Τεύχος 229

ΔΙΑΒΑΖΩ

ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ · Αρ. 229 · 27.12.89 · Δρχ. 400

/ Α Γ Α Π Η Μ Ε Ν Ε Μ Ο Υ Ν ΩΕ Μ . Κ Ο Ν Τ Ο Λ Ε Ω Ν : Ο Ι ΔΥΟ Τ Ο Υ Σ ΚΙ ΑΛΛΟΙ Δ ΥΟ Τ Ζ . Θ Ε Ρ Μ Π Ε Ρ : Τ Α Δ ΕΚ ΑΤ ΡΙ Α Ρ ΟΛΟΓ ΙΑ Τ Ζ . Ν Τ Α Ρ Ε Λ : Η ΟΙ ΚΟ Γ ΕΝ ΕIΑ Μ Ο Υ ΚΑΙ Α ΛΛΑ Ζ

ΤΑ Τ Α Ξ ΙΔ ΙΑ ΤΟ Υ ΚΟΛΟΜ ΒΟΥ ΚΑΙ

Λ ΙΒ ΙΝ Γ Κ Σ Τ Ο Ν

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΜΜΟΣ Ασκληπιού 12, 106 79 Αθήνα ■Τηλ. 3632 669, 3633 083.

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΔΩΡΟ ΑΠΟ 15 ΔΕΚ - ΕΩΣ 3 ΙΑΝ. 01 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΑΓΟΡΑ ΣΑΣ, ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΩ ΛΕΙΟ ΜΑΣ, ΣΟΛΩΝΟΣ 94, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΔΩΡΟ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

από τις εκδόσεις ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ Σόλωνος 94,106 80 Αθήνα, Τηλ.: 3600398-3610589-3644409 FAX 3617791

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΔΩΡΟ ΑΠΟ 15 ΔΕΚ - ΕΩΣ 3 ΙΑ Ν. 01 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΑΓΟΡΑ ΣΑΣ, ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΩ ΛΕΙΟ ΜΑΣ, ΣΟΛΩΝΟΣ 94, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΔΩΡΟ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

SALMAN RUSHDIE

από τις εκδόσεις ΝΕΑ ΣΥΝΟ ΡΑ Σόίιωνος 94,106 80 Αθήνα, Τηλ.: 3600398-3610589-3644409 FAX 3617791

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΔΩΡΟ ΑΠΟ 15 ΔΕΚ - ΕΩΣ 3 ΙΑΝ. 01 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΑΓΟΡΑ ΣΑΣ, ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩ ΛΕΙΟ ΜΑΣ, ΣΟΛΩΝΟΣ 94, ΕΝΑ ΒΙΒ ΛΙΟ ΔΩΡΟ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

από τις εκδόσεις ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ Σόλωνος 94,106 80 Αθήνα, ΊηΙ: 3600398-3610589-3644409 FAX 3617791

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΔΩΡΟ ΑΠΟ 15 ΔΕΚ - ΕΩΣ 3 ΙΑΝ. 01 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΑΓΟΡΑ ΣΑΣ, ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΩ ΛΕΙΟ ΜΑΣ, ΣΟΛΩΝΟΣ 94, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΔΩΡΟ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

από τις εκδόσεις ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ Σόλωνος 94,106 80 Αθήνα, Τηίι.: 3600398-3610589-3644409 FAX 3617791

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

19%

νώση*β&

1990^13® γνώση

Τ ο Κ αλαντάρι της «Γνώσης» το έγραψ ε ο ΦΩΝ ΤΑΣ Λ Α Δ Η Σ .· το ζω γ ρ ά φ ισ ε η ΣΟ Φ ΙΑ Φ Ο ΡΤΩ Μ Α

Α ρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή με... σπαζοκεφαλιά!... Το Καλαντάρι της «Γνώσης», το πρώτο στο είδος του παιδικό ημερολόγιο στην Ελλάδα, κυκλοφορεί πάλι και σας προσφέρει, στις 12 σελίδες του, ένα σωρό πράγματα, πανέμορφες ζωγραφιές, ποιήματα, παροιμίες, ζώδια, κ.ά., κ.ά., κ.ά... και μαζί μ ’ όλα αυτά κι ένα διαγωνισμό που απαιτεί πολύ προσοχή, γνώση και... βέβαια λίγη τύχη. Ο διαγωνισμός αυτός θα κρατήσει ένα ολόκληρο χρόνο και έχει 435 βραβεία. Σωστά διαβάσατε. Τετρακόσια τριάντα πέντε! Καλή διασκέδαση λοιπόν, μεγάλη προσοχή και καλή τύχη!...

εκδόσεις «γνώση» y r Ιπποκράτους 31, 106 80 Αθήνα, Tnfl. 3620941 - 3621194

19903^ ^ .γ νώσηβ^β

1 9 9 0 νώση

τα βιβΑία της «γνώσης» ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ

ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ

• Η άσπρη αρκούδα • «Ζ» • Τριλογία: Το Φύλλο Το Πηγάδι - Τ’ Αγγέλιασμα • Το Σφράτο • Ιατροδικαστής

• Το εκκρεμές του Φουκώ χ •Τ ο όνομα του ρόδου ·Λ • Επιμύθιο στο «Όνομα του ρόδου»

ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΛΑΖΑΝΗΣ

Διαδρομή

‘i?

^

Ο Δερβίσης και ο Θάνατος ΑΝΑΤΟΛΙ ΡΙΜΠΑΚΟΦ

3

Τα παιδιά από το Αρμπάτ

ΘΩΜΑΣ ΣΚΑΣΣΗΣ

!γν (ό σ η !^ 3 ^ 1 9 9 0 ^ ^ γ ν ο σ η

ΜΕΣΑ ΣΕΛΙΜΟΒΙΤΣ

qs

• Συλλέκτης αποκομμάτων • Ο βαλσαμωμένος γάτος

(ΤΟΜΟΣ Α και Β)

fg .

&

Η γεύση της εξουσίας

ψ. ·&

ΡΕΪΝ'ΓΑΡ ΓΙΟΝΣΟΝ

^

Σα\ ι δέσποτο σκυλί

Ή.

ΛΑΝΤΙΣΛΑΒ ΜΝΙΑΤΣΚΟ

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΒΒΑΘΑΣ

50 + 1 γράμματα από έναν αυτόχειρα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΨΗΜΜΕΝΟΣ

ΜΙΣΕΛ ΦΟΥΚΩ

Η Ελληνική φιλοσοφία: 1453-1821 Τόμος Α': Η κυριαρχία του Αριστοτελισμού Τόμος Β': Η επικράτηση της νεωτερικής φιλοσοφίας

Οι λέξεις και τα πράγματα

ΛΕΒ ΒΥΓΚΟΤΣΚΙ

ΤΟΜΑΣ ΧΟΜΠΣ

ΖΑΝ-ΦΡΑΝΣΟΥΑ ΛΥΟΤΑΡ

Η μεταμοντέρνα κατάσταση ΓΙΟΧΑΝ ΧΟΥΪΖΙΝΓΚΑ

Ο άνθρωπος και το παιχνίδι

gs Σκέψη και γλώσσα

εκδόσεις L

Ιπποκράτους 31,106 80 Αθήνα, ΤΠ«. 3620941 - 3621194

^^Κδϋγνώση 3Κ£!$3Ι!

. 19% Κ®.^^νώ<πι»Κ!^]990Κ«^γνώση®!«ί^ από τα βιβηία της «γνώσης» για παιδιά

^ m

ο πηπίΓΟί ”W

ΰ ίιι

1

ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ I &ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΚΑΡΜΙ | Η βόμβα και ο στρατηγός Οι τρεις αστροναύτες Ο Ουμπέριο Έκο — που τα πασίγνωστα μυθιστορήματά του το Όνομα του Ρόδου και Το Εκκρεμές του Φουκώ διαβάστηκαν και αγαπήθηκαν τόσο πολύ από τους μεγάλους - έγραμε αυτή τη φορά ένα γοητευτικό παραμύθι για την ειρήνη και μια πολύ όμορφη ιστορία για μικρούς και μεγάλους. Οι πολύ όμορφες ζωγραφιές του Ευγένιου Κάρμι συμπληρώνουν τα κείμενα μ' ένα μοναδικό τρόπο.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΕΤΣΗΣ - ΜΑΡΙΖΑ ΝΤΕΚΑΣΤΡΟ

Στην Αγορά των αρχαίων Αθηναίων Η Αγορά των αρχαίων Αθηναίων ήταν το κέντρο της οικονομικής, κοινωνικής, και πολιτικής ζωής ήταν η «μυχή» της πόλης. Με το βιβλίο αυτό, που απευθύνεται σε παιδιά από 10 έως 15 ετών, η αποκρυσταλλωμένη ιστορική γνώση «ζωντανεύει» μέσα από ποικίλες δραστηριότητες. Τα παιδιά, ζώντας μια μικρή περιπέτεια, ενεργοποιούν όλες τις δημιουργικές τους δυνάμεις, εθίζονται στη διαρκή αναζήτηση της ιστορικής γνώσης και αναπτύσουν την ιστορική τους συνείδηση.

\

εκδόσεις «γνώση» Ιπποκρατους 31, 106 80 Αθήνα, ΤΠ«. 3620941 - 3621194

$

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

1989-1990

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Σφυρίδης Π ερικλής Από πρώτο χέρι

Γ κανάς Μ ιχάλης Μητριά πατρίδα

(Πεζογράφημα) Κ άραλη Μ αλβίνα Αθώος σαν α γαπημένος

(Αφήγημα) Κάτος Γιώργος Η βασιλεία των κατσαρίδων

(Μυθιστόρημα) Μιλλιέξ-Γκρίτση Τατιάνα Αλλάζουμε;

(Μυθιστόρημα) Α ναδρομές

(Διηγήματα)

(Διηγήματα) Τομαζάνη Δέσποινα Φωτιά μέσα στο νερό

(Διηγήματα) Φ ακίνος Ά ρ η ς Τα παιδιά του Οδυσσέα

(Μυθιστόρημα) Φ ακίνος Μ ιχάλης Εφημερεύων θίασος και άλλες ιστορίες Χ αριτόπουλος Διονύσης Τη νύχτα που 'φ ύγε ο Μ πούκ >βι

(Διηγήματα) Χατζήπαπας Χρίστος Το χρώμα του γαλάζιου υάκινθου

(Μυθιστόρημα)

Μ προυντζάκης Ξενοφώ ν Μ ια κοινή περιπέτεια του σώματος

(Πεζογράφημα) Μωράίτης Γιώργος Α ναμνήσεις ενός αντάρτη

Α γγελάκης Α νδρέας Ο μακρύς μονόλογος της Μ αρίας Πολυδούρη

Ξανδούλης Γιάννης Ο χάρτινος Σεπτέμβρης της καρδιάς μας

Γκανάς Μ ιχάλης Γυάλινα Γ ιάννενα

(Μυθιστόρημα'

Α ενέγρης Τάσος Η κατάσταση των πραγμάτων

Π ρω τοπαπάςΠ άνος Η αθέατη πλευρά της σελήνης

(Διηγήματα) Ροάσσος Τάσος Μ ιχαήλ και άλλα διηγήματα Σκούρτης Γιώργος Ιστορίες με π ολλά στρας Το χειρόγραφ ο της Ρωξάνης Σουρούνης Αντώνης Τα τύμπανα της κοιλιάς και του πολέμου

(Διηγήματα) Οι πρώτοι πεθαίνουν τελευταίοι

(Μυθιστόρημα)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Κ ακουλίδης Γιώργος Το χρώμα της ορχήστρας Μ οσκώφ Κωστής 25 θλιμμένα ποιήματα για τον Έρωτα και την Επανάσταση Ν ικόδημος (μοναχός) Ερωτικός Ασσύριος Παπαδάκη Αθηνά Ωχρότατη έως του λευκού Σκαρτσής Σωκράτης Το μάρμαρο της άπλας Χ έλης Γιώργος Ό τ ι στείρα έτεκεν επτά

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Η σ ύ γ χ ρ ο ν η εκ δ ο τικ ή π α ρ ο υ σ ία στα ε λ λ η ν ικ ά γρ ά μ μ α τα Ζ . Π η γ ή ς 3, 106 78 Α 8 ή ν α , τη λ. 3 6 0 .3 2 .3 4 - 3 6 0 .1 3 .3 1

ΝΕΑΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ SS, π Επιλεγμένα Βιβλία για παιδιά και νέους " Β ΙΒ Λ ΙΑ Γ ΙΑ Π Α ΙΔ ΙΑ Α Π Ο 8 Ε ΤΩ Ν ΚΑΙ Α Ν Ω

Β ΙΒ Λ ΙΑ ΓΙΑ Π Α ΙΔ ΙΑ Α ΠΟ 10 ΕΤΩΝ ΚΑΙ ΑΝ Ω

Ζωρζ Σαντ Ιστορία ενός αγαθούλη......................... Φώντας Λάδης ΑΛΚΗΣ Ο ΨΕΥΤΗΣ. Ο γάιδαρος που νίκησε το σκυλόψαρο και άλλες ιστορίες............ Όσκαρ Ουάιλντ 0 ευτυχισμένος πρίγκιπας............... Μόνος Κοντολέων Ο Εέ από τ’ άστρα ................... Α. Παπαδάκη Παλιές ιστορίες του κόσμου (Ευρώπη) Α. Παπαδάκη Παλιές ιστορίες του κόσμου (Ασία) ..... Μαρία Μιχαήλ-Δέδί Ινδιάνικοι θρύλοι.................... Αλέξανδρος Δουμάς Ιστορία ενός καρυοθραύστη ....... ΑλφόνςΝτωντέΟΤαρταρέντηςΤαρασκόν ............ Ιφιγένεια Αλμπανοπούλου Χόπιτι-Χοπ ............... Μαρία Μιχαήλ-Δέδε θρύλοι των ιθαγενών της Αυστραλίας ...........................!................. Έλλη Αλεξίου Μύθοι του Αισώπου........................ Ντίνος Δημόπουλος Ο μαστρο-Πολύξερος κι η παλιοπαρέα του ........................................

I. Δ. Ιωαννίδης Τα τρία παιδιά ............................

I. Δ. Ιωαννίδης Ένα καράβι στη βιτρίνα.. ................ Ότφριντ Πρόισλερ 0 Νερουλίνος, το πνεύμα της λίμνης........................................ Ελένη Σαραντίτη-Παναγιώτου Ο κήπος με τ’ αγάλματα ............................................. Χάρης Σακελλαρίου Ο Σπιθοβολάκης ................... Ντίνος Δημόπουλος Αν όλα τα πιτσιρίκια του κόσμου Όσκαρ Ουάιλντ Ο εγωιστής γίγαντας .................... Νίνα θεοχαρίδου Ασημένιος ελέφαντας ................. Λάμπρος Πέτσινης Ρωσικά λαϊκά παραμύθια........... Φιλίσα Χατζηχάννα Η Ντιντόν, ο Παβελάκης μου κι εγώ ......................................................... Α.Α. Μιλν Το σπίτι στη γωνιά του Πουφ ................ Γιάννης Καλατζόπουλος Τα ρούχα του βασιλιά ....... Αδελφοί Γκριμ Διαλεχτά παραμύθια..................... ΧανςΚρίστιαν Άντερσεν Διαλεχτά παραμύθια ....... Σοφία Μιχαλοπούλου Ο Μήτσης και η Μίτση.........

Έλλη Αλεξίου Ρωτώ και μαθαίνω........................ Τζων Στάινμπεκ Το κόκκινο αλογάκι ................... Ελένη Σαραντίτη-Παναγιώτου Ιόλη, ή Τη νύχτα που ξεχείλισε το ποτάμι................................... Σ. Μαυροειδή-Παπαδάκη Ο μικρός περιηγητής Α' ... Σ. Μαυροειδή-Παπαδάκη Ο μικρός περιηγητής Β' ... Σ. Μαυροειδή-Παπαδάκη Ο μικρός περιηγητής Γ ... Νίτσα Τζώρτζογλου Ο χρυσός δαρεικός................ Ράντγιαρντ Κίπλινγκ Απίθανες ιστορίες............... Νικολάι Βορόνοβ Τ ο κυνήγι των περιστερών ......... Νίτσα Τζώρτζογλου Το τσίρκο της Ίρμας ............ Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον Τ ο νησί των θησαυρών ... Αλέξανδρος Δουμάς Η μαύρη τουλίπα ................. Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη Μύθοι και θρύλοι της Ρώμης................................................... Κάρολος Ντίκενς Χριστουγεννιάτικη ιστορία .........

I. Δ. Ιωαννίδης Το άσπρο άλογο.........................

I. Δ. Ιωαννίδης Η ιστορία με το γαλάζιο μολύβι....... Κιτσικοπούλου Μαίρη Ιστορίες των δερβισάδων..... Άντον Τσέχωφ Αστείες ιστορίες......................... Γιάννης Μπάρτζης 'Αργείος Εσπερινός................. Νίτσα Τζώρτζογλου Τα Τρία Σ ίγμα.................... Ειρήνη Μάρρα Μια ιστορία για δύο....................... Σοφία Φίλντιση Ορέστης ................................. Χάρης Σακελλαρίου Διηγήματα των Χριστουγέννων Ε. Παλαιολόγου-Πετρώνδα Στη χώρα των Φαραώ .. Σοφία Φίλντιση Το Ρηνάκι και άλλα διηγήματα ..... Νίτσα Τζώρτζογλου Περπατώντας στους αιώνες .... Μαρία Πυλιώτου Τα δέντρα που τρέχουν ............... Σώτη Χριστογιάννη Μύθοι και θρύλοι της Νορβηγίας Aw Τουέιτ Επιχείρηση «Κόκκινη Άμμος» ............. Πέτερ Χέρτλιγκ Ο Μπεν αγαπάει την Άννα ........... Ντοντάρ Ντουμπάντζε Εγώ, η γιαγιά, ο Ιλίκο και ο Ιλαρίων ...............................................

500 500 500 600 600 600 500 700 600 400 600 600 600 600 500 500 500 400 700 500 400 900 800 600 500 500 600 500

1000 500 600 600 700 800 600 600 600 600 1000 1000 700 600 500 500 700 500 500 500 600 600 900 500 500 800 600 500 800 500 800

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα Ζωοδόχου Πηγής 3,106 78 Αθήνα, ® 360.32.34 - 360.13.31

α

£5 ΝΕΑΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΝ Επιλεγμένα Βιβλία για παιδιά καν νέους

Β ΙΒ Λ ΙΑ ΓΙΑ Π Α ΙΔ ΙΑ ΑΠΟ 10 ΕΤΩΝ ΚΑΙ ΑΝΩ Λουκάς Χάρτμαν Άννα-αννΑ'............................ 1000 I. Δ. Ιωαννίδης Καβάλα στο Χρονοδιαβήτη............ 600 Λεονάρ ντί Βρις Το βιβλίο των πειραμάτων............ 700 Λεονάρ ντε Βρις Το δεύτερο βιβλίο των πειραμάτων .. 700 Λεονάρ ντε Βρις Το τρίτο βιβλίο των πειραμάτων .... 700 Μ. Ε. Σαλτίκοβ — Στσέντριν Πατέρας και γιος ..... 600 Ιούλιος Βερν Οι πειρατές του Αιγαίου ............. .

700 Ντίνος Δημόπουλος Τ α δελφινάκια του Αμβρακικού 700 I. Δ. Ιωαννίδης Τ ο παράξενο δώρο....................... 500 Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη Άλκηστη............... 600 ΛεονάρντοΝταΒίντσι Μύθοι και ιστορίες ............ 600 Χάρης Σακελλαρίου Ομήρου Βατραχομυομαχία ..... 500 Ιούλιος Βερν Ο πύργος των Καρπαθίων................. 700 Προσπέρ Μεριμέ Κολύμπα ................................ 700 ΤζωνΜπιούκαν Τα 39 σκαλοπάτια..................... 600 Ευγένιος ΣύιΚέρνοκ, ο πειρατής ........................ 500 Ι.Δ. Ιωαννίδης 0 γύρος του κόσμου χωρίς λεφτά....... 500 ΆλκηΓουλιμή Η αόρατη σελίδα ......................... 1000 Σέλμα Λάγκερλεφ Τ α χριστουγεννιάτικα τριαντάφυλλα 600 ΤιερύΖονκέ Καταδίωξη στο μετρό ....................... 500 Β ΙΒ Λ ΙΑ ΓΙΑ Π Α ΙΔ ΙΑ Α ΠΟ 12 ΕΤΩΝ ΚΑΙ ΑΝΩ Βίκτωρ Ουγκώ Απ’όσα έχω δει ......................... Χέντρικ Βαν Δουν Η ιστορία της ανθρωπότητας ..... Όσκαρ Ουάιλντ Το φάντασμα του Κάντερβιλ........... ΤζακΛόντον Αγάπη για τη ζωή ......................... Τζακ Λόντον Πειρατικές ιστορίες ........................ Κατερίνα Γλυκοφρύδη Μελήσιππος.................... Λίτσα Ψαραύτη Στα βήματα του Σαμοθήριου ......... Άννα Γκρέτα Βίνμπεργκ Μια Πέμπτη του Οκτώβρη Νικολάι Βορόνοβ Μάσα, ένα σύγχρονο κορίτσι ....... Χάρης Σακελλαρίου Η φωτιά που δε σβήνει ........... Ράντγιαρντ Κίπλινγκ Το ωραιότερο διήγημα του κόσμου...................................................

700 1200 600 600 500 900 600 800 600 500 600

ΑνατόλιΑλέξιν Η τρελή Ευδοκία........................ Νίτσα Τζώρτζογλου ΣΟΣ — Κίνδυνος ................ Ανατόλι Αλέξιν Τηλεφωνήστε κι ελάτε................. Ράντγιαρντ Κίπλινγκ Η εταιρεία Στάλκι&Σία ..... Έρνεστ Χεμινγουέι Ο γέρος και η θάλασσα ............ Τζ. Μιντ Φόκνερ Μούνφλιτ (Τομυστήριο του θρυλικούδιαμαντιού)................ Τζακ Λόντον Ο Ασπροδόντης............................. Κίρα Σίνου — Ελένη Χουκ-Αποστολοπούλου Το χέρι στο βυθό ........................................... Άλμπερτ Λιχάνοφ Η έκλειψη του ήλιου ................ Ιβάν Τουργκένιεφ Οι αφηγήσεις ενός κυνηγού ........ ΜαρκΤουέιν Οι περιπέτειες του ΧακΦιν .............. Αιμέ Σόμερφελτ Το χαμένο όνειρο ....................... Μανόλης Κορνήλιος Πολύ ωραίο τ’ όνομά σου, Ελευθερία!................................................... Γιώτα Φωτιάδου-Μπαλαφούτη Ποτέ ξανά ......... Λέων Τολστόι Ιστορίες .................................... Γκούντρουν Μεμπς Το παιδί της Κυριακής ............ Ράντγιαρντ Κίπλινγκ Δαίμονες των κυμάτων ........ Τζακ Σέφερ Σέιν, ο άνθρωπος της χαμένης κοιλάδας... ΜαρκΤουέιν Οι περιπέτειες του Τ ομ Σόγιερ ........... Κίρα Σίνου Το πάρτι της Μιράντας....................... Βίκτωρ Ουγκώ Οι Άθλιοι Α'Τόμος .................... Βίκτωρ Ουγκώ Οι Άθλιοι Β'Τόμος .................... Βίκτωρ Ουγκώ Οι Άθλιοι Γ'Τόμος .................... Βίκτωρ Ουγκώ Οι Άθλιοι Δ'Τόμος .................... Βίκτωρ Ουγκώ Οι Άθλιοι Ε'Τόμος .................... Μαρκ Τουέιν Ο πρίγκιπας και ο φτωχός................. Τάκης Χατζηαναγνώστου Η μαγεία του κόσμου (Από τα ταξίδια του Μάρκο Πόλο)..................... Τζακ Λόντον Μια Οδύσσεια στο Βορρά................. Τζακ Λόντον Τ ο κάλεσμα της άγριας φύσης ............ Μάνος Κοντολέων Τ ο ταξίδι που σκοτώνει ............ Αλεξάντρ Πούσκιν Ντάμα Π ίκα.........................

β 600 500 600 900 500 900 900 600 600 600 1000 600 500 500 800' 500 900 600 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 800 600 600 500 500

Εί&ΑΟΣιΕΙΣ! Κ Α Σ Τ Α Ν Ι Ω Τ Η Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα Ζωοδόχου Πηγής 3,106 78 Αθήνα ® 360.32.34 - 360.13.31

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

Γ Ι Α

Ν Ε Ο Υ Σ

Ο Αν&ρωπος που αγαπούσε τα Ν ησιά

ι.

D .H . LAW RENCE Απόδοση Σπόρος Ηλιόπουλος

2.

Η Γρεναδιέρο ( Το Σ π ίτι μ ε τις Ροδιές) H O NO RE DE BALZA C Μετάφραση Έφη Κορόμηλά 3.

Οι Τέσσεροι Διάβολοι

H ER M A N BANG Μετάφραση Κώστας Χατζόπουλος

Η Π ανσιόν κα ι Αλλα Δ ιηγήματα

4.

JAM ES JOYCE Μετάφραση Κοσμάς Πολίτης

ΕΟΡΤΑΣΤΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ ι. Χριστουγεννιάτικα Αιηγήματα ε λ λ η ν ω ν σ υ γ γ ρα φ έ ω ν (Α'-Β) 5. Διηγήματα ΕΕΝΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ για τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά 8. Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες το υ Φ ιο ν τ ο ρ Μ ιχ α ϊλ ο β ιτ ς Ν τ ο ς τ ο γ ιε φ ς κ ι

/ t i f 7 7 *4

G

U

Τ Ε N Β E R G σειρά «Λογοτεχνία για Νέους» απευθύ­ νεται κυρίως σε ηλικίες από την εφηβική και πάνω, στοχεύοντας σε μιαν ουσια­ στικότερη εισαγωγή του νέου αναγνώστη στο σο­ βαρότερο διάβασμα, στο είδος του βιβλίου δηλαδή που θα τον συνοδεύει σ’ όλη του τη ζωή.

Η

Β

Ι

Β

Λ

Ι

Α

GUTENBERQ Οι Εκδόσεις «Gutenberg» αισθάνονται την ειλικρινή άνά γκη να ευχαριστήσουν όλους τούς ovvepyA reς τους, πού χάρη στην πολύτιμη τους συμβολή ey iv t κα­ τορθωτό, μέσα στο έτος πού πέρασε, να ο­ λοκληρωθεί τό επίμοχθο π p ό yp a μ μ a ε­ κατό νέων εκδόσεων στούς τομείς τής εκ­ παίδευσης, των επιστημών του άνθρώπου και τής ^.oyoτεχvίaς. Εκφράζουν τη βα­ θύτατη ικανοποίησή τους άπό τό επίπεδο συvεpyaσίaς πού τηρήθηκε καί, με την ευ­ καιρία των Γιορτών, εύχονται Χρόνια Πολλά σ ’ όλους καί για τον Καινούργιο Χρόνο 1990 ευτυχία καί δημιoυpyικότητa.

L·

J

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΑΡΑΝΤΑΡΗΣ

ΠΟΙΗΜΑΤΑ Σ έ 5 τ ό μ ο υ ς . Επιμέλεια: Γ . Γ. Μ Α Ρ Ι Ν Α Κ Η Σ

ΟΛΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΟ ΕΡΓΟ

Ή χαρά νά δοθεί στο κοινό έηιφνλάχθηκε για τις Εκδόσεις

Gutenberg Γ

αφιερώματα σε δέματα Τα τεύχη που σημειώνονται με αστερίσκο έχουν εξαντληθεί.

Αντίσταση και Λογοτεχνία No 58* Λατινοαμερικανική Λογοτεχνία No 59* Η Γενιά των Μπήτνικ No 64 Οι επίγονοι του Φρόυντ No 65* Επιθεώρηση Τέχνης No 67 Άγιον Όρος No 68 Γερμανόφωνο Θέατρο No 70 Σημειωτική No 71* Μικρασιατικός Ελληνισμός No 74 Λογοτεχνία και Κινηματογράφος No 75 Ιταλική Λογοτεχνία No 76 Σύγχρονα Ολλανδικά Γράμματα No 84 Αστυνομική Λογοτεχνία No 86 Νεοελληνικό Θέατρο No 89 Παιδικό Βιβλίο No 94 Βιβλίο και Φυλακή No 99 Λαϊκό Αισθηματικό Μυθιστόρημα No 100 Αρχαία Λυρική Ποίηση No 107 Φινλανδικά Γράμματα No 114 Δοκίμιο No 117 Κοινωνιολογία No 119 Ελληνικός Υπερρεαλισμός No 120 Κυπριακά Γράμμματα No 123 Χιούμορ No 124 Θεσσαλονίκη No 128 Βυζάντιο No 129 Ελληνικό Παραμύθι No 130 Φουτουρισμός No 141 Γλωσσολογία No 144 Βιβλίο και Στρατός No 146 Βιβλία για το καλοκαίρι No 148 Αυτοβιογραφία No 155

ΔΙΑΒΑΖΩ

Μετάφραση No 156 Ψυχανάλυση και Λογοτεχνία No 163 Σύγχρονοι Αγγλόφωνοι Φιλέλληνες No 164 Αλληλογραφία No 170 Επιλογή Βιβλίων '86-87 No 172 2. ι ·γχοο νοι \ γ γ /.oq Οι επιστήμες στον κόσμο μας No 175 Φιλέλληνες Παιδικό βιβλίο No 180 Κριτική No 184 Μουσική και Λογοτεχνία No 185 Διανοούμενοι και Εξουσία No 186 Βιβλίο και Νέες Τεχνολογίες No 188 Το νέο Μυθιστόρημα No 189 Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας No 194 Η Πολιτισμός και Κουλτούρα No 195 Διακοπές και Βιβλίο No 196 Το Ελληνικό Φεμινιστικό Έντυπο No 198 Βιολογία No 203 Εξπρεσιονισμός No 208 Η Πράγα των συγγραφέων No 209 Ψυχιατρική και ψυχανάλυση No 210 Τ ω δν Θέατρο και Παιδί No 214 Ι'αδιοηωνο και Ιη/.ι όραση No Γαλλική Επανάσταση No 216 Κόμικς No 217 Ροκ No 219 Επιστημονική Φαντασία No 220 Ομοιοπαθητική No 221 Κοινωνικές επιστήμες No 222 Έρευνα βιβλίου No 224 Ρομαντισμός No 225 Στρουκτουραλισμός No 227

ΔΙΑΒΑΖΩ

ΔΙΑΒΑΖΩ .·

Βιβλία του 'Οσκαρ Ουάιλντ Η βεντάλια της λαίδης Ουίντερμηρ

Ενας ιδανικός σύζυγος

Μια γυναίκα χω ρίς σημασία σία

J

Deprofundis

Αγία Εταίρα, Σαλώμη

Το έγκλημα του Ά ρ θ ο υ ρ Σαβίλ Στοχασμοί Το πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέι

Φ λωρεντινή Τραγωδία

Η δούκισσα της Πάδουας Τι σημασία έχει να είναι κανείς σοβαρός

και για τον Ό σκαρ Ουάιλντ

C«ΣΤΟΥ ΓΚΟΒΟΣΤΗ» Ζωοδόχου Πηγής 21 - τη/..: 3615433

X. Π ήρσον

Η ζωή του Ό σ κ α ρ Ουάιλντ

ΛΙΑΒΑΖΩ

ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΧΡΟΝΙΚΑ Σύντας,η: 36.40.487 Λογιστήριο: 36.40.488 Δ ιαφημίσεις: 36.42.789 Συνδρομές: 36.42.765

Η ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΡΕΠΟΡΤΑΖ: Γιάννης Τσαρούχης (Γράφει ο Περικλής Π απαχατζιδάκης)

18 19

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Τεύχος 229 27 Δεκεμβρίου 1989 Τιμή: Δυχ. 4 00 Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπουλος Διευθυντής: Γιώργος Γαλάντης Σύνταξη: Κατερίνα Γρυπονήσιώτου. Βασίλης Καλαμαράς, Ηρακλής Πα-ταλι ξης. Νένη Ράις, Βάσω Σπάθή. Καίτη Τοπάλη Οικονομικός υπεύθυνος: Βάσω Σπάθή Συνδρομές: Κατερίνα Γρυπονησιώτου Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Σελιδοποίηση-Μοντάξ: Νένη Ράις Γλωσσική επιμέλεια-Διορθώσεις: Βίκυ Κωτσοβέλου Στοιχειοθεσία: Φωτοκύτταρο ΕΠΕ. Υμηττού 219. τηλ. 75.16.333 Φωτογραφίσεις-Μοντάζ: I. Χριστοδου λάκος - I. Κοργιαλάς Ο.Ε.. Α. Μεταξα 26. τηλ. 36.41.134 Εκτύπωση: Αφοί Τσαλδάρη Ο.Ε.. Φυ­ λής 35. Καματερό, τηλ. 26.10.918 Βιβλιοδεσία: Νικ. Κατριβάνος και Σί« Ο.Ε.. Στ. Γόνατά 48. τηλ. 57.49.951 Διανομή: Νέο Πρακτορείο Τύπου Ιδιοκτήτης-Εκδότης: Γιώργος Γαβαλάς

Θοδωρής Π ετρόπουλος: Χρονολόγιο Κ. Ντίκενς Π. Ψυχογιού: Π απαδιαμάντης-Ν τίκενς: Παράλληλη ανάγνωση των χριστουγεννιάτικων ιστοριών τους Ντάρα Βυζοβίτου: Το μουσείο Ντίκενς στο Λονδίνο Αγγελική Σπυροπούλου: To Oliver Twist και η φιλανθρωπία Π. Ψυχογιού: Οι κοινωνικές ιδέες του Ντίκενς Δημήτρης Σ αλταμπάσης: Το έγκλημα και η τιμωρία στο έργο του Ν τίκενς Κώστας Χωρεάνθης: Σημειώσεις πάνω στο μυθιστόρημα του Κ. Ν τίκενς «Δύσκολα Χρόνια» Νίκος Μ παλής: Η δολοφονία των αθώων — το «Σχολείο» στα Δύσκολα Χρόνια Ντόρα Βυζοβίτου: Οι διασκευές λογοτεχνικών έργων σε κόμικς Θοδωρής Πετρόπουλος: Ελληνική Βιβλιογραφία Καρόλου Ν τίκενς

22

54 73 74

Παρουσιάσεις 200 βιβλίων 100 εκδοτών (Β' Μέρος)

77

27 33 34 39 43 48

ΟΔΗΓΟΣ ΒΙΒΛΙΩΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Γράφει ο Σωτήρης Ντάλης ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ: Γράφουν ο Κρίτων Χουρμουζιάδης και ο Νίκος Μ ακρής ΜΕΛΕΤΕΣ: Γράφει ο Α νδρέας Παναγόπουλος

105 107 113

ΠΛΑΙΣΙΟ: Γράφουν ο Μ. Κοντολέων και ο Σ. Ντάλης

Κεντρική διάθεση: ΔΕΛΤΙΟ Πομώνη; Διονύσιος Ζαλόγγου 1 τηλ. 36.20.889 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντρο του βιβλίου» Λασσάνη 9 τηλ. 237.463 Εξώφυλλο: Γιώργος Γαλάντης

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ

57

ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ

65

στο επόμενο «Διαβάζω» α φ ιέ ρ ω μ α σ τ ο ν Δ ά ν τ η

η ΑΓΟΡΑ του

ΒΙΒΑΙΟΥ 1 Δεκεμβρίου έως 15 Δεκεμβρίου 1989

Τα είκοσι βιβλιοπωλεία π ο υ ρω τήθηκαν για τη σύνταξη τη ς α γο ρ ά ς j o u βιβλίου είναι κατά αλφαβητική σειρά: Βαγιονάκης-Αθ., Βασιλόπουλος-Χαλάνδρι, ΓκοβόστηςΑ θ., Γκρίτση-Γεωργιάδη-Καλλιθέα, Δοκιμάκης-Χανιά, Δωδώνη-ΑΘ., Ελευθερουδάκης-Αθ., Ενδοχώρα-Αθ., ΕστίαΑθ., Ιανός-Θεσσ., Κατώι του Βιβλίου-Θεσσ., ΛαμπρικίδηςΠαγκράτι, Λέσχη του Βιβλίου-Αθ., Μ εθενίτης-Πάτρα, Μιχαλάς-ΑΘ., Πλέθρον-Αθ., Πρίσμα-ΓΙειραιάς, ΡαγιάςΘεσσ., Χαλκίδης-Μ υτιλήνη, Χατζοΰλη-Λάρισα

< □ Ο πίνακας παρουσιάζει τα εμπορικότερα βιβλία ενός δεκαπενθημέρου, σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώ, ρησαν 20 βιβλιοπώλες απ' όλη την Ελλάδα, δηλώνοντας ο καθένας τους τέσσερα βιβλία που είχαν τις περισσότερες πωλήσεις στο βιβλιοπωλείο του κατά το διάστημα αυτό. Έτσι κάθε βιβλιοπωλείο δίνει τέσσερις βαθμούς στο βιβλίο .που είχε τις περισσότερες πωλήσεις, τρεις βαθμούς στο αμέσως επόμενο, δυο βαθμούς στο τρίτο κατά σειρά βι­ βλίο, ενώ ένα βαθμό παίρνει το τέταρτο.

H U H ΡΑΣΝΤΙ Σ.: Οι Σατανικοί Στίχοι

Ν. ΣΥΝΟΡΑ

I ΘΕΛΑ Κ.Χ.: Η οικογένεια του Πασκάλ Ντουάρτε

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

| ΕΑΝΘΟΥΛΗ Γ.: Ο χάρτινος Σεπτέμβρης της καρδιάς μας | ΠΑΠΑΝΘΙΜΟΥ Α.: Αυριανισμός

| ΚΑΡΑΒΙΑ Μ.: Ο στοχαστής του Μαρουσιού H U H ΘΕΛΑ Κ.Χ.: Η Κυψέλη

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΝΤΕ Μ.: Ο καθρέφτης μες τον καθρέφτη

ΨΥΧΟΓΙΟΣ

ΙΩΑΝΝΟΥ I.: Τρίτος δρόμος ήταν και πέρασε ΚΑΠΑΝΤΑΗ I.: Επτά φορές το δαχτυλίδι | ΚΟΤΖΙΑ Α.: Η μηχανή

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΣΤΙΑ

ΚΕΔΡΟΣ

ΧΑΡΡΕΡ X.: Επτά χρόνια στο Θιβέτ

q

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΘΕΜΕΛΙΟ

Ν. ΣΥΝΟΡΑ

Ο κατάλογος που ακολουθεί παρουσιάζει, με αλφαβητική σειρά, τα υπόλοιπα βιβλία που δεν προτάθηκαν από •δύο τουλάχιστον βιβλιοπωλεία.

Αλιέντε I.: Ενα Λούνα (Ωκεανίδα) · Ά τγο υ ν τ Μ.: Ιστορία πορφυρής δούλης (Εστία) · Βάλταρι Μ .: Ο Αιγύ­ πτιος •(Κάκτος) · Βαμβουνάκη Μ.: Ιστορίες με καλό τέλος (Φιλιππότης) · Βερνάν Ζ .Π .: Μύθος και σκέψη στην Αρχαία Ελλάδα (Ι.Σ. Ζαχαρόπουλος) · Γκρίτση-Μ ιλλιέξ Τ.: Από την άλλη όχθη του χρόνου (Καστανιώτης) · Γ κ ρμ εκ Μ.: Οι ασθένειες στην αυγή τον Δυτικού Πολιτισμού (Χατζηνικολή) · Έ κ ο Ου.: Εκκρεμές (Γνώση·) · Έ σ τ ιν Κ . - Λ απόρτ Ε.: Το βιβλίο της Μυθολογίας (Καλέντης) · Ινκιόφ Δ.: Εγώ η Κλάρα (σειρά) (Ψυχογιός) · Μ πιτσάκη ·Ε.: Ρήξη και Ενσωμάτωση (Σύγχρονη Εποχή) · Κ ουλετκιέρ Π . - Ράντζι Κ.: Το βι­ βλίο των πρώτων ανθρώπων (Δεληθανάση) · Μ ίχου Φ.: Μπουζιάνης (Μ.Ι.Ε.Τ.) · Μοσκαχρ Κ.: Για τον έρω­ τα και την επανάσταση (Καστανιώτης) · Μ πέργκμ αν I Η μαγική κάμερα (Κάκτος) · Μ πουσκάγια Λ.: Να ζεις ν’ αγαπάς να μαθαίνεις (Γλάρος) · Παπαζαφείρη 1.: Τα λάθη στη ρήση της γλώσσας (Σμίλη) · Π έτροβιτςΑνδρουτσοπούλου Λ.: Λάθος Κε Νόικερ (Π ατάκης) · Ρ α γκαβή Αλ. Ρ .: Ο αυθέντης του Μορέως (Ίδρυμα Ουράνη) · Σ εμπρούν X .: Ωραία Κυριακή (Εξάντας) ·

χρονικα/19

Γιάννης Τσαρούχης ς λογισθεί σαν ένα Μνημόσυνο των σαράντα ημερών, τράτο το απλό ση­ μείωμα. Α 05 Γνώρισα τον Τσαρούχη δια του Κόντογλου. Ή ταν τρ J933 όταν ήρθαν και οι δύο

53

Γράφει ο Περ. Παπαχατζιδάκης

μαζί. Ήρθαν στο ατελιέ μου, στον τόπο που σύχναζαν άνθρωποι της Τέχνης και της Αρχαιολογίας. Το ονομάσανε «Απ,ολλώνιον», γιατί το ατελιέ βρισκόταν 40 ολόκληρα χρόνια στην οδό Απόλλωνος. Ο Τσαρούχης ήταν μαθητής στη Σχολή των Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου. Ταυτόχρονα ήταν και μαθητής του Κόντογλου για τα Βυζαντινά. Ή θελε να μά­ θει τη ζωγραφική με το αυγό, γιατί έδινε μια λάμψη στο χρώμα. Ταυτόχρονα στο σπίτι της Κηφισιάς, στην οδό Χλόης, είχεν εγκαταστήσει «αρ­ γαλειό» που υφαίνουν παρδαλά υφάσματα. Και όταν πλέον τέλειωσε τη Σχολή, το επανηγύρισεν με μια εκδρομή στα Με­ τέωρα, στη Μονή Βαρλαάμ. Την εκδρομή μας εκτίμησε με την παρουσία του και ο Καθηγητής της Βυζαντινής Τέχνης Καθηγητής αείμνηστος Ξυγγόπουλος. Το τι ελέχθη γύρω στην Τέχνη, στην εκδρομή αυτή, χρειάζεται βιβλίο να γρα­ φτή. Πάντως ήκουσα τον Καθηγητή της Τέχνης Ξυγγόπουλο, να μας λέει ότι με τον Τσαρούχη, ανατέλλει ένας μεγάλος ζωγράφος, που θα αφήσει εποχή, ιδίως στο Χρώματα. Ο Τσαρούχης είχε μπει στο νόημα του χρώματος. Ανεδείχθη σαν ζωγράφος, και σήμερα όποιος έχει πίνακα Τσαρούχη είναι ευτυχής. Εδίδαξε με­ τάφραση και επιδόθηκε στη Σκηνογραφία του Θεάτρου, όπου και διέπρεψε. Θυ­ μάμαι όταν ανέβασε μια αρχαία Τραγωδία με ρώτησε, αν είχα μια φωτογραφία από την Ελευσίνα. Πράγματι την είχα και τον ρώτησα τι την θέλει. Μου απαντά: Αυτή την κόμμωση θα έχει η Μαρία Κόλλας στην Τραγωδία. Ά λ ­ λη φορά, όταν η Ντόρα Στράτου έφερε χορευτές από τη Ζάκυνθο, με ρώτησε αν είχα φωτογραφίσει τον Κώδικα Βαρβιάνη (1649) που είχεν τα έγχρωμα κοστού­ μια από τον αχθοφόρο ώς τον κόμητα. Χάρηκε όταν είπα το Ναι. Σήμερα η συλ­ λογή αυτή της προσεισμικής Ζακύνθου βρίσκεται στο Μουσείο Μπενάκη. Περάσαμε ένα χαρούμενο πνευματικό τετραήμερο. Στην Τράπεζα, τιμής ένεκεν, μας έκανε παρέα ο Καθηγούμενος και μας υπηρετούσεν ο πατήρ Δαμιανός. Καλαμπούρια, κουβέν,τες για την Τέχνη, εκρίναμε τους Ζωγράφους με το μεγά­ λο όνομα και δεν σταματούσε το στόμα του νεαρού Τσαρούχη. Βαθμολογούσεν ο μετέπειτα Ακαδημαϊκός, ο αείμνηστος Ξυγγόπουλος, και ο Κόντογλου διαρ­ κώς έψελνε Τροπάρια. Έ να απόγεμα, εντελώς αναπάντεχα, ενώ φωτογράφιζα, βλέπω δύο καλόγε­ ρους χωρίς γενειάδα. Ξαφνιάστηκα. Κάτω από τα ράσα διακρίνω τον Τσαρούχη και τον Κόντογλου. Τους παρακαλώ για φωτογραφία. Δίνω το λόγο μου πως δεν θα την εμπορευθώ. Και τους επήρα τρεις πόζες. Μία όλη την παρέα των επισκε­ πτών με τους δύο ρασοφόρους. Δεύτερη, πλάι στο τζάμι τους δύο ρασορόφους Τσαρούχη και Κόντογλου. Και τέλος ένα σλάιτς για να συμπληρώσω τη φωτο­ γράφηση. Οι ,δύο πλάκες έχουνε κατατεθεί στη Βιβλιοθήκη Κοραή (Χίου). Το σλάιτς α ­ σπρόμαυρο, το έδωσα στο νεαρό ποιητή Κ. Μ. Βορριά. Τούτο το ιστόρημα, γράφτηκε στο συμπλήρωμα 40 ημερών από το θάνατο του αθάνατου Γιάννη Τσαρούχη.

αφιερωμα/20

αφιέρω μα! 21

Κάρολος Ντίκενς Ό λ φ ε ρ Τουίστ, Δαυίδ Κόπερφηλντ, Η Ιστορία των δύο πόλεων, Οι μεγάλες προσδοκίες. Είναι βιβλία που όλοι δια­ βάσαμε, μας κρατούν ακόμα συντροφιά και οι ήρωές τους περιλαμβάνονται στην πινακοθήκη των δημιοφιλέστερων ηρώων της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Δημιουργός τους ο Τσαρλς Ντίκενς. Συγγραφέας που καλλιέργησε με αξιοθαύμαστο τρόπο το συνδυασμό της κωμικής και δραματικής μυθιστοριο­ γραφίας ο Ντίκενς, δεν παρέλειψε να στιγματίσει στα έρ­ γα του την κοινωνική αδικία, τις συνθήκες που επικρα­ τούσαν στους χώρους εργασίας, στα σωφρονιστήρια, αλ­ λά και να καταγγείλει συστηματικά το εκπαιδευτικό σύ­ στημα του τόπου του. Η αγάπη του για τα γράμματα δεν περιορίστηκε στη συγγραφή των βιβλίων, επεκτάθηκε και στη δημοσιογρα­ φία, ίδρυσε εφημερίδες (Daily News) και περιοδικά. Μέσα από τις στήλες των περιοδικών εκδόσεών του διοχέτευσε τις θέσεις του, τις ποιητικές του αναζητήσεις, τη λογοτε­ χνική κριτική του αλλά και, σε συνέχειες, τα μυθιστορήματά του. Η κριτική, της εποχής του, στάθηκε επιφυλακτική για το έργο του. Τις τελευταίες δεκαετίες όμως έχει αλλάξει στάση σε τέτοιο βαθμό, ώστε να θεωρείται ως ο δεύτερος λαϊκός κλασικός συγγραφέας της Αγγλίας - με πρώτο τον Σαίξπηρ. Οι μελέτες για τη συγγραφική του δημιουρ­ γία πληθαίνουν και πολλά έργα του εξετάζονται από σύγ­ χρονη οπτική. Το εισαγωγικό μας σημείωμα κλείνει με μία αγγελία που «ψαρέψαμε» σε ξένο περιοδικό και σας τη μεταφέρουμε σαν απόδειξη του ενδιαφέροντος και της απήχησης του έργου του Ντίκενς. Κεντ 7-21 Ιουλίου 1990 Θερινό σχολείο Ντίκενς στο Καντέρμπουρι Είναι ένα θερινό σχολείο που για δύο εβδομάδες δίνει την ευκαιρία να ασχοληθεί κανείς με τον Ντίκενς και να μελετήσει μέσα στο περιβάλλον όπου έζησε κι α π ’ όπου άντλησε τα θέματά του. [Δίδακτρα £480.00 (Συμπεριλαμβάνονται διδασκαλία, εκδρο­ μές, γεύματα και στέγαση)] Επιμέλεια αφιερώματος: Γιώργος Γαλάντης

αφιερωμα/22 Γο σπίτι όπου γεννήθηκε ο Κάρολος

Θοδωρής Π ετρόπουλος

Χρονολόγιο Καρόλου Ντίκενς (1812 1812

Στις 7 Φεβρουάριου στο Λάντπορτ της Αγγλίας (σήμερα μέρος του Πόρτσμουθ) η μεσοαστική οικογένεια των Ντίκενς αποκτά τον δεύτερο γιο της, Κάρολο. Ο πατέρας, Τζων Ντίκενς, είναι δημόσιος υπάλληλος στο Ναυτικό.

1817

Η οικογένεια μετακομίζει στο Τσάτχαμ όπου ο Κάρολος θα πε­ ράσει την ευτυχέστερη περίοδο των παιδικών του χρόνων, όπως ο ίδιος θα πει αργότερα. Εκεί θα μείνουν μέχρι και το 1822 οπό­ τε επιστρέφουν πάλι στο Λονδίνο και εγκαθίστανται σ’ ένα φτω­ χόσπιτο του Camden Town.

1824

Η αλόγιστη σπατάλη του Τζων οδηγεί την οικογένεια σε χρεο­ κοπία και τον ίδιο στις ποινικές φυλακές του Marshalsea με την κατηγορία των χρεών προς το Δημόσιο. Η μάνα με τέσσερα α­ πό τα παιδιά της οικογένειας πηγαίνουν να μείνουν μαζί του, ε­ νώ ο Κάρολος -12 χρονών πια - σταματάει το σχολείο και εργά­ ζεται επί 6 μήνες σ’ ένα εργοστάσιο που παράγει βερνίκια για παπούτσια. Η φυλάκιση του πατέρα του είναι μια τραυματική ε­ μπειρία για τον έφηβο. Στα μυθιστορήματά του - κάμποσα χρό­ νια μετά - η σκοτεινή εικόνα των φυλακών -τακτικά επανέρχε­ ται. Και σ’ όλη του τη ζωή δεν θα πάψει ποτέ να αντιμάχεται το σύστημα των σωφρονιστικών ιδρυμάτων και την αδικία κα­ τά των φτωχών. Μετά την αποφυλάκιση του πατέρα του επιστρέφει για ένα διά­ στημα (μέχρι το 1826) στο σχολείο.

1827

Εργάζεται αρχικά ως υπάλληλος σε δικηγορικό γραφείο και, κα-

-

1870)

Ό Ντίκενς αφιέρωσε το ταλέντο του μ ’έναν ιδιαίτερο τρόπο στην περιγρα­ φή της ανθρώπινης ευτυχίας. Κανέ­ νας άλλος τόσο διάσημος συγγραφέ­ ας δεν έχει αναγάγει την ευτυχία σε κεντρικό θέμα του. Η ευτυχία είναι έ­ να μυστήριο - στιγμιαίο μυστήριο που σπάνια αναχαιτίζεται ώστε να γί­ νει αντικείμενο αισθητικής παρατήρη­ σης και που ακόμα όταν είναι διαρ­ κές φαινόμενο, είναι έτσι από τη φύ­ ση του που η αισθητική του περιγρα­ φή καθίσταται αδύνατη. Υπάρχουν τουλάχιστον είκοσι ελάσσονες ποιη­ τές που μπορούν να περιγράφουν αρ­ κετά εντυπωσιακά την αίσθηση της αγωνίας· υπάρχουν όμως πολύ λίγοι, ακόμα κι ανάμεσα στους μεγάλους ποιητές, που μπορούν να περιγρά­ φουν δέκα λεπτά ευχαρίστησης... Η λογοτεχνία έχει σχεδόν αποτύχει στην προσπάθειά της να περιγράφει την ευ­ τυχία. Η λαϊκή παράδοση δεν έχει ε­ πίσης πετύχει να προσδώσει τα σω­ στά σύμβολα για μια αληθινή ατμό­ σφαιρα χαράς. Μόνο σποραδικά έ­ χουν καταγραφεί απροσδόκητες δο­ νήσεις της Vox Humana. Στην αν­ θρώπινη παράδοση αυτές οι δονήσεις αποδίδονται συνήθως στον εορτασμό των Χριστουγέννων. Στη λογοτεχνία κυρίως στις χριστουγεννιάτικες ιστο­ ρίες του Ντίκενς’ (G. Κ. CHESTERTON)

αφιερωμα/23 τόπιν, ως στενογράφος στα δικαστήρια και στο Κοινοβούλιο. Σύντομα μάλιστα αποκτά τη φήμη του ταχύτερου στενογράφου στο Λονδίνο.

1829

Γνωρίζει και ερωτεύεται τη Maria Beadnell. Η οικογένειά της, ό­ μως, έχει αντιρρήσεις γι’ αυτή τη σχέση. Το νεανικό του πάθος αναγνωρίζουν πολλοί στον θυελλώδη έρωτα του David Copperfield προς την Dora (στο έργο «David Copperfield»).

1832

Εργάζεται ως αρθρογράφος στο «True Sun» και γράφει το κοι­ νοβουλευτικό ρεπορτάζ στο «The Mirror of Parliament».

1833

Με το ψευδώνυμο «Βοζ» γράφει, σε εφημερίδες και περιοδικά, άρθρα και διηγήματα εμπνευσμένα από την καθημερινή ζωή στο Λονδίνο. Τα περισσότερα δημοσιεύονται στο «Old Monthly Ma­ gazine» (1833-35) και στο «Evening Chronicle» (1835).

1 8 3 4 -3 5

Maria Beadnell

Γράφει το κοινοβουλευτικό ρεπορτάζ στην εφημερίδα «Morning Chronicle». Μέσα στο Κοινοβούλιο διαμορφώνονται οι πολιτι­ κές και κοινωνικές του πεποιθήσεις. Η φήμη του ως καλού δη­ μοσιογράφου απλώνεται σ’ όλη τη χώρα.

1836

Το Φεβρουάριο κυκλοφορούν σε βιβλίο τα διηγήματα που υπο­ γράφει ως « Β ο ζ » και που ήδη γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία. Τίτλος

Ο Τζων και η Ελίζαμπεθ Ντίκενς, γονείς του συγγραφέα

αφιερωμα/24 του βιβλίου: «Sketches by 'Βοζ’». Αμέσως του προσφέρεται συμ­ βόλαιο από τους εκδότες Τσάπμαν και Χωλλ για να γράψει σα­ τιρικά κείμενα σε συνέχειες σε εικονογραφημένο περιοδικό. Έ ­ τσι δημιουργείται ο τύπος του «Κυρίου Pickwick». Τον Απρίλιο αρχίζει να δημοσιεύεται το «The Posthumous Papers of th?

Pickwick Club» που θα ολοκληρωθεί σε 20 μηνιαία τεύχη καί θα γνωρίσει μεγάλη επιτυχία παρ’ όλο που είγαι γραμμένο εν τάχει και με κενά στο σύνολό του. Ο Ντίκενς είναι πια δημοφιλέστατος. Αποφασίζει να φύγει α­ πό την «Morning Chronicle» και ν’ αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στη συγγραφή. Τον ίδιο χρόνο παντρεύεται την Catherine Mogarth, κόρη γνωστού Σκώτου δημοσιογράφου, με την οποία θα αποκτή­ σουν 10 παιδιά. Τα Χριστούγεννα γνωρίζει τον John Forster που θα γίνει στενός φίλος και βιογράφος του.

1837

Αναλαμβάνει την έκδοση του μηνιαίου περιοδικού «Bentley’s Mis­ cellany» όπου θα δημοσιευτούν σε συνέχειες τα έργα του «Oliver Twist», και «The Life and Adventures of Nicholas Nickleby» (H ζωή και οι περιπέτειες του Νίκολας Νίκλεμπυ). Εκδίδεται ο δεύ­ τερος τόμος με ιστοριούλες του «Βοζ». Το Μάιο πεθαίνει η αδερφή της συζύγου του, Mary, που έμενε μαζί τους αφότου παντρεύτηκαν. Ο Ντίκενς θλίβεται βαθιά. Ο πόνος του αποτυπώνεται στη μοιραία αρρώστια της «Rose Maylie» (στο έργο «Oliver Twist») 1838

Η έκδοση του «Oliver Twist» είναι για τον συγγραφέα άλλη μια μεγάλη εκδοτική επιτυχία. Παράλληλα, μη ξεχνώντας ποτέ τον πονεμένο συνάνθρωπό του, επισκέπτεται αναμορφωτήρια στο Yorkshire (η ατμόσφαιρα δίνεται ζωντανά στο «Nicholas Nickle­ by»). Αυτήν την εποχή γνωρίζει την πασίγνωση για τα φιλανθρω­ πικά της αισθήματα, Angela Burdett Coutts.

1839

Εκδίδεται το «Nicholas Nickleby».

1 8 4 0 -4 1

Το Μάρτιο του 1840 αρχίζει να εκδίδει ένα νέο εβδομαδιαίο πε­ ριοδικό με τον τίτλο «Master Humphrey’s Clock». Εκεί θα δημο­ σιευτούν σε συνέχειες το «The Old Curiosity Shop» (To παλαιο­ πωλείο) που θα εκδοθεί τον επόμενο χρόνο και το ιστορικό μυ­ θιστόρημα «Barnaby Rudge». Τα έργα αυτά εικονογραφημένα α­ πό τους γνωστότερους εικονογράφους της εποχής (Μπράουν, Λητς, Κρούικσανκ) γνωρίζουν εξαιρετική επιτυχία όχι μόνο στην Αγγλία αλλά και στις ΗΠΑ.

1842

Από τον Ιανουάριο ώς τον Ιούνιο επισκέπτεται τις ΗΠΑ και γί­ νεται δεκτός με εξαιρετικές τιμές. Τον Οκτώβριο κυκλοφορεί το δίτομο «American Notes» όπου φαίνεται όλη η απογοήτευση που του προκάλεσε ο «νέος κόσμος». Κυρίως ενοχλήθηκε από την ύπαρξη του θεσμού της δουλείας και από την έλλειψη προ­ στασίας των συγγραφικών δικαιωμάτων.

1 8 4 3 -4 4

Εκδίδονται τα «Martin Chuzzle;wit» και «Α Christmas Carol». Με το τελευταίο εγκαινιάζει ένα νέο λογοτεχνικό είδος, τα χριστού-

Catherine Hogarth, γυναίκα τον συγ­ γραφέα

αφιερωμα/25 γεννιάτικα διηγήματα. Τα ετήσια αυτά κείμενα καλλιέργησε α­ νελλιπώς ώς το 1867 - με εξαίρεση το 1847. Αποτέλεσμα αυτών των έργων ήταν να ταυτιστεί το όνομα του Ντίκενς με το πνεύ­ μα των Χριστουγέννων. Το 1844 φεύγει με την οικογένεια του και εγκαθίστανται στη Γένοβα της Ιταλίας όπου εμπνέεται το έργο του «Pictures from Italy». Το Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου επιστρέφει στο Λονδίνο για να αναγνώσει, σε ακροατήριο από φίλους του, το έργο του «The Chimes».

1845

Η οικογένεια Ντίκενς ταξιδεύει στην Ιταλία και τη Γαλλία, προ­ τού επιστρέφει στην Αγγλία. Με το φίλο του, Φόρστερ, πρωτα­ γωνιστούν στο έργο του Johnson «Every Man in his Humour» μια παράσταση που δόθηκε για φιλανθρωπικούς σκοπούς.

'

Λ ίΨ ,

1846

Ιδρύει την ημερήσια εφημερίδα «Daily News» που σύντομα έγινε το κυριότερο δημοσιογραφικό όργανο των Φιλελευθέρων. Κα­ τέληξε, όμως, σε αποτυχία και ο Ντίκενς ξαναφεύγει με την οικογένειά του στη Λωζάνη και στο Παρίσι.

1 8 4 6 -4 9

Γράφει τα «Dombey and Son» και «Christmas Stories» (Χριστου­ γεννιάτικες ιστορίες). Ασχολείται με το θέατρο αλλά παράλλη­ λα δραστηριοποιείται στο χώρο των φιλανθρωπικών δραστηριο­ τήτων. Οργανώνει έναν δικό του θίασο με τον οποίο αρχίζει πε­ ριοδείες στις αγγλικές επαρχίες. Το 1847, μαζί με την Angela Burdett Coutts ιδρύουν ένα αναμορφωτήριο για παραστρατημένες νεαρές κοπέλες. Θα το διευθύνει ο ίδιος επί 10 χρόνια. Το 1849 εκδίδεται το αριστούργημά του «David Copperfield», έργο αυτοβιογραφικό σε μεγάλο βαθμό και γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο. Για τον ίδιο ήταν το αγαπημένο του. Στο πρόσωπο του «Κυρίου Μικώουμπερ» βρίσκουμε μια συγκινητική και κω­ μική καρικατούρα του πατέρα του.

1850

Το Μάρτιο ιδρύει το εβδομαδιαίο περιοδικό «Hausehold Words» (το 1859 μετονομάστηκε σε «All the year round»). To διηύθυνε μέχρι το τέλος της ζωής του. Εκεί δημοσιεύονται σε συνέχειες τα νέα του μυθιστορήματα καθώς και άρθρα του με κοινωνικό και πολιτικό περιεχόμενο.

1851

Η οικογένεια Ντίκενς μετακομίζει στο Tavistock House στο Bloomsbury, σ’ ένα σπίτι αρκετά μεγάλο για όλους. Το Μάιο με τον ερασιτεχνικό του θίασο δίνουν παράσταση παρουσία της Βα­ σίλισσας και του πρίγκιπα Consort.

1 8 5 2 -5 3

Αρχίζει να εκδίδεται το «Bleak House» που θεωρείται από τους κριτικούς ως το καλύτερό του έργο. Είναι μια καταγγελία της διαφθοράς του δικαστικού συστήματος. Τα τελευταία κεφάλαια του έργου γράφονται στη Boulogne όπου περνά το καλοκαίρι του 1853. Στο τέλος αυτής της χρονιάς περιοδεύει στην Ιταλία. Τα Χριστούγεννα διαβάζει το «Α Christmas Carol» μπροστά σ’ ένα ακροατήριο 2:000 ατόμων.

Ο Ντίκενς στην πολυθρόνα του. Σχέδιο του George Cruikshank (1837)

'Για κάθε πρόβλημα σχετικό με τη Δημόσια Εκπαίδευση, την ανύψωση του χαρακτήρα του πληθυσμού, τη βελτίωση των συνθηκών ζωής του, την καλύτερη δυνατή προφύλαξη των ανθρώπων κατά της αρρώστιας και του κακού - ή σχετικά με την αντιμε­ τώπιση των εγκληματιών ή την εξυ­ γίανση του σωφρονιστικού συστήμα­ τος, που τα παρακολούθησα από κον­ τά για καιρό - νομίζω ότι θα μπορού­ σα να βοηθήσω πολύ και σίγουρα θα το έκανα με όλη μου την καρδιά’ (ΝΤΙΚΕΝΣ)

Α π ’ όλα τα βιβλία μου πιο πολύ μου αρέσει αυτό. Είμαι στοργικός πατέρας κάθε παιδιού και κανείς ποτέ δεν θ’ αγαπήσει αυτή την οικογένεια τόσο πολύ όσο την αγαπώ εγώ. Αλλά ό­ πως πολλοί στοργικοί γονείς, έχω κι εγώ στα βάθη της καρδιάς μου το πιο αγαπημένο μου παιδί. Και τ’ όνομά του είναι Δαυίδ Κόπερφηλντ’ (ΝΤΙΚΕΝΣ)

αφιερωμα/26 1854

Εκδίδεται το «Hard Times» (Δύσκολα χρόνια).

1 8 5 5 -5 6

Γράφει το «Little Dorrit» (Η μικρή Ντόρριτ). Το Νοέμβριο του 1855 πηγαίνει στο Παρίσι όπου θα μείνει επί 6 μήνες. Το Μάρτιο του 1856 αγοράζει το Gad’s Hill Place που μέλλεται να είναι η τελευταία του επίγεια κατοικία.

1857

Ο θίασός του ανεβάζει το έργο «The Frozen Deep» του Wilkie Collins. Στις 30 Ιουνίου διοργανώνει την πρώτη δημόσια ανάγνω­ ση έργων.

1858

Ερωτεύεται την - κατά 27 χρόνια μικρότερή του - ηθοποιό Ellen Ternan. Από την προσωπικότητά της εμπνέεται πολλές ηρωίδες στα μεταγενέστερα έργα του. Ο δεσμός αυτός διαλύει το γάμο του και γίνεται αιτία κοινωνικού σκανδάλου. Ο ίδιος προβαίνει σε μια δημόσια δήλωση στην πρώτη σελίδα του «Household Words» της 10ης Ιουνίου.

1859

Εκδίδεται το «Α Tale of Two Cities» με θέμα τη Γαλλική Επανά­ σταση. Αρχίζει περιοδείες σ’ όλη την Αγγλία διοργανώνοντας δημόσιες αναγνώσεις έργων του.

1 8 6 0 -6 1

Hellen Ternan

Εκδίδεται το «Great Expectations» (Μεγάλες προσδοκίες), έργο γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο και ιδιαίτερα προσεγμένο από ά­ ποψη γραφής.

1865

Στις 9 Ιουνίου τού συμβαίνει ένα σιδηροδρομικό ατύχημα που θα φθείρει ακόμα περισσότερο την ήδη κλονισμένη υγεία του. Το ατύχημα αναφέρεται στο επίμετρο του έργου «Our Mutual Friend» που εκδίδεται αυτή τη χρονιά.

1 8 6 7 -6 8

Επισκέπτεται για δεύτερη φορά τις ΗΠΑ. Οι δημόσιες αναγνώ­ σεις του εκεί γνωρίζουν εξαιρετική επιτυχία. Το Μάιο του 1868 επιστρέφει στην Αγγλία και συνεχίζει την περιοδεία του.

1870

Στις 15 Μαρτίου διαβάζει δημοσίως για τελευταία φορά. Τον δέ­ χεται σε ακρόαση η βασίλισσα Βικτωρία. Η υγεία του είναι σε κακή κατάσταση. Μέχρι αυτή την εποχή έχει διοργανώσει 471 δημόσιες αναγνώσεις. Είναι σωματικά εξασθενημένος (έχει πάθει μερική παράλυση) αλλά και ψυχικά απογοητευμένος από την οικογενειακή του κατάσταση. Στις 8 Ιουνίου παθαίνει μέσα στο σπίτι του καρδιακή προσβο­ λή. Θα πεθάνει την επόμενη μέρα. Αφησε ανολοκλήρωτο το α­ στυνομικό έργο «The Mystery of Edwin Drood» (To μυστήριο του Έντουιν Ντρουντ). Ακόμα και σήμερα μερικοί προσπαθούν να ανακαλύψουν το δολοφόνο! Τάφηκε με τιμές στη «Γωνιά των Ποιητών» στο Αβαείο του Westminster.

Ό Ντίκενς έχει κατηγορηθεί ότι ενίσχυσε την κυρίαρχη ιδεολογία ότι η θέση της γυναίκας είναι στο σπίτι, ό­ τι δεν δείχνει ιδιαίτερη συμπάθεια για τις γυναίκες που ασχολούνται με τα κοινά και ότι ή αρνήθηκε τη σεξουα­ λικότητα στις γυναίκες ή τις αντιμε­ τώπισε από την ανδρική σκοπιά, δη­ λαδή με απόλαυση που κυμαίνονταν ανάμεσα στο λάγνο και στο σε­ μνότυφο’ (KATE FLINT)

αφιερωμα/27

Π. Ψυχογιού

Παπαδιαμάντης - Ντίκενς:

Παράλληλη ανάγνωση των χριστουγεννιάτικων ιστοριών τους «Αλλ’ εγώ σ ο ίλέγ ω ,ό τι δεν ομοιάζω ούτε με τον Πόε, ούτε με τον Δίκενς, ούτε μ ε τον Σαίξπηρ, ούτε μ ε τον Βερανζέ. Ομοιάζω με τον εα υτό μου» (Βαλ.5,208). Πραγματικά ο Παπαδιαμάντης δε μοιάζει με τον Ντίκενς. Είναι γέν­ νημα διαφ ορετικής εποχής με δικό του αυθύπαρκτο πνευματικό κόσμο. Η έμ­ πνευσή του, όπως και κάθε λογοτέχνη, είναι αυτόφωτη και γηγενής, επηρεα­ σμένη από την Ορθοδοξία και την Ελληνική παράδοση. Η παράλληλη ανάγνωση δεν α π ο τελεί υπαινιγμό επηρεασμού του Παπαδιαμάντη από τον Ά γ γ λ ο μυθιστοριογράφο. Το έναυσμα γ ι’ αυτήν τη σύνδεση υπήρξε η συγγραφή των χ ρ ι­ στουγεννιάτικω ν ιστοριώ ν τους. Η τέχνη έχει άμεση συνάρτηση με το χωρο­ χρόνο στον οποίο κινείται, π λάθεται δυναμικά από το π εριβάλλον της χώρας και της εποχής του κα λλιτέχνη και καθορίζεται από την ψυχική και πνευματι­ κή του ιδιοσυγκρασία. Ελλάδα του Παπαδιαμάντη δεν έχει τίποτα κοινό με την Αγγλία του 19ου αιώνα. Η τότε Ελληνική κοινωνία ήταν μια «κοινωνία νεόπλου­ των χρυσοκανθάρων με τσαρούχια, λογιωτάτων με περικεφαλαία και κοτσαμπάσηδων με φράκο - μια βλαχοκοινωνία ξεδοσμένη και ασύστατηασύνθετη - τη λέει ο Παπαδιαμάντης» (Βαλέτας, σ. 471). Ή ταν μια κοινωνία που βρισκόταν ανά­ μεσα στον νεοτερισμό και στον ακραίο συντηρη­ τισμό. Ο Παπαδιαμάντης στη σύγκρουση του πα­ λιού με το νέο, τάχθηκε με το παλιό. Ζητάει το γυ­

Η

ρισμό στις παλιές μορφές ζωής· νιώθει εξόριστος στην Αθήνα, το σκηνικό των διηγημάτων του εί­ ναι αυτό της Σκιάθου. Όπω ς εύστοχα παρατηρεί ο Ελύτης, «Μια κοινωνία σε κατάσταση άμορφης μάζας όπου μήτε ο αστός έχει προφτάσει να καλοκαθίσει, μήτε ο προλετάριος να επαναστατήσει, αποτελεί την πιο δύσπεπτη τροφή για έναν μυθο­ πλάστη. Δεν υπάρχει ένας ακεραιωμένος τύπος, δεν υπάρχει καν ο ενδιάμεσος, ο σαλταδόρος, αρ­ κετά στερεός ώστε ν’ αξιωθεί το ένδυμα του ήρωα. Στον Τολστόι, ο κόμης είναι κόμης και ο μουζί-

αφιερωμα/28

'Έ να χαρακτηριστικό των Χριστουγέννων είναι το γκροτέσκο. Το γκροτέσκο είναι η φυσική έκφραση της χαράς. Όταν οι άνθρωποι νιώθουν αληθινή τέρψη έχουν την τάση να την εκφράζουν τελείως αλλόκοτα. Τα Χριστούγεννα μιλάμε συχνά για φαντάσματα και καλλικάτζαρους που εκφράζουν την άγρια και ταυτόχρονα αγαθή προαίρεση των Χριστουγέννων. Αυτά τα τελώνια είναι οι χαρακτήρες του Ντίκενς. Βουκολικοί ποιητές και ζωγράφοι εκφράζουν την ευτυχία με όμορφες φιγούρες. Ο Ντίκενς θεώρησε ότι η ευτυχία εκφράζεται καλύτερα με άσχημες μορφές. Στην ομορφιά-ίσως υπάρχει κάτι σύμφυτο με τη θλίψη· σίγουρα όμως στο γκροτέσκο υπάρχει κάτι συναφές με τη χαρά. Ένα αντικείμενο ομορφιάς είναι μια έμπνευση παντοτινή - ένα είδος αιώνιου διαλογισμού - είναι περισσότερο σ’ ένα αντικείμενο ασχήμιας που εμπεριέχεται η αίσθηση παντοτινής χαράς’ (G. Κ. CHESTERTON)

κος, μουζίκος από αιώνες. Στον Μπαλζάκ, ο επι­ χειρηματίας, ο καλλιτέχνης, η πόρνη, καταστα­ λάζουν από χωνευτήρια που λειτουργήσανε αστα­ μάτητα στα νευραλγικά σημεία μιας κοινωνίας για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα!». Στον Ντίκενς, δίνει τη δυνατότητα η εποχή του να παρουσιάσει «ακεραιωμένους» τύπους. Η ευ­ καιρία δίνεται στον Παπαδιαμάντη όταν στρέφε­ ται στη Σκιάθο. Τότε, σύμφωνα με τον Ελύτη «κρατάεί στα χέρια του καθαρές μονάδες, μορφές λαξευμένες από τους ανέμους και ακατάλυτες ό­ πως οι βράχοι». Η κοινωνία του Παπαδιαμάντη είναι κοινωνία αγροτική εκ διαμέτρου αντίθετη μ’ αυτήν του αστικού Λονδίνου, αλλά και άλλων ε­ παρχιακών πόλεων της Αγγλίας. Αλλά και ο άν­ θρωπος Παπαδιαμάντης δεν έχει τίποτα κοινό με τον πετυχημένο μυθιστορίογράφο Ντίκενς που'εί­ χε παντρευτεί, είχε δέκα παιδιά, είχε χωρίσει και συζούσε αργότερα με νεαρή ηθοποιό, ήταν εκδό­ της δύο περιοδικών (τα χριστουγεννιάτικα μυθι­ στορήματα του πουλούσαν περίπου 20.000 αντίτυ­ πα μέσα σε δυο μήνες από την κυκλοφορία τους), κοντολογίς «ένας άνθρωπος του κόσμου τούτου». Ο Παπαδιαμάντης ήταν δειλός, «άπειρος του κό­ σμου», κακοφορεμένος, άνθρωπος της εφημερί­ δας, της ταβέρνας αλλά και της εκκλησίας. Δε βλέπει ποτέ όσο ζει το έργο του τυπωμένο σέ βι­ βλίο. Μοιάζει με ζητιάνο φορώντας το ίδιο παντε­ λόνι, το ίδιο πουκάμισο και το ίδιο τρύπιο πανω­ φόρι, κάτι που δε θα μπορούσε να το διανοηθεί ο διάσημος για τήν κομψότητά του Ντίκενς. Δεν ή­ ταν κοσμικός όπώς ο Ντίκενς, μισέί τις συνανα­ στροφές με τους λόγιους του καιρού του, αποφεύ• γει το θόρυβο και την προβολή («ανθρωποπρέπεια», δικός του όρος). «Έφτανε πάντα αργά στις συνεστιάσεις των εκδοτών της εποχής του και λένε ότι καθόταν άκρη-άκρη στο τραπέζι, έβγαζε αθό­ ρυβα από την τσέπη του πανωφοριού του ένα μπου­ κάλι κρασί κι ένα λαδόχαρτο με τυρί κι ελιές κι εξαφανιζόταν χωρίς να το πάρει κανείς είδηση» (Ελύτης). Ο Παπαδιαμάντης δεν υποτάσσεται στα συμβα­ τικά σχήματα της κοινωνίας του, δεν παίρνει καν το πτυχίο της Φιλοσοφικής, δεν επιδιώκει τη δό­ ξα ή τα χρήματα. Δεν είχε λοιπόν τίποτα κοινό με τον Ντίκενς που έβγαζε λόγους και είχε πάθος με το θέατρο, τα ταξίδια, τα χρήματα, την προβολή. Ο Αγγελος Τερζάκής εντοπίζοντας επιδράσεις των χριστουγεννιάτικων ιστοριών του Ντίκενς στον Παπαδιαμάντη, γράφει: «Συγγενέστερη στην ψυχή του Παπαδιαμάντη, την τρυφερή και καθι­ στική, μοιάζει η προσωπικότητα του Καρόλου ΝτίΚένς. Ήξερε τη γλώσσα του, τη διάβαζε, τη μετέ­ φραζε. Τα 'Χριστουγεννιάτικα διηγήματα’ έχουν επιδράσει επάνω του και τ’ ανάλογα δικά του αντι­ φεγγίζουνε κάποια από τα γνωρίσματα εκείνων. Μα οι επιδράσεις τούτες είναι επιδράσεις ψυχής και όχι μορφής». Μια παράλληλη όμως ανάγνω­

αφιερωμα/29 ση των χριστουγεννιάτικων ιστοριών των δύο συγ­ γραφέων δείχνει ότι διαφοροποιούνται όχι μόνο αι­ σθητικά αλλά και «ψυχι.κά». Ο Παπαδιαμάντης αισθάνεται υποχρεωμένος ν’ απολογηθεί για τα δι­ ηγήματα που δημοσιεύει τα Χριστούγεννα και το Πάσχα: «Αρκούσι τόσαι άλλαι μανίαι, τόσοι ξε­ νισμοί. Ημείς δεν είμεθα Άγγλοι ούτε Αμερικάνοι. Μη μας σκοτίζεις και συ». Ίσως έχει υπόψη του τον Ντίκενς. Αλλά φαίνε­ ται να διακρίνει εαυτόν από τον μυθιστοριογράφο στο ότι εμπνέεται τα διηγήματά του από την πραγματικότητα, τις αναμνήσεις και τα αισθήματά του: «Ουδαμού σχεδόν θα εύρητε ότι επεζήτησα βεβιασμένην θέσιν ή πλοκήν, όπως γαλβανίσω την περιέργειαν του αναγνώστου... όλα βασίζο­ νται επί της πραγματικότητος» («Λαμπριάτικος ψάλτης»), Γράφει επίσης: «τα πλείστα των υπ’ ε­ μού γραφέντων εορτασίμων διηγημάτων έχουσιν a priori την υπόθεσιν, είναι δηλαδή μάλλον θρη­ σκευτικά» και παρακάτω συμπληρώνει: «το επ’ εμοί, ενόσω ζω και αναπνέω και σωφρονώ δεν θα παύσω πάντοτε, ιδίως δε κατά τας πανεκλάμπρους ταύτας ημέρας να υμνώ, μετά λατρείας τον Χριστόν μου, να περιγράφω μετ’ έρωτος την φύσιν και να ζωγραφώ μετά στοργής τα γνήσια Ελ-' ληνικά ήθη». Οι ιστορίες του Ντίκενς δεν έχουν ακριβώς «υ­ πόθεση θρησκευτική», είναι κυρίως ηθικοπλαστι­ κές, όπως φαίνεται από τον διδακτικό τόνο που έχουν οι περισσότερες. Και ο χριστιανισμός του Παπαδιαμάντη δεν είναι ένας «κοινωνικός» χρι­ στιανισμός κατά το πρότυπο της «Εσπερίας» (Δύ­ σης) που τόσο περιφρονούσε ο Έλληνας διηγηματογράφος. Ο Παπαδιαμάντης είναι ο υποδειγμα­ τικός Χριστιανός όπως ορίζεται από την αυστη­ ρότητα της Ανατολικής Ορθοδοξίας. Επίσης πη­ γή έμπνευσης για τον Παπαδιαμάντη δεν είναι κά­ ποια φανταστική ιστορία, όπως αυτές του Ντίκενς. Αφετηρία του είναι το συγκεκριμένο γεγονός που όσο απλό και να ’ναι μεγεθύνεται. Ο Έλληνας διηγηματογράφος αντλεί το υλικό του από τις ανα­ μνήσεις του, δεν έχει ανάγκη από μύθους, όπως ο Ντίκενς, για να δείξει τη μαγεία της ανθρώπι­ νης ζωής. Στο «Χριστό στο Κάστρο», ο παπαΦραγκούλης αναλαμβάνει, παρά τις αντίξοες και­ ρικές συνθήκες, να σώσει το Γιάννη τον Νυφιώτη και τον Αργύρη της Μυλωνούς που τους έκλεισε το χιόνι και να λειτουργήσει το εξωκκλήσι του κά­ στρου. Η υπόθεση λοιπόν είναι απλή, χωρίς «πρω­ τοτυπία», όπως λέει ο ίδιος. Δίνει όμως το μήνυ­ μα της θυσίας και της προσφοράς των απλών προ­ σκυνητών. Η σχέση του Παπαδιαμάντη με τη φύση είναι καθαρά ποιητική, αισθησιακή και ηθική συγχρό­ νως. Μια μαγική πνοή αναδύεται από τις περιγρα­ φές του, στις οποίες η φύση δεν είναι ποτέ αδρα­ νής και ουδέτερη. Ο μπαρμπα-Γιαννιός ο Έρωντας πεθαίνει μια χριστουγεννιάτικη νύχτα «υπό

Ό ι «Χριστουγεννιάτικες ιστορίες» του Ντίκενς είναι κυρίως ένα μυθιστόρημα ευτυχίας, γιατί περιγράφει μια αιφνίδια και δραματική αλλαγή. Δεν είναι μόνο μια ιστορία μεταστροφής αλλά αιφνίδιας μεταστροφής, τόσο αιφνίδιας όπως η μεταστροφή ενός ανθρώπου σε συγκέντρωση του Στρατού Σωτηρίας. Και στις δύο περιπτώσεις η ευτυχία έχει αξία γιατί έπεται δραματικά της δυστυχίας επειδή είναι σωτηρία, κάτι που σώζεται από τα ερείπια’ (G. Κ. CHESTERTON)

αφιερωμα/30 την χιόνα, δια να μην παρουσιασθεί γυμνός και ξετραχηλισμένος... ενώπιον του κριτού, του Παλαιού ημερών». Η φύση τον συντροφεύει στο τελευταίο του ταξίδι, αυτόν «τον έρημο εις τον κόσμον». Η φύση λοιπόν στον Παπαδιαμάντη δεν είναι μόνο το πλαίσιο των δρώμενων, είναι σημείο συνάντη­ σης και συνδιαλαγής του ανθρώπου με το Θεό, ε­ νώ ο Ντίκενς βλέπει τη φύση κυρίως σαν πλαίσιο που λειτουργούν και δρουν οι χαρακτήρες του. Και τα πέντε χριστουγεννιάτικα μυθιστορήμα­ τα του Ντίκενς ξεχειλίζουν από φιλάνθρωπο αι­ σθήματα προς τους φτωχούς κι έχουν βαθιά απή­ χηση στα αισθήματα φιλανθρωπίας του αναγνώ­ στη. Φαίνεται να θέλει, σ' αυτή την ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων, να δώσει ηθικά διδάγματα στους αναγνώστες του ώστε να ξαναγεννηθούν κι αυτοί ηθικά μέσα στο κλίμα της αγάπης και με­ ταμέλειας που υπαινίσσεται το πνεύμα των Χρι­ στουγέννων. Με την παρέμβαση του υπερφυσικού στοιχείου («Καμπάνες των Χριστουγέννων», «Χρι­ στουγεννιάτικη ιστορία»), οι κύριοι χαρακτήρες των έργων του συνήθως μεταμορφώνονται. Ο ά­ πληστος Σκρουτζ, μετά την παρέμβαση των τριών πνευμάτων που του φανερώνουν την ασχήμια της ζωής του και την καλοσύνη των γύρω του, καθώς και το ζοφερό μέλλον του, μεταμορφώνεται σε άν­ θρωπο καλοσυνάτο, «συμπαθητικό και καλοδιά­ θετο», που σκορπίζει γύρω του τη χαρά. Η αλλα­ γή δε γίνεται μέσα από εσωτερική διεργασία, αλ­ λά με την παρέμβαση ηθικής καθοδήγησης. Στο τέλος «το πρόσωπό του ήταν μουσκεμένο στα δά­ κρυα» και μελοδραματικά αναφωνεί «θα ζήσω και θα πράξω για το παρόν και για το μέλλον. Θα σέ­ βομαι και θα τιμώ τα Χριστούγεννα ολοχρονίς. Τα τρία πνεύματα θα ζήσουν και θ’ αγωνισθούν μες στην ψυχή μου. Δε θ’ αποδιώξω το μάθημα που με δίδαξαν». Οι ήρωες του Παπαδιαμάντη παρουσιάζονται ό­ πως είναι εξαρχής. Δεν αλλάζουν. Στο «Χριστό­ ψωμο» η γρια-Καντάκαινα, χαρακτηριστικός τύ­ πος κακιάς πεθεράς, δεν αλλάζει όπως ο Σκρουτζ ή ο Ρέντλω. Οι ήρωές τους δε μοιάζουν. Ο παπαΦραγκούλης, π.χ., δεν έχει τίποτα κοινό με τον Σκρουτζ «Ένας σφιχτοχέρης, τσιγγούνης, αρπαχτικός, γδάρτης, πλεονέχτης κι άπληστος γεροαμαρτωλός. Σκληρός και παγερός σαν την πέτρα στο τσακμάκι, που η σπίθα της δεν έχει δώσει ού­ τε μια στάλα ζεστασιά. Κρυφός και μυστικός και μοναχικός σα στρείδι». Ο Σκρουτζ αλλάζει όχι συ­ ναισθανόμενος το «βάθος της αμαρτίας του» αλ­ λά παρασυρόμενος από το φόβο του μέλλοντος. Οι μορφές του Παπαδιαμάντη όχι πάντα αθώες (μικρόν χωρίον, μεγάλη κακία) είναι ζωντανές και αληθινές, γιατί ο συγγραφέας δεν είχε την επιθυ­ μία για τάξη που ο Άγγλος Ντίκενς προσπαθού­ σε να υποβάλει μέσα από το έργο του (δυτικός τρό­ πος σκέψης). Οι φτωχοί βαρκάρηδες, οι αλαφροίσκιωτοι, οι βασανισμένοι και καρτερικοί του Πα-

παδιαμάντη δεν έχουν τίποτα το μελοδραματικό όπως πολλοί από τους ήρωες του Ντίκενς. Ο πό­ νος τους καθαγιάζεται από το μεγαλείο της ψυχής τους. Στη Θεια-Αχτίτσα, τη σταχομαζώχτρα, αρκούν οι λίγες λίρες που θα της επιτρέψουν ν’ αγο­ ράσει «καινουργή άδολην μανδήλαν» για τα Χρι­ στούγεννα και για ν’ αγοράσει «καθαρά υποκαμισάκια δια τα ισχνά μέλη και θερμήν υπόδησιν δια τους παγωμένους πόδας» των δύο ορφανών εγγονών της. Και οι δύο όμως δε δίνουν τις υπαρ­ ξιακές διαστάσεις της ανθρώπινης ψυχής (Ντοστογιέφσκι). Του Ντοστογιέφσκι η συνείδηση έχει δραματική χροιά, εξάρσεις, αμφιβολίες, συγκρού­ σεις, καταστροφές. Των άλλων είναι ήσυχη, ρεα­ λιστική, τα μεγάλα πάθη είναι ανύπαρκτα. Τα πά­ θη του Παπαδιαμάντη «σκοτώνονται μόνα τους μόλις κραυγάσουν» (Μουλλάς). Οι οικογενειακές στιγμές χαράς είναι βασικό μοτίβο όλων των χριστουγεννιάτικων ιστοριών του Ντίκενς. Στο «Τριζόνι στο τζάκι» και στη «Μάχη ζωής» δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην οικογενεια­ κή αγάπη και θαλπωρή. Αναφερόμενος σ’ αυτή την ιστορία ο Ντίκενς γράφει στον Φόρστερ ότι πρόκειται για μια ιστορία μ’ ένα κομψό και όμορ­ φο θέμα, πολύ ήσυχη και σπιτικιά. Το στοιχείο του κομψού και χαριτωμένου δεν είναι χαρακτηριστι­ κό του ύφους του Παπαδιαμάντη. Η Κυρία Πήρυμπινγκλ παρουσιάζεται ανάλαφρα, σαν «θησαυ­ ρός» του σπιτιού, σαν μια «ξανθιά και χοντρούλα κοπέλα», που δίνει πνοή στο σπίτι του καλού Τζων: «Ή ταν για το καλό όλων τους που αυτή η μικρούλα, η αστραφτερή, πάντα χρήσιμη, πάντα σε κίνηση - γιατί τέτοια ήταν, όποια λάθη κι αν έκανε, όσο κι αν καμιά φορά μπορεί και να μην τη χώνευες - ήταν για το καλό όλων που η Κυρία Πήρυμπινγκλ βρισκόταν εκεί». Η Κυρία Πήρυμπινγκλ διαφέρει πολύ από την παπαδιά του Παπαδιαμάντη: «Ή το γυνή δειλοτάτη, αλλά μόνον ενόσω ευρίσκετο μακράν του παπά. Ό ταν ήτο πλησίον του παπά της, ελάμβανε θάρρος, η καρ­ διά της εζεσταίνετο και δεν εφοβείτο τους κινδύ­ νους. Εάν τυχόν ανεχώρη ο παπάς, χωρίς αυτής, να υπάγη εις το κάστρον, η καρδούλα της θα έτρεμεν, ως το πουλάκι το κυνηγημένον. Αλλά ε­ άν την έπαιρνε μαζί του, θα ήτο ησυχωτάτη» («Στο Χριστό στο Κάστρο»). Η ηρωίδα του Ντίκενς δεν είναι παρά μια κουκλίτσα του σπιτιού και το σκηνικό της ένα μικρο­ αστικό σπιτικό, ενώ αντίθετα οι γυναίκες του Παπαδιαμάντη δεν έχουν τίποτα κοινό με την ψυχο­ λογία των μικροαστών, ανήκουν στα λαϊκά στρώ­ ματα και είναι συνήθως χαροκαμένες (Αχτίτσα), αγαθές γυναίκες, χωρίς ίχνος «κομψότητας». Οι γυναίκες του Παπαδιαμάντη δε θα έλεγαν ποτέ «Σκεφτόμουνα ότι είσαι κοντός, μα εγώ σ’ αγα­ πάω έτσι όπως είσαι», όπως έλεγε η Κυρία Τέττερμπυ στον «Στοιχειωμένο άνθρωπο». Με τις «Καμπάνες των Χριστουγέννων» ο Ντί-

αφιερωμα/31 κενς σκοπεύει να στηλιτεύσει την άρχουσα τάξη του καιρού του που είχε την τάση ν’ αντιμετωπί­ ζει τους φτωχούς σαν άτομα διεστραμμένα και εκ γενετής διεφθαρμένα. Ο Τόμπυ επαναλαμβάνει διαρκώς: «Δεν είμαι ικανός να σκεφτώ αν βγαί­ νει τίποτα το καλό με το που υπάρχουμε όλοι μας... είμαστε τόσο φοβερά πλάσματα, φαίνεται πως φέρνουμε μεγάλη φασαρία... γεννηθήκαμε κα­ κοί». Ο Τόμπυ παρουσιάζεται σαν «αδύναμος, μι­ κρούλης και χαμένος ανθρωπάκος» αλλά και «σωστός Ηρακλής από πλευράς καλών προθέσε­ ων». Δέχεται τη μοίρα του όχι με εσωτερική περί­ σκεψη, αλλά ετεροκαθοριζόμενος από τις ιδέες του καιρού του για τα λαϊκά στρώματα. Ο ανα­ γνώστης καλείται να ξεσηκωθεί κατά της σκλη­ ρότητας και υποκρισίας της άρχουσας τάξης που εκπροσωπείται από τον κύριο Φίλερ και Άλντερμαν. Στο τέλος η καλοσύνη νικάει την αδικία και όλοι χορεύουν χορό ευτυχισμένο. Τελειώνοντας ο Ντίκενς απευθύνεται ευθέως

στον αναγνώστη: «Προσπάθησε να συγκρατήσεις στο μυαλό σου τη στυγνή πραγματικότητα... προ­ σπάθησε να τη διορθώσεις, δοκίμασε να την κά­ νεις καλύτερη και να την απαλύνεις τούτη τη σκληρή πραγματικότητα. Κι έτσι, μπορεί ο και­ νούριος χρόνος να ’ναι ευτυχισμένος —ευτυχισμέ­ νος για πολλούς που η ευτυχία τους εξαρτάται α­ πό σένα, αναγνώστη!». Και ο Παπαδιαμάντης ενδιαφέρεται για τα προβλήματα της κοινωνίας του, καταδικάζει τη δημαγωγία, τη ρουσφετολογία, την εκμετάλλευση. Αποκαλεί την Αθήνα «πόλιν της δουλοπαροικίας και των πλουτοκρατών» («Νε­ κράνθεμα»). «Η πλουτοκρατία», γράφει, «γεννά την αδικίαν, τρέφει την κακουργίαν, αύτη φθείρε σώματα και ψυχάς· αύτη παράγει την κοινωνική’ σηπεδόνα. Αύτη καταστρέφει κοινωνίας νεοπα­ γείς» («Οι χαλασοχώρηδες»). Πιστεύει δηλαδή την ευαγγελική ρήση «ευκολώτερον έστι κάμηλον δια τρυπήματος ραφίδος διελθείν ή πλούσιον εις την βασιλείαν του Θεού εισελθείν». Δε φαίνεται όμως 'Τα Χριστούγεννα έχουν μια δραματική διάσταση. Η ευτυχία δεν είναι κατάσταση, είναι κρίση. Τα ήθη και τα έθιμα τα σχετικά με τη γιορτή της γέννησης του Χριστού είναι έτσι φτιαγμένα από ανθρώπινο ένστικτο ώστε να επιμένουν και να ξαναεπιμένουν πάνω σ’ αυτή την κρίσιμη διάσταση. Ό λα τα σπίτια αισθάνονται όπως όταν αναμένουν τη γέννηση ενός παιδιού. Είναι σαν ένα ξενύχτι μ’ ένα ορισμένο όριο. Οι άνθρωποι ξενυχτούν μέχρι ν’ ακούσουν τις καμπάνες να χτυπούν ή προσπαθούν να κοιμηθούν για να δουν τα δώρα τους το άλλο πρωί. Παντού υπάρχει ένα όριο, μια ανάσχεση· τη μια στιγμή η πόρτα είναι κλειστή, την άλλη ανοίγει, δώρα ξετυλίγονται ή δεν ξετυλίγονται... Αυτή η θεατρική διάσταση της ευχαρίστησης που έχουν προσδώσει οι άνθρωποι στα Χριστούγεννα είναι επίσης μια διάσταση σημαντική στη ρομαντική λογοτεχνία του Ντίκενς. Στη ρομαντική λογοτεχνία οι ήρωες πρέπει να είναι ευτυχισμένοι και ιδίως αναπάντεχα ευτυχισμένοι. Αυτός είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ του Ντίκενς και των Χριστουγένννων’ (G. Κ. CHESTERTON)

αφιερω μα/32 να πιστεύει, όπως ο Ντίκενς, στην πολιτική συμ­ μετοχή. Πρεσβεύει «κυάμων απέχεσθε», κατηγο­ ρεί τους «ψιττακούς ηθικολόγους των εφημερί­ δων» που «πετώντες απο γενικότητα εις γενικό­ τητα περιέδρεψαν συλλογήν τινα ηθικών αξιωμά­ των, την οποίαν νομίζουσιν αλάνθαστον πανά­ κειαν προς θεραπείαν πάσης πολιτικής και κοι­ νωνικής νόσου». Για τον Παπαδιαμάντη η απάντηση στο «πόθεν το κράτος της αμαρτίας» δεν είναι «η κόλασή μας είναι ο άλλος» (Σαρτρ), αλλά «η κόλασις ήτο μέ­ σα της» (Φόνισσα). Ό λα τα ζητήματα της ζωής τα θεωρεί θέματα ψυχής κυρίως και όχι κοινωνίας. Επισημαίνει τα μεγάλα προβλήματα του τόπου του: παιδεία, πολιτική, εκκοσμικευμένη εκκλησία, αντιλαϊκή διοίκηση («Βαρδιάνος στα Σπόρκα», «Ψοφίμι», «Τα δύο τέρατα», «Οι χαλασοχώρηδες», «Τυφλοσούρτης») αλλά δεν μάχεται για με­ ταρρυθμίσεις όπως ο Ντίκενς που λειτουργεί σαν καλός και φιλελεύθερος «κοσμοδιορθωτής». Ο Παπαδιαμάντης πιστεύει στη Θεία Πρόνοια: «Αν δεν είναι θέλημα Θεού, δεν μπορεί άνθρωπος να προκόψει». Ο Βαλέτας γράφει: «Ο προβληματι­ σμός του δεν προχωρεί βαθύτερα. Είναι παθητι­ κός, χριστιανικός, αναπαύεται στην ανταπόδοση, στη θεία δικαιοσύνη. Η φτώχεια και τα βάσανα είναι πληρωμή αμαρτίας. Ο Μεγαλοδύναμος μας δοκιμάζει». Και ο Ντίκενς πιστεύει ότι η ηθική ε­ ξύψωση και η αγάπη είναι οι πιο δυναμικές λύσεις στην αθλιότητα αυτού του κόσμου. Προσπαθεί ό­ μως για τη βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών. Ο Έλληνας συγγραφέας φαίνεται να πιστεύει ότι κανένα σύστημα, καμιά οικονομία, επιστήμη ή τε­ χνολογία δε μας κάνει καλύτερους, όταν δε βρί­ σκεται μέσα μας η ομορφιά και η αγάπη. Οι τα­ πεινοί του, απαλλαγμένοι από χρήμα και εξουσία, γνώσεις και τίτλους, εμφανίζονται άδολοι και α­ γνοί, μπορώντας έτσι πιο πολύ ν’ αγαπάνε. Δεν προσδοκούν υλικά αγαθά για ν’ αποκτήσουν κοι­ νωνικό κύρος, όπως οι ήρωες του Ντίκενς, αλλά για να επιβιώσουν. Ο Παπαδιαμάντης συνιστά ψυ­ χική και σωματική εγκαρτέρηση. Ο πόνος άλλω­ στε θεωρείται αγαθό (μαρτύριο-εξαγνισμός). Στη φτώχεια υπάρχει ευτυχία. Ό ταν διαβάζεις τις χριστουγεννιάτικες ιστορίες του Ντίκενς έχεις την εντύπωση πως διάβασες πε­ ρίληψη, παραμύθι κι όχι ζωντανό κείμενο. Ο Ντί­ κενς προσπαθώντας ν’ αφυπνίσει τα καλά συναι­ σθήματα του κοινού του γίνεται πολύ συχνά διδα­ κτικός, απλοϊκός, σχεδόν επιδερμικός, μελοδρα­ ματικός και πολλές φορές το χιούμορ του είναι ρη­ χό (απεικόνιση της κουνιάδας του Φρεντ στη «Χρι­ στουγεννιάτικη ιστορία»). Και ο Παπαδιαμάντης έχει χιούμορ. Γελάει καλόκαρδα με την απλότη­ τα των ανθρώπων του: «Ό λα τ’ αγαπούσε, τον άνδρα της, τα παιδιά της, το γαϊδουράκι της. Μό­ νον τον μπαρμπα-Γιαννιό δεν αγαπούσε... Και εί­ χε πέσει εις τον έρωτα με την γειτόνισσα την πο-

λυλογού, δια να ξεχάσει το καράβι του, τας λαΐδας της Μασσαλίας, την θάλασσαν και τα κύμα­ τά της, τα βάσανά του, τας ασωτείας του, την γυ­ ναίκα του, το παιδί του. Και είχε πέσει στο κρα­ σί, δια να ξεχάσει την γειτόνισσαν». Γελάει με τον Γιαννιό καλόκαρδα δείχνοντας την συμπάθειά του και δεν έχει αυτό το γέλιο τίποτα το ρηχό. Το αί­ σιο τέλος είναι κοινό χαρακτηριστικό των συγγρα­ φέων και ίσως οφείλεται στην επιθυμία τους να προσφέρουν χαρά στο κοινό τους συμμεριζόμενοι το γενικό αίσθημα ευφορίας των Χριστουγέννων. Οι ιστορίες όμως του Ντίκενς υποβάλουν συχνά την αίσθηση της αγωνίας (suspence), της τόσο γνώ­ ριμης τεχνικής στο αστυνομικό μυθιστόρημα, στα μυθιστορήματά του υπάρχει δράση που καταλή­ γει συχνά με εκπλήξεις και απροσδόκητες παρεμ­ βάσεις στο αίσιο τέλος. Ο Παπαδιαμάντης αντιπαραθέτει την ενόραση στη δράση και η ακύρωση της δράσης δημιουρ­ γεί το βάθος και τη μοναδικότητα. Οι ιστορίες του, όσο μικρές κι αν είναι, δημιουργούν έντονη συ­ γκινησιακή φόρτιση. Στον Ντίκενς υπάρχει η εν­ τύπωση της λογικής τελεολογίας, ενώ αντίθετα στον Παπαδιαμάντη υπάρχει στατικότητα (πλο­ κή της αποκάλυψης σε αντιπαράθεση με την πλο­ κή της λύσης που δίνει ο Ντίκενς). Ο Παπαδιαμάντης ξεφεύγει από τις λογικές κατηγορίες του δυτικού ευρωπαϊκού πνεύματος· σημασία δεν έχει η περιπέτεια, η δράση, όσο η έκθεση. Τα έργα του είναι ποιητικά, ιστορούν μια ζωή υπαρκτή κι όμως αποκαλυπτική. Υποβάλουν ένα κλίμα αγιότητας. Δεν έχουν την αιτιοκρατική πλοκή των μυθιστο­ ρημάτων του Ντίκενς κι όμως πίσω από τα διηγήματά του προβάλλει η ποιητική λειτουργία. Ε­ κεί που το μυθιστόρημα είναι πλοκή προβάλλει η αντιμυθιστορηματική ποίηση του Παπαδιαμάντη. Έ τσι τα πράγματα αποκτούν μια εσωτερική δύ­ ναμη που δεν προέρχεται από τα γεγονότα αυτά καθεαυτά, αλλά από την ίδια τη ζωή και το φως που απελευθερώνεται από την πραγματικότητά τους. Βιβλιογραφία Κάρολος Ντίκενς, Το τριζόνι στο τζάκι, Οι καμπάνες των Χρι­ στουγέννων, Ο στοιχειωμένος άνθρωπος, Εκδόσεις Βιβλιοθήκη για όλους, Αθήνα 1983, μετ. Δημήτρης Κωστελένος. Καρόλος Ντίκενς, Χριστουγεννιάτικη ιστορία. Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1988, μετ. Μαίρη Κιτσικοπούλου.

Charles Dickens, The Christmas Books, Volume One, Two, Penguin Classics, 1985.

M. Slater (ed.), Dickens 1970, London 1970. Οδυσσέας Ελύτης, Η μαγεία του Παπαδιαμάντη, Ερμείας. Νέα Εστία, Αφιέρωμα στον Παπαδιαμάντη, Χριστούγεννα 1941, τεύχος 355. Στέλιος Ράμφος, Η παλινωδία του Παπαδιαμάντη, Κέδρος 1976. Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Δαιμόνιο Μεσημβρινό. Έντεκα κεί­ μενα για τον Παπαδιαμάντη, Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 1978. Α. Παπαδιαμάντης, Αυτοβιογραφούμενος, Εκδοτική Ερμής, Α­ θήνα 1981, επιμέλεια Παν. Μουλλάς. Τα Άπαντα του Παπαδιαμάντη, επιμέλεια Γ. Βαλέτα, εκδόσεις Χρ. Γιοβάνης.

Το μοναδικό από τα σπίτια στο οποία έζησε ο Dickens που διατηρείται μέχρι σή­ μερα είναι εκείνο της οδού Doughty. Η εγκατάσταση στην ιδιω τική μεσοαστική οδό στις αρχές της άνοιξης του 1837 ήταν μία αναβάθμιση του επιπέδου ζω ής του συγγραφέα, που την εποχή εκείνη βρισκόταν στο απόγειο της δόξας του. Μαζί του έμενε εκτός από την οικογένειά του, δηλ. τη γυναίκα του Catherine και τον μόλις λίγων εβδομάδων πρω τότοκο γιο του Charles, ο νεότερος αδελφός του, Fred. Στο σπίτι αυτό γεννήθηκαν και οι δύο του κόρες,Mary (1838) και Katie (1839). Στο τέ­ λος του 1839 η οικογένεια Dickens μετακόμισε στο Regent’s Park.

To 1923, το σπίτι απειλήθηκε με κατεδάφιση. Το έσωσε, τελικά, η αγορά του από τον Ό μ ιλ ο Dickens, που είχε ιδρυθεί το 1902. Τα μέλη του ανακαίνισαν το κτίριο και συγκέντρωσαν το εκθεσιακό υλικό που αποτελείται από ενθυμήματα του Dickens, πίνακες, έπιπλα, γράμματα και χειρόγραφα και άλλα προσω πικά α­ ντικείμενα, καθώ ς και μία μοναδική βιβλιοθήκη με εκδόσεις των έργων του και μελέτες για το συγγραφέα. Από το 1925 άρχισε να λειτουργεί ω ς μουσείο. Στο μουσείο στεγάζονται τα κεντρικά γραφεία του Ομίλου Dickens, που έχει πα­ ραρτήματα σ’ όλο τον κόσμο. Εκεί εκδίδεται και η εφημερίδα του Ομίλου The Dickensian, που πρώ το κυκλοφόρησε το 1902. Η διεύθυνση του μουσείου είναι: The Dickens House 48, Doughty Street WCIN 2LF, London England

αφιερωμα/34

Α γγελική Σπυροπούλου

Το Ό λ ιβ ε ρ Τουίστ και η φιλανθρωπία

U

Ο Dennis Walder, στο άρθρο του «Ο Oliver Twist και η Φιλανθρωπία» αναλύει τις απόψεις τού Dickens για τη φιλανθρωπία και τη σχέση της με τη χρ ι­ στιανική ηθική όπως διαφαίνονται στο μυθιστόρημα Ε | Oliver Twist (1 *37-9). Β Ρ Κατά τον Wolder, ο στόχος αυτού του μυθιστορήματος, είνα ι να μας συγκινήσει και να μας οδηγή. Β Β Γ σει στη συμπόνια και τη φιλανθρωπία. Με την ^ περιγραφή των άθλιων συνθηκών ζωής των φτωχών μέσω των π εριπετειώ ν ενός ορφανού-παιδιού στον υπόκοσμο, ο Ν τίκενς συ­ νεχίζει το θέμα του προηγούμενου β ιβλίου του «Pickwick Papers» και το εξ ε ­ ρευνά σε βάθος. Ενώ στο Pickwick Papers ο αθώος ήρωας π ηγαίνει φυλακή προσωρινά όπου παίρνει μόνο μια γεύση τού τι υποφέρουν οι φτωχοί, ο Oliver γεννιέτα ι σ ’ ένα είδος φυλακής, στο εργαστήρι, και παρά τη θέλησή του β ρ ί­ σκεται στον κόσμο του κακού.

B

i

χέρια των αφεντικών του στο εργαστή­ Α πόρι, ταο Oliver αγοράζεται για να γίνει βοηθός στον εργολάβο κηδειών της ενορίας, μια καριέρα που αρχίζει σε ένα πέτρινο κελλί. Η ζωή του στο Λονδίνο αρχίζει πάλι με την απειλή της φυλάκι­ σης για κλοπή που ο Oliver αποφεύγει για να απαχθεί από μια συμμορία ληστών που προσπαθούν να τον εκπαιδεύσουν στο έγκλημα. Αυτό το μοτίβο της φυλάκισης ασκεί μια μεγάλη συναισθημα­ τική επίδραση επάνω μας αφού η διάθεση που διέπει το αφήγημα είναι αυτή ενός ατελείωτου ε­ φιάλτη. Όμως, δεν θα έπρεπε να παραπλανηθούμε και να πιστέψουμε ότι ο Dickens περιγράφει έναν κό­ σμο που κυβερνάται από το Σατανά, γιατί τα έρ­ γα του έχουν μια τελική αισιόδοξη νότα. Στο Oliver Twist, ο Dickens εμβαθύνει στην αναπαράσταση της πραγματικότητας σαν πολύμορφη, τρομακτι­ κή και ασταθή. Η περιγραφή του κακού σαν συ­ στατική δύναμη της ζωής δεν περιορίζεται σε δευτερεύοντα επεισόδια όπως στο Pickwick Papers, αλλά γίνεται το κεντρικό θέμα της κυρίως αφή­ γησης. Αλλά δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ότι ο Oliver τελικά σώζεται με τη συμπόνια και τη φι­ λευσπλαχνία που του δείχνουν οι καλοί χριστια­ νοί που αναλαμβάνουν τη φροντίδα του. Αυτή η

έκβαση της πλοκής φανερώνει την παρέμβαση μιας δύναμης που «είναι πιο ισχυρή από την τύ­ χη». Αλλωστε ο Θεός επιτρέπει στο κακό να υπερισχύσει στα πρόσωπα των αρχών της ενορίας και της συμμορίας του Fagin ώστε να επικυρώσει τη συντριβή του αργότερα. Η πρόθεση του Dickens εκφράζεται στον Πρό­ λογο (1841) και ήταν: «να δείξει μέσω του μικρού Oliver την αρχή του Θεού που επιβιώνει μέσα από κάθε δύσκολη κατάσταση και που τελικά θριαμ­ βεύει». Ό πω ς γράφει ο Walder, ο Dickens δεν πι­ στεύει μόνο στην τελική ελπιδοφόρα διευθέτηση των ανθρωπίνων ζητημάτων, αλλά και στην ύπαρ­ ξη του καλού σαν υπερβατική αξία- μια θέση που ενσαρκώνεται στη συμβολική ή «ρομαντική» πα­ ρά στη ρεαλιστική μορφή. «Στον Oliver Twist, ο Dickens μας παρουσιάζει την έκφραση του καλού και του κακού σαν δυνά­ μεις που πηγάζουν πέρα απ’ τον υλικό κόσμο, έ­ τσι ώστε κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης του α­ φηγήματος συχνά εντοπίζουμε κάποιο μεταφυσι­ κό δράμα που πλανιέται στα γεγονότα της επιφα­ νειακής αφήγησης». Ο Walder παραθέτει την επι­ θυμία του Fagin να κυριαρχήσει όχι μόνο το σώ­ μα αλλά και την ψυχή του Oliver σαν παράδειγμα αυτού του μεταφυσικού στοιχείου που ενυπάρχει

αφιερωμα/35

Κάρολος Ντίκενς

στο μυθιστόρημα. «Θα τον αφήσω να πιστέψει ό­ τι είναι ένας από μας... και θα είναι δικός μας, δι­ κός μας για πάντα». Είναι μέσω της φιλανθρωπίας που η καλοσύνη θριαμβεύει τελικά στο Oliver Twist. Ο Walder υ­ ποστηρίζει ότι η φιλανθρωπία είναι το κεντρικό θέ­ μα που εξερευνάται στις ιδιωτικές και δημόσιες πλευρές του. Ο ιδιώτης καλείται ν’ απαλύνει τα βάσανα των φτωχών με ατομικές πράξεις αγάπης και συμπόνιας στα πλαίσια της σωστής χριστια­ νικής συμπεριφοράς. Αλλά η δημόσια τέλεση αυ­ τού του καθήκοντος φαίνεται να πηγάζει από τις ψυχρές, σχεδόν αντι-ανθρωπιστικές θέσεις της Μαλθουσιανής και Μπενθαμικής φιλοσοφίας και όχι απ’ το αληθινά χριστιανικό πνεύμα. Η φιλαν­ θρωπία κατά τον Dickens, είναι μια χριστιανική α­ ρετή που απορρέει απ’ τη χριστιανική αγάπη που εκφράζεται σαν αγάπη για τον Θεό και τους συ­ νανθρώπους μας. Η συμπεριφορά των φιλάνθρωπων χαρακτήρων στο έργο του Dickens ορίζεται από την καλή τους φύση, είναι αντανάκλαση της αφοσίωσής τους στο Θεό και δεν εμφανίζεται σαν τυπική τέλεση του χριστιανικού καθήκοντος. Ο Walder ισχυρίζεται ότι η «αγάπη των καλών χαρακτήρων του έργου στο Θεό, διαφαίνεται μέσω εικόνων και δράσης και όχι με το να τους αποδίδονται άμεσα χριστια­

νικά κίνητρα». Για τον Dickens, η φιλανθρωπία εί­ ναι μια χριστιανική όπως και κοινωνική αρετή. Τα πρώτα κεφάλαια του αφηγήματος αποτελούν μια καυστική σάτιρα στις δημόσιες αρχές που αποτυγ­ χάνουν να τελέσουν την αποστολή τους, δηλαδή να φροντίσουν τους φτωχούς υπό την προστασία τους. Ο Walder πιστεύει ότι ο Dickens, όντας νεα­ ρός δημοσιογράφος του κοινοβουλίου, είχε εμπνευ­ στεί από το θόρυβο που προκάλεσε η θέσπιση των νέων «νόμων για τους απόρους». Οι έμμεσες ανα­ φορές του Dickens σ’ αυτούς τους νόμους, χωρίς να προσδίδουν δημοσιογραφικό ύφος στη γραφή του, αποτελούν μια ιστορικο-κοινωνική μαρτυρία της νομοθεσίας της εποχής του. Φανερά αντίθε­ τος μ’ αυτούς τους νόμους, ο Dickens αντιδρά μέ­ σω της συγγραφής των πρώτων κεφαλαίων του Oliver Twist που εκδόθηκαν στην Ανθολογία του Bentley. Μεταξύ άλλων, οι νέοι νόμοι καταργού­ σαν την υποχρέωση της ανεύρεσης του πατέρα των απροστάτευτων παιδιών που βάρυνε τις ενοριακές αρχές από την Ελισαβετιανή εποχή. Ο Oliver υπο­ τίθεται ότι είχε γεννηθεί πριν τεθεί ο νέος νόμος, αλλά η έρευνα για τον πατέρα του απέβη μάταιη. Το νέο σύστημα νόμων εισήχθη στην αφήγηση με­ τά την επιστροφή του Oliver στο εργαστήρι. Επί­ σης οι νέοι νόμοι επέβαλαν τον χωρισμό κάθε οι­ κογένειας σε διαφορετικά εργαστήρια, κι έτσι «αν­ τί να εξαναγκάζουν τους άντρες να στηρίξουν την οικογένειά τους..... την απομάκρυνε από αυτούς και τους έκανε εργένηδες», (κεφ. Η, σελ. 10). Ο Dickens τονίζει την ιερότητα της οικογένειας με τέτοιο τρόπο ώστε να περιλαμβάνει και τις πε­ ριπτώσεις των νόθων παιδιών, όπως ο Oliver. Συ­ νηγορεί για την κατάργηση του στίγματος του νό­ θου που εμφανίζεται στην Π. Διαθήκη (Δευτερονομία 23:2), και διαδόθηκε τον δέκατο έβδομο αιώ­ να από τους Ευαγγελιστές. Η προκατάληψη ότι τα παιδιά που γεννήθηκαν στην αμαρτία ήταν κα­ ταδικασμένα να κληρονομήσουν την αδυναμία των γονιών τους, όπως και η αντίληψη ότι το να απαιτούν οι φτωχοί βοήθεια ήταν αμαρτία, έγιναν αντικείμενα της ειρωνείας του Dickens. Ο Walder δίνει έμφαση στην κριτική που ασκεί ο Dickens στους εκκλησιαστικούς θεσμούς και ταυτόχρονα δείχνει ότι η σύνδεση της κοινωνικής και θρησκευ­ τικής στάσης προς τους φτωχούς είναι θεμελιώ­ δης στο Oliver Twist. Οι υποτιθέμενοι χριστιανοί «ευεργέτες» του Οliver, απαιτούν να τους δείχνει την ευγνωμοσύνη του, ενώ δεν τον έχουν μάθει ούτε να προσεύχε­ ται. Κανονικά στα εργαστήρια έπρεπε να ασκού­ νται οι χριστιανικές τελετουργίες και τα ορφανά να μεγαλώνουν σύμφωνα με τη χριστιανική ηθική. Όμως ο Dickens δείχνει ότι αυτοί οι νόμοι δεν τη­ ρούνταν όπως έπρεπε και καταδικάζει την υπάρχουσα κατάσταση σαν ψεύτικη θρησκευτικότητα η οποία επιβάλλει στους αθώους το παραδοσιακό δόγμα της ατέλειας της ανθρώπινης φύσης που λει­

αφιερωμα/36 τουργεί σαν εκφοβισμός. Βλέπουμε ότι όταν ο Οliver πηγαίνει στους αληθινούς χριστιανούς, τους Maylies, διδάσκεται τη Βίβλο και αφοσιώνεται στα θρησκευτικά του καθήκοντα μ’ όλο του τον ενθου­ σιασμό. Ο Dickens λοιπόν πιστεύει στη διδασκα­ λία της θρησκείας κι όχι στην επιβολή της. Στα πλαίσια της κριτικής που ασκεί στη νέα νο­ μοθεσία ο Dickens αντιτίθεται στο πλέγμα των κοι­ νών αντιλήψεων ενάντια στους φτωχούς που εξέ­ φραζαν οι νέοι νόμοι. Η στενή σχέση ανάμεσα στην κοινωνική ωφελιμιστική φιλοσοφία και τη θρησκευτική στάση των Ευαγγελιστών που διέκρινε τη νέα νομοθεσία, είχε, κατά τον Walder, δημιουργηθεί από πολύ πιο πριν: υπήρχε γενικά η πε­ ποίθηση ότι η φανερή ανισότητα των αμοιβών ή­ ταν μέρος του σχεδίου της θείας Πρόνοιας, και ό­ τι η κακία και η αθλιότητα ήταν θεόσταλτος έλεγ­ χος της πληθυσμιακής ανάπτυξης. Πάνω απ’ ό­ λα η φροντίδα για τους φτωχούς και τους εξαθλιω­ μένους θεωρείτο ότι εμπόδιζε την κοινωνική, οι­ κονομική και ηθική πρόοδο. Η φτώχεια αντιμε­ τωπιζόταν σαν ένα κακό που έπρεπε να θεραπευθεί με σκληρότητα κι όχι με συμπόνια. Αυτή η στά­ ση περιγράφεται από τον Dickens, όταν αναφέρεται στο θάνατο της μητέρας του Oliver, στο πρό­ σωπο μιας μεθυσμένης ζητιάνας, η άγνοια της ο­ ποίας αντιπαρατίθεται με την επαγγελματική α­ διαφορία του ενοριακού γιατρού. Ά ρα οι νέοι νό­ μοι (που είχαν και μερικές καλές πλευρές) δεν αν­ τέστρεψαν την προηγούμενη κατάσταση αλλά α­ πλά τη συνέχισαν βασισμένοι στις προκαταλήψεις που ίσχυαν μέχρι τότε. Ο Oliver γίνεται αντικείμενο κατάδειξης της έλ­ λειψης οίκτου και φιλανθρωπίας στην κοινωνία. Οι δυστυχίες του αποτελούν τη βασική δύναμη της αφήγησης. Είναι ένα αξιολύπητο και γενικά πα­ θητικό αντικείμενο. Αλλά η πρωταρχική του λει­ τουργία είναι -όπως γράφει ο Walder - να αποκαλύψει και να τονίσει την αδιαφορία και τη διαφθο­ ρά των γύρω του. Η πρωταγωνιστική του θέση εί­ ναι απλά ένα αφηγηματικό τέχνασμα μέσω του ο­ ποίου αφυπνιζόμαστε για τη δυστυχία των απόρων που συνήθως παραβλέπουμε. Η κριτική του Dic­ kens αναφορικά με την ανεπάρκεια των θρησκευ­ τικών και κοινωνικών θεσμών, είναι πιο δυνατή και άμεση στο Oliver Twist απ’ ό,τι στα άλλα έρ­ γα του. 'Αλλωστε η αποτυχία της εκκλησίας να φέρει εις πέρας το θεμελιώδες έργο της προστα­ σίας των φτωχών, δεν είναι δημιούργημα της α­ φηγηματικής φαντασίας. Για παράδειγμα η αδιά­ φορη συμπεριφορά του κληρικού κατά τη διάρκεια της κηδείας μιας ζητιάνας που περιγράφεται στο μυθιστόρημα (Κεφ. V, σελ. 34-5), την οποία εμ­ πνεύστηκε, όπως ομολογεί ο Dickens, από ένα πραγματικό γεγονός. Η επίκριση του Dickens σ’ όλους αυτούς που δεν αποκρίνονται επιτυχώς στις ανάγκες των φτωχών φτάνει στο απόγειο όταν ο Oliver διηγείται τις πά-

μπολλες συμφορές που του είχαν τύχει στους ευ­ εργέτες του, τους Maylies και τον κ. Losberne. Σ’ αυτό το σημείο ο Dickens εκφέρει μια έκκληση προς χάριν των «συνανθρώπων» μας που υποφέ­ ρουν, αναφερόμενος σε ρομαντικούς τόνους στην ημέρα της Κρίσης. Ο Dickens πιστεύει -όπως το­ νίζει ο Walder- ότι το έγκλημα και η αθλιότητα προέρχονται από την έλλειψη συμπόνιας για τους φτωχούς, την έλλειψη σεβασμού για τον άνθρω­ πο, την παραβίαση του φυσικού δεσμού της αδελ­ φότητας. Αυτό που βλέπουμε σαν μαύρο και θλι­ βερό είναι στην ουσία η αντανάκλαση των δικών μας σκοτεινιασμένων ματιών και καρδιάς. Ο Dic­ kens αναλαμβάνει να μας δείξει αυτήν την αλήθεια με το να παρουσιάζει την καλοσύνη του Oliver να παραμένει αναλλοίωτη σε αντίθεση με την αυτο­ καταστροφή του κακού στοιχείου ή στο κοινωνι­ κό ή σε πιο μεταφυσικό επίπεδο (οι περιπτώσεις του Bumble και του Fagin αντίστοιχα). Αν στο Oliver Twist δεν διαφαίνεται ιδιαίτερα ελπιδοφόρα η δημόσια φιλευσπλαχνία, υπάρχουν τουλάχι­ στον σημάδια ατομικής πρωτοβουλίας για τη φροντίδα των στερημένων. Οι ιδιώτες που προσφέ­ ρουν τη βοήθειά τους δεν έχουν στενή σχέση με την εκκλησία σαν θεσμό, αλλά αντιπροσωπεύουν τα ατομικά, ανεπίσημα δείγματα καλοσύνης που πηγάζουν από τη χριστιανική τους φύση παρά απ’ την προσκόλλησή τους στους τύπους. Οι «φανε­ ρά» καλοί χαρακτήρες στον Oliver Twist (δηλα­ δή ο Brownlow και οι Maylies) αναγνωρίζουν στον ρακένδυτο Oliver μια «ευγενική φύση και ζεστή καρδιά» και αναλαμβάνουν να τον φροντίσουν. Αλλά δεν ήταν οι μόνοι. Ο κ. Dodger είχε προσφέ­ ρει στέγη και τροφή στον Oliver όταν έφτασε στο Λονδίνο απ’ όπου και απάχθηκε από τη συμμο­ ρία του Fagin. Αυτή η ειρωνεία που ενέχει στο γε­ γονός της απαγωγής του Oliver απ’ τους κακο­ ποιούς, συνδέει τα πρώτα κεφάλαια του αφηγήμα­ τος που αναφέρονται στους νόμους για τους άπο­ ρους με την περιγραφή της δυστυχίας του Oliver κατά την παραμονή του με τη συμμορία του Fa­ gin. Έτσι πραγματοποιείται μια σύγκριση ανάμε­ σα στις δημόσιες αρχές και τους κακοποιούς η ο­ ποία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι κακοποιοί που εκμεταλλεύονται τα άπορα παιδιά δεν διαφέ­ ρουν κατά πολύ απ’ τις αρχές της ενορίας στη με­ ταχείριση των παιδιών. Από την άλλη μεριά, η αποτυχημένη απόπειρα ληστείας που καταστρώνεται από τον Fagin, γί­ νεται η ευκαιρία να προσέξει τον Oliver ο μελλο­ ντικός του ευεργέτης ο κ. Brownlow, που έχει πα­ ρόμοια αθωότητα με τον χαρακτήρα του Pickwick στο Pickwick Papers. Όμως η εικόνα της καλο­ σύνης του Brownlow αναπαριστάται διαφορετική από αυτή της Rose Maylie. Ο Brownlow δείχνει ε­ μπιστοσύνη στον Oliver με ορισμένες επιφυλάξεις όμως, ενώ η Rose απεικονίζεται σαν έμβλημα πε­ ρισσότερο παρά σαν ανθρώπινο ον. Αντιπροσω­

αφιερωμα/37 πεύει την απόλυτη χριστιανική αγάπη, ένα πνευ­ ματικό ιδεώδες που συγκρινόμενο με τη γήινη κα­ λοσύνη του Brownlow, την κάνει να φαντάζει κά­ πως περιορισμένη. Η Rose, σε αντίθεση με τους ψευδοχριστιανούς που κηρύττουν την εκδίκηση στους αμαρτωλούς, κηρύττει τη συγχώρεση. Ο Dickens στα λόγια της Nancy που κάνει αυτό το διαχωρισμό, εκθέτει τη διαφορά ανάμεσα στην πιο αισιόδοξη μορφή του χριστιανισμού που ο ίδιος πιστεύει, και στην Ευαγγελιανή έμφαση στην εγγενή ατέλεια των αμαρτω­ λών που απειλεί με το τίμημα της τιμωρίας. «Οι υπερόπτες θρήσκοι ούτε θα γύρναγαν να με κοιτάξουν έτσι όπως είμαι τώρα, και θα κήρυτταν φλόγες και τιμωρία... Καλή μου Κυρία, γιατί δεν είναι αυτοί που ισχυρίζονται ότι είναι άνθρωποι του Θεού τόσο ευγενικοί όσο εσείς σ’ εμάς τους φτω­ χούς, ενώ εσείς που έχετε νιάτα και ομορφιά και όλα αυτά που έχουν χάσει εκείνοι, θα μπορούσα­ τε να είστε πιο περήφανη αντί για τόσο ταπεινή;» (κεφ. XIVI, σελ. 312). Για τον Dickens, όπως και για πολλούς σύγχρονούς του, η φιλανθρωπία λειτουργεί υπό την προϋ­ πόθεση της εγγενούς αρετής: έχουμε δημιουργηθεί κατ’ εικόνα του Θεού που είναι καλός και γι’ αυτό υπάρχει μια σπίθα καλοσύνης ακόμα και σ’ αυτούς που είναι πιο διεφθαρμένοι και εξαθλιωμέ­ νοι. Αυτή η αντίληψη απεικονίζεται στο πρόσω­ πο της Nancy. Ό ντας στη συμμορία του Fagin, η Nancy εμφανίζεται σαν σύμμαχος με το κακό, ό­

μως στην ηθική μάχη που γίνεται μέσα της υπερι­ σχύει η αρχικά καλή της ψυχή. Όταν βλέπει ότι ο Oliver είναι σε κίνδυνο να κατασπαραχθεί απ’ τα σκυλιά του Sikes, εξεγείρεται και τον υπερασπί­ ζει, ενώ μέσα της τελείται μια αλλαγή ή μάλλον μια μεταστροφή στον αρχικό της εαυτό. Αυτή η μεταστροφή στην καλοσύνη που ενυπάρχει μέσα σε κάθε άνθρωπο, είναι ουσιαστικά μια ρομαντι­ κή αντίληψη. Η επιθανάτια κραυγή της Nancy: «δεν είναι ποτέ πολύ αργά για μετάνοια» (κεφ. χΐνϋ, σελ. 322), επικυρώνει αυτήν την αντίληψη. Η θυσία της Nancy αποκαλύπτει την αλήθεια του Θε­ ού ότι η καλοσύνη θα υπερισχύσει του κακού, α­ φού η δολοφονία της ακολουθείται από τον θάνα­ το του Sikes και τη διάλυση της συμμορίας του Fagin. Ο Walder παρατηρεί ότι είναι η δύναμη της θείας Πρόνοιας που τελικά επιβεβαιώνει τον θρίαμ­ βο της φιλανθρωπίας και όχι οι χαρακτήρες οι ί­ διοι. Όμως υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που δεν μπορούν να σωθούν όπως ο Fagin παρ’ όλες τις προσπάθειες του Oliver να τον κάνει να μετανοή­ σει. Κι εδώ υπάρχει μια αντίφαση στην αντίληψη του Dickens που ενώ πιστεύει στην αθωότητα της ψυχής των παιδιών και άλλων ανθρώπων, μοιά­ ζει ν’ αποδέχεται την κοινή πεποίθηση ότι η φύση του ανθρώπου είναι αμαρτωλή όπως απεικονίζε­ ται στο πρόσωπο του Fagin. Όμως όπως αποδεικνύει ο Walder, αυτή η αντίφαση δεν είναι τόσο απόλυτη γιατί ο «Dickens πιστεύει στον τελικό θρίαμβο του καλού, αλλά γνωρίζει πολύ καλά τη

Ή φιλοσοφία ζωής του Ντίκενς είναι απλή. Πίστευε στην ποιητική δικαιοσύνη, ότι δηλαδή στο τέλος θριαμβεύει η αρετή και η κακία αφανίζεται. Έτσι τα μυθιστορήματά του τελειώνουν σε μια παραμυθένια ατμόσφαιρα. Οι κακοί πάντα τιμωρούνται’.

(W. EASTWOOD)

Ό Ντίκενς είχε σπάνια αίσθηση παρατηρητικότητας. Η φυσική εμφάνιση και η ενδυμασία των χαρακτήρων του περιγράφονται λεπτομερώς με ιδιαίτερη έμφαση στην απεικόνιση των εντυπωσιακών και αλλόκοτων στοιχείων. Οι λεπτομερείς περιγραφές πολλών σκηνών του όμως υστερούν σε δραματικότητα, επειδή περισσότερο κινείται σαν φωτογράφος παρά σαν καλλιτέχνης’ (W. EASTWOOD)

αφιερωμα/38 δύναμη του κακού που δεν υποχωρεί άνευ όρων». θιστορήματος σε μεταφυσικά θέματα. Αυτές οι Αναφερόμενος στον Sikes ο Cickens γράφει: «φο­ στιγμές ενόρασης που συναντώνται στο έργο του βάμαι ότι υπάρχουν στον κόσμο μερικοί άνθρω­ Dickens ανήκουν στην ευρύτερη ρομαντική παράποι με ανόητη και πορωμένη φύση που γίνονται -δοση και θυμίζουν τη γραφή του Carlyle και του στο τέλος αμετάκλητα κακές». (Πρόλογος 1841). De Quincey.' Αρα ο Dickens -κατά τον Walder- τρο­ Ο Walder γράφει ότι η λύση της αντίφασης βρί­ ποποιεί την αρχική του γραφή που εντασσόταν στα σκεται στη χρήση της λέξης γίνονται, που υποδη­ πλαίσια της κοινής λογικής και προσεγγίζει εσω­ λώνει την πεποίθηση του Dickens ότι η αρχικά κα­ τερικές αλήθειες μέσω του υποκειμενισμού. λή ψυχή των ανθρώπων μπορεί να διαφθαρεί. Αυ­ Ο θεμελιώδης σκοπός του Dickens στη συγγρα­ τό που αποκαλύπτει ο Dickens στο τελευταίο μέ­ φή του Oliver Twist είναι ν’ αποκαλύψει τη δυστυ­ ρος του μυθιστορήματος είναι το αποτέλεσμα της χία των απόρων, ν’ αντιστρέφει τις προκαταλή­ θείας Πρόνοιας στους χαρακτήρες των εγκλημα­ ψεις εναντίον τους και να προκαλέσει αισθήματα τιών. Ο Sikes αφού σκότωσε τη Nancy, καταδιώ­ συμπόνιας και φιλευσπλαχνίας μέσα μας. Σύμφω­ κεται από μια αδυσώπητη συνείδηση, από τύψεις να με τον Walder, η προσπάθεια άλλων μελετη­ που οδηγούν στο θάνατό του. Έτσι υπάρχει μια τών του Dickens να κατηγοριοποιήσουν τις θρη­ φυσική εξέλιξη από την κοινωνική σάτιρα στα σκευτικές πεποιθήσεις του, είναι άκαρπη γιατί η πρώτα κεφάλαια προς τα βαθύτερα ζητήματα της πίστη του Dickens υπερβαίνει τα όρια του σεκτα­ ανθρώπινης φύσης, ένα είδος κοσμολογίας. Το τε­ ρισμού αφού ο ίδιος γράφει: «...Χωρίς δυνατή α­ λευταίο μέρος περιλαμβάνει στιγμές συνειδητοποί- γάπη και ανθρωπιά στην καρδιά, κι ευγνωμοσύ­ ησης της σχέσης των δυνάμεων του καλού και του νη σ ’ αυτό το Ον του οποίου ο κώδικας είναι ο Οί­ κακού που κυβερνάνε τον κόσμο. Η σκηνή που κτος και η ιδιότητα η Καλοσύνη για όλα τα πράγ­ ο Oliver σε μια κατάσταση έκστασης αντιλαμβά­ ματα που αναπνέουν, δεν μπορεί να επιτευχθεί η νεται την πραγματική φύση των συναναστροφών αληθινή ευτυχία». του στο Λονδίνο, σημασιοδοτεί την εξέλιξη του μυ­

'Το στοιχείο των αντιθέσεων είναι ουσιαστικό χαρακτηριστικό των έργων του Ντίκενς. Αυτή η αντίθεση δεν περιορίζεται μόνο σε συγκεκριμένα θέματα, όπως σπίτι - φυλακή, βιομηχανική αγροτική ζωή. Προεκτείνεται στην εναλλαγή αισιοδοξίας - απαισιοδοξίας, κωμωδίας και τραγωδίας’

αφιερω μα/39 Σχέδιο του Phiz για το Nicolas Nickleby

Π . Ψ υχογιού

Οι κοινωνικές ιδέες του Ντίκενς «Σε κάθε του επίθεση... εναντίον της κοινωνίας ο Ντίκενς, υποδεικνύει αλλαγή πνεύματος και όχι δομής»

George Orwell

« Ή τα ν η κα λύτερη των εποχών, ήτα ν η χειρ ότερ η , ή τα ν η εποχή τη ς σοφίας, ή τα ν η εποχή τη ς ανοησίας... ήτα ν ο χ ειμώ νας τη ς απελπ ισίας» (Ιστορία δύο πόλεων). Ο Ν τίκενς ε ίδ ε τη ν α ν τιφ α τικ ό τη τα τη ς επ οχής του, μ ια ς εποχής μ ε ­ ταβατικής, εποχής ρα γδα ίω ν α λλα γώ ν και κοινω νικής ανισ ότητας. Οι φτω χο­ γ ε ιτο ν ιέ ς του Λονδίνου μ ε τις συμμορίες κακοποιώ ν (Ό λ ιβ ε ρ Τουίστ), οι απα­ ρ ά δ εκ τε ς συνθήκες τω ν φυλακώ ν (Η μ ικ ρ ά Ν τό ρ ρ ιτ κ.ά.), η δικαιοσύνη, η ε κ ­ παίδευση (Νίκλεμπυ), τα ορφανοτροφεία, τα εργοστάσια, η υπεροψία των πλου­ σίων, είν α ι μόνιμα θ έμα τα τω ν μ υ θισ το ρημά τω ν του. Δ ίκα ια θ εω ρ είται «υπε­ ρασπ ισ τής τω ν φτωχών». Όπως και ά λλοι μ υ θισ το ρ ιογρ ά φ οι τη ς επ οχής του (Ν τισραέλι, Τρόλλοπ, Τζω ρτζ Έ λιοτ) λ ειτο υ ρ γ ο ύ σ ε σαν κοινω νικός κ ρ ιτικ ό ς και π ίστευε ό τι το μ υθιστόρημα μ ε τη δ υ να τό τη τά του να π ρ οσ εγγίζει τη φαν­ τασία και τα α ισ θήματα του ανθρώπου, μπ ο ρ εί να επ ιφ έρ ει α λλα γή τω ν κοινω ­ νικών συνθηκών. Η εποχή του άλλω στε επ ιζη τούσε «πατριαρχικό» πνεύμα, κα­ θοδήγηση, κατήχηση. Η λ ο γ ο τεχ ν ία που π ροοριζόταν να ενδυναμώ σει τη ν α ί­ σθηση τη ς ανθρώπινης αλληλεγγύης, παρουσίαζε διάφ ορους τρόπους ηθικής π ροοπτικής καθώ ς και τη δ υ να τό τη τα της επ ιλογής. απάντηση του Ντίκενς στην κοινωνική αδι­ κία της εποχής του είναι όμως αντιφατική, όπως αντιφατική είναι και αυτή η ίδια η εποχή. Ο ίδιος είναι καθοδηγητής και ψυχαγωγός συγχρό­ νως, κοινωνικός κριτής και χαριτολόγος. Εκφρά­ ζει την απαισιοδοξία του για το μέλλον της χώρας του, ενώ παράλληλα δείχνει ότι και η πιο ψυχρή καρδιά μπορεί να ξαναγεννηθεί και ο αδικημένος

Η

να βρει δικαίωση (Σκρουτζ, Όλιβέρ Τουίστ). Στο «Ντόμπεϋ και υιός», διχάζεται ανάμεσα στον συμ­ βατικό αστικό θαυμασμό για τη βιομηχανική πρόοδο και το μικροαστικό άγχος για τα διαλυτικά της αποτελέσματα. Δείχνει τη συμπάθειά του για εκείνους που ο καινούριος κόσμος εξοστρά­ κισε και ταυτόχρονα πανηγυρίζει για την άνοδο του βιομηχανικού καπιταλισμού. Δεν μπορεί να

αφιερω μα/40 επιλέξει ανάμεσα σε αντιφατικές αντιδράσεις για το σιδηρόδρομο (φόβος, διαμαρτυρία, επιδοκιμα­ σία, ιλαρότητα) αντανακλώντας έτσι την πολύ­ πλοκη σχέση του με τη βικτωριανή ιδεολογία. Αυ­ τή η σύγκρουση νοημάτων διαφαίνεται και στη μορφή του έργου του. Η Μπάρμπαρα Χάρντυ έβλεπε «μορφικό ακρω­ τηριασμό, αβεβαιότητα και αντιφατικότητα» που σχετίζονται με τις συγκεχυμένες κοινωνικές του απόψεις. Ο Ντίκενς δεν είχε συγκεκριμένες απα­ ντήσεις στις κοινωνικές αδικίες της εποχής του. Καταδίκαζε την τάξη των πλουσίων για την κατευναστική προσπάθειά της να λύσει τα προβλή­ ματα των φτωχών με τη φιλανθρωπία, αλλά και ο ίδιος στρεφόταν προς αυτή την κατεύθυνση. Οι φτωχοί ήρωές του, ύστερα από βάσανα και δοκι­ μασίες, αποκτούν περιουσία και κοινωνική ανα­ γνώριση με τη μεσολάβηση πλούσιων ευεργετών (Όλιβερ Τουίστ, Παλαιοπωλείο, Μεγάλες προσ­ δοκίες). Υπάρχει πάντα κάθαρση χωρίς ανατρο­ πή πολιτική ή κοινωνική. Η φιλανθρωπία παρεμ­ βαίνει λυτρωτικά - το σύστημα δεν απειλείται. Μετά την έκδοση του χριστουγεννιάτικου βιβλίου του «Οι καμπάνες των Χριστουγέννων», που κα­ ταδίκαζε θεωρίες της άρχουσας τάξης του καιρού του, όπως την τάση να θεωρούν τους φτωχούς «κακά γεννήματα», δέχτηκε τις αντιδράσεις των κριτικών της συντηρητικής παράταξης. Ο συγγρα­ φέας όμως δεν κάνει παρά έκκληση για βελτίωση συνθηκών, μια διαμαρτυρία ενάντια στην αφόρη­ τη κατάσταση των φτωχών. Ο ήρωάς του (Φερν) 'Βασική προϋπόθεση της δημοτικότητας ενός συγγραφέα είναι η αγάπη με την οποία περιβάλλει τους χαρακτήρες του. Να γιατί οι χαρακτήρες του Ντίκενς είναι φίλοι όλης της ανθρωπότητας, γιατί αποτελούν σημείο συνάντησης του ανθρώπου της Αμερικής και του ανθρώπου της Πετρούπολης’ (ΤΟΛΣΤΟΙ)

ζητάει (όπως θα ήθελε ο Καρλάυλ) πατερναλιστι­ κή παρέμβαση για να μη γίνει επανάσταση. «Δώ­ στε μας, για όνομα του Θεού, καλύτερα σπίτια απ’ τη στιγμή που γεννιόμαστε, δώστε μας καλύτερο φαγητό όταν εργαζόμαστε για να κερδίσουμε τη ζωή μας, δώστε μας καλύτερους νόμους για να μας συμμορφώνουν όταν λαθεύουμε και μη λέτε, στη φυλακή, στη φυλακή, με το παραμικρό που θα κάνουμε. Και τότε θα δείτε πόσο πολύ ο μεροκαματιάρης θα δείξει συγκατάβαση και θα κάνει ό,τι μπορεί ένας άνθρωπος να κάνει - γιατί είναι υπομονετικός, ήσυχος, με πρόθυμη καρδιά. Αλ­ λά πρέπει να του δείξετε πρώτα εσείς τι θα πει δι­ καιοσύνη, γιατί όταν θα φτάσει να ’ναι ένα ναυά­ γιο κι ένα ερείπιο σαν εμένα και σαν αυτούς που στέκονται εκεί απέξω, τότε κάθε σκέψη για δι­

καιοσύνη έχει χαθεί κι είναι ένας ξένος κι εχθρός σας πια». Ο ισχυρισμός του Μπέρναρ Σω ότι «αν ο Ντί­ κενς συνειδητοποιούσε τις θεωρίες του Μαρξ θα γινόταν οπαδός του», δεν ευσταθεί. Ο Ντίκενς έ­ κρινε τους χαρακτήρες του με χριστιανικά κριτή­ ρια (δίκαιος-άδικος). Ο Χριστιανισμός του, βέ­ βαια, δεν έχει τις διαστάσεις που του δίνει ο Ντοστογιέφσκι και ο Τολστόι. Το βίωμα της αγωνίας, η ενοχή, το πάθος, η αγωνία του θανάτου, το δαι-

'Θά ’πρεπε κανείς να ’χει πέτρινη καρδιά για να μην γελάσει με τον θάνατο της μικρής Νέλλης’ (ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΪΛΝΤ)

ιιονιακό, του είναι πράγματα άγνωστα. Ο Χριστια­ νισμός του περιορίζεται στα πλαίσια της «ευπρε­ πούς οικογενειακής εστίας». Οιήρωες του Ντίκενς ξεχνιούνται, τους λείπει η πνοή που δίνει το πά­ θος, οι συγκρούσεις σε αντίθεση με τους ήρωες των δύο άλλων μυθιστοριογράφων (Νατάσσα Ροστώφ, Άννα Καρένινα, Ρασκόλνικωφ, Σταυρόγκιν). Ο ήρωας του «Υπόγειου» λέει «ποτέ στη ζωή μου δεν έκανα τίποτ’ άλλο, παρά να εξωθώ ώς τα άκρα αυτό που εσείς δεν τολμήσατε να το πάτε ώς τα μισά του δρόμου». Οι ήρωες του Ντίκενς δε φτά­ νουν ποτέ στα άκρα. Ο Πιπ, η μικρή Νέλλυ, η Μίλλυ, ο Όλιβερ Τουίστ, ο Νίκλεμπυ, δεν μπορούν να φτάσουν ή να υποψιαστούν το βάθος των Ντοστογιεφσκικών ηρώων. Οπωσδήποτε οι ταξικές διακρίσεις δεν τον α­ φήνουν αδιάφορο. Στις «Μεγάλες προσδοκίες» και αλλού, παρουσιάζεται μια ταξική κοινωνία όπου δεν υπάρχει δικαιοσύνη παρά μόνο για τους πλού­ σιους. Ο Ντίκενς όμως δεν έβλεπε την εργατική τάξη σε αντιπαράθεση με την αστική. Σ’ αυτό το μυθιστόρημα όπως και στους «Δύσκολους και­ ρούς» και στο «Μικρ^ Ντόρριτ», δέχεται τη βι­ κτωριανή αντίληψη ότι οι συνθήκες ζωής αλλάζουν προς το καλύτερο με ατομική προσπάθεια- ο κα­ λός αμείβεται. Ο Φόρστερ γράφει ότι ο Ντίκενς προσπαθούσε ν’ αλλάξει την κοινωνία όπως άλ­ λαξε τον Σκρουτζ, δείχνοντας ότι η ευτυχία της βασίζεται στις ίδιες αρχές μ’ αυτές του ατόμου, που είναι έλεος, φιλανθρωπία και δικαιοσύνη. Το 1841, σ’ έναν εκτενή πρόλογο του «Ό λιβερ Τουίστ», ο συγγραφέας εξηγεί: «Θέλησα να δεί­ ξω με το μικβό Όλιβερ την αρχή του Καλού να επιβιώνει μέσα από αντίξοες συνθήκες και να θριαμβεύει στο τέλος». Το καλό έρχεται με τη μορ­ φή του Κυρίου Μπράουνλω, ευεργέτη του Όλιβερ Τουίστ. Η κοινωνία δεν απειλείται. Η αγάπη, ό­ πως ο Τολστόι παρατήρησε, είναι η απάντηση του Ντίκενς στην κοινωνική αδικία. Η αγάπη της Μίλλυ (Ο στοιχειωμένος άνθρωπος) αλλάζει τον κό­

αφιερωμα/41 σμο γύρω της (μεταμορφωτική δύναμη της αγά­ πης). Στο ίδιο χριστουγεννιάτικο διήγημα, η ευθύνη για την κατάσταση ενός παρατημένου παιδιού, πα­ ρουσιάζεται σαν ευθύνη όλων των ανθρώπων και όχι μιας τάξης. «Δεν υπάρχει ούτε ένας άνθρω­ πος... που να μην είναι υπεύθυνος γι’ αυτό το τέ­ ρας που κείτεται εδώ. Δεν υπάρχει ούτε μια χώρα σ’ όλη τη γη που να μη φέρνει πάνω της αυτή την κατάρα». Στο «Τριζόνι στο τζάκι» η οικογενειακή ευτυ­ χία είναι το ύψιστο αγαθό. Μια ηθική κοινωνία θα έπρεπε να λειτουργεί, σύμφωνα με το συγγραφέα, σαν μια αγαπημένη οικογένεια. Η οικογένεια, βα­ σικό μοτίβο των μυθιστορημάτων του, λειτουργεί σαν προπύργιο ηθικής και κοινωνικής ασφάλειας σε μια περίοδο αλλαγής και αβεβαιότητας. Οι ήρωες του Ντίκενς δεν εξεγείρονται, κινούνται στον ιδιωτικό τους χώρο χωρίς να επαναστατούν. Η ε­ πανάσταση ήταν ένα ενδεχόμενο που ο συγγρα­ φέας δεν επιθυμούσε. Συμμεριζόταν τις απόψεις άλλων στοχαστών του καιρού του (Καρλάυλ, Ράσκιν, Άρνολντ, Μιλλ), που προσπαθούσαν με με-' ταρρυθμιστικές απαντήσεις (νόμοι, εκπαίδευση) και ουμανιστικές ιδέες να δώσουν λύση στην κοι­ νωνική ανισότητα. Η βία της επανάστασης παρου­ σιάζεται εξίσου αρνητική με την καταπίεση της άρΆέγεται ότι η πιο σημαντική ερωτική σχέση του Ντίκενς ήταν η σχέση με το αναγνωστικό κοινό του. Επιθυμούσε να πλησιάσει ένα ευρύτερο κοινό απ’ ό,τι οι συγγραφείς προηγούμενων γενιών που τα έργα τους συνήθως δημοσιεύονταν σε τρεις έως επτά τόμους. Ήταν κάτι νέο και μάλλον αιφνιδιαστικό για την υπεροπτική ελίτ το ότι ένας σημαντικός μυθιστοριογράφος παρουσίαζε το έργο του σε φτηνή επιφυλλιδιακή μορφή. Ο Ντίκενς προσπαθούσε έτσι να πλησιάσει τους αναγνώστες, συχνά οδηγήθηκε όμως σε προβλήματα δομής και υπήρξε πολλές φορές μελοδραματικός για να ευχαριστήσει το κοινό του. Η μέθοδος συγγραφής σε επιφυλλίδες απαιτούσε συνεχείς κορυφώσεις, προσεκτική ισορρόπιση διαθέσεων, επιστράτευση του κωμικού στοιχείου, ώστε να προκαλεί το ενδιαφέρον της μικροαστικής οικογένειας στην οποία κυρίως απευθύνεται. Ο αναγνώστης πρέπει να περιμένει με ανυπομονησία το επόμενο επεισόδιο και γι’ αυτό επιστρατεύονται κρίσιμες καταστάσεις που εντείνουν την αγωνία των ανθρώπων. Ό πω ς έλεγε ο φίλος και συνάδελφόςτου Wilkie Collins «κάνε τους να γελούν, κάνε τους να κλαίνε, κάνε τους να περιμένουν». Αγωνιώδες μελόδραμα εναλλάσσεται λοιπόν με στοιχεία φάρσας. Λαμβάνονται υπόψη οι διαθέσεις του

χουσας τάξης («Ιστορία δύο πόλεων», «Μπάρναμπυ Ρατζ»), Η Κυρία Ντεφάρτζ είναι η προσωπο­ ποίηση της επανάστασης («Ιστορία δύο πόλεων») και είναι ενδεικτικό ότι η επιθυμία της για εκδί­ κηση τη μεταμορφώνει σε προσωποποίηση του κα­ κού. Η αντιπαράθεσή της με την Κυρία Προς εί­ ναι μια μάχη των δυνάμεων του μίσους και της α­ γάπης. Η αγάπη νικά όταν η Κυρία Ντεφάρτζ αυτοκαταστρέφεται με την εκπυρσοκρότηση του ό­ πλου της. Ο Τζωρτζ Όργουελ δικαίως υποστήριζε ότι ο Ντίκενς έβλεπε την επανάσταση σαν τέρας. Οι σκηνές εξέγερσης του πλήθους είναι εφιαλτικές, δεν είναι πια το πλήθος των αδικημένων, αλλά ο συρφετός του τρόμου και του παράλογου. Προ­ σπαθεί να προειδοποιήσει τις άρχουσες δυνάμεις του καιρού του ν’ αλλάξουν τους άδικούς νόμους για να μη δημιουργήσει η εξαθλίωση τη βία. Δεν επιζητούσε δομική αλλαγή της κοινωνίας. Η κοι­ νωνική θεώρηση του Ντίκενς συμπίπτει με αυτή των Τολστόι και Ντοστογιέφσκι στο σημείο που ενώ και οι τρεις συγκλονίζονται από τον αμορα­ λισμό του καπιταλισμού, δεν εισχωρούν τελικά στην ουσία της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Κάνουν κριτική της κυβερνητικής βίας, της δι­ καιοσύνης, της κρατικής διοίκησης και αποκαλύκοινού· έκπληξη, αγωνία, λύπη και χαρά επιστρατεύονται συνεχώς. Λίγη τραγωδία είναι απαραίτητη και από αισθητική άποψη και για να δοθεί βάρος στο ηθικό μήνυμα. Ένα «καθώς πρέπει» τέλος τοποθετεί επίσης τον κάθε ήρωα στη σωστή του θέση ικανοποιώντας το κοινό αίσθημα’

αφιέρω μα!42

DAVID COPPER F IE LD

'Ο Ντίκενς πάντα παρουσιάζει μεγάλο αριθμό χαρακτήρων στα μυθιστορήματά του. Υπάρχουν περίπου 95 πρόσωπα στον «Δαυίδ Κόπερφηλντ». Οι καλύτεροι χαρακτήρες του είναι ιδιόρρυθμοι ή γκροτέσκοι, κυρίως άνθρωποι κατώτερης κοινωνικής τάξης. Με άτομα των ανώτερων τάξεων δεν είναι τόσο επιτυχής. Οι χαρακτήρες του είναι πλασματικοί με την έννοια ότι συνήθως είναι απόλυτα καλοί ή απόλυτα κακοί. Πολύ σπάνια είναι παράλληλα καλοί και κακοί όπως οι άνθρωποι πραγματικά είναι. Η παραστατικότητα με την οποία τους παρουσιάζει ο συγγραφέας και ο δραματικός τρόπος σύμφωνα με τον οποίο κινούνται και μιλούν στην αφήγηση δίνει την λανθασμένη εντύπωση ότι είναι πραγματικοί’ (W. EASTWOOD)

πτουν τις αντιθέσεις που χωρίζουν τους πλούσιους από τους φτωχούς. Το όραμά τους δεν είναι όμως μια κοινωνία ισότητας αλλά μια κοινωνία αγάπης, που μεταβάλλεται μέσω της ηθικής αναγέννησης χωρίς ανατροπή του συστήματος («αγάπα τον πλησίον σου ως σεαυτό»). Και οι τρεις πιστεύουν στη δύναμη του ατόμου, της υποκειμενικής συνεί­ δησης. Στον πρίγκηπα Βαλκόφσκι, ο Ντοστογιέφσκι αντιπαραθέτει τον Ιβάν Πέτροβιτς, φορέα της αρχής της «αδελφοσύνης» («Ταπεινοί και καταφρονεμένοι»). Στον Ντίκενς πολύ συχνά επέρχε­ ται συμβιβασμός ανάμεσα στους πλούσιους και στους φτωχούς (ευεργεσία). Ο Ντίκενς ζητά να συνδέσει τις δύο τάξεις με δεσμούς αμοιβαίας ευ­ λογίας και ευγνωμοσύνης, ώστε να εξασφαλιστεί η ηρεμία του κράτους. Ο Ντοστογιέφσκι ενδιαφέρεται πρωτίστως για την ηρεμία της ψυχής. Και οι τρεις ξέρουν ότι η κοινωνία είναι κοινωνία που δεν ικανοποιεί όλα τα μέλη της. Μια κοινωνία που τίθεται υπό αμφισβήτηση, αναίρεση. Δεν πιστεύ­ ουν όμως ότι η επανάσταση μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά τον άνθρωπο. Ηθική εξύψωση ήταν η απάντηση του Ντίκενς στην επανάσταση (αλλαγή πνεύματος) και η ιδέα αυτή είναι σύμφυτη με το θέμα της ανάστασης (Μαννέτ, Κράντσερ, Ντάρναϋ). Στα μυθιστορήματά του υπάρχει πάντα η άδικη κοινωνία και το η­ θικό άτομο που προσπαθεί να υπερνικήσει τις δυ­ σκολίες (δυϊσμός). Αλλά ένα έργο τέχνης κρίνεται χωρίς πολιτικές προκαταλήψεις. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς εκτιμού­ σαν τα μυθιστορήματα του Ντίκενς και τον θεω­ ρούσαν σύμμαχο στον πόλεμο κατά της κοινωνι­ κής αδικίας, γιατί με το έργο του θρυμματίζει την αισιοδοξία του αστικού κόσμου και ενσταλάζει την αμφιβολία για τον αιώνιο χαρακτήρα του. Ά λ­ λωστε ο Λούκατς έλεγε ότι όλα τα μεγάλα έργα τέχνης είναι κοινωνικά προοδευτικά γιατί συλλαμ­ βάνουν τις ζωτικές κοσμοϊστορικές δυνάμεις μιας εποχής, που είναι ικανές για αλλαγή και ανάπτυ­ ξη, ανακαλύπτοντας όλο το δυναμικό τους στην πολυπλοκότητά τους. Οι πολιτικές προκαταλή­ ψεις δεν έχουν σχέση με λογοτεχνική αξιολόγη­ ση. Ο Ντίκενς συνέλαβε και αναπαρέστησε τη ζωή της εποχής του μ’ ένα βαθύ, αυθεντικό και ανθρώ­ πινο τρόπο και έτσι κρίνεται. Βιβλιογραφία Ύέρυ Ήγκλετον, Ο Μαρξισμός και η λογοτεχνική κριτική, Ύ­ ψιλον, 1981.

John Forster, The Life o f Charles Dickens, ed. J. Wt. Ley. London, 1928.

Kate Flint, Dickens, The Harvester Press, 1986.

Charles Dickens, Great Expectations, Edited by Angus Calder, Penguin Classics, 1985.

Charles Dickens, A Tale o f Two Cities, Edited by George Woodcock, Penguin Classics, 1989.

George Orwell, Charles Dickens. Critical Essays, London, 1946.

From Dickens to Hardy, Volume 6 of the New Pelican Guide to English Literature, edited by Boris Ford, Penguin 1982.

αφιερωμα/43

Δημήτρης Σ αλταμπάσης

Το έγκλημα και η τιμωρία στο έργο του Ντίκενς

Π ότε και πώς άρχισε να είναι εναντίον της Θα­ νατικής ποινής ο Ντίκενς δεν είνα ι βέβαιο. Η πρώ­ τη ένδειξη, κατά τον Φίλιπ Κόλλινς*, είναι μια ε πιστολή του προς στον διάσημο οπαδό της κα­ τάργησης Henry Gilpin: «Θα ήμουν ε ξ α ιρ ε τικ ά ευ τυ χ ή ς αν σ υ νέβ α λα στην προώθηση του σκο­ πού σας, γράφει ο Ν τί­ κενς, μα φοβάμαι ότι δεν είναι μέσα στις δυνάμεις μου να το κάνω. Την αξία του έργου σας, φαντάζο­ μαι, κα νείς δεν μπ ορεί ούτε για μια σ τιγμή να αμφισβητήσει». Ίσως ό- \ μως η αποφασιστική εμ ­ πειρία να ήτα ν ότα ν ο Ν τίκενς παρακολουθού­ σε μια εκτέλεσ η περίπου πέντε εβδομάδες μετά από αυτό το γράμμα. Ή ταν η εκτέλεσ η του Βέλγου Courvoisier τον Ιούλιο του 1840, που την παρακολού­ θησαν 40.000 άτομα. Ο Ντίκενς, θυμόταν ο γαμπρός του Henry Burnett, «έδει­ χ νε ένα οδυνηρό ενδιαφέρον και κρατούσε σημειώ σεις στο μυαλό του». «Για μια και μόνη φορά θα ήθελα να παρακολουθήσω μια τέτοια σκηνή, να δω το τέλος του Δράματος», είχ ε πει ο Ντίκενς.

αφιερωμα/44

Η εμπειρία αυτή οδήγησε σε τέσσερις μεγάλες

επιστολές προς την εφημερίδα Daily News ό­ που ο Ντίκενς υποστηρίζει «την ολοκληρωτική κα­ τάργηση της Ποινής του Θανάτου, ως γενική αρ­ χή για το καλό της κοινωνίας, για την πρόληψη του εγκλήματος, και χωρίς την παραμικρή ανα­ φορά ή τρυφερότητα προς οποιονδήποτε συγκεκρι­ μένο εγκληματία. Δεν είδα ένα δείγμα σε όλο αυ­ τό το τεράστιο πλήθος στα παράθυρα, στους δρό­ μους, στις ταράτσες, πουθενά, έστω και ενός συ­ ναισθήματος που να αρμόζει στην περίσταση. (...) Ή ταν ένα τόσο απεχθές, αισχρό και θλιβερό θέα­ μα που ο νόμος έμοιαζε εξίσου κακός με αυτόν (τον κατάδικο) ή και χειρότερος, όντας πολύ δυ­ νατότερος, και απλώνοντας τριγύρω μια τρισχει­ ρότερη μόλυνση». Ένας φίλος του Ντίκενς είχε περιγράψει, λίγα χρόνια πριν, τον τρόπο που συζητούσε ως εξής: «Μισεί την επιχειρηματολογία· ουσιαστικά είναι ανίκανος να επιχειρηματολογήσει - μια περίπτω­ ση συνηθισμένη στους παρορμητικούς χαρακτή­ ρες, που βλέπουν ολόκληρη την αλήθεια, και την αισθάνονται να στριμώχνεται και να αγωνίζεται να εκφραστεί μονομιάς». Ωστόσο, σε αυτές τις ε­ πιστολές του 1846 προς το Daily News εκθέτει τις απόψεις του εναντίον της θανατικής ποινής με με­ γάλη ρητορική επιδεξιότητα. Σταχυολογούσε ορισμένα σημαντικά σημεία της επιχειρηματολογίας του: «Πιστεύω ότι (η θανατι­ κή ποινή) εξασκεί μια τρομερή γοητεία σε πολλά από τα άτομα που θεωρούν τους εαυτούς τους πι­ θανά θύματά της, ωθώντας τους να αποκτήσουν μια τρομακτική φήμη ως εγκληματίες. (...) Κατα­ λήγω στο συμπέρασμα ότι (η θανατική ποινή) ο­ δηγεί στο έγκλημα όσους έχουν εγκληματικές δια­ θέσεις και γεννάει μια αρρωστημένη συμπάθεια άθλια και κακή, μα φυσική και συχνά ακατανί­ κητη - στους ευγενείς και με καλή συμπεριφορά ανθρώπους». Τέλος αναρωτιέται «εάν είναι για το συμφέρον της κοινωνίας να εξυψώνουμε (έναν ε­ γκληματία) στην τρομερή αίγλη και φήμη του θα­ νάτου· και αν δεν θα ήταν πολύ περισσότερο προς το συμφέρον της να βάλουμε στη θέση (της θανα­ τικής ποινής) μια άθλια κι επαίσχυντη τιμωρία, που να εξευτελίζει την πράξη και τον δράστη, και που να αφήνει τη γενική συμπόνια να στραφεί στο μόνο αντικείμενο που έχει προς το παρόν εντελώς ξεχαστεί στην ιστορία, δηλαδή τον άνθρωπο που δολοφονήθηκε». Στη συνέχεια παραθέτει αρκετά στατιστικά στοιχεία, αναφέρεται στην εμπειρία άλλων χωρών για να δείξει ότι η κατάργηση δεν προκαλεί αύξη­ ση των κακουργημάτων, υπενθυμίζει ότι «συμβαί­ νουν και δικαστικές πλάνες, και είναι ανεπανόρ­ θωτες αν το θύμα τους έχει απαγχονιστεί- συζη­ τάει για τη δημοσιότητα που δίνεται στους δολο­ φόνους». Πιο ενδιαφέρουσες και πλησιέστερες στον Ντί­

κενς ως μυθιστοριογράφο, είναι, σύμφωνα με τον Κόλλινς, οι παρατηρήσεις του για την επίδραση της θανατικής ποινής σε διάφορους τύπους ανθρώ­ πων, τους θεατές των εκτελέσεων, τους αναγνώ­ στες εφημερίδων, τον δικαστή και τους ενόρκους, τον δήμιο, και φυσικά τον ίδιο τον δολοφόνο. Προ­ σπαθεί να αποδείξει γιατί μερικές φορές η αγχό­ νη όχι μόνο δεν αποτελεί αποτρεπτικό μέτρο αλ­ λά μπορεί να είναι κίνητρο. Φέρνει για παράδειγ­ μα περιπτώσεις φόνων για εκδίκηση: «Τον σκό­ τωσα. Χαίρομαι που το ’κανα. Ήθελα και το έ­ κανα. Είμαι έτοιμος να πεθάνω». Εξηγεί: «Είναι στη φύση ενός βλακώδους, αδύναμου ή όπως αλ­ λιώς δυσλειτουργικού μυαλού (ενός δολοφόνου, με λίγα λόγια) να αναγνωρίζει σ’ αυτή τη συναλλαγή κάτι που ελαττώνει την ταπεινή και δειλή φύση του φόνου...» Ένα άλλο παράδειγμα του ίδιου τύπου, όπου ο δολοφόνος αισθάνεται περισσότερο δικαιολογημέ­ νος λόγω του ότι θα εκτελεστεί, είναι ο άνθρωπος που αισθάνεται για τη γυναίκα του «ένα αργό, διαβρωτικό μίσος που μεγαλώνει». Στο φάσμα της αγχόνης βλέπει έναν τρομερό σύμμαχο της γυναί­ κας του. Η στιγμή του εγκλήματος γίνεται μια στιγμή ηρωικής έξαρσης όπου ο θύτης ξεπερνάει το φόβο της τιμωρίας του. Ο Ντίκενς εδώ προσπαθεί να πάει πιο πέρα α­ πό τις στατιστικές και τα εξωτερικά στοιχεία του εγκλήματος και της τιμωρίας, κι αυτή η προσπά­ θεια τον οδηγεί, κατά τον Κόλλινς, σε «μια πιο συ­ νεχή εξερεύνηση των ασυνείδητων κινήτρων από ό,τι συνηθίζει στα μυθιστόρηματά του αυτής της περιόδου». Το ίδιο και αναφορικά με τους δικαστές, οι ο­ ποίοι, όπως μας λέει ο Κόλλινς, «τότε, όπως και πάντα, αντιμάχονταν τη μείωση της θανατικής ποινής». Για τον Ντίκενς δύο είναι οι λόγοι: πρώ­ τα απ’ όλα, ο πιο φανερός, ότι οι άνθρωποι «απο­ κτούν μια γενική συμπάθεια για τα πράγματα που σπούδασαν ξοδεύοντας χρόνο και πνεύμα, και η ικανότητά τους σ’ αυτά τους οδήγησε να διακριθούν και να πετύχουν». Υπάρχει όμως κι ένας δεύ­ τερος λόγος, που μας παρουσιάζει δραματικά ο Ντίκενς: «Γνωρίζω τη βαριά παύση πριν την ετυ­ μηγορία, τη σιωπή και την ακινησία μετά τον πυ­ ρετό στο ακροατήριο... Γνωρίζω το ρίγος που α­ πλώνεται όταν φοριέται ο μαύρος σκούφος, και πως θα ακουστούν κραυγές γυναικείες, και θα πά­ ρουν κάποιον που λιποθύμισε... Τα γνωρίζω όλα αυτά, μπορώ να φανταστώ τι τίμημα έχει το λει­ τούργημα του δικαστή όταν εκτελεί ένα τέτοιο κα­ θήκον όμως λέω ότι μέσα σε τέτοιες δυνατές αι­ σθήσεις χάνεται, και αδυνατεί να διαχωρίσει την ποινή ως αποτρεπτικό ή παραδειγματικό μέτρο, από μια εμπειρία της και τους συνειρμούς που την περιβάλλουν που είναι και μπορούν να είναι δικά του και μόνο δικά του». Σημειώνει επίσης την αντίθεση στη συμπεριφο-

αφιερωμα/45 ρά των ανθρώπων απέναντι στον μελλοθάνατο και στον δήμιο. Η συμπόνια για τον πρώτο και η α­ μήχανη αποφυγή του δεύτερου συνηγορούν για την ακαταλληλότητα της ποινής. Ο Ντίκενς απερίφρα­ στα δηλώνει ότι θα προτιμούσε «να χαρακτηρίσει ψυχοπαθή έναν κατηγορούμενο παρά να τον στεί­ λει στην κρεμάλα». Ό πω ς μαθαίνουμε από τον Κόλλινς, ο Ντίκενς παρακολούθησε τρεις, ή ίσως τέσσερις, εκτελέ­ σεις. Του Courvoisier το 1840 ήταν η πρώτη. Στα 1845 παρακολούθησε έναν αποκεφαλισμό στη Ρώ­ μη, «καθόλου διδακτικότερο από έναν απαγχονι­ σμό στο Λονδίνο». Ό πω ς παρατήρησε στο Daily News «οι πορτοφολάδες ήταν εξίσου δραστήριοι και στις δύο περιπτώσεις». Δύο μήνες αργότερα αρνήθηκε να παραστεί σε έναν διπλό απαγχονισμό στην Τζένοβα, διστάζον­ τας μπροστά στον βέβαιο αποτροπιασμό. Είδε ό­ μως σίγουρα, κατά τον Κόλλινς, μια άλλη εκτέ­ λεση, την πιο περιβόητη του αιώνα. Στις 13 Νοεμ­ βρίου 1849, ο Τζωρτζ Μάννινγκ και η σύζυγός του απαγχονίστηκαν, στην πρώτη εκτέλεση ανδρόγυ­ νου από το 1700. Σ’ αυτή την περίπτωση, μαθαί­ νουμε, ο Ντίκενς είχε αποφασίσει εκ των προτέρων να παραστεί, παρ’ όλο που ταλαντευόταν. Η εμπειρία που αποκόμισε απέφερε τη σπουδαιότε­ ρη κατάθεσή του για το ζήτημα της θανατικής ποι­ νής: τις επιστολές του στους Times, γραμμένες τις αμέσως επόμενες ημέρες. Ο Κόλλινς παρατηρεί την πολύ μεγαλύτερη δημοσιότητά τους, λόγω της κυκλοφορίας των Times, αλλά και τον περιορισμό των διεκδικήσεων του Ντίκενς: δεν ανακινεί κα­ θόλου το ζήτημα της κατάργησης της θανατικής ποινής, παρά μόνο καταδικάζει τις δημόσιες εκτε­ λέσεις, και προτείνει να γίνονται οι εκτελέσεις μέ­ σα στις φυλακές, με εγγυήσεις για τη σοβαρότη­ τα και την ευπρέπειά τους όσο και για τη διαφά­ νεια της τήρησης δικαιοσύνης. «Καμιά εφευρετικότητα δεν θα μπορούσε να βρει κάτι άλλο που να φέρνει τόση καταστροφή όση μια δημόσια εκτέλεση στο ίδιο χρονικό διάστημα» γράφει, και στη συνέχεια επιτίθεται κατά των πρώ­ ην συμμάχων του,, αυτών που, «επιθυμώντας την πλήρη κατάργηση της θανατικής ποινής, δεν δέ­ χονται τίποτε λιγότερο, και ενώ δεν αμφισβητούν την τρομερή επίδραση των δημόσιων εκτελέσεων, θα προτιμούσαν να τις παρατείνουν για απεριόρι­ στο χρόνο, παρά να καταργήσουν την εξαχρείωση που φέρνουν, την οποία δεν αρνούνται, από φό­ βο μη χάσουν για λίγο απ’ τα μάτια τους τον τελι­ κό τους στόχο. Γι’ αυτούς όμως δεν λέω τίποτε, θεωρώντας τους, όσο καλοί και με αγνές προθέ­ σεις κι αν είναι, παράλογους και ανίκανους για λο­ γική συζήτηση». Ό μω ς και οι υποστηρικτές της κατάργησης ή­ ταν εξίσου οργισμένοι με τον Ντίκενς, γιατί πί­ στευαν ότι το ημίμετρο της κατάργησης μόνο της δημόσιας εκτέλεσης θα άφηνε να ξεχαστεί το κύ-

Characters Jfrom Charles Sickens Mr Whackford Squeers

Mr Squeers had but one eye. and the popular prejudice runs in favour of two. a n d when he smiled, his expression bordered closely on the villainous.

NICHOLAS NICKLEBY

'Ο Κύριος Ντίκενς ήταν ένας από τους πρώτους συγγραφείς που έφερε στο προσκήνιο εικόνες της καθημερινής ζωής. Ή ταν αυτός που κυρίως επηρέασε τη νεότερη γενιά συγγραφέων να περιφρονεί την απεικόνιση της ζωής των ανώτερων τάξεων και να στραφεί στην ζωή των κατώτερων στρωμάτων... είναι αυτός που έκανε τις πλύστρες να φαντάζουν το ίδιο ενδιαφέρουσες, όσο οι δούκισσες’ (MARG. OLIPHANT)

αφιερωμα/46 ριο αίτημα της πλήρους κατάργησης. Όπω ς και να έχει το πράγμα, από τις επιστο­ λές του Ντίκενς προς τους Times έως την κατάρ­ γηση των δημόσιων εκτελέσεων πέρασαν σχεδόν είκοσι χρόνια, και, όπως λέει ο Κόλλινς, «δεν θα ήταν φρόνιμο να συμπεράνουμε ότι έκαναν τίπο­ τε περισσότερο από το να συνεισφέρουν έμμεσα στην κοινοβουλευτική απόφαση του 1868. (.··) Ε­ πιπλέον, αν και ο Ντίκενς ήταν σημαντικός «μεγαλύτερο δάσκαλο του 19ου αιώνα» τον αποκάλεσαν οι Times όταν πέθανε - δεν ήταν κατά κα­ νένα τρόπο ο μόνος, ούτε ο πρώτος, υποστηρικτής αυτής της μεταρρύθμισης. To «Going to see a man hanged» του Thackeray είχε δημοσιευτεί το 1840, και όλη η δεκαετία ήταν ευνοϊκή για το θέμα. Η κατάργηση πολλών κακουργημάτων που οδηγού­ σαν στην ποινή του θανάτου κατά τις προηγούμε­ νες δύο ή τρεις δεκαετίες, είχε αφήσει μετά το 1841 μόλις επτά, και στην πράξη μόνο οι ένοχοι ανθρω­ ποκτονίας απαγχονίζονταν. Όπω ς προσθέτει ο Κόλλινς «ακόμα κι ο Carlyle ήταν κατά της θα­ νατικής ποινής το 1842. (...) Επομένως, το να εναντιωθείς στη θανατική ποινή το 1846 και στις δημόσιες εκτελέσεις το 1849, δεν ήταν κατά κα­ νένα τρόπο μια τολμηρή ή πρωτότυπη χειρονομία. Αντίθετα, ήταν το αναμενόμενο στους λογοτεχνι­ κούς και δημοσιογραφικούς κύκλους. Είναι όμως πολύ,τιμητικό για τη θέση που είχε ο Ντίκενς για το κοινό του, ότι του έχει τόσες φορές αποδοθεί η τιμή ότι αυτός «ξεκίνησε» την εκστρατεία ενα­ ντίον των δημόσιων εκτελέσεων. (Το αρχικό του αίτημα για την πλήρη κατάργηση έχει μείνει πε­ ρισσότερο ξεχασμένο)». Ο Ντίκενς συμβιβάστηκε στο ζήτημα της θανα­ τικής καταδίκης το 1849, όμως ιδιωτικά δεν έπαψε να τονίζει ότι παράμενε κατά της θανατικής ποινής, αλλά πίστευε ότι οι συνθήκες δεν επέτρε­ παν ελπίδες για την κατάργησή της. Δεχόταν, ό­ πως το θέτει ο Κόλλινς, «την πολιτική ως τέχνη του πραγματοποιήσιμου». Ένα νέο στοιχείο που παρουσιάζει ο Κόλλινς εί­ ναι ότι μέσα σε μερικά χρόνια ο Ντίκενς εγκατέλειψε και αυτήν την ιδιωτική αντίθεση στον απαγ­ χονισμό. Πότε και γιατί ακριβώς άλλαξε γνώμη είναι αβέβαιο. Το μόνο κείμενο που γνωρίζει ο Κόλλινς στο οποίο να δικαιολογεί ο Ντίκενς τη μετα­ γενέστερη αυτή στάση του είναι μια επιστολή γραμμένη το 1864 προς ένα Κουάκερο που ήθελε να χρησιμοποιήσει το όνομα του Ντίκενς στην ε­ πιχειρηματολογία του εναντίον του απαγχονισμού: «Διαχωρίστε, σας παρακαλώ, όταν αναφερθείτε σε μένα, μεταξύ Δημοσίων Εκτελέσεων και Θα­ νατικής Ποινής», απάντησε. «Θα καταργούσα με χαρά και τα δύο, εάν ήξερα τι να κάνω με τους Αγρίους του πολιτισμού. Αφού δεν ξέρω, θα ήθε­ λα να απαλλάσσω την Κοινωνία από αυτούς, ό­ ταν χύνουν αίμα, με πολύ επίσημο και σοβαρό τρό­ πο, αλλά θα άφηνα απ’ έξω το σημερινό ακρο­

ατήριο». Παρ’ όλα αυτά, όταν καταργήθηκαν οι δημό­ σιες εκτελέσεις το 1868, ο Ντίκενς δεν έκανε, σύμ­ φωνα με τον Κόλλινς, κανένα σχόλιο. «Όπως και σε αρκετά άλλα ζητήματα και δραστηριότητες, τον αρχικό ενθουσιασμό ακολούθησε αδιαφορία και πλήξη». Ήδη όμως είχε αποσύρει από χρόνια την αντί­ θεσή του στον απαγχονισμό. Η πρώτη αναμφισβή­ τητη ένδειξη είναι, κατά τον Κόλλινς, μια επιστο­ λή της 25ης Αυγούστου 1859. Αναφερόμενος στον Thomas Smethurst, που καταδικάστηκε για τον δηλητηριασμό της δίγαμης γυναίκας του, με πολλές όμως αμφιβολίες της κοινής γνώμης για την ορ­ θότητα της ετυμηγορίας, ο Ντίκενς γράφει: «Θα έστελνα στην κρεμάλα όποιον Υπουργό Εσωτερι­ κών (φιλελεύθερο, συντηρητικό, ριζοσπαστικό, ή ό,τι άλλο) μπει ανάμεσα σ’ αυτόν τον ελεεινό πα­ λιάνθρωπο και την αγχόνη». Πιο ψύχραιμο, αλ­ λά προς την ίδια κατεύθυνση είναι και το σχόλιό του για μια άλλη υπόθεση, του Franz Muller: «Ελ­ πίζω να κρεμαστεί αυτός ο κύριος, και δεν έχω κα­ μιά αμφιβολία γι’ αυτό, αν και οι κοάζοντες περί του αντιθέτου δεν λείπουν». Αυτό το «κοάζοντες», σχολιάζει ο Κόλλινς, είναι μάλλον άδικο, αναφερόμενο στην ομάδα που και ο ίδιος ο Ντίκενς α­ νήκε, όχι και τόσο παλιότερα. Κάτι που ενδιαφέρει ιδιαίτερα είναι η προσωπι­ κή στάση του Ντίκενς όσον αφορά την εμπειρία μιας εκτέλεσης. Οπως είδαμε νωρίτερα, ακόμα κι όταν ήταν εκ πεποιθήσεως αντίθετος με την ποι­ νή αυτή, και παρά τους ενδοιασμούς του λόγω της αγριότητάς της να παραστεί ο ίδιος, τελικά πα­ ρακολούθησε τρεις, ίσως τέσσερις, εκτελέσεις. Μα και κάποιες άλλες δραστηριότητες του Ντίκενς ο­ δηγούν τον Κόλλινς να σημειώσει μια «έλξη για ό,τι απωθητικό» από μέρους του. Για παράδειγ­ μα, η νεκροφιλία που τον οδηγούσε στο νεκροτο­ μείο του Παρισιού πολύ συχνά στην αρχή, μέχρι που συνταράχτηκε από κάτι τόσο απωθητικό που δεν είχε το κουράγιο για πολύ καιρό να ξαναπάει, όπως καταθέτει ο Forster. Αν και σπάνια πήγαινε σε εκτελέσεις εγκληματιών, παρακολουθούσε α­ κόρεστα τις δίκες τους, και δεν θεωρούσε αντά­ ξιό του να επισκεφτεί τον τόπο του εγκλήματος. Και στο έργο του συναντάμε συχνά υπερβολική βία στην τιμωρία των «κακών» του ηρώων, και πε­ ριττές λεπτομέρειες στην περιγραφή του θανάτου τους, ενός θανάτου που «δεν δείχνει ιδιαίτερη η­ θική ανωτερότητα σε σχέση με τον νόμο της θα­ νατικής ποινής που, αυτή την περίοδο, απέρριπτε» συμπεραίνει ο Κόλλινς. Ταυτόχρονα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι ο Ντίκενς πάντα συμμεριζόταν την άποψη ότι ένας δολοφόνος δεν μπορεί παρά να είναι τέρας κακίας. Τόσο που ακόμη και όταν ήταν κατά της θανατι­ κής ποινής, ένα από τα βασικά του επιχειρήματα ήταν ότι η αγχόνη παραέκανε τον μελλοθάνατο

αφιερωμα/47 αντικείμενο συμπόνιας, ενώ μια μεταρρύθμιση του νόμου «θα άφηνε τη γενική συμπάθεια να στραφεί στο μόνο αντικείμενο που τώρα μένει ξεχασμένο σ’ αυτή την ιστορία, μ’ άλλα λόγια, στον άνθρω­ πο που δολοφονήθηκε». Πολλές φορές κατηγορού­ σαν τους υποστηρικτές της κατάργησης της θα­ νατικής ποινής ότι κατεύθυναν όλο τους τον οί­ κτο στον μελλοθάνατο δολοφόνο έτσι που δεν τους έμενε καθόλου ενδιαφέρον για το θύμα. Κι ο Ντίκενς όμως, σχολιάζει ο Κόλλινς, φτάνει στο άλλο άκρο, έτσι που συχνά, ακόμα και στις ημέρες που εναντιωνόταν στην ποινή του θανάτου, «δείχνει πόσο λίγο μοιραζόταν αυτό που θα μπορούσε να ορίσει κανείς γενικά ως ιδιοσυγκρασία αυτών που αντιμάχονταν τη θανατική ποινή». Ο Κόλλινς δεν θα μπορούσε να βρει καλύτερα επιχειρήματα υπέρ της άποψής του γι’ αυτό το θέ­ μα, από τα λεγάμενα του ίδιου του Ντίκενς για έ­ να συγγενές ζήτημα, που αποτελούσε στόχο πα­ ράλληλης εκστρατείας την εποχή αυτή: την κα­ τάργηση του μαστιγώματος. Ας δούμε τι έλεγε σχετικά το 1852: «Αμφισβητώ την πανάκεια του μαστιγώματος πολύ σοβαρά. Ούτε στο ελάχιστο από ενδιαφέρον ή λύπηση για τον κακούργο, τον οποίο εκτιμώ λιγότερο απ’ ό,τι θα εκτιμούσα έναν μανιασμένο λύκο, αλλά από ενδιαφέρον για το δη­ μόσιο αίσθημα, που έχει πολύ προοδεύσει από τους καιρούς του μαστιγώματος. (...) Θα ήταν πολύ βια­ στικό να αναβιώσουμε, με οποιοδήποτε τρόπο, κά­ τι που, από πολλές πλευρές, η κοινωνία αγωνίστη­

κε ευτυχώς να ξεφορτωθεί, μόνο και μόνο επειδή μερικά κτήνη δεν τιμωρούνται όσο θα έπρεπε. (...) Καταργήστε εντελώς την ποινή του προστίμου (...) τουλάχιστον τετραπλασιάστε το χρόνο φυλάκισης για τις ιδιάζουσες βιαιοπραγίες - και πάνω απ’ ό­ λα, όχι άλλες φυλακές πολυτελείας, ματαιόδοξη μυθοποίηση, νόστιμες σούπες και κρεατικά σε τέ­ τοιες περιπτώσεις, αλλά σκληρή δουλειά, και μια αυστηρή KCfi απαράλλαχτη διατροφή με ψωμί και νερό, καλώς ή κακώς· και μ’ αυτόν τον τρόπο θα κάνουμε καλύτερα απ’ ό,τι αν ψάχναμε στα σκο­ τεινά για το μαστίγιο (...). Και οι δυο εκστρατείες, κατά της θανατικής ποι­ νής και κατά του μαστιγώματος, με τους ίδιους πάνω κάτω υποστηρικτές, μπορούσαν κάποτε να βλέπουν στον Ντίκενς έναν διάσημο σύμμαχο - δεν ήταν όμως, καταλήγει ο Ντίκενς, παρά ένας ανε­ ξάρτητος και αναξιόπιστος σύμμαχος. Αργότερα στράφηκε εναντίον της εκστρατείας κατά του μα­ στιγώματος, και έφτασε να επιδεικνύει για τη μορ­ φή αυτή τιμωρίας μια αδυναμία, ακόμα πιο α­ κραία, ίσως, σαν αντίδραση στην άχαρη συγκρά­ τηση της αρχικής του στάσης. Ή ταν εποχή, μας υπενθυμίζει ο Κόλλινς, που έγραφε για τον κακο­ ποιό: «Θα έβαζα να του σημαδεύουν την πλάτη συ­ χνά και βαθιά». * «Dickens and Crime», Macmillam. London, 1965.

'Ο Ντίκενς θεωρείται ο πιο μεγαλοφυής συγγραφέας της Αγγλικής λογοτεχνίας, αλλά κανείς συγγραφέας με τέτοια φήμη δεν έχει γράψει τόσες πολλές ανοησίες. Οι στιγμές ιδιοφυίας εναλλάσσονται με στιγμές ανοησίας στα ίδια μυθιστορήματα. Απ’ αυτή την άποψη ο Ντίκενς είναι μοναδικός. Απόδειξη της μεγαλοφυίας του όμως είναι ότι όλα του τα έργα, ακόμα κι αυτά που έχουν μικρότερη αισθητική αξία, παραμένουν ακόμα από τα πιο αγαπημένα μας αναγνώσματα. Απ’ αυτή την άποψη ο Ντίκενς είναι απ’ αυτούς τους σπάνιους συγγραφείς που οι δυσμενείς κριτικές δεν μπορούν να επηρεάσουν’ (R. C. Churchill)

αφιερωμα/48

Κώστας Χωρεάνθης

«Σ η μ ειώ σ εις π ά νω σ τ ο μ υθ ισ τόρ η μ α του Κ α ρ ό λ ο υ Ν τ ίκ ε ν ς 'Δ ύ σ κ ο λ α χ ρ ό ν ια ’»

Το γραφείο του συγγραφέα. Σχέδιο του Luke Fildes

«Δύσκολα χρόνια» είδαν το φως της δημοσιότητας το 1854, όταν ο Ντίκενς ήταν Τ ασαράντα δυο χρονών, στο μέσο περίπου της λογοτεχνικής του σταδιοδρομίας. Αν

αυτό έχει κάποια σημασία, τότε διαπιστώνεται πως το έργο δεν περιέχει εκείνην την πλη­ ρότητα του πραγματικού, που ο αναγνώστης τη χαίρεται στο «Δαβίδ Κόππερφηλντ» λ.χ., έργο προγενέστερο (1850) ή στο «Η ζωή και οι περιπέτειες του Νίκολας Νίκλεμπυ», ακό­ μα πιο παλιό (1839) - κι εδώ έρχεται να επιβεβαιωθεί γι’ άλλη μια φορά η αλήθεια πως η εξέλιξη ενός δημιουργού δεν είναι κατ’ ανάγκην ευθεία, αλλά έχει τις διακυμάνσεις και τις παρεκκλίσεις της. Στο έργο το άσπρο και το μαύρο είναι σαφώς διαχωρισμένα κι αυ­ τό το μονοδιάστατο στη διαγραφή των χαρακτήρων και των προσώπων, που συνεπάγε­ ται και την εμπλοκή τους στις δημιουργημένες καταστάσεις, ώστε το καλλιτέχνημα να αποχτήσει τη νομοτέλειά του, προϋποθέτει και το διδακτικό πλαίσιο, που ο Ντίκενς, μεσ’ από την εξέλιξή της ιστορίας τους διερευνά, για να εντάξει σ’ αυτό την ηθικότητα των ηρώων του. Το μονοδιάστατο, όμως, δεν αποκλείει το πολυσήμαντο. Και ο διαχωρισμός, που στην αυτοσχεδιαστική επίφαση της αφήγησης, εξοικειώνει τον αναγνώστη με την α­ μεσότητα των προβολών του, χάνεται όταν αρχίζει να διαφαίνεται από ένα προχωρημένο σημείο της εξέλιξης του έργου, η προϋπολογισμένη συνταγματική ευθεία, που την ολο­ κληρώνει και τη δικαιώνει. Οι προθέσεις είναι καθαρές, όμως αυτό δεν ακυρώνει την αυ­ θεντικότητα του λογοτεχνικού αντικρύσματος. Έτσι, οι θεματικοί άξονες, που γύρω τους στρέφεται κι απ’ αυτούς ξετυλίγεται το στημόνι του έργου και πλέκεται η υφή του, είναι τόσοι, που το κρατούν γερά στη σταθερή του διάσταση, και η ποιότητά τους είναι εμφα­ νής, ώστε να προσδώσει στο καλλιτεχνικό έργο τη δύναμη να υπερβεί το χρόνο. σταθερές του έργου του Ντίκενς είναι η κοινωνική ανισότητα, που προκαλεί Α πότηντιςαδικία και που, σε παλιότερες εποχές, εκφραζόταν με διαχωριστικές γραμμές

μεταξύ των τάξεων, που τις χάραζαν οι προκαταλήψεις, καθώς εκείνοι που ανήκαν στις άνω τάξεις κατοχυρώνονταν πίσω από τους τίτλους και τα αξιώματά τους, για να καλύ­ πτουν την ανηθικότητα και τις αρνητικές τους προβολές στην κοινωνική κονίστρα του κέρδους, της απάτης, της εκμετάλλευσης. Στα «Δύσκολα χρόνια», η κοινωνική ανισό-

αφιερω μα/49 τητα, χωρίς να παύει ν’ αποτελεί κυρίαρχο θέμα, έχει μετατοπιστεί: δεν είναι πια οι ευγενείς εκείνοι που αποτελούν το ένα σκέλος του φαινομένου, είναι οι αστοί, που χωρίς κανέναν ηθικό δισταγμό και χωρίς ν’ ακούν στη συνείδησή τους καμιά «κατηγορική προ­ στακτική», αδράχνουν τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται, για ν’ αναρριχηθούν στη δύ­ σκολη κλίμακα του ανταγωνισμού και της παραδοχής, ώστε η ένταξη ν’ αποτελέσει το μοναδικό περιεχόμενο μιας ανάλογης στοχοθεσίας. Ο Ιωσίας Μπαουντερμπάη είναι ένα τυπικό δείγμα αυτής της κοινωνιολογικής προβολής. Ο Ντίκενς τον εφοδιάζει με όλα τα αρνητικά της τάξης του: υποκρισία, αναλγησία, στυγνή εκμετάλλευση του εργαζόμενου, αδιαφορία στον ανθρώπινο πόνο. Είναι ο άνθρωπος που ξεκίνησε από το τίποτα, εκμε­ ταλλεύτηκε καταστάσεις, απέκτησε πλούτο (έγινε εργοστασιάρχης και τραπεζίτης) και κατακυρώθηκε στην ιστορική συνείδηση της κοινωνίας του, μ’ όλη την ασφάλεια που του παρείχε η νομοθετική κατοχύρωση των κεκτημένων του. Τώρα έχει στην υπηρεσία του την Κυρία Σπάρσιτ: είναι οικονόμος του αλλά προέρχεται, σύμφωνα με τα λεγόμενό της, από οικογένεια ευγενών (και μάλιστα εξεχόντων): θεία της ήταν η λαίδη Σκάγκερς και ο άντρας της (τώρα μακαρίτης) από την πλευρά της μητέρας του ήταν ένας Πάουλερ. Αυτή η αντιστροφή, που ο Ντίκενς τη δίνει μ’ έναν υποφαινόμενο σαρκασμό, συνιστά και μια πραγματικότητα, που την εποχή εκείνη οριοθετούσε τη μετάβαση από το φεουδαλιστικό στον αστικό κόσμο. Η ανθρωπότητα γνώρισε τα αποτελέσματα της εξουσιαστικής συμπεριφοράς του κόσμου αυτού, «που έσπασε χωρίς οίκτο όλους τους πολυποίκιλους φεουδαρχικούς δεσμούς που συνδέανε τον άνθρωπο με τους φυσικούς ανωτέρους του και δεν άφησε κανέναν άλλο δεσμό ανάμεσα σε άνθρωπο και σε άνθρωπο, εκτός από το γυ­ μνό συμφέρον, από την αναίσθητη 'πληρωμή τοις μετρητοίς’. Έπνιξε στα παγωμένα νε­ ρά του του εγωιστικού υπολογισμού τα ιερά ρίγη του ευλαβικού ρεμβασμού, του ιπποτικού ενθουσιασμού, της μικροαστικής μελαγχολίας, όπως λέει το «Κομμουνιστικό μανι­ φέστο», λίγα χρόνια πριν από το μυθιστόρημα του Ντίκενς. Ο Μπαουντερμπάη ενσαρκώ­ νει αυτή την κοινωνική μετάβαση κι αυτή την απογύμνωση μέσα στη νομοτέλεια του λο­ γοτεχνικού έργου, ώστε η αναγνώριση της μονοσήμαντης αυτής μορφής να δημιουργεί στον αναγνώστη την οικειότητα ενός διαχρονικού προτύπου, τη συνισταμένη των επιμε­ ρισμένων εκδηλώσεων μιας ολόκληρης τάξης. Η Κυρία Σπάρσιτ είναι η παρακμή της ευγένειάς, το απομεινάρι του φεουδαρχικού κόσμου, που ο αστός το αλέθει στα σαγόνια του συμφέροντος του. Ο Μπαουντερμπάη είναι η ζοφερή πραγματικότητα που διαμορφώ­ νεται και διαμορφώνει τις εξελίξεις. ο «αντίπαλον δέος» του αστικού κόσμου εκφράζεται μέσα στο μυθιστόρημα με το πλήθος των υφαντουργών, που εργάζονται στα αργαλειό του Κοκτάουν, μ’ όλες τις θλιβερές και προσδοκημένες συνέπειες της εκμετάλλευσής τους. Είναι εκείνοι που σηκώ­ νουν στους ώμους και περνούν μέσ’ από το πετσί τους την κατακύρωση των αστών, εκεί­ νοι για τους οποίους δεν υπάρχει ελπίδα να ξημερώσει και πάνω στη δική τους σάρκα ο ουρανός. Τον κόσμο αυτόν εκπροσωπεί ο Στέφανος Μπλάκπουλ, με την απέραντη υπο­ μονή και αγάπη, με τη θησαυρισμένη πικρία μιας ολόκληρης ζωής, που ο βαθύς και ιδεαλιστικός έρωτάς του προς τη Ραχήλ, υφάντρια επίσης, με καθαρά όψη και ανεξάντλητη αγάπη γι’ αυτόν, τον εξαγιάζει μέσα στο ζόφο του χαμηλωμένου ουρανού, που σαν απειλή κρέμεται πάνω απ’ τη μουτζουρωμένη πολιτεία. Και είναι αυτός, ο Στέφανος Μπλάκπουλ, που γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος τόσο των εκμεταλλευτών του όσο και των δημα­ γωγών: πέφτει, τρέχοντας κυνηγημένος, μέσα στο θανατηφόρο Πηγάδι του Διαβόλου, στο μαύρο λάκο του πεπρωμένου του, που του έχει σκάψει η αδικία. Σε μιαν άλλη πλευρά αυτού του κοινωνικού πίνακα, είναι το τσίρκο του Σλήρη, μια συμ­ βολική (θα ’λεγα) σύνθεση της ανθρωπότητας. Μέσ’ από το τσίρκο αυτό προέρχεται ο καλός άγγελος του έργου, ο από μηχανής Θεός, που δίνει λύσεις στις περιπλοκές και βρί­ σκει πόρο στ’ αδιέξοδα, η Σεσίλια Τζιουπ, η κόρη του αλογοδαμαστή. Ό μω ς q μίστερ Σλήρη, ο θιασάρχης του τσίρκου, που ο Ντίκενς τον δίνει μ’ έναν θαυμάσιο τρόπο, είναι μια άλλη λειτουργική μορφή της λαϊκής συμμετοχής στην εξέλιξη της κοινωνίας, καθώς από το περιθώριο της αστικής νοοτροπίας βρίσκεται στο επίκεντρο της δραματικής λύ­ σης. Και ο Ντίκενς, με την καγχαστική του πρόθεση και την ειρωνική του αντιμετώπιση, θεμελιώνει αυτήν τη συμμετοχή μεσ’ από το έργο της τέχνης, διαγράφοντας έτσι την ολο­ κλήρωση, που η ζωή αρνείται, αλλά που η ιστορική προοπτική, πιστή στην ουτοπία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, επιδοκιμάζει κάποιες στιγμές, χωρίς να βεβαιώνει ωστόσο τις επιλογές της.

Τ

αφιερωμα/50 ν ο Μπαουντερμπάη είναι η ενσάρκωση αυτού του ανοικτίρμονος κόσμου, που έ­ σπασε τους δεσμούς που συνδέανε τον άνθρωπο με τους φυσικούς του ανωτέρους, ο Θωμάς Γκραντγκράιντ είναι η πνευματική επίφασή του. Όμως, ο Θωμάς Γκραντγκράιντ δεν είναι μόνος: είναι ο αρχηγός μιας οικογένειας, παραδοσιακά αστικής, που την απο­ τελούν η γυναίκα του (με την τυπική αρρώστια της και την υποτονικότητα μέσα στους τέσσερις τοίχους της αστικής κενότητας), η κόρη του η Λουίζα και ο γιος του ο Τομ. Ο πατριάρχης αυτός έπλασε έναν κόσμο γεμάτον από πραγματικότητες και τον πρόσφερε στους τροφίμους του σχολείου του (είναι σχολάρχης και διατηρεί ιδιωτική σχολή). Όμως οι πραγματικότητες αυτές, επινοημένες στα μέτρα και στις συμβάσεις της κοινωνίας, για την οποία προορίζονται οι τρόφιμοί του (που τους εκπαιδεύει μ’ αυτές ο αξιότιμος δάσκα­ λος Μακ Τσοκουμτσάιλντ), δεν έχουν καμιά σχέση με την πραγματικότητα και τη ζωή. Μέσα στους άχαρους τοίχους του σχολείου η ζωή μαραίνεται και μπαίνει στα σχήματα, που ένα απαράβατο κατεστημένο προδιαγράφει, για τη δική του λειτουργία και επίφαση. Έχει απεμποληθεί καθετί που έχει σχέση με τα αισθήματα και τη φαντασία, με την καρ­ διά και την εσωτερικότητα, με την πραγματική ζωή, την τυχαιότητα και την έκπληξη, την αυθορμησία και το θαυμασμό. Η ζωή είναι προϋπολογισμένη στις λεπτομέρειές της, στην οργάνωσή της, στην ωφελιμιστική της προοπτική. Είναι η πρακτική του συμφέρον­ τος και είναι ο Θωμάς Γκραντγκράιντ που επιβάλλει αυτήν την πρακτική και άγρυπνά για την εφαρμογή της. Και είναι ο ίδιος που δέχεται, φυσικά, τις συνέπειες αυτής της παι­ δευτικής φιλοσοφίας, καθώς τον σώζουν εκείνοι, τους οποίους είχε εξορίσει από την πε­ ριοχή των κοινωνικών του προδιαγραφών: τα δυο του παιδιά, η Λουίζα και ο Τομ, πέ­ φτουν μέσα στην παγίδα, που ο ίδιος τους ο πατέρας, χωρίς να το καταλαβαίνει και χω­ ρίς, φυσικά, να το επιδιώκει, είχε στήσει γι’ αυτά. Το δράμα έτσι αγγίζει τα όρια της τρα­ γικότητας και η αυτοσχεδιαστική δύναμη του Ντίκενς φέρνει σ’ αυτό το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα τη γραφή του.

Α

τη διαθλασμένη πνευματική επίφαση αυτού του κόσμου, που η υποκριτική του σοβα­ ρότητα αντανακλά μια κοσμοθεωρία αξιοκατάκριτη και παραποιημένη από τις συμ­ βατικότητες και τις υποχρεώσεις του κοινωνικού σχήματος, προστίθεται και ο τύπος του ανθρώπου εκείνου, που δεν διαθέτει άλλα προσόντα, εκτός από μιαν εντυπωσιακή εμφά­ νιση κι έναν αβρό (κατ’ ευφημισμό) τρόπο συμπεριφοράς, που διαθέτει, ενδεχομένως, μιαν ευστροφία περιορισμένης εμβέλειας και που φυτρώνει μέσα στον αγρό της βουλευτικής κοινοκτημοσύνης σαν το παράσιτο στο σταροχώραφο. Η ζωή του είναι πραγματικά παρασιτική, αλλά ανταποδίδει τα τροφεία του με το να διασκεδάζει τη Βουλή, είναι μ’ άλλα λόγια ο γελωτοποιός αυτού του κόσμου, που στη μεταλλαγή της εξουσιαστικής συνθή­ κης πήρε τη θέση του γελωτοποιού που επανθούσε στις φεουδαρχικές αυλές των ηγεμό­ νων. Είναι ο Τζαίημς Χαρτχάουζ, «από καλή οικογένεια με πολύ ωραία εμφάνιση και ε­ ξαιρετικό χιούμορ, που είχε κάνει μεγάλη εντύπωση στη Βουλή των Κοινοτήτων». Η συνάφειά του με τον αγέρωχα σοβαρό Θωμά Γκραντγκράιντ δεν είναι τυχαία μέσα στο έρ­ γο. Στους αντίποδες εκείνου που υπηρετεί, εισχώρησε στην οικογενειακή του ζωή και ή­ ταν φυσικό να ξυπνήσει μέσα στη συναισθηματική ισοπέδωση της Λουίζας το μόνο αί­ σθημα, που κανένας ανθρώπινος κανόνας και υπολογισμός δεν μπορεί να ελέγξει: τον έρωτα. Φυσικά, η αποχώρησή του, με τη μεσολάβηση της Σεσίλιας, έγινε με τον τρόπο που μονάχα ένας τζέντλεμαν της υποκρισίας θα μπορούσε να πραγματοποιήσει, ωστόσο η μοναδική του αυτοπεποίθηση και η χαρισματική του γοητεία κλονίστηκαν ανεπανόρ­ θωτα από την απλότητα και αμεσότητα της Σίσση Τζιουπ, εκείνης που, μέσ’ από το συ­ ναίσθημα, βρίσκει το δρόμο της λογικής. Ο Τζαίημς Χαρτχάουζ μπορεί να μη δίνεται με την ολοκλήρωση ενός σαιξπηρικού γελωτοποιού (ή τρελού), που λέει αυτά που οι γνωστι­ κοί ξέρουν αλλά δεν τολμούν να εκφράσουν. Είναι όμως η απαραίτητη συνάρτηση ή, αν θέλουμε, η συνεπαγωγή του κοινωνικού βάθους που η συνθήκη επεξεργάζεται στην προ­ σπάθεια της ιστορικής της απόκλισης: δημιουργεί νέους τύπους επιβίωσης μέσα στο κα­ θορισμένο πλαίσιο των κοινόχρηστων παραδοχών της.

Σ

νδεχομένως, το παιδευτικό (και, κατ’ επέκταση, το ηθικό) πλαίσιο να οδήγησε τον Ντίκενς να επιγράψει τα τρία μέρη του έργου του με τις συμβολικές λέξεις: σπορά, Ε θερισμός, σοδειά. Δε θα πρωτοτυπούσε, βέβαια, κανείς, αν ήθελε να διαγράψει τη σημα­ σία αυτών των αρχέτυπων λειτουργιών μέσα στο έργο της τέχνης. Ωστόσο, η ευθύγραμμη αυτή λειτουργικότητα δε θα ’λεγε τίποτα, αν δεν αποτελούσε τον καλλιτεχνικό άξονα του

αφιερωμα/51 μυθιστορήματος, τόσο που, να υποψιάζεται κανείς πως ο αυτοσχεδιασμός υποχωρεί μπρο­ στά στον προϋπολογισμένο μηχανισμό της κάθαρσης και ο στόχος, που είναι αυτή η δι­ καίωση του συναισθηματικού, ν’ αποτελεί τη γοητευτική αντίφαση αυτού του κατεξοχήν ρεαλιστικού έργου. Δε θα ’θελα-να βρω σύγχρονα παράλληλα ή να εντάξω τη δημιουργία του μέσα στις γενικότερες λογοτεχνικές τάσεις της εποχής. Νομίζω πως έχει περάσει πια ο καιρός της συλλογικής στοχοθεσίας και σήμερα γίνεται μια αντιμετώπιση της αυτοτέ­ λειας του ίδιου του έργου (ή του συνόλου της δημιουργίας ενός συγγραφέα), ώστε μέσ’ από την αυτοδυναμία του να εξαχθούν τα στοιχεία που το συγκροτούν. Οι αντικειμενικές προϋποθέσεις οπωσδήποτε υπάρχουν, όμως η υποκειμενική ταύτιση μ’ αυτές έχει οδηγή­ σει σε κάποια αδιέξοδα. Θα προτιμούσα την απλή διευρεύνηση της ουσίας. Αλλά στον καλλιτεχνικό χώρο η ουσία ταυτίζεται με την τεχνική και η μορφή, συχνά, υποκαθιστά το ποσοστό της πραγματικότητας που εμπεριέχεται στο δημιούργημα. Η απλότητα στο συγκεκριμένο έργο αποχτά τη βαρύτητα μιας ομολογίας: η ζωή στο Κοκτάουν είναι ευθύγραμμη, οι άνθρωποι μέσα στον καπνισμένο ορίζοντα της αφάνειάς τους, πορεύονται στο δρόμο των ανήξερων πεπρωμένων τους. Κάποια στιγμή, αυτή η αδιατάρακτη πορεία προ­ σκρούει σε κάποιες ανωμαλίες, που τα απροσδόκητα της ζωής επισωρεύουν, παραμονεύ­ οντας τους ανίδεους. Επιπλέον, η ηθική των προσώπων, μέσ’ από τη διδακτική αφετηρία της ανυπαρξίας πραγματικών αντικρυσμάτων, βαίνει αναπόφευκτα στον εκφυλισμό της: η αυτοσυνειδησία κάποια στιγμή, ξεπερνά τα επιβεβλημένα σχήματα και αποκαλύπτεται στις αρνητικές της (ή και στις θετικές) διαστάσεις. Έτσι, η σπορά του ψεύδους, της υπο­ κρισίας, της απροβλημάτιστης παραδοχής, της γεωμετρημένης οργάνωσης φέρνει στο θε­ ρισμό των ανάλογων συνεπειών - «πάγκλαυτον έξαμα θέρος» και η σοδειά της πικρής εμπειρίας, που διαλύει όλο αυτό το εποικοδόμημα, καθώς το περιθώριο μπαίνει στο κέν­ τρο των εξελίξεων και όσα ήταν εξοβελιστέα αποχτούν μιαν ακαταμάχητη αναγκαιότη­ τα, επισωρεύει και τη θλιβερή γνώση της αυθεντικής συμμετοχής στη διαμόρφωση των καταστάσεων. Ο Ντίκενς καγχάζει με τις ανθρώπινες αδυναμίες και κλαυθμηρίζει για την αδικία που πέφτει καταλυτική πάνω στους αδύνατους και τους ταπεινούς, που λες και πλάστηκαν για να δώσουν διέξοδο στην αλαζονεία των ισχυρών. Η ισορροπία της τέχνης και η ισορροπία της ζωής βρίσκονται έτσι πολύ κοντά, ώστε να ταυτίζονται,· Όμως η τέ­ χνη υπερβαίνει κάποτε αυτή την ισορροπία και η πραγματικότητα τότε διασπάται σε αλ­ λοτριώσεις που δεν ελέγχονται. Ίσως αυτό να ’ναι στις προθέσεις του συγγραφέα, ίσως να ’ναι στις αδυναμίες του. Δεν ξέρω. Προτιμώ την ολοκλήρωση της τέχνης από την αποσματικότητα της πραγματικότητας. στο νου ο καίριος χαρακτηρισμός του Μιχαήλ Μητσάκη: «Τί είναι ό Ντί­ Μ ουκενς;’ρχεται Ό εύθυμότερος των καγχαστών καί ό περιπαθέστερος των κλαυθμηριστών».

αφιερωμα/52 Αυτό το τέκνο της διανοητικής αγωνίας είδε μέσα από την οξυμένη του ευαισθησία και την πληβειακή του κοσμοαντίληψη, που βαραίνει το ουσιαστικό περιεχόμενο της τέχνης του μεγάλου τέκνου των αγγλΙκών γραμμάτων.

Δε σημείωσα τίποτα πάνω στην υπόθεση του έργου και σκέφτομαι πως ίσως, το να θε­ ωρεί κανείς ως δεδομένη την επαρκή γνώση του αναγνώστη, δημιουργεί κι ένα άλλοθι στο μελετητή, για ν’ αποφύγει την αντιπαράθεση με το περιέχομενο μιας βαρύτερης ση­ μασίας. Ωστόσο, η πρόθεσή μου δεν ήταν αυτή. Θεωρώ πραγματικά δεδομένη τη γνώση αυτή. Και θα ’θελα να σημειώσω πως τα πρόσωπα, που παρατακτικά ώς ένα σημείο πα­ ρουσιάζονται στο έργο, αποκτούν εκείνη την αλληλεπίδραση που μόνο ένας σοφός αυτοσχεδιασμός μπορεί να διαγράψει. Και θα ’θελα ακόμα να βρω κάποιες βαθύτερες και υπολανθάνουσες κινήσεις, καθοριστικές των εξελίξεων, που το μυθιστόρημα παράγει στην ολοκλήρωσή του. Και πρώτα, η σχέση των δύο αδελφών, της Λουίζας και του Τομ, νιώθει κανείς να κυ­ ριαρχείται από μια παράξενη έλξη, που θα τολμούσα να τη χαρακτηρίσω ερωτική. Κι αυ­ τό μπορεί να αιτιολογηθεί από τις συνέπειες διαβίωσης των δυο νέων μέσα στην οικογέ­ νεια. Η ερωτική ορμή, καταπιεσμένη, βρίσκει διέξοδο και εκτονώνεται στην παρουσία του μόνου αρσενικού (ανεξάρτητα αν είναι αδελφός) μέσα στο άχαρο σπίτι. Εκφράζεται με μιαν υπέρμετρη και αρρωστημένη αγάπη, μ’ ένα πάθος που ξεπερνά την αδελφική σχέση. Κι αυτό οδήγησε τη Λουίζα να δεχτεί ως σύζυγό της τον Ιωσία Μπαουντερμπάη (που θα μπορούσε, από άποψη ηλικίας, να ’ταν πατέρας της) μόνο και μόνο για να μπορέσει ο αδερφός της να πιάσει δουλειά στην τράπεζά του. Και, επίσης, το γεγονός ότι η Λουίζα συνωμότησε με τον αδελφό της εναντίον του Στέφανου Μπλάκπουλ, ώστε να κατηγορηθεί ο υφαντουργός για την κλοπή που διέπραξε ο αδελφός της. Το ίδιο σημαντικό, από την άποψη αυτή, είναι και η λανθάνουσα ερωτική σχέση ανάμεσα στον Ιωσία Μπαουν­ τερμπάη και την Κυρία Σπάρσιτ. Ο Ντίκενς δίνει σ’ αυτήν μια πιο προχωρημένη έμφαση. Στις ερωτικές αυτές συζυγίες, όπου η έλξη είναι αποτέλεσμα όχι μόνο του καταπιεσμένου ενστίκτου αλλά και της εσωτερικής απομόνωσης, εφόσον ο κόσμος των προσώπων αυ­ τών δεν ξεπερνά τα σύνορα του δωματίου τους, θα πρέπει να προσθέσουμε κι εκείνες που είναι εμφανείς, όπως του Στέφανου Μπλάκπουλ και της Ραχήλ, και του Τζάιημς Χαρτχάουζ και της Λουίζας, που από την άποψη της συμβολής τους στη εξέλιξη τού έργου είναι επίσης αξιοσημείωτες. Το ερωτικό στοιχείο, που είναι σταθερό στοιχείο στο αστικό μυθιστόρημα, εδώ πρωταγωνιστεί, μόλο που δεν προέχει, κινεί όταν υπολανθάνει και λύ­ νει τις δραματικές καταστάσεις όταν αποκαλύπτεται. Και πάλι η ιδιοφυία του Ντίκενς προσέδωσε στα τυπικά γνωρίσματα του είδους μια διάσταση βάθους και μια πολυσημία κοινωνιολογικής προβολής των δεδομένων του. παουντερμπάη: Φραχτοπήδας· Γκραντγκράιντ: Τριζοδόντης- Χαρτχάουζ: Σπιτοκάρδης· Τσοκουμτσάιλντ: Στεγνοπαίδης· Κυρία Σπάρσιτ: Κυρία Χαλαρού· Μπλάκπουλ: Μ Μαυρόλακκος Σλήρη: Γλιστράς.

Έτσι, δε θα ’βλεπα τη διαγραφή των χαρακτήρων ως ρεαλιστική απεικόνιση μιας εξατομίκευσης. Θα την έβλεπα μέσα στο γενικότερο σχέδιο (ή αυτο-σχεδιαστικό περίγραμμα) ως συνισταμένες ενός κοινωνιολογικού διανύσματος με κάποιες επιμέρους προδιαγραφές. Όπως στην τραγωδία οι χαρακτήρες δεν εξελίσσονται, έτσι κι εδώ: το διδακτικό πλαίσιο και η ηθική συνθήκη έχει εκ των προτέρων καθορίσει την ψυχοσυστασία και τη συμπεριφορά, έχει, μέσα στην κοινωνιολογική προβολή του, διαγράψει τον χαρακτηρολογικό τύπο των ηρώων. Και φαίνεται ότι δεν επηρεάζει παρά μόνο εκείνους που εντάσσονται μέσα στη συνθήκη: Η Σίσση Τζιουπ μένει ανέπαφη απ’ αυτή την ηθική και ο θιασάρχης του τσίρκου, ο μίστερ Σλήρη, διαλύει μέσα στην ακατέργαστη αλλά βαθιά του ανθρωπιά την αλαζονική περιφρόνηση και την υποκριτική σοβαρότητα. Αν τώρα η αυτοσυνειδησία κάποιων προσώπων (όπώς λ.χ. της Λουίζας) συντελείται μέσα από την _ιιεριπλοκή του έργου, αυτό οφείλεται στην αναγκαιότητα της τέχνης, που απαιτεί τη δι­ καίωσή της.

α φ ιέρ ω μα /69 Αυτή η μονοσήμαντη, κατά κάποιο τρόπο, διαγραφή, δεν αποκλείει από τις ανθρώπι­ νες υπάρξεις να συμμετέχουν στις αρετές και στις αδυναμίες, που η ιστορική τους μοίρα, σαν σε κώδικα, έχει καταχωρίσει στην κοινωνική τους διάσταση. Γιατί, βέβαια, καθένας είναι καλός ή κακός, ενάρετος ή όχι, θετικός ή αρνητικός, σε σχέση με τους άλλους μέσα στο κοινωνικό σύνολο που αποτελεί το κατακυρωμένο του πλαίσιο. Έτσι, λοιπόν, η προ­ βολή που ο συγγραφέας πραγματοποιεί μέσα στην εντελέχεια της τέχνης του, προϋποθέ­ τει και την ανάλογη ποιοτική (ηθική) επισήμανση των προσώπων (ή ανθρώπινων τύπων), ώστε να μπορέσει ο αναγνώστης να δει τη λειτουργία τους και να εξαγάγει τα συμπεράσματά του. « Α ύσκολα χρόνια» - η διαχρονική τους σημασία είναι εμφανής. Ο Ντίκενς, βέβαια, L \ δε γράφει ιστορικό μυθιστόρημα, καταγράφει τις εμπειρίες της εποχής του και του τόπου του, δίνει τα αντικρύσματα των κοινωνικών παραμέτρων τους και ο ιστορικός του χρόνος δεν αρνείται τον συμβατικό χρόνο της καλλιτεχνικής του πραγματικότητας. ΓΓ αυτό και το έργο του έχει τη δύναμη της υπέρβασης. ΓΓ άλλη μια φορά επιβεβαιώνεται πως η τέχνη είναι απλή (όπως η παιδική ματιά τής Σίσση) και πως οι λεπτομέρειες, που περιπλέκουν τις καταστάσεις και επιμερίζουν τις ιδιαιτερότητες είναι η ουσία αυτής της απλότητας κι αυτής της προβολής στο χώρο και στο χρόνο. Η δοκιμασμένη εμπειρία, απ’ την άλλη, της συντεχνίας είναι επαρκής παράγοντας ενός σταθερού και ασφαλούς λόγου. Κι εδώ ο λόγος είναι μια σημαντική πράξη.

Στον πραγματικό κόσμο η τέχνη αντιπαραθέτει το δικό της όνειρο ή όραμα. Η εντελέ­ χειά της περιέχει τη δυναμική των πραγματοποιήσεών της. Στη ζυγαριά, βέβαια, η ζωή βαραίνει περισσότερο. Ό σο περισσότερη όμως ζωή περιέχεται στο έργο της τέχνης, τόσο η πραγματικότητα διαμορφώνεται σε όραμα. Και στο έργο του Ντίκενς αυτά τα οράματα γίνονται πραγματικότητες.

στη Σειρά Νεοελληνικής Λογοτεχνίας μιέ τό άνέκδοτο μιυθιστόρημα του ’Αγγέλου Τερζάκη Τό λυκόφως των ανθρώπων

Μ

αφιέρω μα! 70

Ν ίκος Μ παλής

Η Δολοφονία των Αθώων* Το Σχολείο στα Δύσκολα Χρόνια επίμονες αναφορές του Ντίκενς στα θέματα της εκπαίδευσης, όσο και σ’ όλο το Ο ιβιβλίο του** δε γίνονται απλά και μόνο για να διευκολυνθεί η εσωτερική δόμηση του ιστορήματος που αφηγείται, ούτε και, απλά και μόνο, για να ψυχαγωγηθούν οι αναγνώ­ στες του μ’ αυτή την «υπερβολή» στις περιγραφές των «χαρακτήρων». Η βαθύτερη σύν­ δεση ανάμεσα στο σχολείο και το εργοστάσιο, που μόνιμα τονίζεται από το συγγραφέα, αποκαλύπτεται σαν η πρέπουσα μέθοδος για να μπορέσει ο Ντίκενς να δώσει συνοχή, να κάνει πολύπλευρη και να ολοκληρώσει την εικόνα του για το βιομηχανικό, καπιταλι­ στικό πολιτισμό της εποχής του. Αυτοί οι «έξοχα πρακτικοί και πραγματιστές» χαρα­ κτήρες του, οι Γκραντγκράιντ, οι Μακτσοκουμτσάιλντ, οι «πυγμάχοι» των επιστημών που είναι έτοιμοι «να τα βάλουν» μ’ όλο τον κόσμο, υπηρετώντας τα ιδανικά του ορθολο­ γισμού και του βιομηχανικού ωφελιμισμού, ταυτίζονται με τους Μπαουντερμπάη, τους λάτρεις του χρήματος, τα αφεντικά της βιομηχανίας και της ζωής. Τόσο το σχολείο όσο και η πόλη, μέσα στην εικονογραφία του Ντίκενς, ανήκουν στους ίδιους ανθρώπους, ε­ λέγχονται από τους ίδιους ανθρώπους, διευ θύ νο ντα ι από τ ’ α φ εντ ικ ά . Η εμμονή του να επιτίθεται περισσότερο ενάντια στο συστηματισμό και τον πειθαρχικό οργανωτισμό των αφεντικών της κοινωνίας της εποχής του παρά στην άμεση υλική αθλιότητα, αποκα­ λύπτει το μέτρο στο οποίο ο Κάρολος Ντίκενς μπόρεσε να συλλάβει το λεγόμενο «κοινό αίσθημα», τη βαθύτερη ανάγκη γι’ απελευθέρωση των μισθωτών σκλάβων του κεφαλαίου. Ποιος είν’ ο λόγος, όμως, που έκανε τον Ντίκενς να εντρυφήσει τόσο πολύ στις μορφές εκπαίδευσης που υιοθέτησε ο καπιταλισμός της εποχής του; Πρώτο, το γεγονός ότι, μέ­ σα στους χώρους του εκπαιδευτικού θεσμού μπορούσε να βρει τα γλαφυρότερα παραδείγ­ ματα για τους τρόπους με τους οποίους τα εύπλαστα ακόμα ανθρώπινα όντα «παράγονται» σύμφωνα με συγκεκριμένα καλούπια και μετατρέπονται σ’ «εμπορεύματα». Δεύτε­

αφιέρω μα/ 71 ρο, το γεγονός ότι τα εκπαιδευτικά συστήματα, που υποστήριξαν ομόφωνα τα ποικιλοειδή αφεντικά της βιομηχανίας, ήταν τα ίδια ζωντανές γελοιογραφίες της ιδεολογίας τους πριν ακόμα τα υιοθετήσει ο Ντίκενς σα γελοιογραφικά του πρότυπα. Το σχολείο - πρότυ­ πο του «κυρίου Γκραντγκράιντ», με τις πραγματικές μεθόδους του και το μίσος του για τη φαντασία, δεν αποτελεί αλληγορία, ούτε ένα είδος συμβολισμού, για το τι μπορεί να είναι μια λατρεία «πραγματικότητας» αν οδηγηθεί μέχρι τα έσχατα όριά της. Είναι χειρο­ πιαστή η ατμόσφαιρα της εποχής. Ορισμένοι υποστηρίζουν πως ο αληθινός στόχος του Ντίκενς είναι η μανία της βικτω­ ριανής εποχής για τις εγκυκλοπαίδειες, τις στατιστικές κι όλα τ’ άλλα παραφερνάλια των λεγάμενων επιστημών, καθώς και ότι ο «ορισμός του αλόγου», που δίνει ο μαθητής Μπίτζερ, οφείλει πολλά σε διάφορα βιβλία της εποχής.1 Ωστόσο, τα δυο αρχικά κεφάλαια του βιβλίου, τα οποία παραθέσαμε ολόκληρα, δεν αποτελούν εφεύρημα του συγγραφέααντιγράφουν πιστά το εκπαιδευτικό σύστημα που εφαρμόστηκε στα σχολεία της εποχής του. Στο Λανκαστεριανό Σχολείο του Μάντσεστερ, όπως ήδη αναφέραμε σε προηγούμε­ νη σημείωσή μας, ο έλεγχος επιβαλλόταν λες κι επρόκειτο για στρατόπεδο συγκέντρω­ σης, και οι μέθοδοι διδασκαλίας ακολουθούσαν το παράδειγμα των εκλησιαστικών κα­ τηχητικών σχολείων. Τα μαθήματα δεν ήταν παρά σύνολα από «πραγματικότητες» που διανέμονταν, ταξινομημένες μηχανιστικά, με μεθόδους που στόχευαν στο να καταπνί­ ξουν κάθε παρόρμηση του παιδιού γι’ αληθινή μάθηση κι αληθινή κατανόηση του περι­ βάλλοντος κόσμου.2 Ο εφευρέτης αυτού του εκπαιδευτικού συστήματος, ο Τζόζεφ Λάνκαστερ, ισχυρίστηκε ότι «δημιούργησε, με τη βοήθεια του Θεού, ένα καινούργιο και μη­ χανικό εκπαιδευτικό σύστημα», ενώ ένας άλλος εφευρέτης ενός ανάλογου συστήματος, ο Άντριου Μπελλ, ονόμασε το εκπαιδευτικό του σύστημα «ΑΤΜΟΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΗΘΙ­ ΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ».3 Δεν υπήρχε λοιπόν κανένας λόγος να επινοήσει ο Ντίκενς τις κατα­ στάσεις που περιγράφει - η σάτιρά του ήταν η ίδια η πραγματικότητα της ζωής και μάλι­ στα όχι σε μικρή κλίμακα: το σύστημα που περιγράφει ήταν διαδεδομένο ευρύτατα, κυ­ ριάρχησε στην εποχή του και θαυμάστηκε εξίσου ευρύτατα από όλους τους λάτρεις της «ευταξίας».4 Αν ο Ντίκενς έμενε απλά στην επιφάνεια της πραγματικότητας της εποχής του, είμα­ στε σίγουροι πως δε θα χρησιμοποιούσε αυτή τη σύνδεση ανάμεσα στο σχολείο και το εργοστάσιο για να καταδικάσει απλά την υλική αθλιότητα, την καταστροφή της ανθρώ­ πινης υγείας, μέσα στα κάτεργα της μισθωτής εργασίας και της επιστήμης. Φυσικά, αυτή η σύνδεση ανάμεσα στο σχολείο, που σκοτώνει τη φαντασία, και το ερ­ γοστάσιο που με την εργασιακή πειθαρχία του σκοτώνει την ανθρωπιά, ήταν κάτι περισ­ σότερο από υπαρκτή τόσο τότε όσο και στη συνέχεια. Απ’ ό,τι φαίνεται, ορισμένες από τις πιο βάρβαρες ποινές και τις πιο κτηνώδεις τακτικές που υιοθέτησε το εργοστασιακό σύστημα είχαν αντιγράφει αυτούσιες από το εκπαιδευτικό σύστημα του Τζόζεφ Λανκάστερ. «Ο Λανκάστερ επεξεργάστηκε ένα περίτεχνο κώδικα αμοιβών και ποινών, μεταξύ των οποίων και το περιβόητο 'κούτσουρο’, ένα κομμάτι ξύλο που ζύγιζε περίπου 2-3 κιλά, και το οποίο τοποθετούνταν στο λαιμό του παιδιού που θεωρούνταν ένοχο (για πρώτη φο­ ρά) ανάρμοστης ή χωρίς άδεια ομιλίας. Με την παραμικρή κίνηση του τιμωρημένου το 'κούτσουρο’ λειτουργούσε σαν νεκρό φορτίο πάνω στο λαιμό του. Ο Νήντχαμ (ιδιοκτή­ της ενός υφαντουργείου στην περιοχή Πηκ του Ντερμπυσάιρ) δοκίμασε ν’ αντιγράψει αυ­ τή την 'προοδευτική’ ιδέα της εποχής του. Σύμφωνα με τον Λανκαστεριανό κώδικα, όσο σοβαρότερο ήταν το παράπτωμα τόσο αυστηρότερη και πιο βάρβαρη ήταν και η ποινήοι χειροπέδες, το λεγόμενο 'καραβάνι’, ο μεσαιωνικός 'κλοιός’ και το μαστίγωμα, και οπωσδήποτε το 'κλουβί’. Αυτό το τελευταίο ήταν ένα τσουβάλι ή ένα καλάθι, στο οποίο τοποθετούνταν οι ένοχοι για σοβαρότερα παραπτώματα και το οποίο το κρεμούσαν από το ταβάνι της σχολικής αίθουσας. Ο Νήντχαμ είναι σίγουρο ότι αντέγραψε αυτή την ιδέα, μολονότι, απ’ ό,τι λέγεται, αυτός συνήθιζε να κρεμάει τα παιδιά που δούλευαν στο εργο­ στάσιό του, δεμένα απ’ τις μασχάλες και πάνω απ’ τις μηχανές». Η βαρβαρότητα των ποινών αυτών δεν εκπλήσσει βέβαια κανέναν απ’ όσους γνωρίζουν κάπως τι ήταν και τι είναι το εργοστασιακό σύστημα. Πολλοί όμως δεν έχουν καν φανταστεί ότι αναπτύχθηκε ανάλογη πρακτική, και σήμερα υπάρχουν μέθοδοι που εμπνέονται τουλάχιστον απ’ αυ­ τήν, μέσα στους χώρους του εκπαιδευτικού θεσμού. Σύμφωνα με τον Λανκάστερ, όταν η εφαρμογή της ποινής, που ήταν γνωστή σαν «κούτσουρο», απαιτούσε την ύπαρξη κά­ ποιου επόπτη που θα έπρεπε να επιβλέπει τον τιμωρημένο, για να χρησιμοποιηθεί ο επό­ πτης σε κάποια άλλη εργασία, μπορούσαν απλά να δέσουν το μαθητή πάνω στο θρανίο

αφιερωμα/72 του με το νεκρό φορτίο να βαραίνει πιεστικά στο λαιμό του. «Αυτό που εντυπώσιασε πραγ­ ματικά τους κυβερνώντες όσον αφορά αυτές τις μεθόδους ήταν η ευ τα ξ ία που επι­ κρατούσε».*12345 Οπως ήδη είπαμε, όμως, ο Ντίκενς δεν ήθελε να μείνει στην «επιφάνεια», που πολύ γρή­ γορα επρόκειτο να αλλάξει μορφή - οι εργάτες των κλωστηρίων ύστερα από λίγο καιρό δούλευαν πια καθισμένοι μπροστά στις μηχανές τους κι όχι όρθιοι και οι τεράστιες, πο­ λυπρόσωπες τάξεις των Λανκαστεριανών σχολείων έγιναν, ύστερα από λίγο, τάξεις με πενήντα μαθητές.6 Αυτό που πραγματικά ενδιέφερε τον Ντίκενς ήταν αυτή καθαυτή η φύ­ ση της βιομηχανικής οργάνωσης όπου ο εργαζόμενος δεν είναι παρά ένα εξάρτημα της μηχανής, καθώς και αυτή καθαυτή η φύση της εκπαίδευσης όπου ο μαθητής δεν είναι πα­ ρά ένα «σταμνάκι» που πρέπει να γεμίσει μέχρι απάνω, ένα εξάρτημα των μηχανισμών κοινωνικής υποβολής. Μέσα στα «Δύσκολα Χρόνια», η εικόνα που μόνιμα ξεπηδάει α­ νάμεσα απ’ τις λέξεις δεν είναι οι άνθρωποι που χειρίζονται τις μηχανές, ούτε καν οι άν­ θρωποι σα «δούλοι» των μηχανών, αλλά ο άνθ ρω π ος που έχει μ ετα τρ α π εί ο ίδ ιο ς σε μ ηχα νή.

♦ Απόσπασμα από το βιβλίο «Η ιδεολογία της εκπαίδευσης και η μάθηση της ελευθερίας» του Νίκου Μπαλή που εξέδωσε ο εκδοτικός οίκος «Καστανιώτη'-. to 1979. Ευχαριστούμε τον εκδότη για την παραχώρηση του δικαιώ­ ματος δημοσίευσης. ** Αναφέρεται στο βιβλίο «Δύσκολα χρόνια».

1. Βλέπε: John Holloway, «Hard Times», στο «Dickens and the Twentieth Century Reader», συντ.: John Gross και» Gabriel Pearson, 1962.

2. Βλέπε: J. L. & B. Hammond, στο ίδιο.

3. J. L. & B. Hammond, στο ίδιο.

4. Βλέπε: Mary Sturt, στο ίδιο και Brian Simon, «Studies in the History of Education, 1780- 1870», 1960.

5. Βλέπε: Stanley D. Chapman, «The Early Factory Masters», 1967· Frank Smith, «Α History of English Elementary Education, 1760-1902», 1931· και Mary Sturt, στο ίδιο.

6. Βλέπε: Φρήντριχ Ένγκελς, «Η Κατάσταση της Εργατικής Τάξης στην Αγγλία το 1844»· Bland, Brown &Tawney, «English Economic History», 1914· και Edward Thompson, «The Making of the English Working Class», 1963.

εκδόσεις

4ΚΕΑΡ0Σ

ΜΙΑΤΟΤ ΣΑΧΤ 0 ΓΡΗ

ΕΚΤΟΠΛΑΣΜΑΤΑ

Γ. Γενναδίου 3 - τηλ. 36.02.007

μόλις κυκλοφόρησε

Εή

I '3

αφιερωμα/73

Ντόρα Βυζοβίτου

Οι διασκευές λογοτεχνικών έργων σε κόμικς (Το παράδειγμα του Dickens στον ελληνικό εκδοτικό χώρο) Τα μεγάλα λογοτεχνικά έργα, έργα «δοκιμασμένα» και κατα­ ξιωμένα από τον χρόνο, την κρι­ τική και το κοινό, συχνά παρου­ σιάζονται διασκευασμένα σε άλ­ λες μορφές καλλιτεχνικής έκ­ φρασης, όπως στην περίπτωσή μας, σε κόμικς. Στο σημείωμα αυτό θα αναφερθώ στις ελληνι­ κές κυκλοφορίες τέτοιων δια­ σκευών παίρνοντας σαν αφορμή τις διασκευές έργων του Dickens σε κόμικς που κυκλοφόρησαν στην ελληνική γλώσσα. Το 1951 ο εκδοτικός οίκος Α­ ΤΑΑΝΤΙΣ του Μ. Πεχλιβανίδη, παίρνοντας το copyright από τον αμερικανικό οίκο Gilberton, άρ­ χισε να εκδίδει στα ελληνικά μια σειρά διασκευών κλασικών έρ­ γων σε κόμικς, κίνηση τολμηρή και πρωτοποριακή για την επο­ χή. Η σειρά αυτή, που είχε τον τίτλο Κλασσικά Εικονογραφη­ μένα και απευθυνόταν σε παιδιά και εφήβους, γνώρισε μια μονα­ δική εμπορική επιτυχία μέσα α­ πό πολλές ανατυπώσεις. Στα πλαίσιά της εκδόθηκαν και πέν­ τε έργα του Dickens. Τα: Δαυίδ Κόππερφηλντ, Ιστορία δύο πό­ λεων, Μεγάλες Προσδοκίες, Ό λιβερ Τουίστ, Χριστουγεννιάτικη ιστορία.

Σήμερα, η έρευνα για την εκ­ δοτική ιστορία των κόμικς στη χώρα μας οδήγησε πολλούς ε­ ρευνητές να σκύψουν πάνω από τα Κλασσικά Εικονογραφημένα. Και, όπως είναι φυσικό, οι κρι­ τικές - θετικές και αρνητικές - δίνουν και παίρνουν. Ορισμέ­ νοι θεωρούν ότι οι διασκευές αυ­ τές έδωσαν τη δυνατότητα στο πλατύ κοινό να προσεγγίσει κλασσικά κείμενα, ότι του άνοι­ ξαν το δρόμο για τη λογοτεχνία.

ότι μέσα από αυτές τις «ευκολόπεπτες λύσεις», τελικά το κοινό εμποδίσθηκε να φθάσει το πρωτότυπο. Στερήθηκε δηλ. τη γοητεία και την ευχαρίστηση της λογοτεχνικής γραφής και εξιστόρησης για χάρη της απλουστευμένης και συχνά απλοϊκής παράθεσης της ιστορίας που ε­ κτυλίσσεται μέσα στο έργο. Κα­ ταλήγουν δε ότι καλύτερο είναι να αγνοεί κανείς τελείως έργο και συγγραφέα παρά να τα γνω­ ρίσει τόσο επιφανειακά. Ποιοι α­ πό τους παραπάνω έχουν δίκιο

και ποιοι άδικο μόνο μια σοβα­ ρή επισημονική έρευνα ανάμεσα στους αναγνώστες θα μπορούσε να μας δείξει. Το σίγουρο όμως είναι ότι μια τουλάχιστον γενιά διαπαιδαγωγήθηκε αναγνωστι­ κά μέσα από τέτοιου είδους δια­ σκευές. Σε μία εποχή που το βι­ βλίο ήταν είδος πολυτέλειας, εί­ δος εν ανεπαρκεία, κατόρθωσαν να δώσουν μία «γεύση» λογοτε­ χνίας σε οικονομική τιμή. Το κατά πόσο αυτό ωφέλησε ή έ­ βλαψε ας το εξετάσουν οι κοινω­ νιολόγοι. Τελειώνοντας θα αναφέρω άλ­ λη μία περίπτωση δημοσίευσης ιστορίας του Dickens σε κόμικς που έγινε μέσα από τις σελίδες του περιοδικού ΤΕΤΑΡΤΟ τον Δεκέμβριο του 1988. Πρόκειται για το διήγημα «Τα Κάλαντα» α­ πό τη συλλογή Χριστουγεννιάτι­ κες ιστορίες σε διασκευή και ει­ κονογράφηση του Dino Batta­ glia. Διασκευή που αναμφισβή­ τητα επιδέχεται μόνο επαίνους. Η ιδιότητά μου ως βιβλιοθη­ κάριου με κάνει να πιστεύω ότι το κάθε βιβλίο ή έντυπο, έχει τους αναγνώστες του και αυτό πρέπει να το σεβόμαστε. Χρέος όμως όσων θέλουν να διαμορφώ­ νουν τη συνείδηση των αναγνω­ στών είναι η σωστή πληροφόρη­ ση (σε αντιδιαστολή με τη βαρύ­ γδουπη ακαταλαβίστικη κριτι­ κή) όλων των εκδόσεων, ώστε να κεντρίζεται το ενδιαφέρον του κοινού για όλες τις μορφές έντε­ χνου λόγου. Μ’ αυτό τον τρόπο θα αποκτήσει ουσιαστικά κριτή­ ρια επιλογής μέσα από την υπερπληθώρα δημοσιευμάτων και διασκευών και θα μάθει να μην αρκείταί παρά μόνο στο κα­ λύτερο.

αφιερωμα/74

Θ οδωρής Π ετρόπουλος

Ελληνική Βιβλιογραφία Καρόλου Ντίκενς Όλιβερ Τουίστ, η ιστορία ενός ορφανού παιδιού, (δεν αναφέρεται μεταφραστής), Αθήνα 1949, εκδόσεις Δημητράκου. Όλιβερ Τουίστ, απόδοση Π . Σ τρατίκη, εικονογράφηση Θ. Ανδρεόπουλου, Αθήνα 1962, εκδόσεις « Ά γκυ ρ α » . Όλιβερ Τουίστ, μετάφραση - διασκευή Γ. Τ σουκαλά, ει­ κονογράφηση «Athena», Αθήνα 1967, εκδόσεις Π απαδόπουλου. Όλιβερ Τουίστ, ελευθέρα απόδοσις Π . Κ ασκαντίρη, ει­ κονογράφηση Μ. Μηλιώνη, Αθήνα 1968, εκδ ο τικ ό ς οί­ κος Καμπανά. Όλιβερ Τουίστ, μετάφραση Κ. Πολίτου, Αθήνα 1968, εκ­ δόσεις Μ ίνωας. Όλιβερ Τουίστ, μετάφραση Κ. Κυριαζή, Αθήνα 1970, εκ­ δ οτικ ός οίκος Ε στίας. Όλιβερ Τουίστ, μυθιστόρημα με 23 hors-texte, μετάφρα­ ση Π. Αναγνωστόπουλου, Αθήνα [χ.χ.], εκδόσεις Νίκας. Όλιβερ Τουίστ, διασκευή Παν. Σκοπελίτη, Αθήνα [χ.χ.], εκδόσεις Πεχλιβανίδη. Όλιβερ Τουίστ, μετάφραση - επιμέλεια Δ. Κωστελένου, Αθήνα [χ.χ.], εκδόσεις «Π αγκόσμια Λ ογοτεχνία». Όλιβερ Τουίστ, διασκευή Δ . Κορίνη, Αθήνα 1980, εκ­ δόσεις «Αστήρ». Όλιβερ Τουίστ, (δεν αναφέρεται μεταφραστής), Θ εσσα­ λονίκη 1981, εκδόσεις Ρέκου. Όλιβερ Τουίστ, εικονογράφηση Cosimo Musio· δύο βι­ βλία σε μία έκδοση: I. εικονογραφημένη περίληψη του έργου για παιδιά 6-9 χρονών, μετάφραση Δ ήμητρας Τ σουκα λά , II. διασκευή και μ ετάφραση Ευάγγελου Γραμμένου για παιδιά 9-15 χρονών· Αθήνα 1984, εκδό­ σεις Κυρ. I. Π απαδόπουλου. Μεγάλες προσδοκίες, μετάφραση Γιάννη Λ άμψα, Αθή­ να 1949, εκδόσεις « Ίκ α ρ ό ς» . Μεγάλες προσδοκίες, μετάφραση Γεωργ. ΔεληγιάννηΑ ναστασιάδη, Αθήνα 1950, εκδόσεις Βλέσσα. Μεγάλες προσδοκίες, μετάφραση Γ. Κοτζιούλα, Αθήνα 1956, εκδόσεις «Ρομάντσο». Μεγάλες προσδοκίες, μετάφραση Γ. Λ άμψα, Αθήνα [χ.χ.], εκδόσεις Μ περγαδή. Μ εγάλες προσδοκίες, δια σκ ευή για πα ιδ ιά Γεω ργ. Δεληγιάννη-Α ναστασιάδη, Αθήνα [χ.χ.], εκδόσεις Πεχλιβανίδη. Μ εγάλες προσδοκίες, δια σκ ευή για π α ιδ ιά Γεω ργ. Δ ελ η γιά ν νη -Α να σ τα σ ιά δ η , Α θήνα [χ .χ .], ε κ δ ό σ εις «Μ ίνωας». Μεγάλες προσδοκίες, μετάφραση Ν. Σ αρλή, Αθήνα [χ.χ.], εκδόσεις «Π αγκόσμια Λογοτεχνία». Μεγάλες προσδοκίες, μετάφραση Ειρ. Κ αλκάνη, Αθή­ να 1980, εκδόσεις «Αστήρ».

Πρώτος ο Ντίκενς δημοσίευσε μυθιστορήματα σε συνέχειες. Το σκίτσο αυτό είναι εμπνευσμένο από τον τίτλο του περιοδικού «ΑΙΙ the year Round»

Τα δύσκολα χρόνια, (δεν αναφέρεται μεταφραστής), Α ­ θήνα 1887.

Δύσκολα χρόνια, μετάφραση Γ. Αλεξίου, Αθήνα 1978, ε κδ ο τικ ό ς οίκο ς Ζαχαρόπουλου. Δύσκολα χρόνια, μετάφραση Σ. Μ αυροειδή-Παπαδάκη, Αθήνα 1979, εκδόσεις «Γράμματα». Δαυίδ Κόπερφηλτν, διασκευή Κ. Γεωργίου, Αθήνα 1950, εκδόσεις Δημητράκου. Οι περιπέτειες του Δαυίδ Κόπερφηλντ, επιμέλεια Π. Σ τρατίκη, εικονογράφηση Θ. Ανδρεόπουλου, Αθήνα 1962, εκδόσεις « Ά γκυ ρ α » . Ντέηβιντ Κόπερφιλντ, ελευθέρα απόδοσις Π αν. Κ ασκα­ ντίρη, εικονογράφηση Μ. Μηλιώνη, Αθήνα 1968, εκδό­ σεις Κ αμπανά. Δαυίδ Κόππερφηλδ, μετάφραση Σ. Π ρω τοπα ππά , επι­ μέλεια και λογοτεχνική απόδοση Σ. Μ αράντου, τόμοι Α-Β, Αθήνα [χ.χ.], εκδόσεις Γεμεντζοπούλου. Τα παιδικά χρόνια του Δαβίδ Κόππερφηλντ, μετάφρα­ ση Χ ρίστου Ρ ήγα, Αθήνα [χ.χ.], εκδόσεις Π εχλιβανίδη. Δαυίδ Κόππερφηλντ, διασκευή Σ π. I. Καζάζη, Αθήνα [χ.χ.], Βιβλιοθήκη παιδικού κόσμου. Δαβίδ Κόπερφιλντ, μετάφραση Μ. Σκουλούδη, Αθήνα 1978, εκδόσεις «Αστήρ». Οι περιπέτειες του Δαυίδ Κόπερφιλδ, μετάφραση Τ. Καλογρίδου, Αθήνα 1980, εκδόσεις « Ά γκυ ρ α » . Χριστουγεννιάτικο παραμύθι, διασκευή Ronald Windross,

αφιερω μα/75 μετάφραση Κ. Δεληγιάννη, Αθήνα 1946, εκδόσεις Δημητράκου. Χριστουγεννιάτικες ιστορίες, απόδοση Μ. Λίλλη, Αθή­ να 1948, εκδόσεις Μαρή. Χριστουγεννιάτικες ιστορίες, μετάφραση Αγγέλου Νί­ κα, Αθήνα 1971, εκδόσεις «Π άπυρος Π ρεςς». Χριστουγεννιάτικη ιστορία, μετάφραση Σωτ. Καραγιάννη, Αθήνα [χ.χ.], εκδόσεις Π εχλιβανίδη. Χριστουγεννιάτικα κάλαντα, μετάφραση Α. Βυάττ, λο­ γοτεχνική απόδοση Σαπφώς Σπαθοπούλου, Αθήνα 1963, Β ιβλιοεκδοτική. Το άσμα των Χριστουγέννων, μετάφραση Π. Π ανά, Ελ­ ληνιστική Βιβλιοθήκη (υπό Γουλ. Μ παρτ), τόμοι 16-17. Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες, (δεν αναφέρεται μεταφρα­ στής), Θεσσαλονίκη 1981, εκδόσεις Ρέκου. Οι καμπάνες των Χριστουγέννων, μετάφραση Δημήτρη Κωστελένου, Αθήνα 1984, Βιβλιοθήκη για όλους. Φίλιππος Πάιπερ, μετάφραση Γεωργ. Δεληγιάννη- Αναστασιάδη, Αθήνα [χ.χ.], Βιβλιοθήκη παιδικού κόσμου. Η μικρή Ντόρριτ, μετάφραση Γεωργ. Δεληγιάννη- Α ναστασιάδη, Αθήνα 1964, εκδόσεις «Μ ίνωας». Η μικρή Ντόρριτ, μετάφραση Γεωργ. Δεληγιάνννη- Αναστασιάδη, Αθήνα [χ.χ.], εκδόσεις « Ά γκυ ρ α » . Το παλαιοπωλείον, μετάφραση Δ. Βικτωράτου, Αθήνα 1978, εκδόσεις «Αστήρ». Το παλαιοπωλείο. Η ιστορία της μικρής Νέλλης, μετά­ φραση Α. Γ. Π απαδοπούλου, Αθήνα [χ.χ.], «Η φωνή του βιβλίου». Το τριζόνι του τζακιού, μετάφραση Δήμητρας Γ. Τσου­ κα λά , Αθήνα 1972, εκδόσεις «Τοξότης» (σε κοινή έκ­ δοση με το έργο «Η μικρή Φαντέτ» του Georges Sand). Δόμβεϋ και υιός, έκδοσις συντετμημένη, μετάφραση Χρ. Δαραλέξη, Αθήνα 1916, εκδόσεις « Ά γκυ ρ α » . Δόμβεϋ και υιός, διασκευή Π ιπ ίνα ς Τ σιμικάλη, Αθήνα 1950, εκδόσεις Αλικώτη. Η ζωή του Κυρίου, α π ό δ ο σ η Γ. Δ . Κ α χρ ιμ ά ν η , εικονογράφηση-λιθογραφίες Κ. Μ αλάμου, Αθήνα 1951, εκδόσεις «Αστήρ». Ιστορία δύο πόλεων, μετάφραση Γιώργου Ν ικολαΐδη, ε­ πιμέλεια Τάκη Παναγιώτου, Αθήνα 1967, εκδόσεις Γεμεντζόπουλου. Ιστορία δύο πόλεων, διασκευή Κ αίσαρος Εμμανουήλ, Α­ θήνα [χ.χ.], εκδόσεις Πεχλιβανίδη. Η μεγάλη θυσία (μια ιστορία σε δύο πόλεις), ιστορικό μυθιστόρημα στα χρόνια τη ς Γαλλικής Ε πανάστασ ης, για μεγάλα παιδιά, (δεν αναφέρεται μεταφραστής), Α­ θήνα [χ.χ.], εκδόσεις Α λικώ τη. Ιστορία δύο πόλεων, διασκευή Δ. Κορίνη, Αθήνα 1977, εκδόσεις «Αστήρ». Νίκολας Νίκλεμπυ, διασκευή Μ. Σκουλούδη, Αθήνα 1973, εκδόσεις «Αστήρ». Νίκολας Νίκλεμπυ, διασκευή για παιδιά Γ. Σ. Βλέσσα, Αθήνα [χ.χ.], εκδόσεις Βλέσσα. Το μυστήριο του Έντουιν Ντρουντ, μετάφραση Α. Παπασταύρου, Αθήνα 1979, εκδόσεις Ζαχαρόπουλου. Ιστορίες από τον Ντίκενς, μετάφραση Ν ίτσας Γ. Βλέσ­ σα, Αθήνα [χ.χ.], εκδόσεις Βλέσσα.

■Πώς έγινα πλούσιος (περ ιλα μ βά νετα ι στη συλλογή «Τριανταδύο ξένα διηγήματα», Αθήνα 1923, εκδόσεις Μ. Ξηκάκη). Μ παλής Ν ίκος: Η ιδεολογία της εκπαίδευσης και η μά­

θηση της ελευθερίας /Κ είμενα Καρόλου Ντίκενς (κ.ά.), σύνταξη- εισαγωγικά σχόλια Νίκου Μπαλή, Αθήνα 1979, εκδόσεις Καστανιώτη.

Τά τοπία τον Φαίδωνα Ταμβαχάχη

Τεύχος 6

ΕΚΠΤΩΤΙΚΗ ΚΑΡΤΑ ΕΚΠΤΩΣΙΣ 10-20%

ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΚΑ ΕΙΔΗ (ΕΚΤΟΣ ΒΙΒΛΙΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ) ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΕΣ ΜΙΣΟΤΙΜΗΣ ΕΥΚΟΛΙΕΣ ΠΛΗΡΩΜΗΣ

Η ΕΚΠΤΩΣΗ ΙΣΧΥΕΙ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΙΑΤΑΚΤΙΚΕΣ ΔΑΣΚΑΛΩΝ ΚΑΙ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ ΥΠ ΕΡ Α ΓΟ ΡΑ Β ΙΒ Λ ΙΟ Υ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΠΟΣΤΑΝΟΓΛΟΥ & ΣΙΑ Ο.Ε. ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ

92 ΠΕΙΡΑΙΑΣ - ΤΗΛ.

41.12.258 ΣΩΤΗΡΟΣ ΔΙΟΣ 13-15 ΠΕΙΡΑΙΑΣ - ΤΗΛ.

41.71 330 ΝΟΤΑΡΑ 75 ΠΕΙΡΑΙΑΣ - ΤΗΛ. 41.12.258

Μ. Καραγάτσης · C f Παντελής Πρεβελάκης · Γιώργος Θεοτοκάς · Κώστας Χατζηαργύρης · Ή λίας Βενέζης · ’Άγγελος Τερζάκης · Μαρία Ίορδανίδου · Γαλάτεια Σαράντη · Στράτης Μυριβήλης · ’Ιουλία Ίατρίδη · Τάσος Άθανασιάδης • ’Άγγελος Βλάχος · Κώστας Ά ξελός · Τώνης Σπητέρης · Φίλιππος Δρακονταειδής · Πέτρος Τατσόπουλος · f Θεοφανώ Καλογιάννη · Φαίδων Ταμβακάκης · *Ελέ- ^ νη Λαδιά · Mario Vitti · Τάσος Ρούσσος «Άλεξάν^ ψ >tvi| Ε,υυυμιαυΐ| δρα Δεληγιώργη · Νένη Εύθυμιάδη »· ινΛ,ιμυι, Κλητός >α Βλά­ Βλά- W ^ ^ Χατζηθεόκλητος · Ευα μη · Παύλος Μ άτεσις« στας Γεωργουσόπουλος « κος Φωκάς · Χρηστός Γ λόπουλος · Δημήτρης Ρικά^ Γ κης · Μίλαν Κούντερα · Γκύντερ Γκράς ~ Λουί Φερντινάν Σελίν · Ζιλμπέρ Λασκώ · Πέτερ Σνάιντερ · Κλώντ Σιμόν · Ζ.Φ. Τουσαίν Γκράχαμ Σουϊφτ • Τζαίην Ά ν ν Φίλιπς · Τζών Φώουλς · Πάτρικ Γουάιτ · Μάργκαρετ Άτγουντ · Μάργκαρετ Ντράμπλ · Φρανσουάζ Ντολτό • Ντόν Ντελίλο · Μισέλ Μπυτόρ · Τόμας Μπέρνχαρτ • Τζών Μπάνβιλ · Ά λεν Γκίνσμπεργκ · Μωρίς Μερλώ - Ποντύ · Τατιά­ να Τολστόϊ · Γιά- Μ νουςΓκλοβάσκι.

Ελληνες J

"Ι

«Συγγραφείς :απο το Βιβλιοπωλεΐον της Γ

ΕΣΤΙΑΣ»

ΛΕΦΕΒΡ ΑΝΡΙ: Η εποχή της περιφρόνησης. Μετ.: Λίλα Τρουλινού. Αθήνα, Ύψιλον, 1989. Σελ. 96. Δρχ. 650. «Η εποχή της περιφρόνησης», έρ­ γο αυτοβιογραφικό, περιέχει τρία κε­ φάλαια από μια ευρύτερη συζήτηση

του πρωτοπόρου Γάλλου μαρξιστή φιλοσόφου όπου αναλύονται με α­ πλότητα οι εξελικτικές φάσεις της φι­ λοσοφικής πορείας του. Ο άμεσος λόγος του, γεμάτος ανα­ φορές στις πνευματικές αναζητήσεις τριών ή τεσσάρων γενεών, αποκαλύ­ πτει με σαφήνεια τις υπολανθάνουσες προθέσεις του στοχασμού του, τους κρυφούς άξονες της σκέψης και τις πολιτικές συνέπειες της φιλοσο­ φίας του, μιας φιλοσοφίας που ενώ χαρακτηρίστηκε από το μαρξιστικό κατεστημένο .«αιρετική», σήμερα επι­ κυρώνει την· επικαιρότητα και τη ζωντάνια του μαρξισμού.

Πολύ κατατοπιστική η σύντομη ει­ σαγωγή της Λίλας Τρουλινού καθώς και η ιδιαίτερα προσεγμένη και εύ­ στοχη μετάφρασή της.

Ιστορία και διαλεκτική.

14ο Διεθνές συνέδριο για τον Χέγκελ. Επιμέλεια: Σταύρος Πάνου. Αθήνα, Γρηγόρη. Σελ. 152. Δρχ.

950. Από τις 5 έως τις 10 Απριλίου 1982

αφιερωμα/78 έγινε στην Αθήνα το 14ο συνέδριο για τον Χέγκελ, για να τιμηθεί η επέ­ τειος των 150 χρόνων από το θάνα­ τό του, με τη συμμετοχή 250 συνέ­ δρων απ' όλο τον κόσμο. Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει τις παρακάτω ανακοινώσεις των Ελλή­ νων συνέδρων: Κ. Δεσποτόπουλου: «Πλάτων και Χέγκελ», Ε. Μουτσόπουλου: «Ιστορία και χρονικότης στη Φιλοσοφία του Χέγκελ», Γ. Μποζώνη: «Προς μια επανεκτίμηση της εγελιανής αισθητικής», Α. Κελεσίδου Γαλανού: «Το τραγικό ως ιστορία στο Χέγκελ», Γ. Κοσμάκη: «Φιλοσοφική παγκόσμια ιστορία κατά τον Έγελο», Ν. Χρόνης: «Ελευθερίά και αναγκαιό­ τητα ως κανονιστικές αρχές του πνεύματος», Π. Νούτσου: «Χέγκελ: Προϋποθέσεις της παγκόσμιας ιστο­ ρίας», Σ. Πάνου: «Λογική του γίγνε­ σθαι», Αντί επιλόγου του Σ. Πάνου: «Η επικαιρότητατου Χέγκελ» και του Ε. Μουτσόπουλου: «Η καταλυτική παρουσία του Εγελιανισμού».

ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Π.Π.: Οι Ίω νες προσωκρατικοί στοχαστές. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1988. Σελ. 366. Δρχ. 1.000. Ο Π. Παναγιώτου ασχολείται με την Προσωκρατική Φιλοσοφία και ει­ δικότερα με την πνευματική προ­ σφορά μικρού αριθμού Ιώνων στοχα­ στών του 6ου αιώνα π.Χ. Στο βιβλίο παρουσιάζονται οι σκέ­ ψεις του Θαλή, του Αναξίμανδρου, του Αναξιμένη, του Ηράκλειτου, του Αναξαγόρα, του Αρχέλαου, του Διο­ γένη, του Απολλωνιάτη, του Λεύκιπ­ που και του Δημόκριτου. Είναι όλοι τους, γράφει ο Π. Παναγιώτου, «διανοούμενοι υψηλότατης στάθμης, αλλά και άνθρωποι με α­ συνήθιστη ανδρεία, τόση όση θα α­ παιτούσαν οι προβολές των ιδεών των σε ένα περιβάλλον δυναστευό­ μενο από δογματική πνευματική τύφλωση».

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ: Περί Ου­ ρανού. Εισ. -Προλεγόμενα: Π.Π. Παναγιώτου. Α ­ θήνα, Νέα Σύνορα, 1989. Σελ. 128. Δρχ. 1.400. Οι στοχασμοί του Αριστοτέλη για τα στοιχεία του σύμπαντος, το πρό­ βλημα της μοναδικότητας και αιωνιότητάς τού, τη φυσική των βαρέων και των ελαφρών σωμάτων, τις έννοιες

της κίνησης, της γένεσης και της φθοράς, τη σχέση ύλης και μορφής και την έννοια του θεμελιώδους κι­ νητήριου παράγοντα του ουρανού, εκτίθενται στο «Περί Ουρανού». Η κοσμολογία του Αριστοτέλη πε­ ριλαμβάνει τη «Φυσική ακρόαση», τό «Περί γενέσεως και φθοράς» και τα «Μετεωρολογι κά». Το έργο μεταφράζεται για πρώτη φορά στη νεοελληνική από τον ομό­ τιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Π. Παναγιώτου. Η έκδοσή του καλύπτει ένα κενό στην Ελληνική Γραμματεία.

MENDELSSOHN, K A­ NT, HAMANN, WIELAND, RIEM, HERDER, LESSING, ERHARD, SCHILLER: Τι είναι δια­ φωτισμός. Μετ.: N.M. Σκουτερόπουλος. Αθήνα, Κριτική, 1989. Σελ. 157. Δρχ. 900. Γερμανοί διανοητές του 18ου και του 19ου αιώνα προσπαθούν να δια­ σαφηνίσουν τι σημαίνει γΓ αυτούς η λέξη Διαφωτισμός, που ξεπήδησε ως ανανεωτική δύναμη σκέψης στα νε­ ότερα χρόνια του ευρωπαϊκού πολι­ τισμού. Ποια είναι λοιπόν η σχέση τού με την αλήθεια, τον ανθρωπισμό, το δι­ καίωμα του λαού για επανάσταση; Ε­ ρωτήματα καίρια και πολυσήμαντα, που τέθηκαν στην εποχή της γέννη­ σής του. Έγραφε ο Καντ στα 1784 στο πε­ ριοδικό «Μπερλίνισε Μόνατσριφτ»: «Διαφωτισμός είναι η έξοδος του αν­ θρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία φταίει ο ίδιος. Ανωρι­ μότητα είναι η αδυναμία του ανθρώ­ που να μεταχειρίζεται το νου του χω­ ρίς την καθοδήγηση του άλλου».

ψυνο λο, για ΒΑΤΖΛΑΒΙΚ ΠΟΑ: Η Γλώσσα της Αλλαγής. Στοιχεία Θεραπευτικής Επικοινωνίας. Μετ.: Ά γ ­ γελος Νικάς. Αθήνα, Κέ­ δρος, 1988. Σελ. 208. Δρχ. 800. Ο Πολ Βατζλάβικ, διευθυντής Ε­ ρευνών στο Ινστιτούτο Ψυχολογικών Ερευνών στο Πάολο Ά λτο της Καλιφόρνιας και καθηγητής στο Πανεπι­ στήμιο του Στάμφορντ, προτείνει μ' αυτό το βιβλίο μια διαφορετική θερα­ πευτική μέθοδο την οποία ορίζει στον υπότιτλο του βιβλίου του, - η Γλώσσα της Αλλαγής - ως θεραπευ­ τική επικοινωνία. Ο θεραπευτής, α­ ντί ν' ακολουθήσει τη συνηθισμένη διαδικασία της ερμηνείας των μηνυ­ μάτων του αρρώστου και της μετά­ φρασής τους, στη γλώσσα της δο­ σμένης θεραπευτικής σχολής, μαθαί­ νει ο βιος τη «γλώσσα» του ασθενούς και οι θεραπευτικές παρεμβάσεις του προσαρμόζονται στον τρόπο με τον οποίο ο ασθενής συλλαμβάνει την πραγματικότητα. Πολύ ενδιαφέρον βιβλίο που προβάλλει με σαφήνεια τη μέθοδο του Βατζλάβικ.

ΦΟΥΚΩΜΙΣΕΛ: Ψυχική αρρώστια και ψυχολογία. Μετ.: Τάσος Γιατζόγλου. Αθήνα, Ελεύθερος Τύπος,

1989. Σελ. 111. Δρχ. 500. Ο διανοητής Μισέλ Φουκώ έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον με τα βιβλία του για την ψυχική αρρώστια. Η ανάγνω­ ση κάθε βιβλίου του, πάντα ενδιαφέ­ ρουσα, προσφέρει στον αναγνώστη έναν διαφορετικό τρόπο θέασης των ζητημάτων της ατομικής και της κοι­ νωνικής ψυχολογίας. Σ’ αυτό το βιβλίο του, το οποίο έ­ χει μεταφραστεί από τα αγγλικά (!!!), μπορεί κανείς να προβληματιστεί πάνω στην ψυχική αρρώστια και την εξέλιξή της, τη σχέση της με την προ-

αφιερωμα/79 σωπική ιστορία του καθένα μας και την έννοια του υπάρχειν. Επίσης α­ ποπειράται να συνδέσει την τρέλα με τον πολιτισμό και να διαγνώσει τα αρνητικά της κλασικής ψυχολογίας, η οποία είναι συνδεδεμένη περισσό­ τερο με την οργανική παθολογία.

^ Ρ^σκει'α RAMACHARAKA ΥΟGHI: Ο μυστικός χριστια­ νισμός. Μετ. I. Σαρρή. Α ­ θήνα, Μ πουκουμάνης, 1988. Σελ. 216. Αρχ. 900. Η προσπάθεια να ερμηνευτεί «εκ των έσω» η διδασκαλία του Ιησού Χριστού αποτέλεσε τουλάχιστον για τον εικοστό αιώνα ένα επίμονο μελέτημα διαφόρω ν εσω τεριστικών σχολών. Ύστερα από το έργο της Άννας Besant το βιβλίο αυτό του Yoghi Ramacharaka ξαναθέτει το πρόβλη­ μα της «μυστικής» φύσης και απο­ στολής του δημιουργού του χριστια­ νισμού προσπαθώντας να ερμηνεύ­ σει, άλλοτε στηριγμένος σε ιστορικά δεδομένα και άλλοτε σε μια ιδιαίτε­ ρη επινοητική φαντασία, τις απόκρυ­ φες διαστάσεις της δράσης και της δι­ δασκαλίας του. Αν και τέτοιου είδους έργα έχουν ενδιαφέρον, δεν παύουν να παρουσιάζουν διφορούμενα και αβασάνιστα συμπεράσματα που α­ φήνονται στην «καλή πίστη» των α­ ναγνωστών να τα αποδεχτούν.

κοινω νιο λο, για ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ Ν. ΜΑΡΙΑΣ: Θεωρία και Ι­ δεολογία στη σκέψη των κλασσικών της κοινωνιολογίας. Αθήνα, Παπαζήση, 1989. Σελ. 308. Αρχ.

1.500. Η Μαρία Ν. Αντωνοπούλου, επί­ κουρη καθηγήτρια του τμήματος της κοινωνιολογίας του Παντείου Πανε­ πιστημίου, επιχειρεί μια κριτική θε­ ώρηση του έργου των κλασικών της κοινωνιολογίας: Α. Κοντ, Κ. Μαρξ, Μαρξιστών, Ε. Ντυρκάϊμ, Β. Παρέτο, Μ. Βέμπερ, Γκ. Ζίμμελ. Επισημαίνει τα σημεία σύγκλισης, διαφοροποίη­ σης και αντιπαράθεσης στη σκέψη τους, αλλά και τα θεωρητικά όρια της προσπάθειάς τους να πραγματευ­ τούν τις συνθήκες της σύγχρονης βιομηχανικής, καπιταλιστικής κοινω­ νίας. Επιχειρεί επίσης τον αναπροσδιορισμό της σχέσης του Μαρξ με τους κλασικούς της κοινωνιολογίας, αλλά και με τους μαθητές και τους επιγόνους του, τους μαρξιστές. Ανιχνεύει στο έργο του Μαρξ και του Βέμπερ, τη θέση ότι η θεωρία συνιστά συγκεκριμένη ιστορική γνώση, σε αντιπαράθεση με τους άλλους κλασικούς, των μαρξιστών συμπερι­ λαμβανομένων, που συγκρότησαν γενικευτικά, διιστορικά θεωρητικά συστήματα.

ΚΑΣΙΜΑΤΗ ΚΟΥΛΑΣ: Επιλογή Επαγγέλματος. Πραγματικότητα ή Μύ­ θος; Αθήνα, ΕΚΚΕ, 1989. Σελ. 114. Αρχ. 350. «Ο καθένας έχει δικαίωμα για ερ­ γασία» αναφέρει ή διακήρυξη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου που συ­ ντάχθηκε μετά το Δεύτερο Παγκό­ σμιο Πόλεμο. Παραμένει όμως ερω­ τηματικό σε τι βαθμό η εργασία που κάνει αποτελεί θεληματική ή αναγ­ καστική επιλογή από τις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί. Η επιλογή επαγγέλματος είναι μια πραγματικό­ τητα ή αποτελεί μύθο που τροφοδο­ τούν οι κοινωνικές συνθήκες και σκο­ πιμότητες; Τα ερωτήματα αυτά ερευνά στη με­

λέτη Της η Κούλα Κασιμάτή, μέσα α­ πό παρατηρήσεις για τη διαδικασία της επιλογής επαγγέλματος και τους παράγοντες που την επηρεάζουν. Η συγγραφέας, τέλος, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «οι επαγγελματικές επιλογές είναι περισσότερο υπόθε­ ση της κοινωνίας και λίγότερο του α­ τόμου. Είναι κατά κύριο λόγο κοινω­ νικές 'υπαγορεύσεις' - κοινωνικά προσδιορίσιμες».

G U TE N SC H W AGER GERALD; Η πολιτική οι­ κονομία της υγείας στη νε­ ότερη Ελλάδα. Με τ.: X. Ιωαννίδης. Αθήνα, ΕΚ­ ΚΕ, 1989. Σελ. 210. Αρχ.

850. Ενδιαφέρουσα έκδοσή τΐόϋ σκοπό έχει να ανιχνεύσει την κοινώνική έν­ νοια της υγείας και της ασθένειας στα πλαίσια της χώρας μας. 0 συγγρα­ φέας λαμβάνοντας υπόψη του τις αλ­ λαγές που έγιναν στο κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον Της Ελλάδας τις τελευταίες δεκαετίες και στηριζόμενος σε μια έρευνα που πραγματοποι­ ήθηκε από το ΕΚΚΕ (με θέμα το πρό­ τυπο της υγείας στη σύγχρονη Ελλά­ δα) δίνει μια εικόνα της υγείας στη χώρα μας σήμερα. Ισχυρίζεται ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελ­ λάδα είναι τρομακτικά. Η έλλειψη πρόληψης και η ανυπαρξία υποδο­ μής Υγείας και Πρόνοιας θυμίζουν άλλες εποχές. Η αναζήτηση μόνιμων λύσέων για τη βελτίωση της Υγείας πρέπει να λά­ βει υπόψη τής τις πραγματικές πη­ γές της ασθένειας στα πλαίσια των πολίτικο-οικονομικών δομών της ί­ διας της κοινωνίας. Αυτό σημαίνει συσχέτιση της πρόσφατης ιστορίας και της τρέχουσας θέσης της χώρας, στην παγκόσμια π ολίτικο-οικονο­ μική τάξη, με τα πρότυπα ασθένειας και υγείας που χαρακτηρίζουν τη ση­ μερινή φάση ανάπτυξής της.

αφιερωμα/80 βυλλικά: «Το αληθινό ανθρώπινο εί­ δος έχει εδώ και μερικές χιλιάδες χρό­ νια εξοντωθεί. Η καταστροφή που προφητεύουν πολλοί για το μέλλον έχει ήδη συντελεστεί».

HAMELINK CEES J.: H πολιτιστική αστυνομία στις παγκόσμιες επικοι­ νωνίες. Μ ετ.: Νίκος Τσουβαλάς. Αθήνα, Κάλβος, 1988. Σελ. 217. Δρχ.

900. Πώς μια χώρα θα διατηρήσει την πολιτιστική της αυτονομία σε σχέση με τις εξωτερικές επεμβάσεις που δέ­ χεται από τις πολυεθνικές εταιρείες, οι οποίες κατέχουν τα μέσα της πλη­ ροφόρησης; 'Ενα ερώτημα επίκαιρο, που προβληματίζει τις υπό ανάπτυ­ ξη χώρες και ακόμη περισσότερο τη δική μας, η οποία με αργούς ρυθ­ μούς αφήνει πίσω της το παρελθόν και τα στενά της όρια για να δεχτεί τα μηνύματα της επικοινωνιακής βιο­ μηχανίας. Γι' αυτό προτείνει μια σειρά μέ­ τρων, τα οποία θα λειτουργήσουν θετικά προς τη χάραξη μιας εθνικής πολιτικής, που αφορά στα μέσα επι­ κοινωνίας. Η μεθοδολογία του έχει πολλά στοιχεία από τη μαρξιστική, χωρίς όμως αυτή να είναι εμπόδιο στη σφαιρική ανάλυση του φαινομέ­ νου της επικοινωνιακής αντίστασης.

V U IV |

-

α ν θ ρ ω π ° λ 0 γία ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΝΤΡΕΑ: Οι μυθικοί κώ δικες. Μια προσέγγιση στο θέμα της επιβίωσης του ανθρώπου. Δοκίμιο κοινωνικής αν­ θρωπολογίας. Αθήνα, Γλάρος, 1989. Δρχ. 800. Ο Αντρέας Γεωργίου, ψευδώνυμο του Αντρέα Γεα>ργ. Ξυφτίλη, είναι δη­ μοσιογράφος και ερευνητής του Ιν­ στιτούτου Κοινωνικής Ανθρωπολο­ γίας του Πανεπιστημίου της Στοκ­ χόλμης. Το δοκίμιο αυτό είναι μια α­ νίχνευση της χαμένης διάστασης του ανθρώπου, μια σοβαρή επισήμανση ότι η φύση του έχει εμπλακεί σε αυτοκαταστροφικούς μηχανισμούς. Μόνο η κατανόηση αυτών, υπο­ στηρίζει ο συγγραφέας, θα βοηθήσει τον άνθρωπο να απεμπλακεί και να επιστρέφει στις πραγματικές του δια­ στάσεις. Και όπως διαπιστώνει σι-

π ο λ ι Π κή ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ ΝΙΚΟΛΟ: Ο Ηγεμόνας. Με τ.: Ηλέκτρα Ανδρεάδη. Αθήνα, Κάκτος, 1989. Σελ. 112. Δρχ. 500. Ο Ν. Μακιαβέλλι, γεννήθηκε στη Φλωρεντία το 1468. Το 1502 γνώρι­ σε τον Καίσαρα Βοργία, το μελλοντι­ κό πολιτικό του πρότυπο χάριν του οποίου έγραψε τον «Ηγεμόνα». Ο Μακιαβέλι είναι ο διανοούμενος του' 1500 «που τόλμησε να μιλήσει για πράγματα που, παρόλο που αποτε­ λούν τους σταθερούς κανόνες που ακολούθησαν και ακολουθούν οι πε­ ρισσότεροι ηγεμόνες και οι κάθε εί­ δους ηγεμονίσκοι όλων των εποχών, δεν λέγονται. Το σκανδαλιστικότερο ίσως έγκειται στο ότι προτρέπει σ' αυτόν τον τρόπο σκέψης και δράσης, κι αυτό θεωρείται πολύ μεγάλο α­ μάρτημα, καθώς σ' όλες τις κοινωνίες υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα ανάμε­ σα στη ζωή γενικότερα, και ειδικότε­ ρα στην πολιτική ζωή, και στην ηθι­ κή διαπαιδαγώγηση των πολιτών. Το να ανακαλύπτεις τις σκέψεις και τις μεθόδους που βρίσκονται πίσω από τις πολιτικές ενέργειες και γεγονότα - αφαιρώντας τα προσχήματα του δι­ καίου, της ηθικής, της θρησκείας κ.λπ. - είναι στις κοινωνίες μας χει­ ρότερο από το να διαπράττεις τα ί­ δια τα εγκλήματα», επισημαίνει η με­ ταφράστρια στον πρόλογο του κλα­ σικού αυτού βιβλίου.

DAWKINS RICHARD: Το εγωιστικό γονίδιο. Με τ. και επιστημονική ε­ πιμέλεια: Λ. Μαργαρίτης - Α. Ταουκαλάκης. Α ­ θήνα, Κάτοπτρο, 1989. Σελ. 382. Δρχ. 1.8m. Γιατί υπάρχουν άνθρωποι; Ένα ε­ ρώτημα που βασανίζει τον Ντόκιν, ο οποίος λαμβάνοντας ως επιστημονι­ κό εργαλείο το γονίδιο προσπαθεί να ερμηνεύσει συμπεριφορές και τρό­ πους του ανθρώπινου όντος. Βιβλίο εκλαϊκευτικό, απευθύνεται στον απλό και στον ειδικό αναγνώ­ στη, αλλά και στον σπουδαστή. Εξηγούνται επίσης οι διαφορές στη συμπεριφορά των φύλων, ο ανταγω­ νισμός των αδελφών, καθώς και το χάσμα των γενεών. «Τούτο το βιβλίο θα μπορούσε να διαβαστεί σαν να 'ταν βιβλίο επιστημονικής φαντασίας, γιατί απευθύνεται στην φαντασία. Εν τούτοις δεν είναι επιστημονική φα­ ντασία: είναι επιστήμη».

1ί<τΡ'κή ΧΑΜΕΜΑΝΝ ΣΑΜΟΥ­ ΗΛ. Όργανον της θερα­ πευτικής τέχνης. Μετ.: Γ. Παπαφιλίππου. Αθήνα, Πύρινος Κόσμος, 1989. Σελ. 212. Δρχ. 2.0W. Το πρώτο βιβλίο που πρέπει να με­ λετήσει κάθε γιατρός αλλά και κάθε ενδιαφερόμενος, που θέλει να εμβαθύνει στη μελέτη της Ομοιοπαθητι­ κής είναι το «Όργανον της θεραπευτική ς Τέχνης» του Σαμουήλ Χάνεμανν. Στο έργο αυτό ο Χάνεμανν αναφέ­ ρει υπό τύπον αφορισμών σε 291 παραγράφους τους νόμους και τις αρχές που διέπουν την Ομοιοπαθή* τική Θεραπευτική Τέχνη.

αφιερωμα/81

πα,δαγω γική TUCKER NICHOLAS: Το παιδί αυτός ο μεγάλος άγνωστος. Μετ.: 'Αννα Κελεσίδου. Αθήνα, Κου­ τσουμπός, 1989. Σελ. 160. Αρχ. 800. Στόχος αυτού του βιβλίου είναι να βρει κοινά χαρακτηριστικά στην παι­ δική ηλικία, όπως μια ιδιαίτερη μορ­ φή γλωσσικής ανάπτυξης που υπάρ­ χει παρά τις διαφορές των πολι­ τισμών. Σκοπός του είναι η διερεύνηση των ισχυρισμών των ψυχολόγων για το τι μπορούν να κάνουν τα παιδιά και το πώς συμπεριφέρονται. Ο Nicholas Tucker χρησιμοποιώ­ ντας ιστορικές, ανθρωπολογικές και ψυχολογικές μαρτυρίες συμπεραίνει ότι αν και υπάρχουν μεγάλες διαφο­ ρές σε ό,τι θεωρήθηκε ως παιδική συμπεριφορά σε διάφορες εποχές και περιοχές, παρ' όλα αυτά υπάρ­ χουν κοινοί λόγοι που στηρίζουν μια παγκόσμια αντίληψη για το «τι είναι Το αποτέλεσμα όλων αυτών των ι­ σχυρισμών είναι μια τολμηρή μελέτη, η οποία άλλοτε επιβεβαιώνει κάποιες σημερινές απόψεις, κι άλλοτε άλλες τις αμφισβητεί, προβάλλοντας έτσι μια ριζοσπαστική ιδέα σχετικά με το τι κάνει ένα παιδί να είναι παιδί.

SCHAFFER RUDOLPH: Η μητέρα. Η συμβολή της στη διαμόρφωση του παι­ διού. Μετ.: Άννα Κελεσί­ δου. Αθήνα, Κουτσου­ μπός, 1989. Σελ. 160. Δρχ. 800. Η μητρική φροντίδα είναι άραγε έ­ να ένστικτο ή μια δεξιότητα που α­ ναπτύσσεται με την άσκηση αυτής

της ιδιότητας; Η απάντηση δεν μπο­ ρεί να είναι σαφής και κατηγορη­ ματική. Αναγνωρίζοντας, λοιπόν, τον πο­ λυσύνθετο χαρακτήρα των σχέσεων ανάμεσα σε μια μητέρα και το παιδί της ο R. Schaffer ασχολείται με το ε­ ρώτημα αν η μητρική φροντίδα είναι ουσιαστικά κάλυψη των υλικών α­ ναγκών του μικρού παιδιού ή μια α­ μοιβαία δραστηριότητα όπου ο ρό­ λος του δεν είναι καθόλου π α­ θητικός. Προς αυτή την κατεύθυνση ο συγ­ γραφέας συγκεντρώνει μαρτυρίες α­ πό πρόσφατες μελέτες και ερευνη­ τικά προγράμματα που μπορούν να μας οδηγήσουν σε μια πλήρη κατα­ νόηση του μητρικού έργου, ενώ πα­ ράλληλα προσπαθεί να εκτιμήσει την επίδραση του πρώτου δεσμού του παιδιού στη μετέπειτα συναισθημα­ τική του ζωή, προσδιορίζοντας έτσι τη σπουδαιότητα ή μη των «δεσμών αίματος» ή του «μητρικού ενστίκτου».

ΟΙΚΟ

ποίηση YEATS W.B.: Μυθολο­ γίες και Οράματα. Μετ.: Σπ. Ηλιόπουλος. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1989. Σελ.

200. Δρχ. 900. Η ανθολόγηση του πολύπλευρου έργου του Ιρλανδού δημιουργού α­ πό τον Σπύρο Ηλιόπουλο αποτελεί την καλύτερη παρουσίαση του Yeats στη γλώσσα μας. Παρουσιάζονται τα σημαντικότερα ποιήματά του, μερικά ενδεικτικά του διηγήματα, ένα μονόπρακτο θεατρι­ κό και τέλος μερικά από τα πιο εν­ διαφέροντα δοκίμια που έγραψε ο Yeats. Το δοκίμιό του «Περί Μαγείας» ερμηνεύει και επεξηγεί τις βαθύτερες αρχές και προεκτάσεις της καλλιτε­ χνικής του προσπάθειας. Πολύ ενδιαφέροντα και κατατοπι­ στικά τα πολύπλευρα σχόλια για τη ζωή και το έργο του συγγραφέα α­ πό τον μεταφραστή του.

ν ο μ ία VI

ΑΣΔΡΑΧΑ I. ΣΠΥΡΟΥ: Οικονομία και νοοτρο­ πίες. 10 Νεοελληνικά Μελετήματα. Αθήνα, Ερμής, 1988. Σελ. 257. Δρχ.

1. 000. Τα περισσότερα από τα κείμενα αυτού του βιβλίου γράφτηκαν για τις ανάγκες κάποιων συνεδρίων και συ­ μποσίων, στα «οποία παρουσιάστη­ καν ως εισηγήσεις ή ανακοινώσεις». Τα θέματά τους επικεντρώνονται γύρω από την οικονομική ιστορία, έ­ τσι όπως αυτή εμφανιζόταν στον ελ­ ληνικό πληθυσμό, τα χρόνια της Ο­ θωμανικής Αυτοκρατορίας και των Βενετικών κτήσεων. Ο προφορικός λόγος είναι εμφα­ νής στα κείμενα αυτά, μια και ο σκο­ πός τους ήταν συγκεκριμένος: Να διατυπωθούν με σύντομο και περιε­ κτικό τρόπο ορισμένα προβλήματα αυτής της εποχής. Δυο απ’ αυτά έ­ χουν γραφτεί σε συνεργασία με την Αικατερίνη Ασδραχά και ένα, το ο­ ποίο είναι διαλογικό, έγινε σε συνερ­ γασία με τον Λέανδρο Βρανούση.

κή φία

ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗ Δ. ΦΙΛΙΠΠΟΥ: Χρόνια προϋπηρεσίας. Αθήνα, Ε­ στία, 1988. Σελ. 327. Δρχ.

1.200. Οι μεγάλες εταιρείες, εθνικές ή πο­ λυεθνικές, αποτελούν έναν κόσμο, διόλου άσχετο με την κοινωνία που τις περιβάλλει, άλλά με τη δική του φυσιογνωμία. Δεν αποκλείεται κιό­ λας η φυσιογναψιία αυτή να έχει πλα­ στεί - εν μέρει τουλάχιστον - από υλικά που τα ιστορικά γεγονότα έ­ χουν απορρίψει. Θα είναι σχεδόν πα­ ράδοξο να στηρίζεται ο κόσμος σε ό,τι η καλλιέργεια του ανθρώπου έ­ χει αρνηθεί. Θα πρόκειται για μια άλ-

1

c7/eoyl7 , ε τ ι ο

/ ι ^ -

Ξένη Λογοτεχνία Λουΐ Αραγκόν ΟΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ Μίγκελ Ανχελ Αστούριας ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΑΠΟ ΚΑΛΑΜΠΟΚΙ Αλέχο Καρπεντιέρ ΜΕΘΟΔΟΥ ΤΕΧΝΑΣΜΑ Τζακ Αόντον MARTIN ΙΝΤΕΝ Βάσκο Πρατολν Η ΓΕΙΤΟΝΙΑ

αφιερωμα/83 λη. μορφή πολιτισμών. Κι ίσως εδώ έγκειται η δυσκολία να μιλήσει κανείς για τις εταιρείες, να τις περιγράφει, να τις περάσει σ' αυτή την πρόταση του κόσμου που είναι η λογοτεχνία. Τα «Χρόνια προϋπηρεσίας» δεν εί­ ναι αυτοβιογραφική διήγηση ούτε ερ­ μηνεία. Είναι απορίες και ερωτήμα­ τα. Γι' αυτό εξάλλου χαρακτηρίζο­ νται αναγνώσματα.

ΒΑΛΤΙΝΟΥ ΘΑΝΑΣΗ: μ ο ιχ εία για τη δεκαετία του ’60. Αθήνα, Στιγμή, 1989. Σελ. 386. Αρχ.

1.700. Ο Τύπος και το Ραδιόφωνο απο­ τελούν τις πηγές έμπνευσης του συγγραφέα ο οποίος βλέπει, παρα­ τηρεί και κρίνει τη δεκαετία του '60. Παραθέτει και εξετάζει κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα, τα οποία διανθί­ ζει με προσωπικές μελοδραματικές ιστορίες. Μικρές αγγελίες, σχόλια, ει­ δήσεις και ειδησούλες από το αστυ­ νομικό και δικαστικό δελτίο, ανταπο­ κρίσεις για το διεθνές jet-se t και τη φθίνουσα ελληνική επαρχία, διαφη­ μιστικά για μέντιουμ, πωλήσεις οικο­ πέδων, γραφεία μεταναστεύσεως και προκηρύξεις διαγωνισμού εξετάζο­ νται κάτω από τον ίδιο μεγεθυντικό φακό με τα αισθηματικά προβλήμα­ τα των ακροατριών ραδιοφωνικής εκ­ πομπής για γυναικεία θέματα. Ά λ ­ λοτε με λιτό δημοσιογραφικό ύφος κι άλλοτε με μελίρρυτη προσωπική γραφή, ο συγγραφέας προσπαθεί να δώσει ανάγλυφα το πραγματικό στίγμα, το ήθος και τα πάθη μιας ο­ λόκληρης δεκαετίας, να κλείσει τον ισολογισμό μιας τόσο ταραγμένης και αντιφατικής εποχής.

ΓΑΑΑΝΑΚΗ ΡΕΑΣ: Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ Πασά. Αθήνα, Α γρα, 1989. Σελ. 208. Δρχ. 900. Η συγκινητική ιστορία ενός αιχμά­ λωτου παιδιού που αλλαξοπίστησε

στην Αίγυπτό, έγινε αργότερα πλού­ σιος και δυνατός, και ξαναγύρισε στην πατρίδα του για να καταπνίξει την επανάσταση στο αίμα, αποτελεί το βασικό πλαίσιο και άξονα αφήγη­ σης αυτού του έργου της Γαλανάκη. Μέσα από την αφήγησή της η συγ­ γραφέας συμπλέκει το μύθο και την ιστορία, την πορεία ανάμεσα στην προσωπική μνήμη και τη συλλογική μνήμη των ιστορικών γεγονότων, ε­ πιχειρώντας να μεταπλάσει το βίο του ατόμου σε ανώτερο σύμβολο της αγωνίας για την αυτογνωσία και την αυτοπραγμάτωση. Η κορύφωση αυ­ τής της πορείας τού ήρωα είναι ο θά­ νατος, εκεί ακριβώς όπου η ζωή του ξεκίνησε. Δυνατό μυθιστόρημα δο­ σμένο μέσα από μια στέρεα δομημέ­ νη κλασ ικότροπ η και λ ιτή εξιστόρηση.

' ^ ν η

πεζθγμ α

φια

ΜΠΡΟΥΚΝΕΡ ANITA: Κοίταξέ με. Μετ.: Έρη Κανδρή. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1989. Σελ. 212. Δρχ.

1. 000. Η Φράνσις, μια κοπέλα της ανώτε­ ρης μεσοαστικής τάξης, καλλιεργη­ μένη, απλή και διακριτική, χωρίς φανταχτερή εμφάνιση, μετά τον θά­ νατο της μητέρας της μένει μόνη. . Αναζητά την ανθρώπινη επαφή κι αντικρύζει τον κόσμο γύρω της με μάτια που ικετεύουν ντροπαλά: Κοί­ ταξέ με... Σ' αυτό το «μελό» μυθιστόρημα που θεωρείται το καλύτερο της Ανίτα Μπρούκνερ, υπάρχουν σκηνές α­ πό τη ζωή των μοναχικών αν­ θρώπων.

ΤΖΑΝΟΒΙΤΣ Τ.: Σλάβοι της Νέας Υόρκης. Μετ.: Βασίλης Τομανάς. Αθή­ να, Σέλας, 1988. Σελ. 288. Ά λ λ ο ένα βιβλίο που αναφέρεται στη καλλιτεχνική ζωή της Αμερικής. Αυτή τη φορά τόπος δράσης του μυ­ θιστορήματος είναι το Βίλατζτης Νέ­ ας Υόρκης. Εκεί καλλιτέχνες και μη, ζούνε σ' ένα κόσμο με δικούς τους κανόνες, ένα κόσμο που ενώ θα πρέ­

πει να τον χαρακτηρίζει η ποιότητα της δημιουργίας, τον οριοθετεί το ύ­ φος και το ήθος των αλλόκοτων σχέ­ σεων. Μέσα σ' αυτήν τη ατμόσφαι­ ρα, με τα τόσα παράξενα, ζει η ηρωίδα του μυθιστορήματος, την άλλο­ τε γεμάτη κι άλλοτε κενή ζωή της. Η συγγραφέας μέσα απ’ το αγνό ή υ­ ποψιασμένο βλέμμα της ηρωίδας της σχολιάζει και κριτικάρει. Άλλωστε ο στόχος της είναι να σατιρίσει τον παραλογισμό ενός συγκεκριμένου τρό­ που ζωής.

BAKER JAMES RO­ BERT: Όνειρα από χρώ­ μιο και βινύλιο. Μετ.: Αγ­ γελική Βαλαβάνη. Αθή­ να, Aquarius, 1989. Σελ.

386. Δύο πρώην rock super stars κι ένας μυθικός D.J. είναι τα πρόσωπα που κινούν τα νήματα α υτού του ροκ-θρίλλερ, που εξελίσσεται στα μέσα της δεκαετίας του '80 αλλά αναφέρεται συχνά στους νεκρούς πια θρύλους της δεκαετίας του '60. Χρώ­ ματα τεχνικολόρ, ζαχαρωτές σχέσεις, βία, μίση, καυτά πάθη, διαστροφές, sex, ναρκωτικά, αλκοόλ, ξένοιαστοι καβαλάρηδες, «ήρωες» κάτω από τον αποχαυνωπκό καλιφορνέζικο ήλιο, είδωλα σε κρίση και παρακμή, σκη­ νές ροκ... γενικά. Ένα εύπεπτο ανάγνωσμα.

ΚΑΛΒΙΝΟ ΙΤΑΛΟ: Η μέ­ ρα ενός εκλογικού αντι­ προσώπου. Μετ.: Τένια Τσίτσοβιτς - Radio. Αθή­ να, Κριτική, 1988. Σελ.

118. Δρχ. 700. Ο Αμερίγκο Ορμέα ορίζεται εκλο­ γικός αντιπρόσωπος σ’ ένα εκλογι­ κό κέντρο του οποίου οι ψηφοφόροι ανήκουν σ’ ένα ίδρυμα της εκκλησίας για ανίατους ασθενείς και πνευματι­ κά καθυστερημένους, οι οποίοι είναι εξαρτημένοι και γίνονται αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης και ψηφο­ θηρίας. Ο κομματικός σχηματισμός που ελέγχει το ίδρυμα βρίσκεται στο αντίθετο κομματικό στρατόπεδο α-

WADO Ο ι σ τ ιγ μ ια ίες κ ιν ή σ ε ις τη ς ε υ ε ξ ία ς W A-DO: Κινήσεις που φέρουν άμεση ανακούφιση.

W A ff DO, κ

α ανακουφιστείτε:

να προστατευτείτε: α αναλάβετε δυνάμεις:

500 κινήσεις άμεσης σωματικής ευεξίας που εύκολα μπαίνουν στην καθημερινή σας ζωή. Διαλέξτε αυτές που σας ταιριάζουν, ώστε: επαναφέρουν την ισορροπία σε πολλές περιπτώσεις σωματικής και νευρικής ανωμαλίας (πόνοι της πλάτης, κεφαλαλγίες, αϋπνία, άγχος και στρες, διαταραχές γυναικολογικές, αναπνευστικές, κυκλοφοριακές, πεπτικές, πόνοι >υ γήρατος στις αρθρώσεις και τους μύες π.)· ενισχύουν τη ζωτικότητα κι ιι αποτρέπουν τι χρόνιες διαταραχέςευνοούν το σωστό συντονισμό όλων των λειτουργιών του σώματοςμε δυο λέξεις: σας βοηθούν να αισθάνεσθε καλά.

To W A-DO είναι

πρακτικό:

ακαριαίο: εύκολο: αποτελεσματικό:

WA-DO: Tran Vu Chi:

μπορείτε νά το εφαρμόσετε ό,τι κ ι αν φοράτε, όπου κ ι αν βρίσκεστε, οποιαδήποτε στιγμή τής ημέρας, χωρίς ειδικά εξαρτήματα ή όργανα, ιε δέκα δευτερόλεπτα έως ένα λεπτό σας ανακουφίζει, δεν απαιτεί ειδική προσπάθεια ή καταναγκασμό. ενεργοποιεί όλες τις βασικές λειτουργίες του σώματος. ένα διασκεδαστικό αντανακλαστικό υγείας. Δημιουργός του WA-DO. Είναι γιατρός (Πανεπιστήμιο Παρισίων), διπλωματούχος φυσικής ιατρικής (Γαλλία), παραδοσιακής ιαπωνικής ιατρικής (Τόκιο), και μέλος του Ινστιτούτου Μελέτης του Στρες του Τόκιο, Εδώ και δεκαπέντε χρόνια έχει αφιερώσει τις εργασίες του στη βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού υγείας.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Τζαβέλα 1, Αθήνα 106 81, τηλ. 3613065 - 3604885

*

αφιερωμα/85 πό αυτό που υπηρετεί ο ηρωάς. Ο Καλβίνο μέσα από την οξυδερ­ κή ματιά του ήρωά του καυτηριάζει τα πολιτικά ήθη και το μάρκετινγκ που ακολουθούν τα κόμματα και οι αρχηγοί τους για την κατάκτηση της εξουσίας.

ΧΕΜ ΠΡΑΡΝΤ ΦΡΕΝ Τ Ε Ρ ΙΚ : Το χ α ρ έμ ι. Μ ε τ .: Ά ν τ α Κ λ α μ π α τσέα. Α θήνα, Ν έα Σύνο­ ρα, 1989. Σελ. 304. Δ ρχ.

1.250. Τη διαδρομή που ακολουθεί η Γκαμπριέλ μέχρι να φτάσει στο Χα­ ρέμι, μας περιγράφει το βιβλίο τής Χέμπραρντ που τιμήθηκε με το Grand Prix μυθιστορήματος της Γαλ­ λικής Ακαδημίας το 1987. Η ηρωίδα γνωρίζει μέσα στην πολεμική ατμό­ σφαιρα των «έξι ημερών» τον Ινγκόρ, τον ερωτεύεται και τον ακολουθεί στις όχθες του Μαρμαρά όπου γυ­ ρίζεται μια ταινία το «Χαρέμι». Εκεί συναντά την Περλ που την γοητεύ­ ει, όπως συμβαίνει άλλωστε και με τον Ινγκόρ. Τότε γεννιέται μια φιλία, ένας έρωτας για τρεις, που οι απόη­ χοί του θ' αντηχούν σ' όλη τη ζωή της Γκαμπριέλ. Ανατολίτικο μυστήριο παράξενης γοητευτικής σχέσης και μια ελκυστι­ κή ηρωίδα με δική της φιλοσοφία, εί­ ναι αυτά που κυριαρχούν σ’ αυτό το βιβλίο που μας ταξιδεύει στή Συρία, την Αραβία και στον τόπο μας.

Μ Α Λ Ρ Ω Α Ν Τ Ρ Ε : Κατα­ χ τ η τ έ ς Κ α ν τό κ α 1924. Μ ετ.: Κ. Μ εραναίος. Α ­ θήνα, Γ κοβ όστη ς, 1989. Σελ. 170. Δ ρχ . 700. Ο Αντρέ Μαλρώ παρών στον ξεση­ κωμό του κινέζικου λαού για την α­ νεξαρτησία του το 1924, κατέγραψε

τα μεγάλα γεγονότα αλλά και τις κα­ θημερινές, γεμάτες ανθρωπιά, στιγ­ μές. Το βιβλίο αυτό συνδυάζει τη μυ­ θιστορηματική ανάπλαση με το ντο­ κουμέντο με τέτοιο τρόπο, ώστε ο α­ ναγνώστης να ενημερώνεται για τα ιστορικά γεγονότα, ενώ παράλληλα παρακολουθεί με μεγάλο ενδιαφέρον το μύθο. Θα πρέπει να αναφέρουμε, ότι ο Μαλρώ πολέμησε στην πρώτη γραμ­ μή αυτής της Επανάστασης.

ΦΟΡΣΤΕΡ Ε .Μ .: Μ ωρίς. Μ ετ.: Ν ίκο ς Βουδούρης. Α θ ή ν α , Κ α σ τα ν ιώ τ η ς , 1988. Σ ελ. 298. Δ ρ χ . 900. Ανάμεσα σε δυο νέους Άγγλους, στις αρχές του αιώνα, αναπτύσσεται μια ερωτική σχέση. Ό μω ς ο φόβος για την κοινωνική κατακραυγή από τη μια και η φιλοδοξία για μια κοινωνική αποκαιάοια ση και αποδοχή υ­ πό την άλλη, αναγκάζει τον έναν α­ πό τους δυο να σταματήσει αυτή τη σχέση. Ό μω ς ο ηρωάς μας, Μωρίς, θα έρθει σε αντίθεση με τον κόσμο που τον περιβάλλει γνωρίζοντας έ­ ναν άλλον φίλο που δεν ανήκει στον ίδιο κοινωνικό χώρο. Η σχέση αυτή ουσιαστική κι ανθρώπινη θα επιτρέ­ ψει στον Μωρίς να συνειδητοποιήσει τον εαυτό του και να απελευθερω­ θεί από τις συμβατικότητες μέσα στις οποίες ζούσε. Το βιβλίο αυτό δεν εί­ ναι ένα ακόμα χρονικό μιας ομοφυ­ λόφιλης σχέσης αλλά της απελευθέ­ ρωσης ενός ανθρώπου.

R U B E N S Β .: Μ α ντά μ Σ ονζάτσκα. Μ ετ.: Γωγώ Α ρβ α ν ίτη . Α θή να , Bell, 1989. Σελ. 224. Δ ρ χ . 300. Η σχέση δασκάλου και μαθητή εί­ ναι από τις πλέον .πολυδιάστατες σχέσεις που υπάρχουν. Τα πράγμα­ τα όμως μπλέκονται όταν το αντικεί­ μενο της διδασκαλίας είναι καλλιτε­ χνικό - όντως στο βιβλίο αυτό είναι η μουσική. Τότε η αγάπη του δασκά­ λου προς την τέχνη του μεταφέρεται και στο μαθητή. Πάνω σ' αυτές τις τόσο λεπτές σχέ­ σεις παίζει τη μελωδική της ιστορία η συγγραφέας Μπέρνις Ρούμπενς και την αποδίδει με συγκίνηση και α­ πλότητα. Το βιβλίο γραμμένο το 1962 είναι πολύ καλύτερο από αντί­ στοιχα σημερινά, στο είδος του βέ­ βαια. Επίσης είναι ζωγραφισμένα α­ νάγλυφα τα βασικά πρόσωπα, προ­

βάλλει εύστοχα τις καταστάσεις, επι­ βάλλει τη δική του ατμόσφαιρα και κυρίως πλάθει μια αξιολάτρευτη δα­ σκάλα Μαντάμ Σουζάτσκα.

ΝΤΥΡΕΝΜ ΑΤ Φ ΡΙΝ Τ Ρ ΙΧ : Δ ικ α ιο σ ύ ν η . Μ ετ.: Ά γ γ ε λ ο ς Π αρθένης. Α θήνα , Ροές, 1988. Σελ. 250. Δ ρ χ . 800. Οι παράλληλοι εαυτοί μας, το υ­ παρκτό και το φανταστικό - το δημιουργημένο - αλληλοεπικαλύπτονται σε μια πλοκή που οργανώ­ θηκε για να υπηρετήσει λογικά κάτι παράλογο. Έτσι η αποδοχή μιας φαινομενικά - ή μήπως και πραγματικά; - πα­ ράλογης εντολής οδηγεί στην παγί­ δα των αναπάντητων ερωτηματικών: Μήπως ο Διάβολος είναι η φαντα­ σίωση του Θεού για να δικαιολογή­ σει την αποτυχημένη του δη­ μιουργία; Ποιος είναι τάχα ο ένοχος; Αυτός που κάνει το νόμο ή αυτός που τον παραβιάζει; Αυτός που επιτρέπει την ελευθερία ή αυτός που την απο­ λαμβάνει; Ο συγγραφέας πιάνει τον αναγνώστη στο δόκανο και οι δυο τους παραμένουν μετέωροι.

Σ Τ Α ΪΝ ΓΕΡΤΡΟ ΥΔΗ : Μ ελάγχθα. Μ ετ.: Γιώργος Λ ευ κ ό π ο υ λο ς . Α θή να , Γ ρ ά μ μ α τ α , 1988. Σ ελ .

174. Δ ρχ . 600. Ο γυναικείος λόγος, σφαιρικός, διεισδυτικός, ισχυρός, μεσ' από την περιπέτεια μιας επίμονης, επαναλη­ πτικής και καταλυτικής περιγραφής, ανιχνεύει μια ουσία ζωής, σ’ έναν α­ πύθμενο σκοτεινό ουρανό, φιλόξενο σε ευαίσθητους και μαύρους αγ­ γέλους. Ό πω ς λέει η ίδια η Γερτρούδη Στάιν σκοπό της είχε να καταπιαστεί με το «τι είναι ο καθένας», χωρίς ό­ μως να «διηγηθεί ιστορίες». Η περιπέτεια ωστόσο στη ζωή της Μελάγχθα, κτισμένη αριστοτεχνικά από τη Γ. Στάιν, είναι μια τρυφερό­ τατη, μια πικρή και γλυκιά ανθρώπι­ νη ιστορία.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑίΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ Ι.Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑΣ Α.Ε.

αφιερω μα/87 Β ΙΖΕ Λ Ε ΛΙ: Μ ακρινό η­ λιοβασίλεμα. Μ ετ.: Λ ίνα Σταματίδη. Αθήνα, A qua­ rius, 1989. Σ ελ. 256.

ΖΕ Ν Ε ΖΑ Ν : Α ποσπάσμα­ τα. Μ ετ.: Ε. Μ αχαίρα. Α ­ θήνα, Ύ ψ ιλο ν, 1989. Σελ.

64. Δ ρ χ . 400.

Βραβευμένος με το βραθείο Νόμπελ Ειρήνης του 1986, ο συγγραφέ­ ας Ελι Βίζελ περιγράφει με την έντα­ ση γραφής αστυνομικού μυθιστορή­ ματος τον εφιάλτη της περιπλάνη­ σης στον κόσμο της τρέλας, δίπλα δί­ πλα με τον εφιάλτη της περιπλάνη­ σης στη συνταρακτική αβεβαιότητα της καθημερινής πραγματικής ζωής. Αδέσμευτες και τολμηρές αλληλου­ χίες ταυτίζουν τα εντός και εκτός της τρέλας πρόσωπα με χαρακτήρες Βι­ βλικούς, στο δρόμο για την αναζή­ τηση κάποιας α υ θεντικής Ιε­ ρουσαλήμ.

Ο Ζαν Ζενέ αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση για τα γαλλικά γράμμα­ τα. Είναι ο «καταραμένος» ποιητής τους. Από το έργο του αναδεικνύεται έ­ νας «κόσμος» που συνεχώς καταπιέ­ ζουμε κρύβοντάς τον μέσα μας. Έ­ νας «κόσμος» από επιθυμίες και απωθημένα, που η μικρόχαρη και μι­ κροαστική ηθική μας κόβει κάθε δίο­ δο, που θα μπορούσε να τον οδηγή­ σει στην επιφάνεια. Ο Ζενέ περιφρονεί αυτή τη λογική και βρίσκει νέους δρόμους που θα τον οδηγήσουν στην προσωπική του λύτρωση. Τα «αποσπάσματα» είναι έργο ημιτελές και αρκετά διαφοροποιημένο από το υπόλοιπο λογοτεχνικό του έργο. Η γλωσσική του ιδιομορφία, παρά την καλή μεταφραστική προσπάθεια της Ε. Μαχαίρα, το καθιστά ασαφές και δυσνόητο.

Ε Α ΙΑ Ν Τ Μ ΙΡΣΕΑ: Η νύ­ χ τ α της Β εγγά λη ς. Μ ετ.: Μ. Α ώ μη. Α θήνα, Α ρσ ενίδης, 1989. Σε. 192. Δ ρχ.

750. Το εξωτικό αυτό μυθιστόρημα του Μιρσέα Ελιάντ είναι ένα θαυμάσιο πάρεργο της κύριας ενασχόλησής του με τη θρησκειολογία και την αν­ θρωπολογία. Τοποθετημένα στη μακρινή Ινδία αποδίδει με ένταση και πάθος τον ε­ ρωτισμό και την απόλυτη αισθησια­ κή ελευθερία ενός ανθρώπου που α­ ναζητά μέσα από τον παράφορο έ­ ρωτα να ξαναβρεί την ελευθερία του. Μέσα από ένα απεγνωσμένο παιχνί­ δι των αισθήσεων, ο ήρωας αγωνίζε­ ται να βρει τον εαυτό του σε ένα χώ­ ρο ασάφειας και ομορφιάς. Η ταραγ­ μένη ψυχή του προσπαθεί να διαχω­ ρίσει την αλήθεια σε ένα κόσμο που υποφέρει από ρευστότητα.

Κ Α Ν Τ Α Ρ Ε ΙΣΜ Α Η Λ : Το γιοφύρι μ ε τις τρεις καμά­ ρες. Μ ετ.: Μ α ρίχεν Τσαλ ίκ η . Α θή να , Ε ικ ο σ τό ς Π ρώ τος, 1989. Σ ελ. 136. Ακόμα μια φορά, στο «Γεφύρι με τις τρεις καμάρες», ο Ισμαήλ Κανταρέ α­ ναλύει τη σχέση θρύλου - πραγμα­ τικότητας: αποδεικνύει πώς ο θρύ­ λος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για σκοπούς «δόλιους» - εδώ γ ια να κρυφτεί ένα έγκλημα. Αλλά σ' αυτόν τον δεξιοτέχνη της αλληγορίας και της μεταφοράς, όλα ξετυλίγονται για να .καταγράψ ουν μια ευρύτερη πραγματικότητα και τα ολέθρια γε­ γονότα του γεφυριού δεν είναι τίπ ο­ τε άλλο από το προανάκρουσμα ή τη δοκιμαστική άσκηση μιας ακόμα φοβερότερης μάστιγας: της κατάληψης της Αλβανίας από την Οθωμα­ νική αυτοκρατορία, απαρχή μιας τυ­ ραννίας που θα διαρκούσε πολλούς αιώνες.

Σ Τ Α Μ Π Λ Ε Ν Τ Ο Ν ΟΑ Α Φ : Σίριους. Μ ετ.: Τ. Α α ζα ρ ίδη ς. Α θή να , Λ υ ­ χ ν ά ρ ι, 1988. Σ ελ . 240. Δ ρ χ . 800. Σημαντικός Άγγλο ς συγγραφέας των αρχών του αιώνα ο Ό λ α φ Στά-

μπλετον έχει πλουτίσει την αγγλική μυθιστοριογραφία με ενδιαφέροντα πεζογραφήματα, ανάμεσά τους και το «Σίριους». Στο βιβλίο αυτό που ε­ ντάσσεται στην κατηγορία της επι­ στημονικής φαντασίας, ο συγγραφέ­ ας θίγει θέματα γενετικής. Ένας βιο­ λόγος ερευνητής καταπιάνεται μ' έ­ να πείραμα στο οποίο προσπαθεί να αναπτύξει τον εγκέφαλο ενός κόλλεϊ, του Σίριους. Το πείραμα πετυχαίνει σε τέτοιο βαθμό ώστε το σκυλάκι να μην έχει καμιά σχέση με τα τετράπο­ δα της ράτσας του. Ο προβληματισμός του μυθιστο­ ρήματος εκτείνεται και σε άλλα επί­ πεδα, όταν ο βιολόγος αποκτήσει μια κόρη. Τότε, δημιουργείται μια παρά­ ξενη σχέση που ανατρέπει τα σχέδια του επιστήμονα αλλά και τη μέχρι τό­ τε ροή του μυθιστορήματος. Ο Στάμπλετον χειρίζεται με τη δέουσα σο­ βαρότητα και με ανάλογο σασπένς την ιστορία τόυ.

R U S H D IE S A L M A N : Ν τρο πή . Μ ετ.: Α ντιγό νη Λ ύτρα . Α θήνα, Ν έα Σύνο­ ρα, 1989. Σ ελ. 312. Δ ρχ.

1250. Ο Σάλμαν Ράσντι με το τελευταίο του βιβλίο, τους «Σατανικούς Στί­ χους», που πρόσφατα κυκλοφόρη­ σε και στην Ελλάδα, έγινε πρωτοσέ­ λιδο σε όλες τις εφημερίδες του κό­ σμου. Ξεσήκωσε τους Μωαμεθανούς θίγοντας το θρησκευτικό τους αίσθη­ μα. Τον επικήρυξαν. Ισπανοί επι­ στρατεύτηκαν απ’ τον Χομεϊνί για να τον δολοφονήσουν. Δημιουργήθηκε μέγα πολιτικό πρόβλημα. Ακόμα και σήμερα, κρυμμένος σε κάποια αγρο­ τική περιοχή της Αγγλίας, φρουρούμενος από τις αγγλικές μυστικές υ­ πηρεσίες, «απολαμβάνει» την ανέλ­ πιστη παγκόσμια αναγνώρισή του χάρη των «Σατανικών Στίχων» Η «Ντροπή», ένα υπαινικτικό πα­ ραμύθι, είναι από τα πρώτα του μυ­ θιστορήματα. Ο συγγραφέας επι­ νόησε το Πακιστάν, «μια φανταστι­ κή, χώρα», για να εκφράσει την αντί­ θεσή του στον θρησκευτικό φανατι-

αφιερωμα/88 σμό, τις πολιτικές αντιζηλίες, τον εξτρεμισμό και τη βία της δημόσιας ζω­ ής· βία που θύμα της υπήρξε και ο ίδιος.

τ ί για το χαλί, ένας ολόκληρος μαγι­ κός κόσμος, ο κόσμος των παραμυ­ θιών και της φαντασίας του.

Ν Τ Ο ΣΤ Ο Γ ΙΕΦ Σ Κ ΙΦ .: Ο Π α ίκ τη ς. Μ ετ.: Α θη νά Σαραντίδου. Α θήνα, Γκοβ όστη ς, 1989. Σ ελ. 240.

Σ Τ Σ Ε Π Α Ν Ο Β ΙΤ Σ Μ Π Ρ Α Ν ΤΙΜ ΙΡ : Ο θάνα­ τος του κυρίου Γκόλουζα. Μ ετ.: Α εω νίδα ς Χ α τζ ή προδρομίδης. Α θήνα , Η ­ ρό δο το ς, 1989. Σελ. 127. Δ ρ χ . 600.

Άρρω στος σ' ένα εξοχικό στο Λιουμπλίνο, νοτιοανατολικά της Μό­ σχας, το 1860, ο Ντοστογιέιρσκι υπα­ γορεύει στη μέλλουσα γυναίκα του μέσα σε 3 βδομάδες τον «Παίκτη». Μυθιστόρημα βγαλμένο απ' την προσωπική ζωή του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα. Οι ήρωές του κινούνται μέσα στην αβεβαιότητα και στην ανασφάλεια της εποχής τους ανίκανοι ν' αντισταθούν στο πεπρωμένο τους. Και όταν η τύχη τούς χαμογελά η κατάρα της αυτοκαταστροφής τούς οδηγεί καρ­ τερικά στη «σταύρωση»... Ο Παίκτης είναι σίγουρα απ' τα πολύ γνωστά έργα του συγγραφέα. Ένα βιβλίο που σκιαγραφεί ανάγλυ­ φα τις ψυχικές καταστάσεις και το πεπρωμένο ενός παίκτη ρουλέτας, γιατί όπως λέει και ο ίδιος... «η Ρου­ λέτα είναι παιχνίδ ι κα τ' εξοχήν Ρούσικο».

B A R K E R C LIV E : Υφα­ ντοκόσμος. Μ ετ.: Γιώρ­ γος Μ πα ρουξής. Α θήνα, Bell, 1989. Σελ. 768. Δ ρχ.

700. Πρωτότυπο στη σύλληψη το βι­ βλίο του Κλάίβ Μπάρκερ - συγγρα­ φέα, εικονογράφου, σεναριογράφου, σκηνοθέτη - συγκεντρώνει τις εμπει­ ρίες του από τις τέχνες με τις οποίες ασχολήθηκε. Το αποτέλεσμα είναι ε­ ντυπωσιακό· πρόκειται για μια λογο­ τεχνία του φανταστικού, όπου το παραμύθι μπλέκεται με τον ρεαλισμό σ’ ένα ιδιόμορφο αποτέλεσμα. Ά λ ­ λωστε πώς αλλιώς θα χάρακτηριζόταν μια ιστορία που έχει την εξής ε­ ξέλιξη: Ο Καρλ ακολουθώντας ένα α­ πό τα περιστέρια, του πατέρα, φτά­ νει σ’ ένα σπίτι πάνω από το οποίο έχουν συγκεντρωθεί όλα τα πουλιά της πόλης. Μερικοί φορτοεκφορτω­ τές κουβαλούν ένα χαλί τη στιγμή, που ο Καρλ προσπαθεί να πιάσει το περιστέρι. Παραπατά από την μά­ ντρα και μέχρι να προσγειωθεί βλέ­ πει να απλώνεται από κάτω του αν­

«Ο θάνατος του κυρίου Γκόλουζα» είναι ένα μυθιστόρημα που με ωμή ακριβολογία περιγράφει την πάλη ε­ νός ανθρώπου με τον θάνατο. Ο άν­ θρωπος και ο θάνατος σε μια συνε­ χή αντιπαράθεση, μια αμοιβαία ανα­ μονή. Ο κύριος Γκόλουζα, μια κωμι­ κοτραγική φιγούρα κλείνει μέσα της όλη την υπαρξιακή αγωνία του αν­ θρώπου. Ακροβατώντας στα όρια του παρά­ λογου ο Στσεπάνοβιτς αποδίδει την κοινή ανθρώπινη μοίρα, την καταδί­ κη όλων μας σε θάνατο, με αναστο­ λή «επ' αόριστον», σε μια αδρή, κο­ φτή, σχεδόν βίαιη αμεσότητα. Πολύ καλή η μετάφραση του Λ. Χατζηπροδρομίδη.

Μ Π Ε Ρ Τ Ο Α Τ Μ Π Ρ Ε Χ Τ: Το ρομάντσο της πεντά­ ρας. Μ ετ.: Μ. Κορνήλιος. Α θ ή ν α , Π α ρ α σ κ ή ν ιο , 1989. Σ ελ . 452. Δ ρ χ .

1.800. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μυ­ θιστορηματικά έργα του καινοτόμου θεατρικού συγγραφέα Μ. Μπρεχτ. Πεζογράφημα, γεμάτο από τη γνω­ στή κριτική και αρνητική διάθεσή του απέναντι στο καπιταλιστικό σύστη­ μα, στο οποίο ο Μπρεχτ επιχειρεί να διακωμωδήσει την αστική ιεραρχία αντιστρέφοντας τους ρόλους· οι εξα­ θλιωμένοι προλετάριοι συμπεριφέρονται σαν αστοί και οι αστοί σαν ε­

ξαθλιωμένοι προλετάριοι. Έτσι μέσα από την παράδοξη ανάμιξη των ρό­ λων πραγματώνεται ο κύριος στόχος του Μπρεχτ: Να καταδειχθεί το αδιέ­ ξοδο του αστικού συστήματος και η καταστροφική του επιρροή στον αν­ θρώπινο ψυχισμό.

Μ Α Α Ρ Ω Α Ν Τ Ρ Ε : Η Ε λ­ πίδα. Μ ετ.: Γιώργος Σ πα­ ν ό ς. Α θ ή ν α , Ε ξ ά ν τα ς , 1989. Σ ελ . 650. Δ ρ χ .

2.000. Ο γνωστός Γάλλος συγγραφέας Αντρέ Μαλρώ ήταν ένας από τους ε­ κατοντάδες διανοούμενους του με­ σοπολέμου που συνέστησαν τις «Διε­ θνείς Ταξιαρχίες» και έσπευσαν να συμπαραταχθούν με τις δημοκρατι­ κές δυνάμεις, κατά τον Ισπανικό εμ­ φύλιο πόλεμο, ενάντια στο φασισμό του Φράνκο και του Χίτλερ. Καρπός αυ-τής της επαφής με τον πόλεμο, τις πολιτικές διαμάχες, τις ενδοκομματικές συγκρούσεις και την αγωνία μπροστά στο θάνατο αποτελεί το βι­ βλίο του αυτό, το οποίο μαζί με τά αντίστοιχα του Άρθουρ Καίσλερ και του Τζώρτζ Ό ργουελ συνθέτουν τις ουσιαστικότερες μαρτυρίες για την πάλη των δημοκρατών εναντίον του Φασισμού. Στέρεα δομημένη αφήγηση, λιτοί διάλογοι, υπαινικτικές περιγραφές συνθέτουν ένα εξαίρετο μυθιστόρη­ μα, όπου η αγωνία του ανθρώπου συμπλέκεται με την αγωνία ενός λα­ ού με αποτέλεσμα ο Ισπανικός εμφύ­ λιος πόλεμος να μεταπλάθεται σε έ­ να καθολικό σύμβολο.

Ρ Ο Τ ΓΙΟΖΕΦ: Το συνα­ ξάρι του άγιου πότη. Μ ετ.: Τούλα Σιέτη. Α θήνα, Οδυ σσ έα ς, 1989. Σελ. 123. Δ ρχ. 300. Ο Αντρέας, ένας μετανάστης αν­ θρακωρύχος από το Κεμπέκ του Κα­ ναδά, βρίσκεται για κάποιο άγνωστο λόγο στο Παρίσι. Εξαθλιωμένος, κου­ ρελής και πάμφτωχος ζει κάτω από γέφυρες και μαζεύει εφημερίδες από τα σκουπίδια, όχι για να τις διαβάσει, αλλά για να σκεπαστεί.

αφιερωμα/89 Η τυχαία συνάντησή του με έναν περαστικό, ο οποίος του δίνει 200 φράγκα, θα αποτελέσει την απαρχή της αλλαγής της ζωής του. Αυτό το ποσόν το χρωστάει όχι στη συγκυρία της στιγμής, αλλά στην Αγία Τερέζα, που ο ναός της βρίσκε­ ται στο Μπατινιόλ. Ένα χρέος που κουβαλάει μια οφειλή θανάτου, για­ τί μόνο μέσα απ' αυτόν ο ήρωας λυ­ τρώνεται.

Μ Π Ε Λ Λ Α Μ Υ ΕΝΤΟΥΑ Ρ Ν Τ : Κ οιτώ ντας το πα­ ρελθόν. Μ ετ .: Α νδ ρ έα ς Α π ο σ τ ο λ ίδ η ς . Α θ ή ν α , Μ έδουσα, 1989. Σελ. 249. Δ ρ χ . 1.000. Τόπος του μυθιστορήματος μια ουτοπική Αμερική. Χρόνος το μέλ­ λον. Κεντρικό πρόσωπο ένας Βοστωνέζος, ο οποίος μεταφέρεται μυστη.ριωδώς από τον 19ο στον 21ο αιώ­ να. Από ένα κόσμο πολέμου και σύγ­ χυσης σ' έναν κόσμο ειρήνης και γαλήνης. Το βιβλίο έχει μεταφραστεί σε πε­ ρισσότερες από είκοσι γλώσσες σ' ό­ λο τον κόσμο. Το «Κοιτώντας το πα­ ρελθόν» είναι μια διεισδυτική ματιά στη μελλοντική κοινωνία. Γράφτηκε το 1888 και έγινε ένα από τα πιο δη­ μοφιλή αναγνώσματα στις Ηνωμένες Πολιτείες στα τέλη του περασμένου αιώνα. Εκδόθηκε το 1987 με τον τί­ τλο «Ισότητα».

Κ Α Ρ Π Ε Ν Τ ΙΕ Ρ Α ΛΕ ΞΟ : Κ ο ν τσ έρ το Μ π α ρ ρ ό κ ο . Μ ετ.: Δ ανάη Σ τρ ατη γοπούλου. Α θήνα, Γνώσεις, 1989. Σ ελ . 129. Δ ρ χ .

1.000. Ιδιόρρυθμη νουβέλα, κάτι περισσό­ τερο από ταξίδι, μέσα στο χρόνο και το χώρο. Στο κέντρο της, ο Αφέντης Μοντεζούμα συνειδητοποιεί μιαν α­ ναμφισβήτητη αλήθεια. Η αμερικανι­ κή πραγματικότητα δεν έχει κατα­

νοηθεί στην Ευρώπη. Έτσι παίρνει το μέρος του ηττημένου μετώπου από τους Ισπανούς Κονκισταδόρους που κυριαρχούν σ' αυτή την ήπειρο. Η δράση της νουβέλας, όπως έχει πει ο συγγραφέας, αρχίζει το 1709 και τελειώνει παραμονές της Κουβανικής επανάστασης. Ο Καρπεντιέρ, σπάνια περίπτωση πολυμαθούς, λιτός στη διήγησή του μπαινοβγαίνει από τον κόσμο του ο­ νείρου στον κόσμο της πραγματικό­ τητας με τόση ευκολία και άνεση που μόνο οι μεγάλοι Λατινοαμερικάνοι συγγραφείς το κατορθώνουν. Καλαίσθητη έκδοση με εικόνεςχαρακτικά της Εύας Μελά.

CO NR A N D JOSEPH: Το όριο των δυνάμεων. Μ ετ.: Ιωάννα Β ασιλείου. Α θ ή ­ να, Ε ρα τώ , 1989. Σ ελ.

221. Δ ρχ . 700. Νουβέλα με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, που βασίζεται στις ε­ μπειρίες που απέκτησε ο συγγραφέ­ ας, όταν βρέθηκε ναύτης στο εμπο­ ρικό ναυτικό στην Άπ ω Ανατολή. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι ένας διάχυτος πεσιμισμός και η αδυναμία του ανθρώπου μπροστά στις αλόγι­ στες και απρόβλεπτες επιταγές της μοίρας. Κεντρικό πρόσωπο ο γέρο Γουέλεϋ, ένας έντιμος καπετάνιος, ο ο­ ποίος εξαιτίας της τιμιότητας και της αθωότητας που τον διακρίνει, δεν μπορεί να αντιληφθεί το κακό που κυριαρχεί γύρω του. Καθώς το πλοίο «Σόφαλα» πλέει μέσα από τα τροπι­ κά νησιά του Ειρηνικού, η ψευτιά, η φιλοδοξία και το κέρδος, είναι στοι­ χεία που οδηγούν αυτόν και το πλή­ ρωμα στην καταστροφή.

Ε Ν Τ Ε Μ ΙΧ Α Ε Λ : Ο καθρέπτη ς μ ες τον καθρέπτη. Μ ετ.: Μ αρία Α γγελίδου. Α θή να , Ψ υχογιός, 1989. Σ ε λ . 340. Δ ρ χ .

1. 000. Ο Έντε αγαπήθηκε στον τόπο μας από δύο βιβλία του που θεωρούνται πια κλασικά στην παιδική λογοτε­ χνία: η «Μόμο» και η «Ιστορία χωρίς τέλος». Τώρα, επιστρέφει μ’ ένα βι­ βλίο το οποίο ενώ απευθύνεται σ' έ­ να ωριμότερο κοινό απαιτεί από τον αναγνώστη να του συμπεριφερθεί ό­ πως θα συμπεριφερόταν αν διάβα­

ζε ένα βιβλίο για παιδιά, δηλαδή χρη­ σιμοποιώντας τη φαντασία του. Οι εικόνες που σχεδιάζει ο Έντε δέχο­ νται ποικίλες ερμηνείες κι αυτή η πο­ λυσημία τους θυμίζει εκείνη που αποκτάει η κίνηση σ' ένα θεατρικό έρ­ γο χωρίς λόγια· και στα δύο απαιτεί­ ται η επαγρύπνηση της φαντασίας. Παράξενο και γοητευτικό, το βιβλίο κερδίζει τον αναγνώστη και επιβάλ­ λει βαθύτερες και ποικίλες ερμηνείες από τον κριτικό.

ΚΑΛΝΤΓΟ ΥΕΑ ΕΡΣ Κ ΙΝ : Β ία ιο ς ά ν τρ α ς. Μ ετ.: Α ρ ε τή Κ α λεσά κη . Α θή να , Α σ τ ά ρ τ η , 1989. Σελ. 141. Δ ρ χ . 600. Μια νέα όμορφη, η Λουσιάν, είναι παντρεμένη μ' έναν εγωιστή, βίαιο, άγριο, γόνο μιας οικογένειας του Νότου. Η Λουσιάν βρίσκεται αντιμέτωπη με το οικογενειακό της περιβάλλον, καθώς ο άντρας της χαρτοπαίζει και την απατά, η πεθερά της τη μισεί σε βαθμό που να την αποστρέφεται και μια από τις μαύρες υπηρέτριες της καυχιέται δημόσια, ότι έχει σχέσεις με τον άντρα της. Τελικά θα βρει τη λύτρωση μέσα α­ πό μια άλλη ερωτική σχέση, που ο­ δηγεί στο πάθος και στη βία. Σ' αυ­ τό το «άγριο» μυθιστόρημα η βία και η τρυφερότητα συνυπάρχουν, κατα­ θέτοντας το δικό τους μερίδιο στις ανθρώπινες σχέσεις. Τα βιβλία του Ε. Κάλντγουελ, ιδιαί­ τερα αγαπητά, έχουν μεταφραστεί σε 27 γλώσσες και έχουν πουλήσει 61.000.000 αντίτυπα.

αστυ νο J A M E S P .D .: Το ν η σ ί των νεκρώ ν. Μ ετ.: Α ν ­ δρ έα ς Σ οκοδήμος. Α θ ή ­ να, Ρ οές, 1988. Σ ελ. 448. Δ ρ χ . 600. Σ’ ένα ρομαντικό νησί της Ν. Αγ­ γλίας κατοικεί ο εκκεντρικός πάμπλουτος ιδιοκτήτης του και μια ξε-

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΛΚΟΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ

■ m m Το ταξίδι οτην Ελλάδα

ΓΟΥΣΤΑΥΟΣ ΦΛΩΜΠΕΡ «Το Ταξίδι στην Ελλάδα» Πρόλογος Κ.Θ. Δημαράς ΣειΡά Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Μετάφρ. Π.Α. Ζάννας

|. ,,βαυβώ - Το μυθικό αιδοίο.» του Ζωρζ Ντεβερέ ριτφρ. Γ. Τόλιας 2. «Ο μύθος του Ανδρογύνου» του Ζαν Λιμπίς μτφρ. Αριστ. Παρίση

Τηλέμαχος Μαράτος «Η άλλη πλευρά»

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ 3. «Θρησκεία και Έρως» του Β. Σούμπαρτ μτφρ. Μιχ. Κοπιδάκης «Αλληλογραφία Γ. Σεφέρη - Τ. Μαλάνου» Επιμέλεια: Δ. Δασκαλόπουλος

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΒΟΥΚΟΥΡΕΣΤΙΟΥ 3 (105 64) _____________ Τηλ. 32 54 538 - 32 53 172_____________

αφιερωμα/91 χασμένη ηθοποιός που επανέρχεται στη σκηνή αντιμετωπίζοντας τρομε­ ρές απειλές για τη ζωή της. Η γνωστή ντετέκτιβ Κορντήλια Γκρέυ, επιχειρεί να εξιχνιάσει το σκο­ τεινό μυστήριο. Ό πω ς σ' όλα τα έργα της, έτσι και στο «Νησί των Νεκρών» η Π.Ντ. Τζέιμς, δίνει πραγματική ζωή στους ήρωές της, έντονη ατμόσφαιρα μυ­ στηρίου στις περιγραφές της και ξε­ σκεπάζει τολμηρά τις κοινωνικές συμβατικότητες.

βιοΛ γρ« Κ Ο Ρ Φ Η Τ Α Σ Ο Υ : Β ιο ­ γραφία Σ τρατή Δούκα. Α ­ πό 1895 έω ς 1936. Αθήνα, Π ρό σ π ερ ο ς, 1988. Σ ελ.

180. Δ ρ χ . 800. Μια ενδιαφέρουσα βιογραφία της πολυκύμαντης ζωής του συγγραφέα των: «Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου», ο «Οδοιπόρος», τα «Γράμματα και συ­ νομιλίες» κ.ά. Η συγκέντρωση και η επεξεργασία των στοιχείων αυτής της εργασίας έ­ γινε από τον Τάσο Κόρφη σε συνε­ χή συνεργασία με τον Σ. Δούκα επί σειρά ετών. Η παρουσίαση γίνεται κατά χρονολογική σειρά με έμφαση στην καλλι­ τεχνική δράση του συγγραφέα. Ο Σ. Δούκας υπήρξε προσωπικότητα με έντονες κοινωνικές δραστηριότητες, πολιτικές και καλλιτεχνικές, ενώ πα­ ράλληλα συνδέθηκε και υποστήριξε ηθικά αρκετούς συγγραφείς και ζω­ γράφους. Μετά από μία πολυκύμαντη και πλήρη ζωή αφοσιωμένη στις ανθρώ­ πινες αξίες άφησε αυτόν τον «ανθρώ­ πινο» κόσμο στον τελευταίο οίκο ευ­ γηρίας του «έζησε».

Μ Ο ΑΓΚΑΑΡΝΤ ΛΟ Υ: Κ ικ ή , Β α σ ίλ ισ σ α του Μ ονπαρνάς. Μ ετ.: Έ λ λ η & Γιάννης Α γγέλο υ. Α θή­ να, Ζαχαρόπουλος, 1988. Σελ. 384. Δ ρ χ . 1.300. Το βιβλίο της Λου Μολγκάαρντ, με μυθιστορηματική πλοκή, είναι το πρώτο που γράφτηκε για τη ζωή της Αλίς Πρεν - της περιβόητης Κικής του Μονπαρνάς. Η Κική αναστατώνει το Παρίσι των «Τρελών χρόνων» με την επαναστα­ τική και ελευθεριάζουσα συμπεριφο­ ρά της και γίνεται το πιο φημισμένο μοντέλο της εποχής. Ποζάρει σε φωτογράφους όπως ο Μαν Ρέι και ο Μπρασάι, σε ζωγρά­ φους όπως ο Φουζίτα, ο Κίσλινγκ, ο Κρογκ και ο Πικάσο, σε γλύπτες ό­ πως ο Καλντέρ και ο Γκαργκάλο. Εμπνέει αισθήματα παράφορης φι­ λίας στον Τζαρά, στον Ντεσνός και στον Κοκτό. Το λυκόφως της ζωής της όμως τη βρίσκει θύμα της κοκαΐνης, του αλ­ κοόλ και του ίδιου της του μύθου. Δεν ξέρουμε αν είχε δίκιο ο Χεμινγουέη όταν είπε: «Ήταν βασίλισσα, όχι όμως και Κυρία».

A L E X A N D R IA N : Οι α­ πελευθερω τές του έρωτα. Μ ετ.: Φώντας Κονδύλης. Α θήνα, Α ρσ ενίδη ς, 1988. Σελ. 382. Δ ρχ . 1500. Στο βιβλίο του Saran Alexandrian «Οι απελευθερωτές του έρωτα», ο α­ ναγνώστης θα βρει τα κριτικά πορ­ τρέτα εννέα συγγραφέων, του Ρεστίφ ντε λα Μπρετόν, του ντε Νερσιά, του ντε Σαντ, του ντε Λακλό, (Ε­ πικίνδυνες σχέσεις), του Φουριέ, του Βαρθολομαίου (πατέρα) Ανφαντέν, της ντε Ναγκλόβοκα, του Αντρέ Μπρετόν και του Μπατάιγ, οι ο­ ποίοι, είτε με το παράδειγμα της ζω­ ής τους, είτε με το έργο τους, έδει­ ξαν με ποιο τρόπο μπορούσε να συντελεστεί η απελευθέρωση στον έρωτα. Τα «πιστεύω» τους δεν έχουν τον ίδιο χαρακτήρα. Οι μεν βλέπουν τη σωτηρία στη λατρεία ενός και μόνο πλάσματος, οι δε, στην αναζήτηση της ολοκληρωτικής ηδονής, με τη συ­

νεχή αλλαγή ερωτικών συντρόφων. Μερικοί είναι υλιστές και άλλοι ανά­ γουν το ερωτικό πάθος σε μυστικοπάθεια. Κοινό τους σημείο είναι η διαβεβαίωση ότι ο έρωτας είναι «τε­ λειοποιήσιμος» κι ότι καθήκον καθενός είναι να τον απελευθερώσει από τις προλήψεις και τις συμβάσεις, προκειμένου να τον οδηγήσει στην πλήρωση. Και μία παρατήρηση. Ο δαίμων του τυπογραφείου άλλαξε, στη σε­ λίδα 293, το φύλο της Γκαλά.

LE O PO LD VON SA CH E R -M A SO C H : Μ ετ.

K. Τ ρ ικ ο γλίδη . Α θήνα , Index, 1989. Σ ελ . 152. Δ ρ χ . 600. Το όνομα του Μαζόχ είναι εξίσου γνωστό με του ντε Σαντ. Τα έργα του ώς σήμερα εξακολουθούν να σκαν­ δαλίζουν με την αιρετική και προκλη­ τική τους ηθική, εξακολουθούν να σαρκάζουν τις συμβάσεις και τις τυπικότητες του καθωσπρεπισμού. Οι «Σκληροί έρωτες» είναι επιλογή διηγημάτων, σε εκφραστικότατη με­ τάφραση του Κ. Τρικογλίδη. Ο Μα­ ζόχ εξακολουθεί να προκαλεί μια κοι­ νωνία που αυτοθαυμάζεται ως «ανοι­ χτή», αλλά πολύ λίγο αντέχει τις ανένταχτες διαφοροποιήσεις.

Α ΙΓ Ν Α Δ Η ΤΑ Σ Ο Υ: Κα­ ταρρέω. Αθήνα, Α κρίτα ς, 1989. Σελ. 432. Δ ρχ. 1.300 Ο Τάσος Λιγνάδης; συγγραφέας και κριτικός θεάτρου, είχε δημοσιεύ­ σει πολλές μελέτες και άρθρα σε ε­ πιστημονικά και φιλολογικά περιο­ δικά. Στην έκδοση αυτή έχουμε μία σειρά από επιλεγμένες επιφυλλίδες κυρίως από την «Καθημερινή» και «Μεσημβρινή». Τα θέματά τους αναφέρονται στην επικαιρότητα και στους προβληματισμούς της σύγ­ χρονης ελληνικής κοινωνίας κατά την τελευταία δεκαετία. Διαμαρτυρία και προβληματισμός για τα τεκταινόμενα της εξουσίας και της ιδεολογίας της, που κατά τη γνώμη του συγγρα­ φέα (και όχι μόνο) αποσκοπούσε και αποσκοπεί να παραλύσει τη βούλη-

αφιερωμα/92 ση και την ιστορική συνείδηση του λαού μας. Ο τίτλος «Καταρρέω» (παρμένος α­ πό το γνωστό τραγούδι του Άση­ μου) είναι και το κυρίως θέμα αυτών των γραπτών. Καταγράφουν κατά καιρούς τα συμπτώματα που μας α­ πειλούν και ως σύνολο και ως άτο­ μα ότι: ΚΑΤΑΡΡΕΟΥΜΕ. Ιδιαίτερα α­ ξιοπρόσεκτη η γραφή του με την πο­ λύσημη και πολύμορφη εκφραστικότητά της.

Ξ Υ Δ ΙΑ Γ. Γ ΙΑ Ν Ν Η : Σ την ε ποχή των οικουμε­ νικών μεταβοΧών. Αθήνα, Ε λληνική Ευρτοεκδοτική, 1989. Σελ. 233. Δ ρ χ . 900. Μετά από συνοπτική ανάλυση των σύγχρονων μεταβολών, το βιβλίο αυ­ τό αναζητεί τις αξίες εκείνες που μπορεί να διευκολύνουν την επίλυ­ ση των πολύπλοκων και κρίσιμων προβλημάτων που προκύπτουν για ολόκληρο τον κόσμο και φυσικά και για τη χώρα μας. Δεν προτείνει όμως μια νέα ιδεολογία στην οποία να υ­ ποτάξουμε την πραγματικότητα, αλ­ λά μια πληρέστερη κατανόηση αυτής της πραγματικότητας. Τέλος συμπεραίνει ότι η σύγχρονη εποχή των οικουμενικών μεταβολών απαιτεί μια επανάσταση των συνει­ δήσεων με μια κατάλληλη παιδεία και οικουμενική πνευματική ανα­ γέννηση. Δοκίμια που θα προσελκύσει α­ σφαλώς το ενδιαφέρον του κοινού, λόγω της επικαιρότητάς του.

χρονο , γρα φημα Μ Α ΡΑ Τ Ο Υ ΤΗ Λ ΕΜ Α ­ Χ Ο Υ : Η ά λ λ η πλευ ρά . Π ρόλογος: Ν ίκος Δήμου. Αθήνα, Ολκός, 1989. Σελ: 328. Δ ρχ. 2.000. «Δεν ξέρω γιατί η ανάγνωση του Μαράτου μου θυμίζει συχνά κωμω­ δίες του βωβού κινηματογράφου που βγάζουν μαζί γέλιο και άγχος. Τον βλέπω όταν προσπαθεί να έλιχθεί φορτωμένος ξένες σκέψεις ώς το

ταβάνι και πιάνεται η ψυχή μου. Συ­ νήθως καταφέρνει να ισορροπήσει τα πιάτα και να σερβίρει το φαγητό. Οι καλύτερές του στιγμές είναι όταν γράφει με την ψυχή στο στόμα», ση­ μειώνει ο Νίκος Δήμου στον πρόλο­ γο του βιβλίου. Ο Τ. Μαράτος απεχθάνεται την Α­ νατολή σε όλες της σχεδόν τις μορ­ φές. Αντιστέκεται στην εξουσία του Κράτους και θεωρεί την Αριστερά α­ παρχαιωμένη. Πιστεύει - χωρίς συ­ μπλέγματα - στην αξία της ελίτ πά­ ντοτε, και, για όλους αυτούς τους λό­ γους, λατρεύει ό,τι έχει σχέση με την αρχαία Ελλάδα. Τα περισσότερα κείμενα του «πε­ ρίεργου αυτού πλοιάρχου των λέξε­ ων» έχουν δημοσιευτεί στη στήλη «Η άλλη πλευρά» της εφημερίδας «Κα­ θημερινή».

μο λόγιο της Σύρας, ο οποίος ταυτί­ ζεται τώρα με τον ιδιόρρυθμο γ ια τ ρ ό -φ ιλ ό σ ο φ ο Π αναγιώ τη Ζωντανό. Ο μεταφραστής κλείνοντας το ει­ σαγωγικό σημείωμα της έκδοσης α­ ναφέρει: «Δεχθήτε λοιπόν, ώ Έλληνίδες, κατά τό παρόν τήν μικράν μου ταύτην προσφοράν, καί έπομένως έ­ χετε καί μεγαλητέραν, τό περί άνατροφής τών κορασίων...». Αυτά εν έτει 1828. Σήμερα δεν ξέρουμε αν «αί Έλληνίδες» θα συμβουλεύονταν αυτή τη «Μαγειρική» για να μαγειρέψουν «Ξυλόκοττας όπτάς» π.χ., αλλά σίγου­ ρα θα χαιρόντουσαν να ξεφυλλίσουν αυτό το συμπαθητικό βιβλίο· και ό­ χι μόνον «αϊ Έλληνίδες».

ενα σχο \ r Λϊ1σεις

θεατρ0

Η Μ Α ΓΕ ΙΡ ΙΚ Η . Μ ετα ­ φρασθείσα ε κ του Ιτα λι­ κού. Ε νΣ ύ ρα 1828. Ε ισα­ γωγή - παρουσίαση Α ν ­ να Μ ατθαίου. Φωτομηχανική επανέκδοση. Αθήνα, Ε .Α .Ι.Α , 1989. Σελ. 184. Δ ρχ . 600. Το πρώτο βιβλίο μαγειρικής που εκδόθηκε σε ελληνική γλώσσα, το 1928, κυκλοφορεί τώρα σε φωτομηχανική επανέκδοση από το μοναδι­ κό σωζόμενο αντίτυπο. Στο βιβλίο παρουσιάζονται 100 συνταγές, οι οποίες δίνουν ξεχωρι­ στή σημασία στην ποικιλία, τη γεύ­ ση, την υγεία και την οικονομία, τις βασικές δηλαδή αρετές τις οποίες ο­ φείλει να πληρεί ένας μοντέρνος ο­ δηγός μαγειρικής της εποχής, σύμ­ φωνα με τις φιλοδοξίες του μετα­ φραστή. Η «Μαγειρική» του 1928 είχε μετα­ φραστεί από τα Ιταλικά από ανώνυ­

Σ Α Κ Ε Λ Λ Α Ρ ΙΟ Υ Χ Α Ρ Η . Το θέατρο της Α ντίσ τα ­ σης. Α θήνα, Θ έμα, 1989. Σελ. 182. Η αντίσταση του ελληνικού έθνους στα χρόνια της κατοχής δεν περιο­ ριζόταν μόνον στις πολεμικές επιχει­ ρήσεις εκείνης της περιόδου· απλω­ νόταν σ’ όλους τους τομείς της ζω­ ής. Ένας απ' αυτούς υπήρξε η πο­ λιτιστική αντίσταση, το θέατρο που έπαιξε το δικό του σπουδαίο ρόλο μεταδίδοντάς μας σήμερα το πνεύ­ μα εκείνης της εποχής. Ο Χάρης Σακελλαρίου, δίπλα στον Ρώτα, τον Σταύρου, τον Καρβούνη, τον Κοτζιούλα, έγραψε κι αυτός πολ­ λά θεατρικά έργα τα οποία εντάσ­ σονται στο Ελληνικό Αντιστασιακό Θέατρο. Σ' αυτό το βιβλίο λοιπόν μπορεί ο αναγνώστης να διαβάσει 7 θεατρικά έργα του X. Σακελλαρίου, ένα του Παπαμαύρου και δύο του Γ. Σταύ­ ρου καθώς και αντιστασιακά ποιήμα­ τα του συγγραφ έα και άλλων ποιητών. Σ ΑΙΞ Π Η Ρ Ο Υ ΙΛ Α ΙΑ Μ : Δ ω δ εκ ά τ η Νύχτα. Μ ε τ.: Βασίλη Ρώτα. Α θήνα, Επικα ιρότητα , 1989. Σελ.

146. Δ ρχ. 500.

αφιερωμα/93 Εργο γραμμένο το 1599-1600 εξε­ λίσσεται στη μακρινή κι εξωτική, ττλην γνωστή, Ιλλυρία. Τον κόσμο αυτό κυβερνά η τύχη, αλλά σπου­ δαίο ρόλο παίζουν επίσης ο έρωτας και η τιμή. Η τύχη καθορίζει τις σχέ­ σεις και τους έρωτες της Ολίβιας, του Δούκα, της Βιόλας, του Σεβαστιανού. Η τύχη ακόμα οδηγεί στα τραγικά του σφάλματα τον Μαλβόλιο. Η Ιλ­ λυρία είναι ο τόπος της ποιητικής μαγείας, όπου, όπως σε όλες τις ρο­ μαντικές κωμωδίες του Σαίξπηρ, δύο αταίριαστοι κόσμοι, ο ιδεατός και ο πραγματικός, αποτελούν ένα αρμο­ νικό σύνολο. Ο ιδεατός με τους αρι­ στοκρατικούς έρωτες, την κομψή συμπεριφορά και τις ερωτικές μηχα­ νορραφίες, ο πραγματικός με πάθη, ξεφαντώματα, πόθους, τραχύτητα και γνησιότητα. Ο κόσμος του Τόμπη, της Μαρίας, του Πλοιάρχου, του Φάβα. Ανάμεσά τους συνδετικός κρίκος, αλλά και μετέωρος, ο Φέστας, ο «τρελός» με το πικρό χιού­ μορ, την αδιόρατη μελαγχολία. Στο παιχνίδι αυτό του έρωτα και της τ ι­ μής, η τύχη δίνει πάλι τη λύση, αφού βάλει πρόσωπα και πράγματα στη θέση τους και τελικά στέφει τη νιότη και τον έρωτα θριαμβευτές. Έξοχή η μετάφρασή τσυ Βασίλη Ρώτα.

ΣΑΙΞ Π Η Ρ Ο Υ ΙΛ Λ ΙΑ Μ : Αντώ νιος και Κλεοπάτρα. Μ ετ.: Β ασίλη Ρώτα. Α θή­ να, Επι καιρότητα, 1989. Σελ. 186. Δ ρ χ . 500. Το έργο γράφτηκε το 1607 ή 1608. Ο Σαίξπηρ βασίστηκε και ακολούθη­ σε πιστά τον Πλούταρχο. Ανατέμνει με προσοχή Τη δύναμη του ερωτικού πάθους, πόυ ενώνει τους ανθρώ­ πους και ανανεώνει τό ανθρώπινο γένος. Επιλέγει την τραγική και παθιασμέ­ νη ώς το θάνατο περίπτωση του Α­ ντώνιου κάι της Κλεοπάτρας υμνώ­ ντας έναν έρωτα που στάθηκε πάνω από το κοινό μέτρο. Έναν έρωτα ώ­

ριμο, δύο πλάσματα ερωτευμένα, στην Καλυτερή τους ώρα. Ο θάνατός τους δεν είναι ήττα αλλά επιλογή, η συντριβή τους θριάμβος. Ο Σαίξπηρ μας χαρίζει σοφία ζω­ ής, δίνει ένα σπουδαίο πολιτικό μά­ θημα κι ένα λαμπρό έργο μεστό, πυ­ κνό, με πλούσιους διαλόγους, δρα­ ματική πλοκή, εντάσεις, γοητευτι­ κούς χαρακτήρες και εκλεκτούς ρόλους. Πρέπει, τέλος, να επισημάνουμε την θαυμάσια απόδοση του έργου του Σαίξπηρ στα ελληνικά από τον Βασίλη Ρώτα.

Σ Α ΙΞ Π Η Ρ Ο Υ ΙΛ Α ΙΑ Μ : Η τρικυμία. Μ ετ.: Βασίλη Ρώτα. Α θήνα Ε πικαιρότ η τ α , 1989. Σ ελ . 130. Δ ρχ . 500. Μ ια συνωμοσία αναγκάζει τον Πρόσπερο, δούκα Του Μιλάνου, να εγκαταλείψει την πόλη του και την εξουσία. Στο ερημονήσι που βρίσκει καταφύγιο, συνεχίζει τις φιλοσοφικές ενασχολήσεις του, μορφώνει την κό­ ρη του Κάλιμπα, του μοναδικού αυ­ τόχθονο του νησιού. Υπηρέτης και εκτελεστής των εντολών του ο Ά ριελ, το πνεύμα του καλού. Η μοίρα όμως φέρνει τους διώκτες Τσυ, έρ­ μαια των κυμάτων, στη διάθεσή του. Ο Πρόσπερος δεν κάνει χρήση Της εξουσίας του, συγχωρεί κι ελπίζει σ' έναν καλύτερο και δικαιότερο κόσμο. Αυτόν το μύθο χρησιμοποιεί ο Σαίξπηρ ως αφορμή για να μας αφή­ σει τη «διαθήκη» του, μια και η «Τρι­ κυμία» είναι Το τελευταίο του έργο. Ο ποιητής αποκαλύπτει τα συμπε­ ράσματα και την πείρα Του από τη ζωή, εκθέτει την κοσμοθεωρία του για το θέατρο, απαντά στα ερωτήμα­ τα που τον απασχόλησαν στα προ­ γενέστερα έργα του και, Τέλος, υμνεί και αποχαιρετά την ποιητική τέχνη. Υποδειγματική η μετάφραση του Βασίλη Ρώτα.

ζωγρα ψική, Κ Α Μ Π Ο Υ Ρ ΙΔ Η Χ Α Ρ Η : Η Ε λλη νική Ζω γραφική τον 20ού αιώνα στη Δ ημο­ τική Π ινακοθήκη της Ρό­ δου. Δ ίγλω σσ η Έ κ δο ση .

Ε π ιμέλεια : Π α να γιώ τη ς Γ ράββαλος, Σπόρος Καρα χρή στο ς, Μ ετ. στα Α γ ­ γλικά: Lorraine Hunt. Δ η ­ μ ο τικ ή Π ινακοθήκη Ρ ό­ δου - Ε μπο ρ ική Τράπε­ ζα της Ε λλάδος. Σελ. 168. Αυτός ο κατάλογος-οδηγός της Δημοτικής Πινακοθήκης Ρόδου τεκ­ μηριώνει τη συνεργασία ενός ιδρύμα­ τος Τέχνης και ενός οικονομικού ορ­ γανισμού όπως είναι η Εμπορική Τράπεζα. Η Δημοτική Πινακοθήκη της Ρό­ δου θεωρείται σήμερα μια από τις πιο έγκυρες και αντιπροσωπευτικές συλλογές ελληνικής ζωγραφικής του 20ού αιώνα, πραγματικό μουσείο Της ελληνικής ζωγραφικής Του αιώνα μας. Στον Χάρη Καμπουρίδη ανατέ­ θηκε η σύνταξη και η συγγραφή αυ­ τού του οδηγού εκ μέρους του διοι­ κητικού συμβουλίου τής Π ινα­ κοθήκης. Τη μελέτη των έργων της Δ.Π.Ρ. ξε­ κίνησε ο X. Καμπσυρίδης το καλοκαί­ ρι του 1985 και Τή συνέχισε στην Α­ θήνα με συγκριτική μελέτη των έρ­ γων της Πινακοθήκης ως προς το σύνολο Του έργου κάθε συμπεριλαμ­ βανομένου ζωγράφου. Ο οδηγός περιλαμβάνει μια σύντο­ μη εισαγωγή στη νεότερη και σύγ­ χρονη ελληνική ζωγραφική, ενώ το κύριο μέρος του ασχολείται με τη σύγχρονη ελληνική ζωγραφική μέσα από τα έργα της Δ.Π,Ρ., εκλαϊκεύο­ ντας έτσι δεδομένες γνώσεις από τις έγκυρες μελέτες που μνημονεύονται στη βιβλιογραφία. Αν λοιπόν ταξιδέψετε στη Ρόδο, μη λησμονήσετε να επισκεφθείτε τη Δη­ μοτική της Πινακοθήκη. Με οδηγό τό βιβλίο του Χάρη Καμπουρίδη θα α­ πολαύσετε πίνακες των: Βακιρτζή, Βασιλείου, βολανάκη, ΓαΤτη, Χατζη­ κυριάκου-Γκίκα, Γουναρόπουλου, Γράββαλου, Γύζη, Εγγονόπουλου, Ζούνη, Θεόφιλου, Καλλιγά, Κανέλλη, Κεσσανλή, Κόντογλου, Λύτρα, Μαλέα, Μόραλη, Μπαχαριάν, Μπότσογλου, Μπουζιάνη, Μυταρά, Παπαλουκά, Παρθένη, Πεντζίκη, Σεμερτζίδη, Σικελιώτη, Τέτση, Τσαρούχη, Τσόκλη, Φασιανού, Χαρατσίδη, Ψυχοπαίδη και πολλών άλλων αξιόλο-

4 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ Γ. Γενναδίου 3 - τηλ. 36.02.007

ΙΣΑΑΚ ΔΣΙΜΟΦ

ΑΡΗΣ

ιβλιοθήκη του Σύμπαντος 1 1

Γ

° Ρυ° τ ηρ·ώδης γείτονας μ α ς ^

3

ΗΛΙΟΣ Ο Γαλαξίας μας και άλλοι Γαλαξίες ϊ

Το Ηλιακό μας Σύστημα Κβάζαρς, Πούλζαρς και Μαύρες Τρύπες

«Να θυμάστε ότι η επιστήμη έχει την ικανότητα, αν χρησιμοποιείται με σωφροσύνη, να λύνει τα τεράστια προβλήματα που αντιμετωπίζουμε καθημερινά. Η επιστήμη, επίσης, έχει ικανότητα, αν δε χρησιμοποιείται με σωφροσύνη, να καταστρέφει την ανθρωπότητα. Από τα παιδιά μας εξαρται να μάθουν τόσα γ ι’ αυτήν, ώστε να τη χρησιμοποιήσουν με σοφία.» Η Βιβλιοθήκη του Σύμπαντος είναι ένα συναρπαστικό κράμα επιστημονικών γεγονότων και θεωριών που παρουσιάζεται μέσα σε 33 βιβλία με θαυμάσια εικονογράφηση. Ο Ισαάκ Ασίμοφ απευθύνεται σ’ όλες τις ηλικίες. Η Β ιβλιοθήκη τον Σ ύμπαντος είναι γραμμένη με το δικό του χαρακτηριστικό χιούμορ, με διαύγεια ύφους, με ενθουσιασμό και με βάση την τεράστια γνώση του γύρω από διαστημικά και επιστημονικά γεγονότα, πετυχαίνοντας έτσι να μυήσει τους νεαρούς αστρονόμους στο θαύμα του Σύμπαντος.

αφιερωμα/95 γων Ελλήνων ζωγράφων. Μια απορία. Γιατί να διατίθεται μό­ νον στην Πινακοθήκη της Ρόδου αυ­ τό το θαυμάσιο Βιβλίο-οδηγός και όχι στα βιβλιοπωλεία;

ΖαΡακτική ΧΡΥΣΑΝΘ Ο Υ ΧΡΗ ­ Σ ΤΟ Υ: Ν εοελληνική Χ α ­ ρακτική. Καλλιτεχνιή επι­ μέλεια: Παν. Γράββαλος. Α θήνα, Ιονική Τράπεζα, 1989. Σελ. 226. «Μας λείπει μια γενική επισκόπη­ ση της Νεοελληνικής Χαρακτικής, των μεγάλων δημιουργών και δασκά­ λων της, των αναζητήσεων και των κατακτήσεων, των προσανατολι­ σμών και των διατυπώσεών της· κα­ θώς και μια κάποια απόπειρα ταξι­ νόμησης των εργατών της, διάκρισης των διαφόρων σταδίων της γνωρι­ μίας των καθοριστικών χαρακτηρι­ στικών της. Την ανάγκη αυτή έρχε­ ται να καλύψει η παρούσα προσπά­ θεια», γράφει στον πρόλογο, αυτής της εξαιρετικά καλαίσθητης και τεκ­ μηριωμένης έκδοσης, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Χρύσαν­ θος Χρήστου. Άλλη μια πρωτοβουλία οικονομι­ κού οργανισμού, της Ιονικής Τράπε­ ζας - το 1989 συμπλήρωσε 150 χρό­ νια - που ανέλαβε την έκδοση αυ­ τής της εργασίας. Στη «Νεοελληνική χαρακτική» ο X. Χρήστου επιχειρεί μια πρώτη συστη­ ματική κατάταξη των δημιουργών της. Αναφέρεται στα είδη και τις τε­ χνικές της χαρακτικής, αλλά και στα προβλήματα γνησιότητάς της. Στόχος του λευκώματος είναι να ε­ ξακριβωθούν οι εκφραστικές προε­ κτάσεις των έργων κάθε δημιουργού και να γίνουν οι απαραίτητες διακρί­ σεις των αποκλειστικά χαρακτών α­ πό τους χαράκτες-ζωγράφους και τους ζωγράφους-χαράκτες. Ειδικότερα, ο X. Χρήστου αναφέρεται στην ιστορία της χαρακτικής και στις αφετηρίες της Νεοελληνικής Χα­ ρακτικής, στη γενιά 1882-97 και στους «πατέρες» και δασκάλους της.

Επισημαίνει τα γενικά χαρακτηριστι­ κά της γενιάς του 1882-97 και στη συ­ νέχεια ασχολείται με τη γενιά του με­ σοπολέμου για να καταλήξει στη με­ ταπολεμική χαρακτική γενιά. Η «Νε­ οελληνική Χαρακτική» πλούσια σε έγ­ χρωμες και μαυρόασπρες φωτογρα­ φίες των σημαντικότερων Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, είναι ένα ευ­ χάριστο και κατατοπιστικό ανάγνω­ σμα. Αισθητικά δε, είναι έργο τέχνης.

Μια σειρά διαλέξεων που έδωσε ο Howard Eves όταν δίδασκε στο πα­ νεπιστήμιο του Όρεγκον, συνθέτουν το βιβλίο «Μεγάλες στιγμές των μα­ θηματικών έως το 1650». Με σαφήνεια και απλότητα κατα­ φέρνει να συγκινήσει - χωρίς να προ­ απαιτεί μαθηματικές γνώσεις - οποιονδήποτε ενδιαφέρεται να μάθει κάτι για τα μεγαλύτερα μαθηματικά επιτεύγματα όλων των εποχών.

κινη ^ υ(ΤΙκ ή Κ Ο Λ Ο Β Ο Υ Ν ΙΚ Ο Υ : Η γυνα ίκα στο ν κινημα το­ γράφο. Α θή να , Α ιγ ό κ ε ρως, 1989. Σελ. ΙΟΊ. Δ ρχ.

500. Την ουσιαστική παρουσία της γυ­ ναίκας στην έβδομη τέχνη αναλύει μ' αυτό το βιβλίο του ο Ν. Κολοβός, κρι­ τικός και αναλυτής του κινηματο­ γράφου. Πρόκειται για «βιβλίο προϊόν βι­ βλιακής και εμπειρικής έρευνας», ό­ πως ισχυρίζεται ο ίδιος ο συγγραφέ­ ας στον πρόλογό του. Και συμπλη­ ρώνει «δεν αποτελεί προσπάθεια υ­ περάσπισης των γυναικών». Αντίθε­ τα πιστεύει στη δυνατότητά της για κοινωνική αναγνώριση, στη συμβο­ λή της στα πολιτιστικά πράγματα, στη συμμετοχή της στην ιστορία και στην καλλιτεχνική παραγωγή. Ένα ενδιαφέρον βιβλίο που «ο ε­ πιεικής αναγνώστης μπορεί να το χα­ ρακτηρίσει ως γραπτή εκδήλωση α­ νησυχίας. Ένας άλλος μπορεί να το εντάξει ως ιδιαίτερο κεφάλαιο σε μια Κοινω νιολογία του Κινηματο­ γράφου».

τικά E V E S H O W A R D : Μ εγά ­ λ ες στιγμές των Μ αθημα­ τικ ώ ν . Μ ετ .: Μ . Κω νστα ντινίδη ς - Ν ίκο ς Αιλ ής. Α θή να , Τρ ο χα λία , 1989. Σ ελ . 280. Δ ρ χ .

1.500.

H A W K IN G S T E P H E N W.: Το χρο νικό του χρ ό ­ νου. Α π ό τη Μ εγά λη έ­ κρηξη ώς τις Μ αύρες τρύ­ πες. Μ ετ. και επιστημονι­ κή επιμέλεια: Κω νσταντί­ νος Χ ά ρ α κ α ς. Α θήνα, Κ ά τ ο π τ ρ ο , 1989. Σ ελ .

272. Δ ρχ . 1.500. Ο Χόκινγκ παράλυτος από τα 25 του χρόνια, παγιδευμένος από μια αρρώστια του νευρομυϊκού συστή­ ματος, θεωρείται από τους πρωτο­ ποριακούς στο χώρο της φυσικής ε­ πιστήμης. Ο λόγος του βιβλίου, εύληπτος για τον μέσο αναγνώστη, θέτει ορισμέ­ να ερωτήματα γύρω από τη γέννη­ ση και την εξέλιξη του σύμπαντος: Υπήρξε μια αρχή του χρόνου, θα υ­ πάρξει ένα τέλος; Το σύμπαν είναι α­ περιόριστο ή έχει όρια, και αν έχει, ποια είναι αυτά; Η πλατιά γνώμη της ιστορίας της φυσικές και των καινούριων θεωριών διαπλέκονται, με τρόπο τέτοιο, ώστε να λειτουργούν διαφωτιστικά στην κατανόηση των μυστηρίων, που μέ­ νουν ακόμη σκοτεινά.

ΚΟ ΥΡΕ Α ΛΕ Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Υ : Α π ό τον κλειστό κόσμο στο άπειρο σύμπαν. Α θή ­ να, Ε υρύαλος, 1989. Σελ.

282. Η περίοδος από τον 16ο ώς τον 17ο αιώνα αποτελεί ορόσημο στην ι-

αφιερωμα/96 επορία του ανθρώττινου πνεύματος. Τότε συναντάμε τη μεγάλη επανά­ σταση που έμελλε να αλλάξει τη φυ­ σική επιστήμη και το σύστημα, που εδραιώνονταν στον κλειστό ιεραρχη­ μένο και γεωκεντρικό κόσμο των στοχαστών της αρχαιότητας. Ο Α . Κοϋρέ ιδιαίτερα προικισμένος φιλόσοφος και ιστορικός της επιστή­ μης εξετάζει αστή τη στροφή της φυ­ σικής επιστήμης και μελετά τους ο­ ρίζοντες που άνοιξε στον ανθρώπι­ νο στοχασμό. Το σόμπαν είναι πλέ­ ον άπειρο και η γη ένα κομμάτι πολ­ λών γαλαξιών. Το άπειρο του σύμπαντσς εξετάζεται σε σχέση με τη φιλοσοφική σκέψη, η οποία και αυ­ τή μεταστρέφεται και θέτει τον άν­ θρωπο ανάμεσα σ’ έναν κόσμο ανοι­ χτό και πολλαπλά ερμηνευόμενο.

ισ τορία Κ Ο Ν Δ Υ Λ Η Π Α Ν Α Γ ΙΩ ­ ΤΗ: Ο Νεοελληνικός Δια­ φω τισμός. Αθήνα, Θ εμέ­ λιο, 1988. Σελ. 264. Δ ρχ.

1. 000. Με τον τόμο αυτό συνεχίζονται οι σημαντικότατες εργασίες του συγ­ γραφέα πάνω σε θέματα της νεότε­ ρης δυτικής φιλολογίας από την Α­ ναγέννηση και μετά. Ο Π. Κονδύλης εξετάζει κάθε είδους εκδήλωση του Διαφωτισμού στον νεοελληνικό χώ­ ρο, αναλύοντας τις προσπάθειες και τις δυσκολίες του ευρύτατου αυτού κινήματος να εγκλιματισθεί στις συν­ θήκες της υπόδουλης Ελλάδας. Πυ­ κνή, πρωτότυπη και συνθετική εργα­ σία που μολονότι προϋποθέτει εξειδικευμένες γνώσεις, μπορεί να κερ­ δίσει και το ευρύτερο κοινό.

Ω Μ Π Ο ΥΑΓΙΕ ΖΑ Ν ΙΝ : Η καθημερινή ζωή στη Α ρ ­ χαία Ινδία. Μ ετ.: Έ λ λ η ς I. Α γγέλου . Α θήνα, Δ ημ. Ν. Π απαδήμα, 1988. Σελ.

384. Δ ρχ . 1.400. Η συγγραφέας ιστορεί, από την μακραίωνη ιστορία της αρχαίας Ιν­ δίας, μια περίοδο χιλίων ετών, από τον 38ο αι. π.Χ. έως τον 7ο at. μ.Χ. Είναι η εποχή που η Ινδία γνώρισε δυο φορές την πολιτική και θρησκευ­ τική της ενοποίηση.

Το βιβλίο εξετάζει: Το γεωγραφικό και ιστορικό, την ατομική και ομαδι­ κή ζωή, τη ζωή των βασιλιάδων και της αριστοκρατίας στην αρχαία Ινδία. Περιγράφεται η κοινωνική δομή και οι θρησκευτικές αρχές της, η πολιτι­ κή και διοικητική δομή, το πλαίσιο της καθημερινής ζωής (η πρωτεύου­ σα, οι πόλεις και τα χωριά) η σημα­ σία της θρησκείας, η λατρεία και οι γιορτές, η οικογενειακή ζωή, η μονα­ χική και αστική ζωή. Τέλος, γίνονται αναφορές στην α­ στική και ερωτική ζωή, στα θεάματα και στις διασκεδάσεις, στα βασιλικά ανάκτορα, στη δημόσια ζωή του βα­ σιλιά, στις ιεροτελεστίες, στους πο­ λέμους και στις νικηφ όρες εκ­ στρατείες. Έτσι ο αναγνώστης μπορεί να προσεγγίσει τον ιδιόρρυθμο πολιτι­ σμό της Ινδίας και την υψηλή πνευ­ ματικότητα των ανθρώπων της εκεί­ νη την περίοδο.

ΚΟ ΝΤΕΝΩ ΖΩΡΖ: Η κα­ θημερινή ζωή στη Βαβυ­ λώνα και την Ασσυρία. Α ­ θήνα, Δ .Ν . Π α πα δή μα , 1989. Σ ελ . 352. Δ ρ χ .

1.400. Είκοσι έξι περίπου αιώνες διάρκε­ σε ο πολιτισμός της Μεσοποταμίας. Από το 2900 π.Χ. περίπου ώς την ά­ φιξη του Μ. Αλεξάνδρου το 330 π.Χ. Σ’ αυτό το βιβλίο ο Ζ. Κοντενώ, ε­ ξετάζει την περίοδο από το 700 ώς το 530 π.Χ., επειδή γ ι' αυτή την πε­ ρίοδο υπάρχουν περισσότερες πλη­ ροφορίες και μικρότερος κίνδυνος για αναχρονισμούς και ανακρίβειες. Η καθημερινή ζωή της δυτικής Α­ σίας είναι το ειδικότερο αντικείμενο αυτής της μελέτης. Ο συγγραφέας περιγράφει παραστατικά την καθη­ μερινή ζωή των βασιλιάδων τους, των υπηκόων τους και των σκλάβων της εποχής εκείνης· τις κοινωνικές τάξεις, την οικογένεια, την κατοικία, τις καθημερινές ασχολίες στην πόλη και την ύπαιθρο, την εργασία και το εμπόριο· τα βασιλικά ανάκτορα, τους κρεμαστούς κήπους της Βαβυλώνας, την καθημερινή ζωή των βασιλιάδων,

τη στρατιωτική οργάνωση και τους κατακτητικούς πολέμους. Το τρίτο κεφάλαιο, αφιερωμένο στη «Μεσοποταμιακή σκέψη», αναφέρεται στον πολιτισμό των Ασσυρίων και των Βαβυλωνίων, τη γραφή, την αρχιτεκτονική, τις τέχνες και τις επιστήμες. Τέλος, περιγράφεται η θρησκευτική ζωή των λαών της Με­ σοποταμίας που δημιούργησαν έναν από τους λαμπρότερους π ο λιτι­ σμούς της Ανατολής.

Μ Ο Ν Τ Ε Τ P IE R R E : Η καθημερινή ζω ή στην Α ρ ­ χαία Α ίγυπτο . Μ ετ.: Έ λ ­ λ η ς I. Α γγέλο υ . Α θήνα, Δ .Ν . Π α π α δή μ α , 1988. Σε. 384. Δ ρχ. 1.000. Ο Rierre Montet σπούδασε Αιγυ­ πτιολογία στο Πανεπιστήμιο της Λυ­ ών και δίδαξε ως καθηγητής στο Πα­ νεπιστήμιο του Στρασβούργου. Έχει δημοσιεύσει πλήθος έργων και μελε­ τών σχετικών με τη γεωγραφία και την ιστορία της αρχαίας Αιγύπτου, τη γλώσσα, τη γραφή και την καθη­ μερινή ζωή των αρχαίων Αιγυπτίων. Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας, α­ ντλώ ντας π ληροφ ορίες από τα πλούσια ευρήματα των μακροχρό­ νιων ανασκαφικών ερευνών του στην Αίγυπτο, δίνει απαντήσεις στα ερω­ τήματα: Πώς ζούσαν καθημερινά την πολυτελή ζωή τους οι Φαραώ; Πώς ζούσαν την απλή καθημερινή ζωή τους οι φτωχοί κάτοικοι των πόλε­ ων και οι χωρικοί της υπαίθρου; Περιγράφει τις πόλεις με τα ανά­ κτορα και τα σπίτια τους, τις οικια­ κές ασχολίες, τη ζωή στην ύπαιθρο και τις γεωργικές ασχολίες, τις τέχνες και τα επαγγέλματα. Αναφέρεται στην καθημερινή ζωή των Φαραώ, τη δημόσια και την ιδιωτική, τη στρα­ τιωτική οργάνωση και τους πολέ­ μους, στη διοικητική και δικαστική οργάνωση και, τέλος, στη θρησκευ­ τική ζωή, τον κλήρο, τις λατρευτικές εκδηλώσεις, τις γιορτές και τις ταφικές συνήθειες των Αιγυπτίων. Κ Ε Φ Α Α Α Η Ν ΙΑ Δ Η Ν .Α .: Ταξίδια στο Αιγαίο.

18ος-20ός αιώνας. Αθήνα, Φ ιλιππό της, 1989. Σ ελ.

128. Δ ρχ. 700. Σήμερα ένα ταξίδι στο Αιγαίο είναι αληθινή αναψυχή. Τούς περασμέ-

αφιερωμα/97 νους όμως αιώνες ένα τέτοιο ταξίδι ήταν συχνά μοιραίο, τόσο για το πλήρωμα του πλοίου, όσο και για το εμπόρευμα. Έγγραφες μαρτυρίες αναφέρουν περιπτώσεις ναυαγίων, κουρσεμάτων, επιδημιών κι όλα όσα αποτε­ λούσαν εμπόδιο ατά τότε ταξίδια. Ο Ν.Α. Κεφαλληνιάδης ασχολείται κυρίως με τα εμπορικά ταξίδια κα τις ναυλώσεις καραβιών από τις «συ­ ντροφιές» των νησιών, αλλά και με τους διάφορους «καπιταλίστες της Νάξου που ασκούσαν το εμπόριο στη Σμύρνη, στην Πόλη ώς το Ιάσιο με κίτρα, λάδι, κρασί και ξυλεία». Ο αναγνώστης και με τις περιγρα­ φές ανάλογων γεγονότων στις Κυ­ κλάδες και σ' άλλα νησιά του Αιγαίου στηριγμένες σε αρχεία, έγγραφα, η­ μερολόγια κι επιστολές, καταχωρι­ σμένα σε νοταριακούς κώδικες του 18ου-19ου αιώνα, πληροφορείται για το εμπόριο, μέσω θαλάσσης, εκείνης της εποχής, αποκτώντας μια πλού­ σια, συναρπαστική εμπειρία των ταξιδιών. ΞΗ Ρ Α Δ ΑΚ Η ΚΟ ΥΛΑΣ: Το φ ε μ ιν ισ τικ ό κίνη μα στην Ε λλάδα. Π ρω τοπό­ ρ ε ς Ε λ λ η ν ίδ ε ς (1830 1936). Α θή να , Γ λά ρ ο ς, 1988. Σ ελ. 169. Η Καλλιρρόη Παρρέν και η «Εφη­ μερίδα των Κυριών», στα τέλη του 19ου α ι„ σηματοδοτούν τη γέννηση του Ελληνικού Φεμινισμού, όπως δη­ λώνει ευθύς εξαρχής στον πρόλογο του βιβλίου η συγγραφέας Κοΰλα Ξηραδάκη. Ωστόσο, η μελέτη της αγκαλιάζει και ολόκληρη την προηγούμενη πε­ ρίοδο - από την αρχή της σύστασης του Ελληνικού Κράτους - επειδή α­ κριβώς τη θεωρεί περίοδο κυοφορίας του Ελληνικού φεμινισμού. Αναζητεί γι' αυτό και προσπαθεί να φωτίσει το πώς «μέσα στο ζόφο, μες στο σκο­ τάδι που ζούσε η Ελληνίδα ■[...]» α­ ναδύθηκαν ιδέες και εκδηλώθηκαν διεκδικήσεις που προετόίμασαν το έ­

δαφος για την εμφάνιση του ελληνι­ κού φεμινιστικού κινήματος. Έτσι, πριν φτάσει στην «περιώνυ­ μη» Παρρέν παρουσιάζει «την κοινω­ νική θέση της γυναίκας στο δημοτι­ κό τραγούδι, τη θέση της Ελληνίδας μέσα στην Επανάσταση του '21, τους προδρόμους της γυναικείας παίδευ­ σης, τις πρώτες δασκάλες, τις πρώ­ τες επιστημόνισσες, τις πρώτες καλλιτέχνιδες...». Η μελέτη της Κούλας Ξηραδάκη παρακολουθεί το νήμα της εξέλιξης του ελληνικού φεμινιστικού κινήμα­ τος μέχρι το 1936 - δηλαδή μέχρι τη στιγμή που βίαια κόβεται από τη δι­ κτατορία της 4ης Αυγούστου.

π α ι­ δ ί

κά

Σ Α Ρ Η ΖΩ Ρ Ζ: Η α ντιπα­ ρ ο χ ή . Ε ικ ο ν ο γ ρ ά φ η σ η : Ε λπίδα Θωμοπούλου. Α ­ θή να , Π α τ ά κ η ς , 1989. Σ ελ. 82. Δ ρ χ . 620. Κάτω από τον γενικό τίτλο του βι­ βλίου της Σαρή «Η αντιπαροχή» δη­ μοσιεύονται δύο νουβέλες. Στην πρώτη «Το παστούρωμα» διαβάζου­ με τις σκέψεις μιας γυναίκας, 66 χρονών, που κάνει έναν απολογισμό του βίου και των έργων της από τότε που ήρθε - κοριτσάκι από το νησί - μέ­ χρι σήμερα. Και είναι η στιγμή που θα πάρει μια μεγάλη απόφαση για την υπόλοιπη ζωή της. Στη δεύτερη νουβέλα προβάλλεται η αλλαγή του προσώπου της Αθήνας στη δεκαετία του '60. Η μαγική, τότε, λέξη αντιπα­ ροχή γέμισε την Αθήνα πολυκα­ τοικίες.

ΑΓΓΕΑΑΚΗ ΑΝΔΡΕΑ: Το τελευταίο φάντασμα. Εικονογράφηση: Μ ελίτα Αντω νιάδου. Α θήνα, Π α ­ τ ά κ η ς , 1988. Σ ε λ . 77. Δ ρ χ . 290. Ένας πιτσιρίκος κάνοντας διακο­ πές σ’ ένα νησί συναντάένα συνομή­ λικό του... φαντασματάκι. Παρέα οι δύο θα επισκεφθούν το λυρικό θεάτρο της Σύρας, τη νυχτερινή ζωή της Μυκόνου, κάποια χαμένη στο βυθό ήπειρο, αλλά και τόσα άλλα μέρη που ποτέ δε θα τα γνώριζε μόνος

του. Η φιλία τους ξεκινάει από τη μο­ ναξιά που νιώθει ο μικρός ήρωας στη χωρίς φαντασία ζωή των ανθρώπων της μεγαλούπολης. Ένα βιβλίο για παιδιά από 7 ετών και πάνω, αλλά και για αρκετούς μεγάλους, που πρέ­ πει να συνειδητοποιήσουν την ανά­ γκη των παιδιών για παιχνίδι και υ­ πέρβαση στη ζωή τους.

R O D A R I GIANNI: Οι πε­ ριπέτειες του Α ντω νά κη το υ α ό ρ α το υ . Α θ ή ν α , G u ten b erg , 1988. Σ ελ .

136. Δ ρχ . 550. Ένας μαθητής, ο Αντωνάκης, επι­ θυμεί να γίνει αόρατος για να αποφύγει τα διαγωνίσματα του σχο­ λείου. Κάποτε, όμως, ο φίλος μας θα προτιμήσει να επανέλθει στον ορα­ τό κόσμο για να μη νιώθει... μοναξιά. Την έκδοση αυτή που έχει τον τίτλο «Του Αντωνάκη του αόρατου» συ­ μπληρώνουν και δύο άλλες μικρές ι­ στορίες που έχει γράψει ο πασίγνω­ στος συγγραφέας. Ο γελοιογραφικός χαρακτήρας της εικονογράφη­ σης που συνοδεύει τα κείμενα του Ροντάρι αναδεικνύει το ύφος του βιβλίου.

Δ Η Μ Ο Π Ο Υ Α Ο Υ Ν Τ ΙΝΟ Υ : Τα δελφινάκια του Α μβρακικού. Ε ικονογρά ­ φ η ση : Σ τά θ η ς Σ τα υ ρό πουλος. Α θήνα , Κ α σ τα νιώ της, 1988. Σ ελ. 216. Δ ρχ . 700. Τιμημένο με το βραβείο του Πανε­ πιστημίου της Πάντοβα 1989, το βι­ βλίο «Τα δελφινάκια του Αμβρακικού» είναι το τρίτο βιβλίο του Ντίνου Δημόπουλου για παιδιά. Τα δελφίνια, Πέτρος και Ανθούλα, περνούν ένα καλοκαίρι στο μικρό παραθαλάσσιο χωριουδάκι Κοχύλι, Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο εί­ ναι ότι το γεγονός αυτό διαδραματί­ ζεται πριν 60 χρόνια περίπου. Τα παιδιά με το παιχνίδι και τη φαντα­ σία αυτοσχεδιάζουν ταξίδια σε μακρι­ νούς τόπους, αντιμετωπίζουν ανα­ πάντεχες καταστάσεις, καταργούν τις διαφορές τους και γνωρίζουν χι-

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ

Ζωρζ Σαρή

Λότη Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου

Το παραράδιασμα

Λάθος, κύριε Νόιγκερ

Ειρήνη Μάρρα

Θεογονία το πιο παλιό παραμύθι του κόσμου

Ναταλία Σαλόμκο

Μαρκ Τουαίν

Αν ήμουν δάσκαλος

Οι περιπέτειες του Τομ Σόγερ

Μιχαήλ Στρογκόφ

Μετάφραση Κίρα Σίνου

Μετάφραση Λίνα Κάσδαγλη

Μετάφραση Ζωρζ Σαρή, Ελένη Ρώτη - Βουτσάκη

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

Ιούλιος Βερν

αφιερωμα/99 λιάδες πράγματα. Τελειώνοντας το καλοκαίρι εκτός απο τις αναμνήσεις θα τους αφήσει και πολλές εμπειρίες. Γραμμένο με παιδικό ενθουσιασμό το βιβλίο του Δημόπουλου κερδίζει με­ γάλους και μικρούς.

ρούσαν ότι ορισμένα άστρα άλλαζαν θέση από νύχτα σε νύχτα. Οι Έλλη­ νες τα ονόμασαν «πλανήτες», περιπλανώμενα άστρα. Ένας απ’ αυτούς έχει κόκκινο χρώμα, το χρώμα του αί­ ματος. Έτσι πήρε το όνομά του από το Θεό του πολέμου, τον Άρη. Σε τούτο το βιβλίο ο I. Ασίμωφ μας H A W K E S NIG EL: Τοξι­ μιλάει για τον πλανήτη Άρη κι όσα κά Α πόβλητα. Μ ετ.: Ά ρ έχουμε μάθει γ ι’ αυτόν τελευταία. τ εμ η Π ο λυ χρ ό νη . Ε ικ.

2) Ο γα λα ξία ς μας και άλλοι γ α ­ Ron Hayward Associates. λαξίες Α θ ή ν α , Κ έ δ ρ ο ς , 1988. Στον ουρανό βλέπουμε χιλιάδες α­ στέρια με γυμνό μάτι. Με τηλεσκό­ Σελ. 34. Δ ρχ. 850. πια βλέπουμε δισεκατομμύρια άλλα. Ο ήλιος είναι απλώς ένα άστρο στα Η σημερινή κοινωνία είναι «κοινω­ δισεκατομμύρια. Έχουμε μάθει το νία απορριμάτων». Πολλά από τα α­ σχήμα της κολοσσιαίας ομάδας ά­ πόβλητα αυτά είναι ακίνδυνα, μερι­ στρων της οποίας μέλος είναι το δι­ κά όμως είναι τοξικά. Μολύνουν πο­ κό μας άστρο. Ξέρουμε για άλλες ο­ τάμια, λίμνες και στη συνέχεια τη θά­ μάδες που βρίσκονται πολύ πέρα α­ λασσα. Επίσης, μερικά απόβλητα, ό­ πό τη δική μας; Υπάρχουν δισεκα­ πως τα υψηλής ραδιενέργειας πυρη­ τομμύρια τέτοιες ομάδες άστρων, κι νικά, είναι επικίνδυνα ακόμα και ό­ αυτές οι ομάδες λέγονται γαλαξίες. ταν τα «ξεφορτωνόμαστε». Μ’ αυτόν Σ’ αυτόν τον τόμο εξετάζονται οι τον τρόπο μας εισάγει στα «Τοξικά γαλαξίες κι ό,τι γνωρίζουμε γι' αυ­ Απόβλητα» ο Nigel Hawkes και είναι τούς σύμφωνα με τις τελευταίες επι­ από τα θέματα που θίγονται στη σει­ στημονικές εξελίξεις. ρά βιβλίων «Τα θέματα».

3) Ο ήλιος Από τα τμήματα του Σύμπαντος, το πιο θεαματικό είναι, ασφαλώς, ο Α Σ ΙΜ Ω Φ ΙΣ Α Α Κ : Β ι­ Ήλιος. 'Οταν ο Ήλιος είναι στον ου­ βλιοθήκη του Σύμπαντος. ρανό όλα τ’ άλλα ωχριούν μπροστά Μ ετ.: Γιάννης Κρητικός. του. Σ' αυτόν οφείλουμε το φως της Α θ ή ν α , Κ έ δ ρ ο ς , 1989. μέρας κι η έλλειψή του γεμίζει με νύ­ Σ ελ . 34 (κ ά θ ε τ ό μ ο ς). χτες τη ζωή μας. Πώς γεννήθηκε ο Δ ρχ. 8Q0 (κάθε τόμος). Ήλιος; Πώς είναι τα μυστικά του; Ό ­ λα όσα οφείλει κανείς να γνωρίζει για Η «Βιβλιοθήκη του Σύμπαντος», τον Ή λιο; αυτή την πηγή ζωής. γραμμένη εξ ολοκλήρου από τον Ι­ 4) Το ηλιακό μ ας σύστημα σαάκ Ασίμωφ, είναι ένα συναρπαστι­ Ποια είναι η καταγωγή του Ήλιου κό κράμα επιστημονικών γεγονότων μας; Πώς σχηματίστηκαν οι πλανή­ και θεωριών που θα ολοκληρωθεί σε τες; Τι είναι ο Ερμής, η Αφροδίτη, η 33 βιβλία με θαυμάσια εικονογράφη­ Γη, ο Άρης, ο Δίας, ο Κρόνος, ο Ου­ ση. Προς το παρόν έχουν εκδοθεί τα ρανός, ο Ποσειδώνας κι ο Πλούτω5 πρώτα της σειράς. Ο I. Ασίμωφ α­ νας; Τι είναι οι κομήτες και ποιο θα πευθύνεται κυρίως στα παιδιά με το είναι το τέλος του ηλιακού μας συ­ δικό του χαρακτηριστικό χιούμορ, με στήματος; Ο I. Ασίμωφ δίνει εξηγή­ διαύγεια ύφους και με βάση την τε­ σεις σ' όλα τα ερωτήματα. ράστια γνώση γύρω.από διαστημικά 5) Κβάζαρς, Π ούλζαρς και μαύρες και επιστημονικά θέματα.

1) Ά ρ η ς, ο μ υστηριώ δης γείτο νά ς τρ ύ π ε ς Πριν 50 χρόνια, το Σύμπαν φαινό­ μας ταν ένας ήσυχος τόπος. Τα άστρα έ­ Χιλιάδες χρόνια πριν οι άνθρωποι δειχναν γαλήνια. Τώρα ξέρουμε ότι κοίταζαν τον ουρανό και παρατη­ τα άστρα εκρήγνυνται κι αφήνουν πί­ σω τους κομμάτια. Αυτά τα κομμά­ τια λέγονται Πούλζαρς. Οι γαλαξίες έχβο^ρπίστευτα ενεργά κέντρα, τα κβάζαρς. Έχουμε ακούσει ότι υπάρ­ χουν μαύρες τρύπες στο διάστημα ό­ που τα πάντα μπορούν να πέφτουν μέσα σ’ αυτές. Για όλα αυτά τα πα­ ράξενα που συμβαίνουν ανάμεσα στα άστρα μάς πληροφορεί άμεσα και κατανοητά αυτό το βιβλίο.

Η «Βιβλιοθήκη του Σύμπαντος» εί­ ναι μια σειρά βιβλίων για παιδιά, αλ­ λά τη συστήνουμε ανεπιφύλακτα και στους μεγάλους. ΡΩ ΤΑ Β Α ΣΙΛΗ : Αυγούλα. Α θήνα, Ε πικαιρότητα, 1989. Σελ. 125. Δ ρχ.

1.200. Τρεις γενεές έχουν συνεργαστεί στο βιβλίο αυτό που αφιερώνεται «σ’ όλα τα παιδιά και σ’ όλους όσοι α­ χάλαστοι διατηρούν την παιδιάτική τους έυαισθησία». Ο Β. Ρώτας έγραψε αυτά τα ποιή­ ματα, που προσφέρονται με το γορ­ γό, απλό και παραμυθένιο τους ύ­ φος, στη δεκτικότητα του παιδιού. Το κουδούνι σήμανε, κλείστε το βιβλίο β γά τε β γά τε γλήγω ρα , έξω α π ’ το σκολείο/ 'Α στε π ια τα γράμματα, και τις ά λ φ ες άστε, π ή δ ο υ ς και τρεχάματα, και παιγνίδια πιάστε. Ο μουσουργός Νικηφόρος Ρώτας, γιος του ποιητή, έχει συνθέσει τη μουσική σε μερικά από τα ποιήματα. Η Κατερίνα Ρώτα, εγγονή του, έ­ χει ζωγραφίσει τις εικόνες όταν ήταν ακόμα δώδεκα χρονώ. Ένα απολαυστικό βιβλίο. Τα παι­ διά - ατομικά ή ομαδικά - τραγου­ δούν και διασκεδάζουν, με την αστεί­ ρευτη έμπνευση του παραγνωρισμέ­ νου ακόμη Μπάρμπα-Βασίλη.

R IC E M E L A N IE A N D CHRIS: Ο κόσμος μου. Μ ετ.: Γιάννης Θωμόπουλ ο ς . Α θ ή ν α , Μ ίνω α ς, 1989. Σελ. 46. Δ ρχ . 800. Πρωτότυπο βιβλίο, γεμάτο πληρο­ φορίες. Τι είναι η οικογένεια; Πού κα­ τοικούν οι άνθρωποι; Τι Τρώνε; Πώς είναι το ανθρώπινο σώμα και πλήθος άλλες κατατοπιστικές απαντήσεις, δοσμένες απλά και ζωντανά. Κείμενα ευχάριστα και σχέδια απο­ λαυστικά, με έντονα χρώματα, βοη­ θούν τα παιδιά να γνωρίσουν αλλά

αφιερωμα/100 και να εξοικειωθούν με τον κόσμο που ζουν. Προορίζεται για μικρά παιδιά ηλι­ κίας μέχρι 6 ετών. Μ Π Ο Τ Σ Ο Υ Γ ΙΩ Ρ ΓΟ Υ: Το τραγούδι των αριθμών. Αθήνα, Μύθος, 1989. Σελ.

18. Δ ρχ . 600. Μ Π Ο Τ Σ Ο Υ Γ ΙΩ Ρ ΓΟ Υ: Τα μουσικά όργανα. Α θή ­ να, Μύθος, 1989. Σελ. 19. Δ ρχ. 600. Μ Π Ο Τ Σ Ο Υ Γ ΙΩ Ρ ΓΟ Υ: Το ε ξω τικ ό τα ξίδι του Σ πίθα. Α θή να , Μ ύθος, 1989. Σελ, 19. Δ ρ χ . 600. Τρεις πολύ μικρές αυτόνομες ιστο­ ρίες του Γιώργου Μπότσου, εικονο­ γραφημένες από τον ίδιο. Στην πρώτη, «Το τραγούδι των α­ ριθμών», η μητέρα του μικρού Λου­ κά προσπαθεί να τον βοηθήσει να μάθει να μετράει μ' ένα τραγούδι. Στα «Μουσικά όργανα» ο παππούς Αλέξανδρος «ξεναγεί» τον εγγονό του σ' ένα δωμάτιο γεμάτο μουσικά όρ­ γανα ζωγραφισμένα στις σελίδες του βιβλίου. Τέλος, στο «Εξωτικό ταξίδι του Σπί­ θα», παρακολουθούμε το ταξίδι του γάτου Σπίθα σε μακρινές θάλασσες και την επιστροφή του στη ζεστασιά του σπιτιού απ' όπου κρυφά είχε

BU RNIE DAVID: Το δέν­ δρο. Μ ετ.: Ν ίκος Κέζος. Α θ ή ν α , Δ ελ η θ α ν ά σ η ς , 1988. Σελ. 63. Δ ρχ. 1.900. Γιατί των φυλλοβόλων δένδρων πέφτουν τα φύλλα το φθινόπωρο; Πώς οι σκίουροι βοηθούν τη βλάστη­ ση; Πώς η όξινη βροχή μπορεί να κα­ ταστρέφει ολόκληρα δάση; Πώς κό­ βεται και πώς χρησιμοποιείται το ξύ­ λο; Πώς ο φλοιός προστατεύει τα δένδρα από τις επιθέσεις των ζώων; Σ' αυτά και σ' άλλα πολλά ερωτή­ ματα υπάρχουν οι ανάλογες απα­ ντήσεις για τον συναρπαστικό κόσμο των δένδρων. Υπέροχες φωτογρα­ φίες του φλοιού τους, των φύλλων, των λουλουδιών και των καρπών προσφέρουν μια μοναδική εικόνα των δένδρων, από τους μεγάλους φυλλωτούς κλώνους τους μέχρι τις ρίζες, κάτω από το έδαφος. Η εικο­ νογράφηση βοηθά το παιδί στην α­

φομοίωση των γνώσεων. Το βιβλίο αποτελεί μορφωτικό ερ­ γαλείο για παιδιά και για... μεγάλους.

Χ Α Ν Σ Π Ρ Ε Σ Γ ΙΟ Υ Ρ ΓΚΕΝ: Σ τα ίχνη της φύ­ σης. Μ ετ.: Κ ώ στα ς Ραλλίδη ς - Σω τήρα Ιωάννου. Α θή να , Κ α λέντης, 1989. Σελ. 239. Δ ρχ. 700. Πολύτιμος οδηγός γνώσεων που έχει σχέση με τη φύση. Τά παιδιά μα­ θαίνουν για το «τέχνασμα του λα­ γού», τον τρόπο που κοιμούνται τα πουλιά, το αίνιγμα της ίσκας, το ξα­ ναζωντάνεμα της μύγας κ.ά. Πάνω από 170 θέματα περιέχονται σ' αυτό το βιβλίο, θέματα που αφορούν την ενασχόληση των παι­ διών με φυτά και ζώα. Γνώσεις που αυξάνουν την κατανόησή τους για το περιβάλλον και τη διάθεσή τους να το προστατέψουν. «Δεν πρόκειται για ένα ξερό εγχειρίδιο διδασκαλίας, αλλά για ένα βιβλίο με εικόνες, που έχει στόχο να κινήσει το ενδιαφέρον των νέων να βγουν οι ίδιοι στην ύπαι­ θρο και να ακολουθήσουν τα ίχνη της φύσης».

Μ ικρή Ε γκυκλοπα ίδεια . Α θ ή να , Μ ίνω α ς, 1989. Σ ελ. 64. Δ ρχ. 750. Επαγγέλματα. A ' μέρος. Α θ ή να , Μ ίνω α ς, 1989. Σελ. 32. Δ ρχ. 550. Επαγγέλματα. Β ' μέρος. Α θ ή να , Μ ίνω α ς, 1989. Σελ. 32. Δ ρχ. 550. Ευρηματική και διασκεδαστική είναι η «Μικρή Εγκυκλοπαίδεια». Το παι­ δί έχει την ευκαιρία να πάρει τις πρώ­ τες σχολικές του γνώσεις· αλφάβητο, αρίθμηση, σχήματα, χρώματα, μήνεζ, εποχές. Ο θαυμάσιος συνδυασμός ει­ κόνας και κειμένου κάνει την αφο­ μοίωση των γνώσεων πραγματική α­ πόλαυση. Στους δύο άλλους τόμους παρα­ τίθενται στοιχεία από διάφορα επαγ­

γέλματα. Τα παιδιά θα μάθουν για τον γιατρό, τον ταχυδρόμο, τον πυ­ ροσβέστη, τον μηχανικό... Στα κείμε­ να αυτά που προσφέρονται τόσο εύ­ ληπτα και με χιούμορ, ορισμένες λέ­ ξεις τονίζονται με μαύρα στοιχεία. Έ­ τσι το παιδί θα μπορέσει εύκολα να συνδυάσει αυτές τις καινούριες λέξεις με τις αντίστοιχες εικόνες και έννοιες. Τρία ενδιαφέροντα βιβλία που κυ­ κλοφορούν στη σειρά «Λιλιπούπολη».

μ£λ έτες LEG RAND 0 .: Η ζ ω ή και η σ κ έψ η των προσωκρατικών. Μ ετ.: Α . Βέλιος. Α θήνα, Α π ειρ ο ν , 1989. Σελ. 224. Δ ρχ . 1.000. Η εισαγωγή αυτή στη σκέψη των προσωκρατικών φιλοσόφων από τον Ζεράρ Λεγκράν βασίζεται στις αρχές και τις αναζητήσεις των σύγ­ χρονων φιλοσοφικών τάσεων. Έτσι, η φιλοσοφία του Θαλή, του Ηράκλειτου, του Παρμενίδη και του Εμπεδοκλή εξετάζονται κάτω από την οπτική του Νίτσε, του Χάϊντεγκερ και σε ορισμένες περιπτώσεις του σουρρεαλισμού επιτυγχάνοντας έτσι μια γόνιμη επανένταξή τους στις σύγχρονες φιλοσοφικές αναζητήσεις. Βιβλίο με ειδικό ενδιαφέρον, στα ό­ ρια πάντα μιας ορισμένης αντίληψης για τη φιλοσοφία.

M U R R A Υ GILBERT: Α ι­ σ χ ύ λ ο ς. Ο Δ η μ ιο υ ρ γό ς της τραγωδίας. Μ ετ., Β ι­ βλιογραφική ενημέρωση και πίνακες: Β.Γ. Μανδηλα ρά . Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1989. Σελ. 200. Δ ρχ.

1.200. «Το βιβλίο αυτό δεν είναι, στην αυ­ στηρή έννοια, φιλολογικό. Αποτελεί απλώς προσπάθεια προς κατανόη­ ση των Αισχύλειων τραγωδιών ως με­ γάλης λογοτεχνίας και σπουδαίου ο­ ράματος. Τέτοιες μελέτες μπορούν να ενταχθούν στην κατηγορία απλώς τη «λαϊκή» και το βιβλίο τούτο έχει τα

αφιερωμα/101 ελαττώματα που ανήκουν σ' αυτή την κατηγορία». Αυτά επισημαίνει στον πρόλογό του ο συγγραφέας του βιβλίου Gilbert Murray. Τα θέματα που πραγ­ ματεύεται εδώ είναι: Η δημιουργία της τραγωδίας από τον Αισχύλο, η σκηνική τεχνική του Αισχύλου, ο Αι­ σχύλος ποιητής των ιδεών, τα πολε­ μικά έργα «Πέρσες» και «Επτά επί Θήβας», η μαρτυρία των αποσπα­ σμάτων, η Ορέστεια, Αγαμέμνων. Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται βιβλιογραφ ία (επιλογή) για τον Αισχύλο.

Π Α Π Α Δ ΙΤ Σ Α Δ .Π .: Ω ς δΓ εσόπτρου. Α θήνα, Α ­ σ τ ρ ο λ ά β ο ς / Ε υθύνη, 1989. Σελ. 180. Δ ρχ . 800. Μια σειρά μελετών του γνωστού ποιητή που αναλύει τη μεταφυσική και τη θεολογία του, αναπτύσσει την ποιητική και αποτυπώνει τις προϋ­ ποθέσεις της ποίησής του. Ο Παπαδίτσας ταυτόχρονα αναλύει τους ποι­ ητές που συγγενεύουν με τον δικό του πνευματικό χώρο. Με σύντομες και υπαινικτικές σημειώσεις ανα­ πτύσσει τους βαθύτερους στοχα­ σμούς του για την ποίηση και τον ποιητή, τον άνθρω πο-οδηγό και τον εθνικό γλωσσοπλάστη. Η σκέψη του εξωτερικεύεται μέσα από μια πο­ λυδαίδαλη γλώσσα και ενίοτε σκοτει­ νή συλλογιστική που μπορεί να προ­ βληματίσει και να ευαισθητοποιήσει κάθε καλοπροαίρετο αναγνώστη της ποίησης.

Κ Υ Ρ Κ Ο ΥΒ Α Σ . Α .: Ευάγ­ γελος Π. Παπανούτσος, ο φ ιλόσοφος. Α θή να, Φιλιππότης, 1989. Σελ. 132. Δ ρχ. 750. Η «Αισθητική», η «Ηθική» και η «Γνωσιολογία» έργα φιλοσοφικής ω­ ριμότητας, είναι αναμφίβολα οι τρεις

μεγάλες συνθετικές εργασίες του Ε.Π. Παπανούτσου. Με τη ζωή λοιπόν και το έργο του φιλόσοφου Ε.Π. Παπανούτσου, ο ο­ ποίος θεωρούσε τη φιλοσοφική ως πρώτη παιδευτική δύναμη, ασχολείται σ' αυτή τη μελέτη ο Β. Κύρκος, καθηγητής στη Φιλοσοφική σχολή Ιωαννίνων. Ερευνά πώς και πόσο συ­ νέβαλε στην καλλιέργεια του φιλοσο­ φικού λόγου και των φιλοσοφικών ι­ δεών η προσφορά του· εξετάζει τη βαθιά συνείδηση του κοινωνικού ρό­ λου της φιλοσοφίας και της παιδευ­ τικής της δύναμης, όπως την αντι­ λαμβανόταν ο Ε.Π. Παπανούτσος και τελικά αποτιμά συνολικά την απήχη­ ση του έργου του στη νεοελληνική πνευματική ιστορία. Μ ΑΜ Ο ΥΚ Α ΑΝ ΔΡ Ε Α : Αδαμάντιος Κοραής. Βίος και έργα. Ε ισαγω γικό ση­ μείωμα: Σ τερ. Φ ασουλάκης. Α θήνα, Μ ορφω τικό Ίδρ υμ α Ε θνικής Τραπέζης, 1989. Σελ. 228. Δ ρχ.

800. Σύμφωνα με διαθήκη του Αδάμαντιου Κοραή, φτάνει στα 1805 στην Χίο το μεγαλύτερο μέρος της προσω­ πικής του βιβλιοθήκης. Τα επόμενα χρόνια, το υπόλοιπο μέρος κινδυνεύ­ ει να χαθεί σε πλειστηριασμό, από τον οποίο τη διασώζει ο αρχιμανδρί­ της της ελληνορθόδοξης εκκλησίας στη Μασσαλία Καλλίνικος Κερατσούλης. Αποτάθηκε, λοιπόν, στον πρώην μαθητή του, Ανδρέα Μάμουκα, Χίο λόγιο, για να εκδώσει το υπόλοιπο του έργου τού Α. Κοραή. Πολλές δυ­ σκολίες, κυρίως οικονομικές, στάθη­ καν εμπόδιο στον επιμελητή. Το κεί­ μενο αυτό είναι ο πρόλογός του, που δημοσιεύτηκε στον πρώτο τόμο «Των μετά θάνατον ευρεθέντων». Τον Αύ­ γουστο του 1861 τυπώθηκαν 12 τυ­ πογραφικά του τόμου, το κυριότερο μέρος του οποίου περιελάμβανε «Ση­ μειώσεις εις το προσωρινόν πολίτευ­ μα της Ελλάδος». Η έκδοση διακόπη­ κε με τον θάνατο του Κερατσούλη και μόλις στα 1872 γίνεται μια δεύ­ τερη προσπάθεια από τον Α. Μά­ μουκα, ο οποίος πεθαίνει αιφνίδια στα 1884 και αναγκαστικά διακόπτε­ ται η έκδοση. Η εισαγωγή, ιδιαίτερα αναλυτική, είναι μια αναφορά στην ζωή και το έργο του Αδαμάντιου Κοραή. Πάντως, παρ' όλες τις αντιρρήσεις που μπορεί να έχει κανείς γΓ αυτή

την εργασία, δεν μπορεί να της αμ­ φισβητήσει τον ουσιαστικό της ρόλο γΓα τη θεμελίωση των κοραϊκών σπουδών. Β Α Ρ Δ ΙΝ Ο Γ ΙΑ Ν Ν Η Μ Α ­ Ν Ω Λ Η : Ψυχανάλυση του Ομήρου. Β ιολογικές αρ­ χ έ ς α τ ο μ ικ ή ς ψ υ χ ο λ ο ­ γ ία ς. Α θ ή ν α , Γ λ ά ρ ο ς, 1985. Σ ελ . 304. Δ ρ χ .

1.500. Βιβλίο πρωτότυπο και ριζοσπαστι­ κό που ήρθε ουσιαστικά να εμπλου­ τίσει την τεράστια ομηρική βιβλιο­ γραφία. Ο συγγραφέας χρησιμο­ ποιώντας τις σύγχρονες εξελίξεις της ψυχολογίας επιχειρεί να αναδείξει την ψυχοσύνθεση των ηρώων της Iλιάδας και μέσω αυτών να διαβλέψει τις επιθετικές ορμές όπως διαποτί­ ζουν τη σύγχρονη ευαισθησία και συμπεριφορά. Μια συνθετική προ­ σπάθεια που συνδυάζει τη βιολογία και την ψυχανάλυση για να αποκαλύψει τις άδηλες τάσεις του ανθρώ­ πινου ψυχισμού που παραμένει α­ ναλλοίωτος από τις αρχέγονες κατα­ βολές του ώς σήμερα.

Β Λ Α Χ Ο Υ Π Α Ν . Β Α Σ Ι­ ΛΙΚΗ Σ: Λεξικό Ρημάτων Α ρ χ α ία ς Ε λ λ η ν ικ ή ς Γ λώ σ σ α ς. Σ υν ερ γα σ ία : Θ. Λ α φ τσ ίδ η ς . Ε π ιμ έ ­ λεια: Τ ρια ντά φ υλλος Δελής. Α θήνα , Gutenberg, 1989.. Σελ. 617. Ένα πολύτιμο βοήθημα για τη σπουδή των Αρχαίων Ελληνικών ευσύνοπτο και εύχρηστο - έθεσαν πρόσφατα οι εκδόσεις Gutenberg στη διάθεση των μαθητών και κάθε ενδιαφερόμενου. Στο Λεξικό Ρημά­ των της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας - έργο της φιλολόγου Βασιλικής Παν. Βλάχου - επιχειρείται με τρό-

«Η πλέον εκρηκτική ιστορία υψηλών ιδεών μέ­ σα στο χρόνο...» (Newsweek) « Ενα αξέχαστο ταξίδι...»

(T im e M aqazine) «... Ένα θιβλίρ που ζεσταίνει, διεγείρει, τρομο­ κρατεί» (Sunday Times)

Ένα έργο που αποκαλύπτω το άλλο πρόσωπο της παγκόσμιας μυθολογίας. Μια πρότυπη έρευ­ να στο πεδίο της ψυχολογίας και της θρησκειο­ λογίας.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ

C.G.JING C. KERENYI

Μάρνη 5-7 (Μουσείο) · 10433 Αθήνα ·Τ η λ. 5227678

5221744

$

αφιερωμα/103 n o συστηματικό και επιστημονικά τεκμηριωμένο η «παρακολούθηση του γλωσσικού θησαυρού στην εξε­ λικτική του πορεία ώς τη νεοελληνι­ κή του μορφή και η σχέση του με συγγενείς γλώσσες». Εδώ ακριβώς εντοπίζεται και η ι­ διαίτερη αξία του βοηθήματος. Στα πλαίσια ενός πλήρους και συστημα­ τικού καταλόγου των ρημάτων της Αρχαίας Ελληνικής παρατίθεται η ση­ μασία κάθε ρήματος με τη σειρά που η χρήση του παρουσίασε στο λόγο, ενώ, ταυτόχρονα, στην ετυμολογική ανάλυση των ρημάτων επισημαίνεται η πορεία που ακολούθησε ο ρι­ ζικός πυρήνας ώς την τελική του μορφή. Πρέπει να σημειωθεί ακόμη ότι όπου είναι εφικτό γίνεται αναγω­ γή στην μητέρα Ινδοευρωπαϊκή γλώσσα και παράλληλη επέκταση προς τις αδελφές γλώσσες (λ.χ, λα­ τινική) ή τις θυγατρικές τους <λ.χ. γερμανική, αγγλική). Έτσι η μελέτη του έργου όχι μόνο συντελεί στην επαύξηση του γλωσ­ σικού πλούτου των μαθητών, αλλά και οδηγεί στην αντίληψη της ενότη­ τας της γλώσσας.

μαΉ ίε ς Χ ΡΟ ΝΑ ΓΙΩΡΓΟΥ; Η γυ­ ναίκα της Π άτρας. Α θή ­ να, Σ ιγαρέτα, 1989. Σελ.

160. Δ ρχ. 800. Η συγκινητική εξομολόγηση μιας παλιάς πόρνης, όπως την κατέγρα­ ψε με ευαισθησία ο Γιώργος Χρονάς. Η πικρή αφήγηση μιας γυναίκας που υπέφερε όχι τόσο από την σκληρό­ τητα μιας εποχής όσο από τον παραγκωνιαμό και την αδιαφορία της. Λόγος λιτός και αδρός, χωρίς λο­ γοτεχνικά στολίδια, δηκτικός και σαρκαστικός καυτηριάζει τις κοινω­ νικές συμβάσεις που απαιτούν τα πάντα χωρίς έστω να εξασφαλίζουν την ακεραιότητα της ανθρώπινης προσωπικότητας.

Μ Α Τ Σ Α ΝΕ ΣΤΟ Ρ Α : Α υ ­ τό το παιδί πέθανε αύριο. Η μερολόγιο Κ ατοχής. Α ­ θή να , Π ιτ σ ιλ ά ς , 1988. Σελ. 192. Δ ρχ. 600. 'Ο ταν ανακαλύπτουμε γραπτά α­ πό την παιδική μας ηλικία, εκτός α­ πό τη συγκίνηση που μας προκαλοόν για τη χαμένη μας ευαισθησία, εντοπίζουμε και κάποιες χρήσιμες σκέψεις, παρατηρήσεις που μεγαλώ­ νοντας εγκαταλείψαμε. Στο βιβλίο του ο Μάτσας αξιοποιεί αυτές ακρι­ βώς τις παιδικές του σημειώσεις, τις γραμμένες σε μια ταραγμένη εποχή του τόπου μας (Μάρτης - Οκτώβρης '44). Οι σημειώσεις του συγγραφέα ενώ καταγράφουν τα γεγονότα και την α­ τμόσφαιρα εκείνου του καιρού, πα­ ράλληλα αποτελούν και δείγματα γραφής του πρώιμου ταλέντου του.

ταξί διω.τικα ΛΟ Ν Γ Κ Χ Α Ν ΙΕ Λ : Η θαυμαστή περιπέτεια του Καμπέθα ντε Βάκα Μαλίντσε. Μ ετ.: Μ αρίνα Α νακάονα. Α θήνα, Α λ εξά ν ­ δρ εια , 1989. Σ ελ . 115. Δ ρχ. 525. Φθόνοντας, το 1536, στην πόλη του Μεξικού ο αξιωματικός μιας τα­ ξιδιωτικής αποστολής, Νουνιέθ Κα­ μπέθα ντε Βάκα στέλνει μιαν επιστο­ λή στον βασιλιά της Ισπανίας. Σ' αυ­ τήν εξιστορεί το ναυάγιό του στον Κόλπο του Μεξικού και την απίστευ­ τη περιπλάνησή του, επί οκτώ χρό­ νια, απ’ άκρη σ’ άκρη της αμερικανι­ κής ηπείρου. Απ' αυτό το αληθινό οδοιπορικό, ο Χάνιελ Αονγκ έφτιαξε μια ιστορία επικεντρωμένη στη δοκιμασία του Καμπέθα ντε Βάκα. «Η εμπειρία ον > τού του μοναχικού, εγκαταλελειμμι νου Ισπανού, στην άγρια γη της Αιμερικής... η απλή ιστορία της φώτι­ σής του, της αμετάκλητης ψυχικής αλλαγής του, σαρώνει τις αιματηρές ιστορίες του Κορτέζ και του Πιθάρο και όλων των καταχτητών της γης α­ πό αμνημονεύτων χρόνων», γράφει στον πρόλογο του βιβλίου ο Χένρυ Μίλερ.

βιβλίο του

ΝΙΚΟΥ ΔΗΜΟΥ

σε οριστική τυποποιημένη έκδοση Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Φιλοσοφία. Τέταρτη έκδοση.

2

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΓΑΤΩΝ Ποίηση. Τρίτη έκδοση.

3 ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΠΑΝΤΑ Σάτιρα. Τέταρτη έκδοση.

4 ΠΑΡ'ΟΛΑ ΑΥΤΑ Πεζά Τρίτη έκδοση.

5 ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Φιλοσοφία. Τέταρτη έκδοση.

6 ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Δοκίμια. Τρίτη έκδοση.

7 Η ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΤΟΥ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΕΛΛΗΝΑΣ Σάτιρα. Δέκατη έκτη έκδοση 8 ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ Φιλοσοφία. Πέμπτη έκδοση.

9 ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1950-1980 10 ΞΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ Μεταφράσεις 1957-1982 11 ΟΙ ΝΕΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ Εκτηέκδοση.

12 ΚΟΙΝΟΤΟΠΙΕΣ Τρίτη έκδοση.

13 ΟΕΛΛΗΝΑΣΒΟΥΔΔΑΣ Ιστορία. Δεύτερη έκδοση.

14 ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΚΑΙ ΤΟ ΤΑΒΛΙ Φιλοσοφία. Δεύτερη έκδοση.

15 Η ΧΑΜΕΝΗ ΤΑΞΗ Τέταρτη έκδοση.

15 ΜΙΚΡΑ ΒΗΜΑΤΑ Χρονογραφήματα. Δεύτερη έκδοση

17 ΕΡΩΣ ΚΑΛΟΥ Δοκίμια.

18 Η ΚΟΥΤΣΟΚΩΣΤΑI ΝΑ Τρίτη έκδοση.

19 ΗΜΕΡΟΛΟΠΟ ΤΟΥ ΚΑΥΣΩΝΑ Πεζά. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ Μαυρομιχάλη9 - Τηλ. 3607.744

αφιερώματα σε συγγράφει* Τα τεύχη που σημειώνονται με αστερίσκο έχουν εξαντληθεί

Ο. ντε Μπαλζάκ No 60* Δ. Γληνός No 61* Τ. Τζόυς No 62* Κ. Χατζηαργύρης No 63 Ζ. Ζενέ No 66 Νέοι λογοτέχνες No 69 Αριστοφάνης No 72 Ζ. Πρεβέρ No 73 Μ. ντε Σαντ No 77 Κ.Π. Καβάφης No 78 Χ.Λ. Μπόρχες No 79 Μ. Κούντερα No 80 Μ. Γιουρσενάρ No 81 Α. Κοραής No 82 Κ. Μαρξ No 83 Μ. Βιάν No 85 Νέοι Λογοτέχνες No 87 Κ. Βάρναλης No 88 Τ. Μαν No 90 Φ. Νίτσε No 91 Κ. Θεοτόκης No 92 Ρ. Μπαρτ No 93 Ν. Λαπαθιώτης No 95 Ε. Ροίδης No 96 Ε. Ζολά No 97 Σταντάλ No 98 Μακρυγιάννης No 101 Λουκιανός No 102 Ντιντερό No 103 Τ. Άγρας No 104 I. Βερν No 105 Θ. Καΐρης No 106 Παραμυθάδες No 108 Ε. Έσσε No 109

Α. Καμύ No 110 ' Β. Ουγκό No 111 Ε. Άλαν Πόε No 112 Φ. Κόντογλου No 113 Σ. Μπέκετ No 115 Κ. Πολίτης No 116 Α. Πάλλης No 118 Β. Μαγιακόφσκι No 121 Ε. Ιονέσκο No 122 Μ. Φουκώ No 125 Ζ. Λακάν No 126 Ζ. Πωλ Σαρτρ No 127 Φ. Ντοστογιέφσκι No 131 Ν.Χ. Λώρενς No 132 Γ.Σ. Έλιοτ No 133 Μ. Ντυράς No 134 Αριστοτέλης No 135 Σ. ντε Μπωβουάρ No 136 Γ. Θεοτοκάς No 137 Φ.Σ. Φιτζέραλντ No 138 Τ. Ουίλιαμς Νς> 139 Α. Κάλβος No 140 Γ. Σεφέρης No 142 Γ. Φλωμπέρ No 143 Ο. Έκο No 145 Α. Δουμάς No 147 Α. Κρίστι No 149 Σ. Φρόυντ No 150 Α. Αρτώ No 151 Ο. Ουάιλντ No 152 Β. Γούλφ No 153 Γ.Β. Γκαίτε No 154 Κ. Καρυωτάκης No 157

Κ. Δεβί-Στρως No 158 Ε. Χεμινγουέη No 159 Ζ. Κοκτώ No 160 Μ. Χάιντεγκερ No 161 Β. Ναμπόκοφ No 162 Α. Παπαδιαμάντης No 165 Π. Λεκατσάς No 166 Αίσωπος No 167 Α. Αραγκόν No 168 Α. Τσέχωφ No 169 Σ. Τσίρκας No 171 Τ. Στάινμπεκ No 173 Όμηρος No 174 Μ. ντε Θερβάντες No 176 Βολταίρος No 177 Ε. Πάουντ No 178 Μολιέρος No 179 Δ. Χατζής No 180 Ε. Ίψεν No 181 Ν. Χάμμετ No 182 Π. Βαλερί No 183 Ζ. Μπατάιγ No 187 Ν. Καζαντζάκης No 150 Θουκυδίδης No 191 Φ.Γ. Δόρκα No 192 Ρ. Τσάντλερ No 193 Β. Ράιχ No 197 Ρ. Μούζιλ No 199 Δ. Τολστόι No 200 Π. Ελυάρ No 201 Ζ. Σιμενόν No 202 Γ. ντε Μωπασάν No 204 Γ. Ρίτσος No 205 Α. Ζιντ No 206 Α. Μπρετόν No 207 Μ. Μπρεχτ No 211 Α. Αλεξάνδρου No 212 Δ. Σολωμός No 213 Φ. Πετράρχης No 218 Α. Αουπέν No 218 Γκ. Γκ. Μάρκες No 223 Τζ. Όργουελ No 226 Τ. Λειβαδίτης No 228

Α ιαβαζω ε JTiJoyn

ο ρόλος των θεσμών στην κοινότητα Γ~Γλ

Π Α Ν Ο Υ Κ Α Ζ Α Κ Ο Υ (εισ α γ.-επιμ.): 1992. Η εξέλιξη της εσω τερικής αγοράς στην Ευρώπη και η Ελλάδα. Αθήνα, Ι ο ν ικ ή Τ ρ ά π ε ζ α , 1989. Σελ. 662.

ο ερώτημα πόσο έτοιμοι είμαστε για την πρόκληση του 1992 κυριάρχησε τα τελευταία χρόνια στον πολιτικό λόγο. Έχει ό­ μως πράγματι οριοθετηθεί η 31η Δεκεμβρίου του 1992 ως ελληνική πολιτική επιλογή; Την ημερομηνία αυτή ολοκληρώνεται μία διαδι­ κασία, σύμφωνα με το άρθρο 13 της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης, οπότε και ουσιαστικοποιείται η πολιτική βούληση των 12 εταίρων της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας με σκοπό «να ληφθούν οι αποφάσεις που απαιτούνται για την υλοποίηση της εσωτερικής αγοράς». Με την εκδοτική επιμέλεια του καθηγητή και προέδρου του Πο­ λιτικού Τμήματος της Νομικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Πάνου Καζάκου, Έλληνες και ξένοι συγγραφείς συνεργάστηκαν σ’ αυτόν τον τόμο που είναι αφιερωμένος στο «σχέδιο 1992», δηλαδή στις τρέχουσες διεργασίες για το μετασχηματισμό των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Και στο επίκεντρο αυτών των διεργασιών είναι η «ε­ σωτερική αγορά», η οποία προκαλεί όμως όχι μόνο ελπίδες για μια νέα αναπτυξιακή ώθηση στην ευρωπαϊκή οικονομία, αλλά και φό­ βους περιθωριοποίησης ολόκληρων τμημάτων της στην περίπτωση που δε θα γίνουν οι αναγκαίες προσαρμογές.

Τ

επιδίωξη οικοδόμησης μιας ευρωπαϊκής ή έστω κοινοτικής ε­ σωτερικής αγοράς γράφει στην εισαγωγή του ο καθ. Πάνος Καζάκος ενεργοποιεί ελπίδες αλλά και γνώριμους από την ευρω­ παϊκή ιστορία φόβους. Οι ελπίδες: ενίσχυση του «δυναμισμού» της ευρωπαϊκής οικονομίας με την απελευθέρωση της επιχειρηματικής πρωτοβουλίας και τη συνεργασία σε κρίσιμους τομείς υψηλής τε­ χνολογίας - το όφελος που προσδοκάται είναι η αύξηση της ευη­ μερίας της Ευρώπης ως συνόλου, που μπορεί να μετρηθεί σε κατά κεφαλήν κατανάλωση και πραγματικό εισόδημα. Οι φόβοι: περιθωριοποίηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και, συνεπώς, μετατροπή της κοινωνικής φυσιογνωμίας της Ευρώπης, αύξηση των ανισοτήτων ανάμεσα σε περιφέρειες, βιομηχανικούς κλάδους και, τελικά, «πολίτες». Όσο πιο καθυστερημένη είναι μια χώρα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο τόσο μεγαλύτεροι είναι φυσικά οι φό­ βοι οικονομικής περιθωριοποίησης (σ. 120).

Η

JT0 %

τι κ η

επιλογη/106 τόμος αυτός παρουσιάζει τους σημαντικότερους προβληματι­ σμούς που αναπτύσσονται στον κοινοτικό διάλογο. Η πολλα­ πλή συμβολή του γίνεται αμέσως αντιληπτή στον αναγνώστη αφού πρώτον, περιέχει συνεισφορές Ελλήνων και ξένων επιστημόνων, που μελετούν το φαινόμενο της ευρωπαϊκής ενοποίησης, δεύτερον είναι η πρώτη προσπάθεια προσέγγισης πολλών ταυτόχρονα πτυχών της κοινοτικής εξέλιξης προς το 1992 και τρίτον στον τόμο αυτό έχουν τη θέση που τους αρμόζει τόσο η οικονομική όσο και η πολιτικήθεσμική διάσταση. Η συγκρότηση της «μεγάλης εσωτερικής αγοράς» αναλύεται α­ πό τους 15 Έλληνες και 3 ξένους συγγραφείς του τόμου κατά τον πληρέστερο τρόπο. Στην εκτενή εισαγωγή του ο επιμελητής της έκ­ δοσης Πάνος Καζάκος αναλύει με συστηματικό τρόπο το περιεχό­ μενο, την οικονομική φιλοσοφία και τα προβλήματα εφαρμογής κρί­ σιμων τμημάτων του προγράμματος της εσωτερικής αγοράς. Πρό­ θεσή του είναι ν’ αναδειχθούν τόσο η «κοινότητα ορισμών συμφε­ ρόντων», όπου υπάρχει, όσο και οι αντιθέσεις συμφερόντων ανά­ μεσα στα κράτη-μέλη, που είναι προϊόν της οικονομικής ετερογένειας και της ιστορίας τους.

Ο

το πρώτο μέρος του τόμου εξετάζονται οι εξελίξεις στον χρη­ ματοπιστωτικό χώρο, όπου η εξέλιξη είναι ταχύτατη, ιδίως με­ τά την υιοθέτηση «σαρωτικής» οδηγίας για την απελευθέρωση της κίνησης των κεφαλαίων και τη γρήγορη προώθηση της 2ης οδηγίας για τις τράπεζες. Εδώ περιλαμβάνονται οι αναλύσεις του Λουκά Τσούκαλη για την πολιτική οικονομία του Ευρωπαϊκού Νομισμα­ τικού Συστήματος, του Andre Grjebine για την ευρωπαϊκή νομισμα­ τική κατασκευή και τις εθνικές οικονομικές πολιτικές και του Πα­ ναγιώτη Αλεξάκη για την εσωτερική αγορά και τη νομισματική πο­ λιτική. Επίσης στο πρώτο μέρος ο Παναγιώτης Μπερνίτσας ανα­ λύει την ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων στην προοπτική του 1992, ο Φώτης Σπαθόπουλο'ς εξετάζει την ελευθέρωση της κυκλοφορίας των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών στα πλαίσια της εσωτερικής αγο­ ράς και τη μεταχείριση των τρίτων χωρών, και η Μαρία Μαγγιώρου κάνει μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση των κοινωνικών συνε­ πειών της ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς στον τραπεζικό το­ μέα, τονίζοντας την ανάγκη μιας κοινωνιολογικής, μη τεχνοκρατικής προσέγγισης. Το δεύτερο μέρος του βιβλίου φέρει τον τίτλο «Εσωτερική αγορά και βιομηχανική πολιτική», όπου ο Νίκος Βερναδάκης παρουσιά­ ζει τις επιλογές βιομηχανικής στρατηγικής στα πλαίσια της προο­ πτικής του 1992, κι ο Αριστ. Παπαγεωργίου τις νέες τεχνολογίες μπροστά στο 1992.

ε κ δ ό σ ε ις

ΚΕΔΡΟΣ Γ. Γενναδίου 3 - τηλ. 36.02.007 μόλις κυκλοφόρησε

ΠΟΙΗΣΗ ΚΩ ΣΤΑΣ Μ Α ΥΡΟΥΔΗΣ

Σ

Ευρωπαϊκή εσωτερική αγορά και η δυναμική των περιφερεια­ κών ανισοτήτων είναι ο τίτλος της συστηματικής ανάλυσης που παρουσιάζει ο Ναπολέων Μαραβέγιας στο τρίτο μέρος που έ­ χει τίτλο «Κατανομή ωφελειών-ζημιών και αντισταθμιστικοί μηχα­ νισμοί. Εσωτερική αγορά και αντισταθμιστικοί μηχανισμοί». Ο κοι­ νοτικός προϋπολογισμός είναι το θέμα της ανάλυσης του Γεράσι­ μου Σαπουντζόπουλου, που συμπληρώνει το τρίτο μέρος του τόμου. Κεντρικοί θεσμοί, εθνικό κράτος και διασταυρούμενα συμφέροντα είναι η θεματική του επόμενου μέρους που περιλαμβάνει τρεις πολύ ενδιαφέρουσες μελέτες: του Wolfgang Hager «Δημόσιο συμφέρον και αγορά», του Μιχ. Τσινισιζέλη, «Εθνικό κράτος και οικονομική ολοκλήρωση. Μια θεωρητική προσέγγιση», και τέλος του Rudolf Hrbek με τίτλο, «Εθνικό κράτος και εθνικά συμφέροντα στη διαδι­ κασία ενοποίησης της ΕΟΚ».

Η

Τό δάνειο τον χρόνον

επιλογη/107 Το πέμπτο και τελευταίο μέρος περιλαμβάνει ειδικά θέματα ό­ πως την ανάλυοη του Θεοδ. Γεωργακόπουλου για τη φορολογική εναρμόνιοη. ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς και οι επι­ πτώσεις της στην τεχνική-επαγγελματική και τεχνολογική εκ­ παίδευση και κατάρτιση, από το Θεοδόση Παπαθεοδοσίου. Τα δη­ μόσια έργα εν όψει του 1992 της Μυρτώς Ζορμπαλά και τέλος, οι συνέπειες της εσωτερικής αγοράς για την Ελλάδα (προκαταρκτι­ κές εκτιμήσεις με βάση τις απόψεις, εκτιμήσεις και αντιδράσεις της διοίκησης) από τον Π.Κ. Ιωακειμίδη. Η οικοδόμηση του ευρωπαϊ­ κού νομισματικού συστήματος, η απελευθέρωση της κυκλοφορίας των κεφαλαίων και των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, οι κοινω­ νικές επιπτώσεις και οι επιλογές βιομηχανικής στρατηγικής, ανα­ λύονται από τους συγγραφείς αυτού του εξαιρετικά ενδιαφέροντος τόμου, προς όλες τις πτυχές. Πρόκειται πραγματικά για μια σημαντική συμβολή στην πολιτι­ κή συζήτηση για την εξέλιξη της Κοινότητας. Συζήτηση η οποία, όπως τονίζει στην εισαγωγή του (σ. 73) ο επιμελητής της έκδοσης Π. Κοζάκος, θα έχει δύο αντικείμενα: πρώτον, την επιθυμητή ισορ­ ροπία ανάμεσα σε οικονομικά και μη οικονομικά συμφέροντα και δεύτερον, το ρόλο των θεσμών της Κοινότητας σε σχέση με το ρό­ λο των εθνικών κρατών.

Η

ΣΩΤΗΡΗΣ ΝΤΑΛΗΣ

τα πρόσωπα της χίμαιρας ΓΎΛ

Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Υ Κ Ο Τ ΖΙΑ . Η μηχανή. Α θήνα, Κ έ δ ρ ο ς , 1989. ΣεΧ.

145.

ε εμμονή και με συνέπεια συνεχίζει ο Αλέξανδρος Κοτζιάς και στη «Μηχανή» τη σειρά προσωπογραφιών του μεταπολεμι­ κού Έλληνα που ξεκίνησε εδώ και πολλά χρόνια στην πεζογραφία του. Το ερώτημα για την ιδιαιτερότητα του εθνικού χαρακτήρα το είχε θέσει σε συζήτηση που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Συνέχεια» τον Ιούνιο 1973: «Έπειτα βλέπετε πουθενά στις σελίδες της πεζο­ γραφίας μας τη 'νεοελληνική σχιζοφρενία’, δηλαδή τη διάσταση της πραγματικότητάς μας και εκείνου που υποδυόμαστε ή που ειλικρινώς πιστεύουμε ότι είμαστε; Θέμα που προσφέρεται για σάτιρα με­ γάλης ολκής». Η οπτική γωνία είναι μοναδική, γιατί μοναδική μοιά­ ζει να είναι, κατά τη διάγνωση του Α.Κ., και η ψυχοσύνθεση των ατόμων και της κοινωνίας που περιγράφει. Βασικό θέμα του συγγραφέα είναι οι διάφορες μορφές παίζόμε­ νων ρόλων και υποκρισίας που έχουν ανέκαθεν απασχολήσει το α­ στικό μυθιστόρημα. Όμως στα χέρια του Κοτζιά αυτά εξελίσσο­ νται σε αυταπάτη και χίμαιρα που εγγίζει στα πρόσωπα τα όρια μιας συνταρακτικής για τον αναγνώστη σχιζοφρένιας, ενώ στο ύφος παίρ­ νει τη σατιρική διάσταση της καρικατούρας ή και της μεγαλόστο­ μης επικής παρωδίας. Η υπερβολή στην αφήγηση τονίζει την υπερ­ τροφία ψεύδους και αυταπάτες στην ζωή των ατόμων και εδραιώ­ νει την κριτική, σατιρική προσέγγιση. Η λεπτομερέστατη ψυχογρα­ φία της σχιζοφρένιας με τον αυστηρότατο ρεαλισμό στα εκφραστι­ κά μέσα και την περιγραφή της ανθρώπινης συμπεριφοράς είναι το κατ’ εξοχήν στοιχείο που εντυπωσιάζει τον αναγνώστη καθώς α-

Μ

επιλογη/108 ντιλαμβάνεται σταδιακά την ανεπάρκεια και κακομοιριά των ηρώων κάτω από την επιφάνεια του μεγάλου και απεγνωσμένου θεάτρου που παίζουν. αναγνώστης καλείται ακόμη να προβληματισθεί με τη διαπί­ στωση της ευκολίας με την οποία οι ήρωες και ηρωΐδες του Α.Κ. αναλαμβάνουν τους χιμαιρικούς ρόλους τους και συμβιβάζο­ νται με τη συνείδησή τους μέσα σε μία κοινωνία που όχι μόνο δεν τους εμποδίζει, αλλά μοιάζει να ανέχεται ή και να ενθαρρύνει, ακό­ μα και να σέβεται τη συμπεριφορά τους. Αν η εικόνα αυτή της ελ­ ληνικής κοινωνίας ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, θα πρέ­ πει πολύ ν’ ανησυχούμε για την εξέλιξή της. Σε πρόσωπα σαν τον τραμπούκο στην «Αντιποίηση Αρχής», τον ποιητή Καπάνταη στην κωμική περίπτωση της «Φανταστικής Πε­ ριπέτειας», ή την Δήμητρα του «Ιαγουάρου» δεσπόζει η αγχώδης φυγή από τη συνείδηση μέσα σε συσσωρευτικούς όγκους από λόγια και δράση στην προσπάθεια να δημιουργηθεί η ψεύτικη εντύπωση που αντικαθιστά την αληθινή προσωπικότητα.

Ο

Ι

σχύει σαν ιδεώδες το πολυχρησιμοποιημένο απόφθεγμα του Γιάν­ νη Τσαρούχη, «στην Ελλάδα είσαι ό,τι δηλώσεις». Η ροπή προς την ψευδή δήλωση για την απόκτηση κάποιου πλεονεκτήματος ή μιας οντότητας που λείπει αποδυναμώνει τη συνείδηση οδηγώντας στη σχιζοφρένια και αυταπάτη, διότι δεν στρέφεται μόνο προς τα έξω για να εξαπατήσει τους άλλους, αλλά στρέφεται ιδίως προς τα μέσα ως παθολογική ανάγκη να πεισθεί το άτομο για την αλήθεια της χίμαιρας. Όμως έτσι το άτομο χάνει κάθε αίσθηση αναλογιών και προοπτικής αντικαθιστώντας την πραγματικότητα του εαυτού του και του περιβάλλοντος με ένα κωμικοτραγικό κόσμο της φαν­ τασίας του που προβάλλει ο νοσηρός εγωισμός, η θρασυδειλία, το συμφέρον, με βάση την ανάγκη επιβίωσης σε μια κοινωνία με κυ­ ρίαρχα στοιχεία τον αθέμιτο συναγωνισμό, τον υλισμό και την α­ νασφάλεια. Η κατανόηση συγγραφέα και αναγνώστη εδράζεται τε­ λικά στο θλιβερό γεγονός ότι η συμπεριφορά των μικρών αυτών αν­ θρώπων οφείλεται ακριβώς στην ανάγκη επιβίωσής τους σε μια κοι­ νωνία μίζερη, ηθικά ανερμάτιστη. Στην εικόνα που μας δίνει ο Α.Κ. Ένα βιβλίο για νέους και για λιγότε­ ρο νέους που θέλουν να κατανοήσουν

ο κύκλος παραμένει φαύλος ως προς το αν η κοινωνία δημιουργεί το μαγικό περιεχόμενο της Ειδικής τα άτομα ή τα άτομα την κοινωνία. «Η Μηχανή» είναι η δεύτερη, Θεωρίας της Σχετικότητας του Α ϊν­ μετά τον «Ιαγουάρο», στη σειρά από νουβέλες που, όπως μας πλη­ στάιν. Μια ιστορία γεμάτη δράση, ροφορεί ο συγγραφέας, φέρουν τον γενικό τίτλο «Τα παιδιά του Κρό­ χιούμορ, φρεσκάδα και πολύ επιστή­ νου». Άραγε ο τίτλος αυτός υποδηλώνει, μεταξύ άλλων, μια χώρα μηή κοινωνία που τρώει τα παιδιά της; • «Πρέπει να το διαβάσουν όλοι οι τη «Μηχανή» ο ηθοποιός Κώστας (δεν είναι παρά κομπάρσος στο 'Εθνικό Θέατρο) ζει σε παλιά λαϊκή συνοικία της Αθήνας, σ’ ένα μισοερειπωμένο παλιό κτίριο, πρώην ορφανοτροφείο, όπου έχει καταφύγει, έχοντας εγκαταλείψει γυναίκα και παιδιά, επειδή θεωρεί ότι τον καταπιέζουν, τον εξαπατούν και, το κυριότερο, δεν αναγνωρίζουν την αξία του. Το γεγονός ότι στα μάτι των άλλων δεν είναι παρά ένας κηφήνας, ένα «παράσιτο» που κάνει τον σπουδαίο, καθόλου δεν τον εμποδίζει να ζει με την αυταπάτη της ανωτερότητάς του και τον μύθο της «μηχανής» που, άμα στηθεί, θα του εξα­ σφαλίσει ζωή χαρισάμενη. Το ιδανικό αυτό τού το ενέπνευσε (ως εκπρόσωπος του πετυχημένου της κοινωνίας) πριν πολλά χρόνια,

Σ

νέοι από τα 12 και πάνω».

New Scientist — Αηρ. '89 950 δρχ., 125 σελ., έγχρ. Εκδόσεις ΚΑΤΟΠΤΡΟ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΕΚΔΟΣΕΙΣ τροχαλία ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ Γριβαίων 5 (πάροδος Σκουφά 64) 106 80 Αθήνοττηλ. 3646426

επιλογη/109 ο κ. Άγγελος, μια τυχαία φευγαλέα γνωριμία τη νύχτα της φυγής του τελευταίου με τα κοσμήματα μιας γυναίκας που θα γίνουν η μα­ γιά για τη δημιουργία μεγάλης περιουσίας στην Ν. Αφρική. Η αλυ­ σίδα για τα κλειδιά με το σήμα της αεροπορικής εταιρίας που θα μεταφέρει τον κ. Άγγελο στο Γιοχάνεσμπουργκ και στα εύκολα πλούτη είναι το δώρο αυτού του μέντορα στον Κώστα και εμφανί­ ζεται επανειλημμένα στην αφήγηση ως υπόμνηση για το ιδανικό του κομπιναδόρου. Το επιστέγασμα της ειρωνείας είναι η πληροφορία από τον συγγραφέα ότι το αεροπλάνο που μετέφερε τον κ. Άγγελο εξερράγη στον αέρα, γεγονός που ο Κώστας δεν μαθαίνει ποτέ. το μεταξύ ο Κώστας γίνεται τώρα αποδέκτης μιας κλεμμένης τηλεόρασης και πιστεύει πως βρήκε επιτέλους τη μαγεία για το στήσιμο της δικής του «μηχανής». Σε μια στιγμή έπαρσης και αυτοπεποίθησης κατουράει το μωρό της παπαδιάς που αυτή του έ­ χει αφήσει να το προσέχει κάτω από το μπαλκόνι του. Αυτή είναι και η κορυφαία πράξη γενναιότητας και περιφρονητικής πρόκλη­ σης στον κόσμο που διαπράττει ο Κώστας, (φιλόσοφο τον αποκαλεί γι’ αυτό ο μεθυσμένος γιατρός της ιστορίας) ο θρασύδειλος, φυ­ γόπονος ανθρωπάκος που τρέμει τον εργοδότη του, φοβάται τη γυ­ ναίκα και τα παιδιά του, ακόμα και τον μπόμπιρα που γίνεται μάρ­ τυρας της σκηνής του κατουρήματος και τον οδηγεί στον εξευτελισμό και την τιμωρία. Ο ασήμαντος αυτός μύθος της νουβέλας με τις σημαντικές λε­ πτομέρειες και προεκτάσεις που του δίνουν τα πλούσια εκφραστι­ κά μέσα του Α.Κ., αποκτά τη συναρπαστική κωμικότητα συνάμα και σοβαροφάνεια της επικής παρωδίας σε σύγκριση με τον «Ιαγουάρο» που κινείται στον χώρο του ιλαροτραγικού μελοδράματος. Κοινό στις δύο νουβέλες είναι το παιχνίδι ανάμεσα στα φαινόμενα και την πραγματικότητα, τη χίμαιρα και την αλήθεια, όπου μέσα στους υποκειμενισμούς και τους σχιζοφρενείς καταμερισμούς σε στεγανά της συμβιβασμένης συνείδησης δημιουργείται ένας κόσμος όπως του Πιραντέλο - το γεγονός χάνει την αυτοτέλειά του τυλιγ­ μένο σε αλλεπάλληλους φλοιούς παραμορφωτικού υποκειμενισμού που δεν μπορούν ποτέ να αφαιρεθούν μέχρι τον τελευταίο. Η αλή­ θεια για τον αντιστασιακό αδελφό της χάνει τη σημασία της, αφού η Δήμητρα του «Ιαγουάρου», που στο μεταξύ έχει αναπτύξει πανί­ σχυρο το ένστικτο της ιδιοκτησίας, χρειάζεται έναν εξίσου ισχυρό μύθο να καλύψει την αντίφαση ανάμεσα στον παλιό μαρξισμό της και μιαν Ελλάδα της αντιπαροχής και του θριάμβου του ατομικι­ σμού. Παράλληλα, στον Κώστα της «Μηχανής» μια πρωταρχική επιθυμία για ανεξαρτησία παραμορφώνεται σε ανεύθυνο ατομικισμό που ανάγει τον παρασιτισμό σε ιδεώδες, όπως υπαινίσσεται και η λαϊκή παροιμία στο οπισθόφυλλο του βιβλίου.

Σ

κείνο το βράδυ της 21ης Μαΐου, που καλύπτει η αφήγηση στην «Μηχανή», αμφισβητείται η αγνότητα και το ελεύθερο πνεύμα της «Τρισεύγενης» στο Εθνικό Θέατρο μαζί με την αγνότητα και τον πόθο για ανεξαρτησία του κομπάρσου Κώστα. Η τιμωρία του από τον παπά επί σκηνής κλέβει την παράσταση, αλλά επειδή τί­ ποτα δεν είναι όπως φαίνεται, ακολουθεί η εξιλέωση του Κώστα. Η τελική ειρωνεία είναι ότι αντί ν’ αποκτήσει ο Κώστας την «αρμαθειά» κλειδιά (δύναμη και πλούτο) που του έταξε ο κ. Άγγελος, του προσφέρεται μόνο το ανεπιθύμητο κλειδί της οικογενειακής ε­ στίας για να «συμμαζευτεί». Ως άλλος Αήρ βρίσκεται άνεργος, ά­ στεγος και χωρίς τίποτα δικό του, όμως αρνείται τη φιλοξενία της οικογένειας υπό όρους και αποκτά κάποιο οικτρό μεγαλείο καθώς χάνεται μέσα στη νύχτα. Μοιάζει να δέχεται τα όρια της ανθρώπι-

Ε

ΑΝΤΡΕΑΣ ΚΑΣΕΤΑΣ ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΟΥ ΛΕΟΝΑΡΝΤΟ

«Να μιλήσουμε επιτέλους για τον ε­ σωτερικό δεσμό που υπάρχει ανάμεσα στη φυσική επιστήμη και την υπόλοι­ πη ανθρώπινη έκφραση. Να καταγρά­ ψουμε κάποτε με ειλικρίνεια τη σχο­ λική ενδοχώρα και τη τεμαχισμένη πραγματικότητα που βιώνουν καθημε­ ρινά οι άνθρωποι/δάσκαλοι και οι άν­ θρωποι/μαθητές τους. Διακόσιες είκοσι σελίδες για ανα­ γνώστες οι οποίοι έχοντας επίγνωση του κατακερματισμού της ανθρώπινης υπόστασής μας και διακατεχόμενοι α­ πό το πάθος της συνολικότητας φτά­ νουν στο σημείο να επιδιώκουν κρυ­ φές και ανομολόγητες συναντήσεις με το φάντασμα του Λεονάρντο ντα Βίντσι, του τελευταίου «ολόκληρου» αν­ θρώπου που έζησε στον πλανήτη μας».

200 σελ., 1.000 δρχ. Εκδόσεις ΚΑΤΟΠΤΡΟ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΕΚΔΟΣΕΙΣ τροχαλία ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ Γριβαίων 5 (πάροδος Σκουφά 64) 106 80 Αθήνα τηλ. 3646426

επιλογη/110 νής του κατάστασης, αλλά αρνείται να παραιτηθεί από τη δική του αντί-ληψη ελευθερίας και αξιοπρέπειας για την απόκτηση των ο­ ποίων έχει κυνηγήσει τις χίμαιρες. Ο χορός παπά, παπαδιάς και για­ τρού κάτι αντιλαμβάνεται από όλα αυτά και περιβάλλει με στοργή τον αξιοθρήνητο «αχάίρευτο». Έτσι, παρ’ όλους τους φανφαρονι­ σμούς του, ο Κώστας μας κερδίζει στο τέλος με την έστω διαστρε­ βλωμένη ανθρωπιά του. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τη Δήμητρα του «Ιαγουάρου». Η ιδεολογική της μονομανία, ο ξενισμένος αριστερι­ σμός της δημιουργούν μέσα της μια μόνιμη κακεντρέχεια που κα­ θορίζει σταθερά τη συμπεριφορά της. Ο χρόνος και στις δύο νουβέ­ λες είναι μια μέρα. Στο διάστημα αυτό η Δήμητρα παραμένει ακλό­ νητα σκληρή στη στενόκαρδη αυταπάτη της. Ο Κώστας, έχουμε την εντύπωση, πως δεν μένει ανέπαφος από την εμπειρία της δικής του μέρας. Α.Κ. είναι από τους πιο άξιους χειριστές της ακραίας μορφής του ρεαλισμού που είναι ο ειρμός συνείδησης και ο εσωτερικός μονόλογος. Εμμένει στο είδος αυτό της γραφής που φέρνει εντελώς τη δική του σφραγίδα. Ο «Ιαγουάρος» είναι ένα tour de force εσω­ τερικού μονολόγου που σταδιακά και ακούσια αποκαλύπτει τις διερ­ γασίες της αυτοδικαίωσης και της υποκρισίας στη συνείδηση μιας γυναίκας. Με ευρύτερο φόντο και πιο πολυπρόσωπα λειτουργεί στη «Μηχανή» αποκαλύπτοντας την απόπειρα ενός ίσως πιο ευαίσθη­ του, αλλά και γι’ αυτό πιο ασταθούς χαρακτήρα, να τονίσει το ηθι­ κό του, να δικαιώσει τον εαυτό του κρίνοντας τους άλλους, να ξεπεράσει τη δειλία και ανασφάλειά του. Και τα δύο κείμενα είναι γραμμένα στη χυδαία γλώσσα λιγότερο ή περισσότερο χυδαίων ανθρώπων, το ιδίωμα των οποίων ξέρει ο Α.Κ. να μιμείται αριστοτεχνικά. Ο ρυθμός είναι γοργότατος, γιατί το ύφος είναι οργίλο. Και εδώ πρέπει να παρατηρηθεί ότι η οργή δεν είναι μόνο των προσώπων, αλλά συνυφαΐνεται με την οργή του σα­ τιρικού συγγραφέα απέναντι στο θέμα του. Το τελευταίο αυτό δίνει τον ενιαίο χαρακτηριστικό τόνο στη γραφή του Κοτζιά. Η γλώσσα στη «Μηχανή» είναι ένας θυμωμένος και θορυβώδης χείμαρρος που συμπαρασύρει πρόσωπα, δράση και αναγνώστη στην ορμή του. Αυτό δεν σημαίνει ότι ένα τέτοιο κείμενο διαβάζεται με ιδιαίτερη ευκολία. Ο λόγος του δεν κυλάει, κατρακυλάει γεμάτος ηχητικά καρεκλοπόδαρα όπου συχνά σκαλώνει ο αναγνώστης. Η οργή του αφηγητή, αλλά περισσότερο ίσως του συγγραφέα, εκφρά­ ζεται χωρίς φροντίδα για το εύρυθμο της πρότασης. Δίνει έμφαση στη συσσώρευση αποκαλυπτικής λεπτομέρειας, την πυκνή έκφρα­ ση, την πλήρη απόδοση δράσης ή συναισθήματος με προτάσεις ξύ­ πνιες που σκοντάφτουν σε λέξεις πολυσύλλαβες όλο σκληρά σύμ­ φωνα. Κάνει την κακοφωνία αρετή,

Ο

«Σάλταρε ο Ράμπο από το τσίγγινο υπόστεγο στην κεραμο­ σκεπή του μηχανουργείου, ανεβαίνει ισορροπώντας στους κορφιάδες»

(σελ. 36) και φτάνει μέχρι τον γλωσσοδέτη, «Το λυσσασμένο παπαδοπαιδομάνι και τ ’ αλαλητό του».

(σελ. 12) Σπανιότερες είναι οι πιο ήρεμες ανάπαυλες όπου εισχωρεί κάποια μουσικότητα. «...σκιές αλλόκοτες παντού, μήτε την κορυφή της λεύκας δεν έχει αγγίξει ο ήλιος, οι διαβάτες λιγοστοί, τα μαγαζιά σαν έ-

παιδικό Α Ν Ν Α Σ Σ Κ Ε Ρ ΤΣ Ο Υ Σ ΑΡ Ρ Η : Α π ό το μύθο στη ν Ιστορία. Ο ρφέα ς Ε ρ μ ή ς - Α πόλλω ν. Ειχσν. Γ. Σταθόπονλος. Α Θ Η Ν Α , Α .Σ .Ε ., 1989 Μ ια νέα σειρά ττου κάτω αττό τον γενικό τίτλ ο «Αϊτό το μύθο στην Ιστορία», περιλαμβάνει μυ­ θολογικά πρόσωπα, τα οποία αποτελούν την προϊστορία της μουσικής. Είναι γ ι' αυτό μια πρω­ τότυπ η συγγραφική προσπά­ θεια, καθώς η ανάπλαση μυθο­ λογικών γεγονότων έχει στόχο της τη μύηση των αναγνωστών στους «πρωτοπόρους» μιας τόσο σημαντικής Τέχνης. Η Α.Γ. - Σ. χρησιμοποιεί όλα τ α γεγονότα που αναφέρονται στις ζωές αυτών των τριών προσώ­ πων και προσπαθεί να τα μετα­ φέρει σε μια καθημερινότητα. Η προσπάθεια, είναι φυσικό, να επιφέρει μια συγγραφική συγκε­ κριμενοποίηση χαρακτήρων που διαθέτουν μια πολύπλευρη διαχρονικότητα. Κι αυτό συμβαίνει κυρίως στις περιπτώσεις του Ερ­ μή και του Απόλλωνα, όπου ασφαλώς οι παρουσίες τους μέ­ σα στην Ελληνική Μ υθολογία δεν ολοκληρώνονται μόνο με τις «μουσικές» πράξεις τους. Αλλά δίπλα σ' α υ τά τα δυο πρόσωπα, η συγγραφέας βρίσκει την ευκαι­ ρία να γνωστοποιήσει την ύπαρ­ ξη και κάποιων άλλων πρωτοπό­ ρων μουσικών-θνητών, του Μαρσύα και του Αμφίονα. Κι έτσι κα­ ταφέρνει να ολοκληρώσει τον βα­ σικό στόχο της, που τελικά είναι η παρουσίαση της ανθρώπινης συμμετοχής στην εξέλιξη της

3 ^

επιλογη/111 ρήμα, στην καφετέρια σαρώνουν τις νύχτας τα σκουπίδια...» (σελ. 43) Το ύφος αυτό της οργισμένης σάτιρας φέρνει πρόσωπα και δράση στα όρια της καρικατούρας και κάνει το ίδιο με το γλωσσικό ιδίω­ μα που φαίνεται να έχει κατασκευάσει ειδικά ο συγγραφέας για το είδος αυτό της γραφής του. Στην ηθελημένη αυτή ακαταστασία του γλωσσικού χειμάρρου κρύβονται όμως έντεχνα, όπως πάντα στον Α.Κ., οι μεγάλες αρετές του: η ευρεία σύλληψη και πολύπλευρη αν­ τιμετώπιση του θέματός του, ο απόλυτος έλεγχος πάνω σε διακρι­ τική και πολύπλοκη δομή, η οικονομία και σκοπιμότητα όλων των στοιχείων της αφήγησης. Ο ειρμός της συνείδησης δεν ξεπέφτει ποτέ στην εύκολη και άσκοπη λυαρία, όπως συμβαίνει στα χέρια λιγό­ τερο ικανών πεζογράφων. ϊίώθε φράση της «Μηχανής» αποτελεί α­ παραίτητη ψηφίδα για τη π αρμολόγηση από τον αναγνώστη των προσώπων και του κόσμου τους. ΚΡΙΤΩΝ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ

μουσικής, έτσι όττως α υτή πα­ ρουσιάζεται στη μυθολογία μας. Τα κείμενα, απ ό την άποψη της γραφ ής, άλλοτε δια θέτουν ρεαλισμό, άλλοτε λυρικάτητα, συχνά μια δομική δ ισ τα χτικότητα της φράσης. Η έκδοση έχει την τύχη να εικο­ νογρ αφ είται από ζω γραφικές συνθέσεις τ ου Γ. Ιταθ όπ ο υ λου . Η σειρά θα ολοκληρωθεί και με άλλα βιβλία-μονογραφίες μουσι­ κών τω ν αρχαίων κόσμων.

Μ. ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ

η γοητεία του Ντοστογιέφσκι Φ ΙΟΝΤΟ Ρ ΝΤΟ ΣΤΟΓΙΕΦ ΣΚΙ: Έ γ κ λ η μ α και τιμωρία. Μ ετά φρα σ η Α ντρέα Σ αραντόπουλου. Α θήνα, Σ.Ι. Ζ α χ α ρ ό π ο υ λ ο ς , 1989. Σελ.

672.

μεγαλοσύνη του Ντοστογιέφσκι είναι αναμφισβήτητη. Λίγοι όμως κατορθώνουν να αναστραφούν πραγματικά με το μεγά­ λο μυθιστοριογράφο και στοχαστή, γιατί ουσιαστική αναστροφή με τον Ντοστογιέφσκι προαπαιτεί οξύτατη έσω αίσθηση και άκρα ευαι­ σθησία απέναντι στο συμβαίνον. Ο Ρώσος μυθιστοριογράφος στη­ θοσκοπεί την ανθρώπινη φύση με δαιμονιώδες ένστικτο και αντί­ ληψη, χωρίς να απομακρύνεται απ’ τη μαγεία της μυθιστορηματι­ κής τέχνης. Είναι δημιουργός γιατί, χωρίς να προσβάλλει ή αναθε­ ωρεί την κλασική μορφή του μυθιστορήματος, το ανάγει σε υψηλή μορφή μυούσας και παιδεύουσας τέχνης. Για τον Ντοστογιέφσκι ούτε η μυθική ούτε η ιστορηματική σύν­ θεση αρκούν καθαυτές. Προϋποτίθενται αναμφίβολα, διαστέλλονται στις έσχατες εκδιπλώσεις τους, θα λέγαμε, αλλά ταυτόχρονα αποκαλύπτουν το δαιμόνιο του ανθρώπου χωρίς πολλές θεωρητι­ κές αναγωγές. Συμβαίνει μάλιστα κάτι το παράδοξο: Η μυθική σύν­ θεση στο έργο του Ντοστογιέφσκι ορίζει την καρδιά του ιστορικού, του συμβαίνοντος, διαχέεται στη ζωή. ΓΓ αυτό η ιστόρηση του μυ­ θικού εισβάλλει με ακατανίκητη δύναμη, υποβολή, τέχνη και γοη­ τεία στον πυρήνα του «μυθικού», στα βάθη του συμβαίνοντος ως διονυσιακό πάθος και ως απολλώνια αποδιαστολή του. Ήδη το έργο του Ντοστογιέφσκι ορθώνεται επιβλητικά και υποβλητικά. Πλού­ σια ενιαίο και πολυδιάστατο ταυτόχρονα αθανατίζει άληστες στιγ­ μές της Ρωσίας του περασμένου αιώνα, αποκαλύπτει το πάθος και την ομορφιά της ρωσικής ψυχής, εισβάλλει στα άδυτα της προσω­ πικής συνείδησης φωτίζοντας τις κρυπτικότερες και πιο ανεξερεύ­ νητες διαστάσεις της, προχωρεί στην εξέταση του προβλήματος της διακοινωνίας, ερευνά το κοινωνικό πάθος, προσπαθεί έντονα να αποκρυπτογραφήσει το μυστικό και ακατάλυτο στοιχείο του ανθρώ-

Η

πεζό

ΥΡ*< ,Ρ> ια

επιλογη/112 πινου είναι και τη σχέση του με το υπερβατικό. Ας επιμερίσουμε όμως και ας αναστραφούμε με τη γοητεία του Ντοστογιέφσκι έχοντας ως σημείο αναφοράς το Έγκλημα και τιμωρία.

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα

☆

το μυθιστόρημα, αποτελεί το πρώτο της σειράς, των μεγάλων συνθέσεων του συγγραφέα. Ο Π ασίγνωστο και οι έργα που γράφηκαν Ηλίθιος, ο Έφηβος,

Οι Δαιμονισμένοι

Αδελφοί Καραμαζώφ,

ανάμεσα στο 1868 και 1880 κορυφώνουν τις συζητήσεις του μυθιστφρήματος στο οποίο αναφερόμαστε (το Έγκλημα και Τιμωρία δημοσιεύτηκε το 1866), γονιμοποιούν τις μεγάλες αφετηρίες. Τρεις είναι οι ορίζοντες του μυθιστορήματος μας. Πρώτα πρώτα ο ανθρώπινος πόνος και η δυστυχία, κύριοι εκφρα­ στές των οποίων είναι ο Μαρμελέντοφ, η Σόνια, τα αδέλφια της, η Λιζαβέτα και άλλοι ήρωες. Οι σκηνές οι οποίες διεκτραγωδούν τη συγκεκριμένη δυστυχία, την έσχατη εξαθλίωση και, κυρίως, την απ’ τον πόνο εμπειρία, δεν είναι μόνο καταιγιστικές, υποβλητικές και συντριπτικές. Υποκρούουν έντονα το μυστήριο του ανθρώπου, αιχμαλωτίζουν το αδιόρατο στην αρχή επέκεινα το οποίο υποκρύβεται στο εξαθλιούμενο ενθάδε. Ο πόνος και το άλγος του μέθυσου, η καρδιά της πόρνης, η αθωότητα της χαζής, η εκπόρνευση της αιώ­ νιας παιδικότητας, η καταισχύνη της φτώχειας, κ.ο.κ. δεν περιγράφονται όπως σε πολλούς μυθιστοριογράφους της νατουραλιστικής σχολής. Ο Ντοστογιέφσκι απογυμνώνει όχι για να συμπονέσει α­ πλώς, αλλά για να αποκαλύψει τις εσχατιές της ανθρώπινης παθο­ λογίας, για να προσφέρει το «απ’ το σκότος φως» που προκύπτει απ' την εμπειρία του κακού και του πόνου, όπως τόνιζε ο Ρώσος φιλόσοφος και «μαθητής» του Ντοστογιέφσκι Berdiaeff. Η τέχνη, το βλέπουμε, αποκαλύπτει τα όρια, αναλώνει για να πληρώνει, ανασυνθέτει μυητικά το ακραία κοινό και τετριμμένο. Προαπαιτεί όμως τη μεγαλοσύνη του δημιουργού για να αφυπνίζει λυτρωτικά τις κοιμισμένες συνειδήσεις των μέτριων. Ο πόνος και τα δράματα των δυστυχισμένων αποτελούν άγρυπνες μεταφυσικές μαρτυρίες οι οποίες αφορούν την πανανθρώπινη συνείδηση. Ο Ντοστογιέφσκι εί­ ναι κατηγορηματικός. ατά δεύτερο λόγο προβάλλει μια εντονότερη μαρτυρία, κυρίως διαμέσου των Ρασκόνλικοφ και Σβιντριγκάιλοφ. Επιθυμώντας την υπέρβαση της κατάστασής του ο νεαρός ήρωας διέπραξε το γνω­ στό έγκλημα, μα ταυτόχρονα αιχμαλωτίστηκε απ’ τη Σόνια. Ευαί­ σθητος, περιπαθής, μόνος και τραγικός, βρίσκεται αντιμέτωπος, με το «αλογικό του πεπρωμένου», όπως υποστηρίζει ο Paul Evdokimov (Gogol et Dostoievsky, ed. Desclee de Brouwer, σελ. 237). Η οριακή συνείδηση υπερβαίνει τις θετικές διακρίσεις καλού και κακού, εξέρχεται απ’ τα «όρια», αλλά ταυτόχρονα αναζητεί την πραγματική ελευθέρωση, η οποία είναι ζωή ή θάνατος. Ο Ρασκόνλικοφ βάζει τη Σόνια να του διαβάσει την παραβολή της ανάστα­ σης του Λαζάρου, ο Σβιντριγκάιλοφ αυτοκτονεί αφού φροντίσει να κάνει κάποιες αγαθοεργίες. Τι σημαίνει όμως για τον Ντοστογιέφσκι εμπειρία του κακού και υπέρβαση της ηθικής; Ο Nietzsche ανα­ γνώρισε την εγγύτητά του με τον Ντοστογιέφσκι. Ο Leon Chestov διαπιστώνει πως «συχνά ό,τι είναι σκοτεινό στα μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι, φωτίζεται υπό το φως των έργων του Nietzsche.»

(La philosophic de la tragedie, ed. Flammarion, σελ. 38). Η εμπειρία του κακού (όπως και του καλού), υπερβαίνει την ηθι­ κή. Ωστόσο, ο συγγραφέας του «Πέρα απ’ το καλό και το κακό»

Κ

Marvin Harris

Η ιερή αγελάδα και ο βδελυρός χοίρος η ιερή αγελάδα και ο βδελυρός

χοίρος

Α ινίγμα τα της διατροφής και του πολιτισμού • «Ένα βιβλίο πειστικό και πνευμα­ τώδες, γεμάτο εκπλήξεις... Εκμεταλ­ λεύεται τις γνώσεις μας για τη Γη από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι σήμερα για να στηρίξει τα επιχειρήματά του για την καταλλη­ λότητα ή μη των τροφών». Μ. Douglas, The Los Angeles Times • «Ένα γοητευτικό βιβλίο. Ένας από αξιολογότερους εν ζωή ανθρωπολόSmithsonian • «Ένα ευχάριστο, ευκολοδιάβαστο, συναρπαστικό βιβλίο».

The New York Times 273 σελ. 1.700 δρχ. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Τ ρΟ χΟ ίλία ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ Γριβαίων 5 (πάροδος Σκουφά 64) 106 80 Αθήνα τηλ. 3646426

επιλογη/113 που ζητάει την Αλήθεια σε πείσμα των αληθειών, των μικροαληθειών της ωφελιμιστικής ηθικής, βυθίζεται στο μύθο της αιώνιας επιστρο­ φής, παραδίδεται στη μέθη της αιώνιας μνηστής του, της κοσμι­ κής αιωνιότητας, επαναλαμβάνει τους διθυράμβους του Διόνυσου, αυτού του γερο-άθεου της παγανιστικής έξαρσης. Ο Ντοστογιέφσκι φωτίζει την άλλη «διάσταση» του κοσμικού δράματος, διδά­ σκει τη «μετοικεσία» στη χώρα των ζώντων, στον απήμονα τόπο της μυστικής κατάπαυσης, μετά τον ορυμαγδό των συγκλονιστι­ κών εμπειριών. Δεν πρόκειται για «καταφυγή», για ιδεαλιστική α­ πογείωση την οποία θα επέβαλλε η αμηχανία και η αποκαραδοκία τις οποίες προκαλεί ο κοσμικός καταιγισμός. Πρόκειται για την έ­ σω αποκάλυψη που αναβλύζει απ’ τη βαθιά θεώρηση του ανθρώπι­ νου είναι. Δεν είναι τυχαίο το ότι ο Jean-Paul Sartre θεωρεί αφετη­ ρία του υπαρξισμού τη φράση του Ιβάν Καραμαζώφ «αν ο Θεός δεν υπάρχει τα πάντα επιτρέπονται». Ωστόσο, ο Ντοστογιέφσκι αντι­ στρέφει τη φράση του ήρωά του. Οι οριακές εμπειρίες οδηγούν αμετάκλητα ή στην υπερεμπειρική αρχή ή στην άρνηση. Αυτή την αλήθεια μας προσφέρει γοητευτικά ο μυθιστοριογράφος. ατά τρίτο λόγο το Έγκλημα και Τιμωρία αποτελεί σύνθεση η οποία αγκαλιάζει πλήθος άλλων ηρώων χωρίς τους οποίους δεν είναι δυνατό να υπάρξει μυθιστόρημα. Οπωσδήποτε η πλοκή είναι σύνθετη, κάποτε χάνει τη συνέχειά της, μα ποτέ δεν παύει να αποτελεί γοητευτικό έργο τέχνης, όσο και αν ο πειρασμός ενός happy end εμφιλοχωρεί. Λίγοι μυθιστοριογράφοι είναι επάξιοι της εκτάσεως των έργων τους. Το μυστικό της επιτυχίας του Ντοστογιέφσκι έγκειται στην έμφυτη μαγεία της τέχνης του η οποία υπερβαίνει τις ορίζουσες του εκτενούς μυθιστορήματος. Η ένταση, η δεινότη­ τα της περιγραφής και το αδιάπτωτο πάθος στέφουν όλα τα μεγά­ λα έργα τού μυθιστοριογράφου. Αυτό συμβαίνει γιατί ο Ντοστογιέφσκι αιχμαλωτίστηκε ιερά απ’ τα μυστικά της ανθρώπινης ζωής. Εί­ ναι αναμφισβήτητο πως κάθε ιερή αιχμαλωσία προσφέρει ανεξα­ γόραστα λύτρα.

Κ

☆

Η σύντομη ανάλυση κάποιων κύριων θέσεων του μυθιστορήμα­ τος μας οδηγεί στην αποτίμηση του πνεύματος του Ντοστογιέφσκι. Θρεμμένος απ’ την πνευματικότητα της ρωσικής γης και στραμμέ­ νος προς τα ερωτήματα των σύγχρονων ρευμάτων, ο μυθιστοριογράφος κατόρθωσε να αποκαλύψει τις αιώνιες αναζητήσεις της αν­ θρώπινης ψυχής με την τέχνη του μεγάλου μυθιστοριογράφου και ψυχογράφου. Ήδη όμως ο μεγάλος μύστης συναντιέται με τον με­ γάλο δημιουργό. Οι μεγάλοι, είτε είναι φιλόσοφοι, είτε είναι καλλι­ τέχνες, είτε είναι επιστήμονες, συναντώνται και διακοινωνούν, α­ φού διακατέχονται απ’ την πρώτη και έσχατη μέριμνα για τον άν­ θρωπο και για το πεπρωμένο του. ΝΙΚΟΣ ΜΑΚΡΗΣ

συνεπές στην ψυχανάλυση και στην αποδόμηση r -r - , '- λ Λ

H A R O LD BLOOM: Η αγωνία της επίδρασης. (Μια θεωρία για την ποίηση)_ Α θήνα, Ά γ ρ α , 1989. Σελ. 237.

επιλογη/114

Θ α νόμιζε κανείς εκ πρώτης όψεως ότι το βιβλίο αυτό θα συνέ­

χιζε, κατά κάποιο τρόπο, ή θα συμπλήρωνε τη Θεωρία της Λογοτεχνίας των Rene Wellek και Austin Warren. Αλλά, φευ, όχι!

Ό χι μόνο δεν τη συνεχίζει, αλλά και την κατασπαράζει με μαιναδική μανία. Κι αυτό είναι, βέβαια, πέραν του καλού και του κακού. Δεν είναι ούτε καλό, ούτε κακό. Απλώς είναι ιδιότυπο, αλλιώτικο, αιρετικό. Και είναι συνεπές προς όλο το μέχρι τώρα κριτικό και θε­ ωρητικό της λογοτεχνίας έργο του Η.Β., καθηγητή της αγγλικής και αμερικανικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Yale του New Ha­ ven της πολιτείας Connecticut της Αμερικής. To Yale είναι όχι μόνο ένα από τα μεγαλύτερα «διανοητικά γκέτο» («Ivy League») της ι­ διωτικής ανώτατης εκπαίδευσης του κόσμου, πλάι στο Harvard, το Princeton και πολύ λίγα άλλα, αλλά και ο ένας πόλος, ο βόρειος, του παγκόσμιου άξονα κριτικής και θεωρίας της λογοτεχνίας και συγκριτικής φιλολογίας - ο άλλος είναι το Παρίσι και ο Jacques Derrida. Και λέω «συνεπές», γιατί το μέχρι τώρα έργο του Η.Β., δεκαπέ­ ντε βιβλία και επιμέλεια ή συνεπιμέλεια σε έξι συλλογικές εκδόσεις σε τριάντα χρόνια (1959-1989 - γεννήθηκε το 1930), κινείται κυρίως πάνω σε δυό αντιακαδημαϊκές, αιρετικές και ιδιότυπες θεωρίες, την ψυχαναλυτική (ιδιαιτέρα φροϋδική) και την αποδομική (decon­ struction) - εξίσου μονιστικές (για τη λογοτεχνία) και αυθαίρετες, όπως όλες οι άλλες σολιψιστικές μονομανίες, που κάνουν την κουλ­ τούρα αναξιόπιστη στα μάτια των κοινών ανθρώπων, αν δεν την κάνουν γελοία. Η.Β. ξεκίνησε από την ανάλυση της μυθοποιΐας του Shelley,πέ­ ρασε μέσα από ολόκληρο τον αγγλόφωνο ρομαντισμό, τον Bla­ ke,τον Yeats,τον Stevens και έφτασε στο Σπάσιμο των αγγείων, δηλ. στο σπάσιμο κάθε φόρμας, κάθε μορφής στη λογοτεχνία, στην αποδόμηση, πράγμα που με τη μορφή ενός άρθρου «The Breaking of Form» αποτελεί τη σπουδαία συμβολή του στον μνημειώδη τόμο Αποδομισμός και Κριτική, που βγήκε πριν από δέκα χρόνια και, με συνεργασίες των Geoffrey Hartman, Jacques Derrida, Paul de Man και J. Hillis Miller, αποτελεί το μανιφέστο της αποδομικής κριτι­ κής της λογοτεχνίας, κάτι σαν τον σουρρεαλισμό ή ντανταϊσμό της λογοτεχνικής κριτικής. Ό πω ς σημειώνει εύστοχα στην εισαγωγή του με τίτλο «Η ερμη­ νεία ως αναθεωρητική βία» ο μεταφραστής (και ουσιαστικά επιμε­ λητής της έκδοσης) Δημήτρης Δημητρούλης, κατά τον Η.Β. όλη η ποίηση μετά τον Μίλτον [(Χαμένος παράδεισος, 1667 και 1674 και Κερδισμένος παράδεισος, 1671. Υποθέτω ότι εδώ πάνω πάτησε ο Μ. Proust για τους τίτλους των δικών του «παραδείσων» - χρό­ νων, perdu και retrouve)] είναι ρομαντική. Οι επιμέρους διακρίσεις (συμβολισμός, παρνασσισμός, μοντερνισμός κ.α.) θεωρούνται εί­ τε πλεονάζουσες, είτε εσφαλμένες. Πράγματι, κατά τον Η.Β., αυ­ τό που χαρακτηρίζει τη μεταμιλτόνεια, ακόμη περισσότερο τη ση­ μερινή ποίηση, είναι η ένοχη συνείδηση του δημιουργού ότι έφθασε στον κόσμο αργά, ότι δεν υπάρχει τίποτε αξιόλογο, που να μην έ­ χει ειπωθεί από τους «πατέρες», και η εφιαλτική προοπτική της ε­ ξαφάνισης κάτω από τη μισητή σκιά της «πατρικής» αυθεντίας. Ο σύγχρονος δηλ. ποιητής, λέει, «υποφέρει από μια μόνιμη και κατα­ λυτική αγωνία της επίδρασης, επειδή ακριβώς είχε την ατυχία να έρθει αργά στην ιστορία. Αναπόφευκτα η ανάγκη αυτή υπονομεύει δραματικά την εμπιστοσύνη στον εαυτό του, αφού νοθεύει την αυθεντικότητά του ως ποιητή (τη γνησιότητα δηλ. της ποιητικής του έμπνευσης) και περιορίζει αμετάκλητα την αυθεντία του ως δημιουρ­ γού μέσα στην ιστορία (δηλ. την ικανότητά του να κερδίζει το παι-

Ο

επιλογη/115 χνίδι του χρόνου)». Κι όλα αυτά έχουν δραματικές συνέπειες. την πραγματικότητα με τη θεωρία του αυτή και με τα παρεπό­ μενά της ο Η.Β. αντιτίθεται στη (θεωρούμενη γενικά ως ορθή) θεωρία του T.S. Eliot για την αρμονική και δημιουργική σχέση ατο­ μικού ταλέντου και παράδοσης. Εκεί δηλ. όπου ο Έλιοτ βλέπει πρόοδο βασισμένη στη διαλεκτική σχέση παράδοσης και ανανέω­ σης, ο Η.Β. βλέπει ήττα, μείωση, παραίτηση του νέου δημιουργού του παρόντος μπροστά στην παντοδυναμία του «πατέρα» του πα­ ρελθόντος. Κι αυτό με τη σειρά του δημιουργεί «πεπτωκότες αγγέ­ λους», δηλ. σατανάδες. Κι από εδώ αρχίζει η μεταφυσική, η θεοσο­ φία και ο γνωστικισμός - το άλλο θεωρητικό καταφύγιο του Η.Β. Βέβαια, η ιστορία της λογοτεχνίας δικαιώνει τον Έλιοτ και όχι τον Η.Β. Η ύπαρξη του Καβάφη π.χ. δεν εμπόδισε, μάλλον βοήθη­ σε, μέσω ακριβώς της επίδρασης, τη δημιουργία του Σεφέρη, όπως η ύπαρξη του Β. Ουγκώ δεν εμπόδισε, αλλά, δια της επιδράσεως, ευνόησε την ποιητική ανέλιξη του Ρ. Valery. Αλλά, η αγωνία της επίδρασης» καταντά «αγωνία της πρωτοτυπίας» των καθηγητών, αφότου οι τελευταίοι πήραν τα θεωρητικά ηνία από τα χέρια των πρωτότυπων δημιουργών. Ένα βιβλίο αξιοπρόσεχτο, πιο πολύ αρνητικά παρά θετικά. Η με- , τάφραση πετυχημένη, η εισαγωγή ενημερωτική, οι σημειώσεις βοη­ θητικές, το επίμετρο (κριτική του βιβλίου από ομοϊδεάτη ομότεχνο) του Paul de Man,που πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Comparative Literature 26,3 (1974), απολογητικό και διασαφητικό. Η εκτύπωση πολύ προσεγμένη.

Σ

ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

εκδόσεις

«ΚΕΔΡΟΣ Γ. Γενναδίου 3 - τηλ. 36.02.007

ΤΟ ΑΣΤΕΡΙ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ Κ είμενο - Εικόνες

ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ

επιλογη/116

Κ. Μ Α ΥΡ 1Δ Η - Γ. Δ Η Μ ΗΤΡΑΚΟ Π ΟΥΛΟ Υ Γ. Π Α Σ Χ Α Λ ΙΔ Η (επιμ.) Τ ηλεόραση και Επι-κοινωνία. Θ εσσαλονίκη, Π αρατηρητής, 1988. Σ ελ. 422 Ραδιόφω νο κα ι Τοπική Α υ το δ ιο ίκ η σ η . Α θήνα, Ε λληνική Ε ταιρεία Το­ π ικ ή ς Α νά π τυ ξη ς και Α υτοδιοίκη ση ς, 1988. Σ ελ. 292

Σε μια εποχή αλλαγών και συ­ νεχών εξελίξεων του ραδιοτηλεο­ π τικού «τοπίου» στη χώρα μας δυο πολύ σημαντικά βιβλία έρχο­ νται να ξεκαθαρίσουν ορισμένα π ρ άγματα και να θέσουν με σα­ φήνεια κάποιες προτάσεις. Το πρώ το, με τον τ ίτλ ο «Τηλεό­ ραση και επι-κοινωνία», τ ο έχουν επιμεληθεί ο ι.: Κ. Μ αυρίδης, Γ. Δημητρακόπουλος και Γ. Πασχαλίδης και περιλαμβάνει τις ειση­ γήσεις που ανακοινώθηκαν στην Επιστημονική Συνάντηση με θέμα «Τηλεόραση και επι-κοινωνία», η οπ οία διοργανώθηκε από τον Το­ μέα Ψυχολογίας της Φ ιλοσοφι­ κής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων τον Απρίλιο του 1986. Το βιβλίο, α υτό έχει δυο στό­ χους, πρώ τον, ναπροσελκύσει το ενδιαφέρον των κοινωνικών επι­ στημόνων να ασχοληθούν σοβα­ ρά με την τηλεόραση ως αντικεί­ μενο επιστημονικής διερεύνησης και δεύτερον, να επισημάνει την ανάγκη μιας επιστημονικά τεκμη­

ριωμένης συμβολής στον προβλη­ ματισμό γύρω από το ρόλο και τη λειτουργία της τηλεόρασης στη χώρα μας. Χω ρίζεται σε έξι ενότητες και καθεμιά περιλαμβάνει περισσότε­ ρες εισηγήσεις. Στην ενότητα «Τη­ λεόραση και Πολιτισμός» το κύ­ ριο θέμα είναι η διερεύνηση της χ ρ ηστικότητας των εννοιών «αποξένωση» και «αλλοτρίωση», καθώς και της συναφούς διά κρι­ σης μαζική κουλτούρα / υψηλή κουλτούρα. Η δεύτερη ενότητα εξετάζει την τηλεόραση ως θεσμό και αποτελείται από έξι εισηγή­ σεις που προσπαθούν να προ­ σεγγίσουν την πολυσύνθετη υπό­ σταση της τηλεόρασης ως π ο λιτι­ κού και επικοινωνιακού θεσμού. Η τρ ίτη διερευνά τη συγκεκρι­ μένη σύνθεση και σύσταση του προγράμματος της ελληνικής τ η ­ λεόρασης, ενώ η τέταρ τη ενότη­ τ α αναλύει τη σχέση τηλεόρασηςτηλεθεατή εξετάζοντας την εξέλι­ ξη το υ κοινού της τηλεόρασης στην Ελλάδα, στα τελευτα ία είκο­ σι χρόνια. Διερευνά επίσης τη ση­ μασία και το περιεχόμενο της τ η ­ λεοπτικής εμπειρίας, ως δια δικα­ σίας πρόσληψης, και στα πλαί­ σια μιας ψ υχαναλυτικής προσέγγισης. Η επόμενη ενότητα, με τον τ ίτ ­ λο «Τηλεόραση και Τέχνη» θέτει δυο πολύ σημαντικά ζητήματα, την ιδιαίτερη αισθητική των χα­ ρακτηριστικώ ν τηλεοπτικών προ­ γραμμάτω ν και τις σχέσεις τηλεό­ ρασης και τεχνών, όπως ο κινη­ ματογράφ ος, το θέατρο και η λο­ γοτεχνία. Η έκτη και τελευτα ία ενότητα ασχολείται με τις σχέσεις τηλεό­ ρασης και παιδιού, περιλαμβάνει δε πέντε εισηγήσεις. Στην ενότη­ τ α αυτή οι εισηγητές εξετάζουν τις σχέσεις γονιών-παιδιών και τον τρόπο με τον οποίο εμπλέκε­ τα ι η τηλεόραση σ' αυτές. Επίσης μελετούν τις τηλεοπτικές συνή­ θειες των παιδιών και μητέρων.

Στην ενότητα αυτή ιδιαίτερο εν­ δια φέρον παρουσιά ζουν οι ειση­ γήσεις που αφορούν τ ο ρόλο της τηλεόρασης στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς τω ν παιδιών και τω ν εφήβων.

Το δεύτερο βιβλίο έχει τίτλ ο «Ραδιόφωνο και Τοπική Α υτοδιοί­ κηση» και είναι μια έκδοση της Ελληνικής Εταιρείας Τοπικής Ανά­ πτυξης και Αυτοδιοίκησης. Περι­ λαμβάνει τις εισηγήσεις που ανα­ κοινώ θηκαν σε διεθνή Συνάντηση που έγινε στην Αθήνα τον Ιούλιο το υ 1988 με θέμα: «Η συμβολή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην ίδρυση και λειτουργία τοπικώ ν ραδιοφω νικών σταθμών». Στο πρώ το μέρος, που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ειδικοί του ραδιοφώ νου παρουσιά ζουν την εμπειρία τους γ ια την εξέλιξη της Τοπικής Ραδιοφωνίας στη χώρα τους. Στην ενότητα αυτή κ α τα ­ γρ άφ ονται εμπειρίες που καλύ­ πτουν ένα ευρύτερο φ άσμα, από τ ο αγγλικό μοντέλο μέχρι τις εναλλακτικές μορφές ραδιοφώ­ νου, όπως αυτές εμφανίστηκαν στη Γαλλία και Γερμανία. Στην επόμενη ενότητα αναλύε­ τα ι η συμβολή της Τοπικής Α υτο­ διοίκησης στην ανάπτυξη της τ ο ­ πικής ραδιοφω νίας από τον Νι­ κήτα Λιοναράκη, υπεύθυνο του Τομέα Ενημέρωσης και Π ληροφό­ ρησης της Ελληνικής Εταιρείας Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοί­ κησης. Για όσους απασχολεί η ίδρυση και λειτουργία τοπικώ ν ραδιο­ φωνικώ ν σταθμών, οι προτάσεις που περιλαμβάνει η έκδοση αυτή αποτελούν σημαντικότατο, θαυ­ μάσιο υλικό γ ια μια καλύτερη προσέγγιση του προβλήματος της Τοπικής ραδιοφωνίας. Θ α πρέπει να αναφέρουμε πως το μεγαλύτερο μέρος των προτάσεων αυτής της μελέτης υιοθετήθηκαν πρόσ φατα από την Κεντρική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Ελλάδος με σκοπό την ίδρυση 32 ραδιοφωνικών σ ταθμών σε όλη τη χώρα. Τέλος, η έκδοση αυτή περιλαμ­ βάνει πολύ ενδιαφέροντα κείμενα της UNESCO, καθώς και το νομι­ κό καθεστώς που διέπει την Το­ πική Ραδιοφωνία.

ΣΩΤΗΡΗΣ ΝΤΑΛΗΣ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΔΩΡΟ ΑΠΟ 15 ΔΕΚ - ΕΩΣ 3 ΙΑΝ. 01 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΑΓΟΡΑ ΣΑΣ, ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΩ ΛΕΙΟ ΜΑΣ, ΣΟΛΩΝΟΣ 94, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΔΩΡΟ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΓΙΑΝΝΗ Π. ΚΑΨΗ

από τις εκδόσεις ΝΕΑ ΣΥΝΟ ΡΑ Σόλωνος 94,106 80 Αθήνα, T n L 3600398-3610589-3644409 FAX 3617791

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΔΩΡΟ ΑΠΟ 15 ΔΕΚ - ΕΩΣ 3 ΙΑΝ. 01 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΑΓΟΡΑ ΣΑΣ, ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΩ ΛΕΙΟ ΜΑΣ, ΣΟΛΩΝΟΣ 94, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΔΩΡΟ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

από τις εκδόσεις ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ ΣόΑωνος 94,106 80 Αθήνα, Τηίι.: 3600398-3610589-3644409 FAX 3617791

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΔΩΡΟ ΑΠΟ 15 ΔΕΚ - ΕΩΣ 3 ΙΑΝ. 01 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΑΓΟΡΑ ΣΑΣ, ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΩ ΛΕΙΟ ΜΑΣ, ΣΟΛΩΝΟΣ 94, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΔΩΡΟ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

-

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

από τις εκδόσεις

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΚΛΕΙΔΙ

Σόλωνος 94,106 80 Αθήνα, Μ . : 3600398-3610589-3644409 FAX 3617791

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΔΩΡΟ ΑΠΟ 15 ΔΕΚ - ΕΩΣ 3 ΙΑΝ. 01 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΑΓΟΡΑ ΣΑΣ, ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΩ ΛΕΙΟ ΜΑΣ, ΣΟΛΩΝΟΣ 94, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΔΩΡΟ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ -

N e il S o m e r v il l e

ΚΙΝΕΖΙΚΟ ΩΡΟΣΚΟΠΙΟ 1990

από τις εκδόσεις

ΚΛΕΙΔΙ

Σόλωνος 94,106 80 Αθήνα, Τη*.: 3600398-3610589-3644409 FAX 3617791

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΒΑΣΙΛΙΚΗ Π. ΒΛ Α Χ Ο Υ Σ υ ν ε ρ γ α σ ία : Α. Λαφτσίδης

_____ Λεξικό Ρημάτων_____ της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Επιμέλεια : T P . I . Δ Ε Λ Η Σ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΝ. ΒΛΑΧΟΥ

Α6ΞΙΚΟ ΡΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Με 300 αναλυτικούς πίνακες

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ GUTENBERG Δ Ι Δ Ο Τ Ο Υ 5 5 - 57 · Τ Η Λ . : 3 6 . 4 3 . 5 1 1 - Α Θ Η Ν Α

ΣΩΤΗΡΗΣ Φ. ΔΗΜ ΗΤΡΙΟΥ Έ να παιδί απ’ τη Θεσσαλονίκη Οι ήρωες των διηγημάτων του Σ. Δημητρίου ακροβατούν στο όριο μεταξύ κοινωνίας και πε­ ριθωρίου. Στιγματισμένοι από μια σκοτεινή μοίρα, κυνηγημένοι από την αγωνία που γεννά η αδυναμία αφομοίωσης του κοινωνικού προ­ τύπου, με τραυματισμένο ερωτισμό και οδυνη­ ρά βιώματα, μοιάζουν να μην έχουν πολλές επι­ λογές. Στο επόμενο βήμα τους, παραμονεύει ο θάνατος ή το άσυλο. Μόλις κυκλοφόρησαν

εκδόσεις

ΚΩΣΤΑΣ Μ ΟΥΡΣΕΛΑΣ Βαμμένα κόκκινα μαλλιά

Γ. Γενναδίου 3 - τηλ. 36.02.007

Έ να μυθιστόρημα που προκαλεί, ερεθίζει, εξοργίζει. Ερωτικό, αισθησιακό, χυδαίο, απο­ τρόπαιο, δοσμένο απλά, με χιούμορ, ειρωνεία και καυστική διάθεση.

- Σύγχρονοι Ά μλετ, σύγχρονοι Ζορμπάδες, αγιοποιημένα κοπρόσκυλα, πόρνες, μπορντέλα, γειτονιές, παράγκες, νυμφομανείς, αυνάνες, παπατζήδες, μικροαστοί, πρώην προλετάριοι, πρώην ιδεολόγοι και νυν «επιτυχημένοι» καριε­ ρίστες, κάλπηδες, ξεφτίλες, άνθρωποι που ερω­ τεύονται πρόσωπα μέσ’ από καθρέπτες και όχι τα ίδια τα πρόσωπα, μια τοιχογραφία εποχής και ανθρώπων, διηγημένα ασθματικά, παράφο­ ρα, ωμά μ’ ένα φρενήρη ρεαλισμό που τα κάνει όλα να διαστέλλονται, να μεγενθύνονται και να γίνονται ωκεανός, θάλασσα, χρώμα, μουσική, αλμύρα, έρωτας.

Η Γειτονιά των Καλών Κλεφτών Σε κάθε μεγαλούπολη υπάρχουν κάποιοι άν­ θρωποι που προτιμούν να ζουν τη νύχτα. Έ τσι και σε τούτη την πόλη υπάρχουν οι κάτοΐκοι της Γειτονιάς των Καλών Κλεφτών. Με τις από­ ψεις, τις συνήθειες, τις αδυναμίες και τα όνειρά τους. Μέσα από τις παράλληλες ιστορίες δύο νέων γυναικών της Γειτονιάς που αναζητούν κάποιο υποκατάστατο για να γεμίσουν την «άδεια θέση της ευτυχίας» στη ζωή τους και με φόντο την Αθηναϊκή νύχτα και την ατμόσφαιρα των μπαρ διαγράφεται μια πορεία από το ποτό κ αι τα ναρκωτικά προς την παρακμή και το θά-