Τεύχος 358

A Ρ. 3 5 8 - Δ ΕΚ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Σ 1 9 9 5 - ΔΡΧ. 1 . 0 0 0

Ανδρέας Εμπειρικός

0 Α. Β ΟΥΤΣΙΝΑΣ ΣΚΗΝΟΘ ΕΤΕΙ Μ. Μ Π Ρ Ε ΧΤ ΑΛΛΗΛΟΓΡ ΑΦ ΙΑ Φ ΛΟ Μ Π ΕΡ - Μ ΩΠΑΣΑΝ Τ. Κ. ΠΑΠΑΤΣΩΝΗΣ: ΑΓΓΛΟΒΥΖΑΝΤΙΝΆ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Κ. Π ΑΠ ΑΓΕΩ Ρ ΓΙΟ Υ-Σ. ΤΣΑΚΝΙΑΣ Σ. ΒΙΝΤΕΡΜΑΝ - Π. Ο Π Ε Ρ Π ΑΡ ΟΥΣΙΑΣΕΙΣ 50 ΒΙΒ ΛΙΩ Ν B EST SELLER

Ψ " ΝΙ Κ Λ Α Σ Ι Κ Η

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

Τα πιο όμορφα βιβλία

της ελληνικής βιβλιοθήκης

εσείς τα απολαμβάνετε στο διάβασμα οι φίλοι σας εκτιμούν τα δώρα σας ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΛΦΙΝΙ, ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 23-25, 106 77 ΑΘΗΝΑ, ΊΉΛ.: 38 30 955, FAX: 33 03 175 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΒΑΛΤΕΤΣΙΟΥ 50-52, 106 81 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 33 03 380

ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ 1995 Η ουγ; εκ δ ο τ ικ ή ι σ τ α ελ λ η νικ ί

νέα βιβλία

ελλην

αφια

νέα βιβλία

ελλην

αφια

νέα βιβλία

Ψ Γ -Λ * .

ελ λ η νικ ή π ε ζ ο γ ρ α φ ία

νέα βιβλία

νέα βιβλία

ελλη νική π ε ζ ο γ ρ α φ ία

ν έ α βιβλία

jn a ^

5

νέα βιβλία

ν έ α βιβ λία

το βιβλίο στον κινηματογράφο

νέα βιβλία

ξένη π ε ζ ο γ ρ α φ ία

νέα βιβλία

ξένη πεζογραφία

ν έ α βιβλία

ξένη λογοτεχνία

ν έ α βιβ λία

ξένη λογοτεχνία Γιούκιο Μισίμα

ΒΙΒΛΙΑ ΤΕΧΝΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ =

Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα ----

ν έ α βιβλία

μαρτυρίες

Μ W

ΕΚΛΟΙ h i g

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

ν έ α βιβ λ ία

1995

ΝΕΕΣ ΕΚΔ ΟΣΕΙ Σ

1995

ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ ΜΙΜΗΣ Ο σωσίας και οι δαίμονες του πάθους (Αλλόκοτες ιστορίες)................................ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ 20 + 1 ιστορίες από το διαγωνισμό του Elle. ΓΚΟΥΡΟΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ Μήδεια.................................

1500 ΔΕΙΛΙΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Στη γη του έρωτα (Μυθιστόρημα)............................. 2000 ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΔΟΥ ΔΙΔΥ Σοφίας το ανάγνωσμα (Μυθιστόρημα)...................... 2500 ΖΑΤΕΛΗ ΖΥΡΑΝΝΑ Στην ερημιά με χάρι (Διηγήματα)............................. 4000 ΚΑΒΒΑΘΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ Ο ιός του Θεού (Μυθιστόρημα)................................ 3000 ΚΑΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ Και ξαφνικά χιόνισε χρόνια (Μυθιστόρημα)............. 3000 ΚΑΚΟΥΑΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Φαλαμπέλα (Αφήγημα)............................................ 1500 ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ ΙΩΑΝΝΑ Η κυρία Κατάκη (Διηγήματα)................................... 2000 ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ ΝΙΚΟΣ Τα δόντια της μυλόπετρας (Μυθιστόρημα) ΚΟΛΥΒΑΣΧΡΗΣΤΟΣ Μετανάστες σιον άλλο κόσμο................... ΛΥΜΠΕΡΑΚΗ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ Ο άλλος Αλέξανδρος (Μυθιστόρημα)....................... 3000 ΜΑΤΖΟΥΡΑΝΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Ανάμεσα σε δυο κόσμους. Συγγραφείς στη Γερμανία με ελληνικό διαβατήριο (Ανθολογία)......................... 2500 ΜΗΤΣΟΥ ΑΝΔΡΕΑΣ Τα ανίσχυρα ψεύδη του Ορέστη Χαλκιοπούλου (Μυθιστόρημα)....................................................... 2500 ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ λάμδα (Μυθιστόρημα)............................................. 5000 ΜΠΑΑΤΑΙΝΩ Η μητέρα της νύχτας (Μυθιστόρημα)....................... 2500 ΜΠΡΟΥΝΤΖΑΚΗΣ ΞΕΝΟΦΩΝ Γυναικωνίτης (Μυθιστόρημα)................................. 2000 ΝΑΚΟΥ ΛΙΛΙΚΑ Μόσχω Τζαβέλλα (Ιστορικό μυθιστόρημα)............... 2000 ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ ΜΑΓΔΑ Ο ασημένιος καθρέφτης (Αφήγημα)......................... 2000 ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΝΤΙΝΟΣ Το Μαναφούκι (Μυθιστόρημα)................................ 3000 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΑΟΣ ΛΕΥΤΕΡΗΣ Οι παλιοί συμμαθητές (Αφήγημα)............................ 3000 ΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Πέμπτη εποχή (Μυθιστόρημα).................................. 3000 ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΝΙΚΟΣ Δέκα μύθοι και μια ιστορία...................................... 3000 ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Χωρικά υδατα (Μυθιστόρημα)................................ 4000 ΡΟΥΣΣΟΣΤΑΣΟΣ Η πηγή του τσακαλιού (Νουβέλα)............................... *

1995

ΝΕΕΣ Ε ΚΔ ΟΣΕ Ι Σ

ΣΑΡΑΝΉΤΗ ΕΛΕΝΗ Καρδιά από πέτρα. (Δώδεκα ιστορίες με ταξίμετρο)... ΣΙΩΤΉΣ ΝΤΙΝΟΣ Ταις πρεσβείες (Νουβέλα)....................................... ΦΑΚΙΝΟΣ ΑΡΗΣ Κλεμμένη ζωή (Μυθιστόρημα).................................. ΦΙΑΜΟΥ ΑΝΘΙΠΠΗ Λαμπρά φεγγάρια στον Ποταμό της Λησμονιάς (Μυθιστόρημα)....................................................... ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ ΛΕΝΟΣ Βοτοτό (Μυθιστόρημα)............................................

1995

2000 2500 3000

ΑΓΓΕΛΑΚΗ-ΡΟΥΚ ΚΑΤΕΡΙΝΑ Ωραία έρημος η σάρκα.............................................. ΒΑΡΑΛΗΣ ΝΙΚΟΣ Τρις επί τύμβου......................................................... ΒΑΡΒΕΡΗΣ Γ. - ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Κ. Ελληνική ποιητική ανθολογία θανάτου του 20ου αιώνα ΒΡΕΤΤΟΣ ΣΠΥΡΟΣ Τραγωδία................................................................ ΚΑΒΒΑΘΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ Όλη νύχτα................................................................ ΚΑΚΟΥΑΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Ο γυρισμός............................................................... ΚΕΡΑΣΙΔΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Ηχείο ανάσας............................................................ ΜΑΡΚΙΔΗΣ ΜΑΡΙΟΣ Ποιήματα με ημερομηνία λήξεως................................ ΠΑΠΑΔΑΚΗ ΑΘΗΝΑ Γηκαιπάλι.............................................................. Η άγρυπνη των ουρανών.......................................... ΡΟΥΣΣΟΣΤΑΣΟΣ Το πλοίο-φάντασμα................................................. ΣΚΛΗΒΑΝΙΩΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Μια φέτα φεγγάρι.................................................... ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΑΛΕΞΗΣ Απλή μέθοδος των τριών.......................................... ΤΖΑΝΕΤΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Ονείρου έρως............................................................ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ Το κυπαρίσσι των εργατικών....................................

3000 3000

1500 1000 * 1000 1500 200 1000 1500 1500 1500 1500 1000 1000 1000 1500

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ Τρωάδες (Μετάφραση Μιχ. Κακογιάννης)................ 2000

ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ (Μετάφραση-lΕπιλεγόμενα) ΟΜΗΡΟΥΟΔΥΣΣΕΙΑ Ραψωδία Β': Ιθακήσιων αγορά. Αποδημία Τηλεμάχου 2000 Ραψωδία Γ: Τα εν Πόλω.......................................... 2000

1995

ΝΕΕΣ Ε ΚΔ ΟΣΕ Ι Σ

ΓΕΡΟΥΛΑΝΟΣ ΜΑΡΙΝΟΣ Αναμνήσεις 1867-1957 (Σελίδες από την ιστορία της νεότερης ιατρικής στην Ελλάδα)......................... 4000 ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Η υπόθεση χων 11 αεροπόρων.................................. * ΡΑΦΤΟΠΟΥΑΟΣ ΛΕΥΤΕΡΗΣ Το μήκος της νύχτας (Χρονικό-Μαρτυρία-Μακρόνησος ’48-’5 0)............... * ΣΟΥΙΛΙΖΙ Η ιδιωτική ζωή του προέδρου Μάο (Τα απομνημονεύματα του προσωπικού γιατρού του Μάο)................................................... 6000 ΤΣΙΜΠΙΔΑΡΟΣ ΒΑΣΟΣ Με την άκρη της πένας............................................. 4000

1995

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙ Σ

ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ ΚΩΣΤΗΣ ΣΩΚΡΑΤΗΣ - Ο νομοθέτης που αυτοκτονεί............... ΠΑΠΑΔΑΚΗ ΑΙΑ Γράμματα της Εύας Palmer-Σικελιανού προς τη Natalie Clifford Barney...................................... ΠΟΥΧΝΕΡΒΑΛΤΕΡ Δραματουργικές αναζητήσεις (Δέκα δεατρολογικά μελετήματα)............................ Ο Παλαμάς και το θέατρο......................................

1995

*

ΠΑΡΑΒΑΣΙΣ Επιστημονικό δελτίο του τμήματος θεατρικών σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών........................Τόμος 1 * ΣΕΛΙΔΕΣ Καλοκαιρινές (Τεύχος 1)......................... . * ΣΕΛΙΔΕΣ Δροσερές (Τεύχος 2)............................... • ^

ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΑΟΥ ΚΑΤΙΑ Οι Ινδίες μου.......................................................... 3500 ΝΕΓΡΟΠΟΝΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΣ Ψηφιακός κόσμος.................................................. ΔΕΣΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Φήμη Απάντων....................................................... 3000 ΚΟΥΝΕΛΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Στην πεδιάδα του Ιονίου (Διάλογοι του Γιάννη Κουνέλ- . λη με τον Θανάση Λάλα και τον Βασίλη Βασιλικό).... 3000 ΤΕΤΣΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Το θράσος του καλλιτέχνη να γράφει....................... 3000 ΤΣΟΚΛΗΣ ΚΩΣΤΑΣ Κανένας περίπατος δεν πρέπει να μένει χωρίς αμοιβή . 3000 ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Ποιον φοβάται η Βιρτζίνια Γουλφ; (Δημόσια κείμενα) 3000

ΓΕΩΡΓΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Στις απαρχές της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής....... 5000 ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ ΔΙΟΓΕΝΗΣ Οι μοχλοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης.......................... *

ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20οό αιώνα Τόμος Α’ (ΚΑΑΒΟΣ, ΣΟΛΩΜΟΣ, ΠΑΛΑΜΑΣ)............... 6000 Τόμος Β’ (ΣΕΦΕΡΗΣ, ΘΕΜΕΛΗΣ, ΡΙΤΣΟΣ, ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ, ΕΛΥΤΗΣ, ΖΕΥΓΩΛΗ-ΓΛΕΖΟΥ, ΠΑΠΑΔΙΤΣΑΣ)............. 5000 ΔΑΡΑΚΗ ΠΕΠΗ Το όραμα της ισοτιμίας της γυναίκας.......................... * ΚΑΣΤΡΙΝΑΚΗ ΑΓΓΕΛΑ Οι περιπέτειες της νεότητας. Η αντίθεση των γενεών στην ελληνική πεζογραφία (1890-1945)....................... * ΜΑΚΡΙΤΖ ΠΗΤΕΡ Διονύσιος Σολωμός........................................

3000 ΠΑΝΤΑΖΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ Ομηρική γεωγραφία................................................. *

ΑΛΜΠΟΥΜ Δημήτρης Λίτσας (1881-1952)................................. 8000 ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Xpovo-graffiti......................................................... * ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ ΚΑΛΛΑΣ-ΜΗΔΕΙΑ - Όψεις ερμηνείας (Πανόδετο)....... 10000 ΝΤΙΚΜΑΝ NTΑΝ Κρυμμένες διαστάσεις............................................. 2500 ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΔΙΟΝΥΣΗΣ Σκηνικά - Κοστούμια (1985-1995)............................ 15000

WALSH ANGLUNDJOAN Παιδική ηλικία - Τα χρόνια της αθωότητας............... Χριστούγεννα - Η γιορτή της αγάπης....................... Φίλος είναι κάποιος που σ’ αγαπάει.......................... Τι χρώμα είναι η αγάπη;..........................................

1500 1500 1500 1500

ΚΑΣΙΤΑΣ ΑΝΤΩΝΗΣ Α-κινηοί-α............................................................... 3000 ΝΤΙΝΤΕΡΟ Εγκυκλοπαίδεια - Τυπογραφία - Βιβλίο.................. 2000 ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ ΗΡΑ Μνήμη γυναίκας (και γυναίκας μνήμη)...................... * ΧΑΠΕΛ ΦΡΑΝΣ Ελληνικά παράθυρα................................................ 2000

ΚΡΙΣΝΑΜΟΥΡΤΙ Το τέλος του χρόνου...

1995

ΝΕΕΣ ΕΚΔ ΟΣΕΙ Σ

1 995

ΑΑΑΜΗ-ΚΑΡΑΑΜΙΤΣΗ ΜΑΡΙΑ Τάματα - Ο άνθρωπος...................... Τάματα και θάματα............................ ΜΑΧΑ ΑΘΗΝΑ - ΡΑΦΤΗΣ ΑΛΚΗΣ Ελληνικές φορεσιές 1860....................

ΓΡΑΜΨΑΣ ΘΟΔίίΡΟΣ Τριάντα χρόνια ακριβώς............................................ ΜΠΟΥΛΚΑΚΩΦ ΜΙΧΑΗΛ Ο μετρ και η Μαργαρίτα (Θεατρική διασκευή: Νίκος Κούνδουρος).................. ΠΑΖΟΛΙΝΙΠΙΕΡ-ΠΑΟΛΟ Όργια...................................................................... ΣΚΟΥΡΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Ο Καραγκιόζης παραλίγο Βεζόρης............................. Ο Καραγκιόζης παραλίγο Βεζόρης... ’95 .................... ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΒΙΛΗ «Ιωάννα».................................................................. ΤΣΕΧΩΦ ANTON Ο βυσσινόκηπος...................................................... ΧΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΣ ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΑογάΜαόρα..........................................................

2500

* 2000 2000 2000 2000 * 1500

ΑΚΡΟΫΝΤ ΠΗΤΕΡ Καληνύχτα, κύριε Όσκαρ Οοάιλντ............................ 4000 ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ Οι γάτες (Επιλογή από την παγκόσμια λογοτεχνία: Ρήγας Καππάτος)....................................................... * ΑΠΝΤΑΪΚΤΖΩΝ Αναζητώντας τον εαυτό μου (Μνήμες)...................... 4000 ΓΙΟΣΙΜΟΤΟ ΜΠΑΝΑΝΑ Ν.Ρ. (Μυθιστόρημα)................................................ 3000 ΕΪΜΙΣ ΜΑΡΤΙΝ Αλλοι άνθρωποι (Μία ιστορία μυστηρίου)................ 4000 ΕΣΝΟΖΖΑΝ Λίμνη (Μυθιστόρημα)............................................. 2500 ΙΝΟΟΥΕ ΓΙΑΣΟΥΣΙ Έρωτας και εκδίκηση (Μυθιστόρημα)........................ 3000 ΚΑΒΑΜΠΑΤΑ ΓΙΑΣΟΥΝΑΡΙ Το σπίτι των κοιμισμένων κοριτσιών και άλλες ιστορίες................................................... 3000 KAZAN ΗΑΙΑΣ Πέρα απ’ το Αιγαίο (Ιστορικό μυθιστόρημα)............... * ΜΙΣΙΜΑ ΓΙΟΥΚΙΟ Ο ήχος των κυμάτων (Μυθιστόρημα)....................... 3000 Η ΘΑΛΑΣΣΑΤΗΣ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ Β’ Αφηνιασμένα άλογα (Μυθιστόρημα)..................... 5000 ΜΠΕΝΙΣΤΕΦΑΝΟ Κωμικοί, τρομαγμένοι μαχητές (Μυθιστόρημα)......... 3000 ΝΕΪΛΟΡ ΓΚΛΟΡΙΑ Οι γυναίκες της οδού Μπρούστερ (Ένα μυθιστόρημα σε επτά ιστορίες)...................................................... 4000

1 995

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙ Σ

ΝΙΤΟΜΠΕΙΝΑΖΟ ΜΠΟΥΣΙΝΤΟ - Ο κώδικας των Σαμουράι.................. ΟΟΥΤΣ ΤΖΟΪΣ ΚΑΡΟΛ Η αυτοφυλακισμένη (Νουβέλα)................................ ΡΙΝΖΕΡ ΑΟΥΙΖΕ Ο έρωτας του Αβελάρδου (Μυθιστόρημα)................ ΤΟΥΕΪΝ ΜΑΡΚ Ο άνθρωπος που διέφθειρε το Χάντλειμπεργκ (Μυθιστόρημα).......................................................

1995

4000 1800* 3000

1500

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ Ανθολογία εβραϊκής ποίησης.................................. * ΦΕΡΛΙΝΓΚΕΤΤΙΛΩΡΕΝΣ Αυτά είναι τα ποτάμια μου. Νέα ποήματα και επιλογή από Τολουναπαρκ του νου...................................... 2000

ΑΛΚΟΤ ΛΟΥΪΖΑ-ΜΕΫ Μικρές κυρίες.......................................................... ΓΚΡΟΥΜ ΟΥΙΝΣΤΟΝ ΦόρεστΓκαμπ......................................................... Γκαμπισμοί............................................................. ΕΛΙΣΟΝ ΤΖΕΪΜΣ - ΡΟΟΥΖ ΜΠΕΡΝΑΡΝΤ Αθάνατη Αγαπημένη................................................ ΖΙΟΝΟΖΑΝ Ένας Ουσάρος στη στέγη......................................... ΑΟΒΕΛ ΤΖΙΜ - ΚΛΟΥΓΚΕΡ ΤΖΕΦΡΥ Απόλλων 1 3 ............................................................ ΜΑΡΓΚΟΛΙΣ ΣΕΘ Δεσμός αίματος........................................................ ΜΠΕΑΕΤΟΡΕΝΕ Η Μηχανή............................................................... ΜΠΛΕΪΚ ΧΟΥΑΪΤ ΤΖΗΝ Δον Ζουάν ντε Μάρκο............................................. ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΠΗΤΕΡ Μπάτμαν για πάντα.................................................. ΤΑΪΝ ΡΟΜΠΕΡΤ Το Ξέσπασμα.......................................................... ΤΣΑΝΤΓΟΥΙΚ ΕΛ. - ΝΙΚΟΛΣΟΝ ΟΥ. ΚΑΜΕΡΟΝ Λ. - ΧΟΖΕΑΤΟΝ NT. Λάνσελοτ - Ο πρώτος ιππότης................................ ΧΑΡΙΣΟΝ ΤΖΙΜ Θρύλοι του πάθους..................................................

* 2500* 1000 2000 4000 * * 4000 3000 3000 3000

3000 3000

ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΣΥΝΟΔΙΑ Αγιορείτικον τυπικόν της εκκλησιαστικής ακολουθίας. *

ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΑΟΣ ΘΟΔΩΡΟΣ Το βλέμμα του Οδυσσέα.......................................... 5000 ΑΑΝΙΚΑΣ ΑΗΜΗΤΡΗΣ Οι ταινίες που αγαπώ............................................... *

ΝΕΕΣ Ε ΚΔ ΟΣΕΙ Σ

19 9 5

ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ Ημερολόγιο 1996 - Και πάλι μαζί...........................

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ Καρδιά από Σαντιγί. Ερωτικές ιστορίες γυναικών...... ΑΝΩΝΥΜΟΥ Αναμνήσεις Γερμανίδας αοιδοό.............................. ΖΑΡΥ ΑΑΦΡΕΝΤ Το υπεραρσενικό.................................................... ΖΟΖΕ ΠΙΕΡ (Επιμέλεια) Έρευνες για τη σεξουαλικότητα. Αρχεία Γάλλων υπερρεαλιστών....................................................... ΜΙΡΑΜΠΩ Η μύησή μου στον έρωτα ή Ένας εραστής ποιότητας.. ΜΙΡΜΠΩ ΟΚΤΑΒΙΟΣ Το ημερολόγιο μιας καμαριέρας (Μυθιστόρημα)...... ΝΤΥΚΛΟ ΠΙΝΟ ΣΑΡΑ Οι εξομολογήσεις του κόμη ντε ***.......................... ΠΟΥΣΚΙΝ ΑΛΕΞΑΝΤΡ Μυστικό ημερολόγιο (1836-1837)............................. ΤΟΥΕΪΝ ΜΑΡΚ Το ημερολόγιο του Αδάμ και της Ευας......................

2000

Μιχάλης Κακογιάννης............................................. Κριστόφ Κισλόφσκι............................................... ΝάνιΜορέτι...........................................................

Nagisha Osima........................................................

Pier Paolo Pasolini.................................................. Γιώργος Τζαβέλλας.................................................

7000 8000 6000 4000 4000 4000

ΚΑΜΠΑΝΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Θεωρία της Μουσικής Σημειογραφίας Τόμος Γ .......

*

2000

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙ Σ

ΕΣΚΑΡΠΙΝΤΕΝΙΖ Η παιδική και νεανική λογοτεχνία στην Ευρώπη....... . 3000 ΝΤΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ Η «Παιδική αποθήκη» και ο Δημήτριος Πανταζής.... . 2000 ΠΑΤΣΙΟΥ ΒΙΚΗ Η διαπλάσις των παίδων (1879-1922)......................

3000 2000

3000 2000

ΒΙΝΝΙΚΟΤ ΝΤΟΝΑΛΝΤ * Από την παιδιατρική στην ψυχανάλυση.................. ΜΠΟΛΜΠΥΤΖΩΝ Δημιουργία και διακοπή των συναισθηματικών δεσμών........................... ... . 4000 ΣΗΓΚΑΛ ΧΑΝΑ ΜέλανιΚλάιν.............................................. ...........

3000 2000 2000

ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΥ ΘΑΛΕΙΑ Ο φθόνος δείκτης της επιθυμίας.............................. , 3000 ΓΟΥΙΤΕΝΜΠΕΡΓΚ-ΣΑΑΤΖΜΠΕΡΓΚΕΡ ΙΣΚΑ Η αυτογνωσία από ψυχαναλυτική θεώρηση και οι ανθρώπινες σχέσεις. Μία κλάίνική προσέγγιση.. 3000 ΣΙΑΕΡΗΣ ΝΙΚΟΣ Η εσωτερική διγλωσσία (Μορφή και λειτουργία στο φροϋδικό ασυνείδητο)....................................... *

ΜΙΛΕΡΛΙΖΑ Κατανοώντας το βρέφος σας.................................. 2000 ΧΟΛΤΤΖΩΝ Γιατί αποτυγχάνουν τα παιδιά................................. 4000 Πώς μαθαίνουν τα παιδιά........................................ 4000

ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Β. Δ. - ΛΙΑΠΗΣ Κ. (Επιμέλεια) Λαϊκό παραμύθι και παραμυθάδες στην Ελλάδα.......

ΚΑΑΑΕΡΓΗΣ ΗΡΑΚΛΗΣ Προσεγγίσεις στην παιδική λογοτεχνία...................... 4000 ΤΣΟΥΜΑΝΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ Μουσική αγωγή στο νηπιαγωγείο. Από τη θεωρία στην στην πράξη (Μουσικά παιχνίδια - Τραγούδια).......... 4000

ΓΕΩΡΓΑΡΑΣ ΘΑΝΑΣΗΣ Με χαρτί και με ψαλίδι.........

1995

ΤΡΙΒΙΖΑΣ ΕΥΓΕΝΙΟΣ Τα γουρουνάκια-κουμπαράδες................................ 2000 Το μεγάλο ταξίδι του Τουρτουρι.............................. 2000 Οι ιππότες της τηγανητής πατάτας............................. 2000

ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΑΟΣ Β. - ΤΣΙΑΙΜΕΝΗ Τ. Ανοιξιάτικο ανθολόγιο για παιδιά προσχολικής και πρώτης οχολικής ηλικίας.................................... 2000 Καλοκαιρινό ανθολόγιο για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας.................................... 2000

1995 1

ΝΕΕΣ Ε ΚΔ ΟΣΕ Ι Σ

ΤΣΙΛΙΜΕΝΗ ΤΑΣΟΥΑΑ-ΤΟΥΡΚΟ ΤΙΤΣΙΑΝΑ Το αρκουδάκι........................................................ 1500 Το κάστρο της Καρέτα-Καρέτα................................ 1500 ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ Πώς ένα βιβλίο έγινε χαρταετός................................ 1500 ΠΑΙΔΙΚΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ ΣΕΙΡΑ: ΣΚΙΟΥΡΑΚΙ ΓΙΑΝΟΣ Λάρυ Φάρυ ο Ψευτοδοντάς (Περιπέτεια στο κουτί με τα παιχνίδια. Κάδε βράδυ και μια ιστορία)................ Το ταξίδι του λιονταριού........................................ Ο Φλυαροφασουλής................................................ ΝΕΣΤΛΙΝΓΚΕΡ ΚΡΙΣΤΙΝΕ Ο Γιόκελ, η Γιοόλα κι ο Γιέριχο................................ ΣΟΛΕΜΠΕΡΤΡΑΝ Η τσιγγάνικη φλογέρα............................................. ΤΣΙΛΙΜΕΝΗ ΤΑΣΟΥΛΑ Το καραμελόδεντρο................................................

2000 2500 2000

ΝΕΕΣ Ε ΚΔ ΟΣΕ Ι Σ

1995

■ 21. ΓΙΑΜΑΝΑΚΑ ΧΙΣΑΣΙ Μελί-Μελό. Ο κόσμος άνω κάτω..............................

47. ΖΙΓΚΕ ΝΑΣΡΙΝ Ζόμπο - Το κορίτσι του ποταμού..................... .......

166. ΜΙΡΑΪΓ ΜΑΡΙ-ΟΝΤ Γεννημένος κατακιητής................................... .......

167. ΝΕΣΤΛΙΝΓΚΕΡ ΚΡΙΣΤΙΝΕ Χουγκο - Ένα παιδί στην καλύτερη ηλικία....... .......

168. ΠΛΟΥΝΤΡΑ ΜΠΕΝΟ Η καρδιά του πειρατή...................................... .......

169. ΕΡΛΕΜ ΝΤΙΝΤΙΕ Σοκολατένιο μυστήριο.................................... .......

170. ΣΙΤΟΝ ΤΟΜΠΣΟΝ ΕΡΝΕΣΤ Ο μοναχικός λύκος και άλλες ιστορίες..............

171. ΜΑΚΟΡΛΑΝ ΠΙΕΡ Λαθρεπιβάτης στο πλοίο-φάντασμα................

2000 2000 1500 3000 2500 2500 *

2000 2000

ΠΙΕΡΖΑΝ ΑΝ Τον καιρό της Τζουλυ.................................... ....... 2000

2000

ΑΠΟ ΤΗ ΛΑΪΚΗ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ 1. Νανουρίσματα..................................................

2. Ταχταρίσματα..................................................

3. Τραγουδάκια.....................................................

4. Κάλαντα - Παινέματα........................................ , 5. Λαχνίσματα....................................................... .

6. Παιχνίδια.......................................................... .

7. Γλωσσοδέτες - Μαντέματα................................ , 8. Παροιμίες - Ευχές - Σοφά λόγια...........................

1995

1995

ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΠΡΟΣΧΟΔΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΕΜΕΙΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ

1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000

ΙΝΚΠΕΝΜΙΚ Ο καλός δεινόσαυρος..................................... ....... Ο κροκόδειλος................................................ ....... Αυτότοτερατάκι........................................... ....... Όλεςοιαγκαλίτσες.......................................... ....... ΚΟΟΥΛΜΠΑΜΠΕΤ Γάτες............................................................ ....... Σκύλοι........................................................... ....... Ψάρια........................................................... ....... ........

1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500

1. ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΑ ΝΕΑ» Σύγχρονος Ατλας του Κόσμου................................ .25000 3. ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ ΣΑΡΓΚΑΝΗΣ ΝΙΚΟΣ Ο τερματοφύλακας................................................. 7000 Ο μικρός τερματοφύλακας....................................... 7000

ΚΟΝΙΑΚ ΠΟΥΡΗ................................................... ΑΥΣΤΡΟ-ΑΜΕΡΙΚΑΝΑ..........................................

1. ΕΘΝΙΚΗ ΑΤΜΟΠΛΟΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ....................

2. ΕΘΝΙΚΗ ΑΤΜΟΠΛΟΙΑ ΕΛλΑΛΟΣ....................

3. ΕΘΝΙΚΗ ΑΤΜΟΠΛΟΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ....................

4. ΕΘΝΙΚΗ ΑΤΜΟΠΛΟΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ.................... ΤΟΥΜΠΕΚΕΜΠΟΡΕΙΟΝ.......................................

HAMBURGER....................................................... ΥΠΕΡΩΚΕΑΝΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΤΜΟΠΛΟΙΑ......

3000 3000 3000 3000 3000 3000 3000 3000 4000

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ

ΖΥΡΑΝΝΑΣ ΖΑΤΕΛΗ^^ι

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα ----

τ α β ιβ λ ία τ η ς

ΕΥΓΕΝΙΑΣ ΦΑΚΙΝΟΥ

• Το έβδομο ρούχο (Ε ΙΚ Ο Σ Τ Η Ε Κ Δ Ο Σ Η )

• Η μεγάλη πράσινη (Τ ΡΙΑ Κ Ο Σ Τ Η Π Ε Μ Π Τ Η Ε Κ Δ Ο Σ Η )

Ζάχαρη στην άκρη (Δ Ε Κ Α Τ Η Ε Ν Α Τ Η Ε Κ Δ Ο Σ Η )

Η Μερόπη ήταν το πρόσχημα (Δ Ε Κ Α Τ Η Τ Ρ ΙΤ Η Ε Κ Δ Ο Σ Η )

Ε κ δ ό σ ε ις Κ α ς τ α ν ιω τ η Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

τ α β ιβ λ ία τ ο υ

ΠΑΥΛΟΥ ΜΑΤΕΣΙ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ =

Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα = =

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

Ε κ δ ό σ ε ις Κ α ς τ α ν ιω τ η ---- Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα = 1

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ

ΓΙΑΝΝΗ ΞΑΝΘΟΥΛΗ=—

ΣΟΟ ΥΜ ΑΝ

δε θά ’ρ θει απόψε

Γϋ,νΈϋΕΐΜΟίΛΙΕ Οικογένεια Μπε:-Βνες

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα = =

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ

ΚΩΣΤΗ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗ

άλεπΑ Οί ξυλοδαρμοί

Ε κ δ ό σ ε ις Κ α ς τ α ν ιω τ η Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ

ΑΡΗ ΦΑΚΙΝΟΥ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

rp T A Β Ι Β Λ Ι Α Τ Ο Υ

ΔΙΟΝΥΣΗ ΧΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΥ

Ε κ δ ό σ ε ις Κ α ς τ α ν ιω τ η Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΟΥΡΟΥΝΗΣ ΠΡΩΤΟ ΚΡΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜ ΑΤΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ =

Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα ==!

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ

ΒΙ ΒΛΙ Ο ΠΩ ΛΕ Ι Ο Ν

ΣΟ ΛΩ Ν Ο Σ

6 0

-

Α Θ Η Ν Α

106

της

7 2

“ Ε ΣΤ Ι ΑΣ

Τ Η Λ .: 3 6 1 5 0 7 7

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΑΓΡΑ ΑΠΟ ΤΟ 1979

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

Α ΓΡ Α ΑΠΟ ΤΟ 1979

« Ή ποίησις είναι άνάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου. Μέσα της δλοι μεγαλώνουμε. Οί δρόμοι είναι λευκοί. Τ ’ άνθη μι­ λούν. ’Α πό τά πέταλά τους άναδύονται συχνά μικρούτσικες παιδίσκες. Ή έκδρομή αύτή δέν έχει τέλος ». άπό τήν ΕΝΔΟΧΩΡΑ « . . . έν ήδονη καί κραδασμώ καί είς τούς αΙώνας των αίώΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ « . . . Ό Μέγας ’Ανατολικός ναυπηγήθηκε μέ τά υλικά τοϋ ψυχαναλυτή στίς δεξαμενές ένός δραματιστη καί προφήτη ». ΟΔΤΣΣΕΑΣ ΕΛΤΤΗΣ

ΑΝΑΡΒΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ ΕΝΛΟΧΩΡΑ

ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ

ΒΣ - ΕΣ - ΕΣ - ΕΡ Ρ Ω Σ

Σ

IA

Η ΣΗΜΕΡΟΝ I ΩΣ ΑΥΡΙΟΝ ; ΚΑΙ ΩΣ ΧΘΕΣ

ΑΝΔΡΕΑ Ε Μ Π Ε ΙΡ ΙΚ Ο Υ

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ «γνώσης» Για σας που απαιτείτε, για σας που αγαπάτε το καλό βιβλίο, το μεστό κείμενο, την έγκυρη μετάφραση

ΒΙΒΛΙΑίΝΕΟΥΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΩΣ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Αρχαίοι συγγραφείς

ο

ΑΙΟΓΕΝΗ ΛΑΕΡΤΙΟΥ: « Δ ι ο γ έ ν η ς ο Κ υ ν ι κ ό ς »

g

ΣΟΥΗΤΩΝΙΟΥ: « Ν έ ρ ω ν α ς »

w q

ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΥ: « Χ α ρ α κ τ ή ρ ε ς » ,

ΗΡ0Α0Τ0Υ: « Η ε κ σ τ ρ α τ ε ί α κ α τ ά τ ω ν Σ κυθώ ν»

>* Κλασικοί συγγραφείς Ο ΓΚΑΜΠΡΙΕΑ NT’ ΑΝΝΟΥΤΣΙΟ: Δ ύ ο

ισ τ ο ρ ίε ς α π ό

Ε— 1 τ η ν Π ε σ κ ά ρ α »

Μ _μ

Σύγχρονοι συγγράφεις

U

ΤΟΝΝΥ ΒΟΣ-ΝΤΑΜΕΝ ΦΟΝ ΜΠΟΥΚΧΟΛΖ:

>0<

« Η α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ία τ ω ν τ ε σ σ ά ρ ω ν

-«ϊ!

α νέμ ω ν»

Cu

ΜΑΡΤΣΕΑΟ NT’ ΟΡΤΑ: « Ε γ ώ ε λ π ί ζ ω ν α τ η

S -i

βολέψ ω », «Ο Θ εός μ α ς έπ λα σε τζά μ π α »,

«ο Ρ ω μ α ί ο ς κ α ι η

Ιο υ λ ιέ τ α α ρ ρ α β ω ν ια -

σ τή κα νε α π ό κά τω » ΕΝΤΣΟ ΡΟΥΣΣΟ: « Η σ υ μ μ ο ρ ί α Κ α π α ρ ο ΰ τ σ ι » ναθ α ν ιεα

ΧΩΘΟΡΝ: « Ο ν ε α ρ ό ς α γ α θ ό ς

εκδόσεις «γνώση» Ιπ π ο κ ρ ά τ ο υ ς 31, 106 8 0 Α θ ή να Τ η λ .: 3 6 2 0 9 4 1 - 3 6 2 1 1 9 4

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ «γνώσης* Μ ι κ ρ ή

σ ε ι ρ ά

με μεγάλη φροντίδα από τη «γνώση»

εκδόσεις ΠΟΛΙΣ κυκλοφορούν ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΑΟΚΙΜΙΟ ΒΟΛΤΑΙΡΟΣ:

Επιλογή από το Φιλοσοφικό Λεξικό και τις Φιλοσοφικές Επιστολές

Μ ετ.: Α ν τ . Δ η μ η τ ρ ίο υ , Π ρ ό λ .: Α . Δ . Π α π α γ ι α ν ν ί δ η ς

Εμμανουέλ ΛΕΒΙΝΑΣ:

Τέσσερις ταλμονδικές μελέτες

Ε ισ . - μετ.: Σ τ . Ζ ο υ μ π ο υ λ ά κ η ς

Μ ΟΝΤΕΣΚΙΕ:

Δοκίμιο με θέμα το γούστο

Μ ετ.: Α ν τ . Δ η μ η τ ρ ίο υ , Π ρ ό λ .: Π α ν . Μ ο υ λ λ ά ς

ΝΤΙΝΤΕΡΟ:

Το παράδοξο με τον ηθοποιό

Μ ετ.: Α ιμ . Β ε ζ ή ς , Π ρ ό λ .: Β α σ . Π α π α β α σ ιλ ε ί ο υ

ΠΛΑΤΩΝ:

Τίμαιος

Ε ι σ . - μ ε τ. - σ χ ό λ ια : Β α σ ίλ η ς Κ ά λ φ α ς

Τσβετάν ΤΟΝΤΟΡΟΦ:

Κριτική της Κριτικής Ένα μυθιστόρημα μαθητείας

Μ ετ.: Γ ι ά ν ν η ς Κ ιο υ ρ τ σ ά κ η ς , Π ρ ό λ .: Π α ν . Μ ο υ λ λ ά ς

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ Ν ταίηβιντ ΑΟΤΖ:

Αλλάζοντας θέσεις

Μ ετ.: Β α σ . Τ ο μ α ν ά ς , Π ρ ό λ .: Δ η μ . Τ ζ ι ό β α ς

Τ ζαίη Μ ΑΚΙΝΕΡΝΙ:

Μανχάτταν

Μ ετ. - Ε π ίμ ε τ ρ ο : Σ ώ τη Τ ρ ι α ν τ ά φ υ λ λ ο υ

Χ ά ιν ρ ιχ ΜΠΕΛΑ:

Ασφυκτική προστασία

Μ ετ.: I. Κ ο π ε ρ τ ί , Π ρ ό λ .: Τ ά σ ο ς Τ έ λ λ ο γ λ ο υ

Λέο ΠΕΡΟ ΥΤΣ:

Νύχτες κάτω από την πέτρινη γέφυρα

Μ ετ.: I. Κ ο π ε ρ τ ί , Ε π ίμ ε τ ρ ο : Μ π ρ ίτ α Έ κ ε ρ τ

Κρίστοφερ ΦΡΑΝΚ:

Αμερικάνικη νύχτα

Μ ετ.: Α ν τ . Δ η μ η τ ρ ίο υ , Ε π ίμ ε τ ρ ο : Α ν τ . Δ η μ η τ ρ ίο υ - Σ ώ τ η Τ ρ ι α ν τ ά φ υ λ λ ο υ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Κώστας Μ ΠΟΤΟΠΟΥΑΟΣ:

Σοσιαλιστές και εξουσία

Π ρ ό λ .: Ν ί κ ο ς Α λ ι β ι ζ ά τ ο ς

Δ α μια νός Π Α ΠΑ ΔΗΜ ΗΤΡΟ ΠΟΥ ΛΟΣ:

Η Ελλάδα στην Βαλκανική κρίση

Π ρ ό λ .: Γ ιά ν ν η ς Κ α ρ τ ά λ η ς

εκδόσεις Π Ο Λ ΙΣ · Ο Μ Η ΡΟ Υ 32 · 106 72 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛ. 3643382 ■ FAX 3636501

εκδόσεις ΠΟΛΙΣ ετοιμάζονται ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΑΟΚΙΜΙΟ Κ ω νσταντίνος ΚΑΒΟ ΥΛΑΚ ΟΣ:

Μ ιχαήλ Μ ΠΑΧΤΙΝ:

Γ. ΧΑΜΠΕΡΜΑΣ, Τα θεμέλια τον λόγον και της κριτικής κοινωνικής θεωρίας

Έπος και μνθιστόρημα

Μ ετ.: Γ ιά ν ν η ς . Κ ιο υ ρ τ σ ά κ η ς

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Ν ικηφόρου ΒΡΕΤΤΑΚΟΥ:

Οδύνη

Π ρ όλ: Κ ώ σ τα ς Β ρ εττά κ ος

Χάουαρντ ΜΠΡΕΝΤΟΝ και Ντείβιντ ΧΕΑΡ: ΠΡΑΒΝΤΑ,

Μιά κωμωδία για τον τύπο

Α π ό δ ο σ η : Μ ά ρ ι ο ς Π λ ω ρ ιτ η ς

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Κ. I. Α Γ Γ ΕΛ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ : Πωλ ΚΡΟΥ ΓΚΜ Α Ν :

Οι ελληνοτονρκικές σχέσεις

Η εποχή των μειωμένων προσδοκιών (Η φθορά τον αμερικάνικον ονείρον)

Μ ε τ . - Ε π ίμ ε τ ρ ο : Α . Δ . Π α π α γ ι α ν ν ί δ η ς Π ρ ο λ .: Κ . Β ε ρ γ ό π ο υ λ ο ς - Π . Σ ά μ ο υ ε λ σ ο ν

Ν ορμπέρτο Μ ΠΟΜ Π ΙΟ:

Δεξιά και Αριστερά

Μ ετ.: Ε . Α ν δ ρ ε δ ά κ η , Π ρ ο λ .: Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο ς Τ σ ο υ κ α λ ά ς

Ζάν ΝΤΑΝΙΕΑ:

Ταξίδι στα όρια τον έθνονς

Μ ετ.: Γ ι ά ν ν η ς Κ ιο υ ρ τ σ ά κ η ς Π ρ ο λ .: Β α σ ίλ η ς Π α ν α γ ιω τ ό π ο υ λ ο ς

Π α νανής ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟ ΥΑΟΣ:

Τ άσος ΤΕΑΛΟΓΑΟΥ:

Εγκλεισμός και ιδεολογία Η εμπειρία των ελλήνων κομμοννιστών

Η γερμανική πολιτική στον Γιονγκοσλαβικό χώρο (1991 -1995)

Εκδόσεις τον ΜΕΣΟΝΥΚΤΙΟΥ /αστυνομικά - επιστημονική φαντασία Γκορ ΒΙΝΤΑΛ:

Α π ’ ενθείας σύνδεση με τον Γολγοθά

Μ ετ.: Σ . Β ρ ε τ τ ό ς

Μ άικλ Κ ΡΑ ΪΤΟ Ν: Ο

τελενταίος σταθμός

Μ ετ.: Α ν τ . Δ η μ η τ ρ ίο υ

Τξέημς ΚΡΑ Μ Λ ΕΫ :

Το τελενταίο φιλί

Μ ετ.: Α ν δ ρ έ α ς Α π ο σ τ ο λ ί δ η ς

Μ άντισον ΣΜ Α ΡΤ Μ ΠΕΛΑ:

Κινήσεις στο σκοτάδι

Μ ετ.: Κ ώ σ τ α ς Α ρ β α ν ίτ η ς

Φ ίλιππος Φ ΙΛ ΙΠ Π Ο Υ:

Το μαύρο γεράκι

εκδόσεις Π Ο Λ ΙΣ · Ο Μ Η ΡΟ Υ 32 · 106 72 ΑΘΗΝΑ ♦ ΤΗΑ. 3643382 · FAX 3636501

Το απάνθισμα της τριαντάχρονης ποιητικής πορείας του Κώστα Γ. Παπαγεωργίου που, πιστέψτε μας, θα κρατήσει περισσότερο στις καρδιές σας και τις βιβλιοθήκες σας

εκδόσεις Κανάκη ΖΩΟΔΟΧΟΪ ΠΗΓΗΣ 2-4,106 78 ΑΘΗΝΑ, τηλ. 38.14.026,33.02.385

S ia fia C c u

ΠΕΡΙ ΕΧΟΜΕΝΑ

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 358 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1995 Α ι α β α ζ ω - Α κ ο ύ ω - Β λ ε ι ι ω ________________________

43 Best Seller 45

Βραχυγραφίες

48

Επωνύμως Υπάρχει μεταθανάτια

λογοκρισία; Γράφει ο Β. Βασιλικός 50 Άρθρο Εργαστήρι Βιβλιοδεσίας Τέχνης ΕΟΜΜΕΧ- αποτυχημένη προσπάθεια ή μια μικρή Σχολή Καλών Τεχνών; Γοάφει ο Ανδρέας Γονιάρης 54 Έρευνα Αλληλογραφία Φλωμπέρ - Μωπασάν Απόδοση: Τπίκα Δημητρούλια Μπρεχτ

74

62

60

Πρεμιέρα Ανδρέας Βουτσινάς: Να μιλήσουμε για

Τα Παλιά Τ.Κ,Παπατσώνης: Αγγλοβυζανπνά Χριστούγεννα

ΤΟ ξένο βιβλίο Βιβλία απότη Βραζιλία και την Ισπανία Επιμέλεια; Πανα­

γιώτης Κόνσολος

76

Λιλιποιίιεία Απαντούν οι: Λεία Βπάλη, Τηλέμαχος Κώ-

τσιας και Αλκυόνη Παπαδάκη

Σύνταξη: 33.01.239 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315 Fa*: 33.01.315

Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Η ____________________

80

ΗΜάρωΔούκα μιλάει στον Ηρακλή Παπαλέξη

Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Ε Ι Σ _______________________________________

98 Μόλις κυκλοφόρησαν Γοάφουνα: Τ. Δημητροόλια, Λ. Εξαρχοποόλου, Β. Κα­ Ιδρυτής: ΠερικλήςΑθανασόπουλος Διευθυντής: ΓιώργοςΓαλάνιης Αρχισυντάκτης: ΗρακλήςΠαπαλέξης Σύνταξη: ΚατερίναΓρυπονησιώτη, Βασίλης Καλαμαράς, ΗρακλήςΠαπαλέξης, ΒάσωΣπάθή, ΚοίτηΤοπάλη. Υπεύθυνηοικονομικών: ΒάσωΣπάθή Συνδρομές:ΑθανασίαΣπάθή Διαφημίσεις: ΗρακλήςΠαπαλέξης Καλλιτεχνικήεπιμέλεια: ΝένηΡάις Επιμέλεια-Διορθώσεις: ΒίκυΚωτσοβέλου Στοιχειοθεσία-ΗλεκτρονικήΣελιδοποίηση■ Φιλμ-Μοντάζ: ΕΝΤΥΠΟο.ε, ΖωοδόχουΠηγής48,τηλ.: 38.36.058-38.12.373 Εκτύπωση: ΓιώργοςΤσιροβασίλης, ΠαλαιάςΚαβάλας38,τηλ.: 59.87.678 Βιβλιοδεσία: Μ.Φουντουλάκης, Παπανικολή13,Αιγάλεω,τηλ.: 5987432 Διανομή: ΝέοΠρακτορείοΤύπου

λαμαράς, Γ. Κεντραπής, Α Κοντακβης, Ν. Κάποιου, Κ Μαλαφάντης, Σ. Ντάλης, Γ. Παπαδάτος, Τ. Παππάς, Η. Παπαλέξης, Δ. Ρουμπούλα, Μ. Φάς

114

Υπόέκδοσιν

Επιμέλεια Β. Καλαμαράς Κ ρ ι τ ι κ έ ς _____________________________________________

129

Ελληνική Πεζογραφία Κώστα Παπαγεωργίου: Άννα, τώρα κοιμήσου

Γοάφει ο Χριστ. Μηλιώνης

132

Ξένη Πεζογραφία Πολ Όστερ: Λεβιάθαν

Γοάφει ο Μισέλ Φάις 134 Ψυχολογία Σερζ Βίντερμαν: Περί χρήματος Γοάφει η Ν. Κώτσιου136 Δοκίμιο Σπύρου Τσακνιά: Apropos-Αναστοχασμοί και Σχό­ λια Γοάφει ο Βαγγ. Αθανασόπουλος Α ε λ τ ι α ______________

147

Βιβλιογραφικό

156

κριτικογραφία

Α φ ι έ ρ ω μ α : ο Μ έγας Α να το λικό ς_____________________

170

Γαργής Γιατρομανωλάκης: Εκδίδοντας Α. Εμπειρικό (1901-1975) 178

Jacques Bouchard: Η ενεδρεύουσα σαγήνη της ποίησης του Ανδρέα Εμπειρικού Ιδιοκτήτης-Εκδότης: ΓιώργοςΓάβαλάς&ΣΙΑΕ.Ε.

Κεντρικήδιάθεση: Α. Μεταξά2θί Αθήνα10681 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντροτουβιβλίου»Λασσάνη9τηλ. 237.463

184 Χριστίνα Ντουνιά: Α. Εμπειρικός - Ε.Α. Πόε: Μια συνάντηση 195 Νάνος Βαλαωρίτης: Ο Μέγας Ανατολικός

μόλιςκΐΜ λοφόο>Ι< ΚΡΕΜΙΠΠΟΝ Μανουελ Α νώνυμου (Υ ιός) Βαθκεθ Π ΙΣ Ω Α Π ' Τ ΙΣ Ο ΣΟΦ ΑΣ Μ ονταλμπαν ΠΟΡΤΕΣ W Α Ν Η Θ ΙΚ Ε Σ ΣΥΝ ΤΑΓΕΣ

icnei/rο! ΤΙάλι -yvv- τα καλι/re β.βλία!

Β λ α ν ιιμ ίρ Ν α μίϊόκ οφ

Απόγνωση Λ ίονα ρντ Γ κάρντνερ

Βρώμικη πόλη Π ολ Γ κάλικο

Αγάπη από εφτά κονκλε> Λ ουίτζι Μ πα ρ τολίνι

Ο κλέφτης των ποδηλάτω Ζοζέφ Κ έσ σελ

Η ωραία της ημέρας

πεντε αριστουργήματα τον κινηματογράφον και της λογοτεχνίας Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Δ Ε Λ Φ ΙΝ Ι, Θ Ε Μ ΙΣ Τ Ο Κ Λ Ε Ο Υ Σ 2 3 - 2 5 , 1 0 6 7 7 Α Θ Η Ν Α , Τ Η Λ .: 3 8 3 0 9 5 5 , F A X : 3 3 0 3 1 7 5 Κ Ε Ν Τ Ρ ΙΚ Η Δ ΙΑ Θ Ε Σ Η : Β Α Λ Τ Ε Τ Σ ΙΟ Υ 5 0 - 5 2 , 1 0 6 8 1 Α Θ Η Ν Α , Τ Η Λ .: 3 3 0 3 3 8 0

ΤΑΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΑΝΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ: Αίολος-ΑΘ. Απρόβλεπτο-Ηλιούπολη. Αριστοτέλης-ΑΘ. Βαγιονάκης-ΑΘ. Βαλσάμου-Κακκάβα-Λαμία. ΔιάμετροςΧαλκίδα. Δωδώνη-ΑΘ. Δωδώνη-Γιάννενα. Ελευθερουδάκης-Αθ. Ενδοχώρα-ΑΘ. Εξαρχόπουλος-ΑΘ. Εοτία-ΑΘ. Ευριπίδης-Χαλάνδρι. Ήλιος-Δράμα. Ιανός-θεσσ. Μεθενίτης-Πάτρα. Κουνουπάκης-Ιεράπετρα. Κρομμύδας-Χίος. Λέσχη του βιβλίου-ΑΘ. Λέσχη του βιβλίου-θεσσ. Λοξίας-Θεσσ. Μιχαλάς-ΑΘ. Μποστάνογλου-Πειραιάς. ΝέστωρΔράμα. Παράμετρος-Χολαργός. Πλέθρον-Αθ. Πλήθων-Πλατεία Αμερικής. Σάκης-Νέα Σμύρνη. Σύγχρονη ΕποχήΑθ. Φιλιππότης-ΑΘ.

11 Λ. ΖΩΓΡΑΦΟΥ Η αγάπη άργησε μια μέρα ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ 12 ΤΑΜΑΡΟ Όπου σε πάει η καρδιά ΩΚΕΑΝΙΑΑ 13 Ρ. ΓΚΡΕΗΒΣ Ο Ηρακλής ο σνντα|ιώτης μουALIEN 14 Α.ΦΑΜΝΟΣ Κλεμμένη ζωη ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 15 Γ. ΜΑΡΚΕΣ Περί έρωτος και άλλων δαιμόνιων ΝΕΑΣΥΝΟΡΑ 16 Ζ.ΖΑΤΕΛΗ Και με το φως του λύκον επανέρχονται ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ Π

Π.ΚΑΠΟΣ Ξαφνικάχιόνισεχρόνια ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

18 Ν.ΑΣΕΝΑ Μόνο έρωτας υπάρχει ΩΚΕΑΝΙΔΑ

J

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ -

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΔΩΔΩΝΗ Α θ ή ν α , Α σ κ λ η π ιο ύ 3, S

3 6 .1 3 .0 2 9 , 3 6 .3 7 .9 7 3

Γ ιά ν ν ινα , Μ ιχ α ή λ Α γ γ έ λ ο υ 27, S

3 5 .0 2 6

Οι εκδόσεις «ΔΩΔΩΝΗ» συνεχίζοντας την παράδοση στο θεατρικό χώρο, έχουν κυκλοφορήσει μέχρι σήμερα: Α'. Παγκόσμιο Θέατρο: 159 τόμοι με 184 θεατρικά έργα Β'. Σύγχρονο Ελληνικό Θέατρο: 65 τόμοι με 124 θεατρικά έργα Τ '. Νεοελληνική Θεατρική Βιβλιοθήκη: 6 τόμοι με 11 θεατρικά έργα. Δ'. Μελέτες για το Θέατρο: 17 τόμοι.

Κ Ρ Α Τ ΙΚ Α Β Ρ Α Β Ε ΙΑ Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν ΙΑ Σ 1 9 9 4 Από την εκδοτική παραγωγή του 1994 επιλέχθηκαν οι «αθόρυβοι» όπως αποκλήθηκαν. Η επιτροπή του υπουργείου Πολιτισμού (Γιάννης Δάλλας, Γιάννης Παπακώστας, Αλέξανδρος Αργυρίου, Άρης Μπερλής, Τάκης Μενδράκος, Πέτρος Αμπατζόγλου, Έκτορας Κακναβάτος) αποφάσισε να απονείμει τα Κρατικά Βραβεία στους: Αντώνη Σουρούνη (Βραβείο Μυθιστορήματος) - κα­ τά πλειοψηφία - για το «Χορό των ρόδων». Κώστα Λαχά (Βραβείο Διηγήματος) - ομόφωνα για τις «Ασκήσεις επί αμμοδόχου». Ζήση Οικονόμου (Βραβείο Ποίησης) - ομόφωνα για το «Χρονικό της Νέας Ευταξίας» για τη «Νέα Εποχή». Νόσο Βαγενά (Βραβείο Δοκιμίου) - ομόφωνα - για την «Ειρωνική γλώσσα: κριτικές μελέτες για τη νεο­ ελληνική γραμματεία». Κυριάκο Τσακίρη (Βραβείο Μαρτυρίας - Χρονικού) - ομόφωνα - για το «Βούρλα: η μεγάλη απόδρα­ ση». Ειδικό Βραβείο Λογοτεχνίας απονεμήθηκε - ομό­ φωνα - στο Νόσο Δετζώρτζη για το σύνολο του έρ­ γου του. Μια εβδομάδα πριν, είχαν ανακοινωθεί τα βραβεία για το Παιδικό Λογοτεχνικό Βιβλίο και το Βραβείο για τη Λογοτεχνική Μετάφραση 1995. Απονεμήθηκαν στη Μάρω Λοΐζου για το «Η μητερούλα μου η Ρωσία» και στον Νίκο Φωκά για τη μετάφραση του Σ. Μποντλέρ: «Δεκαπέντε ποιήματα».

Β Ρ Α Β Ε ΙΑ Κ Α Ι Δ ΙΑ Κ Ρ ΙΣ Ε ΙΣ Προερχόμετα εκ Γαλλίας τα βραβεία και οι διακρί­ σεις σε Έλληνες συγγραφείς. Από τους γνωστότερους και πιο αγαπητούς σ’ όλο τον κόσμο, ο Αντώνης Σαμαράκης τιμήθηκε με τη διάκριση του «Ιππότη του Τάγματος Τεχνών και

Γραμμάτων» με απόφαση του υπουργού Πολιτι­ σμού της Γαλλίας. Τα βιβλία του Αντώνη Σαμαράκη έχουν μεταφραστεί σε 32 γλώσσες, διδάσκονται στα γαλλικά Λύκεια, περιλαμβάνονται στις εξετά­ σεις για το Baccalaureat, και αποτελούν θέματα για διδακτορικές διατριβές. Το δεύτερο, μετά το Goncourt, σημαντικότερο βρα­ βείο, το Medicis, απονεμήθηκε σ’ έναν άλλο Έλλη­ να συγγραφέα, τον Βασίλη Αλεξάκη, για το βιβλίο του «Μητρική γλώσσα». Μ’ αυτή τη διάκριση ο Β. Αλεξάκης θεωρείται πλέον επισήμως ως ένας από τους αξιολογότερους γαλ­ λόφωνους συγγραφείς. Απόδειξη είναι ότι από το Σεπτέμβριο που κυκλοφόρησε το βιβλίο του στη Γαλλία έχει πουλήσει πάνω από 12.000 αντίτυπα, οι δε κριτικές ήταν εγκωμιαστικές. Έξω πάμε καλά!

«ΧΑΜ Ο ΓΕΛΑΤΕ» Ν Α Ι Μ Ε Ν , Α Λ Λ Α . .. Να ενταχθεί το βιβλίο σε μια καθημερινή εκπο­ μπή, που την παρακολουθούν πάνω από 200.000 τηλεθεατές, όπως αυτή του Ανδρέα Μικρούτσικου στο Mega με τίτλο «Χαμογελάτε», είναι ένα γεγο­ νός που πρέπει να τονιστεί. Το Εθνικό Κέντρο Βι­ βλίου σκέφτηκε σωστά όταν πρότεινε να παρουσιά­ ζονται βιβλία και συγγραφείς σε εκπομπή μεγάλης τηλεθέασης.

To Mega από την άλλη, ένα ιδιωτικό κανάλι, α­ ποδέχθηκε την πρόταση του διευθυντή του ελληνι­ κού προγράμματος, Λευτέρη Ξανθόπουλου, ποιη­ τή και σκηνοθέτη. Αλλά! Επειδή το βιβλίο πρέπει να αντιμετωπίζεται με υπευθυνότητα, λάθη κατά συρροή δεν του συγχωρούνται. Και για να ακριβολογούμε. Στις 20/10/95 ημέρα Παρασκευή, ο Ανδρέας Μικρούτσικος έκανε τρία λάθη: 1ο. Τον καθηγητή Γιάννη Παπαμιχαήλ, ψυχολό­ γο, καθηγητή στο Παν/μιο Πατρών, τον μετέθεσε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. .

2ο. Τον Πέτρο Τατσόπουλο εκτός από συγγρα-

Βμχνψκρίεζ

φέα τον έχρισε και δημοσιογράφο.

3ο. Ο ίδιος συγγραφέας αναγράφτηκε σε τίτ­ λους ως Πέτρος Ντατσόπουλος. Για τα δύο πρώτα ατοπήματα, όταν οι προσκε­ κλημένοι διαμαρτυρήθηκαν, ο Ανδρέας Μικρούτσικος, κρατώντας ένα χαρτί στο χέρι με τις πληροφο­ ρίες που του παρέχει το Κέντρο Βιβλίου, είπε ότι δεν ευθύνεται ο ίδιος για τα λάθη, αλλά το Κέντρο Βιβλίου. Τι απαντά το Κέντρο Βιβλίου σ’ αυτή την άμεση καταγγελία; Φταίει ο Α. Μικρούτσικος όταν διαπράιτονται τέτοια λάθη σε εκπομπή μεγάλης θεα­ ματικότητας; Χρειάζεται λοιπόν μεγαλύτερη προ­ σοχή για να προστατεύονται: το βιβλίο και οι συγγραφείς του, ο παρουσιαστής και ο τελικός α­ ποδέκτης, ο τηλεθεατής, του οποίου το ενδιαφέ­ ρον θέλουμε να στρέψουμε και προς το βιβλίο.

Γ Υ Ν Α ΙΚ Ε ΙΟ Σ Α Ν Α Λ Φ Α Β Η Τ ΙΣ Μ Ο Σ Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της UNESCO για το 1990, ο γυναικείος αναλφαβητισμός σε διάφο­ ρες χώρες, εμφανίζεται ως εξής: Πακιστάν 78,9% Μπαγκλαντές 70,8% Ρουάντα 62,9% Γουατεμάλα 52,9% Βραζιλία 20,9% Στην Ιαπωνία αντιθέτους, μια από τις πιο αναπτυγμένεες χώρες του κόσμου, το ποσοστό του γυναικεί­ ου αναλφαβητισμού δεν αναγράφεται επειδή είναι ελάχιστο, σχεδόν αμελητέο. Ιδού, λοιπόν, μια από τις θετικές όψεις της μεταβιο­ μηχανικής εποχής μας.

Ο ΗΧΟΣ ΤΟΝ ΛΕΞΕΩΝ Ο Κώστας Γαλανόπουλος γράφει στα ΝΕΑ ότι ο Μπρόνσκι (Νόμπελ 1987) δήλωσε για τον νομπελί­ στα ποιητή: Ο Σέιμους Χίνι δίνει μεγάλη σημασία στη μορφή και στη μετρική του στίχου. Το πρόβλημα όμως με τον Σ. Χίνι είναι ότι: Οι μεταφραστές του θα δεινοπαθήσουν. Αγαπά την ονοματοποιία. Τις λέξεις τις διαλέ­

γει και για τον ήχο τους. Μιλά για το φόρεμα που πέφτει καταγής από το κορμί μιας γυναί­ κας και το ακούς κιόλας. Για το σφυρί που χτυπά την πέτρα και το ακούς επίσης. Ας το λάβουν αυτό σοβαρά υπόψη οι υποψήφιοι με­ ταφραστές του στα ελληνικά. Διαφορετικά το σφυρί που θα πέσει επί των κεφαλών τους θα κάνει θόρυβο και θα τον ακούσουμε.

Ο Ι Α Ρ ΙΘ Μ Ο Ι Δ Ε Λ Ε Ν Ε ΠΑΝΤΑ ΟΛΗ ΤΗΝ Α Λ Η Θ Ε ΙΑ Η Εκθεση του Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως είναι παρελθόν. Τα πορίσματα όμως της 'Ερευνας που πραγματο­ ποιήθηκε με πρωτοβουλία του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου.εκφράζουν, με ποσοστά, τις προτιμήσεις των επισκεπτών του Φεστιβάλ Βιβλίου. Ο συνολικός αριθμός των Επισκεπτών της Έκθε­ σης ήταν 141.715, ενώ το δείγμα από το οποίο α­ ντλήθηκαν οι πληροφορίες αριθμεί τα 1.391 άτομα. Δημοσιεύουμε τους παρακάτω αριθμούς, διατηρώ­ ντας τις επιφυλάξεις μας. Θεωρούμε όμως, ότι εί­ ναι αξιοποιήσιμοι μόνον όταν επαληθευτούν από άλλες αντίστοιχες έρευνες. Προς το παρόν αναφε­ ρόμαστε σε ενδείξεις. Τα αποτελέσματα, λοιπόν, που αφορούν στις ηλι­ κίες των επισκεπτών δηλώνουν ότι: Η πλειοψηφία των επισκεπτών, το 99,4% δεν ξεπερνά την ηλικία των 44 ετών. Το μεγαλύτερο ποσοστό των επισκε­ πτών, 31,6% ήταν μεταξύ 25-34 ετών, το 30% από 19-24, το 18% από 13-18 και τέλος το 3,2% ήταν μέ­ χρι 12 ετών. Η προσέλευση των γυναικών ήταν της τάξεως του 57% έναντι του 43% των ανδρών. Ως προς την κοινωνική κατάστασή, το 83,8% ήταν χωρίς παιδιά, ενώ το 79,8% ανύπαντροι. Ως προς την επαγγελματική κατάσταση το 50,7% δεν εργάζονται, ενώ ως προς το μορφωτικό επίπε­ δο το 49,8% ήταν απόφοιτοι Λυκείου, το 27,4% α­ πόφοιτοι ΑΕΙ και μόνον το 6,7 απόφοιτοι ΤΕΙ. Για το πώς επιλέγουν τα βιβλία, τα ποσοστά πα­ ρουσιάζουν ενδιαφέρον, γιατί το 50,1% ενημερώ­ νονται από τα βιβλιοπωλεία και αμέσως μετά το 35,9% ισχυρίζονται ότι η επιλογή γίνεται από εφη­ μερίδες και περιοδικά ποικίλης ύλης. Το 31,4% επι­

λέγουν από εκθέσεις - φεστιβάλ βιβλίου και το 7,9% από λογοτεχνικά περιοδικά. Τέλος, ξένη λογοτεχνία διαβάζουν το 61,8% των γυναικών και το 36,9% των ανδρών επισκεπτών. Αυτά προς γνώσιν, αλλά όχι και συμμόρφωσιν. Ο χώρος έχει μια δυναμική, η οποία χρόνο με το χρό­ νο αλλάζει προς το καλύτερο.

Τ Α Γ ΙΑ Ο Υ Ρ Τ ΙΑ Κ Α Ι Η Ε Θ Ν ΙΚ Η Β ΙΒ Λ ΙΟ Θ Η Κ Η Διαβάσαμε στην Ελευθεροτυπία σε άρθρο της Ν. Κοντράρου - Ρασσία με τίτλο «Περίεργες αλλαγές στην Εθνική Βιβλιοθήκη» ότι η Εθνική Βιβλιοθήκη από την 1η Σεπτεμβρίου ενεργοποίησε ένα παλιό κανονισμό και ζη­ τάει από κάθε επισκέπτη κάρτα εισόδου. Η απόκτηση μιας τέτοιας κάρτας εξαρτάται αποκλειστικά από το ε­ πάγγελμα και τα ενδιαφέροντα του αιτούντος. Αν πλη­ ροί τις προϋποθέσεις, μπορεί να εισέρχεται στα «ά­ δυτα»της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Τι συμβαίνει όμως με τους έκτακτους; Υπάρχει ένα δελ­ τίο εισόδου που δεν χορηγείται βεβαίως σε όλους. Κρίνεται επί τόπου και μάλλον από τη φάτσα του απούντος, γιατί δεν καταλάβαμε πώς αρνήθηκαν σε ένα φοιτητή της Ιατρικής, που πήγε για να βρει βιβλιογραφία σχετική με ένα θέμα που μελετάει, ι­ σχυρίζεται η αρθρογράφος. Κάτι ανάλογο δηλ. μετο face control στα «καλά» μπαράκιατης Αθήνας, για να μην εισέρχονται οι ανεπιθύμητοι;

Το πρόσχημα για να ενεργοποιηθεί το μέτρο ήταν, δή­ θεντα παράπονα των σταθερών αναγνωστών. για κάποιους άλλους που πάνε όχι για να δια­ βάσουν αλλά για να φάνε τα γιαούρτια τους και ενδεχομένως να ξαποστάσουν. Πάει δηλαδή και η Εθνική Βιβλιοθήκη ως στέκι. Ού­ τε ένα γιαύρτι δεν μπορείς να φας με την ησυχία σου. Όσο για να ξεκουραστείς από τα ψώνια στην οδό Παν/μίου ούτε λόγος. Τώρα μόνο σε κάποιο καφενείο της περιοχής μπορείς να κάνεις διάλειμ­ μα, για να συνεχίσεις ξεκούραστα το shopping. Δίκαια, λοιπόν, η αρθρογράφος σημειώνει: Δικαιούμεθα να πούμε πως η διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης, αντί να κάνει κάτι για τη λύση τόσων και τόσων προβλημάτων που έχει, τα βάζει με τους αναγνώστες της... Μήπως θα εύχονταν - καταλήγει - στην Ε.Β. να μην έχουν κανένα πελάτη, να μην τους χαλάει την ησυχία; Γιατί πολύ σύντομα, έτσι όπως το πάνε, θα γί­ νει κι αυτό. Εμείς με τη σειρά μας αναρωτιόμαστε. Ο υπουργός Παιδείας και οι αρμόδιοι δεν ασχο­ λούνται με αυτά τα δημοσιεύματα; Θα το γρά­ ψουμε για πολλοστή φορά. Η Εθνική Βιβλιοθή­ κη δεν πρέπει να υπάγεται στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Παιδείας, αλλά να περιέλθει στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Πολιτι­ σμού' ίσως έτσι πάψει να είναι γκέτο.

Γ ΙΑ Τ Ι Τ Ο Σ Ε Σ ... Δ Ι Α Φ Η Μ Ι Σ Ε Ι Σ Οι διαφημιστικές καταχωρίσεις του τεύχους που κρατάτε στα χέρια σας, ίσως, ενοχλήσουν μερικούς- ίσως α­ κόμα δώσουν τροφή σε κάποιους κακοπροαίρετους, οι οποίοι εκ συστήματος περισσότερο ενδιαφέρονται για τις σελίδες των διαφημίσεων παρά για τις σελίδες ύλης του «διαβάζω». Η πορεία που ακολουθούμε ωστόσο ε­ πιδοκιμάζεται όλο και περισσάιερο από τους αναγνώστες μας, γιατί πολύ καλά γνωρίζουν ότι οι διαφημιστι­ κές καταχωρίσεις σ’ ένα περιοδικό σαν το «διαβάζω»; 1. Παρέχουν τους αναγκαίους πόρους για την απρόσκοπτη έκδοσή του και την ανεξαρτησία του, βασική προϋπόθεση της ελευθεροτυπίας.

2. Αποτελούν πρόσθετη πηγή πληροφοριών για την εκδοτική παραγωγή. Συμπληρωματικά αναφέρουμε ότι οι διαφημίσεις του «διαβάζω» προέρχονται αποκλειστικά από τον εκδοτικό χώρο - σταθερή μας επιδίωξη χωρίς σχεδόν καμία παρέκκλιση - και ποτέ δεν λειτουργούν «ανταγωνιστικά » ως προς την έκταση της ύλης του. Το γεγονός τέλος, ότι όλοι οι εκδοτικοί οίκοι εμπιστεύονται το μεγαλύτερο μέρος της διαφημιστικής τους καμπάνιας στο «διαβάζω» αποδεικνύει περίτρανα ότι το «διαβάζω» ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους. Ευχα­ ριστούμε, λοιπόν, θερμά όλους ανεξαιρέτως τους εκδότες που με τις διαφημιστικές καταχωρίσεις τους στη­ ρίζουν τις προσπάθειές μας επί 20 χρόνια.

Mop umlarnm hfoxQm; Φαίνεται πως ναι. Είναι η περίπτωση όπου κάποιοι εμπιστεύονται σε κάποιον το έργο, δημοσι­ ευμένο και ανέκδοτο κάποιου τρίτου, και του λεν, τον εξουσιοδοτούν να κάνει με αυτό ά,τι θέλει. Δη­ λαδή να κόψει όσα ποιήματα δεν του αρέσουν, να στερήσει στο εσωτερικό των ποιημάτων ορισμέ­ νους στίχους χωρίς αυτό να δηλώνεται (τυπογραφικά) πουθενά, να κάνει την εκτίμηση του εκλιπόντος κατά το δοκούν και να μην του ζητάει στο τέλος κανένας το λογαριασμό, γιατί ο τεθνεώς, πάνω στον οποίον ο κύριος επιμελητής της έκδοσης ασέλγησε, ήταν και εξακολουθεί να παραμένει παντε­ λώς άγνωστος και κανένας δεν διεκδικεί τίποτα για λογαριασμό του. Αυτή είναι δυστυχώς η περίπτωση της επιλογής των ποιημάτων του Φαίδωνα του Πολίτη που έ­ κανε ο εν ζωή ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος, εν έτει 1988. Το βιβλίο μού έφτασε καθυστερημένα μέσω προσωπικής μου παράκλησης στον γιατρό εν Γε­ νεύη κ. Κωνσταντινίδη. Αυτός είναι ο λόγος τής τόσο όψιμης αντίδρασής μου. Όμως πρέπει να βάλουμε τα πράγματα σε κάποια τάξη, γιατί αλλιώς δεν θα αντιληφθεί κανείς το μέγεθος του σκανδάλου. Ο Φαίδων ο Πολίτης, όπως υπογράφει, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη του 1928 και από πο­ λύ μικρός εγκαταστάθηκε οικογενειακώς στη Θεσσαλονίκη. Έχει πατέρα, μητέρα, και έναν αδελφό. Ο υποφαινόμενος ήταν οικογενειακός τους φίλος. Πολίτης ήταν ψευδώνυμο του Ιωαννίδης. Οι Φαίδων τύπωσε τέσσερις ποιητικές συλλογές στα χρόνια 1951-1961: τη «Σαχάρα - In memoriam» (1951), «Ersatz?» και «Adios» (1953) και «Κασσάνδρες και τυφλοί κροκόδειλοι» (1961). Έκτοτε δεν τύπωσε τίποτε άλλο, αν και εξακολουθούσε να γράφει πολύ. Ο επιμελητής κ. Ντ. Χρ. μας πληροφορεί ότι τα τέσσερα αυτά βιβλία περιείχαν συνολικά 150 ποι­ ήματα, αλλά μόνο 23 άξιζαν (!) «που ασφυκτιούσαν ανάμεσα στα υπόλοιπα». Ο Φαίδων πέθανε το 1986 από την καρδιά του. Τότε δύο χορηγοί, οι κ.κ. Μίμης Δημητριάδης και Βασίλης Λαδένης αποφασίζουν να εκδώσουν τα ποιήματα του φίλου τους και εμπιστεύονται τον «τοποτηρητή», (όπως τον αποκαλούσε ο Φαίδωνος, που δεν τον χώνευε καθόλου) Ντίνο Χριστιανόπουλο. Ο άσχετος με τα ποιητικά αδελφός του Φαίδωνα, ο Κρίτων, του δίνει και ανέκδοτα γραφτά του αδελφού του για να επιλέξει, της διετίας 1977-1978 (τα υπόλοιπα φαίνεται χάθηκαν), κι ο επιμε-

Emιννμοΐζ

λητής, βρίσκοντάς τα πάλι, όπως και τα παλιά, «πλαδαρά και άνισα, σε βαθμό μάλιστα που από μερι­ κά αναγκάστηκα να αποκλείσω σιωπηρά μερικούς στίχους» διαλέγει 26 (από τί αριθμό συνολικό δεν μας λέει) και μαζί μετά 23 δημοσιευμένα, συν τρεις μεταφράσεις δικές του «μας κάνουν, λέει, 52». Ωστόσο ο ίδιος ο επιμελητής ομολογεί, με κουτοπόνηρη αφέλεια, ότι «πολλές φορές θέλησα να τον βοηθήσω στο χτένισμα του στίχου και της φράσης, αλλά ο Φαίδων ήταν αμετάπειστος: δεν ήθε­ λε να του καταστρέψω τα ποιήματά του. Δεν δέχονταν επίσης τις υποδείξεις μου για χειρουργικές ε­ πεμβάσεις, με τις οποίες θα δυνάμωναν διάφορα άνισα ποιήματά του. Έγραφε ασταμάτητα και πλα­ δαρά, σχεδόν κάθε μέρα - και θα μπορούσε να τυπώνει ένα βιβλίο το χρόνο, εάν είχε λεφτά. Μα ο Φαίδων, μια ζωή, ήταν άνεργος». Εγώ λέω: ο Φαίδων μια ζωή ήταν ευκατάστατος. Κι αν δεν τύπωνε τα βιβλία του, ήταν γιατί δεν τον ενδιέφερε να τα τυπώσει. Κι ερχόμαστε επιτέλους στο προκείμενο: νεκρός πια ο Φαίδων, αδύνατο να αντιδράσει, σερβίρε­ ται στο πιάτο του επιμελητή, που μια ζωή περιμένει αυτή την ευκαιρία, και του αλλάζει τον αδόξα­ στο. Το ηθικό ερώτημα είναι: με ποιο δικαίωμα; Με την παράκληση των άσχετων χορηγών; Με την α­ φέλεια του άσχετου αδελφού να παραδώσει το corpus στον άνθρωπο, που όπως ομολογεί ο ίδιος, «μετά το 1970 οι δρόμοι μας χώρισαν. Ο Φαίδων δεν μου συγχώρεσε ποτέ τις αυστηρές μου κριτικές κτλ.». Αλλά πότε οι δρόμοι τους υπήρξαν ενωμένοι για να χωρίσουν; Άβυσσος μεγάλη έστηκε μεταξύ η­ μών τε και υμών. Ιδού μερικά αποσπάσματα από επιστολές του Φαίδωνα που αφορούν τον Χριστιανόπουλο, σε μέ­ να, για να καταλάβει και ο αντικειμενικός κριτής ότι ποτέ οι δυο τους όχι μόνο δεν συμπαθήθηκαν, αλλά ο Ντίνος έφερνε αλλεργία στον Φαίδωνα για ό,τι μίζερο, ληξιαρχικό εκπροσωπούσε. (Κρατού­ σε ανέκαθεν απουσιολόγιο των Θεσσαλονικέων).

Jo s a n g e J e s , m a rc h 27, J954 «Η κριτική του Αλεξη δεν είναι τόσο τρομερή όσο τη βρήκες εσύ και η Κάρμεν. Είναι συγκρατημένη. Αλλά δεν μπορεί να ξεχάσειτη νίλα του King George... Τι έγινε η κριτική Εβραιόπουλου»*;.. rro A is τ ω ν α γγ έ λ ω ν , 1 θ μ α ΐ ο υ , 1 954 Τι έγιναν οι πλύστρες και πόρνες από τις οποίες με υπεσχέθης προστασία σαν Αη Γιώργης με κοντάρι; Απέθανε ο Πόσης Υποκρισίας Τοποτηρητής;' 31 α υ γ ο ύ σ τ ο υ , 1 9 5 4 , n o A is τ ω ν α γγ έ λ ω ν Ο Ντίνος ο Χριστιανικός κατόπιν αιτήσεώς μου μού απέστειλε τα Ξένα Γόνατα. [...]Τα ξένα γόνατα εί­ ναι τω όντι ξένα. Λυπούμαι γιατί ο Ντίνος ξεκίνησε με πολλή αξία και κάτι πολύ δικό του. Τώρα κάνει μια απόπειρα ανανέωσης και οι φωνές των συγγενών του Καβάφη, Πολίτη, Λαπαθιώτη αντηχούν έντο­ να... Παρά το γεγονός πως είναι μόνο ο δεύτερος (πρώτος εσύ!) μέσα στη δουλειά του οποίου κινού­ μαι - και αυτό με κολακεύει - πιστεύω πως ζημιώνει πολύ τη δουλειά του. Υπάρχει πολύς Καβάφης με σαφή λεκτικά και μετρικά ομοιώματα - αρκετός Πολίτης ιδίως ο Πολίτης του Adios - και ένας τεράστιος Λαπαθιώτης. 6 Ντίνος σκέφτηκε να αλωνίσει μετά τη Βίβλο το πρό­ σφατο παρελθόν, αλλά δεν βλέπω την αφομοίωση των φυσικών συγγενώντου. Έτσι αρχίζει κανείς να υποπτεύεται ότι όταν αλώνιζε τη Βίβλο δεν δημιουργούσε όσο μας έκανε να νο­ μίζουμε. *

1 και 2. Ο Ντίνος Χριοτιανόπονλος στις επιστολές του Φαίδωνα Πολίτη αναψέρααι ας«ΕβραώηονΧος· κ «.ΠάαψΥηωφισίαςΤοηοτφψίις».

ΤΑ ΠΡΙΝ

.

Όταν καταλάγιασε ο ενθουσιασμός από τη χαρά για την πιο ελεύθερη περίοδο για την Ελλάδα, που έφερε η μεταπολίτευση, η ευφορία της ψυχής για ένα καλύτερο μέλ­ λον και η ανάταση που νιώσαμε με το τέλος της δικτατορικής δοκιμασίας άρχισαν σιγά - σιγά να χάνονται. Οχι αδικαιολόγητα. Πα­ ντού ερείπια, καθυστέρηση, συναλλαγή. Δεν είχε μείνει τίποτα όρθιο. Τίποτα γνήσιο, καθαρό, δημιουργικό και τίποτα στον ορί­ ζοντα που να μηνάει την αναγέννηση που τόσο απαραίτητη νιώθαμε για ένα καινού­ ριο ξεκίνημα και ένα πιο ευτυχισμένο αύριο για την πατρίδα μας. Ήταν φυσικό τότε σε κάθε προσπάθεια α­ νανέωσης δημιουργικής, εποικοδομητικής να βρίσκεσαι έτοιμος να πεις το ΝΑΙ, χωρίς καμιά αναστολή, μόνο με χαρά και π ρο ­ θυμία. Προθυμία για προσφορά, για αγώ­ νες, για ανέβασμα. Και ακόμα φυσικότερο όταν η προσπάθεια

γίνεται για τον δικό σου χώρο, για το δικό σου επάγγελμα, για τον ίδιο τον εαυτό σου και μάλιστα με εμπνευστή ένα φίλο και συνάδελφο που εκτιμάς απεριόριστα. Ήταν ο Δημήτρης Βαρδίκος που ξεκίνη­ σε όλος ενθουσιασμό για το στέριωμα ενός σωματείου για τους βιβλιοδέτες που θα τους βοηθούσε να περάσουν σε ένα πιο ε­ ξελιγμένο επίπεδο και να συντελέσουν και αυτοί οργανωμένα, συνειδητά, στη νέα πο­ λιτιστική περίοδο που ανοιγόταν, γκρεμίζο­ ντας συγχρόνως ό,τι είχε απομείνει από το ελεεινό συνδικαλιστικό όργανο (ένα σωμα­ τείο - σφραγίδα) που δεν εκπροσωπούσε κανέναν και όμως είχε ψήφο στο Δ.Σ. του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου. Έ νωσα τη φω ­ νή μου με τη δική του και συνεργαστήκαμε, όπως και με άλλους εκλεκτούς συναδέλ­ φους, για να καταλήξουμε στην ίδρυση της Β.Ε.Κ.Β.Α. (Βιοτεχνική Ένωση Κλάδων Βι­ βλιοδεσίας Αττικής), το Σωματείο των Ελλήνων Βιβλιοδετών.

Αποτυχημένη προσπάθεια ή μια μικρή Σχολή Καλών Τεχνών; Η εμπιστοσύνη των συναδέλφων μου που με εξέλεξαν για πρόεδρο του Σωματεί­ ου μας με υποχρέωσε να δραστηριοποιηθώ τόσο, ώστε να μη μένει ούτε μια ώρα ελεύ­ θερη μέσα στο εικοσιτετράωρο και, για μια οκταετία περίπου, έδωσα ό,τι μπορούσα για το δυνάμωμα, την αποτελεσματικότητα και την πρόοδο του κλάδου και του ίδιου του Σωματείου μας. Το Σωματείο μας στά­ θηκε, δυνάμωσε, απόκτησε κύρος και υπό­ σταση. Αλλά και τίποτα να μην είχε κάνει, θα δικαίωνα την ύπαρξή του μόνο γιατί μου έδωσε την ευκαιρία να ζητήσω από τον ΕΟΜΜΕΧ - και να γίνει - την ίδρυση μιας Σχολής Βιβλιοδεσίας. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται πε­ ρί κανονικής Σχολής, αναγνωρισμένης από το κράτος, που δίνει ένα τίτλο σπουδών στο τέλος της φοίτησης, αναβολή στράτευσης κ.λπ., αλλά για ένα ελεύθερο εργαστήρι που όμως σου μαθαίνει μια Τέχνη σωστά. Τόσο σωστά που οι μαθητές της να διαπρέπουν σαν επαγγελματίες, να διακρίνονται σε διεθνείς εκθέσεις και διαγωνισμούς, να είναι ευτυχισμένοι όπως όλοι οι δημιουργοί και να τιμούν την πατρίδα τους.

- Μα, πώς είναι δυνατόν να υπάρξει σχολή, χωρίς να δίνει ένα «χαρτί»; Είχε ρωτήσει δι­ ατακτικά η Κυρία Βάσω Παπανδρέου (τότε Πρόεδρος του Δ.Σ.). Απάντησα πως πίσω από ένα «χαρτί» μπορεί να κρύβεται η οποιαδήποτε μετριότητα ή τεμπελιά ή κα­ κογουστιά. Ο πραγματικά καλός καλλιτέχνης αναδεικνύεται από το έργο του καθημερινά και α­ πό την καλή του φήμη που έρχεται με τον καιρό. Δεν έχει ανάγκη το «χαρτί». Θυμάμαι ότι χαμογέλασε. Στο επόμενο διοικητικό συμβούλιο εγκρίθηκε η ίδρυση του Εργα­ στηρίου Βιβλιοδεσίας του ΕΟΜΜΕΧ.

ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΚΑΙ 01 ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΤΟΥ Για να λειτουργήσει το εργαστήρι σωστά ή­ ταν απαραίτητοι οι κατάλληλοι άνθρωποι που θα μοιράζονταν την ευθύνη για την ορ­ γάνωση του εργαστηρίου (μηχανήματα υλικά - κ.λπ.) και για τη διδασκαλία της βιβλιοδετικής Τέχνης και όχι μόνο. Ευτυχήσαμε να έχουμε βασική διδά­ σκουσα τη Φρόσω Γανιάρη - Βασιάδη που μόλις είχε επιστρέφει στην Ελλάδα ύστερα από τεσσάρων ετών σπουδές στο Παρίσι (Union Centrale des Arts Decoratifs) και με μία γαλλική άδεια ασκήσεως επαγγέλμα­ τος (C.A.P.) ύστερα από δύσκολες και α­ παιτητικές εξετάσεις. Κατά τη διάρκεια των μαθημάτων αποδείχθηκε πως έκρυβε κι άλ­ λα προσόντα που α π’ την αρχή δεν τα γνω­ ρίζαμε. Αυτά ήταν η εξαιρετική μεταδοτικό­ τητα, η επιμονή και υπομονή της, χαρίσμα­ τα που ενισχύονταν από τη μεγάλη αγάπη της για τους μαθητές της, αλλά και για την Τέχνη της. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία μιας α­ τμόσφαιρας φιλικής αλλά και δημιουργικής συγχρόνως, όπου η αυστηρότητα για την τήρηση των κανόνων δεν οδηγούσε ποτέ σε ρήξη αλλά σε μια κοινή προσπάθεια δα­ σκάλας και μαθητών για το ξεπέρασμα κά­ θε δυσκολίας με κέφι και δημιουργική διά­ θεση. Το μάθημα με τις συνθήκες αυτές γι­ νόταν αμέσως απόλαυση και μυσταγωγία. Αλλά το ίδιο ευτύχησε το εργαστήρι και με τον δεύτερο διδάσκοντα, τον ζωγράφο και χαράκτη Γιώργο Βαρλάμο, που θεωρώ σήμερα ως τον πιο σημαντικό καλλιτέχνη στην Τέχνη του Βιβλίου. Μαθητής και συνεργάτης του μεγάλου Γιάννη Κεφαληνού και φυσικός διάδοχός του στη Σχολή Καλών Τεχνών, μετά το θάνατο του δασκά­ λου του, η πολιτεία του αρνήθηκε την έδρα

ζημιώνοντας όχι τον ίδιο αλλά τους εκατο­ ντάδες των μαθητών που έχασαν την ευκαιρία να μαθητεύσουν κοντά του. Δεν την έχασαν όμως και οι μαθητές του εργα­ στηρίου Βιβλιοδεσίας Τέχνης που σπούδα­ σαν κοντά του το σχέδιο, το χρώμα, τη μα­ κέτα, τά βιβλίο ολόκληρο. Το μάθημά του ποτέ σχεδόν δεν τελείωνε στην ώρα του. Καθυστερούσε ώσπου να ολοκληρωθεί ή συνεχιζόταν στο Ατελιέ του και όχι σπάνια τελείωνε αργά τη νύχτα στο ταβερνάκι της γειτονιάς. Τι σπάνια τύχη για τους νέους καλλιτέχνες να ζουν αυτή την ατμόσφαιρα και να ακούν με θρησκευτική ευλάβεια το ρυάκι με το νάμα της Τέχνης να κυλάει, κα­ θώς τους μιλούσε ο δάσκαλός τους. Και υπήρχε και ο Παύλος. Ο Παύλος Μάρκου, άριστος τεχνίτης της βιβλιοδε­ σίας, ήταν ο αφανής ήρωας του εργαστηρί­ ου. Ή ταν αφανής γιατί τις περισσότερες φορές εργαζόταν πριν αρχίσουν να έρχο­ νται οι μαθητές ή αφού είχαν φύγει, για να κάνει την επιθεώρησή του και να συντηρή­ σει τα μηχανήματα, να τακτοποιήσει ή να ε­ πισκευάσει τα εργαλεία, να βάψει και να ξα­ ναβάψει καρέκλες, τοίχους, ντουλάπες και να φροντίσει για ό,τι άλλο είχε ανάγκη επι­ σκευής στο εργαστήριο. Χάρις σ ’ αυτόν το εργαστήριο έχει πάντοτε άριστα μηχανή­ ματα και εργαλεία και μοσχομυρίζει καθα­ ριότητα και τάξη. Η δική μου συμμετοχή ήταν ο συντονι­ σμός στη λειτουργία του εργαστηρίου και η κατάθεση της προσωπικής μου πείρας γύ­ ρω από την Τέχνη αυτή - μία πείρα σαρά­ ντα τουλάχιστον ετών - που αφορούσε στην εικαστική ερμηνεία του βιβλίου, τα υλικά και τα υποκατάστατάτους, τη σύντο­ μη ιστορία της Ελληνικής Βιβλιοδεσίας, τα αισθητικά προβλήματα και τα προβλήματα κοστολόγησης και συμπεριφοράς προς τον πελάτη. Αυτό όμως που κύρια προσπάθησα να τους «περάσω» ήταν η μεγάλη χαρά και ευτυχία που σου χαρίζει η καλλιτεχνική δη­ μιουργία.

01 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΕΞΩ ΑΠ’ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ Τα απογευματινά μαθήματα - τρεις φορές την εβδομάδα - άφηναν ελεύθερο χρόνο

στους σπουδαστές για πρακτική εξάσκη­ ση, τα ελεύθερα απογεύματα και όλα τα πρωινά. Τότε το εργαστήρι αποκτούσε μια άλλη ατμόσφαιρα καθώς έβλεπες την προ­ σπάθεια ζωγραφισμένη στο πρόσωπο των μαθητών να· ξεπεράσουν τις τεχνικές δυσκολίες της δουλειάς, να αφομοιώσουν τις λεπτομέρειες του προηγούμενου μαθή­ ματος. Αλλά και οι ήχοι που έφταναν στ’ αυτιά σου ήταν ένα μίγμα από αναστεναγ­ μούς, από βογγητά μιας υπερπροσπάθει­ ας, ανακατεμένο με τις φωνές της ικανο­ ποίησης και τις θριαμβικές ιαχές της από­ λυτης επιτυχίας. Τότε τους ήχους αυτούς τους ένιωθες σαν μια θεσπέσια μουσική που δύσκολα σου επέτρεπε ν’ ακούσεις την πάντοτε όμορφη μουσική από το μικρό ραδιοφωνάκι που συνόδευε, τις ώρες αυτές της δημιουργίας, την ομάδα των νεαρών καλλιτεχνών. Και πρέπει να πω, πως αυτό γινότανε κάθε μέρα και σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, γιατί το εργαστήρι δεν έκλεινε σχεδόν πο­ τέ. Εξαίρεση οι ημέρες που το χρησιμοποι­ ούσαμε σαν εκθεσιακό χώρο, για να στεγά­ σουμε μια έκθεση ή τη δουλειά των αποφοί­ των. Πολλές εκθέσεις οργανώθηκαν και μό­ νο για τη δουλειά των μαθητών του εργα­ στηρίου. Οι πιο σημαντικές ήταν αυτές που έγιναν στην αίθουσα του ΕΟΜΜΕΧ στην ο­ δό Μητροπόλεως, η έκθεση στο Πνευματι­ κό Κέντρο του Δήμου, η έκθεση - διαγωνι­ σμός που έγινε στη Βιβλιοθήκη του Δημαρ­ χείου και η έκθεση - σταθμός στο Κυπριακό Πολιτιστικό Κέντρο της οδού Ηρακλείτου. Δεν έχουν καταγραφεί - ατυχώς - όλες οι ατομικές ή ομαδικές εκθέσεις των μαθητών του εργαστηρίου βιβλιοδεσίας του ΕΟΜΜΕΧ. Θα ήταν παράλειψη όμως εάν δεν ανα­ φέραμε πέντε σημαντικές επιτυχίες τών μα­ θητών μας. Και είναι σημαντικές γιατί βρα­ βεύτηκαν από τους πιο απαιτητικούς (διε­ θνώς) κριτές. Πρόκειται για τη Λίτσα Μπίζα (χρυσό βραβείο), τη Βαγγελιώ Τζανετάτου (χάλκινο βραβείο) και τη Φωτεινή Μαρωνοπούλου (έπαινο) που τιμήθηκαν στον πα ­ γκόσμιο διαγωνισμό Prix Paul Bonet στην Ασκόνα της Ελβετίας, το 1992, και για τον

Κώστα Στείρο και τη Μαρία Χατζηγιαννάκη που τιμήθηκαν με βράβευση από τον Δήμο του Ciboure (Γαλλία) κατά την μπιενάλε του 1995. Οι νέοι αυτοί ωρίμασαν μέσα στο εργαστή­ ρι βιβλιοδεσίας Τέχνης του ΕΟΜΜΕΧ σπουδάζοντας μια δύσκολη τεχνική και την κατάκτησαν. Αφομοίωσαν τα καινούρια ρεύματα της Διακοσμητικής και πλούτισαν τα εκφραστικά τους μέσα. Γνώρισαν από κοντά και σε βάθος το αντικείμενο της τέ­ χνης τους και συζήτησαν γ ι’ αυτό με τους πιο ειδικούς. Επισκέθηκαν το τυπογραφείο (Αιμίλου Καλιακάτσου), συζήτησαν με συγγενείς δημιουργούς στον τόπο όπου εργάζονται, στο εργαστήριό τους (Αλέκου Βαλσαμάκη), είδαν τις μεγάλες εικαστικές εκθέσεις που έγιναν και χάραξαν τη δική τους πορεία. Πάνω από τριάντα απόφοιτοι δημιουργούν σαν καλλιτέχνες της βιβλιο­ δεσίας Τέχνης.

ΤΑΚΗΣ ΚΟΥΦΟΠΟΥΛΟΣ

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ

ΑΘΗΝΑ1995

Ο λ ε ς ο ι λ έ ξ ε ις τη ς Κ α ινή ς

Δεν είναι κρίμα αυτό το εργαστήρι να κλεί­ σει; Και όμως. Τον περασμένο χρόνο δεν λει­ τούργησε για νέους μαθητές και αυτόν τον χρόνο ακόμα δεν ξέρουμε τί θα γίνει. Σπαταλήθηκε πολύς χρόνος χωρίς να παίρνεται μια απόφαση. Αυτό είναι κακό, γιατί όλα σταμάτησαν. Είναι όμως και καλό, γιατί η καθυστέρηση σημαίνει ότι είναι δύσκολο να πάρεις την ευθύνη μιας άδικης καταδίκης ενός αθώου και στην προκειμένη περίπτω­ ση την κατάργηση μιας σχολής που αποδί­ δει και που στοιχίζει ελάχιστα. (Ετήσιος προϋπολογισμός περίπου 5 εκα­ τομμύρια). Ελπίζουμε η απόφαση να μην αργήσει και να είναι θετική. Όταν είχαμε συζητήσει το θέμα με τον Γιώργη Βαρλάμο πικραθήκαμε και οι δυο πολύ. Εγώ είπα: “Θα προσπαθήσω μήπως και...” Εκείνος γεμάτος απογοήτευση ανα­ ρωτήθηκε: “ Καλά, τόσα χρόνια δεν κατάλα­ βαν ότι είχαν δημιουργήσει μια μικρή Σχολή Καλών Τεχνών;” Αυτά.

ΑΝΔΡΕΑΣΓΑΝΙΑΡΗΣ

Δ ια θ ή κ η ς μ ε α ρ ιθ μ ό κ ε φ α λ α ίο υ κ α ι π α ρ α γ ρ ά φ ο υ γ ια κ ά θ ε λέξη .

Χ ω ρ ισ τ ά λ ε ξ ι λ ό γ ια α ν ά Β ιβ λ ίο κ α ι σ το σ υ ν ο λ ο ν τη ς Κ α ινή ς Δ ια θ ή κ η ς.

Π ίν α κ ε ς μ ε σ τ α τ ισ τ ικ ά σ τ ο ιχ ε ία του π λή θους τω ν λέξεω ν κα ι τω ν επ α να λα μ β α νο μ ένω ν λέξεω ν α ν ά α ρ χ ικ ό γρ ά μ μ α , σ ε κ ά θ ε β ιβ λ ίο α λ λ ά κ α ι σ το σ υ ν ο λ ο ν τη ς Κ α ινή ς Δ ια θ ή κ η ς.

9 5 4 σ ε λ ίδ ε ς - 1 2 Π ίν α κ ε ς

Κ ε ν τ ρ ι κ ή δ ιά θ ε σ η : Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Λ Υ Χ Ν Ο Σ Π λ α τ ε ία Θ ε ά τ ρ ο υ 24 '

Τ ηλ. 3214766

Είναι γνωστό ότι η αλληλογραφία του Φλωμπέρ είναι τεράστια. Τα γράμματά του προς την α­ νιψιό του Καρολίν, τη Γεωργία Σάνδη, τους φίλους του αδελφούς Γκονκούρ ή τον Μωττασάν αποκαλύπτουν έναν διαφορετικό κάθε φορά άνθρωπο, πατρικό, ευφυολόγο, καλαμπουρτζή, τρυφερό. Αποσπάσματα αυτής της αλληλογραφίας έχουν ήδη εκδοθεί στα ελλη­ νικά, ενώ προσφάτως κυκλοφόρησε στη Γαλλία η αλληλογραφία του με τη Γ. Σάνδη και πέ­ ρυσι με τον Μωπασάν (Gustave Flaubert-Guy de Maupassant: Correspondence. Paris, Flammarion, 1994). Από τις φιλίες που γνώρισε στην πολυκύμαντη ζωή του, η φιλία του Φλωμπέρ με τον Γκυ ντε Μωπασάν είναι η πιο συγκινητική. Στην αρχή, το χάσμα ανάμεσα στον στιχοπλόκο με τα κο­ ντά παντελονάκια και τον μεγαλύτερο ζώντα Γάλλο συγγραφέα μοιάζει αξεπέραστο. Ο μι­ κρός Γκυ όμως θυμίζει στον γέρο Γκυστάβ τη μητέρα του Λορ, και κυρίως το θείο του τον Α. ντε Πουατεβέν, που υπήρξε ο σύντροφος της νιότης του και του οποίου τον πρόωρο θάνατο δεν μπόρεσε ποτέ να ξεπεράσει. Ο Φλωμπέρ ενθαρρύνει το νεαρό ν ’ ασχοληθεί με τη λογο­ τεχνία και του ζητά ένα σωρό πρακτικές πληροφορίες, τις οποίες χρειάζεται για να συνεχί­ σει το Μπουβάρ και Πεκυσέ. Ο δάσκαλος είναι τόσο καλός που καταφέρνει να ανεβάσει το μαθητή στο επίπεδό του. Σε λίγο, θα εξυπηρετούν ο ένας τον άλλο, θα ανταλλάσσουν χυδαι­ ολογίες και θα μιλούν για τη λογοτεχνία σαν ίσος προς ίσον. Έξι μήνες προτού πεθάνει, ο Φλωμπέρ έχει τη χαρά να διαβάσει τη Χοντρομπαλού (Boule-de-Suif): κατά κάποιο τρόπο, η σκυτάλη έχει παραδοθεί, η διαδοχή έχει εξασφαλιστεί. Στο εξής, ο Μωπασάν θα παραμείνει πιστός στη μνήμη του δασκάλου του και θα τον υπερασπίζεται με ζήλο. Η αλληλογραφία τους διηγείται την υπερβολικά ίσως ωραία ιστορία ενός βασιλιά που ήξερε να διαλέξει το διάδοχό του. Παραθέτουμε τέσσερις επιστολές των Φλωμπέρ-Μωπασάν, οι οποίες αναφέρονται στην πε­ ριοχή του Ετρετά, στη Νορμανδία, στην οποία ο Φλωμπέρ θέλει να βάλει τους δύο ήρωές του, τον Μπουβάρ και τον Πεκυσέ, να συζητούν περί του τέλους του κόσμου. Τ.Δ.

Έρεννη

ΦΛΩΜΠΕΡ ΠΡΟΣ ΜΩΠΑΣΑΝ Κρουασέ, 31 Οκτωβρίου 1877 Επειδή υποθέτω ότι δεν έχετε πεθάνει, διότι μεταξύ μας είστε μεγάλος γάι­ δαρος που δεν έχετε δώσει σημεία ζωής, σας παρακαλώ να μου κάνετε την | εξής εξυπηρέτηση... Χρειάζομαι μια απόκρημνη βραχώδη ακτή, για να φο­ βηθούν οι δυο μου ήρωες... έψαχνα... όλο το απόγευμα στα περίχωρα της Χάβρης. Δεν είναι αυτό μόνο όμως. Χρειάζομαι μυτερά ασβεστολιθικά βρά­ χια, όπως αυτά που συναντάμε στις ακτές του Φεκάν και του Ετρετά... θα πρέπει να τις ξέ­ ρετε πολύ καλά αυτές τις παραλίες, έτσι δεν είναι; Περιγράψτε μου λοιπόν ολόκληρη την ακτή, από το Μπαρνεβάλ μέχρι το Ετρετά... Θα προτιμούσα ο Μπουβάρ και ο Πεκυσέ να ξεκινήσουν τον γεωλογικό τους περίπατο από τη Χάβρη, πράγμα που δεν γίνεται όμως διό­ τι, ήδη, έχουν δει παρόμοιες απόκρημνες ακτές... μετά από μία πραγματεία περί του ενδε­ χόμενου τέλους του κόσμου... ως αποτέλεσμα ενός κατακλυσμού, έχουν φουσκώσει τα μυαλά τους... κατρακυλάνε δυο - τρία χαλίκια. Τρελαίνονται από το φόβο και το βάζουν στα πόδια. Ο ένας τους χάνεται σε μια σούδα... αυτό χρειάζομαι... Βασίζομαι πάνω σας και περιμένω να μου απαντήσετε όσο πιο γρήγορα γίνεται. Μόλις λάβω αυτές τις πληροφο­ ρίες, δεν θα χρειαστώ παραπάνω από τρεις - τέσσερις σελίδες για να τελειώσω το κεφά­ λαιο των Επιστημών [...].

I

Τελειώνοντας σας φιλώ ο παλιόφιλός σας Γκ. Φλωμπέρ

ΥΓ. Στα παλιά μου τα παπούτσια ο Μακ - Μαόν.

ΜΩΠΑΣΑΝ ΠΡΟΣ ΦΑΩΜΠΕΡ

I

Παρίσι, 3 Νοεμβρίου 1877 Αγαπητέ μου δάσκαλε, δεν σας έγραψα νωρίτερα, διότι από εβδομάδα σε εβδομάδα ήλπιζα συνεχώς ότι θα μπορέσω να έρθω να σας δω. Τα οικονο­ μικά μου όμως δεν μου επέτρεψαν να πραγματοποιήσω το ταξιδάκι αυτό. Θα προσπαθήσω να επανορθώσω το σφάλμα μου δίνοντάς σας μία ακριβή περιγραφή, συνοδευόμενη από σχεδιαγράμματα, προκειμένου να καταλά­ βετε καλά την περιοχή, η οποία είναι αρκετά πολύπλοκη. Καταρχήν, οι ήρωές σας δεν μπορούν να ξεκινήσουν από το Μπρυνεβάλ με κατεύθυνση το Ετρετά, διότι μεταξύ Μπρυνεβάλ και Αντιφέρ υπάρχει ένας κάβος που εισχωρεί αρκετά βαθιά στη θάλασσα και που ποτέ μου δεν τον έχω περάσει πεζός. Μετά το Μπρυνεβάλ ό­ μως, πηγαίνοντας προς το Ετρετά, υπάρχει μια πολύ όμορφη παραλία, η παραλία του Αντιφέρ. Φτάνουμε εκεί από τη στεριά, διασχίζοντας μια μικρή κοιλάδα που ξεκινάει κοντά . στο Τιγέλ, στο δρόμο της Χάβρης. Οι πλαγιές της κοιλάδας είναι σκεπασμένες από δω κι α­ πό κει με θαλάσσια σκίνα ή νερόβουρλα. [...] Φτάνοντας στην παραλία βλέπουμε στ’ αρι­ στερά ένα σύμπλεγμα από ψηλούς ίσιους απότομους βράχους (100 μέτρα ύψος) που πάει προς τη Χάβρη. Καθώς στρίβει το απόκρημνο αυτό βραχώδες σύμπλεγμα, στα 500-600αριά μέτρα από την παραλία, χάνουμε την ορατότητα. Δεξιά, η παραλία απλώνεται πάλι για καμιά 500αριά - 600 μέτρα και κόβεται ξαφνικά από έ­ ναν βραχώδη, απόκρημνο κάβο που εισχωρεί πολύ βαθιά στη θάλασσα και από κάτω του περνάει ένα μικρό τούνελ (το πέρασμα αυτό μπορεί να ελκύσει τον Μπουβάρ και τον Πε­ κυσέ). Στην κορφή του απόκρημνου κάβου, που τον ονομάζουν Παραπέτασμα, υπάρχουν τα ερεί­ πια ενός παλιού φυλακίου. Φτάνουμε στη ρίζα του βράχου και ανεβαίνουμε με τη βοήθεια ενός σκοινιού (γύρω στα 2 μέτρα) μέχρι την τρύπα που χρησιμεύει για πέρασμα - Η τρύπα αυτή είναι πολύ φαρδιά κι έχει δύο ανοίγματα, από πάνω κι από κάτω, και στενεύει προς τη μέση, όπου το ύψος της δεν φτάνει τα 2 μέτρα. Το μήκος της είναι γύρω στα 15 μέτρα. Η

παραλία είναι πολύ πιο χαμηλά από την άλλη μεριά. Για να φτάσουμε, ακολουθούμε στα δεξιά της τρύπας ένα πολύ στενό μονοπατάκι, σκαμμένο κάθετα στο βράχο. Το μονοπάτι αυτό οδηγεί σε μία σαν σκάλα, που δεν είναι τίποτ’ άλλο από τρύπες στο βράχο, άλλες φυσικές και άλλες σκαμμένες από τους ψαράδες. Κρατιόμαστε από τις ανωμαλίες του βράχου και κατεβαίνουμε στη θαλάσσα. Η παραλία απ’ αυτή τη μεριά είναι πολύ στενή και ξεχωρίζει μια μεγάλη βραχώδης έκταση καλυμμένη με φύκια. Πάνω στην κατηφόρα, για την οποία σας έλεγα, διακρίνονται πέτρες από μια μεγάλη κατο­ λίσθηση - Διακόσια βήματα παραπέρα, είναι τρεις υπέροχες πηγές γλυκού νερού. Πέ­ φτουν από ύψος 5-6 μέτρων μες στα βρύα και η τελευταία προς τη μεριά του Ετρετά σχη­ ματίζει μια μικρή καμάρα, κάτω από την οποία μπορεί κανείς να προχωρήσει και να δει τη θάλασσα μεσ’ από ένα ολοστρόγγυλο άνοιγμα, στεφανωμένο με βρύα, όπου στάζουν κλωστές νερού. Κάτι σημαντικό που ξ έ χ α σ α - Μόλις μπει κανείς στην τρύπα του Παραπετάσματος, βλεπει ξαφνικά μπροστά του τη Μεγάλη Πόρτα (Μανεπόρτ) και, κάτω από τη Μεγάλη Πόρτα, την Κάτω Πόρτα [...] Η Μεγάλη Πόρτα είναι μια τεράστια αψίδα, κάτω από την οποία περνά κα­ νείς χωρίς να βραχεί, όταν έχει φυρονεριά. Πλησιάζοντας, διακρίνεται από κάτω η Βελόνη του Ετρετά, 500-600 μέτρα μακριά, πάνω στην Κάτω Πόρτα. Θα πρέπει ο Μπουβάρ να γλι­ στρήσει στα φύκια και να πέσει κάτω, έτσι ώστε να προλάβει ο Πεκυσέ να φτάσει την Κάτω Πόρτα, κάτω από την οποία επίσης περνάς στη φυρονεριά διασκελώντας τα βράχια, πη­ δώντας μερικές φορές, διότι σχεδόν πάντα κρατάει νερό κάτω από αυτή την πόρτα. Ο ορμίσκος που σχηματίζεται ανάμεσα στις δυο αυτές πόρτες έχει την εξής ιδιαιτερότητα, ότι στο κέντρο του σχεδόν βλέπει κανείς κάτι σαν χωνί κομμένο, χλοερό, με μια πολύ κατη­ φορική φιδόστρατα, που την ονομάζουν “ Η Σούδα του Ζαμπούρ” . Ο Μπουβάρ, τρομαγμέ­ νος από το νερό κάτω από την Κάτω Πόρτα και επειδή δεν μπορεί να διασκελίσει σαν τον Πεκυσέ τα βράχια και κινδυνεύει να πνιγεί στο νερό ανάμεσα, που είναι π ολύ βαθύ, θα γυρίσει πίσω και θα διακρίνει τη σούδα. Στην αρχή ανεβαίνει κανείς σε μία πέτρα που έπε­ σε με την κατολίσθηση και οδηγεί στη ρίζα του απόκρημνου βράχου - στη συνέχεια το μο­ νοπάτι προχωράει σύρριζα στο βράχο από το Α ως το Β, μετά γίνεται πολύ κατηφορικό, πολύ γλιστερό, οι πέτρες κυλάνε κάτω από τα πόδια και τα χέρια, και τελειώνει με απότο­ μους μαιάνδρους. Οι φοβιτσιάρηδες γραπώνονται από τα χορτάρια [...] Ορίστε (υπό τύ­ πον οδηγού) η διαδρομή από το Αντιφέρ στο Ετρετά. Απέφυγα να σας περιγράφω την πε­ ριοχή με ζωηρ'ά χρώματα, προκειμένου να σας δώσω να την καταλάβετε όσο το δυνατόν καλύτερα. Αν θέλετε κάτι διαφορετικό, αν δεν κατάλαβα καλά τί μου ζητήσατε, γράψτε μου αμέσως και θα σας απαντήσω αυθημερόν. Αντίο, αγαπητέ δάσκαλε, σας φιλώ και σας σφίγγω το χέρι. Δικός σας Γκιι ντε Μωπασάν

ΦΛΩΜΠΕΡ ΠΡΟΣ ΜΩΠΑΣΑΝ Κρουασέ, 5 Ν οεμβρίου 1877 Αγαπητέ μου φίλε, οι πληροφορίες σας είναι τέλειες. Έ χω καταλάβει όλη την ακτή μεταξύ του ακρωτηρίου του Αντιφέρ και του Ετρετά, σαν να τη βλέπω μπροστά μου. Είναι όμως πολύ μπλεγμένα τα πράγματα. Εγώ χρειά­ ζομαι κάτι πιο απλό, διαφορετικά θα αναγκαστώ να βάλω ένα σωρό υποση­ μειώσεις. Να σκέφτεστε ότι όλο αυτό το απόσπασμα δεν πρέπει να πιάνει στο βιβλίο πάνω από τρεις σελίδες, εκ των οποίων οι δύο τουλάχιστον θα αφορούν το διά­ λογο και την ψυχολογία. Νά ποιο είναι το σχεδιάγραμμά μου, το οποίο δεν μπορώ ν’ αλλάξω. Η φύση θα πρέπει να προσφέρεται (το δύσκολο είναι να μην έρθει κανείς σε αντίθεση μαζί της, να μην ξεσηκω­ θούν όσοι θα έχουν δει αυτά τα μέρη). Οι ήρωές μου αποβιβάζονται στη Χάβρη και τους

Έρευνα

λένε ότι δεν μπορούν να δουν την περιοχή κάτω από την Εβ λόγω των κατολισθήσεων. Τα χάνουν λοιπόν. Υπάρχουν όμως ωραίοι, απόκρημνοι βράχοι λίγο παραπέρα. Πάνε εκεί. Ένας πολύ ψηλός, απόκρημνος βράχος, στέρεος. Αρχίζουν εδώ πέρα να κουβεντιάζουν και καταλήγουν να συζητάνε για το ενδεχόμενο τέλος του κόσμου, ως αποτέλεσμα ενός κατακλυσμού (το σύστημα του Κυβιέ, που τους έχει εμποτίσει). Σιγά - σιγά (όλη αυτή την ώρα περπατάνε), ο Πεκυσέ καταφέρνει να συγκεντρώσει τις αποδείξεις. Κάτι χαλίκια ξε­ κολλάνε από το βράχο, ο Μπουβάρ πανικοβάλλεται και το βάζει στα πόδια. Προπορεύεται καμιά κατοσταριά βήματα από τον Πεκυσέ, μόνος του, εκστασιάζεται, νομίζει ότι ο κόσμος πρόκειται να καταρρεύσει, παράκρουση, και συνεχίζει ορμητικά την τρεχάλα του. Ο Πε­ κυσέ έρχεται από πίσω του φωνάζοντας: «Δεν έχει έρθει ακόμα η περίοδο», ο βράχος ό­ μως κάνει μια γωνία και ο Μπουβάρ εξαφανίζεται. Ο Πεκυσέ, όταν φτάνει στη γωνία, κοιτά­ ζει πέρα μακριά, πουθενά Μπουβάρ. Ο Πεκυσέ την ακολουθεί, ανεβαίνει λιγάκι, δεν βλέπει κανέναν και σκέφτεται να ξανακατέβει. Σκέφτεται όμως ότι η φουσκονεριά θα τον εμποδί­ σει να περάσει, γιατί έχει φτάσει κιόλας στο πιο ψηλό σημείο. Για ποιο λόγο άλλωστε; Και συνεχίζει ν’ ανεβαίνει. Το μονοπάτι όμως είναι τρομερό: ίλιγγος. Πέφτει στα τέσσερα και φτάνει επιτέλους στην κορυφή όπου βρίσκει τον Μπουβάρ, που έχει φτάσει στο πλάτωμα από ένα άλλο μονοπάτι, πιο εύκολο. Οι περισσότερες λεπτομέρειες θα μου δημιουργού­ σαν πρόβλημα. Καταλαβαίνετε τώρα ότι το Παραπέτασμα, το τούνελ του, η Μεγάλη Πόρτα, η Βελόνα, κτλ., όλ’ αυτά θα μου έπιαναν πολύ χώρο. Είναι λεπτομέρειες με πολύ τοπικό χαρακτήρα. Εγώ πρέπει να αναφερθώ κατά το δυνατόν σε έναν τυπικό νορμανδικό, απόκρημνο βράχο· και έχω να κάνω με δύο λογιών πανικό: τον πανικό μπροστά στο τέλος του κόσμου (Μπουβάρ), τον προσωπικό φόβο (Πεκυσέ)· ο πρώτος οφείλεται σε έναν όγκο που επικρέμαται, ο δεύτερος σε ένα βάραθρο που χάσκει! Τι να κάνω; Πολύ με στενοχωρούν όλ’ αυτά!!! Ξέρετε εκεί στην περιοχή κάτι που να μου κάνει; Αν τους βάλω να πάνε πέρα από το Ετρετά μεταξύ Ετρετά και Φεκάν; [...] Μεταξύ Φεκάν και Σενεβίλ έχει κάτι παράξενες σπηλιές. Η γεωλογική συζήτηση θα μπο­ ρούσε ν’ αρχίσει εκεί πέρα. Πολύ θέλω να το κάνω αυτό το ταξίδι. Μήπως μπορείτε να με βοηθήσετε να το αποφύγω με μια γερή περιγραφή; Εν πάση περιπτώσει, καλέ μου φίλε, σας εκθέτω τις ανάγκες μου, βοηθήστε με.

ΜΩΠΑΣΑΝ ΠΡΟΣ ΦΛΟΜΠΕΡ Παρίσι, 6 Νοεμβρίου 1877 Αυτό που ζητάτε είναι πολύ δύσκολο να το βρούμε, αγαπητέ μου δάσκαλε, και ιδού γιατί: αποκλείεται να βρο,ύμε πουθενά σούδα, και δίπλα να υπάρχει πιο εύκολη ανηφοριά. Διότι α π’ αυτό το γεγονός και μόνο, η σούδα σε λιγό­ τερο από ένα χρόνο θα καταστρεφόταν. Τα περάσματα αυτά τα φτιάχνουν |_____ ^ και τα συντηρούν με μεγάλη δυσκολία και μεγάλα έξοδα οι κοινότητες, όταν δεν υπάρχει άλλο μέσο πρόσβασης στη θάλασσα, είτε για ψάρεμα είτε για το μάζεμα των φυκιών. Εάν όμως στα διακόσια, τρακόσια, πεντακόσια μέτρα από τη σούδα υπήρχε κά­ ποιος άλλος δρόμος πρόσβασης-στη θάλασσα, κανένας δεν θα χρησιμοποιούσε και δεν θα συντηρούσε πλέον τη σούδα κι από τις βροχές, τις κατολισθήσεις και τον πάγο θα κα­ ταστρεφόταν ολοσχερώς, προτού προλάβει να τελειώσει καν ο χειμώνας. Εκτός αστού, τη βόρεια περιοχή του Φεκάν, όπου βρίσκεται το Σενεβίλ, δεν την ξέρω, αλλά μου φαίνεται ε­ ντελώς απίθανο να βρείτε εκεί αυτό που ψάχνετε. Το μόνο που μπορεί να γίνει στο πλαίσιο του σχεδιαγράμματος σας είναι το εξής. Οι ήρωές σας ακούνε να γίνεται λόγος για τον απόκρημνο βράχο του Μπενουβιλ, 3/4 της λεύγας από το Ετρετά, τους λένε όμως ότι η κατάβαση είναι πολύ κουραστική και τους υποδεικνύουν 1 χιλιόμετρο παραπέρα τη μικρή κοιλάδα του Βωκότ. Ένα στενό φαράγγι, καλυμμένο με νερόβουρλα, που οδηγεί στη θάλασσα από μια κατηφοριά κάπως απότομη

Έρευνα

in te r n e T ^ ^ Η Έ νω σ η Ε λλήνω ν Χ ρηστώ ν IN T E R N E T (ΕΕΧ Ι) α π ο τ ε λ ε ί τ η ν π ρ ώ τ η σ υ λ λ ο γ ικ ή π ρ ο σ π ά θ ε ια γ ια τ η δ ιά δ ο σ η κ α ι υ π ο σ τ ή ρ ιξ η τ η ς χ ρ ή σ η ς του

internet σ τ η ν Ε λ λ ά δ α . Σ τ ο χ ε ύ ε ι.

• σ τη δ ιά δ ο σ η τ η ς

η λ ε κ τ ρ ο ν ικ ή ς ε π ικ ο ιν ω ν ία ς • σ τ η ν ε ξ α σ φ ά λ ισ η συνεχούς π ρ ό σβ α ση ς και χρ ή σ η ς του π λ ή ρ ο υ ς φ ά σ μ α τ ο ς τ ω ν υ π η ρ ε σ ιώ ν του

internet σ τ η ν Ε λλάδα

• σ τ η ν π α ρ ο χ ή τ ε χ ν ικ ή ς υ π ο σ τ ή ρ ιξ η ς κ α ι α λ λ η λ ο β ο ή θ ε ια ς μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν μελώ ν • σ τ η ν ε ξ α σ φ ά λ ισ η τ ο υ χ α μη λότερ ου δυνατού κ ό σ τ ο υ ς π ρ ό σ β α σ η ς σ το

internet γ ια τ η ν Ε λ λ ά δ α • στην ε νερ γό σ υμ μετο χ ή σ ε ε ρ ε υ ν η τ ικ ά πρ ο γρ ά μμ α τα της Ε λλάδας κ α ι τ ο υ ε ξ ω τ ε ρ ικ ο ύ Η ΕΕΧΙ δ ιο ρ γ α ν ώ ν ε ι σ ε μ ιν ά ρ ιο ε ισ α γ ω γ ή ς σ το

internet γ ια α ρ χ ά ρ ιο υ ς

%

στο τέλος, αλλά ακίνδυνη και πολύ βατή βαδίζεις προς το Ετρετά στη ρίζα ενός συμπλέγματος βράχων εντελώς ίσιου και συχνά απειλητικού - με πολλές πηγές στη ρίζα του - μεταξύ των οποίων η πηγή των Βρύων. Απέναντι από το Μπενουβίλ, στα εκατό μέ­ τρα, στη θάλασσα μία θαυμάσια βελόνα, πιο πλατιά στην κορυφή απ’ ό,τι στη βάση, μοιάζει συνεχώς έτοιμη να πέσει, πιο πέρα διακρίνεται μια άλλη βελόνα, του Βωντιέ, που μοιάζει αντιθέτως θρυμματισμένη και πεσμένη πάνω στο βράχο. Ο ορίζοντας κλεί­ νει από έναν μεγάλο κάβο, που δημιουργεί τη Μικρή Πόρτα του Ετρετά. Συνεχίζουμε να ακολουθούμε το σύμπλεγμα των από­ κρημνων βράχων. 'Οταν δεν απέχουμε πα­ ραπάνω από διακόσια μέτρα από το τείχος που κλείνει την πόρτα αυτή, ακολουθώντας ακριβώς τη ρίζα του συμπλέγματος των βράχων, ένας βράχος που προεξέχει κρύβει και τη μαύ ρη τρύπα του περάσματος που το λένε το “Καμίνι του Διαβόλου” και την ομώ­ νυμη σούδα. Η στροφή αυτή του βράχου εί­ ναι στα είκοσι μέτρα περίπου από τη ρίζα της σούδας. Ο Μπουβάρ περνάει μπροστά από τη σούδα, που κάτω χαμηλά είναι α­ πλώς ένα μονοπάτι ελαφρώς κεκλιμένο, μπαίνει στο τούνελ του Καμινιού που διασχί­ ζει τον κάβο με το βράχο που κλείνει το Ετρετά, ξανακατεβαίνει από την άλλη με­ ριά, φτάνει στην παραλία και οδηγεί στο χω­ ριό σε 5 λεπτά, μεσ’ απ’ τα χαλίκια. Ο Πεκυσέ, που φυσικά τον έχει χάσει από τα μά­ τια του, αφού έχει μπει στο πέρασμα κάτω από την ακτή, βλέπει στο πλάι ένα εύκολο μονοπάτι - το ακολουθεί. Αυτή είναι η μονα­ δική δυνατή εκδρομή στα περίχωρα του Ετρετά. Αν σας ταιριάζει, μπορώ να σας στείλω πιο διεξοδικές λεπτομέρειες. Δεν νομίζω ότι θα βρείτε πουθενά αυτό που ζητάτε.

κ α ι π ρ ο χ ω ρ η μ έ ν ο υ ς .'

58

Γ ια ι is μ ια ρ ό τ ε ρ ε ς π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς ατ ιε υ θ υ ν θ ε ίτ ε σ τ α γ ρ α φ ε ία τ η ς ΕΕΧΙ, Π α τ ρ ιά ρ χ ο υ Ιω α κ ε ίμ 3 0 - 3 2 ,

Σας φιλώ, αγαπητέ μου δάσκαλε, και σας σφίγγω το χέρι. Πείτε μου αν οι πληροφορίες που σας έστειλα είναι αρκετές. Ειλικρινά δικός σας ΓκυντεΜωπασάν

10675 Αθ ήνα .

ΑΠΟΔΟΣΗ: ΤΙΤΙΚΑ ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ

Έρευνα

Π Ρ Ε Μ I

Με αφορμή την παρουσίαση του έργου του Μπέρτολτ Μπρεχτ «Η Άνοδος τουΑρτούρο Ούι», από τη Σκηνή Κοτοπούλη του Εθνικού Θεάτρου, ο σκηνοθέτης της παράστασης Ανδρέας Βουτσινάς γράφει για τον μεγάλο του Θεάτρου Μη. Μπρεχτ μιλήσουμε για Μπρεχτ λοιπόν! Συνήθως δεν δυσκολεύομαι να μιλήσω για τον συγγραφέα που σ’ ένα έργο του δουλεύω και μπορώ να πω πως, με­ τά από 128 έργα που έχω ανεβάσει και σχεδόν 40 χρόνια στο θέατρο, έχω μια ευκολία. Αλλά όταν πρόκειται για τον Τσέχωφ και τον Μπρεχτ η επι­ θυμία είναι τόσο μεγάλη που δημιουργεί ένα φόβο. Σαν ένα ερωτικό ραντεβού που φοβάσαι ότι ο παρτενέρ δεν θα ’ρθεί. Ίσως γι’ αυτό απέφευγα μέχρι τώρα να σκηνοθετήσω είτε Τσέχωφ είτε Μπρεχτ. Κι επειδή τα χρόνια περνάνε, είπα: τώρα, γιατί μπορεί να μην είναι ποτέ. Να μιλήσουμε για Μπρεχτ, λοιπόν. Η πρώτη μου σκέψη ήταν ν’ απομακρύνω ό,τι έχω ακούσει, διαβάσει και δει, εκτός από τρεις παρα­ στάσεις του Μπερλίνερ Ανσάμπλ, ιδίως τη «Μάνα Κουράγιο» με την Έλεν Βάιγκελ. Όλες μ’ άφησαν με πολλά ερωτηματικά. Διαβάζοντας αυτά που έχουν γραφτεί για τον Μπρεχτ και το Θέατρό του μού έμενε πάντα η αίσθηση ότι επρόκειτο για θεωρίες, κι εγώ με τις θεωρίες και τα θεωρητικά ποτέ μου δεν τα πήγαινα καλά. Έτσι αποφάσισα, σ’ αυτή την παρθενική μου πορεία προς τον Μπρεχτ, να χρησιμοποήσω αυτό που έκανα και με το Αρχαίο Δράμα. Με τη σκέψη ότι ένας νεαρός άγνωστος συγγραφέας μού πρότεινε το έργο του, διάβασα τον «Αρτούρο Ούι». Κι εκεί ανακαλύπτω την επιρροή που είχε το κινηματογραφικό σενάριο, και μάλιστα του βωβού κινηματογράφου, πάνω στο θεατρικό του έργο. Σκηνές που ο λόγος δεν ήταν σε προτεραιότητα, κι όπως στο βωβό κινηματογράφο ένα καρτόνι με μια ή δύο φράσεις υποδείκνυε το γε­ γονός, δίνοντας στους χαρακτήρες την ευθύνη για την εξέλιξη της δράσης, έ­ τσι στον «Αρτούρο Ούι» τα γεγονότα εξελίσσονται με το σαρκαστικό βλέμμα του συγγραφέα καρφωμένο σ’ ένα θέμα τραγικό, που αφορά όλους μας. Εγώ, παιδί της Κατοχής, έχοντας ζήσει Μεταξά και Χίτλερ και Μακ Άρθυ στην Αμερική, ήξερα τ’ αποτελέσματα της δικτατορίας και του ρατσισμού, προσπά­ θησα να μην πέσω στην παγίδα να παρελθοντολογήσω. Ο Μπρεχτ τον Χίτλερ τον είχε μπροστά του. Και τον γκάγκστερ επίσης. Χρησιμοποιώντας λοιπόν ως σημείο αναφοράς τον Ριχάρδο τον Γ’ υπογράμμιζε τον τραγικό κίνδυνο. Κι όχι μόνο αυτό. Έκρουε το καμπανάκι εκείνο, που με το κόκκινο φωτάκι του

να μύψονμ για Μπρψ

κραυγάζει πως αυτός ο κίνδυνος υπήρχε χτες, υπάρχει σήμερα και θα υπάρχει αύριο. Το αύριο του Μπρεχτ είναι το σήμερα το δικό μου. Και για μένα ο «Αρτούρο Ούι» είναι θύτης και θύμα. Και σήμε­ ρα πρέπει να έχουμε την ευθύνη γι’ αυτό που το προσωπικό μας συμφέρον δεν μας αφήνει να δού­ με, τον κίνδυνο δηλαδή που δημιουργούμε θρέφοντας και δίνοντας δύναμη σε ανθρώπους που μπορεί να οδηγούν σε τραγικές καταστάσεις. Το έργο έχει τη βρόμικη μυρωδιά του χρήματος. Την απληστία μας που καθοδηγεί και δικαιολογεί τις πράξεις μας, χωρίς να συνειδητοποιούμε τις επιπτώσεις. ΓΤ αυτό και ο Μπρεχτ έδωσε τον τίτλο «Η Άνοδος και η πτώση του Α. Ούι». Παρ’ όλη την επιφανειακή ανδροκρατούμενη επιλογή του συγγραφέα, η γυναικεία παρουσία είναι καθοριστική. Όπως σε όλα τα έργα του, ο Μπρεχτ τής δίνει το θάρρος, τη δύναμη και την τόλμη να στέκεται ισότιμα απέναντι στον άντρα. Ταυτόχρονα όμως της υπενθυμίζει διαρκώς ότι το δώρο που η φύση τής έχει δώσει, και την κάνει να υπερέχει, η δυνατότητά της δηλαδή να γίνεται μάνα, είναι και η παγίδα της. Έτσι έχουμε στον «Αρτούρο Ούι» τη γυναίκα πόρνη, τη γυναίκα που έχει μπει στον αντρικό κόσμο ισότιμα, αλλά που δεν παύει να είναι γυναίκα, και τη γυναίκα που με τον πόνο της κραυγάζει ζητώντας βοήθεια όχι μόνο για τον εαυτό της, τον άνδρα της ή το παιδί της, αλλά για μας όλους. Καλούμενος από το Εθνικό να σκηνοθετήσω τον «Αρτούρο Ούι» προσπάθειά μου είναι αυτές οι σκέ­ ψεις να αξιοποιηθούν με μια ομάδα ηθοποιών που έχουν κατά νου ότι η συνολική δουλειά είναι η προτεραιότητα. Βάζοντας αυτό το έργο στο ρεπερτόριό του, το Εθνικό Θέατρο επισημαίνει το ρόλο και την ουσία της λειτουργίας ενός Εθνικού Θεάτρου, σε μια εποχή που ο ρατσισμός και οι δικτατορίες πολλαπλασιάζονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα στον πλανήτη μας. ΑΝΔΡΕΑΣ ΒΟΥΤΣΙ ΝΑΣ Μ η έρτολτ Μ π ρεχτ «η ά ν ο δ ο ς τ ο ν Α ρ τ ο ύ ρ ο Ο ν ϊ...»

Μετάφραση: Κώστας Σταματίου Σκηνοθεσία: Ανδρέας Βουτσινάς Σκηνικά: Γιώργος Ασημακόπουλος Κοστούμια: Ρένα Γεωργιάδου Μουσική: Βασίλης Δημητρίου Βοηθός Σκηνοθέτη: Ιωάννα Μιχαλακοπούλου Δ ια ν ο μ ή

(μ ε σ ε ιρ ά ε μ φ ά ν ισ η ς )

Γιώργος Λέφας Σπύρος Φασιανός Γιώργος Τσιδίμης Δημήτρης Ζακυνθινός Στέλιος Λιονάκης Κώστας Χαλκιάς Θάνος Δαδινόπουλος Θόδωρος Κατσαφάδος Ιάκωβος Ψαράς Φώτης Αρμένης Γιώργος Μιχαλακόπουλος Νίκος Μπουσδούκος

Η Β Η Η Η Η

4

»

«

V*

ρ

'

Λουκάς Ζήκος Γιάννης Ροζάκης Κωνσταντίνος Μπάσης Κώστας Κλεφτογιάννης Ελισάβετ Γιαννοπούλου Θεόδωρος Έξαρχος Δημήτρης Μπικιρόπουλος Κώστας Ζαχαράκης Κώστας Μπάλλας Μιράντα Ζαφειροπούλου Σοφία Κακαρελίδου

τα Μ ι α

Α ΓΓΛ Ο ΒΥ ΖΑ Ν ΤΙΝ Α Χ ΡΙΣ Τ Ο Υ Γ Ε Ν Ν Α Του Τ. Κ. ΠΑΠΑΤΣΩΝΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ: «ΗΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 25 ·12 · 1935 Είδε και αποείδε ο Δημιουργός πως το χτίσμα του, το γέ­ νος των ανθρώπων, δεν βγήκε σόι πράμα, πως μάχην η α­ λυσίδα των γενεών από τον πρωτόπλαστο μέχρι πέρα στους αιώνες, ανάδειχνε κάθε τόσο και σπέρμα αγαθό, ανάδειχνε δίκαιους Πατριάρχες, Βασιλείς, Προφήτες, ό­ λους σταλμένους από τον ίδιο Πατέρα για να νουθετή­ σουν το απόλωλο γένος' κατάλαβε, πως δεν έμενε άλλο α­ πό τη μεγάλη θυσία. Με τον τρόπο τούτο της θυσίας και μετον σκοπό της σωτηρίας στάλθηκε δίχως πομπή και με­ γαλεία, αλλά και όχι πάλι δίχως την εσωτερικήν αίγλη της θεστητος, το νεογνό της σημερινής πρωίας. Ό,τι χαρα­ κτηρίζει την έλευσή του είναι μυστικές χαρές και μυστική αίγλη: το θάμπωμα του Ευαγγελισμού σ’ ένα παρθενικό κελί, όπου ξεχύθηκε τσουβάλια το χρυσάφι, η συγκίνηση του Όρους, η γέννηση στην φάτνη με τα γαϊδούρια και τ’ άχυρα, η γοητεία των τσοπαναρέων, το λαμπρό άστρο των μάγων της ανατολής. Αν ήρθε τούτο το νεογνό, ήρθε για να μεταβάλει την φυλή μας από αγρίας σε πραεία, κα­ θώς την συμβολίζει ο Πατριάρχης Βενιαμίν, του οποίου το

mΠαλιά

δίστιχο, όπως το στιχούργησε ο Μυτιληναίος ύπατος Χρι­ στόφορος Πατρίκιος και που διαβάζεται στα μοναστήρια τον άρθρο της Κυριακής πριν τα Χριστούγεννα, καθαρά διαγράφει: «Φαγών τό πρωί Βενιαμίν, ώς λύκος. Πράος φανείς, δίδωσι βρώσιν εσπέρας». Και πράγματι η ανθρωπότητα με το άνθισμα του Χριστια­ νισμού φάνηκε πως αποφάσισε στα σοβαρά να παρατήσει τη συνήθεια του λύκου και αντίς να αρπάζει την τροφή, να την διανέμει. Φαίνεται όμως πως το εσπέρας της πραότητος του Βενιαμίν ακολούθησε η νύχτα και ξανάγινε πρωί και ξανάρχισε να γίνεται λύκος στις ημέρες μας η φυλή και άλλο νεογνό δεν πρόκειται να μας έρθει. Μας απόμεινε όμως σαν σκέλεθρας η Εορτή. Και τούτης θα κάμωμε σήμερα το ευλαβές θρηνητικό Σχόλιο. Ιδού πώς την περι­ γράφει ένας σπουδαίος Αμερικανός - και είναι γνωστό πό­ σο οι αγγλοσαξωνικοί και οι βορινοί λαοί συγκρατούν αν όχι άλλο τίποτα την φιλέορτη διάθεση για τα Χριστούγεν­ να. Ο σπουδαίος Αμερικανός είναι ο πολύ γνωστός Γουώσιγκτον Έρβιν. Όλοι μας, λέει, παρακολουθούμε τις μεγά­ λες γοτθικές βασιλικές του τόπου μας. Ο χρόνος περνάει απ’ επάνω τους και τους αφαιρεί ο κάθε αιώνας και κάτι. Εγγύς είναι ο καιρός που θ’ απομείνουν ερείπια... Και σή­ μερα είναι ερείπια αλλά δεν πολυφαίνονται ακόμα. Επι­ βάλλεται η αυστηρή μεγαλοπρέπεια της συνολικής μορ-

φής τους, τόσο που δεν προσέχουμε τις λεπτομέρειες των γερατειών. Έρχεται όμως κάποτε στοργική η μοίρα και ρίχνει επάνω τους πυκνούς τους πλοκάμους του κισ­ σού, που καλύπτει τη μιζέρια και την κατάντια. Κρύβει βέ­ βαια και την ομορφιά των ρυθμών και του διάκοσμου. Αλλά ποιων ρυθμών και ποιου διάκοσμου, αφού ερείπια εί­ παμε έχουν απομείνει. Μια μεγάλη, η μεγαλύτερη ίσως απ’ όλες, γοτθική (ή βυζαντινή) Βασιλική μπορούμε να πούμε, σε ωραία παρομοίωση, πως είναι και η γιορτή των Χριστουγέννων. Και όπως την καταντήσαμε, απόμεινε ένα ερείπιο. Ο κισσός που λιγοστός ή άφθονος στάλθηκε και κάλυψε τις προσόψεις της είναι η ποίηση που ξέρει την τέ­ χνη σαν νεκροθάφτης ή επιμελητής τάφων να συγκαλύ­ πτει τα ερείπια. Άμα και τούτος μαραθεί, δεν θάχουν τα μάτια της ψυχής μας πού ν’ ακουμπήσουν για να ιδούν σημάδι ωραιότητος. Και είναι αλήθεια πως μέσα στη Βασι­ λική συγκρατιούνται όλα τα μεγαλεία, αλλά εκεί συγκε­ ντρώνονται οι μυημένοι και σαν μυσταγωγοί συνδαυλί­ ζουν το υπάρχον κούτσουρο και το αναζωπυρούν με τη δύναμη της ανάσας τους, αντί άλλης εξωτερικής φυσούνας, αλλ’ αυτοί είναι μετρημένοι, ενώ τα πλήθη των πολ­ λών απ’ έξω μένουν χωρίς ούτε καν την ανάμνηση. Και φαίνεται πως δεν είναι σημερινό μονάχα παράπονο, ούτε σημερινή αυτή η παρατήρησις της κατάπτωσης των Χριστουγέννων ή της Εορτής γενικότερα. Εδώ και πολλά χρόνια, ένα παλιό παραπονεμένο τραγούδι, εγγλέζικο πά­ λι λέει: «Ωστε λοιπόν φύγανε για πάντα τα καλά παλιά Χριστού­ γεννα; Δεν απόμεινε τίποτε άλλο εκτός από τις τρίχες του ωραίου κεφαλιού και της ωραίας γενειάδας του Πάτερ Χριστούγεννου (του δικού μας άγιου Βασίλη να πούμε); Ε,

λοιπόν αφού έτσι είναι, θα μαζέψω λίγες τρίχες και θα τις κάμω φυλαχτό, μια και δεν μπορώ τίπστ’ άλλο να συγκρα­ τήσω απ’ αυτόν τον χαρούμενο και ελεήμονα γέρο». Και εντούτοις, άλλη γραφή, επίσης παμπάλαια, ποιητική γραφή, από τους καιρούς που διατηρείτο ακόμη κάτι ε­ κτός από τις τρίχες των μαλλιών, μας προστάζει και μας διορίζει: «Ο κάθε άνθρωπος πρέπει να μπορεί νάχει μπροστά του, τα Χριστούγεννα, στο τζάκι του καλή φωτιά για να εξαφα­ νίζει το κρύο και για να ψήνει φαγάκι άφθονο για μεγά­ λους και μικρούς. Νάρχονται οι γειτόνοι και φιλικά να κα­ λωσορίζονται. Φτωχοί και διακονιαρέοι να μην αποδιώχνονται από τις πόρτες. Τα παλιά σκουφιά να αλλάζονται με καινούργια». Και πράγματι λες και έρχεται η γιορτή των Χριστουγέννων δώρο θεόσταλτο της ψυχής, να φέξει, να ανθίσει, να ζε­ στάνει την πιο άχαρη και απογυμνωμένη εποχή. Η κάθε άλλη έχει τις χάρες της και τις χαρές της. Άνοιξη, καλοκαί­ ρι, φθινόπωρο. Αλλά ο χειμώνας; Ας μην παίρνουμε τους τόπους μας, που είναι οι καιροί ήμεροι και γλυκοί. Αλλ’ ας σκεφθούμε λίγο τους βορινούς και ισκιασμένους εκείνους τόπους, που ερχομός του χειμώνα σημαίνει αποκρυβή πο­ λύμηνη του ήλιου, ντύσιμο του τόπου με το παχύ στρώμα της παγωνιάς, πέσιμο της καταχνιάς και του σκοταδιού, πάγωμα των ποταμιών, γύμνωμα του κάθε δεντρού. Τι γύμνωμα, θάψιμο, κουκούλωμα σπιτιών, δέντρων, αγρών. Και μέσα σ’ αυτή την απόγνωση έρχεται η μεγάλη κεροδοσιά της γιορτής. Φέγγει και αστράφτει η μεγάλη νύχτα. Συγκεντρώνεται το σπιτικό γύρω στο αναμμένο κού­ τσουρο, που καταντά ιερό. Στήνεται τραγούδι. Πιάνεται λίγο κι η φτωχολογιά μαζί με τους πλούσιους. Δένονται δαχτυλίδι οι ψυχές. Οι νέοι και οι κο­ πέλες φιλιούνται δίχως επίκριση κά­ τω από τους μελιούς των ελάτων που στολίζουν τις παραστάδες των θυρών. Το κρασί και η αθώα βακχεία βαστάνε ένα μερόνυχτο. Κρασί και φαγί, όχι τυχαία, αλλά συμμάζωμα και κρύψιμο όλου του χρόνου για τη μεγάλη ημέρα. Και όλα τούτα όχι δί­ χως πνευματικότητα, αλλά με κοινή συγκέντρωση και κοινούς ύμνους, με προσευχές και όργανο, που αυτά δίνουν τον τόνο και τον κανόνα της γιορτής και της ευτυχίας. Πώς λοι­ πόν με τέτοιους όρους δεν θα ξεχασθεί, έστω και πρόσκαιρα, η ερήμωση του βορινού χειμώνα, η απογύ­ μνωση του κρύου και της φτώχειας, της ορφάνειας και της δυστυχίας; Και πώς ο πλούσιος άρχοντας δεν θα ξεντροπιασθεί για τα πλούτη του βλέποντας που ήρθε η μέρα, όπου επί τέλους θα μπορέσει με το πλού­ τος του, όχι απλά να βοηθήσει, αλλά να δώσει τη χαρά και την ευτυχία, που, όσο και παροδική, μένει σαν κάτι φωτεινό; Ξεχνιέσαι το καλοκαί-

ταΠώά

ρι επί τέλους στο χρυσωτό θάμπος του ήλιου, στο παιγνίδισμα των φυλλωμάτων. Την άνοιξη στα κύματα των λουλουδιών. Το φθινόπωρο στα τριανταφυλλένια σύννε­ φα. Αλλά το χειμώνα του βοριά δεν έχεις άλλο από το καυκί της δυστυχίας σου, άλλο από τη μαυρίλα του κου­ κιού της ερημιάς σου. Έρχονται τα Χριστούγεννα και σαν φωτοβολίδα σού τα διαλύουν όλα τα σκοτεινά. Και ο διαρ­ κής ήχος του ταμπούρλου και της τρομπέτας δεν αφήνει μέσα στη ζεστασιά ν’ ακουσθείτο φύσηγματου βοριά. Δεν ειπώθηκε άδικα πως αν τα δέντρα το χειμώνα είναι γυμνά και στερημένα από το πλούσιο φύλλωμά τους, ειδικώς τη βραδιά και τη μέρα των Χριστουγέννων, τούτο συμβαίνει γιατί έχουν βγάλει το σκούφο τους για να προ­ σκυνήσουν. Τόσο δίδουν τα Χριστούγεννα εντύπωση δια­ κοπής του χειμώνα. Ψυχικός ήλιος και θάλπος έχει ανατείλει. Και τούτο εκδηλούται και στη φύση. Τούτη τη νύχτα ο αλέχτορας, έξω από τη συνήθειά του και από την εποχή, δεν κράζει μονάχα την αυγή αλλά στη διάρκεια όλης της νύχτας. Κι έτσι όλα τα στοιχεία φεύγουν και γίνονται άρα­ χλα. Κανένα τους δεν κατά να ξεμυτίσει. Νεράιδας γοη­ τεία δεν πιάνει. Στρίγγλα και μάγισσα δεν έχει δύναμη στα ξόρκια της. Τόσο ειρηνικοί και τόσο κεχαριτωμένοι είναι οι καιροί. Αλλά και των παιδιών η χαρά δεν είναι αξιοκαταφρόνητη. Αφήνουν τα σπουδαστήρια για τις ονειρώδεις διακοπές. Πάει το σκύψιμο της μελέτης. Πάει η τρομάρα της τιμω­ ρίας. Για τούτο εγκαταλείποντας τα σεμινάρια και τα κολλέγια για το πατρικό τους χτήμα το ολοπράσινο από τα στολίδια της ελατής και του μελιού, τραγουδάνε, σαν λό­ γιοι που είναι, λατινικά τον ύμνο της γιορτής και της ξε­

κούρασης «Βένιτ χώρα, άψκβε μόρα, λίμπρος ντεπονέντι». «Ήρθε ο καιρός ν’ απολαμβάνουμε όλα τ’ αγαθά χω­ ρίς κόπο. Ήρθε ο καιρός χωρίς άργητα ν’ αποθέσουμε τα βιβλία». Δηλαδή η φύση με τα Χριστούγεννα, παρ’ όλη την παγερότητατου χειμώνα αιφνίδια αναζωπυρούται, δείχνοντας πόσο οι ψυχικές δυνάμεις είναι ανώτερες από-κάθε κανό­ να και κυρίαρχες των καιρών. Οι δαιμονικές ενέργειες α­ ναστέλλονται. Η χαρά και η ευθυμία εγκαθιδρύονται. Και θεία δώρα, σε όλες τις τάξεις, πλούσιους και πένητες, γέ­ ρους, νέους και παιδιά, σκορπίζονται. Χίλια, μύρια έθιμα στους βορινούς τόπους συνοδεύαν τη γιορτή. Μασκαρέματα, κάλανδα, κεφάλια κάπρων, παγώνια, λατινικά ρητά, οινοποσία, με λειτουργικές τυπικότητες, προσευχές. Δη­ λονότι χαρές, γλέντια κα πανηγύρια στο πνεύμα της αγά­ πης και της ειρήνης βουτηγμένα με μάγισσαν αναδρομή στην παράδοση, που συνδέει τους αιώνες και την πίστη των αιώνων. Τώρα όμως απ’ όλα αυτά απόμεινε σαν χήρα η Μεγάλη Εκκλησία να γιορτάζει μοναχή της, κρυμμένη στους παλιούς της παπύρους, να συγκρατεί μονάχη της όλο το βάρος της παραδόσεως. Ενώ απόξω μένει αμετάβλητος ο Βενιαμίν. Λύκος ήταν το πρωί, λύκος έμεινε και το βράδυ, λύκος και την επιούσα. Τόσο που μου έρχεται ν’ αλλάξω το ιερό δίστιχο και να το πω έτσι: Φαγών το πρωί Βενιαμίν ως λύκος, ως λύκος κατεσθίει τα πάντα εσπέρας και αύριον ως λύκος και εις τους αιώνας.

□

Στο Κολλέγιο Αθηνών, αξιοποιώντας την νηάρχονσα νηοδομη, τις εγκαταστάσεις και ανταηοκρινόμενο στο κύρος τον, το Πρόγραμμα Εηψόρχρωσης Ενηλίκων ηροσχρέρει 140 μαθήματα ηον αγκαλιάζουν ευρύ χράσμα τον γνωστικού ηεδίου. Τα σεμινάρια Φιλοσοφίας και Λογοτεχνίας παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο Σπόρος Τσακνιάς διδάσκει «Στοιχεία Λογοτεχνίας» προσεγγίζοντας τις τεχνικές της νέας λογοτεχνίας και φωτίζοντας τον κώδικα της κριτικής της. Ο Στέφανος Ροζάνης αναλύει τα ρεύματα της «Φιλοσοφίας στον 20ό αι.», ο Δημήτρης Καλοκόρης «Νεώτερη ποιητική», ο Κυριάκος Ντελόπουλος εξετάζει τη μεθοδολογία συγγραφής επιστημονικών και λογοτεχνι­ κών βιβλίων, επιμέλεια έκδοσης, τον τρόπο χρήσης των βιβλίων και την οργάνωση βιβλιοθη­ κών στα σεμινάρια «Βιβλιολογίας» και ο Δημήτρης Τσατσοόλης διδάσκει «Σημειολογία της Λογοτεχνίας» και στο «Εργαστήρι Σημειολογίας» ασχολείται με τη φανταστική λογοτεχνία. Γ ι’ αυτά και τα υπόλοιπα μαθήματα σας ενημερώνει η Γραμματεία. Τηλ. 6478153, 6478160.

ταΠαλιά

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Γιώργο*; Μ ανιώχης

(( ν α ^ ν » Ι · · Λ " ύρνΚ'>

Γ ιώ ργος Μ ανιώ της

Αλληλούια (ένα βλάσφημο μυθιστόρημα) Το πονηρό μονοπάτι Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Χ ρ ή οτος ΔεσύλΑ α ς

Αχ, Αντριανή!... Η κρύπτη

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 38.31.078

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑ: Ν. ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ 122, 563 34 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΤΗΛ.: (031)70.63.54-5

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Κ ώ σ « ^ ΐ α Χιυ ν

^ιά \ι°υ A 1 κι & η α

κ£Ψεη

.’Κώστας Ταχτσής

.

*

Ζ ν Ύ Ύ ν ' ώ μ η ν , t 0 f -v 6 ( ν ° κ ύ ρ ιο ς Τ α χ τ σ ^ ;

Κ ώατας Τ α χτσ ή ς

Ή γιαγιά μου ή Αθήνα κι άλλα κείμενα Συγγνώμην; εσείς δεν είσθε ο κύριος Ταχτσής;

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Σπόρος Γκρίντζος

“Παραλάβατε διορισμόν...” Ντίνος Αημόπουλος

Οι ερωτύλοι

Παντελής Καλιότοος

Μάθημα δολοφονίας Μάνος Κ οντολέων

«Τα φώτα!» είπε

Κάτια Αντωνοπούλου

Η κυρία Ουίλσον ταξιδεύει Ροόλα Κακλαμανάκη

Αναδρομικός θάνατος

ΜΕΛΕΤΕΣ ~ ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΟΥΪ’Τ'061*·

Έλληνες Μ ε'!*«ολε£

Ε γ γ ρ ά φ ε ις

e m w n « ™ ° iH m X

ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ 1974-1990

L

Δ ημοσθένης Κοΰρτοβικ

Έλληνες Μεταπολεμικοί Συγγραφείς Ή λίας Π ετρόπουλος

Ή ονοματοθεσία οδών καί πλατειών Α νθ ολό γη σ η :

Ελισάβετ Κοτζιά, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου

Σύγχρονοι Έλληνες Πεζογράφοι 1974-1990

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Τζόυς Κάρ0\

Maupa

Λ/

ΡίτάφραοηΙωάννα

ΦΡΑΝΣΟΥΑΖ ΞΕΝΑΚΗ

Να με περιμένεις

Μάγια Αγγέλου

Ξέρω γιατί κελαηδάει το πουλί στο κλουβί Τζόυς Κάρολ Όουτς

Μαύρα Νερά Φρανοουάζ Ξενάκη

Να με περιμένεις

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΜΑΞ ΓΚΑΛΛΟ

0 έρωτας στα χρόνια της μοναξιάς ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΝΤΟΡΕΤΑΠΕΠΠΑ

Μαξ Γ καλλό

Ταχάρ Μ π εν Ζ ε λ λ ο ύ ν

Ο έρωτας στα χρόνια της μοναξιάς

Με χαμηλωμένα μάτια

Μαρκ Λαμπρόν

Φρανοουά Βενεργκάν?

ΤΟ ΜΑΤΙ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ

Η ΑΜΑΞΑ ΦΑΝΤΑΣΜΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Ι^ΠΛΤΑΚΗ

Μ αρκ Λ α μ π ρ ό ν

Φ ρανοουά Β ε γ ε ρ γ κ ά ν ς

Το μάτι της σιωπής

Η άμαξα φάντασμα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ Από τις εκδόσεις opera, το νέο μυθιστόρημα του μεγάλου Χιλιανού συγγραφέα

_____________Luis Sepiilveda_____________

Όνομα ταυρομάχον

Τ ι σ υ μ β α ίν ε ι μ ε τά τη ν π τώ σ η τ ο υ τ ε ίχ ο υ ς τ ο υ Β ε ρ ο λ ίν ο υ ; Π ο υ β ρ ίσ κ ε τ α ι κ ρ υ μ μ έ ν ο ς ο α μ ύ θ η τ ο ς θ η σ α υ ρ ό ς π ο υ κ λ ά π η κ ε α π ό τ ο υ ς ν α ζ ί σ τη δ ιά ρ κ ε ια τ ο υ Β ' Π α γ κ ο σ μ ίο υ Π ο λ έ μ ο υ ; Π ώ ς εμ π λ έκ ετ α ι σ τη ν α ν ε ύ ρ ε σ η τ ο υ έ ν α ς σ α ρ α ν τ α π ε ν τ ά ρ η ς Χ ιλ ια ν ό ς , π ρ ώ η ν α ντ ά ρ τ η ς κ α ι ν υ ν μ π ρ ά β ο ς σ ε κ α κ ό φ η μ ο νά ιτ -κ λ α μ π του Α μβούργου; Π ο ιο ς θ α κ α το ρ θ ώ σ ει ν α φ τ ά σ ει π ρ ώ τ ο ς σ τον πολυπόθη το θησαυρό; Μ ε τ ο β ιβ λ ίο α υ τ ό , ο Λ ο υ ίς Σ ε π ο ύ λ β ε δ α α π ο δ ε ικ ν ύ ε ι ότι κ α τ έ χ ε ι ό σ ο λ ίγ ο ι τ η ν τ έχ νη

ένα μοναδικό στη σύλληψή του πολιτικό θρίλερ.

της α φ ή γη σ η ς, κ α ι π α ρ ο υ σ ιά ζει

Εκδόσεις opera Χ α ρ ιλ ά ο υ Τ ρ ικ ο ΰ π η 26, 106 79 Α θ ή ν α ♦ Τηλ.: 36 33 777 ♦ Fax: 67 15 296

ΒΙΒΛΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΡΑΖΙΛΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙ Α Ε Ρ ΓΟ Ζ Ω Η Σ Ο “ Π Α Ρ Α Κ ΤΙΟ Σ Π Λ Ο Υ Σ’Ί Ο Υ J O R G E A M A N D O . Η R A C H E L DE Q U E IR O Z Μ ΑΣ Ξ Ε Ν Α ­ ΓΕ Ι ΣΤ Ο Ν Ο ΤΟ ΤΟ Υ 1915, Ο M O N T A LB AN Μ ΠΑΙΝΕΙ ΣΤ Α Α Δ Υ ΤΑ ΤΟ Υ Α Ν Θ Ρ Ω Π ΙΝ Ο Υ Μ ΥΑΛΟΥ ΚΑΙ Ο J O S E M ILLA S Α ΝΑ Φ ΕΡΕΤΑ Ι ΣΤ Η Ν ΚΡΙΣΗ Τ Η Σ Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ Σ Μ ΑΣ ΚΑΙ ΣΤΗ Μ Ο Ν Α Ξ ΙΑ.

Αν κάποιος θα ήθελε να γνωρίσει τον Jorge Amado σαν τον άνθρω­ πο που έζησε, ταξίδεψε, αγάπησε και ποτέ δεν σταμάτησε να γράφει για τη 'χώρα του, τη Βραζιλία, αν θα ήθελε να γνωρίσει τον μεγάλο ανθρωπιστή, την απερα­ ντοσύνη της ψυχής του, θα έπρεπε να διαβάσει αυτό το βιβλίο. Είναι το έργο ζωής - μια μνήμη του J. Amado. Μι­ λά για τον αποχωρισμό της πολιτικής από την ειλικρίνεια και την τιμιότητα, για τη φιλία που ήταν σημαντική για την ίδια του τη ζωή, μιλά για μια ασταθή χαοτική αλλά πάντα ό­ μορφη ζωή. Ο Amado αγωνιστής - κομμουνιστής, εξόριστος α­ πό τη χώρα του για πολιτικούς λόγους χωρίς να αρνείται ότι στην ανθρωπότητα υπάρχει αδελφο­ σύνη και ισότητα, στηλιτεύει την αδικία, τα λάθη, το ψέμα, τις πολιτικές εκκαθαρίσεις στο όνομα του συμφέροντος. Μας περιγράφει σημαντικές στιγ­ μές της ζωής του.

Το βιβλίο είναι μια κατάθεση ζωής, μια λογοτεχνι­ κή αλλά και ανθρωπιστική κατάθεση. Γράφει με πι­ κρία πολλές φορές χωρίς όμως να χάνει την πίστη του στους ανθρώπους, ενώ σε κάποια σημεία κά­ νει τον αναγνώστη να ξεσπά σε γέλια με το ιδιό­ μορφο και καταλυτικό του χιούμορ. Το «Navegacion de cabotaje» είναι ένα βιβλίο που ο Amado κρίνει τη ζωή του και μέσα απ’ αυτήν τα πι­ στεύω, τις ιδέες και τη λογική της κοινωνίας μας, ξεδιπλώνοντας τις απόψεις του με όλη τη λεπτότη­ τα και την αρχοντιά που τον χαρακτηρίζουν.

To «Tiera de silencia» είναι ένα βιβλίο που γράφτηκε το 1938, έργο που μας δί­ νει την ευκαιρία να συνει­ δητοποιήσουμε καταστά­ σεις και ιστορικές αλλα­ γές που ενώ σήμερα θεω­ ρούνται κεκτημένες εξα­ «Tierra de κολουθούν δυστυχώς α­ silencia» κόμη να υφίστανται. Για (Γη της σιωπής) παράδειγμα η πείνα μέχρι εκδ.

Alba θανάτου, και η δουλεία. Σελ.150 Ο Chico Bento, ήρωαςτου βιβλίου, προσπαθεί να επιζήσει. Είναι παιδί οκταμελούς οικογένειας που ζητια­ νεύει και δεν τολμά να αντισταθεί στο καθεστώς δουλείας που, αν και επίσημα καταργήθηκε στις 13 Μαΐου του 1888, δεν εξαλείφθηκε ακόμα από τις συνειδήσεις αλλά και την πρακτική πολλών Βραζιλιά­ νων, ειδικά στον Νότο, εκεί όπου αναφέρεται και το βι­ βλίο. Περνώντας μέσα από την πεινασμένη ζωή του και αγωνιώντας για το καθημερινό του λιγοστό ψωμί που βγάζει ζητιανεύοντας, ο Chico Bento βλέπει τη δυστυχία, τη μιζέρια, την εγκατάλειψη του κάμπου του Νότου, το αίμα που ακόμη τρέχει - απομεινάρι της δουλείας - την περιφρόνηση της ανθρώπινης ζωής και τη θλίψη που χαρακτήριζε εκείνη την περίοδο. Η Rachel de Queroz, πιονέροςτου μοντερνισμού, μας ξεναγεί σε μια χώρα ξερή και αφιλόξενη, αφού το 1915 ο Νότος υπέφερε από την ξηρασία, και μας δίνει μια εικόνα ενός άλλου καρναβαλιού. Του καρναβα­ λιού και της αποθέωσης της δυστυχίας.

Σ’ αυτό το τελευταίο βι­ βλίο του Montalban μπο­ ρούμε να δούμε καθαρά τις δύο φύσεις του αν­ θρώπινου μυαλού με το πρόσχημα μιας λοβοτο­ μής που έγινε σ’ έναν στραγγαλιστή υδραυλι­ κό. Το βιβλίο είναι χωρισμέ­ νο ουσιαστικά σε δύο μέ- f «Ε1 estangolador» ρη: στο πρώτο παρακο(Ο στραγγαλιστής) λουθούμε το άτομο αυτό εκδ. Mondadori μέσα στο ίδρυμα, μετά α­ πό τον φόνο των γονιών του, έγκλημα της εφηβείας του, και έτσι μας δίνο­ νται η σκληρότητα, η βαρβαρότητα, η επιθετικότη­

τα και η αυτάρκεια - χαρακτηριστικά της πρώτης φάσης της ζωής του. Στο δεύτερο μέρος του βιβλί­ ου παρακολουθούμε τον ίδιο στραγγαλιστή απαλ­ λαγμένο από όλα τα άσχημα και εγκληματικά χαρα­ κτηριστικά του μετά από εγχείρηση λοβοτομής. Ο συγγραφέας αφήνοντας πάντα να αιωρετται στις σελίδες του το ερώτημα αν όντως έχει αλλάξει ο κύ­ ριος χαρακτήρας του ή απλώς προσποιείται, μας α­ νοίγει μιαν άλλη, εντελώς αντίθετη πτυχή του ίδιου μυαλού, πιο ανθρώπινου τώρα, που είναι ο πιθανός σοσιαλδημοκράτης που έχουμε όλοι μέσα μας, που χρησιμοποιούμε ως εργαλείο ανάμεσα στο ΑΠΑΝ και στο ΤΙΠΟΤΑ. Και έτσι γεννιέται το ερώτημα αν ο άνθρωπος μπο­ ρεί να γνωρίσει πραγματικά τη φύση και τον εαυτό του μέσα από τον τρόπο ζωής του και τις υποχρεω­ τικές συμβάσεις που κάνει στη διάρκειά της.

Το έργο με τον πρωτότυπο αυτό τίτλο μπορεί να ειπω­ θεί ότι είναι μια από τις κα­ λύτερες νουβέλες του συγγραφέα. Πρόκειται για μια διήγηση ενός επιχειρηματία πε­ «Tonto, muerto, τυχημένου, που αποσύρεbastardoe ται από τον επαγγελματικό invisible» χώρο του, αλλά το κρύβει (Βλάκας, από τη γυναίκατου. Αυτή η πεθαμένος, νουβέλα είναι πάνω απ’ ό­ μπάσταρδος και λα μια σαρκαστική διήγη­ αόρατος) ση, ειρωνική, γύρω από εκδ. Alfaguara την κρίση μιας κοινωνίας που μπήκε σε μια περίοδο προς την καταστροφή. Είναι σκέψη πάνω στη μοναξιά του ανθρώπου σε μια περίοδο κρίσης των ηθικών α­ ξιών. Είναι πάνω απ’ όλα η αναζήτηση της ατομικής ταυτότητας του καθενός. Πραγματικότητα και φαντασία είναι οι δύο πόλοι από α­ πό τους οποίους μπορεί κανείς να καταλάβει τον κό­ σμο. Αυτό που πραγματικά γίνεται ορατό είναι ένας τρόπος κοινωνικής αναισθησίας· τα είδη χάνονται σε μα κοινωνία φανταστική. Αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως φαντασία, ως μη πραγμαπκό μετατρέπεται από την άλλη πλευρά σε μια μοναδική φόρμα πιθανής πραγμα­ τικότητας. Ηπραγματικότητα είναι σαν ένα όνειρο, στο οποίο οι άνθρωποι χωρίς ταυτότητα αγνοούν όλα αυτά που είναι ο εαυτόςτους. Βλάκας, πεθαμένος, μπάσταρδος και αόρατος είναι τα επίθετα που χρησιμεύουν για να διευκρινισθεί με άλλο τρόπο η πραγματικότητα, το όνειρο, η φαντασία, η ο­ ποίαπάντως δεν είναι παρά μια φόρματης αλήθειας. □

MiHi

ξένοβιβλίο

Miwwia ΣταΛιΑιπούτεια άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης απαντούν εν συντομία σε καίρια ερωτήματα με αφορμή την έκδοση ενός βιβλίου ή κάποιο επίκαιρο γεγονός

Η μυρωδιά του μαύρου. Αθή­ να, Εξάντας, 1995. Σελ. 120. Δρχ. 1.200

I ΛΕΙΑ ΒΙΤΑΛΗ Η ανάγκη για ουσιαστική επαφή σε συνδυασμό με τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες και τις φρούδες ελπί­ δες των προσώπων είναι οι ρυθμιστικοί άξονες στα διηγήματα της Λείας Βιτάλη. Με πυκνότητα λόγου, η συγγραφέας παίζει με το ρεαλισμό και το συμβολι­ σμό καθώς μας ξεναγεί στα υπαρξιακά αδιέξοδα του σύγχρονου ανθρώπου. Στη «Μυρωδιά του μαύ­ ρου» η οδύνη αισθητοποιείται με τρόπο λιτό και χω­ ρίς γλυκερούς λυρισμούς. ΕΡ.: Στα διηγήματά σας τίθεται το πρόβλημα της αν­ θρώπινης ευτυχίας και της προσωπικής ελευθερίας. Πώς ανταποκρίνονται οι ήρωές σας στα αιτήματα αυτά; ΑΠ.: Οι ήρωές μου ήταν μια έκπληξη για μένα. Ο συγγραφέας μυθιστορημάτων αντιμετωπίζει και τα διηγήματα σαν μικρά μυθιστορήματα. Οι χαρακτή­ ρες εξελίσσονται με τη δράση. Όταν άρχισα να γρά­ φω, ήξερα μόνο ότι ο ένας από τους 7 έκαψε το χω­ ριό του. Ο άλλος νόμιζε πως ήταν πουλί. Η τρίτη ο­ νειρευόταν πως ήταν γοργόνα. Η άλλη ότι σκότωσε για να μην είναι μόνη. Μια άλλη ξανάρχισε να ζει μέ­

Adutovm

σα από την κόρη της, ενώ κάποια άλλη αφέθηκε να γίνει η μάνα της. Κι ακόμη ότι ένας άντρας γύρισε μετά από δέκα χρόνια στην Αθήνα με το τρένο που φοβόταν. Γράφοντας ερχόταν στ’ αυτιά μου η φωνή τους. «Δεν γεννηθήκαμε για να είμαστε ευτυχισμέ­ νοι, μου ψιθύριζαν. Ούτε ελεύθεροι. Κάποιοι μας τα υποσχέθηκαν αλλά δεν μας άφησαν ποτέ να τα βρούμε». Ύστερα πίστεψαν στην αγάπη. Αλλά και τότε δεν βρέθηκε να τους αγαπήσει κανείς. Γιατί όλοι ζητού­ σαν την αγάπη χωρίς να ξέρουν τι είναι. Τότε η οργή τους έγινε βία. Οι ήρωές μου είναι απελπισμένοι, όπως όλοι που δεν αγαπήθηκαν. Και συνεχώς ακροβατούν σε οριακές καταστάσεις. Αντικαθιστούν την πραγματικότητα με τη φαντασίωση για να μπορούν να την αντέξουν. Αυτή είναι η ευτυχία τους! Η ελευθερία τους; Αυτήν την βρίσκει ο καθένας, με τον δικό του τρόπο, στο τέλος του διηγήματος.

Το τελευταίο καναρίνι. Αθήνα, Κέδρος, 1995. Σελ. 128. Δρχ.

1.700

ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΚΩΤΣΙΑΣ Οδυνηρό τέλος εποχής για ένα ζευγάρι ηλικιωμένων

και απαρχές μιας καινούριας ζωής για μια οικογέ­ νεια Βορειοηπειρωτών. Οι ήρωες της νουβέλας κο­ νταροχτυπιούνται με την αναλγησία των ανθρώπων της Αθήνας, αλλά επιμένουν να πιστεύουν στην αξία της ανθρώπινης αλληλεγγύης. Ο Τηλέμαχος Κώτσιας αποδίδει εύστοχα τις εύθραυστες ισορροπίες στη ζωή της μεγαλούπολης εστιάζοντας το ενδιαφέ­ ρον του στο καθημερινό και το απλό. ΕΡ.: Ποιο είναι το τίμημα που θα πληρώσει το νεαρό ζευγάρι των βορειοηπειρωτών της νουβέλας προκειμένου να προσαρμοσθεί και ν’ αφομοιωθεί στον τρόπο ζωής της αθηναϊκής κοινωνίας; ΑΠ.: Γι’ αυτή την ερώτηση υπάρχουν δύο απαντή­ σεις, η μία του συγγραφέα και η άλλη των ηρώων, γιατί δεν είναι δεδομένο ότι ταιριάζουν οι απόψεις τους. Η θέση του συγγραφέα είναι γνωστή και αποτελεί μάλλον κοινωνικό παρά λογοτεχνικό ενδιαφέρον. Οι ήρωές του στην αρχή θα αποχρωματιστούν από την ιδιαιτερότητά τους, μετά θα αφομοιωθούν από το α­ πέραντο χωνευτήρι και στο τέλος θα αποτελέσουν μια σταγόνα στον ωκεανό της τσιμεντούπολης. Η μυρουδιά του μοσχοτρίφυλλου θα εγκαταλείψει τη ζεστή λαχανόπιτα και το ηπειρώτικο μοιρολόγι δε θα ανατριχιάζει πια το δέρμα, καθώς θα είναι αλειμμένο με κρέμες διαφημισμένες στα περιοδικά της μόδας. Οι ήρωες όμως έχουν άλλη άποψη. Δικαίωμά τους. Είναι αισιόδοξοι για το μέλλον, πρόθυμοι να κάνουν κάθε θυσία για να ευθυγραμμιστούν και αυτοί με τον σύγχρονο κόσμο. Προέρχονται από ένα περιβάλλον που τους έχει δοκιμάσει στις δυσκολίες και στις στε­ ρήσεις, γι’ αυτό θέλουν να προλάβουν τον χαμένο καιρό, να βρουν έστω και την τελευταία θέση στο βαγόνι του χρόνου και τρέχουν αδιάκοπα. Τα μάτια τους ακόμα δε βλέπουν τις αλλαγές που σιγά σιγά θα υποστούν μέχρι που η ταυτότητά τους θα λιώσει σαν ένα κρύσταλλο ζάχαρης στο νερό. Προς το πα­ ρόν έλκονται από τα πολύχρωμα φώτα της πόλης σε μαγευτική μέθη και φτερουγίζουν γύρω από τις λά­ μπες σαν θαμπωμένα έντομα. Γι’ αυτό και δεν μπο­ ρούν να θέσουν θέμα τιμήματος.

Π

I ΑΛΚΥΟΝΗ ΠΑΠΑΜΚΗ Ύφος γλαφυρό, περιγραφική ζωντάνια και αφηγη­ ματική δύναμη, χειμαρρώδες και πληθωρικό, το «Αμάν... αμάν!» αναδεικνύειτο φιλότιμο, την ανθρω­ πιά αλλά και τις αδυναμίες ανθρώπων απλών σε μια λούμπεν γειτονιά πριν από κάμποσες δεκαετίες. Η Αλκυόνη Παπαδάκη χειρίζεται με δεξιστεχνίατο υλι­ κό της πλάθοντας ένα μυθιστόρημα σπάνιας μαστο­ ριάς. ΕΡ.: Γιατί νομίζετε ότι ένας αναγνώστης της εποχής μας θα δείξει ενδιαφέρον για μια ιστορία που ε­ κτυλίσσεται πριν από μερικές δεκαετίες; ΑΠ.: Γιατί ο σημερινός αναγνώστης ασφυκτιά μέσα στο άγχος, την αμφισβήτηση, την ευτέλεια και τα α­ διέξοδα. Η σύγχρονη σκέψη παλεύει να ξεφύγει από την πολιορκία της ασύδοτης τεχνολογίας, του ξετσί­ πωτου ευδαιμονισμού, της χωρίς αισθητική χειρα­ γώγησης. Ψάχνεται, λοιπόν, ο σημερινός αναγνώστης και προ­ σπαθεί να ανακαλύψει δρόμους φυγής. Πλεούμενο, να σαλπάρει. Ε! Βοηθάνε πολύ οι αναδρομές... Οι παλιές ιστορίες δίνουν το ελεύθερο σ’ αυτόν που τις διηγείται, να χρησιμοποιήσει φίλτρα ονειρικά. Τοπία καθαγιασμένα από τη νοσταλγία. Χρώματα κι αρώ­ ματα συναισθημάτων εποχής. Υπάρχει ασφαλώς και το ενδιαφέρον του αναγνώ­ στη να συλλέξει πληροφορίες από τις αναφορές στα ιστορικά και κοινωνικά δρώμενα, της όποιας μυθοπλασίας. Προσωπικά πιστεύω, πως το παράθυρο στη σκέψη, που είναι το ζητούμενο από τη λογοτεχνία, έχει να κάμει με το μέγεθος της αξίας του μάστορα. Του παραμυθά. Ένας καλός συγγραφέας τελικά, σε ταξιδεύει και σου γεμίζει την ψυχή πραμάτιες, αδιάφορο αν αυτό το ταξίδι γίνεται στο παρελθόν ή στο παρόν.

□

A ik im m

ΑΛΚΥΟΝΗ ΠΑΠΑΔΑΚΗ

ΤΟ ΧΡΩΜΑ ΤΟΥ ΦΕΓΓΑΡΙΟΥ «Το Χρώμα του Φ εγγαριού» της Α λκυόνη ς Παπαδάκη κυκλοφορεί από σήμερα στα ΑΓΓΛΙΚΑ και στα ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ. Πρόκειται για μυθιστόρημα με ονειρικά χρώματα και αλληγορικές π α ρ α σ τά σ εις, π ο υ α π ε ικ ο ν ίζ ο υ ν τη σ η μ ε ρ ιν ή π ρ α γ μ α τικ ό τη τα . Φευγαλέες και ανεπαίσθητες κινήσεις μιας δόκιμης πεζογράφου που συλλαμβάνει τα πρόσωπα πίσω από τα γεγονότα και που δίνει προεκτά­ σεις, ρίχνει φως στο βάθος της μνήμης και επιτρέπει στον αναγνώστη να γ ίνει κοινωνός ενός μυστηρίου που δεν απέχει από την ομορφιά και την ποίηση. Χρώματα και μουσική εναλλάσσονται. Γη και ουρανός συνυπάρχουν για να συνυπάρξει και ο άνθρωπος σ’ αυτό το απέραντο και ατέλειωτο βασίλειο που θα μπορούσε να ήταν μόνο ο παράδεισος και όχι η κόλα­ ση, η φθορά, το μηδέν. Η Α λκ υόνη Παπαδάκη μας θυμίζει τις έναστρες νύχτες των παιδικών μας χρόνων. Μας ξεναγεί στα χαμένα τοπία της εφηβείας, στους έρωτες και στις αγάπες των άδολων χρόνων, που ζουν μόνο σαν απόηχοι στη ρευστή και τόσο διφορούμενη εποχή μας. Φευγάτα όνειρα, ανεκπλήρωτα όνειρα, μικρές και ασήμαντες στιγ­ μές, όλα βουλιάζουν και χάνονται σαν τους μνηστήρες της όμορφης αλλά ανέραστης γυναίκας. «Η γιαγιά δ εν έβλεπε να ξεχωρίσει το αλάτι από τη ζάχαρη. Το φαγητό ήταν πολλές φορές γλυκό σαν τη σάμαλη. Κι ο βαρύς γλυκός του Φώτη, σκέτη άρμη. Η Νίνα δεν άντεχε τα πόδια της και την πίκρα της. Ο Φώτης δούλευε από τα χαράματα ως το βράδυ. Κι ο Πέτρος... ένα μαύρο σύννεφο φορτωμένο καταιγίδα». Πινακοθήκη χαραχτήρων ή τα πρόσωπα που λούζονται στο βενετσιάνικο καθρέπτη; «Τ Ο Χ Ρ Ω Μ Α Τ Ο Υ Φ ΕΓΓΑΡ ΙΟΥ» δ εν α λλά ζει. Το κλείσιμο του βιβλίου εναποθέτει ξανά την ίδια γεύση. Ο κύκλος ολοκληρώνε­ ται. Το μήνυμα αυτούσιο αιωρείται στους δέκτες. «Σε λ ίγο θα ξημερώσει... Κοίτα που ξεχάστηκαν κάποιοι ξελογιασμέ­ νοι άνθρωποι. Και ξαγρυπνούν... Κοιτάζουν το φεγγάρι και ονειρεύο-

Το βιβλίο «ΤΟ ΧΡΩΜΑ ΤΟΥ ΦΕΓΓΑΡΙΟΥ» έχει τιμηθεί με το πρώτο βρα­ βείο από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών. ΑΛΛΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΑΛΚΥΟΝΗΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗ: • ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΠΙΤΙ · ΤΟ ΣΚΙΣΜΕΝΟ ΨΑΘΑΚΙ • Η ΜΠΟΡΑ · ΑΜΑΝ... ΑΜΑΝ

4 ,

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΛΕΝΤΗΣ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 5 · 106 79 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 36.01.551, FAX 36.23.553

Ρόμπερτ Μοΰζιλ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ χω ρίς

ιδιότητες

Το έργο, που ο Ρόμπερτ Μούζιλ έγραφε όλη του τη ζωή, και μαζί με τον Οδυσσέα του Τζόις και το Αναζητώντας το χαμένο χρόνο του Προυστ, αποτελεί μία από τις τρεις μεγαλύτερες λογοτεχνικές δημιουργίες του αιώνα μας. ΠΡΩΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΟΔΥΣΣΕΑΣ

ΑΣΑΝΤΟΥΡ ΜΠΑΧΑΡΙΑΝ ■ ΠΕΤΡΟΣ ΑΝΤΑΙΟΣ

ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ζωγραφική - χαρακτική ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ

Εικαστικές μαρτυρίες για τη συμβολή των Ελλήνων στην αντιφασιστική νίκη των λαών. Πίνακες και χαρακτικά 65 καλλιτεχνών -μεταξύ των οποίων Τσαρούχης, Βασιλείου, Κατράκηπου φιλοτεχνήθηκαν από τον Οκτώβριο του 1940 έως το Μάιο του 1945, και εκφράζουν την ψυχή ενός αγωνιζόμενου λαού.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΟΥ 3 -114 71 ΑΘΗΝΑ ΊΉΛ. 36.24.326, 36.25.575 - FAX 36.48.030

Όταν κυκλοφόρησε το «Ένας σκού­ φος από πορφύρα», το τελευταίο μυθιστόρημα της Μάρως Δούκα, κάποιοι ισχυρίστηκαν ότι η συγγραφέας άλλαξε την πορεία του προβληματισμού της - δηλαδή της μυθιστορηματικής ενασχόλη­

Μ ά ρ ω Δ ο ύ κ α

σής της με τα σύγχρονα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα του τό­ που - επιχειρώντας ένα άλμα στο απώτερο ιστορικό παρελθόν, στο Βυζάντιο, ενώ άλλοι θεώρησαν ότι το νέο βιβλίο της είναι απολύτως συνεπές με το ώς τώρα συγγραφι­ κό της έργο. Πέρα από το με ποια άποψη τάσσε­ ται κανείς, είναι γεγονός ότι το «Ένας σκούφος από πορφύρα» εί­ ναι μια ιστορική αλληγορία ή ένα ι­ στορικό μυθιστόρημα-τομή τόσο στο συγγραφικό της έργο, όσο και στη σύγχρονη πεζογραφία μας. Αν περιοριζόμασταν μόνο στο τε­ λευταίο της .βιβλίο, θα αποκα­ λυπτόταν μόνο η μισή αλήθεια για το έργο της· γι’ αυτό και επιχειρή­ σαμε μια αναδρομή στο συγγραφι­ κό της παρελθόν που, όπως υπο­ δείχτηκε, ήταν όχι μόνο απαραίτη­ τη αλλά και επιβεβλημένη. Η Μάριο Δούκα κατέθεσε σ’ αυτήν την τελευταία - όπως μας δήλωσε - συνέντευξη για το βιβλίο της, με απόλυτη ειλικρίνεια τις απόψεις της όχι μόνο γι’ αυτό, αλλά και για την κριτική και τους κριτικούς της λογοτεχνίας, το Κέντρο Βιβλίου, τα κρατικά βραβεία, τους νέους πεζογράφους· μίλησε για τις ανησυχίες της. Ίσως η συνέντευξη αυτή ενοχλήσει μερικούς. Δεν συνυπάρχει όμως η ντομπροσύνη με τη μειλιχιότητα. ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ 0 ΗΡΑΚΛΗΣ ΠΑΠΑΛΕΞΗΣ

Σννέντενξη

Ηρ. Παπαλέξης: Ας αρχίσουμε, κ. Δούκα, από το πρώτο σας βιβλίο. Η κριτική για τη συλλογή διηγημάτων σας με τίτλο “Η Πηγάδα” (1974) σας τοποθέτησε «στα ίχνη της Μέλπως Αξιώτη», μίλησε για «αφηγηματική δεινότητα», για «γερό πεζογράφο πολυσήμαντο» (Μιλλιέξ, Αυγή 8/1/75), για «καθαρό πεζογραφικό ταλέντο». Ελάχιστες και ασήμαντες οι ενστάσεις. Πώς δεχτήκατε αυτές τις σχεδόν υμνητικές κριτικές τότε και πώς βλέπετε τώρα μετά από είκοσι ένα χρόνια - το πρώτο σας βιβλίο και την υποδοχή που του επεφύλαξε η κριτική; Μάρω Δούκα: Η Μέλπω Αξιώτη είναι η αγαπημένη μου πεζογράφος. Όταν έγραφα, μέσα στα χρόνια της δικτα­ τορίας τα δύο πρώτα μου βιβλία, απ’ όσο μπορώ να θυμηθώ, την είχα στο μυαλό μου. Ζούσα, θα έλεγα, στον αστερισμό της. Όμως η Αξιώτη στα καλύτερα βιβλία της κινήθηκε μέσα στον χώρο του υπερρεαλισμού, σε αντί­ θεση μ’ εμένα, που ήμουν κολλημένη στη δική μου πραγματικότητα. Ήταν πολύ πιθανόν, λοιπόν, αν αφηνό­ μουν σ’ εκείνη την αντίληψη που θέλει τη λογοτεχνική γλώσσα ιδιωματική και περίτεχνη, να βούλιαζα σ’ έναν γλυκανάλατο ρεαλισμό... Γι’ αυτό και η έγκαιρη τοποθέ­ τησή μου στα ίχνη της Αξιώτη, από γλωσσική άποψη, σήμανε για μένα το καμπανάκι κινδύνου. Και για να μην παρεξηγηθώ, παρθενογένεση στην τέχνη δεν υπάρχει, το σημαντικό όμως είναι να μιμείσαι «σπαρτιάτικα», να μην μπορεί ούτε καν ο κριτικός να εντοπίσει με σιγουριά τις επιρροές σου. Κατά τα άλλα οι εγκωμιαστικές κριτι­ κές φυσικά και με ενθάρρυναν. Η κριτική της Μιλλιέξ, μάλιστα, ήταν μεγάλη παρηγοριά σε μια δύσκολη περίο­ δο για μένα. Είκοσι ένα χρόνια όμως μετά, και επειδή προσπαθώ να μην έχω ψευδαισθήσεις σε ό,τι αφορά τα βιβλία μου, ξέρω ότι οι κριτικές εκείνες για την Πηγάδα ί­ σως να μην ήταν τόσο εγκωμιαστικές, εάν δεν συνέβαινε να έχει εκδοθεί αμέσως έπειτα από τη δικτατορία. Υπήρ­ χε τότε ένας ενθουσιασμός και μια συγκατάβαση, μια γενναιοδωρία για τους νεότερους ή πρωτοεμφανιζόμε-

ένα μυθιστόρημα οφείλει να “κλείνει το μάτι" φιλικά και συνωμοτικά στον αναγνώστη του

νους συγγραφείς... και για να είμαι ειλικρινής, η αυστηρή κριτική που είχε γράψει τότε για μένα ο Αλέξανδρος Κοτζιάς με ταρακούνησε και με ωφέλησε περισσότερο από τα εγκώμια. Τα εγκώμια καμιά φορά αποκοιμίζουν... κι ό­ ταν συμβαίνει μάλιστα να είσαι στα πρώτα σου βήματα... Σπς κριτικές του Α. Κοτζιά θα αναφερθούμε αργότερα. Τώρα όμως, ας μιλήσουμε για τη δεύτερη, αναθεωρημένη, καθώς γράφετε, έκ­ δοση της νουβέλας “Πού ’ναι τα φτερά;” (1975), το 1982. Στο εισαγωγικό αυτής της έκ­ δοσης σημειώνετε: «Έχουν περάσει οκτώ χρόνια από τότε που έγραψα το “Πού ’ναι τα φτερά;” και θυμάμαι ότι το είχα γράψει μονο­ ρούφι σε δύο βδομάδες... σήμερα ξαναγρά­ φω το ίδιο διήγημα με την επίγνωση της αδύ­ νατης αυτοβιογραφίας». Για να συνοψίσω. Και στο “Καρρέ Φιξ” (1976), τρίτο βιβλίο σας, η έκτη έκδοση (1990) δεν εί­

ναι μόνο αναθεωρημένη αλλά και συμπληρω­ μένη. Τι σημαίνει, κ. Δούκα, αναθεωρημένη και συμπληρωμένη έκδοση στην πεζογραφία; Θα το καταλάβαινα αν γινόταν για ένα βιβλίο του οποίου κάποια στοιχεία, π.χ. ιστορικά, επιστη­ μονικά, έχουν ανατραπεί στη διάρκεια του χρόνου. Στην πεζογραφία όμως η πρώτη δημοσιευμέ­ νη κατάθεση είναι εκείνη που συντηρεί τα α­ ποτυπώματα, τα ίχνη του συγγραφέα. Κάθε προσπάθεια, λοιπόν, επέμβασης στο αρχικό κείμενο αλλοιώνει το χαρακτήρα του, ουσια­ στικά τον ακυρώνει. Καταλαβαίνω την άποψή σας, αλλά δεν συμφω­ νώ. Το λογοτεχνικό βιβλίο τείνει διαρκώς προς μια νοητή γλωσσική τελειότητα, το επιστημονι­ κό αποβλέπει απλώς στην παροχή και ανασύν­ θεση πληροφοριών... Οσο ζω, επομένως, διατη­ ρώ το δικαίωμα να αναζητώ αυτή τη δική μου, τη νοητή, τελειότητα για τα βιβλία που έχω γρά­ ψει. Είτε το θέλω είτε όχι, με ακολουθούν, και δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν, εάν εγώ η ίδια, καταρχάς, δεν θα μπορούσα να τα διαβάσω. Όσο για τα συγγραφικά μου αποτυπώματα, αυτά θα ακυρώνονται, όσο ζω. Κι εύχομαι προ­ τού να πεθάνω να έχω προλάβει να ξαναδιαβά­ σω όλα τα βιβλία μου. Το πρώτο μου βιβλίο, χρόνια τώρα, είναι εκτός κυκλοφορίας. Έστω και αν εγκωμιάστηκε στην εποχή του, έστω και αν συναντώ ακόμη και σή­ μερα φίλους που μου λένε ότι νοσταλγούν τη Δούκα της Πηγάδας, εμένα σήμερα δεν μου α­ ρέσει και δεν μου αρέσει ακριβώς διότι η γλώσ­ σα που λογοτεχνίζει...

IW M W fy j

Τι πάει να πει λογοτεχνίζει; Να, αυτός ο στόμφος, ο τάχα μου ποιητικός, αυτή η περιρρέουσα «αξιωτική» συγκίνηση... και τόσες άλλες αδεξιότητες, που αναπαράγουν ε­ κείνη τη σαχλή αντίληψη για την πεζογραφία, ότι δηλαδή καθόμαστε και. ρίχνουμε στο χαρτί τη θεία μας έμπνευση;.. Δεν λέω ότι θα πρέπει να πετάξω στο καλάθι αχρήστων την Πηγάδα, τουναντίον ριν άγάπώ πόλύ. Γι’ αυτό λοιπόν, ε­ πειδή την αγαπώ, σκέφτομαι να την ξαναγράψω, όχι για να την αλλάξω,. αλλά για να μετριάσω κά­ πως τις γλω,σσικές; κακοτεχνίες της. Η πε­ μπτουσία της θα παρσμείνει η ίδιά. Το ίδιο συνέ­ βη και με το Πού 'νρι ,τα φτερά; Το ξανάγραψα, για να το απαλλάξω από τα πολλά του υποκορι­ στικά, την ανούσια φλυαρία και την ψευδαίσθη­ ση ότι γράφω για τα παιδικά μου χρόνια. Έπρεπε

να ωριμάσω λίγο για να καταλάβω πως ακόμη και όταν πιστεύουμε ότι γράφουμε για μας, γρά­ φουμε στην πραγματικότητα για ένα επινοημένο πρόσωπο που φανταζόμαστε ότι μας μοιάζει. Σας διαβεβαιώνω ότι ο αναγνώστης δεν εξαπατάται καθόλου από τη δεύτερη αυτή γραφή, οι α­ ρετές ή τα ελαττώματα του βιβλίου παραμένουν, διότι αυτά είναι τα ανεξίτηλα σημάδια του, τα ο­ ποία, όσο κι αν προσπαθούσα, ακόμη και αν το ή­ θελα, δεν θα μπορούσα να τα εξαλείψω. Όσο για τη συμπλήρωση και αναθεώρηση του Καρρέ Φιξ, εδώ θα έλεγα ότι οι επεμβάσεις μου ήταν ελάχι­ στες, σχεδόν ανύπαρκτες. Κι αυτό διότι με το Καρρέ Φιξ αρχίζω να αποκτώ τον δικό μου τόνο, τη δική μου γραφή... Μια και αναφερθήκατε στο “Καρρέ Φιξ”. Τα διηγήματά σας σ ’ αυτή τη συλλογή, «ακίνητα πλά­ να» ιχνογραφούν ένα κόσμο μικροαστικό, στον οποίο οι ήρωές σας βιώνουν την πραγματικό­ τητα, σχεδόν, μοιρολατρικά, αδύναμοι να αντιδράσουν, νικημένοι κατά κράτος και αδικαίω­ τοι. Ηθογραφική η ματιά σας; Αγαπώ τους ηθογράφους, η ηθογραφία όμως υπήρξε αίτημα μιας άλλης εποχής και έχει να κά­ μει με τη στοιχειώδη αυτογνωσία του Νεοέλλη­ να... Εξάλλου οι καλύτεροι ηθογράφοι άνοιξαν τον δρόμο προς την ψυχογραφία. Εγώ ξεκινώ α­ πό τα κεκτημένα της ηθογραφίας για να σκαλίσω λίγο πιο βαθιά, να ξύσω κάπως την επιφάνεια, έ­ τσι τουλάχιστον πιστεύω. Η ματιά μου είναι πε­ ρισσότερο σκωπτική και ανατρεπτική παρά νη­ φάλια και περιγραφική, συμπονώ και ταυτόχρο­ να ελεεινολογώ τους ήρωές μου. Δεν φιλοδοξώ να αναπλάσω απλώς τη μικροαστική πραγματι­ κότητα, αλλά και να την απογυμνώσω από τα ιδεολογήματάτης... Ακινητοποιώ την εικόνα, όχι για να την αποθανατίσω, αλλά για να την αποφλοιώ­ σω, συγκροτώντας την, όσο χρειάζεται, στο ο­ πτικό πεδίο του αναγνώστη. Στο οπτικό πεδίο του αναγνώστη; Τι εννοείτε; Πώς ο σκηνοθέτης ακινητοποιεί, «παγώνει» ένα πλάνο της ταινίας του στην οθόνη, όταν θέλει να μας τονίσει ή να μας επισημάνει κάτι; Περίπου έτσι κι εγώ. Απ’ αυτήν την ταινία, που δεν θα γυριστεί ποτέ και που καθημερινά βλέπουμε όλοι μας, συγκρότησα κάποιές εικόνες... για να τις δω καλύ­ τερα και να τις δει μαζί μου και ο αναγνώστης... Η κριτική στο “Καρρέ Φιξ” εμφανίζεται διχα-

Σννέντενξη

σμένη. Γράφονται καλές και κακές κριτικές έ­ στω κι αν αφορούν σε διαφορετικές προσεγγί­ σεις. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι «εκείνο που σε κάνει να απορείς με τη Μάρω Δούκα είναι η τόσο βα­ θιά και πλατιά σ’ όλες τις αποχρώσεις γνώση της γλώσσας» (Ε. Παιονίδου, «Νέα εποχή») και άλλοι: «Όχι μόνο σε ποιότητα αλλά και σε τε­ χνοτροπία, είναι τα κείμενά της ανομοιογενή... Δεν έχει ακόμη κατακτήσει στον αναγκαίο βαθ­ μό τον αυτοέλεγχο χάρις στον οποίο ο τεχνίτης δεν απλώνεται πέρα από το πάπλωμά του ή δεν διστάζει να πετάξει τα κακότυχα γεννήματά του»... Νά λοιπόν που ξαναγυρίσαμε στον Α. Κοτζιά. Το απόσπασμα που σας διάβασα το έ­ γραψε στην «Καθημερινή». Να διευκρινίσω ότι, κατά τη γνώμη μου, οι κριτι­ κές δεν διακρίνονται σε καλές και κακές, ανάλο­ γα με το αν με επαινούν ή με επικρίνουν... Διαφωνώ, αλλά ας παρακάμψουμε αυτόν το σκόπελο... Άλλο οι θετικές ή οι αρνητικές κριτικές και άλλο οι καλές ή οι κακές. Μια αρνητική κριτική για ένα βιβλίο, μπορεί να είναι καλή, όπως και αντίθετα

μια θετική κριτική μπορεί να εί­ ναι κακή, να μη λέει δηλαδή τί­ ποτε το ουσιαστικό... Ο Αλέ­ ξανδρος Κοτζιάς, όπως σας εί­ πα ήδη, είχε γράψει και για τα δυο πρώτα μου βιβλία μια «κα­ κή», αλλά ακριβοδίκαιη κριτι­ κή. Το Καρρέ Φιξ, απ’ όσο θυμάμαι, το επαινούσε, εκ­ φράζοντας, βέβαια, και τις εν­ στάσεις του. Για το απόσπα­ σμα όμως που διαβάσατε, θα είχα ίσως να παρατηρήσω ότι η τεχνοτροπική ανομοιογένεια που παρουσιάζουν τα διηγή­ ματα του τόμου, ως ένα ση­ μείο, ήταν συνειδητή από με­ ριάς μου. Ακολουθούσα και δοκίμαζα διάφορους τρόπους γραφής, ανάλογα με το περιε­ χόμενο του κάθε διηγήματος. Αλλού γινόμουν περισσότερο ρεαλιστική, αλλού νατουραλιστική, αλλού πάλι αφηνόμουν σκόπιμα σε έναν αποσπασμα­ τικό, μοντέρνο λόγο... Όσο για τα «κακότεχνα γεννήματά μου» έχω πετάξει πάμπολλα... Εντέλει, χωρίς να θέλω να αθωώσω τον εαυτό μου, θα είχα να παρατηρήσω πως όσα ξέρει ο νοικοκύ­ ρης δεν τα ξέρει ο κόσμος όλος... Ο Κοτζιάς σ’ ε­ κείνη την κριτική του στην «Καθημερινή» έγρα­ φε, συν τοις άλλοις, ότι έχω αντλήσει πολλά από τον Τσέχωφ και την Μάνσφηλντ... Ο Α. Κοτζιάς έγραφε συγκεκριμένα για «γόνιμη μαθητεία στον Τσέχωφ και στην Μάνσφηλντ». Και καλά τον Τσέχωφ... τον διάβαζα τότε και πά­ ντα τον ξαναδιαβάζω, την Μάνσφηλντ όμως, ε­ κείνη την εποχή, ούτε που την είχα ακουστά. Ήξερα μόνο τη συνωνόματή της ηθοποιό με τα μεγάλα στήθη... κι έψαχνα έπειτα να βρω τα βι­ βλία της Νεοζηλανδής διηγηματογράφου για να εντοπίσω τους δήθεν επηρεασμούς μου... Με τα μεγάλα στήθη ήταν η Τζέην Μάνσφηλντ. Τελικά, βιβλία της Κάθριν Μάνσφηλντ διαβάσα­ τε για να καταλάβετε τι εννοούσε ο Α. Κοτζιάς; Διάβασα έπειτα από χρόνια στα ελληνικά τη συλλογή διηγημάτων Μακαριότητα στην ωραία μετάφραση της Μαρίας Λάίνά. Τελικά ο Α. Κο-

ΣνΦτευξη

τζιάς με επαινούσε, και πολύ μάλιστα, όταν έ­ γραφε ότι η θητεία μου σ’ αυτήν την, πραγματικά σπουδαία, διηγηματογράφο υπήρξε γόνιμη... Όσο για το τί ήθελε να εννοήσει δεν μπορώ να ι­ σχυριστώ ότι το κατάλαβα... πιθανόν να εννοού­ σε ότι κι εγώ, όπως η Μάνσφηλντ, προσπαθώ να αποτυπώσω εμπειρικά την πραγματικότητα μ’ έ­ να λόγο που δεν διστάζει να οικειοποιηθεί χαρα­ κτηριστικά της ποίησης... Επιμένω στο «Καρρέ Φιξ». Γράφετε στο οπι­ σθόφυλλο της έκδοσης: «Δική μου έμμονη ιδέα είναι η αδυναμία, η αδιαφορία ή και η αγωνία του ανθρώπου να ζήσει με συνέπεια και αυτε­ πίγνωση σε μια κοινωνία με ελεγχόμενα οράματα». Εξακολουθείτε να είστε προσκολλημένη σ ’ αυτή την έμμονη ιδέα; Πώς αντιλαμβάνεστε σή­ μερα αυτή την ομολογία; Εξακολουθώ... Μόνο που τον Γενάρη γίνομαι 49 χρονώ... αυτή η έμμονη ιδέα, λοιπόν, ήρθε και μέλωσε μέσα μου κι έγινε τρυφερότητα και κατα­ νόηση για τον άνθρωπο. Πριν από λίγα μόλις χρόνια πίστευα ότι εμείς οι ίδιοι, που συναποτελούμε την κοινωνία, είμαστε οι κύριοι υπεύθυνοι των ελεγχόμενων οραμάτων μας. Σήμερα, χωρίς να απαλλασσόμαστε από τις ευθύνες μας, κατα­ λαβαίνω ότι η Ιστορία του ανθρώπου, με γιώτα I κεφαλαίο, είναι δέΤο μυθιστόρημα είναι η σμια πολύπλοκων αρτιότερη μορφή του και ανεξήγητων γραητον λόγον. Θα μηορονσα να ηεράσω όλη μηχανισμών. Τε­ μου τη ζωή διαβάζοντας λειώνει ο εικοστός μυθιστορήματα αιώνας κι έπειτα α­ πό τις τόσες δια­ ψεύσεις είναι σαν να βρισκόμαστε και πάλι στο σημείο εκκίνησης... μόνο που τώρα είμαστε σαν μια γειτονιά του πλανητικού χωριού, τα βουνά μας έχουν πατηθεί και καεί, οι θάλασσές μας έ­ χουν βρομιστεί, οι πολιτικοί μας έχουν παροπλι­ στεί, οι ιδεολογίες μας έχουν κουρελιαστεί, και τι μας μένει; Να αντιστεκόμαστε, όσο μπορούμε, στον αυτοματισμό της σύγχρονης τεχνολογίας, να κλείνουμε έγκαιρα την τηλεόραση, να τρώμε λιγότερο, να περιορίζουμε το κάπνισμα... να μην καταναλώνουμε πολύ ηλεκτρικό, να ανακυκλώ­ νουμε τη χαρτούρα που μας βομβαρδίζει, με άλ­ λα λόγια να συγκρατούμε όπως όπως τα ανθρώ­ πινα χαρακτηριστικά μας για να μην αποβλακω­ θούμε τελείως, και την ίδια στιγμή να πεινάει η Λατινική Αμερική, η Αφρική και η Ασία, να

Σννεντενξη

βουλιάζει πολιτισμικά ο δυτικός κόσμος, να δυστυχούν οι χώρες του πάλαι ποτέ υπαρκτού σοσιαλισμού, να φιλοξενούμε τα ορφανά και τα πολεμόπληκτα της πρώην Γιουγκοσλαβίας, της οποίας κι εμείς υπογράψαμε τον διαμελισμό, και οι μπάτσοι μας, που συν τω χρόνω έγιναν άμοι­ ροι εργαζόμενοι και αυτοί, να ξυλοκοπούν τους άνεργους στον Πειραιά... Εγώ δεν έχω κουράγιο πια ούτε να θυμώσω. Είστε πολύ απαισιόδοξη, κ. Δούκα... Θα έλεγα ότι μάλλον ανήκω στους κρυφά και μϋστικά αισιόδοξους. Μου αρκεί να μυρίσω ένα λουλούδι για να νιώσω καλά. Κι είναι βαθιά η πί­ στη μου στη δυνατότητα του ανθρώπου να επι­ βιώνει, διότι, ανεξάρτητα από τις διαπιστώσεις και τη διάθεσή μας, ανεξάρτητα από τη βλακεία μας, η ζωή προχωρά περιβάλλοντας προστα­ τευτικά τον πυρήνα της...

Ας περάσουμε στην «Αρχαία σκουριά». Με την «Αρχαία σκουριά» (1979) εγκαταλείπετε τη βεβαιότητα της γραφής που διακρίνει τα διηγήματά σας και περνάτε στο μυθιστόρημα. Πώς έγινε αυτή η μετάβαση; Ήταν μια φυσική μετατόπιση ή ανατροπή όσον αφορά στον τρό­ πο που θέλατε να αφηγηθείτε; Ας ληφθεί δε υπόψιν ότι δεν ασχοληθήκατε έκτοτε με το διήγημα. Ποια βεβαιότητα; Έγραφα και ξανάγραφα, μόνο και μόνο για να μπορέσω να γράψω ένα μυθιστό­ ρημα ή κάτι σαν μυθιστόρημα... Πιστεύω ότι το διήγημα είναι μια δύσκολη και απαιτητική μορφή της πεζογραφίας, ίσως δυσκολότερη και από το μυθιστόρημα... το μυθιστόρημα όμως, για μένα, είναι η αρτιότερη μορφή του γραπτού λόγου. Θα μπορούσα να περάσω όλη μου τη ζωή διαβάζο­ ντας μυθιστορήματα. Και τι ήθελα να πω; Από το πρώτο μου κιόλας βιβλίο ο νους μου ήταν στο μυθιστόρημα. Χρειάστηκε όμως να προσπαθή­ σω από το 1969, που άρχισα περίπου να γράφω, ώς το 1978, που τέλειωσα την Αρχαία σκουριά, εννιά δηλαδή χρόνια, για να τα καταφέρω. Να σας πω και κάτι άλλο; Ορισμένα από τα διηγήμα­ τα στο Καρρέ Φιξ διαμορφώθηκαν από ιστορίες που τις απέβαλε σαν ξένο σώμα Η αρχαία σκουριά. Επομένως το πρώτο μου μυθιστόρημα δεν ήταν «φυσική μετάβαση» ή «ανατροπή», αλ­ λά καρπός μακρόχρονης προσπάθειας. Γί αυτό και όταν ορισμένοι εραστές του σύντομου πεζο-

γραφήματος, κρίνοντας την Αρχαία σκουριά, αποφθεγμάτιζαν ότι είμαι πλασμένη για το διήγη­ μα κι όταν άλλοι πάλι έμεναν στον αυθορμητισμό και στη ζωντάνια των δύο πρώτων βιβλίων μου, μιλούσαν μόνο για δικό τους λογαριασμό, εκ­ φράζοντας τα δικά τους ιδεολογήματα και ευλο­ γώντας τους δικούς τους υποκειμενισμούς. Ο καθένας μας ανοίγει μόνος το δρόμο του, κι αλί­ μονο του, αν επιτρέπει στους άλλους να του υπο­ δεικνύουν προς τα πού να πατάει... Αυτό να το θεωρήσω αιχμή για τους κριτικούς; Αλήθεια ποια είναι η γνώμη σας για την κριτική της λογοτεχνίας έτσι όπως ασκείται στις μέρες μας; Απ’ όσα σας είπα, έχει φανεί ότι εκτιμώ τους κριτι­ κούς. Ο κριτικός δεν είναι μόνο μεσολαβητής ανά­ μεσα στον αναγνώστη και στον συγγραφέα, είναι και ο ίδιος δημιουργός λόγου πρωτότυπου και αυτοτελούς. Θα έλεγα ότι ο πολιτισμός μιας κοι­ νωνίας καθρεφτίζεται περισσότερο στον λόγο του κριτικού, παρά στον λόγο του πεζογράφου. Ρεξικέλευθο αυτό που λέτε! Δεν μιλάω για την κριτική, όπως ασκείται σήμε­ ρα. Μιλάω κι έχω στο νου μου τον Μπελίνσκι, τον Λούκατς, τη Νόρα Αναγνωστάκη... Ο Μπελίνσκι χτύπησε ανελέητα τον Γκόγκολ, τι σημασία ό­ μως έχει; Τα κείμενά του παραμένουν ζωντανά, με διαχρονική ισχύ, αποτυπώνουν τη δυναμική της πραγματικότητας της εποχής του δραστικό­ τερα από τα μυθιστορήματα των συγχρόνων του. Το ίδιο συμβαίνει και μετά κείμενα του Λού­ κατς. Όσο για τους δικούς μας, οι Μαγικές εικό­ νες της Νόρας Αναγνωστάκη, παραδείγματος χάριν, όπως και η μελέτη της για τον Κοσμά Πο­ λίτη είναι γραπτός λόγος που θα μείνει για πά­ ντα. Διότι εάν δεχτούμε ότι ο πεζογράφος αναπλάθει με τον άλφα ή βήτα τρόπο την εποχή του, ο κριτικός καλείται όχι μόνο να ελέγξει και να α­ ξιολογήσει το αποτέλεσμα, αλλά και να αναπλάσει με τον δικό του τρόπο τις διεργασίες που ο­ δήγησαν σ’ αυτό το αποτέλεσμα. Ο κριτικός, για μένα, είναι ταυτοχρόνως και πομπός και δέκτης. Γι’ αυτό ακριβώς οι κριτικοί θα έπρεπε να είναι υπερήφανοι για το έργο τους, και προπάντων θα έπρεπε να αγαπούν το αντικείμενο της δουλειάς τους. Αυτά πιθανόν να σας φαίνονται κοινότο­ πες θεωρητικολογίες...

Αντιθέτως. Είναι ενδιαφέρουσες απόψεις, ιδι­ αίτερα όταν ακούγονται από πεζογράφο, δηλα­ δή έναν διαρκώς κρινόμενο... Προτιμώ να κρίνομαι... παρά να κρίνω... είναι σαν μια συνέχεια της μαθητείας, όσο κρίνεσαι, δεν γερνάς. Ας περιοριστούμε όμως στην κριτική, ό­ πως ασκείται σήμερα. Δικαίωμα απαραβίαστο αλλά και χρέος του κριτικού είναι να εκφράζει και να υπογράφει ελεύθερα και ανεπηρέαστα τη γνώμη του. Από κει και πέρα ο ίδιος ο κριτικός ο­ φείλει να περιχαρακώσει το επάγγελμά του. Αυτός οφείλει να αποφεύγει τις εκτροπές. Επ’ ουδενί το δικαίωμα του να κρίνει το έργο των άλ­ λων δεν τον νομιμοποιεί να ασκεί την «εξουσία» του διατυπώνοντας κακίες, ειρωνείες και προπηλακισμούς. Μοιάζει ι---------------------------------------τότε σαν να μη σέ- ® κριτικός είναι και ο ίδιος βεται τον εαυτό 1 δημιουργός λόγου πρωτότυπου ,

και αυτοτελούς.

του,’ σαν να ^un1 σε- Ο^ πολιτισμός , μιας κοινωνίας βεται την ίδια τη καθρεφτίζεται περισσότερο δουλειά του, σαν στον λόγο του κριτικού, παρά να ποδοσφαιροποι- στον λόγο του πεζογράφου εί το λόγο του. Και μιλώντας πάντα για τη σύγχρονη κριτική, αυτό που θα είχα να προσθέσω είναι ότι σχεδόν τείνει να μεταποιηθεί σε απλή βιβλιοπαρουσίαση. Είναι ελάχιστοι αυτοί που επιμένουν να γράφουν πραγματικά κριτική, οι περισσότεροι μοιάζουν με δημοσιογράφους ακατάρτιστους διεκπεραιωτές. Κι αν σας ανέφερα βέβαια τους λίγους που, κατά τη γνώμη μου, επιμένουν να κάνουν καλά τη δουλειά τους, θα ήταν σαν να τους κολακεύω. Γι’ αυτό καλύτερα να μην αναφέρω ονόματα. Για να είμαι όμως και δίκαιη απέναντι τους, οφείλω να τονίσω ότι δεν συμφωνώ καθόλου με τα έκτροπα των ημερών μας, να βγαίνουν οι πεζογράφοι και να βάλλουν εναντίον των κριτικών, λες κι είμαστε πεζογράφοι και κριτικοί δύο αντίπαλες ομάδες, ποια θα νικήσει την άλλη. Κάτι υπονοείτε. Ή κάνω λάθος; ... ξέρετε τι υπονοώ, όλοι όσοι έχουν σχέση με το χώρο μας ξέρουν... Αυτό που θα είχα λοιπόν να πω είναι να κοιτάξει η κάθε «παράταξη» να κάνει τίμια και σεμνά τη δουλειά της, «τη δουλειά μας εμείς», μου έλεγε ο αγαπημένος μου Γιάννης Ρίτσος, ο ποιητής που χτυπήθηκε και προπηλακί­ στηκε, όσο κανείς άλλος, όχι μόνο από τους κρι­ τικούς της τρέχουσας βιβλιοπαρουσίασης, αλλά και από τους μανδαρίνους του είδους. Τη

Συνέντευξη

δουλειά μας, λοιπόν. Ας υπογράφει ο καθένας τα δικά του, διότι όλοι θα πεθάνουμε και για ό­ λους θα αποφασίσει ο ακριβοδίκαιος κριτής, ο χρόνος. Ας γυρίσουμε πάλι στο πρώτο σας μυθιστόρη­ μα... Στην «Αρχαία σκουριά» τα γεγονότα σημα­ τοδοτούν μια εποχή (απάνθρωποι μέθοδοι της Ασφάλειας, το Πολυτεχνείο) κι η ηρωίδα σας, μια φοιτήτρια, αγωνίζεται να προτείνει το προ­ σωπικό της «είμαι» ενάντια στο κοινωνικό «φαίνεσθαι». Είναι ο τρόπος γραφής, το ιστορικό πλαίσιο, η περιπέτεια της ηρωίδας σας προς την αυτογνωσία που ανέδειξαν το πρώτο σας μυθιστόρημα ως το πιο αγαπητό, το πιο πολυδιαβασμένο ή κάποιοι άλλοι λόγοι δυσδιάκρι­ τοι με μια πρώτη ματιά. Τι εξήγηση δίνει η συγγραφέας; Ένα μυθιστόρημα μπορεί να διαβαστεί με πολ­ λούς τρόπους, θα έλεγα μάλιστα ότι ο αναγνώ­ στης το ξαναγράφει διαβάζοντάς το. Επομένως στην ανάδειξη της Αρχαίας σκουριάς συνέβα­ λαν, αναντίρρητα, όλοι οι λόγοι που αναφέρατε, αλλά και πολλοί άλλοι που αντιστοιχούν στον κά­ θε αναγνώστη χωριστά. Δεν θα ήθελα να θεωρη­ θεί έπαρση, ένα βιΗ σύγχρονη κριτική τείνει να βλίο πάντως, για μεταποιηθεί σε απλή να μπορέσει να αβιβλιοπαρονσίαση. Δεν συμφωνώ καθόλου με τα ντέξει στο χρόνο, έκτροπα των ημεριόν μας, να θα πρέπει, ανεξάρ­ βγαίνουν οι πεζογράφοι και να τητα από τα κύρια βάλλουν εναντίον των χα ρακτηριστικά κριτικών, λες κι είμαστε δυο του, να εσωκλείει αντίπαλες ομάδες και πολλά άλλα, δυσδιάκριτα, ακό­ μη και από τον ίδιο τον συγγραφέα του. Για να το πω και αλλιώς, ένα μυθιστόρημα οφείλει να είναι σε θέση να «κλείνει το μάτι» φυλικά και συνωμο­ τικά στον αναγνώστη του. Και εφόσον μιλάμε για την Αρχαία σκουριά, θα έλεγα ότι πέρα από τα ο­ ποιαδήποτε προτερήματα ή ελαττώματά της, α­ νεξάρτητα από τον τρόπο γραφής της, το ιστορι­ κό πλαίσιο ή την προσωπική περιπέτεια της ηρω­ ίδας της, καθορίζεται, πιστεύω, και λειτουργεί συμπαθητικά, από τον εξομολογητικό, ανατρε­ πτικό καιταυτοχρόνως πονετικό και αποκαλυπτι­ κό τόνο της. Έτσι το υπόβαθρό της είναι περισ­ σότερο υπαρξιακό και πολιτισμικό παρά πολιτι­ κό. Επειδή όμως θέλω να βλέπω καθαρά σε ό,τι με αφορά, ξέρω καλά ότι η εκδοτική επιτυχία

Συνέντευξη

αυτού του βιβλίου οφείλεται σε συγκυρίες ανε­ ξάρτητες από την αξία του. Σε μια εποχή που το ΠΑΣΟΚ «αναμάζευε» τα κομμάτια της νεοελληνι­ κής κοινωνίας βάλλοντας εναντίον της «παραδο­ σιακής αριστερός», ήταν βεβαίως πολύ «ευχάρι­ στη» έκπληξη ένα μυθιστόρημα «αιρετικό», γραμμένο από μια νέα πεζογράφο. Θυμάμαι τον «ενθουσιασμό» ορισμένων... Και τότε κατάλαβα για πρώτη φορά τι σημαίνει να αρέσεις σ’ αυτούς που χαίρονται για πράγματα που εσένα σε πονά­ νε. Υπήρχαν όμως και οι πραγματικά δικοί μου α­ ναγνώστες, τα παιδιά της γενιάς μου, που διάβα­ ζαν αυτά που είχα γράψει και εννοούσαν αυτά που κι εγώ είχα θελήσει να εννοήσω... Και για να τελειώνουμε, θα είχα να προσθέσω ότι η Αρχαία σκουριά δεν είναι τόσο εύκολο και τόσο εύληπτο βιβλίο, όσο φαίνεται από μια πρώτη ματιά. Κρατά καλά το μυστικό του κάτω από τις λέξεις και γι’ αυτό ακριβώς μπορεί ακόμη και σήμερα, δεκαέξι χρόνια από την έκδοσή του, να συγκινεί... Η «Πλωτή πόλη» (1983) κυκλοφορεί τέσσερα χρόνια μετά την «Αρχαία σκουριά». Το «φιλή­ συχο αυτό μυθιστόρημα», όπως το χαρακτηρί­ ζετε, το αφιερώνετε «μ’ ευγνωμοσύνη και θαυμασμό στον Στρατή Τσίρκα». Αυτή η αφιέ­ ρωση δηλώνει - για μένα - εκλεκτική συγγένεια, έστω και επιθυμητή. Σας επηρέασε τόσο, ώστε να τον ευγνωμονείτε; Και τι θα πει «φιλήσυχο μυθιστόρημα»; Μάλιστα. Ας τα πάρω με τη σειρά. Η εκδοτική ε­ πιτυχία της Αρχαίας σκουριάς με είχε βρει ψυχο­ λογικά απροετοίμαστη. Τι σημαίνει αυτό; Απλούστατα, δεν ήμουν ώριμη να σηκώσω το βάρος μιας επιτυχίας ούτε να υποδυθώ το ρόλο ενός δημόσιου προσώπου. Επιπλέον, όπως στα πρώ­ τα μου βιβλία διέκριναντην Αξιώτη πίσω μου, τώ­ ρα όλοι είχαν αρχίσει να διακρίνουν πίσω μου τον Τσίρκα. Είτε το ήθελα είτε όχι με θεωρούσαν πο­ λιτική συγγραφέα και είχαν αρχίσει να με συνδέ­ ουν με το ΚΚΕ Εσωτερικού, μόνο και μόνο επειδή τους φαινόμουν κάπως «αιρετική», ενώ ταυτό­ χρονα είχαν αρχίσει να με χτυπούν στον «Ριζο­ σπάστη» σαν μηδενίστρια και αστή! Στην πραγ­ ματικότητα όμως δεν ήμουν παρά μια αριστερή φοβισμένη και αναποφάσιστη. Για τους λόγους αυτούς λοιπόν και για πολλούς άλλους που έ­ χουν να κάνουν με τον χαρακτήρα μου, αποφάσι­ σα, εντελώς πεισματικά, το επόμενο βιβλίο που θα έγραφα να μην έχει καμία σχέση με την πολι­ τική, έτσι όπως την εννοούν. Ήθελα, απλώς και

ναι ένα μυθιστόρημα ερωτι­ κό... Και μιας και με ρωτάτε ευθέως για εκλεκτική συγγέ­ νεια με τον Τσίρκα, δεν ξέρω τι να σας πω. Πολλές φορές και δημόσια έχω δηλώσει την αγά­ πη μου για τα βιβλία του και έ­ χω προσπαθήσει να περιγρά­ φω το πόσο με έχει επηρεάσει η Τριλογία του. Η ουσία όμως είναι όχι ποιος νομίζω εγώ, αλ­ λά ποιος πραγματικά με έχει ε­ πηρεάσει. Κι εδώ τα πράγματα Προτιμά να κρίνομαι... ηαρά I να κρίνω- όσο κρίνεσαι, δεν γερνάς

μόνο για να εναντιωθώ έμπρακτα στους χαρα­ κτηρισμούς που μου απέδιδαν, να γράψω ένα, ας πούμε, «φιλήσυχο» μυθιστόρημα, όπου θα πε­ ριοριζόμουν απλώς σε μια ερωτική ιστορία, με μοναδική έγνοια να ζωντανέψω τους χαρακτή­ ρες που θα επινοούσα και μοναδική προσπάθεια να εξελίξω ακόμη λίγο τη γραφή μου. Κι εδώ θα πρέπει να αναφέρω τη συμβολή του Στρατή Τσίρκα σ’ αυτήν την απόφασή μου. Μου είχε εξο­ μολογηθεί ένα απόγευμα στον παλιό ωραίο «Κέ­ δρο» της Νανάς Καλλιανέση, στην Πανεπιστημί­ ου, ότι καημός του ήταν να γράψει ένα καθαρά ε­ ρωτικό μυθιστόρημα και ότι ποτέ δεν τον άφηναν απερίσπαστο οι περιπέτειες της Αριστεράς. Αλλά εσύ, είχε προσθέσει, γελώντας, θα μπο­ ρούσες να γράψεις ένα τέτοιο μυθιστόρημα. Εί­ σαι άλλη γενιά, άλλα βιώματα. Έπειτα από λί­ γους μήνες πέθανε. Την κουβέντα μας εκείνη πο­ τέ δεν την ξέχασα και το βιβλίο που είχα αρχίσει να γράφω, αν κάποτε το τέλειωνα, θα του το α­ φιέρωνα «με θαυμασμό και ευγνωμοσύνη». Όσο για τον χαρακτηρισμό «φιλήσυχο», ανεξάρτητα από τις προθέσεις μου, εννοείται ότι έχει και κά­ ποια χροιά ειρωνική, είναι αυτό το «κλείσιμο του ματιού» στον αναγνώστη, όπως σας έλεγα, διότι βέβαια κάθε άλλο παρά φιλήσυχο μπορεί να εί­

δυσκολεύουν. Σίγουρα τα μυθιστορήματα του Τσίρκα έ­ χουν συμβάλει στην πνευματι­ κή ενηλικίωση των νέων της γενιάς μου, που είχαν την τύχη αλλά και το περίσσευμα ψυχής να πιστέψουν στην Αριστερά και να αγωνιστούν μέσα στην Αριστερά. Σίγουρα η μυθιστορηματική μαστοριά του Τσίρκα και η γοητεία των βιβλίων του έπαι­ ξαν καθοριστικό ρόλο στην επιθυμία, αλλά και στην προσπάθειά μου να γράψω μυθιστόρημα. Από κει και πέρα όμως αισθάνομαι ότι ο δικός μου δρόμος είναι εντελώς διαφορετικός. Ο Στρατής Τσίρκας ήταν ένας παθιασμένος άνθρωπος, ταυτισμένος με τις περιπέτειες της Αριστερός, ζυμωμένος με τα γεγονότα στη Μέση Ανατολή, ε­ ραστής του διαφωτισμού και του μαρξισμού, ένας σπάνιος αναζητητής και ένας θαυμαστά αποφασι­ σμένος στις επιλογές του μυθιστοριογράφος. Εγώ είμαι τελείως διαφορετική. Και δεν είναι βέβαια της ώρας να καθίσω να σας λέω ποια είμαι. Ελπίζω, άλ­ λωστε, να φανεί από τούτη τη συνέντευξη... Παρε­ μπιπτόντως μόνο θα ανέφερα ότι τον καιρό που έ­ γραφα τηνΑρχαία σκουριά, διάβαζα και ξαναδιάβα­ ζα τον Φύλακα στη σίκαλη του Σάλιντζερ. Στην υπέροχη μετάφραση της Τζένης Μα­ στοράκη. Ναι, στην υπέροχη μετάφραση της Τζένης. Απέ­ φυγα να την αναφέρω, επειδή δεν ήθελα να θεω­ ρηθεί ότι επαινώ για άλλη μια φορά τη φίλη μου. Στο βιβλίο μου ο Πεζογράφος και το πιθάρι του,

Συνέντευξη

μιλώ γι’ αυτή τη μετάφραση. Είχα σχεδόν απο­ στηθίσει την πρώτη ποιητική συλλογή της Τζένης τα Διόδια, ο λόγος όμως που την αγάπησα ήταν αυτή η μετάφραση του Σάλιντζερ. Με την ευκαιρία, πώς και αποφασίσατε να συγκεντρώσετε στο βιβλίο “ Ο συγγραφέας και το πιθάρι του», γραπτά σας σκόρπια σε διάφο­ ρα περιοδικά; Μ’ έπεισε ο φίλος μου ο Θανάσης Νιάρχος για τη σειρά του «Χρόνος, Σκέψη, Δημιουργοί» στις εκ­ δόσεις «Καστανιώτη». Και τελικά τού το οφείλω, όχι τόσο γιατί χάρη στις προτροπές του συγκέ­ ντρωσα επιλεκτικά κάποια κείμενά μου, αλλά γιατί μέσα από αυτή τη διαδικασία μπόρεσα να ι ξαναδώ και να Το Βυζάντιο θα μπορούσε \ συνενώσω τα είναι επίκαιρο στις ημέρες μας I σκόρπια κομμάτια μόνο στα βαθμό που θα μας μου, φτιάχνοντας βοηθούσε να συναισθανθούμε τη μοίρα μας νοτίως των ένα βιβλίο που εί­ ναι το πρόσωπό Βαλκανίων μου. Πολυεπίπεδη η γραφή στο μυθιστόρημά σας “Οι Λεύκες ασάλευτες” (1987). Από τη φαντα­ σία και το ονειρικό στοιχείο στην πραγματικό­ τητα και στο ρεαλισμό. «Παράξενη ηρωίδα η Ασπασία, παράξενο και το βιβλίο», σημειώνει ο Κ. Σταματίου στα «Νέα». Συμμερίζεστε την ά­ ποψή του; Ναι. Όσο παράξενη, βεβαίως, είναι και η ζωή μας. Ή μήπως η ζωή μας δεν είναι ένα ακατάπαυστο πέρασμα από τη φαντασία στον εφιάλτη και από τον εφιάλτη στο όνειρο και από το όνειρο στην ωμή πραγματικότητα; Έχει ήδη φανεί από τη συζήτηση ότι, ξεκινώντας να γράψω ένα βι­ βλίο, πρώτος και κύριος στόχος μου είναι να μην επαναλάβω την προηγούμενη προσπάθεια. Κίνη­ τρο για να μπλεχτώ και πάλι με την περιπέτεια του γραψίματος είναι όχι τόσο αυτό που θα πω, όσο το πώς θα το πω. Διότι αν το καλοεξετάσεις ένα μυθιστόρημα, ένα διήγημα, ένα ποίημα, ένα τραγούδι, αρχίζουμε να γράφουμε, και συνήθως πεθαίνουμε, αφήνοντάς το μισοτελειωμένο. Τουλάχιστον εγώ έτσι αισθάνομαι. Είναι σαν να γυρίζω και να ξαναγυρίζω στην ίδια ουσία και το μόνο που με ενδιαφέρει είναι ο τρόπος με τον ο­ ποίο θα την προσεγγίσω κάθε φορά. Περιπέτεια προς την αυτογνωσία θα μπορούσε να είναι και η πορεία της ηρωίδας σ’ αυτό το μυθιστόρημα, ό­

ΣυΦκνξη

πως πορεία προς την αυτογνωσία ήταν και η πο­ ρεία της ηρωίδας στην Πλωτή πόλη. Μόνο που κάθε φορά αλλάζει η μουσική υπόκρουση και γί­ νονται πολυπλοκότερες, σε ό,τι αφορά τη γραφή και την προσέγγιση των επινοημένων χαρακτή­ ρων, οι ανάγκες μου. Οι Λεύκες ασάλευτες είναι το βιβλίο για το οποίο έχω λάβει τα πιο πολλά και τα πιο θερμά γράμματα αναγνωστών και αναγνωστριών. Το αναφέρω αυτό, επειδή θεωρείται αδύνατο και αμήχανο μυθιστόρημα, όχι για να α­ ναιρέσω τις διαπιστωμένες αδυναμίες του, αλλά για να επαναλάβω ότι η σχέση του αναγνώστη με ένα βιβλίο ακολουθεί τα δικά της μυστικά μονο­ πάτια... Στο «Εις τον πάτο της εικόνας» (1990) - παρα­ πέμπει στο σολωμικό «φόντο του γραπτού» - ο ήρωάς σας είναι ο συγγραφέας που γράφει μυθιστόρημα για κάποιον άλλο. Γράφετε, δηλα­ δή, μυθιστόρημα μέσα στο μυθιστόρημα. Κι ε­ δώ η πολιτική - περισσότερο απ’ ό,τι στα άλλα βιβλία σας - είναι παρούσα. Οι πρωταγωνιστές σας αναφέρονται απερίφραστα στο ΠΑΣΟΚ, στο Συνασπισμό, στον Κοσκωτά, κινούνται στον ευρύτερο χώρο της αριστερός, ερωτο­ τροπούν μ ’ αυτήν κι όμως είναι άνθρωποι που δεν μπορούν να ορίσουν τον ζωτικό τους χώρο. Νιώθουν άβολα. Το αδιέξοδό τους σε σχέση με την πολιτική, τις ιδεολογίες, την ισοπεδωτική καθημερινότητα είναι η κοινή τους μοίρα. Το «Εις τον πάτο της εικόνας» είναι μια «αυτοαναφορική απεικόνιση μιας παγιδευμένης εποχής και κοινωνίας» όπως ισχυρίζεται ο Β. Χατζηβασιλείου; Είπαμε ότι ένα βιβλίο διαβάζεται με πολλούς τρόπους. Επομένως εγώ δεν έχω παρά να σεβα­ στώ τη γνώμη του Χατζηβασιλείου. Για μένα πά­ ντως το μυθιστόρημα αυτό, όπως το ξαναθυμά­ μαι, ήταν σαν μια ανατομία της εξουσίας, και σήμανε την αρχή αλλά και το τέλος ταυτόχρονα μιας δικής μου περιόδου. Αρχή, ως προς την α­ πομάκρυνσή μου από τα κύρια γυναικεία πρόσω­ πα που έως τότε κρατούσαν το νήμα της αφήγη­ σης, και τέλος, ως προς την εμμονή μου σε μια πραγματικότητα νωπή, ακόμη καί μουντζουρω­ μένη από το τυπογραφικό μελάνι των εφημερί­ δων. Τελειώνοντας το «Εις τον πάτο της εικόνας» ήταν σαν να αποχαιρετούσα την εποχή μας μ’ έ­ να ερωτηματικό, διότι ήξερα ότι ποτέ πια δεν θα ασχοληθώ με αυτό που λέμε παρόν περιχαρακω-

μένο από την παρουσία μας. Και σας προκαλώ τώρα να με ρωτήσετε, για το τελευταίο μου μυθι­ στόρημα, το Ένας σκούφος από πορφύρα... Ανταποκρίνομαι αμέσως στην πρόκλησή σας... Πριν από οχτώ μήνες όταν κυκλοφόρησε το «Ενας σκούφος από πορφύρα» μας ξαφνιάσα­ τε. Μια συγγραφέας με αριστερή κοσμοαντίλη­ ψη, προσηλωμένη σχεδόν στα σύγχρονα προ­ βλήματα, γιατί καταφεύγει στο απώτερο ιστο­ ρικό παρελθόν, στην εποχή των Κομνηνών; Γιατί γράφει ένα ιστορικό μυθιστόρημα (;) ή μια μυθιστορηματική αλληγορία (;) Σας το μισοείπα... τελειώνοντας το Εις τον πάτο της εικόνας ήμουν αποφασισμένη να μην ξανα­ γράψω βιβλίο που να αναφέρεται άμεσα στο σή­ μερα μέσα από την οπτική του πολιτικοποιημέ­ νου ατόμου που παγιδεύεται, με τις κοσμοσωτή­ ριες εξαναστάσεις του... Έτσι στράφηκα στο α­ πώτερο παρελθόν, σαν να ήθελα να κάμω ένα τα­ ξίδι, να αλλάξω παραστάσεις και εντυπώσεις... Αλλάξατε; Ας τα πάρουμε με τη σειρά. Ήθελα, λοιπόν, να υποσκελίσω το Εις τον πάτο της εικόνας... να ξεφύγω από το σήμερα. Το ότι ασχολήθηκα όμως με την εποχή των Κομνηνών ήταν εντελώς τυχαίο. Το έναυσμα μου το έδωσε η σχολική βυζαντινή ιστορία που προσπερνάει τα χρόνια των Κομνηνών σε μια μόνη παράγραφο. Από κει και πέρα όλα πήραν τον δρόμο τους. Δεν ξέρω πόσο στέρεη μπορεί να είναι η αριστερή μου κο­ σμοαντίληψη, σημασία για μένα έχει ότι, ακρι­ βώς επειδή αισθάνομαι αριστερή, μπόρεσα να διακρίνω πίσω από την Ιστορία και κάτω από τις λέξεις των βυζαντινών κειμένων, τα οποία χρησι­ μοποίησα όχι μόνο ως πηγές γνώσης αλλά και για να αντλήσω βιώματα και εμπειρίες. Όσο για τους χαρακτηρισμούς: ιστορικό μυθιστόρημα, ι­ στορική αλληγορία κ.λπ. τους θεωρώ εντελώς συμβατικούς για να μπορούμε να συνεννοηθούμε. Εγώ ξεκίνησα να γράψω ένα παραμύθι... να περιπλανηθώ σε άλλους τόπους και σε άλλους χρόνους... Θυμηθείτε το ποίημα του Καβάφη Καισαρίων...

Εν μέρει για να εξακριβώσω μια εποχή, εν μέρει και την ώρα να περάσω τη νύχτα χθες πήρα μια συλλογή επιγραφών των Πτολεμαίων να διαβάσω...

Νά όμως που όσο χωνόμουν σ’ εκείνη την εποχή, τόσο μου αποκαλυπτόταν η δική μας εποχή... κι άρχιζα σιγά σιγά να καταλαβαίνω τους μηχανι­ σμούς της Ιστορίας, να ακούω τον αναστεναγμό του παρελθόντος. Αναρωτηθήκατε ποτέ τι θα λέ­ νε για μας έπειτα από χίλια χρόνια; Η Ιστορία κο­ ντοστέκεται αθέατη να παρακολουθήσει τις δο­ σοληψίες μας με την αιωνιότητα, μας προσπερ­ νά υπομειδιώντας και συνεχίζει ερήμην μας. Υπήρχαν στιγμές που έγραφα αυτό το μυθιστό­ ρημα κι έκλαιγα από τη λύπη μου για εκείνους τους ανθρώπους που, σαν κι εμάς, αγωνίζονταν να επιβιώσουν, α- Γ~. ~ Ανμον δώσουν το κρατικό δυναμοι και ανυπε-1 βραβείο ψυσικάκαιθατ0 ράσπιστοι μπρο- αρνηθω στά στα πάθη τους... και πάγωνα από τη διαπίστωση ότι η πο­ ρεία μας μέσα στο χρόνο ορίζεται από αυτά α­ κριβώς τα πάθη... Το δικό σας Βυζάντιο στο «Ένας σκούφος από πορφύρα» είναι το Βυζάντιο του μεγαλοϊδεατι­ σμού; Είναι επίκαιρο στις μέρες μας; Ο μεγαλοϊδεατισμός διαστρέβλωσε και κατα­ συκοφάντησε το Βυζάντιο. Για μένα το Βυζάντιο, ο δικός μας μεσαίωνας, ήταν, πρώτα απ’ όλα, μια πολυεθνική αυτοκρατορία. Μόνο που όσο συρρικνωνόταν, και αυτό άρχισε περίπου στα χρόνια των Κομνηνών, τόσο έτεινε να μεταπλαστεί σε ελληνική, όχι μόνους προς τη γλώσσα, αυτό εί­ χε γίνει πολύ πριν, αλλά και ως προς τη συσπεί­ ρωση εκείνων των ανθρώπων πίσω από μια εθνι­ κή συνείδηση βασισμένη σε ιδέες και αξίες του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Ενός πολιτισμού που είχε καταφέρει να τροφοδοτήσει τον Χρι­ στιανισμό. Εμείς λοιπόν σήμερα, είτε μας αρέσει είτε όχι, είμαστε απόγονοι υπηκόων εκείνης της πολυεθνικής αυτοκρατορίας που στο ψυχομαχη­ τό της αισθανόταν ελληνική. Επομένως το Βυζά­ ντιο θα μπορούσε να είναι επίκαιρο στις μέρες μας μόνο στο βαθμό που θα μας βοηθούσε να συναισθανθούμε τη μοίρα μας νοτίως των Βαλ­ κανίων. Καλό θα μας έκανε να μην ξεχνούμε ότι από την παρακμή της πόλης - κράτους και μετά, για χιλιάδες χρόνια, δεν είμασταν παρά υπήκοοι πολυεθνικών αυτοκρατοριών. Ως κράτος, «α­ κραιφνείς» και «αμιγείς» Έλληνες, δεν έχουμε κλείσει ούτε διακόσια χρόνια πολιτικής οντότη­ τας. Γι’ αυτό ούτε υπερφίαλοι να είμαστε, ούτε ε-

Σννέντενξη

πιπόλαιοι. Διότι οι Καποδίστριες, οιΤρικούπηδες και Βενιζέλοι, ως φαίνεται, μας έχουν τελειώσει... Πώς αντιλαμβάνεστε την εξουσία και τη φθορά της μέσα κι έξω από το μυθιστόρημα; Δεν θα έλεγα ότι υπάρχουν ουσιαστικές διαφο­ ρές. Είναι κοινή η διαπίστωση στις ημέρες μας ό­ τι η εξουσία φθείρει. Κοινός τόπος επίσης ότι η φθορά αναπαράγεται από τους μηχανισμούς της εξουσίας. Παρ’ όλα αυτά, δεν αμφισβητείται ο θεσμός του εξουσιαστή. Και συνηθίζουμε να μιλούμε για καλά ή κακά πρόσωπα, για τίμιους και για αδιάφθορους υπουργούς, για ικανούς και ανίκανους πρωθυπουργούς. Το ίδιο και μέσα στο μυθιστόρημα. Ο τάδε αυτοκράτορας μπορεί να είναι καλός ή κακός. Η φθορά του σχετίζεται άμεσα με τις ικανότητές του και με την ηθική ή α­ νήθικη ζωή του, με τον φιλόδοξο ή άπληστο γυναικωνίτη του και με τους ραδιούργους παρακοιμώμενούςτου. Γιατην οποιαδήποτε κακοδιοί­ κηση ευθύνη δεν έχουν οι θεσμοί, αλλά τα πρό­ σωπα. Η μόνη διαφορά στη φθορά της εξουσίας -------------------------------------- 1 μέσα στο μυθιστόΤα βιβλία μου δεν κολακεύουν | ρημα από τη φθο­ τον αναγνώστη ηροβάλλοντάς του ομορφιές αυτονόητες

ρά όπως την αντι­ λαμβάνομαι έξω α­ πό το μυθιστόρη­ μα, είναι ότι ενώ ο αυτοκράτορας στο μυθιστό­ ρημα έχει συνείδηση του ρόλου που υποδύεται και του προορισμού του μέσα στην Ιστορία, έξω από το μυθιστόρημα ο εξουσιαστής δεν έχει συνείδηση της εικόνας του, διότι ακόμη και άθελά του ταυτίζει αλαζονικά το άτομό του με το α­ ξίωμα που του έχει προσφερθεί. Μέσα στο μυθι­ στόρημα υπάρχει η Θεία Πρόνοια που μεταλλάσ­ σει τον εξουσιαστή σε όργανό της και θύμα των περιστάσεων, ενώ έξω από το μυθιστόρημα επι­ κρατεί η θέληση του εξουσιαστή που οχυρώνε­ ται πίσω από τους μηχανισμούς της εξουσίας για να επιβάλει την κυριαρχία τού­ Ο ρεαλισμός στον «Σκούφο...» λειτουργεί σε άλ λα επίπεδα απ’ ό,π στα προηγούμενα βιβλία σας Ναι. Διότι ο ρεαλισμός εδώ είναι παραμυθητικός Δεν επιστρατεύεται για να αναπλάσει μια πραγ ματικότητα, αλλά για να με ταξιδέψει σε μια μα κρινή εποχή. Είναι ένας ρεαλισμός που δεν εν

Σννέντενξη

διαφέρεται να σχολιάσει και να ανατρέψει, αλλά να διεισδύσει θετικά και συμπονετικά μέσα στο χρόνο. Παρακολουθεί τα γεγονότα με επίγνωση των επιπτώσεών τους στην Ιστορία, αλλά δεν αγωνιά να το αποτυπώσει εφόσον έχουν ήδη απο­ τυπωθεί. Πώς λειτουργεί ο ιστορικός και ο μυθιστορημα­ τικός χρόνος στον «Σκούφο...» και ποιος ο ρό­ λος των συχνών επαναλήψεων; Ο μυθιστορηματικός χρόνος εμπεριέχεται και ανατροφοδοτείται από τον ιστορικό, ενώ παράλ­ ληλα φιλοδοξεί να τον συμπυκνώνει. Μέσα στα τέσσερα χρόνια, που χρειάστηκε ο αφηγητής του βιβλίου για να ξαναθυμηθεί και να καταγρά­ ψει τις αναμνήσεις του, θα ενσωματωθεί ένας αι­ ώνας. Από το 1025, χρονιά θανάτου του Βουλγαροκτόνου, ώς το 1124, χρονιά που «κλείνει» το μυθιστόρημα. Ο μυθιστορηματικός όμως χρό­ νος εμπεριέχει, ως αίσθηση και συνείδηση του ε­ παναλαμβανόμενου, και τον δικό μου χρόνο, δεν εννοώ μόνο τα πέντε χρόνια που χρειάστηκα για να γράψω το βιβλίο, αλλά και τα χίλια χρόνια που με χωρίζουν από εκείνη τη μακρινή εποχή. Όσο για τις συχνές επαναλήψεις, θα μπορούσαν να έ­ χουν σχέση με τις διαφορετικές οπτικές γωνίες μέσα από τις οποίες αναφέρονται τα γεγονότα. Θα μπορούσαν επίσης να σχετίζονται με την επι­ ληπτική μνήμη του ανθρώπου που γυρίζει και ξαναγυρίζει στο ίδιο θέμα, αλλά με άλλο τρόπο κά­ θε φορά και για να φωτίσει μια άλλη πτυχή. Θα ή­ ταν δυνατόν τέλος οι συχνές επαναλήψεις να εί­ ναι μια απλή κυκλωτική κίνηση γύρω από το ίδιο σημείο, όχι μόνο για να υποδηλωθεί η ανακύκλω­ ση του χρόνου, όπως τη φαντάστηκαν οι αρχαίοι Έλληνες, αλλά και για να πλευροκοπηθεί έμμεσα η αντίληψη του χριστιανισμού που πρεσβεύει την ευθύγραμμη πορεία της ανθρωπότητας ώς τη Δευτέρα Παρουσία. Τελικά, κ. Δούκα, στο μυθιστόρημά σας ο αφη­ γητής είναι ο στρατιωτικός, ο ευνούχος ή και οι δυο μαζί; Ο ευνούχος. Είναι αυτός που κινεί τα νήματα ταυτισμένος με τον στρατιωτικό. Και θα μπορού­ σατε τώρα να με ρωτήσετε γιατί όλο αυτό το μπέρδεμα; Τότε εγώ θα σας έλεγα ότι στην αρχή ο αφηγητής μου ήταν μόνο ο στρατιωτικός, ο ι­ χνευτής Τατίκιος, τον οποίον αναφέρει και η Άννα Κομνηνή ως ομογάλακτο του πατέρα της

Αλέξιου. Στην πορεία όμως διαπίστωσα ότι ένας στρατιωτικός δεν θα μπορούσε να αναπλάσει τον εσωτερικό μονόλογο των γυναικών του μυθι­ στορήματος, ούτε θα μπορούσε να συρθεί αθέα­ τος και αθόρυβος στους γυναικωνίτες. Έτσι α­ ποφάσισα να διοχετεύσω την αφήγηση του στρατιωτικού μέσα από την αφήγηση ενός ευνούχου-γραμματέα, που θα παρακολουθούσε άγρυπνος τα πάντα στη βασιλική σκηνή, θα ακο­ λουθούσε τον αυτοκράτορα στις εκστρατείες, θα κρυφάκουγε τις γυναίκες και θα θαύμαζε υπέρμετρα τον στρατιωτικό φίλο του. Κι επειδή με γοητεύει πάντα, από την άποψη της μυθιστο­ ρηματικής δομής, να κινούμαι σε πολλά επίπεδα και να «αντιγράφω», όσο αυτό μου είναι δυνατό, τη ζωή, σκόπιμα κάπου κάπου αφήνω να διαφαίνεται η διχασμένη προσωπικότητα του αφηγητή. Είναι σαν να προϊδεάζω δήθεν αδέξια τον ανα­ γνώστη για την αποκάλυψη του επιλόγου. Θα πρέπει να σας πω επίσης ότι ένα παρόμοιο πρό­ σωπο αχνοφαίνεται και στις σελίδες της Αλεξιάδας. Ας γυρίσουμε πίσω να σας ρωτήσω όχι για κά­ ποιο συγκεκριμένο βιβλίο σας, αλλά για τις ε­ ντυπώσεις που μπορεί να έχει ο αναγνώστης των βιβλίων σας. Εσείς, ας πούμε... ... πολλοί από τους ήρωές σας ή είναι συγγρα­ φείς ή θα ήθελαν να είναι. Θέλετε κάτι μ ’ αυτό να δηλώσετε; Είναι ο δικός μου τρόπος για να διαβρώσω τον ρόλο του συγγραφέα - θεού. Πιο απλά, δεν μπο­ ρώ να φανταστώ τον εαυτό μου έτσι, επειδή μου κάπνισε, εντελώς αναίτια, χωρίς άλλοθι, να κάθε­ ται και να αρχίζει να γράφει ένα βιβλίο. Αυτή η α­ νάγκη άρχισε να με κατατρώει από την Αρχαία σκουριά. Έπρεπε να επινοήσω το ερωτηματολό­ γιο στο οποίο θα απαντούσε η αφηγήτρια του βι­ βλίου για να μπορέσω να προχωρήσω. Το ίδιο περίπου συμβαίνει σε όλα μου τα μυθιστορήμα­ τα. Το ίδιο συνέβη και στο τελευταίο. Μου ήταν αδιανόητο ότι θα αρχίσω σαν παρανοϊκή να μι­ λάω χωρίς αφορμή... Και βέβαια αυτό αφορά ε­ μένα αποκλειστικά, έχει να κάμει με τη δική μου σχέση με το γράψιμο, δεν θα μπορούσε να είναι άποψη, παρά μόνο στο βαθμό που θα ήθελα να υποδείξω στον αναγνώστη, εντελώς μπρεχτικά, ότι αυτά που διαβάζει είναι έτσι, αλλά θα μπο­

ρούσαν να είναι και αλλιώς... Οι ήρωές σας συχνά ονειρεύονται. Κυρίως σε κρίσιμες στιγμές. Και τα όνειρα παίζουν καθο­ ριστικό ρόλο στη διήγηση, μοιάζουν με γεγονό­ τα. Να φανταστώ ότι μας παραπέμπετε στον Φρόυντ; Πριν από τον Φρόυντ υπήρξε ο Όμηρος. Θυμη­ θείτε τη σημασία των ονείρων στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια. Στη μυθολογία μας, υπήρχε ακό­ μη και ένας δαίμονας, ο Όνειρος, στην υπηρεσία του Δία. Ονειροπόλος στα Ομηρικά Έπη είναι αυτός που εξηγεί τα όνειρα που βλέπει, ή κρίνει τα όνειρα των ά λ - ________________________ λων. Επομένως εάν I Οι γυναίκες είναι αυτές που θα έπρεπε να πα- I κρατούν σήμερα τη σημαία της ραπέμπω σε κάποι- ελληνικής πεζογραφίας ψηλά ον με τα όνειρα που χρησιμοποιώ στα βιβλία μου, θα προτιμούσα να παραπέμψω στη δική μας μυθολογία, μόνο και μόνο γιατί η γιαγιά μου, που δεν είχε ιδέα από Φρόυντ, ξυπνούσε κάθε πρωί και ώς το μεσημέρι δεν μας μιλούσε καθόλου, μην της ξεφύγει και μας πει το κακό όνειρο που είχε δει τη νύχτα, για­ τί, αν το άκουγαν τα αυτιά της προτού να σταθεί μεσούρανα ο ήλιος, θα έβγαινε αληθινό. Τα όνει­ ρα, λοιπόν, υπάρχουν στη ζωή μας, στην αρχαιό­ τητα τα έστελνε ο Δίας , σήμερα τα στέλνει ο «καλός» Θεός, κι εμείς, οι «προχωρημένοι», τα ε­ ξηγούμε σύμφωνα με τον Φρόυντ. Αναφορικά μ’ εμένα τώρα, χρησιμοποιώ τα όνειρα, χωρίς να μπορώ να δικαιολογήσω σε όλες τις περιπτώσεις τη λειτουργία τους μέσα στο κείμενο. Είναι όμως και φορές που τα χρησιμοποιώ επίτηδες, σαν προϊδεασμό γι’ αυτό που πρόκειται να συμβεί. για παράδειγμα, στο τελευταίο βιβλίο, το όνειρο της Άννας Δαλασσηνής για την Αγιά Σόφιά, είναι μια περιγραφή της καταπάτησης και βεβήλωσης του ναού από τους Φράγκους το 1024. Η διαρκής τα τελευταία χρόνια κρίση των αξιών, των ανθρώπινων σχέσεων και η μοναξιά, η γκρί­ ζα δηλαδή πλευρά των πραγμάτων που μας πε­ ριβάλλει, είναι η μόνιμη επωδός στα βιβλία σας. Ακόμη και οι τίτλοι των βιβλίων σας τονίζουν σαν να θέλουν να προϊδεάσουν τον αναγνώστη - αυτή την γκρίζα πλευρά. Έτσι αντιλαμβάνεστε τον κόσμο; Έχετε προσέξει πόσο ωραία «δένει» το γκρίζο χρώμα με όλα τα άλλα χρώματα; Ο κόσμος είναι

Συνέντευξη

πολύχρωμος, αλλά το φόντο του είναι ουδέτερο γκρίζο ουρανί, κι έτσι ήταν πάντα, μόνο και μόνο για να μπορέσουν να αναδειχτούν το κόκκινο και το πράσινο, το πορτοκαλί, το γαλάζιο, το κίτρινο και το μωβ... Αυτό που μου επισημαίνετε για τους τίτλους των βιβλίων μου, δεν το είχα προσέξει. Πιθανόν να είναι κι έτσι. Η «μόνιμη επωδός» ό­ μως θα μπορούσε να είναι και η δική μου έμμονη ιδέα, για την οποία έχουμε ήδη μιλήσει. Αυτό που εγώ καταλαβαίνω για τα βιβλία μου είναι ότι πραγματικά δεν κολακεύουν τον αναγνώστη προβάλλοντάς του ομορφιές αυτονόητες. Διότι η ζωή είναι αυτονόητα ωραία και δεν χρειάζεται να μας το πει ή να μας το δείξει κανείς. Αυτό όι μως που όλοι χρειΠρώτη ψορά ένας υπουργός αζόμαστε είναι να Πολιτισμού, ο Θάνος Μικρούμάθουμε να την ε­ τσικος, αηοχράσισε στα σοβαρά κτιμούμε και να τη να βοηθήσει το βιβλίο να κατα­ σεβόμαστε. Να λάβει κεντρική θέση στην πολι­ μπορούμε να δια­ τιστική ανάπτυξη της χώρας κρίνουμε πίσω από το δέντρο όχι μόνο το δάσος, αλλά και τη φωτιά που θα μπορούσε νατό κάμει χαλκογραφία... Αποδέχεστε το χαρακτηρισμό «γυναικεία λογο­ τεχνία», «γυναικεία γραφή» και τα παραγωγό τους; Τι πάει να πει γυναικεία γραφή; Γραφή γραμμένη από γυναίκα; Και γιατί θα πρέπει να την ορί­ σουμε ως γυναικεία; Για να την ξεχωρίζουμε από την αντρική; Και ποια αντρική; Την αντρική τη γραμμένη από άντρες; Εφόσον δεχόμαστε ότι η κάθε γραφή έχει την ιδιαιτερότητά της, ότι ο κά­ θε άνθρωπος γράφει όπως γράφει, με το δικό του τρόπο, τότε, προς τι ο διαχωρισμός; Για να τονίσουμε τη γυναικεία ωριμότητα και αισθαντικότητα ή μήπως για να εκθειάσουμε έμμεσα την αντρική στιβαρότητα και σφαιρικότητα; Τα ερωτήματά μου είναι ρητορικά. Δεν περιμένω απά­ ντηση κι ούτε με ενδιαφέρει. Για μένα η λογοτε­ χνία μόνο καλή ή κακή και η γραφή ενδιαφέ­ ρουσα ή μη ενδιαφέρουσα. Από κει και πέρα, ό­ σοι ή όσες επιθυμούν τους διαχωρισμούς αυτούς, δικαίωμά τους. Εγώ το μόνο που βλέπω είναι ότι γυναίκες είναι αυτές που κρατούν σήμε­ ρα τη σημαία της ελληνικής πεζογραφίας ψηλά. Ο «Σκούφος...» είναι επί μήνες πρώτος στα μπεστ σέλερ, παρά τον όγκο του και το θέμα

Σννέντενξη.

του. Τι πιστεύετε γι’ αυτό το θεσμό; Δεν έχει πλέον σημασία τι πιστεύω εγώ για τον θεσμό, εφόσον, είτε μου αρέσει είτε όχι, έχει επι­ κρατήσει. Θα πω μόνο ότι τα βιβλία δεν θα έπρε­ πε να υπόκεινται στη δοκιμασία τού πουλάνε δεν πουλάνε. Είναι ωραίο να ταξιδεύουν από στόμα σε στόμα και να υπάρχουν ανάμεσά μας, να δια­ βάζονται και να συζητιούνται. Δεν θα έπρεπε ό­ μως να στιγματίζονται θετικά ή αρνητικά μέσω ε­ νός θεσμού που τα υποβιβάζει σε καταναλωτικά είδη. Διότι ανάγνωση ενός βιβλίου δεν σημαίνει αποκλειστικά πωλήσεις. Κι ούτε δέχομαι το επι­ χείρημα ότι με το θεσμό των μπεστ σέλερ τα βι­ βλία αναδεικνύονται και οι αναγνώστες ενημε­ ρώνονται. Ας αφήσουμε, λοιπόν, τον θεσμό και ας πω μόνο ότι με έχει πολύ συγκινήσει και με έ­ χει παρηγορήσει το γεγονός ότι το τελευταίο βι­ βλίο μου κατάφερε, μέσα σε λίγους μήνες, να σπάσει το φράγμα των αφοσιωμένων αναγνω­ στών της λογοτεχνίας, όχι μόνο παρά τον όγκο και το θέμα του, αλλά και παρά το πεντοχίλιαρο που κοστίζει. Διότι δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι υπάρχουν άνθρωποι σήμερα που δουλεύουν για ένα πεντοχίλιαρο την ημέρα. Τα βιβλία σας, κ. Δούκα, έχουν αγοραστεί από 190.000 περίπου αναγνώστες. Τι σημαίνει για σας ένας τέτοιος αριθμός; Λοιπόν... ένας τέτοιος αριθμός θα μπορούσε να σημαίνει τα πάντα, όμως θα μπορούσε να σημαί­ νει και το απόλυτο τίποτα... Προσωπικά αισθάνο­ μαι δικαιωμένη... αλλά και με πολύ λιγότερες χι­ λιάδες πωλήσεων πάλι δικαιωμένη θα αισθανό­ μουν. Κι αυτό γιατί, μέσα στα χρόνια, έχω μάθει να μετρώ αλλιώς και να υπολογίζω αλλιώς την ε­ πιτυχία και τη δικαίωση. Ασχολείστε με το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου και μά­ λιστα ως μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου. Ποιος είναι ο ρόλος σας και τι πιστεύετε ότι μπορείτε να κάνετε για το καλό του βιβλίου; Η εθνική πολιτική για το βιβλίο είναι πανάκεια; Ας αρχίσουμε από το δεύτερο σκέλος της ερώ­ τησης. Πανάκεια στο λεξικό σημαίνει φανταστι­ κό φάρμακο που θεραπεύει κάθε αρρώστια. Εάν λοιπόν ορισμένοι, που συνδέονται άμεσα ή έμμε­ σα με το βιβλίο, πιστεύουν ότι για οποιοδήποτε πρόβλημά τους δεν έχουν παρά να καταφεύγουν στην πελατειακή σχέση τους με το κράτος, τότε το πρόβλημα είναι δικό τους και τότε η πανάκεια

τους αφορά. Εθνική πολιτική για το βιβλίο δεν σημαίνει προσωπική λύση προβλημάτων, αλλά έ­ να σχέδιο που έχει σκοπό να θέσει τα θεμέλια για μια ουσιαστική υποστήριξη του βιβλίου με επι­ στημονικό τρόπο. Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου χρη­ ματοδοτείται από το Υπουργείο Πολιτισμού, εί­ ναι όμως ανεξάρτητος οργανισμός ιδιωτικού δι­ καίου. Αυτό τι σημαίνει; Ότι λειτοοργεί, και το έ­ χει αποδείξει, απαλλαγμένο από την κρατική γραφειοκρατία. Θα μπορούσα να σας αναφέρω τις προτεραιότητές του και τί έχει ίσαμε τώρα καταφέρει. Θα ήταν όμως πληκτικό ή και απωθη­ τικό κάτι τέτοιο, υπάρχουν άλλωστε τα ενημερω­ τικά σας φυλλάδια για όποιον πραγματικά ενδιαφέρεται. Περιορίζομαι μόνο να επαναλάβω κι ε­ γώ ότι για πρώτη φορά γίνεται μια παρόμοια προσπάθεια στον τόπο μας, που αποβλέπει συστηματικά και με συνέπεια στην προώθηση του βιβλίου και της ανάγνωσης. Και πρώτη φορά ένας υπουργός πολιτισμού, ο Θάνος Μικρούτσικος, αποφάσισε στα σοβαρά να βοηθήσει το βι­ βλίο να καταλάβει κεντρική θέση στην πολιτισμι­ κή ανάπτυξη της χώρας. Όσο για μένα, ούτε με το ΠΑΣΟΚ ήμουν ποτέ, ούτε αλισβερίσια με το κράτος θέλω. Απλώς όταν η διευθύντρια του νε­ οσύστατου Κέντρου, Μυρσίνη Ζορμπά, μου πρότεινε να συμμετέχω ως απλό μέλος στο διοικητι­ κό συμβούλιο, δέχτηκα την πρόταση, όχι μόνο α­ πό περιέργεια, αλλά και γιατί με συγκίνησε το ό­ ραμά της. Από εκεί και πέρα η θέση μου στο Κέ­ ντρο αφορά μόνον εμένα, δεν εκπροσωπώ δηλα­ δή την Εταιρεία Συγγραφέων, και έχει την προ­ σωρινότητα της καθαρά εθελοντικής και αφιλο­ κερδούς παρουσίας. Επομένως ο ρόλος μου δεν είναι τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο, από τον ρόλο ενός απλού μέλους... Θα θέλατε να σχολιάσετε αυτό που σημειώνετε στο εξώφυλλο του τελευταίου βιβλίου σας, ότι έχετε αρνηθεί το Κρατικό Βραβείο για την «Πλωτή Πόλη» αλλά θεωρείτε τιμή το Βραβείο Καζαντζάκη για την «Αρχαία σκουριά», σε σχέ­ ση με την παρουσία σας στο Κέντρο Βιβλίου; Δεν υπάρχει κάποια αντίφαση; Τη γνώμη μου για τα κρατικά βραβεία την έχω πει πολλές φορές. Καταρχάς λόγοι ιδεολογικοί με κάνουν να επιμένω ότι το κράτος δεν δικαιούται να βραβεύει κάτι που από τη φύση του αντιστρατεύεται. Το κράτος οφείλει να έχει μια εθνική πο­ λιτική για το βιβλίο, όχι επειδή αγαπάει και σέβε­

ται το βιβλίο, αλλά επειδή είναι υποχρεωμένο στους φορολογούμενους πολίτες του. Για μένα η προώθηση του βιβλίου και της ανάγνωσης συνδέεται άμεσα με αυτό που λέμε παιδεία και πολιτισμό. Αυτά λοιπόν που κάνει ή πρόκειται να κάνει το κράτος μέσω του Υπουργείου Πολιτι­ σμού ή του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου για την υποστήριξη του βιβλίου, έτσι κι αλλιώς υποχρεούται να τα κάνει, ούτε μας χαρίζει, ούτε του ο­ φείλουμε. Αλλά ποιος το νομιμοποιεί να βραβεύ­ ει; Βραβεύω, σημαίνει ασκώ εξουσία επάνω σου. Σε κρίνω ερήμην σου και αποφασίζω για λογα­ ριασμό σου. Πέρα όμως από την άποψή μου, που πιθανόν να είναι και ιδεολόγημα, τα κρατικά βρα­ βεία, χρόνο με τον χρόνο γίνονται όλο και πιο α­ ναξιόπιστα... Έχω την εντύπωση ότι χρόνο με το χρόνο γίνο­ νται και πιο αξιόπιστα... Είστε απέξω, γι’ αυτό... Γιατί γίνονται αξιόπιστα; Επειδή ο Μικρούτσικος είχε την ευαισθησία να αυξήσει το χρηματικό ποσό που τα συνοδεύει; Θα έλεγα ότι η αύξηση του ποσού συνέβαλε πε­ ρισσότερο στην αναξιοπιστίατους, απ’ τη στιγμή που τώρα στα διαπλεκόμενα συμφέροντα εμπλέ­ κεται και το χρήμα! Η αντιπαλότητα, που δημιουργείται ανάμεσα στους βραβευμένους, κα τα «μα γειρ έματα », ι--------------------------------------που προηγούνται Μ ακάρι να αποφάσιζε το της απονομής, κα- 1 Υ™νργείο Πολιτισμού να καταργησει τα βραβεία

κοφορμιζουν τον λογοτεχνικό χώρο. Μακάρι, λοιπόν, να αποφάσιζε το Υπουργείο Πο­ λιτισμού να τα καταργήσει... και ας έβρισκε έναν άλλο τρόπο για να βοηθά τους συγγραφείς... διότι έστω και αν, κατά τη γνώμη μου, δεν έχει το δικαίωμα να τους βραβεύει, έχει την υποχρέωση να τους υποστηρίζει. Εμμέσως πλην σαφώς εννοείτε ότι θα αρνηθείτε το κρατικό βραβείο μυθιστορήματος για το 1995, αν φυσικά σας απονεμηθεί; Κάτι που θε­ ωρώ πολύ πιθανό να συμβεί. Θα μπορούσα να μην απαντήσω σε υποθετική ε­ ρώτηση. Θα σας απαντήσω όμως, έστω κι αν φέ­ ρω τα μέ^η της κριτικής επιτροπής σε δύσκολη θέση, επειδή δεν μου αρέσουντα μισόλογα. Ακό­ μη και αν οι κριτές, λοιπόν, παρέκαμπταν την ά­ ποψή μου για τα κρατικά βραβεία, ειδικά εφέτος, εφόσον είμαι μέλος του διοικητικού συμβουλίου

Σννέντενξη

του Κέντρου Βιβλίου, δεν θα έπρεπε να με βρα­ βεύσουν. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι βραβεύ­ ουν «άνθρωπο» του υπουργού. Δεν έχει σημασία ότι εγώ δεν έχω καμιά απολύτως σχέση με τον Μικρούτσικο, ο κόσμος αυτό δεν το ξέρει... Το βι­ βλίο μου άλλωστε βραβεύτηκε και με το παραπά­ νω από τους αναγνώστες του, δεν έχει ανάγκη α­ πό άλλη διάκριση... Παρ’ όλα αυτά, αν μου δώ­ σουν το βραβείο, φυσικά και θα το αρνηθώ. Όσο για τα χρήματα, επειδή για λόγους γραφειοκρα­ τικούς θα είμαι Τα κρατικά βραβεία, χρόνο με I υποχρεωμένη να το χρόνο, γίνονται όλο και πιο I τα παραλάβω, θα αναξιόπιστα χα δώσω στο

Ορμένιο του νο­ μού Έβρου, το βο­ ρειότερο χωριό της Ελλάδας στα βουλγαρικά σύνορα. Θα είναι η μαγιά για να φτιάξουν μια βι­ βλιοθήκη εκεί...

Και για να κλείσουμε αυτή τη συνέντευξη. Ποιους θεωρείτε σημαντικούς νέους πεζογράφους; Η γνώμη σας, όπως αντιλαμβάνεστε, έχει βαρύνουσα σημασία, έστω κι αν δημιουργήσει προβλήματα. Δεν θα μπορούσα να ισχυριστώ ότι είμαι ενημε­ ρωμένη, ότι έχω διαβάσει τα βιβλία όλων των νέων πεζογράφων. Κι επειδή αυτό πιθανόν να θεωρηθεί υπεκφυγή, θα σας αναφέρω τρεις των οποίων συμβαίνει να έχω διαβάσει βιβλία τους. Κώστας Ακριβός, Νίκος Βασιλειάδης, Αντρέας Μήτσου. Είναι και οι τρεις τους φιλό­ λογοι που διδάσκουν στη Μέση Εκπαίδευση, και οι τρεις τους επίσης, ο καθένας με τον δικό του τρόπο, μέσα από την πεζογραφική δουλειά τους,, φανερώνουν γνώση, κοινωνική ευαισθη­ σία και προβληματισμό που τείνει να εκλείψει στις ημέρες μας.

Α Π Ο Τ ΙΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ 1 Δ Μ Ω Ν ΚΥΚΛΟ ΦΟ ΡΟ ΥΝ: ΠΟΙΗΣΗ-ΔΟΚΙΜΙΟ-ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ-ΘΕΑΤΡΟ-ΙΣΤΟΡΙΑ Μιχάλης Κατσαρός ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Ελευθερία Αναγνωστάκη-Τζαβάρα Ο ΚΟΥΡΟΣ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ Λίτσα Πατεράκη ΕΝΔΙΑΜΕΣΟΣ ΑΝΤΙΛΑΛΟΣ Γιώργος Δεληγιάννης ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΑΡΑΦΩΝΑ ΣΜΥΡΝΗ. ΟΙ ΚΑΒΑΛΑΡΗΔΕΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ <Γ ΒΡΑΒΕΙΟ «ΕΣΤΙΑΣ Ν. ΣΜΥΡΝΗΣ» 1995 ) ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Νίκος Δεληγιάννης ΜΙΚΡΟΙ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΙ ΕΦΕΥΡΕΤΗΣ ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ ΑΠΟΠΛΟΥΣ ΣΤΟ ΦΩΣ Σακελλάρης Καμπούρης Η ΝΕΑ ΚΑΑΥΜΝΑ Δέσποινα Αχιλλέως Σταματάρου ΑΝΥΠΟΤΑΧΤΕΣ ΦΛΟΓΕΣ Νίκος Δανιήλ ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ Γιούλη Κουγιά ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΣΕ ΦΟΝΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ Μανώλης Παπαόομανωλάκης ΠΕΡΙΜΕΝΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΑΑΗ ΜΠΟΥΛΕΝΤ ( Β'ΒΡΑΒΕΙΟ «ΑΜΠΝΤΙΙΠΕΚΤΣΙ» 1995 ) Κική Σαλταφέρου-Τσακαλιά ΤΑ ΚΟΚΚΙΝΑ ΚΕΡΙΑ Χρηστός Θεοδωρόπουλος ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΘΥΣΙΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ (40-49)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΔΜΩΝ-Τ.Θ.48030-ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ ΑΘΗΝΑ Τ.Κ. 132 31 - ΤΗΑ.50 15 550

Σννέντενξη

Να θεωρήσω ότι τους αναφέρατε κατ’ αλφαβητική και όχι αξιολογική σειρά; Ναι, έτσι μου ήρθε. Κι ευτυχώς που ρωτάτε, διότι βέβαια, ο Κώστας Ακρι­ βός έχει δρόμο μπροστά του, ώσπου να σταθεροποιήσει τη γλώσσα του και να κατακτήσει την τεχνική του. Το ση­ μαντικό όμως σ’ αυτό είναι ότι υπάρχει δύναμη μέσα του, αυτό που λέμε πά­ θος και ήθος, για να προχωρήσει. Αντίθετα ο Νίκος Βασιλειάδης και ο Αντρέας Μήτσου είναι ολοκληρωμένοι πεζογράφοι. Ο Αγάθος του Βασιλειάδη είναι ένα συναρπαστικό, από κάθε άποψη, μυθιστόρημα, διαβάζοντάς το είχα την αίσθηση ότι διαβάζω ένα μυθιστόρημα που αποτυπώνει τη μετεμφυλιακή ελληνική επαρχία με τόση γνώση και ωριμότητα, που θα τη ζή­ λευε ακόμη και το αρχετυπικό Τρίτο Στεφάνι του Ταχτσή. Το ίδιο ισχύει και με τα διηγήματα του Μήτσου, που εί­ ναι από τα καλύτερα, τα αρτιότερα των τελευταίων χρόνων. Διηγήματα με τόση υποδόρια παρατήρηση και τόση μαστοριά στη σύνθεση, ώστε δεν μπο­ ρεί, παρά να προαναγγέλλουν έναν σπουδαίο μυθιστοριογράφο.

□

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ο Υ Ν α π ό τ ις ε κ δ ό σ ε ις

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Λ n o T on

Q

ΜΗΡΟ Σ

τ

Ο . Ν ^ Λ ΕΞ ΑΝΔΡΟ

Στο φως της σύγχρονης ιστορικής επιστήμης

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ Ουμπέρτο Έκο

Η Αναζήτηση της Τελείας Γλώσσας

Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Α Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ» Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ : Α κ α δ η μ ία ς § 8 - 7 ο ς o p i, 1 0 6 7 8 Α θ ή ν α τ ηλ. 3 3 0 2 4 1 5 , 3 8 2 0 6 1 2 - F a x 3 8 3 6 6 5 8 Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΟ «Κ Ε Δ Ρ Ο Σ »: Γ. Γ ε ν ν α δ ίο υ 6 , 1 0 6 7 8 Α θ ή ν α τ η λ 3 8 1 7 8 2 6 , 3 8 0 6 6 6 1 - F a x 3 8 3 6 6 5 8

^

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Σ τις π αρυφ ές ενός ψ υχογρα φικού π εριβάλλοντος, ο Φόνος, π αρουσ ιάζεται ως π εριπ έτεια της αυτογνωσίας, αλλά και ως πρόκληση της απελευθέρωσης. Μ οιραία πρόσω πα επ ιμ ένουν να αναγνω ρίσουν τα όριά τους. Οι τυφ λοί όροι αναζήτησης της τιμωρίας και το βασανιστικό, λυτρω τικό θρίλερ της συνείδησης.

Οι π ερασ μ ένες σχέσεις, οι αγέραστοι φίλοι οι γνω σ τοί δρόμοι, το Ντόλτσε, οι συνήθειες, τα καθημερινά περάσμ ατα μ ια ς ζωής, όλα όσα μαζεύονται, π ερισ σ εύουν και δε φτάνουν. Ά νθρω ποι π ου επ ιμ ένουν (για να θυμηθούν ή να ξεχάσουν;) Κι ο λόγος, π ου μ ην αντέχοντας την καθημερινότητα εκτινάσσεται σε π οιητική πρόκληση και παραμιλητό.

Έ

Έ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΛΦΙΝΙ, ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 2 3 - 2 5 , 1 0 6 7 7 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 3 8 3 0 9 5 5 , FAX: 3 3 0 3 1 7 5 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΒΑΛΤΕΤΣΙΟΥ 5 0 - 5 2 , 1 0 6 8 1 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 3 3 0 3 3 8 0

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Το π εριβάλλον ενός σχολείου, στην καθημερινή ρουτίνα της εκπαίδευσης. Ο αιφ νίδιος θάνατος μ ια ς μαθήτριας απ οκαλύπτει τις εξω φ ρενικές διαστάσεις σεξουαλικής εκμετάλλευσης της παιδικής αθωότητας. Ο τύπος «κιτρινίζει» κι ανακαλύπτει π ιπ ερά τα σκάνδαλα. Ο δάσκαλος, ποι*·καταόιώκεται α π ό ανθρώπους και φαντάσματα, ονειρ ο π ο λ εί και απ οκαλύπτει τις άγνω στες πτυχές ενός ερω τικού θρίλερ.

Το αρ χέγονο κύτταρο του ανθρώπου και η χα ρά της ζωής, α π ό τις λυρ ικές δονήσεις του έρωτα ως τις εξάρσεις της τέχνης. Η ανθρώπινη αντοχή στα σπα ρα κτικά βιώματα των χα μένω ν πατρίδω ν και των θυσιαστηρίων. Το στοίχημα για το εξαίσιο ποίημα της ζωής, π ου μ έσα σε μ ια πανερω τική πανδαισία χρωμάτων και αποχρώσεων στο τέλος καταφ έρνει να κερ δίζει πάντα τη σ υνέχειά της.

W

^

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΛΦΙΝΙ, ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 2 3 - 2 5 , 1 0 6 7 7 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 3 8 3 0 9 5 5 , f a x : 3 3 0 3 1 75 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΒΑΛΤΕΤΣΙΟΥ 5 0 - 5 2 , 1 0 6 8 1 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 3 3 0 3 3 8 0

Ηρακλής Παπαλέξης

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Η δ ύν α μ η το υ έ ρ ω τα Ο Δημήτρης Δείλινός σ’ αυτό το μυθιδημητρης δειλινος στόρημα προσπαΣτηγη του έρωτα θεί και το καταφέρΑθΓίνα· Κασταν,ώτης. 1995 Σελ.170. Δρχ. 2.000 νει περίφημα με τον πλέον γλαφυρό τρόπο, να μας με­ ταφέρει στα προβλήματα πολυτελείας που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες διπλω­ μάτες μέσα στην κοσμοπολίτικη ατμό­ σφαιρα που ζουν. Με αφορμή τη μετάθεση ενός διπλωμά­ τη από τον μεταξένιο παράδεισο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην κόλαση του Ιράκ, ο συγγραφέας περιγράφει με αρκε­ τή δόση κυνισμού πώς παρενέβη η δύνα­ μη του χρήματος με εφοπλιστικό μανδύα για να γλιτώσει το νεαρό διπλωμάτη από το επιβεβλημένο έργο του. Η δύναμη όμως του εφοπλιστή δεν θα εί­ χε ενεργοποιηθεί αν η ομορφιά και η γοητεία της Κριστέλ δεν οδηγούσε τον νεαρό διπλωμάτη από την πολεμική α­ τμόσφαιρα του Ιράκ στη γη του έρωτά της. Τίποτα όμως δεν μπορεί να διατηρηθεί στα υπόγεια ψυγεία του κράτους. Ο έρωτας τελείωσε και η μετάθεση α­ πλώς είχε αναβληθεί μόνο για ένα βρό­

μικο καλοκαίρι. Η Κριστέλ επανήλθε στη βελούδινη μο­ ναξιά της. Α. Κοντακίδης

Σ τη ν π αλιά Α θ ή ν α Με λεπτότητα κι ευαισθησία αποδίδει ο Δ.Γρ. Καμπούρογλου το ερωτικό σκίρτη­ μα του Λόρδου Βύρωνα για την ωραία Θηρεσία Μακρή, την περίφημη «Κόρη των Αθηνών». Όμως, οι «Αττικοί Έρω­ τες» δεν είναι απλά και μόνο μια ρομαντι­ κή ιστορία αγάπης Ο συγγραφέας, λά­ τρης της παλιάς ΓΡ. ΚΑΜΠΟΥΡΟΓΛΟΥ Απικοί Ερωτες Αθήνας, μας ξενα­ Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1995 γεί σε παραδοσια­ Σελ. 196. Δρχ. 2.000 κά αρχοντικά, μνη­ μεία, εκκλησίες. Αναπλάθει με ξεχω­ ριστή ζωντάνια και ακρίβεια λεπτομέ­ ρειες από τον οικο­ γενειακό βίο των Αθηναίων λίγό πριν από την Επανάστα­ ση του 1821, μετα­ φέρει με γνησιότη­ τα το κλίμα μιας ο­ λόκληρης εποχής, σκιαγραφεί χαρα-

κτήρες και πλάθει σπαρταριστούς τύ­ πους. Πέρα από ιστορική διήγηση με άφθονα ντοκουμέντα, οι «Αττικοί Έρωτες» είναι, επίσης, ένα γλωσσικό μνημείο αναμφι­ σβήτητης αξίας. Η γλώσσα που χρησι­ μοποίησε ο Δ.Γρ. Καμπούρογλου, μια μορφή ανεπεξέργαστης δημοτικής ανά­ μικτης από ντοπιολαλιές και τουρκισμούς, είναι χυμώδης και γλαφυρή, ενώ, συγχρόνως, απηχεί το αίτημα εκείνης της εποχής για ενιαία εθνική γλώσσα. Ο Γρ. Ξενόπουλος χαρακτήρισε τους Αττικούς Έρωτες «ένα ιστορικό μυθιστό­ ρημα μοναδικό στη λογοτεχνία μας». Ν. Κώτσιου

Έ ρ ω ς και θ ά ν α τ ο ς Στον ασημένιο καθρέφτη της Μ. Νικολαΐδου, οι μορφές και τα τοπία είναι πότε ασπρόμαυρα και πότε πολύχρωμα.Αναλόγως αν τα φωτίζει ο θάνατος ή ο έρω­ τας. Το φόντο όμως είναι πάντα γκρίζο: η μελαγχολία του ε­ φήμερου, το αδιέ­ ξοδο των σχέσεων ΜΑΓΔΑ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ και των ερωτικών Ο ασημένιος καθρέφτης Αθήνα, Καστανιάτης, 1995 σχέσεων ειδικότε­ Σελ.109. Δρχ. 2.000 ρα, η σωτηρία της ψυχής και του κορ- ________________ μιού που όλο δια­ φεύγει. Η Μ. Νικολαΐδου κινεί υπάρξεις ζωντανές, άρα εύθραυστες, σε έναν κό­ σμο απονεκρωμένο μέσα σε μια αφήγη­ ση που μακράν απέχει από την τραγωδία - η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι α­ ποδίδει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την οδύνη αλλά και την αυτοκαταστρο­ φή των προσώπων. Οι γυναίκες γίνονται πραγματικά «το μέλλον του κόσμου» κι η τέχνη καταφύγιο. Γραφή τρυφερή κι ε­ κρηκτική ταυτόχρονα. Τ. Δημητρούλια

Πρ οσ ω π ική κ α τά θ εσ η Επεισοδιακά στιγμιότυπα από μια ζωή ταραχώδη αποτυπώνει ο Νίκος Παπανδρέου στα διηγήματά του. Η δεσπό­ ζουσα μορφή του πατέρα, δηλωτική

μιας ήρεμης κι ό­ μως αναμφισβήτη­ της δύναμης, αφή­ νει το στίγμα της α­ νεξάλειπτο πάνω στις αναμνήσεις. Αυτό που απασχο­ λεί το συγγραφέα δεν είναι, ωστόσο, μόνο η αναπόληση αλλά κυρίως η εξε­ ρεύνηση της λογο­ τεχνικής δυνατότη­ τας. Ιδίως όταν αυτή πηγάζει από τις παρακαταθήκες μιας προσωπικής ι­ στορίας μ’ ευρύτε­ ρες εθνικές προε­ κτάσεις. Ο Ν. Παπανδρέου χρησιμοποιεί χαμη­ λούς τόνους, δεν προσπαθεί να εντυπω­ σιάσει με τη βοήθεια μιας γραφής φανταχτερής ή κραυγαλέας. Η ουσία βρί­ σκεται ακριβώς στη χαμηλόφωνη, δια­ κριτική κατάθεση και στην αθόρυβη κομ­ ψότητα. Τρυφερές στιγμές εναλλάσσο­ νται με περιστατικά σκληρότητας, οι ε­ ντάσεις όμως αμβλύνονται κι εξομαλύ­ νονται από μια πένα που αρνείται να καταφύγει σε συγκινησιογόνα τερτίπια. Ν. Κώτσιου

Π ρ ο β λ έψ ιμ η π ο ρ εία Με λυρισμό, σε τριτοπρόσωπη αφήγη­ ση, η συγγραφέας περιγράφει κάποιες δύσκολες εποχές για την προσωπική της ζωή και τη συλλογική ιστορία. Η οργα­ νωμένη στην ΟΚΝΕ ηρωίδα, η Άννα, περ­ νάει δια πυρός και σιδήρου στις δύσκο­ λες εποχές του Αντάρτικου και του Εμφύλιου. Αργότερα σε μια κομματική αποστολή συναντά στο Παρίσι τον εξό­ ριστο αγαπημένο της Αλέξανδρο. Συχνά στο κείμενο παρεμβάλλονται προ­ σωπικές εκτιμήσεις .ι .Τ :i (όπως ο «σατανιI

. ΕΦΗιΠΛΙΑΤΣΙΚΑ^ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΥ Λεωφόρος του ήλιου

. ;.

* *

αναφερομενη στο Γέρο) και συγκρίυμνου του ΕΛΑΣ με

Μόλις Κνχλοφόρηοαν

λιπ Κερ το πολιτικό του σχόλιο σχετικά με την κατάρρευση του υπαρκτού σο­ σιαλισμού και την κακοδαιμονία που μαστίζει σήμερα τη Ρωσία. Στην εποχή μετά τον Γκορμπατσώφ, όπου τοπο­ θετείται η δράση, τη χώρα λυμαίνεται Φ ΙΛΙΠ ΚΕΡ ποικιλοτρόπως η Μαφία ενώ κυριαρ­ χεί σήψη, παρακμή ΤΌ Ψ Ο Φ ΙΜ Ι και διαφθορά. Με Μ ε υπ ο γ ρ αφ ή Ν ό μπ ελ αφορμή τη δολο­ φονία ενός διάση­ Το ριγμένο είδος (χωρίς υπόληψη) της α­ μου δημοσιογρά­ στυνομικής λογοτεχνίας έχει, είναι αλή­ φου στην Πετρού­ θεια, φανατικούς φίλους. Δεν θα πρέπει πολη (που δεν λέγεται πλέον να ξεχνάμε, όμως, ότι έχει και το ίδιο φα­ Λένινγκραντ), ο συγγραφέας μάς ξενα­ νατικούς εχθρούς. Οι αστυνομικές ιστο­ γεί στο σύγχρονο πολιτικο-κοινωνικό το­ ρίες, γραμμένες από νομπελίστες πίο της Ρωσίας προσπαθώντας να εντο­ συγγραφείς, απευθύνονται, μάλλον, πίσει τα πιθανά αίτια του σοβιετικού μα­ στους δεύτερους, στους άπιστους. ρασμού. Ας είναι αυτό το βιβλίο το έναυσμα για να Ο Φίλιπ Κερ (αρθρογράφος στις Λογοτε­ ξανακερδιστεί ο χαμένος αναγνωστικός χνικές Σελίδες των Sunday Times) πλά­ χρόνος των “αντιφρονούντων”. Δεν γνω­ θει ένα μυθιστόρημα περιπέτειας, δρά­ ρίζουμε όμως αν θα σης και γρήγορου ρυθμού, με όλη την α­ φρονιμαπστούν με -----------------------------------γωνία και το σασπένς που προσιδιάζουν ήρωες σαν τον ΜαΑστυνομικές ιστορίες στη “νουάρ” πεζογραφία. Οι χαρακτή­ κόθιτιι τον ιιιιστηαπό νομπελίστες συγγραφείς ρες είναι αληθοφανέστατοι και πειστι­ καβπυ, τον μύστη Μτφρ.ΑντέλαΦεριτσεάν ρΐωδη γάτο του Τ.Σ. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, κοί, ο μύθος συναρπαστικός, η αφήγηση Έλιοτ. Στο “έγκλη­ διεξάγεται αβίαστα και απρόσκοπτα. Σελ. 304. Δρχ. 2392 μα” συμμετέχουν α­ Πρόκειται για ένα υποδειγματικό α­ Χάινριχ κόμη: στυνομικό μυθιστόρημα με πολιτική Μπελ, Περλ Μπακ, Ιβάν Μπούνιν, Αλμπέρ χροιά που δεν εξαντλείται στο πρώτο ε­ Καμί, Ούΐλιαμ Φόκνερ, Ανατόλ Φρανς, πίπεδο ανάγνωσης. Τζον Γκαλσγουόρθι, Ναντίν Γκόρντιμερ, Ν. Κώτσιου Έρνεστ Χέμινγουέι, Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, Σίνγκλερ Λούις, Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές, Λουΐτζι Πιραντέλο, Μπέρτραντ ΡάE ig h ties σελ, Ισαάκ Μπάσεβιτς Σίνγκερ, Τζον Στάινμπεκ. Με φόντο τη ζωή του Ράσελ και της Κορίν, ο συγγραφέας φτιάχνει την τοιχο­ Β. Καλαμαράς γραφία της δεκαετίας του ‘80 επιμένο___________________ ντας σχεδόν σχοτζαιη μακινερνυ λαστικά στην απόΚ ό κκιν ο ι μ α φ ιό ζο ι Μανχάπαν δόση και της παραΜτφρ,ικαι επίμετρο: μικρής λεπτομέρειΣώτηΤριανταφύλλου ,, . Η αστυνομική πλοκή στο Ψοφίμι είναι Αθήνα Πόλις, 1995 ας. Μια πλειαδα ανμόνο το πρόσχημα για ν’ αρθρώσει ο ΦίΣελ. 584. Δρχ. 4.160 θρώπινων τύπων

το «Τη υπερμάχω». Η διαδρομή προς το Παρίσι και οι ημέ­ ρες πρόσκαιρης ευτυχίας που περνά ε­ κεί ανακαλούν στη μνήμη τα ευτυχισμέ­ να παιδικά της χρόνια και τη γνωριμία της και το δεσμό της με τον Αλέξανδρο. Ένα βιβλίο προσωπικό για ιστορίες που πρέπει να μείνουν στη συλλογική μνήμη. Λ. Εξαρχοπούλου

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Μόλις Κυκλοφόρησαν

ΦΙΛΙΠ ΚΕΡ Το Ψοφίμι Μτφρ.: Δημήτρης Κωνσταντίνου Αθήνα, Ολκός, 1995 Σελ. 312. Δρχ. 3.800

και χαρακτήρων, που άμεσα ή έμμεσα συνδέονται με το πρωταγωνιστικό ζευγάρι, δίνουν το στίγμα της εποχής τους και ανταποκρίνονται καθένας με τον προσωπικό του τρόπο στις προσκλή­ σεις των eighties. Ο Τζαίη Μακίνερνυ (είναι ο συγγραφέας και του περίφημου “Φώτα ολόφωτα, πό­ λη μεγάλη” που έχει γίνει ταινία), παιδί του καιρού του, υιοθετεί μοντέρνους τρόπους για να στήνει την πλοκή και να διαγράφει τους χαρακτήρες δίνοντας έμφαση πρωταρχικά στο μπρίο και τη σπιρτάδα των διαλόγων. Διαβάζουμε στο Μανχάτταν σκαμπρόζικες στιχο­ μυθίες, όπου κυριαρχεί η ευφάνταστη πρωτοτυπία, το χιούμορ και η γρήγορη εναλλαγή. Τη φιλοσοφία που διέπει το “Μανχάτ­ ταν” τη συμπυκνώνει στο επίμετρό της η Σώτη Τριανταφύλλου γράφοντας ότι: “Το Μανχάτταν είναι το χρονικό μιας αυταπάτης, μιας πτώσης και μιας οδυνη­ ρής συνειδητοποίησης· ο κόσμος δεν εί­ ναι όπως νομίζαμε όταν ήμαστε πολύ πολύ νέοι. Ούτε μας ανήκει ούτε είμαστε το κέντρο του” . Ν. Κώτσιου

Μ α χ η τέ ς τ η ς α λ ή θ ε ια ς Ο Στέφανο Μπένι στο μυθιστόρημά του, με αφορμή μια δολοφονία-μυστήριοτου αγαπημένου παλικαριού της γειτονιάς, που βρίσκεται ένα βράδυ δολοφονημένο σε μια αριστοκρατική συνοικία, κατα­ φέρνει, μέσα από τα συναισθήματα, τις αγωνίες και τη δράση των ενδιαφερομέ­ νων παροικούντων περιθωριακών και μη, να μας μεταφέρει στους σκοτεινούς και­ ρούς της διαφθοράς και της βλακείας. Η πλοκή και το ύφος του μυθιστορήμα­ τος προκαλούν αβίαστα πότε το γέλιο, πότε τη θλίψη σε μια αναπάντεχη εναλ­ λαγή. Ο συγγραφέας με κωμικοτραγική διά- ------------------------ΣΤΕΦΑΝΟ ΜΠΕΝΙ θέση, όπου το γέ­ Κωμικοί τρομαγμένοι μαχητές λιο σμίγει με τον Μτφρ.: Τοτα Κονβερτίνο κυνισμό και τη Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 Σελ. 189. Δρχ. 3.000' χρυσωμένη αλλά ά­

σχημη διαφθορά, ανοίγει την αυλαία. Μέσα σ’ αυτό το σκηνικό οι ήρωες κατα­ διώκουν την αλήθεια και την ελευθερία, αλλά οι κωμικοί τρομαγμένοι μαχητές αποσύρονται απογοητευμένοι και αποδεκατισμένοι από το ανελέητο κυνηγητό αυτής της άπιστης αλήθειας, της αλή­ θειας που αν κάποιος την κάνει να λάμψει, δεν πειράζει ακόμη και αν χαθεί. Να ζήσει για να δει τί; Α. Κοντακίδης

Σ κ λ η ρ ό ς απ ο λο γισ μ ό ς

THOMAS BERNHARD Αυτοβιογραφία. Μτφρ.: Βασίλης Τομανάς. Αθήνα, Εξάντας, 1995 Σελ. 590. Δρχ. 5500

Σκληρός όπως τα παιδιά. Τα παιδιά που δεν γνωρίζουν πρέπει και μη, κι ας τα μαθαίνουν να υπακούουν τελικά κάποιοι προκρούστες της ηθικής. Ανήθικος σε ό,τι έ­ χει σχέση με την αυστριακότητα του αυστριακού κρά­ τους, έμπλεος ή­ θους όμως, όταν μι­ λά για την καθημε­ ρινότητα των κυνη­ γημένων. Ο Τόμας Μπέρνχαρντ ήταν

ένας από αυτούς. Ένας εξόριστος μέσα στην ίδια του τη χώρα κι ας τον έχει ως τη λογοτεχνική της σημαία, μετά το θάνατό του (19311989). Μέσα σε πέντε κεφάλαια - βιβλία αυτόβιογραφείται βουτώντας τη γραφί­ δα αντί στο μελάνι, στο ίδιο το αίμα του. Είναι μια αυτοβιογραφία - σώμα που “μι­ λάει”. Σκληρός όπως όλοι οι ειλικρινείς, οι οποίοι δεν ζητούν να τους συγχωρέσουν. Είναι οι ασυγχώρετοι χωρίς ενο­ χές. Λογοδοτούν ενώπιον του ίδιου τους του εαυτού, γιατί γνωρίζουν ότι είναι σαν όλους τους άλλους. Αδύναμοι. Β. Καλαμαράς

Μόλις Κνκλοφόρηοαν

μένο πορτρέτο του Χέρμαν Ροθ. Σ’ αυτή Ε ρ ω τική σπ ουδή την τελευταία περίοδο της ζωής τού πα­ τέρα του ο συγγραφέας τολμά για πρώ­ Θα μπορούσε να ----------------------------------τη φορά να τον “γνωρίσει” , γιατί για είναι προσχέδιο θεμαργκεριτ ντυρας πρώτη φορά τίθεται άμεσος κίνδυνος να ατρικού έργου ή · Ο έρωτας ν , , Μτφρ.ιΧρυσαΤσαλικίδου τον χάσει. Ταυτόχρονα μαθαίνει κι ο ί­ σχεδίασμα σεναριΑθήνα, Εξάντας, 1995 διος να αντιμετωπίζει τα συναισθήματά ου. Η γραφή της Σελ. ιΐ 2.Δρχ. 1.500 του και να προετοιμάζεται για την επικεί­ Μαργκεριτ Ντυράς, ----------------------------------μενη απώλεια. Μια συνταρακτική προ­ αφαιρετική όσο πο­ σωπική αφήγηση που φέρει την ποιοτική τέ, αρκείται να προσδιορίσει τα απολύ­ σφραγίδα του Φίλιπ Ροθ. τως αναγκαία και τίποτε παραπάνω. Στο Λ. Εξαρχοπούλου παραθαλάσσιο σκηνικό του “Ερωτα”, τα πρόσωπα αναζητούν εναγωνίως τον ε­ αυτό τους και χάνονται μέσα σε υπαρ­ ξιακούς δαιδάλους. Απελπισμένα ψηλα­ Μ υ θ ισ τό ρ η μ α αξιώ σ εω ν φούν ο ένας τον άλλο, κι όμως αρνούνται να δουν κατάματα την αλήθεια. Ο Περέιρα, ένας Μεσ’ από υπεκφυγές, υπονοούμενα, αλ­ ANTONIO ΤΑΜΠΟΥΚΙ . δημοσιογράφος με Έτσι... ισχυρίζεται ο Περέιρα ληγορίες, η Ντυράς χτίζει νοήματα που τριακονταετή θη­ Μτφρ.: Ανταίος Χρυσοστομίδης ' δεν αποκρυσταλλώνονται σε μονοσήμα­ Αθήνα, Ψυχογιός, 1995 τεία στον πορτογα­ : Σελ 206. Δρχ. 2.500 ντες εκδοχές. λικό τύπο αναλαμ­ Κείμενο ποιητικό και υπαινικτικό, ο βάνει στη διάρκεια “Ερωτας” δεν εξαντλείται στην πρώτη α­ της δικτατορίας νάγνωση αλλά παραμένει αχαρτογράτου Σαλαζάρ την φητος και αινιγματικός. Μια προσέγγιση πολιτιστική σελίδα αποδομιστικού τύπου θα μπορούσε ί­ σως να φέρει στην επιφάνεια ανύποπτες της εφημερίδας πτυχές και κρυμμένες διαστάσεις. Αλλά “Λισμπόα”. Η δι­ και δίχως απόπειρες εμβάθυνσης και α­ κτατορία μοιάζει ποκρυπτογράφησης, το γραπτό της να μην επηρεάζει Ντυράς παρουσιάζει πάντοτε ενδιαφέ­ καθόλου τη ζωή ρον, κυρίως χάρη στο ξεχωριστό ύφος του, γιατί ο ίδιος ε­ και την υποβλητική ατμόσφαιρα. θελοτυφλεί και αρΝ. Κώτσιόυ νείται να κοιτάξει τη ζωή κατάματα. Κάποια στιγμή συναντά τον νεαρό ΜοΕπ ίμονη α νά μνη σ η ντέιρα Ρόσι και η γνωριμία μαζί του θα τον κάνει ν’ αλλάξει τις συνήθειές του, Ο Φίλιπ Ροθ, ένας τις απόψεις του και τελικά ολόκληρη τη ..· ΦΙΛΙΓΐ ΡΟΘ από τους μεγαλύ­ Πατρική Κληρονομιά ζωή του. Ο Ταμπούκι δημιουργεί έναν τερους μεταπολε­ Μτφρ.: Τάκης Κίρκης μικούς Αμερικα­ αξιομνημόνευτο χαρακτήρα που στηρί­ Αθήνα, Χστζηνικολή, .1995, Σελ. 184. Δρχ. 2,600 νούς συγγραφείς, ζεται σ’ ένα αφηγηματολογικό τέχνα­ γράφει εδώ το --------------------------σμα, στη συνεχή επανάληψη της φρά­ “χρονικό ενός προσης “έτσι ισχυρίζεται ο Περέιρα” που α­ αναγγελθέντος θανάτου”, του θανάτου ντικατοπτρίζει τη μονοτονία της ζωής του πατέρα του. Με διεισδυτικότητα κατού κεντρικού ήρωα. Ένα μυθιστόρημα λεί ζοφερές μνήμες από την εποχή που αξιώσεων που προσφέρεται για απο­ οι γιατροί διέγνωσαν τον όγκο εγκεφά­ λαυστική ανάγνωση παρά τις κάποιες λου του πατέρα του, και διανθίζει την ι­ μεταφραστικές αστοχίες. στορία με αναμνήσεις από την παιδική Λ. Εξαρχοπούλου του ηλικία που σκιαγραφούν ολοκληρω­

ΠΟΙΗΣΗ “Α υ τ ο κ ρ α το ρ ικ ή ” αντίσ τα σ η Η μπροσούρα του ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΤΣΑΡΟΣ Μιχάλη Κατσαρού, Αυτοκρατορική πραγματικότητα.

3η Σύγχρονη Μπροσούρα. ερμητική, που ό­ Δίγλωσση έκδοση. μως είναι αποκα­ Μτφρ. σε αγγλικά: λυπτική για όποιον Μιχάλης Σταματιάδης Αθήνα, Ιδμων, 1995. μπορεί να διαβάζει Σελ. 48. Δρχ. 1500 ανάμεσα στις γραμμές, “αναγγέλλει” την ίδρυση της οργάνωσης “Κομματικοί Αυτοκρατορικής Πραγματι­ κότητας”. Είναι μια οργάνωση για απελ­ πισμένους, ποιητές και μη, οι οποίοι αποστρέφονται την T.V. reality και αποζη­ τούν την, κατά Μιχάλη Κατσαρό, imperial reality. Πού ένας σύγχρονος τρελο-Σωκράτης ομιλεί και ουδείς τον α­ κούει, καγχάζει αλλά δεν σατιρίζει, ποιεί λόγον πολιτικόν, αλλά, δεν πολιτικολο­ γεί. Ουέ - ουνί: Η δική του αντίσταση. Β. Καλαμαράς

το υψηλό. Αηδιασμένος από τα χαμηλά και τα ά­ σχημα, ο δημιουργός προσπαθεί να ι­ χνηλατήσει το δρόμο για μια θέωση και τελείωση, που παραμένει ανέφικτη. Θαυμάζει το μυστήριο της ζωής, αναζη­ τεί τα μυστικά της ύπαρξης και θλίβεται από την πληθωρική και αμετάκλητη πα­ ρουσία του θανάτου: Ο θρήνος για τους φίλους που έφυγαν ανεπιστρεπτί δηλώ­ νει άφατο πόνο και συντριβή. Διαρθρωμένο σε τέσσερις ενότητες (Μύθοι, Χώμα στο πρόσωπο, Σκοτεινό γαλάζιο, Σε σχήμα θόλου), που δεν είναι όλες τους εφάμιλλης αξίας, το “Πηγάδι με Ουρανό” προέρχεται από μια γραφί­ δα κατευθείαν συνδεδεμένη με μια τρυφερή καρδιά. Ν. Κώτσιου

Α γρ υπ νώ ντα ς τη γλώ σσα Η Αθηνά Παπαδάκη είναι ποιήτρια ω­ ριμότητας. Συλλο­ γή τη συλλογή κα­ τακτά νέους εκ­ φραστικούς τρό­ πους και επαναπροσδιορίζει τους ήδη κατακτημένους. Έκτη ποιητική πα­ ρουσία με εφόδια από την προηγούμενη κατάθεσή της τη “Λέαινα της Βιτρίνας”. Έχει αφαιρέσει από τη σύλληψη των ποιημάτων της τις άμεσες αναφορές στην καθ’ ημάς πραγματικότητα και τρα­ βάει για τα βαθιά. Οι λέξεις συλλαμβάνουν εν εκστάσει το όραμα ενός κόσμου αμάθητου, ενός κό­ σμου αγράμματου. Και έρχεται στιγμές στιγμές το φάσμα της Κικής Δημουλά. Ο Δαρείος με θηλυκό προσωπείο. Γόνιμη συνομιλία. Πώς αλλιώς; Υπάρχει παρθε­ νογένεση; Έρωτας υπάρχει, ποιητικά ομολογη μένος. Β. Καλαμαράς

ΑΘΗΝΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ Η άγρυπνη των ουρανών, Αθήνα, Καστανιά)της, 1995 Σελ. 48. Δρχ. 1500

Ε υ γ εν ικ ά π αρ άπ ο να Ο ποιητής εξεγείρεται ενάντια στον θά­ νατο, κι όμως συνειδητοποιεί το μάταιο και το ανώφελο της εξέγερσης αυτής. Η πίκρα και ο πόνος για τα ανθρώπινα μετουσιώνονται α­ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΜΠΕΚΑΤΩΡΟΣ Πηγάδι με ουρανό πό τον Στέφανο Αθήνα, Πλέθρον, 1994 Μπεκατώρο σε γνή­ Σελ. 80. Δρχ. 1000 σιο αισθητικό γεγο­ νός υψηλής ποιητι­ κής αξίας. Μικρά ποιητικά πεζά εναλ­ ΠΗΓΑΔΙ ΜΕΌΥΡΑΝΟ λάσσονται με στί­ χους στο “ Πηγάδι με ουρανό” , που ε­ πιχειρεί να διαλευκάνει ή απλώς να περιγράψει τη σχέση μεταξύ του χοϊκού, του φθαρ­ τού και της έφεσης προς το θεϊκό και

♦

ΜΕΛΕΤΕΣ Ε λληνικά Γρ ά μ μ α τα Το δεκαπενθήμερο λογοτεχνικό περιοδι­ κό “Ελληνικά Γράμματα” ιδρύθηκε το 1927 από τους Κ. Μπαστιά και Β. Μαλατάκη και κυκλοφόρησε ώς το 1930. Η εμφάνισή του (ταυτόχρονα με τη “Νέα Εστία”) έχει σχέση με την περίφημη δια­ μάχη ανάμεσα στους “συγχρονιζόμενους” και τους “αιωνιστές” , που διεξάγε­ ται στα τέλη του 1926 και τις αρχές ΛΑΜΠΡΟΣ ΒΑΡΕΛΑΣ του 1927, και βέ­ Ελληνικά Γράμματα” (1927+1930) βαια με τη διάσπαΘεσσαλονίκη, University ' ση του “Εκπαι­ Studio Press, 1995 Σελ. 424. Δρχ. 6500 δευτικού Ομίλου”. Προσωπικότητες με ελληνοκεντρι­ κές θέσεις θα πλαισιώσουν τους δι­ ευθυντές (Αποστολάκης, Δελμούζος, Φ. Πολίτης), ενώ στο στόχαστρό τους, ε­ κτός από τη “Νέα Εστία” του Ξενόπουλου, θα μπει και η «Αναγέννηση” του Δ. Γληνού. Το βιβλίο είναι το τρίτο της σειράς “Ευρετήρια περιοδικών Λόγου και Τέ­ χνης” του 19ου και 20ού αι., που επιμε­ λείται ο καθ. X. Λ. Καράογλου, και συνιστά μια αξιόλογη εργασία. Εκτός από την κατατοπιστική εισαγωγή του Λ. Βα­ ρελά περιλαμβάνει τρεις πίνακες: περιε­ χομένων κατά τεύχη, κατά συγγραφέα και πίνακα με τα πρόσωπα για τα οποία γίνεται λόγος στο περιοδικό. Κ. Μαλαφάντης

Η Ιω άννα τη ς π ο ίη σ η ς Τι ατυχία να είσαι η αδελφή του Γιώργου Σεφέρη και μάλιστα ποιήτρια. Θα σε ξεχάσουν ως ποιήτρια, ίσως να$σε θυμού­ νται για την πρώτη σου ιδιότητα. Η Ιωάννα Τσάτσου έγραψε ποιήματα (και γράφει ελπίζουμε) και δεν προσέ­ χτηκε, όσο θα της αναλογούσε. Αυτά τα τρία κείμενα μας δίνουν την αφορμή να

Μόλις Κνχλοφορηοαν

ξανα(πρωτο)διαβάσουμε την ποίησή της. Η ποιητική της φωνή ακούγεται, εί­ ναι σημερινή, δεν πάλιωσε, πατάει γε­ ρά στιχουργικά, πέφτει σε συναισθηματικές ευκολίες.

ΚΩΣΤΑΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣΘ.Δ. ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟ Σ ΚΩΣΤΑΣ Ε.ΤΣΙΡΟΠΟΥΛΟΣ Για την Ιωάννα Τσάτσου. Παρακείμενα, Αθήνα, Ευθύνη, 1995 Σελ. 48. Δρχ. 500

3. Καλαμαράς

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Α θ ώ ο ι και ένο χο ι Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου κατα­ λαμβάνει η διάλεξη που έδωσε ο Κ. Σκλάβος στην Αθήνα τον Απρίλιο του 1965. Πλαισιώνεται από έναν επεξηγη­ ματικό πρόλογο και από ένα σύντομο ε­ πίλογο που γράφτηκε προσφάτως. Ο συγγραφέας δηλώνει εγελιανός μαρξι­ στής και η προσπάθειά του κατατείνει στο να αποδείξει την ανωτερότητα αλλά και την επικαιρότητα του μαρξισμού. Οι συνθήκες δεν προσφέρονται αφού στους καιρούς μας κατισχύει η ευκολία, η απόρριψη, ο μηδενισμός και οι θριαμ­ βολογίες των θεωρητικών του τέλους της ιστορίας και της απίσχνανσης ΚΩΣΤΑΣΣΚΛΑΒΟΣ των ιδεολογιών. Βε­ Η μαρξιστική θεωρία βαίως η απάντηση της ιστορίας από την πλευρά Αθήνα, Θεμέλιο, 1995 Σελ. 68. Δρχ.1.000 των μαρξιστών δεν μπορεί να δοθεί με Κώστας Σκλάδος τα όπλα του παρελ­ θόντος. Όσο αντιε­ II ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΟ πιστημονική είναι η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ «χρέωση» των κα­ Φιλοσοφία και Μαρξισμός θεστώτων του υπαρκτού «σοσια­ λισμού» στον Μαρξ και τον Λένιν άλλο τόσο αναποτελε­ σματική είναι και η επιχείρηση «αποεν ο χ ο π ο ίη σ ή ς »

τους. Σήμερα είναι περίπου αποδεκτό πως η σταλινική εκτροπή «νομιμοποιή­ θηκε» γιατί άντλησε επιχειρήματα και α­ πό το βολονταριστικό στοιχείο που «κα­ τοικεί» στο λενινισμό και από την αποθέ­ ωση της τεχνικο-οικονομικής λει­ τουργίας που «περικυκλώνει» τον μαρξικό λόγο. Πάντως η ανάλυση του συγγραφέα για τα δύο μεγάλα συστήμα­ τα σκέψης (υλισμός - ιδεαλισμός) διατη­ ρεί και τώρα την αξία της. Τ. Παππάς

Ο α ιώ ν α ς τω ν φ υ τώ ν

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ Μ ν ή μ η σ ω σ μ ένη ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΡΑ - ΜΙΧΑΛΑΚΕΑ Γυναικείες φυλακές Αβέρωφ. Αθήνα, 12-13 Απριλίου 1949. Ελεγεία. Αθήνα, Αγρα, 1995 Σελ. 32. Δρχ. 900

ΤΠζ δόθηκε ετούτη η χάρη. Να μιλήσει απχά Η Δήμητρα ,,

'

,

επεζησε. Γράφει για τους απόντες, ---------------------------------------τους τεθνεώτες. Η γραφή έχει όλους τους κυματισμούς του προφορικού λό­ γου. Θέλει να πει μιαν ιστορία και την λέ­ ει. Χωρίς τεχνάσματα εξομολογητικά. Γράφει για τον γλιτωμό της. Για να σωθεί __ η μνήμη των ανωνύμων. Β. Καλαμαράς

Με έμφαση στο κοι­ NORMAN HAMPSON νωνικό και πολιτικό 0 διαφωτισμός περιβάλλον τόσο Μια αποτίμηση για τις παραδοχές, τις των αρχών όσο και θέσεις και τις αξίες του του δευτέρου ημίΜτφρ.: Δήμητρα Μπεχλικούδη Αθήνα, Παπαζήσης, 1995 σεως του 18ου αιώ­ Σελ. 328. Δρχ.4.500 να (μέχρι τα χρόνια της γαλλικής Επα­ νάστασης) προσεγ­ γίζει ο συγγραφέας Ο διαφωτισμός το μεγαλειώδες κί­ νημα του ευρω­ παϊκού Διαφωτι­ σμού που, στηριγ­ μένο στη δύναμη της Λογικής και εμ­ φορούμενο από βα­ θιά αγάπη για τον «φυσικό» άνθρωπο, αφύπνισε το πνεύμα και απελευθέρωσε την επιστημονικοφιλοσοφική σκέψη, ορίζοντας έτσι τη μεγά­ λη καμπή του νεότερου ευρωπαϊκού πολι­ τισμού. Ερμηνευτικό στη σύλληψή του το έργο του Hampson δαμάζει θέματα όπως «Η φύση και ο θεός της φύσης», «Ανθρώ­ πινη φύση: άνθρωπος και κοινωνία», «Ο Διαφωτισμός σαν τρόπος ζωής», «Η εσω­ τερική φωνή», «Ο χρόνος ως νέα διάστα­ ση» και «Η επαναστατική κρίση». Πρόκει­ ται για πολύτιμο βιβλίο - εργαλείο κατα­ νόησης του δύσκολου αγώνα που προε­ τοίμασε τη μεγάλη αστική επανάσταση. Γ. Κεντρωτής

ΠΟΛΙΤΙΚΗ Σ ο σ ια λ ισ τικ ές κ α ρ ικ α το ύ ρ ε ς Οι δύο συγγραφείς επισκέφθηκαν τις χώρες της βορειοανατολικής Αφρικής (Αιθιοπία, Σομαλία, Σουδάν, Τζιμπουτί, Ερυθραία), μελέτησαν την ιστορία, τις πολιτικές δομές και την εθνοτική σύνθε­ σή του. Αναλύουν τα προβλήματά τους και εξετάζουν την προοπτική τους. Την περίοδο του ψυχρού πολέμου την περιο­ χή «διεκδίκησαν» με όλα τα μέσα (οικο­ νομικά, πολιτικά, πολιτιστικά και στρα­ τιωτικά) και οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ. Η δεύτε­ ρη συνεπικουρούμενη από την Κούβα και την Α. Γερμανία σημείωσε μεγάλες ε­ πιτυχίες αφού, τόσο στην Αιθιοπία, όσο και στη Σομαλία, αναρριχήθηκαν στην ε­ ξουσία στρατιωτικά συμπλέγματα που έλκονταν από τον σοβιετικό μαρξισμό. Και στις δύο χώρες όμως, που συχνά πυκνά βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατά­ σταση, οι συνέπει----------------------------- — ες από την τυφλή εΣΤΑΜΑΤΗΣ ΓΕΩΡΓΟΥΛΗΣ φαρμογή του σοβιετικού μοντέλου στο κέραςτης Αφρικής ήταν τραγικές. ΔίαΑθήνα, Γνώση, 1995 φθορά, πείνα, βίαι­ Σελ. 205. Δρχ. 2.500 ες μετακινήσεις

πληθυσμών, μαζικές δολοφονίες. Αυτές οι «σοσιαλιστικές καρικατούρες», που για μεγάλο διάστημα ήταν σημεία α­ ναφοράς για πολλά κομμουνιστικά κόμ­ ματα σ’ όλο τον κόσμο, όταν κατέρρευσαν, άφησαν πίσω τους ερείπια! Το έκτο και πιο ενδιαφέρον κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στις ελληνικές παροικίες καθώς και στο μεταναστευτικό «κύμα» α­ πό τις χώρες αυτές προς την Ελλάδα. Τ. Παππάς

Α π ο σ τα σ ία ς α ν ά γνω σ μα Ο Ιούλιος του 1965 είναι σίγουρα ο μή­ νας που σημειώθηκαν οι σημαντικότε­ ρες πολιτικές εξελίξεις μεταπολεμικώς. Αυτά που προηγήθηκαν σε συνδυασμό με όσα ακολούθησαν άνοιξαν το δρόμο στη στρατιωτική εμπλοκή. Ακόμη και σή­ μερα υπάρχουν πολλά σκοτεινά σημεία, τα οποία η δημοσιογραφική και η πολιτι­ κή έρευνα δεν έχουν καταφέρει να φωτί­ σουν. Από τους πρωταγωνιστές της επο­ χής εκείνης ζουν μόνο τρεις. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και ο Κωνσταντίνος Γλίξμπουργκ. Και οι τρεις έχουν μιλήσει για τα γεγονό­ τα αυτής της περιόδου. Και οι τρεις ό­ μως δεν έχουν απαλλαγεί από τον υπο­ κειμενισμό τους. Ο Κώστας Παπαϊωάννου με πάθος, μεθοδικότητα και συναρ­ παστική γραφή (σχεδόν κινηματογραφι­ κή) προχωρά στην αποδελτίωση και α­ ποκαλύπτει πολλά και ενδιαφέροντα στοιχεία. Αναλύει το ρόλο του παλατιού και του ξένου παράγοντα, τις διασυνδέ­ σεις του στρατού με τη ΣΙΑ και τις παρα­ κρατικές συσσωματώσεις, τις αυταπά­ τες της ηγεσίας της Ένωσης Κέντρου, την εγκληματική πολιτική της ΕΡΕ, τις δοσοληψίες των αποστατών με ι­ σχυρούς οικονομικούς και εκδοτικούς κύκλους. Ο «πίνακας» θα ήταν πλήρης αν δεν απούσιαζε ο λαϊκός παράγοντας. Η δράση του και κυρίως η ορμητική εί­ σοδός του στο πο­ λιτικό προσκήνιο ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ (μέχρι τότε οι πολι­ 15 Ιουλίου 1965 τικές εξελίξεις Επιχείρηση ΑποσταΣΙΑ Αθήνα, Το Ποντίκι, 1995 προέκυπταν από Σελ. 412. Δρχ.3.000 τις συμφωνίες κο­

ρυφής) ανησύχησαν τα στηρίγματα του καθεστώτος στο εσωτερικό των οποίων εξυφαίνονταν οι συνομωσίες των στρα­ τηγών, των συνταγματαρχών και των πο­ λυποίκιλων εχθρών τής, έστω, κολοβής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Τ. Παππάς

Ο ι θ ε σ μ ο ί τω ν Η Π Α Ο συγγραφέας, με την επιμονή φωτο­ γράφου που θέλει να αποτυπώσει και την τελευταία λεπτομέρεια ενός τοπίου, μελετά το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ και μας δίνει μια αρκετά ενδιαφέρουσα ακτινογραφία του, προσιτή στον μέσο α­ ναγνώστη. Ο πρόεδρος, τα νομοθετικά σώματα, η δικαιο­ σύνη, τα κόμματα, οι ομάδες πίεσης, η Π.Α. ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΟΣ ο μ ο σ π ο ν δ ια κ ή Το πολιτευμάτων ΗΠΑ Αθήνα, ΚρίΉκή, 1995 κυβέρνηση, οι πολι­ Σελ. 390. Δρχ. 6.000 τείες, τα μέσα ενη­ μέρωσης είναι τα βασικά θέματα που απασχολούν τον Πετρουλάκο. Με τον καταγραφικό τρόπο εργασίας του μάς προσφέρει πολλές πληροφο­ ρίες που μας βοη­ θούν να κατανοή­ σουμε τον τρόπο λειτουργίας των θε­ σμών στις ΗΠΑ, αλ­ λά και των μηχανι­ σμών που παρά­ γουν αποφάσεις για κρίσιμα ζητήματα. Στόχος του βιβλίου, όπως τουλάχιστον προκύπτει από το αποτέλεσμα, δεν ήταν να αναλύσει με κριτική διάθεση το πολι­ τικό σύστημα της μοναδικής πια υπερδύναμης της υφηλίου. Πρόθεση του συγγραφέα ήταν να μας εφοδιάσει με τα τεχνικά στοιχεία ώστε να γνωρίσουμε α­ πό κοντά την υπερδομή της. Και ως προς αυτό, τα κατάφερε. Τ. Παππάς

τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Να απο­ Μ υ σ τικ έ ς υ π η ρ ε σ ίε ς σαφηνίσει, συνδυάζοντας την πρόσβα­ ση και τη γνώση εκ των έσω, διάφορα Η μελέτη αυτή φέρ­ ERICH SCHMIDT μυστήρια, όπως τα αληθινά συναισθή­ νει πολλά στοιχεία ματα του Μάο προς τις ΗΠΑ ή την ΕΣΣΔ για τη λειτουργία Πολεμιστής στη σκιά και φυσικά προς το λαό του. Να αποκακπι tic ενέονειεο Στα άδυτατης Γερμανικής και τις ενεργειες ομοσπονδιακής Υπηρεσίας λύψει πόσο σκληρός ήταν ο Μεγάλος Τι­ της Γερμανικης Πληροφοριών μονιέρης που ακόμη και οι στενοί του Ο μ ο σ π ο ν δ ια κ ή ς Αθήνα, Νέα σύνορα, 1995 ..Η , π, ' Σελ. 358. Δρχ. 3,500 συνεργάτες ζούσαν υπό καθεστώς μόνι­ Υπηρεσίας Πληρο- ___________ _ _______ μης δοκιμασίας. Να χλευάσει, τέλος, τον φοριών. Ο συγγρα­ "αμετανόητο ερωτύλο". "Οσο γερνούσε", φέας της είναι Γερμανός δημοσιογρά­ αναφέρει ο δρ. Λι, "ο ερωτικές περιπέτειφος, ειδικός σε ζητήματα μυστικών υπη­ ές του γίνονταν όλο και περισσότερο ρεσιών και επιχειρεί να αποκρυπτογρασκανδαλώδεις”. Και η σύζυγός του: "Στο φήσειτο ρόλο του σημερινού υπουργού θέμα της πολιτικής αντιπαράθεσης κα­ Εξωτερικών της Γερμανίας Κλάους Κίννένας δεν μπορεί να τον νικήσει. Αλλά κελ όταν αυτός διετέλεσε πρόεδρος της και στο θέμα της προσωπικής συμπερι­ Γερμανικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας φοράς κανένας δεν μπορεί να συγκριθεί Πληροφοριών κατά την περίοδο 1979μαζί του”.

1982. Δ. Ρουμπούλα Ο Εενμπόομ περιγράφει πώς ο Κίνκελ κατάφερε να αναπτύξει τις δραστηριό­ τητες της υπηρεσίας του σ’ ολόκληρο τον κόσμο, πώς έθεσε τις βάσεις για τις Ν το κ ο υ μ έν τ ο σχέσεις με τον Σαντάμ Χουσεΐν και πώς συνεργάστηκε με τη Μυστική Υπηρεσία Κοινωνιολογικό ντο­ Πληροφοριών της Τουρκίας. Ιδιαίτερο ΡΟΥΝΤΟΛΦ ΕΣ κουμέντο μείζονος Αυτοβιογραφία ενδιαφέρον παρουσιάζει το κεφάλαιο ιστορικής βαρύτη­ Ηζωή και η δράσητου στο Νταχάου, που αναφέρεται στο ρόλο της Γερμανιτας χαρακτήρισε στο Ζάξενχάουζεν, στο Αουσβιτς κής Υπηρεσίας Πληροφοριών στη διά­ Πρόλογος-Μτφρ.: την Αυτοβιογραφία Λευτέρης Μαυροειδής λυση της Γιουγκοσλαβίας. του Ρούντολφ Ες ο Σ. Ντάλης

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ Μ άο «Εδώ ο Μάο είναι "γυμνός"... Η άποψή μας δεν είναι πια αυτή που ήταν», έγρα­ ψαν μετά την κυκλοφορία του αποκα­ λυπτικού βιβλίου. Ο επί 22 χρόνια προ­ σωπικός γιατρός του Μάο κατόρθωσε να μεταβάλει ή να συμπληρώσει την ά­ ποψή μας για τον η- __________ '________ γέτη που άσκησε όΔρ Λ, Ζ,Σ0Υϊ σο κανείς άλλος τόη ιδιωτική ζωή του σο απόλυτη εΠροέδρου Μάο _ , , Μτφρ.: Ερρίκος ξουσια πάνω σε τοΜπαρτζινόπουλος σους πολλούς ανΑθήνα, Καστανιώτης, 199! θρώπους και για Σελ. 632. Δρχ. θ.οοο

Αθήνα, Νεφέλη, 1995 Σελ. 232. Δρχ. 2.600

Πολωνός ψυχία­ τρος και κοινωνιο­ λόγος Στανισλάβ Μπατάβια, που επεχείρησε ν’ ανα­ λύσει τον ψυχισμό του ναζιστή αξιω­ ματικού. Ανώτερο στέλεχος των Ες - Ες, οργα­ νωτής και διοικη­ τής του Αουσβιτς, ο Ες συνέταξε την Αυτοβιογραφία του στα τέλη της ζωής * του, λίγο πριν θα­ νατωθεί δι’ απαγχονισμού μέσα στο ίδιο εκείνο άτρατόπεδο, όπου επί των ημε­ ρών του διαπράχθηκαν φριχτά εγκλήμα­ τα. Το κείμενο του Ρούντολφ Ες (δεν πρέπει να τον ταυτίζουμε με τον συνονόματό

Μ όΙΐζΜ Ιοίρόφ ιοαν

του, στενό συνεργάτη του Χίτλερ που αυτοκτόνησε το 1987 σε φυλακές του Βερολίνου) είναι μια άνευρη και μονότο­ νη αφήγηση, πολύ ψύχραιμη και εξόχως αποστασιοποιημένη. Ο αυτοβιογραφούμενος ανατρέχει στο παρελθόν και ψυχρά αναπαριστά τα έργα και τις ημέ­ ρες του στα στρατόπεδα όπου έδρασε. Ενίοτε προσπαθεί να βρει κάποια ελαφρυντικά, χωρίς όμως αυτό ν’ αποτελεί βασική του μέριμνα. Ο Ες δεν επιδιώκει να εξιλεωθεί. Φαίνεται, ωστόσο, ότι έχει πλέον συνειδητοποιήσει τι πραγματικά έκανε, αλλά επίσης και το ανώφελο της όποιας μετάνοιας, που έτσι κι αλλιώς δεν τον απασχολεί ιδιαίτερα. Πολύ κατατοπιστικός και διαφωτιστικός ο εκτενής πρόλογος του Λευτέρη Μαυροειδή. Ν. Κώτσιου

Ισ το ρ ικ ό ς σ ε π ρ ώ το π ρ όσω π ο

ενός βιβλίου, ή τα ευρύτερα συμφραζόμενα όλων αυτών των δεδομένων, σε δεύτερο επίπεδο όμως, ο αναγνώστης διαπιστώνει ότι ο πυρήνας της αφήγη­ σης του Ντυμπύ είναι η αναζήτηση της Ιστορίας ως στάσης ζωής. Στο πολύ εν­ διαφέρον επίμετρό της η μεταφράστρια σχολιάζει αντιστικτικά τούτο το βιβλίο με τις απόψεις των δύο κορυφαίων της ελ­ ληνικής ιστοριογραφίας Κ. Θ. Δημαρά και Νίκου Σβορώνου (όπως προκύπτουν από τις συνεντεύξεις του που δημοσιεύ­ τηκαν για πρώτη φορά στο περιοδικό Σύγχρονα Θέματα το Δεκέμβριο του 1988, και αναδημοσιεύτηκαν σε μορφή βιβλίου από τις εκδ. «Άγρα» το περασμέ­ νο καλοκαίρι). Μ. Φάις

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Φ ρ ο ϋ δ ικ ή μ α τιά σ ε "π ρ ο β λη μ α τικο ύ ς " μ α θ η τ έ ς

Ο Ζορζ Ντυμπύ σή­ ΖΟΡΖ ΝΤΥΜΠΥ μερα 76 χρόνων, α­ Η ιστορία συνεχίζεται. Μτφρ. - Εισαγωγή: καδημαϊκός, καθη­ Μια φροϋδική ματιά στη σχολική απο­ Ρένα Πατρικίου. γητής στο College Αθήνα, Ολκός/Μικρή Αρκτος, 1995. τυχία αποτελεί το βιβλίο της Αννύ Κορde France, από τα ι­ Σελ. 201. Δρχ. 2600 ντιέ. δρυτικά στελέχη Η Γαλλίδα νευροψυχίατρος και παιδοτων "Annales", μι­ ψυχαναλύτρια πιστεύει ότι αποτελεί φε­ λάει σε πρώτο πρό­ νάκη της κοινωνίας και εφησυχασμό του σωπο για την επι­ Η ΙΣΤΟΡΙΑ δυτικού ανθρώπου ο επιμερισμός των στημονική ζωή του. ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ευθυνών των δυσκολιών της μάθησης Αυτοβιογραφείται στο εκπαιδευτικό σύστημα ή στο οικογε­ σε ένα άνυσμα νειακό περιβάλλον. πνευματικής ζωής Κατά τη γνώμη της συγγραφέως πρέπει πενήντα χρόνων. να σκάψουμε βαθύτερα στα φαινόμενα, Από πρωτοδιοριζόνα αναζητήσουμε την “πρωταρχική σκη­ μενος καθηγητής νή" που θά ’λεγε και ο Βιεννέζος δάσκα­ σε κάποιο επαρχια­ λός της. κό Λύκειο ως κατα­ Γι’ αυτό και η Κορντιέ συνομιλεί με τα ξιωμένη μορφή της “προβληματικά" παιδιά (ή “κουμπούρες" ιστοριογραφίας όχι όπως τα κατάγράψε στην παιδική μας η­ μόνο στη Γαλλία αλλά σ’ ολόκληρη την λικία ο νεοελληνιΕυρώπη.

-------------------------κός ρατσισμός). Τα Μπορεί σε πρώτο επίπεδο να βλέπουμε ΑΝΝΥ ΚΟΡΝΤΙΕ καλεί να της; αφηνα ξετυλίγεται το νήμα της ζωής ενός ι­ Κουμπούρες δεν υπάρχουν γηθούν ελεύθερα, στορικού μέσα στα Πανεπιστήμια, στις Μτφρ.: Ακριβή Αλεξιάδη χωρίς προκαταβιβλιοθήκες, στις ιδεολογικές αντιπαραΑθήνα, Ολκός, 1995 λ μs , μ Σελ. 235. Δρχ. 3.500 σκευασμένα ερω| θέσεις, στο εργαστήρι της συγγραφής _____________________ τηματολόγια, τις

Μόλις Κυκλοφόρησαν

πρώτες αναμνήσεις τους από την επαφή τους με τη γνώση.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Α ισ θ η τικ ή Α γω γή Στ’ αλήθεια: Μ.Α. ΚΟΛ-Σ. ΓΚΕΪΝΕΡ Πώς μπορεί να γίνει Τα παιδιά δημιουργούν γλυπτική με... εφη­ με υλικά από το περιβάλλον Εικον.:Σ. Γκέινερ μερίδες, χαρτοσα­ Μτφρ.: X. Δεληγιάννη κούλες, κονσερβο­ Αθήνα, Πστάκης, 1995 κούτια ή μ’ άλλα ά­ Σελ. 224. Δρχ. 3.900 χρηστα υλικά; Πώς μπορούμε να ζω­ γραφίσουμε στον πάγο, να κάνουμε χαρακτική σε πλα­ στικό ή ένα... ουρά­ νιο τόξο εσωτερι­ κού χώρου; μ ε υ λ ικ ά Αυτά κι άλλες 55 από το περιβάλλον 1 δημιουργικές και α­ πίθανες δραστη­ ριότητες προτείνο3ννται με απλό, διαΛ φωτιστικό όσο και παραστατικό τρό­ πο, σ’ αυτό το βιβλίο, που είναι απαραί­ τητο βοήθημα για τους εκπαιδευτικούς, αλλά και τους μαθητές όλων των βαθμι­ δών της εκπαίδευσης. Γ. Παπαδάτος

τα παιδιά δημιουργούν

W L

Κ ο υ κ λ ο θ έ α τρ ο Η ψυχική ανάγκη δημιουργίας και βίω­ σης ενός καλύτερου κόσμου, κοινή σε μικρούς και σε ενήλικες, είναι πιεστική στα μικρά παιδιά και πάντοτε βρίσκει διέξοδο και παίρνει μορφή μέσα από το παιδικό παιχνίδι. Το παιχνίδι με τις κούκλες - αντικείμενα, κοινό σ’ όλους τους λαούς, προέρχεται κι αυτό από την ψυχική ανάγκη του παι­ διού να δει, να κυριαρχήσει, ακόμα και να σατιρίσει την εικόνα του. Τα παιδιά α­

γαπούν το κουκλο­ θέατρο, το πρώτο τους θέατρο, μια ψυχαγωγική τέχνη πολύ κοντά στην παιδική ψυχολογία, που ασκεί μεγάλη συγκινητική επίδρα­ ση. Εξίσου μεγάλη παιδαγωγική σημα­ σία έχει και το να κατασκευαστούν οι κούκλες από τα ίδια τα παιδιά, ως μέσο έκφρασης και δημιουργίας. Στο βιβλίο της Αντιγόνης Παρούση, με πλήθος έγχρωμες φωτογραφίες, εξηγεί­ ται η παιδαγωγική σπουδαιότητα του κουκλοθέατρου, ενώ περιγράφεται ανα­ λυτικά το πώς κατασκευάζονται διάφο­ ρες κούκλες από ποικίλα υλικά, το στή­ σιμο και το ανέβασμα μιας παράστασης από τα παιδιά, η χρησιμοποίηση της λο­ γοτεχνίας και της μουσικής. Το βιβλίο κλείνει με επιλεγμένη βιβλιο­ γραφία, που το καθιστά,εκτός από πρα­ κτικό εργαλείο, και ένα μεθοδικό βοήθη­ μα για νηπιαγωγούς. Κ. Μαλαφάντης

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΠΑΡΟΥΣΗ Κούκλες Κουκλοθέατρου ■ Αθήνα, Δελφίνι, 1995 Σελ. 132. Δρχ. 5.000

ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ Η α ισ θ η τικ ή μ ια ς ά λλης επ οχής

Οι 153 διαφημίσεις της εκατονταετίας 1860-1960 δείχνουν παραστατικά, από τον τρόπο που διαφημίζονται τα προϊό­ ντα, ότι οι απαιτήσεις της εποχής ήταν πιο απλές και κυρίως πιο ουσιαστικές. Μερικές δε διαφημίσεις προκαλούν το θεατή να χαμογελάσει, όπως αυτή για "έλαιον κόμης προς διατήρησιν, εκ νέου φύτρωσιν, και καλλωπισμόν", το οποίον μάλιστα τελεί "υπό την προστασία της βασιλικής οικογένειας και της αριστο­ κρατίας της Ευρώπης", ή εκείνη που δια­ φημίζει "φέρετρα νεκρικά, αρίστης κατασκευής εξ Παλιές διαφημίσεις και εφήμερα Ευρώπης εις μεΠειραιάς, Συλλέκτης, 1995 τριωτάτας τιμάς». Σελ. 96. Δρχ. 5.500 Ένα λεύκωμα που

Μόλις Κνχλοφόρηοαν

"βλέπεται" ευχάριστα καθώς αποτυπώνει την οικονομική δραστηριότητα και την αισθητική αντίληψη της εποχής. Ας σημειωθεί ότι ο εκδοτικός οίκος «Συλλέκτης» εκδίδει τα βιβλία του σε πε­ ριορισμένο αριθμό αντιτύπων και δεν τα επανεκδίδει, ακόμα κι αν έχουν εξαντλη­ θεί, για να διατηρούν τη συλλεκτική τους αξία. Η. Παπαλέξης

Τ ο π αλιό είν α ι ό μ ο ρ φ ο Παλιές καρτ ποστάλ και φωτογραφίες με στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής με θέ­ μα τους τον Πειραιά. Τον Πειραιά όπως ή­ ταν τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια με τα νεοκλασικά κτίρια, το λιμάνι, τα ιστιοφό­ ρα του, το Τουρκολίμανο, το Πασαλιμάνι, τη Φρεατύδα, το Ν. Φάληρο και το θεα- --------------------------τράκι πλάι στο κύ­ Πειραιάς 1900-1930. μα, το παλιό ρολόι Από παλιά καρτποστάλ και φωτογραφίες που γκρέμισε ο δια­ Πειραιάς, Συλλέκτης, 1995 βόητος δήμαρχος Σελ. 112. Δρχ. 5.000 της χούντας, Σκυλίτσης. Ο Πειραιάς πριν μερικές δεκαετίες. Μια πόλη ανθρώπινη και οικεία. Η. Παπαλέξης

Λ α ο γ ρ α φ ικ ά ελ άχ ισ τα Πρόκειται για ένα άκρως ενδιαφέρον εγ­ χείρημα του ακάματου λαογράφου του άστεως, Ηλία Πετρόπουλου, να προσεγ­ γίσει από την "καθιστική κουλτούρα" του νεοέλληνα. Με έμφαση στην ετυμολογία των διαφόρων λέξεων, που σημαίνουν ' "κάθισμα", με αναδρομές στα διδάγματα παλαιοτέρων λαογράφων, και με πλή­ θος σχεδίων, πινάκων και φωτογραφιών αναδεικνύεται η ταπεινότητα, αλλά και η λαογραφική σπουδαιότητα των καρεκλών και των ΗΛΙΑΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ σκαμνιών. Το γνω­ Καρέκλες και σκαμνιά Αθήνα, Νεφέλη, 1995 στό ύφος του Σελ. 64. Δρχ. 1.200 συγγραφέα απο-

δεικνύεται για άλλη μια φορά κατάλληλο όχημα, που οδηγεί τον αναγνώστη στην απόλαυση. Η έκδοση συνοδεύεται από μια προμετωπίδα του ζωγράφου Σαράντη Καραβούζη. Γ. Κεντρωτής

ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Φ υσ ική για π ο ιη τές Η δυνατότητα να συναντηθούν η ποί­ ηση με τις φυσικές επιστήμες καταδει­ κνύεται ευκρινέ­ στατα στο βιβλίο αυτό. Οι "στενοί" τύποι, που για πολλούς, μη σχετικούς με τη φυσική, αποτελούν την πεμπτουσία της, τίθενται εδώ στο περιθώριο, για να έλθει στο προσκήνιο η ars poeticaTOU ε­ πιστημονικού λόγου, όπως εκφράστηκε στις εργασίες του Αϊνστάιν, του Χάιζενμπεργκ, του Μπόρ, του Ντε Μπρολί και τόσων άλλων κορυφαίων διανοιών του αιώνα. Το βιβλίο είναι γραμμένο με κομ­ ψότητα ιδεών και με βαθιά γνώση της λυρικής δομής του φυσικοεπιστημονικού λόγου. Το βιβλίο απευθύνεται σε ό­ λους τους αναγνώστες, όχι μόνο στους επαΐοντες. Γ. Κεντρωτής

ROBERT MARSH Φυσκή για ποιητές ΜτφρΛΚωνστανπνα Μεργιά Επιμέλεια: Νίκος Κοτρίδης Αθήνα, Δίαυλος, 1995 Σελ. 320. Δρχ. 4.000

ΛΕΞΙΚΑ Κ ήπ ος λ έ ξε ω ν Ποσές φορές απαντάμε τη λέξη Χριστός στην Καινή Διαθήκη; Πόσες την αντω­ νυμία αυτός; Σε τέτοια ερωτήματα δίνει απάντηση το λεξικό του Τάκη Κουφόπουλου. Μην το αντιμετωπίσετε ως ξερό κατάλογο, γιατί θα χάσετε την αναγνω­ στική σας διάθεση. Βρίσκεις συγκεντρωμένες όλες τις λέ-

ξεις της εποχής που είναι γραμμένο ΤΑΚΗΣ ΚΟΥΦΟΠΟΥΛΟΣ το ιερό κείμενο και Λεξιλόγιο της Καινής Διαθήκης Αθήνα,1995 είναι πλούτος αλη­ Σελ. 561. Δρχ. 6800 θινός για όποιον θέ­ λει να σταθεί σε κά­ θε λέξη ξεχωριστά. Και είναι σίγουρο ότι ο ευρών απόλαυση, αμειφθήσεται. Β.. Καλαμαράς

ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΕΙΣ Α ισ θ η τικ ή α ρ τιό τη τα Με τις εξαιρετικές φωτογραφίες του Martin Brigdale, που θυμίζουν πίνακες και νεκρές φύσεις του 17ου και 18ου αι­ ώνα, το "Μεσογειακό κελάρι'1 αναδεικνύεται σ’ ένα μικρό έργο τέχνης. Βιβλίο κόσμημα για την εικονογράφησή του, αλλά και για τις εύκολες και πολύτιμες συνταγές που θα πλουτίσουν το καθημε­ ρινό και εορταστικό σας τραπέζι: Σάλ­ τσες, καρυκεύματα, τουρσιά, αρωματι­ κά λάδια και ξύδια, λικέρ, παξιμάδια και κουλουράκια. Και γιατί "Μεσογειακό κελάρι"; Γιατί η συγγραφέας του μπλέκει τις συνταγές της με ενδιαφέ­ ρουσες και διασκεΑΓΛΑΪΑ ΚΡΕΜΕΖΗ δαστικές ιστορίες, Το Μεσογειακό κελάρι μυθολογικές και Φωτογραφίες: Martin Brigdale Μτφρ.: Ελένη Σιώρη βοτανολογικές Αθήνα, Ωκεανίδα, 1995 πληροφορίες, α­ Σελ. 144. Δρχ. 6000 ντλώντας έ­ μπνευση από την παραδοσιακή με­ σογειακή μαγειρι­ κή, η οποία έχει τις ρίζες της στην αρ­ χαιότητα. Από τα εβδομήντα παρασκευάσματα που περιέχει η έκ­ δοση δοκιμάστε να φτιάξετε πάραυτα τους κουραμπιέδες και τα μελομακάρο­

να. Τα Χριστούγεννα πλησιάζουν. Η. Παπαλέξης

ΠΑΙΔΙΚΑ-ΕΦΗΒΙΚΑ Ο τα ν υ π ά ρ χ ο υ ν σ τό χ οι Δυο έφηβες αδερφές παρουσιάζουν διαφορετικές συμπεριφορές. Η μία ακο­ λουθεί εκείνο το δρόμο της μικρής(;) με­ ρίδας της νεολαίας που αναζητά τεχνη­ τούς παραδείσους κι η άλλη, αθλήτρια, ξέρει να βάζει στό— χους και να τους ΒΕΑΤΡΙΚΗ ΚΑΝΤΖΟΛΑπετυχαίνει. ΣΑΜΠΑΤΑΚΟΥ Η συγγραφέας Το δέκατο έκτο καλοκαίρι ευρηματικά χρησι­ Αθήνα, Πατάκης, 1995 Σελ. 88. Δρχ. 900 μοποιεί στην αφή--------------------------- γηση α’ προσώπου ένα εφηβικό λεύ­ κωμα. Πετυχαίνει δε να δώσει, σε μια τό­ σο μικρή κειμενική έκταση, θα λέγαμε έ­ ξοχα, πολλά γεγονότα με γοργούς αφη­ γηματικούς ρυθμούς, χωρίς να ενοχλεί η αναγκαστική συμπίεση του χρόνου. (Για παιδιά από 13 ετών). Γ. Παπαδάτος

θ έ α τ ρ ο φ α ν τα σ ία ς Ο Ευγένιος Τριβιζάς δεν χρειάζεται συστάσεις- είναι πολύ γνωστός, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό, και κατέχει τη δική του ξεχωριστή θέση ανά­ μεσα στους σύγχρονους συγγραφείς μας, που γράφουν για παιδιά. Τα τρία νέα βιβλία του ανήκουν στη σει­ ρά "Το θέατρο με τη μισή αυλαία", που α­ πευθύνεται σε παιδιά και όχι μόνο, και ή­ δη έχουν ανεβεί στη σκηνή με μεγάλη ε­ πιτυχία. Και εδώ ο Τριβιζάς αναδεικνύεται σε μά­ στορα της φαντασίας: όταν η φαντασία του θέλει να παίξει, μας μεταφέρει στην Κουμπαραδουάη, τη χώρα όπου ζούνε τα γουρουνάκια-κουμπαράδες- όταν ο συγγραφέας επιδιώκει να συγκινήσει τους αναγνώστες του, τους παριστάνει το απεγνωσμένο ταξίδι του Τουρτούρι, του χιονάνθρωπου, που κυνηγημένος α-

Μόλις Κυκλοφόρησαν

συναισθήματα: την ελευθερία, την πεπό τους ανθρώ­ ΕΥΓΈΝΙΟΣ ΤΡΙΒΙΖΑΣ ρηφάνεια, τα ήθη και τις παραδόσεις της πους κινδυνεύει να Τα γουρουνάκια-κουμπαράδες φυλής του, την εχθρική και άδικη μετα­ λιώσει, ενώ όταν ο Το μεγάλο ταξίδι του Τουρτούρι Οι ιππότες της τηγανητής πατάτας χείριση της υπόλοιπης κοινωνίας, μα και Τριβιζάς θέλει να Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 τη φιλική συμπεριφορά ορισμένων με­ παραδειγματίσει ή Σελ. 136,192,152. Δρχ. 2.000 λών της. Στο βιβλίο αποτυπώνεται μια το καθένα και να προειδοποι­ ευαίσθητη ιστορία όπου με λεπτό, ρεαλι­ ήσει για κάποιους στικό και δίχως διδακτισμό τρόπο, ανακινδύνους, το πε­ δεικνύονται προβλήματα που αντιμετω­ τυχαίνει παρουσιά­ πίζουν οι Τσιγγάνοι καθώς και στοιχεία ζοντας μια εφιαλτι­ του πολιτισμού τους, συνάμα δε και η κή μελλοντική κοι­ θέλησή τους να είναι αποδεκτοί, κρατώ­ νωνία, στην οποία η ντας όμως τη διαφορετικότητά τους. φύση έχει θυσια­ (Για παιδιά από 9 ετών). στεί στις ανάγκες Γ. Παπαδάτος των τεχνολογικών επιταγών, όπου α­ κόμα και το φαγητό των ανθρώπων έχει Μ ια π α ρ ά ξε ν η φ ιλ ία ... κι αυτό αλλάξει. Διαβάζοντας ο ανα­ Δυο οχτάχρονα παιδιά, ο Γιόκελ κι η γνώστης τα βιβλία Γιούλα, δένονται με μια τρυφερή όσο και του Τριβιζά, απολαμβάνει τους περιεκτι­ δημιουργική φιλία. Οι συμπεριφορές κούς διαλόγους του, οι οποίοι μαζί με τα τους αλλάζουν. Όλα τα μοιράζονται κι τραγούδια και τα ποιήματα των έργων ό,τι βάλει ο νους τους το πετυχαίνουν. Κι συνιστούν γλωσσικά επιτεύγματα, και οι άλλοι δείχνουν να τους κατανοούν, έ­ θαυμάζει την ευρηματικότητά του σε στω και δύσκολα, δεχόμενοι τις ιδιαιτεπρόσωπα, τίτλους και προσαγορεύσεις. ρότητές τους. Ο Γιέριχο δεν είναι ένας Δεν πρέπει να παραμείνει ασχολίαστο σκύλος που γίνεται αφορμή για διασκεκαι το σκηνοθετικό ταλέντο του συγγρα­ δαστικά και έξυπνα επεισόδια. φέα, που φανερώνεται με τις αναλυτικές Η διάσημη συγγραοδηγίες του για την παράσταση. φέας, γνωρίζοντας Πρέπει να τονιστεί ότι και στα τρία έργα ΚΡΙΣΤΙΝΕ ΝΕΣΤΛΙΓΚΕΡ την παιδική ψυχή, του συγγραφέα η φαντασία του δημι­ Ο Γιόκελ,η Γιούλα κι ο Γιέριχο χρησιμοποιώντας Εικον.: Μ. φον ΈντιθΣίντλερ ουργεί κόσμους απίθανους, αλλά τόσο και το χιούμορ ως Μτφρ.: Ν. Βαλαβάνη κοντά στην πραγματικότητα. Οι κίνδυνοι Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 κυρίαρχο υφολογικαι οι εφιάλτες που περιγράφει μοιάζουν Σελ. 152. Δρχ. 2.000 κό στοιχείο, κρατάεξωκοσμικοί, αλλά δεν είναι. ει με αριστοτεχνικό Και αυτά είναι μερικά μόνο από τα στοι­ τρόπο τις ευαίσθητες ισορροπίες και τα χεία που κάνουν τα έργα του Τριβιζά σο­ ακαθόριστα συναισθήματα που δημιφά, εφευρετικά, συγκινητικά, καλαίσθη­ ουργούνται στις σχέσεις των δύο παι­ τα και "διδακτικά" για μικρούς, αλλά και διών, σε θαυμαστά επίπεδα. (Για παιδιά για μεγάλους. από 9 ετών). Κ. Μαλαφάντης Γ. Παπαδάτος

Δ ια π ο λ ιτισ μ ική αγω γή Ο Γιό’σκα, είν’ ένα τσιγγανάκι που ο­ νειρεύεται. Κουβα­ λά μέσα του ολότελα διαφορετικά

Μόλις Κυκλοφόρησαν

ΜΠΕΡΤΡΑΝΣΟΛΕ Ητσιγγάνικη φλογέρα Εικον.: Φρ. Νταβό Μτφρ.: Μαρίζα ντε Κάστρο Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 Σελ. 96. Δρχ. 2.000

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΑΠΟΣΤΟΛΗΣ

ΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΗ ΠΟΛΗ Η Αθήνα ανάμεσα στο ναι και το οχι ΒΑ Σ Ι Λ Η Σ Κ Α Ρ Α Π Ο Σ Τ Ο ΛΗ Σ

ΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΗΠΟΛΗ Ή Ά&φχ ίνίμεσχ m i ναι χαί τό 6χι

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

✓

να βιωΜ ·ατικ° οδοιπορικό στην Αθήνα την ώρα της κρίσεως, ένας Χ-/πρωτότυπος στοχασμός για μια πρωτεύουσα που δεν συνοψίζεται ποτέ, αφού δεν είναι σχέδιο της διάνοιας ή της μηχανής, αλλά ατέρμονο “έργο των χειρών” που κινεί η αγωνία των κατοίκων της. Πώς δυναμώνει λοιπόν και πώς καταλαγιάζει η ένταση της καθημερινότητας σ’ αυτή την πόλη; Ποιες ώρες και σε ποιες γωνιές εμφανίζεται η ομορφιά; Από ποια σημεία μπορεί κάποιος ν’ ατενίσει τον ορίζοντα και την άπλα του κόσμου; Η περιπλάνηση θα αποκαλύψει τους χώρους του μόχθου και της ανάπαυλας, τους δρόμους της φυγής και της επανόδου, τις κρυψώνες του έρωτα και της ρέμβης, αλλά και τα κενοτάφια της φιλίας κι εκείνα τα έρημα ή πολυσύχναστα μέρη όπου οι άνθρωποι πεθαίνουν από μοναξιά.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Σόλωνος 133,106 77, Αθήνα Τηλ. 3806305, 3821813, Fax 3838173

urn M om

m

επιμέλεια: Βασίλης Καλαμαράς

Χ ρ ι σ τ ο ύ γ ε ν ν α . Ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς β ι β λ ί α κ υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ ν σ τ ο υ ς π ά γ κ ο υ ς τ ων β ι β λ ι ο π ω λ ε ί ω ν . Η β ι β λ ι ο π α ρ α γ ω γ ή δ ε ν σ τ α μ α τ ά , σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι κ α ι μ ε τ ά τη γ ι ο ρ τ ι ν ή ε κ δ ο τ ι κ ή έ κ ρ η ξ η . Ας κ ά ν ο υ μ ε λ ο ι π ό ν μ ι α χ ρ ο ν ι κ ή υ π έ ρ β α σ η γ ι α να ε ν τ ο π ί σ ο υ μ ε τα σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ α β ι β λ ί α π ο υ θα κ υ κ λ ο φ ο ρ ή σ ο υ ν το 1 9 9 6 . Η ε π ι λ ο γ ή δ ι κ ή μ α ς . Σας π ρ ο τ ε ί ν ο υ μ ε 1 5 0 β ι β λ ί α ό λ ω ν τ ων κ α τ η γ ο ρ ι ώ ν α π ό 41 ε κ δ ο τ ι κ ο ύ ς ο ί κ ο υ ς . Η “ χ α ρ τ ο γ ρ ά φ η σ η ” του χ ώ ρ ο υ , π ο υ κ ά ν α μ ε γι α σας, α ν τ α π ο κ ρ ί ν ε τ α ι στο ε κ δ ο τ ι κ ό π ρ ο φ ί λ του ε π ό μ ε ν ο υ χ ρ ό ν ο υ . ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Οι εκδότες της επιλέγουν τίτλους σύμφωνα με τα διαβάσματά τους. Να στα­ θούμε στον Νόρμπερτ Ελιάς, ο οποίος μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελλη­ νικά: «Περί της διαδικασίας του πολιτισμού» (Μτφρ. Θεόδωρος Λουπασάκης). Αναφορά στη μετά την Αναγέννηση εποχή και το πώς εννοείτο τότε ο καλός πο­ λίτης. Γράφτηκε το 1936. Προστέθηκε καινούριος πρόλογος το 1968. Σύνοψη κειμένων του Πιερ Βιντάλ Νακέ: «Κείμενα για την αρχαία ελληνική δημο­ κρατία», σε μετάφραση Δήμου Κουβίδη.

ΑΓΡΑ Φρειδερίκος Χαίλντερλιν «Ελεγείες, ύμνοι και άλλα ποιήματα». Ας ξα­ ναδιαβάσουμε τον Απόλλωνα §|ησού της παγκόσμιας ποίησης, τον σκοτεινό γι’ αυτό φωτεινό δημιουργό της «Πάτμου». Η μετά­ φραση της Στέλλας Νικολούδη θα πρέπει να κονταροχτυπήθηκε με το γερμανικό πρωτό­ τυπο. Ποίηση και Πάλι με με­ ταφραστή αυτή τη φο­ ρά τον Διονύση Καψάλη ή πες μου τί μετα­ φράζεις για να σου πω τις πηγές σου: «Το μέγα ύδωρ» της Έμιλυ

Ντίκινσον.

ΥπόΜ οσιν

ΑΜΜΟΣ Δύο νέες σειρές για κυριακά­ τικους μικρούς περιπατητές καιπιτσιρικάδες, οι οποίοι επι­ μένουν κλασικά: Στη σειρά: «Μια Κυριακή με τον...»: «Μια

ΑΚΡΙΤΑΣ Κείμενα, φιγούρες και κασέτα με τη φωνή του Ευγένιου Σπαθάρη: «Ο Καραγκιόζης για­ τρός», «Ο γάμος του Καραγκιό­ ζη», «Μεγάλος Αλέξανδρος και καταραμένο φίδι». Δύο κείμενα ορθόδοξης θεολο­ γίας: Γκέοργκ Σουλτς «Η βυζα­ ντινή λειτουργία» (μτφρ. Δημήτρης Τζέρπος) και Αλεξάντερ Σμέμαν «Πιστεύω» (μτφρ. Στά­ θης Κομνηνός).

Κυριακή με τον Κανάρη», «Μια Κυριακή με τον Μακρυγιάννη», «Μια Κυριακή με τον αρχιτέ­ κτονα Σταμάτη Κλεάνθη». Έρχονται και οι κλασικοί: ΡόμπερτΛούις Στίβενσον «Το νη­ σί των θησαυρών», Ρουνταγιάρ Κίπλινγκ, «Το βιβλίο της ζούκλας», Ιούλιος Βερν «Ο γύ­ ρος του κόσμου σε ογδόντα ημέρες», Πηνελόπη Δέλτα «Ο μάγκας», Ζαχαρίας Παναντωνίου «Τα ψηλά βουνά» και «Η φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου».

ΓΝΩΣΗ

GUTEMBERG

Tt σημαίνει πολίτης; Τι σημαίνει κοινωνική τάξη; Απαντούν οι Μάρσαλ και Μπότομορ στο βιβλίο «Ιδιότητα του πολίτη και κοινω­ νική τάξη» (μτφρ. ΌλγαΣτασινοπούλου). Ένα κλασικό βιβλίο για τη θεωρία της λο­ γοτεχνίας: Νόρθοπ Φράυ «Η ανατομία της κριτικής» (μτφρ. Μαριζέτα Γεωργουλέα) και Ντ. Τσάντγουϊκ «Ο μυκηναϊκός κό­ σμος» (μτφρ. Κώστας Πετρόπουλος). Ποιες και πόσες λέξεις χρησιμοποιεί ο Όμηρος στην «Ιλιάδα» και στην «Οδύσσει­ α»; Ο Ζαν ντε Γκρόοτ «Λεξιλόγιο του Ομή­ ρου». Λεξικό για αρχαιομαθείς και για υποψήφιους της αρχαιομάθειας: I. Λάμψα «Λεξι­ κό της Αρχαιομάθειας».

Στη σειρά «Όρμπις Λίτερε» κυκλοφορεί ένα κλα­ σικό κείμενο της γαλλι­ κής λογοτεχνίας, ο «Ζιλ Μπλας» του Α.Ρ. Λεσάζ, σε απόδοση στα ελληνι­ κά του Κυριάκου Αθανασιάδη. Κείμενο - αρι­ στούργημα του 18ου αι­ ώνα. Είναι μια χιουμορι­ στική ιστορία της ανόδου ενός φτωχού και άσημου νέου στην κλίμακα της πολιτι­ κής ιεραρχίας. Τα χαρακτηριστικά του; Καυστικό, πικρό, σατιρικό, πνευματώδες.

Ένα κλασικό βιβλίο για τη λογοτεχνική μας αυτογνωσία: «Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτε­ χνίας» του Κ.Θ. Δημαρά, σε επιμέλεια Κωστού-

λαςΣκλαβενίτη. Η Νέλλη, η φωτογράφος που αποτύπωσε τον αιώνα μας με τον φακό της, μας παρουσιάζει αυτή τη φορά το λεύκωμα «Η παλαιό πόλις των Αθηνών». Αλλο ένα μυθιστόρημα του Ίταλο Καλβίνο προ­

στίθεται στην ελληνική του αναγνωστική περι­ πέτεια: «ΟΑναρριχώμενος Βαρώνος». Δυο παραμύθια με αριθμό 3 και 4 αντίστοιχα α­ πό τον συγγραφέα του παραλό­ γου, τον Ρουμάνο Ευγένιο Ιονέσκο. Μεταφράζει η Αγγέλα Αρτέμη - Βερυκοκάκη. Το πιστεύω του τρομερού παι­ διού της «Μπενετόν» του Ολιβέριο Τοσκάνι: «Τσιάο μόμα», σε μετάφραση Άννας Παπα-

σταύρου. Στη σειρά της «Φιλοσοφικής και Πολιτικής Βιβλιοθήκης»: Ζιγκόν «Σωκράτης» (μτφρ. Άννα

Γεωργίου) και Νισμπέτ «Κοινωνική αλλαγή και Ιστορία» (μτφρ. Στέφανος Ροζάνης - Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος).

________________________ ______________ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ Στην υγειά μας με το «Λεξικό του Ιππο­ κράτη». Ασθένειες της αρχαιότητας που φθάνουν ώς τα σήμερα. Μακριά από τους αναγνώστες του περιοδικού. Είναι η πρώτη φορά που σημειώνεται μια τέ­ τοια προσπάθεια. Συλλέκτης των ιπποκράτειων ιατρικών όρων ο Πόνος Αποστολίδης.

ΔΟΜΟΣ

Ο «Συναξαριστής» του Αγίου Νικοδήμου κυκλοφορούσε ώς τα τώρα σε καθαρευουσιάνικη μετάφραση, ενώ αυτός το είχε γράψει στη δημώδη της εποχής του (γρά­ φτηκε στα τέλη του περασμένου αιώνα και ολοκληρώθη­ κε το 1905). Για πρώτη φορά το κείμενο χωρίς αλλοιώ­ σεις. Τον περασμένο αιώνα και πάλι ο Ερνέστο Φαράρ, αρχιεπίσκοπος Καντεβουργίας στην Αγγλία γράφει τον «Βίο του Χριστού». Το μεταφράζει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και το εκδίδει ο Βλάσσης Γαβριηλίδης στις εκ­ δόσεις «Ακρόπολις».

_________________ ΓΚΟΒΟΣΤΗΣ

________________________________ ΔΙΑΥΛΟΣ

Ο ΚλωντΛεβίΣτρως μας μυεί στοντρόπο να κοιτάζουμε, να ακούμε και να διαβάζουμε. Γκρεμίζει τα αυτονόητα, ακονίζει την αντί­ ληψη και τη σκέψη: «Κοιτάξω, ακούω, βλέ­ πω». Μεταφράζει η Ευγενία Τσελέντη.

Ένα δίτομο εκλαϊκευμένο με θέμα την ιστορία της φυσικής ε­ πιστήμης από τη γέννησή της ώς τις μέρες μας: «Από τη γένε­ ση των σωμάτων ώς τα ραδιοκύματα» (πρώτος τόμος) και «Από τις ακτίνες X ως τα κουάρκ» (δεύτερος τόμος). Συγγρα­ φέας ο Αιμίλιος Σεγκρέ. Μεταφράζει ο Νίκος Κατρανίδης.

Υπόέκϋοοιν

_____________________ΔΕΛΦΙΝ Ι

_______________________________________ ΕΞΑΝΤΑΣ

Όσα όσα θα θέλατε να μάθετε για τη χαμένη φυλή των «Αζτέκων». Υπό Ρίτσαρντ Τάουνσεντ «Οι Αζτέκοι», σε μετάφραση Ελένης Αστεριού. Το τελευταίο μυθιστόρημα του Ευγκένι Γιεφτουσένκο «Θάνατος να πεθαίνεις». Μεταφράζει η Όλγα Μπακοπούλου. Από την Ισπανία μάς έρχονται τρία μυθιστορήματα: «Ο στραγγαλιστής» του Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν, «Ο δάσκαλος της ξιφασκίας» και «Το κλαμπ Ντουμάς» του Αντόνιο Πέρεθ Ρεβέρτε. Τα δυο πρώ­ τα τα μεταφράζει ο Χάρης Παπαγεωργίου και το τρίτο η Εύη Τσακνιά. Άλλη μια ποιητική ανθολογία της γε­ νιάς του 70: «Ποιη­ τική ανθολογία της γενιάς του 70», σε επιμέλεια Δημήτρη Αλεξίου. Και μια γυναίκα. Η Έλσα Μοράντε γράφει ένα μυθιστό­ ρημα με τίτλο «Τα παιδιά σώζουν τον κόσμο», σε μετάφραση Κατερίνας Γλυκοφρύδη.

Γιατί γράφουμε; Σ’ αυτή την ερώτηση απαντά ο Χόρχε Σεμπροόν με μυθιστορηματικό όμως τρόπο: «Η γραφή ή η ζωή (το γράψι­ μο)», σε μετάφραση Βασίλη Τομανά. Σε άλλο κλίμα ο Μάριο Βάργκας Γιόσα μιλάει για στρατηγούς της Λατινικής Αμερικής και για τις επισκέψεις τους στις πουτάνες: «Ο Πανταλεών και οι βίζιτες», σε μετάφραση Τασίας Χατζή. Ενώ ο Μεξικανός Οκτάβιο Παζ μας «καίει» με τη συλλογή δοκι­ μίων του «Η διπλή φλόγα» (Μτφρ. Μαρία Παπαδήρα).

________________ ΘΕΜΕΛΙΟ Δεν βρίσκεις και τόσο εύκολα στις μέ­ ρες μας ιστορικούς του κύρους και της εμβέλειας του μακαρίτη, Νίκου Σβορώνου. Ειδικό το θέμα. Αλλά πό­ σα έχουμε να μάθουμε για τη Θεσ­ σαλονίκη του περασμένου αιώνα: «Το εμπόριο στη Θεσσαλονίκη του 19ου αιώνα».

LIBRO Αρχιτεκτονική, μια επιστήμη, η οποία δεν α­ πευθύνεται μόνο σε ειδήμονες. Τις κακοτε­ χνίες της, τις βλέπουμε καθημερινά στην ελλαδική γεωγραφία. Συγκεκριμένα, η Αθήνα «φλέρταρε» κάποτε με το φάσμα του κλασικι­ σμού .Γι’ αυτήν την «Ελένη» - πόλη μιλάει το βιβλίο «Αθή- ένα όραμα του κλασικισμού» του Αλ. Παπαγεωργίου Βενετά. Το μεταφράζει η Τούλα Σιετή.

ΙΚΑΡΟΣ ΕΣΤΙΑ

ΚΡΙΤΙΚΗ

Βραδυπορώ, δεν τρέχω. Άρα σκέφτο­

Να κοιτάς βαθιά, μέσα στην ψυχή και τα πάθη της να αναγνωρίζεις. Ρενέ Ντεκάρτ «Τα πάθη της ψυχής», σε μετά­ φραση του Γιάννη Πρελορέντζου. Ελπίζουμε σε μετάφραση προσω­ πικού ύφους.

μαι. Καθυστερημένα θα έρθει στα ελ­ ληνικά η «Βραδύτητα» του Μίλαν Κούντερα, σε μετάφραση Σεραφείμ Βελέντζα. Και πάλι ο Τσέχος με τις «Προδο­ μένες Διαθήκες». Δοκίμια για τη μετά­

Η σειρά «Αυτοπροσω­ πογραφίες»

εγκαινιά­ στηκε με τον Χρήστο Γιανναρά. Ακολουθεί ο

Μιχάλης Ν. Ράπτης, ο

γνωστός στους περισ­ σότερους ως Πάμπλο.

φραση και κριτική στους μεταφρα­

Κι αν δεν έχει να γράψει

στές. Μεταφραστής ο Γιάννης Χάρης.

πράγματα ο αειθαλής δημοσιογράφος - δια­ νοούμενος, μια προσω­ πικότητα τέτοιου μεγέ­

Τζορτζ Στάινερ. Κάποτε μίλησε για τον θάνατο της τραγωδίας. Υπάρχουν Αντιγόνες σή­ μερα; Περιμένετε και θα διαβάσετε τις «Αντιγόνες» του, σε μετάφραση Βασίλη Μάστορη και Πάρη Μπουρλάκη.

θους που σπανίζει στις μέρες μας.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Ο Γάλλος ανθρωπολόγος, θρησκειολόγος και φιλόσοφος Ζαν Βερνάν ξαναχτυπά την πόρτα της ελληνικής βι­ βλιογραφίας με τον «Έλληνα άνθρωπο», σε μετάφραση Χάρη Τασάκου. Είναι μια συλλογή άρθρων, η οποία αναφέρεται στην έννοια του Έλληνα ανθρώπου.

Υπόέκόοοιν

ΚΑΝΑΚΗ

Το 'πε και το ’κάνε η Ελένη Κανάκη. Προχώρησε στην έκδοση κειμένωντης βυζαντινής ιστοριογραφίας. Σαν συνέχεια. Δού­ κα «Βυζαντινοτουρκική ιστορία», σε μετάφραση Βρασίδα Καραλή. Περιγραφή της πτώσης της Κωνσταντινούπολης από το 1341 ώςτο 1462. Στην «Ύλη ιστορίας» του Νικηφόρου Βρυέννιου (σύζυγος της Άννας Κομνηνής) εμφανίζεται ο Αλέξιος Κομνηνός ως ήρωας ιπποτικού μυθιστορήματος. Εποχή: 1070-1079. Μεταφράζει η Δέσποινα Τσουκλίδου. Εισαγωγή και επιμέλεια του Δημήτρη Τσουγκαράκη. Οι Φράγκοι αλώνουν την Κωνσταντινούπολη. Ιδρύεται το κρατίδιο της Νίκαιας. Ο βυζαντινός ελληνισμός παίρνει τις τελευταίες αναπνοές του. Γεώργιος Ακροπολίτης «Χρονική συγγραφή» (1204-1261).

Ονομπελίστας Τζέραλντ Έντελμαν πιστεύ­ ει ότι όλα τα μυστικά της νόησης βρίσκο­ νται στα συναθροίσματα των νευρικών κυττάρων και στα κυκλώματα των ηλε­ κτρονικών υπολογιστών και το αποδεικνύει στο βιβλίο του «Αιθέρας θεϊκός, λαμπε­ ρή φωτιά», σε μετάφραση Ηλία Κούβελα. Η φύση έχει την αριθμητική της. Αναρω­ τιέται ο 7αν Στιούαρτ: γιατί πολλά λουλού­ δια έχουν πέντε ή οκτώ πέταλα; Γιατί οι χιονοστιβάδες χαρακτηρίζονται από εξα­ πλή συμμετρία; Γιατί οι τίγρεις έχουν ρί­ γες, ενώ οι λεοπαρδάλεις κηλίδες; Οι απα­ ντήσεις στο βιβλίο του «Οι αριθμοί της φύ­ σης», σε μετάφραση Στέλιου Ζαχαρίου.

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ Κι άλλοι κι άλλοι τίτλοι Γιαπωνέζων συγγραφέων προ­ στίθενται στον κατάλογο των εκδόσεων «Καστανιώτη»; Καζούο Ισιγκούρο «Ο απαραίτητος» (μυθισ^ρημα) Γιασουνάρι Καβαμπάτα «Η λίμνη» (νουβέλα), Χαρούκι Μουρακάμι «Σκληρή χώρα των θαυμάτων και το τέλος του κόσμου» (μυθιστόρημα), Γιούκιο Μισίμα «Ο ναός της αυγής» (ο τρίτος τόμος της τριλο­ γίας «Η θάλασσα της γονιμότητας»). Ο ελληνιστής Έντμουντ Κίλι καταγράφει έ­ να ταξίδι του: «Ο δρόμος προς το Ελμπασάν» (οδοιπορικό), η εξαίρετη γιαγιά Ντόρις Αέσινγκ αναμιμνήσκει μυθιστορηματι­ κά στο «Αναμνήσεις ενός επιζώντος», μυθι­ στορήματα είναι και τα «Η κοιλάδα του Αβραάμ» και «Η ιστορία μιας πόλης» των Αγκουστίνα Λούις Μπέσσα και Μιχαήλ Στσέντριν - Σάλτικοφ αντίστοιχα. Ο Περικλής Σφυρίδης ξανάρχεται από τη Θεσσαλονίκη μ’ ένα καινούριο του μυθιστόρημα, με τον τίτλο «Ψυχή μπλε και κόκκινη».

Ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος συγκεντρώνει τα ποιήματα μιας ζωής σ’ έναν τόμο: «Άπαντα». Ο Πέτρος Αμπατζόγλου φτιάχνει μια ιστορία έρωτα που περνάει από σα­ ράντα κύματα έως στου ευοδωθεί: «Στη σιωπή του έρωτα». Ένα ζευγάρι χορευτών ξέπεσαν και περιοδεύ­ ουν ανά τα σκυλάδικα των Σερρών. Έρωτας και νεύρωση. Παρών στο νέο μυθιστόρημα του Θόδωρου Γρηγοριάδη και ο ίδιος ο συγγραφέας. Προσωρινός τίτλος «Οι χορευτές». «Δεν είναι τίποτα θα περάσει», αποφαίνεται με τη νέα συλλογή διηγημάτων του ο Σωτή­ ρης Δημητρίου.

ΜΕΛΙΣΣΑ

ο Δημήτρης Κεχαΐδης περνάει από το θέατρο

Στη σειρά βυζαντινής τέχνης: «Όσιος Λουκάς» της Νανώς Χατζηδάκη σε τυπογραφική επιμέλεια της Ραχήλ Καπόν. Ο ζωγράφος Θεοχάρης Μορές (1927-1992) έζησε και ερ­ γάστηκε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στη Γενεύη. Ιδού τώρα ένα δικό του λεύκωμα για να γνωρίσουμε το έργο του. Εισαγωγή Στέλιου Λυδάκη.

- ο λόγος χάνεται - στο βιβλίο. Τι εννοούμε; Ότι εκδίδονται τα «Άπαντα Θεατρικά του». Για ηθοποιούς, για σκηνοθέτες, για κριτικούς του θεάτρου, για φίλους των έργων τελοσπάντωντου Δημήτρη Κεχαΐδη.

Υπόέχόοοιν

ΠΑΠΑΔΗΜΑΣ

ΜΙΝΩΑΣ Ο πολυγραφότατος συγγραφέας παιδικών βιβλίων Ευγένιος Τριβιζάς (με τον ρυθμό που γράφει, σε λίγα χρόνια, θα έχει την πρωτιά στη συγγραφή βιβλίων για παιδιά) εγκαι­ νιάζει μια καινούρια σειρά, με τον γενικό τίτλο «Τα παραμύθια με τους αριθμούς». Τα τέσσερα πρώτα: «Φουφήχτρα, η μάγισσα με την ηλε­ κτρική σκούπα», «Ο Άρης ο τσαγκά­ ρης», «Η Φιφή και η Φωφώ, οι φαντα­ σμένες φάλαινες», «Η πριγκίπισσα Δυσκολούλα».

Εγκαινιάζεται μια νέα σειρά, η οποία θα απλωθεί σε οκτώ τόμους. Θα εκδοθούν οι τέσσερις από τους οκτώτόμους. Γενικός τίτλος «Μύθοι και ιστορία των λαών». Οι πρώτοι: Γζέιν Γκάρντνερ «Ρωμαϊκοί μύθοι και ι­ στορία», Αουσίλα Μπερτ »Ελληνικοί μύθοι και ιστορία», Βέστα Κέρτις «Περσικοί μύθοι και ιστορία», Πι Πέιτς «Μύθοι των Βορείων». Μεταφρά­ ζει ο Αντώνης Σακελλαρίου.

______________________ ΠΑΤΑΚΗΣ

___________________________ ΝΕΦΕΛΗ Δυο λεξικά με οξφορδιανή ποιότητα. Το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης εργάστηκε, ο Γ. Δουβίτσας πήρε τα δικαι­ ώματα για την Ελλάδα: Το «Λεξικό Τέχνης και Καλλιτε­ χνών» και ίο «Λεξικό Θεάτρου» (μεταφράζουν Ειρήνη Ορατή και Γιάννης Σκαρπέλος).

ΟΔΥΣΣΕΑΣ Γκύντερ Γψας: Επαναστάτης με αιτία ή καλύτερα ένας παντοτινά επαναστατημένος έφηβος. Το νέο του βιβλίο «Ευρύ πεδίο» σπάει κόκα­ λα. Δεν χαίρεται για την επανένωση της Γερμανίας. Δεν ζητωκραυγάζει κάτω από το τείχος του Βερολίνου. Ο Γκύντερ Γκρας «ταξιδεύει» στα μονοπάτια μιας σύγχρονης αμφι­ σβήτησης. Ένα βιβλίο που έκανε πάταγο στη Γερμανία όταν κυκλο­ φόρησε. ΤΡΟΧΑΛΙΑ Ο μέγας μάγιστρος της Ρόδου Πιέρ Ντομπιαό σηκ<||ει την «Ασπίδα της Χριστια­ νοσύνης» τφ 15ο αιώνα. Μεταφράζει η Πόπη Βουτσινά. Μαζί με τη γυναίκα του ο Γάλλος δημοσιογράφος Ζαν Λεν πήρε κατά πόδας τον ελληνικό στρατό κατά τον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο. Ηεφημερίδα «Ιλουστρασιόν» περίμενε τις ανταποκρίσεις του και το ελληνικό αναγνωστικό κοινό θα μάθει γι’ αυτές, διαβάζοντας το βιβλίο του «Ένα στάδιο μια εκδίκηση - 1ος Βαλκανικός Πόλεμος». Η μετάφραση εί­ ναι της Ερρίκας Ρίκου. ΠΟΛΙΣ Ιμάνουελ Καντ. Το αγκωνάρι της δυτικής φιλοσοφίας: «Εισαγωγή στην κριτική της κριτικής ικανότητας», σε μετάφραση Βούλας Μεϊμάνη, Γιώργου Ξηροπαΐδη και Κώστα Ψυχοπαίδη. Καλώς να ορίσει.

Υπόέχόοσιν

«Ποιήματα» του Ζακ Λακαριέρ, σε μετάφραση της ποιήτριας Κατερίνας Αγγελάκη - Ρουκ. Και τα «Ποιήματα» ενός πρόωρα χαμένου ποιητή στόφας, του Χρήστου Μπράβου. Τα εικονογρα­ φεί ο Χρόνης Μπότσογλου. Σειρά: «Κλασικά κείμενα». «Τομ Τξόουνς» του Χένρυ Φίλντιγκ, σε μετάφραση Φώντα Κονδύλη και «Η κυρία Μποβαρύ» του Φλωμπέρ, σε μετά­ φραση του πεζογράφου Κωνσταντίνου ΘεοτόΝέα σειρά, με τον τίτλο «Ναυτίλος». Όλα αξιό­ λογα: Ελίζαμπεθ Γκάσκελ - Κράνφορντ «Εξαδέλφη Φύλλις» (μτφρ. Παλμύρα Ισμυρίδου, πρόλ. Τάκης Καγιαλής), Τζέιμς Τζόις «Πορτραίτο του καλ­ λιτέχνη σε νεαρή ηλικία» (εισ. μτφρ. Άρης Μπερλής), Έζρα Πάουντ «Κάντος I - 30» (μτφρ. Γιώργος Βάρσος), Απολλώνιος ο Τύριος (μτφρ. από τα λατινικά Στέ­ λιος Παναγιωτάκης), Μπαρούχ Σπινόξα «Πολιτική πραγματεία» (μτφρ. Άρης Στυλιανού - εισ. Γε­ ράσιμος Βώκος), Σαίξπηρ «Αντώ­ νιος και Κλεοπάτρα» και «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» (μτφρ. Διονύση Καψάλη), Χέρμαν Μπροχ «Ο Χόφμανσταλ και η εποχή του» (μτφρ. Δημήτρης Πολυχρονάκης), Σοφοκλή «Οιδίπους Τύραν­ νος» (μτφρ. Ιγνάτιος Σακαλής). Νεότερη ξένη λογοτεχνία. Επιλέγουμε: Μαξ Γκάλλο «Ο μισθοφόρος» (μτφρ. Βίκυ Δέμου), Ταχάρ Μπεν Ζέλούν «Ο διεφθαρμένος» (μτφρ. Έλενα Χουζούρη) και του νομπελίστα Ιάπωνα Γ:ουσουνάρι Καβαμπάτα «Ιστορίες της παλά­ μης» (μτφρ. Κώστας Ευαγγελίδης).

ΟΛΚΟΣ

Γύρω από τη χύτρατου Γκιγιόμ Απαλλιναίρ είναι μαζεμέ­ νοι ο Πικάσο, ο Μαξ Ζακόμπ, ο Μπρακ, ο Ντεραίν και κοι­ τάνε τί μαγειρεύει ο μισό - Γάλλος, ο μισό - Πολωνός. Παρίσι της υποτιθέμενης Μπελ Επόκ. Ζενεβιέβ Ντορμάν «Η γαστριμαργία του Γκιγιόμ Απολλιναίρ», σε μετάφρα­ ση Έφης Γιαννοπούλου. ΡΟΑΑΚΙΟ______________________ Να βλέπεις το είδωλό σου στον καθρέφτη και να μελαγχολείς. Υπό του Ζαν Σταρομπίνσκι: «Η μελαγχολία στον καθρέφτη». Δοκίμιο - κα­ τάδυση στη μελαγχολία μέσα από ποιήματα του Μποντλέρ και πίνακες ζωγραφικής, όπως του Ντελβό. Μεταφράζει η πανεπιστημιακή φιλόλογος Λίζυ Τσιριμώκου.

Σ ΤΙΓΜ Η

Βροντούν σπαθιά, οδόντεςτρίζουν... ΟΜαρίνος Τζάνες Μπουνιαλής μάς μεταφέρει εμμέτρους την ατμό­ σφαιρα του *Κρητικού Πολέμου»(1645-1669). Φιλο­ λογικά στηρίγματα ο Νέστωρ της φιλολογίας μας ΣτυλιανόςΑλεξίου μετάτης συντρόφισσάςτου Μάρ­ θας Αποσκίτη. ____________________________ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ Ο αιρετικός Αρετίνος μας μυεί στα μυστικά μιας κάποιας κυρίας ή δίδας Νανάς: «Η Νανά, πόρνη, παντρεμένη και καλογριά». Από όλες τις φάσεις πέρασε ή η φυσική κατά­ ληξη μιας Κασσιανής του Μεσαίωνα. Μεταφράζουν οιΔημήτρης Δεληολάνης καιΧρύσα Κακατσάκη.

____________________________ ΠΟΤΑΜΟΣ

Αυτό κι αν είναι βιβλίο! Εύγε στον εκδότη! Ουίλιαμ Τζέιμς «Οι παραλλαγές της θρησκευτικής ε­ μπειρίας», σε μετάφραση Βασίλη Τομανά. Όσο για τον μεταφραστή κάτι μου λέει, ότι δεν μεταφράζει μόνο από επαγγελ­ ματική υποχρέωση. Τα ζειτα κείμενα, τα αναπλάθει.

Ένας νέος εκδοτικός οίκος θα κάνει σε λίγο την εμφάνι­ σή του με βιβλία, τα οποία θα απευθύνονται στα παιδιά. Καλορίζικος. Τα παιδιά απογειώνονται στη σφαίρα της φαντασίας με το βιβλίο της Σάρα Πέρρυ. Εικονογραφη­ μένο με μικρές λεζάντες απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας 3-8 ετών (συνέκδοση με το Μουσείο Γκεττύ της Καλιφόρνια). Οτίτλος του; Αν. Έξι βιβλία για την ομπρελοκρατούσα Μαίρη Πόπινς υπό της Π.Λ. Τράβερς. Αναθεωρη­ μένη έκδοση, σε μετάφραση της Τίνας Πλυτά. Για παιδιά 813 ετών.

ΣΟΚΟΛΗΣ_________________ Ένδεκα τόμοι για την παλαιά ελληνική πεζογραφία από τα γενοφάσκια της ώς το 1914. Τίτλος «Η παλαιότερη πεζογρα­ φία μας». Με επιμελητές τους Παναγιώτη Μουλλά, Γιώργο Κεχαγιόγλου, Νάσο Βαγενά, Κώστα Στεργιόπουλο, Γιάννη Δάλλα. Τα πάντα όσα θα θέλατε να μάθετε για την ευρωπαϊκή λογοτεχνία από τον Όμηρο ώς τις μέρες, τις τωρινές. Το τρίτομο «Ευρωπαϊκά Γοάμματα» (έκδοση της Ασέτ), σε μετάφραση Λύντιας Στεφάνου, Γιάννη Κιουρτσάκη, Αλέξη Ζήρα, Βίκτωρα Ιβάνοβιτς, Κατερίνας Ζαρόκωστα και Γιάννη Βαρβέρη. _______________________ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Άρνολντ Σέρμαν, ο οποίος ζει στην Ελλάδα, παντρεμένος με Ελληνίδα, αναστοχάζεταιτη σημερινή κατάσταση στα Βαλκάνια: «Στο κατώφλι του χάους». Μεταφράζει οΔημήτρηςΓεδεών.

ΦΙΛΙΠΠΟΤΗΣ Πώς θα σωθεί ο Παρθε­ νιών αναρωτιόταν τον περα­ σμένο αιώνα ο Αθανάσιος Ρουσόπουλος (1823-1898): «Ο Παρθένων ήτοι διαμαρ­ τυρία κατά πόσης διορθώσεως του Παρθενώνος και μέθοδος προς σωτηρίαν αυτού». ________________________ ΩΚΕΑΝΙΔΑ Ο εκδοτικός οίκος τα τελευταία χρόνια κατάιρερε να δημιουργήσει ένα ισχυρό γυναικείο, στην πλειοψηφία του, αναγνωστικό κοινό. Γνώριματα βιβλία μετο γκρί­ ζο εξώφυλλο. Διαλέγουμε: Το μυθιστόρημα «Εμείς οι ζωντανοί» της Αίν Ραντ, σε μετάφραση Έφης Καλλιφατίδη. Το κοινωνικό του πλαίσιο: η μετεπαναστατική Ρωσία του 1936. Ησυγγραφέας, η οποία θεωρείται η μητέρα του νεοφιλελευθερισμού (οικονομολόγος η ί­ δια), κρατάει τις αποστάσεις ανάμεσα σε κόκκινους και «αντεπαναστάτες».

□

Υπόέχόοοιν

Π Ρ Ο Λ Ε ΓΟ Μ Ε Ν Α ΣΤΗ Μ ΕΛΕΤΗ

Τ Η Σ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Σ Θ Ρ Η Σ Κ Ε ΙΑ Σ JAIM E E L LE N H A R R IS O N Μια εμπερισιαιωμένη ακαδημαϊκή μελέτη για υην καταγωγή και ιη λαιρεία ιου θεού Διόνυσου, δομημένη με βάση τα πλούσια αρ­ χαιολογικά ευρήμαια και εην αρχαιοελληνική γραμματεία, από μια καεαξιωμένη ελληνίσιρια αρχαιολόγο, εην Τζέιν Έλεν Χάρισον.

Οι pizcs τη5 καιαγωγή$ του μυθικού Ορφέα, η εγκαθίδρυση$ τη$ ορφικής λαερείαδ και εων μυ­ στηρίων που ιελούνιαν, καταγράφονται από ιη γραφίδα ιη$ διάσημη$ αρχαιολόγου, συνδυάζονια$ όλε$ ns διαθεσιμε$ αρχα ιολογία πηγέΞ με ιη διεισδυτικότητα του πνεύμα cos t^s, προκειμενου να φ έρει στο φως άγνωσιε$ πτυχές ιη$ αρχαιοελληνική$ θρησκείας.

Η ορφική εσχαιολογία και κοσμογονία είναι κατά κύριο λόγο οι πηγε$ από ns onoios καλλιερ­ γήθηκε η φ ιλοσοφία των Ορφικών. Το πνεύμα αυτής ιη$ φιλοσοφίας αποδεικνύειαι σαφώς ότι επηρέασε όλη τη μειέπειτα πολιπσηκή και θρη­ σκευτική εξέλιξη ιη$ αρχαίας Ελλάδας, μειαλαμπα-

δευόμενο ons μειέπειια θρησκευτικές και φιλοσο­ φικές θεωρήσεις, με αποκορύφωμα την εγκαθί­ δρυση του δωδεκάθεου του Ολύμπου.

ΕΚ Δ Ο Σ Ε ΙΣ ΙΑ Μ Β Λ ΙΧ Ο Σ - ΜΑΡΝΗ 5-7 -

10433 ΑΘΗΝΑ - ΤηΑ. 5227678 - Fax: 5226581

O R B IS L IT E R /E

Μ ια

ΜΙ Α

ΣΗ

ΤΕΧΝΗΣ

ΤΗΣ

ΘΗΚΕ

Σ Μ ΙΚ Ω Ν

ΠΑΝΟ ΡΑΜ ΙΚ Η

ΕΚΕΙΝΗΣ

ΘΕΜΑΤΟΦΥΛΑΚΑΣ

ΑΞΙΩΝ

ΤΟΥ

Β ΙΒ ΛΙ ΩΝ

Υ ΨΗΛΗΣ

Α Ι Σ Θ ΗΤ Ι Κ ΗΣ

ΘΕΩΡΗ

ΠΟΥ

ΤΩΝ

ΣΤΑ

ΠΟΛΙΤΙ

ΣΥΓ ΧΡΟΝΟ Υ

ΚΟΣΜΟΥ.

Π Ρ Ο Σ Ω Π ΙΚ Η

ΓΝΩΣΤΗ

ΣΕΙΡΑ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Ο

ΚΟ ΡΥ ΦΑ ΙΟΣ

ΤΗΣΗ

ΥΠΕΡΒΑΤΙΣΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ,

ΤΗΣ

ΔΥΣΗΣ

ΜΕ Σ Α

ΣΤΟΥΣ

ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ & TO ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

ΣΤΟ

ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ

ΣΥΝΘΕΤΗ

ΚΑΙ

ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ

ΜΟΥΣΟ

ΤΟΥ ΑΓΓΛΟΥ

Μ ΟΥΣΙΚΟΛΟΓΟΥ

ΤΟΣΟ

ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ,

Ε Π Α Γ ΓΕΛ Μ Α ΤΙΑ

ΣΤΟΝ

ΟΣΟ

Μ Ο ΥΣΙΚΟ:

Ε Ν Δ Ι Α Φ Ε Ρ Ε Τ Α Ι ΓΙ Α Τ Η Ν

Α Υ ΡΙΑΝ Η

ΤΥΧΗ,

ΤΗΣ

ΦΙΛΟ-

ΚΑΙ Σ Τ Ο Ν

Σ’

ΙΣΤΟΡΙΑ,

Ο Π ΟΙΟ Ν

ΚΑΙ

Μ Ο Υ ΣΙΚ Η Σ

ΤΗΝ

ΜΑΣ.

2S £ 2

5

ΜΕΛΕΤΕΣ ΓΙΑΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Η

ΤΕΚ Μ ΗΡΙΩΜ ΕΝ Η

ΚΩΝ

Τ Ο Υ Γ ΙΩ Ρ Γ Ο Υ

ΜΗΣ

ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ

Κ Α ΤΑ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΑ

ΔΥΟ

Χ ΡΟ Ν ΙΑ

Ο Θ Ω Μ Α Ν ΙΚ Η Σ

ΓΕΙΤΟΝΙ

ΤΗΣ

ΠΑΡΑΚ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ.

Μ ια κριτι κή διαδρ ομ ή σε ολ ο τ ο ΒΥΡΩΝΙΚΟ ΚΑΙ

Π ΟΙ ΗΤ ΙΚΟ

Α Π ΟΨΗ

ΑΠ Ο

ΕΡΓΟ,

ΓΡΑΜΜΕΝΗ

ΕΝΑΝ

ΜΕ

ΕΙΔΗΜΟΝΑ.

ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙ ΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

2 θ Σ ΤΟ Μ Ο Σ: Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η ΓΛ Ω Σ Σ Α . Π Α ΡΕ ΛΘ Ο Ν Π ΑΡΟ Ν Μ ελλον 3 θ Σ ΤΟ Μ Ο Σ: Π Α ΙΔΕ ΙΑ , Εκπ αίδευση ΚΑ Ι Γ Λ Ω Σ ΣΑ . Ε κ τ ιμ ή σ ε ις ΚΑΙ Π Ρ Ο Τ Α Σ Ε ΙΣ

I

G U T E N B E R G

-

Ν Ε Ε Σ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΓΛ ΰΣΣΟΛΟΓΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

Μ η τ ς η ς , Ν.: Η Διδασκαλία της Γραμματικής στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

Μ α τ ς α γ γ ο υ ρ α ς , Η.: Η Εξέλιξη της Διδακτικής. Επιστημολογική Θεώρηση Κ α τ σ ί κ α ς , X ., & Κ α β β α δ ια ς , Γ .Κ .: Η Ανισότητα στην Ελληνική Εκπαίδευση Χ ρ υ ς α φ ιδ η ς , Κ .: Βιωματική- Εηικοινωνιακή Διδασκαλία Μ π ο υ ζ α κ η ς , Σ.: Εκπαιδευτικές Μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα Ιβ' Τ.Ι Χ α τ ζ η ν ι κ ο λ α ο υ - ΛΑα ρ α ς λ η , Β .Α .: Στάδια Ανάπτυξης στην Πρώιμη Παιδική Ηλικία Σ ε ρ γ η , Λ.: Προσχολική Μουσική Αγωγή: Η Επίδραση της Μουσικής μέσα από τη Διαθεματική Μέθοδο Διδασκαλίας στην Ανάπτυξη της Προσωπικότητας των Παιδιών POSTIC, Μ .: Η Μορφωτική Σχέση

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Β ο ς ν ι α δ ο υ , Στ. ΐεπιμ.ΐ: Η Ψυχολογία των Μαθηματικών D a m o n , W.: Ο Κοινωνικός Κόσμος του Παιδιού H ughes, ΑΛ.: Τα Παιδιά και η Έννοια του Αριθμού

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΤΣΑ ΟΥΣΗΣ, Δ.: Πανεπιστήμιο και Οικονομία στις Αναπτυσσόμενες και Αναπτυγμένες Χώρες Φ ιλ ία ς , Β .. Κοινωνιολογία της Οικονομίας la 'r j Ν ό β α - Κ α λ τ ς ο υ ν η , X .: Κοινωνικοποίηση

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

B o w l e s , S„ & E d w a r d s , R.: Κατανοώντας τον Καπιταλισμό Ιβ'τ.Ι G il p in , R.: Η Πολιτική Οικονομία των Διεθνών Σχέσεων Ιβ' τ.)

\

.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ_ ΣΥΓΚΡ.ΓΗ

ΤΕΥΧΟΣ 6: Σ. Αθήνη - Μ. Μ ενεγάκη-Κιντή - Ζ. I. Σιαφλέκης - Γ.Δ. Σκοΰρτης - Μ. Schmeling - Α. Ταμπάκη -

Α .Δ . Τσιτσιπής - Ε. Φιλοκύπρου

ΕΚΔΟΣΕΙΣ GUTENBERG: ΔΙΔΟΤΟΥ 55 - 106 81 ΑΘΗΝΑ' ΤΗΛ.: 38 26 684 · GUTENBERG ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ - ΒΙΒΛΙΑ ΠΑ ΤΗΝ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: XAP. ΤΡΙΚΟΥΠΗ 99 - 114 73 ΑΘΗΝΑ' ΤΗΛ.: 38 08 334 & 38 05 285II ΠΡΟΩΘΗΣΗ -ΔΙΑΘΕΣΗ ΒΙΒΛΙΩΝ GUTENBERG Ε Π Ε ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ: ΧΑΡ. ΤΡΙΚΟΥΠΗ 99 -114 73 ΑΘΗΝΑ' ΤΗΛ.: 38 43 511-5' FAX: 38 29 402IIGUTENBERG ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΟΛΩΝΟΣ103-106 78 ΑΘΗΝΑ' ΤΗΛ.: 38 00 798' FAX: 38 00127

Ο λ ό γ ο ς του αφηγητή, ένα μ ο υ σ ικ ό ταξίδι, ό π ω ς η φ ω ν ή του σ α ξ ό φ ω ν ο υ στη ν τζαζ

m oQta

π ο υ α φ ήνει ά λ λ ε ς φ ω ν έ ς κα ι ταξιδεύει μ ό ν η της

δοχή του από την πιο απαιτητική μερίδα του α­ Κώστας Παπαγεωργίου είναι ένας αφοσιωναγνωστικού κοινού. Και χαίρομαι πολύ περισ­ μένος στην υπόθεση της Λογοτεχνίας. Ως σότερο που ο Κώστας Παπαγεωργίου με το νέο συνεργάτης στο Ραδιόφωνο τής πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες με τις λογοτεχνικές εκ­ βιβλίο του «Άννα, τώρα κοιμήσου», έρχεται να ε­ πιβεβαιώσει ότι δικαιωματικά κάτέχει τη θέση πομπές του, αλλά και ως επίμονος και «ηρωι­ του στο χώρο της Πεζογραφίας. κός» (για όσους έχουν σχετική εμπειρία) εκδό­ Πρόκειται, λοιπόν, για ένα αφήγημα 170 σελί­ της του περιοδικού «Γράμματα και Τέχνες», ε­ δων μικρού - και πολύ κομψού - σχήματος, για νός περιοδικού μοναδικού στο είδος του, που μια νουβέλα, αν θέλετε, και αν τα λογοτεχνικά το κρατάει με τα δόντια εδώ και 12 περίπου είδη διατηρούν ακόμα κάποια σημασία. χρόνια. Η υπόθεσή της είναι μια ερωτική ιστορία. Υπάρ­ Με τις ποιητικές του συλλογές, ιδιαίτερα τις πιο χει και μια δεύτερη σχέση, που δεν προλαβαίνει πρόσφατες («Το σκοτωμένο αίμα», «Κάτω στον να αναπτυχθεί, αλλά διαδραματίζει ειδικό ρόλο. ύπνο» και Ραμμένο στόμα») έχει διαμορφώσει Μια ερωτική ιστορία είναι όπως μια ερωτική ι­ έναν υψηλό ποιητικό λόγο, ενώ με τα δοκίμιά στορία, που θα μπορούσε δηλαδή να την ανα­ του («Η γενιά του 70» και «Άδεια γήπεδα») έχει γνωρίσει κανείς ως δική του ή του διπλανού καθατέσει μια σημαντική συμβολή στη διερεύτου. Πολύ περισσότερο που είναι από τα πιο νηση της σύγχρονης ελληνικής ποίησης, από μόνιμα θέματα του μυθιστορήματος, από τον τον Σεφέρη ώς τους νεότερους. καιρό κιόλας που αυτό γεννήθηκε. Εκείνο που Αλλά από το 1992 ο Κώστας Παπαγεωργίου εμ­ την κάνει κάθε φορά μοναδική και ανεπανάλη­ φανίζεται και ως δόκιμος πεζογράφος με το πτη είναι, εκτός από τις αποχρώσεις της, ο ιδι­ μυθιστόρημα « Των αγίων πάντων». αίτερος τρόπος της εκφοράς της και η έντασή Είχα τη χαρά να παρουσιάσω και τότε εκείνο το της. Ο τρόπος δηλαδή με τον ο­ βιβλίο και τον είχα καλωσορίσει ποίο γίνεται λογοτεχνικό κείμε­ στον χώρο της πεζογραφίας, ενο. Και αυτό έχει σχέση με τη πισημαίνοντας τον εξαιρετικά σύνθεσή της και το λόγο της. προσωπικό του χαρακτήρα. ΧάΗ υπόθεση ξεκινάει με μια εκ­ ρηκα που κέρδισα το στοίχημα, δρομή στους Δελφούς. Ο αφη­ μαζί μ’ εκείνον τις επισημάνσεις γητής βρίσκεται στο τέλος μιας μου ήρθαν κατόπι να τις επι­ ερωτικής σχέσης και στην αρχή κυρώσουν όσοι συστηματικά μιας άλλη. Το ζευγάρι (ο αφη­ παρακολουθούν τη λογοτεχνική γητής και η Φιλιώ) κάθεται στο μας παραγωγή, αλλά και η υπο-

Ο

που τελειώνει (και συγχρόνως ως αφήγηση αρ­ χίζει) και της ιστορίας που τώρα αρχίζει σαν πραγμάτωση, είναι μια ευρηματική σύλληψη του συγγραφέα. Η Φιλιώ ταπεινώνεται και στο τέλος νικιέται. Ωστόσο μέσα από τη γυναικεία της συμπάθεια και τις αποσπασματικές εκμυστηρεύσεις εκεί­ νου , καταφέρνει να προσεγγίσει την Άννα και α­ πό αντίπαλός της να γίνει ο συνήγορός της και ο έλεγχός του. Με την επιστροφή τελειώνει ά­ δοξα και θλιβερά η εκδρομή, τελειώνει και η σχέση με τη Φιλιώ, αφού έχει εκπληρώσει το ρόλο της. Ύστερα από λίγο τελειώνει και η σχέ­ ση με την Άννα. Στο σύντομο μεσοδιάστημα ακούγεται μονάχα η φωνή του αφηγητή, μες στο δωμάτιό του, συνοδευμένη από τη μουσική της StravaganzaTou Vivaldi. Τελικά θα στείλει με το τηλέφωνο ένα άλλο τηλεγράφημα στην Άννα, όχι το πρώτο, που θα θέσει οριστικό τέλος στην ιστορία. Μάταια παρεμβαίνει και προσπαθεί « Ε σ ύ σ τ ι ς δ έ κ α λ έ ξ ε ις π ο υ θ α π ε ι ς ο ι π έ ν τ ε έ χ ο υ ν ν α κ ά ν ο υ ν μ ε τ η μ ν ή μ η » , λ έ ε ι η Φ ιλ ιώ α π έ ν α ν τ ι διακριτικά να τον μεταπείσει η πιο απρόσωπη, μ ο υ , κ α θ ισ μ έ ν η σ τ ο τ ρ α π έ ζ ι, ε κ ε ί π ο υ τ ρ ώ γ α μ ε , κι σε άλλες περιστάσεις, η υπηρεσιακή φωνή της ε γ ώ κ ρ α τ ο ύ σ α κ ά τ ω α π ό τ ο τ ρ α π έ ζ ι, α λ λ ά μ ε τ ρ ό ­ τηλεφωνήτριας - κι είναι αυτό ένα από τα ω­ π ο , τ ο χ α ρ τ ί μ ε λ ίγ ε ς λ έ ξ ε ις π ο υ ή θ ε λ α ν α π ω , α λ ­ ραία ευρήματα του κειμένου. λ ά δ ε ν τ ι ς έ σ τ ε ιλ α τ η ν τ ε λ ε υ τ α ία σ τ ιγ μ ή , κ ι α ς ε ίχ α Ελπίζω ότι, με το να σας διηγηθώ την υπόθεση α π ο φ α σ ίσ ε ι ν α τ ι ς σ τ ε ίλ ω . Γ ια τ ί δ ε ν ξ έ ρ ω τ ί μ ε του βιβλίου δεν της αφαίρεσα τίποτε από αυτό κ ρ ά τ η σ ε τ η ν τ ε λ ε υ τ α ία σ τ ιγ μ ή κ α ι δ ε ν τ ι ς έ σ τ ε ιλ α , που συνήθως λέμε «σασπένς». Και φυσικά άφη­ α φ ο ύ ό τ α ν τ ι ς έ γ ρ α φ α ή μ ο υ ν α π ο φ α σ ισ μ έ ν ο ς ό τ ι σα απέξω τα πώς και τα γιατί αυτής της υπόθε­ να ι, κ α ι μ ά λ ισ τ α ξ ε κ ίν η σ α γ ια ν α τ ι ς σ τ ε ίλ ω , α λ λ ά σης - τα άφησα για τον αναγνώστη, αν ενδιαφέτ ί μ ’ έ π ι α σ ε κ α ι τ ο μ ε τ ά ν ο ιω σ α τ η ν τ ε λ ε υ τ α ία σ τ ιγ ­ ρεται να δικάσει τον αφηγητή, όπως η Φιλιώ. μ ή , μ π ο ρ ε ί α ν τ ι ς έ σ τ ε λ ν α ό τ ι “Ά ν ν α , σ ε α γ α π ώ α ­ Όμως πέρα απ’ αυτά, ο αφηγητής μέσω της σύ­ π ό π ά ν τ α ό σ ο π ο τ έ ” ν α ή τ α ν α λ λ ιώ ς τ α π ρ ά γ μ α τ α . ντομης σχέσης του με τη Φιλιώ ανακαλύπτει Κι ό π ω ς τ σ α λ ά κ ω ν α σ τ ο χ έ ρ ι μ ο υ μ ε τ ρ ό π ο κ ά τ ω και αποκαλύπτει - τις πιο βαθιές πτυχές ενός α π ό τ ο τ ρ α π έ ζ ι τ ο χ α ρ τ ί, τ ι ς λ έ ξ ε ις π ο υ δ ε ν έ σ τ ε ι­ λ α , ό τ ι “Ά ν ν α , σ ε α γ α π ώ κ τλ .» α κ ο ύ ω μ ίλ η σ ε η Φ ιβιώματος που τον έχει διαποτίσει. Η Φιλιώ γίνε­ λ ιώ ...”. ται η λυδία λίθος, όπου δοκιμάζεται η αλήθεια, η γνησιότητα και η ένταση αυτού του βιώματος. Παράλληλα προχωρεί, με τρεκλίσματα και Και τελικά η όλη διήγηση γίνεται μελέτη του κουτσαίνοντας, η νέα σχέση. Μάταια η Φιλιώ,' Έρωτα. Του Έρωτα και του Θανάτου, θα έλεγα, με το νεανικό κορμί και τις δικές της απαιτήσεις όχι απλώς για να παραπέμψω στο φημισμένο αγωνίζεται να διώξει τα φαντάσματα που μπαί­ έργο του Στρίντμπεργκ, αλλά επειδή κι αυτός, ο νουν ανάμεσά τους. Κάθε της προσπάθεια, κά­ θάνατος δηλαδή, είναι διαρκώς παρών, σαν αί­ θε της κίνηση, προκαλεί νέο κύμα αναμνήσεων σθηση, και μάλιστα στο τέλος παίρνει υπόστα­ και έντασης εσωτερικής. Η Φιλιώ είναι σωματι­ ση συγκεκριμένη. κά παρούσα, όμως η Άννα, απούσα σωματικά, Έτσι, περίπου, συντίθεται η υπόθεση, κυρίως κατακυριεύει την ύπαρξη του αφηγητή και οι ό­ με αναμνήσεις. Αλλά, όπως λέει στην αρχή ο α­ ροι παρουσία - απουσία αντιστρέφονται. Είναι φηγητής στη Φιλιώ, «εκεί που τελειώνουν οι α­ ένα γοητευτικό παιχνίδι, και βέβαια με όλες τις ναμνήσεις του ενός, αρχίζουν οι αναμνήσεις του άλλου». Και ο συγγραφέας καταφέρνει στο σπαρακτικές συνέπειες για τον αφηγητή. Αυτό τέλος αυτό που είναι το κατόρθωμα της άξιας το παιχνίδι μαζί με την αντίστιξη της ιστορίας

τραπέζι μιας ταβέρνας. Ο άντρας γυροφέρνει στα δάχτυλά του, κάτω από το τραπέζι, ένα τη­ λεγράφημα στην Άννα, που τελικά δεν το έστει­ λε, και όπου τη βεβαιώνει για την αγάπη του. Η φράση του «Άννα, σε αγαπώ από πάντα όσο πο­ τέ» συμπυκνώνει το πάθος του για κείνη και θ’ αποτελέσει το επαναλαμβανόμενο μοτίβο σ’ αυτό το τριήμερο στους Δελφούς. Αλλά η πα­ ρουσία της νέας κοπέλας, της Φιλιώς, αντί να θέσει σε κίνηση τη νέα σχέση, πυροδοτεί κάθε τόσο την ανάμνηση της Άννας. Έτσι η αφήγηση πάει προς τα πίσω, καθώς κατακλύζεται από μνήμες και ξεδιπλώνει την ερωτική ιστορία που τώρα πάει να τελειώσει: τη σχέση ενός ώριμου άντρα με μια ώριμη γυναίκα, παντρεμένη. Σας διαβάζω ακριβώς την αρχή της νουβέλας, για να έχετε ένα πρώτο δείγμα και να συνεννοού­ μαστε καλύτερα:

Κριτική

λογοτεχνίας, ώστε ο αναγνώστης να μην ξεχω­ ρίζει τελικά αν αυτές οι αναμνήσεις ήταν ενός άλλου ή οι δικές του. Όταν είχα παρουσιάσει το προηγούμενο βιβλίο του Κώστα Παπαγεωργίου, «Των αγίων πά­ ντων», είχα μιλήσει για τον ιδιότυπο λόγο του, έ­ να λόγο που παρακολουθούσε τα κινήματα της ψυχής του ήρωα, μιας ψυχοσύνθεσης εξαιρετι­ κά ευαίσθητης και ταραγμένης, ενός παιδιού κλεισμένου στον εαυτό του. Τα βασικά χαρακτηριστικά αυτού του λόγου τα ξαναβρίσκουμε και στο «Άννα, τώρα κοιμήσου», που σημαίνει ότι ο συγγραφέας έχει διαμορφώ­ σει ένα ιδιότυπο εκφραστικό όργανο, προσωπι­ κό, εξαιρετικά επεξεργασμένο και καθόλου α­ νέμελο, μονολότι δίνει στην αρχή την αντίθετη εντύπωση. Αυτό αποχτάει ιδιαίτερη σημασία στις μέρες μας, όπου η πληθώρα της πεζογρα­ φίας χρησιμοποιεί τυχαία το λόγο, και - το χει­ ρότερο - η κακογραφία τείνει να κατακυρωθεί ως εκσυγχρονισμός και δεν ξέρω τί άλλο. Ωστόσο, για να επανέλθω, δεν πρόκειται για μανιέρα, διότι ο λόγος του Κώστα Παπαγεωργί­ ου είναι λειτουργικός, υπηρετεί δηλαδή το κεί­ μενο. Στο «Άννα, τώρα κοιμήσου» ο «παραλη­ ρηματικός» - όπως χαρακτηρίζεται στο οπισθό­ φυλλο - λόγος του όχι μόνο ανταποκρίνεται στην τρικυμισμένη συνείδηση του αφηγητή, αλ­ λά και με τις παλινδρομήσεις, τις επαναλήψεις και τις ανακυκλήσεις του, τα κενά και τις σιωπές και τις συχνά μακρές περιόδους του, ανεβοκατεβαίνει, συστρέφεται, αναπτύσσεται και παρα­ κολουθεί σαν μελωδία την αφήγηση, που εδώ είναι πιο ομαλή. Αυτή η μουσική εντύπωση δεν είναι δική μου μόνο, προσωπική, που θα μπο­ ρούσε να είναι και αυταπάτη, αλλά βεβαιώνεται και από την ίδια τη Φιλιώ: «... θέλω να πω» μου λέει «ότι είσαι τζαζ κι ότι ενώ είσαι μαζί μου τώ­ ρα εδώ, εσύ συνέχεια ταξιδεύεις». Πρόκειται, δηλαδή, για συνειδητή επιλογή του συγγρα­ φέα. Έτσι λοιπόν είναι ο λόγος του αφηγητή, έ­ να μουσικό ταξίδι, όπως η φωνή του σαξόφω­ νου στην τζαζ, που αφήνει τις άλλες φωνές και ταξιδεύει μόνη της. Σ’ αυτό το μελαγχολικά απολαυστικό ταξίδι κα­ λείται ο αναγνώστης να αφεθεί. Χ ρ ι σ τ ό φ ο ρ ο ς Μ η λ ιώ ν η ς

ΕΚ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Η

Καρλ Σμιττ Η έννοια του Π ο λιτικο ύ

Η έ ν ν ο ια του Π ολιτικ ού ε ν τ ά σ σ ε ­ τα ι δικαιω ματικά στα κ λ α σ ικ ά κ ε ίμ ε ν α τη ς ν ο μ ικ ή ς και τη ς π ο λ ι­ τικ ή ς επ ισ τή μ η ς. Τ ο έρ γ ο του Κ α ρ λ Σμιττ, ση μ α ντικ ού σ υ ν τη ρ η ­ τικ ού θεω ρ ητικ ού του κράτους, β ρ ίσ κ ετα ι σ ή μ ε ρ α σ το ε π ίκ εντ ρ ο του ε νδ ια φ έρ ο ντ ο ς σ τη ν Ευρώπη με α φορμή τ η ν α να βίω ση του φ ι­ λ ε λ ε υ θ ε ρ ισ μ ο ύ , αφού κ α τα λή γ ει στη ριζική α π όρρ ιψ η του φ ιλ ε ­ λ ε ύ θ ε ρ ο υ μ ο ντέ λ ο υ ως α ντιβα ίνον το ς σ τις π ο λ ιτ ικ ές επ ιδιώ ξεις της α στικ ή ς τά ξη ς κ αι ως επ ικίνδ υ νου γ ια τη ν α στικ ή κ υρ ια ρχία .

Γραφεία: Δ ιδότου 10, 106 80 Α θή να τηλ: 3621367, 3622390, fax: 3621367 Β ιβλιοπω λείο: Κ ωλέττη 25, 106 77 Α θή να τηλ: 3836460

Κριτική

Στοΐψξΐώ

Η εκφ υ λ ισ τ ικ ή π ο ρ ε ία της α ρ ισ τ ε ρ ό ς στις Η Π Α κα ι η α δ υ ν α μ ία κ ο ιν ω ν ικ ή ς κ ρ ιτική ς στις α λ λ ε π ά λ λ η λ ε ς

η ιζ ά φ ;

μ ε τ α μ ο ρ φ ώ σ ε ις του α μ ε ρ ικ α ν ικ ο ύ ο νείρου.

μύθο του. Δανείζεται, με άλλα λόγια, την ατμό­ ον Πολ Όστερ τον γνωρίσαμε πριν δύο χρό­ σφαιρα της «μαύρης» λογοτεχνίας για να παγινια, όταν, σταδιακά, κυκλοφόρησε η «Τριλο­ δέψει τον αναγνώστη, μέσω της αγωνίας της γία της Νέας Υόρκης» καθώς και το μυθιστό­ ρημά του «Στη χώρα των έσχατων πραγμάτων» πλοκής, στην αγωνία της ύπαρξης. Παράλληλα, μέσα από ένα παιχνίδι κοινωνικών από τις ίδιες εκδόσεις. Πρόσφατα, κυκλοφόρη­ και ψυχολογικών αντικατοπτρισμών, συγκροτεί σε ο «Λεβιάθαν» (σε καλή μετάφραση του Αρη ένα δαιδαλώδες αφηγηματικό σύμπαν. Εκεί Σφακιανάκη). συνυπάρχει το παράλογο του Κάφκα, η απογύ­ Αν παραμερίσουμε την καταναλωτική και κατα­ μνωση του Μπέκετ, η δεισιδαιμονία του Χόθορν ναλώσιμη εικόνα του Αμερικανοεβραίου και ο ωμός ρεαλισμός του Χάμετ. συγγραφέα που κυκλοφορεί στην πατρίδα του Το ίδιο πράττει και στον «Λεβιάθαν» (πρωτο(και που τον θέλει κάτι μεταξύ του Κάφκα - λό­ κυκλοφόρησε το 1992). Η ιστορία είναι η εξής: γω γραφής - και του Τόνυ Κέρτις - λόγω εμφά­ Δύο συγγραφείς (ο Μπεν Σακς και ο Πίτερ Αανισης!), θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Όστερ ρόν) γνωρίζονται τυχαία σε μια φιλολογική βρα­ είναι ένας από τους λίγους συγγραφείς της νε­ διά. Στην πορεία μιας δυνατής φιλίας, ο πρώ­ ότερης αμερικανικής πεζογραφίας με σαφώς τος αφήνει στον δεύτερο (μετά τον διαμελισμό ευρωπαϊκή αγωγή. του από βόμβα που έβαζε στο Άγαλμα της Ο Όστερ γεννήθηκε πριν σαράντα οκτώ χρόνια Ελευθερίας) ένα μισοτελειωμένο αυτοβιογραστο Νιου Τσέρσεϊ και σπούδασε στο Κολούφικό μυθιστόρημα με τίτλο «Λεβιάθαν». μπια. Στα νιάτα του ταξίδεψε με δεξαμενόπλοιο Ο Ααρόν αναλαμβάνει να ολοκληρώσει το μυθι­ και έζησε τυχάρπαστα στο Παρίσι εντρυφώστόρημα του φίλου του. Βαθμιαία, ο Ααρόν έρ­ ντας στους Γάλλους ποιητές. Επιστρέφοντας χεται σε επαφή με όλα τα πρόσωπα και με όλες στις ΗΠΑτο 1974, δυσκολεύτηκε πολύ μέχρι να τις «συμπτώσεις» (με τη σαρτριβρει εκδότη. Κυκλοφόρησε το κή έννοια του όρου) που συνθέ­ πρώτο του βιβλίο το 1979 και έ­ τουν τη ζωή του Σακς. Μέσα στο χει κερδίσει το βραβείο Πούλιπλήθος των γυναικών δεσπόζει τζερ. ΠΟΛ ΟΣΤΕΡ η Μαρία Τέρνερ - μια φλέγόμε­ Σε γενικές γραμμές θα μπορού­ Λεβιάθαν νη γυναίκα -, ενώ η τυχαιότητα σε να πει κάποιος, ότι στο σύνο­ Μτφρ.: Αρης Σφακιανάκης της ζωής του φίλου του αναδειλο της πεζογραφικής του κνύεται σε δικό του πεπρωμένο. δουλειάς (επειδή έχει γράψει Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1994 Αν ο Πίτερ Ααρόν είναι το alter και δοκίμια) μετέρχεται τρό­ Σελ.316 ego του Όστερ, ο Μπεν Σακς εν­ πους του αστυνομικού μυθιστο­ σαρκώνει την εκφυλιστική πορήματος για να πλαισιώσει το

Τ

Κριτική

ρεία της αριστερός στις ΗΠΑ και επαγωγικά την αδυναμία μεμονωμένης κοινωνικής κριτικής στις αλλεπάλληλες μεταμορφώσεις του αμερικανικού ονείρου. Έχουμε, δηλαδή, δύο αντικρουόμενες απόψεις: έναν άνθρωπο της γραφής έναντι ενός ανθρώπου της δράσης.

Μεταξύ των δυο βασικών χαρακτήρων αυτού του μυθιστορήματος κινείται, με τη μορφή του ανίκητου θαλάσσιου κήτους της φοινικικής μυθολογίας, το συλλογικό ασυνείδητο ενός ολόκληρου έθνους. ΜισέλΦάις

Α ψ ιέ ρ ψ α : Πως Συνέντευξη: Ν ίκη Γούλαν(ψη Β ιβλίο κα ι

να διαβάζετε... Αημοσθέν :Π ολιτισμός κα ι Ιίε ρ ψ ι

Συγγραφείς κα ι Θέατι A lfre d Nobel: 100 χρόνια a m το θάνατό του Βραβείο Booker: ανταπόκριση από την Α γγλία Πρωτ

Β ψ λία Τέχνης Κριτικές κα ι Παρουσιάσεις 50 νέων βιβλίω ν

έ ν α τεύ χο ς που Θα [συζητηθεί η ο λ ύ J

Μίψχάηαπο /

Θ ε ω ρ ο ύ μ ε π ω ς το χ ρ ή μ α δ ε ν έχει θ έση στο χ ώ ρ ο τω ν α ξ ιώ ν κα ι τ ω ν ιδανικώ ν, μ α ς δ ια φ εύ γ ει ό μ ω ς ότι κα ι π ά λ ι ε κ τιμ άμ ε τη μ ια ή την ά λλη α ξία ή ιδ έ α μ ε κ ριτή ριο π ό σ ο α ντα λλά ξιμ η είναι

ντερμαν χρησιμοποιεί πορίσματα επιστημών πραγματεία αυτή του Σερζ Βίντερμαν είναι φαινομενικά άσχετων, και όμως ομόλογων μνημείο συνθετικής σκέψης. Αν και το βι­ που διασταυρούμενα και συμπλεκόμενα, περι­ βλίο αυτό ανήκει στη σειρά της Κοινωνικής χαρακώνουν αποτελεσματικότερα το υπό εξέ­ Ανθρωπολογίας (των εκδόσεων «Ολκός»), κα­ ταση ζήτημα. Η Κοινωνιολογία συμπληρώνει με λύπτει στην πραγματικότητα μια πολύ ευρύτε­ τον τρόπο της τη διεπιστημονικότητα της θεώ­ ρη προβληματική. Στο επίκεντρο του ενδιαφέ­ ρησης, ενώ δε λείπουν οι εκτενείς κι εμπεριστα­ ροντος βρίσκεται το χρήμα (και οι «παρενέργει­ τωμένες αναφορές σε θεολογία και θέατρο άς του»), που ο συγγραφέας προσπαθεί να (που είναι και οι πλέον ενδιαφέρουσες). προσδιορίσει με τρόπο μεταφυσικό και να κω­ Ξεκινώντας από το αξίωμα ότι ο άνθρωπος δεν δικοποιήσει τα φαινόμενα και τις συμπεριφο­ μπορεί να ξεφύγει από τους κανόνες της ανταλρές, που πηγάζουν απ’ αυτό. Η προσέγγιση του λακτικότητας, ο συγγραφέας εξετάζει πώς θέματος έχει χροιά φιλοσοφική και προσπαθεί αυτή η ανταλλακτικότητα έχει λάβει συγκεκρι­ με τη διεπιστημονική μέθοδο να φθάσει σε κά­ μένη υπόσταση στην (καπιταλιστική) εποχή μας ποια ασφαλή συμπεράσματα. επιβάλλοντας συμπεριφορές και τρόπους ζω­ Κλειδιά της ανάλυσης είναι η ψυχαναλυτική και ής. Πολύ νερό έχει κυλήσει στο αυλάκι από τον η μαρξιστική θεωρία που, συνδυαζόμενες, οδη­ καιρό του αντιπραγματισμού μέχρι σήμερα, ο­ γούν στην πληρέστερη κατανόηση. Από τη πότε και το διαρκώς “πλαστικό χρήμα” τείνει να μαρξιστική σκέψη αξιοποιείται περισσότερο η επαναπροσδιορίσει τη σχέση μας με το χρήμα εννοιολογίατης Πολιτικής Οικονομίας, ενώ από ως έννοια. το σύνολο του φροϋδισμού δί­ Ο Βίντερμαν θεωρεί κεντρικό το νεται μεγαλύτερη έμφαση στις ρόλο του χρήματος στη ζωή μελέτες περί πρωκτικού σταδί­ μας, όχι μόνο επειδή από αυτό ου, που φαίνεται να σχετίζονται εξαρτάται η επιβίωσή μας, αλλά περισσότερο με τις παθολογι­ κυρίως για τα «παραπροϊόντα» κές καταστάσεις (π.χ. φιλαρπου προέρχονται από τη χρήση γυρία), που απορρέουν απάτην του. Αυτά τα «παραπροϊόντα» επιδίωξη του χρήματος. δεν είναι απτά και συγκεκριμέ­ Προσπαθώντας να εξηγήσει να, έχουν όμως να κάνουν με (και όχι να ξορκίσει) ο Σερζ Βί-

Η

Κριτική

την κατάσταση της συνείδησης μας και με το τί πιστεύουμε για τον εαυτό μας και τους άλλους. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το ότι με χρήμα αποτιμάται η εργασία μας και εν τελεί η αξία μας. Ού­ τε είναι απλή σύμπτωση το ότι η ιεράρχηση προτεραιοτήτων εδράζεται και πάλι στο χρήμα. Θεωρούμε πως το χρήμα δεν έχει θέση στο χώ­ ρο των αξιών και των ιδανικών, μας διαφεύγει ό­ μως ότι και πάλι εκτιμάμε τη μια ή την άλλη αξία ή ιδέα με κριτήριο το πόσο ανταλλάξιμη είναι. Οι ιδέες και οι αξίες δεν είναι, βέβαια, αντικείμε­ να αγοραπωλησίας, αλλά εμείς τις κρίνουμε μέσ’ από την απουσία του χρήματος, που έτσι για μια ακόμη φορά λάμπει, έστω και δια της α­ πουσίας του. Η ιδιαίτερη μνεία που γίνεται στη νοοτροπία των εβραίων και την ειδική σχέση τους με το χρήμα αποκτά ξεχωριστό ανθρωπολογικό εν­ διαφέρον. Ο Βίντερμαν θεωρεί τη φιλοχρημα­ τία αυτού του λαού απότοκο της ιστορίας του και επιβεβλημένη από τη διασπορά του ανά τον

κόσμο. Η εβραϊκή κοσμοαντίληψη είναι πολύ δεκτική στα γενικά αφαιρετικά σχήματα (π.χ. Θεός, χρήμα) κι έτσι τα ενσωματώνει πρόθυμα και τα κάνει κτήμα της. Εξέχουσα θέση κατέχει στην πραγματεία αυτή η διερεύνηση της ιδιο­ συγκρασίας του σαιξπηρικού Σάυλοκ και τα πρωτότυπα συμπεράσματα σχετικά με το πόσο αντιπροσωπευτικός (ή όχι) εβραίος είναι. Αυτό που κάνει εντύπωση είναι η διαύγεια σκέ­ ψης του Σερζ Βίντερμαν, η παρατήρηση σε βά­ θος, η ικανότητα να συνδυάζει σ’ ένα ενιαίο σχήμα πορίσματα διαφορετικών επιστημών. Ο κρυστάλλινος λόγος του, η οξύτητα της ματιάς του, οι εποπτείες που διαθέτει, κάνουν την πραγματεία «Περί Χρήματος» μια συναρπαστι­ κή περιήγηση σε ανύποπτα τοπία της ανθρώπι­ νης ψυχοσύνθεσης. Ένα βιβλίο που θα βοηθήσει, όσο κανένα άλλο, να κατανοήσετε την ανησυχία και το δράμα της ηρωίδαςτου Λώρενς Κάσνταν στην «Έξαψη». Νίκη Κώτσιου

κώστας Φωτεινός Ο Οδυσσέας δεν ταξίδεψε ποτέ Μόνο ένα έπος μπορεί να χωρέσει ένα έργο τόσο μεγάλο σε διαστάσεις, σε σύλληψη, σε έκφραση. Μόνο ένα έπος, με πλούσιες, πανέμορφες εικόνες και με δωρικά αυστηρή δόμηση σκέψης μπορεί να περιγράφει τις περιπέτειες που έζησε ο Οδυσσέας με τους ανθρώπους που τον δίδαξαν για τη ζωή και το θάνατο, για ό,τι είναι πριν τη ζωή και μετά το θάνατο. Κι είναι διδακτικό το έργο αυτό, γιατί ο συγγραφέας νοιάζεται για τους ανθρώπους που αναζητούν μόνοι το δρόμο του γυρισμού και ζει τον πόνο το δικό του και της ανθρωπότητας που αναζητά απελπισμένα να βγει απ' το σκοτάδι και να λουστεί στο φως. Σ’ αυτό το συμφωνικό ποίημα αποκαλύπτεται ο Άνθρωπος και ο Κόσμος του Μέλλοντος "αχνιστός και απλός σαν φρατζόλα ψωμί". Ένας Άνθρωπος κι ένας Κόσμος πλήρης, ήσυχος, με εσωτερική ειρήνη,έτσι όπως τον οραματιζόταν ο Κώστας Φωτεινός από παιδί. Κεντρική διάθεση από τ ις εκδόσεις “0 Κήπος του Οδυσσέα" (καφέ σχολείο) Πατησίων 189, 1ος όροφος. Τηλ: 8561553, 8674648, 8670424

hakimmi

Ο δ ιά λ ο γ ο ς του Σ π ύ ρ ο υ Τσακνιά μ ε τα π ρ οβ λήμ α τα , τους στο χα στές κα ι τον εαυτό του

σης αυτού του βιβλίου - και αντίστοιχα, του εν­ o τελευταίο βιβλίο του Σπύρου Τσακνιά, A διαφέροντος και της αξίας του - βρίσκεται στο propos. Αναστοχασμοί και σχόλια, όπως ε­ πρόσωπο του γράφοντος. Από τη στιγμή που ο ξηγεί ο ίδιος στον Πρόλογο, «δεν περιέχει στοχασμούς, αλλά αναστοχασμούς και σχόλια, αναγνώστης εκτιμά τον Τσακνιά ως κριτικό, ποι­ ητή και πεζογράφο, αισθάνεται ως εύνοια τη κάποιες σκέψεις, δηλαδή, με αφορμή (A propos δυνατότητα να τον συντροφέψει στα διαβάσμαde) στοχασμούς ή αφορισμούς πολλών διαφο­ τά του εκείνα που κινητοποιούν τη σκέψη του ρετικών συγγραφέων, με τους οποίους δια­ και προκαλούν αναστοχασμούς και σχόλια που σταυρώθηκα κατά τις αναγνωστικές μου περι­ φανερώνουν την προσωπική στάση του απένα­ πλανήσεις». Το βιβλίο αυτό αποτελεί, λοιπόν, ντι σε προβλήματα που είναι θεμελιώδη για τη καρπό ενός διαλόγου του με στοχασμούς λο­ συνείδηση και την τέχνη του. Μέσα, λοιπόν, α­ γοτεχνών και φιλοσόφων που αγαπά ή θαυμά­ πό τα θέματα τα οποία βλέπουμε να τον προ­ ζει. Ο διάλογος αυτός είναι τριπλός επειδή δεν σελκύουν και να προκαλούν τον στοχασμό του, ανοίγεται μόνο ανάμεσα στον Τσακνιά και σε κατά την ανάγνωση του έργου άλλων συγγρα­ μια προβληματική, ή ανάμεσα σ’ αυτόν και σε φέων, αλλά και από τον τρόπο με τον οποίο α­ παλαιότερους και σύγχρονους - Ευρωπαίους ντιδρά σε αυτά, μπορούμε να συγκροτήσουμε κυρίως - στοχαστές, αλλά σκηνοθετείται και α­ ένα μικρό «σύστημα» ή τουλάχιστον σύνολο νάμεσα στους ίδιους τους στοχαστές και τις των προσωπικών του πεποιθήσεων. Αυτός, άλ­ διαφορετικές απόψεις τους πάνω στα ίδια θέ­ λωστε, ο έμμεσος τρόπος είναι ο μόνος δυνα­ ματα. Μέσα στα πλαίσια αυτού του τριπλού δια­ τός σε ένα διακριτικό, με έντονη λόγου προέκυψαν οι διακόσιοι αίσθηση του μέτρου συγγρα­ στοχασμοί του Έλληνα κριτι­ φέα που δεν αφήνεται στην α­ κού, τους οποίους χαρακτηρίζει φελή ή και ζωώδη αυτοπεποίθη­ ΣΠΥΡΟΣ ΤΣΑΚΝΙΑΣ ως «αναστοχασμούς», επειδή ση, πόυ πιστεύει πως «Είναι όπως ο ίδιος και πάλι, με τη A propos δείγμα ευφυΐας να μην παίρνεις γνωστή του μετριοπάθεια, δη­ Αναστοχασμοί και Σχόλια πολύ στα σοβαρά τον εαυτό λώνει - δεν θα ήταν σε θέση να Αθήνα, Στιγμή, 1995 σου» (σ. 26), και που γι’ αυτό τους αρθρώσει χωρίς τις δεν επιτρέπει στον εαυτό του συγκεκριμένες αφορμές. Σελ. 118. Δρχ. 2.300. κανένα τρόπο άμεσης πα­ Το βασικό κίνητρο της ανάγνω­

T

Κριτιχη

ρουσίασης των πεποιθήσεών του. Μέσα σ’ αυτό, λοιπόν, το σχήμα των πεποιθήσε­ ων του Τσακνιά είναι χαρακτηριστικό το γεγο­ νός πως τον απασχολούν όχι τόσο θέματα που αφορούν στενά και άμεσα στη λογοτεχνία και στην τέχνη, όσο θέματα που καθορίζουν τον διανοητικό και ιδεολογικό τους ορίζοντα, θέμα­ τα που θα μπορούσαν να ενταχθούν στην επι­ στημολογία ή σε μια θεωρία της ανθρώπινης α­ ντίληψης, στη φιλοσοφία της ιστορίας, στην αν­ θρώπινη ψυχολογία ή γενικότερα την ανθρωπογνωσία. Μέσα από αυτή την ευρύτητα και ποικι­ λία των ενδιαφερόντων διακρίνεται καθαρά το θεμελιώδες για τον Τσακνιά πρόβλημα: η πολι­ τισμική σημερινή ελληνική, κυρίως, κατάσταση ή, αλλιώς, «η Ελλάδα του τελευτούντος εικο­ στού αιώνος» (σ. 68). ΤΟ βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη που διακρίνονται μεταξύ τους πάνω στη βάση μιας χαλαρής θεματικής κατάταξης των στοχασμών. Στο πρώτο μέρος (στοχασμοί 1-82, σσ. 9-40) εξετά­ ζονται προβλήματα που θα μπορούσαμε να χα­ ρακτηρίσουμε ως ηθικά ή συμπεριφοράς. Ξεκι­ νά από έναν προβληματισμό σχετικά με τη στά­ ση που στις μέρες μας ταιριάζει να τηρεί κάποιος απέναντι στη ζωή, για να στοχαστεί στη συνέχεια πάνω στον ρεαλιστή, τον ρομαντι­ κό, τον «οραματιστή της ουτοπίας», τον υποκρι­ τή ή τον κυνικό, τον πειρασμό της δημοσιότη­ τας, την έπαρση, τη φιλαυτία, τη ματαιοδοξία, τη μικρολογία, την αγένεια, τις κοινωνικές συναναστροφές , την ευφυΐα, το ψέμα, την αυτοκαταστροφή, την αυτογνωσία, τον αυτοοικτιρμό, την αυτοειρωνεία,την τιμή, τη σχετικό­ τητα της λογικής (που τη θεωρεί απλώς ως μέ­ σο εκλογίκευσης των ανθρώπινων παραλογισμών), τη μοναξιά, τον έρωτα. Το δεύτερο μέρος (στοχασμοί 83-165, σσ. 4187) αναφέρεται σε προβλήματα που θα μπο­ ρούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως φιλοσοφικά στη στενή ή και την ευρύτερη σημασία, όπως ο δογματισμός της επιστημονικής αιτιοκρατίας, η δεισιδαιμονία της επιστήμης, η θρησκεία και η θρησκευτική πίστη, ο χιτλερισμός και ο σταλινι­ σμός που σπατάλησαν γενιές διανοούμενων, ο μαρξισμός, το χιούμορ, η πρωτοτυπία της σκέ­ ψης, η φαντασία, το δικαίωμα της αυτοαντίφα­ σης, η κουλτουρολαγνεία στην εποχή του όψι­

μου καπιταλισμού, η δυνατότητα των συγγρα­ φέων να λειτουργήσουν και ως διανοούμενοι, η απομυθοποιητική λειτουργία της νεότερης κρι­ τικής, ο πολιτισμός της εικόνας, η διάκριση πραγματικότητας και δυνατότητας, η αμφίθυμη σχέση του Έλληνα διανοούμενου με την Ευρώ­ πη, η πνευματική υπεροχή των γυναικών (που μόνο ένας λάτρης των γυναικών είναι σε θέση να αισθανθεί), η σχέση αφήγησης και φιλοσο­ φίας, η δυνατότητα αυθεντικού διαλόγου, η διορατικότητα των μεγάλων ποιητών, πεζογράφων και δραματουργών, η κυριαρχία του φα­ νταστικού πάνω στο ορθολογικό που δεν είναι παρά ένα «συστηματικό παραλήρημα». Πολλοί από τους αναστοχασμούς του Τσακνιά προκαλούν στον θεωρητικό και κριτικό της λο­ γοτεχνίας παραπέρα αναστοχασμούς, όπως ε­ κείνοι που αναφέρονται στη δυνατότητα διά­ ψευσης ή και αναίρεσης των γεγονότων από τη φιλοσοφία, όταν η τελευταία γίνεται δόγμα ή ι­ δεολογία. Αυτό, γράφει, είναι σχεδόν αυτονόη­ το μια και τα γεγονότα αναλώνονται μόλις συμβούν: «Εκείνο που μένει είναι η αφήγηση των γεγονότων. Και καμιά αφήγηση δεν είναι ά­ μοιρη φιλοσοφίας». Όσοι συγγραφείς δεν έ­ χουν συνειδητοποιήσει αυτή τη στενή σχέση α­ φήγησης και φιλοσοφίας, προσπαθούν να εξο­ στρακίσουν τη φιλοσοφία από τα έργα τους, και αυτό «οδήγησε σε μια θανάσιμη αφυδάτω­ ση της αφήγησης, στην ολοένα και μεγαλύτερη αδυναμία της να αναπαραστήσει τα ιστορικά γεγονότα» (σ. 49). Στην περίπτωση, όμως, αυτή «θα πρέπει να θρηνήσουμε και την οριστική α­ πώλεια των γεγονότων» (σ. 50). Οι στοχασμοί του τρίτου μέρους (αρ. 166-200, σ. 88-113) περιστρέφονται γύρω από προβήματα της τέχνης και της λογοτεχνίας ειδικότερα: η τέχνη γενικώς, η τέχνη του μυθιστορήματος, η τεχνική της ανάγνωσης θεωρητικών κειμένων, η γλώσσα της θεωρίας ως οργάνου εξουσίας, το σύγχρονο θεωρητικό jargon ως ταξικό έμ­ βλημα της ντόπιας και ξένης εγκεφαλοκρατίας, ο σκοπός της κριτικής και η ευθύνη του κριτι­ κού, η αγωνία ως γνώρισμα της καλλιτεχνικής προσωπικότητας σε αντίθεση προς την αρραγή αυτοπεποίθηση που «φαντάζει στην καλύτερη περίπτωση ύποπτη και στη χειρότερη φαιδρή», η αβέβαιη έκβαση της λογοτεχνικής αλλά και

Κριτική

«C TD O U

ΓΚ Ο Β Ο Σ Τ Η »

Σας • περιμένουμε και φ όνος, εί9ισναι, την Κυριακή 31 Δεκεμ­ βρίου, από εις 11 νο πρω ί ώς εις 3 -νο με­ σημέρι, για ν* αποχαιρενήσουμε νο 1995 με μουσική, πονό και -γ ια ν ί ό χ ι;- με χορό. Χρόνια Πολλά

Ζ. Πηγής 21, Αθήνα τηλ. 3815433,3822251

Διορθωτής, ρηράιτερ,επιμελητής κειμένων/εκδόσεων, με20ετήεμπειρία, συνεργάζεται μεεκδοτικούςοίκουςή μεμονωμένουςσυγγραφείς.Δυνατότητα διακίνησης ύλης μέσωηλεκτρονικού υπολογιστή. ’ Πληροφορίες κ. Φιλίππου, τηλ. 808-1189 και 801-8515 (Fax)

της θεωρητικής γραφής, ο ρόλος της λογοκλοπής στην ιστορία των γραμμάτων, το εξεζητη­ μένο ύφος, η σχέση του ακαριαίου στοχασμού με ένα μακρόπνοο έργο, η ερμητική σκέψη, η α­ ξιολόγηση ενός έργου στη βάση των νόμων που πηγάζουν από το ίδιο, η σχετική αξία της πρωτοτυπίας όταν αυτή γίνεται αυτοσκοπός, η διαφορά μεταξύ μοντερνισμού και μεταμοντερνισμού, ο φιλοσοφικός στοχασμός ως προϋπό­ θεση και προστάδιο της λογοτεχνικής δημι­ ουργίας, η άνθηση στις μέρες μας της προσω­ πικής λογοτεχνίας καθώς και της ποιητικής της αυτοβιογραφίας, η αφανής αιτιότητα ενός λο­ γοτεχνικού έργου που από κίνητρο μιας ενερ­ γητικής ανάγνωσης γίνεται η παγίδα του μο­ ντερνισμού, ο στρουθοκαμηλισμός των φιλολό­ γων, εκείνων που καμώνονται ότι περιφρονούν τους κριτικούς, ενώ παράλληλα ασχολούνται με έργα των οποίων την αξία έχουν επισημάνει πρώτοι οι κριτικοί. Ο τόνος του λόγου του Τσακνιά είναι ειρωνικός. Ο τόνος, όμως, αυτός είναι καρπός όχι μιας ει­ ρωνείας αυτάρεσκης αλλά μιας ειρωνείας πι­ κρής που αναβλύζει με τρόπο φυσικό από έναν αυτοσαρκασμό που βοηθά τον συγγραφέα να μην πέσει στο γνωστό σφάλμα: «Όταν γίνεται λόγος για ανθρώπινα ελαττώματα, αδυναμίες, βλακείες, ποταπότητες κ.τ,λ. σπεύδουμε να α­ ναγνωρίσουμε αυτά τα χαρακτηριστικά σε οποιονδήποτε άλλον εκτός από τον εαυτό μας» (σ. 25). Με ένα χιούμορ καταλυτικό, ο Τσακνιάς συμπληρώνει - υπερβαίνοντάς την ταυτόχρονα -την ειρωνεία του. Άλλο ένα πολύ ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι το γεγονός ότι ο διάλογος που α­ νοίγει ο συγγραφέας με τους αγαπημένους του στοχαστές δεν σταματά στους δικούς του αναστοχασμούς, αλλά συνεχίζεται μέσα από την α­ νάγνωση και του δικού του βιβλίου από εμάς: οι «αναστοχασμοί» που προκαλούνται στον ανα­ γνώστη είναι τόσο πλούσιοι ώστε θα μπορού­ σαν να συνεχίσουν αυτόν τον διάλογο επ’ άπει­ ρον. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει με έναν ακό­ μη τρόπο το οξύ κριτικό αισθητήριο του Τσακνιά που τον οδηγεί με μια ευκολία φυσική στο ουσιώδες στοιχείο του κειμένου που κάθε φο­ ρά διαβάζει. Βαγγέλης Αθανασόπουλος

Σύγχρονη Εκπαίδευση ΔΙΜΗΝΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ

Τ Ο π ε ρ ιο δ ικ ό γ ια τη ν Ε κ π α ίδ ε υ σ η το Β ιβ λ ίο , το Λ ό γ ο κ α ι τη ν Τ έ χ ν η Το τε ύ χ ο ς 84 π ο υ κυκ λ ο φ ο ρ εί περιέχει:

Αφιέρωμα: Κυπριακή Εκπαίδευση (2ο μέρος) και το αφιέρωμα: Η Βία στο Σχολικό Χώρο (4ο μέρος) (και άρθρα για την Εκπαίδευση των Εκπαιδευτικών, τη Ξενόγλωσση Εκπαίδευση, τους Η/Υ, τα Μαθηματικά, την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση κ.ά.) και το Ειδικό Ένθετο: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ της Σ.Ε. μ ε κ εν τρ ικ ό θέμα: Η Αεκαετία τον ’70 (Προηγούμενα θέματα: τ. 81 -Η γενιά των Μπητ-, τ. 82/ 83 -Μάριος ΧΑΚΚΑΣ-)

Π εριοδικό

-

Εκ δό σ ει ς :

Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η Ε Κ Π Α ΙΑ Ε Υ Σ Η Τ .Θ . 2 5 0 8 5 100 26 Α θήνα Τ η λ . 8 8 . 2 3 .7 6 2 s v r

\ \

%f°'

*Λ\ ,^ ο · ° να

. ΜΓ

9

^ -^Σ Υ Γ Χ ΡΟ Ν Η Ε Κ Π Α ΙΔ ) ^

16 χρόνια "h m m c irn r v r/i m<Vf

Ε

Κ

Δ

Ο A

Ο

Σ

Ε

Ι

Σ

Κ Ο ΣΕΙΡΑ ΜΙΚΡΗ ΑΡΚΤΟΣ

ΠΩΛ ΒΑΛΕΡΥ

0 ΚΥΡΙΟΣ ΤΕΣΤ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ

Δ Ο ΚΙΜ ΙΑ ΑΝ ΤΙΠ ΡΟ ΣΩΠ ΕΥΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ.

Ζ ιλ Ν τ ε λ ε ζ

ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ-ΣΧΟΛΙΑ ΠΑΝΑΓΙΩ ΤΗΣ ΠΟΥΑΟΣ

ΣΕΛΙΔΕΣ Π Α ΤΗΝ

ΕΑΑΜΑΤΟΥ 20-ΑΙΩΝΑ

Κ ε ίμ ε ν α των:

Ζαν Κοκτζά Αντρέ Ζιντ Σιμόν ντε Μηωβουάρ Ζαν Πΐύλ Σαρτρ

Αλμηέρ Καμν Ζαν Ζενέ Πζύλ Ελνάρ ...και άλλων

Μ ίκαελ Λάρσεν Ντόροθυ Άλισον

Π ψ ερ Τέηλορ

Τ Ο Μ ΠΑΣΤΑΡΔΟ

Ε Π ΙΣ Τ Ρ Ε Φ Ο Ν Τ Α Σ

ΕΙΚ Ο ΝΙΚ Η Π ΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Σ Τ Ο Μ ΕΜ Φ ΙΣ

Ιβάν Κλίμα

Σαμ Τόηεροχρ

Η Δ Ο Κ ΙΜ Α Σ ΙΑ

Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΟ Υ ΠΟΘΟΥ

Ρόζελιν Μ ηράουν

Π ΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ Ντέιλ Πεκ

Ουίλιαμ Τρέβορ

Μ Α Ρ Τ ΙΝ ΚΑΙ Τ Ζ Ω Ν

Δ Υ Ο ΖΩΕΣ

ΟΑΥΣΣΕΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΟΥ3-114 71 ΑΘΗΝΑ- ΤΗΛ. 36.24.326,36.25.575 - FAX36.48.030

Γεράσιμος Δενδρινός Μαρία Ζαούση

Λίνα Κατιετανάκη

ΓΡΑΜ Μ Α

Ο Χ Ι, Κ Α Ν Ε Τ Ε ΛΑ Θ Ο Σ

ΜΑΤΙΑΣ ΝΤΕΛ ΡΙΟΣ Η Μ Ε Ρ Ο Λ Ο Γ ΙΑ

Α ΠΟ Τ Ο Ν ΡΗ Ν Ο

Ε λένη Χατζονδη-Τούντα

ΠΛΑΤΕΙΑ η ΕΞΩΣΤΗ;

Ε λληνες και Ξένοι Συγγράφεις ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΣΕΙΡΗΝΕΣ - ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΣΕΙΡΗΝΕΣ

(ηροατρορά οτηνς αναγντοστϊς8.000βιβλία) Π ολλοί εκδοτικοί οίκοι ανταποκρίθηκαν πρόθυμα στο αίτημά μα ς να προσιρέρουν συνολικά 8.000 α­ ντίτυπα από βιβλία τους, όσος κι ο αριθμός των κνκλοψορούνπον σ’ όλη την Ελλάδα ανατύπων του “διαβάζω”. Ε τ σ ι μ ε το εορταστικό - για τα 2 0 χρόνια του “διαβάζω” -τεύχος ρο για κάθε αναγνώστη. ΑΓΡΑ θ. ΚΟΡΟΒΙΝΗΣ. Τούρκικες παροιμίες · Τ. ΚΟΥΤΕΝΤΙΑΝΟΥ. Main * Ζ·Ν· ΚΥΡΠΖΟΠΟΥΛΟΥ - Α. ΚΥΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ. Η Ζωίτσα πέρα από το Αιγαίο · Α. ΣΥΡΙΝΙΩΤΗΣ. Στη θαλλασινή γυναίκα · X. ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ. Εηικίνδυνηευρεσιτεχνία · Ρ. VALERY. Ευπαλίνος ij ο αρχττέκτιον. ΑΙΟΛΟΣ Μ. ΠΑΝΩΡΙΟΣ. Ακόμα και τα πουλιά · I. ΒΕΡΝ. Μαστρο-Ζαχαρίας · I. ΒΕΡΝ. Ζεχειμζόνιασμα στους πάγους * Ζ. ΚΑΡΤΙΕ. Ταξίδια στον Καναδά · 0. ΣΤΑΜΠΛΕΤΟΝ. Οπαράξε­ νος Τ(ων. ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Κ. ΙΣΕΡΓΟΥΝΤ. Ενας άνδραςμόνος. ΑΜΜΟΣ X ΤΟΥΡΚ. Αλέξανδρος ο I · X. ΤΟΥΡΚ. Αλέ­ ξανδρος ο αθλητής · X ΤΟΥΡΚ. Αλέξανδρος ο κυνηγός. ΑΠΟΠΕΙΡΑ Ν. ΓΟΥΕΣΤ. Η ονεψικκή ξινήτουΜπάλσο Σνεμ • Α. ΚΟΣΕΡΙ. Ξεχασμένοι από το Θεό· ΠΙΚΑΣΣΟ. 'Ενα κομμάτι δέρμα. ΓΚΟΒΟΣΤΗΣ Η. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ. Αρχαιοελληνικός λόγος και σύγχρονη εκπαίδευση · Α. ΜΑΛΡΩ. Χρόνια καταφρόνιας. ΙΝίΙΧΙΙ Κ. ΒΟΝΕΓΚΑΤ. Μψέρα νύχια · Κ. ΒΟΝΕΓΚΑΤ. Η φωλιά ιφςγόπας · Ο.ΜΟΝΤΕΓΙΕ.Ο δρόμος προς τψ κόλαση * 0. ΜΟΝΤΕΓΙΕ. Σει­ ρήνες · Ν. ΜΠΑΑΕΣΤΡΙΝΙ. 0 εκδότης · Ν. ΜΠΟΝΦΟΥΑ. Οι τάψοι της Ραβέννας · Ε.Φ. ΧΟΡΒΑΤ. Ένα ηαιδίτου καιρούμας. ΔΕΛΗΘΑΝΑΧΗΣ V. ΚΟΑ. Βίκινγκς, οιβασιλιάδες των θαλάσσιόν • Α. ΓΚΙΕΡΜΠΡ - ΑΝΤ. Αμαζόνιος, ένας πλη­ γωμένος γίγαντας · Μ. ΠΑΡΟΥΤΙ. Μότσαρτ, ο αγαπημένος των θετόν · Τοβιβλίοόλωντων φ ε­ ρτόν · Στιςχιόρεςτου τρόμου. ΔΕΛΦΙΝΙ Ν.ΛΩΡΕΝΣ. 0 παραβάτη * Γ.ΝΤΕΑΕΝΤΑ. 0

y ia r a

χρόνια

δ ια β ά ζω

Ο ι πίνακες που ακολουθούν, από 3 0 εκδοτικούς οίκους, περιλαμβάνουν 3 5 0 διαφορετικούς τίτλους β ι­ βλίων όλων των κατηγοριών, α­ πό 3 0 0 Ελληνες και ξένους συγγραφείς. Ίσως μ ε λίγη τύχη, στο τεύχος Ιανουάριου, να βρείτε το βιβλίο που θα θέλατε να είχατε διαβά­ σει- αλλιώς αναζητήστε το σε άλλο βιβλιοπωλείο ή περίπτερο.

κισσός · 0. ΦΩΚΝΕΡ. Το χωριουδάκι · Μ. ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΟΝΣ. Ρύζα · Ε. ΒΙΤΤΟΡΙΝΙ. Το κόκκινο γα­ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Γ. ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΑΟΣ. Αμμουδιές στην απρό­ ρύφαλλο. σιτη διαφάνεια · ΝΑ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ. X. Φλωράτκης · Ν. ΒΕΪΚΟΣ. Ενθυμήματα · X. ΑΞΕΔΙΑΊΤΩΝ Δ. ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ. Κ.Π. Καβάφης · Δ. ΛΟΣ. Στοιχεία κριτικής τφς νεοελληνικής λογο­ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ. Τα βήματα του χρόνου · τεχνίας · D.PIERROT. Γυναίκες και ιστορία · 1. ΜΕΝΤΒΕΓΙΕΦ. Βυζαντινή διπλωματία · Γ. ΣΕΦΕΡΗΣ. Χειρόγραφο Οκτ. ’68 · ΠΑ. ΖΑΝΝΑΣ. Πετροκαλαμήθρες · Γ. ΘΕΜΕΛΗΣ. SNOW. Οι δύο κουλτούρες · X ΣΑΚΕΑΛΑκαι ρεύματα στη νεοελληνική λο­ 0 Παπαδιαμάντης και ο κόσμος του · Κ.Χ. ΡΙΟΣ. Σχολές · Θ. ΣΚΑΡΤΣΗΣ. Εισαγωγή στη γοτεχνία ΜΥΡΗΣ. Καμπάνα - Όδαξ · Δ.Ν. ΜΑΡΩΝΙAaiaj λογοτεχνία · Θ. ΣΚΑΡΤΣΗΣ. Η επωδή · ΤΗΣ,Πλφκαισυν. θ. ΣΚΑΡΤΣΗΣ. Τοαίνιγμα. ΔΙΑΥΛΟΣ ΕΞΑΝΤΑΣ T.J. ΑΧΟΝ. Πέρα από το *Ταό και Φυσική» * ΧΑΝΤΚΕ. Δοκίμιο για το τζουκ - μποξ · Μ. Χ.Α. ΓΟΥΔΗΣ & Π.Ε. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ. Περί Π. ΡΙΟ. Αρχιπέλαγος · Α. ΡΕΓΙΕΦ. Οχασάπης *1 αστρολογίας · X ΔΑΛΚΟΣ. Τα ιδεολογήματα . ΜΠΑΧΜΑΝ. Το 13ο έπος · Ν. της νέας γλωσσολογίας · I. ANIMUS. Ο Τσύ- Κ0ΥΝΔ0ΥΡ0Σ. Περιπλάνηση · Ε. ΣΕΪΡΛΗ. ριος καθηγητής · Ε. HINES -Ρ. BROWN. 0 νό­ Αν ήθελε να πει τψ αλήθεια · Μ. ΝΤΥΡΑΣ. Η μος της κυρίας Μέριρυ · Β. LANSKY. 0 νόμος αρρώστιατον θανάτου · Μ. ΝΤΥΡΑΣ. Οέρωτας τφς μαμάς Μέρτρυ για τους γονείς · Β. • Λ. ΠΙΡΑΝΤΕΛΛΟ. Δύο αινίγματα · Μ. ΓΚΙLANSKY. 0 νόμος της μαμάς Μέρφυ για τον έ­ ΓΙΕΡΥ. Μαρκίριος ντε Σαντ και η Ιουλιέτα · ρωτα και το σεξ · C. MARSH. Η ζωή είναι άδι­ Μ. ΝΤΥΡΑΣ. Καλοκαιρινήεποχή■ κη. 0 νόμοι Μέρτρυγια τα παιδιά · J. GRAF. Οι νόμοι του Μέρτρυ - για την πληροφορική * ]■ ΕΣΤΙΑ GRAF. Οι νόμοι του Μέρτρυ για τα Windows · F.M. C0RNF0RD. Ακαδημαϊκή ΜικρσκοομοΝ. ΑΑΚ0Π0ΥΑ0Σ. Το αλφαβητάρι του στρα­ γραψία: Οδηγός πανεπισιφιακής πολιτικής για τιώτη * Ν·ν· 0UDTSH0RN. Το αλφαβητάρι νέους · R DESN0S. Ποιήματα · R CHAR Το του Μπαρόβιου · Γ. ΤΣΩΝΗΣ. Το αλφαβητάρι αδέσποτο σφυρί · Ένας στοχαστής στο σύγχρο­ του οικογενειάρχη · Ρ. GAMM0ND. Μουσική νο κόσμο: 0 Martin Heidegger για τφ σχέση με • J. COURTIS. Φωτογραφία · D. MILSTED. τον Ναζισμό · Ο.Φ. ΧΟΦΜΑΝΝΣΤΑΛ. Το πα­ Ουίσκυ · C. D00D. Μπαλέτο. · Ρ. ΒΑΗΝ. ραμύθι της 672ης νύχτας και άλλα διηγήματα · Αρχαιολογία · Η. EYRES. Κρασιά · J.F. Κ. ΜΠΟΓΓΟ. Αίσθημα · Α. ΤΣΕΧΩΦ. 0 γλά­ GARNER Πολιτικός ορθά παραμύθια · Ρ. ρος · Β. ΧΛΕΜΠΝΙΚΩΦ. Ζαούμ: Διακηρύξεις, ΤΣΑΝΤΑΕΡ. Τομολύβι. στοχασμοί, οράματα.

Δ Ω Δ Ω Ν Η Ρ. ΧΟΧΟΥΤ. Στρατιώτες · Α. ΑΝΤΑΜΩΦ. Το ηινγκ - ηονγκ · Ν. ΡΑΙΗΜΟΝ. Ραβδιά και κόκκαλα · Τ. ΜΠΟΥΧΝΕΡ.ΑεόνηοςκαιΛένα · X. ΚΙΠΠΧΑΡΝΤ. Τη νύχτα που καθαρίσανε τον αρχηγό · Γ. ΣΚΟΥΡΤΗΣ. Η κωμωδίατουβασι­ λιά Ιονγούρθα · Γ. ΔΑΝΙΗΛ. Πέντε μονόπρα­ κτα · Γ. ΒΑΦΙΑ. Οι πίθηκοι · Δ. ΤΟΜΑΖΑΝΗ. Ίντα · Π. ΝΟΥΤΣΟΣ. Ελληνική Νομαρχία · Ε.Π. ΚΑΡΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ. Νικηφόρος Τσιφόρος. · Γ.ΧΡΙΣΤΟΓΙΑΝΝΗΣ,Ησφαίρατωνδι­ καιωμάτων · Γ. ΒΑΤΖΙΑΣ. Η πολιτεία των 4 α-

ΘΕΜΕΛΙΟ Ν. ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ. Δολοφονία · Α. ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ. Σφαγείο. ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ Κ. KEYS. 0 εκατοστός πίθηκος · W. Will - S. DANIEL0V -J. MENASCE. Η φιλοσοφία του πνεύματος · E.JUNG. Άνιμονς καιΆνιμα · Μ.

TALBOT. Μυστικισμός και σύγχρονη επιστήμη • C.G.JUNG. Εισαγωγή στην ψυχολογία. ΚΑΛΕΝΤΗΣ Ν. ΜΠΑΜΠΙΤ. Τα μάτια του Αμαρυλλίς · Ν. ΜΠΑΜΠΤΤ. Η μαγική πηγή · A. ΝΤΟΝΤΕ. Η

ωραία Νιβερνέζα · Λ.Φ. ΠΕΡΚΙΝΣ. Τα δίδυμα ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ. Καφειέρια · Δ. ΧΡΙΣΤΟ­ τος τουΣυνγκ. · Ζ. ΜΠΑΤΑΪΓ. Η αγιοσύνη, οε­ των σπηλαίων · ΑΦ. ΠΕΡΚΙΝΣ. Τα δίδυμα της ΔΟΥΛΟΥ. Το γούπατο · Δ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ. ρωτισμός και η μοναξιά · Τ. ΤΖΟΥΣ. Φανερώ­ Το σαράβαλο · Κ. ΑΓΓΕΛΑΚΗ - ΡΟΥΚ. Ο σεις · Κ. ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ. Γυρισμένα λόγια · Σπάρτης. θρίαμβος της σταθερής απώλειας · Ν. ΒΑΓΕ- Μ. ΜΑΡΚΑΡΗΣ. Το προπολεμικό σπίτι · Α. ΝΑΣ. Βάρβαρες ωδές · Γ. ΓΚΙΜΟΣΟΥΛΗΣ. Η ΤΣΕΧΩΦ. Ψυχούλα. ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ Γ. ΠΑΠΑΚΥΡΙΑΚΗΣ. Ο τυφλός ταξιδιώτης · αγία μελάνη · Γ. ΚΟΝΤΟΣ. Δωρεάν σκοτάδι · Τ. ΡΟΥΣΣΟΣ. Οτελευταίος της συντεχνίας · Ε. Τ. ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ. Αυτότο αστέρι είναι για όλους ΣΑΡΑΝΤΤΤΗ. Τα δέντρα που τα λένε Ντίβι - μας · Τ. ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ. Οι τελευταίοι ·Τ . ΜΑ­ Ντίβι · Μ. ΤΖΙΑΝΤΖΗ. Παπούτσια για πέταμα ΣΤΟΡΑΚΗ. Διόδια · Α. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ. Ερω- Α. ΜΠΕΝΑΡΟΓΙΑ. Ελπίδες και πλάνες · Σ.

• Δ. ΤΟΜΑΖΑΝΗ. Το αμίλητο νερό · Μ. ΖΑ- φόντα · Λ. ΠΟΥΛΙΟΣ. Ενάντια · Τ. ΣΙΝΟ- ΜΑΞΙΜΟΣ. Κοινοβούλιο ή Δικτατορία;· Σ. ΚΟΜΠ. Συμβουλές σ' ένα νέο ποιητή · Ο. ΠΟΥΛΟΣ. Πέτρες · 0 κήπος του Αλφαβήτου · ΜΑΞΙΜΟΣ. Πού βαδίζουμε; · θ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ. Έγχελυς ή επιστροφή · Π. ΜΑΞΙΜΠΛΕΪΚ. Ποιήματα · Υ. ΜΠΟΝΦΟΥΑ. Ποιή­ 9 διηγήματα πολιτικής φαντασίας. ματα · Ν. ΓΚΙΝΖΜΠΟΥΡΓΚ. Ο δρόμος που ΜΟΥ. Κάτι συμβαίνειμε τον άντραμου · Δ. ΔΕπάει στην πόλη · Ν. ΓΚΙΝΖΜΠΟΥΡΓΚ. Οι φω- ΚΡΙΤΙΚΗ ΛΗΟΛΑΝΗΣ. Pusher: Τοβήμα της αλεπούς · νές της νύχτας · Ν. ΓΚΟΓΚΟΛ. Ομαγικός κύ­ Α. ΣΤΙΦΤΕΡ. Η φοβερή τροπή των πραγμάτων Δ. ΔΕΛΗΟΛΑΝΗΣ. Η συμμορία του τυφλοπό­ κλος · Σ. ΕΝΤΟ. Σιωπή · Ζ. ΕΣΝΟΖ. Λίμνη · • ΕΑ. ΠΟΕ. Ο Χρυσοσκάραβος · Γ. ΒΑΣΕΡ- ντικα · Μ. ΜΠΕΚΑΣ. Νυχτοτροπιομοί · 1V. Ε. ΕΣΣΕ. Πψερ Κάμεντοτντ · Ε. ΕΣΣΕ. Ντέ- ΜΑΝ. Τοχρυσάφι της Καχαμάλκα · I. ΚΑΜΙ­ μιαν · Μ.Τ. ΖΕΑΟΥΝ. Ογραφιάς · I. ΚΑΜΙ­ ΝΟ. 0 δρόμος του Σαν Τζοβάνι · X. ΜΠΡΟΧ. ΝΤΙΝΤΕΡΟ. Οανηψιός του Ραμώ · Ο. ΙΡΒΙΝΝΟ. Μαρκοβάλντο ή οι εποχές στην πόλη · Π. Τσερλίνε · Α. ΚΑΜΠΑΚΟΦ. Χωρίς επιστροφή. ΓΚ. Pin Βαν Ουίνκλ - Ομύθος της κοιμισμένης κοιλάδας · Ε. ΡΟΜΠΛΕΣ. Τα μαχαίρια · Τ. ΚΙΑΡΑ. Θα δωτη Σιγκαπούρη · A. ΚΟΕΝ. Το ΜΠΟΡΟΒΣΚΙ. Από 'δωγια τ’αέρια, κυρίες και βιβλίοτηςμητέραςμου· Μ. ΚΟΛΙΝΣ. Τοειδύλ­ ΝΕΦΕΛΗ λιο του Λευκού Αωτού · Π. ΛΑΓΚΕΡΚΒΙΣΤ. Ο Π. ΡΟΔΟΚΑΝΑΚΗΣ. Μέσα στα γιασεμιά · Π. κύριοι · Τ. ΤΑΡΝΤΟΣ. Παράξενοι μετανάστες ΡΟΔΟΚΑΝΑΚΗΣ. Βυσσινίτριαντάφυλλο · Π. τηςΑνατολής. TramitviHe · Μ. ΜΠΡΕΧΤ. Πο­ νάνος Κ.ΑΑΙ. τομαύρο αγόρι. ΝΙΡΒΑΝΑΣ. Το πέρασμα του θεού και άλλα λιτικά κείμενα · Κ. ΧΟΑΡ-ΤΖΕΦΡΙ, Ν. ΣΜΙΘ. διηγήματα · Κ. ΠΑΡΟΡΙΤΗΣ. Οι νεκροί της Για τον Γκράμαι · Τ. ΚΕΪΝΤΕΡ. Τουρκία: Δι­ ΚΕΔΡΟΣ Κ. ΒΑΡΝΑΛΗΣ. Οργήλαού· Γ. ΡΓΓΣΟΣ. Γκρα- ζωής · Γ. ΚΑΜΠΥΣΗΣ. Διηγήματα · Κ. κτατορία και δημοκρατία · .1. ΣΑΛΙΜ. Η τρα­ γκάντα · Γ. ΡΓΓΣΟΣ. Μαντατοφόρες · Γ. ΡΙ- ΚΡΥΣΤΑΛΛΗΣ. Πεζογραφήματα · I. ΔΑΜ- γωδία της τουρκικής αριστερός · PJ1. ΓΟΥΛΦ. ΤΣΟΣ. Μονεμβασιώτισσες · Γ. ΡΓΓΣΟΣ. Οάν­ ΒΕΡΓΗΣ. Οι Κρήτες μου · θ. ΜΑΝΟ- Πέρα απότην ανοχή · PDUP-AVANGUARDIA θρωποςμε το γαρύφαλλο · Γ.ΡΓΓΣΟΣ. Πέτρες. ΠΟΥΛΟΣ. Το καραμοσάλι · Ε. ΛΙΑΡΟΕπαναλήψεις. Κιγκλίδωμα · Γ. ΡΓΓΣΟΣ. Το ΠΟΥΛΟΥ. Οι άλλες · Φ. ΠΙΕΡΙΔΗΣ. Ο καλός OPERAIA. Για το κράτος, το σχολείο, το γυναι­ Ρόπτρο · Μ. ΑΞΙΩΤΗ. Θέλετε να χορέψουμε πολίτης και οι άλλοι · Λ. ΚΟΥΣΟΥΑΑΣ. Για τα κείοκίνημα, το κόμμα · Ο.Σ. ΝΤΕΚΑΡΒΑΛΙΟ: Η δίκητου στρατηγούτων γαρυφάλλων. Μαρία; · Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ. Η ένατη μαύραμάτια. πληγή · Π. ΑΜΠΑΤΖΟΓΛΟΥ. Σημεία και τέρα­ τα · Κ. ΑΡΚΟΥΔΕΑΣ. Τα κατάΑιγαίον πάθη · ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΦΙΛΙΠΠΟΤΗΣ Ε. ΒΑΑΑΒΑΝΗ. Το κακέκτυπο · Σ. ΒΟΓΙΑ- Β. ΓΟΥΛΦ. Ενα δικό σου δωμάτιο · Μ. ΜΙΝ- Δ. ΦΕΡΟΥΣΗΣ. Η άλλη τάξητουλαού · Σ. ΠΑΤΖΟΓΛΟΥ. Η αυγκάτοικος · Κ. ΓΚ1ΜΟ- ΚΟ. Η γυάλινη γέφυρα · Π. ΜΟΝΤΙΑΝΟ. ΤΑΤΖΗΣ. Χαμένος παράδεισος · Κ. ΑΣΗΜΑΣΟΥΛΗΣ. 0 άγγελος της μηχανής · Τ.Γ. ΜΙΛ- Άνθη ερειπίων · Γ. ΡΟΤ. 0 ανακριτής · Γ. ΚΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Φόνοι στη Σπάρτη· Κ. ΠΛΑΣΛΙΕΞ. Κοπνώντεςκαι πεψορτισμένοι · Δ. ΔΑΝΙ- ΡΟΤ. Φυγήχωρίςτέλος. ΣΑΡΑ. Η τελευταία Ιθάκη · Σ. ΞΕΦΛΟΥΔΑΣ. ΚΑΣ. Μελό · Ζ. ΔΑΡΑΚΗ. Μάρθα Σόλγκερ · Μέρεςμέσα στο σκοτάδι · Κ. ΠΛΑΣΣΑΡΑ. Πα­ Δ. ΔΕΙΑΙΝΟΣ. Ταξίδια και όνειρα · Δ. ΔΕΙΛΙ- ο λ κ ο ί : ΝΟΣ.ΦαρΟυέστ στηγαλάζιαχώρα ·Α.ΔΕΛΗ- Ζ.Π. ΣΑΡΤΡ. Μπωντλαίρ · Ζ. ΝΊΎΜΠΥ. Η ι­ ρένθεση · Τ. ΧΑΤΖΗΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ. Ψαρύγιαννος · Σ. ΞΕΦΛΟΥΔΑΣ. Εσωτερικήβιογρα­ ΓΙΩΡΓΗ. Ανδρόγνς · Μ. ΔΟΥΚΑ. Που 'ναι τα στορία συνεχίζεται · Β. ΓΟΥΛΦ, Τ. ΜΠΑΡΝΣ, φία · I. ΚΩΤΣΑΚΗ. Αυτά τα αβέβαιαχρόνια · φτερά · Σ. ΔΟΥΚΑΣ. Οδοιπόρος · Φ. ΔΡΑΚΟ- Γ. ΣΤΑΪΝ. Αποχρώσεις · Σ. ΒΙΝΤΕΡΜΑΝ. Πε­ ΝΤΑΕΙΔΗΣ. Η διπλωματούχος του πιάνου · Φ. ρί χρήματος · ΒΟΛΤΑΙΡΟΣ. Απομνημονεύματα Ρ.Φ. ΚΙΚΙΛΙΑ. Αντιμάμαλο · Ε. ΠΑΤΙΚΗ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ. Το σπίτι της θείας · Α. • Α. ΣΝΓΤΣΑΕΡ. Η δεσποινίς ΈΧζε · Α. ΣΝΙ- Συνένοχοι · Γ. ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑΣ. Ταχρόνια του ΘΕΟΦΙΛΟΥ. Ταλιμά · Γ. ΙΩΑΝΝΟΥ. Ομόνοια ΤΣΑΕΡ. Παιχνίδι ταχαράματα · Φ. ΣΑΓΚΑΝ. πάθους · I. ΧΡΥΣΟΧΟΟΥ. Επάγγελμα: Οικια­ • Π. ΚΑΛΙΟΤΣΟΣ. Στρατιωτικές ασκήσεις · Τ. Καιμε όλημου την αγάπη. κά. · Γ. ΜΑΓΚΑΗΣ. Ταξιδιώτες της ζωής · Τ. ΚΑΠΕΡΝΑΡΟΣ. Λουτρά · Ν. ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ. ΒΡΕΤΤΑΚΗ. Η Μέλπωπαραξενεύεται · A. ΡΙΣταλιάδες · Ν. ΚΟΚΑΝΤΖΗΣ. Τζιοκόντα · Α. ΠΑΠΑΔΗΜΑΣ ΚΟΣΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ. Τα δύο φορέματα · Α. Σ. ΖΟΡΜΠΑΛΑΣ. Ο ουμανισμός στο έργο του ΤΣΟΥ. Μη σκοτώνετε τις πεταλούδες · Τ.Μ. ΚΟΤΖΙΑΣ. Ιαγονάρος · Μ. ΚΟΥΜΟΥΝΤΑΡΕ- Ευριπίδη · Κ. ΓΕΩΡΓΟΥΛΗΣ. Αι σύγχρονοι φι­ ΜΑΡΤΙΝΗ. 0 αριθμός μας άλλαξε · A. ΡΙΑΣ. Τοαρμένιαμα · Τ. ΚΩΤΣΙΑΣ. Περιστατικό λοσοφικοί κατευθύνσεις · Κ. ΓΕΩΡΓΟΥΛΗΣ. ΤΣΟΥ. Οι Υπερβατικοί · Γ. ΝΤΕΓΙΑΝΝΗΣ. τα μεσάνυχτα · Μ. ΛΥΜΠΕΡΑΚΗ. Τομυστή­ Φιλοσοφικά μελετήματα περί θρησκείας · Σ. Παράλληλες εποχές · Κ. ΓΛΥΚΟΦΡΥΔΗ. ριο · Λ. ΜΕΓΑΛΟΥ. Η γυναίκα της άμμου · X ΜΠΑΟΥΡΑ. Ποίηση και πολιτική · Σ. ΜΠΑ- Χρυσάνθεμαγια μένα · Δ. ΣΤΕΡΓΙΟΥ. Ταβρά­ ΜΗΛΙΩΝΗΣ. 0 Σιλβέσιρος · Κ. ΜΗΤΡΟ- ΟΥΡΑ. Οι Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευρπίδης και χια · Ε. ΛΑΓΚΕ. Οτενόρος · X. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΠΟΥΛΟΥ. Οένοχος · Μ. ΜΗΤΣΟΡΑ. Η περί­ Αριστοφάνης μιλούν για την Ειρήνη · Τ. ΔΕ­ ΟΥ. Παθολογία της πνευματικής ζωής · Ε. ΚΑληψη του κόσμου · Ν. ΜΠΑΚΟΛΑΣ. Εμβατή­ ΜΟΔΟΣ. Για το Νιόκαστρο και το Ναυαρίνο · ΡΥΔΗ. Ομηρος και Τραγικοί · Ε. ΠΑΓΙΓΙΑ. ρια. Ύπνος θάνατος · X. ΜΠΡΑΤΑΚΟΣ. Π. ΜΑΑΣ. Κριτική των κειμένων· Ε. Σπουδή στο θέμα της Ελευθερίας · Σ. ΚΟΚΚΙ­ Εγκλώβιος · Ν. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ (Κύπριος). Πέ­ ΣΟΥΜΑΝ. ΓνωμικάΕλλήνων και Ρωμαίων · Σ. ΝΗΣ. Αντίκαραγκιόζης · Κ.Γ. ΚΑΣΙΝΗΣ. Το ρα από το καλόκαι το κακό · Α. ΞΑΝΘΑΚΗ. 0 καιΑ. ΒΛΑΧΟΣ. Ησιόδου Θεογονία · Β. ΓΚΑ- τραγικό σημειωματάριο του Ροΐδη · Κ. ΜΗγαλάζιος γάτος · Α. ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ. Φύλλα η­ ΘΡΗ. Οι Ελληνεςφιλόοοφοι · Τ. ΤΣΑΝΤΓΟΥΤΣΑΚΗΣ. Η ελληνική λογοτεχνία στον εικοστό μερολογίου · Π. ΠΑΝΤΑΖΗΣ. Στο καρτέρι · ΙΚ. Γραμμική Β’και συγγενικέςγραφές. αιώνα · Ε. ΚΑΡΥΔΗ. Προοδευτική κι αντιδρα­ Κ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ. Των αγίων Πάντων · Μ. στική σκέψη στηνΑρχαία Ελλάδα · Σ. ΚΟΚΚΙ­ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ. Η σπηλιά · Μ. ΠΑΠΑ- ΠΑΤΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ. Το μαχαίρι · Σ. ΠΛΑΣΚΟΒΙ- Ζ. ΣΑΡΗ. Η αντιπαροχή · Μ. ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ. ΝΗΣ. Τα αποκηρυγμένα ποιήματα · Ε. ΚΟΚ­ ΤΗΣ. Το γυμνό δέντρο · Β. ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ. Ερωτικές ιστορίες μιας παιδικής ηλικίας · Ε. ΚΙΝΗ. Δημήτρης Γληνός · Γ. ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ. Κομματάκια · Κ. ΣΟΥΚΑΣ. θάλασσα · X ΤΡΙΒΙΖΑΣ. 0 ερωτευμένος πυροσβέστης · Κ. Τα παιδιά «Μπροστά στο ίδιο ποτάμι·, του Ν. ΣΤΑΘΑΤΟΥ. Προετοιμασίες · Γ. ΣΥΜΠΑΡ- ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ. 1.050 ΜΛιμπάρς · Π. ΚΑ- Βρεττάκου · Β.Ε.Π. ΜΠΑΛΤΖΑΚΗΣ. Οποιη­ ΔΗΣ. Μέντιουμ · Α. ΣΦΑΚΙΑΝΑΚΗΣ. Οι πα­ ΛΙΟΤΣΟΣ. Φανταστικήπαράγραφος 7 ·Ν . ΟΡ- τήςμέσα απότο έργο του (Κ.Π. Καβάψης). ράξενες συνήθειες της οικογένειας Μάρψη · Ε. ΦΑΝΙΔΗΣ. Επιβατηγό Ρέθυμνο · Γ. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ. Χοίροκάμηλος · Σ. ΤΑΣ- ΔΡΥΛΛΗΣ. Το κολάζ και οι σκιές · Γ. ΣΙΜΟΣ. ΩΚΕΑΝΙΔΑ ΣΟΠΟΥΛΟΣ. Ηλιακό ημερολόγιο · Κ. ΤΣ1- Εξι διηγήματα ιαένα δέντρο. Α. ΜΠΡΟΥΚΝΕΡ. Hotel du Lac · Ε. ΜΠΕΡΤΣΕΛΗ. Τοχαμένο πάτωμα · Μ. ΦΑΕΙΝΟΣ. Ο ΧΑΪΜ. Η γυναίκα του · Φ. ΖΙΡΟΥ. Μεγάλεμου Ιωσήφεξαφανίζεται · Ν.ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ. Ιβίσκοι. ΡΟΔΑΚΙΟ Νάρκισσοι · Γ. ΧΕΙΜΩΝΑΣ. Οι χτίστες · Δ. ΣΑΤΟΜΠΡΙΑΝ. Ρενέ · Γ.Μ. ΓΕΗΤΣ. Οθάνα­

-Του_ τa_

ΚΑι _ υ

“ " r » r -------

NV

Παραμύθια από τη Λογοτεχνία

από τΐ£ Ινδίες Παραμύθια από τον Αμαζόνιο

Κυκλοφορούν

^ T t 1 -Τ

Παραμύθια από την Κίνα

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Α Π Ο Π Ε ΙΡ Α : Ν Α Υ Α Ρ ΙΝ Ο Υ 1 8 - 2 0 , 1 0 6 8 0 Α Θ Η Ν Α , T H A ./F A X 6 4 5 0 5 1 9

V

βιβλιογρα φ ικό δ ε λ τίο Αρ. 358 1 Οκτωβρίου-31 Οκτωβρίου 1995 Επιμέλεια: Έφη Απάκη

Η ΤΑ=ΙΝΟΜΗΣΗ των βιβλίων γίνεται με βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ των περιοδικών δεν περιλαμβάνονται εβδομαδιαία έντυπα ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Δελτίο συντάσσεται με την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Γ ε ν ικ ά Έ ρ γ α

Βιβλιοθηκονομία Σ Κ Λ Α Β Ε Ν ΙΤ Η Σ Τ .Ε . Η σ χ ο λ ικ ή Βι­ β λ ιο θ ή κ η το 1 9 ο α ιώ ν α . Α θ ή ν α , Δ η ­ μ ό σ ια Κ ε ν τρ ικ ή Β ιβ λ ιο θ ή κ η Ν α υ π λ ίο υ «ο Π α λ α μ ή δ η ς » , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 3 5 . Δ ρ χ . 4 .1 6 0 . IS B N 9 6 0 8 5 6 5 2 -0 -0 . Σ Τ Α ΪΚ Ο Σ Κ .Σ . Η Β ιβ λ ιο θ ή κ η τ η ς Μ ο ν ή ς τ ο υ Α γ ίο υ Ι ω ά ν ν ο υ το υ Θ ε ο ­ λ ό γ ο υ σ τ η ν Π ά τμ ο . Α θ ή ν α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 0 . Δ ρ χ . 4 .0 0 0 . IS B N 9 6 0 9 0 2 5 3 -0 -7 . Φ ιλ ο σ ο φ ία

Γενικά Α Ε Ε Λ Ο Σ X . Σ το ιχ εία κρ ιτικ ή ς τ η ς ν ε ­ ο ε λ λ η ν ικ ή ς ιδ ε ο λ ο γ ία ς . Α θ ή ν α , Ε λ λ η ν ικ ά Γ ρ ά μ μ α τα , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 6 5 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 . IS B N 9 6 0 -3 4 4 -0 8 1 -7 .

λ ο τ ρ ίω σ η ς . Α θ ή ν α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 8 7 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 . Κ Ρ Η Τ ΙΚ Ο Σ Θ . Η π ρ ό σ λ η ψ η τ η ς ε ­ π ισ τ η μ ο ν ικ ή ς σ κ έ ψ η ς σ τ η ν Ε λ λ ά δ α . Α θ ή ν α , Π α π α ζ ή σ η ς , 1 9 9 5 . Σ ελ .

2 0 3 . Δ ρ χ . 2 .6 0 0 . IS B N 9 6 0 - 0 2 -1 1 4 -0 . Μ Α Λ Ε Β ΙΤ Σ Η Σ X . Φ ιλ ο σ ο φ ία κ α ι θ ρ η σ κ ε ία . Β ’ έ κ δ ο σ η . Α θ ή ν α , Π α ­ ρ ο υ σ ία , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 9 1 . Δ ρ χ .

2 .0 8 0 .

IS B N 9 6 0 - 7 6 0 1 - 2 7 - 0 . Π Α Ν Ε Π ΙΣ Τ Η Μ ΙΟ Α Θ Η Ν Ω Ν . Γ α λ ι­ λ α ίο ς Γ α λ ιλ έ ι. Α ιρ ε τ ικ έ ς φ ω ν έ ς . Ε π ιμ . Θ .Ν . Π ε λ ε γ ρ ίν η ς . Μ ετ. Κ. Κ ο υ ρ ά κ η ς . Α θ ή ν α , Ε λ λ η ν ικ ά Γ ρ ά μ ­ μ α τα , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 1 4 . Δ ρ χ . 2 .6 0 0 .

IS B N 9 6 0 -3 4 4 -1 0 4 -Χ L E V IN A S Ε . Τ έ σ σ ε ρ ις τ α λ μ ο υ δ ικ έ ς μ ε λ έ τ ε ς . Π ρ ο λ . - μ ετ. - σ η μ . Σ . Ζ ο υ μ π ο υ λ ά κ η ς . Α θ ή ν α , Π ό λ ις, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 0 5 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . IS B N 9 6 0 -7 4 7 8 -1 0 -Χ .

H A M P S O N Ν . Ο δ ια φ ω τ ισ μ ό ς . Μ ε ι. Δ . Γ. Μ π ε χ λ ικ ο υ δ η . Α θ ή ν α , Π α π α ­ ζ ή σ η ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 2 6 . Δ ρ χ . 4 .6 8 0 .

IS B N 9 6 0 -0 2 -1 1 1 2 -4 .

Γ Ε Ω Ρ Γ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Ν .Δ . Η θ ικ ή τ η ς ο ικ ο λ ο γ ικ ή ς σ υ ν ε ίδ η σ η ς . Α θ ή ν α , Θ υμ έλη , 1 9 9 5 . Σ ελ. 189. Δ ρ χ.

2 .0 8 0 .

IS B N 9 6 0 - 7 5 8 0 - 0 2 - 8

Α ποκρυφ ισ μός

Π Α Τ Ζ Α Κ Η Σ Π .Κ . Η θ ε ω ρ ία τ η ς α λ ­

L E M E S U R IE R

Ρ.

Ν ο σ ιρ ά δ α μ ο ς .

Μ ετ. Ν . Χ ο ύ ν ο ς . Α θ ή ν α , Κ ο ν ιδ ά ρ η ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 3 4 . Δ ρ χ . 3 .3 2 0 .

IS B N 9 6 0 - 7 1 3 6 - 6 5 - 9 . Σ Α Μ Π ΙΣ Τ Α Ρ Ι Μ . Ο Μ υ σ τ ικ ό ς Κ ή­ π ο ς . Μ ετ. - εισ . - σ χ ό λ . Κ. Θ ε ο δ ω ρ ό π ο υ λ ο ς . Α θ ή ν α , Π ύ ρ ιν ο ς Κ ό σ μ ο ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 2 7 . Δ ρ χ . 1 .6 6 0 . IS B N 9 6 0 -7 3 2 7 -8 3 -7 . Ψ υ χ ο λ ο γ ία

Ατομική ψ υχολογία P IT T M A N F. Ο ά ν δ ρ α ς σ ε κ ρ ίσ η . Μ ετ. Α .Η . Ζ ώ το ς . Α θ ή ν α , Ε λ λ η ν ικ ά Γ ρ ά μ μ α τα , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 4 7 . Δ ρ χ .

3 .6 4 0 .

IS B N 9 6 0 - 3 4 4 - 1 1 0 - 4 .

Εφ αρμοσ μένη ψυχολογία Π Α ΠΑΔΑΤΟΥ Δ . - ΑΝ ΑΓΝΩ ΣΤΟ Π Ο Υ Λ Ο Σ Φ . Η ψ υ χ ο λ ο γ ία σ το χ ώ ρ ο τ η ς υ γ ε ία ς . Α θ ή ν α , Ε λ λ η ν ικ ά Γ ρ ά μ ­ μ α τα , 1 9 9 5 . IS B N 9 6 0 - 3 4 4 - 0 9 5 - 7 . Π Ο Τ Α Μ ΙΑ Ν Ο Σ Γ Α Δ ο κ ίμ ια σ τη ν ψ υ χ ο λ ο γ ία τη ς υ γ εία ς . Α θ ή ν α , Ε λλη νι­ κ ά Γ ρ άμ μ α τα, 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 8 6 . Δ ρ χ .

3 .1 2 0 .

IS B N 9 6 0 - 3 4 4 0 - 1 18-Χ .

D A M O N W . Ο κ ο ιν ω ν ικ ό ς κ ό σ μ ο ς τ ο υ π α ιδ ιο ύ . Μ ετ. Ε . Χ ο υ ρ τ ζ α μ ά ν ο -

Μ τίο

γ λ ο υ . Α θ ή ν α , G u te n b e r g , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 4 3 6 . Δ ρ χ . 5 .2 0 0 . IS B N 9 6 0 0 1 -0 5 5 5 -3 .

Π αραψ υχολογία Λ Ο Ρ Μ Π Ε Ρ Γ. Ο δ ρ ό μ ο ς π ρ ο ς ιη ν π ν ε υ μ α τ ικ ή α ν α γ έ ν ν η σ η . Μ ετ. Λ . Σ ιδ έ ρ η ς . Α θ ή ν α , Π ύ ρ ιν ο ς Κ ό σ μ ο ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 7 6 . Δ ρ χ . 2 .6 0 0 . IS B N 9 6 0 - 7 3 2 7 - 8 9 - 6 ..

O Y L E I. - JE A N S . Τ ο μ α γ ικ ό θ έ α ­ τ ρ ο . Μ ετ. Η . Ρ ε ν ιέ ρ η ς . Α θ ή ν α , Έ σ ο π τρ ο ν , 199 5 . Σ ελ. 190. Δ ρ χ.

2 .2 8 5 . IS B N 9 6 0 - 7 2 2 8 - 1 2 - Χ .

C IR L O T J .E . Τ ο λ ε ξ ικ ό τ ω ν σ υ μ β ό ­ λ ω ν . Μ ετ. Ρ . Κ α π π ά τ ο ς . Α θ ή ν α , Κ ον ιδ ά ρ η ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 6 0 3 . Δ ρ χ .

6 .2 4 0 . IS B N 9 6 0 - 7 1 3 6 - 6 8 - 3 . Θ ρ η σ κ ε ία

μ α τα , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 5 0 . Δ ρ χ . 3 .9 5 0 .

IS B N 9 6 0 - 3 4 4 - 0 7 8 - 7 . ΡΟ ΖΑ ΝΗΣ Σ. Ο σύγχρονος Ι ο υ δ α ϊσ μ ό ς . Α θήνα, Ε λ λ η ν ικ ά Γ ρ ά μ μ α τα , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 5 6 . Δ ρ χ .

2 .0 8 0 .

IS B N 9 6 0 - 3 4 4 - 1 0 2 - 3 .

Μ υθολογία M A T T IE V IC H Ε . Τ α ξ ίδ ι σ τη μ υ θ ο ­ λ ο γ ικ ή κ ό λ α σ η . Μ ετ. X . Ν ιά ρ ο υ . Α θ ή ν α , Ε κ ά τη , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 3 5 . Δ ρ χ . 4 .1 6 0 . IS B N 9 6 0 - 7 4 3 7 - 1 5 - 2 . Κ ο ιν ω ν ι κ έ ς ε π ι σ τ ή μ ε ς

Γενικά Π Α Π Α Γ Ε Ω Ρ Π Ο Υ Γ. Ο ικ ο ν ο μ ικ ο ί κ α ι κ ο ιν ω ν ικ ο ί μ η χ α ν ισ μ ο ί σ τ ο ν ο ­ ρ ε ιν ό χ ώ ρ ο . Ζ α γ ό ρ ι. Ι ω ά ν ν ιν ά , Ρ ιζ ά ρ ε ιο ς Σ χ ο λ ή , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 8 4 . Δ ρ χ . 5 .2 0 0 . IS B N 9 6 0 - 8 5 3 0 2 - 2 - 9 .

Γενικά Κ οιυωνιολογία

Π α ν η γ υ ρ ικ ό ν . Ο Π α τ ε ρ ικ ό ς λ ό γ ο ς σ τη Μ ε τ α μ ό ρ φ ω σ η . Ά γ ιο ν Ό ρ ο ς , Ι ε ρ ά Μ ο ν ή Κ ο ν τ λ ο υ μ ο υ σ ίο υ , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 2 7 . Δ ρ χ . 1 .8 7 0 . IS B N 9 6 0 8 5 6 3 9 -0 -9 .

Δ ια φ υ λ ικ έ ς σ χ έ σ ε ις . Ε π ιμ . Ι.Ν . Π α ρ α σ κ ε υ ό π ο υ λ ο ς κ .ά . Α θ ή ν α , Ε λ λ η ­ ν ικ ά Γ ρ ά μ μ α τα , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 4 5 3 . Δ ρ χ . 5 .2 0 0 . IS B N 9 6 0 - 3 4 4 - 0 9 7 - 3 .

Κ Α Ρ Α Β ΙΔ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Ι Α ΚΑΙ Α Λ ­ Λ Ο Ι. Α γ ά π η κ α ι γ ά μ ο ς . Α θ ή ν α , Α ρ μ ό ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 9 2 . Δ ρ χ . 1 .3 5 0 .

IS B N 9 6 0 - 7 1 0 2 - 7 8 - 9 .

Κ Ο Γ Κ ΙΔ Ο Υ Δ . Μ ο ν ο γ ο ν ε ϊκ έ ς ο ικ ο ­ γ έ ν ε ιε ς . Α θ ή ν α , Ν έ α Σ ύ ν ο ρ α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 6 8 4 . Δ ρ χ . 6 .7 6 0 . IS B N 9 6 0 2 3 6 -5 4 9 -8 .

Π Α Τ Ρ Ω Ν Ο Σ Γ .Π . Η θ έ ω σ η το υ α ν ­ θ ρ ώ π ο υ . Α θ ή ν α , Δ ό μ ο ς , 1 9 9 5 . Σ ελ.

3 1 0 . Δ ρ χ . 4 .7 8 0 . ISB N 9 6 0 -3 5 8 -0 1 2 -3 .

Πολιτική

Τ Σ Ο Υ Λ Κ Α Ν Α Κ Η Σ Ν . Η κ α τά Θ ε ό ν σ τρ α τιά κ α ι ο π ν ε υ μ α τ ικ ό ς α γ ώ ν α ς τ η ς Μ . Τ ε σ σ α ρ α κ ο σ τ ή ς . Θ ε σ σ α λ ο ν ί­ κ η , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 9 6 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 . Τ Σ Ο Υ Λ Κ Α Ν Α Κ Η Σ Ν . Η κη ρ υγ μ α τικ ή μ υ σ τα γ ω γ ία τ ο υ Τ ρ ιω δ ίο υ . Θ ε σ σ α ­ λ ο ν ίκ η , 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 2 0 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 .

Θ ρησκειολογία Κ Α Λ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Μ .Θ . Β ιβ λ ικ ή θ ρ η ­ σ κ ε ία . Τ ο μ ε γ ά λ ο ψ έ μ α . Θ ε σ σ α λ ο ­ ν ίκ η , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 9 1 . Δ ρ χ . 3 .6 4 0 . Κ Α Ρ ΙΩ Τ Ο Γ Λ Ο Υ Α .Σ . Τ ο Ι σ λ ά μ σ τη ν Ιν δ ία . Α θ ή ν α , Ε λ λ η ν ικ ά Γ ρ ά μ μ α τα , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 5 6 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 . IS B N 9 6 0 -3 4 4 -1 1 5 -5 . Μ Π Ε Γ Ζ Ο Σ Μ . Φ α ιν ο μ ε ν ο λ ο γ ία τ η ς θ ρ η σ κ ε ία ς . Α θ ή ν α , Ε λ λ η ν ικ ά Γ ρ ά μ ­

Μ τίο

Ο ε λ λ η ν ισ μ ό ς τ η ς Α λ β α ν ία ς . Ε π ιμ . Θ . Β ε ρ έ μ η ς κ .ά . Α θ ή ν α , Σ ιδ έ ρ η ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 3 5 . Δ ρ χ . 4 .0 0 0 . IS B N 9 6 0 -0 8 -0 0 5 4 -5 .

Δ ρ χ . 9 .3 6 0 . IS B N 9 6 0 - 0 2 - 1 1 1 6 - 7 . Μ Α Θ ΙΟ Π Ο Υ Α Ο Υ Μ . Τ ο τ έ λ ο ς τ η ς Δ η μ ο κ ρ α τ ία ς τ η ς Β ό ν ν η ς . Μ ετ. Θ . Λ ουπασά κης. Α θήνα, Ν έα Σ ύνορα, 1 9 9 5 . Σ ελ . 5 9 5 . Δ ρ χ . 4 .6 8 0 . IS B N 9 6 0 -2 3 6 -5 2 4 -2 . Μ Π Ε Ν Α Σ Τ . Έ ν α Σ υ ν έ δ ρ ιο π ο υ δ ε ν έ γ ιν ε π ο τ έ . Α θ ή ν α , Δ ε λ φ ίν ι, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 9 4 . Δ ρ χ . 2 .6 0 0 . IS B N 9 6 0 -3 0 9 -1 7 7 -4 . Π Α Π Α ΪΩ Α Ν Ν Ο Υ Κ. 1 5 Ι ο υ λ ίο υ 1 9 6 5 « Ε π ιχ ε ίρ η σ η Α π ο σ τα σ ία » . Α θ ή ν α , Τ ο Π ο ν τ ίκ ι, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 9 9 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . IS B N 9 6 0 - 8 4 0 2 - 4 1 - 7 . Α Τ Α Τ Ο Υ Ρ Κ Κ. Ο μ ιλ ίε ς . Μ ετ. Σ . Σ ο λ τ α ρ ίδ η ς . Α θ ή ν α , Ν έ α Σ ύ ν ο ρ α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 0 3 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . IS B N 9 6 0 -2 3 6 -5 5 6 -0 . Β Α Λ Ν Τ Ε Ν Σ . ΚΑΙ Α Λ Λ Ο Ι. Τ α Β α λ ­ κ ά ν ια σ τ η ν ε ν ω μ έ ν η Ε υ ρ ώ π η . Η σ υ μ β ο λ ή τ η ς Ε λ λ ά δ α ς . Ε ισ . - επ ιμ . Σ . Π α π α σ π η λ ιό π ο υ λ ο ς . Α θ ή ν α , Σ ιδ έ ρ η ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 2 5 . Δ ρ χ . 2 .0 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 0 8 - 0 0 5 6 - 1 .

R O E M E R J .E . Έ ν α μ έ λ λ ο ν γ ια το σ ο σ ια λ ισ μ ό . Μ ετ. Θ . Ο λ ύ μ π ιο ς . Α θ ή ν α , Σ τά χ υ , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 7 4 . Δ ρ χ .

2 .5 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 7 1 5 1 - 3 5 - 6 .

Δ ίκαιο Η Σ ύμ βα σ η τω ν Η ν ω μ έν ω ν Ε θ ν ώ ν γ ια τ ο Δ ίκ α ιο τ η ς Θ ά λ α σ σ α ς . Ε ισ . μ ετ. Γ. Α σ ω ν ίτ η ς . Α θ ή ν α , Π α π α ζ ή ­ σ η ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 4 3 7 . Δ ρ χ . 5 .7 2 0 .

IS B N 9 6 0 - 0 2 - 1 0 8 9 - 6 .

Ο ικονομία

Α Ν Θ ΙΜ Ο Σ (Μ Η Τ Ρ Ο Π . Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Υ Π Ο Λ Ε Ω Σ ). Θ ρ ά κ η . Α ν η ­ σ υ χ ίε ς κ α ι ε λ π ίδ ε ς γ ια τ ο π α ρ ό ν κ α ι το μέλλ ο ν. Α λ ε ξα ν δ ρ ο ύ π ο λ η , 1995. Σ ελ . 8 9 . Δ ρ χ . 1 .5 6 0 .

Η π ο λ ιτικ ή υ γ ε ία ς σ τ η ν Ε λ λ ά δ α : Σ το σ τ α υ ρ ο δ ρ ό μ ι τ ω ν ε π ιλ ο γ ώ ν . Ε π ιμ . Γ. Κ υ ρ ιό π ο υ λ ο ς . Α θ ή ν α , Θ ε μ έ λ ιο , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 7 5 . Δ ρ χ . 2 .2 8 5 . IS B N 9 6 0 -3 1 0 -2 0 1 -6 .

Δ ΙΒ Α Ν Η Λ . Ε λ λ ά δ α κα ι μ ειο ν ό τη τες . Α θ ή ν α , Ν ε φ έ λ η , 1 9 9 5 . Σ ελ . 3 8 9 . Δ ρ χ . 4 .1 6 0 . IS B N 9 6 0 - 2 1 1 - 2 2 9 - 8 .

Β Α Β Ο Υ Ρ Α Σ Ι.Σ . Π ρ ο β λ ή μ α τ α ο ικ ο ­ ν ο μ ικ ή ς π ο λ ιτικ ή ς . Α θ ή ν α , Π α π α ζ ή ­ σ η ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 5 4 . Δ ρ χ . 3 .6 4 0 .

IS B N 9 6 0 - 0 2 - 1 1 2 5 - 6 .

Κ Α Λ Ο Γ Ε Ρ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Ν .Α . Π ο ιο ι εδολ οφ όνη σ α ντη ν Ε λλάδα. Α θήνα, Π ο λ ιτικ ά Θ έ μ α τ α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 6 7 . Δ ρ χ . 3 .3 0 0 . Κ Ο Υ Λ Ο Υ Μ Π Η Σ Θ . Δ ιε θ ν ε ίς σ χ έ ­ σ ε ις . Ε ξ ο υ σ ία κ α ι δ ικ α ιο σ ύ ν η . Α θ ή ­ να , Π α π α ζή σ η ς, 199 5 . Σ ελ. 5 7 6 .

Δ Ε Λ Η Σ Κ. ΚΑΙ Α Λ Λ Ο Ι. Τ ο κ ό σ τ ο ς χ ρ ή σ ε ω ς τ ο υ κ ε φ α λ α ίο υ σ τ η ν ε λ λ η ­ ν ικ ή β ιο μ η χ α ν ία . Α θ ή ν α , Π α π α ζ ή ­ σ η ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 5 9 . Δ ρ χ . 3 .6 4 0 .

IS B N 9 6 0 - 0 2 - 1 1 0 3 - 5 . Ν Α Ξ Α Κ Η Σ X . Ο ι β ιο μ η χ α ν ίε ς τ η ς

γ ν ώ σ η ς κ α ι τ η ς π λ η ρ ο φ ο ρ ία ς . Α θ ή ­ ν α , Ε ν α λ λ α κ τικ έ ς Ε κ δ ό σ ε ις , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 1 9 . Δ ρ χ . 1 .5 6 0 . IS B N 9 6 0 4 2 7 -0 3 5 -4 .

Δ ημόσια διοίκηση Π Α Ν Α Σ Ε .Ε . Τ ο π ικ ά α ν α π τυ ξ ια κ ά π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ α . Α θ ή ν α , G u te n b e r g , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 0 8 . Δ ρ χ . 1 .5 6 0 . IS B N 9 6 0 -0 1 -0 5 9 0 -1 .

Λ αογραφία Κ α λ α μ ω τή . Έ ν α π α ρ α δ ο σ ια κ ό μ ε ­ σ α ιω ν ικ ό μ α σ τ ιχ ο χ ώ ρ ι τ η ς Χ ίο υ . Ε π ιμ . Γ .Ι. Δ α μ α λ ά ς . Α θ ή ν α , 1 9 8 9 . Σ ε λ . 3 1 4 . Δ ρ χ . 7 .2 8 0 . Π α ρ α μ υ θ ία τ ω ν Ν ε ο ε λ λ ή ν ω ν . Α θ ή ­ ν α , Γ α β ρ ιη λ ίδ η ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 4 6 . Δ ρ χ . 2 .4 9 5 . Ζ Α Φ Ε ΙΡ ΙΟ Υ Μ .Π . Τ ο γ λ ω σ σ ικ ό ι­ δ ίω μ α τ η ς Σ ά μ ο υ . Α θ ή ν α , Γ ρ η γ ό ρ η ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 6 6 9 . Δ ρ χ . 9 .0 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 3 3 3 - 0 5 2 - 3 . Κ Α ΙΡ Ο Φ Υ Λ Α Σ Γ.Κ. - Φ ΙΛ ΙΠ Π Ο Τ Η Σ Σ .Τ . Α θ η ν α ϊκ ό Η μ ε ρ ο λ ό γ ιο 1 9 9 6 . Α θ ή ν α , Φ ιλ ιπ π ό τη ς , 1 9 9 6 . Σ ε λ . 2 5 6 . Δ ρ χ . 3 .6 4 0 . Κ Ρ Ε Ζ ΙΑ Σ Σ .Π . Γ ε ρ α κ ά ρ η δ ε ς κ α ι Γ ερ α κ ά ρ ια σ τη Ζ ά κ υ ν θ ο . Α θ ή ν α , 1 9 9 5 . Σ ελ . 4 3 2 . Δ ρ χ . 6 .2 4 0 . Κ Υ ΡΙΑ Κ ΙΔ Η Σ Β . Τ ο δη μ σ π κ ό τρ α­ γ ο ύ δι. Α θ ήνα, Ν ικ ολόπου λος. Σ ελ.

2 4 0 . Δ ρ χ. 3 .1 2 0 . ISBN 960-7 6 3 4 -0 3 -9 . Μ Α Ρ Κ Ο Υ Κ.Ι. Α κ ρ ιτικ ά δ η μ ο τ ικ ά τ ρ α γ ο ύ δ ια . Τ ό μ ο ς Α 1. Α θ ή ν α ι, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 7 3 . Δ ρ χ . 5 .2 0 0 .

S E X T O N J .D . Π α ρ α μ ύ θ ια α π ό τ η ν Γ ο υ α τεμ ά λ α . Ε ισ .-επ ιλ .-μ ετ. Γ. Γ ο ύ ­ τ ο ς . Α θ ή ν α , Γ α β ρ ιη λ ίδ η ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 9 2 . Δ ρ χ . 2 .9 1 0 .

Εθνολογία Π Α Σ Π Α Τ Η Σ Α .Γ . Μ ε λέτη π ε ρ ί τ ω ν Α τ σ ιγ γ ά ν ω ν κ α ι τη ς γ λ ώ σ σ η ς α υ τώ ν . Α θ ή ν α , Ε κ ά τη , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 2 3 . Δ ρ χ .

2 .0 8 0 .

IS B N 9 6 0 -7 4 3 7 - 1 3 - 6 .

Οικολογία Η κ α τά σ τα σ η τ ο υ Π λ α ν ή τ η 1 9 9 5 . Ε π ιμ . Μ . Μ ο δ ιν ό ς . Α θ ή ν α , ΔΙΤΤΕ Ν έ α Ο ικ ο λ ο γ ία , 1 9 9 5 . Σ ελ . 3 3 1 . Δ ρ χ . 4 .5 4 0 . IS B N 9 6 0 - 8 5 7 0 1 - 0 - 7 .

IS B N 9 6 0 - 2 0 6 - 3 6 9 - 6 . Π α ιδ α γ ω γ ι κ ή Ε κ π α ίδ ε υ σ η

Π αιδαγωγική Ε ιδ ικ ο ί σ υ μ β ο υ λ ε ύ ο υ ν τ ο υ ς γ ο ν ε ίς . Μ ετ. Φ . Π ο λ ίτη ς . Α θ ή ν α , Δ ω ρ ικ ό ς . Σ ε λ . 5 0 3 . Δ ρ χ . 5 .2 0 0 . Σ ΙΑ Μ Ο Σ Ν . Π ρ ο β λ ή μ α τ α ε φ η β ε ία ς κ α ι σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά γ ο ν έ ω ν . Α γ ρ ίν ιο , Α ιτ ω λ ικ ές Ε κ δ ό σ ε ις , 1 9 9 5 . Σ ελ . 6 9 . Δ ρ χ . 1 .5 6 0 . Χ Α Τ Ζ Η Ν ΙΚ Ο Λ Α Ο Υ - Μ Α Ρ Α Σ Λ Η Β .Α . Σ τά δ ια α ν ά π τ υ ξ η ς σ τη ν π ρ ώ ιμ η π α ιδ ικ ή η λ ικ ία . Α θ ή ν α , G u te n b e r g , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 9 . Δ ρ χ . 1 .7 6 5 . IS B N 9 6 0 -0 1 -0 5 8 7 -1 .

Εκπαίδευση Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Υ Κ. Μ α θ η σ ια κ έ ς δ υ σ κ ο λ ίε ς . Α θ ή ν α , Δ α ν ιά ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 5 4 . Δ ρ χ . 2 .6 0 0 . IS B N 9 6 0 7 2 6 3 -1 4 -6 . Π Α ΙΔ Α Γ Ω Π Κ Η Ε Τ Α ΙΡ Ε ΙΑ Τ Η Σ Ε Λ ­ Λ Α Δ Ο Σ . Σ τ1 Δ ιε θ ν έ ς Π α ιδ α γ ω γ ικ ό Σ υ ν έ δ ρ ιο . Ο ε λ λ η ν ισ μ ό ς τ η ς δ ια σ π ο ρ ά ς κ α ι η ε λ λ η ν ικ ή π α ιδ ε ία το υ . Π ρ α κ τικ ά . Ε π ιμ . Π . Χ ά ρ η ς - Ν .Β . Π ε τ ρ ο υ λ ά κ η ς . Α θ ή ν α , Ε λ λ η ν ικ ά Γ ρ ά μ μ α τα , 1 9 9 5 . Σ ελ . 3 9 1 . Δ ρ χ .

5 .2 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 3 4 4 - 1 0 8 - 2 . Τ Σ Ο Υ Μ Α Ν Η Σ Α .Σ . Μ ο υ σ ικ ή α γ ω ­ γ ή σ το ν η π ια γ ω γ ε ίο . Α θ ή ν α , Κ α σ τα ν ιώ τ η ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 5 9 . Δ ρ χ . 4 .1 6 0 .

IS B N 9 6 0 - 0 3 - 1 3 2 0 - 2 . ΓΠ ώσσα

Ελληνική γλώσσα Κ Υ Ρ ΙΑ Κ ΙΔ Η Σ Β . Ν ε ο ε λ λ η ν ικ ή γ λ ώ σ σ α ... Ε τ υ μ ο λ ο γ ία - σ υ ν ώ ν υ μ α α ν τίθ ετα . Τ ό μ ο ι Α ’+ Β ’+ Γ . Α θ ή ν α , Ν ικ ο λ ό π ο υ λ ο ς . Σ ελ . 1 .3 6 8 . Δ ρ χ .

1 5 .6 0 0 (Ο ι τ ρ ε ις τό μ ο ι). IS B N S e t 9 6 0 -7 5 2 3 -0 0 -8 .

Ξ ένες γλώ σσες Κ Ο Ρ Α Κ ΙΑ Ν ΙΤ Η Σ Β . Σ ύ γ χ ρ ο ν ο ια π ω ν ο - ε λ λ η ν ικ ό λ ε ξ ικ ό . Α θ ή ν α , Κ ασ τα ν ιώ τη ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 4 5 2 . Δ ρ χ .

7 .2 8 0 . IS B N 9 6 0 - 0 3 - 1 1 9 4 - 3 . Θ ε τ ικ έ ς ε π ι σ τ ή μ ε ς

Γενικά R E G IS Ε . Π ο ιο ς π ή ρ ε τ η ν κ α ρ έ κ λ α τ ο υ Α ϊν σ τά ιν; Μ ετ. Θ . Η λ ιά δ η ς . Α θ ή ν α , Τ ρ ο χ α λ ία , 1 9 9 5 . Σ ελ . 3 2 8 . Δ ρ χ . 4 .0 5 0 . IS B N 9 6 0 - 7 0 2 2 - 6 9 - 6 .

Μαθηματικά H A D A M A R D J . Η ψ υ χ ο λ ο γ ία τ η ς ε ­ π ιν ό η σ η ς σ τα μ α θ η μ α τ ικ ά . Μ ετ. Σ . Ζ α χ α ρ ίο υ . Α θ ή ν α , Κ ά το π τρ ο , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 7 0 . Δ ρ χ . 3 .6 4 0 . IS B N 9 6 0 7 0 2 3 -8 9 -7 .

Φ υσική Y O U N G H .D . Φ υ σ ικ ή , τ ό μ ο ς Β 1. Α π ό δ . Ε . Α ν α σ τ α σ ά κ η ς κ .ά . Α θ ή ν α , Π α π α ζ ή σ η ς , 1 9 9 4 . Σ ελ . 7 5 9 . Δ ρ χ .

1 5 .6 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 0 2 - 1 0 8 8 - 8 .

G A M O W F . Ο ι π ε ρ ιπ έ τ ε ιε ς τ ο υ κ. Τ ό μ π κ ιν ς . Μ ετ. Ν . Κ ο τρ ίδ η ς . Α θ ή ­ ν α , Δ ία υ λ ο ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 5 0 . Δ ρ χ .

3 .6 4 0 .

IS B N 9 6 0 - 7 1 4 0 - 6 1 - 3 .

B E R N S T E IN J . Α ϊν σ τά ιν. Α π ό δ . Μ . Π α ν α γ ιω τ ά κ η ς . Η ρ ά κ λ ε ιο , Π α ν ε π ι­ σ τη μ ια κ έ ς Ε κ δ ό σ ε ις Κ ρ ή τη ς, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 6 1 . Δ ρ χ . 2 .4 9 5 . IS B N 9 6 0 7 3 0 9 -8 7 -1 .

Χημεία S T R Y E R L. Β ιο χ η μ ε ία . Τ ό μ ο ς Β ’. Α π ό δ . Α . Α λ ε τρ ά ς κ .ά . Η ρ ά κ λ ε ιο , Π α ν ε π ισ τ η μ ια κ έ ς Ε κ δ ό σ ε ις Κ ρ ή τη ς, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 6 3 . Δ ρ χ . 9 .3 6 0 . IS B N 9 6 0 -7 3 0 9 -6 4 -2 . Ε φ α ρμ οσ μ ένες

Κ Υ Ρ ΙΑ Κ ΙΔ Η Σ Β . Σ τη ν ο ρ θ ο γ ρ α φ ία έ χ ε ις π ρ ό β λ η μ α ; Α θ ή ν α , Ν ικ ο λ ό π ο υ λ ο ς . Σ ελ . 8 5 . Δ ρ χ . 1 .0 4 0 . IS B N 9 6 0 -7 6 3 4 -0 5 -5 .

Ιατρική

Μ Π Α Λ Τ Α Σ Χ .Α . Λ εξικ ό τ η ς α ρ χ α ία ς ε λ λ η ν ικ ή ς γ λ ώ σ σ α ς . Α θ ή ν α , Π α π α δ ή μ α ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 6 6 3 . Δ ρ χ . 8 .8 4 0 .

Κ Ω Σ Τ Η Σ Κ .Π . Σ τ ο ν κ α ιρ ό τ η ς π α ν ώ λ η ς . Η ρ ά κ λ ε ιο , Π α ν ε π ισ τ η μ ια κ έ ς Ε κ δ ό σ ε ις Κ ρ ή τη ς, 1 9 9 5 . Σ ελ . 4 6 3 .

ε π ισ τή μ ε ς

Μ τίο

Δ ρ χ . 5 .5 1 0 . IS B N 9 6 0 - 7 3 0 9 - 8 5 - 5 .

M O N T A G N IE R L. Ι ο ί κ α ι ά ν θ ρ ω ­ π ο ι. Μ ε ι. - ε π ιμ . X . Κ α ζ λ α ρ ή ς . Α θ ή ­ ν α , Κ ά ιο π ιρ ο , 1 9 9 5 . Σ ελ . 3 7 2 . Δ ρ χ .

5 .2 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 7 0 2 3 - 7 7 - 2 .

ν α , Α ένα ο ν, 199 5 . Σ ελ. 77. Δ ρχ.

6 .2 4 0 . IS B N 9 6 0 - 6 7 2 1 - 0 1 - 8 . Ο G io rg io d e C h iric o κ α ι ο ε λ λ η ν ι­ κ ό ς μ ύ θ ο ς . Α ν δ ρ ο ς , 1 9 9 5 . Σ ελ .

2 4 6 . Δ ρ χ . 1 1 .0 0 0 .

Ψ υχαγω γία Κ Ο Υ Ρ Κ Ο Υ Ν Α Κ Η Σ Η . Σ κ ά κ ι κα ι σ ύ γ χ ρ ο ν η κ ο ιν ω ν ία . Α θ ή ν α , Δ ε λ φ ί­ ν ι, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 0 1 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 .

IS B N 9 6 0 - 3 0 9 - 2 0 4 - 5 .

J A F F E J . Ε θ ισ μ ό ς κ α ι κ α τ ά χ ρ η σ η το ξ ικ ώ ν ο υ σ ιώ ν . Μ ετ. Β . Λ α μ π ρ ο ύ σ η . Α θ ή ν α , A d v a n c e P u b lish in g , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 5 5 . Δ ρ χ . 5 .2 0 0 . IS B N 9 6 0 -8 5 6 3 6 -0 -7 .

Π Α Τ Ρ ΙΚ Α Λ Α Κ ΙΣ Φ . Η π ο ρ ε ία κ α ι το ό ρ α μ α τ η ς β υ ζ α ν τ ιν ή ς ζ ω γ ρ α φ ικ ή ς . Α θ ή ν α , Π α ρ ο υ σ ία , 1 9 9 5 . Σ ελ .

1 2 2 + Ε ι κ . Δ ρ χ . 2 .6 0 0 . IS B N 9 6 0 7 6 0 1 -2 6 -2 .

C H O P R A D . Τ έ λ ε ια υ γ ε ία . Μ ετ. Σ . Μ ε τα ξ ά ς . Α θ ή ν α , Α σ η μ ά κ η ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 8 6 . Δ ρ χ . 4 .1 6 0 . IS B N 9 6 0 8 5 4 5 4 -3 -9 .

Ό λ ο το ζ ω γ ρ α φ ικ ό έ ρ γ ο τ ο υ Ρ έ μ π ρ α ν τ . Μ ετ. Κ. Κ ο υ ρ ε μ έ ν ο ς . Α θ ή ­ ν α , Β ό τσ η ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 4 2 . Δ ρ χ .

9 .3 6 0 . IS B N 9 6 0 - 7 4 4 4 - 0 4 - 3 .

Σ Τ Ο Β Α ΙΟ Σ . Ε κ λ ο γ α ί - α π ο φ θ έ γ μ α ­ τα - υ π ο θ ή κ α ι. Τ ό μ ο ι 1 -1 3 . Ε ισ . μετ.

- σ χ ό λ . Θ .Γ . Μ α υ ρ ό π ο υ λ ο ς . Α θ ή ν α , Κ ά κ το ς , 1 9 9 5 . Δ ρ χ . 4 3 .2 2 5 (Ο ι 1 3 τό μ ο ι).

Γενικά

Ό λ ο τ ο ζ ω γ ρ α φ ικ ό έ ρ γ ο τ ο υ Ρ α ­ φ α ή λ . Μ ετ. Σ . Ξ υ γ κ ά κ η . Α θ ή ν α , Β ό ­ τ σ η ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 2 2 . Δ ρΥ . 9 .3 6 0 .

IS B N 9 6 0 - 7 4 4 4 - 0 3 - 5 .

Σ Τ Ο Β Α ΙΟ Σ . Ε κ λ ο γ α ί - α π ο φ θ έ γ μ α ­ τα - υ π ο θ ή κ α ι. Τ ό μ ο ς 1 5. Ε ισ . - μ ετ. σ χ ό λ . Θ .Γ . Μ α υ ρ ό π ο υ λ ο ς . Α θ ή ν α , Κ ά κ το ς, 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 5 1 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 .

Ό λ ο τ ο ζ ω γ ρ α φ ικ ό έ ρ γ ο τ ο υ Γ κ ό γ ια . Μ ετ. Κ. Κ ο υ ρ ε μ έ ν ο ς . Α θ ή ν α , Β ό τσ η ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 4 6 . Δ ρ χ .

9 .3 6 0 . IS B N 9 6 0 - 7 4 4 4 - 0 5 - 1 .

Π Λ Ο Υ Τ Α Ρ Χ Ο Σ . Η θ ικ ά . Τ ό μ ο ι 11 2 . Ε ισ . - μετ. σ χ ό λ . Φ ιλ ο λ ο γ ικ ή Ο μ ά δ α Κ ά κ το υ . Α θ ή ν α , Κ ά κτος, 1 9 9 5 . Δ ρ χ . 3 9 .7 0 0 (Ο ι 1 2 τ ό μ ο ι).

G o y a. Ο ι σ υ μ φ ο ρ ές του π ο λέμ ο υ. Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , Ν η σ ίδ ε ς , 1 9 9 5 . Σ ελ .

1 0 8 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 .

Π Λ Ο Υ Τ Α Ρ Χ Ο Σ . Η θ ικ ά . Τ ό μ ο ι 1 1 , 1 3 , 1 4 ,1 9 , 2 0 . Ε ισ .- μ ετ.- σ χ ό λ . Φ ι­ λ ο λ ο γ ικ ή Ο μ ά δ α Κ ά κ το υ . Α θ ή ν α , Κ ά κ το ς, 1 9 9 5 . Δ ρ χ . 1 6 .9 0 0 (Ο ι π έ -

Κ ρ η τικ ή αν αγέννησ η. Α θήνα, M u ltim e d ia , 1 9 9 5 . 1 C D . Δ ρ χ .

1 4 .5 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 7 5 3 4 - 0 0 - Χ . Π Α Ρ Ο Υ Σ Η Λ . Κ ο ύ κ λε ς κ ο υ κ λ ο θ έ α ­ τρ ο υ . Α θ ή ν α , Δ ελφ ίνι, 1 9 9 5 . Σ ελ. 12 6 . Δ ρ χ . 5 .2 0 0 . IS B N 9 6 0 -3 0 9 -1 3 9 -1 .

H E R B E R T R .L . Η σ ύ γ χ ρ ο ν η τ έ χ ν η . Δ ο κ ίμ ια κ α λ λ ιτ ε χ ν ώ ν . Μ ετ. Μ . Δ η μ ο π ο ύ λ ο υ . Α θή ν α , 199 5 . Σ ελ. 168. Δ ρ χ . 3 .6 4 0 .

Λευκώματα Ε λ λ η ν ικ ό Π α ν ό ρ α μ α . Π ε ιρ α ιά ς 1 9 0 0 - 1 9 3 0 . Α π ό π α λ ιά κ α ρ τ-π ο σ τά λ κα ι φ ω τ ο γ ρ α φ ίε ς . Α θ ή ν α , Σ υ λ λ έ ­ κ τη ς, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 1 0 . Δ ρ χ . 5 .2 0 0 . Λ έ σ β ο ς. Α π ό τη Σ α π φ ώ σ τ ο ν Ε λύτη . Μ υ τιλ ή ν η , Δ ή μ ο ς Μ υ τιλ ή ν η ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 9 0 . Δ ρ χ . 1 6 .6 4 0 . IS B N 9 6 0 8 5 -1 0 1 -9 -8 . Π ά τμ ος. Α θή ν α , 199 5 . Σ ελ. 49. Δ ρ χ . 3 .5 0 0 . IS B N 9 6 0 - 8 5 - 5 9 1 - 2 - Χ . Π ά τμ ος. Τ ο ν η σ ί τη ς Α π οκά λυψ η ς. Α θ ή ν α , Τ ο π ίο , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 6 0 . Δ ρ χ .

1 4 .5 6 0 . IS B N 9 6 0 - 7 6 4 6 - 0 0 - 2 . Κ Α Σ Ε Ρ Η Σ Ν . Δ ω δ ε κ ά ν η σ α . Τ α ξ ίδ ι σ το χ ώ ρ ο κ α ι σ το χ ρ ό ν ο . Ρ ό δ ο ς , R o d o s Im a g e , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 3 3 . Δ ρ χ .

1 6 .0 0 0 .

Κ ινηματογράφος G IO V A N N IN I F . S e ria l killer. Μ ετ. Κ. Μ ά ρ α κ α . Α θ ή ν α , Σ τά χ υ , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 5 6 . Δ ρ χ . 2 .2 0 0 . IS B N 9 6 0 7 1 5 1 -3 4 -8 .

Φ ω τογραφ ία N E L L Y ’S . Α π ό τ ο ν Δ ιο ν ύ σ η Φ ω τό π ο υ λ ο . Α θ ή ν α , Α γ ρ ο τικ ή Τ ρ ά π ε ζ α τη ς Ε λ λ ά δ ο ς, 1 9 9 5 . Σ ελ. 4 5 0 . Δ ρ χ.

2 0 .0 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 8 4 0 5 - 0 1 - 7 .

Μουσική Σ Υ Μ Ε Ω Ν ΙΔ Ο Υ Α . Λ εξικ ό Ε λ λ ή ν ω ν σ υ ν θ ε τ ώ ν . Α θ ή ν α , Φ ίλ ιπ π ο ς Ν ά κ α ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 4 4 9 . Δ ρ χ . 6 .4 0 0 . IS B N 9 6 0 -2 4 8 -5 . Ε ν α σ χ ο λ ή σ ε ις

Αθλητισμός

Ζωγραφική

Σ Α Ρ Γ Κ Α Ν Η Σ Ν . Ο μ ικ ρ ό ς τ ε ρ μ α τ ο ­ φ ύ λ α κ α ς . 6 - 1 8 ε τώ ν . Α θ ή ν α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 4 1 . Δ ρ χ . 7 .2 8 0 .

Η Α π ο κ ά λ υ ψ η τ ο υ Ιω ά ν ν η . Σ ύ γ χ ρ ο ­ ν ε ς εικ α σ τικ έ ς π ρ ο σ ε γ γ ίσ ε ις . Α θ ή ­

Σ Α Ρ Γ Κ Α Ν Η Σ Ν . Ο τερ μ α το φ ύ λ α κ α ς. Α θ ή ν α , 1 9 9 5 . Σ ελ. 1 5 1 . Δ ρ χ . 7 .2 8 0 .

Μ τίο

Κ λ α σ ικ ή φ ι λ ο λ ο γ ί α

-Αρχαίοι σ υγγραφ είς

Λ ο γ ο τ ε χ ν ία

Ποίηση Β Η Λ Α Ρ Α Σ I. Π ο ιή μ α τ α . Α θ ή ν α , Ν ε ­ ο ε λ λ η ν ικ ή Β ιβ λ ιο θ ή κ η , Ί δ ρ υ μ α Κ ώ ­ σ τα κ α ι Ε λ έ ν η ς Ο υ ρ ά ν η , 1 9 9 5 . Σ ελ .

6 0 2 . Δ ρ χ . 4 .1 6 0 . Γ Κ Ο Υ Μ Α Σ I. Α υ τ ο σ χ ε δ ια σ μ ο ί. Α θ ή ­ ν α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 5 3 . IS B N 9 6 0 9 0 2 3 2 -0 -7 . Δ Α Ρ Α Κ Η Ζ. Η θ λ ίψ η κ α ίει τις σ κ ιέ ς μ α ς . Α θ ή ν α , Ν ε φ έ λ η , 1 9 9 5 . Σ ελ .

8 0 . Δ ρ χ . 1 .3 5 0 . IS B N 9 6 0 -2 1 1 -2 3 5 -2 . Κ Α Β Α Φ Η Σ Κ .Π . Ά π α ν τα τα πο ιη τι­ κ ά . Ε π ιμ . Γ .Φ . Φ έ ξ η ς . Α θ ή ν α , Μ έ ρ ­ μ η γ κ α ς, 1 9 9 5 . Σ ελ . 3 4 0 . Δ ρ χ . 4 .2 8 0 . Κ Α Β Α Φ Η Σ Κ .Π . Τ α ερ ω τικ ά . Μ ια ε ­ π ιλ ο γ ή . Α ν θ ο λ . - ε π ιμ . Γ .Φ . Φ έ ξ η ς . Α θ ή ν α , Μ έ ρ μ η γ κ α ς , 1 9 9 5 . Σ ελ .

1 1 9 . Δ ρ χ . 2 .9 1 0 . Κ Α Λ Φ Α Σ Α . Ω δ ή σ τη ν ε υ ρ ύ χ ω ρ η α ­ π ώ λ ε ια . Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , Τ α Τ ρ α μ ά κ ια , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 4 2 . Δ ρ χ . 1 .2 7 0 .

Κ Α Φ Η Κ .Δ . Ά λ μ π ο υ μ α π ό α ν τ α ύ γ ε ι­ ες τέχνης. Α θήνα, Π εργαμ ηνή, 1 9 9 5 . Σ ελ . 5 9 . Δ ρ χ . 1 .2 4 5 . IS B N 9 6 0 -7 1 3 4 -0 9 -5 . Κ Α Ψ Α Λ Η Σ Δ . Μ έ ρ ε ς α ρ γ ία ς . Α θ ή ­ ν α , Ά γ ρ α , 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 1 . Δ ρ χ . 8 3 0 .

IS B N 9 6 0 - 3 2 5 - 1 4 9 - 6 . Κ Λ Ε Α Ν Θ Η Σ Γ.-Α . Ά π α ν τα . Ε π ιμ . υ π ο μ ν . Μ .Γ . Β α ρ θ ο υ ν η ς . Α θ ή ν α , Π ν ε υ μ α τ ικ ό Ί δ ρ υ μ α Σ ά μ ο υ « Ν ικ ό ­ λ α ο ς Δ η μ η τρ ίο υ » , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 4 3 7 . Δ ρ χ . 4 .6 8 0 . IS B N 9 6 0 - 8 5 3 0 5 - 5 - 5 . Κ Ρ Α Ν ΙΔ ΙΩ Τ Η Σ Ν . Π ο ίη σ η - Τ ό μ ο ς Β ' (1 9 8 7 - 1 9 9 5 ) . Σ ελ . 4 0 3 . Δ ρ χ .

4 .1 6 0 .

IS B N 9 6 0 - 7 2 3 3 - 8 3 - 2 . ΠΑΠΑΠΑΥΛΟΥ Β. Σε μορφ ή χ ά ίκ ο ύ . Α θ ή ν α , Ν έ α Σ ύ ν ο ρ α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 3 9 . Δ ρ χ . 1 .9 8 0 . IS B N 9 6 0 2 3 6 -5 4 0 -4 . Π Α Π Α Σ Β . Π α ρ ά γ ρ α φ ο ς 1 ,2 . Π ο ιή ­ μα τα. Β ’ έ κ δ ο σ η . Θ ε σ σ α λ ο νίκ η , Τ α Τ ρ α μ ά κ ια , 1 9 9 5 . Σ ελ . 5 9 . Δ ρ χ . 1 .4 5 5 . Π Α Υ Λ Α Κ Ο Υ Δ . V u lp e s v u lp e s . Π ο ι­ ή μ α τα . Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , Τ α Τ ρ α μ ά κ ια , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 1 . Δ ρ χ . 1 .1 0 0 . Μ Α ΓΙΑ Κ Ο Φ Σ Κ Ι Β . Σ ύ ν ν ε φ ο μ ε π α ­ ν τε λ ό ν ια . Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , Τ α Τ ρ α μ ά ­ κ ια , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 7 2 . Δ ρ χ . 1 .8 2 0 .

Π εζογραφ ία Α λ λ ό κ ο τα , π α ρ ά ξ ε ν α , «... ό π ο υ εδ ιχ ά ζ ε τ ο τ ο ρ ε ύ μ α ...» . Ε π ιλ . - ε π ιμ . Μ . Γ ιό σ η κ .ά . Α θ ή ν α , Ε κ δ ό σ ε ις τ ο υ Ε ι­ κοσ τού Π ρώ του, 199 5 . Σ ελ. 3 1 3 . Δ ρ χ . 3 .4 3 0 . IS B N 9 6 0 - 7 0 5 8 - 4 0 - 2 . Ε χ ε δ ώ ρ ο υ δ ιη γ ή σ ε ις . Α ν θ ο λ ο γ ία δ ιη γ η μ ά τ ω ν δ ε κ α ε π τ ά σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν π ε ζ ο γ ρ ά φ ω ν τ η ς Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η ς . Ε π ιμ . - εισ . - α ν θ ο λ . Π . Σ φ υ ρ ίδ η ς . Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , Κ ο ιν ό τη τα Κ α λ ο χ ω ρ ίο υ , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 1 1 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . Α Π Ο Σ Τ Ο Λ ΙΔ Ο Υ Ε . Τ ο σ κ ο τ ε ιν ό δ ω μ ά τ ιο . Α θ ή ν α , Δ ε λ φ ίν ι, 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 9 7 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 . IS B N 9 6 0 3 0 9 -2 1 8 -5 . Β Α Σ ΙΛ ΙΚ Ο Σ Β . Η ατελείω τη επιστολή. Α θ ή ν α , Ν έ α Σ ύ ν ο ρ α , 1 9 95. Σ ελ. 3 1 1 . Δ ρ χ . 2 .9 1 0 . ISB N 9 6 0 -2 3 6 -5 4 5 -5 . Β ΙΤ Α Λ Η Λ . Η μ υ ρ ω δ ιά τ ο υ μ α ύ ρ ο υ . Δ ιη γ ή μ α τ α . Α θ ή ν α , Ε ξ ά ν τα ς, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 1 6 . Δ ρ χ . 1 .3 5 0 . IS B N 9 6 0 2 5 6 -2 4 0 -4 .

Γ Έ Ρ Α Ρ Δ Ο Σ Β .-Κ . Σ α ν ξ ε χ α σ μ έ ν ο π ε ρ ισ τ έ ρ ι σ ’ έ ν α κ α λ ώ δ ιο τ η ς Δ Ε Η . Α θ ή ν α , Ε ν α λ λ α κ τικ έ ς Ε κ δ ό σ ε ις , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 7 8 . Δ ρ χ . 1 .0 4 0 . IS B N 9 6 0 -4 2 7 -0 3 6 -2 . Γ Ε Ρ Μ Α Ν Ο Σ Φ . Γ ρ ά ψ τ’τ ο ό π ω ς το λ έ ω . Α θ ή ν α , Κ ά κ το ς, 1 9 9 5 . Σ ε λ .

2 2 0 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . Γ Ε Ρ Μ Α Ν Ο Σ Φ . Μ ε σ υ γ χ ω ρ ε ίτ ε , λ ά ­ θ ο ς . Α θ ή ν α , Κ ά κ το ς, 1 9 9 5 . Σ ελ .

1 8 0 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . Γ Ε Ρ Μ Α Ν Ο Σ Φ . Ο ύ τε α λ ά τι ο ύ τ ε π ιπ έ ρ ι. Α θ ή ν α , Κ ά κ το ς, 1 9 9 5 . Σ ελ .

1 8 4 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . Γ Ε Ρ Μ Α Ν Ο Σ Φ . Σ κ έ ψ ο υ π ρ ιν τ ο α ­ γ ο ρ ά σ ε ις . Α θ ή ν α , Κ ά κ το ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 9 5 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 .

Δ ιη γ ή μ α τ α . Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , Τ α Τ ρ α ­ μ ά κ ια , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 0 0 . Δ ρ χ . 1 .8 2 0 . Κ Α Μ Π Ο Υ Ρ Ο Γ Λ Ο Υ Δ .Γ . Α ττικ ο ί έ ­ ρ ω τ ε ς . Ισ το ρ ικ ό δ ιή γ η μ α . Α θ ή ν α , Σ ύ γχ ρ ο ν η Ε π ο χή , 199 5 . Σ ελ. 193. Δ ρ χ . 2 .0 8 0 . IS B N 9 6 0 - 2 2 4 - 7 4 4 - 4 . Κ Α Ν Τ Ζ Ο Λ Α - Σ Α Μ Π Α Τ Α Κ Ο Υ Β. Τ ο δ έ κ α τ ο έκ τ ο κ α λ ο κ α ίρ ι. Α θ ή ν α , Π α τ ά κ η ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 8 7 . IS B N 9 6 0 3 6 0 -4 1 5 -1 . Κ Α Ρ Α Π Α Ν Ο Υ Ρ . Τ α κ ό κ κ ιν α ν ύ χ ια . Α θ ή ν α , Κ έ δ ρ ο ς, 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 3 7 . Δ ρ χ . 2 .8 0 0 . IS B N 9 6 0 - 0 4 - 1 0 8 6 - 0 . Κ Α Τ Σ Α Δ Ω Ρ Ο Σ Κ.Γ. Π α ρ α μ υ θ ά κ ια . Α π ’ τα η μ ερ ο λ ό για κ ά π ο ιο υ κα θη γη τή. Α θ ή ν α , 1 9 9 5 . Σ ελ. 3 9 6 . Δ ρ χ . 3.6 4 0 .

Γ Ε Ρ Μ Α Ν Ο Σ Φ . Τ ο δ ις εξ α μ α ρ τε ίν . Α θ ή ν α , Κ ά κ το ς, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 0 0 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 .

Κ Ε Ρ Α Σ ΙΔ Η Σ Σ . Τ ο τρ α μ . Θ ε σ σ α λ ο ­ ν ίκ η , Π α ρ α τ η ρ η τ ή ς , 1 9 9 5 . Σ ελ .

1 2 6 . Δ ρ χ . 1 .9 8 0 . IS B N 9 6 0 - 2 6 0 8 3 9 -0 .

Γ Κ ΡΙΤ Ζ Α Σ Γ. Η α γ ω ν ίσ τ ρ ια . (Δ ιη γ ή ­ μ α τα ) . Α θ ή ν α , 1 9 9 5 . Σ ελ . 8 7 . Δ ρ χ .

1 .5 6 0 .

Κ Ο Ρ Φ Η Σ Τ . Δ ε λ τ ίο σ υ μ β ά ν τ ω ν . Μ ι­ κ ρ ά π ε ζ ά . Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , Τ α Τ ρ α μ ά ­ κ ια , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 4 5 . Δ ρ χ . 1 .4 5 5 .

Δ Ε ΙΛ ΙΝ Ο Σ Δ . Σ τη γ η τ ο υ έρ ω τα . Μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α . Α θ ή ν α , Κ α σ τα νιώ τ η ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 6 9 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 .

IS B N 9 6 0 - 0 3 - 1 3 4 6 - 6 .

Κ Υ Θ Ρ Ε Ω Τ Η Σ I. Ο ι α ξ ερ ίζ ω το ι. Λ ε υ κ ω σ ία , 1 9 9 4 . Σ ε λ . 1 0 9 . Δ ρ χ .

1 .8 7 0 . IS B N 9 6 0 - 9 9 6 3 - 7 9 9 5 - 0 - 7 .

Δ Ε Λ Η Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Υ - Τ Σ Α Κ Μ Α Κ Η Ε. Η α π ό φ α σ η π ου δ ε ν π ά ρθη κε. Α θ ή ν α , Λ ά μ ψ η , 1 9 9 4 . Σ ελ . 1 9 9 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 . Δ Ε Λ Η Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Υ - Τ Σ Α Κ Μ Α Κ Η Ε . Η π ά ν ιν η κ ο ύ κ λ α . Α θ ή ν α , Λ ά μ ­ ψ η . Σ ε λ . 1 9 0 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 . Δ Ε Ν Δ Ρ ΙΝ Ο Σ Γ. Έ ν α π α κ έ τ ο « Α ρ ω ­ μα ». Π ε ζ ά κ ε ίμ ε ν α ,. Α θ ή ν α , Κ έ­ δ ρ ο ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 9 4 . Δ ρ χ . 3 .3 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 0 4 - 1 0 8 4 - 4 . Δ ΙΠ Λ Α Ρ Η Σ Γ. Α ν ε μ ο δ ε ίκ τ η ς . Α θ ή ­ ν α , Ο δ υ σ σ έ α ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 5 7 . Δ ρ χ . 1 .5 6 0 . IS B N 9 6 0 - 2 1 0 - 2 3 7 - 3 . Ζ Η Κ Α Σ Γ .Β . Η ε κ π λ ή ρ ω σ η . Α θ ή ν α , Δ ω δ ώ νη , 199 5 . Σ ελ. 115. Δ ρ χ.

1 .9 0 0 . IS B N 9 6 0 - 2 4 8 - 7 4 7 - Χ . Ζ Ο Υ Ρ Γ Ο Σ I. Φ ρ ά ο υ σ τ. Α θ ή ν α , Ν έα Σ ύ νο ρ α , 1995. Σ ελ. 3 6 3 . Δ ρ χ.

3 .1 2 0 .

IS B N 9 6 0 - 2 3 6 - 5 3 9 - 0 . Ι Σ Τ Ο Σ ’9 5 . Α θ ή ν α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 7 1 . Δ ρ χ . 2 .0 0 0 . IS B N 9 6 0 - 7 3 9 2 - 0 8 - 6 . ΙΩ Α Κ Ε ΙΜ Β . Ο τ ά φ ο ς τ ο υ Έ λ λ η ν α .

Κ Ω Τ Σ ΙΑ Σ Τ . Τ ο τε λ ε υ τα ίο κ α ν α ρ ίν ι. Α θ ή ν α , Κ έ δ ρ ο ς, 1 9 9 5 . Σ ελ . 124. Δ ρ χ . 1 .8 0 0 . IS B N 9 6 0 - 0 4 - 0 9 6 9 - 2 . Λ Α ΧΑΝ ΑΣ Μ . Η μετά θεσ η . Α φ ή γη ­ μ α . Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , Τ α Τ ρ α μ ά κ ια , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 5 3 . Δ ρ χ . 1 .4 5 5 . Μ Α Ν ΙΩ Τ Η Σ Γ. Α λ λ η λ ο ύ ια . Α θ ή ν α , Π α τά κ η ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 3 9 . Δ ρ χ .

3 .9 0 0 . IS B N 9 6 0 - 3 6 0 - 4 7 9 - 8 . Μ Ο Υ Τ Α Φ ΙΔ Η Σ Μ . Β ία ιο ς λ ό γ ο ς . Έ ν α κ ιν ο ύ μ ε ν ο σ ώ μ α . Θ ε σ σ α λ ο ν ί­ κ η , Κ ώ δ ικ α ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 3 9 . Δ ρ χ .

1 .1 2 0 .

IS B N 9 6 0 - 7 3 3 2 - 1 0 - 5 . Ξ Α Ν Θ Α Κ Η Α . Τ α ρ ώ . Μ υ θ ισ τό ρ η μ α . Α θ ή ν α , Κ έ δ ρ ο ς, 1 9 9 5 . Σ ελ. 1 1 9 . Δ ρ χ .

1 .8 0 0 . IS B N 9 6 0 -0 4 -1 0 8 7 -9 . Ξ Ε Ν Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Γ. Η Σ μ υ ρ ν ιά . Μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α . Α θ ή ν α , Β λ ά σ σ η , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 8 2 . Δ ρ χ . 2 .6 0 0 . IS B N 9 6 0 -3 0 2 -0 4 5 -1 . Ξ Ε Ν Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Γ. Σ α ν ε κ κ λ η σ ιά σ τη ν ε ρ η μ ιά . Μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α , Α θ ή ν α , Β λ ά σ σ η , 1 9 9 5 . Σ ελ . 3 5 7 . Δ ρ χ .

2 .6 0 0 .

IS B N 9 6 0 -3 0 2 - 0 4 6 - Χ .

Μ τίο

ΟΜ ΑΔΑ ΓΥ Ν Α ΙΚ Ε ΙΑ Σ Δ Η Μ Ι­ Ο Υ Ρ Γ ΙΚ Η Σ Γ Ρ Α Φ Η Σ . Τ ο π ία ε ν ­ δ υ ν ά μ ω σ η ς . Α θ ή ν α , Ε ν α λ λ α κ τικ ές Ε κ δ ό σ ε ις , 1 9 9 5 . Σ ελ . 6 3 . Δ ρ χ .

1 .0 4 0 . IS B N 9 6 0 - 4 2 7 - 0 3 4 - 6 . ΠΑ ΠΑΘ ΑΝΑ ΣΟΠΟ ΥΛΟ Σ Θ . Ο α­ γ ρ ιό χ ο ιρ ο ς τ η ς Κ α λ υ δ ώ ν α ς . Α θ ή ν α , Α σ ιή ρ , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 4 9 . Δ ρ χ . 1 .1 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 2 0 3 - 3 3 0 - 4 . Π Α Π Α Ν Δ Ρ Ε Ο Υ Ν . Δ έ κ α μ ύ θ ο ι κα ι μ ια ισ τ ο ρ ία . Α θ ή ν α , Κ α σ τα νιώ τη ς, 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 2 2 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . IS B N 9 6 0 -0 3 -1 3 9 5 -4 . Π Α Π Α Ρ Ρ Η Γ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Κ. Η ε π ι­ σ τ ρ ο φ ή . Α θ ή ν α , Γ κ ο β ό σ τη ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 0 8 . Δ ρ χ . 1 .5 0 0 . IS B N 9 6 0 2 7 0 -7 2 0 -8 . Π Ε Ρ ΙΔ Α Σ Γ. Η ε υ γ ο ν ία τ ο υ δ ια β ό ­ λ ο υ . Μ υ θ ισ τό ρ η μ α . Α θ ή ν α , Ί ρ ις , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 4 7 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 . Π Λ ΙΑ Τ Σ ΙΚ Α - Π Α Ν Σ Ε Λ Η Ν Ο Υ Ε . Λ ε ω φ ό ρ ο ς τ ο υ ή λ ιο υ . Α θ ή ν α , Δ ε λ ­ φ ίν ι, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 5 5 . Δ ρ χ . 1 .5 6 0 .

IS B N 9 6 0 - 3 0 9 - 2 1 6 - 9 . Σ ΙΜ Ο Σ Γ. Έ ξ ι διη γή μ ατα κι έ ν α δ έ ­ ντρ ο. Α θ ήνα, Π ατάκ ης, 1995. Σ ελ. 119. Δ ρ χ. 2 .2 8 5 . ISB N 9 60-3260-478-Χ . Σ Τ Α Θ Ο Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ Π . Η κ ιβ ω τ ό ς μ ε τις π ρ ό θ υ μ ε ς γ υ ν α ίκ ε ς . Α θ ή ν α , Ν έ α Σ ύ ν ο ρ α , 1 9 9 5 . Σ ελ . 3 1 8 . Δ ρ χ .

2 .6 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 2 3 6 - 5 4 4 - 7 . Σ Ω Τ Η Ρ Χ Ο Σ Π .Μ . Η γ ια γ ιά μ ο υ η Α λ ω σ η . Μ υ θ ισ τό ρ η μ α . Α θ ή ν α , Α ρ μ ό ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 3 1 1 . Δ ρ χ . 3 .3 5 0 .

IS B N 9 6 0 - 7 1 0 2 - 8 0 - 0 . Σ Ω Τ Η Ρ Χ Ο Σ Π .Μ . Ο ι Ά γιοι Καβαλλά ρ η δ ες . Α θ ήνα, Α σ ιήρ , 1995. Σ ελ.

106. Δ ρ χ. 1.500. ISB N 960-20 3 -3 6 0 -6 . Τ Ζ Ο Υ Μ Π Α Σ Τ . Έ ν α τζ ό β ε ν ο . Α θ ή ­ ν α , Ω κ ε α ν ίδ α , 1 9 9 5 . Σ ελ . 3 9 5 . Δ ρ χ .

3 .1 2 0 .

IS B N 9 6 0 - 7 2 1 3 - 9 7 - 1 . Τ Ρ ΙΑ Ν Τ Α Φ Υ Λ Λ Η Σ Κ .Ν . Μ ε ν ύ χ ια κ α ι μ ε δ ό ν τ ια . Α θ ή ν α , 1 9 9 5 . Σ ελ .

2 5 4 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 . Φ Α Κ ΙΝ Ο Σ Α . Κ λ ε μ μ έ ν η ζ ω ή . Μ υ θ ι­ σ τό ρ η μ α . Α θ ή ν α , Κ α σ τα νιώ τη ς, 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 3 1 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . IS B N 9 6 0 -0 3 -1 3 7 4 -1 . Φ Α Λ Κ Ο Σ Τ . Η νύ χτα. Α θ ήν α, Δ ελ ­ φ ίν ι, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 0 9 . Δ ρ χ . 1 .5 6 0 .

IS B N 9 6 0 - 3 0 9 - 2 1 4 - 2 .

Μ τίο

Χ Α Τ Ζ Η Α Β Ρ Α Μ ΙΔ Η Σ Δ . Τ ρ ε ις κ ι η α φ ε ν τ ιά μ ο υ ή τ ρ ία π ρ α γ μ α τ ικ ά κ ι έ ­ ν α φ α ν τα σ τικ ό . Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , Κ ώ ­ δ ικ α ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 9 3 . Δ ρ χ . 1 .2 4 5 . Χ Ο Υ Λ ΙΑ Ρ Α Σ Ν . Σ το σ π ίτι τ ο υ ε ­ χθρ ο ύ μου. Α θήνα, Ν εφέλη, 1995. Σ ε λ . 2 2 6 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . IS B N 9 6 0 2 1 1 -2 2 8 -Χ . Λ υ κ ά ν θ ρ ω π ο ι. Μ ετ. Β . Τ ό μ π ρ ο υ Κ .Α . Δ ια β ο λ ίτσ η ς . Α θ ή ν α , Τ ο Κ λε ι­ δ ί, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 7 4 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 .

IS B N 9 6 0 - 2 3 7 - 0 9 6 - 3 . Π α ρ α μ ύ θ ια α π ό τη λ ο γ ο τ ε χ ν ία . Μ ετ. Γ. Β α λ ο ύ ρ δ ο ς . Α θ ή ν α , Α π ό π ε ιρ α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 9 9 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 . IS B N 9 6 0 -7 0 3 4 -7 2 -4 . Α Λ ΙΣ Ο Ν Ν . Τ ο μ π ά σ τ α ρ δ ο . Μ ετ. Π . Γ κ ά τζια ς. Α θ ή ν α , Ο δ υ σ σ έ α ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 3 3 . Δ ρ χ . 3 .4 3 0 . IS B N 9 6 0 2 1 0 -2 2 9 -2 .

G E O T H E J.-W . Τ α χ ρ ό ν ια μ α θ η τε ί­ α ς τ ο υ Β ίλ χ ε λ μ Μ ά ισ ιε ρ . Μ υ θ ισ τό ­ ρ η μ α . Τ ό μ ο ς Α 1. Μ ετ. Α . Π α ρ θ έ ν η ς , Α θ ή ν α , Ί δ ρ υ μ α Κ ώ σ τα κ α ι Ε λ έ ν η ς Ο υ ρ ά ν η , 1 9 9 5 . Σ ελ . 3 2 9 . Δ ρ χ.

3 .6 4 0 .

Y O S H IM O T O Β . Ν .Ρ . Μ υ θ ισ τό ρ η ­ μ α . Μ ετ. Ε . Μ π α ρ τ ζ ιν ό π ο υ λ ο ς . Α θ ή ­ ν α , Κ α σ τα νιώ τη ς, 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 7 5 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . IS B N 9 6 0 - 0 3 - 0 9 0 9 - 4 .

G A A R D E R J . Τ ο μ υ σ τή ρ ιο τ η ς τ ρ ά ­ π ο υ λ α ς . Μ ετ. Μ . Α γ γ ε λ ίδ ο υ . Α θ ή ν α , Ν έα Σ ύ νο ρ α , 1995. Σ ελ. 3 8 1 . Δ ρχ.

3 .6 4 0 . IS B N 9 6 0 - 2 3 6 - 5 3 7 - 4 .

G A R N E R J.F . Π ο λ ιτικ ώ ς ο ρ θ ό τ ε ρ α π α ρ α μ ύ θ ια . Μ ετ. Λ . Ε ξ α ρ χ ο π ο ύ λ ο υ . Α θ ή ν α , Δ ία υ λ ο ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 3 4 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 . IS B N 9 6 0 - 7 1 4 0 - 7 3 - 7 .

ZARRALUKI Ρ . Ο υ π εύ θ υ ν ο ς τω ν β α τ ρ ά χ ω ν . Μ ετ. Β . Φ ω τ ο π ο ύ λ ο υ . Α θ ή ν α , Σ έ λ α ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 7 2 . Δ ρ χ . 1 .8 7 0 . IS B N 9 6 0 - 7 2 4 6 - 1 9 - 5 .

K A W A B A T A Υ . Η χ ώ ρ α το υ χ ιο ν ιο ύ . Μ ετ. Γ. Λ ε ω τσ ά κ ο ς . Α θ ή ν α , Κ έ δ ρ ο ς . Σ ε λ . 2 2 1 . Δ ρ χ . 3 .0 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 0 4 - 1 0 4 6 - 1 .

C A S A N O V A J . Ισ το ρ ία τ η ς ζ ω ή ς μ ο υ . Μ ετ. Σ . Δ ιο ν υ σ ο π ο ύ λ ο υ . Α θ ή ­ να , Ά γ ρ α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 5 0 . Δ ρ χ .

4 .6 8 0 . IS B N 9 6 0 - 3 2 5 - 1 4 3 - 7 .

K E S S E L J . Ο ι κ α β α λ ά ρ η δ ε ς . Μ ετ. Β . Κ α τσ ά νη ς. Α θ ή ν α , Ζ α χ α ρ ό -

πουλος, 4 .1 6 0 .

1 9 9 5 . Σ ελ . 6 7 2 . Δ ρ χ.

IS B N 9 6 0 - 2 0 8 - 4 3 7 - 5 .

Q U E F FE L E C Υ. Η μ α ύρ η σαγή νη. Μ ετ. Σ . Μ π ίνη - Σ ω τ η ρ ο π ο ύ λ ο υ . Α θ ή ­ ν α , Ζ α χ α ρ ό π ο υ λ ο ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 3 3 5 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . ISB N 9 6 0 -2 0 8 -5 0 9 -6 .

C R IC H T O N Μ . Κ ό ν γ κ ο . Μ ετ. Μ . Τ ζια ντζή . Α θ ή ν α , Κ έ δ ρ ο ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 4 3 3 . Δ ρ χ . 3 .4 0 0 . IS B N 9 6 0 0 4 -1 1 2 0 -4 .

L A R S E N Μ . Ε ικ ο ν ικ ή π ρ α γ μ α τ ικ ό ­ τητα. Μ ε ι. Ζ . Δ ια λ ε ισ μ ά . Α θ ή ν α , Ο δ υ σ σ έ α ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 4 9 . Δ ρ χ .

2 .6 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 2 1 0 - 2 3 8 - 1 .

L IN N A V . Ο ά γ ν ω σ τ ο ς σ τρ α τιώ τη ς. Μ ετ. Μ .Ν . Μ α ρ τζ ο ύ κ ο υ - Π . Π α ν α γ ο π ο ύ λ ο υ . Α θ ή ν α , Κ α λ έ ν ιη ς, 1 9 9 5 . Σ ελ . 4 1 2 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . IS B N 9 6 0 2 1 9 -0 5 8 -2 .

L O N D O N J . Ο λ ό χ ρ υ σ ο φ α ρ ά γ γ ι. Δ ιη γ ή μ α τα . Μ ετ. Κ. Α λά τσ η ς. Α θ ή ν α , Σ ύ γ χ ρ ο ν η Ε π ο χ ή , 1 9 9 5 . Σ ελ. 3 0 3 . Δ ρ χ . 3 .3 2 5 . IS B N 9 6 0 -2 2 4 -7 4 2 -8 .

M A N N Τ . Τ ο μ α γ ικ ό β ο υ ν ό . Μ ετ. Θ . Π α ρ α σ κ ε υ ό π ο υ λ ο ς . Τ ό μ ο ι Α '+ Β '. Α θ ή ν α , Ε ξ ά ν τα ς, 1 9 9 5 . Σ ελ .

5 9 0 + 6 5 3 . Δ ρ χ . 1 0 .4 0 0 (Ο ι δ ύ ο τό ­ μ ο ι). IS B N S e t 9 6 0 - 2 5 6 - 2 4 4 - 7 .

M E R IM E E Ρ . Ν ου β έλες II. Μ ει. Ν . Π έπ π α . Α θήνα, Δ ελφ ίνι, 1995. Σ ελ.

2 1 4 . Δ ρ χ. 2 .6 0 0 . ISBN 960-300-157-Χ .

M IS IM A Υ . Α φ η ν ια σ μ έ ν α ά λ ο γ α . Τ ό ­ μ ο ς Β ’. Μ υ θ ισ τό ρ η μ α . Μ ετ. Γ. Κ οβ αλ έ ν κ ο - Σ . Π α π α σ τα ύ ρ ο υ . Α θ ή ν α , Κ α­ σ τα νιώ της, 1 9 9 5 . Σ ελ. 4 9 9 . Δ ρ χ .

5 .2 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 0 3 -0 8 5 2 -7 . Μ ΙΧ Α Ε Λ Σ . Β ικτόρια. Μ ετ. Ε. Κ εκρ οπ ο ύ λ ο υ . Α θ ή ν α , Ψ υ χ ο γ ιό ς , 1 9 9 5 . Σ ελ. 4 5 3 . ISB N 96 0 -2 7 4 -1 3 5 -Χ .

B A C H R . Α π ό δ ρ α σ η α π ό τη σ ι­ γ ο υ ρ ιά . Α θ ή ν α , Δ ιό π τ ρ α , 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 7 8 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . IS B N 9 6 0 3 6 4 -0 9 9 -9 .

B R O N TE Ε. Α νεμ οδα ρμ ένα ύψ η. Ε ισ . - μετ. Α . Μ π ε ρ λ ή ς . Α θ ή ν α , Ά γ ρ α , 1 9 9 5 . Σ ελ . 4 4 4 . Δ ρ χ . 5 .9 3 0 .

IS B N 9 6 0 - 3 2 5 - 1 4 6 - 1 . Ν Τ Α Λ Ρ . Η υ π έ ρ ο χ η ισ τ ο ρ ία τ ο υ Χ έ ν ρ ι Σ ο ύ γ κ α ρ . Μ ετ. Κ. Κ ο ν ιο λ έ ω ν . Α θ ή ν α , Ψ υ χ ο γ ιό ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 6 0 . Δ ρ χ . 2 .8 0 0 . IS B N 9 6 0 - 2 7 4 - 1 3 9 - 2 .

Ν Τ Ε Ο Ν Μ . Έ ν α ε ν θ ύ μ ιο . M e t. Μ . Σ ο φ ια ν ό ς . Α θ ή ν α , Χ α τζ η νικ ο λ ή , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 2 1 . Δ ρ χ . 2 .0 0 0 . IS B N 9 6 0 -2 6 4 -1 1 1 -8 .

D E F O R G E S R . Ο δ ρ ό μ ο ς ίο υ μ ετα ­ ξ ιού ( 1 9 4 7 -1 9 4 9 ). Μ υ θ ισ τό ρ η μ α . Α θ ή ν α . Ν έ α Σ ύ ν ο ρ α , 1 9 9 5 . Σ ελ . 4 2 3 . Δ ρ χ . 4 .1 6 0 . IS B N 9 6 0 -2 3 6 -5 4 1 -2 .

D U R A S Μ . Ο έ ρ ω τ α ς . Μ ε ι. X . Τ σ α λ ικ ίδ ο υ . Α θ ή ν α , Ε ξ ά ν τα ς, 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 0 5 . Δ ρ χ . 1 .5 6 0 . IS B N 9 6 0 2 5 6 -2 4 1 -2 .

P A L M E R Β . Τ ο κ ά ρ μ α τ ο υ έ ρ ω τα . Μ ε ι. Γ. Μ α θ ιό π ο υ λ ο ς . Α θ ή ν α , A q u a riu s, 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 7 7 . Δ ρ χ .

2 .9 1 0 . IS B N 9 6 0 - 7 0 0 2 - 9 9 - 7 .

P L A T E R O D . - C . Κ λ υ τα ιμ νή σ τρ α . Μ ετ. Σ . Π ρ ά σ σ ο υ . Α θ ή ν α , Ν έ α Σ ύ ­ ν ο ρ α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 5 9 . Δ ρ χ . 2 .2 8 5 .

IS B N 9 6 0 - 2 3 6 - 5 5 2 - 8 .

S G A M B E L L U R I F . Ο κ ύ κ λ ο ς τη ς ο ρ γ ή ς . Μ ετ. Ε . Κ ο υ ζ έλ η . Α θ ή ν α , P e r u g ia , 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 7 2 . Δ ρ χ .

2 .2 8 5 . IS B N 9 6 0 - 7 1 8 0 - 1 8 - 6 .

S C H N E ID E R R. Ο α δ ε λ φ ό ς τ ο υ ύ ­ π ν ο υ . Μ ετ. Μ . Α γ γ ε λ ίδ ο υ . Α θ ή ν α , Κ έ δρ ο ς, 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 3 7 . Δ ρ χ.

3 .0 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 0 4 - 1 0 4 1 - 0 .

S P R A G U E D E C A M P J . ΚΑΙ Α Λ Λ Ο Ι. Δ ε ιν ό σ α υ ρ ο ι. Μ ετ. Π . Μ ο σ χ ο π ο ύ λ ο υ . Α θ ή ν α , Τ ο Κ λειδί, 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 9 4 . Δ ρ χ . 2 .9 1 0 . IS B N 9 6 0 -2 3 7 -0 8 0 -7 .

S T IN E R .L . Α ν α τρ ιχ ίλ ε ς . Μ ετ. Α . Φ ιλ ιπ π ά τ ο ς . Α θ ή ν α , Κ έ δ ρ ο ς , 1,995. Σ ελ . 1 5 1 . Δ ρ χ . 1 .0 0 0 . IS B N 9 6 0 0 4 -1 0 8 0 -1 .

S T IN E R .L . Α να τρ τχ ίλ ες. Τ ο σπ ίτι τ ω ν ν ε κ ρ ώ ν . Μ ετ. Α . Σ ο κ ο δ ή μ ο ς . Α θ ή ν α , Κ έ δ ρ ο ς, 1 9 9 5 . Σ ελ. 15 4 . Δ ρ χ . 1 .0 0 0 . IS B N 9 6 0 - 0 4 - 1 0 7 9 - 8 . Τ Α Μ Π Ο Υ Κ Ι Α . Έ τ σ ι ισ χ υ ρ ίζ ετα ι ο Π ε ρ έ ιρ α . Μ ετ. Α . Χ ρ υ σ ο σ τ ο μ ίδ η ς. Α θ ή ν α , Ψ υ χ ο γ ιό ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 1 0 . Δ ρ χ . 2 .5 0 0 . IS B N 9 6 0 - 2 7 4 - 1 3 8 - 8 .

T IN E R . Τ ο ξ έ σ π α σ μ α . Μ ετ. Α . Μ π α ­ κ ο δ ή μ ο υ . Α θ ή ν α , Κ α σ τα νιώ τ η ς, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 0 5 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . IS B N 9 6 0 -0 3 -1 4 0 4 -7 .

C H A T W IN Β . Τ ι γ υ ρ ε ύ ω ε δ ώ . Μ ετ. Τ . Κ ίρ κ η ς . Α θ ή ν α . Χ α τζ η νικ ο λ ή , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 4 0 7 . Δ ρ χ . 4 .5 0 0 . IS B N

9 6 0 -2 6 4 -0 9 6 -0 . Χ Ο Ε Π . Η δ ε σ π ο ιν ίς Σ μ ίλ λ α δ ια β ά ­ ζ ει τ ο χ ιό ν ι. Μ ετ. Δ . Κ ο ύ ρ το β ικ . Α θ ή ­ ν α , Ψ υ χ ο γ ιό ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 5 1 0 . Δ ρ χ .

4 .5 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 2 7 4 - 1 3 8 - 4 .

H O F M A N N G . Α φ η γ η τ ή ς κ ιν η μ α τ ο ­ γ ρ ά φ ο υ . Μ ετ. Μ . Ν ικ ο λ ά το υ . Α θ ή ­ να , Ζ α χα ρ ό π ο υ λ ο ς, 1995. Σ ελ. 31 4 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . IS B N 9 6 0 - 2 0 8 - 4 8 5 - 5 .

Μ Ο Σ Χ Ο Σ Ε .Ν . Ο ρ ά μ α τ α κ α ι θ ε ω ­ ρ ή σ ε ις . Λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ά δ ο κ ίμ ια . Α θ ή ­ ν α , Π ιτ σ ιλ ά ς, 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 8 2 . Δ ρ χ .

2 .3 4 0 . IS B N 9 6 0 - 7 1 1 2 - 6 4 - 4 . Π Α Ν Α Γ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Α . Ε ισ έ ιι Φ ο ί­ β ο ς έ χ ε ι κ α λ ύ β η ν ... Α θ ή ν α , Ν έ α Σ ύ ­ ν ο ρ α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 5 8 . Δ ρ χ . 4 .1 6 0 .

IS B N 9 6 0 - 2 3 6 - 5 2 7 - 7 .

Μελέτες

Π Λ Η Σ Η Σ Κ. Π ρ ο σ ε γ γ ίσ ε ις . Α θ ή ν α , Α σ τή ρ , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 5 7 . Δ ρ χ . 1 .5 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 2 0 3 - 3 5 9 - 2 .

Β Ο Λ ΙΩ Τ Η Σ Ν .Α . Π ρ ο σ ε γ γ ίσ ε ις σ τ ο ν Ε π ιτ ά φ ιο τ ο υ Γ ιά ν ν η Ρ ή σ ο υ .

C a m b r id g e , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 5 4 . Δ ρ χ .

2 .0 8 0 .

Χ Ρ Η Σ Τ Ο Υ Π .Κ . Δ ο κ ίμ ια ε π ί τω ν ε ­ θ ν ικ ώ ν θ ε μ ά τ ω ν . Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , Κ υ ρ ο μ ά ν ο ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 8 9 . Δ ρ χ .

2 .6 0 0 .

Ζ Ω Ρ Α Σ Γ .Γ. Γ ια τ η ν π ο ίη σ η . Α θ ή ν α , Δ ό μ ο ς , 1 9 9 6 . Σ ε λ . 7 5 . Δ ρ χ . 1 .2 4 5 .

ISB N 9 6 0 -3 5 3 -0 1 6 -6 .

Έ ρ ε υ ν ε ς γ ια τη σ ε ξο υ λ ικ ό τ η τα . Ε π ιμ . Ζ . Π ιέ ρ . Μ ετ. Μ . Θ ε ο δ ω ρ ο πούλου. Α θήνα, Κ α σ τα νιώ τη ς, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 5 5 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . IS B N 9 6 0 -0 3 -1 3 8 0 -1 .

Κ Ο Υ Β Α Ρ Α Σ Γ. Ε π ί π τ ε ρ ύ γ ω ν β ι­ β λ ίω ν . Κ ρ ιτικά σ χ ε δ ιά σ μ α τ α 1 9 8 7 1 9 9 4 . Τ ό μ ο ς Β ’. Α θ ή ν α , Σ ο κ ό λ η ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 5 4 . Δ ρ χ . 2 .6 0 0 . IS B N 9 6 0 -7 2 1 0 -3 9 -5 . Μ ΙΣ Σ ΙΟ Σ Κ .Γ . Β ε ρ ν α ρ δ ά κ η ς , Ε φ τα λ ιώ τη ς , Μ υ ρ ίβ ή λ η ς. Τ ό μ ο ς Γ ’. Μ υ τι­ λ ή ν η , Α σ τερ ία ς, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 4 0 6 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . IS B N 9 6 0 - 7 4 3 8 - 0 5 - 1 . Μ ΙΣ Σ ΙΟ Σ Κ .Γ. Π ν ε υ μ α τ ικ ή δ ια δ ρ ο ­ μ ή τ η ς Η γ ο υ μ έ ν η ς Ε υ γ ε ν ία ς Κ λει­ δ α ρ ά . Τ ό μ ο ς Δ 1. Μ υ τιλ ή ν η , Α σ τε­ ρ ία ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 7 0 4 . Δ ρ χ . 5 .2 0 0 .

IS B N 9 6 0 -7 4 3 8 - 0 6 - Χ . Μ Π Ο Υ Τ Σ ΙΚ Α Σ Α .Δ . Π α ρ α τ η ρ ή σ ε ις σ το « Χ ρ ο ν ικ ό τ ο υ Μ ο ρ έ ω ς » . Α θ ή ν α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 9 3 . δ ρ χ . 1 .5 6 0 . Π Α Π Α Σ Τ Α Μ Ο Υ Γ. Δ η μ ή τ ρ η ς Σ ταμ έ λ ο ς . Ο ε ρ ε υ ν η τ ή ς κ α ι ισ τ ο ρ η τή ς τ ο υ Ν έ ο υ Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ . Α θ ή ν α , Π ι­ τσ ιλ ά ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 3 5 . Δ ρ χ . 1 .2 4 5 .

ISB N 9 6 0 -7 1 1 2 -5 7 -1 .

P E T IT F IL S Ρ . Ρ ε μ π ό . Μ ετ. Δ . Δ ειλ ιν ό ς - Ρ . Μ α ρ ίν η . Α θ ή ν α , Ν έ α Σ ύ ν ο ­ ρ α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 4 1 2 . Δ ρ χ . 4 .1 6 0 .

I S B N 9 6 0 -2 3 6 - 5 4 8 - Χ .

Δοκίμια Β Λ Α Χ Ο Σ Σ . Η φ ω ν ή τ ο υ Γ έ ν ο υ ς. Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , Κ υ ρ ο μ ά ν ο ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 6 5 . Δ ρ χ . 2 .2 8 5 . Κ Α ΡΖ Η Σ Λ. Ο ι Έ λ λ η ν ε ς π λ ά θ ο υ ν το ν ν έ ο το υ ς μ ύ θ ο . Α θήνα, Π ε λ α ­ σ γ ό ς . Σ ελ . 3 5 + Φ ω τ . Δ ρ χ . 1 .5 6 0 .

A R E N D T Η . Ο Ά ϊχ μ α ν σ τη ν Ιε­ ρ ο υ σ α λ ή μ . Μ ετ. Α . Μ έ ντζα . Α θ ή ν α , Θ ύ ρ σ ο ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 3 6 5 . Δ ρ χ .

4 .1 6 0 .

IS B N 9 6 0 -7 5 8 0 - 0 1 - Χ .

B O N N A N G E C. - TH O M A S C. Δ ον Ζ ο υ ά ν ή Π α υ λ ώ φ . Μ ετ. Π . Ρ ο μ π ο τή . Α θ ή ν α , Ε κ κ ρ ε μ έ ς, 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 1 0 . Δ ρ χ . 3 .6 4 0 . IS B N 9 6 0 -8 5 2 8 1 -4 -3 .

S O H O Τ . Ζ ε ν κ α ι η τ έ χ ν η τ ο υ ξί­ φ ο υ ς . Μ ετ. X . Μ ιχ α λ ίτσ η . Α θ ή ν α , Ιά μ β λ ιχ ο ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 2 7 . Δ ρ .

1 .3 0 0 . IS B N 9 6 0 - 2 6 8 - 0 6 7 - 9 .

FE R N A N D E Z D . Η α ρ π α γ ή του Γ α­ ν υ μ ή δ η . Μ ετ. Λ . Θ ε ο δ ω ρ α κ ό π ο υ λ ο ς . Α θ ή ν α , Ε ξ ά ν τα ς, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 9 4 . Δ ρ χ . 3 .6 4 0 . IS B N 9 6 0 2 5 6 -2 2 0 -Χ . Θ έα τρο

Έ ργα Π Ο Β Α Ν Ν Α . Θ ε α τρ ικ ά . Α θ ή ν α , Δ ε λ φ ίν ι, 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 8 6 . Δ ρ χ .

2 .0 8 0 .

IS B N 9 6 0 - 3 0 9 - 2 1 7 - 7 . Λ Α Ζ Ο Π Ω Ρ Γ Ο Σ - Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Σ Δ . Χ ρ υ σ ό σ το μ ο ς Σ μ ύ ρ ν η ς . Α θ ή ν α , Π ε ­ λ α σ γ ό ς , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 4 2 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 . Π Α Λ Α Μ Α Σ Κ Τ ρ ισ ε ύ γ ε ν η . Α θ ή ν α , Ί δ ρ υ μ α Κ ώ σ τα κ α ι Ε λ έ ν η ς Ο υ ρ ά ν η , 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 8 5 . Δ ρ χ . 2 .6 0 0 . Γ Κ Ο Λ Ν Τ Ο Ν Ι Κ. Η Π ά μ έ λ α . Μ ετ. Α .

Δελτίο

Β αρβαρέσ ου. Α θήνα, Δ ω δώ νη, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 2 2 . Δ ρ χ . 1 .9 0 0 . IS B N 9 6 0 -2 4 8 -7 5 4 -2 .

M A RLO W E C. Ε δ ο υ ά ρ δ ο ς Β ' και η Σ φ α γ ή τ ω ν Π α ρ ισ ίω ν . Ε ισ . - μ ετ. Σ . Β ε λ έ ν τζ α ς . Α θ ή ν α , Ά γ ρ α , 1 9 9 5 . Σελ. 3 1 7 . Δ ρ χ . 3 .3 2 5 . IS B N 9 6 0 3 2 5 -1 3 6 -4 . ι σ τ ο ρ ία

Α ρχαιολογία P R IC E D . Γ ρ α ν ά ζια α π ό τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς . Ο μ η χ α ν ισ μ ό ς τ ω ν Α ν τ ικ υ θ ή ­ ρ ω ν . Π ρ ό λ . - α π ό δ . Ν .Α . Ο ικ ο ν ό ­ μου. Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , Τ ε χ ν ικ ό Μ ο υ σ ε ίο Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η ς . Σ ε λ . 1 6 8 . Δ ρ χ . 4 .1 6 0 . IS B N 9 6 0 - 7 6 1 9 0 0 - 5 .

Μ αρτυρίες Η ζ ω ή κ α ι η δ ρ ά σ η τ ο υ Β α σ ίλ η Ν τά ϊλ ιά ν η . Α υ τ ο β ιο γ ρ α φ ία . Θ ε σ σ α ­ λ ο ν ίκ η , Κ ώ δ ικ α ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 1 9 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 . Κ Ο Υ Λ ΙΓ Κ Α Σ Β . Κ ίος η Α λη σ μ ό νη τη . Α θ ή ν α , Δ ω δ ώ ν η , 1 9 9 5 . Σ ελ. 1 7 1 . Δ ρ χ . 2 .6 0 0 . IS B N 9 6 0 -2 4 8 -7 5 6 -9 . Μ Α Σ Τ Ο Ρ Α - Ψ Α Ρ Ο Π Α Ν Ν Η Ο . Σ το δ ρ ό μ ο του χρ έο υ ς. Α θή ν α , Σ ύ γχ ρ ο ­ ν η Ε π ο χή , 199 5 . Σ ελ. 2 9 3 . Δ ρ χ.

2 .6 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 2 2 4 - 7 4 5 - 2 . Σ ΙΜ Ο Σ Β . Θ υ μ ά μ α ι. Α θ ή ν α , Ο δ ό ς Π α ν ό ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 9 6 . Δ ρ χ . 1 .3 5 0 .

IS B N 9 6 0 - 7 1 6 5 - 8 2 - 9 .

Z H IS U IL . Η ιδ ιω τικ ή ζ ω ή τ ο υ π ρ ο έ ­ δ ρ ο υ Μ ά ο . Μ ετ. Ε . Μ π α ρ τζ ιν ό π ουλος. Α θήνα, Κ α σ τα νιώ τ η ς, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 6 3 0 . Δ ρ χ . 6 .2 4 0 . IS B N 9 6 0 -0 3 -1 3 2 8 -8 .

S C H M ID T - Β Ε Ν Β Ο Ο Μ Ε . Π ο λ ε μ ι­ σ τή ς στη σ κ ιά. Μ ετ. Α. Β η δ εν μ ά ιερ . Α θ ή ν α , Ν έ α Σ ύ ν ο ρ α , 1 9 9 5 . Σ ελ . 3 5 8 . Δ ρ χ . 4 .1 6 0 . IS B N 9 6 0 -2 3 6 -5 5 1 -Χ . ·

ν ικ ό μ ια ς ε π ο π ο ιία ς . Ο Δ Σ Ε σ τη Ρούμελ η. Α θήνα, Σ ύ γχρ ο νη Ε ποχή, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 7 2 . Δ ρ χ . 4 .1 6 0 . IS B N 9 6 0 -2 2 4 -7 4 9 -5 . Β Ρ Α Ν Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Ε .Α . Ισ το ρ ία τ η ς Ε ύ β ο ια ς . Α θ ή ν α , Π ε λ α σ γ ό ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 9 6 . Δ ρ χ . 4 .1 6 0 . Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Υ Α . Π ε λ α σ γ ο ί. Τ ό μ ο ς Β ' Α θ ή ν α , Ν έ α Θ έ σ ις , 1 9 9 5 . Σ ελ .

1 9 5 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 . Κ Α Ρ Π Ο Δ ΙΝ Η - Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΑ Δ Η Ε. Κ ά σ τρ α κ α ι φ ο ρ τ σ έ τ ε ς τ η ς Κ ρ ή τη ς. Α θή ν α , Α δ ά μ , 1 9 9 5 . Σ ελ. 2 2 3 . Δ ρ χ.

1 2 .4 8 0 . IS B N 9 6 0 - 5 0 0 - 0 0 0 - 8 . Κ Ο Ν Τ Ο Π Α Ν Ν Η Σ Π .Μ . Ο ι π ε ιρ α τ α ί κ α ι η Θ ά σ ο ς . Θ ά σ ο ς , Ν ιρ α γ ό ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 5 7 . Δ ρ χ . 1 .5 6 0 . Κ Ρ Ε Β Β Α Τ Α Σ Δ .Κ . Α π ό τ ο ν Π α ν α ­ γ ιώ τη Κ ρ εβ β α τά σ τ ο ν Ε λ ε υ θ έ ρ ιο Β εν ιζ έ λ ο . Α θ ή ν α , 1 9 9 4 . Σ ε λ . 3 8 3 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . Ν ΙΚ Ο Λ Α ΪΔ Η Σ Κ .Ν . Ισ το ρ ία τ η ς α ρ ­ χ α ία ς Η π ε ίρ ο υ . Γ ιά ν ν ιν α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 4 2 1 . Δ ρ χ . 4 .6 8 0 . Ν ΙΚ Ο Λ Α ΪΔ Η Σ Μ . Η ζ ω ή σ τη Σ ά μ ο . Α θ ή ν α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 6 7 . Δ ρ χ . 3 .6 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 4 4 4 - 0 1 2 - 8 . Π Α Ν Α Γ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Α . Α ρ χ α ία Σ π ά ρ τ η . Κ ο ιν ω ν ία κ α ι δ ίκ α ιο . Π ά ­ τρ α , Α χ α ϊκ έ ς Ε κ δ ό σ ε ις , 1 9 9 5 . Σ ελ .

1 3 4 . Δ ρ χ . 1 .8 0 0 . Π Α Σ Χ Α Α Η Σ Δ .Π . Ισ το ρ ία τ η ς ν ή ­ σ ο υ Ά ν δ ρ ο υ . Τ ό μ ο ι Α ’- Β ’. Α θ ή ν α , Δ α ρ δ α ν ό ς, 199 5 . Σ ελ. 4 4 6 . Δ ρ χ.

1 3 .5 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 7 6 3 0 - 0 0 - 1 . Ρ Ο Δ Α Σ Μ . Π ώ ς η Γ ε ρ μ α ν ία κ α τέ­ σ τ ρ ε ψ ε τ ο ν ε λ λ η ν ισ μ ό τ η ς Μ ικ ρ ό ς Α σ ία ς . Α θ ή ν α , Π α ρ ο υ σ ία , 1 9 9 5 . Σ ελ . 9 9 . Δ ρ χ . 1 .5 6 0 . IS B N 9 6 0 7 6 0 1 -3 1 -9 .

Β ιογραφ ίες

Τ Ο Μ Α Ν Α Σ Κ . Χ ρ ο ν ικ ό τ η ς Θ ε σ σ α ­ λ ο ν ίκ η ς . 1 8 7 5 - 1 9 2 0 . Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , Ν η σ ίδ ε ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 7 0 . Δ ρ χ .

4 .6 8 0 . IS B N 9 6 0 - 8 4 8 0 - 0 3 - 5 .

Π Α Ν Τ ΙΝ Ο Υ Μ . Μ έ γ α ς Α λ έ ξ α ν ­ δ ρ ο ς. Η ζω ή κα ι το έρ γ ο του. Α θ ή ­ ν α , Σ ιδ έ ρ η ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 2 5 1 . Δ ρ χ .

3 .0 0 0 .

IS B N 9 6 0 - 0 8 - 0 0 5 5 - 3 .

Χ Α Τ Ζ Η Δ Α Κ Η Σ I. Π ε ρ ιή γ η σ ις ε ις Κ ρ ή τη ν. (Α να τ.). Α θ ή ν α , Κ α ρ α Β ία ς, 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 2 3 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 . IS B N 9 6 0 -2 5 8 -0 5 1 -8 .

Ελληνική ιστορία Α Π Ο ΣΤΟ Λ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Β. Τ ο χρ ο ­

Μ τίο

S E K U N D A Ν . Ο ι α ρ χ α ίο ι 'Ε λ λ η ν ε ς . Μ ετ. Δ . Χ ρ ισ τ ο δ ο ύ λ ο υ . Α θ ή ν α , Ε λ ε ύ θ ε ρ η Σ κ έ ψ ις , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 6 3 .

Δ ρ χ . 2 .9 1 0 . IS B N 9 6 0 - 7 1 9 9 - 5 4 - 5 . Τ Α Κ Ε Ρ Μ Α Ν Κ. Ο ι Έ λ λ η ν ε ς τ η ς σ ή ­ μ ε ρ ο ν . Μ ετ. Α .Α . Ζ υ γ ο μ α λ ά ς . Α θ ή ν α , Κ α ρ α Β ία ς, 1 9 9 $ . Σ ελ . 3 2 8 . Δ ρ χ .

3 .5 3 5 . IS B N 9 6 0 - 2 5 8 - 0 4 9 - 6 .

Π αγκόσμια Ιστορία G A R N SE Y R. - SA LL E R R. Η Ρ ω ­ μ α ϊκ ή Α υ τ ο κ ρ α το ρ ία . Μ ετ. Β .Ι. Α ν α σ τ α σ ιά δ η ς . Η ρ ά κ λ ε ιο , Π α ν ε π ισ τ η ­ μ ια κ έ ς Ε κ δ ό σ ε ις Κ ρ ή τη ς , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 3 2 1 . Δ ρ χ . 4 .4 9 0 . IS B N 7 3 0 9 8 3 -9 .

C A B A L L E R O C . Α ν τ ισ τα σ ια κ ο ί κα ι σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς σ τη Δ υ τικ ή Ε υ ρ ώ π η 1 9 4 0 -1 9 4 5 . Α θ ή ν α , Ε λ εύ θ ε ρ η Σ κ έ ­ ψ ις , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 4 8 . Δ ρ χ . 2 .2 8 5 .

IS B N 9 6 0 - 7 1 9 9 - 5 1 - 0 .

N IC O L E D . Η κ α τ ά λ η ψ ις τ ο υ Β υ ζ α ­ ν τ ίο υ κ α ι τ η ς Α ν α το λ ικ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς 1 0 0 0 - 1 5 6 8 . Μ ετ. Η . Π α π α θ α ν ά σ η ς . Α θ ή ν α , Ε λ ε ύ θ ε ρ η Σ κ έ ψ ις , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 4 7 . Δ ρ χ . 2 .2 8 5 . IS B N 9 6 0 7 1 9 9 0 -5 3 -7 .

N IC O L E D . Ο ι σ τρ α το ί τ ω ν Ο θ ω μ α ­ ν ώ ν Τ ο ύ ρ κ ω ν 1 3 0 0 - 1 7 7 4 . Μ ετ. - επ ιμ . Δ . Χ ρ ισ τ ο δ ο ύ λ ο υ . Α θ ή ν α , Ε λ ε ύ θ ε ρ η Σ κ έ ψ ις , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 4 0 . Δ ρ χ . 2 .5 0 0 . IS B N 9 6 0 - 7 4 9 7 - 0 3 - 1 .

H E A T H I. Ο Β υ ζ α ν τιν ό ς Σ τρ α τ ό ς 8 8 6 - 1 1 1 8 . Μ ετ. Β . Κ ό κ κ ιν ο ς . Α θ ή ν α , Ε λ ε ύ θ ε ρ η Σ κ έ ψ ις , 1 9 9 5 . Σ ελ . 4 0 . Δ ρ χ . 2 .5 0 0 . IS B N 9 6 0 -7 4 9 7 - 5 1 - 0 . Γ ε ω γ ρ α φ ί α - Τ α ξ ίδ ια

Ελλάδα Η Ε λ λ ά δ α σ έ χ ά ρ τ ε ς κα ι α ρ ιθ μ ο ύ ς . Γ εω φ υ σ ικ ό ς - πολιτικ ό ς Ά τλ αντα ς. Ε πιμ. Κ Κ ο υ τσ ό π ο υ λ ο ς. Α θ ή ν α , Α Ρ Π Α , 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 4 4 . Δ ρ χ . 1 0 .0 0 0 . Π Ε Ρ ΙΒ Α Λ Λ Ο Ν Τ ΙΚ Η ΟΜ ΑΔΑ Γ Υ Μ Ν Α Σ ΙΟ Υ ΙΣ Τ ΙΑ ΙΑ Σ . Π ε ρ ιη γ ή ­ σ ε ις στη Β . Ε ύ β ο ια . Φ ύ σ η - πολιτισ μ ός. Ιστιαία, 1 9 9 5 . Σ ελ . 1 2 5 . Δ ρ χ . 2 .0 8 0 .

Κόσμος Σ ύ γ χ ρ ο ν ο ς Ά τλ α ς τ ο υ κ ό σ μ ο υ .

1 9 9 5 . Α θ ή ν α , D o rlin g K in d e rsle y Τ α Ν έ α , 1 9 9 4 . Σ ε λ . 7 1 1 . Σ ελ .

2 6 .0 0 0 .

L O T I Ρ . Μ α ρ ό κ ο . Μ ετ. Ρ . Μ α ρ ίν η .

Α θ ή ν α , Τ ο Κ λ ε ιδί, 1 9 9 5 . Σ ελ . 2 7 9 . Δ ρ χ . 2 .2 8 5 . IS B N 9 6 0 - 2 3 7 - 0 7 0 - Χ . π α ι δ ικ ά

Δ ΙΟ ΙΚ Η Τ ΙΚ Η Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Η . Τ ε ύ ­ χ ο ς 3 . Δ ρ χ . 2 .0 0 0 . Δ Ο Κ ΙΜ Ε Σ . Έ κ δ ο σ η μ ετ α π τ υ χ ια κ ώ ν φ ο ιτη τώ ν . Τ ε ύ χ ο ς 3 . Δ ρ χ . 1 .5 6 0 . Ε ΙΚ Α Σ Τ ΙΚ Η Π Α ΙΔ Ε ΙΑ . Τ ε ύ χ ο ς 1 1 . Δ ρ χ . 2 .0 0 0 .

Γνώσεις Η Β ίβ λ ο ς τ ω ν π α ιδ ιώ ν . Α π ό δ . - ε ρ μ η ν . - δ ιδ ά γ μ . Δ .Β . Μ π α λ ιά τσ α ς. Α θήνα, Δ α ρ δ α ν ό ς, 199 5 . Σ ελ. 3 9 8 . Δ ρ χ . 7 .8 0 0 . IS B N 9 6 0 - 3 8 0 - 0 0 3 - 1 . Λ Α Μ Π Ε Ν Ζ .-Μ . - Λ Ε Κ Λ Ε Ρ Κ Ν . Τ α ­ ξ ιδ ε ύ ο ν τ α ς σ τη ν Α ρ χ α ία Ε λ λ ά δ α . Α θή ν α , Π α τάκ ης, 1995. Σ ελ. 48.

IS B N 9 6 0 - 3 6 0 - 3 8 2 - 1 .

Ελεύθερα αναγνώσματα Α Ρ Ω Ν Η Σ Π .Γ . Ο φ ίλ ο ς Έ κ τ ω ρ . Π α ιδ ικ έ ς ισ τ ο ρ ίε ς . Α θ ή ν α , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 5 0 . Δ ρ χ . 1 .0 4 0 . Ρ Α ΪΣ Η - Β Ο Λ Α Ν Α Κ Η Τ . Τ ο π α ρ α ­ μ ύθι π ο υ σ ου υ ποσχέθηκ α. Α θήνα, Ε λ λ η ν ικ ά Γ ρ ά μ μ α τα , 1 9 9 5 . Σ ε λ . 1 6. Δ ρ χ . 1 .8 7 0 . IS B N 9 6 0 - 3 4 4 - 1 1 2 - 0 . π ε ρ ιο δ ικ ά Α Ε Ρ Ο Π Ο Σ . Δ ιμ η ν ια ίο π ε ρ ιο δ ικ ό . Τ εύχος 3. Δ ρχ. 600. Α Μ Υ Ν Α ΚΑΙ Δ ΙΠ Λ Ω Μ Α Τ ΙΑ . Τ ε ύ ­ χ ο ς 5 5 . Δ ρ χ . 1 .0 0 0 . Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η . Δ ελ τίο Ε .Β .Ε .Α . Τ ε ύ ­ χ ο ς 8 -9 . Α Ν Τ Ι. Δ ε κ α π ε ν θ ή μ ε ρ η π ο λ ιτικ ή κα ι π ο λ ιτισ τικ ή ε π ιθ ε ώ ρ η σ η . Τ ε ύ χ η 5 8 7 ,5 8 8 . Δ ρ χ . 4 0 0 . Τ ’ Α Π ΕΡΑ Θ Ο Υ . Φ ύλλο 109. ΒΑ Λ Κ Α Ν ΙΚ Α Σ Υ Μ Μ Ε ΙΚ Τ Α . Τ ε ύ χ ο ς 7 ,1 9 9 5 . Π Α Τ Ι. Μ η νιά τ ικ η ε π ιθ ε ώ ρ η σ η . Τ ε ύ ­ χ ο ς 2 4 2 . Δ ρχ. 400. ΓΥ Ν Α ΙΚ Α . Τ ο κ λ α σ ικ ό γ υ ν α ικ ε ίο π ε ρ ιο δ ικ ό . Τ ε ύ χ ο ς 1 1 2 4 . Δ ρ χ .

1 .000. Δ Α Υ Λ Ο Σ . Μ η ν ια ίο π ε ρ ιο δ ικ ό . Τ ε ύ ­ χ ο ς 1 6 6 . Δ ρ χ . 1 .0 0 0 . Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω . Μ η ν ια ία ε π ιθ ε ώ ρ η σ η τ ο υ β ιβ λ ίο υ . Τ ε ύ χ ο ς 3 5 7 . Δ ρ χ .

1.000. Δ ΙΑ Δ Ρ Ο Μ Ε Σ . Τ ρ ιμ η ν ια ίο π ε ρ ιο δ ι­ κό. Τ εύ χος 39. Δ ρ χ. 650.

Ε Ν Χ Ο Ρ Ω . Μ η ν ια ία ε φ η μ ε ρ ίδ α . Φ ύλλο 19. Δ ρ χ. 500. Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Τ ΙΚ Ο Δ Ε Λ Τ ΙΟ Γ .Γ .Ε .Τ . Σ επ τ . ’9 5 .

φ η μ ε ρ ίδ α . Φ ύ λ λ ο 4 0 - 4 1 . Δ ρ χ . 5 0 0 . Ν Ο ΥΜ Α Σ. Τ εύ χος 38. Δ ρχ. 300. Π Α Ν Α ΙΓ Ύ Π Τ ΙΑ . Π ε ρ ιο δ ικ ή έ κ δ ο ­ σ η . Τ ε ύ χ ο ς 6 5 . Δ ρ χ . 1. Π Α Ν Ο Ρ Α Μ Α . Τ ρ ιμ η ν ια ίο π ε ρ ιο δ ι­ κό. Φ ύλλο 3 3. Δ ω ρεά ν. Π Α Π Α Δ ΙΑ Μ Α Ν Τ ΙΚ Α Τ Ε Τ Ρ Α Δ ΙΑ . Τ ε ύ χ ο ς 3 . Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . Π Ε Λ Ο Π Ο Ν Ν Η Σ ΙΑ Κ Α . Τ ό μ ο ς ΚΑ', 1 9 9 5 . Δ ρ χ . 7 .2 8 0 .

Ε Ν Τ Ε Υ Κ Τ Η Ρ ΙΟ . Τ ρ ίμ η ν ο λ ο γ ο τ ε ­ χ ν ικ ό π ε ρ ιο δ ικ ό . Τ ε ύ χ ο ς 3 2 . Δ ρ χ .

1.200.

Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Α Β Η Μ Α Τ Α . Τ ρ ιμ η ν ια ίο π ε ρ ιο δ ικ ό . Τ ε ύ χ ο ς 9 5 . Δ ρ χ . 6 0 0 .

Ε Π ΙΓ Ν Ω Σ Η . Τ ε ύ χ ο ς 5 5 .

Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η Ε Κ Π Α ΙΔ Ε Υ Σ Η . Δ ιπ λ ό τ ε ύ χ ο ς 8 2 - 8 3 . Δ ρ χ . 2 .0 0 0 .

Ε Υ Θ Υ Ν Η . Π ε ρ ιο δ ικ ό ε λ ε υ θ ε ρ ία ς και γ λώ σ σ ας. Τ εύ χο ς 28 6 . Δ ρ χ.

500.

Σ Υ Μ Β Ο Υ Λ Ε Υ Τ ΙΚ Η . Τ ρ ιμ η ν ια ία έ κ ­ δ ο σ η . Τ ε ύ χ ο ς 7 . Δ ρ χ . 1 .5 0 0 .

Η Ε Φ Η Μ Ε Ρ ΙΔ Α Τ Ω Ν Α ΙΓ Υ Π Τ ΙΩ Τ Ω Ν . Φ ύ λ λ ο 1. Θ Α Λ Λ Ω . Π ε ρ ιο δ ικ ή έ κ δ ο σ η . Τ ε ύ ­ χ ο ς 7 . Δ ρ χ . 1 .2 4 5 . Θ Ε Σ Ε ΙΣ . Τ ρ ιμ η ν ια ίο π ε ρ ιο δ ικ ό . Τ ε ύ χ ο ς 5 3 . Δ ρ χ . 1 .4 0 0 . ΙΑ Τ Ρ ΙΚ Η . Μ η ν ια ία έ κ δ ο σ η Ε τα ιρ εί­ α ς Ια τ ρ ικ ώ ν σ π ο υ δ ώ ν . Τ ό μ ο ς 6 8 , αρ. 2. ΙΒ Υ Κ Ο Σ . Ε π ιθ ε ώ ρ η σ η γ ια τ ο ν π ο ιη ­ τικ ό λ ό γ ο . Φ ύ λ λ ο 9 . Δ ρ χ . 2 5 0 . ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Ε ΙΚ Ο Ν Ο Γ Ρ Α Φ Η Μ Ε Ν Η . Τ ε ύ χ η 3 2 7 ,3 2 8 . Δ ρ χ . 7 0 0 . Κ Ο Μ Μ Ο Υ Ν ΙΣ Τ ΙΚ Η ΕΝΟΤΗΤΑ. Φ ύ λ λ α 1 2 ,1 3 . Δ ρ χ . 2 0 0 . Η Μ Υ Κ Ο Ν ΙΑ Τ ΙΚ Η . Μ η ν ια ία ε φ η μ ε ­ ρ ίδ α . Φ ύ λ λ ο 7 6 .

Σ Υ Ν Α Ν Τ Η Σ Η . Δ ιμ η ν ια ία λ ο γ ο τ ε ­ χ ν ικ ή ε φ η μ ε ρ ίδ α . Φ ύ λ λ ο 5 0 . ΣΥΝ ΑΞΗ . Τ ρ ιμ η ν ια ία έκδοση σ π ο υ δ ή ς σ τη ν Ο ρ θ ο δ ο ξ ία . Τ ε ύ χ ο ς 5 5 . Δ ρ χ . 1 .2 0 0 . Τ Α Ρ Α Ζ Ο Ν Τ Α Σ Τ Α Ν Ε Ρ Α . Δ ιμ η ν ι­ α ία έ κ δ ο σ η τ η ς G r e e n p e a c e . Τ ε ύ ­ χ ο ς 18. Δ ρ χ. 15. Τ ΡΙΚ Α Λ ΙΝ Α . Τ ό μ ο ς 5 .0 0 0 .

15 ο ς. Δ ρχ.

Τ Ρ ΙΦ Υ Λ ΙΑ Κ Η Ε Σ Τ ΙΑ . Τ ρ ίμ η ν η π ε ­ ρ ιο δ ικ ή έ κ δ ο σ η . Τ ε ύ χ ο ς 9 1 . Δ ρ χ .

1 .200. Ο Τ Υ Π Ο Σ . Μ η ν ια ία δ η μ ο σ ιο γ ρ α φ ι­ κ ή ε π ιθ ε ώ ρ η σ ις . Τ ε ύ χ η 6 3 ,6 4 . Δ ρ χ .

1 .000. Υ Π Α ΙΘ Ρ Ο . Ο κ τ. 1 9 9 5 . Δ ω ρ ε ά ν .

Ν Α Υ Π Α Κ Τ ΙΑ Κ Η . Δ ιμ η ν ια ία ε φ η μ ε ­ ρ ίδ α . Φ ύ λ λ ο 7 6 . Δ ρ χ . 1 5 0 .

Χ Ρ Ο Ν ΙΚ Α . Ό ρ γ α ν ο τ ο υ Κ ε ν τρ ικ ο ύ Ισ ρ α η λ ιτικ ο ύ Σ υ μ β ο υ λ ίο υ τ η ς Ε λ λ ά ­ δο ς. Φ ύλλο 239.

Ν Ε Α Ε Σ Τ ΙΑ . Τ ε ύ χ η 1 6 3 8 - 1 6 3 9 . Δ ρχ. 650.

A R T I. Η τ έ χ ν η σ ή μ ε ρ α . Τ ε ύ χ ο ς 2 6 . Δ ρ χ . 2 .6 0 0 .

Ν Ε Α Ο ΙΚ Ο Λ Ο Γ ΙΑ . Τ ε ύ χ ο ς Δ ρχ. 600.

F.I.I.F.. Τ ε ύ χ ο ς 8 5 . Δ ρ χ . 1 .0 0 0 .

132.

Ν Ε Α Π Α ΙΔ Ε ΙΑ . Κ ε ίμ ε ν α π α ιδ ε υ τ ι­ κ ο ύ π ρ ο β λ η μ α τ ισ μ ο ύ . Τ ε ύ χ ο ς 7 5 . Δ ρχ. 900. Ν Ε Α Π Ρ Ο Ο Π Τ ΙΚ Η . Ι δ ή μ ε ρ η ε π α ­ ν α σ τα τ ικ ή ε φ η μ ε ρ ίδ α . Φ ύ λ λ ο 1 3 1 . Δ ρ χ. 100.

1& EB ZS M Ελένη Ζοννη παραδίδειμαθήματα

Τ Α Ν Ε Α Τ Η Σ Τ Ε Χ Ν Η Σ . Μ η ν ια ία ε ­

Μ τίο

κ ρ ιτ ικ ο γ ρ α φ ια Αρ. 358 1 Οκτωβρίου - 31 Οκτωβρίου 1995 Επιμέλεια: Μαρία Τρουπάκη

Στην Κριτικογραφια περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βι­ βλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσεις των ελληνικών εκδόσεων που δημοσιεύονται στον ημερήσιο και αθηναϊκό τύπο. Περιλαμβάνονται επίσης και κριτικές δημοσιευμένες στον πε­ ριοδικό και επαρχιακό τύπο, όσες ήταν δυνατό να εξασφαλί­ σουμε ή μας απέστειλαν οι συντάκτες τους.

Φιλοσοφία Π λ ά τω ν . Τ ίμ α ιο ς (Ν . Κ ώ τσιου, Διαβά­ ζω, 356)

Ψυχολογία Κ α φ ε τζ ό π ο υ λ ο ς Ε .: Ε γ κ έ φ α λ ο ς (Ν. Κ ώ τσιου, Διαβάζω, 3 5 6 )

θρησκεία D o d d s E .R .: Ε θ ν ικ ο ί κ α ι χ ρ ισ τ ια ν ο ί σ ε μ ια π ε ρ ό δ ο α γ ω ν ία ς (Ν . Κ ώ τσιο υ , Διαβάζω, 3 5 6 )

Κοινωνιολογία Δ ε ρ μ ιτ ζ ά κ η ς Μ .: Τ ο χ ω ρ ιό μ ο υ (Γ. Π α π α δ ά τ ο ς , Διαβάζω, 3 5 6 ) D u b y G ., (Ε π ιμ .) Γ υ ν α ίκ ε ς κ α ι ισ τ ο ­ ρ ία (Κ. Κ οτζιά , Καθημερινή, 2 2 /1 0 )

Δίκαιο Ρ ο μ ιγ ί Ζ. Ο Ν ό μ ο ς σ τη ν Ε λλη νικ ή Σ κ έ ψ η (Γ. Π λ α χ ο ύ ρ η ς, Λόγος, 1/10)

Πολιτική Β ε ρ έ μ η ς Θ . (Ε π ιμ .) Η Τ ο υ ρ κ ία σ ή ­ μ ε ρ α (Β . Θ ε ο δ ω ρ ό π ο υ λ ο ς , Καθη­ μερινή, 1 7 /1 0 ) Γ ε ω ρ γ ή ς Γ .: Ο ι α π α ρ χ έ ς τ η ς ελ λ η ν ι­

Μ τίο

κ ή ς εξ ω τ ε ρ ικ ή ς π ο λ ιτικ ή ς (Σ . Ν τά λ η ς , Διαβάζω, 3 5 6 ) Ε π ε τ η ρ ίδ α ’9 5 α μ υ ν τ ικ ή ς κ α ι ε ξ ω ­ τ ε ρ ικ ή ς π ο λ ιτ ικ ή ς (Σ . Ν τ ά λ η ς , Αυγή, 4 /1 0 ) Μ α θ ιο π ο ύ λ ο υ Μ .: Τ ο τ έ λ ο ς τ η ς Δ η ­ μ ο κ ρ α τ ία ς τ η ς Β ό ν ν η ς (Σ .Φ . Ελευθεροτυπία, 5 /1 0 ) Μ α ρ α δ έ γ ια ς Ν . - Τ σ ιν ιζ έ λ η ς Μ .: Ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η τ η ς Ε υ ρ ω π α ϊκ ή ς Ε ν ω ­ σ η ς (Γ. Ψ υ χ ά ρ η ς , Διαβάζω, 3 5 6 )

Μ π ο υ ά ν ζ Κ. - Τ ο μ ά Σ .: Δ ο ν Ζ ο υ ά ν ή Π α υ λ ώ φ (Θ . Π α π α ν ικ ο λ ά ο υ , Κ έ ρ ­ δ ο ς , 10/10)

Οικονομία

Δ ή μ ο υ Γ.: Η α ισ θ η τικ ή Α γ ω γ ή σ το σ χ ο λ ε ίο (Γ. Π α π α δ ά τ ο ς , Διαβάζω, 356) Κ α ψ ά λ η ς Α . - Χ α ρ α λ ά μ π ο υ ς Δ .: Σ χ ο λ ικ ά ε γ χ ε ιρ ίδ ια (Κ. Μ α λ α φ ά ν τ η ς , Διαβάζω, 3 5 6 ) Μ α κ ρ ή ς Ε .: Ω δ ικ ή α ν θ ο λ ο γ ία (Κ. Μ α λ α φ ά ν τ η ς , Διαβάζω, 3 5 6 ) A p p le Μ .: Ε κ π α ίδ ε υ σ η κ α ι ε ξ ο υ σ ία (Θ . Δ ια μ α ν τ ό π ο υ λ ο ς , Οικονομικός Ταχυδρόμος, 1 2 /1 0 )

Α γ ρ ια ν τ ώ ν η X . - Χ α τζ η ιω ά ν ν ο υ Μ .Χ . (Ε π ιμ .) Τ ο Μ ε τ α ξ ο υ ρ γ ε ίο τ η ς Α θ ή ν α ς (Α. Ριζοσπάστης, 5 /1 0 ) Β α ξ ε β ά ν ο γ λ ο υ Α .: Ο ι 'Ε λ λ η ν ε ς κ ε ­ φ α λ α ιο ύ χ ο ι 1 9 0 0 - 1 9 4 0 (Ε. Κ οτζιά, Καθημερινή, 8 /1 0 ) Κ ό κ κ ο ρ η ς Θ .: Τ ο ε π ιχ ε ιρ η μ α τ ικ ό σ χ έ δ ιο (Σ . Χ α λ ιώ ρ η ς , Κέρδος, 4 /1 0 ) K ru g n a n P .R . - O b s tfe ld Μ .: Δ ιε θ ν ή ς Ο ικ ο ν ο μ ικ ή . Τ ο μ . Α ’ (Σ . Χ α λ ιώ ρ η ς , Κέρδος, 1 9 /1 0 ) C o n s u l t a n t ’9 5 (Σ . Χ α λ ιώ ρ η ς , Κέρδος, 4 /1 0 )

Λαογραφία Ξ η ρ ο τ ό ρ η ς Ζ .: Έ θ ι μ α κ α ι δ ο ξ α ­ σ ίε ς τ ο υ λ α ο ύ μ α ς (Δ . Ζ α δ έ ς , Εξόρμηση, 2 1 / 1 0 )

Εκπαίδευση

Οικολογία Β λ ά χ ο υ Α , κ .ά .: Κ ο ιν ω ν ία κ α ι φ ύ σ η (Α. Κ ο ν τ α κ ίδ η ς , Διαβάζω, 3 5 6 )

Διαφήμιση Δημόσιες σχέσεις

Μαθηματικά

Μ α γ ν ή σ α λ η ς Κ.: Ο π ρ ο γ ρ α μ μ α τ ι­ σ μ ό ς σ τις δ η μ ό σ ιε ς σ χ έ σ ε ις (Σ . Χ α ­ λ ιώ ρ η ς , Κέρδος, 1 0 /1 0 )

T a y lo r Τ .: Η θ ε ω ρ η τ ικ ή α ρ ιθ μ η τ ικ ή τ ω ν Π υ θ α γ ο ρ ε ίω ν (Γ. Κ ε ν τρ ω τή ς, Διαβάζω, 3 5 6 )

Ενασχολήσεις F e rn a n d e z R : Μ ικ ρ ή μ α γειρ ικ ή (Σει­ ρ ά ) (Η . Π α π α λ έξ η ς, Διαβάζω, 35 6 )

Τέχνες Β α λ σ ά ς Π .: Τ ο ν ε ο ε λ λ η ν ικ ό θ έ α τ ρ ο (Γ. Π λ α χ ο ύ ρ η ς , Λόγος, 1 5 /1 0 ) Β υ ζ α ν τιν ή κα ι Μ ε τα β υ ζ α ν τιν ή Τ έ χ ν η σ τ η ν Κ έ ρ κ υ ρ α (Σ . Κ α ρ γ ά κ ο ς , Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 5 /1 0 ) Γ ιά ν ν ο υ Δ .: Θ έ μ α τ α μ ο υ σ ικ ο λ ο ­ γ ία ς (Α .Δ . Α ν α σ τ α σ ίο υ , Π Ο Π και ΡΟΚ, Ο κ τ. ’9 5 ) Ε λ λ η ν ικ ή Τ έ χ ν η . Τ ό μ ο ι 5 - 6 (Η . Μ α γ κ λ ίν η ς , Διαβάζω, 3 5 6 ) Κ α ρ π ο δ ίν η - Δ η μ η τ ρ ιά δ η Ε .: Κ ά­ σ τρ α κ α ι Φ ο ρ τ έ τ σ ε ς τ η ς Κ ρ ή τη ς (Φ . Λ ά δ η ς , Αδέσμευτος Τόπος, 1 5 /1 0 ), (Θ . Π α π α ν ικ ο λ ά ο υ , Κέρδος, 1 7 /1 0 ) Σ τ α μ έ λ ο ς Δ .: Ν ε ο ε λ λ η ν ικ ή λ α ϊκ ή τέ­ χ ν η (Σ . Κ α ρ γ ά κ ο ς , Οικονομικός Ταχυδρόμος, 1 2 /1 0 ) Τ ο λ ίκ α Ο .: Π α γ κ ό σ μ ιο Λ εξ ικ ό τ η ς Μ ο υ σ ικ ή ς (Γ. Π λ α χ ο ύ ρ η ς , Λόγος, 8/10) H e a d in g to n C .: Ισ το ρ ία τ η ς Δ υ τικ ή ς Μ ο υ σ ικ ή ς (Ν .Γ . Ξ υ δ ά κ η ς , Αθηνόραμα, 1 3 /1 0 )

Γλώσσα Β ε ρ γ ή Σ .: Γ λ ώ σ σ α κ α ι δ ο μ ή (Ν . Κ ώ τσ ιο υ , Διαβάζω, 3 5 6 ) Ε υ α γ γ ε λ ίδ η ς Δ .: Ε θ ν ικ ισ μ ό ς κ α ι γ λ ώ σ σ α (Σ . Μ ο σ χ ο ν ά ς , Καθημερι­ νή, 1 0 /1 0 ) Κ α τσ α ρ ό ς Η .: Ο ι α ρ χ α ιο ε λ λ η ν ικ έ ς ρ ίζ ε ς τ ο υ Σ α ρ α κ α τ σ ά ν ικ ο υ λ ό γ ο υ (Σ . Κ α ρ γ ά κ ο ς , Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 5 /1 0 ) Τ σ ιτσ ιπ ή ς Λ .Δ .: Ε ισ α γ ω γ ή σ τη ν α ν ­ θ ρ ω π ο λ ο γ ία τ η ς γ λ ώ σ σ α ς (Σ . Κ α ρ γ ά κ ο ς , Οικονομικός Ταχυδρόμος, 12/10) Ig u o tu s A n im u s. Ο Τ σ ύ ρ ιο ς κ α θ η ­ γ η τ ή ς (Π . Μ π ο υ κ ά λ α ς , Καθημερινή, 3 /1 0 ) S o z liik V .: Ε λ λ η ν ο τ ο υ ρ κ ικ ό λ ε ξ ικ ό (Γ. Κ ε ντρ ω τή ς, Διαβάζω, 3 5 6 )

Κλασική φιλολογία Χ α ρ ίτ ω ν Α φ δ ο δ ισ ιε ύ ς : Χ α ιρ έ α ς κ α ι Κ α λ λ ιρ ό η (Μ . Θ ε ο δ ο σ ο π ο ύ λ ο υ , Εποχή, 1 5 /1 0 ) , (Ε . Π ε π ά σ η ,

Καθημερινή, 4 /1 0 )

Ποίηση Α ν τ ω ν ίο υ Τ .: Χ ε ρ ο υ β ικ ά σ τ ο ν Έ ρ ω τ α (Γ. Π λ α χ ο ύ ρ η ς , Λόγος, 8 /1 0 ) Β ρ ε ττό ς Σ .: Τ ρ α γ ω δ ία (Δ . Π α υ λ ά κ ο υ , Αυγή, 1 5 /1 0 ) Δ η μ ο υ λ ά Κ.: Η Ε φ η β ε ία τ η ς λ ή θ η ς (Β . Κ α ρ α λ ή ς, Διαβά­ ζω, 3 5 6 ) Δ η μ ο ύ λ η ς Σ .: Έ ν δ ο ν ρ ή ­ μ α τ α (Δ . Π α υ λ ά κ ο υ , Αυγή, 8/10) Κ ο υ λ ο ύ κ η ς Γ .: 1) Γ ια ν ’ α ν τ α π ο κ ρ ιθ ο ύ μ ε σ τω ν π α ι­ δ ιώ ν το κ λ ά μ α 2 ) Τ η ς ύ π α ρ ­ ξ η ς (Κ. Π α π α π ά ν ο ς , Πολιτι­ κά Θέματα, 1 3 /1 0 ) Λ ά μ π ρ ο ς Η .: Έ χ ω ιε ρ ό χ ρ έ ­ ο ς ν α ζ ή σ ω (Κ. Π α π α π ά ν ο ς , Πολιτικά θέματα, 1 3 /1 0 ) Μ α ρ κ ίδ η ς Μ .: Π ο ιή μ α τ α μ ε η μ ε ρ ο μ η ν ία λ ή ξ ε ω ς (Β . Χ α τζ η β α σ ιλ ε ίο υ , Ελευθερο­ τυπία, 1 1 /1 0 ) Μ ίγ γ α ς Δ .: Α γ κ α λ ιά ζ ε ις τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο , α ν α γ γ ίξ ε ις τη θ ά λ α σ σ α (Δ . Κ ό κ ο ρ η ς , Αντί, 2 7 /1 0 ) Ν ικ ο ρ έ τ σ ο ς Δ .: Τ έ σ σ ε ρ α θ έ ­ μ α τα σ τα σ ύ ν ν ε φ α (Δ . Ζ αδ έ ς , Εξόρμηση, 7 /1 0 ) Π α π α δ ά κ η Α .: Η ά γ ρ υ π ν η τ ω ν ο υ ρ α ν ώ ν (Δ . Δ α σ κ α λ ό π ο υ λ ο ς , Νέα, 1 7 /1 0 ) Ρ ή γ α ς I.: Σ ε π ε λ α γ ίσ ιο μ ν ή ­ μ α (Π . Κ α ρ α β α σ ίλ η ς , Εξόρ­ μηση, 2 1 /1 0 ) Ρ η ν ιώ τ η Ρ .: Ε ξ ό ρ ισ το φ ω ς (Γ. Κ α ρ α β ίδ α ς, Ριζοσπά­ στης, 5 /1 0 ) Σ κ α ν ά το β ιτς Τ .: Μ π λ ε κ α ρ έ ­ κ λ α σ το φ ε γ γ ά ρ ι (Κ. Π α π α ­ π ά ν ο ς , Πολιτικά θέματα, 6/10) Χ ω ρ ε ά ν θ η ς Κ .: Γ ν ω ρ ιμ ία φ ω τ ό ς (Κ. Π α π α π ά ν ο ς , Πολιτικά Θέματα, 2 0 /1 0 ) Ά σ μ π ε ρ ι Τ .: Α υ το π ρ ο σ ω π ο ­ γ ρ α φ ία σ ε κ υ ρ τό κ ά τ ο π τρ ο (Δ . Δ α σ κ α λ ό π ο υ λ ο ς , Νέα, 10/10)

Πεζογραφία Α ν ε ζίν η - Λ ε ρ ά κ η Γ.: Τ ο ρ α -

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΚΛΑΣΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Σειρά: ΙΣΤΟΡΙΑ (Αρχαία - Μεσαιωνική - Νεότερη)

NICHOLAS HAMMOND Καθηγητής Π ανεπιστημίου

"To m o πρόσφατο βιβλίο του Ν. H am mont για τη Μακεδονία (1991)"

Me 51 εικόνες κ α ι 20 χάρτες Μετάφραση: Φ. Κ. Βώρος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΗΜ . Ν. ΠΑΠΑ ΔΗ Μ Α. Ιπποκράτους 8, 106 79 Τηλ.: 36.27.318

Μ τίο

ν τ ε β ο ΰ (Κ. Π α π α π ά ν ο ς , Πολιτικά Θέματα, 2 0 /1 0 ) Α ρ α νίτσ η ς Ε .: Ισ τορ ίες π ο υ ά ρ ε σ α ν σ ε μ ε ρ ικ ο ύ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς π ο υ ξ έρ ω (Γ. Μ α τζ ο υ ρ ά νη ς, Αυγή, 8/1 0 ) Γ ιά κ ο ς Δ .: Σ τη ν Ε λ λ ά δ α εκ ε ίν α τα χ ρ ό ν ια (Δ . Σ τα μ έλ ο ς, Ελευθεροτυπία, 11 /10) Β α σ ιλ ειά δ η ς Ν .: Ο σ υ μ β ο λ α ιο γ ρ ά ­ φ ο ς (Π . Κ ρ η μνιώ τη, Διαβάζω, 3 5 6 ), (X. Π α π α γ ε ω ρ γ ίο υ , Αυγή, 2 2 /1 0 ) Γ κρ ίτση - Μ ιλλιέξ Τ .: Τ ο α λ ώ νι τη ς Ε κά τη ς (Π . Μ π ο υ κ ά λ α ς, Καθημερινή, 10/10) Θ ε ο φ ίλ ο υ Φ .: Ο Θ ε ό ς σ το κ α φ ε ­ ν ε ίο (Π . Κ α ρ α β α σ ίλ η ς , Εξόρμηση, 1 5 /1 0 ) Κ ά γιο ς Π .: Και ξ α φ ν ικ ά χ ιό ν ισ ε χ ρ ό ­ ν ια (Τ. Δ η μ η χρ ο ύ λ ια , Διαβάζω, 3 5 6 ) Κ α λ α β ρ έζο ς Δ .: Η α ρ ρ ώ σ τια κα ι το λ ο υ λ ο ύ δ ι το υ λ ω το ύ (Φ . Φ ιλ ίπ π ο υ , Αντί, 2 7 /1 0 ) Κ ά ντζολα - Σ α μ π α τα κ ά κ ο υ Β . Τ ο Δ έ ­ κα το Έ κτο κ α λ ο κ α ίρ ι (Ε. Σ αρ α ντίτη , Ελευθεροτυπία, 18/1 0 ) Κ οκ κινά κη Μ .: Ψ ά χ ν ο ν τ α ς το ά σ π ρ ο φ ω ς (Κ. Π α π α π ά ν ο ς , Πολιτικά Θέμα­ τα, 2 7 /1 0 ) Κ ω σ τίδ η ς Δ .: Τ ο α ρ γ ό β ά δ ισ μ α τη ς Α ίθ ρ α ς (Κ. Β α λ έτα ς, Ραδιοτηλεόρα­ ση, 14/1 0 ) Λ α χ α ν ά ς Μ . Η μ ετά θ εσ η (Π. Μ π ο υ κ ά λ α ς, Καθημερινή, 17/10) Π α π α γ ε ω ρ γ ίο υ Κ.: Α ν ν α , τ ώ ρ α κ ο ι­ μ ή σ ο υ (Β . Α θ α ν α σ ό π ο υ λ ο ς , Α ντί, 1 3 /1 0 ) , (Γ. Π λ α χ ο ύ ρ η ς , Λόγος, 1 5 /1 0 ) Π α π α δ η μ η τ ρ α κ ό π ο υ λ ο ς Η .: Ρ ο ζ α μ ο ύ ν δ η (Μ . Θ ε ο δ ο σ ο π ο ύ λ ο υ , Επο­ χή, 8 /1 0 ) Π ττσιπίος I.: Ο π ίθ η κ ο ς Ξ ο υ θ (Μ. Θ ε ­ ο δ ο σ ο π ο ύ λ ο υ , Εποχή, 1/10) Π ρ ιό δ ο λ ο ς Γ.: Α υ τοί π ο υ νύ χ τ ω σ α ν στο δ ρ ό μ ο (Δ . Σ τα μ έλ ο ς, Ελευθερο­ τυπία, 11/1 0 ) Π ρ ω το π α π ά - Μ π ο υ μ π ο υ λ ίδ ο υ Γ.: Ο μ υ σ τικ ό ς Κ ό σ μ ο ς τη ς ψ υ χ ή ς (Ν. Κώ τσ ιο υ, Διαβάζω, 3 5 6 ) Σ α ρ α ν τό π ο υ λ ο ς Α.: Μ ικ ρ ο ί κα ι μ ε γ ά ­ λ ο ι ά ν θ ρ ω π ο ι (Ε. Ζ ω γ ρ ά φ ο υ , Ριζο­ σπάστης, 19/10) Σ ο λ ω μ ο ύ - Ξ α ν θ ά κ η Β .: (Ν. Κ ώ τσιου, Διαβάζω, 3 5 6 ) Χ ο υ λ ια ρ ά ς Ν .: Σ το σπίτι το υ ε χ θ ρ ο ύ μ ο υ (Β. Χ α τζηβ ασιλείου , Ελεύθεροτυπία, 1 8 /1 0 ), (Β. Κ α λα μ α ρ ά ς, Ελευθεροτυπία, 4 /1 0 ) Α π ντά ικ Τ .: Α να ζη τώ ντα ς το ν εα υτό

Μ τίο

μ ο υ (Π . Κ ρ η μνιώ τη, Διαβάζω, 3 5 6 ) W asse rm a n J.: Τ ο χ ρ υ σ ά φ ι της Κ αχαμά λκα (Ν. Κώτσιου, Διαβάζω, 356) G a rn e tt D .: Η γ υ ν α ίκ α α λ ε π ο ύ (Ν. Κ ώ τσιου, Διαβάζω, 3 5 6 ) Γ κ ρ ά ντες Α.: Ο ι η λ ικ ίες τη ς Α σ υλο ύ (Ν . Ξ υ δ ά κ η ς, Αθηνόραμα, 6/1 0 ) Ε σ ν ό ζ Ζ.: Λ ίμ νη (Π . Κ ρ η μ νιώ τη, Δια­ βάζω, 3 5 6 ) Λ α μ π ρ ίζ Λ .: Τ ο η μ ε ρ ο λ ό γ ιο τ η ς Χ ά ν α (Κ. Π α π α π ά ν ο ς , Πολιτικά Θέμα­ τα, 6 /1 0 ) Λ ίνα Β.: Ο Ά γ ν ω σ το ς σ τρ α τιώ της (Γ. Π λ α χ ο ύ ρ η ς, Λ ό γ ο ς , 2 1 /1 0 ) Μ ά γ ερ Χ .Φ .: Η α ν α ζή τη σ η (Σ. Ν τάλ η ς , Διαβάζω, 3 5 6 ) Μ ισ ίμα Γ.: Ο ή χ ο ς τω ν κ υ μ ά τω ν (Π . Κ ρ η μ νιώ τη, Διαβάζω, 3 5 6 ) Μ ό ρ ισ ο ν Τ .: Γ αλά ζια μ ά τια (Τ. Μ ε ν­ δ ρ ά κ ο ς , Αυγή, 15/1 0 ) Μ ού πς Α.: Ε πιχειρ ήσ εις και ταλαιπω ­ ρ ίες του Μ α κρ όλ Γ καβιέρο (Β. Α θ α να ­ σό π ο υλο ς, Καθημερινή, 3/10) Μ π λ α ν Α .Φ .: Δ α ιμ ο ν ο μ α ν ία (Δ . Τ σ α τσ ο ύ λ η ς, Α ν τ ί 2 7 /1 0 ) Μ π ρ ο ντέ Ε .: Α ν ε μ ο δ α ρ μ έ ν α ύ ψ η (Β. Χ α τζηβ ασ ιλείου , Ελευθεροτυπία, 4 /1 0 ) Ν έ ιλ ο ρ Γ.: Ο ι γ υ ν α ίκ ε ς τη ς ο δ ο ύ Μ π ρ ο ύ σ τερ (Λ. Ε ξ α ρ χ ο π ο ύ λ ο υ , Δια­ βάζω, 356) Π ο ύ σ κ ιν Α .: Π α ρ α μ ύ θ ια (Κ. Μ α λαφ ά ν τη ς, Διαβάζω, 3 5 6 ) Π ρ ά σ ιν ο ς Ζ.: Ο φ ε γ γ ίτη ς (Π . Κ ρ η­ μ νιώ τη, Διαβάζω, 3 5 6 ) Σ α γ κ ά ν Φ .: Π ε ρα σ τικ ή θ λ ίψ η (Θ . Π α π α ν ικ ο λ ά ο υ , Κέρδος, 1 7/10) Σ ε μ π ρ ο ύ ν X.: Χ α ιρ ετίσ ματα α π ό το ν Φ ε δ ε ρ ίκ ο Σ ά ν τ σ εθ (Φ .Δ . Δ ρ α κ ο ν τα ε ιδ ή ς , Διαβάζω, 3 5 6 ) Σ μ ιθ Μ.: Ο πέτρ ινος χο ρ ευτή ς (Κ. Π α ­ π α π ά ν ο ς, Πολιτικά Θέματα, 13/10) Τ α μ π ο ύ κ ι A .: 1) Έ τ σ ι ισ χ υ ρ ίζετα ι ο Π ε ρ έ ιρ α (Ε. Ζ ω γ ρ ά φ ο υ , Ριζοσπά­ στης, 1 7 /1 0 ), (Γ. Π λ α χ ο ύ ρ η ς, Λόγος, 1 /1 0 ), (Μ. Φ ά ις , Ελεύθερος Τύπος, 1 5 /1 0 ). 2) Μ α ύ ρ ο ς Ά γ γ ε λ ο ς (Γ. Π λ α ­ χ ο ύ ρ η ς , Λόγος, 2 8 /1 0 ), (Μ. Φ ά ις , Ελεύθερος Τύπος, 15/1 0 ) Τ ζά ο υ ζ Τ ζ.: Ο ι θ ε σ μ ο φ ύ λ α κ ε ς (Π . Κ ρ η μνιώ τη, Διαβάζω, 3 5 6 ) Φ έ ρ μ ο ρ Π .Λ .: Τ α β ιο λιά το υ Σ α ιν Ζ ακ (Π . Κ ρ η μνιώ τη, Διαβάζω, 3 5 6 ) Φ ο υ έ ν ιε ς Κ.: Ν ε ρ ό κ α μ έ ν ο (Λ. Ε ξα ρ ­ χ ο π ο ύ λ ο υ , Διαβάζω, 3 5 6 ) Χ ό θ ο ρ ν Ν .: Τ ο σ π ίτι μ ε τα ε φ τ ά α ε ­ τώ μ α τα (Φ . Λ ά δ η ς , Αδέσμευτος Τύ­ πος, 1 /1 0 )

Μελέτες Α γ γε λ ά το ς Δ .: Δ ιά λ ο γ ο ς κα ι ετε ρό τη ­ τα (Β. Κ α λ α μ α ρ ά ς, Διαβάζω, 3 5 6 ) Κ α ρ ά γ ιω ρ γ α Ο .: Γ. Σ α ρ α ν τά ρ η ς ο Μ ε λ λ ο ύ μ εν ο ς (Κ. Ν τελ ό π ο υ λ ο ς , Κα­ θημερινή, 10/1 0 ) Κ α ρ α λ ή ς Β.: Ο Ν . Κ α ζαντζά κης κα ι το πα λ ίμ ψ η σ τ ο τη ς ισ το ρ ία ς (Μ. Φ ά ις, Ελεύθερος Τύπος, 8 ./1 0 ) Μ α ρ α γ κ ό π ο υ λ ο ς A.: U lysses (Δ . Δ α σ κ α λ ό π ο υ λ ο ς , Νέα, 2 4 /1 0 ) Σ ια φ λ έκ η ς Ζ.Ι.: Η εύ θ ρ α υ σ τη α λ ή ­ θ ε ια (Ν . Κ ο λ ο β ό ς, Διαβάζω, 3 5 6 ) Φ ώ τη ς Κ ό ντο γλο υ ς: Ε ν εικ ό νι δια τορ ε υ ό μ ε ν ο ς (Μ. Φ ά ις , Ελεύθερος Τύ­ πος, 2 9 /1 0 ), (Δ . Π α υ λ ά κ ο υ , Αυγή, 22/10) Ιλίνσ κ α γ ια Σ .: Κ .Π . Κ α β ά φ η ς (Γ. Κεντρ ω τή ς, Διαβάζω, 3 5 6 ) Μ π έν για μ ιν Β.: Σ α ρ λ Μ π ω ντλα ίρ (Φ . Τ ερ ζ ά κ η ς, Καθημερινή, 1 7 /1 0 )

Δοκίμια Α π ο σ το λ ο π ο ύ λ ο υ Γ. (Ε πιμ.) Η ιδ έ α τη ς Ε υ ρ ώ π η ς (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 2 9 /1 0 ) Π α ιζάκη ς Π .: Η θεω ρ ία τη ς αλλοτρίω ­ σ η ς (Φ. Τ ερ ζάκη ς, Αυγή, 22/10) Μ εταξάς Α-Ι. Δ .: Π ρ ο ε ισ α γ ω γ ικ ά γ ια τ ο ν πολιτικό λ ό γ ο (Ν . Ξ υ δ ά κ η ς, Κα­ θημερινή, 1 7/10) C u ru lu ik Β .: Η γ έ ν ν η σ η το υ ν ο ή μ α το ς (Ν. Κ ώ τσιου, Διαβάζω, 3 5 6 ) B a d ie Β.: Κ ο υ λτο ύ ρ α κα ι πολιτική (Σ. Κ α ρ γά κ ο ς , Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 5 /1 0 ) S h e rra rd Ρ.: Χ ρ ισ τια ν ισ μ ό ς κα ι έρ ω ς (Ε. Α ρ α νίτσ η ς, Ελευθεροτυπία, 1 8/10)

Παιδικά Ζ έη Α .: Η μ ω β ο μ π ρ έ λ α (Μ. Κ οντολέ­ ω ν , Αυγή, 2 8 /1 0 ) Κ ο ντ ο λ έω ν Μ .: Γ εύ σ η π ικ ρ α μ ύ γ δ α ­ λ ο υ (Γ. Π α π α δ ά το ς , Διαβάζω, 3 5 6 ) Μ ικ ρ ή εγ κ υ κ λ ο π α ίδ εια . Ο ι λ α ο ί (Η . Π α π α λ έξ η ς , Διαβάζω, 3 5 6 ) Μ ά σ ιο ρ η Β.: Κ άτω α π ό τη ν κ α ρ δ ιά τη ς (Γ. Π α π α δ ά το ς , Διαβάζω, 3 5 6 ) Ά λκ οτ Λ .: Ο ι μ ικ ρ έ ς κ υ ρ ίε ς μ ε γ α λ ώ ­ ν ο υ ν (Ν. Κ ώ τσιου, Διαβάζω, 3 5 6 ) Γ κ ά μ ο φ Τ . Ο ι π ερ ιπ έτειες το υ Κ. Τ ό -

μπκινς (Ν. Μάστορας, Νέα, 20/10) Στάινμπεκ Τ.: Το κόκκινο αλογάκι (Κ. Μαλαφάντης, Διαβάζω, 356) Φάιντ Α.: Όλα ψέματα (Κ. Μαλαφάντης, Διαβάζω, 356)

Θεατρικά έργα Σούτσος Γ.Ν.: Αλεξανδροβόδας ο α­ συνείδητος (Λ. Τσιριμώκου, Βήμα, 1/10), (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 31/10)

Ιστορία Ανιωνόπουλος Η.: Αλβανία και Ελληνοαλβανικές σχέσεις (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 12/10) Δερμάτης Γ.: Τοπία και μνημεία της Λαυρεωτικής (Π. Κανελλόπουλος, Ριζοσπάστης, 12/10) Διβάνη Λ.: Ελλάδα και Μειονότητες (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 29/10) Κουκουλές Φ.: Το Ελληνικό Συνδι­ καλιστικό Κίνημα και οι ξένες επεμ­ βάσεις (1944-1948) (Σ. Χαλκόρης, Κέρδος, 19/10) Κωστής Κ.: Στον καιρό της πανώλης (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 1/10) Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 28/10) Μπακουνάκης Ν.: Πάτρα (Ν. Βατό­ πουλος, Καθημερινή, 8/10) Νικολαίδης I.: Τα Γιάννινα του Μεσο­ πολέμου. Τομ. Ζ’ (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 5/10) Παντελής Α.Μ., κ.ά.: Κείμενα Συνταγματικής Ιστορίας (Γ. Κοντογιώργης, Αντί, 13/10) Παπανικολάου Λ.: Η αστικοδημοκρατική επανάσταση στην Ελλάδα (Γ. Κεντρωτής, Διαβάζω, 356) Πάτμος (Σ. Αρτεμάκης, Ναυτεμπορι­ κή, 1/10) Πίκουλας Γ.Α.: Οδικό δίκτυο και ά­ μυνα (Σ.Ρ. Αποστολίδης, Ελευθερο­ τυπία, 14/10) Το έπος του 1940 (Γ. Πλαχούρης, Λόγος, 28/10) Τσιρκινίδης X.: Σύννεφα στη Μακε­ δονία (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 12/10) Χρηστάκης Γ. - Πατεράκης Γ.: Η Κρή­ τη και η ιστορία της (Σ. Αρτεμάκης,

Ναυτεμπορική, 15/10) Ιναλτζίκ X.: Η Οθωμανική Αυτοκρατορία (Γ. Κεντρωτής, Διαβάζω, 356) Μάγερ Χ.Ψ.: Η αναζήτηση (Π. Κάγιος, Νέα, 2/10) Meeks D., κ.ά.: Η καθημερι­ νή ζωή των Αιγυπτιακών θε­ ών (Γ. Πλαχούρης, Λόγος, 21/ 10) Μίλλερ Ο.: Η Τουρκία καταρρέουσα (Γ. Κεντρωτής, Δια­ βάζω, 356) Ντυμπύ Ζ.: Η ιστορία συνεχί­ ζεται (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 28/10)

Βιογραφίες Μαρτυρίες

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Σειρά: ΙΣΤΟΡΙΑ (Αρχαία-Μ εσαιωνική-Νεότερη)

RENE RISTELHUEBER Ιστορικός συγγραφέας

Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ των ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΛΑΩΝ ίΣΤΟΡΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ

ΛΑΩΝ Βαστάκης Κ.: Η Οσία Μεθοδία της Κιμώλου (Ν. Μάτσας, Εστία, 20/10) Γιαναράς X.: Τα καθ’ εαυτόν (Ε. Αρανίτσης, Ελευθερο­ τυπία, 11/10) Κοροβέσης Π.: Ανθρωποφύ­ λακες (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 1/10) Λαζογιώργος - Ελληνικός Δ.: Ο Χρυσόστομος Σμύρνης (Ν. Μάτσας, Εστία, 20/10) Στρογγύλης Α.: Π. Παπαληγούρας (Σ. Καργάκος, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 12/10), (Σ. Χαλκόρης, Κέρ­ δος, 4/10) Petifils Ρ.: Ρεμπό (Ν.Γ. Ξυδάκης, Αθηνόραμα, 20/10) Ρομιγύ Ζ.: Αλκιβιάδης (Π. Κουνενάκη, Καθημερινή, 29/10), (Κ. Κλιοσσέ, Βήμα, 22/10), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 29/10)

“Α ναλύεται μ ε σα φ ή ν εια και ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΛΑΩΝ ΤΗΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗΣ” 537 σελίδες με χρονολογικούς πίνακες, 13 χάρτες, ευρετήριο λαών κατ προσώπων, συμπληρωματική Βιβλιογραφία

Περιοδικές εκδόσεις Ζήνων (Κ. Βαλαβάνης, Ελεύθερη Ώρα, 15/10) Μανδραγόρας (Γ. Πλαχού­ ρης, Λόγος, 15/10) Νεύσις (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 1/10)

Ε κ δ ό σ ε ι ς

ΔΗΜ. Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑ Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

Μ τίο

ΜΙΝΩΑΣ Έ ξ ο χ α βιβλία τέχνης σε συνεργασία με την BRIDGEMAN ART LIBRARY Κάθε τόμος περιέχει: τους 5 0 πιο δημοφιλείς πίνακες του κάθε ζω γράφ ου στοιχεία για τη ζωή και το έρ γο του ________________________σ χολιασμό των π ι ν ά κ ω ν _____________________ Σαγκάλ Νταλί Ιμπρεσιονιστές

Μποτιτσέλι Π ικάσο Μ ονέ

Σεζάν Λωτρέκ Βαν Γκογκ

Γκωγκέν Ρέμπραντ Ρενουάρ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΔΙΑΥΛΟΣ

καλά βιβλία & καλά Χριστούγεννα

ΒΑΛΤΕΤΣΙΟΥ 10 & ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ, ΑΘΗΝΑ 106 80 ΤΗΛ.: 36.31.169 & 36.17.473 FAX: 36.17.473

Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Κ Α Ι Φ ΙΛ Ο Σ Ο Φ ΙΑ Τ Ω Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ω Ν

"ΙΡΛΛΙ10 Γ 0 ^ M o M I triIKH· f

Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Κ Α Ι Φ ΙΛ

mm

μ

r0 m rn teHm ,m

Μ ποιητές

j

ζ

pi Ί

Πολιτικός ορθά ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ

Πολιτικός ορθότερα Π Α Ρ ΑΜΥΘΙ Α

« Π)ΗΙ ΙΤΚϋΙ ΧΡίΠΌΥΙ ΕΝΤΑΤΙΚΑ ΙΙΛΙΆ'ΠΗΙΛ

Το αλφαβητάρι του στρατιώτη

3η έκδοση

^

'

■ ν

Λ

Η

Ρ

Ο

Φ

Ο

Ρ

ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ

Π

for wih'do Μ Ε Ε ΙΚ Ο Ν Ε Σ

WORD6FOR WINDOWS 5η έκδοση

ME ΕΙΚΟΝΕΣ

Κ

Η

[

A

E

P

Ω

M

A|

ΑνδρεαςΕμπειρικός Εξήντα χ ρό νια μετά την έκδοσ η της περίκα υ σ της α κόμη και τ ώ ρ α και πρω τεϊκής Υψ ικαμίνου (ακόμη δεν λέει να ψυχράνει νοηματικά!), είκοσι χρόνια μετά τον φ υσ ικό θάνατο του Ε μπειρικού, ο Π ατριάρχης του Ελληνικού υ π ερρ εα λι­ σμού λειτουργεί ακατάλυτος α π ό τον καιρό, προφ ητικό π ο υ λ ί της οικου­ μένης, φω νή του υπερρ εα λισ μού, κρα υγα λέα ναι και εκκωφαντική πά νω α π ό τις καταιγίδες... Ποιος θα το περίμενε! Αυτός π ου π ροπ ηλακίσ θηκε, λ ο ιδ ω ρή θ η κε και απο μ ο νώ θ η κε (που εκείνα τα κρατικά βραβεία, τα α φ ιερώ ματα, οι συνεντεύξεις, η «αναγνώριση» των «κριτικών» και του κοινού - τίποτε) ιδού, μας έχει ό λους διαβρώ σει. Ο λόγ ος του μέσα στη γ λ ώ σ σ α μας ( π ό σ ο ι και π ο ιο ι ποιητές δεν του α νά βουν στα κρυ­ φ ά καντήλια), υπόγειος και α κόμη αιρετικός και ξενικός. Το ξενικόν, αυτό ήταν το μέγα ιδ ίω μ α του Ε μπειρικού, η γ ρ α φ ή του και ο δικός του m odus vivendi. ' Κι εκεί π ου ό λ α πή γα ινα ν κα λά και κά πω ς α ρχίσα με να τον συνηθίζου­ με, νά σου ο φο β ερό ς Μ έ γ α ς Α να το λικ ό ς . Τί λόγια αμήχανα, τι αισθητι­ κές πα ρα τηρ ήσεις, τί έγνοια γ ια το «καλό όνομά» του, τί κούραση, τί π λή ­ ξη και τί υπεκφ υγές και πλά γ ια αναγνώσματα. Για να δ ια φ α νεί πόσ ο α προετοίμα σ τοι είμαστε γ ια το ξένον, π ό σ ο α νίδεοι για το νέο και δια φ ο ρ ε­ τικό. Για να το π ω καθαρά: η α μηχα νία (και κάποτε η αβελτηρία) των π ερ ισ σ ό ­ τερω ν κριτικών του Μ ε γ ά λ ο υ Α να το λικ ο ύ , δείχνει περ ίκα λα ότι το μεγάλο αυτό έργο έ π ρ ε π ε εξάπ αντος να κυκλο φ ο ρή σ ει στη χ ώ ρ α μας! Το Δ ια β ά ζω (μαζί του και κάποιοι άλλοι) δεν «κουφάθηκε» α πό τον ορυμ αγ δό και τα χοντρά λά θη (ή τη σ ιω π ή π ο υ φαίνεται να πέφ τει π ά νω στον Μ ε γ ά λο Α να ­ το λικ ό ), δεν μ α σ ά τα λ ό γ ια του, δεν ενδύεται λερ ά ενδύματα «αισθητικής», «ηθικής», δεν πλήττει με τον Ε μπειρικό και το έργο του. Το α φ ιέρ ω μ ά του τό σ ο επ ιστημονικά έγκυρο, ό σ ο πρέπει, τόσ ο εγκάρδιο, όσ ο να μη γίνε­ ται π αραμιλητό, δείχνει πό σ α και π ό σ α μπορούν ακόμη να λεχθούν για τον Α νδρέα Ε μπειρικό. Μετά ας έρθουν οι θεολογούντες, οι η θ ικολό­ γοι, οι φ ιλόλογοι, οι προγραμματιστές, οι τα «φαιά φορούντες», το ά ρρ ω στο κριά ρι στον μητρο πολιτικό ναό, οι εστέτ και ας μας πο υ ν κα ­ θ α ρά την ά ποψ ή τους γ ια το θέα μα «μιας γ υνα ίκα ς συνεχώς σ υνουσιαζομένης», να μας μιλήσουν γ ια ένα λόγ ο ενθουσιαστικό και συνευρετικό, ακηδεμόνευτο και άμετρο (γ ια τα μέτρα μας). Αχ, τα Oe φ ω νη τά\ Α χ τα ξεφωνημένα! Επιμέλεια αφιερώματος: Γιώργης Γιατρομανωλάκης Το φωτογραφικό υλικό του αφιερώματος και τον πίνακα του εξωφύλλου μας παραχώρησε ο Σταύρος Πετσόπουλος των εκδόσεων «Άγρα». Τον ευχαριστούμε θερμά

Ο σκοπός αυτής της δημοσιεύσεως είναι να δεί­ ξει με συντομία τα εξής: Ποια είναι η εκδοτική ι­ στορία του έργου του Α. Εμπειρικού έως σήμε­ ρα και ποιες οι μελλοντικές προοπτικές. Ειδικό­ τερα θα εξετάσουμε: g

Τον τρόπο με τον οποίο ο ίδιος εκδίδει τα έργα του (όταν παίρνει τη σχετική απόφαση) και τις μετέπειτα εκδοτικές περιπέτειες αυτών των έρ­ γων.

HJ Τη μεταθανάτια έκδοση ορισμένων έργων που ο ίδιος προόριζε προς έκδοση αλλά δεν μπόρε­ σε να πραγματοποιήσει για διάφορους λόγους. Εδώ θα συζητήσουμε και το όποιο «ηθικό» ή «λογοτεχνικό» πρόβλημα προκύπτει (αν προκύ­ πτει) από αυτές τις εκδόσεις.

Q Θα αναφέρουμε απλώς κάποιους τίτλους ορι­ σμένων από τα ανέκδοτα εισέτι έργα του ποιη­ τή, τα οποία ονομάζω Παραλειπόμενα. Αυτά τα Παραλειπόμενα κείμενα φαίνεται να παρουσιά­ ζουν ορισμένα προβλήματα αλλά (τουλάχιστον για κάποια από αυτά) δεν φαίνεται αδύνατη η έκδοσή τους, αρκεί να προγραμματισθεί με τρόπο σωστό. Όλα αυτά λέγονται καθώς σήμε­ ρα πλέον γνωρίζουμε τη σημασία των «κριτικών εκδόσεων» των κειμένων της νεοελληνικής λο­ γοτεχνίας (που οραματίστηκε ο Συκουτρής και άλλοι) και την ανάγκη να καταφεύγουμε (για κά­ θε εκδοτική και ερμηνευτική διαδικασία) στο αρχειακό υλικό και στα χειρόγραφα (Χφα) κατά­ λοιπα των συγγραφέων.

Α. ΤΑ ΕΡΓΑ ΠΟΥ ΔΗΜΟΣΙΕΥΕΙ Ο ΙΔΙΟΣ (δεν περιλαμβάνονται κριτικά κείμενα, ψυχαναλυτικές μελέτες κ.ά.)1 Q Η Υψικάμινος, «Τυπώθηκε στας Αθήνας, για τις εκδόσεις Κα­ σταλίας, τον Μάρτιο του 1935 στο τυπογραφείο Σεργιάδη. Έγιναν 200 αντίτυπα, αριθμημένα από το 1 ώς 50 εκτός εμπο­ ρίου και 51 ώς 200 για το εμπόριο». Διαστάσεις 21X16,5, σελ. 80. Στα περιεχόμενα υπάρχει μια τυπογραφική αβλεψία καθώς έχουν παραλειφθεί οι τίτλοι από τις σελίδες 49-64, γεγονός που δημιούργησε κάποιες (ξεχα­ σμένες σήμερα) παρεξηγήσεις στους μελετητές, συμπεριλαμ­ βανομένου και του γράφοντος! Ακολουθούν διαφορετικές εκδόσεις (με εκτυπώσεις), I. «Γαλαξίας» 1962 (μαζί με την Ενδοχώρα), 1969 «Δεύτερη Έκδοση» αλλά και «Δεύτερη Εκτύπωση» της εκδόσεως του 1962 και 1980, «Τρίτη Έκδοση» των προηγουμένων.

II. «Πλειάς» 1974 (Νέα Έκδοση με άγνωστο αριθμό ανατυπώ­ σεων) και πάρα πολλά σφάλματα τυπογραφικά.

III. «Άγρα» 1980, Νέα Έκδοση, Οριστική, σε επιμέλεια Στ. Πετσόπουλου. g Ενδοχώρα. Γράφεται 1934-1937. Προδημοσιεύονται ορι­ σμένα ποιήματα στα περιοδικά Νέα Φύλλα και Νέα Γοάμματα. «Αυτό το βιβλίο τυπώθηκε το Δεκέμβρη του 1945 στο τυπογρα­ φείο Στεφ. Ν. Ταρασόπουλου. Εκδότης Το τετράδιο σε 470 α­ ντίτυπα. 1-50 εκτός εμπορίου, 51-470 για εμπόριο. Διαστάσεις 23,50X17,50, σελ. 88. Ακολουθούν Νέες εκδόσεις και ανατυπώσεις όπως και με την Υψικάμινο, «Γαλαξίας», «Πλειάς», «Άγρα».

Q «Ρωμύλος και Ρώμος ή Άνθρωποι εν πλω εις μητρικήν αγκά­ λην», Εκδότης «Το Τετράδιο», «Εξετυπώθη τον Ιανουάριο ΑΛΜΖ’ (1947), εις το τυπογραφείο Μηνά Μυρτίδη, Πρώτη έκδοσις εκτός εμπορίου σε είκοσι τέσσερα αντίτυπα με τα στοι­ χεία Α-Ω». 17X23, σελ. 24. Πρόκειται για το γνωστό κείμενο των Γραπτών. («Έκδοσις επί τη ευκαιρία των Γάμων του κυρίου Ανδρέα Εμπειρικού μετά της δεσποινίδος Βιβίκας Ζήση»), Q Γραπτά ή Προσωπική Μ υθολογία. Γράφεται στα 1936-1946. Προδημοσιεύονται (εκτός από το προηγούμενο) ορισμένα κεί­ μενα στα Νέα Γράμματα. Α’ Έκδοση Δεκέμβριος 1960, «Δί­ φρος». 13,50X20,80, σελ. 192. Νέα Έκδοση (με άγνωστο αριθμό ανατυπώσεων) «Πλειάς» 1974. Νέα Έκδοση «Άγρα», Δεκέμβριος 1980.

Q Αργώ ή Πλους Αεροστάτου. Γράφεται τον Σεπτέμβριο του 1944. Πρώτη Δημοσίευση, περιοδικό Πάλι, 1-4, (Φεβρ. 1964 Καλοκαίρι 1965. Με περικοπές). Η Αργώ εκδίδεται αυτοτελής (στα Ελληνικά) τον Μάιο του 1980, «Ύψιλον», Δ. Καλοκύρης («Για την έκδοση αυτή, έγινε αντιπαραβολή με το Χφο, από ό­ που προστέθηκαν οι περικοπές που είχαν παραλειφθεί στν

111

πρώτη δημοσίευση και διορθώθηκαν τα τυπογραφικά λάθη»).

Q «Ο Δρόμος», Αυτοτελής έκδοση του περοιοδικού Τραμ, από τον Δ. Καλοκύρη, Θεσσαλονίκη 1974. Πρόκειται για το γνωστό κείμενο που θα ενσωματωθεί αργότερα στην Οκτάνα. Η Άλλες προδημοσιεύσεις από την Σήμερον ως Αύριον και ως χθες, από την Οκτάνα και ένα αποσπασματικό μέρος από το 52ο κεφάλαιο του Μ εγάλου Ανατολικού στο περιοδικό Πάλι, 6, 1966. Πέντε κείμενα (όπου και «Εις την οδόν των Φιλελλήνων») στις Εποχές, 5,1963.

η εκδοτική τακτική και μέθοδος του Ανδρεα Εμπειρικού Αν παρακολουθήσουμε τους χρονικούς δείκτες της γραφής της Υψικαμίνου, της Ενδοχώρας, των Γοαπτών και της Αργώς (για να μείνουμερτα κύρια έργα που δημοσιεύει ο ίδιος) και τη χρονιά της Πρώτης Εκδόσεώς τους, παρατηρούμε μια εσκεμμένη απροθυμία κάι δυσκολία του ποιητή να δημοσιεύει - κρα­ τεί στο συρτάρι του τα κείμενά του για πολύ καιρό. Αλλά και ό­ ταν εκδίδει, δεν μάς δίδει πάντοτε την όλη παραγωγή του. Το υ ^|Ρ [τω ν βιβλίων του διαπλέκεται χρονικά, ή για να το πούμε διαφορετικά, ποτέ δεν τελειώνει το υλικό ενός βιβλίου για να α ρχ ίσ|ί τρ άλλο. Το ένα βιβλίο επικαλύπτει χρονικά το άλλο, έτσι ώστε μπορεί και εργάζεται ταυτόχρονα με δύο ή περισσό­ τερα έργα. Αυτό συμβαίνει και με τα έργα που εκδόθηκαν μεοθάνατίως, έτσι λ.χ. γίνεται με την Οκτάνα (συγκροτείται ανά­ μεσα στα 1942-65, Α’ Έκδοση 1980), Την Σήμερον ως Αύριον και ως Χθες (συγκροτείται ανάμεσα στα 1945-1974, Α’ Έκδοση 1984). Τέλος, ο Μ εγάλος Ανατολικός γράφεται σε διαδοχικές φάσεις από το 1945 ώς το 1970 και εκδίδεται από το 1990 ώς το 1992. Δεν έχουμε καμιά πληροφορία για τα χειρόγραφα των πρώτων έργων, για την όλη εκδοτική διαδικασία κ.λπ. (όπως γίνεται με τον Σεφέρη, λ.χ.) εκτός από τον αριθμό αντιτύπων. Μπορούμε όμως να πούμε ένα δύο σχετικά πράγματα: α) Σύμφωνα με τον εκδότη Στ. Πετσόπουλο, η έκδοση της Υψικαμίνου στην «Κα­ σταλία» (1935) διαφέρει ορθογραφικά (τόνοι κ.ά.) από τις επό­ μενες εκδόσεις. Γι’ αυτό και υπήρξαν ορισμένες διορθώσεις ενοποιητικού χαρακτήρος στην έκδοση της «Άγρας» (με βάση τα υπόλοιπα έργα) και διορθώθηκαν όλα τα τυπογραφικά σφάλματα του «Γαλαξία» και κυρίως της «Πλειάδας». Επειδή ό­ μως δεν διαθέτουμε τα Χφα δεν ξέρουμε ποια ήταν πράγματι η ορθογραφία του ποιητή τα χρόνια εκείνα. Έτσι (εκτός από την Αργώ) τα υπόλοιπα έργα του Εμπειρικού - που με τον ένα ή άλ­ λο τρόπο επανεκδίδονται - τυπώνονται με βάση τις πρώτες εκ­ δόσεις, όχι με βάση τα Χφα. β) Είναι μάλλον βέβαιο ότι τα 63 ποιήματα της γψικαμίνου επιλέχθηκαν, από ένα πολύ μεγαλύ­ τερο αριθμό ποιημάτων (300-400;). Στο «Αμούρ - Αμούρ», 14, (προσωπικά πιστεύω ότι το κείμενο αυτό προέρχεται από τη χαμένη διάλεξη του 1935) ο ποιητής

γράφει: «Αργότερα στα 1935 συνεκέντρωσα μερικά από τα πρώτα μου υπερρεαλιστικά γραπτά και τα ετύπωσα με τον τίτ­ λον Υψικάμινος». Των άλλων την τύχη αγνοώ. [Πιθανότατα πριν από την Υψικάμινο να υπήρξαν δύο εποχές» του Ανδρέα Εμπει­ ρικού: αυτή που συνηθίζομε να λέμε «παλαμική» - βλ. Αμούρ Αμούρ, σελ. 13, «έθεσα κατά μέρος όχι μόνο τις παλαιές μου τεχνοτροπίες» - και μια ενδιάμεση, μεταβατική (Προϊστορία;)] όπου, πιθανώς, να ανήκει ένα ποίημα που αναφέρει ο Ελύτης με τον ελκυστικό τίτλο «Το Μπογιάτι ως κινούμενο τοπίο». Από αυτά τίποτε δεν γνωρίζουμε, γ) Έχουν αφαιρεθεί από τον ίδιο τον ποιητή 3 ή 4 από την σύνθεση των Γοαπτών, όπως γίνεται και με τα κείμενα των δύο πρώτων συλλογών, τα οποία δεν δη­ μοσιεύει, όπως φαίνεται (πιθανότατα η τακτική αυτή να έχει σχέση με συνηθισμένη αυτολογοκριτική κίνηση του Ανδρέα Εμπειρικού). Ορισμένα από τα κείμενα αυτά παραμένουν ανέκ­ δοτα, άλλα έχουν χαθεί.

Β.

ΕΡΓΑ ΠΟΥ ΕΚΔΟΟΗΚΑΝ ΜΕΤΑΘΑΝΑΤΙΟΣ, 1975 ΚΑΙ ΜΕΤΑ

D Τον Δεκέμβριο της χρονιάς του θανάτου του ποιητή (1975) δημοσιεύονται στο περιοδικό Σπείρα 6 κείμενα που ακήκουν στην Οκτάνα. Δεν γίνεται λόγος για Χφα και δεν δίδεται κάποια σχετική πληροφορία. Το ίδιο συμβαίνει και όταν (σε διάφορα περιοδικά) εμφανίζονται ώς το 1984 ποιήματα που ανήκουν στην ενότητα Η σήμερον ως Αύριον και ως Χθες.

0 Τον Δεκέμβριο του 1979 εκδίδεται από την «Άγρα» το θεα­ τρικό έργο του Πικάσσο Τα Τέσσερα Κοριτσάκια σε μετάφρα­ ση του Εμπειρικού. Σύμφωνα με τον κ. Πετσόπουλο η μετά­ φραση αυτή προοριζόταν αρχικά για το περιοδικό Θέατρο του Κ. Νίτσου (εξ αφορμήςτου θανάτου του Πικάσσο). Η συνεργα­ σία όμως του Νίτσου με τον ποιητή ματαιώνεται τελικά. Το κεί­ μενο ήταν παντελώς έτοιμο για τύπωμα. Όμως δεν έχουμε πληροφορίες για το Χφο.

0 Τον Απρίλιο του 1980 τυπώνεται στον «Ίκαρο» η συλλογή Οκτάνα. Περιέχει ποιήματα από το 1942 (2) ώς το 1965. Τα πε­ ρισσότερα γράφονται ανάμεσα στα χρόνια 1960-1963. Δεν αναφέρεται φιλολογική επιμέλεια. Υπάρχει «Επίμετρο» με δύο κείμενα («Τού Αιγάγρου» και «Οι Μπεάτοι») «στην πρώτη τους μορφή, με βάση πάντα τα χειρόγραφα του ποιητή», σύμφωνα με μια ανώνυμη σημείωση. Δεν δίδεται άλλη πληροφορία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η συλλογή είχε ετοιμασθεί για τύπωμα από τον ίδιο τον ποιητή. Άλλωστε πολλά από τα κείμενά της εί­ χαν ήδη δημοσιευθεί σε περιοδικά, ζώντος του ποιητή.

Q Τον Μάιο του 1980 εκδίδεται χωρίς περικοπές η Αργώ του Σεπτ. 1944. Η έκδοση (όπως είπαμε) γίνεται ύστερα από αντι­ παραβολή του Χφου και της πρώτης δημοσίευσης στο Πάλι του 1964-1965.

m

Q Τον Δεκέμβριο του 1984 κυκλοφορεί από την «Άγρα» με δι­ κή μας Επιμέλεια Η σήμερον ως Αύριον και ως Χθες, που συγκροτείται ανάμεσα στα 1945 και 1974. Είναι η πρώτη φορά που περιγράφεται (έστω και περιορισμένα) το Χφο και δίδονται πληροφορίες για τα υλικά γραφής κ.ά. (διττογραφίες, αλλα­ γές, διορθώσεις). Όσα ποιήματα έχουν στο μεταξύ δημοσιευθεί αντιπαραβάλλονται με τα Χφα και αρκετές αβλεψίες διορθώνονται σε ένα απλό αλλά (πιστεύω) χρήσιμο Κριτικό Υπόμνημα. Πρόκειται για μια συλλογή έτοιμη προς τύπωση, ό­ πως πολλές φορές είχε δηλώσει ο ίδιος ο ποιητής και όπως τούτο επανειλημμένους αναφέρεται και αποδεικνύεται από τον Επιμελητή στο Επίμετρό του.

Q Το 1985 στο Περιοδικό Χάρτης (αφιέρωμα στον Εμπειρικό) εμφανίζονται δύο άλλα αδημοσίευτα κείμενα. Το ένα (που εκδί­ δει ο γράφων είναι ένα πεζό κείμενο δυόμισι σελίδων (4 σελ. Χφου) με τίτλο «Άνδρος Υδρούσα». Αποτελεί μια παραλλαγή του ομώνυμου ποιήματος της συλλολής Η σήμερον ως Αύριον και ως Χθες. Αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος της έκδοσης του πεζού αυτού κειμένου: να γίνει σύγκριση των δύο παραλλα­ γών. Το δεύτερο κείμενο που πρωτοδημοσιεύεται στο περιοδικό εί­ ναι το Άρμαλα ή Εισαγωγή σε μία πάλι (12 σελ. του Χάρτη, φω­ τογραφία μιας σελ. Χφου). Πρόκειται για την εισαγωγή σε ένα γιγαντιαίο μυθιστόρημα που σχεδίαζε αλλά ποτέ δεν ολοκλή­ ρωσε ο Εμπειρικός. Ο εκδότης του κειμένου Δ. Καλοκύρης δί­ δει όλες τις σχετικές πληροφορίες (πρβ. επίσης τη συνέντευξη του Ανδρέα Εμπειρικού στην Σκαρπαλέζου στο περιοδικό Ηριδανός το 1967, «Τώρα συνεχίζω το μυθιστόρημά μου Η Πόλις. Είναι η Αθήνα, χωρίς να αναφέρεται. Η ίδια η πόλις είναι η υπόθεσις του έργου, διάφορα στοιχεία από ανθρώπους που την συγκροτούν, μαζί με την πόλη»). Αυτή η περιγραφή του νέου Μυθιστορήματος από τον ίδιο τον Εμπειρικό θυμίζει την ανά­ λογη περιγραφή του Μ .Α., όπως θα δούμε.

m

Β Μέσα στο 1990 δημοσιεύεται από τον Δ.Ι. Πολέμη στο ανδριώτικο περιοδικό Πέταλον (τεύχος 5) ένα κείμενο του που βιογραφεί τον πατέρα του. Όπως θα δούμε το κείμενο αυτό α­ νήκει στη λεγάμενη Προσωπική Εγκυκλοπαίδεια του Εμπειρι­ κού που παραμένει ανέκδοτη. Είναι ενδιαφέρον ότι ο εκδότης περιγράφει λεπτομερώς το Χφο («είναι τετράδιον διαστάσεως 0.20X0.14 μ. γεγραμμένον μάλλον εν βία με αρκετός μικροδιορθώσεις και προσθήκας. Έχει ιδιαιτέραν σελίδωσιν 2-105 και επί πλέον συνεχίζει και τοιαύτην μεγαλυτέρου χειρογρά­ φου 398-501. Υπάρχουν πολλά ορθογραφικά σφάλματα έκτων οποίων διορθώθηκαν σιωπηρώς ολίγα μόνο κ,λπ»). Η «Βιογρα­ φία» γράφεται το 1956 στο Μπατσί της Άνδρου.

0 Το 1991 στο περιοδικό Συντέλεια (τεύχος 2-3) δημοσιεύο­ νται 438 στίχοι από την Άσπρη Φάλαινα, ένα ποίημα που ο Εμπειρικός γράφει στη δεκαετία του ’60 και αποτελεί Παραλ­ λαγή πάνω στο μεγάλο βιβλίο του Η. Mervil M oby Dick. Όπως

διαβάζουμε στη σχετική Σημείωση που κλείνει τη δημοσίευση, «Οι 18 σελ. της Άσπρης Φάλαινας, που δημοσιεύουμε, αποτε­ λούν ένα εκτεταμένο απόσπασμα σε οριστική μορφή από ένα μακρύτερο ποίημα που εσχεδίαζε ο ποιητής. Ο οριστικός χα­ ρακτήρας του Χφου φαίνεται από την καθαρότητα της γρα­ φής, τη συγκεκριμένη αρίθμηση των στίχων, όπως και από την έλλειψη διορθώσεων και παραλλαγών: μπροστά από τρεις στί­ χους μονάχα υπάρχει ένα ερωτηματικό κ.λπ.». Ε Τέλος από τον Δεκέμβριο του 1990 ώς το καλοκαίρι του 1992 εκδίδεται ο Μεγάλος Ανατολικός σε οκτώ τόμους από την «Άγρα». Δεν πρόκειται να αναφερθώ στις μεγάλες και ποικίλες δυσκολίες της εκδόσεως αυτού του τεράστιου έργου που η οι­ κογένεια του ποιητή εμπιστεύτηκε στον κ. Πετσόπουλο και σε εμένα. Πιστεύω ότι όσα λέγονται στα Επίμετρα του Πρώτου και Τελευταίου Τόμου είναι αρκετά. Θέλω μόνο να υπενθυμίσω ότι η έκδοση γίνεται από την Τελευταία ολοκληρωμένη Μορφή (την ΤΟΜ, όπως την αποκαλούμε) του έργου που σύμφωνα με τα δεδομένα ο ποιητής συντάσσει (δεν αντιγράφει απλώς) από τις 30-3-1962 ως και μετά την 1-6-1970, δηλαδή περισσότερα από 8 χρόνια. Ότι η ΤΟΜ (που είναι όντως ολοκληρωμένη χω­ ρίς ούτε ένα κενό έστω και μιας λέξεως) περιέχει πέντε Μέρη ή 99 κεφάλαια και εκτείνεται σε 2674 ΧΦ σελίδες ή 624.000 λέ­ ξεις. Ότι η ΤΟΜ περιλαμβάνει επίσης ορισμένες διπλές ή τρι­ πλές παραλλαγές κεφαλαίων, αμέτρητες διορθώσεις, διττογραφίες, ξαναγραψίματα, διαγραφές, ποικίλες γραφές «προοριστικές» και οριστικές κ.ά. Ότι εκτός από την ΧΦ ΤΟΜ υπάρχει επίσης μια ΔΜ εκδοχή της ΤΟΜ σε 600 σελίδες. Η δακτυλο­ γράφηση αρχίζει το 1966 και ολοκληρώνεται μέσα στο 1967, ε­ νώ φυσικά συνεχίζεται η σύνταξη της υπόλοιπης ΧΦ ΤΟΜ. Οτι το 1970 ο Εμπειρικός επιχείρησε (για δική του χρήση) μια ευρεία περίληψη του ΜΑ 500-800 σελ. Ότι είχε επιχειρήσει τη μετάφραση του ΜΑ στα Αγγλικά και ότι, σύμφωνα με τις πλη­ ροφορίες μου, έχει μαγνητοφωνήσει τον ΜΑ. Τα λέμε όλα αυτά, επειδή άνθρωποι που δεν είναι εξοικειωμέ­ νοι με αυτού του είδους τις εργασίες (και μάλιστα αυτής της εκτάσεως) εύκολα (και αστόχαστα κάποτε) μπορούν και συμπε­ ραίνουν ότι το X έργο ενός X συγγραφέως δεν ήταν έτοιμο να τυπωθεί κ.λπ., ότι ο συγγραφέας δεν επρόκειτο νατό δημοσι­ εύσει αν ζούσε ή (χειρότερα) χωρίς να το έχουν εξολοκλήρου αναγνώσει, να αποφαίνονται για την ποιότητα, την αξία του και άλλα πολλά. Και τούτο συνέβη, δυστυχώς, με τον ΜΑ, όπου ο αρχικός και άμετρος ενθουσιασμός «κάθισε» εντελώς απότο­ μα και άδικα και οι περισσότεροι κριτικοί του (και υπάρχουν αρκετές αποδείξεις για τούτο) αρκέστηκαν να περιδιαβάσουν τον Πρώτο τόμο και να φυλλομετρήσουν τον Δεύτερο και αυτό ήταν όλο. Όχι ότι απαγορεύονται οι κρίσεις. Κάθε άλλο μάλι­ στα. Θα έλεγα ότι επιβάλλονται παντός είδους κρίσεις (καλόπι­ στες και κακόπιστες) αλλά αφού πρώτα μελετηθεί σε όλη του την έκταση το έργο. Και είμαι σίγουρος ότι πολλά κεφάλαια του ΜΑ, που δεν έχουν καθόλου διαβαστεί ή μελετηθεί από

m

^ ο υ ς περισσότερους κριτικούς του ΜΑ, θα είχαν τη δύναμη να μεταβάλλουν τις πρόχειρες κρίσεις. Όμως για να τελειώσω ση­ μειώνοντας και υπογραμμίζοντας (μολονότι δεν είναι αυτό το θέμα μας) ότι ο Εμπειρικός δεν εξέδωσε τον ΜΑ επειδή δεν ή1ελε, αλλά απλούστατα επειδή οι τότε συνθήκες δεν του επέρεπαν κάτι τέτοιο. Θυμίζουμε πάλι τη συνέντευξη στην Σκαραλέζου, τον Μάρτιο του 1967: «Πολλά κείμενά μου δεν έχουν εκδοθεί. Λόγω ελευθεροστομίας. Ενοχλούνται τα κακώς κείμεα ώτα. Το Μυθιστόρημά μου ο ΜΑ, έχει θέμα το παρθενικόν ΐξείδιον του Υ/Κ Ανατολικός από την Αγγλία εις την Αμερική, κτός από τους ήρωας, ο ίδιος ο Ανατολικός είναι πρόσωπον έργου συμβολικώς. Το έγραψα από το 1945 έως το 1951».

ΤΑ ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΑ πό τα ανέκδοτα εισέτι κείμενα του Εμπειρικού μπορούμε να μειώσουμε ως «Παραλειπόμενα» τα εξής: Τα χαϊμαλιά του Έρωτα και των Αρμάτων (Σεπτ. 1944 - Ιούος 1945). Πρόκειται για μια σύνθεση με τρία αλληλένδετα πε;ά αα>πν^Ρ Μ κ ά κείυενα. ίδιας τεχνικής και περιεχομένου με ϋ ί ί α α<( m w AΑργώ, ή Πλους αεροστάτου. Η Αργώ αποτελεί το πρώτο τ ^i(POVLικό και το μεγαλύτερο μέρος της όλης σύνθεσης. Η Αργώ ράφεται τον Σεπτέμβριο του 1944, πριν από την περιπέτεια γράφ :ου ποιητή με την ΟΠΛΑ και την ομηρία του στα Κρώρα της του π Βοιωτίας - δες το κείμενο Ο Δρόμος. Τα άλλα δύο είναι το Ζεμψύρα ή το Μυστικόν της Πασιφάης και το Βεατρίκη ή ένας Έρ ω ­ τας του Buffalo Bill. Τα δύο αυτά κείμενα (με τα οποία ολοκλη­ ρώνεται ή σύνθεση των Χαϊμαλιών) είναι μικρότερα σε έκταση (αλλά όχι μικρότερης σημασίας) και γράφονται μέσα στο 1945, Βπού ο ποιητής περνά (ύστερα από τις περιπέτειές του) μια ιδι­ αίτερη δημιουργική περίοδο. Συγκεκριμένα την ίδια εποχή (ε­ κτός από το παραπάνω κείμενα) αρχίζει να γράφει την Πρώτη Μορφή τό σΜ εγά λο υ Ανατολικού, δημοσιεύει ορισμένα κείμε­ να από τα Γοαπτά στα Νέα Γαόμματα, συντάσσει ένα κριτικό «μανιφέστο» υπέρ του Εγγονόπουλου και δημοσιεύει την Ενδοχώρα.

Q Η Ατομική Εγκυκλοπαίδεια Πρόκειται για μικρά πεζά λήμματα ή δοκίμια κατ’ αλφαβητική σειρά, ένα είδος ατομικής ή προσωπικής εγκυκλοπαίδειας, ένα προσωπικό Λεξικό που συγκροτεί ο Εμπειρικός με ποικίλα θέ­ ματα που να αναφέρονται αποκλειστικά στο έργο και στη ζωή του. Δείγματα λημμάτων: Αμαζόνιος, Ιρκούσκ, Κριμαία, Ρωσία, Υπερρεαλισμός, Φωτογραφική Μηχανή, Ψυχανάλυση κ.ά. Από αυτά λίγα έχουν ολοκληρωθεί, πολλά μένουν μόνο με τον τίτλο τους και άλλα έχουν ελάχιστα αναπτυχθεί. Όμως όλα δεί­ χνουν τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις του Εμπειρικού και είναι ενδεικτικά του πνεύματος και της πρωτοτυπίας του. Το μόνο δείγμα από αυτή τη θαυμαστή και παράδοξη Εγκυκλοπαί­ δεια που γνωρίζουμε και το οποίο έχει αρκετή έκταση είναι «Η

Βιογραφία του Πατέρα του» στο λήμμα Πατέρας (αυτό που εκ­ δίδει ο I. Πολέμης).

Q Υπάρχει ένα ποίημα 239 στίχων με τον εύγλωττο τίτλο «£ς £ς Ες Ερ - Ρωσσία». Το ποίημα αυτό γράφτηκε ύστερα από μιαν επίσκεψη του ποιητή στη Σοβιετική Ένωση. Συγκεκριμένα τον Δεκέμβριο του 1962, ο Εμπειρικός, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Γ. Θεοτοκάς συνοδευόμενοι από τον γιατρό Σπηλιόπουλο από τη Θεσσαλονίκη, πρόεδρο του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου, τα­ ξιδεύουν (ύστερα από πρόσκληση του Συνδέσμου «ΕΣΣΔΕλλάς») στη Σοβιετική Ρωσία Οδησσό, Μόσχα, Λένιγκραντ,Το ποίημα γράφεται μετά την επιστροφή του ποιητή. Γίνεται κά­ ποια σύγκριση ανάμεσα στην εικόνα της Σοβιετικής Ένωσης του 1962 και της Ρωσίας των παιδικών του χρόνων και εκφρά­ ζεται η νοσταλγία του ποιητή για ό,τι φαίνεται χαμένο για πά­ ντα. Το ποίημα τελειώνει με ύμνο στην Ειρήνη, ένα θέμα που προβαλλόταν συνεχώς την εποχή εκείνη του Ψυχρού Πολέμου (Περισσότερες πληροφορίες για το ταξίδι, βλέπε, «Αυγή» 22 Μαρτίου 1963 (β σελ.) και Γ. Θεοτοκάς, Ταξίδια (Περσία Ρουμανία - Σοβιετική Ένωση - Βουλγαρία) «Εστία» 1971. Η Υπάρχουν (όπως έχουμε ήδη αναφέρει) τρία ή τέσσερα πα­ ραλειπόμενα κείμενα από τα Γοαητά. Γνωρίζουμε τους τίτλους τους («Νικόλας Σουλτς», «Μήτσος Τραχανάς», «Our Dominion beyond the Seas») αγνοούμε όμως το ακριβές τους περιεχόμε­ νο.

Q Οι υπόλοιποι στίχοι της Άσπρης Φάλαινας καθώς το ποίημα εκτείνεται σε 1.500 περίπου στίχους. Οι 438 που έχουν εκδοθεί, είναι όπως είδαμε, οριστικοί, χωρίς κανένα πρόβλημα. Οι ε­ πόμενοι 400 βρίσκονται σε σχετική καλή κατάσταση και οι άλ­ λοι 500 έχουν προβλήματα (διορθώσεις, διττογραφίες, δια­ γραφές κ.ά.) που ωστόσο μπορούν να ξεπεραστούν.

0 Τ ο δεύτερο Ψυχαναλυτικό του άρθρο.

Q Η έκδοση αυτών των Παραλειπόμενων (όταν θα αποφασισθεί από τους οικείους του) πρέπει να αντιμετωπισθεί ενιαία, όχι να εκδοθούν αποσπασματικά ως μεμονωμένα κείμενα. Χρειάζονται μεγαλύτερη φροντίδα και φιλολογική υποστήριξη από όσο τα προηγούμενα αφού είναι προβληματικά και ατελή. Και φυσικά κάθε εκδοτική απόπειρα θα πρέπει να διαπνέεται α­ πό τον ίδιο πάντοτε σεβασμό για το έργο του Εμπειρικού, από την ίδια αγάπη και αφοσίωση για τον μεγάλο μας ποιητή και Πατριάρχη του Ελληνικού Υπερρεαλισμού.

ΓΙΩΡΓΗΣ ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

Περισσότερες και λεπτομερέστερες πληροφορίες για τις εκδόσεις του Εμπειρικού (ώς το 1984) μπορεί να βρει κάποιος στη χρήσιμη Βιβλιογραφία Ανδρέα Εμπειρικού του Ιάκωβου Μ. Βούρτση, «ΕΛΙΑ», Αθήνα 1984.

* Εκθέτω εδώ μερικές απόψεις που ανέπτυξα στη μελέτη μου «La seduction subliminale de la poesie d'Andreas Embiricos» στο βιβλίο Surrealistes grecs, sous la direction de Ketty Tsekenis et Nanos Valaoritis, Paris, Editions du Centre Pompidou, 1991, a. 29-37. Ομολογώ ότι δεν μπόρεσα να αποδώσω ικανοποιητικά το «subliminal».

Α φ φ μα

Κλείνουν εξήντα χρόνια φέτος που ο Ανδρέας Εμπειρικός έκανε την παταγώδη εισβολή του στα ελληνικά γράμματα: τον Ιανουάριο 1935 έδι­ νε μια διάλεξη στη Λέσχη Καλλιτεχνών1 και το Μάρτιο τύπωνε την πρώτη του συλλογή ποιημά­ των. Η Υψικάμινος περιλάμβανε 63 ποιήματα γραμμένα μεταξύ 1924 και 1931, δηλαδή ακρι­ βώς από τη χρονιά του πρώτου Manifeste du Surrealisme του Andre Breton ώς την επιστροφή του Εμπειρικού στην Ελλάδα. Η πρωτοφανής αυθαιρεσία των τίτλων δεν μπο­ ρούσε παρά να ερεθίσει τους εραστές της «καλ­ λίμορφης» ποίησης: «Παρουσία α γγέλω ν εντός ατμομηχανής», «Δεκαδικές μποτίλιες κάποιου λεπ το ύ λο σ το ύ »2, «Ευνουχισμός σημαιοφόρων τής τρίτης άνοίξεως». Σαστισμένοι από τη φαι­ νομενική αλογία των κειμένων, μερικοί κριτικοί γνωματέυσαν πως η συλλογή αυτή αποτελούσε το υπόδειγμα τηςαυτόματης γραφής στην ελλη­ νική ποίηση. Μια τέτοια απόφανση έκρυβε στην πραγματικότητα μια ύπουλη καταδίκη, αφού υπέβαλλε στον αναγνώστη την υπόνοια ότι επρόκειτο για μια αυτοσχεδίαστη, «εύκολη» ποίηση και τον παρότρυνε να μη δώσει στα επινοήματα αυτά περισσότερη σημασία απ’ ό,τι σε ένα συνονθύλευμα από έξαλλες παραδοξολογίες. Άλλοι μισο-αστεία μισο-σοβαρά αναρωτήθηκαν

αν ο αυτουργός τέτοιων παραλογισμών ήταν στα καλά του. Ενδιαφέρουσα ερώτηση βέβαια, μια που ο Ανδρέας Εμπειρικός ήταν ψυχαναλυτής και μάλιστα ο εισηγητής της ψυχανάλυσης στην Ελλάδα. Γεννημένος στη Βραΐλα της Ρουμα­ νίας στα 1901 σε μια οικογένεια Ανδριωτών ε­ φοπλιστών3, πέρασε πολλά χρόνια της νεανι­ κής του ηλικίας στο Λονδίνο και στο Παρίσι, όπου σπούδασε λογοτεχνία και ψυχανάλυση. Συναναστρεφόταν χρόνια τον Andre Breton και τους υπερρεαλιστές, ενώ παράλληλα είχε αποκτήσει μια γερή κατάρτιση στην ψυχανά­ λυση κοντά στον Rene Laforgue. Θα διηγηθεί αργότερα τα εύφορα εκείνα χρόνια στα κεί­ μενά του «Αμούρ - Άμούρ» (Γραπτά 1960) και «Ό βασιλιάς ό Κογκ» (Οκτάνα 1980). Η ελληνική κριτική της δεκαετίας του ’30 ήταν επηρεασμένη κυρίως από τη γαλλική λογοτεχνία- οι προτιμήσεις της κυμαίνονταν από τον φθίνοντα συμβολισμό ώς την καθαρή ποίηση. Θα αδυνατούσε τότε να αναγνωρίσει στον Εμπειρικό αυτό που είναι πια για μας: ο μεγαλύτερος ανακαινιστής των ελληνικών γραμμάτων μετά τον Καβάφη. Η «παλαιά» ποίηση είχε τότε πάρα πολλούς ένθερμους ο­ παδούς, μια και ο πιο γόνιμος εκπρόσωπός της ο Κωστής Παλαμάς (1859-1943) είχε διαπλάσει για γενιές ολόκληρες το γούστο ά­ φθονων εραστών της ποίησης και υπερασπι­ στών της δημοτικής γλώσσας. Ενδεικτική για την εποχή παραμένει η με­ λέτη του Κ.Θ. Δημαρά, «Επτά κεφάλαια για την ποίηση», η οποία πρωτοβγήκε στα Νέα Γράμματα, α’ τόμος (1935) στα τεύχη του Μάη (σ. 273-285) και του Ιούνη (σ. 367-383)". Ο Δημαράς μνημονεύει το Σολωμό και τον Παλαμά, τον Mallarme και τον Valery, αλλά προβάλλει κυρίως τη θεωρία του αββά Bremond για την ποίηση. Στο δοκίμιό του ο Δημαράς κωδικοποιεί α­ πόψεις που αφορούν αποκλειστικά την πα­ λαιό ποίηση, παρόλο που ήδη έχει στραφεί ο ίδιος προς το νεοτερικό πνεύμα- γράφει: «στην έρευνα των ψυχικών φαινομένων μετα­ χειρίζομαι ιδιαίτερα την ψυχαναλυτική μέθο­ δο και μερικά της επί μέρους πορίσματα. Κι αλήθεια πιστεύω πως η μέθοδος αυτή αποτε­ λεί ένα από τα σπουδαιότερα όργανα που προσέφερε η νεώτερη επιστήμη για τη στε-

νώτερή μας γνωριμία με την ανθρώπινη ψυχή» (σ. 282 σημ.). Ο Ελύτης υπενθυμίζει στα Ανοιχτά Χαρτιά πως ο Εμπειρικός, ο Κό­ λας και ο Δημαράς σκόπευαν τότε να ιδρύ­ σουν μαζί «ένα τριμηνιαίο περιοδικό, με κα­ θαρά Φροϋδικές και Υπερρεαλιστικές τά­ σεις»5. Στα 1943 ο Δημαράς αναδημοσιεύει το δο­ κίμιό του σε αυτοτελές βιβλίο, όπου αναφέρεται ρητά στον υπερρεαλισμό6. Ωστόσο η πιο εμπεριστατωμένη μελέτη του για την ποί­ ηση αφιερώνεται στον Παλαμά7, ενώ η δική του Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας που πρωτοβγαίνει στα 1948-1949 πραγμα­ τεύεται αποκλειστικά την «παλαιά» ποίηση: ουσιαστικά σταματάει στον Καβάφη. Ένα χρόνο μετά (Ιούνιος 1944) ο Ελύτης δημοσιεύει στα Νέα Γοάμματα το περίφημο άρθρο «Ανοιχτά χαρτιά Τ.Τ.Τ. 1935)8 που θα διέλυε τη σύγχυση που υπήρχε ακόμα σε πολλά πνεύματα σχετικά με την υπερρεαλι­ στική ποίηση και την αυτόματη γραφή, υπο­ γραμμίζοντας τον πειραματικό και παιχνιδικό χαρακτήρα της τελευταίας: η υπερρεαλιστι­ κή ποίηση απορρέει από την αυτόματη γρα­ φή αλλά δεν περιορίζεται σε αυτήν και μόνο. Όπως και να είναι, η ανάγνωση της πρώ­ της συλλογής του Εμπειρικού πείθει αμέσως τον σημερινό κριτικό πως έχει να κάνει με μια ποίηση έντεχνα γραμμένη και ενσυνείδητα α­ νατρεπτική. Ο Εμπειρικός χρησιμοποιεί εκεί μέσα τις γνωστές τεχνικές του Υπερρεαλι­ σμού, αλλά ανάμεσα σ’ αυτές ποτέ δεν εμφα­ νίζεται ατόφια η αυτόματη γραφή, παρά μόνο σαν υλικό ξαναχρησιμοποιημένο (materiau de reemploi) ενσωματωμένο σε ένα δομημένο σύνολο, που θυμίζει την τεχνική του collage. Εξάλλου, ενώ ο Παλαμάς και η Γενιά του είχαν επιλέξει τη δημοτική, ή και τη λαϊκή γλώσσα, εκδιώχνοντας έξω από το χώρο της ποίησης την αποκτημένη μέσω του σχολείου λογία γλώσσα, ο Εμπειρικός εξόργιζε τους «καθαρούς» και “ορθόδοξους” δημοτικιστές αποδεικνύοντας, ύστερα από τον Καβάφη, πόσο ζωντανή ήταν η καθαρεύουσα, προικι­ σμένη με ανυποψίαστη δύναμη επωδής, α­ φού αντλούσε κατευθείαν από τα υδροφόρα στρώματα του ελληνικού υποσυνείδητου που γύρευαν να αναβλύζουν στο φως και να αναμιγνύονται με τα ζωηρά νερά του συνει­

δητού και της δημοτικής. Αλλά ας δοκιμάσουμε να προσδιορίσουμε τη φύση των πρώτων κειμένων του Εμπειρι­ κού για να αντιληφθούμε την ιδιοτροπία τους και να καταλάβουμε τις αντιδράσεις που προ­ ξένησαν τότε. Ας διευκρινίσουμε πρώτα ότι παντού οι κανόνες της ελληνικής σύνταξης ε­ φαρμόζονται αυστηρά στη συλλογή αυτή, αν εξαιρέσουμε τις αποκλίσεις εκείνες που επι­ τρέπουν το συχνό πέρασμα από τη λογία στη δημώδη γλώσσα και αντιστρόφως σε μια α­ ναγνωρισμένη κατάσταση τεχνητής διγλωσ­ σίας9. Στην πραγματικότητα, η πρωτοτυπία του Εμπειρικού βρίσκεται σε άλλα επίπεδα: διαπιστώνουμε καταρχήν, μέσα στη συντα­ κτική δομή, μια εξασθένηση της νοηματικής λογικής ανάμεσα στα συντάγματα που απο­ τελούν μια πρόταση. Αλλά πέρα απ’ αυτό παρατηρείται συχνά η διάσπαση πολλών συνταγμάτων όπου τα στοιχεία που συντάσσονται γραμματικά συζευγνύουν έννοιες με­ ταξύ τους ασύμβατες γιατί ανήκουν σε τάξεις ποιοτικά διαφορετικές. Με λίγα λόγια, σε α­ κραία παραδείγματα η περίοδος προτείνει στον αναγνώστη μια πρόταση άψογη σύμφω­ να με τη γραμματική, όπου τα συντάγματα λειτουργούν άσχετα από το λογικό ή μη, ταί­ ριασμα των νοημάτων. Αυτό λ.χ. συμβαίνει στην ακόλουθη περίοδο παρμένη από το ποί­ ημα «Οί δονήσεις τού λαιμοδέτου»: Πέρα άπό τό στέαρ τής κυπελλοφόρου άμάξης ό ούρανός της έγινε σάν μάτι μυρμηκιώντος κόμπου καί χωρίς κόπο καί χωρίς καπίστρι επανέρχεται μαζύ μας ό ζυμωτής τώ ν μεμακρυσμένων φόνων10. Ωστόσο τις σχέσεις ανάμεσα στους όρους μιας πρότασης δεν διέπουν μόνο οι κανόνες της γραμματικής. Αφενός κάθε λέξη συντη­ ρεί μια σχέση ατομική, ξεχωριστή ως προς το νοηματικό της περιεχόμενο, με ένα γενικό αναφερόμενο που μπορεί κανείς χοντρικά να το αναγνωρίσει1είναι μια σχέση που θα την αποκαλούσα «κάθετη»: η σχέση αυτή είναι συχνά υπαινικτική. Την αποκαλώ «υπαινιγμό» γιατί πολλές φορές η σχέση ανάμεσα στο ει­ δικό σημαίνον και το γενικό σημαινόμενο φαί­ νεται χαλαρή ή τεχνητή. Σε ακραίες περιπτώ­ σεις μια πρόταση θα μπορούσε να απαρτίζε­ ται από μια σειρά από παράλληλες «κάθετες» σχέσεις. Π.χ. στη φράση: «Ορυμαγδός σάν

γλοιώδης μαρμαρυγή κυκλοφορεί μέσα στούς λαχανόκηπους τοΰ κυλινδρικού κα­ τευνασμού μιας άλησμόνητης παιδίσκης» " . Αφετέρου, οι λέξεις που παρουσιάζουν ίσως και μια νοηματική ασυμφωνία μεταξύ τους α­ ναπτύσσουν πάντως ανάμεσά τους πολλα­ πλές «οριζόντιες» σχέσεις που είναι ρυθμι­ κές, αρμονικές, παρηχητικές, άρα παρα-λογικές, όταν κάποιος ήχος ανακαλεί ή θυμίζει αντιφραστικά ή παρονομαστικά μια άλλη λέξη. Αυτό φαίνεται στο ποίημα «Τά σύρματα τών αισθημάτων»: «Μ έ τήν όρμή τοΰ πυρετού έπιτεθείς κατέλυσε τήν τυραννίδα τών άπορρώγων βρά χω ν»12. Ο Εμπειρικός δημι­ ούργησε πολλά εφέ τέτοια, με πρωτοφανείς συνδυασμούς, διαμελίζοντας τα κλισέ και πα­ ντρεύοντας διάφορα λεξιλόγια ιδιαίτερα από επιστημονικές ορολογίες. Διαβάζουμε στο «Τσόχα ριπιδίου»: « Ο ί κόλποι δ έν τρομά­ ζουν. Συσ τέλλοντα ι καί διαστέλλονται καί προπηλακίζουν μέ σθένος τήν φυλλοξήρ α ν...»13. Η ευχαρίστηση και ο θαυμασμός του ανα­ γνώστη προέρχονται εν μέρει από τη δυνατό­ τητά του να καταναλώνει σειρές ολόκληρες, ά-λογες ίσως, αλλά όχι ασυνάρτητες, συνταγμάτων και περιόδων που ξεχειλίζουν από αμφίσημες εικόνες. Το σύνολο ενός δή­ θεν παραληρηματικού κειμένου γεννάει, πέ­ ρα από τις συνταγματικές ασυμβατότητες, αλλά χάρη σε μια θεματική ενότητα σχετικά αναγνωρίσιμη, μια συνάφεια που θα μπορού­ σαμε να παρομοιάσουμε με την ενότητα ενός πυροτεχνικού σχήματος του οποίου οι φυγόκεντρες δυνάμεις κινητοποιούν όλα τα στοι­ χεία όταν εκρήγνυται το πυροτέχνημα. Το ά­ λογο δημιουργεί μια ιλιγγιώδη παραφωνία που παραζαλίζει το νου, ο οποίος εξακο­ λουθεί να λειτουργεί παρά την προσωρινή νάρκωση του εν εγρηγόρσει λόγου και φτά­ νει, μέσα από τη συνολική αντίληψη του σκό­ τους, κι όμως φωτεινού, στην αισθητική συγκίνηση. Τέλος, καθώς ο Έρως αποτελείτο κεντρι­ κό θέμα της ποίησης του Εμπειρικού, πρέπει να ερμηνεύσουμε το λεξιλόγιό του επεξηγώντας τη μεταφορική αξία των όρων σε σχέση με τον ερωτισμό. Δε χρειάζεται να είναι κα­ νείς ψυχαναλυτής ή σεξολόγος για να εντοπί­ σει τις ανάδρομες έννοιες και να τις ταυτίσει

με φαντασιώ­ σεις μεταφρα­ σμένες σε ποί­ ηση. Μου φαί­ νεται όμως ευνόητο πως εδώ όσο ποτέ η υποκειμενική ερμηνεία παί­ ζει αποφασι­ στικό ρόλο, και ότι μερικές ερ­ μηνείες θα φαίνονται αντι­ κειμενικά πα­ ρ α λ η ρ η μ α τ ι­ κές. Έτσι, πι­ θανώς πιο εύ­ κολα θα δεχό­ ταν ο αναγνώ­ στης τη μετα­ φορά «δενδ ρ ο σ τ ο ιχ ία » με την έννοια του αιδοίου, παρά να πειστεί ότι χάρη σε μια νοερή διπλωπία ή μια φαντασιόπληκτη διο­ ρατικότητα η λέξη «Ρουμανία» (γενέτειρα του ποιητή) θα σήμαινε παρετυμολογικά και «τη μανία του ρου», δηλ. τη μανία της εκσπερμάτωσης. Κι όμως μ’ αυτό τον τρόπο ανάγνω­ σης ερμηνεύει κανείς το στίχο: Ή πολίχνη τής ρουμανικής πεδιάδος θά άκμάση14. Θα προσέθετα για να εδραιώσω την άπο­ ψή μου ότι διακρίνω - εντελώς υπερρεαλιστι­ κά - στη λέξη «πολίχνη» τις παρετυμολογικές ρίζες «πολύ» και «χνους». Αλλά κατά τη γνώ­ μη μου η παραληρηματική αυτή ανάγνωση βρίσκει επιτυχώς απήχηση και σε άλλους στί­ χους, όπως: Ό τ α ν έγγίζει τό χνούδι τής ημέρας τό π ουλί Ή σκόνη πέφτει καί στή θέση της πηδά γυμνός ό ίμερος (Ή φιλία)15 Με τον ίδιο τρόπο πολλές μεταφορές που η κριτική θεωρούσε σαν παραδείγματα «υπερρεαλιστικής γραφής»16 φωτίζονται με νέο φως αν ο αναγνώστης κάνει την προσπά­ θεια να μη σκοντάφτει στην απλή καταδήλωση των όρων, να προχωράει πέρα από την

πληθυντική τους συνέμφαση, για να διαβλέ­ πει την αναπαραστατική ολογραφία των ποι­ ημάτων με τη συμβολική τους διάσταση.17 Πάνε φέτος 50 χρόνια που δημοσιεύτηκε η δεύτερη συλλογή του Εμπειρικού Ενδοχώρα. Πρόκειται πάλι για 63 ποιήματα, γραμμένα μεταξύ 1934 και 1937' μερικά αποτελούνται από κάποια μικρά αριθμημένα ποιήματα, ό­ πως τα «Πουλιά τού Προύθου» (16) και « Ό πλόκαμος τής Άλταμίρας» (35). Η γραφή της συλλογής αυτής ακολούθη­ σε μια εξέλιξη ανάλογη με την εξέλιξη των Γάλλων υπερρεαλιστών. Οι γόνιμες, αλλά πε­ ριορισμένες εμπειρίες εμπνευσμένες από τη λεγάμενη «αυτόματη γραφή» ανεπαισθήτως χαλιναγωγήθηκαν για άλλους σκοπούς. Δια­ πιστώθηκε από μερικούς ότι το νέο στοιχείο εδώ είναι η εμφάνιση του συναισθήματος- θα προσέθετα και την εμφάνιση της συνταγματι­ κής συμβατότητας. Αυτό ακριβώς κάνει τη δεύτερη συλλογή πολύ πιο προσιτή από την πρώτη, αφού ο αναγνώστης συνήθως ανα­ γνωρίζει τη λογική αλληλουχία που ενώνει τα συνταγματικά στοιχεία, με άλλα λόγια, δια­

βλέπει λογικές «οριζόντιες» σχέσεις ανάμεσα στις έννοιες που αποτελούν τα συντάγματα. Πραγματικά εδώ πιο συχνά απ’ ό,τι στην Υψι­ κάμινο οι μεταφορές αναπτύσσονται με κά­ ποια συνάφεια και το αφηγηματικό νήμα ξε­ τυλίγεται μέσα σε ένα λογικότερο πλαίσιο. Και πάλι η σχέση που από καιρό έχει αναγνω­ ριστεί ανάμεσα στη συναισθηματική γλώσσα και τη χρήση της δημοτικής θα άξιζε να επα­ νεξεταστεί συγκριτικά, μια που υπερτερεί η καθαρεύουσα στο πρώτο ποιητικό βιβλίο και του δίνει ένα αφηρημένο χαρακτήρα καθώς και μια αφέλεια, μια αθωότητα, παρόλο που αναφέρεται συχνά σε μια τολμηρή πραγματι­ κότητα. Η παράλληλη ανάγνωση των δύο συλλο­ γών δίνει την εντύπωση ότι η πρώτη εγγίζει δύο διαστάσεις, κι είναι ένα πανηγύρι για το νου και τις αισθήσεις, ενώ η δεύτερη ανα­ πτύσσει τρεις διαστάσεις και απευθύνεται ε­ πιπλέον στην καρδιά' το συναίσθημα εισβάλ­ λει στην υπερρεαλιστική γραφή και επιβάλλει δική του λογική, περισσότερο από τη λογική του νου. Παράδειγμα το ποίημα «Βλάστησι»: Στά χέρια μας ακμάζουν τά παιδιά μας Καί παίζουν μέ τήν κόμη μας Κι άκοϋνε τήν λαλιά μας1β. Το ίδιο και στο δίστιχο: Θα πάρω μέσ ’ στά δίχτυα μου τή βάρκα Πού θά μέ φέρη σήμερα κοντά σου’9. Γι’ αυτό νομίζω πως και στη δεύτερη συλλογή το υποσυνείδητο εξακολουθεί να αναβλύζει στην επιφάνεια, παρόλη την επικρά­ τηση, εξασφαλισμένη πια, της λογικής του συνειδητού. Η ποιητική έκφραση εδώ δεν έ­ χει την ελευθέρια προκλητικότητα της πρώ­ της συλλογής, αλλά τον ίδιο δημιουργικό οί­ στρο, γεμάτο χιούμορ, χαρά, υγεία και ηδο­ νή. Ο ερωτισμός εμπνέει στον ποιητή τις πιο έκδηλες μεταφορές, όπως: «Τά κούμαρα βα­ ριά σάν βλέφαρα ήδυπαθείας, στάζουν τό μέλι στή σιγή. Ό γδούπος διαρκεϊ...»20. Ο ί­ διος ερωτισμός εμπνέει και ένα από τα πιο χαρακτηριστικά του ποιήματα: «Ή ποίησις είναι άνάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου...»2'. Σπάνια ο ψυχαναλυτής μιλάει ως ειδήμο­ νας της ανθρώπινης δυστυχίας, και τότε με τη γνώση και τη συμπόνια του ψυχοθερα­ πευτή: «Ή τρέλλα μοιάζει μέ χαρά ή μέ θλιψι. [...] Κανένα σούρουπο δέν άπλωσε μιά βαθυτέρα θλιψι»22. Δε νομίζω ότι υπάρχει εδώ

Αφ ιψ μα

το χιούμορ που διακρίνει συχνά τον ποιητή σε άλλα θέματα. Πάντως, από όσα ξέρω, δεν έχει παρατηρηθεί ότι μιλώντας για την τρέλα γενικά, ο Εμπειρικός την εντοπίζει σε μια «κό­ ρη υστερική», δηλαδή τη συσχετίζει πάλι με το γυναικείο όργανο, την «ύστέρια» (μήτρα). Ο Εμπειρικός θα δημοσιεύσει ο ίδιος μετά μια σπουδαία συλλογή κειμένων στο πεζό τα Γραπτά ή Προσωπική μυθολογία (1960), που παραμένει επίκαιρη - 35 χρόνια μετά - για τη μελέτη του ποιητικού του λόγου. Το περιοδι­ κό Πάλι εκδίδει και μια νουβέλα του « Αργώ ή Πλούς άεροστάτου» στα 1964-1965, η οποία βγαίνει ταυτόχρονα στο Mercure de France υπέροχα μεταφρασμένη από τον Michel Saunier23. Μετά το θάνατο του Ανδρέα Εμπει­ ρικού, που επήλθε στα 1975, θα δημοσι­ ευτούν η Όκτάνα (1980) και Αί Γενεαί πάσαι ή Ή Σήμερον ώς αϋριον καί ώς χθές (1984). Οι δύο συλλογές αυτές διαφέρουν αρκετά α­ πό τις δύο πρώτες για να μελετηθούν ξεχωρι­ στά. Εξάλλου η δημοσίευση του Μεγάλου Ανατολικού (Άγρα, 8τομ. 1990-1992) αλλοίω­ σε για πολλούς την εικόνα του Ανδρέα Εμπει­ ρικού. Θα χρειαστούν ακόμα μερικές μελέ­ τες για να μπορέσει η κριτική να ανασυνθέσει το πορτρέτο του ανιγματικού αυτού λογοτέ­ χνη, που σημάδεψε για πάντα την ποίηση, την πεζογραφία και την καλλιτεχνική φωτο­ γραφία στην Ελλάδα. Θα χρειαστούν και πολλές μεταφράσεις από έμπειρους μετα­ φραστές της ποίησης για να πάρει ο Εμπειρι­ κός τη θέση που του ανήκει στη διεθνή λογο­ τεχνία, κοντά στον Απολλιναίρ24.

JACQUES BOUCHARD ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

Ο Κόλας μιλάει όμως για «δύο περί υπερεαλισμού διαλέξεις» του Α. Εμπειρικού' βλ. Νικόλας Κόλας, Κεί­ μενα ποιητικής και αισθητικής, θεώρηση - επιμέλεια Αλεξ. Αργυρίου, Αθ., Πλέθρον, 1982, σ. 302.

2. Για το συμβολισμό του λοστού, βλ. Διαμάντη Αναγνωστοπούλου, Η ποιητική του έρωτα στο έργο του Ανδρέα Εμπειρικού, Αθ., Ύψιλον, 1990, σ. 154.

3. Πασίγνωστο· το σημειώνω μόνο επειδή διαβάσαμε τελευταία για τον Α. Εμπειρικό: «peintre, prosateur, poete [...] πέ a Andros d ’une famille roumaine», Xavier Bordes et Robert Longueville, In 'hui, no 44,27 poetes contemporains, Bruxelles et Paris, Le Cri & Jacques

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

Darras, σ. 47. Βλ. J. Bouchard, «Επτά και ένα κεφάλαια για την ποίη­ ση», (ανέκδοτη ανακοίνωση) που θα δημοσιευτεί στα Πρακτικά του Συνεδρίου στη μνήμη του Κ.Θ. Δημαρά. Ο. Ελύτης, Ανοιχτά Χαρτιά, Αθ., Αστερίας, 1974, σ.

283. Βλ. Κ.Θ. Δημαράς, Δοκίμιο για την ποίηση (1943), Δεύ­ τερη Έκδοση (με ένα σχόλιο του 1990), Αθ., Νεφέλη, 1990, σ. 119. Κ.Θ. Δημαρά, Κωστής Παλαμάς, Η πορεία του προς την τέχνη, [1947], Αναδημοσιεύεται: Ο. Ελύτης, Ανοιχτά Χαρτιά, op. cit., σ. 101-130. Βλ. Γ. Γιατρομανωλάκης, Ανδρέας Εμπειρικός ο ποιη­ τής του έρωτα και του νόστου, Αθ., Κέδρος, 1983, σ.

45, όπου και απόψεις του Αλεξ. Αργυρίου και του Μ.

Vitti. Ανδρέας Εμπειρικός, Υψικάμινος, Αθ., Άγρα, 1980, σ. 9.

Ibid. σ. 43 «Στέλνω».

Ibid, σ. 11.

Ibid, σ. 33-34.

Ibid, σ. 52. Α. Εμπειρικός, Ενδοχώρα, Αθ., Άγρα, 1980, σ. 65.

16. Στα 1937 ήδη ο Νίκος Καλαμάρης (Κάλας) έγραφε: «Ό,τι δεν ξέρουμε, ό,τι δεν καταλαβαίνουμε, υπερεαλισμός σού λέει ο άλλος. Έτσι νομίζει ο ψευτοκριτικός πως διαφωτίζεται και πως εξασφαλίζει την ησυχία του». Νικόλας Κάλας, Κείμενα ποιητικής και αισθητι­ κής, θεώρηση - επιμέλεια Αλεξ. Αργυρίου, Αθ., Πλέθρον, 1982, σ. 301.

17. Βλ. και J. Bouchard, «Le son, le sens et le silence en traduction po6tique: le cas Embiricos», Μετάφραση '95, ένα περιοδικό για τη μετάφραση, Αθ.,τχ. 1, Σεπτ.

1995, σ. 106-113.

18. Α. Εμπειρικός, Ενδοχώρα, op.cit., σ. 45.

19. Ibid, σ. 55.

20. Ibid, σ. 107.

21. Ibid, σ. 107. βλ. και J. Bouchard, «Η "ποίησις" του Ανδρέα Εμπειρικού», Γράμματα και Τέχνες, τχ. 74, Ιούν.-Σεπτ. 1995, σ. 9-12.

22. Α. Εμπειρικός, Ενδοχώρα, op.cit., σ. 113.

23. Αναδημοσιεύτηκε: Andreas Embiricos, Argo ou vot d’aerostat, traduit du grec par Michel Saunier, Institut Frangais d’Athenes -Actes Sud 1991.

24. Νάνου Βαλαωρίτη, Ανδρέας Εμπειρικός, Αθ., Ύψιλον, 1989, σ. 21.

Λ

r

ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ · ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ ΠΡΟΛΗΨΗ - ΘΕΡΑΠΕΙΑ • ΟΜΑΔΑ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ - ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Στόχος της είναι να βοηθήσει τα άτομα π ο υ θέλουν να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους, να α ναπτυξο υν τις δυνατότητες τους, να απελευθερώσουν τις δημιουργικές τους ικανότητες, να δημιουργήσουν καλύτερες σχέσεις με το περιβάλλον τους. Γίνεται συνδυασμός λεκτικών και μη λεκτικών θεραπευτικών μέσων : - Τεχνικές χαλάρωσης, βιοενέργεια, ειδικές ασκήσεις αναπνοής, ασκήσεις φόρτισης-εκφόρτισης π ο υ βοηθούν στην καταπολέμηση του στρες και τω ν ψ υχοσω ματικώ ν δυσφοριών - Μ έσα πο υ βοηθούν στην έκφραση (χορός-ζωγραφική-παιχνίδι) - Δια προσ ω πικές ασκήσεις π ο υ βοηθούν στην επικοινω νία

• ΑΤΟΜΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ • ΣΥΜΒΟΥΑΕΥΤΙΚΗ-ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΓΟΝΕΩΝ & ΖΕΥΓΑΡΙΩΝ Π ληροφορίες-εγγραφές: Σ. Αλεξόγλου, Κ. Γκουρτσούλης·ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΕΣ·Τηλ.: 7252745 - 7292209

V

J

184

Τι σχέση μπορεί να έχει ένας λογοτέχνης σαν τον Έντγκαρ 'Αλλαν Πόε με τον Ανδρέα Εμπειρικό; Το λυκόφως, οι σκιές και οι εξαίσιες οπτασίες, με τον ήλιο, το φως και τις ζωντανές αισθησιακές υπάρξεις; Πράγματι σε μια πρώτη ανάγνωση τα περιθώρια συσχετισμών μοιάζουν ανύπαρκτα. Γιατί αν το έργο του Πόε είναι μια μελέτη θανά­ του, εκείνο του Εμπειρικού επιμένει στην αιθρία της αισιοδοξίας. Ωστόσο οι παραπάνω διαπιστώ­ σεις απλώς υποδεικνύουν, χωρίς να εξαντλούν, μόνο την εμφανέστερη διάσταση του έργου τους. Ο Ανδρέας Εμπειρικός μας προσφέρει με το κείμενό του Ό τα ν οι ευκάλυπτοι θροΐζουν στις αλέες' ένα κλειδί για τη διερεύνηση, άλλων, λιγό­ τερο ορατών σημείων σχετικά με την κατανόηση του δικού του έργου2. Η ομολογημένη αγάπη του προς τον Κ. Καρυωτάκη, το κάθετον τούτο λάβαρον της θλίψεως και του θανάτου, τον άσττρον άγ­ γελον με τα κατάμαυρα φτερά, υπαινίσσεται τις ατραπούς στις οποίες περιπλανήθηκε έως ότου καταλήξει στην επιλογή μιας διαφορετικής στά­ σης: αυτής που συμπυκνώνεται ποιητικά στη φράση έκαναν οίστρο της ζωής τον φόβο του θα­ νάτου3. Νομίζω πως η εύστοχη παρατήρηση του Maurice Nadeau ότι ακριβώς όπως οι ρομαντικοί, οι σουρρεαλιστές κινούνται από μια βαθιά από­ γνωση4, διατηρεί και σ’ αυτή την περίπτωση τη σημασία της. Το πού οδηγείται ο καθένας τους είναι, φυσικά, μια άλλη ιστορία.

Το έργο του Ε.Α. Πόε αποτελεί τον προάγγελο των συμβολιστών μεταφρασμένο στο μεγαλύτερο του μέρος από τον Μπωντλέρ, το πεζογραφικό, και από τον Μαλλαρμέ, το ποιητικό5, ενοφθαλμίζεται στο σώμα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα και η ακτινοβολία του παραμένει έντονη κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. 0 θαυμά­ σιος μεθυσμένος της Βαλτιμόρης, σύμφωνα με την έκφραση του Απολλιναίρ6, είναι ένας από εκείνους που οι υπερρεαλιστές αναγνω­ ρίζουν ως προγόνους. Στο Πρώτο Μανιφέστο του υπερρεαλισμού (1924) συμπεριλαμβάνεται στην ομάδα αυτών που παρουσιάζουν συγγένειες με το νεαρό κίνημα: ο Πόε είναι υπερρεαλιστής στην περιπέτεια. Και αν ο Μπρετόν τον αποκηρύσσει, προσωρινά, στο Δεύτερο Μανιφέστο (1929)7, ο Φιλίπ Σουπώ, την ίδια χρονιά γράφει ότι ο Πόε υπήρξε με τη σκέψη του ο πιο θαρραλέος των ανθρώπων, ε­ νώ το έργο του είναι από εκείνα που αντέχουν στο χρόνο8. Τα στοιχεία που οι υπερρεαλι­ στές εκτιμούν, κυρίως, στον Πόε, είναι η επί­ μονη αναφορά του στο όνειρο και η ικανότη­ τά του να συλλαμβάνει το λεπταίσθητο ση­ μείο του χρόνου όπου η κατάσταση του ύ­ πνου και της εγρήγορσης δεν είναι ακόμη διακριτές9. Ό,τι δηλαδή διατυπώνει, με παρό­ μοιο τρόπο, ο Εμπειρικός στο Αμούρ - Αμούρ, ένα ιδιότυπο κείμενό του περί ποιητικής: ό­ πως συμβαίνει κατά τας προ της πλήρους εγρηγόρσεως στιγμάς της αφυπνίσεως, κατά τας στιγμάς της μέθης του ύπνου, ή, ακόμη καλλίτερα, όπως συμβαίνει στα όνειρα'0. Αλλά η σχέση του με τον υπερρεαλισμό δεν είναι ο μόνος δρόμος που οδηγεί τον Ανδρέα Εμπει­ ρικό στα ίχνη του Έντγκαρ Άλλαν Πόε. Στη βιβλιοθήκη του Μ εγάλου Ανατολικού, υπάρχουν τα άπαντα του Έντγκαρ Άλλαν Πόε", ενώ το όνομά του αναφέρεται και στην Οκτάνα, όταν ο Εμπειρικός καταγράφει τον κατάλογο των αγίων της μη της συμμορφώσεως που έχει συνταχθεί πολύ προσεκτικά, αν κρίνουμε από τις δύο δημοσιευμένες εκ­ δοχές του κειμένου και τις διαφορές που πα­ ρουσιάζουν12. Στην πρώτη εκδοχή ο Πόε συσχετίζεται με τον Μπωντλέρ: «Ο ι Διό­ σκουροι Μπωντλέρ και Πόε», αφού ο Μπω­ ντλέρ, σύμφωνα με τη δήλωσή του, ανακαλύ­ πτει μέσα απ’ το έργο του Αμερικανού

συγγραφέα έναν αδελφό13. Στη δεύτερη εκ­ δοχή, το όνομα του Μπωντλέρ απαλείφεται, και στη θέση του μπαίνει ένας νέος συνδυα­ σμός, με το όνομα ενός Αμερικανού αυτή τη φορά: «Ο Πόε και ο Χέρμαν Μ έλβιλ». Ο Μέλβιλ, επηρεασμένος από την Αφήγηση του Άρθουρ Γκόρντον Πυμ από το Ναντάκετ γρά­ φει το μυθιστόρημα Μόμπυ Ντικ η φάλαινα, που για τον Εμπειρικό αποτελεί έργο αναφο­ ρά14. Αλλά και ο Ιούλιος Βερν, του οποίου η παρουσία στον Μ εγάλο Ανατολικό είναι ουσιαστική, συνεχίζει την Αφήγηση του Πόε στο όψιμο έργο του Η Σφίγγα των πάγων. Έτσι οι δύο αυτοί συγγραφείς, που ο Εμπει­ ρικός τους αγαπάει ιδιαίτερα, θαυμαστές και οι δύο του Πόε, δείχνουν, μέσα από τα κείμε­ να, έναν ακόμη δρόμο που οδηγεί τον Έλλη­ να υπερρεαλιστή στη συνάντηση με τον ιδιο­ φυή τεχνίτη του φανταστικού αφηγήματος. Ένας άλλος δρόμος, κατά τη γνώμη μου ο πιο σημαντικός, είναι εκείνος που περνάει μέ­ σα από τη θητεία του Εμπειρικού στην ψυχα­ νάλυση. Γιατί το έργο του Πόε αποτελεί για μεγάλο διάστημα το προνομιακό πεδίο όπου επιχειρείται η εφαρμογή των ψυχαναλυτικών απόψεων στην περιοχή της λογοτεχνίας15. Η Μαρία Βοναπάρτη, μαθήτρια του Φρόυντ και φίλη του Εμπειρικού, δημοσιεύει το 1933 την εργασία Έντγκαρ Άλλαν Πόε - ψυχαναλυτική μελέτη'6. Πρόκειται γ ια.μια δίτομη έκδοση που προλογίζει ο ίδιος ο Φρόυντ και η οποία συνιστά βασική αναφορά στην ογκώδη βι­ βλιογραφία για τη ζωή και το έργο του Αμερι­ κανού συγγραφέα. Το 1944 κυκλοφορεί σε ελληνική μετάφραση. Η λανθάνουσα νεκρο­ φιλία στο έργο του Έδγραρ Άλλαν Πόε'7, μια σύντομη μελέτη της Μαρίας Βοναπάρτη με πρόλογο του Ανδρέα Εμπειρικού. Είναι λογι­ κό, λοιπόν, να υποθέσουμε πως του δίνεται έ­ τσι η αφορμή για μια αναδρομή στο έργο της μεγάλης αυτής ταλαιπωρημένης διάνοιας'6. Η ανίχνευση στοιχείων που παραπέμπουν στον Πόε σε κείμενα αυτής της περιόδου, ενισχύει την παραπάνω υπόθεση. Πρόκειται για έργα που αναδεικνύουν κυρίως τη σχέση του Εμπειρικού με την Ψυχανάλυση, όπως παλαιότερα η Υψικάμινος σηματοδοτούσε τη σχέ­ ση του με τον Υπερρεαλισμό. Δεν θα επεκταθώ εδώ στη διερεύνηση της παρουσίας του Πόε στο συνολικό έργο του

Εμπειρικού. Θα περιοριστώ σε ένα μόνον κεί­ μενο το οποίο θεωρώ αντιπροσωπευτικό τό­ σο στο επίπεδο της τεχνικής όσο και στη θε­ ματική του. Πρόκειται για το αφήγημα Η κόρη της Πενσυλβανίας'9 που περιλαμβάνεται στα Πρόσωπα καί έπη, την τελευταία ενότητα των Γραπτών, η οποία αποτελείται από πέντε α­ φηγήματα, τα πιο εκτενή του βιβλίου. Τρία α­ πό αυτά παραπέμπουν σε ήρωες του ελληνι­ κού μύθου (Οιδίποδας, Νεοπτόλεμος, Οδυσσέας), και δύο σε Αμερικανούς που σε πρώτη ματιά δεν φαίνεται να συνδέονται με γνωστά πρόσωπα της αμερικανικής λογοτε­ χνίας. Το ενδεχόμενο να είναι ειδικά αυτοί οι δύο ήρωες πλάσματα της φαντασίας του Εμπειρικού χωρίς καμιά λογοτεχνική αναφο­ ρά, αντίθετα με ό,τι συμβαίνει στα υπόλοιπα αφηγήματα, θα έμοιαζε μάλλον παράδοξο, γιατί τουλάχιστον η επιλογή του τίτλου υπαι­ νίσσεται την ύπαρξη κάποιου λεπτού νήμα­ τος που συνδέει τα πέντε μέρη της ενότητας. Και αν η γενεαλογία του Σαμουήλ Χάρδιγκ παραμένει ένα ζήτημα προς διερεύνηση, ο Λουδοβίκος Βέρνον, σύμφωνα με όλες τις εν­ δείξεις, έχει ως πρότυπό του τον Έντγκαρ Άλλαν Πόε.

ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΤΟΥ Ε.Α.ΠΟΕ Στην Κόρη της Πενσυλβανίας ο Εμπειρικός χρησιμοποιεί στοιχεία από την αφηγηματική τεχνική του Πόε, έτσι όπως τη συναντούμε στις πιο αντιπροσωπευτικές «ιστορίες» του, αλλά και από τη βιογρφία του, όπως αυτή πα­ ρουσιάζεται στο δίτομο έργο της Μαρίας Βοναπάρτη. Συνθέτει, δηλαδή, ένα έργο με τον τρόπο του Πόε20, βάζοντας επιπλέον τον ίδιο το συγγραφέα στο ρόλο του κεντρικού ήρωα. Με αυτό τον τρόπο δημιουργεί μια δομή δι­ πλού καθρέφτη που δίνει ένα άλλο βάθος στο λογοτεχνικό παιχνίδι και δείχνει όχι μόνον μια ουσιαστικότερη συνάφεια με τα κείμενα του Πόε, αλλά επίσης την πρόθεσή του να συλλάβει τη βαθύτερη δομή του έργου του και να την αναδιατυπώσει με βάση την ερμηνευτική μήτρα της ψυχανάλυσης. Το αφήγημα που παρουσιάζει τις περισσότε­ ρες αναλογίες με την Κόρη της Πενσυλβανίας είναι η Ελεωνόρα, ένα κείμενο αυτοβιογραφικό„ Εκεί ο ήρωας αφηγείταιτην ιστορία του έ­ ρωτά του με τη μικρή εξαδέλφη του- οι δύο ε­

ραστές ζουν απομονωμένοι από τον κόσμο, στην κοιλάδα της πολύχρωμης χλόης, έως τη στιγμή που βάσκανος μοίρα οδηγεί την Ελε­ ωνόρα στο θάνατο στην ηλικία των δεκαπέ­ ντε χρόνων. Στην Κόρη της Πενσυλβανίας, ο αφηγητής, ερωτευμένος επίσης με τη μικρή, εξαίσια Αλμπέρτα, ζει και αυτός τον έρωτά του μακριά από τον κόσμο, έως ότου, μετά α­ πό μια εγκυμοσύνη, η κόρη πεθαίνει περίπου στην ίδια ηλικία με την Ελεωνόρα. Ο ήρωας του Εμπειρικού προσφέρει την αφήγησή του ώς την ύστατη ερωτική εξομολόγηση στη νε­ κρή αγαπημένη του: αυτή την εξομολόγησι που είναι σαν νεκρική ωδή σε άσπρο έλασσον και μπλε κομπάλτ, εις τους αιώνας των αιώ­ νων. Πρόκειται για μια φράση κλειδί η οποία παραπέμπει στο ποίημα του Πόε Lenore: Come! let the burial rite be read - the funeral song be sung!

A dirge for her, the doubly dead in that she died so young!21 Αλλά η αναλογία των θεματικών μοτίβων των δύο κειμένων δεν είναι το μοναδικό νήμα σύν­ δεσης· πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζει η επι­ σήμανση κοινών δομικών στοιχείων που απο­ καλύπτει η σύγκριση της Κόρης της Πεν­ συλβανίας με ορισμένα αντιπροσωπευτικά α­ φηγήματα του Πόε. Ένα από αυτά, η μετα­ τροπή του αφηγητή σε ήρωα του έργου, συνιστά κεντρικό γνώρισμα της τεχνικής του Πόε. Πρόκειται για τη μέθοδο του «αναπαριστώμενου αφηγητή», την οποία, σύμφωνα με την άποψη του Τοντορόφ22, ακολούθησαν με­ τά από κείνον πολλοί από τους συγγραφείς του φανταστικού. Ο αφηγητής χρησιμοποιεί το «εγώ» γιατί με αυτό τον τρόπο επιτρέπει την ταύτιση του αναγνώστη με τον ήρωά της ιστορίας, δημιουργώντας του εκείνο το αί­ σθημα της αμφιβολίας που είναι απαραίτητο για την επιτυχία του συγκεκριμένου λογοτε­ χνικού είδους. Ο αφηγητής του Πόε, λοιπόν, μιλάει σε πρώτο πρόσωπο, όπως ακριβώς και ο αφηγητής του Εμπειρικού. Όμως αυτό είναι κάτι που ισχύει σε πολλά διαφορετικού τύ­ που κείμενα και σίγουρα δεν συνιστά αφεαυτό τεκμήριο συγγένειας λόγου. Η ειδοποι­ ός διαφορά ανάμεσα στην αφήγηση του Πόε και σε μια οποιαδήποτε πρωτοπρόσωπη αφή­ γηση είναι πως ο δικός του αφηγητής δηλώ­ νει συχνά την πρόθεσή του να κάνει γραπτά την εξομολόγησή του, να αφηγηθεί την ιστό-

ρία του. Έτσι, οι ει­ σαγωγικές φράσεις με τις οποίες ανοί­ γει η σκηνή της α­ φήγησης σε μερικά από τα πιο αντιπρο­ σωπευτικά αφηγήματά του, επανα­ λαμβάνουν αυτή τη ρητή δήλωση: The fair page now lying before me need not be sullied with my real name.

William Wilson, (τ. II, σελ. 426) For the most wild yet most homely narrative which I am about to pen, I neither expect nor solicit beleif. The black cat. (τ. Ill, σελ.

849) ... Whiter than the sheet upon which / trace these words. The pit and the pendulum, (τ. II, σελ. 681).

She whom I loved in youth, and of whom I now pen calmly and distinctly these remembrances. Eleonora, (τ. II, σελ. 639). Αυτή λοιπόν την επιμονή του αφηγητή που γράφει εξομολογούμενος συλλαμβάνει ο Εμπειρικός και την αναπλάθει, όχι δίχως κά­ ποια ειρωνεία, στην εισαγωγική παράγραφο του κειμένου του που παρουσιάζει εκπληκτι­ κή αναλογία με εκείνες του Πόε: Βουτώ λοιπόν την πέννα μου στο μελάνι και αρχίζω, ευχόμενος να μη με τυραννήση υπέρ το δέον η αιχμηρά γραφίς μου, με το φοβερό γρατσούνισμά της στο χαρτί, εμέ, τον τόσο πολύ τυραννηθέντα, επί έτη και έτη εραστή22 (σελ. 163). Ένα άλλο στοιχείο συνδέεται με τη διάκριση ανάμεσα στο παράξενο και στο καθαυτό φα­ νταστικό. Πρόκειται για μια «εμπειρία των ο­ ρίων» που οδηγεί στο αίσθημα του παράξε­ νου, του ανοίκειου που προκαλεί μια διάχυτη ανησυχία. Είναι ένα αίσθημα που έχει την α­ φετηρία του στα θέματα που συνδέονται με_ το ταμπού της επιστροφής εκείνου που έχει εξοβελισθεί και, συνεπώς, θα έπρεπε να μεί­

νει έξω από την πραγματικότητα24. Έτσι, αφη­ γητής του Πόε συχνά δηλώνει πως φοβάται μήπως τον χαρακτηρίσουν τρελό, αφού αυτά που πρόκειται να αφηγηθεί ξεφεύγουν από τη συνήθη ανθρώπινη εμπειρία: Yet, mad I am not - and very surely do I not dream. The black cat. (τ. Ill, σελ. 849).

But why will say that I ma mad? The tell - tale heart, (τ. Ill, σελ. 792) Men have called me mad. Eleonora, (τ. II, σελ.

639). Ο Εμπειρικός, ακολουθώντας τον Πόε, επα­ ναλαμβάνει αυτό το θέμα γνωρίζοντας ότι η αφήγησή του κινδυνεύει να θεωρηθεί απί­ στευτη με τα όσα «παράξενα», ανατρεπτικά και πέραν των ορίων μιας κοινής ηθικής πε­ ριέχει: -έρ ω πως θάταν καλύτερα να μην τα πω, γιατί εκτός του ότι π ολλοί με θεωρούν τρελό, η εκμυστήρευσίς μου μπορεί να έχει τρομερές συνέπειες, (σελ. 163). Εκτός από τον αναπαριστώμενο αφηγητή και την οπτική γωνία της αφήγησης, μπορούμε να διακρίνουμε ένα ακόμα στοιχείο της δο­ μής αυτού του τύπου αφηγήματος, το οποίο αναφέρεται στη συντακτική του υφή. Για να επιτευχθεί η διαδικασία της ταύτισης, που

Αφ ιψ μα

ευγενική, αλλά ήσουν συγχρόνω ς θερμή, γιο­ θεωρείται απαραίτητο στοιχείο αυτού του εί­ μάτη χυμούς και σφρίγος (σελ. 165). Ανάλογα δους, η αναγνώριση πρέπει να γίνεται από υποβάλλεται και το δίδυμο έρωτας θάνατος: την αρχή προς το τέλος. Πρόκειται για μια χωρίς να γίνω δόμων, ολέθρου στο πλευρό ε­ σύμβαση που ισχύει κατεξοχήν στην περί­ νός αγγέλου (σελ. 167). Όλα αυτά τα στοιχεία πτωση του φανταστικού και σχετίζεται με το λειτουργούν ως ένα σχήμα πρόληψης που, χρόνο αντίληψης του έργου. Ο Πόε εφαρμό­ χωρίς να είναι καθαρό, δημιουργεί ένα είδος ζει ένα προκαθορισμένο σχέδιο που υπηρετεί προαισθήματος στον αναγνώστη, σε χρόνο την κορύφωση / έκπληξη στην οποία οδηγεί­ αφηγηματικά ανύποπτο. Γιατί ο αφηγητής, ό­ ται ο αναγνώστης. Ο Εμπειρικός, εγκαταλείπως και στις νουβέλες του Πόε, γνωρίζει ήδη ποντας εδώ την αρχή της αχρονικότητας των την κατάληξη της ιστορίας στην οποία υπήρ­ υπερρεαλιστών προχωράει στη δημιουργία ξε πρωταγωνιστής, προτού γίνει αφηγητής. μιας πλοκής που ταιριάζει στο φανταστικό α­ φήγημα. Στην Κόρη της Πενσυλβανίας ο θά­ 0 ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΛΕΥΚΟΥ νατος της Αλμπέρτας και η αποκάλυψη της Το λευκό είναι ένα από τα χρώματα που ταυτότητας του αφηγητή συνιστούν τη διπλή κυριαρχούν στα κείμενα του Εμπειρικού. κορύφωση της αφήγησης. Ο αναγνώστης Συνήθως συνδυάζεται με το σπέρμα, τον απροετοιμάζεται όχι τόσο από λεπτομέρειες φρό ή το γάλα και σε όλες αυτές τις περιπτώ­ της πλοκής όσο από λέξεις ή φράσεις που σεις είναι προφανής ο ερωτικός συμβολι­ υπαινίσσονται την παράδοξη τροπή της ιστο­ σμός του. Ωστόσο υπάρχει και ένας λιγότερο ρίας, ενώ παράλληλα υποδηλώνουν τις αντι­ εμφανής συμβολισμός όπως αυτός της ά­ στάσεις που πρέπει να ξεπεραστούν για να σπρης φάλαινας, που μέσω του Μέλβιλ πα­ προχωρήσει η αφήγηση - εξομολόγηση: η εκ­ ραπέμπει επίσης στον Πόε. Όπως παρατηρεί μυστήρευσής μου μπορεί να έχει τρομερές ο Jaques Cabau, η λευκότητα έχει την ίδια αμ­ συνέπειες (σελ. 163), τον τόσο πολύ τυραννηφισημία στον Πόε και στον Μέλβιλ. Είναι θέντα, επί έτη και έτη εραστή (σελ. 163), το ταυτόχρονα το καλό και το κακό, ο φόβος και μέγα, το αφάνταστο μου μυστικό (σελ. 176), η σωτηρία. Ό σ ο πλησιάζει προς το τέλος, το μήτε εφανέρωσα ποτέ το άλλο μου μυστικό ταξίδι του Πυμ δεν είναι παρά μια προοδευτι­ (σελ. 178), θέλω να πω τα μυστικά μου (σελ. κή καταβύθιση στο λευκό, χρώμα συμβολικό, 178). χρώμα του θανάτου, των σάβανων, του νίτρου Έπειτα, ο αιφνίδιος θάνατος της ανήλικης ε­ των κατακομβών, χρώμα του κενού, του μηδερωμένης προαναγγέλλεται αν όχι απροκά­ νός, ή, πιο συγκεκριμένα, χρώμα του ιλίγγου λυπτα, τουλάχιστον ευανάγνωστα: όπως ή­ που παίρνουν όλα τα άλλα χρώματα όταν σουν, όταν ζούσες (σελ. 164). Με όμοιο τρό­ στροβιλίζονται25. πο, τα σεντόνια, πρώτο φετιχιστικό αντικείμε­ Στην Κόρη της Πενσυλβανίας, το λευκό νο του πόθου του αφηγητή, συνοδεύονται α­ κυριαρχεί διατηρώντας μια εύθραυστη ισορ­ πό δύο επίθετα που παραπέμπουν στο χρώ­ ροπία ανάμεσα στο ερωτικό και το πένθιμο: μα των νεκρών, ήσαν τόσο πελιδνά και τόσο το πρώτο φιλί δίνεται τη στιγμή της διέ­ άσπρα (σελ. 164). Στη συνέχεια, το ίδιο μοτίλευσης του πρώτου Πενσϋλβανικού σιδηρο­ βο επαναλαμβάνεται και συνδυάζεται με το δρόμου, ενώ, οι άσπρες τολύπες του ατμού, σχήμα της αντίθεσης: Τα σεντόνια όμως δεν σκάζαν, πυκνές, από την εξογκωμένη καπνο­ ήταν χρωματιστά. Ησαν λευκά και πελιδνά, δόχο, και έπλεαν σαν σύννεφα ηδονής (σελ. και συνεπώς δεν αποτελούσαν αντιστοιχίες η­ 169). Η ερωτική μύηση συντελείται πλάι στο μερών εορτασμού... α λλ' αποτελούσαν, για αναμμένο τζάκι, που είχε ένα λευκό αέτωμα μένα, αντιστοιχίες ημερών μαρασμού (σελ. και άσπρες κολωνίτσες, Όμως τα άσπρα σε­ 165). Ένα ακόμα σχήμα αντίθεσης σε ντόνια της Αλμπέρτας γίνονται τελικά τα σά­ συνδυασμό με το ρήμα «καταντώ» που σημαί­ βανα του Λουδοβίκου Βέρνον, τα λευκά της νει εξέλιξη δυσάρεστη για το υποκείμενο, φορέματα φυλάσσονται από τον εραστή της, προοικονομεί τη μοιραία έκβαση. Και τα σε­ σε ένα ιδιαίτερο μπαούλο, μετά το θάνατό ντόνια αυτά ισοδυναμούν με Εσένα στην ψυχή της, ενώ η εξομολόγησή του είναι σαν νεκρι­ μου, με Εσένα, όπως εν τη εξελίξει σου κατήκή ωδή σε άσπρο έλασσον. Στη μοναδική αντησες, ενώ αρχικώς ήσουν μεν κάτασπρη και

κουαρέλα της Βιρτζίνια που φιλοτεχνήθηκε όταν εκείνη ήταν ξαπλωμένη στο νεκρικό κρεβάτι, η νεαρή σύζυγος του Πόε φοράει έ­ να άσπρο φόρεμα.

ΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΗΣ ΑΛΜΠΕΡΤΑΣ Η επιλογή του ονόματος της ηρωίδας του Εμπειρικού δεν είναι τυχαία1 καταρχήν γιατί στη μελέτη της Βοναπάρτη Ηλανθάνουσα νε­ κροφιλία στο έργο του Έδγαρ Α. Πόε γίνεται αναφορά στην Αλμπερντίν του Προυστ (σελ.

5), έπειτα γιατί η παρετυμολογία του - πράγ­ μα καθόλου ασύνηθες στους υπερρεαλιστές - παραπέμπτει στο λατινικό alba, που σημαί­ νει λευκή. Από αυτή την άποψη, η αναλογία του με το όνομα της Βιρτζίνια (από το virgo, παρθένος) είναι, νομίζω, προφανής26. Οι ηρωίδες του Πόε είναι ευγενικής καταγω­ γής, προικισμένες με μια ξεχωριστή ομορφιά και μια παράξενη μοίρα. Η ύπαρξή τους αναδίνει κάτι το υπερβατικό, το υπερκόσμιο. Πο­ λύ συχνά έχουν ένα στοιχείο αγγελικό: «For the rare and radiant maiden whom, the angels name Lenore» (The Raven, τ. I, σελ. 365). «The loveliness of Eleonora was that of the Seraphim», «Oh, divine was the angel

Emergande!» (Eleonora, τ. II, σελ. 641, 644). Όλες ζουν έναν έρωτα μοναδικό και από­ λυτο1όλες πεθαίνουν πολύ νέες. Η Αλμπέρτα του Εμπειρικού συγκεντρώνει ό­ λα αυτά τα χαρακτηριστικά. Ήδη από την πρώτη στιγμή παρομοιάζεται με άγγελο: σαν άγγελος μέσα στα άσπρα σου φορέματα (σελ. 164 ) ένας χαρακτηρισμός που γίνεται σχεδόν μόνιμη προσφώνηση (βλ. σελ. 164, 166, 167, 175, 178, 177). Τα χείλη της είναι σαν ροδοπέταλα του Παραδείσου (σελ. 167), ενώ φαντάζει στα μάτια του εραστή της όχι σαν κόρη γήινη, μα σαν μικρή θεά, σαν μια παρθένος ουρανία... (σελ. 168)27. Η Βιρτζίνια (όπως η Αλμπέρτα) είναι επίσης ντυμένη στα λευκά, τουλάχιστον στις δύο σκηνές που απομονώνει η Βοναπάρτη από τη ζωή του ζευγαριού: Ιανουάριος: Η μικρή οικογένεια ήταν συγκε­ ντρωμένη γύρω από τη φωτιά (...). Παρακάλεσαν τη Βιρτζίνια να τραγουδήσει ■ντυμένη στα ολόλευκα, κάθισε στην άρπα της. Ο Πόε την α­ κούσε γοητευμένος, εκστατικός. Όμω ς το βράδυ αυτό ξαφνικά εκείνη σταμάτησε, έφερε το χέρι στο λαιμό της και ένα κύμα αίματος λέ ­ ρωσε το άσπρο της φόρεμα (σελ. 128). Καλοκαίρι: Ο Πόε ανεβασμένος σε μια κερασιά στον κήπο του σπιτιού τους έριχνε κεράσια στη Βιρτζίνια που καθισμένη από κάτω, ντυμένη στα ολόλευκα, πάνω στην πράσινη χλόη, τα δεχόταν γελώντας στην ποδιά της (σελ. 175). Κατά την άποψη της Βοναπάρτη ο Πόε αντιπροσωπεύει μια κλασική περίπτωση οιδιπόδειου συμπλέγ­ ματος: χωρίς ποτέ να το συνειδητο­ ποιεί, βλέπει στο πρόσωπο της Βιρτζίνια τη νεκρή μητέρα του στην ο­ ποία μένει πάντοτε πιστός. Στη μο­ ναδική μινιατούρα της Ελίζαμπεθ Πόε, που ο γιος της κρατούσε ως ενθύμιο, βλέπουμε μια νέα γυναίκα ντυμένη με άσπρο φόρεμα, σφιγμέ­ νο στη μέση με μια ζώνη διαφορετι­ κού χρώματος, και με ένα ψάθινο καπέλο με μεγάλους φιόγκους πά­ νω στη βοστρυχωτή κόμη της. Η περιγραφή της αμφίεσης της Αλμπέρτας, στην οποία με εμμονή επανέρχεται ο αφηγητής,φαίνεται

ν’ αντιγράφει αυτή την εικόνα: μέσα στο ά­ σπρο σου φόρεμα καί κάτω α π ’ το πλατύ σου ψάθινο καπέλο με την βελούδινη κυανή κορδέ­ λα (...) κάτω από τους μεγάλους φιόγκους χρώματος μπλε κομπάλτ, που έσφ ιγγαν πά­ ντα δυνατά τη μέση σου (σελ. 171). Η Αλμπέρτα, συνεπώς, συμπυκνώνει τα χαρακτηριστι­ κά των δύο γυναικών που σημάδεψαν τη ζωή του Πόε και μέσα από αυτά επικοινωνεί με τις υπόλοιπες γυναικείες φιγούρες του Αμερικα­ νού συγγραφέα.

ΤΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΟΡΕΜΑΤΑ ΤΟΥ ΗΡΩΑ Ο διχασμός του εγώ ως βασικό στοιχείο της προσωπικότητας του ήρωα - αφηγητή σε ορι­ σμένες ιστορίες του Πόε έχει επανειλημμένα εξεταστεί από τους μελετητές. Η Μαρία Βοναπάρτη, ακολουθώντας τη θεωρία του Φρόυντ σχετικά με το θέμα του διπλού29, συνδέει αυτή την ιδιαιτερότητα με την προ­ σωπικότητα του ίδιου του συγγραφέα. Κατά τη γνώμη της, ειδικά στο William Wilson, ένα από τα κείμενα του Πόε όπου το αυτοβιογραφικό στοιχείο είναι ιδιαίτερα έντονο, ο διχα­ σμός της προσωπικότητάς του γίνεται προ­ φανής- η εισβολή, στο σώμα της αφήγησης, του πανομοιότυπου διπλού του αφηγητή, πα­ ρουσιάζει τις δύο όψεις του ψυχισμού του συγγραφέα: ο ένας προσωποποιεί τα βαθιά του ένστικτα, το αυτό, ενώ ο άλλος το υπερε­ γώ ή ηθική συνείδηση. Αυτή η αντίθεση μπορεί να μας φαίνεται σή­ μερα κάπως απλουστευτική και σίγουρα υπερβολικά καθαρή, αλλά ο Εμπειρικός γρά­ φει την Κόρη της Πενσυλβανίας σε έναν ορί­ ζοντα ιδεών, ο οποίος διακηρύσσει με αισιο­ δοξία το μήνυμα της απελευθέρωσης του αν­ θρώπου και προσκομίζει αναλυτικά εργαλεία που υπόσχονται ότι θα πραγματώσουν αυτό το ιδανικό. Ακολουθώντας με συνέπεια την προοπτική που χαράζει αυτός ο ορίζοντας, το αφήγημα του Εμπειρικού παρουσιάζει τη σύγκρουση καθήκοντος και επιθυμίας στα­ διακά, έτσι ώστε η εξέλιξη να αντιστοιχεί στη διαδικασία υπέρβασης των φραγμών που ε­ πιβάλλει η κοινωνική ηθική. Συνεπώς, αρχικά ο αφηγητής παρουσιάζεται συγκρατημένος: αλλά δεν ήτο εύκολο να υπερνικήσω τους δι­ σταγμούς μου. Δεν ήτο εύκολο να κατασιγά­ σω, να πνίξω τη φωνή της συνειδήσεώς μου. Ημουν εντεταλμένο^ για πράγματα διαφορε­

τικά. Επρεπε να σε καθοδηγήσω, έπρεπε να σε κηδεμονεύσω, έπρεπε να σε προστατεύσω (σελ. 166). Ωστόσο η φωνή του καθήκοντος υποχωρεί σιγά - σιγά κάτω από την ένταση του πάθους: ήτο αδύνατον vg παραδεχθώ, ότι θα εξακολουθούσα να ζω, όπως μέχρι της στιγμής εκείνης, μαρτυρικά δονούμενος, μαρ­ τυρικά αναβάλλων... (σελ. 174). Η τελική επι­ κράτηση της ερωτικής ορμής σφραγίζεται α­ πό την πράξη της διακόρευσης: Το διάστημα που εχώριζε την πολυθρόνα σου απ’ τη δική μου, ήτο για μένα ο Ρουβίκων και τον διάβηκα. Γ ια μια στιγμή μ έ κοίταξες κατάπληκτη. Έπ ει­ τα έντρομη, κατόπιν ηκούσθησαν οι φωνές σου... Μα είχα διαβεί τον ποταμό, και τίποτε πια δεν ήτο δ ι’ εμέ φραγμός... (σελ. 175). Με αφετηρία αυτή την άποψη, το κείμενο του Εμπειρικού αποκτάει και μια διάσταση διδα­ κτική που σε άλλα αφηγήματα επικυρώνεται με μεγαλύτερη έμφαση. Εντούτοις, κάτι που αντιστέκεται στην ανάλυση, παραμένει. Η κα­ τάφαση της επιθυμίας συνδυάζεται με την α­ ποκάλυψη του αφάνταστου μυστικού που αρ­ χικά προορίζεται μόνον για την Αλμπέρτα. Ο αναγνώστης θα πρέπει να περιμένει το τέλος της ιστορίας για να πληροφορηθεί την ταυτό­ τητα του αφηγητή: για κάποιους λόγους που παραμένουν ανεξιχνίαστοι, ο Λουδοβίκος Βέρνον ζει κάτω από μια γυναικεία μεταμφίε­ ση: γνωστός μέχρι τούδε ως Καρολίνα Βέρ­ νον, παιδαγωγός. Να πρόκειται μόνο για ένα απλό εύρημα της πλοκής; Η υπόθεση αυτή εί­ ναι μάλλον αδύνατη. Αντίθετα η αναδρομή και πάλι στο κείμενο της Βοναπάρτη μας δίνει μια πιο πειστική απάντηση. Η Βοναπάρτη αναφέρεται επανειλημμένα στην ύπαρξη ενός φοβερού μυστικού που βα­ ραίνει την ψυχή και τη ζωή του Πόε (σελ. 105) και το οποίο παραμένει κρυμμένο (σελ. 176). Η προσήλωσή του στην εικόνα της νεκρής μητέρας του δημιουργεί μια λανθάνουσα νε­ κροφιλία που σε συνδυασμό με τις τραυματι­ κές σχέσεις τόσο με το φυσικό όσο και με το θετό πατέρα του, τον σημαδεύει με το σύ­ μπλεγμα του ευνουχισμού. Κατά την άποψή της - μια άποψη αμφισβητούμενη από άλ­ λους μελετητές - οι σχέσεις του με τις γυναί­ κες δεν ολοκληρώνονται1ο γάμος του με τη Βιρτζίνια παραμένει λευκός. Όμως ο ψυχανα­ λυτής Εμπειρικός απελευθερώνει τον ήρωά του από το αίσθημα της ανικανότητας- η θη-

λύτητα του Πόε που κρύβεται στα γυναι­ κεία φορέματα του Βέρνον εξαφανίζε­ ται από τη δύναμη του πόθου. Έτσι το φοβερό, το αφάντα­ στο μυστικό καταλύεται με την τελική ένωση των εραστών που πραγματώνεται εκρηκτικά μέσα στο βουητό της καταιγί­ δας και τη θριαμ­ βευτική επέλαση του Πενσυλβάνια Εξπρές.

ΠΟΕ ΚΑΙ ΒΕΡΝΟΝ: ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ 1. Ο Πόε είναι συγγραφέας του Νότου. Σε ηλικία τριών ε­ τών, όταν πεθαίνει νεότατη η μητέρα του, που ήταν ηθοποιός, τον υιοθετεί ένας πλού­ σιος έμπορος από το Ρίτσμοντ της Βιρτζίνια, ο Τζον Άλλαν. Στην πολιτεία αυτή, πρωτεύ­ ουσα του αμερικανικού Νότου, θα μεγαλώσει και θα φέρει πάντα μέσα του τις εικόνες της ακμής των μεγάλων αποικιών. Οι ιδεολογικές και πολιτικές του επιλογές, η αντίθεσή του στη νέα δημοκρατία του Βορρά σχετίζονται, σύμφωνα με όλους τους βιογράφους του, με την επίδραση που άσκησε στο νεαρό ποιητή και συγγραφέα η κοινωνία των Νοτίων, μέσα στους κόλπους της οποίας ανατράφηκε. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, το ότι ο Λουδοβίκος Βέρνον, γαλουχημένος με τα θερμά τραγού­ δια των νέγρων (σελ. 165), περήφανος για την καταγωγή του δηλώνει κατ’ επανάληψη: μο­ λονότι είμαι άνθρωπος του Νότου, του κα­ θαυτό Νότου (σελ. 165), τότε εγώ, ο άνθρω­ πος του Νότου (σελ. 170).

2. Ο Πόε, πριν στραφεί οριστικά προς τη λο­ γοτεχνία, μοιάζει να έλκεται από την προοπτι­ κή μιας στρατιωτικής σταδιοδρομίας. Το 1826 αποπειράται να καταταγεί εθελοντής σε στρατιωτικό σώμα για τη βοήθεια της Ελληνι­ κής Επανάστασης, κατά το πρότυπο του Μπάυρον. Από το 1827 έως το 1829 υπηρετεί ως πυροβολητής στον ομοσπονδιακό στρατό και το 1830 φοιτά στη Στρατιωτική σχολή του

West Point. Ο αφηγητής στην Κόρη της Πενσυλβανίας, δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση στη χρήση μιας στρατιωτικής γλώσσας29, από την οποία αντλεί τις μεταφορές για να υποδη­ λώσει τις εκρήξεις της ερωτικής επιθυμίας: παρελάσεις εφίππων λογχοφ όρω ν (σελ. 165), σαν τύμπανον εν ώρα μάχης (σελ. 170), όπως αυτές που εκπέμπουν αλαλάζοντες οι πολεμισταί του Ισλάμ (σελ. 170), ήτο για μένα ο Ρουβίκων και τον διάβηκα (σελ. 175), ωσάνεπέλασις μυρίων ίππων (σελ. 175).

3. Μετά τη διαγραφή του από τη σχολή αξιω­ ματικών, ο Πόε εργάζεται ως το τέλος της ζω­ ής του σε εφημερίδες και περιοδικά, όπου δημοσιεύει άρθρα, κριτικές και λογοτεχνικά κείμενα. Η πιο σημαντική περίοδος της δημο­ σιογραφικής του σταδιοδρομίας συμπίπτει με τη διαμονή του στη Φιλαδέλφεια, κέντρο του τύπου και της δαγκεροτυπίας. Έτσι, η ει­ κόνα του Λουδοβίκου Βέρνον που καθισμέ­ νος στην πολυθρόνα του διαβάζει ένα χειμω­ νιάτικο βράδυ τον Ή λιο της Φιλαδέλφειας30 πλάι στη μικρή Αλμπέρτα, θα μπορούσε κάλλιστα να ανακαλεί ένα συνηθισμένο στιγμιό­ τυπο από τη ζωή του Πόε. Η κατασκευή των σιδηροδρομικών γραμμών στην περιοχή της Πενσυλβανίας και η αρχή της εξάπλωσης του σιδηροδρόμου, που τοποθετείται ιστορικά την ίδια εποχή, συνιστούν εγκυκλοπαιδικού τύπου πληροφορίες, με τις οποίες ο Εμπειρι­ κός πλαισιώνει τα φανταστικά στοιχεία της αΑ φ ιψ μ α

φήγησης: Την ώρα εκείνη, επί της νεωστί κατασκευασθείσης τροχιάς του πρώτου Πενσυλβανικού σιδηροδρόμου, θυμάμαι πως εδιάβαινε ένας συρμός, ελισσόμενος στην ό­ πλα της πλατειάς πραιρίας (σελ. 169).

4. Ένα από τα πολυσυζητημένα θέματα της βιογραφίας του Πόε είναι η σχέση με τη μι­ κρή του εξαδέλφη Βιρτζίνια. Το 1831, ο Πόε εγκαθίσταται στη Βαλτιμόρη, στο σπίτι της α­ δελφής του πατέρα του Μαρίας Κλεμ, και αρ­ χίζει να εργάζετεαι ως δημοσιογράφος. Αφιε­ ρώνει τα ισχνά του εισοδήματα στη μόφωση της επτάχρονης εξαδέλφης του που είναι ορ­ φανή από πατέρα - όπως η Αλμπέρτα είναι ορφανή από μητέρα - και αναλαμβάνει κατά κάποιο τρόπο την κηδεμονία της. Παρόμοιος είναι και ο ρόλος του Λουδοβίκου Βέρνον: έ­ πρεπε να σε κηδεμονεύσω, έπρεπε να σε κα­ θοδηγήσω, έπρεπε να σε προστατεύσω (σελ.

166). Το 1836 την παντρεύεται και από το 1838 έως το 1844, περνούν στη Φιλαδέλφεια την πιο ευτυχισμένη περίοδο της ζωής τους31. Στην πόλη αυτή ζούνε οι πρωταγωνιστές του Εμπειρικού, που φαίνεται να αναπλάθει τα στάδια των πρώτων χρόνων της ερωτικής ι­ στορίας Έντγκαρ Βιρτζίνιας, ακολουθώντας σχεδόν κατά γράμμα την αφήγηση της Βοναπάρτη· η Βιρτζίνια ήταν μόλις δώδεκα ετών και ο Έντγκαρ είκοσι πέντε. Αυτό το ειδύλλιο που αρκετοί ύμνησαν, υπήρξε αναμφίβολα για την κυρία Κλεμ μια βολική λύση, για τη Βιρτζίνια, μικρό κορίτσι που λάτρευε το μεγάλο εξάδελφο μια ευτυχισμένη υποταγή·... Η μικρή ηλικία της Βιρτζίνια ήταν ένα εμπόδιο σ τον ά­ μεσο γάμο. Οι Νίλσον Πόε εξέφρασαν άλλω­ στε την αποδοκιμασία τους. Ανέμενε... (Βοναπάρτη, σελ. 92). Βλέπεις, ήσουν τότε αγάπη μου, μόνον 12 ε­ τών, και δεν είχα τολμήσει ακόμη να σε εγγίξω. Το μαρτύριό μου αυτό διήρκεσε ακόμη έ­ να χρόνο. (Εμπειρικός, σελ. 168). Τότε η κυρία Κλεμ εντυπωσιασμένη αναμφίβο­ λα από την απελπισία του αγαπημένου της Έντγκαρ, συγκατατέθηκε στον άμεσο γάμο. Η τελετή έγινε μυστικά, στις 22 Σεπτεμβρίου του 1835. (Βοναπάρτη, σελ. 94. Η Βιρτζίνια μόλις είχε κλείσει τα δεκατρία τον Αύγουστο). Όμως στην αρχή του 13ου έτους της ηλικίας σου (...) έσκυψα και σε φίλησα στο στόμα για πρώτη φορά. (Εμπειρικός, σελ. 171). Τελικά, στις 16 Μαΐου του 1836, (μετά εφτά

μήνες) ο Πόε παντρευόταν επίσημα τη Βιρτζίνια. (Βοναπάρτη, σελ. 95). Τέλος, μετά πέντε έξι μήνες (...) έλαβε χώρα η σκηνή του σαλονιού (Σελ. 172). Ουδέποτε υπήρξαν σύζυγοι πιο ευτυχείς, (σελ. 176).

5. Η Βοναπάρτη μάς μεταφέρει μια μαρτυρία σύμφωνα με την οποία η Βιρτζίνια, λίγο πριν το τέλος, βρισκόταν ξαπλωμένη στο κρεβάτι της, σκεπασμένη με σεντόνια στο λευκό του χιονιού (σελ. 1876). Σύμφωνα με μια άλλη μαρτυρία όταν πέθανε, η μητέρα της την τύλι­ ξε μ ’ ένα λινό σεντόνι32. Μετά τον θάνατο του Πόε έγινε εκταφή του λειψάνου της για να ξαναταφεί οριστικά κοντά στο σύζυγό της, σύμ­ φωνα με την επιθυμία του. Το υστερόγραφο του αφηγήματος του Εμπειρικού είναι εξαι­ ρετικά εύγλωττο στις αναλογίες του με τα τε­ λευταία αυτά βιογραφικά στοιχεία: Υ.Γ. Παρακαλώ, όταν πεθάνω, να με θάψετε με τα δύο σεντόνια που έχουν κεντημένα ως μ ο­ νόγραμμα τα γράμματα Α. Π. (εμφανής η αντι­ στοιχία με τα αρχικά του Άλλαν Πόε), για σά­ βανό μου, δίπλα σ τον τάφο της Αλμπέρτας Π. ..., εις το νεκροταφείον της Φιλαδέλφειας... (σελ. 179).

Η ΜΑΓΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ Ο Εμπειρικός οργανώνει αριστοτεχνικά την αφήγηση δημιουργώντας ένα παιχνίδι μαγι­ κής εικόνας: Κάτω από την επιφάνεια μιας εμπειρίκειας θεματικής που επικεντρώνεται στον έρωτα του καλλιεργημένου ανδρός προς την αθώα ερωτική παιδίσκη, αναδύεται η ιστορία ενός συγγραφέα που έχει ζήσει αυτό που εκείνος αγαπάει να γράφει: για να σου πω πως οι μεγάλοι έρωτες δεν βρίσκονται μόνον στα βιβλία αλλά προπάντων στη ζωή (Γ.

179). Ακολουθώντας τον ίδιο τον Πόε, δάσκα­ λο της τέχνης των κρυπτογραφημάτων στην περιοχή της λογοτεχνίας, με θαυμαστή δεξιοτεχνία κρύβει, χωρίς να εξαφανίζει, τα κλειδιά που οδηγούν στην ανακάλυψη της ταυτότητας του ήρωά του. Και έχω την εντύ­ πωση πως έτσι διασκεδάζει, όπως ακριβώς και ο Πόε όταν πρότεινε θέματα προς απο­ κρυπτογράφηση στους αναγνώστες του πε­ ριοδικού του33. Γιατί η σχέση των δύο λογοτε­ χνών δεν εξαντλείται στο αφήγημα που μόλις εξετάσαμε. Κατά την άποψή μου, η παρουσία του Πόε ανιχνεύεται εύκολα σε δύο άλλα έρ­ γα του Εμπειρικού. Στο αφήγημα Αργώ ή

πλους αεροστάτου, που ορθά ο Γ. Γιατρομανωλάκης θεωρεί κείμενο των Γραπτών34, και στο τέταρτο μέρος του Μεγάλου Ανατολικού, όπου υπάρχει, σχεδόν αυτόνομη, η μοναδική σκοτεινή ιστορία αυτού του πολύκροτου ε­ ρωτικού έπους. Η συγκριτική ανάγνωση του έργου των δύο λογοτεχνών μπορεί να φέρει στην επιφάνεια τα σημεία του διαλόγου που επιχειρεί ο Εμπειρικός με τον μεγάλο πρό­ δρομο του μοντερνισμού. Ακόμα κι όταν εκ­ φράζεται ως αντίλογος· έστω και αν, αντί του never more, εκείνος προτιμά το ye reviens toujours3S.

ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΝΤΟΥΝΙΑ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Οκτάνα, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1980, σελ. 62-66.

2. Βλ. σχετικά τις εύστοχες παρατηρήσεις του Γιώργη Γιατρομανωλάκη στο βιβλίο του Ανδρέας Εμπειρικός, ο ποιητής του Έρωτα και του Νόστου, εκδ. Κέδρος, 1983, σελ. 157-162.

3. Βλ. Α. Εμπειρικός, «Εις την οδόν των Φιλελλήνων», Οκτάνα, Ίκαρος 1980, σελ. 11.

4. Maurice Nadeau, Η ιστορία του σουρεαλισμού, μτφ. Αλεξάνδρα Παπαθανασοπούλου, εκδ. Πλεθρον, Αθή­ να 1978, σελ. 231.

5. Βλ. ενδεικτικά το βιβλίο του Leon Lemonier, Edgar Poe et les poetes francais, ed. Nouvelle Revue Critique, Paris, 1932.

6. Αναφέρεται από τον Αντρέ Μπρετόν, Anthologie de I’humour noir, ed. du Sagittaire, Παρίσι 1940, σελ. 62. Ο Πόε πέθανε τον Οκτώβριο του 1849, στη Βαλτιμό­ ρη, μετά από ένα μεθύφ που τον έριξε σε κώμα.

7. Η στάση του Μπρετόν απέναντι στον Πόε δεν είναι σταθερή. Το 1929, στο Δεύτερο Μανιφέστο του Υπερ­ ρεαλισμού, τον αποκηρύσσει, για να τον αποκαταστήσει, αργότερα, στην Ανθολογία του μαύρου χιούμορ, αλλά και σε συνεντεύξεις του (Entretiens, ed.

Gallimard, 1969). Βλ. επίσης Claude Richard, «Andre Breton et Edgar Poe», La Nouvelle Revue frangaise, CLXXII, 1967, σελ. 926-936.

8. Βλ. τον πρόλογό του στην πολυτελή έκδοση του Colloque entre Monos et Una, Orion 1929, σε μετά­ φραση Μπωντλαίρ. Είναι η χρονιά που ο Φιλίπ Σουπώ διαγράφεται, μαζί με άλλους της ομάδας, από τον Μπρετόν, που αποφασίζει να ξεκαθαρίσει τους λογα­ ριασμούς του ακόμα και με αναγνωρισμένους προγό­ νους του κινήματος, όπως ο Πόε, ο Μπωντλαίρ και ο Βλ. Patrick Waldberg, Les demeures d’Hypnos, Ed. de la difference, Paris, 1976, σελ. 59.

10. Βλ. Γοαπτά ή προσωπική μυθολογία, Άγρα, 1980, σελ.

20. Στο εξής όλα τα παραθέματα από τα Γοαπτά θα 9.

παραπέμπουν σε αυτή την έκδοση.

11. Ανδρέας Εμπειρικός, Ο Μέγας Ανατολικός, επιμ. Γιώργη Γιατρομανωλάκη, Μέρος τέταρτον, κεφ. 34, σελ. 253, Άγρα 1992.

12. Ανδρέας Εμπειρικός «Οι Μπεάτοι ή της μη συμμορφώσεως οι άγιοι», Οκτάνα, Ίκαρος 1980, σελ. 36-38 και 101-103. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η συγκριτική α­ νάγνωση του κειμένου αυτού με την εισαγωγή του Μπωντλαίρ στις Histoires extraordinaires του Πόε, α­ πό όπου και η φράση: Προσθέτω έναν καινούργιο άγιο στομαρτυρολόγιο (εκδ. J. Crepet 1968, σελ. VIII).

13. Βλ. Charles Baudelaire, «Η γνώμη του μεταφραστή», Oeuvres Completes, Seuil, Paris, 1968, σελ. 357...

14. Η «άσπρη φάλαινα» του Μέλβιλ αναδεικνύεται - αεί μεταμορφούμενη - σε ένα από τα σύμβολα της Οκτάνας του Ανδρέα Εμπειρικού. Βλ. «Πυρσός λαμπρός του υπερτάτου φαροδείκτου», σελ. 39-43, και «Η νή­ σος των Ροβινσώνων», σελ. 92-95. Στη δεκαετία του 1960 ο Εμπειρικός γράφει το εκτενές ποίημα Η Άσπρη Φάλαινα, που δημοσιεύεται στο περιοδικό Συντέλεια, τχ. 2-3, Φθινόπωρο 1990 - Χειμώνας 1991, σελ. 34-48.

15. Βλ. Επίσης J. Lacan, Le seminaire sur «La lettre volee», στο Ecrits, Seuil 1966, σελ. 11-61.

16. Ed. Denoel, Παρίσι 1933. Στο εξής όλα τα παραθέμα­ τα από τη μελέτη της Βοναπάρτη θα παραπέμπουν σε αυτή την έκδοση.

17. Σε μετάφραση Άλλυς Δρακουλίδη, εκδ. Κορυδαλλού. Ο Εμπειρικός χρησιμοποιεί αυτό το βιβλίο της Βονα­ πάρτη μαζί με στοιχεία από το έργο του Πόε στη μο­ ναδική σκοτεινή ιστορία του Μεγάλου Ανατολικού (Μέρος Τέταρτον, τομ. Α', κεφ. 73-76) 18. Φράση του Εμπειρικού από τον πρόλογο στο βιβλίο της Βοναπάρτη.

19. Η συγγραφή της Κόρης της Πενσυλβανίας τοποθετεί­ ται από τον Γ. Γιατρομανωλάκη πολύ κοντά στην έκ­ δοση του βιβλίου της Βοναπάρτη. Πιστεύω πως η πα­ ρούσα εργασία ενισχύει το συλλογισμό του σχετικά με την χρονολόγηση των Γραπτών όπ. (σημ. 2) σελ.

114-115 και 174. Η αφιέρωση δύο αφηγημάτων (Ερμόλαος ο Μακεδών και Οιδίπους Ρεξ) στη Μαρία Βοναπάρτη δεν είναι φυσικά χωρίς σημασία).

20. Πρόκειται για μια τεχνική που ο ίδιος ο Πόε εφαρμό­ ζει, συχνά με ειρωνική διάθεση, στα κείμενα του Tales of the Folio Club. Γιατο θέμα αυτό βλ. Claude Richard, «Les contes de Poe ou Les modes de la contamina­ tion», στο Edgar Allan Poe, Contes - Essais - Poemes, R. Laffont, 1989.

21. Βλ. Collected works of Edgar Allan Poe, 1829-1849, Ed. by Thomas Olive Mabbot, Cambridge - London, Belknap of Harvard University Press, 1969-1978, τομ. I - Ποιήματα, σελ. 336. Στο εξής όλα τα παραθέματα α­ πό το έργο του Πόε θα παραπέμπουν σε αυτή την έκ­ δοση. Πρβ. τη φράση «μνημόσυνον σε μαύρο μείζον του Εμπειρικού, στο «Όταν οι ευκάλυπτοι θροΐζουν στις αλέες», Οκτάνα.

22. Τ. Todorov, Εισαγωγή στη φανταστική λογοτεχνία, μτφ. Αριστέα Παρίση, Οδυσσέας, 1991, σελ. 101-106.

τυπο των γυναικείων μορφών του Πόε. Βλ. Marie Andre Fournier: Choisir parmi 3500 Prenoms d’Hier et d’aujourd hui, Robert Laffont, 1979.

27. Ο Εμπειρικός χρησιμοποιεί κατά κόρον τη λέξη άγγε­ λος και τα παράγωγά του για να χαρακτηρίσει κυρίως τις κορασίδες του Μεγάλου Ανατολικού, εδώ όμως αυτή η συνήθως εμπειρίκεια προσφώνηση αποκτά διαφορετικό νόημα.

28. S. Freud, ό.π. (σημ. 23), σελ. 185-188.

29. Βλ. επίσης τις παρατηρήσεις του Γ. Κεχαγιόγλου στο: «Αι λέξεις» Μορφολογία του μύθου, University, Press Studies, Θεσσαλονίκη 1987, σελ. 32-33.

30. Ο Πόε δημοσιεύει το 1844, στον Ήλιο της Νέας Υόρκης, την απίστευτη είδηση σχετικά με την υπερατλα­ ντική πτήση του αεροστάτου «Βικτόρια» στο οποίο επέβαιναν οκτώ άνθρωπο, μεταξύ των οποίων και γνω­ στός συγγραφέας της εποχής. Επρόκειτο για μια κα­ λοστημένη φάρσα του Πόε. Ο κόσμος έκανε ουρές για να προμηθευτεί το φύλλο της εφημερίδας με το χρονικό του ταξιδιού, το οποίο δημοσιεύτηκε με τον τίτλο «The Balloon - Hoax». Τη βασική ιδέα ξαναπιάνει ο Βερν στο έργο του Μια εβδομάδα με αερόστατο, αλ­ λά και ο Εμπειρικός στο Αργώ ή πλους αεροστάτου, έ­ να κείμενο του 1944.

31. Robert Κορρ, «Chronologie de la vie d’Edgar Allan Poe», ό.π. (σημ. 20), σελ. 43.

32. Georges Walter, Enquete sur Edgar Allan Poe, poete americain, 1991, «’Α ργώ » σελ. 444. Παλαιά καί Σπάνια Βιβλία, 33. Ο Εμπειρικός συνεχίζει αυτό το παιχνίδι και στον Μεγάλο Ανατολι­ Χειρόγραφα, ’Αρχεία, Χάρτες, Χαρακτικά, κό: Το πλοίο Αλμπέρτα, με μοναδι­ κό επιβάτη του μια νεκρή κόρη, Συλλεκτικά αντικείμενα και *Εργα Τέχνης ό.π. (σημ. 17), είχε ως λιμένα προο­ I ρισμού το Τσάρλεστον της Βιργινίας. Εκεί, όπου ο Πόε υπηρέτησε δεκατρείς μήνες στον αμερικανικό στρατό, διαδραματίζονται τα γεγο­ νότα του Χρυσού σκαραβαίου, ενώ στν ίδια περιοχή προσγειώνεται το αερόστατο στο «The Balloon Hoax (βλ. σημ. 30).

34. Γ. Γιατρομανωλάκης, ό.π. (σημ. 2), σελ. 115.

35. Never more είναι το μοτίβο που ε­ παναλαμβάνεται στο ποίημα The Raven, ενώ η φράση του Εμπειρι­ κού εμφανίζεται τρεις φορές στην

Μια προσεκτική ανάγνωση των κειμένων του δημι­ ουργεί την εντύπωση άτι ο Εμπειρικός γύρω στα μέσα της δεκαετίας του ’40, στρέφεται προς το αφήγημα που συνδέεται με την παράδοση του φανταστικού. Αναφέρομαι κυρίως στις δύο τελευταίες ενότητες των Γραπτών, το Αργώ ή πλους αεροστάτου, αλλά και σε κεφάλαια του Μεγάλου Ανατολικού.

23. Πρβλ. τη φράση: Ένας δυστυχισμένος επί μακρά έτη εραστής, στο σημείωμα που βρέθηκε στο Αλμπέρτα, το ακυβέρνητο πλοίο του Μεγάλου Ανατολικού, ό.π. (σημ. 17) σελ. 26.

24. Τ. Todorov, ό.π. σημ. 22. σελ. 62. Βλ. επίσης, S. Freud, «L’iquietante etrangete», στο Essais de psychanalyse appliquee, Μτφ. Marie Bonaparte και E. Marty, Gallimard, 1933. Εκεί ο Φρόυντ έχει ως αντικείμενο της έρευνας το έργο του Χόφμαν. Η Βοναπάρτη κατ’ αναλογία επιλέγει ως αντικείμενο της μελέτης της το έργο του Πόε.

25. Jaques Cabau, Edgar Poe par lui - meme, Seuil 1960, σελ. 115.

26. Αλλά και η ετυμολογία του από το γερμανικό adal (ευγενής) και berht (λαμπερός) προσιδιάζει στο πρό­

Πανεπιστημίου 16 & ’Αμερικής (εντός στοάς) 106 72, ’Αθήνα, τηλ. 3643604

ΟΜΕΓΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ

ένα γκέτο. γκέτο σεξουαλικότηγκέτο των μωαμεθατων βουδιν διαμαρτυρομένων, δόξων, των εβραίων, ων εσκιμώων, των γηαλλού. που γνωρίζω καλύτε-

κρασίας και κατεύ­ θυνσης, όσο φαίνεται από τα άρθρα αυτών που διάβασα μέχρι σήμερα, των πέντε έξι, που γνωρί­ ζω δυστυχώς τη συνήθη τους αρθρογραφία. Η αρθρογραφίατους αυτή στερείται συνήθως θλι­ βερά και της πιο στοιχειώδους ωριμότητας, στη μέθοδο, στο πνεύμα, στην πληροφόρηση και στην κριτική ιδιοφυία. Τα πιο συνηθισμένα ελατ­ τώματα είναι η προχειρότητα, η επιπόλαια κρίση, η ιδιοτέλεια, η μισαλλοδοξία, η προκατάληψη. Τέτοια παιδαριώδη χαρακτηριστικά δεν οφείλο­ νται, δυστυχώς, στη νεανικότητα, αλλά στα πρό­ ωρα γερατειά, που καταθλίβουν τους νέους όσο και τους πιο ηλικιωμένους, τους εγκλεισμένους ασυνειδήτως σ’ ένα γκέτο, που πάντοτε εντείνει αυτά τα χαρακτηριστικά σε σημείο παροξυσμού. Γι’ αυτό, συνηθισμένοι από τέτοιες ανταπο-

κρίσεις στην πεζή καθημερινότητα της με­ τριότητας, τα μέχρι στιγμής άρθρα για τον Μεγάλο Ανατολικό (ΜΑ) ξαφνικά αλλάζουν τόνο, και κριτικοί που οι προκαταλήψεις τους είναι προβλέψιμες πάντοτε με μονότονη επαναληπτικότητα ξεφεύγουν ξαφνικά απ’ τις Ερινύες που τους καταδιώκουν και ωριμά­ ζουν «εν ριπή οφθαλμού» διά νυκτός και γίνο­ νται σχεδόν «άνθρωποι», κι όχι πια «δημοσιογραφούντες». Άνθρωποι με μια συνείδηση του κολοσσιαίου διλήμματος που μας θέτει το έργο αυτό του Εμπειρικού - της ανθρώπι­ νης σεξουαλικότητας. Και δεν διατείνομαι ότι ο ΜΑ πρόκειται για έργο συνειδητά διδακτικό - κάθε άλλο - αλλά για ένα έργο που καθρεφτίζει μια παγιδευμένη σεξουαλικότητα, που συμβολικά, συμβαί­ νει στον περιορισμένο χώρο ενός πλοίου, που κυμαίνεται ανάμεσα στην ειρκτή και στην ουτοπία: Πού όμως ακριβώς βρίσκεται η ειρκτή; Όχι βέβαια στα κελιά -καμπίνες, ούτε στα μεταλ­ λικά τοιχώματα (ανάμικτα με ξύλο) του πρω­ ταρχικού εκείνου ατμόπλοιου, και πλέει μέσα σε μια έρημη έκταση ωκεάνιων υδάτων. Αλλά μέσα στις συνειδήσεις των επιβατών, «διαφό­ ρων μεν εθνικοτήτων» στο προκείμενο έργο, αλλά όμως όλοι ελληνικής καταγωγής, λόγω της χρησιμοποιούμενης γλώσσας, και της ε­ θνικότητας του συγγραφέα. Ειρκτή λοιπόν - στο μυαλό ενός «φυλακι­ σμένου τάχατες» συγγραφέα; Πώς όμως, και γιατί, ο Εμπειρικός να ’ναι φυλακισμένος; Με οικονομική άνεση, κύριος των κινήσεών του, ταξιδευτής, με χρόνο διαθέσιμο, θιασώτης της φωτογραφίας, ψυχαναλυτής «απελευθε­ ρωμένος», γιατί τότε, έχουμε το αίσθημα ότι μιλάει, γράφει, αναπολεί, ένας «φυλακισμέ­ νος;». Η κατηγορία του «φυλακισμένου» είναι έν­ νοια σχετική. Υπάρχουν οι κυριολεκτικά φυλακισμένοι, σε 4 τοίχους, κι υπάρχουν και εκείνοι, που υψώνονται γύρω τους τα αόρατα εκείνα τείχη του Καβάφη, τείχη μιας μοναξιάς ενδόμυχης - που δεν βρίσκει λύτρωση πουθενά. Τέτοιες ψυχές είναι αιώνια φυλακι­ σμένες, και έχουμε, τη μεγάλη παράδοση απ’ τον καιρό του Πλάτωνα του «σώματος σήμα­ τος» - που μια μέρα θα εξελιχθεί σε μια έκρη­ ξη θρησκευτική του Γνωστικισμού και του πα­

ράλληλου χριστιανισμού, με την ασκητική του προκατάληψη. Η λογική είναι απλή. Τόσο απλή που περνάει απαρατήρητη. Εφόσον το σώμα είναι η φυλακή της ψυχής - και μόνη λύτρωση είναι ο θάνατος, η μοναστική παρά­ δοση, είναι μια εξωτερίκευση μιας ενδό­ μυχης αντίληψης για τη ζωή - και ο ασκητι­ σμός, μια εξωτερική επιβεβαίωση μιας ενδό­ μυχης μοίρας. Όταν περιορίζομαι θεληματι­ κά σε ένα κελί και νηστεύω και στερούμαι τις απολαύσεις των αισθήσεων, αναπολώ - αναπαριστάνω - τη θλιβερή μου μοίρα με μια θεα­ τρικότητα δράματος. Γίνομαι ήρωας μιας ιδέ­ ας για τον άνθρωπο και την κατάσταση της ψυχής του. Πόσο βαθιά «γνωστικός» είναι ο χριστιανός, θέλει να το ξεχάσει, μ’ έναν χαρα­ κτηριστικό φανατισμό που αποκλείει το αντικαθρέφτισμα των πραγμάτων της συνείδη­ σης στον έξω κόσμο. Κι όμως φτιάχνουμε το περιβάλλον και τη διαγωγή μας επάνω ακρι­ βώς σ’ αυτόν τον άξονα. Κι εδώ θα προτείνω ότι ο «Μέγας Ανατολικός» του Ανδρέα Εμπει­ ρικού είναι ένα έργο ασκητισμού. Είναι το έρ­ γο ενός φυλακισμένου στον εαυτό του, όχι κυριολεκτικά όπως ο Ντε Σαντ, σε μια Βαστίλλη, όπου άλλωστε ζούσε άνετα, αλλά στη σι­ δερένια απομόνωση μιας συνείδησης, χωρίς πρακτική διέξοδο. Ψυχαναλυτής σε μια χώρα όπου δεν μπορούσε να εξασκήσει την ψυχα­ νάλυση. Ποιητής, παραμερισμένος στο περι­ θώριο από το κατεστημένο - το παραδοσιακό και το μοντέρνο. Χωρίς επαφή με τους πρώην φίλους του υπερρεαλιστές του Παρισιού, έ­ χοντας διακόψει τις σχέσεις του μαζί τους. Βρίσκοντας στους φίλους του Έλληνες καλ­ λιτέχνες και συγγραφείς μια θερμή μεν φι­ λία,αλλά κανένα «αντίστοιχο πνεύμα». Η παρεξηγημένη, λοιπόν, αυτή ευαισθη­ σία δεν μπορούσε να βρει παρηγοριά στους «νάρκισσους» που ήταν όλοι οι εγωκεντρικοί που τον περιτριγύριζαν και που αντλούσαν δυνάμεις απ’ αυτόν, χωρίς όμως να του την α­ νταποδίδουν. Πού, λοιπόν, έξω από την οικογενειακή ζωή, θα μπορούσε να βρει καταφύγιο ένας τέτοιος άνθρωπος; Σε μια φαντασίωση, εκτε­ ταμένη, μέσα στην οποία ζούσε, εξασκώντας μια παρωδία συγγραφική του Ιουλίου Βερν, ως πρόκληση συνάμα και χιούμορ, στην περιβάλλουσα κοινωνία - αλλά και ως προέκταση

άλλων συγγραφικών πλεγμάτων, που επι­ στρέφουν πάντοτε στο σεξ. Μια τέτοια μονομανία, έχει έναν χαρακτή­ ρα που θυμίζει ορισμένες κινήσεις ζίου-ζίτσου, που αποσταθεροποιεί τον αντίπαλο πά­ ντοτε με τη δική του δυναμική κίνηση. Είναι πολύ εύκολο να υποθέσουμε ότι όλοι οι άν­ θρωποι υφίστανται το γκέτο της σεξουαλικό­ τητας, σαν μια έντονη μονομανία αναζήτησης ενός και μόνου πράγματος: της ικανοποίη­ σης μιας έντονης ροπής στην απόλαυση της ηδονής με κάθε δυνατό μέσο. Ο παροξυσμός αυτής της αναζήτησης είναι τόσο πιο έντο­ νος, όσο το γκέτο της σεξουαλικότητας είναι στενότερο στην επιλογή ερωτικών συντρό­ φων όπως στην ομοφυλοφιλία, ανδρική και γυναικεία, και στις κάθε είδους διαστροφές από τις πιο ανώδυνες έως τις εγκληματικές. Η λειτουργία λοιπόν ενός έργου όπως ο «Μέγας Ανατολικός» είναι ν’ αποσταθεροποι­ ήσει την ισορροπία των ροπών του αναγνώ­ στη, και να τον ρίξει αντιμέτωπο στις ορέξεις του, ωμά, απερίφραστα, μονότονα, επαναλη­ πτικά, με παραλλαγές, όμως τόσο διαφανείς και πολυδιάστατες, ώστε να λένε πάντοτε το ίδιο πράγμα: Αυτό, που θέλεις, έτσι ωμά, καταθλιπτικά, επαναληπτικά, στο δίνω έτσι ω­ μά, καταθλιπτικά, επαναληπτικά, όπως το αι­ σθάνεσαι... Τι, λοιπόν, είναι ο «Μ έγας Ανατολικός», πα­ ρά, ένας καθρέφτης της σεξουαλικότητας του μέσου Έλληνα είτε είναι αυτός διανούμενος, είτε εργάτης, είτε αγρότης, είτε αστός; Ενός Έλληνα, εγκεφαλικού, από τη γέννησή του, από τη γλώσσα του, το περιβάλλον του, την ανατροφή του. Από έναν σκεπτόμενο, χωρικό, αστό, εργάτη, σε ίση μοίρα πάντοτε στο σημείο αυτό, χωρίς διάκριση. Μια κουλτούρα τόσο «εγκεφαλική», έχει ένα με­ γάλο και διαρκές απόθεμα ανικανοποίητου πόθου για το καθετί- μια φαντασία τόσο ευκί­ νητη και έντονη που παίρνει τη θέση τής πραγματικότητας τόσο εύκολα - που χωρίς να πρόκειται για ψύχωση, πλησιάζει τη συλλογική ευαισθησία μιας πληγωμένης συνείδησης, που αυτοκαθρεφτίζεται διαρκώς ναρκισσιστικά. Ένας τέτοιος «ναρκισσισμός» που υπο­ θάλπεται από μια άμετρη φιλοδοξία για επί­ δειξη, και μια κενοδοξία - ζει επάνω σ’ ένα ε­

πίστρωμα, μια επιφάνεια, που μοιάζει εκπλη­ κτική με την πληκτική μονοδιάστατη επιφά­ νεια των προσώπων του ΜΑ με ένα μοναδικό κίνητρο: τη σεξουαλική κατάκτηση. Κι όσο πιο στενό και ασφυκτικό το περιβάλλον, τόσο πιο έντονη η επιθυμία για απολύτρωση μέσω του σεξ. Οι εκπληκτικά πολυδιάστατες ανταποκρί­ σεις των κριτικών, που πρώτη φορά μοιάζουν να γράφουν απλά, συνειδητά, νηφάλια, χω­ ρίς μικρότητες, στο επίπεδο των Ευρωπαίων κριτικών, χωρίς ψευτοεπιτήδευση ή επίδειξη, όπως το συνηθίζουν, δεν μπορεί παρά να ο­ φείλεται στο ωχρό φως της σεξουαλικότητας που εκπέμπει το έργο επάνω στην άρρωστη συνείδηση του κόσμου: Και ξαφνικά, τα πρώ­ τα συμπτώματα μιας «θεραπείας» γίνονται φανερά - γιατί έχουν αντιμετωπίσει τον ε­ αυτό τους στο κεφάλι της Μέδουσας που τους προτείνει ο δήθεν - αθώος συγγραφεύς - στην πολυκέφαλο Ύ δρα του σεξουαλισμού τους, που παραμορφώνει χαρακτηριστικά τη λειτουργία τους σε άλλες περιστάσεις. Γιατί ο σεξουαλισμός είναι ακριβώς αυτός που τους προτείνει ο Εμπειρικός: Μονότονος, μο­ νομανής, επαναληπτικός, καταναγκαστικός, μανιώδης: όμως κρυφός! Είναι σαν να παίζουν πρέφα ή μια παρτίδα μπριτζ μεταξύ τους οι συχνές ερωτικές πρά­ ξεις των προσώπων: τέτοια ψυχρότητα στην αντίληψη του σεξ, δεν έχει δοθεί σε έργο από την εποχή του Σαντ, ούτε και αυτός ο Χένρυ Μίλερ, κι αυτός ψυχρά σεξουαλικός - δεν γράφει με μια τέτοια απόσταση από την πρά­ ξη - επειδή ο αφηγητής ταυτίζει το εγώ του πάντοτε με τα δρώμενα. Είναι ίσως η μοίρα της σεξουαλικής φαντα­ σίωσης να είναι ψυχρή, επαναληπτική, επίμο­ νη, μονομανής με ελάχιστες παραλλαγές στο φόντο της σκηνής, στη δράση που καταλήγει πάντοτε στην ποθούμενη ηδονή. Ότι αυτή εί­ ναι κυρίως ανδρική ηδονή οφείλεται ίσως σε καθαρά κοινωνικούς λόγους - οι γυναίκες, δεν εξωτερικεύουν εύκολα τον σεξουαλισμό τους, τον κρατάνε κρυφά απωθημένο πίσω α­ πό μια πρόσοψη ευπρέπειας. Ενώ οι άντρες, ανοιχτά λάγνοι, συνεχώς αστειεύονται, διη­ γούνται, κομπάζουν, αισχρολογούν, φανερά, χωρίς ντροπή και αφηγούνται τα κατορθώμα-

τά τους με έναν αφελή εγωκεντρισμό. Τα ερωτογραφήματα των γυναικών είναι πολύ πιο σπαρακτικά και φέρνουν πάντοτε μέσα στην ηδονή τον πόνο: αφηγούνται διαμελισμούς, εφιάλτες, και μαρτύρια, με τρόπο θριαμ­ βευτικό. Σκέπτομαι την Ιστορία της Ο, Τα «ε­ ρωτικά» ποιήματα της Joyce Mansour και πολλών άλλων γυναικών - όπου κυριαρχεί ο σαδομαζοχισμός. Το ποσοστό στο οποίο οι ά­ ντρες είναι θηλυπρεπείς, συμμερίζονται αυτόν τον κόσμο - και τον αναπτύσσουν ό­ πως θα τον ανέπτυσσαν γυναίκες παρά την ύ­ παρξη και την ταύτισή τους με τον φαλλό: Η άλλη ταύτιση με το γυναικείο αιδοίο, μήτρα, μουνί, τρύπα, είναι εξίσου ισχυρή. Οι ταυτί­ σεις αυτές φαλλοκρατικών γυναικών και των ομοφυλοφίλων με το ανδρικό μόριο δείχνει την ελαστικότητα που υπάρχει στις ταυτίσεις και επιπλέον τη μεγάλη πλάνη, που κυριαρχεί επάνω στο θέμα του σεξ - καλά διατυπωμένο ως μια αιώνια παρεξήγηση από τον Lacan. Δεν υπάρχει ευτυχισμένη λύση στα διλήμμα­ τα αυτά: Τόσο που οι αρχαίοι Έλληνες και άλ­ λοι λαοί σοφά καταμερίζουν τα έργα σε γυναικείες και ανδρικές θεότητες, ξεχωρίζο­ ντας με προσοχή και ιδιαιτεροποιώντας τους ρόλους που δεν είναι διόλου βέβαιο αν ξεχω­ ρίζουν εύκολα στη ζωή. Μάλλον ένα αμάλγα­ μα όπου εξέχουν μερικές βασικές ιδέες - μη­ τρότητα, φαλλολατρία, ερωτισμός, έρωτας, αναπαραγωγή, γέννηση, όλα αυτά, είναι προ­ μετωπίδες που ανήκουν σε ειδικά συμβολικά πρόσωπα ακόμα και η άθλια ανατίμηση του θανάτου απέναντι στον έρωτα, στον χριστια­ νισμό - και ο θρίαμβος του αυτοευνουχισμού και του ασκητισμού. Όμως ο χωρισμός σε διαφορετικές λειτουργίες ίσως να είναι πολύ σοφότερη λύση παρά η απόπειρα ενός ασκη­ τικού πνεύματος να λύσει τα προβλήματα: Ο Φρόυντ και ολόκληρη η ψυχαναλυτική σχολή, αρχίζοντας από τον Αριστοτέλη, προσπαθεί να ανάγει τα κίνητρα του σεξουαλισμού σ’ έ­ να από τα βασικά στοιχεία: Απόλαυση, αυτο­ συντήρηση, καταστροφικότητα. Το αποτέλε­ σμα είναι μια συρρίκνωση των φαινομένων σ’ έναν παρονομαστή - και η γέννηση της μονο­ τονίας: Αν ο σκοπός της ανθρώπινης ζωής εί­ ναι ν’ αποκτήσει εξουσία, δύναμη, πλούτο, φήμη, αναγνώριση, εκπλήρωση, ικανοποίη­ ση, ασφάλεια, επιβίωση, ηδονή - ή αυτοκατα­

στροφή (ένστικτο θανάτου) - όποια από αυτά πάρουμε, θα δούμε ότι η μια έννοια συγκοι­ νωνεί και είναι άρρηκτα δεμένη με τη γειτονι­ κή και την αντίθετη της, και με όλες τις υπό­ λοιπες. Μόνο η χωριστή αναγνώριση καθε­ μιάς ως ιδιαιτερότητας δεν επιδέχεται συγχώνευση με τις άλλες. Το μονιστικό πνεύ­ μα του Χριστιανισμού και του Αριστοτελισμού με την έφεση προς μια τελειότητα - ένα άριστον τέλος - και μια δυναμική πορεία προς την ενότητα, χρωματίζει καθετί που ακο­ λουθεί. Ο μοντερνισμός, όπως εμφανίστηκε με τον Joyce, Esra Pound, Elliot, Apollinaire, τον Υπερρεαλισμό και τις άλλες πρωτοπορίες εί­ χε αυτόν τον μονιστικό χαρακτήρα: Υποβιβά­ ζοντας την ποικιλία σ’ ένα και μόνο μέτρο - εί­ τε αυτό το μέτρο ήταν εγελιανό, μαρξιστικό, ναζιστικό, θρησκευτικό, φροϋδιανό - πάντο­ τε αντιμετωπίζουμε τον κίνδυνο να υπάρξει στα προγράμματα η απόσβεση της ποικιλίας. Η νέα γλώσσα του μοντερνισμού πρέπει να ’ναι μια σύνθεση όλων των άλλων. Μέσα σ’ αυτούς τους λόγους (discours, discourses) ο σεξουαλικός λόγος κατέχει μια ιδιαίτερη θέση. Είναι απωθημένος στα περι­ θώρια. Η εμφάνισή του ως μια έκφραση μα­ νιώδους αποκλειστικότητας στα «ερωτογραφήματα» από τον 17ο, 18ο αιώνα ίσαμε σήμε­ ρα - είναι ένα φαινόμενο ανταρσίας. Όταν λυθεί, τείνει να πολλαπλασιαστεί σε μια αέ­ ναη αφήγηση κατακτήσεων και κατορθωμά­ των (όπως του Casanova) ή σε μια σειρά φρι­ καλεοτήτων αλγολαγνείας όπως του Μαρκησίου Ντε Σαντ: Τα επιμέρους έργα, είναι πα­ ραλλαγές των δύο αυτών πρωτοτύπων - και συνήθως η γυναικεία φωνή εκφέρεται από τον άντρα - που ίσως δείχνει την απόπειρα των δύο φύλων να προσεταιριστούν τον χώ­ ρο του άλλου: «Είδα τις ξέχωρες αιωνιότητες του άντρα και της γυναίκας» (Απολλιναίρ, Ονειροκριτική). Η reductio ad absurdum της σεξουαλικής λειτουργίας ως μιας και μόνης αποκλειστικής ορμής ανδρών και γυναικών για απόλαυση, ό­ ταν αρθεί το ταμπού μάς δίνει έργα επαναλη­ πτικά, που προϋποθέτουν το ταμπού, έξω α­ πό το χώρο τους. Η κατάργηση του ταμπού στην πορνογραφία έχει το ίδιο μονότονο α­ ποτέλεσμα μηχανικής διαγωγής: είτε πρόκει­

ται περί βιβλίων ή ταινιών. Μιας και ο ψυχι­ σμός λείπει ως ανεξάρτητο στοιχείο της αν­ θρώπινης φύσης, το αποτέλεσμα είναι μονο­ διάστατο.' Ο «Μ έγας Ανατολικός» του Ανδρέα Εμπει­ ρικού μοιάζει κάπως με το Μεγάλο Κατα­ κλυσμό. Ξαφνικά άνοιξαν οι κρουνοί και άρχι­ σε να πέφτει βροχή. Σε λίγο οι έκπληκτοι άν­ θρωποι, άρχισαν να κολυμπάνε σε μια θάλασ­ σα από σεξ - εκεί που δεν υπήρχε πριν κανέ­ να τέτοιο ελληνικό έργο. Το αποτέλεσμα αυτής της πλημμύρας είναι καθαρκτικό και α­ πολυμαντικό. Μια τέτοια ατέλειωτη δόση σεξ χωρίς κανένα αίσθημα να το συνοδεύει, δίνει την εντύπωση ενός στατιστικού πίνακος μο­ νοδιάστατου χαρακτήρα όπως η Έκθεση Κίνσεϋ. Για να είναι ερωτικό ένα κείμενο χρειάζε­ ται μια ταύτιση του αναγνώστη με την αφήγη­ ση. Χωρίς μια τέτοια ταύτιση, που δεν την βοηθάει η έλλειψη της περιορισμένης ματιάς του αφηγητή, η αφήγηση σε τρίτο πρόσωπο, η αφήγηση είναι πανοπτική και πανταχού πα­ ρούσα. Η ερωτογραφία της γραφής του Εμπειρι­ κού - έχει τούτο το χαρακτηριστικό: 1) Παράγεται από ένα και μόνο κίνητρο: τον σεξουαλικό πόθο και την ικανοποίησή του - ποικιλοτρόπως.

2) Η μηχανή που παράγει το κείμενο είναι μονοδιάστατη: Ενσωματώνεται στα πρόσω­ πα - ανδρείκελα του Ιουλίου Βερν που από ασεξουαλικά και ανερωτικά - πάντοτε όμως με καλές και κακές προθέσεις οι κακοί, - κινού­ νται γύρω από μηχανές και κατοικούν τα μη­ χανικά θαύματα - αερόστατα, υποβρύχια, αε­ ρόπλοια, ατμόπλοια γίγαντες - πλωτές πόλεις - μυστηριώδη υπόγεια νησιά, τα βάθη της γης και του ωκεανού, και του αιθέρα. Τα πρόσω­ πα του Εμπειρικού κατοικούν το ίδιο μηχανι­ κό θαύμα - όμως σ’ αυτά όλα εμφωλεύει ένα και μόνο κίνητρο - η ηδονή - ο πόθος της σε­ ξουαλικής εκτόνωσης - αλλά χωρίς αισθήμα­ τα, χωρίς συγκινήσεις. Μια αφηρημένη εργε­ νική μηχανή - Bachelor machine - όπως οι μηχανές του Ραϋμόνδου Ρουσέλ, του Κάφκα, του Duchamp, που παράγουν έργα τέχνης, ζωοποιούν νεκρούς και το πιο σημαντικό, πα­ ράγουν κείμενα. Άλλοι συγγραφείς που φα­ ντάστηκαν τέτοιες μηχανές είναι Adolfo Bioy Casares, στην Εφεύρεση του Μ ορέλ - όπου

πρόσωπα πλασματικά - εικαστικά οράματα κινούνται από μια μηχανή με κινητήρια δύνα­ μη την πλημμύρα και άμπωτη της θάλασσας. Τέτοιες «μηχανές» είναι και οι παράλογες γλυπτικές κατασκευές του Tinguly και του Τάκη - που δεν καταλήγουν πουθενά και τυποποιούν τον ανικανοποίητο εργένη - που τον φαντάστηκε ο Duchamp κινημένο από έ­ ναν αέναο πόθο. Η γραφή που παράγεται με τέτοιες παραμέτρους τείνει είτε προς τον πό­ νο και το μαρτύριο: Κάφκα: στη Σωφρονιστι­ κή Αποικία, είτε προς την ηδονή. Καμιά φορά και στα δύο - όπως π.χ. η μηχανή του κρά­ τους της Δυστοπίας του Όργουελ, στο 1984: όπου η συνεχής τιμωρία που υφίστανται τα πρόσωπα αυτής της κοινωνίας από ένα πλα­ σματικό ανώτερο όργανο, τον Μεγάλο Αδελ­ φό, οδηγεί δύο απ’ αυτά - μια γυναίκα κι έναν άνδρα - σ ’ ένα ξέφρενο απαγορευμένο έρω­ τα για τον οποίο τιμωρούνται σκληρά. Εκεί η γενικευμένη εργενική Μηχανή, θριαμβεύει και στον ευνουχισμό και στην πρόκληση κρυφών οργίων - όπως δηλώνει στον εραστή της η ηρωίδα. Αυτά τα σαδομαζοχιστικά πρότυπα - του δυτικού κόσμου - εκπορευόμενα από τον κα­ θολικισμό και τον προτεσταντισμό, βρίσκουν - στον Εμπειρικό μια τρίτη εκδοχή: την ορθό­ δοξη λειτουργία του έρωτα, ως εξωτερικού κι εξωτέρου παράγοντα που υπάρχει μόνο σε μια εκτοπία - δηλαδή σ ’ ένα προσωρινά μετέ­ ωρο χώρο που δεν ανήκει σε στέρεο έδαφος - αλλά ταξιδεύει σ ’ έναν ωκεανό σεξουαλικού πόθου και ποθούμενου. Μια μήτρα όπου για το διάστημα του ταξιδιού όλα επιτρέπονται. Το πλοίο αυτό καθ’ εαυτό παράγει το κείμενο του πόθου με τους κινητήρες του - όπως στο διάσημο ποίημα του Ραϋμόν Ρουσέλ Η ψυχή του Βικτόρ Ουγκό - όπου ένα υπόγειο ηφαιστειακό εργοστάσιο παράγει την ποίηση. Εδώ η πλατωνική εξωτερική Ιδέα, του έρωτα, κινεί τον σεξουαλικό πόθο, καθώς τα πρόσω­ πα μετέχουν σ’ αυτόν ως παθητικά ανδρείκε­ λα που κινούνται τρόπον τινά απέξω - φαντασιώνοντας πάνω σε απτά όντα τα όνειρά τους - και αυτά τα κινεί ο αφηγητής πάντοτε σε τρίτο πρόσωπο - όπως ένας από μηχανής θεός. Μ’ αυτόν τον τρόπο - ο Εμπειρικός εφαρ­ μόζει έναν ενδοκειμενισμό - υπονομεύοντας

την ηθική τάξη του Βικτωριανού προτύπου με τον ασεξουαλικό του Ιδεαλισμό, με το να τους βάλει να βράζουν όλοι στο ίδιο καζάνι του πόθου - που οραματίστηκε όταν πρωτό­ γραφο ένα κείμενο κλειδί - την Υψικάμινο ό­ που βράζουν και λιώνουν οι λέξεις αποπλανη­ μένες από τη συμβατική τους έννοια - σε αλ­ λοπρόσαλλους συνδυασμούς, που μόνον ε­ ρωτικοί μπορεί να είναι. Εδώ το υπερωκεάνιο ο Μ έγας Ανατολικός, υποκαθιστά την Υψικά­ μινο, αποτελειώνοντας έτσι το έργο του Εμπειρικού εν βρασμώ ψυχής τε και σώματος - ένα όραμα που ορθοδοξοποιεί πλατωνικά την Πλωτή Δυτική Πολιτεία και τη μετατρέπει σ’ ένα οργιαστικό φορμαλιστικό Βυζάντιο του Ερωτα: Δεν κατηγόρησαν το Βυζάντιο οι Δυτικοί για ομοιομορφία, ομοιογένεια και μο­ νοτονία; Ο Μέγας Ανατολικός είναι ένας με­ ταβυζαντινός πίνακας του έρωτα τεραστίων διαστάσεων, ανάλογος με το διάσημο τρίπτυπο του Bosch - ή ανάλογα έργα του Ραμπελαί και του Bruegel, όπου διάφορες μηχα­ νές διακρίνονται: στον Bruegel και στον Ραμπελαί, το ορεκτικό στομαχικό και χωνευτικό και στον Bosch μια ερωτοποίηση της αδηφα­ γίας. Και στις τρεις κυριαρχεί ο πόθος, χωρίς έλεγχο - ενώ στον ασκητικό Δον Κιχώτη ο πό­ θος - κινούμενος από τον ενδοκειμενισμό των Ιπποτικών Μυθιστοριών - παραφρονεί. Ο Μέγας Ανατολικός με τις γιγαντιαίες ρό­ δες του - είναι ένας μύθος που παράγει ερω­ τικό κείμενο αντί να παράγει απλώς πλοκή μυθιστορήματος όπως στον Ιούλιο Βερν. Ο Βερνικός Ιδεαλισμός αναποδογυρισμένος φαντάζει όπως ο Μέγας Σατανάς, ο Εωσφό­ ρος - που έπεσε κατακέφαλα μέσα στην κό­ λαση κι είναι τώρα αναποδογυρισμένος - το κεφάλι του βγαίνοντας στο άλλο ημισφαίριο. Οι κολασμένοι του Δάντη στον Μέγα Ανατολι­ κό βρήκαν την πρωτεϊκή τους αθωότητα και κολυμπάνε μες στην αμαρτία, χωρίς τύψεις ή μεταμέλειες ή αυτστιμωρίες κι επιδίδονται: στο αγαπημένο τους σπορ: το σεξ μέχρι κο­ ρεσμού.

της αγαπημένης - εντελώς προτεσταντικό σύνδρομο και πουριτανικό. Θα μπορούσε ί­ σως κανείς να κατηγορήσει τον Εμπειρικό για ελευθεριότητα και χαλαρή ηθική υπόσταση και φυσικά μηδενισμό. Όμως ο μηδενισμός του Εμπειρικού σταματάει μπροστά στο έ­ γκλημα: Τον μανιακό δολοφόνο γυναικών - ή τ’ ανάπαλιν, ανδρών. Ο Παράδεισος και η Κό­ λασή του είναι ένα. Όπως του μεγάλου Άγγλου ποιητή Ουίλιαμ Μπλέικ που παντρεύ­ ει τους δύο χώρους και θεωρεί τη σατανική ε­ νέργεια, ζωοποιό. Άλλωστε έχει κι αυτός ορα­ ματιστεί - ένα τυπογραφείο υποχθόνιο που παράγει κείμενα, καθώς κι ένα υπερβατικό πρόσωπο που υπαγορεύει την ποίησή του. Το υποχθόνιο αυτό τυπογραφείο εμφανίζεται και σ’ ένα κείμενο του Μπρετόν - στο Poisson Soluble του Μ ανιφέστου: Η αυτοαναφορά στα γραπτά των ποιητών είναι συχνότερη απ’ ό,τι φανταζόμαστε. Το κείμενο του Εμπειρι­ κού πηγάζει από την ίδια αυτοαναφορικότητα που θέλει τον αφηγητή χωριστά και μαζί με τα μυθολογούμενα πρόσωπα. Στο κείμενο “Αμούρ Αμούρ” , είναι ο καταρράχτης το πρώ­ το κινούν - που μετατρέπεται στον ποτάμιο έρωτα. Κι εδώ κολασμένοι και παραδείσιοι ε­ νώνονται σ’ ένα ηδονιζόμενο αμοιβαία εκστα­ τικό πρόσωπο. Όσο για τη μεταφορά του πο­ δηλάτου - «Η ποίησις είναι ανάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου” - η μηχανική αυτή παρο­ μοίωση -ταύτιση της ποίησης με ένα μηχανι­ κό μέσο - μεταφοράς - σφραγίζει την ιδέα μου ότι ο Εμπειρικός γύρευε και καθιέρωνε αυτές τις εργένικες μηχανές που παράγουν κείμενα ακολουθώντας την περίεργη αυτή ι­ δέα ότι και η γλώσσα η ίδια είναι ένας μηχανι­ σμός - μια μηχανή θεϊκιά - που αυτοπαράγεται, ερμαφρόδιτη θεότητα που αρχίζει τη δη­ μιουργία - σε τόσους κοσμογονικούς μύ­ θους - και μάλιστα στο κείμενο «Τα κείμενα», πάλι εμφανίζεται ένας μυστηριώδης ποδηλα­ τιστής που σώζει την πολιορκημένη πόλη: Γιατί ο τίτλος τα κείμενα; Η αναφορά ασφα­ λώς δεν είναι τυχαία.

Στο έργο του Εμπειρικού Κόλαση και Πα­ ράδεισος, γίνονται ένα με απουσία του Κα­ θαρτηρίου - που υπάρχει σπάνια στον Εμπει­ ρικό - μόνον ίσως - στην «Κόρη της Πενσυλβανίας», τιμωρείται ο έρωτας με θάνατο

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΝΑΝΟΣ ΒΑΑΑΩΡΙΤΗΣ

1.

Ας υποθέσουμε ένα έργο που μας δείχνει πώς οι

Τούρκοι βίαζαν τις Ελληνίδες - και τις άφηναν να συλλέξουν τον καρπό του βιασμού - οπότε αίμα τουρκικό θα μπει αναγκαστικά στις φλέβες μας. Βια­ σμός κακή λέξη, που δεν αφορά μόνο το σεξουαλικό, αλλά και τα υπόλοιπα, τον χώρο της διανοίας και των υλικών πραγμάτων. Όμως ένα έργο που θα έδειχνε μια σειρά συμβάντων που αφορούν βιασμούς Ελληνίδων από Τούρκους, θα είχε μια γραφική σημασία, αλ­ λά δεν θα ήταν έργο όπου τα πρόσωπα είναι ελεύθερα και ενεργούν με τη θέλησή τους αντί να είναι θύματα καταναγκασμού. Έχω σκεφτεί να γράψω ένα τέτοιο έργο - δημιουργώντας ένα πρόσωπο Τούρκου που θα συμβόλιζε όμως τους άλλους: έναν Μαχμούντ Αλή έ­ να είδος Μαλντορόρ, που θα είχε ως αντίπαλο - τον ήρωα του χριστιανικού θεού, φωτεινό Αηγιάννη. Αγώ­ νας στην αρχή άνισος, αφού ο Μαχμούντ Αλή κατέχει όλα τα μέσα τρόμου, καταπίεσης, εξουσίας, δύναμης - και βιάζει μια ολόκληρη στρατιά από κορασίδες και ώριμες γυναίκες, χωρίς μέσα να του αντισταθούν ε­ κτός απότην τελευταία: την Αλίκη Θεοδούλου - που με κρυμμένο μαχαίρι, παραπλανάει τους βιαστές και τους εξολοθρεύει συστηματικά. Η Αλίκη Θεοδούλου, δεν είναι άλλη από μια μεταμφίε­ ση, σε γυναίκα, του καταπληκτικής ομορφιάς Αηγιάννη Φωτεινού - που θα περνούσε για γυναίκα εύκολα, κοροϊδεύοντας τους εραστές του - χάρις σ’ ένα κορ­ σέ που έκρυβε τα γεννητικά του όργανα. Το εθνικό έρ­ γο της εξολόθρευσης των βιαστών - από έναν τραβεστί που πριν τους σκοτώσει, τους απολαμβάνει - έως την ημέρα που οι βιαστές αποδεκατισμένοι και τρομο­

κρατημένοι, εξαγοράζουν έναν επαγγελματία δολο­ φόνο, που την ώρα του οργασμού του πνίγει τον Άλκη Θεοδούλου, του οποίου το ψευδώνυμο κρύβει την α­ ληθινή του ταυτότητα. Είναι στην πραγματικότητα ο αχρείος Καπανδρίτης, το άθλιο σκουλίκι πολλών άλ­ λων αφηγημάτων, ο χωροφύλακας των Βαυαρών - ο χαφιές όλων των καθεστώτων, ο ακροδεξιάς οργανω­ τής των ανταρτών του εθνικού στρατού, που πολεμάει μεν τους «Βιαστές» αλλά συγχρόνως τους χρησιμο­ ποιεί για να εξολοθρεύσουν τους αντιπάλους του την Αλίκη Θεοδούλου και τον Φωτεινό Αηγιάννη. Το έργο αυτό θα έπασχε από μια μαυρόασπρη δομή όπου κακοί και καλοί γίνονται στερεότυπα. Κι όμως ε­ δώ επεμβαίνει ένα άλλο συστατικό: το απρόβλεπτο. Αν καταργήσουμε το απρόβλεπτο, καταργούμε και τη σημασία ενός συμβάντος. Το αναμενόμενο γίνεται πανάκεια μας αποστεώνει την ανάπτυξη της αφήγη­ σης. Ο βαμπιρισμός του ερωτισμού - είναι η διάθλασή του σ’ ένα σημείο όπου όλα γίνονται ίδια: π.χ. το ίδιο είναι πάντοτε η ηδονή, που γίνεται μια ψευτοηδονή. Είναι στημένες έτοιμες παγίδες -τα έτοιμα αντικείμενα του Marcel Duchamp που δεν αλλάζουν με την αλλαγή. Το έτοιμο αντικείμενο του έρωτα είναι ο έρωτας: το σεξ πάντοτε η επανάληψη ενός προηγούμενου, ίδιου συμβάντος: Η συν-ουσία, γίνεται μια διαρκής παρ­ ουσία και παραπαίει, δίπλα στην αν-ουσία. Μα κατα­ λήγει στην απ-ουσία. Άμεση ικανοποίηση είναι η συνταγή αυτή της παρουσίας και επανάληψης.

Γνωρίστε τον Ελληνικό Πολιτισμό με τις Εκδόσεις Ποιότητας

<§> ΠΑΠΑΔΗΜΑ που τιμούν τα ελληνικά y ράμματα και συ μ β ά λλου ν στην ανάπτυξη των κλασικών σπουδών και της παιδείας στην πατρίδα μας Κάθε β ιβ λ ίο μα ς είνα ι το π ο λυ τιμ ό τερ ο και φθηνότερο δώρο ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΗΜΑ. Ιπ π ο κ ρ ά τ ο νς 8, Α θ ή να , τηΚ. 36.27.318

Αφφμα

<§> ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ Ζωή Βαλάση Τα δώρα του αγέρα Την έκδοση σχεδίασε, ζωγράφισε και επιμελήθηκε η Εύα Μελά

ο αναποδιάρης

Ρένου Ρώτα Οι άρχοντες του μύλου Παραμύθι για μεγάλα παιδιά Με έξι εικόνες της Ζιζής Μάκρη

Ελένη Χωρεάνθη Ο Αναποδιάρης

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΕΒΕ Σόλωνος 130,106 81 Αθήνα Τηλ.: 3820835 Fax: 3813354 ΒΙΒ ΛΙΟ Π Ω ΛΕ ΙΑ:

1. ΑΘΗΝΑ, Μαυροκορδάτου 3 Τηλ.: 3829835, 3829814 2. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, Μενελάου 3 & Εγνατία 65, Τηλ.: 283810 3. ΓΙΑΝΝΕΝΑ, 28ης Οκτωβρίου 19, Τηλ.: 38090

Κώστας Γρηγοριάδης Τα οικολογικά Λεύκωμα γελοιογραφιών με επίκαιρα οικολογικά θέματα

Σαββάλας Εκδόσεις - Βιβλιοπωλείο

ΣΤΟ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ

ΒΙΒΛΙΟ

ΕΚΔΟ ΣΕΙΣ-ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΣΑΒΒΑΛΑ Ζ.ΠΗΓΗΣ 1 8 & Σ 0 Λ Ω Ν 0 Σ 10681 ΑΘΗΝΑ ΤΗ Λ :3301251 FAX:3810907

Φ ώ της Κ ο ντο γλο υς ΕΝ ΕΙΚΟΝΙ ΔΙΑΠΟΡΕΥΟΜΕΝΟΣ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΤΡΙΑΝΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΟΥ

ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ: ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ · π. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΝΤΖΟΥΛΑΤΟΥ · ΙΩΣΗΦ ΒΙΒΙΛΑΚΗ · ΑΝΔΡΕΑ ΒΟΥΡΛΟΥΜΗ · ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ · ΚΩΣΤΑ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ • ΣΩΤΗΡΗ ΓΟΥΝΕΛΑ · π. ΑΓΑΠΙΟΥ ΔΡΙΤΣΑ · ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ · ΝΙΚΟΥ ΖΙΑ · ΙΟΥΛΙΟΥ ΚΑΪΜΗ · ΙΑΚΩΒΟΥ ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗ · ΣΟΥΛΗΣ ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΑΠΡΑΛΟΥ · ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΡΑΒΙΑ · ΑΓΑΠΗΣ ΚΑΡΑΚΑΤΣΑΝΗ · ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΝΤΟΥ · ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΟΡΔΗ · ΝΙΚΟΥ ΚΟΥΝΔΟΥΡΟΥ · ΘΑΝΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ · ΓΙΑΝΝΗ ΛΙΓΝΑΔΗ · ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΑΝΟΥΣΑΚΗ · Μ. Γ. ΜΕΡΑΚΛΗ · ΓΙΑΝΝΗ ΜΟΡΑΛΗ · ΚΩΣΤΗ ΜΟΣΚΩΦ · ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ Ν. ΜΟΣΧΟΥ · ΜΑΤΘΑΙΟΥ ΜΟΥΝΤΕ · ΜΠΟΣΤ · ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΙΥΝΟΠΟΥΛΟΥ · ΣΤΡΑΤΗ ΠΑΣΧΑΛΗ ·Π . Β. ΠΑΣΧΟΥ · ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ · ΔΙΟΝΥΣΗ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΥ · ΜΑΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗ · ΑΝΤΩΝΙΟΥ-ΑΙΜΙΛΙΟΥ ΤΑΧΙΑΟΥ · π. ΦΙΛΟΘΕΟΥ ΦΑΡΟΥ · ΓΙΩΡΓΟΥ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗ · I. Μ. ΧΑΤΖΗΦΩΤΗ «ΝΙΚΟΥ ΧΟΥΛΙΑΡΑ · ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ . ♦ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΕΡΓΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ * ΑΝΕΚΔΟΤΗ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ · ΣΠΑΝΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ * ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ. Επιμέλεια; ΙΩΣΗΦ ΒΙΒΙΛΑΚΗΣ

Θανάση Παπαζώτου

Βυζαντινές Εικόνες Της Βέροιας καί στά αγγλικά ΒΥΖΑΝΤΙΝΕ ICONS OF VERROIA μετ.: John C. Davies Ή έκδοση έχει επιδοτηθεί άπό τό: ΙΔΡΥΜΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ & ΕΜΜΑΣ ΔΟΞΙΑΔΗ Στο βιβλίο αύτό παρουσιάζεται ή προσέγγιση άπό αισθητικής άπόψεως, τών βυζαντινών είκόνων πού διασώθηκαν στούς ναούς τής Βέροιας καί χρονολογούνται άπό τόν 11° έως τίς άρχές τού 16“ αί., (στίς πρώτες 88 σελίδες σέ χαρτί σαμουά τών 120 γραμ.)' καί άκολουθοΰν 123 όλοσέλιδοι έγχρωμοι πίνακες τών είκόνων σέ χαρτί illustration 170 γραμ.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Α Κ Ρ ΙΤ Α Σ ΕΦΕΣΟΥ 24-171 21 Ν. ΣΜΥΡΝΗ-ΤΗΛ.: 9334 554, 9334 685 - FAX: 9311 436

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΛΕΘΡΟΝ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ

ΚΩΣΤΑΣ ΣΗΜΙΤΗΣ

Γ ΙΑ Μ ΙΑ Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ ΙΣ Χ Υ Ρ Η Γ ΙΑ Μ ΙΑ ΙΣ Χ Υ Ρ Η Ε Λ Λ Α Δ Α

ΠΛΕΘΡΟΝ

ΚΩΣΤΑΣ ΣΗΜΙΤΗΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΙΣΧΥΡΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΙΣΧΥΡΗ ΕΛΛΑΔΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Μασσαλίας 20α, 106 8 0 Α θήνα, τηλ.: 3 6 .4 1 .2 6 0 ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Σκουφά 71, 106 8 0 ’Αθήνα, τηλ.: 3 6 .4 5 .0 5 7

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΝΕΜΕΣΙΣ

*

Μ αυρομιχάλη 39, Τηλ. 3601956, 3610445

ΕΒΛΙΑ τςεαεμγπ

ΟΛΟΠΤΟΡΙΚΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΑΑ (1668-1671)

CHRISTOTER WORDSWORTH

ΕΛΛΑΔΑ

ε.τοβλ£ΜτΓ) -τ.κοβελ ΑΤΤΟ

)CCDNCTANTJNOYTfOA6(OC eic λλρίΑΝογποχίΝ

Τα βιβλία Περιηγήσεων ανά την Ελλάδα, των εκδόσεων 'ΕΚΑΤΗ" βρίσκονται σ’όλα τα καλά Βιβλιοπωλεία ή στέλνονται με αντικαταβολή σε όλη την Ελλάδα. Τηλ. παραγγελιών 8837343

AA

Σ l E YΣ E\

l

Παράξενοι και απρόβλεπτοι δαίμονες της... σύγχρονης τεχνολογίας έστησαν παγίδα σ’ ένα μέρος της ύλης του προηγούμενου διαβάζω. Κατά τη φωτογράφηση ορισμέ­ νων σελίδων τη θέση των διορθωμένων δοκιμίων κατέλα­ βαν, φευ, δοκίμια της αρχικής πληκτρολόγησης! Για λόγους δημοσιογραφικής δεοντολογίας αναδημοσι­ εύουμε από το τεύχος Νοεμβρίου (No 357) δύο από τα κείμενα που ιδιαιτέρως... τραυματίστηκαν: τη Συνέντευξη που πήρε ο Βρασίδας Καραλής από τον ελληνιστή καθη­ γητή Rodrerick Beaton (σελ. 68-72) και το Ρεπορτάζ της Δέσποινας Δεμερτζή για τη Νεοελληνική Λογοτεχνία στο Λουξεμβούργο: Το χρονικό μιας Έκθεσης(σελ. 42-43).

έσα στη χρονιά που μας πέρασε, ο Δήμος Λουξεμβούργου διοργάνωσε μια σειρά εκδηλώσεων με γενικό τίτλο «Ματιές στην Ελλάδα». Οι εκδηλώσεις αυτές πραγματο­ ποιήθηκαν υπό την αιγίδα της Ελληνικής Πρεσβείας και στόχευαν να παρουσιάσουν στο ξένο κοινό (στους Λουξεμβούργιους και στους πολυάριθμους άλλους ξένους που εργάζονται στο Μεγάλο Δουκά­ το) ορισμένες πτυχές του ελληνικού πολιτισμού. Παρακινούμενη από τη διαπίστωση ότι η Ελλάδα εί­ ναι περισσότερο γνωστή στους ξένους από τις αρχαιότητές της ή από τις γραφικότητές της, και θέλο­ ντας να προβάλει κάποιαν άλλη, σύγχρονη και ενδια­ φέρουσα πτυχή του νεοελληνικού πολιτισμού, μια ο­ μάδα που εργάστηκε στο πλαίσιο του Συλλόγου Ελλήνων Λουξεμβούργου (στο εξής για συντομία ΣΕΛ), αποφάσισε να ετοιμάσει μια Έκθεση Νεοελληνικής Λογοτεχνίας σε μετάφραση στις γλώσσες ακριβώς που μπορεί να ενδιέφεραν το κοινό του Μεγάλου Δουκάτου, δηλαδή στις εννέα - τότε - γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένω­ σης: αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά, ιταλικά, ολλανδικά, πορτο­ γαλικά και δανικά. Το εγχείρημα ήταν αρκετά σύνθετο και έθετε διάφορα προβλήματα: το πρώτο από αυτά ήταν ο εντοπισμός των μεταφρασμένων βιβλίων. Η ο­ μάδα αρχικά χρησιμοποίησε ως βάση τη «Βιβλιογραφία μεταφράσεων νεοελληνικής λογοτεχνίας» της Ε.Λ. Σταυροπούλου (εκδ. ΕΛΙΑ, 1986). Στη συνέχεια, έχοντας καταρτίσει ένα πρώτο κατάλογο, η ομάδα ζήτη­ σε από βιβλιοπωλεία του Λουξεμβούργου να εντοπίσουν ποια ήταν τα βιβλία που κυκλοφορούσαν ακόμη στο εμπόριο και αν υπήρχαν ενδε­ χομένως και άλλες, μεταγενέστερες, μεταφράσεις νεοελληνικής λογο­ τεχνίας. Αυτή η πορεία ακολουθήθηκε για τα γαλλικά και τα γερμανικά που είναι επίσημες γλώσσες του Λουξεμβούργου- όχι όμως και για τις υπόλοιπες γλώσσες, για τις οποίες χρειάστηκε να υπάρξει χωριστή αλ­ ληλογραφία με τους σχετικούς εκδοτικούς φορείς σε διάφορα μέρη της Ευρώπης. Η εξεύρεση των οικονομικών μέσων για την πραγματοποίηση της Έκθεσης ήταν ένα άλλο σημαντικό ζήτημα. Η Εθνική Βιβλιοθήκη του Λουξεμβούργου ενίσχυσε χρηματικά την έκθεση, αγοράζοντας μεγάλο μέρος των βιβλίων σε γαλλική, γερμανική και αγγλική γλώσσα. Για τις υπόλοιπες γλώσσες, η προμήθεια των βιβλίων καλύφθηκε από τη χρη­ ματοδότηση του Δήμου Λουξεμβούργου, ενώ η έκδοση του (δίγλωσ­ σου) οδηγού της έκθεσης, όπου περιλαμβάνεται βιβλιογραφία των εκ­ θεμάτων, καλύφθηκε από το ταμείο του ίδιου του ΣΕΛ. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι στο αίτημα του ΣΕΛ για δωρεά βιβλίων ανταποκρίθηκαν θετικά και αρκετοί εκδοτικοί φορείς στην Ιταλία, στη Γερμανία και στην Ελλάδα. Οι σημαντικότερες σε όγκο προσφορές βιβλίων - που θα πλουτίζουν στο εξής τη βιβλιοθήκη του ΣΕΛ - προήλθαν από τα τμήμα­ τα ελληνικής φιλολογίας των Πανεπιστημίων του Παλέρμο και της Πάδοβας, από το Σικελικό Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, από το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, καθώς και από αρκετούς εκδοτικούς οίκους μεταξύ των οποίων οι Romiossini, Kauffmann/Hatier, Κέδρος, Ηριδανός, Οδυσσέας και Doric/Καθημερινή Publications. Εξάλλου, αρκετοί ι-

διώτες, Έλληνες και φιλέλληνες, έδειξαν το ενδιαφέ­ ρον τους δανείζοντας για τις ανάγκες της Έκθεσης Βι­ βλίου από την προσωπική τους βιβλιοθήκη. Τα βιβλία που προήλθαν με αυτό τον τρόπο από τόσο διαφορετικές πηγές επέτρεψαν να καλυφθεί ένα αρ­ κετά αντιπροσωπευτικό φάσμα της νεοελληνικής λο­ γοτεχνίας. Η έκθεση που πραγματοποιήθηκε από τις 7 ώς τις 31 Δεκεμβρίου 1994 στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Λουξεμβούργου, περιλάμβανε ήδη τα πιο παλιά έργα των απαρχών της λογοτεχνίας μας, το έπος του Διγενή Ακρίτα σε ισπανική μετάφραση, τον Ερωτόκριτο σε αγγλική και σε ιταλική- και συνέχιζε παρουσιάζο­ ντας τα έργα 85 ποιητών και πεζογράφων, συνολικά κάπου 320 βιβλία, περνώντας από τον Παπαδιαμάντη και τον Ροίδη, καθώς φυσικά και από τους ήδη γνω­ στούς από μεταφράσεις Καβάφη, Σεφέρη, Ελύτη, κα­ θώς και Καζαντζάκη, Βασιλικό, Σαμαράκη, για να καταλήξει σε νεότερους συγγραφείς, όπως είναι - ενδει­ κτικά πάντα - ο Θ. Βαλτινός, η Μ. Δούκα, η Ρ. Γαλανάκη κ.ά. Δίπλα στα βιβλία εκτέθηκαν και δίσκοι με μελοποιημέ­ να ποιήματα Νεοελλήνων ή με τη φωνή ποιητών που διαβάζουν ποιήματά τους, καθώς και φωτογραφικό υλικό από το αρχείο Σοκόλη, που στάλθηκε στο Λουξεμβούργο με τη φροντίδα του Ιδρύματος Ελληνι­ κού Πολιτισμού. Στο πλαίσιο της έκθεσης έγιναν επίσης δύο διαλέξεις: Στην πρώτη ο κ. Saunier νεοελληνιστής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης και μεταφραστής έργων νεοελληνικής λογοτεχνίας, με θέμα «Η αφανής όψη των νεοελληνικών γραμμάτων», εξήγησε πώς πο­ λύ σημαντικά έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας πα­ ραμένουν ακόμη αμετάφραστα στα γαλλικά. Στη δεύ­ τερη διάλεξη η κ. Νίκη Eideneier, εκδότρια και μετα­ φράστρια, ανέλυσε το θέμα «Νεοελληνική λογοτεχνία σε μετάφραση: η περίπτωση της Γερμανίας». Επιχειρώντας τώρα έναν απολογισμό, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι αυτή η Έκθεση, που είχε συγκε­ κριμένο αντικείμενο (τη νεοελληνική λογοτεχνία) υπό μιαν ειδική μορφή (μετάφραση), απευθύνθηκε όχι μό­ νο στους Έλληνες ενδιαφερομένους, αλλά κυρίως στο ξένο, πολύγλωσσο - αν και ολιγάριθμο - κοινό του Λουξεμβούργου. Η συμβολή πολλών ελληνομαθών στην πραγματοποίηση της Έκθεσης και η προσέ­ λευση στις διαλέξεις φανέρωσαν ότι υπάρχει από με­ ρικούς ανθρώπους μεγάλο ενδιαφέρον για ό,τι αφορά τα νεοελληνικά γράμματα. Αλλά η Έκθεση κίνησε και το ενδιαφέρον ορισμένων εκτός Λουξεμβούργου φο­ ρέων- έτσι, ξεκίνησαν συζητήσεις που θα μπορούσαν, με την κατάλληλη ενίσχυση, να καταλήξουν σε επανά­ ληψη, μεταφορά ή εμπλουτισμό της έκθεσης αυτής σε κάποιαν άλλη πόλη της Ευρώπης, ώστε να υπογραμμι­ στεί έτσι περισσότερο η παρουσία μιας αξιόλογης λο­ γοτεχνικής παραγωγής. Δέσποινα Δεμερτζή

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗ R o b e r tso n D a v ies

Βαθ ι ά

Ρ ι ζ ωμ έ ν ο

Κυκλοφόρησε το δεύτερο, και αυτόνο­ μο, μυθιστόρημα της Τριλογίας των Κόρνις του μεγάλου σύγχρονου Κανα­ δού συγγραφέα, Robertson Davies. Ο Φράνσις Κόρνις είναι ένας πάμπλουτος, προικισμένος αλλά μοναχι­ κός άνθρωπος που, αναζητώντας εναγωνίως ό,τι πιο ουσιαστικό κρύβουν οι άν­ θρωποι και η ζωγραφική, γνωρίζει τον απρόσιτο κόσμο των εμπόρων έργων τέ­ χνης και μπαίνει στο πάνθεον των διασημότερων τεχνοκριτών όταν καλείται να αποφανθεί για την αυθεντικότητα ενός αναγεννησιακού πίνακα. Ζει την πολυ­ τάραχη ζωή του ανάμεσα στην αλήθεια και το ψέμα, την αγάπη και την απιστία, τη γνησιότητα και την πλαστότητα και κερδίζει την υστεροφημία μ' έναν πίνακα που φιλοτεχνεί ο ίδιος με την τεχνική των Μεγάλων Δασκάλων γιατί, κατέχο­ ντας τις μεθόδους τω ν εμπειρογνωμό­ νω ν, ξέρει πως ν' αποφύγει το ξεσκέπασμα της πλαστότητάς του. Διδότου 10 τηλ. 3621367,3622390 Βιβλιοπωλείο, Κωλέττη 25 τηλ. 3836460

R o d r e r ic k B e a t o n Ο καθηγητής στην έδρα Κοραή για τη Νεοελληνική και Βυζαντινή Ιστορία, Γλώσσα και Λογοτεχνία στο King’s College του Πανεπι­ στημίου του Λονδίνου Rodrerick Beaton έδωσε διάλεξη πριν από μερικούς μήνες προσκεκλημένος της Γενναδείου Βιβλιοθήκης και των Φίλων της Αγγλικής Αρχαιο­ λογικής Σχολής Αθηνών με θέμα Ο Νίκος Καζαντζάκης και η Ελλη­ νική παράδοση. Ο καθηγητής Beaton είναι ένας πολύ γνωστός Ελληνιστής με πλούσιο εκδοτικό και ερευνητικό έργο. Οι σημαντικότερες δημοσι­ εύσεις του είναι: Folk Poetry of Modern Greece (1980), The Medieval Greek Romance (1989), George Seferis (1991), An Introduction to Modern Greek Lirerature (1994). Τελευταίο του έργο είναι το μυθιστόρημα Τα παιδιά της Αριάδνης (Ariadne‘s Children, 1995), που κυκλοφόρη­ σε αυτό το χρόνο στην Αγγλία. Με την ευκαιρία της παραμονής του στην Ελλάδα, μιλήσαμε με τον καθηγητή Beaton για τον Νίκο Καζαντζάκη και σχετικά με τα φλέγοντα προβλήματα του Ελλη­ νισμού και των Ελληνικών Σπουδών στο εξωτερικό. ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ 0 ΒΡΑΣΙΔΑΣ «ΑΡΑΛΗΣ

Σννέντενξη

Βρασίδας Καραλής:

Κ ύ ρ ιε B e a t o n , μ ε α φ ο ρ μ ή τ η δ ιά λ ε ξ ή

σ α ς α π ό ψ ε σ τ η ν Α γ γ λ ικ ή Α ρ χ α ιο λ ο γ ικ ή Σ χ ο λ ή , θ α ή θ ε λ α ν α μ α ς π ε ίτ ε π ο ια ε ίν α ι η θ έ σ η τ ο υ Ν . Κ α ζ α ν τ ζ ά κ η μ έ σ α σ τ η ν ε λ λ η ν ικ ή π α ρ ά δ ο σ η κ α ι π ο ια η σ τ ά σ η τ ο υ α π έ ν α ν τ ι σ ’ α υ τή ν.

Rodrerick Beaton: Πάντοτε είχα μια περιέργεια για τον Καζαντζάκη, όχι τόσο για τον ίδιο αλλά για τη θέση του στα νέα ελληνικά γράμματα - γιατί; Ο Καζαντζάκης είναι από τους λίγους Έλληνες λογοτέχνες που έχουν ξεπεράσει το φράγμα της ελληνικής γλώσσας και του πολιτι­ σμού και έχει γίνει παγκοσμίως γνωστός ως μεγάλος συγγραφέας, ποιητής και πεζογράφος. Πολύ σημαντικό αυτό. Για τον Καζαντζάκη όμως, σε αντίθεση με τον Καβάφη, τον Σεφέρη, τον Ελύτη, τον Ρίτσο δεν βλέπουμε να εκπονούνται πολλές μελέτες για το έργο του, δεν βλέπουμε αρκετές διατριβές, βιβλία, με λαμπρές αν και ελάχιστες εξαιρέσεις στην πατρίδα του. Άρα έχουμε την πολύ περίεργη περίπτωση ενός μεγάλου συγγραφέα, α­ ναγνωρισμένου έξω από την Ελλάδα, που, ακόμα, πι­ στεύω, υποτιμάται στην ίδια τη χωρατού. Και αναρωτιέ­ μαι γιατί. Οφείλεται μάλλον, νομίζω, στη διανοητική εξωστρέφεια του Καζαντζάκη, μιας και δεν τον ενδιέφερε τον ίδιο, όπως φαίνεται, να προβληθεί στα ελληνικά γράμματα και στην Ελλάδα τόσο, όσο στο εξωτερικό... σαν να έριξε, κατά κάποιο τρόπο, μαύρη πέτρα πίσω του. Τη στάση αυτή, πιστεύω, δεν του τη συχώρεσαν οι συμπατριώτες του. Μ ή π ω ς έ φ τ α ιγ ε κ α ι η θ ε μ α τ ο λ ο γ ία τ ο υ , ο δ ια φ ο ρ ε τ ικ ό ς τ ρ ό π ο ς π ο υ έ β λ ε π ε τ η ζ ω ή , α ν σ κ ε φ τ ο ύ μ ε π ω ς ε ίν α ι ο μ ό ­ ν ο ς λ ο γ ο τ έ χ ν η ς , μ έ χ ρ ι σ ή μ ε ρ α , π ο υ έ χ ε ι μ ια φ ιλ ο σ ο φ ία ζ ω ή ς , κ ά τ ι π ο υ ο ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ι Έ λ λ η ν ε ς λ ο γ ο τ έ χ ν ε ς σ τ ε ­ ρ ο ύ ν τ α ι;

Ή δεν το φέρνουν τόσο έκδηλα όσο αυτός. Ο Καζαντζάκης οπωσδήποτε ήθελε να έχει μια φιλοσοφία και θρησκεία δι­ κή του. Όπως θυμάστε στο τέλος της Ασκητικής με το Πι­ στεύω, σε έναν θεό Ακρίτα Διγενή. Ο ίδιος παρουσιαζόταν

Ο Καζ αν τ ζ άκ η ς εί ναι σ υ γ γ ρ α φ έ α ς των α κ ρ ο τ ήτ ων να παιχνίδι με τη χώρα του. Είχε πολλά προβλή­ ματα, μια στάση, ας πούμε, μεταξύ αγάπης και μίσους, σαν να είχε ένα σύμπλεγμα εμπρός στη χώρα του. Σαν να του άρεσε ωστόσο να παίζει αυτό το παιχνίδι. Σαν να έλεγε πως εγώ ως Έλλη­ νας Κρητικός βρίσκομαι πιο ψηλά από ό,τι οι άλ­ λοι Έλληνες. Μ ή π ω ς α υ τ ό ε ίν α ι α λ ή θ ε ια ω ς έ ν α σ η μ ε ίο ;

Ναι- ώς ένα σημείο, πιστεύω πως αληθεύει. Επει­ δή μάλιστα ο στόχος του ήταν τόσο υψηλός, οι γύρω του δεν τον εκτιμούσαν έτσι όπως θα ήθε­ λε ο ίδιος να εκτιμηθεί, ενώ, σε μεγαλύτερο βαθ­ μό, στο εξωτερικό τον εκτιμούσαν... όμως ως λογοτέχνης και όχι ως οτιδήποτε άλλο. Παρ’ όλα αυτά ήταν ένα Διγενής Ακρίτας με την ακριβή σημασία των λέξεων. Πιστεύω πως ήταν και πως ήθελε να είναι. Ο ίδιος είχε τονίσει την α­ κραία θέση της Κρήτης μεταξύ τριών ηπείρων άρα αποτελεί και ο ίδιος έναν ακρίτα από πολιτι­ σμική άποψη.

Ε π ε ιδ ή ίσ ω ς α π α ν τ ο ύ σ ε σ ε π ρ ο β λ ή μ α τ α π ο υ γ ν ώ ρ ιζ α ν σ τ η ν Ε υ ρ ώ π η ;

Και στην Αμερική. Και κάτι άλλο ακόμα. Πιστεύω πως και οι ίδιοι οι Έλληνες κριτικοί δεν του συγχωρούσαν το γεγονός της επιτυχίας του στο εξωτερικό. Τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι δ ε ν δ ιδ ά σ κ ε τ α ι ά λ λ ω σ τ ε σ υ σ τ η ­

Το ν βλέπ ετε ω σ τό σ ο ση, ή

ως κ ά π ο ιο ν

ως

μ ια ο ρ ια κ ή π ε ρ ίπ τ ω ­

π ο υ β ρ ίσ κ ε τ α ι σ τ ο κ έ ν τ ρ ο τ ο υ

Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ ;

Έτσι όπως καταλάβαινε ο ίδιος τον εαυτό του, ως ακρίτα δηλαδή μέσα στον Ελληνισμό, η ορια­ κή αυτή περίπτωση συμπίπτει με το κέντρο των τριών αυτών ηπείρων: Ευρώπη, Αφρική και Ασία· άρα ο ακραίος στην Ελλάδα μπορεί να αποτελεί ένα κεντρικό σημείο σε παγκόσμια κλίμακα. Ή τ α ν ά ρ α γ ε ε λ λ η ν ο κ ε ν τ ρ ικ ό ς ;

Δεν ήταν τόσο μη-ελληνοκεντρικός, όπως πολ­ λές φορές φαίνεται. Αλλά πιστεύω πως έπαιζε έ­

μ α τ ικ ά σ τ η ν Ε λ λ ά δ α , μ ή π ω ς ο φ ε ίλ ε τ α ι σ τ η μ ο ­ ν ο κ ρ α τ ο ρ ία τ η ς γ ε ν ιά ς τ ο υ ’3 0 ;

Αν συμβαίνει αυτό, τώρα θα πρέπει να περιμέ­ νουμε να αλλάξει. Γιατί πιστεύω ότι η ώρα της γενιάς του ’30 μάλλον έχει οριστικά περάσει' όχι με την έννοια ότι έπεσαν οι συγγραφείς της γε­ νιάς αυτής, αλλά πιστεύω ότι έχουμε καταλάβει πλέον ότι η γενιά του ’30 δεν αποτελείτο σύνολο της ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής, και άρα μπορούμε να εκτιμήσουμε και άλλα λογοτεχνικά φαινόμενα, της ίδιας εποχής ακόμα που -δεν συνδέονται, με τα Νέα Γράμματα, τον Θεοτοκά, τον Σεφέρη και τον Καραντώνη.

Συνέντευξη

Π ώ ς ν ο μ ίζ ε τ ε ό τ ι β λ έ π ε ι ο Κ α ζα ντζά κ η ς τ ο ε λ ­ λ η ν ικ ό π α ρ ε λ θ ό ν κ α ι τ η ν Ι σ τ ο ρ ία ;

Αυτό είναι το θέμα της διάλεξης απόψε. Για την παλαιότερη παράδοση δεν είναι καθόλου αδιά­ φορος. Ο Όμηρος και ο Πλάτωνας είναι μέσα του. Αλλά πιο εντυπωσιακή είναι, νομίζω, η σχέ­ ση του Καζαντζάκη με τη λογοτεχνική παράδοση του 20ού αιώνα. Γιατί αν κοιτάξουμε την τερά­ στια Οδύσσεια του 1938, δεν έχει καμιά σχέση με τη γενιά του ’30, σαν να ήταν ένα τέρας μέσα στο κλίμα αυτό. Όμως η συγγραφή της Οδύσσειας ξεκινάει από το 1924. Δεν είναι λοιπόν τόσο ξένη προς το τότε κλίμα, αφού δεν είναι πολλά χρόνια από τα μεγάλα επικά έργα του Παλαμά, π.χ. τον Δωδεκάλογο του Γύφτου. Πιστεύω πως αυτό το μεγάλο επικολυρικό ποίημα βασίζεται σε ιδέες, ή αναπτύσσεται στο ίδιο κλίμα με τα μεγάλα επικά έργα του Παλαμά. Μάλιστα αναφέρεται ακόμα και στις επικολυρικές αξιώσεις του Σολωμού, που δεν ολοκληρώθηκαν βέβαια ποτέ, αλλά που, απ’ όσο καταλαβαίνουμε, επρόκειτο για παρό­ μοιου τύπου ποίημα. Ακόμα στην Οδύσσεια επιχειρείται μια σύνθεση: ό,τι υπήρχε στα γράμμα­ τα, στη θρησκεία, στη διανόηση, στη ζωή, τη φι­ λοσοφία, όλα συνυπάρχουν μέσα στο μύθο και αυτή η τάση για σύνθεση, για την ολοκλήρωση μέσα σε ένα τεράστιο έργο με μεγάλες καλλιτε­ χνικές αξιώσεις, πιστεύω, ότι οφείλεται στον Πα­ λαμά που προηγείται. Άρα ο Καζαντζάκης είναι συνεχιστής του Παλαμά, ακραίος, βέβαια, και α­ ναμφίβολα συνεχιστής του πνευματικού κλίμα­ τος του Μακεδονικού Αγώνα και του Δραγούμη. Καθυστερημένο έργο σε σχέση με την εποχή του, αλλά μεγάλο στις επιδιώξεις του. Έ ν α ς σ η μ α ν τ ικ ό ς κ ρ ιτ ικ ό ς σ τ η ν Ε λ λ ά δ α ε ίπ ε ό τ ι η « Ο δ ύ σ σ ε ια » ο φ ε ίλ ε ι τ η ν ε π ιτ υ χ ία τ η ς σ τ ο

εξω-

τ ε ρ ικ ό σ τ η μ ε τ ά φ ρ α σ ή τ η ς α π ό τ ο ν Κ ίμ ω ν α Φ ρ ά ια ρ . Ν ο μ ί ζ ε τ ε π ω ς ε ίν α ι σ ω σ τ ό ;

Μάλλον αληθεύει. Θυμάμαι μάλιστα ο μακαρίτης ο καθηγητής μου ο Σταύρος Παπασταύρου μάς έλεγε πως υπάρχουν έξι άτομα που έχουν διαβά­ σει το ίδιο το κείμενο το ελληνικό και ανάμεσα σε αυτούς ήταν ο ίδιος. Ομολογώ ωστόσο πως μέ­ σα στους έξι δεν είμαι εγώ. Διάβασα το όλο κεί­ μενο στη μετάφραση του Φράιαρ- η μετάφραση διαβάζεται πολύ άνετα, έχει ρυθμό, έχει ύφος. Από γλωσσολογική άποψη το πρωτότυπο είναι πραγματικά θησαυρός, αλλά σαν ποίημα, όταν το διαβάζει κανείς, αντιμετωπίζει πάρα πολλά ε­

Σννέντενξη

μπόδια, έτσι που δεν μπορεί να απορροφηθεί. Για τούτο άλλωστε στη δεύτερη έκδοση κυκλο­ φόρησε ως παράρτημα το λεξιλόγιο της Οδύσ­ σειας με χίλιες λέξεις. Δεν είναι όμως μόνο οι λέ­ ξεις- είναι και η όλη γλώσσα. Ο Καζαντζάκης εί­ ναι ο συγγραφέας των ακροτήτων ακόμα και στη γλώσσα. Θ ε ω ρ ε ίτ ε , λ ο ι π ό ν , ό τ ι η α γ γ λ ικ ή μ ε τ ά φ ρ α σ η λ ε ι ­ τ ο υ ρ γ ε ί α υ τ ό ν ο μ α κ α ι μ π ο ρ ε ί ν α δ ώ σ ε ι μ ια ε ­ ν τ ε λ ώ ς δ ια φ ο ρ ε τ ικ ή α ν τ ίλ η ψ η γ ια τ ο π ρ ω τ ό ­ τυπο;

Όχι διαφορετική, γιατί περιέχει μια εκτενή εισα­ γωγή που εξηγεί πολλά πράγματα για το πρωτό­ τυπο. Αλλά σαν ποίημα - και αυτή δεν είναι δική μου αντίληψη μόνο - είναι η σπάνια περίπτωση που η μετάφραση είναι καλύτερη από το πρωτό­ τυπο. Π ο ύ τ ο π ο θ ε τ ε ί τ ε τ η ν π ε ζ ο γ ρ α φ ία τ ο υ Κ α ζ α ­ ν τ ζ ά κ η μ έ σ α σ τ ο σ ύ ν ο λ ο τ η ς ε λ λ η ν ικ ή ς π ε ζ ο ­ γ ρ α φ ία ς ;

Και πάλι όχι τόσο άσχετη όσο υποστηρίζουν. Θα μιλήσω για τον Ζορμπά, γιατί σύμφωνα με την ερμηνεία μιας φοιτήτριάς μου που έκανε τη δια­ τριβή της εδώ και τρία χρόνια στο King’s College του Λονδίνου, το επιχείρημα είναι ότι ουσιαστικά ο Ζορμπάς είναι προϊόν της Κατοχής. Χρονολο­ γικά συμπίπτει με τον Βασίλη Αρβανίτη του Μυριβήλη, την Αιολική Γη του Βενέζη, που έμμεσα και μεταφορικά, αλληγορικά ακόμα, σχολιάζουν την τραχιά πραγματικότητα της εποχής και υπαινίσ­ σονται μια λανθάνουσα ελπίδα, εγκαρτέρηση, έ­ να σπινθήρα για το μέλλον, μέσα από την Κατο­ χή. Συμμερίζομαι αυτή την άποψη για τον Ζορ­ μπά και έτσι τοποθετώ το έργο αυτό μέσα στο κλίμα των μυθιστορημάτων ύστερα από το ’40, καθυστερημένα πάλι, ο Καζαντζάκης σαν να προσχωρεί στο κλίμα των αναζητήσεων της γε­ νιάς αυτής. Π ώ ς κ ρ ίν ε τ ε τ η μ ε τ ά β α σ η α π ό τ ο ν π ο ιη τ ικ ό λ ό ­ γο σ το ν π εζό ;

Μάλλον θετικά. Για μένα ο Καζαντζάκης είναι α­ πό τους καλύτερους Έλληνες πεζογράφους. Στην ελληνική ποίηση δυσκολεύομαι να τον το­ ποθετήσω. Θα τον κατέτασσα ως ποιητή στους απογόνους του Παλαμά - κατώτερο βέβαια. Ως πεζογράφο τον κατατάσσω πολύ ψηλότερα, α­ φού είναι από τους λίγους Έλληνες πεζογρά-

φους που ήξερε στον πεζό λόγο να ταιριάζει, ό­ πως λένε στην Κρήτη, να φτιάξει μια πλοκή, μια αφήγηση που λειτουργεί πολύ καλά αφηγηματι­ κά. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό, με τον τρόπο δε που το πετυχαίνει, είναι κάτι σπάνιο στην Ελλάδα. Ν ο μ ίζ ε τ ε

πω ς ο πεζός Λόγος

τ α ιρ ιά ζ ε ι π ε ρ ισ ­

και δεν εστιάζεται μόνο εκεί. Αρχίζει στο Σαράγεβο, το 1914, με τη δολοφονία του Φερδινάρδου, και τελειώνει στην ίδια πόλη την παραμονή του Βοσνιακού πολέμου. Καλύπτει όλη αυτή την πε­ ρίοδο και διατρέχει την ιστορία του τελευταίου αιώνα. Κεντρικός τόπος και σύμβολο ωστόσο εί­ ναι ένας φανταστικός αρχαιολογικός χώρος στην Κρήτη.

σ ό τ ε ρ ο α π ό τ ο ν π ο ιη τ ικ ό σ τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο τ ο υ 2 0 ο ύ α ιώ ν α ;

Π ώ ς β λ έ π ε τ ε , μ ια κ α ι τ ώ ρ α ε ν τ ά σ σ ε σ τ ε σ τ ο ν

Καταρχάς δεν πρέπει να γίνεται καμιά διάκριση. Μόνο στα ελληνικά γράμματα θα μπορούσα να πω ότι βλέπουμε μια καθυστερημένη ανάπτυξη του μυθιστορήματος ως είδους ή τουλάχιστον μιαν άνιση εξέλιξη. Ας πούμε η γενιά του Παπαδιαμάντη και άλλων μόλις τώρα γίνεται γνωστή. Η ελληνική πεζογραφία για μένα είναι ισάξια με την αγγλική και τη γαλλική. Ο Παπαδιαμάντης δεν υστερεί από τον Thomas Hardy ή τον Henry James. Ο Έλληνας Dickens είναι ο Γρηγόριος Παλαιολόγος. Ύστερα απ’ αυτούς, ωστόσο, και δεν ξέρω για ποιους λόγους, βλέπουμε μια σχε­ τική πτώση. Ακόμα άλλωστε απορούμε για τις πεζογραφικές επιτυχίες της γενιάς του ’30. Δεν αμφιβάλλω ότι είναι επιτυχίες τα έργα του Βενέζη, του Μυριβήλη και του Κοσμά Πολίτη. Κάτι ό­ μως δεν λειτουργεί πολύ καλά στις σχέσεις λο­ γοτέχνη και κοινού. Ίσως οφείλεται στο πνεύμα της ελίτ που υπήρχε οπωσδήποτε στην ψυχο­ σύνθεση της γενιάς του ’30.

α γ γ λ ικ ό π ε ζ ό λ ό γ ο , τ η ν ε ξ έ λ ι ξ η τ η ς α γ γ λ ικ ή ς π ε ­

Σ α ς ρ ώ τ η σ α γ ια τ ο ν π ε ζ ό λ ό γ ο ε π ε ιδ ή γ ρ ά ψ α τ ε Ι σ τ ο ρ ία

της

Ε λ λ η ν ικ ή ς Λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς , ε ν ώ τ ο τ ε ­

λ ε υ τ α ίο σ α ς έ ρ γ ο ε ίν α ι έ ν α μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α . Μ ή ­ π ω ς θα μ π ο ρ ο ύ σ α τ ε να μ α ς π ε ίτ ε κ ά τι γ ι’ α υ τ ό ;

Γράφοντας αγγλικά, ανήκω βέβαια στην αγγλική παράδοση, αλλά μετά από τόσα χρόνια που ασχολούμε με τα ελληνικά γράμματα, οπωσδήπο­ τε υπάρχουν πολλά στοιχεία όχι μόνο πλοκής αλ­ λά και πνεύματος από τις έρευνές μου. Πρόκει­ ται για μια περιπετειώδη ιστορία που έχει ενσω­ ματωμένες αναφορές - φόρο τιμής - σε Έλλη­ νες ποιητές και πεζογράφους. Πιστεύω πως υπάρχει πολλή Ελλάδα στο μυθιστόρημα αυτό, αρχίζοντας από τον τίτλο που είναι τα Παιδιά της Αριάδνης, που παραπέμπει στην κλασική μυθο­ λογία. Η δράση του μυθιστορήματος έχει επίκε­ ντρο την Κρήτη. Η ιστορία του εξελίσσεται στη σύγχρονη Ελλάδα· είναι η περιγραφή τριών γε­ νιών μιας οικογένειας Άγγλων αρχαιολόγων, αν

ζ ο γ ρ α φ ία ς ;

Είναι συναρπαστική η εξέλιξη της αγγλικής λο­ γοτεχνίας τα τελευταία χρόνια. Ύστερα από το μαγικό ρεαλισμό έχουμε αρκετούς μυθιστοριογράφους που παραλληλίζουν το σήμερα με το παρελθόν, ιστορίες με το παρελθόν, συμπτώσεις με ό,τι γινόταν έναν αιώνα πριν. Άλλοι το κάνουν μέσα στο κλίμα του υπερφυσικού, άλλοι του ε­ ντελώς φυσικού και του ιστορικού, όπως ο Πίτερ Άκροϊντ και στο δράμα ο Τομ Στόπαρντ. Με ενδιέφερε να πλησιάσω αυτό το καινούριο κλίμα στα αγγλικά γράμματα, ειδικά από τη σκοπιά του ελληνισμού, γιατί όποιος έχει ζήσει την Ελλάδα και τα ελληνικά γράμματα, ξέρει τη βαθιά πα­ ρουσία του μακρινού παρελθόντος μέσα στο πα­ ρόν και πώς πραγματικά ενεργεί αυτό το μακρινό παρελθόν στη σύγχρονη ιστορία. Πιστεύω πως αυτό είναι κάτι που ενδιαφέρει και τους σύγχρο­ νους Έλληνες συγγραφείς. Για τούτο ξεκινώ­ ντας από την Ελλάδα και τα ελληνικά γράμματα, πίστεψα ότι κάτι είχα να προσθέσω στο κλίμα της αγγλικής γραφής. Κ α τά τη γ νώ μ η σ α ς λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί α κ ό μ α ο μ ύ θ ο ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς σ τ η ν Α γ γ λ ία κ α ι σ τ η ν Ε υ ρ ώ π η ;

Μέχρι ένα βαθμό, ναι. Όταν συζητούσα με τον εκδότη μου για τον τίτλο του βιβλίου μου, αυτός προτιμούσε ένα τίτλο που να αναφέρεται στην ελληνική μυθολογία παρά άλλες ιδέες για το Σαράγεβο και τη σύγχρονη ιστορία. Η ελληνική μυθολογία οπωσδήποτε παίζει ρόλο, είναι ση­ μείο αναφοράς. Το ενδιαφέρον ωστόσο για τη σύγχρονη Ελλάδα δεν μπορώ να πω ότι είναι πο­ λύ αναπτυγμένο στην Αγγλία. Υπάρχει όμως- και τώρα, ειδικά τώρα, με τα Βαλκάνια αρχίζει να α­ ναπτύσσεται ένα γενικότερο ενδιαφέρον γι’ αυτή την περιοχή της Ευρώπης. Βέβαια η Ελλάδα α­ ποτελεί εξαίρεση μέσα στα ιστορικά γεγονότα

Συνέντευξη

πολύ ευρύτερο. Τελευταία μάλιστα, μετά την πτώση του κομμουνισμού , βλέπουμε την αναβίω­ ση της Ορθοδοξίας στις χώρες αυτές και την Ορθοδοξία να αποτελεί ένα μήνυμα ενωτικό με­ ταξύ όλου του Ανατολικού Χριστιανισμού. Μπο­ Πώς β λ έ π ε τ ε α λ ή θ ε ια τ η ν π ο λ ιτ ισ τ ικ ή σ υ μ β ο λ ή ρεί στο μέλλον να αναπτυχθεί μέσα από την τ η ς Ε λ λ ά δ α ς σ τ ο ε ξ ω τ ε ρ ικ ό ; Δυστυχώς στο εξωτερικό διαβάζονται μόνο οι , Ορθόδοξη παράδοση μια κοσμοθεωρία που να συναγωνιστεί γόνιμα την καταχρεωμένη Δύση. παλαιότεροι και μερικοί δόκιμοι νέοι συγγρα­ φείς., Ήδη μιλήσαμε για τον Καζαντζάκη, άλλοι Τ ε λ ε ιώ ν ο ν τ α ς τ ί π ρ ο β λ έ π ε τ ε γ ια τ ο μ έ λ λ ο ν τ ω ν είναι ο Καβάφης, ο Σεφέρης, ο Ρίτσος. Δύσκολα Ε λ λ η ν ικ ώ ν Σ π ο υ δ ώ ν σ τ ο ε ξ ω τ ε ρ ικ ό ; διαβάζεται ο Ελύτης επειδή δεν μεταφράζεται Πιστεύω στη γενικότερη εναρμόνιση της εκπαίεύκολα, η μουσικότητα του λόγου του είναι ξένη δευσης μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση ώστε ό­ προς την αγγλική. Από,τους νεότερους υπάρ­ που και αν βρίσκεται κάποιος, να μπορεί να χουν πολλές μικρές εκδόσεις, οι πολλαπλές ανα­ ’ σπουδάσει τη γλώσσα και τη λογοτεχνία όλων τυπώσεις μεταφράσεων του Κίμωνα Φράιαρ πομ οπωσδήποτε’βοηθούν να γίνουν γνωστοί πολλοί των άλλων χωρών-μελών. Αυτό είναι το ιδανικό. Πιθανόν να μην πραγματοποιηθεί σύντομα λόγω νεότεροι ποιητές. Στην πεζογραφία γίνονται εδώ των προβλημάτων της ενοποίήσεως. Αυτή είναι από τον «Κέδρο» και μερικούς άλλους εκδότες. όμως η μία άποψη. Η άλλη είναι όή στη δική μου Δεν κυκλοφορούν όμως πολύ στην Αγγλία. Στο χώρα η παράδοση των κλασικών σπουδών έχει μυθιστόρημα, απ’ όσο ξέρω, έχουν μεταφραστεί δώσει από καιρό δυο έδρες, ελληνικών σπούδών έργα του Γιατρομανωλάκη, της Φακίνου, μετα­ στο Λονδίνο και την Οξφόρδη. Ουσιαστικά η πα­ φράζεται της Γαλανάκη. ο Ισμαήλ Φερίκ Πασάς ράδοση αυτή $ώρα καρποφορεί. Στο King’s και έργα του Γιώργου Χειμωνά.

College έχουμε σαράντα φοιτητές καιπροβλέπε- ■ ται να αυξηθούν. Υπάρχέι άναμφίβολά,εξέλιξη. Π ο ιο ε ίν α ι τ ο κ ύ ρ ο ς τ ω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν σ π ο υ δ ώ ν Πιστεύω, λοιπόν, ότι στα αγγλικά πανεπιστήμια σ τ ο ε ξ ω τ ε ρ ικ ό ; οι ελληνικές σπουδές έίνάι καθιερωμένες πλέον. Το γεγονός της ευρωπαϊκής ενοποίησης σημαί­

των Βαλκανίων, αλλά προς τα παρόν ενδιαφέρονται για άλλους γειτονικούς λαούς με τρομερά προβλήματα - που δεν έχει η Ελλάδα,

νει πριν απ’ όλα ότι είμαστε όλοι μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση που έχει ως μία από τις επί­ σημες γλώσσες της τα ελληνικά. Άλλοι λένε πως τα ελληνικά είναι μια περιφερειακή γλώσσα μειο­ νότητας: Αν μιλάμε όμως για Ευρώπη, άς μην ξε­ χνάμε πως η Ευρώπη έχέι μακρά ιστορία και πως μέσα στην ιστορία αυτή οι δύο κυρίαρχες γλώσ­ σες είναι τα ελληνικά και τα λατινικά. Αυτές είναι οι γλώσσες του Χριστιανισμού' άρα η ελληνική γλώσσα δεν μπορεί να είναι γλώσσα περιφερεια­ κή.· Είναι μια από τις θεμελιακές γλώσσες του δυτικού πολιτισμού, το μισό της ευρωπαϊκής πα­ ράδοσής. Τ ί σ κ έ π τ ε σ τ ε γ ια τ η ν α ν α β ίω σ η τ η ς Ο ρ θ ο δ ο ­ ξ ία ς σ τ ις μ έ ρ ε ς μ α ς ;

Η ανακάλυψη της Ορθόδοξης παράδοσης από τους μεγάλους συγγραφείς της γενιάς του ’30 ο­ φείλεται πιστεύω σε μια αίσθηση χρεοκοπίας του δυτικού διαφωτισμού στην Ελλάδα, ταυτό­ χρονα με την ανακάλυψη πως μέσα από την Ορθοδοξία ο Ελληνισμός μετέχει σε ένα σύνολο

Συνέντευξη

Π ώ ς μ π ο ρ ε ί ν α σ υ μ β ά λ ε ι τ ο ε λ λ η ν ικ ό κ ρ ά τ ο ς σ τ η δ ιά δ ο σ η τ ω ν Ε λ λ η ν ικ ώ ν Σ π ο υ δ ώ ν ;

Το ελληνικό κράτος μπορεί βεβαίως να βοηθήσει για τη διάδοσή τους σε ολόκληρο τον κόσμο θε­ σμικά, κυρίως για την ίδρυση θέσεων, και οικονο­ μικά, για την καλύτερη στελέχωσή τους.

□

Εκδόσεις Δεληθανάση Η πρωτοπορία στο βιβλίο γνώσεων Κάθε βιβλίο μας και ένας σύντροφος του μαθητή Οι ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕλΗΘΑΝΑΣΗ κάνουν ένα ακόμα μεγάλο βήμα μπροστά Κ υκλοφ ορούν τον πιο ΣΥ ΓΧ Ρ Ο Ν Ο Π ΑΓΚ Ο Σ Μ ΙΟ Α Τ Λ Α Ν Τ Α

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΑΤΛΑΝΤΑΣ

26,5x35 cm Διαστάσεις Βιβλίου

Ο Σ ύ γχ ρ ο νο ς Π αγκό σ μιο ς Ά τλ α ν τα ς π α ρ έχ ε ι μ ια ν έα ά π οψ η για τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Μ ε το υ ς επα κ ρ ιβ είς ευα νάγνω σ τους κα ι εικονογρ αφ ημένους χ ά ρ τες του, τ ις έγχρω μες φ ω το γρ αφ ίες του πο υ σ υνδέονται με το κείμ ενο, το πλούσιο ευρετήριο κα ι το υ ς γεω γρα φ ικο ύ ς π ίν α κ ε ς γ ια τη ν Ε λλάδα κ α ι τη ν Υ δρόγειο π α ρ έχ ε ι ένα πλ ο ύ το πληροφ οριώ ν σ τις 160 σ ελ ίδ ες του.

Αστέρης Δεληθανάσης εκδότης ΕΠΕ Κεντρική διάθεση Ζ. Πηγής 34,106 81 Αθήνα * Τηλ. 3842325-3813252

Τά π ο ιη τικ ά βιβλία τοΰ ΓΙΑΝΝΗ ΒΑΡΒΕΡΗ

Ο ΚΥΡΙΟΣ

• ΠΙΑΝΟ ΒΥΘΟΥ

ΦΟΓΚ

•

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟ ΣΤΡΩΝΕΙ

• ΑΝΑΠΗΡΩΝ ΠΟΛΕΜΟΥ • ΤΟ ΡΑΜΦΟΣ - ΕΝ ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΛΟΓΡ

Ε Κ ΔΟ ΣΕ ΙΣ Υ Ψ ΙΛ Ο Ν Ζ .Π η γ ϋ ς 34, Τ η λ .: 3 6 3 8 2 5 7 m

k

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ ΣΟ Κ Ο Λ Η ΣΠ . Τ ΡΙΚ Ο Υ Π Η 3-5, 106 83 Α Θ Η Ν Α ΤΗ Λ . 3805520-3822732 FA X 3832646

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗΣ Το Λεξιλόγιο της Ψυχανάλυσης δεν είναι ούτε λεξικό, ούτε εγκυκλοπαίδεια. Παίρνει θέση μέσα στο πεδίο των παράλληλων ή αλληλοσυγκρουόμενων ρευμάτων που χα­ ρακτηρίζουν τη σύγχρονη ψυχανάλυση, θέτοντας νέα ερωτήματα. Στον μη «αντικειμενικό» του χαρακτήρα οφείλει το Λεξιλόγιο την εντυπωσιακή του μακροβιότητα στο χώρο της γαλ­ λικής αλλά και της διεθνούς ψυχαναλυ­ τικής βιβλιογραφίας.

μετάφραση: Β. Καψαμπέλης, Α. Σκούλικα, Α. Χαλκούση, Π. Αλουπης

Λ ΕΕ Ξ Ι Λ Ο Γ Ι Ο ΤΗΣ

ΨΥΧ ΑΝΑ ΛΥ ΣΗΣ

Κ εδρο Σ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ Ο π έμ π το ς τόμος της αυτοβιογραφίας ενός μεγά λ ου Έ λ λ η ν α που έζησε τις περιπέτειες της μ ετα π ο λ εμ ικ ή ς Ε λ λ ά δ α ς , ενταγμένος στη μουσική κ α ι στην Α ριστερά. Μ ε π οιη τικ ό τρόπο περνάνε πρόσωπα, γεγονότα κ α ι η μ ε γ ά λ η νύ χτα του Ε μφυλίου με τα φωτεινά της δ ιαλείμματα.

Ο ι δρόμοι Α ρ χά γγελ ο υ

Η Άλλη Καρδιά Στη δεκαετία του ’70, μια πρώιμη για την εποχή της μεταμόσχευση καρδιάς σ’ έναν καριερίστα αρχιτέκτονα-επιχειρηματία, γίνεται η αφορμή μιας δραματικής μεταβολής της προσωπικότητάς του. Ένα ανορθόδοξο... αντιεπιστημονικό μυθιστόρημα πάθους, μια άλλη εκδοχή του Σπόρου Πλασκοβίτη για την αφήγηση, μέσα από ’να λόγο θεατρικό, δοσμένο σε διαδοχικές πρωτοπρόσωπες τ διηγήσεις.

X -

Χ ε ιμ ω ν χ ς

Σπύρος λασκοβίτης Κ

ε δ ρ ο

Σ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΜΑΡΑΓΔΗΣ Π όλεις και ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΜΑΡΑΓΔΗΣ

Γεωγραφία τον μή όρατοϋ

κείμενα, γραμμένα γ ι’ αυτές από ποιητές και πεζογράφους, χαρτογραφούν μ’ ένα μοναδ ικό τρόπο τον πνευματικό χώρο της Ελλάδας.

Γεωγραφία, του μη ορατού Προσωπικό Ανθολόγι ο

Το γκρίζο φως, τα τελευταία ποιήματα του Τάκη Σινόπουλου, κυκλοφορούν σε νέα μορφή, εικονογραφημένα με νέα σχέδια του ποιητή, και τον πρόλογο της πρώτης έκδοσης του Δημήτρη Μαρωνίτη.

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

Το Ελληνικό Πανόραμα είναι ένα ταξίδι στην Ελλάδα, μέσα από πολλές φωτογραφίες και σύντομα αλλά περιεκτικά κείμενα, που αποκαλύπτουν έναν τόπο γοητευτικό, παράξενο, μοναδικό, άξιο για μια ιδιαίτερη αγάπη.

ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ Έ να pifMo via παιδιά non κιοτεύουμε 6u θα £fmpnOei ία από τους μ,εγαλυτορ ο υ ς

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΗΣ

Ρόζα τ ’όνειρο διηγήσεις

ΑΝΝΑ ΞΑΝΘΑΚΗ

Ταρώ μυθιστόρημα

Χ ειμ ώ να ς *

’-'Ι^ε δ ρο Σ Τ Ο Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Β ΙΒ Λ ΙΟ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΨΤΧΟΠΑΙΑΗΣ Έ να βιβλίο με ζωγραφιές του Γ ιάννη Ψυχοπαίδη αντικριστά με ποιήματα που τις σχολιάζουν. Ά λ λ η μια φορά φαίνεται καθαρά το πώς η ζωγραφική ομο ιοκαταληκτεί με τους ποιητές: Εμπειρικός, Ελύτης, Ρίτσος, Εγγονόπουλος, Σεφέρης, Σαχτούρης, Σινόπουλος, Καρούζος, Δημουλά, Πούλιος, Κοντός, Καλοκύρης, Γ κ ιμοσούλης.

Έρως καλός Μια ζωγραφική ανθολογία

Ερωτικόν 1

r t fa r \ v r \ u .r t. αφηγημα

ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗΣ ΓΙΑΝ Ν Η Σ ΚΙΟ ΥΡΤΣΑΚ ΗΣ

Μυθιστόρημα μυθιστόρημα ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ

Χ ειμώ νας ’9§£ε δ ρ ο Σ 1

Τ Λ Ε Λ

Τ Ο Ε IΛT ΛHΗl TΝ VΙ ΚA Οn i ΒD Ι iΒi Λn Ι Ο

ΚΩΣΤΗΣ ΓΚ ΙΜ ΟΣΟ ΥΛΗΣ

Μ κχ νύχτα ,με την χ ο χ χ

&νη

μυθιστόρημα ΕΚΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΒΑΝΑ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

Ά σ ε την πόρτα ανοιχτή μυθιστόρημα ΤΡΙΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΓΕΡΑΣΙΜ ΟΣ ΔΕΝΑΡΙΝΟ Σ

Έ να , , πακέτο «αρωμα» μυθιστόρημα

Θ ΕΟΔΩΡΟΣ Γ Ρ Η Γ Ο Ρ ΙΑ Α Η Σ

Ο

αρχαίος φ αλλός

εδρο

Σ

γηλεμαΜ ;

ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΚΩΤΣΙΑΣ

Α'ω^ ιαε

ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ & M A P IN I

τελευταίο r ,? xavaptv t !

■

H’j 'S ifzosrux

■w *

Ο ______

ΜΑΝΘΟΣ ΣΚ Α Ρ Γ Ι Ω Τ Η Σ : ί ~ >

ζώνη U ’J ' J 1 7 T O O T U O C

ΡΟΤΛΑ ΚΑΡΑΠΑΝΟΓ

Τ α,κόκκ IVOL νύχ^α μυθιστόρημα

ΚΩΣΤΟΤΛΑ ΜΗΤΡΟΠΟΤΛΟΤ

Το,

μυθιστόρημα της νύχτας

μυθιστόρημα

Χ ειμ ώ να ς

^

εδρο Σ

Τ Ο Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Β ΙΒ Λ ΙΟ

Β Α ΓΓΕ Λ Η Σ ΡΑΠΤΟΠΟΓΛΟΣ Τα Κομματάκια, το πρώτο βιβλίο του Β αγγέλη Ραπτόπουλου, κυκλοφόρησαν το 1979, όταν ο συγγραφέας ήταν μόλις 20 χρόνων. Η κριτική το υποδέχτηκε με επαίνους, ενώ αποσπάσματα του μεταφράστηκαν στα αγγλικά, στα γαλλικά και στα γερμανικά. Το 1988, τέσσερις από τις ιστορίες του βιβλίου έγιναν τηλεταινία, σε σενάριο Μ ιχάλη Γκανά και σκηνοθεσία Φρέντυ Βιανέλλη, με τον γενικό τίτλο: Το θαλάσσιο τρένο. Α πό τη χρονιά εκείνη ως το 1992, το βιβλίο παρέμεινε εκτός κυκλοφορίας εξαιτίας μιας εκδοτικής διαμάχης.

Κ ομματάκ ια •

· διηγήματα ΤΡΙΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

Αιόοια Τα Διόδια πρωτοδημοσιεύτηκαν το 1982, την εποχή που ο Β αγγέλης Ραπτόπουλος ήταν σχεδόν συνομήλικος με τους ήρωές του. Αμέσως απέσπασαν εγκωμιαστικές κριτικές: «Τίποτε

από αυτά που συμβαίνουν δεν μοιάζει επινοημένο... Ένα κείμενο που στέκει στέρεα κι απλά στα πόδια του. Η καλή αρχιτεκτονική δεν έχει ανάγκη από φανταχτερά υλ ικά... Παραφράζοντας τον Μ π ελλ δα μπορούσε κανείς να μιλήσει για “ομαδικό πορτραίτο μ εμ ιά γενιά”...». Το 1988, τα Διόδια μεταφέρθηκαν με επιτυχία στη μικρή οθόνη από τον σκηνοθέτη Κώστα Μαζάνη. Α π ό τη χρονιά εκείνη ως το 1995, το μυθιστόρημα παρέμεινε εκτός κυκλοφορίας εξαιτίας μιας εκδοτικής διαμάχης.

μυϋ ιστόρημα ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

Χ ειμ ώ να ς

^ Τ δρο Σ Τ Ο Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Β ΙΒ Λ ΙΟ

Μ ια μακριά πορεία για» συνάντηση των «υγιών» με τους «ψυχικά ασθενείς» μέσα από την εκατοντάχρονη και πλέον ζωή του Δρομοκαΐτειου. Καταγραφή της ιστορίας από ζωντανές μαρτυρίες. Προσπάθεια γνωριμίας με την «τρέλα» πέρα από στερεότυπα. Γεφύρωμα των «μέσα» με τους «έξω».

ΙΕΡΑ ΟΔΟΣ 343 Μ αρτυρίες από το A pqaoxa ΐτειο

Κ

εδρο

Σ

Τ Ο Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο ΒΙΒΛ ΙΟ

Ντμίτρι Κέσσελ Ελλάδα του ’44 Φρεντ Μπουασσονά Το Αγιον Όρος εν έτει 1930 Γ ιάννης Σακελλαράκης Ανασκάπτοντας το Παρελθόν Ιάσων Τριανταφυλλίδης ...στο τέλος μιλάει το πανί η ΑΜΜΟΣ δεν έχει χαλίκια

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΜΜΟΣ ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 43, 106 82 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 3633 083, 3632 669, FAX: 3636 415