Τεύχος 346

ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ · ΑΡ. 346 · 16.11.94 · ΔΡΧ. 700

από τις εκδόσεις

O p era

νέα μικρή σειρά περιπέτειας ΤΡΙΑ ΚΑΙΑΟΪΡΓΙΑ 010/1/Α ΓΙΑ ίΦΗΒΟΪΙ Μ IHHMKH ΠΟΪ ΑΓΑΠΟΪΑ ΤΗΗ HT0PIKH ΠΐΡΙΠίΤΙίΑ ηρύτη κυκλοφορία, Σεπτέμβριος 1994

αναμνήσεις ενός κουρσάρον ALONSO DE CONTRERAS

Ανθρωποι της δράσης σαν τον Κοντρέρας και τον Μακρυγιάννη είναι σπάνια φαινόμενα στη λογοτεχνία. Καπετάνιος στη θάλασσα και στη στεριά, Ιππότης του τάγματος του Αγίου Ιωάννη, κουρσάρος και δεινός γνώστης των ελληνικών ακτών, ο Ισπανός Αλόνσο ντε Κοντρέρας αφηγείται τις μάχες και τα ανομήματα των πειρατών στη Μεσόγειο στα τέλη του 16ου αιώνα. Μετάφραση: Βασίλης Νικολαίδης, 336 σελίδες.

το μεδούλι της ζωής AMBROSE BIERCE

Ο Αμβρόσιος Μπιρς είναι το μαύρο πρόβατο της αμε­ ρικανικής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα. Είρωνας, σαρ­ καστής και δυσβάστακτα πικρός, περιγράφει τη φρίκη του Εμφυλίου πολέμου Βορείων και Νοτίων, όπως ο ίδιος την έζησε στο πεδίο της μάχης. Δεκαπέντε διηγήματα από ένα γνώστη του μακάβριου χιούμορ που έχει αναγνωριστεί ως ο πρόδρομος του σύγχρονου αμερικανικού διηγήματος. Μετάφραση: Βασίλης Νικολαίδης, 320 σελίδες.

τα πέπλα της στάχτης ALEXANDER LERNET-HOLENIA

Μία,ιστορία από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1915, μέσα στο καταχείμωνο, κάπου στα βόρεια των Καρπαθίων, ένα απόσπασμα εκατόν είκοσι ιππέων του αυστροουγγρικού στρατού καταδιώκει έναν άπιαστο εχθρό. Έ ν α από τα τελευταία έργα που αναφέρονται σε περιπέτειες του ιππικού και θεωρείται από τα καλύτερα φανταστικά αφηγήματα του αιώνα μας. Μετάφραση: Φοίβος Αρβανίτης, 128 σελίδες.

Εκδόσεις opera, Χαριλάου Τρικούπη 26, 106 79 Α θ ή ν α , τηλ. 36 33 777- Fax: 65 27 516

ΜΙΝΩΑΣ η γοητεία της Λογοτεχνίας

ΜΙΝΩΑΣ η σαγήνη της περιπέτειας

ΜΙΝΩΑΣ η χαρά της αναζήτησης

ΜΙΝΩΑΣ ♦ 'Λ

s i <·ί>ώιη*0i

*

ί εγκυκλοπαίδεια

m

m

i

>

W

.|· β Η * ί }

40 Χ

Ρ

Ο

Ν

Ι

Α

ΜΙΝΩΑΣ ΗΛΙΑΣ ΚΩΝΕΤΑΝΤΑΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΙΑ 0 Ε Αδριανοΰ 28 - 141 21 Ν. Η ράκλειο - ΑΘΗΝΑ Τηλ. 2797946 - 2776814 - 2871222 FAX: 2871056

?* Ν Ε Α

ΒΙΒΛΙΑ

1994?*

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Η Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η Ε Κ Δ Ο Τ Ι Κ Η Π Α Ρ Ο Υ Σ ΙΑ Σ Τ Α Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Α Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α ΕΛΛΗΝΙΚΗ Α Ο Γ Ο Τ Η ^ Π Ε Ζ Ο Ϊ Κ ^ Ι Ι Α - ΠΟΙΗΣ^ΤΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΊΏΝΓΓΉΣ Φάσματα φθοράς (Αφηγήματα)

ΤΑΤΙΑΝΑ ΓΚΡΓΤΣΗ-ΜΙΛΛΙΕΞ Στο δρόμο των Αγγέλων (Μυθιστόρημα)

ΛΗΜΗΤΡΗΣ ΓΚΙΩΝΗΣ Τώρα 8α δεις... (Μυθιστόρημα)

ΑΜΑΝΤΑ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ Έξω η ζωή είναι πολύχρωμη (Διηγήματα)

ΜΑΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ Τ ο άγγιγμα του χρόνου (Νουβέλα)

J

ΖΥΡΑΝΝΑ ΖΑΤΕΛΗ Περσινή αρραβωνιαστικιά | Εννέα διηγήμαια)

ΛΗΜΗΤΡΗΣ ΝΟΛΛΑΣ Ο άνθρωπος που ξεχάστηκε ( Μυθιστόρημα) ΓΙΑΝΝΗΣ ΞΑΝΘΟ ΥΛΗΣ Η Δευτέρα ίων αθώων (Μυθιστόρημα) Οικογένεια Μ πες-Βγες (Μυθιστόρημα)

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΒΒΑΘΑΣ Ο πειρατής με m Μερσεντέ (Μυθιστόρημα)

ΠΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ Οι δίδυμοι (Πεζογράφημα)

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗ Χαμόγελο στο Χάρο (Μυθιστόρημα)

ΤΑΣΟΣ ΡΟΥΣΣΟΣ Φωτογραφία με πολύ κίτρινο (Διηγήματα)

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΟΛΟΒΟΣ Θυμάσαι, πατέρα; (Μυθιστόρημα)

ΠΩΡΓΟΣ ΣΚΟΥΡΊΉΣ Πήδημα θανάτου (Το μυθιστόρημα μιας δολοφονίας)

ΜΕΝΗΣ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ Θυμάμαι την Μαρία ΛΗΜΗΤΡΗΣ ΚΡΑΝΙΩΤΗΣ Διθύραμβοι της σιωπής (Μοιρολόγια) ΝΙΚΟΣ Β. ΛΑΔΑΣ 'Απαντα I - Ποιήματα Απαντα II - Πεζά |j § I ΠΑΥΛΟΣ ΜΑΤΕΣΙΣ Ο παλαιός των ημερών (Μυθιστόρημα)

ΣΟΛΟΜΩΝ Άσμα ασμάτων (Μεταγραφή: Λεύτερης Παπαδόηουλος Ζωγραφική: Αλέκος Φασιανός)

ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΟΥΡΟΥΝΗΣ 0 Χορός των Ρόδων (Μυθιστόρημα) ΣΑΚΗΣ ΤΟΤΛΗΣ Πανσέληνος (Διηγήματα) ΜΙΣΕΛ ΦΑΪΣ Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΪΝΟΥ

ΛΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Η Μερόπη

1 1 γιατί ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ Λ Υ Ν Α Μ Ξ Ν Ο Υ Ν ΤΟ Μ Υ Α Λ Ο 1___________________________________________________________________________ 1

^

ΝΕ

Α

Β Ι Β Λ Ι Α

1 9 9 4 ?*

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Η Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η Ε Κ Δ Ο Τ Ι Κ Η Π Α Ρ Ο Υ Σ ΙΑ Σ Τ Α Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Α Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΟΙΗΣΗ - ΘΕΑΤΡΟ ΠΗΤΕΡ ΑΚΡΟΫΝΤ Τσάτερτον - Ο θάνατος του ποιηιή

Ι1ΙΕΡ ΠΕΛΟ Το όνειρο της Λούου

(Μυθιστόρημα)

(Μυθιστόρημα)

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ Ανθολογία Αραβικής Ποίησης

ΑΝΝΑ ΡΕΫΝΟΛΝΤΣ ΜΟΙΡΑ ΜΠΟΥΦΙΝΙ Τζόρνταν

ΒΟΛΤΑΒΡΟΣ Ζανπγκ ή Το πεπρωμένο (Μυθιστόρημα)

ΦΡΑΝΣΟΥΑ-ΡΕΝΕ ΣΑΤΩΜΠΡΙΑΝ Οι περιπέτειες ιου τελευταίου των Αβενσεράγων

ΡΟΜΑΙΝ ΓΚΑΡΥ Οι χαρταετοί (Μυθιστόρημα)

(Μυθιστόρημα)

ΠΑΣΟΥΝΑΡΙ ΚΑΒΑΜΠΑΤΑ Kioto

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΤΡΙΝΤΜΠΕΡΓΚ Οι δανειστές

(Μυθιστόρημα)

(Θέατρο)

ΑΛΜΠΕΡ ΚΟΕΝ Τ ο βιβλίο Γης μητέρας μου

ΤΖΟΥΝΓΓΣΙΡΟ ΤΑΝΙΖΑΚΙ Οι αδελφές Μακίόκα

(Μυθιστόρημα)

*

(Μυθιστόρημα)

'

ΧΟΥΛΙΟ ΚΟΡΤΑΣΑΡ Τα Βραβεία

ΜΑΡΚ ΤΟΥΕΪΝ Ο μυστηριώδης ξένος

(Μυθιστόρημα)

(Μυθιστόρημα)

ΠΟΥΚΙΟ ΜΙΣΙΜΑ Δίμα για έρωια

ANTON ΤΣΕΧΩΦ Ο Γλάρος

(Μυθιστόρημα)

(Θέατρο)

ANTONIO ΜΟΥΝΙΟΘ ΜΟΛΙΝΑ Ο Πολωνός ιππέας WBM υ ♦

Ο βυσσινόκηπος

ΠΕΤΕΡ ΧΑΝΤΚΕ Β ^ ^ ι ρ έ ν ή ς ρέρας ■

ΕΖΡΑ ΠΑΟΥΝΤ Τα άσματα της Πίζας |||§

m

ΤΑ

ΒΙΒΛΙΑ

tls p l κοόώοφΛς

ΛΥΝ ΑΜ Ω Ν Ο ΥΝ

1Ο

Μ ΥAAΟ

ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ

Ε υγενία Φακινου

Η Μεροπη ήταν το πρόσχημα Μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α ΕΝΑΤΗ ΕΚΔΟ ΣΗ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

Ιι

ΑΝΤΩΝΗΣ Σ Ο ΪΡ Ο ΪΝ Η Σ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η ----- Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

1

ΓΙΑΝΝΗΣ ΞΑΝΘΟΪΛΗΣ

Γιάννης Ξανθούλης

Η Δευτέρα των αθώων Μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α

m am m m m m m m m

Ο Γ Δ Ο Η Ε Κ ΔΟ Σ Η

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

ΖΪΡΑΝΝΑ ΖΑΤΕΛΗ

a \

*&·«; '

«% Ν # ■ ‘ ΐτ '- ,Μ m

:

¥♦. · I»·*.'·'.'

'■

Ζυ ρ α ν ν α Ζα τ ε λ η

Καί μέ τό φως τού λύκου επανέρχονται Μυθιστόρημα σέ δέκα ίστορΐ€ς Κ ΙΚ Ο Σ ΊΊΙ Κ Κ Δ Ο ΪΙΙ Ε κ δ ό σ ε ις

Κ α ς χ α ν ιω τ η

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

ΝΤΟΡΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΪΛΟΪ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η ------ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

1

ΒΡΑΒΕΙΟ ΝΟΜ ΠΕΛ 1994

ΙΑ Π Ω Ν ΙΚ Η Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν ΙΑ ΣΤΙΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΑΚΟΥΤΑΙ ΚΟΥΑ ΡΙΟΥΝΟΣΟΥΚΕ

ΜΙΣΙΜΑ Π Ο Υ Κ ΙΟ

Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ Α’ Ανοιξιάτικο χιόνι (Μυθιστόρημα)

Κόπα (Μυθιστόρημα) * Ρασομόν καί άλλες ιστορίες

ΒΡΑΒΕΙΟ ΝΟΜΙΙΕΛ 1994

ΓΙΟΣΙΜΟΤΟ ΜΠΑΝΑΝΑ

KITCHEN (Δύο νουβέλες)

ΜΟΥΡΑΚΑΜΙ ΧΑΡΟΥΚΙ

Το Κυνήγι του Αγριοπρόβατου (Μυθιστόρημα)

ΚΕΝΖΑΜΠΟΥΡΟ ΟΕ ΕΝΤΟ ΣΙΟΥΣΑΚΟΥ

Σιωπή (Μυθιστόρημα)

Μια προσωπική υπόθεση

ΙΣΙΓΚΟΥΡΟ ΚΑΖΟΥΟ

Μετάφραση ΕΡΡΙΚΟΣ ΜΠΑΡΤΖΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ( Μυθιστόρημα)

Τ ’ απομεινάρια μιας μέρας (Μυθιστόρημα)

*

ΚΑΒΑΜΙΙΑΤΑ ΓΙΑΣΟΝΟΥΡΙ

Κιότο (Μυθιστόρημα)

Σιωπηλή κραυγή Μετάφραση ΠΟΥΡΙ ΚΟΒΑΛΕΝΚΟ ( Μυθιστόρημα)

ΜΙΣΙΜΑ ΓΙΟΥΚΙΟ

Δίψα γιά έρωτα (Μυθιστόρημα)

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ 10 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

Οι αδελφές Μακιόκα (Μυθιστόρημα)

Χ Α ΪΚ Ο Υ ΚΑΙ ΣΕΝΡΙΟΥ

Γιαπωνέζικα τρίστιχα

ΖΕΝ

ΚΟΤΖΙΚΙ

Αρχαία γιαπωνέζικη επική χρονογραφία

ΤΑΝΙΖΑΚΙ ΤΖΟΥΝΙΤΣΙΡΟ

Το πορτρέτο της Σούνκιν (Διηγήματα) * Σβάστικα (Μυθιστόρημα)

Μιά γιαπωνέζικη μορφή της γνώσης Σ Ε Ϊ ΣΟΝΑΓΓΟΝ

Το βιβλίο του μαξιλαριού

1979 - 1994 Δεκαπέντε χρόνια Νεφέλη

Β ΙΒ Λ ΙΑ Γ ΙΑ τ ϊΓ τ Λ Ω Σ Σ Ο Λ Ο Γ ΙΑ Η σειρά «Γλωσσολογία» των εκδόσεων Ν ΕΦ Ε ΛΗ αποτελεί μια πρωτοποριακή προσπάθεια για να γνωρίσει το ελληνικό αναγνωστικό κοινό τα νεότερα ρεύματα γλωσσολογικής σκέψης. Η σειρά αυτή, η οποία έχει προβάλει μέχρι σήμερα πολλούς αξιόλογους σύγχρονους γλωσσολόγους, Έλληνες και ξένους, καλύπτει την ανάγκη ενημέρωσης σε ένα επιστημονικό κλάδο που γνώρισε κι εξακολουθεί να γνωρίζει αλματώδη ανάπτυξη. Τα βιβλία της σειράς αποτελούν εισαγωγές σε διάφορα επιμέρους αντικείμενα, από τη σημειολογία μέχρι την ιστορία της γλωσσολογίας και από τη γενετική-μετασχηματιστική γλωσσολογία και τη λεξικολογία μέχρι τη λειτουργική σύνταξη και το δομισμό. Ό λ α τα βιβλία κυκλοφορούν με κατατοπιστικές εισαγωγές, ορισμένες από τις οποίες εκτενείς, καθώς και ευρετήρια όρων, ενώ έχουν γίνει έγκυρες μεταφράσεις των ξένων συγγραφέων. Η ποιοτική αυτή σειρά της Ν Ε Φ Ε Λ Η Σ ξεκίνησε το 1985 κι έχουν εκδοθεί μέχρι τώρα εννιά έργα, ενώ προγραμματίζονται κι άλλα, κυρίως Ελλήνων συγγραφέων.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ DENISE FRANQOIS-GEIGER: Θ έμ ατα κοινωνικής και θεωρητικής γλω σσολογίας ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΛΑΙΡΗΣ: Θ έμ ατα γενικής γλω σσολογίας ANDRE MARTINE: Θ έμ ατα λειτουργικής σύνταξης ΒΙΚΤΩΡΙΑ ΜΟΤΣΙΟΤ: Ε ισ αγω γή στη Λ εξικολογία της Νεοελληνικής LOUIS PRIETO: Μ ηνύματα και σήματα J. R. ROBINS: Σύντομη ιστορία της γλω σσολογίας NOAM CHOMSKY: Συντακτικές δομές ΕΙΡΗΝΗ ΦΙΛΙΠΠΑΚΗ-WARBURTON: Ε ισαγω γή στη θεωρητική γλω σ σολογία ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ: Ν εοελληνικός λό γο ςΤπεύθυνος σϊ

Φώτης Α. Καβουκόπουλος

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ ΝΕΦΕΛΗ ...Π ρ ο ω θ ο ύ ν το κ α λ ό β ι β λ ί ο Α ΣΚ Λ Η Π ΙΟ Υ 6 - Α Θ Η Ν Α 106 8 0 - Τ Η Λ . 3 6 07744

ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ Μ . D E M ’U Z A N - J. M e D O U G A L L - R E N E M A J O R IL S E

B A R A N D E - S ID N E Y ST E W A R T - C H R IS T IA N D A V ID - ROBERT BARANDE

Η άλλη «Σεξουαλικότητα)) Ε Π Τ Α Δ Ο Κ ΙΜ ΙΑ Γ ΙΑ Τ ΙΣ Σ Ε Ξ Ο Υ Α Λ ΙΚ Ε Σ Δ ΙΑ Σ Τ Ρ Ο Φ Ε Σ

ΤΠΕΤΘΤΝΟΣ ΣΕΙΡΑΣ Κώστας Μπαζαρίδης Ο ι συγγραφείς του βιβλίου αυτού, όλοι γνω σ το ί Γ ά λλο ι ψυχαναλυτές, θεωρώ ντας ότι οι απαντήσεις π ου έδινε η ψυχαναλυτική θεωρία είναι ανεπαρκείς, προσπαθούν να π ροσεγγίσ ουν μ ε τρ ό π ο π ρ οσιτό και πρω τοποριακό θέμα τα ό π ω ς ο σω ματικός μα ζοχισμός, η ομοφυλοφιλία, ο φ ετιχισμός, η συναισθηματική διαστροφή, η γλ ώ σ σ α της διαστροφής, η σχέση πολιτικής και θρησκευτικής στράτευσης μ ε την διαστροφή αλλά, και να απαντήσουν τ ο ερώ τημα αν η διαστροφή είναι σύμφυτη μ ε την ανθρωποποίηση.

ΣΤΗ ΙΔΙΑ ΣΕΙΡΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ

ΖΑΝ ΛΑΠΛΑΝΣ: Ζωή και θάνατος στη ψυχανάλυση Μετάφρ. Ναταλία Παπαγιαννοπούλου

ΑΝΝΑ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΥ:

Τ α π α ιδ ιά τ η ς τ ρ έ λ α ς -

Η β ία σ τ ις τ α υ τ ίσ ε ις Μετάφρ. Νίκος Ζηλίκης

ΖΑΝΙΝ ΣΜΙΡΓΚΕΛ:

Γ υ ν α ικ εία σ εξ ο υ α λ ικ ό τ η τ α

Μετάφρ. Δροσούλα Τσαρμακλή

ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

ΕΚ Δ Ο Σ Ε Ι Σ ΝΕΦΕΛΗ Α Σ Κ Λ Η Π ΙΟ Τ 6 - Α Θ Η Ν Α 1 0 6 8 0 - Τ Η Λ . 3 6 0 7 7 4 4

1979-1984. Δεκαπέντε χρόνια Νεφέλη

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΕΤΣΕΤΙΔΗΣ

« Μ ε γ ο ύ σ τ ο σ τη χρήση τ ω ν εκφ ραστικώ ν μ έσ ω ν, μ εγά λη κινη τικό τη τα σε θεμ α τικ ά μ ο τ ίβ α , κυρίω ς α ντλ η μ ένα α π ό τ ου ς τ ό π ο υ ς τ η ς κα το χική ς και εμ φυλιακή ς εμ π ε ιρ ία ς, μ ε π ο λ λ α π λ ή χρ ήσ η τ ο υ π α ρ ελ θ ό ντ ο ς (ω ς π αρ α μυ θ ία και ως εξορ κισμ ό ς) και μοναδική εκ μ ετά λευ σ η τ ο υ καθημερινού, μ ε γ λ ώ σ σ α π ρ ο σ εκ τικ ά π ρ ο σα ρ μ ο σμ ένη σ το μή κος κύ μ α το ς τ η ς κ α θ ομιλου μένη ς» ο Δ η μ ή τ ρ η ς Π ετ σ ετ ίδ η ς, σ υ ν εχ ίζει μ ε τ ο ν κα λύ τερ ο τ ρ ό π ο τ η ν α φ ηγη μα τική παρά δοσ η τ η ς ελληνική ς δ ιη γη μα τογρ αφ ία ς.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ .. . Πρ οω θούν το ε λ λ η ν ι κ ό β ι β λ ί ο Α Σ Κ Λ Η Π ΙΟ Υ 6 Α Θ Η Ν Α 1 0 6 8 0 - Τ Η Λ .: 3 6 0 7 7 4 4 - 3 6 3 9 9 6 2

ΝΙΚΟΣ

ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ

Οι ζωγραφιές του νυχτερινού χάρτη ΝΙΚΟΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ Υλ ϊ

ΧΎ '*

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ

'Ο λ όκ λη ρ η η ζω γρ αφ ικ ή τ ω ν π έ ν τ ε τελε υ τ α ίω ν χρ όνω ν, τ ου Ν ίκου Χ ουλια ρ ά . Ε κ α τ ό ν π εν ή ν τ α ζω γρ α φ ιές και σ χέδια σ ε μια υ π ε ρ π ο λ υ τ ελ ή έκδοση

ΕΠΙΣΗΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΖΩΗ, ΤΗΝ ΑΛΛΗ ΦΟΡΑ (Μυθιστόρημα) Ο ΛΟΤΣΙΑΣ (Μυθιστόρημα) ΣΑΡΑΝΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ( 'Αλμπουμ) ΤΟ ΑΛΛΟ ΜΙΣΟ (Διηγήματα) ΤΟ ΜΠΑΚΑΚΟΚ (Διηγήματα)

Ο ΧΡΟΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΑ ΜΕ ΤΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΤ (Ποιήματα και ζωγραφική) ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ TOT ΜΑΚΡΤ ΧΕΙΜΩΝΑ (Νουβέλα) Η ΜΕΣΑ ΒΡΟΧΗ (Διηγήματα) ΟΙ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ TOT ΜΑΤΡΟΤ (Ποιήματα και εικόνες)

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ ΝΕΦΕΛΗ Α Σ Κ Λ Η Π ΙΟ Υ 6 - Α Θ Η Ν Α 1 0 6 8 0 - Τ Η Λ . 3 6 0 7 7 4 4

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΝΤΟΣ

ΤΑ ΕΥΓΕΝΗ ΜΕΤΑΛΛΑ Τα ευγενη μέταλλα,

πεζά ,

βιωματικά κείμενα του ποιητή Γιάννη Κ οντού. Σαν συνέχεια, και συμπλήρωμα της ποιήσεώς του. Γραμμένα τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια. Για πρόσω πα της λογο τεχνία ς και καλλιτέχνες που δεν βρίσκονται πια ανάμεσά μας. Για πρόσω πα που ζουν και εργάζονται κοντά μας. Για 2 4 νεοέλληνες ζω γράφους. Για την Α θήνα, τη Θ εσσαλονίκη και άλλους τόπους.

ΤΑ ΕΥΓΕΝΗ ΜΕΤΑΛΛΑ

ΚΕΔΡΟΣ ίο ελληνικό βιβλίο

ΔΙΑΒΑΖΩ: Α. Μεταξά 26, Αθήνα -106 81 Σύνταξη: 33.01.239 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομε'ς: 33.01.315 FAX: 33.01.315

ΧΡΟΝΙΚΑ

16

Τεύχος 346 16 Νοεμβρίου 1994 Τιμή: Δρχ. 700

Ιδιοκτήτης - Εκδότης: Γιώργος Γαβαλάς & ΣΙΑ Ε.Ε. Κεντρική διάθεση: «Διαβάζω» Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντρο του βιβλίου» Λασσάντη 9 τηλ. 237.463 Εξώφυλλο: Γιώργος Γαλάνιης

Π Λ Α ΙΣ ΙΟ

35

Ποίηση Κατερίνας Καριζώνη - Χεκίμογλσυ: Τα παγώνια της Μονής Βαλτάδων. Γρότφει ο Γ. Πετρόπουλος

43 48

Βιβλιογραφικό δελτίο

54

Β.Δ. Αναγνωστόπουλος: Πορεία της ελληνικής παιδικής λογοτε­ χνίας (συνοπτικό σχεδίασμα)

60

Μ. Κανατσσύλη: Περί θεωρίας και κριτικής της παιδικής λογοτε­ χνίας

64

Άντα Κατσίκη - Γκίβαλου: Σύγκλι­ ση Λογοτεχνίας και Παιδικής Λο­ γοτεχνίας

67

Αλέξανδρος Ακριτόπσυλος: Η κριτική στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά

71

Ανδρέας Καρακίτσιος: Η παιδική Λογοτεχνία και η θεωρία της Αφήγησης

74

Γιάννης Παπαδάτος: Κοινωνιοπαιδαγωγικά ζητήματα στην παιδική λογοτεχνία

79

Μ. Κανατσουλη: Επιλογή ξένης βιβλιογραφίας για τη θεωρία και κριτική της παιδικής λογοτεχνίας

Επιμε'λεια: Η. Παπαλε'ξης

18 19

Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπουλος Διευθυντής: Γιώργος Γαλάνιης Αρχισυντάκτης: Ηρακλής Παπαλέξης Σύνταξη: Κατερίνα Γρυπονησιώτη, Βασίλης Καλαμαράς, Ηρακλής Παπαλε'ξης, Βάσω Σπάθή, Καίτη Τοπάλη. Οικονομικός υπεύθυνος: Βάσω Σπάθή Συνδρομές: Αθανασία Σπάθή Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλε'ξης Καλλιτεχνική επιμε'λεια: Νε'νη Ράις Γλωσσική επιμε'λεια - Διορθώσεις: Βίκυ Κωτσοβε'λου Στοιχειοθεσία - Ηλεκτρονική Σελιδοποίηση Φιλμς - Μοντάζ: ΕΝΤΥΠΟ, Ζωοδόχσυ Πηγής 48, τηλ.: 36.36.058 - 36.12.373 Εκτύπωση: Γιώργος Τσιροβασίλης, Παλαιάς Καβάλας 38, τηλ.: 59.87.678 Βιβλιοδεσία: Νικ. Κατριβάνος και Σία Ο.Ε., Στ. Γόνατά 48, τηλ. 57.49.951 Διανομή: Νε'ο Πρακτορείο Τύπου

ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ Γράφουν οι: Σωτήρης Ντάλης (Σ.Ν .) κ αι Δημήτρης Τσατσσύλης(Δ.Τ.).

Η ΑΓΟΡΑΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Μ’ ένα βιβλίο πετάω: Απολογισμός εκδηλώσεωνσ’όλητηνΕλλάδα Γράφει ο Ηλίας Μαγκλίνης Ο Δ Η Γ Ο Σ ΒΙΒΛΙΩΝ

29

Βιβλιογραφία Αικατερίνης Μακρυνικόλα: Βι­ βλιογραφία Γιάννη Ράσου. Γράφειη Έρη Σταυροπούλου

32

Ποίηση Ματθαίου Μουντέ: Νηπιοβα­ πτισμός Γράφει ο Βάιος Παγκουρέλης

34

Πεζογραφία Αλέξανδρου Πουσκιν: Η κόρη του λοχαγού Γράφει η Ελένη Χωρεάνθη

36

Δοκίμιο Πάνου Παρασκεβού: Το εκκρε­ μές που σήμαινε ποιήματα Γράφειη Κυριακή Πετράκου

38

Μελέτη Γεράσιμου Ζιόρα: Οι λογοτέ­ χνες της Παλαιάς και της Νέας Αθηναϊκής Σχολής στον ΦΣ. Παρνασσό Γράφει ο Ν.Λ. Φορόπουλος

41

Μελέτη Κώστα Τσιρόπσυλσυ:Σημειώ­ σεις γενικής δοκιμής Γράφει ο Δ. Κωστίδης

42

Μαρτυρία Φρανθίσκο Λοπέθ ντε Χερέθ: Φιλαλήθης εξιστόρηση της κα­ τάχτησης του Περού Γράφει η Χρ. Στρατηγοπσΰλσυ

ΔΕΛΤΊΟ

Κριτικογραφία

Α Φ ΙΕ Ρ Ω Μ Α

πολιτική έκδοση «Το Κυπριακό στη Βουλή των Ελλήνων» αποτελεί παν­ δέκτη των κοινοβουλευτικών συζητήσεων για το μεγάλο εθνικό θέμα. Στα πρακτικά που αναδημοσιεύονται φανερώνεται η ευ­ αισθησία της Βουλής σε κάθε καμπή του προβλήματος και όλη η σοβαρότητά του για την ίδια την υπόσταση του έθνους. Διαφω­ τίζοντα ι πτυχές του προβλήματος που καλύπτουν 80, σχεδόν χρόνια, μεταξύ των οποίων και τα κρισιμότερα και δραματικότε­ ρα για τους δίκαιους και μεγάλους αγώνες των Κυπρίων, αλλά και ολόκληρου του Ελληνισμού. Πρόκειται για το Εθνικό θέμα στο οποίο επανέρχεται συνεχώς η σκέψη των Ελλήνων και των αντι­ προσώπων τους στη Βουλή (Αθήνα, Εκδοση Ελληνικού Κοινο­ βουλίου, 1994. Σελ. 700). Οι τέσσερις τόμοι του έργου, το οποίο καλύπτει συνολικά περισσότερες από 1.400 πυκνές σελίδες με­ γάλου σχήματος, χωρίζονται ανά έτη της ενασχόλησης της Βου­ λής με το Κυπριακό και αρχίζουν από τό τε που το ζήτημα άρχι­ σε ουσιαστικά να απασχολεί τ ις συζητήσεις στην Εθνική Αντι­ προσωπεία. Σ.Ν.

δίκαιο κανονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και ο κανονισμός της Ελληνικής Βουλής παρουσιάζονται σ' ένα ιδιαίτερα χρήσιμο και επίκαιρο εγχειρίδιο του καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου Γιώργου Παπαδημητρίου (Ο Κανονισμός της Βουλής και ο Κα­ νονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Αθήνα, Σάκκουλας,1994. Σελ. 273,). Η δημοσίευση των δύο κανονισμών δίνει την ευκαιρία στον αναγνώστη να προσεγγίσει καλύτερα την κοι­ νοβουλευτική «όσμωση» που συντελείται αθόρυβα μεταξύ της εθνικής αντιπροσωπείας και της αντιπροσωπείας των ευρω­ παϊκών λαών στο πλαίσιο της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ενο­ ποίησης. Σ.Ν.

χρονικά

πολιτική σύγχρονη προβληματική σε θέματα αστικής και περιφερειακής ανάπτυξης και πολιτικής με μεγαλύτερη έμφαση στη διαπλοκή ανάμεσα στα ζητήματα θεωρίας, μεθοδολογίας και ανάλυσης πολιτικών, απασχολεί τους συγγραφείς αυτού του συλλογικού έργου. (Αστική και περιφερειακή ανάπτυξη, θεωρία - ανάλυση και πολιτική. Επιμέλεια: Π. Γετίμης, Γ. Καυκαλάς, Ν. Μαραβέγιας. Αθήνα, Θεμέλιο, 1994. Σελίδες 470. Δραχμές 4.680). Το βι­ βλίο απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό που περιλαμβάνει στελέχη της διοίκησης και αυτοδιοίκησης, στελέχη του ιδιωτικού τομέα μελετών και την ακαδημαϊκή και επιστημονική κοινότητα. Σ.Ν.

«

βιογραφίες Λ Λ όρος τιμής σε έναν εξαίρετο επιστήμονα και ανθρωπιστή, τον I I ΑντρεΊ Ζαχάρωφ, το βιβλίο των καθηγητών Sidney Drell και Sergei Kapitza σε μετάφραση Ν. Ταμπάκη (Αθήνα, ΚωσταράI I κης, 1994. Σελ. 328. Δρχ. 3.500). Περιέχει ανέκδοτες διηγήσεις Υ J και προσωπικές απόψεις, παρουσιάζοντας σφαιρικά μια ση­ μαντική προσωπικότητα του αιώνα μας όπως ήταν ο Αντρέι Ζαχάρωφ. Μ ια προσωπικότητα έντονων αντιθέσεων που δημι­ ούργησε τη βόμβα υδρογόνου αλλά τιμήθηκε με Νόμπελ Ειρήνης. Το βιβλίο α υτό αποκαλύπτει ίσως πολλά αδημοσίευτα στοιχεία για τις σοβιετικές πυρηνικές έρευνες καθώς και για τις κοινωνι­ κές δομές και τα επιστημονικά επιτεύγματα της πρώην Σοβιετι­ κής "Ενωσης. Σ.Ν.

μελέτες

ι

αρόλο που το «παιδικό λογοτέχνημα είναι αληθινό όταν αρέσει τόσο στους μεγάλους όσο και στους μικρούς», η παιδική λογοτε­ χνία απ οτελεί ένα πεδίο ξεχωριστής έρευνας τόσο από φιλολο­ γικής όσο και από κειμενικής και βιβλιογραφικής πλευράς αλλά και, π ρώ τιστα, παιδαγωγικής .Γ ι' αυτό το λόγο ο 1ος τόμος που επιμελήθηκε η καθηγήτρια του Παν/μίου Αθηνών Αντα Κατσίκη - Γκίβαλου για την Παιδική Λογοτεχνία, Θεωρία και Πράξη, ό­ που συγκεντρώνονται μελέτες με αντικείμενο τόσο τα ιστορικά και θεωρητικά ζητήματα της παιδικής λογοτεχνίας, όσο και με­ λέτες που εξετάζουν τη σχέση παιδικής λογοτεχνίας και εκπαί­ δευσης και τους λογοτέχνες που απευθύνθηκαν με τα γραπτά τους στα παιδιά, όπως η Π. Δέλτα, απ οτελεί μια σημαντική συμ­ βολή στον επαναπροσδιορισμό και στην επίλυση προβλημάτων και αναγκαίο βοήθημα για όσους ασχολούνται με το π αιδί εκπαι­ δευτικά (Αθήνα, Καστανιώτης, 1993. Σελ. 265). Δ.Τ.

17

I ΖΩΓΡΑΦΟΥ Λ.: Η αγάπη άργησε μια μέρα ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

| ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥΝ : Πρόβα νυφικόν ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

| ΣΟΥΡΟΥΝΗΣΑ.: Ο χορός των ρόδων ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

I ΦΑΚΙΝΟΥΕ : Η Μερόπη ήταν το πρόσχημα ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

■Μ ΛΥΜΠΕΡΑΚΗ Μ : Τα δέντρα ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ ΠΙΛΤΣΕΡΡ. Σεπτέμβρης ΩΚΕΑΝΙΔΑ

*

tNA

β'βΛΙΟ

^

ΑπολογισμόςΕκδηλώσεων σ’όλητην Ελλάδα

ένα βιβλίο πετάω» είναι ο γενικός τίτλος των εκδηλώσεων που διοργανώθηκαν μετα­ ξύ 17 και 24 Απριλίου στην Αθήνα και που συνεχίζονται σε είκο­ σι και πλέον πόλεις τη ς Ελλά­ δας. Η πρωτοβουλία ανήκε, ως γνωστόν, στο Υπουργείο Πολι­ τισμού και Επιστημών, το ο­ ποίο συνεργάστηκε με τη Γενι­ κή Γραμματεία Νέας Γενιάς, το Υπουργείο Παιδείας, το ΥΠΕΧΩΔΕ και το Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων. Οι εκδηλώσεις ξεκίνησαν στις 16 Απριλίου στο Ζάππειο Μέγαρο με την παιδική παράσταση του «Μικρού Πρίγκιπα» καθώς επί­ σης με κουκλοθέατρο και χο­ ρό. Αξίζει να σημειωθεί ότι για τις 50 και πλέον γιορτές που οργανώθηκαν σε ολόκληρη την Αθήνα, έναν όμορφο και κατα­ τοπιστικό χάρτη σχεδίασε ο Δ. Χαλκόπουλος και ζωγράφισε ο Αλέξης Κυριτσόπουλος. Σκοπός της εκστρατείας αυ­ τής είναι η προώθηση του εκ­ παιδευτικού βιβλίου, αλλά και η ανάπτυξη μιας τρυφερής και δημιουργικής σχέσης του παι­ διού με το βιβλίο. Για το λόγο

Μ

Λ - W ' ( ι «. . < r .

αυτό ειδικό βάρος δόθηκε στα εκπαιδευτικά προγράμματα, στη διοργάνωση παιχνιδιών λε­ κτικής φαντασίας, στα εργα­ στήρια γραφής σεναρίων, κα­ θώς και στα εργαστήρια παρα­ γωγής εφημερίδας από παιδιά, στην ιστορία τη ς γραφής και τη ς τυπογραφίας, στις συνομι­ λίες παιδιών με συγγγραφείς κ.ά. Παράλληλα σ’ όλες τ ις εκ­ δηλώσεις διανεμήθηκαν κον­ κάρδες, σελιδοδείκτες, αφίσες, μπαλόνια, φυλλάδια, αυ­ τοκόλλητα και άλλα δώρα.

Εκδηλώσεις στην Αθήνα υγκεκριμένα στην Αθήνα πραγματοποιήθηκαν, μετα­ ξύ άλλων, οι παρακάτω εκ­ δηλώσεις: - Έκθεση τευχών με παιδικά αφιερώματα από τα περιοδικά: «Διαβάζω», «Επιθεώρηση Παι­ δικής Λογοτεχνίας» και «Δια­ δρομές», στον πρωτότυπο σι­ δηροδρομικό σταθμό που στή­

Σ

f f L

Τ ΑΩ

'

c

*

'

wr

θηκε στην Οδό Μασσαλίας, ό­ που και διοργανώθηκαν ενδια­ φέροντα happening και μοιρά­ στηκαν δώρα στα παιδιά.

- Ξεναγήσεις στο Αρχαιολο­ γικό Μουσείο και εκπαιδευτικά προγράμματα στο Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, στο Κέντρο Μελετών Ακροπόλεως, στο Κέντρο Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του ΥΠΠΟ, στο κέντρο του ΕΛΙΑ στην Πλά­ κα, στο Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στο Μέγαρο Μου­ σικής και στο Γαλλικό Ινστιτού­ το.

- Επίσκεψη στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο όπου οι φοιτητές του Τμήματος Αρχιτε­ κτόνων, εκτός από το ότι ξενά­

20 χρονικά

----------------

γησαν τα παιδιά στους χώρους της δουλειάς τους, τα βοήθη­ σαν να κατασκευάσουν μακέ­ τες κτιρίων (σχολεία, σπίτια, πανεπιστήμια κ.ά.), οι οποίες τοποθετήθηκαν μαζί μ’ αυτές των φοιτητών. Ό λ ’ αυτά έδω­ σαν αφορμή για συζητήσεις με­ ταξύ των παιδιών και των φοι­ τητών σχετικά με τη δουλειά του αρχιτέκτονα και τα βιβλία που χρησιμοποιεί. Παράλληλα, στα εργαστήρια Καλών Τεχνών δόθηκε στα παιδιά η ευκαιρία να ζωγραφίσουν μαζί με τους φοιτητές τη ς Σχολής. Αργότε­ ρα, λεωφορείο, που ξεκινούσε από το Πολυτεχνείο, τα μετέ­ φερε στην Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου. Εκτός από ξενάγη­ ση στη Βιβλιοθήκη, τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να «διαβά­ σουν» βιβλία μέσω του ηλε­ κτρονικού υπολογιστή.

- Έκθεση φθηνών βιβλίων στο Πάρκο Ελευθερίας, τα ο­ ποία και έγιναν ανάρπαστα από τα παιδιά.

- Μεγάλη έκθεση εικονογράφων παιδικών βιβλίων του σωματείου «Αίσωπος» στην Εθνική Πινακοθήκη.

- Στο Κέντρο Τεχνών του πάρκου Ελευθερίας τα παιδιά έγραψαν και ζωγράφισαν για το περιοδικό «Ρόδι». Οι εργα­ σίες τους πρόκειται να δημοσιευθούν μέσα στον Οκτώβριο.

- «Κυνήγι χαμένου θησαυ­ ρού» οργανώθηκε στον Λυκαβητό από το Εθνικό Συμβούλιο Ελληνίδων, το Κέντρο Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου και το Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγω­ γών Πανεπιστημίου Αθηνών ό­ που οι διάφοροι θαμμένοι «θη­ σαυροί» ήταν... βιβλία, ευγενι­ κές προσφορές γνωστών αθη­ ναϊκών εκδοτικών οίκων.

- Ομιλία του Μανώλη Κορρέ στα παιδιά για την ιστορία των μαρμάρων τη ς Ακρόπολης στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

- Δωρεάν διανομή προσεγ­ μένου και καλαίσθητου βιβλίου για το έργο του μεγάλου μας ζωγράφου Νίκου Χατζηκυριά­ κου - Γκίκα από το Μουσείο Μπενάκη σε συνεργασία με την Πινακοθήκη Ν. Χατζηκυριάκου - Γκίκα. Το βιβλίο εκτός από φωτογραφίες έργων του ζω­ γράφου περιέχει σχόλια και κείμενα ειδικά προσαρμοσμέ­ να για παιδιά.

- Έκδοση - ανατύπωση Αλφαβηταρίου του 1860 και παιδικών τραγουδιών του Αλεξ. Πάλλη του 1889, από τον ΕΛΙΑ.

- Εργαστήριο συγγραφής σεναρίου διοργανωμένο από την Ενωση Σεναριογράφων Ελλάδος με ειδικά διπλώματα για όσα παιδιά έλαβαν μέρος.

- Έκδοση εφημερίδας με

τον τίτλο «Μ’ ένα βιβλίο πετάω» από παιδιά σε συνεργασία με το Τμήμα Επικοινωνίας και Μέ­ σων Μαζικής Ενημέρωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών.

- Συμμετοχή του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων με φυλ­ λάδια, έντυπα και ξενάγηση στο Μουσείο Ελληνικού Προ­ σκοπισμού.

- Έκδοση ειδικού εντύπου με κείμενα και πολύχρωμες ει­ κόνες που αναφέρονται στην ι­ στορία της γραφής και της τ υ­ πογραφίας καθώς και στην ι­ στορία των πρώτων βιβλιοθη­ κών του κόσμου. Μία πολύ προσεγμένη έκδοση που πε­ ριέχει γλωσσάρι, ειδικά γραμ­ μένο για παιδιά, καθώς και βι­ βλιογραφία. Το φυλλάδιο αυτό κυκλοφόρησε από το Κέντρο

Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του ΥΠΠΟ σε συνεργασία με το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων και το Ελληνικό Τμήμα της ICOM. - Έκθεση αφίσας με έργα καλλιτεχνών από το διεθνή χώ­ ρο, αφήγηση παραμυθιών, συ­ ναντήσεις με συγγραφείς (Ζωρζ Σαρρή, Άλκη Ζέη), κου­ κλοθέατρο, θεατρικά παιχνί­ δια, ζωγραφική και διαγωνι­ σμοί οργανωμένα από τον «Κύ­ κλο Ελληνικού Παιδικού Βιβλί­ ου».

- Ειδική έκδοση φυλλαδίων για τη Βουλή των Ελλήνων και την Εθνική Βιβλιοθήκη από το Κέντρο Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου καθώς και ξενάγηση στο χώρους αυτούς.

- Στο «Χειροκίνητο Τυπο­ γραφείο» τα παιδιά είδαν πώς τυπώνονταν τα βιβλία τον πα­ λιό καιρό. Στο πλαίσιο τη ς εκ­ δήλωσης αυτής έγινε διαγωνι­ σμός με γράμματα που έγρα­ ψαν τα παιδιά στον εφευρέτη της τυπογραφίας Γουτεμβέργιο. Τα καλύτερα από αυτά δη­ μοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Νέο Επίπεδο», κεντρικό θέμα του οποίου είναι το πρόσωπο και η ιστορία του Γουτεμβέργιου. Το συγκεκριμένο τεύχος περιέχει ακόμα αποσπάσματα από ποιήματα γνωστών Ελλή­ νων ποιητών που αναφέρονται στη γραφή και την τυπογρα­ φία, οδηγίες για το πώς να κα­ τασκευάσει κανείς χαρτί, παι­

χνίδια λεκτικής φαντασίας κ.ά.

- Αφιερώματα στις εκδηλώ­ σεις έγιναν επίσης από τα πε­ ριοδικά «Αερόστατο» και «Βι­ βλιοθήκες και Πληροφόρηση».

Εκδηλώσεις στην Επαρχία οικίλες και ενδιαφέρουσες ό­ μως ήταν οι εκδηλώσεις που οργανώθηκαν σε μεγάλες πό­ λεις εκτός Αθηνών, στο πλαίσιο πάντα του «Μ’ ένα Βιβλίο Πετάω» και με τη συνεργασία του ΥΠΠΟ.

• Θεσσαλονίκη (21 Μαΐου 5 Ιουνίου) με τίτλο «Καλημέρα Βιβλίο». Φορείς: Η Νομαρχία Θεσσα­ λονίκης, που συνεργάστηκε με τα Υπουργεία Παιδείας, Μακε­ δονίας - Θράκης, τον Δήμο Θεσ­ σαλονίκης και δεκάδες τοπι­ κούς φορείς. Εκδηλώσεις: Το πρόγραμμα περιλάμβανε αφηγήσεις παρα­ μυθιών, επισκέψεις και ξεναγή­ σεις στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Βεργίνας, κυνήγι χαμένου θησαυρού, παιδικό θέατρο με δραματοποίηση δύο πράξεων από την Οδύσσεια. Συνεργασία των παιδιών με το περιοδικό «Ρόδι», εικαστικά παιχνίδια και αναπαραστάσεις από γνωστά και άγνωστα βιβλία. Να προσθέ­ σουμε ότι σε πολλά σημεία της πόλης στήθηκαν φιγούρες παι­ δικών ηρώων (Ο Καραγκιόζης, ο Γκιούλιβερ, η Χιονάτη, κ.ά.), ε­ νώ ένα περίπτερο των εκδηλώ-

Π

22 χρονικά

σεων «Καλημέρα Βιβλίο» στή­ θηκε στο χώρο του 13ου Φεστι­ βάλ Βιβλίου που διοργανώθηκε από το Σύνδεσμο Εκδοτών Βο­ ρείου Ελλάδας. Εκεί διανεμήθη­ καν στα παιδιά κονκάρδες, σελι­ δοδείκτες, αφίσες και άλλα δώ­ ρα, ενώ παράλληλα λειτούργη­ σε έκθεση ελληνικής και ευρω­ παϊκής αφίσας με σκοπό την προώθηση του παιδικού βιβλί­ ου. Επίσης, διανεμήθηκε ερω­ τηματολόγιο με σκοπό τη διε-

ρεύνηση της σχέσης του παιδι­ ού με το βιβλίο.

• Χαλκίδα (23-25 Ιουλίου). Φορείς: Η Τοπική Ένωση Δή­ μων και Κοινοτήτων Εύβοιας σε συνεργασία με τη Δημόσια Κε­ ντρική Βιβλιοθήκη Χαλκίδας, τον Δήμο Χαλκιδέων και άλλους φορείς. Εκδηλώσεις: Εκθέσεις βιβλί­ ου, διαγωνισμοί ζωγραφικής, ποίησης και διηγήματος, εργα­ στήρι κατασκευής βιβλίου, ειδι­

κές προβολές για παιδιά, οργά­ νωση παιδικής δανειστικής βι­ βλιοθήκης. Ομιλίες με συγγρα­ φείς, αφιέρωμα στον σημαντικό Χαλκιδαίο συγγραφέα Γιάννη Σκαρίμπα, θεατρικά παιχνίδια, έκδοση εφημερίδας από παιδιά, ενημέρωση πάνω στη σημασία του οικολογικού βιβλίου κ.ά. Παρόμοιες δραστηριότητες έ­ λαβαν χώρα και σ’ άλλες πόλεις της Εύβοιας όπως τα Ψαχνά, το Προκόπι, την Ιστιαία και την Κά­ ρυστο. Ανάλογες εκδηλώσεις έγιναν στην Καλαμάτα (29 Ιουλίου 15 Αυγούστου) όπου ο αρμό­ διος φορέας ήταν ο Σύλλογος Βιβλιοχαρτοπωλών Μεσσηνίας.

• Βόρειο Αιγαίο (Λέσβος, Λήμνος, Χίος, Σάμος και Ικαρία: Αύγουστος - Οκτώβριος - Νοέμ­ βριος). Φορείς: Η Περιφέρεια Βορεί­ ου Αιγαίου, η Τοπική Ένωση Δή­ μων και Κοινοτήτων Νομού Λέ­ σβου και η Ομοσπονδία Λημνιακών Συλλόγων Αθήνας. Στις εκ­ δηλώσεις συμμετείχε μεγάλος αριθμός από τα Παιδιά Λημνιών Μεταναστών.

• Νάουσα (2-4 Σεπτεμ­ βρίου). Φορείς: Το Πολιτιστικό Κέ­ ντρο του Δήμου Νάουσας. Εκδηλώσεις: Ομιλίες και συ­ ναντήσεις με συγγραφείς χαρα­ κτηριστικό των οποίων ήταν η ε­ νεργός συμμετοχή των παιδιών. Τα παιδιά συμμετείχαν σε δρα­ ματοποιήσεις κειμένων, μιμητι­ κά παιχνίδια, αφηγήσεις παρα­ μυθιών, κουκλοθέατρο, δημι­ ούργησαν το δικό τους «Ρόδι», έψαξαν και αυτά για χαμένους θησαυρούς (βιβλία), ενώ παρα­ κολούθησαν ταινίες εμπνευσμέ­ νες από βιβλία. Επίσης, οργα­ νώθηκε επίσκεψη και γνωριμία με τους Μακεδονικούς τάφους της περιοχής. Στους επισκέ­ πτες μοιράστηκε ένα πολύ εν­ διαφέρον έντυπο από το Πολιτι-

χρονικά στικο Κέντρο Νάουσας, ενώ στην έκθεση βιβλίου, που λει­ τούργησε στο Δημοτικό πάρκο της πόλης, μοιράστηκε στους γονείς έντυπο με αποσπάσματα από το βιβλίο του Αντώνη Δελώνη «Βασικές Γνώσεις για το Παι­ δικό - Νεανικό Βιβλίο».

• Βόλος (6-10 Σεπτεμβρίου) Φορείς: Το Στέκι Παιδιού του Καλλιτεχνικού Οργανισμού Βό­ λου σε συνεργασία με το Σύλ­ λογο Βιβλιοπωλών της πόλης, και τον πολιτιστικό Σύλλογο «Κόκκινη Κλωστή». Εκδηλώσεις: Η Ιστορία της κενταυρομαχίας μέσα από τη ζωγραφική και την κατασκευή ε­ νός ποιήματος από τα παιδιά, παρουσιάσεις διαφανειών και ο­ μιλίες με θέμα την Πόλη μέσα στο χρόνο, αφηγήσεις, θεατρι­ κά παιχνίδια και έκθεση βιβλίου με δώρα και εκπλήξεις.

• Καρδίτσα (19 Σεπτεμβρί­ ο υ - 12 Οκτωβρίου). Φορείς: Ο Δήμος Καρδίτσας σε συνεργασία με τη Δημοτική Βιβλιοθήκη, το Πνευματικό Κέ­ ντρο Δήμου Καρδίτσας και το Κέντρο Παιδικών Βιβλιοθηκών. Εκδηλώσεις: Εκθέσεις αφίσας απ’ όλο τον κόσμο, παλιού παιδικού βιβλίου (από τη συλλο­ γή του ΕΛΙΑ), περιοδικών Παιδι­ κής Λογοτεχνίας (Διαβάζω, Δια­ δρομές, Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας), λειτουργία Συμ­ βουλευτικού Σταθμού Βιβλίου, εκπαιδευτικά προγράμματα, συνεργασία των παιδιών για το περιοδικό «Ρόδι», επισκέψεις και ομιλίες συγγραφέων, αφιέ­ ρωμα στο θέατρο Σκιών, συνέ­ δριο με θέμα «Παιδί - Βιβλίο - Βι­ βλιοθήκες», κινηματογραφικές προβολές για παιδιά, γνωριμία των παιδιών με το έργο του Καρδιτσιώτη ζωγράφου Δημήτρη Γ ιολδάση, κ.ά.

• Πρέβεζα (20-30 Σεπτεμ­ βρίου). Φορείς: Η Δημοτική Βιβλιο­

θήκη «Γυμνασιάρχης X. Κο­ ντός» της πόλης. Εκδηλώσεις: Συναντήσεις με συγγραφείς (Άλκη Ζέη, Ζωρζ Σαρρή), παιδικές θεατρικές πα­ ραστάσεις, έκθεση έργων ζω­ γραφικής από παιδιά, προβολές ταινιών, κουκλοθέατρο, επισκέ­ ψεις των παιδιών σε τυπογρα­ φεία και εργαστήρια ξυλογλυ­ πτικής και κεραμικής κ.ά.

• Σέρρες (23-30 Σεπτεμ­ βρίου). Φορείς: Η Δημοτική Επιχεί­ ρηση Πολιτιστικής και Κοινωνι­ κής Ανάπτυξης. Εκδηλώσεις: Συγγραφή βι­ βλίου από παιδιά υπό την επί­ βλεψη παιδαγωγών και συγγρα­

23

φέων με θέμα «Μ’ ένα βιβλίο πετάω... και πού πάω;». Ζωγραφι­ κή με σύνθημα τον τίτλο των εκ­ δηλώσεων, κατασκευή του δι­ κού τους βιβλίου με τη βοήθεια τυπογράφου, διαγωνισμό καλύ-

24 χρονικά

----------------

τερου βιβλίου, δραματοποίηση του βιβλίου, αφηγήσεις για την ιστορία της πόλης των Σερρών, επισκέψεις στο Κάστρο Σερρών και στο Μπεζεστένι, το απαραί­ τητο κυνήγι του χαμένου θη­ σαυρού με δώρα βιβλία, αφηγή­ σεις παραμυθιών, παιχνίδια, κουκλοθέατρο, ομιλίες για τη γραφή και την ιστορία του βιβλί­ ου, εκθέσεις βιβλίου Σερρέων συγγραφέων και παλαιών βι­ βλίων, επισκέψεις των παιδιών σε τμήματα των ΤΕΙ, και στην Πι­ νακοθήκη «Αρμός».

• Σούδα (26 Σεπτεμβρίου 2 Οκτωβρίου). Φορείς: Ο Δήμος Σούδας, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Δήμου Σούδας και ο σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων. Εκδηλώσεις: Ομιλίες για το παιδικό βιβλίο όπου συμμετεί­ χαν συγγραφείς παιδικών βι­ βλίων, παιδικά παιχνίδια, διαγω­ νισμός παιδικού σκίτσου, πα­ ρουσίαση της ιστορίας της Σού­ δας κ.λπ.

• Καβάλα (1-15 Οκτωβρίου). Φορείς: Η Νομαρχία Καβά­ λας σε συνεργασία με τη Δημο­ τική Βιβλιοθήκη της πόλης, την Εφορεία Κλασικών - Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, το Λαογραφικό Μουσείο Καβάλας και το Σύνδε­ σμο Γραμμάτων και Τεχνών Κα­ βάλας. Εκδηλώσεις: Ομιλίες, πα­ ρουσιάσεις, προβολές, συζητή­ σεις μαθητών με λογοτέχνες της περιοχής καθώς και παρου­ σίαση των βιβλίων τους, έκθεση από το Σωματείο Βιβλιοπωλών Καβάλας κ.ά.

• Ξάνθη (6-8 Οκτωβρίου). Φορείς: Η Τοπική Ένωση Δή­ μων και Κοινοτήτων του Νομού Ξάνθης σε συνεργασία με τη Στέγη Γραμμάτων και Καλών Τεχνών Δήμου Ξάνθης, τη Δη­ μοτική Βιβλιοθήκη Σταυρούπολης και τη Βιβλιοθήκη Κοινότη­ τας Αβδηρων.

Εκδηλώσεις: Έκθεση βιβλί­ ου με περιοδείες σε όλο το Νο­ μό, έκθεση παιδικού και νεανι­ κού βιβλίου, ομιλίες με Ξανθιώτες συγγραφείς, κινηματογρα­ φικές προβολές, επισκέψεις μα­ θητών των σχολείων του Νομού στις βιβλιοθήκες και τα μουσεία της περιοχής με ανάλογες ειση­ γήσεις, κ.ά.

• Έδεσσα (Οκτώβριος - Νο­

έμβριος - Δεκέμβριος). Φορείς: Η ΝΕΛΕ Πέλλας. Προγραμματίστηκαν δραστη­ ριότητες με επίκεντρο την Έδεσσα, οι οποίες θα εξακτινώνονται και σ’ άλλες περιοχές του Νομού Πέλλας. Εκδηλώσεις: Ενημέρωση των δασκάλων και καθηγητών των σχολείων της Έδεσσας σχετικά με την καμπάνια του ΥΠΠΟ, και στη συνέχεια ενημέ­ ρωση των μαθητών, δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου για τη σημασία των «εξωσχολικών» βι­ βλίων. Προγραμματίστηκαν παι­ χνίδια λεκτικής φαντασίας, ερ­ γαστήρι σύνθεσης λέξεων με στόχο τη δημιουργία ποίησης αλλά και εικόνας. Απώτερος σκοπός της εργασίας αυτής, η συγκρότηση συλλογής κειμέ­ νων και εικόνων από τα παιδιά και η κατασκευή του προσωπι­ κού τους εικονογραφημένου βι­ βλίου, το οποίο θα προωθηθεί να εκδοθεί και να μοιραστεί στα σχολεία. Το πρόγραμμα περι­ λαμβάνει σεμινάρια, εκθέσεις παιδικής ζωγραφικής, και παιδι­ κού βιβλίου και ομιλίες συγγρα­ φέων.

• Φλώρινα (19-20 Οκτω­ βρίου). Φορείς: Το Νεανικό και Παι­ δικό Παράρτημα της Δημόσιας Βιβλιοθήκης «Βασιλικής Πιτόσκα - Βαρνά» με την υποστήριξη του Τμήματος Νηπιαγωγών της Παιδαγωγικής Σχολής Φλώρι­ νας. Εκδηλώσεις: Δημιουργία πα­ ραμυθιών από φιγούρες της τράπουλας, φτιαγμένη σύμφω­ να με το σχέδιο του Ιταλού παι­ δαγωγού Gianni Rontari από τα παιδιά του δημοτικού σχολείου, ανάπλαση και μερική δραματο­ ποίηση της «Ειρήνης» του Αρι­ στοφάνη από τα παιδιά του νη­ πιαγωγείου, εργαστήρι τυπο­ γραφίας, ενώ προετοιμάστηκε αυτοτελής έκδοση των πρακτι-

---------------κών ημερίδας με τον τίτλο «Το Παραμύθι και η Εκπαίδευση» που είχε πραγματοποιηθεί στην Παιδαγωγική Σχολή της πόλης.

• Ανδρος (30 Οκτωβρίου 3 Νοεμβρίου). Φορείς: Η Καΐρειος Βιβλιο­ θήκη καθώς και ο Σύλλογος Δα­ σκάλων και Νηπιαγωγών Άνδρου, Κέας, Κύθνου και Σερί­ φου «Ο Θεόφιλος Καΐρης». Εκδηλώσεις: Ανάμεσα στις δραστηριότητες που αναγγέλ­ θηκαν αναφέρουμε την παρου­ σίαση της Καΐρείου Βιβλιοθή­ κης στα 160 περίπου παιδιά του Δημοτικού Σχολείου της Χώ­ ρας, ομιλία στους γονείς και τους δασκάλους στο Δημοτικό Θέατρο, επίδειξη του Εργαστη­ ρίου Βιβλιοδεσία - Συντηρήσε­ ων της Καΐρείου Βιβλιοθήκης στα παιδιά.

• Αλεξανδρούπολη: Οι εκ­ δηλώσεις χωρίστηκαν σε δύο μέρη: α. 29 Οκτωβρίου - 3 Νοεμ­ βρίου: Φορείς: Η Επιχείρηση Πολι­ τιστικής Ανάπτυξης Δήμου Αλε­ ξανδρούπολης. Εκδηλώσεις: Επισκέψεις, α­ ναγνώσεις και προβολές με κε­ ντρικό χώρο το Δημοτικό Θέα­ τρο της πόλης. β. 3-6 Νοεμβρίου: Φορείς:Το παιδαγωγικό Τμή­ μα Νηπιαγωγών Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Εκδηλώσεις: Συνέδριο για το παραμύθι (τίτλος: «Από το πα­ ραμύθι στα κόμικς - παράδοση και νεοτερικότητα) με τη συμμε­ τοχή 35 συνέδρων. Έκθεση βι­ βλίου και ανάγνωση παραμυ­ θιών καθώς και επισκέψεις σε σχολεία. Οι εκδηλώσεις που έχουν προγραμματιστεί για Νοέμβριο και Δεκέμβριο είναι οι εξής: • Βέροια (Νοέμβριος - Δε­ κέμβριος). Φορείς: Η Δημοτική Επιχεί­

ρηση Πολιτιστικής και Κοινωνι­ κής Ανάπτυξης Δήμου Βέροιας σε συνεργασία με την ΕΛΜΕ Νομού Ημαθίας και την Ένωση Δασκάλων Νηπιαγωγών του ίδι­ ου Νομού. Εκδηλώσεις: προβλέπεται να καλύψουν χρονικά ολόκληρη τη σχολική περίοδο 1994-95 και περιλαμβάνουν δύο ημερίδες για το βιβλίο, παρουσιάσεις

χρονικά

25

συγγραφέων, οργάνωση περιοδεύουσας έκθεσης βιβλίου σ’ ό­ λα τα σχολεία με τη συνοδεία κουκλοθέατρου (στα δημοτικά) και μουσικής με παράλληλες ο­ μιλίες (στα γυμνάσια - λύκεια), προκήρυξη διαγωνισμού με θέ­ μα «Μ’ ένα Βιβλίο Πετάω», ορ­ γάνωση μεγάλης έκθεσης βιβλί­ ου σε συνεργασία με τα τοπικά βιβλιοπωλεία.

• Λιβαδειά (5-15 Δεκεμβρί­ ου). ΦΟΡΕΙΣ: Η Δημοτική Επιχεί­ ρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Λιβαδειάς. Εκδηλώσεις: Επισκέψεις στα αρχαιολογικά ευρήματα της πε­ ριοχής και ιστορική έρευνα σε συνδυασμό με τις επιγραφές του Παυσανία, εργαστήρια γρα­ φής και τυπογραφίας, παιχνίδι γνώσεων, εικονογράφηση διη­ γήματος και μοντάρισμα βιβλί­ ου, έκθεση παιδικού βιβλίου, παιδική θεατρική παράσταση της «Λυσιστράτης» του Αριστο­ φάνη, ομιλίες και συζητήσεις, ε­ κτύπωση φυλλαδίου με έργα α­ πό την Πινακοθήκη Λάζαρη. Ανάλογες εκδηλώσεις έχουν προγραμματιστεί να γίνουν στην Ύδρα μέσα στα τέλη του 1994. Οφείλουμε να τονίσουμε τη μεγάλη προσέλευση του κό­ σμου και ιδιαίτερα τη συμμετο­ χή των παιδιών στις δραστηριό­ τητες που πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα αλλά και σ’ αυτές της επαρχίας. Ολοκληρώνοντας, να πούμε ότι οι αρμόδιοι φορείς του ΥΠΠΟ προγραμματίζουν για το 1995 να εμπλουτίσουν με νέες εκδηλώσεις τη μεγαλόπνοη καμπάνια. Απώτερος σκοπός το «Μ’ ένα Βιβλίο Πετάω» να καθιε­ ρωθεί σαν θεσμός. Κάτι που ό­ λοι ευχόμαστε.

Ηλίας Μαγκλίνης

Τα βιβλία της «γνώσης» Αρχαίοι Συγγραφείς ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΥ

Χαρακτήρες ΔΙΟΓΕΝΗ ΛΑΕΡΤΙΟΥ

Διογένης ο Κυνικός ΣΟΥΗΤΩΝΙΟΥ

Νέρωνας ΗΡΟΔΟΤΟΥ

Η εκστρατεία κατά των Σκνθών Κλασικοί Συγγραφείς ΓΚΑΜΠΡΙΕΛΕ NT- ΑΝΝΟΥΝΤΣΙΟ

Δύο ιστορίες από την Πεσκάρα ΝΑΘΑΝΙΕΛ ΧΩΘΟΡΝ

Ο νεαρός αγαθός Μπράονν Σύγχρονοι Συγγραφείς ΕΝΤΣΟ ΡΟΥΣΣΟ

Η Συμμορία Καπαρούτσι ΜΑΡΤΣΕΛΟ NT’ ΟΡΤΑ (ανθ.)

Εγώ ελπίζω να τη βολέψω ΜΑΡΤΣΕΛΟ NT’ ΟΡΤΑ

Ο Θεός μας έπλασε τζάμπα ΜΑΡΤΣΕΛΟ NT’ ΟΡΤΑ

Ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα αρραβωνιαστήκανε από κάτω Τ. ΒΟΣ-ΝΤΑΜΕΝ ΦΟΝ ΜΠΟΥΚΧΟΛΖ

Η Αυτοκρατορία των τεσσάρων ανέμων

Μ εκδόσεις «γνώση» Ιττποκράτους 31, 106 80 Αθήνα - Τηλ. 36 20 941, 36 21 194 Fax 3605910

τα βιβλία της «γνώσης» Ο Υ Μ Π Ε Ρ Τ Ο

ΕΚΟ

01 ΝΑΝΟΙ ΤΟΥ ΓΙΝΟΥ 0ΪΜΠΕΡΤ0 ΕίΟ 1 ΕΤΓΕϋΙΟ! ( Ι Η Ι

Η ΒΟΜΒΑ ΙΑ! 0 ΣΤΡΑΤΗΓΟΙ

01 ΤΡΕΙΣ ΑΣΤΡΟΝΑΥΤΕΣ

01 ΝΑΝΟΙ ΤΟΥ ΓΚΝΟΥ

ΟΙΗΠΕΡΤΟ H O t ΕΤΓΕΜ ΟΙ ΕΑΡ»!

0VM DEPI0 Ε 10 I Ε ΙΓ ΕΜ Ο Ι ΕΑΡΜΙ

ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ t ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΚΑΡΜΙ

8 % 0 0 0 8 1 C lnn0KP0T0uQ 31,106 80 Αθήνα Τηλ.: 3620 941 - 3621 194 Για τους Βιβλιοπώλες: Αποκλειστική διάθεση ΔΑΝΑΟΣ Α.Ε. « γ ν θ ί ) Ο Υ | » Μαυρομιχάλη 64,106 80 Αθήνα, Τηλ.: 3604 161, 3631 975, 3611 054

εκδόσεις ΠΟΛΙΣ Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο ΡΟ Υ Ν

ΤΣΒΕΤΑΝ ΤΟΝΤΟΡΟΦ

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΉΣ μετάφραση: Γιάννης Κιουρτσάκης Προλεγόμενα: Παν. Μουλλάς

Μια κριτική προσέγγιση στο έργο των Ρώσων φορμαλιστών, του Μιχαήλ Μπαχτίν, του Άλφρεντ Ντέμπλιν, του Μπέρτολτ Μπρεχτ, του Ζαν Πωλ Σαρτρ, του Μωρίς Μπλανσό, του Ρολάν Μπαρτ, του Πωλ Μπενισού, του Νόρθροπ Φράι και του Παν Γουάτ. Η διατύπωση ενός ηθικά στρατευμένου κριτικού λόγου ικανού να υπερβεί τον ακραίο σχετικισμό, χωρίς όμως να καταφύγει στον δογματισμό· ενός λόγου χάρη στον οποίο μπορεί κανείς ν’ αναταχθεί στον μηδενισμό, χωρίς να πάψει να είναι άθεος.

ΧΑΪΝΡΙΧ Μ ΙΙΕΛΛ

Βραβείο Νόμπελ Μια κριτική και ανθρώπινη προσέγγιση στη γερμανική κοινωνία όταν βρέθηκε αντιμέτωπη με το φαινόμενο της τρομοκρατίας.

ΑΣΦΥΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

Μυθιστόρημα Μετάφραση: I. Κοπερτί Πρόλογος: Τάσος Τέλλογλον

Ε Τ Ο ΙΜ Α Ζ Ο Ν Τ Α Ι

• ΚΩΣΤΑ ΜΠΟΤΟΠΟΥΑΟΥ: Σοσιαλιστές και Εξουσία Ελλάδα, Γαλλία, Ισπανία στη δεκαετία του ’80 Πρόλογος: Ν.Κ. Α λιβ ιζά το ς

• ΔΑΜΙΑΝΟΥ ΙΙΑΙΙΑΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ: Η Ελλάδα στη Βαλκανική κρίση Πρόλογος: Γιάννης Κ α ρτά λη ς

36 43 3 82

Δ ιάθεση: Α. ΧΡΙΣΤΑΚ Η Σ, Ιπ π ο κ ρ ά το υ ς 10, Α θήνα - ΤΗΛ: 36 07 876

βιβλιογραφία Γιάννη Ρίταου από νέους επιστήμονες. Από την άλλη, η μελέτη της νεοελληνικής λογοτε­ χνίας προσκρούει συχνά σε απρόβλεπτα εμπόδια, που δυσκολεύουν, αν δεν ματαιώνουν κιόλας, τη συ­ νέχεια μιας έρευνας. Α ναφέρομαι στην αδυναμία να βρεθεί το αναγκαίο υλικό, περιοδικά, εφημερί­ δες, παλιά βιβλία, ώστε να διασταυρωθούν χρονο­ λογίες, να ελεγχθούν δημοσιεύματα, να συγκεντρω­ θούν πρώτες δημοσιεύσεις. Γενικά, ο μελετητής που θέλει να ερευνήσει το λογοτεχνικό παρελθόν σε βά­ θος και πλάτος είναι σίγουρο ότι θα αντιμετωπίσει απογοητευτικές δυσκολίες στα πρώτα του ήδη βή­ ματα. Α ξίζει, λοιπόν, μεγάλος έπαινος σε όσους απο­ Να με θυμόσαστε - είπε. Χιλιάδες χιλιόμετρα περπάτησα φασίζουν να δώσουν εργασίες που θα διευκολύνουν χωρίςψωμί, χωρίς νερό, πάνω σε πέτρες κι αγκάθια, την περαιτέρω έρευνα. Προς την κατεύθυνση αυτή για να σας φέρω ψωμί και νερό και τριαντάφυλλα. κάποια βήματα έχουν αρχίσει να γίνονται με τη συνειδητοποίηση, ακριβώς, της ανάγκης ν α γίνουν α­ (Αργά, πολύ αργά μέαα στη νύχτα. Κέδρος, Αθήνα 1991, σ. ποδελτιώσεις βιβλίων, ευρετηριάσεις περιοδικών 93, από τη συλλογή «Τα αρνητικά της σιωπής»). και με τις εργοβιβλιογραφίες λογοτεχνών. Τελευ­ ταίος για την ώρα καρπός αυτής της παραγωγής εί­ πό όλες τις φιλολογικές δουλειές η πιο ανι­ ναι η θαυμάσια Βιβλιογραφία Γιάννη Ρίταου, για την διοτελής είναι η βιβλιογραφία. Π ροϋποθέτει οποία μόχθησε η Αικατερίνη Μ ακρυνικόλα. ώρες ατέλειωτες συστηματικής έρευνας, α­ Ό π ω ς η βιβλιογράφος επισημαίνει στον πολύ κρίβεια στη μελέτη και καταγραφή αυστηρά κατατοπιστικό της Πρόλογο, αφετηρία της έρευνάς προγραμματισμένη, όπου το προσωπικό της, το 1973, στάθηκε η επιθυμία της να εντοπίσει στοιχείο, η πρωτοτυπία, η ιδιατερότητα υπο­ «παλιά δημοσιεύματα του Ρίταου α πό αυτά π ου χ ά ­ τάσσονται στους κανόνες της εύκολης πρόσβασης θηκαν μ ε την εξαφάνιση του αρχείου του μ έσα στα τσυ χρήστη στο υλικό. Τέλος, αν και είναι βέβαιο ότι γεγονότα του Δ εκέμβρη του ’44» (σ. 11). Μόλις, βέ­ η βιβλιογραφία θα χρησιμοποιηθεί από πολλούς, ε­ βαια, η αρχική έρευνα άρχισε να φέρνει καρπούς, ο λάχιστοι μόνο θα μνημονεύσουν το δημιουργό της, στόχος της εργασίας έγινε ευρύτερος: «Όμως η ανααφού δεν είναι λίγοι ανάμεσα στους μελετητές εκεί­ ζήτησηση αυτή άρχισε να κεντρίζει το ενδιαφέρον νοι που πιστεύουν πως πρόκειται γ ια εργασία «άχα­ μο υ γενικότερα, απέκτησε σιγά σιγά τη δική της δ υ­ ρη», όχι δημιουργική και ότι πρέπει να γίνεται μόνο

ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Μ ΑΚΡΥΝΙΚΟΛΑ. Βιβλιο­ γραφία Γιάννη Ρίταου, 1924-1989. Αθήνα, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνι­ κού Πολιτισμού και Γενικής Π α ι δ ε ί α ς (Ιδρυτής: Σχολή Μωραΐτη), 1993. Σελ. 735.

Βιβλιογραφία

β

30

επιλογή

-----------------------------------

ναμική απαιτώ ντας την αποκατάσταση της συνέχει­ ας, τη συνολική αποτύπωση της "τύχης” του έργου» (σ. 12). Στο ξεκίνημα της εργασίας της η κ. Μακρυνικόλα είχε την καθοδήγηση του ποιητή, που έθεσε στη διάθεσή της και το αρχείο του- χωρίς αυτή την πηγή, άλλωστε, η πληρότητα στην επισήμανση τόσο ποικίλων καταγραφών, που καλύπτουν 66 χρόνια πνευματικής ζωής, θα ήταν ανέφικτη. Η αναζήτηση, όμως, της πληθωρικής παραγωγής του Ρίτσου σε βι­ βλία που εκδόθηκαν όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε πολλές ξένες χώρες και σε 32 γλώσσες, η επιλογή κατάταξης του σχετικού υλικού στις διάφορες ενό­ τητες και η τελική σύνθεση της βιβλιογραφίας απο­ τελούν έργο αγάπης για τον ποιητή και προσφορά στους αναγνώστες του, που απασχόλησε για μια ει­ κοσαετία την κ. Μ ακρυνικόλα. Το βιβλίο αποτελείται από τον Πόλογο στον ο­ ποίο εκτός από τις αναλυτικές πληροφορίες για την οργάνωση του υλικού δίνεται και μία πολύ χρήσιμη περιγραφή της τύχης του αρχείου του Ρίτσου, που εικονογραφεί ανάγλυφα όχι μόνο τις περιπέτειες της ζωής του αλλά και την ταραγμένη εποχή μέσα στην οποία δημιούργησε το έργο του. Ακολουθεί η ταξινόμηση των λημμάτων με την α­ κόλουθη σειρά: Α. «Ελληνικές εκδόσεις», που περιλαμβάνει έρ­ γα πρωτότυπα και μεταφράσεις του Ρίτσου, με 533 λήμματα. Β. «Πρώτες δημοσιεύσεις σε ελληνικά έντυπα» με 647 λήμματα.

I Γ. «Ξένες εκδόσεις» με 266 λήμματα, ί Δ. «Μελέτες για τον Ρίτσο, κρίσεις, σχόλια», με Iσυνοπτική κατατοπιστική παρουσίαση των περιεχο­ μένων τους, 1422 λήμματα. Ε. «Παραστάσεις έργων», με αναλυτική κατά το δυνατόν καταγραφή όλων των συντελεστών των πα­ ραστάσεων, 79 λήμματα. Ζ. «Δισκογραφία», όπου καταγράφονται λεπτο­ μερώς τα στοιχεία κάθε δίσκου και τα μελοποιημέ­ να ποιήματα, με 60 λήμματα. Ακολουθεί το Επίμετρο με τα «Συμπληρώματα», τα «Δημοσιεύματα που δεν εντοπίστηκαν» και τις «Ανέκδοτες συλλογές». Αξίζει εδώ να σημειωθεί ό­ τι στο αρχείο του ποιητή σώζονται 48 χειρόγραφες συλλογές, που ο ίδιος προόριζε για δημοσίευση. Αν, λοιπόν, τις προσθέσουμε στο δημοσιευμένο έργο του και αν συμπεριλάβουμε και τα χαμένα του χει­ ρόγραφα ή αυτά που ο ίδιος κατέστρεψε για διάφο■ ρους λόγους, τότε μόνο θα έχουμε μια ακριβή απ ει­ κόνιση της δημιουργικής του δύναμης. Α ς ευχηθού­ με, τουλάχιστον, τα ανέκδοτα έργα του να δουν το φως της δημοσιότητας γρήγορα. Το βιβλίο συμπληρώνεται με 11 αναλυτικά Ε υρε­

τήρια, που όχι μόνο βοηθούν στην ευκολότερη εύρε­ ση των στοιχείων της βιβλιογραφίας, αλλά δίνουν και τις πρώτες ενδείξεις για άλλου είδους μελέτες και μετρήσεις, όπως το III. «Ευρετήριο τίτλων» ή το VI. «Ξένες εκδόσεις κατά γλώσσα». Τον τόμο ολο­ κληρώνει η πλούσια εικονογράφηση: σπάνιες φωτο­ γραφ ίες του Ρίτσου, εξώφυλλα συλλογών και χειρό­ γραφ α κειμένων του με τον γνωστό καλλιγραφικό χαρακτήρα του. Η ογκωδέστατη αυτή βιβλιογραφία των 735 σελί­ δων, που καλύπτει 66 χρόνια πληθωρικής πνευματι­ κής παραγωγής, μπορεί να αποτελέσει τη σταθερή και ασφαλή βάση για τη μελέτη ενός έργου τόσο με­ γάλου όχι μόνο για την ποιότητά του αλλά και για την έκταση και την ποικιλία του. Το έργο του Ρίτσου διαβάστηκε από άπειρους αναγνώστες, μελοποιή­ θηκε και τραγουδήθηκε από ακόμη περισσότερο κόσμο, παίχθηκε στο θέατρο και ταξίδεψε μετα­ φρασμένο σε όλο τον κόσμο. Το έργο αλλά και ο δη­ μιουργός του προκάλεσαν ακόμη ένα πλήθος από σχόλια, κριτικές, άρθρα και μελέτες. Ό λ α αυτά τα στοιχεία έχουν καταγραφεί από την κ. Μ ακρυνικό­ λα σε μια βιβλιογραφία που «απαντά» με ακρίβεια σε όποια ερωτήματα θέτει ο αναγνώστης, ενώ με τις διευκρινίσεις, τις πληροφορίες και τα σχόλια, που συνοδεύουν τα λήμματα, φωτίζονται άγνωστες πτυ­ χές τσυ έργου, της ζωής τσυ δημιουργού του και συ­ νακόλουθα της εποχήςτου. Εργο υποδομής με εντυπωσιακή πληρότητα στο πλήθος και την ακρίβεια των παραπομπών, αλλά και με αξιοθαύμαστη σύνθεση ποικίλων λεπτομε­ ρειακών στοιχείων και με άριστη εσωτερική οργά­ νωση, σηματοδοτεί την αφετηρία για νέες έρευνες και κριτικές εργασίες στην ποίηση του Ρίτσου'. Ο α­ ναγνώστης εύκολα διαπιστώνει ότι έχει μπροστά του ένα έργο αγάπης και όχι ψυχρής επιστημονικής δουλειάς· ένα βιβλίο που αποτυπώνει ανάγλυφα την επιβλητική παρουσία του Γιάννη Ρίτσου στα νεοελ­ ληνικά γράμματα. Επισημαίνω, ακόμη, ότι η οργά­ νωση των λημμάτων και η ανεξάρτητη κατά ενότητα αρίθμηση επιτρέπουν στο μέλλον την απρόσκοπτη συνέχεια της βιβλιογραφίας για τα μετά το 1989 χρόνια. Το βιβλίο αυτό, όμως, εντυπωσιάζει και για έναν άλλο λόγο, για τη σπάνια για επιστημονικό έντυπο καλαίσθητη εκτύπωσή του, που αποτελεί πρωτοφα­ νές γεγονός για το χώρο της βιβλιογραφίας. Π αρά τα μικρά στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν εξαιτίας του πολύ μεγάλου όγκου του υλικού και παρά την πυκνή εκτύπωση, το βιβλίο είναι εξαιρετικά ευανά­ γνωστο και οι σελίδες του από την άποψη της στοι­ χειοθεσίας δείγματα υψηλής αισθητικής. Αναμφι­ σβήτητα ο έπαινος ανήκει κατά κύριο λόγο στους

επιλογή χορηγούς, το Υπουργείο Πολιτισμού αρχικά και την Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, που έδωσαν τα οικονομικά μέσα για να σχεδιαστεί και να πραγματοποιηθεί η έκδο­ ση. Αντίστοιχα την ευθύνη για το σχεδίασμά του βι­ βλίου και την επιμέλεια για το τελικό άρτιο αποτέ­ λεσμα είχε η Ξανθίππη Μίχα Μπάνιά. Η βιβλιογραφία αυτή, όπως είδαμε, καλύπτει μέ­ χρι και τα δημοσιεύματα του 1989, χρονιάς που γιορτάστηκαν τα δθχρονά του. Τον επόμενο χρόνο ο Ρίτσος έφυγε από τη ζωή. Αναρωτιέμαι πόσα λήμ­ ματα θα είχαν να προστεθούν στα χρόνια που ακο­ λούθησαν. Το έργο του Ρίτσου, από τα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας ως τη δεκαετία του ’60 και παρά την αναγνώριση του Παλαμά, ήδη, από το 1937, δεν κρίθηκε νηφάλια για λόγους πολιτικούς, ενώ στη συνέχεια διατυπώθηκαν αρκετές φορές υ­ παινιγμοί ότι ο ποιητής τιμήθηκε και προβλήθηκε εξαιτίας της πολιτικής του τοποθέτησης. Μετά το θά­ νατό του, και πάλι σε μεγάλο βαθμό για λόγους πο­ λιτικούς, σιωπή φαίνεται να καλύπτει το έργο του, με λίγες μόνο εξαιρέσεις. Χωρίς αμφιβολία, το διά­ στημα αυτό της «αμήχανης σιγής» θα το ακολουθή­ σει μια νέα περίοδος έρευνας, μελέτης και γόνιμου προβληματισμού, όπως είδαμε, άλλωστε, να συμβαί­ νει και με άλλους Έλληνες συγγραφείς παλαιότερους και νεότερους, ορισμένοι από τους οποίους α­ νασύρθηκαν από τη λήθη στην οποία για ένα διά­ στημα είχαν βυθιστεί. Η βιβλιογραφία του Ρίτσου καταγράφει ακριβώς τα στάδια και τους αναβαθ­ μούς αυτής της δύσκολης δημιουργικής πορείας και δίνει τα σημάδια για τη μνήμη του ποιητή και για τη διαδρομή του μελετητή προς το έργο.

Έρη Σταυροπούλου 1. Βλ. για παράδειγμα πώς επεξεργάστηκε τα στοιχεία της βι­ βλιογραφίας, με Πίνακες και συμπεράσματα, ο Κώστας Βουκελάτος στη βιβλιοκρισία του: «Γιάννης Ρίτσος, ο εκατομμυριούχος των αντιτύπων. Η μνημειώδους έκδοση “Βιβλιογραφία Γιάννη Ρίτσου 1924-1989” της Αικατερίνης Μακρυνικόλα», Ιχνευτής, πε­ ρίοδος Β1,αρ. 7, Οκτώβριος/Δεκέμβριος 1993, σ. 31-35. Βλ. ακόμη πώς ένας μελετητής της ποίησης του Ρίτσου «διαβάζει» λήμματα της βιβλιογραφίας, αξιοποιώντας τις πληροφορίες τους και αναδεικνύοντας τη χρησιμότητα των στοιχείων τους: Χρύσα Προκοπάκη, «Βιβλιογραφία Γιάννη Ρίτσου 1924-1989. Κιβωτός θραυ­ σμάτων που περισώθηκαν από τον κατακλυσμό», Αντί, αρ. 524,25 Ιουνίου 1993, σ. 52-53.

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ ΙΔΡΥΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑΣ

Ε ισ α γ ω γ ή σ τ η ν Π ο ί η σ η τ ο υ

ΚΑΒΑΦΗ

Ε π ιλ ο γ ή κρ ιτικ ώ ν κείμενω ν Επιμέλεια: Μ. Πιερής

Τ ο βιβλίο αυτο -ανθολογία κριτικών κειμένων- άποτελεΐ μιά συστηματική πα­ ρουσίαση τών απόψεων τής κριτικής γιά την ποίηση τοϋ Καβάφη. Επιλέγοντας τά κείμενα μέ κριτήρια ιστορικά και αξιολογικά, ό έπιμελητής τοϋ τόμου φι­ λοδοξεί νά δώσει τόσο στόν μελετητή δσο καί στόν άπλό άναγνώστη τής Κα­ βαφικής ποίησης τήν ευκαιρία νά έρθει σέ επαφή μέ τά σημαντικότερα κείμενα τής Καβαφικής βιβλιογραφίας, ορισμένα άπό τά όποια είναι καί άπό τά σημαν­ τικότερα κείμενα τής νεοελληνικής κρι­ τικής. Ή κατάταξη τοϋ υλικού σέ χρονικές ενό­ τητες παρέχει τή δυνατότητα νά παρα­ κολουθήσει κανείς τήν εξελικτική πο­ ρεία τών καβαφικών μελετών. Ή άνθολόγηση καλύπτει τό χρονικό διάστημα 90 χρόνων (1903-1993) καί συμ­ πληρώνεται άπό μιάν επιλογή βιβλιο­ γραφίας.

Τ.θ. 1527,71 110 ΗΡΑΚΛΕΙΟΚΡΗΤΗΣ ΤΗΛ.081-210035, FAX210090

31

32

επιλογή

νηπιοβαπτισμός Μ ΑΤΘΑ ΙΟΣ Μ ΟΥΝΤΕΣ. Νηπιοβαπτισμός. Αθήνα, Κ α σ τ α ν ι ώ τ η ς , 1993. Σελ. 113

ΠοίησηI / I

I πάρχουν ποιητές (αξιόλογοι ποιητές, εννοI είται), που μοιάζουν με ξέχειλο ποτάμι. ΠαI ρουσιάζοντας αλλεπάλληλες συλλογές, και I κρατώντας στο συρτάρι πολΰ περισσότερες. Υπάρχουν, όμως, και κάποιοι άλλοι, J που δείχνουν πολύ πιο συγκροτημένοι, εμ­ φανίζοντας ελάχιστα κείμενα, με το βάρος κάθε τέτοιας εμφάνισης, να πέφτει στη μεστότητα, την πληρότητα, την πυκνότητα του λόγου και των νοη­ μάτων, αλλά και της σύλληψης όλης, όλων των α­ πτών και των ανεξερεύνητων, που αποτελούν την κατάθεση του ποιητικού οράματος και της ποιητι­ κής ανάγκης. Σ’ αυτούς τους ποιητές ανήκει και ο Ματθαίος Μουντές, ο οποίος, στην πολύχρονη διαδρομή του στον ποιητικό χώρο (βρίσκεται εκεί από το 1957 ήδη, με την «Παρακαταθήκη»), παρουσίασε τέσσερις μόλις - κι αυτές «μέτριου όγκου σελί­ δων» - συλλογές, πριν φτάσει στην τωρινή του: τον «Νηπιοβαπτισμό». Τέσσερις συλλογές που, σαφέστατα, καταδεικνύουν μια εξελικτική πο­ ρεία προς τη συνεχή και ανανεούμενη ολοκλήρω­ ση. Με την έννοια, πως κάθε καινούριο κείμενο | είναι συγχρόνως και ολοκληρωμένο και ένα βήμα πιο μπροστά από το προηγούμενο. Εξετάζοντας, όμως, ακριβώς τη διαδρομή και τις τέσσερις ως τώρα συλλογές (μετά την «Παρα­ καταθήκη», ακολουθούν οι «Ισόπεδος διάβασις», Φέξης 1963, «Η Αντοχή των υλικών», α' έκδοση Ίκαρος 1971, β' και γ' έκδοση Καστανιώτης και «Τα αντίποινα», Εστία 1982), εξετάζοντας, λοι­ πόν, ακριβώς τη διαδρομή, βλέπει κανείς σαφέ­ στατα και κάτι άλλο: Να μοιάζουν και οι τέσσε­

I

ρις, σήμερα πια, σαν να «προετοιμάζουν» το έδα­ φος για την Πέμπτη, την τωρινή. Φαίνεται στη διαμόρφωση του λόγου, φαίνεται στις επιμέρους σκέψεις, ιδέες και εικόνες, (ραίνε­ ται ακόμη πιο πολύ στη σύνθεσή τους - και τη σύν­ δεσή τους με το ποιητικό αόρατο. Έ ν α ποιητικό αόρατο, που δεν παύει να είναι απόλυτα ατομικό (αλλά όχι και αυτόματα καταγραφικό) και συγ­ χρόνως ικανό να οδηγήσει την ξένη σκέψη προς ένα δικό της «αόρατο»... Ο λόγος, έτσι, κατά πρώτο λόγο, δείχνει να ε­ γκαταλείπει κάθε στοιχείο που θα μπορούσε να προκαλέσει «επιδερμικές» παραπομπές ή ερεθί­ σματα. Αν στα «Αντίποινα» χωρούν ακόμη και πυροτεχνικοί στίχοι (όπως «Ο φυτικός χώρος - α­ γνοεί τον αυνανισμό»), δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο και με τον «Νηπιοβαπτισμό». Η αυστηρότητά του αγγίζει τον ασκητισμό. Αλλά, από την πιο πλού­ σια πνευματική του μορφή, που δίνει στο λόγο βά­ θος, χωρίς να αφαιρεί τον ακραίο μαγνητισμό, καθώς στη θέση των επικαιρικών χρωμάτων έχει «εγκατασταθεί» η ουσιαστική επιβολή της πλή­ ρους - σύνθετης και οραματικής - τέχνης. (Τέχνης, που δεν αποδεικνύεται, αλλά - σεμνά - επιδεικνύεται, με στίχους όπως αυτοί, του 2ου ποιήματος της Ενότητας των «Επεισοδίων της Αγιότητας»: «Μετρώ την απόσταση που με χωρίζει από την κραυγή. Εφαρμόζω την προσωπική μου μέθοδο για να σταθώ απέναντι στην αγάπη. Κατρακυλώ στο βάραθρο του εξευτελισμού για να επωμισθώ την ευθύνη του μαρτυρίου. Μια μικρή αγιότητα γονιμοποιεί τις προσπάθειές μου και σιγά σιγά γίνομαι ομοούσιος με τη σκοτεινιά»). Κι ο εικονοπλαστικός κόσμος των επιμέρους ι­ δεών, ο εντός του περιβλήματος του λόγου, έχει

εμφανέστατα στον «Νηπιοβαπτισμό» ανδρωθεί τόσο, ώστε να μετατρέπει το υποκείμενο από α­ πλό κέντρο αναφοράς σε γονιμοποιημένο και γο­ νιμοποιό κέντρο ύπαρξης και συνύπαρξης. Με α­ ποτέλεσμα, ακόμη και η διαδρομή τής - σε δεύτε­ ρο πρόσωπο - συμπόρευσης και προσφοράς (έ­ στω συμβουλευτικής) προς τον πλησίον, που ωρι­ μάζει από συλλογή σε συλλογή, εδώ να γίνεται βίωση της κοινής προσπάθειας και της κοινής μο­ ναξιάς, επιστρέφοντας σε ένα «εγώ», που περι­ λαμβάνει πια ένα γενικότερο της μονάδας σύμπαν. Μ’ αυτόν τον τρόπο, από την άμεση παρέμβα­ ση, για παράδειγμα, των στίχων: «Μη ριψοκινδυνεύεις με τους νεκρούς. Ό,τι αξίζει είναι η στρατιά των κορμιών. Ακολούθησε καλύτερα τους ονειροπόλους στη χώρα των πουλιών...». («Σχέδιο απόδρασης με κιμωλία» της «Αντοχής των υλικών»), φτάνει στην ολοκληρωτική υπέρ­ βαση των στίχων: «Βλέπεις πως δεν μπορώ να ξεφύγω από τα χρόνια και τους μήνες μου θύμα του ύψους κουράστηκα να καραδοκώ πώς θα αποφύγω το επικίνδυνο τμήμα της ψυχής μου. Θα ’θελα να μου χαρίσεις μια νέα συνθήκη συμπάθειας που θα με βοηθήσει να ξεράσω τα μαύρα σαββατόβραδα και τη σκληρότητα της απατηλής μαγείας». («Νηπιοβαπτισμός», στην Ενότητα «Η φοβερή προστασία»). Ή , από την έμμεση διάβρωση, για παράδειγ­ μα, των στίχων: «Άργησε να καταλάβει πως ο ουρανός είναι φυτό φυλλοβόλο. Έφταιξε η μακρά διαδικασία να ξεντυθεί τον παλιόν άνθρωπο καθώς το φίδι το πουκάμισό του. Τώρα πια χειρίζεται τον χρόνο κατά πώς του αρέσει. Πέρασε στα σύνορα της ονειροκρατίας...» (στο ποίημα «Τα Αντίποινα», στην ομώνυμη συλ­ λογή) οδηγείται στην έμμεση ευλογία, που μπορεί να πάρει και το σχήμα της παρηγοριάς (μιας πα­

----------------------------------επιλογή 33 ρηγοριάς) μέσω της αυτογνωσίας. Όπω ς, για πα­ ράδειγμα, δείχνουν να ομολογούν και οι στίχοι: «Δεςμε. Υπομένοντας την πραγματικότητα του θανάτου που μου ετοιμάσανε τεντώνω τα χέρια στο σταυρό. Περιμένω τα καρφιά της μνήμης που θα διαλύσουν την αρχαία συμμετρία της αθωότητας. Ακούσε, η κατανόησή σου γλυστρά μέσα από βάλτους και χρυσάνθεμα φτυάρι αόρατο σαρώνει την ομίχλη τη γνώριμη μητέρα της οδύνης. Η πιο έγκυρη έκφραση της ερημιάς είναι η επικοινωνία με τα έπιπλα». (πάλι στην Ενότητα «Η φοβερή προστασία», του «Νηπιοβαπτισμού»). Στίχοι, δηλαδή, που μετατρέπουν μέχρι και την ενδοστρεφή εξέταση σε πλούτο του στοχασμού και συνεύρεση με τον άνθρωπο. Συνεύρεση με τον άνθρωπο στο σύνολό του - και συνεύρεση με το θείο. Η σχέση με το θείο, άλλωστε, αποτελεί και τον άξονα γύρω από τον οποίο περιστρέφεται ολό­ κληρη η σύνθεση του «Νηπιοβαπτισμού». Μια σχέση, που έχει τη μορφή της πορείας. Της πορεί­ ας από το μηδέν μέχρι το τέλος. Της πορείας που μπορεί να βρει τα βήματά της μόνο αν «κερδίσει» την καθοδήγησή της από τους πνευματικούς κα­ νόνες, τους οποίους, όμως, μπορεί με τη σειρά της να οριοθετήσει μονάχα η ίδια, αν καταβυθιστεί στην ονειρική αγιοσύνη της σκέψης. (Αγιοσύνη, μοναδικής σημασίας, απέναντι στην λογική, ό­ μοια, όπως, άλλωστε, η δυσκολία της συνέπειας μετά τον «νηπιοβαπτισμό» είναι μεγαλύτερης ση­ μασίας από την αξία της επιλογής του «ωριμοβαπτισμού»). Της πορείας που σηματοδοτεί, πιο πο­ λύ κι από τον χρόνο, την ίδια την υπέρτατη φυσική και μεταφυσική ανθρώπινη ανάγκη για ένωση με το απόλυτο «μεγάλο», το συνεχώς αποθνήσκον και αμετακίνητο αιώνιο, το μόνιμα άγνωστο και καθημερινά απτό, το Έ ν α και το Τίποτε... Πορείας ένθεης, που κατορθώνει να συγκρο­ τήσει, λοιπόν, πλάι στην τελείως προσωπική θεώ­ ρηση, μια αναπόφευκτα πιθανή, όμως, έξοδο και διέξοδο. Άρα μια θεώρηση πολύτιμη. Που κά­ νει και την «ποίησή» της πολύτιμη. Και αναδεικνύειτον ποιούντα σημαντικότερα πολύτιμο ίσως και από τον ποιητή...

Βάιος Παγκουρε'λης

34

επιλογή

η κόρη του λοχαγού Α Λ ΕΞ Α Ν Δ ΡΟ Σ Π Ο Υ ΣΚ ΙΝ . Η κόρη του λο ­ χα γού. Μτφ: Τ ά ν ια Ιακώ βου - Ρ αχματούλινα. Α θήνα, Σ ύ γ χ ρ ο ν η Ε π ο χ ή , 1993. Σελ. 184.

Πεζογραφία ί υπικά η ιστορία αναφέρεται στα κινήματα ν χωρικών της στέπας εναντίον των φεου­ δαρχών της Ρωσίας, που οργάνωναν κατά καιρούς οι διάφοροι φιλόδοξοι ληστές, οι Ο­ I > Ι ποιοι αυτοανακηρύσσονταν αυτοκράτορες, : ν όταν η ληστεία από «τρόπος ζωής για απόIκλήρους και τυχοδιώκτες - όπως ήταν στο μεσαί| ωνα - έγινε η απαρχή επαναστάσεων και κοινω­ νικών αναταραχών», (8). Κυρίως όμως ο Πούσκιν έχει στο νου του το κίνημα Πουγκατσόφ (1774-1776) για τον οποίο δεν κρύβει τη συμπάθειά του (10). Ο Πουγκατσόφ είναι βέβαια ένας ληστής που σκοτώνει αντιπάλους χωρίς εξαίρε­ ση, άμαχους, αθώους... Ό μω ς κι αυτός κάποτε συγκινείται, υπακούει σε μια δική του λογική και ηθική, με τις δικές τους αντιλήψεις περί δικαίου, «περί τιμής και χρέους» (10). Αυτό φαίνεται ολοκάθαρα στη συ­ μπεριφορά του, προς τον κεντρικό ήρωα της ι­ στορίας του Πιότρ Γκρινιόφ, τόσο κατά τη συνά­ ντησή τους (34-38) όταν ο Γκρινιόφ πήγαινε στο κάστρο Μπιελογκόρσκ, για να προσφέρει τις υ­ πηρεσίες του στην αυτοκρατορία υπό τις διατα­ γές του «Λοχαγού Μιρόνοφ», όσο και κατά την κατάληψη του φρουρίου Μπιελογκόρσκ, (105110) όταν, όχι μόνο τον άφησε ελεύθερο, αλλά προσφέρθηκε να τον παντρέψει με την όμορφη κόρη του λοχαγού Μιρόνοφ, τη φτωχή «ορφανή του πολέμου» (147-155).

Τί IV;

Βέβαια «η κόρη του λοχαγού» που έδωσε και τον τίτλο στο έργο, δεν είναι παρά το δέλεαρ για να ξεγελάσει ο συγγραφέας τη λογοκρισία της εξουσίας και να δώσει μια άλλη διάσταση στα γεγονότα, που δείχνουν τί συνέβαινε στις α­ κραίες περιοχές της απέραντης αυτοκρατορικής Ρωσίας της εποχής εκείνης. Από την άλλη πλευρά, ο μύθος αυτός, η συγκινητική αισθημα­ τική περιπέτεια του Πιότρ Γκρινιόφ, του νεαρού αξιωματικού του ρωσικού στρατού και της Μ ά­ σα, της «κόρης του λοχαγού», δένει όλα τα επιμέρους γεγονότα γύρω από τον κεντρικό ήρωα και δίνει στο έργο συναρπαστική πλοκή και μυ­ θιστορηματική υπόσταση. Κι ακόμα η τρυφερή ερωτική ιστορία των δύο νέων, που ως το τέλος του έργου δεν φτάνει στην κορύφωση και την καταξίωση, απαλύνει την τραγικότητα τόσο των μορφών όσο και των καταστάσεων που ζουν οι άνθρωποι της υπαίθρου, περιτριγυρισμένοι από' ληστές, επαναστάτες και τυχοδιώκτες, αφημέ­ νοι στο έλεος όλων αυτών και στη φτώχεια, την αδιαφορία και την αστοργία της εξουσίας. Ενα άλλο πρόσωπο που ξεχωρίζει για την κα­ θαρότητα, την αφοσίωση και την τιμιότητά του είναι ο υπηρέτης Σαβέλις, που δεν είναι υποτα­ κτικός, αλλά προστάτης, φίλος, φύλακας άγγε­ λος του Πιότρ· και τον ακολουθεί παντού. Μέσ’ από αυτή τη σχέση, Πιότρ και Σαβέλις, διακρί­ νει κανείς τις κοινωνικές αντιλήψεις και τη στά­ ση του συγγραφέα απέναντι στον συνάνθρωπό του, που είναι στάση ισότητας και ισοτιμίας, «εξευγενισμός των ηθών» και όχι βία (83). Ο αναγνώστης αυτής της συγκλονιστικής ι­ στορίας ζει τα δρώμενα και παρακολουθεί τη μαρτυρική ζωή των ανθρώπων της φτωχής στέ­ πας, που εγκαταλειμμένοι από το επίσημο κρά­ τος, και γι’ αυτό ανίκανοι ν’ αντισταθούν, παρασέρνονται από τους κάθε λογής απατεώνες, που εμφανίζονται ως λαϊκοί ήρωες και ηγέτες και υ­ πόσχονται μια καλύτερη ζωή, την οποία ποτέ

----------------------------------δεν προσφέρουν. Ο φτωχός λαός είναι πάντα ο χαμένος, αφού κι οι στρατιωτικοί που φυλάνε τα φρούρια, για να καταστέλλουν τις εξεγέρσεις, περνούν τον καιρό τους μέσα στα φρούρια με όσες απολαύ­ σεις τούς προσφέρονται και το μόνο που προσέ­ χουν είναι να τηρείται η τάξη για να έχει ήσυχο το κεφάλι της η αυτοκρατορία και η Αικατερίνη - στη συγκεκριμένη περίπτωση - και πουθενά δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται για τη ζωή των φτωχών Κοζάκων. Ετσι για το λαό το ίδιο κάνει περίπου σε κάθε περίπτωση: όλοι αδιαφορούν. Και σε όλα τα κινήματα την πληρώνουν τη νύφη οι αθώοι. Ο Πούσκιν πάντως εδώ κρατάει μια ισορρο­ πία και το μέτρο, που βοηθάει να διαφαίνεται, μέσ’ από τα γεγονότα και τη συμπεριφορά των ηρώων, η αντικειμενική αλήθεια. Υ πάρχει πά­ ντα ο αποχρών λόγος για να είναι κανείς κακός, ακόμα και προδότης. Κι ο Πουγκατσόφ έχει τις ευαισθησίες του και κάπου στο βάθος έχει και ανθρωπιά, ενώ είναι εγκληματίας αδίστακτος και σκληρός. Λυπάται και συγκινείται. Αλλά κι ο ίδιος ο ήρωας, ο Πιότρ Γκρινιόφ έχει τις κα-

Π προσπάθεια εντυπωσιασμού του αναγνώστη μέσα από τον υ­ περρεαλιστικό τρόπο γραφής, αλλά και η αναζήτηση νέων, ά­ φθαρτων, εκφραστικών σχημά­ των υπήρξαν οι αναπόφευκτες ασθένειες της μεταπολεμικής μας ποίησης. Γι' αυτό και λίγοι δημιουργοί κατάφεραν να δώ­ σουν έργα που αντέχουν στο χρόνο. Οι υπόλοιποι, ποιος λίγο - ποιος πολύ, ακολουθούν την εύκολη οδό της πεπατημένης, ό­ που δεσπόζουν η εξωλογική α­ περαντολογία, η ηχηρά ασημα­ ντολογία και η, κατά περίεργον τρόπον, έντονη αποστροφή προς τα σημεία στίξεως. Η Κατερίνα Καριζώνη-Χεκίμογλου διάλεξε τον υπερρεαλισμό για να εκφραστεί ποιητικά στη συλλογή της «Τα παγώνια της Μονής Βλατάδων». Η συλλογή αυτή σίγουρα έχει υπέρ αυτής πολλά στοιχεία, όπως πρωτοτυ­ πία σύλληψης των θεμάτων, ζω­ ηρές εικόνες, απόδραση προς το

επιλογή

35

κιές, τις μικρές του στιγμές και τις αδυναμίες του, γεγονός που τον κάνει πιότερο συμπαθή και πειστικό. Κανείς δεν είναι θηρίο ούτε άγιος. Κανείς δεν είναι ούτε τόσο καλός ώστε να είναι τέλειος, ούτε τόσο κακός ώστε να μην τον δέχε­ ται η συνείδησή μας. Ό λ οι είναι ανθρώπινοι. Συμπέρασμα: «Η κόρη του λοχαγού» είναι κυρίως ιστορικό σύντομο μυθιστόρημα, διανθι­ σμένο με την ερωτική ιστορία του Πιότρ και της Μάσα, που με τη συναρπαστική πλοκή και την πειστικότητα των σκηνών του καθημερινού βίου των στρατιωτών, αρχόντων και αρχομένων και των ανθρώπων της στέπας, δίνει ως ένα βαθμό μια ζοφερή, ανάγλυφη εικόνα των συνθηκών κάτω από τις οποίες διατηρούσε τη δύναμη και τον έλεγχο στις αχανείς εκτάσεις της στέπας η τσαρική Ρωσία, αλλά και των τάσεων που εκδη­ λώνονται μέσα στον καταπιεζόμενο λαό για α ­ νεξαρτησία. Μ πορεί να θεωρηθεί ακόμα και αυτοβιογραφικό, γιατί ο συγγραφέας ταυτίζε­ ται εν πολλοίς με τον κεντρικό ήρωά του, τον Πιότρ Γκρινιόφ.

ποίηση ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑ Ρ ΙΖΩ ΝΗ ΧΕΚΙΜΟΓΛ ΟΥ. Τα παγώνια της Μονής Βλατάδων. Αθήνα, 1992. Σελ. 64.

ονειρικό. Όμως, όπως και να το κάνουμε, η αναζήτηση του εντυ­ πωσιασμού συχνά λειτουργεί σε βάρος της αισθητικής του ποιή­ ματος. Και η ποίηση είναι πάνω απ' όλα αισθητική και κατόπιν έκφραση νοημάτων, συναισθη­ μάτων ή ευθυγράμμιση με κά­ ποιο λογοτεχνικό ρεύμα. Γι' αυτό θα ήταν καλό η ποιήτρια να προ­ σέξει κάπως κι αυτόν τον τομέα. Η άλλη μας παρατήρηση αφορά τα σημεία στίξεως και ειδικότερα το κόμμα και την άνω τελεία, που καλό είναι να τίθενται γιατί βοη­ θούν στο διαχωρισμό των εννοι­ ών και δεν κουράζουν τον ανα­

Ελένη Χωρεάνθη

γνώστη με σχοινοτενείς προτά­ σεις. Θα σταματήσουμε, όμως, ιδι­ αίτερα σε τρία ποιήματα αυτής της συλλογής που έχουν το δικό τους ειδικό βάρος. Πρόκειται για τα ποιήματα «Τα τσάγια των ηλι­ κιωμένων κυριών», «Λίγα Ψίχου­ λα» και το «Εικόνισμα», γραμμένα όχι υπερρεαλιστικά, αλλά σε ε­ λεύθερη ποίηση, που πιστοποι­ ούν κατά τον καλύτερο τρόπο τις ποιητικές δυνατότητες της Κατερίνας Καριζώνη-Χεκίμογλου όταν γράφει μακριά από την επί­ δραση του υπερρεαλισμού και εκφράζει τα συναισθήματά της ατόφια και αφτιασίδωτα. Και δεν πρέπει να διαφεύγει στην ποιήτριά μας ότι γράφει και για το κοινό και όχι μόνο για τους λίγους - τους μυημένους στα μυστικά της τέχνης. Και ότι το κοινό είναι αυτό που καταξιώνει ή όχι στη συνείδησή του τον ποιητή.

Γ ιώργος Πετρόπουλος

36

επιλογή

το εκκρεμές που σήμαινε ποιήματα την «Αναμνηστική Λήθη» σαν μια πορεία του α ­ συμβίβαστου στοχαστή προς το απόλυτο. Αφιε­ ρωμένος σε ένα προβληματισμό που τιτλοδοτήθηκε από τον Σάρτρ ως «Το Είναι και το Μη­ δέν», απέχει από την υπαρξιστική αντίληψη: εί­ ναι αντίθετος στην αντιπαράθεση του κόσμου και της συνείδησης και θεωρεί δεδομένη και α­ διάσπαστη την ενότητα πνεύματος και ύλης. Συμμερίζεται ωστόσο την υπαρξιακή αγωνία που οδηγεί στην καταβύθιση στο αρχέγονο εγώ, ίναι ένα δοκίμιο πάνω στην όψιμη ποίηση του Νίκου Καρούζου, που ο μελετητής ο­ μέσω της «άγριας σκέψης». Εκτός από τη διάχυση της διάνοιας στην απο­ νομάζει οντολογική. Η οντολογία και ο κο­ κρυπτογράφηση των μυστικών του σύμπαντος σμικός - υπαρξιακός στοχασμός είναι μια φυσική εξέλιξη για ένα ποιητή που ξεκίνη­ και της θέσης του ανθρώπου μέσα σ’ αυτό, ένα μέρος κατευθύνεται στο βασικό ερώτημα του σε από μια μεσογειακή θρησκευτικότητα, «Πώς δει ζειν» που έχει τεθεί σε όλους του που η μεταφυσική της είναι συγκερασμένη με τον αισθησιασμό). Αργά ή γρήγορα θα ενημε­ προηγμένους πολιτισμούς και στο ερώτημα «Βιώνω μια φυσική ζωή ή ζω σε μετα-φυσική κα­ ρωνόταν και θα επηρεαζόταν από τη σύγχρονη επιστημονική σκέψη, που όσο κι αν είναι απρό­ τάσταση». Υποψιαζόμενος την ύβρη, αφιερώνει την (ποιητική εν προκειμένω) τέχνη στην προ­ σιτη στους μη ειδικούς, διαποτίζειτις αντιλήψεις σπάθεια επανασύνδεσης με τη βαθύτερη ανθρώ­ της εποχής. Ακόμα πιο φυσικά θα κατέληγε στη πινη φύση του και το κοσμικό του Είναι. Η έκ­ φιλοσοφία των προσωκρατικών, που βρίσκεται στη βάση μέρους της (της επιστημονικής σκέ­ σταση και η αισιοδοξία της «Αναμνηστικής λή­ θης» οδηγούν κάποτε σε μια παραδοχή των αν­ ψης), αλλά και στη βάση ενός μέρους της σύγ­ θρωπίνων ορίων - μια παραδοχή που, αν και α­ χρονης ποίησης. «Τα πάντα είναι σχετικά» εκτός ποτελεί αρχή σοφίας, γενικά δεν διαρκεί πολύ από αυτό (ή ακόμα κι αυτό). Ο Π.Π. εμβαθύνει και ο ποιητής επανέρχεται στη γνωστή κατάστα­ και αναλύει αυτή τη φάση του μανικού ποιητή ση της πνευματικής προσπάθειας και της απελ­ (αλλά και ποιος αληθινός ποιητής δεν είναι μανικός), όχι για να αποκρυπτογραφήσει την ποιη­ πισίας που προκαλεί το ανέφικτο του Απόλυτου. Η κατάσταση αυτή διακόπτεται από εκλάμψεις τική του αλλά για να αποκαλύψει το βαθύτερο μιας κοσμικής θρησκευτικότητας, όπου το θείο πνευματικό και ψυχικό υπόβαθρο από το οποίο βρίσκεται στον πυρήνα του υλικού και πραγμα­ πήγασε το έργο του. Ασχολείται με τις συλλογές τικού. που εκδόθηκαν μετά το 1974, που υπήρξε το ο­ Ο Καρούζος ήταν ένας ποιητής που γνώριζε κα­ ριακό σημείο ανάμεσα σε δύο δημιουργικές π ε­ ριόδους, (ονομάζει την πρώτη φαινομενολογι­ λά την ιστορία της σκέψης και τα αιώνια ερωτη­ ματικά. Άλλοτε αλαζών και άλλοτε ταπεινόκή). Ερμηνεύει το έργο του από τις συλλογές φρων, κατέφυγε σε έναν ηρωισμό που προσιδιά­ «Δυνατότητες και Χρήση της Ομιλίας» και «Ο ζει στην καλλιτεχνική φύση και προκαλεί αυτό Ζήλος του μη - σχετικού με Παροράματα» μέχρι

ΠΑΝ ΟΣ ΠΑΡΑΣΚΕΒΟΣ. Το εκκρεμές που σήμαινε ποιήματα. Αθήνα, Α π ό π ε ι ρ α , 1993. Σελ. 168

Δοκίμιο

Ε

το είδος μανικότητας που επιχειρεί να επιβάλει μια αισθητική τάξη στο χάος: να επιδιώκει μέσω της ποιητικής έκφρασης την προσέγγιση του ά­ φθαρτου, με πλήρη την τραγική συνείδηση άτι η ύπαρξη του άφθαρτου είναι αμφίβολη ενώ το μέ­ σο προσέγγισης οπωσδήποτε φθαρτά. Μόνη πα­ ρηγοριά στην οδυνηρή επίγνωση των ορίων η καταφυγή στον απτά κόσμο των αισθήσεων στον «Αντισεισμικό Τάφο» του 1984. Ο ποιητής όμως είναι τόσο βαριά σκιασμένος από τη φθορά και το θάνατο, που γίνεται σαρκαστικός. Το δοκίμιο ακολουθεί την ελικοειδή πορεία της ποίησης και ό,τι μπορεί να ερμηνευτεί σαν ταυτολογία, είναι στην πραγματικότητα απόρ­ ροια του θέματος: τα βασικά ερωτήματα είναι πεπερασμένα, εξίσου λίγες είναι οι απαντήσεις και ουσιαστικά πρόκειται για τις διαφορετικές διαστάσεις του ίδιου αντικειμένου. Σε κάθε κα­ τάδυση στους επάλληλους κΰκλους της ποίησης

----------------------------------επιλογή 37 του Καρούζου, ανασύρεται νέο υλικό που ε­ μπλουτίζει αλλά και επιβεβαιώνει τα προηγού­ μενα συμπεράσματα. Οι ομόκεντροι κύκλοι α­ κολουθούν τη (φαινομενική) γραμμικότητα του χρόνου, από συλλογή σε συλλογή. Πρόκειται για μια πολιορκία του μυστηρίου του κόσμου και της ύπαρξης, που η εμπειρία της κουλτούρας πείθει ότι θα γίνει επί ματαίω. Ό σ ο όμως κι αν η διείσ­ δυση σ’ αυτά είναι αδύνατη, η δόνηση που προκαλούν τα ερωτήματα σε μια ευαίσθητη και στο­ χαστική φύση είναι αδυσώπητη. Ποιητής και με­ λετητής υποψιάζονται ότι ο μυστικισμός θα ήταν ίσως σωστότερος δρόμος, αλλά είναι αναπόδρα­ στα διαποτισμένοι από τον δυτικό ορθολογισμό. Επόμενο ήταν να καταλήξει ένας τέτοιος ποιη­ τής στη «Λογική Μεγάλου Σχήματος» προτού πεθάνει. Κυριακή Πετράκου

ΝΕΑ ΕΦΕΥΡΕΣΙΣ ΓΑΜΟΥ Η θ εα τ ρ ικ ή ο μ ά δ α Χ Ο Ρ ΙΚ ΙΟ Σ θ α π α ρ ο υ σ ιά σ ε ι σ τ ο Δ η μ ο τ ικ ό Θ έ α τ ρ ο Κ α λ λ ιθ έα ς τ ο ά π α ιχ τ ο έ ρ γ ο τ η ς Μ α ρ ία ς Μ η χ α ν ί δ ο υ

ΝΕΑ ΕΦΕΥΡΕΣΙΣ ΓΑΜΟΥ Ο ι π α ρ α σ τά σ ε ις το υ έ ρ γ ο υ π ο υ γρ ά φ τη κ ε το 1 8 8 1 σ το Κ ά ιρ ο , ό π ο υ κ α ι δ ια δ ρ α μ α τίζε τα ι, ξε κ ιν ο ύ ν σ τ ις 9 Ν Ο Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ

38

επιλογή

οι λογοτέχνες της παλαιός και νέας αθηναϊκής σχολής στον Φ. Σ. Παρνασσό Γ Ε Ρ Α Σ ΙΜ Ο Σ Γ. ΖΩ ΡΑ Σ. Οι Λογοτέχνες της Παλαιός και της Νέας Αθηναϊκής Σχολής στον Φ.Σ. Παρνασσό, Αρχειακή Έρευνα. Αθήναι, Εκδόσεις Φ.Σ. Παρνασσού, 1993. Σελ. 310.

Μελέτη*I Λ Α μέχρι τώρα γνώση μας της παρουσίας των IV λογοτεχνών στο Φιλολογικό Σύλλογο ΠαρI νασσό ήταν αποσπασματική, αφοΰ συστημαI τικά δεν είχε ερευνηθεί το θέμα, παρά τις I κατά καιρούς δημοσιεύσεις που είχαν γίνει. Το 1966, με τον εορτασμό της εκατονταετη­ ρίδας του Συλλόγου, ο τότε Γενικός Γραμματέας και μετέπειτα Πρόεδρος του Παρνασ­ σού αείμνηστος καθηγητής Γεράσιμος Κονιδάρης (1905-1987) ευχήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα ο Γεώργιος Ζώρας (1909-1982), καθηγητής της Νεο­ ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και τότε πρώτος Αντιπρόεδρος του Παρνασσού (1964-1979) με τις φράσεις: «Αλλ’ εις τον ειδικώτερον συνάδελφον κ. Γ. Ζώραν ανήκει η έξαρσις της προσφοράς του Συλλόγου εις την Λογοτεχνίαν και την ποίησιν». Την ευχή αυτή έρχεται σήμερα να πραγματο­ ποιήσει εξ ολοκλήρου ο γιος του Γεράσιμος Γεωργίου Ζώρας με την εργασία του, που ως διδακτορι­ κή διατριβή υποβλήθηκε στον Τομέα της Νεοελληνκής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η

Αρχειακή έρευνα που πραγματοποίησε ο κ. Ζώρας εδικαίωσε τα πράγματα, αφού για πρώτη φορά εί­ δαν το φως της δημοσιότητας πολλά από κείνα που μέχρι σήμερα αγνοούσαμε για ένα από τα πρώτα ε­ πιστημονικά σωματεία της πατρίδας μας. Εδώ πα­ ρελαύνουν ως μέλη του Παρνασσού οι πιο γνωστοί λογοτέχνες, που οι δραστηριότητές τους προς το Σύλλογο αξιοποιούνται. Η συνεργασία τους με το περιοδικό «Παρνασσός», η συμμετοχή τους στις διαλέξεις και στις άλλες πολιτιστικές δραστηριότη­ τες, όπως απαγγελίες ποιημάτων, αναγνώσεις δρα­ ματικών έργων και μεταφράσεων, η φροντίδα τους για τη Σχολή των Απόρων παιδιών και ο εμπλουτι­ σμός της Βιβλιοθήκης, ήταν ουσιαστική και δημι­ ουργική. Με επικεφαλής το Σπυρίδωνα Λάμπρο (1851-1919), ιδρυτή του Συλλόγου στις 24 Ιουνίου 1865, ακολουθούν ηχηρά ονόματα, όπως Αλέξαν­ δρος Ρ. Ραγκαβής, Αριστομένης Προβελέγγιος, Αχιλλεύς Παράσχος, Δημήτριος Βικέλας, Εμμα­ νουήλ Ροΐδης, Γεώργιος Βιζυηνός, Γεώργιος Δροσίνης, Κωστής Παλαμάς, Γεώργιος Σουρής, Ιωάν­ νης Πολέμης, Παύλος Νιρβάνας, Γρηγόριος Ξενόπουλος, Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Ανδρέας Λασκαράτος κ.ά. Αγκαλιάζοντας όλες τις πτυχές του θέματος ο συγγραφέας, κατόρθωσε να μας καταστήσει κοινωνούς της πνευματικής ζωής του τόπου και ιδιαίτερατης Αθηναϊκής κοινωνίας του περασμένου αι­ ώνα, αλλά και του εικοστού, παρουσιάζοντας πρό­ σωπα και πράγματα που εξύψωσαν τον «Παρνασ­ σό». Οι εορταστικές εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα στις 14 Δεκεμβρίου 1990 για τα 125 χρόνια της ιδρύσεως του «Παρνασσού», έδωσαν την ευκαιρία

----------------------------------στους ομιλητές να προβάλλουν τις δραστηριότητες του Συλλόγου, χωρίς όμως, όπως ήταν φυσικό, να καλυψουν τα καθαρά φιλολογικά θέματα με τα ο­ ποία ασχολείται η μελέτη του κ. Ζώρα. Πριν προ­ χωρήσουμε, κατά το δυνατόν, σε ειδικές ή γενικές κρίσεις για την αξία του βιβλίου, επισημαίνουμε ενδεικτικά τα κυρία θέματα που αναπτύσσονται, μεταφέροντας τον πίνακα περιεχομένων (σσ. 309310). Συντομογραφίες (Παρνασσός χειρόγραφος, έντυπος, Επετηρίς, Λογοδοσίαι, Διαλέξεις του 1916, έργα Λογοτεχνών) (σσ. 7-18), Προλεγόμενα (σσ. 19-25), Εισαγωγή (Σύλλογοι και Επιστημονι­ κά Σωματεία στην Αθήνα κατά το Β' μισό του ΙΘ' αιώνα) (σσ. 27-37), Μέρος Α' Οι Λογοτέχνες - Μέ­ λη του Παρνασσού (1. Ο ιδρυτής, 2. Οι πρώτοι λο­ γοτέχνες στον Παρνασσό, 3. Οι κύριοι εκπρόσω­ ποι του Ρομαντισμού στον Παρνασσό, 4. Στο Με­ ταίχμιο δύο ρευμάτων, 5. Οι νεώτεροι Λογοτέχνες στον Παρνασσό, Επτανήσιοι Επίτιμα μέλη του Παρνασσού) (σσ. 39-145), Μέρος Β' Οι δραστηριό­ τητες των μελών (1. Περιοδικό Παρνασσός, 2. Λο­ γοτέχνες και Βιβλιοθήκη του Παρνασσού, Η θέ­ σπιση του Διαγωνισμού, Διαγωνισμός του 1874, 1876 και 1877,4. Διαλέξεις, 5. Απαγγελίες ποιημά­ των, αναγνώσεις δραματικών έργων, Αναγνώσεις μεταφράσεων, 8. Η σχολή Απόρων παίδων) (σσ.

147-194), Επιλεγόμενα (σσ. 195-207), Παράρτημα κειμένων (σσ. 209-285), Βιβλιογραφικά Σημειώμα­ τα (σσ. 287-301), Ευρετήριο Προσώπων (σσ. 303307) και Περιεχόμενα (σσ. 309-310). Όπως αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης-μελετητής, το εύρος της έρευνας είναι σημαντικό και κα­ λύπτει με κάθε λεπτομέρεια και υπευθυνότητα την ιστορική διαδρομή ενός Πνευματικού Ιδρύματος που η ακτινοβολία του απετέλεσε φωτεινό παρά­ δειγμα στο πέρασμα του χρόνου. Η εκδοτική δρα­ στηριότητα του Συλλόγου ανάγλυφη απεικονίζεται στις «Συντομογραφίες» με την αναγραφή της χει­ ρογράφου εκδόσεως του περιοδικού “Παρνασ­ σός” (βλ. σσ. 41-43) προδρόμου του Συλλόγου και του μετέπειτα εντύπου “Παρνασσός” τόμοι: Α' (1987)-ΙΖ' (1894). Ακολουθεί η “Επετηρίς” Έτος Α' (1896)- ΙΔ' (1917) και Επετηρίς των ετών 19261939 (τόμοι 4) και “Λογοδοσίαι”: Λ1 (1867)- Λ39 (1917). Επίσης αναφέρουμε τις Διαλέξεις του 1916 για τους Έλληνες ποιητές του ΙΘ' αιώνα, που εκδόθηκαν σε 2 τόμους το 1925 από το Βιβλιοπωλε ίο της Εστίας. Τέλος, στην ίδια ενότητα σημειώνονται έρ­ γα λογοτεχνών, των λογοτεχνών εκείνων που είχαν

επιλογή

39

άμεση σχέση με τον Παρνασσό. Τα Προλεγόμενα, η Εισαγωγή και τα Επιλεγόμενα συμπληρώνουν κατά κύριο λόγο τις γνώσεις μας για τις μέχρι σή­ μερα δραστηριότητες του Συλλόγου. Εδώ όμως το θέμα μας είναι οι Λογοτέχνες της Παλαιός και της Νέας Αθηναϊκής Σχολής στον Φ.Σ. Παρνασσό, που η παρουσία τους πράγματι ελάμπρυνε το Σύλλογο με την ενεργό συμμετοχή τους σε όλες τις εκδηλώ­ σεις, με πρώτο και καλύτερο τον Σπυρίδωνα Λά­ μπρο (αρ. μητρ. 2). Ο συγγραφέας παρακολουθεί κατά πόδας τις δραστηριότητες των ανθρώπων των γραμμάτων και του λόγου, παρέχοντας την ανάλο­ γη βιβλιογραφία για την προσφορά τους στον Παρ­ νασσό και την εν γένει λογοτεχνία (βλ. και σ.σ.

289-301). Με τον τίτλο: Οι πρώτοι Λογοτέχνες στον Παρ­ νασσό (σ. 47), επισημαίνεται ότι τα πρώτα χρόνια μετά την ίδρυση του Συλλόγου εκλέγονται ως μέλη πρόσωπα φιλικά προσκείμενα στην οικογένεια Λάμπρου, όπως ο Ιωάννης Καμπούρογλους, ο Θε­ όδωρος Ορφανίδης και ο Τιμολέων Αμπελός, οι ο­ ποίοι ποικιλστροπα βοήθησαν το Σύλλογο. Στις σε­ λίδες 48-58 ο συγγραφέας αναφέρεται σας προσω­ πικότητες των παραπάνω λογοτεχνών αξιολογώ­ ντας παράλληλα την παρουσία τους στο Σύλλογο και την εν γένει πνευματική τους ζωή. Στους εκ­ προσώπους του Ρομαντισμού αναφέρονται: Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος, Σπυρίδων Βασιλειάδης, Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Δημήτριος Κορομηλάς, Αριστομένης Προβελέγγιος και Αχιλλέας και Γεώργιος Παράσχος, όπου η παρουσία τους (σσ.

59-90) σημάδεψε τις δραστηριότητες του Παρνασ­ σού. Στο μεταίχμιο των δύο ρευμάτων πρωταρχικό ρόλο παίζουν οι λογοτέχνες μέλη του Παρνασσού: Ευγένιος Ζαλοκώστας, Δημήτριος Βικέλας, Άγγε­ λος Βλάχος, Εμμανουήλ Ροΐδης, Χαράλαμπος Άννινος και Γεώργιος Βιζυηνός. Στις σελίδες 91107 ο αναγνώστης-μελετητής μπορεί να παρακο­ λουθήσει την αποτίμηση του έργου, την οποία για τον καθένα κάνει ο συγγραφέας. Στους Νεότερους Λογοτέχνες στον Παρνασσό αναφέρονται: Γεώρ­ γιος Δροσίνης, Κωσιής Παλαμάς, Γεώργιος Σουρής, Ιωάννης Πολέμης, Παύλος Νιρβάνας, Γεώρ­ γιος Στρατήγης και Γρηγόριος Ξενόπουλος. Είναι πλουσιότερη η συγκομιδή την περίοδο αυτή, αφού μετά την παρακμή του ελληνικού ρομαντισμού, ξε­ κινά μια άλλη πνευματική πορεία. Παρά τις συντη­ ρητικές θέσεις πολλών μελών του, η είσοδος του

40 επιλογή ----------------------------------Δροσίνη, του Παλαμά και των άλλων προοδευτι­ κών δυνάμεων της εποχής, ήταν ζήτημα χρόνου. Έ τσι ο Γεώργιος Δροσίνης γίνεται τακτικό μέλος του Παρνασσού στις 20 Μαρτίου 1883 με αριθμό μητρώου 1070 και ρίχνεται στη δουλειά. Το ίδιο γί­ νεται και με τους άλλους που ακολουθούν, όπως με λεπτομέρεια αναφέρεται ο συγγραφέας στις σελί­ δες 108-136. Ιδιαίτερη παράγραφο έχει αφιερώσει ο κ. Ζώρας για τους Επτανησίους, που γνωστά ονό­ ματα της εποχής ανακηρύσσονται επίτιμα μέλη του Παρνασσού. Αναφέρονται: Σπυρίδων Ζαμπέλιος, Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Ιούλιος Τυπάλδος και Ανδρέας Λασκαράτος. Χωρίς να αναφερθώ συγκεκριμένα στα επιμέρους κεφάλαια του Β' μέρους της μελέτης, επιση­ μαίνω ότι η προσφορά του συγγραφέα είναι ουσια­ στική στον τομέα “δραστηριότητες των μελών”, γιατί ταυτόχρονα προβάλλεται ο Παρνασσός σε ό­ λες τις πολιτιστικές, επιστημονικές, εκδοτικές και άλλες εκδηλώσεις του για το χρονικό αυτό διάστη­ μα. Στα επιλεγόμενα που ακολουθούν ο κ. Ζώρας φρόντισε να κάνει ένα σύντομο απολογισμό. Ξεκι­ νά από το 1916 με την συμπλήρωση των πενήντα χρόνων από την ίδρυση του Παρνασσού και τη διοργάνωση της γνωστής σειράς “Διαλέξεων περί Ελλήνων ποιητών του ΙΘ' αιώνος” με πρώτο και καλύτερο ομιλητή τον ιδρυτή του Σπ. Λάμπρο, ο ο­

ποίος αναφέρθηκε στο έργο των τριών ποιητών που χρησιμοποιούσαν την καθομιλουμένη γλώσσα, θίγοντας και το γλωσσικό ζήτημα. Ο Κωστής Παλαμάς, λίγα χρόνια αργότερα, μιλώντας στις 20 Μαρτίου 1890 παρουσίασε το πρώτο σχεδίασμα του φιλολογικού του μανιφέστου, που την οριστική μορφή του παίρνει ως πρόλογος στο έργο του “Τα Μάτια της Ψυχής μου”, το πάντρεμα δηλαδή της φιλοσοφίας με την ποίηση, και την οριστική καθιέ­ ρωση της δημοτικής στην ποίηση. Επί της εποχής της Προεδρίας (1953-1964) του Θρασύβουλου Βλησίδη εισέρχονται στο Σύλλογο αρκετοί εκπρό­ σωποι της γενιάς του 1930: ο Ανδρέας Καραντώνης, ο Γιώργος Κατσίμπαλης, ο Στρατής Μυριβήλης και ο Νικηφόρος Βρεττάκος. Ενωρίτερα είχαν εκλεγεί ο Γιώργος Θεοτοκάς, ο Πέτρος Χάρης κ.ά. Σήμερα στα μέλη του συγκαταλέγονται αρκετοί λο­ γοτέχνες, άνθρωποι των Γραμμάτων, καθηγητές Πανεπιστημίων Εσωτερικού και Εξωτερικού και Ακαδημαϊκοί, αρκετοί από τους οποίους είναι επί­ τιμα μέλη του. Η ολοκλήρωση της έρευνας κορυφώνεται με την παρουσίαση των αντιπροσωπευτικών αποσπασμά­ των που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα κειμέ­ νων και το Ευρετήριο Προσώπων. Νικ. Λυκ. Φ ορόπουλος

ΝΕΑ ΠΤΕΡΥΓΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ Γ. ΓΟΥΝΑΡΟΠΟΥΛΟΥ Στις 3 Οκτωβρίου 1994 εγκαινιάστηκε στο Δήμο Ζωγράφου η καινούρια πτέρυγα του Μου­ σείου Γ. Γουναρόπουλου, οδός Γ. Γουναροπούλου 6, Ανω Ιλίσια. Περιλαμβάνει τις παρα­ κάτω αίθουσες, στις οποίες θα γίνονται διάφορες εκδηλώσεις.

• Γ. ΓΟΥΝΑΡΟΠΟΥΛΟΥ: Εκθέσεις ζωγραφικής και γλυπτικής.

• ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΑΥΛΑΤΟΥ: Λογοτεχνικές εκδηλώσεις και διαλέξεις.

• ΣΤΡΑΤΗ ΤΣΙΡΚΑ: Πολιτιστικές εκδηλώσεις. Η νέα πτέρυγα μαζί με το Μουσείο Γ. Γουναρόπουλου, που λειτουργεί από το 1980, απο­ τελ εί ένα κέντρο πολιτισμού του Δήμου Ζωγράφου, που αξίζει να επισκεφθείτο κοινό. Οι ώρες λειτουργίας του Μουσείου είναι: Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη: 9-1 και 5-8. Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: 9-1. Δευτέρα κλειστά.

επιλογή 41

σημειώσεις γενικής δοχιμής θρώπων όλων των έμβιων όντων και των πραγμά­ των, προϋποθέτει οπωσδήποτε το ρήμα «άρχω», αυτό που, για μια μοναδική φορά, υποδηλώνει το άρρητο Ον που «άρχει», από το οποίο εκπορεύε­ ται των κτισμάτων η υπ-αρχή, η ύπαρξη. Με σύντομες και κοφτές φράσεις, πότε ολο­ κληρωμένες, πότε ελλειπτικές, μας εισάγει ο κ. Τσιρόπουλος στο βιοτικό του πανόραμα, στη φι­ λοσοφία του. Και ως υπάρχων και ο ίδιος, αποδέ­ χεται τα επόμενα της εγκόσμιας παρουσίας του, με υπομονή και ταπείνωση. Ακριβώς επειδή «υπ­ η μακρινή θεωρία του κόσμου αγγίζει και άρχει». πάλι, με το νέο βιβλίο του, ο κ. Κώστας ΤσιΗ βαθύτατη θρησκευτική πίστη τον οδηγεί σε ρόπουλος. Την αναλύει, προχωρεί σε δύσκο­ ανεξάντλητους, αλλά και ελκυστικούς συνειρ­ λες εμβαθύνσεις και όπως πάντα, αναζητεί, μούς. Τα συμπεράσματά του εδραιώνουν, παρ’ ό­ νοσταλγεί, το ανείπωτο, το κεκρυμμένο. λες τις αναπόφευκτες αμφιβολίες και αμφιταλα­ Ασυμβίβαστος με το ορατό και λογικοφανές, ντεύσεις, το υπερκόσμιο όραμά του. Και ακρι­ ασυμβίβαστος με το όνειδος της προσωρινότητας βώς, απ’ αυτή την άποψη, το καινούριο βιβλίο του και της φθοράς, καταλήγει στην εντέλεια της κ. Τσιρόπουλου, πεζό κείμενο και ωστόσο ελεγει­ Υπερ-Ουσίας και έκθαμβος, γαντζώνεται εκεί με ακό και μαζί παρήγορο, αναδίνει μια άλλη ανα­ νύχια και με δόντια. Οι πνευματικές του τάσεις λαμπή, χαρίζοντας στον αναγνώστη μια αφετηρία βρίσκουν αντικρίσματα στο απόκοσμο μυστήριο του ονείρου, στην υπέρβαση της αποτρόπαιης κα­ για μια ενθαρρυντική αυτενέργεια μπροστά στις αντιθέσεις και στα μυστήρια της ζωής και του κό­ τάληξης, της ευτέλειας του θανάτου, πάντοτε μέ­ σμου. σω πίστης ακέραιης, ανακαλύπτοντας επιτέλους

ΚΩΣΤΑΣ Ε. ΤΣΙΡΟΠ ΟΥΛ ΟΣ. Σημειώσεις γενικής δοκιμής (Αοκιμιακά κείμενα). Αθήνα, Α σ τ ρ ο λ ά β ο ς - Ε υ θ ύ ν η , 1993.Σ ελ .86

!__ __________________ Μελέτη

Ι

και μια διαφορετική διάσταση του Θείου, πέρα α­ πό τις σιωπές Του, πέρα κι από την ανελέητη πλευρά της υπόστασής Του, όπως υπονοείται και εκφέρεται με την άναρθρη απόρριψη της Ικεσίας και της Προσμονής. Ό λα τα ανθρώπινα συναισθήματα επικαλείται ο συγγραφέας για να οικοδομήσει την προσδοκώμενη ασάλευτη πίστη του σ’ ό,τι ξεπερνά τις «ταπεινωτικές διαδικαστικές αναγκαιότητες» της ζωής. Βρίσκει και στο όνειρο κάποια ένδειξη και καταφυγή. Αφού τα όνειρα είναι «της μοναξιάς του ύπνου ανθίσματα, ψελλίσματτα, ίχνη τρέμοντα κόσμου απερίγραπτου, όπου βυθιζόμαστε με μια γύμνωση καθολική, μυστηριώδη» (σελ. 21). Και βέβαια, το αρχαϊκό ρήμα «υπ-άρχω» που ση­ ματοδοτεί και επισημαίνει την ύπαρξη των αν­

Διον. Κωστίδης

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ από ΑΓΓΑΙΚΑ - ΓΑΛΛΙΚΑ - ΙΤΑΛΙΚΑ Πληρ.: Μ ιχαηλάκη Ελένη Τηλ.: 6009090 και 6004960

επιλογή

42

φιλαλήθης εξιστόρηση της κατάχτησης του Περού εγχειρίδιο σαν οδηγός μελέτης, σε πρώτη ανάγνωση για το τί συνέβη εκείνη την εποχή από πολιτισμική και πολιτικο-οικονομική άποψη. Το πλέον ενδιαφέρον μέρος του βιβλίου είναι κατά τη γνώμη της υπογράφουσας η εισαγωγή του μετα­ φραστή όπου κανείς έχει την ευκαιρία να ενημερω­ θεί για τις τελετουργίες του πολιτισμού των Ίνκας και για την Ισπανική κατάκτηση της αυτοκρατορίας τους. Γενικώς, το παραπάνω έργο αποτελεί ένα σαφώς νας λαός, μια φυλή, ένα έθνος, ένας πολιτι­ πολιτισμικό δείγμα αναφοράς και παρόλο που στε­ σμός χαρακτηρίζεται από θρύλους, έθιμα, ή­ ρείται επαρκούς επιστημονικής τεκμηριώσεως δια­ θη και αξίες που σημασιοδοτούν τη διαχρονι­ θέτει μία ευρηματικότητα σκέψεως χωρίς πάντα να κή πορεία και την ιδεολογική του ταυτότητα. ξεπερνά τα όρια συνήθους εξιστόρησης γεγονότων, Ένας τέτοιος πολιτισμός, αυτός των Ίνκας, κάτι που για την κοινωνία των Ίνκας θα μπορούσε ασκούσε πλήρη έλεγχο σας ιστορικές παρανα θεωρηθεί μετριοπάθεια και μάλλον απλοϊκότητα | δόσεις του. Αυτές οι παραδόσεις άγραφες και εθιμι­ γραφής. κές, απαράμιλλες και μοναδικές, αναδείκυαν το ποικιλόμορφο καθεστώς και τις διαφορές τους, τις Χριστίνα Π. Στρατηγοποΰλου συγκρούσεις τους και τις οικονομικές τους αντιπα­ ραθέσεις. Όπως στις κοινωνίες που χαρακτηρίζο­ νται από έντονα πολιτισμικά στοιχεία, έτσι και αυτή των Ίνκας διακρίνεται και από τις εξεγέρσεις και α­ πό τα κατασταλτικά μέτρα για τη διατήρηση και τη συνέχιση της κοινωνικο-πολιτικής ισορροπίας. Όμως οι τελετουργίες και εθιμολατρικές συνήθειες άλλαξαν με την κατάκτηση του Περού από τους Ισπανούς. λένη ουνη Η μελέτη αυτή είναι μία μικρογραφία της κρίσι­ μης καμπής της ιστορίας των Ίνκας χωρίς να είναι ΠΑΡΑΔΙΔΕI ΜΑΘΗΜΑΤΑ πάντοτε φιλαλήθης αλλά μεροληπτική, σε ορισμένες πλευρές, όπως στις μεγαλόσχημες εκφράσεις που χρησιμοποιεί σχετικά με την ισπανική υπεροχή το 1532. Ωστόσο επιεικώς προσαρμοσμένη η μελέτη Τ Η Λ . : 3 6 0 . 0 1 . 7 6 και από πλευράς μετάφρασης σε ικανοποιητικά ε­ πίπεδα ελληνικής απόδοσης αποτελεί ένα χρήσιμο

ΦΡΑΝΘΙΣΚΟ Λ ΟΠΕΘ ΝΤΕ ΧΕΡΕΘ. Φιλα­ λήθης εξιστόρηση της κατάχτησης του Περού. Α θ ή ν α , Σ τ ο χ α σ τ ή ς , 1993. Σελ. 189.

Μαρτυρία

Ε

Η ΖΩΓΡΑΦΟΣ Ε

Ζ

ΣΧΕΔΙΟΥ ΚΑΙ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ

Η Τ Α Ξ ΙΝ Ο Μ Η Σ Η τω ν βιβ λίω ν γίν ετα ι μ ε βάση το γνω σ τό Δ ε κ α δ ι­ κ ό Σ ύσ τη μα Τ αξινόμησης, π ρο σ α ρ μο σ μ ένο στη ν ε λ λ η ν ικ ή β ιβ λ ιο­ γραφ ία.

Αρ. 346 14 Σεπτεμβρίου -

Σ Τ Η Ν Κ Α Τ Η Γ Ο Ρ ΙΑ τω ν π ερ ιο δ ικ ώ ν δ ε ν π ερ ιλαμ β ά νοντα ι εβ δ ο ­ μ α δ ια ία έντυπα,.

27 Σεπτεμβρίου 1994

Τ Ο ΒΙΒ Λ ΙΟ ΓΡ Α Φ ΙΚ Ο Δ ελ τίο σ υντάσσεται μ ε τη ν π ολύτιμη σ υ νερ ­ γασία του β ιβλιοπω λείου της «Εστίας».

Επιμέλεια:

♦ ιλοσοφία

Έ φ η Απάκη

Θρησκεία

Γενικά

Γενικά

Κ1ΤΣΑΚΗΣ Α.Κ. Η δυναμική του επιχειρήματος. Αθήνα, Γρηγόρης. Σελ. 254. Δρχ. 2.180. ISBN 960-85156-5-3.

ΛΕΚΚΟΣ Ε.Π. Ταφή ή καύση των νεκρών; Αθήνα, Αποστολική Διακονία, 1994. Σελ. 30. ISBN 960-315-152-1.

ΜΠΑΡΤΖΕΛΙΩΤΗΣ Α.Κ. Συνεχές και ασυνέχεια. Αθήνα, 1994. Σελ. 126. Δρχ. 2.080.

ΠΑΠΑΠΑΝΝΗΣ Θ. Φυσικός χώρος και μοναχισμός. Αθή­ να, Ί δ ρ υμ α Γουλαυδρή - Χορν, 1994. Σελ. 69. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-7079-33-7.

ΣΚΑΛΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Π.Δ. Φιλοσοφικά σύμμεικτα. Αθήνα, 1994. Σελ. 126. Δρχ. 2.080. ISBN 960-220-676-4.

ΦΡΑΓΚΙΑΔΑΚΗΣ Γ. Το ημερολόγιο. Χαϊδάρι, 1994. Σελ. 63.

ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ Β. Κριτική θεωρία και άνθρωπος. Αθήνα, Π απαζήσης, Σελ. 204. Δρχ. 2.600.

Μυθολογία

HUSSERL Ε. Καρτεσιανοί στοχασμοί. Μετ. Π. Κόντος. Αθή­ να, Ροές, 1994. Σελ. 206. Δρχ. 2.600. ISBN 960-283-028-Χ.

BURKERT W. Μυστηριακές λατρείες της αρχαιότητας. Μετ. Ε. Ματθαίου. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1994. Σελ. 208. Δρχ.

2.600. ISBN 960-7262-86-7.

ψ υχολογία

οινωνικές επιστήμες

Εφαρμοσμένη ψυχολογία MARTENSEN - LARSEN Ο. - SORRIG Κ. Οικογενειακό πρότυπα και προσωπικότητα. Μετ. Β. Γκέκας. Αθήνα, Στάχυ, 1994. Σελ. 271. Δρχ. 2.800. ISBN 960-7151-25-9.

Παραψυχολογία PEIFFER V. Θετική σκέψη. Μετ. Π. Μοσχοπούλου. Αθήνα, Διόπτρα, 1994. Σελ. 248. Δρχ. 2.080. ISBN 960-364-085-9.

Γενικά Φιλελευθερισμός και κοινωνική δικαιοσύνη. Επιμ. - εισ. Π.Ι. Παραράς. Αθήνα, Σ όκκουλας, 1994. Σελ. 340. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-232-113-Χ.

EUROGUIDE 1992-1994. Ο δηγός πληροφόρησης για κοι­ νοτικά θέματα. Επιμ. Σ.Ε. Περράκης. Β’ έκδοση. Αθήνα, Information. Σελ. 727.

44

δελτίο ---------------------------------------

Κοινωνιολογία ΜΑΓΤΑΝΑΣ Α.Δ. Τα εκδιδόμενα άτομα. Πορνεία: Παρέκ­ κλιση ή παράβαση. Αθήνα, Παπαζήσης, 1994. Σελ. 118. Δρχ. 1.560. ISBN 960-02-1057-8.

Πολιτική Ευρωπαϊκή ενοποίηση, οι μηχανισμοί ενσωμάτωσης και α­ ποκλεισμού. Μετ. Α. Χατζηδάκης. Αθήνα, Εξάντας, 1994. Σελ. 280. Δρχ. 3.120. ISBN 960-256-177-7. ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Θ. Η ελληνική συντηρητική παράτα­ ξη. Αθήνα, Π απαζήσης, 1994. Σελ. 66. Δρχ. 620. ISBN 960-02-1050-0. ΜΑΛΙΓΚΟΥΔΗΣ Φ. Το «Σκοπιανό ζήτημα». Σημειώσεις από το περιθώριο της επικαιρότητας. Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1994. Σελ. 76. Δρχ. 725 ΜΗΝΑΚΑΚΗΣ Β. «Λευκή Βίβλος» της ΕΟΚ ο Μεσαίωνας του 2000. Αθήνα, Στάχυ, 1994. Σελ. 240. Δρχ. 2.200. ISBN 960-7151-28-3. ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ X. Τα Βαλκάνια μετά το τέλος του Ψυ­ χρού Πολέμου. Αθήνα, Βιβλιοθήκη Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεω ν, 1994. Σελ. 308. Δρχ. 3.120. ISBN 960-02-1054-3. ΒΑΛΝΤΕΝ Σ. Μακεδονικό και Βαλκάνια 1991-1994. Αθήνα, Θεμέλιο, 1994. Σελ. 166. Δρχ. 1.660. ISBN 960-310-184-2

Οικονομία ΝΤΟΥΣΚΟΣ Π.Δ. Η σύγκλιση των οικονομιών στις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Έ νωσης. Αθήνα, G utenberg, 1994. Σελ. 217. Δρχ. 1.350. ISBN 960-01-0527-8.

Λ αογραφία ΘΕΟΧΑΡΗ Μ.Σ. Πολυτελή υφάσματα στο Βυζάντιο. Κοσμι­ κά και εκκλησιαστικά. Αθήνα, Ίδ ρ υμ α Γουλανδρή - Χορν, 1994. Σελ. 75. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7079-22-1.

|| αιδαγωγική εκπαίδευση

λώσσα Γενικά ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ - ΣΥΜΕΩΝΙΔΗ Α. Νεολογικός δανεισμός της νεοελληνικής. Θεσσαλονίκη, 1994. Σελ. 298. Δρχ. 3.000. ΛΑΜΠΡΑΚΗ Α. - ΠΑΓΑΝΟΣ Γ.Δ. Ο εκπαιδευτικός δημοτικι­ σμός και ο Κωστής Παλαμάς. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ.

366. Δρχ. 3.120. ISBN 960-360-186-1.

BOUTET J. Εισαγωγή στην κοινωνιογλωσσολογία. Μετ. Α. Ιορδανίδου - Ε. Τσαμαδού. Αθήνα, Γρηγόρης, 1994. Σελ.

77. Δρχ. 1.280. ISBN 960-333-076-0.

£ φαρμοσμένες επιστήμες Ιατρική ΦΟΡΑΔΗΣ Ν. Γερή καρδιά για πάντα χωρίς φάρμακα. Αθή­ να. Σελ. 101. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7490-00-2.

J έχνες Λευκώματα ΓΑΛΑΒΑΡΗΣ Γ. Το βυζαντινό εικονογραφημένο χειρόγρα­ φο. Αθήνα, Ίδ ρ υμ α Γουλανδρή - Χορν, 1994. Σελ. 29. Δρχ. 1.040. ISBN 960-7079-32-9. ΕΘΝΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ. Οι Πύλες του Μυστηρίου. Θησαυ­ ροί της Ορθοδοξίας από την Ελλάδα. Αθήνα, Μπάστας Π λέσσας, 1994. Σελ. 322. Δρχ. 8.320.

Π ολεοδομία ΣΙΟΛΑΣ Α. - ΒΛΑΣΤΟΣ Θ. Προτάσεις πολεοδομικής και κυκλοφοριακής ενοποίησης στην πόλη. Η δυτική Αθήνα. Αθή­ να, Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, 1994, Σελ. 163.

Παιδαγωγική ΣΚΙΑΔΑΣ Β.Γ. Αγωγή - μόρφωση - ψυχαγωγία του παιδιού. Αθήνα, 1994. Σελ. 191. Δρχ. 1.560. ISBN 960-85524-0-0.

Γλυπτική ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ Β. Γεράσιμος Σκλάβος. Αθήνα, Π αρουσία, 1994. Σελ. 227. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7601-10-6.

Εκπαίδευση Θέματα διδακτικής μαθηματικών. Τόμος Β'. Επιμ. Φ. Καλαβάσης - Μ. Μεϊμάρης. Ρόδος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 1994. Σελ. 312. Δρχ. 2.900. ISBN 960-7475-03-8. ΒΟΥΠΟΥΚΑΣ Α. Το γλωσσικό μάθημα στην πρώτη βαθμίδα της νεοελληνικής εκπαίδευσης. Θεσσαλονίκη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θ εσσαλονίκης, 1994. Σελ. 429. Δρχ. 2.805.

ISBN 960-231-066-9.

Μουσική ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ Θ. Μουσική και γλώσσα. Μετ. Δ. Θέμελης. Αθήνα, Νεφέλη, 1994. Σελ. 188. Δρχ. 2.080. ISBN 9602111-79-8.

-------------------------------------- δελτίο

λασική φι?\ο/\ογία

45

ΧΡΥΣΑΝΘΗΣ Κ. Αθλητικός λόγος. Λευκωσία, Πνευματική Κόπρος, 1994. Σελ. 115. ISBN 9963-558-04-6.

Πεζογραφία Αρχαίοι συγγραφείς ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ. Νεφέλαι. Μει. Γ. Σουρής. Αθήνα, Σικυώνιος. Σελ. 65. Δρχ. 1.040. ISBN 960-7264-22-3. ΣΑΜΟΥΗΛΙΔΗΣ X. Η Πυτίνη του Κρατίνου. Αθήνα, Γκοβόστης, 1994. Σελ. 86. Δρχ. 1.560. ISBN 960-270-676-7.

ΜεΜιες ZIELINSKI Τ. Ημείς και οι αρχαίοι. Μει. - επιλεγόμενα I. Συκουτρής. Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1994. Σελ. 278. Δρχ.

3.120.

^ ογοτεχνία Ποίηση ΑΓΝΩΣΤΑΚΗ - ΤΖΑΒΑΡΑ Ε. Ο κούρος της σιωπής. Αθήνα, Ίδμω ν, 1994. Σελ. 73. ISBN 960-85270-3-1. ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ Κ. Ανθολογία ροκ ποίησης. Τόμος Α\ Αθήνα, Πρίσμα, 1994. Σελ. 215. Δρχ. 2.390. ΚΑΡΔΑΤΟΥ Μ. Το αγκίστρι (Ποιήματα). Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, 1994. Σελ. 45. ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ Κ.Γ. «Να ένας ποιητής». Αθήνας, Σικυώνιος, 1994. Σελ. 208. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7264-08-8. ΚΟΥΚΑ Σ. Αρόδο. Αθήνα, Σέλας. Σελ. 44. ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Α. Αβροί αλιείς περίπατοι. Αθήνα, Συ­ νέχεια, 1994. Σελ. 93. ISBN 960-7196-09-0. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β. Έ ρω ς εν κινδύνω. Ποιήματα. Θεσσα­ λονίκη, Νέα Πορεία, 1994. Σελ. 58. ΛΙΝΤΟΒΟΗΣ Κ. Χρόνια ποιήματα. Αθήνα, Παπαζήσης, 1994. Σελ. 45. ISBN 960-02-1050-8. ΛΙΣΑΡΗΣ Π. Ο ακοντισμός. Ποιήματα. Αθήνα, Γιαννίκος, 1994. Σελ. 51. ISBN 960-7296-38-9. ΜΕΓΑΛΥΝΟΣ X. Στο δρόμο της χώρας. Αθήνα, Ίκαρος, 1994. Σελ. 56. Δρχ. 1.245. ISBN 960-7233-71-9. ΠΑΛΛΑΣ Θ.Π. Ποιητικές δοκιμές. Θεσσαλονίκη, Παρατη­ ρητής, 1994. Σελ. 31. ISBN 960-260-792-0. ΠΑΤΕΡΑΚΗ Λ. Ενδιάμεσος αντίλαλος. Αθήνα, Ίδμω ν, 1994. Σελ. 71. ISBN 960-85270-4-Χ.

ΑΝΑΣΤΑΣΕΛΛΗ Σ. Ο φονιάς του Θεού. Διηγήματα. Αθήνα, Αστερίας, 1994. Σελ. 101. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7438-00-0 ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ Θ. Ο φόβος που φτιάχνει τους Θεούς. Ναύ­ πλιο, Κάναθος, 1994. Σελ. 126. ISBN 960-85533-0-Χ. ΓΡΑΝΙΤΣΑΣ Α.Ν. Ιστορίες εμβίων. Θεσσαλονίκη, Παρατη­ ρητής, 1994. Σελ. 134. Δρχ. 1.870. ISBN 960-260-799-8. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ - ΣΟΥΡΕΛΗ Γ. Είναι κανείς εδώ; Μυθιστό­ ρημα. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 108. Δρχ. 1.600. ISBN 960-360-221-3. ΔΑΡΑΚΗ Π. Μια σιωπηλή γυναίκα. Διηγήματα. Αθήνα, Αστε­ ρίας, 1994. Σελ. 124. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7438-01-9. ΔΕΛΗΟΛΑΝΗΣ Δ. Pusher: Το βήμα της αλεπούς. Αθήνα, Στοχαστής, 1994. Σελ. 68. Δρχ. 1.040. ISBN 960-303-035-Χ. ΔΟΥΚΙΔΟΥ Λ. Πάντα λίγο νωρίς. Αθήνα, Εξάντας, 1994. Σελ. 252. Δρχ. 2.600. ISBN 960-256-182-3. ΖΑΤΕΛΗ Ζ. Περσινή αρραβωνιαστικιά. Διηγήματα. Ζ1έκδο­ ση. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 187. ISBN 960-031253-2. ΖΟΜΠΟΛΑΣ Τ. Παλαιοπωλείο ιδεών. Μυθιστόρημα. Αθή­ να, Δελφίνι, 1994. Σελ. 203. Δρχ. 2.080. ISBN 960-309136-7. ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ Τ. Η πτώση του νάρκισσου. Μυθιστό­ ρημα. Αθήνα, Εστία, 1994. Σελ. 233. Δρχ. 1.900. ISBN 96005-0579-9. ΚΟΝΤΟΔΗΜΟΣ Κ. Ο γιος που δεν θα θέλατε νά ’χετε. Αθή­ να, Δελφίνι, 1994. Σελ. 259. Δρχ. 2.600. ISBN 960-309133-2. ΚΥΠΡΙΩΤΟΥ X. Ή θελα νάμουνα «ψηλή», σ’ έναν κόσμο που συνεχώς «κονταίνει». Αθήνα, Φιλιππότης, 1994. Σελ.

43. ΚΥΡΙΟΠΟΥΛΟΥ Β. Έ να φουστάνι γεμάτο ήλιο. Αθήνα, Kriton. Σελ. 48. ΜΑΛΑΜΑΣ Φ. Οι ασυγχώρετοι. Αθήνα, Ο δυσσέας, 1994. Σελ. 315. Δρχ. 2.805. ISBN 960-210-180-6. ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ Δ. Ο ταξιδιώτης με τη σάλπιγγα. Αθή­ να, Παπαζήσης, 1994. Σελ. 128. Δρχ. 1.350. ISBN 960-021041-1. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ Ν. Πέρα απ’ το καλό και το κακό. Αθήνα, Κέ­ δρος, 1994. Σελ. 118. Δρχ. 1.400. ISBN 960-04-0774-6. ΝΤΟΜΑΑΗΣ Σ. Το φτερούγισμα. 41 κείμενα. Λάρισα, 1994. Σελ. 32.

ΣΟΥΡΗΣ Γ. Δον Ζουάν. Αθήνα, 1993. Σελ. 43. Δρχ. 1.040.

ISBN 960-7264-23-1.

ΠΕΝΤΖΙΚΗΣ Ν.Γ. Εγκατάλοιπα Ιωάννη Κνίτελλη. Παρου­ σίαση Γ. Δάλλας. Αθήνα, Συνέχεια, 1994. Σελ. 90. Δρχ.

2.080. ISBN 960-7196-08-2.

ΦΩΤΙΟΥ - ΒΛΑΧΟΥ Μ. Τότε καύσωνας. Αθήνα, Λωτός, 1994. Σελ. 60. ISBN 960-7005-73-2.

ΡΕΜΟΥΝΔΟΣ Γ. Βρέχει συντρίμμια από νίκελ. Αθήνα, Οδυσέας, 1994. Σελ. 316. Δρχ. 2.805. ISBN 960-210-202-0.

46

δελτίο ---------------------------------------

ΤΑΠΑΝΛΗ Μ. Αντιστοιχίες. Αθήνα, Οδυσσέας, 1994. Σελ.

158. Δρχ. 1.560. ISBN 960-210-203-9. ΤΣΑΡΟΥΧΑΣ Κ. Το ασημένιο δηνάριο. Αθήνα, Bell, 1994. Σ ελ . 271. Δρχ.. 950. ISBN 960-450-437-7. ΦΑΪΣ Μ. Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου. Μυθιστόρημα. Αθή­ να, Κασιαντιώτης, 1994. Σελ. 259. Δρχ. 3.120. ISBN 96003-1189-7. Ταξίδια στο χωροχρόνο. Ανθολογία επιστημονικής φαντα­ σίας. Μετ. Γ. Κουσουνέλος. Αθήνα, Το Κλειδί, 1994. Σελ.

269. Δρχ. 2.390. ISBN 960-680-237-088-2. ΑΓΚΟΛΙ Ν. Η άνοδος και η πτώση του συντρόφου Ζυλό. Μετ. Β. Δέσμου. Αθήνα, Πατόκης, 1994. Σελ. 335. Δρχ.

3.120. ISBN 960-293-952-4. ΓΚΑΛΛΟ Μ. Ο έρωτας στα χρόνια της μοναξιάς. Μυθιστόρη­ μα. Μετ. Ν. Πέππα. Αθήνα, Πατόκης, 1994. Σελ. 345. Δρχ.

2.910. ISBN 960-360-160-8.

ENDE Μ. Η φυλακή της ελευθερίας. Μετ. Μ. Αγγελίδου. Αθήνα, Ψ υχογιός, 1994. Σελ. 205. Δρχ. 2.285. ISBN 960274-035-3.

CLEMENT C. Γία την αγάπη της Ινδίας. Μει. Μ. Σκάρα. Αθή­ να, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 514. Δρχ. 2.600. ISBN 960236-440-8.

MAITLAND S. Τρεις επί τρεις. Μει. Κ. Ρονιογιάννη. Αθήνα, Νεφέλη, 1994. Σελ. 280. Δρχ. 2.910. ISBN 960-21117-5-5.

MINEUS C. Χειρότερα κι από σκυλιά. Αθήνα, Εξάντας, 1994. Σελ. 332. Δρχ. 2.600. ISBN 960-256-179-3.

9963-558-50-Χ.

Μελέτες Η θάλασσα στην ποίηση του Γιώργου Σαραντάρη. Επιμ. Γ. Βλαχιώτης. Αθήνα, 1993. Σελ. 182. Δρχ. 2.285. ISBN 9607264-24-Χ. ΠΡΟΥΣΗΣ Κ.Μ. Μελετήματα για τον Κύπριο Χρυσάνθη. Λευκωσία, Ελληνικός Πνευματικός Ό μ ιλ ο ς Κύπρου, 1994. Σελ. 48. ISBN 9963-558-30-0. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ Μ. Το περιοδικό Σήμερα (1933-1934). Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 1994. Σελ. 61.

ISBN 960-12-0412-1. ΦΑΡΙΝΟΥ - ΜΑΛΑΜΑΤΑΡΗ Γ. Γιάννης Μπεράτης. Σχεδία­ σμα βιο-εργογραφίας. Το πλατύ ποτάμι. Αθήνα, Ίδρ υμ α Γουλανδρή - Χορν, 1994. Σελ. 152. Δρχ. 2.080.

Δοκίμια ΚΑΡΓΑΚΟΣ Σ.Ι. Δημήτριος Γαλανός ο Αθηναίος (17601833). Ο πρώτος Ευρωπαίος Ινδολόγος. Αθήνα, Gutenberg, 1994. Σελ. 92. Δρχ. 1.560. ISBN 960-01-0520-0. ΜΠΑΛΖΑΚ Ο. ΝΤΕ. Κώδικας των εντίμων ανθρώπων ή πώς να μην σας πιάνουν κορόιδο οι απατεώνες. Μετ. Μ. Κρεμμυδά. Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1994. Σελ. 208. Δρχ. 2.080. ISBN 960-221-085-0.

0 έαιρο

BOLL Η. Ασφυκτική προστασία. Μετ. I. Κοπερτί. Αθήνα, Π ό­ λις, 1994. Σελ. 378. Δρχ. 3.800. ISBN 960-7478-03-7.

DICK Ρ.Κ. Εμείς οι Αρειανοί. Μετ. X. Παπαϊωάννου. Αθήνα, Alien, 1993. Σελ. 357. Δρχ. 3.015.

PONS Μ. Ρόζα. Μετ. Ν. Χρηστάκης. Αθήνα, Δελφίνι, 1994. Σελ. 165. Δρχ. 1.660. ISBN 960-309-134-0.

STEPHENS J. Το χρυσό λαγήνι. Μετ. Κ. Κουντοόρης. Αθήνα, Κανάκης, 1994. Σελ. 216. Δρχ. 2.910. ISBN 960-7420-03-9.

TABUCCHI A. Requiem. Μετ. D. Minniti. Αθήνα, Ο δυσσέ­ ας, 1994. Σελ. 157. Δρχ. 1.560. ISBN 960-210-168-7. ΧΑΪΣΜΙΘ Π. Το ημερολόγιο της Ή ντιθ. Μετ. Δ. Κωνσταντί­ νου. Αθήνα, Ολκός, 1994. Σελ. 421. Δρχ. 3.015. ISBN 9607169-27-1.

HART J. Το αμάρτημα. Μει. Μ. Μπιστικά. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1994. Σελ. 198. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7213-73-4.

HERBERT F. Τα παιδιά του Ντιοόν. Τόμος Α'. Μετ. Θ. Μαστακούρης. Αθήνα, Space, 1994. Σελ. 242. Δρχ. 2.080.

Έργο ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗ Μ. Θεατρικά 2. Αθήνα, Φιλιππότης, 1994. Σελ. 102. ΔΕΛΗΠΑΝΝΗΣ Γ. Τα πουλιά και τα παιδιά. (Θεατρικό). Αθή­ να, Ίδμω ν, 1994. Σελ. 94. Δρχ. 1.560. ISBN 960-85 270-2-3.

Μελέτες ΓΡΑΜΜΑΤΑΣ Θ. Από την τραγωδία στο δράμα. Αθήνα, Τολίδης, 1994. Σελ. 148. Δρχ. 1.765. ISBN 960-7162-25.

| σιορία Γενικά

HESSE Η. Η πόλη των ξένων στο Νότο. Μετ. Θ. Λουπασάκης. Αθήνα, Σμίλη, 1994. Σελ. 281. Δρχ. 2.495. ISBN 9607218-63-9.

Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου». Αθήνα, 1994. Σελ. 359.

Αλληλογραφία

Μαρτυρίες

Ο Κώστας Προόσης γράφει στον Κύπριο Χρυσάνθη. Λευκω­ σία. Ελληνικός Πνευματικός Ό μ ιλ ο ς Κ όπρου, 1994. ISBN

ΠΑΝΑΠΩΤΑΡΕΑ Α. Ομολογίες παράλληλες. Θεσσαλονίκη, Πα­ ρατηρητής, 1994. Σελ. 206. Δρχ. 2.600. ISBN 960-260-800-5.

-------------------------------------Ελληνική Ιστορία ΚΟΥΡΟΣ Α.Χ. Ο Μυσιράς. Αθήνα, Δω δώνη, 1994. Σελ. 67. Δρχ. 1.245. ISBN 960-2480-685-6. ΛΩΛΟΣ Γ.Γ. Πύλος ημαθόεις. Ιστορία - μνημεία - μουσείο Χώρας. Αθήνα, Ο ιω νός, 1994. Σελ. 63. Δρχ. 1.040. ISBN 960-85517-0-6. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Γ.Α. Η ιστορία των Βλάχων (εικονογρα­ φημένη). Β’ έκδοση. Θεσσαλονίκη, Μπαρμπουνάκης, 1994. Σελ. 195. ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ Γ.Ν. Περί του ελληνισμού των αρχαίων Μακεδόνων. Θεσσαλονίκη, Κυρομάνος, 1994. Σελ. 256. Δρχ. 2.700.

Παγκόσμια Ιστορία ΚΟΥΡΤΑΛΙΔΗΣ Α. Βαλκανικοί λαοί. Ελληνισμός και Ο ρθο­ δοξία. Αθήνα, Μήνυμα, 1994,. Σελ. 62.

| αξίδια Ελλάδα ΚΑΛΛΕΠΑ - ΓΑΔ Α. Σύρος η αρχόντισσα του Αιγαίου. Αθήνα, Γιαννίκος - Καλδής, 1994. Σελ. 78. ISBN 960-277-027-9. ΦΡΕΡΗΣ Β. Τα ιστορικά μοναστήρια της Κρήτης. Αθήνα, Δρυμός, 1994. Σελ. 56. Δρχ. 1.040.

Κ όσμος CARTIER J. Ταξίδια στον Καναδά. Μετ. - Πρόλ. X. Παπαϊωάννου. Αθήνα, Αίολος, 1994. Σελ. 168. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7267-72-9.

H αιδικά Ελεύθερα αναγνώματα LE CHEVALIER L. Ο ιππότης. Τόμος Γ: «Ο δράκος κι ο λωτός». Απόδ. - εικον. Γ. Προκοπίου. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 220. Δρχ. 1.800. ISBN 960-04-0845-9.

H εριοδικά ΑΙΓΑΙΟΠΕΛΑΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ. Τεύχος 39. Δρχ. 1.040. ΑΙΟΛΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ. Δίμηνο περιοδικό της μαχόμενης λογοτεχνίας. Τεύχος 8 (142). Δρχ. 800.

δελτίο

47

ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 43. Δρχ. 600. ΑΝΟΙΧΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ. Διμηνιαίο εκπαιδευτικό περιοδικό. Τεύχος 49. Δρχ. 600. ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ. Μηνιαίο περιοδικό χριστιανικού προβληματισμού. Τεύχος 915. Δρχ. 120. ΑΝΤΙ. Δεκαπενθήμερη πολιτική και πολιτιστική επιθεώρηση. Τεύχος 559. Δρχ. 300. ΔΑΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 152-153. Δρχ. 900. ΔΕΛΤΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΝΑΥΠΛΙΟΥ. Μηνιαία έκ­ δοση του Δήμου Ναυπλιέων. Τεύχη 67, 68. Δρχ. 600. ΔΙΑΒΑΖΩ. Δεκαπενθήμερη επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύ­ χος 343. Δρχ. 700. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑ. Τεύχος 9. Δρχ. 400. ΕΛΛΗΝΟΑΡΜΕΝΙΚΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 5. Δρχ.

900. ΕΝΔΟΧΩΡΑ. Τεύχος 36. Δρχ. 400. ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ. Τεύ­ χος 17. Δρχ. 3.000. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ. Αέναη έκφραση μηνυμάτων. Τεύχος 16. Δρχ. 1.560. ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 273. Δρχ. 450. ΗΧΟΣ ΚΑΙ HI-FI. Τεύχος 2578. Δρχ. 800. ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση Εταιρείας Ιατρικών Σπουδών. Τόμος 66, παράρτημα. ΚΥΜΟΘΟΗ. Περιοδική έκδοση Συνδέσμου Φιλολόγων Κεφαλονιάς - Ιθάκης. Τεύχος 4. Δρχ. 1.500. ΚΩΔΙΚΑΣ ΝΟΜΙΚΟΥ ΒΗΜΑΤΟΣ. Μηνιαίο νομικό περιοδι­ κό. Τεύχος 9. ΜΑΖΙ - TOGETHER. Τεύχος 56. Δρχ. 40. ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχος 1614. Δρχ. 650. ΝΕΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. Τεύχος 119. Δρχ. 600. ΝΕΟ ΕΠΙΠΕΔΟ. Δελτίο ποίησης και τέχνης. Τεύχος 18. Δρχ. 1.000. ΠΑΡΑΛΛΑΞΗ. Μηνιαία κινηματογραφική εφημερίδα. Τεύ­ χος 7. ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Τρίμηνη έκδοση εκ­ παιδευτικής κριτικής και γενικής παιδείας. Τεύχος 15-16. Δρχ. 800. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Δίμηνη περιοδική έκδοση γραμμά­ των και τεχνών. Φύλλο 186. ΣΥΛΛΕΚΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ. Τεύχος 1. Δρχ. 1.000. ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΤΩΝ. Ό ργα νο των επαναπατρισμένων Ελλήνων της Αφρικής. Φύλλο 213. ΤΕΤΡΑΜΗΝΑ. Τεύχος 53. Δρχ. 1.000. ΤΕΥΧΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ. Εξαμηνιαίο περιοδι­ κό. Τ εύχος 14. Δρχ. 1.560. ΤΡΙΦΥΛΛΙΑΚΗ ΕΣΤΙΑ. Τρίμηνη περιοδική έκδοση. Τεύχος 86. Δρχ. 1.200. ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ. Ετήσια φιλολογική έκδοση. Τόμος 15ος, 1994. Δρχ. 1.560.

THE ART MAGAZINE. Τεύχος 10. Δρχ. 2.600.

DIALOGUE. No 104.

JOURNAL OF ORIENTAL AND AFRICAN STUDIES. Vol. 5,1993, Drs 10.400.

Αρ. 346 Σ τη ν Κρ π ικογρ αφ ία π ερ ιλαμβ ά νοντα ι όλ ες ο ι επ ώ νυμες β ιβ λιο κρ ι­ τικές κ α ι βιβλιοπαρουσ ιάσεις τω ν ελ λη ν ικ ώ ν εκ δ ό σ εω ν που δ η μ ο ­ σιεύο νται στον ημ ερ ή σ ιο α θ η ν α ϊκ ό τύπο. Π ερ ιλα μ βά νοντα ι, επί­ σης, κ α ι κρ ιτικ ές δ η μ ο σ ιευ μ έν ες στον π ερ ιο δ ικ ό κ α ι επ αρ χ ιακό τύ­ πο, ό σ ες ή τα ν δ υ να τόν να εξα σ φ α λίσ ου μ ε ή μ α ς απ έσ τειλαν ο ι συ­ ντάκτες τους.

2 7 Σ επτεμ βρίου 10 Ο κτω βρίου 1 9 9 4 Επιμέλεια: Μαρία Τρουπάκη

Λαογραφία

Φιλοσοφία Μοντεσκιέ: Το Πνεύμα ίω ν Νόμων (Α. Δεληγιώργη, Κ α θ ιη μ ε ρ ιν ή , 27 /9 )

Πολιτική Μπατίκας Κ.: Συνδικάτα και πολιτική (Γ. Διακογιάννης, Ν έ α , 27/9)

Οικονομία ί Αναστασόπουλος Γ.: Οριζόντια παραγωγή (Ε.Δ. Καρανασοπούλου, Ν έ α , 28/9) ;Δασκάλου Γ.: Αστικοί και γεωργικοί συνεταιρισμοί (Κ. Λατίφης, Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α χ υ δ ρ ό μ ο ς , 6/10) Κοπανίτσας Δ.: Χωρίς συνθήματα (Κ. Παπαπάνος, Π ο λιτικά Θ έμα τα , 30/9)

Δίκαιο

Δουλαβάρας Α. (Επιμ.) Η παροιμιολογική και παροιμιογραφική εργογραφία του Δ.Σ. Δουκάτου (Δ. Σταμέλος, Ε λ ε υ θ ε ­ ρ ο τυ π ία , 5/10) Σταμέλος Δ.: Λαογραφική Πινακοθήκη (Θ.Γ.Β., Τ ο Σ χ ο λ ε ίο κ α ι το Σπίτι, 372)

Τέχνες Δημητροκάλλης Γ.: Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση (Κ. Παπαπάνος, Π ο λιτικ ά Θ έμα τα , 7/10) Στεφανίδης Μ.: Μια ιστορία της ζωγραφικής (Ν.Γ.Ξ., Α θ η ν ό ρ α μ α , 7/10) Κλαίρ Ζ.: Σκέψεις για την κατάσταση των εικαστικών τεχνών (Ν. Δασκαλοθανάσης, A rt M agazine, Οκτ. 1994)

Γλώσσα Αναστασιάδη - Συμεωνίδη Α.: Νεολογικός δανεισμός της νε­ οελληνικής (Σ. Μοσχονάς, Κ α θ η μ ε ρ ινή , 4/10)

Παντελής Α., κ.ά.: Κείμενα συνταγματικής ιστορίας (Θ. Διαμαντόπουλος, Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α χ υ δ ρ ό μ ο ς , 6/10)

Ανθολογίες ποίησης1 Μ.Μ.Ε Παπαθανασόπουλος Σ.: Απελευθερώνοντας την τηλεόραση (Θ. Διαμαντόπουλος, Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α χ υ δ ρ ό μ ο ς , 6/10)

1) Η περιπλάνηση σαν αρχή μέθης 2) Του γέλιου «δραστι­ κότερου του πυρός του καθαρτηρίου», Ανθολογίες ποιήσεως (X. Παπαγεωργίου, Α υ γ ή , 9/10)

--------------------------------------

Ποίηση Ανδρικόπουλος Γ.: Αίμα και μύρο νεομαρτύρων Καλαβρυτι­ νών (Κ. Παπαπάνος, Π ο λιτικά Θ έμα τα , 7/10) Βότση Ο.: Ο καιρός σε κοίταζε (Κ. Παπαηόνος, Π ολιτικά Θ έ ­ μ α τα , 30/9) Δελώνης Α.: Μποτίλιες στο πέλαγος (Θ. Καραγιάννης, Τ ο Σ χ ο λ ε ίο κα ι το Σπίτι, 372) Κουτσοΰκαλη Α.: Δεν σε πίστεψα (Γ. Καραβίδας, Ρ ιζο σ π ά ­ στη ς, 6/10) Μαύρης X.: Ο μέγας αντίδικος (Κ. Χρυσάνθης, Π νε υ μ α τικ ά Κ ύ π ρ ο ς, 374) Ποΰλλος Α.: Επίτω θανάτω (Κ. Χρυσάνθης, Π νε υ μ α τικ ά Κ ύ ­ π ρ ο ς , 374) Ρέγκου - Σγουρού Ε.: Στις επάλξεις (Δ. Γιάκος, Ε ξ ό ρ μ η σ η , 2/10) Τσαρνά Θ.: Από τις Βορεινές πολιτείες (Β. Δημητριάδης, Τ ο Σ χ ο λ ε ίο κα ι το Σπίτι, 372) Φωτίου - Βλάχου Μ.: Τότε καύσωνας (Δ. Παυλάκου, Α υ γ ά , 9/10)

Πεζογραφία Αλεξάκης Β.: Πριν (Ν. Θεοδοσοπούλου, Ε π ο χ ά , 9/10) Αξιώτης Δ.: Ξόβεργα με μέλι (Π. Μπουκάλας, Κ α θ η μ ερ ινά , 4/10) Βουτυράς Δ.: Άπαντα. Τομ. A' (Β. Χατζηβασιλείου, Ε λ ε υ θ ε ­ ρ ο τυ π ία , 5/10), (Π. Κουνενάκη, Κ α θ η μ ε ρ ινά , 9/10) Γεωργαλλίδης Κ.: Ανορθόγραφα συνθήματα (Κ. Χρυσάν­ θης, Π νε υ μ α τικ ά Κ ύ ρ π ρ ο ς, 374) Δαράκη Π.: Μια σιωπηλή γυναίκα (Ε. Ζωγράφου, Ρ ιζο σ π ά ­ στη ς, 6/10) Δουκίδου Λ.: Πάντα λίγο νωρίς (Δ. Παυλάκου, Α υ γ ά , 2/10) Ζαδές Δ.: Μάρθα (Κ. Χρυσάνθης, Π νε υ μ α τικ ά Κ ύ π ρ ο ς, 374) Ζουμπουλάκη Δ.: Το κορίτσι του φεγγαριού (Ν.Ι. Κοκκινάκη, Δια β ά ζω , 343) Θεοδωρόπουλος Τ.: Η πτώση του νάρκισσου (Μ. Θ εοδοσο­ πούλου, Ε π ο χ ά , 2/10) Καστρινάκη Α.: Εκδρομές με φίλους (Π. Μπουκάλας, Κ α θ η ­ μ ε ρ ιν ά , 4/10) Κοροβέσης Π.: Γυναίκες ευσεβείς του πάθους (Μ. Κοντολέων, Α υ γ ά , 25/9) Μανιώτης Γ.: Το πονηρό μονοπάτι (Κ. Τσαούσης, Έ θ ν ο ς , 1/10) Ξανθούλης Γ.: Η Δευτέρα των αθώων (Δ. Σταμέλος, Ε λ ε υ θ ε ­ ρ ο τυ π ία , 28/9) Παπαμόσχου Η.: Το πέτρινο σπίτι (Δ. Γιάκος, Ε ξ ό ρ μ η σ η , 2/ 10) Σιδέρη Δ.: Αλφοθήκαμε (Π.Κ. Α υ γ ά , 2/10) Σουρούνης Α.: Ο χορός των ρόδων (Δ. Δασκαλόπουλος, Ν έ α , 27 19) Τα θεμελιακά πράγματα και άλλες ιστορίες (Ν.Γ.Ξ., Α θ η ν ό ρ α μ α , 30/9) Κιλ Ν.: Η εγκυκλοπαίδεια των νεκρών (Σ. Ντάλης, Α υ γά , 5/10) Μαν X.: Η μικρή πόλη (ΜΑΤΖ, Α υ γά , 2/10) Ντεόν Μ.: Η ανάβαση της νύχτας (Ν. Σιώτης, Β ά μ α , 2/10)

δελτίο

49

Οστερ Π.: Το παλάτι του φεγγαριού (Κ.Ι. Τσαούσης, Έ θ ν ο ς , 8/10)

Μελέτες Αλεξανρόπουλος Μ.: Δαίμονες και Δαιμονισμένοι (Δ. Τσατσούλης, Α ντί, 30/9) Ανδρεάδης Γ.: Ο Ηλίθιος του Ντοστογιέφσκι και το Μηδέν της γραφής (Π. Αγιαννίδης, Ν έ α , 4/10) Βελούδης Γ.: Γραμματολογία (Β. Χατζηβασιλείου, Ε λ ε υ θ ε ­ ρ ο τυ π ία , 28/9) Κωστίου Κ.: (Επιμ.) Για τον Σκαρίμπα (Γ.Π. Σαββίδης, Ν έα , 4/10) Πάτσιου Β.: Τα πρόσωπα του παιδιού στην πεζογραφία (Γ. Μπαλούρδος, Ε ξ ό ρ μ η σ η , 2/10) Σουλιώτης Δ.: Αλφαβητάριο για την ποίηση (Δ. Παυλάκου, Α υ γ ά , 25/9) Χρυσάνθης Κ.: Μικρά πορτραίτα Κυπρίων (Α. Χατζηθωμάς, Π νε υ μ α τικ ά Κ ύ π ρ ο ς, 374)

Δοκίμια Ευαγγέλου I.: Αισθητικές απομυθοποιήσεις (Κ. Χρυσάνθης, Π νε υ μ α τικ ά Κ ύ π ρ ο ς, 374) ΜπασαντήςΔ.: Βιβλίο και επικοινωνία (Τ. Παγουλάτος, Α ντί, 30/9) Παζολίνι Π.Π.: Πετρέλαιο (Τ. Δημητρούλια, Α ντί, 30/9) Πιτ Ν.: Η φιλοσοφική λίθιος (Ε. Αρανίτσης, Ε λ ευ θ ε ρ ο τυπ ία , 28/9)

Παιδικά Δικαίου Ε.: Μου μαθαίνετε να χαμογελάω παρακαλώ; (Ε. Σαραντίτη, Ε λ ευ θ ε ρ ο τυπ ία , 5/10) Καλαπανίδας Κ.: Μ’ αλογάκι φτερωτό (Θ. Καραγιάννης, Τ ο Σ κ ο λ είο και το Σπίτι, 372) Νιωτάκη - Κολιού Α.: Ο δικός μας κόσμος (Θ. Καραγιάννης, Τ ο Σ χ ο λ ε ίο κα ι το Σπίτι, 372) Στυλιανός Φ.: Το ημερολόγιο ενός μικρού τρομοκράτη (Β. Κορίδη, Έ ρ ε υ ν α , 44-45) Χρυσάνθης Κ.: 1) Αρέστης 2) Τριανταφυλλένια (Α. Χατζηθω­ μάς, Π νε υ μ α τικ ά Κ ύ π ρ ο ς, 374)

Ιστορία Ε. Γιαννούλη και Αιτωλού Επιστολές. Επιμ.: Τ.Ε. Στεφάνής Παπατριανταφύλλου - Θεοδωρίδη Ν. (Ν.Λ. Φορόπουλος, Δια β ά ζω , 343) Κουτσούκαλης Α.: Η δικτατορία των Ιακωβίνων (Λ.Β. Τζόκας, Έ ρ ε υ ν α , 44/45) Scminck - Gustavus C.: Οι ηπημένοι της Κεφαλονιάς (Γ. Ματζουράνης, Α υ γ ά , 25/9)

Μαρτυρίες Νικολαΐδης L: Τα χρόνια που πέρασαν, τομ. Β' (Δ. Γιάκος, Ε ξ ό ρ μ η σ η , 9/10)

19 β 4 - 1994

3

0

ΧΡΟΝΙΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΥΤΟ ΤΟ ΧΕΙΜΩΝΑ ΑΝΑΖΗΤΗΣΤΕ ΤΑ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΟΝΟΜΑΤΑ: EMERSON · BUTLER · HEADINGTON · HOWTHORNE · ΑΡΣ · ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ · LESAGE · ΣΤΑΜΕΛΟΣ · ΡΑΪΖΗΣ' ΤΟΥΣ ΤΙΤΛΟΥΣ: ΔΟΚΙΜΙΑ · Η ΚΟΙΝΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΜΟΙΡΑ · ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ · ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΕ ΤΑ ΕΦΤΑ ΑΕΤΩΜΑΤΑ • Η ΑΛΒΑΝΙΑ ΚΑΙ Η ΗΠΕΙΡΟΣ · Η ΓΛΩΣΣΑ ΩΣ ΑΞΙΑ · Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ · ΠΑΙΔΕΙΑ, ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑ ‘ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΖΙΛ Μ Π Λ Α Σ · ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ · Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΜΠΑΪΡΟΝ' ΤΙΣ ΣΕΙΡΕΣ: «ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ» · «ORBIS L I T E R S · «ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ» · «I- ρ ΣΤΟΡΙΑ-ΕΡΕΥΝΑ» · «ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ» ·· ΑΝΑΖΗΤΗΣΤΕ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ G U TENBERU

Α

Β Ι Β Λ Ι Α ΓΙΑ Π Α Ι Δ Ι Α

Πάντοτε κοντά στα παιδιά δ εκ ά δ ες νέα βιβλία και χα ρ ού μ ενες τρ υ φ ερές ιστορίες

Κυκλοφορούν:

Κυκλοφορούν:

Γ εωργία Α νεζίνη-Λεράκη Ο ΦΙΦΗΣ ΜΑΘΑΙΝΕΙ... Ελπίδα Θ ωμοποΰλου ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΣΠΑΣΜ ΕΝΟΥ ΚΑΡΕΚΛΟΠΟ ΑΑΡΟΥ

ίΜ

Ί λ ια Χατζηπαναγιώτη ΑΓΑΠΗΤΟ ΜΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΑΚΗ Ντέμπορα Μ ελάνι Κόττερελ ΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ ΠΟΥ ΝΥΣΤΑΖΕ ΠΟΛΥ

Μ ΙΑ Ζ Ω Ν Τ Α Ν Η Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Τ Η Χ Α Ρ Α Τ Η Σ Τ Ρ Υ Φ Ε Ρ Η Σ Η Α ΙΚ ΙΑ Σ εκδό σεις δελφίνι,

Θεμ ιστοκλέους 23-25,106 77 α θη να , ΤΗΛ.: 38 30 955, fa x : 33 03 175

εκδόσεις

ελληνικά γράμματα ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣΤΗΣΛΟΡΕΤΛΣΤΗΣΠΟΝΠΚΙΝΑΣ · ΒΙΒΛΙΟI

Ποιος είδε το πραγματικό δάσος; ταυ AXEL DUWE

Μετάφραση-Διαακενή Ενη Ψάλτη Εικονογράφηση MARLYSBARTON

Το παραμύθι αυτό ακολουθεί την παράδοση των κλασικών παιδικών λογοτε­ χνημάτων που γράφτηκαν για παιδιά και αγαπήθηκαν και από τους μεγάλους. Ακολουθώντας την περιήγηση της Λορε'τας στο δάσος, στον αέρα, στην έρημο, ο αναγνώστης σύντομα ανακαλύπτει πως τα προβλήματα που η ποντικίνα αντι­ μετωπίζει στο παραμύθι αφορούν τα προβλήματα της δικής του πραγματικό­ τητας. Ταυτόχρονα η τρυφερή προσέγγιση των προβλημάτων μέσα από τις ιστορίες του βιβλίου, τα διαφοροποιεί από εκείνα του κόσμου των ενηλίκων. Το βιβλίο συνοδεύεται από μια κασέτα με τραγούδια που θα διασκεδάσει αλλά και θα βοηθήσει τα μικρότερα παιδιά στην κατανόηση των εννοιών του. ΕΛΛΗΝΙΚΑ

J

ΡΑΜΜΑΤΑ

Βιβλιοπωλείο: Γ. Γεννάδιού; 10678-Αθήνα, Τηλ.: 3817826,3806661 Εκδόσεις: Ακαδημίας 88,10678 - Αθήνα, Τηλ.: 3302415, Fax: 3836658

c x J t-

Θεωρία και Κριτική της Παιδικής Λογοτεχνίας Η Ελληνική Παιδική Λογοτεχνία γνώρισε τα τελευταία είκοσι χρόνια μια πρωτόγνωρη άνθιση, φαινόμενο που συνδέεται άμεσα με τις κοινωνικές και πολιτιστικές ιδεολογικές συ­ ντεταγμένες της Μεταπολίτευσης. Σχετικά πρόσφατα, όμως, η εννοιολογική της «ταυτότη­ τα» δέχεται μια γόνιμη και δημιουργική αμφισβήτηση, ιδίως στα σημεία της διεύρυνσης της έννοιας και του περιεχομένου της. Φαίνεται ότι η θεωρητική (και βιαστική), ίσως, προσέγγιση με βάση την κλασική διχοτομία μορφής - περιεχομένου αδυνατεί να περιγράφει ικανοποιητικά το σύγχρονο πρόσωπό της και λειτουργεί περιοριστικά και απομονωτικά. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι σήμερα η Παιδική Λογοτεχνία εντάσσει στην ευρύτερη περιοχή της ένα μεγάλο μέρος της προφορι­ κής Λογοτεχνίας, της ελάσσονος Λογοτεχνίας και της σύγχρονης Λογοτεχνικής παραγωγής που είναι πράγματα ετερόκλητα και διαφορετικά. Κάτω από την πίεση της ολοένα αυξανόμενης λογοτεχνικής παραγωγής για παιδιά και της διευρυνόμενης θεματολογίας, νεότεροι ερευνητές συγκλίνουν στην ανάγκη πολυεπιστημονικής προσέγγισης της Παιδικής Λογοτεχνίας. Η Γλωσσολογία, η Ιστορία, η Κοινωνιολογία, η Ψυχολογία και η θεωρία της Λογοτεχνίας μπορούν να ανοίξουν και να οριοθετήσουν τα πλαίσια μιας νέας συζήτησης γύρω από το νέο πρόσωπο της Παιδικής Λογοτεχνίας. Σίτο αφιέρωμα αυτό συνυπάρχουν παλιές και νέες θεωρήσεις της Παιδικής Λογοτεχνίας διαφυλάττοντας τα δύο κύρια συστατικά του όρου, τη λογοτεχνία και το παιδί.

Επιμέλεια αφιερώματος: Μένη Κανατσοΰλη - Ανδρέας Καρακίτσιος

Το αφιέρωμα «θεωρία και Κριτική τη; Παιδική; Λογοτεχνία;» έγινε με την ενίσχυση του ΥΠΠΟ στα πλαίσια των εκδηλώσεων «Μ’ένα βιβλίο πετάω»

54

αφ ιέρω μα-----------------

Β.Δ. Αναγνωστόπουλος

Πορείατης ελληνικής παιδιχής λογοτεχνίας

1.

Ο

Οι πρώτες ρίζες

ι πρώτες ρίζες της ελληνικής παιδικής λογοτε­ χνίας χάνονται στα βάθη της αρχαιότητας και ό,τι μπορεί να κατανοηθεί ως παιδική λογοτε­ χνία κατά τους αρχαίους ελληνικούς, ρωμαϊ­ κούς και βυζαντινούς χρόνους και ως τις πρώ­ τες δεκαετίες του ΙΘ" αι., μπορεί να διακριθεί σε προφορική και γραπτή παράδοση.

1.1. Στην προφορική παράδοση υπάγονται τα λαϊκά παραμύθια, οι μύθοι και τα παιδικά τραγούδια που γεννιούνται από τα ίδια τα παιδιά ή από το λαό. Αγαπητά ακούσματα φαίνεται ότι υπήρξαν οι μύθοι του Αισώπου, κομμάτια ηρωικά από τα ομηρικά έ­ πη, αφηγήσεις ηρωικές για τους Ακρίτες των βυζα­ ντινών χρόνων. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας (1493-1821) η λαϊκή μούσα πλούτισε την παιδική

ποίηση με νανουρίσματα, ταχταρίσματα, λυρικά στιχάκια, λαϊκά παιχνιδάκια, λαχνίσματα κ.ά. Αυτά τα λαϊκά ποιητικά δημιουργήματα είναι και οι πρώτες αρχές της παιδικής ποίησης.

1.2. Γραπτή παράδοση. Αγαπητά αναγνώσματα των παιδιών κατά την αρχαιότητα ήταν ποιήματα με πε­ ριεχόμενο ηρωικό ή κωμικό (ομηρικά έπη, Βατραχομυομαχία, Γαλεομαχία, Μαργίτης κ.ά.) καθώς και οι αισώπειοι μύθοι. Στη βυζαντινή εποχή τα κύ­ ρια αναγνώσματα ήταν η Αγία Γραφή, οι θρησκευ­ τικοί ύμνοι, τα συναξάρια και, αργότερα, οι έμμε­ τρες μυθιστορίες (Πουλολόγος, η Γαδάρου φυλλάδα κ.ά.). Κατά την Τουρκοκρατία για τα Ελληνό­ πουλα δεν υπήρχε κανένα έντυπο και τα μόνα βι­ βλία που μπορούσαν να προσεγγίσουν ήταν τα εκ­ κλησιαστικά, το Ψαλτήρι και το Οκτωήχι. Και είναι

αφιερωμα 55 φυσικό πως ό,τι γράφεται και κυκλοφορεί κρυφά, κυρίως θούρια (Ρήγας, Μαρτελάος κ.ά.), φτάνει oca παιδιά μόνο ως απόηχος. Κατά το Β' ήμισυ του ΙΗ' αι. oca ελληνικά τυπογραφεία των παροικιών της Ευρώπης τυπώνονται παιδικά βιβλία που προω­ θούνται στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Είναι κυ­ ρίως μεταφράσεις έργων που ανήκουν σε Ευρωπαί­ ους συγγραφείς, όπως Fenelon, Ε. Kampe, Me De Beaumont κ.ά. Ενωρίς δηλαδή, κατά την πρώιμη αυ­ τή περίοδο, η ελληνική παιδική λογοτεχνία ήρθε σε επαφή με τη ευρωπαϊκή διανόηση και δέ­ χτηκε την επίδραση του ευρω­ παϊκού διαφωτισμού. Πριν από το Εικοσιένα ελάχιστα είναι τα πρωτότυπα ελληνικά παιδικά βιβλία, όπως “Το ελληνικόν πάνθεον” (1801)κ.ά.

2.

Η Παιδική λογοτεχνία κατά τον 10' αι.

2.1. Το παιδικό βιβλίο ιός το 1858. Τα πρώτα κείμενα (διη­ γήσεις, ποιήματα, χρηστομά­ θειες) που δίνονται στα παιδιά την εποχή αυτή είναι πρωτότυ­ πα ή μεταφρασμένα και γραμ­ μένα όλα στην καθαρεύουσα και κάποτε στην αρχαΐζουσα. Πρωτεργάτες της προβολής του παιδικού αναγνώσματος είναι ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (1809-1892), ο Ηλίας Τανταλίδης (1818-1876) και ο Αλέξαν­ δρος Κατακουξηνός (18241892). Το 1836 κυκλοφορεί και το πριότο παιδικό περιοδικό, η «Παιδική Αποθήκη».

2.2. Αφετηρία της παιδικής λο­ γοτεχνίας. Το έργο που οριοθε­ τεί την αφετηρία του παιδικού βιβλίου στην Ελλάδα είναι ο «Γεροστάθης ή Αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας», το 1858, του Λέοντα Μελά (1812-1879). Ο «Γεροστάθης» μαζί με την «Ελληνι­ κή Χρηστομάθεια» του Ραγκαβή οριοθετούν και τα πλαίσια, διδακτικά και αισθητικά, μέσα στα οποία κινήθηκε το παιδικό βιβλίο καθ’όλη τη διάρκεια του ΙΘ1αι. Κατά το δεύτερο ήμισυ του ΙΘ1αι. εντείνονται οι αγώνες γύρω από τα γλωσσικά, αισθητικά και εκ-

παιδευτικά ζητήματα. Και ασφαλώς τότε ωφελήθη­ κε η παιδική λογοτεχνία. Ανάμεσα όμως στα παιδι­ κά περιοδικά που κυκλοφορούν (η Εφημερίς των Παίδων, η Παιδική Εφημερίς του Μαρκουίζσυ κ.ά.) εκείνο που σημειώνει σταθμό στα παιδικά Γράμμα­ τα είναι η «Διάπλασις των Παίδων» (1879) του Ν. Παπαδόπουλου και με αρχισυντάκτη τον Γρηγόριο Ξενόπουλο (1868-1952), που θεωρείται στυλοβάτης και θεμελιωτής της παιδικής λογοτεχνίας. Η «Διάπλασις των Παίδων» επηρέασε σε μεγάλο βαθμό στα 70 και πλέον χρόνια της κυκλοφορίας της την πορεία της παδικής λο­ γοτεχνίας και συσπείρωσε γύ­ ρω της συγγραφείς, όπως Αριστ. Κουρτίδης, Δημ. Καμπούρογλους, I. Πολέμης, Γ. Σουρής, Γ. Δροσίνης, Κωστής Παλαμάς, Γ. Βιζυηνός, Αγγ. Βλά­ χος, Αλέξ. Πάλλης, Μιχ. Δ. Στασινόπουλος, Τέλλος Άγρας, Πέτρος Χάρης, Γεωργία Ταρ­ σούλη κ.ά., οι οποίοι με το κύ­ ρος και την προσφορά τους στήριξαν και πρόβαλαν το παι­ δικό λογοτέχνημα.

2.3. Δημιουργία παράδοσης. Μεταξύ των πρώ­ των που προώθησαν την ποίη­ ση σε καλλιτεχνικότερους χώ­ ρους είναι ο Γεώργιος Βιζυη­ νός (1848-1896) με τη συλλογή «Παιδικά Τραγούδια» (18771884), ο Δημήτριος Καμπούρογλους (“Μύθοι και διάλογοι προς χρήσιν των ανήβων”, 1881) και ο Αλέξανδρος Πάλ­ λης (1851-1935), που με τη συλ­ λογή του «Τραγουδάκια για παιδιά» (1889) έδωσε χαρωπό φως στην παιδική ποίηση. Πολ­ λοί, άλλωστε, δόκιμοι ποιητές δημοσιεύουν ποιήματα για παι­ διά στα περιοδικά της εποχής και είναι εντυπωσιακό ότι άρχισαν και κυκλοφο­ ρούν Ανθολογίες παιδικών ποιημάτων για σχολική, κυρίως, χρήση. Στο ίδιο χρονικό διάστημα κάνει τα πρώτα βήμα­ τα και η πεζογραφία, πρωτότυπη και μεταφρασμέ­ νη. Η πρωτότυπη παραγωγή περιλαμβάνει διηγήμα­ τα, ποικίλα αφηγήματα, θεατρικά, παραμύθια, όπως τα δηγήματα «Ο Τρομάρας» του Βιζυηνού, «Ο Πυρ-

56 αφ ιέρω μα----------------------------------πολητής» του Κουρτίδη και σε βιβλία «Παιδικοί διάλογοι», «Παιδικά διηγήματα» κ.ά.του Κουρτίδη, επίσης, που συνέβαλε στη στερέωση του παιδικού λογοτεχνήματος. Στη Διάπλαση των Παίδων, εξάλ­ λου, δημοσιεύεται το πρώτο παιδικό μυθιστόρημα, η «Αδελφουλα μου» (1891) του Ξενόπουλου. Παράλ­ ληλα μεταφράζονται ή διασκευάζονται έργα από τη διεθνή παιδική λογοτεχνία. Τα έργα ανήκουν σε γνωστούς κλασικούς συγγραφείς, κυρίως Γάλλους και Άγγλους, όπως Ιούλιος Βερν, Κ. Ντίκενς, Μ. Τουαίν, X. Στόου κ.ά. Γενικά περί το τέλος του ΙΘ' αι. φαίνεται ότι η ελ­ ληνική παιδική λογοτεχνία αρχίζει να συνειδητο­ ποιεί τον ευεργετικό της ρόλο και δημιουργείται μια λογοτεχνική παράδοση, που διευρύνεται και αξιοποιείται μέσα στην πρώτη εικοσαετία του Κ' αιώνα.

3.

Η παιδική λογοτεχνία κατά τον Κ' αι.

3.1. Η πρώτη εικοσαετία. Τα εθνικά και διεθνή γε­ γονότα εκείνης της εποχής (Α1Παγκόσμιος πόλε­ μος, οι Βαλκανικοί πόλεμοι, ο διχασμός, η Μικρα­ σιατική καταστροφή κ.ά.) καθώς και οι αγώνες για τη γλώσσα και την εκπαίδευση επηρέασαν βαθύτα­ τα την ελληνική ιστορία και παιδεία. Τότε ή*Πηνε­ λόπη Δέλτα (1874-1941) με τα έργα της (Για την πα­ τρίδα, 1909, Παραμύθι χωρίς όνο­ μα, 1910, Τον καιρό του Βουλγαροκτόνσυ, 1911) επιβάλλει το παιδικό λογοτέχνημα ως αυτοτελές λογοτε­ χνικό γεγονός και αναδεικνύεται πρωτοπόρος του ιστορικού μυθι­ στορήματος. Την ακολουθούν η Ιουλία Δραγούμη (1885-1937) και η Αρσινόη Παπαδοπούλου (18531943), δημιουργώντας παράδοση στο χώρο συγγραφής παιδικών βι­ βλίων από γυναίκες. Εκτός από τη διηγηματογραφία η ποιητική και θεατρική παραγωγή είναι περιορισμένη. Ωστόσο όμως κυκλοφορούν ορισμένες ποιητικές συλλογές ή Ανθολογίες, όπως του Γ. Καμπούρογλσυ, Αριστ. Κουρτίδη, της Πολυξ. Μελανδινού, του Λέων. Μαρουλή, του Ιωάννου Λαΐσυ, του I. Πολέμη κ.ά. Κυκλοφορούν επί­ σης και Ανθολογίες παιδικών τραγσυδιών, όπως ταυ Κλεόβουλου Αρτεμίδου, του Α. Γ. Αργυρόπουλου κ.ά. Το παιδικό βιβλίο ενισχύθηκε με

την πρωτοβουλία του Εκπαιδευτικού Ομίλου (1910) να εκδώσει μια σειρά από «Βιβλία για τα Ελληνό­ πουλα γραμμένα στη γλώσσα τους». Αλλά σταθμός στα παιδικά Γράμματα είναι το βιβλίο τα «Ψηλά Βουνά» (1918), ένα λογοτεχνικό Αναγνωστικό για την Γ' Δημοτικού. Γράφτηκε ουσιαστικά από τον Ζαχαρία Παπαντωνίου και εκφράζει στην πράξη τις νέες γλωσσικές, αισθητικές και εκπαιδευτικές α­ ντιλήψεις της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης του 1917. Επίσης νέα πνοή στην παιδική ποίηση δίνει η ποιητική συλλογή του Παπαντωνίου «Τα χελιδόνια» (1920). Πολλά, εξάλλου, πρόσφεραν στη στήριξη του παιδικού βιβλίου ο «Σύλλογος προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων» και ο «Σύλλογος προς διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων»» Γενικά μέσα στην πρώτη εικοσαετία του Κ' αι. ε­ δραιώνεται η παδική λογοτεχνία και καθορίζονται κατευθύνσεις που επηρέασαν την κατοπινή παρα­ γωγή.

3.2. Ο μεσοπόλεμος (1920-1940). Χωρίς να παραμελούνται τα άλλα είδη της παιδικής λογοτεχνίας δί­ νεται ξεχωριστή προσοχή στα πραγματογνωστικά αφηγήματα και διηγήματα, το θέατρο και το παρα­ μύθι. Τα πραγματογνωστικά αφηγήματα (φυσιογνωστικά, πατριδογνωστικά, βιβλία γνώσεων) καλύ-

πτουν τις γνωστικές ανάγκες των παιδιών. Πολλά βρίσκουμε στην Παιδική Βιβλιοθήκη Δημητράκου, στη σειρά Πράσινα Βιβλία, αλλά και αυτοτελή βι­ βλία των Μ. Παπαμαΰρου, Στέφ. Γρανίτσα, του Στύπα, του Κ. Χωρικού, της Αθηνάς Βλάχου κ.ά. Μεγά­ λος αριθμός συγγραφέων ασχολείται με το διήγημα, κυρίως, ιστορικού, κοινωνικού και ηθογραφικού περιεχομένου, όπως Κ. Αλεξάνδρου, Δ. Βογασλής, Ειρήνη Γαλανού, Μιχ. Ζηκάκης, Ελένη Ζούζουλα, Γαλ. Καζαντζάκη, Ε. Καραθάνου, Μαρία Μομφεράτου, Μαρία Φωκά, Π. Πικρός κ.ά. Στο μεσοπόλεμο ενισχύεται και εδραιώνεται στην Ελλάδα το παιδικό θέατρο. Ενωρίτερα, βιβλία με θέατρο για παιδιά είχαν δώσει ο Αριστ. Κουρτίδης, ο Γρηγ. Ξενόπουλος και ο Δημ. Καμπούρογλους. Σημαντικά γεγονότα που προώθησαν το θέα­ τρο είναι δύο:.Η ίδρυση «Θεατρικού Οργανισμού Παιδικού Θεάτρου», το 1931, από την Ευφροσύνη Λόντου - Δημητρακοπούλου και η ίδρυση της «Σχο­ λής Παιδικού Θεάτρου», το 1932, από την Αντιγόνη Μεταξά, που το 1933 ίδρυσε «Το Θέατρο του παι­ διού». Οι παραστάσεις και των δύο θεατρικών σκη­ νών κράτησαν ως το 1941. Παράλληλα λειτούργη­ σαν και άλλες παιδικές Σκηνές, όπως «Το θεατράκι μας», ο «Ερασιτεχνικός Θεατρικός Ομιλος» του Γ. Βλέσσα, τα «Κέντρα Παιδικής Χαράς» του Δήμου Αθηναίων καθώς και στην επαρχία (Βόλο, Καρδί­ τσα, κ.ά.). Είναι εντυπωσιακός ο αριθμός συγγραφέων που γράφουν θέατρο για παιδιά· μεταξύ αυτών οι Βασ. Αθανασούλα, Αθηνά Γερμανού - Ρουσάκη, Ε. Γούβαλης, Ξανθίππη Καλοστύπη, Τάκης Κλεισιούνης, Αν. Παναυλής, Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, Π. Χάρης, Α.Ι. Ράλλης, Βασίλης Ρώτας, Στ. Σπεράντσας, Γ. Τσουκαλάς, Β. Φρέρης κ.ά. Το παραμύθι και, γενικά, το παραδοσιακό υλικό είλκυσαν την προσοχή πολλών επιστημόνων, συγ­ γραφέων και εκπαιδευτικών, ήδη, από τα μέσα του περασμένου αιώνα. Στο μεσοπόλεμο δεν έχουμε μό­ νο συλλεκτική δραστηριότητα αλλά και πρωτότυπη παραγωγή. Με τη συγγραφή ή τη διασκευή παραμυ­ θιών ασχολούνται πάρα πολλοί’ μεταξύ αυτών οι Ευδοκία Αθανασούλα, Αλεξάνδρα Δέλτα, Α. Με­ λαχρινός, Κ. Βάρναλης, Μαριάνθη Καμπούρογλου, Τάκης Κόντος, Γ. Μέγας, Γ. Περιαλίτης κ.ά. Παράλληλα καλλιεργούνται και τα άλλα είδη της λογοτεχνίας, όχι όμως στον ίδιο βαθμό. Κυκλοφο­ ρούν συλλογές και Ανθολογίες ποιητικές (Π. Καλο­ γερικού, Μυρτιώτισσα κ.ά.), λίγα μυθιστορήματα (I. Μπουκουβάλα, Στρ. Μυριβήλης, Π. Πικρός κ.ά.) και μεταφράσεις από την παγκόσμια παιδική λογο­ τεχνία. Γενικά, το παιδικό βιβλίο στην περίοδο του με­

-----------------------------------αφιέρωμα 57 σοπολέμου γνώρισε την πρώτη του άνθηση, η οποία όμως έσβησε με τον Β' παγκόσμιο πόλεμο.

3.3. Μεταπολεμική περίοδος (1945-1990). Στην πε­ ρίοδο της Κατοχής (1941-1944) η κίνηση του παιδι­ κού βιβλίου είναι ελάχιστη και μόνο μετά το 1945, μέσα στο κλίμα της εθνικής ανασυγκρότησης, παρατηρείται στροφή προς το παδικό ανάγνωσμα. Η με­ ταπολεμική παιδική λογοτεχνία μπορεί να διαιρε­ θεί σε τρεις περιόδους: α. Εποχή των αναζητήσεων (1945-1958). Στα αμέ­ σως μεταπολεμικά χρόνια παρατηρούνται δύο αντί­ μαχα ρεύματα: οι φυγόκεντρες δυνάμεις (κόμικς, κλασικά εικονογραφημένα, λαϊκές εκδόσεις, παραλογοτεχνία) και ο ελληνοκεντρισμός, προσπάθεια να δοθούν στα Ελληνόπουλα βιβλία ελληνικά πα­

ράλληλα με τις μεταφράσεις ξένων έργων. Η προ­ σπάθεια αυτή ενισχύεται από τις εκδόσεις «Οι φίλοι του Βιβλίου» (1945-1957), τη «Νεοελληνική Βιβλιο­ θήκη» με την «Παιδική Βιβλιοθήκη», που ιδρύει και διευθύνει ο Μαν. Τριανταφυλλίδης, τις εκδόσεις «Ν. Αλικιώτη» (1947-1960), που με τη διεύθυνση της Αντιγόνης Μεταξά εκδίδουν πάνω από 200 τίτλους βιβλίων, και άλλους εκδοτικούς οίκους (Εστία, Σιδέρης, Δημητράκος, Αστήρ, Άγκυρα, Ατλαντίς κ.ά.). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, άλλωστε, έδειξαν και οι θρησκευτικές οργανώσεις και κυρίως η Αδελφό­ της Θεολόγων Η ΖΩΗ. Παράλληλα κυκλοφορούν πολλά παιδικά περιοδικά (Η Διάπλασις των Παίδων, ο Παιδικός Κόσμος, Το Ελληνόπουλο, Η Ζωή του Παιδιού κ.ά.). Από θεματολογική πλευρά η παιδική λογοτεχνία εκμεταλλεύεται τα παραδοσιακά θέματα, όπως οι­ κογένεια, σχολείο, πατρίδα, θρησκεία, φύση, αλλά

58 αφιέρωμα και νέα θέματα, όπως ο Αλβανικός πόλεμος, η Κα­ τοχή, ο Κυπριακός Αγώνας, η συνεταιριστική ιδέα, το διάστημα. Στη δεκαετία του ’50 παρατηρείται έξαρση του παραμυθιού και της θεατρικής παραγωγής. Τα πα­ ραμύθια που κυκλοφόρησαν αυτή την περίοδο ξε­ περνούν τις 6.000 και βιβλία με παραμύθια πάνω α­ πό 300. Οι συγγραφείς που ασχολούνται με το πα­ ραμύθι υπερβαίνουν τους 80 και μεταξύ αυτών οι Μ. Αλοΐζου, Μ. Βρυάκου, Γ. Δεληγιάννη - Αναστασιάδη, Τασία Καλογρίδου, Πην. Μαξίμου, Αντ. Μεταξά, Πιπ. Τσιμικάλη κ.ά. Μεγάλος είναι επίσης ο α­ ριθμός βιβλίων με διηγήματα, αφηγήματα και απλές ιστορίες. Τα βιβλία με θεατρικά (δράματα, κωμω­ δίες κ.λπ.) εγγίξσυν τα 300 και οι συγγραφείς τους φτάνουν τους 140. Το παιδικό θέατρο καλύπτει κυ­ ρίως ανάγκες σχολικές. Η παραγωγή σε ποίηση και μυθιστόρημα είναι περιορισμένη. Σημειωτέον τα μεταφρασμένα μυθιστορήματα είναι πενταπλάσια των ελληνικών. Γενικά στην περίοδο της αναζήτησης επικρατούν τα ρεύματα: στροφή προς το λαϊκό πολιτισμό και την παράδοση· στροφή προς τα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα της νεότερης εθνικής ιστορίας· κύμα μετα­ φράσεων και διασκευών ξένων έργων έξαρση του θρησκευτικού βιβλίου· εντυπωσιακή θεατρική πα­ ραγωγή. β. Φάση της συνειδητοποίησης (1958-1969). Από το 1958 αρχίζει η δράση της Γυναικείας Λογοτεχνι­ κής Συντροφιάς, γεγονός που αποτελεί την αφετη­ ρία μιας νέας εποχής για το παιδικό βιβλίο. Επί 35 χρόνια, έως σήμερα, προκηρύσσει ετήσια πανελήνια βραβεία για τη συγγραφή παιδικών βιβλίων ζη­ τώντας «τα έργα να κινούνται μέσα στην ελληνική πραγματικότητα». Άλλοι παράγοντες που επηρέα­ σαν την εξέλιξη της παιδικής λογοτεχνίας είναι τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα αυτής της περιό­ δου, όπως η αλλαγή του πολιτικού σκηνικού με την άνοδο στην εξουσία της Ένωσης Κέντρου, η εκπαι­ δευτική μεταρρύθμιση του 1964, το μεταναστευτικό ρεύμα προς τη Δ. Ευρώπη, η δικτατορία του 1967 κ.ά. Οι συγγραφείς της δεκαετίας του ’60 μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες: α) όσοι συνεχίζουν τη λογοτεχνική τους παραγωγή που είχαν αρχίσει την προηγούμενη δεκαετία ή και ενωρίτερα και β) όσοι, κυρίως νέοι, αναδείχτηκαν με τους διαγωνι­ σμούς της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς ή ασχολούνται με το παιδικό βιβλίο ανεξάρτητοι. Το είδος που καλλιεργείται περισσότερο είναι το αφήγημα με ιστορικό, κοινωνικό, θρησκευτικό και φυσιολατρικό περιεχόμενο. Ακολουθούν οι ιστο­

ρίες και οι βιογραφίες ένδοξων ανδρών της ιστο­ ρίας και της επιστήμης. Παράλληλα ενισχύονται η παιδική ποίηση και το θέατρο. Ιδιαίτερα όμως καλ­ λιεργείται το μυθιστόρημα, κυρίως το ιστορικό. Ου­ σιαστικά η παιδική μυθιστοριογραφία εδραιώνεται μέσα στη δεκαετία του ’60 με συγγραφείς, των οποί­ ων η λογοτεχνική παρουσία είναι αδιαμφισβήτητη ώς σήμερα, όπως οι Γ. Δεληγιάννη - Αναστασιάδη, Γεωργία Ταρσούλη, Ελένη Βαλαβάνη, Αγγελική Βαρελλά, Αλκής Τροπαιάτης, Δημήτρης Γιάκος, Αλκή Γουλιμή, Αλκή Ζέη, Τάκης Λάππας, Ζωρζ Σαρή, Γαλάτεια Γρηγοριάδου - Σουρέλη, Καλλιόπη Σφαέλλσυ κ.ά. γ. Η εικοσαετία 1970-1990. Η άνθηση της παιδικής λογοτεχνίας παρατηρείται μέσα στη δεκαετία του 1970 και συνεχίζεται. Το κυριότερο αίτιο είναι η ί­ δρυση του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλί­ ου, το 1969, γεγονός που οριοθετεί και τον τελευ­ ταίο σταθμό. Ο «Κύκλος», ως εθνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ, συνέδεσε το ελληνικό βιβλίο με τις διεθνείς δραστηριότητες και συμβάλλει ουσιαστικά στην προώθηση του παιδικού βιβλίου. Η σύγχρονη παιδική λογοτεχνία είναι απαλλαγ­ μένη από το διδακτισμό, έχει αποκτήσει ρεαλιστικό­ τερη όραση και γραφή και θεματολογικά συνεχώς διευρύνεται. Πηγές έμπνευσης είναι κυρίως τα κοι­ νωνικά και πολιτικά γεγονότα της πρόσφατης ιστο­ ρίας και τα σύγχρονα παγκόσμια προβλήματα, ό­ πως τεχνολογία, διάστημα, φυσικό περιβάλλον, μο­ ναξιά, διαζύγιο κ.λπ. Έξαρση εκδοτική παρουσιάζουν τα σύγχρονα πα­ ραμύθια και οι Μικρές Ιστορίες. Ακολουθεί η διηγηματογραφία και σε μεγάλο βαθμό η μυθιστοριο­ γραφία. Το μυθιστόρημα υπηρετείται με επιτυχία α­ πό τη γενιά της δεκαετίας του ’70: Μαρούλα Κλιάφα, Νίτσα Τζώρτζογλου, Φράνση Σταθάτου, Λότη Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου, Γιολάντα Πατεράκη, Άννα Σαφιλίου, Ι.Δ. Ιωαννίδη, Κίρα Σίνου, Αντώνη Δελώνη, Ζωή Κανάβα, Νένα Πάτρα, Σούλα Ροδοπούλου, Ελ. Σαραντίτη - Παναγιώτσυ κ.ά. Στη δεκαετία του ’80 ανήκουν οι: Μάνος Κοντο­ λέων, Βούλα Μάστορη, Αυγή Παπάκου - Λάγου, Λίτσα Ψαραύτη, Αθηνά Παπαδάκη, Βασίλης Χατζηβασιλείου, Άννα Γκέρτσου - Σαρή, Γιάννης Μπάρτζης και άλλοι νεότεροι που εμφανίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του ’80 ή αρχές της δεκαε­ τίας του ’90. Η παιδική ποίηση μετά το ’70 παρουσίασε τάσεις για ανανέωση θεματολογική και μορφολογική και εντελώς σχηματικά οι ποιητές μπορούν να διακριθούν σε παραδοσιακούς (Γιώργης Κρόκος, Παύλος Κριναίος, Βασίλης Χαρωνίτης, Διονύσιος Τροβάς,

Βασίλης Ρωτάς, X. Σακελλαρίου κ.ά.), σε εξπρεσιονιστε'ς (Ρένα Καρθαίου, Δημήτρης Μανθόπουλος, Θέτη Χορτιάτη, Ντίνα Χατζηνικολάου κ.ά.) και σε νεοτερικσυς (Χρ. Σαμίου - Σκανδάμη, Άλκηστις Κοντογιάννη, Διάνα Αρανίτου, Ζέιρη Δαράκη, Φώντας Λάδης, Γιώργος Μαρίνος κ.ά.). Το σύγχρονο παιδικό θέατρο εμπλουτίζεται σε θέματα και τρόπους έκφρασης. Δε γράφεται για να ικανοποιήσει, όπως παλαιότερα, σχολικές ανάγκες αλλά για να προσφέρει ψυχαγωγία και αισθητική α­ γωγή στα παιδιά. Και είναι εντυπωσιακό ότι σήμε­ ρα, στην Αθήνα μόνο, λειτουργούν ερασιτεχνικά η επαγγελματικά πάνω από 70 παιδικές σκηνές θεά­ τρου και οι συγγραφείς είναι αρκετές δεκάδες, με­ ταξύ των οποίων οι Δη μ. Φερούσης, Μ. Γουμενοπούλου, Δ. Ποταμίτης, Γιάννης Νεγρεπόντης, Γιάν­ νης Ξανθούλης, Γιολάντα Πατεράκη, Ζωρζ Σαρή, Ζωή Βαλάση, Σοφία Γιαλουράκη, Ευγένιος Τριβιζάς κ.ά. Παράλληλα κυκλοφορούν και αρκετές Ανθολο­ γίες με ποιήματα, με παιδικά τραγούδια, με διηγή­ ματα. Το σύγχρονο παιδικό βιβλίο έχει βελτιώσει ση­ μαντικά την αισθητική του εμφάνιση, εκτύπωση και εικονογράφηση. Με την εικονογράφηση σήμερα α­ σχολούνται αρκετές δεκάδες καλλιτεχνών με αξιό­ λογα, τις περισσότερες φορές, αποτελέσματα, όπως

-------------------------- :-------- αφιέρωμα 5 9 οι Διον. Βαλάσης, Πέτρος Ζαμπέλης, Μαρία Βουδούρογλσυ, Αλέξης Κυριτσόπουλος, Σοφία Ζαραμπούκα, Αντ. Καλαμάρα, Άρτεμις Νικολαΐδου, Τζώρτζης Παρμενίδης κ.ά. Η κριτική και μελέτη του παιδικού βιβλίου εμφα­ νίζονται μέσα στη δεκαετία του 70, αλλά μετά το ’80 γίνονται συστηματικές μελέτες. Σ’ αυτές τις προ­ σπάθειες εντάσσεται και το περιοδικό «ΔΙΑΔΡΟ­ ΜΕΣ στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά και νέ­ ους», ήδη από το 1986, που προσφέρει ανά τρίμηνο διαρκή ενημέρωση σε γονείς, εκπαιδευτικούς, σπουδαστές κ.λπ. και καταγράφει την κίνηση του παιδικού βιβλίου στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Παράλληλα κυκλοφορούν σε ετήσια βάση (από το 1986) η «Επιθεώρηση παδικής λογοτεχνίας», Οδη­ γοί παιδικού βιβλίου κ.ά. Ωστόσο η παιδική λογοτε­ χνία αναμένει πολλά από τα Παιδαγωγικά Τμήματα των Πανεπιστημίων, όπου διδάσκεται ως αυτόνομο μάθημα. Γενικά η παιδική λογοτεχνία σήμερα στην Ελλά­ δα παρουσιάζεται ώριμη και ικανή για να προετοι­ μάσει το παιδί να δεχτεί και να αντιμετωπίσει το σύγχρονο κόσμο, τον γεμάτο βία, σκληρότητα και ευδαιμονισμό καλλιεργώντας του παράλληλα την πίστη στη ζωή, την αγάπη στο Καλό, το Ωραίο, το Δί­ καιο και την Ειρήνη, πανάρχαια ιδανικά του Ελλη­ νισμού.

ΙΙηγές:

Αναγνωστόπουλλος Β.Δ., Τάσεις και εξελίξεις της παιδικής λογοτεχνίας κατά τη δεκαετία 19701980, Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1993. Αναγνωστόπουλος Β.Δ., Η ελληνική παιδική λογο­ τεχνία κατά τη μεταπολεμική περίοδο (19451958), Κασταντιώτης, Αθήνα 1991. Γιάκος Δημ., Ιστορία της ελληνικής παιδικής λογοτε­ χνίας από τον ΙΘ'αι. έως σήμερα, Παπαδήμας, Αθήνα 1990. Δελώνης Αντώνης, Ελληνική παιδική λογοτεχνία α­ πό τις πρώτες ρίζες μέχρι σήμερα (1835-1985), Ηράκλειτος, Αθήνα 1990. Κοντράρου Νινέτα, Νεοελληνική παιδική λογοτε­ χνία, Εστία, Αθήνα 1978. Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου Λότη, Η παιδική λο­ γοτεχνία στην εποχή μας, Καστανιώτης, Αθήνα 1990. Σακελλαρίου Χάρης, Ιστορία της παιδικής λογοτε­ χνίας, Φιλιππότης, Αθήνα 1991. Χαραλαμπόπουλος Βασ., Το παιδικό και το εφηβι­ κό βιβλίο, ΧΕΕΛ, Αθήνα 1976.

60

αφ ιέρω μ α------

Μ. Κανατσοΰλη

Περί θεωρίας και κριτικής της παιδικής λογοτεχνίας

άθε νεοεμφανιζόμενη περιοχή της επιστη­ μονικής έρευνας είναι φυσικό να γεννά θε­ μελιώδεις απορίες ή ευνόητα να δημιουργεί συγχύσεις, μέχρι να αποσαφηνισθεί το πρό­ σωπό της και να οριοθετηθεί το πεδίο των ενδιαφερόντων της. Η μελέτη της Παιδικής Λογοτεχνίας ξεκίνησε πολύ πρόσφατα στην Ελλάδα. Η μέχρι τώρα στενή σύνδεσή της με την Παιδαγωγική περιόρισε σημαντικά την ακτίνα των ερευνητικών της αναζητήσεων και συσχετισμών, ε­ νώ η ετερόκλητη προέλευση των μελετητών - κυ­ ρίως των εμπειρικών, αλλά όχι μόνο - που τη θερά­ πευαν ή τη θεραπεύουν, ανέδειξε ποικίλες, αλλά ως ένα βαθμό ανεξέλεγκτες ή βιαστικές προσεγγίσεις. Η συζήτηση πρέπει να αρχίσει ή να ξαναρχίσει,

αρχής γενομένης από το εννοιολογικό περιεχόμενο του όρου: Τι είναι Παιδική Λογοτεχνία; Είναι δια­ φορετική από τη λογοτεχνία των ενηλίκων και βάσε ι ποιων κριτηρίων; Ο όρος «παιδική» υποδηλώνει μή­ πως μια ποιοτική αποτίμηση του περιεχομένου της ή υπάρχουν ουσιαστικές οντολογικές διαφορές μετα­ ξύ των δύο λογοτεχνιών; Μήπως πρέπει να μας απα­ σχολήσει εκ νέου η άποψη ότι η λογοτεχνία, στο βαθμό που προϋποθέτει ένα μυημένο αναγνώστη γνώστη της λογοτεχνικής χρήσης της γλώσσας και των πολιτισμικών συμφραζομένων του λογοτεχνι­ κού κειμένου -, αποκλείεται εκ των προτέρων από το παιδί;' Το πέρασμα της μελέτης της Παιδικής Λο­ γοτεχνίας στη φάση της ενηλικίωσης πρέπει να εί­ ναι συναφές όχι μόνο με ανάλογα ερωτήματα, αλλά

προπάντων με τη διαφύλαξη των δυο κύριων συστα­ τικών του όρου, τη λογοτεχνία και το παιδί. Η παιδι­ κή λογοτεχνία πρέπει να αποκτήσει τη δική της θεω­ ρία και κριτική. Χρησιμοποιήσαμε τους όρους θεωρία και κριτι­ κή της παιδικής λογοτεχνίας - προσθέτουμε και ι­ στορία - γνωρίζοντας προφανώς πόσο αλληλένδετες είναι μεταξύ τους και πόσο είναι αδύνατο να υ­ πάρξει η μία χωρίς τις άλλες. Όμως ανάμεσά τους υ­ πάρχουν σαφείς διακρίσεις και μάλιστα πλατιά α­ ποδεκτές. Η λογοτεχνική θεωρία, για τους Wellek και Warren, είναι η μελέτη των αρχών της λογοτε­ χνίας, οι κατηγορίες της, τα κριτήριά της ή ένα σύ­ στημα ερωτημάτων, κάποια σημεία αναφοράς, κά­ ποιες γενικεύσεις στις οποίες παραπέμπουν ανα­ γκαστικά οι μελέτες συγκεκριμένων έργων.2Για τον Τ. Eagleton η λογοτεχνική θεωρία έχει άμεση σχέση με την ερμηνεία των κειμένων που συνεπάγεται την ανάλυσή τους από μία συγκεκριμένη επιστημονική σκοπιά. «Οι θεωρητικές προσεγγίσεις φιλοδοξούν να είναι ορθολογικές, αποβλέποντας στη νοηματική εξάντληση του κειμένου».3

-----------------------------------αφιέρωμα 61 λογοτεχνική κριτική με την εμπειρική κριτική συ­ γκεκριμένων κειμένων.4 Αυτός όμως ακριβώς ο ε­ μπειρισμός δημιουργεί έντονες αντιρρήσεις και αμ­ φιβολίες για το ρόλο της. Οταν το κυρίαρχο στοιχείο των αναλύσεών της είναι η αισθαντική και αισθη­ σιακή κατανόηση του κειμένου, οι προσωπικές δια­ θέσεις και οι στιγμιαίες συγκινήσεις5, τότε αυτού του είδους η κριτική στοιχειοθετεί ένα λόγο ασθενι­ κό, ευπρόσβλητο, χωρίς ερείσματα επιστημονικά. Τέτοια κριτική φαίνεται πως ήταν η κυρίαρχη στο χώρο της Παιδικής Λογοτεχνίας. Έ να πλέγμα ερωτημάτων, λοιπόν, αφορά τη διαδρομή της ελλη­ νικής κριτικής της Π.Λ., ενώ πολύ αυτονόητα προ­ κύπτει το αμέσως επόμενο ερώτημα, πώς δηλαδή θα

θεωρία της λογοτεχνίας έχει αναπτυχθεί ε­ ξαιρετικά τις τελευταίες δεκαετίες και οι ποικίλες λογοτεχνικές θεωρίες έχουν φωτί­ σει ποικιλότροπα το λογοτεχνικό φαινόμε­ νο. Σύμφωνα με το γνωστό διάγραμμα του Jacobson, η ρομαντική θεωρία τονίζει το πρόσωπο του συγγραφέα, η μαρξιστική το ι­ στορικό και κοινωνικό πλαίσιο, η στρουκτουραλι­ στική επιμένει στα ενδοκειμενικά χαρακτηριστικά και μελετά τους κώδικες που συνθέτουν το νόημα, η αναγνωστική προβάλλει τη σπουδαιότητα του δέ­ κτη, ενώ άλλοι δίνουν έμφαση στην ψυχαναλυτική θεώρηση της λογοτεχνίας που αναζητά τις προβολές του συλλογικού ή ατομικού ασυνείδητου. Ο πρώτος κύκλος ζητημάτων που θα μας απα­ διαμορφωθεί ένας τεκμηριωμένος, επιστημονικός σχολήσει σε αυτού του είδους την αντιμετώπιση της κριτικός λόγος. Μιλώντας πάντως για κριτική της Π.Λ., πρέπει Π.Λ. περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο τις προτεινόμενες θεωρητικές προσεγγίσεις, τα διαφορετικά μο­ να λάβουμε σημαντικά υπόψη μας το κοινό που την ντέλα «ανάγνωσης» κειμένων που έχουν την ιδιαι­ προσλαμβάνει - κυρίως δασκάλους και γονείς -, έ­ τερότητα να γράφονται για παιδιά ή να διαβάζο­ να κοινό ιδιόμορφο, εφόσον προσφεύγει σ’ αυτήν ό­ νται, κατά παράβαση, από παιδιά. Και κατ’ επέκτα­ χι από λογοτεχνικά ενδιαφέροντα, έστω επιφανεια­ κά, αλλλά από μια τάση συμμόρφωσης προς κάποια, ση, σε ποιο βαθμό και με ποιο τρόπο οι παραπάνω θεωρίες λαμβάνουν υπόψη τους τον παράγοντα παι­ κυρίως παιδαγωγικά, ιδεώδη, που δυνητικά επηρε­ δί και κατά πόσο δεσμεύονται από αυτόν για την κα­ άζουν τη μοίρα των παιδιών τους. Ο κριτικός, λοι­ πόν, έχει κάθε δικαιολογία να υποστηρίζει έναν τανόηση των λογοτεχνικών κειμένων. Για ορισμένους μελετητές η διάκριση των ορίων κριτικό λόγο, πρωταρχικά επικοινωνιακό και ως εκ τούτου λιγότερο ή καθόλου τεκμηριωμένο. Ο θεω­ μεταξύ θεωρίας και κριτικής είναι πολύ ασαφής, μολονότι στο σύνολό τους συμφωνούν πως, σε γενι­ ρητικός της λογοτεχνικής κριτικής, από την πλευρά κές γραμμές, η λογοτεχνική θεωρία ασχολείται με του, οφείλει να υπογραμμίσει τις εύθραυστες ισορ­ ροπίες μεταξύ των δύο ακραίων απόψεων και να ετη γενική γνώση της φύσης της λογοτεχνίας, ενώ η

Η

62 αφ ιέρω μα----------------------------------πιδιώξει την προσέγγιση τους. Θεωρία και κριτική βρίσκονται σε άμεση συνά­ φεια με την ιστορία, την τοποθέτηση δηλαδή των λο­ γοτεχνικών προβλημάτων μέσα στον ιστορικά τους χρόνο. «Η ιστορικότητα διαπερνάει και καθορίζει... ιολόκληρη τη “λογοτεχνία ως θεσμό”, από την πρώτη στιγμή της παραγωγής/δημιουργίας του λογοτεχνι­ κού έργου ως την εκάστοτε τελευταία στιγμή της κα­ τανάλωσης/πρόσληψής του, με όλες τις ενδολογοτεχνικές και εξωλογοτεχνικές αναφορές, συναρτή­ σεις και εξαρτήσεις του».6 Η σύγχρονη μελέτη της ιστορίας της λογοτεχνίας οδηγεί στη διάκριση των δύο όρων, ιστορία της λο­ γοτεχνίας και λογοτεχνική ιστορία: η ιστορία της λογοτεχνίας είναι ιστορία ενός συνόλου έργων και συγγραφέων που τους καθιερώνει μια σειρά αρχών που μπορούν να ποικίλλουν ανάλογα με τις εποχές ή τη χώρα· η λογοτεχνική ιστορία είναι με μία έννοια ευρύτερη, οφείλει να περιλαμβάνει όλα όσα έχουν γραφτεί, συνεπώς έχει καταργήσει την οποιαδήποτε ιεράρχηση.7 Μέσα και από τις νεότερες οπτικές της λογοτε­ χνικής έρευνας, η ιστορία της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας πρέπει να ξαναθέσει επί τάπητος τα υ­ πό συζήτηση θέματα, αρχής γενομένης ίσως με την αναδιάταξη των λογοτεχνικών γενών και ειδών. «Το ιστορικά συγκεκριμένο δεν είναι η λογοτεχνία, αλλά τα λογοτεχνικά είδη»8και η ιστορία της παιδι­ κής λογοτεχνίας πρέπει και να προσγράψει στον ε­ αυτό της τα νεότερα είδη και να ελέγξει την ενσω­ μάτωση, αποκλίνουσα ή όχι, των ειδών - δανείων στην ελληνική παιδική λογοτεχνία (για παράδειγμα τη «Robinsonade» και το «Bildungsroman»). εωρητικοί, κριτικοί και ιστορικοί της Παιδι­ κής Λογοτεχνίας, μπορεί να αφορμώνται α­ πό διαφορετικές επιστημονικές αφετηρίες, έχουν όμως κοινό σημείο αναφοράς τους το παιδί - αναγνώστη. Τις θεωρίες τους ανάγκαστικά θα τις φιλτράρουν, θα τις συμμορ­ φώσουν λαμβάνοντας σημαντικά υπόψη τον αποδέκτη των παιδικών βιβλίων. Αυτή όμως α­ κριβώς η διαρκής σχέση ενήλικου - παιδιού με τον ε­ πίμονο διαμεσολαβητικό ρόλο του ενήλικου προσ­ διορίζει την ιδιότυπη φύση της Παιδικής Λογοτε­ χνίας και προκαλεί ένα σύνολο ερωτημάτων: Στην όλη διαδικασία ανάγνωσης βιβλίων από το παιδί κυρίαρχη είναι η άποψη του ενήλικου και α­ ποφασιστική η επιλογή του. Ποια κριτήρια όμως χρησιμοποιεί; Αυτά του ενήλικου απαιτητικού α­ ναγνώστη ή αυτά του ενήλικου που προσπαθεί να κρίνει σαν παιδί; Και σαν ποιο παιδί; Το παιδί που ήταν άλλοτε, το παιδί που νομίζει πως ήταν ή το παι­

δί που εξακολουθεί να κρύβει ακόμη τώρα μέσα του; Προπάντων τι αποκομίζει ο ίδιος από τις αυθε­ ντικές κριτικές γνώμες των παιδιών για τα βιβλία και πόσο τις αξιοποιεί;9Σήμερα πιστεύουμε ότι το παιδί ανταποκρίνεται εξίσου με τον ενήλικο στη λο­ γοτεχνία, εφόσον βέβαια ενοούμε τόσο τις περιπτώ­ σεις ενηλίκων όσο και παιδιών που έχουν διεισδύσει στο λογοτεχνικό στερέωμα και καλλιεργούν την αναγνωστική τους ροπή. Ταυτόχρονα όμως ξέρουμες ότι διαφέρει η λογοτεχνική ανάγνωση που κάνει το παιδί από αυτήν του ενήλικου. Σε τι όμως; Η Margaret Meek αναφέρει χαρακτηριστικά ότι οι δυ­ σκολίες του παιδιού έγκεινται όχι στην κατανόηση της σημασίας των λέξεων, αλλά σε κάτι που βρίσκε­ ται πέρα από τις λέξεις, που έχει σχέση με το νόημα, με τη σύλληψη των κανόνων του «παιχνιδιού» της α­ νάγνωσης.10

ελικά, θεωρία και κριτική της Παιδικής Λο­ γοτεχνίας ξέρουν τους όρους με τους οποίους το ίδιο το παιδί διαβάζει λογοτεχνία; Για πολλούς μελετητές έχουν αρχίσει τελευταία να κλονίζονται πολλές από τις κρατούσες α­ ντιλήψεις και κλίνουν προς μια γενικότερη αμφισβήτηση ή και ανατροπή των στρατηγι­ κών ανάλυσης από τους ενήλικους της παιδικής λ γοτεχνίας. Ο Stanley Fish μιλώντας για μια ποιητική της παιδικής λογοτεχνίας, θεωρεί ότι οι πεποιθή­ σεις μας για την αφηγηματική δομή, για παράδειγ­ μα, βασίζονται στην ισχύουσα κουλτούρα, η οποία δεν ταυτίζεται αναγκαστικά με την κουλτούρα των αρχάριων αναγνωστών. Η πολύ προφανής διάρ­ θρωση των παιδικών κειμένων (εισαγωγή, κλείσιμο κ,λπ.) δεν είναι ούτε παγκόσμια ούτε αυτονόητη για τον κάθε αναγνώστη.11 Η σύγχρονη θεωρία και κριτική της Παιδικής Λογοτεχνίας πρώτιστα οφείλει να γνωρίσει και να αποσαφηνίσει τις πραγματικές στάσεις των παιδιών απέναντι στα λογοτεχνικά κείμενα, για να προχω­ ρήσει μεθοδικότερα στη θεμελίωσή της. Η συζήτηση μπορεί να οδηγήσει μακριά και θεωρία και κριτική της Παιδικής Λογοτεχνίας κυοφορούν την αυτοκρι­ τική τους: το παιδικό βιβλίο δεν είναι εξ ορισμού α­ πλοϊκό ή αφελές, αλλά και οι τρόποι ανάγνωσης των παιδιών, επειδή δεν ταυτίζονται με αυτούς των ενη­ λίκων, δεν είναι αναγκαστικά απλοϊκοί, αφελείς και δευτερεύοντες. Πριν φτάσουν στο σημείο τα παιδιά «να αναγκάζονται προοδευτικά να διαβάζουν ενά­ ντια στον εαυτό τους ως παιδιά»,12οι ενήλικοι μελε­ τητές της Παιδικής Λογοτεχνίας μπορούν να τολμή­ σουν να αναθεωρήσουν τον εαυτό τους· να ξεκινή­ σουν εκ νέου, αναζητώντας τους «αυθεντικούς» ό-

Τ

αφιέρωμα ρους ανάγνωσης που ακολουθεί το ίδιο το παιδί. Τα κριτήρια του αναγνώστη - παιδιού βαραίνουν το ίδιο και για την ιστορική κατάταξη, ιδιαίτερα παλαιότερων, λογοτεχνημάτων στην κατηγορία των παιδικών διαφορετικές εποχές ορίζουν διαφορετι­ κά τη χρήση του παιδικού βιβλίου, συνεπώς το πε­ ριεχόμενό του γίνεται διαφορετικά αντιληπτό,13ως εκ τούτου ο σημερινός ιστορικός της λογοτεχνίας ο­ φείλει εξίσου να είναι ανοιχτός σε αναθεωρήσεις και ανακατατάξεις. Η εκ νέου προσέγγιση της Παιδικής Λογοτε­ χνίας, έχοντας πλέον ως οδηγό και την ανταπόκριση των ίδιων τιον παιδιών στα κείμενα, θα διορθώσουν παρανοήσεις ή προκαταλήψεις μας, κυρίως όμως θα θέσουν ή θα επαναθέσουν τα βασικά ερωτήματα πάνω στα οποία θα θεμελιωθεί στο εξής η επιστημο­ νική έρευνα.*1 Σημειώσεις 1. Σύμφωνα με τη σχετική διατύπωση του Leavis στο Ρ. Hunt: Criticism, Theory, and Children’s Literature, Basil Blackwell, Oxford 1991, a 49.

2. R. Wellek - A. Warren: Θεωρία της λογοτεχνίας (μτφρ. Σ.Γ. Δεληγιώργη), Δίφρος, Αθήνα (6η έκδοση), ο. 51.

3. Τ. Ήγκλετον: Εισαγωγή στη θεωρία της λογοτεχνίας (εισαγ. μετφρ. Δ. Τζιόβας), Οδυσσέας, Αθήνα 1989, σσ. 14-15.

4. J. Hauthorn: Ξεκλειδώνοντας το κείμενο. Μια εισαγωγή στη θεωρία της λογοτεχνίας (μτφρ. Μ. Αθανασοπούλου), Πανε­ πιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1993, ο. 21.

5. Δ. Τζιόβας: Μετά την αισθητική. Γνώση, Αθήνα 1987, σσ.

322-323.

6. Γ. Βελουδής: Γραμματολογία. Θεωρία Λογοτεχνίας, Δωδώ­ νη, Αθήνα 1994, σ. 369.

7. C. Moisan: Η λογοτεχνική ιστορία (μτφρ. Α. Παρίση), Καρδαμίτσα, Αθήνα 1992, σσ. 13-14.

8. Γ. Βελουδής: Γραμματολογία. Θεωρία Λογοτεχνίας, ό.π., σ.

101.

9. Πρόσφατες εργασίες των Chambers, Benton, Kelly-Byrne, Cochran Smith, Crago και άλλων μελετούν το θέμα του παι­ διού ως λογοτεχνικού κριτικού, στο Ρ. Hunt: Criticism, Theory, and Children’s Literature, ό.π., σ. 11.

10. M. Meek: Learning to read, Bodley Head, London 1982, o. 37.

11. Στο P. Hunt: Criticism, Theory, and Children’s Literature, ό.π., σ. 74.

12. ibidem, o. 192.

13. Για παράδειγμα, στη γαλλική παιδική λογοτεχνία συμπεριλαμβάνονται οι Μύθοι και οι περιπέτειες του Τηλέμαχου του Fenelon ή η Εσθήρ και ηΑΛαΙίεταυ Racine. Ίσως χρειάζεται να επανεξετασθεί η καταλληλότητα των κειμένων αυτών για το σημερινό παιδί - αν θέλουμε βέβαια να μιλούμε για έργα που χρωστούν την αξία τους όχι στο ότι είναι ιστορικά απολι­ θώματα, αλλά στη φρεσκάδα τους και την επικαιρότητά τους. Ιδίως μάλιστα όταν πρόκειται για έργα, όπως τα παρα­ πάνω, που γράφτηκαν κατά παραγγελία, προορισμένα για την κατ’ οίκον εκπαίδευση ευγενών μαθητών, η οποία απέ­ βλεπε στο σχηματισμό ενός ενήλικου σε μικρογραφία. Πρβλ. Μ. Soriano: Les contes de Perrault, Culture savante et traditions populaires, TEL - Gallimard, Paris 1977, σ. 334 κ,ε.

63

Ο ΚΥΡΙΟΣ

ΦΟΓΚ

s r ·* : --.'-ΙμμΗ

δ

Βιβλιοπωλείο ΚΙΝΗΣΗ ΙΔΕΩΝ Ό , τ ι κ υ κ λ ο φ ο ρ ε ί γ ια τη ν

ΑΡΧΑΙΑ ΕΑΑΑΔΑ

Εμμ. Μ π ε ν ά κ η 68 Τη λ .: 3 8 0 7 9 5 1 ΕΞΑΡΧΕΙΑ

64

αφ ιέρω μα--------------------

Άντα Κατσίκη - Γκίβαλου

Σύγκλιση Λογοτεχνίας και Παιδικής Λογοτεχνίας

σχέση παιδικής λογοτεχνίας και λογοτε­ βιβλίο είναι καρπός αρμονικής συνεργασίας λογοτέ­ χνίας έχει πολλές φορές απασχολήσει μελε­ χνη και παιδαγωγού. Με την προϋπόθεση ότι σ’ αυτή τητές ή ιστορικούς της λογοτεχνίας, κριτι­ τη συνεργασία τον πρώτο λόγο έχει ο λογοτέχνης».3 κούς, εκπαιδευτικούς με αποτέλεσμα τη δια­ Ο Κων. Δημαράς εντελώς περιθωριακά ασχολείται τύπωση πολλών και μερικές φορές, όπως εί­ με το έργο λογοτεχνών που απευθύνονται σε παιδιά. Π.χ. για την Πηνελόπη Δέλτα και το έργο της αφιε­ ναι φυσικό, αντιτιθέμενων απόψεων. Ο Πέτρος Χάρης, ο μόνος από τους ασχο­ ρώνει μόλις τα 2/3 μιας σελίδας από την Ιστορία του.4 Ο Απ. Σαχίνης στο Νεοελληνικό Μυθιστόρημα δεν αλούμενους και θεωρητικά με τη λογοτεχνία που έχει γράψει ειδική μελέτη για την παιδική λογοτεχνία,1τη σχολείται με τα έργα της Π. Δέλτα Για την Πατρίδα και Τον καιρό τον Βουλγαροκτόνου, γιατί δεν δια| θεωρεί «χωριστό, αυτόνομο είδος Τέχνης».2 Προϋ­ ποθέτει τη λογοτεχνική της ιδιότητα και αξία, αλλά κρίνονται τόσο για τη λογοτεχνικότητά τους, όσο για και την υποχρέωση να έχει χαρακτήρα παιδαγωγικό, τον παιδαγωγικό και εθνικό τους χαρακτήρα.5Αντί­ θετα ο Λίνος Πολίτης αναγνωρίζει «το αναμφισβήτηπου όμως δεν θα είναι κυρίαρχος. «Το καλό παιδικό

Η

αφιέρωμα 65

το λογοτεχνικό της τάλαντο» και κρίνει ότι τόσον αυ­ τό όσο και η «ανώτερη πρόθεση» καθώς και η γενικό­ τερη της καλλιέργεια και ευαισθησία «υψώνουν τα έργα της πάνω από την κοινή στάθμη της παιδικής λο­ γοτεχνίας και τα καθιστούν άρτια μυθιστορήματα».6 Η διάκριση αυτή της Π. Δέλτα από άλλους συγγρα­ φείς παιδικής λογοτεχνίας αποδεικνύει μεν την αι­ σθητική αξία των έργων της, φανερώνει όμως την υ­ ποτιμητική γνώμη που έχει ο Λ. Πολίτης για την παι­ δική λογοτεχνία γενικότερα. Με αφορμή τις αναφο­ ρές στο έργο τής Π. Δέλτα7διαπιστώνουμε ότι οι κρι­ τικοί ή ιστορικοί της λογοτεχνίας είναι ιδιαίτερα επι­ φυλακτικοί, για να μην πούμε αρνητικοί, για τη σημα­ σία της παιδικής λογοτεχνίας στο χώρο των αισθητι. κών αξιών. Από την άλλη πλευρά σοβαροί συγγραφείς και με­ λετητές της παιδικής λογοτεχνίας, Ελληνες και ξένοι, όπως ο Άντερσεν,8η Σέλμα Λάγκερλεφ ή οι δικοί μας Γρ. Ξενόπουλος και Ζαχ. Παπαντωνίου θεωρούν α­ ξιόλογα παιδικά λογοτεχνήματα όσα προκαλούν αι­ σθητική απόλαυση όχι μόνο στα παιδιά, αλλά και στους μεγάλους9. Ο Ζαχ. Παπαντωνίου προλογίζο­ ντας «Το Παγώνι» του γράφει: «Για να δώσουμε το βιβλίο τούτο, ξεκινήσαμε από την αρχή πως το παιδι­ κό βιβλίο είναι αποτυχημένο αν δεν διαβάζεται με α­ πόλαυση από τους μεγάλους».10Η άποψη αυτή έχει ι­ διαίτερη σημασία διότι θέτει την αισθητική αξιολό­ γηση του κειμένου και την αισθητική απόλαυση που προκαλεί στον αναγνώστη ως βασικά και καίρια στοιχεία που την καταξιώνουν και την εντάσσουν στο χώρο της λογοτεχνίας. Βέβαια η παιδική λογοτεχνία έχει την ιδιοτυπία της που οφείλεται στις ψυχοπνευματικές ιδιαιτερότη­ τες του δέκτη της, ο οποίος δεν μπορεί να «δεχτεί» οποιοδήποτε καλογραμμένο κείμενο. Κυρίαρχος ρόλο της είναι η αισθητική καλλιέργεια του παιδιού. Όμως «συνιστά και έναν από τους καθοριστικούς παιδαγω­ γικούς παράγοντες της διαμόρφωσής του ασκώντας

πολυποίκιλη και ουσιαστική επίδραση στο πλαίσιο αξιών και συμπεριφορών του αυρια­ νού ανθρώπου και πολίτης." Τα σημεία, λοιπόν, οηίγκλισης παιδικής λογοτεχνίας και λογοτεχνίας μπορούν να συ­ νοψιστούν ως εξής: α) Τα λογοτεχνικά κείμε­ να, πεζά ή ποιητικά, να είναι αισθητικά καταξιωμένα και να συμβάλλουν στη διεύρυν­ ση του αισθητικού και πνευ­ ματικού ορίζοντα του παιδιού και β) Να αντιστοιχούν στην ψυχική και πνευματική ωριμότητα του δέκτη της. Εάν θέλαμε να παραστήσουμε σχηματικά τη σχέ­ ση λογοτεχνίας - παιδικής λογοτεχνίας θα ορίζαμε ως πεδίο σύγκλισής τους το μέρος δύο κύκλων (λογο­ τεχνίας - παιδικής λογοτεχνίας) στο οποίο συμπί­ πτουν η αισθητική καταξίωση των κειμένων και η ψυχοπνευματική τους καταλληλότητα για το δέκτη - παι­ δί.

Μ’αυτά τα κριτήρια το παιδί μπορεί και πρέπει να έρθει σε επαφή με λογοτεχνικά κείμενα όχι μόνον του Ζ. Παπαντωνίου, της Πην. Δέλτα, της Αντ. Μεταξά, της Ζ. Σαρή, της Α. Ζέη, της Ζ. Βαλάση, της Α. Βαρελλά, της Λ. Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου, της Λ. Ψαραύτη, του Μ. Κοντολέων, της Γ. Γρηγοριάδου - Σουρέλη και πολλών άλλων αξιόλογων λογοτεχνών της παιδικής λογοτεχνίας, αλλά και με την πεζογρα­ φία του Καρκαβίτσα (Λόγια της Πλώρης), του Στρ. Μυριβήλη (Αργοναύτης ή αποσπάσματα από την Παναγιά τη Γοργόνα), του Η. Βενέζη (Αιολική Γη), του Δ. Χατζή. Με την ποίηση όχι μόνο του Α. Πάλλη, του Γ. Βιζυηνού, του Γ. Κρόκου ή του Δ. Μανθόπουλσυ, αλλά και του Δ. Σολωμού, Α. Βαλαωρίτη, Λ. Μα­ βίλη, Κ. Παλαμά, Γ. Δροσίνη, Τ. Άγρα, I. Γρυπάρη, Κ. Καβάφη και κυρίως των νεότερων ποιητών όπως του Ο. Ελύτη, Γ. Σεφέρη, Ν. Εγγονόπουλου, Α.

66 αφ ιέρω μα---------------------------------Εμπειρικού, Γ. Ρίτσου, Ν. Βρεττάκου. Τα κείμενα αυτά πεζά ή ποιητικά μπορούν να «δίνονται» στο παιδί αυτοτελή - αν είναι σύντομα - ή σε ενότητες με ολοκληρωμένα νοήματα. Όμως εκτός από τους παραπάνω λόγους που σχε­ τίζονται με τη λογοτεχνικότητα των κειμένων και την παιδαγωγική καταλληλότητά τους υπάρχουν και άλ­ λοι παράγοντες κοινωνικοϊστορικοί και παιδαγωγι­ κοί που διαμορφώνουν τη σχέση σύγκλισης λογοτε­ χνίας - παιδικής λογοτεχνίας και οι οποίοι διαφορο­ ποιούν τη σχέση αυτή στην ιστορική της εξέλιξη.

(Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Ί7 π.χ. Τα Ψηλά Βουνά τον Ζ. Παπαντωνίον). Στη δεκαετία του 70 οι κοινωνικοοικονομικές ε­ ξελίξεις και οι διαφορετικές ψυχοπαιδαγωγικές θε­ ωρίες οδήγησαν τους συγγραφείς όχι μόνο σε θεμα­ τική ανανέωση, αλλά και σε μια διαφορετική προβο­ λή του παιδιού - ήρωα και σε επαναπροσδιορισμό του παιδιού - αναγνώστη. Η δεκαετία 70-80 χαρακτη­ ρίζεται επαναστατική. Νέα θέματα αντλούνται από το χώρο της επιστήμης, της πολιτικής, της επιστημονι­ κής φαντασίας, της οικολογίας, της σύγχρονης ιστο­ ρίας, της κοινωνίας (διαζύγιο, ναρκωτικά, A.I.D.S., τσι στα τέλη του 19ου αι. οπότε κάνει την εμ­ παιδιά με ειδικές ανάγκες, θάνατος, αρχαιοκαπηφάνισή της η παιδική λογοτεχνία, παρατηρού­ λεία). Η νέα ή ανανεωμένη θεματολογία παρουσιά­ με ότι τα όρια μεταξύ παιδικής και άλλης λο­ ζεται σε κείμενα αισθητικά καταξιωμένα σ’ ένα ικα­ γοτεχνίας είναι δυσδιάκριτα. Τα παιδικά πε­ νό αριθμό βιβλίων. Παράλληλα κυκλοφορούν σε κα­ ριοδικά της εποχής («Εφημερίς των Παίδων», λαίσθητες εκδόσεις πολλά αξιόλογα βιβλία σε λογο­ «Αθηναΐς», «Η Διάπλασις των Παίδων» κ.ά.) τεχνική μετάφραση. Το παιδί έρχεται σε επαφή με φιλοξενούν λογοτεχνήματα που δεν έχουν νέους υφολογικούς τρόπους και με διαφορετική προ­ γραφεί ειδικά για παιδιά, είναι όμως έργα καταξιω­ σέγγιση των θεμάτων που το απασχολούν στην καθη­ μένων λογοτεχνών (π.χ. των Α.Ρ. Ραγκαβή, Αχ. Πα­ μερινή του ζωή. ράσχου, Α. Λασκαράτου, Δ. Σολωμού κ.ά.) και το πε­ Από τη μεταπολίτευση κυρίως και μετά έχουμε ριεχόμενό τους ικανοποιεί τα παιδικά ή νεανικά εν­ παράλληλα με την άλλη λογοτεχνική παραγωγή και διαφέροντα της εποχής. Δεν είναι τυχαίο ότι στα χρό­ έντονη παρουσία βιβλίων για παιδιά που είναι φορέ­ νια αυτά, οπότε η κυρίαρχη Παραδοσιακή Αγωγή ας όχι μόνο αισθητικών αλλά και κοινωνικών και πο­ προβάλλει την ηθική διαπαιδαγώγηση και τη δημι­ λιτισμικών αξιών. ουργία μοντέλου υπάκουων παιδιών, τα λογοτεχνικά Όμως το παιδί έχει ανάγκη και από τη γνώση της κείμενα που απευθύνονται και σε παιδιά έχουν τα ί­ λογοτεχνικής παράδοσης του τόπου του και της σύγ­ δια χαρακτηριστικά.12 Χαρακτηριστικά που συνα­ χρονης έκφρασής του. Έτσι οι ορίζοντες του παιδιού ντούμε με διακυμάνσεις σ’ όλα σχεδόν τα κείμενα της διευρύνονται, η δημιουργική φαντασία προωθείται, Παιδικής Λογοτεχνίας μέχρι τη δεκαετία του 70 ο­ η αισθητική του καλλιέργεια γίνεται πραγματικότητα πότε καταγράφονται καθαρότερα στοιχεία της Νέας και παράλληλα συντελείται η ψυχοδιανοητική του ω­ Αγωγής, ίχνη της οποίας είχαν αναφανεί και παλιό- ριμότητα. τερα με επιδράσεις στη λογοτεχνία για παιδιά

Ε Σημειώσεις 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Π. Χάρη, «Η ελληνική παιδική λογοτεχνία [πριν κι έπειτα από την Πηνελόπη Δέλτα]» στο Έλληνες Πεζογράφοι τ. 4, εκδ. Βι­ βλιοπωλείου της «Εστίας», Αθήνα, 1973, σελ. 191-102. ό.π. σελ. 193. ό.π. σελ. 194. Κ.Θ. Δημαρά, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, δ' έκδ. Ίκαρος, Αθήνα, 1968, σελ. 438-439. Απ. Σαχίνη, Το νεοελληνικό μυθιστόρημα, εκδ. Βιβλιοπωλείου της «Εστίας», 6η έκδ., Αθήνα, 1991, σελ. 12. Λ. Πολίτη, Ιστορία της ΝεοελληνικήςΛογοτεχνίας, γ' έκδ., Μορ­ φωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1980, σελ. 255. Πήρα ως παράδειγμα την Πην. Δέλτα γιατί είναι η μόνη που έ­ χει γράψει μόνο παιδικά και σχολιάζεται κάπως από τους ιστο­ ρικούς της Ν/Ε λογοτεχνίας. Στο απόσπασμα που παραθέτει ο Π. Χάρης (ό.π.) από κείμενα του Αντερσεν, ο συγγραφέας ομολογεί ότι έγραφε τα κείμενά του για παιδιά, είχε όμως κατά νου ότι το παιδικό βιβλίο πρέπει να ενδιαφέρει και να προβληματίζει και τους ενήλικες. «Μια ι-

δέα που έχω στο νσυ μου για μεγάλους την ιστορώ σε μικρούς με παιδικό φόρεμα, αλλά και δεν ξεχνάω ότι μ’ ακούει ο πατέρας, η μητέρα και η γιαγιά και ότι πρέπει όλους αυτούς να τους κάμω να σκεφτούν κάτι» βλ. Π. Χάρη, ό.π. σελ. 197.

9. Δημ. Γιάκου, Ιστορία της ελληνικής Παιδικής λογοτεχνίας, εκδ. Δημ. Ν. Σ. Λάγκερλεφ: «Το παιδικό λογοτέχνημα είναι αληθινό όταν αρέσει τόσο στους μεγάλους όσο και στους μικρούς».

10. ό.π.

11. Α. Κατσίκη - Γκίβαλσυ, «Η παιδική λογοτεχνία σιο Πανεπιστή­ μιο. Έρευνα και διδασκαλία» στον τόμο Παιδική λογοτεχνία: Θεωρία και Πράξη, τόμος Α1,επιμ. Α. Κατσίκη - Γκίβαλσυ, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 1993, σελ. 154.

12. Για περισσότερα στοιχεία πάνω σ’ αυτό το θέμα βλ. και το άρ­ θρο Α. Κατσίκη - Γκίβαλου «19ος αι.: Από τη λογοτεχνία για με­ γάλους στην παιδική λογοτεχνία», στο περιοδικό Διαβάζω, τεύχ. 242,27/6/90. «Λογοτεχνικό Βιβλίο και Παιδί» αφιέρωμα, σελ. 22-26.

αφιέρωμα

67

Αλέξανδρος Ακριτόπουλος

Η κριτιπή ατο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά

στοχασμό και τους προβληματισμούς της. Διότι ως κριτική στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά, είναι αλήθεια, δεν έχει πάρα πολύ πρόσφατη χώρος άσκησης της κριτικής σκέψης, πράξης και παράδοση στην Ελλάδα. Τελευταία διαπιστώ­ γραφής δεν μας έδωσε ακόμη τα εχέγγυα που θα μας έπειθαν ότι διανύει κάποια ευδιάκριτη ηλικία. νουμε ότι αρχίζει να διαμορφώνεται όλο και Ωστόσο η κριτική πράξη και στον χώρο αυτόν υ­ περισσότερο η ανάγκη για μια θεωρητική υ­ πήρξε και ασκήθηκε από παλιότερα. Στον εικοστό ποστήριξη της κριτικής για το παιδικό βιβλίο, όχι τόσο για την πρακτική της εφαρμογή όσο αιώνα η κριτική του παιδικού λογοτεχνήματος εμφα­ νίζεται ως ο φτωχός συγγενής της λογοτεχνικής κριτι­ για τη θεωρητική της υπόσταση, την οριοθέτησή της γενικώς ως ξεχωριστό είδος στο χώρο του κρίνειν, με κής που ασκήθηκε από τις στήλες των περιοδικών τη θεωρία, τη γλώσσα, την ιστορία, τη δημόσια λει­ Νέα Εστία (Α. Καραντώνης, Π. Χάρης, Γ. Χατζίνης, Π. Γλέζος, Δ. Γιάκος, Ε.Ν. Μόσχος, Ν. Τσούρας) και τουργία και, όπως για όλα τα πνευματικά φαινόμενα του καιρού μας, την «κρίση» της, τον μετακριτικό υποτυπωδώς από τη Λαογραφία (Στ. Κυριακίδης.

Η

68 αφ ιέρω μα----------------------------------Γ.Α. Μέγας, Κ. Λουκόπουλος). Η όποια μορφή κριτι­ κού λόγου και διαλόγου πήρε μια συγκεκριμένη πο­ ρεία από την ίδρυση της (Γ)υναικε(ας (Λ)ογοτεχνικής (Σ)νντροφιάς (1958) και λίγο αργότερα του (Κ)έντρου (Ε)λληνικον (Π)αιδικοΰ (Β)ιβλίον (1969) και συνεχίζει με σταθερότερα ερείσματα σε νεότερα πε­ ριοδικά, όπως Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, Διαδρομές, Διαβάζω κ.ά., αργά μέσα στη δεκαετία του ογδόντα. Λόγω αυτής της προϊστορίας η κριτική της λογοτε­ χνίας για παιδιά, στηριγμένη στη μαξιμαλιστική αντί­ θεση παιδί - ενήλικος και στην προσκόλληση - εξάρ­ τησή της από την κριτική της λογοτεχνίας για ενηλί­ κους, κληρονόμησε τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο όλα τα προβλήματα της κριτικής της νεοελληνικής λογοτεχνίας και, επιπλέον, την κα­ θυστέρηση του προσδιορισμού και του ίδιου του αι­ σθητικού της αντικειμένου.

στορικός και ρητορικός που υποτάσσεται στους κα­ νόνες του παιχνιδιού, δηλαδή είναι συγγενής και συ­ νένοχος, σ’ έναν βαθμό με το αντικείμενό της».2Έτσι θα εξηγηθεί επαρκώς και ο πρόσφατος σκεπτικισμός της κριτικής της λογοτεχνίας για παιδιά σχετικά με την ποιότητα λόγου του λογοτεχνήματος, την περιχα­ ράκωση του χώρου3 και τη μετατόπιση του κέντρου βάρους στον αναγνώστη, στο κοινό των παιδιών, που είναι και οι άμεσα ενδιαφερόμενοι. Όλοι αυτοί οι αφορισμοί μας οδηγούν στη μελέτη κειμένων δια των οποίων ασκήθηκε κριτική στο παιδικό βιβλίο.

κτός των παραπάνω πρέπει να κάνουμε την εξής χρήσιμη διαπίστωση: συχνά τα όρια μετα­ ξύ βιβλιοπαρουσίασης και βιβλιοκριτικής συγχέονται: η σύγχυση λειτουργεί εις βάρος του κριτικού λόγου, επειδή η άσκησή του είναι δυ­ σκολότερη. Η βιβλιοπαρσυσίαση αποτελεί κα­ θαρά πληροφοριακό, περιγραφικό λόγο, χω­ ρίς σχόλια, και υπακούει σε αρχές εντελώς ξένες λλά τι είναι η κριτική; Στο όντως δύσκολο αυτό ερώτημα θα συμπορευτούμε με τον Δ. Δημη- προς τη λογοτεχνία και τις αισθητικές αξίες που τη ρούλη, ο οποίος προσπαθεί να ορίσει την κρι­ διέπουν. Αντιθέτους, η βιβλιοκριτική συνιστά κριτικό τική βασιζόμενος στη θεωρία των γλωσσικών λόγο που επιχειρεί ανάλυση και τεκμηρίωση και α­ παιχνιδιών και των οικογενειακών ομοιοτήτων ξιολογεί υπεύθυνα το έργο. Αλλά και εδώ υπάρχουν ποικιλίες και επίπεδα. του L. Wittgenstein. Λέει χαρακτηριστικά: Ιδιαίτερα ο χώρος της λογοτεχνίας για παιδιά, λό­ «Όταν ορίζουμε τι είναι η κριτική δεν συγκε­ κριμενοποιούμε κάτι αφηρημένο ή αόρατο, αλλάγω α­ της φύσης του (ανήκει στις λεγάμενες «λειτουργι­ πλώς περιγράφουμε τη λειτουργία της λέξης σε ένα ή κές λογοτεχνίες»)4και της προϊστορίας του, θεωρή­ πολλά γλωσσικά παιχνίδια. [...] Η κριτική έχει ένα εί­ θηκε τομέας καθαρά εμπορικός, όπου η βιβλιοπαρουσίαση σχεδόν αντικατέστησε τη βιβλιοκριτική. ναι πεπερασμένο, αποσπασματικό, πολύμορφο και συμβατικό, είναι πληθυντικού αριθμού, γιατί ορίζει Αξίζει να αναφέρουμε δύο περιπτώσεις συστηματι­ κάθε φορά έναν χώρο γνώσης και γραφής που το κής βιβλιοπαρουσίασης (Διαλέγουμε βιβλία για παι­ συλλογικό σώμα αποδέχεται και αναγνωρίζει ως τέ­ διά, Δ ιαδρομές [Ένθετο]) που προσέφεραν και προ­ σφέρουν υπηρεσίες για την προβολή και διακίνηση τοιον σύμφωνα με τις ανάγκες του, τους υπάρχοντες της λογοτεχνικής παραγωγής, ενώ, ταυτόχρονα, απο­ περιορισμούς και τις αναγνωρισμένες συνήθειες».1 Όμως το πρόβλημα ορισμού της κριτικής στο χώ­ τελούν και αδιάψευστη μαρτυρία της παντοκρατορο της λογοτεχνίας για παιδιά είναι πιο σύνθετο απ’ ρίας της βιβλιοπαρουσίασης, με όλες τις αρνητικές όσο στη λογοτεχνία για ενηλίκους. Εδώ υπεισέρχο­ συνέπειες που μπορεί να έχει για τον αυθεντικό κρι­ νται και άλλοι κλάδοι γνώσης, όπως η Ψυχολογία, η τικό λόγο. Εξάλλου και η κριτική, όπως συνήθως ασκείται Ψυχανάλυση, η Παιδαγωγική κ.λπ., διεκδικώντας, νομίμως, εγκυρότητα γνώμης. Διότι δεν αρκεί η αι­ στη χώρα μας, δεν μας εγγυάται την αυτοτέλεια του κριτικού λόγου απέναντι στο λογοτεχνικό έργο. Από­ σθητική αρτιότητα ή τελειότητα του λογοτεχνήματος, όπως είναι το ζητούμενο στη λογοτεχνία των ενηλί­ δειξη γι’ αυτό αποτελεί το γεγονός ότι η κριτική υ­ κων, πρέπει και να ανταποκρίνεται στα ενδιαφέρο­ πήρξε σχεδόν στο σύνολό της ο ταπεινός συγγενής της λογοτεχνίας, δεν αποτέλεσε ανεξάρτητο και αυ­ ντα και τις δυνατότητες κατανόησης των παιδιών. Με τους όρους αυτούς και η κριτική της λογοτε­ τοτελές αντικείμενο στο ελληνικό πανεπιστήμιο, ενώ χνίας για παιδιά θα οριστεί ως «λόγος κοινωνικός, ι­ από την άλλη υπήρξε ένα από τα κεφάλαια της Ιστό-

Α

Νέο Μηνιαίο ΔΙΑΒΑΖΩ

----------------------------------- αφιέρωμα 69 παιδιά από τους οργανισμούς Κ.Ε.Π.Β. και Γ.Λ.Σ., ό­ πως την προσλαμβάνουμε από τα επίσημα ετήσια ΔΕΛΤΙΑ και ΒΡΑΒΕΙΑ τους αντιστοίχως. Πέραν του προγραμματισμένου διαγωνισμού (το όλο κλίμα θυ­ μίζει - τηρουμένων των αναλογιών - τους ποιητικούς διαγωνισμούς του δέκατου ένατου αιώνα), όπου το συγκεκριμένο θέμα, το είδος κ.λπ. λειτουργούν α­ Η κριτική που ασκήθηκε από τη Ν. Εστία, τη σφυκτικά εις βάρος τους κριτικού λόγου και ασφα­ Γ.Λ.Σ. και τον Κ.Ε.Π.Β. αποτελεί σχεδόν στο σύνολό λώς δεν εγγυώνται την αυτοτέλειά του, αυτού του εί­ της κριτική αισθαντικότητας. Είναι η λογοτεχνική δους η κριτική σχεδόν εξ ορισμού επιδιώκει τη δια­ κριτική που στηρίζεται περισσότερο στην οξυμένη μόρφωση και συντήρηση ενός λογοτεχνικού κανόνα διαίσθηση. Αποτελεί εμπειρική κριτική που συνήθως που διαρκώς επαναλαμβάνεται. υιοθετεί ανεπιφύλακτα βασικές έννοιες της ρομαντι­ Μια βασική αρχή του κανόνα είναι η ελληνικότη­ κής αισθητικής, όπως αισθητήριο, ενόραση, βίωμα, τα. Η πολυσυζητημένη αυτή έννοια και στον χώρο της βιογραφία, δημιουργικό υποκείμενο και συγγραφική λογοτεχνίας για παιδιά, λόγου χάριν στο ιστορικό ή πρόθεση, αγνοώντας συχνά τον υλικό χαρακτήρα του το κοινωνικό μυθιστόρημα και σε άλλα είδη, πολλές κειμένου, τις διαδικασίες παραγωγής του και την εν φορές δεν ωφέλησε λογοτέχνες και κριτικούς, διότι γένει εξάρτησή του από την ιστορική και κοινωνική στηρίχθηκε στην παλαιό ρητορεία και την ωραιόλοπραγματικότητα. γη πατριδολογία του δέκατου ένατου και των αρχών Μια δεύτερη τάση αποτελεί η αιτιολογημένη κρι­ του εικοστού αιώνα. Η άσκηση μιας τέτοιου είδους τική που ασκείται συνήθως από φιλολόγους, ψυχολό­ κριτικής οδήγησε σε μια εθνική αισθητική6 και τρο­ γους, παιδαγωγούς και άλλους επιστήμονες. φοδοτήθηκε απ’ αυτήν, ενώ, αντιθέτως, στον χώρο του λογοτεχνήματος για παιδιά θα έπρεπε να δια­ ν η πρώτη τάση παραμένει ίσως δογματικά μορφωθεί στα πλαίσια της πολιτισμικής παγκοσμιό­ στην αυθεντία του κρίνοντος υποκειμένου, η τητας. δεύτερη προσπαθεί να εκλογικεύσει τον φύ­ Εξάλλου η εμπειρική αυτή κριτική στηρίχθηκε σει υποκειμενικό λόγο, προσπαθώντας να στην εμπειρική αισθητική και μάλιστα στην προ­ προσεγγίσει το κείμενο με βάση θεωρητικά γραμματική αισθητική του κανόνα (κυρίως της ελλη­ σχήματα και έννοιες της ποιητικής, της αισθη­ νικής και δευτερευόντως της δυτικής παράδοσης). τικής, της ψυχανάλυσης και της σημειολογίας Εδώ όλες οι έννοιες της αισθητικής (αξίες, αρχές, ι­ που αναλύουν και ερμηνεύουν την ποιότητα του έρ­ δέες, όπως ζωηρότητα, ευαισθησία - δομή, πλοκή, γου τέχνης (πρβλ. αντικειμενική κριτική). γραφή, εύρημα, τέχνασμα - απλότητα, παιδικότητα, Ωστόσο αποτελεί κοινό τόπο σήμερα το γεγονός μη - παιδικότητα - χιούμορ, ύφος κ.λπ.) χρησιμοποι­ ότι η εμπειρική λογοτεχνική κριτική με τον δογματι­ ούνται αυταπόδεικτα, αναιτιολόγητα και σχεδόν υ­ σμό και την κατάχρηση της διαίσθησης και της βιο­ περβατικά και έτσι «αξιολογούν» το έργο, ενώ στην γραφίας οδήγησε την κριτική στην περιγραφή, την ιουσία οι κρίνοντες δεν κάνουν άλλο από το να περι­ στοριοδιφία και τη σημειωματογραφία,5ενω η αιτιο­ γράφουν ή να δικαιολογούν κάθε φορά την υποκει­ λογημένη, στον αναλυτικό λόγο, την παντοκρατορία μενική τους αίσθηση (αισθαντικότητα) που κυριολε­ της λογοτεχνικής θεωρίας έναντι του κριτικού λόγου κτικά κατευθύνεται από το «καλό» ή «κακό» υπό κρί­ και πάντως όχι στην καθαρή αξιολόγηση του έργου ση έργο. Βέβαια ο σεβασμός στο κείμενο αποτελεί τέχνης. Κατ’ εξαίρεση, βέβαια, υπήρξαν και υπάρ­ προϋπόθεση, ωστόσο εύκολα διαφαίνεται η εύθραυ­ χουν κριτικοί που συνδύασαν διαίσθηση και θεωρη­ στη παρουσία του κρίνοντος απέναντι σ’ αυτό. τική κατάρτιση και αξιολόγησαν έργα βασισμένοι Ο αναιτιολόγητος και σχεδόν υπερβατικός χαρα­ στην πείρα που απόκτησαν από την αρμονική σύζευ­ κτήρας των αξιολογικών κρίσεων φαίνεται σε επανα­ ξη θεωρίας και άσκησης της κριτικής πράξης. λαμβανόμενες στερεότυπα φράσεις του τύπου: «γρά­ Χαρακτηριστικό δείγμα άσκησης εμπειρικής κρι­ φει με άνεση και σιγουριά» Κ.Ε.Π.Β., ΔΕΛΤΙΟ, 1980, σ. 24, «Γράψιμο στρωτό χωρίς ξεχωριστά πε­ τικής αποτελεί η αξιολόγηση της λογοτεχνίας για ρίας της λογοτεχνίας αποδεικνύοντας και απ’ αυτήν την πλευρά τη στενή και ασφυκτική της εξάρτηση α­ πό το αντικείμενό της. Όλα αυτά ισχύουν πολύ πε­ ρισσότερο και για το χώρο της λογοτεχνίας για παι­ διά λόγω του πρόσφατου παρελθόντος της και της έλ­ λειψης κριτικών μελετών επί συγκεκριμένων έργων.

Α

κυκλοφορεί τον ΔΕΚΕΜΒΡΗ !

70 αφ ιέρω μα----------------------------------τάγματα», Κ.Ε.Π.ΒΔΕΛΤΙΟ, 1983, σ. 20, «Με πνοή, λεβεντιά, χαρούμενη αισιοδοξία και ποιητική γλώσ­ σα ο ποιητής ρίχνει το μήνυμά του στον αναγνώστη» ΓΛ.Σ., ΒΡΑΒΕΙΑ, 1958-1988,0.30. Οι ευάριθμες νεότερες κριτικές μελέτες είναι προσανατολισμένες περισσότερο προς τις ειδικές ε­ πιστήμες (Παιδαγωγική, Ψυχολογία, Λαογραφία, Ανθρωπολογία, Φιλολογία, Κοινωνιολογία, Ιστο­ ρία) ξεχωριστά παρά προς μια διεπιστημονική προ­ σέγγιση του λογοτεχνικού φαινομένου, όπως λόγου χάριν η πρόσφατη προσέγγιση του έργου Παραμύθι χωρίς όνομα, της Π. Δέλτα, από την Αλεξάνδρα Ζερ­ βού.7Ενδιαφέρουσες είναι οι μελέτες, τα άρθρα των ίδιων των δημιουργών όταν αναπτύσσουν προβλήμα­ τα του βιβλίου για παιδιά καθώς και οι πρόσφατες βι­ βλιογραφικές μελέτες.8 Η διεπιστημονική θεώρηση της λογοτεχνίας για παιδιά καθιστά την κριτική ένα ιδιαίτερο είδος λό­ γου, μια ερμηνευτική μεταγλώσσα, όπου κάθε επιμέρους επιστήμη έχει τη δική της ακρίβεια, την οποία ο κριτικός οφείλει να αφομοιώσει και να εμβαθύνει παραμερίζοντας την παραδοσιακή αντίθεση τέχνης και επιστήμης. Ο σύγχρονος προβληματισμός για την κριτική του παιδικού λογοτεχνήματος έχει ήδη μετατοπιστεί σο­ βαρά στον αναγνώστη παιδί. Προήλθε από τον μετακριτικό στοχασμό που δεν είναι άλλο από τις σύγχρο­ νες απόψεις του διεπιστημονικού πεδίου (Ψυχολο­ γία, Παιδαγωγική, Θεωρία της Λογοτεχνίας) που α­ πλώνεται σε ό,τι σχετίζεται με την ψυχική, πνευματι­ κή και κοινωνική οντότητα που λέγεται παιδί. Ιδιαιτέρως, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, η μετα­ τόπιση στον αναγνώστη ενδυναμώθηκε και από τη θεωρία της πρόσληψης του λογοτεχνικού έργου και μια σειρά ερωτήματα διαμορφώθηκαν σχετικά. Όσον αφορά την κριτική, διατυπώθηκαν τα εξής: ο αναγνώστης παιδί στον οποίο απευθύνεται το λογο­ τέχνημα δεν έχει γνώμη γι’αυτό; γιατί να πιστέψουμε στην «κριτική» αρχή της σύγχρονης επιτυχίας (succes) ενός έργου; τι σημαίνει για το χώρο της λο­ γοτεχνίας για παιδιά η «κριτική προθέσεων» ή «προ­ κατειλημμένη κριτική»; Τέλος, πρέπει να εμπιστευθούμε την κριτική βιβλίου στα ίδια τα παιδιά και πώς θα αξιολογήσουμε τις κρίσεις τους;9 Και ακόμη: θα μπορούσαμε άραγε να δεχτούμε εν ονόματι της επιστήμης και της πολιτικής την άποψη ε­

κείνη που υπερασπίζεται την πλήρη ελευθερία έκ­ φρασης (όπως στη λογοτεχνία των ενηλίκων) χωρίς να διαφυλάξουμε τα συμφέροντα του παιδιού; Εφόσον είμαστε σε θέση να εξηγήσουμε διαλεκτι­ κά γιατί τα παιδιά προτιμούν αυτό ή εκείνο το βιβλίο σ’ αυτήν ή εκείνην την περιόδο, δεν πρέπει να μας προβληματίζει η αμφιλεγόμενη αρχή της επιτυχίας; Διότι ποιος θα μας έπειθε ότι η εμπορική ή όποια άλ­ λη επιτυχία μας δίνει αντικειμενικά δεδομένα για την προσωπική επιλογή των παιδιών, την ανεπηρέαστη έκφραση των προτιμήσεών τους και την επιβολή τους στους εκδότες; Και αν εμπιστευθούμε τις κρίσεις των παιδιών (χρήση ερωτηματολογίων, συνεντεύξεων κ.λπ.), ποια αξία θα αποδίδαμε σ’ αυτές και ποια θα ήταν η στάση της επιστήμης και της εκπαίδευσης απέναντι σ’ αυτό; Όλα τα παραπάνω ερωτήματα και οι υπό μορφήν ερωτήσεων σκέψεις συνθέτουν έναν σύγχρονο προ­ βληματισμό για την ποιότητα του παιδικού λογοτε­ χνήματος και τη συνακόλουθη κριτική του, χωρίς βέ­ βαια να έχουν απαντηθεί επαρκώς και να δημιουρ­ γούν, όπως φαίνεται, έναν εύλογο όσο και χρήσιμο σκεπτικισμό για το μέλλον.*123456789

Σημειώσει; 1. Δ. Δημηρσύλη, Το φάντασμα της θεωρίας, Αθήνα, ΠλέΘρον, 1993, σ. 106-7.

2. Δ. Δημηρούλη, ό.π., σ. 137.

3. Βλ. τα άρθρα των Θ. Τζούλη και Μ. Μερακλή στο περ. Η λέξη 118 (1993) 774-791 και 686-695.

4. Μ. Soriano, Guide de litterature pour la jeunesse, Flammarion, 1975 στο λήμμα Recherche et Critique, σ. 435-458, το οποίο επι­ λεκτικά μεταφράζει ο Ι.Ν. Βασιλαράκη;, στο Η λέξη, ό.π., σ. 803812.

5. Π.Δ. Μαστροδημήτρη, Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία, Αθήνα, Δόμος, 1990, σ. 341. Ο συγγραφέας ορίζει τη σημείωματογραφία ως τη λογοτεχνική κριτική εκείνη «που ισοδυναμεί με τη διατύπωση ελεύθερων και συχνά υποκειμενικών αισθητικών κρίσεων, όπου το συγκεκριμένο λογοτεχνικό έργο αποτελεί α­ πλώς αφορμή».

6. Δ. Δημηρούλη, ό.π., α. 78.

7. Αλ. Ζερβού, Λογοκρισία και αντιστάσεις στα κείμενα των παιδι­ κών μας χρόνων, Αθήνα, Οδυσσέας, 1992.

8. Κυρ. Ντελόπουλου, «Βιβλία για τη μελέτη του παιδικού βιβλίου», Η λέξη, 118(1993)819-825.

9. Για τα ερωτήματα αυτά ενδιαφέρον είναι το άρθρο του Μ.

Soriano, ό.π., σ. 439-458.

Νέο Μηνιαίο ΔΙΑΒΑΖΩ

αφιέρωμα

71

Ανδρέας Καρακίτσιος

Η Παιδική Λογοτεχνία και η θεω ρία της Αφήγησης ωρίς καμία αμφιβολία, τις δύο τελευταίες δε­ σκοπιάς» και του «αφηγητή». Μια τέτοια προσπάθεια καετίες ’74-’94, η Ελληνική Παιδική Λογοτε­ ευνοείται από τον προνομιακό χαρακτήρα της θέσης χνία γνωρίζει μια πρωτόγνωρη άνθιση, γεγο­ και του ρόλου του παραμυθιού και του παιδικού αφη­ νός που ερμηνεύεται ως αποτέλεσμα πολλα­ γήματος5τόσο στην παιδική Λογοτεχνία όσο και στη πλών κοινωνικοοικονομικών παραγόντων (η θεωρία της Αφήγησης. Είναι γνωστό ότι το παραμύθι αναλυτική τους καταγραφή δεν είναι στην κρατάει τον κορμό της Παιδικής Λογοτεχνίας και ότι η προτεραιότητα του κείμενου), αλλά και της. θεωρία της Αφήγησης είχε ως αφετηρία τις μελέτες του των Levi - Strauss για το μύθο και τη μελέτη του I ταυτόχρονης εξέλιξης και ανάπτυξης του συνόλουClaude Iανθρωπιστικών σπουδών και ιδιαίτερα της Παιδαγω- Vladimir Propp για το παραμύθι (Morphology of the folktale, 1928).* ;γικής Επιστήμης. Η Παιδική Λογοτεχνία ως έννοια, ως λογοτεχνικός a) Αφηγηματικό πλαίσιο όρος μοιάζει να καταγράφει μια λογοτεχνική παραγω­ To βασικό και κύριο χαρακτηριστικό του είναι η γή πέρα από ρεύματα και τάσεις, κρατώντας ως προσαρχή και το τέλος του αφηγήματος:7Αυτά τα δύο ιχνο­ διοριστικό χαρακτηριστικό την καταλυτική επιρροή γραφούν και οριοθετούν τα καίρια στοιχεία του αφη­ του «αποδέκτη»1του λογοτεχνικού κειμένου, δηλ. του γηματικού πλαισίου. Σχεδόν σε όλα τα παιδικά αφηγή­ παιδιού. Η προγραμματικότητα,2 η μονολιθικότητα ματα8υπάρχει η στερεότυπη αρχή «Μια φορά κι έναν των ηρώων, ο πλεονάζων διδακτικός λόγος των παιδι­ καιρό» με διάφορες αποκλίσεις του τύπου «Μια μέ­ κών λογοτεχνικών κειμένων ερμηνεύονται ως σεβα­ ρα... ή μια φορά» και η καταληκτική φράση «και ζήσαν σμός στον εν δυνάμει ή ιδεώδη αναγνώστη. αυτοί καλά και μεις καλύτερα» με ανάλογες και εδώ α­ Η βίαιη εισβολή της θεωρίας της λογοτεχνίας και ποκλίσεις. Τούτο συμβαίνει για λόγους προφανείς. Η των νεότερων αντιλήψεων μετά το ’80, στην Ελλάδα, απογειωτική φόρμουλα της αφετηρίας και η παρηγο­ δημιούργησε νέους τρόπους προσέγγισης και μελέτης ρητική φόρμουλα του τέλους οδηγούν τον μικρό ανα­ των λογοτεχνικών κειμένων, φαινόμενο πσυ τελείως γνώστη - κάποτε και τον ενήλικο - στην αποστασιοποί­ πρόσφατα, μετά το ’90, διαπιστώνεται και στο χώρο ηση αλλά προεξοφλούν και την ψυχική του αγαλλίαση. της Παιδικής Λογοτεχνίας.3 Συνοπτικά διαφαίνεται στην Παιδική Λογοτεχνία, Ίσως όχι τυχαία, την ίδια εποχή η τελευταία μετο­ τουλάχιστον στην παραγωγή της 20ετίας ’74-’94, μια νομάζεται σε «Λογοτεχνία για παιδιά και νέους». σαφής τάση για καταγραφή κοινών προτύπων αφήγη­ Στόχος του κειμένου θα είναι μια πρώτη - και γι’ σης και κοινών αναζητήσεων. Βεβαίως υπάρχουν και αυτό ανιχνευτική και επιφανειακή - προσέγγιση της φυσιολογικές αποκλίσεις και προσωπικές επινοήσεις Παιδικής Λογοτεχνίας υπό το πρίσμα Βασικών Εννοι­ λιγότερες όμως από ό,τι συμβαίνει στο σύγχρονο μυθι­ ών της Θεωρίας της Αφήγησης (Αφηγηματολογία),4 στόρημα και στο διήγημα. Η συμπαγής εικόνα του α­ του «αφηγηματικού πλαισίου», της «αφηγηματικής

Χ

κυκλοφορεί τον ΔΕΚΕΜΒΡΗ !

72 αφ ιέρω μα----------------------------------φηγηματικού πλαισίου, απογειωτική έναρξη - παρηγο­ ρητικό κλείσιμο, παραβιάζεται με την εμφάνιση εξωκειμενικών ηρώων, π.χ. Η επανάσταση των παραμυ­ θιών, της Ζωής Βαλάση, (εκδ. Γνώση) και με την α­ προσδόκητη προσφώνηση προς τον αναγνώστη - παιδί στο τέλος της ιστορίας του τόπου, π.χ., «εσείς παιδιά ξέρετε;». Αναφέρονται ενδεικτικά τρεις καταληκτικές παράγραφοι, όπου κάποτε πλεονάζει και ο διδακτικός τόνος. Η εισβολή του εν δυνάμει αναγνώστη στο κείμενο αλλάζει την οπτική γωνία παρουσίασης των γεγονό­ των. «Εδώ λοιπόν... συντυχαίνουν τα ανάποδα... Εσύ α­ πό τη μεριά σου πρέπει ν’ αγωνίζεσαι. Ν’ αγωνίζεσαι και να προσπαθείς ολοένα γι’ αυτό που πιστεύεις σω­ στό...». (Αγγελική Βαρελλά, «φιλενάδα φουντουκιά μου», ΑΣΕ, 1984). «Με τα χρόνια αδειάζει ο άνθρωπος Μαρία. Λιγο­ στεύουν οι δυνάμεις του. Δεν έχει πια αντοχή για τα μεγάλα βάθη. Εσύ, αν το θέλεις πολύ, σίγουρα θα ξαναβρείς την πολιτεία του βυθού». (Μάρω Λόίζου, “Η πολιτεία του βυθού” Α.Σ.Ε.). «ΓΓ αυτό σας λέω να πάμε στο δήμαρχο... έρχεστε και σεις μαζί μου;». (Μάνος Κοντολέων, “Ο χιονάν­ θρωπος που δεν ήθελε να λιώσει” από την Ιστορία “Το παρτέρι που δεν ήθελε να γίνει πεζοδρόμιο”, εκδ. Α.Σ.Ε., 1984). Το αφηγηματικό πλαίσιο συνδέεται άμεσα με την παρουσία του αφηγητή και της αφηγηματικής σκοπιάς. Η αφηγηματική σκοπιά (point of view) ή σκοπιά, κατά τον καθηγητή Π. Μουλλά9, «είναι βασικό συστατικό της αφηγηματικής διαδικασίας και αναφέρεται σε ό­ λες τις πλευρές της σχέσης του συγγραφέα με την ιστο­ ρία».10Ουσιαστικά είναι η θέση από την οποία κοιτά­ ζει κανείς τα δρώμενα και εμπεριέχει την απόσταση και την προοπτική. Η απόσταση ορίζει τον τρόπο πα­ ρουσίασης των γεγονότων της ιστορίας. Αν, δηλαδή, παρουσιάζονται από έναν αφηγητή ή αν αναπαρίστανται. Υπάρχει εδώ η βασική Αριστοτελιανή διάκριση ανάμεσα στη Διήγηση - Μίμηση, όροι που επεξηγσύνται από τα ζευγάρια: Telling - Showing, Summary Scene." Η προοπτική προσδιορίζει την εστίαση των γεγονό­ των. Με βάση τον Gerard Genette «discours du recit», Seuil 1972, υπάρχουν τρεις εστιάσεις: Η μηδενική, η ε­ σωτερική και η εξωτερική, στις οποίες αντιστοιχούν

τρεις διαφορετικές μορφές αφηγητή: α) αφηγητής παντογνώστης β) αφηγητής - πρόσωπο γ) αφηγητής κάμερα.12 Συνήθως στα παιδικά αφηγήματα εμφανίζεται ο παντογνώστης - αφηγητής, που ξέρει περισσότερα από ό,τι οι ήρωες, κάτι που συνηθίζεται στα λαϊκά παραμύ­ θια και που σημαίνει απουσία αφηγηματικής σκοπιάς. Ο αφηγητής δεν είναι ορατός και μιλάει σε γ' πρόσω­ πο, κάποτε όμως παρεμβαίνει και σχολιάζει, όπως στο αφήγημα «Κάποτε στην Ποντικούπολη»,13 στο τέλος των επεισοδίων «Ναι ο Φρίξος πίστευε πως δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν κακοί ποντικοί», σελ. 13, ή αλ­ λού, σελ. 30 «Κι εκείνη τη σπίθα μέσα στα κίτρινα μά­ τια του εργοστασιάρχη εκείνη την κακιά σπίθα, κανείς δεν την είδε». Ένα συνηθισμένο αφηγηματικό τέχνασμα είναι η ξαφνική εμφάνιση του συγγραφέα αφηγητή συνήθως σε α' πρόσωπο, στο τέλος της αφήγησης, όπως στην «Τοσοδούλα» του Χ.Κ. Άντερσεν. Στα «Μαγικά μολύ­ βια»14 στην καταληκτική παράγραφο εμφανίζεται ο συγγραφέας - αφηγητής: «Λοιπόν η Τρελούτσικη πολύ τον αγάπησε αυτόν τον λεύτερο χαρταετό και τούπε να γίνει ταχυδρόμος του ουρανού και τουπέ ναι. Και τότε τούδωσε αυτό ακριβώς το παραμύθι και μου τόφερε έ­ να τρελό αποκριάτικο γλέντι». Άλλοτε ο αφηγητής εμ­ φανίζεται στην αρχή της ιστορίας ή ανάμεσα στις ιστο­ ρίες ή στο τέλος όπως συμβαίνει στη συλλογή παραμυ­ θιών «Η Άννα και το τζιτζίκι».15Στην αρχή εξωκειμενικά qco προοίμιο αναφέρεται το τζιτζίκι ως αφηγητής, το οποίο σταδιακά παρεμβαίνει στη σύνδεση των ιστο­ ριών, άλλοτε για να συνυφάνει το χρόνο, άλλοτε για να εξηγήσει την εξέλιξη των ιστοριών. Στο τέλος εισβάλ­ λει στην ιστορία ως ήρωας - αφηγητής. Σε άλλες περιπτώσεις εμφανίζεται ο αφηγητής σε α' πρόσωπο από την αρχή του κειμένου είτε ως μάρτυρας είτε ως συμμέτοχος στη δράση. Στα παραμύθια «Τα δώρα του αγέρα»16, η συγγραφέας - αφηγήτρια εμφανί­ ζεται ως διάμεσος ανάμεσα στον αγέρα και τον ανα­ γνώστη. «Μια φορά έκανα φίλο μου τον αγέρα, πήγαινε, πή­ γαινε κι ύστερα γυρνούσε και μου έφερνε δώρα. Όλα τούτα τα θαυμαστά και τα όμορφα, λυπήθηκα να τα κρατήσω μοναχά για μένα. Τα ’φτιαξα λοιπόν πα­ ραμύθια και τά ’δεσα καλά στο χαρτί με λογής - λογής κόμπους και θηλίτσες και μαγκουρίτσες και κουλού­ ρες, να τα διαβάζει όποιος θέλει».

Νέο Μηνιαίο ΔΙΑΒΑΖΩ

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στον «Παράξενο Πρα­ ματευτή»17όπου η συγγραφέας - αφηγήτρια σε α' πρό­ σωπο συμμετέχει ως πρόσωπο - ήρωας στο παραμύθι. Στη συλλογή «Γάντι σε ξύλινο χέρι»18ο αφηγητής πρόσωπο γίνεται αφηγητής - πρωταγωνιστής. «Στο τε­ λευταίο διήγημα της συλλογής «Η αδελφή μου δε θα χτυπήσει ποτέ το κουδούνι», ο τίτλος υποδηλώνει με το κτητικό «μου» την παρουσία του ενικού προσώπου, / που συνήθως χαρακτηρίζει τον αυτοβιογραφικό λόγο. Το α' μέρος α' σκοπιά ο επίμονος παρατατικός περι­ γράφει τη μονοτονία της παιδικής ηλικίας. Στο Β1μέ­ ρος β 1σκοπιά ο αόριστος χρόνος σπάει τη μονοτονία και την επαναληπτικότητα και μας εισάγει στη μοναδι­ κότητα του επεισοδίου της απώλειας της αδελφής του αφηγητή - παιδιού. Η αφήγηση αποκτάει θεατρικό χα­ ρακτήρα, μετατρέπεται σε μίμηση. Η μητέρα - Β' αφη­ γητής εξιστορεί την απώλεια της αδελφής του αφηγη­ τή. Στο γ' μέρος γ 'σκοπιά ο παρατατικός επανέρχεται. Στο διήγημα εμφανίζονται δύο ιστορίες να ενώνο­ νται μεςταξύ τους, όπως περίπου συμβαίνει στις «Χί­ λιες και μία Νύχτες» ή στο παραμύθι του W. Hauff «Le Calife Gigogne».19Εμφανίζεται η αφηγηματική τεχνική του ανατολίτικου παραμυθιού, όπου μέσα σε μια ιστο­ ρία ξετυλίγεται μια άλλη και εκεί μέσα μια άλλη, κάτι ανάλογο με το κινέζικο κουτί. Συνοψίζοντας διαπιστώνεται κάπως επιγραμμα­

αφιέρωμα 73 τικά ότι: α) ο αφηγητής - παντογνώστης, ο κλασικός αφηγη­ τής των ιστορικών μυθιστορημάτων, του λαϊκού παρα­ μυθιού κυριαρχεί στα περισσότερα παιδικά αφηγήμα­ τα. Μιλάει εν ονόματι των ηρώων και μηδενίζει την α­ φηγηματική σκοπιά. β) Η εικόνα αλλάζει σε ορισμένα κείμενα με την εμ­ φάνιση νέων αφηγηματικών τεχνικών κυρίως σε συγ­ γραφείς που έχουν συνεχή παρουσία στο χώρο της Παιδικής Λογοτεχνίας. Εμφανίζεται ο αφηγητής πρόσωπο σε α' πρόσωπο που συμμετέχει ως ήρωας στην αφήγηση με πολλαπλές αφηγηματικές σκοπιές. γ) Η τρίτη μορφή αφήγησης, ο αφηγητής - κάμερα μπορεί υπό ορισμένες προϋποθέσεις να ανιχνευθεί εί­ τε σε ορισμένα κείμενα της Ευγενίας Φακίνου, επειδή ίσως έχουν θεατρική αφετηρία, είτε στο εκτεταμένο α­ φήγημα της Μάρως Λοΐζου «Θέλεις να πάμε μια βόλτα μαζί;», Κέδρος, 1976. Πρόκειται για κείμενο χωρίς χρόνο, σε α' και β' πρόσωπο ενικού κάτι σαν «εσωτερι­ κός μονόλογος» όπου δεν υπάρχει σχόλιο ή κρίση. δ) Τέλος, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις ορι­ σμένες περιοχές της Παιδικής Λογοτεχνίας όπως π.χ. του φανταστικού, του θαυμαστού, του παράξενου ή της επιστημονικής φαντασίας, θα μπορούσαν να αναλυ­ θούν και να οριοθετηθούν με όρους και τεχνικές της Αφηγηματολογίας.

Σημειώσεις - Παραπομπές 1. «Αποδέκτης» Gerard Prince. «Introduction a 1’ etude du narrateur». Poetique 14 (1973), a 180.

2. Ηρακλής Καλλέργης, Η παιδική Λογοτεχνία και το μικρό παιδί, Κασταντιώτης, 1988.

3. Η παιδική λογοτεχνία έγινε πρόσφατα αντικείμενο πολλαπλών προσεγγίσεων. Σημειώνω ενδεικτικά: Θανάσης Τζσύλης «Παι­ δική λογοτεχνία και Ψυχανάλυση», περιοδικό Λέξη 118, Νοέμ­ βρης - Δεκέμβρης ’93. Ιωάννης Ν. Βασιλαράκης «Γλώσσα και Πράξη της Παιδικής λογοτεχνία», Καστανιώτης, 1993. «Αντώνης Κάλφας, «Το παιδί ως αναγνώστης», Βιβλιογονία 1993.

4. Μία νέα λογοτεχνική επιστήμη με σημαντικότερους εκπροσώ­ πους, που δεν συμφωνούν και πάντοτε μεταξύ τους: A.J. Greimas, Tzvetan Todorov, Gerard Genette, Claude Bremond, Roland Barthes, Wallace Martin, Seymour Chatman. Στα ελληνι­ κά κυκλοφορεί μια επιλογή σχετικών άρθρων, «Θεωρία της Αφήγησης», Εξάντας, 1991.

5. Είναι σχεδόν αδύνατο να συμφωνήσουν οι μέχρι τώρα μελετητές για ορισμένα κείμενα που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το πα­ ραμύθι. Είναι σαφές πως απουσιάζει η μελέτη για τη γενετική ε­ ξέλιξη αφηγηματικών μορφών, όπως παιδική ιστορία, παιδικό διήγημα, έντεχνο παιδικό παραμύθι κ.λπ.

6. Τέρι Ηγκλετον, Εισαγωγή στη θεωρία της Λογοτεχνίας, Οδυσσέας, 1989, σ.σ. 164-165.

7. Δ. Τζιόβας, Μετά την Αισθητική, Γνώση, 1987,0.89-90.

8. Στον όρο παιδικό αφήγημα εμπεριέχεται το έντεχνο λαϊκό παρα­ μύθι, η παιδική ιστορία, το παιδικό διήγημα.

9. Παν. Μουλλάς, «Παλίμψηστα και μη», Στιγμή 1991, ο. 134.

10. Θεωρία της Αφήγησης, Εξάντας 1991, σελ. 37.

11. Ο. π. σημ. 9, σελ. 37.

12. Ο.π.σημ. 11, σελ. 138-140.

13. Μάνος Κοντολέων, «Κάποτε στην Ποντικσύπολη», Καστανιώ­ της, Αθήνα 1979.

14. Ζωή Βαλάση, «Τα μαγικά μολύβια», Κέδρος, 1984.

15. Μάνος Κοντολέων, «Η Αννα και το τζιτζίκι», Καστανιώτης, 1980.

16. Ζωή Βαλάση, «Τα δώρα του αγέρα», Σύγχρονη Εποχή, 1976.

17. Ζωή Βαλάση, «Ήλιος ήλιος και Βροχή», Κέδρος 1989. · 18. Μάνος Κοντολέων, «Γάντι σε ξύλινο χέρι», Γνώση 1986.

19. «Theorie de la literature» Tzvetan Todorov, edition du Seuil, Paris 1965, σελ. 278-279. Αναλύεται το παραμύθι του W. Hauff.

κυκλοφορεί τον ΔΕΚΕΜΒΡΗ !

74

αφ ιέρω μα------------

Γιάννης Παπαδάτος

Κοινωνιοπαιδαγωγιπά ζητήματα στην παιδική λογοτεχνία

α.Γενικά σον αφορά τη μορφή, σε φιλολογικές συνιστώσες, ό­ ίναι γνωστό ότι η Παιδική Λογοτεχνία σον αφορά δε το περιεχόμενο σε κοινωνιοπαιδαγω(Π.Λ.) για τα ελληνικά δεδομένα, αποτελεί τα τελευταία χρόνια μια εντελώς νέα περιο­ γικές, ψυχολογικές και άλλες συνιστώσες. Είναι ευ­ χή για έρευνα. Το γεγονός αυτό συναρτάται νόητο, ότι για το οποιοδήποτε λογοτεχνικό έργο, πολύ δε περισσότερο για ένα έργο που απευθύνεται με τη σχετικά μικρή, σε σύγκριση με άλλες χώρες, συγγραφική προϊστορία της, με την έ­ στα παιδιά, σημασία έχει και η μορφή και το περιε­ ως ένα μεγάλο βαθμό υποτίμησή της από χόμενο.2 Είναι αναγκαίο όμως να τονίσουμε την α­ μελετών που θα έπρεπε να στηρίζονται τους θεωρητικούς της γενικότερης Λογοτεχνίας, νυπαρξία κα­ θώς και με την καθυστέρηση της ανάπτυξης της παι­ πάνω σε δοκιμασμένα θεωρητικά πλαίσια και να εί­ δαγωγικής έρευνας στο χώρο της εκπαίδευσης. Θα ναι προσαρμοσμένες στην ιδιοτυπία της Π.Λ. Το τε­ ήταν όμως παράλειψη αν δεν επισημαίναμε και τη λευταίο είναι αρκετά δύσκολο, κυρίως αν λάβουμε σημασία της πρόσφατης εισόδου της Π.Λ. ως αυτό­ υπόψη μας και την έλλειψη τέτοιων δεδομένων του­ λάχιστον στον ελληνικό χώρο. νομου μαθήματος στα περισσότερα Πανεπιστήμια Επειδή αυτού του είδους η Λογοτεχνία αναφέρετης χώρας και τη συνακόλουθη εκπόνηση σχετικών ται κυρίως στα παιδιά, ή και στην εφηβική ηλικία α­ διατριβών.' κόμη - αν λάβουμε υπόψη μας ένα μεγάλο μέρος Η πραγματικότητα αυτή έχει ως αποτέλεσμα να αναφανούν προβλήματα που άπτονται του χώρου των μυθιστορημάτων των δύο τελευταίων δεκαετιών κυρίως της έρευνας και τα οποία παραπέμπουν, ό­ - γεγονός που σημαίνει ότι μπορεί να χρησιμοποιη­

Ε

θεί και σαν έμμεσο μέσο αγωγής3 είτε στο σχολικό είτε στο οικογενειακό περιβάλλον, πιστεύουμε ότι οι καθαρά φιλολογικές προσεγγίσεις4είναι απαραί­ τητες για την επισήμανση εκείνων των υφολογικών στοιχείων που διαφοροποιούν την Π.Λ. από την κα­ θόλου Λογοτεχνία και την τυχόν ανίχνευση στοιχεί­ ων κάποιων λογοτεχνικών ρευμάτων. Αλλά και οι κοινωνιοπαιδαγωγικές προσεγγίσεις έχουν μέγιστη σημασία. Γιατί, ανάμεσα στ’ άλλα, ένα από τα πλέον σοβαρά σημεία που διαφοροποιεί την Π.Λ. είναι το κοινωνιοπαιδαγωγικό γεγονός, ενταγμένο στα ιδι­ αίτερα εκφραστικά μέσα του δημιουργού, δοσμένο με λογοτεχνικά άρτιο τρόπο κι όχι με τον γνωστό διδακτισμό που ταλάνισε γενιές παιδιών ή άλλου εί­ δους παιδαγωγισμό. Στη συνέχεια αυτού του άρθρου θα επισημάνουμε ορισμένα απ’ αυτά τα κοινωνιοπαιδαγωγικό δε­ δομένα, τα οποία σε όλη τη διαδικασία, από τη λο­ γοτεχνική αποτύπωση ως την «κατανάλωση» (ανά­ γνωση - έρευνα), νομίζουμε ότι μπορούν να συνει­ σφέρουν στη στοιχειοθέτηση και την ξεκάθαρη οριοθέτηση του όλου «συστήματος» της κατηγορίας «Παιδική Λογοτεχνία». Γιατί είναι σ’ όλους γνωστό ότι αν ακόμη αμφισβητείται η ύπαρξη τέτοιας κατη­ γορίας, έστω με σχετική και σε ορισμένους τομείς με απόλυτη αυτονομία από τη γενικότερη Λογοτε­ χνία, μέσα στο σχετικό νεφέλωμα που υπάρχει, κύ­ ρια αιτία είναι ακριβώς αυτή η ανυπαρξία, για αντι­ κειμενικούς όπως αναφέραμε λόγους, μελετών και ερευνών βιβλιογραφικών αλλά και πεδίου. Έ να άλλο στοιχείο στο οποίο θ’ αναφερθούμε α­ κροθιγώς είναι η ανάγκη για αναζήτηση μιας κοινωνιολογίας της Π.Λ., η οποία θα συνεισφέρει ουσια­ στικά στην εξέλιξη της μελέτης και της έρευνας. β. Σχετικά με την ιδιοτυπία της Π.Λ. το χώρο της αρθρογραφίας, θεωρητικά, νομί­ ζουμε ότι έχει εξαντληθεί το ζήτημα της ιδιαι­ τερότητας και ιδιοτυπίας της Π.Λ. που κυρίως ανάγεται στη σχέση του δημιουργού με το παι­ δί,5 δηλαδή στην αναγκαιότητα της ενημέρω­ σης του δημιουργού πάνω σε σύγχρονα παιδοψυχολογικά δεδομένα. Αυτή η «απαίτηση» ό­ μως εγκλείει τον κίνδυνο να λειτουργήσει αρνητικά για το λογοτεχνικό προϊόν, γεγονός που σχετίζεται με το ταλέντο του δημιουργού και στο βαθμό που ο ί­ διος δεν θα «καταστρέφει» («εντάσσει») το λογοτε­ χνικό προς «όφελος» του παιδαγωγικού.6 Μην ξε­ χνάμε δε ότι αναφερόμαστε στην τέχνη και «τέχνη εί­ ναι το ωραίο και ηθικό που ευχαριστεί».7Γιατί δια­ φορετικά έχουμε λογοτεχνικά παρα-προϊόντα με κυ­ ρίαρχα κειμενικά δεδομένα το διδακτισμό και τον

----------------------------------- αφιέρωμα 75 παιδαγωγισμό, ιδεολογίες με στοιχεία που σίγουρα δεν ευχαριστούν. Η Π.Λ. μας άλλωστε έχει αμέτρητα τέτοια δείγματα κυρίως από το παρελθόν. Έτσι, σε περιόδους όπου ως αντανάκλαση της πολιτικοκοινω­ νικής πραγματικότητας η αντίστοιχη εκπαιδευτική ή­ ταν επηρεασμένη από το πνεύμα της Παραδοσιακής Παιδαγωγικής,8δηλαδή τον αυταρχισμό και την ανά­ δειξη ηθικοπλαστικών προτύπων, η Π.Λ. προέβαλε αντίστοιχα παιδικά πρότυπα «εύτακτα» και «υπά­ κουα». Σε περιόδους όπου επικρατούσαν οι φιλελεύ­ θερες αστικές δυνάμεις, και πάντως μετά την επικρά­ τηση στο πολιτικό σκηνικό των αστικών στοιχείων (μετά την επανάσταση στο Γουδί -1909), ως αντανά­ κλαση στο χώρο της εκπαίδευσης έχουμε τις ιδέες της Νέας Αγωγής με τον παιδοκεντρικό της χαρακτήρα αλλά εν πολλοίς με κυρίαρχο το ρόλο του ενήλικου. Και τα δύο παραπάνω παιδαγωγικά συστήματα ως αντανάκλαση του πολιτικοκοινωνικού συστήμα­ τος, με τα πρότυπα που προβάλλουν, δεν οδηγούν στην κατεύθυνση ανατροπής παραδοσιακών παιδα­ γωγικών σχέσεων και στην αναζήτηση άλλων με πρό­ τυπα που θα προτείνουν σχέσεις ενός αξιακού συ­ στήματος, με κύρια συνισταμένη τον διαρκή μετα­ σχηματισμό των παιδαγωγικών και κοινωνικών σχέ­ σεων.9 Μετά τη μεταπολίτευση, με την κρίση των αξιών και την εισροή νέων δεδομένων στο εκπαιδευτικό σύστημα έχουμε και μια αντίστοιχη, ίσως σε μεγαλύ­ τερο βαθμό, προβολή τέτοιων μετασχηματιστικών προτύπων στην Π.Λ.. Για παράδειγμα, συχνά ανευρί­ σκεται σε λογοτεχνικά κείμενα η λειτουργία της ομά­ δας όπου καθοδηγείται από ένα δασκαλο-ρυθμιστή (στοιχείο της Νέας Αγωγής) αλλά και η λειτουργία της αυτόνομης ομάδας όπου τα μέλη της (ορισμένες φορές κι ο δάσκαλος μαζί) έρχονται σε σχέση μετα­ σχηματισμού της προσωπικότητάς τους. Πρόκειται δηλαδή για ένα αμάλγαμα παιδαγωγικών ιδεών, α­ κόμη και σε ίδια κείμενα, ομόλογο άλλωστε μιας με­ ταβατικής εποχής που διέρχεται ο πολιτικός εκσυγ­ χρονισμός. Στο σημείο αυτό είναι ανάγκη να σημειώ­ σουμε ότι η τέχνη γενικά δεν ακολουθεί πάντοτε τους κοινωνικούς ρυθμούς. Προηγείται έχοντας κάποια αυτονομία, δημιουργεί δε καινούριες αισθητικές α­ ξίες συγκριτικά με το πολιτικό σύστημα.10Στην ελλη­ νική Π.Λ. παρουσιάζεται το φαινόμενο πολλές φο­ ρές να καθυστερεί η λογοτεχνική αποτύπωση προ­ βλημάτων της ελληνικής κοινωνίας εξαιτίας της κοι­ νωνικής τους ή μη αποδοχής (π.χ. διαζύγιο, υιοθεσία, παιδιά με ειδικές ανάγκες κ.ά.). Αυτό είναι ένα στοι­ χείο της ιδιοτυπίας της Π.Λ. Οφείλουμε όμως να πούμε ότι τα παραπάνω δεν έχουν αποδειχτεί ερευνητικά όσο θα έπρεπε και πι­ στεύουμε, ιδίως το τελευταίο, για τις μετασχημάτισα-

76 αφιέρωμα τα κατάτάξουμε σε συνολικές κατηγορίες από τη μια πλευρά ή σε συνδυασμό θεμάτων από την άλλη. Μπο­ ρούμε όμως παίρνονας υπόψη κάποιες ιδιομορφίες της κατάταξης που παραθέσαμε να επισημάνουμε ο­ ρισμένες κύριες περιοχές έρευνας: Έτσι, ενώ στον πρώτο κύκλο προσιδιάζουν εκεί­ νες οι έρευνες που αναφέρονται στο άτομο, στις ανά­ γκες του και ιδιαίτερα στις διαπροσωπικές και διαφυλικές τους σκέσεις και στον δεύτερο οι έρευνες που αναφέρονται στις στάσεις και αντιλήψεις των κοινωνικών θεσμών απέναντι στα συγκεκριμένα προβλήματα, στον τρίτο κύκλο προσιδιάζουν εκείνες οι έρευνες που παραπέμπουν στη μελέτη της ομάδας ως στοιχείου δράσης στα μεγάλα οικουμενικά προ­ βλήματα.14Δεν αποκλείεται βέβαια και ανάμιξη αυ­ τών των ερευνών κατά θεματικό κύκλο. Τα εξαγόμενα από τέτοιες κοινωνιοπαιδαγωγικού χαρακτήρα έρευνες θα απαντήσουν σε ερωτήμα­ γ. Περιοχές κοινωνιοτα π.χ. για τον τύπο του σχολείου που προτείνεται α­ παιδαγωγικής έρευνας πό τους συγγραφείς, για το μοντέλο αγωγής που υιο­ ίναι διαπιστωμένο ότι για λόγους που σχετί­ θετούν, για το πρότυπο του παιδιού που παρουσιά­ ζονται με πολιτικές, ιστορικές, κοινωνικές ή ζουν, για το αν οι διαπροσωπικές σχέσεις και η δρά­ ση του ατόμου και της ομάδας στοχεύουν σε ένα άλλο εκπαιδευτικές παραμέτρους, η Π.Λ. μετά τη δεκαετία του 1970 άρχισε να αναπτύσσεται, τρόπο μετασχηματισιικής συλλογιστικής, αν, δηλα­ δή, τελικά αντανακλάται η πραγματικότητα με το κατά κύριο λόγο ποσοτικά αλλά και ποιοτικά. «δέον»15μέσα από τις κειμενικές και φαντασιακές υ­ Η θεματολογία της13περιλαμβάνει πληθώρα σύγχρονων θεμάτων και προβλημάτων που με περβάσεις. Ο Η. Marcuse, για παράδειγμα, αναφέ­ ρει ότι η τέχνη με την πραγματικότητα εκλύοντας α­ I βάση τον κεντρικό μύθο του κάθε βιβλίου μπορούν να ενταχθούν σχηματικά σε τρεις ομόκεντρους κύ­ ντιφατικές δυνάμεις, βρίσκονται σε μια κατάσταση διαρκούς αντίφασης συγκροτώντας μια «ολωσδιόλου κλους που με κέντρο το παιδί - ήρωα, τη δράση του διαφορετική και αντίθετη πραγματικότητα».16 {και με ουσιώδη δείκτη τα διάφορα προβλήματα και Τέλος, είναι αναγκαίο να επισημανθεί η σπουδαιτην αντιμετώπισή τους, διευρύνεται από τα ατομικά και διαπροσωπικά ζητήματα σε ζητήματα οικουμενι­ ότητα της έρευνας πάνω σε πραγματικό πληθυσμό κά έχοντας μεταξύ τους σχέση αμφιδρομίας. Συγκε­ που στην περίπτωσή μας είναι τα παιδιά - αναγνώ­ στες, αφού σ’αυτά απευθύνεται κατά κύριο λόγο το κριμένα, ο μικρότερος κύκλος των διαπροσωπικών προβλημάτων παρουσιάζει θέματα που αφορούν τη λογοτεχνικό προϊόν. Οι διάφορες θεωρίες εδώ για γέννηση, το θάνατο, το εργαζόμενο παιδί, τις σχέσεις τον αναγνώστη έχουν τον πρώτο λόγο. Ενδιαφέρον σε προσεγγίσεις κοινωνιοπαιδαγωγονιών και παιδιών, το διαζύγιο, την υιοθεσία, την ορφάνια, τις σχέσεις δασκάλου - μαθητών, τις καθη­ γικού περιεχομένου έχει τόσο η συγχρονική όσο και μερινές ασχολίες και σχέσεις των παιδιών μεταξύ η διαχρονική εξέταση για τις απαραίτητες συγκρί­ σεις και τις συναγωγές συμπερασμάτων. Ίσως η συγ­ τους, το ερωτικό στοιχείο και ένστικτο, τα παιδιά με ειδικές ανάγκες. Ο αμέσως μεγαλύτερος κύκλος πα­ χρονική οπτική να φαίνεται «ευκολότερη» γι’ αυτό ρουσιάζει θέματα και προβλήματα του μικρο-κοινω- και επισημαίνεται «φευγαλέα» από τους μελετητές, νικού περιβάλλοντος με τάση για διεύρυνση, τα ο­ οι οποίοι δεν ασχολούνται με κάποιες ιστορικές ιδι­ ποία σχετίζονται με την τρομοκρατία, τη βία, το ρα­ αιτερότητες. Δεν είναι όμως ακριβώς έτσι. Γιατί η ο­ τσισμό, τα ναρκωτικά, τη μετανάστευση, την αρχαιο­ ποιαδήποτε ιστορικοκοινωνική στιγμή δεν είναι ποτέ ομοιογενής αλλά έχει αντιθέσεις, έχει «προσωπικό­ καπηλία (και τα ιστορικά θέματα). Τέλος, ο τρίτος κύκλος περιλαμβάνει τα οικουμενικά προβλήματα τητα», είναι μια «στιγμή» της εξέλιξης με συγκεκρι­ μένη δραστηριότητα που υπερέχει των άλλων, επειδή της ειρήνης, της τεχνολογίας, της φύσης και της οικοαντιπροσωπεύει μια κορυφαία ιστορική πραγματι­ ;λογίας. κότητα.17Κι εδώ πιστεύουμε ότι γεννιούνται τα προ­ Απ’ αυτήν την παράθεση, είναι εύκολο ν’ αντιληβλήματα για μια κοινωνιολογία της Π.Λ. καθώς και φθούμε την ποσότητα των κοινωνιοπαιδαγωγικών μεθόδων προσέγγισης της Π.Λ. θεμάτων που ανιχνεύονται και συνάμα δύσκολο να κές σχέσεις, πως μόνο σαν υπόθεση θα μπορούσε να σταθεί. Πάντως και για να επανέλθουμε: Τέτοιες έ­ ρευνες με έγκυρα μεθοδολογικά εργαλεία, κι αν συ­ νυπολογίσουμε και τις περιπτώσεις της αυτολογοκρι­ σίας του δημιουργού," που σηματοδοτεί το έργο το προορισμένο για παιδιά και με «δεδομένο» ότι η λο­ γοτεχνία είναι κοινωνικό φαινόμενο, με τα γενικά τους συμπεράσματα θα οριοθετήσουν την Παιδική Λογοτεχνία από την καθόλου Λογοτεχνία και συνά­ μα θ’ αποδείξουν το ιδιότυπο στοιχείο της που παρα­ πέμπει δηλαδή στην έμμεση διδαχή. Και για να θυμηθούμε τον Λ. Γκράμσι: «Η τέχνη μπορεί να διδάξει, ακριβώς γιατί είναι τέχνη και όχι “τέχνη που διδάσκει”, γιατί, σ’ αυτή την περίπτωση, είναι ένα τίποτα και το τίποτα δεν μπορεί να διδά­ σκει».12

Ε

Για μια κοινωνιολογία της Π.Λ. το χώρο της επιστήμης της γενικότερης γραμ% I ματολογίας18 σίγουρα απαιτείται η στοιχειο% θέτηση μιας κοινωνιολογίας της Παιδικής Λο7 γοτεχνίας, που θα λάβει υπόψη της πέρα από / τα πρόσθετα προβλήματα και τις ενστάσεις ^ που εγείρονται κοινωνιολογικής ή φιλολογι­ κ ο ί κής υψής και τα πορίσματα ;ης παιδοψυχολογίας και της συνολικής παιδευτικής διαδικασίας. Κυρίως η κοινωνιολογία της λογοτεχνίας αναφέρεται σε δυο περιοχές: Η πρώτη είναι εκείνη που κα­ τέγραψε ο R. Escarpit και συνδέεται με την κοινωνι­ κή λειτουργία της λογοτεχνίας αναφερόμενη στους τομείς της παραγωγής, του συγγραφέα μέσα στο χρό­ νο και την κοινωνία, της διάθεσης του προϊόντος, στα πεδία διάθεσής του και στην κατανάλωσή του.'9Αυ­ τοί οι τομείς στο χώρο της Π.Α. αποκτούν τουλάχι­ στον για την ελληνική πραγματικότητα της τελευταί­ ας εικοσαετίας τεράστιο ενδιαφέρον, αν αποτελέσουν αντικείμενο ερευνών. Ενδιαφέρον θα αποκτού­ σε η κοινωνική προέλευση του πληθυσμού των συγ­ γραφέων της χώρας και τα θέματα που καταπιάνο­ νται, τα ρεύματα που ακολουθούν, η διαχρονικότητά τους? η εκδοτική κίνηση ή η σύνθεση του αναγνωστι­ κού παιδικού κοινού. Βλέπουμε, δηλαδή, ότι αυτή η οπτική της κοινωνιολογίας της Λογοτεχνίας παίρνει υπόψη της εξωκειμενικούς παράγοντες σε αντίθεση με τη δεύτερη περιοχή, δηλαδή την κοινωνιολογία του ίδιου του έργου20που έλκει την καταγωγή της κυ­ ρίως στη μαρξική σκέψη και στους μεταγενέστερους θεωρητικούς, όπως τον G. Lucacs, τους θεωρητικούς της Σχολής της Φραγκφούρτης, το L. Goldmann κ.ά.

----------------------------------- αφιέρωμα 77 Απόψεις και θεωρητικά σχήματα, που ξεφεύγουν α­ πό μια απλοϊκή και παθητική αντανάκλαση ανάμεσα στο περιεχόμενο των κειμένων κι αυτό της συλλογι­ κής συνείδησης,21 φτάνοντας ως την αρνητική κριτι­ κή, την κριτική θεωρία και τη σύλληψη της αντίφασης τέχνης και πραγματικότητας,22ως το Γενετικό Δομι­ σμό και την ανεύρεση φαντασιακών κόσμων ομόλο­ γων με τις διαδικασίες της συνείδησης και το όραμα των μελών μιας κοινωνικής ομάδας,23έχοντας υπόψη τους παιδαγωγικά δεδομένα, είναι δυνατό να στοι­ χειοθετήσουν θεωρητικά συστήματα όπου θα παραπέμψουν σε μεθοδολογικά εργαλεία για την προσέγ­ γιση των κειμένων της Π.Λ. Κοντά δε σ’ αυτά πολλά έχουν να προσφέρουν και οι θεωρίες της πρόσληψης και της ανταπόκρισης του αναγνώστη24 (Μ.

Naumann,25W. Iser,26Μ. Riffaterre, R. Barthes, M.L. Rosenblatt27κ.ά. και για την Παιδική Λογοτεχνία οι Μ. Benton και G. Fox“). Δηλαδή, θεωρητικά μοντέλα ή θεωρητικές κατα­ σκευές από στοιχεία διαφόρων κοινωνιολογικών θε­ ωριών προσαρμοσμένα στις συνθήκες της Π.Λ., απο­ τελώντας μια διαλεκτική ενότητα των κατηγοριών «συγγραφέας, αναγνώστης, κείμενο - κοινωνία» “ πι­ στεύουμε ότι σήμερα είναι το ζητούμενο για όσους α­ πό τους θεωρητικούς ασχολούνται με τη μελέτη και την κριτική της. Παράλληλα δε, προβάλλει η ανα­ γκαιότητα για μια κοινωνιολογία της Π.Λ. όπου πολ­ λά θα προσφέρει στη γενικότερη θεωρία της Π.Λ. με κύριους τομείς μελέτης και έρευνας «την κοινωνιολογία του συγγραφέα, το κοινωνιοπαιδαγωγικό πε­ ριεχόμενο των έργων, την κοινωνιοπαιδαγωγική επί­ δραση της λογοτεχνίας»30σε μια συνθετική - διαλε­ κτική οπτική. Αλλά αυτά είναι θέματα που δεν είναι δυνατόν να εξαντληθούν σ’ ένα τόσο μικρό άρθρο. Νύξεις έγιναν. Οι προβληματισμοί υπάρχουν. Και εί­ ναι βέβαιο, ότι στο μέλλον θα υπάρχουν σχετικές με­ λέτες και έρευνες. Συμπερασματικά: Σ’ αυτό το μικρό άρθρο κάναμε μία μάλλον περιγραφική επισήμανση, επισήμανση ο­ ρισμένων θεμάτων, ειδικών και γενικών, κοινωνιοπαιδαγωγικής υφής, που έχουν την ανάγκη της παρα­ πέρα διερεύνησής τους στο χώρο της ελληνικής Π.Λ. Συγκεκριμένα επισημάναμε κάποιες από τις περι­ πτώσεις ιδιοτυπίας της Π.Λ., που μόνο με έρευνα θα μπορούσαν ν’ αποδείξουν ό,τι, ας πούμε, διαισθητικά η θεωρία έχει καταδείξει. Ανιχνεύσαμε ακόμη κά­ ποιες από τις περιοχές του σύγχρονου λογοτεχνικού σώματος όπου απαιτείται η ανάγκη για κοινωνιοπαιδαγωγική έρευνα. Τέλος, θίξαμε μόνο, την ανάγκη για ανεύρεση κατάλληλων συνθετικών θεωριών ε­ ντασσόμενων σε μια κοινωνιολογία της Π.Λ., η οποία θα προσδώσει δυνατότητες ουσιαστικής εξέλιξης στη μελέτη και την έρευνα.

78

αφ ιέρω μα-----------------------------------

Σημειώσεις - Παραπομπές : 1. Σχετικά με την έρευνα στα Πανεπιστήμια, βλ.: Κατσίκη - Γκίβαλσυ, Ά.: «Η Παιδική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο. Έρευνα και διδασκαλία» στο: Κατσίκη-Γκίβαλσυ, Α. (επιμέλεια): Παιδική Λογοτεχνία. Θεωρία και Πράξη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1993, τ.

1ος, σ.ο 157-159.

2. Για τη σχέση μορφής και περιεχομένου υπάρχουν διαφορετικές απόψεις κατά λογοτεχνικές σχολές, ρεύματα και ιδεολογίες. Για την Π.Λ. νομίζουμε ότι ίση σημασία πρέπει να αποδίδεται και στα δύο, κυρίως για την έρευνα και για τη στοιχειοθέτηση της ι­ διοτυπίας της Π.Λ. Απόψεις για τη μορφή και το περιεχόμενο, βλ.: Καλλέργης, Η.: «Σκέψη για τη φύση και το ρόλο της Π.Λ.» στο: Παιδική λογοτεχνία και το μικρό παιδί (Εισηγήσεις στο Β’ Σεμινάριο του ΚΕΠΒ). Αθήνα, Καστανιώτης, 1988, σ. 20. Επί­ σης, Καλλέργης, Η.: «Η μελέτη για το παιδικό βιβλίο τα τελευ­ ταία 20 χρόνια. Προσδοκίες για τη δεκαετία του 1990» στο: Σύγ­ χρονες τάσεις και απόψεις για την παιδική λογοτεχνία (Πρακτικά του Δ' Σεμιναρίου του ΚΕΠΒ). Αθήνα, Ψυχογιός, 1991, σ. 28 και υποσ. 27. Ακόμη για τη μαρξιστική κ.ά. απόψεις, βλ.: Ήγκλετον, Τ.: Ο Μαρξισμός και η λογοτεχνική κριτική. Αθήνα, Ύψιλον, 1981, σ.σ. 44-65.

3. Σχετικά με τη γενική θεώρηση του θέματος αυτού, βλ.: Μερακλής, Μ.: «Το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο: Έργο τέχνης; Μέσο αγωγής;» στο ομώνυμο βιβλίο: (Εισηγήσεις στο Α1 Σεμινάριο του ΚΕΠΒ). Αθήνα, Πατάκης, 1987, σ.σ. 15-27. Επίσης, βλ.: Καλ­ λέργης, Η. «Σκέψεις για τη φύση και το ρόλο της Π.Λ.» ό.π., σ.σ.

18-19.

4. Απόψεις γι’ αυτό το θέμα, βλ.: Καλλέργης, Η.: «Η μελέτη για το παιδικό βιβλίο...», ό.π., σ. 28. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Β. Αναγνωστόπουλος σε μεγαλύτερο βαθμό από τους άλλους μελε­ τητές της Π.Λ., έχει ανάμεσα στ’ άλλα ασχοληθεί με τη φιλολογι­ κή προσέγγιση των λογοτεχνικών ειδών. Βλ. βιβλίο του: «Θέμα­ τα..», ό.π.

5. Βλ. στο: Κατσίκη-Γκίβαλου, Ά.: «Η Παιδική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο...», ό.π., σ. 153. Επίσης Βλ. και: Αναγνωστόπουλος Β.: Θέματα παιδικής λογοτε­ χνίας. Α'ανιχνεύσεις. Αθήνα, Καστανιώτης, 1987,σ.σ. 17-18. Σακελλαρίου X ..: Ιστορία της ΠαιδικήςΛογοτεχνίας. Αθήνα, Φιλιππότης, 1987, σ.σ. 15-39. - Ανδρουτσοπούλου - Π.Λ.: Μιλώντας για τα παιδικά βιβλία. Αθήνα, Κασταντιώτης, 1988, σ.σ. 53-57. - Ανα­ γνωστόπουλος Β. - Δελώνης Α.: ΠαιδικήΛογοτεχνία και σχολείο. Αθήνα, Πατάκης, 1986,2σ. 19.

6. Παπαδάτος, Γ.: «Η θεματολογία του σύγχρονου μυθιστορήματος για παιδιά και εφήβους» στο περ. Επιθεώρηση ΠαιδικήςΛογοτε­ χνίας, τ. 7ος, 1992, σ. 19.

7. Μερακλής, Μ.: ό.π., σ. 21.

8. Παπακωνσταντίνου, Π.: «Παιδαγωγική σχέση και Αυτονομία» στο: Γκότοβος, θ. κ.ά. Κριτική Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Πράξη. Αθήνα, Σύγχρονη Εκπαίδευση, 1986,2σ. 122. Σ’ αυτό το κεφάλαιο συγκρίνονται, ανάμεσα στ’ άλλα, τα δύο ρεύματα που κυριάρχησαν στην ελληνική εκπαίδευση (Παραδοσιακή Παιδα­ γωγική, Νέα Αγωγή) και παράλληλα πρστείνεται μια τακτική για την καθιέρωση μιας σχολικής παιδαγωγικής σχέσης βασισμένης στην αυτονομία.

9. Παπακωνταντίνσυ, Π.: ό.π.

10. Μαρκούζε, X.: Η τέχνη, μορφή της πραγματικότητας. Μετ. Στ. Μπεκατώρος, Αθήνα, Γλάρος, 1983, σ. 9. (Εισαγωγή του Α. Ζή-

ρα για την αρνητική αισθητική του X. Μαρκούζε).

11. Ζερβού, Α.:Λογοκρισία και αντιστάσεις στα κείμενα των παιδι­ κών μας χρόνων. Αθήνα, Οδυσσέας, 1993.2Η συγγραφέας αναφέρεται στην αυτολογοκρισία τσυ συγγραφέα ανάγοντάς την σε σημαντικό παράγοντα της ιδιοτυπίας της Π.Λ. (σ.σ. 31-36).

12. Γκράμσι, Α.: Λογοτεχνία και εθνική ζωή. Μετ. Χρ. Μαστραντώνης. Αθήνα, Στοχαστής, 1981, σ. 23.

13. Παπαδάτος, Γ.: ό.π., σ.σ. 15-38. Η θεματολογία σ’ αυτό το άρθρο αναφέρεται στα μυθιστορήματα. Μπορούμε όμως να πούμε ότι η ίδια αναφέρεται και στα άλλα λογοτεχνικά είδη. Βλ. και στο: Αναγνωστόπουλος, Β.: «Τάσεις στη σύγχρονη ελληνική Π.Λ.» στο Σύγχρονες τάσεις..., ό.π.,σ.σ. 100-116.

14. ό.π.,σ.38.

15. Καλλέργης, Η.: «Σκέψεις για τη φύση και τορόλοτηςΠ,Λ.», ό.π., σ. 24.

16. Μαρκούζε, Χ.:ό.π.,σ. 35.

17. Γκράμσι, Α.:ό.π.,σ. 17.

18. Βελουδής,Γ.: Γραμματολογία, θεωρία Λογοτεχνίας. Αθήνα, Δω­ δώνη, 1994, σ. 336.0 συγγραφέας σ’αυτό το κεφάλαιο αναφέρεται στην κοινωνιολογία της Λογοτεχνίας προβαίνοντας σε κριτι­ κή των σύγχρονων σχετικών θεωριών.

19. Escarpit, Β.: Κοινωνιολογία της Λογοτεχνίας. Μετ. Δ. Πσταμιάνος. Αθήνα, Ζαχαρόπσυλος, 1973. Ομοίως βλ. στο: Βελσυδής, Γ.: ό,π,,σ. 337 κ,ε.

20. Βελσυδής, Γ.:ό·π.,σ. 338 κ.ε.

21. Αναφερόμαστε στην παραδοσιακή μαρξιστική κριτική της λογο­ τεχνίας. Βλ. σχετικές απόψεις στο: Goldmann, L.: Για μια κοινωνιολσγία του μυθιστορήματος, Μετ. Ε. Βέλτσου, Π. Ρυλμόν, Αθή­ να, Πλέθρον, 1979, σ. 78.

22. Αναφερόμαστε στις θέσεις των θεωρητικών της νεομαρξιστικής Σχολής της Φρανκφούρτης κυρίως του X. Μαρκούζε και του Τ. Αντόρνο.

23. Για το Γενετικό Δομισμό και τη θεωρία του βλ. στο: Goldmann, L. ό.π. Ακρως διαφωτιστικό το προταθέν κείμενο του R. Williams. (Ο Goldmann είναι συνεχιστής του G. Lucies).

24. Βλ. σχετ.: Σαμαρά, Ζ.: «Ανάγνωση, κατανάλωση, γραφή» στο περ. Διαβάζω, αρ. τ. 234/1990, σ.σ. 28-30. Επίσης υπάρχει και βι­ βλιογραφία: σ.σ. 63-66.

25. Βλ. σχετ. στο: Βελσυδής, Γ.: ό.π., σ. 339.

26. Βλ. κριτική στο: Ήγκλετον, Τ.: Εισαγωγή στη θεωρία της Λογοτε­ χνίας. Μετ. Δ. Τζιόβας. Αθήνα, Οδυσσέας, 1989, σ.σ. 94-143.

27. Rosenblatt, L.M.: The Reader, the Text, the Poem: the transactional theory of the Literary Work. Corlondale, Southern Illinois Univ.

Press, 1978.

28. Benton, M. - Fox, Gr.: Teaching Literature. Nine to Fourteen.

Oxford, Oxford Univ. Press, 1990. Επίσης: Benton, M. et al.: Young Readers Responding to Poems. London and New York, Routledge, 1988.

29. Βελσυδής,Γ.:ό,π,,σ.357.

30. Wellek, R. - Warren, Α.: θεωρία τηςΛογοτεχνίας. Μετ. Στ. Δεληγιωργης. Αθήνα, Δίφρος, χ.χ σ. 119 κ.ε. Ακόμη: Hall, J :.Ηκοινωνιολοχία της λογοτεχνίας. Μετ. Μ. Τσαούση. Αθήνα, Gutenberg, 1990, σ.σ. 50-91. Επίσης: Βελουδής, Γ.: ό.π., σ. 340 κ.ε. Ο συγγραφέας παρουσιάζει κριτικά τρεις τομείς έρευνας μιας συνθετικής - διαλεκτικής κοινωνιολογίας της λογοτεχνίας (Παραγωγή - Διάθεση - Κατανάλωση - Σχέση λογοτεχνίας - Κοινωνιολσγίας, Κοινωνιολογία του κειμένου).

.,6

αφιέρωμα

Μ. Κανατσουλη

Επιλογή ξένης βιβλιογραφίας για τη θεωρία και κριτική της παιδικής λογοτεχνίας Bator, Robert (επιμ.), Signposts to Criticism of Children’s Literature, Chicago, American Library Association, 1982.

Butts, Dennis (επιμ.), Stories and Society.

Children’s Literature in its social context, Insights, Macmillan, London, 1993.

Chambers, Nancy (επιμ.), The signal approach to Children’s Books, Kestrel (Penguin), Harmondsworth, 1980.

Chester, Tessa Rose, Sources of Information about Children’s Books, Thimble Press, South Woodchester, 1989.

Chester, Tessa Rose, Children’s Books Research: a practical guide to techniques and sources, Thimble Press, South Woodchester, 1989.

Egoff, Sheila κ.ά. (επιμ.), Only Connect, Readings on Children’s Literature, Oxford University Press, Toronto, 21980.

Fox, Geoff κ.ά. (επιμ.), Writers, Critics, and Children, Agathon Press, New York: Heinemann Educational, London, 1976.

Harrison, Barbara & Maguire, Gregory (επιμ.), Innocence and Experience: essay and conversations on children’s literature, Lothrop, Lee & Shepard, New York, 1987.

Hollindale, Peter, Ideology and the Children’s

Books, Thimble Press, South Woodchester, 1989.

Hunt, Peter (επιμ.), Children’s Literature: the development of criticism, Routledge, London, 1990.

Hunt, Peter, Criticism, Theory, and Children’s Literature, Basil Blackwell, Oxford, 1991.

Meek, Margaret κ.ά. (επιμ.), The Cool Web: The pattern of children’s reading, Bodley Head, London, 1977.

Moss, Elaine, Part of the Pattern, Bodley Head, London, 1986.

Perrot, Jean (επιμ.), Culture, texte et jeune lecteur, Presses Universitaires de Nancy (Litterature de jeunesse), 1993.

Protherough, Robert, Developing Response to fiction, Open University Press, Milton Keynes, 1983.

Townsend, John Rowe, Written for Children, Kestrel (Penguin), Harmondsworth, 1983.

Tucker, Nicholas, The Child and the Book: a psychological and literary exploration, Cambridge University Press, Cambridge, 1981.

Tucker, Nicholas, Suitable for Children?

Controversies in children’s literature, Susex University Press, London 1976.

79

Ε ξαντας

Ε κδοτική

Κυκλοφορεί ΜΙΓΚΕΛ ΝΤΕ ΘΕΡΒΑΝΤΕΣ

Δ

ον

Κ

ιχ ω τ η ς

Μ ΙΓ Κ Ε Λ Ν Τ Ε Θ Ε Ρ Β Α Ν Τ Ε Σ ΔΟ Ν

Κ ΙΧ Ω Τ Η Σ

Για πρώτη φορά μετά από τριάντα χρ ό­ νια παρουσιάζεται σε ολοζώντανη νεοελ­ ληνική γλώσσα το μνημειώδες έργο του μεγαλύτερου Ισπανού πεζογράφου στο π λή ρες κ είμ ενό του. Η έκδοση είναι εμπλουτισμένη με πίνακες και σκίτσα του Σαλβαδόρ Νταλί, που ο μ εγά λος ζωγράφος δημιούργησε ειδικά για την ιστορία του Δον Κιχώτη. Ένα από τα ση­ μαντικότερα έργα της παγκόσμιας λογο­ τεχνίας επιτέλους σε μια έκδοση αντάξιά του. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ - ΣΧΟΑΙΑ ΗΛΙΑΣ ΜΑΤΘΑΙΟΥ

ΕΞΑΝΤΑΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΔΙΔΟΤΟΥ 5 9 . 10681 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 3604885. FAX: 3613065

Χελωνάκια Καρέτα ■Καρετα σε... Μπλουζάκι

© του Συλλόγου για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας Σολωμοΰ 35 Αθήνα Τηλ. -Fax: 36.44,146

Έ ργο της Ζάννας Φ. Μελά-Φλώρου.

ΑΛΕΞΗ ΚΤΡΙΤΣΟΠΟΤΛΟΥ

ΤΟ ΑΣΠΡΟ ΑΛΟΓΟ Εικονογράφηση του ίδιου

Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ένα τόσο μικρό νησάκι που δεν το ’γράφε ο χάρτης. Παίρνουμε φόρα και ξαφνικά ένας ιππότης με άσπρο άλογο μάς ανοίγει το δρόμο μέχρι την άκρη του κόσμου, δηλαδή απέναντι.

α μ ύ θ ι α

γι α

μ ι κ ρ ο ύ ς

και

γι α

μ ε γ ά λ ο υ ς

«ΚΕΔΡΟΣ ίο παιδικό 6ι6ί\ίο