης Επιμέλεια: τ ο υ Κ ορα ή κ.λπ.) Χριστόφορος Χαραλαμπάκης και κα τα λ ή γε ι σ ε α ­ Αθήνα, Παπαδήμας, 1995 πο τελέσμ ατα α­ Σελ. 224 σ φ α λ ή σ χ ετικ ά με τ ο λ εξικό, τ η μ ο ρ ­ φ ο λ ο γ ία και τη φ ω ­ ν ο λ ο γ ία τ η ς γ λ ώ σ ­ σ α ς μ α ς. Τ ο βιβλίο, τη ν έκδοση το υ ο ­ π ο ίο υ έ χ ε ι επιμ ελ η θ ε ί ο κ α θ η γ η τή ς Χρ. Χ α ρ α λ α μ π ά κ η ς και α π ε υ θ ύ ν ε τ α ι σ ε φ ο ιτη τέ ς , ε κ π α ι­ δ ε υ τ ικ ο ύ ς και μ ελ ε ­ τ η τ έ ς τ η ς ελλ η νι­

κής γλ ώ σ σ α ς, έχει μ ετα φ ρ α στεί θα υ μ ά ­ σια α π ό τη Μ αρίνα Κ α ρ α μ ά ν ο υ και το ν Π ό νο Λ ιαλιάτση. Γ. Κ εντρωτής

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ Ενάντια στη λήθη Α υτό τ ο βιβλίο τ ο υ π ο ιη τή Γ. Β α φ ό ' Τ, π ο υ λ ο υ (Γ ευ γελ ή , 1903) είνα ι έ ν α μικρ ό « κόσμημα» λόγ ο υ και μ νή μ η ς. Ο λ ό γ ο ς το υ είνα ι ά ­ μ ε σ ο ς, ε ύ λ η π τ ο ς , σ α φ ή ς . Βιβλίο μ νή ­ μ η ς, διό τι, ό τα ν γ ρ α φ ό τ α ν , π ρ ό θ ε σ η το υ σ υ γ γ ρ α φ έ α ή τα ν ν α μ η σ β ή σ ει τ ο π α ρ ε λ ­ θ ό ν τ η ς Θ εσ σ α λ ο νίκ η ς, α λ λ ά ν α φ ω τι­ στεί, κι ο λ ό φ ω το ν α σ υ ν α ν τή σ ε ι τ ο μ έλ ­ λ ο ν τ η ς μ α κ ε δ ο ν ικ ή ς π ό λ η ς . Κόκκινη κλω στή δ εμ έ ν η σ τη ν α νέμ η τυ λ ιγμ έ νη ... Και ο π ο ιη τ ή ς π ιά νε ι τ ο νή μ α τ η ς ισ το ρ ία ς α π ό τ ο ν κ α ιρ ό τ ο υ μ α κ ε δ ο ­ νικο ύ α γώ να , π ε ρ ν ά ε ι α π ό τ η ν α ιμ α τη ρ ή σ ύ γ κ ρ ο υ σ η Ε λ λή νω ν και Β ο υ λ γά ρ ω ν, ε ­ σ τιά ζει τη μ α τιά τ ο υ σ τη ν π ρ ο σ ω ρ ιν ή κ υ β έρ νη σ η Ε θνική ς Ε ν ό τη τα ς, σ τη μ ε γ ά ­ λ η π υ ρ κ α γ ιά τ ο υ Ί 7 . Και μ ετά : έ ρ χ ο ν τα ι ε ικ ό ν ες α π ό τ ο υ ς π ρ ό σ φ υ γ ε ς τ η ς Μικρασ ια τικ ή ς Κ α τα σ τρ ο φ ή ς , τ η ς Κ α το χή ς. Το ν ή μ α ξ ετυ λ ίγ ετα ι, ξ ετυ λ ίγ ετα ι... Ώ ς τ ι ς η ­ μ έ ρ ε ς μ α ς φ θά ν ει. Β. Κ αλαμαράς

Γ. θ. ΒΑΦΟΠΟΥΛΟΣ Το παραμύθι της Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1995 Σελ·104

Ο ποιητής και η εποχή του Η Ζ εν εβ ιέβ Ν το ρ μ ά ν, γ ο η τε υ μ έ ν η α π ό τ η ν π ο ιη τικ ή π λ ε υ ρ ά τ ο υ Α πο λλινα ίρ α λ ­ λ ά ε μ π ν ε ό μ εν η α π ό τ η ν g o u rm e t π λ ε υ ρ ά τ ο υ , γ ρ ά φ ε ι έ ν α β ιβλίο μ ε κ εντρ ικό ά ξ ο ­ ν α τ η ν α γ ά π η τ ο υ π ο ιη τή π ρ ο ς τ ο κα λό φ α γ η τ ό και τη μ α γειρ ική . Ο π λ η θ ω ρ ικ ό ς Α πο λλινα ίρ γ ε ύ ε τ α ι με μ ε ­ γ ά λ ε ς μ π ο υ κ ιές τη ζω ή σ το Π αρίσι τ η ς Μ πελ Ε πό κ και δ ικ αιώ νει τ ο χ α ρ α κ τ η ρ ι­ σ μ ό τ ο υ γ α σ τ ρ ίμ α ρ γ ο υ , ζ ώ ν τα ς μ έσ α σ ε μια η δ ο ν ο θ η ρ ικ ή α τ μ ό σ φ α ιρ α φ α γ η το ύ ,

π ο τ ο ύ , να ρ κ ω τικ ώ ν ΖΕΝΕΒΙΕΒ ΝΤΟΡΜΑΝ Ηγαστριμαργίατου και έ ρ ω τα . Δ ε ν εί­ Γκιγιώμ Απολλιναίρ να ι μ ό ν ο ς τ ο υ . Μαζί Μτφρ.: Έφη Γιαννοπούλου τ ο υ ο Π ικάσο, ο Αθήνα, Ολκός, 1996 Σελ, 168 Μ αξΖ ακόμπ, όλη η π α ρ έ α τ ο υ Μ πατό Λ α β ο υ ά ρ και η κα λ­ λ ιτεχνικ ή κοινω νία τη ς επο χή ς τον συ νοδεύ ουν σε α­ τ έ λ ε ιω τ α γλ έ ν τια και φ α γ ο π ό τ ια στη Μ ο νμ ά ρ τρ η και τ ο Μ ο νπ α ρ νά ς. Χ ιλ ιά δες π λ η ρ ο φ ο ­ ρ ίε ς γ ια α ν θ ρ ώ ­ πους και μ έρ η π λ η μ μ υ ρ ίζο υ ν το κ είμ ενο κ α θ ισ τώ ­ ν τ α ς τ ο μια ε ν δ ια ­ φ έ ρ ο υ σ α κ α τα γ ρ α φ ή τ η ς ε π ο χ ή ς , α ν και κ ά π ο ιε ς σ τ ιγ μ έ ς α υ τό λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί α ν α ­ σ τα λ τικ ά ω ς π ρ ο ς τ η σ υ ν ο χ ή το υ . Κ. Ν τινόπουλος

ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ Με φρόνημα τον ανθρωπισμό Η λ υ ρ ικ ό τη τα π ο υ δ ια κ ρ ίνει τ η ν π ο ίη σ η τ ο υ Ν ικ η φ ό ρ ο υ Β ρ ε ττά κ ο υ δ ια π ε ρ ν ά και τ ο α υ το β ιο γ ρ α φ ικ ό χ ρ ο ν ικ ό τ ο υ , «τα π ε ­ ρ ιο υ σ ια κ ά σ το ιχ ε ία τ ο υ β ίου» και τ ο υ σ το χ α σ μ ο ύ τ ο υ . Ξ εκ ινώ ντα ς τη δ ιή γη σ η μ ε μια βιβλική π ε ρ ιγ ρ α φ ή τ η ς ε τ ο ιμ ό γ ε ν ­ ν η ς μ η τ έ ρ α ς τ ο υ , π ρ ο χ ω ρ ά ε ι σ τη ν εξισ τόρηση τω ν π ρ ώ τω ν χρόνω ν τ η ς ζω ής τ ο υ , α ν α λ ύ ε ι τ ο σ ύ ν δ ε σ μ ό τ ο υ μ ε τη φ ύ ­ ση , τ α σ τ ε ρ η μ έ ν α μ α θη τικ ά χ ρ ό ν ια , τ ο ν α τσ ά λ ιν ο , θ υ μ ό σ ο φ ο και σ τ ο ρ γ ικ ό π α τ έ ­ ρ α . Η δ υ σ κ ο λ ία τ η ς α ν α κ ά λ υ ψ η ς τ η ς α ­ λ ή θ ε ια ς , οι σ υ ν ε χ ε ίς α ν α σ τ ο λ έ ς σ τις π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς δ ιε ρ ε ύ ν η σ ή ς τ η ς , ο ι ο ικο ­ ν ο μ ικ έ ς δ υ σ κ ο λ ίε ς, ο π ό λ ε μ ο ς είνα ι μ ε ­ ρ ικ ά α π ό τ α θ έ μ α τ α π ο υ π ε ρ ικ λ είο ντα ι σ ε μια α φ ή γ η σ η ε ­ ξίσ ο υ ο δ η ν η ρ ή με ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ τα συμβάντα τ η ς ε ­ Οδύνη - Αυτοβιογραφικό χρονικό π ο χ ή ς. Το η μ ερ ο ­ Αθήνα, Πόλις, 1995 λ ό γ ιο τ ο υ Α λβανι­ Σελ. 340 κού, η π ε ίν α τ η ς κα-

τ ο χ ή ς , η κ α τα γ ρ α φ ή σ κ έ ψ ε ω ν και α π ό ­ ψ ε ω ν γ ια τ ο δ ρ ά μ α τ ο υ ε μ φ υ λ ίο υ ε μ π ο τί­ ζο υ ν τ ο β ιβλίο μ ε τ ις α ν η σ υ χ ίε ς τ ο υ α ν ­ θ ρ ω π ισ τή π ο υ β λ έ π ε ι τ ο ό ρ α μ α τ η ς ε ιρ ή ­ ν η ς ν α ξεμ α κ ρ α ίνει. Η κ ο π ιώ δ η ς π ε ρ ι­ π λ ά ν η σ η σ τη ν π ρ ό σ φ α τ η ελλη νική ισ το ­ ρ ία κά νει τ ο β ιβ λίο μια σ π ο υ δ ή /σ π ο ν δ ή σ τη ν ο δ ύ ν η τ ο υ τίτλ ο υ . Ο π ρ ό λ ο γ ο ς το υ Κ ώ σ τα Β ρ ε ττά κ ο υ , γιο υ τ ο υ πο ιη τή , α π ο ­ τ ε λ ε ί ό π ω ς α ν α φ έ ρ ε ι κι ο ίδιο ς, έ ν α ν π ο ­ λ ύ τ ιμ ο δ ιά λ ο γ ο μ ε τη μ νή μ η τ ο υ π α τ έ ρ α . Λ. Ε ξ α ρχοπούλου

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ΘΕΑΤΡΟ Θέατρο και κοινωνική κριτική Ο ψ ε υ τ ο ε π ιθ ε ω ρ η τ ή ς Χ λ ιεστα κώ φ , π ο υ π ή ρ ε π α λ α ιό τ ε ρ α ε π ί σ κ η ν ή ς τ α χ α ρ α ­ κτη ρ ισ τικά τ ο υ Γιάννη Φ έ ρ τη και φ έ τ ο ς τ ο υ Γ ιώ ρ γ ο υ Κ ιμούλη, α υ τ ό ς ο λ ίγ ο α φ ε ­ λ ή ς ν ε α ρ ό ς υ π ά λ λ η λ ο ς α π ό τη ν Π ετ ρ ο ύ ­ π ο λ η π ο υ είνα ι έ το ιμ ο ς ν α ε κ μ ετ α λ λ ε υ τε ί τ ο υ ς π ά ν τ ε ς π ρ ο κ ειμ έν ο υ ν α ε ξ α σ φ α λ ί­ σ ει τ η ν κ α λ ο π έ ρ α σ ή το υ , είνα ι τ ο κεντρ ι­ κό π ρ ό σ ω π ο ε ν ό ς ---------------------------------------έργου που αφ ενός ΝίκοΛΑί γκογκολ κ α θ ιερ ώ νει τ ο ν ΓκόΟ επιθεωρητής γ κ ο λ ω ς μ εγ ά λ ο θε” (»■* ™ ν γ ρ ° φ έ = και α φ ε τ έ ρ ο υ το υ δ ίνει τ η ν ε υ κ α ιρ ία να δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ε ι μια κ α υ στική σ ά τι­ ρ α τ ο υ γρ α φ ε ιο κ ρ α τ ικ ο ύ μ η χα νισ μ ο ύ γ ε ­ νικά, α λ λ ά και τ η ς ρ ω σ ικ ή ς κο ινω νία ς τ η ς ε π ο χ ή ς τ ο υ , θ ίγ ο ν τ α ς έ ν α ε υ ρ ύ φ ά ­ σ μ α κοινω νικ ώ ν τ ά ξ ε ω ν π ο υ ε κ π ρ ο σ ω ­ π ο ύ ν τα ι ε ύ σ τ ο χ α α π ό τ α δ ρ α μ α τικ ά π ρ ό ­ σ ω π α . Η π α ρ ο ύ σ α μ ε τ ά φ ρ α σ η , α ν και καλώ ν π ρ ο θ έσ εω ν, πρ ο ερ χό μ ενη α π ό τα γ α λ λ ικ ά (α λή θ εια , μ α ς λ ε ίπ ο υ ν τ ό σ ο οι ρ ω σ ο μ α θ είς ;) ε κ τ ό ς α π ό τ ις α τ υ χ ε ίς εκ­ φ ρ ά σ ε ις π ο υ υ ιο θ ε τε ί σ υ χ ν ά σ τ α ελλ η νι­ κά, σ τε ρ είτα ι τ η ς ό π ο ια ς δ ρ α μ α τ ο π ο ίη ­ σ η ς . Τ ο δ ρ α μ α τικ ό κείμ ε νο δ ε ν μ ετ α ­ φ ρ ά ζ ε τ α ι γ ια ν α δ ια β α σ τε ί μ ό νο , α λ λ ά και γ ια ν α π α ιχτε ί... Δ. Τ σα τσούλης

Αθήνα, Στοχαστής, 1995-96 Σελ·136 ----------------------------------------

Ξαναδιαβάζοντας τον Μπρεχτ Έ τ σ ι κ ά θ ε β ιβ λ ίο π ο υ ε μ φ α ν ίζε τα ι είνα ι κ α λ ο δ εχ ο ύ μ ε ν ο , ιδ ίω ς ό τ α ν π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι α π ό Έ λ λ η ν α σ υ γ γ ρ α φ έ α . Τ ο σ υ γκ ε κ ρ ι­ Τ ώ ρα που πέρ α σ ε ΜΠΕΡΤΟΛΤ ΜΠΡΕΧΤ μ έν ο β ιβλίο είνα ι γ ρ α μ μ έ ν ο α π ό μια α ν ε π ισ τρ ε π τί τ ο κύ­ Ηόπερα της πεντάρας μα τη ς μ ό δ α ς του σ υ γ γ ρ α φ έ α τ η ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς , π α ιδ α γ ω ­ Μτφρ.: Σωτηρία Ματζίρη Αθήνα, Δωδώνη, 1995 γ ό και μ ε μ εγ ά λ η θ η τε ία σ ε θ έ μ α τα π ο λ ι­ Μ π ρεχτ, τ ώ ρ α π ο υ Σελ. 152 τισ μ ο ύ σ τη ν το π ικ ή α υ το δ ιο ίκ η σ η και γ ε ­ τ ’ ό ν ο μ ά τ ο υ δ ε ν εί­ νικά σ τη ν κοινω νική ζω ή . Και α υ τ ό α κ ρ ι­ να ι σ ύ μ β ο λ ο ή ά λ ­ ΜΠΕΡΤΟΛΤ ΜΠΡΕΧΤ β ώ ς τ ο κά νει π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν , λ οθι, τ ώ ρ α μ π ο ρ ο ύ ­ α φ ο ύ α υ τή η π ο λ ύ τιμ η π ε ίρ α τ η ς είνα ι μ ε μ ε μ ά τι κ α θ α ρ ό Η ΟΠΕΡΑ ΤΗΣ ΠΕΝΤΑΡΑΣ κα τα τε θ ε ιμ έ ν η σ ’ α υ τό . Ιστορικά, ο ρ γ α ­ και ξ ά σ τ ε ρ ο ν α τ ο ν νω τικά , π α ιδ α γ ω γ ικ ά , ψ υ χο λ ο γικ ά , α ι­ ξ α ν α δ ια β ά σ ο υ μ ε . σθη τικά , λ ειτο υ ρ γ ικ ά θ έ μ α τ α τ η ς π ρ ο ­ Ν α ξ α ν α δ ια β ά σ ο υ ­ σ χ ο λ ικ ή ς α γ ω γ ή ς και μ α ζί μια ε ν δ ια φ έ ­ μ ε έ ν α έ ρ γ ο χ ω ρ ίς ρ ο υ σ α π ο λ υ -β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία π ε ρ ιέ χ ο ν τ α ι π α ρ α μ ο ρ φ ώ σ ε ις , έ ­ σ ε α υ τό τ ο βιβλίο. Π ερ ιττό β έβ α ια να να έρ γο πρω τοπ ο­ π ο ύ μ ε γ ια τ η σ η μ α ίν ο υ σ α α ν α γκ α ιό τη τά ρια κ ό, έ ν α έ ρ γ ο δ η ­ το υ σ τ ο ν γ ε ν ικ ό τ ε ρ ο χ ώ ρ ο τ η ς π ρ ο σ χ ο ­ μ ιο υ ρ γ ο ύ που λ ικ ή ς ε κ π α ίδ ε υ σ η ς - και ό χ ι μ ό νο . γ κ ρ έ μ ισ ε τ η ν α σ τι­ κή β ιτρ ίνα μ ε τ α ί­ Γ. Π α πα δά το ς δ ια τ η ς τ α μ έσ α . Και, ω τι ε ιρ ω νεία ! Η « Ό π ε ρ α τ η ς Π εν τά ρ α ς» , ε νώ τ η ν έ χ τ ι­ Λαϊκή παιδεία σ ε μ ε τ α υλικά τ ω ν ε ξ ο υ σ ια σ τώ ν και ενώ α ν α π ο δ ο γ ύ ρ ισ ε τ ο υ ς ρ ό λ ο υ ς , ν τ ύ ν ο ν τ α ς Η σ ε ιρ ά Α π ό τ η τ ο υ ς φ τ ω χ ο ύ ς και τ ο υ ς ζ η τιά ν ο υ ς μ ε λ α ϊκ ή μ α ς π α ρ ά δ ο ­ Από τη λαϊκή παράδοαη: 1. Νανουρίσματα «πλού σια » ρ ο ύ χ α , α υ το ί < ο ι « φ τω χο ίσ η π ε ρ ιλ α μ β ά ν ει ο ­ 2. Ταχταρίσματα «πλούσιοι» ά ρ ε σ α ν . Ά ρ εσ α ν π ο λ ύ , τ α κτώ β ιβ λ ια ρ ά κια μ ε 3. Τραγουδάκια 4. Κάλαντα-Παινέματα τ ρ α γ ο ύ δ ια τ ο υ ς έ γ ιν α ν κλα σικά (α ς ό ψ ε υλικό κ α τά λ λ η λο 5. Λαχνίσματα τα ι η μ ου σ ική τ ο υ Κ ο υρ τ Βάιλ), η π α ιχνιγ ια τ α π α ιδ ιά τ η ς 6. Παιχνίδια διά ρ ικ η - μ ιουζικα λίστικη μ ο υ σική ξ επ έπ ρ ο σ χ ο λ ικ ή ς και 7. Πλωσσοδέτες-Μαντέματα 8. Παροιμίες-Ευχέςρ α σ ε τ ο κείμ ενο, α υ το ν ο μ ή θ η κ ε . π ρ ω τ ο σ χ ο λ ικ ή ς η ­ Σοφά λόγια Η μ ε τ ά φ ρ α σ η τ η ς Σ ω τη ρ ία ς Μ ατζίρη εί­ λ ικ ία ς. Η επ ιλ ο γ ή Επιλογή: Β. Αναγνωστόπουλος να ι α β ία σ τη , τ α ελλ η νικά τ η ς σ τ ρ ο γ γ υ λ ά . Εικόνες: Μαρία Θειοπούλου μ έσ α από το ν Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 Τ ην ά κ ο υ σ α ν οι θ ε α τ έ ς τ ο υ Κ ρατικού Θ ε­ π λ ο ύ σ ιο θ η σ α υ ρ ό Σελ. 320 (το καθένα ά τρ ο υ Β ο ρ ε ίο υ Ε λ λ ά δ ο ς τ ο 1980, σ ε τ ο υ λα ϊκ ο ύ μ α ς π ο ­ σ κ η ν ο θ εσ ία Νίκου Κ ο ύ ν δ ο υ ρ ο υ . λ ιτισ μ ο ύ έ γ ιν ε μ ε Β. Κ αλαμ αράς σ κ ο π ό ν α δ ώ σ ε ι χ α ρ ά σ τα π α ιδ ιά και να κ α λ λ ιε ρ γή σ ε ι τη μη τρικ ή τ ο υ ς γ λ ώ σ σ α , μ έ σ α α π ό Ν α νο υ ρ ίσ μ α τα , Τ α χ τα ρ ίσ μ α ­ τα , Τ ρ α γ ο υ δ ά κ ια , Κ ά λα ντα -Π α ινέμ α τα , Λ α χνίσμ α τα , Π α ιχνίδια , Γ λ ω σ σ ο δ έτε ς Μ α ντέμ α τα , Π α ρ ο ιμ ίες -Ε υ χ έ ς -Σ ο φ ά λ ό ­ για . Θέματα προσχολικής αγωγής Ε ίναι ά λ λ ω σ τε δ ια π ισ τω μ έν ο ό τι τ ο πο ικ ί­ λ ο γ λ ω σ σ ικ ό υ λικό τ η ς λ α ϊκ ή ς μ α ς π α ρ ά ­ Είναι γ ν ω σ τ ό ό τι σ το χ ώ ρ ο τ η ς σ το ιχ ε ιώ ­ δ ο σ η ς , π ο υ έ χ ε ι ω ς θ έ μ α τ ο υ ή ω ς τε λ ικ ό δ ο υ ς ε κ π α ίδ ε υ σ η ς α π ο δ έ κ τη τ ο υ τ ο π α ιδ ί, α π ο τ ε λ ε ί και τ η ν και κ υ ρ ίω ς τ ω ν νη ­ πρ ώ τ η ο υ σ ια σ τικ ή και κ α λ ύ τερ η ε ισ α γ ω ­ π ια γ ω γ ε ίω ν υ π ά ρ ­ ΠΕΠΗΔΑΡΑΚΗ γ ή τ ο υ ίδιο υ τ ο υ π α ιδ ιο ύ σ τη μη τρ ικ ή τ ο υ χ ε ι μικρή π α ρ α γ ω ­ Το προσχολικό παιδί και οι ανάγκεςτου γλώ σσα. γή σ τη ν ελληνική Αθήνα, Δωδώνη, 1995 Α πό α ισ θη τικ ή ά π ο ψ η δ ια π ισ τώ ν ε τα ι εύπ ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α . Σελ. 288 .

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Μ όλιζΚνχΙοφψαν

Μουσικό τρισδιάστατο παραμύθι

κόλ α ό τι α π ό τ ο υλικό α υ τό α να β λύ ζει π η γ α ία η λαϊκή ψ υ χή κι α π ο κ ρ υ σ τα λ λ ώ ­ νε τα ι σ ε μ ο ρ φ έ ς α υ θ εν τικ ά κα λλιτεχνι­ κές, γν ή σ ιε ς, μ ε α ισ θα ντικό τη τα , π ο ικι­ λ ία και φ α ντα σ ία . Και α π ό τ η ν π α ιδ α γ ω ­ γική π λ ε υ ρ ά ό μ ω ς τ ο υλικό α υ τό α π ο τ ε ­ λ εί θ ε μ ελ ιώ δ η π υ ρ ή ν α τ η ς λ α ϊκ ή ς π α ιδ εί­ α ς και α π ο τ ε λ ε ί π ν ευ μ α τικ ό και π α ιδ α γ ω ­ γικ ό κ α τα σ τ ά λ α γ μ α α ιώ νω ν, τ ο ο π ο ίο σ τη ρ ίχτη κ ε και π ρ ο ή λ θ ε α π ό τ η ν κ α τα ­ νό η σ η τ η ς ιδ ια ίτε ρ η ς ψ υ χ ο σ ύ ν θ ε σ η ς το υ Ε λ λη νόπ ουλ ου . Σ τις μ έ ρ ε ς μ α ς, ό π ο υ η εθνική μ α ς τ α υ τ ό τ η τ α είνα ι σ υ γκ ε χ υ μ έ ν η ή τίθε τα ι σ ε α μ φ ισ β ή τη σ η α π ό τ ο ίδιο τ ο κοινω νι­ κό μ α ς π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν, επ ιβ ά λ λ ετα ι η σ τ ρ ο ­ φ ή σ τις π η γ έ ς το υ γ ν ή σ ιο υ λ α ϊκ ο ύ μ α ς πο λ ιτισ μ ο ύ . Κ. Μ αλαφάντης

Ή χο ς, κείμενα και τρ ισ διά σ τα τες εικό­ ν ε ς τ α χαρακτηριστι­ κά μιας νέ α ς σ ειρ ά ς βιβλίων π ο υ εγκαινία σε η «Άμμος». . Κ α θώ ς τ α π α ιδ ιά ξεφ υ λ λ ίζο υ ν τ ο βιβλίο, α κ ο ύ γε τα ι έ να τ ρ α γ ο ύ δ ι, τ ο «Σ φυρίζω τρ α γ ο υ δ ώ » α π ό τη «Χιονάτη και τ ο υ ς ε ­ φ τ ά νά νο υ ς» , ε νώ σ ε κά θ ε σ ε λ ίδ α υ π ά ρ ­ χ ο υ ν τ α στιχάκια το υ τρ α γ ο υ δ ιο ύ π ο υ τ α σ υ ν ο δ εύ ει η μουσική. Οι τρ ισ δ ιά σ τα τε ς ε ικ ό ν ες δ ε ίχνο υ ν σ κ η νέ ς α π ό τ ο π α σ ίγνω ­ σ το π α ρ α μ ύ θ ι π ο υ έ χε ι γ ο η τε ύ σ ει εκα ­ τ ο μ μ ύ ρ ια πα ιδ ιά σ ’ ό λ ο τ ο ν κό σ μ ο ε δ ώ και μισό αιώ να. Πολύ θ α ή θ ε λ α ν να τ ο α π ο κ τή σ ο υ ν ό λ α τ α π α ιδ ιά π ρ ο σ χ ο λ ικ ή ς ηλικίας. Γ. Δ ανιήλ

WALT DISNEY'S ΗΧιονάτη και οι εφτά νάνοι Σφυρίζω-τραγουδώ Αθήνα, Αρμός, 1996 Σελ. 6 διπλές από χαρτόνι

ΠΑΙΔΙΚΑ-ΕΦΗΒΙΚΑ Βιβλιαράκια με ζώα

ΕΛΕΝΗ ΔΙΚΑΙΟΥ Η ιστορία ενός άσπρου γατούλη Εικον.: Ν. Δεσεκόπουλος Αθήνα, Πατάκης, 1995 Σελ. 112

Ν έα σ ε ιρ ά W alt D isney γ ια π α ιδ ιά π ρ ο ­ σ χ ο λ ικ ή ς η λικία ς. Ο ε κ δ ο τικ ό ς ο ίκ ο ς «Ά μμος» μ α ς εκ π λ ή σ σ ε ι σ υ ν ε χ ώ ς μ ε τ α π α ν έ μ ο ρ φ α π α ιδ ικ ά βιβλία π ο υ κυκλο­ φ ο ρ ε ί. Μ ικρά βιβ λια ρ ά κια μ ε χ ο ν τ ρ ό χ α ρ τό ν ι α π ό τ α ο π ο ία ε ξ έ ­ χ ο υ ν τ α ζω άκια. Γ υ ρ ίζο ν τα ς τ ις σ ε ­ λ ίδ ε ς τ ο ζω άκι, ό ­ τ α ν τ ο π ιέ ζεις, β γ ά ­ ζει έ ν α χ α ρ α κ τη ρ ι­ στικό ήχο και σ υ μ μ ετέ χ ε ι σ τη ν ι­ σ το ρ ία μ ε τ ις π ο λ ύ ­ χ ρ ω μ ε ς ε ικ ό ν ες α ­ π ό τ α π α ρ α μ ύ θ ια τ ο υ Ν τίσνεϋ, π ρ ο ­ σ α ρ μ ο σ μ έν α σ τις μ ικ ρ ές, τ ρ υ φ ε ρ έ ς η λικίες. (Για π α ιδ ιά π ρ ο ­ σ χ ο λ ικ ή ς ηλικίας) Γ. Δανιήλ

ΣΕΙΡΑ DISNEY 1) Ο Πατς, το κουταβάκι μετά 101 σκυλιά της Δαλματίας 2) Λιονταράκι, κάνε γκρρ! Απότον βασιλιάτων Λιονταρών Αθήνα, Αμμος 1996 Σελ. 10 (από χαρτόνι)

H t n a t f

Έ ν α ς γάτος... φυγάς

Ο Π α σ π α ρ το ύ είναι έ ν α ς α τίθ α σ ο ς και... ζη λ ιά ρ η ς γά το ς ! Μ ετά α π ό μια ζημιά α π ο φ α σ ίζε ι ν α εγκα τα λ είψ ει τ ο σπίτι ό ­ π ο υ α νή κε και τη Χ ριστίνα, π ο υ τ ο ν α γ α ­ π ο ύ σ ε . Π εριπλα νιέτα ι σ το δ ά σ ο ς, σ υ να ­ ντά ει α π ρ ό ο π τα μ α σ το τ έ λ ο ς ξανα γυ ρ ίζει. Η σ υ γ γ ρ α φ έ α ς δ η μ ιο υ ρ γ εί μια ζω ντα ­ νή και ποιητική ιστορία , ό π ο υ η τ ρ υ φ ε ρ ό ­ τη τα , τ ο χ ιο ύ μ ο ρ κι η φα ντα σ ία , ω ς κυ ρ ία ρ χ α υ φ ο λ ο γικ ά στοιχεία , π ρ ο σ δ ί­ δ ο υ ν ση μ α ντικές α ρ ε τ έ ς και στη μ ο ρ φ ή και σ το π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο το υ συ γκεκρ ιμ ένο υ βιβλίου. Στη μ ο ρ φ ή , μ ε τ ο υ ς ενα λλ ά ξ μο­ ν ο λ ό γ ο υ ς τ ο υ Π α σ π α ρ το ύ και τ η ς Χριστί­ να ς , οι ο πο ίο ι μ ετ α τρ έπ ο υ ν το μ ύ θο σ ’ έ ­ να ν α λ λη λ ο σ υ μ π λ η ρ ο ύ μ ε νο «διάλογο», δ ίν ο ν τα ς μιαν α ίσ θη σ η ε υ χ ά ρ ισ τη ς σ υ ντο μ ία ς π ο υ εντείνει τ η ν α γω νία και σ το π ε ρ ιε χ ό μ ε νο , μ ε τ η ν ε υα ισ θη σ ία και τη ν α λή θεια , π ο υ ε γ γ ρ ά φ ο υ ν μια ει­ δυλλια κή α τμ ό σ φ α ιρ α , χ α ρ ά ς και α να ζή ­ τ η σ η ς τ η ς χ α μ έ ν η ς σ υ ντρ ο φ ικ ό τη τα ς. (Για πα ιδ ιά α π ό 9 χρό νω ν) Γ. Π α πα δά το ς

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΔΜΩΝ

ΝΙΚΟΣ ΑΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ ΕΦΕΥΡΕΤΗΣ ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΔΜΩΝ Τ.Θ. 48030 ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ 13231 ΤΗΔ: 501 5550 ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΝΙΚΟΣ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΟΥ 10 - 12 ΑΘΗΝΑ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

επιμέλεια: Βασίλης Καλαμαράς

Από

τ ον

ερχόμενο

μ ήνα ,

τ ον

Ιούνιο,

μπαίνουμε

στ ο

καλ οκαίρι.

Σ τα

εκδοτικά

σ υ μ β α ί ν ε ι ό , τ ι και σ ’ όλη τ ην υ πό λοι πη Ε λλά δα . Χ α λ αρ ώ νο υν οι ρ υ θ μ ο ί . Οπως και νά ’ Xουν τα π ρ ά γ μ α τ α , α υ τ ή τ ην π ε ρί ο δ ο κ υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ ν ο ρ ι σ μ έ ν ο ι α ξ ι ό λ ο γ ο ι

τ ί τ λ ο ι , οι

ο πο ίο ι θ έ λ ο υ ν τ ην π ροσ οχή τ ου ε π ι μ ε λ ο ύ ς α να γ νώ σ τη . Με ψ ά θ ιν ο κ απ έ λο . Υπό σ κ ι ά ν . . . γι α τ η ν α π ο φ υγ ή η λ ί α σ η ς . « Σ υ ν - κ ο λ υ μ β η τ έ ς » σας, τα νέα β ι β λ ί α τ ου Ι ο υ ν ί ο υ από τ ο υ ς ε κ δ ο τ ι κ ο ύ ς

o m o u i i G u t e n b e r g , Δ όμ ος , Ί ν δ ι κ τ ο ς ,

Κ ά τ ο π τ ρ ο , Ν ε φ έ λ η , Π α ν ε π ι σ τ η μ ι α κ έ ς Ε κδ ό σ ε ι ς Κ ρ ή τ η ς , Σ τ ι γ μ ή .

______________________ ΔΟΜΟΣ Αλέξη Γ.Π. Σαββίδη «Οι Τούρκοι και το Βυζά­ ντιο». Ιστορικό μελέτημα για τα προ-οθωμανικάφύλα στην Ασίακαι στα Βαλκάνια. Παπαδιαμαντολογικά: Φώτη Δημητρακόπουλου «Μικρή Σύνοψη για τον Παπαδιαμάντη». Μονογραφίες του συγγραφέα και τα αποτελέσματα τών ερευνών του για το αρχειακό υλικό του Παπαδιαμάντη. «Πρα­ κτικά Α’ Διεθνούς Συνεδρίου για τον Αλ. Παπαδιαμάνπι». Εισηγήσεις και ανακοι­ νώσεις του Συνεδρίου του 1991. Θεοδώρου Ζιάκα «Η έκλειψη του υποκει­ μένου». Το πώς η νεοτερικότητα σχετίζε­ ται με την ελληνική παράδοση.

1948-1955: Τα κρίσιμαχρόνιαγιατην τύχη του ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης. Ο Κώστας Σταματόπουλος στην «Τελευταία ανα­ λαμπή» αναφέρεται σ’ αυτή την εποχή, με πλούσιο φωτογραφικό υλικό από την κοινωνι­ κή και ιδιωτική ζωή των Ρωμιών της Πόλης. Μιανέα προσέγγιση στο έργο και τη διδασκα­ λία TOu Γρηγορίου Παλαμά: Σταύρου Γιαγκάζογλου «Κοινωνία Θεώσεως». Ένα μυθιστόρημα από τη Βάσα Σολωμού Ξανθάκη: «Αναπαύσου εν ειρήνη μπάρμπα ΠοΠοίηση από τον Σ.Σ. Χαρκιανάκη «Άλγος παρ­ ρησίας» και «Νέα ποιήματα», από τον Λουκά Κούσουλα.

___________________________________________Κ Α ΤΟ Π ΤΡΟ Εκδόσεις με τη σφραγίδα της ποιότητας: Ian Stewart «Οι α­ ριθμοί της φύσης» (μτφρ. Στέλιος Ζαχαρίου), Peter W. Atkins «Το Περιοδικό Βασίλειο» (μτφρ. Παναγιώ­ της Τασιόπουλος), Robert Osserman «Η Ποίη­ ση του Σύμπαντος» (μτφρ. Γιώργος Κυριακόπουλος), Paul Davies «Είμαστε μόνοι;» (μτφρ. Πωλίνα Αγαπάκη), Henri Poincare «Η αξία της επιστήμης» (μτφρ. Στέλιος Τσεκούρας).

______________________________________ΙΝΔΙΚΤΟΣ Ξένη λογοτεχνία: τόμας Μαν «Το ημερολόγιο ενός απολιτικού» (μτφρ. Βασίλης Τομανάς). Μια ματιά στην πολιτική ιστορία της νεό­ τερης Ευρώπης. Έρωτας, μοιχεία... και οικογένεια στη Μεσαιωνική και Νεότερη Ευρώπη: Denis de Rougemont «Ο Έρωτας και η Δύση» (μτφρ. Χαρά­ λαμπος Λυκούδης). Ένα λησμονημένο, θεμελιακό βυζαντινό κείμενο: Λεόντιος Βυζάντιος «Το ενυπόστατοτου προσώπου» (εισ.-μτφρ.-σχ. Ντίνας Σαμοθράκη). Ένας από τους εκφραστές του γερμανικού ιδεαλισμού, ο φιλόσο­ φος Φ.Γ.Ι. Σέλλινγκ «Έρευνες για την ουσία της ανθρώπινης ελευθε­ ρίας». Ο Λόρδος Βύρων γράφει από την Ελλάδα: «Γράμματα από την Ελλά­ δα» (μτφρ. Δάφνης Χρονοπούλου).

Υπόέχδοοιν

ΝΕΦΕΛΗ G U T E N B E R G __________________ Οικονομία: R. Giplin «Πολιτική Οι­ κονομία των Διεθνών Σχέσεων, τ. Β’», I. Κασκαρέλης«Ανάλυση Ιδιω­ τικών Επενδύσεων και Υπόδειγμα Ζήτησης για την Ελληνική Οικονο­ μία», X. Οικονομίδης «Η δομή της ελληνικής βιομηχανίας και ο τομέ­ ας παραγωγής προϊόντων παγίου», Κοινωνιολογία: Γ. Πολυδωρίδη-Κοντογιαννοπούλου «Κοινωνιολογική ανάλυση της επίδοσης και της α­ ξιολόγησης. Οι εισαγωγικές εξετά­ σεις, τ. Β’», Β. Deacon κ.ά. «Η νέα ΑνατολικήΕυρώπη. Το παρελ­ θόν, το παρόν και το μέλλον της κοινωνικής πολιτικής». Μεθοδολογία-έρευνα: CI. Javean «Έρευνα με ερωτηματοΚοινωνική ψυχολογία: Π. Γεωργογιάννης «Η έρευνα με ερωτη­ ματολόγιο, τ. Β’». Ψυχολογία: Γ. Δήμου «Απόκλιση-στιγματισμός. Αφομοιωτική θεωρητική προσέγγιση των απο­ κλίσεων στο σχολείο» και Μ.

Hughes «Τα παιδιά και η έννοια των αριθμών». Παιδαγωγική: Κ. Μπασέτας «Η μά­ θηση και η διδασκαλία κατά τη γνω­ στική νεοπιαζετιανή ψυχολογία του Hans Aebli», Σ. Μπουζάκης κ.ά. «Η εκπαίδευση των δασκάλων στην Ελλάδα 1834-1995», Γ. Κόσυβας, «Η πρακτική του ανοιχτού προβλή­ ματος στο δημοτικό σχολείο». Γλωσσολογία: Ν. Μήτσης «Η διδα­ κτική του γλωσσικού μαθήματος. Από τη γλωσσική θεωρία στη διδακτική πράξη». Λεξικό: Γ. Μαρκαντωνάτος «Βασικό λεξικό λογοτεχνικών όρων». Υπάρχουν κι αυτά: Χρ. Τελεβάντου «Άνδρος, τα Μνημεία και το Αρχαι­ ολογικό Μουσείο», Κ. Κασιμάτη «Περιπλάνηση στην επικαιρότητα. Κοινωνικοί προβληματισμοί», Κ. Συριόπουλος, «Ανάλυση και έλεγ­ χος μονομεταβλητών και χρηματο­ οικονομικών χρονολογικών σει­ ρών», I. Κωβαίος «Κείμενα Νεοελ­ ληνικής Λογοτεχνίας, Γ’ Λυκείου».

Μποστ: «Αληλογραφεία με τον Κόστα». Διηγήματα του Γιάννη Σκαρίμπα, με τίτλο, «Ο κύριος του Τζακ. Πατς κιαπαγάι», σε επιμέλεια Κατερίνας Κωστίου. Και «Η δίψα του Ελπήνορα» του Γιάννη Τσίγκρα. Συνεχίζεται η σειρά της «Πεζογραφικής Παράδοσης», την οποία επιμελείται ο Νόσος Βαγενάς: Παναγιώτη Σούτσου «Ο Λέανδρος». «Βίος και πολιτεία του Μάικλ Κ.» υπό Τζ. Κούτσυ, σε μετάφραση Άννας Κοτζιά. Στη σειρά «Θεωρία και κριτική»: Έντουαρντ Σάιντ «Κουλτούρα και Ιμπεριαλισμός», σε μετάφραση Βανέσσας Λάππα. Επιμελητής ο Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος. Θέατρο: Γιάλμαρ Σέντεμπεργκ «Γερτρούδη» (μτφρ. Μαργαρίτα Μέλμπεργκ) και Αύγουστος Στρίντμπεργκ «Δεσποινίς Τζούλια» (μτφρ. Μαρ­ γαρίτα Μέλμπεργκ). Ο ποιητής Χάρης Βλαβιανός επανέρχεται με νέα ποιητική συλλογή Και τα δυο περιοδικά της «Νεφέλης»: «Ποίη­ ση» (έβδομο τεύχος) και «Νεύσις» (τέταρτο τεύχος).

ΣΤΙΓΜΗ_______________________________________________________________ Στη Βιβλιοθήκη Αρχαίων Συγγραφέων: Τερέντιος «Οι αδελφοί» (μτφρ. Κώστας Παναγιωτάκης) και Πολύβιος «Ιστοριών Γ’» (μτφρ. Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος). Ο Ηλίας X. Παπαδημητρακόπουλος επιστρέφει με το αφήγημα «Τόποι τέσσερεις». Ο νέος πεζογράφος (στα χνάρια του Ε.Χ. Γόνατά) Αρι­ στείδης Αντονάς μάς δίνει το δεύτερο βιβλίο του: «Τέσσερεις κήποι» (νουβέλα). Στη σειρά των «Στοχασμών»: Μάρκος Αυρήλιος «Τα εις εαυτόν» (επι­ λογή), σε εισαγωγή και μτφρ. του Ν.Μ. Σκουτερόπουλου. Και ο ποιη­ τή ς του «Θαλάσσιου κοιμητηρίου» Πωλ Βαλερύ: «Στοχασμοί», σε με­ τάφραση Χαράς Μπανάκου.

______________Π Α Ν ΕΠ ΙΣΤ Η Μ ΙΑ Κ ΕΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ ΡΗ Τ Η Σ ΓΛΩΣΣΑ-ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ: Παναγιώτης Κουσαθανάς «Χρηστικό Λεξικό του ι­ διώματος της Μυκόνου». ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ: «Η ελεύθερωση των μορφών» (επιμέλεια: Νόσος Βαγενάς) και «Εισαγωγή στην ποίηση του Σεφέρη» (ε­ πιλογή κριτικών κειμένων-επιμέλεια, Νόσος Βαγενάς). ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Georges Duby «Ο ιππότης, η γυναίκα κι ο ιερέας - 0 γάμος στη φεουδαρχική Ευρώπη», Moses I. Finley «Η πολιτική στον αρχαίο κόσμο», Rosalind Thomas «Προφορικός και γραπτός λόγος στην Αρχαία Ελλάδα», Jeffrey Herf «Αντιδραστικός μοντερνισμός».

Υπόέκδοοιν

Ν Ε Α

Ε

Κ

Λ .

Ο

Σ

Η

για ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά μυθιστορήματα

εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ

Ο ρ κ ά ψ ζ ΐο ν

φιψηχοιί

Ο X. Χωμενίδης δεν επέλεξε να κινηθεί στο χώρο των λογοτεχνικών αναζητήσεων του μοντέρνου και ανανεωτικού μυθιστορηματικού λόγου και των ανατρεπτικών εκπλήξεων στη γλώσσα και στη δομή.

Χ ρ ή σ το ς Χ ω μ ενίδη ς, ο ο π ο ίο ς δ ια θ έ τε ι ο μ οδ η λ α δ ή γ ια τ η ν υ π έ ρ β α σ η τ ω ν δ ε δ ο μ έ ν ω ν ο ρ ίω ν λ ο γ ο υ μ έ ν ω ς μιαν α χα λ ίνω τη φ α ν τα σ ία ώ σ τε τ η ς α ν θ ρ ώ π ιν η ς σ κ έ ψ η ς και ε π ισ τή μ η ς γενικά , να κα τα σ κ ευ ά ζει μ ε θ α υ μ α σ τή π ε ιθ ώ τ ο ε ξ ω ­ α λ λ ά γ ια τη ν υ π έ ρ β α σ η τ ω ν ο ρ ίω ν τ η ς πολιτικοφ ρ ενικ ό, λ ίγ ο υ ς μ όλ ις μ ή ν ες μ ετ ά τ η ν κυ κ λ ο φ ο ­ σ τρ α τιω τικ ή ς σ ω φ ρ ο σ ύ ν η ς. ρ ία τ ο υ τ ε λ ευ τα ίο υ το υ β ιβλίου, π ο υ δ ίκ αια χ α ­ Με α υ τ ό τ ο ν τ ρ ό π ο , ο Μ α τθ αίο ς Κ α βα λ λ ά ρ η ς, δ ι­ ρ α κτη ρ ίζετα ι ω ς «μυθιστόρημα* ιστο ρ ικ ή ς φ α ­ ο ικ η τή ς μ ια ς μ ο ν ά δ α ς ν ε ο σ υ λ λ έ κ τω ν σ ε κ ά π ο ιο ντα σία ς», ε ίδ ε τ α π ρ α γ μ α τ ικ ά γ ε γ ο ν ό τ α ν α υ π ε ρ ­ α π ο μ ε μ α κ ρ υ σ μ έ ν ο νη σ ά κι Β.Α. τ η ς Κ ρήτης, θ α βα ίνουν, σ χ εδ ό ν , σ ε ε ξω φ ρ ε νικ ό τη τα ’ε κείνα π ο υ σ υ λ λ ά β ε ι και θ α κ α τα σ τ ρ ώ σ ε ι μ ια α π ό β α σ η στη ν κ α τέ γ ρ α ψ ε η φ α ντα σ ία το υ και ν α ε γ γ ρ ά φ ο ν τ α ι Τ ουρκία , μια επ ιχε ίρ η σ η α υ το κ το ν ία ς τω ν χιλίω ν σ τη ν π ρ α γ μ α τικ ή Ιστορία. Α να φ έρ ο μα ι, φ υσικά, ν α υ τώ ν π ο υ ε κ π α ιδεύ ει, δ ια π ν ε ό μ ε ν ο ς α π ό ε θ ν ι­ σ τη ν π α ρ ’ ολ ίγ ο ν ε λλ η νοτο υ ρ κική σ ύ ρ ρ α ξ η κα τά κιστική έ ξ α ρ σ η π έ ρ α ν τ ω ν συ μ β α τώ ν ορ ίω ν. Η ε ­ τ ο θ ε ρ μ ό επ ε ισ ό δ ιο τ η ς β ρ α χ ο ν η σ ίδ α ς , τ ο ν ρ ό λ ο π ιχείρ η σ η , ω σ τό σ ο , χ ά ρ ι ν τ η ς « π ρ ο δ ο σ ία ς» μ ια ς σ ’ α υ τή ν κ ά π οιω ν ε κ α τέ ρ ω θ ε ν θερ μ ό α ιμ ω ν, α λ ­ Ρ ο υ μ ά ν α ς /σ υ ν τρ ό φ ο υ τ ο υ Κ α βα λλά ρη , α μ φ ιβ ό ­ λ ά και κ υ ρ ίω ς τ ο ν κ α θ ορισ τικό ρ ό λ ο π ο υ μ π ο ­ λ ο υ π ρ ό τ ε ρ ο υ βίου, θ α ε ξ ε λ ιχ θ ε ί σ ε τη λ εο π τικ ή ρ ο ύ ν να π α ίξ ο υ ν τ α ΜΜΕ σ τη ν α π ο τρ ο π ή ή π α ­ φ ιέσ τ α μ ε τ η σ υ ντο νισ μ έν η π ρ ο σ π ά θ ε ια σ τ ρ α ­ ρ ό τρ υ ν σ η μ ια ς π ο λ ε μ ικ ή ς α ν ά φ λ ε ξ η ς . Ό λ α τ ο ύ ­ τιω τικώ ν α ρ χώ ν, τη λ εο π τικ ώ ν σ υ ν ε ρ γ είω ν και τα , μ ε μ υ θισ τορ ημ α τική π λ η ρ ό τη τα ω σ τό σ ο , σ υ ν ε ρ γ α σ ία ς μ ε τη ν Τ ουρκ ία . Έ τσ ι, σ το μ υ θ ισ τ ό ­ π ρ ά γ μ α π ο υ τ α κ α θ ισ τά μ έσ α σ τη ν ε ξω φ ρ ε νικ ό ρ η μ α , σ ε α ντίθεσ η μ ε τ α π ρ α γ μ α τ ικ ά γ ε γ ο ν ό τ α τ η τά τ ο υ ς π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο α λ η θ ο φ α ν ή α π ό τ α π ο υ α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν σ τις μ έ ρ ε ς μ α ς, η ψ υ χρ α ιμ ία π ρ α γ μ α τικ ά , π ε ρ ιέ χ ο ν τα ι σ το « Ύ ψ ο ς τ ω ν π ε ρ ι­ και οι ε ύ σ τ ο χ ε ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς στρ α τιω τικώ ν και τ η ­ λ εο π τικ ώ ν δ υ νά μ ε ω ν, π έ τ υ χ α ν ν α α π ο φ ύ γ ο υ ν τη στά σεω ν». Έ τσ ι, α ν η επιστη μ ο νικ ή φ α ντα σ ία , σ ύ ρ ρ α ξ η , το υ λ ά χ ισ το ν, ε ξα ιτία ς ε ν ό ς θ ε ρ μ ό α ι­ ω ς ε ίδ ο ς π ο υ α νή κει σ το «φ α ντα σ τικό /θα υ μ α μ ου υ π έ ρ τ ο δ έ ο ν «πα τριώ τη » και ό λ α ν α μ ετα ­ στό», ο ρ ίζετα ι α π ό τ ο γ ε γ ο ν ό ς π ω ς ό σ α εκεί τρ α π ο ύ ν σ ε ε υ τ ρ ά π ε λ ο και α ν ώ δ υ ν ο τη λ εο π τικ ό υ π ε ρ φ υ σ ικ ά π ε ρ ιγ ρ ά φ ο ν τ α ι ξ ε π ε ρ ν ο ύ ν τ α δ ε δ ο ­ θ έ α μ α π ρ ο ς τ έ ρ ψ ιν το υ κοινού. μέν α ό ρ ια τ η ς λ ο γικ ή ς και τω ν Ά λλο α ν σ το τ έ λ ο ς ο σ υ γ γ ρ α φ έ ­ γ ν ώ σ ε ώ ν μ α ς και ε π ο μ έ ν ω ς α ναα ς π ε ρ ιμ έ ν ε ι σ τη γω ν ία τ ο ν α να ­ φ έ ρ ο ν τα ι σ ε έ ν α α π ώ τε ρ ο μ έλ ­ γν ώ σ τη τ ο υ λ έ γ ο ν τ ά ς το υ ό τι λί­ λ ο ν π ο υ π ιθ α ν ό ν ν α τ α κ α τα σ τή ­ ΧΡΗΣΤΟΣ γ ο κ α ιρ ό ' μ ετά η Τ ο υρ κ ία κή­ σει υ λοπ οιή σ ιμ α , η «ιστορική φ α ­ ΧΩΜΕΝΙΔΗΣ ρ υ σ σ ε τ ο ν π ό λ ε μ ο σ τη ν Ε λ λά δα , ντασία», κ α τ’ α να λ ογία ν, είναι έ ­ η ο πο ία , έ χ ο ν τ α ς εξα ντλ ή σ ε ι κά­ ν α ε ίδ ο ς π ο υ , π α ρ ά τη μ έχ ρ ι Τ ο ύ ψ ο ς τ ω ν π ε ρ ισ τ ά σ ε ω ν θ ε π ρ ο σ π ά θ ε ια δ ια τή ρ η σ η ς τ η ς υ π ε ρ β ο λ ή ς διό γ κ ω σ η κ α θ η μ ερ ι­ (μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α ) ε ιρ ή ν η ς , α ν τα π α ν το ύ σ ε σ τα π ε ­ νώ ν, κ α τά τ α άλλα , κ α τα σ τ ά σ ε ­ Α θήνα, Ε στία, 1995 δ ία τ ω ν μ α χώ ν μ ε υ ψ η λ ό τ ο φ ρ ό ­ ων, π ρ ο τε ίν ει μια π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η ­ νη μ α ό λ ω ν τω ν Ε λλή νω ν π ο υ έ ­ τ α π ο υ ο χ ρ ό ν ο ς μ π ο ρ ε ί ιστο ρ ικ ά Σ ελ. 3 25. Δ ρ χ . 3 .3 0 0 . σ τε κ α ν σ το « Ύ ψ ο ς τ ω ν π ε ρ ισ τ ά ­ ν α ε π α λ η θ εύ σ ε ι. Δ ε ν π ρ ό κ ειτα ι

Ο

Κριτιχή

σεων», ό π ω ς α κ ρ ιβ ώ ς α π α ιτο ύ σ ε ο Κ α βα λ λ ά ρ η ς α π ό τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ σ τη ν α π ό β α σ η /ο π ερ έ τα . Ο Χ ω μ ενίδη ς, μ ε τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο α υ τό βιβλίο το υ , φ α ίνετα ι π ω ς δ ια μ ο ρ φ ώ ν ε ι έ ν α δικό το υ π ρ ο σ ω ­ π ικό ύ φ ο ς π ο υ , χ ω ρ ίς ν α ξ ε φ ε ύ γ ε ι α π ό τ η ν π α ρ α ­ δ ο σ ια κ ή α ντίληψ η π ε ρ ί μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α το ς , είνα ι α ­ να νεω τικ ό το υ σ υ γκ ε κ ρ ιμ ένο υ ε ίδ ο υ ς , α λ λ ά και ιδ ιά ζο ν μ ε τ η ν έννο ια ότι δ ε ν ω φ ελ ο ύ ν ε δ ώ α ν α ­ γ ω γ έ ς σ ε σ υ γκ ε κ ρ ιμ έν ο υ ς « π ρ ο γ ό ν ο υ ς » ά λ λ ε ς α π ό ε κ ε ίνε ς μ ια ς μ α κ ρ ά ς π α ρ ά δ ο σ η ς τ ο υ ελλ η νι­ κού λ ο γο τε χν ικ ο ύ λ ό γ ο υ στη β α θ ύ τα τη ειρ ω νεία μ έχ ρ ι β α θμ ο ύ κα τα λυτικ ού α υ το σ α ρ κ α σ μ ο ύ . Εί­ να ι α λ ή θ εια π ω ς μ ε τ ο «Σ ο φ ό παιδί», τ ο π ρ ώ τ ο το υ μ υ θισ τό ρ η μ α , ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς ά φ η ν ε α νο ι­ κ το ύ ς τ ο υ ς δ ρ ό μ ο υ ς π ο υ θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε σ το μ έλ ­ λ ο ν ν α επιλέξει, ό π ω ς και τ η σ χ έσ η τ ο υ μ ε τ ο μ ο ­ ν τέ ρ ν ο μ υ θισ τό ρ η μ α . Με τ ο β ιβλίο α υ τό οι ε π ιλ ο ­ γ έ ς γίνο ντα ι σ α φ ε ίς : η γ ρ α φ ή π α ρ α μ έ ν ει χ ε ιμ α ρ ­ ρ ώ δ η ς α λ λά όχ ι π λ έ ο ν ανο ικο νό μ η τη . Υ πά ρ χει έ ­ ν α ς ώ ρ ιμ ο ς τ ρ ό π ο ς χ ε ιρ α γ ώ γ η σ η ς τω ν ε κ φ ρ α ­ στικώ ν μ έσ ω ν, τ α οπ ο ία π λ έ ο ν υ π α κ ο ύ ο υ ν σ ε μια στιβ α ρ ή α φ η γη μ α τική χειρ ο νο μ ία . Τ ο κείμ ενο α ­ κο λ ο υ θεί σ υ γκεκρ ιμ ένη δ ό μ η σ η και δ ε ν εκ τρ ο χ ιά ζετα ι α π ό τ ο ν α ρ χικ ό το υ σ τό χ ο , α λ λά το ν π ρ ο σ ε γ γ ίζ ε ι κυκλω τικά. Οι ε γκ ιβ ω τισ μ έν ες ισ το ­ ρ ίε ς π ο υ π α ρ ε μ β ά λ λ ο ν τα ι σ τη ν π ρ ω τ ο π ρ ό σ ω π η α φ ή γη σ η , ε π α ρ κ ώ ς ο ικ ο νο μ η μ ένες. Οι χ ρ ο ν ικ έ ς π ρ ο λ ή ψ ε ις μ ε μ ο ρ φ ή « η μ ερ ο λ ο για κώ ν ε ξ ο μ ο λ ο ­ γή σ εω ν» το υ κεντρικού ή ρ ω α και α φ η γ η τή (του ν ε ο σ ύ λ λ ε κ το υ Μ αρίνου Φ ακίδά), οι «κα τα θ έ­ σ εις» σ ε ανα κριτικ ά γ ρ α φ ε ία δ ια φ ό ρ ω ν , εμ π λ εκομ ένω ν σ τη ν ισ το ρ ία τ η ς α π ό β α σ η ς , π ρ ο σ ώ ­ π ω ν, οι «Ε κθ έσ εις τ η ς Ε θνική ς Υ π η ρ εσ ία ς Π λη­ ρ ο φ ο ρ ιώ ν» και ά λ λα εμ β ό λ ιμ α α φ η γη μ α τικ ά σ τοιχεία , χ ω ρ ίς να κα τα δ η λ ώ νο υ ν τ α γ ε γ ο ν ό τ α π ο υ π ρ ό κ ειτα ι ν α συ μ β ο ύ ν, ε π ιτρ έ π ο υ ν σ το ν α ­ να γν ώ σ τ η ν α π ρ ο σ λ ά β ε ι ε π ιπ λ έο ν π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς ε ξ ά π τ ο ν τ ά ς τ ο υ τ α υ τ ό χ ρ ο ν α τ η φ α ντα σ ία : διότι τ ο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν δ ε ν είνα ι π λ έ ο ν τ ο τ ι θ α σ υ μ β ε ί α υ τό ο α ν α γ ν ώ σ τη ς το γ ν ω ρ ίζει ή δ η α π ό τ ο ο π ι­ σ θ ό φ υ λ λ ο - α λ λά τ ο π ώ ς θ α συμ βεί. Με ά λ λα λ ό ­ για , ο τ ρ ό π ο ς μ ε τ ο ν ο π ο ίο θ α φ θ ά σ ε ι η ίδια η α ­ φ ή γ η σ η ν α π ρ ο σ ε γ γ ίσ ε ι τ ο εξω φ ρ ενικ ό , τ ο π α ­ ρ ά λ ο γο , χ ω ρ ίς ν α χ ά σ ει τ η ν α ξ ιο πισ τία τ η ς α λ λά και τη ν α φ η γη μ α τική τ η ς σ υ νέπ εια . Ν ομίζω π ω ς σ ’ α υ τό τ ο ση μ είο, ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς , έ χ ο ν τ α ς π ρ ο ϊδ ε ά σ ε ι τ ο ν α να γν ώ σ τη τ ο υ γ ια τ ο π α λ α β ό σ χ έδ ιο τ ο υ ή ρ ω ά το υ , σ υ μ π ο ρ ε ύ ε τα ι μαζί το υ στη ν α π ό λ α υ σ η τ η ς υ λ ο π ο ίη σ η ς τ η ς δικ ή ς τ ο υ α ­ φ ή γ η σ η ς , έ μ π λ ε ο ς χ α ρ ά ς γ ια τη σ ύ λ λη ψ η τ ο υ δ ι­ κού τ ο υ μ υ θ ισ τορ η μ α τικο ύ σ χ εδ ίο υ . Ό σ ο ι κριτικοί και μη α ν α ρ ω τιο ύ ντα ι και α γω νιο ύ ν γ ια τ ο πο ια μ ο ρ φ ή θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α π ά ρ ε ι τ ο π α ­ ρ α δ ο σ ια κ ό μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α σ τις μ έ ρ ε ς μ α ς, εκείνο

Κριτική

π ο υ π ε ρ ιγ ρ α φ ικ ά α ντα να κ λά κοινω νικές α ξ ίε ς και σ υ ν θ ή κ ε ς μ ια ς ε π ο χ ή ς και μ ια ς σ υ γκ ε κ ρ ιμ έ ­ ν η ς κοινω νία ς, θ α π ρ έ π ε ι ν α β ρ ή κ α ν τ η ν π λ έ ο ν α ισ ιό δ ο ξη α π ά ντη σ η στη μ υ θισ το ρ ημ α τική γ ρ α ­ φ ή το υ Χ ωμενίδη. Μ έσα α π ό φ α ν τα σ τ ικ έ ς κ α τα ­ σ τά σ ε ις , π ο υ α γ γ ίζο υ ν τ ο ν π λ ή ρ η πα ρ α λ ο γ ισ μ ό , θ α π ρ έ π ε ι να α να γν ω ρ ίζο υ ν τ ις δ ο μ ικ έ ς α ν α λ ο ­ γ ίε ς μ ε μια κοινω νία π ο υ λ ειτο υ ρ γ ε ί και κινείται κα τά τ ο ν ίδιο τ ρ ό π ο . Ί σ ω ς, κά π ο υ, και τ ο ν ίδιο τ ο υ ς τ ο ν ε α υ τό , υ π έ ρ μ α χ ο ή α ρ νη τή τ ο υ π α ρ ό ­ ν τ ο ς μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α το ς. Με μ όνη δ ια φ ο ρ ά π ω ς ο Χ ω μ ενίδη ς μ έσ α α π ό τ ο στή σ ιμ ο α υ τώ ν τω ν κα ­ τ α σ τά σ ε ω ν α σ κεί μια α να τρ επτική κοινωνική κρι­ τική σ ε π ρ ό σ ω π α , σ ύ μ βο λ α , σ τ ε ρ ε ό τ υ π ε ς α ντι­ λ ή ψ εις και π α γ ιω μ έ ν ε ς κοινω νικ ές σ τά σ ε ις μ ε α ­ σ ύ λ λη π τη το λ μ η ρ ό τη τα , σ τα ό ρ ια τ η ς ιε ρ ο ­ σ υ λ ία ς και τ η ς υ π έ ρ τ α τ η ς β λα σ φ η μ ία ς. Αν οι τ ε ­ λ ε υ τ α ίε ς γίνο ντα ι ω σ τό σ ο α νε κ τέ ς, είναι διό τι φ ρ ο ντίζει ν α τ ις ε ξ ω θ ε ί σ τα ό ρ ια τ ο υ ε ξ ω π ρ α γ ­ μ ατικού και υ π ε ρ β ο λ ικ ο ύ ώ σ τε η β α θιά ε ιρ ω νεία και ο χ λ ε υ α σ μ ό ς τω ν π ά ν τ ω ν ν α κ α θ ίσ τα νται α ­ νώ δ υ να : η π α ρ α μ ό ρ φ ω σ η ο δ η γ ε ί σ το γε λ ο ίο και τ ο γε λ ο ίο π ρ ο κ α λ ε ίτ ο γ έ λ ιο και τ ο γ έ λ ιο α δ ρ α ν ο π ο ιε ίτ ις α ντισ τά σ εις, κα θ ισ τά τ η ν ύ βρ ι α φ ο μ ο ιώ ­ σιμη. Γι’ α υ τό και μη τιμ ω ρ η τέ α . Σ κέφ το μ α ι π ω ς α ντίστο ιχη λ ειτο υ ρ γ ία είνα ι εκείνη τ ο υ «τρελού» το υ βασιλιά. Και π ω ς κ α τ’ α ν ά λ ο γ ο τ ρ ό π ο λ ει­ τ ο ύ ρ γ η σ ε τ ο υ ς χ ρ ό ν ο υ ς α κ μ ή ς και α ιχ μ ή ς τ η ς η κα λ ο ύ μ ενη φ α ντα σ τική λ ο γο τε χν ία : π ίσ ω α π ό τ ο υ π ε ρ φ υ σ ικ ό , π ο υ α να γκ α ίο β έβ α ια υ π ό β α θ ρ ο εί­ χ ε τ ο πρ α γ μ α τ ικ ό , δ ια π ρ α γ μ α τε υ ό τα ν α ιμ ομ ι­ ξ ίες, ο μ ο φ υ λ ο φ ιλ ίε ς, να ρκω τικά , ω μ ο φ α γ ίες , ν ε ­ κ ρ ο φ ιλ ίε ς και ά λ λ ε ς α π α γ ο ρ ε υ τ ικ έ ς για τ η ν ε π ο ­ χ ή κ α τα σ τά σ εις, φ έ ρ ο ν τ α ς ε π ί σκ η νή ς δ ρ ά κ ο υ λ ες, σ α τα ν ά δ ε ς , α ν θ ρ ω π ο ε ιδ ή και λ υ κ α ν­ θρ ώ πους. Ο Χ ω μ ενίδη ς, π α ρ ά τ ο γ ε γ ο ν ό ς ότι δ ια θ έ τε ι τ ις δ υ ν α τ ό τη τες , δ ε ν ε π έ λ ε ξ ε, ε π α να λ α μ β ά νω , να κινηθεί σ το χ ώ ρ ο τ ω ν λ ο γο τε χν ικ ώ ν α να ζη τή σ ε ­ ω ν το υ μ ο ντέ ρ νο υ και α να νεω τικο ύ μ υ θ ισ τ ο ρ η ­ μ ατικού λ ό γ ο υ και τ ω ν α να τρ ε π τικ ώ ν ε κ π λ ή ξ εω ν στη γ λ ώ σ σ α και στη δ ο μ ή . Κ ινούμ ενος, ό μ ω ς, σ το χ ώ ρ ο π ο υ οι π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο ι σ υ νομ ή λικοι ή με■ γα λύτεροι α π ό α υ τό ν Ν εο έ λ λ η ν ες σ υ γ γ ρ α φ ε ίς τ η ς γ ε ν ιά ς τ ο υ ’80 έ χ ο υ ν α ν α δ ειχ τε ί και κρινόμ εν ο ς ά ρ α σ το χ ώ ρ ο α υ τό τ η ς ε ύ π ε π τ η ς α ν ά γ ν ω ­ σ η ς, α να μ φ ισ β ή τη τα πετυ χα ίνει, π ιθ α ν ό τα τ α κα­ λ ύ τ ε ρ α α π ό ό λ ο υ ς τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς. Και α υ τό δ ε ν εί­ να ι λ ίγο . Μ ένει π ά ν τ ο τε α νο ιχτό τ ο ζή τη μ α α ν η σ α φ ή ς α υ τή ε π ιλ ο γ ή τ ο υ θ α α π ο δ ε ιχ τεί μ α κ ρ ο ­ π ρ ό θ ε σ μ α και η σ ω σ τό τε ρ η . Δ ημ ήτρης Τ σατσούλης

Έηςαχό/ιαψχο Μ

Ο συγγραφέας στηλιτεύει την πώρωση και τη διαφθορά, θεωρώντας τες ως απόρροια των νέων ιδεών που προέρχονται από το εξωτερικό, ενώ εξαίρονται οι παραδοσιακές ηθικές αξίες

φ ιλ ο λ ο γ ικ ή και θ ε α τ ρ ο λ ο γ ικ ή έ ρ ε υ ν α ε π ιδ ί­ τ ο μ έ α τ η ς κ ο υ λ τ ο ύ ρ α ς τα υ τίσ τ η κ ε μ ε τ η ν α ντί­ δ ε τ α ι τ α τε λ ε υ τ α ία χ ρ ό ν ια μ ε θ έ ρ μ η σ τη ν ε ­ δ ρ α σ η . Π οια ε ίνα ι ό μ ω ς η ισ το ρ ικ ή α λ ή θ εια ; ξ ε ρ ε ύ ν η σ η και σ τη μ ελ έ τη τ ω ν ισ το ρ ικ ώ ν Έ ν α ή δ ύ ο α ιώ ν ε ς μ ετά , ο φ ε ίλ ε ι ν α α π ο κ α τ α ­ τ η ς ν ε ο ελ λ η ν ικ ή ς γ ρ α μ μ α τ ε ία ς , α ν α γ κ α ίο π ρ ώ ­ σ τα θ εί. τ ο σ τ ά δ ιο γ ια τ η ν ε ξ έ τ α σ ή τ η ς και α π ό ά λ λ ε ς α ­ Η δ ρ α μ α τικ ή σ ά τ ιρ α τ ο υ Γ.Ν. Σ ο ύ τσ ο υ , τ ο υ ε π ι­ π ό ψ ε ις (α ισθητική , σ υ ν τ ε τ α γ μ έ ν ε ς , ε π ιρ ρ ο έ ς , α π η χ ή σ ε ις , α π ο τίμ η σ η κ α λ λ ιτε χ νικ ή ς α ξ ία ς). Έ ρ γ α π ο υ α π ο τ ε λ ο ύ ν σ τ α θ μ ο ύ ς σ τη ν ισ το ρ ία τ η ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς μ α ς π α ρ ο υ σ ιά ζ ο ν τ α ι σ ε κριτι­ κ έ ς ε κ δ ό σ ε ις , π ρ ο ϊό ν τ α ε π ίπ ο ν η ς και κ α τα το π ι­ σ τικ ή ς ε ρ γ α σ ία ς φ ίλ ε ρ γ ω ν ε π ισ τη μ ό ν ω ν . Μια σ ε ιρ ά α π ό ε ιδ ικ ο ύ ς έ χ ο υ ν ε ρ γ α σ τ ε ί μ ε ιδ ια ίτε ρ ο ζή λ ο σ τ ο χ ώ ρ ο τ η ς Κ ρ η τικ ής λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς και τ ο υ θ ε ά τ ρ ο υ και, μ ε κ ά π ω ς λ ιγ ό τ ε ρ ο π ά θ ο ς , στο Ε π τα νη σ ια κ ό θέα τρο.

λεγό μ ενο υ Δ ρ α γο υμ α νά κη , «Α λεξα νδρ ο βό δα ς ο α σ υ ν ε ίδ η τ ο ς» , γ ρ ά φ τ η κ ε τ ο 178 5 ω ς π ρ ο σ ω ­ π ικ ό ς λ ίβ ε λ λ ο ς ε νά ν τια σ τ ο ν Α λ έξ α ν δ ρ ο Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ο , γ ια έ ν α δ ιά σ τ η μ α η γ ε μ ό ν α τ η ς Μ ο λ δ α β ία ς, π ο υ κ α θ α ιρ έ θ η κ ε α π ό τ ο α ξ ίω μ ά τ ο υ και κ α τ έ φ υ γ ε σ τη Ρ ω σ ία (εξ α ιτία ς τ η ς φ υ γ ή ς τ ο υ α υ τ ή ς ο ν ο μ ά σ τη κ ε α π ό τ ο υ ς Τ ο ύ ρ ­ κ ο υ ς « φ ιρ α ρ ή ς » = φ υ γ ά ς ). Σ ή μ ε ρ α τ ο έ ρ γ ο ε ν ­ δ ια φ έ ρ ε ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ή μ ά λ λ ο ν α π ο κ λ ε ισ τικ ά

Ε μ φ α νίζετα ι τ ώ ρ α η π ρ ώ τ η κρι­ τρ ικ ο ύ έ ρ γ ο υ α π ό τ ο ν θ ε α τ ρ ο ­ λ ό γ ο κ α θ η γ η τή τ ο υ π α ν ε π ισ τ η ­

ΓΕΩ ΡΓΙΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

μ ίου Α θη νώ ν Δ η μ ή τρ η Σ π ά θ η έ ν α ς α κ ό μ α κ ρ ίκ ο ς α π ό τ ο υ ς ελλ ε ίπ ο ν τ ε ς γ ια ν α ο λ ο κ λ η ρ ω θ ε ί

Α λεξα νδ ρ ο β ό δ α ς ο α σ υ ν ε ίδ η τ ο ς ( κ ω μ ω δ ία σ υ ν τ ε θ ε ί σ α ε ν έ τ ε ι α ψ τ τ ε ’: 1 7 8 5 )

κ ά π ο τε η ε ικ ό ν α τ ο υ π ν ε υ μ α τ ι­ κο ύ μ α ς π ο λ ιτισ μ ο ύ . Σ τη ν π ε ρ ίπ τ ω σ η τ ω ν Φ α ν α ρ ιω -

ω ς σ α τιρ ική η θ ο γ ρ α φ ία ε ν ό ς ο ­ ρ ισ μ έ ν ο υ

τική έ κ δ ο σ η φ α ν α ρ ιώ τικ ο υ θ ε α ­

Σ χο λ ια σ μ έ νη έ κ δ ο σ η και σ υ ν ο δ ευ τικ ή μ ελ έτη

τ ώ ν έ χ ο υ μ ε έ ν α εθ ν ικ ό σ υ λ λ ο γ ι­ κό σ ώ μ α π ο υ γ έ ν ν η σ ε β ία ια π ά ­ θη σ ε μ ια μ εγ ά λ η μ ε ρ ίδ α τ ο υ υ π ό λ ο ιπ ο υ ελ λ η νικ ο ύ πλη­

(Φ α να ριώ τικη κοινω νία και σ ά τιρ α )

θ υ σ μ ο ύ και ο ό ρ ο ς «Φ α ναριώ τη ς » α π ό κ τ η σ ε έ ν α ε ιδ ικ ό π ο λ ιτι­ κό νό η μ α , σ υ ν ώ ν υ μ ο σ χ ε δ ό ν τ ο υ μ α κ ια β ε λ ισ μ ο ύ , ε ν ώ σ τ ο ν

Α θήνα, Κ έδ ρ ο ς , 1995

Δ ημ ήτρης Σ πά θη ς

Σ ελ. 457.

π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν τ ο ς

και

μ ια ς ε π ο χ ή ς , α ν κα ι η β ε ν τ έ τα Σ ο ύ τσ ω ν -Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τω ν μ ε π ε δ ίο α ν τα γ ω ν ισ μ ο ύ τ α α ν ώ τα ­ τ α α ξ ιώ μ α τα και τ ις η γ ε μ ο ν ίε ς Μ ο λ δ α β ία ς και Β λ α χ ία ς, δ ε ν παύ ει να έχει π ο λύ πλευρο εν­ δ ια φ έ ρ ο ν : ισ το ρ ικ ό , πο λ ιτικ ό , ψ υ χ ο λ ο γ ικ ό . Ο Δ.Σ. ε ξ ε τά ζ ε ι ό ­ λ ε ς α υ τ έ ς τ ις α π ό ψ ε ις . Σ ε μ ια ε ­ ξ α ιρ ε τικ ά ε π ιμ ε λ η μ έν η έ κ δ ο σ η , τ ο θ ε α τρ ικ ό κείμ ε νο π ρ ο η γ ε ίτ α ι. Η υ π ό θ ε σ η είνα ι σ υ ν ο π τικ ά η ε ­ ξ ή ς: Ο Α λ έξα νδρ ο ς

Μ αυροκορδά-

το ς, πρώ η ν δρ α γο υμ ά νο ς τη ς Υ ψ η λή ς Π ύ λ η ς, έ χ ε ι μ ό λ ις κ ε ρ ­ δ ίσ ε ι τ ο α ξ ίω μ α τ ο υ Β ο ε β ό δ α

Κριτική

τ η ς Μ ο λ δ α β ία ς, ω ς α π ο τ έ λ ε σ μ α τω ν σ υ ν δ υ α ­ σ μ έ ν ω ν π ρ ο σ ω π ικ ώ ν τ ο υ π ρ ο σ π α θ ε ιώ ν (οι ο ­ π ο ίε ς σ υ νίσ τα ντα ι σ το ν α δ ω ρ ο δ ο κ ε ί τ α κ α τά λ ­ λ η λ α π ρ ό σ ω π α ) , ό σ ο και τ η ς α δ ε λ φ ή ς τ ο υ Ρω -

σ π α θ ε ιε ς γ ια τ η ν π ρ ο σ ω π ικ ή τ ο υ ς σ ω τη ρ ία . Ε φ ό σ ο ν τ ο έ ρ γ ο β α σ ίζε τα ι σ ε π ρ α γ μ α τ ικ ά π ρ ό ­ σ ω π α και π ε ρ ισ τα τικ ά , η δ ιε ρ ε ύ ν η σ η και οι ε π ε ­ ξ η γ ή σ ε ις μ ια ς ε κ τ ε τ α μ έ ν η ς κρ ιτικ ή ς έ κ δ ο σ η ς

ξ ά ν τ ρ α ς και τ ο υ σ υ ζ ύ γ ο υ τ η ς . Ο ι τε λ ε υ τ α ίο ι θ ε ­ ω ρ ο ύ ν τ ο δ ιο ρ ισ μ ό τ ο υ σ τη ν η γ ε μ ο ν ία τ η ς Μ ολ­

είνα ι α ν α γ κ α ίε ς γ ια ν α γ ίν ο υ ν κ α τ α ν ο η τ έ ς ο ι α ­

δ α β ία ς ω ς π ρ ο σ ω π ικ ό τ ο υ ς ε π ίτε υ γ μ α . Η Ρ ω ξά ν τ ρ α μ ά λ ισ τα δ ε ν δ ίσ τ α σ ε σ τ ο π α ρ ε λ θ ό ν ν α γ ί­ νε ι ε ρ ω μ έ ν η τ ο υ β εζίρ η Χ αλίλ Χ αμίντ γ ια ν α ενισ χ ύ σ ε ι τ ο ν ο ικ ο γε ν ε ια κ ό α γ ώ ν α . Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ό μ ω ς, α ν και δ ε ν α δ ια φ ο ρ ε ί δ ιό λ ο υ γ ια τ ις τ ιμ έ ς και τ α υ λικά ο φ έ λ η π ο υ π ρ ο σ φ έ ρ ε ι τ ο α ξ ίω μ ά τ ο υ , α δ ια φ ο ρ ε ί π α ν τ ε λ ώ ς γ ια τ α κ α θ ή κ ο ν τα π ο υ α υ τ ό σ υ ν ε π ά γ ε τ α ι. Είναι ο λ ό τ ε λ α α φ ο σ ιω μ έ ν ο ς σ τ ις π ρ ο σ ω π ικ έ ς τ ο υ υ π ο θ έ σ ε ις και σ υ γκ ε κ ρ ι­ μ έν α σ τ ις ε ρ ω τ ικ έ ς - ω ς γ ό ν ο ς ο ικ ο γ έ ν ε ια ς μ ε ι­ δ ια ίτερ η κλίση σ το ν ερ ω τισ μ ό , ό π ω ς ε ξ η γ ε ί η Ρ ω ξ ά ν τρ α , π ο υ έ χ ε ι κι α υ τή τ ο δ ικ ό τ η ς σ ε β ν τά .

ν α φ ο ρ έ ς και ο ι υ π α ιν ιγμ ο ί π ο υ α φ θ ο ν ο ύ ν σ το κείμ ενο , α λ λ ά και η ιδιω μ α τική γ λ ώ σ σ α π ο υ χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν ο ι Π ο λ ίτε ς ή ρ ω ε ς τ ο υ έ ρ γ ο υ . Ο Δ.Σ. θ ε ω ρ ε ί ε π ίσ η ς α ν α γ κ α ίο ν α α π ο κ α τα σ τή σ ε ι τ ο ισ το ρ ικ ό π ρ ό σ ω π ο τ ο υ ή ρ ω α και ν α δια λ ευ κ ά ν ε ι τη δ ια μ ά χ η Σ ο ύ τσ ω ν -Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τω ν , ό π ω ς εκ δ η λ ω ν ό τα ν τ η ν ε π ο χ ή τ η ς σ υ γ γ ρ α ­ φ ή ς τ ο υ έ ρ γ ο υ . Π α ρ α κ ο λ ο υ θ εί τη μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ­ ρ η π ο ρ ε ία τ ω ν δ ύ ο π λ ε υ ρ ώ ν , η ο π ο ία είνα ι α π ο ­ κα λ υ πτική και σ υ μ π λ η ρ ώ ν ε ι τ η ν ισ το ρ ικ ή ε ικ ό ­ να . Μ ο λο νό τι ο μ ε λ ε τ η τ ή ς δ ε ν θ ε ω ρ ε ί τ ο έ ρ γ ο τ ο υ ω ς π ρ α γ μ α τ ε ία γ ια τη φ α να ρ ιώ τικ η κοινω ­ νία, α λ λ ά ε π ιδ ιώ κ ει τ ο ν π ιο π ε ρ ιο ρ ισ μ έ ν ο σ τ ό χ ο

Τ ον έ χ ο υ ν α π ο ρ ρ ο φ ή σ ε ι τ α θ έ λ γ η τ ρ α τ η ς ε ρ ω ­ μ έ ν η ς τ ο υ Τ α ρ σ ή ς, μ ια ς σ ε ξ ο μ α ν ο ύ ς π ρ ώ η ν κα ­ μ α ρ ιέ ρ α ς , η ο π ο ία μ ε α π ίθ α ν ε ς ισ το ρ ίε ς, τ ο ν π ε ίθ ε ι ότι είνα ι ο μ ο ν α δ ικ ό ς ά ν τ ρ α ς σ τη ζω ή

ν α α να δ είξ ε ι ο ρ ισ μ έ ν α μ ό νο χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά τ ο υ φ α ν α ρ ιώ τικ ο υ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς , η ε ρ γ α σ ία είνα ι τ ό σ ο ε ν δ ε λ ε χ ή ς ώ σ τε π ρ ο σ φ έ ρ ε ι δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς

τ η ς , ε ν ώ δ ια τ η ρ ε ί σ χ έ σ ε ις μ ε δ ιά φ ο ρ ο υ ς ά λ ­ λ ο υ ς . Ω ς α π ο τ έ λ ε σ μ α τ η ς α ν ο ιχ τή ς π α λ λ α κ ε ία ς

θ ε τα ι ά λ λ ω σ τε μια π λ ο ύ σ ια β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία , γ ια τ ο ν α ν α γ ν ώ σ τη π ο υ ε π ιθ υ μ ε ί ν α έ χ ε ι μια π λ ή ρ η εικ ό ν α τ ο υ ρ ό λ ο υ τ ω ν Φ α ν α ρ ιω τώ ν σ τα ελλ η νι­ κ ά π ρ ά γ μ α τ α και ιδια ίτε ρ α σ τη ν ισ το ρ ία τ η ς Π α ιδ ε ία ς και τ ω ν Γ ρ α μ μ ά τω ν. Μ έσα α π ό τ η ν ι­

α λ λ ά και τ η ς σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά ς τ ο υ γε νικ ά , β ρ ί­ σ κ ε τα ι σ ε α ν ο ιχ τό π ό λ ε μ ο μ ε τ η νό μ ιμ η σ ύ ζ υ γ ό τ ο υ Ζ α φ ε ίρ α . Η Δ ό μ ν α Ζ α φ ε ίρ α έ χ ε ι π ο λ λ ά ε ν α ­ ντίο ν τ ο υ και μ ετ α ξύ ά λ λω ν τ ο ν κ α τ η γ ο ρ ε ί ό τι δ ο λ ο φ ό ν η σ ε τ η ν π ρ ώ τ η τ ο υ γυ ν α ίκ α . Τ ο ά μ εσ ο π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν τ ο υ ς κ ά νει ό ,τι μ π ο ρ ε ί γ ια ν α τ ο υ ς σ υ μ φ ιλ ιώ σ ει, ώ σ τε ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ν α π α ρ ο υ σ ια ­ σ τε ί σ τ ο ν έ ο το υ α ξ ίω μ α μ ε μια ν ε π ίφ α σ η ο ικο ­ γ ε ν ε ια κ ή ς τ ά ξ η ς , α λ λ ά ο ι π ρ ο σ π ά θ ε ιέ ς τ ο υ ς π ρ ο σ κ ρ ο ύ ο υ ν σ τη ν α π α ίσ ια σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά το υ Α λ έξ α ν δ ρ ο υ , π ο υ α π ε ιλ ε ί τη Δ ό μ ν α ό τι θ α τη σ κ ο τ ώ σ ε ι α ν δ ε ν υ π ο τ α χ τ ε ί ά ν ε υ ό ρ ω ν σ τις ε π ι­ θ υ μ ίε ς τ ο υ . Ο δ ιε φ θ α ρ μ έ ν ο ς χ α ρ α κ τ ή ρ α ς το υ Α λ έξ α ν δ ρ ο υ , δ ια μ ο ρ φ ω μ έ ν ο ς κ α τά τ η δ ια μ ο νή τ ο υ σ τη Ρω σία , α π ο κ α λ ύ π τε τα ι μ έ σ α α π ό τ ις π ρ ά ξ ε ις τ ο υ α λ λ ά και ε κ τίθ ετ α ι σ α φ ώ ς α π ό τ ο ν ίδιο σ ε έ ν α μ ο ν ό λ ο γο : είνα ι έ ν α ς α δ ίσ τ α κ τ ο ς λιμ π ε ρ τίν ο ς, και ά θ ε ο ς κ αι λ ά γ ν ο ς , κυ νικ ό ς σ ε κά­ θ ε ζή τη μ α , α λ λ ά και α ρ κ ε τά α ν ό η τ ο ς ώ σ τ ε ν α α ­ π ο κ α λ ύ π τ ε ι τ ις π ρ ο θ έ σ ε ις τ ο υ . Οι π ρ ώ τ ε ς τ ο υ ε ­ ν έ ρ γ ε ιε ς ω ς η γ ε μ ό ν α τ ο ν ε κ θ έ τ ο υ ν α ν ε π α ν ό ρ ­ θ ω τα , ε ν ώ μια α λ λ α γ ή σ τα π ρ ό σ ω π α τ η ς Ο θ ω ­ μ α νικ ή ς ε ξ ο υ σ ία ς ρ ίχ νει τ ο υ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς τ ο υ ά μ ε σ ο υ κύ κλ ου τ ο υ (πο υ ο ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ι είνα ι ε ξ ίσ ο υ π ω ρ ω μ έ ν ο ι και α δ ίσ τα κ το ι μ ε α υ τό ν) σ ε π α ρ α λ ή ρ η μ α τ ρ ό μ ο υ και α π ε γ ν ω σ μ έ ν ε ς π ρ ο K o im j

γ ια σ φ α ιρ ικ ό τ ερ η γ ν ώ σ η τ ο υ θ έ μ α τ ο ς . Π α ρ α τί­

σ τ ο ρ ία τ ω ν Σ ο ύ τσ ω ν και τ ω ν Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ω ν δ ια κ ρ ίνο ντα ι ο ι ε ιδ ικ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς δ ια β ίω σ η ς και π ο λ ιτικ ή ς τ ω ν Φ α ν α ρ ιω τώ ν και τ α α κ ρ ιβ ά π λ η ­ ρ ω μ έ ν α π ρ ο ν ό μ ιά τ ο υ ς . Για χ ά ρ η τ ω ν π ρ ο ν ο ­ μ ίω ν α υ τ ώ ν έ π ρ ε π ε ν α α ν τιμ ετω π ίζο υ ν τ ο υ ς α ­ ν α ρ ίθ μ η τ ο υ ς π α ρ ά γ ο ν τ ε ς τ η ς ε σ ω τ ε ρ ικ ή ς και ε ξ ω τ ε ρ ικ ή ς π ο λ ιτικ ή ς, τ ις ε π ε μ β ά σ ε ις και τ ις μ η χ α ν ο ρ ρ α φ ίε ς τ η ς ξ έ ν η ς δ ιπ λ ω μ α τία ς , τ ις σ υ ν ε χ ε ίς α λ λ α γ έ ς σ τ ο σ υ σ χ ε τισ μ ό δ υ ν ά μ ε ω ν α ­ ν ά μ ε σ α σ τ α δ ιά φ ο ρ α κ έ ν τρ α ε ξ ο υ σ ία ς το υ Ο θω μ α νικ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς, ε ν ώ τ α υ τ ό χ ρ ο ν α α ­ π ο τ ε λ ο ύ σ α ν τ α υ π ο ψ ή φ ια ε ξ ιλ α σ τή ρ ια θ ύ μ α τ α κ ά θ ε α π ο τ υ χ ία ς τ η ς Ο θ ω μ α νικ ή ς π ο λ ιτικ ή ς. Οι Φ α ν α ρ ιώ τες ά ρ χ ο ν τ ε ς φ τ ά ν ο υ ν σ τη ν κ ο ρ υ φ ή τ η ς ιε ρ α ρ χ ία ς , π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν τα ι α π ό ισ χύ και υλι­ κά ω φ ελ ή μ α τα , α λ λ ά είνα ι ε κ τε θ ε ιμ έ ν ο ι σ ε σ ο ­ β α ρ ο ύ ς κ ιν δ ύ ν ο υ ς ( ό π ω ς ε ξ ά λ λ ο υ σ υ μ β α ίνε ι και μ ε τ ο υ ς Ο θ ω μ α ν ο ύ ς α ξ ιω μ α το ύ χ ο υ ς ), ε ν ώ α ν τιμ ετω π ίζο υ ν δ ύ ο α ν τιπ ά λ ο υ ς : τ ο υ ς Τ ο ύ ρ ­ κ ο υ ς και τ ις υ π ό λ ο ιπ ε ς Φ α ν α ρ ιώ τικ ες ο ικ ο γ έ ­ ν ε ιε ς π ο υ β υ σ σ ο δ ο μ ο ύ ν και σ υ ν τ η ρ ο ύ ν τ η ν α ­ ν τιπ α λ ό τη τα και τ η ν α λ λ η λ ο ϋ π ο ν ό μ ε υ σ η , μ ε π ο ­ λ ύ σ υ γκ ε κ ρ ιμ έ ν ο υ ς σ τ ό χ ο υ ς .

Ο Γ ε ώ ρ γ ιο ς Σ ο ύ τσ ο ς , γ ό ν ο ς μ ια ς α π ό τ ις ι­ σ χ υ ρ ό τ ε ρ ε ς φ α ν α ρ ιώ τικ ε ς ο ικ ο γ έ ν ε ιε ς, π ο υ έ ­ π α ιξ ε ση μ α ντικό ρ ό λ ο , τ ό σ ο σ τα χ ρ ό ν ια π ο υ π ρ ο η γ ή θ η κ α ν τ η ς Ε π α ν ά σ τ α σ η ς , ό σ ο και κ α τό ­ πιν, σ το ν ε ο σ ύ σ τ α τ ο Ε λληνικό κ ρ ά τ ο ς , κα τά β ιο γ ρ ά φ ο τ ο υ «... δ ιή ν υ σ ε ν β ίο ν μ α κ ρ ά ν τ ω ν π ο ­ λιτικώ ν π ρ α γ μ ά τ ω ν και ιδ ίω ς α σ χ ο λ ο ύ μ ε ν ο ς ε ις τ η ς Τ ο υ ρ κ ο π ε ρ σ ικ ή ν μ ο υ σ ικ ή ν και τ η ν ποίη σιν». Φ α ίνετα ι π ω ς γ ε ν ν ή θ η κ ε μ ε τ ά τ ο 1758 και π έ θ α ν ε τ ο 1816 (ή π ε ρ ίπ ο υ ). Ε μ φ α νίσ τη κ ε σ τ α ε λ λ η ­ νικά Γ ρ ά μ μ α τα μ ε μια μ ετ ά φ ρ α σ η τ ο υ «Π ιστού Β οσκ ού» τ ο υ Γκουα ρίνι. Έ γ ρ α ψ ε τ έ σ σ ε ρ α θ ε α ­ τρ ικ ά ή θ ε α τ ρ ο ε ιδ ή κείμ ενα , μ ε τ ο γε ν ικ ό τίτλ ο «Π ονή μ α τα Δ ρ α μ α τικά », κ ά π ω ς ά δ ικ α υ πο τιμ ημ έν α α π ό τ ο υ ς π α λ α ιό τ ε ρ ο υ ς μ ε λ ε τ η τ έ ς το υ Ν εοελ λ ην ικού θ ε ά τ ρ ο υ . Σ τιχ ο υ ρ γ ή μ α τ ά τ ο υ β ρ ίσ κ ο ντα ι τ υ π ω μ έ ν α ή χ ε ιρ ό γ ρ α φ α σ ε σ υ λ λ ο ­ γ έ ς Φ α ν αρ ιώ τικ ω ν τρ α γ ο υ δ ιώ ν , α ν και μ ερ ικά είνα ι α νώ νυ μ α . Φ α ν ερ ώ ν ο υ ν έ ν α τ α λ έ ν τ ο π ο υ σ υ ν δ υ ά ζ ε ι τη λ υρ ική δ ιά θ ε σ η μ ε μια σ α τιρ ική φ λ έ β α . Π ρ ο γ ρ ά φ ε τ α ι σ ’ α υ τό ν, δ ίχ ω ς ό μ ω ς α ­ δια φ ιλ ο νίκ η τη α π ό δ ε ιξ η , η μ ε τ ά φ ρ α σ η έξι δ ρ α ­ μ ά τω ν το υ Μ ετα σ τά σ ιου. Τ α έ ρ γ α α υ τά π α ­ ρ ο υ σ ιά ζο ν τ α ι ε κ τ ε ν ώ ς και ο α ν α γ ν ώ σ τ η ς α π ο ­ κ τά μια ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η εικ ό ν α τ η ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς το υ Δραγουμανάκη. Η νεα νικ ή κω μ ω δία τ ο υ Σ ο ύ τσ ο υ , α ν ώ τερ η κα λ­ λιτεχ νικ ά α π ό τ α «Π ονήμ ατα», μ ά λ λ ο ν δ ε ν π ρ ο ­ ο ρ ιζ ό τα ν γ ια π α ρ ά σ τ α σ η : γ ρ ά φ ε τ α ι ά λ λ ω σ τε σ ε μια ε π ο χ ή π ο υ είνα ι α μ φ ίβ ο λ ο α ν γίν ο ν τα ι δ η μ ό ­ σ ιε ς θ ε α τ ρ ικ έ ς π α ρ α σ τ ά σ ε ις . Ε π ίσ η ς δ ε ν τ υ π ώ ­ θη κ ε α λ λ ά κ υ κ λ ο φ ό ρ η σ ε σ ε χ ε ιρ ό γ ρ α φ α , μ ά λ ­ λ ο ν γ ια ε υ ν ό η τ ο υ ς λ ό γ ο υ ς . Οι ή ρ ω έ ς το υ , ό τα ν γ ρ ά φ ε τ α ι, β ρ ίσ κ ο ντα ι ε ν ζω ή , είνα ι ισ χ υ ρ ο ί και τ ο έ ρ γ ο α γ γ ίζε ι τ α ό ρ ια τ η ς σ υ κ ο φ α ν τικ ή ς δ υ σ φ ή μ η σ η ς . Ο Δ.Σ. ε κ θ έ τε ι τ α π ρ α γ μ α τ ικ ά π ε ­ ρ ισ τα τικ ά τ η ς ζω ή ς τ ο υ π ρ α γ μ α τ ικ ο ύ Α λεξανδ ρ ο β ό δ α , ο ο π ο ίο ς δ ε ν υ π ή ρ ξ ε μ ε κ α νέ να ν τ ρ ό ­ π ο τ ό σ ο α ν ή θ ικ ο ς ή « α σ υ νείδ η τ ο ς» ό σ ο ισ χυ ρ ί­ ζο ν τα ν οι ε χ θ ρ ο ί τ ο υ , σ ε μια δ ιή γ η σ η α π ο κ α ­ λ υπ τικ ή και ε ν δ ια φ έ ρ ο υ σ α . Στη μ ελ έ τη το ν ίζο ­ ντα ι τ α σ η μ εία π ο υ η ισ το ρ ία δ ια σ τα υ ρ ώ ν ε τα ι μ ε τ η σ ά τιρ α τ ο υ Σ ο ύ τσ ο υ και εντο π ίζο ν τα ι τ α σ η μ εία π ο υ α φ ίσ τα τα ι. Η μ ε τ έ π ε ιτα π ο ρ ε ία τ ο υ Α λ έξ α νδ ρ ο υ τ ο ν ε ξ ύ ψ ω σ ε σ τη ν ε θνική σ υ ν ε ίδ η ­ σ η ω ς έ ν α α π ό τ ο υ ς π ρ ω τ ο π ό ρ ο υ ς τ η ς κίνη σ η ς τ η ς ε θ ν ικ ή ς π α λ ιγ γ ε ν ε σ ία ς (αν και είνα ι π ιθ α ν ό ό τι ο ρ ισ μ έ ν ε ς ε ν έ ρ γ ε ι έ ς τ ο υ σ κ ό π ε υ α ν α κ ρ ιβ ώ ς σ ’ α υ τό και σ τη ν υ σ τερ ο φ η μ ία ). Π έθ α νε λ ίγ ο π ρ ιν τ η ν ε θ ν ε γ ε ρ σ ία .

Μια α νά λ υ σ η τ ο υ έ ρ γ ο υ τ ο δ είχ ν ε ι ω ς η θ ικ ο ­ π λ α σ τικ ό . Ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς σ τη λ ιτ εύ ει τ η ν π ώ ρ ω ­ ση και τ η δ ια φ θ ο ρ ά , θ ε ω ρ ώ ν τ α ς τ ε ς ω ς α π ό ρ ­ ρ ο ια τ ω ν ν έ ω ν ιδ ε ώ ν π ο υ π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ι α π ό τ ο ε ­ ξ ω τε ρ ικ ό , ε ν ώ ε ξ α ίρ ο ν τα ι ο ι π α ρ α δ ο σ ια κ έ ς η θ ι­ κ έ ς α ξ ίε ς. Ο α μ ο ρ α λ ισ μ ό ς και η α σ υ δ ο σ ία κ α τα ­ δ ικ ά ζο ντα ι μ έσ ω τ ω ν σ υ ν ε π ειώ ν τ ο υ ς . Υ π ο σ τη ­ ρ ίζει ό μ ω ς τ α χ ρ η σ τ ά ή θ η κα τά τ η ν τ ρ ό π ο τ ο υ Α ρ ισ το φ ά νη : είνα ι γ ρ α μ μ έ ν ο σ ε τ ο λ μ η ρ ή γ λ ώ σ ­ σα , οι ή ρ ω ε ς είνα ι κυνικοί και α θ υ ρ ό σ το μ ο ι, οι υ π ο θ έ σ ε ις τ ο υ ς σ κ α ν δ α λ ώ δ ε ις . Οι χ α ρ α κ τ ή ρ ε ς είνα ι ζω ντα νο ί, ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τ ε ς , και ε κ φ ρ ά ζ ο ­ ντα ι ο κ α θ έ ν α ς κ α τά τ ο ή θ ο ς τ ο υ (α λλ ά και κ α τά τ ο ν τ ό π ο τ η ς κ α τ α γ ω γ ή ς το υ ). Α νήκει σ τα λ ίγ α π ρ ω τ ό τ υ π α κ είμ ενα τ ο υ 18ο υ αι. και είνα ι τ ο π ρ ώ τ ο π ο υ θίγε ι ση μ α ντικ ά πο λ ιτικ ά , κοινω νικά και ιδ ε ο λ ο γικ ά θ έ μ α τ α τ η ς ε π ο χ ή ς τ ο υ . Π ρ ό κει­ τα ι γ ια έ ν α π ρ α γ μ α τ ικ ά χ υ μ ώ δ ε ς έ ρ γ ο , π ο υ ή ρ ­ θ ε ίσ ω ς τ ο π λ ή ρ ω μ α τ ο υ χ ρ ό ν ο υ γ ια ν α α ξ ιο πο ιη θ ε ί θε α τρ ικ ά . Κυριακή Π ετράκου

(Bi.fi J u ra t α ιν ε ία

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΓΠΝΙΑ Α ο γοτοχ π κ ά παιδικά ιστορικά σ χολ. βοπθπματα λοΕικά ε γ κ υ κ λ ο π α ίδ ε ιε ς Κ .λπ, ό λ—ε ς οι ι-ε■—ε ς \ ε κ δ ό σ ε ις κ α ι τα ^ b e s i s e lle rs j

Λ. ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ 43-47 - ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΝΤΟΣ «MEGA Α-Β ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ» Τηλ. 9634446-546 εσωτ. 129

Κριτική

Μιαξφυμάη οάίύακηφζ

Το βιβλίο του Τάκη Μπενά έρχεται να προσθέσει μια ακόμη ψηφίδα στο μωσαϊκό της άγνωστης ιστορίας του πολιτικού γίγνεσθαι αυτού του τόπου

ο ιο ν α λ ή θ εια μ π ο ρ ε ί ν α ε ν δ ια φ έ ρ ε ι σ ή μ ε ρ α ω ν κ.λ π. - δ ε ν είνα ι μια α π λ ή α ν ά γ ν ω σ η ε ­ έ ν α β ιβλίο γ ια έ ν α σ υ ν έ δ ρ ιο τ ο υ π ρ ο δ ικ τα γ κ υ κ λ ο π α ιδ ικ ή ς υ φ ή ς , α λ λ ά μια β α θ ύ τ ε ρ η π ρ ά ­ τ ο ρ ικ ο ύ χ τ ε ς και μ ά λ ισ τα έ ν α σ υ ν έ δ ρ ιο π ο υ ξη α υ τ ο γ ν ω σ ία ς , μια π ρ ό τ α σ η κρ ιτικ ή ς τ ω ν ιδ ε ­ δ ε ν έγιν ε; Π έρ α ίσ ω ς α π ό κ ά π ο ιο υ ς τ α λ μ ο υ δ ι- ο λ ο γικ ώ ν σ τ ε ρ ε ο τ ύ π ω ν τ ο υ κ α θ ε ν ό ς μ α ς. σ τ έ ς τ η ς Α ρ ισ τ ε ρ ό ς και τ ω ν γ ρ α φ ώ ν τ η ς ; Και π ρ ο ς α υ τή τ η ν κ α τε ύ θ υ ν σ η τ ο ερ ευ ν η τικ ό

Π

Κι ό μ ω ς, τ ο ύ τ ο β ιβλίο τ ο υ Τ άκη Μ π ενά - α π ό τ α ψ ά ξ ιμ ο τ ο υ Τ άκη Μ π ενά - σ το π ο λ ύ τιμ ο α ρ χ ε ίο ισ το ρ ικ ά π ρ ό σ ω π α τ η ς Α ρ ισ τ ε ρ ό ς τ η ς π α τ ρ ί­ τ η ς π ρ ο δ ικ τ α τ ο ρ ικ ή ς ΕΔΑ π ο υ μ ετ ά α π ό π ε ρ ι­ δ α ς μ α ς - δ ε ν α π ο τ ε λ ε ί β υ ζα ν τιν ο λ ο γ ία γ ια α ρ ι­ π έ τ ε ιε ς και π ε ρ ιπ λ α ν ή σ ε ις β ρ ίσ κ ετα ι π ια σ τα σ τ ε ρ ο ύ ς δ ια ν ο ο ύ μ ε ν ο υ ς , ο ύ τ ε ε κ τ ω ν υ σ τέ ρ ω ν Α ρ χεία Σ ύ γ χ ρ ο ν η ς Κ οινω νικής Ισ το ρ ία ς τ ο υ π ρ ο σ π ά θ ε ια δ ικ α ίω σ η ς σ η μ ερ ιν ώ ν σ τά σ ε ω νΕ θνικού Κ έντρ ο υ Κ οινω νικώ ν Ε ρ ευ ν ώ ν - ά ψ ο γ α π ρ ά ξ ε ω ν . Έ ρ χ ε τ α ι α ν τίθ ε τα μ ε ε ρ ευ νη τικ ή τι­ ν το κ ο υ μ ε ν τα ρ ισ μ έ ν ο , σ το χ α σ τικ ό , α κ ρ ιβ ό λ ο γ ό μ ιότη τα , ε ν ά ρ γ ε ια και χ ω ρ ίς φ ο β ίε ς , π ά θ η ή τ ις και τ α υ τ ό χ ρ ο ν α - ό π ω ς σ η μ είω ν ε ο Φ ίλ ιπ π ο ς σ υ ν ή θ ε ις σ υ γ κ α λ ύ ψ εις , ν α π ρ ο σ θ έ σ ε ι μια α κ ό ­ Η λιού σ τη ν π α ρ ο υ σ ία σ η το υ βιβ λ ίο υ - α π ό έ να ν μη ψ η φ ίδ α σ το μ ω σ α ϊκό τ η ς ά γ ν ω σ τ η ς ισ το ρ ία ς ά ν θ ρ ω π ο π ο υ ξ έ ρ ε ι ν α δ ια β ά ζει κά τω α π ό τ ις τ ο υ πολ ιτικ ο ύ γ ίγ ν ε σ θ α ι α υ το ύ τ ο υ τ ό π ο υ και κ ο μ μ α τικ έ ς γ ρ α μ μ έ ς και ν α κ α τα ν ο ε ί τ ο νό η μ α τ η ς σ ισ ύ φ ε ια ς π ρ ο σ π ά θ ε ια ς ά ρ θ ρ ω σ η ς μ έσ α σ ’ τ ω ν σ ιω π ώ ν τ ω ν κ ειμ ένω ν - κ α θ ίσ τα τα ι π ο λ υ σ ή ­ α υ τ ό ε ν ό ς σ τ ο ιχ ε ιω δ ώ ς α ν α νε ω τ ικ ο ύ α ρ ισ τ ε ­ μ α ντο : ρ ο ύ λ ό γ ο υ , κ ό ν τ ρ α σ τ ο ν « επίσ η μ ο α ρ ισ τ ε ρ ό Π ρω ταρ χικ ά για τί - α ν α τρ έ π ο ν τα ς δ ιά χ υ τα πολιτι­ σ υ ντη ρ η τισ μ ό » τ ο υ « ε ν ό ς και μ ο να δ ικ ο ύ» κόμκά σ τε ρ εό τ υ π α - έ ρ χε τα ι να π ρ ο σ θ έ σ ε ι σ τις π ρ ο ­ μ α το ς-ιδ ιο κ τή τη τ η ς ε ρ γ α τ ικ ή ς τά σ ε ις υ π έ ρ β α σ η ς τ η ς κρ ίσ η ς νο ­ τ ά ξ η ς και τ ω ν π ο λ ιτικ ώ ν τ η ς ε κ ­ μ ιμ ο π ο ίη ση ς το υ μ ετ εμ φ υ λ ιο π ο φ ρ ά σ ε ω ν . Ε ν ό ς ιδιο κτή τη π ο υ λ εμ ικ ο ύ π ο λ ιτικ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς ε π ιμ έ ν ε ι ν α κ ρ α τά ε π τ α σ φ ρ ά γ ι­ και ε κ ε ίν ε ς τ η ς Α ρ ισ τε ρ ό ς . Π ρ ό ­ ΤΑΚΗΣ σ τ α τ α α ρ χ ε ία τ ο υ σ τ α υ π ό γ ε ια κειται β έβ α ια γ ια α π ό π ε ιρ ε ς α ­ ΜΠΕΝΑΣ τ ο υ «σπ ιτιού τ ο υ Λ αού» μη θ έ ­ τελ έσ φ ο ρ ες, ό π ω ς εδώ π ου τα Έ ν α Σ υ ν έ δ ρ ιο λ ο ν τ α ς ν α κ α τα νο ή σ ε ι ό τι η ι­ λ έ μ ε κι ό λ ε ς οι ά λ λε ς· « β α θ ε ιά ς π ο υ δ ε ν έ γ ιν ε π ο τ έ σ το ρ ία τ ο υ χ τ ε ς - χ ω ρ ίς ε κ τ ω ν τ ο μ ή ς » τ ο υ Κ. Κ α ρ α μα νλή , κλα ­ Π ρ ό δ ρ ο μ α α ν α ν ε ω τ ικ ά υ σ τ έ ρ ω ν ρ ε τ ο υ σ α ρ ίσ μ α τ α β έ ­ σικά φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς τ ο υ Γ. Πασ τ ο ιχ ε ία τ η ς β α ια - α π ο τ ε λ ε ί τ ο μ ό νο δ ρ ό μ ο π α ν δ ρ έ ο υ , π ε ρ ί « νέω ν ορ ίω ν» π ρ ο δ ικ τ α τ ο ρ ικ ή ς π ρ ο σ έ γ γ ισ η ς τ ο υ σ ή μ ε ρ α και Α ρ ισ τ ε ρ ό ς τω ν Σ τή β ε ν σ ο ν και Κ ένεντυ και τ ω ν π ρ ο ο π τ ικ ώ ν τ ο υ σ το α ύ ριο · γ ια τ α κ α θ ’ η μ ά ς τ ο υ Α ντρ έ α Π αΑ θήνα, Δ ελφ ίνι, 1995 ό τι κ ά θ ε ιστορ ικ ή κ α τά θ εσ η πανδρέου. Σ ελ. 194. Δ ρ χ . 2.500. α ρ χ ε ίω ν , μ α ρ τυ ρ ιώ ν , α να λ ύ σ εΠ ρ ό κ ειτα ι ό μ ω ς τ α υ τ ό χ ρ ο ν α και

γ ια π ρ ο τ ά σ ε ις π ο υ σ υ ν ισ το ύ ν ρ ή ξη μ ε τ η μ έ χ ρ ι τ ό τ ε α ρ ισ τ ερ ή -κ ο μ μ ο υ ν ισ τικ ή θ ε ω ρ ία και π ρ α ­ κτική. Π ρ ο τ ά σ ε ις π ο υ έ σ τ ω κα ι δ ειλ ά , δ ισ τα χ τι-

σ η μ α σ ία - α ν α τ ρ έ π ο ν τ α ς ε π ίσ η ς δ ιά χ υ τ α σ τη ν Α ρ ισ τε ρ ά σ τ ε ρ ε ό τ υ π α - ό τ α ν το ν ίζε ι ό τι είνα ι λ α ν θ α σ μ έ ν ο και μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ ο γ έ ν ν η μ α τ ο σ χ ή μ α π ε ρ ί «κα λ ή ς, α ν α ν ε ω τ ικ ή ς ΕΔΑ» και «κα­ κο ύ δ ο γ μ α τικ ο ύ ΚΚΕ». Τ α ίδια τ α κε ίμ ε να π ο υ φ έ ρ ν ε ι σ τ ο φ ω ς ο Μ π ενά ς, η σ ύ ν θ ε σ η τ ω ν ε π ι­ τ ρ ο π ώ ν π ο υ τ α σ υ ν έ τα ξ α ν , κ α θ ώ ς και ο ι κ α τα ­ γ ρ α φ έ ς και α ν α λ ύ σ ε ις η γ ε τικ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν τ ο υ

κά και ε ν π ο λ λ ο ίς α ν τιφ α τικ ά μ ιλ ο ύ ν - σ τ α π ρ ο ­ σ υ ν ε δ ρ ια κ ά κ είμ ενα τ ο υ 3 ο υ Σ υ ν ε δ ρ ίο υ τ η ς ΕΔΑ - γ ια ειρ η νικ ό π έ ρ α σ μ α σ το σ ο σ ια λ ισ μ ό , μ ε π ο λ υ κ ο μ μ α τισ μ ό και δ υ ν α τ ό τ η τ α ε ν α λ λ α γ ή ς σ τη ν κ υ β έρ ν η σ η , γ ια τ η ν α ν ά γκ η ε π ε ξ ε ρ γ α σ ία ς α υ τ ό ν ο μ η ς π ο ρ ε ία ς τ η ς Α ρ ισ τ ε ρ ό ς β α σ ισ μ έ ν η ς π ά ν ω σ τη ν ελλ η νική π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α . Β έβ α ια τ ο ύ τ α τ α π ρ ο δ ρ ο μ ικ ά α ν α ν ε ω τ ικ ά σ το ι­ χ εία , μ έ σ α σ τη ν ελλ η νική ιδ ιο τυ π ία , τ η ν ιδια ιτε ­ ρ ό τ η τ α π ρ ό σ λ η ψ η ς τ ω ν π α γ κ ό σ μ ιω ν ε ξ ε λ ίξ εω ν τ η ς π ε ρ ιό δ ο υ και τ ω ν α ν α σ το λ ώ ν π ο υ σ υ ν ε π ά ­ γ ο ν τα ν , δ ε ν σ υ ν ισ το ύ ν ενια ία πο λ ιτικ ή π ρ ό τ α ­

Κ ο μ μ ο υνισ τικο ύ Κ ό μ μ α τ ο ς π ο υ π α ρ α θ έ τ ε ι μ ε ι­ δ ια ίτε ρ η φ ρ ο ν τ ίδ α , α π ο δ ε ικ ν ύ ο υ ν ό τι οι σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ις α π ό ψ ε ω ν , ο ι α λ λ α γ έ ς θ έ σ ε ω ν κ.λπ., δ ια μ ο ρ φ ώ ν ο ν τ α ν ε ξ ίσ ο υ σ τ ο ε σ ω τ ε ρ ικ ό και τ ο ε ξ ω τε ρ ικ ό , σ τ α υ ς κ ό λ π ο υ ς τ η ς ΕΔΑ και τ ο υ ΚΚΕ, α π ό μ έλ η τ η ς κ ο μ μ ο υ ν ισ τικ ή ς η γ ε σ ία ς και ό χ ι α π ό σ υ μ μ ά χ ο υ ς ή σ υ ν ε ρ γ α ζ ό μ ε ν ο υ ς .

σ η . Β ρ ίσ κονται σ α φ ώ ς π ιο π ίσ ω α π ό θ ε ω ρ η τ ι­ κ έ ς ε π ε ξ ε ρ γ α σ ίε ς π ο υ ή δ η ε ίχ α ν δ ε ι τ ο φ ω ς τ η ς δ η μ ο σ ιό τ η τ α ς , α κ ό μ η και σ το ε π ίσ η μ ο θ ε ω ρ η τ ι­ κό έ ν τ υ π ο τ η ς ΕΔΑ, τ η ν «Ε λληνική Α ρ ισ τερ ά » . Και α υ τ ό δ ε ν τ ο κ ρ ύ β ει ο Μ π εν ά ς ο ύ τ ε π ρ ο σ π α ­

Η σ ύ γ κ ρ ο υ σ η α ν ά μ ε σ α σ τη σ υ ν τή ρ η σ η τ ο υ κ ο μ μ α τικ ο ύ κ ε κ τη μ έ νο υ και τ ω ν ν έ ω ν κοινω νι­ κώ ν α ν τιφ ά σ ε ω ν -α ν α γ κ ώ ν , α π ό τ ό τ ε και δ υ σ τ υ χ ώ ς μ έ χ ρ ι και σ ή μ ε ρ α , φ α ίν ετ α ι ό τι σ υ ν ε ­ χ ίζε τα ι μ έ σ α σ ’ ό λ ο τ ο κο μ μ α τικό μ α ς σ ύ σ τη μ α

θ ε ί ν α α π ο σ ε ίσ ε ι ε υ θ ύ ν ε ς α π ό τ ο γ ρ α φ ε ίο ε σ ω ­ τ ε ρ ικ ο ύ τ ο υ ΚΚΕ ή τ η ν η γ ε σ ία τ η ς ΕΔΑ. Τ ο ε ξ η ­

και ιδ ια ίτε ρ α σ τ ις α ρ ισ τ ε ρ έ ς τ ο υ σ υ ν ισ τώ σ ε ς . Και ό σ ο α υ τ ό θ α α ν α π α ρ ά γ ε τ α ι α ν ά μ ε σ α σ τα σ τ ε λ έ χ η τ ω ν Α ρ ισ τε ρ ώ ν μ α ς κ ο μ μ ά τω ν - ό π ω ς κι α ν α υ τ ο τ ιτ λ ο φ ο ρ ο ύ ν τ α ι - β ιβ λία σ α ν και τ ο ύ ­ τ ο θ α π α ρ α μ έ ν ο υ ν επ ίκ α ιρ α .

γ ε ί α π λ ώ ς ω ς μια «μ ετά φ ό β ο υ Θ εο ύ » , ό π ω ς γ ρ ά φ ε ι, π ρ ο σ π ά θ ε ια ν α π ε ρ ά σ ο υ ν « σε μ ε λ ε τη ­ μ έ ν ε ς δ ό σ ε ις κ ά π ο ια ν έ α σ το ιχεία » , μη δ ισ τ ά ζ ο ­ ν τ α ς ν α κ α τ α γ ρ ά ψ ε ι ό τι τε λ ικ ά η ό λ η πο λ ιτικ ή σ τρ α τη γ ικ ή τ η ς Α ρ ισ τ ε ρ ό ς « στη ν κρίσιμ η τ ρ ιε ­ τ ία 1964-67 ε μ φ α ν ίζε τα ι ν α μ η ν έ χ ε ι σ α φ ή ε π ί­ γ ν ω σ η τ η ς δ υ ν α μ ικ ή ς τ ω ν εξελ ίξ εω ν» , ν α υ π ο τι­ μ ά τ ο ν κ ίνδ υ νο τ η ς δ ικ τα το ρ ικ ή ς ε κ τ ρ ο π ή ς . Ε κείνο π ο υ δ ε ν κ ά νει - δ ε ν ή τα ν ά λ λ ω σ τε α ντι­ κείμ ε νο τ η ς ε ρ γ α σ ία ς το υ , α λ λ ά α ξ ίζει π ια ν α μ ε λ ε τη θ ε ί ιδ ια ίτε ρ α - ε ίνα ι ν α δ ιε ρ ε υ ν ή σ ε ι τ ο κ α τά π ό σ ο οι δ ισ τ α γ μ ο ί τ ω ν η γ ε τικ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν β ρ ίσ κ ο ν τα ν π ιο π ίσ ω α π ό τ ο ε π ίπ ε δ ο ω ρ ιμ ό τη ­ τ α ς π ο υ φ α ίν ε τ α ι ότι ε ίχ α ν κα τα κ τή σ ει μ ια σ ε ιρ ά μ α χ η τ έ ς τ η ς Α ρ ισ τ ε ρ ό ς τ η ς ε π ο χ ή ς . Π ά ντω ς και α ν ε ξ ά ρ τ η τ α α π ό τ έ τ ο ιο υ ε ίδ ο υ ς ε ­ ρ ω τή μ α τ α , είνα ι ιδ ια ίτε ρ α σ η μ α ντικ ό ό τι ο ι ε π ε ­ ξ ε ρ γ α σ ίε ς α υ τ έ ς π ο υ π ε ρ ν ά ν ε μ έ σ α α π ό τ α ε π ί­ σ η μ α π ρ ο σ υ ν ε δ ρ ια κ ά κ είμ ενα γ ίν ο ν τα ι α π ό μ έ ­

Ά λκης Ρ ή γ ο ς

βιβλία, περιοδικά, κόμικς

κέντρο τον

βιβλίου Λασσάνη 3 Θεσσαλονίκη 0 237 4 6 3 -2 3 7 515

λ η τ η ς η γ ε σ ία ς τ ο υ κ ινή μ α το ς. Δ ε ν ε ισ β ά λ λ ο υ ν ω ς α ιρ ε τ ικ έ ς δ ο ξ α σ ίε ς π ε ρ ιθ ω ρ ιο π ο ιη μ έ ν ω ν αν α θ ε ω ρ η τ ώ ν -ρ ε β ιζιο ν ισ τώ ν , ό σ ο κι α ν π ρ ο ­ σ λ α μ β ά ν ο ν τα ι ω ς τ έ τ ο ιε ς α π ό μ ια σ ε ιρ ά σ τ ε λ έ ­ χ η τ η ς η γ ε τ ικ ή ς ο μ ά δ α ς τ ο υ ΚΚΕ ή τ ο υ ΚΚΣΕ π ο υ , κα ι α κ ρ ιβ ώ ς γ ι ’ α υ τό , ε π έ β α λ α ν τ η ν α ν α β ο ­ λή, δ η λ α δ ή τη μ α τα ίω σ η α υ το ύ το υ Σ υ ν ε δ ρ ίο υ . Και ε δ ώ μ ια α κ ό μ η π α ρ α τ ή ρ η σ η τ ο υ Φ ίλ ιπ πο υ Η λιού α π ο κ τά , έ χ ω τ η ν α ίσ θ η σ η , ε π ιπ ρ ό σ θ ε τ η

Κριτική

Ο συγγραφέας υποστηρίζει σθεναρά το δικαίωμα της διαφοράς και της ελεύθερης επιλογής ρόλων που ξεφεύγουν από το καθιερωμένο στερεότυπο του κλασικού ανδρόγυνου

χ α ιη ΐζ ψ η ζ

Μ

ο

λ ο ιπ ό ν, α ν ε π ίτ ρ ε π τ ο ς και α π ο ρ ρ ιπ τ έ ο ς . Χ α ρ α ­

D om in iq u e F e r n a n d e z π ρ ο σ ε γ γ ίζ ε ι τ η ν ο ­

κ τη ρ ισ τικ ό ς είναι, ε ξ ά λ λ ο υ , και ο τ ρ ό π ο ς π ο υ

ε τη ν πο λύ π τυ χη

α υ τή

μ ελ έ τη τ ο υ

τ ε ίν ο υ μ ε ν ’ α ν τιμ ετω π ίζο υ μ ε τ η ν ο μ ο φ υ λ ό φ ιλ η δ ιο ρ ίσ ε ι μ ε τ η σ υ ν δ υ α σ μ έ ν η σ υ μ β ο λ ή ισ το ρ ία ς ,σ χ έσ η , θ ε ω ρ ώ ν τ α ς τη σ υ ν ή θ ω ς σ υ ρ ρ ικν ω μ ένη σ τη σεξο υ α λ ικ ή «δ ιεσ τρ α μ μ ένη » σ υ ν ε ύ ρ ε σ η , σ ε ( ψ υ χ ια τ ρ ικ ή ς και τ έ χ ν η ς . Ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς , ό ­ μια α νώ μ α λη δ η λ α δ ή γ ε ν ε τή σ ια εκδ ήλ ω σ η , χ ω ­ ν τ α ς ο ίδ ιο ς ο μ ο φ υ λ ό φ ιλ ο ς , ε μ φ ο ρ ε ίτ α ι α π ό μ ια ρ ίς ε υ ρ ύ τ ε ρ ε ς ψ υ χο -σ υ να ισ θ η μ α τικ ές π α ρ α μ έ ­ ε ύ λ ο γ η ε μ π ά θ ε ια και μια τ ά σ η κ α θ α γ ια σ μ ο ύ μ ο φ υ λ ο φ ιλ ία και π ρ ο σ π α θ ε ί ν α τ η ν π ρ ο σ ­

τ ω ν α π α ν τ α χ ο ύ ο μ ο ίω ν τ ο υ . Ω σ τό σ ο , τ ο μ εγ α -

τ ρ ο υ ς ( σ υ γ γέ νεια κ α ρ δ ιά ς και π ν εύ μ α το ς, τ ρ υ φ ε ­

λ ε π ή β ο λ ο ε γ χ ε ίρ η μ ά τ ο υ δ ε ν α κ υ ρ ώ ν ε τα ι κ α θ ό ­

ρ ό τη τα , α μ ο ιβ α ιό τη τα κ.ά.)

λ ο υ , μια και η κ ά λ υ ψ η τ ο υ θ έ μ α τ ο ς γ ίν ε τ α ι μ ε τ ρ ό π ο υ π ο δ ε ιγ μ α τικ ά σ φ α ιρ ικ ό και π λ ή ρ η .

Η ισ το ρ ικ ή α ν α δ ρ ο μ ή τ η ς « Α ρ π α γή ς τ ο υ Γα ­ ν υ μ ή δ η » είνα ι ε ξ ό χ ω ς α π ο κ α λ υ π τικ ή . Σ τη ν α ρ ­

Ο F e r n a n d e z θ ε ω ρ ε ί τ η ν π ρ ο κ α τά λ η ψ η ε ν α ­

χ α ία Ε λ λ ά δ α , η ο μ ο φ υ λ ό φ ιλ η π ρ α κ τικ ή τ η ς π α ι­ δ ε ρ α σ τ ία ς θ ε ω ρ ε ίτ α ι ε ν δ ε δ ε ιγ -

ντίο ν τ η ς ο μ ο φ υ λ ο φ ιλ ία ς π α ρ ά -

μ έν η π α ιδ α γ ω γ ικ ή μ έ θ ο δ ο ς και

γ ω γ ο και σ υ ν έ π ε ια τ ο υ κ α π ιτα ­

μ υ ητική τ ε λ ε τ ο υ ρ γ ία π ο υ κ α τα ­

λ ισ μ ο ύ . Η κ α π ιτα λ ισ τικ ή κοινω ­ νία, α θ ε ρ ά π ε υ τ α χ ρ η σ ιμ ο θ η ρ ική, δ ύ ν α τ α ι ν ’ α π ο δ ε χ θ ε ί α π ο ­ κλ εισ τικά και μ ό ν ο εκείνη τη μ ο ρ φ ή έ ρ ω τ α , π ο υ είνα ι π ρ ο σ α ­ να το λ ισ μ έν η σ τη ν α ν α π α ρ α γ ω ­ γ ή . Υ πό α υ τή τ η ν έ ν ν ο ια ο ο μ ο ­ φ υ λ ό φ ιλ ο ς

έρ ω τα ς

DOMINIQUE FERNANDEZ Η α ρ π α γή το υ Γανυμήδη

Μ τφρ.: Λ ουκάς Θ εο δ ω ρ α κ ό π ο υ λ ο ς Α θή να , Ε ξ ά ν τα ς, 1995

α ρ γό τερ α

κ α τα ν τ ά

Π ολύ

συνώ νυμο

τ η ς π ο ρ ν ε ία ς , τ η ς δ ια φ θ ο ρ ά ς και τ η ς ε γ κ λ η μ α τικ ό τη τα ς ω ς υ π ο τ ιθ έ μ ε ν ο α π ο τ έ λ ε σ μ α β ιο λ ο ­ γ ικ ο ύ και η θ ικ ο ύ ε κ φ υ λ ισ μ ο ύ . Με τ η ν α ν ά π τ υ ξ η τ η ς ψ υ χ ια τρ ι­

σ τε ρ είτα ι

κ οινω νικ ή ς χ ρ η σ ιμ ό τ η τ α ς - είναι,

λ ή γ ε ι σ τη ν ε νη λικίω σ η.

Σ ελ. 3 9 4 . Δ ρ χ . 3 .640.

κ ή ς και τ η ς ψ υ χ α ν ά λ υ σ η ς, ο ο ­

μ ο φ υ λ ό φ ιλ ο ς «α πο-ποινικο πο ιείτα ι» και π ε ρ ν ά α π ό τη δ ικ α ιο δ ο σ ία τ ο υ α σ τυ ν ό μ ο υ σ τη ν α ρ μ ο ­

τ ο υ F e r n a n d e z γίν ε τα ι λ ίγ ο π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο θ ο ­ ρ υ β ώ δ η ς α π ό τ ο ε π ιτρ ε π ό μ ε ν ο .

δ ιό τη τα τ ο υ ια τ ρ ο ύ . Θ εω ρ ε ίτα ι π λ έ ο ν ά ρ ρ ω ­

Η « Α ρ πα γή τ ο υ Γα νυ μ ή δ η » ε ίνα ι έ ν α λεξ ικ ό π ε ρ ί

σ τ ο ς και χ ρ ή ζ ε ι θ ε ρ α π ε ία ς . Ο ι α ιτ ίε ς δ ια φ έ ρ ο υ ν

ο μ ο φ υ λ ο φ ιλ ία ς ε ν η μ ε ρ ω μ έ ν ο α π ό κ ά θ ε ά π ο ψ η ,

και ποικ ίλ λο υ ν. Κ α θή λ ω σ η , π α λ ιν δ ρ ό μ η σ η , κλη­ ρ ο νο μ ικ ό τη τα , α ν α σ φ ά λ ε ια σ υ ν θ έ τ ο υ ν τ ο π ρ ο ­

μ ια μικρή ε υ σ ύ ν ο π τ η α λ λ ά κα τα το π ισ τικ ή ε ­

φ ίλ μ ια ς π ο λ ύ π λ ο κ η ς ν ε ύ ρ ω σ η ς μ ε π ο λ υ π α ρ α γο ν τικ ή α ιτιο λ ο γία . Ο D o m in iq u e F e r n a n d e z α ­ π ο σ τα σ ιο π ο ιε ίτα ι α π ’ ό λ α α υ τ ά και α ρ κ ε ίτα ι να

γκ υ κ λ ο π α ίδ ε ια π ο υ δ ε ν ε θ ε λ ο τ υ φ λ ε ί π α ρ ά κα­ τ α υ γ ά ζ ε ι τ ο ό λ ο θ έ μ α ρ ίχ ν ο ν τ α ς ά π λ ε τ ο φ ω ς . Νίκη Κώτσιοιυ

υ π ο σ τη ρ ίξ ε ι σ θ ε ν α ρ ά τ ο δ ικ α ίω μ α τ η ς δ ια φ ο ­ ρ ά ς και τ η ς ε λ ε ύ θ ε ρ η ς ε π ιλ ο γ ή ς ρ ό λ ω ν π ο υ ξ ε ­ φ ε ύ γ ο υ ν α π ό τ ο κ α θ ιε ρ ω μ έ ν ο σ τ ε ρ ε ό τ υ π ο το υ κλα σικού α ν δ ρ ό γ υ ν ο υ . Ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς φ τ ιά χ ν ε ι ε κ τ ε ν έ σ τ α τ ο υ ς ε π ε ξ η ­ γ η μ α τ ικ ο ύ ς κ α τ α λ ό γ ο υ ς και α ν α λ ύ ε ι τ η ν ε ικό ν α π ε ρ ί ο μ ο φ υ λ ο φ ιλ ία ς , ό π ω ς α υ τή έ χ ε ι α π ο ­

Θέσεις

κ ρ υ σ τα λ λ ω θ εί κ α τά κ α ιρ ο ύ ς σ τις τ έ χ ν ε ς . Η δ ό ­ μ η σ η τ ω ν σ χ ετικ ώ ν κ ε φ λ α ίω ν θυ μ ίζει ε γ κ υ κ λ ο ­

ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΗ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΛΗΣ ΤΩΝ ΤΑΞΕΩΝ

π α ιδ ικ ό λ εξ ικ ό κ α θ ώ ς γίν ο ν τα ι π α ρ α π ο μ π έ ς σ ε

Δικαιώματα - Πολιτική - Εξουσία

π λ ε ιά δ α π α ρ α δ ε ιγ μ ά τ ω ν , π ρ ο ς ε π ίρ ρ ω σ ιν τω ν α π ό ψ ε ω ν τ ο υ F e rn a n d e z . Η ε ξιδ α ν ικ ε υ μ έ ν η ο ­ μ ο ρ φ ιά τ ω ν κ λ α σικώ ν α γα λ μ ά τω ν , η έ μ φ α σ η σ το α θλ η τικ ό γ υ μ ν ό ιδ ε ώ δ ε ς , η πρ ο κ λη τικ ή γ ρ ά μ μ ω σ η τ η ς να ζισ τικ ή ς γ λ υ π τ ικ ή ς ε κ π έ ­ μ π ο υ ν π ο λ λ α π λ ά μ η ν ύ μ α τα και υ π ο κ ρ ύ π τ ο υ ν

Editorial: Κίτρινος πυρετός Δημήτρης Δημούλης: Ιδιότητα του πολίτη και πολιτικά δικαιώματα., Λειτουργία και υπέρ­ βαση μιας διαφοροποιητικής κατασκευής (Μέρος Α ')

σ υ γ κ α λ υ μ μ έ ν ο υ ς κ ώ δ ικ ες. Τ ο α υ τ ό ισ χύ ει μ ε τη

Αννα Κοντονή: Η πραγμάτευση των αρχών του

σ η μ α ίνο υ σ α , α π ό π ο λ λ έ ς α π ό ψ ε ις, υ πα ιν ικπ κό τ η τ α τ ω ν ζ ω γ ρ α φ ισ μ έ ν ω ν «Α γίων Σ εβ α σ τια ν ώ ν»

Διαφωτισμού στο ανώνυμο έργο «Ελληνική

ή τ η νω χελ ικ ή η δ υ π ά θ ε ια ε φ ή β ω ν σ τ α έ ρ γ α ,

Γιάννης Μηλιάς: Ζητήματα της διεθνούς οικονο­

π .χ . τ ο υ Κ α ρ α βά τζιο. Ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς σ υ νε χίζει τ η ν π λ ε ύ σ η τ ο υ σ το λ υ ρ ικ ό θ έ α τ ρ ο , τη λ ο γ ο τ ε ­ χ ν ία και τ ο ν κ ιν η μ α το γ ρ ά φ ο . Η «Α ρ πα γή τ ο υ Γ α νυ μ ή δη » δ ε ν είνα ι έ ρ γ ο ε π ι­ σ τη μ ονικό, α λ λ ά τ ο α π ο τ έ λ ε σ μ α μ ια ς ε υ σ υ ν ε ί­ δ η τ η ς και υ π ε ύ θ υ ν η ς π ρ ο σ π ά θ ε ια ς ν α α ρ θ ο ύ ν π α ρ ε ξ η γ ή σ ε ις και ν ’ α π ο κ α τ α σ τ α θ ε ί η α λ ή θ εια και η δ ικ α ιοσ ύ νη . Κ α ρ π ό ς κ ο π ια σ τικ ή ς μ ελ έ τη ς ,

Νομαρχία, ήτοι Λόγος περί Ελευθερίας» μίας Jacques Ranciere: Η έννοια της κριτικής και η κρι­ τική της πολιτικής οικονομίας από τα «Χειρό­ γραφα του 1844» στο «Κεφάλαιο» (Μέρος Δ ') Ανέστης Ταρπάγκος: Πλευρές και συμπεράσματα από τη γαλλική εργατική εξέγερση Γιάννης Τσώλας: Εξαντλησιμότητα των ελληνικών κοιτασμάτων λιγνίτη - Περιβαλλοντικές επι­ πτώσεις και ενεργειακή πολιτική

μ ε α ν τ ιπ α ρ α β ο λ έ ς και σ υ γ κ ρ ίσ ε ις π η γ ώ ν και δ ε ­ δ ο μ ένω ν, τ ο π ό ν η μ α α υ τό τ ο υ D o m in iq u e

Δημήτρης Δημούλης: «Κοινωνία της διακινδύνευ-

F e rn a n d e z σ κ ο π ό έ χ ε ι ν ’ α π ο -ε ν ο χ ο π ο ιή σ ε ι

σης», ανθρώπινα δικαιώματα και πολιτική.

τ ο υ ς ο μ ο φ υ λ ό φ ιλ ο υ ς ξ ο ρ κ ίζ ο ν τα ς τ ις ε ν δ ε χ ό ­ μ ε ν ε ς τ ύ ψ ε ις τ ο υ ς . Ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς α π α ν τ ά με

«Οικολογικοποίηση» της πολιτικής θεωρίας; Αποστολής Ανδρέου: Σχετικά με την «Αποκέντρω­

τό λ μ η σ τη ρ α τσ ισ τικ ή π ρ ό κ λ η σ η και τη σ ε ξισ τι­ κή π ρ ο κ α τά λ η ψ η . Α υτό τ ο π ά θ ο ς γ ια δ ικ α ιο σ ύ ­ νη ε ξ ω τε ρ ικ ε ύ ε τα ι μ ε μια θ ε ρ μ ό τ η τ α ύ φ ο υ ς κι έ ­ ν α ν τ ό ν ο π ρ ο σ ω π ικ ό μ ε ρ ικ έ ς φ ο ρ έ ς , π ο υ να ι μ εν θ υ μ ίζει ε ξ ο μ ο λ ό γ η σ η , δ ε ν κ α τα λ ή γε ι ό μ ω ς π ο τ έ σ ε α π ο λ ο γ ία . Η σ υ να ισ θ η μ α τικ ή φ ό ρ τισ η ο δ η γ ε ί κ ά π ο τε σ ε υ π ε ρ β ο λ έ ς και τ ό τ ε , η φ ω νή

ση» του εκπαιδευτικού συστήματος Θεόδωρος Σταυρόπουλος: Νάντιας Σερεμετάκη: «Η τελευταία λέξη στης Ελλάδας τα άκρα» (Βιβλιοκριτική)

ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 1996

55

ΤοοιχοΙογιχόμας p tttw

Πρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο αποτελεί σημαίνουσα ανανεωτική ιδεολογική προσπάθεια στην ήδη διαμορφούμενη οικολογική τάση της νεότερης ελληνικής Παιδικής Λογοτεχνίας

ν ιχ ν ε ύ ο ν τα ς τ ις ιδ ε ο λ ο γ ικ έ ς σ υ ν ισ τώ σ ε ς τ ο ν κ α λ ύ τερ ο τ ρ ό π ο σ υ σ χ ε τίζει τ α π ρ ο α ν α φ ε ρ τ η ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς γ ια π α ιδ ιά και ε φ ή β ο υ ς ό ­ θ έ ν τ α α π ό π λ ε υ ρ ά ς π ε ρ ιε χ ο μ έ ν ο υ . Και θ α σ τ α ­ λ ο και π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο , τ α τ ε λ ε υ τ α ία χ ρ ό ν ια , θ ο ύ μ ε π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο σ τ ο π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο και τ η ν ι­ και κ υ ρ ίω ς σ τ α βιβλία μ ε ο ικο λ ο γική θ ε μ α τ ο λ ο ­ δ ε ο λ ο γ ία τ ο υ μ ια ς κι έ χ ε ι φ α ν ε ί ό τι κ υ ρ ίω ς σ τα

Α

γία , α ν ε υ ρ ίσ κ ο ν τα ι σ το ιχ ε ία μ ια ς ο ικ ο υ μ ε νικ ή ς σ υ λ λ ο γ ισ τικ ή ς. Κι α υ τ ό ε ίνα ι ε ύ λ ο γ ο , α φ ο ύ ζο ύ μ ε σ ε μια πο λ υ π ο λ ιτισ μ ικ ή κο ινω νία π ο υ μ ε τ α ­

π α ιδ ικ ά βιβλία μ ε ο ικο λ ο γική θ ε μ α το λ ο γ ία , ε ­

χ ε ίς ρ υ θ μ ο ύ ς δ ια μ ο ρ φ ώ ν ε τ α ι α λ λ ά και σ ε μια αντιοικ ολογικ ή ε π ο χ ή π ο υ ε π ίσ η ς μ ε α π ρ ό β λ ε ­

α δ ιε ξ ό δ ω ν μ έσ α σ τ ο ν υ π ά ρ χ ο ν τ α τ ύ π ο Α νά­ π τ υ ξ η ς, μ ε ό λ α β ε β α ίω ς τ α σ υ μ π α ρ ο μ α ρ τ ο ύ ν τ α

π τ ε ς σ υ ν έ π ε ιε ς ο ρ θ ώ ν ε τα ι. Και σ τις δ ύ ο π ε ρ ι­ π τ ώ σ ε ις και σ τις ε ν υ π ά ρ χ ο υ σ ε ς α ν τιφ ά σ ε ις

π ο υ δ ιέ π ο υ ν μια τ έ τ ο ια α ντίλ ηψ η . Α ντίληψη π ο υ , έ σ τω α σ ύ ν ε ιδ α α π ο τυ π ω μ έ ν η , α ν μη τ ι ά λ ­ λ ο , δ η λ ώ ν ε ι τη σ ο β α ρ ό τ η τ α τ ο υ φ α ιν ο μ έν ο υ , τη ν π ο λ υ π λ ο κ ό τ η τ ά τ ο υ και τ η ν α ν α γ κ α ία α π ό

τ ο υ ς (εθ νικ ό/εθ νικ ισ τικό -δ ια π ο λιτισ μ ικό /ο ικο υ μ ενικό σ το ιχε ίο , ο ικ ο σ υ σ τη μ ικ έ ς α λ λ η λ ε ξα ρ τή σ ε ις -α υ το ν ο μ ία ειδ ώ ν -α ντ α ν ά κ λ α σ η σ τ ο ανθ ρ ω π ο γ ε ν έ ς π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν ), η ε υ ρ ύ τ ε ρ η κ ο σ μ ο ­ θ ε ω ρ ία π ο υ τ ις δ ιέ π ε ι ε ίνα ι σ χ ετικ ά η ίδια: ο σ ε ­ β α σ μ ό ς δ η λ α δ ή τ η ς ιδ ια ιτε ρ ό τη τα ς τ ο υ Ά λλου σ ε έ ν α π ν ε ύ μ α α λ λ η λ ε ξ ά ρ τη σ η ς , σ υ ν ε ν ν ό η σ η ς και ε ιρ η νικ ή ς σ υ ν ύ π α ρ ξ η ς και, σ υ νά μ α , η α ν α ­ γ κ α ιό τη τα τ η ς «οικ ο λ ο γικ ο π ο ίη σ η ς» τ η ς α ν­ θ ρ ώ π ιν η ς σ κ έ ψ η ς π ρ ο σ α ν α τ ο λ ισ μ έ ν η ς σ ’ έ ν α ν

κτός

ε λ ά χ ισ τ ω ν π ε ρ ιπ τώ σ ε ω ν ,

υ π ά ρ χ ε ι μια

σ υ λ λο γ ισ τικ ή α ν τιμ ετώ π ισ η ς τ ω ν ο ικο λ ο γικώ ν

ό λ ο υ ς μ α ς μ ελ έ τη τ ο υ . Ο Π ο ρ κ ιο υ π ίν ο ς μ ε τ α λ α μ π ε ρ ά τ ο υ α γκ ά θ ια λ ο ιπ ό ν είνα ι έ ν α ς ε π α ν α σ τ ά τ η ς σ κ α ν τζό χο ιρ ο ς! Ο ρ α μ α τ ισ τή ς και ρ η ξ ικ έ λ ε υ θ ο ς ψ ά χ ν ει τ ο ν Α ση μ ένιο τ ο υ δ ρ ό μ ο . Τη γ ν ώ σ η δ η λ α δ ή και τη ν α ίσ θ η σ η π ο υ ο δ η γ ε ί σ ε μια α σ ύ ν ο ρ η κι ο νειρ ικά ε υ τυ χισ μ έ ν η π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α . Ω ς ε κ φ ρ α σ τ ή ς τ ω ν ε λ π ίδ ω ν και τω ν π ό θ ω ν τ ω ν ζώ ω ν και τω ν

δ ια φ ο ρ ε τικ ό τ ύ π ο Α ν ά π τυ ξ η ς π ο υ δ ε ν θ α γ ε ν ν ά φ υ τώ ν ε ν ό ς δ ά σ ο υ ς , α ν α λ α μ β ά ν ε ι ν α έ ρ θ ε ι σ ε τ α σ η μ ερ ιν ά οικ ο λ ο γικ ά α δ ιέ ξ ο ­ συνεννόηση με το υ ς α νθρ ώ ­ δ α . Η λ ο γ ο τε χ ν ικ ή α π ο τ ύ π ω σ η π ο υ ς και ν α τ ο υ ς π ε ίσ ε ι ν α μ ην μ ια ς τ έ τ ο ια ς κ ο σ μ ο θ εω ρ η τικ ή ς κ α τα σ τ ρ έ ψ ο υ ν τ ο σ υ γκ ε κ ρ ιμ έν ο ο π τικ ή ς, εν ν ο ε ίτα ι ότι ε ξ α ρ τά τα ι δ ά σ ο ς . Π ρ ά γμ α τι, β ο η θ ο υ μ έ ­ ΓΙΩΡΓΟΣ από πολλούς π α ρ ά γο ν τες που ν ω ν τ ω ν ζώ ω ν τ η ς π ό λ η ς και το υ ΜΠΟΝΤΗΣ έ χ ο υ ν σ χ έ σ η και μ ε τ ο δ η μ ι­ δ ά σ ο υ ς , κ α το ρ θ ώ νε ι, μ ε έ ν α ο υ ρ γ ό , α λ λ ά και μ ε τ ο θ έ μ α π ο υ μ υ σ τικ ό τ ρ ό π ο τ ω ν α ισ θ ή σ εω ν, Λ α μ π ε ρ ά α γ κ ά θ ια π ρ α γ μ α τ ε ύ ε τ α ι. ν α επ ικ ο ιν ω νή σ ει ο υ σ ια σ τικ ά με Α θήνα, Π α τά κη ς, 1995 Το μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α σ το ο π ο ίο α ν α ­ τ ο υ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς . Α λλά κι ό τα ν φ ε ρ ό μ α σ τ ε , θ α λ έ γ α μ ε ό τι κ α τά χ ρ ε ιά σ τη κ ε, η π ρ ο ά σ π ισ η το υ Σ ελ. 256. Δ ρ χ . 1850.

δ ά σ ο υ ς μ έσ α α π ό μια π λ ή ρ η σ υ ν ε ρ γ α σ ία σ υ ν ε ι­ δ η το π ο ιη μ έ ν ω ν α ν θ ρ ώ π ω ν και ό λ ω ν τ ω ν ζώ ω ν, ή τ α ν μια σ χ ετικ ά « εύκ ολη » υ π ό θ ε σ η . Π ρ όκειτα ι γ ια έ ν α β ιβλίο τ ο ο π ο ίο σ ε σ υ νο λ ικ ό

π ρ ο β α λ λ ό μ ε ν ε ς σ τ ο α ν θ ρ ω π ο γ ε ν έ ς π ε ρ ιβ ά λ ­ λ ο ν δ ια μ ο ρ φ ώ ν ο υ ν έ ν α ν π ο λ ιτισ μ ό ε ν ό ς ά λ λ ο υ τ ύ π ο υ Α ν ά π τυ ξ η ς π ο υ θ α σ έ β ε τ α ι τ ο π ε ρ ιβ ά λ ­ λ ο ν και θ α σ τη ρ ίζετα ι σ τη φ ιλία , τ η ν α λ η θιν ή σ υ ν ε ρ γ α σ ία και τ η ν ε ιρ η νική σ υ ν ύ π α ρ ξ η τω ν

ε π ίπ ε δ ο , ό σ ο ν α φ ο ρ ά τ η ν ο ικο λ ο γική θ ε μ α το λ ογική κ α τη γ ο ρ ία τ η ς ν ε ό τ ε ρ η ς ε λ λ η ν ικ ή ς Π αι­

λαών.

δ ικ ή ς Λ ο γ ο τ εχ ν ία ς , ό π ω ς και σ ε ε π ιμ έ ρ ο υ ς σ το ιχε ία , α π ο τ ε λ ε ί σ η μ α ίν ο υ σ α α να νε ω τικ ή ιδ ε ­

σ υ ν τε ίν ε ι σ ’ α υ τό . Οι γ ά τ ε ς π .χ . ε ξ α φ α ν ίζο ν τα ι σ ’ έ ν α μ α κ ρ ινό ά σ τ ρ ο γ ια ν α π ά ρ ο υ ν σ υ λ λ ο γ ικ ά

ολ ο γικ ή π ρ ο σ π ά θ ε ια . Ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς , έ ξ ο χ ο ς μ υ θ ο π λ ά σ τ η ς και ο ρ α μ α τ ισ τ ή ς , γ ν ω σ τ ό ς ά λ λ ω ­ σ τ ε κι α π ό τ α β ιβ λ ία τ ο υ (για μ ε γ ά λ ο υ ς ) ε π ισ τη ­

σ η μ α ν τικ έ ς α π ο φ ά σ ε ις . Τ ο σ υ μ β ο λ ικ ό α υ τό γ ε ­ γ ο ν ό ς μ π ο ρ ε ί ν α π α ρ α π έ μ ψ ε ι σ τη ν α να ζή τη σ η μ ια ς π α γ κ ό σ μ ια ς σ κ έ ψ η ς , ό π ο υ η δ ια π ο λιτισ μ ική σ υ ν ε ν ν ό η σ η κι η σ υ ν ύ π α ρ ξ η , π έ ρ α α π ό δ ια ­ φ ο ρ έ ς , θ α είνα ι τ ο π ρ ω τ α ρ χ ικ ό ζη το ύ μ εν ο . Ό λ ’

μ ο νικ ή ς φ α ν τ α σ ία ς (π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια τ ο Γ ιώ ρ γ ο Μ π αλ ά νο - ε δ ώ είνα ι μ ε ψ ε υ δ ώ ν υ μ ο ), χ ρ η σ ιμ ο ­ π ο ίη σ ε δ ύ ο ε π ίπ ε δ α κ α τα σ κ ε υ ή ς τ ο υ μ ύ θ ο υ

Και τ ο

μ α γ ικ ό -υ π ερ φ υ σ ικ ό

σ το ιχε ίο

α υ τά , τ η ρ ο υ μ έ ν ω ν τ ω ν α ν α λ ο γ ιώ ν και σ ε σ χ έσ η

τ ο υ , π ο υ σ τη ν ο υ σ ία τ ο έ ν α π ε ρ ιέ χ ε τ α ι σ τ ο ά λ ­ λ ο, μ ε τε λ ικ ό σ κ ο π ό τ η ν ε ξίσ ω σ ή τ ο υ ς μ έ σ α α π ό

μ ε τ ο α ν θ ρ ω π ο γ ε ν έ ς π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν , π ρ ο σ δ ίδ ο υ ν μια ρ εα λ ισ τικ ή ιδ ε ο λ ο γικ ή δ ιά σ τα σ η σ το σ υ γ κ ε ­

τ η ν ιδ α ιτ ε ρ ό τ η τ α τ ω ν σ υ ν ό λ ω ν (ά νθρ ω π ο ιζώ α ), α λ λ ά και τ η δ ια φ ο ρ ε τ ικ ό τ η τ α τ ω ν μ ερ ώ ν

κ ρ ιμ ένο έ ρ γ ο , ίσ ω ς μ α κρ ινή γ ια τ α σ η μ ε ρ ιν ά δ ε ­ δ ο μ έν α , α λ λ ά τ ό σ ο ο ικεία στη φ α ν τα σ ια κ ή τ η ς α λ λ ά και γ ια τ ί ό χ ι σ τη ν α π ώ τ ε ρ η (μ ακ ά ρ ι ό χ ι π ο ­ λ ύ μ ακρινή) εφ ικ τή τ η ς - κ α τά σ τ α σ η .

(κ α τη γ ο ρ ίε ς ζώ ω ν -φ υ τώ ν): Τ ο π ρ α γ μ α τ ικ ό ε π ί­ π ε δ ο τ ο υ α ν θ ρ ώ π ιν ο υ π ο λ ιτισ μ ο ύ μ ε τ ις β ιά σ ε ις τ ο υ π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν τ ο ς και τ ο φ α ν τα σ ια κ ό , μ ε τ η ν κ οινω νία τω ν ζώ ω ν και τ η ν π ρ ο σ π ά θ ε ιά τ ο υ ς γ ια σ υ ν ε ν ν ό η σ η . Με τ ο ε ύ ρ η μ α δ ε τ η ς σ υ ν ε ν ν ό η ­ σ η ς , ό χ ι μ έσ ω τ ο υ σ π ο υ δ α ιό τ ε ρ ο υ σ το ιχε ίο υ τ ο υ π α ρ α δ ο μ έ ν ο υ α ν θ ρ ω π ο μ ο ρ φ ισ μ ο ύ (αν­

Σ η μ α ντικό δ ε σ το ιχ ε ίο τ ο υ βιβ λ ίο υ είνα ι και η μη ε μ μ ο ν ή σ ε σ τ ε ρ ε ο τ υ π ικ ά π ρ ό τ υ π α τ ω ν ζώ ω ν, α λ λ ά και η α ν α τ ρ ο π ή τ ο υ ς ό π ο υ α π α ιτείτα ι. Ό λ α τ α ζώ α είνα ι χ ρ ή σ ιμ α και π ρ ά τ τ ο υ ν α ν ά λ ο ­ γ α μ ε τ ις δ υ ν ά μ ε ις τ ο υ ς και τ ις α ν α γ κ α ιό τη τε ς

θ ρ ώ π ιν η ομ ιλ ία τ ω ν ζώ ω ν), α λ λ ά μ έσ ω τ η ς γ λ ώ σ σ α ς τ ω ν α ισ θ ή σ ε ω ν και τ η ς δ ια φ ο ρ ε τικ ό τ η τ ά ς τ η ς α π ό ε ίδ ο ς σ ε ε ίδ ο ς , ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς , ί­

τ η ς σ τιγ μ ή ς , π ά ν τ α ε ν τ α γ μ έ ν α σ ’ έ ν α π λ α ίσ ιο ορα μ α Τ ικώ ν σ κ ο π ώ ν .

σ ω ς γ ια π ρ ώ τ η φ ο ρ ά σ τη ν ελλ η νική π α ιδ ικ ή λ ο ­

π ο υ γ ίν ε τα ι α π ό τ η ν π λ ε υ ρ ά τ ω ν ζώ ω ν ό σ ο ν α ­ φ ο ρ ά τ ο ν τε χ ν ο κ ρ α τ ικ ό α ν θ ρ ώ π ιν ο πο λ ιτισ μ ό , γ ίν ε τα ι δ ίχ ω ς ίχ ν ο ς δ ιδ α κ τισ μ ο ύ . Α λλά και

γ ο τ ε χ ν ία , δ η μ ιο υ ρ γ ε ί έ ν α σ π ο υ δ α ίο γ ια τ ο ν α ­ ν α γ ν ώ σ τ η κ α ι τ η ν π ρ ο σ λ η π τ ικ ό τ η τ ά τ ο υ α φ η γ η ­ μ α τικ ό α λ λ ά και ιδ ε ο λ ο γ ικ ό ε π ίτ ε υ γ μ α . Ζ ώ α και ά ν θ ρ ω π ο ι α ντιμ ετω π ίζο ντα ι α λ η θ ιν ά «ισότιμα». Κ ά λλιστα θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε α ν δ ε ν υ π ή ρ χ ε η ιδια ιτε ­ ρ ό τη τα , ν α ε ίχ α μ ε κι ε ν α λ λ α γ ή τ ω ν ρ ό λ ω ν . Έ τσ ι, θ α λ έ γ α μ ε π ω ς σ τη ν ο υ σ ία η σ η μ α ίν ο υ σ α δ ο μ ή τ ο υ μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α τ ο ς είνα ι α υ τή η α ν α ζή ­ τη σ η μ ια ς ιδ ιό μ ο ρ φ η ς π α γ κ ό σ μ ια ς « γλ ώ σ σ α ς» . Μ ιας « γλ ώ σ σ α ς » π ο υ θ α ε ίνα ι α π ο τ έ λ ε σ μ α σ υ ν ε ιδ η τ ο π ο ίη σ η ς και σ υ γ χ ρ ο ν ισ μ ο ύ , ό π ο υ α ­ πα ιτε ίτα ι, τ ω ν α ισ θ ή σ ε ω ν -δ υ ν ά μ ε ω ν και π ο υ θ α σ έ β ε τα ι τ η δ ια φ ο ρ ε τ ικ ό τ η τ α τ ο υ ά λ λ ο υ . Μια δ ια φ ο ρ ε τικ ό τη τα , η ο π ο ία θ α β γα ίν ει μ έ σ α α π ό τ ο ν α γ ώ ν α , τ η ν π ρ ο σ π ά θ ε ια , τ η ν ισοτιμ ία , τ η ν α λ λ η λ ε ξ ά ρ τη σ η , τ η ν α λ λ η λ ο σ υ σ χ έ τισ η , τ η ν α λ ­ λ η λ ο β ο ή θ ε ια , τη ν α υ το νο μ ία , τη σ υ ν ύ π α ρ ξ η , τ ις δ ια δ ικ α σ ίε ς β ιο λ ο γικ ή ς ε ξέ λ ιξ η ς. Τ ις ο ικ ο λ ο γι­ κ έ ς α ξ ίε ς δ η λ α δ ή π ο υ ε γ γ ρ ά φ ο ν τ α ι σ τ α μ υ θι­ σ το ρ η μ α τικ ά δ ρ ώ μ ε ν α και π ο υ κ α τά π ε ρ ίπ τ ω σ η '

Η ε ύ σ τ ο χ η και π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς α νε λ έ η τη κριτική

σ υ ν ά μ α η κ α τα ν ό η σ η π ο υ δ ε ίχ ν ο υ ν τ α ζώ α α π έ ­ να ντι σ τ ο σ η μ ερ ιν ό ά ν θ ρ ω π ο και τ η ν α δ υ ν α μ ία τ ο υ ν α κ α τα λ ά β ει π ο ύ ο δ η γ ε ί τ η ζω ή το υ , π ρ ο σ ­ δ ίδ ο υ ν σ το μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α έ ν α ν έ ξ ο χ ο σ υ ν α ισ θ η ­ μ α τικ ό ρ ε α λ ισ μ ό . Π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς δ ε , τ ο ε υ φ υ έ ς π ο λ υ ε π ίπ ε δ ο χ ιο ύ μ ο ρ κι ο ζ ω ν τ α ν ό ς δ ιά λ ο γ ο ς δ ίν ο υ ν σ το μ ύ θ ο μια ν α ν ά γ λ υ φ η μ ο ρ φ ικ ή ιδια ι­ τε ρ ό τ η τ α . Και κ ο ντ ά σ ε α υ τά , η πο ιη τικ ή γ ρ α φ ή τ ο υ σ υ γ γ ρ α φ έ α ε ξα κ ο ν τίζε ι α π ό τ ο ο ρ α μ α τικ ά ο ι­ κο υ μ εν ικ ό β ιβ λ ίο σ ε ο νε ιρ ικ ά ε π ίπ ε δ α α ν α γ ν ω ­ σ τικ ή ς α π ό λ α υ σ η ς και α β ία σ το υ π ρ ο β λ η μ α τ ι­ σ μ ο ύ , π ο υ α π ο τ ε λ ο ύ ν σ υ ν ε ισ φ ο ρ ά σ τη ν π ο ρ ε ία ο ικ ο λ ο γ ικ ο π ο ίη σ η ς τ η ς σ κ έ ψ η ς τ ο υ μ ικ ρ ο ύ α ­ να γ ν ώ σ τ η β ο η θ ώ ν τ α ς το ν, για τί όχι, να β ρ ε ί τ α χ ν ά ρ ια τ ο υ μ ελ λ ο ντικ ο ύ δικ ο ύ τ ο υ Α σ η μ ένιο υ δρόμου! Γιάννης Π α πα δά το ς

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΑΡΜ Ο Σ

ΜΑΤΡΟΚΟΡΔΑΤΟΤ 7, 1 0 678 ΑΘΗΝΑ τηλ. 38 3 0 6 0 4

ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΙ Ο ΘΟΥΡΙΟΣ

Ε κ δ ό σ ε ις Α ρ μ ό ς

'Ιστορικά καί φιλολογικά Προλεγόμενα Κριτική έκδοση του άρχικοϋ καί του τελικού κειμένου του Συντάγματος Μετάφραση σέ σημερινά Ελληνικά του Συντάγματος Κριτική έκδοση του άρχικοϋ καί τοΰ τελικού κειμένου του Θουρίου Ερμηνευτικά καί άλλα σχόλια στον Θούριο Επιλεγόμενα Ε. Σ. ΣΤΑΘΗΣ

Χ ρηστός Μ α γγοΰτα ς

Το Ημερολόγιο

της Α

Χ ρ η στό ς Μ α γγο ΰτας

Το Η μ ε ρ ο λ ό γ ιο της Αγίας Κλαίρης - — ---- Ιστορικό μυθιστόρημα --------

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

Το ημερολόγιο της Κλαίρης μας μεταφέρει γύρω στο 300 μ.Χ. τότε που, στη διάρ­ κεια μιας μόνο γενιάς, ο κόσμος γνώρισε τις μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανοΰ, την αναγνώριση της χριστιανικής θρησκείας από το κράτος, την έναρξη του εμφύ­ λιου σπαραγμού ανάμεσα στους χριστιανούς και τον αγώνα του αρχαίου πνεύμα­ τος να κρατηθεί στη ζωή. Η Κλαίρη ή Κλαυδία είναι μια πολύτροπη, δραματική μορφή σ ’ αυτούς τους τα­ ραγμένους καιρούς. Σχεδόν πάντα χάνει, αλλά πάντα κάτι απομένει από τους πα­ ράφορους έρωτες και τις περιπλανήσεις της στη Ρώμη και την Α λεξάνδρεια, από τις δοκιμασίες της στο Ναό, τη Σχολή και τις κατακόμβες, από την αφιέρωσή της στην ιερά πορνεία, στην παλιά φιλοσοφία και στη νέα πίστη, από τον αγώνα και την αγωνία της μέσα στον μοιραίο τούτο κόσμο που την παρασύρει ασυγκράτητα στη δίνη του.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Σ ό λ ω νο ς 1 3 3 ,1 0 6 77, Α θ ή να Τηλ. 3806305, 3821813, Fax 3838173

Κυκλοφόρησε

ΒΡΑΒΕΙΟ ΝΟΜΠΈΛ

εκδόσεις Κανάκη Ζωοδόχου Πηγής 2-4, 10678 Αθήνα, τηλ: 38.14.026, 33.02.385

βιβλιογραφικό δελτίο Α ρ . 3 6 3 1 Μ α ρ τ ίο υ -31 Μ α ρ τίου 1996 Ε π ιμ έ λ ε ια : Έ φ η Α π ά κ η

Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ των βιβλίων γίνεται με βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ των περιοδικών δεν περιλαμβάνονται εβδομαδιαία έντυπα ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Δελτίο συντάσσεται με την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Γενικά Έργα Γνώση-Μάθηση REVERDIN Ο.-ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ Ν. Οι ελληνικές σπουδές στην Ελβετία του Καλβίυου. Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρ υμ α Εθνικής Τράπεζας, 1995. Σελ. 173. Δρχ.

3.000. ISBN 960-250-115-4.

Βιβλιογραφία ΓΙΟΧΑΛΑΣ Τ.Π. Αλβανοΐταλικά. Θεματική βιβλιογραφία. Αθήνα, Ελληνική Επιτροπή Σπουδώ ν ΝΑ. Ευρώπης, 1996. Σελ. 222. Δρχ.

4.160.

Μουσεία ΑΝΤΖΟΥΛΑΤΟΥ-ΡΕΤΣΙΛΑ Ε. Μουσειολογικοί διαλογισμοί. Αθή­ να, 1995. Σελ. 142. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-85289-2-5.

Αρχαία φιλοσοφία

Εφαρμοσμένη ψυχολογία

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ. Περί φιλίας. Επε­ ξεργασία: Κ. Adomeit-Δ. Λαδάς. Αθήνα, Σ άμινθος, 1995. Σελ. 93. Δρχ. 1.245.

Τα «παιδιά» του ΠΙΚΠΑ Λέρου. Επιμ. I. Τσιαντής. Αθήνα, Καστανιώτης, 1995. Σελ. 255. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-03-1474-8.

Αποκρυφισμός I Τζινγκ. Έ να ς εικονογραφημένος οδηγός για την αρχαία κινεζική μα­ ντική τέχνη. Μετ. Α. Αυμπερόπουλος. Αθήνα, Κ έδρος, 1996. Σελ. 215. Δρχ. 2.800. ISBN 96004-117-4. ΜΠΟΝΤ Φ.Μ.-ΛΗ Τ.Σ. Γεματρία. Η πνευματική γεωμετρία των αριθμών στις Γραφές. Αθήνα, Π ύρινος Κό­ σμος, 1996. Σελ. 142. Δρχ. 2.300.

ISBN 960-7327-94-2.

Ψυχολογία Γενικά

Φιλοσοφία Γενικά

ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ Β. Η επικοινωνία. Αθήνα, 1996. Σελ. 312. Δρχ. 3.740.

ISBN 960-7634-12-8.

HORKHEIMER Μ.-FROM Ε.MARCUSE Η. Αυθεντία και οικογέ­ νεια. Μετ. Λ. Αναγνώστου. Αθήνα, Νήσος, 1996. Σελ. 321. Δρχ.

4.680. ISBN 960-885379-7-5.

SKYNNER R.-CLEESE J. Ζωή, ησόγχρονη Οδύσσεια. Μετ. Η Ρόκου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996. Σελ. 558. Δρχ. 4.990. ISBN 960-344-113-9.

ΣΙΔΕΡΗΣ Ν. Η εσωτερική διγλωσ­ σία. Αθήνα, Καστανιώτης, 1995. Σελ. 261. Δρχ. 4.260. ISBN 96003-1452-7.

MOORE Τ. Η φροντίδα της ψυχής. Μετ. Β. Σπυροπούλου. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 324. Δρχ. 3.500.

ISBN 960-360-543-3.

SEGAL Κ. Μέλανι Κλάιν. Μετ. Θ. Χατζόπουλος. Αθήνα, Καστανιώ­ της, 1995. Σελ. 224. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-03-1371-7.

Παραψυχολογία Κείμενα πνευματικού φωτισμού.Τόμος Β'. Αθήνα, Πνευματισπκός Ό μ ιλ ο ς Αθηνών «Το Θειον Φως», 1996. Σελ. 222. Δρχ. 2.600. ISBN 960-85400-7-0.

Θρησκεία Γενικά Είναι οι Αντιχαλκηδόνιοι ορθόδο­ ξοι; Άγιον Ό ρος, Ιερά Μονή Οσί-

Μ τίο

ου Γρηγορίου, 1995. Σελ. 205. Δρχ. 1.040. ISBN 960-7553-03-9. Η Επί του Ό ρους Ομιλία ίου Κυρί­ ου. Μετ. Ν. Χρισπαυόπουλος. Αθή­ να, Μπιλιέτο, 1996. Σελ. 17. ΒΑΜΒΑΚΑΣ Ι.Γ. Οι δώδεκα μικροί προφήτες. Τόμος Α'. Αθήνα, Π αρα­ σκήνιο, 1995. Σελ. 214. Δρχ.

4.160. ISBN 960-7107-40-3. ΓΙΑΚΟΥΜΗΣ Γ,Κ. Η Ιερά Μονή Ραβενίων Δρόπολης. Αθήνα, Μπάστας-Πλέσσας, 1995. Σελ. 64. Δρχ. 1975. ISBN 960-7418-14-Χ.

DECHARME Ρ. Μυθολογία της Αρχαίας Ελλάδος. Μετ. Α.Μ. Καράλης. Αθήνα, Δημιουργία, 1996. Σελ. 773. Δρχ. 7.700.

Κοινωνικές επιστήμες Κοινωνιολογία ΓΕΩΡΓΟΓΙΑΝΝΗΣ Π. Θεωρίες της κοινωνικής ψυχολογίας. Τόμος Α’. Αθήνα, Gutenberg, 1995. Σελ.

172. Δρχ. 2.600. ISBN 960-010603-7.

ΔΡΟΥΜΠΟΥΚΗΣ Δ. Η ώρα του ελ­ ληνικού Τζιχάντ. Αθήναι, Ευρώτας, 1995. Σελ. 70. Δρχ 1.040.

ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Ζ.Δ. Κοινω­ νιολογικά ανάλεκτα. Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 1996. Σελ. 166. ISBN 960-012-0509-8.

ΚΑΡΙΩΤΟΓΛΟΥ Α. Οι Τρεις Ιεράρ­ χες και η κρίση της σημερινής παι­ δείας. Αθήνα, Παρουσία, 1996. Σελ. 47. Δρχ. 600. ISBN 960-760141-6.

PAILLAT R. Γήρας και γήρανση. Μετ. Ε. Αστεριού. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1996. Σελ. 109. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-264-087-1.

ΜΑΡΑΒΑ-ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ Α. Ο Άγιος Μάμας. Αθήνα, Κέντρο Μι­ κρασιατικών Σπουδών, 1995. Σελ.

166. Δρχ. 5.200. ISBN 960-850217-9. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Σ.Γ. Ο μακάριστος Ιάκωβος Τσαλίκης. Αθήνα, 1995. Σελ. 189+Φωτ. Δρχ. 1.765. ΣΚΙΑΔΑΣ Β.Γ. Πατερικά πρότυπα. Αθήνα, 1996. Σελ. 159. Δρχ. 1.660.

ISBN 960-7601-36-Χ.

PEREZ J.A.-MUGNY G. Η θεωρία της επεξεργασίας της σύγκρουσης. Μετ. Α. Μάντογλου. Αθήνα, Οδυσσέας, 1996. Σελ. 285. Δρχ.

3.325. ISBN 960-210-256-Χ.

FOTEF G. Κοινωνία των πολιτών. Δοκίμιο. Μετ. Γ. Σακαντάρης. Αθή­ να, Φιλίστωρ, 1996. Σελ. 141. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-369-002-3.

Πολιτική

ΠΑΣΧΟΣ Π.Β. Ο διάλογος με τη Δύση για το Θεό και τον άνθρωπο. Αθήνα, Αρμός, 1995. Σελ. 105. Δρχ. 1.800. ISBN 960-7102-85-1.

ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΑΟΣ Β. Ανασκό­ πηση. Η εξωτερική πολιτική της νεό­ τερης Ελλάδας. Αθήνα, Σιδέρης, 1996. Σελ. 134. Δρχ. 2.080. ISBN 960-08-0060-Χ.

MIGNE J. - Ρ. Ελληνική Πατρολο­ γία. Τόμοι 49ος - 50ος. Αθήναι, Κέντρον Πατερικών Εκδόσεων, 1996. Σελ. 881. Δρχ. 4160 (ο κάθε τόμος).

ΚΟΤΡΟΠΑΝΝΟΣ Δ. Το πρόβλημα της εθελοδουλείας. (Δίγλωσση έκ­ δοση). Μετ.-σχόλ. Αθήνα, Κριτική, 1996. Σελ. 374. Δρχ. 4.680. ISBN 960-218-120-6

Μυθολογία ΜΑΡΙΝΗΣ Π. Η ελληνική θρη­ σκεία. Αθήνα, Ελεύθερη Σκέψις, 1996. Σελ. 206. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7199-62-6. ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΜΗΤΡΙΑΡΧΙ­ ΚΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ. Η θεά αναδυομένη. Αθήνα, Γερακίνα, 1995. Σελ. 71. ISBN 960-85751-09.

Μ τίο

ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Η μεσογει­ ακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Έ νω ­ σης. Αθήνα, Σ ιδέρης, 1996. Σελ.

214. Δρχ. 2.600. ISBN 960-06-0068. ΝΤΟΚΟΣ Θ.Π.-ΠΙΕΡΡΟΣ Φ.Τ. Η Μεσόγειος προς τον 21ο αιώνα. Η θέση της Ελλάδας. Αθήνα, Παπαζήσης, 1996. Σελ. 337. Δρχ. 5.720.

ISBN 960-02-1149-3.

SIDJANSKI D. Η ομοσπονδίωση της Ευρώπης. Τόμος Α1. Μετ. Α. Ασέρ. Αθήνα, Παπαζήσης, 1996. Σελ. 218. Δρχ. 4.160. ISBN 96002-1145-0.

GEHRKE W. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Σταλινι­ σμός. Ανάλυση και κριτική. Μετ. Δ. Μαράκας. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ. 109. Δρχ. 1.560. ISBN 960309-251-7.

PRICE V. Κοινή γνώμη. Μετ. Ν. Μπουμπάρης. Αθήνα, Οδυσσέας, 1996. Σελ. 189. Δρχ. 2.285. ISBN 960-210-257-8.

SHERMAN Α. Στο κατώφλι του χά­ ους. Μετ. Δ. Γεδεών. Αθήνα, Ψ υ χο ­ γιός, 1996. Σελ. 252. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-274-201-1.

Οικονομία ΡΕΓΚΟΥΚΟΣ Π.Γ. Σταματήστε να πουλάτε. Αθήνα, 1996. Σελ. 163. Δρχ 2.600. ISBN 960-72467-25-6. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ Δ. Οι μοχλοί της Ευρωπαϊκής Έ νωσης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1995. Σελ. 390. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-03-1407-1. ΦΡΑΓΚΑΚΗ-SYRETT Ε. Οι Χιώτες έμποροι στις διεθνείς συναλλαγές.

(1750-1850). Αθήνα, Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος, 1995. Σελ. 77. ΧΟΝΤΖΕΑΣ Γ. Η αναγνώριση της τάξης. Αθήνα, Α/Συνέχεια, 1996. Σελ.87. Δρχ. 1.870.

WHITEHEAD D.J.-ΜΑΚΡΙΔΟΥΜΠΟΥΣΙΟΥ Δ. Οικονομική εκπαί­ δευση. Αθήνα, Gutenberg, 1995. Σελ. 366. Δρχ. 5.200. ISBN 96001-0601-0.

Επικοινωνίες Τα ΜΜΕ στο πλαίσιο της Ευρω­ παϊκής Έ νωσης. Πρακτικά Α' Επι­ στημονικής Συνάντησης. Πρόλ.-επιμ. Τ. Δουλκέρη. Αθήνα, Παπαζή­ σης, 1996. Σελ. 213. Δρχ 3.640.

ISBN 960-02-1142-6.

Λ αογραφία Άξονες και προϋποθέσεις για μια διεπιστημονική έρευνα. Πρακτικά Συνεδρίου. Αθήνα, Πνευματικό

Ίδρυμ α Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου», 1995. Σελ. 255. Δρχ. 3.640.

ISBN 960-85305-6-3. Κυθηράίκό λεξικό. Επιμ. Δ.Λ. Κό­ μης. Αθήνα, 1995. Σελ. 504. Δρχ.

6.240.

ISBN 960-85503-4-3. ΒΑΡΒΟΥΝΗΣ Μ.Γ. Ενοριακοί ναοί και παραδοσιακή θρησκευτική συμπεριφορά. Αθήνα, Πνευματικό Ίδρ υμ α Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου», 1995. Σελ. 382. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-85305-7-1. ΛΙΟΥΛ Ρ. Το βιβλίο της Ιπποσύνης. Εισ.-βιογρ.-σχόλ.- μετ. Χ.Μ. Γηκτάκος. Αθήνα, Γκοβόστης, 1996. Σελ. 222. Δρχ. 3.500. ISBN 960270-749-6.

Οικολογία Το ελληνικό περιβάλλον. Αθήνα, Σαββάλας, 1996. Σελ. 172. Δρχ.

2.390. ISBN 960-460-086-9.

Παιδαγωγική Εκπαίδευση Παιδαγωγική ΛΟΛΩΝΗΣ Δ.Π. Ψυχολογικά-παιδαγωγικά θέματα. Αθήνα, 1996. Σελ. 254. Δρχ. 4.160. ΣΜΑΡΑΓΔΑ-ΤΣΙΑΝΤΖΗ Μ. Εφαρ­ μοσμένη παιδαγωγική στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας. Αθήνα, G utenberg,1995. Σελ. 308. Δρχ.

4.680. ISBN 960-01-0600-2. ΜΟΡΙΣ Ν. Ο θαυμαστός κόσμος του βρέφους. Μετ. Κ. Πετρογιάννης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ.

256. Δρχ. 4.160. ISBN 960-031446-2.

νοιών. Αθήνα, 1996. Σελ. 391. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-7634-13-6.

Ξ ένες γλώ σσες ΚΥΡΙΑΚΟΣ Κ.Γ. Esperanto η γλώσ­ σα της ελπίδας. Αθήνα, Δωδώνη, 1995. Σελ. 786. Δρχ. 10.400. ISBN 960-248-696-1.

Γλώσσα

PACEY Α. Η τεχνολογία στον πα­ γκόσμιο πολιτισμό. Μετ. Τ. Κίρκης. Αθήνα, Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρ υμ α ΕΤΒΑ, 1995. Σελ. 333. Δρχ. 3.640. ISBN 960-244-035-Χ.

Θετικές επιστήμες Αστρονομία

Γενικά

ΓΕΩΡΓΙΟΥ Γ.Δ. Στίγματα και στο­ χασμοί. Αθήνα, 1996. Σελ. 57. Δρχ.

1.040.

Ελληνικό Πανόραμα. Αθήνα 18951925. Από παλιά καρτποστάλ και φωτογραφίες. Αθήνα, Συλλέκτης, 1996. Σελ. 103. Δρχ. 5.200.

Φυσική ΝΙΚΟΛΑΟΣ (ΜΟΝΑΧΟΣ). Ενιαία οπτική αίσθηση. Άγιο Ό ρ ο ς, Κελλί Τιμίου Σταυρου Προβάτα, 1996. Σελ. 78. Δρχ. 1.560. ISBN 96090077-0-8

Βιολογία SMITH J.M. Τα προβλήματα τηςβιολογίας. Μετ. Λ. Τάταρη-Ντουριέ-Κ. Σταματόπουλος. Αθήνα, Τροχαλία, 1995. Σελ. 171. Δρχ. 2.285. ISBN 960-7022-59-9.

Ανθρωπολογία BURNIE D. Το εγκυκλοπαιδικό λε­ ξικό του ανθρώπινου σώματος. Απόδ. Π. Παπανικολάου. Αθήνα, Ερευνητές, 1995. Σελ. 160. Δρχ.

5.500. ISBN 960-368-017-6.

Ζωολογία ADAMSON J. Γεννημένη ελεύθε­ ρη. Μετ. Λ. Κουζέλη. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1995. Σελ. 190. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-7213-96-3.

Εκπαίδευση ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ Μ. Το πρώτο μου βιβλίο στη νοηματική γλώσσα. Β’ έκδοση. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1995. Σελ. 134. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-344-124-4.

σμος. Μετ. Α. Κάτσικας. Αθήνα, Κασιανιώτης, 1995. Σελ. 252. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-03-1461-6.

Εφαρμοσμένες επιστήμες Ιατρική ΣΚΕΥΗΣ Ξ.Α. Μέτριων ανάβασις. Αθήνα, Παπαζήσης, 1996. Σελ.

108. Δρχ. 2.600.

Ελληνική γλώσσα

Τεχνολογία

ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ Β. Επίτομο λεξικό εν­

ΝΕΓΡΕΠΟΝΤΗΣ Ν. Ψηφιακός κό­

ΚΑΒΑΡΝΟΣ Κ. Η ιερό βυζαντινή τέ­ χνη. Αθήνάι, Αστήρ, 1995. Σελ.

270. Δρχ. 8.500. ISBN 960-203368-1.

ANDREOU Ε. The allegoric regall of descriptive hypotheses of art. New York, ABHE, 1996. Σελ. 37. ΒΙΝΚΕΛΜΑΝ I.I. Σκέψεις για τη μί­ μηση των ελληνικών έργων στη ζω­ γραφική και τη γλυπτική. Μετ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος. Αθήνα, Ίνδικτος, 1996. Σελ. 79. Δρχ. 2.495.

ISBN 960-518-003-0.

RAECK Κ. Αντάρτης. Μνημείο για την Ειρήνη. Dusseldorf, Hentrich, 1995. Σελ. 246. Δρχ. 6.240. ISBN 3-89468-196-9.

Αρχιτεκτονική CHANG Α. Το Ταό της αρχιτεκτονι­ κής. Μετ. Ν.Γ. Ζιώγας. Αθήνα, Εξά­ ντας, 1995. Σελ. 92. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-256-257-9.

Ζωγραφική Βρασίδας Βλαχόπουλος. Αθήνα, Δήμος Αθηναίων, 1996. Σελ. 203.

Μουσική ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΗΣ Κ.Χ. Η καταγωγή της ελληνικής εκκλησιαστικής μουσικής. Βόλος, 1995. Σελ. 35. Δρχ. 1.350.

THOMSON Κ. Μότσαρτ. Μετ. Α.Δ. Λαμπρινίδου. Αθήνα, Γκοβόστης, 1995. Σελ. 250. Δρχ. 4.160.

Μ τίο

Ενασχολήσεις Οικιακή οικονομία ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ Ν. Στυλ σιη γεύση. Θεσσαλονίκη, Ιωαννίδου. Σελ.

179. Δρχ. 7.280.

Κλασική φιλολογία Αρχαίοι συγγραφείς ΠΟΛΥΒΙΟΣ. Άπαντα. Τόμοι Α '+ Β '+ Γ'+Δ'+Ε '. Εισ.-μετ.-σχόλ. Ο.Γ. Μαυρόπουλος. Αθήνα, Κά­ κτος, 1996. Δρχ. 16.990. (Οι πέντε

Λογοτεχνία Ποίηση

157-0. ΚΥΡΙΑΚΟΥ Ν. Τα ποιήματα. Αθήνα, Ελλέβορος, 1995. Σελ. 87. ΜΟΘΩΝΙΟΣ Α. Άνω στιγμή. Αθή­ να, 1995. Σελ. 45. ΠΑΠΑΔΟΜΑΝΩΛΑΚΗΣ Μ. Περιμένοντας τον Αλή Μπουλέντ. Αθή­ να, Ίδ μ ω ν, 1995. Σελ. 26. Δρχ.

1.245. ISBN 960-7547-02-0. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ Ο. Ο ί­ σκιος του απολύτου. Αθήνα, Μελέαγρος, 1996. Σελ. 93. Δρχ. 1.560. ΣΚΟΠΕΛΙΤΗΣ Σ.Β. Δίπτυχος μονό­ λογος. Αθήνα, Ο δός Π ανός, 1995. Σελ. 49. ISBN 960-7165-87-Χ. ΣΟΛΩΜΟΣ Δ. Ύ μνος εις την ε­ λευθερίαν. Μεσολόγγι, 1996. Σελ.

56. Δρχ. 3.640.

Προοίμια για τρεις ραψωδίες του Π.Α. Σινόπουλου. Αθήνα, 1996. Σελ. 9.

ΣΤΑΜΑΤΑΡΟΥ Δ.Α. Ανυπότακτες φλόγες. Αθήνα, Ί δ μ ω ν , 1995. Σελ. 92. Δρχ. 2.120. ISBN 9607547-04-7.

ΑΡΓΎΡΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Αιδήμων στην Αίγυπτο. Αθήνα, Δρομεύς, 1995. Σελ. 37. Δρχ. 1.040. ISBN 960-7576-03-9.

ΤΣΙΚΡΙΤΣΗ-ΚΑΤΣΙΑΝΑΚΗ X. Οι λέξεις και τα πράγματα. 1990-1994. Αθήνα, Νέα Σκέψη, 1995. Σελ. 47.

ΓΑΛΑΝΗΣ Δ. Τα γλυπτά της Αλώσεως. Αθήνα, 1995. Σελ. 62.

ΦΡΙΛΙΓΚΟΥ-ΒΟΡΓΙΑ Ν. Το κορίτσι και το ταξίδι. Αθήνα, Απόπλους, 1995. Σελ. 28.

ΔΑΝΙΗΛ Ν. Τα ποιήματα των Αγγέ­ λων. Αθήνα, Ίδ μ ω ν, 1995. Σελ. 75. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7547-01-2. ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ Β. Η Βιογραφία της Inge. Αθήνα, Απόπλους, 1995. Σελ. 78. ΚΑΜΒΥΣΗΣ Τ. Γνήσιο. Ποίηση. Αθήνα, Μαυρίδης, 1995. Σελ. 45. ΚΟΛΩΝΙΑΣ I. Το εσώΒρακον του Αγίου Τρύφωνος. Αθήνα, Περίπλους, 1995. Σελ. 30. ISBN 9607131-28-2. ΚΟΥΠΑ Γ. Ημερολόγιο σε φόντο παραμυθιού. Αθήνα, Ίδ μ ω ν, 1995. Σελ. 623. Δρχ. 1.760. ISBN 9607547-05-5. ΚΟΥΚΟΥΡΑΚΗ Ε. Ρίμες. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996. Σελ.

142. Δρχ. 2.080. ISBN 960-344-

Μτίο

ΧΟΥΒΑΡΔΑΣ I. Η καρδιά των δρό­ μων. Ποιήματα. Αθήνα, Μπιλιέτο, 1996. Σελ. 8. Ποιήματα του Πωλ Ελυάρ. Απόδ. Γ. ΚαραΒασίλης. Δ1 έκδοση. Αθήνα, Εκάτη, 1996. Σελ. 100. Δρχ. 1.870.

ISBN 960-7437-19-5.

Emily Dickinson. Η ποιήτρια των ε­ πόμενων εποχών. Πρόλ.-μετ.-σημ. Κ. Ιωάννου. Αθήνα, ΓαΒριηλίδης, 1996. Σελ. 274. Δρχ. 4.160. ISBN 960-336-004-Χ.

Π εζογραφία Ελληνικά διηγήματα με θέμα το Πά­ σχα. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ.

113. Δρχ. 2.000. ISBN 960-360386-4. ΒΑΤΖΙΑΣ Γ. Δίοπτρα. Αθήνα, Δελ­

φίνι, 1996. Σελ. 201. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-309-261-4. ΒΕΜΠΟΣ Ο. Πέντε ρωγμές στο δί­ κτυο. Αθήνα, Τ ο Κλειδί, 1995. Σελ.

222. Δρχ. 2.080. ISBN 960-237107-2. ΟΕΟΧΑΡΗ Φ. Παραμύθι χωρίς τέ­ λος. Αθήνα, 1996. Σελ. 13. ΚΑΛΕΩΔΗΣ Μ. Στον δρόμο για την πόλη. Διηγήματα. Αθήνα, Αρμός, 1995. Σελ. 123. Δρχ. 1.800. ISBN 960-7102-89-4. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ Σ. Συνοριακή γη. Αθήνα, 1995. Σελ. 156. ΚΑΡΑΒΑΣ Ο. Ψυχή Βαθιά. Αθήνα, GN Δημιουργική, 1995. Σελ. 236. Δρχ. 3.120. ISBN 960-85684-1-2. ΚΙΤΡΟΜΗΛΙΔΟΥ Μ Μ. Η άλλη ε­ ποχή. Αφήγημα. Λευκωσία, 1995. Σελ. 246. Δρχ. 3.300. ISBN 99637741-3-Χ. ΚΟΝΤΟΒΑ Μ. Το κουβάρι των αλ­ λόκοτων πραγμάτων. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 242. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-236-610-9. ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΔΟΥ-ΠΟΘΟΥ Μ. Γκρίζα πολιτεία. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καλέντης, 1995. Σελ. 192. Δρχ. 2.495. ISBN 960-219-063-9. ΛΙΟΓΚΑΡΗΣ Β. Συνοικισμός Χαρο­ κόπου. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1996. Σελ. 283. Δρχ. 3.120. ISBN 960-224-758-4. ΜΑΤΣΑΣ Ν. Η ιστορία των χαμένων περιστεριών: Ημερολόγιο ενός παι­ διού στον Εμφύλιο. Αθήνα, Πιτσι­ λάς, 1995. Σελ. 164. ISBN 9607112-66-0. ΜΟΛΟΧΤΟΣ Α. Λίπασμα για τα χρυσάνθεμα. Αφηγήματα. Αθήνα, Π αρασκήνιο, 1995. Σελ. 100. Δρχ.

1.560. ΝΤΑΡΙΛΛΗI. Έτσι ρετρό σ’ αγάπη­ σα. Διηγήματα. Θεσσαλονίκη, Έλυτρο, 1995. Σελ. 108. Δρχ.

1.660. ISBN 960-7624-04-1. ΝΤΑΡΙΛΛΗΣ Δ. Το όραμα της μά­ νας. Διηγήματα. Θεσσαλονίκη,

Έλυτρο, 1995. Σελ. 93. Δρχ.

1.455. ISBN 960-7624-05-Χ. ΣΑΛΤΑΦΕΡΟΥ-ΤΣΑΚΑΛΙΑ Κ. Τα κόκκινα κεριά. Αθήνα, Ίδμω ν, 1995. Σελ. 167. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7547-03-9. ΣΤΑΘΑΚΗΣ Ν.Λ. Βότσαλα III. Αφη­ γήματα. Αθήνα, Εστία, 1996. Σελ.

367. Δρχ. 4.000. ISBN 960-850684-0. ΤΖΑΘΑΣ Η. Τα ανθρώπινα. Αθήνα, Κάκτος, 1996. Σελ. 159. Δρχ.

2.080.

ALCOTT L.M. Μικρές κυρίες. Μετ. Α. Πετρίδου. Αθήνα, Το Κλειδί, 1996. Σελ. 382. Δρχ. 3.120. ISBN 960-237-111-0.

UPDIKE J. Μπραζίλ. Μυθιστόρημα. Μετ. X. Σακελλαροπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 339. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-236-605-2.

μα. Μετ. Ε. Κεκροπούλου-Μ. Σταυρίδου. Αθήνα, Ψ υχογιός, 1996. Σελ. 259. Δρχ. 2.800. ISBN 960-274-182-1.

ΤΡΟΥΑΓΙΑ Α. Η τρίτη ευτυχία. Μετ. Ξ. Αεκατσά-Τσομπανάκη. Αθήνα, Κ έδρος, 1995. Σελ. 153. Δρχ.

1.600.

ISBN 960-04-1083-6.

MARSE J. Μαγεία της Σαγκάης. Μετ. Ε. Γιαννοπούλου. Αθήνα, Σέ­ λας, 1995. Σελ. 222. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-7246-21-7.

JAPRISOT S. Οι ατέλειωτοι αρρα­ βώνες. Μετ. Β. Δέμου. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 377. Δρχ. 4.000.

ISBN 960-360-560-3.

ΜΠΕΡΓΚΜΑΝI. Οι καλύτερες προ­ θέσεις. Μετ. Α. Κονιδάρη-Ν. Σερβετάς. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1995. Σελ. 368. Δρχ. 3.500. ISBN 960-224-754-1.

ΧΙΟΥΖ Τ. Οι σιδερένιοι άνθρωποι. Μετ. Κ. Σίνου. Αθήνα, Ψ υχογιός, 1996. Σελ. 197. Δρχ. 2.000. ISBN 960-274-141-4.

O’BRIAN Ρ. Η φρεγάτα των τροπι­ κών. Μυθιστόρημα. Μετ. Γ. Σπανδωνής. Αθήνα, Ψ υχογιός, 1996. Σελ. 312. Δρχ. 3.200. ISBN 960274-185-6. ΠΑΒΙΤΣ Μ. Τοπίο ζωγραφισμένο με τσάι. Μετ. Γ. Ρόσιτς. Αθήνα, Ηρόδοτος, 1996. Σελ. 427. Δρχ.

6.240.

ISBN 960-7290-51-Χ.

GARDAM J. Αναπάντητα γράμμα­ τα. Μυθιστόρημα. Μετ. Σ. Ανδρεοποόλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 292. Δρχ. 3.120. ISBN 960-236-597-8.

SAINT-EXUPERY A. DE. Πολεμι­ κός πιλότος. Μετ. Ν. Παπασταύρου. Αθήνα, Ψ υχογιός, 1996. Σελ. 179. Δρχ. 1.700. ISBN 960-274-150-3.

GIBSON W. Ο μνημονικός Τζόνυ. Και άλλα διηγήματα. Μετ. Γ. Γούτας. Αθήνα, Παρά Πέντε, 1996. Σελ.

207. Δρχ. 2.285.

SAINT PIERRE I.DE. Στην καρδιά της μυστικής Ινδίας. Μετ. Β. Σιδηροπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 331. Δρχ. 3.120. ISBN 960-236-604-4.

IANNUZZIJ. Η ζωή και τα εγκλήμα­ τα ενός μαφιόζου. Αυτοβιογραφία. Μετ. Α. Παπασταύρου. Αθήνα, Παπαδόπουλος, 1995. Σελ. 379. Δρχ.

2.900. ISBN 960-269-570-2.

LEWIS C.S. Ο ασημένιος θρόνος. Μετ. Α. Γκέρτσου-Σαρρή. Αθήνα, Κ έδρος, 1995. Σελ. 251. Δρχ.

2.000. ISBN 960-04-110-Χ. ΛΕΡΟΥΑ Ζ. Η κυρία X. πηγαίνει σινεμά. Μετ. Μ. Λώμη. Αθήνα, Αστάρτη, 1995. Σελ. 141. Δρχ.

2.495. ISBN 960-263-035-3.

MASTERTON G. Ο άρχοντας του ψεύδους. Μετ. Τ. Νικογιάννης. Αθήνα, Ακτή-Οξύ, 1996. Σελ. 287. Δρχ. 3.015.

MAHFUZ Ν. Ράδοπις. Μυθιστόρη­

SINGER Ι.Β. Ο τελευταίος δαίμονας και άλλα διηγήματα. Μετ. Ν. Ζαχαριάδου-Γ. Τσακνιάς. Αθήνα, Ν εφ έ­ λη, 1995. Σελ. 325. Δρχ. 3.640.

ISBN 960-211-236-0.

Μελέτες Λαϊκό παραμύθι και παραμυθάδες στην Ελλάδα. Επιμ. Β.Δ. Αναγνωστόπουλος - Κ. Λιάπης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1995. Σελ. 214. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-03-1434-9. ΑΡΓΥΡΙΟΥ Α. Οριακά και μεταβατι­ κά έργα Ελλήνων πεζογράφων. Αθήνα, Σοκάλης, 1996. Σελ. 278. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7210-48-4. ΓΑΡΑΝΤΟΥΔΗΣ Ε. Πολύτροπος αρμονία. Μετρική και ποιητική του Κάλβου. Ηράκλειο, Πανεπιστημια­ κές Εκδόσεις Κρήτης, 1995. Σελ.

313. Δρχ. 3.640. ISBN 960-730990-1. ΙΩΑΝΝΟΥ Γ. Ο λόγος είναι μεγάλη ανάγκη της ψυχής. Αθήνα, Κέδρος, 1996. Σελ. 404. Δρχ. 5.000. ISBN 960-04-1113-1. ΚΑΛΟΚΥΡΗΣ Δ. Νεοελληνικά λο­ γοτεχνικά περιοδικά. Αθήνα, Ύ ψ ι­ λον/Βιβλία, 1995. Σελ. 82.

ΣΙΟΥΕΛ Α. Η μαύρη καλλονή. Μετ. Α. Παπασταύρου. Αθήνα, Π απαδόπουλος. Σελ. 277. Δρχ. 1.900.

ISBN 960-261-581-8.

ΚΡΙΑΡΑΣ Ε. ΚωστήςΠαλαμάς IV. Η κάμψη του αγωνιστή. (Ανατ.). Αθή­ να, Νέα Πορεία, 1995. Σελ. 229294.

ΣΟΥΙΝΤΕΛΣ Ρ. Στήλη άλατος. Μετ. Κ. Κοντολέων. Αθήνα, Ψ υχογιός, 1996. Σελ. 174. Δρχ. 1800. ISBN 960-274-189-9.

ΜΗΤΣΑΚΗΣ Κ. Το εμψυχούν ύ­ δωρ. Τόμοι Α'+Β'. Β1έκδοση. Αθή­ να, Τρις, 1996. Σελ. 285+276. Δρχ. 3.430. (Ο κάθε τόμος).

ΤΡΙΜΕΗΝ Ρ. Τα χρόνια της φωτιάς. Μυθιστόρημα. Μετ. Μ.-Ρ. Τραϊκόγλου. Αθήνα, Ψ υχογιός, 1996. Σελ. 433. Δρχ. 3.900. ISBN 960274-181-3.

Τόνι Μόρρισον. Επιμ. Γ. Καλογεράς-Δ. Παστουρμαρτζή. Αμερικανι­ κή Λογοτεχνία: Κριτικές τοποθετή­ σεις. Θεσσαλονίκη, Ελληνική Εται­ ρεία Αμερικανικών Σπουδώ ν,

Μ τίο

1995. Σελ. 232. ISBN 960-312054-5.

Δοκίμια ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Η. Άρθρα σιην Ελευθεροτυπία. Αθήνα, Πατάκης, 1995. Σελ. 208. Δρχ. 3.500. ISBN 960-360-538-7.

BAUDRILLARD J. Η διαφάνεια του κακού. Μετ. Ζ. Σαρίκας. Αθήνα, Εξάντας, 1996. Σελ. 189. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-256-251-Χ.

Θέατρο Γενικά Για τη Μαρίκα Κοτοπούλη και το θέ­ ατρο στην Ερμούπολη. Πρακτικά Συμποσίου. Αθήνα, Κέντρο Νεοελ­ ληνικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύ­ ματος Ερευνών, 1996. Σελ. 245. Δρχ. 4.000. ISBN 960-7094-50-6. ΚΟΥΛΟΥΜΠΗ-ΠΑΛΜΟΥ Β. Με τις κούκλες πίσω απ’ τη σκηνή. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996. Σελ.

101. Δρχ. 3.120. ISBN 960-344131-7.

Έργα Η θυσία του Αβραάμ. Κριτική έκδο­ ση. Επιμ. W.F. Bakker-A. Gemert. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδό­ σεις Κρήτης, 1996. Σελ. 408. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-7309-96-0. ΜΟΛΙΕΡΟΣ. Ταρτούφος. Θέατρο. Μετ. Α. Στάικος. Αθήνα, Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, 1996. Σελ.

137. Δρχ. 1.560. ISBN 960-747306-3. ΠΟΥΣΚΙΝ Α.Σ. Μικρές τραγωδίες. Εισαγ. σημ.-μετ. Λ. Καρατζάς. Αθή­ να, Αλεξάνδρεια, 1996. Σελ. 75. Δρχ. 1.245. ISBN 960-221-109-1.

Ιστορία Αρχαιολογία ΖΩΗΣ Α.Α. Κνωσός. Το εκστατικό όραμα. Ηράκλειο, Πανεπιστημια­

Μ τίο

κές Εκδόσεις Κρήτης, 1996. Σελ.

578. Δρχ. 5.200. ΚΑΜΠΑΝΑΚΗΣ Π.Μ. Η προ του κατακλυσμού συγκοινωνία των δύο κόσμων δια της Ατλαντίδας. Αθήνα, Εκάτη, 1996. Σελ. 61+Π ίν. Δρχ.

1.660. ISBN 960-7437-18-7. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ Ν.Γ. Οι τιμές των «ανεκτίμητων» αρχαίων αντικειμέ­ νων. Κρήτη, 1996. Σελ. 88. Δρχ.

3.120. ΣΑΚΕΛΛΑΡΑΚΗΣ Γ. Εισαγωγή στην αρχαία ελληνική θρησκεία. Ηράκλειο, Δήμος Ηρακλείου/Βικελαία Βιβλιοθήκη, 1995. Σελ. 69. Δρχ. 2.600. ΣΑΡΙΓΙΑΝΝΙΔΗΣ Β. Βασιλικοί τά­ φοι στη Βακτριανή. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1995. Σελ. 176. Δρχ.

12.480. ISBN 960-343-324-1.

Μαρτυρίες ΒΑΡΔΙΝΟΠΑΝΝΗΣ Β.-ΑΡΩΝΗΣ Π. Οι μισοί στα σίδερα. Αθήνα, Φιλίστωρ, 1996. Σελ. 586. Δρχ.

6.240.

ISBN 960-369-006-6. ΔΑΜΙΑΝΑΚΟΣ Γ. Ο ΙΔΕΑ έδωσε τη χούντα. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1995. Σελ. 147. Δρχ. 1.600. ISBN 960-205-324-0. ΣΗΦΟΥΝΑΚΗΣ Ν. Ίμβρος-Τένεδος. Οι τελευταίες ελληνικές ημέ­ ρες. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 213. Δρχ. 3.640. ISBN 960236-608-7. ΣΠΟΡΙΔΗΣ Η. Αρχαίο πνεύμα α­ θάνατο... πού είσαι; Αθήνα, Δελφί­ νι, 1996. Σελ. 122. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-309-260-6.

301. Δρχ. 4.160.

Ελληνική ιστορία Έ γγραφα Ιεροδικείου Ρεθύμνης.

17ος-18ος αι. Επιμ. Ζ. Παπιομύτογλου. Ρέθυμνο, Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης, 1995. Σελ.

359. Δρχ. 3.120. ISBN 960-856330-5. ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ Ι.Μ. ΜαραθώναςΕυρώπη. Αθήνα, 1995. Σελ. 31. Δρχ. 1.660. ISBN 960-90293-0-2. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ Ν.Ι. Ιστορία από τη λαίλαπα του Β' Παγκοσμίου Πο­ λέμου 1940-45. Αθήνα, 1995. Σελ.

156. Δρχ. 2.600. ΔΡΟΣΟΣ Δ.Ν. Ιστορία της νήσου Τήνου. Εισ.-σημ.-ευρ.-εκδ. επιμ. Δ.Ζ. Σοφιανός. Αθήναι, 1996. Σελ.

620. Δρχ. 6.240. ISBN 960-855922-7. ΚΑΛΑΠΟΘΑΚΗΣ Μ.Δ. Η ελληνική κοινωνία κατά την αρχαιότητα. Αθή­ να, Δημιουργία, 1996. Σελ. 183. Δρχ. 2.700. ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗΣ Α.Ε. Θεσσαλονί­ κη, Κυριακίδης, 1996. Σελ. 450. Δρχ. 5.720. ISBN 960-343-340-3. ΠΕΛΑΠΔΗΣ Σ. Το κρυπτοχριστιανικό ζήτημα στον Πόντο. Θεσσαλο­ νίκη, Κυριακίδης, 1996. Σελ. 215. Δρχ. 3.430. ISBN 960-343-323-3. ΡΟΔΑΚΗΣ Π. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και η Φιλική. Αθήνα, Γόρδιος, 1996. Σελ. 368. Δρχ. 4.120.

ISBN 960-7083-19-9.

Βιογραφίες

ΧΕΚΙΜΟΓΛΟΥ Ε.Α. Θεσσαλονίκη. Τουρκοκρατία και Μεσοπόλεμος. Θεσσαλονίκη, Έ κφ ρ α ση , 1996. Σελ. 483. Δρχ. 4.200. ISBN 96012-0510-1.

ΣΚΑΡΑΚΗΣ Ν. Στη σκιά του πε­ πρωμένου. Ανδρέας ΚάλΒος. Μυθι­ στορηματική βιογραφία. Αθήνα, Αστήρ, 1996. Σελ. 299. Δρχ. 2.500.

ISBN 960-203-373-8. .

DESBOROUGH V.R. Οι ελληνικοί σκοτεινοί αιώνες. Μετ. Σ. ΚόρτηΚόντη. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1995. Σελ. 457. Δρχ. 6.240. ISBN. 960354-019-6.

ΤΖΙΝΙΚΟΥ-ΚΑΚΟΥΛΗ Α. Γιατροί στον Μακεδονικό Αγώνα. Θεσσα­ λονίκη, Μ αίανδρος, 1996. Σελ.

Παγκόσμια ιστορία ΚΑΡΑΠΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ I. Η Με­

σαιωνική Δυτική Ευρώπη. Θεσσα­ λονίκη, Βάνιας, 1996. Σελ. 196. Δρχ. 3.120. ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ. Ιστορία των πολέ­ μων. Τόμοι Α '+Β1. Απόδ. Π. Ροδάκης. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 314+328. Δρχ. 3.120 (ο κάθε τόμος). ISBN Set 960-236-599-4. ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ.Ισιορία των πολέ­ μων. Τόμοι Γ'+Δ1. Απόδ. Π. Ροδάκης. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 240-285. Δρχ. 2.600 (ο κάθε τόμος). ISBN Set 960-236-599-4. ΡΑΦΑΗΛΙΔΗΣ Β. Λαοί της Ευρώ­ πης. Αθήνα, Εκδόσεις του Εικο­ στού Πρώτου, 1996. Σελ. 407. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7058-48-8. ΑΜΠΟΥ Ε. Περί του Ρωμαϊκού ζη­ τήματος. Στ' έκδοση. Εισ.-ανάλ. Σ. Καργάκος. Αθήνα, Ί ρ ις, 1996. Σελ.

239. Δρχ. 3.120.

ταξίδια Κ όσμος ΠΑΝΤΕΛΕΑΚΗ Ν. Μεγάλη Ελλά­ δα. Σικελία-Κάτω Ιταλία. Αθήνα, Αδάμ, 1996. Σελ. 306. Δρχ.

12.480. ISBN 960-500-009-1. ΚΗΛΥ Ε. Αλβανικό ημερολόγιο. Ο δρόμος προς το Ελμπασάν. Αθήνα, Κασιανιώτης, 1996. Σελ. 186. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-03-1455-1.

Παιδικά Τ εχνες CARET C. Κατασκευές τεράτων. Μετ; Ε. Έμκε. Αθήνα, Νιουντούμηξ. Σελ. 160. Δρχ. 3.500. ISBN 9Φ-7026-76-4. ΔΟΥΜΕ Ζ. Βαν Γκογκ. Η μικρή κίτρι­ νη πινελιά. Μετ. Φ. Αρβανίτης. Αθή­ να, Ντουντούμης, 1996. Σελ. 61. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7826-78-0. Ε λεύ θερα ανα γνώ σ μ α τα ΛΑΖΑΡΟΥ Α. Μια φορά στα χίλια

χρόνια. Αθήνα, 1995. Σελ. 81. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-90278-0-6.

Περιοδικά

Η ΛΕΞΗ. ΕΛληνική και ξένη λογο­ τεχνία. Τεύχος 131. Δρχ. 700. ΜΕΤΡΟ. Τεύχος 5. Δρχ. 1.300. Η ΜΥΚΟΝΙΑΤΙΚΗ. Φύλλο 81.

ΑΙΟΛΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ. Μηνιαίο πε­ ριοδικό. Τ εύχος 3. Δρχ. 1.000. ΑΝΑΠΤΥΞΗ. Δελτίο ΕΒΕΑ. Τεύ-

ΑΝΟΙΧΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ. Τεύχος 57. Δρχ. 600.

ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΗ. Φύλλο 78. Δρχ.

150. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ. Τεύχος 496. ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχη 1648, 1649. Δρχ. 800.

ΑΝΤΙ. Δεκαπενθήμερη πολιτική και πολιτιστική επιθεώρηση. Τεύχος 599. Δρχ. 400.

ΝΕΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. Μηνιαία επιθεώ­ ρηση. Τεύχος 137. Δρχ. 800.

ΑΠΕΡΑΘΙΤΙΚΑ. Τριμηνιαίο περιο­ δικό. Τεύχος 1. Δρχ. 1.560.

ΝΕΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ. Ιδθήμερη επα­ ναστατική εφημερίδα. Φύλλα 142, 143, Δρχ. 100.

ΒΑΛΚΑΝΙΑ. Εξαμηνιαία έκθεση. Τεύχος 6. Δρχ. 3.120. Η ΓΝΩΜΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ. Δε­ καπενθήμερη εφημερίδα. Φύλλο 24. Δρχ. 100. ΓΥΝΑΙΚΑ. Το κλασικό γυναικείο περιοδικό. Τεύχος 1129. Δρχ.

1.000. ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύχος 362. Δρχ.

1.500. ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 39-40. Δρχ.

2.400. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. Δίμηνο περιοδικό. Τεύχος 35. Δρχ. 500. ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΠΝΕΥΜΑ. Τεύχος 98. Δρχ. 1.100. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΟΛΟΠΚΗ ΒΙΒΛΙΟ­ ΓΡΑΦΙΑ. Τεύχος 8ον, 1984. ΕΝ ΧΟΡΩ. Μηνιαία εφημερίδα. Δρχ. 500. ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 290. Δρχ. 500. ΙΑΤΡΙΚΗ. Τόμος 69, τεύχος 1. ΙΣΤΩΡ. Περιοδική ιστορική έκδο­ ση. Τεύχος 8. Δρχ. 2.600. Η ΛΕΣΧΗ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ. Τεύχος 13. Δρχ. 250.

ΟΙ ΝΙΚΗΤΕΣ. Φύλλο 193. Δρχ. 1. ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ. Φύλλο 4. ΝΟΥΜΑΣ. Τεύχος 41. Δρχ. 500. ΟΔΟΣ ΠΑΝΟΣ. Τεύχος 85. Δρχ.

1 .000 . ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ. Τεύχος 91. Δρχ.

250. Ο ΠΟΛΙΤΗΣ. Δεκαπενθήμερη. Τεύχος 19. Δρχ. 800. ΠΡΙΝ ΑΓΟΡΑΣΩ. Διμηνιαίο περιο­ δικό. Τεύχος 45. Δρχ. 400. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 14. Δωρεάν. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Δίμηνη πε­ ριοδική έκδοση. Φύλλο 195. ΣΥΝΑΞΗ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύ- , χος57. Δρχ. 1.500. Το ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ. 40ήμερη περιοδική έκδοση. Τεύχος 387. Δρχ. 700. ΡΕΥΜΑΤΑ. Απόψεις-κείμενα-τέχνες. Τεύχος 29. Δρχ. 1.000. ΤΟ ΡΟΔΙ. Το περιοδικό για όλα τα παιδιά. Τεύχος 26. Δρχ. 600. Ο ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογραφι­ κή επιθεώρησις. Τεύχος 67. Δρχ.

1.000.

Μ τίο

κ ρ ιτικ ο γ ρ α φ ια Αρ. 363 1 Μαρτίου - 31 Μαρτίου 1996 Επιμέλεια: Μαρία Τρουπάκη

Στην Κριτικογραφια περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσειςτων ελληνικών εκδόσεων που δημοσιεύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

Βιβλιογραφίες Ντενίση Σ.: Μεταφράσεις μυθιστορη­ μάτων και διηγήματα 1830-1880 (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 361)

Φ ιλοσοφία

βρέφους (Ν.Γ. Ξυδάκης, Αθηνόραμα, 29/3)

Εκπαίδευση Ματσαγγούρας Η.: Η Εξέλιξη της Διδακτικής (Γ. Παπαδάτος, διαβά­ ζω, 361) ΧολτΤζ.: 1. Πώς μαθαίνουν τα παιδιά 2. Γιατί αποτυγχάνουν τα παιδιά (Γ. Παπαδάτος, Διαβάζω, 361)

χνη (Γ. Κουβαράς, Καθημερινή, 5/3) Vasavi G.: Καλλιτέχνες της Αναγέν­ νησης (Σ. Αποσιολίδης, Ελευθερο­ τυπία, 20/3)

Γλώσσα

Ψυχολογία

Νεγρεπόντης Ν.: Ο ψηφιακός κό­ σμος (Δ. Μητρόπουλος, Βήμα, 17/3)

Μαρκανιωνάτος Γ.: Βασικό λεξικό της λατινικής (Τ. Δημητρουλια, δια­ βάζω, 361) Ντίνας Κ.: Κοζανίτικα επώνυμα (Σ.Φ., Ελευθεροτυπία, 23/3) Τρυφερούλης Κ.: Ετυμολογική ακτι­ νογραφία των ονομάτων των Ελλή­ νων προέδρων, πρωθυπουργών, βουλευτών, ευρωβουλευτών (19741995) (Τ. Παππάς, διαβάζω, 361)

Laplanche J.-Pontalis J.B.: Λεξιλό­ γιο της Ψυχανάλυσης (Β. Σπάθή, διαβάζω, 361)

Οικολογία

Ποίηση

Η κατάσταση του πλανήτη (Σ. Ντά­ λης, διαβάζω, 361)

Βρεπός Σ.: Τραγωδία (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 17/3) Καρβέλης Τ.: Τα ποιήματα της μι­ κρής Ρεζεντά (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 361), (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 5/3) Μέσκος Μ.: Χαιρετισμοί (Μ. Φάις, Ελεύθερος τύπος, 24/3) Ντόκος Β.: Τα άλεκτα του Αλέξαν­ δρου (Γ. Κουβαράς, Αυγή, 31/3) Παμπούδη Π.: Ο λεπτουργός (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 10/3) Πλαχούρης Γ.: Ο σκοπευτής των λέ­ ξεων και η αδελφή φωνήεν (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 24/3) Σκαρτσής Σ.Α.: Ανθολογία της νεο­ ελληνικής ποίησης Τομ. 1-5 (Κ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 361)

Γιατζάκης Π.Κ.: Η θεωρία της αλλο­ τρίωσης (Γ. Κεντρωτής, διαβάζω, 361) Πελεγρίνης Θ.: Η μελαγχολία της α­ ναγέννησης (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 361) Λεβινάς Ε.: Τέσσερις ταλμουδικές με­ λέτες (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 361)

Πολιτική Έ ξαρχος Γ.: Τα κείμενα των συμφωνιών της GATT (Τ. Παππάς, διαβάζω, 361) Κοντογεώργης Γ.: Η Ευρωπαϊκή ι­ δέα, η Ευρωπαϊκή Έ νωση, η Ελλά­ δα (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 361) Ροζάκης X.: Πολιτικές και νομικές διαστάσεις της μεταβατικής συμφω­ νίας της Νέας Υόρκης μεταξύ Ελλά­ δας - ΠΓΔΜ (Σ. Ντάλης, Βήμα, 17/3)

Ανθρωπολογία Μόρις Ν.: Ο θαυμαστός κόσμος του

Μ τίο

Πληροφορική

Ιατρική Δεστέφανος Κ.: Αντίλογος Ασκληπιάδου Ανεξίκακος (Μ. Δεληπέτρος, διαβάζω, 361)

Τέχνες Αίγυπτος: 100 χρόνια κινηματογρά­ φου (Μ. Γυπαράκη, Καθημερινή, 24/3) Η Εικόνα της Ελλάδας. Η Δυτική Μακεδονία (Π. Κουνενάκη, Καθη­ μερινή, 31/3) Σταμέλος Δ.: Νεοελληνική λαϊκή τέ­

Πούσκιν Α.: Ο Χάλκινος Καβαλά­ ρης (Ν. Κώισιου, διαβάζω, 361)

Πεζογραφία Αδαμίδης Γ.: Βολή εγγύς φιλιών τμημάτων (Μ. Φάις, διαβάζω, 361) Γκρης Η.: Αρσενική έρημος (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 361) Γλυκοφρύδη Κ.: Η παραθερίστρια (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 10/3) Δούκα Μ.: Έ να ς σκούφος από πορ­ φύρα (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 5/3), (Τ. Δημητρούλια, διαβάζω, 361) Καλούτσας Τ.: Το καινούργιο αμάξι (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 24/3) Καραποστόλης Β.: Χειροποίητη πό­ λη (Ε. Χουζούρη, Καθημερινή, 31/3) Κιουρτσάκης Γ.: Σαν μυθιστόρημα (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 31/3) Μεγαλοκονόμος Μ.: Η άμμος της σελήνης (Σ. Ευσταθιάδης, Βήμα, 24/3) Μήτσου Α.: Τα ανίσχυρα ψεύδη του Ορέστη Χαλκιόπουλου (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 361) Μιχαηλίδης Γ.: Λάμδα (Τ. Δημη­ τρούλια, διαβάζω, 361) Πανώριος Μ.: (Επιμ.): Ελληνικά διηγήματα επιστημονικής φαντα­ σίας (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 361) Παστουρματζής Γ.: Ο γενναίος του Γεν είμαι (Μ. Κοντολέων, Αυγή, 17/3), (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 26/3) Πλασκοβίτης Σ.: Η άλλη καρδιά (Μ. Φάις, Θεαθήναι, 8/3) Σκαργιώτης Μ.: Ουδέτερη ζώνη (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 361) Τζάθας Μ.: Ανθρώπινα (Σ. Λιναρδάτος, Βήμα, 31/3) Χωμενίδης Χ.Α.: Το ύψος των περι­ στάσεων (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 361) Ατσάγα Μ.: Έ να ς ά νθρωπος μόνος (Β. Σπάθή, διαβάζω, 361) Βαλερύ Π.: Ο κύριος Τεστ (Λ. Λυχναρά, Βήμα, 10/3) Μπάροουζ Ο.: Τα άγρια αγόρια (Ε. Αρανίτσης, Ελευθεροτυπία, 6/3) Οστερ Π.: 1) Η μουσική του πεπρω­ μένου (Μ. Φάις, Θεαθήναι, 22/3 Ελεύθερος Τύπος, 10/3). 2) Λεβιά­ θαν (Κ. Ακριβός, Αντί, 15/3)

Σίνγκερ I.: Ο τελευταίος δαίμονας (Μ. Φάις, Θεαθήναι, 29/3), (Γ. Πλαχούρης, Λόγος, 24/3) Τζαίημς Π.Ντ.: Τζούλιαν (Μ. Φάις, διαβάζω, 361)

Μελέτες Άγρας Τ.: Κριτικά (Μ. Σουλιώτη, Βήμα, 24/3) Γιάννης Βλαχογιάννης (Γ. Κεντρωτής, διαβάζω, 361) Γκικόπουλος Φ.: Δελτία ιταλικής λο­ γοτεχνίας και όχι μόνο... (Γ. Κεντρωτής, διαβάζω, 361) Δετοράκης Ο.: Βυζαντινή φιλολογία (Β.Τ. Μαθιόπουλος, Βήμα, 31/3) Κατσίκη-Γκίβαλου Α.: Το θαυμαστό ταξίδι (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 361) Μπενάτσης A.: Κ. Θεοτόκης (Δ. Τσατσούλης, Βήμα, 10/3) Χουζούρη Ε.: Η Θεσ/νίκη του Γ. Ιωάννου (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 10/3) Μάκριτζ Λ.: Δ. Σολωμός (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 24) Μπέτελχαϊμ Μπ.: Η γοητεία των πα­ ραμυθιών (Δ. Δαμιανού, διαβάζω, 361)

Δοκίμια King L.: Τα μυστικά της σωστής επι­ κοινωνίας (Ν.Β., Καθημερινή, 31/3)

Παιδικά Ηλιόπουλος Β.: Η περιπέτεια της ζαρωμένης κάλτσας (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 361) Κούνας Α.: Μια αλεπού από £>ν Πό­ ρο (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 27/3) Σαρρή Ζ.: Ε.Π. (Γ. Παπαδάτος, δια­ βάζω, 361) Φίλντιση Σ.: Η καρδούλα (Μ. Κο­ ντολέων, Αυγή, 31/3), (Γ. Παπαδά­ τος, διαβάζω, 361) Φραγκούλη Φ.: Η πορφυρένια και το μαντολίνο της (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 6/3) Εξιπερί Α.: Ο μικρός πρίγκιπας (Μ. Λοβέρδου, Βήμα, 17/3) Μόργκενστερν Κ.: Παιδικά τραγού­

δια (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 27/3) Σολοτάρεφ Γ.: Ο Λιλίκος (Γ. Παπα­ δάτος, διαβάζω, 361) Τράβερς Π.Λ.: Μαίρη Πόπινς (Κ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 361) Χιλ. Ε.: Ο Σποτ πάει στο δάσος (Τ. Δημητρούλια, διαβάζω, 361)

Θεατρικά έργα-Σενάρια Βούλγαρης Π.: Ακροπόλ (Δ. Τσα­ τσούλης, διαβάζω, 361) Ταξιάρχης Ν.: Θέατρο του ενός (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 27/3) Μαριβό: Το νησί των σκλάβων (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 361), (Δ. Τσα­ τσούλης, Βήμα, 24/3) Φον Χόρβατ Ε.: Μπελβεντέρε (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 361)

Ιστορία Καραδήμου-Γερολύμπου Α.: Η α­ νοικοδόμηση της Θεσ/νίκης μετά την πυρκαγιά του 1917 (Σ. Ντ., Αυγή, 27/3) Σηφουνάκης Ν.: Τμβρος-Τένεδος (Ε.Φ., Καθημερινή, 31/3) Σέρμαν Α.: Στο κατώφλι του χάους (Γ. Π λαχούρης, Λόγος, 24/3) Spence L.: Ινδιάνοι (Μ. Δεληπέτρος, διαβάζω, 361) Χομπσμπάουμ Ε.: Η εποχή των ά­ κρων (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 361), (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 24/3), (Δ. Στα­ μέλος, Ελευθεροτυπία, 27/3), (Τ. Βασιλειάδου, Επενδυτής, 30/3)

Βιογραφίες-Μαρτυρίες Κανελλάκης Π.: Μαρτυρία (Λ Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 361) Rossi Α.: Επιστημονική αυτοβιογρα­ φία (Γ. Πλαχούρης, Λόγος, 24/3)

Ταξιδιωτικά Εμπειρικός Α.: ΕΣ-ΕΣ-ΕΣ-ΕΡ (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 6/3) Καραβία Μ.: Ο ήλιος του μεσονυκτί­ ου (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 361) Μουλλάς Π.-Μέντζου Β.: Σελίδες για την Ελλάδα του 20ού αιώνα (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 17/3)

Μ τίο

Αν o a s ά ρ εσ α ν τα πρώτα τ ρ ιά ν τ α τεύχη,πού να δ ε ί τ ε τα επ όμ ενα τ ρ ι ά ν τ α .. . Με

W

το

κατά

π ε ρ ιο δ ικ ό

νου

ένα

επ ιθ εώ ρ η σ η

W

β ιβ λ ίο .

ήταν

■

τα

Αν

άλλα,

•

ε ίν α ι

να

κατορθώ σαμε, Ζ α λ ίσ α μ ε την

πράγματα,

δ είξ α μ ε κ λ ίκ ες

τη

σ υ μ π ά θ ειά

μας

το

εξασκημένο φορά

με

μας

ε κ δ ο τικ ώ ν

να

έσοδα

θυμόμαστε

πρ ο έρ χο ντα ι

κα τα χω ρ ή σ εις

ο ίκ ω ν

και

ευ χα ρ ισ το ύ μ ε

γ ια

Χ ω ρ ίς

n ie n te ,

α ντα μ ο ίβο υ μ ε Π ροσπαθούμε,

στο

μέτρο

του

κο ινο ύ

να

την

καλημέρα.

μας

κόψουν

μας

και

τα

ξέρουμε επόμενα

προ β λέπο ντα ι όσο

και

τα

τόσο

π έν τε

δίμ η νο.

προς

τ ις δείξ α μ ε

που

π ιά ν ε ι

γνω ρ ίσ α μ ε

δεν

από

τ ις και

που

γ ια και

είμ α σ τε

ο

π ω λ ή σ ε ις

των

πλέον

το υ ς

ο π ο ίο υ ς

έδ ε ιξ α ν

δραχμή

σ τ ις

(τίπ ο τα ,

z e ro ,

z ilc h )

κ υ κ λ ο φ ο ρ ια κ ή

ποσά

τα κ τικ ή

δυσκολέψαμε

όλους

π ο ρ εία

α ν εξα ιρ έτω ς

μας.

μήκος"κύματος παρέμβαση,

ο τι

rie n ,

α ν ο δ ικ ή

ζω ή

τι

σ υ γγρ α φ είς

ε τα ιρ ε ιώ ν ,

σ υ μ β ο λ ικ ά

στη

σ α λ ό ν ια ,

σάς

120

κ ρ α τικ ή

n ic h ts ,

συνεχή με

τω ν

εμ π ισ το σ ύ νη

κ α μ ία

nada,

μ ία

τ ο υ ς σ υ ν ερ γά τες

άλλων

την

ανά

λ ο γ ο τ εχ ν ία ς

μ ά τ l,

τα

π α ρ ο υ σ ιά ζο υ μ ε

ε ίδ ο ς και

δώρο

μας

φ ιλ ο λ ο γ ικ ά

Ε λληνες

σ ε λ ίδ ε ς n o th in g ,

ένα

το

σαν

εξα ρ τή σ εις,

ξένους

τ ις

μας.

την

α ν τ ιπ ά θ ε ιά τα

μ ία

γ ια

β ύσ σ ινο .

ονομάτω ν,

π ρ ισ μ α τικ ό

Γης.

και

με

σπάσαμε

χρυσών

είχ α μ ε

ό χι

α να λ ο γιζό μ α σ τε

140

ομφαλός Ολα

την

και

π ε ρ ιο δ ικ ό

μ εγαλύτερο

μ ερ ικ ώ ς,

και

το

χρ ό ν ια

π ε ρ ιο δ ικ ό

ένα

και

συνεχώ ς

τευχώ ν

έμενε

το

τω ν

προς

προσπαθούμε τη ς

να

κ εφ ά λ ια ,

τάξη

ένα

φ τιά χν α μ ε

ό τι

π έν τε

Ρεύματα,

τα

λ ο γο τεχ ν ικ ό ούτε

δ η μ ιο υ ρ γ ε ίς ,

λ ο γ ο τ ε χ ν ικ έ ς

πρώ τη

να

καλύτερα

Π ισ τεύ ο ν τα ς

κ λ είσ α μ ε

ξ ε κ ιν ή σ α μ ε

φ ιλ ο λ ο γ ικ ή

δια σ α λεύσ α μ ε

κα ι,

τεύ χο ς

Ο ταν

π α ρ ο υ σ ία : τα

τρ ια κ ο σ τό

κ υ κ λ ο φ ο ρ ία ς.

τ ις π έν τε

του

νου

εφ ικ το ύ ,

και Δ\ ε ε νν

αυτό κάναμε

να

είμ α σ τε

ανάγκασε πουθενά

στο

πολλούς κ α μ ία

δυνάμει

f ΡΕΥΜΑΤΑ

χρ ό νι

ε ν δ ια φ έρ ο ν τα προηγούμενα.

30 Μαΐου 8 μ.μ.: Βραβεία Λογοτεχνίας 1995 Θα α π ο νεμ η θ ο ύ ν τα β ραβεία: Π οίησης - Μ υθιστορήματος - Διηγήματος Η

Ε Ι Σ Ο Δ Ο

Σ

Ε Ι Ν Α Ι

Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Η

Γ Ι Α

ΤΟ

Κ Ο Ι Ν Ο

S S lin Y R » : ΠΛΑΧΚΟΒΙΤΗΓ

1 Η ΚΥΡΙΑ

Sj

Ia

l

g

Κ εδρο Σ TO ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ