Τεύχος 348

S ia p c iC a j ΜΗΝΙΑΙΑ

ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ

♦♦♦

ΤΟΥ ΒΙ ΒΛΙ ΟΥ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΛ

Γ. Μηαμηινιώτης Σ. Β. Σκοπάίτης Α. Σονρούνης - Ν. Χονλιαράς Το βιβλίο του μέλλοπος

Ο. ντε Μπαλζάκ No 60* Δ. ΓληνόςΝο61* Τ. Τζόυς No 62* Κ. Χατζηαργύρης No 63 Ζ. Ζενέ No 66 Νέοι Λογοτέχνες No 69 Αριστοφάνης No 72* Ζ. Πρεβέρ No 73 Μ. ντε Σαντ No 77 Κ.Π. Καβάφης No 78 Χ.Λ. Μπόρχες No 79 Μ. Κούντερα No 80* Μ. Γιουρσενάρ No 81 Α. Κοραής No 82 Κ. Μαρξ No 83* Μ. Βίαν No 85 Νέοι Λογοτέχνες No 87 Κ. Βάρναλης No 88* Τ. Μαν No 90 Φ. Νίτσε No 91 Κ. Θεοτόκης No 92 Ρ. Μπαρτ No 93 Ν. Λαπαθιώτης No 95 Ε. Ροΐδης No 96 Ε. Ζολά No 97 Σταντάλ No 98 Μακρυγιάννης No 101 Λουκιανός No 102 Ντιντερό No 103 Τ. Αγρας No 104 Ι.ΒερνΝο 105 Θ. Καίρης No 106 Παραμυθάδες No 108* Ε. Έσσε No 109 Α. Καμύ No 110 Β. Ουγκό No 111 Ε. ΆλανΠόεΝο112 Φ. Κόντογλου No 113 Σ. ΜπέκετΝο115 Κ. Πολίτης No 116 Α. Πάλλης No 118 Β. Μαγιακόφσκι No 121 Ε. Ιονέσκο No 122 Μ. Φουκώ No 125 Ζ.Λακάν No 126 Ζ. ΠωλΣαρτρΝο 127 Φ. Ντοστογιέφσκι No 131 Ν.Χ. Λώρενς No 132 Τ.Σ. 'ΕλιοτΝο 133 Μ. Ντυράς No 134 Αριστοτέλης No 135

Σ. ντε Μπωβουάρ No 136 Γ. Θεοτοκάς No 137 Φ.Σ. Φιτζέραλντ No 138 Τ. Ουίλιαμς No 139 Α. Κάλβος No 140 Γ. Σεφέρης No 142 Γ. Φλωμπέρ No 143 Ο. Έκο No 145 Α.Δουμάς No 147 Α. Κρίστι No 149 Σ. Φρόυντ No 150 Α. ΑρτώΝο151 Ο. ΟυάιλντΝο 152 Β. ΓουλφΝο153 Γ.Β. ΓκαίτεΝο154 Κ. Καρυωτάκης No 157 Κ. Λεβί -Στρως No 158 Ε. Χέμινγουεϊ No 159 Ζ. Κοκτώ No 160 Μ.Χάιντεγκερ No 161 Β. Ναμπόκοφ No 162 Α. Παπαδιαμάντης No 165 Π. Λεκατσάς No 166 Αίσωπος No 167 Λ. Αραγκόν No 168 Α. Τσέχωφ No 169 Σ.Τσίρκας No 171 Τ. Στάινμπεκ No 173 Όμηρος No 174 Μ. ντε Θερβάντες No 176 Βολταίρος No 177 Ε. ΠάουντΝο 178 Μολιέρος No 179 Δ. Χατζής No 180 Ε.ΊψενΝο 181 Ν.ΧάμμετΝο 182 Π. ΒαλερίΝο 183 Ζ. ΜπατάιγΝο187 Ν. Καζαντζάκης No 190 Θουκυδίδης No 191 Φ.Γ.ΛόρκαΝο192 Ρ. Τσάντλερ No 193 Β. Ράιχ No 197 Ρ. Μούζιλ No 199 Λ. Τολστόι No 200 Π. Ελυάρ No 201 Ζ. Σιμενόν No 202 Γ. ντε Μωπασάν No 204 Γ. Ρίτσος No 205 Α. Ζιντ No 206 Α. Μπρετόν No 207

Μ. ΜπρεχτΝο211 Α. Αλεξάνδρου No 212 Δ. Σολωμός No 213 Α.ΛουπένΝο218 Φ. Πετράρχης No 218 Γκ.Γκ. Μάρκες No 223 Τζ. Όργουελ No 226 Τ. Λειβαδίτης No 288 Κ. Ντίκενς No 229 Δάντης No 230 Γκ. Απολλιναίρ No 231 Ρ. Βελεστινλής No 235 Σοφοκλής No 243 Τζ. Κέρουακ No 249 ΜαρκΤουαίνΝο252 Γιούκιο Μισίμα No 256 Μαριβό No 257 Μ. Καραγάτσης No 258 Αρθουρ Μίλλερ No 259 Χένρυ Τζαίημς No 260 Γ. Ξενόπουλος No 265 Γκράχαμ Γκρην No 267 Γ.Σκαρίμπας No 269 Χένρυ Μίλλερ No 273 Ράινερ Μαρία Ρίλκε No 274 I. Καποδίστριας No 275 Γ. Βιζυηνός No 278 Ζαχαρίας Παπαντωνίου No 285 Νόρμαν Μαίηλερ No 286 ΜισέλΤουρνιέ No 287 Πίνδαρος No 294 Αντόνιο Γκράμσι No 295 Μάριος Χάκκας No 297 Δημοσθένης Βουτυράς No 198 Πηνελόπη Δέλτα No 300 Μισέλ ντε Μονταίν No 304 Αρθούρος Ρεμπώ No 305 Ανδρέας Καρκαβίτσας No 306 Σ. Μυριβήλης No 309 Μ. Αξιώτη No 311 Ε.Μ. Φόστερ No 312 ΚολέτΝο313 Κ. Χατζόπουλος No 319 Ρ. Κενώ No 320 Τ. Χάρντυ No 324 Κ. Κρυστάλλης No 326 Γ. Σάνδη No 327 Α. ντε Σ. Εξυπερύ No 330 Κ. Παλαμάς No 334 Η. Βενέζης No 337

ΤΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ ΠΟΥΣΗΜΕΙΩΝΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΣΤΕΡΙΣΚΟ ΕΧΟΥΝ ΕΞΑΝΤΛΗΘΕΙ

1 994 f> ΝΕΑ Β Ι Β Λ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η

ΣΤΓΧΡΟΝΗ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Ζ Α Λ Ο Γ Γ Ο Τ 1 1 , 10 6 78 Α Θ Η Ν Α · Τ Η Λ . 3 3 0 .1 2 .0 8 - 3 3 0 .1 3 .2 7

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΕΧΝΗΣ · ΔΟΚΙΜΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

(MM/ em ru M M M ζα /

499

Μανος Ελετθεριοτ

ίο άγγιγμά του χρόνου Νουβέλα Ε κ δ ό σ ε ις Κ α ς τ α ν ιω τ η

ΖΤΡΑΝΝΑ Ζ α ΤΕΛΗ

Περσινή αρραβωνιαστικιά Εννέα διηγήματα ΕΝΑΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΛΣΤΑΝΙΩΤΗ

M P fi

I'ltw

Βασίλης Κ ολοβος ,ασαι πατέρα; Μυθιστόρημα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

“ V is

Μ ενης ΚΟΓΜΑΝΤΑΡΕΑΣ

Θ γμαμαι την Μαρία σχέδια

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΑΚΡΗΣ

' , ί 'Λ $ΓΙχ;

4 4 Ε κ δό σ εις Κ αςτανιωτη

Tatiana Γκριτςη-Μιλλιεξ

Σ τ ο δρομο τω ν ’Α γγέλ ω ν Μ υθιστόρημα ΤΡΙΤΗ ΕΚΔΟΣΗ ΕΚ Δ Ο ΣΕΙΣ ΚΛΣΤΛΝΙΩΤΜ

Α

μ αντα

Μ

ιχ α λ ο π ο τ λ ο τ

Έ ξ ω η ζω ή είναι πολύχρω μη Διηγήματα ΕΚΔΟΣΕΙΣ Κ ΑΣΤ ΑΛΙΩΤΗ

Δ ημητρης Νολλας

Ο άνθρω πος πού ξεχάστηκε Μ υθιστόρημα Ε κ δ ό σ ε ις Κ α ς τ α ν ιω τ η

Η Δευτέρα, των αθώων mmmmmmmmmmm Μ υθιστόρημα mmmmmmmmmm ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑλΊΩΤΗ

Γ ιώργος Ξ εναριος

Ο ι Δ ίδυ μ ο ι Π εζογράφημα

ΕΚ Δ Ο ΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΤΑΣΟΣ ΡΟΤΣΣΟΣ Φωτογραφία μέ πολύ κίτρινο και άλλα διηγήματα Ε κ δ ό σ ε ις Κ α ς τ α ν ιω τ η

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΚΟΪΡΤΗΣ

Π ήδημα θανάτου (Το μυθιστόρημα μιας δολοφονίας) ΠΕΜΠΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

Εκδόσεις Καςτανιωτη

ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ

Λεύτερης Παπαδόπουλος ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Ά λέκος Φασιανός

Ε Κ Δ Ο ΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Ευγενία Φακινου Η Μεροπη ήταν το πρόσχημα Μυθιστόρημα ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΘΑΝΑΣΗΣ ΧΑΤΖΟΠΟΤΛΟΣ

ΠΗΤΕΡ AKPOTNT Τσάτερτον Ο θάνατος του ποιητή Μυθιστόρημα Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

ΡΟΜΑΙΝ ΓΚΑΡΤ

Οι χαρταετοί Μυθιστόρημα Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α ΣΤΑ Ν ΙΩΤΗ

ΓΙΑΣΟΤΝΑΡΙ ΚΑΒΑΜΠΑΤΑ Κ ιό τ ο Μυθιστόρημα

Ε κδόσεις Καςτανιωτη

ΓΙΟ ΪΚ ΙΟ ΜΙΣΙΜΑ

για έρωτα Μυθιστόρημα Ε κ δ ό σ ε ις Κ α ςτα ν ιω τη

Πέτερ Χάντκε

Περί επιτυχημένης μέρας

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΑΛΚΗΣ Ξ. ΞΑΝΘΑΚΗΣ

Ι στορία της Ε λληνικής Φ ωτογραφίας 1839-1960 ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

Ε Π Α ΙΝ Ο Σ Α Κ Α Δ Η Μ ΙΑ Σ Α Θ Η Ν Ω Ν

Ν Ι Κ Ο Σ

Σ Η Φ Ο Ϊ Ν Α Κ Η Σ

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑΚΤΙΡΙΑΣΤΗΛΕΣΒΟ Ελαιοτριβεία - Σαπωνοποιεία 19ος και αρχές του 20ού αιώνα TEAK Ν ΛΕΣΒΟΤ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝ1ΩΤΗ

ΝΙΚ ΟΣ ΣΗΦΟ ΥΝ ΑΚΗΣ

ΜΙ Α ΑΓΝΩΣΤΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

01 ΜΑΝΤΡΕΣ ΣΤΗ ΛΗΜΝΟ ΚΑΙ ΣΤΑ ΑΛΛΑ ΝΗΣΙΑ ΤΟΤ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟΙ- ΑΙΓΑΙΟΤ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΜΕΛΙΝΑΣ ΜΕΡΚΟΤΡΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΏΤΗ

ΜΑΝΟΣ ΣΤΕ ΦΑΝ ΙΔΗΣ

Μια ιστορία της ζωγραφικής (Από το Βυζάντιο στην Αναγέννηση και από τους ιμπρεσιονιστές στον Πικάσο) ΕΚΔΟΣΙλΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Μ ιμ η ς Α ν δ ρ ο τ λ α κ η ς

THE DREAM

Σκιές στην Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΟΤΣΗΣ Π Ο Λ ΙΤ Η Σ Χ Ω Ρ ΙΣ ΠΟΛΗ Ε κ δ ό σ ε ις Κα ς τ α ν ιω τ η

ir S

'

A

' ...........

Φ. A. Δ ημητρακοποϊλος Γ. A. ΧΡΙΣΤ0Δ0ΪΛ0Τ

V*

L

ΦΤΛΛΑ ΕΣΚΟΡΠΙΣΜΕΝΑ Τ α παπαδιαμαντικά αύτόγραφα

a

γνωστά καί άγνωστα κείμενα

■ i '* * 4

of

V

j+

V ’V

v ^

J /V * °

^

* * /* V * ^ > /T ** N v . '- U V * - v v ^

r**

-

*>

la

v V ' l·

€' r l , ^

ί^ ·ν ν.

ν

ν

**\ *

'

. ^ • V 6 c·

. , w >

Ε κ δ ό σεις Καςτανιωτη

^ Λ ,+ dT }

*

Λ

A t« C

V

1γ

.

- 5 ·A ? > £ > * ν

' Ί

·~ : Ρ ν

5 η :· Ρ . * < / ’.'L ·

- » c

Μ Υ ΡΤ Ο ΓΕ Ω Ρ Γ ΙΟ Υ Ν ΙΛ Σ Ε Ν

Μια φορά κι έναν καιρό ήιαν ένας Άντερσεν ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΣΟΦΙΑ ΝΤΕΝΙΣΗ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΚΑΙ Ο Sir Walter Scott (1830-1880)

Ε κ δ ό σ εις Καςταν ιωτη

μ γ, I . ΣΕΦ Ι.ΙΉ ;.. U \ , h .A tll li, ! νι.ΛΚΠΙ IVMMU, W. MJAUKOrP ΟΡΧΕΣ, Β. ΓΟΥΛΦ, I Μ Η Λ Η Α. ΦΙ*. M i l l . I M. ΑΕΒΙΝΑΣ, Mil. I [χΑΤΖΙΔΑΚΙΣ, ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΒΒΑΘΑΣ 1 ΑΟΣ, Π Α. ΠΕΤΡΟΙ ΛΙΑΝΟΣ, Γ. ΖΑΜΙ j, 1 . VHIOTONAK! ΑΕΡ, ΚΡ. ΓΟΥΝΤΥ [ ΛΗΜΗΤΡΙΟΥ, F ΟΣ, Σ. ΚΑΡΙ 11. AM. ΓΣΕΧΟΦ, !Σ. Μ. ΜΕΡΡ Ρ. ΜΑΝΘΕ [αρος , δ . Ρ, ΓΙΟΥΒΕΑ [ΚΑΤΣΟΣ ΡΣ. ΓΙΑΡΑΤΗΡΙΠ ΤΣΟ \ΜΑΣ. Κ. ΒΑΡΝΑ Κ. ΚΑΣΤΟΡ ΤΣΑΓΚΑΡΟΥΣΙΑΝΟΣ, Ν.Γ. ΠΕΝΤ ίΐΈΡΣΕΝ, Γ. ΜΑΡΚΟ!

MHTPOIj^Y ΑΟΣ. Π. ΚΛΜ |Μ. ΡΟΪΔΗΣ,ΣΤΡ. ΜS 1*1ΙϊΕ ίΣ, Κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ, Λ ΙΑΠΑΝΑΡΕΟΥ. I . ΣΙ *1 ΑΒΑΦΗΣ, \. ΣΟΛΩΜΟ Χ.Λ. ΜΠΟΡΧΕΣ, Β. Γ (Λ1ΑΡ, Λ. ΜΠΑΪΡΟΝ, 1 ΥΠΟΥΛΟΣ, Μ. ΧΑΤΖ1 ,ΗΣ. Λ. ΛΑΖΟΠΟΥΛΟ L Π. ΚΩΣΤΟΠΟΥ ΛΟΣ, ΜΦΟΣ, Κ. ΖΟΥΡΑΡΙΣ, I . ΜΠΟΤΟ? jkp. ΣΑΡΤΖΕΤΑΚΗΣ, Ν. ΔΗΜ ΖΑΝ, Σ. ΔΗΜΗΓΡΚ ΦΑΣΟΥΛΑ NT. η ΑΝβΟΥΑΗ: . ΚΑΤ2 ΙΗΣ. I ΣΑ Ν. ΓΚ ΑΛΚΟΣ. I!. ΜΑΤ 'σ . ν εοκ ΖΟΣ, Κ. I ΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛ ΣΙΜΟΙΤΟΥ . ΡΑΦΑ MAN ΤΗΣ ,ΙΙΣ, \. ΦΩΤΙ ΑΛΙ :Χ)Σ, ΑΡΙΣΐΟα . ΚΟΚΤΩ, Π. ΛΟΥΚΑΚ Το Α και to Ω ΝΤΖΑΚΗΣ. Μ, Γ. ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ, της Ελληνικής Παράνοιας I, ΟΛ. ΚΑΥΤΗΣ, ί ■ΗΣ, ΑΝΛΡ. Κ’ ΜΠΡΕΤΟΝ. Π. . ΓΚΕΡΕΜΕΥ, ΦΡ ΛΑ. ΛΑΜΙΑΝ ΌΥΤΣΙΚΟΣ, Μ. ΘΕΟΛΩΡΑΚΗ Μ. ΕΛΕΥΘΕΡΕ ΟΥ ΥΟΣ. Ν. ΣΠΛΝΙ ΑΣ. ΦΡ ί I 1> Π. riANNOHC ΠΑΠ ΑΑΟΠΟΥ ΑΟΣ ΧΡ. ΠΑΣΑ. Β ΑΑΧΟΥ. Κ. ΡΕΝΦΡΙΟΥ, ΡΚΟΥΡΗ, 1ί ΟΦ, ΕΛ. ΓΛΥΚΑΤ Ρ. ΜΑΝΘΕ ΚΑΤΣΟΣ, Ν. ΒΡΕ ΡΣ, Π ΑΡΑΤΗΡΗΤΗ; ΟΥΙΝ. ΤΣΓ. Ιί ΑΑΑΥ1ΑΣ. Κ. Β ‘ ΖΟΓΛΟΥ, Κ. )Σ. Ν.Γ. ΠΕΝΤ . ΑΝΤΕΡΣΕΝ, Γ. Α Π| ΚΑΜ ΑΑΟΠ( ΙΜ. ΡΟΪΔΗΣ,ΣΤΡ Σ. Κ. ΚΛΡΑΜΑΝ ' ΕΟΥ. I . ΣΕ< ΑΒΑΦΗΣ. Α. ΣΟ. ρχρ : ς , β . ι ΑΤΖΙΑΛΚΙΣ Ρ, Λ. ΜΠΑΪΡΟΝ, ΙΣΤΟΠΟΥ ΑΟΣ, EYPIJ ΛΟΣ, ΗΛ. . ΜΙ 1 0 10! ΣΑΡΤΖΕΤΑΚΗΣ. V ΑΗΜΗΤΡΚ ΦΑΣΟΥΛΑΣ ,ΑΜ ΙΣ. AM ι: ΑΝΘΟΥ At κατ:

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

ΝΤΙΟΥΙ ΓΚΡΑΜ ΝΤΟΥΕΪΝ ΝΤΕΛ’ ΑΜΙΚΟ

Αληθινά ψέματα Μυδιοτόρημα β α σ ισ μ έ ν ο σχο σ ε ν ά ρ ιο ίου ΤΖΕΪΜΣ ΚΑΜΕΡΟΝ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

ΟΝΟΡΕ ΝΤΕ ΜΠΑΛΖΑΚ Συνταγματάρχης Σ Μυθιστόρημα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΚ2ΤΗ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

ΠΗΤΕΡ ΜΠΡΑΚΕΤ Πρωτοσέλιδος έρωτας Μ υβίοτόρημα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

ΠΗΤ ΝΤΕΞΤΕΡ Ο μισαλλόδοξος Μυθιστόρημα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΤΖΩΡΤΖΗΣ ΜΗΛΙΑΣ - ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΒΑΚΑΣ

Α& fA M 7 A £ T cX M £ Τ Η ΧΑΛ/ Ελ/Α * Α ε ΐ 2 Γ 0

Γ»

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

T J o y ...

Γ. Σ. ΙΩΑΝΝΙΛΗΣ

X. Θ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

(Αν. ΚαΒηγηιής Παν/μίου ΙΙαιρών)

(Μαθηματικός)

Μ ια ... κατάδυση ως τον π υ θ μ έ ν α

ηΕΓ 1 I

Π ? ·

Α Λ Λ Ο Ι

Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Α ν ταμ ΚΟΥΠΕΡ

ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ & ανθ ρω π ο λο γο ι

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΕΦΗΒΕΙΑ Έ να μεταβατικό στάδιο σ’ ένα μεταβαλλόμενο κόσμο

Επιμέλεια: ΐ. Τσιάνιης Κ. Xρισιιανόπουλος Λ, Ανασιασόπουλος Μ. Λιακοπούλου Β. Χανιζάρα

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Π ΑΙΔΙΚΗ Λ Ο ΓΟ Τ ΕΧ Ν ΙΑ Θ ΕΩ ΡΙΑ - Μ ΕΛ ΕΤΗ - ΕΡΕΥΝ Α

Μ άρθα Καρπόζηλου

ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΕΚΛί)ΣΗΙΣ ΚΛΠ'ΛΝΙϋ ΓΗ

Λ

ια ν α

Κ ανελλη

ΡΟΥΑΝΤΑ ο Ρους του Κάτω Κοςμου

Ε κδόσεις Καςτανιωτη

,

■""

Αγαπητοί αναγνώστες και αναγνώστριες, το δ ια β ά ζ ω γιορτάζει! Έγινε 19 χρονώ. Δύο δεκαετίες δρόμος στη χώρα του βιβλίου: 348 τεύχη, 33.777 σελίδες, 20.800.000 (!) λέξεις είναι ένα περί-γραμμα μιας αδιάκοπης αναδίφησης από το 1976 έως σήμερα. Σελίδα τη σελίδα, χρόνο με το χρόνο, γράφοντας την ιστο­ ρία του βιβλίου στην Ελλάδα, το διαβάζω κέρδισε την εμπι­ στοσύνη και την αγάπη του βιβλιόφιλου κοινού και του εκ­ δοτικού κόσμου. Το τεύχος που έχετε στα χέρια σας εγκαινιάζει μια νέα πε­ ρίοδο της ζωής του. Νέα ως προς την αισθητική του. Νέα ως προς την ύλη του. Νέα ως προς την περιοδικότητά του. Υιοθετούμε αλλαγές που ανταποκρίνονται - πάντα κριτικά στα κελεύσματατης εποχής μας. Οι νέες στήλες τρυ διαβάζω - πλάι στις καταξιωμένες μέσα στο χρόνο - προσεγγίζουν π ολλαπλά τον πολυδιάστατο χώ ­ ρο του βιβλίου και έχουν στόχο την άμεση και αποτελεσμα­ τική ενημέρωσή σας. Το νέο-μηνιαίο - διαβάζω, λοιπόν, συνεχίζοντας την πολύ­ χρονη διαδρομή του «γεμάτο περιπέτειες, γεμάτο γνώσεις» ξανοίγεται σε νέες αναζητήσεις. Η πείρα, το μεράκι, η γνώση και ο επαγγελματισμός θα ακο­ λουθούν τα βήματά μας και στη νέα μας προσπάθεια. Κάθε πρώτη του μηνάς να το περιμένετε.

1S K

Πολλές ευχές για ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ Η Συντακτική Επιτροπή

Υ.Γ. Ζ ητάμε την κατανό ησ ή σ ας γ ια τ η ν π λ η θ ώ ρ α τω ν δια φ ημ ίσ εω ν. Π ρ ο έρ χο νται ό μ ω ς ό λ ε ς α π ό το χ ώ ρ ο του β ιβλίου κα ι λε ιτ ο υρ γο ύν σ υ ­ μ π λη ρ ω μ α τικά με την ύλη του περ ιο δ ικ ο ύ . Για μας είν α ι σ υγκινητική η α ντα π όκρ ισ η τ ω ν εκ δ ο τ ώ ν γ ι’ αυτό του ς ε υ χ αρ ισ το ύμ ε θερμά.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 348 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1995

Σύνταξη: 33.01.239 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315 FAX: 33.01.315

ΔΙΑΒΑΖΩ - ΑΚΟΥΩ - ΒΛΕΠΩ 69

Best Seller

70

Βραχυγραφίες

72

Επωνύμως Δώρο Γενεθλίων Γράφει ο Μένης Κουμανταρέας

77

Ρεπορτάζ Λογοτέχνες σε ημερολόγιο τοίχου

Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπουλος Διευθυντής: Γιώργος Γαλάντης

78

Έρευνα Το βιβλίο του Μέλλοντος Γράφει ο Ηλ. Μαγκλίνης

Αρχισυντάκτης: Ηρακλής Παπαλέξης Σύνταξη: Κατερίνα Γρυπονησιώτη, Βασίλης Καλαμαράς, Ηρακλής Παπαλέξης, Βάσω

86

Συνδρομές: Αθανασία Σπάθή Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Καλλιτεχνική επιμέλεια: Νένη Ράις

Λιλιπούτεια Απαντούν οι: Λ. Δουκίδου, Γ. Κοντός, Γ. Μπαμπινώτης, Σ. Σκοπελίτης, Α. Σουρούνης, Ν. Χουλιαράς

Σπάθή, ΚαίτηΤοπάλη. Υπεύθυνη οικονομικών: Βάσω Σπάθή

90

Συνέντευξη Ο Βασίλης Βασιλικός μιλάει στον Ηρ. Παπαλέξη

Επιμέλεια - Διορθώσεις: Βΐκυ Κωτσοβέλου Στοιχειοθεσία ■ Ηλεκτρονική Σελιδοποίηση - Φιλμ- Μοντάζ: ΕΝΤΥΠΟ,

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ-ΚΡΙΤΙΚΕΣ

Ζωοδόχου Πηγής 48, τηλ.: 38.36.058-38.12.373 Εκτύπωση: Γιώργος Τσιροβασίλης,

102

Μόλις κυκλοφόρησαν Γράφουν οι: Τ. Δημητρούλια, Μ. Φάις, Ν. Κώτσιου, Β. Σπάθή, Α. Μιχαλοπούλου, Ηρ. Παπαλέξης, Β. Καλαμαράς, Δ. Ρουμπούλα, Γ. Κεντρωτής, Γ. Παπαδάτος

Παλαιός Καβάλας 38, τηλ.: 59.87.678 Βιβλιοδεσία: Νικ. Κατριβάνος και Σία Ο.Ε., Στ. Γόνατά 48, τηλ. 57.49.951 Διανομή: Νέο Πρακτορείο Τύπου

120

Τα Ειδικά

122

Υπό Έκδοσιν

Ιδιοκτήτης - Εκδότης:

Ημερολόγια 1995 και Σημειωματάρια

Γιώργος Γαβαλάς & ΣΙA Ε.Ε. Επιμέλεια Β. Καλαμαράς Κεντρική διάθεση: Αθήνα: «Διαβάζω»

124

Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο

Κριτική Ψ υχολογία Δημοσθένη Κούρτοβικ:

«Κέντρο του βιβλίου» Λασσάντη 9 τηλ. 237.463

Συγκριτική Ψυχολογία Γράφει ο Δ. Ποταμιάνος 126

Ποίηση Λέανδρου Πολενάκη:

Ετερόστιχα και αυτοπαθή Γράφει ο Γ. Πετρόπουλος 127

Π οίηση Ζωής Σαμαρά:

Ημέρες Αβροχίας Γρ άφ ει η Νένη Ευθυμιάδη 129

Π εζογραφία Μ ισέλΦάις:

Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου Γ ράφ ει η Τ. Δ ημητρούλια 131

Μελέτη Μ υρτώς Γεωργίου - Νίλσεν:

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας Άντερσεν Γρ άφ ει ο Μ. Κοντολέων

ΔΕΛΤΙΟ 141 149

Βιβλιογραφ ικό δελτίο Κριτικογραφία

ΑΦΙΕΡΩΜΑ 157 161 163 168 172 173

175

Κώστας Αντ. Π ετράκης: Η γένεση της θε­ ωρίας της Επικοινωνίας Ελληνική πραγματικότητα Κωνσταντίνος Ακριβός - Ράνια Τουτουντζή: Επικοινωνία και Εννόηση Μυρτώ Ρήγου: Η επικοινωνιακή απορία Δ ήμητρα Αναστασιάδου: Το «τραγικό» στην επικοινω νία Ράνια Τουτουντζή: Ο θόρυβος - Ψ ιθυρι­ σμοί: Η έννοια του θορύβου στην Επικοι­ νωνία Κώστας Αντ. Πετράκης: Επικοινωνία ή

Communication 177 182 189

192

Μπέττυ Τ σακαρέστου: Συνάντηση πα ρ α λ ­ λήλω ν Σ πύρος Α. Μοσχονάς: Ακροατήρια και Επικοινωνία Κώστας Αντ. Πετράκης: «Ποταμοίς τοις αυτοίς εμβ αίνομέντε και ουκ εμβαίνομεν», φέροντες «κληίδας αμοιβούς» Βιβλιογραφία

Ηζωγράφος του εξωφύλλου EBITA ΦΡΑΝΤΖΟΛΑ Γεννήθηκε το 1964 στην Αθήνα.

1982-87: Σπούδασε στην ΑΣΚΤτων Αθηνών στο Εργαστήριοτου Δημήτρη Μυταρά.

1988-91: Υποτροφίατου Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών γιατο Παρίσι (ENSBA). Συμμετοχή σε ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο Παρίσι.

εκδόσεις

ελληνικά γράμματα ΟΪΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ ΕΞΙ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΑΣΟΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

Για να γίνουμε υπεύθυνοι πολίτες αυτού του κόσμου πρέπει καταρχήν να διαβάζουμε και να κατανοούμε τα κείμενα. Κι ο Έκο στο βιβλίο αυτό μας μαθαίνει πώς να κάνουμε την αρχή; «ενάντια στο λήθαργο της σκέψης», που δημιουργεί κοινωνίες και ανθρώπομς'τέρατα. Ο Ουμπέρτο Έκο, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Μπολώνια της Ιτα­ λίας, είναι γνωστός στην Ελλάδα και σ’ ολόκληρο τον κόσμο από τα μυθιστορήματά του και το επιστημονικό του έργο, στον.τομέα της σημειωτικής. Στο βιβλίο αυτό χρησιμοποιεί τα «δάση»] σαν μεταφορά για το αφηγηματι­ κό κείμενο. Κάθε αναγνώστης, μαθαίνει να βρίσκει.το δικό του μονοπάτι προκειμένου να νοιώσει την «ευχάρίστήση της περιπλάνησης» μέσα στο γραπτό κείμενο. Με καθοδηγητή και σύντροφο τον Έκό ποιοςδεν θά δε­ χόταν την πρόσκληση σ’ αυτή την περυτλάύηδης .

ΕΛΛΗΝΙΚΑ

ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Βιβλιοπωλείο: Γ. Γενναδίου 6,10678 - Αθήνα, Τηλ.: 3817826, 3806661 Εκδόσεις: Ακαδημίας 88, Μ678 -Α θή ν α , Τηλ.: 3302415, Fax: 36836658

Ο πί νακ ας παρο υσι άζ ει τα ε μπ ορ ικ ότ ερ α βιβλί α του μήνα, σύμφωνα με τα στοι χεί α που μας π αραχ ώρ ησ αν 20 β ιβ λ ι οπ ώλ ε ς απ' όλη την Ελλάδα, δηλώνοντας ο καθένας τους τέσσερα βιβλί α που είχαν τις περ ισ σότ ε ρ ες πωλ ήσ ει ς. ΤΑΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΑΝ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ: Αριστοτέλης-ΑΘ. Βαγιονάκης-ΑΘ. Γκρίτσης-Γεωργιάδης-Καλλιθέα. Δωδώνη-ΑΘ. Ελευθερουδάκης-Αθ. Ενδοχώρα-ΑΘ. Εστία-ΑΘ. Ευριπίδης-Χαλάνδρι. Ήλιος-Δράμα. Ιανός-Θεσσ. Κεντρί-Λαμία. Κρομμύδας^Χίος. ΛέξηΚαλαμάτα. Λοξιάς-Θεσσ. Μιχαλάς-ΑΘ.Νέστωρ-Κατερίνη. Πρίσμα-Πειραιάς. Σύγχρονη Εποχή-ΑΘ. Φιλιππότης-ΑΘ.

11 Β. ΜΑΘΙΟΠΟΥΛΟΣ ΟΔεχέμβρηςτου’44 ΝΕΑΣΥΝΟΡΑ 12 Β. ΚΟΛΟΒΟΣ Θυμάσαι, Πατέρα; ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 13 Ε. ΦΑΚΙΝΟΥ Η Μερόπη ήταν το πρόσχημα ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΒΡΑΒΕΙΑ ’94 Με τα Κρατικά Λογοτεχνικά βραβεία το 1994 - για να μην ξεχνάμε - τιμήθηκαν: Η Ζυράννα Ζατέλη (βραβείο Μυθιστορήματος) για το Και με το φως του λύκου επανέρχονται. Ο Μιχάλης Γκανάς (βραβείο Ποίησης) για την Πα­ ραλογή.

0 Νίκος Τριανταφυλλόπουλος (βραβείο Διηγήμα­ τος) για τον Λιμενάρχη Ευρίηου. Η Λύντια Στεφάνου (βραβείο Δοκιμίου) για το Γε­

νικά και ειδικά για την ποίηση. Ο Κώστας Σαρδελής (βραβείο Μαρτυρίας - Χρο­ νικού) για τον Ασάλευτο Ταξιδιώτη. Ταπαιδικάχρό-

νια του Κωστή Παλαμά. Το Μυθιστόρημα μιας επο­ χήςΟ Τίτος Πατρίκιος (Ειδικό βραβείο λογοτεχνίας) για το σύνολο του έργου του.

0 Κλείτος Κύρου (βραβείο Λογοτεχνικής Μετά­ φρασης) για το βιβλίο του Π. Σέλεϊ:

Οι Τσέντσι. Η Ζώρζ Σαρή (βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου) για το βιβλίο της Νινέτ. Επιτέλους! Τα κρατικά βραβεία αποκτούν το κύρος που τους αρμόζει. Επ’ ευκαιρία ας θυμηθούμε τι έγινε εκτός Ελλάδος. Το Νόμπελ βέβαια λογοτεχνίας για το 1994πήρεο Ιάπωνας σαμουράι συγγραφέας Κενζαμπούρο Όε. Ο «ψυχογράφος» της Σκωτίας Τζέιμς Κέλμαν είναι ο κάτοχος του βραβείου Μπούκερ - μεγαλύτερη λογοτεχνική διάκριση στη Μ. Βρετανία - για το μυ­ θιστόρημά του How Late it Was, How Late. Ενώ ο Ισπανός Καμίλο Χοσέ Θέλα (βραβείο Νό­ μπελ ’89) διακρίθηκε με το βραβείο Πλανέτα, που συνήθως είναι το διαβατήριο για τεράστιες πουλή­ σεις και συνοδεύεται από το όχι ευκατοφρόνητο ποσό των 96.000.000 δρχ

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Τον τελευταίο καιρό πολλοί δημοσιογράφοι κυκλο­ φόρησαν βιβλία τους. Στην πλειοψηφία τους πεζο­ γραφία. Καλό σημάδι· δείχνει ότι οι περισσότεροι,

μάλλον δεν επαναπαύο­ νται στο μεροδούλι· διαβάζουν και μάλιστα πολύ. Έτσι δικαιώνεται κι ο Αιμίλιος Ζαχαρέας, ο οποίος γράφει στη Νέα Μεσημβρινή - τη μοναδική εφημε­ ρίδα που δεν μοιράζει κουπόνια: «Η γραφή είναι αξεχώριστη από το διάβασμα και το διάβασμα, ενδεχομένως, από τη γραφή, με την έννοια πως, στο τέλος, αυτός που δια­ βάζει, θα γράψει». Στην επιφυλλίδα με τίτλο «Βιβλίου ΕγκώμιονΙΙ» ο ίδιος επισημαίνει: «Είμαστε τόπος ημιαναλφάβητων παρά τα βήματα που έχουν γίνει. Εί­ ναι ζήτημα αν ο Έλληνας διαβάζει ένα βιβλίο το χρόνο, ενώ στην Φιπλανδία διαβάζουν τέσ­ σερα (!) βιβλία το μήνα (I). Το 86% των Γερμανών διαβάζουν βιβλία, το ίδιο συμβαίνει και στις άλλες χώρες. Πού πρέπει ν’ αναζητήσου­ με τους βαρβάρους;». Το δικό μας ερώτημα. Οι 4.000 τίτλοι που, κατά μέ­ σον όρο, κυκλοφορούν τα τελευταία χρόνια με τά­ σεις αυξητικές σε ποιους απευθύνονται;

ΤΣΙΜΑΣ — ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ Το Αθηνόραμα είναι ένα καλό ενημερωτικό περιοδι­ κό εφάμιλλο, αν όχι καλύτερο, των ξένων ομοειδών του. Στην ενημερωτική του ύλη, τον τελευταίο και­ ρό, προστέθηκαν νέες σελίδες. Δύο για το «Graeca sunt» του Παύλου Τσίμα και δύο για τη «Λαϊκή απο­ γευματινή» του Κωστή Παπαγιώργη. Δημοσιογρά­ φος ο πρώτος, δοκιμιογράφος ο δεύτερος, δίνουν μέρος του καλού τους εαυτού. Η πολιτική επικαιρότητα έξυπνα σχολιασμένη και οι πρωτότυπες σκέ­ ψεις και ιδέες αριστοτεχνικά γραμμένες φρεσκά­ ρουν τον αέρα του βδομαδιάτικου εντύπου. Και για το βιβλίο που γράφει ο Νικήτας Ξυδάκης μόνον μία σελίδα; Τουλάχιστον σαλόνι, για να μη δυσανασχετούμε!

ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΙ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ Υπάρχουν δύο καλές τηλεοπτικές εκπομπές για το βιβλίο. Και οι δύο στην κρατική τηλεόραση, ενώ τα ιδιωτικά κανάλια συνεχίζουν να αναλώνονται στο

Β Ρ Α Χ Υ Γ Ρ Α Φ ΙΑ παιχνίδι της ακροαματικότητας και των διαφημίσε­ ων υποβαθμίζοντας το γούστο και την αισθητική μας. Η πρώτη εκπομπή με τίτλο «Σελίδες με θέα» προβάλλεται από την ΕΤ1, κάθε Δευτέρα, και η δεύτερη το «Άξιον Εστί» κάθε Τρίτη από την ΕΤ2. Και οι δύο ενημερώνουν και προωθούν τα καλά βι­ βλία. Στην έρημο υπάρχουν και οάσεις. «Το βιβλίο θα μπορούσε να έχει παρουσία και σε μη ειδικές εκπομπές. Ο κ. Παναγιωτόπουλος, ο κ. Χατζηνικολάου, ο κ. Κουίκ δεν είδα να καλέσουν ποτέ έναν άνθρωπο του βιβλίου στα σόου τους». Συμφωνούμε και προσυπογράφουμε τα όσα λέει ο Οδυσσέας Χατζόπουλος του «Κάκτου» σε συνέ­ ντευξή του στην Ελευθεροτυπία.

Ζοφερή η α­ τ μ ό σ φ α ιρ α και το μέλλον της κριτικής άδηλον!

ΠΕΡΙ ΚΡΙΤΙΚΗΣ

«Μέ σα στον τε-

Ο ποιητής Γιάννης Κοντός σε συνέντευξή του στον Γ. Σαββίδη στην εφημερίδα Αυγή, στα 1980, ισχυρί­ ζεται: (απόσπασμα από «Τα Ευγενή Μέταλλα») «Η κριτική; Δεν λειτουργεί στη χώρα μας. Αυτοί που ασχολούνται μένουν στο ελληνικό “μ' αρέ­ σει” ή “δεν μ’ αρέσει” χωρίς βαθύτερη ανάλυ­ ση. Αναγκαστικά θυμάσαι τις παλαιότερες λο­ γοτεχνικές εποχές, όταν η κριτική λειτουργού­ σε όπως έπρεπε να λειτουργεί. Δηλαδή, να βοηθάει τη λογοτεχνία, ν’ ανοίγει δρόμους χω­ ρίς εμπάθειες και πολύ προσωπικές από­ ψεις...». Δεκατέσσερα χρόνια μετά - σήμερα το 1994-0 κριτικός και ποιητής Σπύρος Τσακνίάς σε επιφυλλί­ δα του στα Νέα με τίτλο «Η προσωποποίηση της κριτικής» μεταξύ των άλλων αναφέρει: «Οι περισσότεροι, ιδίως αν είναι της συντεχνίας, το πρώτο που θα σκεφτούν είναι “γιατί ο Α κτυπάειτον Β, τί του φύλαγε;" ή “του την είχε στημέ­ νη" ή “αυτοί κάποτε ήταν φίλοι, τί έγινε, τα σπά­ σανε;". Η επιχειρηματολογία ουδόλως ενδιαφέ­ ρει, η ουσία παρακάμπτεται ελαφρά τη καρδία, η κριτική αποτίμηση της κριτικής παραχωρεί τη θέση της στη φτηνή ψυχολογία που αναζητεί προσωπικά ελατήρια ή στη φαιδρή συνωμοσιολογία, που ψάχνει για κλίκες και ύποπτα κυκλώ­ ματα. Υπερβολές; Ενμέρει, ναι. Αλλά αυτό είναι κατά βάση το σκηνικό. Και μέσα σ’ αυτό το σκη­ νικό διαδραματίζεται εν πολλοίς το δράμα της λογοτεχνίας και της κριτικής».

ΑΓΟΡΑΠΩΛΗΣΙΕΣ

(ή) νεώτ. σύντομος γραφή, καθ’ ήν παραλείπονται συλλαβαί τινες ή γράμματα εκ τών λέξεων ή συμφύρονται ώρισμένα γράμ­ ματα εις εν οΐον γ=ου, ή γράφο­ ντας μόνον τα αρχικά γράμμα­ τα τών άπαρτιζουσών ώρισμενην ονομασίαν λέξεων, οΐον Ά ρισ τφ (’Αριστοφάνης), Ή ρ (Ηρόδοτος), μσν (μεσαίων), νεώτ (νεώτερος), ΣΠΑΠ (Σ ιδη ρ ό δ ο μ ο ς Π ε ιρ α ιώ ς, ’Αθηνών, Πελοπόννησου), ΣΕΚ (Σιδηρό­ δρομοι Ελληνικού Κράτους). Δ. Δημητράκου: Μέγα Λεξικόν όλης τής Ελληνικής Γλώσσης.

λ ε υτ α ί ο χρόνο έξι μικροί εκδοτικοί οίκοι απορροφήθηκαν από μεγαλύτερους. Συγκεκριμένα οι εκδό­ σεις Τράμματα" με τους μικρούς εκδοτικούς οίκους "Υποδομή" και "Γλάρο" αποτελούν κοινό εκδοτικό φορέα. Οι εκδόσεις "Ύψιλον" αγόρα­ σαν τις εκδόσεις "Ρόπτρον" και "Κρύσταλλο", οι οποίες πλέον δεν υφίστανται. Ο εκδοτικός οί­ κος "Ντουντούμη" απορρόφησε τις παιδικές εκδόσεις "Διάγραμμα" και οι εκδόσεις "Πελαγός" τις εκδόσεις «Ρήσιος». Τέλος οι εκδοτικοί οίκοι "Σέλας" και "Μέδουσα" συγχωνεύτηκαν» (Από ρεπορτάζ της Μαίρης Παπαγιαννίδου στο

Βήμα). Περιμένουμε να δούμε τί θα προκύψει απ’ αυτές τις ομαδοποιήσεις - κομψή έκφραση των αγοραπωλη­ σιών.

ΠΛΗΓΜΑ Το διαβάζω “επί του πιεστηρίου” πληροφορήθηκε τη διακοπή της έκδοσης της Μεσημβρινής. Ο καλός δημοσιογράφος Πάνος Λουκάκος (εκδό­ της και Διευθυντής) με πικρία τόνισε ό τ ι: «το στοίχημα χάθηκε. Το αναγνωστκό κοινό δεν ανταποκρίθηκε» στη νέα αντίληψη που η ε­ φημερίδα ήθελε να προωθήσει. Κρίμα! Λυπούμαστε βαθιά. Χάθηκε η μάχη, όχιι ο πόλεμος.

ζ ΐφ I M

l r n

Αγαπητό «Διαβάζω»,

Αυτό είναι ένα γρ ά μμ α πο υ α ναπ ολεί το πα ρε λ θ όν και π ρ ο σ π α θ ε ί να εξιχνιάσει το μέλλον. Πριν απ ό 19 χρόνια, στις 18 Ιανουάριου του 1976, τέσ σ ερις φ ίλο ι του π ερ ιο δικού σας, ανάμεσα στους οπ οίου ς ο ιδ ρυτής του, ο π ρ ό ω ρ α χ αμένος Π ερικλής Αθανασ όπουλος, και ο σ ημ ερινός διευ­ θυντής, Γιώργος Γαλάντης, μου πή ρ α ν μια συνέντευξη για το π ρ ώ το τεύχος του «Διαβάζω». Θ υ μά­ μα ι ακό μα τη ζεστασιά εκείνης τη κουβέντας α λλά και τα ζωντανά ερ ω τήματα πο υ είχαν προκύψει. Σ ήμερα ξαναδιαβάζοντάς την, αναπόφ ευκτα κάνω κάποιες σ υγκρίσ εις κι έναν απ ολο γισ μό . Το πό σ ο ανυποψ ίαστος ήμουν τότε και τόσ ο π ό σ ο αγνά ξεκινούσατε κι εσείς . Μα αυτό είναι κάτι φ υσ ικό και αναμενόμενο. Ή ταν τότε μια περ ίο δο ς αθωότητας γ ια τη λογοτεχνία μας. Χω ρίς έντονους ανταγω­ νισμούς, χ ω ρ ίς τη σ κιά της τηλεόρ ασ ης, χ ω ρ ίς τους δ η μο σ ιογ ράφ ο υς και χ ω ρ ίς μεγάλα νούμερ α στις πω λήσ εις. Τα βιβλία πο υ είχαν επιτυχία ήταν βιβλία κοινής αποδοχής. Δεν υπήρχε διαφ ήμισ η, μάρκετιγκ, δεν υπήρχαν μπεστ σ έλερ ή τουλάχιστον δεν τα ονόμαζαν έτσι. Και, βέβαια, δεν υ πήρχαν τόσ ο ι π ο λλο ί εκδότες και περ ιο δικά, ούτε π λ η θ ώ ρ α νέων σ υγγραφ έω ν. Σ ήμ ερ α δεν πρ ο λαβαίνο υμ ε να σ υγκρατήσ ουμε ούτε τους τίτλους τω ν βιβλίω ν πο υ στοιβάζονται στους πάγκους. Και τα π ε ρ ιο δ ι­ κά α π λά τα ξεφ υλλίζουμε. Ό σ ο γ ια τα βιβλία πο υ «πουλάνε», η αξία τους αμφισβητείται. Και π ώ ς α λ ­ λιώς; Έ ννοιες όπ ω ς καλό, άξιο , υψηλό, έχουν ανατρ απεί και η σ ύγχυση βασιλεύει. Έ λεγα τότε σ ’ εκείνη τη συνέντευξη: «Έ να φ υσ ιο λογ ικό νού μερ ο στις εκδόσ εις λογοτεχνικώ ν βι­ βλίω ν είναι 3.000 αντίτυπα». Σ ήμερα π ο λ λ ά βιβλία τυπώ νονται σε 5.000 αντίτυπα και φτάνουν τα 20.000 σ ’ ένα χρόνο. Ενώ δεν είναι σ πάνιες οι περ ιπ τώ σ εις πο υ κάνουν 50.000 αντίτυπα και σε α ­ κραίες περ ιπ τώ σ εις 100.000 και περ ισ σ ότερ α. Α πό μια βιο τεχνία βιβλίων εξελιχθήκαμε σε μια βιο μη­ χανία. Α π ό τον καιρό της αμ φ ισ βήτησης περ ά σ α μ ε στην εποχή της αφ θονίας. Και όμω ς π ο λ λ ο ί στο χ ώ ρ ο του βιβλίου εξακολο υθ ού ν να επα ναλαμβάνουν στερεότυπα: «Περνάμε μία πε ρ ίο δο κρίσης». Μα φ υσ ικά και υπάρχει κρίση. Κρίση αξιώ ν, όχι αντιτύπων. Ο πλ η θω ρ ισ μ ός έχει χτυπήσ ει και τη λ ο ­ γοτεχνία. Π λησιάζουμε στην εποχή πο υ τα βιβλία μας θα πο υλιού νται στα σού περ μάρκετ και θα δια­ βάζονται σε δισκέτες. Και για τί όχι; Ας κρ ατήσουμε την αυστηρότητα για το περ ιεχό μενο κι ας αφ ήσ ου με το ίδ ιο το π ρ ο ϊόν να ξεχυθεί α π ό τις μεγάλες μάζες. Σε λίγο καιρ ό π ο λ λ ά θ ’ αλλάξου ν και θα τρ ίβουμε τα μάτια μας. Επιμένω πάντα στην ίδ ια π α λ ιά συνέντευξη. Έ γρ α φ α τότε: «Δεν μπ όρ εσ α ούτε θα μ π ορ έσ ω να

Επωνυμως

πε ρ ιγ ρ ά φ ω κάτι πο υ θ α ’ναι έξω απ ό τα όρ ια της Ελλάδας, με ανθ ρώ π ου ς πο υ δεν θα μιλούσα ν ελ­ ληνικά». Φ ράση πο υ σ ήμ ερα με κάνει να χαμο γελώ . Και λίγο πα ρακάτω : «Ίσως στο βάθος να είναι μια σκέψη τοπικιστική, επαρχιώ τικη». Μ α μήπω ς δεν ήταν τέτοια! Ολοένα και περ ισ σ ότερ ο στα βι­ βλία τω ν νέων σ υγγραφ έω ν διακρίνω μια τάσ η μετακίνησης έξω α π ό τα ε λλαδ ικά όρια, μια ε υρ υ χω ­ ρία τόπου και χρόνου, μια ένω ση του ρεαλιστικού με το φ ανταστικό. Κι εγώ ο ίδ ιος, ο τόσ ο δεμενος με την Αθήνα, αυτή την εποχή δο κιμάζω κάτι πο υ πρ ιν απ ό λίγα χρό νια θα μου ήταν αδιανόητο: έναν ήρ ω α ξένο και τόπ ο δρ άσ η ς μια άλλη, μακρινή χώ ρα. Π ώς έφ τασ α ως εκεί; Ούτε ο ίδιος ξέρω ακόμα. Εννοείται χ ω ρ ίς αυτό να απ οκλείει ευθύς αμ έσω ς να επισ τρέφ ω όχι μόνο στη χ ώ ρ α μου, μα και στη γειτονιά μου. Για να μην ξιπ αζόμαστε δ ηλαδή. Κι ακόμα, διαβάζοντας πάντα την ίδια συνέντευξη, με σταμάτησε μια άλλη φ ράση : «Αν α ύ ριο με­ ταφ ρ ασ τώ στην Αμερική ή στην Ευρώπη», έγραφ α, «αυτό θα γ ίνει ή δε θα γίνει απ ό μόνο του». Ρο­ μαντισμός; Μ οιρολατρία; Και τα δύο. Ό λ ο ι π ια ξέρουμε π ό σ ο ς αγώ νας χρειάζεται, τί μέσα, επαφ ές και γνω ρ ιμίες γ ια να μεταφραστείς. Εντούτοις, α κό μα και σ ήμερα, π ο υ μαζί με άλλο υς ομότεχνους αρχίσ αμε να κυκλο φ ορ ο ύμ ε στην Ευρώπη (στην Α μερική ούτε γ ι’ αστείο ...), νιώ θ ω ότι ο πά γος με τους ξένους δεν έσ πασε, ούτε πρ ο β λέπεται σύντομα να σ πάσει. Είτε για τί μας β λέπουν με υπεροψ ία σ αν μια εθνικά και γλω σ σ ικά μειονοτική λογοτεχνία, είτε για τί π ρ άγμ ατι τα θέματά μας είναι στενά και ο τρ όπ ος γ ρ αφ ής μας τούς αφ ήνει αδ ιάφ ορ ου ς. Ν ιώ θω κι ε γώ συχνά αδ ιάφ ορ ος . Και τότε κλείνομ αι στη γλώ σ σ α πο υ μιλώ και σ ’ αυτά π ο υ γράφω'. Είναι τα μόνα π ο υ με νοιάζουν. Κι εδ ώ δεν σ η­ κώνει ίχνος κοσμοπολιτισμού. Αυτά και ά λλα π ο λλά σ κέφ τηκα ξεφυλλίζοντας το π ρ ώ το σου τεύχος. Μα π ιο πο λύ α π ’ όλα, π ρ έ ­ πει να σου πω , νοσ τάλγησ α τον ενικό της κουβέντας μας, όταν η η λικία όλω ν μας και η εποχή ε πέ­ τρεπε σε μια συνέντευξη να π α ίρνει έναν ανιδιοτελή και οικείο τόνο. Β ρ ισ κόμασ ταν σε μια εποχή ευ­ φ ορ ίας όπω ς ήταν η μεταπολιτευτική περ ίο δο ς. Ό ταν η ά γρ ια εποχή δεν είχε α κό μα αρχίσει. Ή μ ου ν ακό μα «νέος λογοτέχνης» - ένας τίτλος πο υ στη γεροντοκρατούμενη Ε λλάδα με συνόδεψ ε γ ια χ ρ ό ­ νια - κι εσείς, βέβαια, είσασταν ακό μα πα ιδιά. Στο μεταξύ, π ο λ λ ά άλλαξαν. Οι νέοι κυρ ιάρ χησ αν και η συνέντευξη εξελίχτηκε σ ε μια τέχνη α π ό μόνη της. Τείνει να υ π οκα ταστή σ ειτη μυθοπλα σία. Κι α π ’ αυτή την άποψη, η π α λιά εκείνη κουβέντα μας μοιάζει ξεπερασμένη. Τώ ρ α λοιπόν, πο υ το «Διαβάζω» ενηλικιώνεται και ξαναγίνεται - ευτυχώς - μηνιαίο, αναλογίζομαι τί θα μ π ορ ο ύσ α να ευχηθώ στον Γιώργο Γαλάντη πο υ μου π ρ ω τ ο πή ρε τη συνέντευξη, αλλά και στον Ηρακλή Π απαλέξη πο υ σκέφ τηκε να με ξαναφ ωνάξει. Θ α τους έλεγα, ενδεχομένως, ότι π ερ ισ σ ότε­ ρο απ ό ένα ακό μα λογοτεχνικό περ ιο δικό, αυτό πο υ μας χρειάζεται είναι ένα έντυπο π ο υ να χ ρ η σ ι­ μεύει για μπ ού σ ου λας στο α διέξοδο του χάρτινου πολτού πο υ μας κατακλύζει. Έ ν α π ερ ιο δικό με πα ρο υσ ιά σ εις βιβλίω ν αξιόπιστες και ελκυστικές. Με κριτική π ο υ να έχει μέθοδο και αξιο κρατικά κρ ι­ τήρια. Ό χ ι διανουμενίστικες θολούρες. Ούτε φ ιλολογίζουσ ες διατριβές. Να υπ άρ χουν ά ρ θρ α ζω­ ντανά Ελλήνων και ξένων σε καλή μετάφ ραση, πρ ο δη μο σιεύσ εις, ενημ έρ ω σ η για την ξένη βιβλιαγορά, π α ρακο ύθ ησ η τω ν σ ύγχρονω ν ρευμάτων, χ ω ρ ίς αυτό να σημ αίνει υποταγή στην υστερία της μό­ δας. Κι ακό μα είναι απαραίτητο η εμφ άνιση ν ’ ανανεωθεί. Έ να π ερ ιο δικό ζωντανό λ οιπό ν και εκλαϊ­ κευτικό, όχι λάίκίστικο, πο υ ν ’ ανοίγει διάλογο. Εσείς, είμαι βέβαιο ς, π ρ έ π ε ι να τα ξέρετε καλύτερα απ ό μένα. Τα ζείτε α π ό μέσα. Ελπίζω τώ ρ α πο υ η αθωότητα χάθη κε ανεπιστρεπτί, η γνώ σ η και το έν­ στικτο να σας βο ηθήσ ουν να ξαναβρείτε το πα λ ιό σ ας κέφ ι και την καθαρή ματιά. Σ ’ εμά ς τους γρ α ­ φ ιάδες τα καλύτερα νιάτα έρχονται με την ωριμότητα.

Σας εύχομαι καλά γενέθλια και καλή καινούρια αρχή. Με αγάπη

Επώνυμος

ΣΥ Γ Χ Ρ Ο Ν Η Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Π Ο ΙΗ Σ Η ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ Μανόλης Αναγνωστάκης

Γιώργος Μαρκόπουλος

Υ.Γ.

Π Ο ΙΗ Μ Α Τ Α 1968-1987

Νίκος-Αλεξης Ασλάνογλου

Γιώργος Μιχάκης

ΔΥΣΚΟΛ ΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ

Η Α Ν Ο ΙΞ Η Σ Τ Ο Π Ε Ν Θ Ο Σ

Τ Ρ ΙΑ Π Ο ΙΗ Μ Α Τ Α

*

*

Γιώργος Μπλάνας

Νάνος Βαλαωρίτης

Ν Υ Χ ΤΑ

Σ Τ Ο Κ ΑΤΩ Κ ΑΤΩ Τ Η Σ Γ Ρ Α Φ Η Σ

*

*

Τάκης Παυλοστάθης Σ Η Μ Ε ΙΑ

Χάρης Βλαβιανός

ΤΟ Υ Ε Ξ Α Φ Α Ν ΙΖ Ο Μ Ε Ν Ο Υ Τ Ρ ΙΤ Ο Υ

Η Ν Ο Σ Τ Α Λ Γ ΙΑ Τ Ω Ν Ο Υ Ρ Α Ν Ω Ν '

*

*

Λιάνα Σακελλίου

Ναπολέων Γκίκας

ΑΦΕΣ ΡΕΟ Υ ΣΕΣ

Ω Φ Ε Λ ΙΜ Α Π Ο ΙΗ Μ Α Τ Α

*

*

Γιάννης Δάλλας

Νικόλας Σεβαστάκης Λ Α Φ Υ ΡΟ Α Γ Α Π Η Μ Ε Ν Ω Ν Η Μ Ε Ρ Ω Ν

Π Ο ΙΗ Μ Α Τ Α 1948-1988

*

*

Νίκος Δήμου

Κυριάκος Σταμελος A D A B S IN T H IU M

Π Ο ΙΗ Μ Α Τ Α 1950-1990 Τ Ο Β ΙΒ Λ ΙΟ Τ Ω Ν Γ Α Τ Ω Ν

Σωτήρης Τριβιζάς

*

Β ΙΟ Σ Α Σ Ω Μ Α Τ Ω Ν

Αλέξανδρος Ίσαρης

Κ Α Ι Α Λ Λ Α Π Ο ΙΗ Μ Α Τ Α

Ο Ι Τ Ρ ΙΣ Τ Α Ν Ο Ι - Π Ο ΙΗ Μ Α Τ Α 1966-1992

*

*

Αργυρής Χιόνης

Θανάσης Κωσταβάρας

Ε Σ Ω Τ ΙΚ Α Τ Ο Π ΙΑ

ΣΤ Ο ΒΑ Θ Ο Σ ΤΟΥ Χ ΡΩ Μ Α Τ Ο Σ

*

0 Φ Ο Β Ο Σ ΤΟ Υ Α Κ Ρ Ο Β Α Τ Η

Νίκος Χουλιαράς

*

Ο Χ Ρ Ο Ν Ο Σ Ε ΙΝ Α Ι Π Α Ν Τ Α Μ Ε Τ Ο Μ Ε Ρ Ο Σ ΤΟ Υ

Γιώργος Λίκος Π Ο ΙΗ Σ Η 1944-1990

*

Ο Ι Λ Ε Π Τ Ο Μ Ε Ρ Ε ΙΕ Σ ΤΟ Υ Μ Α Υ ΡΟ Υ

ΕΚ ΔΟΣΕ ΙΣ ΝΕΦΕΛΗ ...Π ροω θούν το κ αλό Β ιβλίο Α Σ Κ Λ Η Π ΙΟ Υ 6, Α Θ Η Ν Α 106 80. ΤΗ Λ .: 3607744

ΗΛΙΑΣ ΠΕΤΡΟΠΟΤΛΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ Σ ΙΔ Ε Ρ ΙΕ Σ Σ το λεύκωμα αυτό, που κυκλοφορεί ήδη σε τρίτη έκδοση, περιλαμβάνονται φωτογρα­ φίες αρχιτεκτονικών μελών κατασκευασμέ­ νων από σίδερο. Ο ι φωτογραφίες απεικονί­ ζουν μπαλκόνια, φουρούσια, σκάλες, εξώπορ­ τες, κάγκελα, κιγκλιδώματα παραθυριών, τζελουζίες, πηγάδια, στηρίγματα φαναριών, θυροφεγγίτες, μάτια βοδιού , στέγαστρα Ου­ ρών ή προθηκών, λασποκαθαριστήρες κ.λπ. που έχουν άμεση συνάφεια με την παλιότερη λαϊκή αρχιτεκτονική ή με την σύγχρονη α­ στική αρχιτεκτονική. Έ ν α ακόμη σημαντικό βιβλίο του Ηλία Πετρόπουλου για να γνωρίσουμε και να με­ λετήσουμε τον πολιτισμό μας.

Ε ΓΧ ΕΙΡ ΙΔ ΙΟ Ν ΤΟΤ ΚΑΛΟΥ ΚΛΕΦΤΗ

ΑΡΕΤΙΝΟΥ, ΤΑ ΑΚΟΛΑΣΤΑ ΣΟΝΕΤΑ

ΠΤΩΜΑΤΑ, ΠΤΩΜΑΤΑ, ΠΤΩΜΑΤΑ

Η ΦΟΥΣΤΑΝΕΛΑ

ΚΑΛΙΑΡΝΤΑ

ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΤΙΠΟΤΑ

ΙΩΑΝΝΟΥ ΑΠΟΚΑΛΥΨΙΣ

Η ΕΘΝΙΚΗ ΦΑΣΟΛΑΔΑ

ΈΕ ΙΡΟ Λ Ο ΓΙΑ

LE KIOSQUE GREC (ΤΟ Π ΕΡΙΠ ΤΕΡΟ )

Ο ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΚΑΦΕΣ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ Ο ΜΥΣΤΑΞ ΤΟ ΑΓΙΟ ΧΑΣΙΣΑΚΙ ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΡΕΜ ΠΕΤΙΚΑ Η ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ

LA VOITURE GRECQUE (ΤΟ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ) CAGES A OISEAUX ΕΝ GRECE (ΤΑ ΚΛΟΥΒΙΑ) ALBUM TURK ΤΟΠΟΡ

ΤΟ ΜΠΟΥΡΔΕΛΟ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ Σ ΙΔ Ε Ρ ΙΕ Σ ΔΩΔΕΚΑ ΤΡΑ ΓΟ ΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΛΑΤΙΑΝΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ

1968-1974

·

1982-1991

ΤΗΣ ΦΥΛΑΚΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Μ ό λ ις κυκλοφ όρησαν Τ Α Σ ΙΔ Ε Ρ Α , Η Λ Α Σ Π Η Τ Α Μ Π Α Σ Τ Ο Υ Ν ΙΑ Κ Υ Ρ ΙΩ Σ Α Υ ΤΟ Κ ολ άζ

ΝΕΦΕΛΗ

ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6 ΑΘΗΝΑ 106 80 ΤΗΛ.: 3607744

ΕΚΛΟΣΕΙΣ

ΓΚΟΒΟΣΤΗ ΦΙΟΝΤΟΡ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΒΣΚΗ

ΠΑΥΛΟΣ ΠΕΤΡΙΔΗΣ

Σύγχρονη Ελληνική Πολίτικη Ιστορία

Α λληλογραφία

Α' ΤΟΜΟΣ (1821-1862) Από τα δημοκρατικά πολιτεύματα ώςτην κατάλυση της Οθωνικής Μοναρχίας

(1834-1859) Επιλογή, Μετάφραση, Πρόλογος: Μάκης Κυριακάτος

Η έκδοση συνοδεύεται από σπάνια ντοκουμέντα

B “* a i

Επιστολές του μεγάλου συγγραφέα που συνθέτουν ένα ανεπανάληπτο ημερολόγιό του.

1 ΕΜΙΛ ΖΟΛΑ ΚΑΤΗΓΟΡΩ 1894-1994

ΟΣΚΑΡ ΓΟΥΑΪΛΝΤ ΜΠΑΛΑΝΤΑ ΤΗΣ ΦΥΛΑΚΗΣ ΤΟΥ

|

Ρ ηντινγκ

| Εκατό χρόνια μετάτην 1 σθεναρή διαμαρτυρία του 1 μεγάλου συγγραφέα,

8 ΖΑ ·1'ΑΤΗΓΜ% I ^ ]

Εκδοση δίγλωσση

ζει και βασιλεύει. ΟσκαρΓουαϊλντ Μ πα λ ά ν τα της φυλακής του Ρηντινγκ

Μετάφραση: Στάθης Σπηλιωτόπουλος Εικονογράφηση: Γιάννης Καρύδης

ΓΚΟΒΟΣΤΗΣ

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

Σ ονέτα Φιλολογική Επιμέλεια: Κάρολος Μητσάκης Εκατόν ενενήντα τρία σονέτα του Μεγάλου μας Ποιητή

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ « Σ T O Y

SANTIAGO ALCOLEA E l G reco Ποιος ήταν και πού άκμασε η επιβλητηκή τέχνη του μεγάλου Ελληνα ζωγράφου; Τα έργα του σε 94 θαυμάσιες έγχρωμες εικόνες από τον Σαντιάγκο Αλκολέα.

/K O IiO iTTJHL»

Ζωοδόχου Πηγής 21, 106 81 Αθήνα - Τηλ. 3815433 «Fax 3816661 Ασκληπιού 3, 106 79 Αθήνα · Τηλ. 3624610 · Fax 3630224

ις μαυρόασπρες φωτογραφίες προσφιλών μας προσώπων, με χρυσοποίκιλτες κορνί­ ζες, κρεμασμένες στους τοίχους των σπιτιών μας, αντικατέστησαν - όπως οι παλιότεροι καλά θα θυμούνται - οι ζωγραφικοί πίνακες, οι μετα­ ξοτυπίες, οι λιθογραφίες. Οι εκδόσεις Γαβριηλίδης με το Λογοτεχνικό Ημε­ ρολόγιο, που πρόσφατα κυκλοφόρησαν, μας γυρί­ ζουν στο παρελθόν προτείνοντάς μας να κρεμάσου­ με στον τοίχο του σπιτιού μας αντί φωτογραφίες συγ­ γενών, δίπλα στους πίνακες, φωτογραφίες λογοτε­ χνών. Πενήντα τρεις (53) λογοτέχνες, όσες κι οι εβδο­ μάδες του 1995. Τα κριτήρια για την επιλογή δεν ήταν αξιολογικά, αλλά επετειακά. Δηλαδή έπρεπε οι λογο­ τέχνες μέσα στο 1995 να συμπληρώνουν μια ή περισ­ σότερες δεκαετίες από τη γέννηση ή το θάνατό τους. Έτσι ξεκίνησε η ι­ δέα. Για την υλοποίησή της όμως χρειάστηκε να δουλέψει επίπονα η Βάσω Κυριαζάκου, να παραχωρήσει ο ποιητής Θωμάς Γκόρπας δυσεύ­ ρετο φωτογραφικό και λογοτεχνικό υλικό και χρήσιμες πληροφορίες για τη ζωή πολλών λογοτεχνών και ο Όμιλος Εταιριών METROLIFE, ως χορηγός, να στηρίξει οικονομικά αυτή την προσπάθεια. Χρειάστηκε επίσης να αξιοποιηθεί καταλλήλως το υλικό από παλιά περιοδικά όπως Ηώς, Παναθήναια, Νεοελληνικά Γράμματα, Μπουκέτο, Επιθεώρηση Τέχνης (μαθαίνουμε ότι θα επανεκδοθεί), αλλά και από κυ­ κλοφορούντο όπως το Διαβάζω και η Λέξη. Σε κάθε λογοτέχνη αφιερώ­ νεται κι από ένα φύλλο. Στην πρώτη σελίδα υπάρχει μια φωτογραφία κι ένα κομμάτι από το έργο του, πεζό, ποίημα ή δοκίμιο, ενώ στη δεύτερη βιογραφικό σημείωμα και άρθρα ή αποσπάσματα από άρθρα για το έρ­ γο τους. Βεβαίως μη φανταστείτε ότι πρόκειται περί αυστηρού φιλολο­ γικού πονήματος. Δεν επιδιώκει να αποκαταστήσει κάποιους λογοτέ­ χνες. Απλώς οι πληροφορίες που παρατίθενται έχουν ως σκοπό να μας γνωρίσουν κάποιες λησμονημένες μες το χρόνο, αθέατες, ίσως, πλευ­ ρές τους. Ποιος γνωρίζει άραγε ότι η μουσική και οι στίχοι ενός σουξέ κάποιας άλλης εποχής «Στης Πλάκας τις ανηφοριές» είναι του Τίμου Μωραϊτίνη ή το τραγούδι «Μια βοσκοπούλα αγάπησα» είναι ποίημα του Γιώργου Ζα­ λοκώστα; Ποιος γνωρίζει ή θυμάται τον Μαρίνο Σιγούρο, τον Πέτρο Ζητουνιάτη, τον Ανδρέα Καμπά, την Μαρίκα Πίπιζα, τον Γλαύκο Αλιθέρση; Στο Λογοτεχνικό Ημερολόγιο βέβαια υπάρχουν κι άλλοι γνωστοί λο­ γοτέχνες όπως ο Μανώλης Αναγνωστάκης, η μεγάλη των γραμμάτων μας Μέλπω Αξιώτη, ο Νίκος Γκάτσος, ο Θωμάς Γκόρπας, ο Στρατής Δούκας, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Ανδρέας Εμπειρικός, η Αλκή Ζέη, ο Γιώργος Θεοτοκάς, ο Γιώργος Ιωάννου, ο Νίκος Καββαδίας, ο Φώτης Κόντογλου, η Μυρτιώτισσα, η Λιλίκα Νάκου, ο Ασημάκης Πανσέληνος, ο Τάκης Παπατσώνης, ο Μάνος Χατζιδάκις. Για όλους, μείζονες και ελλάσσονες, το Ημερολόγιο μας αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές, ανθρώπι­ νες και καθημερινές, της ζωής και του έργου τους. Δεν μένει λοιπόν παρά να θεωρήσουμε όλους αυτούς τους τεχνί­ τες του λόγου, από το Λογοτεχνικό Ημερολόγιο, δικούς μας ανθρώ­ πους και να τους κρεμάσουμε, όπως παλιά, στον τοίχο του σπιτιού μας. Θα μας συντροφεύουν σαν αγαπητοί φίλοι ή σαν προσφιλείς συγγενείς όλο το 1995.

Το Βιβλίο του Μέλλοντος Νέες τάσεις, ανακαλύψεις και μέθοδοι ανάγνωσης

Οι πρωτοποριακοί τρόποι παραγω­ γής και ανάγνωσης ενός βιβλίου έ­ χουν κάνει πολλούς να πιστέψουν ό­ τι η μορφή του βιβλίου από δω και πέρα, ίσως, να μην είναι αυτή που ξέ­ ραμε: από τις ηχογραφήσεις κλασι­ κών μυθιστορημάτων και πετυχημέ­ νων best-sellers σε κασέτες μέχρι το τρισδιάστατο βιβλίο και τη μεταφο­ ρά βιβλίων σε CD-Rom (για ν’ ανα­ φερθούμε μόνο σε λίγες από αυτές τις μεθόδους παραγωγής και ανά­ γνωσης), όλα φανερώνουν ότι αν όχι το βιβλίο, πάντως «το μέλλον δεν εί­ ναι πια αυτό που ξέραμε ότι ήταν» όπως είχε πει ένας οικονομολόγος καθηγητής πανεπιστημίου στους Sunday Times κάπου στα τέλη της δεκαετίας του 70.

Ερευνα

ΒΙΒΛΙΑ-ΚΑΣΕΤΕΣ Τα τελευταία χρόνια στις Ηνωμένες Πολι­ τείες η νέα μόδα στο χώρο του βιβλίου είναι η ηχογράφηση μυθιστορημάτων σε κασέτες α­ πό τους ίδιους τους συγγραφείς ή από διάση­ μα ονόματα του κινηματογράφου. Το σκεπτι­ κό πίσω από αυτή την κίνηση είναι απλό: τη στιγμή που ο σύγχρονος τρόπος ζωής δεν α­ φήνει στον μέσο εργαζόμενο χρόνο ή διάθεση για διάβασμα τί πιο απλό από το να κάνει κά­ ποια άλλη δουλειά στο σπίτι, ή να οδηγεί, και παράλληλα ν’ ακούει... ένα μυθιστόρημα ό­ πως παλιότερα άκουγε ραδιόφωνο. Τα τελευ­ ταία χρόνια μάλιστα η αγορά γι’ αυτά τα βιβλία - κασέτες έχει γίνει ιδιαίτερα κερδοφόρα: ενάμισυ δισεκατομμύριο δολάρια για το 1993, πράγμα που ισοδυναμεί με αύξηση κατά 40% από το 1992. Παράλληλα, το εύρος επιλογής ολοένα και μεγαλώνει: από τον Shakespeare και τον Dickens έως τα θρίλερ του Stephen King και του Dean R. Koontz, αλλά και βιογραφίες γνω­ στών προσωπικοτήτων. Σύμφωνα με ένα πρό­ σφατο άρθρο του περιοδικού Time ο αγώνας για την εξασφάλιση της μεταφοράς ενός βι-

βλίου σε κασέτα έχει γίνει πολύ έντονος ε­ νώ ειδικά καταστήματα έχουν αρχίσει να λειτουργούν στην Αμερική, τα οποία πωλούν μόνον τέτοια βιβλία - κασέτες. Αξιοσημείωτο είναι ότι το βιβλίο «μεταφέρεται» σε κασέτα με περικοπές, οι οποί­ ες τις περισσότερες φορές δεν γίνονται α­ πό τον συγγραφέα τον ίδιο, αλλά από τα αρμόδια πρόσωπα της εταιρίας που έχει αναλάβει την ηχογράφηση. Αυτό δεν σημαί­ νει ότι οι περικοπές αυτές πραγματοποιού­ νται ερήμην του συγγραφέα, διότι ο τελευ­ ταίος έχει ήδη συμφωνήσει να γίνει αυτό στο συμβόλαιό του με την εκάστοτε εται­ ρία. Το πιο φιλόδοξο σχέδιο που ετοιμάζει μία αμερικανική εταιρία είναι η ηχογράφη­ ση του «Όσα Παίρνει ο Άνεμος», αλλά δεν έχει βρεθεί ακόμα ο/η ηθοποιός που θ’ αναλάβει την ανάγνωση και απαγγελία του πολυσέλιδου αυτού βιβλίου. Το βέβαιο εί­ ναι πως τόσο ο/η ηθοποιός που θ’ αναλάβει την εργασία αυτή όσο και οι αρμόδιοι για τις περικοπές θα έχουν πολλή δουλειά. ΤΟ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟ ΒΙΒΛΙΟ Μπορεί να έχει το παραδοσιακό χοντρό εξώφυλλο, όταν όμως ανοίγει κανείς να το διαβάσει, τα πράγματα αλλάζουν: οι σελί­ δες του είναι πλούσια εικονογραφημένες με τρισδιάστατες εικόνες και ανάγλυφες ε­ πιφάνειες που ο αναγνώστης μπορεί να ψηλαφήσει ακόμα και να κινεί συσκευές ή ν’ αλλάζει τις εικόνες. Ένα ακόμα χαρακτη­ ριστικό είναι ότι οι σελίδες ενός τρισδιά­ στατου βιβλίου ανοίγουν κυκλικά, πάνω ή κάτω, δημιουργώντας έτσι μία μεγάλη και σύνθετη εικόνα. Το νέο αυτό είδος βιβλίου, το οποίο πρέ­ πει να συνοδεύεται από το απαραίτητο αξεσουάρ των τρισδιάστατων γυαλιών, πα­ ρέχει στον αναγνώστη την ελευθερία να παρέμβει στο κείμενο ή την ιστορία που διαβάζει, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υ­ πάρχουν περιορισμοί. Κάθε βιβλίο διαθέτει ένα συγκεκριμένο αριθμό πιθανών μετα­ τροπών τις οποίες ο αναγνώστης μπορεί να πραγματοποιήσει. Παρ’ όλ’ αυτά, το βα­ σικό προτέρημα της πρωτοποριακής αυ­ τής καινοτομίας είναι ότι επιτυγχάνεται μία

πολυδιάστατη και πολύπλευρη προσέγγι­ ση από πλευράς του αναγνώστη διευρύνο­ ντας έτσι το βάθος της ανάγνωσης και κάνοντάς την πιο δημιουργική αλλά και διασκεδαστική. Το τρισδιάστατο βιβλίο έχει σημειώσει ι­ διαίτερη επιτυχία στην Αμερική αλλά και στη Γαλλία, ενώ τώρα αρχίζει η κυκλοφο­ ρία του να επεκτείνεται και σ’ άλλες χώρες της Ευρώπης όπως τη Μεγάλη Βρετανία. Τα θέματα που έχουν καλυφθεί ως τα τώρα προέρχονται από το χώρο της τέχνης και της επιστήμης, όπως γλυπτική, αστρονο­ μία, ζωγραφική και γεωλογία. ΒΙΒΛΙΑ ΣΕ ΔΙΣΚΕΤΕΣ CD-ROM Αν πριν από πεντακόσια περίπου χρόνια ο Ιωάννης Γουτεμβέργιος, ο Grolier, ο Aldus Mautius και άλλοι δημιούργησαν ε­ πανάσταση με την ανακάλυψη της τυπο­ γραφίας, σήμερα ειδήμονες στο χώρο των ηλεκτρονικών υπολογιστών ισχυρίζονται ό­ τι μία άλλου είδους επανάσταση συμβαί­ νει, ανάλογης σημασίας με κείνην του Γουτεμβέργιου κι η οποία ονομάζεται: multimedia (ττολυ-μέσα). Σύμφωνα με τον Tay Vaughan, ο οποίος θεωρείται ειδικός στο χώρο του multimedia και που έχει σχε­ διάσει βραβευμένα πρωτοποριακά προ­ γράμματα για την εταιρία Apple και ταυτό­ χρονα είναι πρόεδρος της multimedia εται­ ρίας Timestream που εδρεύει στην Καλιφόρνια, λέγοντας multimedia εννοούμε οποιονδήποτε συνδυασμό γραπτού κειμέ­ νου, γραφικής τέχνης, κινουμένου σχεδί­ ου, αναπαράστασης και βίντεο που έχει παραχθεί από έναν υπολογιστή ή κάποιο άλλο ηλεκτρονικό μέσο. Μέσω των βασι­ κών χαρακτηριστικών του multimedia - φα­ ντασμαγορικές και εντυπωσιακές εικόνες, κινούμενα σχέδια, ποικίλες ηχητικές απο­ χρώσεις και εντάσεις, πρωτοποριακά βίντεο-κλίπς και γραπτός λόγος - μπορείς να ενεργοποιήσεις σημαντικά τα κέντρα σκέ­ ψης και πράξης του εγκεφάλου των περισ­ σοτέρων ανθρώπων μέσα από αλληλεπι­ δράσεις και όχι με τον παραδοσιακό γραμ­ μικό τρόπο αφομοίωσης των στοιχείων που παρέχουν.

Ο «ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΟΣ» Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟ CD-ROM

τ ώ ρ α π ια π ρ ο σ τ ίθ ε ν τ α ι θ έ μ α τ α ισ τ ο ρ ία ς ,

Η ε τ α ιρ ία G .K . H all & C o. έ χ ε ι κ α τ α σ κ ε υ ­

π ο ιή μ α τ α τ α ο π ο ία σ υ ν ο δ ε ύ ο ν τ α ι α π ό π λ η ­

ά σ ε ι μ ία μ ε γ ά λ η σ ε ιρ ά π ρ ο γ ρ α μ μ ά τ ω ν C D -

α ρ χ ιτ ε κ τ ο ν ικ ή ς μ έ χ ρ ι κ α ι μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α τ α ή ρ ο φ ο ρ ια κ ό υ λ ικ ό α ν ά λ ο γ ο με α υ τ ό τ η ς

R o m : έ ν α α π ό α υ τ ά α φ ο ρ ά σ τ η ν κ λ α σ ικ ή

κ λ α σ ικ ή ς μ υ θ ο λ ο γ ία ς σ τ ο ο π ο ίο α ν α φ ε ρ ­

μ υ θ ο λ ο γ ία κ α ι ο ν ο μ ά ζ ε τ α ι «A th en a» . Τ ο

θήκαμε πα ραπάνω .

π ρ ό γ ρ α μ μ α π ε ρ ιέ χ ε ι α ν α φ ο ρ έ ς σ τ η ν ε λ λ η ­

Έ ν α α κ ό μ α σ η μ α ν τ ικ ό χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ό

ν ικ ή κ α ι ρ ω μ α ϊκ ή μ υ θ ο λ ο γ ία , 1.200 π ε ρ ιλ ή ­

τ ω ν π ρ ω τ ο π ο ρ ια κ ώ ν α υ τ ώ ν ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν

ψ ε ις α π ό ό λ α τ α σ η μ α ν τ ικ ά έ ρ γ α ό π ω ς τ η ν

ε ίν α ι ό τ ι σ ε π ο λ λ ά π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ α ο «δ έ ­

Ιλ ιά δ α , τ η ν Ο δ ύ σ σ ε ια , τ α Ά π α ν τ α τ ο υ Σ ο ­

κτης» μ π ο ρ ε ί ν α α σ κ ε ί in te ra c tiv e c o n tro l (έ­

φ ο κ λ ή , τ ο υ Α ισ χ ύ λ ο υ , τ ο υ Ε υ ρ ιπ ίδ η κ α θ ώ ς

λ ε γ χ ο α λ λ η λ ε π ίδ ρ α σ η ς ) σ τ ο π ρ ό γ ρ α μ μ α ,

κ α ι τ ις « Μ ε τ α μ ο ρ φ ώ σ ε ις » τ ο υ Ο β ίδ ιο υ . Ν α

δ η λ α δ ή ν α σ υ μ μ ε τ έ χ ε ι, κ α τ ά κ ά π ο ιο τ ρ ό ­

π ρ ο σ θ έ σ ο υ μ ε α κ ό μ α 20 π ρ ο σ ε γ μ έ ν ε ς με­

π ο , σ ε α υ τ ό . Μ π ο ρ ε ί δ η λ α δ ή δ ίν ο ν τ α ς ε ­

τ α φ ρ ά σ ε ις

ν τ ο λ έ ς σ τ ο ν υ π ο λ ο γ ισ τ ή ν α π α ρ ο υ σ ιά ζ ε ι

χ ω ρ ίς

π ε ρ ικ ο π έ ς

από

την

Ο δ ύ σ σ ε ια , τ η Θ ε ο γ ο ν ία ή ε π ιλ ε γ μ έ ν α έ ρ γ α

μ ία σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η μ υ θ ο λ ο γ ικ ή ισ τ ο ρ ία , ε ι­

Λ α τ ίν ω ν σ υ γ γ ρ α φ έ ω ν , ό π ω ς τ ις « Μ ε τ α μ ο ρ ­

δ ικ ά δ ια σ κ ε υ α σ μ έ ν η γ ια π α ιδ ιά , δ ίχ ω ς σ κ η ­

φ ώ σ ε ις » κ α ι τ η ν « Α ιν ε ιά δ α » τ ο υ Β ιρ γ ίλ ιο υ ,

ν έ ς ή α ν α φ ο ρ έ ς β ία ς ή α ν τ ίθ ε τ α ν α δ ίν ε ι

έ ν α ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν ο λ ε ξ ικ ό ό λ ω ν τ ω ν μ υ θ ο ­

έ μ φ α σ η σ την «α κατάλληλη» π λ ε υ ρ ά του

λ ο γ ικ ώ ν η ρ ώ ω ν (του Ο δ υ σ σ έ α , τ ο υ Α χ ιλ λ έ α , τ ο υ Ο ιδ ίπ ο δ α κ .ά.) κ α ι, γ ε ν ικ ά , ό λ ω ν

π ρ ά γ μ α τ ο ς ό π ω ς τ η ν ε ρ ω τ ικ ή ζ ω ή τ ω ν θ ε ­ ώ ν , τ ω ν α ρ χ α ίω ν Ε λ λ ή ν ω ν κ α ι Ρ ω μ α ίω ν ή,

τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν κ α ι Λ α τ ίν ω ν θ ε ώ ν κ α ι η μ ιθ έ ­

τ έ λ ο ς , ν α « π α ίρ ν ε ι μ έ ρ ο ς » σ ε μ ία ο μ η ρ ικ ή

ω ν. Π ε ρ ιέ χ ε ι 5 0 0 π ε ρ ίπ ο υ ε ικ ό ν ε ς α π ό μ υ ­

μ ά χ η . Έ τ σ ι μ α θ α ίν ε ι κ α ν ε ίς δ ια σ κ ε δ ά ζ ο ­

θ ικ έ ς φ ιγ ο ύ ρ ε ς κ α ι σ κ η ν έ ς , σ χ έ δ ια β α σ ι­

ν τ α ς , κ ά τ ι π ο υ ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί ε π ισ τ ή μ ο ν ε ς

σ μ έ ν α σ ε α υ θ ε ν τ ικ ά α ρ χ α ιο λ ο γ ικ ά ε υ ρ ή μ α ­

έ χ ο υ ν ο ν ο μ ά σ ε ι E d v e n tu re (E d -u c a tio n κ α ι

τ α κ α ι α π ό ά λ λ ε ς π η γ έ ς , ε ν ώ δ ια β ά ζ ο ν τ α ς

A d -v e n tu re , μ ίξ η μ ό ρ φ ω σ η ς κ α ι π ε ρ ιπ έ τ ε ι­

τ η ν π ε ρ ίλ η ψ η ε ν ό ς μ ύ θ ο υ ο α ν α γ ν ώ σ τ η ς

α ς ). Ν α υ π ε ν θ υ μ ίσ ο υ μ ε ό τ ι τ ο ε ίδ ο ς τ η ς ε ­

μ π ο ρ ε ί ν α δ ώ σ ε ι ε ν τ ο λ ή κ α ι ν α δ ε ι ε ικ ο ν ο ­

λ ε υ θ ε ρ ία ς α υ τ ή ς π ε ρ ιο ρ ίζ ε τ α ι π ά ν τ α α π ό

γ ρ α φ η μ έ ν α τη σ κ η ν ή π ο υ δ ια β ά ζ ε ι ε κ ε ίν η

τ ο σ χ ε δ ία σ μ ά π ο υ έ χ ο υ ν κ ά ν ε ι α π ό π ρ ιν ο ι

τη σ τ ιγ μ ή . Μ ε τ η ν κ α τ ά λ λ η λ η ε ν τ ο λ ή μ π ο ­

π ρ ο γ ρ α μ μ α τ ισ τ έ ς τ η ς κ α τ α σ κ ε υ α σ τ ικ ή ς ε ­

ρ εί α κό μα να έχει π ρ ό σ β α σ η σε λεπτο μέ­

τ α ιρ ία ς .

ρ ε ιε ς τ η ς ε ικ ό ν α ς α υ τ ή ς . Τ έ λ ο ς , τ ο σ υ γ κ ε ­

Ε ιδ ικ ά

το

C D -R o m

που

παρέχει

κ ρ ιμ έ ν ο π ρ ό γ ρ α μ μ α π α ρ έ χ ε ι ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ­

in te ra c tiv e c o n tro l α π ο τ ε λ ε ί π λ έ ο ν κ α ι ε ίδ ο ς

ν ο γ ε ν ε α λ ο γ ικ ό δ έ ν τ ρ ο τ ω ν π ιο σ η μ α ν τ ι­

τ έ χ ν η ς χ ω ρ ίς ό μ ω ς ν α έ χ ε ι δ ώ σ ε ι α κ ό μ α τ α

κ ώ ν η ρ ώ ω ν τ η ς μ υ θ ο λ ο γ ία ς . Κ α ι ό λ α α υ τ ά

α ν α μ ε ν ό μ ε ν α α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α . Ο ίδ ιο ς ο T a y ν θ υ ς ή θ η Φ ίσ χ υ ρ ίζ ε τ α ι ό τ ι μ έ σ α σ τ α ε π ό μ ε ν α

μέσ α σε δευτερόλεπτα.

χ ρ ό ν ια θ α έ χ ο υ μ ε σ η μ α ν τ ικ ή π α ρ α γ ω γ ή

ΑΠΟ ΤΑ ΛΕΞΙΚΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΝΕΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΕΧΝΗΣ

λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς » (n e w lite ra tu re ), κ α ι έ ν α α π ό

Ε κ ε ί π ο υ α ρ χ ικ ά ε ίχ α ν σ χ ε δ ια σ τ ε ί β ιβ λ ία

τ α π ρ ο σ ω π ικ ά τ ο υ σ χ έ δ ια ε ίν α ι η δ η μ ιο υ ρ ­

σ τ ο ν τ ο μ έ α τ ή ς , ό π ω ς τ η ν ο ν ο μ ά ζ ε ι, «νέα ς

ε γ κ υ κ λ ο π α ίδ ε ιε ς

γ ία π ρ ο γ ρ α μ μ ά τ ω ν π ο υ ν α δ ια θ έ τ ο υ ν κ α ι

κ α ι λ ε ξ ικ ά (σ τη ν Ε λ λ ά δ α κ υ κ λ ο φ ο ρ ε ί έ ν α

να σ υνδ υά ζο υν τη δύ να μ η κα ι το βά θος

γ ε ν ικ ή ς

χρήσης,

όπως

α γ γ λ ο ε λ λ η ν ικ ό κ α ι ε λ λ η ν ο α γ γ λ ικ ό « Μ ε τ α ­

μ ια ς ν ο υ β έ λ α ς τ ο υ H e rm a n H e s s e , ε ν ό ς

φ ρ α σ τ ικ ό Ε ρ γ α λ ε ίο » μ ε α ν θ ρ ώ π ιν η φ ω ν ή

κ ο ν σ έ ρ τ ο υ τ ο υ B ra h m s κ α ι ε ν ό ς π ίν α κ α

α π ό τ η ν H y p e rL O G IC R & D , ε ν ώ ο Ο Τ Ε π ρ ο ­

τ ο υ D a V in c i. Κ α τ ά τ ο ν V a u g h a n η α π λ ή μ ε ­

ώ θ η σ ε τ η ν π α ρ α γ ω γ ή τ η λ ε φ ω ν ικ ο ύ κ α τ α ­

τ α φ ο ρ ά τ α ιν ιώ ν κ α ι β ιβ λ ίω ν σ ε δ ισ κ έ τ ε ς

λ ό γ ο υ σ ε C D -R o m ό π ο υ μ έ σ ω μ ία λ έ ξ η ς -

δ ε ν α π ο τ ε λ ε ί π α ρ ά έ ν α μ ικ ρ ό μ έ ρ ο ς τ ω ν

κ λ ε ιδ ιο ύ , μ π ο ρ ε ίς ν α έ χ ε ις τ ο ν α ρ ιθ μ ό τ η ­

π ρ α γ μ ά τ ω ν π ο υ μ π ο ρ ε ί ν α κ ά ν ε ι κ ά π ο ιο ς

λ ε φ ώ ν ο υ π ο υ ε π ιθ υ μ ε ίς σ ε δ ε υ τ ε ρ ό λ ε π τ α ),

μ έ σ ω τ ο υ m u ltim e d ia in te ra c tiv e c o n tro l. Α ν α φ έ ρ ε ι α κ ό μ α ό τ ι π α ρ ά τ ις δ υ σ κ ο λ ίε ς

που ενδεχομένως να έχει ο πολύς κόσμος (η οικονομική αδυναμία παροχής των απα­ ραίτητων μηχανημάτων και εργαλείων λό­ γω του υψηλού τους κόστους, η έλλειψη γνώσεων πάνω στον τόσο ιδιαίτερο χώρο των ηλεκτρονικών υπολογιστών, καθώς και το επίσης υψηλό κόστος τέτοιων έργων στην παραγωγή αλλά και στην αγορά), θα δούμε μία σειρά νέων multimedia καλλιτε­ χνικών έργων να παράγονται μέσα στην ε­ πόμενη δεκαετία καθώς όλο και περισσό­ τεροι δημιουργοί ασχολούνται με τα προ­ γράμματα αυτά. Τα έργα αυτά θ’ αποτελό­ σουν τα θεμέλια για πρωτοποριακές τεχνι­ κές και αυτοσχεδιασμούς, οι οποίοι θα κυ­ ριαρχήσουν στον ψηφιακό κόσμο για πολ­ λούς αιώνες.

ΑΡΧΑΙΟ

Το εύλογο ερώτημα που προκύπτει απ’ όλ’ αυτά είναι το εξής: μήπως τελικά ζημιω­ θεί το ίδιο το βιβλίο; μήπως οι πρωτότυπες και πρωτοποριακές αυτές ανακαλύψεις α­ ποθαρρύνουν το κίνητρο για ανάγνωση και το βιβλίο μετατραπεί σε απλό υποκατάστα­ το της ηλεκτρονικής οθόνης; Είναι αρκετά νωρίς για να οδηγηθεί κα­ νείς σε συμπεράσματα, αυτό που γίνεται φανερό πάντως είναι ότι ο φόβος αυτός θυμίζει εκείνον των θεατρόφιλων πολλά χρόνια πριν, όταν έκανε την πρώτη του εμ­ φάνιση ο κινηματογράφος, ή πιο πρόσφα­ τα το φόβο των κινηματογραφιστών όταν εμφανίστηκε το βίντεο. Όπως είπαμε πα­ ραπάνω, μονάχα ο χρόνος θα δείξει. ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ

ΘΕΑΤΡΟ

Διεύθυνση σειράς: Κώστας Μπαλάσκας · Καλλιτεχνική διεύθυνση: Γιάννης Λεκκός

ΑΙΣΧΥΛΟΣ

ΣΟΦΟΚΛΗΣ

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ Μετάφραση - Εισαγωγή - Σχόλια Κώστας Τοπούζης

ΤΟ ΕΡΓΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΗΚΕ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦ ΟΡΕΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 60, Τ.Κ. 106 80 ΤΗΛ.: 3607382 FAX: 3636083 ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΔΑΝΑΟΣ, ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 64, Τ.Κ. 106 80 ΤΗΛ.-FAX: 3611054,3604161,3631975,3616226

Ερεννα

ΗΙΟΥΛΙΕΤΑ ΑΓΑΠΑ ΤΑ ΡΟΔΑΚΙΝΑ ΜΙΧΑΛΗΣ ΦΑΚΙΝΟΣ Ο Ραφαήλ Πελεκάνος - περιπλανώμενος πρίγκιψ ποιητής, δότης σπέρματος, διοργανωτής καλλιστείων, εραστής των ωραίων λέξεων, των ωραίων σωμάτων και της πανσελήνου κατέρχεται στην πρωτεύουσα για ν’ ανακαλύψει και να τιμωρήσει τους δολοφόνους της αγαπημένης του Νατάσας, ονομαστής πόρνης. Μαζί του, στο ταξίδι αυτό, έχει τον Βασίλειο τον Βιογράφο, άσημο δημοσιογράφο επαρχιακής εφημερίδας, τον οποίο έχει προσλάβει για να καταγράψει τηνπεριπέτειάτου. Στην πρωτεύουσα, ο Ραφαήλ Πελεκάνος θα έρθει αντιμέτωπος με την ασχήμια και τη χυδαιότητα, θα παλέψει με τους ανθρώπους και τις λέξεις και θ’ αντικρίσει το τέλος της ομορφιάς. Η ιστορία αυτή, που προέρχεται από δύο αληθινές ιστορίες, άσχετες μεταξύ τους, είναι ένα δονκιχωτικό «θρίλερ», όπου όλα τα μυστήρια παραμένουν άλυτα.

Μόλις κυκλοφόρησε

ΤΟ ΡΕΠΕΡΤΟΡΙΟ ΤΗΣ ΑΝΟΙΞΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΝΙΩΤΗΣ Μετά Το Ρεπερτόριο του Χειμώνα το μυστήριο συνεχίζεται με Το ρεπερτόριο της Άνοιξης.

Ιστορίες θρίλερ. Ποιος είναι ο αόρατος δολοφόνος που δολοφονεί έναν έναν, με τη σειρά, τους τρεις διακεκριμένους καθηγητές του Πανεπιστημίου; Τι επιδιώκει και ποιο είναι το περίφημο δηλητήριο που χρησιμοποιεί; Αυτό και άλλα πολλά θα βρει ο αναγνώστης στο Ρεπερτόριο της Άνοιξης, αν προσέξει όμως λίγο παραπάνω, θα βρει κι άλλα μισοκρυμμένα πίσω από τις λέξεις, πολύ χρήσιμα και μερικές φορές πολύ επικίνδυνα.

Μόλις κυκλοφόρησε

Α ΡΤ Ο Υ ΡΟ ΙΙΕ Ρ Ε Θ -Ρ Ε Β Ε Ρ Τ Ε

Ο πίνακας της Φλάνδρας

ομοφυλόφιλος or κός σκακιστής ε για να λύσ κρύβει ένας πιινακας Έ να συναρπαστ

ίΔΟΣΕΙΣ ΔΕΛΦΙΝΙ, ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ

ρου αιώνα, παγίδων και

23-25, 106 77 ΑΘΗΝΑ, Τ

I" Φ * -.:

Στα Λιλιπούτεια άνθρωποι των γραμμάτων καί της τέχνης απαντούν εν συντομία σε καίρια ερωτήματα με αφορμή την έκδοση ενός βιβλίου ή κάποιο επίκαιρο γεγονός

Πάντα λίγο νωρίς. Αθήνα, Εξάντας, 1994. Σελ. 252. Δρχ.

2.500

την προλάβαιναν. Και ύστερα από τόσες δια­ ψεύσεις η Δ ώρα κατάλαβε ότι δεν της χρειαζό­ ταν η αμυντική θω ράκιση, να τα ταχτοποιεί όλα από πρ ιν στο μυαλό της, αφού δεν ήταν παντο­ δύναμη ή παντοαδύναμη. Αλάφρυνε, για να δύναται. Ό σ ο αναλογεί σε μιαν άνθρω πο σε μιαν ε­ ποχή.

ΛΕΝΑΔ0ΥΚΙΔ0Υ Μια στοχαστική διείσδυση στην κατακερματι­ σμένη γυναικεία ατομικότητα πρ αγματοποιεί η

Λένα Δουκίδου στο πρώτο της μυθιστόρημα Πά­ ντα λίγο νωρίς. Αναζητώντας ένα - ένα τα δια­ σκορπισμένα κομμάτια της ηρωΐδας της, θα (ανα)συνθέσει με αφοπλιστική τρυφερότητα το άτομο - γυναίκα.

Τα Ευγενή Μέταλλα. Στοιχεία βιογραφίας. Πεζά κείμενα. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 288. Δρχ. 4.500.

ΕΡ.: Πάντα λίγο νωρίς... Μ οιάζει με γρ ίφ ο ο τίτ­ λος του μυθιστορήματος σας. ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΝΤΟΣ ΑΠ.: Ναι. Είναι ένας από τους γρίφ ους που αντι­

Ο ποιητής Γ ιάννης Κοντός με τα μικρά πεζά βιω­

μετώπισε η ηρωίδα, ένα από τα αινίγματα που

ματικά του κείμενα, Τα ευγενή Μέταλλα, είναι

αργότερα έλυσε: Μια ασυμπτω σία στο χρόνο

τόσο τρ υφ ερ ός με τους φ ίλους του ή με τους

και στο χώρο. Ξαφνιάζει, κινητοποιεί, βάζει το ε­ ρώτημα - «τί;». Τί απέγινε η Ευρυδίκη όταν την έχασε ο Ορφέ-

ανθρώπους πο υ γνώ ρισε από κοντά, όσο κι α­ φ οπλιστικά νοσταλγικός μ ’ αυτούς πο υ δεν υ­ πά ρχουν πια.

ας; Πιστεύω ότι βγήκε από μια άλλη πόρτα - ό ­ πω ς στο μυθιστόρημα η Δ ώρα - μεσ ’ από ένα

ΕΡ.: Ποια ανάγκη ώ θησε να γράψετε αυτά τα

πέρ ασ μ α δύσβατο, αλλά και συναρπαστικό.

σύντομα πεζά κείμ ενα για ποιητές, συγγραφείς,

«Πάντα λίγο νωρίς» είναι αντίθετο του εφησυχα-

ζωγράφ ους και ανθρώπους γενικά των γρ α μμ ά ­ τω ν και της τέχνης;

στικού «ποτέ πο λύ αργά». Τα γεγονότα πάντα

Αιλαοντεια

ΑΠ.: Π ολλά από τα κείμ ενα του βιβλίου γρ αφ τή­

ΑΠ.: Υπάρχει μια ηθική της γλώ σ σ ας πο υ ξεπερ­

κανε με διάφ ορες αφορμές. Θανάτους λογοτε­

νά κατά πο λύ ό,τι ονομάζουμε ήθος και ύφος της γλώσσας. Εννοώ τη βαθύτερη εκείνη ουσία της γλώσσας, που καθορίζει τον τρόπο που έ­

χνών, φιλίες, άλλα πο υ συνέβησαν στη ροή των γεγονότων της ζωής και της ποιήσεω ς. Να π ρ ο ­ σ θέσω τα κείμενα για τους ζωγράφους, ένα σαν σενάριο, μνήμες που με κατακλύζουν κατά και­ ρούς, κείμ ενα που μου ζήτησαν. Λοιπόν, τα έ­ γρ αφ α χρόνια αυτά, π ο λλά δημοσιεύτηκαν σε περ ιοδικά και εφημερίδες. Έ τσι πριν από πέντε με έξι χρόνια, άρχισε να δουλεύει στο μυαλό μου η ιδέα ενός βιβλίου με ό λα αυτά και άλλα α­ νέκδοτα, που έγραφ α παράλληλα, και φ τάσαμε στα Ευγενή Μέταλλα. Το βιβλίο αυτό το βλέπω σαν μαρτυρία μιας εποχής, ακόμη," ένα είδος βιο γραφίας. Κυρίω ς όμως ήθελα να μεταφέρω την ατμόσφαιρα, τα πρ ό σω πα, τα γεγονότα και τη θέση μου απέναντι τους. Επίσ ης τα πολιτικά συμβάντα, τη στάση της λογοτεχνίας και πο λλά άλλα, για παράδειγμα, την Αθήνα σε διάφ ορες φάσεις, τοποθεσίες, συνοικίες, ανθρώπους, χρω ματισμούς κ.ά. Γενικά ό,τι με ερέθισε και δημιούργησε να βλέπω τα πράγματα α π ’ αυτή τη γωνία που τα παρατηρώ. Τα κείμ ενα είναι βιω ματικά και καθόλου δοκιμιακά. Θα προ σέθ ε­ τα ότι είναι η άλλη πλευ ρ ά της ποιήσεώ ς μου και

νας λαός συλλαμβάνει, οργανώ νει και εκφράζει τον κόσμο, καθώς και την ιδιαίτερη έκφ ραση και φ υσιογνωμία κάθε ατόμου. Η ποιοτική υπεροχή του ανθρώπου ως όντος με συνείδηση του εαυ­ τού του και του κόσμου πραγματώνεται με τη γλώ σ σ α, όπω ς και οι βιο λογικές καταβολές του είναι γλω σ σ ικά προσδιορισμένες. Μ έσα από τη γλώ σ σ α επίσης περνάει και καταξιώ νεται η ε­ λευθερία, η δημοκρατία και η παιδεία. ΓΓ αυτό και κάθε μορφ ή καταπίεσης της γλω σ σ ικής έκφ ρασης και συνείδησης του αν­ θρώ που είναι και άμεση πα ραβίαση της ηθικής της γλώ σ σ ας του. Κάθε τεχνητή εκδίωξη λέξε­ ων, κάθε αυθαίρ ετη επιβολή τύπων, κάθε ορθο­ γραφ ική πα ραπ οίησ η, κάθε εκτεταμένη εξάρτη­ ση από ξένες γλώ σ σ ες και, γενικά, κάθε στρέ­ βλωση της γλώ σ σ ας είναι συγχρόνω ς και π λή γ­ μα κατά της ηθικής της γλώσσας. Ό λ ’ αυτά π α ­ ραβιάζουν τα γλω σ σ ικά δικαιώματα του ανθρώ ­ που, α π ο δ υνα μ ώ νου ν'τη ν εκφραστική και τη

μερικά πρ ό σ ω πα από αυτά που περιέχονται με

νοητική του ικανότητα, νοθεύουν τη γ λω σσική ιδιοπ ρο σ ω πία του δηλ. ευτελίζουν την πρ ο σ ω π ι­

έχουν σημαδέψει. Με δύο λέξεις είναι η ζωή μου

κότητα του ανθρώπου.

με ό,τι αγάπ ησ α και με συντηρεί.

Η γλώσσα ως αξία. Το παράδειγμα της ελληνικής. Σελ. 374. Δρχ. 4.000. Ελληνική γλώσσα. Παρελθόν, παρόν, μέλλον. Σελ. 508. Δρχ. 5.000. Παιδεία και γλώσσα. Εκτιμήσεις και προτάσεις. Αθήνα, Gutenberg, 1994. Σελ. 368. Δρχ. 4.000.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ Τρία βιβλία γρ αμμένα από τον καθηγητή Γιώργο Μπαμπινιώτη για την ελληνική γλώσσα, κατα­ στάλαγμα πολύχρονης πείρας και συγγραφής. Αναφέρονται στη γ λώ σ σ α ως πολιτισ τική αξία,

Ό λα ασ πρόμαυρα. Πορτρέτα επω νύμων από τον κόσμο τω ν γραμμάτων, της σκέψης και της τέχνης φιλοτεχνημένα από το γνωστό φ ω το­ γρ άφ ο Σ Β . Σκοπελίτη. Το βλέμμα τους σε διαπερνά, αποκαλύπτοντας

το παρελθόν, το πα ρό ν και το μέλλον της, και τη σχέση της με την παιδεία. Κ υκλοφορούν ταυτό­

εκείνο που ούτε χίλιες λέξεις δεν μπορούν να

χρονα και εγκαινιάζουν τη σειρά Γλωσσολογική

βιβλιοθήκη.

ομιλούντα. Η εξαιρετικά φροντισ μένη τρ ίγλω σ ­ ση έκδοση (ελληνικά, γαλλικά, αγγλικά) είναι το διαβατήριο αυτού του βιβλίου για ταξίδι και ε­

ΕΡ.: Εκτός από τη χρηστική υπάρχει και η ηθική

κτός τω ν συνόρω ν μας.

εκφράσουν. Πορτρέτα ζωντανά, οικεία, σχεδόν

διάσταση της γλώσσας;

Μυιοντεια

ΕΡ.: Γιατί α σ πρ ό μαυ ρα όλα τα πορτρέτα και με π ο ια κριτήρια επιλέξατε αυτά τα πρόσω πα;

πο του και ν ’ ανασύρει τα καταχωνιασμένα του όνειρα. Επομένως δεν πρόκειται για αυτοσαρ­ κασμό, εκτός αν πά ρουμε σαν δεδομένο ότι τα

ΑΠ.: Είμαι πα λιός φ ωτογράφος. Σχεδόν ανήκω

βιβλία που κατόπιν έγραψε - έγραψα είναι για

στον 19ο αιώ να, στις απαρχές της φ ωτογρα­

πέταμα. Ούτε όμως και για δικαίωση πρόκειται,

φίας, και για τί πιστεύω πω ς το μαύρο - άσ προ δεν αποκρύπτει και δεν κολακεύει.

για τί δεν παίζει πια ρουλέτα, ώστε να επιλέξει α­

Η επιλογή των π ρ ο σώ πω ν έγινε στη μεγάλη

πλώ ς το δρ ό μο του. Κι όπω ς οι τρεις μάγοι α κο­

πλειοψ ηφ ία της από συναισθηματικούς και ηθι­

λούθησαν το αστέρι, έτσι κι αυτός ακολούθησε τον ήλιο.

κούς λόγους. Ό σ ον αφ ο ρά τα άλλα πρόσω πα,

νάμεσα στο κόκκινο και στο μαύρο. Συνεχίζει α­

τα φ ω τογράφισα για τί ήδη τα είχε καταξιώ σει η ιστορία. Η γενιά του ’30 είναι εκείνη που έβαλε τα θε­ μέλια στη νεοελληνική ισ τορία της τέχνης, αλλά και πέρ α α π ’ αυτό, το σπουδαιότερο, είχε ήθος.

Ο Χορός των Ρόδων. Μυθιστό­ ρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 496. Δρχ. 3.500

Οι ζωγραφιές του νυχτερινού χάρτη. Ζωγραφική 1989-1994. Αθήνα, Νεφέλη, 1994. Σελ. 176. Δρχ. 10.000.

ΝΙΚΟΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ Έ να λεύκω μα με τις ζωγραφιές του Νίκου Χουλιαρά αποτελεί εικαστικό γεγονός. Η απλότητα, το γούστο, η φροντίδα για την έκδοση, οι τόσο

ΑΝΤΩΝΗΣ Σ0ΥΡ0ΥΝΗΣ

πρ οσφ ιλείς «χειροποίητες» λέξεις του, η ιδιότυ­ πη ζωγραφική του σε μαύρο φόντο, όλα απ ο­ πνέουν μεράκι, στοχασμό κι ευαισ θησία.

Ο Χορός των Ρόδων, το τελευταίο μυθιστόρημα με στοιχεία αυτοβιογραφ ικά του Αντώνη Σουρούνη, διαβάζεται απνευστί. Ο ήρω ας - συγγρα­

ΕΡ.: Η ζωγραφική δεν ασφυκτιά στις σελίδ ες ε­ νός βιβλίου;

φέας, αδέκαρος μετανάστης στη Γερμανία, π ο ­ ντάρει επαγγελματικά στις ρουλέτες της Ευρώ­

ΑΠ.: Η κίνηση - αυτή καθεαυτή - π ο υ οδηγεί την

πης, στη ζωή και στον έρωτα. Το στοίχημα που έβαλε μαζί τους στο τέλος το κερδίζει.

γνω ρίσει η ίδια, αλλά και να μεταφέρει αυτό που

ΕΡ.: Πολύ αισ ιόδοξο και αναντίστοιχο με τη ζωή

γνώ ρισε στους άλλους, δεν έχει κάποια συγκε­ κριμένη διάσταση.

του ή ρ ω ά σας είναι το τέλος του μυθιστορήμα­

ψυχή - μέσω της ζωγραφικής - στο να θέλει να

τος. Π ρόκειται για δικαίωση ή αυτοσαρκασμό;

Έ να τελειω μένο, όμως, ζωγραφ ικό έργο, έχει: τις δικές του απόλυτες διαστάσεις.

ΑΠ.: Ό σ ο πιο βαθιά βρίσ κεται ένας άνθρωπος,

να τυπωμένη σε κάποιο βιβλίο σε διαφορετικές

τόσ ο περισσότερο πο θεί να βρεθεί στην επιφ ά­ νεια. Άσχετα αν βρίσ κεται μέσα στη θάλασσα ή

διαστάσεις από ό ,τιτο πρωτότυπο, πα ύει πια να είναι το ίδιο το έργο.

Ό ταν μεταφερθεί, λοιπόν, αυτό το έργο σε εικό­

μέσα στην απόγνωση. Συνήθως οι ισ τορίες μου

Η κάθε ζωγραφ ιά είναι ζωντανή. Ζει στο δικό

τελειώνουν όταν ο ήρω ας βρίσκει αυτό που ανα­

της σώμα, κι αναπνέει. Μεταφερμένη σ ’ άλλο

ζητεί, που είναι - κατά σειρά προτεραιότητας -

σώμα, ασφυκτιά πιο πο λύ κι α πό ό,τι ο μυστικός

το φαΐ, το μουνί ή το χρήμα. Στο συγκεκριμ ένο βιβλίο, ή μάλλον στη συγκεκριμ ένη εποχή, ο Νούσης αποκτά και λεφτά και γυναίκα και κατ’

και έναστρος θόλος τ ’ ουρανού στην οθόνη της τηλεόρασης.

επέκταση και την άνεση να νοσταλγήσει τον τό­

Αάυιοντεια

ΣΑΤΩΜΠΡΙΑΝ

ΡΕΝΕ

ΡΑΪΝΕΡ

ΜΑΡΙΑ

ΡΙΛΚΕ

ΜΑΛΤΕ ΛΑΟΥΡΙΝΤΣ ΜΠΡΙΓΚΕ «Β ΓΙΩΡΓΟΣ

ΜΠΡΟΥΝΙΑΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

αυτοβιογραφίες;

Το Ρ οΔ α Κ ιο Α Π Ο Λ Λ Ω Ν Ο Σ 35 · Π Λ Α Κ Α · Τ .Κ . 10 5 5 6 · Τ Η Λ . 3 2 2 1 7 0 0 · FAX 3 2 4 6 0 0 8

Βασίλης Βασιλικός

Μια εκπομπή στην τηλεόραση για τα βιβλία είναι γεγονός που δεν μπορεί να περνάει απαρατήρητο, ιδιαίτερα δε από ένα περιοδικό σαν το «διαβάζω». Πολύ περισσό­ τερο όταν παρουσιαστής της εί­ ναι ένας γνωστός συγγραφέας, ο Βασίλης Βασιλικός, και συνεργά­ τες του άνθρωποι και αυτοί του βιβλίου όπως ο Γιώργος Αριστηνός, ο Δημοσθένης Κούρτοβικ, ο Μιχάλης Μήτρας, ο Θανάσης Νιάρχος κι η Σταυρούλα Παπασπύρου. Το «Αξιόν Εστί» είναι μια εκπο­ μπή που στηρίζεται, εν πολλοίς, στην ικανότητα, το όραμα και την ακτινοβολία του παρουσιαστή της. Στόχος του Βασίλη Βασιλι­ κού - και κατ’ επέκτασιν - της εκ­ πομπής είναι να γνωρίσει στους τηλεθεατές τους συγγραφείς και τα βιβλία τους και κυρίως να στέλνει το πλατύ κοινό στα βι­ βλιοπωλεία. Αν αυτός ο στόχος έ­ χει επιτευχθεί - έστω και εν μέρει - , θα φανεί από τις απαντήσεις του. Μια συζήτηση μαζί του έχει πρό­ σθετο ενδιαφέρον γιατί αποκαλύ­ πτεται ο εφηβικός του ενθουσια­ σμός για την υπόθεση του βιβλίου στην Ελλάδα. Γι’ αυτό τόσο οι ε­ ρωτήσεις όσο και οι απαντήσεις του Βασίλη Βασιλικού παρατίθε­ νται αυτούσιες, διατηρώντας τη χάρη και την αμεσότητα του προ­ φορικού λόγου. ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ 0 ΗΡΑΚΛΗΣ ΠΑΠΜΕΞΗΣ

Σννέντενξη

Ηρ. Παπαλέξης: Κύριε Βασιλικέ, ε/Vc· προφανές ότι στό­ χος μιας εκπομπής σαν το «Αξιόν Εστί» είναι να στέλνει τους τηλεθεατές στα βιβλιοπωλεία. Το έχετε καταφέρει, παρότι η εκπομπή είναι σχετικά καινούρια; Β. Βασιλικός: Α π ό τις π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς π ο υ έχουμε, ναι. Θ έ­ λ ω ν α επ ισ η μ ά ν ω ότι το ε ρ ώ τημ ά σ ας είναι λάθ ος. Δ εν ε ίναι στόχος μιας ε κ π ο μ π ή ς σ αν το «Άξιον Εστί» να στέλ­ νει τ ου ς τηλεθεατές σ τα β ιβλιοπ ω λεία, α λ λ ά δικός μου στόχος. Α π ό την αρχή, και το ε ξήγη σ α και στους συνεργάτες μου κα ι του ς έ β αλα αυτό τον ό ρ ο της σ υνερ γασ ίας, ή ­ τ αν στόχος μου ένα βιβλίο, το ο π ο ίο πα ρο υσ ιά ζε τ α ι δύο φ ο ρ έ ς α π ό την τηλ ε ό ρ α σ η - εννοώ και τ ην επα ν ά λ ηψ η - , ν α π ο υ λ ά ε ι το λ ιγό τερ ο 300 αντίτυπα. Α π ό εκ ε ί και π έ ρ α α ν αυτός ο σ τόχος δεν επιτευχθεί στα δύ ο π ρ ώ τ α χ ρ ό ­ νια, σ ταματά ω την ε κ πο μπ ή. Θ α μου πείτε, δικαίω ς, θα κάθ ε σ α ι ν α μετράς αν κά π οιο βιβλίο έ χει π ο υ λ ή σ ε ι 300 αντίτυπα; Ό χι. Α λ λ ά αυτό ήτα ν ένα π ρ ό γ ρ α μ μ α συννενό η σ η ς με του ς σ υνεργάτες μου. Οι συνερ γάτες μου εί­ χ αν δ ιαφ ορ ετικές α π όψ εις γ ια την ε κ πο μπ ή, α λ λ ά ο ό ­ ρος π ο υ του ς έβ α λ α γ ια ν α σ υνερ γασ το ύμ ε ήταν ή θα τον δεχθούν, ά ρ α και όλες τις υπ οχ ω ρ ή σ ε ις και τους σ υμ β ιβ α σ μο ύς π ο υ γίνο νται γ ια ν α επιτευχ θεί αυτός ο στόχος, ή δια φ ορ ετικά δεν σ υνεργαζόμασ τε. Π αρ αμέ­ ν ου με ό μ ω ς φ ίλο ι, θεώ ρη σ αν, ότι ο στόχος ήταν σω σ τός κι έτσι συνερ γαζό μασ τε αρμο νικά.

Αυτή η συμφωνία, πέρα από τον προσωπικό χαρακτήρα που είχε, αφορούσε φαντάζομαι κυρίως την υπόθεση του βιβλίου στην Ελλάδα.

Ή Η ΤΑΚΤΙΚΗ

Α Ξ Ι Ο Ν ΕΣΤ με την πρ ο η γ ο ύ μ ε ν η α π ό τ ον ε κ π ο μ π ή μέρα. Αυτό τ ο λένε ο Κέδρος, η Εστία, ο Λιβάνης, η Ν εφ έλη. Υ π ά ρ χο υν όμ ω ς κι ά λ λ ο ι ό π ω ς ο Καστανιώτης, ο οπ ο ίο ς ισ χυρίζεται ότι δεν π ο υ ­ λ ά ε ι κανένα. Γ ι’ αυτό δεν θέ λ ω π λ έ ο ν ν α ρ ω ­ τ ά ω του ς εκδότες. Γ ιατί έστω κα ι ένας ν α μου π ε ι ότι δεν π ο υ λ ά ω βιβλία, εγώ σ ταματά ω την ε κ πο μπ ή. Μ ετά βέβαια ο Κ αστανιώ της μου ε ­ ξήγη σ ε ότι γ ια να επιτευχθεί ο σ τόχο ς τ ης εκ­ π ο μ π ή ς ακ ό μ η ευκο λότερ α, π ρ έ π ε ι ν α γ ίνει μια σ υννενό ησ η με του ς βιβ λ ιοπ ώ λ ε ς δ ύ ο μέ­ ρες π ρ ιν π ρ ο β λ η θ ε ί η ε κ πο μπ ή, έτσι ώ σ τε τα β ιβ λία π ο υ θ α πα ρ ο υ σ ια σ τ ο ύ ν να βρ ίσ κονται στις π ρ ο θ ή κ ε ς του ς γ ια ν α ε νημ ερ ώ νεται το κοινό. Μα, μόνο γ ι’ αυτό έγινε. Ας το π ο ύ μ ε ω μά. Η ε κ πο μπ ή είναι δ ιαφ ημ ισ τική.

Πολύ σωστή πρόταση! Εκεί δ ικ α ιο λ ό γ η σ α «το κανένα» π ο υ μου ε ίπ ε ο

Αυτό το, διαφημιστικό, μήνυμα που στέλνετε μέσω της εκπομπής το έχουν λάβει οι τηλεθεα­ τές;

γ ώ α κ ο ύ ω ότι η ε κ π ο μ π ή δεν έχει κα μ ιά α π ή ­

Καστανιώτης. Α λ λ ά καταλαβαίνεις ότι όταν ε ­ χ η σ η σ τα β ιβ λ ιο π ω λ ε ία και στους εκδότες, ε ­

Μ έχρι σ τιγμής τα μη νύμ ατα π ο υ π α ίρ ν ο υ μ ε α ­

γώ σ ταματά ω την ε κ πο μπ ή. Π ρέπ ει ν α π ρ ο ­

π ό του ς τηλεθ εατές κα ι του ς β ιβ λ ιο π ώ λ ε ς εί­

σ θέ σ ω ότι στην αρ χική μου δ ή λ ω σ η ε ίπ α ότι

να ι ενθα ρρ υντικά, διότι με τ ου ς εκδό τες δεν

θέλω την εκ π ο μ π ή γ ια έξι χ ρό νια. Θ έλω να

π ρ έ π ε ι κανείς να κουβεντιάζει...

κ ρ ατήσ ει δ έ κ α χ ρό νια. Στα έξι όμ ω ς θ α έ χ ο υ ­

Γ ιατί δεν πρέπει να κουβεντιάζει; Η εκπομπή τους αφορά άμεσα.

π ρ ώ τ α δ εν περ ιμ έ ν ο υ μ ε τίπ οτ α σημαντικό.

Δ ιότι μερ ικο ί εκδό τες είναι γ ε ν ν α ιό δ ω ρ ο ι και

Η ώρα μετάδοσης του «Αξιόν Εστί», κ. Βασιλι­ κέ, είναι ένα ζήτημα. Δεν βοηθάει για να πραγ-

με σ ημ αντικά αποτελέσ ματα . Π ριν α π ό τ α έξι

σου λένε ότι ναι, έχω α ύ ξη σ η 180% σ ε σ χέση

ΤΟΥ ΚΙΝΕΖΙΚΟΥ ΤΣΑΓΙΟΥ Συνέντευξη

ματοποιηθούν οι στόχοι σας. Απευθύνεστε σ ’ ένα κοινό που δεν μπορεί να ξενυχτάει για να δει την εκπομπή. Έχουν γίνει προτάσεις, έχουν ασκηθεί πιέσεις στη διοίκηση της ΕΤ από αρ­ μόδιους φορείς για αλλαγή της ώρας; Μ ου είπ α ν ότι αλλάζει η ώ ρα. Θ α μεταδίδεται έντεκα με δ ώ δ εκα στις επό μενες εβδ ομ άδες. Και βέβαια υ π ήρ ξαν πιέσ εις. Α π ό μέρ ο υς μου όχι. Ε ίμαι πο λύ ευγενικός επειδή υ π ηρ έτη σα σ ε α νάλο γες θέσεις στην Ε.Τ. Δ εν λέω , σ ε ό ­ σ ο υ ς δ ια μ αρ τύ ρο νται γ ια τ ην ώ ρ α μετάδοσης, πά ρ τε την ΕΤ να τα πείτε. Εγώ όμ ω ς δ έχ ο μαι π ά ρ α π ο λλές π ιέσ εις α π ό κόσμο, κ όσ μ ο απλό, α νώ νυ μο π ο υ μου λέ ε ι βάλτε τ ην ε κ πο μπ ή ν ω ­ ρίτερα, λες κι εγώ καθ ορ ίζω το πρ ό γρ α μμ α . Φ αίνεται τελικά ότι αυτή η πίε σ η έ φ τασ ε ε π ά ­ νω. Γιατί π ρ έπ ει να π ο ύ μ ε ότι η ΕΤ α γ α π ά ε ι την εκ πο μπ ή, τη θ εω ρ ε ί την καλύτερή της ε κ π ο ­ μπή. Είναι υ π ερ ήφ ανη γ ια το «Άξιον Εστί» και εμείς υπ ερ ή φ α νο ι π ο υ είναι υπ ε ρ ήφ α ν η η ΕΤ. Έ γινε και μια π ο λ ύ καλή εξήγη σ η α π ό τον Γιάννη τον Έ ξα ρχ ο , τον π ρ ο γρ αμμ ατισ τή. Μ ου είπ ε ότι η είσ ο δ ο ς ενός π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς κι ε δ ώ μ ιλάει σ ’ έναν ά λλο πρ ο γρ α μμ α τισ τή κα ι συννενο ού μασ τε - πα ίζει μεγ άλο ρόλο . Και η είσ ο δ ο ς η δική μου ήταν η ελληνική ταινία της Τρίτης. Β έβαια μετά τ α μεσ άνυχτα π ο λ λ ο ί μας εγκατέλειπαν. Ό ταν όμ ω ς η ε κ πο μπ ή ά ρ ­

οι ά ν θ ρ ω π ο ι ν α είναι στην τηλ ε ό ρ α σ η. Έ λ ε γ α λ ο ιπ ό ν θ ά ’ρ θει μια μέρ α, όταν γ υ ρ ίσ ω στην Ελλάδα, π ο υ θ α κάνω εγώ αυτή τ ην εκπο μπ ή. Τ ώ ρ α π ο υ εγκατασ ταθήκαμε, την π ρ ό τεινα και αμ έ σ ω ς η ΕΤ2 τη δέχτηκε. Π ολ λ ο ί μου λένε για τί δ εν πή γες σε ιδ ιω τικό κανάλι. Σε ιδιω τικό κανάλι έπ ρ ε π ε ν α π ε ρ ά σ ω α π ό εξετάσεις, ενώ στην ΕΤ, όχι. Σ ιγά - σιγά απ οδ ε ίξ α μ ε ότι η ε μ π ι­ στοσ ύνη π ο υ μας έδειξαν δ εν π ή γ ε χαμένη.

Έχοντας δει πολλές φορές το «Άξιον Εστί» έχω την εντύπωση ότι λείπει ο αντίλογος. Το ναι μεν, αλλά. Η άλλη όψη των πραγμάτων. Υποψιάζομαι δε ότι θα συμβεί το εξής: Ο τηλεθεατής βλέπο­ ντας την εκπομπή, στην οποία εσείς παρουσιά­ ζετε όλα τα βιβλία ως καλά, την επομένη θα πά­ ει στο βιβλιοπωλείο, θα αγοράσει ένα δυο απ’ αυτά, ότι θα διαβάσει, κι ενδεχομένως να απογοητευθεί. Αυτό το υποθετικό γεγονός, το ο­ ποίο έχω την πεποίθηση ότι μπορεί και να έχει ήδη συμβεί, αποβαίνει σε βάρος της αξιοπι­ στίας της εκπομπής. Κατα λαβαίνω απ όλ υ τ α αυτό π ο υ λέτε. Έ χετε π ο λ ύ δίκαιο . Π ρώ τος μ ά λισ τα μου ε ίπ ε κάτι α ­ νά λ ο γο στην τρίτη εκ π ο μ π ή ένας ταξιτζής. Έ ν α ς δ ιανοο ύμ ενος ταξιτζής. Δ εν μ π ο ρ ε ί ό λ α τ α βιβλία ν α είναι καλά, μου εξομ ολο γήθ ηκε, διότι αν είναι π ρ ά γ μ α τ ι ό λ α καλά, εμείς δεν

χιζε στις 11.30' ακρ ιβ ώ ς, ή μ ου ν ικα ν ο πο ιη μέ ­ νος. Ό ταν όμ ω ς η ε κ πο μπ ή άρχιζε στις 12.30' ή 12.40' εκεί π λέο ν έ λεγα ά δ ικ α ο κόπ ος μου. Ά δ ικα όλη αυτή η π ρ ο σ π ά θ ε ια . Κι αυτό γιατί

μπ ορ ο ύμ ε ν α διαβάζου με τ ρ ία βιβλία την ε ­ βδ ομ άδα. Ά ρ α φ ρ οντίσ τε να μας στέλνετε κά­ π ο ιο μήνυμα, για τί ούτε ένα δ εν πρ ο λ α β α ίν ο υ ­

μου π α ίρ νει όλη τη β δ ομ ά δα η ανάγνω ση, τρ εις φ ορ ές , κάθε βιβλίου. Εγώ ξέ ρ ω τ α βι­ β λία κα λύ τερα α π ό του ς σ υγγ ραφ είς τους.

Αυτό π ο υ ρωτάτε ε ίναι στο κέντρο τω ν α ρ ­ χικ ώ ν συζη τήσ εω ν π ο υ είχ α με του ς σ υν ε ρ γά ­ τες μου εκ τ ω ν ο π ο ίω ν μερ ικ ο ί δ ια φ ω ν ο ύ σ α ν

Μια που τό ’φερε η κουβέντα. Όταν εσείς είσαστε αναπληρωτής γενικός διευθυντής της ΕΤ πόσες εκπομπές για το βιβλίο υπήρχαν; Υ π ήρ χ α ν τότε δύο, τρ εις εκπο μπ ές . Τις έκανε τότε ο μα καρίτης ο Π αύλο ς Ζάννας, ο Α λέκος Α ρ γυρίου- ήτα ν και μια γυ ν α ίκ α π ο λ ύ α ξ ιό λ ο ­ γη π ο υ πέθ α νε α π ό καρ κίνο πο λ ύ νέα. Έ γιναν κι ά λλες πρ ο σ π ά θ ε ιε ς . Κάναμε τον Κοχλία, ο Τ σ α ού σ ης έκανε μια ε κ πο μπ ή. Ό λ ε ς όμ ω ς α υ ­ τές δ εν ανταπ οκρίνονταν σ ’ αυτό π ο υ ε γώ π ί­ στευα. Η εκπ ο μ π ή π.χ. τω ν Α ρ γυ ρίου - Ζάννα είχε ένα βάρ ος π ο υ έδιω χνε τους τηλεθεατές. Η θέσ η μου ε κεί μου απ α γόρ ε υ ε ν α κάνω κριτι­ κή της εκπο μπ ής . Εξάλλου ήθ ε λ α π ο λ ύ αυτοί

Σννέηενξη

με να διαβάζου με την εβδ ομ άδα.

και ε ίχ αν ενστάσεις, λέγοντας ότι δ εν ε ίναι δ υ ­ νατόν ό λ α τ α β ιβλία ν α ε ίναι καλά. Ξέρ ω α π ό τηλ ε ό ρ α σ η, α π ό το 1950 π ο υ τη σ π ο ύ δ α σ α στην Αμερ ική. Υ π ηρετώ ντας τρ ία χρ ό ν ια στην ΕΤ και δίνοντας απ όλυ τη ε λ ευθ ε­ ρ ία στους δ η μιου ρ γ ού ς διε π ίσ τ ω σ α το εξής: Η τ η λ ε ό ρ α σ η δεν π ρ έ π ε ι ν α κάνει τον τ η λεθ ε­ ατή να ν ιώ σ ε ι βλάκας. Ό λ η η κ ο υ λτου ρ ιάρ ικη τηλ ε ό ρ α σ η π ο υ πέ ρ α σ ε ε π ί τω ν η μ ε ρ ώ ν μου στην ΕΤ ήτα ν η τηλ ε ό ρ α σ η πο υ αντί ν α φ έρ νει τ ον τηλεθεατή κοντά, τ ον αποξένω νε, ε πειδή ο π α ρ ο υ σ ια σ τ ή ς ή ο σκηνο θέτη ς έδειχνα ν να ξ έ ρο υν πε ρ ισ σ ό τ ε ρ α α π ό τ ον τηλεθεατή. Α υ­ τό καταλαβαίνεται ότι σε κάνει ν α ν ιώ θ εις όχι ότι μ ο ρ φ ώ νεσ αι, α λ λ ά σ ε κάνει ν α νιώ θ εις ά-

σ χ ήμ α γ ια την ά γ νο ιά σόυ.

ζήτηση με τ ου ς συγγ ραφ είς. Τ ους λ έ ω λ ο ιπ ό ν

Τ ώ ρ α τ ί σ υ μ βαίνει με τα σ υγκεκρ ιμ ένα βιβλία. Ξ έρ ω π ο λύ κα λά ότι α π ’ αυ τά τα β ιβ λία μ π ο ρ ε ί

ότι το αιτ ο ύμ ενο είναι ν α π ο υ λ η θ ο ύ ν τ α βιβλία σας. Κι όταν σ ας ρ ω τήσ ω γ ια κ ά π ο ιο βιβλίο σ υν α δ έ λ φ ο υ σας, αν σ ας άρεσ ε, μη μου πείτε γενικότητες του τ ύπ ου μού ά ρ εσ ε ή δ εν μου ά ­ ρεσε. Α λ λ ά π ρ έ π ε ι να α ν α φ ερ θείτε σ ε μια σ υ ­ γ κεκρ ιμ ένη σκηνή, ώστε να τη θ υ μά ται ο τ η λ ε ­ θεατής. Γίνεται δηλ. μια μικρή σ ύμ β α σ η μετα­ ξύ μας. Α π ό την ε κ π ο μ π ή ό σ ο ι φ εύγου ν, δ ια π ι­ στώ νου ν ότι εγώ ξέρω κ αλύ τερα τ α βιβλία α π ’ αυτούς π ο υ τα έγραψ αν. Και μερ ικές φ ο ρ έ ς έπ ια σ α σ υγγ ρα φ ε ίς α δ ιάβασ του ς σε σ χ έση με

να π ρ ο κύ ψ ει ένας αντίλογος - διάλογ ος . Εκεί­ νη ό μ ω ς τη στιγμή μου έρ χετα ι στο νου ο τηλ ε ­ θεατής. ο οπ ο ίο ς δ εν έχει ιδ έα π ά ν ω σε τι αντι­ λέγουμε. Στα το κ-σ όο υ σ υνή θω ς στις π ο λ ιτ ι­ κές συζητήσεις, αν ο Π άγκαλο ς π.χ. ε ίναι κα­ λ ό ς ή κακός, αν ο Π α πα νδ ρ έ ου έπ ρ α ξ ε κ α λ ά ή άσ χημ α, τα θέμ ατα είναι γν ω σ τ ά στο πλα τύ κοινό. Λαμβανο μένο υ τ ώ ρ α υ π όψ ιν ότι το »Άξιον Εστί» το βλέπουν, κατά μ έσ ο ν όρο, 500.000 τηλεθεατές, ο ι υ π ό λ ο ιπ ο ι 475.000, αν εγώ π ρ ο κ α λ ο ύ σ α έναν δ ιά λογ ο - αντίλο γο κι έ­ λ ε γα δεν είναι ακρ ιβ ώ ς έτσι α λ λ ά έτσι, τ ί θα καταλάβαιναν οι τηλεθ εατές όταν δεν γ ν ω ρ ί­ ζουν το αιτούμενο...

Το αιτούμενο, κ. Βασιλικέ, βγαίνει από την εκπομπή. Και είναι: αγοράστε αυτά τα β ι­ βλία, είναι όλα καλά. Αυτό γίνεται αντιληπτό από τον τηλεθεατή. Το ίδιο ενδεχομένως θα γινόταν αντιληπτό αν είχατε ενστάσεις για κάποια βιβλία. Π.χ. θα μπορούσατε να πείτε ναι μεν είναι καλό το βιβλίο, αλλά έχει κι αυ­ τές τις αδυναμίες. Εκεί ίσ ω ς π ρ έ π ε ι να φ τά σ ω κάποτε. Φ οβάμαι ότι αυτό π ο υ λέτε θα μειώ σ ε ι την κίνηση. Γι’ αυτό δ εν λ έω τις ενσ τάσ εις μου, γ ι’ αυτό π ρ ο ­ σ π α θ ώ να τις π ε ρ ά σ ω με λεπτό τ ρ όπ ο. Ό σ ο π ρ ο χ ω ρ ώ θα τις λέω , α λλά φ ο β ά μ α ι μην τυχόν σ ε κά π ο ιο ν πο υ ήταν έτοιμο ς ν α α γ ο ρ ά σ ε ι το βιβλίο, επειδή του ά ρ εσ ε η ισ τορία, οι ενσ τά­ σ εις μου γ ίνο υν τρ οχ οπ έδη . Ί σ ω ς σκεφτεί: Α φ ο ύ δεν αρ έσ ει στον π α ρο υσ ια σ τή , για τί να α γ ο ρ ά σ ω εγώ το βιβλίο; Είναι π ρ ά γ μ α τ ι ένα πρ ό β λη μ α . Πάντως αυτό π ο υ ε πισ ημα ίνετε γ ί­ νεται όλο και π ιο έντονο. Κι εγώ φ αντάζομ αι ό ­ τι θα α ρ χ ίσ ω να κου ρ ά ζομ α ι πα ρο υσ ιά ζο ν τ ά ς τ α ό λα ρ όδινα. Θ α κου ρ ασ τώ και θ ’α ρ χ ίσ ω να κάνω τις π α ρ α τη ρ ή σ εις μου.

Σε μια από τις τελευταίες εκπομπές κάνατε σε κάποιον συγγραφέα μια επισήμανση, επιπλήττοντάς τον σχεδόν. Κάτι ανάλογο, κι όπου υ­ πάρχει λόγος, θα μπορούσατε να κάνετε και για κάποια βιβλία. Όχι βέβαια να γίνει ο αντίλογος αυτοσκοπός, ούτε να δημιουργείται θέμα χω­ ρίς να υπάρχει. Π ριν αρ χ ίσ ει η εκπ ο μ π ή κάνο υμ ε μια μικρή σ υ­

τ α γ ρ α π τ ά τους. Για λ όγ ου ς ό μ ω ς ευ π ρ έ π ε ια ς ε ίπ α στον σ κηνοθέτη ν α κόψ ει αυτά τ α σημεία. Απ ό δ ω και π έ ρ α όμ ω ς θα τ α α φ ή ν ο υ μ ε για τ ί ο κ όπ ος π ο υ κ άνω γ ια να μάθω ... Ό ταν λ όγ ου χ ά ρ ιν λ έ ω σ ’ έ να σ υ γ γ ρ α φ έ α αυτά π ο υ λε ς δεν τα γ ρ ά φ ε ις στο βιβλίο σ ου, είμ α ι σ ίγο υ ρ ο ς γ ι’ αυτό- γιατί έχω διαβάσ ει το βιβλίο μέσ α κι έξω.

Μια από τις πρωτοτυπίες της εκπομπής είναι ό­ τι οι συγγραφείς διαβάζουν τα βιβλία των άλλων συμπαρουσιαζομένων συγγραφέων και εκφέ­ ρουν τη γνώμη τους. Υπάρχει όμως κι εδώ ένας κίνδυνος. Μήπως οι συγγραφείς αυτολογοκρίνονται; Είναι δύσκολο να πουν δημοσίως τη γνώμη τους για τους ομότεχνούς τους. Αυτολο γο κρίνο νται. Και σ ’ αυτό φ τ α ίω εγώ λέγο ντάς τ ου ς στην αρ χή ότι σ τόχος της ε κ π ο ­ μπ ής ε ίναι ν α πά ν ε τα βιβλία του ς σ τους α να­ γνώ σ τες. Τ ους κόβ ω τη διά θεσ η γ ια κριτική. Σ κέφ τονται δηλ. π ώ ς ν α κάνω κριτική στον ά λ ­ λο ν α φ ο ύ ο «οικοδεσπότης» τ ης ε κ π ο μ π ή ς μού είπ ε να φ ε ρ θ ώ κόσμια. Αυτό σ ιγά - σ ιγά δεν θ α υπ ά ρ χ ε ι στην ε κ πο μπ ή. Π ρο έκυψ ε τρ εις φ ο ρ έ ς αντίλογος έντονος κι ήτα ν θετι­ κός. Ή τ α ν με την Τ ομαζάνη και τον Σ φ ακιανάκη. Κ άπ ου ζωντάνεψε λίγ ο η ε κ πο μπ ή. Θ α στα­ μα τήσ ω λ ο ιπ ό ν ν α λ έ ω σ τους καλ ε σ μέ ν ο υς ότι σ κ ο π ό ς ε ίναι να π ο υ λ η θ ο ύ ν τ α βιβλία σας. Α υ­ τ ό τ ου ς μ π λοκά ρει. Β έβαια μ π ο ρ ώ ν α π ω ότι δ εν θέ λ ω θεω ρία. Δ εν θ έλω κ α μ ιά θεω ρητική σ υζήτησ η π α ρ ά μό νον α ν είν α ι σ ε σ χ έση με το π α ρ ο υ σ ια ζ ό μ ε ν ο βιβλίο. Α κ ο λ ο υ θ ώ τ ην τακτική του για πω νέζικο υ τσ αγιο ύ. Ξέρεις, η τακτική αυτή έγκειτα ι στο ν α μιλάς μό νον γ ια π ρ ά γ μ α τ α π ο υ βλέπεις μπ ρ οσ τ ά σ ου. Εκείνο π ο υ π ρ έ π ε ι να π ω είναι όχ ι στις γενικεύσ εις, όχι σ υζητήσ εις γ ια π ρ ο η ­ γο ύ μ ε ν α β ιβλία του σ υγγ ρα φ έα . Γιατί έτσι ο

Σννεηενξη

τηλεθ εατή ς μπ λοκά ρεται.

Κατά κανόνα παρουσιάζετε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας. Έτσι όμως αφήνετε απ’ έξω το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιοπαραγωγής, π.χ., ποίηση, παιδικά βιβλία, μελέτες, δοκίμια, βι­ βλία τέχνης, επιστημονικά βιβλία κ.ά. Έ χετε δίκαιο . Ή δ η κάναμε μερ ικές ε κπο μπ ές π ο υ θα πα ιχτού ν με μελέτες, με ανθολογίες, με πα ιδικά , κά π ο ια β ιβ λία γ ια τ ην ψ υ χα νάλυ­ ση, γ ια τα εθνικά θέματα. Π άντα όμ ω ς σ ε σ χέ­ σ η με κά π ο ιο σ υγκεκρ ιμ ένο βιβλίο. Θ έλω όμ ω ς να α ν α φ ε ρ θ ώ και σ ε κάτι άλλο. Τ α εξ ώ φ υ λ λ α δ εν με βοηθούν. Κάθε βιβλίο π ερ νά ει α π ό την οθ όνη οκτώ με δ έ κ α φ ορές.

το βιβλίο του, θ α π ρ έ π ε ι να τονισ τούν τα θετι­ κά του στοιχεία. Εκεί υπ ά ρ χ ε ι ένα μικρό π ρ ό ­ βλημα.

Διαβάζετε όλα τα βιβλία με ενδιαφέρον; Τ α διαβάζω με ενδ ια φ έ ρ ο ν α λ λ ά με κ ο υ ρ ά ­ ζουν. Ο Πιβό, π.χ., είχε άλ λ ο υς και τ α δ ιά β α ­ ζαν. Του ε πέλεγ αν τρ εις φ ρ άσεις . Ο Π ιβό δεν έλεγε πο τέ την ιστορία. Εγώ λ έ ω το σ τόρυ του βιβλίου. Ξέρετε τι δ ύ σ κ ο λ ο είναι να πε ις το στόρυ; Π ιστεύω α π ’ αυτό ψ α ρ εύο υμ ε τον τ η ­ λεθεατή. Στην αρ χή β έβαια έκανα απ όπ ε ιρ ε ς ν α το διη γη θ ώ ο λό κληρ ο , α λ λ ά γ ρ ή γ ο ρ α δ ια ­ π ίσ τ ω σ α ότι αυτό δεν γίνεται. Τ ώ ρ α λ ο ιπ ό ν ε­ π ιλ έ γ ω δ ύ ο β ασ ικο ύς κορ μ ού ς και του ς τονί­

Εγώ πο υ ξέρ ω α π ό τηλ ε ό ρ α σ η, ξέ ρ ω ότι το μή νυμ α π ρ έ π ε ι να επα ναλμβ άνεται. Π ερνάει το ε ξ ώ φ υ λλο α π ό την οθόνη κι ο τηλεθεατής δεν μ π ο ρ εί να διαβ άσ ει, δεν μπ ο ρ ε ί να δει το όνο μα του σ υγγ ραφ έα. Κ άνουμε τ ώ ρ α κά π ο ι­

ζω, για τί δεν είν α ι δυ νατόν να αν α φ ε ρ θ ώ σ ε ό ­ λα. Υ π ά ρ χο υν όμ ω ς π ρ ά γμ α τ ι με ρ ικ ά βιβλία γ ια τα ο π ο ία έχω ε πιφ υλάξεις , γ ια ν α επ α ν έ λ ­ θω στην π ρ ο η γο ύ μ ε ν η ε ρ ώ τησ ή σας. Δ εν φ α ί­

ες π ρ ο σ π ά θ ειες ν α α π ο μ ο ν ώ σ ο υ μ ε το ό νο μα και το επίθετο. Στην Ελλάδ α θε ω ρ ο ύν ότι το ει­ κασ τικό στο εξ ώ φ υ λ λ ο ε ίναι πο λ ύ σημαντικό. Δ εν είνα ι όμ ω ς τ ό σ ο πο λ ύ . Να ε ίναι τ α εξ ώ ­ φ υ λλα ω ρ α ία , σ ύμ φ ω νοι, α λ λ ά π ρ έ π ε ι να βγαί­ νει κα θ α ρ ά ο τίτλος και το όν ο μ α του σ υ γγ ρ α ­ φέα.

π ο μ π ή δεν απ ευθ ύνεται σ τους ομοτέχνους. Δ εν με ε ν δ ια φ έ ρ ε ι η κριτική ομοτέχνων. Λέω

Ένας συγγραφέας παρουσιάζει μια εκπομπή για βιβλία. Αυτός ο συνδυασμός κάποιες φορές δεν είναι εμπόδιο; Προφανώς με κάποιους συγ­ γραφείς συνδέεστε περισσότερο λόγω θεμα­ τολογίας, χειρισμού της γλώσσας, τρόπου γρα­ φής απ’ ό,τι με κάποιους άλλους. Α π ό την αρ χ ή έχω κάνει τ ον διχα σ μ ό της π ρ ο ­ σω πικότη τας κα ι κάθε φ ο ρ ά αν κά π οιο ς π ά ε ι να μου π ε ι κάτι ω ς σ υγγ ραφ έα, τον ε π α ν α φ έ ­ ρ ω στην τάξη λέγοντάς του ότι ε δώ βρ ίσ κ ομ α ι ω ς πα ρ ο υσ ια σ τή ς. Ό χι, αυτό π ο υ λέτε δεν πα ίζει ρ όλο. Δ εν με επηρ εάζει. Π ολλές φ ο ρ έ ς δεν μου αρ έσ ου ν κ ά π ο ια βιβλία.

νεται, ό π ω ς είπατε, στην ε κ πο μπ ή, για τί η εκ­

σ τους σ υνερ γάτες μου: Ό ,τι ακούτε π ρ ο ε ρ χ ό ­ μ ενο α π ό ά ν θ ρ ω π ο σχετικό με το βιβλίο είτε σ υ γ γ ρ α φ έ α είτε κριτικό, δεν θέλω ν α μου το λέτε. Εάν η για γ ιά σας, ένας φ ίλ ο ς σ ας π ε ι κά­ τι θετικό ή αρνητικό, αυτό θέλω ν α ξέρω . Επει­ δή εγώ υ π έ φ ε ρ α όταν ήμ ο υ ν στην ΕΤ α π ό τις εκ π ο μ π έ ς π ο υ ή δ η έχω πρ ο α ν α φ έ ρ ε ι, αντιθέτω ς ο ι σ υγγ ρα φ ε ίς χ α ίρ ονταν και ο κ όσ μ ος α ­ πο μα κρυ νόταν. Το αιτο ύμ ενο κ ά π ο ια στιγμή είνα να γίν ε ι μ ό δ α το διά β α σ μ α ή ν α γ ίνο υν μό­ δ α οι εκ π ο μ π έ ς γ ια το βιβλίο. Αν γίν ο υ ν μ ό δα κι έχου ν κι ο ι ιδ ιω τικο ί σ τ α θμ οί εκ π ο μ π έ ς γ ια το βιβλίο με άλ λ ο υς π ά ν ω σ ’ ένα π α ρ α π λ ή σ ιο μοτίβο, ξέρετε τ ι ω ρ α ίο θα είναι; Έ ξ ι ή επτά εκ πο μπ έ ς γ ια το βιβλίο στην ελληνική τ η λ ε ό ­ ρασ η! Θ α γ ίνει μόδα. Σ υμ φ ω ν ώ με ό σ α ε π ισ η ­ μαίνετε. Μ πο ρώ δε ν α υ π ε ρ θεμ ατίσ ω σ ε α δ υ ­ ναμ ίες της ε κπο μπ ής , οι βασ ικό τερες τ ω ν ο ­ π ο ίω ν ε ίναι αυτές π ο υ ή δ η έχετε πει. Δ εν μ π ο ­ ρ ε ί ό λ α τ α βιβλία να είναι καλά. Αυτό α π α γ ο ­

Δεν φαίνεται αυτό στην εκπομπή. Α κρ ιβώ ς αυτό ή θ ε λ α να πω . Βγαίνει ένα β ιβλίο χθες. Δ εν έχει π ρ ο λ ά β ε ι να το δ ια β ά σ ε ι κανέ­ νας. Εμείς θέλο υμ ε ν α τ ό πρ ο γρ α μμ α τ ίσ ου με . Λέμε λ ο ιπ ό ν την επό μενη ε β δ ο μ ά δ α αυτόν τον σ υγγ ρα φ έα . Τον καλούμε, έρχεται, το δ ια β ά ­ ζουμε κτλ. Α π ό τη στιγμή πο υ είναι αυτός εκεί και ο σ κο π ό ς της ε κ π ο μ π ή ς είναι ν α π ο υ λ η θ ε ί

Συνέντευξη

ρ εύεται α π ό του ς ν όμ ου ς της φ ύσης.

Είπατε ότι θέλετε να κάνετε μόδα το διάβασμα. Μα ξεχνάτε όμως ότι η μόδα έρχεται και πα­ ρέρχεται. Εννοείτε μάλλον να γίνει το διάβασμα ανάγκη, συνήθεια. Συνή θεια δεν θα κάνει το διά β α σ μ α η τ η λ ε ό ­ ρασ η. Θ α την κάνει το σχολείο. Θ α φ έ ρ ω στην

εκπομπή τον Φασούλα, τον Γκάλη και τον Γιαννάκη. Θα τους βάλω να πουν γιατί τους α­ ρέσει το διάβασμα. Θέλω να πω ότι και ο καλε­ σμένος παίζει μεγάλο ρόλο. Εάν ο καλεσμέ­ νος είναι ευρύτερης αποδοχής, όχι όμως πο­ λιτικούς. Είχα φέρειτη Δαμανάκη...

γλώσσας του μέσου. Προσπαθούμε μαζί με τους συγγραφείς.

Ήταν πολύ καλή παρουσία και ουσιαστική.

Κάποιοι συγγραφείς δεν μπορούν να διηγηθούν την ιστορία των βιβλίων τους. Όταν λοι­ πόν ξεφεύγουν, τους σταματώ. Γιατί ξέρω εκ των προτέρων τί πιάνει τον τηλεθεατή. Η ιστο­ ρία, π.χ., του Παύλου και της Λένας. Ένα γου­ ρούνι, έτσι θα το πεις, απέναντι, βάζει μπου­ ζουκοτράγουδα στη διαπασών. Ο συγγραφέ­ ας επάνω γράφει, εκείνη είναι ερωτευμένη ε­ πειδή τον θαυμάζει. Εκείνη όμως δίνεται στο γουρούνι που ενοχλεί με τα τραγούδια του. Και τότε τι γίνεται; Αυτό δεν θα σας το πούμε. Διαβάστε το βιβλίο.

Ήταν υπέροχη. Αν φτάσω να πω ότι οι καλύτε­ ροι καλεσμένοι είναι οι πολιτικοί, θα τους καλέσουμε. Μερικοί όμως δεν μπορούν να μιλή­ σουν. Η πονηριά της εκπομπής είναι ο καλε­ σμένος. Τώρα ποντάρω στα αθλητικά είδωλα. Και για να επανέλθω στον Πιβό. Παρατηρού­ σα τόσα χρόνια τον τρόπο που λειτουργούσε. Ήταν ο τρόπος που χάιδευε το βιβλίο. Δεν ή­ ταν αυτά που έλεγε. Ήταν ότι είχε μιαν ερωτι­ κή σχέση με το αντικείμενο. Η τηλεόραση λει­ τουργεί με άλλους κώδικες. Δεν είναι αυτό που λέμε. Είναι αυτό που φαινόμαστε. Ο Πιβό όμως προκαλούσε. Δεν χαριζόταν στους συγγραφείς.

Προκαλούσε γιατί ήθελε την εκπομπή να πάλλεται, να ζωντανεύει. Και δεν ήταν βέβαια τυχαίο ότι μετά από κάποι­ ες εκρήξεις που προκαλούσε ο Πιβό, έστω και μην έχοντας διαβάσει τα βιβλία που παρουσία­ ζε, έστελνε τον κόσμο στα βιβλιοπωλεία.

Έτσι έγινε μόδα. Αλλά ξέρετε ότι αυτό έγινε μετά από έξι χρόνια. Είχα δει την εκπομπή στην αρχή. Ήταν μια εκπομπή για διανοούμε­ νους όπως πολλές άλλες. Αυτός όμως έσκα­ βε, όπως σκάβω κι εγώ να βρω τη μέθοδο, για­ τί δεν μας δόθηκε από πουθενά ουρανοκατέ­ βατη. Πρέπει να κάνεις την εκπομπή ενδιαφέ­ ρουσα, να δυναμώνει, ν’ αρπάζει. Ψάχνουμε και θα το βρούμε. Σε δύο χρόνια θα το βρούμε. Ο Πιβό είναι ένα πολύ καλό προηγούμενο. Επειδή συχνά αναφέρεστε σ ’ αυτόν, θα ήθελα να σας ρωτήσω αν λειτουργεί ως πρότυπο για σσς.

Δεν κρύβω ότι αυτός ήταν που μου έδωσε την ιδέα της εκπομπής. Δεν θέλησα να τον αντι­ γράψω, αλλά αυτός μου έδωσε την ιδέα ότι μια συζήτηση για τα βιβλία μπορεί να είναι πο­ λύ σημαντική κι ενδιαφέρουσα. Ένα εμπόδιο όμως είναι ότι δεν έχουμε ακόμη τη γνώση της

Έχετε σκεφτεί ότι με την παρουσία και τον τρό­ πο που υπερασπίζονται το έργο τους κάποιοι συγγραφείς μπορεί να ακυρώνουν τα ίδια τους τα βιβλία;

Αναφέρεστε σε κάποιο διήγημα του Αντρέα Μήτσου...

Ναι. Αν δεν βάλεις τους τηλεθεατές έτσι στο κλίμα, όλα μπορούν να γίνουν επίπεδα. Η με­ γαλύτερη ικανοποίησή μου είναι όταν βλέπω μετά την εκπομπή τις αντιδράσεις των συγ­ γραφέων. Όταν μιλάω γι’ αυτούς ή όταν δια­ βάζω ένα κομμάτι τους. Βλέπω μια ικανοποίη­ ση στα πρόσωπά τους και μια απορία. Σαν να λένε, πού το πρόσεξε αυτό! Έτσι ο συγγραφέας δικαιώνεται.

Φυσικά. Όμως αυτό για μένα ξέρεις τι κόπος είναι; Να κάτσω νατό μάθω απ’ έξω, γιατί εκεί­ νη τη στιγμή δεν μπορώ να ψάχνω. Σκεφτείτε δε ότι πρόκειται για τρία βιβλία κι έναν καλε­ σμένο. Μήπως είναι πολλοί οι συγγραφείς που κάθε φορά παρουσιάζετε;

Ας πιάσουμε κανένα χρόνο την επικαιρότητα. Να παρουσιαστούν λίγο - πολύ τα σημαντικά βιβλία πολλών εκδοτικών οίκων που ως σήμε­ ρα δεν έχουν παρουσιαστεί στην εκπομπή... Αργότερα μπορεί να είναι δύο οι συγγραφείς ή και δύο οι καλεσμένοι.

Συνέντευξη

ΜΠΑΡΤ Α Ν Σ Γ Ο Ϊ Ω Ρ Θ ΙΕΡΗ

ΠΕΙΝΑ

(Μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α )

ΜΓΙΑΡΥ ΑΝΣΓΟΥΩΡΘ

ΙΕΡΗ Π Ε ΙΝ Α

'j tk r

, «Θ έμ α του

,

,

Α ν σ γ ο υ ω ρ θ ε ίν α ι η έ χ θ ρ α . Α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ό τ ο υ τ ο

δ ο υ λ ε μ π ό ρ ιο σ τ α μ έ σ α τ ο υ 1 8 ο υ α ιώ ν α ... Η

Ιερή Πείνα

ε ίν α ι

τ ε ρ ά σ τ ι ο ε π ί τ ε υ γ μ α . Σ η μ α ν τ ι κ ό ε π ί τ ε υ γ μ α τ ο α ίσ θ η μ α τ ο υ α ίμ α τ ο ς , τ ω ν ε ν τ έ ρ ω ν κ α ι τ η ς θ ύ ε λ λ α ς π ο υ σ υ μ π ο ρ ε ύ ε τ α ι μ ε μ ια φ α ν τ α σ τ ικ ά δ ο σ μ έ ν η ε σ ω τ ε ρ ικ ή ζ ω ή » .

SANDAY TIMES « Έ ν α ο γ κ ώ δ ε ς , ε ν ο ρ α τ ικ ό , ζ ω ν τ α ν ό , π ε ρ ι π ε τ ε ιώ δ ε ς α ρ ι σ τ ο ύ ρ γ η μ α . Τ α υ τ ό χ ρ ο ν α π ρ ω τ ό τ υ π ο κ α ι κ λ α σ ικ ό » .

MAIL ON SUNDAY Ο ι ε κ δ ό σ ε ις ΝΕΦΕΛΗ μ ε τ η ν «ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ» φ ιλ ο δ ο ξ ο ύ ν ν α

κ α ιν ο ύ ρ γ ια σ ε ιρ ά δ ώ σ ου ν τ α π ιο α ξ ιό λ ο γ α

έ ρ γ α τ η ς π α γ κ ό σ μ ια ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς .

ΤΖΑΖ τ η ς ΤΟΝΙ ΜΟΡΙΣΟΝ κ α ι ΠΙΟ ΓΑΛΑΖΙΟ Μ ΑΤΙ ε π ί σ η ς τ η ς ΤΟΝΙ ΜΟΡΙΣΟΝ σ ε μ ε τ ά φ ρ α σ η Κ α τ ε ρ ίν α ς Σ χ ι ν ά , τ ο ΠΑΝΤΤ ΚΑΑΡΚ ΧΑ, ΧΑ, ΧΑΗ τ ο υ ΡΟΝΤΤ ΝΤΟΤΛ ( B o o k e r 1 9 9 3 ) σ ε μ ε τ ά φ ρ α σ η Χ ά ρ η Β λ α β ια ν ο ύ κ α ι Γ κ ρ α τ σ ι έ λ α ς Κ α σ τ ε λ ά ν ο υ , ΤΟ ΒΕΛΟΣ TOT ΧΡΟΝΟΥ τ ο υ ΜΑΡΤΙΝ ΕΤΜΙΣ σ ε μ ε τ ά φ ρ α σ η Γ ιά ν ν η Σ κ α ρ π έ λ ο υ κ α ι τ ο ΠΑΘΟΣ τ η ς Α. ΜΠΑ Ϊ ΑΤ (B o o k e r 1 9 9 1 ) Ή δ η κυ κλοφ ορεί τ ο

ε τ ο ιμ ά ζ ο ν τ α ι: τ ο

σ ε μ ε τ ά φ ρ α σ η Κ α τ ε ρ ίν α ς Σ χ ι ν ά .

εκδος

^ A & 0 ° ^

Τ ι ς Ί νγεφελη

...Προωθούν το καλό Βιβλίο ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6, ΑΘΗΝΑ 106 80. ΤΗΛ.: 3607744__________________________

ΖΩΡΖ ΙΑΡΗ • • • • •

Το ψέμα 0 θησαυρός της Βαγίας Τα στενά παπούτσια Ζουμ Νινέτ

4

€

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΒΑΡΕΛΛΑ

ι /

’

• Φιλενάδα, φουντουκιά μου • Αρχίζει το ματς Π. ΚΑΛΙΟΤΣΟΣ

• Τα ξύλινα one ΓΑΛΑΤΕΙΑ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ-ΣΟΥΡΕΛΗ

ΛΟΤΗ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ • • • •

• Συντροφιά με τον άνεμο • Εμένα με νοιάζει • Τα σκυλιά του Αγίου Βερνάρδου

Στο τσιμεντένιο δάσος Εφτά κόκκινες κλωστές Σπίτι για πέντε Ο μικρός αδελφός

ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ • Ο αδελφός της Ασπασίας • Γάντι σε ξύλινο χέρι

ΛΙΤΣΑ ΨΑΡΑΥΤΗ

ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΤΡΙΒΙΖΑΣ

>Το αυγό της έχιδνας ■ Τα δάκρυα της Περσεφόνης

• Ταμαγικά μαξιλάρια • Φρουτοπία (4 τίτλοι)

ΦΡΑΝΣΟΥΑΖ ΝΤΟΛΤΟ • Εφηβοι, προβλήματα και ανησυχίες

Κ. ΙΦΑΕΛΛΟΥ

Ε. ΜΑΝΤΕΛΟΥ

Ε. ΤΣΙΑΛΤΑ

Τ. ΤΙΓΚΑ

Δ. ΣΠΥΡΟΥ

• Για τον πατέρα

• Η περιπέτεια της Περιπέτειας

• Η γιαγιά μου η μάγισσα

• Η εποχή των υακίνθων

· Ο Ψύλλος

Ν. ΚΟΚΚΙΝΑΚΗ

Ε. ΔΙΚΑΙΟΥ

Μ. ΠΥΛΙΩΤΟΥ

• Ναταλία

• Μουμαθαίνσε να χαμογελάω, σας παρακαλώ;

• Τα παιδιά του ήλιου

ΣΟΦΙΑ ΖΑΡΑΜΠΟΥΚΑ • Ιστορίες και γνώσεις (12 τίτλοι)

"Και άλλοί 1200 τίτλοι βιβλίων που κέρδισαν 2.500.000 αναγνώστες" - Σ ε ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟ Π Ω ΛΕΙΑ -

ΜΑΡΩ ΛΟΪΖΟΥ ΒΑΣΩ ΨΑΡΑΚΗ Βρες αν μπορείς...

(4 τίτλοι)

Η Κατερίνα και ο Αόρατος (4 τίτλοι)

I

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Εμμ . Μ πενακη 16, 106 78, Α θήνα,

____________________ Τηλ.: 38.31.078 _________________

ΤΟ ΑΡΑΡΑΤ ΑΣΤΡΑΦΤΕΙ

Μόλις κυκλοφόρησε

ΝΙΚΟΣ ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ Το Αραράτ αστράφτει βασίζεται εξ' ολοκλήρου

σε αυθεντική αφήγηση Κούρδου αγωνιστή. Ο πόλεμος και ό,τι αυτός συνεπάγεται γεμίζουν τις σελίδες αυτού του βιβλίου. Μια φωνή διαμαρτυρίας για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Κουρδιστάν. Το Κουρδιστάν είναι μια απέραντη και τραχιά περιοχή, μοιρασμένη ανάμεσα στην Τουρκία, το Ιράν και το Ιράκ. Λογαριάζουν τους Κούρδους δεκατέσσερα εκατομμύρια στην Τουρκία, πέντε στο Ιράν, τρία στο Ιράκ. Σήμερα, οι τρεις αυτές χώρες ενεργούν από κοινού για την εξόντωση των Κούρδων.

κ Φ" V

Η γενοκτονία τους είναι το στίγμα του πολιτισμού μας.

®ΚΕΔΡΟΣ ελληνικό βιβλίο

ι

0

γ

?

&

0

S

I

ο 51

ΜΕΛΟ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΝΙΚΑΣ Στο βάθος το περίστροφο, απέναντι tc ο ωκεανός των ματιών της, μέσα του ο χτύπος της καρδιά του να λαχανιάζει, γύρω το άπλετο φως του ήλιου και έξω η θάλασσα με τις κόκκινες σημαίες. Και το καταλάβαινες από μιλιά μακριά, πως αυτό το συναισθηματικό ανθρώπινο σχήμα είχε αποθέσει στον τάφο του τα πάντα: την προδοσία της, την εξαπάτηση, την παγίδευση, τη σκληρότητά της, την αδιαφορία της, ακόμη και το τελευταίο επιχείρημά της. Γιατί ήταν σίγουρος πως η είσοδός της δεν είχε άλλο λόγο παρά να τον σπρώξει, με τον τρόπο της, μέχρι τη σκανδάλη.

1*1ΚΕΔΡΟΣ το ελληνικό βιβλίο

Μόλις κυκλοφόρησε

Ηρακλής Παπαλέξης

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Μελο-δραματικό θρίλερ Το «μελοδραματι­ κό» θρίλερ, με το ο­ πο ίο ο γνωστός κριτικός κινηματο­ γράφ ου εισέρχεται στο χώ ρ ο της λο ­ γοτεχνίας, φ έρει σ αφ ή σ ημάδια της κινη ματο γρ αφ ικής του παιδείας. Στο ολιγοσέλιδο αφ ή­ γη μά του π α ρακο­ λουθούμε την π ι­ κρία μιας ερωτικής απογοήτευσης να διαπλέκεται με την απορία της συμμε­ τοχής στην π α ρ ά ­ νομη δράση και τον εφιάλτη. Ο λόγος του συγγραφ έα είναι λιτός, επιμένει στη ρηματική φ ρ άση που τονίζει τη δράση και απορρίπτει την περ ιγραφ ή - ακόμη και η περιγραφ ή των αισθημάτων περ νά­ ει μέσα από τους δρόμους του ονείρου και είναι κοφτή, εικονοποιημένη. Το θρ ί­ λερ του Δ. Δ ανίκα ανιχνεύει με την ψυ­

ΜόλιςΚυκλοφόρησαν

χρότητα του ανατόμου την π ο ρ εία της Αριστερός και το τέλος των οραμάτων, την πο ρ εία των ανθρώπινων σχέσεω ν και της πολιτικής. Ενδιαφέρουσα πρώτη προσπάθεια. Τιτίκα Δημητρούλια

Εξαίρετο μυθιστόρημα Με το τελευταίο του μυθιστόρημα ο Δ. Ν όλλας πρ αγματοποιεί μία σαφή στρο­ φ ή προς την κλασική αφήγηση, προς το κλασικό μυθιστόρημα, και την π ρ αγμ α­ τοποιεί επιτυχώς. Ο Μαξ Φ ραγκούλης εί­ ναι ένας επιτυχημένος τεχνοκράτης που, ερχόμενος μετά από π ο λλά χρόνια στην Ελλάδα από το Λονδίνο, χάνει τη γυναίκα του, τον εαυτό του και τέλος τη ζωή του. Έ να μυστηριώδες πρ όσω πο, α­ πό το παράνομο, τρομοκρατικό πα ρ ε λ ­ θόν του, το οποίο έχει πο λλαπ λά προδώ σει, επιστρέφει ως εκδικητής για να ξε­ σκεπάσει τη θεμελιακή αποξένωση του Φ ραγκούλη - όντας όμως ο ίδ ιος είκοσι χρόνια τώ ρ α νεκρός. Τέλος, ένας συγ­ γραφ έας δημιουργεί μια πλαστή πρ αγ­ ματικότητα χειροπιαστή, που ξαναγρά­ φει την ίδια την π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α . ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΝΟΛΛΑΣ Το θεματολογικό Ο άνθρωπος που ξεχάεπηκε Αθήνα, Καστανπώτης, 1994 πλέγμα - τρ ομ ο­ Σελ. 216. Δρχ. 2.500. κρατία, προβλημα-

τικές, τεχνοκράτες και μεταλογοτεχνικοί προβληματισμοί - γίνεται αφ ήγηση γο ρ ­ γή, σφιχτή και το τελικό αποτέλεσμα εί­ ναι ένα εξαίρ ετο μυθιστόρημα. Τιτίκα Δημητρούλια

Σ το μεταίχμιο ιστορίας και λογοτεχνίας Έ να χειρόγραφ ο από τα χρόνια του Μα­ κεδονικού αγώνα που σκιαγρ αφ εί τη ρο­ μαντικότερη ίσ ως μορφή του, τον Παύλο Μελά, αποτελεί το πρ ό σχη μα του πεζογρ άφ ου για να διαπλέξει τη λογοτεχνία και την ιστορία. Από τη μια πλευρά, έ­ χουμε τον φιλέρευνο αναδιφ ητή των ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΛΑΣ απομνημονευμά­ Η Κεφαλή των του λαϊκού α­ Αθήνα, Κέδρος, 1994 Σελ.

119. Δρχ. 1.600 γωνιστή, που διέ­ σ ωσε την «κεφαλή» του Μελά, να σχο­ λιάζει με φ ιλολογι­ κή επάρκεια το ανερευθέν χειρόγρα­ φο- από την άλλη πλευρά, μέσα από τη «Μαρτυρία του Κ ω ν σ τ α ν τ ίν ο υ » , π λ η ρ οφ ο ρο ύμ ασ τε όχι μόνο την ατομι­ κή περιπέτεια του ταπεινού Μ ακεδο­ νομάχου αλλά και ε ν δ ια φ έ ρ ο υ σ ε ς πτυχές του συλλογικού ψυχισμού εκεί­ νων των χρόνων. Ο Μ πακόλας φαίνεται να μην επιλέγει τυχαία τη στιγμή για να μιλήσει για μια μισοφώτιστη περ ίο δο της νεότερης ι­ στορίας μας. Και μέσα από ένα παιχνίδι αντικατοπτρισμών - α υ τ ο β ιο γ ρ α φ ιώ ν στοιχείω ν και ιστορικών τεκμηρίω ν, ψυ­ χρού αποδελτιω τικού και λυρ ικά βιωμένου λόγου, αλήθειας και αληθοφάνειας - κατορθώνει να κρατήσει αμείω το το εν­ διαφ έρον μας. Μισέλ Φάις

Μετεμφυλιακά δημητρης ΓΚΙΩΝΗΣ

Εικόνες από την Τώρα θα δεις, (Αφήγημα) ιζ χ χ ^ η ..— γ, τγλ/ Αθήνα, Καστανιώτης, 1994 bAAaoa μετά τον Σελ. 144. Δρχ. 1.500 Εμφύλιο, πρ οσω πι— κά βιώ ματα και συλλογικές μνήμες συμπλέκονται με μαεστρία στο αφ ήγημα αυτό του Δημήτρη Γκιώνη. Πρόθεση του συγγραφ έα δεν είναι να κατασκευάσει μια παραδειγματική νουβέλα αλλά να καταγράψει με ζωντάνια αναμνήσεις α­ πό τα πα ιδικά του χρόνια στο χωριό, τό­ τε που η μεταπολεμική Ελλάδα πρ ο σ π α ­ θούσε να σταθεί στα πό δια της. Ο συγ­ γρ αφ έας είναι δεξιοτέχνης στο να διη­ γείται ευτράπελα στιγμιότυπα της ζωής του, στο να περ ιγράφ ει γρ αφ ικούς αν­ θρώπινους τύπους και στο να πλά θει σπαρταριστούς διαλόγους. Ο Δ ημήτρης Γκιώνης τηρεί απαρέγκλιτα την αρχή της απλότητας με εμφανή προτίμηση στα ρήματα και τα ουσιαστικά, που κάνουν τη γρ αφ ή να κυλάει ρέουσα, με άνεση κι ευχέρεια. Δεν είναι τυχαίο ότι είναι κι έ­ νας καλός δημοσιογράφ ος! Νίκη Κώτσιου

Οργισμένα νιάτα Η Αμάντα Μ ιχαλοπούλου μετά τη βρά­ βευσή της στο διαγωνισ μό διηγήματος που προκήρυξε π έρ σ ι το περιοδικό «Ρεύ­ ματα» - δεν επαναπαύθηκε, αλλά συνέχι­ σε να ασκείται στην τέχνη της γραφής. Στη συλλογή αυτή περιλαμβάνονται, ε­ κτός από το βραβευθέν «Έξω η ζωή είναι πολύχρωμη» (εξ ου και ο τίτλος), άλλα τέσσερα διηγήματα. Οι πέντε αυτές π ρ ο ­ σπάθειες μαρτυρούν καλές προθέσεις και δημιουργική έμπνευση. Οι μυθοπλα­ σίες χαρακτηρίζονται από πρωτοτυπία, οι πράξεις των ηρώω ν είναι απρόβλε­ πτες. Το ύφος είναι στιλπνό, η πλοκή εν­ διαφέρουσα. Στην ατμόσφαιρα των διη­ γημάτων κυριαρχεί η ευαισ θησία, η νεα________________________ νική αθωότητα και ΑΜΑΝΤΑ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ Έξω η ζωή είναι πολύχρωμη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994, Σελ. 120. Δρχ. 1.500

ΨΛ θ σ θφ ία ^ω " ής που αποπνέει αισιοδοξία.

Γ κροτέσκο Το πρώτο και εκτε­ ΤΑΣΟΣ ΡΟΥΣΣΟΣ νέστερο διήγημα Φωτογραφία με πολύ κίτρινο και άλλα διηγήματα της συλλογής (απ’ Αθήνα, Καστανιώτης, 1994 όπου και ο τίτλος) Σελ. 128. Σελ. 1.500 είναι μια σ πουδή πά νω στο μεταφυ­ σικό και το μυστή­ ριο. Με απηχήσεις Έντγκαρ Άλαν Πόε και άφθονο σ α­ σπένς ξετυλίγεται η ιστορία ενός ερ α­ σιτέχνη φωτογρά­ φου που π ροβλέπει το θάνατο μελετώ­ ντας τα σημάδια της ώχρας στις φ ω ­ τογραφίες του αρ­ χείου του. Ο ρεαλι­ σμός διασώζεται στο συγκινητικό «πού, μάνα; πού;», όπου η λιτότητα του λόγου οδηγεί σε καίρ ιες διατυπώσεις. Η υπο­ βλητική «Σουίτα», αφιερωμένη στο συν­ θέτη Περικλή Κούκο (που μελοποίησε τα «Χειρ όγραφα του Μ ανουέλ Σαλίνας»), είναι μια διαδρομή στο χώ ρ ο της έ­ μπνευσης και της καλλιτεχνικής δημι­ ουργίας, ενώ στο «Δείκτη του δεξιού χε­ ριού» ο Τάσος Ρούσσος επιστρέφει στη χ ώ ρ α του ανεξήγητου και του π α ρά δ ο­ ξου. Νίκη Κώτσιου

Φιλίες, έρωτες, καβγάδες Τα διηγήματα του Σάκη Τότλη είναι χ ω ­ ρισμένα σε τρεις ενότητες ρεαλιστικές, ενώ τη συλλογή ανοίγουν και κλείνουν δύο «φαντασίες». Αυτό που ξεχωρίζει εί­ ναι η αμεσότητα και η ζωντάνια της πρω τοπρ όσ ω πης αφ ήγησης και κυρίω ς οι σπινθηροβόλοι διάλογοι με σ παρταρι­ στά στοιχεία από την αργκό. Ο συγγρα­ φέας με θαυμαστή ευχέρεια και άνεση αντιπ αραθέτει τους ήρω ές του π λά θο­ ντας σ υναρπα___ ________ στκούς διαλόγους. Στις ενότητες «Φιλία» και «Καβγάδες» η

ικανότητα

' ςΑΚΗςτοτλης Πανσέληνος. Διηγήματα Αθήνα, Καστανιώτης, 1994 Σελ 312. Δρχ. 3.000

αυτή του Σάκη Τότλη φθάνει σε αριστο­ τεχνικά αποτελέσματα, ενώ οι «έρωτες» μοιάζουν ανεπεξέργαστοι. Ό σο για τα δύο φανταστικά διηγήματα στην αρχή και το τέλος «Πανσέληνος, Έ να όνειρο», αποτελούν μάλλον σουρρεαλιστικές α­ σκήσεις και δοκιμές. Νίκη Κώτσιου

Ταξίδι στο πέλαγος Εικόνες από μια Ελλάδα που πα ρακμ ά­ ζει και βυθίζεται αργά - αργά στη σήψη περιγράφ ει στο πέμπτο του αυτό βιβλίο ο Κώστας Αρκουδέας. Με λόγο νευρώδη εξερευνά τις σύγχρονες όψεις του νεο­ ελληνικού βίου με φόντο τη μαγεία των αιγαιοπελαγίτικων νησιών. Η αφήγησή του ρέει ομαλά και αβίαστα, η πλοκή εί­ ναι καλοδουλεμένη μ ’ εξάρσεις και κο­ ρυφώσεις, οι χαρακτήρες πειστικοί. Το πάθος, ίδ ιον του Έ λληνα και πα ράγ ο­ ντας του τραγικού, διαποτίζει το μυθι__________________ ΚΩΣΤΑΣΑΡΚΟΥΔΕΑΣ. . Τα κατά Αιγαίον Πάθη Αθήνα, Κέδρος, 1994 Σελ. 270. Δρχ. 2.800

στόρημα από την αρχή μέχρι το τέ λος καθώς ο Γιώρ­ γος Ρώμας, ήρωας του βιβλίου, αναζη­ τεί απεγνωσμένα το χαμένο του εαυτό χωρίς ποτέ να τον ανακαλύπτει. Με π ι­ νελιές ποιη τικές και μ ’ έναν υπόγειο και διακριτικό λυρισμό, ο Κώστας Αρκου­ δέας φθάνει σ ’ ένα άρτιο αποτέλεσμα, ικανό να προκαλέσει στον αναγνώ­ στη αισθητική απ ό­ λαυση. Νίκη Κώτσιου

Χαμένη αθωότητα Ενδιαφέρουσα η λογοτεχνική γλώ σ σ α του Θ εόδωρου Ροσγοβά. Σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ο ήρω ας του βιβλίου μάς ξεναγεί στην ταραχώδη ζωή του και μας μυεί στην υπαρξιακή του περιπ έ-

τεια. Μ ια περ ιπ έτεια με κυριότερους σταθμούς τη μαγεία της Ανατολής, τον α ισ θ ησ ιασ μό τω ν πλη θ ω ρ ικώ ν γυ ναικώ ν α λλά και τις μονές του Αγίου Ό ρ ου ς. Ο σ υγγ ραφ έας ξέρει να χειρίζεται άρτια τη γ λ ώ σ σ α και να διανθίζει το λ όγ ο του με χαρ ούμενες πινελιές εκλεπτυσμένου χ ιούμορ. Ενίοτε, ωστόσο, στην π ρ ο σ π ά θ ειά του να πετύχει ένα κω μικό αποτέλε­ σ μα μοιάζει να εκ­ βιάζει το γέλιο μας ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΡΟΣΓΟΒΑΣ με άστοχα και άχ α ­ Ο κηπουρός της Παναγίας ρα αστεία. Ικανότα­ Αθήνα, Κέδρος, 1994 τος στην επινόηση Σελ. 250. Δρχ. 2.800 π ρω τό τυπ ω ν κι ευ­ ρ ηματικώ ν κατα­ στάσεων, π ο υ σ υ­ νεχώ ς α νατρ οφ ο­ δ οτούν το ενδιαφ έ­ ρον του αναγνώ ­ στη, ο Θ εό δω ρ ο ς ης αναγίας Ροσγοβάς αδ υνα­ τεί, απ ό την άλλη μεριά, να π λά σ ει ο­ λοκληρω μένους κ αι πεισ τικούς χ α ­ ρ ακτήρες. Ό πως και να ’χει, ο νέος _ χ αυτός σ υγγραφ έας με το π ρ ώ το του βιβλίο δίνει π ο λλές υπ ο­ σχέσεις ακόμη π ιο εντυπ ω σ ιακή ς γ ρ α ­ φής. Νίκη Κώτσιου

0 ΚΗΠΟΥΡΟΣ Τ Π

■

Τα καλύτερό μας χρόνια Με τα οκτώ διηγή ματα της σ υλλογής (πρώτη σ υγγ ραφ ική π α ρο υσ ία) ο νεα­ ρός δ η μο σ ιογ ράφ ο ς Δ ημήτρ ης Μ ητρόπο υλο ς, επιχειρεί ν ’ α π οτυ πώ σ ει το στίγ­ μα και το κλίμ α της γενιάς του. Α νησ υ­ χίες και αναζητήσεις σ ε ένα κοινωνικό π λ α ίσ ιο χω ρ ίς συνοχή, συνεχείς αμ φ ι­ σβητήσεις θέσ εω ν και επιλογώ ν, ανο λο­ κλήρ ω το ι έρωτες, απιστίες και μοναξιά συνθέτουν τον καμβά τω ν διηγημάτω ν. Ειρωνική ματιά, καταλυτικές π ε ρ ιγ ρ α ­ φ ές για σύγχρ ονα π ρ ό σ ω π α και κατα­ στάσεις. Η άπ οψ η γ ια την αισθητική, σε β άρ ος ε ­ νίο τε της θεματολογίας, η ζωντάνια και η φ ρ ε σ κά δ α στον τρ ό π ο αφ ή γησ ης είναι

Η

f \

I

κ υ ρ ίαρ χ α στοιχεία στο έρ γο του Δημήτρη Μ ητρόπουλου. Ε πισ ημαίνουμε μια διάθεσ η υποτίμη­ σ ης τω ν γ υ ναικώ ν με τις φ ανταχτερές πα ρ ο υ σ ίε ς τους και το άδ ειο τους βλέμ­ μα. Ίσω ς... «οι άλλ ο ι έχουν α π λώ ς τη σ η­ μα σία πο υ εσύ τους δίνεις».

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Κρυφή Ναταλία Αθήνα, Καστανιώτης, 1994 Σελ. 144. Δρχ. 2.000.

Βάσω Σπάθή

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Μύχια περιπλάνηση Τον Π ολ Ό στερ τον γνω ρίσ αμε πριν δύο χρόνια όταν μεταφράστηκε στη γλώ σ σ α μας ένα βασικό έργο του: «Η τριλογία της Νέας Υόρκης». Ο 46χρονος Αμερικανοεβραίο ς συγγραφ έας με την ευρωπαϊκή πα ιδεία (έζησε για χρόνια στο Παρίσι) σ υ­ νήθως μετέρχεται τρόπους του ψυχολο­ γικού θρίλερ και, με ανεπαίσ θητες κινή­ σεις, μετατοπίζει το κέντρο βάρους από την αγωνία της πλοκής στην αγωνία της ύπαρξης. Το ίδιο συμβαίνει και σ ’ αυτό το μυθιστόρημά του. Ο ήρω ας του βιβλίου του, Μάρκος Στάνλεϊ Φόγκ,ψάχνει τη ρίζα του: γενεαλογικά και οντολογικά. Η εξουθενωτική περιπλάνησή του, που θα αρχί­ σ ει από τη Βοστώνη για να καταλήξει στις ακτές του Ειρηνικού, θα αναλυθεί ΠΟΛ ΟΣΤΕΡ π α ράλλη λα σε ένα Το παλάτι του φεγγαριού. παράδ οξο ταξίδι εν­ Μτφρ.: Ρούλη Αγαπητού Αθήνα, Ι.Ζ. Ζαχαρόπουλος, 1994 δοσκόπησης. Σελ. 297. Δρχ. 1.800. Μ ισ έλΦάις

Ό π ω ς το σύμπαν «Να ε ίσ αι πληθυντικός όπ ω ς το σ ύ­ μπαν». Η πρ ο τ ρ ο πή του Π εσ σό α πρ ο ς τους συνανθ ρ ώ πο υς του ήταν πρω τίστως π ρ ο τρο πή π ο υ απ ευθυνόταν στον ίδ ιο του τον εαυτό. Επινόησε, όπ ω ς α π ο ­ δείχτηκε μετά το θάνατό του, 72 ετερώ-

νυμ ου ς και δη μιού ργ ησ ε «φανταστικές προ σω πικό τητες πο υ ενσ αρ κώ νου ν το σ υγγ ραφ έα έξω α π ό τη δική του π ρ ο σ ω ­ πικότητα». Οι καλύτερες στιγμές αυτών τω ν ψ ευδω νυμικώ ν δια θλά σ εω ν της φ ω ­ νής του συγκεντρώνονται σε έναν τόμο. Και αποδ εικνύο υν π ω ς ο Π εσ σόα άφ η σε π ίσ ω του πο λυ σ έλιδ ο έρ γο πο υ υπ ο γ ρ ά ­ φεται απ ό δεκά δες ανύ παρκτους «συγ­ γραφείς». Ε π ι ν ο η - __________________ FERNANDO PESSOA μένα πρ ό σ ω π α με Χωρίς μάσκες δική τους βιογρα­ Μετάφραση - Εισαγωγή: φ ία και ύφ ος που Αλέξανδρος Βέλλιος Αθήνα, Printa διαθλούν μια ομοΣελ. 128, Δρχ. 1.500. λογουμένω ς σύνθε­ τη προσω πικότητα. Μ ακριά απ ό το σ α­ ρ άκι της αναγνώ ρι­ σης πο υ κατατρώει ακόμη και τους πιο χαμηλόφ ω νους σ υγγραφ είς, ο Π ορτογάλος π ο ιη ­ τής έγραψ ε γ ια τον εαυτό του κι όχι γ ια τους άλλους 27.453 σελίδες πο υ κρύφ τηκαν επιμελώ ς σε μπαούλο. Α πό το βάθος α υ ­ τής της κρύπτης έρχεται η φ ω νή του: «Π όσο δύ σ κολο , αλήθεια, νά σ α ι ο εαυ­ τός σου και να μη βλέπεις π α ρ ά μόνο το ορατό»... Αμάντα Μιχαλοπούλου

πήμα τα. Δ εινός μυθοπλόκος, ο σ υγ­ γρ α φ έα ς χ ρ η σ ιμ ο ­ π ο ιε ί ανάμικτα και στη σ ωστή δόσ η σ τοιχεία κωμωδίας, πο λιτική ς ισ τορίας και δράματος, ενώ δεν πα ρ α λ ε ίπ ε ι να κάνει και εκτεταμένη χρή σ η της ενδοσ κόπησ ης. Νίκη Κώτσιου

ΑΜΟΣΟΖ Φιμα Μτφρ.: Γ. Σπανδωνή Αθήνα, Ψυχογιός, 1994 Σελ. 346. Δρχ. 3.000

Συμβουλές και μηχανορραφίες «Οι κλέφτες α π οτελούν μια ιδιαίτερη κοι­ νωνική ομ ά δ α π ο υ σ υμ βάλλει στην εξέλι­ ξη της κοινωνίας: είναι το λ ά δ ι στους τρ οχού ς της». Η άπ οψ η του Ο νορέ ντε Μ παλζάκ για τους κλέφτες - τουτέστιν κοινά κλεφτρόνια, διαρρήκτες, α λλά και σ υμ βολαιογρ άφ ου ς ή δικηγό ρ ου ς - ξε­ διπλώ νεται σ ε 208 σ ελίδες έμπλεες σ υμ­ βο υλώ ν και μηχανορ ρ αφ ιώ ν. Α π ευθ ύνο­ νται σε τίμιους και ευυπό ληπ του ς π ο λ ί­ τες π ο υ θέλουν να δια σ ώ σ ου ν το π ο ρ τ ο­ φ ό λ ι τους. Το ανθ ολό γιο π α θη μάτω ν είναι χρή σ ιμο σ ε όλες τις εποχές. Με τις απαραίτητες αναγω γές μπορείτε να μάθετε π ώ ς π ρ έ ­ π ε ι να αντιδρά σει κανείς αν χ άσ ει το δ ια ­ μάντι του, αν ένας υ π άλλη λος φ έρνει μα­ ζί του π ο λλές σ υ­ στατικές επιστολές ή γιατί είναι σοφ ή ΟΝΟΡΕ ΝΤΕ ΜΠΑΛΖΑΚ Κώδικας των έντιμων ανθρώπων σ υνήθεια να βγαί­ ή πώς να μη σας πιάνουν κορόιδο νουμε απ ό το σπίτι χ ω ρ ίς χρήματα. Μτφρ.: Μαργαρίτα Κρεμμυδά. Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1994 Δ ια σ κεδασ τικό κεί­ Σελ. 110. Δρχ. 2.000. μενο πο υ προ μη νύει την «Ανθρώπινη Κωμωδία» με την τυπ ολο γία του και επι­ βεβαιώ νει την άπ οψ η ότι οι ανθρώ πινες αδ υναμίες δ εν α λλάζουν ποτέ. Αμάντα Μιχαλοπούλου

Χ ω ρ ίς μ ά σ κ ε ς

Ειρήνη ημίν Ε π ίκαιρο το μυθιστόρ ημα του Αμός Οζ καταγίνεται μ’ ένα απ ό τα φ λέγοντα π ρ ο ­ βλήματα της επ ο χ ή ς (σ υ ν ύ π α ρ ξ η Ισ ρ α η λινώ ν και Π αλαιστινίω ν) και πρ ο κ ρ ίν ε ι τη λύσ η της αρ μονικής συμ β ίω σ η ς. Το «Φίμα», στρατευμένο στην υπόθεση της ει­ ρήνης, δεν είναι ω σ τόσ ο ένα πο λιτικό βι­ βλίο . Π ρόκειται γ ια τον π ρ ο σ ω π ικ ό α π ο ­ λογ ισ μό πο υ κάνει ένας σ υναισθηματι­ κός μεσ ήλικος καθώ ς πα ρα τ η ρ ε ί την ι­ σ τορία να κυλάει. Ο Αμός Οζ χ ρ η σ ιμ ο ­ π ο ιε ί τη ματιά ενός σ ύγχρονου εβραίου, σ υνειδητοποιημένου ειρηνιστή, γ ια να καταγράψει αδιέξοδα, αστοχίες και ατο­

Νέα σειρά Έ νας είρ ω ν δη μο σ ιογ ρ ά φ ο ς (Αμβρό­ σιος Μ πιρ ς), ένας φ αντασ ιόπληκτος Αυ­ στριακός (Αλεξάντερ Λέρνετ - Ολένια) κι ένας τυχοδιώ κτης, α π ό τη Μ αδρίτη,

(Αλόνσο ντε ΚοALONSO DE CONTRERAS ντρέρας) είναι οι Αναμνήσεις ενός κουρσάρου Μτφρ.: Βασ. Νικολαΐδης πρ ώ τες επιλογές Σελ. 336. Δρχ. 2.800. μιας φ ιλό δο ξη ς σ ει­ ALEXANDER LERNET-HOLENIA ράς μικρού σ χ ήμ α ­ Τα πέπλα της στόχος τος πο υ θέλει να υ­ Μτφρ.: Φοίβος Αρβανίτης Σελ. 128. Δρχ. 1.300. μνήσ ει την περ ιπ έ­ AMBROSE BIERCE τεια. Αν στη λο γ ο ­ Το μεδούλι της ζωής τεχνία η περ ιπέτεια Μτφ.: Βασ. Νικολαΐδης είναι δ ιαπλο κή της Σελ. 320. Δρχ. 2.700 Αθήνα, Opera, 1994. ιστορίας, του μυ­ στηρίου, τω ν τα­ ραγμένω ν επο χώ ν και του πο λέμο υ, τότε οι τρεις π ρ ώ ­ το ι τόμ οι της νέας σ ειράς φ έρνουν ω ­ ρ αία δώ ρα. Επειδ ή οι ε πιλογές είναι α ­ προ σδ όκη τες, καλομεταφ ρασμένες και καθόλου σ υμ­ βατικές. Ό σ ο για τα ε ισ αγω γικά σ ημ ει­ ώ ματα του Βασίλη Ν ικολάίδη, δ ιαβά­ ζονται και σαν πα ραμ ύθ ια. «Το μεδ ού λι της ζωής» του Μ πιρς - διη ­ γή ματα γ ια τον εμφ ύ λιο π ό λ ε μ ο Β ορείω ν και Ν οτίων - μας δίνει δείγματα της αμ ε­ ρικανικής λογοτεχνίας του 19ου αιώ να. «Τα π έ π λ α της στάχτης» του Λέρνετ Ο λένια διηγούνται μια ισ τορία π ο υ εκτυ­ λ ίσ σ εται στα βό ρεια τω ν Καρ π αθίω ν με­ ταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Τέλος, οι «Αναμνήσεις ενός κουρσάρου» είναι ό,τι δ η λώ νει ο τίτλος: το η μ ε ρ ο λ ό ­ γιο ενός πειρατή π ο υ ρίχνει στο χαρτί σκέψεις και γεγονότα με την ορ μ ή και τον αυ θο ρμ ητισ μ ό π ο υ μόνο οι ά νθ ρω ­ π ο ι της δ ρ ά σ η ς διαθέτουν. Αμάντα Μιχαλοπούλου

Ερωτικό γαϊτανάκι Με την επιβίω σ η πα γανισ τικώ ν κατάλοι­ π ω ν στις π α ρ α δ ό ­ σεις της γαλλικής ΜΑΡΣΕΛΑΙΜΕ υπ αίθ ρο υ καταπ ιά­ Τα χρόνια του έρωτα και των φιδιών νεται ο Μ αρσ έλ ΑιΜτφρ.: Λόισκα Αβαγιανού Αθήνα, Αστάρτη, 1994 μέ. Αυτή είναι η α ­ Σελ. 232. Δρχ. 2.800. φ ορ μ ή γ ια να π λ ά ­

σ ει με τ ρ όπ ο διασ κεδασ τικό και ανά λ α ­ φ ρ ο μία αλ λ η γορ ία πά ν ω στις διονυ σ ια ­ κές - ανιμιστικές πα ρ α δ όσ ε ις τω ν λαών. Στα «Χρόνια του Έ ρω τ α και τω ν φ ιδ ιώ ν» επικρατεί το χ ιού μο ρ και η σ πιρτάδα, ε ­ νώ χ ά ρ η στη σφ ιχτοδεμένη π λο κή το εν­ δ ια φ έρο ν διατηρείται μέχρι τέλου ς αμ εί­ ωτο. Το μυ θιστό ρ ημ α συνδέει σ εξου αλι­ κότητα και μεταφ υσική και κατορθώνει ν α μετατρέψει την ηθ ο γ ρ α φ ία σε φόντο για τις περιπέτειες μιας πλ ε ιά δα ς κω μ ι­ κώ ν ηρ ώ ω ν, πο υ έχουν βαλθεί να ξεπεράσ ου ν ο ένας τον άλ λ ο στην υ π ερβολή. Γ ραμμένο ρεαλισ τικά με διαλείμματα λ υρ ισ μ ού , απ οζημ ιώ νει τον αναγνώ στη με το πα ραπ άνω . Νίκη Κώτσιου

Ο καιρός των διδύμων Τ υπικό δείγμα της ια π ω νική ς λογοτεχνι­ κής «σχολής» το Κιότο είναι μια η θ ο γ ρ α ­ φ ία γ ρ αμμ ένη σ ύμ φ ω να με τις αρχές του αισθητισμού. Δίνεται μεγάλη έμφ α ση στην καλλιέπεια, στην κ αίρ ια διατύπω σ η και την ποιητικότητα της έκφ ρ αση ς. Οι περ ιγ ρα φ ές φ υσ ικώ ν τ οπ ίω ν πλ ε ο ν ά ­ ζουν ενώ εξαίρετοι η σ η μ α σ ία της π α ρ α ­ μ ικρής λεπτομέρειας. Ιάπω νας μέχρι μ υελού οστέων, ο Κ αβα μπάτα κάνει ένα λ υρ ικ ό πορ τρέτο της πα τρίδ ας του ξετυ­ λίγοντας ταυτόχρ ονα την ισ το ρία δύ ο δ ί­ δ υ μω ν κοριτσιώ ν, —

πο υ επα νασυνδέονται ύσ τερ ’ απ ό χ ρό νιο χ ω ρ ισ μό . Η αφ ή γησ η είναι α ρ ­ γόσυρτη, μερικές — φ ορ ές κουραστική, το μοτίβο του γ ια ­ πω νέζικου κήπου επανέρχεται ξανά και ξανά, οι διά λ ογ οι όμ ω ς και ο ι σ τιχομυ­ θίες έχουν οξύτητα και ενάργεια. Ε μπλουτισμένο με μια π λ ε ιά δ α π ο λιτι­ σ μικώ ν ιδιαιτεροτήτων της Ια πωνίας, π ρ ιν απ ό τον εξαμερ ικανισμ ό της, το Κιότο απ οτελεί μια νοσταλγική και τ ρ υ ­ φ ερή α ν απ όλη ση π α λ ιώ ν καλώ ν εποχών. Νίκη Κώτσιου

ΓΙΑΣΟΥΝΑΡΙ ΚΑΒΑΜΠΑΤΑ Κιότο Μτφρ.: ΠόλλαΖαχοπούλου Αθήνα, Καστανιώτης, 1994 Σελ. 194. Δρχ. 2.000.

ΜόλίζΚνύφρησαν

Το παιχνίδι της τέχνης Π ληθ ω ρ ικό και χυπητερακροϋντ μώ δες το μυθιστόΤσάτερτον „ ____(0 θάνατος του ποιητή) ρ ή μ α αυτό του ΠήΜτφρ.: ΡέναΧάτχουτ. τερ Ακρόυντ. Αθήνα,: Καστανιώτης, 1994 Π ρ α γ μ α τευ ό μ ενο ς Σελ-352·Δρλ 3000 θέματα π ο υ άπτονται της τέχνης, με τ ρ ό π ο όμ ω ς ανά λ α ­ φ ρ ο και διασ κεδασ τικό , ο σ υγγ ραφ έας π λά θ ει μια ισ το ρία π ο υ διαβάζεται σε π ο λ λ ά επίπεδ α. Υιοθετώντας ένα λ ο γ ο ­ τεχνικό ιδ ίω μ α π ρ ω τό τυπ ο και ευρ η μα τι­ κό, π ο υ π ό ρ ρ ω απ έχει α π ό τ ην ακ α δ η ­ μαϊκή γ ρ α φ ή , ο Πήτερ Ακρόυντ διερευνά με πα ιγνιώ δ η διάθεσ η τη σ χέση του δ η ­ μιου ργ ού με τον εαυτό του, με το έρ γο του, του ς ά λλο υς δη μιου ργ ού ς και το κοινό του. Καλοστημένη πλο κή, α λλε­ π ά λλη λες ανατροπές, απ ρό β λεπτες εξε­ λίξεις, ενδιαφ έροντες χαρ ακτήρ ες είναι λ ίγ α μό νο α π ό τα πο λ λ ά πρ ο σ ό ν τ α του «Τσάτερτον». Α ρ ιστοτεχνικά δομη μένο (αν και φ λύ α ρ ο κάπ ου - κάπου), με γ λ ώ σ ­ σ α γλα φ υ ρ ή και ρ έου σ α (πολύ καλή και π ρ ο σ εγ μένη η μετά φ ρασ η της Ρένας ι Χάτχουτ), επίτευγμ α της φ ιλο παίγ μο νος λογ οτεχνικής διάνοιας του Ακρόυντ, το μυ θιστό ρ ημ α αυτό μπ ορ ε ί να ικα νο πο ιή­ σ ει και του ς πλέο ν απαιτητικούς. Νίκη Κώτσιου

Ημιτελές Μυθιστόρημα 1.500 σελίδων Με τον πέμ πτο -τόμ ο ο λ ο κ ληρ ώ θ ηκε το τελευτα ίο και ημιτελές έρ γο της πενταλογ ία ς του Α ρ αγκό ν Ο Πραγματικός Κό­ σμος, οι Κομμουνιστές. Έ ν α μυ θιστό ρ η­ μα 1.500 σ ελίδ ω ν πο υ η φ ιλ ο δο ξία του ή ­ ταν να π ερ ιγ ρ ά φ ει τις αντηχήσεις της π ο λιτική ς στη ζωή τω ν ανθ ρώ π ω ν, σ κ η­ νοθετώντας α π ό την αρχή τ α γεγονότα στις πα ρ α μ ο νές και στη διά ρ κ ε ια του π ο ­ λέμο υ, ώ στε οι μυθιστο ρ ημ ατικοί ή ρ ω ες να εγγρ α φ ο ύν στον ρ ου της ισ το ρίας — και το αντίστροφ ο. Ο Λ ο υί Α ρ αγκό ν άConor π γο ν π του τηιι φ ησ ε το το έέρ ημιτελές, διότι την π ερ ίο δ ο π ο υ το έ-

λουι αραγκον

Οι Κουμμουνιστές. 5ος τόμος Μτφρ.. Τιτίκ,αΔημητρουλια Αθήνα Σύγχρονη Εποχή 1994 Σελ. 408. Δρχ. 3.640. ____

γ ρ ά φ ε (1949-1951), οι πο λιτικές σ υνθ ή­ κες ανέτρεπαν τις εκτιμήσεις του, όπ ω ς ο ίδιος λέει. Οι Κομμουνιστές όμ ω ς π α ­ ρ αμένο υν ένα άρτιο δείγμα ρ εαλιστικού μυ θιστορήματος, σύγχρ ονο υ ισ τορικού μυ θιστορήματος, το ο π οίο απ οτυ πώ νει την πρ ο ε τ ο ιμ α σ ία και τη δια δ ικ α σ ία ενός π α ρ ά λ ο γ ο υ ό σ ο και σύντομου πο λέμο υ, όπ ο υ ο κύρ ιος στόχος της γ αλλικής κυ­ βέρ νησ ης μόνο ο Χίτλερ δεν ήταν. Δ ιο ρ ­ θω μένο, ξ αναγρ αμμ ένο στη δεκαετία του ’60, π ρ ο κειμένο υ να μην είναι «σολο­ μωνική», ε κ διπλώ νει επίσ ης και έναν απ ό τους ω ρ α ιό τερο υς λογ οτεχνικούς έ ρ ω ­ τες. Α π ό τις καλύτερες στιγμές του ρ εα­ λισ μ ο ύ α λ λ ά και του μυθιστορήματος. Ηρακλής Παπαλέξης

Θ εμέλιο του ευρωπαϊκού μυθιστορήματος ΜΙΓΚΕΛ ΝΤΕ ΘΕΡΒΑΝΤΕΣ Δον Κιχώτης. Τόμος α’ Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Ηλίας Ματθαίου Αθήνα, Εξάντας, 1994 Σελ. 550. Δρχ. 5.000.

Ο Μ. Κούντερα θε­ ω ρ ε ί τ ον Δον Κιχώτη θεμ έλιο του ε υ ­

ρω παϊκού μυθιστο­ ρ ήματος και οι εκ-» δ ό σ εις «Εξάντας», με τη σ υμ βολή του Ισπανικού Υπ ου ρ ­ γείο υ πολιτισ μού, π ρ ο σ φ έ ρ ο υ ν σ ήμ ε ­ ρ α στο ελληνικό α ­ ναγνω σ τικό κοινό μία ολο κληρ ω μ ένη έκδο σ η του μείζονος αυτού έργου. Του κειμένου π ρ ο η ­ γείται μία κατατοπι­ στική εισαγω γή, που πληροφ ορεί τον αναγνώ στη για τη ζωή του Θερβάντες και κυρ ίω ς γ ια το έρ γο του και τη θέση του στα ισ π ανικά γρ ά μ μ α τ α της εποχής, και τον κ αθ οδ η­ γ ε ί στην α νάγνω ση του κειμένου πρ ο -λέ-

γοντας τις αφ η γημ ατικές ιδ ιαιτερότητές του. Τα εύσ το χα και α ναλυτικά σχ όλ ια εί­ ναι πρ α γμ α τικά απ αραίτητα γ ια την κα­ τανό ησ η του πλ ή θ ο υ ς τω ν λ ε πτο μερ ει­ ώ ν π ο υ ο Θερβάντες θ ε ω ρ ε ί - φ υ σ ικ ά αυτονόητες, ονό μα τα συγχρόνω ν, λογ ο-

τεχνικές αναφ ο ρές λόγου χάρ η, αλλά και τω ν λογ οπ αιγνίω ν ή τω ν α κ ρ οβ ασ ιώ ν της αφ ήγησ ης. Τέλος, η μετά φ ρασ η του κειμ ένου, π ο υ εκδίδεται σε δύ ο τόμους, όπ ω ς ακρ ιβ ώ ς είχε εκδο θεί και απ ό το συγγραφ έα, απ οδ ίδει με επιτυχία την ι­ διόλεκτο του Θ ερβάντες και η εικο νο­ γ ρ ά φ ησ η είναι ενός άλλο υ μεγάλου Ισπανού, του Σ αλβαδ όρ Νταλί. Άριστη π ρ ο σπ άθ εια. Τ ιτίκα Δημητρούλια

Με τη γοητεία του προφορικού λόγου Οι π α λ ιο ί Δ ά σκα λοι ΤΟΜΑΣ ΜΠΕΡΝΧΑΡΤ είναι οι μεγάλοι μά­ Παλιοί Δάσκαλοι. Κωμωδία σ τορες της τέχνης Μτφρ.: Βασίλης Τομανάς και του πνεύματος. Αθήνα, Εξάντας, 1994 Σελ. 204. Δρχ. 2.500 Τα π ιο ηχ η ρ ά ονό­ ματα. Κανείς δεν ξεφ εύγει απ ό την πέ ν α του Α υ στρια­ κού συγγ ραφ έα (1931-1989), ο ο ­ π ο ίο ς χρη σ ιμο πο ιεί ως σ κηνικό γ ια την «κω μω δία της τέ­ χνης» την αίθ ου σ α Μ πορντόνε του Κο ύ ν σ τχ ισ τ ό ρ ίσ ες Μ ου ζέο υμ της Βιέν­ νης. Απέναντι από τον «Ανθρωπο με τη λευκή γενειάδα» του Τιντορέτο, τοπ οθ ετεί τ ον διά σ ημ ο μουσ ικοκρ ιτικό τω ν Τάιμς να περ ιμ ένει το φ ίλο του, τον αφ ηγητή πο υ τον π α ρ α ­ τηρεί. Καθισμένος στο πα γκάκι, όπ ω ς κάνει ε π ί τριάντα έξι χ ρόνια, για τί εκεί του π ρ ο σφ έρ ο νται «οι καλύτερες πν ε υ­ ματικές δυνατότητες π ερ ισ υ λλογή ς εξαιτίας τω ν ιδ εω δώ ν θ ερ μ οκρ ασ ιακώ ν συνθηκών», στέλνει, μέσ α απ ό την υ π ερ ­ βολή, στην π υ ρ ά τους Δ ασκά λου ς πο υ ως «κρατικοί καλλιτέχνες» υπηρετούν το Κράτος ή την εκκλησία, τους ισ τορικούς τέχνης π ο υ «σκοτώνουν την τέχνη», α λ ­ λ ά και την ίδια την Αυστρία. Η γρ α φ ή χ α ­ ρακτηρίζεται α π ό επα ναλήψ εις και μη­ ρ υκασμούς. Το κείμενο απ οτελεί κατα­ γρ α φ ή π ρ ο φ ο ρ ικο ύ λόγου. Τ ιτίκα Δημητρούλια

Ου φονεύσεις, μια εντολή για “ χλιαρούς” Γΐογκιο μιςιμα

0 Μ ισ ίμα έγραψε όπ ω ς έζησε: μέσ α στην από, λυτη δ ό ξα του πά θο υς. Κι όλα τα βιβλία δέν εί­ να ι τίπ οτα άλλο π α ρ ά δοξασ τικά στον έ­ ρωτα. Το σ ώ μ α γ ια τον Ιάπω να σ υγγ ρ α ­ φ έα δεν είναι απ λ ά και μόνο ένα ε ρ γα ­ λείο, το οπ οίο π ρ ο σα ρμ όζεται στη γήινη πραγματικότητα. Α σ π α ίρ ει και π ρ ο σ μ έ ­ νει να ενω θεί με το πέρ α ν του κόσ μ ου ε­ τούτου. Αυτή η βαθιά, βαθύτατη ε πιθυ μία του δεν απ ου σιάζει ούτε απ ό αυτό το μυ θι­ σ τόρημα. Η κεντρική ηρ ω ίδα , η Ετσούκο, δεν ζει τη χ ηρ εία της σε πένθος, α λ ­ λ ά το πένθ ος γίνεται ε νόρ μ ησ η γ ια ζωή, γ ια ζωή στα άκρ α της. Είναι ένα π λ ά σ μ α γή ινο και θεϊκό, πρ ο σ α ρ μ ο σ μ έ ν ο ν α δ έ ­ χεται και να δίνει, είναι ένα π λ ά σ μ α πο υ δο κιμάζει το δα ιμο νικό ν ύψ ιστον του π ά ­ θους, και λυτρώ νεται μ ’ έναν φ όνο. Φο­ νεύοντας τον εραστή της, τον Σ άμπουρο, «εξασφαλίζει» τον α ιώ νιο έρ ω τά του. Βασίλης Κ. Καλαμαράς

Δίψα για έρωτα Μτφρ.: Γιούρι Κοβαλένκο Αθήνα, Καστανιώτης, 1994 Σελ. 200. Δρχ. 2 500.

ΠΟΙΗΣΗ «Αντίδωρο»: ο Εσταυρω μένος Ο ρφ έας Χ ρ ειάσ τηκαν π ε ρ ισ σ ότερ α α π ό πενήντα χ ρό νια γ ια να δ ούμε να κυκ λ ο φ ορ ε ί ξανά στο ε μ π ό ρ ιο το «Αντίδωρο». Σ υνηθισμέ­ νοι χ ρό νοι θα πείτε γ ια την εκδοτική μας πραγματικότητα. Στα 1943 ο Ά γγελος Σ ικελιανός επιχειρεί να αυτοανθολογηθεί. Κι αυτή η πρ ά ξ η εί­ να ι πρ ά ξ η θάρρους. Δ εν είναι λίγο ένας ποιητής του αναστήματος του Σικελιανού να ξεδιαλέξει, εν ζωή, τ α πο ιή μα τ α ε­ κείνα που, κατά τη ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ Αντίδωρο Κοσμήματα Σπύρου Βασιλείου Αθήνα, Λίβιος, 1994 Σελ. 243. Δρχ. 4.680

γνώ μ η TOU έφ θαναν βαθύτερα στο μεδ ού λι της πο ίη σης. Ό ,τι αποστρέΜ

φ εται π ερ ισ σ ότερ ο σ ’αυτή την αυ τοαν­ θολόγ ησ η είναι η ρητορεία. Δ εν υ ποσ τηρίζω ότι απ ου σιάζει εντελώς. Επιλέγει ό μ ω ς πο ιήματα, τα οπ οία την ε­ νέχουν ως τρ όπ ο γ ια να α π οκα λυ φ θεί το μυστήριο της π ο ίη σ η ς και δη λ ω θ ε ί το άφατον. Γι’ α υτό α πουσιάζουν τα επικαιρικά πο ιή ματα, τα οπ ο ία υπ αγορεύτηκαν α π ό τις συγκυρ ίες της περ ιρ ρ έου σα ς. Με το «Αντίδωρο» ξανακερδίζουμε μέσα στον χ ρό νο έναν μείζονα ποιητή, πο υ κά­ π ο ιο ι δεν θέλη σ αν να του δο θε ί το β ρ α­ βείο Ν ομπέλ. Και είναι κρ ίμα να ε ξακο­ λο υ θο ύμ ε να τον έχουμε στη σκιά. Βασίλης Κ. Καλαμαράς

Πτυχές μας καλλιεργημένης ποιητικής φωνής Α π όπ ειρ α π ο ιη τι­ κής αυ τοβιο γρ α­ ΧΑΡΗΣ ΒΛΑΒΙΑΝΟΣ φ ίας; Άτακτο θηΟ άλλος τόπος σ α ύρ ισ μ α αφ οριΑθήνα, Νεφέλη, 1994 Σελ. 82. Δρχ. 1.200. σ μώ ν στο π ερ ιθ ώ ­ ριο της κύριας π ο ι­ ητικής δρ α σ τη ριό­ τητας; Ή , μήπω ς, π ο ιη τικά στιγμιότυ­ π α πο υ δεν κατόρ­ θω σε ο δη μιου ρ ­ γό ς να τα αρτιώσει σ ε κάπ οιο π οίημα; Ν ομίζω ότι, τελικά, ο Βλαβιανός κλεί­ νει το μάτι και πρ ο ς τις τρεις εκδοχές. Καθώς πα ρ α δ ίδ ε ι αυτές τις 378 α π ο ­ στροφ ές στον α να­ γνώ σ τη μ ’ ένα αί­ σ θη μα αυτοτέλειας. Αναμ φ ίβ ο λα κάπ οι­ ος θα μ π ορ ο ύσ ε να διακρίνει εσ ω τερι­ κές ο μ αδ οπ οιή σ εις ή, ακόμη, και να αφ ου γκρ ασ τεί τους προ γόνο υς του εί­ δο υς πο υ τον σαγηνεύουν. Κατά τη γνώ μ η μου, τα ευτυχέστερα κομμά τια είναι εκείνα π ο υ μένουν μα κριά απ ό την ερ γασ τηρ ιακή ενδο σ κόπ ησ η και τον φ ιλο σ ο φ ικό διασ κελισ μό. Έ να π α ρ ά ­ δειγμα; «Έ γγαμος βίος: να κάνεις έρωτα στο πά τω μα επειδή το κρεβάτι είναι κα­ τειλημμένο α π ό σιδ ερω μ ένα ρούχα». Μισέλ Φάις

ΜόλιςΚυχλοφόρηοαν

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ Των ημερών μας καθρεφτίσματα __ 0 κήποςτου αλφάβητου 12 ευρωπαϊκά διηγήματα Αθήνα, Κέδρος, 1994 ™ 267. Δρχ. 2.800

Α σ φ αλώ ς

και δεν

είν° 1 , ^ Π ρ ο ο ω πευτικος τω ν σημερινώ ν ρευμάτων της ευρ ω π αϊκή ς πε-

ζογρ αφ ίας αυτός ο τόμος. Έ σ τω και μ ’ αυτές τις επιλογές, ο αναγνώ στης έχει την ε υκα ιρία να γ ν ω ρ ί­ σει χ αμηλότονες - κατά κύριο λ όγ ο φωνές, και ας μην εξηγείται σ ’ έναν π ρ ό ­ λ ογ ο (ο οπ οίος θα έπρ επ ε να υπάρχει), π ώ ς έγινε η επιλογή τω ν δ ώ δεκα σ υγ­ γραφ έω ν. Τα διηγή ματα - αν εξαιρ έσ εις τον «Χλο­ μό» του Μ ένη Κουμανταρέα - έρχονται να π ρ ο στεθ ού ν στην ελληνική βιβλιο­ γ ρ αφ ία, χω ρ ίς να έχουμε ξαναδιαβ άσ ει σε ελληνική μετά φ ρασ η έ ρ γα τω ν εν λ ό ­ γω σ υγγραφ έω ν. Έ τσι, ως μετεωρίτες ρίχ νονται «αιφ νιδιαστικά» και αναιτιολό­ γητα στα βιβλιοπω λεία, και πο λύ φ οβ ά ­ μαι, ότι τα ονόματα αυτά δεν θα τα ξαναδούμε(ή θ ’ αρ γήσ ουμε) σ ε βιβλίο. Ελπί­ ζω ότι η ελληνική τους αναγνω στική π ε ­ ρ ιπέτεια δεν θα τελειώ σ ει τ όσ ο άδοξα. Οι χώ ρ ες πο υ «εκπροσωπούνται» σ ’ α υ ­ τό τον τόμ ο είναι: Αγγλία (Michele Roberts), Γ αλλία (Annie Saum ont), Γ ερμανία (Hennin g Boetius), Δ ανία (lb M ichael), Ιρ λανδία (Brian Leyden), Ισ πανία (Javier Marias), Ιταλία (Paola C apriolo ), Ν ορ βηγία (Kjell Askildsen), Ο λλανδία (Atte Jongstra), Π ορτογαλία (N ano Judice), Σ ου ηδ ία (Ana Luisa Valdes). Βασίλης Κ. Καλαμαράς

ΔΟΚΙΜΙΑ Sixties Στην περ ιρ ρ έ ο υ σ α α τ μ όσ φ αιρ α και στο π νεύ μα της δεκαετίας του ’60 μάς μυ εί ο

συναρ π αστικός αυτός τόμος, πο υ κα­ τορ θ ώ νει να αιχμ αλω τίσ ει τις πιο αντι­ π ρ ο σω πευ τικές πτυχές και πλευ ρ ές μιας ολό κληρ η ς εποχής. Οι αναφ ο ρές έχουν να κάνουν με τη φ ιλο σ ο φ ία πο υ διατρέ­ χει τη θυ ελλώ δ η αυτή δεκαετία και με τις αλλαγές πο υ υπέστη τότε η τέχνη, όπ ω ς αυτές εκφ ρ άστη καν ( και μά λισ τα πο λύ επεισ οδιακά) στους τομείς της ζω γρ αφ ι­ κής, γλυπτικής, αρχιτεκτονικής και φ υ σ ι­ κά στη μουσ ική και τον κινηματογράφ ο. Ξεχωριστός λόγ ος γίνεται γ ια τη λογοτε­ χνία, ενώ απ ο κα λυ ­ πτική είναι και η ε­ νότητα «Ψ υχοθε­ Το φάντασμα μιας δεκαετίας ρ απείες». Ο ι συντά­ Κείμενα για τη δεκαετία του '60 Επιμέλεια: Σώτη Τριαντάφυλλου κτες του τόμου Φώτης Τερζάκης (Κώστας Αρ βανί­ Αθήνα, Δελφίνι, 1994 Σελ. 542. Δρχ. 5.000 της, Γιώ ργος Βλά­ χος, Τ άσ ος Κωστόπο υλο ς, Χίλντα Παπα δη μη τρίο υ, Στέ­ φ ανο ς Ροζάνης, Π έπη Σ ουλιώτου, Σώτη Τριανταφ ύλλου, Φώτης Τερζάκης, Γ ιώργος Χαρωνίτης) όχι μόνο μελέτησαν, αλλά και έζησαν α π ό κο­ ντά ό,τι θεαματικό συντελέστηκε το ’60, γ ι’ αυτό ά λλω ­ στε και η πρ ο σ έγ γι­ ση π ο υ κάνουν στα θέματά του ς δε μ ο ιά­ ζει και τόσ ο μ ’ επισ τημονική πρ ο σ π έ λ α ­ ση, όσ ο με γ λα φ υ ρ ό χρονικό. Νίκη Κώτσιου

RAYMOND WILLIAMS Κουλτούρα και ιστορία Εισαγ. - Μτφρ.: Βενετία Αποστολίδου Αθήνα, Γνώαη, 1994 Σελ. 353. Δρχ. 4.888.

σο τις καλλιτεχνι­ κές δ ρ ασ τη ριό τη­ τες όσ ο και τον σ υ­ νολικό τ ρ όπ ο ζωής. Ταυτοχρόνως, ανασ κευάζει τις μα ρ ξι­

στικές έννοιες π ε ρ ί βάσ ης και εποικο δο μή ματο ς, π α ρ α γ ω γ ι­ κώ ν δυ νάμ εω ν κ.λπ., εμπλουτίζοντά ςτες με άλλες όπ ω ς ηγεμονία, δο μή της αί­ σθη σ ης κ.ά., οι οπ οίες αναλύονται στο μο ναδ ικό βιβλίο του R. W illiam s π ο υ κυ­ κλ οφ ό ρ ησ ε στην Ελλάδα. Τον τόμ ο συν­ θέτουν δύ ο κείμενα α π ό τα βιβλία του: «Μ ακρά επανάσταση», πο υ ξεκινά με τη διερεύ νησ η της «δημιο υργικότητας», και «Μ αρξισμός και λογοτεχνία», τω ν ο π ο ί­ ω ν συνδετικός κρίκος είναι η κου λτούρα και ο ι έννοιες π ο υ σχετίζονται μ ’ αυτήν. Τ ον αναγνώ στη διευκο λύνει η εμπ ε ρ ι­ στατωμένη και εκτενής εισ αγω γή της μεταφ ράστριας. Δήμητρα Ρουμπούλα

Η ποίηση της νοσταλγίας Το Δοκίμιο για το τζουκ-μποξ απ οτελεί το τρίτο μέρος μιας τρ ιλογ ίας π ο υ δ ια δ ρ α ­ ματίζεται στην Ισ πανία (Δοκίμιο για την κούραση, Δοκίμιο για μια ολοκληρωμένη μέρα). Έ νας σ υγγ ραφ έας π ρ ο σ π α θ ε ί να γρ ά ψ ε ι την ισ το ρία του τζου κ-μ πο ξ σε μια α π ομ ακρυ σ μένη επ α ρ χ ία της Ισ π α­ νίας· το μουσ ικο κοινω νιο λογικό αυτό δ ο κίμ ιο γίνεται η α φ ο ρμ ή γ ια την εκδίπ λ ω σ η της π ρ ο σ ω π ικ ή ς του ιστορίας, ε­ νός ταξιδ ιού στο π ε ρ ιθ ώ ρ ιο τω ν γεγο νό­

Η κουλτούρα ως καθολική διαδικασία

τ ω ν και στα βάθη τω ν εικόνων. Το κείμε­ νο του Χάντκε είναι νοσταλγικό, αγγίζει χ αϊδευτικά την α π ο υ σ ία τω ν πρ αγμ άτω ν

Χω ρίς υπερ βολή η έννοια της κουλτού­

και τω ν α ν θ ρώ π ω ν πο υ έχασ ε ή π ο υ α ­

ρας έχει δεχτεί τις περ ισ σ ότερ ες αναλύ­

π λ ώ ς έχουν φ ύγει - μια Ινδιάνα στην

σεις. Π αραδειγματική θεω ρείται η α νά­ λυσ η του R. W illiam s, απ ό τους ε πιφ ανέ­ στερους Α γγλους θεω ρητικούς της λ ο ­ γοτεχνίας και της κουλτούρας. Εξετάζο­ ντας την κου λτού ρ α σ ε ανθ ρω π ολο γική βάση την αντιμετωπίζει ως καθολική κοι­ νω νική δια δικα σ ία π ο υ περ ιλα μ β ά νει τό­

Α λάσκα, οι εικόνες __________________ ΠΕΤΕΡΧΑΝΤΚΕ Δοκίμιο για το τζουκ-μποξ Μτφρ. Β. Τομανάς Αθήνα, Εξάντας, 1994 Σελ. 113. Δρχ. 1.300.

της κοιλάδας του Έ β ρο υ, σματα

τα

ακ ο ύ ­

τω ν

Cree-

de nce C le arwater ή της Jop lin σ ε χ ώ ­ ρους και χ ρόνους

παρελθόντες. Η π οίηση της μοναξιάς και της νοσταλγίας σε κινηματογραφικές ει­ κόνες. Τ πίκα Δημητρούλια

Πρακτικά συνεδρίου Ο τόμος αυτός περιέχει τα πρακτικά του διεπιστημονικού συνεδρίου για το πε ρ ι­ βάλλον, που οργάνωσε το Κέντρο Επιστήμες και περιβάλλον Ερευνών και Μελε­ τών

Διεπιστημονι­ προβλήματα και προοπτικές Δημήτρης Ράκος (επιμ.) κής Π ροσέγγισης Αθήνα, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 199 και Ανάπτυξης του Σελ. 393. Δρχ. 5.000. ΕΜΠ. Οι 38 εισηγή­ σεις των συνέδρω ν καλύπτουν ευρύτα­ το διεπιστημονικό φ άσμα, καθώς προσεγγίζουν το ΕΠΙΕΤΒΜΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ STAΤΕΛΗ ΪΟΪ ΛΙΟΝΛ περ ιβά λλον όχι μό­ ΗΚΙΙΜΜΜΑΤΛ ΚΑΙ HPOOMT1KES νο από θέσεις στε­ νά «οικολογικές», αλλά και από π ο λι­ τική, ιστορική, επι­ στημολογική, οικο­ νομική και πολιτι­ στική σκοπιά. Τα 3/4 του βιβλίου κα­ λύπτουν θέματα σχετιζόμενα με ειδικές θεωρητικές προσεγγίσεις της ύλης, αλ­ λά και με καταθέσεις πρακτικώ ν προτά­ σεων, αναπτύξεις πρακτικώ ν εφ αρ μο­ γώ ν και επισημάνσεις πρακτικώ ν π ρ ο ο ­ πτικών αναφ ορικά με το περιβαλλοντικό status στην Ελλάδα. Να εξηγηθεί, π ά ­ ντως, ότι το βιβλίο δεν απευθύνεται μόνο σε τεχνολόγους. Γιώργος Κεντρωτής

Με τον τρόπο του Α.Π. Εκδοτικά π ρ οβλήματα των κειμ ένων του Αλέξανδρου Π απαδιαμάντη έρχονται να λύσουν και θεμελιώσεις νέων ερμηνειώ ν τους επιχειρούν να προτείνουν τα συ­ γκεντρωμένα πορ ίσ ματα τω ν δύο συγ-

ΜάΐζΚνύοφόρηοαν

Φ.Α. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ YpQ<PeWV αΠ° ^ Γ.Α. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ πολυετή και εμβριΦύλλα εσκορπισμένα θή μελέτη αρχείαΤαπαπαδιαμαντικάαυτόγραφα, , . γνωστά και άγνωστα κείμενα κου υλικ° υ και αυΑθήνα, Καστανιώτη, 1994 τογράφ ω ν σελίδων Σελ 230 Δρχ 3 000 -, ____________Ι Λ___________του μεγάλου Σκια­ θίτη. Παρά το ότι η - όχι και τόσ ο ένδο ξη! - τύχη του Αρχεί­ ου Π απαδιαμάντη, δεν επέτρεψε στους σ υγγραφείς να αποκτήσουν, καθ’ ομ ο­ λογίαν τους, τέλεια εικόνα του ζητήμα­ τος, εντούτοις το κέρδος από την έρευ­ να και τη συγκεκριμ ένη έκδοση είναι πολλαπ λό, καθώς άγνωστα κείμενα του Παπαδιαμάντη, δημοσιευμένα ή και μη, έρχονται στο φως, συνοδευόμενα από κριτικά υπομνήματα και π λο ύσ ια φ ωτο­ γραφ ική τεκμηρίωση. Πρόκειται για έρ­ γο μόχθου δύο σ πουδαίω ν φιλολόγω ν πο υ κοσμεί τη νεοελληνική Textkritik. Γιώργος Κεντρωτής

Ρωμαϊκά καλλιμάχεια Τις πε ρ ί ποιητικής θεωρίες, που διατυ­ πώ θηκαν στην Αρχαία Ρώμη πε ρ ί τα μέ­ σ α του 1ου π.Χ. αιώ να από τους ίδιους τους «νεωτερικούς» ποιητές της - ύστε­ ρα από την εντονότατη επιρροή, που ά­ σκησε με την τέχνη του στα έργα τους ο μεγάλος Αλεξανδρινός ποιητής Καλλί­ μαχος έρχεται να αναδιφ ήσει εξαντλητι­ κά η μελέτη του Θ. Π απαγγελή. Σε βά­ θος αναλύονται κυρίως οι ιστορικοκοινωνικές εξελίξεις και οι επιδράσεις τους επάνω στα γραμματολογικά φαινόμενα, πο υ ορίσ τηκαν από τη νεοαλεξανδρινή ρωμαϊκή μούσα, χωρίς ωστόσο να ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΠΑΓΓΕΛΗΣ . , Ηποιητική των Ρωμαίων παραμελειται η «νεωτέρων» προβολή οργανιΑθήνα,ΜΙΕΤ, 1994 Σελ. 292. Δρχ. 4.200. κων αντιστοιχιών _______ και η επισημαντική ανάδειξη λειτουργι­ κών ομολογιώ ν πρ ο ς την κλασική λατινι­ κή πα ράδοση. Πρόκειται κατ’εξοχήν, για βιβλίο αναφοράς. Γιώργος Κεντρωτής

Το σεξ ως πράξη διαστροφής Επτά επιφ ανείς Γάλλοι ψυχαναλυτές (Michel De Μ’ Uzan, Joyce McDougale, Rene Major, Sidney Stewart, Christian, David, Use Barande, Robert Barande) με ισάριθμα δοκίμιά τους προ σπ αθ ού ν να κατορθώσουν... το ακατόρθωτο: να ρί­ ξουν φ ως στις σεξουαλικές διαστροφές. Και βεβαίω ς δεν το καταφέρνουν. Γιατί αν το κατάφερναν, θα έπρεπε κανονικά να ξεκρεμάσουν τα διπλώ ματά τους και να πάνε στο σπίτι τους. Επειδή όμω ς ο σύγ­ χρονος άνθρωπος και σεξουαλικές ε­ πιθυμίες εξακολου­ θεί να έχει (κι ας διαφημίζονται π α ­ ντού «ερωτικοί α ­ ριθμοί») και δια­ στροφές πο υ τις κρύβει επιμελώς (Α! Ανδρέα Εμπειρι­ κό πο υ δεν φ οβή­ θηκες να τις ομ ολο­ γήσεις στον μείζονα «Μέγα Ανατολι­ κό» σου), η ανάγνω­ ση αυτού του τό­ μου είναι χρήσιμη, διότι ιχνογραφ εί τα προβλήματα, χωρίς να τα λύνει. Δεν εί­ ναι εξάλλου αυτός ο σκοπός του. Τι πραγματεύεται; Τον σ αδομαζοχισμό, τη διαστροφική πράξη, την ομοφ υλοφ ιλία, τον φετιχιστικό κόσμο και την ανοιχτή συνομιλία του με το Υπερεγώ, τη διαστροφ ή στη γλώ σ ­ σα, και πώ ς όλες αυτές οι στάσεις ζωής εναρμονίζονται ή απέχουν από το κοινω­ νικό έθος. Μην το ξεχνάμε: οι υγρές φ υ­ λακές είναι για τους φτωχούς. Βασίλης Καλαμαράς

Η τέχνη κατά τον Γ καίτε Η έννοια της τέχνης στα χρόνια του Γκαί­ τε, τουλάχιστον ανάμεσα σ ’ έναν κύκλο διανοουμένων και καλλιτεχνών, είχε τις

βασικές αρχές της. Σ ήμερα που ούτε αρχές υπάρχουν και η τέχνη έγινε το οικόπεδο όπου ο καθείς μπ ορ εί ν ’ α ­ φήνει τα «σκουπί­ δια» του, ο λόγος πε ρ ί τέχνης του Γ καίτε γίνεται ο μίτος γ ια να αναζητήσουμε τη χαμένη αρχή: π ώ ς λοξο δρ όμ ησ ε η θεά και η μούσα. Ο Γερμανός πολυδιανοούμενος γρ άφ ει απολαυστικά - τα κείμ ενά του δεν είναι αποτέλεσμα συνήθεια ς. Είναι γραφ τά που έχουν βγει απ ό εσωτερική αναγκαι­ ότητα. Με οξυδέρκεια θαυμαστή π λα ι­ σιωμένη από ευρυμάθεια, ο Γ καίτε συνο­ μιλεί με τις αξίες της τέχνης τω ν αρχαί­ ων Ελλήνων, της μεσαιωνικής και της α ­ ναγεννησιακής. Αυτά είναι τα π ερ ιγ ραφ ικά στοιχεία του βιβλίου. Η ανάγνω ση εις βάθος θα έφ ερ­ νε στο φ ως θησαυρούς, που θα μπορ ού­ σ αν να ζηλέψουν ορισμένοι από τους σύγχρονους τεχνοκράτες. Ο Γ καίτε δεν παγιδεύει, επικοινωνεί. Βασίλης Καλαμαράς

GOETHE Περίτέχνης Μετάφραση - εισαγωγή: Βασίλης Τομανάς Αθήνα, Prints, 1994 Σελ. 288. Δρχ. 2.500.

Η λογική της ρήξης Η ανθρώπινη ύπαρξη οροθετείται, κατά το σ υγγραφέα, από τρία ζεύγη διαλεκτι­ κών οντοτήτων, που αντιπροσωπεύουν τη σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο και τη φύση, του ατόμου με την κοινωνία και την πό λη και, τέλος, της πό λης με το διεθνές σύστημα. Η διατάραξη της ισ ορ­ ροπίας στις σχέσεις κάθε ζεύγους οδ η­ γεί τελικά στην πολλαπ λή ρήξη, που π α ­ ρουσιάζεται με τη μορφ ή πολέμου ή ε­ πανάστασης. Το «πολλαπλό ρήγμα» απο­ τελεί μια ερευνητική δραστηριότητα του Σπύρου Δάμτσα, ο οποίος, με το βιβλίο αυτό, επιχειρεί να φ ωτίσ ει τους αρμούς του ατομικού με το κοινωνικό, του Λόγου με την πράξη κατά τη διαδικασία της σύ­ γκρουσης και της κοινωνικής μεταβολής στη ιστορία και τη ’ ΣΠΥΡΟΣΔΑΜΤΣΑΣ Το πολλαπλό ρήγμα Αθήνα, Έψιλον, 1994 Σελ. 256

σύγχρονη πραγματικότητα. ... Νίκη Κωτσιου

ΜόλιςΚυκλοφόρησαν

ΜΕΛΕΤΕΣ Για την Παιδική Λογοτεχνία Μια εργασία που περιέχει δημιουργούς που συνέβαλαν στην ανάπτυξη της πεζο­ γρ αφ ίας στο χώ ρ ο της Π αιδ ικής Λογοτε­ χ νίας (Μελάς, Κουρτίδης, Βικέλας, Ξενόπουλος, Δέλτα, Πικρός, Δ ραγούμη). Προτερήματα του βιβλίου δεν είναι μόνο η απλή επισήμανση της π ρ ο σ φ ο ­ ράς αυτών τω ν συγγραφ έω ν στα ελληνι­ κά γράμματα, αλλά η κριτική απόπειρα ένταξής τους στις συγκεκριμ ένες ιστορικοκοινωνικές συνθήκες, η ανάδειξη των προβλημάτω ν πο υ συνάντησαν και ο τρ όπος που τα αντιμετώπισαν. Αποτιμάται επίσης κριτικά το ιδ εολογικό π ερ ιε­ χόμενο τω ν έργων τους και παρατίθε­ νται χαρακτηριστικά αποσπάσματα και εργογραφία. Έ να βιβλίο πολλαπ λώ ς χρήσ ιμο ΧΑΡΗΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ για όσους ασχο­ Οι Πρωτοπόροι της Ελληνικής Παιδικής Λογοτεχνίας λούνται με τη θεω ­ Αθήνα, Ελληνικά Γοάμματα, 1994. ρία, την κριτική και Σελ. 166. Δρχ. 1.700 την πράξη της Π αι­ δικής Λογοτεχνίας. Γιάννης Παπαδάτός

Γ ια το ιστορικό μυθιστόρημα Οι αρχές της νεοελληνικής πεζογρα­ φίας, ο ελληνικός 19ος αιώ νας, έχει αρ ­ χίσ ει να κινεί πλέον το ενδιαφ έρον των ειδ ικών, όπω ς αποδεικνύει η συστηματι­ κή αυτή μελέτη της Σ. Ντενίση για το ελ­ ληνικό ιστορικό μυθιστόρημα. Η Σ. Ντε­ νίση διερευνά την πρ όσληψ η του θεω ­ ρητικού του ιστορικού μυθιστορήματος W. Scott στην Ελλάδα, στις αρχές του ε­ λεύθερου πολιτικού βίου τ ω ν Ελλήνων. Μελετά την κριτική του 19ου και του 20ού αιώ να σχετικά με το ελληνικό μυθι­ στόρημα και τον ίδ ιο τον Scott, προκειμένου να φωτίσει τις πραγματικές δια­ στάσεις της επίδρασης και τις δυνατότη­

Μόλι;Κυκλοφόρησαν

τες της εγχώριας λογοτεχνικής πα­ ραγωγής. Τέλος, εξετάζει ορ ι­ σμένα τυπικά κατά Scott ελληνικά ι­ στορικά μυθιστο­ ρήματα, πρ οσφ έροντας στο ανα­ γνωστικό κοινό μία ολοκληρωμένη ει­ κόνα για το ισ τορι­ κό μυθιστόρημα ως είδος και τη μοίρα του στην Ελλάδα, καταθέτοντας άλλη μία άποψη για την πεζογραφ ία του 19ου αιώ να. Ο ανα­ γνώστης ενημερώ­ νεται και οι ειδικοί καλούνται να συμ φ ω ­ νήσουν ή να διαφωνήσουν. Τ πίκα Δημητρούλια

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ Αναζητώντας τον κ. Προυστ Κάθε π λ η ρ οφ ο ρία για τα πρ ό σ ω πα που αγαπήσαμε ή αγαπάμε είναι πάντα εν­ διαφ έρο υσ α πό σ ο μάλλον όταν π ρ ό κει­ ται για βιογραφ ικά στοιχεία του Μ αρσέλ Προυστ. Η αυθεντική μαρτυρία της οικονόμου του, Σελέστ Αλμπαρέ, π ρ ο σώ πο υ έμπ ι­ στου που έζησε δίπλα του δέκα χρόνια, περ ιγράφ ει με σοβαρότητα αλλά και α­ μεσότητα, λεπτό πρ ο ς λεπτό, την καθη­ μερινή του ζωή: Έ νας Προυστ γοητευτι­ κός, οξυδερκής, γενναιόδωρος, τρυφ ε­ ρός, μεγαλειώ δης, αφ οσιωμένος στο έργο του. Παρατίθενται σκέψεις του συγγραφ έα για τη ζωή, τη φιλία, τον έρωτα, την π ο ­ ΣΕΛΕΣΤΑΛΜΠΑΡΕ λιτική, την αγάπη 0 κύριος Προυστ του για τους γονείς Μιφρ.: Α. Παρίση Αθήνα, Ολκός, 1994 του: «Αγαπούσα Σελ. 384. Δρχ. 4.500 πολύ τον μπαμπά.

Μα η μαμά, τη μέρα πο υ πέθανε, πή ρ ε μαζί της τον μικρό της Μαρσέλ». Τον σ ι­ σύφ ειο αγώ να του με την αρ ρώ στια πο υ τόσ ο πο λύ τον βασάνιζε, την εθελούσ ια απομ όνω σ ή του - οι ά νθ ρω π οι τον ενδιέ­ φ εραν περ ισ σ ότερ ο ως μυθιστορηματι­ κοί τ ύπ οι για τα βιβλία του - , τις σχέσεις του με τους εκδότες και ακό μα λεπτο μέ­ ρειες γ ια την καθημερινή σ υγγραφ ή του αριστουργήματος του «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο». Το βιβλίο σ υνοδεύε­ τα ι απ ό πλο ύ σ ιο φ ω το γρα φ ικό υλικό.

δεν πρ οσθέτει ούτε ένα γιώ τα σε ό σ α ο ί­ διος ή ά λλο ι φ ρόντισαν να επισημάνουν. Από τούτο όμ ω ς το βιβλίο - πέρ αν των π ρ ο θέσ εω ν - μπ ο ρ ε ί να προ κόψ ο υν δύο καλά. Πρώτον, να διαβ άσ ου ν το «Τρίτο Στεφάνι» ό σ ο ι δεν το έχουν ακόμη δια­ β άσει και δεύτερον, οι συγγραφ είς, φ ο ­ βούμενοι ,να φ ρ οντίσουν την τύχη τω ν οπο ιω νδ ήπ οτε γρ απτώ ν τους μετά θάνα­ τον.

Ηρακλής Παπαλέξης

Βάσω Σπάθή

________ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Τα “κτερίσματα” του Ταχτσή Η αλληλογρ αφ ία, τα κτερίσ ματα, του Κώστα Ταχτσή στο φ ω ς της δη μο σ ιότη­ τας σ ’ έναν καλαίσθητο τόμ ο με ε ξώ φ υλ­ λ ο του Αλέκου φ ασ ιανο ύ και π λ ή θο ς φ ω ­ τογ ραφ ιώ ν του συγγραφ έα. Ο υδέν σ χόλιον για τις ήδη δη μο σ ιευμ έ­ νες επιστολές του. Εξάλλου ο ίδιος επέλεξε να δ η μοσ ιοποιηθούν. Γ ια τ α α δ ημ ο­ σίευτα ό μω ς γρ άμμ ατά του τίθεται ζήτη­ μα «τιμής». Η εσωτερική αγω νία ενός ανθρώ που, ε­ νός σ υγγραφ έα, ό ­ ταν δεν έχει φ ανεί από τα γρ απτά του κείμενα ή τη δ η μό­ σ ια ζωή του, δ ικαιο­ λ ογ εί τέτοιου τύ­ πο υ δημοσιεύσεις ανέκδοτου υλικού. Η περ ίπ τω σ η όμω ς του Κ. Ταχτσή τόσ ο απ ό τα βιβλία του πο υ κυκλο φ όρ η σαν όσ ο ζούσε, ό σ ο κι α π ’ αυτά πο υ κυ­ κλοφ όρησ αν π ρ ώ ιμ α - μετά θά­ νατον, δεν δ ικαιο­ λογού ν αυτή την έκδοση. Π ολύ π ε­ ρισσότερο διότι

Πολιτική χρονογραφία Ανατέμνοντας τη σύγχρονη ελληνική π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α Χώρα υποχείρια παιγνίου (1) μέ σ ’ α π ό σύντομα Σελ. 306. Δρχ. 2.500 α λλά καίρ ια χρο νο­ Απερισκέπτωςαυτόχειρες (2) γρ αφ ήματα, ο ΧρήΣελ. 264. Δρχ. 2.500. Κύκλος φαύλος στροβιλώδης (3) στος Γ ιανναράς Σελ. 232. Δρχ. 2.500 χαρ τογρ αφ εί την Αθήνα, Κασταντιώτης, 1994. κοινωνία μας και βυθο μετρ είτην κρί­ ση της. Π αρ ακο­ λουθώ ντας την πο ρ ε ία της χώρας, κατά την π ε ρ ίο δο 1989-1992, καταγράφ ει την πα ρ α κ μ ή και τα σ υμπτώ ματά της αλλά δεν αρκείται σ ε α φ ο ρισ μ ού ς και κούφιες ρ ητορείες. Αντιθέτως, διατυπώ νει σ υ­ γκροτημένες π ρ οτάσεις και προτείνει με αυξημένο αίσ θ ημ α ευθύνης συγκεκρ ιμέ­ νες λύσεις. Μ πορεί η παντοειδής αναλ­ γη σ ία και ο αμ ορ αλισ μό ς να κάνουν θραύση, ποτέ δεν είναι όμω ς αρ γά για μια α π όπ ειρα ανάνηψης. Στην εποχή του τέλους τω ν ιδ εολογιώ ν και του εγω κε­ ντρισμού, η κατάρρευση και η σήψη πρ έ π ε ι να θεω ρούνται δεδομένες και αυ­ τονόητες. Εκτός κι αν επιστρέψουμε στην αυθεντική κι όμω ς αγνοημένη ε λλη­ νική πρόταση, την πρ ό τασ η ζωής και δ η ­ μιουργίας π ο υ θέλει σ ε πρ ώ το π λά νο το ανθ ρώ π ινο π ρ ό σ ω π ο και τη δυναμική

ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ Πολιτική Χρονογραφία (τρειςτόμοι)

του.

Νίκη Κώτσιου

Μόλις Κυκλοφόρησαν

ΟΔΗΓΟΣ Θ εσμός ο Επίλογος Για τρίτη κατά σειρά χρονιά εκδίδεται ο

Επίλογος, η ετήσια αυτή πολιτιστική έκδο­ ση με συνεργασίες δεκάδων ανθρώπων των γραμμάτων και της τέχνης. Ο καθένας στον τομέα του παΕπίλογος '94 ρουσιάζει, κρίνει και Ετήσια πολιτιστική έκδοση σχολιάζει τα πολιτι­ Γχρόνος Αθήνα, Γαλαίος, 1994 στικά δρώμενα του Σελ. 528. Δρχ. 6.500. ’94 (Οκτώβριος ’93 Σεπτέμβριος ’94). Τα Γράμματα, το Θέατρο, η Μουσική, ο Χορός, τα Εικαστι­ κά, ο Κινηματογρά­ φος, η Τηλεόραση, η Φωτογραφία, η Αρχιτεκτονική και η Έ ρευνα είναι τα θέ­ ματα που εξετάζο­ νται στον ογκώδη, καλαίσθητο και χρή­ σιμο τόμο. Ενδεικτικά ανα­ φέρουμε μερικούς αρθρογράφους: . Αγγελικόπουλος, Γ. Βαρβέρης, Ε. Βαροπούλου, Κ. Γεωργουσόπουλος, Γ. Γιατρωμανωλάκης, Δ. Δασκαλόπουλος, Μ. Ζορμπά, Φ.Ι. Κακριδής, Μ.Γ. Μερακλής, Ν.Φ. Μικελίδης, Σ. Τσακνιάς, Α. Φραγκιάς, Β. Χατζηβασιλείου, Ε. Χουζούρη, Γ. Χουλιαράς. Ας σημειωθεί ότι την έκδοση ανοίγει μια συνέντευξη του Υπουργού Πολιτισμού Θάνου Μικρούτσικου και ο τόμος κλείνει με άρθρα για ό,τι σημαντικό έχει συμβεί «πέ­ ραν των συνόρων». Ηρακλής Παπαλέξης

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Η Ελλάδα μέσα από τον φακό ενός αρχιτέκτονα Το έργο του Άρη Κωνσταντινίδη (19131993) στην ισ τορία της αρχιτεκτονικής

καταχω ρήθηκε ως ένας συγκε­ ρ ασμός φονξιοναλιστικού ρ α­ σ ιο ν α λ ισ μ ο ύ και κριτικού με­ σογειακού τοπικισ μού. Με αυτόν τον καλαίσθητο πολυτελή τό­ μο, πο υ κυκλο φ όρ η σε με την οικονομική αρ ω γή του Ιδρύματος Ιωάννου Κωστοπούλου, δίνεται η ευκα ιρία να γ νω ρ ίσ ο υ­ με την Ε λλάδα πο υ αγάπ ησ ε ο Άρης Κωνσταντινίδης και αποτύπωσε, με την π α λ ιά π ρ ο πο λεμική του Λάιλα, σε άτα­ κτα διαστήματα απ ό το 1945 έω ς το 1980. Το χτισμένο και φ υσ ικό περ ιβά λλον της υπ αίθρου ή τω ν λαϊκώ ν πρ οαστίω ν, τα ταπεινά σπίτια και οι εφ ήμερες κατα­ σκευές τω ν ανώ νυμω ν μ αστόρω ν αποτε­ λού ν την ανθ ρω π ογ εω γρ αφ ία του. Ο φ ακός του Κωνσταντινίδη δεν εξιδ ανικεύει. Π ρο σ παθ εί να βρει αναλογίες και συνέχειες μέσα στην ισ τορία και στη μο ρ φ ολο γία του τοπίου χ ω ρ ίς ελληνοκε­ ντρικές δεσμεύσεις. Λειτουργεί π ε ρ ισ ­ σότερο σαν οδοιπό ρο ς π α ρ ά σαν ιδ εο­ λόγος.

ΑΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Τα θεόχτιστα. Τοπία και σπίτια στη σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, 1994. Σελ. 320. Δρχ. 12.800

Μισέλ Φάις

Μεγαλόπρεπα κτίρια ΝΙΚΟΣΣΗΦΟΥΝΑΚΗΣ Βιομηχανικά κτίρια στη Λέσβο Ελαιοτριβεία - Σαπωνοποιεία, 19ος και αρχές του 20ού αιώνα Δεύτερη έκδοση ξανακοιταγμένη Αθήνα, ΤΕΔΚΝ. Λέσβου και Κασταντιώτης, 1994. Σελ. 175. Δρχ. 10.000.

Η εγκατάλειψη και ο κίνδυνος της ο ρ ι­ στικής εξαφ άνισης ενός μέρους του Ν εότερου Π ολιτι­ σ μού, πο υ είναι η περ ίφ η μη βιομηχα­ νική αρχιτεκτονική της ακριτικής Λέ­ σβου, οδήγησ αν τον Νίκο Σ ηφουνάκη στο να καταγρά­ ψει την ισ τορία του, να περ ισ ώ σ ει την εικόνα του και κυ­ ρίως να μελετήσει τις δυνατότητες ζωντανής ένταξής του στον σ ύγχρονο τρ όπ ο ζωής. Ο τε-

λευταίος στόχος του σ υγγ ραφ έα και τω ν σ υνεργατών του είναι ο αποτελεσ ματι­ κότερος ίσ ω ς τρ όπ ος για να σω θο ύν τα μεγ αλόπ ρεπ α κτίρ ια πο υ απ ό τα μέσα του περ ασ μένου αιώ να μέχρι τα μισ ό π ε ­ ρ ίπο υ του 20ού λειτούρ γησαν ως ε λαιο­ τριβεία και σ απω νοπ οιεία , κλείνοντας μέσ α τους ό λα τα σ τάδια εκβ ιο μη χά νι­ σης της περιοχής. Στην ωραιότατη έ κδο­ ση (εμπεριστατω μένα κείμ ενα, θα υμ ά­ σ ια εικ ο νογρ άφ η ση και εκτύπωση) π α ­ ρατίθενται αρχιτεκτονικές μελέτες για σ υγκεκριμένα κτίρια του Πολυχνίτου, του Π λω μαρίου, του Μ ανταμάδου, της Αγίας Παρασκευής. Δήμητρα Ρουμπούλια

ΛΕΞΙΚΑ Πολύτιμο βοήθημα Το Βασικό Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής είναι ένας χρηστικότατο ορθ ογρ αφ ικό , ερμηνευτικό και ετυμολογικό λεξικό. Στόχος του λεξικού είναι να γίνει καθ η­ μερινός οδηγός στην π ρ ο σέγ γισ η τω ν αρχαιοελλη νικώ ν κειμένων γ ια όλο υς τους ενδιαφ ερομένους, λιγότερ ο ή π ε ­ ρ ισσότερο ειδικούς. Γ ι’ αυτό το λόγο, ει­ σ άγει τον αναγνώ στη στη δομή της α ρ ­ χαίας ελληνικής, με ένα σαφ έστατο δ ιά ­ γ ρ α μ μ α και δίνει σημαντικές και π ρ ο σ ε ­ κτικά επιλεγμένες πλη ρ οφ ο ρ ίε ς γ ια την καθημερινότητα στην α ρ χαία Ελλάδα στους πίνακες του επιμέτρου. Το λ η μ μ α ­ τολόγιο, απ ό την άλλη, π ερ ιλαμ β άνει τις π λέο ν εύχρηστες λέξεις συνοδευόμενες απ ό τα απαραίτητα ετυμολογικά στοι­ χεία, τη σύνταξη, τους χρό νου ς στην πε ρίπτω ση τω ν ρ ημάτω ν κτλ. Το Μικρό Λε ξικό της Αρχαίας Ελληνικής τώ ρ α αναπα ράγει το Β ασικό Λε­ ξικό χ ω ρ ίς τα π λ η ­ Γ. ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ ρ ο φ ο ρια κά στοι­ Βασικό Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής χ εία στην αρχή και Σελ. 472. Δρχ. 4.800. το τέλος και τον ε­ Μικρό Λεξικό της τυμ ολο γικό σ χολια­ Αρχαίας Ελληνικής σμό. Δια θέτει όμω ς Σελ. 472. Δρχ. 1.500 το πρ ο σ ό ν ότι είναι Αθήνα, Gutenberg, 1994. πρ ο σιτότερο οικο­

νομικά. Έ να πο λύτιμο βο ήθ ημ α απ ό έ­ ναν γνω σ τό και εμπειρότατο φ ιλόλογο. Τιτίκα Δημητρούλα

ΠΑΙΔΙΚΑ Για μια άλλη ελευθερία Έ να α γό ρι κι ένα κορίτσι δρ απετεύ­ ουν α π ό μια κατα­ σ κήνω ση, επειδή τα άφ ησαν, γ ια κα­ ψόνι, γυ μνά σ ’ ένα νησί. Π εριπλανώ μενα αναγκάζονται να κλέβουν για να ζήσουν και να λένε ψέματα για να μην προ δο θο ύν. Η κοι­ νή ζωή τους τω ν λ ί­ γω ν η μ ερ ώ ν μέσα στη φ ύσ η ή ανάμε­ σ α στους ανθ ρώ ­ πους, τους έκαμε να γνω ρ ίζουν τους εαυτούς τους, να δο υν απ ό άλ λ ο π ρ ί­ σ μ α τις σχέσεις τους με τους γονείς τους και ν ’ αναπτυχθεί μεταξύ τους μια δυνατή έλξη. Π ρω τότυπο θέμα, γ ια ανα­ γνώστες απ ό 12 ετών, πο υ εκτυλίσσεται σε μια α σ θμ αίνο υσ α μυθιστορηματική π λο κή περιπέτειας, σ υγγραφ ικής τόλ­ μης, ιδεολογικής αθωότητας και πα ρθενικής διαύγειας, με ρ εαλιστικά π ρ ό σ ω ­ πα, καθημερινές γνώ ρ ιμ ες εικόνες και λ ι­ τές περ ιγραφ ές. Γιάννης Παπαδάτος

Σημαντικά βιβλία γνώσης Έ ν α υπ έρ οχο βιβλίο, ίσως το καλύτερο αυτού του είδους στην ελληνική βιβλιο­ γρ αφ ία, για π α ιδ ιά απ ό 8 ετών, πο υ στο­ χεύει ανάμ εσα σ τ’ ά λλα και στην οικολο­ γική τους σ υνειδητοποίηση. Π αρ ου σιά­ ζει, με ολοζώνταντο τ ρ όπ ο και με θα υμ α­ στή αναλογία εικόνας - κειμ ένου, τα ά ­ γ ρ ια ζώ α της γη ς στα φ υσ ικά οικοσυστή-

ματά τους (θαυ­ ΜΠΑΡΜΠΑΡΑ ΤΕΫΑΟΡ μάσιοι πίνακες Ο Άτλας των Ζώων τω ν φ υσ ικώ ν Εικον.: ΚέννεθΛίλλυ Μτφρ.: Δ. Αυγερινός τους βιότοπων Μ. Αυγερινού και φ ω τογραφίες Αθήνα, Πατάκης, 1994 Σελ, 64. Δρχ. 5.000 τω ν ίδιω ν τω ν ζώ­ ων) και στα γεω ­ γρ α φ ικά τους μέρη (χάρτες γ εω φ υ σ ικοί τω ν δ ιαφ όρ ω ν π ερ ιο χ ώ ν καθώς και χα­ ρακτηριστικές φ ω τογραφίες αντιπρο­ σωπευτικές τω ν τοπίων) δίνοντας και πο λλαπ λές π λη ρ οφ ο ρίες για τον τρ όπ ο πο υ επιβιώ νουν (τρόπος ζωής, εξαφάνση ειδώ ν κ.ά.)!.. Πρόκειται για έ­ ΣΤΙΒΠΑΡΚΕΡ ναν πρωτότυπο, Ο Άτλας του Σώματος για τα ελληνικά Εικον.: Τζουλιάνο Φορνάρι Μτφρ.:Γ. καιΠ.Σαφός δεδομένα, εικο­ Αθήνα, Πατάκης, 1994 νογραφ ημένο ο­ Σελ. 64. Δρχ 5.000. δη γό του ανθ ρώ ­ πινου σώματος. Π εριγράφ ει και χαρτο­ γραφ εί, πα ραστατικά και με μοναδικό τρόπο, όλο το σ ώ μα εσ ω τερικά κι εξωτε­ ρικά, καθώς και όλες τις λειτουργίες που επιτελεί ο ανθρώ πινος οργανισμός. Για πα ιδιά α π ό 10 ετών. Έ να βιβλίο από χαρτόνι, για παιΟ Παιδικός Άτλας ’ * , , τουκοσμου δια κάθε ηλικίας Εικον.: Στιούαρτ Μπρέντον όπου, σε 13 σελίΜτφρ. Ε· Βενετσάνος „ λ™ ' Αθήνα, Πατάκης, 1994 δες, μέσα α π ο ε ιΔρ χ 2.400. κονογραφημέ- — νους χάρτες και μικρά, άκρ ω ς κατατοπι­ στικά κείμενα, ενημερώ νει τους αναγνώ ­ στες γ ια όλα τα μέρη της Γης (γεωγρα­ φ ικά στοιχεία, ασχολίες κατοίκων, στοι­ χεία πο λιτισ μ ού κ.ά.), δίνοντάς τους σ υ­ νάμα και τη χ αρ ά του πα ιχνιδιού και της ανακάλυψης.

νες μ ε τ ά κείμενα· ό λ ’ αυτά συνθέτουν έ­ να ποιητικό τοπίο όπου π α ραμ υθ ικά μοτίβ α με ιππότες, άλο γα και τη φ ύση γύ­ ρω, π α ραπ έμπ ου ν σ ’ έναν κόσμο που μες τις σημερινές συνθήκες μόνο σ αν α­ νάμνηση στα όνειρά μας και σ αν ζητού­ μενο, ως ιδ εολογία, για το οικολογικό μέλλον μας, θα μπ ορ ο ύσ ε να υπήρχε! Γ ιάννης Παπαδάτος

Ρέμπραντ, η εποχή και η τέχνη του Έ να πο λύ χρή σ ιμο και καλαίσθητο βι­ βλίο, όπου με π λ α ί­ σιο τις ιστορικές και κοινωνικές συν­ θήκες της Ολλαν­ δίας του 17ου αι., πα ρουσ ιάζεται η ζωή και το έργο του Ρέμπραντ, σ ’ όλες τους τις διαστά­ σεις. Ανάμεσα δε σε αντιπ ρο σ ω πευ­ τικές συνθέσεις του, δίνονται π λ η ­ ρ οφ ορίες για την ι­ διαίτερη τεχνική του. Αυτές οι π ρ ο ­ σπάθειες, για π α ι­ διά απ ό 8-9 ετών, πο υ έχουν στόχο να τα φ έρ ου ν κοντά στην τέχνη μ ’ έναν πρ ω τότυπο και συνά­ μα δη μιου ργικό τρ όπο, πιστεύουμε ότι σ υνεισφ έρουν τα μέγιστα στην πρ ο ετοι­ μα σία ενός κοινού άριστου δέκτη, «κα­ ταναλωτή» - θεατή και συμμέτοχου - δ η ­ μιουργού του φαινομένου της Τέχνης. Γιάννης Παπαδάτος

ΑΛΕΞΑΝΤΕΡΣΤΕΡΤΖΙΣ. Γνωριμία με τον ζωγράφο - χαράκτη - δάσκαλο Ρέμπραντ Μτφρ.: Γ. Βλαντής Αθήνα, Πατάκης, 1994 Σελ. 32. Δρχ 1.960.

. Γιάννης Παπαδάτος Χριστουγεννιάτικες ιστορίες Έ ν α ς Α λλος Κόσμος Μ ικρές «ατέλειω­ τες» ιστορίες ΑΛΕΞΗΣ ΚΥΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΤοΆσπρο Άλογο για ... να πά ρο υμ ε Παραμύθια για μικρούς και μεγάλους φ όρα, όπω ς λέει Αθήνα, Κέδρος, 1994 ο συγγραφ έας, κι Σελ. 63. Δρχ 2.200. ένα παραμ ύθ ι, με ευρηματικές εικόνες του ίδ ιου απόλυτα συσχετισμένες κι αλλη λοσ υμ πλη ρ ούμ ε-

ΜΑΡΙΑ ΘΕΙΟΠΟΥΛΟΥ Η Χριστουγεννιάτικη λειτουργία Εικον.: Μ. Θειοπούλου Αθήνα, Καστανιά)της, 1994 Σελ. 22. Δρχ. 1.200. Ο. ΧΕΝΡΥ Τα δώρα της αγάπης Απόδοση -Εικον.: Μ. Θειοπούλου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994 Σελ. 24. Δρχ 1.200.

Και τα δύο βιβλία είναι απ ό τη σειρά

Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες. Αξίες ό ­ πω ς η καλοσύνη κι η αληθινή αγάπη, η δίχω ς ιδιοτέλεια, μέσα σ ’ ένα μαγικό ή και ρεαλιστικό

π λ α ίσ ιο δρ ώ μ ενω ν τω ν βιβλίων, είναι στοιχεία σ υνυφ ασ μένα με το πνεύ μα τω ν Χριστουγέννων. Γιάννης Παπαδάτος

Δύο μουσικά βιβλία Δ ύο καλαίσθητα βι­ βλία που σ υνοδεύ­ ΜΟΤΣΑΡΤ ονται και με την α ­ Ο μαγεμένος αυλός νάλογη κασέτα, Διασκευή: Ειρ. Μόρα Εικον.:Σ.Αδάμ. μιας θαυμάσιας Μουσική επιμέλεια: I. Αντωνιάδης. σ ειράς πο υ γ νω ρ ί­ Αθήνα, Κέδρος, 1994 ζει στα πα ιδιά και Σελ. 63. Δρχ. 2.800. στους έφ ηβους τις ΒΕΡΝΤΙ. καλύτερες όπερες ΛαΤραβιάτα του πα γκόσ μ ιου με­ Διασκευή: Ειρ. Μόρα Εικον. Σ. Αδάμ λ οδράματος. Πε­ Μουσική επιμέλεια: I. Αντωνιάδης ριέχει π λη ρ ο φ ο ­ Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 63. Δρχ. 2.800. ρίες για τις συγκε­ κριμένες όπερες (δημιουργούς, άλ­ λ α έρ γα τους, ήρω ες, σκηνοθετικά και ε ν δ υ μ α τ ο λ ο γ ικ ά στοιχεία, φ ω το γρα­ φ ικό υλικό). Τα λ ι­ μπρέτα τω ν έργω ν είναι αναπλασ μένα σε αφ ηγήματα από μια δόκιμη σ υγγρα­ φέα. Με τις κασ έ­ τες δε επιπλέον (μουσικό άκο υσ μα και αναγνώ σεις α­ π ό γνωστούς ηθοποιούς), πλά θεται ένα πολυθεαματικό - ηχητικό π οιητικό τοπίο, όπου τα κυρίαρχα μοτίβα τω ν μύθων, η μαγεία και η φ αντασία προβάλλοντας την αγάπη και τον έρωτα, ψυχαγωγούν και συνάμα διαπλάθ ου ν το αισθητικό φίλτρο του αναγνώ στη-ακροατή. Γιάννης Παπαδάτος

Α σ τ υ ν ο μ ικ ή περιπέτεια

ΡΟΜΠΕΡΤΣΟΥΪΤΕΛΣ Τα χίλια μάτιατης νύχτας Μτφρ.: Κ.Σίνου Αθήνα, Ψυχογιός, 1994 Μια αστυνομική Σελ. 210. Δρχ. 1.800 περιπέτεια, με σ τοιχεία επ ι­ στημονικής φ αντασίας, γ ια μεγάλα π α ι­ διά και εφ ήβους.. Έ να αγό ρι μ’ άλλους δύο φίλους του, βρίσκοντας έναν αν­

θρ ώ π ινο σκελετό, φτάνουν ερευνητικά ώς την άκρη του νήματος: Π αράξενα π ο ­ ντίκια, μάλλον φ ερμένα απ ό το διάστη­ μα, γίνονται ο τρ όμος μά ς μικρής π ο λ ι­ τείας, αφ ο ύ έχουν στόχο να εξολοθρεύσ ουν ό λα τα ζωντανά όντα. Τα πα ιδιά ό ­ μω ς με κίνδυνο και μεθοδικότητα βοη­ θο ύν στη λύσ η της κατάστασης. Πρόκει­ τα ι για ένα μυ θιστόρημα όπου, πα ίρ ν ο­ ντας μέρος δη μο σ ιογράφ ο ι, αστυνομι­ κοί, γιατροί, σ υμμορίες ανηλίκων, με πο λ λ ά στοιχεία σασπένς, κρατάει την α ­ γω νία ώ ς την τελική έκβαση της πλοκής. Α ξίζει να τονίσ ουμε την πο λύ καλή μετά­ φ ρ αση της Κίρας Σίνου. Γιάννης Παπαδάτος

ταE M Λ Ο Γ Ω Ε Π Ο Χ Η Σ ΚΑΙ ΓΙ Α Ο Σ Ο Υ Σ Δ Ε Ν Ε Χ Ο Υ Ν Α Κ Ο Μ Η Π Ρ Ο Μ Η Θ Ε Υ Τ Ε Ι ΤΑ Σ Η Μ Ε Ι Ω Μ Α Τ Α Ρ Ι Α ΚΑΙ ΤΑ Η Μ Ε Ρ Ο Λ Ο Γ Ι Α ΓΙ Α ΤΟ 1 9 9 5 . ΟΙ Π Λ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ ΠΟ Υ Π Α Ρ Α Τ Ι Θ Ε Ν Τ Α Ι ΑΣ Α Π Ο Τ Ε Λ Ε Σ Ο Υ Ν Ε ­ ΝΑ Ν Ο Δ Η Γ Ο Α Γ Ο Ρ Α Σ ΓΙ Α Χ Ρ Η Σ Η Π Ρ Ο Σ Ω Π Ι Κ Η Ή ΓΙ Α Δ Ω Ρ Α ΣΕ Α Γ Α Π Η Μ Ε Ν Α Π Ρ Ο Σ Ω Π Α

του Βαν Γκογκ και του Πικάσο αντίστοιχα. Τέλος, το εξώφυλλο του κομψού σημειωματάριου του Γ κοβό­ στη, με τις λευκές σελίδες, μας θυμίζει ότι ο εκδοτικός οίκος έ­ χει ιστορία 69 χρόνων.

Α ΓΡ Α Ο Σταύρος Πετσόπουλος της «Άγρας» είναι ο πρώτος διδάξας. Το 1988 κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην αγορά ημερολόγια και σημειωματάρια που προκάλεσαν αίσθηση. Σ’ αυτό το διά­ στημα πολλοί προσπάθησαν να μιμηθούν το γούστο και την υ­ ψηλή του αισθητική. Φέτος κυκλοφορεί το νέο ημερήσιο ημερολόγιο, διαστάσεων 12X17 σε τρία χρώματα: γκρι, πράσινο, κόκκινο και πισόχαρτο. Η ατζέντα είναι τυπωμένη σε χαρτί περιτυλίγματος, στις πρώτες σελίδες υπάρχει ένα κείμενο του Διονύση Καψάλη με τίτλο «Δρομολόγια» και το «Λονδίνο», ποίημα, του William Blake. Το σημειωματάριο, πανόδετο σε μαύρο χρώμα, στις ίδιες δια­ στάσεις με το ημερολόγιο, κυκλοφορεί σε χαρτί υδατογραφη­ μένο. Μικρό κόσμημα στο εξώφυλλο, φωτογραφία από τα κορι­ τσάκια του Lewis Carroll.

Το νέο ημερήσιο ημερολόγιο τη ς «Γνώσης», διαστάσεων 12,5X16,5 έχει για εξώφυλλο τον Αλχημιστή από το εξώφυλλο του ομώνυμου βιβλίου του Πάουλο Κοέλο. Με τη μόνη διαφορά ότι ο Λάζαρος Ζήκος, διατηρώντας τις λεπτομέρειες και τη λογι­ κή του αρχικού σχεδίου, τον ξανάφτιαξε σε τετραχωμία. Το ημερολόγιο είναι με πανόδετη ράχη σε τρία διαφορετικά χρώματα: κόκκινο, καφέ και μπλε. Το καλαίσθητο Σημειωματάριο, σχήματος 10X14,5 όπου όλα μπερδεύονται τα τηλέφωνα των φίλων, οι μουντζούρες, οι ζω­ γραφιές κι οι διευθύνσεις, μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί λό­ γω της πρωτότυπης σελιδαρίθμησης και ως ημερολόγιο.

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 1995

ί 4 $

ψ

ΓΚΟ ΒΟ ΣΤΗΣ % Και τα τρία ημερολόγια του «Γκοβόστη» που κυκλοφορούν στα βιβλιοπωλεία κοσμούνται με έργα μεγάλων ζωγράφων. Το ένα, μικρού σχήματος 12X17, είναι αφιερωμένο στον Ρενουάρ. Τριάντα δύο πίνακες - εκτός του εξωφύλλου - ή λεπτομέ­ ρειες από πίνακες του μεγάλου εμπρεσιονιστή ζωγράφου σε τ ε­ τραχρωμίες, εικονογραφούν τις σελίδες του ημερολογίου. Άλλα δύο ημερολόγια σχήματος 12X21 εικονογραφούνται επί­ σης από 32 έγχρωμους πίνακες ή λεπτομέρειες από πίνακες

τα Ειδικά

~ i ΕΠΙ Χ Α Ρ Τ Ο Υ

Η περσινή εκδοτική έκπληξη. Φέτος οι «Εκδόσεις επί χάρτου» κυκλοφορούν ένα σημειωματάριο με εξώφυλλο από λινάτσα τυ­ πωμένο όπως τα παλιά τσουβάλια, σε σχήμα 14X21, και ένα δεύτερο με τίτλο «Σημειώσεις οτο γυαλό» με εξώφυλλο από κα­ ραβόπανο και με εικονογράφηση από Έλληνες χαράκτες σε σχήμα 11X17.

Τρία ημερολόγια στα οποία αλλάζει μόνον η βιβλιοδεσία ενώ το σώμα παραμένει το ίδιο. Το ένα με εξώφυλλο κραφτ περιλαμβά­ νει 12 σχέδια ισάριθμων ζωγράφων, το άλλο με ύφασμα και κομ­ μάτι ξύλου τριανταφυλλιάς στο εξώφυλλο. Όλα σε σχήμα 12X19. Τέλος έχουν κυκλοφορήσει δύο ευρετήρια μεγάλου σχήματος 14X21 και δύο μικρού 9X15. Ας σημειωθεί ότι όλες οι παραπάνω καλαίσθητες εκδόσεις είναι από ανακυκλώμενο χαρτί από φύκια και η μαρμαρογραφία - μια ιδιαίτερη τεχνική - στο σώμα των σελίδων δείχνει την ευαισθη­ σία και το μεράκι των εκδοτών.

Ο

R

Β I S

L I Τ Ε R AL

M ELVILLE Μόμηι-Ντίκ

STERNE Τρίστραμ-Σάντι Η Λ Ε Κ ΤΡ Ο Ν ΙΚ Ε Σ Τ Ε ΧΝ ΕΣ Η πρωτοτυπία των δύο ημερολογίων που κυκλοφόρησαν οι «Ηλεκτρονικές Τέχνες» έγκειται στο ότι τα εξώφυλλά τους είναι από πεπιεσμένο ξύλο και δέρμα στη ράχη. Και τα δύο κοσμούνται από την υπέροχη ξυλογραφία της Βάσως Κατράκη με τίτλο: «Η κοπέλα με το ρόδι». Το ένα ημερήσιο, μικρού σχήματος 14X21, περιέχει 30 χαρακτι­ κά φωτογραφημένα από τα πρωτότυπα έργα (συλλογή Μ. Λεοντιάδη). Το δέυτερο εβδομαδιαίο, σχήματος 17X25 (μόνο για επιχειρη­ σιακό δώρο) περιέχει 22 χαρακτικά από τη συλλογή Μ. Λεοντιάδη και είναι τυπωμένο σε οικολογικό χαρτί από φύκια Μεσογεί­ ου. Και στα δύο ημερολόγια υπάρχουν πληροφορίες για την τέχνη της χαρακτικής.

FIELDING Τόμ-Τζόουνς

BUTLER Ή Κοινή ’Ανθρώπινη Μοίρα

HAWTHORNE To Σπίτι μέ τά Εφτά ’Αετώματα

Μ ΙΝ Ω Α Σ Χαρτί από φύκια με υδατογραφίες θαλασσινών θεμάτων χρησι­ μοποίησε ο «Μίνωας» γιά την έκδοση των ημερολογίων 1995, των σημειωματάριων και των τηλεφωνικών ευρετηρίων. Το καθένα απ’ αυτά κυκλοφορεί σε τέσσερις χρωματικές εκδο­ χές: μπλε, μπεζ, λαδί ή γκρι-μπλε. Οαπαλός χρωματισμός των εσωτερικών σελίδων με διακριτικές υδατογραφίες είναι ανάλογος με τη θεματολογία που υποδη­ λώνει η εικονογράφηση του εξωφύλλου: ψάρια, κοχύλια ή πετα­ λούδες. Όλα κυκλοφορούν σε μέγεθος 12X17 με σκληρά εξώφυλλα

LESAGE

121

Ζϊλ Μπλάς

Γ ΙΑ Π Α Ν Τ Α G U T E N B ER G

ταΕιόιχά

Βασίλης Καλαμαράς

Ιανουάριος. Μήνας από τους φτωχότερους της εκδοτικής παραγωγής συγκριτικά με τον «τυφώνα» του Δεκεμβρίου. Η στήλη δεν είναι περιγραφική, ούτε απλώς και μόνο καταλογογραφική. Πρόθεσή μας είναι να συμμετέχουμε στην εκδοτική περιπέτεια. Τα «Υπό έκδοσιν» είναι μία στήλη ανοιχτή σε παρατηρήσεις, σχόλια και επισημάνσεις. Γι’ αυτό ζητάμε, για την ευόδωση των προσπαθειών μας, τη βοήθεια τόσο των εκδοτών, όσο και των αναγνωστών. Τα βιβλία λοιπόν που θα κυκλοφορήσουν είναι: ΝΕΦΕΛΗ_______________

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ Οι εκδόσεις «Καστανιώτη» έχουν πρ ο­ γραμματίσει την έκ­ δοση

δύο

βιβλίων

που προέρχονται α­ πό τη χώρα του Ανατέλλοντος

Ηλιου,

την Ιαπωνία. Οι μείζων Τζουνίτσιρο Τα-

νιζάκι μας «καλεί» να διαβάσουμε το μυθι­ στόρημά του «Οι α­ δελφές Μακιόκα». Ο ομοεθνής και ομότε­ χνός του Κενζαμηούρο Όε, ο φετι­ νός νομπελίστας, γί­ νεται

περισσότερο

γνώριμος «Σιωπηλή

με

τη

κραυγή»

(μυθιστόρημα).

Η βραβευμένη με το περσινό Νομπέλ Λογοτεχνίας Τόνι Μόρίσον επανέρχε­ ται με το μυθιστόρημά της «Το πιο γα­ λάζιο μάτι». Όποιος είπε ότι ο Γιάννης Σκαρίμτιας είναι ξεπερασμένος έχει οικτρά γελα­ στεί. Με τους «Καϋμούς στο Γρυπονήσι» και τη «Μαθητευομένη των τα­ κουνιών» οι αναγνώστες θα έχουν την ευκαιρία να ξανα(πρώτο)διαβάσουν έναν μείζονα της ει­ ρωνείας και της α­ νατροπής. Από έναν «αναρχι­ κό» της λογοτε­ χνίας, ας περά­ σουμε σ’ έναν «α­ ναρχικό» της με­ λέτης, στον Ηλία Πετρόπουλο και στο «Μαγκάλι και το ταντούρι». «Τέχνη και ψευδαί­ σθηση» του Γκόμπριχ. Κλασική μονο­ γραφία διά τους αγαπώντες την τέχνη και «Πύρρος - Μάριος», σε μετάφρα­ ση Λουκά Κούσουλα, από τους «Πα­ ράλληλους Βίους» του Πλουτάρχου. Καλωσόρισαν δύο Καβαλιώτες συγ­ γραφείς στην Αθήνα με δύο ισάριθ­ μες συλλογές διηγημάτων: ο Διαμα­ ντής Αξιώτης με το «Ξόβεργα με μέλι» και ο Κοσμάς Χαρτταντίδης με τις

«Εξοχές των νεκρών». Ο παλαιός της πεζογραφίας μας Πλάτων Ροδοκανάκης παίρνει τη θέση του με τη συλλογή διηγημάτων «μέσα στα γιασεμιά» στην «Πεζογραφική μας Παράδοση», την οποία από τούδε και εις το εξής διευθύνει ο Νάσος Βαγενάς. Η σειρά της ποίησης: Από τις σημαντικότε­ ρες ποιήτριές μας (ας μου συγχωρεθεί ο υ­ περθετικός), η Ελένη Βακαλό εκδίδει τα ποιήματα μιας τεσσα­ ρακονταετίας, με τον τίτλο «Το άλλο του πράγματος.

19541994» και με την αν­ θολογία ο Παναγιώ­ της Φωτίου μάς μυεί στα «Δημοτικά τραγούδια της Βορείου Ηπείρου». Η Στέλλα Βεργή, στη σειρά της γλωσσολογίας, διερευνά την παμπάλαια σχέση στο «Γλώσσα και ρυθμός», ενώ δεν πρέπει να ξεχάσουμε τα δύο λεξικά της Οξφόρδης, της Τέχνης και του Θεάτρου.

Π ΑΤΑΚΗΣ Η σειρά «Επικοινωνία και κουλτούρα» εμπλουτίζεται: «Εισαγωγή στη γλωσσολογία» του ΤζονΛάιονς και «Κουλτούρα και πολιτική» του Μπέρταν Μπαντί. Η Φρανσουάζ Ξενάκη με το «Να με περιμένεις», η Τζόις ΚάροΚ Όουτς με τα «Μαύρα νερά» και ο Αγκίχ Πιρίτσι με το «Φελίτε» διαμορφώνουν το πρόσωπο της σύγχρονης πεζογραφίας του εκδοτικού οίκου. Ο κινηματογραφιστής Αλέξης Μπιστικός εκδίδει το φωτογραφικό λεύκωμα «Ευαγγελισμός» με δικά του ποιήματα - σχόλια και με σχέδια του Ζάχου Ξαγοράρη.

_____________ ΔΩΔΩΝΗ

_________ ΠΑΠΑΔΗΜΑΣ

Λόγος περί ηθικής με την «Ηθική» του Ε. Π. Παπανούτσου, σε πέμπτη έκδοση. Ελληνικό και ξένο θέατρο: Στεκόμαστε στο «Τσάι και συ­ μπάθεια» του Ρόμπερτς Άντερσον και στη «Δοκιμασία. Μάγισσες του Σάλεμ» του Άρθουρ Μίλερ. Ο Θόδωρος Έξαρχος ετοιμάζει το «Λεξικό Ελλήνων Ηθοποιών», από τα τέλη του 18ου ώς τα τέλη του 19ου αιώνα (κοπιώδης, αλή­ θεια, έρευνα). Γλώσσα αλλά τι γλώσσα; «Εσπεράντο, η γλώσσα της ελπίδας» από τον Κωνσταντί­ νο Κυριάκου και ένα βιβλίο για την ιστορική μας αυτογνωσία του Φίλιππου Δραγούμη «Δι­ χασμός 1916-1919».

Δύο βιβλία για τα Βαλκάνια και τη Μακεδονία.. «Το θαύμα η Μακεδονία» του Νίκολας Χάμοντ και «Ιστορία των λαών της Βαλκανικής» του Ρενέ Ρί-

________ ΚΕΔΡΟΣ Η Άλκη Ζέη γράφει για τους μικρούς της φ ί­ λους: «Η μωβ ομπρέ­ λα». Η Δίδω Σωτηρίου εμφανίζεται και ως θε­ ατρική συγγραφέας με τα «Θεατρικά» που γράφτηκαν «μεσούσης» της δικτατορίας. Ο ποιητής Ερρίκος Μπελιές δοκιμάζει σε λόγο νεοελληνικό να μεταφράσει ένα παρα­ μύθι, το «Χειμωνιάτικο παραμύθι» του Σαίξ-

πηρ.

στερμπερ.

■

ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΔ Αρχαιογνωσία, αρχαιΓΝΩΣΗ

ομάθεια,

αρχαιολα-

Μπόρντμαν

0 Αντώνης Κακαράς (για αυτούς που δεν ξε­ χνούν) ρίχνει φως στο ρόλο του ναυτικού στη δικτατορία, με το βιβλίο του «Το πολεμικό ναυ­ τικό στη δικτατορία», ο Πέτρος Ανταίος παρου­ σιάζει το μυθιστόρημά του «Έξοδος στον ου­ ρανό», ενώ στη «Μικρή Σειρά» προστίθεται και το «Τυράννου εγκώμιον» του Τζιόρτζιο Μαγκα-

τρεία:

νέλι.

ελληνική αρχιτεκτονι­

«Αθηναϊκά

κή περίοδος», Αντώνη

Μαστραπά

Ο Βρετανός ηθοποιός Πίτερ Ουστίνοφ παίζει... μυθιστορηματικά με το «Ο γέρος και ο κύριος

κή»,

Σμιθ».

«Μύθος

Για να μην ξεχνούν ορισμένοι παλαιότεροι και να μαθαίνουν οι νεότεροι. ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΖΕΙ: με την προσωπική ματιά του Περικλή Κοροβέση, ο οποίος επανεκδίδει τους «Ανθρωποφύ­ λακες», συμπληρωμένους με το κείμενο «Είκο­ σι πέντε χρόνια μετά». Ο Μπορίς Γιέλτσιν μάς μαθαίνει τα μυστικά του προέδρου της Ρωσίας με τη μαρτυρία «Σημειώ­ σεις του προέδρου» (ο τίτλος είναι εύγλωττος). Φιλολογικό γεγονός μείζονος σημασίας: επα­ νεκδίδεται η «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογο­ τεχνίας» του αείμνηστου Κ.Θ. Δημαρά, όπως τη συμπλήρωσε, λίγο προτού πεθάνει. Η επιμέ­ λεια του τόμου έχει όλα τα εχέγγυα της σοβα­ ρής εργασίας: Κωστούλα Σκλαβενίτη και Φίλιπ­ πος Ηλιού. Η Μα Παπαδάκη μάς γνωρίζει την αλληλογραφία της πρώτης συντρόφου του Αγγέλου Σικελιανού με τη Ναταλί Κλίφορτ Μπάρνεϊ: «Γράμματα της Εύας Πάλμερ Σικελιανού στη Ναταλί Κλίφορντ Μπάρνεϊ».

ερυθρό­

μορφα αγγεία. Κλασι­

«Αρχαία

Μαίρης και

Γιόση λόγος

στον Σοφοκλή», Ζα-

κλίν ντε Ρομιγί «Οι με­ γάλοι σοφιστές στην Αθήνα του Περικλή»,

Μάτερ «Ο Πυθαγόρας και οι Πυθαγόρειοι»,

Βερκούτερ Αίγυπτος»,

«Αρχαία

Χαράς

Μπακονικόλα - Γεωργοπούλου

«Στιγμές

της αρχαίας ελληνι­ κής

τραγωδίας»,

Ευαγγελίας γιανοΰ

Μαραγ-

«Πλατωνικά

θέματα».

Υπόέχδοοιν

Vqokfk m o π ρ ό σφ ατη σ υνεισφ ο ρά του Δ ημοσθένη

«Η μελέτη... της συμπεριφοράς των ζώων... αποσκοπεί στη βαθύτερη κατανόηση του εαυτού μας».

Μ

π ό τα κυριότερα ατού τω ν εκλαϊκευτικών σ υγ­ γ ρ αμμ άτω ν και τω ν ομ ολο γο υμ ένω ς σ υ ναρ π α­

μ π ο σ ο π ρ άγμ ατα γ ια το έμβιο σόμπαν, ενώ ο δεδ ηλω μένο ς συγκριτικός του στόχος - η π α ­

α π όπ ειρα εξεύρ εσ ης λύσ εω ν στα πρ ο βλήμ ατα του περ ιβά λλοντος - π ώ ς να α π οσ ιω π ήσ ο υμ ε ε­

ραβολή, στα κρ ισ ιμότερα τουλάχιστον θέματα, της «ζωικής» σ υ μ περ ιφ ο ράς με την ανθρώπινη

ντελώς και την α ίσ θ ησ η υπερ οχής πο υ μας σ υ­

Κούρτοβικ στα Ελληνικά γράμματα είναι ένα κομψό, μικρό και περιεκτικό - αν και αρκετά

στικών ειδικώ ν τηλεοπτικώ ν πρ ο γραμμάτω ν). άνισο-εγχειρίδιο, π ο υ π α ρο υσ ιάζει και συγκρ ί­ Κατά δεύτερο λόγο, όσ η μετρ ιοφ ροσ ύνη κι αν νει τις σ υ μ περ ιφ ο ρές τω ν ζώων. Χ ρήσιμο επ ί­ μας εμπνέει η π ο λ υ μ ο ρ φ ία τω ν αντιδράσεω ν σ ης εγχειρίδιο, καθώς μας μαθαίνει, όντως, κά­ στο έμβ ιο σύμ παν - με κοινό παρο νομ ασ τή την

- κεντρίζει απ ό την αρχή την π ερ ιέρ γειά μας. «Ο υσιαστικά, πρ ό κειται πάντα γ ια λύσεις

νέχει - συχνά, έστω, ανάμεσα στις γραμμές, και α ν α φ έ ρ ο μ α ιτ ό σ ο στο σ υγγ ραφ έα ό σ ο και στον αναγνώ στη - κάθε φ ο ρ ά πο υ σ υγκρίνουμε τους

πο υ δίνει ή π ρ ο σ π α θ ε ί να δώ σ ε ι η ζωή στα π ρ ο ­

εαυτούς μας μ ε τ ά ζώα; Διαβάζοντας, λογουχά-

βλήματα του περιβά λλοντος και τω ν περ ισ τά­ σεων. Και τα π ρ ο βλήμ ατα αυτά, σε τελική ανά­ λυσ η, είναι κοινά. Η μελέτη... της σ υμ πε ρ ιφ ο­

ρη, το κ εφ αλαιάκι της συγκριτικής ψυχολογίας του Κούρτοβικ πο υ είναι αφ ιερ ω μ ένο στις αι­

ράς τω ν ζώων... αποσκοπεί... στη βαθύτερη κα­ τανό ησ η του εαυτού μας», λέει επιγραμματικά

νος για το ότι ο άνθ ρω π ος δεν χρειάζεται καν

ο Κούρτοβικ. Η δή λω σ ή του είναι ένα μάθημα ταπ εινοφ ροσ ύνης. Δεν αμφ ισβητώ, βεβαίω ς, την ειλικρίνειά της. Ο φ είλω ω σ τόσ ο να σ ημ ειώ ­ σ ω ότι, δευτερευόντως έστω, η ενασ χόληση με τις

σθήσεις, ο μ ολο γώ ότι ένιω σ α αρκετά π ε ρ ή φ α ­ να εμφ ανιστεί ως λογ ικοκρατούμενος προκειμένου να κριθεί ανώτερος απ ό τα ά λλα είδη του ζωικού βασιλείου. Α ρ κεί να πα ρο υσ ια σ τεί σ ύμ­ φ ω να μ ’ αυτό πο υ είναι πά νω α π ’ όλα: αισθησια­ κός. Τα α σ πό νδυ λα αγγίζουν, τα πο υλ ιά ακούν

σ υ μ περ ιφ ο ρές τω ν ζώων

κυρίω ς, τα μερ μήγκια ο σ φ ρ α ί­

π ρ ο σ φ έρ ει σ υνήθω ς και μερι­ κές άλλες κρυφ ές ή φ ανερές χαρές. Μ ας παρέχεται, καταρ-

νονται, τα σ α ρ κ ο φ ά γο θηλασ τι­

χάς, η δυνατότητα να π α ρατη­ ρ ήσουμε, χ ω ρ ίς αναστολές, τα π ιο σκαμπ ρ όζικα φερσίματα. (Ελάσσονος σ ημασίας, ίσως, σ ήμ ερα πια, η δυνατότητα αυτή για τους επιστήμονες ερευνη­ τές. Π αραμένει ω σ τόσ ο ένα α-

Κριτική

ΔΗΜ ΟΣΘΕΝΗΣ ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ

Συγκριτική ψυχολογία (παθολογία) Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1994 Σελ. 116. Δρχ. 1.900.

κά βλέπουν στερεο σ κοπ ικά κι έ­ τ σ ι μπ ορ ο ύν να κυνηγούν καλύ­ τερα. Εμείς τα κάνουμε ό λ α αυ­ τά - μερικά βέβαια χειρ ότερ α α­ π ό τους υπ ερ ειδικευμένους συ­ ναδ έλφ ους μας, βλ. και ενσωμα­

τωμένο

υπερηχητικό

ραντάρ

της νυχτερίδας - και κ ά μ πο σο άλλα ακόμα.

Ας δο ύμ ε ω σ τόσ ο τώ ρ α α π ό π ιο κοντά μερι­

εικόνα και ομ οίω σ η των... λύκω ν. Τα πρ άγμ ατα

κά πιο χρή σ ιμα , ίσως, π ρ άγμ ατα πο υ μας μα­ θαίνει η σύγκριση. Εξαιρετικά ενδιαφ έρο υσ ες

βέβαια αλλάζουν κι η εικόνα είναι εντελώς δια­

β ρήκα τις πα ρ α γ ρ ά φ ο υ ς π ο υ είναι αφ ιε ρ ω μ έ ­

φορετική όταν ο φ ο υ καρ ιάρ ης ο σ κύλος αλυ­ σοδένεται και δεν μ π ορ εί π ια να υπ ερ ασ πισ τεί

νες στο μιμητισμό τω ν ζώων. Τον Χαμαιλέοντα

ελεύθ ερ α - και με τις συνήθεις τελετουργικές

πο υ αλλάζει χρώ ματα - γίνεται ένα με το π ε ρ ι­

κινήσεις - τον ιδ ιωτικό ζωτικό χ ώ ρ ο πο υ με τ ό­

βάλλον - για να κρυφ τεί α π ό τους εχθρούς του, τον ξέρο υμ ε όλοι. Λιγότερο γνωστές είναι όμω ς

ση φ ρ οντίδα - με τις τίμιες σ υγκεκριμένα... εκκρίσεις του - έχει οριοθετήσει. Α γριεύει τότε και θα π ρ έ π ε ι μά λλον να έχει, υ π ’ αυτές τις συν­

σ ίγο υρ α οι οφ θ αλμο ειδ είς κηλίδες, σ αν γουρλω τά μάτια σαρκοβό ρο υ, π ο υ στολίζουν τα ξε­ διπλω μ ένα φ τερά της πετα λούδας, με μόνο, ί­ σως, σ κοπ ό να... διώ χνουν μα κριά τ α πο υ λ ιά που, ανυποψ ίασ τα στην αρχή, επιχειρούν να τις κυνηγήσουν. Γοητευτική είναι κι η περ ίπ τω σ η

θήκες, τη διάθεσ η να κατασ πα ράξει τους πάντες και τα πάντα. Οι π ε ρ ισ σ ότερ ο ι σ κύλο ι με αφεντικό εξακολο υθ ού ν να ζουν τ ον πιο πο λύ καιρ ό αλυ σοδεμένοι. Εμείς, όμως, τις αλυσίδες μας τις σ πά σ α μ ε π ια και μ πορ ούμε, σ αν τους α ­

π ερ νάει απαρατή ρ ητο πά ν ω στο ξερό κλαδί του δέντρου όπ ου περπατάει. Η μίμηση σ ’ όλες

δέσ ποτους σκύλους, να φροντίζουμε τις ιδ ιωτι­ κές μας πατρίδες, χ ω ρ ίς το φ όβ ο ότι θα συγκρ ου σ τού με σ ώ μα με σ ώ μα με κανέναν ο μ ό­

αυτές τις περ ιπ τώ σ εις έχει καθ αρά αμυντικό

φ υλό μας. Φτάνει να μά θουμε βέβαια να τ ηρ ο ύ­

του φ ασ μίδιου, που, μοιάζοντας με κλαδάκι,

χ αρακτήρα. Μ α αν η άμυνα αυτή είναι κανόνας στη φ ύση, για τί άρ αγε τότε τό σ ο ι σ πο υδ α ίο ι διανοητές, οικονομολόγοι, κ οινω νιολόγοι και δε συμμαζεύεται, πα ιδεύ ονται να μας πείσ ουν

με και να σ εβόμαστε κάπ οιο αναγκαίο - στοιχει­ ώδες και π ε ρ ίπ λ ο κ ο ταυτοχρόνω ς - τελετουρ­

ότι ο μιμητισμός στον ά νθ ρω π ο είναι επιθετι­

γικό. Που λέγεται, απ ό μας τους ανθρώ πους, πο­ λιτισμός. Και που, στην περ ίπ τω σ ή μας του λάχι­

κός, καθ όσ ον επιδεικτικός, ανταγω νιστικός, δι­

στον, μαθαίνεται, δεν δίνεται. Και αλλάζει επί­

εισδυτικός κ.ο.κ.; Μ πα, μά λλον το φ α σ μίδιο έ­

σης, μεταβάλλεται ανάλο γα με την κοινωνική

χει δίκιο: κατάλαβε απ ό π ο λ ύ ν ω ρ ίς τη σ ημ ασ ία

ορ γάνω ση στην οπ οία ζούμε. Αλλάζει και μας

και τη ν α ξ ία τού λάθ ε βιώσας.

αλλάζει ψυχολογικά, γ ι’ αυτό είναι πρ οτιμότερο

Ω ρ αία είναι επίσ ης τα όσ α μα θαίνουμε για την ατομική επικράτεια τω ν σ κύλω ν και τω ν γ ά ­

να μιλούμε γ ια [εκ] πολιτιστική διαδικασία. Δεν π ρ ό κειται βέβαια να ζητήσω το λογ α ρ ια σ μ ό α ­ π ό τ ον Κούρτοβικ γ ια το γεγονός ότι δ εν αναφ έ-

των. Για τη σ υνήθεια πο υ έχουν δη λαδ ή τα ζώα αυτά - μαζί και κάμ π ο σ ο ά λλα αρσενικά θ η λα­ στικά - να οριοθετούν μια βολική γ ια τ ρ οφ ή και αναπ αρα γω γή περιοχή, την οπ οία υπερ ασ πίζο­ νται εν σ υνεχεία «από εισβολείς και πα ρείσ α-

ρεται π α ρ ά ακρ οθ ιγώ ς στο θέμα αυτό - π ο λ υ ­ συζητημένη α φ ο ρμ ή για να ε πισ ημα νθεί η ιδιαι­ τερότητα του ανθ ρώ π ου . (Ό χι η κοινωνική ο ρ ­ γ άνω σ η - την έχουν, με μεγάλη αίσ θ ησ η της ιε­

κτους». Ιδιοχωρία ονομά ζουν το καθεστώ ς αυ­

ρ αρχίας και τα έντομα - ούτε η ε πικοινω νία και

τό οι ειδ ικοί επιστήμονες, κι εμένα τουλάχιστον

η [π αρα) γ λ ώ σ σ α - βλ. το σ υγκλονιστικό χορό της μέλισσας στο σχετικό κ ε φ άλαιο - α λ λ ’ η π ο ­ λιτισ τική αλλαγή). Είναι ένα θέμα π ο υ ξεπερνά

μου θυμίζει πο λύ τις ατομικές πα τρίδ ες τω ν σύγχρ ονω ν α νθ ρώ π ω ν - ναι, ντε, αυτών τω ν α ­ πομονω μένω ν, εσω στρεφ ώ ν, ακοινώνητων,

σ α φ ώ ς τ α ό ρ ια του συνοπτικού εγχειριδίου

ω σ ε ο περ ιο ύσ ιο ς δη μό σ ιος χώ ρ ος! Α λ λ ’ αυτό

του. Π α ρ ’ ο λ ’ αυτά, μια μεγαλύτερη, ίσ ως, ευαισ θητοποίησ η στο π ρ ό βλ ημ α θα έδινε μιαν άλ­

πο υ χά ρ ηκα ιδιαίτερα σ ’ αυτό το κ ε φ αλαιάκι π ε ­

λη, πιθανότατα, προ οπ τική στην εξέταση του

ναρ κισ σ ευό μενω ν ατόμων, τώ ρ α π ο υ μας τελεί­

ρ ί ιδ ιοχω ρ ίας είναι η επισ ήμα νση του σ υγγρα­ φ έα ότι «η ατομική επικράτεια ενός ζώου δεν

αμφισβητείται έντονα από τα άλλα άτομα του εί­ δους... Σ πάνια οι απ όπ ειρες εισ β ο λής οδηγούν σε πρ αγματική σύγκρουση». (Υπογραμμίσεις

φ αινομένου της επιθετικότητας στα ζώα και

στον άνθρωπο, καθώς και στην κριτική αντιμ ε­ τ ώ π ισ η της κοινω νιοβιολογικής σχολής, πο υ μοιάζει να κατατρύχεται απ ό ένα σ ύνδ ρο μο ω­

μότητας.

δικές μου). Αυτά για τη δήθεν έμφυτη επιθετι­ κότητα και την τάσ η α λλη λοσ πα ρ α γμ ού πο υ έ­ χου ν τα ζώα, α λλά και οι ά νθρω ποι, βέβαια, κατ’

Δημήτρης Ποταμιάνος

Κριτική

Εψ ιηφ mimmthj Μ

πο ιη τική σ υλλο γή του Λ έανδρου Π ολενάκη

Η έννοια του χρόνου, απροσδιόριστη και συμπαντική, εδώ διαθλάται και ανασυντίθεται παρέχοντάς μας την αίσθηση της αδιάπτωτης συνέχειας και της αιτιότητας

πλ ή θ ο ς τω ν πο ιη τ ώ ν κατά πο λύ.

π ο υ επιγρ άφ εται «Ετερόστιχα και α υ τοπ α­

Ά λλοτε βαθ ιά σ τοχαστικός και άλλοτε φ ιλο -

θή» περ ιλα μ β ά ν ε ι τις πο ιη τικές ενότητες

πα ίγμ ω ν ή ειρ ω νικό ς ο Λ έανδρος Π ολενάκης «Ο κύκλος του Εάλω», «Η Μ παλάντα τω ν τρ ιώ ν κατατείνει πά ντα π ρ ο ς την ανεύρεσ η της α λ ή ­ μαρτύρω ν» και την ομότιτλή της σ υλλογή. θειας π ο υ άλλοτε εκφ ράζεται σ υμ βολικά και Η π ρ ώ τη είναι ένα λ α μ π ρ ό δείγμα αυτού του

άλλοτε με'αμεσ ό τητα. Ο πο ιη τικός του λ όγ ος

ρ εύματος π ο υ έχει επικρατή σ ει να καλο ύμ ε

υ π ακο ύει με επιτυχία στις επιταγές τής κάθε

«μεταμοντέρνα» π ο ίη ση , ενώ ο ι υ π όλο ιπ ες δύ ο

σ χ ολή ς π ο υ θητεύει. Έ τσι, το π ρ ο σεγ μένο και

απ οτελο ύν τ υπ ικό δείγμα πο ίη σ η ς του μετεξε-

ο π ω σ δή πο τε επιτηδ ευμ ένο ύφ ος της μετα μο­

λιγμ ένου υ π ερ ρεαλισμ ού , έτσι όπ ω ς αυτός

ντέρνας τεχνοτρ οπίας διαδέχεται στις σ υλ λ ο­

δια μ ο ρ φ ώ θ η κε κυρ ίω ς κατά τις δύ ο τελευταίες

γές «Η Μ παλάντα τω ν τ ρ ιώ ν μαρτύρω ν» και

δεκαετίες.

«Ετερόστιχα και αυτοπαθή» η αρ μο ν ία της λ ι­

Ο Λέανδ ρ ος Π ολενάκης ακο υμ πώ ντας στέ­

τότητας, ο ε ν τυπ ω σ ιασ μ ός τω ν νοη μά τω ν και

ρ εα σ ε όλο το μή κος της Ελληνικής Ιστορίας

της έκφ ρ α σ η ς και, φ υσ ικά , η εικ ο νοκλασ ική

δη μιου ρ γ εί το απαραίτητο υ π όβ αθρ ο πά νω

διάθεσ η του ποιητή, π ο υ μέ σ ’ α π ’ αυτήν ζητά ν ’

στο ο π ο ίο θα αναζητήσει τις νέες προ εκτάσ εις

απ οσ τ α σ ιοπ οιηθ ε ί απ ό τις όπ οιε ς συμ β ατικό­

γ ια το καθ ημ ερινό π ο λιτικό και κοινω νικό γίγνε­

τητες έκφ ρ α σ η ς και αισθητικής.

σθαι. Ενώ η έννοια του χρόνου, α π ρο σ διό ριστη

Ε υ ρ ισ κόμ ενοι σ ε επο χή αισ θητικώ ν ανα κ α ­

και συμπαντική, εδώ διαθλάται και ανασυντίθε-

τατάξεων, η ανά χ είρ ας συλλο γή του Λέαν­

ται πα ρέχο ντάς μας την αίσ θ ησ η της α δ ιά πτω ­

δρ ο υ Π ολενάκη είναι π ο λ λ α π λ ώ ς χρή σ ιμη . Ό χι

της σ υνέχειας και της αιω νιότητας. Ο Π ολενά­

μόνο για τί χρη σ ιμε ύ ε ι σ αν κανόνας γ ια τη σ ω ­

κης είναι άρισ τος γνώ στης και

στή υπ ερ ρεαλιστική π ο ίη σ η αλ­

χειρ ισ τής της γ λώ σ σ α ς

λ ά κ υρ ίω ς για τί ανοίγει δ ιά π λ α ­

μας

π ο υ μας ξαφ νιάζει ευχάρ ισ τα ό ­ χ ι μό νο γ ια την ορ θ ή χ ρή σ η της καθομιλουμένης, α λλά κυρίω ς γ ια τις αρχαϊκές ή κ α θ α ρο λ ό­ γος πα ρ εμ β ά σ εις του, οι οποίες δη μιου ρ γ ού ν το δικό του π ρ ο ­ σ ω πικό ύφος. Έ να ύφ ο ς πο υ τον κάνει να ξεχω ρίζει απ ό το

Κριτική

τα, ΛΕΑΝΔΡΟΣ ΠΟΛΕΝΑΚΗΣ Ετερόστιχα κα ι αυτοπαθή (ποιήματα)

μέσ ω

του

μεταμοντερνι-

σμο ύ της, τα πα ρ ά θ υ ρ α στην πο ίη σ η του μέλλοντος, π ο υ είτε το θέλο υμ ε είτε όχ ι ρ έπει π λέο ν π ρ ο ς την π α ράδ οσ η .

Θεσσαλονίκη, Τατραμάκια, 1994 Σελ. 48

Γ ιώργος Πετρόπουλος

Ειδικά ο χ ρ ό ν ο ς α π ο τ ε λ ε ί ένα α π ό τα κύρ ια και καίρια σ η μ εία α ν α φ ο ρ ά ς σ τις « Η μ έ ρ ες Α β ρ ο χ ία ς» ρκετές σύγχρονες απόψ εις αρνούνται τους γνωστό π ω ς η λιτότητα του ύφ ους βοηθά στη με­ πα ραδ οσ ιακο ύς διαχω ρισμ ού ς μεταξύ τω ν ει­ τάδ οσ η νοημάτω ν διαυγών, ά ρ α π ρ ό σ φ ο ρ ω ν για δώ ν του γραπτού λόγου, άρ α αμφ ισβητούν αποφ ασ ισ τικές επιδρ άσ εις επ ί του δέκτη. Ό μ ω ς η και την κλασική διάκριση μεταξύ πεζού λ όγου και λιτότητα του ύφ ους της Ζωής Σ αμ αρά και η σ υ­ ποίησης, και κατατάσσουν και τα δύο είδη στην ο* στηματική α ποφ υγή της επιδεικτικής γλω σ σ οπω σδ ήπ οτε ευρύτερη έννοια του κειμένου, π α ρ ό ­ πλα σίας δεν εμποδίζει καθόλου την ανάδειξη και λο που και την οπ οιαδήποτε κατάταξη την αντιμ ε­ ενός άλλου πρ οσόντος πο υ μάλλον δύ σ κολα σ υ­ τωπίζουν με επιφ ύλαξη, ως α κρ αία συντηρητική νυπ άρ χει με την απέριττη εκφ ραστική. Εννοώ τη πράξη. Α σ φ αλώ ς στην τολμηρ ή αυτή θεώ ρηση υ­ μουσικότητα της γ λώ σ σ ας στις «Ημέρες Α βρο­ π ά ρχει όχι απλώ ς αντίλογος, αλλά και έμπρακτη χίας», τη μουσικότητα πο υ ίσως ένας ειδικός με­ αντίδραση, μέσ α απ ό ποιητικές φ όρ μ ες αυστη­ λετητής θα απ οκω δ ικοπ οιού σε ταξινομώντας ρές, επιδεικτικά επαναληπτικές εκείνων π ο υ κυ­ φωνήεντα, σύμ φ ω να και ηχητικές παρατάξεις, ρια ρ χούσ αν περ ασ μένους αιώ νες. π ρ ο σ ω π ικ ά όμ ω ς π ερ ιο ρ ίσ θη κα στην ανακάλυψη Η ποιητική συλλογή της Ζ ωής Σαμ αρά «Ημέ­ της εύηχης και επιδέξια επαναλαμβανόμενης ρες Αβροχίας», ανεξαρτήτως τω ν π ρ ο σω πικώ ν χ ρη σ ιμο πο ίη ση ς του ελκυστικού ρό, πο υ το π ιθ α ­ θέσεων της σ υγγραφ έω ς ε π ί του θέματος, δε ί­ νότερο έγινε ασυναίσθητα, ως σ υνέπεια μιας γε­ χνει να πρ ο χω ρ ά πέρ αν τω ν θεω ρητικώ ν διχο­ νικότερης αισθητικής στάσης, α λλά σε μερικές γνω μιώ ν και να προτείνει αυτόνομα το δικό της σελίδες είναι τόσ ο έντονη, ώστε δυνητικά ο ήχος σ ύστημα ρ υθμών και λόγου. Τα 33 πο ιη τικά κείμε­ θα μπορ ο ύσ ε να ανεξαρτητοποιηθεί α π ό τις εικό­ να της σ υλλογής θα μπορ ο ύσ ε να τα π λη σ ιάσ ει νες ή το νόη μα και να αποκτήσει μια αυτόνομη κανείς με πο λλού ς τρόπους, μεθόδους και οπτι­ δύναμη και ροή. κές, όχι μόνο επειδή αυτό επιτάσσει η αναγνω στι­ Η τεχνική τω ν Ημερών Αβροχίας είναι εκείνη κή δεοντολογία, α λλά κυρίω ς επειδή η σύνθεσή του ελεύθερου στίχου, ενός στίχου πο υ η Ζωή τους προ σφ έρ εται ιδιαίτερα για την πο λλαπ λότη­ Σαμ αρά μεταχειρίζεται με τ ρ όπους πο λλαπ λού ς τα της αντιμ ετώπισης. και άλλοτε τον πα ραθέτει σε μία Καταρχήν απ ό πλευ ρ άς ύ­ σ τοιχειώ δη αλλά σαφ ή π ερ ίμ ε­ φους. Λιτό και περιεκτικό, το ύ­ τρο, άλλοτε καταργεί τις π ερ ιμ έ­ φ ος τω ν «Ημερών Αβροχίας» α ­ τρους και αφ ήνει τις ουσιαστικές κολουθεί μεθοδικά τους στίχους εκφ ραστικές ανάγκες να αυτο­ ΖΩΗ ΣΑΜ ΑΡΑ όλω ν τω ν σελίδων, δίνοντας εκ­ σχεδιάσουν, τέλος, σε μερικές

Α

φραστική ομοιογένεια σε νοητικά σ υμπλέγματα δ ιαφ όρ ω ν κατηγο­ ριώ ν ή πρ ο ελεύσ εω ν και εξισ ορ ­ ροπώντας αρμονικά τα π ο ικίλα και σ υμπληρω ματικά στοιχεία του κειμένου. Και είναι φ υσ ικά

Ημέρες Αβροχίας Θ εσ σ αλονίκη, Τ α Τ ρ αμάκια ,19 94 Σελ. 55. Δ ρχ. 600.

σελίδες απ ορ ρίπτει την πρακτική του στίχου εντελώς και προτείνει την ιδέα ενός κειμ ένου απ ελευ­ θερωμένου απ ό νόμους, φ όρμες και πρ ο καταλήψ εις είδους. Τα κείμενα όμ ω ς ή τα πο ιή μ α ­

Κριτική

τα, ανεξαρτήτως ονομασίας τους, φέρουν και με­ ταφέρουν κάποια ιδεολογία εν ευρεία εννοία ή, καλύτερα, κοσμοθεωρητικές θέσεις ή ερευνητι­ κές προσπάθειες και στο σημείο αυτό οι Ημέρες Αβροχίας προσφ έρουν ένα πλουραλισ τικό υλικό. Στην πραγματικότητα δεν αρνούνται καμία από τις όψεις του πολιτισμού και του κόσμου, καμία μέθοδο ερμηνευτική ή ανιχνευτική, καμία πτυχή όρασης, συναισθηματικής απόχρωσης ή οπτικής, με αποτέλεσμα στοιχεία εκ διαμέτρου αντίθετα να ενώνονται σε ένα ασυνήθιστο ψηφιδωτό νοητικού και ψυχολογικού συγκεντρωτισμού. Και καταρχήν σε ορισ μένα ποιήματα, εντύπω­ ση προκαλεί η πα ρουσ ία τόπων ή προσώπων, επι­ λεγμένων από καίριους ιστορικούς σταθμούς. Ο Όμηρος, ο Αλέξανδρος, ο Σοφοκλής, η Ιλιάδα, η Αλεξάνδρεια, η Αντιγόνη, ο Κρέοντας, η Λητώ, η Κλυταιμνήστρα, η Ραχήλ, ο Ηρώδης, ο Μεσαίας, ο Βισνού, οι Βαβυλώνιοι, οι μάγοι της μυθικής α­ νατολής, ο Ενδυμίων, το Αιγαίο, ο Αχελώος, η Κα­ σταλία, η Ιερουσαλήμ, ο Κύκλωπας, ο Νάρκισ ­ σος, ο Οδυσσέας, οι Σειρήνες, ο Δαίδαλος, ο Θη­ σέας, η Φαίδρα, όταν και όπου εμφανίζονται, χω­ ρίς να χάνουν το ειδικό βάρος και τις ιδιαίτερες ι­ στορικές φορτίσεις τους, γίνονται τα ισότιμα μέ­ λη ενός επίκαιρ ου συνόλου, με τρόπο ώστε ναι μεν το παρελθόν δεν μετατρέπεται ακριβώς σε παρόν, ο χρόνος όμως στην ουσία παραγκωνίζε­ ται, για να αναδείξει το πλέγμα κάποιω ν κληρονο­ μημένων μεγεθών, όπως αυτά επιπλέουν στις σύγχρονες πολιτιστικές συνθήκες. Αλλά ειδ ικά ο χρόνος αποτελεί ένα από τα κύ­ ρια και καίρ ια σημεία αναφοράς στις Ημέρες Αβροχίας. Ή δη ο πρώτος στίχος του πρώτου πο ι­ ήματος με τίτλο «Καιρός τού Σιγάν» μιλά για τα βάθη του χρόνου και στη συνέχεια των σελίδ ων ο χρόνος συνεχώς επανέρχεται είτε σαν μνήμη είτε σαν αίσθηση είτε σαν επαναληπτικότητα, άλλοτε υποσχόμενος μια απαλή διάλυση, άλλοτε επαναφέροντας τους νεκρούς, άλλοτε καταργώντας αι­ ώνες και εποχές. Η αντίληψη του χρόνου στις Ημέρες Αβροχίας είναι αντίληψη εμφανώς κυκλι­ κή, δηλαδή τίποτα δεν ακολουθεί μια ευθεία π ο ­ ρεία για να εξαφανιστεί στο άγνωστο ή το άπειρο, αλλά τα συμβάντα, τα συμβαίνοντα και τα μέλλο­ ντα μένουν αιω νίω ς έγκλειστα στη σφαίρα της συνείδησης, του πολιτισμού, ίσως και του σύμπαντος. Μέσα στο κλίμα ενός χρόνου που εκτοξεύεται προς όλες τις κατευθύνσεις κινούνται και οι υπό­ λοιπες διαστάσεις των «Ημερών Αβροχίας», ό­ πω ς για παράδειγμα ο λυρισμός που, συχνός, ο­ ρατός και αποδεκτός, επειδή ουδέποτε υπερβάλ­ λει, υπάρχει άλλοτε σαν αυτοσκοπός, άλλοτε σαν μέσο για επισημάνσεις, άλλοτε σαν προστά-

Κριτική

διο μιας υπαρξιακής κατάδυσης ή ανύψωσης. Ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, το ειδικής σημα­ σίας στοιχείο στην ποίηση της Ζωής Σαμαρά βρί­ σκεται σε κάποιες σελίδες που απροκάλυπτα προτείνουν καινοτομίες εφαρμοσμένες μεν και στο σύνολο της συλλογής, όμως συνήθως συγχωνευμένες στη γενικότερη δυναμική των πο ιη­ μάτων. Μιλώ για τις σελίδες εκείνες που φέρο­ ντας και μεταφέροντας σύγχρονες απόψεις για τον πολιτισ μό και κυρίω ς τον Λόγο, κάνουν μια ευχάριστη εξέγερση και νομιμ οποιο ύν μια τολμη­ ρή ποιητική λειτουργία. Μια λειτουργία θεμελιω ­ μένη έκδηλα σε πηγές γνωσιολογικές, που όμως δεν παύει να αντιστοιχεί στη δεοντολογία του εί­ δους, ακόμη και με παραδοσιακά κριτήρια. Στην ουσία, τα ποιή ματα αυτά, από τα οποία ενδεικτικά και όχι περιο ρισ τικά αναφέρω την «Ποίηση», τον «Λόγο» και την «Ιερογραφία», κλονίζουν την κλα­ σική προκατάληψη περί μη δυνατότητας ύπαρ­ ξης δοκιμιακής σκέψης στην ποιητική γραφή. Απόδειξη της επιτυχίας του εγχειρήματος της Ζωής Σαμαρά, θεωρώ το σημαντικό ποίημα της συλλογής με τίτλο «Κοινωνία», του οποίου και τμήμα παραθέτω:

Πρωτοτυπία σημαίνει ν’ ανακαλύπτεις τελευταίος να έχεις ακούσει όλες τις φωνές κι όλους τους αλέκτορες που λαλούν πριν ξημερώσει Να λες το ίδιο και ν’ ακούγεται αλλιώτικο Να μην σ ’ αναγνωρίζουν οι άλλοι σ’ ό,τι γράφεις να λένε τόγραψε άλλος πλατύτερος από τη νύχτα Κι εσύ να συμφωνείς μαζί τους Πρωτοτυπία σημαίνει να μην μπορεί κανείς να γράψει τα ίδια μετά από εσένα Μιγάς πρωτόγονος μαζί κι αφέντης του καιρού σου τις λέξεις να τις βρίσκεις σε βιβλία μα πρώτα να τις ονειρεύεσαι. Ένας στίχος του ποιήματος «Λόγος» αναφέρει κάποια στιγμή «και εκείνος ανέτρεψε την πράξη με τον λόγο». Νομίζω πω ς με τον λόγο της, σε κά­ ποια ποιήματα της συλλογής «Ημέρες Αβρο­ χίας», η Ζωή Σαμαρά ανέτρεψε μια μακροχρόνια, μονοδιάστατη λογική και πρακτική και εισήγαγε εύστοχα μια άλλη, που δυσπισ τεί στον ακρωτη­ ριασμό ή την κατάτμηση των σύνθετων ανθρώπι­ νων λειτουργιών, όποτε αυτές παράγουν τέχνη. Νένη Ευθυμιάδη

Αποκωδικοποιείτη γραφή αλλά και το γράψιμο για να φέρει στο φως τη μυστική, μαγική τους δύναμη: να υφαίνουν παραμύθια που

Μΰβίογοφι (τόζριβίίον

αντιγράφουν την πραγματικότητα ή το αντίστροφο. Μια μπαρόκ σύνθεση, όπου ο Φάις μας κλείνει από την αρχή το μάτι, συνωμοτικά, καταργώντας τα όρια, ανάγοντας το λόγο και την ετερότητα σε αρχές της συγγραφής και της ύπαρξης.

χ ου ν μ π ει στη σ ωστή του ς θέση και ο πα ντοδ ύ­ ο μυθιστό ρ ημ α του Μ. Φάις «Αυτοβιογραφία ναμ ος αφ η γητή ς έχει καθ ίσ ει στο θρ ό νο του. Γι’ ενός βιβλίου» είναι ένα βιβλίο όπ ου η ισ τορία αυτό το λόγο, ο χ ω ρ ισ μό ς είναι σ ημαίνω ν, και π ρ ο σ π α θ εί να απ οκτή σει θέση στην α φ ή γη­ ση εις βάρος της ίδιας της αφ ή γησ ης. Έ ν α βι­ για τον ίδ ιο λό γ ο είναι και π α ραπ λανητικός : οι υ­ π ε ρ β ο λικές λεπτομέρ ειες με τις οπ οίες πα ραβλίο όπ ου ιστορία, α φ ή γησ η και αφ η γημ ατολο γ ία α λλη λοαναιρ ο ύνται διαδοχικά, πρ ο κειμένο υ φ ορ τώ νεται ο αναγνώ στης στα «χνώτα της π ό ­ να εμφ α νισ τεί στο τέλος γυ μνό ς ο σ κελετός του λης» όταν γ ια κάθε κασέτα μα θαίνει τον αρ ιθμ ό μυ θιστορήματος. Και ο σ κελετός αυτός ε μφ α νί­ της, την πλ ε υ ρ ά πο υ κάθε φ ο ρ ά απομαγνητοζεται μεν, το π ο λυ-κείμ ενο όμ ω ς π ο υ οδ ηγεί φ ωνείται, την ημ ε ρ ομ ην ία μα γνητοφ ώ νησης, τη στην α π οκάλυ ψ ή του δεν στερείται μυθιστορηδιεύθυνσ η του ομιλούντος, λόγ ου χάρ η, κα λ ύ­ ματικότητας, δεν α ναιρ εί το μυθιστό ρ ημ α ω ς εί­ πτο υν την κυρ ίαρ χη μυ θο πλα σία, αποκρ ύπ του ν δος. Απομ υθ οπ οιώ ντας στο έ π α κ ρ ο τις δο μές ε π ιμελώ ς δ ιά του ρ εαλισ μο ύ τις αρχές της. Το του, εκθέτοντας το κείμενο στη βία του σ υγγ ρα ­ πρ ώ τ ο μέρος, το «Αρχείο», συντίθεται α π ό κά­ φ έα, του αφ ηγητή α λλά και του αναγνώ στη, ο π ο ιες α π ομ αγνητο φ ω νήσ εις πρ αγμ ατικές - πο υ Φάις γ ρ ά φ ει το μυθιστό ρ ημ α του μυ θιστο ρ ήμ α­ δεν είναι πρ αγμ ατικές ή μ π ο ρ ε ί και να είναι αλλά τος και της γ ρ αφ ής , η ιδ ιαιτερότητα του οπ οίου δεν είναι αυτό το ζητούμενο - και φ ανταστικές. έγκειται στον α ρ ιθμ ό τω ν εκδο χώ ν και τω ν Α π οσ π ά σ μα τ α α π ό ε φ ημ ερ ίδες π ο υ κυρίω ς α ­ πραγματικοτήτω ν πο υ διαπλέκο νται στη σύνθ ε­ σ χολο ύνται με μικρές ειδ ήσ εις της κ α θ ημ ερινό­ σή του. τητας μιας πό λης . Φ ωτοτυπίες, οι οπ οίες φ υ σ ι­ Για να σ υγγ ρά φ ει το μυ θιστό ρ ημ α του μυ θι­ κά δεν αναπ αρά γονται οπτικά στορήματος, ο Φάις διέρχεται ό ­ ως τέτοιες. Γρά μμ ατα α π ό μία λ α τ α - πιθα νά - στάδια σ υγγ ρα ­ στήλη α λ λ η λογρ αφ ίας . Συντα­ φ ής ενός έργου, α λλά και όλο υς γές, απ οσ πά σ μ α τ α α π ό π ρ ακτι­ τους αφ η γημ ατικού ς τρ όπους. κά μιας δίκης, καταχω ρ ήσ εις Ο χ ω ρ ισ μό ς του βιβ λίου σ ε τρ ία διαφ ημισ τικές. Η πα ρ ά θ ε σ η και μέρη είναι σ ημ αίνω ν - όσ ο και μόνο τω ν κομ μα τιώ ν αυτών, πο υ Αυτοβιογραφία παραπ λανητικός: διαχω ρίζει την φ ω τίζουν την π ό λ η και τ ην ιστο­ εν ό ς βιβλίου πρ ο ετοιμ α σ ία της σ υγγραφ ής, ρ ία της, θα μπ ορ ο ύσ ε να αποτετη συλλο γή του υλικού α π ό τα λέσ ε ι ένα μυθιστόρ ημα, εάν ο Αθήνα, Καστανιώτης, 1994 σχεδιάσ μ ατα και την τελική σ ύν­ Φάις έδινε στο κείμενο αυτό το Σελ. 264. Δρχ. 3.000. θεση, όπ ου όλες οι ψ η φ ίδες έ-

Τ

Κριτική

όνομα και αν κράταγε μέχρι τέλους της γρ αμμή της αλη θοφά νειας πο υ - υποτίθεται - ότι υπ ο­ στηρίζει. Στα ντοκουμέντα, όμως, παρεμ β άλλονται.κασέτες χ ω ρ ίς αριθμό, φ ανταστικές συνε­ ντεύξεις σε «φωτοτυπίες» για να υπονομεύσουν τη-φ ωτογραφ ική, απολύτω ς αληθινή πρ αγματι­ κότητα πο υ ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια του αναγνώςτη. Δ ιότι ο Φάις, κι α π ό κει πηγάζει η υ­ πέροχή γοητεία του βιβλίου του, δεν θέλει να δώ σει στοιχεία για μια δεκαετία, έναν αιώ να και μια πόλη, ού­ τε να εντάξει Απομυθοποιώντας στο έπακρο κ ο μ μ ά τ ι α τις δομές του, εκθέτοντας το π ρ α γ μ α τ ικ ό ­ τητας στη κείμενο στη βία του μ υ θ ο π λ α σ ία συγγραφέα, του αφηγητή αλλά του - από τον Ντος Πάσος και του αναγνώστη, ο Φάις ώς τον Παζογράφει το μυθιστόρημα του λίνι αυτό α ­ ποτελεί γνω ­ μυθιστορήματος... στό τερτίπι Από την αρχή μέχρι το τέλος του μυθιστοτου βιβλίου θέλει να δείξει ρ ή μ α τ ο ς . Από την αρ ­ πόσο το μυθιστόρημα είναι χή μέχρι το τέλος του βι­ πάνω απ’ όλα γλώσσα, πόσο η βλίου, θέλει πραγματικότητα της να δείξει π ό ­ λογοτεχνίας είναι λόγος, και σο το μυθι­ στόρημα εί­ μάλιστα λεκτικό παιχνίδι, ναι πά νω α π ’ φορέας απορίας όσο και ό λα γλώσσα, πό σ ο η πραγθαυμασμού για τα πράγματα. μ α τ ικ ό τ η τ α της λογοτε­ χνίας είναι λόγος, και μάλιστα λεκτικό παιχνίδι, φ ορέας απ ορίας όσ ο και θαυμασμού για τα πράγματα. Το δεύτερο μέρος περ ιλαμ β άνει τις πιθανές συνθέσεις πο υ μπ ορ ο ύν να γίνουν απ ό το υλικό του πρ ώ το υ μέρους, τέσσερις εκδοχές εν συνόλω. Η διαφ ορετική αρχή τ εσ σ άρω ν διαφ ορ ετι­ κών μυθιστορημάτων πο υ ποτέ δεν θα γρ α ­ φτούν. Ο απ ροσ δόκητος θάνατος τεσ σ άρω ν βι­ βλίω ν επιβεβαιώνεται από τη γέννηση ενός τρ ί­ του π ο υ εμφανίζεται στο τρίτο και τελευταίο μέ­ ρος, για να πα ραμ είνει κι αυτό με τη σ ειρά του ημιτελές, έρ μαιο τω ν διαθέσ εω ν του θηλυκού α ­ φηγητή α λλά και του αρσενικού σ υγγραφ έα, το έργο του οποίου περιέχει. Τα δύ ο κείμενα, δια­ φ ορ ο πο ιημ ένα σε ε πίπεδ ο γρ αφ ής, αλληλοσυμπληρώ νονται και αντιπαρατίθενται όπ ω ς η α-

Κριτικη

φ ηγ ήτρ ιατο υ ενός με το συγγραφ έα του άλλου. Τελικώς, κανένα κείμ ενο δεν ολοκληρώνεται, όλες οι ισ τορίες ριζώνουν στο πα ρελθ όν και ει­ κάζουν απ λώ ς μία λογική συνέχεια. Ο Φάις, ό­ πω ς ήδη είπαμε, ανακρίνει το λ όγο και τις δυνατότητές του: την εντελέχεια μιας μικροείδησ ης του τοπικού τύπου, την αμεσότητα της η μ ερ ο­ λογιακής καταγραφής, την πειστικότητα του κλασικού μυθιστορήματος. Ανακρίνει τις λέξεις ακό μα και σε οπτικό επίπεδο: τονισμένοι τίτλοι, μικρότεροι χαρακτήρες και άλλη σελιδ οπο ίη ση στο βιβλίο πο υ περιέχεται στο τελευταίο μυθι­ στόρημα, πλά γιο ι στις ημερ ολογιακές καταγρα­ φές. Α π οκω δικο πο ιεί τη γρ αφ ή αλλά και το γρ ά ­ ψιμο γ ια να φ έρει στο φ ω ς τη μυστική, μαγική τους δύναμη: να υφ αίνουν πα ρ α μ ύθ ια πο υ αντι­ γρ ά φ ου ν την πραγματικότητα ή το αντίσ τροφο. Το μυθιστόρημα της γ ρ αφ ής λ οιπό ν αρχίζει απ ό τη σελίδα 9 του βιβλίου, απ ό τον πρ ώ το τίτ­ λο και τελειώνει με την απ ορ ία της αφ ηγήτριας «Πού είχα μείνει;» στη σελίδα 259. Το βιβλίο, στην εκτενή «αυτοβιογραφία » του, πρ ο λαβ αίνει όχι μόνο να γεννήσει πραγματικότητα αλλά και ήρωες. Η απ οσπασματικότητά τους δεν είναι τυχαία, είναι σύμφ υτη με την α ιω ρούμενη ύπ αρ ­ ξή τους. Εβραίοι πο υ έφυγαν, σώθηκαν, έγρ α­ ψαν - ή μήπω ς όχι; - σ υγγραφ είς πο υ αυτοαποκαλύπτονται, σαρ κοβό ρες σχέσεις τω ν ηρ ώ ω ν όχι μόνο με τους άλλους α λλά με το πανέξυπνο, νευρωτικό εγώ τους. Π ρό σ ω πα σ υ μ πλη ρω ματι­ κά, ίσως και ταυτιζόμενα, ο Μ άκης πο υ ζει κι ο Ευθύμης πο υ τον καταγράφ ει - καταγράφοντας τη δική του πορ εία. Ό μ ω ς το «Μάκης» δεν είναι ίσως υποκοριστικό του Ευθύμης; Π ρό σ ω πα που αλλάζουν θέση, όπω ς η Μ άγδα π ο υ απ ό απλή α ­ ναφ ο ρ ά γίνεται παντοδύναμη αφηγήτρια, π ρ ό ­ σ ω π α περ ασ τικά και άλλα π ιο σταθερά, πο υ αλ­ λάζουν π ρ ο σω πεία. Χρόνοι πο υ εναλλάσσονται, π ρ ό σ ω π α του ρήματος πο υ εναλλάσ σ ονται και διερευνάται η λειτουργία τους. Η Ιστορία ξανα­ γρ αμμένη μέσ α απ ό τη μαρτυρία, κατά τρ όπ ο πο υ να μη δη μιου ργ εί ενστάσεις. Μ ία μπαρ όκ σύνθεση, όπου ο Φάις μας κλείνει απ ό την αρχή το μάτι, συνωμοτικά, καταργώντας τα όρια, α ­ νάγοντας το λόγ ο και την ετερότητα σε αρχές της σ υγγραφ ής και της ύπαρξης. Εικόνες και θρ αύσ ματα ισ τοριώ ν πο υ επανέρχονται, ποτέ τα ίδια, σκιές και φ ωτοσκιάσεις, τα είδ ω λα και οι πα ρα μ ορ φ ώ σ ε ις τους. Έ να γοητευτικότατο κεί­ μενο, εκπληκτικής ωριμότητας, απ ό έναν πρ ω τοεμφ ανιζόμενο λογοτέχνη πο υ υπόσχεται π ά ­ ρ α πολλά. Τιτίκα Δημητρούλια

ιa m m y o

Οί μ ύ θ ο ι και οι ισ τ ο ρ ίε ς

του

Ά ν τερ σ εν μ π ο ρ ο ύ ν και σ ή μ ερ α και γιο πάντα να επικοινω νούν μ ε α να γνώ στες

ψ α ώ α ζ Α η ψ ιν

π οικίλω ν ηλικιών

Μ υρτώ Γεωργίου - Νίλσεν έχει σ πο υδ άσ ει σ παθ ού ν να π είσ ουν για την π οιότητα του τα λέ­ ψ υχολογία κι έχει ζήσει αρκετά χρό νια στη ντου τους ένα κοινό «ειδικών και μη», ο Άντερ­ Δανία, διδάσκοντας αυτή την επισ τήμη στο σεν κρατά μια εξέχου σα πά ντα θέση στην π α ­ Π ανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης. Έ τσι, λοιπόν, γκό σ μ ια βιβλιοθήκη - μια θέση πο υ ως ένα βαθ­ μοιάζει απ όλυ τα φ υσ ικό π ο υ κάπ οια στιγμή α ­ μό έχει υπ οχ ρ εω θ εί να τη μο ιρ ασ τεί με τον κατά πο φ ά σ ισ ε να κάνει μια ψ υχογραφ ική ανάλυση πο λ ύ κατοπινό του Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ. του Άντερσεν βασισμένη πά ν ω στα 103 π α ρ α ­ Α λλά ο Μικρός Πρίγκιπας του τελευταίου είναι μύθια και διηγήματα του Δ ανού σ υγγ ραφ έα πο υ μια σ αφ ής μειονότητα, καθώς δ ίπ λ α του υπ ά ρ ­ έχουν μεταφ ραστεί στα ελληνικά. χουν π ά ντα το Άσχημο Παπάκι, το Κορίτσι με τα Ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν υ πήρξε ο σ υγγ ρα­ σπίρτα, το Μολυβένιο στρατιωτάκι, η Βασίλισσα φ έας εκείνος πο υ κατάφ ερε να τοπ οθ ετήσ ει το του χιονιού και τα τ όσ α ά λλα π ρ ό σ ω π α π ο υ γεν­ όνο μά του ανάμ εσα στους «αθάνατους» λ ο γ ο ­ νήθηκα ν μέσ α στο μυ αλό του Δ ανού δη μιου ρ ­ τέχνες μ ’ ένα έρ γο πο υ δεν ανήκε ούτε στα μυ θι­ γο ύ τους. στορήματα, μήτε στα πο ιήματα, α λλά στο κατά Π αρ ακάμπτω την όπ οια π ρ ο σ π ά θ ε ια ανακά­ κάπ οιο τρ όπ ο πα ραγ νω ρισμ ένο είδος του π α ­ λυψ ης σ υγγ ραφ έω ν τού σήμερα, πο υ τα π α ρ α ­ ραμυθιού. μύθια τους ίσ ω ς να είναι εφ ά μ ιλλα τω ν έργω ν Μ πορεί, βέβαια, στην εποχή του τα π α ρ α μ ύ ­ του Άντερσεν και τους λόγ ου ς π ο υ αυτά - εφ ό­ θια να είχαν μια εκτίμηση πο λύ μεγαλύτερη από σ ον υπ άρ χουν - δεν είχαν την τύχη μιας τόσ ο αυτήν π ο υ γνω ρίζουν τώ ρα, μπ ορ ε ί τότε π α ρ α ­ πλα τιάς αναγνώ ρισης, και π ρ ο χω ρ ώ στη διεμύθια να άκο υγαν και να διάβαζαν όχι μόνο τα ρ εύνηση τω ν λόγ ω ν πο υ οι ισ τορίες του Δ ανού πα ιδιά, α λλά και οι ενήλικες, α λλά ο Άντερσεν πα ρ α μ υ θ ά π α ραμ ένου ν ένα αιώ να μετά το θ ά ­ δε μάγεψε μόνο τους σ ύγχρονούς του, ε ξακο­ νατο του δη μιου ργού τους ανάμ εσα στα α γαπ η­ λου θεί να μαγεύει και τους σημ ερινού ς αναγνώ ­ μένα κείμενα του κοινού. στες - μικρούς και μεγάλους, Τα πα ρ α μ ύ θ ια του Άντερσεν μένει πά ντα στο προ σκή νιο , το π έ ρ α απ ό τον ευφ άνταστο μύθο έργο του π υ ρ οδ οτεί μελέτες, έ­ διαθέτουν μια άρτια λογοτεχνι­ ρευνες, εικο νογραφ ήσεις, τ αι­ κή ενσάρ κω σ η. Α λλά και οι ήρ ω νίες και πο ικίλες εκδόσεις - από ές του - άνθρω ποι, ζώα, φ υτά ή ΜΥΡΤΩ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΝΙΣΛΕΝ πο λυτελή ά λμ πο υμ έω ς λαϊκές αντικείμενα - εκπέμ πο υν ένα

Μ

φ υλλάδες. Ό ταν οι σ ημ ερινοί «παρ αμυ­ θάδες» ασφ υχτιούν μέσ α σ ε π ε ­ ριοριστικές κατατάξεις π α ιδ α ­ γω γ ικώ ν σ κοπιμοτήτω ν και πρ ο -

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας Άντερσεν Αθήνα, Καστανιώτης, 1994 Σελ. 2.188. Δρχ. 2.500.

πάθος- το πά θο ς εκείνο πο υ φ ώ ­ λιαζε μέσα στην ψυχή του αν­ θ ρ ώ π ου π ο υ τα έπλασε. ΓΓ αυτούς τους δύ ο λόγους, νομίζω, πω ς οι μύθοι και οι ιστο­

ρίες του Άντερσεν μπορούν και σήμερα και για πάντα να επικοινωνούν με αναγνώστες ποικίλων ηλικιών. Αν το πα ιδί μέσα στις γραμμές που συν­ θέτουν το Άσχημο Παπάκι παρακολουθεί μια εν­ διαφέρουσα ιστορία, την ίδια στιγμή ο ενήλικος αναγνώστης των ίδιων αυτών γραμμών αντιλαμ­ βάνεται πω ς έχει να κάνει με την καταγραφή της δυνατότητας του ατόμου να υπερβεί τη μοίρα του. Ο Άντερσεν έγραφε ιστορίες που μιλούσαν για τα δικά του πάθη. Τις έγραψε με λογοτεχνι­ κή επάρκεια. Από εκεί και πέρα η υστεροφημία του ήταν ένα υπαρκτό γεγονός. Η Μυρτώ Γεωργίου - Νίλσεν ζήτησε να μελε­ τήσει τον άνθρωπο Άντερσεν μέσα από το έργο του συγγραφέα Άντερσεν. Και το έκανε με σε­ βασμό, μεθοδικότητα, πάθος και μεράκι. Ίσω ς και με κάποια υποκειμενικότητα. Αλλά αυτό εί­ ναι απολύτως φυσικό. Ο καθένας μας έχει τη δί­ κιά του - από ένα σημείο και πέρα απόλυτα πρ ο ­ σωπική - άποψη για το πώ ς είναι ο άλλος, για το γιατί είναι έτσι όπως είναι. Η Νίλσεν θέλησε να δει τον Άντερσεν με αντικειμενικότητα και με σε­ βασμό. Ο τελευταίος αυτός ίσως να της περ ιό­ ρισε το δρόμο προς μια περισσότερο ριζοσπα­ στική ανάλυση του ανθρώπου έτσι όπως κρυβό­ τανε και επενέβαινε στο συγγραφέα. Ο αναγνώστης πάντως της μελέτης της όταν έχει φτάσει στην τελευταία σελίδα, έχει πολύ καλά γνωρίσει όχι μόνο μια άποψη για τον άν­ θρωπο - Άντερσεν, αλλά και τον συγγραφέα, ό­ πω ς και σ ’ ένα ικανοποιητικό ποσοστό και το ί­ διο το έργο του. Η δομή της μελέτης διαθέτει μια αίσθηση οικονομίας που βοηθά στην αποτελεσματικότητα των στόχων της δημιουργού της. Πρώτα παρουσιάζονται οι ήρωες των π α ­ ραμυθιώ ν του Άντερσεν - οι άνθρωποι, τα ζώα, τα φυτά, τα αντικείμενα. Πίσω από τα χαρακτη­ ριστικά τους, η Νίλσεν ανακαλύπτει τις θέσεις κοινωνικές, πολιτικές, φιλοσοφικές - εκείνου που τα επινόησε. Αμέσως μετά γίνεται μια πρ ο­ σέγγιση της έννοιας της οικογένειας έτσι όπως αυτή εκφράζεται μέσα στα παραμύθια. Η οικο­ γενειακή ζωή του Δανού συγγραφέα γίνεται γνωστή στον αναγνώστη. Στη συνέχεια διερευνώνταιτα παραμύθια από πλευρές πιο σύνθετες - κοινωνιολογία, θρησκεία, θυμοσοφία, ψυχο­ λογία, τέχνη και χιούμορ. Οι θέσεις του Άντερ­ σεν, η κοσμοθεωρία του και οι ψυχολογικές του αντιδράσεις εύκολα διακρίνονται μέσα από τα επεισόδια που έχει περιγράψει. Ακολουθεί μία λογοτεχνικών προδιαγραφώ ν ανάλυση των παραμυθιών. Το ύφος τους, η δο­

μή τους, η γλώ σσα τους. Μετά είναι η σειρ ά του ανθρώπου Άντερσεν. Μέσα από τα κείμενα ανα­ καλύπτονται τα πάθη, οι αγωνίες, οι αδυναμίες, οι σχέσεις. Ο Άντερσεν διέθετε μια αντιφατική όσο και ενδιαφέρουσα προσωπικότητα (νά ’ταν αυτή που χάρισ ε στα έργα του τη μοναδικότητά τους ή μήπως αυτά της πρόσφ εραν την πο λυ­ πρόσω πη οντότητάτης;). Ακολουθεί το επίμετρο - από τα πιο ενδιαφέ­ ροντα μέρη της μελέτης. Τα πορτρέτα του Άντερσεν, που διάφ οροι ζωγράφοι έκαναν, και οι κρίσεις του ίδιου του συγγραφέα γ ι’ αυτά. Οι τελευταίες σελίδες της μελέτης καλύπτονται με τη σχετική βιβλιογραφία και τον κατάλογο των έργων του Άντερσεν που έχουν μεταφραστεί στη γλώ σσα μας. Σίγουρα είναι ένα βιβλίο που πέρα από την άρτια εκδοτική του υπόσταση και το πλούσιο φ ωτογραφικό υλικό του, διαθέτει ακόμα μια ευ­ αισθητοποιημένη ανάπτυξη του θέματός του, αλλά και μια πληρότητα που τελικά - καθώς μά­ λισ τα υλοποιείται με μια γλώ σσα απόλυτα πρ ο­ σιτή και στον μη ειδικό αναγνώστη - βοηθά σε μια ουσιαστική γνωριμία με το έργο και τη ζωή ενός συγγραφέα που μας έχει χαρίσει μια δια­ χρονική μαγεία και την πίστη πω ς η φαντασία μπορεί να χαράζει πολυδύναμους δρόμους. Δε θα ήθελα να κλείσω αυτό το σημείωμα δ ί­ χως την προτροπή προς όλους όσοι ασχολού­ νται με ό,τι σήμερα θεωρούμε, ή και ονομάζου­ με «λογοτεχνία για παιδιά», να διαβάσουν τη με­ λέτη της Νίλσεν. Πέρα από την αναγνωστική α­ πόλαυση που θα τους προσφέρει, θα τους βοη­ θήσει να καταλάβουν πώ ς η συγγραφή ενός λο­ γοτεχνικού κειμένου είναι πάντα μια πράξη αυ­ τοψυχανάλυσης του δημιουργού του. Του όποι­ ου λογοτεχνικού κειμένου - του μυθιστορήμα­ τος, του διηγήματος, του ποιή ματος (που έτσι κι αλλιώ ς έχουμε αποδεχτεί την ψυχογραφική τους υπόσταση) αλλά και του παραμυθιο ύ, της φανταστικής ιστορίας για παιδιά (κάτι που αρ­ κετά συχνά κάποιο ι θέλουν να ξεχνούνε ή και δυσκολεύονται να κατανοήσουν). Ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν έμεινε στην ιστο­ ρία γράφοντας παραμύθια. Ό σο μεγάλο κι αν ή ­ ταν το ταλέντο του, όση διάθεση κι αν είχε μέσα στα παραμύθια να κρύψει τις εσωτερικές του παρορμήσεις, το τελικό αποτέλεσμα θα είχε ι­ σχνή ποιότητα αν το είδος του παραμυθιού δεν είχε τη δυνατότητα να ενεργοποιηθεί από έναν τόσο ταλαντούχο συγγραφέα. Μόνος Κοντολέων

ΣΕΙΡΙΟΣ

• Υ π εύ θ υ ν η ενη μ έρ ω σ η • Φ ιλική α τμ ό σ φ α ιρ α • Ο υ σ ια σ τικ ές π ρ ο σ φ ο ρ ές

Σε ένα κατάλληλα διαμορφωμέ­ νο χώρο δημιουργήσαμε ένα πε­ ριβάλλον ζεστό και φιλικό για κάθε βιβλιόφιλο. Επισκεφθείτε το Σείριο και ταξιδέψτε μαζί μας στους ονειρι­ κούς κόσμους του βιβλίου.

Μάρνη 5 & Πατησίων (απέναντι από το Μουσείο) — - 104 33 ΑΘΗΝΑ Τηλέφ. 5221744 ~~ Fax: (01) 5226581

εκδόσεις

Ο

Λ

Κ

Ο

Σ

ΣΕΙΡΑ Μ ΙΚΡΗ Α Ρ Κ ΤΟ Σ

ΔΟΚΙΜΙΑ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΤΟΥ 20ού αι.

Ζακ Ν τεριντα Μιςεα Φουκω

ΖΑΝ - ΠΩΛ ΣΑΡΤΡ

ΤΡΕΛΑ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΝΙΚΟΣ ΦΩΚΑΣ

ΜΠΩΝΤΛΑΙΡ

και

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ

Βουκουρεστίου 3-10564 Αθήνα-Τηλ.; 3254538 · Fax: 3253172

ε κ δ ό σ ε ι ς

Ο

Λ

Κ

Ο

Σ

Σ ΥΓΧΡΟ Ν Η Π ΕΖΟ ΓΡΑΦ ΙΑ

Σελεςτ

ΤΖΕΗΜΣ ΚΡΑΜΛΕΫ

0 ΧΟΡΟΣ ΤΗΣ ΑΡΚΟΥΔΑΣ

U κύριος Προυστ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Βουκουρεστίου 3 -10564 Αθήνα - Τηλ.: 3254538 · Fax: 3253172

ΕΞΑΝΤΑΣ Ε Κ Δ Ο Τ Ι Κ Η

ΓΚΟΡ ΒΙΝΤΑΛ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ Μια συναρπαστική περιπλά νηση στον πολιτισμένο κόσμο του 5ου αιώνα π.Χ ., μια ιστορία που αφηγείται με γλα φ υρ ότητα και χιούμ ορ ο Κ ύρος Σπιτάμα, πρέσβης του Π έρ ση βασιλιά στην Α θ ήνα του Π ερικλή, για τα ταξίδια που έκανε στη Βαβυλώνα, την Ινδία, την Α ρχα ία Κ ίνα και την Ελλάδα αναζητώ ντας το νό η μ α της δ ημ ιουρ γίας του κόσμου. Ο α ρχα ίο ς κόσμος σε όλη την ο μ ο ρ φ ιά και την π ολ υμ ορ φ ία του μέσα απ ό αυτό το σ ύ γχρ ο νο επικό μυθιστόρημα. Μ ετάφραση: Βασίλης Τ ομανάς. Επιμέλεια: Μ άνος Αλεξανδρής. Σελ. 624.

Δ I Δ Ο Τ Ο Υ 5 9 , 1 0 6 8 1 Α Θ Η Ν A - Τ Η Λ . : 3 6 2 2 0 64 - F A X : 3 6 1 3 0 6

(ΙΑΝΤΑΙ-ΛΙ Will ΑΤΑ μόλις κυκλοφόρησε

Ε.Μ. ΣΙΟΡΑΝ Ο κακός Δημιουργός στην ίδια σειρά κυκλοφορούν ΡΕΝΕ ΖΙΡΑΡ Σαίξπηρ - Οι φλόγες της ζηλοτυπίας ΓΙΑΝ ΚΟΤ Θεοφαγία ΦΡΙΝΤΡΙΧ ΝΙΤΣΕ Φιλοσοφικά αποσπάσματα ΜΟΡΙΣ ΜΠΛΑΝΣΟ Ο χώρος της λογοτεχνίας

~ίΥΥϊφϊος Ύαχτα%\ίαθ

Κώστας Ταχτσής

"Συγγνώμην, εσείς δεν είσθε ο κύριος Ταχτσής;"

Ζωρζ Σαρή

"Νινέτ"

Τζον Γκρίσαμ

Συρίλ Κολλάρ

Φιλίπ Λαμπρό

"Η εταιρεία"

"Άγριες νύχτες"

"Δεκαπέντε χρονών"

ΣΥΓΧΡΟ Ν Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Νίκος-Γιώργος Παπουτσίδης

"Το Μ αγικό Τετράδιο και οι ζωγραφιές του" ^

Ρούλα Κακλαμανάκη Αντρέας Παπαδάκης

"Αναδρομικός θάνατος"

"Αβυσσαλέο φως"

ΕΛΛΗΝΙΚΑΙΠϋΗΜΑΓΛ ΧΊ’ΙΣΤΟΤΙΈΝΝΩΝ. ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

JL

Ελληνιιφ διηγήματα

"Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς" (2 τόμοι)

"Και ά λλοι 1200 τίτλοι β ιβ λ ίω ν π ου κέρδισα ν 2.500.000 αναγνώ στες" —Σε Ταχάρ Μ πεν Ζελλούν

"Με χαμηλωμένα μάτια"

ΟΛΑ

ΤΑ Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΑ —

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Εμμ . Μ πενακη 16, 106 78, Α θήνα, Τηλ.: 38.31.078

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΗ BERNARD

Zciioi Ντυιιεζΐλ Ινδοευρωπαϊκοι γόμοι και Δεκαπέντε Ρωμαϊκά ζητήματα

μετάφραση ΕυάγγελοςΓσζής

Οι Φουρναραίοι ------------------ ΝΤΙΝΛΪ ΕΙδΙίΡΗ___________

Ζωοδόχου Πηγής 8 -1 0 6 7 8 Αθήνα- Τηλ.: 3629923

βιβλιογραφικό Αρ. 3 4 8

δελτίο

16 Οκτωβρίου - 30 Νοεμβρίου 1994 Επιμέλεια: Έ φ η Απάκη

ΗΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ των βιβλίων γίνεται με βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟΔελτίο συντάσσεται με την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Γενικά Έργα Βιβλιογραφία

νια αρχαιολογικό ρεπορτάζ για τη Μακεδονία και τη Θεσσαλονίκη, 1981 -1992. Θεσσαλονίκη, Διαγώ­ νιος, 1994. Σελ. 319. Δρχ. 3.120.

ΤΖΙΦΑΣ Α. Βιβλιογραφία νέων ελ­ ληνικών για τη μέση εκπαίδευση. Αθήνα, Κώδικας, 1994. Σελ. 265. Δρχ. 2.600. ISBN960-7332-05-8.

Φιλοσοφία

Γενικά Βιβλιοθηκονομία ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥΓ. Κ. Η Βιβλιοθήκη και τα χειρόγραφα της Μονής του Τιμίου Προδρόμου Σερρών. Κομο­ τηνή, 1993. Σελ. 85. Δρχ. 2.600.

ISBN960-220-497-4. ΣΤΑΪΚΟΣ Κ.Σ. Η βιβλιοθήκη του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Φανάρι. Αθήνα, 1994. Σελ. 34. Δρχ. 5.200. ISBN 960-220-496-6. ~~~Ιστορία ίου βιβλίου BLANCKΗ. Το βιβλίο στην αρχαιό­ τητα. Μετ. Δ.Γ. Γεωργοβασίλης - Μ.

Pfreimter. Αθήνα, Παπαδήμας, 1994. Σελ. 336. Δρχ. 3.640. ISBN 960-206-291-6.

ΣΙΑΣΟΣΛ.Χ. Η ενάργεια των πραγ­ μάτων. Θεσσαλονίκη, Πουρναράς, 1994. Σελ. 724. Δρχ. 5.700. ISBN 960-242-100-2. ΨΥΧΟΠΑΙΔΗΣ Κ. Ιστορία και μέ­ θοδος. Αθήνα, Σμίλη, 1994. Σελ.

446. Δρχ. 4.160. ISBN 960-721862-0.

DERRIDAJ. - FOUCAULT Μ. Τρέ­ λα και φιλοσοφία. Μετ. Κ. Παπαγιώργης. Αθήνα, Ολκός, 1994. Σελ. 130. Δρχ. 1980. ISBN 9607169-22-0. Αποκρυφισμός

Δημοσιογραφία

Ο ελικοειδής χορός. Μετ. Δ.Π. Κωστελένος. Αθήνα, Μακρής, 1994. Σελ. 328. Δρχ. 5.200. ISBN 96085520-0-1.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΟΥ Β. Δώδεκα χρό­

ΑΝΩΝΥΜΟΣ. Πρακτικός ελευθε­

ροτεκτονισμός. Μετ. Τ. Κοτζαμάνης. Αθήνα, Κυβέλη, 1994. Σελ.

80. Δρχ. 830. ISBN 960-7486-03X.

REDFIELD J. Η ουράνια προφη­ τεία. Μετ. Α. Ντούργα. Αθήνα, Διό­ πτρα, 1994. Σελ. 258. Δρχ. 2.910.

ISBN960-364-088-3.

SEDIR. Σίβα εναντίον Ιησού. Μετ. Τ. Κοτζαμάνης. Αθήνα, Κυβέλη, 1994. Σελ. 47. Δρχ. 520. ISBN 9607486-02-1.

VANDENBERG Ρ. Το μυστήριο των μαντείων. Μετ. Δ.Π. Κωστελένος. Αθήνα, Κονιδάρης, 1994. Σελ.

366. Δρχ. 3.535. ISBN 960-7136561-6. Ψυχολογία Εφαρμοσμένη ψυχολογία ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ Ν. Η θεοφαγία. Πρωτογενής και μεταφορική στοματικότητα. Μετ. Ν. Νικολαΐδης - Σ. Σαββόπουλος. Αθήνα, Εστία, 1994. Σελ. 189. Δρχ. 2.800. ISBN 960-05-0574-8.

KREISLER L. Η ψυχοσωματική του παιδιού. Μετ. Ε. Αστεριού. Αθήνα,

Χατζήνικολή, 1994. Σελ. 101. Δρχ.

2.100. ISBN 960-264-087-1.

Ιερά κείμενα

MUSAN Μ. DE ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Η «άλ­ λη» σεξουαλικότητα. Επτά ψυχανα­ λυτικά δοκίμια. Μετ. Λ. Τριαντάφυλ­ λου - Δ. Τσαρμακλή. Αθήνα, Νεφέ­ λη, 1994. Σελ. 248. Δρχ. 2.800.

ISBN 960-211-195-Χ.

ΜΟΛΦΕΣΗΣ I. Η Αποκάλυψη του Ιωάννη. Απόδ. Γ. Σεφέρης. Αθήνα, Αγρα, 1994. Σελ. 73. Δρχ. 8.840.

ISBN960-325-070-8.

Παραψυχολογία

ΣΤΟΥΡΑΪΤΗΣ Γ. Ελευσίνια μυστή­ ρια. Αθήνα, Ίαμος, 1994. Σελ.

202. Δρχ. 5.200. ISBN 960-754000-Χ.

RENARD L. Πώς να δαμάσετε τον καρκίνο. Μετ. Τ. Τραμπάζαλη. Αθή­ να, Ααγής, 1994. Σελ. 157. Δρχ.

2.080. ISBN 960-7585-02-Χ.

EADIE B.J. Αγκαλιασμένη από το φως. Μετ. Α. Ντουργα. Αθήνα, Διό­ πτρα, 1994. Σελ. 175. Δρχ. 1.870.

ISBN 960-364-090-5. Θρησκεία Γενικά Η Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Αθήνα, Αποστολική Διακονία της Εκκλη­ σίας της Ελλάδος, 1994. Σελ. 93.

ISBN 960-315-129-7.

Μυθολογία

GRAVES R. Οι εβραϊκοί μύθοι. Το βιβλίο της Γένεσης. Μετ. - επίμετρο Σ. Ροζάνης. Αθήνα, Ύψιλον/Βιβλία, 1994. Σελ. 295. Δρχ. 4.680. Κοινωνικές Επιστήμες

BAUMAN Ζ. Ο πολιτισμός ως πρά­ ξη. Μετ. Γ. Σκορπέλος. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 245. Δρχ. 2.500.

ISBN 960-293-983-4. Πολιτική ΗΕλλάδα και ο κόσμος 1993-1994. Επετηρίδα αμυντικής και εξωτερι­ κής πολιτικής ’94. Αθήνα, ΕΛΙΑΜΕΠ, 1994. Σελ. 648. Δρχ. 6.135.

ISBN960-7061-16-0.

ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ. Η σκοτεινή νύχτα της ψυχής. Μετ. Α. Κοντός. Αθήνα, Ιάμβλιχος, 1994. Σελ. 246. Δρχ. 3.500. ISBN 960-268-049-0.

Πολιτιστική πολιτική και αναζωογό­ νηση των πόλεων. Επιμ. Φ. Μπιανκίνι - Μ. Πάρκινσον. Αθήνα, Ε.Ε.Τ.Α.Α., 1994. Σελ. 206. Δρχ.

2.600. ISBN960-7190-3556-2.

ΚΑΠΠΑΗΣΔ.Χ. Τα μοναστήρια της Κάπρου. Λεμεσός, ’94. Σελ. 212. Δρχ. 2.500. ISBN 9963-7944-1-6.

ΔΑΜΤΣΑΣ Σ. Το πολλαπλό ρήγμα. Αθήνα, Έψιλον, 1994. Σελ. 255. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7062-47-7.

ΚΑΡΑΚΚΟΥΛΗΣ Δ. (ΑΡΧΙΜ.). Η καταγωγή του ανθρώπου. Αθήνα, 1994. Σελ. 60. Δρχ. 5.000.

ΔΡΕΤΤΑΚΗΣ Μ. Οι εκλογές της ει­ κοσαετίας 1974-1994. Αθήνα, Οδός, 1994. Σελ. 59. Δρχ. 1.040.

ΣΙΑΣΟΣ Δ.Χ. Από την εκκλησιαστι­ κή στη λαϊκή ευσέβεια. Θεσσαλονί­ κη, Πουρναράς, 1994. Σελ. 142. Δρχ. 1.700. ISBN 960-242-101-0.

ΚΟΝΤΗΣ Β. Ευαίσθητες ισορρο­ πίες. Ελλάδα και Αλβανία στον 20ό αιώνα. Θεσσαλονίκη, Παρατηρη­ τής, 1994. Σελ. 209. Δρχ. 2.910.

ISBN 960-260-785-8.

Θρησκειολογία

Μ τίο

ΜΑΪΛΗΣ Μ. - ΜΑΜΑΤΣΗΣ Τ. ΜΠΕΛΛΟΥ Ε. Κομμουνιστικές α­ ξίες και σοσιαλισμός. Αθήνα, Σύγ­ χρονη Εποχή, 1994. Σελ. 347. Δρχ. 2.285. ISBN960-224-715-0. ΧΟΛΕΒΑΣ Κ. Για μια δυναμική ε­ ξωτερική πολιτική. Αθήνα, 1994. Σελ. 233. Δρχ. 3.500. ISBN 9607247-22-1.

CLARK J. Μαρξ, Μπακούνιν και κοινωνικός μετασχηματισμός. Μετ. Γ.Γ. Γαλανόπουλος - Ανέστης. Αθή­ να, Άρδην, 1994. Σελ. 77. Δρχ.

830. ISBN 960-220-735-3. Δίκαιο

Γενικά

Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή της Εκκλησίας. Αθήνα, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλά­ δος, 1994. Σελ. 292. ISBN 960315-167-Χ.

ΔΕΛΗΜΠΑΣΗΣ Α.Δ. Ηαίρεσις του Μο­ νοφυσιτισμού χθες και σήμερον. Τόμος Α1.Αθήνα, 1994. Σελ. 271. Δρχ. 3.120.

ΜΑΓΚΑΚΗΣ Γ. - Α. Η αλληλεγγύη που ονειρευτήκαμε. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 24. Δρχ. 830.

ISBN 960-236-440-0.

ΚΩΝΣΤΑΣ Δ.Κ. - ΤΣΑΚΩΝΑΣ Π.Ι. Ελληνική εξωτερική πολιτική. Αθή­ να, Οδυσσέας, 1994. Σελ. 317. Δρχ. 3.430. ISBN 960-210-210-7.

ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΥ. Τα δικαιώματα των μεταναστών εργα­ τών. Αθήνα, Εστία, 1994. Σελ. 373. Δρχ. 3.500. ISBN 960-05-0578-0. ΠΑΝΤΕΛΗΣ Α.Μ. Οι συνταγματι­ κές ρυθμίσεις του 1986. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 258. Δρχ.

2.600. Οικονομία Κείμενα για την ελληνική βιομηχα­ νία τον 19ο αιώνα. Φυσική εξέλιξη ή προστασία; Επιμ. - εισ. Μ. Ψαλιδόπουλος. Αθήνα, Πολιτιστικό Τε­ χνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, 1994. Σελ. 230. Δρχ. 5.200. ISBN 960244-032-5. ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΣ Κ. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Η νέα παγκόσμια οικονομία. Αθήνα, Εξάντας, 1994. Σελ. 316. Δρχ.

4.160. ISBN 960-256-200-5. ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ Σ.Π. Η άλλη ανά­ πτυξη. Αθήνα, Παπαζήσης, 1994. Σελ. 437. Δρχ, 3.640. ISBN 96002-1061-6. ΚΟΜΙΝΗΣ Λ. Η αλήθεια για την οι­ κονομία. Αθήνα, Κάκτος, 1994. Σελ. 194. Δρχ. 2.080. ΚΟΥΤΡΟΥΚΗΣ Ο. - ΠΕΤΡΑΣ Ν. Κοινωνική Ευρώπη. Αθήνα, 1994. Σελ. 142. Δρχ. 3.120.

Δημόσια διοίκηση ΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Το αλφαβητά­ ριο τοο στρατιώτη. Αθήνα, Δίαυλος, 1994. Σελ. 225. Δρχ. 1040. ISBN 960-7140-62-1. Επικοινωνίες ΚΑΣΤΟΡΑΣ Σ.Δ. Ραδιόφωνο και Τηλεόραση. Οργάνωση - λειτουρ­ γία. Αθήνα, Παπαζήσης, 1994. Σελ. 376. Δρχ. 4.160. ISBN 96002-1055-1.

Παιδαγωγική Εκπαίδευση Γενικά

ΠΡΟΚΟΠΙΔΗΣ Χ.Α. Τα ελληνικά στη γερμανική γλώσσα. Αθήνα, Κά­ κτος, 1994. Σελ. 244. Δρχ. 2.080.. Φυσικές Επιστήμες

ΣΚΑΡΒΕΛΗ - ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ Α. Τα μαθηματάρια των ελληνικών σχολείων της τουρκοκρατίας. Αθήναι, Σύλλογος Προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, 1993. Σελ.

982. Δρχ. 4.160. ISBN 960-713328-5.

Γενικά GRANT Ε. Οι φυσικές επιστήμες στον Μεσαίωνα. Μετ. Ζ. Σαρίκας. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1994. Σελ. 190. Δρχ. 3.325. ISBN 960-7309-49-9.

Μεταφορές

Παιδαγωγική

Ζωολογία

ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ Γ.Ν. Οριζό­ ντια παραγωγή. Αθήνα, 1994. Σελ.

302. Δρχ. 3.120. ISBN 960-220721-3.

NTΟΡΕΝΣΤΑΟΥΕΡ - ΠΑΠΟΥΤΣΑΚΗ Π. Το προικισμένο παιδί. Αθήνα, Το Ποντίκι, 1994. Σελ.

118. Δρχ. 1.560. ISBN 960-840236-0.

FOGLE Β. Η φροντίδα του σκύλου. Αθήνα, Προμηθευτική, 1994. Σελ.

190. Δρχ. 6.030.

Ναυτιλία

Εκπαίδευση

ΘΑΝΟΠΟΥΛΟΥ Ε.Α. Ελληνική και διεθνής ναυτιλία. Αθήνα, Παπαζή­ σης, 1994. Σελ. 367. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-02-1060-8.

Μουσική αγωγή 1. Παιχνίδια με ή­ χους, ρυθμούς, μελωδίες. Αθήνα, Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτι­ κών Βιβλίων, 1994. Σελ. 199.

Λαογραφία Μουσικές και χοροί του Ανατολικού Αιγαίου. Πρακτικά Συνεδρίου. Αθή­ να, Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου», 1994. Σελ. 237. Δρχ. 2.600. ΚΑΙΡΟΦΥΛΑΣ Γ. - ΦΙΛΙΠΠΟΤΗΣ Σ.Γ. Αθηναϊκό ημερολόγιο 1995. Αθήνα, Φιλιππότης, 1995. Σελ.

256. Δρχ. 3.640. ΚΟΥΤΕΛΑΚΗΣΧ.Μ. Ανασκευή στα τοπωνυμικά παράδοξα Αττικής. Αθήνα, Κ.Ε.Ο., 1994. Σελ. 48. Δρχ. 2.280. ISBN 960-7443-00-4.

ZELLEKEΚ. Ρητά και παροιμίες της Αιθιοπίας. Αθήνα, Ντουντοΰμης. Σελ. 93. Δρχ. 1.245. ISBN 9607026-56-Χ.

ΔΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Γ. - ΚΑΖΑΖΗΣ Ν. - ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΕΛΑΤΟΣ Σ. Η έκθεση ιδεών από το Α στο Ω. Αθή­ να, Εκπαιδευτήρια «Κωστέα - Γεί­ τονα», 1994. Σελ. 206. Δρχ. 2.200.

ISBN 960-7477-02-2. ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Δ. - ΚΟΡΝΕΔΑΚΗΣ Γ. - ΡΩΜΑΣ Χ.Γ. Κείμενα λο­ γοτεχνίας Α1Γυμνασίου. Ερμηνευτι­ κή προσέγγιση (επιλογή). Αθήνα, Επικαιρότητα, 1994. Σελ. 312.

ISBN 960-205-315-1. ΟΜΧΔΑ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ Σ.Φ.Ν. ΡΕΘΥΜΝΗΣ. Έκφραση - έκθεση. Προβλήματα διδακτικής στο Γυμνά­ σιο και το Λύκειο. Ρέθυμνο, Τυπο­ σπουδή, 1994. Σελ. 78. Γλώσσα Ξένες γλώσσες

Κοινωνική ανθρωπολογία ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ Δ. Η εξέλιξη της αν­ θρώπινης σεξουαλικότητας. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1994. Σελ.

183. ISBN 960-344-032-9.

Ελληνοτουρκικό λεξικό. Αθήνα, Ροδαμός, 1994. Σελ. 839. Δρχ.

7.280. ISBN 960-7039-35-Χ. ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ Ε. Νέα πλήρης γραμματική και συντακτικό της γαλ­ λικής γλώσσας. Πειραιάς, Delaroche, 1994. Σελ. 336.

Εφαρμοσμένες Επιστήμες Ναυτιλία ΜΠΑΤΗΣ Ε. Το Αρχιπέλαγος που ταξιδεύει. Αθήνα, Πιτσιλάς, 1994. Σελ. 298. Δρχ. 3.120. ISBN 9607112-37-7. Τέχνες Γενικά ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Η. Κυρίως αυτό. Αθήνα, Νεφέλη, 1994. Σελ. 64. Δρχ. 1.245. ISBN960-211-181-Χ. Ιστορίατηςτέχνης. Larousse. Τόμος Δ’. Μετ. Γ. Παρίσης. Αθήνα, Βιβλιόραμα, 1994. Σελ. 252. Δρχ.

13.500. ISBN 960-85414-4-1.

POLLITT J.J. Η τέχνη στην ελληνι­ στική εποχή. Μετ. Α. Καζή. Αθήνα, Παπαδήμας, 1994. Σελ. 413. Δρχ.

12.480. ISBN960-206-288-6. Αρχιτεκτονική ΧΟΛΕΒΑΣ Ν.Θ. Αρχιτεκτονική του Μεσοπολέμου στα Βαλκάνια. Αθή­ να, Φιλιππότης, 1994. Σελ. 302. Δρχ. 8.320. Ζωγραφική Γιάννης Γαΐτης. Αφιέρωμα. Θεσσα­ λονίκη, Δήμος Θεσσαλονίκης, 1994. Σελ. 52.

Μ τίο

Γιάννης Ψυχοπαίδης. Αθήνα, Αδάμ, 1993. Σελ. 226. Δρχ.

12.480. Ίδρυμα Ευαγγέλου Αβέρωφ - Τοσίτσα. Πινακοθήκη Αβέρωφ. Νέα α­ ποχτήματα. Μέτσοβο, 1994. Σελ.

94. Δρχ. 4.160. ISBN960-85143-63. Φασιανός. Σχέδια. Αθήνα, ADAM, 1994. Σελ. 191. Δρχ. 12.480. ISBN 960-7188-65-9. ΒΑΚΑΛΟ Ε. Γιώργος Βακαλό. Το θέλγητρο της γραφής. Αθήνα, Γκαλερί Νέες Μορφές, 1994. Σελ.

107. Δρχ. 6.240. ΑΝΤΕΡΣΟΝ Τ. Η τέχνη των ιμπρεσιονιστών. Μετ. Γ. Θωμόπουλος. Αθήνα, Μίνωας, 1994. Σελ. 78. Δρχ. 2.250. ISBN 960-240-302-0.

SWINGLEHURST Ε. Η ζωή και το έργο του Μποτιτσέλι. Μετ. Γ. Θωμό­ πουλος. Αθήνα, Μίνωας, 1994. Σελ. 78. Δρχ. 2.250. ISBN 960240-298-9. ΧΑΡΙΣ Ν. Η ζωή και το έργο του Νταλί. Μετ. Μ. Ανδρέου. Αθήνα, Μίνωνας, 1994. Σελ. 78. Δρχ.

2.250. ISBN 960-240-299-7. ΧΑΡΙΣΝ. Ηζωή και το έργο του Πικάσο. Μετ. Μ. Ανδρέου. Αθήνα, Μί­ νωας, 1994. Σελ. 78. Δρχ. 2.250.

ISBN 960-240-301-0. ΧΑΡΙΣΝ. Ηζωή και το έργο του Σαγκάλ. Μετ. Β. Μάστορη. Αθήνα, Μί­ νωας, 1994. Σελ. 78. Δρχ. 2.250.

ISBN 960-240-300-4. ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ Μ. Μια ιστορία της ζωγραφικής. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 478. Δρχ. 10.400. ISBN 960-03-1201-Χ. Φωτογραφία ΞΑΝΘΑΚΗΣΑ.Ξ. Ιστορία της ελλη­ νικής φωτογραφίας 1839-1960. Δ' έκδοση. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 274. ISBN 960-031275-3 Μουσική Ιάνης Ξενάκις. Ένα αφιέρωμα του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου προς έναν απόφοιτό του. Αθήνα,

Adm

Σύγχρονη Εποχή, 1994. Σελ. 120. Δρχ. 3.640. ISBN 960-224-712-6. ΛΕΜΠΕΣΗ Λ. Κύκλος τραγουδιών. Διασκευές έργων των: . J. Haydn L.V. Beethoven - Β. Bartok - D. Kabalewsky - F. Mompou - Μ. Κα­ λομοίρη. Αθήνα, 1994. Σελ. 29. ΠΕΡΙΔΚΑΡΗΣ Γ.Φ. Ορφευς Λευκάδος 1937-1988. Λευκάδα, Μουσικοφιλολογικός Όμιλος Ορφευς, 1992. Σελ. 286. Δρχ.

5.720. ISBN960-220-209-2.

GILLETT C. Ο ήχος της πόλης. Η κλασική ιστορία του Rock. Μετ. X. Παπαδημητρίου. Αθήνα, Νέα Σύ­ νορα, 1994. Σελ. 637. Δρχ. 3.640.

ISBN960-236-428-9.

κείμ. - μετ. - σχόλ. Π. Καλλιγάς. Αθήνα, Ακαδημία Αθηνών, 1994. Σελ. 320. Δρχ. 5.000. ISBN 9607099-16-8. Μελέτες ΠΑΠΑΓΓΕΛΗΣ Θ.Δ. Η ποιητική των ρωμαίων «Νεώτερων». Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1994. Σελ. 290. Δρχ.

4.200. ISBN 960-250-096-4. ΠΑΠΠΑΣ Θ.Γ. Ο φιλόγελως Αρι­ στοφάνης. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1994. Σελ. 250. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7262-94-8. Λογοτεχνία

Χορός

Γενικά

Οχορός πέρα από σύνορα. Επιμ. Α. Ράφτης. Αθήνα, Διεθνής Οργάνω­ ση Λαϊκής Τέχνης, 1994. Σελ. 143. Δρχ. 2.600. ISBN 960-85560-0-7.

ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ Ζ.Π. Στο τέρμα του ατέρμονου δρόμου. Ποιήματα - πεζά. Πάτρα, 1993. Σελ.

343.

Χιούμορ

Ποίηση

160 αντιφασιστικές γελοιογραφίες. Μόσχα 1941-1945. Αθήνα, Το Πο­ ντίκι, 1994. Σελ. 166. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-8402-35-2.

ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ Μ. Πορφυρό ασμάτιο. Αθήνα, Αιγόκερως, 1994. Σελ. 43. ISBN 960-322-033-7.

Ενασχολήσεις Συλλογές ΤΑΖΕΔΑΚΗΣ Π.Ν. Το Τάγμα του Σωτήρος. Αθήνα, Βιβλιοθήκη της Ελληνικής Νομισματικής Εταιρεί­ ας, 1994. Σελ. 87 + Πίν. Δρχ.

12.480. ISBN 960-85522-0-6. Οικιακή οικονομία Ελληνική οινογνωσία. Περιήγηση στα ελληνικά κρασιά. Αθήνα, Ηνίο­ χος, 1994. Σελ. 318. Δρχ. 15.800. Κλασική Φιλολογία Αρχαίοι συγγραφείς ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ. Βίοι παράλληλοι. Νικίας - Κράσσός. Μετ. Λ. Κουσουλας. Αθήνα, Νεφέλη, 1994. Σελ.

138. Δρχ. 1.350. ΠΛΩΤΙΝΟΣ. Εννεάς πρώτη. Αρχ.

ΕΥΘΥΜΙΟΥ Κ. Επιάστηκεν το φεγ­ γάρι. Ποιήματα. Λευκωσία, 1993. Σελ. 67. Δρχ. 2.600. ΘΕΟΦΙΛΗ Κ. Ν. Ένα δωμάτιο γε­ μάτο μπισκότα. Αθήνα, Αλεξίσφαι­ ρο, 1994. Σελ. 28. ΘΕΟΦΙΛΗ Κ. Ν. Περίληψη Έρω­ τος. Αθήνα, Αλεξίσφαιρο, 1994. Σελ. 48. ΘΕΟΦΙΛΗ Κ.Ν. Τρελό παιδί στο ά­ δειο του σακκάκι. Αθήνα, Αλεξί­ σφαιρο, 1994. Σελ. 32. ΚΑΡΑΟΥΛΗΣ Γ. Προσανάμματα. Αθήνα, 1994. Σελ 109. ISBN 96071-88-56-Χ. ΛΑΒΔΑ Α. Άδεια σκηνή. Αθήνα, Αλεξίσφαιρο, 1994. Σελ. 32. ΜΟΛΥΒΙΔΗΣ Γ. Κρύβουν βάσανα του κοχυλιου τα μάτια. Ποιήματα. Θεσσαλονίκη, Νέα Πορεία, 1994. Σελ. 37. ΜΟΣΧΟΒΗ Μ. Εικόνες καταστάσεως θαλάσσης. Αθήνα, Άγρα, 1994.

Σελ. 67. Δρχ. 935. ISBN 960-325113-5. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Ζ. Χρονικό της «Νέας Ευταξίας» για τη «Νέα Εποχή». (Άλλα σατιρικά και άλλα). Αθήνα, Πολύτυπο, 1994. Σελ. 491. Δρχ.

4.160. ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ - ΠΑΝΟΥ Ε. Τα ποιήματα. Εκλογή. Αθήνα, Ακρί­ τας, 1994. Σελ. 402. ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ Α. Αντίδωρο. Αθήνα, Λίβιος, 1994. Σελ. 243. Δρχ.

4.680. ISBN960-7611-00-4. ΧΙΛΙΑΔΑΚΗ Δ. Λίθοιτε και πλίνθοι και κέραμοι. Αθήνα, 1994. Σελ.

107.

AGHA W. Ένας παράξενος μόθος. Μετ. - σχόλ. Δ.Γ. Παπαστράτου. Αθήνα, Περίγραμμα, 1994. Σελ.

31. Δρχ. 1.560.

ASHBERY J. Συρμός σκιά. Μετ. Β. Παπαγεωργίου. Αθήνα, Εστία, 1994. Σελ. 1.100. ISBN 960-050576-4. Πεζογραφία Ο κήπος του αλφάβητου. 12 ευρω­ παϊκά διηγήματα. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 267. Δρχ. 2.800. ISBN 960-04-0942-0. ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ Π. Λιοπύρι σκιές και ξέφωτο. Αθήνα, Πάραλος, 1994. Σελ. 95. ISBN 9607221-14-1. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ Μ. Αυτά που μένουν. Αθήνα, Δελφίνι, 1994. Σελ. 423. Δρχ. 3.640. ISBN 960-309-124-3. ΑΡΚΟΥΔΕΑΣ Κ. Τα κατά Αιγαίον πάθη. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ.

270. Δρχ. 2.800. ISBN 960-040973-0. ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Οι ψυχές της Σαμοθράκης. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1994. Σελ. 223. ISBN 960264-085-5. ΓΚΡΙΤΣΗ - ΜΙΔΛΙΕΞ Τ. Στο δρόμο των αγγέλων. Μυθιστόρημα. Γ1έκ­ δοση. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 223. ISBN 960-03-1251-6. ΖΑΡΚΑΔΑΚΗΣ Γ. Τα μυστικά των

χωρών χωρίς. Αθήνα, Αλεξάν­ δρεια, 1994. Σελ. 189. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-221-083-4.

Παναγίας. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 250. Δρχ. 2.800. ISBN 96004-0971-4.

ΚΑΒΒΑΘΑΣ Β. Ο πειρατής με τη Μερσεντέ. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 262. Δρχ.

3.120. ISBN 960-03-1126-9.

ΣΙΔΕΡΗ Δ. Αλφοθήκαμε. Αθήνα, Δελφίνι, 1994. Σελ. 192. Δρχ.

2.080. ISBN960-309-140-5.

ΚΟΛΟΒΟΣ Β. Θυμάσαι, πατέρα; Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώ­ της, 1994. Σελ. 211. ISBN960-031255-9. ΚΟΝΤΟΣ Γ. Τα ευγενή μέταλλα. (Στοιχεία βιογραφίας). Πεζά κείμε­ να. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ.

282. Δρχ. 4.500. ISBN 960-040972-2. ΛΟΥΝΤΖΗΣ Ν. Στο Ιόνιο Λιμπερτά. Τόμος Γ: Υπερβόρεια Ορθοδοξία. Αθήνα, Περίπλους, 1994. Σελ.

362. ISBN960-7131-13-4. ΜΑΚΡΗΣ Ν. Δον Ζουάν ο νεότε­ ρος. Αθήνα, Δωδώνη, 1994. Σελ.

193. Δρχ. 2.285. ISBN 960-248702-Χ. ΜΑΤΣΑΣ Ν. Από τα γράμματα του Ιωσήφ στη μικρή κεκοιμημένη Ρε­ βέκκα. Κείμενα του διωγμού. Αθή­ να, Εστία. Σελ. 77. Δρχ. 2.000.

ISBN 960-05-0583-7. ΜΠΑΚΟΛΑΣ Ν. Η κεφαλή. Πεζο­ γράφημα. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 119. Δρχ. 1.600. ISBN 96004-0970-6. ΜΠΟΝΕΛΗΣ Δ. Κορύλλου 7. Πά­ τρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, 1994. Σελ.

100. Δρχ. 1.245. ISBN 960-716433-4. ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Το σιωπηλό αστέρι. Πύργος, Νουμάς, 1994. Σελ. 87. ΝΟΛΛΑΣΔ. Οάνθρωπος που ξεχάστηκε. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 211. ISBN 960-03-1276-1. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Δ.Σ. Ραφαήλ Σταυριώτης. Μυθιστορία. Θεσσαλο­ νίκη, Βάνιας, 1994. Σελ. 600. Δρχ.

3.640. ISBN 960-288-026-0.

ΣΚΟΥΡΤΗΣ Γ. Ο μπάτσος. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 195. Δρχ.

2.285. ISBN 960-236-460-2. ΣΚΟΥΡΤΗΣ Γ. Πήδημα θανάτου. Το μυθιστόρημα μιας δολοφονίας. Ε1 έκδοση. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 236. ISBN 960-031235-4. ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣΔ. Το νύχι της γάτας. Αθήνα, Δελφίνι, 1994. Σελ. 83. Δρχ. 1.040. ISBN960-309-142-1. ΦΑΣΟΥΛΑΣΒ. Στο σταυροδρόμι της γειτονιάς. Αθήνα, 1994. Σελ. 283. ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Β. Τα χρόνια της αλμύρας. Ε’ έκδοση. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 93. Δρχ.

1.200. ISBN 960-04-0917-Χ. ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Β. Το τρύπιο βουνό. 21η έκδοση. Αθήνα, Κέ­ δρος, 1994. Σελ. 105. Δρχ. 1.100.

ISBN 960-04-0918-8. Αμαρτίες γονέων. Και άλλα ερωτικά κείμενα του 20ού αιώνα. Επιμ. - μετ. Α. Γιώργος. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 293. ISBN 960-031224-9. ΑΡΑΓΚΟΝΛ. Οι κομμουνιστές. Τό­ μος Ε1:Μάης - Ιούνης 1940. Μετ. Τ. Δημητρούλια. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1994. Σελ. 403. ISBN 960224-706-1.

WESTLAKE D. Βοήθεια! Με κρα­ τούν φυλακισμένο. Μετ. Γ. Ευαγγελίδης. Αθήνα, Alter Παρά Πέντε, 1994. Σελ. 273. Δρχ. 2.495.

WOODS S. Palidrome. Μετ. Κ. Δέτση - Δ. Χριστοδούλου. Παλλήνη, Παλιντρόμ, 1994. Σελ. 438. Δρχ.

1.200. ISBN 960-345-020-0.

ΡΟΔΙΤΗΣ Α. Τέσσερα διηγήματα. Β1 έκδοση. Λευκωσία, Αιγαίον, 1994. Σελ. 95. Δρχ. 1.040.

CERVANTES Μ. DE. Δον Κιχώτης. Τόμος Α1. Εισ. - μετ. - σχολ. Η. Ματ­ θαίου. Αθήνα, Εξάντας, 1994. Σελ.

249. Δρχ. 5.200. ISBN 960-2546192-0.

ΡΟΣΓΟΒΑΣ Θ. Ο κηπουρός της

KAWABATA Υ. Κιότο. Μυθιστόρη­

Μ τίο

μα. Μετ. Π. Ζαχοπούλου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 194. Δρχ.

2.080. ISBN 960-03-1077-7.

COHEN A. Το Βιβλίο της μητέρας μου. Μυθιστόρημα. Μετ. Π. Ζαχο­ πούλου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 143. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-1208-7.

KELLERMANJ. Το Βαλς του διαβό­ λου. Μετ. Α. Μανωλίδης. Αθήνα, Bell, 1994. Σελ. 503. Δρχ. 1.100.

ISBN 960-450-456-8.

CONTRERAS A. DE. Αναμνήσεις ενός κουρσάρου. Μετ. - πρόλ. σημ. Β. Νικολαΐδης. Αθήνα, Opera, 1994. Σελ. 328. Δρχ. 2.910.

CORTAZAR J. Τα Βραβεία. Μυθι­ στόρημα. Μετ. Α. Αλεξοπούλου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ.

488. Δρχ. 3.640. ISBN 960-030669-9.

CRICHTON Μ. Σφαίρα. Μετ. Π. Κωνσταντέας. Αθήνα, Bell, 1994. Σελ: 414. Δρχ. 1.100. ISBN 960450-457-6. ΜΙΣΙΜΑ Γ. Δίψα για έρωτα. Μυθι­ στόρημα. Μετ. Γ. ΚοΒαλένκο. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 198. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-1190-0.

LEVIN J. Το μωρό της Ρόζμαρυ. Μυθιστόρημα. Μετ. Ο. Ευσταθιάδου. Αθήνα, Επιλογή, 1994. Σελ.

222, Δρχ. 2.080.

LERNET - HOLENIA Α. Τα πέπλα της στάχτης. Μετ. Φ. Αρβανίτης. Αθήνα, Opera, 1994. Σελ. 126. Δρχ. 1.350. ISBN 960-7073-18-5.

MUTIS Α. Ένας ωραίος θάνατος. Μετ. Μ. Χατζηγιάννη. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1994. Σελ. 185. Δρχ.

1.245. ISBN960-208-475-8.

MUTIS Α. Η Ιλόνα φθάνει με τη Βροχή. Μετ. Μ. Χατζηγιάννη. Αθή­ να, Ζαχαρόπουλος, 1994. Σελ.

156. Δρχ. 1.245. ISBN 960-208474-Χ.

BIERCE Α. Το μεδούλι της ζωής. Μετ. - πρόλ. - σχόλ. Β. Νικολαΐδης. Αθήνα, Opera, 1994. Σελ. 311. Δρχ. 2.800. ISBN 960-7073-17-7. ΝΤΕΞΤΕΡ Π. Ο μισαλλόδοξος. Μυ­ θιστόρημα. Μετ. Γ. ΚοΒαλένκο.

Μ τίο

Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ.

410. ISBN 960-03-1202-8.

DURRANI Τ. Σκλάβες! Μετ. Β. Κόκ­ κινου. Αθήνα, Το Κλειδί, 1994. Σελ.

446. Δρχ. 2.910. ISBN 960-237093-9.

ρημα και ο sir Waite Scott (18301880). Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 334. Δρχ. 3.120. ISBN 96003-1214-1.

AUSTER Ρ. Το παλάτι του φεγγαρι­ ού. Μετ. Ρ. Αγαπητού. Αθήνα, Ζα­ χαρόπουλος, 1994. Σελ. 397. Δρχ.

1.870. ISBN960-208-472-3.

ΠΑΝΙΤΣΑΣ Κ.Γ. Κωνσταντίνος Χατζόπουλος. Ο ποιητής, ο πεζογράφος, ο κριτικός, ο μεταφραστής, ο ι­ δεολόγος. Πάτρα, Εταιρεία Ελληνοϊταλικής Φιλίας και Έρευνας, 1994. Σελ. 50. Δρχ. 725.

ΠΡΟΪΣΑΕΡ Ο. Κράμπατ. Μετ. Π. Μπουρνόζου. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 229. Δρχ. 2.000. ISBN 960-04-0843-2.

ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ Λ.

Monsieur Macedoine. (Οκύριος Μακεδόνας). Αθήνα, Δελφίνι, 1994. Σελ. 288.

ISBN960-309-152-9.

ΣΟΥΙΝΤΕΛΣ Ρ. Τα χίλια μάτια της νύχτας. Μετ. Κ. Σίνου. Αθήνα, Ψυ­ χογιός, 1994. Σελ. 210. ISBN 960274-097-3.

Δοκίμια

RIHOIT C. Κόκκινο χρώμα στα Βλέ­ φαρα. Μετ. Κ. Ρότσικα. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 303. Δρχ.

2.390. ISBN 960-236-448-3.

RHYS J. Η άγρια θάλασσα των Σαργασσών. Μετ. Σ. Παρίση. Αθή­ να, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 176. Δρχ. 1.870. ISBN 960-236-457-2.

CHARYN J. Ο μυστικός Ισαάκ. Το κουαρτέτο του Ισαάκ Σαϊντέλ. Μετ. Αποστολίδης. Αθήνα, Αγρα, 1994. Σελ. 368. Δρχ. 2.700. ISBN 960325-078-7. Ομιλίες ΠΟΥΡΝΑΡΑΣ Ν.Σ. Λόγοι σε θρη­ σκευτικές, εθνικές και σχολικές γιορτές. Θεσσαλονίκη, Πουρναράς, 1994. Σελ. 63. Δρχ. 800. ISBN 960-242-099-5. Μελέτες Για τον Σκαρίμπα. Εισ. - ανθολ. κείμ. - επιμ. Κ. Κωστίου. Λευκωσία, Αιγαίον, 1994. Σελ. 245. Δρχ.

3.120. ISBN 9963-7912-1-2. ΔΗΜΟΣ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ. Οι πνευ­ ματικοί δημιουργοί του Χαλανδρί­ ου. Αθήνα, 1994. Σελ. 95. ΚΑΡΑΜΒΑΛΗΣ Δ. Η πρωτοπορια­ κή ποιητική ταυτότητα του συνθέτη ποιητή Ανδρέα Α. Αρτέμη. Αθήνα, Αλεξίσφαιρο, 1994. Σελ. 31. ΝΤΕΝΙΣΗ Σ. Το ελληνικό μυθιστό­

ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ X. Πολιτική χρονο­ γραφία -1. 1989-1990. Χώρα υπο­ χείρια παιγνίου. Αθήνα, Καστανιώ­ της, 1994. Σελ. 310. ISBN 960-031240-8. ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ X. Πολιτική χρονο­ γραφία - 2. Απερισκέπτως αυτόχειρες. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 260. ISBN 960-03-1241-9. ΠΑΝΝΑΡΑΣ X. Πολιτική χρονο­ γραφία -3. 1992. Κύκλος φαύλος στροΒιλώδης. Αθήνα, Καστανιώ­ της, 1994. Σελ. 232. ISBN 960-031242-7. ΚΡΑΝΙΔΙΩΤΗΣ Ν. Δοκίμια. Αθήναι, Σύλλογος Προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, 1994. Σελ.

283. Δρχ. 2.600. ISBN 960-713331-5. ΜΑΓΚΛΙΒΕΡΑΣ Δ.Κ. Σε εποχή πο­ λυσήμαντη. Δοκίμια. Αθήνα, Οι Εκδόσεις των φίλων, 1994. Σελ.

154. Δρχ. 1660. ISBN 960-289002-9. ΣΤΑΓΕΙΡΙΤΗΣ Α. Ωγυγία ή αρχαιο­ λογία. Τόμοι Β'+Γ1. Αθήνα, Ελεύ­ θερη Σκέψις, 1994. Σελ.

576+518. Δρχ. 6.760 (ο κάθε τό­ μος). ISBN 960-7199-31-6. ΧΑΤΖΗΣ Θ. Ατενίζοντας τη ζωή. Δοκίμια στοχασμού και προβλημα­ τισμού. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1994. Σελ. 134. Δρχ. 1.560. ISBN 960-205-313-5.

WILLIAMS R. Κουλτούρα και ιστο­ ρία. Εισ. - μετ. Β. Αποστολίδου. Αθήνα, Γνώση, 1994. Σελ. 348.

Δρχ. 4.885. ISBN960-235-565-4.

SHERRARDP. Χριστιανισμός και έ­ ρως. Μετ. Π. Σουλτάνας. Αθήνα, Πεμπτουσία, 1994. Σελ. 74. Δρχ.

1.100. ISBN 960-7176-15-4. Θέατρο

Μακεδονίας. Αθήνα, Ίδυμα Γουλανδρή - Χορν, 1994. Σελ. 43. Δρχ.

1.040. ISBN 960-7079-36-1. Βιογραφίες ΠΟΥΛΗΜΕΝΑΚΟΣΑ.Γ. Η Πέτρινα από τον 17ο αιώνα. Αθήνα, 1989. Σελ. 202. Δχ. 3.120.

Γενικά

Μαρτυρίες

ΤΟΜΑΝΑΣ Κ. Το θέατρο στην πα­ λιά Θεσσαλονίκη. Θεσσαλονίκη, Νησίδες, 1994. Σελ. 215. Δρχ.

4.160. ISBN 960-8480-000.

ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ - ΠΑΝΟΥ Ε. Ημερολόγιο πορείας. Βιογραφικά στοιχεία. Αθήνα, 1994. Σελ. 219. Ελληνική ιστορία

Εργα

Ακατάλληλον δι’ ανηλίκους. Τρία μονόπρακτα του Ανιζή. Αθήνα, Δε­ καεπτά Όγδοα, 1994. Σελ. 78. Δρχ. 1.245. ISBN 960-85561-0-4. ΠΕΡΙΚΛΕΟΥΣ - ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Ε. Το άλλο μισό του ουρανού. Θεατρικό μονόπρακτο. Αθήνα, Νε­ φέλη, 1994. Σελ. 125. Δρχ. 1.560.

ISBN960-211-192-5.

Ντοκουμέντα της Αντίστασης. Αθή­ να, Το Ποντίκι, 1994. Σελ. 324. Δρχ. 2.080. ISBN 960-8402-34-4. ΑΡΣΕΝΙΟΣ Λ.Α. Το έπος των Θεσσαλών αγροτών και οι εξεγέρσεις τους 1881-1993. Τρίκαλα, 1994. Σελ. 326. Δρχ. 4.160. ISBN 96085497-2-8.

Γενικά

ΒΑΓΙΑΚΟΣ Δ.Β. Η συμβολή της Μάνης εις τον Μακεδονικόν Αγώνα 1904-1908. Αθήναι, Σύλλογος Προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βι­ βλίων, 1994. Σελ. 176. Δρχ. 1.560.

ISBN960-7133-30-2.

Έλληνες του Πόντου. Φωτογραφι­ κό Αρχείο Άννας Θεοφυλάκτου. Επιμ. Υ. Διονυσιάδου. Θεσσαλονί­ κη, Κυριακίδης, 1994. Σελ. 136. Δρχ. 2.285. ISBN 960-343-264-4.

ΒΑΡΦΗΣ Κ. Το Ελληνικό Ναυτικό κατά την Καποδισιριακή περίοδο. Αθήναι, Σύλλογος Προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, 1994. Σελ.

342. Δρχ. 2.080.

Λευκώματα

ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ Τ.Α. Τα χωριά του Φαλάνθου. Αθήναι, Αδελφότης Αλωνισιιωτών Αθηνών, 1994. Σελ.

623. Δρχ. 6.760.

Ιστορία

ΖΟΥΚΑΣΑ. - ΣΔΡΟΛΙΑΣ Σ. - ΤΟΥΦΕΞΗΣ Γ. Ενθύμιον Χώρας Τυρνά6ου. Λάρισα, Περιφερειακές Εκδό­ σεις ΕΛΛΑ, 1994. Σελ. 95. Δρχ.

5.200. ISBN960-85 318-1-0. Αρχαιολογία ΚΟΡΤΗ- ΚΟΝΤΗΣ. Ηκοροπλασπκήτης Θεσσαλονίης. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1994. Σελ. 223.

ISBN960-260-805-6. ΜΑΝΑΚΙΔΟΥΕ.Π. Παραστάσεις με άρματα (8ος - 5ος αι. π.Χ.). Θεσσα­ λονίκη, 1994. Σελ. 324 + Πίν. Δρχ.

9.320. ISBN 960-220-705-1. ΠΑΠΑΖΩΤΟΣ Θ. Τα πάθη της ψυ­ χής και η Βυζαντινή ζωγραφική της

ΚΑΡΑΒΙΤΗΣ I. Ο Μακεδονικός Αγών. Απομνημονεύματα. Τόμοι Α'+Β1. Εισ. - επιμ. - σχόλ. Γ. Πετσίβας. Αθήνα, 1994. Σελ. 1.079. Δρχ.

9.360. (Οι δύο τόμοι). ΚΟΛΙΑΣ Τ.Γ. Η θέση του στρατιωτι­ κού στη βυζαντινή κοινωνία. Αθήνα, Ίδρυμα Γουλανδρή - Χορν, 1994. Σελ. 44. Δρχ. 1.040. ISBN 9607079-28-0. ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΟΦΑ­ ΔΩΝ. Σοφάδες. Λάρισα, Περιφε­ ρειακές Εκδόσεις ΕΛΛΑ, 1994. Σελ. 143. Δρχ. 4.160. ISBN 96085318-6-1.

ΜΠΑΖΑΙΟΥ - BARABAS Θ. Μέση και τρόποι μετάδοσης πληροφο­ ριών στο Βυζάντιο. Αθήνα, Ίδρυμα Γουλανδρή - Χορν, 1994. Σελ. 51. Δρχ. 1.040. ISBN960-7079-37-Χ. ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ Ν.Ι. Μελετήματα για τον Ρήγα Βελεστινλή. Αθή­ να, Επιστημονική Εταιρεία Μελέ­ της «Φερών - Βελεσιίνου -Ρήγα», 1994. Σελ. 110. Δρχ. 1.560. ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ. Τα επανα­ στατικά. Αθήνα, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης «Φερών - Βελεστίνου - Ρήγα», 1994. Σελ. 97. Δρχ.

2.080. ISBN 960-85396-1-7. ΤΑΦΡΑΛΗΣ Ο. Η Θεσσαλονίκη, Μετ. Α. Νικολοπούλου. Αθήνα, Τροχαλία, 1994. Σελ. 399. Δρχ.

4.575. ISBN 960-7022-50-5. ΤΣΙΤΣΙΛΙΑΣ Π. Η ιστορία των Κυ­ θήρων. Τόμοι Α'+Β'. Αθήνα, 1993. Σελ. 358+327. Δρχ. 3.120. (ο κάθε τόμος). ISBN 960-85503-1-9 Α', ISBN 960-85503-2-7 Β’. ΧΑΡΛΑΥΤΗ Τ. Έλληνες ναυτικοί και ελληνικά ατμόπλοια. Μύκονος, Ναυτικό Μουσείο Αιγαίου, 1994. Σελ. 143. Δρχ. 7.280. ISBN 96085451-2-9. ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ Κ. Μικρά Ασία. Ο απελευθερωτικός αγώνας 1919• 1922. Αθήνα, Πελασγός, 1994. Σελ. 417. Δρχ. 4.160.

CLIMIS C.C. The illustrated historry of Corfu. Trans. C.S. Climis. Corfu, 1994. Σελ. 128. Δρχ. 2.080. ISBN 960-85345-1-8.

BERL A. Ο ελληνισμός στη Θράκη και στην Κωνσταντινούπολη. Μετ. Η. Ξανθούλη. Αθήνα, Ιστορητής, 1994. Σελ. 182. Δρχ. 2.910. ISBN 960-7602-13-7. Παγκόσμια ιστορία ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥΚ. Ιστορίατης Κύπρου. Λευκωσία. Σελ. 379. Δρχ.

2.600.

SHLOSSERF.E. Ηβασιλείατουαυτοκράτορα Μαυρίκιου (582-602). Αθή­ να, Βασιλόπουλος, 1994. Σελ. 192. Δρχ. 5.200. ISBN960-7100-78-6.

Μ τίο

ταξίδια Γενικά Περιηγητικάθέματα. Υποδομήκαι προ­ σεγγίσεις. Επιμ. Λ. Δρούλια. Αθήνα, Κένιρον Νεοελληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε., 1993. Σελ. 558. Δρχ. 5.000.

ISBN960-7094-21-2. Ελλάδα ΤΡΑΚΑΔΑΣΠ.Α. ΠεριήγησηστοΝομό Αχαΐας. Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις. Σελ. 224. Δρχ. 2.600. Κόσμος £

f.fl

x j

\

X O U W7 H ^ ZZ l\sl *

|U i.A S

ΚΑΡΤΙΕΖ. Ταξίδιαστον Καναδά. Μετ. πρόλ. X. Παπάίωάννου. Αθήνα, Αίο­ λος, 1994. Σελ. 175. Δρχ. 2.000. ISBN 960-7167-72-9.

T V T T in r \

v i

Βενιαμίν εκ Τουδέλης. Το 6ι6λίο των ταξιδιώνστηνΕυρώπη, τηνΑσίακαιτην Αφρική. Μετ. Φ. Βλαχόπουλου. Αθήνα, Στοχαστής, 1994. Σελ. 257. Δρχ.

2.910. ISBN960-303-037-6.

£ £ V 7Γ V » l> Z Γ ν » & V»

T T p O ^ J C t lz i

£^£1

Z Z & rry

n

^ I^

Jsrz

g

£

παιδικά GZ

z % *( j S .

GTGV

j-X O § o fT u j* u s

τ&\>

κ λ

<^>ζ

&<\ςΙ

ΣΤΟΥ ΓΚ ΟΒΟΣΤΗ: Ασκληπιού 3 W 3624610

Ζωοδόχου Πηγής 21 W 3822251

Γνώσεις ΚΑΙΖΕΡΡ. Το βιβλίοτουδάσους. Απόδ. Δ. Θεοδωρακάτος. Αθήνα, Ερευνητές, 1994. Σελ. 284. Δρχ. 5.500. ISBN9607243-54-4.

BURNIED. Λεξικότηςφύσης. Απόδ. Γ. Καρακάσης. Αθήνα, Ερευνητές, 1994. Σελ. 192. Δρχ. 4.900. ISBN960-724351-Χ. Ελεύθερα αναγνώσματα Παραμύθια από την Κω. Επιμ. - απόδ. Β.Σ. Χατζηδασιλείου. Αθήνα, 1994. Σελ. 125. Δρχ. 2.600. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ- ΣΟΥΡΕΛΗΓ. Φουρφουρής ο κότσιφας. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 72. Δρχ. 850. ISBN 960360-205-1. ΣΚΑΝΔΑΛΗΣ X. Η μαρμερένια κόρη κλαίει. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 155. ISBN960-04-0846-7. ΤΡΙΒΕΑΣ Ε. Τα τρία μικρά λυκάκια. Αθήνα, Μίνωας, 1993. Σελ. 40. Δρχ.

2.100. ISBN960-240-239-3.

DISNEY W. Πρίγκιπας και φτωχός. Αθήνα, Ψυχογιός, 1994. Σελ. 48.

ISBN960-274-096-5.

Μ τίο

κ ρ ιτ ικ ο γ ρ α φ ια Ap. 348 25 Οκτωβρίου - 30 Νοεμβρίου 1994 Επιμέλεια: Μ αρία Τρουπάκη______

ΣτηνΚριτικογραφιαπεριλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσειςτων ελληνικώνεκδόσεων που δημοσιεύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

Βιβλιογραφίες - Βιβλίο Μακρυνικόλα Α.: Βιβλιογραφία Γ. Ρίτσου 1924-1989 (Ε. Σπυροπούλου, Διαβάζω, 346) Blanck Η.: Το βιβλίο στην αρχαιότητα. (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 30/10) Φιλοσοφία Βλαστός Γ.: Σωκράτης (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 6/11) Ξενοφών: Ιερών (Μ. Παπαγιαννίδη, Βήμα, 27/11) Θρησκεία Πέτρου Ι.Σ.: Κοινωνική Δικαιοσύνη (Ν.Θ. Μπουγάτσος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 10/11)

ΓκίΒαλος Μ.: Κρίση της Πολιτικής ή Τέλος των Μύθων (Λ. Δημάκας, Νέα, 22/11) Δελαστίκ Γ.: Η νέα «Γιάλτα» (Γ.Ε. Διακογιάννης, Νέα, 25/1) Καράγιωργας Σ.: Μελέτες, άρθρα, ομιλίες (Π. Κουνενάκη, Καθημερι­ νή, 20/11) Σαρδελής Κ.: Ελληνισμός και Ελλαδισμός (Κ. Παπαπάνος, Πολιτικά Θέματα, 4/11), (Σ. Καργάκος, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 27/10) Κοινωνιολογία Κουτσιαράς Ν.: Κοινωνικές επιστή­ μες (Ν. Μουζέλης, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 27/10) Μουζέλης Ν.: Ο εθνικισμός στην ύ­ στερη ανάπτυξη (Σ. Παπασπηλιόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος,

Πολιτική

10/11)

Βαληνόκης Γ. - Νιόλης Σ.: Το ζήτη­ μα των Σκοπιών (Σ. Παπασπηλιόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 27/10) Βοΰλγαρης Γ.: Φιλελευθερισμός, συντηρητισμός, κοινωνικό κράτος (1973-1990) (Π. Πιζάνιας, Καθημε­ ρινή, 22/11)

Νικολαΐδου Σ.: Η Κοινωνική Οργά­ νωση του Αστικού χώρου (Κ. Παπα­ πάνος, Πολιτικά Θέματα, 11/11) Χιωτάκης Σ.: Για μια κοινωνιολογία ελευθερίων επαγγελμάτων (Θ. Διαμαντόπούλος, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 10/11) Ποπόβ Ν.: Ο Σέρβικός λαϊκισμός (Σ. Παπασπηλιόπουλος, Οικονομι­

κός Ταχυδρόμος, 24/11) Τσελς Γ.: Συμμετοχή, εργατικός έ­ λεγχος και αυτοδιαχείριση (Κ. Πα­ παπάνος, Πολιτικά Θέματα, 11/11)

Δίκαιο Βεγλερής Φ.Θ.: Η αρχή της ισότη­ τας και το Σύνταγμα (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 27/10) Παναγόπουλος Θ.: Δίκαιο προστα­ σίας περιβάλλοντος (Σ. Παπασπη­ λιόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 3/11) Μονιεσκιέ Σ.: Το πνεύμα των νό­ μων (Ε. Κασίμη, Αντί, 345) Οικονομία ΗΑνάπτυξη της Θράκης (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 3/11) Τσούκαλης Λ.: Η νέα Ευρωπαϊκή Οικονομία (Α.Χ. Παπανδρόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 10/11)

Οικολογία Αρχηγός Σπατλ: Που είναι ο αετός;

δελτίο

(Δ. Παυλάκου, Αυγή, 13/11) Γρηγορίου Π., κ.ά. Η Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το περι­ βάλλον και την ανάπτυξη (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 10/11) Τέχνες Βακαλό Ε.: Γ. Βαλακό (Δ. Κατημερτζή, Νέα, 15/11) Γραμματάς Θ.: Ιστορία και θεωρία στη θεατρική έρευνα (Τ. Μουδατσάκις, Διαβάζω, 345) Η οικία Χρονάκη (Γ.Π. Σα66ίδης, Νέα, 1/11) Λάπηας Γ.: Καραγκιόζης. Το θέα­ τρο Σκιών (Γ. Ματζ, Αυγή, 20/11) Ο Παρθενώνας (Δ. Παυλάκου, Αυ­ γή, 27/11) Χατζηνικολάου Ν.: Νοήματα της ει­ κόνας (Ε. Ματθιόπουλος, Νέα Με­ σημβρινή, 14/11) Χομπσμπόμ Ε.Τ.: Η σκηνή της τζαζ (Μ. Μαρκουλή, Νέα, 8/11) Γλώσσα Ελληνοτουρκικό Λεξικό (Π. Στάθη, Διαβάζω, 347) Κέντρο Μελετών Ιεράς Μονής Κόκ­ κου Ελλάδος φθόγγον Χέουσα (Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Καθη­ μερινή, 25/11) Κοντοσόπουλος Ν.: Διάλεκτοι και ι­ διώματα της Νέας Ελληνικής (Σ. Μοσχονάς, Καθημερινή, 1/11) Κουνάς Α.: Η κατά Κουνάν τάξις (Γ. Πετρόπουλος, Διαβάζω, 345) Λυπουρλής Δ.: Γλωσσικές παρατη­ ρήσεις (Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Καθημερινή, 22/11) Μαρκαντωνάτος Γ. κ.ά. Βασικό λε­ ξικό της Αρχαίας Ελληνικής (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 24/11), (Γ. Σαρηγιάννης, Νέα,

λωμου. Ποιήματα και πεζά (Α. Αγγέλου , Νέα Μεσημβρινή, 7/11) Βαρβέρης Γ.: Ο κύριος Φογκ (Γ. Πέγκλη, Διαβάζω, 347) Βαρόπουλος Α.: Οήχος του χιονιού (Ε. Χωρεάνθη, Διαβάζω, 347) Γαλανού Ε.: Έφηβη μέρα (Δ. Παυ­ λάκου, Αυγή, 6/11) Κακίσης Σ.: Μη με ζηλεύεις (Γ. Τριανταφυλλίδου, Αντί, 11/11) Καριζώνη - Χεκίμογλου Κ.: Τα πα­ γόνια της Μονής Βλατάδων (Γ. Πε­ τρόπουλος, Διαβάζω, 346) Κέντρου - Αγαθοπούλου Μ.: Ησκο­ τεινή διάρκεια των ημερών (Γ. Πε­ τρόπουλος, Διαβάζω, 347) Μουντές Μ.: Νηπιοβαπτισμός (Β. Παγκουρέλης, Διαβάζω, 346) Μπακονίκα Α.: Θείο κορμί (Α. Κάλ­ φας, Αυγή, 13/11) Οι μεταφράσεις του Γ. Καρυωτάκη (Δ. Καψάλης, Καθημερινή, 29/11) Πέτρου - Βλάσση Σ.: Ερωτικά II (Κ.<· Παπαπάνος, Πολιτικά Θέματα, 18/11) Πρατικάκης Μ.: Τα δυσεύρετα χρώ­ ματα του τέλους (Θ. Ντόκος, Ελευ­ θεροτυπία, 23/11) Σικελιανός Α.: Αντίδωρο (Κ. Τσαού­ σης, Έθνος, 28/11) Σταυρακάκης Δ.: Τόπος σύναξης (Κ. Παπαπάνος, Πολιτικά Θέματα, 4/11) Τσέφος Κ.: Αλφάβητο (Γ. Πετρό­ πουλος, Διαβάζω, 345) Φραντζή Α.: Στεφάνι (Τ. Δημητρούλια, Διαβάζω, 345) Χριστοδουλοπούλου Ζ.: Στο τέρμα του ατέρμονου δρόμου (Κ. Μαλαφάνιης, Διαβάζω, 347) Χριστοφόρου - Κρητικού Α.: Η Ερυ­ θρά Θάλασσα (Γ. Πετρόπουλος, Διαβάζω, 347) Πεζογραφία

1/11)

Τσοπανάκης Α.: Γραμματική της Νέας Ελληνικής (Δ. Μαρωνίτης, Ε. Πετροόνιας, Ε. Κριαράς, Ι.Ν. Καζάζης, Βήμα, 30/10) Ποίηση Αλεξίου Σ. (Επιμ.): Διονυσίου Σο-

Μτίο

Αμπατζόλου Π.: Σημεία και τέρατα (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 29/11) Βιστωνίτης Α.: Φάσματα φθοράς (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 15/11) Βλαχογιάννης Γ.: Μεγάλα χρόνια (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 9/11) (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 31/10) Γκιώνης Δ.: Τώρα θα δεις... (Γ. Μα-

τζουράνης, Αυγή, 27/11) Γρηγοριάδης Θ.: Ο Ναύτης (Α. Λαμπρία, Νέα Μεσημβρινή, 19/11) Γρηγοριάδου - Σουρέλη Γ.: Είναι κανείς εδώ; (Μ. Κοντολέων, Διαβά­ ζω, 347) Δαμιανίδη Α.: Ατομικό καταφύγιο (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 20/11) Δενδρινός Γ.: Χαιρετίσματα από το Νότο (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθε­ ροτυπία, 2/11) Δουκίδου Α.: Πάντα λίγο νωρίς (Τ. Δημητρούλια, Αντί, 11/11) Ζαρκαδάκης Γ.: Τα μυστικάτων χω­ ρών χωρίς (Π. Μπουκάλας, Καθη­ μερινή, 25/11) Θεοτόκης Κ.: Ο παπα - Ιορδάνης Πασίχαρος και η ενόρασή του (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 26/11) Κακούρη Α.: Η σπορά του ανέμου (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 25/11) Κοντοδήμος Κ.: Ο γιος που δεν θα θέλατε να έχετε (Ν. Ντόκας, Ελευ­ θεροτυπία, 27/11) Λάππας Τ.: Στα ψηλώματα του Παρ­ νασσού (Γ. Ματζ, Αυγή, 20/11) Μητρόπουλος Δ.: Κρυφή Ναταλία (Α. Λαμπρία, Νέα Μεσημβρινή, 14/11) Μπακόλας Ν.: Η κεφαλή (Κ. Τσα­ ούσης, Έθνος, 12/11), (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 13/11), (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 22/11) Νόλλας Δ.: Ο άνθρωπος που ξεχάστηκε (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 15/12), (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 21/11), (Ν.Γ.Ξ., Αθηνόραμα, 25/11), (Α. Λαμπρία, Νέα Μεσημ­ βρινή, 21/11) Ξανθούλης Γ.: ΗΔευτέρα των αθώ­ ων (Δ. Κωστίδης, Διαβάζω, 345) Παναγιωτοπούλου Ν.: Διψασμένη ορτανσία (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 30/10) Παπαγεωργίου Κ.Γ.: Των Αγίων Πάντων (Β. Αθανασόπουλος, Κα­ θημερινή, 15/12) Παπακώστας Δ. (Επιμ.) Άνθρωποι και ζώα στη νεοελληνική πεζογρα­ φία (Δ. Μητρόπουλος, Βήμα, 27/11) Ράμφος Κ.: ΟΚατσαντώνης (Δ. Στα­ μέλος, Ελευθεροτυπία, 8/11) Σταμέλος Δ.: Μακρυγιάννης (Κ.

Παπαπάνος, Πολιτικά Θέματα, 18/11) Φάις Μ.: Η αυτοβιογραφία ενός Βι­ βλίου (Π. Μπουκάλας, Καθημερινά,

ράτης (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 30/10), (Β. Χατζ., Ελευθεροτυπία, 23/11)

8/11)

Δοκίμια

Ακρόινι Π.: Τσάτερτον (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 27/11) Ζελάνζι Π.: Ο γυρισμός του Δήμιου (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 25/11) Κις Ν.: Εγκυκλοπαίδεια των νεκρών (Δ. Τσατσούλης, Αντί, 28/10) Κράμλεϊ Τ.: Ο χορός της αρκούδας (Α. Μιχαλοποΰλου, Καθημερινή, 27/11) Λέρνετ - Χολένια: Τα πέπλα της στά­ χτης (Κ. Τσαούσης, 'Εθνος, 13/11) Μεριμέ Π.: Κάρμεν (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 2/11) Μόρισον Τ.: Τζαζ (Α. Λαμπρία, Νέα Μεσημβρινή, 7/11) Πούσκιν Α.: Η κόρη του Λοχαγού (Ε. Χωρεάνθη, Διαβάζω, 346) Τζόυς Τ.: Τζάκομο Τζόυς (Π.Κ. Καθημερνή, 13/11)

Καρτάκης Ε.: Εγκόλπιον Εθνικής Αυτογνωσίας (ΑΘ.Χ. ΠΑΠ, Οικονο­ μικός Ταχυδρόμος, 24/11) Κούρτοβικ Δ.: Η εξέλιξη της ανθρώ­ πινης σεξουαλικότητας (Κ. Τσαού­ σης, Έθνος, 5/11) Ρομιγί Ζ.: Γιατί η Ελλάδα (Α. Καλογεροπούλου, Καθημερινή, 12/11) Σαρός Κ.: Ο Μύθος του Λύγκα (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 20/11) Παιδικά Βόίκλής Γ. - Βοΐκλή Κ.: Λαμπερούλα (Μ. Κοντολέων, Αυγή, 6/11) Κοκκινάκη Ν.: Ναταλία (Μ. Κοντο­ λέων, Αυγή, 6/11) Μάλιναρ Τ.: Λεξικό σεξουαλικής α­ γωγής (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 2/11)

Μελέτες Βλαβιανός X.: Ο άλλος τόπος (Ν. Σεβαστάκης, Καθημερινή, 25/11), (Β. Αθανασόπουλος, Βήμα, 13/11) Γεωργαντά Α.: Ε. Ροΐδης (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 8/11) Ζώρας Γ.: Οι Λογοτέχνες της Παλαι­ ός και Νέας Αθηναϊκής Σχολής στον Φ.Σ. «Παρνασσός» (Ν.Δ. Φορόπουλος, Διαβάζω, 346) Μουλλάς Π.: Ρήξεις και συνέχειες (Β. Αθανασόπουλος, Καθημερινή, 1/11)

Παρασκεβός Π.: Το εκκρεμές που σήμαινε ποιήματα (Κ. Πετράκου, Διαβάζω, 346) Πιερής Μ. (Επιμ.) Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 9/11) Σαββίδης Γ.Π., Κ.Π. Καβάφης και Γ. Ξενόπουλος (Β. Χατζ., Ελευθε­ ροτυπία, 9/11), (Δ. Μητρόπουλος, Βήμα, 30/10) Τσιρόπουλος Κ.: Σημειώσεις γενι­ κής δοκιμής (Δ. Κωστίδης, Διαβά­ ζω, 346) Φαρίνου - Μαλαματάρη Γ.: Γ. Μπε-

Ντάρελ Τ.: Η Ρόζυ είναι συγγενής μου (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 23/11) Σερ A.: 1) Η Μυστηρούλα 2) Ποντικοπωλείο 3) Ο Τερατούλης 4) Το ανθρωπάκι (Α. Λαμπρία, Νέα Με­ σημβρινή, 28/11) Χιούμαν Ε.: Βίος και έργα της γάτας της σοφής (Ν.Ι. Κοκκινάκη, Διαβά­ ζω, 345)

σμος (I. Δημάκης,

Καθημερινή,

1/11)

Τσοτσόρος Σ.Ν.: Ησυγκρότηση του Βιομηχανικού Κεφαλαίου στην Ελλάδα 1898-1939. Τομ. A' (Ν.Λ. Φορόπουλος, Διαβάζω, 347) Ψιλάκης Ν.: Μοναστήρια και ερη­ μητήρια της Κρήτης (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 2/10) Ψυχοπαίδης Κ.: Ιστορία και μέθο­ δος (Ε. Κασίμη, Αντί, 25/11) ΓκεγκορόΒιους Φ.: Μεσαιωνική ι­ στορία των Αθηνών (Σ.Ρ. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 16/11) Μαρτυρίες - Βιογραφίες Σιώρης Γ.: 0 Έλληνας πρωτοσύμβουλος στην αυλή του Σιάμ (I. Ρούσσος, Καθημερινή, 8/11) Φαφαλιού Μ. - Χατζηπατέρας Κ.Ν.: Μαρτυρίες. Κρήτη 1941 (Κ. Ντελόπουλος, Καθημερινή, 1/11) Χερέθ Φ.: Φιλαλήθης εξιστόρηση της κατάκτησης του Περού (X. Στρατηγοπούλου, Διαβάζω, 346) Μυθολογία Γκρέιβς Ρ. - Πατάι Ρ.: Οι εβραϊκοί μύθοι (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 6/11)

Αρχαιολογία Φιλαδελφεύς Α.Θ. Μνημεία Αθη­ νών (X. Κιοσσέ, Βήμα, 13/11)

Ιστορία Ταξιδιωτικά Κέρκυρα. Ιστορία, Αστική ζωή, Αρχιτεκτονική 14ος - 19ος αιώνας (Π. Κατημερτζή, Νέα, 28/11) Μελετόπουλος Μ.: Ιδεολογία του Δεξιού Κράτους 1949-1967 (Δ. Τσατσούλης, Αντί, 11/11) Οικονομίδης X.: Απομυθοποιημένη ιστορία του Κυπριακού στα τελευ­ ταία 50 χρόνια (Γ.Λ. Μπακούρος, Πολιτικά Θέματα, 25/11) Σερέφας Σ.: Το παλίμψηστο της Αγίας Σοφίας Θεσ/νίκης (Γ. Μυρτσιώτη, Καθημερινή, 6/11) Ταλιάνης Α. - Σερέζης Κ.: Ες Κύ­ προν (X. Κιοσσέ, Βήμα, 27/11) Τσιρπαυλής Ζ.: Η Ευρώπη και ο κό­

Βενιαμίν εκ Γουδέλης: Το βιβλίο των ταξιδιών στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική 1159-1173 (Ν. Νικολούδης, Καθημερινή, 15/11) Περιοδικές εκδόσεις Εθνογραφικά Τομ. 9 (Κ. Ντελόπουλος, Καθημερινή, 29/11) 1) Θέατρο 2) Θέατρο 3) Δρώμενα 4) Θεατρικά Τετράδια 5) Εκκύκλημα (Ε. Παλαιολόγου, Επενδυτής, 12/11)

km o

Τα βιβλία της «γνώσης» Ο Υ Μ Π Ε ΡΤ Ο ΕΚΟ

«ι «ι m

18

ΙΣΤΟΡΙΕΣ

ΠΟΥ ΞΕΧΩΡΙΖΟΥΝ

ε κ δ ό σ ε ις , « γ Υ (0 σ Τ | »

'π π ο κ ρ ά τ ο υ ς 31,106 80 Α θ ήν α Τηλ.: 3620 941 - 3621 194 Για του ς Β ιβ λιοπ ώ λες: Α π ο κ λ ε ισ τ ικ ή διάθεσ η Δ ΑΝ ΑΟ Σ Α.Ε. Μ α υρ ομ ιχ ά λη

64,106 80 Αθήνα,

Τηλ.:

3604 161,3631 975, 3611 054

ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗΣ ΜΕΡΑΣ

εκδόσεις «γνώση» Ιπποκράτους 31 Αθήνα 106 80 Τηλ. 36 20 941 - 36 21 194 Fax: 36 05 910

ΦΕΡΝΑΝΤΑ ΦΑΡΙΑΣ ΤΖϊ ΑΛΜΙΙΟΥΚ.Ε.ΡΚΙ ΜΑΟΥΡΙΪΣΙΟ ΓΙΑΝΈΛΙ

Π ρ ιν σ έ ζ α

Έ να ς πρώην τρομοκράτης, μέλ< « Ερυθίρών Ταξιαρχιών, ένας λωπ< και μια βραζιλιάνα τραβεσι συναντιούνται σε μια φυλακή Ρώμης. Από την γνωριμία το προκύπτει ένα συναρπαστικά βιβ ίο που μας ξεναγεί στον σκληρά κάσμ της νύχτας και της παρανομία ίΐ, ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ

23-25, 106 77 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 38 30 955,

fax:

33 03 175

- φ ΜΙΝΩΑΣ «ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΡΙΔΑΣ» κοινωνικό μυθιστόρημα της Ζωής Σπυροπούλου Η Ίριδα μεγαλώνει σε μια μικρή επαρχιακή πόλη της Πελοποννήσου τη δεκαετία του ’50. Με τα άδολα παιδικά της μάτια αντικρίζει τον κόσμο γύρω της και αναρωτιέται: Τι είναι η Ασφάλεια; Γιατί ο φρούραρχος είναι κόκκινος; Τι πάει να πει χρωματισμένος; Και ο Λευτέρης, ο παιδικός της έρωτας, τι σχέση έχει μ’ όλα αυτό; Πού θα τους οδηγήσουν τελικά οι κοινωνικές περιπέτειες της εποχής εκείνης; Εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ 6ι6λία που γοητεύουν ΑΝΔΡΙΑΝΟΥ 28 - 14121 Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΤΗΛ. 2776814 - 2797946 - 2871222 FAX: 2871056

Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Για να μας φέρει ο καιρός από τον μεσαίωνα της ιερός εξέτασης στην εποχή της Virtual Reality - μπροστά στην αναγκαιότητα της επι­ στημονικής μελέτης της επικοινωνίας ως φαι­ νομένου και ως διαδικασίας, έτσι ώστε η θεω­ ρία, η ανάλυση και η ερμηνεία ενός corpus πραγμάτων και γνώσεων να καταστεί δυνατή έπρεπε να επισυμβεί μία σειρά ρήξεων, μετα­ τοπίσεων και μεταβολών στο πλαίσιο ενός συ­ νόλου συνεκτικών επιπέδων.

ΕΞΩΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΓΕΝΕΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ «Θα πεθά νου με σφετεριστές, σχολιαστές, ερμηνευτές, νεκρόφιλοι, σημειολόγοι του θα' νότου του Θ εο ύ π ου τον αντι­ καθιστούμε ε μ ε ίς επ αρ μ ένο ι ερ μ η νείς στα κ ρ ά σ π εδ α της σημειω τικής τάξης. Ε κτό ς αν γράψουμε». Γιώργος Βέλτσος

Γ α την Επικοινωνία

Α τομισμός. Η διάρρηξη των παραδοσιακών σχέσεων, που σημάδεψαν για αιώνες τον πολι­ τισμό του Μεσαίωνα, στάθηκε καταλυτική προκειμένου το υποκείμενο να συλλάβει τις κοινωνικές σχέσεις ως τέτοιες και να επανατο­ ποθετηθεί στο πλαίσιό τους, αποστασιοποιημένο. Ήταν το πρώτο βήμα ώστε να θεωρήσει τον εαυτό του και ως αντικείμενο - κι όχι, πλέ­ ον, μόνο, ως πρόσωπο που επικοινωνεί και διαλέγεται πρώτιστα με το θείο. Από το σημείο αυτό μέχρι το «θάνατο του Θεού» έμελλε, παρ’ όλ’ αυτά, να είναι μακρύς ο δρόμος που έπρεπε να διανυθεί. Η γνώση των μηχανών και η βιομηχανική επ α ν ά σ τ α σ η . Η πραγματοποίηση των ονεί­ ρων της εποχής του Λεονάρντο ντα Βίντσι

(που είχε με λεπτομέρεια σχεδιάσει το σύ­ νολο σχεδόν των μηχανών που έχουμε μέ­ χρι σήμερα γνωρίσει - και έχουν σφραγίσει τομείς ολόκληρους - και, ίσως, μερικές α­ κόμη που θα γνωρίσουμε στο μέλλον) είχε πολύ συγκεκριμένες συνέπειες στο επίπε­ δο των σχέσεων επικοινωνίας. Έτσι, στο πεδίο της παραγωγής υπάρχει μια συνολι­ κή αναδιάρθρωση του εργασιακού χώρου που σηματοδοτείται από την αντικειμενοποίηση των εργασιακών σχέσεων και τον πολυπρόσωπο χαρακτήρα της παραγω­ γής. Η πλήρης επικράτηση της βιομηχα­ νίας, παράλληλα με τις ευρύτερες κοινωνι­ κές και ψυχοκοινωνικές της συνέπειες - α­ νάπτυξη πόλεων, καταστροφή του κοινοτι­ κού κοινωνικού πλαισίου, αποπροσωποποίηση και αντικειμενοποίηση των κοινωνι­ κών σχέσεων, αλλοτρίωση - οδήγησε στη δημιουργία ενός νέου προτύπου κοινωνι­ κοοικονομικής και επικοινωνικής οργάνω­ σης. Άμεση συνέπεια των παραπάνω αλλα­ γών και μετατοπίσεων είναι η ανάγκη δια­ χείρισης των επικοινωνιακών σχέσεων, τό­ σο στο επίπεδο της παραγωγής και της α­ γοράς, όσο και στο επίπεδο της κοινωνικής και πολιτικής ζωής.

μετατόπιση λαβαίνει χώρα κάτω από την πίεση των νέων τρόπων ανάλυσης και ερμη­ νείας της λογοτεχνίας όπως αυτή εγκαινιά­ ζεται στις αρχές του αιώνα με τον ρω σικό φορμαλισμό (Roman Jakobson, Victor Shklovsky, Boris Tomashevsky) με κατάλη­ ξη, αργότερα, στη δομική ανάλυση που ει­ σάγει στη σημειολογία. Η γλωσσολογία εί­ ναι αυτή που, στρέφοντας την προσοχή στον κεντρικότερο κοινωνικό θεσμό, τη γλώσσα, εγκαινιάζει το πεδίο μελέτης και έ­ ρευνας για μία σειρά επιστημών και επιστη­ μονικών κλάδων. Το πόσο σημαντική είναι η στροφή προς τη μελέτη της γλώσσας - που δεν σχετίζε­ ται, πλέον, με το λόγο και τη φωνή του Θεού - ευρύτερα στο χώρο των «επιστημών του ανθρώπου», καταδεικνύεται από τη βασική θέση του Ferdinand de Saussure σύμφωνα με την οποία η γλώσσα είναι ένα σύστημα σημείων και, κατά συνέπεια, ένα σύστημα διαφορών, ενώ ταυτόχρονα η φύση του γλωσσικού σημείου, δηλαδή η σχέση του σημαίνοντος με το σημαινόμενο, είναι αυ­ θαίρετη. Σημειωτική. Αν η γλωσσολογία ήταν ο πρό­ δρομος της θεωρίας της Επικοινωνίας, την πατρότητα τη διεκδικεί η σημειολογία, η ση­ μειωτική. Ενδιαφέρον παρουσιάζει αυτή η ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ διπλή ονομασία, καθώς έχει επικρατήσει, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ πλέον, ο όρος σημειωτική - ως ένδειξη της Ρίζες στην κλασική σκέψη. Είμαστε ανα­ »καθαρής επιστημονικής μελέτης και ανάλυ­ σης των συστημάτων των όποιων σημείων γκασμένοι να παραλείψουμε μία αναλυτική και κωδίκων - όρος που προτάθηκε αρχικά αναφορά στη σημαντικότατη συμβολή της από τους Αγγλοσάξονες. Πρέπει, βέβαια, αρχαίας ελληνικής σκέψης (από τους Προσωκρατικούς και τους σοφιστές έως τον να σημειωθεί ότι η νέα αυτή επιστήμη έγινε Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη) και αυτή της ευρύτερα γνωστή - και σημείο αναφοράς ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου, γιατί της σύγχρονης σκέψης - αρχικά υπό τον ό­ δεν θα μπορούσε ούτε μία παράγραφος της ρο σημειολογία από τους Γάλλους εκπρο­ εισαγωγής, αλλα ούτε ένα εκτενές άρθρο, σώπους της, με σημαντικότερο ανάμεσά να καλύψει στοιχειωδώς το θέμα. Κείμενα, τους τον Rolland Barthes. όμως, που ακολουθούν στο πλαίσιο του α­ Επιστημολογία. Αυτή η στροφή προς τη φιερώματος, επιχειρούν να καταδείξουν τις στρουκτουραλιστική ανάλυση εντάσσεται σχέσεις καταγωγής της θεωρίας της Επι­ σ’ ένα γενικότερο πλαίσιο αλλαγής παρα­ κοινωνίας με τα θεμέλια της σκέψης του δυ­ δειγμάτων που χαρακτηρίζεται από μία ρή­ τικού πολιτισμού. ξη με την έως τότε επιστημονική παράδοση. Γλωσσολογία. Η κύρια αλλαγή παραδείγ­ Από τα τέλη του 19ου αιώνα και κυρίως από ματος σηματοδοτείται με το πέρασμα από τις αρχές του 20ού, στα μαθηματικά και τη τη γενική γραμματική στη συγκριτική γραμ­ φυσική συντελείται μία σειρά από επανα­ ματική κι από κει στη γλωσσολογία. Αυτή η στάσεις στον τρόπο προσέγγισης και σύλ-

ληψης των επιστημονικών τους α­ ντικειμένων. Οι βεβαιότητες είναι πια συμβατικές υποθέσεις, η ύλη μια πιθανή πραγματικότητα και η αυστηρότητα των αιτιακών σχέσε­ ων ενδεχομενικότητα. Οι σημαντι­ κότατες αυτές μετατοπίσεις δεν ή­ ταν δυνατό να μην επηρεάσουν τις ήδη διαμορφωμένες από το αιτιο­ κρατικό μοντέλο «επιστήμες του αν­ θρώπου», οι οποίες απαλλάχθηκαν σε μεγάλο βαθμό και με γοργούς ρυθμούς από το θετικιστικό παρελ­ θόν τους. Μέσα σε αυτόν τον καται­ γισμό αλλαγών γεννήθηκε η επιστή­ μη και η θεωρία της Επικοινωνίας. Φιλοσοφία, σ τοχ ασ μ ός και θ εω ρία Επικοινωνίας. Αναμφίβολα, όπως όλες οι επιστήμες και οι περιοχές της θεωρίας, γεννήθηκαν στο πλαί­ σιο του φιλοσοφικού προβληματι­ σμού, έτσι και το νέο γνωστικό πε­ δίο - εκ φύσεως περιθωριακό - ανα­ δύθηκε από την ίδια εκείνη αγωνία που έσπρωχνε πάντα το υποκείμενο να ονομάζει τον κόσμο και τα πράγ­ ματα. Η θεωρία της Επικοινωνίας, την ανατολή της οποίας υπόσχεται ο μεταμεσαιωνικός στοχασμός από τον Descartes έως τον Immanuel Kant και τον Friedrich Hegel, αρχίζει, ολοένα και πιο συ­ χνά, να αποτελεί πεδίο της φιλοσοφίας από τη στιγμή που η τελευταία αναστοχάζεται τον ίδιο της το λόγο και το εγχείρημά της να δει και να πει τον κόσμο, με χαρακτηριστικό­ τερο παράδειγμα τον Arthur Schopenhauer που συνέλαβε τον Κόσμο ως Βούληση και ω ς Π αράσταση. Ο Friedrich Nietzsche, η γοητευτική αυτή μορφή του μηδενιστικού στοχασμού, υπο­ στηρίζει στο Λυκόφως των Ειδώλων ότι ο κό­ σμος δεν είναι παρά μύθος, ότι δεν είναι τε­ λικά παρά μία αφήγηση και κατά συνέπεια μία ερμηνεία. Δεν υπάρχουν παρά ερμηνεί­ ες. Το γνωρίζειν, σύμφωνα με τον Friedrich Nietzsche, επινοήθηκε κάποτε από το «ευ­ φυές ζώο», τον άνθρωπο, στην «πιο αυθάδη και ψεύτικη στιγμή της παγκόσμιας ιστο­ ρίας».

Max Ernst

Στο κείμενό του Περί Αλήθειας και Ψεύ­ δο υ ς υπό Εξωηθική Έννοια ο Friedrich Nietzsche προσεγγίζει τόσο το ζήτημα της γλώσσας όσο κι εκείνο της επιστήμης ξεκι­ νώντας απάτη διαδικασία σχηματισμού των εννοιών και καταλήγοντας στην προβλημα­ τικότητα της έννοιας της αλήθειας που δεν είναι παρά «μια κινούμενη στρατιά μεταφο­ ρών, μετωνυμιών, ανθρωπομορφισμών...», και η οποία, τελικά, επινοείται στο πλαίσιο της ανάγκης να διατηρηθεί η κοινωνική συ­ νοχή - άρα και το επι-κοινωνιακό συμβό­ λαιο. Η ανάγκη αυτή γεννά την υποχρέωση να χρησιμοποιούν όλοι αυτές τις μεταφο­ ρές, με άλλα λόγια να ψεύδονται όλοι, συνε­ χώς, σύμφωνα με μια πάγια συνθήκη της ο­ ποίας η καταγωγή χάνεται στο βάθος του χρόνου. Ο Γερμανός φιλόσοφος Martin Heidegger στο ιδιαίτερα σημαντικό έργο του Είναι και Χρόνος καταπιάνεται με το ζή­ τημα της κατανόησης, όχι βέβαια από την

πλευρά της σημειολογίας ή της θεωρίας της Επικοινωνίας, αλλά από εκείνη της αμι­ γούς φιλοσοφίας. Για τον Martin Heidegger η κατανόηση, ή μάλλον το κατανοείν, συνιστά ένα τρόπο του υπάρχειν, και όχι απλώς την οδό μέσω της οποίας μπορεί να προ­ σεγγιστεί η γνώση και να προωθηθεί η επι­ κοινωνία μεταξύ των ατόμων. Το ον υπάρχει κατανοώντας: δεν πρόκειται, πια, για ερμη­ νευτική θεωρία αλλά, όπως σωστά είχε επισημάνει και ο Paul Ricoeur, για μία οντολο­ γία της κατανόησης στην οποία, σύμφωνα με τον Martin Heidegger, υπάγεται ολόκλη­ ρο το ζήτημα της γνώσης. Σαφώς επηρεασμένοι από την χαϊντεγκεριανή σκέψη, αλλά ακολουθώντας μία δια­ φορετική πορεία, δύο άλλοι στοχαστές, ο Michel Foucault και ο Jacques Derrida, επι­ χειρούν ο καθένας τη δική του προσέγγιση. Ο Michel Foucault τόσο στην Αρχαιολο­ γία της Γνώσης όσο και στις Λέξεις και τα Πράγματα προσεγγίζει το ζήτημα του Λό­ γου και της ερμηνευτικής υποστηρίζοντας ότι κάθε ερμηνεία συνιστά μία πολεμική ή μία αντιπαράθεση σε ένα προγενέστερο σχηματισμό λόγου που διέπεται από πολύ συγκεκριμένους κανόνες, διακρίσεις και α­ ποκλεισμούς. Τα συμβάντα από μόνα τους δεν μπορούν να έχουν απολύτως καμία ση­ μασία και η ερμηνεία αποτελεί πάντοτε ερ­ μηνεία όχι του γεγονότος αλλά μιας πρώ­ της, αρχικής ερμηνείας που υποβάλλει η α­ φήγηση του ίδιου του συμβάντος. Ο Jacques Derrida στο σύνολο του έρ­ γου του, αλλά ειδικότερα στο βιβλίο του Πε­ ρ ί Γοαμματολογίας, εγκαινιάζει μία νέα οπτι­ κή στην κατεύθυνση της θεωρίας της Επι­ κοινωνίας, επιχειρώντας να αποκαταστήσει τη γραφή - που ο δυτικός λογοκεντρικός ορθολογισμός θέλησε να υποτιμήσει καταδικάζοντάς την στο περιθώριο του Λόγου έναντι της ομιλίας, του προφορικού λόγου. Καταδεικνύει, έτσι, με μια αιφνίδια αποκα­ λυπτική κίνηση, ότι η γλώσσα ολόκληρη συνιστά ένα είδος της γραφής, έναν τόπο ή έ­ να ακόμα πεδίο που υπάγεται στη δικαιοδο­ σία της. Ο Jacques Derrida έρχεται να υπο­ στηρίξει ότι με τον όρο γραφή μπορεί - και οφείλει - κανείς να δηλώσει ένα πλήθος αν­

θρώπινων δραστηριοτήτων, από τον κινηματο-γράφο, τη φωτο-γραφία, τη ζω-γραφική, τη γλυπτική και τη χαρακτική ώς τη σκέ­ ψη, το στοχασμό, το θυμικό, την ανασκόπη­ ση, τη συνείδηση αλλά και το ασυνείδητο. Από τη δεκαετία του ’20 η σχολή της Φρανκφούρτης με κύριους εκπροσώπους τούς Theodor Adorno, Max Horkheimer, Herbert Marcuse - συνεχιστές της αυστη­ ρής γερμανικής παράδοσης στη φιλοσοφία - υποστήριξε ότι στις σύγχρονες κοινωνίες - που εκείνοι πρώτοι χαρακτήρισαν μαζικές - ο Λόγος δεν χρησιμοποιείται «αθώα» α­ φού δεν είναι ουδέτερος αλλά όργανο χει­ ραγώγησης και κυριαρχίας. Στο σημείο αυ­ τό επιβάλλεται μία ξεχωριστή, αναφορά στον Walter Benjamin και στην ιδιαίτερη προβληματική, στο πλαίσιο της οποίας προ­ σέγγισε τη γλώσσα αλλά και άλλους επικοινωνιακούς τρόπους όπως τη μουσική και την τέχνη. Για τον Jurgen Habermas, θεωρητικό της επικοινωνιακής ορθολογικότητας, η επικοινωνιακή δράση συνιστά μία ορθολογική διαδικασία που στοχεύει στην κατανόηση. Η ελεύθερη ανάπτυξη της επιχειρηματολο­ γίας έχει ως σκοπό την από κοινού αναζήτη­ ση της αλήθειας και την επίτευξη της συναί­ νεσης μεταξύ των ατόμων που συμμετέ­ χουν στο διάλογο. Η θεωρία του Jurgen Habermas θεμελιώνεται επάνω στην έννοια της ορθολογικότητας που συνδέεται άμεσα με το γνωρίζειν. Τόσο η εισαγωγή δεν θα μπορούσε ποτέ να περιλάβει, να ονομάσει, το σύνολο των στοιχείων που συνέβαλαν στη γένεση της θεωρίας της Επικοινωνίας (ούτε και ειδική μνεία σε όλους όσοι έπαιξαν σημαντικό ρό­ λο στην ανάπτυξή της), όσο και η ύλη του παρόντος αφιερώματος δεν θα μπορούσε να δει και να καταγράψει, λεπτομερώς, το σύνολο των απόψεων και των ζητημάτων. Από αυτή την άποψη, ίσως, είναι, πράγματι, ένα αφιέρωμα στη θεωρία της Επικοινωνίας, γιατί πρώτιστα αυτές τις ελλείψεις και τις α­ δυναμίες τις αποδέχεται και τις επιδεικνύει ως στοιχεία του ίδιου του τρόπου αυτής της σκέψης, και του αντικειμένου της. ΚΩΣΤΑΣ ΑΝΤ. ΠΕΤΡΑΚΗΣ

Η ΕΑΑΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Odilon Redon

Στην Ελλάδα, αντίθετα με ό,τι θα πίστευε κανείς, υπάρχει μία έντονη αναζήτηση όσον αφορά στον τομέα της θεωρίας της Επικοινωνίας που εγκαι­ νιάστηκε, ήδη, από το 1974, όταν οι εκδόσεις «Παπαζήση» κυκλοφόρησαν το βιβλίο του Γιώργου Βέλτσου Σημειολογία των Πολιτικών Θεσμών (βιβλίο που αναφέρεται και σε άρθρο τού «The Times Literary Supplement» των αγγλικών Times, στις 14.11.1976, ως παράδειγμα του ότι υπάρχει και στην Ελλάδα ένα σοβαρός επιστημονικός προβληματισμός στο γνωστικό αντικείμενο της θεωρίας της Επικοινωνίας). Τα βιβλία του Γιώρ­ γου Βέλτσου, από τη Σημειολογία των Πολιτικών Θεσμών, που μόλις αναφέραμε, την Κοινωνία και Γλώσσα (1976) και το Για την Επικοινωνία (1985) μέχρι τη Μη-Κοινωνιολογία (1988), το Inventio (1990) και το το Βέλτιστο Επιχείρημα (1992), αλ­ λά και τα κείμενά του στις εφημερίδες «Ελευθε­ ροτυπία» και «Τα Νέα», από το 1975 έως σήμερα, πραγματεύονται προβλήματα της επικοινωνιακής θεωρίας, όχι από στενή γλωσσολογική άπο­ ψη ή από νευροβιολογική σκοπιά, πολύ περισσό­ τερο δε, μη ταυτίζοντας τη θεωρία της Επικοινω­ νίας με αυτήν των media, αλλά από μία οπτική γωνία ευρύτερα κοινωνιολογική εισάγοντας πα­ ράλληλα έναν έντονο επιστημολογικό προβλημα­ τισμό. Ας σημειωθεί, επίσης, ότι προβληματικοποιεί τα αντικείμενά του επιχειρώντας, ιδιαίτερα στα τε­ λευταία βιβλία του, μια μίξη των ειδών του λόγου,

η οποία του επιτρέπει να υπερβείτα στενά και αυστηρά πλαίσια του επιστημονικού λόγου ενός λόγου που, όπως χαρακτηριστικά ειπώ­ θηκε από τον Maurice Merleau - Ponty, «χειρα­ γωγεί τα πράγματα και αρνείται να τα κατοι­ κήσει». Κατορθώνει, έτσι, να μιλήσει για την ε­ πικοινωνία μέσα από έναν άλλο τόνο, ο οποί­ ος παραμένοντας παρ’ όλ’ αυτά επιστημονι­ κός, γνωρίζει να κατοικεί τα αντικείμενα και, επίσης, να αποδίδει στη λογοτεχνία τα δικαιώματάτης. Εξάλλου, στο ειδικό αφιέρωμα με θέμα «La Grece en mouvement» («Η Ελλάδα σε κίνηση») των «Les temps modernes», τον Δεκέμβριο του 1985, δημοσιεύεται κείμενο του Γιώργου Βέλτσου με τίτλο «Peut-οπ etre intellectuel en Grece aujourd’hui?» («Μπορεί να είναι κανείς διανοούμενος, σήμερα, στην Ελλάδα;»), όπου ο συγγραφέας εμφανίζεται να οριοθετεί το πεδίο θεωρίας της Επικοινω­ νίας στον ορίζοντα της σύγχρονης ελληνικής σκέψης. Τέλος, ο Γιώργος Βέλτσος έπαιξε τον ση­ μαντικότερο, ίσως, ρόλο για την εισαγωγή στην Ελλάδα της συζήτησης σχετικά με τη διαμάχη μοντέρνου-μεταμοντέρνου, η οποία εγγράφεται, κυρίως, στο πλαίσιο της θεωρίας της Επικοινωνίας που είναι, ταυτόχρονα, φι­ λοσοφία της γλώσσας αλλά και θεωρία της λογοτεχνίας και της τέχνης, όπως επίσης και του ευρύτερου ηθικού και αισθητικού πεδίου. Οφείλουμε να αναφερθούμε, επίσης, στον Βασίλη Καραποστόλη, ο οποίος έχει παρου­ σιάσει μία πολύ σημαντική δουλειά στον το­ μέα της θεωρίας της Επικοινωνίας, κυρίως με τα έργα του «Στις ρίζες της κοινωνικής εμπει­ ρίας - κείμενα κοινωνικής φιλοσοφίας» (1987), «Συμβίωση και επικοινωνία στην Ελλά­ δα» (1987), βιβλίο που παρουσιάζει ειδικό εν­ διαφέρον καθώς εξετάζει τις επικοινωνιακές διαδικασίες στο πλαίσιο της ελληνικής πραγ­ ματικότητας, και τέλος στον «Ήπιο λόγο» (1989). Ο Γιώργος Χειμωνάς, με τον δικό του έκκε­ ντρο, «περιθωριακό» τρόπο, προσεγγίζει το ζήτημα της Επικοινωνίας και του Λόγου, από τη σκοπιά της νευροψυχολογίας, με μία σκέ­ ψη και μία γραφή που δανείζονται τους τρό­ πους της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας. Η καινούρια αυτή προσέγγιση πρωτοπαρουσιάστηκε στο αναγνωστικό κοινό με τα Έξι Μαθή­ ματα για τον Λόγο το 1984. Αυτό που πιστεύ­

ουμε ότι πρέπει να σημειωθεί, γενικότερα, εί­ ναι πως οι μελέτες του θα έπρεπε να είχαν εκτιμηθεί και αναγνωριστεί περισσότερο τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. (Να θυ­ μίσουμε ότι πολλά από τα λογοτεχνικά του κείμενα έχουν μεταφραστεί στις κυριότερες ευρωπαϊκές γλώσσες). Εκείνο που ιδιαίτερα αξίζει να αναφερθεί, όσον αφορά στο Γιώργο Χειμωνά και το έργο του, είναι ότι έχει προσεγγίσει το λόγο όχι μό­ νο ως «οντότητα» αλλά, όπως ο ίδιος το θέτει στο Όγδοο Μάθημα για τον Λόγο, τη Δύσθυμη Αναγέννηση, και ως «μη -ον», έχει, δηλαδή, εντρυφήσει στο πάντοτε ιδιόμορφο αλλά και μετέωρο ζήτημα της σιωπής. Συνδέοντας το λογοτεχνικό με το επιστημονικό του έργο έχει προαγάγει και τη θεωρία της τέχνης, περισ­ σότερο δε αυτή της λογοτεχνίας, ως επικοινωνιακή θεωρία, με κείμενα ιδιαίτερα μεστά (Εκτο Μάθημα για τον Λόγο. Τα Όνειρα της Αϋπνίας). Όσον αφορά στον Γιώργο Μπαμπινιώτη που έχει προσεγγίσει το ζήτημα της επικοινω­ νίας σ’ ένα επίπεδο καθαρά γλωσσολογικό δεν θα γίνει αναλυτική αναφορά παρότι οφεί­ λουμε να τονίσουμε την ιδιαίτερη αξία της συμβολής του στην προώθηση της επιστήμης της Γλωσσολογίας στην Ελλάδα με μία σειρά αμιγώς επιστημονικών αλλά και εκλαϊκευτι­ κών συγγραμμάτων και άρθρων. Στο σημείο αυτό επιβάλλονται δύο ακόμη αναφορές: Στον Δημήτρη Ποταμιάνο, ο οποί­ ος στο βιβλίο του Απουσιολόγιο Επικράτειας (1991) εξετάζει, με τον δικό του πρωτότυπο τρόπο, τον επικοινωνιακό ρόλο της τηλεοπτι­ κής εικόνας. Και τέλος στον Κωστή Παπαγιώργη και κυρίως στο κείμενό του «Η Παρου­ σία και το Ίχνος» (Σιαμαία και Ετεροθαλή, 1987), όπου ο συγγραφέας μάς εισάγει με τρόπο γοητευτικό στο έργο τού Jacques Derrida. Η αναγκαιότητα συγκροτημένης και επι­ στημονικής μελέτης και έρευνας στην κατεύ­ θυνση της θεωρίας της Επικοινωνίας και στη χώρα μας επέβαλε τη δημιουργία, από το 1990 και ύστερα, δύο τμημάτων επικοινωνίας: του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Παντείου Πανεπιστημίου. Κ .Α .Π .-Ρ .Τ .

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΕΝΝΟΗΣΗ Το ερώτημα, ο λόγος και το ανέφικτο της επικοινωνίας

«Μ ερικοί θα έλεγαν, ίσ ω ς αστόχαστα, ότι μ όν ο ν ο ά νθ ρ ω π ο ς είναι ικανός να μιλήσει γιατί μ όν ο ν αυτός μ π ο ρ ε ί να μ η ν εξωτερικεύσει εκείνο π ου θα μ πο ρ ού σ ε να εξωτερικεύσει»1 Jacques Derrida

«Ο λό γ ος περικλείει πάντα υποκειμενικά την απάντησή του»2 Jacques Lacan

Παράξενο, που η προσπέλαση στο Είναι γίνε­ ται με ερώτημα. Κάθε έρευνα φιλοσοφική, κάθε θεωρητική ή επιστημονική αναζήτηση, τελικά κάθε ρητο­ ρική και λόγος υποκινούνται από τη θεμελιώ­ δη αφετηριακή δομή που είναι το ερώτημα. Το ερώτημα ως συμβολική αναπαράσταση του α­ γνώστου, που ουδέποτε υφίσταται ως τέτοιο, υπαγορεύει την απόκριση, υποδεικνύοντάς την μάλιστα ως δομική αναγκαιότητα και εννοητική προϋπόθεση. Σκοπεύουμε να αναθεωρήσουμε αυτή την πολιτισμικά παραδεδεγμένη ρητορική σύμβα­ ση εισάγοντας με τρόπο διαφορετικό το ερώ­ τημα περί του Είναι του νοήματος και υποδει­ κνύοντας - καθώς η γλώσσα επιτρέπει υποδεί­ ξεις και υπαινιγμούς, αλλά ποτέ την απόδειξη - ότι ένα τέτοιο ερώτημα αυτοϊκανοποιείται ως προς την ερωτηματική του ουσία, αναιρώ­ ντας την εκτροπή της δια της μετάθεσής της στην απόκριση. Υπαινισσόμαστε, δηλαδή, ότι το ερώτημα σχετικά με το Είναι του νοήματος - αφού το νόημα κυρίως μας ενδιαφέρει εδώ αλλά και γενικότερα η ερώτηση, κάθε ερώτη­ ση, ως μια ακόμη γλωσσική κατάχρηση, δεν πληροί και δεν υποβάλλει μια παραπεμπτική αναγκαιότητα προς την απόκριση, παρά αυτοπληρώνεται και ως εκ τούτου καταργείται ως ερώτηση.

Το ερωτηματικό επιφέρει στο λόγο την αυστηρή τελεολογία της παραπομπής- ε­ κτρέπει αναγκαστικά τον εννοητικό τρόπο από τη νοηματική αυτοτέλεια της πρότα­ σης, υποβάλλοντας μια απαντητική ή πα­ ραπεμπτική αναγκαιότητα (ή έστω δυνατό­ τητα). Η πρόταση - ερώτηση που διεκδικεί ένα αυτοτελές νόημα (από τη στιγμή που υφίσταται ως πρόταση, από την πρώτη και απίστευτη εκείνη στιγμή που με μια παρά­ δοξη κίνηση η κραυγή έδωσε τη θέση της στη λέξη) ενέχει την - θα μπορούσε να πει κανείς - «ερωτηματική» της ουσία την ο­ ποία το ερωτηματικό, σημείο στίξης αλλά και ύφος του λόγου, ως φυγόκεντρη ώση, μετατοπίζει προς μια διαφορετική πρότα­ ση, προς μιαν άλλη νοηματική αυτοτέλεια. Αυτή η ανεπαίσθητη ζευκτική παραπομπή σε καινούρια πρόταση, που αποτελεί ταυ­ τόχρονα υπαγωγή στη συνέχεια και στο κείμενο, είναι κυρίως και αναπόφευκτα η α­ ναβολή της ίδιας της ερωτηματικής ου­ σίας. Η ερώτηση είναι ο τρόπος της γλώσσας - και όχι του ανθρώπου - να αναβάλλει συ­ νεχώς, κι εκείνο που αναβάλλεται δεν είναι η απόκριση αλλά η ίδια η ερώτηση. Τα ε­ ρωτήματα που η γλώσσα θέτει είναι κάπο­ τε ισχυρότερα από τις πιθανές απαντήσεις που θα μπορούσαν να έχουν, καθώς το ε­ ρωτηματικό διατηρεί τα πάντα σε εκκρεμό­ τητα, αναβάλλει την τελεία που υποδηλώ­ νει το τέλος (με τη διττή του έννοια) της πρότασης και αφήνει τη φράση μετέωρη μέσα σε ένα διαρκές λογοπαίγνιο στο πλαί­ σιο του οποίου η αλήθεια, το ποθητό εκφερόμενο δηλαδή της απόκρισης, δεν έχει α­ κόμη αναζητηθεί και κατακτηθεί από τον λόγο. Εάν όμως συμφωνήσουμε με τον Friedrich Nietzsche ότι η αλήθεια ή μάλλον οι αλήθειες δεν είναι τίποτε άλλο παρά «ψευδαισθήσεις των οποίων η απατηλή φύση ξεχάστηκε, φθαρμένες μεταφορές που έχασαν την αισθητική τους δύναμη, νομίσματα που έχασαν την εικόνα τους και που δεν λογίζονται πια ως νομίσματα αλλά ως μέταλλο»,3τότε δεν μπορούμε παρά να ομολογήσουμε πως κάθε απάντηση είναι πάντοτε ένα τέχνασμα, συχνά μάλιστα ανε­ παρκές για να προωθήσει το γοητευτικό

παιχνίδι της ανέφικτης επικοινωνίας που έ­ χει εγκαινιάσει η ερώτηση. Ρωτώντας, η γλώσσα ποθεί τον εαυτό της- το ερωτημα­ τικό γίνεται έτσι ένα ίχνος της ναρκισσιστι­ κής επιθυμίας της γλώσσας για την ίδια τη γλώσσα. Γράφει χαρακτηριστικά ο Paul Ricoeur: «αποκρυπτογραφώντας τις πα­ νουργίες του πόθου, αποκαλύπτεται ότι ο πόθος βρίσκεται στη ρίζα του νοήματος και της ανασκόπησης».4 Μόλις η γλώσσα κοιταχτεί στον ραγισμένο καθρέπτη, που είναι ο κόσμος ως δική της αναπαράσταση και, μέσα από αυτόν, ποθήσει τον εαυτό της, τότε εισάγεται στη σκηνή το νόημα και η ομιλία αρχίζει να ξετυλίγεται ξεκινώντας πάντοτε από το πρωταρχικό και αναπάντη­ το ερώτημα της χαμένης καταγωγής. Αυτό που τελικά, κάθε φορά, μέσω της ερώτη­ σης, αναβάλλεται, είναι η εκπλήρωση της απατηλής υπόσχεσης του λόγου - με άλλα λόγια, το νόημα.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΝΟΗΜΑ; Ο εγκέφαλος απαντά στη διαστροφή που υποβάλλει η πλεοναστική ροπή του ερωτή­ ματος με μια παύση. Ο εννοητικός τρόπος, εθιμοτυπικά, ακο­ λουθεί τον ερωτηματικό δείκτη για να οδη­ γηθεί τελικά σε ένα «εκτός» της πρότασης. Σημειακά και δομικά, επιτάσσεται ή υποδυκνείεται η γέννηση της απόκρισης. Όμως, πριν από αυτήν, μια υπαρκτή πρόταση, έ­ να υπαρκτό νόημα, που είναι το ίδιο το αρ­ χικό μας ερώτημα, επαναφέρει τη σκέψη στον εαυτό του, αφού ρωτά γι’ αυτό που εί­ ναι («Τι είναι το νόημα;», το Είναι της πρό­ τασης). Ρωτώντας επομένως κανείς για το νόημα, στην πραγματικότητα δεν ρωτά αλ­ λά δημιουργεί, επινοεί μάλλον, νόημα. Με αυτή την έννοια το ερώτημα «Τι είναι νόη­ μα;» ή ακόμα και «Ποιο είναι το νόημα του Είναι» αποκλείεται να αποτελέσει ποτέ causa dicti, γιατί αυτοπληρώνεται και δεν επιτρέπει την παραπομπή στην απόκριση, στη συνέχεια και στο κείμενο. Είναι η ίδια του η φύση που ωθείτο ερώ­ τημα να επιστρέφει στον εαυτό του. Ο αυτοεπαναφορικός χαρακτήρας του ερωτή­ ματος, που «περικλείει πάντα την απάντη­ σή του», έρχεται βέβαια σε αντίθεση με τις

παραπεμπτικές ώσεις του ερω­ τηματικού που υποβάλλει διαρ­ κώς μια αναγκαιότητα και μια δυνατότητα απάντησης. Το ε­ ρωτηματικό συνιστά διαρκή ε­ κτροπή από την απαιτούμενη νοηματική αυτοτέλεια της πρό­ τασης, εγκαθιδρύοντας έτσι στο λόγο την εθιμοτυπία της συνέχειας εκ πλεονάσματος. Γιατί το ερωτηματικό περισ­ σεύει, λειτουγεί πλεοναστικά, διατηρώντας τη ροή του λόγου ή την κειμενική ροή και οδηγώ­ ντας σε διαρκή αναβολή του «τώρα» προς την ενδεχομενικότητα του καινούριου. Έτσι, αλλάζοντας στην ουσία τα σχεσιακά πλαίσια και τους αναφο­ ρικούς συσχετισμούς των ό­ ρων του λόγου, μετατοπίζει την προσοχή από την πρόταση που ως τετελεσμένο - αυτοπληρούμενο νόημα είναι και το τέλος του λόγου - προς το επιχείρημα (δηλαδή προς ένα σύνολο προτάσεων) που ενθάλπει τη δυνατότητα, τη συνέχεια, το κείμενο. Το ερώτημα λοιπόν σχετικά με το τί είναι νόημα, ερώτημα μη-επιδεκτικό απάντησης καθώς η απόκριση σε αυτό θα προϋπέθετε μια υπέρβαση των ίδιων των ορίων της γλώσσας, εμπεριέχει παρ’ όλα αυτά την (α­ δύνατη) απάντησή του, μόνο που εδώ η α­ πάντηση συνιστά μια μετατόπιση του αρχι­ κού ερωτήματος, δηλαδή και πάλι ένα ε­ ρώτημα: «Το νόημα είναι;». Κάθε φράση, κάθε λόγος και κάθε κείμε­ νο, κάθε έργο γενικότερα γεννιέται και α­ ποκτά μορφή μέσα στο καθεστώς της α­ πουσίας του νοήματος που όχι απλώς δεν αποτελεί ένα πρόβλημα, το οποίο ο λόγος καλείται να υπερπηδήσει, αλλά αντίθετα ε­ πιτρέπει και διατηρεί το αέναο ξετύλιγμα του Λόγου. Μέσα στον λόγο το νόημα ενυ­ πάρχει ως ίχνος και το ίχνος είναι πάντοτε ίχνος της απουσίας, με άλλα λόγια κάλε­ σμα από τον (παρά) ξένο τόπο της καταγω­ γής, της ουτοπίας που δεν υπήρξε ούτε θα υπάρξει ποτέ, που δεν είναι, αφού στην πραγματικότητα ο λόγος, όπως ακριβώς

και ο φορέας του, ο άνθρωπος, δεν μπορεί παρά να κατάγεται από το Μηδέν. Εάν κατά την περίοδο του μοντερνισμού η ιδέα του νοήματος υπήρξε συχνά κυ­ ρίαρχη στον φιλοσοφικό και επιστημονικό στοχασμό, σήμερα, στον αιώνα του μηδενός που βρίσκεται προ των πυλών, θα βρε­ θούμε σύντομα μάρτυρες της ολοκληρωτι­ κής έκλειψης του νοήματος - της έσχατης αυτής ανθρώπινης επινόησης που επέζησε του Θεού αλλά δεν πρόκειται βέβαια να επιζήσειτου ανθρώπου. «Η λέξη», γράφει ο Edmond Jabes, ποιητής και όχι θεωρητικός της επικοινω­ νίας - «είναι ο άνθρωπος, η μνήμη του και η εξέλιξή του».5 Σήμερα, καθώς πλησιάζει η στιγμή που σύμφωνα με την πρόβλεψη του Michel Foucault ο άνθρωπος θα σβήσει «όπως στο ακροθαλάσσι ένα πρόσωπο από άμμο»6 (ως εάν δηλαδή και ο ίδιος ο άνθρωπος να μην ήταν παρά ίχνος μιας διαρκούς απου­ σίας), η μνήμη εισάγεται σε μια διαδικασία αυτολησμονιάς από την οποία δεν πρόκει­ ται να διασωθεί ούτε το νόημα που επί αιώ­ νες προσανατόλιζε την επιλεκτική της λει­ τουργία. Η αυτολησμονιά όμως είναι το πρελού-

διο της σιωπής. Γράφει ο Γ. Βέλτσος: «Αρχή της επικοινωνίας είναι η γλώσσα ή η σιωπή; Η επικοινωνία αρχίζει με μια άρνη­ ση. Αρνούμαι τον λόγο του άλλου γιατί ό,τι ζητάω δεν είναι η απάντησή του αλλά η ε­ ρώτησή μου, που με θέτει ως υποκείμενο του αντεστραμμένου κλάσματος της αν­ θρώπινης επικοινωνίας όπου: ο π ομ π ός ξα ­ ναπαίρνει το ίδιο του το μήνυμα α π ό τον δ έ ­ κτη, υπό μορφ ήν αντεστραμμένη (J. Lacan)».7 Το τέλος του ανθρώπου είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το τέλος του νοήματος. Εάν το νόημα δεν είναι, τότε ούτε ο άνθρω­ πος είναι. Δεν θα υπάρξει στο εξής τίποτα που να μπορεί να κατανοηθεί ή να παρα­ νοηθεί καθώς οι κατανοητικές επικοινωνιακές διαδικασίες παραχωρούν τη θέση τους στην εννόηση, σε αυτή την άλλη μορφή ε­ πικοινωνίας που ωθεί το βλέμμα να στρα­ φεί από τον βιωμένο, εξωτερικό κόσμο των πραγμάτων και της εμπειρίας προς ένα τό­ πο εσωτερικό, τόπο χαρτογραφημένο στην επικράτεια της σιωπής απ’ όπου πη­ γάζει μία έσχατη δυνατότητα να υπαινιχθεί κανείς το άλεκτο. Ποιος όμως είναι εκείνος που ρωτά; Ποι­ ος τελικά θέτει το ερώτημα σχετικά με το Είναι του νοήματος; Όπως υπαινιχθήκαμε και παραπάνω, είναι η ίδια η γλώσσα που έ­ ρωτά, επιφυλάσσοντας στον εαυτό της, με διάθεση περισσότερο ερωτική παρά ερω­ τηματική, το πλεονέκτημα ενός πλεονα­ σμού. Εξάλλου ο πλεοναστικός χαρακτή­ ρας του ερωτηματικού πρέπει να υποφαίνεται και από τη δομική (γραμματική - συ­ ντακτική) εξέταση του ερωτήματος «τί εί­ ναι το νόημα». Είναι φανερό ότι τόσο το όνομα (νόημα) όσο και το αποδοτέο κατηγόρημα (τι) ενυ­ πάρχουν στο ίδιο το ερώτημα, ενω το ρήμα υποδεικνύει την κίνηση προς τη συνάντησή τους. Υπ’ αυτή την έννοια, αφού το ρήμα ε­ πισφραγίζει τη σύνδεση ενός όντος με το κατηγόρημα-είναι του, το ερώτημα καθί­ σταται επαρκές για τον εννοητικό μας τρό­ πο. Η συνδετική κίνηση ανάμεσα στο όνο­ μα και το κατηγόρημά του, στο ον και στο είναι του, είναι κίνηση συνεκτική και συγκροτητική του όντος, είναι τελικά στοιχείο

και ουσία του όντος. Και είναι τέτοια πά­ ντοτε εντός της αυτοαναφοράς τής πρότασης-ερώτησης και ουδέποτε εκτός της, στις πιθανές δηλαδή αποκρίσεις όπου πα­ ραπέμπει το ερωτηματικό. Η παραπομπή του εννοητικού τρόπου, από την αρχική αυτοτέλεια της πρότασης στη δυνατότητα της απόκρισης είναι, όπως επισημάναμε, αναβλητική. Το ερωτηματικό, εκτρεπτικό πλεονάζον, επεισάγει και επικυρώνει αυτή τη δυνατό­ τητα ενιδρύοντας αποκρίσεις που έχουν τη δική τους δομική αυτοτέλεια. Η διαρκής μετατόπιση του εννοητικού τρόπου από το ερώτημα προς το αει-ενδεχόμενο και τη δυνατότητα της απόκρισης είναι κίνηση α­ ναβλητική του «νοήματος» και, βέβαια, α­ ναβλητική του «Είναι» έναντι της πιθανότη­ τας και του «εσόμενου». Η αναβολή αυτή, επειδή ακριβώς υπαγορεύεται από το πλε­ όνασμα της πρότασης παρά από οποιαδή­ ποτε δομική, νοηματική ή άλλη νομοτέλεια, θα ενιδρύει απαντήσεις, οι οποίες ποτέ δεν θα αποκρίνονται στην αναφορά τους, και μάλιστα πάντα θα υπολείπονται της αρχι­ κής τους προσδοκίας. Ταυτόχρονα, θα έ­ χει εκ των προτέρων καταλύσει τη δυνατό­ τητα της Απόκρισης (συνεπώς του Κειμέ­ νου, του Έργου, του έτσι κι αλλιώς πάντο­ τε ανέφικτου, πάντοτε ημιτελούς έργου). Το ερωτηματικό, προμηθευτής του αδύ­ νατου, είναι εντέλει η ζεύξη ανάμεσα στο «είναι» και το «εσόμενο»· εκμηδενίζοντας ή αναβάλλοντας το «υπάρχον», παραδίδει την εννόηση στη ματαιοδοξία της, που εί­ ναι ένα ατέρμονο νοηματικό «άγεσθαι» πέ­ ραν του «είναι». Η εκμηδένιση ή η αναβολή (κι ενώ σήμε­ ρα, που η ανθρώπινη περιπέτεια πλησιάζει ίσως στο τέλος της, αρχίζει να διαφαίνεται μια πιθανότητα ταυτοσημίας των δύο αυ­ τών λέξεων) του υπάρχοντος, είναι τελικά αναβολή ή αφανισμός του ίδιου του Λό­ γου. Ρωτώντας,εκείνος που φαίνεται να μι­ λά δεν έχει ακόμα μιλήσει- έχει απλώς, συνεπαρμένος από τη γοητεία των λέξεων, εκφράσει την πρόθεσή του να το κάνει ή ί­ σως την πρόθεσή του να μην το κάνει ποτέ, να μη μιλήσει, να αναβάλλει ή να ματαιώσει την εκφορά και να τεθεί - στο βαθμό που

κάτι τέτοιο είναι δυνατό - στο περιθώριο του λόγου. Η ερώτηση δεν νοείται εδώ ως εναρκτήρια κίνηση μιας διαδικασίας ερω­ ταποκρίσεων και επικοινωνιακής ανταλλα­ γής, αλλά ως υπαινιγμός του ανέφικτου της επικοινωνίας. Γράφει ο Paul Valery: «Αλλόκοτη παραφροσύνη της επικοινω­ νίας Να κοινοποιήσει κανείς την αρρώστια του! - τη γνώμη του - να κοινοποιήσει τη ζωή. Οι «απόψεις» μας, οι «πεποιθήσεις» μας, δεν είναι παρά οι επώδυνες υποχρεώ­ σεις μας. Η φύση μας απαιτεί να σκεφτό­ μαστε επάνω σε όλα τα αντικείμενα. Η πολιτική συνθήκη μας υποχρεώνει σε κάτι τέτοιο. Ο Θεός μας εξαναγκάζει να εκφέρουμε ένα λόγο σχετικά με την ύ­ παρξή του και τις ιδιότητές του. Η φύση μας, με την απαίτηση να απα­ ντούμε σε όλα τα ερωτήματα που η ίδια μας κάνει να πιστεύουμε ότι μας έχουν τεθεί, θέλει επίσης οι απαντήσεις μας να μας είναι πολύτιμες ωσάν να προέρχο­ νταν εξ ολοκλήρου από εμάς. Το αντίθε­ το θα ήταν περισσότερο συνετό».8 Με το ερωτηματικό, παραδόξως, εισάγεται στον λόγο η σιωπή και το ζήτημα, ό­ πως ακριβώς το έθεσε ο Jacques Derrida τον Ιούνιο του 1986 στην Ιερουσαλήμ, δεν είναι πια «πώς να μιλήσουμε», αλλά «πώς να μη μιλήσουμε», πώς να μην πούμε όλα όσα θα επιθυμούσαμε να πούμε, αλλά, την ίδια στιγμή, και όλα όσα επιθυμούμε να α­ ποσιωπήσουμε - ή το επιθυμεί η γλώσσα. Πώς να μιλήσουμε; είναι και πάλι η γλώσσα που (με πρόθεση να μας εξαπατήσει;) ερωτά. Πώς να μη μιλήσουμε; είναι η ηχώ της σιω­ πής που αντηχεί απ’ τον τόπο εκείνο που η γλώσσα δεν πρόκειται να ονομά­ σει ποτέ. Το ανέφικτο της επικοινωνίας κανένας ί­ σως επικοινωνιολόγος - φορέας της ασή­ κωτης κληρονομιάς μιας επιστήμης που α­ στόχησε πριν καλά - καλά προλάβει να συ­ γκροτηθεί και να θέσει τα όριά της - δεν πρόκειται να ομολογήσει πρόθυμα ποτέ. Το υπαινίχθηκε όμως ο Samuel Beckett, έ­

να χρόνο πριν από το θάνατό του, στο κεί­ μενο «Πώς να πω».

βλέπω διακρίνω νομίζω πως διακρίνω θέλω να νομίζω πως διακρίνω τρέλα να θέλω να νομίζω πως δια­ κρίνω τι τίπώς να πω και πού να θέλω να νομίζω πως διακρίνω τί πού πού πώς να πω Οποιοδήποτε σχόλιο θα ήταν σε αυτό το σημείο περιττό. Μετά τη λογοτεχνία - μό­ νον η σιωπή. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΚΡΙΒΟΣ ΡΑΝΙΑ ΤΟΥΤΟΥΝΤΖΗ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

Jacques Derrida, «Comment ne pas parler», στοντόμο «Psyche-Inventions de Γ autre», εκδ. Galilee, Paris 1987, σελ. 549.

2. Jacques Lacan, (αναφέρεται από τον Γ. Βέλτσο στο βιβλίο «ανπ-κείμενα», εκδ. Γνώση, Αθήνα 1982, σελ.

66).

3. Friedrich Nietzsche, «Περί Αλήθειας και Ψεύδους υπό εξωηθική έννοια» στοντόμο «η Αλήθεια και η Ερμηνεί­ α», μετ. Θ. Πενολίδης, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 29.

4. Paul Ricoeur, «Δοκίμια Ερμηνευτικής», μετ. Α. Μουρίκη, Μορφ. Ινστιτούτο Αγροτικής Τράπεζας, Αθήνα 1990, σελ. 45.

5. Edmond Jabes, «Je batis ma demeure», εκδ.

Gallimard, n.r.f., France 1990, σελ. 302.

6. Michel Foucault, «Οι Λέξεις και τα Πράγματα - Μια αρ­ χαιολογία των επιστημών του ανθρώπου», μετ. Κωστή Παπαγιώργη, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1986, σελ. 528.

7. Γιώργος Βέλτσος, «Η μη - κοινωνιολογία - Αναλυτική του Μεταμοντερνισμού», εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1988, σελ. 29.

8. Paul Valery, «Oeuvres», («Tel Quel»), vol. II, bibliotheque de la Pleiade, n.r.f. Gallimard, 1960, σελ.

646.

9. Samuel Beckett, «Πώς να πω» στον τόμο «Σκιρτήματα - Πώς να πω», μετ. Κ. Μαλαμάτη - Δ. Κρανιώτης, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1990.

Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΑΠΟΡΙΑ

Η επικοινω νιακή σχέση δεν περιορίζεται μόνο στη μετάδοσ η του μηνύματος α πό τον π ομ π ό στον δέκτη και την αναμενόμενη ανάδραση. Το επικοινω νιακό, κατά συνέπεια, μοντέλο δεν α κολουθεί πάντοτε τη γραμμική εκείνη δια δικα σ ία την οπο ία οι Shannon και Weaver περ ιγρ ά φ ο υ ν στο γνωστό σ χεδιά γρ α μμα π ου συναντάμε σε όλες σχεδόν τις Εισαγω γές στην Επικοινωνία.

Αφιέρωμα

Συχνά η επικοινωνιακή σχέση οδηγείται σε αδιέ­ ξοδο διότι μια αντίφαση ελλοχεύει στην ίδια την έννοια της επικοινωνίας: η εγγενής της απορία. Οι τρεις χαρακτηριστικές περιπτώσεις όπου η α­ πορία αυτή εμφανίζεται, τρεις περιπτώσεις μιας δύσκολης επικοινωνίας, είναι η «ψυχανάλυση», η «παιδαγωγική» και η «κυβέρνηση», τρεις κατεξοχήν επικοινωνιακές διαδικασίες τις οποίες ο Φρόυντ στο έργο του «Περατούμενη και μη περατούμενη ανάλυση», τις ονομάζει τα «τρία αδύ­ νατα επαγγέλματα». Σ’ ένα αφιέρωμα για την ε­ πικοινωνία, όπως αυτό, θα ήταν ενδιαφέρον να εξετάσει κανείς το πώς διδάσκεται - εάν διδά­ σκεται - η επικοινωνία και κατά συνέπεια ποια θεωρία, δηλαδή ποια στόχευση και ποια αμφι­ βολία, συντελεί ώστε να διαπιστώνεται ευθύς α­ μέσως η επιστημολογική αρχή κατά την οποία «δεν υπάρχει θεωρία που να συμφωνεί με όλα τα γεγονότα του πεδίου εφαρμογής της». Μια θεω­ ρία για την επικοινωνία ως επιστήμη προσκρούει στην απαίτηση του να γίνεται δεκτή μόνον εφό­ σον θα ήταν συνεπής προς τα «αποδεκτά γεγο­ νότα» του πεδίου. Στην προκειμένη περίπτωση η θεωρία της επικοινωνίας δοκιμάζεται σε επικοινωνιακά συμβάντα που όχι μόνον είναι αμφισβητήσιμα, αλλά και που η ίδια τους η δομή, οι σχέ­ σεις αιτιότητας, η ανάδειξη και η εξαφάνισή τους, τα απεμπλέκει από τις απαιτήσεις ενός ε­ πιστημονισμού και τα καθιστά «ύποπτα» ως προς την ορθολογική τους συνέπεια.

Ένα από αυτά τα συμβάντα είναι, νομίζω, και η διδασκαλία της επικοινωνίας. Το πρόβλημα που θέτει η διδασκαλία της «Θεωρίας της Επικοινωνίας» στο Πανεπιστή­ μιο συνδέεται άμεσα με την ίδια τη φύση της διδασκαλίας ως επικοινωνιακής πρακτικής και συγχρόνως ως ενός εκ των τριών «αδυ­ νάτων επαγγελμάτων». Η «Θεωρία της Επι­ κοινωνίας», πράγματι, θα ήταν δυνατό να θε­ ωρηθεί ως το ανάλογο μιας ψυχαναλυτικής διαδικασίας. Και τούτο για δύο κυρίως λό­ γους: Πρώτον, γιατί το ρόλο του αναλυτή στην περίπτωση αυτή αναλαμβάνουν οι σιω­ πηλοί ακροατές. Δεύτερον, γιατί όπως η τύ­ χη του αναλύσιμου εξαρτάται από τα όρια του αναλυτή, την ικανότητα εκ μέρους τόυ να κατανοεί τον τρόπο επικοινωνίας ενός α­ σθενούς, έτσι και η τύχη του αντικειμένου της «Θεωρίας της Επικοινωνίας» δεν συναρτάται από τη μεταδιδόμενη γνώση αλλά απ’ τον τρόπο με τον οποίο ακούγεται απ’ τον φοιτητή - αναλυτή. Ο φοιτητής - αναλυτής γνωρίζει ότι αγνοεί και για τούτο επιθυμεί να γνωρίσει. Όπως ο ψυχαναλυτής στην ψυχα­ ναλυτική διαδικασία, καταλαμβάνοντας τη θέση κάποιου που δεν γνωρίζει, επιτρέπει στον καθηγητή - αναλυόμενο όχι μόνο να εμβαθύνει στη γνώση του, αλλά και να τη σκη­ νοθετήσει, σκηνοθετώντας έτσι και κατανο­ ώντας το «σύμπτωμα» του καθηγητή. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η εμβάθυνση αυτή δεν σημαίνει υποχρεωτικά εξειδίκευση, αλλά όπως θα δούμε στη συνέχεια: άγνοια. Ο Roland Barthes θέτει υπό διάζευξιν αυ­ τή τη σκηνοθεσία. Είτε, γράφει, «ο ομιλητής επιλέγει με απόλυτα ήσυχη συνείδηση τον ρόλο της Αυθεντίας», είτε προσπαθεί να διαβάλει τη θεσμική του εγκυρότητα και να «δι­ καιολογηθεί που μιλά»,' επειδή συντάσσεται με το Νόμο. Τη σκηνοθετική αυτή διάζευξη ε­ ντούτοις, ο Roland Barthes τη θεωρεί σκοτει­ νή, ο καθηγητής δύσκολα θα αποφύγει το Νόμο, διότι ο Νόμος «παράγεται όχι μέσα σε ό,τι λέει, αλλά στο γεγονός ότι μιλά».2Η δια­ πίστωση αυτή, δηλαδή το γεγονός ότι ο κα­ θηγητής είναι ο κατεξοχήν επιτετραμμένος της συμβολικής τάξης κατά τη διδακτική σχέση, εφόσον επιβάλλει την ανωτερότητα του σημαίνοντος πάνω στη φαντασιακή του σχέση με τους φοιτητές, αλλά και στην ίδια τη φαντασιακή σχέση με το Εγώ του, μας υ­

ποχρεώνει να αναζητήσουμε τον απόλυτο Άλλο, ο οποίος του επιστρέφει το εκφερόμενο μήνυμα υπό μορφή αντεστραμμένη. Η «Θεωρία της Επικοινωνίας» οφείλει τότε να αναζητήσει, όχι τόσο τα επιστημονικά της ε­ χέγγυο αλλά τον τρόπο της μετάδοσής της (τη μεταβίβαση), τρόπο που αναμφίβολα υ­ ποδεικνύεται μέσα απ’ τη λακανική ρήση: «το υποκείμενο (Υ) λαμβάνει το μήνυμά του υπό μορφήν αντεστραμμένη». Αναφερόμαστε ε­ δώ σε μια θεωρία του υποκειμένου που κα­ θορίζεται από την προτεραιότητα της συμ­ βολικής λειτουργίας, την οποία δεχόμασε ως προαπαιτούμενη μιας Θεωρίας της Επι­ κοινωνίας διότι αντιλαμβάνεται το σημαίνον ως συστατικό στοιχείο της υπάρξεως του υ­ ποκειμένου στη γλώσσα, άρα στην επικοινω­ νία, και για τούτο θα ακολουθήσουμε την πο­ ρεία του λόγου του καθηγητή, η οποία δια­ γράφει την αιτούμενη γνωστική σχέση μετα­ ξύ του ιδίου και των φοιτητών του μέσω των «τεσσάρων θέσεων» από τις οποίες διέρχε­ ται. Στην περίπτωση της διδασκαλίας της «Θεωρίας της Επικοινωνίας» θα φανεί ότι οι θέσεις αυτές εναλλάσσονται. «Το υποκείμενο δεν μπορεί να εισαχθεί παρ’ εκτός μέσω της στενωπού του λόγου». Με τη φράση αυτή, ο Jacques Lacan εισάγει στα «Ecrits» του, το περίφημο σχήμα που α­ νέπτυξε κατά το σεμινάριο του έτους 19541955, δημοσιευμένο στο «βιβλίο II», υπό τον τίτλο «Le moi dans la theorie de Freud et dans la technique de la psychanalyse». To σχήμα είναι το εξής:

Για να υπάρξει επικοινωνία, για να μπορεί δηλαδή το μήνυμα να επιστραφεί στο υπο­ κείμενο (Υ) - πομπό του3 υπό μορφή άντε-

στραμμένη, θα πρέπει να αναζητηθεί ο από­ λυτος Άλλος. Σ’ αυτόν απευθύνεται το υποκείμενο κι όχι στον ακροατή του - φοιτητή που σημειώνεται στο σχήμα ως «άλλος», σ’ έναν Άλλο δηλαδή που «μπορεί να εκμηδενίσει το υποκείμενο, όπως μπορεί και να δράσει μαζί του, δηλαδή να γίνει αντικείμενο για να το απατήσει».4Ακρνιδιάζει το γεγονός ότι το υποκείμενο κατά τον Lacan «δεν ξέρει τί λέει γιατί δεν ξέρει τί είναι». Είναι όμως δυνατός ένας τέτοιος ισχυ­ ρισμός για τον καθηγητή; Σε δύο χαρακτηρι­ στικά εναρκτήρια μαθήματα στο College de France, ο Michel Foucault και o Roland Barthes επιβεβαιώνουν το υπερβολικό από­ φθεγμα του Lacan ως καθήκον, όχι πλέον του ψυχαναλυτή ο οποίος οφείλει να διακατέχε­ ται «από το πάθος της άγνοιας» - ο Αναλυτής δεν γνωρίζει, δεν προδικάζει, αποτρέπει την ταύτιση, η επιθυμία του είναι ισχυρότερη από την επιθυμία της κυριαρχίας - αλλά του διδά­ σκοντα που «ξεγλιστράει εύκολα»5στη διδα­ σκαλική αγόρευση, που προτιμά αντί να παίρνει το λόγο να βρίσκεται μέσα στη ροή του και που κυρίως εύχεται «καμιά εξουσία, μια στάλα γνώση, μια στάλα σύνεση και όσο πιο πολύ καλό γούστο».6Τον καθηγητή, λοι­ πόν, το υποκείμενο της διδασκαλίας, οφεί­ λουμε να τον υποθέσουμε όχι ως παντογνώ­ στη αλλά ως κάποιον που επιζητάτην άγνοια, καλεί την «ενεργητική λήθη», ανησυχεί γι’αυτό που είναι η αγόρευση - «ανησυχία στην α­ ντίληψη εξουσιών και κινδύνων που δύσκολα φαντάζεται κανείς κάτω απ’ αυτή τη δραστη­ ριότητα»7 - αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο της ομιλίας του και «αφήνει να δουλεύει το απρό­ βλεπτο ξαναπλάσιμο που η λήθη επιβάλλει στο καταστάλαγμα των γνώσεων»,8όχι μια α­ ναρχική δραστηριότητα, αλλά μια εσκεμμένη άγνοια. Εκπέμπει λοιπόν ή νομίζει ότι εκπέ­ μπει το μήνυμά του προς τον άλλο, διδάσκει δηλαδή τους φοιτητές. Ο άλλος όμως έχει τη μεγαλύτερη σχέση με το Εγώ, γιατί το Εγώ ταυτίζεται με τον άλλο και διαμορφώνει μαζί του «τον συμμετρικό κόσμο του Εγώ και των ομογενών άλλων».9 Όταν ο καθηγητής-υποκείμενο ομιλεί, η σχέση του με τον φοιτητή διαμορφώνεται μέσα στη γλώσσα που «ε­ κλαμβάνει τα φαντασιακά Εγώ τους ως αντι­ κείμενα όχι απλώς εξ-ιστάμενα αλλά πραγμα­ τικά».10Στο μέτρο μάλιστα που ο καθηγητής -

υποκείμενο τα «συσχετίζει» με την ίδια του την εικόνα «αυτά προς τα οποία ομιλεί είναι αυτά με τα οποία ταυτίζεται». Στο σημείο αυ­ τό το υποκείμενο απευθύνεται εν αγνοία του στον Άλλο ως απόλυτο μέσω της φαντασιακήςτου σχέσης με τον όμοιο του. Η διδακτική εμπειρία, όπως και η ψυχαναλυτική, εισδύει «ανάμεσα στο εδώθε του υποκειμένου και στο πέραν του Άλλου»." Η γλώσσα ενώ υ­ πάρχει για να τον θεμελιώνει σ’ αυτόν τον α­ πόλυτο Άλλο, υπάρχει συγχρόνως και «για να [τον] εμποδίζει ριζικά να τον κατανοήσει». Κι αυτό συνιστά τη διδακτική εμπειρία: μια κα­ τανόηση και μια παρανόηση, μια υπόσχεση και μια αθέτηση, μια αλήθεια και μια απάτη. Ο Lacan είναι κατηγορηματικός επ’ αυτού: «Εάν η ομιλία θεμελιώνεται στην ύπαρξη του Άλλου, του αληθινού, η γλώσσα είναι φτιαγ­ μένη για να μας παραπέμπει στον αντικειμενοποιημένο άλλο, στον άλλο με τον οποίο μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε, συμπερι­ λαμβανομένου και του να τον θεωρήσουμε α­ ντικείμενο, ότι δεν ξέρει, δηλαδή, τί λέει. Όταν χρησιμοποιούμε τη γλώσσα, η σχέση μας με τον άλλο παίζει διαρκώς μέσα σ’ αυτή την αμφισημία. Με άλλα λόγια, η γλώσσα εί­ ναι φτιαγμένη για να μας θεμελιώνει μέσα απ’ τον Άλλον και για να μας εμποδίζει αμετάκλητα να τον κατανοήσουμε».12 Η αντεστραμμένη μορφή, με την οποία το υποκείμενο λαμβάνει το μήνυμα που απέστειλε, συνιστά και την πραγματική του σημασία. Κι αν, όπως σημειώθηκε, τα στοιχεία παρα­ νόησης, αθέτησης, εξαπάτησης, ισοσταθμί­ ζονται με τα στοιχεία κατανόησης, υπόσχε­ σης, αλήθειας τούτο συμβαίνει διότι το «Εγώ» του διδάσκοντος «που εκφέρει» δεν εί­ ναι το ίδιο «με το Εγώ του εκφερόμενου, δη­ λαδή το στοιχείο που το δηλώνει μέσα στο εκφερόμενο».13 Και απ’ αυτό το σημείο, το γνωσιολογικό προαπαιτούμενο εκπίπτει, ως αποκλειστικό στοιχείο της διδασκαλίας της Επικοινωνίας, σε άγνοια. Η άγνοια κατ’ ου­ σίαν είναι το «άσκεπτο», η σκέψη εκείνη «που ακόμα δεν είδε το φως της ημέρας»14και την οποία ο δάσκαλος που ξεφεύγει από την πα­ νεπιστημιακή μονοτονία θα πρέπει τουλάχι­ στον να την καλωσορίζει. Πρόκειται άραγε για μια απατηλή σκέψη, για ένα ψεύδος το ο­ ποίο διατυπώνει το εκφερόμενο; Εάν θα έπρεπε και στην περίπτωση αυτή

να υπάρχει έλεγχος, η ίδια η αντεστραμμένη μορφή, με την οποία ο καθηγητής - υποκεί­ μενο λαμβάνει το μήνυμά του, θα του απα­ ντήσει: «μέσα σ’ αυτό το Εγώ σε απατώ, αυ­ τό που στέλνεις σαν μήνυμα είναι αυτό που Εγώ σου εκφράζω και κάνοντάς το λες την αλήθεια». Την πρόταση αυτή του Lacan δι­ καιούται να διατυπώσει ο φοιτητής υπό την ι­ διότητα του αναλυτή ενός ψυχαναλυόμενου δασκάλου. «Στον δρόμο της απάτης» όπου ο καθηγητής - αναλυόμενος τολμά να βαδίσει, ο φοιτητής-αναλυτής «είναι σε θέση να δια­ τυπώσει αυτό το λες την αλήθεια». Η διδα­ σκαλία ως επικοινωνία, ερμηνεία, αντίστρο­ φη αναλυση έχει τότε νόημα. Το πρόβλημα της γνώσης, εάν αντιστραφεί μια κεντρική πρόταση του Michel Foucault,15δεν είναι ού­ τε το πιο παλιό ούτε το πιο σταθερό πρόβλη­ μα που τέθηκε στον άνθρωπο. Σημειώσαμε στην αρχή ότι ο Λόγος «χρει­ άζεται τέσσερις όρους που κατανέμονται σε τέσσερις θέσεις»,16 σύμφωνα με τη θεωρία των τεσσάρων Λόγων του Jacques Lacan. Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι η διδα­ σκαλία της Επικοινωνίας, δηλαδή η μετάδο­ ση της γνώσης, μέσα στο πανεπιστήμιο, ε­ ντάσσεται στο δεύτερο είδος Λόγου, τον Λό­ γο της (πανεπιστημιακής) γνώσης. Εντού­ τοις, σύμφωνα και με τις σκέψεις που προηγήθηκαν, η αγκίστρωση της διδασκαλίας της Επικοινωνίας σ’ αυτόν τον δεύτερο Λόγο εί­ ναι δυνατό να αμφισβητηθεί. Γνωρίζουμε ότι ο Λόγος της (πανεπιστημιακής) γνώσης είναι προέκταση του Λόγου του κυρίου. Μπορού­ με, ωστόσο, να υποθέσουμε ότι επεκτείνεται τόσο προς τον Λόγο της υστερίας, όσο και προς τον Λόγο της ψυχανάλυσης. Ως προς τον Λόγο της υστερίας το πράγ­ μα είναι εμφανές: «ο υστερικός επιθυμεί πριν απ’ όλα την επιθυμία του Άλλου». Αν λοιπόν ο καθηγητής - υποκείμενο εκτός από κύριος και γνώστης γίνεται και υστερικός, είναι διότι εισάγει με τη διδασκαλία της Επικοινωνίας την άγνοια, την αβεβαιότητα για την οποία έ­ γινε λόγος παραπάνω, παράγοντες διχαστι­ κούς του υποκειμένου του που το κατατάσ­ σουν στη θέση του υστερικού. Ως προς τον Λόγο της ψυχανάλυσης, εφόσον δεχθήκαμε ότι ο καθηγητής είναι τρόπον τινά ο αναλυό­ μενος, ο λόγος του ο οποίος εγκλείει τη δυ­ νατότητα του ψεύδους ως προϋπόθεση της

αλήθειας, τον οδηγεί σε μια προσωπική α­ λήθεια, απαλλαγή του δηλαδή από την αντί­ στροφη της ενεργητικής λήθης, λησμονιά που του επισώρευσε στον λόγο του η γνώση και η κυριαρχία. Και τότε, όπως ο αναλυόμε­ νος στην ψυχαναλυτική διαδικασία ομιλεί για το απωθημένο αναλύοντας στον εαυτό του, ενώπιον του ακροατηρίου του, τη λογική της λανθάνουσας οργάνωσης του λόγου του πί­ σω από την οποία κρύβεται εντέλει η αλή­ θεια. Ο καθηγητής ομιλεί για το σύμπτωμα του καθηγητή. ΜΥΡΤΩ ΡΗΓΟΥ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

2.

3.

1.

Roland Bathes, Εικόνα - Μουσική - Κείμενο, Πλέθρον, 1988, σ. 168. Ο .π,,σ. 169.

To (Es) που προηγείται του Υ (υποκειμένου) στο σχεδιά­ γραμμα του Lacan, δηλαδή το «Εκείνο» της δεύτερης φροϋδικής θεωρίας του ψυχικού οργάνου και μια από τις

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

τρεις διακριτές του βαθμίδες, μαζί με το «Εγώ» και το «Υπερεγώ», εμφανίζεται εντός παρενθέσεως για να δη­ λώσει ένα υποκείμενο που υποτίθεται ότι έχει ολοκληρω­ θεί από το φροϋδικό «Εκείνο». Παραδείγματος χάρη, ση­ μειώνει ο Lacan, «το υποκείμενο μιας ψυχαναλυτικής διαδικασίας».

Jacques Lacan, Ecrits I, ο.π., σ. 16.

Michel Foucault. Η τάξη του Λόγου, Ηριδανός, χ.χ., σ. 5.

Roland Barthes, Μυθολογίες, Μάθημα, Ράππα, 1973, σ. 46.

Michel Foucault,ο .π ,,σ .7.

Roland Barthes, ο.π.,σ. 45.

Jacques Lacan, Le seminaire, Livre II, Seuil, 1978, σ. 285. Ο .π,,σ. 285.

Jacques Lacan, Ecrits Ι, ο.π., σ. 67.

Jacques Lacan, Leseminaire, Livre II, ο.π,,σ. 286.

Jacques Lacan, Toσεμινάριο, Βιβλίο XI, Ράππα, 1982, σ. 178.

Michel Foucault. Οι λέξεις και τα πράγματα, Γνώση, 1986, σ. 508. «Ο άνθρωπος δεν είναι ούτε το πιο παλαιό ούτε το πιο στα­ θερό πρόβλημα που τέθηκε στην ανθρώπινη γνώση». Βλ.

Michel Foucault, Οι λέξεις και τα πράγματα, ο.τι., σ. 527. Θάνος Λίποβατς, Ζητήματα πολιτικής ψυχολογίας, Εξά­ ντας, 1991, σ. 46.

15.

16.

ΤΟ “ΤΡΑΓΙΚΟ” ΠΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Το τραγικό στην επικοινωνία είναι μια υπ όθεση ύβρεω ς. Υπόθεση ύβρεως, παρελθοντική και παρούσα, ό,τι μάς διαπερνά σαν ιστορία προ­ σώπων, είτε στην αφήγηση είτε στη ζωή. Η τραγικότητα στην επικοινωνία είναι μια ιστο­ ρία βεβαρημένη α π ό τις πολλαπλές υ π οθ έσ εις ύ β ρεω ς στη γλώσσα, στο ασύνειδο παρελθόν, στο ασφυκτικό παρόν, στη διέλευση των λό­ γων και των αναφορών, στην προσωπική διερώτηση, ως διερώτησητου Άλλου, στην καθη­ μερινή έκφραση μέσω του βλέμματος, στο ατέρμονο του ερωτικού, στη στάση της νεοτερικότητάς μας ή στην εμπλοκή των ιδεολο­ γιών μας. Ύβρις που διαιωνίζεται, όταν η δοκιμή για τη μεταφορά του ήθους και του ύφους μάς καθι­ στά αδύνατους και άναυδους, κάτι σαν κραυ­ γή ή γογγυσμό, χειρονομία σωματικού και ψυ­ χικού πόνου ανομολόγητου. Τότε που η δοκιμή γίνεται δοκιμή θανάτου και δοκιμασία σ’ αυ­ τόν. Τότε που όσα είχαμε να πούμε δεν τα εί­ παμε, τότε που οι λόγοι - από το παρελθόν ή το παρόν - ήταν μνήμες των όσων είχαμε λη­ σμονήσει ή απωθήσει και τώρα μαίνονται, τότε που οι αναφορές ή τα ξεκαθαρίσματα των λο­ γαριασμών των ψυχικών γίνονται αντίπαλα δί­ καια, έτοιμα προς αλληλοσπαρασμό. Η επικοινωνιακή πράξη στο θέατρο ή στη ζωή δραμ ατοποιείται, μπροστά στο φόβο της ανα-

γνώρισης, το καθρέπτισμα, το αντίκρισμα του ίδιου του εαυτού μας. Δραματοποίη­ ση, συχνά επίφοβη και συχνά επικίνδυνη, για το ίδιο το παρόν της επικοινωνίας, α­ φού λειτουργεί μέσα από τις συγκρούσεις και τις αντιπαλότητες ή ακόμη και την από­ κρυψη των όσων ομολογούμε και των ό­ σων δέν ομολογούμε στους άλλους και στους ίδιους μας τους εαυτούς. Δραματο­ ποίηση, που συχνά εκφράζεται σαν παρα­ φορά, μέσα από την υπερβολή της χάρα­ ξης του ίχνους του μνημονικού. Της χάρα­ ξης εκείνης, σαν χ αρ α κ ιά ή χ αρα κίρι της γραφ ής και του λόγου. Και το ίχνος αυτό, αποτύπωμα της μνήμης, μένει βουβό, αξε­ πέραστο, αδιάβλητο και αφανές συχνά στην επικοινωνία, αλλά ικανό ωστόσο να μας συντροφεύει αθέατα και να μας υπο­ βάλλει τις διεργασίες τις ψυχικές, τους δι­ χασμούς, τον θυμό, όπως και τη σιωπή μας. Ίχνος που χαράζει, και ό,τι χαράζει φτιάχνει και τραγωδίες, φορές διόλου θεα­ τρικά. Ίχνος που χαράζει, με το μαχαίρι, δείκτη στα γεγονότα της ζωής, της περασμένης αλλά και της τωρινής, που υπαγορεύει την έντασή τους, καθοδηγεί την πλοκή και με­ ταλλάσσει κάποτε, εν αγνοία μας, την ίδια την περιπέτεια της επικοινωνίας αλλά και της ζωής της ίδιας. Και η χάραξη αυτή, μια δραματοποίηση που σχετίζεται διαρκώς με το πάσχειν, το ίδιο διαρκώς, δεν ομολογεί το πάθος της. Έτσι, στην επικοινωνία παίζεται (θεατρι­ κά ή μη) μια σκηνή π ά θ ο υ ς όπου οι ομιλούντες σπάνια ξεκινούν από τις φράσεις: «έπαθον, έπαθον». Σπάνια ομολογούμε το «τι έπαθον» και μέσα στην απουσία μιας τέτοι­ ας ομολογίας επιχειρούμε διαλόγους. Δια­ λόγους τέτοιους, που κάθε δράση επικοινωνιακή, λόγος, βλέμμα, κίνηση, χειρονο­ μία, σιωπή, κατέχεται από την τραγική α­ πουσία των ομολογιών μας. Απουσία ομο­ λογίας δρώσα, έτσι που να χάνεται το νόη­ μα της δράσης και της αναφοράς μέσα στην επικοινωνία. Τότε, που το «χαμένο νόημα της επικοινωνίας» στήνει οικογένει­ ες αλλά και τις ξεστήνει συχνά, στήνει πο­ λιτικές διαδικασίες και τις εξολοθρεύει με τον ίδιο τρόπο, στήνει έρωτες αλλά και

Ο

Θ ό ρ υ β ο ς

ΨΙΘΥΡΙΣΜΟΙ: Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΘΟΡΥΒΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Οι C. Shannon και Weaver, εκπρόσω ­ ποι τη ς Μαθηματικής Σχολής τη ς Ε π ι­ κοινωνίας και π ιο συγκεκριμένα τη ς Σχολής τη ς Διαδικασίας - η οποία θεω­ ρεί την επικοινωνία ως μετάδοση και α ­ νταλλαγή μηνυμάτων, και τίπ ο τα πέρα α π ’ αυτό -, πρότειναν ένα απλό, γραμ­ μικό μοντέλο για τη μελέτη τη ς επικοινωνιακής διαδικασίας, μοντέλο το ο­ ποίο εκτός από την πηγή, τον μεταδό­ τη, τον δέκτη και τον προορισμό, π ερ ι­ λαμβάνει ένα, ακόμη, στοιχείο: τον θό­ ρυβο. Ω ς θόρυβος θεωρείται, από τους δύο ερευνητές, οτιδή π οτε π ρ οσ τίθ ε­ ται στο μήνυμα κατά τη διάρκεια τη ς μετάδοσης και τη ς λήψης του, αλλά, και ευρύτερα ακόμη, ο ποιοδήποτε σ ή ­ μα λαμβάνεται από τον ακροατή χωρίς να έχει μεταδοθεί από τον ομιλητή, κα­ θώς και ο τιδήποτε δυσχεραίνει την οθρή αποκωδικοποίηση και ερμηνεία του μηνύματος. Ω ς παράδειγμα θορύ­ βου αναφέρονται τα μη αναπαυτικά καθίσματα που θα εμποδίσουν, ίσως, τον ακροατή μιας διάλεξης να π αρακο­ λουθήσει απερ ίσπα στο ς όσα λέγονται, όσο και οι ποικίλες σκέψεις που είναι δυνατό να απασχολούν εκείνη την ώρα το μυαλό του ακροατή. Ο θόρυβος - έννοια-κλειδί για τη θεω­ ρία τη ς Επικοινωνίας σύμφωνα με π ο λ­ λούς μελετητές - είναι εκείνος ακριβώς ο παράγοντας, π άντοτε αναπόφ ευ­ κτος, που έρχεται κάθε τόσο να ανα­ τρέψει τα δεδομένα και την όποια ι­ σορροπία έχει - ή υποτίθεται ότι έχει επιτευ χθ εί μέσα στο πλαίσιο του δια­ λόγου. Θόρυβος, στον επιστημονικό λόγο, εί­ ναι η ίδια η επιστήμη. Ενδέχεται, μάλι­ στα, η επιστήμη μας - αυτό το, θεμε­ λιωμένο στο σεισμογενές έδαφος του δυτικού πολιτισμού, οικοδόμημα - να μην είναι παρά μόνο θόρυβος. Στον ερωτικό λόγο - χρειάζεται, άραγε, να το πούμε; - θόρυβος είναι ο έρωτας.

τους αφανίζει. Τότε που το «χαμένο νόη­ μα» της επικοινωνίας γίνεται η περιοχή του άρρητου και του άλεκτου, αλλά συγχρό­ νως η περιοχή με τις μεγαλύτερες εμπλο­ κές του διαλόγου, ό,τι σπάει την επικοινω­ νία θρυμματίζοντάς την, αλλά ό,τι επίσης υπόσχεται το παρόν της κάθε επικοινω­ νίας. Και η δυσμένεια αυτή στην επικοινωνία δεν είναι όρος μόνον την νεοτερικότητάς μας αλλά διέπει την κατάσταση του υπο­ κειμένου, όσο εκείνο τραγικά ξεχνά και θυ­ μάται, όσο διαπράττει σε υπερβολή και πα­ ραφορά, όσο επιθυμεί και υποκύπτει... ΔΗΜΗΤΡΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΟΥ

ΣΑΒΒΑΤΟ ΕΤΟΣ 1994 ΜΗΝ. 12 - ΕΒΔ 53 ΑΝ. ΗΛΙΟΥ 7.41 Δ Υ Σ Η 17.15

5 6 7 8 9 10 11 12 1314151617 18 19 20 2122 23 24 25 26 27 2829 30 31

Δ Ε Κ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ SA T U R D A Y 3 6 5

-

000

DECEMBER_

Μελάνης οσιομάρι., Ζωτικού Ορφανοτρόφοο

ίο f]p^// DtfuM, k csChi<JUOu[/(r T V p l o

όν| Λ

(2 .

Θόρυβος και οι απελπισμένες σιω πές του. Στην καθημερινή ανθρώπινη επικοινω­ νία ο θόρυβος είναι διπλός: είναι ο εαυ­ τός αλλά και ο άλλος, ο συνομιλητής. Είναι, με άλλα λόγια, όλες εκείνες οι συχνά ανομολόγητες σκέψεις που δια­ περνούν ή βασανίζουν το νου των υπο­ κειμένων της επικοινωνιακής σχέσης και που ο λόγος περισσότερο αποσιω ­ πά, π αρά δηλώνει. Άλλοτε θόρυβος, άλλοτε ψίθυρος, άλ­ λοτε μουσική. Γιατί στα λόγια, σ τις λέξεις και τις φρά­ σεις, που εκφέρονται καθημερινά, υ­ πάρχει κάποτε μία μουσική, που δεν είναι ανθρώπινη αλλά ούτε και της γλώσσας, κατάσταση υπερβατική, που ξεπερνά τόσο τον ομιλητή και τον α ­ κροατή, όσο και τα ίδια τους τα λόγια. Σε μια ομιλία, μια διάλεξη, ένα ε πισ τη ­ μονικό συνέδριο, θόρυβος είναι η πλή ­ ξηΘόρυβος, είναι αυτό που - χωρίς καν να αναφέρεται στον όρο, περκρρονώντας μοντέλα, ορολογίες και σχολές περιγράφει ο Κωστής Παπαγιώργης: «Σε μια διάλεξη, που σου είναι αδιάφο­ ρη, μπορείς να διαβάσεις την εφημερί­ δα σου χωρίς να ακούς, ο νους είναι στραμμένος σε άλλο αντικείμενο και τα ακούσματα π ου δέχεσαι περνούν α ­ παρατήρητα γιατί η προσοχή, η αληθι­ νή ακοή, είναι αλλού. Ο κύριος Νέυλ, γράφει ο Μπαλζάκ, μολονότι άκουγε τη φωνή τη ς συνομιλήτριάς του δεν την πρόσεχε, πια, γιατί ήταν απορροφημένος από χίλιες φαντασιώσεις» (Σιαμαία και Ετεροθαλή, σελ. 170). Να μιλήσει κανείς για τους τρόπους με τους οποίους ο θόρυβος παρεμβαίνει στις σχέσεις επικοινωνίας μετα-μορφώνοντας ή παραμορφώνοντας (μετά και παρά, ύστερα και δίπλα, αναβολή και μετατόπιση, π ο τέ τώρα και π ο τέ ε ­ δώ, γιατί τίπ οτα δεν μπορεί εδώ και τώ ­ ρα να ειπωθεί) τα μηνύματα που α­ νταλλάσσονται, είναι περιττό, είναι μάλλον πλεονασμός γιατί ο θόρυβος είναι η επικοινωνία.

PAN ΙΑ ΤΟΥΤ0ΥΝΤΖΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Ή COMMUNICATION

Max Ernst

Είτε θεωρία της Επικοινωνίας είτε Επικοινωνιολογία, τα προβλήματα που, συνήθως, απασχολούν τους θεωρητικούς της λογοτεχνίας, όσον αφορά στη μετάφραση και τους μεταφραστές, έρχονται με τον πλέον οξύ τρόπο να επιβεβαιώσουν την ι­ διαίτερη βαρύτητά τους από την πρώτη στιγμή στη νέα επιστήμη, που το όνομά της είναι παράγωγο του αντικειμένου της. Έτσι παρατηρούμε, καταρχάς, ότι το λατινογενές communication διαφέρει ουσιαστικά σε δύο τουλάχιστον σημεία από το ελληνικό επικοινωνία. Το πρώτο είναι ότι η ρίζα commun-είναι πρωτότυπη ενώ η ρίζα επι/κοινων-είναι σύνθετη και δευτερογενής, προερχό­ μενη από την πρόθεση επί - που είναι συνήθως σημαντική πρώτη ύλη επίτασης του σημασιακού φορτίου μιας λέξης και ταυτόχρονα προσδιορι­ σμού, χρονικού και χωρικού, «έπειτα» και «επά­ νω», που δηλώνει επακολούθηση, επιθέτηση, ε­ ποικοδόμηση - και της ρίζας κοινών-. Και από ε­ δώ ξεκινά το δεύτερο σημείο μη συνεπούς μετα­ φοράς καθώς η λατινογενής ρίζα, που μεταφρα­ στικά αντιστοιχεί στην κοινών-, είναι η soc- η ο­ ποία κατέχει θέση αντιστικτική έναντι της commun-, επισηραίνοντας τη διαφορά μεταξύ κοινωνικού και κοινοτικού. Σ’ αυτή τη διάκριση εμφιλοχωρεί ένα νέο ερμηνευτικό πρόβλημα. Ενώ και οι δύο μορφές προέρχονται από την ίδια μήτρα (κοιν-: κοινό), η πρώτη κατάγεται άμεσα α­ πό το κοινωνώ το ρήμα της διακοίνωσης, της ανα­ κοίνωσης κ.λπ. και «ουσιαστικοποιείται» στην κοι-

175

νωνία, ενώ το κοινοτικό αφορά στην κοινότη­ τα των άμεσων σχέσεων και επαφών. Έτσι, παρότι από τη μια μεριά, η «ελληνική» επικοι­ νωνία περιλαμβάνει όχι μόνο τις σχέσεις ση­ μαντικής διακίνησης δημόσιου χαρακτήρα στο πλαίσιο διαφοροποιημένων και σύνθετων σχέσεων αλλά και τις περισσότερο άμεσες, α­ πό την άλλη δεν τονίζει, όπως η λατινογενής communication, την αμεσότητα της επικοινωνιακής σχέσης που εκ φύσεως έχει ή οφείλει να φαίνεται πως έχει. Κι αυτό έχει τη σημασία του όταν θέλει, για παράδειγμα, ο φορέας μα­ ζικής εκπομπής επικοινωνιακής ύλης να πετύχει τη μέγιστη και ταχύτερη δυνατή μεταφο­ ρά και επιθέτηση μηνυμάτων, πληροφοριών και στερεοτύπων μέσα από μία διαδικασία ταυτοποίησης πομπού - δέκτη. Η διαδικασία της επικοινωνίας διαπερνάται, φύσει, από το στοιχείο της αμεσότητας, της αμεσότητας του λόγου και των άλλων κω­ δίκων της ερωτικής σχέσης, τα οποία δανείζει σ’ εκείνη όταν επιλαμβάνεται της δημιουρ­ γίας μίας communaute communicationelle. To γεγονός αυτό επικαλύπτει και παρασιωπά τον μαζικό χαρακτήρα της - όταν είναι αυτής της ποιότητας - δημιουργώντας συχνά μία ψευ­ δεπίγραφη κοινότητα - που ξεφεύγοντας από τα οικεία της μικρά μεγέθη, γίνεται μάζα - υ­ ποσχόμενη εις μάτην μια ιδεατή επικοινωνιακή σφαίρα, μία επικοινωνιακή πληρότητα ανέ­ φικτη. Εμβαθύνοντας περισσότερο στην παρα­ πάνω, λατινογενή, επικοινωνιακή κοινότητα μπορούμε να δούμε, ακριβώς, αυτήν την έ­ ντονη ταύτιση που προϋποθέτουν οι διαδικα­ σίες επικοινωνίας και που ορθότερα αποδίδε­ ται με τον όρο ταυτοποίηση. Στην αυγή του γαλλικού λόγου, η λέξη commun (κοινός) γραφόταν και, ίσως, προφερόταν com m ’un. Καταγόμενη η σημερινή εκδοχή της από το λατινικό communis - απ’ όπου παράγεται και η communitas, η κοινότητα - είναι η λέξη που, κατεξοχήν, δηλώνει την ταυτοποίηση καθώς σημαίνει ως ένας, αυτό που θα λέγαμε περι­ φραστικά στη γλώσσα μας με μία ψυχή. Το γεγονός αυτό σημαίνει για τη «λατινόφωνη» επικοινωνία, πως κατά την επικοινωνιακή δια­ δικασία μεταξύ δύο υποκειμένων, τα εκφερόμενα σημαίνοντα του ενός οφείλουν να αντα­ νακλούν τα σημαινόμενα που ο άλλος επιθυ­ μεί να ονομάσει. Το ελληνικό, τώρα, όνομα οφείλει αλλού

την, λιγότερο έντονη βέβαια, υποδήλωση των δομών και λειτουργιών ταύτισης που εισά­ γουν οι διαδικασίες της επικοινωνίας: πίσω α­ πό την τετριμμένη νοηματοδότηση της καθη­ μερινής χρήσης, στα σημασιολογικά παρα­ σκήνια της ετυμολογίας της, διαφαίνεται έ­ νας τόνος μεταφυσικής ταυτοποίησης - μέσω μιας από κοινού μετάληψης θρησκευτικού τύ­ που. Καθώς λέξεις - κλειδιά της βυζαντινής και ορθόδοξης παράδοσης, με σαφή αρχαιο­ ελληνική προέλευση, - όπως τα ρήματα κοινωνώ, συγ-κοινωνώ, αλλά και το ουσιαστικό κοινωνία (θεία κοινωνία) - τη φωτίζουν σημα­ σιακά, «ξεχνά» τη σημερινή σημασία και ποιό­ τητά της και «τονίζει» την καταγωγή της από τη ρίζα κοιν- και την κοινότητα που παράγεται από αυτήν. Παράλληλα, χρήσιμο είναι να σημειωθεί ό­ τι μία σειρά από άλλες λέξεις - με τη σημερι­ νή τους σημασία και χρήση - φωτίζουν την ε ­ πικοινωνία τονίζοντας και την άλλη της όψη, αυτήν της κοινωνιακής σύνθετης και ορθολο­ γικά ελεγχόμενης και διεκπεραιούμενης επε­ ξεργασίας, μετάδοσης και πρόσληψης «κοινωνίσιμης» ύλης (συγκοινωνία, ανακοίνωση, διακοίνωση, κ.λπ.). Κλείνοντας - για την πρίπτωση που τονί­ στηκαν υπερβολικά οι μεταξύ τους διαφορές - ας προσεχτεί το εξής: μία σειρά από σύγ­ χρονες τεχνολογικές εφαρμογές ή τρόπους του κοινωνείν - όπως οι τηλεπικοινωνίες, τα συστήματα επικοινωνιών, τα μέσα μαζικής επι­ κοινωνίας, που καλούν και αυτά τη νέα επιστή­ μη να μελετήσει ευρύτερα το φαινόμενο της ε­ πικοινωνίας - δίνουν, σε διεθνές επίπεδο, τον τόνο της συνθετότητας και πολυπλοκότητας που τη διαπερνά και προβληματικοποιούν το μονοσήμαντο του χαρακτήρα της ταυτοποίη­ σης που, έτσι ή αλλιώς, άλλοτε απλώς τη χρω­ ματίζει κι άλλοτε της δίνει σχήμα και ρυθμό. ΜΥΡΤΩ ΡΗΓΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Encyclopedia Universalis, corpus 5, Paris, 1984, p. 158-181.

Grand Dictionnaire Encyclopedique Larousse, tome 3, Paris, 1982, p. 2427-2437. Άλλες πληροφορίες, προφορικές, από τη φιλόλογο γαλλι­ κής Μαρία Κορομπίλη.

m m m m m

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΠΑΡΑΛΛΗΛΩΝ

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΕΙΝΑΙ ΤΩΡΑ! Το Νοέμβριο του 1993 ο Peter Schwartz συζη­ τώντας στις σελίδες του περιοδικού Wired με τον Alvin Toffler, γνωστό μελλοντολόγο και κοι­ νωνιολόγο σημείωνε: «Οι πιο πετυχημένοι μελ­ λοντολόγοι δεν προβλέπουν το μέλλον. Αντίθε­ τα, πλουτίζουν ερμηνεύοντας το παρόν με ένα νέο τρόπο, έναν τρόπο που γίνεται όλο και πιο κατανοητός και μοιάζει περισσότερο συμβατι­ κός όσο πιο μακριά στο μέλλον θέλει να δει κα­ νείς». Και πράγματι, ο Alvin Toffler με την τριλο­ γία του -τ ο «Σοκτου Μέλλοντος», το «Τρίτο Κύ­ μα» και τις «Νέες Δυνάμεις» - αναδείχθηκε σε έ­ ναν πετυχημένο οιωνοσκόπο των σύγχρονων καιρών. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, μορφοποιούνται και καταγράφονται μια σειρά αλλαγών που μας επιτρέπουν να μιλάμε για μια νέα οικονομία που στηρίζεται σε μια νέα μορφή κεφαλαίου, το πνευματικό κεφάλαιο, όπου τα μη απτά χαρακτηριστικά όπως είναι η γνώση, η πληροφόρηση, οι δεξιότητες και η στρατηγική σκέψη αποδεικνύονται ως τα σημαντικότερα για την οργάνωση της παραγωγής και της κατα­ νάλωσης, την οργάνωση των επιχειρήσεων και των θεσμών, για την οργάνωση της ατομικής ταυτότητας και της προσωπικής ζωής. Οι ρα­ γδαίες αλλαγές που συνδέθηκαν με την ανά­ πτυξη των νέων τεχνολογιών έδωσαν σε πολ­ λούς την αίσθηση, ανεξάρτητα από το αν οδη-

γούν προς την επιθυμητή ή την απευκταία κατεύθυνση, ότι οδηγούν σε μια χαοτική κοι­ νωνική κατάσταση αποδιοργανώνοντας θε­ σμούς, οργανισμούς και προσωπικές ζωές. Ακριβώς αυτή η διαδεδομένη στάση έδωσε στον Toffler, τον Naisbitt και σε άλλους τον τίτλο των μελλοντολόγων, διότι οργανώνο­ ντας και συσχετίζοντας σκόρπια στοιχεία έ­ δωσαν μια νέα πειστική σύνδεση των σύγ­ χρονων κοινωνικών τάσεων και ταυτόχρονα πρότειναν μια στρατηγική σκέψη και δράση, ικανή να τις αξιοποιήσει και να επωφεληθεί από τη δυναμική τους. Επισημαίνουν δε την ανάγκη να καταρρίψουμε τα στεγανά της σκέψης και των παραδεδεγμένων αντιλήψε­ ων που στέκονται εμπόδιο στη δυνατότητά μας να αντιμετωπίσουμε την αλλαγή. Ας σκιαγραφήσουμε όμως, πρώτα, το νέο κοινωνικό τοπίο δίνοντας τις συνιστώσες, τις δυνάμεις και τις αξίες που το διαμορφώ­ νουν, τις σκέψεις και τα νέα διλήμματα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. α. Στο σημερινό οικονομικό σύστημα ό­ που η γνώση και οι πληροφορίες σημαίνουν δύναμη και εξουσία, διαπιστώνουμε ένα πα­ ράδοξο: οι νέες τεχνολογίες συνέβαλαν πράγματι στην παγκοσμιοποίηση της οικο­ νομίας, αλλά ταυτόχρονα, παρά τις κασσανδρικές προβλέψεις για ομοιομορφία και ισοπέδωση των «μικρών», ανέδειξαν ως κυρίαρ­ χους τους «μικρούς», γρήγορους και ευέλι­ κτους «παίκτες» είτε αυτοί είναι έθνη είτε ε­ πιχειρήσεις είτε άτομα. Η ηλεκτρονική πλη­ ροφόρηση είναι το «κοινό νόμισμα» στη νέα παγκόσμια οικονομία. Οι οικονομικές συμμαχίες, η πολιτική ανεξαρτησία των χωρών και η αυτορρύθμιση είναι κυρίαρχες τάσεις και αιτήματα. β. Η παραγωγή, η κατανάλωση αλλά κι η διαφημιστική επικοινωνία των προϊόντων, χάρη στον κεντρικό ρόλο των ηλεκτρονικών συστημάτων πληροφόρησης και της ευφυ­ ούς διαχείρισης της γνώσης όχι μόνο απομαζικοποιούνται αλλά και εξατομικεύονται καθώς παρακολουθούν και ανταποκρίνονται σε διαρκώς μεταβαλλόμενα πρότυπα ζωής. Ως φορείς πληροφόρησης ο παραγωγός και ο καταναλωτής συνδιαμορφώνουν την κα­ τεύθυνση και το ρυθμό της παραγωγής. γ. Οι επιταχυνόμενες αλλαγές απαιτούν και ταχείς ρυθμούς στη λήψη των αποφάσε­

ων. Έτσι, δυσκίνητοι και αναποτελεσματικοί γραφειοκρατικοί οργανισμοί και επιχειρή­ σεις αναδιοργανώνονται. Τα νέα συστήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών επιτρέπουν να αποκεντρωθεί ο έλεγχος, να καταργηθεί η ιεραρχική δομή και να ενδυναμωθούν τα ά­ τομα και οι ομάδες που συναπαρτίζουν την πληροφοριακή αλυσίδα. Αυτοί είναι οι νεοτεριστές, οι νέοι πρωταγωνιστές, το πνευ­ ματικό κεφάλαιο των επιχειρήσεων όπου η γνώση είναι η κύρια πηγή τους και συνάμα το κύριο αποτέλεσμά τους και γι’ αυτό εν­ θαρρύνουν τη διαρκή βελτίωση των γνώσε­ ων από τις οποίες παράγουν προστιθέμενη αξία. δ. Σε αυτή τη γνωσιο-κεντρική και επικοινωνιακή κοινωνία όπου τα πληροφοριακά συστήματα ελεύθερης ροής παίρνουν το προβάδισμα, αλλά και οι δυνατότητες διάδρασης που παρέχουν ανάμεσα σε πολλούς πομπούς, που είναι ταυτόχρονα και δέκτες, διαμορφώνεται μια «μορφωματική» (figurative) κουλτούρα που, χωρίς να χάνει τον μοναδικό και τοπικό χαρακτήρα της, α­ φομοιώνει με δημιουργικό τρόπο στοιχεία άλλων πολιτισμών. Η επικοινωνία μεταξύ πο­ λιτισμών δεν απαιτεί πλέον να μιλούν όλοι την ίδια γλώσσα. Μπορούμε να απομακρυν­ θούμε από το φάσμα της ομοιομορφίας και της τυποποίησης, π.χ. να μην επιδιώκουμε την καθιέρωση διεθνών προδιαγραφών στην οικονομική και πολιτιστική παραγωγή, αρκεί να υπάρχουν ικανοί μεταφραστές και διερμηνείς που να μας επιτρέπουν να δια­ σχίζουμε τα σύνορα. Αυτοί οι ενδιάμεσοι δεν μπορεί παρά να είναι οι ίδιοι οι πρωτα­ γωνιστές των αλλαγών, οι «νέες δυνάμεις», οι οργανισμοί και οι επιχειρήσεις, τα άτομα και οι ομάδες που αναπτύσσουν «στρατηγι­ κές γνώσεις» και που είναι σε θέση να οργα­ νώνουν και να προσφέρουν μια νέα σύνθεση «σκόρπιων δεδομένων», αρθρώνοντας σή­ μερα το λόγο του αύριο και επικοινωνώντας τον πειστικά. Η επιτάχυνση των αλλαγών σε όλα τα επίπεδα έχει ως συνέπεια να διατυ­ πώνεται ένας οραματικός λόγος που όμως σήμερα πατά γερά τα πόδια του στη γη, και είναι έντονα πραγματιστικός. «Ας σκεφτούμε μακρύτερα, μακρύτερα» μας παροτρύνει ο Toffler. Υπό ποιες προϋποθέσεις όμως;

Η ΝΕΑ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ Η οργάνωση και ο προσανατολισμός της παραδοσιακής δυτικής σκέψης διαμορφώ­ θηκε κυρίως από τον Σωκράτη, τον Πλάτω­ να και τον Αριστοτέλη. Κύριο αιτούμενο εί­ ναι η ανακάλυψη της αλήθειας. Κι η σωκρα­ τική διαλεκτική μέθοδος στηρίζεται ακρι­ βώς στην υπόθεση ότι η γνώση βρίσκεται κάπου κρυμμένη και εναποτίθεται σε εμάς, μέσα από συνεχείς διερευνητικές προσπά­ θειες, να τη φέρουμε στην επιφάνεια, εξα­ λείφοντας τα λάθη και διαλύοντας τη σύγ­ χυση. Η ανάπτυξη τόσο της φιλοσοφικής όσο και της επιστημονικής σκέψης βασίστηκε στην καλλιέργια της αναλυτικής και κριτι­ κής ικανότητας, στη δημιουργία ορισμών, ταξινομητικών κατηγοριών και πλαισίων («κουτιών»). Μέσα από διχοτομικά ερωτή­ ματα και ζεύγη αντιθέτων, μέσα από την ε­ πισήμανση των αντιφάσεων, μέσα από την ανάπτυξη της αντιπαράθεσης και του επιθε­ τικού διαλόγου πιστεύουμε ότι διερευνούμε καλύτερα τα θέματά μας. Οι νέες ιδέες εμ­ φανίζονται μέσα από μια εξελικτική πορεία, και είτε προέρχονται από δημιουργικά άτο­ μα είτε προκύπτουν από τη γνωστή διαλε­ κτική των αντιθέτων: θέση, αντίθεση, σύν­ θεση. Μπορεί όμως σήμερα ένα σύστημα σκέ­ ψης που δίνει έμφαση στο «είναι» και όχι σε αυτό «που μπορεί να είναι», που θεωρεί εξέχουσα αρετή την άσκηση της κριτικής σκέ­ ψης και που βασίζεται στη γραμμική εξέλιξη των ιδεών να αντιμετωπίσει ένα ταχύτατα ε­ ξελισσόμενο περιβάλλον; Μπορεί να αντι­ μετωπίσει τη ριζική αλλαγή; Επιτρέπει να σκεφθούμε μακρύτερα, όταν έχει στηριχτεί στο συμπέρασμα ότι «ο κόσμος αλλάζει ε­ λάχιστα» και ότι «η αργή εξέλιξη θα ρυθμί­ σει μόνη της τις αργές αλλαγές»; Τι είδους αποφάσεις μπορούμε να πάρουμε; Με τί ρυθμό και με ποια διαδικασία μπορούμε να οργανώσουμε την πληθώρα των πληροφο­ ριών και τη γνώση; Τα ερωτήματα αυτά προσεγγίστηκαν α­ πό δύο στοχαστές προερχόμενους από δύο παραδοσιακά ανατιθέμενους χώρους. Η γειτνίαση και η επιχειρούμενη διασύνδεσή τους ίσως θεωρηθεί ως βέβηλη, αξίζει όμως

να παρακολουθήσουμε τη «συνάντηση» της σκέψης δύο ανθρώπων, που διάγουν βίους παράλληλους, εκπροσωπώντας ο μεν πρώ­ τος τη σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη, ο δε δεύτερος μία επιχειρησιακή σκέψη αιχμής. Η αφορμή γι’αυτόν τον παράδοξο συγχρω­ τισμό, αυτή την παράδοξη «συγκατοίκηση» σε αυτό το κείμενο, δόθηκε όταν ο Γάλλος φιλόσοφος Jacques Derrida σε μια πρό­ σφατη ομιλία του στο Πάντειο Πανεπιστή­ μιο, ανέπτυξε την έννοια του «indecidable», σε ελεύθερη μετάφραση το «μη αποφασιζόμενο». Σας τη μεταφέρω εν συντομία: Κατά τον Derrida υπάρχουν δύο τύποι α­ πόφασης και δύο πεδία παραγωγής τους. Η πρώτη είναι η τεχνική και τεχνοκρατική από­ φαση όπου τα διλήμματα εμφανίζονται με τη μορφή διχοτομικών ερωτημάτων. Στο πε­ δίο αυτό η ανάγκη σχεδιασμού και ανάλη­ ψης αποτελεσματικής δράσης καθιστά την επιλογή μιας λύσης αναγκαία και άμεση. Αντίθετα, η έννοια της απόφασης ως φιλο­ σοφικό και επικοινωνιακό διακύβευμα εμπε­ ριέχει την έννοια της χρονικής αναβολής, του «μη αποφασιζόμενου», της εκκρεμότη­ τας. Αυτός ο «μετεωρισμός» δεν είναι εκδή­ λωση νωχέλειας ή αστοχασιάς. Αλλά περισ­ σότερο υπογραμμίζει ότι πέρα από το αίτη­ μα να απαντήσουμε με ένα «ναι ή όχι» υπάρ­ χουν και άλλες φορτίσεις και αποκλίσεις που θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας.’ Η άρνηση της διχοτομικής σκέψης από τον Derrida καθώς και η έννοια της χρονικής αναβολής στη λήψη μιας απόφασης μας ε­ πιτρέπουν να μεταφερθούμε σε έναν άλλο χώρο, στο χώρο των τεχνικών και τεχνοκρα­ τ ιώ ν αποφάσεων, ακολουθώντας αυτή τη φορά τον Edward de Bono. Ο Edward de Bono με το βιβλίο του «Παράλληλη σκέψη» υποστηρίζει ότι σε ένα διαρκώς μεταβαλλό­ μενο κόσμο, ο παραδοσιακός δυτικός τρό­ πος σκέψης με την έμφαση που έχει δώσει στην ανάλυση, στα διχοτομικά ερωτήματα και την κριτική αντιπαράθεση αποτυγχάνει να αντιμετωπίσει την αλλαγή. Υποστηρίζο­ ντας πως η ανάλυση και η κριτική δεν επαρ­ κούν όταν θέλουμε να φτάσουμε σε ένα α­ ποτέλεσμα, όταν θέλουμε να σχεδιάσουμε τις μελλοντικές μας ενέργειες και αποφά­ σεις, όταν θέλουμε να υλοποιήσουμε τα ο ­ ρά μ ατα μας. Η διχοτομική σκέψη, λοιπόν, ό­

χι μόνο δεν μπορεί να στηρίξει τεχνικές α­ ποφάσεις αλλά αντίθετα αποδεικνύεται τροχοπέδη στην απαίτηση των καιρών για δημιουργική, ευέλικτη σκέψη, ικανή όχι μό­ νο να μας περιγράφει και να μας αναλύσει το παρόν, αλλά και να μας οδηγήσει στη σχεδίαση του μέλλοντος. Ο επιχειρηματικός κόσμος όντας αντιμέ­ τωπος με μια πολυσύνθετη πραγματικότη­ τα, όπου κοινωνικές, πολιτικές και οικονομι­ κές ανακατατάξεις ανατρέπουν τα δεδομέ­ να των τελευταίων σαράντα ετών, ενώ ταυ­ τόχρονα παρατηρείται η ριζική αναδιοργά­ νωση του κοινωνικού χώρου και του χρό­ νου, με την καθοριστική συμβολή των νέων τεχνολογιών, αποφασίζει να επανεξετάσει τον εδραιωμένο τρόπο σκέψης, οργάνωσης και δράσης, αναγνωρίζοντας τις αδυναμίες και τις ανεπάρκειές του. Μάλιστα η ηγεμονι­ κή παρουσία της Ιαπωνίας και της Κίνας στην παγκόσμια οικονομική σκηνή ενέτεινε τα διλήμματα καθώς η εντυπωσιακή αποτελεσματικότητα και παραγωγικότητα που επέδειξαν συνδυάστηκε με τις αξίες του Ανάτολικού τρόπου σκέψης και στάσης, δηλα­ δή, την αναβλητικότητα, τη μη αποφασιστι­ κότητα, την εμμεσότητα καθώς και την απο­ στροφή για την άμεση, καθοριστική και μη ανατρέψιμη απόφαση, χαρακτηριστικά που βρίσκονται στον αντίποδα των χρυσών κα­ νόνων επιτυχίας της Δύσης. Ο Edward de Bono δεν έγραψε ένα φιλο­ σοφικό δοκίμιο, αλλά αξιοποιώντας τα δι­ δάγματα της Ανατολής και επισημαίνοντας τις ανεπάρκειες της παραδοσιακής δυτικής σκέψης μάς προτείνει μία μεθοδολογία για την πρακτική οργάνωση της σκέψης και μας περνά από τη σωκρατική διαλεκτική στην παράλληλη σκέψη. Η παράλληλη σκέψη συνίσταται στο να θέτουμε τις ιδέες τη μία δί­ πλα στην άλλη χωρίς να τις φέρνουμε σε ά­ μεση αντιπαράθεση, χωρίς να καταφεύγου­ με σε διχοτομικές κρίσεις του τύπου σωστό ή λάθος. Αντίθετα, η προσοχή μας εστιάζε­ ται στην αυθεντική διερεύνηση αποδεχόμε­ νη πιθανότητες και εναλλακτικές προσεγγί­ σεις χωρίς να τις κρίνουμε από την πρώτη στιγμή. Η έννοια των πιθανοτήτων είναι κε­ ντρική στη διαδικασία της σκέψης. Μας επι­ τρέπει να σχεδιάσουμε τα επόμενα βήματά μας, να παράγουμε νέες ιδέες και έννοιες

Αφιψμα

απελευθερώνοντάς μας από την αυτάρε­ σκη βεβαιότητα και την απολυτότητα των αυστηρών πλαισίων («κουτιά») σκέψης. 'Οταν έχουμε φτάσει στο τέλος αυτής της διαδικασίας, τότε μόνο ασκούμε κριτική. Η παράλληλη σκέψη δε μένει στην ανάλυση του παρόντος αλλά ασχολείται με αυτό που μπορεί να υπάρχει στο μέλλον, το όραμα, προτείνοντας μια στρατηγική σύλληψης και σχεδίασής του. Είναι προσανατολισμένη στη δράση και στην επίτευξη δημιουργικών αποτελεσμάτων, θεωρώντας ότι η δημιουρ­ γικότητα είναι μια διαδικασία σχεδιασμού που μπορεί να διδαχθεί και όχι αποκλειστι­ κό προνόμιο των ευφυών και ταλαντούχων ανθρώπων. Η μέθοδος της παράλληλης σκέψης έχει ήδη ενταχθεί στο πρόγραμμα διδασκαλίας πολλών σχολείων της Ευρώ­ πης και της Αμερικής και έχει εφαρμοστεί με επιτυχία στο χώρο των επιχειρήσεων. Σε μια εποχή όπου το νέο σύστημα παρα­ γωγής πλούτου και δύναμης στηρίζεται στη γνώση, στον πρωτότυπο συσχετισμό πλη­ ροφοριών και στη στρατηγική σκέψη, τα ά­ τομα, οι θεσμοί και οι οργανισμοί ή επιχει­ ρήσεις που συνδιαμορφώνουν αυτή τη νέα κουλτούρα της σκέψης αναδεικνύονται ως οι νέοι πρωταγωνιστές. Ο χώρος της επικοινωνίας είναι ο πρώ­ τος που υποδέχτηκε και ενσωμάτωσε τις νέ­ ες τεχνολογίες (πολυμέσα, μέσα αμφίδρομης επικοινωνίας) μπαίνοντας στη δίνη των συνεχών εσωτερικών ανακατατάξεων, ανα­ πτύσσοντας στρατηγικές βέλτισης χρήσης της πληροφορίας και αρθρώνοντας μια ρι­ ζοσπαστική σκέψη (βλέπεπεριοδικό Wired).

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ: «ΠΟΥ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΜΕ ΝΑ ΕΙΜΑΣΤΕ;» Ή 0 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΝΕΩΝ ΙΔΕΩΝ Ο Arthur Koestler σημείωνε στην «Πράξη της Δημιουργίας»: «Κάθε δημιουργική πρά­ ξη απαιτεί μια νέα αντίληψη των πραγμά­ των, απελευθερωμένη από την πληθώρα των εδραιωμένων αντιλήψεων». Αυτό το μότο το διαβάζουμε στο εγχειρί­ διο της JWT - της μεγαλύτερης πολυεθνι­ κής διαφημιστικής εταιρίας - για τον στρα­ τηγικό σχεδίασμά στη διαφήμιση. Οι δύο έν-

νοιες - κλειδιά, αλληλένδετες μεταξύ τους, για την επιτυχή και αποτελεσματική παρα­ γωγή διαφημιστικών εκστρατειών είναι η έν­ νοια του «στραγηγικού σχεδιασμού» (account planning) και η έννοια της δημι­ ουργικότητας. Λίγο πιο κάτω διαβάζουμε: «Η διαφήμιση όπως και κάθε άλλη εργασία έχει το πλεονέκτημα ότι μπορεί να αντιμε­ τωπίζεται με τρόπο συστηματικό, που δεν παρέχει μόνο κάποιες διαδικασίες ελέγχου και κανόνων, αλλά πρέπει να διεγείρει τη φαντασία και τη δημιουργικότητα, μέσα α­ πό μια προσέγγιση εύκαμπτη, καθολική και εκλεκτική». Σε αυτό το σημείο ακριβώς η διαφήμιση συναντά τη θεώρηση του Edward de Bono για την «παράλληλη σκέ­ ψη». Ήδη, από το 1968 η JWT ανέπτυξε και καθιέρωσε στον διαφημιστικό χώρο μία μεθοδλογία στρατηγικής σκέψης, ένα εργα­ λείο, που της δίνει τη δυνατότητα να αντι­ λαμβάνεται και να ερμηνεύει το παρόν με έ­ να σύνθετο και διορατικό τρόπο, αλλά και να οργανώνει τις δομές και τις διαδικασίες παραγωγής της έτσι ώστε να ανταποκρίνονται σε ένα ραγδαία εξελισσόμενο κοινωνι­ κό και οικονομικό περίγυρο. Ο στρατηγικός σχεδιασμός στη διαφήμι­ ση αναπτύσσεται σε πέντε στάδια. Το κάθε στάδιο επιχειρεί να απαντήσει σε ένα κε­ ντρικό ερώτημα: 1. Πού βρισκόμ αστε τώ ρα; (Συγκέντρωση πληροφοριών για να τοποθετηθεί μία μάρ­ κα απέναντι στον ανταγωνισμό).

2. Γιατί είμαστε εκεί; (Ποιοι παράγοντες έχουν συμβάλει/διαμορφώσει τα πλεονε­ κτήματα και τα μειονεκτήματα της μάρκας).

3. Πού θα μ π ο ρού σα μ ε να είμαστε; (Η κα­ τανόηση και η ερμηνεία των πληροφοριών επιτρέπει την ανάπτυξη της φαντασίας και της δημιουργικής σκέψης, το σχεδίασμά της μελλοντικής δράσης).

4. Πώς θ α μ π ο ρού σα μ ε να είμ αστε εκεί; (Εδώ δίνεται έμφαση στην παραγωγή νέων ιδεών).

5. Πηγαίνουμε π ρ ο ς τα εκεί; (Κριτική α­ ξιολόγηση όλης της διαδικασίας). Οι αναλογίες ανάμεσα στα δύο συστήμα­ τα οργάνωσης της σκέψης είναι εντυπωσια­ κές. Μπορούμε να αναγνωρίσουμε μια πα­ ρεμφερή διαδικασία: τη συγκέντρωση των πληροφοριών και την ανάλυση των σημερι­

νών δεδομένων τη διαδέχεται η διατύπωση των μελλοντικών προσδοκιών και στόχων, η σχεδίαση νέων εναλλακτικών ιδεών και τέ­ λος ακολουθεί η κριτική αξιολόγηση όλης της διαδικασίας. Τι σημαίνει αυτός ο συσχε­ τισμός; Οι διαφημιστικές εταιρίες έχοντας ως στόχο να επικοινωνήσουν άμεσα τα μηνύματάτους σε ποικίλα και ετερόκλητα πολιτι­ κά περιβάλλοντα, έρχονται αντιμέτωπες με την ανάγκη να συλλάβουν και να αξιοποιήσουν τις αλλαγές εν τη γενέσει τους. ΓΤ αυ­ τό το λόγο έδωσαν μεγάλη έμφαση στην έ­ ρευνα και στην ανάπτυξη πρωτοποριακών εργαλείων οργάνωσης των πληροφοριών και επεξεργάστηκαν μοντέλα στρατηγικής σκέψης και δράσης. «Οι άνθρωποι είναι το κεφάλαιό μας», δη­ λώνουν κατηγορηματικά. Και πράγματι, καλλιεργώντας μέσα από την ομαδική ορ­ γάνωση της εργασίας τη συλλογική δημι­ ουργική ευφυΐα, και έχοντας πλήρως κατα­ νοήσει ότι η δύναμη του μυαλού και της γνώσης είναι οι κύριες πηγές παραγωγής προστιθέμενης αξίας, εισέρχονται στην ε­ ποχή της αμφίδρομης επικοινωνίας με δυ­ ναμισμό και με αυτοπεποίθηση. ΜΠΕΤΥ ΤΣΑΚΑΡΕΣΤΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Edward de Bono, Parallel thinking, Viking, 1994. Κάισλερ A., Η πράξη της δημιουργίας, εκδ. Χατζηνικολή, 1976.

Keat R. and Abercrombie N. (eds), Enterprise culture, Routledge, London, 1981.

Naisbitt J., Global Paradox, Nicholas Brealey Publishing, London 1994. Ποταμιάνος Δ., Απουσιολόγιο Επικράτειας, Καστανιώτης 1991. Τόφλερ Α., Νέες Δυνάμεις, εκδ. Κάκτος 1991 .

Wired, Τεύχος Νοεμβρίου 1993 War - Antiwarrior 1993 .

Wired, Τεύχος Φεβρουάριου 1994, Is advertising finally dead?

JWT, «Account planning».

ΑΚΡΟΑΤΗΡΙΑ

ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Max Ernst

Αφιέρωμα

Με τη μελέτη των ακροατηρίων, ιδιαίτερα ε­ κείνων των μέσων μαζικής επικοινωνίας, ασχολείται ξεχωριστά η επικοινωνιολογία. Οι έρευ­ νες σ’ αυτόν τον τομέα είναι κυρίως στατιστι­ κές, αν όχι στην εκτέλεση, στη σύλληψη. Με την εξής έννοια: Το κοινό (μάλλον παρά το «α­ κροατήριο») θεωρείται μια εξαρχής διχασμέ­ νη ή πολυσχιδής οντότητα· η πολυεπίπεδη στρωμάτωσή του παρακολουθείται από ανε­ ξάρτητες μεταβλητές, όπως η ηλικία, το φύλ­ λο, η οικογενειακή κατάσταση, η εκπαίδευση, το επάγγελμα κ.λπ.· και οι μεταβλητές αυτές συναρτώνται με τη διαμόρφωση της γνώμης του «ακροατηρίου» (της «κοινής» γνώμης) ή άλλου τύπου αντιδράσεώντου. Με τη μέθοδο αυτή έχει ερευνηθεί, λ.χ., η επίδραση της α­ πεικόνισης της βίας στο κοινό των τηλεοπτι­ κών εκπομπών (Fiske, 1982, κεφ. 7). Ο όρος «ακροατήριο» σχετίζεται επίσης με τα ενδια­ φέροντα της θεατρικής κριτικής και, γενικότε­ ρα, της κριτικής της λογοτεχνίας, όπως μαρτυ­ ρεί η έμφαση στον κατασκευαστικό ρόλο της «ανάγνωσης» κυρίως στις μεταδομιστικές θε­ ωρίες (Culler, 1983- πβ. τις εργασίες που συ­ γκεντρώνουν οι Kirsch & Roen, 1990). Αρκετές αναφορές στη σύσταση των ακροατηρίων και στην επίδρασή τους στη διαμόρφωση του μη­ νύματος βρίσκουμε κυρίως στους τομείς της εθ ν ο γ ρα φ ία ς της επικοινω νίας (Saville-Troike,

1982, κεφ. 4) και της πραγματολογίας, ιδι­ αίτερα στον τομέα της ανάλυσης του (δια)λόγου (discourse analysis1 βλ.

Coulthard, 1977, κεφ. 3 και 4). Καθοριστι­ κή, με κριτήριο την κατοπινή της υιοθέτη­ ση, είναι η συμβολή του κοινωνιογλωσσολόγου Dell Hymes (1972), ο οποίος επιχει­ ρεί να ορίσει όλα τα συστατικά μιας περί­ σ τασ η ς λόγ ου - ενός «ομιλιακού συμβά­ ντος» (speech event) σύμφωνα με την ορο­ λογία του - θεωρώντας διαφοροποιό στοι­ χείο το είδος των «μετόχων» (participants) σ’ αυτό1σημαντικότατες είναι επίσης οι με­ λέτες του Αμερικανού κοινωνιολόγου Erving Goffman (1981), που προσπάθησε ν’ αναλύσει ολόκληρο το «συμμετοχικό πλαί­ σιο» (participation framework) ενός ομιλιακού συμβάντος1στον Goffman (1974) οφεί­ λεται επίσης η λεγάμενη δραματουργική α ­ νάλυση των επικοινωνιακών πράξεων. Γεγονός είναι πάντως ότι τα ακροατήρια θεω­ ρούνται μάλλον αδιάφορες, στατικές, πα­ θητικές οντότητες που δεν προσφέρονται για θεωρητική ανάλυση. Η γλωσσολογική πρόληψη θέλει την ομιλία επί ακροατηρίου να μη διαφέρει ιδιαίτερα από έναν μονόλο­ γο. Η σύντομη παρουσίασή μας εδώ δεν θα είναι περιηγητική. Το ενδιαφέρον μας είναι φ ιλοσοφικό με την έννοια που δίνει στον ό­ ρο ο Μ.Μ. Bakhtin (1979,103): δεν είναι ού­ τε επικοινωνιολογικό ούτε γλωσσολογικό ούτε εθνογραφικό ούτε φιλολογικό, αλλά θέλει να πλανηθεί στα ασαφή όρια αυτών των ειδικών τομέων. Στόχος μας είναι να υ­ ποβάλουμε σε εννοίολογική ανάλυση εκεί­ να τα στοιχεία των ομιλιακών συμβάντων που εξαρτώνται άμεσα από την παρουσία ενός μαζικού ακροατηρίου. Προς το σκοπό αυτό θα προσπαθήσουμε ν’ αναλύσουμε σε συστατικές έννοιες τους όρους «ακροα­ τής» και «ακροατήριο» και να καθορίσουμε τα γενικότερα χαρακτηριστικά του λόγου που απευθύνεται σε μαζικά ακροατήρια, ο­ ρίζοντας έτσι το επικοινωνιακό του στίγμα, το αφηρημένο του πρότυπο.

ΑΚΡΟΑΜΑΤΙΚΟΙ ΡΟΛΟΙ Ο Goffman (1981, 131 κ.ε., 144) θεώρη­ σε ότι ο όρος «ακροατής» είναι πολύσημος

και μπορεί ν’ αναλυθεί σε συστατικές έν­ νοιες που ανταποκρίνονται σε διαφορετι­ κούς α κροαμ ατικού ς ρόλ ου ς. Οι ρόλοι αυ­ τοί είναι τουλάχιστον τέσσερις: δέκτης, α­ ποδέκτης, συνακροατής και ωτακουστής (βλ. Bell, 1984, 158-61- Clark & Calrson, 1986- Levinson, 1988, 165-74- πβ. Μοσχονά, 1994). Πολύ συχνά η (συν)ομιλία επιτελείται μπροστά σε πλήθος παρευρισκομένων ή συνακροατώ ν. Η πρόσβαση που αυτοί έ­ χουν σε μια ομιλιακή συνδιαλλαγή μπορεί να είναι ελάχιστη, αλλά, παρά ταύτα, νόμι­ μη, τουλάχιστον με την έννοια ότι κρίνεται αποδεκτή από αυτούς που κατέχουν ή διεκδικούν το βήμα. Αυτή είναι μια τυπική κατάσταση όταν η κουβέντα τείνει να απο­ κτήσει πολλαπλές εστίες, όπωςλ.χ. μεταξύ συνδαιτημόνων, σ’ ένα οικογενειακό τρα­ πέζι ή σ’ ένα πάρτι (βλ. Goodwin, 1986). Η νομιμοποίηση της παρουσίας συνακροα­ τών συνήθως προκύπτει από την ευρύτερη περίσταση της οποίας το ομιλιακό συμβάν αποτελεί μέρος σ ’ ένα ορκωτό δικαστήριο, λ.χ., η ακροαματική διαδικασία συντελείται απαραίτητα παρουσία ενόρκων, ακροατη­ ρίου κ.λπ. Από την άλλη μεριά, ένας ακρο­ ατής μπορεί να μην έχει επίσημη ή αποδε­ κτή θέση σ’ ένα ομιλιακό συμβάν, όπως συμβαίνει με τους ω τακ ουσ τές μιας τηλε­ φωνικής συνδιάλεξης. Μπορεί λοιπόν σ’ έ­ να ομιλιακό συμβάν να παρευρίσκονται νό­ μιμα «ακουστές» που δεν είναι ωτακου­ στές, παρ’ όλο που δεν τους απευθύνεται άμεσα ο λόγος. Σε συνομιλιακές καταστά­ σεις με δύο πρόσωπα - «συνομιλητές» αυτός που ακούει είναι κατά κανόνα και αυ­ τός στον οποίο (με το β’ πρόσωπο, με κλη­ τικούς και άλλους τρόπους προσφώνη­ σης) απευθύνεται ο λόγος, δηλ. ο δέκτης. Τέλος, μπορεί κάλλιστα ο δέκτης του λό­ γου να μη συμπίπτει με τον τελικό του α π ο ­ δέκτη, το «στόχο» του (Goffman, 1981, 134)· αυτό συμβαίνει, λ.χ., σε αρκετές πε­ ριπτώσεις υπαινιγμού, ιδιαίτερα έμμεσων νύξεων κατά το πρότυπο «τα λέει στην πε­ θερά για να τ’ ακούει η νύφη» (βλ.

Brenneis, 1986, σχετικά με πλάγιες αναφο­ ρές στο ακροατήριο). Ίσως είναι υπερβολικό να θεωρήσουμε

ότι όλοι αυτοί οι ακροαματικοί ρόλοι (ωτα­ κουστές, συνακροατές, δέκτες, αποδέ­ κτες) ανήκουν στην αρχική σημασία του ό­ ρου «ακροατής». Φαίνεται όμως ότι προκύ­ πτουν α π ό μια καίρια αμφισημία του ό ρ ο υ : ο ρόλος του ακροατή νοείται συνήθως με την έννοια του «εισ-ακούοντος» (ή του «εννοούντος»): αυτού που παρακολουθεί μια ομιλία και την ανα-κατασκευάζει ή την αποκωδικοποιεί (πβ. S. Hall, 1980, 136-8)· ο α­ κροατής, με την έννοια αυτή, μπορεί να διακριθεί από την ομώνυμη περιστασιακή θέση (Goffman, 1981, 131: «social slot»), την έδρα μέσα στο ακροατήριο, που μπο­ ρεί κάποιος να κατέχει νόμιμα χωρίς ωστό­ σο να τη χρησιμοποιεί, χωρίς να εισακούει (να «εννοεί») ή να θέλει να εισακούσει: χω­ ρίς να παρακολουθεί ή να ερμηνεύει. Ας παρατηρηθεί ότι αυτή η επίσημη, η έγκριτη θέση του ακροατή, σε ανάλογες περιστά­ σεις, διατηρείται ακόμα και όταν του δίνε­ ται ο λόγος: κάποιος που διατυπώνει μια ε­ ρώτηση ή ένσταση προς τον ομιλητή μιας διάλεξης, λ.χ., παραμένει στην επίσημη θέ­ ση του ακροατή παρά την προσωρινή έξο­ δό του από το ακροατήριο.

ΕΙΔΗ ΑΚΡΟΑΤΗΡΙΩΝ Μπορούμε να ορίσουμε έναν ξεχωριστό ακροαματικό ρόλο, τον ομαδικό ρόλ ο του α κροα τη ρίου ; Είναι ένας τέτοιος ρόλος αυ­ θυπόστατος ή μήπως οι διάφοροι συνασπι­ σμοί ακροατών τείνουν να διατηρούν την αυτάρκέια των ατομικών τους ρόλων; Και ποια είναι τα αναγνωριστικά σημάδια του ρόλου αυτού; Πώς διαμορφώνει την επικοινωνιακή πράξη που τον προϋποθέτει; Είναι εξαιρετικά δύσκολο να ορίσει κα­ νείς όλη την έκταση που καλύπτει ο όρος «ακροατήριο» (βλ. Goffman, 1981, 137-40). Χρησιμοποιείται, λ.χ., εν αναφορά προς τους ακροατές - θεατές μιας ραδιοφωνικής/τηλεοπτικής εκπομπής ή ακόμα για τους αναγνώστες του περιοδικού τύπου και άλλων μέσων ενημέρωσης ή ψυχαγω­ γίας. Στις περιπτώσεις αυτές ο όρος «κοι­ νό» είναι προτιμότερος, αν αυτός δεσμευ­ τεί για να δηλώσει ορισμένα «αρνητικά» χαρακτηριστικά των εν λόγω «ακροατη­ ρίων»· ότι, δηλ., δεν είναι συντεταγμένα ή

συνασπισμένα, το κοινό δεν συμμετέχει στην κοινωνική περίπτωση που περικλείει το ομιλιακό συμβάν, όπως συμβαίνει μ’ ένα «ζωντανό ακροατήριο», για τον ομιλητή οι ακροατές του είναι φανταστικοί δέκτες του μηνύματος, που παίζουν συχνά το ρόλο του «δείκτη» ή του απόμακρου «διαιτητή», όπως φαίνεται από τις περιπτώσεις όπου η επίκληση του «κοινού» διαμεσολαβείται α­ πό την παρουσία ενός αποσπασμένου «ζωνταντού ακροατηρίου», που μπορούν να συναποτελέσουν, λ.χ., οι συναγορητές σε μια συζήτηση ή ο διοργανωτής της ή, από διαφορετική σκοπιά, μια αποσπασμένη κλάκα - μια τηλεκλάκα - λ.χ. οι θεατές μιας εκπομπής στο στούντιο, οι οποίοι ενδέχε­ ται, εκτός από το να χειροκροτούν, ν’ ανα­ λάβουν και κάποιον αυθαίρετα εκπροσωπευτικό ρόλο. Υπάρχουν βέβαια διεργασίες που αφο­ ρούν εξίσου ένα απόμακρο, φανταστικό «κοινό» και ένα «ζωντανό», συμμετοχικό α­ κροατήριο. Στην αντιμετώπιση του κοινού από τους ομιλητές συμφύρονται συχνά δύο διαφορετικές επικοινωνιακές στάσεις, η κατευθυντική, που εκφράζεται με την προσπάθεια των ομιλητών να πείσουν το α­ κροατήριο, και η εκπροσω πευτική, που εκ­ φράζεται με την πεποίθηση του ομιλητή ότι αυτός αντιπροσωπεύει ή δημοσιοποιεί τη γνώμη του φανταστικού του κοινού, λει­ τουργώντας κατά κάποιο τρόπο, σαν διά­ μεσος ανάμεσα στο κοινό και στην εικόνα του ή, για να δηλώσουμε χαρακτηριστικό­ τερα την παραδοξολογική θέση ενός τέτοι­ ου εκπροσώπου, ανάμεσα στο κοινό και στο κοινό (βλ. και Bell, 1984,183 κ.ε., σχετι­ κά με το συνδυασμό «initiative» και «responsive» χαρακτηριστικών του λόγουπβ. S. Hall, 1980, 137: «negotiated code»). Η εκπροσωπευτική στάση αποτελεί πά­ ντως προϋπόθεση της ομιλίας σε ακροατή­ ρια που ακολουθούν κάποιο λατρευτικό τυπικό (στα οποία ίσως απευθύνονται και οι νεκρολογίες: «αγαπητοί φίλοι και συγγε­ νείς, ο λόγος που συγκεντρωθήκαμε εδώ σήμερα...»). Ανάλογη βαρύτητα όμως έ­ χουν και οι πολιτικές ομιλίες. Ο αντίκτυπος στο ακροατήριο είναι ενοποιητικός. Ο ομι­ λητής μοιάζει να δίνει φωνή στους ακροα­

τές του ή να μετατρέπει σε φωνή τη σιωπή ή τις άναρθρες κραυγές τους. Από την άλλη μεριά βέβαια, υπάρχουν ακροατήρια με αποκλειστικά δεσμευτική ή επικυρωτική παρουσία, όπως των ενόρκων σε μια δίκη, των παρατηρητών σε μια συζήτηση/συμφωνία, του κοινού κατά τη δημό­ σια υποστήριξη μιας διατριβής ή ακόμα των μετόχων σε τελετουργίες όπως αυτές της ανταλλαγής ύβρεων μεταξύ των νέ­ γρων της Αμερικής, που περιέγραψε ο William Labov (1972). Η παρουσία του α­ κροατηρίου έχει σ’ αυτές τις περιπτώσεις πρωτίστως εγγυητική αξία. Το ακροατήριο δεν εκπροσωπείται. Από αυτή την εγγυητική στάση, εύκολα μπορεί να υποθέσει κανείς μία γενικότερη αποτιμητική ή κριτική στάση. Αυτή χαρα­ κτηρίζει, υποτίθεται, το ακροατήριο μιας ε­ πιστημονικής ανακοίνωσης ή, γενικότερα, μιας διάλεξης. Το ακροατήριο καλείται να αποτιμήσει και να εκ-τιμήσει το λόγο που του απευθύνεται μάλλον παρά να αποκριθεί- μπορεί να κρίνει ή να εγγυηθεί ένα εί­ δος απόκρισης, αλλά, κατά κανόνα, δεν έ­ χει άμεσο τρόπο να την εκφράσει. Παρα­ χωρεί το βήμα, αλλά το ίδιο δεν ανέρχεται σ’ αυτό (εκτός ίσως κατά τη διάρκεια της σύντομης περιόδου ερωτήσεων, υποδείξε­ ων ή ενστάσεων - συνηθέστατα ενστάσεων εκφρασμένων υπό μορφήν ερωτήσεων). Ο όρος «ακροατήριο» χρησιμοποιείται επίσης νόμιμα για να δηλώσει τη συνάθροι­ ση ατόμων μπροστά σε μια σκηνή, λ.χ. των θεατών μιας θεατρικής παράστασης ή μιας κινηματογραφικής προβολής, των ακροα­ τών μιας δημόσιας απαγγελίας κ.ο.κ. Αυτό που συμβαίνει πάνω σε μια εξέδρα είναι μόνο συμπτωματικά η παραγωγή λόγουκάθε είδους παραστάσεις είναι δυνατές σ’ ένα τέτοιο χώρο. Όπως επισημαίνει ο Goffman (1981, 139 κ.ε.): «τα διάφορα είδη ακροατηρίου δεν αποτελούν, από αναλυτι­ κή άποψη, γνώρισμα των ομιλιακών αλλά των σκηνικών συμβάντων». Όπως θα δού­ με στη συνέχεια, σκηνικά - θεατρικά χαρα­ κτηριστικά παρουσιάζουν όλες οι ομιλιακές εκδηλώσεις μπροστά σε ακροατήρια. Από τη γρήγορη αυτή εξέταση διαφορε­ τικών ειδών ακροατηρίου φαίνεται ότι δεν

μπορούμε να ορίσουμε την ποικιλία ακροα­ ματικών ρόλων που διαπιστώσαμε νωρίτε­ ρα σε ατομικό επίπεδο. Στο συλλογικό επί­ πεδο του ακροατηρίου δεν έχουμε πια να κάνουμε με διαφορετικούς ρόλους, αλλά μάλλον με διαφορετικές λειτουργίες ή σ τά ­ σ εις επ ί του ακροατηρίου (λ.χ. κατευθυντική) ή του ακροατηρίου (λ.χ. εγγυητική). Ο ακροαματικός ρόλος είναι ενιαίος και συλ­ λογικός.

ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Γενικά, ο όρος «ακροατήριο» χρησιμο­ ποιείται σε περιστάσεις όπου ένα σύνολο ακροατών συναθροίζεται μπροστά σε μια κοινή εσ τία ενδιαφέροντος για να παρακο­ λουθήσει ένα ομιλιακό συμβάν στο οποίο το ίδιο μπορεί συλλογικά να μετέχει ως δέ­ κτης ή αποδέκτης. Οι εννοιολογικές παρά­ μετροι ενός τέτοιου, δοκιμαστικού, ορι­ σμού φαίνεται να είναι οι εξής: Πρώτον, η συλλογικότητα του ακροατη­ ρίου (ή, από τη σκοπιά που μας ενδιαφέρει εδώ, η ομοιομορφία των ατομικών ακροα­ ματικών ρόλων, η εξομάλυνση των διαφο­ ρών τους). Ο ρόλος του ακροατή εντός α ­ κροατη ρίου είναι κυριαρχικός, όπως φαίνε­ ται από το γεγονός ότι το ακροατήριο έχει περιορισμένες και, εν πάση περιπτώσει, έμμεσες μόνο δυνατότητες απόκρισης στο κατεξοχήν ομιλιακό συμβάν που το αφορά, δηλ. την ομιλία που του απευθύνεται, συ­ χνά του ζητείται να σιωπήσει κ.ο.κ. Επιπλέ­ ον, ο ίδιος - περίπου - τύπος ομιλίας μπο­ ρεί θεωρητικά να επαναληφθεί μπροστά σε διαφορετικά ακροατήρια, όπως συμβαί­ νει με τους περιοδεύοντες πολιτικούς. Δεύτερον, ο περιστα σιακ ός χαρακτή­ ρας της συνάθροισης των ακροατών. Η συγκέντρωση εις τόπον ενός ακροατηρίου συνδέεται στενά με το κοινωνικό συμβάν ή την όλη περίσταση (λ.χ. ομιλία σε πολιτική συγκέντρωση). Επιπλέον, τα μέλη του α­ κροατηρίου συμμετέχουν σε μια κοινωνική περίσταση τελετουργικά οργανωμένη, του­ λάχιστον με την έννοια ότι υπάρχουν πά­ γιες διαδικασίες μέσω των οποίων ανεβαί­ νει κανείς στο βήμα, το κρατάει ή το παρα­ χωρεί (βλ. Μοσχονά, 1993, για ένα παρά­ δειγμα ομιλιακού συμβάντος με αυστηρή

τελετουργική οργάνωση). Η τελετουργική οργάνωση της περίστασης μας επιτρέπει να εκτιμήσουμε καλύτερα τη διαφορά με­ ταξύ ακροατηρίου και «κοινού»: το κοινό δεν πληροί τους όρους συμμετοχικής συ­ γκρότησης ενός ακροατηρίου: δεν παρίσταται, δεν συν-μετέχει, δεν ανήκει σε μια ενιαία περίσταση: είναι ακροατήριο καθ’ ομοίωσιν. Τρίτον, η ύπαρξη μιας εστίας, ενός κέ­ ντρου (που καταλαμβάνει ένας ή περισσό­ τεροι ομιλητές), η ύπαρξη, συνεπώς, μιας σ υνεχούς πηγής του λόγου. Σ’ αυτό το κέ­ ντρο εστιάζεται η προσοχή των ακροατών. Τα ακροατήρια σχηματίζονται εκεί όπου η ομιλία γίνεται από καθέδρας. Το ακροατή­ ριο είναι στραμμένο προς αυτό το κέντρο και ανήκει στην περιφέρειά του. Αυτή η κα­ τανομή γίνεται αντιληπτή από τα γειτνιαστικά χαρακτηριστικά της περίστασης: α­ πέναντι σε ή γύρω από την ομιλιακή εστία (μπαλκόνι, σκηνή, βήμα, έδρα, άμβωνα) υ­ πάρχει ή δημιουργείται ένα χώρος (η πλα­ τεία, το auditorium, τα έδρανα, τα στασί­ δια) απ’ όπου ο ομιλητής είναι ορατός και ακουστός. Πρόκειται για διάταξη η οποία εκ-θέτει τον περί-βλεπτο ομιλητή ενώ ταυτοχρόνως του δίνει τη δυνατότητα να εκ­ θέσει (εννοείται το θέμα του). Η διάταξη αυτή, όμως, πρέπει, να τονίσουμε, είναι διάταξη περιστασιακώ ν θ έσεω ν και όχι πε­ ριοχών, με την κυριολεκτική, τοπική, έν­ νοια του όρου. Οι αποστάσεις μεταξύ των παρευρισκομένων είναι κοινωνικές (με την έννοια του Edward Hall, 1966,121). Οι ίδιες αποστάσεις (δηλ. εντός της περίστασης) μπορούν να δημιουργηθούν ακόμα και ό­ ταν δεν προβλέπονται χωροταξικά. Προκύ­ πτουν, λ.χ., με την παρουσία ενός σεβάσμι­ ου προσώπου σε μια ομήγυρη, ο οποίος θα έχει περισσότερα δικαιώματα λόγου, θα κρατήσει το βήμα περισσότερο χρόνο, θα απευθύνεται συλλογικά στους παρευρισκομένους κ.ο.κ. (Εξ ου η αίσθηση ότι τα ά­ τομα με κύρος ή εξουσία έχουν τη δύναμη να μετατρέπ ουν τους α κ ρ οα τές τους σ ε α ­ κροατήριο: χάρη στη δύναμη αυτή ο ακρο­ αματικός ρόλος του ακροατή - ακροατηρί­ ου διατηρεί τη συλλογικότητά του παρόλο που το ακροατήριο μπορεί να είναι μονομε­ λές).

Αυτά τα τρία χαρακτηριστικά που μόλις παρουσιάσαμε - συλλογικότητά, περιστασιακότητα, συν-κέντρωση του ακροατηρί­ ου - επιτρέπουν τον ακόλουθο ορισμό: το ακροατήριο είναι μια συνάθροιση περιστασιακών θέσεω ν π ρ ο ς ακρόασιν. Ακροατή­ ριο είναι οι θέσεις που οι ακροατές κατα­ λαμβάνουν μάλλον παρά το σύνολο των α­ τόμων που βρίσκονται σ’ αυτές. Αυτό που κυρίως ενδιαφέρει στη σύστασή του είναι η αρχική διαθεσιμότητα των θέσεων. Η πλήρωση των θέσεων, η αναγνώριση αυ­ τής της πλήρωσης από μέρους του ομιλη­ τή και η συνακόλουθη αναφορά του λόγου σ’ αυτούς που τις καταλαμβάνουν (η προ­ σφώνηση) είναι όλα επ ακόλουθα αυτής της πρώ της διαθεσιμότητας, της ύπαρξη ς δη­ λαδή θέσεων α π ό τις οπ οίες έν ας ακροατής νομιμοποιείται να (μην) ακούει (πβ. Μοσχονά, 1994).

0 ΘΕΑΤΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ Ας δούμε τώρα μερικά ειδικότερα χαρα­ κτηριστικά της ομιλίας επ ί ακροατηρίου. Το επίσημο κείμενο - γραπτό και προφο­ ρικό - ακολουθεί τις επιταγές ενός επίση­ μου ύφους. Οι λεκτικές επιλογές, λ.χ. η χρήση του εγκλειστικού «εμείς», οι μετα­ φορές, οι αφορισμοί, οι υπαινιγμοί, οι ανα­ φορές στο έργο προγενεστέρων, ακόμα και οι παραλείψεις είναι συντελεστές ενός τέτοιου ύφους που απαιτεί μαθητεία και προεργασία. Τις περισσότερες φορές ο ομιλητής δια ­ βάζει το κείμενό του (ή χρησιμοποιεί εκτε­ νείς σημειώσεις, ακόμα και γραπτές οδη­ γίες για τον τρόπο εκφώνησής του). Χρησι­ μοποιώντας μια ευρεία έννοια του κειμέ­ νου, μπορούμε να συμπεριλάβουμε σ’ αυ­ τό τους διάφορους τρόπους με τους οποί­ ους ο ομιλητής προσομοιώνει την αυθόρ­ μητη ομιλία, λ.χ., παύσεις, παρενθετικά σχόλια που συνοδεύονται από οπτική επα­ φή ομιλητή - ακροατών ή πλάγιες παρατη­ ρήσεις, όπως τα λεγάμενα «κατ’ ιδίαν» των ηθοποιών του θεάτρου (βλ. και Goffman, 1981, 171, 174-186). Όλα αυτά δεν ανή­ κουν στο «τελικό» (κατ’ ουσίαν: αρχικό) γραπτό κείμενο. Το κείμενο που κατατίθε­

ται, λ.χ. για τα πρακτικά ενός συνεδρίου, σπάνια είναι το ίδιο με το κείμενο που δια­ βάστηκε. Διαβάζοντας ένα κείμενο ή έχοντάς το απομνημονεύσει ο ομιλητής βρίσκεται στην παράδοξη θέση να παραπέμ π ει (θα λέγαμε: να «παίζει») τον εαυτό του. Καθώς όχι μόνον η συγγραφή αλλά και η ανάγνω­ ση του κειμένου - πολύ περισσότερο η α­ πομνημόνευσή του - απαιτούν προεργα­ σία, ο ομιλητής μοιάζει να ακολουθεί τα βήματα ενός ηθοποιού που προετοιμάζε­ ται για τη μοναδική παράσταση ενός μονο­ λόγου. Ακόμα και όταν, ως συνήθως, ο ί­ διος είναι συγγραφέας και εκφωνητής (βλ.

Goffman, 1981, 167, 144 κ.ε.), οι δύο ρόλοι μπορούν εύκολα να διακριθούν. Υπάρχει υπόκριση - και υποκρισία - σ’ αυτή την παράσταση. Ο ομιλητής υποδύε­ ται, ακόμα και αν υποδύεται τον εαυτό του. Στην τελετουργική οργάνωση του συμβά­ ντος ανταποκρίνεται λοιπόν η θεατρική ορ­ γάνωση του λόγου (βλ. Goffman, 1974, κεφ. 5 και 504 κ.ε.). Η θεατρικότητα του λό­ γου δεν είναι σύμπτωμα μόνο των υποκριτι­ κών στοιχείων του, δηλ. του επίσημου ύ­ φους - λ.χ. μιας ελαφρός καθαρευούσης του γεγονότος ότι ο λόγος δεν είναι αυ­ θόρμητος και ο ομιλητής «ξαναπαίζει» σκέ­ ψεις που έχει προ-διατυπώσει- αποτελεί εγγενές γνώρισμα του ίδιου του ρόλου του ομιλητή και αναφαίρετη προϋπόθεση της ίδιας της παρουσίας ενός ακροατηρίου το οποίο δικαιούται να κρίνει όχι μόνο το εί­ δος και την αποτελεσματικότητα των επι­ χειρημάτων, αλλά και αυτήν ακόμα την επι­ τυχία της πα ρά στα ση ς. Ανάμεσα σ’ αυτόν που μιλάει και σ ’ αυτό που λέει παρεμβάλ­ λεται ο κανονισμένος ρόλος του ομιλητή ο ρόλος του κήρυκα, του πολιτικού, του συνέδρου, του επιστήμονα, του διανοου­ μένου - όπως στο θέατρο ανάμεσα στον η­ θοποιό και σ’ αυτά που λέει, παρεμβάλλε­ ται, με τη συνενοχή του ακροατηρίου, ο ρόλος του ηθοποιού. Το ακροατήριο συ­ χνά δείχνει σημάδια αναγνώρισης και διά­ κρισης αυτών των δύο ρόλων το χειρο­ κρότημα πριντην ομιλία, π.χ., αφορά τον ο­ μιλητή ως ομιλητή, το χειροκρότημα μετά την ομιλία, μετά την παράσταση, τον ομι­

λητή ως υποκριτή (πβ. Atkinson, 1984, για σχετικούς τρόπους επιδοκιμασίας).

Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ Η θεατρικότητα του λόγου μας επιτρέ­ πει να διαγνώσουμε μια αμφισημία στην έκφραση «ο ρόλος του ομιλητή», ανάλογη με αυτήν που έχει η έκφραση «ο ρόλος του ακροατή». Η έκφραση δηλώνει, καταρχάς, αυτόν που μιλάει, το φυσικό πρόσωπο που εκ-φωνεί. Μπορούμε να δηλώσουμε το ρό­ λο αυτό ως ρόλο - του - ομιλητή ή ομιλιακό ρόλ ο. Ο ρόλος αυτός είναι μονοσήμαντα καθορισμένος στο εκάστοτε ομιλιακό συμ­ βάν. Πιστοποιείται από μόνη τη φυσική πα­ ρουσία του ομιλητή- συχνά, όπως σε μια ραδιοφωνική ομιλία, η φωνή αρκεί. Ο ρό­ λος του - ομιλητή, τώρα, ο θεατρικός ρό­ λος, σε αντίθεση προς τον ομιλιακό, είναι αυτό που ο εκάστοτε ομιλητής υποδύεται ή επιδιώκει- είναι πρωτίστως, αυτό που ο ο­ μιλητής νομίζει πως είναι (Bakhtin, 1979, 109 κ.ε.), αλλά και αυτό στο οποίο ανταποκρίνεται, στο μέτρο που προσαρμόζει το λόγο του σ’ ό,τι οι ακροατές του προσδο­ κούν από αυτόν. Πρόκειται για προσαρμο­ γή και θεματική - μια μαθηματική ανακοί­ νωση δεν θα γίνει σε συνέδριο ορνιθολόγων - και εκφραστική - ο ομιλητής θα χρη­ σιμοποιήσει το ήδη διαμορφωμένο ύφος της κοινότητας στην οποία απευθύνεται περίπτωση επιστημονικής διάλεξης - ή αυ­ τής στην οποία η κοινότητα στην οποία α­ πευθύνεται τον θέλει να ανήκει - περίπτω­ ση πολιτικής ομιλίας. Ο ομιλητής θα αξιοποιήσει την εικόνα που το ακροατήριό του έχει γι’ αυτόν, στην οποία αναγκαστικά πε­ ριλαμβάνεται η εικόνα που ο ίδιος έχει για το ακροατήριό του. Αν ο ομιλιακός ρόλος τον αποσπά από το ακροατήριο, τοποθε­ τώντας τον σε μια σκηνή μπροστά του, ο θεατρικός ρόλος υπενθυμίζει την καταγω­ γή του από αυτό. Ο ηθοποιός δεν βγαίνει από τα παρασκήνια αλλά από την πλατεία. Για να πάρει ή να του δοθεί το βήμα, θα αξιοποιήσει - άρα και θα σεβαστεί - τους περιορισμούς που του θέτει η περιστασιακή θέση που καταλαμβάνει. Οι δύο αυτές έννοιες του όρου «ο ρόλος του ομιλητή» περιγράφουν δύο διαφορετι­

κές πραγματικότητες, μία φυσική και μία κοινωνική, οι οποίες αν συσχετίζονται, το οφείλουν στο γεγονός ότι και ο εκάστοτε ακροατής, εφόσον συμμετέχει σ’ ένα συ­ νασπισμό ομοίων του, διχάζεται, όπως εί­ δαμε, ανάμεσα σε δύο αντίστοιχους ρό­ λους: τον φυσικό ακροαματικό ρόλο, την περιστασίακή θέση και το ρόλο που υπο­ δύεται όντας στη θέση αυτή, δηλαδή το ρόλο του εισακούοντος, του εννοούντος, του ατόμου που επικοινωνεί. Πρόκειται για έναν θεμελιώδη διχασμό, ορατό ήδη στην αρχική σημασία των όρων «ομιλητής» και ακροατής», μέσω του οποίου είναι δυνατή η διπλή σ ύνδεση δύ ο π α ραστάσεω ν, με την υποκριτική έννοια, ή δύ ο παρουσιώ ν, με τη φυσική έννοια: του ομιλητή και του ακροα­ τηρίου του. Η διπλή αυτή σύνδεση δεν είναι απλώς μια προϋπόθεση της επικοινωνίας· δεν ε­ ξασφαλίζει μόνο την τελετουργική ή δραματουργική της πλευρά: η σύνδεση είναι ή­ δη, έστω και μόλις, επικοινωνιακή. Ο ομιλη­ τής μπορεί να είναι βέβαιος μόνο για τη διαθεσιμότητα περιστασιακών θέσεων προς ακρόασιν. Θα προσέλθει λοιπόν σ’ έ­ να επικοινωνιακό παιχνίδι όπου το μόνο ε­ χέγγυο που του παρέχεται είναι η τελε­ τουργική οργάνωση του ομιλιακού συμβά­ ντος. Και θα ανταποκριθεί στην οργάνωση αυτή με τη θεατρικότητα του ρόλου και της ομιλίας του. Αλλά και οι ακροατές του, μό­ νο την περιστασίακή θέση του βήματος μπορούν να του εξασφαλίσουν. Τα υπόλοι­ πα όλα παίζονται. ΣΠΥΡΟΣ Α. ΜΟΣΧΟΝΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Atkinson J.M., 1984. «Public speaking and audience respones: Some techniques for inviting applause».

Structures of Social Action: Studies in Conversation Analysis, επιμ. J.M. Atkinson και J. Heritage.

Cambridge: Cambrigde University Press, 370-409.

Bakhtin M.M., 1979. Speech Genres and Other Late Essays, μτφρ. V. McGee, επιμ. C. Emerson και M. Holquist.

Austin: University of Texas Press, 1986.

Bell A., 1984. «Language style as audience design».

Language in Society 13,145-204.

Brenneis D., 1986. «Shared Territory: Audience, indirection and meaning». Text 6.3,339-347.

Clark H. KaiTh. Carlson, 1986. «Hearers and speech acts», Language 58.2,332-373.

Coulthard M., 1977. An Introduction to Discourse Analysis.

London: Longman, 1985.2 Culler J., 1983. On Deconstruction: Theory and Criticism after Structuralism. London: Routledge.

Fiske J., 1982. Introduction to Communication Studies.

London: Methuen. Goffman E., 1974. Frame Analysis: An Essay on the organisation of Experience. Boston: Northeastern University Press, 1986.2 Goffman E., 1981. Forms of Talk. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

Goodwin Ch., 1986. «Audience diversity, participation and interpretation». Text 6.3,283-316.

Hymes D., 1972. «Models of the interaction of language and social life». Directions in Sociolinguistics: Ethnography of Communication, επιμ. J. Gumperz και D. Hymes. New York: Holt, Rinehart & Winston, 35-71.

Hall E.T. 1966. The Hidden Dimension. New York: Anchor Books, 1982.

Hall S., 1980. «Encoding/Decoding». Culture, Media.

Language: Working.

Papers in Cultural Studies, 1972-79, επιμ. S. Baron κ.ά.

London: Hutchinson.

Kirsch G. KaiD. H. Roen, επιμ. 1990. A Sense ofAudience in Written Communication (Written Communication Annual, t. 5). Newbury Park: Sage Publications.

Labov W. 1972. «Rules for ritual insults». Studies in Social Interaction, επιμ. D. Sudnow. New York: Free Press, 120-69.

Levinson S.C., 1988. «Putting Linguistics on a proper

footing: Explorations in Goffman’s concepts of participation». Erving Goffman: Exploring the Interaction Order, επιμ. P. Drew και A. Wootton, Polity Press, 161-227. Μοσχονάς Σ., 1993. «Η τελετουργία της στρατιωτικής ανα­ φοράς». Μελέτες για την ελληνική γλώσσα 1993 (Πρα­ κτικά της 14ης ετήσιας συνάντησης του Τομέα Γλωσ­ σολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ.). Θεσ­ σαλονίκη, Κυριακίδης, 30-46. Μοσχονάς Σ., 1994. «Ακροαματικοί ρόλοι και ακροατή­ ρια». Μελέτες για την ελληνική γλώσσα 1994 (Πρακτι­ κά της 15ης ετήσιας συνάντησης του Τομέα Γλωσσο­ λογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ.). Θεσσα­ λονίκη, Κυριακίδης (υπό δημοσίευση).

Saville - Troike Μ., 1982.7he Ethnography of Communication: An Introduction.

Blackwell, 1989.2

Oxjord:

Basil

“ΠΟΤΑΜΟΙ! ΤΟΙΣ ΑΥΤΟΙ! ΕΜΒΑΙΝΟΜΕΝ ΤΕ ΚΑΙΟΥΚ ΕΜΒΑΙΝΟΜΕΝ” ΦΕΡΟΑ/ΓΕΓ «ΚΛΗΙΔΑ! ΑΜΟΙΒΟΥΣ»1

1. «Π οταμώ γά ρ ούκ έσ τιν

έμβήναι δίς τω α ύ τω ...»2 Ηράκλειτος

2. « ... τό γάρ αύτό νοεϊν έσ τ ίν τε κα ί είναι».3 Παρμενίδης

Μετά από την πρώτη ματιά, στις δύο από τις εκθαμβωτικότερες αυτές αποστροφές του πα­ γκόσμιου φιλοσοφικού στοχασμού, αυτό που θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς, βλέποντάς τες πλάι πλάι, είναι ένας έντονος διάλογος και μία δημιουργική πολεμική που είναι έτοιμες να ανοίξουν η μία στην άλλη χωρίς να μπορεί καμία να κλονίσει τελεσίδικα τους νομιμοποιητι­ κούς μηχανισμούς της άλλης, αλλά και την ίδια την κλειστή νομιμότητα που εξασφαλίζει η κα­ θεμιά για τον εαυτό της. Ως προς το πρώτο, σ’ ένα τέτοιο διάλογο το «δίς τώ αύτώ», μας οδη­ γεί να εννοήσουμε πως αφορά την πραγματικό­ τητα του ποταμού στην οποία καλούμαστε να μπούμε μέσα για δεύτερη φορά, αλλά αδυνα­ τούμε ακριβώς διότι πλέον το ποτάμι αυτό είναι και ένας βιωμένος τόπος που ως τέτοιος έχει γί­ νει και νοητικό αντικείμενο και κατά συνέπεια έ­ χει πάψει να έχει την πρωτεϊκότητα που είχε, αλλά και γιατί, σε επίπεδο κυριολεξίας, είναι α­ δύνατον το «έμβήναι» σε ένα προϊόν νοητικό, ε­ κτός αν δεχτούμε την ισχύ της παρμενίδειας ρήσης. Και βέβαια και άλλα παρόμοια δυνατά παιχνιδίσματα φωτός της μίας αποστροφής προς την άλλη συνεχώς δημιουργούνται μελε­ τώντας τες προσεκτικότερα. Το σημαντικότε­ ρο, όμως, είναι η ιδιαιτερότητα και η πολλαπλό­ τητα που αποκτά αυτό όταν αναλυθεί, έστω και εν συντομία όπως εδώ, η αυτονομιμοποιητική ι-

κανότητά τους και τα ταλαντευόμενα οξύ­ μωρα που αυτή δημιουργεί. Αυτό επιλέξαμε για αντικείμενο των παρακάτω γραμμών, κα­ θώς το παραπάνω γεγονός απλώνεται σε ό­ λες τις νοητικές λειτουργίες και διαδικασίες παραγωγής σημασιών και νοήματος, που α­ παιτούν κάποια συνθετότητα. Ως προς την παρμενίδεια σύνοψη θα πρέ­ πει να παρατηρήσουμε πως πρόκειται ου­ σιαστικά για μια παγίδα - λογοπαίγνιο που μας στήνουν εκ των πραγμάτων οι ίδιοι οι εξ ορισμού νοησιαρχικοί - ορισμοί της νόη­ σης και της πραγματικότητας, καθώς εξω­ θώντας τίς μεταξύ των γλωσσικών σημείων σχέσεις στα απώτατα όριά τους, οδηγούν στην παραδοχή πως η μόνη αντίφαση, μέσα στην οποία μπορούν να συνταχθούν, δεν εί­ ναι παρά μια ταυτολογία. Και επειδή το «Νοεϊν» και το «Είναι» δεν βρίσκονται σε κομβική θέση μόνο για τον φιλοσοφικό στοχασμό, αλλά αποτελούν τη νευραλγικότερη δια­ σταύρωση σχέσεων και διαδικασιών της επι­ κοινωνίας, θα πρέπει να δούμε την πρόταση αυτή ως την πρώτη απόπειρα διατύπωσης τόσο καθολικού και τόσο ακριβούς, επιστη­ μονικά, αξιώματος στην επικοινωνιακή θεω­ ρία. Κι αυτό ως προς την εμπράγματη διττότητα των μέσων και των αντικειμένων της επικοινωνιακής διαδικασίας. Αναλυτικότερα, με τη φράση αυτή υπο­ στηρίζεται ότι «το σύνολο που αποτελείται από δύο αντιθετικά μέλη (ή υποσύνολα) δεν υφίσταται, ως τέτοιο, διότι τα δύο αυτά μέλη όχι μόνο δεν είναι αντιθετικά, αλλά αντιθέτως ταυτίζονται». Το γεγονός ότι η παρμενίδεια αυτή πρόταση ευσταθεί, παρότι παρα­ βιάζει τις δύο από τις βασικότερες Λογικές Αρχές, οφείλεται ακριβώς στο ότι οι έννοιες αυτές, ως μέλη του παραπάνω συνόλου αλ­ λά και οι ίδιες ως πραγματικότητες, υφίστανται μόνο ως σύνολα μέσω μελών των οποί­ ων μπορούν να κατασκευάζονται προτάσεις με νόημα4 σχετίζοντας αυτά τα μέλη, ενώ ταυτόχρονα αυτή η συσχέτιση δεν μπορεί να πάρει έναν κλειστό χαρακτήρα, όπου όλα τα δυνατά ή τα δυνάμει ζεύγη είναι αυστηρά προκαθορισμένα, αλλά ούτε να καταλάβει τα πάντα. Όταν θελήσει κανείς να μιλήσει για την ποιότητά τους και το είδος της σχέ­ σης τους - συνδέοντάς τες μπροστά στο τε­

λετουργικό ρήμα της ονοματοθεσίας «είναι» εγκλείοντας, ηθελημένα ή αθέλητα, τον Κό­ σμο [ως κόσμο επικοινωνίας] σε μία πρότα­ ση - η ετυμηγορία του κατηγορήματος δεν μπορεί παρά να είναι τ-αυτιστική. Ακριβώς επειδή η δυνατότητα εξαγωγής νοήματος εκφύεται από την αρχετυπική τρι­ βή των δύο αυτών συνόλων - συστημάτων (νόησης και πραγματικότητας) με την επιθυ­ μία και την ανάγκη, ο Ηράκλειτος και ο Παρ­ μενίδης συναντιόνται εκεί όπου διαφωνούν. Αυτό θα μπορούσε να διατυπωθεί και ως ε­ ξής: Ο Ηράκλειτος προχωρά βάσει ενός τύ­ που σκέψης μόνο ως προς το ένα σκέλος. Πράγματι το συγκεκριμένο σημαινόμενο, το συγκεκριμένο ποτάμι, της αναφερόμενης στιγμής, προσδιοριζόμενο από τη θέση του, τη μορφολογία του, τις όχθες και το νερό του είναι διαφορετικό από αυτό της επόμε­ νης στιγμής, τουλάχιστον γιατί το νερό δεν είναι το ίδιο. Κι αν ακόμα όμως ήταν το ίδιο, θα μπορούσε να μπει κανείς δύο φορές σ’ αυτό;5Θα μπορούσε, επίσης, να μπει κανείς δύο φορές στην ίδια λίμνη; Αλλιώς ειπωμέ­ νο, σε δύο διαφορετικές στιγμές είναι ίδιος ένας ζων οργανισμός όπως ένας άνθρωπος; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά αρνητι­ κή: το μόνο που παραμένει απαράλλακτο εί­ ναι το νευρικό σύστημα και το κατεξοχήν όργανό του, ο εγκέφαλος, δηλαδή το όργα­ νο της νόησης.6 Άρα, στη συγκεκριμένη πε­ ρίπτωση μόνο υπό έναν όρο μπορεί να συμ­ βεί το αντίθετο απ’ αυτό που ο Ηράκλειτος υποστήριξε- εάν και εφόσον ποτάμι και άν­ θρωπος εξεταστούν ως προς τα σημαντικά στοιχεία του ορισμού του το πρώτο και ως προς τη νοητική του αντίληψη ο δεύτερος. Βάσει, όμως, ενός αντίστροφου στοχασμού εάν και εφόσον τα κρινόμενα - άνθρωπος και ποτάμι -εξεταστούν ως πραγματικότη­ τες εμπειρικές, δηλαδή αν τα αντιληφθούμε και τα αναπαραστήσουμε ως ομοεπίπεδα και κατά συνέπεια ικανά αντιπαράθεσης, α­ σφαλώς μπορεί να μπει δύο φορές στο ίδιο ποτάμι κανείς, γιατί αν δεν υπήρχε η δυνα­ τότητα αυτή, θα έπρεπε να δεχτούμε πως α­ πό τη στιγμή που μπήκε δεν ήταν δυνατόν να βγει, να πάψει να είναι εντός του - προκειμένου να μην μπορεί να ξαναμπεί. Βλέπουμε, λοιπόν, καθαρά, ποια είναι η

λειτουργικότητα και η προβληματικότητα του φιλοσοφικού στοχασμού ή για την ακρί­ βεια του όποιου στοχασμού ο τρόπος και το πεδίο εφαρμογής δεν είναι προκαθορισμέ­ να: όταν μπορεί και επιδιώκει να κατασκευά­ ζει αληθείς προτάσεις με αξία και νόημα μό­ νο για την «αληθινότητα» των προτασιακών δεσμών και σχέσεων και ελάχιστο άμεσο εν­ διαφέρον για την «πραγματικότητα». Αυτό όμως που, παράλληλα, έχει τη σημασία του είναι πως στη συγκεκριμένη περίπτωση «νόηση και Είναι είναι ένα και το αυτό» μόνο υπό τη διπλή προϋπόθεση μιας στενής από τη μία αλληλεξάρτησης και αλληλοεπαλήθευσής τους και, από την άλλη, μιας εσωτε­ ρικής ενδοσκόπησης και συνεχούς αναψηλάφησης της ίδιας της πραγματικότητας και της νόησης. ΚΩΣΤΑΣ ΑΝΤ.ΠΕΤΡΑΚΗΣ

2.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό γράφτηκε ως διαλεκτικό βοήθημα για την κατανόηση του ρόλου και των σχέσεων που δημιουργούν οι λέξεις - σημεία - που υπέχουν θέση συντάγματος στην πλειοψηφία των περιπτώσεων - των ανεκδότων, των αστεί­ ων και των όσων λεξιματικών πατχνιδισμάτων ή παραβάσε­ ων προκαλούν και παράγουν γέλιο, σαν μικρή συμβολή στην κατανόηση «ετούτων των πυθαγορικών συμβόλων», ό­ πως τα ονόμαζε τα δικά του «αντικλείδια» για την παραγω­ γή γέλιου ο Ραμπελαί στον «Γαργαντοΰα». [Φρανσουά Ραμπελαί, «Γαργαντοΰας», μετ. Φ.Δ. Δρακονταειδής, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 1988, σελ. 33], Όσον αφορά τη βιβλιογραφία, θα έγινε αντιληπτό, στον έ­ μπειρο αναγνώστη, ότι πουθενά δεν αναφερόμαστε στον Χάιντεγκερ ενώ είναι γνωστό πως έτσι ή αλλιώς το σύνολο του έργου του βρίσκεται στις διασταυρώσεις των ιδεών, των αντιλήψεων και των θέσεων των προσωκρατικών. Αυτό κρίθηκε επιβεβλημένο γιατί οι αναφορές που θα έπρεπε να γίνουν θα άλλαζαν το χαρακτήρα του παραπάνω άρθρου. Οι σημειώσεις μας πάνω στη σκέψη του Γερμανού φιλοσό­ φου, που αφορά τις δύο προτάσεις που αποτέλεσαν αντι­ κείμενο του παρόντος άρθρου, θα εκτεθούν μόνες τους σε άλλη δημοσίευση.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

Το πρώτο χωρίο του οποίου η μετάφραση είναι «στα ίδια ποτάμια και μπαίνουμε και δεν μπαίνουμε», το οφείλουμε στον Ηράκλειτο (Ηράκλειτος, εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 1987, μετ. Σ Διαμαντή - Π. Πρέκα, σελ. 103) και το δεύτερο

3.

4.

5.

6.

στον Παρμενίδη και αποτελεί το τέλος του 14ου στίχου του 1ου αποσπάσματος και του οποίου η μετάφραση θα μπορούσε να είναι «εναλλάσσοντα κλειδιά» (Γιάννη Τζαβάρα, Το ποίημα του Παρμενίδη, εκδ. Δόμος, Αθήνα 1980, σελ. 22 & 23). Η μετοχή «φέροντες» - που προσθέ­ σαμε χάριν συνδετικού κρίκου - από το ρήμα φέρομαι χρησιμοποιείται όχι τυχαία καθώς ο Παρμενίδης στο πρώτο απόσπασμα του Ποιήματος του το μεταχειρίζεται τονίζοντας τη μεταφυσική του διάσταση σε σχέση με ό­ σα θα ακολουθήσουν, την ετεροτοπία όπου λαμβάνουν χώρα, αλλά και την πολυπλοκότητα των όσων θα ακο­ λουθήσουν. «Δεν μπορεί να μπει κανείς δύο φορές στο ίδιο ποτάμι...», Ηράκλειτος, οπ. παρ., σελ. 103. Αξίζει να σημειωθεί ότι το γεγονός της παραλλαγής της ίδιας ιδέας - μεταξύ της μορφής που μας παραδίδεται, όπως εμφανίζεται μόλις παραπάνω στον τίτλο του παρόντος άρθρου, και αυτής που εδώ αναφέρεται - πρέπει να ιδωθεί ίσως κάτω από το ακόλουθο πρίσμα: η πρώτη αποκρυσταλλώνει τη βα­ σική θέση του Ηράκλειτου ενώ η δεύτερη αποτελεί έκ­ φραση πολεμικής μέσω του πλέον οξύμωρου σημείου της είτε ως ρηματική διατύπωση του ίδιου του φιλοσό­ φου είτε ως επιλεκτική υπογράμμιση αυτού που μας πα­ ρέδωσε το απόσπασμα. Διαλέξαμε τη δεύτερη γιατί ακρι­ βώς λόγω της έντασης που περικλείει στη διατύπωσή της είναι προσφορότερη αντιπαράθεσης. «Η νόηση και η πραγματικότητα είναι ένα και το αυτό». Γ ιάννη Τζαβάρα, το ποίημα του Παρμενίδη, εκδ. Δόμος, Αθήνα 1980, αποσπ. 3ο, σελ. 31. Απόδειξη της σημασίας και της σχέσης της θέσης μας αυτής με τη σκέψη, συνολικά, του Παρμενίδη αποτελεί ο στίχος 34 του 8ου αποσπάσματος σύμφωνα με τον οποίο «ταύτόν δ’ έστί νοειν τε καί οϋνεκέν έστι νόημα» («Αυ­ τό τούτο είναι Νοειν και ου ένεκα είναι νόημα») και που αναφέρεται στη μόλις προηγουμένως διατυπωμένη θέση του Παρμενίδη σύμφωνα με την οποία «... η κραταιά Ανά­ γκη μες τα δεσμά του πέρατος το έχει (το Σύμπαν ως έον και εκ «ρύσεως πλησιάζει το έον), που το εγκλείει αμφί­ πλευρα. Τούτου ένεκα δεν επιτρέπεται στο έον ατέλειω­ το να είναι γιατί είναι ανελλιπές, ενώ αν δεν ήταν θα του έλειπε το παν». Γ ιάννη Τζαβάρα, Το ποίημα του Παρμενί­ δη, οπ. παρ., σελ. 45-46. Επίσης, αναφέρεται από τον Αριστοτέλη [Μετά τα Φυσι­ κά, Γ 5 1010 α 10] ότιο Κρατύλος μεμφόταντον Ηράκλει­ το για τη θέση του αυτή, διότι σύμφωνα με τον ίδιο δεν μπορούμε να μπούμε ούτε μία φορά. Μιάλιστα προχώρη­ σε στο σημείο να πει ότι δεν έπρεπε να μιλήσει καν αλλά ήταν αρκετό να κουνήσει, προφανώς αρνητικά, το δάκτυ­ λό του. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα κύτταρα του ανθρώπινου ορ­ γανισμού - αν εξαιρέσει κανείς τα νευρικά κύτταρα που, μετά την ενηλικίωση, μόνο νεκρώνονται σταδιακά ή α­ πλώς τα ίδια μεταβάλλονται - αντικαθίστανται με ρυθμό ταχύτατο.

Barthes Roland, Η απόλαυση του κειμένου, μετ. Φ. Χατζιδάκη - Γ. Κρητικός, εκδ. Ράππα, Αθήνα 1977.

Barthes Roland, Ο βαθμός Μηδέν της Γραφής - Νέα Κριτικά δοκίμια, μετ. Κ. Παπαϊακώβου, εκδ. Ράππα, Αθήνα 1983.

Barthes Roland, Αποσπάσματα του ερωτικού λόγου, μετ. Β. Παπαβασιλείου, εκδ. Ράππα, Αθήνα 1983.

Benjamin Walter, Για τη γλώσσα γενικά και Karl Jaspers, Η γλώσσα, μετ. Ν.Π. Michaelides - Α.Κ. Μιχαηλίδη, Κ.Π. Μιχαηλίδη, εκδ. Αστρολάβος/Ευθύνη.

Bloom Harold, Η Αγωνία της Επίδρασης - Μια θεωρία για την Ποίηση, μετ. Δ. Δημηρούλη, εκδ. Άγρα, Αθήνα 1989. Βέλτσος Γιώργος, Σημειολογία των Θεσμών, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1974. Βέλτσος Γιώργος, Κοινωνία και γλώσσα, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1976. Βέλτσος Γιώργος, Οι απροσδιόριστοι παράγοντες Δοκίμιο δομικής κοινωνικής ψυχολογίας, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1981. Βέλτσος Γιώργος, Γία την Επικοινωνία, εκ4 Καστανιώτη, Αθήνα 1985. Βέλτσος Γιώργος, Η Διαμάχη. Κείμενα για τη νεοτερικότητα, εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 1990. Βέλτσος Γιώργος, Inventio, εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 1990. Βέλτσος Γιώργος, Το βέλτιστο επιχείρημα, εκδ. Πλέ­ θρον, Αθήνα 1992.

Cassirer Ernst, Γλώσσα και μύθος, μετ. Γ. Λυκιαρδόπουλου, εκδ. Έρασμος, Αθήνα 1984.

Chomsky Noam Μορφή και νόημα στις φυσικές γλώσ­ σες, μετ. Μ. Μακρίδη, εκδ. Έρασμος, Αθήνα 1984.

Derrida Jacques, Περί Γραμματολογίας;' μετ. Κ. Παπαγιώργη, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1990.

Derrida Jacques, Πλάτωνος Φαρμακεία, μετ. Χ.Γ. Λά­ ζου, εκδ. Άγρα, Αθήνα 1990.

Descombes Vincent: Το ίδιο και το άλλο. 45 χρόνια γαλλικής φιλοσοφίας (1933-1978), μετ. Π. Κασίμη, εκδ. Praxis, Αθήνα 1984.

Eco Umberto, Θεωρία Σημειωτικής, μετ. Ε. Καλλκρατίδη, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1989.

Fiske John, Εισαγωγή στην επικοινωνία, μετ. Β. Μεσ­ σήνη - Ε. Λούντζη, εκδ. Επικοινωνία και Κουλ­ τούρα, Αθήνα 1992.

Foucault Michel, Οι λέξεις και τα πράγματα. Μια αρ­ χαιολογία των επιστημών του ανθρώπου, μετ. Κ. Παπαγιώργη, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1986.

Foucault Michel, Η αρχαιολογία της γνώσης μετ. Κ. Παπαγιώργη, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1987.

Horkheimer Max, Η έκλειψη του Λόγου, μετ. Θ. Μίνογλου, εκδ. Κριτική, Αθήνα 1987.

Καραποστόλης Βασίλης, Μορφές της κοινωνικής δράσης, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1984. Καραποστόλης Βασίλης, Συμβίωση και Επικοινωνία στην Ελλάδα, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1987. Καραποστόλης Βασίλης, Στις ρίζες της κοινωνικής ε­ μπειρίας, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1987. Καραποστόλης Βασίλης, Ήπιος Λόγος, εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 1989.

Merleau - Ponty Maurice, Οι Περιπέτειες της διαλεκτι­ κής, μετ. Μ. Λυκούδη, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1985. Μπαμπινιώτης Γιώργος, Θεωρητική γλωσσολογία. Ει­ σαγωγή στη σύγχρονη γλωσσολογία, Αθήνα 1986. Παπαγιώργης Κωστής, Σιαμαία και Ετεροθαλή, εκδ. Ροές, Αθήνα 1987. Ποταμιάνος Δημήτρης, Απουσιολόγιο Επικράτειας, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1991.

Prieto Luis, Μηνύματα και σήματα, μετ. Δ. Μοσχόπουλου, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1986. Ρήγου Μυρτώ, Ο θάνατος στη Νεοτερικότητα, εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 1992.

Ricoeur Paul, Δοκίμια Ερμηνευτικής, μετ. Α. Μουρίκη, Μορφωτικό ινστιτούτο Αγροτικής Τράπεζας, Αθήνα 1990.

Saussure Ferdinand de, Μςθήματα Γενικής Γλωσσο­ λογίας, μετ. Φ. Αποστολόπουλου, εκδ. Παπαζή­ ση, Αθήνα 1979.

Todorov Tzvetan, Ποιητική, μετ. Α. Καστρινάκη, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1989. Χειμωνάς Γιώργος, Έξι μαθήματα για τον λόγο, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1984. Χειμωνάς Γιώργος, Μάθημα έβδομο και τελευταίο: Ο χρόνος και το σύμβολο, εκδ.Ύψιλον, Αθήνα 1985. Χειμωνάς Γιώργος, Η Δύσθυμη Αναγέννηση. Όγδοο μάθημα για τονλόγο, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1987.

Wellmer Albrecht, Λόγος, Ουτοπία και Διαλεκτική του Διαφωτισμού, μετ. Γ. Λυκιαρδόπουλου, εκδ. Έρασμος, Αθήνα 1989. Κείμενα Σημειολογίας (Μπενβενίστ, Μπαρτ, Ντερριντά, Πιρς, Φουκώ) - Πρόλογος και μετάφραση Κωστή Παπαγιώργη, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1981.

Κ .Π .-Ρ .Τ .

Παραθέτουμε εδώ συμπληρωματική ενδεικτική βιβλιογραφία που δεν περιλαμβάνεται στις α­ ναφορές των κειμένων του αφιερώματος

Μαρία Ζαούση

ΓΡΑΜΜΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΡΗΝΟ Ένας Έλληνας επιστήμονας, που ζει στη Γερμανία, γράφει σ’ εκείνη, μια Ελληνίδα καλλιτέχνιδα στην Ελλάδα. Μέσα από το γράμμα αυτό, με τη νοσταλγική ατμόσφαιρα του «Ρήνου τους», αναδύονται δυο διαφορετικοί κόσμοι: ο δικός του, της Δυτικής Ευρώπης του σήμερα, ο δικός της, μιας Ελλάδας που προσπαθεί να βγει από τη φθορά, αλλά και το κοινό τους παρελθόν, οι κοινές αναμνήσεις, η πολύπλοκη σχέση τους, το πάθος τους δια μέσου του χρόνου. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ

ΤΟ ΗΧΟΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ TOY ΚΑΠΕΤΑΝ ΑΓΡΑ ΠΑΝΟΣ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ Έχοντας να αναμετρηθεί με τα καλογραμμένα και ακριβή Μυστικά του Βάλτου της Πηνελόπης Δέλτα, Το Ηχομυθιστόρημα του Κοπετόν Άγρα του Πάνου Θεοδωρίδη κινείται στο χώρο των παράλληλων γεγονότων. Η ιστορία του Σαράντου Αγαπηνού, μια ιστορία σκληρότητας, ανοργανωσιάς και παρέμβασης, εκεί όπου άλλοι τομείς διαβλέπουν ρομαντισμό και ανεδαφικότητα. Γραμμένο πριν από την πρόσφατη όξυνση του Μακεδονικού ζητήματος, ίσως είναι χρήσιμο για την διεκπεραίωσή του.

ΑΦ ΙΕΡΩ Μ Α ΣΤΟΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΚΟΤΖΙΑ Συμμετέχουν: Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλος - ΑΑέξ. Αργυρίου Μάριο Δούκα - Γιάννης Κιουρτσάκης - Γιάννης Κοντός - Δημοσθένης Κούρτοβικ Χριστόφορος Μηλιώνης - Παντελής Μπουκάλας - Βαγγέλης Ραπτόπουλος Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος Αντρέας Φραγκιάς - Κώστας Στεργιόπουλος - Τίτος Πατρίκιος Αλέξης Πανσέληνος - Αλέξης Ζήρας - Νίκος Φωκάς - Μαίρη Μικέ Μιχάλης Μόσχος - Αικατερίνη Κουμαριανού- Γιώργης Γιατρομανωλάκης - Σπάρος Τσακνιάς Λύντια Στεφάνου - Βαγγέλης Χατζηβασιλείου - Παν. Μουλλάς Γιώργος Αράγης - Γιάννης Βαρβέρης Αναστάσης Βιστωνίτης.

27 κείμενα που ελπίζουμε ότι θα προωθήσουν ένα βήμα παραπέρα τη μελέτη του πυκνού και απαιτητικού έργου του Αλέξανδρου Κοτζιά και θα αποτελέσουν το έναυσμα για μελλοντικές εργασίες, αφού πεποίθησή μας είναι ότι η ανθρώπινη κωμωδία του δημιουργού τής Πολιορκίας και της Ανπποιήσεως Αρχής δεν έχει ακόμα εξερευνηθεί στο βαθμό που της αξίζει.

ίΚΕΔΡΟΣ ίο ελληνικό 6ι6λίο

)

Μόλις κυκλοφόρησε

ΒΙΒΛ ΙΟ Π Ω Λ ΕΙΟ -

ΕΚ Δ Ο ΣΕΙΣ

Οι εκδόσεις «ΔΩΔΩΝΗ» συνεχίζοντας την παράδοση στο θεατρικό, χώρο, παράλληλα με τις σειρές: Λ '. Β'. Γ '.

Παγκόσμιο Θέατρο: 124 τόμοι με 146 θεατρικά έργα Σύγχρονο Ελληνικό Θέατρο: 72 τόμοι με 132 θεατρικά έργα Μελέτες για το Θέατρο: 15 τόμοι

Δ'. Ε '.

παρουσιάζουν τις νέες σειρές: Μικρή Θεατρική Βιβλιοθήκη: 22 τόμοι με 27 θεατρικά έργα Νεοελληνική Θεατρική Βιβλιοθήκη: 6 τόμοι με 11 θεατρικά έργα.

ΚΥΡΙΑΖΗΣ Ν. Κ. ΚΥΡΙΑΖΗΣ ΚΥΡΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΙΓΡΑΣ ΑΓΓΕΛΟΥ ΑΓΓΕΛΟΜΑΤΗΣ ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΣ ^ΘΑΝΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΑΒΕΡΩΦ-ΤΟΣΙΤΣΑΣ ΑΙΝΙΑΝ ΛΑΔΙΑ ΛΑΣΚΑΡΑΤΟΣ ΛΥΜΠΕΡΑΚΗ Α. ΜΑΤΕΣΗΣ Π. ΙΞΕΛΟΣ ΑΡΑΟΥΖΟΥ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΚΑΛΟ ΜΑΤΕΣΙΣ ΜΑΓΚΛΗΣ ΜΑΝΙΑΤΑΚΟΣ ΜΑΝΙΑΤΗΣ ΜΑ ΙΟΥΛΟΣ Α. ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ Ν. ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ ΒΑΛΤΑ ΤΣΑΣ ΜΕΓΑΣ ΜΕΛΑΧΡΙΝΟΣ ΜΕΡΑΚΛΗΣ ΜΗΤΡΟ ^ΩΡΟΣ ΒΑΡΣΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΒΑΤΖΙΑΣ ΠΟΥΛΟΥ ΜΗΤΣΑΚΗΣ ΜΟΙΣΙΟΔΑΞ ΜΟΣΚΟΒΗΣ 5ΕΝΕΖΗΣ ΒΙΖΥΗΝΟΣ ΒΙΚΕΛΑΣ ΒΙΤΤΙ ΒΛΑΜΗ ΒΛΑ ΜΟΣΧΟΣ ΜΠΕΡΓΑΔΗΣ ΜΥΡΙΒΗΛΗΣ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ ίΤΟΣ ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗΣ ΒΛΑΧΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΟΣ ΓΑΒΑΛΑ ΝΑΚΟΥ ΝΕΓΡΕΠΟΝΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΣ ΟΥΡΑΝΗΣ ΠΑΛΑΙΟ ΆΓΓΑΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΓΕ ΛΟΓΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ 2ΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΑΝ ΠΑΛΛΗΣ ΠΑΠΑ ΠΑ ΎΠΟΥΛΟΣ ΓΚΟΛΦΗΣ ΠΑΔΑΚΗΣ ΠΑΠΑΔΙΑ 'ΡΑΝΙΤΣΑΣ ΔΑΡΑΚΗ ΜΑΝΤΗΣ ΠΑΠΑΔΟ ΔΑΝΙΗΛ ΔΕΛΗΓΙΩΡΓΗ Ύ στερα από εκατόν δέκα χρόνια ΠΟΥΛΟΣ ΠΑΠΑΔΟ Ι.Σ. ΔΕΛΤΑ ΔΕΣΠΟΤΟ θητείας στόν νεοελληνικό λόγο ΠΟΥΛΟΥ ΠΑΠΑΚΩ ΙΟΥΛΟΣ ΔΗΜΟΥ ΔΗ ΣΤΑΣ ΠΑΠΑΚΩΝ ΛΗΤΡΙΑΔΗΣ ΔΡΑΚΟΝ μ ε γνώση καί στοργή ΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΠΑΝ ΓΑΕΙΔΗΣ ΔΟΞΙΑΔΗΣ αγκαλιάζει τώρα τό σύνολο ΤΩΝΙΟΥ ΠΑΠΑΡΡΗ ΐΝΕΠΕΚΙΔΗΣ ΕΠΙΣΚΟ ΓΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΡΝΗΣ τής νεοελληνικής γραμματείας ΙΟΠΟΥΛΟΣ ΕΥΘΥΜΙΑ ΠΑΤΑΤΖΗΣ ΠΕΡΑΝ ^Η ΕΦΤΑΛΙΩΤΗΣ ΖΑ (από τόν Διγενή έως σήμερα) ΘΗΣ ΠΕΤΣΑΛΗΣ ΠΕ νΟΚΩΣΤΑΣ ΖΩΓΡΑ ΤΡΟΥ ΠΙΤΤΑΣ ΠΟΛΙ με τη Ν έα 'Ε λληνική Βιβλιοθήκη [>ΟΥ ΗΣΑΪΑ ΘΕΟΔΩΡΑ ΤΗΣ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΣ ΚΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΟΔΩΡΙ καί τή σειρά ΠΡΕΒΕΛΑΚΗΣ ΡΗΓΑΣ ^ΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥ Ή Ε λληνική Ποίηση ΡΙΚΑΚΗΣ ΡΟΔΗΣ ΡΟ νΟΣ ΘΕΟΤΟΚΑΣ ΘΕΟ ΔΟΚΑΝΑΚΗΣ ΡΟΖΑ ΓΟΚΗΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ ΙΑ ΝΗΣ ΡΟΪΔΗΣ ΡΟΥΣ ΓΡΙΔΗ ΙΟΡΔΑΝΙΔΟΥ ΣΟΣ ΡΟΥΦΟΣ ΡΩΜΑΣ ΩΑΝΝΟΥ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ 'Ο εκδοτικός οίκος μ έ τό ευρύτερο ΣΑΜΟΥΗΛΙΔΗΣ ΣΑ ΚΑΚΟΥΡΗ Ο. ΚΑΚΡΙ ΡΑΝΤΗ ΣΑΡΔΕΛΗΣ ΣΕ φάσμα συγγραφέων στόύς δέκα αιώνες iH Ι.Θ. ΚΑΚΡΙΔΗΣ Φ. ΦΕΡΗΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ ΚΑΚΡΙΔΗΣ ΚΑΛΒΟΣ νεοελληνικής φιλολογίας ΣΚΑΡΟΣ ΣΤΑΪΚΟΣ ΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ ΚΑΝΕΛ ΣΤΑΜΕΛΟΣ ΣΤΑΣΙΝΟ \ΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΠΑΝ ΓΑΗ ΚΑΠΑΝΤΑΗΣ ΚΑΡΑΒΙΑΣ ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ ΚΑΡΑ ΠΟΥΛΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥ ΣΦΑΕΛΛΟΥ ΤΑΜΒΑΚΑΚΗΣ TAP ΣΟΥΛΗ ΤΑΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΤΕΡΕΝΤΣΙΟ ΤΕΡΖΑΚΗΣ ΤΖΩΡ ΓΙΩΡΓΑΣ ΚΑΡΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑΣ ΚΑΡΤΕΡΗΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΚΑΣΤΑΝΑΚΗΣ ΚΑΣΤΡΙΝΑΚΗ ΚΑΤΑΡ ΤΖΟΓΛΟΥ ΤΡΙΒΙΖΑΣ ΤΣΑΚΝΙΑΣ ΤΣΑΤΣΟΣ ΤΣΑΤΣΟΥ ΤΣΙ ΓΖΗΣ ΚΑΨΩΜΕΝΟΣ ΚΙΤΣΙΚΗΣ ΚΟΡΑΗΣ ΚΟΔΡΙΚΑΣ ΡΟΠΟΥΛΟΣ ΦΑΚΙΝΟΣ ΦΩΚΑΣ ΧΑΡΗΣ ΧΑΡΤΟΚΟΛΛΗΣ ΚΟΚΚΙΝΗΣ ΚΟΛΙΝΙΑΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ ΧΑΤΖΗΑΡΓΥΡΗΣ ΧΑΤΖΗΘΕΟΚΛΗΤΟΣ ΧΑΤΖΗΦΩΤΗΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΥΣΟΧΟΟΥ ΧΩΜΕΝΙΔΗΣ ΨΥΧΑΡΗΣ ΚΟΥΜΑΝΟΥΔΗΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ ΚΡΑΝΑΚΗ ΚΡΙΑΡΑΣ Κ.

Η “Ε Σ Τ Ι Α ”

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ Ι.Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑΣ Α.Ε. · ΣΟΛΩΝΟΣ 60 · 106 72 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 36.15.077,36.37.324

Μ ια εκ λεκτική επιστροφή, στις Ρ ίζες Ο Βάγκνερ ^ και η εποχή μα;

Στις πηγές της γνώσης.

τραγικό αίσθημα της ζωής

Η νέα σειρά βιβλίω ν που εγκαινιάζουν οι

ΕΚΔΟΣΕΙΣ PRINTΑ περιλαμβάνει κεί­ μενα κορυφαίω ν στοχαστών - άγνωστα ή THOMAS MANN Ο ΒΑΓΚΝΕΡ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ Σελ:. 204 Δρχ 1.500

σχεδόν άγνωστα στο Ε λλη νικό κοινό -τα

UNAMUNO ΤΟ ΤΡΑΓΙΚΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Σελ:. 446 Δρχ 3.000

οποία θα σας ξαφνιάσουν, είνα ι βέβαιο, Στοχασμοί

καθώς θ ’ανακαλύψετε πόσο επίκαιρα είναι,

Ματιές στον Σύγχρονο Κόσμο

πόσο καίρια ανταποκρίνονται στους προ­ βληματισμούς, τις αγωνίες και τις προσδο­ κίες του σύγχρονου πολίτη.

LEOPARDI ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ Σελ:. 128

Δρχ 1.300

Ελάτε, ας προσφύγουμε στο αξεπέραστο, σε

VALERY ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΟΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜί Σελ.384 Δρχ: 3.001

μ ια επ οχή κατά την ο­ Καλαισθησίας

ποία όλα φαίνονται να

Χωρίς μάσκες

C

ξεπερνιούνται!

GOETHE I ΠΕΡΙΤΕΧΝΗΣ Σελ.288 Δρχ. 2.500 MONTESQUIEU ΠΕΡΙ ΚΑΛΑΙΣΘΗΣΙΑΣ Σελ:. 96 Δρχ 1.000

Σελ. 128

i Printa Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΣΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

P R I N T A

Λομβαρδού 31-35,114 73 Αθήνα, Τηλ.: 6421051, Fax: 6411597

PESSOA ΧΩΡΙΣ ΜΑΣΚΕΣ Δρχ: 1.500

— από τις εκδόσεις

Ο

p e ra —

νέα μικρή σειρά περιπέτειας ΤΡΙΑ ΚΑΙΚΟΪΡΓΙΑ H U IA ΓΙΑ ΙΦ Μ Ο ΤΙ ΚΑΙ ΕΚΗΑΐΚίΙ ΠΟΪ ΑΓΑΠΟίΚ ΤΗΚ HT0PIKH ΠίΡΙΠίΤΙίΑ

πρώτη κυκλοφορία, Σεπτέμβριος 1994

αναμνήσεις ενός κουρσάρου A LO N SO DE CONTRERAS Ά νθ ρ ω πο ι της δράσης σαν τον Κοντρέρας κ α ι τον Μ ακρυγιάννη ε ίναι σπάνια φαινόμενα στη λογοτεχνία. Καπετάνιο ς στη θάλασσα κ α ι στη στεριά, Ιππότης του τάγματος του Α γ ίου Ιωάννη, κουρσάρος κ α ι δεινός γνώστης των ελληνικών ακτών, ο Ισπανός Αλόνσο ντε Κοντρέρας αφηγείται τις μάχες κ α ι τα ανομήματα των πειρατών στη Μ εσόγειο στα τέλη του 16ου αιώ να.

Μετάφραση: Βασίλης Νιχολαΐδης, 336 σελίδες.

το μεδούλι της ζωής AM BR O S E BIERCE Ο Αμβρόσιος Μ πιρ ς ε ίν α ι το μαύρο πρόβατο της αμε­ ρικανικής λογοτεχνίας του 19ου αιώ να. Είρωνας, σαρ­ καστής κ α ι δυσβάστακτα πικρός, περιγράφ ει τη φρίκη του Εμφυλίο υ πολέμου Βορείων κ α ι Νοτίω ν, όπως ο ίδιος την έζησε στο πεδίο της μάχης. Δεκαπέντε διηγήματα από ένα γνώστη του μακάβριου χιούμορ που έχει αναγνω ριστεί ως ο πρόδρομος του σύγχρονου αμ ερικα νικού διηγήματος.

Μετάφραση: Βασίλης Νιχολαΐδης, 320 σελίδες.

τα ηέηλα της στάχτης ALEXANDER LERNET-HOLENIA Μ ία ιστορία από τον Π ρώτο Π αγκόσμιο Πόλεμο. Τ ο 1915, μέσα στο καταχείμωνο, κάπου στα βόρεια των Κ αρπαθίω ν, ένα απόσπασμα εκατόν είκο σ ι ιπ πέων του αυστροουγγρικού στρατού καταδιώ κει έναν άπιαστο εχθρό. Έ ν α από τα τελευταία έργα που αναφέρονται σε περιπέτειες του ιππικού κ α ι θεωρείται από τα καλύτερα φανταστικά αφηγήματα του α ιώ να μας.

Μετάφραση: Φοίβος Αρβανίτης, 128 σελίδες.

Εκδόσεις opera, Χ αριλάου Τρικούπη 26, 106 79 Α θήνα, τηλ. 36 33 777- Fax: 65 27 516

β

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

ΤΖ. ΠΡΕΤΛΕΙ Οδός αγγέλων

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Σύγχρονος αναθεωρητισμός κα ι αντεπανάσταση

ΗΛ. ΛΕΦΟΥΣΗΣ Χ ω ρικο ί, τόμος I

Γ. ΛΙΟΔΑΚΗΣ Γαιοπρόσοδος, επιτόκια κ α ι αγροτικές τιμές

ΙΑ Ν Ν Η Σ ΞΕΝ ΑΚΗ Σ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ» Σόλωνος 130,106 81 Αθήνα, τηλ.: 3820835, fax: 3813354 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ Σ.Ε.: 1. Αθήνα, Μαυροκορδάτου 3, τηλ.: 3829835 2. Θεσσαλονίκη, Μενελάου 3 & Εγνατια 65, τηλ.: 283810 3. Γιάννενα, 28ης Οκτωβρίου 19, τηλ.: 38090

θ. ΝΤΡΑΪΖΕΡ Ο χρηματιστής

ΑΓΓΕΛΟΥ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ: ΑΝΤΙΑΩΡΟ Μισόν αιώνα μετά από την πρώτη έκδοση

ΑΓΓΕΛΟΥ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ

ΑΝΤΙΔΩΡΟ

ΛΙ ΒΙΟΣ ΑΘΗΝΑ, 1994

Εκδόσεις Λίβιος - Γιώργος Καζαντζής Πληροφορίες - Παραγγελίες Αυτοκρατόρων Αγγέλων 1 (Γίεδίον Αρεως) Τηλ. - Fax: 8211384

Οι ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ π ρ οτείνου ν Το καλύτερο μυθι­ στόρημα του Αμόζ Οζ. Το «ΦΙΜΑ» αμ­ φισβητεί με δυνατά, παθιασμένα επιχει­ ρήματα τη ζωή, την πολιτική, το σεξ και την ιστορία. Όπως όλα τα βιβλία του, είναι κι αυτό μια προσφορά στην ει­ ρήνη, γεμάτο αν­ θρωπιά και λεπτότη­ τα πνεύματος.

Ο Φράνσις Τσίζολμ αγωνίζεται να διατηρήσει την ταπει­ νοφροσύνη του και να βρει τη δύναμη να ακολουθήσει το μο­ ναδικό αληθινό μονοπάη προς τον εαυ­ τό του και το Θεό. Μια συγκλονισηκή ιστορία ενός συνηθι­ σμένου ανθρώπου του λαού.

Μια δυνατή ιστο­ ρία αγάπης, μια ά­ σβηστη δίψα για ε­ λευθερία, η λαχτάρα για την απαγορευ­ μένη γνώση, όλα αυ­ τά μαζί συνθέτουν την πιο μεγάλη α­ νάμνηση. Μια νέα, ευαίσθη­ τη αλλά και ρωμαλέα φωνή στη λογοτε-

Εκείνος, εκείνη και ο άλλος. Μια συνηθισμέ­ νη ιστορία, ένα τρίγω­ νο... αλλά όχι ακριβώς. Χορεύοντας ένα τρελό ερωτικό γαϊτανάκι οι ήρωες αλλάζουν θέση. Μόνο εκείνη μένει αμε­ τακίνητη σαν τον άξονα του κόσμου, μ’ όλο τον κόσμο να γυρίζει γύρω της.

Η«Φυλακή της Ελευθερίας» ταξι­ δεύει του αναγνώστη στον πολύ­ χρωμο κόσμο των παραμυθιών και των θαυμάτων, των μυστικών και των αινιγμάτων. Ο Μίχαελ Έντε μάς δείχνει για μια ακόμη φορά ότι η ελευθερία υπάρχει και ότι η φαντασία ξέρει περισσότερα από τις κοινωνικές συμβάσεις. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ A. Ε. ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 1- 106 79ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ: 3602535 - 3618654 Telefax: 01 - 3640683

Για αναγνώστες με απαιτήσεις

Δυο φίλοι αποκλείονται σ’ ένα ε­ ρημονήσι του Δούναβη και αιχμα­ λωτίζονται από τη μυστηριακή δύ­ ναμη της περιοχής. Η άγρια γοη­ τεία του τοπίου μετατρέπεται σε αόριστη απειλή και κατόπιν σε υ­ ποβολή μιας άλλης, αόρατης και φοβερής πραγματικότητας, που περισσότερο υπονομεύει τους δυο ήρωες εσωτερικά παρά τους επι­ βουλεύεται εξωτερικά. Ένα από τα σημαντικότερα έρ­ γα της φαυτασιακής λογοτεχνίας.

5 3 σε 53 53 53 53

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ε Σ ένα

μοναδικό

Ημερολόγιο

Πορτραίτα Αποσπάσματα Παρουσιάσεις Βιογραφίες Από τις

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Γ Α Β Ρ ΙΗ Λ ΙΔ Η Σ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΛΕΘΡΟΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΛΤΣΟΣ ΣΤΗΝ Π Α ΡΑ Δ ΕΙΣΟ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΣΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΣ : Π ΡΟ Σ ΤΟΝ ΚΟΡΝΗΛΙΟ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ ΔΕΞΙΑ ΚΑΙ Α ΡΙΣΤΕΡΑ — ΚΕΙΜ ΕΝΑ ΣΤΑ « ΝΕΑ» Η ΔΙΑ Μ Α Χ Η — ΚΕΙΜ ΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ INVENTIO ΤΟ ΒΕΛΤΙΣΤΟ ΕΠ ΙΧ ΕΙΡΗ Μ Α AUTODAFfi CAMERA DEGLI SPOSI ΣΥΜ ΒΟΛΑ

Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΟ : Μ ασσαλίας20α, 106 80 Α θ ή ν α , τηλ.: 36.41.260, fax: 36.45.057

ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Μ ασσαλίας 11, 106 80 ’ Αθ ήνα, τηλ.: 36.38.933

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ ΚΥΠΡΟΣ

Α Φ Ρ Ο Δ ΙΤ Η ΤΟΒΗΜΑΤΗΣΑΛΕΠΟΥΣ

Μ αυρομιχάλη 39, Τηλ. 3601956, 3610445

ΑΙΟΛΟΣ

ΑΙΟΛΟΣ

Ένας άγνωστος πλανήτης έχει αποικισΰεί από ινδοός φαγάδες. Μια ομάδα απ’αυτούς, με τη βοήθεια υψηλής τεχνολογίας, εμφανίζονται ως ενσαρκώσεις του ινδουιστικού πανθέου, επιβάλλοντας στους υπόλοιπους ένα θεοκρατικό καθεστώς. Η πλοκή του μύθου θυμίζει έ­ ντονα το ιδνικό έπος. Ο Βράχμα, ο Βισνού, η Κάλι, το μυθικό πτηνό Γκαρούνα, ακόμα και ο ίδιος ο Βούδας πρωταγωνιστούν στο έργο, του οποίου ο κεντρικός ά­ ξονας είναι η αιώνια εξέγερση του ανθρώπου, εναντίον ενός άκαρδου και αντιανθρώπινου Ουρανού.

Ο νεαρός δον Ροδρίγκεθ ζει στην Ισπανία του τέλους της Χρυσής Εποχής, χωρίς εμπειρίες απ’ τη ζωή, γε­ μάτος όμως ορμή και πάθος και έτοιμος να τα βάλει με όλους για να τις αποκτήσει και εμπειρίες για έναν ιδαλγό της εποχής του δε θα μπορούσε να είναι άλλες από τον έρωτα και τον πόλεμο. Ολες οι περιπέτειες του δον Ροδρίγκεθ για την κατάκτηση της ζωής εκτυ­ λίσσονται μέσα σε μια παραμυθένια αχλύ. Και στα πα­ ραμύθια τα πάντα μπορούν να συμβούν... και συμβαί-

Μ άνης 5, 106 81 Αθήνα - τηλ.-φαξ: 3301553

Μάνης 5, 106 81 Αθήνα - τηλ.-φαξ: 3301553

— ΑΙΟΛΟΣ —

ΑΙΟΛΟΣ — 1

ΚΙΜίΙΡΑΝΤΜΠΕΡ!

Ο Ρέι Μπράντμπερι, συνδυάζοντας μοναδικά στα έργα του την ποίηση και τον πεζό λόγο, θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους συγγραφείς φαντασίας και τρό­ μου. Γεννημένος το 1920 στο Ιλλινόις, τον μάγευαν, από παιδί, τα τέρατα, τα τσίρκο, οι δεινόσαυροι, ο κόκκινος πλανήτης Αρης. Την επίσημη εμφάνισή του στη λογοτεχνία έκανε το 1940. Πολλά έργα του έχουν γυριστεί ταινίες για τον κινη­ ματογράφο και την τηλεόραση, μεταξύ των οποίων και το Φαρενάιτ 451 που σκηνοθέτησε ο Φρανσουά Τρυφό. Το Κά­ τι κολασμένο έρχεται προς τα δω γυρίστηκε ταινία το 1983.

Ο αναγνώστης πρέπει να ξέρει πως ε­ τούτο το γραφτό δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια συλλογή από όνειρα που τα κατέγραφα αμέσως μόλις ξυπνούσα... Σ ’ αυτά τα όνειρα ξαναεμφανίζονται οι χαρακτήρες που περιγράφω στα βι­ βλία μου, σε νέες παράξενες, ονειρικές καταστάσεις και συνεχίζουν την ίδια ι­ στορία, που είναι πάντα ημόνη ιστορία

Μ άνης 5, 106 81 Α θ ή ν α - τηλ.-φ αξ: 3301553 Μάνης 5, 10681 Αθήνα, τηλ. 364.31.47

[αραμγθια

Παραμύθια Αγάπης και Έρωτα Παραμύθια που αφηγούνται και εκθειάζουν τη δύνα­ μη της αγάπης και του έρωτα, ιστορίες ερωτευμένων που αντιμετωπίζουν τις δυσκολότερες δοκιμασίες προκειμένου να σμίξουν με το ταίρι τους.

Παραμύθια από την Περοία Αγνωστα, μαζί με άλλα πολύ γνωστά παραμύ­ θια από τη μακρινή Ανατολή, που μαγεύουν με την ποίηση, την αφοπλιστική απλότητα και το χρώμα τους.

Παραμύθια από την Κίνα Οι Κινέζοι αγαπούν τα παραμύθια. Η μαστοριά τους στην περιγραφή προσώπων και καταστάσεων, η χα­ ρισματική τους αφήγηση και η προτίμησή τους για τις' απρόοπτες εξελίξεις, είναι φανερή στις ιστορίες τονς, που συχνά, καταργούν τα όρια μεταξύ φαντα­ σίας και πραγματικότητας.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΠΟΠΕΙΡΑ: ΝΑΥΑΡΙΝΟΥ 18 - 20 , 106 80 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ./FAX 6450519

G U T E N B E R G

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΒΕΡΗΣ

Λ

TO Μ Υ Σ Τ ΙΚ Ο ® TO Π Α ΡΑ Δ ΕΙΓΜ Α

C hr .

m

H e a d i n g T on

'Ιστορία τής Δυτικής Μουσικής

Ο Κ ΥΡΙΟ Σ

. Φ Ο ΓΚ(

^'

(2 ττ., μετάφραση Μάρκος Δραγούμης)

*ψιλον/#/&ία

Δ.

Σ τ α μ ε λ ο ς

'"'=ν ■

4

Νεοελληνική Λαϊκή Τέχνη

Ζ.

'■

Σ ι α φ λ ε κ η ς

Ή Εϋϋραυστη ’Α λήϋεια

Πολύτιμα βιβλία γιά τόν Πολιτισμό καί τήν Τέχνη

Κραταιά Αάοπη

‘i

.

< 5 ι< α β ( ά ζ ο ^

Αφιερώματα σε Θέματα Αντίσταση και Λογοτεχνία No 58* Η Πράγα των συγγραφέων No 209 Λατινοαμερικανική Λογοτεχνία No 59* Ψυχιατρική και Ψυχανάλυση No 210 Η Γενιά των Μπήτνικ No 64 Θέατρο και Παιδί No 214 Οι επίγονοι του Φρόυντ No 65 Ραδιόφωνο και Τηλεόραση No 125 Επιθεώρηση Τέχνης No 67 Γαλλική Επανάσταση No 216 Άγιον Όρος No 68 Κόμικς No 217 ΡοκΝο219 Γέρμανόφωνο Θέατρο No 70 Σημειωτική No 71* Επιστημονική Φαντασία No 220 Μικρασιατικός Ελληνισμός No 74 Ομοιοπαθητική No 221 Λογοτεχνία και Κινηματογράφος No 75 Κοινωνικές επιστήμες No 222 Ιταλική Λογοτεχνία No 76 Βιβλίο - Η αγοραστική συμπεριφορά Σύγχρονα Ολλανδικά Γράμματα No 84 του κοινού No 224 Αστυνομική Λογοτεχνία No 86 Ρομαντισμός No 225 Νεοελληνικό Θέατρο No 89 Στρουκτουραλισμός No 227 Παιδικό βιβλίο No 94* Νέοι και Λογοτεχνία No 232 Βιβλίο και Φυλακή No 99 Ελληνική Κοινωνία και Κράτος No 233 Λαϊκό Αισθηματικό Μυθιστόρημα No 100 Αναγνώσεις και Κείμενα No 234 Αρχαία Λυρική Ποίηση No 107 Το παιχνίδι και το παιδί No 236 Φιλανδικά Γράμματα No 114 Σύγχρονη Αμερικανική Δοκίμιο No 117 Πεζογραφία No 237 Κοινωνιολογία No 119 Ψυχογλωσσολογία No 238 Ελληνικός Υπερρεαλισμός No 120 Έγκλημα - Απόπειρες Ερμηνείας No 239 Κυπριακά Γράμματα No 123 Το όνειρο στη λογοτεχνία No 240 Χιούμορ No 124 Κοινωνιολογία της Σύγχρονης Θεσσαλονίκη No 128 Οικογένειας No 241 Βυζάντιο No 129 Λογοτεχνικό βιβλίο και παιδί No 242 Ελληνικό Παραμύθι No 130 Θάλασσα και ταξίδια No 244 Φουτουρισμός No 141 48 εκδότες προτείνουν 460 βιβλία Γλωσσολογία No 144 για τις διακοπές σας No 244 Βιβλίο και Στρατός No 146 Λαογραφία No 245 Βιβλία για το καλοκαίρι No 148 Ομοφυλοφιλία No 246 Αυτοβιογραφία No 155 Δημόσια και Ιδιωπκή Εκπαίδευση No 247 Μετάφραση No 156 Βιβλίο και Εικονογράφηση No 248 Ψυχανάλυση και Λογοτεχνία No 163 Ρεαλισμός No 250 Σύγχρονοι Αγγλόφωνοι Φιλέλληνες No 154 Θεολογία No 251 Αλληλογραφία No 170 Τα ελληνικά μπεστ-σέλερτου 1990 No 252 Επιλογή Βιβλίων’86-’87 No 172 Επιλεκτική βιβλιογραφία Οι επιστήμες στον κόσμο μας No 175 για τα Χριστούγεννα No 252 Μεταμοντέρνο No 254 Παιδικό βιβλίο No 180 Κοινωνική Ψυχολογία No 255 Κριτική No 184 Ανολοκλήρωτοι έρωτες No 261 Μουσική και Λογοτεχνία No 185 Τηλεόραση και παιδί No 262 Διανοούμενοι και Εξουσία No 186 Το Όραμα στη Λογοτεχνία No 263 Βιβλίο και Νέες Τεχνολογίες No 188 Το λυκόφως της ψυχανάλυσης No 264 Το νέο Μυθιστόρημα No 189 Κινηματογράφος και Ιστορία No 266 Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας No 194 Η Πολιτική γελοιογραφία No 268 Πολιτισμός και Κουλτούρα No 195 Πρωτοπορίες και Κινήματα No 270 Διακοπές και Βιβλίο No 196 Λογοτεχνία και Φωτογραφία No 271 Το Ελληνικό Φεμινιστικό Έντυπο No 198 Τρέλα και Κοινωνία No 272 Βιολογία No 203 Η Εξουσία και η Κοινωνία No 276 Εξπρεσιονισμός No 208

Μεσοπόλεμος και Πεζογραφία No 279 Μοναξιά και Λογοτεχνία No 280 Ασθένειες συγγραφέων No 281 Η Περιπλάνηση στη λογοτεχνία No 282 Ο αναχρονισμός στον αιώνα μας No 283 Οι Αυτόχειρες στη Λογοτεχνία No 284 Μεσαίωνας No 288 Η λογοτεχνία και το Κακό No 289 Το Σενάριο No 290 Το Ιστορικό Μυθιστόρημα No 291 Βιβλία Α' Εξαμήνου 1992 No 292 Το Χρονογράφημα No 293 Η Ν. Υόρκη στη λογοτεχνία No 295 Φετιχισμός No 301 Δεκαετία του ’50 No 302 Βιβλία Β' Εξαμήνου 1992 No 303 Το Σώμα στο Λόγο και στη Τέχνη No 307 Δεκαετία του ’60 No 308 Γαλλική Ποίηση τα τελευταία 60 χρόνια No 310 Εξωτισμός No 314 Λογοτεχνία της Αργεντινής No 315 Βιβλία Α' εξαμήνου 1993 No 316 Θεωρία του Κινηματογράφου No 317 Οικολογία και Πολιτική No 318 Λογοτεχνία και Ζωγραφική No 321 Εθνικισμός No 322 Κοινωνική Ανθρωπολογία No 323 Παιδί και Περιβάλλον No 325 Βιβλία Β' εξαμήνου 1993 No 328 Ο ήχος της εικόνας No 329 Γεωπολιτική και Στρατηγικές No 331 Το Χόλιγουντ στη λογοτεχνία No 332 Συμβολισμός No 333 Υπερρεαλισμός και Ερωτας No 335 Χιούμορ και παιδική λογοτεχνία No 336 Ελληνικό αστικό μυθιστόρημα No 338 Φιλοσοφία και Φύση No 339 Βιβλία Α' εξαμήνου 1994 No 340 Χιπισμός No 341 Ψυχανάλυση και ψυχοθεραπεία No 342 Ψυχανάλυση και πολπική No 343 Η φιλοσοφία της Ιστορίας No 344 Γλώσσα και Δημοτικό Σχολείο No 345 Θεωρία και Κριτική Παιδικής Λογοτεχνίας No 346 Πορνογραφία και Ερωτισμός No 347

ΤΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ ΠΟΥΣΗΜΕΙΩΝΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΣΤΕΡΙΣΚΟ ΕΧΟΥΝ ΕΞΑΝΤΛΗΘΕΙ

35 Κ ΛΑ ΣΙΚ Α ΠΑΡΑΜ ΥΘΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΑ • Ο ΑΛΑΝΤΙΝ ΚΑΙ ΤΟ ΛΥΧΝΑΡΙ • Ο ΑΛΗ ΜΠΑΜΠΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΑΡΑΝΤΑ ΚΛΕΦΤΕΣ • Η ΑΛΙΚΗ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΩΝ • Ο ΓΕΝΝΑΙΟΣ ΡΑΦΤΑΚΟΣ • Η κ ο κ κ Ι ν ο ς κ ο υ φ ιτ ς α • Ο ΚΟΝΤΟΡΕΒΙΘΟΥΛΗΣ • Ο ΠΑΠΟΥΤΣΩΜΕΝΟΣ ΓΑΤΟΣ • ΠΙΝΟΚΙΟ • ΠΙΤΕΡ ΠΑΝ • ΣΕΒΑΧ Ο ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΣ • ΤΑ ΤΡΙΑ ΓΟΥΡΟΥΝΑΚΙΑ • Η ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΟΥΣΑ ΚΑΙ ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΑΡΚΟΥΔΕΣ • ΤΟ ΑΗΔΟΝΙ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ • ΤΟ ΑΣΧΗΜΟΠΑΠΟ • Η ΚΟΙΜ ΩΜΕΝΗ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΑ • Ο ΜΟΛΥΒΕΝΙΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ • Η ΠΡΙΓΚΙΠΙΣΣΑ ΚΑΙ ΤΟ ΡΕΒΙΘΙ • Η ΣΤΑΧΤΟΠΟΥΤΑ • Η ΤΟΣΟΔΟΥΛΑ • ΧΑΝΣΕΛ ΚΑΙ ΓΚΡΕΤΕΛ • Η ΧΙΟΝΑΤΗ ΚΑΙ ΟΙ 7 ΝΑΝΟΙ • Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΗΞΕΡΕ ΤΟ ΦΟΒΟ • Ο PIKE ΜΕ ΤΟ ΤΣΟΥΛΟΥΦΙ • Ο ΑΥΛΗΤΗΣ ΤΟΥ ΧΑΜΕΛΙΝ • ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΑΚΙ ΜΕ ΤΑ ΣΠΙΡΤΑ • Η ΜΙΚΡΗ ΓΟΡΓΟΝΑ • Ο ΛΥΚΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΦΤΑ ΚΑΤΣΙΚΑΚΙΑ • ΤΑ ΚΑΙΝΟΥΡΙΑ ΡΟΥΧΑ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ • Ο ΓΚΙΟΥΛΙΒΕΡ ΣΤΗ ΛΙΛΙΠΟΥΤΙΑ • ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΚΛΩΣΤΡΕΣ • Ο ΤΖΑΚ ΚΙ Η ΦΑΣΟΛΙΑ • ΓΟΥΛΙ ΕΛΜΟΣ ΤΕΛΛΟΣ • Η ΚΟΤΑ ΜΕ ΤΑ ΧΡΥΣΑ ΑΥΓΑ • Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΟΥ ΧΙΟΝ ΙΟΥ • Ο ΠΑΠΟΥΤΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΝΑΝΟΙ

«ΚΕΔΡΟΣ ' ίο παιδικό 6ι6/\ίο