Τεύχος 302

ΛΙΑΒΑΖί! Δ ΕΚ Α Π Ε Ν Θ Η Μ Ε Ρ Η Ε Π ΙΘ Ε Ω Ρ Η ΣΗ ΤΟΥ Β ΙΒΛΙΟΥ · ΑΡ. 302 · 6.1.93 · ΔΡΧ. 600

ΚΛΑΟ ΥΣ MAN Ο ευλαβικός χορός Ο ι π ερ ιπ έτειες μιας ν εό τη τα ς

Βιογραφικό κείμενο του Κλάους Μαν, με διάχυτη την ει­ κόνα παρακμής στη Γερμανία του μεσοπολέμου. ^

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

J

________ OAXOC Β Ο Υ Κ Ο Υ Ρ Ε Σ Τ ΙΟ Υ 3 - 1 0 5 6 4 Α Θ Η Ν Α Τ Η Λ ..: 3 2 .5 4 .5 3 8 - 3 2 .5 3 .1 7 2

τα βιβλία της «γνώσης»

8/βλια

no'*

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Διεύθυνση: Π. Κονδϋλης ΧΑΝΝΑ ΑΡΕΝΤ Η ανθρώπινη κατασταοη (Vita activa) ΡΑΥΜΟΝ ΑΡΟΝ Η εξέλιξη της κοινωνιολογικής σκέψης Πρώτος τόμος: Μοντεσκιέ. Κοντ. Μαρξ, Τοκβιλ Δεύτερος τόμος: Η γενιά της καμπής του αιώνα: Εμίλ Ντυρκεμ, Βιλφρεντο Παρετο. Μαξ Βέμπερ. ΛΕΒ ΒΥΓΚΟΤΣΚΙ Σκέψη και γλώσσα ΛΟΥΣΙΕΝ ΓΚΟΛΝΤΜΑΝ Διαλεκτικές ερευνες ΜΑΡΣΕΛ ΓΚΡΑΝΕ Η κινέζικη σκέψη ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ Θεωρία Σημειωτικής ΟΛΟΦ ΖΙΓΚΟΝ Βαοικα προβλήματα της αρχαίας φιλοσοφίας ΕΡΝΣΤ ΚΑΣΣΙΡΕΡ Ο μύθος του κρότους ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΔΫΛΗΣ Η κριτική της μεταφυσικής στη νεότερη σκέψη (Απο τον όψιμο Μεσαίωνα ως το τέλος του Διαφωτισμού) ΒΙΚΤΩΡ ΚΡΑΦΤ Ο κύκλος της Βιέννης και η γένεση του νεοθετικι­ σμού (Βιττγκενστάιν. Σλικ. Κάρναπ. Πόππερ)

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΟΥΤΣΟΣ (επιμ.) Η σοσιαλιστική σκέψη στην Ελλάδα απο το 1875 ως το 1974 Πρώτος τομος Οι σοσιαλιστές διανοούμενοι και η πολίτικη λειτουργία της πρώιμης κοινωνικής κριτικής (1875-1907) Δεύτερος τομος Ιδέες και κινήσεις για την οικονομι­ κή και πολίτικη οργάνωση της εργατικής τάξης (19071925) Α Μέρος «Απο το κοινωνικό μας ζήτημα» στην ιδρυτική γένια του ΣΕΚΕ ΖΑΚ ΝΤΕΡΡΙΝΤΑ Περί γραμματολογίας ΖΑΝ ΠΙΑΖΕ Σόφια και ψευδαισθήσεις της φιλοσοφίας ΦΡΑΝΣΟΥΑ ΣΑΤΕΛΕ (επιμ.) Ιστορία της Φιλοσοφίας Πρώτος τομος Απο τον Πλατωνα ως τον Θωμά Ακινατη Δεύτερος ιομος Απο τον Γαλιλαίο ως τον Ζ.-Ζ Ρυυσσω Τρίτος τομος Απο τον Καντ ως τον Χουσσερλ Τέταρτος τομος: Ο Εικοστός Αιώνας Ν.Π. ΣΚΟΥΤΕΡΟΠΟΥΛΟΣ (επιμ.) Η upxaia σοφιστική Τα οωζομενα αποσπασματα ΖΩΡΖΣΟΡΕΛ Οι ψευδαισθήσεις της προοδου ΛΕΟ ΣΤΡΑΟΥΣ Φυσικό Δίκαιο και Ιστορία

ΚΑΡΛ ΛΕΒΙΤ Το νόημα της Ιστορίας (Η φιλοσοφία της Ιστορίας απο τις βιβλικές της απαρχές ως τους Μαρξ και Μπουρκχαρντ)

ΚΛΩΝΤ ΛΕΒΙ-ΣΤΡΩΣ Φυλή και ιστορία

ΚΑΡΛ ΛΕΒΙΤ Απο τον Χεγκελ στον Νιτσε Το επαναστατικό ρήγμα στη σκέψη του 19ου αιώνα. Πρώτος και δεύτερος τομος

ΤΟΜΑΣ ΧΟΜΠΣ Λεβιάθαν Η Υλη. Μορφή και Εξουσία μιας Εκκλη­ σιαστικής και Λαϊκής Πολίτικης Κοινότητας Πρώτος και δεύτερος τομος

ΤΖΩΝ ΛΟΚ Δεύτερη πραγματεία περί κυβερνήσεως

ΓΙΟΧΑΝ ΧΟΥΙΖΙΝΓΚΑ Ο άνθρωπος και το παιχνίδι

Κ. ΜΠ. ΜΑΚΦΕΡΣΟΝ Ατομικισμός και ιδιοκτησία (Η πολιτική θεωρία του πρωίμου φιλελευθερισμού απο τον Χομπς ώς τον Λοκ)

ΕΝΤΜΟΥΝΤ ΧΟΥΣΣΕΡΛ Δεύτερη λογική ερευνά Η ιδεατή ενότητα του Εί­ δους και οι νεότερες θεωρίες για την αφαίρεση

Κ. ΜΠ. ΜΑΚΦΕΡΣΟΝ Η ιστορική πορεία της φιλελεύθερης δημοκρατίας ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ - ΦΡ. ΕΝΓΚΕΛΣ Η Ελλαδα. η Τουρκία και το Ανατολικό Ζήτημα

ΝΙΚΟΣ Κ. ΨΗΜΜΕΝΟΣ Η ελληνική φιλοσοφία: 1453-1821 Πρώτος ιομος: Η κυριαρχία του Αριστοτελισμού (Προκορυδαλικη και Κορυδαλικη περίοδος) Δεύτερος ιόμος: Η επικράτηση της νεωτερικής φι­ λοσοφίας (Μετακορυδαλικη περίοδος)

ΜΑΡΤΙΝ ΜΠΟΥΜΠΕΡ Το πρόβλημα του ανθρώπου

Ιπποκράτους 31,106 80 Αθήνα Τηλ.: 36 20 941 - 36 21 194 εκδόσεις Για τους Βιβλιοπώλες: Αποκλειστική διάθεση ΔΑΝΑΟΣ A Ε «γνώση» Μαυρομιχάλη 64,106 80 Αθήνα, Τηλ.: 36 04 161, 36 31 975, 3611 054

w 2 Ρ ιουνοσούκε Ακουταγκάουα

Κόπα (Μυδιοιόρημα) Ρασομόν και άλλες ιστορίες 9 Νανχίν Γκόρνχιμερ

Η ιοιορία ίου γιου μου (Μυδιοιόρημα) Μια ιδιοτροπία της φύοης (Μυδιοιόρημα) 9 Σιουσακού Έ ντο

Ο μπαρμπα-Γκοριό (Μυδιοιόρημα).

9 Στέφανο Μ πένι

Ο μάγος Μπαόλ Μια ήσυχη νύχια ιης δικιαιορίας (Μυδιοιόρημα) 9 Μ πέριο λι Μ πρεχχ

Σιωπή (Μυδιοιόρημα)

Διόρθωση παλιών μύ8ων και άλλες ιστορίες 9

9 Μ πόντο Κίρχοφ

Τσάι και ματαιοδοξία (Μυδιοιόρημα) 9

Ινφάντα (Μυδιοιόρημα) 9 Ε ρανουέλ Κρεστ

Ράντου ή Οι φυσητές γυαλιού του Λιπσανί (Μυδιοιόρημα) 9 Καμάρα Λάι

'

Ο νορέ ντε Μ παλζάκ

Το μαύρο αγόρι (Μυδιοιόρημα) 9 Τζεραλντίν Μ ακΚ όχριν

Στα πόδια των αγγέλων (Μυδιοιόρημα) 9 Σπάικ Μ ίλιγκαν

Μουρλό - Μια ιρλανδέζικη φανιαοία (Μυδιοιόρημα) 9

Σόμεροετ Μωμ

Χ ο υά ν Κ άρλος Ονέτι

Το ναυπηγείο (Μυδιοιόρημα) 9 Κέιτ Σ οπ έν

Η Αφύπνιση (Μυδιοιόρημα) ΤζόναΒαν Σουίφτ

Η μάχη των βιβλίων (Νουβέλα) 9 Τζουνίτσιρο Τανιζάκι

Το πορτρέτο της Σούνκιν (Διηγήμαια) 9 Τζων Κ ένεντυ Τ ουλ

Συνασπισμός ηλιθίων (Μυδιοιόρημα)

Γιούκιο Μισίμα Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ

Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΜΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Ανοιξιάτικο χιόνι (Μυδιοιόρημα) 9

Τα περί τον Σαδίκην ή Την Ειμαρμένην (Μειάφραοη: Δ. Ν. Ιοκενιέρης Βυζάνιιος, 1819)

Βολταίρος

Π έδρο Γκαρθία Μ οντάλβο

'9 Α νρί Μ υρζέ

Μια ιστορία από τη Μαδρίτη (Μυδιοιόρημα)

Οι λιμοκοντόροι ή Σκηναί εκ του βόημικού βίου (Μειάφραοη: Εμμ. Ροΐδης, 1898)

Εκδόσεις Κ αςτανιωτη : Η σύγχρονη εκδοιική παρουσία σια ελληνικά γράμμαια :

....— - Ε κ δ ό σ ε ις Κ α ς τ α ν ιω τ η - . . Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα Ν

Ε

Α

Β

Ι

Β

Λ

Ι

Α

1

9

9

2

ΕΛΛΗΝΙ ΚΗ ΛΟΓ ΟΤΕΧΝΙ Α Π Ε Ζ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Μαρλένα Πολιτοπούλου

Γιώργος Αριστηνός

Ο ήχος της σαύρας (Αφήγημα)

Η Κατάβαση (Αφήγημα)

Τάσος Ρούσσος

Χριστίνα Γιατζόγλου

Αγγελόπετρα (Νουβέλα)

0 μικρός Κλαύδιος (Αφήγημα)

Γιώργος Σκαμπαρδώνης

Βασίλης Γκουρογιάννης

Η Στενωπός των Υφασμάτων (Αιηγήμαια) Μάτι φώσφορο, κουμάντο γερό (Αιηγήμαια)

Το ασημόχοριο ανθίζει (Μυθιστόρημα) Απόστολος Κ. Αοξιάδης

Αντώνης Σουρούνης

Ο θείος Πέτρος και η Εικασία του Γκόλντμπαχ (Νουβέλα)

Υπ’ όμιν της Λίτσας Κρίστη Στασινοπούλου

Αχιλλέας Θεοφίλου

Επτά φορές στην Αμοργό (Αιηγήμαια)

Μεθυσμένη ορχήστρα (Μυθισιόρημα)

Περικλής Σφυρίδης

Λεύτερης Κυπραίος

Χαράμι (Αιηγήμαια)

Ο μεγάλος Δεύτερος (Μυθισιόρημα)

Διονύσης Χαριτόπουλος

Γιώργος Λεονάρδος

Από εδώ πέρασε ο Κιλρόι

Το κόκκινο σαλόνι της γιαγιάς

(Μυθισιόρημα) Πρόδρομος X. Μάρκογλου

Α.Κ. Χριστοδούλου

Το αγκάθι ή Ο Παντελής Βλαστός

(Νουβέλα)

Σταθερή απώλεια (Αιηγήμαια) Παύλος Μάτεσις

Ύλη δάσους (Αιηγήμαια) Αμαλία Μεγαπάνου

Το Φιρφιρί, οι Φιρφιρογέννητοι και η Μεγάλη Κωπηλασία Βασίλης Μπούτος

Γυναίκες στα πάρκα (Αιηγήμαια) Νίκος Νικολαΐδης

Γουρούνια στον άνεμο (Μυθισιόρημα) Δημήτρης Νόλλας

Ο τύμβος κοντά στη θάλασσα

Π Ο Ι Η Σ Η Σωκράτης Κ. Ζερβός

Το κρίνο του τρόμου Αντρέας Καραντώνης

Δεκατετράστιχα Ματθαίος Μουντές

Νηπιοβαπτισμός Αδηνά Παπαδάκη

Λέαινα της βιτρίνας Γ.Δ. Σιδεράς

(Μυθισιόρημα)

Το χαμαί

Κυριάκος Ντελόπουλος

Γιάννης Τζανετάκης

Οδός Αρχαίων Ελλήνων (Μυθισιόρημα)

Με φώτα ερήμου

Γιάννης ΞανΒουλης

Θανάσης Χατζόπουλος

Η εποχή των καφέδων (Μυθισιόρημα)

Από καταβολής δρόσου

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Κ Τ Ο Σ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΑΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ «ΟΙ ΕΛ Λ Η Ν ΕΣ» (1.200 Τ Ο Μ Ο Ι)

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ 1. ΠΛΑΤΩΝ 2. ΠΛΑΤΩΝ 3. ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ 4. ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ 5. ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ 6. ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ 7. ΑΙΣΧΥΛΟΣ 8. ΣΟΦΟΚΛΗΣ 9. ΑΙΣΧΥΛΟΣ 10. ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ 11. ΑΙΣΧΥΛΟΣ 12. ΣΟΦΟΚΛΗΣ 13. ΑΙΣΧΥΛΟΣ 14. ΑΙΣΧΥΛΟΣ 15. ΑΙΣΧΥΛΟΣ 16. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ 17. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ 18. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ 19. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ 20. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ 21. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ 22. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ 23. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ 24. ΑΙΣΧΥΛΟΣ 25. ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ 26. ΑΡΡΙΑΝΟΣ 27. ΑΡΡΙΑΝΟΣ

30. ΣΟΦΟΚΛΗΣ 31. ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ 32. ΠΛΑΤΩΝ 33. ΠΛΑΤΩΝ 34. ΠΛΑΤΩΝ 35. ΠΛΑΤΩΝ 36. ΠΛΑΤΩΝ 37. ΠΛΑΤΩΝ 38. ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ 39. ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ 40. ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ 41. ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ 42. ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ 43. ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ 44. ΗΡΟΔΟΤΟΣ 45. ΗΡΟΔΟΤΟΣ 46. ΗΡΟΔΟΤΟΣ 47. ΗΡΟΔΟΤΟΣ 48. ΗΡΟΔΟΤΟΣ 49. ΗΡΟΔΟΤΟΣ 50. ΗΡΟΔΟΤΟΣ 51. ΗΡΟΔΟΤΟΣ 52. ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΚΑΚΤΟ Σ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ 52, ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ.: 36.28.446, 36.29.15

UTO PIA TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

U TO PIA TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

U TOPIA TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

UTO PIA TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

UTOPIA TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

U TO PIA TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

U TOPIA TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

U T O P IA TO Y ΕΛ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ ΝΟ ΥΣ

UTO PIA TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

U TO PIA TO Y ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

UTO PIA TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

UTO PIA TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

U TOPIA TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

U TO PIA TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

UTO PIA TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

UTO PIA TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

V fO P 'A

e& T

ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΣΕ 18 ΤΟΜΟΥΣ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ 14 ΤΟΜΟΙ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ Π Α Ν Ε Π ΙΣ Τ Η Μ ΙΟ Υ 52, 3628446 - 3629157 FA X 3241790

L A U R E N C E S

T

E

R

N

= {1

E

[Μ ]

Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ

t p i V tpa m

Σ A Ν Τ I ΚΥΡΙΟΥ ΑΠΟ ΣΟΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΦΗ Κ Α Λ Λ Ι - Φ Α Τ Ι Δ Η

[Μ Ι [Μ [Μ

ΠΕΡΙ ΕΧΟΜΕΝΑ Τεύχος 302 - 6 Ιανουάριου 1993 - τιμή: 600 δρχ. ΧΡΟΝΙΚΑ

8

Η ΑΤΖΕΝΤΑ ΤΟΥ ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜ ΕΡΟΥ Επιμέλεια: Π ά νος Μ π α λ ιά ς

10

Μ ΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ Γράφει ο Η ρ α κλ ή ς Π α πα λέξη ς

12

Η Α ΓΟ ΡΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

13

ΡΕ Π Ο ΡΤΑ Ζ Ριγκ ομ πέρτα Μ ενισού Βραβείο Ειρήνης 1992 Γράφει η Ευθυμία Π ανδή-Π αυλάκη

15 19

ΔΕΛΤΙΟ Βιβλιογραφικό δελτίο

34 ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΩΝ

21

Π Ο ΙΗ ΣΗ Α ριστείδη Βουγιούκα: Sub oculis ufo Το επικλινές τραπέζιο του Αρ Γράφει ο Κ ώ στας Χ ωρεάνθης

25 26 29 31 24

Α φ ιέ ρ ω μ α

Κριτικογραφία

48

Π α τ Χ όντγκσον Σ τοιχεία για τη δεκ α ετία του ’50 στη Βρετανία Σώτη Τριανταφύλλου Μ οντέρνοι ή μετα κλα σικ οί, κα θώ ς και μερικοί μεταμοντέρνοι

Μ αρίας Λαϊνά: Σημεία στίξεω ς

57 62 68

Κένεθ Ά λ σ ο π Ο ργισμένα Ν ιάτα Μ ιχάλης Π α πα δο γιαννά κη ς Οι οργισμένοι και το φρη σίνεμα Κόλιν Γουίλσον Ο «Α πόβλητος» και η φιλοσοφία τω ν Οργισμένων

Μ ατίνας Μ οσχόβη: Υ οσκύαμος Γράφει ο Χ ρήστος Η λιόπουλος

73

ΙΣΤΟ ΡΙΑ Γεωργίου Μίντση: Ιστορία του Μ α κεδονικού ζη τήματος Γράφει ο Ν ικ. Λυκ. Φ ορόπουλος

77

Ά λ α ν Σίλιτοου Γύρω α πό το Σάββατο βράδυ Κυριακή πρω ί Βάσω Κ ουμπαράκη Χρονολόγιο μια ς οργισμένης δ εκ α ετία ς

ΠΛΑ ΙΣΙΟ

35

ΕΥ ΡΕΤΗ ΡΙΟ Π ΕΡΙΕΧΟΜ ΕΝΩΝ Β' ΕΞΑΜΗΝΟΥ 1992

Δημήχρη Αλεξίου: Π ρ ο ς Α σω πίαν

Π Ο ΙΗ ΣΗ Λιλή Παυλίδου-Καρποδίνη: Κ άποτε βγαίνω α π ’ τη σπηλιά μου Γράφει η Ν ένα Κ οκκινάκη

Εξώφυλλο: Γιώργος Γαλάντης

ΔΙΑΒΑΖΩ: Α. Μεταξύ 26, Αθήνα - 106 81 Σύνταξη: 33.01.239 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315 Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπουλος Διευθυντής: Γιώργος Γαλάντης Αρχισυντάκτης: Ηρακλής Παπαλέξης Σύ­ νταξη: Κατερίνα Γρυπονησιώτου, Βασίλης Καλαμαράς, Ηρακλής Παπαλέξης, Βάσω Σπάθή, Καίτη Τοπάλη Οικονομικός υ­ πεύθυνος: Βάσω Σπάθή Συνδρομές: Κατερίνα Γρυπονησιώτου Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Καλλιτεχνική επιμέλεια: Νένη Ράις Γλωσσική επιμέλεια-Διορθώσεις: Βίκυ Κωτσοβέλου Στοιχειοθεσία: Φωτοκύτταρο Ε.Π.Ε., Αθηνάς και Αρμοδίου 14, ΤΗΛ. 32.44.111, FAX: 32.37.007 Φωτογραφήσεις-Μοντάζ: I. Χριστοδουλάκος-Ι. ΚοργιαλήςΟ.Ε., Α. Μεταξύ 26, ΤΗΛ./FAX: 33.01.330 Εκτύπωση: Αφοί Τσαλδάρη Ο.Ε., Φυλής 35, Καματερό, ΤΗΛ. 23.18.444 Βιβλιοδεσία: Νικ. Κατριβάνος και Σία Ο.Ε., Στ. Γονατά 48, ΤΗΛ. 57.49.951 Διανομή: Νέο Πρακτορείο Τύπου Ιδιοκτήτης-Εκδότης: Γιώργος Γαβαλάς και Σία Ε.Ε. Κεντρι­ κή διάθεση: Αθήνα: «Διαβάζω» Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντρο του Βιβλίου» Λασσάνη 9, ΤΗΛ. 237.463.

,,κής Υλώ"'

Tp·^0 ^

’£

$

* »

3Λ9^96ν·

' * * '

< »»£

Φ δφδ?* Νόρ*α,5

^

ρο r w > 01 *0'

f l v r t ^ ' . r 50, τί'λ · iM fd W » * 36301°^ · ti^

Wa^

an°

10/1. ^ u’ 6 PimoP'*° ρϋδ' ^ 8άλασ<5ες* ■\b ^ a

ρουοώΐε'^

^ 6 P '° . 0'l°^')'

.Αδούλωτη 9 ^

tfS -S S ·» ·· t ^

s

- s

Ι^**·"***

s

ηε» ' ' η0'

s

Ποιη, „ ή « ρ » ^

„. AO30 V-V«Λα^Ρνδες . Κά8ε T£’ W(ppo°n<; ,τλ «σω °n? w

>

’ »k-

&

£

. ς to » * ”5

, η

“a

κόσμο·

-Hop''·

ν\1ούλο

δρο-*

- ’’

151, 5 ^ - > ,οθοδοΝε'

P

- -

Iifeto

w »s ,C « pJ οηάδενο ^

. ^

λ

* »

Γ

"* ^ * * * λ

^

0 # ' 0'· Π ρ ω ^ εςε1 U -, ^ ά μ ο · · ‘Α φ ,έ δ ή λ ω ο η ^

5 f tr ? s s t; w^ot 1011. «* t ηολα'°° 62, W£*p „πηκτικη*· L Ιΐόλω'|0ς KO. Xap^

ό^ημα»

λε\ο Ηομ'*™'

'& > & & * * * στοΡία· w

/

, Μ

,.00000-δρα*

Τ ίΓ ο ε σχέση με ^ η8αρεύουσ<

ηουε ^ c> 8£' W . u0o\oVPa' και που εχε' κα\ τ\°υ ταεηα. η«Λη\)(ΰν^ζ ” ιγ -λι ταεϊ'Ο· f\poaN®Nni (500.000 . \δΡύμ“1ο ς!„; Β· Mn0l0nJ nou a-

S S = g - « r 9 8 9 έω ς3 0 /^ ^ ^ η ο υ α φ ο -

Ρευ

7^,00000 δρχμες' η 0««η.

^ S s ρ0\πηήζ· * ® .c-rw·QO*OO *&Ρα^ /\όμηΡ l

^

g

. δημ°σιε^

• S

α.

s s ^

»k W " Μ * μ « Α8"ν"

Ε Γ · 3 ί £ - Β5 2 £

s r i

ssS fe tfS ·* * μώ"ν· ^

μ ε θέμα·*ΗΝ

•g sfc + i's"·» * 1 /» ,

Κώ<ησ

,

°”6

(KOuwn με

V S S S U sS S ^^

•5Sjssssa*r

8ei Qn0 l iV<bata *» Ελε^μαηκου • \δρύμ°10Λ „“ ώνν. έρΝ?

W ·

"Ρω ’ S^ηηεδέμ°· iV s f t "

κΛ Ρ ^ , , ^ η ο σ λ 0'5’·,,λλΟΟΟ&P“>

^

«

*

*

μμΜ*

Ο δ υ σ σ έ α ς Ε λ ύ τ η ς : Τ ο Α ιγ α ίο δ ε ν έ χ ε ι ο θ ό ν η , δ εν α π έκ τη σ ε π ο τέ

ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ. Επίκεντρο ελληνικού πολιτισμού.

Αθήνα, Μέλισσα, 1992. Σελ. 456. Δρχ. 16.000. Κ ορυφές ξηρός - που κάποτε καταποντίστηκε - τα εκατοντά­ δες μικρά και μεγάλα νησιά σπαρμένα στη βαθυγάλαζη θάλασ­ σα του Αιγαίου Πελάγους. Φως, χρώματα, αντιθέσεις και απα­ ράμιλλη λιτότητα τα χαρακτηριστικά αυτής της θάλασσας και των νησιών της. Η φύση και οι άνθρωποι συνεργάστηκαν αρμο­ νικά για να κατέχει το Αιγαίο σημαντική θέση στην παγκόσμια ιστορία του πολιτισμού και στην ιστορία του ελληνικού έθνους. «Μπροστά στη ράχη της Σέριφος, όταν ανεβαίνει ο ήλιος, τα πυροβόλα όλων των μεγάλων κοσμοθεωριών παθαίνουν αφλογιστία. Ο νους ξεπερνιέται από μερικά κύματα και λίγες πέτρες, κάτι παράλογο ίσως π α ρ’ όλα αυτά ικανό να φέρνει τον άνθρω­ πο στις πραγματικές του διαστάσεις. Επειδή τί άλλο θα του ή­ ταν πιο χρήσιμο για να ζήσει. Αν του αρέσει να ξεκινά λάθος εί­ ναι γιατί δε θέλει ν’ακούσει. Ερήμην του το Αιγαίο λέει και ξαναλέει εδώ και χιλιάδες χρόνια, με το στόμα του φλοίσβου, σ ’ ένα μήκος ακτών απέραντο: α υ τ ό ς είσαι...», γράφει ο ποιητής μας Οδυσσέας Ελύτης στο έξοχο εισαγωγικό κείμενο της έκδοσης. Ιστορική διαδρομή 6.000 χρόνων

Έξι χιλιάδες χρόνια πριν, εκεί σ' αυτά τα νησιά εμφανίζονται τα πρώτα στοιχεία οργάνωσης του ανθρώπινου βίου κι αργότε­ ρα στις Κυκλάδες ο πολιτισμός εναποθέτει τις σημαντικότερες σπονδές του. Κοιτίδα του πανανθρώπινου πολιτισμού το Αι­ γαίο, επίκεντρο του εμπορίου. Ο Τρωικός πόλεμος, η Αργοναυτική εκστρατεία, η Ιωνία, η Κρήτη, πρωταγωνιστές αυτού του χώρου κι αυτός ο χώρος υπήρξε η αιτία να ξεσπάσει ο Πελοποννησιακός πόλεμος. Οι Βυζαντινοί για να υπερασπίσουν τη θάλασσά τους αντιτίθενται πολεμώντας επί αιώνες τους Άρα­ βες. Ο εκ δυσμών κίνδυνος καραδοκεί. Οι Ενετοί αποκτούν προ­ νόμια και σχηματίζουν ενετικά κρατίδια, τότε, στα νησιά του Αιγαίου. Από το 1453, μετά την άλωση, Τούρκοι και Ενετοί ερίζουν για την κυριαρχία του. Το 18ο αιώνα η περιοχή σπαράσσεται από τους ρωσοτουρκικούς πολέμους, ενώ τα «ναυτικά» νησιά θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην επανάσταση του '21. Το πρώτο μέλημα μετά την ανεξαρτησία, η πάταξη της πειρατείας. Πρά­

γοονικα 11 ξεις απο τον Α' και Β' παγκόσμιο πόλεμο παίζονται στο Αιγαίο, ώσπου η γερμανική κυριαρχία θα ανακόψει πρόσκαιρα την «ο­ μαλή» εξέλιξη της ιστορίας του, ως τον Οκτώβριο του ’45. Έκτοτε τουρκικές βλέψεις για κατοχή νησιών του Αιγαίου, πριν και μετά την τουρκική εισβολή στην Κόπρο, ταράσσουν τα νερά αυ­ τής της ελληνικής θαλάσσιας λεκάνης της ανατολικής Με­ σογείου. Πολύπλευρη και πολυσήμαντη παρουσίαση

Σ’ αυτή τη μακραίωνη αναδρομή στην ιστορία του αιγαιακού χώρου αναφέρεται ο Νίκος Σβορώνος, ενώ το εκτενές κείμενο του Μανόλη Ανδρόνικου εστιάζεται στη «Συμβολή των νησιών στην καλλιτεχνική ανάπτυξη του αρχαίου κόσμου». Ο καθηγητής Χαράλαμπος Μποόρας γράφει για τη «Βυζαντι­ νή αρχιτεκτονική στα νησιά του Αιγαίου»· η βυζαντινολόγος Μυρτάλη Αχείμαστου-Ποταμιάνου για τη «Βυζαντινή τέχνη»· ο Χαράλαμπος Μπούρας επίσης για την «Αρχιτεκτονική και π ο ­ λεοδομία στους παραδοσιακούς οικισμούς»· ο ακαδημαϊκός Χρύσανθος Χρήστου για τους «Δημιουργούς του Αιγαίου και την προσφορά τους στις εικαστικές τέχνες»· ο καθηγητής Ά γ ­ γελος Δεληβορριάς για την «Παραδοσιακή τέχνη των νησιών»· ο πλοίαρχος Αναστάσιος Τζαμτζής για τη «Ναυτιλία»· ο εθνομουσικολόγος Λάμπρος Διάβας για τη «Μουσική του Αιγαίου»· ο καθηγητής Χρήστος Ντούρας για τη «Συμβολή στην ανάπτυ­ ξη της δυτικής σκέψης του πρώιμου Αιγαίου» και ο καθηγητής Γιώργης Γιατρομανωλάκης για το «Αιγαίο και την ελληνική λο­ γοτεχνία». Τα κείμενα συνοδεύουν εκατοντάδες έγχρωμες και ασπρό­ μαυρες φωτογραφίες, εικόνες και σχέδια από δεκάδες μουσεία, πινακοθήκες, ιδρύματα και ιδιωτικές συλλογές της Ελλάδας και του εξωτερικού. Αναλυτικές βιβλιογραφίες κατά τομείς, σημειώ­ σεις και ευρετήριο συμπληρώνουν αυτό το λαμπρό δείγμα εκ­ δοτικής πληρότητας και τέχνης. Η ποιητική διάσταση για το Αιγαίο του Οδυσσέα Ελύτη Πώς να αντισταθεί κανείς να μην αποσπάσει τον επίλογο του Οδυσσέα Ελύτη από το «Σχέδιο για μιαν εισαγωγή στο χώρο του Αιγαίου» για να κλείσει μια παρουσίαση, αλλά παράλληλα για να προσδώσει σ’ αυτό το εκδοτικό εγχείρημα για το Αιγαίο την ποιητική και τόσο ανθρωποκεντρική του διάσταση! «... Ένας άνθρωπος που ξυπνά χαράματα μπροστά σ ’ ένα λιμανάκι μωβ κι εύχεται να μην είχε μάθει ποτέ του γράμματα τι θαύμα! Κατεβαίνει στο βραχάκι να λύσει τη βάρκα. Σε λίγο, η μια ράχη του βουνού κοκκινίζει. Ό π ο υ να ’ναι θα φανεί ο Κού­ ρος και πίσω του οι γραμμές των άλλων νησιών, το ξεφόρτωτο τρεχαντήρι, ένας Προφήτης Ηλίας. Ύστερα θα σβήσουν όλα και θα μένει το μελαχρινό καθάριο πρόσω πο με τα μεγάλα μάτια, που είναι ο ψαράς με το πανέρι του, ο σημερινός σου γείτονας αλλά συνάμα και ο παντοτεινός Αλιέας των Θησαυρών - και των ανθρώπων». Ηρακλής Παπαλέξης

^ n ia n ^ a e ic 10.12.92 «Σας προσχαλούμε ν’ αρχίσουμε το χτίσιμο μιας νέας Ελλάδας που δεν θα μας πληγώνει» ίΓεώργιος Ιωαννίδης, εκπρόσωπος των μαθητών του λεκανοπεδίου της Αττικής, στο συλλαλητήριο για τη Μακεδονία). Τόσοι Έ λληνες, μαζεμένοι στο ίδιο μέρος, για τον ίδιο σκοπό! Τόσοι Έ λλη νες να ψέλνουν όλοι μα ζί τον Εθνικό ύμνο! Πότε ξανάγινε αυτό; Η νέα Ελλάδα μας έδειξε για λίγο κάτι από το πρόσωπό της. Το πρόσωπο της Ενότητας.

Λ.

ιΛ

jA > γ ο ρ > &

ο β,βλ ο ο ο

H D U

ο

ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο

S S g a ss® -

Αίολος-Αθ., Γκρίτσης-Γεωργιάδης-Καλλιθέα, Διάλογος-Βύρωνας, Ειρμός-Δράμα, ‘Ελευθερουδάκης-Αθ., Ενδοχώρα-ΑΘ., Εξαρχόπουλος-Αθ., Εστία-ΑΘ., Ιανός-Θεσσ., Καρα6ίας-Ρουσσόπουλος-ΑΘ., Κατώι του Βιβλίου-Θεσσ., Κουρκάκης-Καρδίτσα, Λέσχη του βιβλίου-ΑΘ., Μεθενίτης-Πάτρα, ΝέστωρΚατερίνη, Ό μηρος-Β όλος, Πλέθρον-Αθ., Πρίσμα-Πειραιάς, Ραγιάς-Θεσσ., Φιλιττττότης-ΑΘ.

| ΜΟΥΡΣΕΛΑΣ Κ.: Βαμμένα κόκκινα μαλλιά | ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ Γ.: Η εποχή των καφέδων | ΤΑΧΤΣΗΣ Κ.: Από χαμηλή σκοπιά | ΣΑΜΑΡΑΚΗΣ Α.: Κόντρα | ΕΛΥΤΗΣ Ο.: Εν λευκώ

ΚΕΔΡΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΞΑΝΤΑΣ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ

ΙΚΑΡΟΣ

ΚΥΡ: Η Ελλάδα είναι ελληνική | ΚΟΥΝΤΕΡΑ Μ.: Η αθανασία

ΚΑΚΤΟΣ ΕΣΤΙΑ

| ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ Α.: Μέγας Ανατολικός (7ος και 8ος τόμος) Κ

|

ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ Τ.: Οι φρουροί της Αχαΐας ΦΑΛΑΤΣΙ Ο.: Ινσαλλάχ

ΚΙ

ΑΓΡΑ

ΕΣΤΙΑ

ΕΞΑΝΤΑΣ

ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗ Μ.: Τανγκό μες στον καθρέφτη ΜΕΓΑΠΑΝΟΥ Α.: 10 λεπτά

ΦΙΛΙΠΠΟΤΗΣ

LIBRO

ΠΑΠΑΔΑΚΗ Α.: Το χρώμα του φεγγαριού

ΚΑΛΕΝΤΗΣ

Ριγκομπέρτα Μεντσού, τριά­ ντα δύο χρόνων, γεννήθηκε στο Τσιμέλ του Σαν Μιγκέλ, στο νοτιοδυτικό τμή­ μα της Γουατεμάλας. Είναι ινδιάνα και ανήκει στην ε< ι θνότητα Κιτσέ, μια από τις εικοσιδύο πιο σημαντικές που υ­ πάρχουν σ’ αυτή τη χώρα. Η ι­ στορία της ζωής της ταυτίζεται με τη ζωή της σύγχρονης Γουα­ τεμάλας και όλων των ινδιάνων της Αμερικανικής ηπείρου. Η Ριγκομπέρτα άρχισε να δου­ λεύει από παιδάκι είτε βοηθώ­ ντας τη μητέρα της στο σπίτι είτε στο χωράφι. Σε ηλικία οχτώ χρό­ νων άρχισε να δουλεύει με μισθό στη συγκομιδή του καφέ, γιατί παρά την παιδική της ηλικία κα­ ταλάβαινε ότι έπρεπε να βοηθή­ σει τους γονείς της των οποίων οι πενιχροί μισθοί δεν έφταναν για να συντηρήσουν την οικογέ­ νεια. Από τότε άρχισε να δουλεύ­ ει σκληρά "εξυπηρετώντας τα συμφέροντα των λευκών ή μιγάδων (ladinos) γαιοκτημόνων της χώρας της. Το γεγονός αυτό από ενωρίς την κάνει να συνειδητο­ ποιήσει ότι πρέπει να διαλέξει εί­ τε την αποδοχή της στυγνής εκ­ μετάλλευσης του ινδιάνου από τον αποικιοκράτη, είτε τον αγώ­ να για την καταδίκη αυτής της εκμετάλλευσης, και βέβαια δια­ λέγει το δεύτερο. Με τα χρόνια συνειδητοποιεί ότι η γλώσσα είναι το μοναδικό της όπλο, γιατί αποτελεί σημα­ ντικό μέσο επικοινωνίας με τον κόσμο, και μαθαίνει τρεις από τις εικοσιδύο ινδιάνικες της Γουατε­ μάλας. Παρ’ όλα αυτά αισθάνε­ ται ότι αφενός είναι αδύνατο να ■

Ριγκομπέρτα Μεντσού μάθει και τις βικοσιδύο γλώσσες και αφετέρου ότι πρέπει να μάθει ισπανικά, για να ξεφύγει από τη γλωσσική απομόνωση που εκού­ σια έμεναν οι ινδιάνοι μόνο και μόνο για να διατηρήσουν τον πο­ λιτισμό τους. Τότε σε ηλικία είκο­ σι χρόνων, μόνη της, χωρίς να πάει στο σχολείο και χωρίς βι­ βλία, αρχίζει να μαθαίνει ισπανι­ κά και το κατορθώνει σε τρία χρόνια. Κύριος στόχος της είναι με τη γνώση της ισπανικής γλώσ­ σας να αγωνιστεί για τα δικαιώματά της, τα δικαιώματα της ε­ θνότητάς της και τα δικαιώματα όλων των ινδιάνων της Αμερικής και να καταγγείλει την γενοκτο­ νία της οικογένειάς της, της κοι­ νότητάς της και του λαού της στη διεθνή κοινότητα. Μαζί με άλλους Ινδιάνους, ι­ δρύει την Comite de Unidad Campedna (Επιτροπή Αγροτικής Ενότητας) και το 1979 γίνεται αρ­ χηγός της, γεγονός που την α­ ναγκάζει να ταξιδεύει σε διάφο­ ρα μέρη της Γουατεμάλας, για να έλθει σε επαφή με άλλες εθνότη­ τες ινδιάνων. Παράλληλα συμμε­ τέχει στην οργάνωση που υπερα­ σπίζεται τα δικαιώματα του Ιν­

διάνου Frente Popular 31 de enero (Λαϊκό Μέτωπο 31 του Γενάρη). Το 1982 ήλθε για πρώτη φορά στην Ευρώπη, στο Παρίσι, σαν εκπρόσωπος του Frente Popular 31 de enero καλεσμένη από οργανώσεις αλληλεγγύης. Εκεί γνωρίζει την εθνολόγο Ελίζαμπεθ Μπούργκος και της διη­ γείται την αυτοβιογραφία της που αποτελεί μια συγκλονιστική μαρτυρία της ζωής ενός πολιτι­ σμού και ενός λαού καταπιεσμέ­ νου (Elizabeth Burgos, Me llamo Rigoberta Menchu: Asi me nacio la conciencia, Barcelona: Edito­ rial Argos Vergada, S.A. 1983). Η Ριγκομπέρτα διακρίνεται για το σύγχρονο και μοντέρνο πνεύ­ μα της. Αυτό φαίνεται από το γε­ γονός ότι δεν αγωνίζεται για την επαναφορά της προκολομβιανής εποχής, αλλά συμβαδίζοντας με την πορεία της εποχής της αγω­ νίζεται στον διεθνή πια χώρο για τα ανθρώπινα δικαιώματα του Ιν­ διάνου και για τη διατήρηση του πολιτισμού του στην παρούσα κοινωνία. ΕΥΘΥΜΙΑ ΠΑΝΔΗΠΑΥΛΑΚΗ

Βραβείο Ειρήνης 1992

Τεύχος 98, Δεκέμβριος 1992 ■ Ελληνικό περιοδικό θεωρητικού προβληματισμού πάνω σε θέματα πολιτικής και κοινωνικής οικολογίας με διεθνή κυκλοφορία. Εκδίδεται και στα Αγγλικά και κυκλοφορεί συγχρόνως, εκτός από την Ελλάδα, στις ΗΠΑ, Καναδά, Αγγλία, Αυστραλία.

■ Τακτική συνεργασία με ανάλογα περιοδικό του εξωτερικού.

■ Συνεργάζονται: Janet Biehl, Murray Bookchin, Dan Chodorkoff, John Clark, Paul Ekins, Andre Gunder Frank, Κορνήλιος Καστοριάδης, Penny Kemp, James Robertson, Δημήτρης Ρουσσόπουλος, Τόκης φωτόπουλος.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 2ου ΤΕΥΧΟΥΣ (Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος ’92) α) ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ Τόκης Φωτόπουλος Η “ αντικειμενικότητα” του απελευθερωτικού πρστάγματος Marcello Cini Επιστήμη και αυτοσυντηρούμενη κοινωνία

Μηνιαία επιθεώρηση, Μαυρομιχάλη 39, Αθήνα 106 80, τηλ. 36 19 837, fax. 36 02 621.

8) ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ John Clark Κοινωνική οικολογία: μία φιλο­ σοφία διαλεκτικού νατουραλισμού Murray Bookchin Φιλοσοφικός νατου­ ραλισμός

Μιχάλης Μοδινός: Τοπικότητα, επικουρικότητα, βιωσιμότητα. Γιάννης Παρασκευόπουλος: Σιδηρόδρομος· νέες ταχύτητες σε παλιές ρόγες. Μιχάλης Μοδινός: Πώς να σπαταλάτε καταστρέφοντας το περιβάλλον. Χαράλαμπος Γολέμης: Το περιβάλλον, οι θεσμοί, το Μάαστριχτ. Μιχάλης Προμπονάς: Ανεμογεννήτριες κατά πυ­ ρηνικών. Στέλιος Ψωμάς: Πράσινο φως στην καταστροφή του όζοντος. Μιχάλης Μοδινός: Οζονάνθρωποι και πατατάνθρωποι. Γιάννης Σακιώτης: «Το λατομείο μακριά από την πόρτα μου».

γ) ΒΑΘΕΙΑ Ή ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ Grover Foley Βαθειά οικολογία και υποκειμενικότητα Henry Skolimowskl Οικο-φιλοσοφία και βαθειά οικο­ λογία Arne Naess Οι θεμελιακές αρχές της βαθειάς οικολογίας Robyn Eckersley Μαντεύοντας την εξέλιξη: η οικολογική ηθική του Murray Book­ chin Murray Bookchin Αποκαθιστώντας την εξέλιξη:απάντηση στην Ecker­ sley και τον Fox δ) ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ James O’Connor Καπιταλισμός, Φύση, Σοσιαλισμός Murray Bookchin Μαρξισμός και αστική κοινωνιολογία Κορ­ νήλιος Καστοριάδης Η κρίση του μαρξισμού και η κρίση της πολιτικής ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ-ΔΙΑΛΟΓΟΣ

•

Κοινωνία και Φύση ΠΑΤΗΝΑΥΤΟΝΟΜΙΑ, ΤΗΝΚΟΙΝΩΝΙΚΗΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΚΑΙ ΤΗΝΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ31Τ.Τ. 10562ΑΘΗΝΑΤΗΛ. &FAX. 3224873

ΔΕΗ '92: Φυσικό αέριο και σκάνδαλα, του Δημήτρη Παπαϊωάννου ΝΟ2: ένας νεαρός καταστροφέας του περιβάλ­ λοντος, του Νίκου Μαρκάτου. Ποιοι είναι οι φανατικοί του μακεδονικού χαλβά; του Λεωνίδα Λουλούδη. Ψυγείο χωρίς χλωροφθοράνθρακες, από την Greenpeace. Χώρα τραμπούκων, του Θανάση Διαμαντόπουλου. Οικότοποι, ενδιαιτήματα, LIFE, του Δημήτρη Μπούσμπουρα. Σε κίνδυνο οι μεγάλες αφρικανικές λίμνες, του Μιχάλη Μοδινού. Περιήγηση στην Στυμφαλία, του Βαγγέλη Σπινθάκη. Η ελληνική φύση το Δεκέμβριο, του Γρηγόρη Τσούνη. Περί εμπρηστών - οικοπεδοφάγων, του Θ. Καλόμαλου.

• Ειδικό ένθετο, αφιέρωμα στον Αχελώο: Η εκτρο­ πή της λογικής.

Η Νέα Οικολογία κυκλοφορεί την 15η κάθε μηνός

Κοινωνία και Φύση ΤΕΤΡΑΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ

Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ των βιβλίων γίνεται με βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία. ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ των περιοδικών δεν περιλαμβάνονται έβδομαδιαία έντυπα.

Αρ. 302

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Δελτίο συντάσσεται με την πολύπμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας».

Επιμέλεια: Έφη Απάκη

ρ ενικά έργα

18 Νοεμβρίου 1 Δεκεμβρίου 1992

Παραμυχολογία ENCAUSSE Ρ. Ο δάσκαλος Φιλίπ της Λυών. Αθήνα, Βασδέκης, 1992. Σελ. 258. Δρχ. 2700.

Βιβλιογραφία MriAZAIOY-BARABAS-Θ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ Κ. Ελληνικός χώ­ ρος και πρώιμοι σλάβοι Βούλγαροι σέρβοι (6ος-15ος αι.). Αθήνα, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 1992. Σελ. 95. Δρχ.

1600.

Φ ιλοσοφία Γενικά KANT I. Για την αιώνια ειρήνη. Μετ.-επίμετρο Α. Ποταγά. Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1992. Σελ. 124. Δρχ. 1140.

BRADSHAW J. Ο γυρισμός στο μέσα μας παιδί. Μετ. Γ. Τζελετοπούλου. Αθήνα, Λ ύχνος, 1992. Σελ. 392. Δρχ.

3430.

0 ρησκεία Γενικά ΖΗΣΗΣ Θ.Ν. Η σωτηρία του ανθρώπου και του κόσμου. Θεσσαλονίκη, Βρυέννιος, 1992. Σελ. 250. Δρχ. 2280.

οινωνικές επιστήμες

RALEIGH A.S. Η ερμητική επιστήμη της κίνησης και των αριθμών. Μετ. Λύσανδρος Μυγιάκης. Αθήνα, Ιάμβλιχος, 1992. Σελ. 186. Δρχ. 1040.

Γενικά Αποκρυφισμός Το Ευαγγέλιο του Σρι Ραμακρίσνα. Μετ. Γ. Μανέττας. Αθή­ να. Κ ονιδάρης, 1992. Σελ. 1326. Δρχ. 9050. ΜΠΟΝΤ Φ.Μ. - ΛΗ Τ.Σ. Αριθμοσοφία στα ελληνικά κεί­ μενα των Τροφών. Μετ. Νίκος Μαρματσούρης. Αθήνα, Πύ­ ρινος Κόσμος, 1992. Σελ. 295. Δρχ. 3325.

ψ υχολογία Εφαρμοσμένη μυχολογία DESSUANT F. Ο ναρκισσισμός. Μετ. Δ. Παυλάκου. Αθή­ να, Χατζηνικολή, 1992. Σελ. 124. Δρχ. 1700.

ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Θ.Α. - ΣΤΑΜΑΤΑΚΗΣ Ν. Λεξικό επιστημών του ανθρώπου. Αθήνα, G utenberg, 1992. Σελ. 458. Δρχ.

5200.

Κοινωνιολογία ΛΥΤΡΑΣ Π. Εργασιακές σχέσεις. Αθήνα, Interbooks, 1992. Σελ. 383. Δρχ. 5720.

16 ddno Πολιτική

ρ φαρμοσμένες επιστήμες

ΔΡΕΤΤΑΚΗΣ Μ.Γ. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ κα1 η Ελλά­ δα. Αθήνα, Ο δός, 1992. Σελ. 61. Δρχ. 520. ΚΟΥΤΣΗΣ Α.Σ. Μέση Ανατολή: Διεθνείς σχέσεις και πολι­ τική ανάπτυξη. Τόμος Α'. Αθήνα, Παπαξήσης, 1992. Σελ.

437. Δρχ. 4160.

Δίκαιο ΔΙΠΛΑ X. Η ελληνο-τουρκική διαφορά για την υφαλοκρη­ πίδα του Αιγαίου. Αθήνα, ΕΛΙΑΜΕΠ, 1992. Σελ.

122 + Πίν. Δρχ. 3325.

Ιατρική OHASHIW . Κάνετε μόνοι σας Shiatsu. Μετ. Θ. Μαστακβύρης. Αθήνα, Δίδυμοι, 1992. Σελ. 143. Δρχ. 3120.

J έχνες__________________

Οικονομία

Γενικά

ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Λ.Α. Αγροτουρισμός... σταθ­ μός στο δρόμο για την τοπική ανάπτυξη. Αθήνα, 1992. Σελ.

177. Δρχ. 1560.

SPIRA I. Δώδεκα έλληνες δημιουργοί. Αθήνα, Υπουργείο Πολιτισμού, 1992. Σελ. 162. Δρχ. 6240.

Επικοινωνίες ΛΕΑΝΔΡΟΣ Ν. Μαξικά έντυπα επικοινωνίας στην Ελλάδα. Αθήνα, Δελφίνι, 1992. Σελ. 367. Δρχ. 4160.

Εθνολογία________ ΝΑΚΡΑΤΖΑΣ Γ. Η στενή εθνολογική συγγένεια των σημε­ ρινών Ελλήνων, Βουλγάρων και Τούρκων. Θεσσαλονίκη, 1992. Σελ. 187. Δρχ. 1560. ΛΑΛ Τ. Gypsy ο ατέλειωτος δρόμος. Μετ. Λ. Μπρουξέ. Α­ θήνα, Στυγά, 1992. Σελ. 140. Δρχ. 830.

ρ λώσσα

Αρχιτεκτονική ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ Δ. Χτίσματα που μοιάξουν. Αθήνα, Ερμής, 1992. Σελ. 332. Δρχ. 6240.

Λευκώματα________ ΤΑΛΙΑΝΗΣ Δ. - ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ Π. Γη της Μακεδονίας. Αθήνα, 1992. Σελ. 186. Δρχ. 14560.

Ζωγραφική GRABER C. - GUILLON J.F. Οι ιμπρεσιονιστές. Μετ. Γ. Αλεξίου. Αθήνα, Γκοβόστης, 1992. Σελ. 237. Δρχ. 13000.

DAVY D. Οδηγός σχεδίου. Μετ. Ε. Έμκε. Αθήνα, Ντουντούμης. Σελ. 160. Δρχ. 2285.

Κινηματογράφος Γενικά JEAN G. Γραφή η μνήμη των ανθρώπων. Μετ. Θ. Γκόρπας. Αθήνα, Δεληθανάσης, 1991. Σελ. 272. Δρχ. 3325.

Ελληνική γλώσσα Νέο λεξικό της ελληνικής. Αθήνα, Σταφυλίδης, 1992. Σελ.

1198. Δρχ. 4160. Νέο λεξικό της ελληνικής. Αθήνα, Σταφυλίδης. Σελ. 1566. Δρχ. 10920. ΣΤΑΦΥΛΙΔΗΣ Α. Νέο-λεξικό της ελληνικής. Αθήνα, Στα­ φυλίδης. Σελ. 576. Δρχ. 1040. ΤΡΕΜΟΠΟΥΛΟΣ Κ.Α. - ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ Θ.Γ. Λεξικό των ρημάτων της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Θεσσαλονί­ κη, 1992. Σελ. 454. Δρχ. 3120.

Q ετικές επιστήμες

ΣΟΛΔΑΤΟΣ Γ. Ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου. Τόμος ΣΤ'. Ε' έκδοση. Αθήνα, Α ιγόκερως, 1992. Σελ. 284 Δρχ. 1870.

Φωτογραφία Οδηγός σύγχρονης ελληνικής φωτογραφίας. Αθήνα, 1992. Σελ. 400. Δρχ. 8000.

Μουσική ΞΑΝΘΟΥΔΑΚΗΣ X. Κείμενα για μια λειτουργική θεωρία της μουσικής. Αθήνα, Ινστιτούτο Έ ρευνα ς Μουσικής και Ακουστικής, 1992. Σελ. 159. Δρχ. 2600.

£ νασχολήσεις Γενικά ΚΑΜΠΟΛΗΣ Β. Κυνηγετικός εξάντας. Αθήνα, 1991. Σελ.

126. Δρχ. 1870.

Αστρονομία

Συλλογές_________

LEGLU D. Supernova. Μετ. Σ. Πουλακάκη. Αθήνα, Χατξηνικολή, 1992. Σελ. 159. Δρχ. 1900.

Οδηγός αρχαίων ελληνικών νομισμάτων. Αθήνα, Γεωργιάδης, 1992. Σελ. 207. Δρχ. 6240.

M ud 17 Οικιακή οικονομία Πατροπαράδοτη ελληνική κουζίνα. Αθήνα, Αδάμ. Σελ.

186. Δρχ. 2080.

λασική φιλολογία Αρχαίοι συγγραφείς ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ. Ελλάδος περιήγησις. Αρκαδικά. Μετ.-σχόλ. Α. Ταταράκη. Αθήνα, Κάκτος, 1992. Σελ. 275. Δρχ. 1245. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ. Ελλάδος περιήγησις. Ατηκά. Μετ.-σχόλ. Α. Ταταράκη. Αθήνα, Κάκτος, 1992. Σελ. 268. Δρχ. 1455. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ. Ελλάδος περιήγησις. Αχαϊκά. Μετ.-σχόλ. Α. Ταταράκη. Αθήνα, Κάκτος, 1992. Σελ. 301. Δρχ. 1245. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ. Ελλάδος περιήγησις. Βοιωτικά. Μετ.-σχόλ. Α. Ταταράκη. Αθήνα, Κάκτος, 1992. Σελ. 216. Δρχ. 1245. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ. Ελλάδος περιήγησις. Ηλιακά. Μετ.-σχόλ. Α. Ταταράκη. Αθήνα, Κάκτος, 1992. Σελ. 339. Δρχ. 1870.

ΜΕΛΕΤΗΣ Δ. Ο ακροβάτης. Αθήνα, «Arcadia», 1992. Σελ.

159. Δρχ. 1660. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ Κ. Χίλια πενήντα μιλιμπάρς. Μυθιστό­ ρημα. Αθήνα, Πατάκης, 1992. Σελ. 93. Δρχ. 1000. ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ Κ. Αστυνομική Ιστορία. Αθήνα, «Το Ποντίκι», 1992. Σελ. 135. Δρχ. 830. ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ-ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Λ. Οι ασκητές του πλήθους. Διηγήματα. Αθήνα, Πατάκης, 1992. Σελ. 110. Δρχ. 1200. ΣΤΕΡΠΟΥ Δ.Λ. Τα βράχια. Αθήνα, Φιλιππότης, 1992. Σελ. 124. Δρχ. 1140. ΑΝΤΡΙΤΣ I. Καταραμένη αυλή. Μετ. I. Κωτούλας. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1992. Σελ. 158. Δρχ. 1455.

VANDENBERG Ρ. Ο Πομπηιανός. Μετ. Θ. Ακριτίδης. Α­ θήνα, Κονιδάρης, 1992. Σελ. 367. Δρχ. 2700.

KING S. Το πρόσωπο του φόβου. Μετ. Γ. Αναστοπούλου. Αθήνα, Bell, 1992. Σελ. 507. Δρχ. 650.

KLOSSOWSKI Ρ. Το λουτρό της Άρτεμης. Μετ.-σημ. Μ. Ευσταθιάδη. Αθήνα, Ά γρ α , 1992. Σελ. 185. Δρχ. 1560.

ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ. Ελλάδος περιήγησις. Κορινθιακά. Μετ.-

MESSADIE G. Ο Μαη'ας και ο διάβολος. Μετ. Μίρκα Σκά­ ρα. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1992. Σελ. 596. Δρχ. 2600.

σχόλ. Α. Ταταράκη. Αθήνα, Κάκτος, 1992. Σελ. 236. Δρχ.

1245.

ΜΟΡΑΒΙΑ Α. Η γυναίκα λεοπάρδαλη. Μετ. Θ. Μετσιμενίδης. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1992. Σελ. 187. Δρχ. 1245.

ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ. Ελλάδος περιήγησις. Λακωνικά. Μετ.-σχόλ. Α. Ταταράκη. Αθήνα, Κάκτος, 1992. Σελ. 193. Δρχ. 1245.

BIALOT J. Ιουδήθ. Μετ. X. Ζήση. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1992. Σελ. 346. Δρχ. 2080.

ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ. Ελλάδος περιήγησις. Μεσσηνιακά. Μετ.σχόλ. Α. Ταταράκη. Αθήνα, Κάκτος, 1992. Σελ. 188. Δρχ.

1245.

ΝΤΕΠΕΤΡ Ρ. Η Αντριάνα στα όνειρά μου. Μετ. Τ. Καββαδία. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1992. Σελ. 207. Δρχ. 1245.

ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ. Ελλάδος περιήγησις. Φωκικά. Μετ.-σχόλ. Α. Ταταράκη. Αθήνα, Κάκτος, 1992. Σελ. 250. Δρχ. 1245.

Μελέτες__________ ΡΑΜΦΟΣ Σ. Μίμησις εναντίον μορφής. Εξήγησις εις το Πε­ ρί ποιητικής του Αριστοτέλους. Μέρος Ιον. Αθήνα, Αρμός, 1992. Σελ. 302. Δρχ. 3845.

ογοτεχνία

ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ Φ.Μ. Το όνειρο του θείου μου. Ο μικρός ήρωας. Μετ. Α. Σαραντόπουλος. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1992. Σελ. 227. Δρχ. 1040. ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ Φ.Μ. Το χωριό Στιεπαντσίκοβο. Μετ. Α. Σαραντόπουλος. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1992. Σελ. 285. Δρχ. 1040.

DUMBADZE N.D. «Hellados» ένα ελληνάκι του Καυκάσου. Μετ. Θ. Μέσχη. Αθήνα, «Πανόραμα», 1992. Σελ. 56. Δρχ.

1660. ΟΚΡΙ ΜΠΕΝ. Ο αδηφάγος δρόμος. Μετ. Α. ΒερυκοκάκηΑρτέμη. Αθήνα, Γνώση, 1992. Σελ. 673. Δρχ. 3950. ΤΣΑΝΤΛΕΡ Ρ. Το μολύβι. Μετ. Α. Αποστολίδης. Αθήνα, Δίαυλος, 1992. Σελ. 91. Δρχ. 1040.

Ποίηση ΒΛΑΧΟΣ Δ. Φανός θυέλλης. Αθήνα, Αστρολάβος/Ευθύνη, 1992. Σελ. 42. Δρχ. 520. ΛΙΚΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ. Ποίηση 1944-1990. Αθήνα, Νεφέλη, 1992. Σελ. 171. Δρχ. 2600.

Πεζογραφία_______ ΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ X. Ο μικρός Κλαύδιος. Αφήγημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1992. Σελ. 52. Δρχ. 1040. ΔΕΣΥΛΛΑΣ X. Αχ, Αντριανή!... Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πατάκης, 1992. Σελ. 266. Δρχ. 1400.

JETER K.W. Δρ Άντερ. Μετ. Δ. Αρβανίτης. Αθήνα, Μέ­ δουσα, 1992. Σελ. 228. Δρχ. 2080. ΧΑΡΝΤΥ Τ. Ο μελαγχολικός ουσάρος της Γερμανικής Λε­ γεώνας. Εισ.-μετ. Μίλτος Φραγκόπουλος. Αθήνα, Στοχα­ στής, 1992. Σελ. 224. Δρχ. 1765.

Μελέτες__________ Οι ωδές του Κάλβου. Επιλογή κριτικών κειμένων. Επιμ. Νό­ σος Βαγενάς. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Ε κδόσεις Κρή­ της, 1992. Σελ. 333. Δρχ. 3640. ΒΕΛΟΥΔΗΣ Γ. Μονά-ζυγά. Δέκα νεοελληνικά μελετήματα. Αθήνα, Γνώση, 1992. Σελ. 279. Δρχ. 2285. ΓΙΑΝΝΑΚΑ Σ.Δ. Η ελληνική λογοτεχνία ανά τους αιώνες. Αθήνα, Νεφέλη, 1992. Σελ. 314. Δρχ. 2900.

8

Mm

ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ B. Μίλτος Σαχτούρης. Η napaKapyn του υπερρεαλισμού. Αθήνα, Εστία, 1992. Σελ. 101. Δρχ.

950.

HAGG Τ. Τ ο αρχαίο μυθιστόρημα. Μετ. Τ. Μαστοράκη. Α­ δήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τ ραπέζης, 1992. Σελ.

300. Δρχ. 3535.

Δοκίμια___________ ΔΗΜΟΥ Ν. Οδυσσέας Ελύτης. Αθήνα, Νεφέλη, 1992. Σελ.

169. Δρχ. 2080. ΚΑΣΕΤΑΣ Α.Ι. Η Αρκτος η Πρέσπα η Παρασκευή. Αθήνα, Κάτοπτρο, 1992. Σελ. 184. Δρχ. 2290. ΑΛΤΟΥΣΕΡ Λ. Ο μετασχηματισμός της φιλοσοφίας. Μετ. Σ. Λαπατσιώρας. Αθήνα, Ο Πολίτης, 1992. Σελ. 59. Δρχ.

1040.

SCHELLING F.W .J. Η δραματική ποίηση. Τραγωδία και κωμωδία. Μετ. Θ. Λουπασάκης. Αδήνα, Έ ρασμος. Σελ. 62. Δρχ. 725. ΣΟΥΙΦΤ Τ. Η μάχη των βιβλίων. Μετ. X. ΜπάμπουΠαγκουρέλη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1992. Σελ. 85. Δρχ.

1040.

0 έατρο Έργα________ ΣΑΡΤΡ Ζ.Π. Τα βρώμικα χέρια. Μετ. Γ. Γρηγορίου. Αθήνα, Α ιγόκερως, 1992. Σελ. 157. Δρχ. 1040.

| στορία

ΚΑΤΣΙΦΑΔΟΣ Π.Σ. Τα κάστρα της Μάινης. Αδήνα, 1992. Σελ. 493. Δρχ. 5000. ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ Β.Κ. Δραμινά Ιστορικά. Δράμα, 1992. Σελ.

248. Δρχ. 3325. ΠΡΟΒΑΤΑΚΗΣ Θ.Μ. Η βυζαντινή Κωνσταντινούπολη και ο Πατριαρχικός Οίκος. Αθήνα, 1992. Σελ. 278. Δρχ. 5200. ΤΣΩΠΡΟΣ Κ.Θ. Αναμνήσεις. (Μελένικο - Θεσσαλονίκη). Θεσσαλονίκη, ΙΜΧΑ, 1992. Σελ. 125. Δρχ. 1500.

Παγκόσμια Ιστορία ΓΙΑΝΝΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ Γ.Ν. Ο μεταπολεμικός κόσμος. Ελληνική και Ευρωπαϊκή ιστορία (1945-1963). Αθήνα, Παπαζήσης, 1992. Σελ. 410. Δρχ. 3640.

TROYAT Η. Η καθημερινή ζωή στη Ρωσία την εποχή του τελευταίου Τσάρου. Μετ. Νάση Μπάλτα. Αθήνα, Παπαδήμας, 1992. Σελ. 319. Δρχ. 2600.

αιδικά Ελεύθερα αναγνώσματα ΓΙΑΛΟΥΡΗ Α. Μύθοι των αρχαίων ελλήνων για τους αστε­ ρισμούς. Αθήνα, Δελφίνι, 1992. Σελ. 50. Δρχ. 1140.

Jj| εριοδικά ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΚΙ ΕΜΕΙΣ. Περιοδικό της Πανελλήνιας Ομο­ σπονδίας Εκδοτών Βιβλιοπωλών. Τεύχος 5. ΓΥΝΑΙΚΑ. Το κλασικό γυναικείο περιοδικό. Τεύχος 1089. Δρχ. 700.

Αρχαιολογία ΝΤΟΥΜΑΣ X. Οι τοιχογραφίες της Θήρας. Αθήνα, Ίδρυμα Θ ήρας/Π .Μ . Νομικός, 1992. Σελ. 191. Δρχ. 12480.

Μαρτυρίες________ ΔΙΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ Γ.Ε. Δυο φεγγάρια στην Αμερική. Αθήνα, 1992. Σελ. 206. Δρχ. 2080.

Βιογραφίες________

ΔΕΥΚΑΛΙΩΝ. Περιοδική έκδοση για τη φιλοσοφική έρευ­ να και κριτική. Τεύχος 11. Δρχ. 1800. ΔΙΑΒΑΖΩ. Δεκαπενθήμερη επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύ­ χος 299. Δρχ. 600. ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ. Τριμηνιαίο 27-28. Δρχ. 2000.

περιοδικό.

Τεύχος

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ. Διμηνιαία περιοδική έκδοση. Τεύχος 45. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ. Τεύχος 10. Δρχ. 1200.

ΠΑΝΑΓ1ΩΤΑΚΟΥ Ε.Κ. Σελίδες από τη ζωή της Θάλειας Διπλαράκου. Αθήνα, 1992. Σελ. 142. Δρχ. 5200.

ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 251. Δρχ. 350.

ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ Α. Κωστής Παλαμάς (18591943). Ο δωδεκάλογος του έρωτα. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1992. Σελ. 240. Δρχ. 1450.

ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχος 1570. Δρχ. 500. ΝΕΑ ΟΙΚΟΛΟΠΑ. Μηνιαία επιθεώρηση. Τεύχος 97. Δρχ.

500.

LAX Ε. Γουντυ Άλεν. Η βιογραφία μιας ιδιοφυίας. Μετ. Γ. Γαλάτης. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1992. Σελ. 490. Δρχ. 2390.

ΝΕΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ. 15μερη επαναστατική εφημερίδα. Φύλλο 66. Δρχ. 100.

Ελληνική Ιστορία

ΣΚΟΥΦΑΣ. Ιστορία-λαογραφία-λογοτεχνία. Τεύχη 78-79. Δρχ. 2080.

ΕΝΕΠΕΚΙΔΗΣ Π.Κ. Η δόξα και ο διχασμός. Β' έκδοση. Α­ θήνα, Ζαχαρόπουλος, 1992. Σελ. 766. Δρχ. 2600.

ΙΑ ■ m K o Y f* * Στην Κριτικογραφία περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτι­ κές και βιβλιοπαρουσιάσεις των ελληνικών εκδόσεων που δημοσιεύ­ ονται στον ημερήσιο αθηναϊκό τύπο. Περιλαμβάνονται, επίσης, και κριτικές δημοσιευμένες στον περιοδικό και επαρχιακό τύπο, όσες ή­ ταν δυνατόν να εξασφαλίσουμε ή μας απέστειλαν οι συντάκτες τους.

Αρ. 302 24 Νοεμβρίου 14 Δεκεμβρίου 1992 Επιμέλεια: Μαρία Τρουπάκη

Φ ιλοσοφία

Ε φαρμοσμένες Επιστήμες

Παπαϊωάυυου Κ.: Χέγκελ (Σ. Τριαντάφυλλου, Διαβάζω, 300.

Αθανασούλης Γ.Α. - Σκαρσούλης Ε.Κ.: Άτλας ανέμου και Κύματος της Βορειοανατολικής Μεσογείου Θαλάσσης (Θ.Α. Λουκάκης, Βήμα, 29/11)

Θ ρησκεία Γλαβίνας Α.: Οι διωγμοί κατά της Εκκλησίας (Γ.Ζαφειρόπουλος, Το παρόν, 13/12)

Κ οινωνιολογία Ελεφάντης Α.: Στον αστερισμό του λαϊκισμού (Β. Καπετανγιάννης, Καθημερινή, 8/12) Καραγιώργης Σ.: κ.ά.: Διαστάσεις της φτώχειας στην Ελλά­ δα (Γ. Σταυρακάκης, Διαβάζω, 300)

Πολιτική Αναστασιάδης Γ.: Πολίτευμα και κοινωνικοί σχηματισμοί στην Ελλάδα 1952-1967 (Θ. Ψαλιδόπουλος, Διαβάζω, 300) Μάξης Γ.: Γεωγραφία του Ισλαμιστικού κινήματος στη Μέ­ ση Ανατολή (Α. Οικονομίδης, Βήμα, 6/12) Μουζέλης Ν.: Μεταμαρξιστικές προοπτικές (Σ. Ντάλης, Α υ ­ γή, 2/12)

Ο ικονομία Καλαφάτης Θ.: Αγροτική πίστη και Οικονομικός μετασχη­ ματισμός στη Β. Πελοπόννησο (Ν.Λ. Φορόπουλος, Διαβά­ ζω, 300) Σακελλαρόπουλος Θ.: Θεσμικός μετασχηματισμός και οι­ κονομική ανάπτυξη. (Λ.Ι. Τσιπούρη, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 10/12)

Π αιδεία Κατσιμάνης Κ.: Σύνδρομο επίκτητης Αρχαιοελληνικής αντι­ πάθειας (Κ. Παπαπάνος, Πολιτικά Θέματα, 27/11) Λαμπίδης X.: Παιδεία και τρομοκράτες (Σ. Καργάκος, Οι­ κονομικός Ταχυδρόμος, 26/11)

Τ έχ ν ε ς Αιγαίο. Επίκεντρο Ελληνικού πολιτισμού (Κ. Τσαούσης, Έ­ θνος, 6/12) Ιωάννου Γ.: Το Μαύρο πρόβατο (Κ. Καναβούρης, Έθνος, 3/12) Χρήστου X.: Η Εθνική Πινακοθήκη (Δ. Σταμέλος, Ελευθε­ ροτυπία, 9/12), (Η. Παπαλέξης, Διαβάζω, 300), (Κ. Τσαού­ σης, Έθνος, 7/12) Graber C. - Guillou S.F.: Οι ιμπρεσσιονιστές (Η. Παπα­ λέξης, Διαβάζω, 299) Πάτησον Ρ.: Το Ροκ στον καθρέφτη του ρομαντισμού (Σ.Τ., Διαβάζω, 300)

Καργάκος Σ.: Αλεξία (Ν.Ι. Κοκκινάκη, Διαβάζω, 300) Μπαμπινιώτης Γ.: (Επιμ.) Η γλώσσα της Μακεδονίας (Δ. Κούρτοβικ, Νέα, 21/12) Ζαν Ζ.: Γραφή, η μνήμη των ανθρώπων (Κ. Τσαούσης, Έ­ θνος, 29/11)

Κλασική φιλολογία - Μ ελέτες Lesley Α.: Η τραγική ποίηση των αρχαίων ελλήνων (Κ. Χωρεάνθης, Διαβάζω, 300)

Π οίηση Αναγνωστάκης Μ.: Υ.Γ. (Β. Γεωργακοπούλου, Ταχυδρόμος, 9/12) (Β. Χατξηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 2/12) Βαγενάς Ν.: Βάρβαρες ωδές (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 1/ 12) Γκάτσος Ν.: Φύσα αεράκι φύσα με, μη χαμηλώνεις ίσαμε (Σ. Πασχάλης, Βήμα, 6/12)

20 6dm___ Ζαρμπέλας A.: 101 ποιήματα για μια χούφτα τόπο. (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 8/12) Καρβέλης Τ.: Αλλαγή σκηνικού (Θ.Μ. Πολίτης, Ελεύθερος Στερεός Ελλάδος, 845-846) Κόκκινης Σ.: Το σκοτεινό πηγάδι του έρωτα (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 13/12) Κυλάφης Σ.Κ.: Μνήμες (Θ.Μ. Πολίτης, Ελεύθερος Στερεός Ελλάδος, 847-848) Λειβαδίτης Τ.: Ο Τυφλός με το λύχνο (Θ.Μ. Πολίτης, Ελεύ­ θερος, Στερεός Ελλάδος, 849-850) Παπαστάμος Γ.: Η παραγραφή των εποχών (Ε. Χωρεάνδη, Διαβάζω, 300) Συναδινού Ε.: Ψυχήλατον (Κ. Χωρεάνδης, Διαβάζω, 299) Τξανετάκης Γ.: Με φώτα ερήμου (Β. Χατξηβασιλείου, Δια­ βάζω, 299) Χατξόπουλος Κ.: Τα ποιήματα (Β. Χατξηβασιλείου, Ε λευθε­ ροτυπία, 25/11)

Αδαμόπουλος Α.: Δώδεκα και ένα μέματα (Μ. Καραπάνου, Βήμα, 29/11) Δενδρινός Γ.: Ένα πακέτο «Άρωμα» (Β. Χατξηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 9/12) Καλοκύρης Δ.: Μπεδ (Ε. Αρανίτης, Ελευθεροτυπία, 25/11) Καπάνταη I.: Ιστορία της πόλης (Δ. Τσατσούλης, Αντί, 11/12) Κατίκα Α.: Σταγόνες στην αιωνιότητα (Κ. Βαλαβάνης, Ελεύ­ θερη Ώρα, 29/11) Κλεινός Λ.: Είδα το όνειρό μου (Κ.Ι. Βαλαβάνης, Ελεύθερη Ώρα, 13/12) Κοκκινάκη Ν.Ι.: Η χάρτινη γυναίκα (Σ. Κοκκινάκης, Αιολικά Γράμματα, Οκτ. 1992) Κουτρουμπούσης Π.: Στο δάλαμο του Μυδογράφου (Ε. Αρανίτσης, Ελευθεροτυπία, 2/12) Κώτσιας Τ.: Περιστατικό τα μεσάνυχτα (Π. Μπουκάλας, Κα­ θημερινή, 8/12) Λαλά-Κριστ Δ.: Νόστος (Λ. Εξαρχοπούλου, Διαβάζω, 300) Νατσούλης Τ.: Εκ βαδέων (Δ. Ζαδές, Εξόρμηση, 27/11) Παπαγεωργίου Κ.: Των Αγίων Πάντων (Ε. Κοτξιά, Καθημε­ ρινή, 13/12) Σουρούνης Α.: Υπ' όμιν της Λίτσας (Ν. Ντόκας, Ε λευθερο­ τυπία, 6/12) Ακαταγκάουα Ρ.: Ρασομόν και άλλες ιστορίες (Β. Τσατσού­ λης, Αντί, 27/11) Κλοσόφσκι Π.: Το λουτρό της Άρτεμης (Β. Χατξηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 2/12) Μπαρνς Τ.: Το δάσος της νύχτας (Μ. Φάις, Ε λεύθερος Τύ­ πος, 29/11) Μπουκόφσκι Τ.: Η πόλη των αγγέλων (Γ. Σταματόπουλος, Αυριανή, 29/11) Ουίντερσον Ζ.: Το φύλο της κερασιάς (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 29/11) Φόρστερ Ε.Μ.: Επιστροφή στο Χάουαρντς Εντ (Μ. Θεοδο­ σοπούλου, Εποχή, 13/12) • Φόρστερ Ε.Μ.: Εκεί όπου οι άγγελοι φοβούνται να διαβούν (Θ. Ψαλιδόπουλος, Διαβάζω, 299)

Μ ελέτες Γουδέλης Γ.: Ανδολογία Νεοελληνικής Κριτικής (Δ. Γιάκος, Εξόρμηση, 19/12) Ελύτης Ο.: Εν λευκώ (Ν. Κοντράρου-Ρασσιά, Ελευθεροτυ­ πία, 9/12) Μουλλάς Π.: Ο Λόγος της απουσίας (Κ. Πετράκου, Διαβά­ ζω, 299)

Πεσμαξόγλου Τ.: Το ηρωικό παραμύδι της Π.Σ. Δέλτα (Κ. Μαλαφάντης, Διαβάζω, 299) Στεφανοπούλου A.: Κ. Παλαμάς (Δ. Χουλιαράκης, ELLE, Δεκ. 1992) Τξούμα Α.: Η διπλή ανάγνωση του Κειμένου (Δ. Τσατσού­ λης, Αντί, 27/11)

Παιδικά Παπαστάμος Γ.: Ιστορίες από το δαυμαστό κόσμο των που­ λιών (Ε.Χ., Διαβάζω, 300)

Ιστορία Καργάκος Σ.: Από το Μακεδονικό Ζήτημα στην εμπλοκή των Σκοπιών (Δ. Κούρτοβικ, Νέα, 21/11) Κωφός Ε.: Η Μακεδονική διάσταση του Μακεδονικού Ζη­ τήματος στα χρόνια της κατοχής και στην Αντίσταση (Σ. Ντάλης, Διαβάζω, 299) Λούντξης Ν.: Στο Ιόνιο Λιμπερτά (Ε. Χωρεάνδη, Διαβάζω, 299) Νυσταξοπούλου-Πελεκίδου Μ.: Το μακεδονικό ξήτημα (Σ. Ντάλης, Διαβάζω, 299) Σκοπετέα Ε.: Η Δύση της Ανατολής (Μ.Ζ. Κοπιδάκης, Β ή ­ μα, 13/12) Ταλιάνης Δ.: - Θεοδωρίδης Π.: Γη της Μακεδονίας (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 13/12) Sargint R.: Η Ζάκυνδος κάποτε... (Ε.Χ., Διαβάζω, 299)

Μ αρτυρίες Μελά Ν.: Παύλος Μελάς (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 7/12) Σπαδάρης Σ.: Αυτοβιογραφία. Η τέχνη του Καραγκιόξη (Ε. Κοτξιά, Καθημερινή, 6/12) Ταχτσής Κ.: Από τη χαμηλή σκοπιά (Δ. Θυμιανού, Το Π α­ ρόν, 13/12) Χατξηπατέρας Κ.Ν. - Φαφαλιού Μ.: Ημέρες Κρήτης 1941 (Κ. Ντελόπουλος, Καθημερινή, 8/12), (Θ.Δ. Φραγκόπουλος, Μεσημβρινή, 27/11) Ψαράκης Τ.: Ανδολόγιο της Κωνσταντινούπολης (Θ. Ποτήρη, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 26/11) Μάιλς: Η αυτοβιογραφία των Μάιλς Ντέιβις και Κουίνσι Τρουπ (Κ. Σχινά, Καθημερινή, 24/11) Πέιντερ Τ.: Μαρσέλ Προυστ (Α. Μιχ., Καθημερινή, 12/12)

Μ υθολογία Γιαλούρη Α.: Μύδοι των Αρχαίων Ελλήνων για τους αστερι­ σμούς (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 25/11)

Π εριοδικές Εκδόσεις Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών. Τομ. 8ος (Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Βήμα, 13/12)

ΠΟΙΗΣΗ Α Ρ ΙΣ Τ Ε ΙΔ Η Σ Β Ο ΥΓ ΙΟ Υ Κ Α Σ. Sub oculis ufo. Λ ο γ ο ­ παίγνια του έρω τα και του θανάτου. Σ άμος, Α π ό ­ π λ ο υ ς , 1990. Σ ελ. 61 +3 λευ κές. 8ο. Το επ ικλινές τρα­ πέζιο του Α ρ. Ε πιτρα πέζια στιχηρά . Α θήνα, 1991. Σελ.

70.

ε τις δυο τελευταίες του συλλογές («Sub oculis ufo —υπό τα βλέμματα των ufo» και «Το επικλινές τραπέζιο του Αρ») ο Αριστεί­ δης Βουγιούκας δείχνει, γι’ άλλη μια φορά, I πως η ποίηση, όσο κι αν πάει να γίνει μια αλ­ λοτριωμένη περιοχή, κρατάει κάτι από την πρώτη της ουσία, αφού, είτε το θέλουμε είτε όχι, είναι η ασφαλέστερη καταφυγή και η μοναδική οδός για να εκφραστεί ο κόσμος, να ερμηνευθεί στις συναισθηματικές του διαστάσεις και να λειτουργήσει σ’ ένα επίπεδο πάνω από την τριβή και την καθημερινότητα. Είναι μια «παλιά τέχνη», που όσο κι αν η τεχνολογική εποχή μας πάει να την' καταστήσει ένα κόσκινο μιας ευτέ­ λειας, όμως, μέσ’ απ’ το κόσκινο αυτό διυλίζεται ο κόσμος και ξεκαθαρίζει η ήρα από το στάρι, η αλήθεια από τη συμβατικότητα, η γνησιότητα α­ πό τη συνθήκη. Κι αν ακόμα, ο ποιητής είναι «κοΰφον χρήμα καί πτηνόν καί ιερόν» και την ώ­ ρα που δημιουργεί γίνεται «ενθεός τε καί έκφρων Καί ό νους μηκέτι έν αύτφ ένή», σύμφωνα με την πλατωνική ρήση (Ίων 534), ωστόσο η ποίηση εί­ ναι το στερεότερο πράγμα που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος πάνω στη γη κι αυτό που τον κρατά όρθιο από την αυγή του πολιτισμού του. Πολλά ανθρώπινα πνευματικά και διανοητικά επιτεύγ­ ματα θαυμάστηκαν, πολλές θεωρίες διατυπώθη­ καν, λογαριάστηκαν σημαντικές πτυχές μιας α­ ναγκαιότητας, απόχτησαν οπαδούς, ζηλωτές, μάρτυρες, ερμηνευτές, αναλυτές, εφαρμοστές, ό­ μως ξεπεράστηκαν από τη ζωή και τη ροή και

την εξέλιξη, έμειναν πίσω στο σκονισμένο ράφι της ιστορίας. Η ποίηση, όμως, πράγμα που δεν ε­ ξελίσσεται, αλλά μόνο λειτουργεί, δεν έχει ξεπεραστεί, ακόμα και σήμερα, στη ζοφερή εποχή μας. Αντίθετα, σήμερα η ανάγκη της είναι περισότερο επιτακτική. Βέβαια, στα επιμερισμένα μορφώματα της ποι­ ητικής ύλης, συχνά, παρατηρείται μια υπέρβαση και μια οιονεί αποστροφή από τον μόνο αντικει­ μενικό κριτή, το χρόνο, και είναι εποχές που δεν άφησαν ποιητικό έργο υψηλό και είναι ποιητές που δεν αποτύπωσαν παρά μια τρεχάμενη και καθημερινήν εμπειρία, χωρίς κι αυτήν να την α­ νεβάσουν με το εκφραστικό τους όργανο στην περιοχή ενός ποιητικού μύθου, ώστε η λέξη τους ν’ αποχτήσει ένα περιεχόμενο διάρκειας. Κι αν αυτή τη στιγμή διατυπώνονται αυτές οι γενικευτικές σκέψεις, είναι γιατί, στην περίπτωση του Βουγιούκα η ποίηση, μέσ’ από μιαν αυτοαναίρε­ ση, αποτυπώνει το περαστικό και το φευγαλέο μ’ έναν τρόπο, που το καθιστά μιαν «είωθυϊα» σκευή, αλλά στην καθημερινή της λειτουργικό­ τητα, αρκετά δραστική. Ο ποιητής δείχνει, έμμε­ σα μέσ’ από την εκφραστική του, ν’ αποστρέφεται την ποίηση, την ίδια στιγμή που τη χρησιμο­ ποιεί, για να εκφράσει και να διερμηνεύσει τα ε­ πιφαινόμενα και το βάθος (όσο η ποιητική εμβέ­ λεια προσεγγίζει) των καταστάσεων. Αλλά αυτή η καρυωτακική αντιμετώπιση της ποίησης, μπο­ ρεί καμιά φορά να οδηγήσει σε αδιέξοδα με συνέ­ πειες απρόβλεπτες. Βέβαια, στην περίπτωση του

22 επιλογή ___________________ αυτόχειρα, η ποίηση υπερβαίνει την πρόθεση και η πρόθεση υποκρύπτει την κυριαρχία - δεν ξέ­ ρω, αν με άλλον ποιητή συνέβη αυτό. Πάντως, η γραφή του Βουγιούκα, μέσ’ από την ίδια της την αναίρεση, φέρνει μιαν αίσθηση ποιητική.

μετώπιση των επιμέρους θεμάτων, πράγμα που στις προηγούμενες συλλογές υπέφωσκε σποραδι­ κά. Ωστόσο μέσα στην ίδια χρονιά πραγματο­ ποιείται η έκδοση δυο συλλογών ακόμα, η μια με τον τίτλο «Που λες, πατριώτη», η άλλη με τίτλο «Ο μελλοθάνατος της ποιήσεως» - αυτό πάει να ποιητής ξεκίνησε πριν από τριάντα περίπου πει ότι μέσα στην παγωμένη σιωπή της δικτατο­ χρόνια, όταν το 1953 εξέδωσε την πρώτη του ρίας ο Βουγιούκας έγραφε τα ποιήματά του και συλλογή με τίτλο «Στα προάστια της Βαβυτα συντρόφιαζε με την αντίστασή του - η ποίηση λώνος» - μια πλακέτα, όπου ευθύς, η εισβο­ είναι η ουσιαστικότερη αντίσταση σ’ οποιαδήπο­ λή του ελεύθερου στίχου με την απουσία τε μορφή εξουσίας, και δεν είναι, ακόμα, τυχαίο κάποιες φορές - μιας μετρικής ή τονικής, που τις συλλογές αυτές εξέδωσε με το ψευδώνυ­ αν θέλουμε, ρυθμικής διαδοχής στην εκφορά μο Αριστείδης Μανουήλ Μαρίας, που. δηλώνει του, προσδιορίζει και το περιεχόμενό της. Η ποί­ την ιθαγένεια μιας ενδοχώρας. Και στις συλλογές ηση αυτή ξεκινά από τα προσωπικά βιώματα και αυτές, όπου η καθημερινή τριβή δημιουργεί αρκε­ τον υποκειμενικό χώρο και απολήγει στη διαγρα­ τούς ερεθισμούς, ύστερ’ από τη σχηματοποίηση φή κάποιων γενικότερων στοχασμών - κι ακό­ κάποιων άκαμπτων πολιτικών και κοινωνικών μα, ο λυρισμός είναι αρκετά εμφανής, καθώς οι μορφών, η ειρωνεία και ο σαρκασμός, η κουβέ­ απηχήσεις από τη λεγάμενη παραδοσιακή μορ­ ντα του δρόμου και η λαϊκή αφετηρία της έκφρα­ φή, που ακόμα ήταν σε χρήση, είναι αναπόφευ­ σης, προσδίνουν ένα κλίμα οικείο και άμεσο, και κτες. Η δεύτερη ποιητική συλλογή εκδόθηκε το οι στίχοι δεν ενδιαφέρονται σε μεγάλο βαθμό για 1958 και έχει τον απροσδόκητο τίτλο «Ο χιονάν­ την «αισθητική» απόλαυση, το περιεχόμενο που θρωπος με το τσιγάρο», μια δήλωση αρκετά θαρ­ καίει ως προβληματισμός, υπερβαίνει τη μορφή ραλέα, σε μιαν εποχή που ακόμα ο καθωσπρεπι­ και την αναιρεί, στο «Συναξάρι», μάλιστα, κά­ σμός (και μ’ όλη την ποιητική ελευθεριότητα που ποιες φωτογραφίες που καλύπτουν τους τίτλους είχε προηγηθεί) λογαριαζόταν ως στοιχείο μιας των ποιημάτων, από εντυπωσιακά, στην επιλογή ποιητικής νομιμοφροσύνης. Κι εδώ η προσωπική του ποιητή, γεγονότα, δηλώνουν μιαν αφετηρία περιοχή λατομείται σε βάθος, για ν’ αποδώσει πραγματικότητας. Έτσι, παίρνει μιαν ισχυρή τους θησαυρούς της και μέσ’ από τα υποκειμενι­ κατακύρωση στη συνείδηση του ποιητή ένας εκ­ κά διανύσματα πάει να ταυτιστεί με κάποια συλ­ φραστικός ρεαλισμός, που πολύ απέχει από το λογικά παρακολουθήματα. να δει τον κόσμο μέσα από μια διάθλαση λυρι­ Μεσολαβεί ένα αρκετά μεγάλο διάστημα και σμού και να τον μετουσιώσει σε μορφώματα μιας μέσα σ’ αυτό έρχεται και η εθνοσωτήρια καταιγί­ «πνευματικότητας». Πρόθεση εξομολογημένη, δα του 1967, που σαρώνει και ισοπεδώνει, και που, όμως, λογάται πρόθεση. Κι αυτό καταφαίνε­ προσπαθεί να επιβάλει το ηλίθιο πνεύμα της σ’ ό­ ται στη συνολική έκδοση «Τα ποιήματα» (1986), λες τις μορφές της κοινωνικής, πολιτικής και όπου, εκτός από τις συλλογές που αναφέρθηκαν, καλλιτεχνικής ζωής. Ο Βουγιούκας είναι ένας συμπεριλαμβάνονται ακόμα κι άλλες, κι όλες εκπαιδευτικός λειτουργός, με άγρυπνη συνείδη­ μαζί αποτελούν έναν χαρακτηριστικό τόμο. Ε­ ση και βαθύ προβληματισμό πάνω στα ζητήματα δώ, μπορεί κανείς να διαπιστώσει την ενότητα της παιδείας, που πονάνε, χρόνια και χρόνια, και που συνδέει τις συλλογές μεταξύ τους, ένα ποιη­ ζητούν θεραπεία. Προσπαθεί, ως εκπαιδευτικός τικό κλίμα, που δίνει την ιδιαιτερότητά του σ’ αυ­ σύμβουλος, να συμβάλει σε μιαν αναπροσαρμο­ τά τα αποτυπώματα της έκφρασης, όπου οι τρό­ γή, σε μιαν ουσιαστική προώθηση και σε μια γνή­ ποι και οι επιλογές και η τυχαιότητα στη ρευστό­ σια και ασυνθηκολόγητη προσέγγιση του παιδευ­ τητα των φαινομένων και των ανθρώπινων εκδη­ τικού φαινομένου. Γι’ αυτό διώκεται από κείνους λώσεων και σχέσεων αποχτούν μιαν υλικότητα που το περιεχόμενο της παιδείας το βλέπουν μό­ και μιαν επιδείνωση, που αγγίζει, κάποτε, την νο στην εξυπηρέτηση ιδεολογικών καταστάσε­ τραγικότητα. Και πάλι, κάποιες φωτογραφίες ων, επομένως στηριγμένο πάνω στη σύμβαση και ένα είδος έκφρασης κι αυτές - ενισχύουν την τη συνθήκη, στην απουσία πραγματικής ζωής α­ καθημερινότητα της γραφής. πό το σχολείο, στην παρουσίαση ενός κόσμου ά­ σχετου από «τον κόσμο που μας έχει». Ο διωγ­ στερ’ από δυο χρόνια (1988) ο ποιητής εκδί­ μός κράτησε σ’ όλη τη διάρκεια της εφτάχρονης δει τη συλλογή «Η μικρή πατρίδα μέσα τυραννίας, και με τη μεταπολίτευση επήλθε κά­ μου», όπου και πάλι η υποκειμενική περιοχή ποιου είδους,αποκατάσταση. Έτσι, το 1977 εκδί­ παρέχει την ύλη της, όμως εδώ, οι ποιητικές δει την τρίτη του ποιητική συλλογή με τον τίτλο εκφράσεις αντλούνται από τους αδαπάνη­ «Συναξάρι», όπου η «είωθυΐα διάλεκτος» είναι, τους θησαυρούς της παιδικότητας, όπου η ι­ μπορεί να πει κανείς, εκείνη που σπονδυλώνει θαγένεια της ποίησης ριζώνεται σ’ αυτή τη «μι­ την έκφραση, και όπου αρχίζει να διαμορφώνεται κρή πατρίδα» που ο καθοριστικός της ρόλος στη πια ένας σαρκασμός και μια ειρωνεία στην αντι­ διαμόρφωση του ανθρώπινου ψυχισμού είναι α­

0

ί

___________________ εούογηΛΙ διαμφισβήτητος. Η «μυθική ηλικία», η παιδική, που βλέπει τον κόσμο με την επική ματιά της ορ­ μής της και κυριαρχεί πάνω του με την αθωότητα της ιερής της άγνοιας, είναι η μεγάλη τροφός και η σίγουρη καταφυγή του ανθρώπινου όντος, ένα περισσότερο του ποιητή, που η οξυμένη του ευαι­ σθησία και η ανθισμένη μνήμη περιβάλλουν την ηλικία αυτή με τη βουρκωμένη φλυαρία μιας ευ­ φροσύνης, κι ένα περισσότερο ακόμα για τον εκ­ παιδευτικό λειτουργό, που διαπλάθει τις παιδικές ψυχές. Είναι η ψυχή, που αναζητά ο ενήλικος και είναι ο παράδεισος, που δε χάθηκε μέσα στη δίνη και τη ροή του χρόνου. Ωστόσο, ο ποιητής συχνά, στην καθημερινή τριβή και σχέση, στη διαλεκτική του με τον κοι­ νωνικό του περίγυρο, προβληματίζεται πάνω στα τρέχοντα μικρά ή μεγάλα, χρόνια ή παροδικά θέ­ ματα, που απασχολούν τον κόσμο του και η ποί­ ηση φαίνεται, προς στιγμήν, ν’ απωθείται στο πε­ ριθώριο των εντάσεων και των προβληματισμών. Κι όταν, όπως ο Βουγιούκας, έχει να διαδραματί­ σει έναν σημαντικό λειτουργικό προορισμό, οι προεκτάσεις της πνευματικής αγωνίας αγγίζουν κι άλλους, οικείους κι αυτούς, χώρους. Είναι η κατάσταση της παιδείας, που απασχολεί (πέρ’ α­ πό την εντεταλμένη επαγγελματική προσήλωση) βαθύτερα και οι προβληματισμοί της αναζητούν την ανταπόκριση εκείνων, που είναι οι φυσικοί α­ ποδέκτες τους και είναι οι φορείς της παιδείας και της αγωγής. Έτσι, το 1980, εκδίδει μια συλ­ λογή άρθρων και μελετημάτων, που έχουν ως άξονά τους την αντιμετώπιση του παιδευτικού φαι­ νομένου και επιμερίζονται σε ενότητες, όπως άρ­ θρα για τα δικαιώματα του παιδιού και την ιδιο­ συστασία του, για την ανατροφή και τη μόρφωσή του, μελετήματα για τη γλώσσα και τη σχολική παιδεία (πράγματα απόλυτα συναρτημένα) και για το παιδικό βιβλίο (σχολικό και εξωσχολικό), όπου εκφράζονται απόψεις και αποτιμήσεις μιας ως τότε εκπαιδευτικής εφαρμογής, που όσο κι αν στηριζόταν πάνω σε κάποιες (αλλοιωμένες κι αυ­ τές) μεταρρυθμίσεις, δεν άγγιζε το πονεμένο κό­ καλο του προβλήματος.

είναι γνωστή, για να την αναλύσουμε εδώ (αρκεί να παραπέμψουμε στο τεύχος 242 αυτού του πε­ ριοδικού, σελ. 71 κ.ε., όπου καταχωρίζεται σχε­ τικό άρθρο), οι καρποί της, δέκα χρόνια τώρα, τρέφουν το μαθητόκοσμο, και το επιγέννημά της, είναι στην προσωπική περιοχή του Βουγιού­ κα, η έκδοση του τόμου «Δοκίμια εκπαιδευτικού προβληματισμού» (1986), που τον αφιερώνει, με μια συγκινητική αποστροφή, «στα κουτσοφτέρουγα πουλιά όλου του κόσμου» - κι αυτό είναι ένα στίγμα προσανατολισμού για την παιδευτική του κοσμοθεωρία. Αυτά τα «κουτσοφτέρουγα πουλιά» αποτέλεσαν το σταθερό σημείο αναφο­ ράς σ’ όλη τη διάρκεια που η προσπάθεια εκείνη έπαιρνε τη συγκεκριμένη της μορφή, κι αυτά τα παιδιά, τα περιφρονημένα και αδικημένα από τη φύση και την κοινωνία, από τους δασκάλους τους και από τους φορείς της αγωγής και της προστασίας τους, που τα δικαιώματά τους γίνο­ νται όπλα εξαγοράς στα χέρια των μεγάλων συμ­ φερόντων, ήταν η μεγάλη μέριμνα και έγνοια ε­ νός δασκάλου, και γι’ αυτά αγωνίστηκε και έδω­ σε τον καλύτερο εαυτό του. Τα δοκίμια του προ­ βληματισμού του είναι αρκετά εύγλωττα πάνω σ’ αυτό και μπορεί να δει κανείς σ’ αυτά και όλη του την αγωνία και τον αγώνα για την υλοποίηση των προγραμμάτων και τη συγγραφή των βι­ βλίων, την παιδαγωγική του φιλοσοφία και τη δι­ δακτική του αντιμετώπιση, και, φυσικά, τις αρ­ χές που πρυτάνευσαν στη σύλληψη, εφαρμογή και εκτέλεση εκείνων των ιδεών και τη φιλοσοφι­ κή τους αφετηρία και την υλοποίησή τους. Ό μω ς ο ποιητής παραμένει ποιητής και μ’ ό­ λους τους εσωτερικούς κλυδωνισμούς μιας προ­ βληματικής που αναμοχλεύει καίρια κοινωνικά ζητήματα - εξάλλου ο άνθρωπος είναι ένα ενιαίο όλο και είναι φυσικό η μια περιοχή να καλύπτει την άλλη και το ένα να επιμερίζεται σε πολλά και πάλι τα πολλά να συμπτύσονται σε ένα. Ύστερα, λοιπόν, από πέντε χρόνια από την έκδοση των εκπαιδευτικών μελετημάτων, ο ποιητής εξέδωσε την όγδοη και την ένατη συλλογή του, που γι’ αυ­ τές έγινε λόγος στην αρχή. Και σ’ αυτές, όπως και στις προηγούμενες, υπάρχει το ίδιο κλίμα, λλά η μεγάλη στιγμή μιας πραγματοποίησης βρίσκει κάνεις οικειοποιημένους εκφραστικούς των οραμάτων και μιας υλοποίησης των τρόπους, που έχουν υποστεί τη διεργασία της πεί­ προβληματισμών δόθηκε στο Βουγιούκα, ό­ ρας και τη διύλιση της προσεγμένης επιλογής: η ταν, ως εκπαιδευτικός σύμβουλος, πρωτο­ καθημερινή διάλεκτος, η τυχαιότητα της κοινω­ στάτησε στην αναδιάρθρωση των προγραμ­ νικής ροής, η υποκειμενική λατόμηση των ερεθι­ μάτων στο χώρο της στοιχειώδους εκ­ σμάτων είναι οι κοινοί τόποι της. παίδευσης και στη συγγραφή των βιβλίων (κυ­ ρίως των γλωσσικών), που υλοποιούσαν τα προ­ την πρώτη απ’ αυτές τις συλλογές ο τίτλος γράμματα αυτά. Θα πρέπει να τονιστεί εδώ η α­ παραπέμπει, με τη λατινική του μορφή, στο ποφασιστική του συμβολή στην πραγματοποίηση γνωστό «sub speciae aeternitatis», όμως με αυτού του άθλου, που συνιστά εθνική προσφορά, μιαν ειρωνεία κι έναν σαρκασμό, που διαχωρίς, ωστόσο, να παραγνωρίζεται η συμβολή θλά τον ιδεαλισμό της ρήσης σε μια χλευα­ και δημιουργική συμμετοχή και άλλων εκπαιδευ­ στικήν αιχμή, όπως οι ακατανόητες κεραίες τικών στην προσπάθεια εκείνη. Η φιλοσοφία της των μυστηριακών αυτών ιπτάμενων αντικειμέ­

Ι

24 επιλογή νων. Κάτω, λοιπόν, από τα βλέμματα μιας ανερμήνευτης τεχνολογίας, που περιφρονεί στον άν­ θρωπο ό,τι πολυτιμότερο έχει και τον βλέπει μό­ νο σαν μια μηχανιστική μονάδα, ο ποιητής προ­ σπαθεί ν’ αρθρώσει το λόγο του και να τον δι­ καιώσει, μέσα στην ακατονόμαστη περιπλοκή, τον καταναλωτισμό, την κοινωνική συνθήκη, την εξουσιαστική εξουθένωση, την απίστευτη, τέλος, επέλαση ενός ευδαιμονισμού, που απωθεί στο περιθώριο καθετί που θυμίζει πως ο άνθρω­ πος δεν είναι μόνο ύλη. Και, είναι φυσικό, μέσα σ’ αυτόν τον ορυμαγδό της κοινωνικής ρευστότη­ τας, μέσα στη λαχανιασμένη ανάσα της πολι­ τείας (όποιας πολιτείας όποιου πολιτεύματος), ό­ που οι λέξεις εκφέρονται αποχωρισμένες από τα ουσιαστικά τους αντικρίσματα, να χρησιμοποιεί ο ποιητής έναν αντίστοιχο λόγο, μόνο που εδώ, τα αντικρίσματα υπάρχουν, και μάλιστα σ’ ένα δεύτερο επίπεδο, γίνονται παίγνια του λόγου. Και τα λογοπαίγνια αυτά, τεντώνουν την ευαισθησία στα δυο άκρα της ανθρώπινης ζωής και μοίρας: τον έρωτα και το θάνατο (ο υπότιτλος μάλιστα της συλλογής είναι «λογο-παίγνια του έρωτα και του θανάτου»). Και το ίδιο μπορούμε να πούμε και για την τε­ λευταία συλλογή, «Το επικλινές τραπέζι του Αρ», που έχει κι αυτό έναν προσφυή υπότιτλο («επιτραπέζια στιχηρά») και ο παιγνιώδης χαρα­ κτήρας της έκφρασης είναι αρκετά εμφανέστε­ ρος και που ο υποκειμενισμός ξεκινά ακόμα από τον ίδιο τον τίτλο της συλλογής. Ο ποιητής, περι­ βάλλοντας μ’ ένα εκπεφρασμένο μυστήριο την αρχή του ονόματος του (θεματική ρίζα πολλών αυτογενών στοιχείων) αντιμετωπίζει, μέσ’ απ’

αυτό, αλλά και με πλήθος άλλες αναφορές, το υ­ παρξιακό και οντολογικό πρόβλημα, καθώς η ποιητική γραφή επιτρέπει τη διευσδυτική ανί­ χνευση πέρ’ από το σημείο που η λογική αδυνατεί να προχωρήσει. Στη συλλογή αυτή, περισσότερο, επίσης, από τις άλλες, υπάρχει η ιθαγένεια της «μικρής πατρίδας», κι αυτό εκφράζεται μέσ’ από παραθέματα και αναφορές σε πρόσωπα, σε γεγο­ νότα και ιστορικές καταστάσεις, και υπάρχει α­ κόμα, στην προσωπική περιοχή, μια κατάκτηση του τρόπου γραφής, που ως τώρα έχει δοκιμαστεί από τον ποιητή στις προηγούμενες συλλογές άλ­ λοτε λιγότερο κι άλλοτε περισσότερο δραστικά. Η ειρωνεία και ο σαρκασμός, ένας ποιητικός ε­ γωισμός (που δεν είναι παρά το λυρικό υπόβαθρο της ποίησης), μια ιδιόχρηστη, εντέλει, εκφορά, που όμως αγγίζει και το συλλογικό και το κοινό, παρακολουθούν τη ροή και την ανεξέλεγκτη μοί­ ρα, που μ’ αυτήν πορεύεται το θνητό ον. Ο ποιη­ τής, βέβαια, εκτός από το οικείο εκφραστικό όρ­ γανο, έχει κι ένα άλλο οπλοστάσιο, κοινό εξάλ­ λου σ’ ολους τους ποιητές: την προγενέστερη ποίηση, αρχαία και νέα, που οι οριακές της απο­ τυπώσεις είναι κάποτε αφοπλιστικές - κι αυτό είναι μια κατακύρωση της ποιητικής του συμπε­ ριφοράς. Έτσι, εμφυτεύει αρκετές απ’ αυτές τις αποτυπώσεις στα ποιήματά του - περισσότερο στην τελευταία συλλογή - κι αυτή η κοινοκτη­ μοσύνη προσδίνει στην ποίηση του Βουγιούκα μια διάσταση και μιαν εποπτεία, που μέσα στον ορυμαγδό της καθημερινότητας, ενσωματώνει την ανάγκη της ως στοιχείο διάρκειας. ΚΩΣΤΑΣ ΧΩΡΕΑΝΘΗΣ

ΠΟΙΗΣΗ « Κ ά π ο τ ε Βγαίνω α π ’ τη σπηλιά μου»: είναι το πρ ώ το ποιητικό βι­ βλίο τη ς Αιλής Παυλίδου-Καρποδίνη, μια ποίηση π ο υ διεκδικεί τη θέ­ ση τη ς μέσα στο χρόνο α φού τον π ρ ώ το στίχο «τον έστειλε ο θεός». Ο α φορισμός ανήκει στον Rilke και είναι τόσο αληθινός, όσο έρχονται στο φ ω ς εικόνες π ο υ συνδέουν το ποιητικό εγώ με το πα ρ ελ θό ν της ποιήτριας, ένα πα ρ ελ θόν με φόντο το σχολείο ανάμεσα σε βιβλίο και μ αθητές, μέσα στην ευθύνη π ο υ ζη­ τεί κανείς α π ό τον ά νθρ ω π ο π ο υ α­ φιερώνεται μ' αυτόν τον τρ ό π ο στην υπηρεσία του Α νθρώ που. Ή ρ θε ο καιρός να βγει α π ' τη σπηλιά τη ς περιμένοντας «στην ά­ κρη τη ς νύχτας τη Ζωή, ό π ω ς την α­ γά π ησ ε, με χίλια χρώματα»... (σελ.

7). Η ποιή τρια φέρνει στο φ ω ς του χαρτιού εικόνες του κόσμου τη ς του υ πόγειου π ο υ ω ς τώ ρα δεν έβρισκε

Λ ΙΛ Η Σ Π Α Υ Α ΙΔ Ο Υ Κ Α Ρ Π Ο Δ ΙΝ Η . «Κάποτε βγαίνω α π ’ τη σπηλιά μου». Π οίηση. Α θήνα Γιάννινα, Δωδώνη, 1989. Σελ. 39. διαφυγή σ’ ένα διάλειμμα, μεταξύ Αρχαίων και Ψ υχολογίας, όταν προτιμούσ ε να εκτιμήσει διαφορετι­ κά κάποια άλλα προβλή μ ατα τω ν μαθητριών τη ς α π ό κείνα π ο υ δεν ε­ πιλύονται την ώ ρα τη ς διδα ­ σκαλίας. Η πρα γμα τικότητα μέσα στο βι­ βλίο τη ς Λ.Π. συμπυκνώ νεται σε μια συνύπαρξη - είναι «που ανέβα­ σε το υ ς βαθμούς στο π ρ ό σ ω π ο της θάλασσας η διαφάνεια του πρ ω ι­ νού» και είναι π ο υ «έχει θερίσει π ια την αγω νία της» - π ο υ συνίσταται σε οδυνηρές εκτιμήσεις γεμάτες λυ­ ρισμό. Π ροσπερνά τη ν «άγευστη

καθημερινότητα» και το «σταχτύ προσω πείο» τω ν α νθρ ώ πω ν σε μια καλή της ώρα: τη ν ώ ρα τη ς φυγή ς. Αυτή είναι ακριβώς η ποίηση: συνύ­ πα ρξη αυθεντικότητας και λυρι­ σμού μέσα στην ασημαντότητα του χρόνου. Κι όλο αυτό σε μια γλώ σσα α πλ ή , κατανοητή, σφιχτοδεμένη χω ρίς ν' αγγίζει το παραδοσιακό αλλά και χω ρίς να είναι ελιτισμός. Η ελιτίστική π ο ρ εία τη ς ποίη ση ς οδη­ γεί κ άποτε σ την αποξένωση, το αυ­ τάρεσκο ή το αριστοκρατικό, α π ο ­ μονώνεται κινδυνεύοντας ίσως να γίνει «άγλωσση», σημειώνει ένας με­ λετητής. Το βιβλίο τη ς Λ.Π. π ο υ διακρίνεται για την επιμελημένη του εμφάνιση είναι α πό ρ ρ ο ια τη ς ε­ ξοικείωσής τη ς με τη βαθύτερη ου­ σία τω ν πρ α γμ ά τω ν και τη σωστή χρήση τη ς γλώ σσας, τόσο α πα ρ α ί­ τητη σήμερα.

NENA I. ΚΟΚΚΙΝΑΚΗ

I αθ’ οδόν της πλούσιας ποιητικής δραστηΓ ριότητας του Δημήτρη Αλεξίου, συναντάμε / την πέμπτη στάθμευσή του υπό την επωνυI μία: «Προς Ασωπίαν».

1 Κάνοντας χρήση έως κατάχρηση του διΑ καιώματος εκείνου που κυλά πάνω στους στίχους, θα μπούμε στον πειρασμό να σχολιά­ σουμε αυτήν την 5η στάση του ποιητή. Και ως εναρκτήρια αποτίμηση θα σημειώσουμε εκείνο που διακρίνει τη σύγχρονη εποχή της ποί­ ησης. Μια ποσοτική υποχώρηση των λέξεωνστίχων συνδυασμένη με υποχώρηση της μορφι­ κής αναζήτησης. Ας εξηγηθούμε: η απουσία του μύθου και της φαντασίας, αφήνει ελεύθερο το τοπίο να καλλιερ­ γηθεί ένας λογικός-αποφθεγματικός λόγος. Έ ­ νας φιλικός έως ημερολογιακός λόγος που κατα­ λήγει στο συμπέρασμα, στην αποτίμηση... Είναι όμως αυτή η άσκηση και δραστηριότητα ποιητική έκφραση ή είναι μια σκέψη αποπερατω­ μένων εμπειριών; Ο σχεδιαστικός τρόπος διατύ­ πωσης κάποιων σκέψεων κοινότοπων, ευνοεί ένα ποιητικό θεμέλιο, ή υποψιάζει για μια νέα ανα­ ζήτηση; Διά των ποιημάτων του ο Δ. Αλεξίου εκδηλώ­ νει ό,τι εκδηλώνεται από τους ομοτέχνους του. Μεταξύ της λεκτικής μαγείας του Ελύτη και του βαθύ «αναστεναγμού» του Ρίτσου, υπάρχει έ­ να κενό. Ένα κενό που γεμίζει από μαζικές εκδο­ τικές παρουσίες, οι οποίες, πέρα από τις διακη­ ρύξεις, προσπαθούν να περάσουν μέσα από το α­ προσδιόριστο σ’ ένα στίγμα που θα ’ναι ένα βήμα μπροστά από εκείνο που υπάρχει. Τα σημάδια που γίνονται ορατά ύστερα από την ανάγνωση της συλλογής «Προς Ασωπίαν» εί­ ναι εκείνα που μαρτυρούν το τέλος μιας μεγάλης ποίησης. Και ξαναθέτουν σε κίνηση εκείνο το ποιητικό σήμα που θα αγκαλιάζει και θα φιλοξε­ νεί το σήμερα. Κρίνοντας τον ποιητικό ορίζοντα της συλλο­ γής - και όχι μόνο - κρίνουμε εκείνο που γινό­ μαστε μέσω των γραπτών: αγγελιοφόροι. Μεταφέρουμε στα λευκά τα χαρτιά όσα ψιθυρίζονται και κυκλοφορούν σχηματίζοντας μια αί­ σθηση: το ανικανοποίητο. Έτσι, η κατάχρηση α­ ναδύεται καθώς περνάμε από τον αντίλογο στη μονομαχία. Από τη μια η απαίτηση, απ’ την άλλη η προσφορά. Αφού ο ρυθμός που οδηγεί στην επικοινωνιακή αμεσότητα περιορίζεται στην ακινητοποίηση ε­ νός αστόχαστου «λέγειν»: Τα "πρέπει ” σου με ακολουθούν στους εαρινούς περιπάτους μου μέχρι τη θάλασσα. Η διαύγεια αυτών των λεκτικών σχημάτων, φωτεινή και αντιποιητική, εξουδετερώνει την α-

Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Α Λ Ε Ξ ΙΟ Υ . Π ρος Α σω πία ν. Α θήνα , Κ α σ τ α ν ι ώ τ η , 1991. Σελ. 52.

ΠΟΙΗΣΗ παίτηση για έμπνευση. Συμπληρώνοντας τον εναρκτήριο συλλογισμό θα διακινδυνεύσουμε: δια της παρούσας συλλο­ γής δοκιμάζεται ένας προσωπικός λόγος, ένα ποιητικό άνοιγμα, με χαμηλόφωνες επιδράσεις. Δηλ. απουσιάζει εκείνο που κατακλύζει τις συλ­ λογές των ημερών μας: ο δάνειος ρυθμός. Με αυ­ τό το ρίσκο τυπώνονται ποιήματα που εισηγούνται ένα νέο περιορισμό. Εκείνο του ποιητήανθρώπου που καταγράφει ελλειπτικά και απο­ σπασματικά μια απολογία. Και ιδού μερικά ερεθίσματα που τροφοδότη­ σαν τις παραπάνω διατυπώσεις. Ο ημερολογιακός τόνος: Φοβάμαι ότι το μολύβι θα βρει το χιόνι αντί τη λαβωμένη έγνοια. Η κοινότοπη εικόνα: Στη θάλασσα και στο άπειρο προσπελάσιμους δρόμους άνοιξα με μια κίνηση διάρκειας. Η συλλογιστική δράση: Η εξέλιξη έγινε καθεστώς που ο αντίπαλος προσδιόρισε. λα, λοιπόν, βαίνουν εξουδετερωμένα, αφού η εμμονή των εκδόσεων γίνεται η μόνη δυνατή διέξοδος. Έτσι το πρωταρχικό γίνεται η δη­ μοσιοποίηση και η ποίηση το δευτερεύον. Αυτή η απόφαση και πράξη δεν συνιστά κάτι το επιλήψιμο, απλώς υποδηλώνει ένα νέο προσανατολισμό, μια νέα κατάσταση πραγμά­ των στην ποίηση. Και διά των ποιημάτων της παρούσης συλλο­ γής, ο Α. Αλεξίου, κατέχει μια επίζηλη θέση στον αστερισμό των νέων δεδομένων που διαμορφώ­ νουν το σημερινό ποιητικό παρόν.

«

ΧΡΗΣΤΟΣ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ

26 επιλογή

ΠΟΙΗΣΗ Μ Α Ρ ΙΑ Α Α ΪΝ Α . Σημεία στίξεω ς. Α θήνα, Σ τ ι γ μ ή , 1991. Σελ. 52. Δ ρ χ . 500.

πάρχουν ποιητικές συλλογές μεταξύ των ο­ ποίων και της Μ. Λαϊνά «Σημεία Στίξεως», που σου παίρνουν το λόγο, την αίσθηση, την κρίση, καθώς δημιουργούν μιαν απροσδιόρι­ στη ένταση. Νιώθεις να συμμετέχεις σε μια ατμόσφαι­ ρα, σε μια αίσθηση, νιώθεις κάτοικος μιας συνε­ χούς εκκρεμότητας, όπως αραιά συμβαίνει, τότε που η επαφή με το κενό είναι γεγονός. Ο εθισμός και η αδυναμία σε μια ορισμένη ποι­ ητική προκαλεί αμηχανία και ταλάντευση, πα­ ραφράζοντας το ερέθισμα όταν πάει να γίνει γρα­ πτός και ρητός. Η παρούσα συλλογή, μοιάζει μ’ ένα μηχάνημα που αφοπλίζει διαθέσεις και κρί­ σεις, αφού αναδεικνύει έναν δραστικό λόγο που επηρεάζει αρνητικά τις όποιες κρίσεις. Ο δυνητικός αντίπαλος του ανθρώπινου χρό­ νου, η ασυνέχεια, το όριο, προκαλεί και προσκαλεί στην αποτύπωση μιας άμυνας. Μια άμυνα που διασχίζει σωτήρια το φόβο, τις απειλές, ό,τι εμφανίζεται ως ανασταλτικό, ως κίνδυνος. Διατηρώντας καρφωμένα, βλέμμα και νου, πάνω στην ασυνέχεια, εγείρεται μια εικόνα, φιλι­ κή ή εχθρική, που ωθεί την ύπαρξη να προσανα­ τολιστεί και να δράσει. Χωρίς να εξαντλεί και να πληροί αυτή τη μυ­ στηριώδη κατάσταση, εντούτοις, η συλλογή αγ­ γίζει μέσα από παραλείψεις την α-γωνία:

ή νύχτα ή ένα μικρό φλάουτο και ξεριζώνει το κορμί μου υπομονετικά. Οι παραμορφώσεις, οι οδύνες, διεγείρουν και αφυπνίζουν τον νου, για να χαλαρώσουν - απο­ νευρωθούν - στον στιχουργικό προσανα­ τολισμό: Κομμένη αλλιώς και δεν ανήκει Ακούω πρόθυμα τεντώνω το λαιμό μου χτυπώντας κανονικά. ούτη η ριψοκίνδυνη πρόσδεση φαντασίαςλογικής, ίσως συνιστά μια αυθαίρετη ποιητι­ κή, ίσως περιέχει την αξίωση να υπερβεί το διευθετημένο και το αυτονόητο - Ό ,τι να υπομνύει, πίσω από το βλέμμα μας, κάποιες ταραχές παραμένουν τέτοιες, αυξάνοντας εντάσεις χωρίς να απαιτούν μια παραδοχή. Γίνε­ ται η επαφή με τα «Σημεία Στίξεως» μια ένταση που επιστρέφει στο πρώτο ποίημα για μια ερμη­ νεία, μια τρυφερή εξήγηση: η ποίηση κυρίως δυναμώνει τον ήχο της σιωπής

Η διαρροή, η σύλληψη, η ρευστότητα, το ανα­ γκαίο αλλά και αυθαίρετο, αντιστοιχούν στις σύγχρονες κινήσεις μας. Και η εύλογη απορία, α­ πό πού ν’ αρχίσεις και πού να τελειώσεις, διατη­ ρείται ανέπαφη, επαναλαμβάνεται, γίνεται στίγ­ μα της εποχής. Και αυτή η ατμόσφαιρα - κομμένη ανάσα σαρκώνεται επιτάσσοντας ένα εκφραστικό μέσο αδιαχώριστο - περίπου - τεχνικά και νοη­ ματικά:

Η προσφερόμενη αξία της συλλογής είναι η σιωπή ως ήχος, ως αντίλαλος εκείνου που διαχέεται στο καθημερινό, ως εξορκισμός της ασυ­ νέχειας... Διατηρεί ως στίγμα εκείνη τη ρηξικέ­ λευθη παρουσία του Μπέκετ να ανατρέπει τη σύγχρονη αντιληπτικότητα άλλοτε κραυγαλέα και άλλοτε ψιθυριστά. Ποιήτρια τοποθετούμενη στο ρεύμα του Ιρλανδού, φορτισμένη απ’ όσο γνωρίζει και διαισθάνεται (δια των στίχων της) αποδελτιώνει τη φόρτιση μετασχηματίζοντάς την σε ποιητική δυνατότητα. Η ένταση της επίδρασης του ανατρεπτικού ύ­ φους και νοήματος του Μπέκετ παραμένει πρω­ ταγωνιστική, προκαλώντας μια νέα ελληνική ο­ μιλία, που επανακτά και μετασχηματίζει όσα τυ­ πολογικά ανήκουν στη φαντασίωση:

Περίεργο τώρα· δεν κατάλαβα αν είναι Πέμπτη

Τέλος, ξαπλώνει μέσα του σαν τεράστια πανσέληνος.

Το δωμάτιο κλειστό. Οι κουρτίνες τραβηγμένες ή όχι. Φως μόλις ή ακόμα. Θ ’ αρχίσει τώρα ή ίσως -

________________________ £Μλογη_21 Οι φωτεινές ροδίτσες του μυαλού πετάνε έξω όλα τα σχήματα. Ξαφνικά παράθυρα. Υποψίες ενός μυστικού, τάσεις αποκρυστάλ­ λωσης και αναφοράς, όλα διαπραγματεύσιμα στην ερμηνεία που παραπαίει και διατηρείται σε συνεχή ταλάντευση.

f

% ια της συλλογής «Σημεία Στίξεως» αίρεται η Α κληροδοτημένη διάκριση φαντασίας-ορθο1 1 λογισμού. Με μια συνέπεια που επιτρέπει να I I συγκυβερνούν τόσο η μαγική διάσταση της I I όρασης όσο και η ελεγχόμενη και διυλισμένη V τελική διατύπωση. Ούτε η λογική αφανίζεται ούτε η φαντασία εξορκίζεται. Απλώς συμβασι­ λεύουν περιορίζοντας τη μονοπώληση ή την πρω­ τοκαθεδρία αξιών που έχουν εκπέσει παρ’ όλη την επίμονη επιχείρηση να διατηρηθούν. Αίροντας δια του έργου του ο Μπέκετ τις χωρίς αρχή και τέλος διακρίσεις κατορθώνει να σχημα­ τίσει μια εικόνα του κόσμου απαλλαγμένη από προσδέσεις ιδεολογικές και κατ’ επέκταση πολε­ μικές. Πέρα από τις μορφολογικές, φθογγολογικές, νοηματικές διατυπώσεις, πέρα από τεχνο­ τροπίες και τα παραδόμενα σχήματα, συλλαμ­ βάνει και αποτυπώνει τα μεταγενέστερα «Ψυχικά Ίχνη» της Μ. Λαϊνά: Κανένα σχήμα εκτός από τη μοναξιά της και τη σιωπηλή αναμέτρηση με το προ­ σωρινό. Έχοντας αρτιωθεί σε μια συνεχή ταλάντευση η ποιήτρια, διατηρώντας σε μια συνύφανση ψυχικό και πνευματικό στοιχείο, βρίσκει τη λαλιά που τα δένει και τα καθιστά ευσύνοπτα:

δού λοιπόν στίχοι που δεν μεθούν από μεγέθη καθολικά και πολεμικής υφής (γένια, μοίρα, τραγικό κ.ά.), αλλά τα φιλοξενούν απαλλαγ­ μένα από παραμορφώσεις και γιγαντισμούς.

■ Στίχοι μιας αίσθησης όπου σύμβολα και έI μπνευση, πρωτοτυπία και σχήμα, ανανεώνουν την παράδοση δείχνοντας εκείνο που κυκλοφο­ ρεί, υπάρχει και μας κατακλύζει: Ούτε λέξεις Ούτε μουσική Ούτε σχήμα Γυμνό που αντέχει το γυμνό Μας κατακλύζει ένα περιεχόμενο (γυμνό) που άλλοτε εγείρει εχθρικές ή επιθετικές διαστάσεις, άλλοτε γίνεται συμφιλίωση (Καβάφης) και εδώ κάτι το αυτονόητο. Τούτη η εικόνα, στιγμιαία αίσθηση, συχνά επα­ ναλαμβανόμενη αποτελεί εγγύηση για την ανα­ γκαία απόσταση από τα δράματα: Αλλού εγώ■αλλού ο τρόμος μου. Το πρό­ σωπό μου ανεβαίνει φωτισμένο. Αργά. Χωρίς σύγκριση με τίποτα. Μέσα σ’ ελεγχόμενα όρια η ανησυχία κι η ανα­ σφάλεια μοιάζουν να προσαρμόζονται σ’ ένα γί­ γνεσθαι, σε μια ιστορική στιγμή όπου όλα γίνο-

Μ άχη Μ οιιζάκπ

ΝΗΣΤΕΥΩ ΣΥΜΠΑΝ

Ονειρεύομαι όνειρα· ολόκληρο το στόμα του κόσμου, ορθά­ νοιχτο καταπίνει την ψυχή μου. Και αφήνοντας τις τραγικές συναισθήσεις ηχη­ ρών επιθέτων προσλαμβάνει τη μοίρα του ατό­ μου, του σύγχρονου, χωρίς υπομνήσεις καθορι­ σμών και αξιών, πέρα και πάνω απ’ αυτό. Η δια­ δρομή της δεν γίνεται στ’ όνομα μιας γνώσης, μιας κυριαρχίας, ενός προσανατολισμού, αφού υψώνεται πέρα από στόχους προσβλέποντας σε μια κίνηση όπου: Καταφεύγω λοιπόν σε μικρές αισθήσεις ωστόσο μέσα μου υπάρχουν όλα και βιασμοί και έρωτες και θάνατοι και φόνοι έξοχοι Τα βράδια ήσυχο το πρόσωπό τους ανάβει

ΓΚΟΒΟΣΤΗΣ

28 επιλογή____________________ νται ανεκτά, ακόμα και οι φόνοι. Με λίγα λόγια ακόμη, η ανεκτικότητά μας σε μια πολιτισμένη βαρβαρότητα, κατακλύζει κι ο­ ρίζει τις κινήσεις μας, κατασκευάζοντας συνε­ χώς την αντιπαλότητα, εναλλάσσοντας το εχθρι­ κό στοιχείο. Ετούτη η παράδοξη κατάληξη, μάλλον αδιέξο­ δη πορεία, ενισχύεται καθημερινά από την επι­ στροφή. Χωρίς να απουσιάζει μια αυταρέσκεια των γυ­ μνών αληθειών που περιέχονται στη συλλογή, εν­ τούτοις, τα ποιήματα επιμένουν να σαγηνεύουν ακόμα και τότε που διαισθάνεσαι ότι η επίδρασή τους είναι και πρόκειται να είναι παροδική. Ό σο και αν οι εντυπώσεις, οι διακηρύξεις, συνιστούν μια ανατρεπτικότητα βιοψυχική, εντούτοις, δεν υποψιάζουν ούτε για εκείνη την αναγκαία σύμβα­ ση της τέχνης να προκαλούν συγκίνηση. Το απει­ θάρχητο και ολίγον εξεζητήμενο δίστιχο: Τα μισό χρώματα ακριβώς μένοντας, αναγκάστηκε να διαγράψει ένα σωρό εικόνες παραχωρεί τη θέση του σε μια αδιευθέτητη αίσθη­ ση, εκλύοντας μια τρυφερότητα: Ά λλω σ τε αρκετό καιρό τώρα, απ’ το κορμί της πετάγονταν μεγάλα άδεια

Μέσα στα όρια του υποκειμενισμού, η ποιήτρια διατυπώνει πραγματικούς και φανταστι­ κούς στίχους-καταστάσεις που αδυνατούν να ξεπεράσουν τις συμβάσεις. Τόσο την ιστορική ποι­ ητική σύμβαση όσο και εκείνη της (αυτό) παρα­ μυθίας να υποβαστάζει με αυταρέσκεια: Έ τσι θα μου συμβεί ολοένα μια είσοδος στον εαυτό μου Και προς το τέλος της συλλογής η προσωπική εξομολόγηση πρωταγωνιστεί καθώς σε πρώτο ε­ νικό η ποιήτρια εκδηλώνεται, δηλώνοντας κατα­ στάσεις π.χ. Σκέφθηκα πως είχα πεθάνει Λεν έπιανα καθόλου χώρο στο κενό Δεν με πειράζει να πω έχω πεθάνει Λεν είχα προφτάσει Βρισκόμουν στο φως Αυτή η άνιση και ανιεράρχητη εκφορά μιας προσωπικής αγωνίας συχνά γίνεται διακήρυξη που παραμένει παγιδευμένη στην εξομολόγηση.

XR ΗΛ

Μ ύογη _2&

ψήνοντας το βλέμμα να παρασυρθεί από το παιγνίδι μιας έντασης, αλλού διασπάται, στιγμιαία συγκεντρώνεται, πουθενά δεν ι­ σορροπεί, δεν ακινητοποιείται. Η Εμπειρίκια τριάδα, ενοποιητική, ενός ρυθμού λέξε­ Μ Α Τ ΙΝ Α Μ Ο Σ Χ Ο ΒΗ . Υοσκύαμος. Α θήνα, Ά γ ρ α , ων, μιας νοηματικής αναζήτησης και μιας αισθητικής, δοκιμάζει στην παρούσα συλλογή το 1991. Σ ελ. 36. μέτρο και το ύψος της επιρροής της. Είναι ένας επικίνδυνος πειρασμός η αναμέτρηση με στιΠΟΙΗΣΗ χουργικές μορφές - έστω δεύτερες - καταξιω­ μένες από το χρόνο και τη μονιμότερη διάθεση Και ο εποικισμός της ποιήτριας στο χώρο όπου της ύπαρξης. Στον αστερισμό μιας μεγάλης ποι­ βασιλεύει η σαγήνη της γλώσσας συμπαρασύρει ητικής στιγμής (Εμπειρικός) κινείται και περι­ την ορμή και τη στύση της στιχουργικής σ’ έναν πλανιέται η γραφή της Μ. Μοσχόβη, υιοθετώ­ ανοργασμικό λόγο: ντας «κατά γράμμα» μια ατμόσφαιρα και ένα στίγμα. Λείοι όσοι στον Και από τους πρώτους στίχους η επιρροή γίνε­ παφλασμό του στάσιμου ται ορατή καθώς αποκτά κεντρική σημασία τε­ χρόνου πλέουν χνικά η δεσποτεία ενός ρυθμού: ή Ο ποιητής είναι Οι λέξεις μου κοιμούνται τώρα ποτάμιος τένοντας. μικρές στρίγγλες στα γόνατα Υπάκουη στη λεκτική ένταση, προσεκτική στη του νάνου λιτότητα, με άνεση και επίγνωση, το δίστιχο επαΚαληνύχτα. ναδιατυπώνει τον ποιητή ή τον ολοκληρώνει και τον τελειοποιεί; Είναι, λοιπόν, ένα παιχνίδι Και εδώ ενοικεΐ ο ξύλινος λόγος, μια ισοπέδωση προσέγγισης-απομάκρυνσης, με κάποια νέα από την αρχική ατμόσφαιρα έκρηξης, που υπο­ στοιχεία ή μια τεχνική επανακατασκευή αφο­ σχόταν η συλλογή. Γιατί ως συνήθως, όταν πα­ μοιωμένη, σαν λόγος-οπαδού; Η αξία του έρρυθ­ ρατραβά η σαγήνη της γλώσσας και μόνο, φανε­ μου λόγου διατηρείται και σφυρηλατείται ως θρη­ ρώνεται η πενία του στιχουργού που πολλαπλα­ σκευτική διάθεση αφού και το στοιχείο «γυναι­ σιάζει αυτό το εύρημα αφήνοντας έκθετη τη σύλ­ κεία γραφή» (μ’ όλη τη σχηματοποίηση και παγί­ ληψη και την ενοποίηση: δες που αυτό περιέχει) αδρανοποιείται και ανιΟ δημιουργός είναι χνεύεται μετ’ εμποδίων. Η αίγλη της Εμπειρίκιας ο δασοφύλακας της ουσίας στιχουργικής δεσπόζει και δυναστεύει το θέμα ο ερριμμένος σε ποντισμένο πεδίο και την αναζήτηση της ποιήτριας. Καθώς η διαύ­ γεια του ρυθμού και στίγματος που υιοθετεί και υ­ ή λοποιεί, μας ρίχνει στις υποθέσεις και αποκρυ­ πτογραφήσεις. Ιστωρ του φόβου της βραχύβιας κόπωσης ε θέμα και υποθέσεις να πλανώνται χρονικά Αφήνοντας την περιπέτεια με τις λέξεις, το δυ­ από την αρχαιότητα έως και σήμερα, ποιος σανάλογο αποτέλεσμα καθώς τις «τραβάμε από ορίζοντας προσφέρεται και ποια μηνύματα τα μαλλιά» εισερχόμαστε σ’ ένα ερώτημα που επωμίζεται η συλλογή; Ένα αξεδιάλυτο διατυπώνεται ρητά στο δίστιχο: I σύμπλεγμα που άλλοτε παρασύρεται από τον ίδιο το ρυθμό των λέξεων, και άλλοτε Πώς θα σωθείς α π’ τη γοητεύεται από το παιχνίδι συνειρμών και θηλυγονία της γλώσσας συνηχήσεων: και διατρέχει το σώμα του βιβλίου ως «θείο ρί­ το περίτρομο βλέμμα γος» και που βρίσκει κάποιες εύστοχες αποκρυ­ του μικρού γεώμορου σταλλώσεις π.χ. στο «Η τέχνη είναι μια Βαυβώ» (σ. 22, 23). Εδώ η μυθική Βαυβώ (;) γίνεται σύμ­ και βολο άρνησης της ανταγωνιστικής και ανδροκρατούμενης κοινωνίας που η θηλύτητα είναι ε­ φυσάει σύντομος έρωτας στία αντίστασης και υπαρξιακό καταφύγιο και ρείθρο ερυθρό του έρωτα.

1

30 επιλογή___________________ εκφέρεται ο μεταφεμινιστικός λόγος της Μ. Μοσχόβη: Βαυβώ εγώ δεν θα νικήσω στην πόλη Γαβαών στην πόλη που ποτέ δεν θα ’ναι τίποτε αρκετό... Όπου στην πόλη Γαβαών, στην πόλη - θέατρο πολέμου - η στροφή «εγώ δεν θα νικήσω - να παραπέμπει συνειρμικά στις επικές σκηνές του Griffit: «Απληστία» (βουβό φιλμ - Βαυβώ). Η προσφυγή και υιοθέτηση του Εμπειρίκιου στίγματος/ιδιώματος, απαιτεί και προϋποθέτει οξυδέρκεια, πνευματική αυτονομία, ώστε η α­ πορροφητικότητα μιας ποίησης που «Μέσα της όλοι μεγαλώνουμε. Οι δρόμοι είναι λευκοί. Τ’ άν­ θη μιλούν. Από τα πέταλά τους αναδύονται συ­ χνά μικρούτσικες παιδίσκες» (Εμπειρικός) να γί­ νεται ελεγχόμενη. Η ιδιοποίηση και ο σφετερισμός ενός ποιητι­ κού (καταξιωμένου) ιδιώματος μπορεί να μαρτυρά έναν σεβασμό και έναν έρωτα, αλλά δε σώζει έναν εκφυλισμό από κούφια λόγια. άτω από το ζυγό μιας αναπόφευκτης κρί­ σης, τα ποιήματα της Μ. Μοσχοβή προβάλ­ λουν άλλοτε δέσμια των μύθων αποκλείο­ ντας μια ευανάγνωση και συχνά πλανιώνται μέσα σε μια αίσθηση φθαρτού και υπαρξια­ κού στίγματος, π.χ. η θυμοσοφία του «Ζώντας αθροίζουμε»:

τη θάλασσα με το ενυδρείο τη μνήμη με τη λήθη. Με το διαχρονικό ένδυμα της μεταφοράς (ενυ­ δρείο: λήθη της θάλασσας) αίρονται οι διαβαθμί­ σεις της ύπαρξης και τα πράγματα του κόσμου προβάλλουν και φαίνονται στην έσχατη διάστα­ σή τους. Τέλος, το ποιητικό ερέθισμα της συλλογής, διατηρεί και τροφοδοτεί ένα ενδιαφέρον όσο και μια αδιαφορία. Την αδιαφορία εκ του στιχουργικού αγωνίσματος της ποιήτριας να παίζει επινο­ ώντας εκφράσεις που απαιτούν την αντοχή και επαιτούν την ανοχή του αναγνώστη καθώς συχνά αισθάνεσαι υποχρεωμένος να λύσεις σταυρόλεξο ή σπαζοκεφαλιές: Πάλι αυτή η υπέρταση αφετηρίας και τέλους αυτή η ιλύς των ορίων... Χωλαίνει το απόλυτο στη σκόπιμη μωρία στον ύποπτο τένοντα της περιττότητας; Και με τον κίνδυνο να ολισθήσουμε σ’ ένα α­ πλοϊκό κοινωνιολογισμό είναι δύσκολο να αντισταθούμε στον παραλληλισμό που αυθόρμητα ξεπήδησε καθώς διατρέχαμε τις σελίδες από το μικρό πεζό «Νουμηνία»: Παράτησα τον ύπνο μου κυρία για να διαβάσω τα ποιήματά σας κι εκείνα μ ’ αποκοίμισαν. (Ν τίνος Χ ριστιανόπουλος)

και συγχέουμε όλο συγχέουμε

ΧΡ

ραφτείτε συνδρομητές Συνδρομές εσωτερικού και Κύπρου Ετήσια 12.000 - Σ πουδαστική 11.000 δρχ. Εξάμηνη 6.500 - Σπουδαστική 5.500 δρχ. Ο ργανισμών, Τραπεζών, Ιδρυμάτων 14.000 δρχ. Συνδρομές εξωτερικού Ετήσια 90 δολ. (ΗΠΑ) Σ πουδαστική Ετήσια δολ. Ιδρυμάτων, Βιβλιοθηκών 105 δολ. Τ α παλιά μηνιαία τεύχη κοστίζουν 1000 δ ρ χ., τα δεκαπενθήμερα 600 δρ χ. κα ι τα διπ λά 1000 δρχ. Εμβάσματα στη διεύθυνση: Κατερίνα Γρυπονησιώτου Α. Μεταξά 26, Αθήνα - 106 81

ΗΛ

επιλογή 31

ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ I. Μ ΙΝ ΤΣ Η Σ . Ιστορία του Μ α κεδονικού Ζ η τή μα το ς (Γενική ισ το ρ ική Ε πισ κό πη ση : 1870-1991). Θ εσ σαλο νίκη , Π ε λ ε κ ά ν ο ς , 1991. Σ ελ. 172.

, αγάπη προς την «πατρώα» γη και η έντονη I f προπαγάνδα των Σκοπιών για τη Μακεδο­ νία, ώθησαν το συγγραφέα να ασχοληθεί με το θέμα, να μας παρουσιάσει την εμπεριστα­ τωμένη αυτή μελέτη, της «Ιστορίας του Μα­ κεδονικού Ζητήματος» από το 1870 μέχρι σήμερα. Χωρίς να απομακρυνθεί από την ε­ πιστημονική εξέταση του θέματος, κατόρ­ θωσε να χαρίσει στο ευρύτερο αναγνωστικό κοι­ νό ένα εγχειρίδιο ιστορικής γνώσεως για την πο­ λύπαθη ελληνική Μακεδονία, που οι συνεχείς αι­ ματηροί αγώνες στο παρελθόν την κατέστησαν ε­ λεύθερη. Το γεγονός ότι σε χρονικό διάστημα ενός χρό­ νου περίπου έχουμε τη δεύτερη έκδοση, αποδεικνύει αυτοδίκαια την αξία του έργου και την αγά­ πη και το ενδιαφέρον που έδειξε το αναγνωστικό κοινό για το Εθνικό θέμα που απασχολεί έντονα σήμερα τον ελληνικό χώρο. Ο σεβασμός στην ι­ στορική αλήθεια χωρίς σωβινιστικούς ακροβατι­ σμούς, διευκολύνει ανενόχλητα να προβάλλο­ νται οι ιστορικά δικαιωμένες ελληνικές θέσεις και να διατρανώνονται οι πραγματικές διαστά­ σεις του προβλήματος. Η μελέτη που κατά κύριο λόγο στηρίχθηκε στα εκδοθέντα μέχρι σήμερα έργα, καλύπτει όχι μόνο τις θετικές θέσεις του ζητήματος, αλλά και τις αρνητικές, τις οποίες ό­ μως ο συγγραφέας με κριτικό επιστημονικό τρό­ πο απορρίπτει ως ιστορικά αβάσιμες. Οι λανθα­ σμένες θέσεις που κατά καιρούς υποστηρίχθηκαν όχι μονάχα από τους Σκοπιανούς, αλλά και από ορισμένες ελληνικές παρατάξεις, δεν αντέ­ χουν στο χρόνο, ούτε και στην αντικειμενική ι­ στορική αλήθεια. Η παράθεση των ιστορικών δε­ δομένων κατά χρονολογική σειρά από το συγ­ γραφέα, βοηθά τα μέγιστα στην κατανόηση των γεγονότων που έχουν λάβει χώρα μέχρι σήμερα.

I πορεία του «Μακεδονικού Ζητήματος» (μέf r σα 19ου αι. μέσα 20ού αι.), όπως προέκυψε «από τη σύνθεση των παλαιών εθνικών α­ νταγωνισμών», έληξε το 1918, με το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, δημιουργών­ τας ένα status quo στον Μακεδονικό χώρο. Τα Κομμουνιστικά κόμματα όμως, που δημιουργήθηκαν στις Βαλκανικές χώρες αργό­

τερα, προέβαλαν την αυτονομία της Μακεδο­ νίας, με αποκορύφωμα την ίδρυση το 1944 ενός «Μακεδονικού» κράτους στο πλαίσιο της μετα­ πολεμικής Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας του Τίτο, πέραν από κάθε έννοια ηθικής και ιστορι­ κής αλήθειας. Σήμερα με προκλητικές ενέργειες τα Σκόπια έχουν αρχίσει ένα όργιο παραπληρο­ φόρησης για την αναγνώριση του ψευδοκράτους τους, με ακαθόριστης εθνικότητας πληθυσμούς και το σλαβικό ιδίωμα της γλώσσας τους, που αυθαίρετα την ονόμασαν «Μακεδονική».1Τα γε­ γονότα διαψεύδουν κάθε προσπάθεια παραπλη­ ροφόρησης. Με την έναρξη της Επαναστάσεως του 1821 όχι μονάχα Μακεδόνες συμμετείχαν στο μεγάλο ξεσηκωμό, μα και εστίες επαναστα­ τικές δημιουργήθηκαν, με σκοπό την ταυτόχρο­ νη απαλλαγή από τον τουρκικό ζυγό. Η μα­ κραίωνη τουρκική κυριαρχία ανάγκασε μεν πολ­ λούς να μεταναστεύσουν στις Παραδουνάβιες Η­ γεμονίες ή τις άλλες Δυτικές χώρες της Ευρώ­ πης, γεγονός που εμείωσε τον ελληνικό πληθυ­ σμό, κάτι που συνέβη και σε άλλες περιοχές του υπόδουλου Γένους. Στους τελευταίους αιώνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η Μακεδονία, όπως παρατηρεί ο συγγραφέας, κατοικούνταν από ακ­ μαίο ελληνικό πληθυσμό, γι’ αυτό και η κατάκτηση της Μακεδονίας από το μεσαιωνικό σέρ­ βικο κράτος του Στέφανου Ντουοάν θεωρήθηκε από τους σύγχρονους ιστορικούς ω : ς; η κατά­ χτηση ελληνικού εδάφους, ενω σε καμ»/· ■; της εποχής εκείνης δεν αναφέρεται ότι ο κτημένος πληθυσμός της Μακεδονίας ήταν σλα­ βικός. Τα γεγονότα διατρανώνουν τις ελληνικές θέσεις, όπως αυτές έχουν επισημανθεί από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. ια να αντιληφθεί ο αναγνώστης την ιστορική υφή του Μακεδονικού Ζητήματος και την έ­ ρευνα την οποία επεχείρησε ο συγγραφέας μεταφέρουμε τον πίνακα περιεχομένων του βιβλίου: Πρόλογος Επ. Καθηγητή Κωνστα­ ντίνου Χατζόπουλου (σσ. 11-13), Προδιάθεση Συγγραφέα (σσ. 15-18), Πίνακας χαρτών - 9 Χάρτες (σσ. 19-26), Α. Εισαγωγή (σσ. 29-33), Β. Διαμάχες των Βαλκανικών Κρατών για την Τουρκοκρατούμενη Μακεδονία (1870-1919), α)

Ι

32 επιλογή_________________________ Εθνική Αφύπνιση των Σλαβικών Λαών της Βαλ­ κανικής και η εθνολογική σύνθεση της Μακεδο­ νίας (σσ. 35-39), β) Η ίδρυση του Βουλγαρικού κράτους και οι επεκτατικές τάσεις του (σσ.

39-44), γ) Υπονομευτικές ενέργειες των Βουλγά­ ρων στη Μακεδονία (1885-1904) (σσ. 45-53), δ) Η εξέγερση του Iliden (1903) (σσ. 53-57), ε) Ο Μακε­ δονικός Αγώνας (1904-1908) (σσ. 57-62), στ) Οι Βαλκανικοί πόλεμοι (σσ. 62-65), ζ) Α' Παγκό­ σμιος Πόλεμος και Ελληνοβουλγαρική Ανταλ­ λαγή Πληθυσμών (σσ. 65-69), Γ' Διαμάχες των Βαλκανικών Κομμουνιστικών κομμάτων για την Μακεδονία (1919-1949) α) Οι θέσεις των Βαλκα­ νικών Κρατών στο «Μακεδονικό Ζήτημα» την περίοδο του Μεσοπολέμου (σσ. 71-78), β) Οι θέ­ σεις των Βαλκανικών Κομμουνιστικών Κομμά­ των στο «Μακεδονικό Ζήτημα» κατά τον Μεσο­ πόλεμο (σσ. 78-83), γ) Β' Παγκόσμιος Πόλεμος - Τριπλή Κατοχή της Ελληνικής και Γιουγκοσ­ λαβικής Μακεδονίας (σσ. 83-91), δ) Το «Μακε­ δονικό Ζήτημα» στην Ελληνική Εθνική Αντίστα­ ση (σσ. 91-99), ε) Η ίδρυση της (Γιου­ γκοσλαβικής) Λαϊκής Δημοκρατίας Μακεδο­ νίας και η αλλοίωση του χαρακτήρα της περιο­ χής (σσ. 99-108), στ) Προσπάθειες των Γιουγκοσ­ λάβων για προσάρτηση της Βουλγαρικής Μακε­ δονίας (σσ. 108-116), ζ) Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος και το «Μακεδονικό Ζήτημα» (σσ.

116-123), Δ ' Η Σύγχρονη φάση του «Μακεδονι­ κού Ζητήματος» (1950-1991) α) Το «Μακεδονικό Ζήτημα» στις σχέσεις των Βαλκανικών κρατών

μετά το 1950 (σσ. 125-134), β) Η προπαγάνδα για το «Μακεδονικό Ζήτημα» στις χώρες υποδοχής Μεταναστών (σσ. 135-138), γ) Η Ελληνική θέση στο «Μακεδονικό Ζήτημα» (σσ. 139-144), Περί­ ληψη στα Αγγλικά (σσ. 145-154), Βιβλιογραφία (σσ. 155-172), Βιογραφικό σημείωμα (σ. 173). Ο συγγραφέας σε περιορισμένο αριθμών σελί­ δων κατόρθωσε πράγματι να μας παρουσιάσει α­ νάγλυφο το θέμα, δίδοντας με την ιστορική επι­ σκόπηση των γεγονότων και τις τεκμηριωμένες θέσεις, ό,τι πρέπει να γνωρίζει κάθε Έλληνας που πονά και αγαπά την πατρίδα του. Είναι αδια­ νόητο σήμερα (αλλά και πάντοτε) να αγνοούμε το ιστορικό παρελθόν, το ένδοξον παρελθόν, που θεμελιώνει στέρεα το παρόν και το μέλλον. Το «Μακεδονικό Ζήτημα» που η μοίρα το έταξε να διαιωνίζεται, αποτελεί σύμβολο ενότητας και ε­ θνικής ομοψυχίας. Το βιβλίο γραμμένο με επι­ στημονικά εκλαϊκευτικό τρόπο παρέχει τη δυνα­ τότητα της κατανόησης του θέματος, αλλά και την προοπτική να προδιαθέσει τον αναγνώστη για περαιτέρω μελέτη, αφού η πλούσια βιβλιο­ γραφία, ελληνική και ξένη, είναι παρά πόδας.

ΔΙΑΒΑΖΩ

ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ

ΝΙΚ. ΛΥΚ. ΦΟΡΟΠΟΥΛΟΣ1 Σημειώσεις 1. Νικολάου Π. Ανδριώτη, Το Ομοσπονδιακό Κράτος των Σκοπιών και η Γλώσσα του, Πρόλογος: Απ. Ε. Βακαλόπουλος, Αθήνα 1992.

Μη χάσετε το δεύτερο τεύχος ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ Παρουσιάσεις όλων των βιβλίων β' εξαμήνου 1992 από 80 εκδοτικούς οίκους Γράφουν οι: Ζωή Βαλάση Τιτίκα Δημητρούλια Λίλυ Εξαρχοπούλου Μαίρη Θεοδοσοπούλου Βασίλης Καλαμαράς Αγγελική Κώττη Αναστασία Λαμπρία Νίνος Φενέκ Μικελίδης Αμάντα Μιχαλοπούλου Θανάσης Ντόκος Χρίστος Παπαγεωργίου Θοδωρής Πέρσης Μισέλ Φάις

ΤΟ ΕΝΑΕΡΙΟ ΤΡΕΝΟ ΣΤΟ ΣΤΙΛΓΟΥΕΛ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

^

ΔΕΛΦΙΝΙ

ΑΘΗΝΑ 1992

| πό·>τις αρχές της δεκαετίας του ’50 I μια καινούρια «ελισαβετιανή» εποχή ι αρχίζει για τη Βρετανία. Ο Τσώρτσιλ ___ [ παίρνει Νόμπελ λογοτεχνίας (!), ο Ν τέιβιντ Λην βραβεύεται στο φεστιβάλ του Βερολίνου και ο Γκόρντον Ρίτσαρντς, ένας τζόκεϊ, γίνεται ιππότης. Αυτή είναι η μια πλευρά της πραγματικό­ τητας: η άλλη είναι τρελή κι ευτυχισμένη - ο Σάμιουελ Μπέκετ παρουσιάζει το ”Περιμένοντας τον Γκοντό” κι ο Χάρολντ Πίντερ το "Πάρτυ Γενεθλίων”. Μια μερίδα των Βρετανών καθηλώνεται μπροστά στους τηλεοπτικούς δέκτες, μια άλλη ξεφαντώνει χορεύοντας jive. Μια γενιά υψώνεται και κατακρημνίζεται ανά­ μεσα στο "Maybellene ” του Τσακ Μπέρι και το "Good Old Rock’n ’Roll” των Ντέιβ Κλαρκ Φάιβ. Ε πιμέλεια αφιερώ ματος: Σώτη TV

ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ’50

Π ατ Χ όντγκ σ ον

34 «(fif()(Of/a_ Γ | α βρετανικά έθιμα και οι κοινωνικοί θεσμοί που είχαν επιβιώσει μέχρι πριν τον πόλεμο καταποντίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του ’50 από τους νέους που απέρριπταν την παραδοσιακή εξουσία. Για πρώτη φορά οι νέοι είχαν την οικονομική ευχέρεια ν’ αγοράι ι σουν ρούχα, καταναλωτικά αγαθά και δια­ σκέδαση. Το αποτέλεσμα ήταν να αναδυθούν καινούρια επαγγέλματα, όπως η φωτογραφία κι η κομμωτική, που είχαν σχέση με τη βιομηχανία της μόδας. Ωστόσο, πουθενά η επανάσταση δεν ήταν πιο εμφανής από ό,τι στον κόσμο της μόδας. Η τζαζ, που είχε γίνει δημοφιλής μετά τον πό­ λεμο, ήταν, από τη φύση της, πάντα αναρχική και αντι-εξουσιαστική. Οι θιασώτες της ήταν γε­ νικά άνθρωποι που είχαν μόλις τελειώσει τη στρατιωτική τους θητεία, σαν τον Χάμφρι Λίντον και τον Τζορτζ Μέλλυ, όμως η έλξη της έφτανε σε διαφορετικές ηλικίες και δεν επρόκειτο για νε­ ανική λατρεία, όπως ήταν εκείνη της ποπ μουσι­ κής. Παρόλο που η τζαζ εξακολούθησε να έχει μια σταθερή συνέχεια κατά τη διάρκεια της δε­ καετίας του ’50, με τους λάτρεις της παραδοσια­ κής τζαζ κυρίως, που έδειχναν κάτι από το φανα­ τισμό που υπάρχει για την ποπ μουσική, το νεανι­ κό κίνημα εγκαινίασε η εμφάνιση του Τομ Στηλ το 1956. Η διασκέδαση στη μεταπολεμική Βρετανία ή­ ταν ουσιαστικά μεσήλικη. Οι τσαγερίες Lyons και Corner Houses πρόσφεραν συντηρητικά και φτηνά μέρη για φαγητό, με τακτικούς πελάτες τις οικογένειες. Τα πρώτα σημεία συνάντησης των νέων ήταν τα Expresso Bars, που ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του ’50. Ένα άρθρο στην Picture Post περιγράφει πώς ένα απ’ αυτά τα cafe ήταν «γεμάτο κόσμο μέχρι τους γυάλινους τοίχους του. Κορίτσια με τζην και κούρεμα σγουρόμαλλου σκυλιού. Κορίτσια με φορέματα και α­ λογοουρά... Καθίσαμε δίπλα στη μεγάλη, αστρα­ φτερή μηχανή Expresso (εισαγόμενη α π’ το Μιλά­ νο) και παρακολουθήσαμε να εξελίσσεται η με­ ταμόρφωση στις συνήθειες του έθνους σχετικά με το ποτό (21 Αυγούστου 1954)». Ανάμεσα στο 1952 και το 1954, 70 καινούρια coffee bars είχαν ανοίξει στο Λονδίνο. Μερικά απ’ αυτά, στα τέλη της δεκαετίας του ’50, παρουσίαζαν παίκτες του «skiffle»1 ή σταρ του ροκ’εν’ρολ. Ένα δεκαεξάχρονο κορίτσι σε συνέντευξη στο ραδιόφωνο, το 1958, είπε: «Πιστεύω πως το να είσαι έφηβος στις μέρες μας είναι ό,τι καλύτερο υπάρχει, επειδή τα περισ­ σότερα πράγματα είναι για τους έφηβους. Τρέμω στην ιδέα ότι θα γεράσω γιατί δε θα ’χω τί να κάνω». Μια γυναίκα, σε συνέντευξή της στην εκπομπή Ποτέ Δε Θα Ξαναγίνεις 16, του BBC, θυμάται πώς ένιωθε μετά τον πόλεμο, όταν ήταν έφηβη:

Στοιχεία για τη στη Βρετανία δεκαετία του ’50

«Προσπαθούσαμε να μιμηθούμε την εμφάνισηπρότυπο: περιποιημένη, κυρία, εκλεπτυσμένη. Θυμάμαι που σκεφτόμουν ως έφηβη, «"Ωραία που θα ’ναι να είσαι 20”...» Στα μέσα της δεκαετίας του ’50, οι έφηβοι άρ­ χισαν να δείχνουν την ατομικότητά τους με τα ρούχα και τα χτενίσματα τους. Πρώτη φορά στην ιστορία είχαν λεφτά για να παραδοθούν στις φαντασιώσεις τους. Οι πιο ακραίοι ήταν οι Teddy Boys με ρούχα Εδουαρδινού στυλ και περίπλοκα χτενίσματα. Ένα άρθρο στην Picture Post, με τί­ τλο Η Αλήθεια Για Τους Teddy Boys, περιέγραφε πώς: «Τα ριχτά σακάκια τους έφταναν ως τα γό­ νατά τους, τα πουκάμισα από ποπλίνα, λευκά σαν σε διαφήμιση απορρυπαντικού, τα παντελό­ νια σφιχτά στον αστράγαλο, τα παπούτσια από καλό δέρμα, και οι γραβάτες είχαν αντικατασταθεί από στενά παπιγιόν». Έλεγαν, «Το ντύσιμό μας είναι η απάντησή μας σ ’ ένα βαρετό κόσμο» (29 Μαΐου 1954). Με­ ρικοί Teds οργάνωναν συμμορίες που έμπλεκαν σε καβγάδες και οι μεγαλύτεροι συχνά έβρισκαν την εμφάνισή τους απειλητική. Η απαλή μουσική στο ραδιόφωνο στις αρχές της δεκαετίας του ’50 ήταν συναισθηματική και παιζόταν σε εκπομπές όπως Η Επιλογή Της Νοι­ κοκυράς ή Το Διάλειμμα Του Εργάτη. Ό ταν ο Έλβις Πρίσλεύ έφερε για πρώτη φορά το ροκ’εν’ ρολ απ’ την Αμερική, το BBC δεν ήθελε να έχει καμία σχέση. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’50, οι παλιοί δίσκοι 78 στροφών αντικαταστάθηκαν από τα singles των 45. Τα πικ-απ που έπαιρναν πολλούς δίσκους, αντικατέστησαν τα κουρδιστά γραμμόφωνα και οι πωλήσεις δίσκων αυξήθηκαν από 3,5 εκατομμύρια λίρες, το 1950, σε 15 εκατομμύρια ώς το τέλος της δεκαετίας. Αυτές οι δύο καινοτομίες, μαζί με τα τρανζίστορ και τα τζουκ-μποξ, βοήθησαν στη διαμόρφωση του γούστου των εφήβων στη μουσική. Ο Ρέι Γκόσλινγκ, ορόσημο της εποχής

I | ί I | [

ι Teddy Boys πρώτοεμφανίστηκαν στη Βρετανία στις αρχές της δεκαετίας του ’50, υιο­ θετώντας το ροκ’εν’ρολ μόλις έφτασε από την Αμερική. Η νιότη αποτελούσε τότε το κύριο προσόν. Ή ταν εναντίον της εξουσίας, προέρχονταν κυρίως από την εργατι­ κή τάξη και ενίσχυαν τη διεύρυνση του χά-

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Β' ΕΞΑΜΗΝΟΥ 1992 (ΤΕΥΧΗ 290-301) Επιμέλεια: Κατερίνα Γρυπονησιώτου

ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ Βιβλιογραφικό δελτίο, 290/73, 291/73, 293/65, 294/73, 295/73, 296/73, 297/73, 298/73, 299/73, 300/149, 301/73 Η αγορά του βιβλίου, 290/13. 291/15, 292/21, 293/11, 294/13, 295/13, 296/15, 297/16, 298/13, 299/17, 3ϋ0'25, 301/17 Η ατζέντο του Δεκαπενθήυερου, 294/14, 295/12, 297/12, 298/8, 299/12, 300/20 Κριτικογραφία, 290/79, 291/78, 293/71, 294/78, 295/78, 296/79, 297/78, 298/78, 299/78, 300/155, 301/78

ΧΡΟΝΙΚΑ Έρευνα

Κεντρωτής Γιώργος: Διαδοχικές προσεγγίσεις στο έργο του Θανάση Βαλτινού, 299/23 Κυριαζόπουλος Β. Γεώργιος: Μια νέα θεώρηση της θεωρίας του Έρασμου και Φαλμεράγερ, 296/21 Μπενάτσης Απόστολος: Algirdas Julien Greimas. Ο μεγάλος δάσκαλος της σημειωτικής, 293/21 Πανδή-Παυλάκη Ευθυμία: Οι γυναικείοι χαρακτή­ ρες στο μυθιστόρημα του Gabriel Garcia Marquez «Εκατό χρόνια μοναξιάς», 298/15 Πετράκου Κυριακή: Η γυναίκα στη μεταπολεμική ελληνική δραματουργία, 294/15 Πετράκου Κυριακή: Ο Όσκαρ Γουάιλντ και η Ελλά­ δα, 300/32 Πλατάνου Αγλαΐα: ISBN. International Standard Book Number. Διεθνής Πρότυπος Αριθμός Βιβλίου, 291/19 Πορτελάνος Σταμ.: Η έγγειος ιδιοκτησία στην Αττι­ κή μετά τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους, 295/16 Σακελλαρίου Χάρης: Για έναν προσδιορισμό του «παιδικού» στη λογοτεχνία και στην τέχνη, 291/22 Σπανός Ι.Γ.: «Χριστούγεννα 1943» και «Χριστούγεν­ να 1948» του Μ. Σαχτούρη-Δοκιμή προσέγγισης, 301/20

Στεργιόπουλος Κώστας: Τα διαχρονικά στοιχεία του Κάλβου, 299/19 Τσατσούλης Δημήτρης: Ο μηχανισμός ακύρωσης πληροφοριών κατά τη θεατρική παράσταση, 300/26 Χατζηφόρου Έφη: Όριο, Υπέρβαση και Συγκερα­ σμός των Αντιθέτων στην Προετοιμασία του Ε.Χ. Γόνατά, 290/21 Ρεπορτάζ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης: «Καλβικά της Γενεύ­ ης», 293/18 Αναγνωστάκης Μανόλης: Το «Υ.Γ.» του Μανόλη Αναγνωστάκη, 297/18 Εργογραφία Αλέξανδρου Κοτζιά, 296/20 Κοτζιάς Αλέξανδρος, δώδεκα χρόνια πριν, 296/18 Οι Νεοελληνικές Σπουδές στην Ολλανδία, 299/18 Παναγόπουλος Ανδρέας: Η Ελλάδα στην καρδιά της Ευρώπης - To Oxford University Press για τη μουσική. Ελλάδα... γιοκ, 295/14 Σταυροπούλου Έρη: Μνήμη Αλέξανδρου Κοτζιά, 296/16 Φραγκόπουλος Δ.Θ.: Ακαδημία και Ποίηση, 297/17 Χωρεάνθης Κώστας: Δημήτρης Πλάκας. Το ασυντέλεστο σχήμα ενός περίπλου, 291/16 35

II β εξάμηνο ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ Μπρυκνέρ Πασκάλ, 297/63 Στεβάνοβιτς Βιντοσάβ, 298/60

ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ Αμπατζόγλου Πέτρος: Μια συνηθισμένη μέρα, 294/10 Γιαννακόπουλος Ε. Παν.: Λεξικό της αρχαίας ελλη­ νικής γλώσσας, 291/14 Δοστογέφσκη Θ.: Το έγκλημα και η τιμωρία, 291/12 Ζαρόκωστα Κατερίνα: Τόμεκ, 295/10 Ιορδανίδου Άννα: Τα ρήματα της νέας ελληνικής.

4.500 ρήματα. 235 υποδείγματα κλίσης, 291/14 Καΐμης Τζούλιο: Συναντήσεις με τους Φώτη Κόντογλου, Γιαννούλη Χαλεπά, Ν. Χατζηκυριάκο-Γκίκα, 301/18 Καιροψύλας Γιάννης: Λουκάς Δούκας. Ο κλασικός γλύπτης, 293/10 Κάρβερ Ρέιμοντ: Ο Καθεδρικός ναός, 290/12 Κολοκοτρώνης Γιάννης: Η νεκρή φύση στη Νεοελ­ ληνική Τέχνη από τον 19ο αιώνα ως τις μέρες μας, 301/18 Μανιώτης Γιώργος: Ορίστε τα ρόδα, μαμά! 290/10 Μοράντε Έλσα: Το νησί του Αρτούρο, 290/12 Μπαλτά Ν. Εβίτα: Απουσίες, 296/13 Ναμπόκοφ Βλαντιμίρ: Ο Γητευτής, 294/12 Νέο Λεξικό της Ελληνικής. Ερμηνευτικό, Ορθογρα­ φικό, Κυρίων ονομάτων, Πληροφορικής, 297/15 Νέο Λεξικό της Ελληνικής. Ετυμολογικό, Ερμηνευ­ τικό, Ορθογραφικό, Κυρίων ονομάτων, Πληροφορι­ κής, 297/15 Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Λότη: Τραγούδι για τρεις, 290/11

Ραπτόπουλος Βαγγέλης: Η αυτοκρατορική μνήμη του αίματος 1. Ποιος είμαι κι από πού ξεκίνησαν ό­ λα, 293/8 Σκαμπαρδώνης Γιώργος: Η στενωπός των υφασμά­ των, 294/11 Σταμάτης Αλέξης: «Κόσμος γωνία», 295/11 Στασινοπούλου Κρίστη: Επτά φορές στην Αμοργό, 297/14 Σταφυλίδης Δ. Ανδρέας: Νέο Λεξικό της Ελληνικής. Ορθογραφικό, 297/15 Σφυρίδης Περικλής: Χαράμι, 296/12 Χρήστου Χρύσανθος: Η Εθνική Πινακοθήκη. Ελλη­ νική ζωγραφική 19ος-20ός αιώνας, 300/22 Chariot Bernard: Το σχολείο αλλάζει. Κρίση του σχολείου και κοινωνικοί μετασχηματισμοί, 294/12 De Liano Ignacio G0mez: Νταλί, 300/23 Gairns-Smith A.G.: Τα επτά ίχνη. Μια επιστημονική αστυνομική ιστορία για την προέλευση της ζωής, 293/10 Gimferrer Pere: Ντε Κίρικο, 300/23 Graber Corinne-Guillou Jean Frangois: Οι Ιμπρεσσιονιστές, 299/14 Kentley Eric: Τα καράβια και τα άλλα πλεούμενα, 296/14 Platt Richard: Ο Κινηματογράφος, 296/14 Who’s Who 1992. Επίτομο βιογραφικό λεξικό, 296/14 Jean Georges: Γραφή, η μνήμη των ανθρώπων, 298/10

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ Το σενάριο, 290/27

Παναγιωτόπουλος Νίκος: «Το σενάριο υπάρχει α­ φού τελειώσει η ταινία», 290/55 Ρογκάκος Στέλιος: Η περιπέτεια του σεναρίου, 290/28 Σολδάτος Γιάννης: Παράλληλη μελοδραματική δράση στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο, 290/30 Συνέντευξη της Σούζο Κέγκι ντ’ Αμίκο στο περιοδι­ κό Cin^matographe No 53, 290/60 Τριανταφύλλου Σώτη: Για τη λογοτεχνία και το σε­ νάριο στην εποχή των Οργισμένων, 290/45 Το Ιστορικό Μυθιστόρημα, 291/27

Αθανασόπουλος Βαγγέλης: Μυθοπλασία και Ιστο­ ρία, 291/35 Κοκκινάκη I. Νένα: Ιστορικό μυθιστόρημα και μυθι36

στορηματοποιημένη βιογραφία. Ο «Βασίλης Λά­ σκος» του Μ. Καραγάτση, 291/41 Κόκορης Δημήτρης: Πριγκιπέσσα Ιζαμπώ: Η θεμα­ τική παρέκβαση του 'Αγγέλου Τερζάκη, 291/44 Μαρωνίτης Δημήτρης: Ρέας Γαλανάκη: Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ Πασά. Spina Nel Cuore. Σημειώσεις, 291/46 Ντενίση Σοφία: Οι αρχές του ελληνικού ιστορικού μυθιστορήματος, 291/28 Ντενίση Σοφία: Βασική Βιβλιογραφία Ιστορικού Μυθιστορήματος, 291/51

__________________ β'εξάμηνο III Βιβλία 1992 (Α' Εξάμηνο), 292/23

Πεζογραφία Αμπατζόγλου Πέτρος: Μια συνηθισμένη μέρα, 292/24 Αριστηνός Γιώργος: Η κατάβαση, 292/24 Βαμβουνάκη Μάρω: Τανγκό μες τον καθρέφτη, 292/24 Βασιλικός Βασίλης: Ο ασβός ή οι περιπέτειες μιας δύσκολης ανάρρωσης, 292/25 Επισκοπόπουλος Ν.: Τα διηγήματα του δειλινού και Άσμα Ασμάτων, 292/25 Ζωγράφου Λιλή: Πού έδυ μου το κάλλος, 292/26 Καγγελάρης Φώτης: Το βάρος του σώματος, 292/26 Κοτζιάς Αλέξανδρος: Τα Αθηναϊκά Διηγήματα, 292/26 Λαμπαδαρίδου-Πόθου Μαρία: Λυκόφως της μονα­ ξιάς, 292/27 Παναγιώτης Γιώργος: Ορίστε τα ρόδα, μαμά!

292/27 Μάτεσις Παύλος: Ύλη δάσους, 292/28 Μητροπούλου Κωστούλα: Δυο εποχές, 292/28 Νικολαΐδης Αριστοτέλης: Κάτω από τόσα βλέφαρα. Διαδοχικές ιστορίες, 292/28 Νόλλας Δημήτρης: Ο τύμβος κοντά στη θάλασσα, 292/29 Πολίτης Γιάννης: Η χαμένη Πηνελόπη της αγάπης, 292/29 Πρεβελάκης Παντελής: Ο θάνατος του Μέδικου, 292/30 Ραγκαβής Ρ. Αλέξανδρος: Ο Συμβολαιογράφος, 292/30 Ραπτόπουλος Βαγγέλης: Η αυτοκρατορική μνήμη του αίματος. Ποιος είναι και από πού ξεκίνησαν ό­ λα, 292/30 Ρούσσος Τάσος: Αγγελόπορτα, 292/31 Σκαμπαρδώνης Γιάννης: Η στενωπός των υφασμά­ των, 292/31 Σμυρλή Αγγελική: Η επιστροφή του Αγαπήνορα, 292/32 Σολωμού-Ξανθάκη Βάσα: Το γράμμα, 292/32 Σωτηροπούλου Έρση: Χοιροκάμηλος, 292/32 Φαρούπος Νίκος: Μη κύπτετε έξω, 292/33 Χαριτόπουλος Διονύσης: Από εδώ πέρασε ο Κίλροϊ, 292/33 Χαρτοματσίδης Χρήστος: Το παλιό κτίριο, 292/33 Ντ’ Αννούντσιο Γκαμπριέλε: Η γυναικαδέλφη, 292/34 Γεφτουσένκο Γεβγκένι: Τα βατόμουρα της Σιβη­ ρίας, 292/34 Γκέιγερσταμ Γκουστάβ: Το αγόρι της κυρα-Λένης, 292/35 Γκέιγερσταμ Γκουστάβ: Ο Πέτρος με το ένα μάτι, 292/35 Άρκος Αγκουστίν Γκομέζ: Το τυφλοπούλι, 292/35 Γκορντιμέρ Ναντίν: Ο συντηρητής-Ουτοπίες ενός ρεαλιστή, 292/36 Γκρακ Ζυλιέν: Η ακτή των Σύρτεων, 292/36 De Gr6ce Michel: Ο τελευταίος Σουλτάνος, 292/36 Welty Eudora: Η κόρη του αισιόδοξου δικαστή Μακ Κέλβα, 292/37 Δοστογιέφσκη Θ.: Το έγκλημα και η τιμωρία, 292/37 Έρικσον Στηβ: Η απέναντι όχθη του Ρουβίκωνα, 292/38

Ζιράρ Ρενέ: Η αρχαία οδός των ασεβών, 292/38 Ζίσκιντ Πάτρικ: Το καλοκαίρι του κ. Ζόμερ, 292/38 Ζολά Εμίλ: Το χρήμα, 292/39 Κάθερ Γουίλα: Μια χαμένη κυρία, 292/39 Καλβίνο Ίταλο: Ο δρόμος του Σαν Τζοβάνι, 292/40 Καμπάκοφ Αλεξάντρ: Χωρίς επιστροφή, 292/40 Κάρβερ Ρεϊμόντ: Ο καθεδρικός ναός, 292/41 Καρντέλλα Λάρα: Γύρω από τη Λάουρα, 292/41 Κασάρες Αντόλφο Μπιόν: Ημερολόγιο του πολέ­ μου των χοίρων, 292/42 Queneau Raymond: Φταίμε εμείς που είμαστε καλοί με τις γυναίκες, 292/42 Colin Frangois: Έμμα, 292/42 Κόνραντ Παμ: Έμελιν, 292/43 Κούντερα Μίλαν: Αθανασία, 292/43 Λάγκερκβιστ Περ: Χορός μεταμφιεσμένων, 292/44 Λάγκερκβιστ Περ: Το αιώνιο χαμόγελο, 292/44 Μααλούφ Αμίν: Κήποι από φως, 292/44 McCormack Eric: Μοτέλ Παράδεισος, 292/45 Μαλέρμπα Λουίτζι: Το υγρό πυρ, 292/45 Μέλβιλ Χέρμαν: Μόμπυ Ντικ ή η φάλαινα, 292/45 Μιγιάς Χουάν Χοσέ: Μια χασμωδία το όνομά σου, 292/46 Μοράντε Έλσα: Αραθέλι, 292/46 Μπαλζάκ Ονόρε ντε: Σεραφίτα, 292/46 Μπαρνς Τζούλιαν: Ιστορία του κόσμου σε 101/2 κε­ φάλαια, 292/47 Μπάρντιν Τζων Φράνκλιν: Το άλογο, το ξωτικό και ο θάνατος, 292/47 Μπενοζιλιό Ζαν-Λυκ: Προσωπογραφίες μιας πρώ­ ην, 292/48 Μπλαν Αρνί-Φρεντερίκ: Τ’ αγρίμια παλεύουν στο λυκόφως, 292/48 Μπόουλς Πωλ: Τσάι στη Σαχάρα, 292/48 Μπραγκ Μέλβιν: Ώρα για χορό, 292/49 Μπρινκ Αντρέ: Ο πρεσβευτής, 292/49 Μπωσώ Ανρύ: Η Διοτίμα και τα λιοντάρια, 292/50 Μωπασάν Γκυ ντε: Ο Οξαποδός και άλλες ιστορίες τρόμου και τρέλας, 292/50 Ναμπόκοφ Βλ.: Η απόγνωση, 292/50 Ναμπόκοφ Βλαντιμίρ: Ο γητευτής, 292/51 Νερβάλ Ζεράρ ντε: Τα κορίτσια της Φωτιάς, 292/51 Ντελέντα Γκράτσια: Ο κισσός, 292/52 Όστερ Πωλ: Γυάλινη πόλη - Φαντάσματα - Το κλειδωμένο δωμάτιο, 292/52 Παβέζε Τζέσαρε: «Πριν αλέκτορα φωνήσαι» 292/52 Πίλτσερ Ρόζαμουντ: Σεπτέμβρης, 292/53 Pinget Robert: Ο κύριος Συλλογίδης, 292/53 Πίτερς Έλις: Φέρετρο από πάγο, 292/53 Σαγκάν Φρανσουάζ: Φυγή χωρίς επιστροφή, 292/54 Σαντράρ Μπλανζ: Περιπλανήσεις, 292/54 Szczypiorski Andrei: Η ωραία κυρία Ζάιντενμαν, 292/54 Σούλμπεργκ Μπαντ: Τι κυνηγάει ο Σάμι, 292/55 Στάιν Γερτρούδη: Τρεις ζωές, 292/55 Στάινμπεκ Τζων: Άνθρωποι και ποντίκια, 292/56 Σταντάλ: Η Ηγουμένη του Κάστρου, 292/56 Ταν Έιμι: Η λέσχη της χαράς και της τύχης, 292/56 Τριολέ Έλσα: Οι εραστές της Αβινιόν, 292/57 Τσέχωφ Άντον: Να κοιμηθώ και άλλα διηγήματα, 292/57 Φλωμπέρ Γουσταύος: Το λεξικό των κοινών τόπων, 292/58 Φώουλς Τζων: Εβένινος πύργος, 292/58 37

H6brard Frederique: Η Λεοπάρδαλη, 292/59 Χέλερ Εύα: Ο επόμενος άντρας, 292/59 Χιούζ Τεντ: Μύθοι του πρώιμου κόσμου, 292/59

και των θεμελίων της ανισότητας ανάμεσα στους ανθρώπους, 292/79 Fiske John: Εισαγωγή στην επικοινωνία, 292/79

Ποίηση

Ιστορία

Βλαβιανός Χάρης: Η νοσταλγία των ουρανών, 292/60 Δασκαλόπουλος Δημήτρης: Αλφαβητάρι, 292/60 Δεκαβάλλε Αντώνης: Αν μας πληγώσει ο ήλιος, 292/61 Ζέρβας Γιάννης: Τοιχογραφία, 292/61 Καβάφης Π.Κ.: Τα Ποιήματα, 292/62 Κουγέας Βασίλης: Όλο και πιο λίγες, 292/62 Μπουκάλας Παντελής: Σήματα Λυγρά, 292/62 Παπαδάκη Αθηνά: Λέαινα της βιτρίνας, 292/63 Τραϊανός Αλέξης: Φύλακας ερειπίων. Τα ποιήματα, 292/63 Χατζόπουλος Θανάσης: Από καταβολής δρόσου, 292/64 Χιόνης Αργύρης: Εσωτικά τοπία, 292/64 Char Rene: Το αδέσποτο σφυρί, 292/64

Γερμανός Φρέντυ: Γυναίκα από Βελούδο, 292/80 Λάζος Δ. Χρήστος: Χριστόφορος Κολόμβος, ένα ελ­ ληνικό πρόβλημα, 292/80 Μαζαράκης-Αινιάν Κ.Ζ.: Το μακεδονικό ζήτημα, 292/81 Τα Ελληνικά του Μακρυγιάννη: ΕισαγωγέςΛεξιλόγια. Αντίστροφοι Πίνακες Λέξεων - Πίνα­ κες Συχνότητας Λέξεων - Συμφραστικοί Πίνακες λέξεων, 292/81 Παπακωνσταντίνου Μιχάλης: Η Μακεδονία μετά τον Μακεδονικό Αγώνα, 292/82 Star G. Chester: Η γέννηση της αθηναϊκής δημο­ κρατίας. Η Εκκλησία κατά τον πέμπτο αιώνα π.Χ., 292/82

Μελέτες

-ενάκης Αχιλλέας: Και ο άνθρωπος αναζήτησε το Θεό του..., 292/87 Γκρανέ Μαρσέλ: Η κινέζικη σκέψη, 292/87

Αποστολίδου Βενετία: Ο Κωστής Παλαμάς ιστορι­ κός της νεοελληνικής λογοτεχνίας, 292/65 Βελουδής Γιώργος: Ψηφίδες - για μια θεωρία της λογοτεχνίας, 292/65 Γεωργούλη Δ.Κ.: 1. Αριστοτέλους: Φυσική Ακρόασις (Τα φυσικά) 2. Αριστοτέλους. Πρώτη Φιλοσοφία (Τα μετά τα Φυσικά), 292/66 Δημαράς Θ.Κ.: Σύμμικτα Γ'. Περί Καβάφη, 292/66 Ζαχαριάδου Α. Ελισάβετ: Ιστορία και θρύλοι των παλαιών σουλτάνων (1300-1400), 292/67 Καραντώνης Ανδρέας: Για τον Οδυσσέα Ελύτη, 292/67 Ρούσσος Ευάγγελος: Ηράκλειτος (Περί φύσεως), 292/67 Παπακώστας Γιάννης: Ο πολιτικός Καρυωτάκης, 292/68 Vernant Jean-Pierre: Το βλέμμα του θανάτου. Μορ­ φές της ετερότητας στην αρχαία Ελλάδα, 292/68 Drury Veuill: Σαμανισμός το δέντρο της ζωής, 292/69 Romilly Jaqueline de: Προβλήματα της Αρχαίας Ελ­ ληνικής Δημοκρατίας, 292/69 Pontani Filippo Maria: Επτά δοκίμια και μελετήματα για τον Καβάφη (1936-1974), 292/69 Χέλλερ Τζόζεφ: Για φαντάσου, 292/70 Hunger Herbert: Βυζαντινή Λογοτεχνία. Η λόγια κο­ σμική γραμματεία των Βυζαντινών, 292/70 Δοκίμιο Βέλτσος Γιώργος: Το βέλτιστο επιχείρημα, 292/77 Γκαίτε: Επιλογή από τα Maximen und Reflexionen. Στοχασμοί, 292/77 Έκο Ουμπέρτο: Τέχνη και Κάλλος στην Αισθητική του Μεσαίωνα, 292/78 Κορωναίου Αλεξάνδρα: Νέοι και μέσα μαζικής επι­ κοινωνίας, 292/78 Παπαγιώργης Κωστής: Η κόκκινη αλεπού. Οι ξυλο­ δαρμοί, 292/78 Ρουσό Ζαν-Ζακ: Πραγματεία περί της καταγωγής 38

Φιλοσοφία

Γλώσσα Η γλώσσα της Μακεδονίας: Η αρχαία Μακεδονική και ψευδώνυμη γλώσσα των Σκοπιών, 292/91 Κοινωνιολογία Δοξιάδης Κύρκος: Υποκειμενικότητα και εξουσία: Για τη θεωρία της ιδεολογίας, 292/91 Κονδύλης Παναγιώτης: Η παρακμή του Αστικού Πολιτισμού. Από τη μοντέρνα στη μεταμοντέρνα ε­ ποχή και από τον φιλελευθερισμό στη μαζική δημο­ κρατία, 292/92 Ανθρωπολογία Άισλερ Ριάν: Η κύλιξ και το ξίφος. Η ιστορία μας, το μέλλον μας, 292/92 Πολιτική Μπιτσάκης I. Ευτύχης: Ένα φάντασμα πλανιέται, 292/93 Οικολογία Brown Michael — May John: Η ιστορία της Greenpeace, 292/93 Ταξίδια Άννωνος Βασιλέως Καρχηδονίων. Περίπλους, 292/94 Γκωγκέν Πωλ: Νόα Νόα - Ταξίδι στις Νότιες θά­ λασσες, 292/94 Λα Κονταμίν Σαρλ-Μαρί ντε: Ταξίδι στον Αμαζόνιο, 292/95 Οι Περιπέτειες του Ουεναμούν, 292/95 Στάνλεϋ Μ. Χένρυ: Αναζητώντας τον Δρ. Λίβινγκστον στην Αφρική, 292/95

β'εξάμηνο V Λαογραφία

Τέχνες

Κοροβίνης Θωμάς: Οι Ασίκηδες, 292/96

Άγιον Όρος, 292/116 Ενέφ Μιχαήλ: Η Αποκάλυψη σε Τοιχογραφίες, 292/116

Βιογραφία Δρόσος Ν. Γιώργος: Λ.Β. Μπετόβεν. Η ζωή, το έρ­ γο, η εποχή του, 292/96 Ζιντ Αντρέ: Αν ο σπόρος δεν πεθαίνει..., 292/97 Καρρέρας Χοσέ: Τραγουδώντας με την ψυχή, 292/97 Berberova Nina: Αυτά τα γράμματα είναι δικά μου, 292/98 Στόουν Ίρβινγκ: Βαν Γκογκ. Πάθος για ζωή, 292/98 Κινηματογράφος Αραμπατζής Γ. Λαϊκισμός και κινημτογράφος, 292/103 Παναγιωτόπουλος Νίκος: Επάγγελμα: ερασιτέχνης σκηνοθέτης, 292/103 Κοα Υβ: Βίκινγκς, οι βασιλιάδες των θαλασσών, 292/139 Baecque Antoine de: Αντρέι Ταρκόφσκι, 292/104 Κινηματογράφος, Ντανταϊσμός, Σουρεαλισμός, 292/104 Ντιράς Μαργκερίτ: Τα πράσινα μάτια, 292/104 Θέατρο Αισχύλου: Προμηθέας Δεσμώτης, Πέρσαι, Ικέτιδες, Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες, Επτά επί Θήβας, 292/105 Γεωργουσόπουλος Κώστας: Προσωπολατρεία, 292/105 Χορν Παντελής: Το φυντανάκι, 292/106 Καμπενέλλης Ιάκωβος: Θέατρο (τόμος Ε'), 292/106 Καμπύσης Γιάννης: Οι Κούρδοι και Το δακτυλίδι της μάνας, 292/107 Καπετανάκης Ηλίας: Ο Γενικός Γραμματεύς, Η βεγγέρα και Το γεύμα του Παπή, 292/107 Μισιτζής Δημοσθένης: Ο Φιάκας και Ο Δουξ της Βλακείας, 292/107 Ιονέσκο Ευγένιος: Ο Ρινόκερως, 292/108 Παζολίνι Πιέρ-Πάολο: Καλντερόν και Μανιφέστο για ένα νέο θέατρο, 292/108 Πούσκιν Αλέξ.: Μικρές τραγωδίες, 292/109 Επιστήμες Ματουράνα Ον. - Βαρέλα Φρ.: Το δέντρο της γνώ­ σης, 292/109 Herbinet Etienne, Busnel Marie Claire: Η χαραυγή των αισθήσεων, 292/110 Χώκελαντ Τζ.: Τεχνητή νοημοσύνη, 292/110 Λεξικό Eliade/Couliano: Λεξικό των Θρησκειών, 292/115 Χιούμορ Λαζόπουλος Λάκης - Καββαθάς Βασίλης: Αλφα­ βητάριο - Λά λά, Λόλα, 292/115

Παιδικά Αδριανού Άννα: Τα μαγικά δάκρυα του έρωτα, 292/123 Βαλάση Ζωή: Σχολείο παιχνιδιών, 292/123 Βαρελλά Αγγελική: Το φεγγάρι παίζει... σκάκι, 292/123 Βαρέττας Μάριος: Οι Βάτραχοι του Αριστοφάνη, 292/124 Κοντολέων Μάνος: Δομήνικος, 292/124 Μπουλώτης Χρήστος: Το στρατιωτάκι που ήθελε να γίνει αρχιτέκτονας και ποιητής, 292/125 Νικολαΐδης Ν.Κ.: 100 μύθοι του Λαφοντέν με ζώα του βουνού και του κάμπου, 292/125 Ντελόπουλος Κυριάκος: Περπατώντας στην Ελλά­ δα, ανακαλύπτεις την Αθήνα, 292/125 Σκιαδάς Νίκος: Δέκα μικροί ταξιδιώτες, 292/126 Στεφανίδης Μενέλαος: Ελληνική Μυθολογία, 292/126 Τριβιζάς Ευγένιος: Τα μαγικά μαξιλάρια, 292/126 Τριβιζάς Ευγένιος: Οι πειρατές της καμινάδας, 292/127 Χατζάκης Σωτήρης: Ο πόντικας ο Φούριας, 292/127 Βεντούρα Πιέρο-Τσεζεράνι Τζιάν-Πάολο: Πομπηία, 292/128 Βερν Ιούλιος: Οι πειρατές του Αιγαίου, 292/128 Γκαίτε: Το παραμύθι της αλεπούς. Ράινεκε Φοξ, 292/128 Γκέμπραν Άλεν: Αμαζόνιος, ένας πληγωμένος γί­ γαντας, 292/129 Παραμύθια των Αδελφών Γκριμ, 292/129 Γουάιλντ Όσκαρ: Το φάντασμα του Κάντερβιλ, 292/130 Γουίλζ Άντζελα: Ένας οδηγός για την προστασία του περιβάλλοντος, 292/130 Έκο Ουμπέρτο - Κάρμι Ευγένιος: Οι νάνοι του Γκνου, 292/130 Εμινέσκου Μ.: Ο Δακρυγέννητος, 292/131 Ένα βουνό από πετράδια. Ασιατικά παραμύθια, 292/131 18 Ιστορίες που ξεχωρίζουν, 292/132 Κολλόντι Κάρλο: Οι περιπέτειες του Πινάκιο, 292/132 Κλάττον-Μπροκ Τζούλιετ: Η γάτα και τα άλλα αι­ λουροειδή, 292/133 Μάθιους Ρούπερ: Οι εξερευνητές, 292/134 Μπέντερ Λάιονελ: Εφευρέσεις, 292/134 Μπέιλι Νίκολα: Αν αντί για γάτα ήμουνα... ελέφα­ ντας, 292/134 Μπουσολάτι Εμανουέλα: Άνθρωποι και φύση - Ε­ φευρέσεις, 292/134 Μπριζάκ Ζενεβιέβ: Όλγα, 292/135 Νέστλινγκερ Κριστίνε: Με φωνάζουν ορνιθόρυγχο, 292/135 Νέστλινγκερ Κριστίνε: Ω! Τι Κόλαση! 292/136 Ομπέρσκι Γιόνα: Παιδικά χρόνια, 292/136 Παουστόφσκι Κοσταντίν: Καλοκαιριάτικες μέρες, 292/136 39

V I β'εξάμηνο_______________________ Η ζωή των ζώων, 292/137 Στάνεφ Εμίλιαν: Η Τραμπακούλα και ο Γοργοπόδης, 292/137 Τα Ταμ-Ταμ. Αφρικανικά παραμύθια, 292/137 «Το αυγό», «Το κάστρο», 292/138 Τρακί Βαλερί, Σιμόν Ντομινίκ και Σερζ: Η πανίδα μπροστά στο φακό (σειρά 12 βιβλίων), 292/138 Χρώματα, Σχήματα, Αντίθετα, 292/139 Το Χρονογράφημα, 293/23

Γερμανός Φρέντυ: Το χρονογράφημα είναι σαν την Ελλάδα, 293/39 Δασκαλάκη Κατερίνα: Στο ρείθρο του δρόμου, 293/41 Δήμου Νίκος: Ο θάνατος του χρονογραφήματος, 293/42 Καραβία Μαρία: Χρονογράφημα και χρονογράφοι, 293/35 Κοκκινάκη I. Νένα: Το χρονογράφημα και η ιστορία του, 293/25 Μωρουά Αντρέ: Αποσπάσματα από την εισαγωγή στα «propos» του Alain, 293/32 =ηντάρας Ν. Παναγιώτης: Παύλος Παλαιολόγος: ο χαριτωμένος, 293/26 Σαμαρά Ζωή: Γραφή στην τέταρτη διάσταση, 293/30 Πίνδαρος, 294/24

Βιβλιογραφικός πίνακας, 294/65 Γουίτ Ρίτσαρντ: Η μουσική και ο Πίνδαρος, 294/49 Λεκατσάς Παναγής: «Ο Μυστικός Πίνδαρος», 1960, 294/45 Τσιλιβερδής Δ. Δημήτρης: Σπουδή στον Πίνδαρο, 294/30 Τσιλιβερδής Δ. Δημ.: Ο Πίνδαρος και το φως, 294/59 Χρονολόγιο: Ο Πίνδαρος και η εποχή του, 294/26 Χωρεάνθης Κώστας: Η λειτουργική πληρότητα της πινδαρικής ποίησης, 294/35 Howie G.J.: Η αναμόρφωση του μύθου στον 1ο Ολυμπιόνικο, 294/47 Γκράμσι Αντόνιο, 295/23

Αξελός Λουκάς: Η Πολιτική του «Αν» και η Εκδοτική μας πραγματικότητα σε σχέση με το έργο του Αντό­ νιο Γκράμσι, 295/29 Αξελός Λουκάς: Βιβλιογραφία Αντόνιο Γκράμσι στα ελληνικά, 295/49 Μινίτι-Γκώνια Ντομένικα: Χρονολόγιο Αντόνιο Γκράμσι (1891-1937), 295/24 Μινίτι-Γκώνια Ντομένικα: Ιταλοί διανοούμενοι και λογοτέχνες από την Αναγέννηση έως τον αιώνα μας (Μια περιδιάβαση των Quaderni), 295/45 Τρικούκης Μάκης: Πνευματική και πολιτική ευθύνη, 295/34 Gensini Stefano: Γλώσσα και πρότυπα σκέψης: ση­ μειώσεις για τον Λεοπάρντι και τον Γκράμσι, 295/41 Massimi Dario: Πολιτιστικές εκδηλώσεις στην Ιτα­ λία για τα εκατό χρόνια του Γκράμσι, 295/27 Vasoli Cesare: «Η ολοκληρωτική δημοσιογραφία», 295/38 Η Νέα Υόρκη στη λογοτεχνία, 296/33

Καπότε Τρούμαν: Το διαμαντένιο παγόβουνο, 296/51 Κόρσο Γκρέγκορι: Νέα Υόρκη, πραγματικός βορ­ ράς, 296/53 Κουμπαράκη Βάσω: Ενδεικτική βιβλιογραφία, 296/63 40

Μαγιακόβσκι Βλαντιμίρ: Νέα Υόρκη, 296/42 Νέα Υόρκη-σχόλια, 296/54 Πάι Μάικλ: New York, New York, 296/59 Παπαγεωργίου Χάρης: Μητρόπολη. Για το Μανχάταν Τράνσφερ του Τζον Ντος Πόσος, 296/37 Παρατηρώντας τη Νέα Υόρκη, 296/49 Πάρκερ Τσέης Γ.: Η Νέα Υόρκη το 1982 α λα Μπέλλαμυ, 296/52 Ρογκάκος Στέλιος: Μια λογοτεχνική θέαση της Νέ­ ας Υόρκης, 296/34 Σάιμον Κέιτ: Καλλιτέχνες και συγγραφείς ρίχνουν μια ματιά στην πόλη, 296/49 Σμιθ Μπέττυ: Ένα δένδρο μεγαλώνει στο Μπρούκλιν, 296/52 Τριανταφύλλου Σώτη: Σημείωμα για τη Νέα Υόρκη στον αμερικανικό κινηματογράφο, 296/39 Φιτζέραλντ Φ. Σκοτ: Ένας νέος στη Νέα Υόρκη, 296/47 Φιτζέραλντ Φ. Σκοτ: Η χαμένη μου πόλη, 296/53 Μάριος Χάκκας, 297/21

Βόλκοβιτς Μισέλ: Μεταφράσαμε τον Χάκκα στα Γαλλικά, 297/59 Θωμαδάκη Μαρίκα: Άνθρωπος και εξουσία στο θέ­ ατρο του Μάριου Χάκκα, 297/50 Μέλμπεργκ Μαργαρίτα: Όμορφο Καλοκαίρι ή «Οι τέσσερις εποχές» στην ποίηση του Μάριου Χάκκα, 297/45 Μηλιώνης Χριστόφορος: «Το ψαράκι της γυάλας», 297/37 Παπαγεωργίου Θανάσης: «Εποχή» - 1970. Θίασος «Βήματα», 297/58 Πλασκοβίτης Σπύρος: Μάριος Χάκκας (Είκοσι χρό­ νια από το θάνατό του), 297/33 Ρεπούσης Γιώργος: Ο ρόλος της Καισαριανής στην πεζογραφία του Μάριου Χάκκα, 297/38 Σταυροπούλου Έρη: Εργογραφία Μάριου Χάκκα, 297/61 Σταυροπούλου Έρη: Χρονολόγιο Μάριου Χάκκα (1931-1972), 297/22 Σταυροπούλου Έρη: «Μιλάω για μια ποίηση από τη ζωή». Σχόλια στη θεματική του Μάριου Χάκκα, 297/26 Δημοσθένης Ν. Βουτυράς, 298/21

Βασαρδάνη Βέρα: Η μορφή του κοινωνικού εγκλη­ ματία στο έργο του Δημοσθένη Βουτυρά, 298/51 Βασαρδάνη Βέρα: Εργογραφία Δημοσθένη Ν. Βου­ τυρά κατά χρονολογική τάξη, 298/58 Βουτυρά Δ.: «Ο Κόσμος-Η Κωμωδία» (ανέκδοτο μυ­ θιστόρημα), 298/31 Μπασκόζος Ν. Γιάννης: Η περίπτωση Δ. Βουτυρά: Η κρίση της κριτικής, 298/45 Ταλέκ Ελέν: Η ανασύσταση του πραγματικού στο έργο του Βουτυρά: ένας υποκειμενικός ρεαλισμός, 298/34 Τονέ Ανρί: Το φανταστικό στη νεοελληνική λογοτε­ χνία: η περίπτωση του Δημοσθένη Βουτυρά, 298/37 Τσοκόπουλος Βάσιας: Χρονικό της ζωής του Δημο­ σθένη Βουτυρά, 298/22 Τσοκόπουλος Βάσιας: Η μετάβαση από την ύπαι­ θρο στην πόλη. Ιστορικές παράμετροι του έργου του Δ. Βουτυρά, 298/27 Ο Δον Ζουάν στις Τέχνες, 299/32

Αθανασόπουλος Βαγγέλης: Ο δονζουανισμός της γραφής. Η περίπτωση του «Don Giovanni» του Γ.

______________________ β'εξάμηνο V II Κοροπούλη, 299/38 Αθανασόπουλος Βαγγέλης: Οι μεταμορφώσεις του ΔονΖουάν μέσα στο έργο του Θ. Πετσάλη-Διομήδη 299/41 Εξαρχοπούλου Λίλυ: Ο Δον Ζουάν στις αρχές του αιώνα, 299/32 Λεμπέση Λίτσα: Η όπερα «Ντον Τζιοβάννι» του Μό τσαρτ και οι συντελεστές της, 299/54 Πολενάκης Λέανδρος: Η χαμένη τιμή του «Δον Ζουάν», και το βαλκανικό μας αίσθημα ενοχής 299/48 Τριανταφύλλου Σώτη: Ο Δον Ζουάν στον κινηματο γράφο, 299/51 Μαίρη Γούλστονκαφτ, 300/41

Γιακωβάκη Νάσια: Για την «Υπεράσπιση των Δι καιωμάτων της Γυναίκας», 300/42 'Γουλφ Βιρτζίνια: Ένα δοκίμιο για τη Μαίρη Γούλ στονκραφτ, 300/48 Εργογραφία Μαίρης Γούλστονκραφτ, 300/45 Συζήτηση γύρω από την κρατούσα αντίληψη για την ύπαρξη ιδιαίτερων φυλετικών χαρακτηριστι κών, 300/46 Χρονολόγιο Μαίρης Γούλστονκραφτ (1759-1797) 300/54 Πηνελόπη Σ τ . Δέλτα, 300/57

Βασταρδή I. Μαργαρίτα: Οι σχέσεις της Πηνελόπης

Δέλτα με το Δημοτικισμό μέσα από την «Αλληλο­ γραφία» της, 300/69 Ζερβού Αλεξάνδρα: «Για την πατρίδα» στον «Μεγά­ λο περίπατο του Πέτρου», 300/89 Μαλαφάντης Δημ. Κων/νος: Χρονολόγιο Πηνελό­ πης Στ. Δέλτα (1874-1941), 300/58 Μαλαφάντης Δημ. Κων/νος: Βιβλιογραφικά Πηνε­ λόπης Στ. Δέλτα - πρώτη καταγραφή, 300/96 Νικολοπούλου Π. Αγγελική: Σύντομο σχεδίασμα του έργου της Π.Σ. Δέλτα, 300/66 Παλαμάς Κωστής: Το νέο βιβλίο της κυρίας Δέλτα, 300/82 Πάτσιου Βίκυ: Η εμπειρία της μνήμης στις αυτοβιογραφικές σελίδες της Π.Σ. Δέλτα, 300/64 Πεσμαζόγλου Τερέζα: Η Π. Δέλτα και ο Σπενσεριανισμός της εποχής της, 300/75 Σακελλαρίου Χάρης: Πηνελόπη Δέλτα και Ιουλία Δραγούμη. Δύο παράλληλες παρουσίες, 300/85 Φετιχισμός, 301/28

Γκρινέικρ Φύλλις, Μεταβατικό αντικείμενο και φε­ τίχ, 301/54 Μπαζαρίδης Κώστας: Φετιχισμός - Σχεδίασμα ανα­ σκόπησης, 301/29 Σμιρνόφ Βίκτορ: Φετιχιστική διάδραση, 301/36 Φρόυντ Σίγκμουντ: Φετιχισμός, 301/32 Ψυχαναλυτική βιβλιογραφία για το φετιχισμό, 301/62

ΕΠΙΛΟΓΗ

Βιογραφία

Μααλούφ Αμίν: Λέων ο Αφρικανός, 295/69 Γλωσσολογία

Καργάκος Σαράντος: Αλεξία - Γλωσσικό δράμα με πολλές πράξεις, 300/117 Δοκίμιο

Γιουρσενάρ Μαργαρίτα: Μίσιμα ή το όραμα του κε­ νού, 291/62 Εκπαίδευση

Hus6n Torsten: Η αμφισβήτηση του σχολείου. Μια συγκριτική μελέτη για το σχολείο και το μέλλον του στις δυτικές κοινωνίες, 291/53 Θέατρο

Μπακονικόλα-Γεωργοπούλου Χαρά: Οπτικές και προοπτικές του δράματος, 296/65 Πεφάνης Π. Γιώργος: Το Θεατρικό. Σκιαγράφηση μιας Φαινομενολογικής Θεατρολογίας, 295/53 Ιστορία

Βρανόπουλος Α. Επαμ.: Οδοιπορικό στη Μεγάλη Ελλάδα, Οδοιπορικό στη Συρία...·, 291/68

Βρανόπουλος Α. Επαμ.: Οδοιπορικό στην Ιορδανία, Οδοιπορικό στο Ιράκ, 291/68 Η μέχρι Φιλίππου αρχαία ιστορία της Μακεδονίας, 293/54 Κωφός Ευάγγελος: Η Μακεδονική διάσταση του Μακεδονικού Ζητήματος στα χρόνια της κατοχής και στην αντίσταση, 299/70 Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μαρία: Το Μακεδονικό Ζήτημα, 299/70 Kotos Ε.: National Heritage and National identity in Nineteeanth — and Twentieth — Century Macedonia, 299/70 Κοινωνιολογία

Καραγιώργης Σάκης, Γεωργακόπουλος Θ., Καραντινός Δ., Λοϊζίδης Γ., Μπουλάς Ν., Υφαντόπουλος Γ., Χρυσάκης Μ.: Διαστάσεις της φτώχειας στην Ελ­ λάδα, 300/107 Πανταζής Βαγγέλης: Χάρτες και ιδεολογίες, 297/70 Μ ελέτες

Αναγνωστάκης Η. - Μπαλτά Ευ.: Η Καππαδοκία των «Ζώντων μνημείων». Η ανακάλυψη «της πρώ­ της πατρίδος της ελληνικής φυλής», 293/48 Από τον Γουτεμβέργιο στο Desk Top Publishing, 295/65 Βρεττός Σπύρος: Οι Λαϊκοί Ποιητές της Λευκάδας (1900-1985) ως Κοινωνικό Φαινόμενο, 290/71 41

V III β 'εξάμηνο_____________________ Μουλλάς Παν.: Ο Λόγος της Απουσίας, 299/67 Νεγρεπόντη-Δελιβάνη Μαρία, Δελιβάνη Δ. Ελένη: Όχι στη λιτότητα, 294/69 Πάσχος Β.Π.: Παπαδιαμάντης - Μνήμη δικαίου μετ’ εγκωμίων, 291/66 Πεσμαζόγλου Τερέζα: Το ηρωικό παραμύθι της Π.Σ. Δέλτα. Μικρό οδοιπορικό από τις απαρχές στην ωριμότητα της νεοελληνικής παιδικής λογοτε­ χνίας, 299/62 Lesky Albin: Η τραγική ποίηση των αρχαίων Ελλή­ νων. Τόμος Α'. Από τη γένεση του είδους ως και το Σοφοκλή. Τόμος Β. Ο Ευριπίδης και το τέλος του εί­ δους, 300/131 Οικονομία

Καλαφάτης Θανάσης: Αγροτική πίστη και Οικονομι­ κός μετασχηματισμός στη Β. Πελοπόννησο, 300/110 Οικονομική Ιστορία

Παντελάκης Σ. Νίκος: Ο εξηλεκτρισμός της Ελλά­ δας. Από την ιδιωτική πρωτοβουλία στο κρατικό μο­ νοπώλιο (1889-1956), 293/52

Ποίηση

Αγγέλου Α.: Αφάνειες, 300/121 Κάλφας Αντώνης: Σημειώσεις για την αθωότητα, 295/55 Κροντηράς Ν.: Επανάσταση και..., 300/121 Λυκιαρδόπουλος Γερ.: Ραγισμένο ταμπούρλο, 301/68 Μιχελή Ντ.: Άσμα εσώτερον, 300/121 Μπούρας Π.: Ποιήματα με αριθμούς, 300/121 Νούτσος Π.: Φιλοσόφου πάθη, 300/122 Παπαγεωργίου Μ.Ρ.: Τραγούδια του φεγγαριού, 300/121 Παππά Ρ.Ν.: Επίγνωση, 300/122 Ρώσσης Σ. Γιάννης: Σκιές στους λόφους, 293/47 Σεβαστός Δ.: Αλλοιώσεις τοπίων, 300/122 Συναδινού Έλλη: Ψυχήλατον, 299/59 Τασούλης Θ.: Η δροσερή επαύριον της ουτοπίας, 300/122 Τουπογιάννης Σπ.: Περίπατος στη Γη, 300/121 Φραντζεσκάκη Τρ. Ν.: Αναζητώντας την Ίδα, 300/121 Φωκάς Νίκος: Η παρτούζα (ή ένα κλείσιμο ματιού), 291/58

Παιδικά

Πολιτική

Γκέρτσου-Σαρρή Άννα: Το κόκκινο της Ανατολής, 290/68

Αναστασιάδης Γιώργος: Πολίτευμα και κομματικοί σχηματισμοί στην Ελλάδα (1952-1967), 300/109 Κοζάκος Πάνος: Η Ελλάδα ανάμεσα σε προσαρμο­ γή και περιθωριοποίηση, 298/65 Κανελλόπουλος Αθανάσιος: Η οικονομική μόρφω­ ση της πολιτικής ηγεσίας στην Αρχαία Αθήνα, 293/45 Παρασκευόπουλος Πότης: Ο Καραμανλής στα χρό­ νια 1974-1985, 290/67 Ρούγκε Βόλφγκανγκ: Η Επανάσταση του Νοέμβρη 1918 στη Γερμανία, 297/69 Τζερμιάς Παύλος: Η πολιτική σκέψη του Κων/νου Καραμανλή, 290/67

Πεζογραφία

Δομηνίκου Άννα: Το χάρτινο σπέρμα, 294/67 Λαλά-Κριστ Δέσποινα: Νόστος, 300/127 Μοράντε Έλσα: Αραθέλι, 296/68 Μοράντε Έλσα: Το νησί του Αρτούρο, 296/68 Μπούτος Βασίλης: Γυναίκες στα πάρκα, 301/71 Όοντς Τζόις Κάρολ: Ο κήπος των επίγειων ηδονών, 290/70 Ρίτσου Αλέκα: Μη σκοτώνετε τις πεταλούδες, 295/59 Ρίτσου Αλέκα: Οι υπερβατικοί, 295/59 Φόρστερ Μ.Ε.: Εκεί όπου οι άγγελοι φοβούνται να διαβούν, 299/61 Φώουλς Τζων: Εβένινος Πύργος, 298/68 Murdoch Iris: Θάλασσα, θάλασσα, 295/62

Τέχνη

Χατζή Γιολάντα: Έλληνες Ζωγράφοι - 19ος αιώ­ νας. Έλληνες Ζωγράφοι - 20ός αιώνας. Ιταλοί Ζω­ γράφοι - 13ος-18ος αιώνας, 301/67 Χρονογράφημα

Ξηντάρας Παναγιώτης: Καλειδοσκόπιο, 298/66

ΠΛΑΙΣΙΟ Δοκίμιο

Λεύκωμα

Πάττισον Ρόμπερτ: Το Ροκ στον καθρέφτη του ρομαντισμού, 300/135

Sargint Robert: Η Ζάκυνθος κάποτε..., 299/68 Μ ελέτες

Ιστορία

Λούντζης Νικίας: Στο Ιόνιο Λιμπερτά. I. Τζακομπίνοι, 299/64 42

Παπάίωάννου Κώστας: Χέγκελ, 300/128

Μουσική

Ντε Σιμόνε Μαρία: Country music, 301/69

Χουβαρδάς Ιγνάτιος: Η αγρότισσα και άλλα ποιή­ ματα, 301/72 Πολιτική

Παιδικά

Δικαίου Ελένη: Τα κοριτσάκια με τα ναυτικά, 291/70 Κρόκος Γιώργης: Η μεγάλη Ιστορία. Νέοι Ακρίτες, 291/65 Παπαστάμου Γιώργος: Ιστορίες από το θαυμαστό κόσμο των πουλιών, 300/124 Ποίηση

Καρούσος Κώστας: Στο ρίγος της πολιτείας, 298/70 Καζαντζόγλου I. Αντώνης: Πόθος για τα Μάγδαλα, 295/70 Παπαστάμου Γιώργος: Η παραγραφή των εποχών, 300/114 Παυλάκου Δήμητρα: Τα μάτια του σκύλου, 295/67

Βαληνάκης - Βερέμης - Ιορδανίδης - Κίτσιος Μούρτος - Χαρβαλιάς: Η αμυντική πολιτική των Βαλκανικών Κρατών, 293/49 Βαλντέν Σωτήρης: Ελλάδα - Γιουγκοσλαβία. Γέν­ νηση και εξέλιξη μιας κρίσης, 293/60 Bizaguet Armand: 1993, Η μεγάλη Ευρωπαϊκή αγο­ ρά, 290/69 Druesne Gerard — Κρεμλής Γέωργιος: ΕΟΚ, Η πο­ λιτική του ανταγωνισμού, 290/69 Συντακτικό

Σαλμανλής X. Αθανάσιος - Μπιτσιάνης Π. Αντώ­ νιος: Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, 293/56

ΟΝΟΜΑΤΑ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ Αβαγιανού Λόισκα, 297/63 Αγγελάκης Διονύσιος, 295/38 Αζέλης Αγαθοκλής, 293/52 Αθανασόπουλος Βαγγέλης, 291/35, 293/18, 299/38, 299/41 Ανδρέου Αποστόλης, 291/53 Αξελός Λουκάς, 295/29, 295/49 Απάκη Έφη, 290/73, 291/73, 293/65, 294/73, 295/73, 296/73, 297/73, 298/33, 299/73, 300/149, 301/73 Βασαρδάνη Βέρα, 298/34, 298/37, 298/51, 298/58 Βασταρδή I. Μαργαρίτα, 300/69 Βόλκοβιτς Μισέλ, 297/59 Γερμανός Φρέντυ, 293/39 Γιακωβάκη Νάσια, 300/42 Γραμματικός Νίκος, 290/55 Δασκαλάκη Κατερίνα, 293/41 Δήμου Νίκος, 293/42 Εξαρχοπούλου Λίλυ, 299/32, 300/127 Ζερβού Αλεξάνδρα, 300/89 Ζησιμόπουλος Μ. Γιώργος, 297/70 Ηλιόπουλος Χρήστος, 300/121, 301/68 Θωμαδάκη Μαρίκα, 297/50 Κάλφας Αντώνης, 291/27, 295/67, 301/71 Καραβία Μαρία, 293/35 Καραλής Βρασίδας, 291/62 Κεντρωτής Γιώργος, 299/23 Κεφάλας Ηλίας, 290/70, 295/55 Κοκκινάκη I. Νένα, 291/41, 293/25, 293/32, 294/67, 298/66, 300/117 Κόκκινος Αντώνης, 290/55 Κόκορης Δημήτρης, 291/44 Κονταξάκη Αλεξάνδρα, 296/54 Κοντολέων Μάνος, 290/68 Κουβαράς Γιάννης, 295/70 Κουμπαράκη Βάσω, 296/42, 296/47, 296/63 Κυριαζόπουλος Β. Γεώργιος, 296/21 Λαλά-Κριστ Δέσποινα, 301/67 Λεμπέση Λίτσα, 299/54

Μαλαφάντης Δ.Κ., 299/62, 300/58, 300/96 Μπαζαρίδης Κώστας, 301/29 Μπαλτάς Πάνος, 295/12, 297/12, 298/8, 300/20 Μπαρμουζή Όλγα, 295/65 Μπασκόζος Ν. Γιάννης, 298/45 Μπενάτσης Απόστολος, 293/21 Νικολινάκος Μάριος, 294/69 Νικολοπούλου Π. Αγγελική, 300/66 Ντάλης Σωτήρης, 290/69, 293/49, 298/65, 299/70 Ντενίση Σοφία, 291/28, 291/51 =ηντάρας Ν. Παναγιώτης, 293/26 Οικονόμου Γιώργος, 293/45 Παναγιωτόπουλος Νίκος, 290/55 Παναγόπουλος Ανδρέας, 295/14 Πανδή-Παυλάκη Ευθυμία, 298/15 Παπαγεωργίου Θανάσης, 297/58 Παπαγεωργίου Χάρης, 296/37 Παπαγεωργίου Χίλντα, 296/49 Πάτσιου Βίκυ, 300/64 Πεσμαζόγλου Τερέζα, 300/75 Πετράκου Κυριακή, 294/15, 295/53, 296/65, 299/67, 300/32 Πετρόπουλος Γιώργος, 301/72 Πλασκοβίτης Σπύρος, 297/33 Πλατάνου Αγλαΐα, 291/19 Πολενάκης Λέανδρος, 299/48 Πορτελάνος Σταμ., 295/16 Ρεπούσης Γιώργος, 297/38 Ρηγοπούλου Μυρτώ, 296/59 Ρογκάκος Στέλιος, 290/27, 296/34 Ρόσιτς Γκάγκα, 298/60 Σακελλαρίου Χάρης, 291/22, 300/35 Σαμαρά Ζωή, 293/30 Σολδάτος Γιάννης, 290/30 Σουλογιάννη Άλκηστις, 295/62 Σπανός Ι.Γ., 301/20 Σταυρακάκης Γιάννης, 300/107 Σταυράκογλου Ηλιάνα, 295/38

X

β εξάμηνο_______________________

Σταυροπούλου Έρη, 297/22, 297/26, 297/61 Στρατηγοπούλου Χριστίνα, 290/71 Στεργιόπουλος Κώστας, 299/19 Ταλέκ Ελέν, 298/34 Τζιώκα Πηνελόπη, 293/5b Τονέ Ανρί, 298/37 Τρουπάκη Μαρία, 290/79, 291/78, 293/71, 294/78, 295/78, 296/79, 297/78, 298/78, 299/78, 300/155, 301/78 Τριαντάφυλλου Σώτη, 290/27, 290/45, 296/39, 299/51, 300/128, 301/69 Τρικούκης Μάκης, 295/34 Τσατσούλης Δημήτρης, 298/68, 300/26 Τσιλιβερδής Δ. Δημ. 294/30, 294/59 Τσοκόπουλος Βάσιος, 298/22, 298/27

Φορόπουλος Λυκ. Νικ., 291/68, 300/110 Φραγκόπουλος Δ.Θ., 291/58, 297/17 Χατζηπαναγιώτη Ίλια, 293/48 Χατζηφόρου Έφη, 290/21 Χήρα Δήμητρα, 297/59 Χουρδάκης I. Νίκος, 291/66 Χωρεάνθη Ελένη, 291/65, 293/47, 295/59, 296/68, 298/70, 299/64, 300/114 Χωρεάνθης Κώστας, 291/16, 293/54, 294/35, 299/59, 300/131 Ψαλιδόπουλος Θ„ 290/67, 295/69, 297/69, 299/61, 300/109 Gensini Stefano, 295/41 Massimi Dario, 295/27 Vasoli Cesare, 295/38

ΟΝΟΜΑΤΑ ΕΠΙΣΤΟΛΟΓΡΑΦΩΝ

Αναστασιάδης Μιχάλης, 290/19 Δημητρούλια Τιτίκα, 293/15 Κιτσίκης Ν. Δημήτρης, 293/13 Κουβαράς Γιάννης, 293/15 Μαλαφάντης Δημ. Κων/νος, 290/20 Μεγαλομμάτης Κοσμάς, 293/13 Οικονόμου Γ., 293/16 Πορίχης Θεοδόσιος, 290/17 Σχινάς Αλέξανδρος, 290/18 Τσατσούλης Δημήτρης, 293/16 Eideneier Hans και Νίκη, 290/15

44

______ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ψ

ΔΕΛ Φ ΙΝ Ι_________

Ένας χρόνος Δελφίνι. Μ ια δυναμική παρουσία στο χώρο του βιβλίου

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Έντουιν Α. Αμποτ

Χένρι Τζέιμς

Επίπεδος Κόσμος

Τι ήξερε η Μ έϊζι

Βιλλιέ Ντε Λ’ Ιλ Αντάμ

Ουίλιαμ Φόκνερ

Σκληρές Ιστορίες

Το χω ριουδάκι

Εμίλ Ζολά

Ουμπέρτο Έκο

Το στομάχι του Παρισιού

Τζέιμς Τ ζόις

Nt. X. Λόρενς

Ο παραβάτης

Ρόμπερτ Μονζιλ

Προσπέρ Μεριμέ

Περί βλακείας (δοκίμιο)

Νουβέλες

Ρεμί Ντε Γκονρμόν

Φόλκερ Μπράουν

Λ ιτανείες του ρόδου (ποίηση)

Ιστορία χω ρίς τέλος

Με 2 ξυλογραφίες του Γιάννη Γουρζή

Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ

Εγκόλπιο Ερωτικού Λόγου

Α πόγνωση

(Ανθολόγηση ξένης ερωτικής ποίησης)

Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ

Με έξι πίνακες του Χρόνη Μπότσογλσυ.

Η Α μυνα του Λ ούζιν

Ζορζ Σαρμπονιέ

Γκράτσια Ντελέντα

Δ ιά λογοι με μοντέρνους ζωγράφους

Ο κισσός

Με δέκα πέντε πίνακες των Τζακομέτι, Μπρακ, 'Ερνστ, Χάρτουνγκ, Μιρό, Πικαμπιά, Σουλάζ, Μασάν, Ματίς, Νταλί, Σανκάλ, Βιέιρα ντα Σίλβα, Λε Κορμπυζιέ, Μπυφέ, Πινιόν.

Τζον Ντος Πάσος

Μ ανχάταν Τράνσφερ

ΓΙΑ ΠΑΙΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Αγγελική Βαρελλά

Μάριος Βέρέττας

Το φεγγάρι παίζει...σκάκι

Η άγνωστη Μ υθολογία. Βιβλίο 1 Έ ρω ς και Ψ υχή

(Ζωγραφιές Τατιάνα Ραϊση-Βολανάκη)

Αθα Γιαλούρη

(Εικ. Τέτη Σώλου)

Μ ύθοι τω ν αρχαίω ν Ελλήνων για τους αστερισμούς

Μάνος Κοντολέων

(Εικ. Γιάννης Καρύδης)

Μάνια Καπλάνογλου

Η νύφη της Α νοιξης (Ζωγραφιές Τατιάνα Ραϊση-Βολανάκη)

Νίκη Καποκάκη

Α ποστολή στις Κυκλάδες (Ζωγραφική Ν.Καποκάκη)

Η μαγική Μητέρα (Εικ. Τζένη Δρόσου)

Αλέξης Κυριτσόπουλος-Αντιγόνη Παρούση

Ή ταν ένα μικρό χαρτάκι... (Εικ. Α. Κυριτσόπουλου)

Νίκος Σαλτερής

28 φεγγάρια ή η νύχτα που ό λοι φοβούνται.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΛΦΙΝΙ · Θεμιστοκλέους 23-25,106 77 Αθήνα · Τηλ. 36.30.955, Fax 64.50.764

J

f

ΔΙΑΒΑΖΩ

%

w

™

Παρακαταθήκη

X

παλαιών τευχών ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΣΟ ΛΩΝΟ Σ 116 - ΑΘΗΝΑ 106 81 - ΤΗΛ.: 36.10.366, FAX: 36.28.938

Γνωρίστε τον Ελληνικό Πολιτισμό με τις Εκδόσεις Ποιότητας

ΠΑΠΑΔΗΜΑ που τιμούν τα ελληνικά γρά μμα τα και συμβάλλουν στην ανάπτυξη των κλασικών σπουδών και της παιδείας στην πατρίδα μας Κάθε β ιβ λ ίο μα ς είναι το πολυτιμότερο και φθηνότερο δώρο ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΗΜΑ. Ιπποκράτοικ 8, Αθήνα, τηλ. 36.27.318

________________________ αφιεοωμα 47 σματος εφήβων-ενηλίκων. Το φαινόμενο συνεχί­ στηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’60, ό­ που αναπτύχθηκαν καινούριες υποκουλτούρες, όπως οι Mods και οι Rockers, οι Ton-up Boys και οι Άγγελοι της Κολάσεως, που διακρίνονταν ό­ λοι από το διαφορετικό είδος ρουχισμού, ή των «εξαρτημάτων». Πολλοί από τους νέους άντρες είχαν περισσότερα κοστούμια από ό,τι οι πατέ­ ρες τους. Ο Ρέι Γκόσλινγκ προερχόταν από εργατική οι­ κογένεια του Νορθάμπτον και μεγάλωσε σε μο­ νοκατοικία χωρίς εσωτερική τουαλέτα. «Ό ,τι δεν είχαν λεφτά για να αγοράσουν οι γονείς μου, το αγόραζαν από το πολυκατάστημα του συνδι­ κάτου». Η οικογενειακή μπουγάδα γινόταν με βράσιμο των ρούχων σε σκάφη, πέρασμα από μάγγανο και στέγνωμα σε πλαστικό στεγνωτήρι μπροστά στη φωτιά. «Είχαμε ένα ραδιόφωνο που έπιανε μόνο μεσαία και που ήταν μόνιμα συντονι­ σμένο στο σταθμό των Ενόπλων Δυνάμεων». Αυ­ τός και οι φίλοι του συναντιόντουσαν στο καφε­ νείο της γειτονιάς, το οποίο είχε «ένα παλιό τζουκ-μποξ στη γωνία, όπου ρίχναμε ένα από τα παλιά τρίπεννα, ένας δίσκος έπεφτε πάνω σε μια "πιατέλα” και έπαιζε θορυβωδώς: Άφησα την Αληθινή μου Αγάπη στο Αόφο με τα Μούρα...»2 Η ζωή του Γκόσλινγκ άλλαξε στην εφηβεία ό­ ταν είδε τον Τζέιμς Ντην στην ταινία Επαναστά­ της Χωρίς Αιτία και, μετά, τη Ζούγκλα του Μαυ­ ροπίνακα, όπου ο Τσακ Μπέρι τραγούδησε το Rock Around the Clock του Μπιλ Χάλεϊ. Θυμάται πώς: «Το ροκ’εν’ρολ με κινητοποίησε: κατά κά­ ποιον τρόπο ήθελα λυσσαλέα να κάνω χίλια κομ­ μάτια όλα όσα είχε χτίσει η γενιά των γονέων μου». Το τραγούδι του Τσακ Μπέρι ήταν «σαν ηλε­ κτρικό σοκ...» Οι έφηβοι στον κινηματογράφο «στέκονταν στους διαδρόμους και ούρλιαζαν». Ο Γκόσλινγκ ταρακουνήθηκε τόσο απ’ αυτές τις εμπειρίες που έγραψε ένα γράμμα στους Τάιμς του Λονδίνου, λέγοντας ότι το ροκ’εν’ρολ ήταν «κάτι περισσότερο από μουσική - μια σημαντι­ κή, εξωστρεφής και ορατή ένδειξη επαναστατι­ κής αλλαγής στις καρδιές των νέων παντού, που απαιτούν να γίνει ο κόσμος δικός τους. Το ροκ’ εν’ρολ είναι συντριπτικό και θα κάνει θρύψαλα ό­ λο τον καθωσπρεπίστικο πολιτισμό. Το ροκ’εν’ ρολ θ’ αλλάξει τον κόσμο». Υπέγραψε το γράμ­ μα ως «ένας Teddy Boy». Στο Νορθάμπτον, όπου ζούσε ο Γκόσλινγκ, οι Teddy Boys ντύνονταν έτσι ώστε να επισκιάσουν τους Αμερικανούς που ήταν ακόμη εγκατεστημέ­ νοι στην περιοχή. «Είμασταν αναγκασμένοι να δείχνουμε πιο φανταχτεροί απ’ αυτούς. Τα πρώ­ τα μου παπούτσια ήταν σκούρο μπλε σουέντ: brothel creepers3 τα έλεγαν. Το δεύτερο ζευγάρι μου ήταν winkle-pickers4 - με ασημένια αγκρά­ φα και μυτερές άκρες οκτώ ιντσών». Ο συντηρη­

τικός κουρέας που κούρευε «κοντά πίσω και πλάι» ήταν άχρηστος για τους Teddy Boys, που ήθελαν styling. Χτένιζαν τα μαλλιά τους σε αφέ­ λειες και φαβορίτες και τα σγούραιναν με καυτό σίδερο. «Τα αλείφαμε με λίπος καρύδας...» Οι Teds ήταν καλοξυρισμένοι και φορούσαν πάντα λευκό πουκάμισο και όχι ριγέ. Συχνά φορούσαν ασημένια αλυσίδα στο λαιμό και στον καρπό. Φορούσαν κοστούμια της εποχής του Εδουάρδου - ο Γκόσλινγκ είχε ένα μπλε σακάκι με κόκκινη ραφή, που πήγαινε μ’ ένα παντελόνι που στένευε στους αστραγάλους και το οποίο είχε αγοράσει στο Montague Burton’s. Υπήρχαν πολλές παραλ­ λαγές στο ντύσιμο. Από το 1958, το «ιταλικό στυλ» έγινε δημοφιλές και μια καινούρια τάση έ­ φτασε από την Αμερική, που προήλθε από την ταινία του Μάρλον Μπράντο Ο Ατίθασος, αποτελούμενη από δερμάτινα σακάκια, τζην, κοντό κούρεμα και μοκασίνια, «στη γενική εμφάνιση, μάλιστα, σαν αυτή του αστικού κάου-μπόυ της μοτοσυκλέτας» .5 Δεν ήταν όλοι οι Teddy Boys βίαιοι, όμως κά­ ποιες συμμορίες τους έμοιαζαν συχνά απειλητι­ κές. Έγιναν πολλές προσπάθειες ανάλυσης των λόγων για την εμφάνισή τους. Ο Τρέβορ Φίλποτ, γράφοντας στην Picture Post, πίστευε πως η επι­ θετικότητα οφειλόταν στη μονότονη δουλειά που είχαν πολλοί νέοι (1η Απριλίου 1957). Ο Τζορτζ Μέλλυ αναρωτιόταν μήπως οφειλόταν στην «Έλλειψη γονικής εξουσίας κατά τη διάρκεια του πολέμου; Την κατάρρευση της οικογένειας της εργατικής τάξης ως ισχυρής κοινωνικής ενό­ τητας;... Τα αποτελέσματα του βομβαρδισμού; Τη στιγμή που ο πόλεμος τελείωσε πριν προλά­ βουν να ελευθερώσουν την επιθετικότητά τους κάτω από κίνδυνο;» Στη δεκαετία του ’60, ο Ρέι Γκόσλινγκ είχε μια ποικιλόμορφη καριέρα ως μάνατζερ ενός ποπ συγκροτήματος, εργάτης εργοστασίου, συγγρα­ φέας6 και κοινοτικός εργαζόμενος στο Νότιγχαμ. Αναπολώντας, βλέπει τη δεκαετία του ’50 ως εποχή όπου διαλύθηκαν οι παλιές πεποιθή­ σεις. Η εργατική τάξη, που υποστήριζε τη διπλω­ ματία του πατριωτισμού στην εποχή του Σουέζ, απογοητεύτηκε όταν απέτυχε, και, η πίστη της στην πατρίδα, σωστή ή εσφαλμένη, διαλύθηκε για παντα.

Μετήφρ«ση: Αλεξάνδρα Κονταξάκη*1

Σημειώσεις 1. To «skiffle» ήταν μουσικό ιδίωμα συγγενικό της αναβιωμένης ή σύγχρονης τζαζ. Ο εκπρόσωπός του ήταν ο Λόνι Ντόνεγκαν, που είχε αποκτήσει φήμη ανάλογη με του Τόμι Στηλ. Για το «skiffle» γράφει ο Τζορτζ Μέλλυ στο Revolt Into Style (Penguin 1972).

2. Blueberry Hill: τραγούδι που ερμήνευε ο Φατς Ντόμινο.

3. Τα παπούτσια της «μπουρδελότσαρκας».

4. Τα παπούτσια-«κατσαρίδα».

5. Κόλιν Μακ Ίνες, Sharp Schmutter, The Twentieth Century, Αύγουστος 1959.

6. Ανάμεσα στα βιβλία του: Sum Total (1962) και Personal Copy (1980).

48 αφιέρωμά

Ο ι νέοι σήμερα ανυπομονούν να αντιμετω πίσουν το συναρ­ παστικό πρόβλημα της ευη­ μερίας. (Χάρολντ Μ ακμίλαν, Ο κτώ βριος 1960)

Σώτη Τριανταφύλλου

Ι

έκα χρόνια μετά τη μάχη της Αγ­ γλίας, οι εθνικές θέσεις είχαν αρχίσει να γίνονται άβολες. Κάτω απ’ τη σκιά της υδρογονοβόμβας, ένα μέρος των Βρετανών μεσοαστών - ένα μέρος - άρχισε να προβληματίζεται, με χα­ ρακτηριστική καθυστέρηση, για το πυρη νικό παρόν. Ήταν ο πυρήνας της χιονο στιβάδας «διαμαρτυρίας», μιας διαμαρ­ τυρίας μεσοαστικής, ευγενικής, διαφορε­ τικής από τις κραυγές απελπισίας που α­ κούστηκαν στη δεκαετία του ’60: το 1958 οργανώθηκαν οι πορείες κατά των πυρη­ νικών στο Αλντερμάστον, ενώ η παραδο­ σιακή Αριστερά είχε ήδη πληγεί από τις αποκαλύψεις του Χρουτσόφ για τον Στάλιν και από την επέμβαση των Σοβιετι­ κών στην Ουγγαρία. Ήταν μια εποχή που αν τη συγκρίνει κανείς με ό,τι έμελλε να ακολουθήσει, φαινόταν ήπια και γεμάτη πραότητα: από μια άποψη ήταν - από μια άλλη, δεν ήταν.

Μοντέρνοι, ή μετακλασικοί, καθώς Οι νεαροί "Εγκληματίες”

Όπου τα χρηστά ήθη γίνονται δύσχρηστα

επίσημη κουλτούρα δεχόταν μιαν επίθε­ ση, που τώρα μοιάζει βελούδινη: όμως τότε, η Βρετανία όπως κι όλες οι δυτικές κοινω® νίες περνούσαν ένα σοκ ανάλογο μ’ εκείνο που είχαν προκαλέσει οι Ρομαντικοί τον 18ο και 19ο αιώνα, με το δικό τους μίγμα α■ ι Α π ό μεσσιανισμό και σοσιαλισμό. Στα χρό­ νια λίγο πριν και λίγο μετά την κρίση στο Σουέζ, δημιουργήθηκαν οι συνθήκες για την αντικουλτούρα που έσεισε τους θεσμούς και σκόρπισε την αμφιβολία σχετικά με την πατρίδα, την «πρόο­ δο» και τα ήθη. Ενώ η μεσαία τάξη αμφισβητού­ σε δειλά την αυθεντία της μοναρχίας κι αναρω­ τιόταν για το ζοφερό μέλλον της αποικιοκρα­ τίας, φιλελευθεροποιείτο η νομοθεσία για την ο­ μοφυλοφιλία: «μεταξύ συναινούντων ενηλίκων» δεν ήταν πια έγκλημα, αν και συνέχιζε να θεωρεί­ ται διανοητική διαταραχή. Την ίδια στιγμή που είχαν αρχίσει να βλέπουν τον Όσκαρ Γουάιλντ σαν ένα κραυγαλέο θύμα της βικτωριανής μισαλ­ λοδοξίας, η δημοσιογραφική λογοτεχνία αντικα­ τόπτριζε τα πολλαπλά είδωλα των θεσμών που διακυβεύονταν: όλη η εποχή από το 1954 περίπου ως την πετρελαϊκή κρίση κατασκευάστηκε πε-

__________________αφιεοωμα 49 πραγματικότητα, ακόμα και το πιο ριζοσπαστι­ κό κομμάτι αυτής της νεολαίας δεν αποτελούσε κίνδυνο για το σύστημα: συχνά παρουσίαζε αποκλίνουσα συμπεριφορά και οργανωνόταν σε συμ­ μορίες, αλλά τα ήθη της ήταν απλώς αβέβαια: τα μέσα ενημέρωσης, αυτά που τώρα καλλιεργούν τη νοσταλγία για τη δεκαετία του ’50, έβλεπαν στους Τέντι Μπόις, όπως και στους «διανοούμε­ νους Τέντι Μπόις» σαν τον Τζον Όσμπορν, μια επικίνδυνη κατηγορία νεαρών εγκληματιών που ντύνονται σύμφωνα με το εδουαρδιανό στυλ και συμπεριφέρονται όπως οι εργατικές μάζες του Νότιου Λονδίνου. Η καινούρια αυτή στάση της νεολαίας, που σχετιζόταν με τη μεταπολεμική ευημερία και τη δημιουργία μιας καινούριας στρατιάς καταναλω­ τών, εκτεινόταν και πέρα από τον Ατλαντικό. Μέσα σ’ ένα περιβάλλον μακαρθισμού και «πε­ ριορισμένου πολέμου» στην Κορέα κι αργότερα στην Ινδοκίνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες γνώρισαν τους δικούς τους οργισμένους μέσα στα σχολεία, τις οικογένειες και τις γειτονιές, εκείνη τη γενιά των ατίθασων που ενέπνευσαν αφελείς, προπα­ γανδιστικές ταινίες με σκληρούς αντιήρωες και καλά κρυμμένες χρυσές καρδιές. Αν στο Νότιο Λονδίνο κυκλοφορούσαν προκλητικά οι Τέντις,

και μερικοί μεταμοντέρνοι ρισσότερο από οποιαδήποτε άλλη από τα μέσα ε­ νημέρωσης, που τόνιζαν τα μερικής ισχύος κοι­ νωνικά φαινόμενα έτσι ώστε να φαίνονται πρό­ δρομοι μιας κοινωνικής επανάστασης. Η πραγ­ ματικότητα ήταν πολύ διαφορετική όσο κι αν κά­ τι είχε αρχίσει να κινείται στο Ηνωμένο Βασί­ λειο: στη δεκαετία του ’50, αναπτύχθηκε μια τά­ ση για κοινωνική απελευθέρωση, λιγότερο ρο­ μαντική και λιγότερο έναρθρη από εκείνη του Γουέρντγουερθ, του Σέλεϊ, του Σάουδι και του Κόουλριτζ, αλλά και περισσότερο περιφρονητική ως προς την Ιστορία και το παρελθόν: οι λεγόμε­ νοι Οργισμένοι Νέοι, δεν αναγνώριζαν καμιά υ­ πόθεση άξια για ν’ αγωνιστούν κι η φωνή τους ή­ ταν περισσότερο μια κυνική κραυγή παρά μια α­ πόπειρα κοινωνικής διαμαρτυρίας. Μέσα στο πε­ ριβάλλον της δυσαρέσκειας, συναντιούνταν η Νέα Αριστερά με την ακατέργαστη αντίσταση των Τέντι Μπόις που χάραξαν γραμμές μάχης α­ νάμεσα στις γενεές. Οι Τέντι Μπόις δεν είχαν ι­ δέα από τη στάση των Ρομαντικών και τα ορά­ ματα του Μπλέικ, όπως ενδεχομένως συνέβαινε με την καινούρια ιντελιγκέντσια των Οργισμέ­ νων: ήταν απλώς η γενιά που διαχώριζε τη θέση της από τους ενηλίκους, προκαλώντας μια πρω­ τόγνωρη εχθρότητα κατά της νεολαίας, μέρος της οποίας θεωρείτο κοινωνικό πρόβλημα. Στην

κι αργότερα οι Μοντς και οι Ρόκερς, στις αμερι­ κανικές πόλεις τρομοκρατούσαν τις γριούλες οι Λορντς, οι Ντιουκς και οι Βαίσρόις, με τις μοτοσυκλέτες και τα λαδωμένα τσουλούφια. Η κατά­ σταση στην καθημερινή ζωή συνέκλινε ανάμεσα στην Αμερική και τη Βρετανία, αφού τα σημεία των καιρών φαίνονταν τα ίδια - ροκ’ εν’ ρολ και χάσμα των γενεών - ωστόσο η πραγματικότητα απείχε πάρα πολύ: στο επίπεδο της λογοτεχνίας και της τέχνης οι ομοιότητες ήταν παραπλα­ νητικές. Το θέατρο τη Βρετανία, ο Τέρενς Ράτιγκαν έγινε εύκο­ λος στόχος για την καινούρια γενιά των θε­ ατρικών συγγραφέων, αλλά η θύελλα που ξέσπασε στο θέατρο δεν εμπόδιζε το λονδρέζικο κοινό να χειροκροτεί στις κομεντί του Ν.Σ. Χάντερ,1 όπου τσεχοφικές κατα­ στάσεις έμπαιναν σαν κερασάκι πάνω σε φέτες ζωής του Ντεβονσάιρ ή άλλων εξίσου συ­ ναρπαστικών βρετανικών επαρχιών. Αν και ο Μπέκετ σημαδεύει όλη τη μεταπολεμική περίοδο του βρετανικού θεάτρου, δεν παύει να παραμένει ακατανόητος για το ευρύ κοινό: παρά την απήχη-

Σ

50 αφιεοωμα ση του Περιμένοντας τον Γκοντό (1955) και του Ω, οι ευτυχισμένες μέρες (1962), ο Μπέκετ παρέμεινε στην καλύτερη περίπτωση ένας μυθιστοριογράφος και στη χειρότερη ένας Ιρλανδός και μά­ λιστα αυτοεξόριστος στην Ευρώπη. Ενώ ο Μπέ­ κετ παρουσίαζε τον «ανίκανο» άνθρωπο, ο Τζον Όσμπορν παρουσίαζε τον Οργισμένο Τζίμι, χω­ ρίς όμως να επιμείνει τόσο πολύ στην «Οργή» το ιστορικό του δράμα Λούθηρος (1961) έδειχνε πώς είχε μεγαλώσει η γενιά του στις παρυφές του Όξμπριτζ: με τους θρησκευτικούς ήρωες και τα φαντάσματα της Ιστορίας. Ο Τζον Γουάτινγκ, ένας από τους δημοφιλείς θεατρικούς συγγραφείς της περιόδου 1954-1963, έβλεπε με αποτροπιασμό να μολύνεταιη βρετανι­ κή παράδοση από το δράμα του νεροχύτη. Οι πνευματικοί πατέρες του Γουάτινγκ ήταν ο Σο, ο Φράι κι ο Γουίντχαμ Λιούις, αλλά η μεγάλη ε­ μπορική του επιτυχία ήταν οι Διάβολοι (1961) που βασιζόταν στους Διαβόλους του Άλντους Χάξλεϊ - το 1971, ο Κεν Ράσελ μετέφερε τους Διαβόλους στον κινηματογράφο κι ευτυχώς που δεν ζούσε ο Γουάτινγκ για να τους δει. Αν ο Γουά­ τινγκ έγραφε έργα για τις βιβλιοθήκες, ο Τζον Άρντεν έγραφε έργα για τις σκηνές. Μπορεί να πρόκειται για φαντασίωση αλλά Ο χορός του λοχία Μάσγκρεϊβ θύμιζε το θέατρο του Μπρεχτ: ό­ λη αυτή η πληθωρικότητα, οι μεγάλοι θίασοι, οι μεγάλες πράξεις, οι νατουραλιστικές τοπιογρα­ φίες, τα στοιχεία του μπυρλέσκ, τα τραγούδια, τα ποιήματα, ήταν μέρη αταξινόμητων θεατρι­ κών έργων - «Κωμωδία ηθών, γκροτέσκα φάρ­ σα, στρατευμένο έργο εποχής, αυτοβιογραφική αλληγορία, όπερα-μπαλάντα, επικό χρονικό, παντομίμα, μελόδραμα», γράφει ο Σάιμον Τράσλερ για τον Λοχία. «Πειραματίστηκε με όλες αυ­ τές τις μορφές και με μερικά υβρίδια ακόμη».2 Αντίθετα, ο Μπρένταν Μπίαν είχε μια υφολογική ταυτότητα, μια μοναδικότητα, αν και παραμένει στο περιθώριο της βρετανικής παραγωγής λόγω της ιρλανδικής του καταγωγής, σε μια εποχή με το Όλστερ βρισκόταν σε αναβρασμό. Ο Χάρολντ Πίντερ έφερε επιτέλους στο βρετανικό θέα­ τρο την υποδηλωτικότητα, χωρίς την κοινωνική στράτευση του Μπέρναρντ Σο και χωρίς την ηθι­ κή βεβαιότητα του Τ.Σ. Έλιοτ. Τα έργα του Πίν­ τερ, από το Πάρτι γενεθλίων ως την Επιστροφή ψιθυρίζουν εκεί που των άλλων ουρλιάζουν. Κι αυτό τον φέρνει κοντά στον Μπέκετ - σε μια οι­ κονομία, ή, ακόμα, στη διεκδίκηση του δικαιώ­ ματος στη σιωπή. Ο Άρνολντ Γουίσκερ κρατάει ίση απόσταση ανάμεσα στη Δεξιά και την Αριστερά. Κατά τη γνώμη του, ειδικά στο Μιλάω για την Ιερουσα­ λήμ (1960) συμπυκνώνει όλες τις ανησυχίες της δεκαετίας που περίμενε την Αγγλία - τον αναλ­ φαβητισμό των μέσων ενημέρωσης, την αστική αποπροσωποποίηση, τη μαζική τεχνολογία. Κι α­

κόμα, όπως φαίνεται στα μεταγενέστερα έργα του, ο Γουίσκερ βρίσκεται ανάμεσα στις συμπληγάδες: τις κομφορμιστικές πιέσεις του «κατεστη­ μένου» και το ανεφάρμοστο της ιδεαλιστικής με­ ταρρύθμισης. Μέσα στο χορό των θεατρικών συγγραφέων της εποχής ανάμεσα στη βεβαιότη­ τα και την αμφισβήτηση, η Σίλα Ντιλάνι, ο Τζον Μόρτιμερ, ο Ν.Φ. Σίμπσον κι ο Τζο Όρτον θεω­ ρούνται φερέλπιδες νέοι που δεν επαλήθευσαν τις ελπίδες. Ο Σίμπσον είχε παρομοιαστεί με τους δημιουργούς του Παράλογου, για να απομυθο­ ποιηθεί αργότερα σαν «συγγενής των Αδελφών Μαρξ». Για πολλούς αυτό αποτελεί φιλοφρόνη­ ση, «όσο για τον Όρτον, ενόχλησε τόσο το κοι­ νό, που τον χαρακτήρισαν νοσηρό και τον τοπο­ θέτησαν ανάμεσα στις γραφικότητες της δεκαε­ τίας του ’60». Ο Τομ Στόπαρντ κι ο Πίτερ Σάφερ αρχίζουν να γράφουν για τη σκηνή όταν πια ο δρόμος έχει α­ νοίξει. Το σεξ, η βία, ο χλευασμός των αρχών και του ορθολογισμού του θεατή είχε πια διεισδύσει στο θέατρο: οι Βρετανοί, αν και κουνώντας δύ­ σπιστα το κεφάλι, ήταν σχεδόν έτοιμοι να δε­ χτούν τον Έντουαρντ Μποντ να κοροϊδεύει τη βασίλισσα Βικτόρια και - το πρότυπο της χρι­ στιανικής αφοσίωσης - τη δεσποινίδα Φλόρενς Νάιτινγκέιλ. Στο έργο του Νωρίς το πρωί, που α­ νέβηκε σε μια περίοδο ανεκτικότητας, όταν οι Οργισμένοι είχαν πια κατακτήσει το κατεστημέ­ νο, η Βικτόρια συνδέεται ερωτικά με τη νοσοκό­ μα Νάιτινγκέιλ, ενώ, ο παράδεισος παρουσιάζε­ ται ως τόπος κανιβαλισμού. Ο λόρδος Τσάμπερλεϊν έπεσε επίσης δίκαιο θύμα του Μποντ, αλλά, μετά τη σκηνή του φόνου του μωρού στον Ζωσμέ­ νο (1965), το κοινό άρχισε να φαίνεται πως μπο­ ρούσε να τα δεχτεί όλα: από τις θεατρικές κριτι­ κές της περιόδου γίνεται πάντως φανερό πως οι Βρετανοί θα συγχέουν πάντα τη βία με το σχόλιο πάνω στη βία. Ο Μποντ, αν και μαύρο πρόβατο του βρετανικού θεάτρου, συνέχισε πάντως να ρί­ χνει λάσπη στην Ιστορία: το 1974, ο Σαίξπηρ, στο Μπίνγκ, ήταν ένα ρεμάλι. Η γεω γραφία ι Οργισμένοι Νέοι είναι τα τρωκτικά της ημιέναρθρης λογοτεχνίας: αυτό που τους ε­ νώνει είναι η ηλικία. Ένα άλλο είναι η γεω­ γραφία. Ο Γουίλιαμ Κούπερ κατασκεύασε ένα πρώι­ μο αντιήρωα στο μυθιστόρημα Σκηνές από την επαρχιακή ζωή (1950): ο Τζο Λαν, δά­ σκαλος στο Λέστερ, δεν μπορεί να προσαρμο­ στεί ούτε στους κώδικες του σχολείου, ούτε στο πλαίσιο της ρομαντικής μονογαμίας. Διηγείται την ιστορία του, απορρίπτοντας οτιδήποτε δεν

αφιεοωμα 51 τον βολεύει μ’ ένα σχεδόν κωμικό κυνισμό. Το 1961 στο Σκηνές από την έγγαμη ζωή, θα βρει τον Λαν θύμα της επιτυχίας και του γάμου - ένα μοτίβο τυπικό για τους Οργισμένους. Η ίδια βαρύ­ θυμη ελαφρότητα διαποτίζει τα μυθιστορήματα του Κίνγκλεϊ Έιμις, που χάρισε στη λογοτεχνία της περιόδου τον Τζιμ Ντίξον, τον Τυχερό Τζιμ (1960), πρότυπο θυμωμένου νεαρού που μπλέκει σε κωμικές περιπέτειες μέσα στο ακαδημαϊκό κατεστημένο, ένα κατεστημένο που τελικά του αρέσει. Στο Εκείνο το αβέβαιο συναίσθημα (1954), ο ήρωας είναι ένας βιβλιοθηκάριος που παρατηρεί με αυτοειρωνεία τη ματαιότητα και τη ματαιοδοξία του, αλλά, όπως οι περισσότεροι μισοεξεγερμένοι, κυνηγάει ένα πλούσιο γάμο. Ο ή­ ρωας που βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με τους υποκριτές του «κατεστημένου» - ό,τι και να σημαίνει ο όρος - αντιπαραθέτει την απουσία ιδανικών, κάτι μάλλον ανατρεπτικό σ’ ένα ωκε­ ανό από θετικούς ήρωες: αντιπαραθέτει μια αμε­ τανόητη τεμπελιά και μια αδυναμία στο ποτό και το γυναικείο στήθος. Οι επιλογές αυτές παραμέ­ νουν στο πλαίσιο του κοινωνικά αποδεκτού μέ­ τρου: οι χαρακτήρες που πίνουν, βρίζουν και επι­ δίδονται σε μοιχείες και ψευτιές δεν έχουν την παραμικρή σχέση με την ατέλειωτη γιορτή των μπήτνικς και των συγγενών τους: ο Βρετανός outsider δεν είναι απόβλητος - είναι, με δυσφο­ ρία, ενταγμένος. Κι επιπλέον έχει κρυφή φιλοδο­

ξία να ενταχθεί καλύτερα, να προσαρμοστεί ευ­ κολότερα. Ο Τσαρλς Λάμλι στο Κατέβα γρήγορα (ε.τ. Απόφοιτος με μέτριο βαθμό) του Τζον Γουέιν, έχει στα χέρια του ένα πανεπιστημιακό πτυ­ χίο και μια εργατική καταγωγή, συνδυασμό που ισοδυναμεί με διαβατήριο για το πουθενά. Ο αγώ­ νας με τον εαυτό του και την κοινωνία καταλήγει σε ισοπαλία, κάτι που φαίνεται να συμβαίνει πιο κυνικά στο Χώρος στην κορυφή του Τζον Μπρέιν. Ο Τζιμ του Έιμις κι ο Τσαρλς του Γουέιν βρίσκονται στην άβολη θέση να πρέπει να απο­ δείξουν ότι η πανεπιστημιακή τους μόρφωση (με­ γάλη υπόθεση για την αρχή της δεκαετίας του ’60) είναι ένα εφόδιο για τη ζωή - ακόμα κι ο Τζο του Μπρέιν έχει αρκετά προσόντα για μια δου­ λειά χαρτογιακά, κάτι που άλλωστε εκμεταλλεύ­ εται στο μέγιστο. Ωστόσο, ο Άρθουρ Σίτον του Αλαν Σίλιτοου στο Σάββατο βράδυ, Κυριακή πρωί(1958) δεν έχει τέτοιες ανησυχίες: είναι ένας εργάτης στο Μίντλαντς με δυο παντρεμένες α­ δελφές και μια παντρεμένη ερωμένη - ο Ά ρ ­ θουρ καθρεφτίζει τον καιρό του, ένα καιρό που κυλάει μέσα στην ανδρική αυταρέσκεια. Στο ε­ πόμενο μυθιστόρημα του Σίλιτοου, Κλειδί στην πόρτα, (1961) ο κεντρικός χαρακτήρας είναι πιο πολύπλοκος, μα και το ίδιο θυμωμένος - όπως περίπου οι άνθρωποι που περιγράφει ο Ντ. X. Λό­ ρενς: άνθρωποι κομμένοι ανάμεσα στη ρουτίνα και την προσωπική εξέγερση.

52 αφιερ(ομα_ Οι ήρωες είναι νέοι, συνήθως άνδρες, σαν εκεί­ νους που απασχολούν τα μέσα ενημέρωσης σαν κακοί οιωνοί: ο Άρθουρ στο Σάββατο βράδυ, Κυριακή πρωί επιθεωρεί την γκαρνταρόμπα του με τα κοστούμια τύπου «Τεντ»: ο Άρθουρ είναι ικανοποιημένος μ’ αυτή την περιουσία των 100 λιρών, αυτά τα «πλούτη» όπως σκέφτεται ανοίγοντας την ντουλάπα. Σύμφωνα με τα δεδομένα της δεκαετίας του ’50, το εισόδημα των νέων κά­ τω από 21 ετών είχε αυξηθεί κατά 50% από το 1938 και το 25% του «ελεύθερου» χρήματος ξο­ δευόταν σε ρούχα, ενώ το 14% ξοδευόταν σε πο­ τά και καπνό. Αυτό δεν σημαίνει πως οι νεαροί της εργατικής τάξης είχαν παραδοθεί στον παρο­ ξυσμό του καταναλωτισμού ή πως ακολουθού­ σαν τη μόδα των Τεντς: ωστόσο, κατά κάποιον τρόπο, όλη η νεολαία επηρεαζόταν από αυτό τον αστερισμό. Το «οργισμένο» κίνημα ερμηνεύεται συχνά με όρους δυσαρέσκειας απέναντι στο μεταπολεμικό κράτος προνοίας και τη διόγκωση των προνο­ μίων των ήδη προνομιούχων: για τους Οργισμέ­ νους η πρόνοια είναι μια άλλη λέξη για τη γρα­ φειοκρατία κι η πολιτική τους στράτευση, όταν περνάει το σύνορο της δυσαρέσκειας, είναι α­ πλός, καθαρός ρεφορμισμός. Ποτέ δεν ισχυρί­ στηκαν τίποτα περισσότερο: η Ντόρις Λέσινγκ, περνώντας ξυστά από τον κομμουνισμό, έφτασε σ' ένα γυναικείο μιλιταντισμό, πέρα για πέρα ξέ­ νο προς τις ανδροπρεπείς αρχές των Οργισμέ­ νων, πλην όμως οργισμένος ο ίδιος. Η Λέσινγκ έ­ γινε η συνέχεια της Μαίρης Γούλστονκραφτ και της Μαίρης Σέλεϊ, μια περίπτωση χωριστά, μια γυναίκα σ’ ένα κόσμο που μυρίζει μπύρα και α­ θλητικά παπούτσια. Σε μια πενταλογία με τίτλο Τα παιδιά της βίας, η Λέσινγκ αρνείται να συμμετάσχει στη γκρίνια των Οργισμένων: γράφει με­ γάλα, ρεαλιστικά μυθιστορήματα, αναχρονιστι­ κά χρονικά του ρατσισμού, της ανισότητας, της εκμετάλλευσης και της στέρησης που είδε κι άκουσε όταν ήταν παιδί στη Νότια Ροδεσία και που στοιχειώνουν τη Μάρθα Κουέστ (1952). Η Λέσινγκ είναι η μοναδική «αριστερή» που συνε­ χίζει την παράδοση της δεκαετίας του ’30 και του ’40, την αμιγώς στρατευμένη. Οι παραδοσιακοί ι Οργισμένοι δεν ήταν η κυρίαρχη τάση στη λογοτεχνία όπως δεν ήταν και στην καθη­ μερινή ζωή. Κυρίαρχα ήταν τοπικά βρετανι­ κά φαινόμενα σαν τον Γουίλιαμ Γκόλντινγκ που απλώθηκε σαν επιδημία. Από τον Ά ρ ­ χοντα των μυγών (1954) ως την Πυραμίδα (1967), κάλυψε όλη την περίοδο των Οργι­ σμένων με μια ενήλικη σοφία που έμοιαζε με ωρι­

μότητα και μαζί με ηθικολογία. Σε μια εποχή ό­ που άρχισε να γίνεται παραδεκτό ότι «άρρω­ στος» δεν είναι μόνον ο έγκλειστος του ασύλου αλλά ο μέσος πολίτης, ο Γκόλντινγκ πρόβαλε τα σκονισμένα ζητήματα της χαμένης αθωότητας, της σύγκρουσης μεταξύ Καλού και Κακού και του υβριστικού ατομισμού. Η θεολογία βρισκό­ ταν στο πλευρό του. Η θεολογία άνοιξε τις πύλες της ενόρασης και στη Μύριελ Σπαρκ, άλλο ένα σημείο των καιρών, που χρειάστηκε να καταφύγει στον καθολικισμό και να δει «τη ζωή σαν ένα σύνολο κι όχι σαν μια σειρά από ξεχωριστά συμ­ βάντα». Ό πω ς κι ο Γκόλντινγκ, η Μύριελ Σπαρκ σκαλίζει την παράδοση: λίγο τον Ντεφόου, λίγο τον Σαίξπηρ - τέμνεται με τις αναφορές του Γκόλντινγκ, που καλεί τον Προμηθέα και τον Ροβινσώνα Κρούσο σαν πνεύματα. Ό μω ς η Σπαρκ έχει και μια άλλη πλευρά που δε θυμίζει τίποτα από το παρελθόν και που ταυτίζεται με την εμπειρία της γυναίκας στον σύγχρονο κό­ σμο. Μια πλευρά γοητευτικά αλλοπαρμένη όπως στο Η μις Μπράντι στο άνθος της ηλικίας της (1962) και μια απλώς αλλοπαρμένη καθώς περι­ γράφει την εύθραυστη ευτυχία των κοριτσιών σ’ ένα ξενοδοχείο στο Κένζινγκτον (Τα κορίτσια με τα πενιχρά μέσα, 1963). Οι νεαρές γυναίκες ήταν άλλωστε το κέντρο της λογοτεχνίας των γυναι­ κών, από τη Μάργκαρετ Ντραμπλ ως την Έντνα Ο’ Μπράιαν: καμιά δεν ήταν αρκετά Οργισμένη - ακόμα κι η Πένελοουπ Μόρτιμερ, αν και πολύ κοντά στα τεκταινόμενα στο φρη σίνεμα, κατα­ πιάστηκε μ’ ένα είδος λογοτεχνίας πολύ «γυναι­ κείο» για να μπορεί να θυμώσει. Ό σο για την Άιρις Μέρντοχ, χαρακτηρίζεται «επαγγελματίας φιλόσοφος» από την Ιστορία της βρετανικής λο­ γοτεχνίας του Μακ Μίλαν (Λονδίνο, 1983), αλλά η αξία της βρίσκεται στις παλιές αρετές της μυθι­ στορίας: Στο Κάτω α π ’ το δίχτυ, όσο και στον Πύργο στην άμμο, χτίζονται χαρακτήρες με τον δοκιμασμένο τρόπο του 19ου αιώνα. Ο Λόρενς Ντάρελ ήταν επαγγελματίας της πλοκής. Αυτοχαρακτηριζόταν «Οργισμένος Νέ­ ος της δεκαετίας του ’30»: το Μαύρο βιβλίο του 1938 δεν εκδόθηκε ως άσεμνο κι ο Ντάρελ συνέ­ χισε να ζει σε μια παρατεταμένη δεκαετία του ’30. Ό πω ς κι ο Φόρστερ, ο Ντάρελ έφερε πρόσω­ πο με πρόσωπο την ηθική της Βρετανίας με εκεί­ νη του μεσογειακού κόσμου: το Αλεξανδρινό κουαρτέτο γραφόταν σ’ όλη τη διάρκεια της δε­ καετίας του ’50, την ίδια εποχή που η Αγγλία στροβιλιζόταν με το Χόρεψε ροκ με τον άνθρωπο των σπηλαίων3 και ο Ά ιαν Φλέμινγκ κυριαρχού­ σε στη λαϊκή λογοτεχνία με τον Τζέιμς Μποντ. Το έγκλημα πλήρωνε όπως κι η κατασκοπεία: ο Τζον Λε Καρέ, ο Σέσιλ Ντέι Λιούις (με το ψευδώ­ νυμο Νίκολας Μπλέικ) κι ο Τζ. Ι.Μ. Στιούαρτ διέπρεπαν σ’ ένα είδος που ξεπερνούσε τα προ­ πολεμικά dime novels - κι άλλωστε, μετά την

αφιεοωμα 53

Η γυναικεία εκδοχή των Βρετανών εφήβων.

Άιβι Κόμπτον-Μπένετ το αστυνομικό μυθιστό­ ρημα απέκτησε μια μόνιμη εξωτική διάσταση. Ό πω ς ο Ντάρελ, ο Άνγκους Γουίλσον έγραψε ό,τι καλύτερο μπόρεσε στα χρόνια του ’50, με α­ ποκορύφωμα τις Αγγλοσαξονικές θέσεις, όπου ο κεντρικός ήρωας είναι ένας αποτυχημένος επι­ στήμονας, σύζυγος, εραστής και πατέρας. Ο Τζέραλντ Μίντλτον του Γουίλσον είναι ένας άν­ θρωπος σε κρίση, που αναγκάζεται να δράσει με­ τά από χρόνια πλαδαρής αδράνειας. Την ίδια α­ δράνεια συναντάμε στον Άγριο κήπο ή Μιλώ­ ντας για το γράψιμο (1963), όπου τα κοκτέιλ πάρτι, τα χριστουγεννιάτικα δείπνα κι οι κοινω­ νικές λειτουργίες αντιπροσωπεύουν την κόλαση της αποτυχίας στην επικοινωνία. Ωστόσο, η κό­ λαση μπορεί να είναι ένα ακόμα πιο εφιαλτικό τοπίο: στο Κουρδιστό πορτοκάλι (1962), ο Άντονι Μπέρτζες προβάλλει την εικόνα μιας κοινω­ νίας στο κοντινό μέλλον, όπου ο 16χρονος Άλεξ είναι ο αρχηγός μιας νεανικής συμμορίας. Τα «παιδιά» είναι η εξέλιξη των ταραξιών του δρό­ μου, που από τα χρόνια του ’50 είχαν επιβάλει έ­ να καινούριο συμπεριφορικό και γλωσσικό ιδίω­ μα: ήταν η απάντηση στην «καθαρή» νεολαία που πρότεινε η επίσημη ιδεολογία μέσα από τα καλοξυρισμένα πρόσωπα του Πατ Μπουν και του Έντι Φίσερ. Ο Άλεξ κι η παρέα του πανικοβάλλουν το περιβάλλον της μεγαλούπολης όχι πια με τα εξαρτήματα του πολέμου των γενεών πέτσινα ρούχα και μπριγιαντίνη - αλλά με κλο­ πές, βιασμούς, βασανιστήρια και φόνους. Ο

Μπέρτζες χρησιμοποιεί τη διάλεκτο της συμμο­ ρίας, βασισμένη σε σλαβικές ρίζες και αγγλοποιημένη ώστε να αποκρυπτογραφείται: ήταν μια καινούρια επίδειξη γλωσσικής virtuosite, που δεν καλλιεργήθηκε από τους οργισμένους στο σύνο­ λό τους. Οι Οργισμένοι είχαν κάτι να πουν, είχαν κάτι να καταγγείλουν: ο Νάιγκελ Ντένις, δη­ μιουργός του Δελτία ταυτότητας, μιας εξαντλη­ τικής σάτιρας της αγγλικής ζωής, ζει κάτω από τη βαριά σκιά του Τζέιμς Τζόις, τα γλωσσικά επι­ τεύγματα του οποίου μένουν ένα αξεπέραστο ο­ ρόσημο. Τα ήθη

Η κόο βρετανικό χιούμορ, συχνά πολύ βρετανι­ για να είναι χιούμορ, υποβόσκει σ’ ένα μεγάλο σώμα της λογοτεχνίας. Η Μπρίτζιντ Μπρόφι στο Τελικό άγγιγμα (1963) μοιάζει μ’ ένα Μόντι Πάιθον πριν υπάρξουν οι Μόντι Πάιθονς, ενώ η Νίνα Μπόντεν (Χε, , λώνα στο φως των κεριών, 1961) φαινόταν να κοροϊδεύει μ’ εκείνη την απίστευτη μεσοαστι­ κή ευγένεια που χαρακτήριζε τις πολιτικές δια­ δηλώσεις. Ό σο για τη βρετανική έλλειψη χιού­ μορ χαρακτηρίζει όλη τη λογοτεχνική γενιά που, αν και είχε την ίδια ηλικία με τους Οργισμένους, έμοιαζε να μην είχε υπάρξει ποτέ παιδί και να μην είχε ποτέ κάνει αταξίες στο σχολείο: υπήρ-

54 αφιέρωμα χαν άνθρωποι που έγραφαν σαν να μην άλλαζαν οι καιροί - ο Ίβλιν Βο, η Νάνοι Μίτφορντ βρί­ σκονταν σε μια δική τους προπολεμική εποχή, κλείνοντας τη βία του παρόντος έξω απ’ τον κό­ σμο τους. Πανεθνική στάση ήταν η ανία: γι’ αυ­ τό, όταν το παρόν δεν μπορούσε να αντέξει πια τον Κρίστοφερ Τόλκιν και τον Όστιν Κλαρκ, ο Γουίλφριντ Χιουζ, σύμβολο της βρετανικής αρι­ στοκρατίας παραδέχτηκε πως τα χρηστά ήθη εί­ χαν γίνει δύσχρηστα. «Οι κομμουνιστές κατέλα­ βαν την Αγγλία και κανείς δεν το ξέρει», είπε το 1967. «Η Αγγλία χάθηκε σε μια θάλασσα των Σαργασσών από σεξ, σαδισμό και ψυχεδέλεια». Υπερβολές. Εξαιτίας της δημογραφικής εκκεντρικότητας που ονομάστηκε χαρμόσυνα baby boom, η δεκα­ ετία του ’50, από το 1953 περίπου ως τα μέσα της δεκαετίας του ’60, έγινε το χρονικό πεδίο μιας α­ συνάρτητης νεολαίας, που φαινόταν να εξαπλώ­ νεται σ’ όλο τον αγγλοσαξωνικό κόσμο. Οι Βρε­ τανοί Οργισμένοι ήταν μια γενιά βγαλμένη από την εργατική τάξη, δεμένη με τις βιομηχανικές πόλεις, προσγειωμένη σε μια σκληρή γη: δεν είχε παρά μακρινή σχέση με την εκμετάλλευση της νεανικής αγοράς που καθρεφτιζόταν σε λογοτε­ χνικά και κινηματογραφικά ανοσιουργήματα σαν το Επειδή είναι νέοι, Μυστικά του γυμνα­ σίου, Μπλου Ντένιμ ή Ένα καλοκαιρινό μέρος, όπου Αμερικανάκια που έσκαγαν από υγεία, τσακώνονταν με την αγία μητέρα τους. Έπειτα, μετάνιωναν: οι μητέρες είχαν πάντα δίκιο. Οι Οργισμένοι δεν μετάνιωναν για τίποτα: στο Ε;, έ­ να θεατρικό έργο του Χένρι Λίβινγκς - που έγινε αργότερα ταινία από τον Πίτερ Χολ - η δουλειά ήταν μια προστυχιά: ο ήρωας δούλευε σ’ ένα ερ­ γοστάσιο πυρηνικής ενέργειας, αλλά, με όρους. Ανάμεσα στα μηχανήματα και τους ατμούς το­ ποθετεί μια αιώρα: στα διαλείμματα κουνιέται. Υπήρχε μια φτώχεια στη θεωρία, αλλά, δεν υ­ πήρχε η αμερικανική έρημος: στα τέλη της δεκα­ ετίας του ’50, ο Ρίτσαρντ Χόγκαρτ εξέταζε τη ζωή της εργατικής τάξης και τις αλλαγές που της συνέβαιναν μέσα από τη χειραγώγηση «κυνικών δυνάμεων», ικανών να μεταστρέφουν τα απλοϊ­ κά λαϊκά στάνταρντς. Στο δοκίμιό του για τις Χρήσεις της ανάγνωσης και της γραφής, ο Χό­ γκαρτ οσμίζεται τον κίνδυνο από τα περιοδικά για τις μάζες, τα βιβλία τσέπης κι όλες τις ρέπλικες της ποπ-κουλτούρας. Ό πω ς γράφει αργότε­ ρα Ο Τζορτζ Μέλι στο Εξέγερση στο στιλ, όταν ανέβαιναν τα πρώτα έργα του Όσμπορν και του Μόρτιμερ, οι νεαροί «έπαιζαν τους πιθήκους» με επικεφαλής τον μιμητή του Έλβις Τόμι Χιξ. Οι ί­ διοι οι Οργισμένοι δεν είχαν καμιά άμεση σχέση με την κουλτούρα αυτή: κατά κάποιον αόριστο τρόπο ήταν οι πρόδρομοι της αντικουλτούρας αλλά δεν το ήξεραν. Ή ταν κι αυτοί ένα κύμα σοκ για τη Βρετανία bien pensante όπως ήταν το

πρώιμο ροκ’ εν ’ρολ, όπως ήταν οι Τεντς κι ο χουλιγκανισμός: δεν ήταν τίποτ’ άλλο. Την επο­ χή που ο Όσμπορν παρουσίαζε το Κοίτα πίσω με οργή, ο Μπέκετ, ο Ιονέσκο, ο Ζενέ κομμάτιαζαν τη λογική του θεάτρου, προχωρούσαν μπροστά στη μορφή που ο Όσμπορν ούτε καν υποπτευό­ ταν. Κι όταν ο Σίλιτοου έγραφε το Σάββατο βρά­ δυ, Κυριακή πρωί, στη Γαλλία συζητιόταν το Νέο Μυθιστόρημα. Συζητιόταν πολύ και συζητιόταν άδικα - όμως κάτι συνέβαινε που έκοβε την πο­ ρεία του μυθιστορήματος του 19ου αιώνα. Οι Ορ­ γισμένοι συνέδεσαν ακόμα τ’ όνομά τους με το φρη σίνεμα, κινηματογραφική στάση και τάση που εκδηλώθηκε ταυτόχρονα με το γαλλικό κύ­ μα, αλλά και που σημαδεύτηκε από μια διαφορε­ τική κινηματογραφική παράδοση και μια πολύ πιο συμβατική λογοτεχνία του τότε παρόντος. Με το παράλογο στο θέατρο (τον Πίντερ στη Βρετανία, τον Άλμπι στις Ηνωμένες Πολιτείες) και την αμφισβήτηση του μυθιστορήματος (με το Νέο Μυθιστόρημα αλλά και τις άλλες μεταπολε­ μικές μορφές όπως εκείνες του Μπλανσό), οι Ορ­ γισμένοι πρέπει να θεωρούνται ένας επαρχιακός λογοτεχνικός κύκλος, μια «συμπαθητική» γενιά που εξερράγη σύντομα σε μια σειρά ατομικότη­ τες. Μερικές απ’ αυτές επέζησαν ακόμα και μετά το τέλος της οργής. Κείμενα και ταινίες ι Οργισμένοι ταυτίζονται με τη βρετανική νεοτερικότητα. Είναι οι «μοντέρνοι», μερι­ κοί από τους οποίους, σαν τον Τομ Στόπαρντ. θα περάσουν στη μεταμοντέρνα κα­ τάσταση: χαρακτηριστικό της νεοτερικότητάς τους ήταν η ανάμιξή τους με τον πολιτι­ σμό της εικόνας, με την καινούρια, διφο­ ρούμενη, μεταπολεμική σχέση της λογοτεχνίας με τον κινηματογράφο. Το φρη σινεμά, αποτέλε­ σμα της σχολής του ντοκυμαντέρ των Ρόθα, Γκρίρσον και Ράιτ, και της ρεαλιστικής μυθο­ πλασίας, πολύ χαρακτηριστικής για τη βρετανι­ κή λογοτεχνία, μοιάζει ν’ αρχίζει μ’ ένα απόσπα­ σμα ενός γράμματος του Ντ. X. Λόρενς στην Κάθριν Μάνσφιλντ: «Θέλω τόσο πολύ να δημιουρ­ γήσουμε μια ζωή από κοινού, ένα καινούριο πνεύ­ μα, ένα πνεύμα ομοφωνίας ανάμεσα σε μερικούς από μας που θέλουμε να συγχωνεύσουμε τις ζωές μας, να κάνουμε ένα δέντρο - ο καθένας μας ε­ λεύθερος να δημιουργεί το δικό του ξέχωρο κό­ σμο, αλλά κι όλοι μαζί να φτιάξουμε μια άνοιξη, μια άνθηση για όλους». Αυτή την έκφραση επιθυ­ μίας για συλλογικότητα περιέλαβε ο Γκάβιν Λάμπερτ4 στο άρθρο του για τη «γέννηση του φρη σίνεμα» στο “ Sight and Sound” (Άνοιξη 1956): πρόκειται για την ίδια επιθυμία που έκφρα-

αφιέρωμα 55 ζαν οι μύστες του κινήματος των Οργισμένων Νέων στον κινηματογράφο, την ίδια επιθυμία που είχε εμψυχώσει τον Γκρίρσον το 1929. Ο κινημα­ τογράφος, από τα μέσα της δεκαετίας του ’50 μέ­ χρι την ενεργειακή κρίση, διέπεται, άλλοτε λιγό­ τερο κι άλλοτε περισσότερο, από την πολιτική και την ψυχολογία της σχολής του Μπράιτον, α­ πό το συνεργατικό πνεύμα της ντοκυμαντερίστικης δημιουργίας, την προτίμηση στα φυσικά ντεκόρ, την αποφυγή του γραφικού, την αίσθηση της ελλειπτικότητας, το νευρικό μοντάζ και την ανα­ ζήτηση της λεπτομέρειας. Πριν από το φρη σίνεμα, το ντοκυμαντέρ βρισκόταν κάτω από τον έ­ λεγχο του γραφείου πληροφοριών, που είχε την ευθύνη της προπαγάνδας στη διάρκεια του πολέ­ μου: ο Τζένιγκς, ο Πατ Τζάκσον, ο Πολ Ρόθα κι ο Χάρι Γουάτ είχαν δουλέψει για το Crown Film Unit, το κινηματογραφικό κύτταρο που λειτούρ­ γησε από το 1939 ως τη στιγμή που οι Συντηρητι­ κοί πήραν πάλι την κυβέρνηση, το 1951. Το φρη σίνεμα έγινε η συνισταμένη των ειδών που κυ­ ριαρχούσαν στον βρετανικό κινηματογράφο: πέ­ ρα από το ντοκυμαντέρ, και εξαιτίας της παρά­ δοσης του ρεαλισμού, το κεντρικό κινηματογρα­ φικό είδος ήταν το ψυχολογικό δράμα, που, μετά το 1947, ταυτίστηκε, σε μεγάλο βαθμό, με τις λο­ γοτεχνικές μεταφορές ( Ολιβερ Τουίστ, Το πε­ σμένο είδωλο, ε.τ. Πρώτη απογοήτευση, κ.τ.λ.). Ακόμη, την επαύριο του πολέμου, οργανώθηκε κινηματογραφικά το βρετανικό χιούμορ, που ερ­ χόταν σε φανερή αντίθεση με την αμερικανική οι­ κογενειακή κωμωδία του Χόλιγουντ. Το χιούμορ αυτό στηριζόταν σε μια εντελώς ορθολογιστική προέκταση παράλογων καταστάσεων, που εκτυ­ λίσσεται μέσα στη μεγαλύτερη σοβαρότητα. Στη δεκαετία του ’50, η μαύρη κωμωδία ήταν το πιο ανατρεπτικό είδος του βρετανικού κινηματογρά­ φου, αλλά η ανατρεπτικότητά του χανόταν στον τρόπο που τη διάβαζε το κοινό. Από την άλλη πλευρά, οι Βρετανοί διέπρεπαν στις πολεμικές ταινίες, που επηρεάζονταν είτε από τη σχολή του Μπράιτον, είτε από ταινίες σαν την Γέφυρα του ποταμού Κβάι. Παράλληλα, με τα κλασικά θέ­ ματα (οικογένεια, έρωτας μετ’ εμποδίων, πόλε­ μος, θάνατος) που αφορούσαν στη σύγχρονη βρε­ τανική ζωή - ή που δεν την αφορούσαν - οι Βρετανοί έσκυβαν πάντα πάνω από την εθνική τους κληρονομιά: ο Ντίκενς ( Ολιβερ Τουίστ, Οι Μεγάλες προσδοκίες, Νίκολας Νίκλμπί), ο Τζ. Μπ. Σο (Καίσαρας και Κλεοπάτρα), ο Χένρι Τζέιμς (Το στρίψιμο της βίδας, ε.τ. Μια μορφή στο παράθυρο), ο Σαίξπηρ (Ερρίκος V, Ά μλετ, Ριχάρδος III, Βασιλιάς Ληρ) βρίσκονταν ανάμε­ σα στους πιο προσιτούς τροφοδότες του κινημα­ τογράφου. Πολλές καταστροφές σαν το Καίσα­ ρας και Κλεοπάτρα οφείλονται στην παραμόρ­ φωση της σχέσης κινηματογράφου και λογοτε­ χνίας που επικρατούσε στη Βρετανία πριν το φρη

Δέκα χρόνια αργότερα στο «Love in» τον Woburn Abbey.

σίνεμα· και μετά την παρακμή του. Τέλος, το α­ στυνομικό μελόδραμα, που στις καλύτερες στιγ­ μές έγινε καλή τέχνη (κυρίως από τον Κάρολ Ριντ) και φιλμ νουάρ (όπως το Γαλάζιο φανάρι, του Μπέιζιλ Ντίρντεν, 1950) κατέκλυζε ποσοτικά τον κινηματογράφο πριν απο τα μέσα της δεκαε­ τίας του ’50. Μαζί του, μια ανθολογία από ψυχο­ παθείς ήρωες με ιστορικό υπόβαθρο, σαν τον Τζακ τον Αντεροβγάλτη, που έγιναν πυρήνες ται­ νιών τρόμου. Η γοτθική παράδοση, ο ονειρισμός κι ο δαιμονισμός του 19ου αιώνα, μαζί με τον Η­ δονοβλεψία Τομ του Μάικλ Πάουελ είναι οι συνι­ στώσες του φανταστικού, αλλά και του ρεαλιστι­ κού λούνα παρκ των τεράτων, που οδήγησαν στο σύγχρονο ψυχολογικό φιλμ. Πριν το φρη σίνεμα ήταν αδιανόητη μια ταινία σαν τον Συλλέκτη (Γουίλιαμ Γουάιλερ, 1965): η εταιρία Χάμερ παρήγαγε δράκουλες, φαντάσματα της όπερας, φρανκεστάιν, μούμιες και ζώα, αλλά ποτέ αποκλίνοντα άτομα με αμφίσημο αντίκτυπο στο θεατή. Ό ταν «ξέσπασε» το φρη σίνεμα, η συγκυρία ή­ ταν τέτοια που κανείς πια δεν μπορούσε να κάνει πια συμπονετικές ταινίες για τους πρελατάριους. Κυριαρχούσε ένα είδος βρετανικού Χόλιγουντ που παρήγαγε ταινίες της Δεξιάς, είτε απολογη­ τικές της αποικιοκρατίας, είτε αμήχανες κατα­ γραφές σύγχρονων φαινομένων για τα οποία

56 αφιεοωμα στην ουσία δεν είχε την παραμικρή ιδέα. Από την άλλη πλευρά, πέρα από τους Άντερσον, Ράιζ και Ρίτσαρντσον, που συσπειρώνονταν για ένα και­ νούριο κινηματογράφο πάνω στη θεωρία που είχε επεξεργαστεί το Screen, δημιουργοί σαν τον Μάικλ Πάουελ, τον Τζόζεφ Λόουζι, τον Πίτερ Μπρουκ και τον Μπράιαν Φορμπς δεν ήταν πια θιασώτες της χολιγουντιανής οπτικής - αν είχαν υπάρξει ποτέ. Στο κοινωνικό συγκείμενο, όπως το έβλεπε το “ Sight and Sound” , περιοδικό του βρετανικού Ινστιτούτου Κινηματογράφου, συμ­ μετείχε ένα γραφειοκρατικό κατεστημένο και έ­ να κοινό χειραγωγημένο από τους δημοσιογρά­ φους των Συντηρητικών και τους συντηρητικούς δημοσιογράφους των Εργατικών. Το φρη σίνεμα απευθύνθηκε τόσο στο εργατικό κοινό, που δεν το καταβρόχθιζε ακόμα η τηλεόραση γιατί δεν εί­ χε δέκτη, όσο και στη μεσαία τάξη που ριζοσπαστικοποιείτο. Μέσα σε λίγα χρόνια έγινε ο τόπος πόλωσης, ένα σημείο όπου εκδηλωνόταν ο διχα­ σμός των Βρετανών από ταξική και γεωγραφική άποψη. Ό ταν κατάφερε να επικρατήσει, το γού­ στο είχε ομογενοποιηθεί, ήταν πια αργά: πουλή­ θηκε στα αμερικανικά κεφάλαια. Η τροχιά του

διήρκεσε όσο και ο θυμός των Οργισμένων: ήδη, από το 1963, ο Τομ Τζόουνς του Τόνι Ρίτσαρ­ ντσον έγινε για να αρέσει σ’ ένα διεθνές κοινό, προσπαθώντας να συμβιβάσει το χρώμα και τη μυρωδιά του Χένρι Φίλντινγκ με τη ρεαλιστική α­ πεικόνιση της αγγλικής επαρχίας. Πολλοί Αμερι­ κανοί πήγαν να δουν την ταινία επειδή παιζόταν στη γειτονιά τους: νομίζοντας πως πρόκειται για τον τραγουδιστή του Ντιλάιλα, έφυγαν απορημέ­ νοι. Ο Ρίτσαρντσον ήταν ο πρώτος που έφυγε για τις ΗΠΑ αφήνοντας πίσω του το τοπικό παρελ­ θόν. Παρ’ όλ’ αυτά, ακόμα και μετά τον επίλογο του φρη σίνεμα και της συμπόρευσης της λογοτε­ χνίας με τον κινηματογράφο (Μακριά από το α­ γριεμένο πλήθος, Ο Μεσάζων), κάτι επέζησε που κουρδίζει τη Βρετανία: η παντοτινή επιστροφή στην πηγή του ντοκυμαντέρ, που είναι αδιάλει­ πτα ένα εργαστήρι αναγέννησης. Αν το γαλλικό νέο κύμα σήμαινε μια ανανέωση της κινηματο­ γραφικής γλώσσας, το φρη σίνεμα σήμαινε μια ανανέωση του κινηματογραφικού θέματος: η δε­ καετία 1955-1965 είναι συμπυκνωμένη μέσα σ’ αυτά τα κείμενα και σ’ αυτές τις ταινίες, που έ­ γραψαν και γύρισαν μερικοί μετακλασικοί, μερι­ κοί μοντέρνοι και μερικοί μεταμοντέρνοι.

Σημειώσεις

3. Ο πρώτος δίσκος του Τόμι Στιλ, 1956.

4. Ο Γκάβιν Λάμπερτ ήταν από τους ιδρυτές του περιοδικού “ Sequence” και εκδότης του “ Sight and Sound” από το 1950 ως το 1955. Από το 1957 ζει στην Καλκρόρνια, όπου έγραψε το μυθιστόρημα Inside Daisy Glover που υφολογικά ανήκει στη γενιά του φρη σίνεμα και των Οργισμένων.

1. Επιτυχίες του στη δεκαετία του ’50 ήταν το Μια μέρα κοντά στη θάλασσα και το Ένα άγγιγμα του ήλιου.

2. Blamires, Harry (Ed.) Twentieth Century English Literature.

Methuen, London, 1983.

αφιεοωμα 57 Στη δεκαετία του 'SO ο' Μάρλον Μπράντο ήταν ο βίαιος και σκληρός ε­ παναστάτης.

Κενεθ Ά λ σ ο π

Οργισμένα Νιάτα ^ Ί α "Οργισμένα Νιάτα” δεν απέσπασαν μόνο ευνοϊκές κριτικές, αλλά διαπέρασαν σαν η­ λεκτροθεραπεία την κυρτωμένη από τη δου­ λειά σπονδυλική στήλη των κριτικών. Οι Τάιμς διατήρησαν την ηρεμία τους. Όπως ο διευθυντής του οικοτροφείου, που την επο, , μένη της χριστουγεννιάτικης σχολικής πα­ ράστασης σημειώνει στα γρήγορα κάποια σχόλια i Ο ργισμένοι Ν έο ι εμφ ανίσ τηκαν που σκοπό έχουν να ενθαρρύνουν τα παιδιά και σ τις κουζίνες: σ τις κουζίνες των ταυτόχρονα να τα κρατήσουν στις θέσεις τους: η ερ γ α τικ ώ ν και μικροασ τικώ ν δια­ εφημερίδα επέλεξε τη γραμμή του ψυχρού και «αμερισ μάτω ν. Σ τ ις α ρ χ ές τη ς δ ε ­ μυδρού» ενδιαφέροντος. «Αυτό το πρώτο έργο», έγραφε η σχετική στήλη, «έχει κείμενα καλού και κ α ετία ς του ’50 ο Τζον Μπάτμπι βίαιου γραψίματος, αλλά το σύνολο του εγχειρή­ γ ιν ό τα ν ο εκπρόσωπος μ ια ς β ρ αματος ­ είναι ανεπαρκές...» χ ύ β ια ς ν εο ρρ εα λισ τικ ής ομάδας ζω­ Το έργο αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από κα­ τηγορητήρια γεμάτα θυμό. Ο ήρωας θεωρεί γράφων, που ονομάστηκε "Σχολή πως μιλάει εν ονόματι της νεότερης μεταπολεμι­ του Ν ε ρ ο χ ύ τη ”: παράλληλα, ο Ά ρ κής γενιάς που κοιτάζει γύρω της και δεν βρίσκει ν ολντ Γουέσκερ απαιτούσε κάποια τίποτα σωστό «[...] είναι εύκολο να καταλάβει φήμη στο θ έα τρ ο μ ε τη ν "Κ ο υ ζίνα ” κανείς ότι η ακούραστη δυσαρέσκειά του, εκ(που ανέβηκε χ ω ρ ίς σκηνικά στο φραζόμενη με στημένους λόγους, μακροσκελείς και γεμάτους υπερβολική αγριότητα, πρέπει, αρ­ Royal Court το 1959) κι ο Ά λ α ν Όουγά ή γρήγορα, να κάνει το έδαφος πολύ άβολο ε ν έφ ερ ν ε το θ έα τρ ο σ την τη λ εό ρ α ­ για τους συντρόφους του». Είναι ενδιαφέρον να ση. Ενώ π αιζόταν το "Δ εν υπάρχουν σημειωθεί, παρεμπιπτόντως, ότι το Μάρτιο του πια τραμ σ την οδό Λ ά ιμ ” του Ό ουεν, ’57, όταν το ήδη διάσημο έργο επέστρεψε στο ο Τζον Ό σ μπορν γνώ ριζε την πρώτη Royal Court (θέατρο της βασιλικής αυλής), οι Τάιμς εμφανίστηκαν πιο θερμοί απέναντι του. του αποτυχία μ ε το ν "Κόσμο του Πολ Αυτή τη φορά, ο ανώνυμος σχολιογράφος τους έ­ Σ λ ίκ ι”. Π α ρ ’ ό λ ες τις απογοητεύσεις, γραψε: «Έχοντας ξεσηκώσει παντού επευφημίες το β ρ ετα ν ικό θ έα τρ ο ζούσε μ έ ρ ε ς ορ­ ως το πλέον συναρπαστικό έργο της περσινής γής και λουλουδιώ ν: ή τα ν η χ ρυσ ή ε ­ χρονιάς, τα Οργισμένα Νιάτα, του Τζον Ό ­ σμπορν κάνει την επανεμφάνισή του όπως το The ποχή του Π ίτε ρ Μπρουκ και του ΡόVortex, το οποίο καθιέρωσε τον Νόελ Κάουαρντ μ π ερ τ Μ πολτ, αλλά και τω ν νέω ν Ο ρ­ ως τη συμπάσχουσα φωνή μιας άλλης μεταπολε­ γισμένων. μικής γενιάς. Έχει τον ίδιο αέρα της απελπισμέ­ Σ.Τ. νης ειλικρίνειας. Οι ήρωες και των δύο έργων εί-

U

58 αφιεμομα. ναι νευρωτικοί, αλλά υποφέρουν, και όταν ένας συγγραφέας μπορεί να δείξει ότι το να υποφέρει κανείς στη σκηνή είναι αυθεντικό, δεν έχει σημα­ σία πόσο απλοϊκό είναι το πνεύμα αυτού που υ­ ποφέρει. Έχουμε συγκινηθεί». Οι περισσότερες εφημερίδες και περιοδικά συγκινήθηκαν περισσότερο απ’ ό,τι οι Τάψς. Ο Τάιναν στον Ομπσέρβερ διατυμπάνισε: «είναι έ­ να μικρό θαύμα... το καλύτερο καινούριο έργο στη δεκαετία του». Ο Σέσιλ Γουίλσον της Νταίηλυ Μέηλ δεν ενδιαφέρθηκε και πάρα πολύ για το έργο και αφέθηκε «αγωνιζόμενος να ανασάνει πνευματικά» από το «μονόλογο της αυτολύπη­ σης και της αθέμιτης αγανάκτησης». Κατέληγε έτσι: «Μπορούμε να καταλάβουμε τί λαμπρό έρ­ γο θα γράψει αυτός ο νέος όταν θα έχει αποβάλει αυτό από τον οργανισμό του και θα έχει αφήσει λίγο φως να φωτίσει την ψυχή του». Ο Όσμπορν είναι ρομαντικός και συναισθημα­ τικός με τους Συνηθισμένους Ανθρώπους. Ωστό­

υπαίθριου πάγκου-γλυκατζίδικου, με πανεπιστη­ μιακή εκπαίδευση, ο άλλος, ένας κωμικός των μιούζικ-χολς που τα πίνει, με τη μόρφωση ενός ε­ σωτερικού σε κάποιο εκπαιδευτικό ίδρυμα. Εί­ ναι, λοιπόν, οι Συνηθισμένοι Άνθρωποι αυτοί που παρουσιάζει στα έργα του; Φαίνεται πως όχι, μια και ο ίδιος έχει δηλώσει ότι οι αναγνώστες του είναι κυρίως «κομμώτριες και μοδίστρες» που γελάνε στα λάθος σημεία και προσπαθούν να κρατηθούν όταν ένας ήρωας εκφράζεται αθυρό­ στομα. Δεν φαίνεται να είναι σίγουρος ότι μπορεί να επιτύχει μια καλή συνάθροιση Συνηθισμένων Ανθρώπων από το κοινό: όταν έγραφε προς υπε­ ράσπιση των νευρωτικών θεατρικών χαρακτή­ ρων σε μερικά έργα του Τ. Ουίλιαμς (στον Ομπ­ σέρβερ, Ιανουάριος 1957), σημείωνε: «...ένα άτο­ μο είκοσι ετών σ’ αυτή τη χώρα θα μπει σε κά­ ποια στιγμή της ζωής του σε ένα ψυχικό θεραπευ­ τήριο. Και τί κάνουν τα υπόλοιπα δεκαεννέα; Πηγαίνουν στο “ Salad Days” 1 υποθέτω...» Ούτε

σο, αν προσπαθήσετε να συγκεκριμενοποιήσετε ποιους ακριβώς από τον πληθυσμό της Βρετα­ νίας εννοεί, λέγοντας πως έχουν τις σταθερές της σεμνότητας και της τιμιότητας (οι οποίες, όπως διαπιστώνει ο Όσμπορν, δυστυχώς λείπουν από τα τμήματα της κοινωνίας που τόσο συχνά έχει κατακεραυνώσει), εμφανίζονται δυσκολίες. Οπωσδήποτε, για να ξεκινήσουμε από κάπου, οι Συνηθισμένοι Άνθρωποι δεν είναι το κύριο εν­ διαφέρον στα έργα του, παρόλο που η οικογένεια που θυμίζει τους Χάγκετ στο Epitaph for George Dillon (που έγραψε μαζί με τον Άντονι Κράιτον το 1956) είναι μια προσπάθεια απεικόνισης του εί­ δους εκείνου της εργατικής τάξης στο οποίο ο περιπλανώμενος θεατράνθρωπος βρίσκει προσω­ ρινά στέγη. Αλλά οι Τζίμι Πόρτερ και Άρτσι Ράις μετά βίας θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως αντιπροσωπευτική εικόνα τυπικών μεταπολεμι­ κών Βρετανών, ο ένας σαδιστής, ιδιοκτήτης ενός

συγκινείται από τις αξίες της καλής προαίρεσης, του κουράγιου, της πρόθυμης και σκληρής δου­ λειάς, τις οποίες οι Συνηθισμένοι Άνθρωποι υπο­ τίθεται πως διαθέτουν σε γενναίες δόσεις.

τη Νιουζ Κρόνικλ (Φεβρουάριος 1957), ο Κρίστοφερ Τσάταγουέι έγραψε ένα αντι-νεολαιΐστικο άρθρο, στο οποίο παρουσίασε τον εαυτό του ως Έναν Πολύ Ικανοποιημένο Νέο σε αντίθεση με τους Οργισμένους και ε­ πιτέθηκε στην κυρίαρχη παθητική απόγνω­ ση. «Προ εβδομάδος», έγραψε ο Τσάταγουέι, «συνάντησα ένα νέο... ανήσυχος από την πλη θώρα των αυτοκινητιστικών ατυχημάτων, εργά ζεται ως εθελοντής νοσοκόμος σε ένα νοσοκο­ μείο για δέκα ώρες κάθε βδομάδα. Είναι, προφα­ νώς, στα μάτια του Τζίμι Πόρτερ, ένας από τους "χαζούς” ». Δυο μέρες αργότερα, Ο Όσμπορν α-

Σ

αφυρωμα_ πάντησε: Καταλήγεις κάπως έτσι: «Ξέρω ένα νέο πατέρα τεσσάρων παιδιών (οποιοσδήποτε έχει τέσσερα παιδιά πρέπει να είναι καθωσπρέπει. Ο καθένας γνωρίζει πως οι διανοούμενοι είναι άτε­ κνοι). Δεν είναι θυμωμένος (άρα είναι καλό παι­ δί). Εργάζεται ως νοσοκόμος για τους εγκλημα­ τικά τρελούς. Δεν βαρυγγομά, ούτε κλαυθμυρί­ ζει». Ακόμα κι αν είναι βίδες και παξιμάδια αυτά που παράγουν οι Συνηθισμένοι Άνθρωποι, οι «μη

θυμωμένοι» άνθρωποι, η λυσσαλέα δραστηριότητά τους, τους κάνει αξιοπρόσεκτους. Αυτοί δεν είναι παραπονούμενοι, αυτοί δεν κάνουν φασα­ ρία, αυτοί «τα τραβάνε» μαζί με μας τους υπόλοι­ πους - και δόξα τω Θεώ, γιατί όλα αυτά βοη­ θούν στην πώληση των εφημερίδων μαζικής κυ­ κλοφορίας». Ό ταν πέρσι (το 1957) είδα τον Όσμπορν στη Μόσχα και του μίλησα - παρουσίαζε το βιβλίο Οργισμένα Νιάτα - σχημάτισα την εντύπωση ό­ τι ούτε και σ’ αυτόν πολυάρεσε η καθαγιασμένη «κανονικότητα» του Σοβιετικού συστήματος. Σ’ ένα άρθρο στην Νταίηλυ Εξπρές, τον Οκτώβριο του 1956, εξέφρασε την περιφρόνησή του για ό­ ποιον του αρέσουν τα σπορ ή η κηπουρική. «Αυ­ τές οι δύο ενασχολήσεις συνθέτουν την ουσία ο,τιδήποτε αγγλικού, βαρετού, πουριτανικού και άχρηστου». Η φράση του για τον εργαζόμενο πληθυσμό, σ’ ένα άρθρο που έγραψε στο Λόντον Μάγκαζιν (Απρίλιος 1957), πάνω στις τεχνικές προώθησης της κουλτούρας, ήταν «το τέρας μέ­ σα στον σκουπιδοτενεκέ». Δυσπιστεί ακόμα α­ πέναντι σε οποιονδήποτε κριτικό που δεν έχει ζήσει σ’ ένα δρόμο όπου οι τουαλέτες είναι έξω από τα σπίτια, μια κι αυτό αποτελεί αναπόφευκτα την πηγή «της απλής, μη ενσυνείδητης άγνοιας» (Διακήρυξη), ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Αφού ο Όσμπορν φαίνεται να έχει ψεκάσει ό­ λες τις γωνίες με τον ψεκαστήρα του της κατα­

φρόνιας, πού είναι, λοιπόν, αυτή η γιγάντια ά­ μορφη μάζα της σεμνότητας, με την οποία εξο­ ντωτικά συγκρίνει όλες τις άλλες συμπεριφορές και δραστηριότητες; Παρά τη συναισθηματική του σύνδεση με μια κατάσταση του πνεύματος και της καρδιάς που αρχίζει μόλις στη γωνιά του δρόμου - προς όλους εκείνους τους ανθρώπους που σίγουρα δεν έχουν δει, διαβάσει ή έστω α­ κούσει κανένα από τα έργα του - ο Όσμπορν έ­ χει καθαρά μια αυθεντική αίσθηση εγγύτητας με τους ανθρώπους της εργασίας, μια ειλικρινή πί­ στη στη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού που δεν έχει ιδέα ποιο παμπ είναι το κοινωνικά ε­ πιβαλλόμενο για να κάνουν τις εμφανίσεις τους,

ποιανού όνομα θα έπρεπε να «ρίχνουν» στην κά­ θε συγκεκριμένη στιγμή, ή ποια είναι η τρεχόντως επιδοκιμαζόμενη κουβέντα στη διάρκεια των συνεστιάσεων - τον πληθυσμό που πάντα χρησιμοποιεί τα συνηθισμένα μέρη, που αντλεί δύναμη από τους οικογενειακούς δεσμούς πί­ στης, και που έχει αιώνιες, αν και μάλλον αυστη­ ρά καθορισμένες, αξίες. Το ότι αυτά ισχύουν συ­ νάγεται από τη συνεισφορά του στη Διακήρυξη με τον τίτλο Το λένε κρίκετ, όπου τις δεκαεννέα από τις εικοσιδύο σελίδες διαπερνά μια προσποι­ ητή αγανάκτηση ενάντια στην κενοδοξία, τη βα­ σιλεία κ.λπ., αλλά, στις τρεις σελίδες πριν το τέ­ λος, αλλάζει σε έναν προσωπικό τόνο και μιλά για τη δική του οικογένεια και παιδική ηλικία. Η διαφορά είναι συναρπαστική. Μετά τα μάλλον βαρετά πυροτεχνήματα, ένα είδος μομφής που φωτίζεται με νέον, υπάρχει μια ανάπαυλα πραγ­ ματικής συγγραφής αληθινών, ζεστών αναμνήσε­

60 αφιεοωμα_________________ ων, με αίμα να αναβλύζει: αίμα αντί για θυμό. Ξεπήδησαν, αλήθεια, όπως και το The Entertainer2, από μια συγκεκριμένη άποψη για τη ζωή - ή βγήκαν άμεσα από τις απωθημένες προσωπικές πικρίες που ήρθαν στην επιφάνεια, ως απόρροια κάποιας σε βάθος ενδοσκόπησης; Είναι πράγματι μια διάγνωση για μια άρρωστη κοινωνία, και μια σύσταση θεραπευτικής αγωγής - ή τα ταξικά μπερδέματα ενός ανθρώπου, που παρουσιάζονται δημοσίως, όπως παρουσιάζο­ νται τα Σαββατοκύριακα των εκδρομικών τύπων στο μεγαλόπρεπο σπίτι κάποιου ευγενούς τιτλού­ χου; Κι ας μου επιτρέψετε να σας προλάβω προ­ σθέτοντας, ότι καμία από αυτές τις ερωτήσεις δεν εμπεριέχει κάποια επίκριση για τα έργα σ’ αυτό το επίπεδο - απλώς τίθενται για να προτεί­ νουν ότι ίσως η φήμη που τα έργα, και εξίσου και ο Όσμπορν, έχουν αποκτήσει - αυτή της α­ νταρσίας ενός ανθρώπου ενάντια στην καθεστηκυία τάξη - πιθανώς να βασίζεται σε μια γιγαντιαία παρανόηση. Τα Οργισμένα Νιάτα πιθανώς να είναι μια τελείως προσωπική, πομπώδης επί­ δειξη νοσταλγίας, η οποία σε αρκετούς ανθρώ­ πους έχει τόση απήχηση ώστε να θεωρηθεί ως μια τρομοκρατική δολιοπλοκή που στοχεύει στην α­ νατροπή της δομημένης με ταξικούς όρους πα­ λαιός Βρετανίας. Αυτός, ίσως, να είναι ο καλύτερος τόπος για να ερευνήσει κανείς και τα δύο έργα. Και οι τρεις πράξεις του Οργισμένα Νιάτα διαδραματίζονται στο διαμέρισμα του Πόρτερ, σε μια μεγάλη πό­ λη. Είναι ένα σκηνικό ακαταστασίας με σκεβρω­ μένα έπιπλα, σε μια σοφίτα γεμάτη πράγματα. Ο Τζίμι Πόρτερ περιγράφεται στο τυπωμένο έργο ως «ένας ψηλός, λεπτός άνδρας γύρω στα εικοσιπέντε. Είναι μια ταραχώδης ανάμιξη ειλικρί­ νειας και χαρωπής κακεντρέχειας, τρυφερότη­ τας και ασύστολα εκφραζόμενης βιαιότητας, α­ κούραστος, φορτικός, γεμάτος περηφάνεια, ένας συνδυασμός που αλλοτριώνει εξίσου το αναίσθη­ το όσο και το ευαίσθητο στοιχείο. Η τιμιότητα "που βγάζει φουσκάλες” , αλλιώς η ολοφάνερη τιμιότητα όπως η δική του, κάνει λίγους φίλους. Σε πολλούς μπορεί να φαίνεται ευαίσθητος μέχρι σημείου βαρβαρότητας. Για άλλους, είναι απλώς «"κάποιος που τα λέει σταράτα” ». αρά την εκ του σύνεγγυς ερμηνεία του Ό ­ σμπορν για την προσωπικότητα του Πόρ­ τερ, η τρυφερότητα και η ευθυμία είναι ου­ σιαστικά αόρατες στα δικά του λόγια και πράξεις: μια κυριαρχική μνησικακία είναι αυτή που τον κάνει να φεγγοβολά σαν χριι ι στουγεννιάτικο δέντρο· και η οποία πιθα­ νόν θα του δώσει μια σπιθαμή θεατρικής «αθανα­ σίας». Μόλις σηκώνεται η αυλαία, ο Πόρτερ και ο προλετάριος φίλος του, ο Κλιφ, είναι απλωμέ­

νοι στις πολυθρόνες και διαβάζουν τις «σοβα­ ρές» κυριακάτικες εφημερίδες. Επικρατεί ησυ­ χία, εκτός από τον πληκτικό, βαρύ χτύπο του σί­ δερου της Άλισον. Ντυμένη με μια κομψή, αλητομποέμικη μόδα, τα μαλλιά της να πέφτουν σαν καταρράκτες σε άτονη ακαταστασία, κοπιάζει στη σανίδα του σιδερώματος. Έχει ανατραφεί, όπως σύντομα μαθαίνουμε, καλύτερα από αυτόν - έχει μετατραπεί σε ένα «κλειδί καλοαναθρεμ­ μένης αδιαθεσίας» και σύντομα «σαν του σκορπιού η δηλητηριώδης γλώσσα του συζύγου της την ταπεινώνει με αρρωστημένη διάθεση». Ό ταν διάβασα το έργο, κατάλαβα γιατί ο Τζί­ μι μπόρεσε να μισήσει τόσο την Άλισον - επει­ δή η εντύπωσή της γι’ αυτόν ήταν τόσο συμβατι­ κά και θεμελιακά λανθασμένη, που μπόρεσε να πει, μέσα στην άγνοιά της στον πατέρα της: «Έ ­ χεις πληγωθεί γιατί όλα έχουν αλλάξει. Ο Τζίμι έ­ χει πληγωθεί γιατί όλα έχουν παραμείνει τα ίδια». Αυτό, σίγουρα δεν είναι το πρόβλημα του Τζί­ μι. Ο Τζίμι είναι πράγματι πολύ μπερδεμένος σ’ αυτό το σημείο, διότι η μυστική θλίψη του έγκει­ ται στο ότι τίποτα δεν είναι πια το ίδιο, και ο μυ­ στικός του ήρωας είναι ο Συνταγματάρχης Ρέντφερν και όλη η αυτο-πειθαρχία, η σιγουριά και η καλότροπη ευγένεια που περιφρονεί. Στην πραγ­ ματικότητα, είναι ένας αναχρονισμός που δεν ξεπηδάει μέσα από την καλώς εννοούμενη ζήλεια, αλλά από τη λύπη για μια ζεστασιά που έχει εκλείψει από αυτούς τους ψυχρούς, τεχνολογι­ κούς καιρούς, και η οποία λείπει τόσο πολύ από αυτή τη συγκεκριμένη εποχή όσο δεν έλειψε ποτέ από καμιά άλλη νευρωτική εποχή. Υποψιάζομαι πως η δημοτικότητα του Τζίμι ως λαϊκού ήρωα προήλθε λιγότερο από την αναγνώριση μιας επεκτεινόμενης κοινωνικής αθλιότητας, και περισ­ σότερο από τον ενθουσιασμό του να συναντήσει κανείς επιτέλους στο αγγλικό θέατρο μια τέτοια καυστική και καθαρή έκφραση των νοητικών ε­ κείνων καταστάσεων που υπάρχουν, ανεξαρτή­ τως εποχών. Γιατί, στην ουσία της, η νεύρωση του Τζίμι Πόρτερ είναι μια σεξουαλική νεύρωση που ντύνεται το μανδύα της ταξικής, είναι ακρι­ βώς η ίδια σύγκρουση αγάπης και μίσους, η δια­ μάχη του πόθου ενάντια στην πικρία ότι μια γυ­ ναίκα, μόνο και μόνο με το να ξαπλώνει πειθήνια στο κρεβάτι της, μπορεί να ταπεινώσει και να ε­ ξαντλήσει έναν άντρα, πράγμα με το οποίο έχουν ασχοληθεί πολλές προσωπικότητες, μεταξύ των οποίων και ο Ντ. X. Λώρενς και ο Θέρμπερ. Δεν με εκνευρίζει η ανευλάβεια του Τζίμι απέ­ ναντι στο κατεστημένο, αλλά όμως απεχθάνομαι το ότι χρησιμοποιεί ασυνείδητα αρχές στις ο­ ποίες δεν πιστεύει και κοσμικά προβλήματα που δεν τον αγγίζουν, για να εκμεταλλευτεί τους πολύ προσωποποιημένους πόνους στο υπογάστριό του. Δεν αγανακτώ επειδή η Άλισον είναι κόρη συνταγματάρχη, αλλά πραγματικά βρίσκω ότι ο

αφιεοωμα 61 τρόπος που φέρεται σ’ αυτό το ανθρώπινο πλά­ σμα ο Τζίμι, είναι προσβλητικός και αισχρός. Δεν αντιτίθεμαι στις μομφές του ενάντια σε τόσα πολλά πράγματα που είναι γελοία στη σημερινή Βρετανία, ούτε στο ότι συμβαδίζει με τις τελε­ τουργικές διαδικασίες της δεκαετίας του ’30, αλ­ λά βρίσκω ανιαρή τη μανιακή πεποίθησή του ότι τα πάντα έγιναν έτσι για να του εναντιώνονται. Εξάλλου, βρίσκω πιθανό πως δύο γυναίκες μπο­ ρούν να ερωτευτούν αυτό το συναισθηματικό δη­ λητηριώδες φιλί, γιατί οι γυναίκες όντως ερωτεύ­ ονται ξανά και ξανά τέτοιους χαρακτήρες. Δε βρίσκω πιθανό ότι ο Κλιφ, ο απλός, φιλόστορ­ γος, περίεργος αγροίκος που υποτίθεται πως εί­ ναι, θα αφοσιωνόταν ποτέ σε κάποιον σαν τον Τζιμί. Γιατί οι Τζίμι Πόρτερ καταστρέφουν γυναί­ κες, συνήθως όμως όχι άντρες - οι άντρες αποτραβιούνται ντροπιασμένοι από τα χαρτιά-μυγοπαγίδες πάνω στα οποία πέφτουν, ενώ οι γυναί­ κες που πέφτουν σ’ αυτά, μπλέκονται με περισσή ετοιμότητα. Ό ταν από απόσταση παραθέτει κα­ νείς τα κύρια χαρακτηριστικά του Τζίμι Πόρτερ, τον σαδισμό, την αίσθηση της δικής του ανωτε­ ρότητας, την υστερία, το συναισθηματισμό, τη φαυλότητα, την ανωριμότητα και την ψυχρότη­ τα, ηχούν σαν μια σύντομη περίληψη του χαρακτηρολογικού εκείνου τύπου που θα έβρισκε προ­ σωρινή απασχόληση στο Μπέλσεν. Γιατί τότε σημειώθηκε μια τόσο ασθμαίνουσα, μισο-ταραγμένη και μισο-ενθουσιώδης επευφη­ μία όταν το έργο ανέβηκε στο Λονδίνο; Διότι πά­ ρα πολλοί από μας ενσωματώνουμε τα παραπά­

νω χαρακτηριστικά, και μερικές φορές ενεργού­ με έχοντάς τα υπό τον έλεγχό μας. Ή ταν μεγάλη ανακούφιση να τα βλέπουμε μπροστά στα μάτια μας να παρουσιάζονται από τους ηθοποιούς με τον πλέον νεανικό και επιθετικό τρόπο - είναι σχεδόν σαν ένα δημόσιο εξομολογητήριο μιας Ο­ μάδας του Όξφορντ, με τον Τζίμι Πόρτερ εκεί πάνω στη σκηνή να λέει και να τα κάνει όλα αυ­ τά για μας. Έτσι, όλοι φύγαμε καθαρμένοι από ένα μεγάλο φορτίο ενοχής. Δεν ξέρω τι σκόπευε να κάνει ο Όσμπορν, αλ­ λά αμφιβάλλω εάν ήταν ακριβώς αυτό. Το ση­ μείωμα για τους χαρακτήρες στην αρχή του έρ­ γου, που περιλάμβανε λέξεις όπως «τρυφερότη­ τα», «περηφάνεια», «τιμιότητα που βγάζει φου­ σκάλες», και οι οποίες ποτέ δεν υποστηρίχτηκαν· από την αφήγηση - αλλιώς, μόνο στις πιο μι­ κρές τους διαστάσεις - μας δείχνει ότι ίσως ο Τζίμι να είχε αρχικά συλληφθεί (στο μυαλό του συγγραφέα) σε μάλλον διαφορετικές αναλογίες, ίσως σαν ένα άτομο πολύ πιο ευπροσάρμοστο στο περιβάλλον του και στα γεγονότα απ’ ό,τι κάποιο που ξεζουμίζει τους ανθρώπους για να τροφοδοτεί την οργή του. Απόδοση: Άντζελα Στυλιανού Σημειώσεις 1. Μιούζικαλ του Τζούλιαν Σλέιντ που πρωτοανέβηκε στο Μπρίστολ, το 1954.

2. Δράμα του Όσμπορν που ανέβηκε το 1957.

62 αφιέρωμα Ρ ΓΙΣ Μ Ε Ν Ο Ι υπήρχαν πάντα: στη δεκα ετία του ’30 ήταν μια ποιητι­ κή γενιά που αντιδρούσε στην α­ πειλή του ολοκληρω τισμού και του πολέμου. Ο Γ.Χ. Ώ ν τε ν σημά­ δευε αυτή την ποίηση της «Αρι­ στερός», όπως τα ντοκυμαντέρ των Σ τιο ύ α ρ τ Λ εγκ, Έ ντγκαρ Ά ντστεϊ, Μπάζιλ Ρ άιτ σημάδευαν έναν «εναλ­ λακτικό» κινηματογράφο. Μ ετά τον Β ' παγκόσμιο πόλεμο, καθώ ς οι επί­ σημες α ξίε ς καταβαραθρώ θηκαν, ο κ ινηματογράφ ος πέρασε για μια σύ­ ντομη στιγμή στα χ έρ ια των καινού­ ριω ν Οργισμένων: πίσω τους, οι Ο ρ­ γισμένοι είχα ν τις τα ινίες του Χάμφρι Τζένιγκς - μπροστά τους, ε ίχα ν το Χ όλιγουντ, που κα τα τέμ νει και κα τα ­ β ροχθίζει.

Ο Ρίτσαρντ Χάρις στο ρόλο του επαρχιακού ποδοσφαιριστή στην "Τιμή ενός ανθρώπου".

Μ ιχάλης Π απαδογιαννάκης

Οι οργισμένοι και το φρη σίνεμα

ΓΊ ο φρη σίνεμα είναι ο κινηματογράφος των

οργισμένων νέων. Και ήταν πράγματι νέοι, οι πιο πολλοί δεν είχαν κλείσει τα 30, οι συγ­ γραφείς που πραγματοποίησαν μια εντυπω­ σιακή εισβολή στην πολιτιστική ζωή της Βρετανίας στα τέλη της δεκαετίας του ’50 , , και των οποίων τα περισσότερα έργα, αργό­ τερα, διασκευάστηκαν για τη μεγάλη οθόνη. Στο θέατρο ο Τζον Όσμπορν γνώρισε τεράστια επιτυ­ χία με το Οργισμένα νιάτα, ο Χάρολντ Πίντερ με το Πάρτυ γενεθλίων, ενώ η Σίλα Ντελάνι ήταν μόλις είκοσι ετών όταν ανέβηκε το Γεύση από μέ­ λι. Σε μια εποχή βαθύτερης συνείδησης, για τις διαφορές ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις και τα δύο φύλα, εμφανίστηκαν αυτοί οι συγγραφείς, οι προερχόμενοι κατά κανόνα από εργατικές οικο­ γένειες, προτείνοντας ένα σύνολο αξιών και ένα πλαίσιο ζωής έξω απ’ τα καθιερωμένα της μεσο­ αστικής τάξης, καυτηριάζοντας και καταγγέλ­ λοντας τον παραδοσιακά υποκριτικό τρόπο ζω­ ής των Άγγλων. Στο μυθιστόρημα οι τόνοι ήταν πιο ανεβασμένοι και οι περιγραφές της ζωής της εργατικής τάξης ήταν πολύ ρεαλιστικές, αφού προέρχονταν από εμπειρίες βγαλμένες εκ των έ­ σω όπως στο Αυτή η αθλητική ζωή (ε.τ. Η τιμή ενός ανθρώπου) του Ντέιβιντ Στόρεϊ, στο Σαββάτο βράδυ, Κυριακή πρωί του Ά λαν Σίλιτοου και

________________________

στο Χώρος στην κορυφή (ε.τ. Ο ανεμοστρόβιλος των παθών) του Τζον Μπρέιν. Ο αντίκτυπος όλων αυτών στον κινηματογρά­ φο ήταν το κίνημα του φρη σίνεμα που ξεκίνησε με ταινίες ντοκυμαντέρ και ταινίες μεγάλου μή­ κους της εταιρίας Γούντφολ. Υπάρχει όμως μια διαφορά εδώ σε ό,τι αφορά τους εκπροσώπους του κινηματογράφου σε σχέση με αυτούς της λο­ γοτεχνίας. Και οι τρεις μείζονες κινηματογραφι­ στές του φρη σίνεμα, δηλαδή ο Λίντσεϊ Άντερσον (γενν. 1923), ο Κάρελ Ράις (γενν. 1926) και ο Τόνι Ρίτσαρντσον (γενν. 1928) προέρχονταν από τη μεσοαστική τάξη, είχαν σπουδάσει με το πα­ ραδοσιακό εκπαιδευτικό πρότυπο, ήταν μεγαλύ­ τεροι σε ηλικία από τους συγγραφείς και, κυ­ ρίως, οι ταινίες τους δε μιλούσαν για τις δικές του βιωμένες εμπειρίες. Έτσι, σαν σύνδεσμό τους με τη γενιά του τέλους της δεκαετίας του ’50 ακολουθούν το γενικό πλαίσιο που είχε δοθεί απ’ τον πρωτοπόρο Άγγλο ντοκυμαντερίστα Τζον Γκρήρσον στα 1930, δηλαδή όσο πιο ρεαλιστικά τόσο πιο καλά: πολλά εξωτερικά γυρίσματα, χρησιμοποίηση αυθεντικών χώρων, ημιεπαγγελματίες ηθοποιοί στους β' ρόλους, επιλογή θέμα­ τος από την πραγματική ζωή και όχι από τον κό­ σμο της φαντασίας, χωρίς επέμβαση του κινημα­ τογραφιστή με κριτική ή σχόλιο πάνω στα δια­

αφιέρωμα 63

δραματιζόμενα μέσα στο φιλμ γεγονότα. Οι ρίζες του φρη σίνεμα βρίσκονται στην κριτι­ κή δραστηριότητα της ομάδας όπως εκφράστη­ κε μέσα απ’ τα περιοδικά Sequence, πρώτα, και Sight and Sound, αργότερα, όπου και οι τρεις με­ ταγενέστεροι κινηματογραφιστές συνεργάστη­ καν εκτεταμένα στη δεκαετία του ’50. Απ’ τα γραπτά τους και κυρίως αυτά του Άντερσον, που ήταν η πιο δυναμική και κατηγορηματική κριτική φωνή, δεν είναι εύκολο να πάρουμε μια ολοκληρωμένη και κατανοητή θέση για το φρη σίνεμα. Παρ’ όλα αυτά μπορούν να εξαχθούν τέσσερις βασικές ομάδες ιδεών κοινές στην κρι­ τική γραφή και στις παραγωγές του φρη σίνεμα. Αυτές είναι: η τέχνη σαν προσωπική έκφραση, η ποίηση ως μέγιστη ποιότητα μιας ταινίας, ο σκη­ νοθέτης ως καλλιτέχνης, η απομάκρυνση από την ακαδημαιϊκή δομή του κινηματογραφικού έργου. Ο Άντερσον άρχισε την καριέρα του από το 1948 γυρίζοντας βιομηχανικό ντοκυμαντέρ για διάφορες μηχανολογικές εταιρίες, κρατικά βιο­ μηχανικά γραφεία και άλλους τέτοιους φορείς. Στις αρχές του ’50 φτιάχνει δύο ντοκυμαντέρ με πιο προσωπικό ύφος, το Wakefield Express και Thursday’s Children (Τα παιδιά της Πέμπτης, 1953). Το δεύτερο είναι ένα εικοσάλεπτο ταινιάκι πορτρέτο ενός σχολείου για κουφά παιδιά σε μια επαρχιακή πόλη, όπου χωρίς συγκατάβαση απο­ δίδονται το ίδιο δυνατά τόσο η ζωντάνια των παι­ διών όσο και η απομόνωσή τους στον κόσμο της σιωπής. Παρότι ήταν μια εμφανώς φτηνή παρα­ γωγή, το 1954 κέρδισε ένα Ό σκαρ χωρίς τελικά να βρει κύκλωμα διανομής στη Βρετανία. Κατό­ πιν ο Άντερσον γυρίζει το Ω, πόλη των ονείρων που είναι μια πικρή ματιά πάνω στους πληκτι­ κούς τρόπους διασκέδασης στην ίδια επαρχιακή πόλη που είχε γυρίσει και το Παιδιά της Πέμ­ πτης, χωρίς κανένα σχόλιο αφήγησης ή σύγχρο­ νου ήχου παρά μόνο ένα τραγούδι του Φράνκι Λέην. Στον αντίποδα, η επόμενη δουλειά του το "Κάθε μέρα εκτός από τα Χριστούγενα (1957) ό­ που δείχνει τις καθημερινές συνήθειες και εργα­ σίες των ανθρώπων της εργατικής τάξης και προσπαθεί να τους κάνει να νιώσουν αξιοπρεπείς και σπουδαίοι υιοθετώντας ο ίδιος το ύφος του λυρικού ντοκυμαντέρ προκειμένου να αποδώσει στο θέμα του ποίηση και ανθρωπιά. Γ I ο 1957 ο Άντερσον γράφει ένα μανιφέστο με τον τίτλο 'Εξω και μπροστά όπου εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο τις απόψεις των ορ­ γισμένων νέων. Διαμαρτύρεται γιατί ο αγ­ γλικός κινηματογράφος της εποχής δεν α­ πεικονίζει με άμεσο τρόπο την ατμόσφαιρα , ι και το πνεύμα του έθνους. Οι ταινίες του εί­ ναι εκτός τόπου και χρόνου. Ασχολούνται με θέ­

64 αφΐ£(χο/(ο ματα που αφορούν μόνο την ανώτερη και τη με­ σαία τάξη, απορρίπτοντας έτσι ουσιαστικά τα τρία τέταρτα του πληθυσμού της χώρας, προπα­ γανδίζοντας μια φυγή από τη σύγχρονη πραγμα­ τικότητα και επιβάλλοντας μια παραμορφωτική άποψη για την κατάσταση στη Βρετανία. Κατα­ λήγει γράφοντας ότι θέλει μια μεγάλη Βρετανία όπου ο κινηματογράφος να είναι σεβαστός και κατανοητός απ’ όλο τον κόσμο και να συμμετέ­ χει ουσιαστικά στη δημιουργική ζωή. Από το 1956 ώς το 1959 οργανώθηκαν απ’ το Βρετανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου έξι προ­ γράμματα με ταινίες μικρού μήκους του φρη σίνεμα. Σε αυτά, εκτός από τους Βρετανούς κινη­ ματογραφιστές, όπως ο Άντερσον, ο Ρίτσαρντσον και ο Ράις που είχαν συνεργαστεί στο Η μαμά δεν επιτρέπει και που ο δεύτερος λίγο αργό­ τερα γύρισε το Είμαστε τα παιδιά από το Λάμπεθ, συμμετείχαν και αλλοδαποί καλλιτέχνες όπως η Λορέντσα Ματσέτι με το Μαζί (1953), ο Αλέν Τανέρ και ο Κλοντ Γκορετά που μαζί είχαν γυρίσει το Όμορφη Ωρα κ.ά. Σημαντική επίσης υπήρξε, για πολλές από αυτές τις ταινίες, η συμ­ βολή του διευθυντή φωτογραφίας Γουόλτερ Λάσαλι και του μοντέρ Τζον Φλέτσερ. Στις σημειώ­ σεις των προγραμμάτων οι κινηματογραφιστές διακήρυσσαν τις απόψεις τους για τη σημασία της ελευθερίας και του προσωπικού ύφους: «Κα­ μιά ταινία δεν μπορεί να είναι πολύ προσωπική. Η εικόνα μιλάει. Ο ήχος επεκτείνει να σχολιάζει. Το μέγεθος είναι άσχετο. Η τελειότητα δεν είναι ο σκοπός. Μια στάση σημαίνει ένα ύφος. Ένα ύ­ φος σημαίνει μια στάση. Ανεπιφύλακτα, στη στάση μας ενυπάρχει η πίστη στην ελευθερία, στη σπουδαιότητα των ανθρώπων και στη σημα­ σία της κάθε μέρας». Όμως, περισσότερες από αυτές τις πρώτες ταινίες του φρη σίνεμα περιεί­ χαν ελάχιστα δείγματα κοινωνικής ή πολιτικής ανάλυσης και ήταν πιο πολύ περιγραφικές, όπου με τον όλο και περισσότερο διαθέσιμο ελαφρό ε­ ξοπλισμό της εποχής, οι δημιουργοί τους προ­ σπαθούσαν να δώσουν ένα ενδόμυχο πορτρέτο των αντικειμένων τους κάνοντας εξερευνήσεις ο­ ρισμένων εξωτερικών πλευρών της σύγχρονης κοινωνίας, όπως η αγορά του Κόβεντ Γκάρντεν στο Κάθε μέρα εκτός από τα Χριστούγεννα, ένα τζαζ κλαμπ στο Η μαμά δεν επιτρέπει, οι σύλλο­ γοι νεότητας στο Είμαστε τα παιδιά από το Λάμπεθ. Σε πολλές περιπτώσεις η παρατήρηση είχε φρεσκάδα και αμεσότητα αλλά στο συνολικό πλαίσιο του κινηματογράφου στα τέλη της δεκα­ ετίας του ’50 οι καινοτομίες που έφεραν αυτά τα ντοκυμαντέρ του φρη σίνεμα ήταν περιορι­ σμένες. Αν και ο Λίντσεϊ Άντερσον ήταν η ηγετική προσωπικότητα του φρη σίνεμα συνεισφέροντας με περισσότερα ντοκυμαντέρ και κριτικά άρθρα από οποιονδήποτε άλλον, δεν κατάφερε να γίνει

γρήγορα αποδεκτός στην κινηματογραφική βιο­ μηχανία λόγω της αδιάλλακτης στάσης του. Έ ­ τσι αρχικά στράφηκε στην τηλεόραση και κυ­ ρίως στη θεατρική σκηνοθεσία. Για τον Τόνι Ρίτσαρντσον τα πράγματα ήρθαν πιο ευνοϊκά αφού στάθηκε ευκολότερο να μεταπηδήσει στη σκηνο­ θεσία ταινιών μεγάλου μήκους μέσω της μεταφο­ ράς στον κινηματογράφο δύο θεατρικών έργων που είχε σκηνοθετήσει ο ίδιος και είχε γράψει ο Τζον Όσμπορν. Οι δυο τους ίδρυσαν την εταιρία Γούντφολ προκειμένου να παράγουν το Οργισμέ­ να νιάτα και το Ο Γελωτοποιός, αλλά ένα σημα­ ντικό ρόλο είχε και ο Χάρι Σάλτζμαν, ο οποίος έ­ βλεπε την εταιρία σαν ένα ακόμη βήμα του προς το Χόλιγουντ. Γι’ αυτό το λόγο έδωσε σε έναν επαγγελματία να διασκευάσει για την οθόνη το Οργισμένα νιάτα και να το προσαρμόσει στην ει­ κόνα ενός χολιγουντιανού αστέρα όπως ήταν ο Ρίτσαρντ Μπάρτον. Στη δεύτερη ταινία όμως, ο Σάλτζμαν είχε φύγει και ο Όσμπορν είχε απο­ τραβηχτεί απογοητευμένος, επειδή ο κινηματο­ γράφος δεν του είχε προσφέρει τις δημιουργικές ευκαιρίες που είχε φανταστεί. Έτσι ο Ρίτσαρντσον είχε περισσότερο έλεγχο της δουλειάς του

και προτίμησε να απομακρυνθεί από το ύφος της παραγωγής στούντιο και να κάνει το Ο Γελωτο­ ποιός με έξι εβδομάδες γυρισμάτων σε εξωτερι­ κούς χώρους και μόνο δύο εβδομάδες στο στού­ ντιο. Η χρήση αυθεντικών σκηνικών έγινε χαρα­ κτηριστικό γνώρισμα της μεταγενέστερης δου­ λειάς του και των επόμενων ταινιών της Γούντφολ γενικότερα. πό εδώ και πέρα συνήθως καλούνταν οι ί­ διοι οι συγγραφείς να διασκευάσουν τα δικά τους έργα για την οθόνη, όπως έγινε με τη Σίλα Ντελάνι και το Γεύση από μέλι (1962) I για τον Ρίτσαρντσον, τον Άλαν Σίλιτοου με | το Σάββατο βράδυ, Κυριακή πρωί (I960) για L τον Κάρελ Ράις και το Η μοναξιά του δρομέα μακρινών αποστάσεων για τον Ρίτσαρ­ ντσον, τον Ντέηβιντ Στόρεϊ με το Η τιμή ενός αν­ θρώπου (1963), την πρώτη ταινία μεγάλου μή­ κους του'Αντερσον που δεν ήταν παραγωγή της Γούντφολ, αλλά του Κάρελ Ράις κ.ά. Σε ό,τι αφορά τον Ρίτσαρντσον οι πρώτες του ταινίες είναι μια απευθείας αντανάκλαση της ά­

ποψης του συγγραφέα όπου ο σκηνοθέτης αρκείται σε μια εξωτερική περιγραφή συνεισφέροντας μόνο με το νατουραλιστικό ύφος στην σε πρώτο πρόσωπο αφήγηση χωρίς να βιώνει το υλικό του, ίσως λόγω της απόστασής του από τέτοια συναι­ σθήματα. Ο Τζον Όσμπορν έχει πει ότι πρόθεση δική του και του Ρίτσαρντσον, όταν ίδρυσαν την εταιρία Γούντφολ, ήταν «να αποδειχθεί ότι καλές ταινίες που να δείχνουν τη βρετανική ζωή όπως πράγματι είναι, μπορούσαν να φτιαχτούν φτη­ νά». Όμως το 1963 γυρίζεται το Τομ Τζόουνς, η έκτη παραγωγή της Γούντφολ σε 4 χρόνια, σε σε­ νάριο Όσμπορν και σκηνοθεσία Ρίτσαρντσον, ό­ που παρατηρείται εντελώς απρόβλεπτα μια ση­ μαντική απομάκρυνση απ’ τις μεθόδους που εί­ χαν υιοθετηθεί νωρίτερα. Η πραγματικότητα εί­ ναι, ότι χρηματοδοτήθηκε αποκλειστικά απ’ το νεοϊδρυθέν, εκείνη την εποχή, γραφείο της Γιουνάιτεντ Άρτιστς στο Λονδίνο, με αποτέλεσμα η ταινία να εκφράζει το μεταγενέστερο πνεύμα στα μέσα της δεκαετίας του ’60, δηλαδή την απομά­ κρυνση απ’ το σκληρό ασπρόμαυρο νατουραλι­ σμό και το πέρασμα σε μια πολύχρωμη περίοδο ενός ονειρικού κόσμου επιφανειακών πνευματι­

66

αφιέρωμα_______________________

κών αξιών και σεξουαλικότητας. Παρότι τόσο ο Όσμπορν όσο και ο Άλμπερτ Φίνεϊ, που έπαιζε το βασικό ρόλο, ένιωσαν ότι απλώς και μόνο χρησιμοποιούνται από το σκηνοθέτη, το Τομ Τζόοννς είναι ίσως η πιο συνεκτική ταινία του Ρίτσαρντσον και με το ύφος που υιοθετήθηκε, όσον αφορά την κίνηση της κινηματογραφικής μηχα­ νής, δηλαδή τη συνεχώς μεταβαλλόμενη θέση της, τη μεγαλύτερη χρήση φυσικού φωτός και τον αυτοσχεδιασμό στην έκθεση απ’ τον Γουόλτερ Λάσαλι, τα τεχνάσματα της επιταχυνόμενης κίνησης, του παγώματος της εικόνας, του αργού σβησίματος της εικόνας και της απευθείας στην κινηματογραφική μηχανή αφήγησης του πρωτα­ γωνιστή. Κάρελ Ράις γύρισε το 1960 την πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους Σάββατο βράδυ, Κυ­ ριακή πρωί που είναι η καλύτερη και πιο ε­ μπορικά επιτυχημένη νατουραλιστική δια­ σκευή της περιόδου. Αν και δεν ταυτιζόταν με τη νοοτροπία και τις αξίες του κεντρικού ήρωα, συνεργαζόμενος στενά με τον Άλαν Σίλιτοου (ο οποίος είχε φτιάξει την πρωτότυπη ι­ στορία και την είχε τοποθετήσει στην εργατική τάξη του Νότιγχαμ, με τις δουλειές, τις παμπ, και τους φτωχούς συνοικιακούς δρόμους) κατάφερε να πλάσει το πορτρέτο ενός χαρακτήρα που προσπαθεί να είναι πιο έξυπνος από τους συνα­ δέλφους του στο εργοστάσιο που δουλεύει και μπεκροπίνει μαζί τους στις παμπ, ενώ όταν αυτοί δουλεύουν νυχτερινή βάρδια κοιμάται με τις γυ­ ναίκες τους. Η αυθεντικότητα των χώρων στους οποίους έγιναν τα γυρίσματα, η αμεσότητα της αφήγησης, η ερμηνεία του Άλμπερτ Φίνεϊ στον κεντρικό ρόλο, που δημιούργησε μια μορφή της εργατικής τάξης την οποία το κοινό μπορούσε εύκολα να αναγνωρίσει, καθώς και το τέλος της ταινίας, όπου δεν υπάρχει καμιά παραχώρηση σε συμβατικές φόρμουλες κι όπου ο πρωταγωνιστής δεν συμβιβάζεται άνευ όρων για ένα κορίτσι από καλή οικογένεια, δίνουν στην ταινία μια δύναμη που δεν έχει καμία άλλη της περιόδου. Το Σάββατο βράδυ, Κυριακή πρωί ήταν μία α­ ξιοσημείωτη από κάθε άποψη ταινία, που καθιέ­ ρωσε τον Φίνεϊ ως σταρ (κάτι που ενισχύθηκε και με το Τομ Τζόουνς τρία χρόνια αργότερα) και ε­ πέβαλλε τον Ράις ως σκηνοθέτη. Εκείνος όμως άργησε να ξανακάνει ταινία και όταν το 1964 γύ­ ρισε το παλιομοδίτικο μελόδραμα Ο δολοφόνος με το μαύρο γάντι, πάλι με τον Φίνεϊ στον πρώτο ρόλο, δεν απέφυγε την αποτυχία. Έτσι το 1966 αλλάζει ύφος και κάνει ένα νέο ξεκίνημα με το Μόργκαν, ο τρελός εραστής, σε σενάριο Ντέιβιντ Μέρσερ, που είναι κατά βάση μία τύπου Ρ. Λάινγκ εξέταση του τρόπου με τον οποίο η κοι­ νωνία μεταχειρίζεται τους επαναστάτες της και

τους ανένταχτους στο δεδομένο συμβατικό πλαί­ σιο, με το να προσπαθεί να τους συμμορφώσει: ό­ ταν αυτό αποτύχει, τους χαρακτηρίζει σχιζοφρε­ νείς. Κι αυτή η ταινία ευνοείται από μία πολύ δυ­ νατή ερμηνεία, του Ντέηβιντ Γουόρνερ στον κύ­ ριο ρόλο και παρότι δεν επιτυγχάνεται η αληθο­ φάνεια στη δράση γιατί η υπόθεση μοιάζει να δια­ δραματίζεται μέσα σε μια ολοκληρωτική φαντα­ σίωση, που αναπτύσσεται με τον φρενήρη ρυθμό και τα σκηνοθετικά τεχνάσματα (που ήδη είχαν εφαρμοστεί από τον Ρίτσαρντσον στο Τόμ Τζόουνς), έχει πολλές ευχάριστες στιγμές και εί­ ναι ευφυές. Σε συνδυασμό με την προφανή του συμπάθεια για τον αντικομφορμιστή ήρωά του, το Μόργκαν έγινε δημοφιλές, αποτελώντας τον φόρο τιμής στο Ραϊς για τα Swinging sixties, και σημαίνοντος την οριστική απομάκρυνσή του από τα ιδεώδη του φρη σίνεμα. Το 1963 ο Λίντσεϊ Άντερσον, μετά από μια α­ πουσία έξι χρόνων από την κινηματογραφική δραστηριότητα, κατά τη διάρκεια της οποίας εί­ χε καθιερωθεί ως θεατρικός σκηνοθέτης, γύρισε την πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους, το Η τιμή ενός ανθρώπου, που είναι στην ουσία η τελευταία από τις ταινίες της εταιρίας Γούντφολ που πραγ­ ματεύονται τη ζωή του προλεταριάτου. Ο Άντερ­ σον ακολουθεί πολύ πιστά το κείμενο του Ντέη­ βιντ Στόρεϊ, που έχει μια καινούρια αυστηρότητα και ρεαλισμό που αντανακλά την προσωπική ε­ μπειρία του συγγραφέα να παίξει επαγγελματικό ράγκμπι. Κινηματογραφεί με λιτό και αυστηρό ύ­ φος, αλλά και μονταζική δεξιοτεχνία όσον αφο­ ρά τη δομή, αφού η υπόθεση αναπτύσσεται με διαδοχικά φλας-μπακ μέσα από τα οποία προ­ βάλλει το παρελθόν. Μετά από πέντε χρόνια, το 1968, ο Άντερσον γυρίζει τη δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του, το Εάν... Πρόκειται για μια έντονη σατιρική απει­ κόνιση της οργάνωσης και των κανόνων λειτουρ­ γίας ενός δημόσιου σχολείου στη Βρετανία και μια ακριβής εικόνα των οξύτατων αντιδράσεων που παράγει η δομή εξουσίας του. Είναι αναμφί­ βολα η πιο προσωπική δουλειά του Άντερσον και το μοναδικό έργο του που έρχεται σε συμφω­ νία με τη δίκιά του θέση και προϊστορία. Το σχο­ λείο θεωρείται ως αλληγορία της κοινωνίας και η δράση, που περιέχει πολλές στιγμές καθαρής φαντασίας, εκτυλίσσεται μέσα σε μια εναλλαγή

________________________ αφιεοωμα 67 ασπρόμαυρου και έγχρωμου, διαιρεμένη σε οκτώ κεφάλαια, διανθισμένη με τεχνάσματα και επι­ νοήσεις που προέρχονται από την μπρεχτική ά­ ποψη για το επικό θέατρο και αρκετές αναφορές, όπως στο τέλος της ταινίας, που παραπέμπουν στο κλασικό φιλμ του Ζαν Βιγκό Διαγωγή Μη­ δέν. Παρόλα αυτά παραμένει μια γνήσια αγγλική ταινία, σε ό,τι αφορά τη σχέση αγάπης-μίσους με την παράδοση και στη διφορούμενη εντύπωση του τέλους, που προκαλεί η εικόνα της εξέγερ­ σης, που όμως ήταν πολύ επίκαιρο λόγω της α­ ντίστοιχης πραγματικής εξέγερσης των μαθητών και φοιτητών που είχε προκαλέσει το διεθνές εν­ διαφέρον το Μάη του ’68. ^ ια μια ακόμη φορά ο Άντερσον περίμενε άλλα πέντε χρόνια προτού γυρίσει το Ένας πολύ τυχερός άνθρωπος σε σενάριο του Ντέηβιντ Σέργουιν (ο ίδιος είχε γράψει και το σενάριο του Εάν...) πάνω σε μια πραγ­ ματική εμπειρία του πρωταγωνιστή της ταιι ι νιας Μάλκολμ Μακντάουελ (επίσης πρωτα­ γωνιστή στο Εάν...), όπου μια απλή ιστορία μορφοποιείται μπρεχτικά, αναμιγνύοντας την τεχνι­ κή βωβού κινηματογράφου με ομιλούντα δια­ λείμματα και προβάλλοντας τους ηθοποιούς σε πολλαπλούς ρόλους, καθώς η αφήγηση υπογραμ­ μίζεται κατά διαστήματα από τραγούδια γραμμέ­ να και ερμηνευμένα από τον Ά λαν Πράις. Η δράση αναπτύσσεται χωρίς λογική και με αυξα­ νόμενη ασυναρτησία, ενώ πριν κορυφωθεί σε ένα φελινικό τέλος, γίνεται προσπάθεια να μεταφερ­ θεί η βίαιη και χωρίς ψευδαισθήσεις όψη της Αγ­ γλικής ζωής και κοινωνίας. Εδώ πια, ο Άντερ­ σον, έχει διαρρήξει τελείως τη σχέση του και με το νατουραλιστικό ύφος, κάτι που είχε αρχίσει α­ πό το Εάν..., και με την κλασική αφηγηματική ε­ νότητα που χάνεται κάτω από το βάρος των υ­ πέρμετρων φιλοδοξιών του για το ιδεολογικό πε­ ριεχόμενο της ταινίας. Εδώ βρίσκεται και ένα από τα βασικά προβλή­ ματα του βρετανικού κινηματογράφου, που και οι δημιουργοί τού φρη σίνεμα δεν κατάφεραν να λύσουν. Πρόκειται για το χάσμα που υπάρχει με­ ταξύ των συγγραφέων από τη μια μεριά, που βλέ­ πουν τους εαυτούς τους πρώτα σαν μυθιστοριογράφους ή θεατρικούς συγγραφείς και κατόπιν σαν περιστασιακά ασχολούμενους «διασκευαστές» των έργων τους για τη μεγάλη οθόνη και α­ πό την άλλη, οι σκηνοθέτες με εκτεταμένη θεα­ τρική εμπειρία που εννοούσαν τον εαυτό τους σαν μεταγραφέα του προΰπάρχοντος υλικού, για τον κινηματογράφο. Το αποτέλεσμα είναι ταινίες με φιλολογική αντίληψη που είναι τόσο χαρακτη­ ριστικές για τον βρετανικό κινηματογράφο, όσο και η παράδοση του ντοκυμαντέρ. Κανείς από τους συγγραφείς που συνεργάστη­

καν με το φρη σίνεμα δεν έγραψε ένα πρωτότυπο σενάριο (με μια εξαίρεση που αναφέρεται παρα­ κάτω) κατευθείαν για τη μεγάλη οθόνη και κατ’ αντιστοιχία κανένας κριτικός του φρη σίνεμα δεν κατάφερε να μετεξελιχθεί σε συγγραφέα-σκηνοθέτη, όπως συνέβη με τους Γάλλους συναδέλ­

Ο Λόρενς Χάρβεϊ, ο «οργισμένος» ήρωας πον αναζητεί «χώρο στην κορυφή» και'τον βρίσκει.

φους τους την ίδια περίπου χρονική περίοδο, ή έ­ στω να επιτευχθεί μια πλήρης ισότιμη και ισοδύ­ ναμη σχέση μεταξύ συγγραφέα και σκηνοθέτη, ό­ πως συνέβη κατ’ εξαίρεση με τους Χάρολντ Πίντερ και Τζόζεφ Λόουζι. Ίσω ς γι’ αυτούς τους λό­ γους η μετέπειτα φιλμική δραστηριότητα των κυριότερων εκπροσώπων του φρη σίνεμα να μοιάζει με αυτή του ήρωα Τσάρλυ Μπαμπλς από την ο­ μώνυμη ταινία του 1968 που είναι η πρώτη σκηνοθετική δουλειά του Άλμπερτ Φίνεΰ, ενός από τους ιδανικούς ερμηνευτές ηρώων των ταινιών του, όπου στο σενάριο της Σίλα Ντελάνι, πρώτο και τελευταίο που γράφτηκε από συγγραφέα αυ­ τής της γενιάς, ειδικά για την οθόνη, εξιστορείται μια κατάσταση οικεία για όλους τους «πρωταγω­ νιστές» της γενιάς των οργισμένων νέων: ο αντί­ κτυπος της ευμάρειας και της φήμης πάνω σε ένα δημιουργό (συγγραφέα στο σενάριο), ο οποίος α­ ντλεί τη δύναμη και την επιρροή του από τις προηγούμενες δουλειές του με τις οποίες, όμως, τώρα πια έχει γίνει ξένος.

6 8 αφιεοωμα_______________________

Γ1

ις πιο άμεσες πηγές του μύθου του Οργισμένου νέου αποτελούν το θεα­ τρικό έργο του Τζον Όσμπορν ”Οργι­ σμένα νιάτα” και το βιβλίο του Κόλιν Γουίλσον “Ο Απόβλητος”. Και τα δύο , , εμφανίστηκαν περίπου την ίδια πε­ ρίοδο - το θεατρικό έργο πρωτοανέβηκε στις 8 Μαΐου του 1956, το βιβλίο δημο­ σιεύτηκε στις 26 Μαΐου του ίδιου χρόνου. Και τα δύο μπορούσαν να αναλυθούν με τον ίδιο τρόπο, κάτι που έκανε ο Τζ. Μπ. Πρίσλεϊ στο άρθρο του για το περιοδικό New Statesman όντας ένας από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν αυτή τη φράση.

Κόλιν Γουίλσον

μέρα των Χριστουγέννων του 1954 ήταν μια παγερή, γκρίζα ημέρα και την πέρασα στο δωμάτιό μου στο Μπρόκλεϊ στο νότιο Λον® δίνο. Θυμάμαι ότι είχα μικροσκοπικές ντο­ μάτες και τηγανητό μπέικον για το χριστου­ γεννιάτικο τραπέζι. Ήμουν μόνος μου στο ι ι Λονδίνο, η φίλη μου είχε πάει στην οικογένειά της για να περάσει μαζί τους στις δια­ κοπές κι εγώ δεν είχα λεφτά για να επιστρέφω στη γενέθλια πόλη μου, το Λέστερ. Εξάλλου, οι σχέσεις μου με την οικογένειά μου ήταν πολύ τε­ ταμένες, ο πατέρας μου πίστευε ότι έχανα κάθε ευκαιρία που μου παρουσιαζόταν να τακτοποιη­ θώ σε μια αξιοπρεπή δουλειά γραφείου και προ­ φήτευε ότι θα είχα άσχημο τέλος. Ο Απόβλητος πρωτοεμφανίστηκε το 1956 και είχε τέτοια επιτυχία που έκανε έναν κριτικό να παρατηρήσει ότι «από τότε που ο Λόρδος Μπάιρον ξύπνησε ένα πρωί και διαπίστωσε πως ήταν διάσημος, κανένας Άγγλος συγγραφέας δεν είχε γνωρίσει μέχρι τώρα τέτοια αυθόρμητη και πα­ γκόσμια αναγνώριση». Αυτό ήταν αληθινό, αλλά ήταν επίσης και κακοτυχία για λόγους που θα προσπαθήσω να εξηγήσω. Γεννήθηκα το 1931 από μια εργατική οικογέ­ νεια του Λέστερ. Ο πατέρας μου επιδιόρθωνε πα­ πούτσια και κέρδιζε 3 λίρες την εβδομάδα. Αυτό σήμαινε ότι η μόρφωση ήταν κάτι στο οποίο δεν είχαμε πρόσβαση. Αντιλαμβάνομαι ότι αυτό μπορεί να ακούγεται παράλογο στα μέσα του 20ού αιώνα. Ό μω ς πρέπει να γίνει κατανοητό πως οι οικογένειες της αγγλικής τάξης - και ι­ διαίτερα οι εργάτες εργοστασίων ζούσαν μέσα σ’ ένα παράξενο είδος απάθειας που θα έκανε τον

Οι κριτικές στις κυριακάτικες εφημερί­ δες έδιναν την εντύπωση ότι κάτι αισθαντικό συνέβαινε και ο λαϊκός τύπος ασπαζόταν αυτή την αίσθηση. Ο Κένεθ Τάιναν του Observer και ο Χάρολντ Χόμπσον των Sunday Times επαινούσαν τον 'Οσμπορν, ενώ με παρόμοιο τρόπο ο Φίλιπ Τόνιμπι και ο Σίριλ Κόνολι επαινού­ σαν τον Γουίλσον. Όμως, αν το επιχείρη­ μα για το ρομαντισμό και το ρεαλισμό εί­ ναι σωστό, τότε τα «Οργισμένα νιάτα» και ο «Απόβλητος» αναπαριστούν αντίθε­ τες τάσεις, μια και είναι αμφίβολο ότι ο μανδαρίνος Κόνολι θα ανακάλυπτε τις ί­ διες αξίες με τον σαρκοφάγο Τάισον. Ε-

0 "Απόβλητος55 και Ομπλόμοφ να μοιάζει με δαιμόνιο της βιομη­ χανίας. Η οικογένειά μου για παράδειγμα δεν έχανε ποτέ τον καιρό της να καλέσει γιατρό όταν κά­ ποιος ήταν άρρωστος, απλά δεν το σκεφτόμα­ σταν ποτέ. Ένας από τους οικογενειακούς μας γιατρούς - ένας γερο-Ιρλανδός - που τώρα εί­ ναι πεθαμένος και πιθανότατα βρίσκεται στην Κόλαση, σκότωσε περίπου έξι μέλη της οικογένειάς μου λόγω της απερίγραπτης ανικανότητάς του, κι ωστόσο κανείς ποτέ δεν σκέφτηκε ν’ αλ­ λάξουμε γιατρό. Έτσι εξηγείται γιατί, παρόλο που ήμουν πολύ έξυπνος στο σχολείο και περνού­ σα τις εξετάσεις αρκετά εύκολα, δεν πήγα ποτέ στο πανεπιστήμιο. Κανείς δεν σκέφτηκε να μου το προτείνει. Έτσι κι αλλιώς η οικογένειά μου ή­ θελε να φέρνω στο σπίτι ένα καλό βδομαδιάτικο, οπότε άφησα το σχολείο στα 16 (ο αδερφός μου το είχε αφήσει στα 14). Από μια μεριά αυτό δεν ήταν κακό. Από την ε­ ποχή που ήμουνα δώδεκα ετών είχα αρχίσει να α­ ναρωτιέμαι για το νόημα της ανθρώπινης ύπαρ­ ξης, και για το αν όλες οι ανθρώπινες αξίες είναι κάτι παραπάνω από αυταπάτες που έχει ο καθέ­ νας μας. (Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό το συ­ ναίσθημα εντεινόταν από την αντιπάθεια που μου προκαλούσε ο ανούσιος, ανεγκέφαλος και αγε­ λαίος τρόπος που περιφέρονταν οι άλλοι τριγύρω μου). Το βασικό ενδιαφέρον μου βρισκόταν στην επιστήμη και κυρίως στην ατομική φυσική - έ­ τσι ώστε είχα καταληφθεί από την ιδέα ότι θα έ­ πρεπε να υπάρχει μια επιστημονική μέθοδος διερεύνησης της ανθρώπινης ύπαρξης. Στα 14 ανα­ κάλυψα το βιβλίο του Μπέρναρντ Σω «Άνθρω-

αφιεοωμα 69 πιφανειακά ο ",Απόβλητος” του Κ. Γουίλσον αφορά το θέμα του οργισμένου δια­ νοούμενου, θέμα ττου υποβόσκει στα πε­ ρισσότερα από τα αναγνώσματα που δημοσιεύθηκαν στη δεκαετία του ’50. Ο Γουίλσον δεν είχε καμία πανεπιστημιακή μόρφωση, άφησε το σχολείο στα 16 του και πέρασε τα επόμενα οκτώ χρόνια κά­ νοντας διάφορες βαριές δουλειές, όπως φαίνεται και στο "Απόφοιτος με μέτριο βαθμό” του Τζον Γουέιν,περιλαμβανομένης και της υποχρεωτικής περιόδου που πέρασε σαν τραυματιοφορέας. Κατά τη διάρκεια των περιπλανήσεών του έκανε δύο επισκέψεις στο Παρίσι, όπου ήρθε σε

επαφή με το νεότερο από τα αμερικανικά περιοδικά της εξορίας, το Paris Review - στον υπαρξισμό βρήκε ένα φιλοσοφι­ κό πλαίσιο για τις ιδέες του σχετικά με τον παραγνωρισμένο καλλιτέχνη. Όλη εκείνη τη χρονική περίοδο προ­ σπαθούσε να γράψει μυθιστόρημα, αλλά το 1954, μια συνάντηση με τον Άνγκους Γουίλσον, βοηθό επιστάτη στο Αναγνω­ στήριο του Βρετανικού Μουσείου, τον κατεύθυνε προς το δοκίμιο που αποτέλεσε αργότερα τον "Απόβλητο” (Το βιβλίο αφιερώθηκε στον Άνγκους Γουίλσον με ευγνωμοσύνη). (Ρόμπερτ Χιούισον)

η φιλοσοφία των Οργισμένων πος και υπεράνθρωπος» και διαπίστωσα σοκαρισμένος ότι δεν ήμουν το πρώτο ανθρώπινο ον που είχε θέσει αυτό το ερώτημα. Μετά από αυτό ανα­ κάλυψα την Έρημη Χώρα του Έλιοτ, τον Φάουστ του Γκαίτε και τους Δαιμονισμένους του Ντοστογιέφσκι, το ένα κατόπιν του άλλου, και άρχισα να νιώθω πως είχα αρχίσει να αποκτώ τα απαραίτητα δεδομένα για να αντιμετωπίσω το πρόβλημα. Μια και κανένα σχολείο ή και πανε­ πιστήμιο της Αγγλίας δεν είχε αντίστοιχο μάθη­ μα, μάλλον δεν έκανα καθόλου άσχημα που άρ­ χισα να δουλεύω στα 16. Για τα επόμενα 8 χρόνια δούλεψα σε διάφορες δουλειές - κυρίως ως ανειδίκευτος εργάτης και συνέχισα να επεξεργάζομαι τα δεδομένα μου. Επίσης έγραφα αρκετά πράγματα - κρατούσα ένα ογκώδες ημερολόγιο που είχε ήδη συμπληρώ­ σει έναν αριθμό εκατομμυρίων λέξεων την εποχή που έγινα εικοσιτεσσάρων χρόνων. Συνέχισα να δουλεύω, να γράφω και να διαβάζω σε πλήρη α­ πομόνωση χωρίς να έρχομαι σε επαφή με κανέναν άλλον συγγραφέα ή διανοητή. Τελικά έφτα­ σα να αποδεχτώ το γεγονός ότι ήταν πιθανό να περάσω όλη μου τη ζωή δουλεύοντας σε εργο­ στάσια και ότι τα γραπτά μου δεν θα εκδίδονταν ποτέ. Ή ταν δύσκολο να το καταπιώ αλλά το κα­ τάπια, σκεπτόμενος πως αν ο Μπλέικ και ο Νίτσε μπορούσαν να κάνουν χωρίς αναγνώριση, το ίδιο μπορούσα κι εγώ. Τότε ένας εκδότης στον οποίο είχα στείλει τις πρώτες σελίδες του «Απόβλητου» δέχτηκε το χειρόγραφο. Και πριν κλείσω ακόμα τα εικοσιπέντε ξύπνησα ένα τρομαχτικό πρωινό και βρή­ κα δημοσιογράφους να μου χτυπάνε την πόρτα

70

( ( ( /ιιχ χ ψ α

___________________

και ανθρώπους από την τηλεόραση και το ραδιό­ φωνο να μου ζητάνε συνεντεύξεις. Ή ταν τόσο ρι­ ζική η αλλαγή σαν να μου ’χε έρθει ο ουρανός στο κεφάλι. Ο Απόβλητος εκτοξεύτηκε στην κορυφή της λίστας των μπεστ-σέλερ δοκιμίων τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη και μεταφράστη­ κε σε 14 γλώσσες μέσα σε δεκαοκτώ μήνες. Τα πράγματα ήρθαν έτσι ώστε ένας αριθμός νέων συγγραφέων, ανάμεσά τους ο Τζον Όσμπορν, ο Τζον Μπρέιν και ο φίλος μου Μπιλ Χόπκινς, να κάνουν την εμφάνισή τους εκείνη την περίοδο. Ο Τύπος μάς ονόμασε «Οργισμένους νέους». Στην περίπτωσή μου τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι λιγότερο εύστοχο. Ήμουν επιθετικά απολιτικός. Πίστευα ότι οι άνθρωποι που κάνουν θόρυβο σχε­ τικά με την πολιτική, έχουν τόσο άδεια κεφάλια που δεν μπορούν να σκεφτούν σημαντικότερα πράγματα. Έτσι δεν ένιωθα τίποτα άλλο παρ’ ε­ κτός ζωηρή περιφρόνηση για τον ήρωα του Ό ­ σμπορν Τζίμι Πόρτερ, καθώς και για τους υπό­ λοιπους ήρωες κοινωνικής διαμαρτυρίας. Η φο­ ρά των πραγμάτων άλλαξε πολύ γρήγορα. Αυτός που μας καθιέρωσε ήταν ο διανοουμενίστικος τύ­ πος. Η Αγγλία έχει ένα μεγάλο αριθμό κριτικών που τίποτα δεν τους δίνει περισσότερη ευχαρί­ στηση από το να ανακαλύπτουν νέα ταλέντα στις καλές τέχνες. Όμως οι ίδιοι άνθρωποι έτειναν να γίνουν πολύ γρουσούζηδες όταν ο ενθουσιασμός τους ξέφευγε από τον έλεγχό τους και γινόταν α­ ποδεκτός από τον λαϊκό τύπο. Αυτό συνέβη και με τους Οργισμένους νέους. Ωστόσο η περίπτω­ σή μου ήταν διαφορετική, μια που έτσι κι αλλιώς δεν είχα τίποτα κοινό με τους άλλους. Ο Ό ­ σμπορν και ο Μπρέιν είχαν ένα ύφος αυτολύπη­ σης που άρεσε στους διανοούμενους κριτικούς, οι περισσότεροι από τους οποίους πίστευαν πως το ατύχημα της δημόσιας εκπαίδευσης είχε κα­ ταστρέφει τη δημιουργικότητά τους και είχε δια­ λύσει τις ζωές τους. Εξάλλου, είχα γράψει ένα βι­ βλίο ιδεών και κάθε κριτικός αισθανόταν ότι η ε­ πιτυχία μου ήταν τερατωδώς άδικη, ότι στην πραγματικότητα ανήκε σ’ αυτούς που, ως κριτι­ κοί, ήταν τελικά, οι επαγγελματίες των ιδεών. εμπειρία ήταν ιλιγγιώδης. Μετά από ένα μήνα θορυβώδους και φανταχτερής επιτυχίας, κατά τον οποίο οι λαϊκές κριτικές με ® συνέκριναν με τον Πλάτώνα, τον Σέλεϊ, τον Σω και τον Ντ. X. Λόρενς, ο τροχός ξαφνι­ κά σταμάτησε ν’ ανεβαίνει κι άρχισε να γυι ι ρίζει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Το ό­ νομά μου έγινε ένα είδος βρισιάς για τους σοβα­ ρούς κριτικούς, και αυτοί που με είχαν ανακαλύ­ ψει έκαναν μορφασμούς αηδίας όταν θυμούνταν τους επαίνους τους. Στην Αγγλία, κάθε Χριστούγεννα, οι «σπου­ δαίες» και δήθεν έγκυρες κυριακάτικες εφημερί­

δες κάνουν μια έρευνα στην οποία διαπρεπείς ά­ ντρες και γυναίκες λένε τη γνώμη τους σχετικά με τα καλύτερα βιβλία της χρονιάς. Κανείς δεν α­ νέφερε τον Απόβλητο εκτός από τον Άρθουρ Καίσλερ ο οποίος παρεκτράπη και χαρακτήρισε το βιβλίο σαν «σαπουνόφουσκα της χρονιάς» στην οποία «ένας νεαρός ανακαλύπτει ότι οι ιδιο­ φυίες πάσχουν από Weltschmerz» (εσωτερική ο­ δύνη, mal de vivre). Αν ο Απόβλητος ήταν μια πρωτοφανής επιτυ­ χία, το επόμενο βιβλίο μου «Η Θρησκεία και ο Ε­ παναστάτης» ήταν μια πρωτοφανής αποτυχία. Οι διανοούμενοι κριτικοί άδραξαν την ευκαιρία ν’ ανατρέξουν στους επαίνους για τον Απόβλητο. Ό σο για τον λαϊκό τύπο ενώθηκε μαζί τους σαν μια συμμορία Ινδιάνων που προσκαλούνται σε σφαγή. Το περιοδικό Time με τη συνηθισμένη του προστυχιά έγραψε ένα είδος νεκρολογίας, την ο­ ποία ονόμασε Scrabbled Egghead.1 Ή ταν τότε που ένιωσα ανακούφιση γιατί είχα μάθει να στηρίζομαι στον εαυτό μου. Η επιτυχία του Απόβλητου μου ήταν δυσάρεστη μια και δε μου άρεσαν πολύ οι άνθρωποι, έτσι η ατελείωτη διαδοχή των πάρτυ και των δεξιώσεων καθώς και οι ορδές των καινούριων γνωριμιών μού άφη­ ναν μια ισχυρή αίσθηση δηλητηρίασης από υπερ­ βολική δόση κόσμου. Έξι μήνες μετά τη δημο­ σίευση του Απόβλητου μετακόμισα όσο μακρύτερα μπορούσα από το Λονδίνο, σε μια αγροικία στην Κορνουάλη. Εκεί βυθίστηκα στον κόσμο του θρησκευτικού μυστικισμού - του Έκχαρτ και του Μποέμ, του Πασκάλ και του Σβέντενμποργκ - για τον οποίο έγραψα το Η Θρησκεία και ο Επαναστάτης. Επιτυχία ή αποτυχία δε με ένοιαζε και πολύ, δεδομένου ότι είχα αρκετά χρή­ ματα για να ζήσω. Ο Απόβλητος μου απέφερε λιγότερα χρήματα απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς πλήρωσα πολλά για φόρους και τα υπόλοιπα τα ξόδεψα αρκετά γρήγορα - αλλά έτσι κι αλλιώς ζούσα λιτοδίαιτα. Παρ’ όλ’ αυτά, ορισμένες από τις επιθέσεις που μου γίνονταν ήταν δύσκολο να τις χωνέψω. Ωστόσο, ένιωθα ότι είχα έναν άσσο στο μανίκι μου, τη μακροχρόνια πρακτική στο να δουλεύω μόνος μου, κάτι που πιθανότατα σήμαινε πως ή­ μουν ικανός να γράφω για περισσότερο καιρό α­ πό αυτόν που εκείνοι ήταν ικανοί να εκδηλώνουν την περιφρόνησή τους. Η προοπτική τού να συνεχίσω τη μάχη μέχρι να γίνω 90 ετών μου έδινε μια ανεξήγητη και διαστροφική ευχαρίστηση. Όταν το δεύτερο βιβλίο μου θάφτηκε, ανασήκωσα τους ώμους και συνέχισα να δουλεύω. Μετά από δέκα χρόνια, η αναγνώριση άρχισε να εμφανίζεται σε κάπως απρόσμενες χώρες - στην Ιαπωνία, την Ινδία, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Αραβία (οι Άραβες μετέφρασαν επτά από τα βιβλία μου μέ­ σα σ’ ένα χρόνο). Το ίδιο συνέβη και στην Αμερι­ κή. Μπορεί να συμβεί και στην Αγγλία, αν ζήσω

αφιεοωμα 71 μέχρι τα ενενήντα μου ή και λίγο παραπάνω. Μέσα σε δέκα χρόνια έγραψα εικοσιένα βι­ βλία, οχτώ από τα οποία είναι μυθιστορήματα και επτά ανήκουν στη σειρά με ήρωα τον «Από­ βλητο». Εκείνη την εποχή είχα αναπτύξει τις ι­ δέες του Απόβλητου για να δημιουργήσω μια φι­ λοσοφία στην οποία πολλές φορές αναφέρομαι σαν τον «καινούριο υπαρξισμό». (Προτιμώ να την ονομάζω «φαινομενολογικό υπαρξισμό», ό­ μως ο όρος τρομάζει τους περισσότερους ανθρώ­ πους). Ενώ ένιωθα ότι είχα σκοντάψει πάνω σε μια γόνιμη γραμμή έρευνας, δεν ήμουν σίγουρος για το πόσο σημαντικές ήταν γενικά αυτές οι ι­ δέες - μια και ήμουν εκ φύσεως μετριόφρων και μου έλειπε η αυτοπεποίθηση - μέχρι που πρωτοπήγα στην Αμερική για διαλέξεις το 1961 και με­ τά πάλι το 1966. Η υποδοχή των ιδεών μου από το ακροατήριο των Αμερικανών σπουδαστών ή­ ταν ένδειξη ότι δεν ήμουν ματαιόδοξος όταν πί­ στευα πως αυτές αποτελούσαν ένα είδος επανά­ στασης στη φιλοσοφία. Γ I ο βασικό πρόβλημα του Απόβλητου είναι η ενστικτώδης απόρριψη του κόσμου της κα­ θημερινότητας, ένα συναίσθημα που είναι κάπως βαρετό και μη ικανοποιητικό, σαν έ­ νας υπνωτισμένος άνθρωπος που τρώει πριονίδι πιστεύοντας ότι είναι αυγά και , ι μπέικον. Όλοι οι σημαντικοί ποιητές και φιλόσοφοι είχαν αυτό το συναίσθημα στα πρώτα

IJuMorf

τους βήματα, τ<^ συναίσθημα που εκφράστηκε α­ πό τον Άξελ, ότι το να ζεις είναι μια ασήμαντη και επαναλαμβανόμενη διεργασία, κατάλληλη μόνο για τους υπηρέτες. Αυτή η αντίληψη οδήγη­ σε πολλούς φιλοσόφους στο να απορρίψουν τον «πραγματικό κόσμο» - ο Πλάτωνας είναι ένα παράδειγμα - και να πιστέψουν πως υπάρχει κάπου ένας άλλος κόσμος - των ιδεών και του πνεύματος που είναι το πραγματικό σπίτι του ποιητή. Αυτό είναι το συναίσθημα που κρύβεται τόσο πίσω από την «Ωδή στον Κορυδαλλό» του Κήτς όσο και πίσω από τον Τριστάνο του Βάγκνερ. Στον 19ο αιώνα αυτό το είδος απόρριψης του κόσμου έφτασε στο αποκορύφωμά του στους ποιητές που αυτοαποκαλούντο «ρομαντικοί». Οι περισσότεροι από αυτούς πίστευαν πως ο ποιη­ τής δεν προοριζόταν γι’ «αυτόν τον κόσμο» έτσι όπως είναι ανιαρός και ικανός να σε κάνει κομ­ μάτια. Κι ωστόσο υπάρχουν ορισμένες στιγμές που νιώθει κανείς περίεργα αθάνατος, όμοιος με θεό, σαν να αιωρείται πάνω απ’ τον κόσμο, ά­ τρωτος από τη βλακεία του. Είναι αυτό το συναί­ σθημα μια ψευδαίσθηση, σαν ένα όνειρο που έχει κάποιος υπό την επήρεια του όπιου; Οι ρομαντι­ κοί έτειναν προφανώς στο να το πιστέψουν αυτό, έτσι πολλοί από αυτούς αυτοκτόνησαν ή πέθαναν από φυματίωση. Στον 20ό αιώνα ο ρομαντι­ σμός αναβίωσε κάτω από διαφορετικό όνομα. Αυτοαποκαλέστηκε «υπαρξισμός». Όμω ς το βασικό ερώτημα παρέμεινε το ίδιο: Ποιος από

72 αφιέρωμα. τους δυο κόσμους είναι ο πραγματικός, ο κό­ σμος της υπέρτατης, θεϊκής αποστασιοποίησης και δύναμης, ή ο κόσμος στον οποίο αισθάνεται κανείς θύμα, απελπισμένος και «μολυσμένος»; Τι είναι αληθινό: η εμπειρία της ελευθερίας που έ­ χει ο άνθρωπος ή η εμπειρία της σκλαβιάς ως προς το σώμα του και ως προς τον κόσμο; Ο Υπαρξισμός δεν ήταν τόσο απαισιόδοξος ό­ σο ο ρομαντισμός. Η θέση του έτεινε να είναι στωική. Συνοψίζεται στη φράση του Χεμινγουέι, παρμένη από το Ο Γέρος και η Θάλασσα, «ένας άνθρωπος μπορεί να καταστραφεί, αλλά όχι να ηττηθεί». Κάτι που δεν είναι πολύ ελπιδοφόρο, κι όμως επιβεβαιώνει «το αιώνιο πνεύμα του αδέ­ σμευτου μυαλού». εν θα μπορούσα να αποδεχτώ ούτε τη λα­ τρεία του θανάτου που έχουν οι ρομαντικοί, ούτε τη στωική ηττοπάθεια των υπαρξιστών. Εξαιτίας διαφόρων ιδιοτήτων της ι­ διοσυγκρασίας μου - εν μέρει γιατί είμαι Άγγλος - δεν ασπάζομαι την τάση της κα­ τάθλιψης και της ήττας που διαπερνά τόσο πολύ τη σύγχρονη λογοτεχνία. Ένιωθα ότι δεν εί­ χα καμία πρόθεση ούτε να καταστραφώ ούτε να ηττηθώ. Η έμφυτη αισιοδοξία μου ήταν προς όφε­ λος μου. ΓΤ αυτό όταν διάβασα Σαρτρ ή Καμύ ή Γκράχαμ Γκρην βίωσα μια απόρριψη του πεσιμι­ σμού τους: υποπτευόμουν πως η τελική εικόνα τους μπορεί να διαστρεβλωνόταν από ένα βαθμό αυτολύπησης ή έλλειψης πειθαρχίας, ή στην πε­ ρίπτωση του Γκρην, από μια εγγενή έλλειψη ζω­ τικότητας. Υποπτευόμουν επίσης πως αν το πρόβλημα τους νίκησε ήταν γιατί δεν του είχαν επιτεθεί με όση δύναμη έπρεπε. Διέκρινα, ακόμα'και σ’ αυτό το πρώιμο στάδιο, ότι υπήρχε ένα πρόβλημα συ­ νείδησης. Γιατί αυτό που έχει σημασία είναι τελι­

Ι

κά αν αυτές οι παράξενες στιγμές της ελευθερίας μπορούν να ξαναρθούν στη μνήμη μας. Οι ρο­ μαντικοί έτειναν απελπισμένα να πιστεύουν ότι υπήρχε κάποια μορφή «χάρης» ή ίσως ακόμα κάτι που είχε να κάνει με τη χημεία του σώματος και του εγκεφάλου έτσι ώστε η «δόξα και η φρε­ σκάδα του ονείρου» να εξαφανίζεται αναπόφευ­ κτα όσο μεγαλώνει και ωριμάζει κανείς. Αυτό είναι φυσικά κάτι σύμφυτο στον Απόβλη­ το. Όμως όταν έγραψα το βιβλίο δεν μπορούσα ακόμα να βρω απάντηση. Το μυθιστόρημά μου Τελετουργία στο σκοτάδι είναι μια εξερεύνηση του ίδιου προβλήματος. (Ό λα τα μυθιστορήματά μου βασίζονται στην αναγνώριση ότι υπάρχουν πράγματα που μπορεί να πει κανείς στα βιβλία με πλοκή που δεν μπορεί να τα πει σ’ ένα φιλοσοφι­ κό δοκίμιο). Ο ήρωας, όπως ο Μαλτ του Ρΐλκε και ο Ροκαντέν του Σαρτρ, κάθεται στο δωμάτιό του και βασανίζει το μυαλό του με το πρόβλημα της αρνητικής φύσης της ελευθερίας. Μου χρειάστηκαν πάνω από δέκα χρόνια για να δημιουργήσω τον «καινούριο υπαρξισμό» μου και μου φαίνεται πως ερευνώ το πιο ενδιαφέρον πρόβλημα στον κόσμο, το μόνο ενδιαφέρον πρό­ βλημα στον κόσμο. Στην Αμερική υπάρχουν άλ­ λοι που εξερευνούν παρόμοιες κατευθύνσεις - ο Χάντλεϊ Κάντριλ και ο Άμπρααμ Μάσλοου (και οι δύο πειραματικοί ψυχολόγοι). Η Αγγλία έχει ο­ λοκληρωτική άγνοια αυτών των προβλημάτων, διανοητικά είμασταν πάντοτε η πιο οπισθοδρομική χώρα στον κόσμο. Απόδοση: Μυρτώ Ρηγοπούλου*1

Σημειώσεις 1. Λογοπαίγνιο: Scrambled eggs = ομελέτα, ενώ Egghead = δια­ νοούμενος (αμερικανική λέξη της αργκό).

|1 = != = ]

LEOM cKERN ill,.*,.

VICTC i SPIN! ! I KINNFHH

COLOUR

η

ποίηση των βορείων

τολ ΐ°βράΤ,κ ° κ^ρωκή πρώι» τον κάρελ ρά,τ.

"Ί σ ω ς όλη μου η δουλειά, ακόμα κι όταν ήταν ρεαλιστική, πάλευε για μια ποιητική ποιότητα - για ευρύτερο νόημα πέρα από την επιφάνεια. Νομίζω πως η σπουδαιότερη πρόκληση είναι να ξεπεράσουμε τον νατουραλισμό και να εισχωρήσουμε στην ποίηση” . Λίντσεϊ Ά ντερσον

Ο

Ά λ α ν Σ ίλ ιτο ο υ ήταν ερ γ ά τη ς σε εργοσ τάσ ιο από τα 14 χ ρόνια του μέχ ρι να αποκτήσει φήμη μ ε το πρώτο του μυθισ τόρ ημα "Σάβ βα­ το βράδυ, Κυριακή πρωί” το 1960. Δυο χ ρόνια α ρ γό τερ α δη­ μοσ ίευσε τη "Μ οναξιά του δρομέα μεγάλω ν αποστάσεω ν” που επίσης γ υρίστηκε ταινία, αυτή τη φορά με σκηνοθέτη τον Τόνι Ρίτσαρντσον, σε σενάριο του ίδιου. Οι ήρω ές του, τό­ σο ο Ά ρ θ ο υ ρ Σ ή το ν στο "Σάβ βατο βράδυ, Κυριακή πρω ί” όσο και ο Κόλ ιν Σ μ ιθ στον "Δ ρ ο μ έ α ” αποτελούν αρχέτυπα μιας εποχής ορ γής και διά­ σπασης. Σ.Τ.

Ά λ α ν Σίλιτοου

Γύρω από ίο Σάββατο βράδυ Κυριακή πρωί

7 4 αφιεοωμα Ρουθ κι εγώ γίναμε καλοί φίλοι με τον Ρόμπερτ Γκρέηβς. Εκτός του ότι μ’ άρεσαν τα ποιήματα και τα μυθιστορήματα του, συμ® φωνούσα και με την ασυμβίβαστη νοοτρο­ πία του σε σχέση με τους κριτικούς και την αποστασιοποίησή του από την κατά καιι ι ρους λογοτεχνική μόδα - απόψεις τις ο­ ποίες ανακάλυψα μετά από μακροσκελείς συζη­ τήσεις που είχα μαζί του. Μένοντας πιστός στα αυστηρά κριτήριά του, είχε την άνεση να μη δίνει δεκάρα για οποιαδήποτε λανθασμένη άποψη σχετικά με το έργο του. Κι εγώ ο ίδιος πάντοτε α­ κολουθούσα τη συμβουλή που είχε δώσει ο Τολστόι στον Μαξίμ Γκόρκι: «Μην αφήνεις κανένα να σε επηρεάζει, μη φοβάσαι κανένα και τότε θα είσαι εντάξει». Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει κανείς ν’ α­ κούει τους φίλους του· αφότου διάβασε ένα από τα μυθιστορήματά μου - μια ιστορία φαντασίας - ο Γκρέηβς μου είπε: «Μ’ αρέσει, όμως γιατί δεν γράφεις ένα βιβλίο με την υπόθεση να εκτυ­ λίσσεται στο Νότιγχαμ, που είναι κάτι το οποίο γνωρίζεις; Απάντησα πως ίσως να το δοκίμαζα κάποτε και μετά ξέχασα τη συμβουλή. Ή ταν καλό που βρισκόμουν μακριά απ’ την Αγγλία επειδή δεν υπήρχαν άνθρωποι να μου γκρινιάζουν, να προκαλούν καβγάδες για να βρω δουλειά και ν’ αναρωτιούνται γιατί τριγυρνούσα τεμπελιάζοντας χρόνο με το χρόνο. Παρότι συνέ­ χιζα να παίρνω το επίδομά μου,1ένιωθα σε φόρ­ μα όσο ποτέ άλλοτε. Μια εκδρομή που μας άρεσε πολύ να κάνουμε την άνοιξη και το καλοκαίρι ήταν προς τη μονή του Λαχ η οποία απείχε μόλις δεκαέξι χιλιόμετρα απευθείας, όμως χρειαζόταν να διανύσει κανείς τη διπλάσια απόσταση με τα πόδια από το μονο­ πάτι που ακολουθούσαν τα μουλάρια και σήμαινε αναρρίχηση από την επιφάνεια της θάλασσας σε περισσότερο από δυο χιλιάδες πόδια. Οι δύ­ σκολες διαδρομές αυτού του είδους στο κακο­ τράχαλο έδαφος της εξοχής ήταν ωραίες, με τα σανδάλια με τις σχοινένιες σόλες στα πόδια, ένα ψάθινο καπέλο στο κεφάλι κι ένα καλάθι για φα­ γητό με μακριά χερούλια γεμάτο λουκάνικα, ε­ λιές και ψωμί να κρέμεται απ’ τον ώμο. Επιστρέφαμε στο Σόλιεφ την επόμενη μέρα, έπειτα από διανυκτέρευση σε κάποιο κελί της μονής, όπου οι καλόκαρδοι καλόγεροι ποτέ δεν σκέφτονταν να ζητήσουν το πιστοποιητικό του γάμου μας! Έξι χρόνια μακριά από την Αγγλία ήταν μεγά­ λο διάστημα κι έπειτα από λίγο κανείς ξεχνούσε ακόμη και την ανάγκη να επιστρέφει κάποια μέ­ ρα. Ολόκληρη η δεκαετία από τα είκοσι ως τα τριάντα ήταν πολύς καιρός για να μην «κάνεις τί­ ποτα», παρότι έγραψα επτά μυθιστορήματα πριν από το Σάββατο βράδυ, Κυριακή πρωί. Επίσης, ήταν καλό να βρίσκομαι σ’ ένα μέρος

όπου δεν μιλούσαν αγγλικά, επειδή τότε η αίσθη­ ση της δικιάς μου γλώσσας έγινε οξύτερη λόγω της απομόνωσής της. Έμαθα αρκετά ισπανικά από τη διάλεκτο της Μαγιόρκα ώστε να μετα­ φράζω παραδοσιακά τραγούδια και τα γαλλικά που μου χρειάζονταν για να μιλάω με δυσκολίες και να διαβάζω άνετα. Μετά από λίγο έγινε προ­ φανές ότι αυτές οι γνώσεις αποτελούσαν έναν καλό τρόπο να φτάσω στις ρίζες της δικής μου γλώσσας - κάτι απαραίτητο σε ένα συγγραφέα.' Μετακομίζαμε απ’ το ένα σπίτι ή διαμέρισμα στο άλλο- όλα ήταν επιπλωμένοι χώροι που ποτέ δεν κόστιζαν περισσότερο από μια λίρα την ε­ βδομάδα. Ζούσαμε χωρίς εφημερίδες και περιο­ δικά κι ήμασταν πολιτιστικά αποκομμένοι από την Αγγλία. Τα περιοδικά που διαβάζαμε, οι άν­ θρωποι που συναντούσαμε, τα βιβλία που έπε­ φταν στα χέρια μας προέρχονταν από το Παρίσι, τη Νέα Υόρκη ή το Σαν Φρανσίσκο, δηλαδή από μέρη τα οποία εκείνη την εποχή ασκούσαν μια πιο ενδιαφέρουσα και ενεργητική λογοτεχνική ε­ πίδραση από ό,τι η χώρα την οποία είχαμε εγκα­ ταλείψει. Τον χειμώνα, όταν το νησί ντυνόταν στη βροχή και τα σύννεφα για ολόκληρες εβδομάδες κάθε φορά, όπως το είχε περιγράφει η Γεωργία Σάνδη περισσότερο από εκατό χρόνια πριν, διαβάζαμε μεγαλοφώνως ο ένας στον άλλο μερικά κεφά­ λαια κάθε βράδυ. Κάποιο από τα βιβλία ήταν Οι Εξομολογήσεις ενός Άγγλου Οπιομανούς του Ντε Κουίνσι, μια άσκηση που μου έδωσε μιαν αί­ σθηση της γλώσσας την οποία δε θα είχα απο­ κτήσει ούτε αν το διάβαζα μόνος μου ούτε αν άκουγα να το διαβάζουν. Ο ρυθμός του ύφους του έγινε έντονα και ευχάριστα αντιληπτός αποκαλύ­ πτοντας έναν πλούτο για τον οποίο θα έπρεπε να μοχθήσω στα δικά μου πεζά, εάν ήθελα να είναι καλά. ιαπίστωσα ότι θα ήταν χρήσιμο να διαβάζω τις ιστορίες μου και τα κεφάλαια κατ’ αυ­ τόν τον τρόπο, για να βεβαιώνομαι ότι διέ­ θεταν τόσο τη ροή όσο και την σαφήνεια των καλών αγγλικών. Ή ταν ευκολότερο να ξεχωρίζω τον αριθμό των επαναλήψεων σε μια σελίδα και να εντοπίζω τις περιττές λέ­ ξεις. Μερικές μπορεί να βρίσκονταν εκεί επειδή τις είχα ανακαλύψει εκείνη την ημέρα στο επίτο­ μο λεξικό ή στο λεξικό-Θησαυρό. Διέγραφα τις ταυτολογίες. Απαλλασσόμουν από τις κοινοτυ­ πίες και τις λανθασμένες φράσεις ή οποιαδήποτε άλλη ανοησία από την οποία δεν έβγαινε και πο­ λύ νόημα. Εξαφάνιζα τα στοιχεία που υπαινισσό­ μουν μάλλον αντί να δηλώνω. Ή ταν εξαιρετικά δύσκολο το να είμαι απλός, ποιητικός και βαθυ­ στόχαστος, όμως η επίγνωση ότι έπρεπε να το

Ι

_________________ αφιεοωμα 75 δοκιμάσω και να βρω ενδεχόμενους τρόπους να τα καταφέρω αποτελούσε ένα βήμα προς τα ε­ μπρός. Αποκτούσα πίστη σ’ αυτό που προσπα­ θούσα να πω, αρχίζοντας να χρησιμοποιώ τις τε­ χνικές του ποιητικού λόγου, κάτι που φαινόταν να είναι ο μοναδικός τρόπος να γράψω καλό πεζό. Καλά αγγλικά είναι τα σαφή αγγλικά. Έπρεπε ν’ ανακαλύψω αυτό προτού να είμαι σε θέση να εισαγάγω οποιοδήποτε προσωπικό ύφος είχα. Τότε θα μπορούσα να κάνω τα γραπτά μου να αντηχούν την εσωτερική μου φωνή, τον τρόπο με τον οποίο οι σκέψεις μου μού μιλούσαν όταν δεν κρατούσα στυλό στο χέρι μου. Αυτό είναι στοι­ χειώδες και απλό, για μένα όμως ήταν σαν να έ­ βγαινα από την ερημιά και σαν να έπρεπε ξαφνι­ κά να περιγράφω πράσινα χωράφια και δέντρα. Έγραφα σύντομα διηγήματα η υπόθεση των ο­ ποίων, σε αντίθεση με τα μυθιστορήματα της μα­ θητείας μου, εκτυλισσόταν στο Νότιγχαμ. Πολ­ λά αφορούσαν τις περιπέτειες του ίδιου προσώ­ που. Κάποιο περιστατικό είχε να κάνει με ένα νε­ αρό εικοσιδύο χρόνων, που έπεφτε από τη σκάλα σε μια παμπ ενώ ήταν στουπί στο μεθύσι. Το έ­ στειλα ως διήγημα στο L o n d o n M a g a zin e του Τζον Λέμαν καθώς και αλλού, όμως κανείς δεν ήθελε να το δημοσιεύσει και γι’ αυτό το έβαλα σ’ έναν φάκελο μέχρις ότου παρόμοια κομμάτια εί­ χαν την ίδια τύχη μ’ αυτό. Έδωσα σ ’ αυτόν τον χαρακτήρα το όνομα Άρθουρ Σήτον έχοντας ως «σωματικό» πρότυπο γι’ αυτόν κάποιον με τον ο­ ποίο έπινα την εποχή που δούλευα στο εργο­ στάσιο. ιδέα του Ρόμπερτ Γκρέιβς να γράψω ένα μυθιστόρημα, η πλοκή του οποίου θα εκτυλισσόταν στο Νότιγχαμ αναμφισβήτητα εί® χε σταθεροποιηθεί στο μυαλό μου. Ο διογκούμενος σωρός διηγημάτων και προσχε­ δίων που αφορούσαν τον Άρθουρ Σήτον ι ι φανέρωναν ότι ήταν κάποιος νεαρός αναρ­ χικός ταραξίας που δούλευε σκληρά, κέρδιζε κα­ λά λεφτά για εκείνη την εποχή σε μια βιομηχανία ποδηλάτων και δεν έδινε δεκάρα για κανέναν. Ή ταν εύρωστος, όμως το δέρμα του ήταν αρκε­ τά απαλό σε ορισμένα σημεία και τον έβαζε σ’ έ­ να σωρό προστριβές, ιδιαίτερα με τις γυναίκες. Ό μω ς δεν ήταν τόσο απλός. Εάν επιστρέφει κανείς στο μυθιστόρημα και ξαναδιαβάσει κά­ ποια αποσπάσματα, είναι σαφές ότι ποτέ δεν ή­ ταν. Δεν υπάρχει απλός άνθρωπος. Στην πραγ­ ματικότητα, οι περίπλοκες πλευρές του μπορεί να μην είναι εμφανείς στους άλλους, παρότι υ­ πάρχουν κι εκείνοι των οποίων τα νεύρα κόπη­ καν μαζί με τον ομφάλιο λώρο και οι οποίοι απο­ τελούν αντικείμενα αληθινής ανησυχίας και, συ­

χνά, σκανδάλων. Σε γενικές γραμμές όμως, οι «απλοϊκοί της γης» δίνουν αυτή την εντύπωση σ’ εκείνους που δεν ξέρουν πώς να τους καταλά­ βουν και ποτέ στον εαυτό τους. Άρχισα αυτό το καινούριο μυθιστόρημα το φθινόπωρο του 1956, ενώ καθόμουν κάτω από μια πορτοκαλιά και έγραφα σ’ ένα σημειωματά­ ριο με στυλό και μελάνι. Το σπίτι στο οποίο ζούσαμε βρισκόταν σε μια επιχωματωμένη περιοχή πάνω από το Σόλιερ, έχοντας θέα πέρα από την κοιλάδα προς την ογκώδη όψη των 1.500 μέτρων του Puig Mayor. Δύσκολα θα φανταζόταν κανείς μεγαλύτερη αντίθεση μεταξύ αυτού για το οποίο έγραφα με σιγουριά που μ’ απορροφούσε όλο και

Βιβλιογραφία Οι «Οργισμένοι» στα ελληνικά 1. Έ ιμ ις Κίνγκσλεϊ, Ο τυχερό ς Τζιμ, εκδ. Καστανιώτης, 1992.

2. Μ πέρτζες Ά ντο νι, Το κο υρ διστό πο ρτο κ ά λι.

3. Φόουλς Τζον, Ο σ υ λ λλ έ κ τη ς , Η ερω μένη του Γ ά λλο υ ανθυπολο χα γο ύ, εκδ. Bell, 1985.

4. Λ έσινγκ Ντόρις, Μ άρθα Κ ουεστ, εκδ. Ο δυσσέας, 1981. Τραγουδάει το χο ρ τά ρ ι, εκδ. Γνώση, 1984. Το χρ υσ ό σημειω ματάριο, εκδ. Ο δυσσέας, 1980. Σ ικά σ τα , εκδ. Κ άκτος, 1983.

5. Μ έρντοχ Ά ιρ ις, Θ ά λα σ σα , θά λα σσ α , εκδ. Χατζηνικολή, 1990.

6. Πίντερ Χ άρολντ, Οι Νάνοι, εκδ. Κ αστανιώτης, 1991. Σ υλλο γή -Ε ρ α στής, εκδ. Δωδώνη, 1975. Π ά ρτυ Γενεθλίων, εκδ. Δωδώνη, 1975.

7. Σίλιτοου Ά λ α ν , Σ ά ββα το βράδυ, Κ υριακή πρωί, εκδ. Γράμματα, 1982. Η μο να ξιά του δρομέα μα κ ρινώ ν α ποστά σεω ν, εκδ. Γράμματα, 1983.

8. Σ πα ρ κ Μύριελ, Η μις Μ πρά ντι σ το άνθος της ηλι­ κίας της, εκδ . Γ ρ άμματα, 1984.

9. Σ τόρεϊ Ντέιβιντ, Το ά συλο, μτφ. Δημήτρη Μαλαβέτα (Εθνικό θέατρο, 1984-85).

10. Γουέιν Τζον, Α πό φ ο ιτο ς μ ε μέτρ ιο βαθμό, εκδ. Ο­ δυσσέας, 1984.

11. Βω Ή βλ ιν, Ε πιστροφή σ το Μ π ρά ιτσχ εν τ, εκδ. Κά­ κτο ς, 1983.

12. Ό σ μ π ο ρ ν Τζον, Ο ργισμένα Ν ειά τα , εκδ. Δωδώνη, 1977.

13. Ο υέσκερ Ά ρ νο λ ντ, Οι τέσ σερις ε πο χές, εκδ. Δω­ δώνη, 1980.

7 6 αφιεοωμα περισσότερο και του μεγαλειώδους τοπίου που α­ πλωνόταν μπροστά μου. Τελείωσα τη δουλειά-με-στυλό-και-μελάνι σε έξι μήνες και την ονόμασα «Οι Περιπέτειες του Άρθουρ Σήτον». Έπειτα την έγραψα ξανά σύμ­ φωνα με ένα δεύτερο σχέδιο και τη δακτυλογρά­ φησα σε τετρακόσιες σελίδες. Αφού άλλαξα τον τίτλο σε Σάββατο βράδυ, Κυριακή πρωί, ξανάρ­ χισα δουλειά κατακρεουργώντας και αναμορφώ­ νοντας προτάσεις, προσθέτοντας, αφαιρώντας και μαυρίζοντας με διορθώσεις κάθε καθαρή σε­ λίδα, έτσι ώστε η τελική εκδοχή, τον επόμενο Αύγουστο, ήταν συντομότερη κατά εκατό σελί­ δες. Η εργασία διήρκεσε περίπου ένα χρόνο, ό­ μως υπήρχε υλικό ενσωματωμένο σ’ αυτήν, το ο­ ποίο είχε γραφτεί κατά τη διάρκεια των προηγού­ μενων πέντε χρόνων. Δεν είχα διαβάσει πολλά μυθιστορήματα με πλοκή που αφορούσε τη ζωή για την οποία έγρα­ φα. Ένα από τα καλύτερα ήταν Οι Ρακένδυτοι Φιλάνθρωποι, από τις μακρινές ημέρες της Αγ­ γλίας επί βασιλείας του Εδουάρδου. Είχε προηγηθεί το Ένα Παιδί του Ιάγου, όμως ο χάρτης τον οποίο ακολουθούσα ήταν πολύ ελλιπής. Συμπεριελάμβανε βεβαίως κι εκείνο το ζοφερό και έξο­ χο μυθιστόρημα του Γουόλτερ Γκρίνγουντς, Αγά­ πη με Ανεργία, από τη δεκαετία του ’30. Το πρώ­ το μισό του Γιοι και Εραστές ήταν ένα άλλο ανά­ γνωσμα, παρότι ο μοναδικός εργάτης σ’ αυτό ή­ ταν ο Γουόλτερ Μόουρελ, ο ανθρακωρύχος, που όντας το πορτρέτο του πατέρα του Λώρενς, είχε ορισμένα υπερβολικά αρνητικά χαρακτηριστι­ κά, τα οποία του είχε αποδώσει ο φαντασμένος γιος του, ο Πωλ, στενά βασισμένος στον ίδιο τον Λώρενς. Χωρίς να επικαλούμαι - παριστάνοντας τον παντογνώστη εκ των υστέρων - κάποια ξεκάθα­ ρη τακτική που δεν είχα, ξέρω τουλάχιστον ότι ή­ θελα να γράψω ένα μυθιστόρημα για κάποιον ερ­ γάτη ο οποίος, παρότι δεν ήταν απαραιτήτως ο συνηθισμένος νέος στο περιβάλλον όπου ζούσε, ανήκε σ’ αυτό ψυχή τε και σώματι, σε τέτοιο βαθ­ μό ώστε τίποτα δε θα μπορούσε να τον κάνει να το εγκαταλείψει - ούτε καν η μητέρα του. Δεν υπήρχε τίποτε ηρωικό στον Άρθουρ Σήτον κι ούτε επιδίωκα κάτι τέτοιο. Άλλωστε, όπως και να ’χει, ήρωας είναι κανείς μόνο στα μάτια αυτού που τον βλέπει έτσι. Ουσιαστικά ήταν ένας άντρας χωρίς παρελθόν κι ούτε καν ένα αντιπρο­ σωπευτικό δείγμα, όποια εντύπωση κι αν δίνει. Τα άτομα που δουλεύουν σε εργοστάσια είναι μέ­ λη μιας «τάξης» μόνο όταν ενώνονται για να κατέβουν σε απεργία με αιτήματα καλύτερα ημερο­ μίσθια και συνθήκες εργασίας. Υπό κανονικές συνθήκες θεωρούν ο ένας τον άλλο μεμονωμένο άτομο, αλλιώς δε θα έβλεπαν ο ένας τον άλλο ού­ τε καν ως ανθρώπινο ον και ο συγγραφέας που υ­ ποστηρίζει ότι γνωρίζει κάτι για τη ζωή τους δε

θα ήταν σε θέση να γράψει καμιά απολύτως αλη­ θινή πλευρά της εάν δεν έκανε το ίδιο. Το είδος των εργατών που απεικονίζονταν στην Αγγλία στον κινηματογράφο, στο ραδιόφω­ νο, στην τηλεόραση ή στα βιβλία ήταν εγκλημα­ τίες, υπηρέτες ή αστείοι τύποι. Παρουσιάζονταν με όρους που δεν ήταν πραγματικοί και που οι εργάτες είχαν ίσως καταλήξει να αποδέχονται και να περιμένουν αναντίρρητα για τον εαυτό τους, εικόνες οι οποίες προορίζονταν γι’ αυτούς και οι οποίες, εάν προβάλλονταν αρκετά συχνά, ήλπιζε κανείς ότι θα -τους έκαναν να συνεχίσουν να συμπεριφέρονται κατά τον ίδιο αστείο και α­ βλαβή τρόπο. Τους έλειπε η αξιοπρέπεια στον γραπτό λόγο επειδή δεν διέθεταν βάθος. Σ’ εμένα όμως φαινόταν σωστό να έχουν κάθε λόγο - ό­ πως και όλοι οι άλλοι — να βλέπουν τον εαυτό τους και τη ζωή τους να απεικονίζονται με συνέ­ πεια στα βιβλία. Οι συγγραφείς που δεν είχαν γεννηθεί σε ένα παρόμοιο περιβάλλον διαιώνιζαν αυτές τις κοινό­ τυπες ιδέες επειδή ήταν ευκολότερο να γράφουν με έτοιμες συνταγές και επειδή ένιωθαν ότι αυτό επιθυμούσε το κοινωνικό σύνολο. Όσοι - και δεν ήταν πολλοί - είχαν γεννηθεί σ’ ένα παρό­ μοιο περιβάλλον συχνά έκαναν το ίδιο επειδή α­ ντιμετώπιζαν το παρελθόν τους με χλευασμό ή με ντροπή διαπιστώνοντας, καθώς ανέβαιναν τη λε­ γάμενη κοινωνική ιεραρχία, ότι κάθε βαθμίδα που προσπερνούσαν αποτελείτο από τις τυποποι­ ημένες συμβάσεις σύμφωνα με τις οποίες ο κό­ σμος απ’ όπου προέρχονταν ήταν αξιοκατα­ φρόνητος. Ήξερα ότι ο Άρθουρ Σήτον δεν έμοιαζε καθό­ λου με τον μέσο άνθρωπο· ήταν κάποιος που μι­ σούσε και δεν εμπιστευόταν όσους προσπαθού­ σαν να του μεταδώσουν μια προσωπικότητα και κάποιες αξίες που δεν ήθελε. Ήλπιζα να φτάσω στην αλήθεια, όπως την ήξερα εγώ, να παρουσιά­ σω ένα έργο στο οποίο κανείς δεν προσπαθεί να «βελτιωθεί». Αυτό βεβαίως αποσπά την προσοχή από το τραγικό θέμα που θα μπορούσε να είχε προκαλέσει το ενδιαφέρον περισσότερων ανθρώπων, εάν δεν είχε σκιαγραφηθεί τόσες φορές στο παρελ­ θόν όμως αυτό δεν μ’ απασχολούσε στ’ αλήθεια. Έγραφα το βιβλίο με ελάχιστες βαθυστόχαστες σκέψεις στο μυαλό μου, παρότι είχα επίγνωση του ότι θα γινόταν αποδεκτό ως μυθιστόρημα, μια που διασκέδαζε και απορροφούσε κι εμένα τον ίδιο. Μ ετά φ ρ α σ η : Β ά σ ω Κ ο υμ π α ρ ά κ η Σημειώσεις 1. Ο Σίλιτοου είχε προσβληθεί από φυματίωση ενώ υπηρετούσε στην Αεροπορία και γι’ αυτό έπαιρνε επίδομα τριών λιρών την εβδομάδα (Σ.τ.Μ.)

αφιεοωμα 77 Βάσω Κουμπαράκη

Χρονολόγιο μιας οργισμένης δεκαετίας 1945: Ώ ντεν: For the Time Being Kiz: Collected Poems Μ ίτφορντ: The Pursuit o f Ό ργουελ: Animal Farm Ί β λιν Βω: Brideshead Revisited

1946: Φράι: A Phoenix too Frequent Μιούιρ: The Voyage Π ικ: Titus Groan Ν τύλαν Τόμας: Deaths and Entrances

Πεθαίνει ο Κάραντοκ Ί β α νς. Πεθαίνει ο Τ σαρλς Γουίλιαμς. Διάσκεψη της Γιάλτας. Ή ττα τη ς Γερμανίας. Ρίψη ατομικών βομβών στην Ιαπω νία. Ε πάνοδος τω ν Εργατικώ ν στην κυβέρνη­ ση υπό τον Κλέμεντ Ά τλ ι.

Πεθαίνει ο X. Γκράνβιλ-Μ πάρκερ. Πεθαίνει ο X. Τζ. Γουέλς. Δ ίκες εγκληματιώ ν πολέμου στη Νυρεμβέργη. Ακύρωση του Νόμου περί Ε μπορικώ ν Διαμφισβητήσεων του 1927. Ε γκαίνια του Τρίτου Π ρογράμματος στο BBC.

1947: Κόμτον-Μπέρνετ: Manservant and Maidservant Χ άρτλι: Eustace and Hilda Λόουρι: Under the Volcano

Ν όμος περί τη ς Α νεξαρτησίας των Ινδιών. Κ ατασκευή πρώτου βρετανικού πυ­ ρηνικού αντιδραστήρα στο Χάργουελ. Το έργο του Μ πρίτεν «Peter Grimes» στο Κόβεντ Γκάρντεν. Καμύ: Η Π ανούκλα.

1948:

Δολοφονία του Γκάντι. Α ποκλεισμός του Δυτικού Βερολίνου α πό τους Ρώσους. Οι Σ ύμμαχοι απαντούν με αερο­ γέφυρα.

Ωντεν: The Age o f Anxiety Φράι: The Lady’s Not For Burning Γκρην: Concluding Γκρην: The H eart o f the M atter

1949: Μπόουεν: The Heat of the Day Έ λιοτ: The Cocktail Party Μιούιρ: The Labyrinth Ό ργουελ: Nineteen Eighty-Four

Αναγνώριση τη ς Ιρλανδικής Δ ημ οκρατίας ω ς ευρισκό­ μενης εκ τό ς τη ς Βρετανικής Κ οινοπο­ λιτείας. Καταγραφή τη ς πρώ της ρω σικής ατομι­ κής έκρηξης. Υπογραφή Βορειο-ατλαντικού Συμ­ φώνου.

1950: Μ πάρκερ: True Confessions Φράι: Venus Observed Σ.Σ. Λιούις: The Lion, the Witch, and the W ardrobe Π ικ: Gorm enghast

Πεθαίνει ο Τζω ρτζ Ό ργουελ. Πεθαίνει ο Τζ. Μπ. Σω. Ε πανεκλογή τω ν Εργατικώ ν χωρίς απόλυτη πλειοψηφία. Αρχή του πολέμου τη ς Κορέας.

78 αφιέρωμα

1951: Μ πέκετ: Malone Dies & Molloy Γκρην: The End of the Affair Πάουελ: A Question of Upbringing Σνόου: The Masters

Φεστιβάλ τη ς Βρετανίας. Επάνοδος των Συντηρητικών στην κυβέρνηση υπό τον Τσώρτσιλ. Οι Μ πέρτζες και Μ ακλήν δια­ φεύγουν στην Ε .Σ .Σ .Δ .

1952: Χάνλι: The Closed Harbour Τζόουνς: The Anathemata Λέσινγκ: M artha Quest

Πεθαίνει ο Ν όρμαν Ν τάγκλας. Πεθαίνει ο Γεώργιος VI. Στέψη της Ελισάβετ II.

Πάουελ: A Buyer’s Market Γουίλσον: Hemlock and After

Π αράγεται το αντισυλληπτικό χάπι.

1953: Αίημις: Lucky Jim Μ πέκετ: W att Κάρυ: Except the Lord Χάρτλι: The Go-Between

Πεθαίνει ο Χίλεαρ Μ πέλοτς. Πεθαίνει ο Τ.Φ. Πόουις. Πεθαίνει ο Ν τύλαν Τ όμας. Ο Χίλαρυ κα ι ο Τένσιγκ ανεβαίνουν στο Έ βερεστ. Τερματισμός του πολέμου της Κορέας.

1954: Γκόλντινγκ: Lord of the Flies Ν τύλαν Τόμας: Under Milk Wood Τόλκιεν: The Fellowship of the Ring. Γουάτινγκ: Marching Song.

Δοκιμή τη ς αμερικανικής βόμ­ βας υδρογόνου στο Νησί Μπικίνι.

1955: Μ πέκετ: Waiting For Godot Μπίαν: The Quare Fellow Γκόλντινγκ: The Inheritors Λάρκιν: The Less Deceived Ρ.Σ . Τ όμας: Song at the Year’s Turning Τόλκιεν: The Two Towers

Ο Ά ντο νι Ιντεν διαδέχεται τον Τσώρτσιλ στο πρωθυπουργικό αξί­ ωμα. Εισαγωγή τη ς εμπορικής τηλεόρασης. Πεθαίνει ο Ά λ μ π ερ τ Α ϊνστάιν.

1956: Ε κδόσεις Κόνκουεστ: New Lines Γκόλντινγκ: Pincher Martin Ό ζμ πορ ν: Look Back in Anger Τόλκιεν: The Return of the King

Πεθαίνει ο Μαξ Μ πήρμπομ. Πεθαίνει ο Γ. Ντε Λα Μάρε. Κρίση του Σουέζ. Ακύρωση της αγγλο-γαλλικής εισβολής στην Αίγυπτο. Α ποκήρυξη του Στάλιν από τον Χρουτσόφ. Κ αταστολή τη ς Ο υγγρικής εξέγερσης από ρωσικά τα νκ ς.

1957: Μπραίιν: Room at the Top Ν τάρελ: Justine Πάουελ: At Lady Molly’s Γουώφ: The Ordeal o f Gilbert Pinfold

Πεθαίνει η Τζόις Κάρυ. Πεθαίνει ο Γουίντχαμ Λιούις. Πεθαίνει ο Μ άλκομ Λόουρυ. Ο Χ άρολντ Μ ακμίλαν διαδέχεται τον Ίν τε ν στο πρωθυπουργικό αξίωμα. Αναφορά Γουλφίντεν περί Π ταισμάτω ν Ομοφυλοφίλων. Γουώλτον: Cello Concerto

1958: Μπίαν: The Hostage Πίντερ: The Birthday Party Σ παρκ: Robinson Ρ.Σ . Τόμας: Poetry For Supper Γουάιτ: The Once and Future King

Πεθαίνει η Ρόουζ Μακόλυ.

CND launched Πορεία στο Ά λντερμ α στον. Φ υλετικές τα ρα χές στο Ν ότινγκ Χιλ. Σ χηματισμός τη ς Ευρωπαϊκής Κοινής Α γοράς. Ο Ντε Γκωλ επανέρχεται στην εξουσία στη Γαλλία.

αφιεοωμα 79

1959:

Αρντεν: Serjeant Musgrave’s Dance Γκόλντινγκ: Free Fall Π ικ: Titus Alone Σ παρκ: Memento Mori

Πεθαίνει ο Έ ντο υιν Μιούιρ. Πεθαίνει ο Μ ίντλετον Μέρυ. Ε πανεκλογή τω ν Συντηρητικών υπό τον Μ ακμίλαν. Διάνοιξη του πρώτου τμ ήμ ατος τη ς εθνικής οδού Μ Ι.

1960: Μ πέτζιμαν: Summoned by Bells Ν τάρελ: Clea Χιούζ: Lupercal Λάρκιν: The Whitsun Weddings Πίντερ: The Caretakes

Λ όγος του Μ ακμίλαν περί του «ανέ­ μου της αλλαγής» στο Καιηπτάουν. Οι ε κδό τες του «Εραστή τη ς Λ αίδης Τσάτερλυ» διώ κονται ανεπιτυχώ ς με το Νόμο περί Α σέμνων Δημο­ σιευμάτων.

1961: Γκρην: A Burnt-Out Case Ό ζμ πορ ν: Luther Στόρι: Flight into Camden Γουώφ: Unconditional Surrender

Η Ν ότια Αφρική εγκαταλείπει την Κοι­ νοπολιτεία. Ιδρύονται επτά καινούρια Πανεπιστήμια. Απόσυρση από την αγορά του φαρ­ μάκου Thalidomide.

1962: Μ πέκετ: Happy Days Μ πέρτζες: A Clockwork Orange Λέσινγκ: The Golden Notebook. Σ παρκ: The Prim e of Miss Jean Brodie.

Πεθαίνει ο Ρίτσαρντ Ά λ ντιγκντο ν. Πεθαίνει ο Ραλφ Χότζον. Αποκορύφωμα του κύματος μετανάστευσης προς την Κοινοπολιτεία· θέσπιση νομο­ σχεδίου για τον περιορισμό της. Ε γκαίνια του νέου Καθεδρικού Ναού στο Κάβεντρι.

1963:

Πεθαίνει ο Ά λ ντο υ ς Χάξλεϋ.

Αρντεν: The Workhouse Donkey Κ λαρκ: Flight to Africa. Ε κδόσεις Χ ομπσμπάουμ & Λούσι Σμιθ: A G roup Anthology Στόρι: Radcliffe.

1964: Μακ Γκαίηερν: The Barracks Σάφερ: The Royal Hunt o f the Sun. Σνόου: Corridors o f Power. Τρέβορ: The Old Boys.

Πεθαίνει ο Σ .Σ. Λιούις. Πεθαίνει ο Λιούις Μ ακ Νις. Πεθαίνει ο Τζ. Σ. Πόουις. Σ κάνδαλο Profumo-Keeler Ο Ά λ ε κ Ν τάγκλας-Χόουμ διαδέχεται τον Μ ακμίλαν στο πρω θυπουργικό αξί­ ωμα. Ο Κιμ Φίλμπυ διαφεύγει στη Μ όσχα. Δολοφονία του Προέδρου Κένεντυ. Πεθαίνει ο Μ πρένταν Μπίαν. Πεθαίνει ο Σων ο ’ Καίησι. Πεθαίνει η Ή ντιθ Σίτγουελ. Πεθαίνει ο Τ.Χ. Γουάιτ. Ε πανεκλογή των Ε ργατικώ ν υπό τον Χ άρολντ Γουίλσον. Ανάπτυξη τη ς κουλτούρας «ρορ».

ΜΙΚΡΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ Η φύση, το συμπαν, τα φυτά και τα ζώα, τα αντικείμενα που μας περιβάλλουν, τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε, τα επαγγέλματα... Κυκλοφορούν οι δύο πρώτο» τόμοι μιας πρωτότυπης εγκυκλοπαίδειας: Η ζωή των ζώων · Ο πλανήτης μας στο σύμπαν Για μεγάλα παιδιά και νέους

/ Μια καινούργια σειρά μας με τη συνεργασία του αγγλικού εκδοτικού οίκου Ντόρλινγκ Κίντερσλυ.

ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗΣ Κάθε βιβλίο της σειράς είναι μια εγκυκλοπαίδια σαν φίλμ ντοκιμαντέρ για μεγάλα θέματα άλλων εποχών και της εποχής μας. Λίμνες και ποτάμια · Το δέντρο · Πεταλούδες και νυχτοπεταλούδες · Μουσικά όργανα · Οι πρώτοι άνθρωποι · Δεινόσαυροι · Τα φυτά · Όπλα και πανοπλίες · Τα ψάρια · Απολιθώματα · Το χρήμα · Η Αρχαία Αίγυπτος · Το αυτοκίνητο · Ιπτάμενες μηχανές · Εφευρέσεις · Οι εξερευνητές · Η γάτα · Ο κινηματογράφος · Τα καράβια Γία μεγάλα παιδιά και νέους S

Και οι παλιές μας σειρές για παιδιά προσχολικής ηλικίας πάντα νέες και αγέραστες: ΑΛΤΑΝ και η ΠΙΜΠΑ του · ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ · ΥΟΚ-ΥΟΚ...

Και το ΒΙΒΛΙΟΠΑΙΧΝΙΔΙ μας. Γεμάτο περιπέτεια, δράση και μυστήριο. Το ΒΙΒΛΙΟ που είναι και ΠΑΙΧΝΙΔΙ μαζί αναπτύσσει τη φαντασία του παιδιού, διδάσκει και ευχαριστεί. Όταν ο αναγνώστης γίνεται ο πρωταγωνιστής της περιπέτειας... Αστραπές στο σκοτάδι · Ταξίδι στην κόλαση · Οι σπηλιές του τρόμου · Το καταραμένο φαράγγι · Σκιές στην άμμο

S

Β ιβλία που γοητεύουν και διδάσκουν, όλα πλούσια εικο ν ο γ ρ α φ η μ ένα και γραμμ ένα σε ζω ντανή γλώσσα. Β ιβλία μ ο ν α δ ικ ά για την Ε λλάδα φ τια γ μένα μ ε την υψηλή τεχνολογία του 2 0 0 0 . κΛ

ΑΣΤΕΡΗΣ ΔΕΑΗΘΑΝΑΣΗΣ ΕΚΔΟΤΗΣ Έδρα: Χαριλάου Τρικούπη 106 και Σμολένσκι, 117 72, Αθήνα Κεντρική διάθεση: Ζωοδόχου Πηγής 34, 106 81, Αθήνα Τηλ. 364 23 25, 363 90 62. Fax 364 23 25

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΛΗΘΑΝΑΣΗ Δέκα χρόνια στην πρωτοπορία του βιβλίου γνώσεων. Δέκα χρόνια ανακαλύπτουν τον κόσμο για παιδιά και νέους. Τα βιβλία μας είναι σύγχρονα, οπτικά και βασικά βοηθήματα για τα σχολεία.

S Τρεις καινούργιες σειρές μας με τη συνεργασία ίου γαλλικού εκδοτικού οίκου Γκαλιμάρ.

mm

ΜΕΓΑΛΗ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ

JΕΑΝ-LOUIS BESSON

Στα βιβλία της σειράς ζωντανεύει η ιστορία ίου κόσμου και περιγράφονται ία κατορθώματα του ανθρώπινου νου.

ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΦΕΥΡΕΣΕΩΝ

Ο κόσμος της Βίβλου ( Η Παλαιό Διαθήκη) · Ο κόσμος της Βίβλου (Η καινή Διαθήκη) · Το βιβλίο όλων των χωρών (Εικονογραφημένος ποιητικός άτλαντας) · Το βιβλίο της μυθολογίας (ελληνικής και ρωμαϊκής) · Το βιβλίο των πρώτων ανθρώπων · Το βιβλίο των εφευρέσεων και των ανακαλύψεων · Το βιβλίο όλων των ημερών

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΩΝ ΜΕΓΑΛΗΑΝΑΚΑΛΥΨΗΛΙAt Κ)ΑΝΑΣ11

Για μεγάλα παιδιά και νέους

vt #

r an

Ο ελέφαντας 01 ΠΡΩΤΕΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΜΟΥ Η μαγική σειρά μας με τις διαφάνειες. Η λαμπρίτσα · Το καρότο · Η γάτα · Ο καιρός · Το χρώμα · Το δέντρο · Το μήλο · Το αβγό · Το κάστρο • Ο ελέφαντας · Το αεροπλάνο Για παιδιά προσχολικής ηλικίας

ΔΟΣΕΙΣ

Γ. Γενναδίου 3 - Τηλ. 36.09.712 - 36.02.007

Ν Ε Ο Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η

Π Ε Ζ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

κυκλοφορούν ΚΩΣΤΑ ΑΡΚΟΥΔΕΑ Το παλιό δέρμα του φιδιού

ΠΑΝΟΥ ΘΕΟΑΩΡΙΑΗ Το θεόπαιδο Οι περιπέτειες ενός ιππότη στη Μεσαιωνική Μακεδονία

Το παλιό δέρμα του φιδιού είναι ένα μυθιστόρημα του 17ου αιώνα. Οι ήρωές του προχωρούν, αλλάζουν και τελικά μεταμορφώνονται αφήνοντας πίσω το παρελθόν τους.

ΤΑΣΟΥ ΚΑΠΕΡΝΑΡΟΥ Αουτρά Εφτά ιστορίες με πρόσωπα που αποπειρώνται, μάταια πάντοτε, να υπερβούν μια εφιαλτική πραγματικότητα.

ΝΙΚΟΥ ΝΙΚΟΑΑΪΔΗ του Κύπριου Τα τρία καρφιά

ΜΗΤΣΟΥ ΚΑΣΟΑΑ Το Γένος, το ιερό και το βέβηλο Πρόσωπα ορμητικά, με αρετές ιι κακίες, με έρωτες, συγκρούσεις και πάθη, κυνηγώντας να ζήσουν ή να επιζήσουν.

ΑΝΝΑΣ ΞΑΝΘΑΚΗ Ο γαλάζιος γάτος Ζούμε σε καιρούς πολέμου. Αυτό το βιβλίο είναι γραμμένο για φαντάσματα.

Ο Στρατής Τσίρκας είχε γράψει για το βιβλίο «...μυθιστόρημα που θα το υπέγραφε ο Μπαλζάκ...».

Ε

ΤΩΝΑΓΙΩΝΠΑΝΤΩΝ

ΚΩΣΤΑ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Των αγίων πάντων Η ιστορία ενός εφήβου που, συναρμολογώντας εικόνες ενός ανομολόγητου έρωτά του, ανακαλύπτει σιγά σιγά το σώμα του μα και έναν κόσμο ολόκληρο.