Τεύχος 49

.

■ ■-

..

Ρ

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΓΗΘίΟΡΗΣΗ ΤΟΥ Β ΙΒ Λ Ι Ο ^ * ώ ρ θ . φ ,ΐ ■ t t m

"

ν

...»

.

rv k

> V '·

’

• Έρ,ευνα: Το βιβλίο κι έμείο * •

Είσαγωγτ τοϋ Πλάι

«Φαίδωνα*

Ή εύθύνη τού συγγραφ έα στήν έποχή μας Βιβλία έπιστημονικής φαντασίας γιά παιδιά Δ ύο άθηναϊκά παλαιοβιβλιοπωλεία Τό Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών τής Πάντοβας ’Ανταποκρίσεις άπό τό έξωτερικό Βιβλία στά πλοία

ΑΝΤΩΝΗΣ ΛΙΒΑΝΗΣ & ΣΙΑ «ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ» Σόλωνος 94, τηλ. 3610589 - 3600398 ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΒΟΡΡΑΣ-ΝΟΤΟΣ Ή βαρυσήμαντη έκδοση τού Ιδρύματος Φρήντριχ Έμπερτ. Μέ άναλύσεις καί άποκαλυπτικά στοιχεία γιά τήν οικονομική ανισό­ τητα τού σημερινού κόσμου. Μέ ύλικό πού σίγουρα θά κινήσει τό εύρύτερο ενδιαφέρον, ύστερα άπό τά τόσα δημοσιεύματα τού τύπου.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ Καί πάλι στό προσκήνιο ή νεώτερη ιστορία τού τόπου μας, μέσα άπό τίς δραματικές συγκρούσεις πού διαμόρφωσαν τόν μεταπο­ λεμικό μας κόσμο, μέ έπιπτώσεις πού διαρκούν ώς τίς μέρες μας. 'Ολόκληρο τό άποκαλυπτικά ύλικό άπό ειδικό σεμινάριο πού έγινε στό Λονδίνο τό 1978. Μέ συζητήσεις καί εισηγήσεις πού άνοίγουν ένα καινούργιο «κεφάλαιο» στήν έρευνα τή ς πολιτικής μας Ιστορίας. ’Επιμέλεια τής χήρας τού Στρατηγοϋ-’Αρχηγοϋ τού ΕΛΑΣ, Μά­ ριον Σαράφη.

ΤΙΕΤΑ Ή μικρή γιδοβοσκός. "Ενα ακόμη βιβλίο τού Χόρχε Άμάντο πού θά διαβαστεί μέ έξαιρετικό ένδιαφέρον καί φυσικά θά συζητηθεί πολύ όπως τά προηγούμενα βιβλία τού συγγραφέα τής «Τερέζας Μπατίστα».

Π λη ρ ο φ ο ρ ίες - Π α ρ α γ γ ελ ίες : Ά ν τ ώ ν η ς Λ ιβά νης, Σόλω νος 94 Τηλ. 3610589-3600398.

Γραφτείτε συνδρομητές Ε σ ω τερ ικ ο ύ 'Απλή (6 τευχών): 650 δρχ. » (12 τευχών): 1.200 δρχ.

Σπουδαστική* (6 τευχών): 550 δρχ. » (12 τευχών): 1.000 δρχ.

’Οργανισμών, Τραπεζών, Ιδρυμάτω ν (12 τευχών): 1.800 δρχ.

Ε ξ ω τε ρ ικ ο ύ 'Απλή (6 τευχών): Δολ. » (12 τευχών): Σπουδαστική* (6 τευχών): Δολ » (12 τευχών): Σχολών Βιβλιοθηκών Ιδρυμάτω ν (12 τευχών): * ΟΙ σπουδαστές μέσης, άνώτερης καί άνώτατης έκπαίδευσης γράφονται συνδρομητές μέ τήν έπίδειξη ή τήν άποστολή φωτοτυπίας τής σπουδαστι­ κής τους ταυτότητας ή τής άστυνομικής (άν είναι μαθητές).

Κύπρος Εύρώπη ’Αφρική ’Αμερική Αύστραλία 16 18 18 21 15 28 34 34 30 40 ΗΠΑ 13 14 16 16 19

ΗΠΑ

24

26

30

30

37

41

43

48

47

54

’ Εμβάσματα στή διεύθυνση: Βάσω Σπάθή περιοδικό «Διαβάζω» Ομήρου 34 Α θήνα (135)

Συμπληρώστε τή σειρά Τιμή άπλών τευχών: 120 δρχ. Τιμή διπλών τευχών: 180 δρχ. Τά παλιά τεύχη τού «Διαβάζω» μπορείτε ή νά τά άγοράοετε άπό τά γραφ εία τού περιοδικού ή, άν μένετε στήν έπαρχία, νά ζη τή σετε νά σάς τά στείλουμε μέ άντικαταβολή.

Τώρα καί σε τόμους Κ υ κλο φ ο ρ ο ύ ν οι τό μ ο ι: 1/ 2/ 3/ 4/ 5/ 6/ 7/

1976-77 (τεύχη 1-9): 1.200 δρχ.

1978 (τεύχη 10-15): 900 δρχ.

1979 Α (τεύχη 16-21): 900 δρχ.

1979 Β (τεύχη 22-26): 850 δρχ.

1980 Α (τεύχη 27-32): 900 δρχ.

1980 Β (τεύχη 33-37): 850 δρχ.

1981 Α (τεύχη 38-43): 900 δρχ.

'Γέ σπουδαστές

έκπτωση ι 5%

Ζητείστε τούς τόμους τού «Διαβάζω» άπό τά γραφεία τού περιοδικού ή, άν μένετε στήν έπαρχία, ζητείστε νά σάς τούς στείλουμε μέ άντικαταβολή. Μπορείτε άκόμα νά ανταλλάξετε τά τεύχη πού έχετε μέ δεμένους τόμους, πληρώνοντας μόνο τή βιβλιοδεσία (240 δρχ. γιά τόν α" τόμο, 180 δρχ. γιά τούς υπόλοιπους).

UNBAIB

Τεϋχος 49 ’Ιανουάριός 1982

Γραφεία: Όμηρον 34, ’Αθήνα (135), τηλ. 360-3011. Διεύθυνση: Περ. Άθανααόπονλος. Σύνταξη: Γιώργος Γαλάντης, Δημήτρης Δεληπέτρος, Παύλος Πέζαρος, Βασίλης Ταάμης, Ντορίνα Τσοτσορον. Γραμματεία Σύνταξης: Γιώργος Σαρηγιάννης. Διαχείριση: 'Ηρακλής Παπαλέξης. Συνδρομές: Βάσω Σπάθή. Διορθώσεις: Πέτρος Στεφανάκης. Σελιδοποίηση: Φαύλη Καρνδα-Στασινάκη. Στοιχειοθεσία: Φωτοκύτταρο ΕΠΕ, 'Υμηττού 219, τηλ. 751-6333. ’Εκτύπωση: Βαλασάκης-Άγγελής Ο.Ε., Ταύρου 21, τηλ. 346-6927. Διαφάνειες: Δ. Π. Άγγελής, Πειραιώς 1, τηλ. 324-4325. Βιβλιοδεσία: Νικόλαος Κατριβάνος & Σία Ο.Ε., Στυλιανού Γόνατα 48, τηλ. 574-9951. Διανομή: Νέον Πρακτορείου Τύ-

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ Τιμή: Δρχ. 120 ΔΙΑΛΟΓΟΙ Γράφουν οί Δ. Δασκαλόπουλος, Ν. Άβάτογλου, Ν. Λάζαρης, Φ. Κάβειρος καί Α. Δελώνης

6

ΧΡΟΝΙΚΑ ’Εξώφυλλο Γιώργου Γαλάντη

ΧΙΟΥΜΟΡ: Σκίτσο τοϋ Κώστα Μητρόπουλου Η ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΓΕΓΟΝΟΤΑ: Κήρυκας τής προσωπικής ελευθερίας - Διεθνείς συναντήσεις - Ήταν μιά ξεχωριστή περίπτωση - Βιβλία στά πλοία ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ: Δύο άθηνάίκά παλαιοβιβλιοπωλεία καί τό Ινστι­ τούτο Βυζαντινών καί ΝεοελληνικώνΣπουδών τής Πάντοβας ΤΟ ΞΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ: ’Ανταποκρίσεις τής Stella Dong (Ν. Ύόρκη), τής Νατάσας Χατζιδάκι (Λονδίνο) καί τοϋ Μάριου Τρύπια (Βελιγράδι)

9 11 12 17 22 28

ΑΡΘΡΑ Άντώνης Σαμαράκης: Ή ευθύνη τοϋ συγγραφέα στήν έποχή μας Κεντρική διάθεση: ’Αθήνα: «Διαβάζω» 'Ομήρου 34 Τηλ. 360-3011 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο Μ. Κοτζιά & Σία Τσιμισκή 78 Τηλ. 279-720, 268-940 Κύπρος: Πρακτορείο βιβλίου Χρ. Άνόρέου & Σία Ρηγαίνης 64 Λευκωσία

34

ΞΑΝΑΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ Δημήτρης Άνωγιάτης-Πελέ: Ό «Φαίδων» καί ή φιλοσοφία τοϋ Πλάτωνα

40

ΕΡΕΥΝΑ Τό βιβλίο κι έμεϊς ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ: Γράφειό Δημήτρης Λουκάτος ΓΛΩΣΣΑ: Γράφουν δ Νίκος Κοντοσόπουλος καί ό Θανάσης Νάκας ΠΟΙΗΣΗ: Γράφουν ό Κώστας Γουλιάμος καί 6 Δημήτρης Πλά­ κας ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ: Γράφει όΆλέξης Ζήρας

67 70 75 81

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

83

ΔΙΑΒΑΖΩ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Βιβλία επιστημονικής φαντασίας Παρουσίαση βιβλίων ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ

97 100 101

ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ

102

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ

105

προλεγόμενα Ο* άλλαγές τοϋ ’82 ’Επίθεση ποιότητας καί προσφορών. Έ τσ ι μόνο θά μποροϋοε νά χα­ ρακτηριστεί ό στόχος καί τό σύνολο τών προσπαθειών τοϋ «Διαβάζω» γιά τό 1982. Τά πρώτα μάλιστα άποτελέσματα αυτών τών προσπαθειών άρχισαν νά φαίνονται άπ’ αυτό άκριβώς τό τεύχος πού κρατάτε στά χέρια σας: ένα τεύχος πού ά νοίγει τόν έβδομο χρόνο τής ζωής τού περιοδικού καί πού, ταυτόχρονα, ορίζει τήν άρχή μιάς νέας φάσης τής έκδοσής του. 'Αλλά άς γίνουμε πιό σαφείς καί συγκεκριμένοι: 1. Άπό δώ καί πέρα, κάθε τεύχο ς θά περιέχει τουλάχιστον ένα κεν­ τρικό θέμα-άφιέρωμα, στό όποιο θά είναι ένταγμένη ή λεγάμενη «γε­ νική ύλη» τοϋ περιοδικού (άρθρα, βιβλιογραφίες κλπ.). Φυσικά θά συνέχίσουμε τή δημοσίευση καί συνεργασιών πού δέν θά άνήκουν στά άφιερώματα, τέτο ια δμως κείμενα θά ύπάρχουν σέ ορισμένα μόνο τεύχη.

2. Γιά νά πετύχουμε τή ν καλύτερη δυνατή σύνθεση αύτών τών άφιερωμάτων (τουλάχιστον όσων άφοροϋν ξένους συγγραφείς) έξασφαλίσαμε τήν άποκλειστικότητα άναδημοσίευσης γιά τήν 'Ελλάδα τών άφιερωμάτων τού έγκυρου γαλλικού περιοδικού «Magazine Litteraire». Έ τσ ι, έγκαινιάζοντας τή συνεργασία μας μέ τό «Magazine Litteraire», στό έπόμενο τεύχος θά ύπάρχει ένα πολυσέλιδο άφιέρωμα στόν Φράντς Κάφκα, όπου όμως -έ κ τ ο ς άπό τά κείμενα τού γαλλικού περι­ ο δικο ύ- θά δημοσιευθοϋν καί συνεργασίες Ελλήνων.

3. Γ ιά νά άντιμετωπιστεϊ ό αύξημένος λόγω τής συνεργασίας μας μέ τό «Magazine Litteraire» όγκος τή ς ύλης, θά κυκλοφορούν κάθε χρόνο τρία διπλά τεύχη καί όχι ένα, όπως συνέβαινε μέχρι σήμερα. Τά τεύχη αυτά θά είναι τοϋ Φεβρουάριου, τοϋ Ιο υ νίο υ καί τοϋ ΣεπτεμβρίουΌκτω βρίου.

4. Ή έξασφάλιση τού δικαιώματος άναδημοσίευσης τών άφιερωμά­ των τού «Magazine Litteraire», καθώς καί ή μετάφρασή τους, δημιουρ­ γούν στό «Διαβάζω» σημαντικά οικονομικά βάρη. Παρ’ όλα αύτά, ή τιμή τού τεύχους θά παραμείνει ή ίδια, δηλαδή 120 δραχμές. Μέ μιά έξαίρεση: τήν τιμή τών διπλών τευχών, πού αύξάνει κατά 20 δρχ. (άπό 180 σέ 200). Έ τσ ι, ένας τα κτικό ς άγοραστής τού «Διαβάζω» θά έπιβαρυνθεϊ συνολικά, όλο τό 1982, μέ 180 δρχ. ’Α ντίθετα, οί συνδρομητές μας δέν πρόκειται νά έπιβαρυνθούν καθόλου, μιά καί οί τιμ ές τών συνδρομών έσωτερικού καί έξω τερικού θά παραμείνουν άμετάβλητες. Είναι αύτονόητο ότι, μετά άπό α ύτές τις ρυθμίσεις, μία συνδρομή στό «Διαβάζω» είνα ι πραγματική εύκαιρία. Καί νά γ ιατί: ένας τακτικός άγοραστής θά πληρώσει γιά 12 τεύχη 1680 δρχ., ένώ ό άπλός συνδρομητής 1200 δρχ. (έκπτωση 30% καί κέρδος 480 δρχ.) καί ό σπουδαστής συνδρομητής 1000 δρχ. (έκπτωση 40% καί κέρδος 680 δρχ.).

5. Θά τελειώσουμε τήν άναγγελία τών άλλαγών τής καινούριας χρο­ νιάς μέ κάτι πού θά χαροποιήσει ιδιαίτερα τούς άγωνιστές γιά τήν άπλοποίηση τής γλώσσας μας. Ξεπερνώντας τίς τεχνικές δυσκολίες, τό «Διαβάζω», άπό τό τεύχο ς Μαρτίου, θά τυπώνεται μέ τό μονοτονικό σύστημα γραφής, άκολουθώντας τούς κανόνες πού έχει ορίσει τό 'Ιν­ στιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη) τού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. ’Αλλά γιά τό θέμα αύτό θά έπανέλθουμε.

5

δι άλ ο γ ο ι Όλα τά γράμματα, πού παρουσιάζουν κάποιο γενικότερο Ενδιαφέρον, δημοσιεύονται ε’ίτε όλόκληρα (έφόσον είναι σύντομα) ε’ίτε άποσπασματικά (έάν είναι Εκτενή). Γιά τό λόγο αύτό, παρακαλούνται οΐ άναγνώστες πού μάς γράφουν νά είναι όσο πιό σύντομοι μπορούν καί νά σημειώνουν τό πλήρες όνοματεπώνυμο καί τήν άκριβή διεύθυνσή τους. 'Υπενθυμίζουμε ότι γιά νά δημοσιευθεΐ ένα γράμμα, πρέπει νά 'χει φτάσει στά γραφεία τού περιοδικού τουλάχιστον έξι Εβδομάδες πριν άπό τήν ήμέρα κυκλοφορίας τού τεύχους.

Ό Σ εφ έρ η ς γ ιά τ ό ν Π αυλόπ ου λο

Αγαπητοί φίλοι, Στό τελευταίο διπλό τεύχος τού «Διαβάζω» (άριθ.

46) δημοσιεύεται κριτική τού Κ. Γ. Παπαγεωργίου γιά τό ποιητικό βιβλίο τού Γιώργη Παυλόπουλου «Τό σα­ κί». Δέν έχω πρόθεση νά μπώ στήν ούσία τής κριτι­ κής- ή παρέμβασή μου σκοπεύει σέ μιά διευκρίνιση, δχι τελείως περιττή φαντάζομαι. Ή γνώμη τού Σεφέρη γιά τήν ποίηση τού Παυλό­ πουλου έμφανίζεται άπό τόν Κ. Γ. Παπαγεωργίου σάν άγνωστο κείμενο πού έρχεται γιά πρώτη φορά στή δημοσιότητα, μέ τήν εύγενική συγκατάβαση τής κυ­ ρίας Σεφέρη -έτσι τουλάχιστον προκύπτει άπό τή διευκρινιστική ϋποσημείωση στό τέλος τής κριτικής. Θυμίζω δτι τό σεφερικό αυτό κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στήν έπιφυλλίδα τού Γ. Π. Σαββίδη «Ποιή­ ματα, νούμερα καί κάτι έλέφαντες», έφ. Τό Βήμα, 6 Νοεμ. 1971, καί πέρασε στό βιβλίο τού ’ίδιου «Πάνω νερά» (1973), σελ.17. Άπό τότε έχει άναδημοσιευτει πολλές φορές, κατά κανόνα άπό δσους έσχολίασαν τά δυό βιβλία τού Παυλόπουλου. Πέρα άπό τή σχολαστική αύτή παρατήρηση, καιρός είναι πιά νά άποσυνδέσουμε τόν Παυλόπουλο άπ’ αύτή τήν άμφίστομησεφερική ρήση καί νά τόν έξετάσουμε αύτοδύναμα. Όπως τού άξίζει, άλλωστε. Δημήτρης Δασκαλόπουλος Πλεύρωνος 2 - Ζωγράφου

Ε λ λ η ν ικ ή καί ή Π α λα τίνη

Αγαπητό «Διαβάζω», Καί άν άκόμα είχα διάθεση νά διαβάσω τό βιβλίο τού Άρη Δικταίου «Anthologia Graeca, ή λεγομένη Παλατίνη» (τού όποιου τήν ύπαρξη πληροφορήθηκα άπό τό σημείωμα τού τ. 46, σ. 115) ό τίτλος του καί μόνος θά ήταν άρκετός γιά νά μοϋ κόψει τήν όρεξη. Διότι ή 'Ελληνική ’Ανθολογία (Anthologia Graeca) δέν είναι βέβαια «ή λεγομένη Παλατίνη», παρά μόνο γιά τούς άμαθεϊς ή τούς τσαπατσούληδες πού χρησιμο­ ποιούν τούς δύο όρους σά νά ήταν συνώνυμοι. Ή «Παλατίνη» (ή έστω «Παλατινή» μέ σόλοικο τό τονι­ σμό πού έχει δυστυχώς έπικρατήσει) είναι ένα τμήμα τής «Ελληνικής», σύμφωνα μέ τή φιλολογική ταξι­ νόμηση τού τεράστιου ύλικοΰ πού έχει διεθνώς κα­

θιερωθεί άπό δύο αιώνες περίπου.[...]. Μέ άλλα λόγια, σέ καμιά περίπτωση δέν έπιτρέπεται νά μιλάμε γιά «Παλατίνη Ανθολογία» έξυπονοώντας τό πελώριο σύνολο τής «'Ελληνικής Ανθολο­ γίας», έστω καί άν ή «Παλατίνη» είναι τό όγκωδέστερο τμήμα τής «Ελληνικής» καί μερικοί έκδότες (όχι όλοι) προσαρτοϋν τή σχετικά μικρή «Πλανούδειο» μετά τήν «Παλατίνη» (πού σταματάει στό βι­ βλίο XV) μέ τήν άρίθμηση «βιβλίο XVI» γιά τήν εύκολία τής παραπομπής. [...]. Μέ έπιφυλακτική έκτίμηση Ν. Φ. Άβάτογλου φιλόλογος

Ή τύ χ η ε ν ό ς β ιβ λ ίο υ Αγαπητό «Διαβάζω», Ομολογώ είλικρινά άτι δέν φανταζόμουν, διαβά­ ζοντας σχετικά πρόσφατα τήν «Περιπέτεια ένός βι­ βλίου» τού Νίκου Καχτίτση, άτι θά βρισκόμουν κά­ ποτε κι έγώ στή δύσκολη θέση νά μιλήσω γιά τήν περιπέτεια τών δικών μου βιβλίων. Καί δέν τό φαντα­ ζόμουν γιά ένα βασικό λόγο. Γιατί είχα τήν άφέλεια νά πιστεύω πώς 17 όλόκληρα χρόνια μετά άπό όσα συνέβησαν στόν έκ Πύργου πρόωρα χαμένο λογοτέ­ χνη, οί σχέσεις στό κύκλωμα έκδότες-συγγραφεΐς θά έπρεπε, λογικά, νά έχουν άλλάξει- καί άκόμη ότι στίς μέρες μας τά έκδοτικά ήθη δέν θά έπιδέχονταν άμφισβήτηση... Νά όμως πού τά γεγονότα μέ διέψευσαν. Ποιά είναι τά γεγονότα; Θά προσπαθήσω νά εί­ μαι σύντομος. Τόν Οκτώβριο τού '80 έστειλα τά χειρόγραφα τής τρίτης ποιητικής μου συλλογής μέ τίτλο «Έρωτογράφημα» στό διευθυντή τών έκδόσεων «Έγνατία» κ. Κάτο, μέ τή συμφωνία, προφορική, τό βιβλίο νά έκδοθεί μέχρι τό Πάσχα τού ’81. Πραγματικά, ένα μήνα μετά τό Πάσχα καί ύστερα άπό αλλεπάλληλα τηλεφωνήματα καί πιέσεις άπό μέ­ ρους του, πήρα στά χέρια μου 50 άντίτυπα τού βι­ βλίου. Γιά κακή μου τύχη τ ’ άντίτυπα αύτά είχαν ένα λάθος στή ράχη τού έξωφύλλου. Τηλεφώνησα στό κ. Κάτο καί τού τό είπα καί αύτός μέ καθησύχασε λέγοντάς μου ότι σέ μιά βδομάδα πού θά έρχόταν στήν Αθήνα, θά έφερνε καί τό βιβλίο μου -αύτή τή φορά χωρίς λάθος. Ή έβδομάδα ήλθε, άλλά ούτε ό κ. Κάτος ούτε τό «Έρωτογράφημα» φάνηκαν πουθενά. Άρχισα ν’ άνησυχώ ιδιαίτερα. (Στό μεταξύ μοίρασα σέ φίλους όσα άντίτυπα είχα κι έστειλα μερικά σέ έφημερίδες, έκ τών όποιων 3 άνήγγειλαν τήν έκδο­ ση.) Τηλεφωνούσα στόν κ. Κάτο καί όλο άπουσίαζε.

Έπαιρνα στό τηλέφωνο τό βιβλιοπωλείο του οτή Θεσσαλονίκη καί στην Αθήνα καί ρωτούσα γιά τό βι­ βλίο μου καί οί ύπάλληλοι μοϋ άπαντοϋσαν ότι δέν είχαν ιδέα. Αναγκάστηκα τόν Αύγουστο νά ταξιδέψω οτή Θεσσαλονίκη μέ τήν έλπίδα ότι, έπιτέλους, θά γύριζα πίσω μέ τό βιβλίο μου. ’Αλλά, φεϋ, καί έδώ διαψεύστηκα· γύρισα πίσω άπρακτος, άφοϋ πρώτα ό κ. Κάτος μέ τόν τυπογράφο του μέ κοροΐδεψαν μέ θρασύΆγανακτισμένος καί μή ξέροντας τί άλλο νά κάνω, άνέθεσα σ’ ένα φιλόλογο φίλο μου, μόνιμο κάτοικο Θεσσαλονίκης, τή δύσκολη «άποστολή» νά πηγαίνει στό τυπογραφείο καί νά ρωτάει γιά τό βιβλίο μου. Τό άποτέλεσμα ήταν νά πηγαίνει ό φίλος μου σχεδόν κάθε μέρα στό τυπογραφείο καί νά παίρνει τίς έξης δύο άπαντήσεις:«’Έλα αύριο νά τό πάρεις» ή «ό κ. Κάτος δέν μάς έδωσε έντολή νά τυπώσουμε τό βι­ βλίο»! 'Ύστερα άπ’ όλα αύτά έστειλα ένα γράμμα στόν κ. Κάτο καί τού ζητούσα σέ αυστηρό τόνο νά σταματή­ σει αύτός ό έμπαιγμός. Φυσικά άπάντηση δέν πήρα. Τότε έδωσα τό βιβλίο μου νά τυπωθεί άλλοϋ καί συγχρόνως, μ’ ένα τηλεγράφημα, άνακοίνωσα στόν κ. Κάτο τήν άπόφασή μου. Καί έρωτώ τώρα. Γιατί αϋτή ή συμπεριφορά; Τό γε­ γονός ότι δέν είμαι ό μόνος ’Αθηναίος -ή μή- λογο­ τέχνης πού έχει ύποστεΐ τίς συνέπειες τής άπαράδεκτης νοοτροπίας αϋτού τού έκδότη, καθόλου δέ μέ παρηγορεΐ. (Όπως έμαθα πρόσφατα, άκόμη καί ό νομπελίστας ποιητής Όδυσσέας Έλύτης είχε «περι­ πέτειες» μέ τίς έκδόσεις «Έγνατία» σχετικά μέ τό βιβλίο πού έγραψε γιά τόν Άνδρέα ’Εμπειρικό -πού τυπώθηκε άρχικά στίς έκδόσεις «Έγνατία» καί κατό­ πιν στις έκδόσεις «Ύψιλον».) Αντίθετα στενοχωριέ­ μαι γιατί κανείς άπό όσους ύπέστησαν «ταλαιπωρίες» άπ’ αΰτόν τόν έκδότη -καί είναι όπως μαθαίνω πολ­ λοί- δέν τόν κατήγγειλαν, θέλοντας προφανώς νά διατηρήσουν «καλές σχέσεις». Γιά μένα αύτή ή έπιστολή πού σάς στέλνω είναι τό πρώτο βήμα. Θ’ άκολουθήσουν κι άλλα... Τελειώνοντας, γιά τήν ιστορία, άλλά καί γιά τή δική σας ένημέρωση, πρέπει νά τονίσω πώς, άπ’ ό,τι γνω­ ρίζω, οί ποιητικές έκδόσεις τής «Έγνατίας» βρίσκον­ ται σ’ ένα άρκετά καλό έπίπεδο άπό πλευράς πωλήσεων. 'Ορισμένα δέ βιβλία -μεταξύ αύτών καί τό δεύ­ τερο δικό μου μέ τίτλο «Τό δάσος τών έκρήξεων»έξάντλησαν ήδη τήν πρώτη έκδοση καί πάνε γιά δεύ­ τερη ή καί τρίτη. (Έδώ πρέπει νά άναφέρω ότι δέν έχω πάρει ούτε μία δραχμή γιά τό «Δάσος τών έκρήξεων».) Επομένως τό κίνητρο τής συμπεριφοράς τού κ. Κάτου δέν πρέπει νά είναι οικονομικό. Τότε τί εί­ ναι; Οί άναγνώστες σας καλούνται νά τό βροϋν... Εύχαριστώ γιά τή φιλοξενία Νίκος Λάζαρης Α. Βιτζηλαίου 11 Λυκόβρυση - Αμαρουσίου ’Αττικής

στό τεύχος 46). Παρακαλώ άς θεωρηθεί έλαφρυντικό τού όλισθήματός μου τό γεγονός ότι ήμουν προσω­ ρινά άποκομμένος άπ’ τίς έλληνικές πηγές καί καλο­ προαίρετα έκανα λάθος, βασιζόμενος μόνο στίς δύο βιβλιοκρισίες πού διάβασα στό «Δ», χωρίς νά μπο­ ρέσω νά έλέγξω τό βιβλίο του, πού άλλωστε δέν μπόρεσα καί τώρα νά βρώ στά κεντρικά άθηναϊκά βι­ βλιοπωλεία (ούτε καί σ’ αύτό πού βρίσκει κανείς τίς έκδόσεις τής Θεσσαλονίκης). Ίσως πάλι συνέτεινε καί ή σύμπτωση ότι ό συνεργάτης σας κ. Παπαγεωργίου βρήκε άπ' δλοτό ποίημα « Ωδή σ’ έναντύραννο» μόνο τούς άμφισβητούμενους στίχους σάν «καταλυ­ τικά ώραίους», πράγμα πού μέ έκανε νά πιστέψω ότι τό ποίημα (καί ό έπαινος) άνήκε καί άποδιδόταν στόν κ. Μάρκογλου καί όχι στό Βιργίλιο καί τούς λοιπούς, άπ’ όπου έγινε τό κολλάζ -τεχνοτροπία παλιά καί όχι «προσπάθεια γιά μιά φόρμα διαφορετική», άφοϋ στίς άρχές τού αιώνα μας τά διαπλασόπουλα έφτιαχναν τέτοια κείμενα μέ τά ψευδώνυμα άλλων διαπλασόπουλων. Μιά μόνο άπορίά μοϋ έμεινε άπ’ τήν άπάντησή του: Δέν μπορούσε νά μοϋ ύποδείξει τό λάθος μου πιό εϋγενικά, άποφεύγοντας τίς όξύτητες καί τίς ειρω­ νείες, πού όπωσδήποτε δέν δίνουν εύσημα σέ πνευ­ ματικούς άνθρώπους; Πριν λίγους μήνες δημοσιεύ­ σατε (τεύχος 39) γράμμα άλλου λογοτέχνη πού άποκαλούσε τά γραφόμενα άντιφρονοΰντος πρός αύτόν άναγνώστη «φληναφήματα αϋνάνος» καί χαρακτή­ ριζε τό συντακτικό προσωπικό τού «Δ» σάν έμφορούμενο άπό «παρεοκρατική διάθεση καί οίηση» καί εύρισκόμενο κάτω άπό «σύγχυση κριτηρίων», έπειδή τά δημοσίευσε. (Νομίζω ότι ή καλύτερη τιμωρία ήταν ή δημοσίευση τού γράμματός του.) Πάλι καλά πού ό κ. Π. X. Μάρκογλου μέ λέει μόνο «φουκαρά άναγνώστη». Τέλος πάντων. "Ας έλπίσουμε ότι σέ μερικές γενιές άκόμα θά μάθουμε νά συζητάμε. Εύχαριστώ γιά τή φιλοξενία. Μέ φιλικούς χαιρετισμούς, ό έμβριθής καί παντεπόπτης φουκαράς άναγνώστης σας Φ. Κάβειρος Καραθεοδωρή 19 - Ν. Ψυχικό

Σ έ δύσ κολη θέσ η ’Αγαπητό «Διαβάζω», Είλικρινά οί φίλοι τού «Κύκλου τού Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου» έκαναν ό,τι μπορούσαν γιά νά μέ φέρουν σέ δύσκολη θέση. Τό έκτιμώ αύτό. Θά πώ μόνο καί δέ θά έπανέλθω: ύπάρχουν όρισμένα πρά­ γματα πού, λόγω τής ιδιότητάς μου - Έπιθ/τής Δ.Ε. δέ λέγονται. Αύτό τό ξέρουν οί φίλοι. "Ας είναι- όταν κυκλοφορεί τό έπόμενο τεύχος σου θά έχει κυκλο­ φορήσει καί τό δικό μου περιοδικό «Σπουδές» (παι­ δική λογοτεχνία καί τέχνη). Συγχώρα με πού «καταχράστηκα» τίς στήλες σου, άλλά ό διάλογος είναι πάντα ώφέλιμος. Άντ. Δελώνης Τ.Θ. 39 - Ζωγράφου

’Α ναγνώ ριση π ρ ο π έτεια ς ’Αγαπητό «Διαβάζω», Λίγες λέξεις μόνο γιά νά ζητήσω συγγνώμην άπό τόν κ. Π. X. Μάρκογλου, πού τόν αδίκησα μέ τήν προπέτειά μου (γράμμα μου στό τεύχος 43 - δικό του

7

ΧΡΟΝΙΚΑ Επιμέλεια: Μαρία Τρουπάκη

ΕΚΔΟΤΙΚΑ Ε πειδή ή στήλη συναντά δυσκολίες στή συλλογή πληροφοριών, παρακαλοϋνται οί έκδοτες νά μάς ένημερώνουν ταχτικά καί ύπεύθυνα γιά τό τ ί πρόκειται νά έκδώσουν. Αύτό τό μήνα, άπ’ όσα στοιχεία καταφέραμε νά συγκεντρώσουμε, θά κυκλοφορήσουν άπό τούς έκδοτικούς οϊκους τά παρακάτω έργα, κατά κατηγορίες: τρο στην Ελλάδα» τού J. Baldry (Καρδαμίτσα). Βιβλιογραφίες: «Βιβλιογραφία αφιερωμάτων Ίστορία-Μαρτυρίες: «"Ενας διαβάτης τού περιοδικών» τής Μάρθας Καρπόζηλου ('Ελλη­ εικοστού αιώνα άφηγείται» τού Άνδρέα Λεμοϋ νικό Λογοτεχνικό καί Ιστορικό ’Αρχείο) καί (Δίπτυχο). «Βιβλιογραφία Πέτρου Χάρη» τού Μάνου ΧαΚοινωνικοπολιτικά: «Καληνύχτα Νέα Δημο­ ριτάτου, πού συνοδεύεται άπό κριτικές πού κρατία» καί «Παρ’ 6λ’ αύτά» τού Νίκου Δήμου γράφτηκαν παλιότερα γιά τό έργο τού Πέτρου (Νεφέλη), «Τί είδους κορίτσι είναι» τής "ΕλεΧάρη ('Ελληνικό Λογοτεχνικό καί Ιστορικό νας Τζανίνι Μπελότι, πού άναφέρεται στό γυ­ Αρχείο). ναικείο ζήτημα (Νεφέλη), τό σατιρικό «’Εγχει­ Έκπαίδευση-Παιδαγωγική: Ο β' καί γ τόμος ρίδιο γιά πρωθυπουργούς» τού Χρήστου Δατής σειράς «Παιδαγωγικές έπιστήμες» των Μωρίς Ντεμπές καί Γκαστόν Μιαλαρέ, μέ τί­ σκαλάκη (Δωδώνη), «Οίκολογία» τού Πέτρου Βότση (Δωδώνη), «Οί έρωτες, ό έρωτας» τής τλους άντίστοιχα «Ιστορία τής παιδαγωγικής» Λετίτσια Παολότσι (’Αποσπερίτης) καί τό κλα­ καί «Συγκριτική παιδαγωγική» (Δίπτυχο): σικό άριστούργημα «Ή 'Ελληνική Νομαρχία» Θέατρο: Τό θεατρικό κείμενο «'Ιστορική έξτού ’Ανώνυμου τού "Ελληνα, έπιμέλεια, εισ­ όντωση» τού Νίκου Ζακόπουλου (Δωδώνη, αγωγή καί σχόλια Γ. Βαλέτα (’Αποσπερίτης). σειρά θέατρο) καί ή μελέτη «Τό τραγικό θέα-

Σκίτσο τού Κ. Μητρόηουλου

ΕΚΔΟΤΙΚΑ Λογοτεχνία (έλληνική): Τά μυθιστορήματα: «Ή σφαγή των έντόμων» του Σπόρου Σίγμα ('Ελληνικό Λογοτεχνικό καί 'Ιστορικό ’Αρχείο), «Τό αλφαβητάριο» καί «Ή έκτέλεση» τής Κωστούλας Μητροπούλου, σέ έπανέκδοση (Δω­ ρικός), «Ή τελευταία έλπίδα» τοϋ Σταύρου Παπανικολόπουλου (Δωρικός) καί «Ή συμφι­ λίωση» τού Γιώργου Τέττα (Δωρικός). 'Επίσης, οί ποιητικές συλλογές: «Ποιήματα» τοϋ Τάσου Κανάτση (Δωδώνη) καί «Ό άναιδής θρίαμβος» τής Βερονίκης Δαλακούρα (Νεφέλη), οί συλ­ λογές διηγημάτων «’Ασύνδετα κι άντίρροπα» τής Ειρήνης Παπαϊωάννου (Δωδώνη) καί «Τό χαμόγελο τής τοιχογραφίας ή ’Όσκαρ» τής Κωστούλας Μητροπούλου (Δωρικός), μιά συλ­ λογή μέ «33 + 3 άνέκδοτα κείμενα τού "Αγγέ­ λου Σικελιανοϋ» σέ επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδη ('Ελληνικό Λογοτεχνικό καί 'Ιστορικό ’Αρχείο) καί ένας τόμος (έπανέκδοση) μέ σκέψεις τού λογοτέχνη Στρατή Δούκα, πού έχει τίτλο «Είς έαυτόν» (Ελληνικό Λογοτεχνικό καί 'Ιστορικό ’Αρχείο). Λογοτεχνία (ξένη): Τά μυθιστορήματα: «Τα­ ξίδι στή σελήνη» τοϋ Συρανό ντέ Μπερζεράκ (Αίολος), « Ο μοναχικός ταξιδιώτης» τοϋ Τζάκ Κέρουακ, πού κυκλοφορεί ταυτόχρονα άπό δύο εκδοτικούς οίκους (Πλέθρον, ’Ελεύθερος Τύπος), «Ό άπολυμαντής» τοϋ Ούίλλιαμ Μπάροους (’Ελεύθερος Τύπος), «Μιά ζωή γεμάτη βία» τοϋ Πιερπάολο Παζολίνι (Όδυσσέας), «Γυάλινος κώδων» τής Σύλβια Πλάθ (Όδυσσέας), «Ή χωριάτισσα» τοϋ Άλμπέρτο Μορα­ βία (Όδυσσέας), «Τό σαρκοβόρο άρνί» τοϋ Άουγκούστιν Γκομέζ Άργκος (Όδυσσέας), «Αναμνήσεις μιας πού έπέζησε» τής Ντόρις Λέσσινγκ (Όδυσσέας), «Deja jadis» τοϋ Ριμπεμόν Ντεσιέν (Πλέθρον), «Δόκτωρ Σάκς» τοϋ Τζάκ Κέρουακ (Πλέθρον) καί «Άντόλφ» τοϋ Μπενζαμίν Κονστάντ (Πλέθρον). ’Επίσης, ή ποιητική άνθολογία «Προβηγκιανοί ποιητές καί τραγουδιστές τοϋ μεσαίωνα» σέ επιμέλεια Σπύρου Σκιαδαρέση (Πλέθρον), ή συλλογή διηγημάτων «Περιπέτειες στή Νότια Θάλασσα» τοϋ Τζάκ Λόντον (Δανιάς), ή νουβέλα «Ή περιγραφή ένός άγώνα» τοϋ Φράντς Κάφκα (Νεφέλη), τά χιουμοριστικά κείμενα «Getting Even» τοϋ Γούντυ "Αλλεν (Όδυσσέας) καί ένας τόμος μέ «Σκέψεις» τοϋ "Ερμαν Έσσε (Νεφέλη). Μελέτες: «Ποίηση καί πολιτική» τοϋ Σ. Μ. Μπάουερ (Παπαδήμας), «Κώστας Βάρναλης ό μεγάλος τών γραμμάτων μας» τοϋ Σπύρου Γκίνη (Γλάρος), «Δοκίμια τοϋ μεσοπολέμου» τοϋ Νικόλαου Κάλα (Πλέθρον), «Ή 'ιστορική ερμηνεία τής λογοτεχνίας» τοϋ "Εντμοντ Ούίλσον (Πλέθρον), «"Ελληνες πεζογράφοι», στ’ τόμος, τοϋ Πέτρου Χάρη (Εστία), «Ό κό­

10

σμος τής γοργόνας. Θέματα καί μορφές τής λαϊκής παράδοσης στό έργο τοϋ Γ. Σεφέρη» τοϋ Χρήστου ’Αντωνίου ('Ελληνικό Λογοτε­ χνικό καί ’Ιστορικό ’Αρχείο), «’Αφιέρωμα στόν Παπαδιαμάντη» μέ 35 άνέκδοτες έργασίες, σέ επιμέλεια Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου ('Ελλη­ νικό Λογοτεχνικό καί 'Ιστορικό ’Αρχείο), μιά πρωτότυπη άνθολογία «’Αφιερώσεων» τοϋ Κυ­ ριάκου Ντελόπουλου, πού περιέχει έντυπες άφιερώσεις άπό διάφορα βιβλία ('Ελληνικό Λογοτεχνικό καί 'Ιστορικό ’Αρχείο), τό άφιέρωμα τοϋ περιοδικού «Χαραυγή» Μυτιλήνης στόν Παπαδιαμάντη, σέ φωτογραφική άνατύπωση ('Ελληνικό Λογοτεχνικό καί 'Ιστορικό ’Αρχείο), καί, έπίσης σέ φωτογραφική άνατύπωση, τό περιοδικό «Τρίτο μάτι» τοϋ 1935 ('Ελληνικό Λογοτεχνικό καί 'Ιστορικό ’Αρχείο). Τέχνες: «Ή ιστορία τής φωτογραφίας’ στήν 'Ελλάδα 1839-1960» τοϋ Άλκη Ξανθάκη, μέ πολλές παλιές καί νέες άνέκδοτες φωτογρα­ φίες ('Ελληνικό Λογοτεχνικό καί 'Ιστορικό ’Αρ­ χείο), «Έλληνες γλύπτες» σέ έπιμέλεια Στέ­ λιου Λυδάκη, πού περιέχει τήν τυπολογία τής γλυπτικής, τήν Ιστορία της, λεξικό τών νεοελ­ λήνων γλυπτών καί 1500 περίπου εικόνες (Μέ­ λισσα), «Φωκίδα» μέ 48 πίνακες καί 20 σχέδια τοϋ ζωγράφου Αύγέρη Κανάτα (Μέλισσα), «Λεμεσός άγάπη μου» μέ 25 πίνακες τοϋ Κύ­ πριου ζωγράφου Σπύρου Δημητριάδη (Μέ­ λισσα) καί δυό τόμοι τής σειράς «Παραδοσιακή ’Αρχιτεκτονική» μέ τίτλο «Λέσβος» καί «Τζιά» (Μέλισσα). Ψυχολογία: «Ή άλληλογραφία τοϋ Β. Ράιχ μέ τόν Ν. Σάμμερχιλ» (’Αποσπερίτης) καί «Ή ψυχανάλυση τοϋ χρήματος» μέ κείμενα τών Φρόυντ, Φερέντσι κ.ά. (’Ελεύθερος Τύπος).

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ

AVANT GARDE Λάμψα 7 & Σ. Βικάτον 14( Γηροκομείο ) Τηλ. 6925840 - 6929326

οί προσπάθειες αποκέντρωσης πρέπει νά υποστηρίζονται ...σά ς περιμένουμε "Ενα βιβλιοπωλείο δίπλα στά πόδια σας. Γιά νά διαλέξετε ή νά παραγγείλετε τά βιβλία πού σάς ένδιαφέρουν. ’Ελάτε καί ξεφυλλίστε μέ τήν άνεσή σας στόν άνετο χώρο πού δημιουργήσαμε γιά σάς, τά βιβλία πού προτιμάτε.

AVANT GARDE ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΕΙΔΗ ΔΩΡΩΝ ΚΑΙ ΧΑΡΤΟΠΩΛΕΙΟΥ

Η ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ] Τό Ν ο έμ β ρ ιο ά γο ρ ά σ τη κα ν π ερ ισ σ ό τερ ο τά έξ η ς βιβλία : 1. Γιάννη Δημαρά: ’ Εμπρός στόν έτσι πού χάραξε ό τέτο ιο ς (Κάκτος) 2. Τζάκ Κέρουακ: Στό δρόμο (Πλέθρον) 3. Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες: 'Εκατό χρόνια μοναξιάς (Νέα Σύνορα) 4. Εύάγγελου Άβέρωφ-Τοσίτσα: Ισ το ρία χαμένων εύκαιριών. Κυπριακό, 1950-1963 (Εστία) 5. Μιχαήλ Βοσλένσκυ: Ή νομενκλατούρα. Οί προνομιούχοι τής Σοβιετικής Ένω­ σης (Νεοεκδοτική) 6. Γιολάντας Τερέντσιο: 413 μέρες (Εστία) 7. Ηρόδοτου: 'Επτά νουβέλες καί τρία άνέκδοτα ("Αγρα) 8. Γιάννη Ρίτσου: Συντροφικά τραγούδια (Σύγχρονη Εποχή) 9. Άνδρέα Μπρετόν: Νάντια (Ύψιλον) 10. Έ λενα ς Ακρίτα: Άπό τήν Έ λενα μέ χαμόγελο (Κάκτος) 11. Γαμοτράγουδα δημοτικά: ’Ανθολογία (Κείμενα) 12. Σωτήρη Πατατζή: Στό χάος... (Φιλιππότης) Ό πίνακας αύτός καταρτίστηκε μέ βάση τά στοιχεία πού μάς παραχώρησαν τά έξης 40 βιβλιοπωλεία άπ’ όλη τήν Ελλάδα: I. Άνδροϋτσος, Κλεισθένους 14, Κιάτο · Δ. ’Αντωνίου, Β. Σοφίας 22, Πτολεμαίδα · 'Αριστοτέλης, Πανεπιστημίου 34, Αθήνα · Βέγας, Ίπποκράτους 4, ’Αθήνα · Γνώση, Γρ. Αυξεντίου 26, Αθήνα · Γρηγόρης, Σόλωνος 71, ’Αθήνα · Γώνιά του Βιβλίου, Έγνατίας 73, Θεσσαλονίκη · Π. Διαμαντής - Κ. Μααούρας, Θ. Χαβίνη 9, Αμφιλοχία · Σ. Δογάνογλου, Αιζενχάουερ 20, Σέρρες · Β. Δοκιμάκης, Ταγμ. Τζουλάκη 8, Ηράκλειο · Δωδώνη, Ασκληπιού 3, 'Αθήνα · Δωδώνη, Λαχλείδη 8, Γιάννινα · Εκδοτική ’Ομάδα, Πλάτωνος 4, Θεσσαλονίκη · Έλπήνωρ, Μηλιώνη 4, ’Αθήνα · Ένδοχώρα, Σόλωνος 62, ’Αθήνα · Επιλογή, Ίπποκράτους 15Γ, ’Αθήνα · Εστία, Σόλωνος 60, ’Αθήνα · Θυμέλη, Βασ. Σοφίας 38, Θεσσαλονίκη • Μ. Καρδαμίτσα, Ίπποκράτους 8, ’Αθήνα · Ν. Κατάκης - Γ. Κουρμούλης, Κυδωνιάς 64, Χανιά · Κέδρος, Γενναδίου 6, Αθήνα · Αφοί Κωνσταντινίδη, Έγνατίας 125, Θεσσαλονίκη · Σ. Λαμπρικίδης, Ίφικράτους 4, Αθήνα · Λέσχη τού Βιβλίου, Σόλωνος 84, ’Αθήνα · I. Λιαναρίδης, Κ. Καρτάλη 72, Βόλος 9Libro, Πατρ. ’Ιωακείμ 8, ’Αθήνα · Μόλχο, Τσιμισκή 10, Θεσσαλονίκη · Ε. Μπαρμπουνάκης, Άριστοτέλους 4, Θεσσαλο­ νίκη · Α. Μυλωνάς, ’Αφεντούλη 4, Πειραιάς · Ο. Νικολοπούλου, Άράτου 18, Πάτρα · Μ. Ξηρού-'Απέργη, Παπαδιαμάντη 1, Κηφισιά, ’Αθήνα · Πλέθρον, Τοσίτσα 1Α, ’Αθήνα · Προμηθεύς, Έρμού 75, Θεσσαλονίκη • Ρόμβος, Καψάλη 6, ’Αθήνα · /. Σιδέρης, Σταδίου 44, Αθήνα · Α. Στοίδης, Βασ. Κωνσταντίνου 5Β, Ξάνθη • Φωλιά τού Βιβλίου, Πανεπιστημίου 25-29, ’Αθήνα · Μ. Χατζούλη, Κούμα 34, Λάρισα · Χνάρι, Κιάφας 5, ’Αθήνα.

LW m iQ Στό έπ όμ ενο (διπλό) τεύ χ ο ς

•

’Αφιέρωμα στόν Φράντς Κάφκα (συνεργασία μέ Magazine Litteraire)

•

Συνεντεύξεις μέ συγγραφείς τής νεότερης γενιάς

Κυκλοφορεί τό Φεβρουάριο

11

ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Κήρυκας τής προσωπικής έλευ θερία ς

Ό Ζώρζ Μπρασένς μέ τήν άχώριστη πίπα του

Ο τροβαδούρος τού Παρισιού, ό άνθρωπος πού ζέσταινε μέ τή φωνή καί τούς στίχους του τίς μικρές παρισινές μπουάτ, αυτός ό τρυφε­ ρός καί σαρκαστικός ποιητής, ό Ζώρζ Μπρα­ σένς, δέν υπάρχει πιά. Πέθανε στις 30 τού Όκτώβρη, σέ μιά μικρή μεσογειακή πόλη τής Νότιας Γαλλίας, καί θάφτηκε έκεϊ, στό παλιό «Κοιμητήρι τών φτω­ χών». Σάν τό φτωχό Μαρτέν τού τραγουδιού του, πού σκάβει μόνος τόν τάφο του καί πλα­ γιάζει μέσα βουβά γιά νά μήν ένοχλήσει κανέ­ να, έτσι κι ό Ζώρζ Μπρασένς πέθανε άθόρυβα, δπως άθόρυβα είχε ζήσει. Ό θάνατός του συγκλόνισε τή Γαλλία... Οί ποιητικές άνθολογίες ξανατυπώνονται πυρε­ τικά γιά νά περάσουν στίχους του, ένώ ιστορι­ κοί, μουσικολόγοι καί φιλόλογοι σκύβουν κατάπληκτοι στό έργο του. «Ή ζωή μας δέν θά είναι ίδια πιά χωρίς τήν παρουσία του» δήλωσε ό γάλλος 'Υπουργός Πολιτισμού Ζάκ Λάνγκ. Όμως ό Ζώρζ Μπρασένς έγινε κλασικός πολύ καιρό πρίν άπό τό θάνατό του. Οί γάλλοι

12

φοιτητές διδάσκονται τά «άναρχικά» τραγού­ δια του κι έχουν γραφτεί γι’ αύτόν διατριβές ολόκληρες καί πραγματείες. Κι δχι μονάχα στή Γαλλία... Ό Ζώρζ Μπρασένς, σύμβολο τής παραδοσιακής στή μορφή καί συνάμα αιχμη­ ρής στό περιεχόμενο γαλλικής μπαλάντας, τραγουδούσε κι έγραφε ό ίδιος τή μουσική καί τούς στίχους τών τραγουδιών του. Ήταν πο­ λύπλευρος καί πολυτάλαντος. Γεννήθηκε στή γαλλική πόλη Σέτ τό 1921 κι έκανε εκεί τίς πρώτες του σπουδές στό κολλέγιο Πώλ Βαλερύ. Τό 1940 έργάζεται στή Ρενώ καί τό 1943 μαζί μέ άλλους έργάτες έπιστρατεύεται καί στέλνεται σ’ ένα γερμανικό έργοστάσιο. Λίγο πριν άπ' αύτή τή φοβερή έμπειρία έκδίδει καί τήν πρώτη του ποιητική συλλογή. Ή έπιτυχία είναι όμως άκόμα πολύ μακριά γι’ αυτόν. Θά έρθει δέκα όλόκληρα χρόνια μετά, χρόνια μίζερα καί δυστυχισμένα, πού ό Ζώρζ Μπρασένς τά πέρασε κάνοντας ένα σωρό περίεργα έπαγγέλματα γιά νά κερδί­ σει τή ζωή του. Ή έπιτυχία έρχεται τό 1952, όταν ό Μπρα­ σένς γνωρίζεται μέ μιά διάσημη τραγουδίστρια τής έποχής, τήν Πατασού. Κουρασμένη άπό τά νέα ταλέντα χωρίς ταλέντο πού τής παρουσιά­ ζονται, ή Πατασού άκούει έκπληκτη τά τρα­ γούδια τού Μπρασένς καί τού προσφέρει άμέσως δουλειά στό πασίγνωστο καμπαρέ της. Τό κοινό πού συχνάζει έκεΐ άρχίζει σιγά σιγά νά πληθαίνει καί ν’ άλλάζει σύνθεση. Είναι τό κοινό τού Ζώρζ Μπρασένς, αύτό πού στά κα­ τοπινά χρόνια άγόρασε έκατομμύρια δίσκους του κι άγάπησε μέ πάθος τό τραγούδι του. Άπό τότε ό Μπρασένς έγραψε περισσότερα άπό 140 τραγούδια κι έκανε πάμπολλες έμφανίσεις. Προτιμούσε πάντα τίς μικρές αίθουσες, όπως τό «Μπομπινό», γιατί οί μεγάλοι χώροι τόν τρόμαζαν, όπως έλεγε. Άπό τά πρώτα καί τά πιό γνωστά τραγούδια του είναι ό «Γορίλλας», τό «Νά πεθάνεις γιά τίς ιδέες (άλλά μ’ ένα θάνατο άργό)», «Τό κυ­ νήγι τής πεταλούδας», ή «Μαργκό», οί «Κοπέ­ λες τής χαράς», ή «Κακή φήμη», ή «’Ομπρέλα» καί τά «Παγκάκια τού πάρκου». Οί στίχοι τού Μπρασένς μιλούν συχνά γιά τόν έρωτα, τή ζωή, τό θάνατο, τή μοναξιά καί τήν προσωπική έλευθερία. Γελοιοποιούν εύστοχα τό κατε­ στημένο μέ γλώσσα σκληρή καί κοφτερή. Πολ­ λοί άπ’ αϋτούς, γραμμένοι στήν παρισινή άργκώ, είναι σχεδόν άπρόσιτοι στόν ξένο άκροατή. Ό Μπρασένς παρατηρεί τά πράγματα μέ καθαρή ματιά κι ό λόγος του είναι ώριμος καί

ΓΕΓΟΝΟΤΑ τρυφερός. Ή μουσική των τραγουδιών του δέ­ νει άξεχώριστα μέ τό στίχο, έστω κι αν ό 'ίδιος έλεγε δτι τοϋ λείπει ή μουσική παιδεία. Ή σχέση στίχου-μουσικής είναι στό έργο του 'ισόρροπη. «Δέν θέλω ή μουσική μου νά έπισκιάζει τό στίχο» έλεγε χαρακτηριστικά. Καί τό κατάφερνε. Γιά τά λιτά καί περιεκτικά του ποιήματα ό Μπρασένς βραβεύτηκε τό 1967 μέ τό Βραβείο Ποίησης της Γαλλικής ’Ακαδημίας. Έγραψε κι ένα μυθιστόρημα, τόν «Πύργο τών θαυμάτων». Όμως δέν ξαναπροσπάθησε. Τό τραγούδι ήταν γι’ αύτόν ό καλύτερος τρόπος έκφρασης. Ό Μπρασένς έπικρίθηκε πολλές φορές γιά

τήν άθυροστομία καί τήν τόλμη τών στίχων του («Είναι έξωφρενικός, ένοχλητικός κι έπιπλέον άσεμνος» γράψανε μερικοί). Σάν άπάντηση σ’ αύτούς τούς «καθωσπρέπει μικροα­ στούς» ό Ζώρζ Μπρασένς τραγουδούσε τό πασίγνωστο τραγούδι του: «Οί άνθρωποι πού πάνε μέ τό νόμο δέν θέλουνε νά παίρνεις άλλο δρόμο...» Ό θάνατος, πηγή έμπνευσης γιά μερικά άπό τά πιό άμορφα τραγούδια του, βρήκε τόν Ζώρζ Μπρασένς νά έτοιμάζεται γιά μιά καινούρια του έμφάνιση στό «Μπομπινό». Θά ήταν ή πρώτη του έπαφή μέ τό κοινό μετά άπό μα­ κρόχρονη άπουσία...

Δ ιεθνείς συναντήσεις Πρίν άπό μερικές βδομάδες έγιναν στήν Κύ­ προ καί στήν ’Ισπανία δυό παγκοσμίου ένδιαφέροντος πνευματικές συναντήσεις. Ή πρώτη ήταν ή Διεθνής Συνάντηση Συγγραφέων, στή Λευκωσία, καί ή δεύτερη τό έτήσιο Συνέδριο τής Εταιρείας τών Λογοτεχνικών Κριτικών, στή Μαδρίτη. Ή συνάντηση τής Κύπρου ήταν όργανωμένη άπό τό Κυπριακό Κέντρο τής Διεθνούς Ένω­ σης Συγγραφέων PEN (άπό τά άρχικά τών άγγλικών λέξεων Ποιητές, Δοκιμιογράφοι, Μυθιστοριογράφοι,)-μιά παγκόσμια πνευματική όργάνωση πού έχέι στόχο τήν προαγωγή τής λο­ γοτεχνίας καί τήν άνάπτυξη της συνεργασίας τών διανοουμένων- καί συμμετείχαν σ’ αύτήν συγγραφείς άπό 15 χώρες τής γης. Τήν Ελλάδα έκπροσώπησαν οί ποιητές Τίτος Πατρικός, Λύντια Στεφάνου, ’Αλόη Σιδέρη, Κίμωνας Φράιερ καί Νίκος Φωκάς, οί πεζογράφοι Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ καί Άντώνης Σαμαράκης καί οί έκδοτες Νανά Καλλιανέση καί Μάνια Καραϊτίδου. Ή συνάντηση έγινε μέ τή συμπαράσταση τού προέδρου τής Κυπριακής Δημοκρατίας καί διήρκεσε τέσσερις μέρες (2-6 Νοέμβρη). Κύριο θέμα της ήταν ή «Ελευθερία καί δημιουργία σ’ έναν ταραγμένο κόσμο», έγιναν δμως καί έπιμέρους συζητήσεις γιά τή «Διάσωση τής πολι­ τιστικής κληρονομιάς τής άνθρωπότητας» καί τή «Δημιουργία στήν Κύπρο Τράπεζας Μετα­ φράσεων». Στή διάρκεια τής συνάντησης έγινε έπίσης ένα σεμινάριο ποίησης μέ θέμα «Ή ποίηση ώς γλώσσα άμοιβαίας μεταξύ τών λαών κατανόησης καί ειρήνης». Όπως μάθαμε, τό ένδιαφέρον τών όμιλητών συγκεντρώθηκε ιδιαίτερα στό θέμα τής Τρά­

πεζας Μεταφράσεων κι έγιναν γι’ αύτό πολλές προτάσεις οί όποιες στή συνέχεια ϋποβλήθηκαν στήν Ούνέσκο. Ή προώθηση τής κυπρια­ κής λογοτεχνίας στό έξωτερικό καί τής ξένης στήν Κύπρο, όπως φαίνεται, άπασχολεΐ πολύ τούς κυπριακούς πολιτιστικούς φορείς. ’Αλλά θά έπρεπε, έπιτέλους, κάποτε ν’ άπασχολήσει καί τό δικό μας 'Υπουργείο Πολιτισμού... Ή συνάντηση τής Μαδρίτης ήταν όργανωμένη άπό τή Διεθνή 'Εταιρεία τών Λογοτεχνι­ κών Κριτικών -μιά όργάνωση πού διατηρεί κέντρα στίς περισσότερες χώρες τού κόσμουκαί συμμετείχαν σ’ αύτήν μέ 55 συνέδρους 20 άπό τά βασικότερα κράτη-μέλη τής Εταιρείας. Στή φετινή συνάντησή τους οί σύνεδροι (συγ­ γραφείς, κριτικοί, καθηγητές πανεπιστημίων κλπ.) άσχολήθηκαν μέ δυό σημαντικά θέματα πού ένδιαφέρουν άμεσα καί τή δική μας χώρα. Τό ένα ήταν οί λογοτεχνίες τών μικρών λαών καί τών μειονοτήτων καί ή πλατύτερη διάδοσή τους. Τό άλλο, στενά συναρτημένο μέ τό προηγούμενο, ήταν ό τρόπος μέ τόν όποιο ή διεθνής κριτική πρέπει ν’ άντιμετωπίσει ένα τόσο σοβαρό ζήτημα. Εισηγητής τής ιδέας γιά τή φετινή συζήτηση ήταν ό έκπρόσωπος τοϋ 'Ελληνικού Κέντρου τής 'Εταιρείας Δημήτρης Σιατόπουλος,. ό όποιος καί έκπροσώπησε τήν Ελλάδα στή συνάντηση μαζί μέ τή γραμματέα τοϋ Κέντρου κ. Πόλυ Κασδά καί τόν καθηγητή Κ. Θ. Δημαρά. Άπό πλευράς τών ύπολοίπων χωρών συμμε­ τείχαν οί: Σέσλη Μάξγουορθ (’Αγγλία),Τζών Μπράουν (ΗΠΑ), Ίβάν Τσβέτκωφ κ.ά. (Βουλγα­ ρία), Σολάνζ Φασκέλ, Ρενέ Ταβερνιέ κ.ά. (Γαλ­ λία), Νίν Σίντς (’Ινδία), Έλλη Παιονίδου (Κύ-

13

ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Από τό Παγκόσμιο συνέδριο τής Διεθνούς Εταιρείας των Λογοτεχνικών Κριτικών πού έγινε οτή Μαδρίτη. Στή φωτογραφία ό πρόεδρος τού 'Ελληνικού Κέντρου Δημήτρης Σιατόπουλος, ένώ τόν συγχαίρει ό Πρόε­ δρος τής ’Ισπανικής 'Ακαδημίας Τζουλιέρμο Ντιάζ Πλάχα

προς), Ρίτσαρντ Ματουσέβσκι (Πολωνία), Άλεξάντερ Μιχαήλωφ κ.ά. (ΕΣΣΔ), Έριγκ Νόρ­ μαν ('Ολλανδία), Τζιλέρμο Ντιάζ Πλάχα κ.ά. (’Ισπανία), Μάριο Πινέ κ.ά. (Φινλανδία), Ζάν Τσέφτσεκ κ.ά. (Τσεχοσλοβακία), Μπενιαμίν Ζιφφέρ (’Ισραήλ), Μαρσέλ Λομπέ κ.ά. (Βέλγιο), Κλάους Ζάρμπατς (Λαϊκή Δημοκρατία τής Γερμανίας), Γκίζι Ντεσί (’Ιταλία), Γιάνος Ζαβάι (Ούγγαρία), Έντουάρντο Λορέντσο κ.ά. (Πορ­ τογαλία) καί Ζώρζ Ίβάσκου κ.ά. (Ρουμανία). Οί έλληνες όμιλητές στή συνάντηση μέ τούς ξένους συναδέλφους τους άναφέρθηκαν έκτεταμένα στίς λογοτεχνίες έκεϊνες πού, λόγω τής γλώσσας στήν όποια γράφονται, άπευθύνονται σέ περιορισμένο άναγνωστικό κοινό καί πρότειναν τεχνικές καί πρακτικές λύσεις γιά τήν καλύτερη διάδοσή τους. Συγκεκριμένα, προτάθηκε, σάν πρώτο βήμα, νά μεταφρα­

στούν καί νά καταρτιστούν μιά σειρά όμοιόμορφες έκδόσεις μέ τά πιό άντιπροσωπευτικά λογοτεχνικά Ονόματα καί έργα τών λογοτε­ χνιών τών λαών καί τών μειονοτήτων πού ή γλώσσα τους έχει περιορισμένη διάδοση. Μιά τέτοια προσπάθεια θά μπορούσε νά άρχίσει μέ τις λογοτεχνίες χωρών πού μετέχουν στήν Εταιρεία καί θά είχε τή συμπαράσταση τής Ούνέσκο, τού ΟΗΕ καί τών ένδιαφερομένων κρατών. Σάν πρώτη φάση πάλι τού έγχειρήματος, προτάθηκε νά παρουσιαστούν μερικές συγ­ κεντρωτικές άνθολογίες άντιπροσωπευτικών συγγραφέων μέ άξιολογικά έπιλεγμένα κεί­ μενα άπό τούς τομείς τής πεζογραφίας, τής ποίησης, τού δοκιμίου καί τού θεάτρου. Οί άνθολογίες αϋτές θά πρέπει νά άντιπροσωπεύουν μέ πληρότητα τίς λογοτεχνίες στίς όποιες άναφέρονται, δίνοντας, παράλληλα, συνοπτικά χρήσιμες γραμματολογικές καί ιστορικές πληροφορίες. Ή όλη προσπάθεια θά έδινε τή δυνατότητα στή διεθνή κριτική καί τό κοινό νά προσεγγίσει τίς λογοτεχνίες τών μι­ κρών λαών καί νά δημιουργηθεϊ μιά οϋσιαστική πνευματική έπαφή κι άλληλογνωριμία. Τό Ελληνικό Κέντρο τόνισε έπίσης τίς δυσ­ κολίες τού έγχειρήματος (εύρεση μεταφρα­ στών, σωστή έπιλογή κειμένων, κριτικών άξιολογήσεων κλπ.) άλλά καί τήν πίστη του δτι τά έμπόδια δέν είναι άξεπέραστα. Γιά νά γίνουν πράξη δσα άκούστηκαν σ’ αύτή τήν άξιόλογη συνάντηση τής Μαδρίτης χρειάζεται ή θερμή συμπαράσταση τής πολι­ τείας. Είναι καιρός ή έλληνική λογοτεχνία νά ξεπεράσει δυναμικά πιά τά έθνικά μας σύνορα.

Ή ταν μιά ξεχωριστή περίπτωση «Περίμενε ό χριστιανός νά περάσει τά 60 γιά ν’ άρχίσει νά παρουσιάζει τμηματικά τόν πεζογραφικό άθλο τής ζωής του, τό μυθιστορημα­ τικό χρονικό “ Ό περίπλους” , πού δταν συμ­ πληρωθούν καί οί έννέα διπλοί τόμοι του θά είναι ’ίσως τό έκτενέστερο μυθιστόρημα τού κόσμου καί θά καλύπτει άρκετές χιλιάδες σε­ λίδες καί τρεις αίώνες νεοελληνικού βίου... Ή φιλοδοξία τού συγγραφέα πάει πολύ πιό πέρα άπό τήν άπεικόνιση σημαντικών ιστορι­ κών σταθμών στήν πορεία τού γένους. Σκο­ πεύει στήν άναπαράσταση δλων τών παραγόν­ των πού προκαλέσανε καί καθορίσανε αύτή τήν πορεία, διαμορφώνοντας τό νεοελληνι-

14

σμό. Πλάι στά ιστορικά γεγονότα, δίνονται διεξοδικά ή κοινωνική δομή, τό ταξικό πάθος, ή δύναμη τής παράδοσης. ’Αλλά καί τό πνευ­ ματικό κλίμα, οί έπιστημονικές άνακαλύψεις, οί πνευματικές άναζητήσεις. Πρόκειται, μέ δυό λόγια, γιά μιά τεράστια τοιχογραφία, πού παρά τά ψεγάδια της στή διαγραφή πολλών προσώπων καί παρά τίς παραχωρήσεις της στό περιπετειώδες άνάγνωσμα, κατακτά τό θαυ­ μασμό καί τό σεβασμό μας.» Μέ τά λόγια αύτά παρουσίαζε ό ’Αλέξανδρος Κοτζιάς πριν άπό 8 χρόνια, στά πλαίσια μιας περιήγησης στό χώρο τής μεταπολεμικής πε­ ζογραφίας πού δημοσίευσε ό «Ταχυδρόμος»

ΓΕΓΟΝΟΤΑ (17/5/74), τό Διονύσιο Ρώμα, τό ζακυνθινό συγγραφέα πού πέθανε, ύστερα άπό μακρό­ χρονη ασθένεια, στις 9 Νοεμβρίου, σέ ήλικία 75 χρόνων. Πραγματικά, ό πολύτομος «Περίπλους» του έντυπωσιάζει, όχι μόνο γιά τις λογοτεχνικές άρετές του άλλά καί γιά τόν πλούτο καί τόν όγκο τών ιστορικών, λαογραφικών κλπ. στοι­ χείων πού περικλείει. ’Εξάλλου, άς μήν ξε­ χνάμε ότι ό Ρώμας δούλευε, άθόρυβα, σα­ ράντα όλόκληρα χρόνια γιά νά συγκεντρώσει τό ύλικό πού θά συνέθετε τό πανοραμικό έννεάπτυχό του. Δυστυχώς όμως δέν πρόλαβε νά τό τελειώσει κι έτσι μόνο 5 μέρη τού «Περίπλου» ύπάρχουν στη διάθεσή μας: «Ό Σοπρακόμιτος», «Τό ρεμπελιό τών ποπολά­ ρων», «Ό θρήνος τής Κάντιας», «Ό κόντες» καί «'Αντάτζιο καί φούγκα» (όλα άπό τόν έκδοτικό οίκο τής «Εστίας»). Άλλά θά άδικούσμε τόν Ρώμα καί τίς συγ­ γραφικές έπιδόσεις του, άν δέν άναφέραμε μιά έπιλογή χρονογραφημάτων καί πεζογρα­ φημάτων του μέ τίτλο «Τά ζακυνθινά», καθώς καί τά θεατρικά του έργα: «Ζακυνθινή σερενά­ τα», «Τρεις κόσμοι», «Τό Ζαμπελάκι», «Ό Καζανόβας στήν Κέρκυρα». Μάλιστα ή «Ζακυνθινή σερενάτα» υπήρξε καί τό πρώτο έργο νεοέλληνα συγγραφέα πού άνέβασε τό ’Εθνικό Θέατρο (τό 1938). Όπως καί τό πρώτο σκέτς πού μεταδόθηκε άπό τό έλληνικό ρα­ διόφωνο ήταν δικό του καί είχε τίτλο «Πώς έγράφη ό ’Εθνικός Ύμνος» (μεταδόθηκε τό 1938). Άπό τότε έγραψε περισσότερα άπό έκατό ραδιοφωνικά σκέτς, κάθε είδους. Γνώστης τής ιστορίας τού νεοελληνικού θεάτρου, ό Δ. Ρώμας διετέλεσε διευθυντής θεάτρου τού ΕΙΡ (1938), γενικός γραμματέας τών Αρμάτων Θέσπιδος πού περιοδέυσαν γιά

Διονύσιος Ρώμας

μικρό διάστημα στήν έπαρχία (1939-40), γενι­ κός γραμματέας τού ’Εθνικού Θεάτρου (1944-1952) καί διευθυντής προγράμματος τού ΕΙΡ (1954-1958), όπότε έγκαινίασε τό Τρίτο Πρόγραμμα. ’Επίσης, έργάστηκε ώς χρονο­ γράφος στήν έφημερίδα «’Ελευθερία» (195156), μετέφρασε έργα τών Μαριβώ καί Σέρινταν πού παίχτηκαν σέ άθηναϊκά θέατρα, πολιτεύ­ τηκε κι έκλέχτηκε δυό φορές βουλευτής μέ τήν ΕΡΕ τού Κ. Καραμανλή καί, τέλος, τιμή­ θηκε μέ τό Α’ Κρατικό Βραβείο Θεάτρου (1938), τό Βραβείο τών Δώδεκα (1958), τό Α' Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος (1972) καί τό Βραβείο Λογοτεχνίας τής Ακαδημίας Αθη­ νών (1973).

Βιβλία στά πλοία Μιά σημαντική είδηση γιά τίς σχέσεις τών ναυτικών μας μέ τό βιβλίο. Όπως είναι γνωστό, μέ παλαιότερη ύπουργική απόφαση, τά έμπορικά πλοία είναι ύποχρεωμένα πιά νά έφοδιάζονται μέ βιβλία γιά τό πλήρωμά τους (50-120, άνάλογα μέ τή χωρητικότητά τους). Πριν άπό λίγους μήνες, λοιπόν, καταρτίστηκε μιά έπιτροπή άπό έκπροσώπους τών έκδοτών, τών βιβλιοπωλών, τών βιβλιοθη­ κάριων, τών ναυτικών, τών έφοπλιστών κλπ., γιά νά συνθέσει έναν πίνακα βιβλίων άπό τόν

όποιο καί μόνο θά έπιλέγονται τά βιβλία των πλοίων. Ή έπιτροπή αύτή τέλειωσε τώρα τό έργο της, παραδίδοντας στήν άρμόδια ύπηρεσία τού ύπουργείου ’Εμπορικής Ναυτιλίας έναν κατάλογο 500 περίπου βιβλίων, λογοτε­ χνικών, ιστορικών, τέχνης, έκλαϊκευμένης έπιστήμης κλπ. Έδώ ίσως βρίσκεται καί τό πιό ένδιαφέρον σημείο τής είδησης. Ό κατάλογος αύτός άντικατέστησε κάποιον άλλον μέ 267 βιβλία, ό όποιος: 1) άγνοοϋσε σχεδόν όλους τούς μεγά­

15

ΓΕΓΟΝΟΤΑ Γ. Κορδάτου, Κύρ, I. Καμπανέλλη, Α. Κάλβου, Κ. Π. Καβάφη, Φ. Κάφκα, Β. Κορνάρου, Ν. Κάσδαγλη, Κ. Κοτζιά, Μ. Λουντέμη, Μ. Λυμπεράκη, Φ. Λόρκα, Τ. Λόντον, Λουκιανού, Κ. Μουρσελά, Μολιέρου, Μ. Μπρέχτ, Κ. Μητρόπουλου, Μπόστ, X. Μπέλ, X. Μίλλερ, Λ. Ντάρελ, Α. Νικολαΐδη, Γ. Νεγρεπόντη, Γ. Ξενόπουλου, Ξενοφώντα, Σ. Πατατζή, Σ. Πλασκοβίτη, Τ. Πατρικίου, Λ. Πολίτη, Μ. Ποντικά, Πλά­ τωνα, Παυσανία, Πλούταρχου, Κ. Πολίτη, Γ. Ρίτσου, Μ. Ράσσελ, Γ. Σαββίδη, Γ. Σκαρίμπα, Γ. Σεφέρη, Α. Σαμαράκη, Ν. Σβορώνου, Δ. Σολωμοϋ, Γ. Σουρή, Μ. Σαχτούρη, Δ. Σωτηρίου, Γ. Τερτσέτη, Μ. Τουαίν, Κ. Ταχτσή, Α. Φραγκιά, Γ. Φλωμπέρ, Ο. Φώκνερ, Φ. Σ. Φιτζέραλντ, Δ. Χα­ τζή, Μ. Χάκκα, Δ. Χριστοδούλου, Κ. Χατζόπουλου, Α. Χάξλεϋ, Γ. Χάσεκ, Κ. Χάμσουν, Γ. Χειμωνά, Γ. Ψυχάρη κ.ά. Ελπίζουμε ό καλός άνεμος τής άλλαγής νά συνεχιστεί καί σ’ άλλους τομείς τού πνευματι­ κού μας βίου...

λους καί άξιους τής νεοελληνικής λογοτε­ χνίας, κυρίως τής μεταπολεμικής· 2) περιλάμ­ βανε πάμπολλους άγνωστους συγγραφίσκους έργων μέ αμφίβολη ποιότητα· 3) ύπεδείκνυε ούκ όλίγα ψυχροπολεμικά ή άντικομμουνιστικά έγχειρίδια' καί 4) παρουσίαζε μία έντελώς άπροκάλυπτη προτίμηση γιά όρισμένους μεγαλόσχημους έκδοτικούς οϊκους! Ό λ ’ αϋτά, δμως, άνήκουν στό παρελθόν· μιά καί ό καινούριος κατάλογος, όχι μόνο καλύ­ πτει δλα τά ένδιαφέροντα των μελλοντικών αναγνωστών, άλλά είναι καί άντιπροσωπευτικός τόσο συγγραφέων δσο καί έκδοτών. "Ετσι, γιά πρώτη φορά θά μπουν έπίσημα στό εμπο­ ρικά μας πλοία βιβλία τών Ε. ’Αλεξίου, ’Αρι­ στοτέλη, ’Αριστοφάνη, Μ. Άναγνωστάκη, Β. Βασιλικού, Τ. Βουρνά, Κ. Βάρναλη, Ν. Βρεττάκου, Βολταίρου, Ν. Γκόγκολ, Μ. Γκόρκι, Γ. Μάρκες, Σ. Δούκα, Ο. Έλύτη, Ε. Έσσε, Ε. Ζολά, X. Θεοδωρίδη, Θουκυδίδη, Κ. Θεοτόκη, Ε. Ίψεν, Γ. Ίωάννου, Α. Κοτζιά, Μ. Κουμανταρέα,

Ν ΙΚ Ο Υ ΔΗ Μ Ο Υ ΕΡΓΑ σέ οριστική τυποποιημένη έκδοση Κυκλοφόρησαν οι πρώτοι τόμοι

1 Ο ΔΡΟΜ Ο Σ ΤΗΣ Ε Π ΙΚ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ Σ

2

3

Τ Ο ΒΙΒΛΙΟ Τ Ω Ν ΓΑΤΩΝ

Ν ΙΚ Ο Δ Η Μ Ο Υ ΑΠΑΝΤΑ

Ποίηση - Τρίτη έκδοση

Σάτιρα. Τετάρτη έκδοση, συμπληρωμένη

Φιλοσοφία. Τετάρτη έκδοση αναθεωρημένη 4

ΠΑΡΌΛΑ ΑΥΓΑ Πεζά. Πρώτη έκδοση

Εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ Μαυρομιχάλη 9 τηλ. 3607744 16

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

Μέ ξένα κόλλυβα ΤΟΝ περασμένο Δεκέμβριο κυκλοφόρησε τό πρώτο τεύχος τού τριμηνιαίου Βιβλιογραφικού Δελτίου πού άρχισε νά εκδίδει ή Πανελλήνια 'Ομοσπονδία Έκδοτων Βιβλιοπωλών. 'Αξιέ­ παινη ή προσπάθεια τής 'Ομοσπονδίας, άν καί φοβόμαστε άτι δέν φέρνει τίποτα καινούριο στήν άγορά καί δέν κλείνει κανένα κενό (!), δπως τόσο φιλάρεσκα γράφει ό πρόεδρος τής 'Ομοσπονδίας στό προλογικό σημείωμα τού Δελτίου. Τού θυμίζουμε άτι τό «Διαβάζω» δη­ μοσιεύει ένα άρκετά ικανοποιητικό Βιβλιο­ γραφικό Δελτίο άπό τό 1976. Πέρ’ άπ’ αύτό δμως, ή έκδοση τού Δελτίου τής 'Ομοσπον­ δίας περιέχει καί μιά άπαράδεκτη οίκειοποίηση τής βιβλιογραφικής έργασίας τού «Διαβάζω», αύτής άκριβώς τής έργασίας πού - ύποτίθετ α ι- άγνοοϋν! Συγκεκριμένα, ένώ στά περισ­ σότερα λήμματα τού Δελτίου δημοσιεύεται ή τιμή τους, σέ παρά πολλά δέν ύπάρχει τιμή. Καί ξέρετε γιατί; Γιατί έτσι ήταν δημοσιευμένα· στις κίτρινες σελίδες τού «Διαβάζω» (πρόκει­ ται γιά βιβλία πού μάς στέλνουν στά γραφεία τού περιοδικού καί πού τά έχουν έκδώσει ο'ι ίδιοι οί συγγραφείς τους ή έχουν τυπωθεί σέ έπαρχιακές πόλεις). Αν τά βιβλία αύτά εί­ χαν καταγράφει σέ κάποιο βιβλιοπωλείο, άσφαλώς ό βιβλιοπώλης θά γνώριζε τήν τιμή τους... Όφειλαν λοιπόν νά άναφέρουν τήν πηγή τών λημμάτων τού Δελτίου τους καί όχι νά έμφανίζονται νά διαπράττουν ποινικό άδίκημα. Ν’ άναγνωρίσουν άραγε τήν παράλειψή τους στό έπόμενο τεύχος τού Δελτίου τους; 'Εμείς περιμένουμε.

’Άγνωστος όμως... ΤΟ όνομα τού Άλμπέρ Κοέν, πού πέθανε πρόσφατα στή Γενεύη, στά 86 του χρόνια, εί­ ναι άγνωστο στήν "Ελλάδα. Κι άμως ό Κοέν ύπήρξε άπ’ τίς κορυφαίες προσωπικότητες τών γαλλικών γραμμάτων κι έπιπλέον γεννή­ θηκε κι έζησε ένα κομμάτι τής ζωής του στήν 'Ελλάδα. Έβραιόπουλο τής Κέρκυρας, γεννήθηκε στήν εβραϊκή συνοικία τού νησιού τό 1895 κι έφυγε άπό τήν 'Ελλάδα γιά τή Μασσαλία λίγο πριν άπό τήν έπανάσταση τού Γουδί. Αιτία τής φυ­ γής ήταν τό κυνηγητό τών Εβραίων πού έξαπολύθηκε τότε στήν Κέρκυρα. Στή Μασσαλία

συνεχίζει τίς σπουδές του καί τό 1930 στέλνει τό πρώτο του χειρόγραφο στίς έκδόσεις «Γκαλιμάρ». Από τούς μεγάλους τεχνίτες τής γαλ-

'Αλμπέρ Κοέν

λικής γλώσσας ό ’Αλμπέρ Κοέν γνώρισε σύν­ τομα τήν έπιτυχία. Τά έργα του «Σολάλ» (1930), «Καρφοφάγος» (1938), «Ή ώραία τού Κυρίου» (1968, Μέγα βραβείο μυθιστορήματος τής Γαλλικής Ακαδημίας), «Γενναίοι» (1969), «Έζεκιέλ» (1933), «Τό βιβλίο τής μητέρας μου» (1954) καί «Σημειωματάρια» (1978) συγκί­ νησαν μέ τό λυρισμό καί τόν αισθησιασμό τους άρκετές γενιές άνθρώπων. Ό Άλμπέρ Κοέν έζησε τά περισσότερό του χρόνια σ’ ένα μι­ κρό διαμέρισμα στή Γενεύη, μακριά άπό τή δημοσιότητα. Οί παιδικές του μνήμες άπό τήν Κέρκυρα ήταν πάντα τόσο ζωντανές, πού έλεγε γελώντας πώς θυμόταν «άκόμα καί τή μέρα τής γέννησής του». Στήν 'Ελλάδα όμως έμεινε πάντα άγνωστος. Κι οί περισσότερες έλληνικές έφημερίδες δέν άνέφεραν κάν τό θάνατό του, ένώ άλλες περι­ ορίστηκαν σέ άντιγραφή τών τηλεγραφημάτων τών ξένων πρακτορείων (μέ τιμητική έξαίρεση τόν Κώστα Σταματίου τώγ «Νέων» πού τού άφιέρωσε πολύστηλο άρθρο). Όμως στά «’Επίκαιρα» έπισημάναμε κάποιες λέξεις παραπάνω γιά τόν Κοέν, άλλά καί τή φράσηάριστούργημα; «Αισθησιακός, άνατολίτης, λά­ τρευε τά γλυκά ταψιού καί τιμούσε ιδιαίτερα τό Πατριαρχείο».

17

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

-εκινάνε άκαπέλωτοι ΥΣΤΕΡΑ άπό συσκέψεις καί διαβουλεύσεις πολλών μηνών, στίς 22 Νοεμβρίου έγινε ή ιδρυτική συνέλευση τής 'Εταιρείας Συγγρα­ φέων, κατά τήν όποια τά μέλη της έγκρίνανε τό καταστατικό, πού αμέσως μετά κατατέθηκε στό πρωτοδικείο γιά τήν άπαιτούμενη δικα­ στική έγκριση.Ή νεοσύστατη έταιρεία παρου­ σιάζει -τουλάχιστον τώρα στήν άρχή- δύο πολύ σοβαρά πλεονεκτήματα: είναι «άκαπέλωτη» καί δέν έχει σαβούρα ατά μέλη της (χωρίς αύτό νά σημαίνει πώς στά άλλα σωματεία συγ­ γραφέων δέν συναντούμε άξιόλογες μονάδες) Μάλιστα γιά τή διαφύλαξη αυτών τών πλεονε­ κτημάτων, μαθαίνουμε δτι τό καταστατικό τής έταιρείας προβλέπει μία άρκετά αύστηρή δια­ δικασία γιά τήν είσοδο νέων μελών. ’Εμείς, παρακολουθώντας μέ ξεχωριστό ένδιαφέρον κι άγάπη τά πρώτα βήματα τής νέας έταιρείας, εύχόμαστε στήν προσωρινή διοικούσα έπιτροπή της (Άσ. Πανσέληνος, Γ. Κοντός, Άλ. Κοτζιάς, Τζ. Μαστοράκη, Τ. Πατρίκιος, Β. Στεριάδης, Σπ. Τσακνιάς καί Γ. ’Αγγέλου) «καλή δύναμη»!

Ό πρώτος ΜΕ πολλές έπισημότητες καί κοσμικότητες ό πνευματικός (καί μή) κόσμος τού Λονδίνου τί­ μησε γιά άλλη μιά φορά, τόν περασμένο Νοέμβρη, τόν Όδυσσέα Έλύτη. ’Ανάμεσα σέ άλλες εκδηλώσεις, τό Πανεπιστήμιο τού Λον­ δίνου άνακήρυξε τόν νομπελίστα ποιητή έπίτιμο διδάκτορα στήν έδρα τής λογοτεχνίάς. Τά σχετικά τηλεγραφήματα άπό τό Λονδίνο μετέ­ δωσαν άτι γιά πρώτη φορά έγινε μιά τέτοια διάκριση σέ έλληνα διανοούμενο! Δέ λέμε, καλός καί άξιος ό Έλύτης· άλλά πρίν άπ’ αϋτόν κανείς; Μάλλον άδιάβαστοι οί τού λονδρέζικου πανεπιστημίου...

Βαλκανική ποίηση ΜΕ τή συμμετοχή κορυφαίων ποιητών άπό τήν Ελλάδα, τήν Τουρκία, τή Γιουγκοσλαβία, τή Βουλγαρία καί τή Ρουμανία έγινε τό Νοέμβρη στή Θεσσαλονίκη ή πρώτη Βαλκανική Ποιητική Συνάντηση, όργανωμένη άπό τό δήμο τής συμπρωτεύουσας καί τήν Πανελλήνια Πολιτι­ στική Κίνηση. Στή συνάντηση αϋτή έγιναν εισ­ ηγητικές όμιλίες γιά τή μεταπολεμική ποίηση τών Βαλκανίων καί άπάγγειλαν έργα τους οί ίδιοι οί δημιουργοί: Γ. Ρίτσος, Ζ. Καρέλλη καί

18

Ν. Βρεττάκος άπό τήν Ελλάδα, Μ. Μπεμπέρωφ, Β. Ρακόβσκι καί Κ. Μπορίσωφ άπό τή Βουλγαρία, I. Γκαγκιάντσκι, Α. Ποπόφσκι καί Β. Ζούγιο άπό τή Γιουγκοσλαβία, Ε. Ζεμπιλιάνου, Τ. Μπαλτάκ καί Β. Φελέα άπό τή Ρουμανία, Γ. Μιράτς καί Σ. Κουρντακούλ άπό τήν Τουρκία (ή χούντα τής χώρας δέν άφησε τόν Άταόλ Μπεχράμογλου νά ταξιδέψει). ’Αλλά τό πιό έν­ διαφέρον σημείο άπό τή συνάντηση ήταν αύτό πού άποφασίστηκε τήν τελευταία μέρα: νά προωθηθεί ή.ιδέα γιά τήν έκδοση ένός πεντά­ γλωσσου βαλκανικού λογοτεχνικού περιοδι­ κού καί γιά τήν 'ίδρυση λαϊκού πανεπιστημίου στή Θεσσαλονίκη, όπου θά παραδίδουν μαθή­ ματα βαλκάνιοι λογοτέχνες. Περιμένουμε μέ ένδιαφέρον τήν ύλοποίηση αϋτών τών ιδεών, άλλά έχουμε μιά άπορίά: γιατί άπουσίαζαν οί άλβανοί ποιητές; Δέν υπάρχουν μήπως;

Θάνατοι (1) ΣΤΙΣ 18 Νοεμβρίου πέθανε άπροσδόκητα, 66 χρονών, ό ’Αντώνης Μωραΐτης, ιδρυτής τής όμώνυμης σχολής καί τής Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού καί Γενικής Παι­ δείας. Προικισμένος φιλόλογος, μέ άδάμαστη ένεργητικότητα καί βαθιά καλλιέργεια, ό Α. Μωραΐτης πρόσφερε πολλά στήν έκπαίδευση καί τήν πολιτιστική ζωή τού τόπου, καί τό έργο του δέν πρόκειται νά ξεχαστεϊ. ”Ας εύχηθοϋμε, οί άξιοι συνεργάτες του νά συνεχίσουν τή λαμπρή ιστορία τής Σχολής καί τήν πολλαπλή δημιουργική δραστηριότητα τής Εταιρείας.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

Θάνατοι (2) ΔΥΟ άκόμη θάνατοι. Στις 10 Νοεμβρίου πέθανε στό Λός "Αντζελες, σέ ήλικία 96 χρόνων, ό άμερικανός φιλόσοφος καί ιστορικός Ούίλ Ντυράν, πασίγνωστος γιά τό όγκώδες έργο του «’Ιστορία τοϋ πολιτισμού», πού κυκλοφο­ ρεί, έδώ καί πολλά χρόνια, καί στά-έλληνικά. Τέλος, στις 21 Νοεμβρίου πέθανε στό Παρίσι, σέ ήλικία 56 χρόνων, ό συμπατριώτης μας φι­ λόσοφος Κώστας Παπαϊωάννου, συγγραφέας πολλών μελετών, καθώς καί μιάς μνημειώδους μονογραφίας γιά τήν «'Ελληνική τέχνη». ’Ορ­ γανωμένος στήν έθνική άντίσταση, μέσα άπό τίς γραμμές τής ΕΠΟΝ, ό Παπαϊωάννου μετά τήν άπελευθέρωση βρέθηκε στή Γαλλία, δπου έγινε περισσότερο γνωστός γιά τήν άντιολοκληρωτική στάση πού τήρησε μελετώντας τά κείμενα τοϋ Μάρξ καί τοϋ Λένιν. Οί θέσεις του είχαν πάντοτε τή σφραγίδα μιάς ρωμαλέας γνώσης καί μιάς άντιολοκληρωτικής έπαγρύπνησης. "Ας σημειωθεί τέλος, δτι - έκτος άπό τή δική του παραγωγή- ό Κ. Παπαϊωάννου είχε έπιμεληθεΐ καί προλογίσει μιά έκδοση μαρξι­ στικής άνθολογίας καί μιά έκδοση τής «Ιστο­ ρίας τής φιλοσοφίας» τού Χέγκελ.

έδρών ιστορίας τής τέχνης τών πανεπιστημίων ’Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Ρεθύμνου καί τής Σχολής Καλών Τεχνών, 300 σέ έκπαιδευτικά ιδρύματα τής Κύπρου καί 80 στήν ’Εθνική Πι­ νακοθήκη γιά τόν έμπλουτισμό τής βιβλιοθή­ κης της. Μιά ένέργεια πού άξίζει νά έπαινεθεί.

Έπί πληρώ μη ΑΓΑΝΑΚΤΙΣΜΕΝΟΙ άναγνώστες μας, οί Ε. Άνδρέου, Γ. Μαστραχάς, Β. Δημητρακόπουλος καί Ζ. Ζωίδου, μάς τηλεφώνησαν ζητώντας νά γράψουμε κάτι γιά τό σύστημα πού άρχισε νά έφαρμόζει φέτος τό θέατρο «’Αποθήκη». Συγ­ κεκριμένα, τό θέατρο αύτό οργανώνει άπό τόν περασμένο Νοέμβρη βραδινά μέ άνάγνωση άνέκδοτων κειμένων άπό τούς συγγραφείς τους. Τίποτα τό περίεργο μέχρις έδώ. Τό έν-

Μεταφράσεις ΚΑΙ κάτι πού άγνοούσαμε: Άπό τό 1945 ως τό 1981 μεταφράστηκαν στήν Τσεχοσλοβακία 30 έλληνικά βιβλία, άλλα πεζά (των Κ. Άσημακόπουλου, Κ. Βάρναλη, Β. Βασιλικού, Η. Βενέζη, Σ. Δούκα, Ν. Καζαντζάκη, Κ. Κοτζιά, Μ. Λουντέμη, Σ. Μυριβήλη, Ε. Ροΐδη, Α. Σαμαράκη καί Γ. Θεοτοκά) καί άλλα μέ ποιήματα (τών Γ. Ρίτσου καί Γ. Σεφέρη). Τήν καλή αϋτή είδηση διαβάσαμε στό τελευταίο τεύχος τοϋ περιοδι­ κού «Μαντατοφόρος», πού έκδίδεται στήν ’Ολλανδία. Στό ίδιο μάλιστα τεύχος διαβάσαμε δτι, παράλληλα μέ τίς αύτοτελεΐς έκδόσεις, έχουν μέχρι σήμερα μεταφραστεί στά τσέχικα καί έχουν δημοσιευτεί σέ διάφορα λογοτε­ χνικά περιοδικά πάρα πολλά δείγματα άπό τό έργο δεκάδων άλλων ποιητών καί διηγηματογράφων.

Δωρεά ΕΝΝΙΑΚΟΣΙΑ περίπου άντίτυπα τών καλλιτε­ χνικών της έκδόσεων μαθαίνουμε ότι δώρισε ή ’Εμπορική Τράπεζα τής Ελλάδας σέ διάφορα έλληνικά καί κυπριακά ιδρύματα. Συγκεκριμέ­ να, δώρισε 500 άντίτυπα στις βιβλιοθήκες τών

διαφέρον άρχίζει άπό τη στιγμή πού άποφασίζει κάποιος νά πάει σ’ αύτά τά βραδινά καί πλησιάζει τήν είσοδο τοϋ θεάτρου, όπότε πληροφορείται δτι γιά νά μπει χρειάζεται νά πληρώσει εισιτήριο (200 δρχ. παρακαλώ)! Θά μπορούσαμε νά είχαμε μιά έξήγηση τοϋ μέ­ τρου αύτοϋ; Κι άν δχι άπό τήν ιδιοκτησία τοϋ θεάτρου, πού πάνω κάτω μαντεύουμε τί θά μάς πει (έξοδα, προϋπολογισμοί κλπ.), τουλά­ χιστον άπό τούς συγγραφείς πού έχουν περά­ σει ώς τώρα άπό τή σκηνή τής «’Αποθήκης»; 19

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

Βραβεία (1)

Σύσταση έπιτροπής

ΑΝ καί τό μάθαμε καθυστερημένα (καί -πρός τιμή του- δχι άπό τόν ίδιο τόν ένδιαφερόμενο), σπεύδουμε νά τδ ανακοινώσουμε. Ή τε­ λευταία γενική συνέλευση τής παρισινής «'Εταιρείας γιά τήν 'Ενίσχυση τών Έλληνογαλλικών Σπουδών» μέ άπόφασή της άπένειμε στον όμότιμο καθηγητή τής Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης καί συνεργάτη μας κ. Έμ. Κριαρά τό βραβείο Ντεσρουσσώ γιά τήν προσφορά του στήν έπιστήμη μέ τή σύνταξη τού «Λεξικού τής με­ σαιωνικής έλληνικής δημώδους γραμματείας», πού δημοσιεύεται άπό τό 1969 (έως τώρα έχουν έκδοθεί έπτά τόμοι). Εύχόμαστε στόν άκούραστο πνευματικό έργάτη νά συνεχίσει καί νά όλοκληρώσει τό πολύτιμο έργο του.

Η ΜΑΡΙΑ Σινοπούλου καί τ ’ άδέλφια τού Τάκη Σινόπουλου, ό Παύλος καί ή Μαρία, άποφάσισαν νά συστήσουν έπιτροπή, μέ πενταετή θη­ τεία, γιά τή φροντίδα τού πνευματικού καί καλλιτεχνικού έργου του. Ή έπιτροπή αύτή άποτελεΐται άπό τούς φίλους τού ποιητή: Άλ. ’Αργυρίου, Π. Ζάννα, Δημ. Μαρωνίτη, Γ. Παυλόπουλο καί Γ. Σαββίδη. Ως άναπληρωματικά μέλη προτάθηκαν οί: Ν. Άναγνωστάκη, Τ. Άνδρουτσόπουλος, Ν. Βαγενάς, Γ. Κεχαγιόγλου, Γ. Σταθάτος καί Β. Στεριάδης. Ή έπιτροπή παρακαλεΐ, κάθε θέμα σχετικό μέ τό έργο τού Τ. Σινόπουλου καί τήν πνευματική ιδιοκτησία του νά τίθεται ύπόψη της.

Βραβεία (2) ΤΟ βραβείο Νίκου Καζαντζάκη, πού άπονεμει κάθε χρόνο ό Δήμος 'Ηρακλείου, δόθηκε φέ­ τος στήν ’Ελευθερία Οίκονομίδου γιά τή διδα­ κτορική της μελέτη «Οί φιλοσοφικές έπιδράσεις στόν Καζαντζάκη». Ή έργασία τής ’Ελευ­ θερίας Οίκονομίδου έχει έγκριθεί άπό τό πα­ νεπιστήμιο τού Στρασβούργου καί είναι γραμ­ μένη στά γαλλικά. Τήν έπιτροπή τής βράβευ­ σης άποτελοΰσαν ό δήμαρχος 'Ηρακλείου Μα­ νώλης Καρέλλης, ή δημοτική σύμβουλος άρχιτέκτονας ’Αγγελική Σμυρνάκη, ή φιλόλογος έκπαιδευτικός Μάρθα Άποσκίτου-Άλεξίου καί ό φιλόλογος Μενέλαος Παρλαμάς. Τό βραβείο Νίκου Καζαντζάκη δίνεται σέ μελέτες πού άσχολοϋνται μέ τή ζωή καί τό έργο τού μεγά­ λου κρητικοϋ συγγραφέα καί συνοδεύεται άπό χρηματικό ποσόν 200.000 δρχ.

Βραβεία (3) ΜΕΣΑ στά τόσα σοβαρά ή σοβαροφανή βρα­ βεία, πού πολλές φορές ή άπονομή τους μάς προκαλεΐ τά γέλια, νά κι ένα βραβείο γιά τό όποιο μπορούμε άφοβα νά γελάσουμε. Τό απονέμει κάθε χρόνο, στό Παρίσι, ό Σύνδε­ σμος γιά τήν Προώθηση τού Χιούμορ στίς Διε­ θνείς Υποθέσεις! Γιά τό 1981, λοιπόν, τιμή­ θηκε μέ τό βραβείο αύτό ό (άγνωστός μας) ίσραηλινός συγγραφέας Έφραίμ Κισόν, τού όποιου τά βιβλία έχουν πουλήσει μέχρι σή­ μερα κάπου 26 έκατομμύρια άντίτυπα κι έχουν μεταφραστεί σέ 28 γλώσσες... (’Εδώ φυσικά δέ γελάμε).

20

Λογοτεχνία καί... ΤΑ πενήντα χρόνια άπό τήν ίδρυσή της γιόρ­ τασε τό περασμένο δίμηνο ή Εταιρεία 'Ελλή­ νων Λογοτεχνών. Οί έκδηλώσεις τού γιορτα­ σμού περιελάμβαναν όμιλίες, συναντήσεις τών λογοτεχνών μέ τό κοινό καί έκθέσεις βιβλίου. Οί συζητήσεις, στίς όποιες συμμετείχαν γνω­ στοί συγγραφείς, περιστράφηκαν κυρίως γύρω άπό τά παρακάτω θέματα: γνώση καί λογοτε­ χνία, δημοσιογραφία καί λογοτεχνία, ψυχολο­ γία καί λογοτεχνία, θέατρο καί λογοτεχνία, θετικές έπιστήμες-τεχνολογία καί λογοτεχνία, γλώσσα καί λογοτεχνία, τό μέλλον τής λογο­ τεχνίας κ.ά.

Διαγωνισμοί ΠΡΟΚΗΡΥΧΘΗΚΑΝ δύο ποιητικοί διαγωνισμοί: ό ένας άπό τήν "Ενωση Νέων 'Ελλήνων Λογο­ τεχνών καί ό άλλος άπό τή Χριστιανική Λογο­ τεχνική Συντροφιά. Στόν πρώτο, μπορούν νά πάρουν μέρος δλοι όσοι γράφουν ποίηση, άρκεί νά καταθέσουν -μέ ψευδώνυμο- άνέκδοτη ποιητική συλλογή τους στά γραφεία τής "Ενω­ σης (Μητροπόλεως 38, ’Αθήνα) μέχρι τις 30 'Ιανουάριου. Στό δεύτερο, μπορούν νά πάρουν μέρος λογοτέχνες ήλικίας δχι πάνω άπό 30 χρονών, πού δέν έχουν έκδώσει ή έχουν έκδώσει μία τό πολύ ποιητική συλλογή, άρκεϊ νά στείλουν -έπίσης μέ ψευδώνυμο- τά ποιήματά τους στή διεύθυνση: Νίκο ’Αρβανίτη, Θάλειας 32, Χολαργός, ’Αθήνα.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

Διαφημίσεις 1981 ΤΟΝ περασμένο χρόνο δεκάδες εκδότες, βι­ βλιοπώλες, περιοδικά, ιδιώτες, διάφορες έπιχειρήσεις, όργανισμοί καί τράπεζες δημοσίευ­ σαν στό «Διαβάζω» διαφημιστικές καταχωρί­ σεις τους. Γιά τις δημοσιεύσεις αύτές, πού σέ μιά περίοδο γενικής οικονομικής κρίσης στά­ θηκαν γιά τό περιοδικό σταθερή πηγή έσόδων, εύχαριστοϋμε θερμά: α) Τις έκδόσεις: ’Άγρα, "Ακμών, ’Ακρίτας, ’Αλέ­ τρι, Άλμπατρος, ’Αμοργός, Ανοιχτή Γωνιά, Αστέρι, Αύγέρου, Γκούτεμπεργκ, Γλάρος, Γνώση, Δαμιανός, Δανία, Δίπτυχο, Δωδώνη, Έγνατία, Εκδοτική 'Ομάδα Γυναικών, ’Ελεύ­ θερος Τύπος, Εξάντας, Έπικαιρότητα, Εστία, Ί. Ζαχαρόπουλου, Θεωρία, Καραβία Δ., Καρδαμίτσα, Καστανιώτη, Κέδρος, Κρύσταλλο, Κυκλαδίτισσα, Λάππα, Μέλισσα, Μνήμη, Μπαρμπουνάκη, Νέα Θέσις, Νέα Σύνορα, Νε­ φέλη, Νικόδημος, Νότος, Ξάγναντο, Όδυσσέας, Παπαδήμα, Παπαζήση, Παρασκήνιο, Παρατηρητής, Πλέθρον, Πορεία, Πύλη, Πύρι­ νος Κόσμος, Σίσυφος, Σύγχρονα Θέματα, Σύγ­ χρονη ’Εποχή, Συλλογή, Σύμπαν, Ταμασός, Τεκμήριο, 'Υάκινθος, Υποδομή, Φιλιππότης, Χατζηνικολή, Χρυσή Τομή, β) Τά βιβλιοπωλεία: Ή γωνιά τού βιβλίου, Μποστάνογλου, Τό κατώι τού βιβλίου, Χνάρι, Forum. γ) Τίς τράπεζες: ’Εθνική, Ελλάδος, ’Εμπορική, δ) Τά περιοδικά: ’Αργώ, ’Επιστημονική Σκέψη, Έρευνα καί πίστη, Ή τρέλα, Κινηματογραφικά Τετράδια, Πρίσμα, ε) Τήν Ακαδημία Αθηνών, στ) Τόν 'Ελληνικό ’Οργανισμό Τουρισμού, ζ) Τίς επιχειρήσεις: ’Ασκητικό Θέατρο, ’Οργα­ νισμός Προώθησης Βιβλίου, Θεατρικός ’Οργα­ νισμός «Κύτταρο». η) Τούς ιδιώτες: Κ. ’Αλεξίου, Σ. ’Αλεξίου, Ν. Άντωνόπουλο, Τ. Κάρτα, Σ. Καφάτου, Μ. Κουτούζη, Έ. Κριαρά, X. Λαμπρίδη, Α. Παπαδάκη, Π. Τσαμπουνάρα.

ΚΥΚΛΟ ΦΟ ΡΗΣΕ

ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ

Η ανανεωμένη παράδοση από τη σειρά ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ • ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΟΚΟΛΗ Γραβιάς 10-12 τηλ.36.05.520

Κυκλοφόρησε άπό τίς έκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Ζωοδόχου Πηγής 3, Αθήνα 142, τηλ. 360.32.34 -360.13.31 21

ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ

Δύο άθηναϊκά παλαιοβιβλιοπωλεία Οδός Ήφαιστου 24. Σ’ ένα ύπόγειο κάπου στό Μοναστηράκι. Τριάντα χρόνια τώρα στό ύπόγειο αυτό, στό 'ίδιο πάντα γνώριμο περι­ βάλλον, ό ίδιος άνθρωπος άναπτύσσει μιά ιδιόμορφη σχέση μέ τό βιβλίο, μέ τό κάθε πα­ λιό βιβλίο. Μιά σχέση πού ξεκινάει τά πρώτα μεταπολεμικά χρόνια κάτω άπό συνθήκες άνάγκης κι έξελίσσεται σήμερα σέ πραγματική άγάπη. Ό Γιώργος Νασιώτης είναι ένας άπό τούς έλάχιστους παλαιοβιβλιοπώλες πού έχουν άπομείνει σήμερα στό Μοναστηράκι, ένας άπ’ τούς λίγους άνθρώπους πού μπορούν νά ποϋν τόσα πολλά γιά τόν κόσμο τού παλιού βιβλίου, δπως τόν γνώρισαν μέσα άπ’ τή δουλειά τους. Ξεκινώντας άμέσως μετά τόν πόλεμο σάν μικροπωλητής στό Μοναστηράκι καί χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις σχετικά μέ τή διακίνηση τού παλιού βιβλίου, γρήγορα άνακαλύπτει τό έντονο ένδιαφέρον τών βιβλιόφιλων σχετικά μ’ αύτό. Βέβαια ύπάρχει καί κάτι άλλο έξίσου σημαντικό: Ή ’Αθήνα περνάει μιά περίοδο άνοικοδόμησης καί, ταυτόχρονα, μιά περίοδο όπου βιβλιοθήκες όλόκληρες πετάγονται κυ­ ριολεκτικά στούς δρόμους. Έτσι, καθημερινά, χιλιάδες βιβλίων φτάνουν στά χέρια τών πα­ λιατζήδων κι άπό κεϊ στά παλαιοβιβλιοπωλεία. Μέσα σ’ αύτό τόν όργασμό προσφοράς, οί πα­ λαιοβιβλιοπώλες γνωρίζουν έποχές δόξας. Παράλληλα άποκτοϋν μιά μόνιμη πελατεία, πού αύξάνει συνεχώς. Μιά πελατεία άπό άν­ θρώπους τών γραμμάτων, καλλιτέχνες κάθε λογής, έπιστήμονες, άνθρώπους πού άνακαλύπτουν στό ύπόγειο τής όδοϋ 'Ηφαίστου έναν ιδιότυπο θιβλιόκοσμο, έναν πραγματικό βιβλιοπαράδεισο. Κάθονται λοιπόν έδώ μέ τίς ώρες, κάτω άπ’ τά σκονισμένα ράφια, άκουμπώντας σέ κάποια στίβα άπό βιβλία, ψάχνον­ τας άδιάκοπα. Είναι μιά άναζήτηση πού δέν μπορεί κανείς νά τήν κάνει σ’ ένα άπρόσωπο μοντέρνο βιβλιοπωλείο μέ βιτρίνες, χαμογε­ λαστούς έξυπηρετικούς ύπαλλήλους καί τά συναφή. Έδώ ή προσωπική έρευνα τού βι­ βλιόφιλου άνάμεσα στίς χιλιάδες τών τόμων είναι ούσιαστική. Όσο γιά τό περιεχόμενο καί τήν ποιότητα τών βιβλίων πού ύπάρχουν έδώ, ή διαπίστωση είναι μία: στό ύπόγειο αύτό ύπάρχουν τά πάν­

22

τα, άκριβώς έπειδή πριν έρθουν έδώ τά βιβλία δέν ύπόκεινται σέ κανενός είδους διαλογή. Τό φτηνό καί κακό βιβλίο συνυπάρχει στό ίδιο ράφι μέ κάποιο σπάνιο ή άξιόλογο. Τό μόνο πού γίνεται είναι μιά κατάταξη τών βιβλίων άνάλογα μέ τό περιεχόμενό τους σέ μεγάλες κατηγορίες: νομικά, ιατρικά, λογοτεχνικά άπ’ τή μιά, ξενόγλωσσα άπ’ τήν άλλη, τά λεξικά κάπου πιό πέρα. Κάπως έτσι είναι τοποθετη­ μένα έδώ τά βιβλία. Φυσικά στήν πελατεία τού παλαιοβιβλιοπω­ λείου σημαντική θέση κατέχουν σήμερα καί οί τουρίστες. Θά ήταν παράλειψη νά μήν άναφερθεϊ κανείς στό ένδιαφέρον τους, όχι μόνο γιά τά ξενόγλωσσα, άλλά καί γιά τά έλληνικά βιβλία πού ύπάρχουν έδώ. Στό πέρασμά τους άπ’ τό Μοναστηράκι δέν χάνουν τήν εύκαιρία μιάς έπίσκεψης στό ύπόγειο τής όδοϋ Ηφαί­ στου. Ωστόσο, παρ’ όλα αυτά, ό θεσμός τού πα­ λαιοβιβλιοπωλείου διέρχεται σήμερα κρίση. Τά άξιόλογα καί, φυσικά, σπάνια βιβλία πού πέ­ ρασαν καί περνούν κατά καιρούς άπό τό ύπόγειο αύτό -όπως κι άπό τά περισσότερα πα­ λαιοβιβλιοπωλεία στό Μοναστηράκι- σέ λίγο καιρό δέ θά ύπάρχουν πιά. Οί «λαίμαργοι» βι­ βλιόφιλοι θά τά έχουν σίγουρα άνακαλύψει καί προσθέσει στίς πλούσιες συλλογές τους... Πέρα όμως άπό μιά άπαισιόδοξη προοπτική σάν κι αύτή, ύπάρχει πάντα ή άγάπη τού Γ. Νασιώτη -όπως καί τών άλλων παλαιοβιβλι­ οπωλών- γιά τή δουλειά του, άγάπη πού του­ λάχιστο στίς μέρες μας βοηθάει ούσιαστικά στήν έπιβίωση τού παλαιοβιβλιοπωλείου του, καθώς καί στή διατήρηση τής ίδιας παραδο­ σιακής μορφής μέ τήν όποια ξεκίνησε πριν άπό 30 χρόνια. Ά ς δούμε όμως τώρα ένα άλλο γνωστό στέκι τών συλλεκτών καί έρευνητών. Στά 1937, σ’ ένα κτίριο τής όδοϋ Μαυρομιχάλη, στήν ’Αθήνα, ένα παλαιοβιβλιοπωλείο κάνει τήν έμφάνισή του κάτω άπ’ τήν έπωνυμία «Βιβλιοπωλείο τών Βιβλιόφιλων». 'Ιδρυτής του ό Χαράλαμπος Σπανός. Σήμερα, στό ίδιο αύτό κτίριο ό γιός του, ό Κώστας Σπανός, συνεχίζει τό έργο τού πατέρα του πάνω στά

ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ πρότυπα πού έκεΐνος άφησε. Τό «Βιβλιοπωλείο των Βιβλιόφιλων» υπήρξε στή διάρκεια τών μεταπολεμικών χρόνων ένα άπό τά σπουδαιότερα καί μεγαλύτερα παλαιο­ βιβλιοπωλεία τής ’Αθήνας. Κι αύτό άποτελει χωρίς άμφιβολία κατόρθωμα τού ιδρυτή του, ένός άνθρώπου πού αγάπησε καί είδε τή δου­ λειά του όχι τόσο σάν επάγγελμα, όσο σάν λειτούργημα, σάν άποστολή στόν πνευματικό χώρο. Ό Χαράλαμπος Σπανός δέν ύπήρξε ένας άπλός προμηθευτής βιβλίων. Ήταν κάτι περισσότερο. Ήταν ό άριστος γνώστης τού παλιού βιβλίου, ένας άκαταμάχητος «βιθλιομνήμων». Τό παλαιοβιβλιοπωλείο άποτελοϋσε γι’ αύτόν ένα κέντρο πνευματικής προσφοράς μέ πολλές κατευθύνσεις. Έπανεκδόσεις μέ τή μέθοδο τής φωτοανατύπωσης (Photoanastaltique), νέες έκδόσεις, βιβλιογραφικοί κατάλο­ γοι, βιβλιογραφικό περιοδικό, έκθέσεις βι­ βλίων κι ένα πλήθος άπό άλλες δραστηριότη­ τες καθιστούν τό έργο τού Χαρ. Σπανού πρα­ γματικά άξιοζήλεύτο. Ανεκτίμητος βοηθός τών Γενικών 'Αρχείων τού Κράτους στή συγκέντρωση άρχειακών συλλογών, ό Χαρ. Σπανός άναδείχτηκε σέ ξε­ χωριστή φυσιογνωμία στό χώρο τού βιβλίου. Σέ μιά χώρα σάν τήν Ελλάδα, όπου τό βιβλίο δέν γνώρισε ποτέ ούσιαστική κρατική συμπα­ ράσταση, όπου οί μεγάλες βιβλιοθήκες άδυνατούν -άπό καθαρά οικονομικούς λόγους- νά συγκεντρώσουν τή βιβλιογραφική κληρονομιά μας, ή παρουσία τών παλαιοβιβλιοπωλών παί­ ζει καθοριστικό ρόλο στή διάσωση καί προώ­ θηση τών έλληνικών έντύπων, τών χειρογρά­ φων καθώς καί όλων τών -άπό Ιστορική άπο­ ψη- σπουδαίων έγγράφων. Αύτό είναι κάτι πού ό Χαρ. Σπανός τό είχε συνειδητοποιήσει άπόλυτα. ΓΓ αύτό καί τά βιβλία του προτιμούσε νά τά μεταπωλεί σέ έρευνητές πού τά άξιοποιοϋσαν κι όχι σέ τυχαίους βιβλιόφιλους. Κάτι τέ­ τοιο πολλές φορές τόν έφερνε άντίθετο καί στά έμπορικά του άκόμη συμφέροντα -μιά καί οί βιβλιόφιλοι πρόσφεραν συνήθως περισσό­ τερα χρήματα-, ώστόσο γνώριζε πώς τό μέλ­ λον τών βιβλίων πού πέρναγαν άπ’ τά χέρια του ήταν άποκλειστικά δική του εύθύνη. Εύθύνη πού ύπαγόρευε τήν άνάγκη ύπαρξης κά­ ποιας έπαγγελματικής συνείδησης. Βιβλιοθή­ κες σάν τού Κολοκοτρώνη ή τού Παλαμά ή τό­ σων άλλων γνωστών καί άγνωστων άνθρώπων τών γραμμάτων πού πέρασαν άπό δώ,~ δεί­ χνουν πραγματικά τό μέγεθος αϋτής τής εύθύνης. Φυσικά, τό γεγονός ότι τά περισσότερα βιβλία κατέληγαν σέ ιδιωτικές συλλογές κι όχι σέ κάποια βιβλιοθήκη ήταν κάτι άναπόφευκτο. Καί ή προσφορά τού Χαρ. Σπανού δέν μειώνε­ ται άπό ένα τέτοιο γεγονος, ακριβώς γιατί

Χαράλαμπος Σπανός (1913-1967)

πάντα γνώριζε πού έδινε τά σπάνια βιβλία του, κι έτσι σέ κάθε στιγμή μπορούσε νά τά εντοπί­ σει πρός όφελος τών έρευνητών. Παράλληλα, έκδίδοντας βιβλιογραφικούς καταλόγους, κά­ λυπτε ένα μεγάλο κενό στό χώρο διακίνησης τού βιβλίου, μιά καί οί κατάλογοι αύτοί στάθη­ καν μοναδικοί κι άνεκτίμητοι γιά τούς έρευνη­ τές. Συμπληρώνοντας τήν εικόνα τού ιστορικού παλαιοβιβλιοπωλείου τής όδού Μαυρομιχάλη πρέπει κανείς ν’ άναφέρει δυό άκόμα ένδιαφέροντα στοιχεία: Τό πρώτο, πώς ό Χαρ. Σπα­ νός είναι έκεΐνος πού άνακάλυψε τό χειρό­ γραφο τών «’Απομνημονευμάτων» τού στρα­ τηγού Μακρυγιάννη καί πού τό μεταπώλησε στό Βλαχογιάννη. Καί τό δεύτερο, πώς χάρη στή μέθοδο τής φωτοανατύπωσης -πού έφαρμόστηκε στό παλαιοβιβλιοπωλείο αύτό γιά πρώτη φορά στήν 'Ελλάδα- ύπάρχει σήμερα άνατυπωμένο ένα μνημειώδες έργο, ή σειρά τών Βυζαντινών 'Ιστορικών Συγγραφέων. Από όσα άναφέραμε πιό πάνω σχετικά μέ τά δύο παλαιοβιβλιοπωλεία, εύκολα διαπιστώνε­ ται ό ξεχωριστός ρόλος πού παίζει τό καθένα. ’Απ’ τή μιά τό παλαιοβιβλιοπωλείο τού Γ. Νασιώτη, στό Μοναστηράκι, άποτελει μιά πρώτη πηγή άπ’ όπου περνούν κάθε λογής βιβλία, κι

23

ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ άπ’ τήν άλλη τό παλαιοβιβλιοπωλείο τοϋ Χαρ. Σπανού λειτουργεί πιό συστηματικά καί μέσα σ’ ένα εύρύτερο φάσμα δραστηριοτήτων σχε­ τικών μέ τό βιβλίο. Καί οί δυό ρόλοι είναι ση­ μαντικοί, μιά καί ό ένας συμπληρώνει τόν άλ­ λο. Γιατί πέρα άπ’ τις βιβλιοθήκες πού άκέραιες έφτασαν στήν όδό Μαυρομιχάλη σάν προσφορά τής οικογένειας κάποιου γνωστού

λογοτέχνη, υπάρχει κι ένα πλήθος άλλων βι­ βλίων πού ό ίδιος ό Χαρ. Σπανός άνακάλυψε κατά καιρούς σέ παλαιοβιβλιοπωλεία στό Μο­ ναστηράκι. Κι ένα άπ’ αυτά ήταν καί τοϋ Γ. Νασιώτη, στήν όδό Ηφαίστου. ΙΩΝΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΗΣ

Τό Ινστιτούτο Βυζαντινών καί Νεοελληνικών Σπουδών τής Πάντοβας Είναι σ’ δλους λίγο ώς πολύ γνωστές οί σέ θέματα παιδείας σχέσεις άνάμεσα στήν 'Ελ­ λάδα καί τήν ’Ιταλία. Αν κανείς θελήσει νά τις εξετάσει ιστορικά, πρέπει νά άνατρέξει σέ πολύ παλιά χρόνια. Οί σχέσεις αύτές, περνών­ τας μέσα άπό περιόδους μικρότερης ή μεγα­ λύτερης έντασης, έφτασαν στά τελευταία πε­ νήντα χρόνια, δπου χάρη σέ εύνοϊκά γεγονότα καί στό τεράστιο ένδιαφέρον όρισμένων προσωπικοτήτων τών γραμμάτων παρουσίαζαν καί εξακολουθούν νά παρουσιάζουν ένα άδιάκοπο crescendo. Στήν περίοδο αύτή ιδρύθηκαν, λειτούργη­ σαν καί συνεχίζουν μέχρι σήμερα νά προσφέ­ ρουν εποικοδομητικότατο έργο στό χώρο τής βυζαντινής καί νεοελληνικής λογοτεχνίας, έδρες καί ινστιτούτα σέ πολλά πανεπιστήμια τής Ιταλίας. Άνάμεσα σ’ αυτά πρωταγωνιστικό ρόλο, άπ’ τήν άποψη τής προσφοράς γιά τήν προώθηση τών νεοελληνικών σπουδών, παί­ ζουν τά Ινστιτούτα τοϋ Παλέρμου, τής Ρώμης, τής Κατάνιας καί τής Πάντοβας, χωρίς νά θέ­ λουμε νά ύποβαθμίσουμε τή σημασία καί τό έργο τών ύπολοίπων. Είναι τά ίνστιτούτα-«πυρήνες», ιδρυμένα καί κατευθυνόμενα άπό Ιτα­ λούς νεοελληνιστές πού μέ τήν έργασία τους έχουν τόσο συμβάλει στή διάδοση τών νεοελ­ ληνικών σπουδών στήν ’Ιταλία (Br. Lavagnini, F. Μ. Pontani, Μ. Vitti, V. Rotolo, G. Spadaro κ.ά.). Στό γνωστό άπ’ τήν παρελθοντική Ιστορία

24

μας Πανεπιστήμιο τής Πάντοβας ή κίνηση καί δραστηριότητα γύρω άπό θέματα νεοελληνι­ κής παιδείας, άρχίζοντας πριν άπό μιά εικο­ σαετία περίπου, συνεχίζεται μέ άμείωτη έν­ ταση. ’Ενώ πρίν άπ’ τό 1968 υπήρχε μόνο έδρα τού μαθήματος τών νεοελληνικών, ύπαγμένη στήν άρχαία ελληνική φιλολογία, άπ’ τό χρόνο εκείνο ιδρύεται αύτόνομο τό ’Ινστιτούτο Βυ­ ζαντινών καί Νεοελληνικών Σπουδών, πού σή­ μερα περιλαμβάνει τις έδρες: βυζαντινής φι­ λολογίας (καθ. F. Μ. Pontani), νεοελληνικών (καθ. Μ. Peri) καί παλαιογραφίας (καθ. Ε.

Mioni). Στήν άδιάκοπη άπό τότε λειτουργία του τό ινστιτούτο έχει πολλές δραστηριότητες νά έπιδείξει. Άπό τις πιό πρόσφατες είναι ή ορ­ γάνωση τοϋ 2ου συνεδρίου Ιταλών νεοελληνι­ στών τόν περασμένο Απρίλη. Στό συνέδριο αύτό, έκτος άπό τίς επιστημονικές άνακοινώσεις, υπήρχε έκθεση έντύπου καί φωτογραφι­ κού ϋλικοϋ γιά τόν Καραγκιόζη, καθώς έπίσης καί έκθεση τών έκδόσεων τοϋ ινστιτούτου. Στό ’ίδιο ’ινστιτούτο καί μέ πρωτοβουλία τού καθ. F. Μ. Pontani λειτουργεί γιά τούς ένδιαφερόμενους κύκλος μεταπτυχιακών σπουδών, στόν όποιο μπορούν νά έγγραφοϋν καί νά παρακολουθήσουν μαθήματα γενικότερου φι­ λολογικού ένδιαφέροντος ίταλοί ή άλλοδαποί πτυχίο ϋχοι. Στούς άνεξάρτητους χώρους του τό Ινστι­ τούτο έχει νά παρουσιάσει μιά άξιόλογη θι-

ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ βλιοθήκη (ένα μεγάλο μέρος της χάρισε στό ινστιτούτο ό καθ. F. Μ. Pontani). Χωρισμένη σέ δύο τμήματα (βυζαντινό καί νεοελληνικό), περιλαμβάνει περίπου 4200 τίτλους βιβλίων, έκτος άπό τις σειρές των 51 έπιστημονικών περιοδικών (έλληνικών καί ξενόγλωσσων). Μέσα στόν εύρύτερο κύκλο τών δραστηριο­ τήτων τού ινστιτούτου έντάσσονται οί πολλές καί άξιόλογες έκδόσεις του, καταταγμένες σέ τρεις συλλογές καί μιά έκτος συλλογής. Ή πρώτη, αφιερωμένη στις βυζαντινές καί νεοελληνικές σπουδές, περιλαμβάνει μελέτες πάνω σέ προβλήματα καί μορφές τής βυζαντι­ νής, άνθρωπιστικής καί νεοελληνικής λογοτε­ χνίας καί άκόμη μελέτες παλαιογραφίας καί κωδικολογίας (άρ. έκδ. 10). Ή δεύτερη συλ­ λογή, έπονομαζόμενη «Τετράδια», περιέχει σύντομες μελέτες πάνω σέ ειδικά προβλήματα βυζαντινής καί νεοελληνικής λογοτεχνίας καί φιλολογίας, καθώς καί παλαιογραφίας (άρ. έκδ. 18). Ή τρίτη συλλογή, μέ τό όνομα ItaloGraeca, ρίχνει φώς σέ όρισμένες είδικές πλευρές τών άμοιβαίων σχέσεων άνάμεσα στή νεοελληνική καί ιταλική παιδεία (άρ. έκδ. 7). Ή εκτός συλλογής σειρά περιλαμβάνει δύο τό­ μους άναλέκτων, έναν τόμο άφιερωμένο στό Γ. Σεφέρη καί μιά έργασία γιά τούς Καβάφη καί Ρίτσο τού καθ. Μ. Peri. (’Αναλυτικά γιά κάθε έκδοση μέ συμπληρωματικές πληροφο­ ρίες βλ. κατάλογο στό τέλος τού σημειώμα­ τος.) Όπως στή βιβλιοθήκη, έτσι καί στις έκδόσεις τό κυρίως βάρος πέφτει στή νεοελληνική λογοτέχνία. Γιά έπίρρωση τής άποψης αύτής, έρχεται νά συμβάλει τό γεγονός ότι ήδη έχουν κυκλοφορήσει δύο τιμητικοί τόμοι γιά τό Γ. Σεφέρη, ό ένας γιά τά έβδομήντα του χρόνια καί ό άλλος γιά τό θάνατό του. 'Εξάλλου δέν είναι χωρίς σημασία τό γεγονός τής έκδοσης λεξικού στόν Καβάφη πού θεωρείται τό πρώτο λεξικό νεοέλληνα ποιητή στήν ’Ιταλία, ένώ γιά τό άμεσο μέλλον έτοιμάζεται ή έκδοση δέκα κωμωδιών τού C. Goldoni, μεταφρασμένων στά ελληνικά, όπως βρέθηκαν σέ χειρόγραφο τών Βρυξελλών τού 18ου αί. ’Εκτός άπ’ τίς δημοσιεύσεις τού μόνιμου προσωπικού τό ινστιτούτο δέχεται καί ένθαρρύνει τή συνεργασία μελετητών άλλων ’ινστι­ τούτων, πού μέ τή δουλειά τους ύποβοηθοΰν τήν έρευνα. Τό ’ίδιο, βέβαια, πνεύμα συνεργα­ σίας χαρακτηρίζει τίς σχέσεις τού ινστιτούτου καί μέ τά άλλα κέντρα νεοελληνικών σπουδών, καθώς καί μέ τό ’Ελληνικό ’Ινστιτούτο Βυζαν­ τινών καί Μεταβυζαντινών Σπουδών τής Βενε­ τίας. Κλείνοντας τό σημείωμα αύτό, δέ μένει

παρά νά έπισημάνουμε τό γεγονός ότι μιά τέ­ τοια προσφορά έρχεται σέ τέλεια άντίθεση μέ τά περιορισμένα οικονομικά μέσα πού διαθέτει τό ινστιτούτο, δεδομένου μάλιστα ότι άπό αύτά πρέπει νά καλυφθεί ή προμήθεια σέ νέες εκδόσεις, πού κανείς άπό τήν 'Ελλάδα Ιδιωτι­ κός ή κρατικός φορέας δέν ένδιαφέρθηκε μέ­ χρι στιγμής νά άναλάβει.

Κατάλογος εκδόσεων ’Ινστιτούτου1 Α) Συλλογή σπουδών

βυζαντινών

καί

νεοελληνικών

1. Τιμητικός τόμος γιά τόν Γ. Σεφέρη, 1970, σ. ΧΙ-244. Ό τόμος, μέ τόν όποιο τό ινστιτούτο τίμησε τή συμπλήρωση τών έβδομήντα χρόνων τού ποιητή, περιλαμβάνει τά έξής άρθρα: F. Μ.

Pontani, ’Ανέκδοτες μεταφράσεις στόν Σε­ φέρη. Ε. Benedetti, Ποίηση καί σκέψη τής κλα­ σικής 'Ελλάδας στό έργο τού Γ. Σεφέρη. L. Marcheselli, Ό βυζαντινός κόσμος στόν Σε­ φέρη. L. Marcheselli, Ή μυθολογία τών λίθων.

A. Gentilini, Σεφέρης καί Κάλβος. A. Corra, Σεφέρης καί Montale: παράλληλοι. L. Azzoni, Βι­ βλιογραφία τών ιταλικών μεταφράσεων τού Σεφέρη.

2. Λεξικό Καβάφη, έπιμέλεια τών G. Lorando, L. Marcheselli, A. Gentilini, 1970, Σ.

XXX-161. ’Αποδελτίωση όλου τού λεξιλογικού ύλικοϋ τών 154 ποιημάτων τού άλεξαντρινού ποιητή, έμπλουτισμένη μέ μορφολογικές, σημασιολογικές καί συντακτικές σημειώσεις.

3. A. Gentilini, Νεοελληνική τύχη τού Πίν­ δαρου, 1971, σ. XIV-226. Πλήρες πανόραμα τής παρουσίας τού Πίνδαρου στά έλληνικά γράμ­ ματα άπό τόν 15ο αί. μέχρι σήμερα. ’Εξετάζον­ ται όλα τά φιλολογικά καί κριτικά συγγράμ­ ματα, οί μεταφράσεις καί μιμήσεις, καί όλοι οί πινδαρικοί άπόηχοι ατούς πιό σημαντικούς σύγχρονους έλληνες ποιητές.

4. Θεόδωρου Πρόδρομου, De Manganis, έκδ. S. Bernardinello, 1972, σ. VIII-138. Κριτική έκδοση στηριγμένη σέ δύο κώδικες (Μαρκ. έλλ. XI 22 καί Άμβρ. 0 94) μέ μετάφραση στά ιταλικά δώδεκα ποιητικών κειμένων άποδιδόμενων στόν Πρόδρομο. Συζήτηση τών χρονο­ λογικών δεδομένων καί ένδείξεων, πίνακες λέξεων καί όνομάτων.

5. Ε. Mioni, Εισαγωγή στήν έλληνική πα­ λαιογραφία, 1973, σ. VII-138, 30 πίνακες. Τό πρώτο Ιταλικό έγχειρίδιο έλληνικής παλαιο­ γραφίας, γεννημένο άπ’ τήν άνάγκη νά παρά­ σχει μιά σημαντική βοήθεια στούς σπουδαστές τού μαθήματος, διδάσκει τή μεθοδολογία με­ λέτης τών μεσαιωνικών έλληνικών κωδίκων. Τό βιβλίο έχει μεταφραστεί στά έλληνικά άπ’ τόν

25

ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ Ν. Μ. Παναγιωτάκη, 'Αθήνα 1977.

6. A. Meschini, Χριστόφορος Κοντολέων, 1973, ο. 91. Μονογραφία έμπλουτισμένη μέ εύρεϊες παλαιογραφικές καί κωδικολογικές παρατηρήσεις πάνω σ’ έναν έλληνα λόγιο τοϋ 15ου αί., γνωστό σάν άντιγραφέα καί δη­ μιουργό μικρών ρητορικών καί γραμματικών έργων.

7. L. Martini, Νεοελληνική τύχη τοϋ Φιλο­ κτήτη, 1974, ο. 121. ’Ανάλυση τής άρχαίας καί σύγχρονης τύχης τοϋ μύθου καί τής μορφής τοϋ Φιλοκτήτη, μέ βάση τή μελέτη τών νεοελ­ ληνικών μεταφράσεων τής τραγωδίας τοϋ Σο­ φοκλή καί τήν έξέταση τών κριτικών σελίδων καί τών λογοτεχνικών έπεξεργασιών.

8. Ί. Λάσκαρις, 'Ελληνικά έπιγράμματα, έπιμέλεια A. Meschini, 1976, ο. 237. Πρώτη κριτική έκδοση μέ μετάφραση καί πλούσια σχόλια τών έβδομήντα δύο έλληνικών έπιγραμμάτων τοϋ άνθρωπιστή Ίανοϋ Λάσκαρι. Ή φιλολογική καί προσωπογραφική μελέτη μέ βάση αύτά τά δύσκολα κείμενα έδωσε τήν εύκαιρία νά έξαχθοϋν άγνωστα μέχρι στιγμής δεδομένα γιά τίς λογοτεχνικές ικανότητες τοϋ συγγραφέα, τή ζωή μου καί τό περιβάλλον στό όποίο έζησε.

9. Μ. Formentin, Οί έλληνικοί ιατρικοί κώδι­ κες τής περιοχής Tre Venezie, 1978, ο. 120. Κατάλογος τών διατηρημένων σέ βιβλιοθήκες τής περιοχής Tre Venezie χειρογράφων, πού περιέχουν ιατρικά έργα κλασικών καί βυζαντι­ νών συγγραφέων. Ό κατάλογος διορθώνει καί ένημερώνει τόν κατάλογο τοϋ Diels.

10. A. Meschini, Θεόδωρος Ρένδης, 1978, ο.

100. Μονογραφία πάνω στόν Χίο λόγιο τοϋ 16ου αί., μέ άνάλυση όλων τών έργων του, δη­ μοσίευση τών άνεκδότων του καί κριτική έκ­ δοση δλης τής γνωστής έπιστολογραφίας του. Β) Συλλογή «Τετραδίων» 1. Μ. Peri, Πηγές τοϋ «Νικηφόρου Φωκά» τοϋ Δ. Ν. Βερναρδάκη, 1972, ο. 25.

2. L. Martini, Γιά τό κείμενο τοϋ «Στάθη», 1972, ο. 23.

3. C. Stevanoni, Οί μεταφράσεις τής λατινι­ κής ποίησης τοϋ Κ. Θεοτόκη, 1972, ο. 75.

4. A. Meschini, Ό Vallicellianus κώδικας τοϋ Άρέθα, 1972, ο. 22. Κωδικολογική μελέτη τοϋ Vallicell. F. 10.

5. Μ. Peri, Γιά τή γλώσσα τοϋ Καρυωτάκη, 1972, ο. 55.

6. L. Augliera, Παρεπόμενα στή νεοελληνική τύχη τοϋ Δάντη, 1972, ο. 19. Δυό μέχρι τώρα άγνωστες μεταφράσεις τοϋ πέμπτου άσματος τής Κόλασης.

7. Μάξιμου Πλανούδη, Είδύλλιον, κριτική

26

έκδοση F. Μ. Pontani, 1973, ο. 26.

8. A. Meschini, Ή μονωδία τοϋ Σταφιδάκη, 1974, ο. 20 (κριτική έκδοση).

9. ’Ανώνυμου Κρητικού, Ή Βοσκοπούλα, έπιμέλεια Στ. Αλεξίου, A. Gentilini, Μ. Peri, F. Μ. Pontani, 1975, ο. 102 (κείμενο, έμμετρη μετάφραση καί λεξικό, εισαγωγή καί πλούσια βιβλιογραφία).

10. L. Martini, Μιά άνέκδοτη νεοελληνική μετάφραση: Ό άληθής καί πιστός φίλος2 τοϋ C. Goldoni, 1976, ο. 80 (εισαγωγή καί πρώτη κριτική έκδοση άπ’ τόν κώδικα τών Βρυξελλών 14612, έμπλουτισμένη μέ λεξικό).

11. Μ. Peri, Δομές στόν Καβάφη, 1976, ο. 40.

12. A. Gentilini Grinzato, Μιά άνέκδοτη νεοελληνική μετάφραση: Ή φρόνιμη καί ύπομονητική γυνή τοϋ C. Goldoni, 1976, ο. 67 (πρβ. άρ. 10).

13. Δημητρίου Μόσχου, Τά καθ’ "Ελένην καί ’Αλέξανδρον, έπιμέλεια A. Meschini, 1977, ο.

99 (εισαγωγή, κριτική έκδοση, μετάφραση καί σχόλια).

14. C. Stevanoni. Μιά άνέκδοτη νεοελληνική μετάφραση: Ή γκάζδα (= Λοκαντιέρα) τοϋ C. Goldoni, 1977, ο. 81 (πρβ. άρ. 10).

15. Μ. Peri, Μιά άνέκδοτη νεοελληνική μετάφραση: Ή σώφρων καί σχολαστική άρχόντισσατοϋ C. Goldoni, 1979, ο. 73 (πρβ. άρ. 10).

16. Μ. Peri, Παρεπόμενα στήν ποιητική δια­ μόρφωση τοϋ Δ. Σολωμοϋ, 1979, ο. 25.

17. F. Μ. Pontani, Μαθήματα κρητικοϋ θεά­ τρου, 1980, ο. 123.

18. Ά. Παπαϊωάννου, Τά έλληνικά παλαιότυπα τοϋ Δ. Θερειανοϋ στή Biblioteca Civica τής Τεργέστης (1744-1863), 1981, ο. 67. Γ) Συλλογή «Italo-Graeca» 1. F. Μ. Pontani' Ό Φώσκολος καί τά νέα έλληνικά, Ρώμη, 1964, ο. 52.

2. F. Μ. Pontani, 'Ανέκδοτα τοϋ Σαραντάρη, Ρώμη, 1965, ο. 100.

3. F. Μ. Pontani, Νεοελληνική τύχη τοϋ Δάντη, Ρώμη, 1966, ο. 76.

4. F. Μ. Pontani, Έλληνοϊταλικό θεατρικό λεξικό, Ρώμη, 1969, ο. 30.

5. F. Μ. Pontani, Ή έλληνική τύχη τοϋ Ungaretti, Πάντοβα, 1972, ο. 70.

6. C. Stevanoni, Ή έλληνική τύχη τοϋ Mon­ tale, Πάντοβα, 1973, ο. 62.

7. Γ. Άθάνας, ’Ιταλικές μακέττες, έπιμέλεια F. Μ. Pontani. Δ) ’Εκτός συλλογής 1. Μνήμη Γ. Σεφέρη, Φλωρεντία, Olschi, 1976, ο. 344 (δημοσιεύσεις τής έδρας Γραμμά­ των καί Φιλοσοφίας τοϋ Παν/μίου τής Πάντο-

ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ βας, LVII). 'Ο τόμος περιέχει τά εξής άρθρα: Ε.

Crea, Μνήμη Σεφέρη, F. Μ. Pontani καί L. Martini, Μεταφράσεις τού Σεφέρη, L. Marcheselli Loukas, 'Ο Σεφέρης στό φως τού χειρό­ γραφου Σεπτ. ’41, Μ. Peri, Σεφέρης καί Έρωτόκριτος, Μ. Peri, Μνήμες Δάντη, G. Peron, Γιά μιά παράλληλη άνάγνωση τού Τ. S. Eliot καί τού Γ. Σεφέρη, F. Μ. Pontani, Παρατηρήσεις πάνω στήν «Κίχλη», C. Stevanoni, Ό Σεφέρης καίτό θέατρο, A.A.V.V., Σεφερικά.

2. Άνάλεκτα 1, Πάντοβα, 1978, ο. 100. ’Εγ­ καινιάζει μιά περιοδική σειρά τόμων μέ έπιστημονικές μελέτες του προσωπικού τού Ιν­ στιτούτου πάνω σέ θέματα βυζαντινής φιλο­ λογίας, παλαιογραφίας, κωδικολογίας καί νεοελληνικής λογοτεχνίας. Περιέχει: Μ. Ε.

Bottecchia, 'Η κριτική άνάγνωση τών κωδίκων των «Μηχανικών» τού ’Αριστοτέλη, Μ. Formentin, Ό Μαρκιανός έλληνικός κώδικας 494, L. Martini, Σκέψεις καί προτάσεις πάνω στόν «Ζήνωνα», A. Meschini, ’Ανέκδοτα έπιγράμματα τού Ματθαίου Δεβαρή, Ε. Mioni, Τό άντίγραφο τού Βαρβερινού - Βατικανού παραρτή­ ματος στήν άνθολογία τού Μ. Πλανούδη, F. Μ.

Pontani, Πάτροκλος, Μουσούρος καί Capodivacca, C. Stevanoni, Ή όργή τού Λάμπρου.

3. Άνάλεκτα 2, Πάντοβα, 1979, σ. 190. Ό τόμος περιέχει: Μ. Τ. Cottone, Ή χειρόγραφη μετάφραση τού μυθιστορήματος τού Θεόδ. Πρόδρομου, L. Martini, "Ενα άνέκδοτο χειρό­ γραφο τού Ά. Μανούσου, Ρ. Odorico, "Ενα βυ­ ζαντινό γνωμολόγιο, Μ. Peri, Ελληνικοί στα­ θμοί στήν εξέλιξη τής όχτάστιχης στροφής, Δ. Σολωμοϋ, «Λάμπρος», μετάφραση F. Μ. Pon­ tani.

4. Μ. Peri, Καβάφης/Ρίτσος, μέ δώδεκα ποιήματα μεταφρασμένα άπ’ τόν F. Μ. Pontani, Πάντοβα, 1979, σ. 42. ΒΑΣΙΛΗΣ ΔΗΜΟΓΕΡΟΝΤΑΚΗΣ Σημειώσεις: 1. Στόν κατάλογο δέν συμπεριλαμβάνονται οΐ πε­ νήντα περίπου διατριβές σπουδαστών του Ινστιτού­ του πάνω σέ θέματα βυζαντινής καί νεοελληνικής φιλολογίας.

2. Ή άπόδοση ατά έλληνικά τών τίτλων τών κωμω­ διών του C. Goldoni άνήκει στό χειρόγραφο τών Βρυξελλών.

Κυκλοφόρησε άπό τις έκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Ζωοδόχου Πηγής 3, ’Αθήνα 142, τηλ. 360.32.34 - 360.13.31

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΑΜΑΣΟΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ • S. FREUD: ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗΣ. , ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ί ΦΡΟΫΝΤ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΕ ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΠΕΘΑΝΕΙ. ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΠΑΥΓΑΣΜΑ ! ΜΙΑΣ ΟΛΟΚΛΗΡΗΣ ΖΩΗΣ ΒΑΣΙ­ ΣΜΕΝΗΣ ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΤΗ ΣΠΟΥΔΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ.

• S. FREUD ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΑΜΑΣΟΣ Χαρ. Τρικούπη 13 - 4ος όροφος Τηλ. 3625464 - 3605228 27

ΤΟ ΞΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ

Κλασικά έργα τής άμερικάνικης λογοτεχνίας ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ, Νοέμβριος. «Στόχος μας είναι νά καταστήσουμε τις συγκεντρωτικές εκδόσεις των έργων των επιφανέστερων άμερικανών συγγραφέων προσιτές στό εύρύ καταναλωτικό κοινό.» Μέ αύτά τά λόγια άνάγγειλε ένα φιλό­ δοξο έκδοτικό πρόγραμμα, μέ τίτλο «Κλασικοί τής Λογοτεχνίας τών 'Ηνωμένων Πολιτειών», ό Τσέριλ Χάρλεϊ, έκτελεστικός διευθυντής αύτοϋ τοϋ προγράμματος. Τά έκδοτικά πλάνα γιά τή σειρά αύτή, πού πρόκειται σύντομα νά ριχτεί στήν άγορά, καταστρώνονται έδώ καί καιρό. Τώρα, ή μή κερδοσκοπική αύτή έκδοτική έπιχείρηση, πού ιδρύθηκε πρίν άπό ένάμισι χρόνο, άναζητεΐ ένα φορέα πού θά άναλάθει τήν δλη διακίνηση τής σειράς στό έμπόριο. Ή σειρά «Κλασικοί τής Λογοτεχνίας τών Ηνωμένων Πολιτειών», πού χρηματοδοτείται άπό τό ’Εθνικό Κληροδότημα γιά τις ’Ανθρωπι­ στικές Σπουδές καί τό Ίδρυμα Φόρντ, θά προσφέρει έπανεκδόσεις κλασικών έργων τής άμερικάνικης λογοτεχνίας άπό τό 18ο καί 19ο αιώνα (οί πρώτοι τόμοι τής σειράς θά κυκλο­ φορήσουν τήν άνοιξη τοϋ 1982). Οί έμπνευστές τής σειράς -πού πρόκειται νά έπονομαστεΐ The Library of the Americas- τήν όραματίστηκαν σάν τό άμερικάνικο άντίστοιχο τών γαλλικών έκδόσεων τής «Πλειάδος» (στις όποιες κυκλοφορούν τά πλήρη κείμενα κλασι­ κών έργων τής γαλλικής λογοτεχνίας). Ό πρώτος κατάλογος τών «Κλασικών τής Λογοτεχνίας» περιλαμβάνει τέσσερις τόμους, μέ τήν άπώτερη πρόβλεψη νά έκδίδονται όκτώ τόμοι τό χρόνο. Οί πρώτοι τόμοι περιέχουν έργα τοϋ Χέρμαν Μέλβιλ, τής Χάριετ Μπήτσερ Στόου, τοϋ Ούώλτ Ούίτμαν καί τοϋ Ναθάνιελ Χώθορν. Κάθε τόμος περιέχει περισσότερα τοϋ ένός έργα τοϋ ίδιου συγγραφέα. Γιά παράδειγμα, ό τόμος μέ έργα τοϋ Μέλβιλ περιλαμβάνει τά έξής: «Ταϊπί: Μιά ματιά στή ζωή τής Πολυνησίας», «Όμοο: μιά άφήγηση περιπετειών στις Νότιες Θάλασσες» καί «Μάρντι: καί ένα ταξίδι στό ’Επέκεινα». Ό Χάρλεϊ υπογραμμίζει δτι οί τόμοι τής σει­ ράς «Κλασικοί τής Λογοτεχνίας» δέν προσφέ­ ρουν άπλώς μιά «πλήρη» συλλογή τών έργων

28

ένός συγγραφέα- έπιπλέον θέτουν καί πάλι σέ κυκλοφορία έργα πού είναι τώρα πιά δυσεύ­ ρετα. Άπό τίς σημειώσεις μάλιστα σέ φυλλά­ διο τού έκδοτικοϋ αύτοΰ προγράμματος δια­ βάζουμε: «Είναι πρωταρχικής σημασίας... τό έγχείρημά μας νά έπανεκδώσουμε τό πλέον έγκυρο καί αύθεντικό κείμενο πού διαθέτουμε άπό τό έργο ένός συγγραφέα». Ειδικοί στό χώρο τής άμερικάνικης λογοτε­ χνίας έχουν ήδη κληθεί νά έργαστοϋν στήν προετοιμασία διαφόρων τόμων καί νά συντά­ ξουν σύντομα βιογραφικά σημειώματα καί έπίλογους πού θά περιληφθοϋν στήν έκδοση τών έργων. Γιά παράδειγμα, ό διακεκριμένος βιο­ γράφος συγγραφέων Λέον Έντελ έπιμελεΐται τόν πρώτο τόμο γιά τόν Χένρι Τζέημς, καί ό Τζάστιν Κάπλαν, πού έγραψε τή βιογραφία τοϋ Ούίτμαν πού έκδόθηκε πρόσφατα, είναι ό έπιμελητής τής συλλογής μέ έργα τοϋ Ούίτμαν. Κάθε τόμος θά περιέχει 1200-1500 σελίδες τυπωμένες σέ ειδικό χαρτί καί σέ σχήμα πού θά έπιτρέπει νά έχουν τά βιβλία μικρό όγκο καί νά είναι βολικά τόσο στήν άνάγνωση δσο καί στή μεταφορά τους, λέει ό Χάρλεϊ. Ή βι­ βλιοδεσία θά γίνεται μέ πάνινο κάλυμμα πάνω σέ εύλύγιστο χαρτόνι. Στή ράχη θά είναι τυ­ πωμένα: μιά σφραγίδα μέ διπλό πλαίσιο (όπου θά άναγράφονται τό όνομα καί τά έργα τοϋ συγγραφέα), τό σήμα τής σειράς «Κλασικοί τής Λογοτεχνίας» -ένας άστερίσκος- καθώς καί ή επωνυμία τής σειράς, The Library of the Americas. Οί πρώτοι τόμοι θά κυκλοφορήσουν σέ 7.500 άντίτυπα ό καθένας, χωρίς στόν άριθμό αύτό νά περιλαμβάνονται τά άντίτυπα πού θά που­ ληθούν μέ άμεση ταχυδρομική άποστολή. Ή τιμή καταλόγου γιά κάθε τόμο έχει οριστεί δο­ κιμαστικά σέ 20 δολλάρια. θά ίσχύσουν εξάλ­ λου καί οί συνήθεις έμπορικές έκπτώσεις. Οί «Κλασικοί τής Λογοτεχνίας» πρόκειται νά διανεμηθούν σέ βιβλιοπωλεία καί βιβλιοθήκες μέσω μιάς έμπορικής έκδοτικής έπιχείρησης. θά έπιδιωχθεΐ ή έγγραφή συνδρομητών μέ τό σύστημα τής άμεσης ταχυδρομικής άποστολής· οί τόμοι θά διατίθενται στήν περίπτωση αύτή μέ έκπτωση. ’Ήδη τό περασμένο καλο-

ΤΟ ΞΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ

καίρι oi εκδόσεις Time-Life έπιχείρησαν νά ύλοπριήσουν αύτή τήν προοπτική, άποστέλλοντας στό άγοραστικό κοινό τους 250.000

επιστολές. Καί άν ή συμφωνία ίσχύσει σέ μό­ νιμη βάση, τό Time-Life θά παίρνει ένα ποσο­ στό άπό τά έσοδα, σέ άντάλλαγμα γιά τή διεκ­ περαίωση τής διακίνησης, τήν όργάνωση τής άγοραστικής προσπάθειας καί τήν προετοιμα­ σία τών επιστολών, λέει ό Χάρλεϊ. Οί «Κλασικοί τής Λογοτεχνίας», άναζητώντας δραστήρια ένα γενικό έμπορικό κύκλωμα διανομής πού θά άναλάβει τήν όλη διάθεση τής σειράς, έχουν ήδη κάνει άρκετές έπαφές, άλλά οί οργανωτές της συνεχίζουν τήν άξιολόγηση όλων τών ώς τώρα προσφορών καί άναζητούν καί τυχόν νέες προσφορές. 'Εφό­ σον τά βιβλία τής σειράς «Κλασικοί τής Λογο­ τεχνίας» έχει προγραμματιστεί νά διατηρη­ θούν μόνιμα σέ κυκλοφορία, ύπογραμμίζει ό Χάρλεϊ, προβάλλει ισχυρή ή άνάγκη γιά ένα γενικό έμπορικό κύκλωμα διανομής, πού θά άναλάβει τόσο τις έμπορικές καί πανεπιστη­ μιακές άγορές, όσο καί τίς πωλήσεις μέ τό σύ­ στημα τών προεγγραφών. Οί «Κλασικοί τής Λογοτεχνίας τών Ηνωμέ­ νων Πολιτειών», γιά όσους ένδιαφέρονται, έχουν τήν έδρα τους στή διεύθυνση: One Lin­ coln Plaza, New York, N.Y. 10023 (212) 595-5449.

STELLA DONG

Νεανικές άσκήσεις καί ποίηση άπό τόν ’Άρη ΛΟΝΔΙΝΟ, Νοέμβριος. «Ή Σύλβια Πλάθ αύτοκτόνησε τό 1963 έχοντας δημοσιεύσει μόνο ένα βιβλίο. Από τότε έμφανίστηκαν τρία έπιπλέον βιβλία. Τό πρώτο άπό αύτά, τό Ariel, μέ μερικές μεταθανάτιες άλλαγές, είναι τό βιβλίο πού είχε στό μυαλό της γιά δημοσίευση πρίν πεθάνει. Τά άλλα δύο, πού τά έπιμελήθηκε ό σύζυγος πού άφησε πίσω της, ό ποιητής Τέντ Χιούζ, φτιάχτηκαν άπό έπιλογές πού έγιναν άπό τό έναπομείναν ώριμο έργο της. Μέ τά τέσσερα αύτά βιβλία ή Σύλβια Πλάθ καθιερώ­ θηκε στό ποιητικό στερέωμα σάν ένα άμετακίνητο άστέρι τού όποιου ή λάμψη είναι άδύνατο νά άγνοηθεΐ...» "Ετσι άρχίζει τήν κριτική παρουσίαση τού τόμου όπου βρίσκονται συγ­ κεντρωμένα τά ποιήματα τής Σύλβιας Πλάθ («"Απαντα», έπιμέλεια Τέντ Χιούζ, έκδόσεις

Faber) ό κριτικός τού Observer, Christopher Reid, στό φύλλο τής 1ηςΝοεμβρίου 1981. 'Από τό ’ίδιο τετράστηλο τού Reid ή άκόλουθη έπιλογή: «Ή Πλάθ έχει τόσους πολλούς συκοφάντες, όσους καί θαυμαστές. Τά καλύτερα ποιήματά της, αύτά δηλαδή πού δέν θά μπορούσε κανείς άλλος καί καμιά άλλη νά γράψει, έχουν μιά τέ­ τοια ρητορική δύναμη καί δριμύτητα πού μοιά­ ζει υπολογισμένη γιά νά προκαλέσει άκραίες άντιδράσεις. Μερικές φορές τής καταλογίζεται πώς ή εργασία της προκαλεϊ αύτούς τούς μα­ νιώδεις ϋποστηρικτές όχι τόσο γιά τήν ποίησή της άλλά γιά τήν προσωπικότητά της: Ειδικούς καί έμπειρογνώμονες παθολογικών καταστά­ σεων τού μυαλού, φεμινιστές καί φεμινίστριες πού θέλουν νά δούν τίς πίκρες τους καί τά 29

ΤΟ ΞΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ παράπονά τους να μπαίνουν σέ δραματικές φόρμες. Αυτούς πού γοητεύονται άπό τήν Ιδέα τής αύτοκτονίας. Καί άδελφές ψυχές περιαυτολόγων καί τούς όμοιους των. ’Αλλά είναι άλήθεια όλα αύτά; Καί έάν πράγματι είναι, σέ τί πειράζει;... ...Θά ήταν πάρα πολύ νά έλπίσει κανείς ότι τά "Απαντα τής Σύλβιας Πλάθ θά άπαντοϋααν σέ όλα τά παραπάνω έρωτήματα μιά καί καλή, άλλα ό άπό μακροϋ άναμενόμενος τόμος των Faber σέ έπιμέλεια τού Χιούζ, θά βάλει τά πράγματα τουλάχιστον σέ μιά έπίγεια προο­ πτική. 'Ωστόσο αύτοί όλοι πού περίμεναν νά άνακαλύψουν καινοφανή καί άποσιωπημένα άριστουργήματα άνάμεσα στά ποιήματα πού παρουσιάζονται έδώ, θά άπογοητευθοϋν.

139 νέα ποιήματα είναι τώρα διαθέσιμα γιά τήν κριτική, έκ των όποιων τά πενήντα έχουν έπιλεγεί άπό αύτά πού ό Χιούζ χαρακτηρίζει σάν νεανικά καί πού πρέπει νά άντιμετωπιστοΰν σάν άσκήσεις μέ τις όποιες ή Πλάθ άγωνίστηκε νά άποκτήσει τεχνική έπάρκεια -μιά άνετη χρήση τής παραδοσιακής φόρμας, τού σονέτου, τής βιλανέλας κλπ. Τό στύλ της στά πρώτα αύτά ποιήματα έμφανίζεται δανει­ σμένο άπό τούς μεταφυσικούς ποιητές, τόν Χόπκινς, τήν Ντίκινσον, καί άπό μεταγενέστε­ ρους όπως τόν Ντάλαν Τόμας, τόν "Εμπσον, τόν Ρόμπερτ Λόοαελ. ’Αλλά τά ποιήματα αύτά ήταν ή έργασία πού ή Πλάθ άπόριψε όταν άρ­ χισε νά σχηματίζει τή δική της φωνή. Αύτό τό βιβλίο μάς δίνει τή δυνατότητα νά καταλά­ βουμε καί νά άνιχνεύσουμε τήν πορεία της διά μέσου τής όποιας έφτασε στην πλήρη άνάπτυξη. Καί καθώς βλέπουμε τις δυσκολίες πού άντιμετώπισε στή χρήση τής παραδοσιακής μορφής, καί τά κενά πού ύπάρχουν στό λιγό­ τερο ώριμο γράψιμό της, καταλαβαίνουμε γιατί ύποχρεώθηκε νά βρει άλλους τρόπους πού θά ικανοποιούσαν τις δικές της άνάγκες καί μόνο. Τήν άπάντηση σ’ αύτά τά προβλήματα τή βρήκε καί γιά τή μορφή καί γιά τό περιεχόμενο σ’ ένα πράγμα: τήν περιαυτολογία. Τό ego έγινε τό ύλικό καί τό άντικείμενό της, καί ή λέξη “ έγώ” ό σκελετός γύρω άπό τόν όποιο τά ποιήματά της έξωτερικά φορμαρίστηκαν. Ό άριθμός τών στίχων πού άρχίζουν μέ τή λέξη αύτή είναι έκπληκτικά μεγάλος... ...Πρέπει νά είσαι ένας πολύ καλός ποιητής γιά νά καταφέρεις νά έλέγξεις τόση έγωπάθεια. Καί νομίζω πώς ή Πλάθ είναι μιά πάρα πολύ καλή ποιήτρια: ή είκονοπλαστική της άντίληψη, ή εάστροφία μέ τήν όποια χρησιμο­ ποιεί τή μεταφορά, τό μακάβριο χιούμορ, καί ή δύστροπη καί Ιδιότυπη άκοή-άκουστική -ό Χιούζ μιλάει γι' αύτήν τήν αίσθηση τού βαθιά

30

Sylvia Plath. Λίγο πριν αϋτοκτονήσει (1963) μέ τήν κόρη της Φρίντα

μέ μαθηματική άκρίβεια άναπόφευκτου στόν ήχο καί στή δομή τών στίχων της- δέν είναι χαρίσματα πού μπορούν εύκολα νά άποδοκιμαστοϋν. Αύτός ό τόμος μάς δείχνει τήν Πλάθ κάτοχο ένός ταλέντου πού πάντα θά άπαιτεί τήν προσοχή μας καί πολύ περισσότερο τώρα πού γνωρίζουμε τή μετριότητα άπό τήν όποια άρχισε τήν άνέλιξή της. Παραμένει ώστόσο παράδοξο καί άνεξήγητο τό γεγονός πώς μιά ποιήτρια όπως ή Πλάθ, πού ύπήρξε τόσο προσ­ εχτική καί έπίμονη σέ ό,τι άφορούσε τήν τέχνη της, ύπήρξε άντίθετα τόσο άδιάφορη καί κατα­ στροφική σέ ό,τι άφορούσε τήν ίδια τή ζωή της...»

Ό ποιητής Γκρέγκ Ρέιν είναι ό νέος επιμε­ λητής σύνταξης τής σειράς ποίησης τού έκδοτικοϋ ο'ίκου Faber, θέση πού κατείχε στό πα­ ρελθόν καί ό Τ. Σ. Έλιοτ. Ή σειρά ποίησης τού Faber είναι ή πιό ένδιαφέρουσα καί μέ τή με­ γαλύτερη άκτινοθολία, γι’ αύτό καί ό Ρέιν νιώ­ θει ιδιαίτερα κολακευμένος. Παλαιότεροι κατάλογοι περιλάμβαναν τόν Έλιοτ, τόν Πάουντ, τήν Πλάθ καί τόν Χιούζ, άλλα δπως λέει ό Ρέιν τόν ένδιαφέρει νά τυπώσει τούς καλύτερους άγγλους νέους ποιητές, γιατί δέν μπορεί κανείς νά ζεΐ καί νά τρέφεται συνεχώς άπό τό παρελθόν. Μέ τή νέα του έργασία ό Ρέιν, 37 έτών σή-

ΤΟ ΞΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ μέρα, θά λύσει τό βιοποριστικό του πρόβλημα. "Ως τώρα έβγαζε τά πρός τό ζην δίνοντας δια­ λέξεις σε διάφορα κολλέγια τής 'Οξφόρδης, σάν έπιμελητής τού λογοτεχνικού περιοδικού Quatro καί έπιμελητής ποίησης τού περιοδικού New Statesman καί συγχρόνως γράφοντας κριτικές: «Στ' άλήθεια δέν θέλω νά συνεχίσω νά κρίνω τό έργο των άλλων. Ό κύκλος τής ποίησης εί­ ναι μικρός, ζηλότυπος καί μέ μεγάλες φιλοδο­ ξίες καί δέν θά τούς άρεσε καθόλου νά συγ­ κεντρωθεί τόση δύναμη σ’ ένα ζευγάρι χέρια.» 'Αλλά επίσης έβγαζε χρήματα άπό άναγνώσεις τών ποιημάτων του. Τώρα θά τό σταματήσει κι αύτό χωρίς νά λυπάται καθόλου: «’Ήμουν άνεργος γιά τρεις μήνες πέρυσι καί άναγκάατηκα νά διαβάζω τουλάχιστον μιά φορά τήν έβδομάδα παρουσία κοινού. Στήν άρχή μοϋ άρεσε άλλά γενικά οι κοσμικότητες είναι κου­ ραστικές. Στό τέλος τής βραδιάς βρισκόμουν σέ διάφορα στέκια ή σπίτια πίνοντας κρασί ώς τις τρεις τό πρωί καί ξυπνούσα τήν άλλη μέρα μ' ένα τρομερό πονοκέφαλο καί άντί γιά πνεύ­ μονες κουβαλούσα μιά άναπνευστική συσκευή γιά καταδύσεις. Πολλοί δέ άπό αύτούς πού έρ­ χονταν νά άκούσουν δέν ένδιαφερόντουσαν καθόλου γιά μένα καί τή δουλειά μου. Κυρίως ήθελαν νά μέ χρησιμοποιήσουν σάν προγεφύ­ ρωμα δημοσίευσης τού έργου τους. Προσπά­ θησα νά μή μέ νοιάζει. Κι αύτοί οί δύστυχοι τί άλλο μπορούσαν νά κάνουν;» Ό πρώτος ποιητής πού διάβασε ήταν ό Έλιοτ. Συγκεκριμένα τά «Τέσσερα κουαρ­ τέτα»: «Καί άμέσως σκέφτηκα πώς μπορούσα κάλλιστα νά γράψω κι έγώ έτσι. Καί γιά δυό χρόνια έγραφα βλακείες». Ήταν ήδη 25 έτών όταν σταμάτησε νά άντιγράφει άλλους ποιη-

Graig Raine

τές καί κατάφερε νά άναπτύξει ένα δικό του στύλ. Άποκαλεϊ τήν ποίηση του, ποίηση άπό τόν 'Άρη: «Κοιτάζω τόν κόσμο σάν νά μήν τόν έχω δεί ποτέ μου πριν. "Οπως θά τόν έβλεπε ένας Άρειανός. Τούς διακόπτες τού ηλεκτρι­ κού, τίς αύτόματες σκούπες, τά φλιτζάνια τσαγιού μέ τό ένα βάν γκογκικό αύτί. Όλα εί­ ναι δυνατόν νά χρησιμοποιηθούν, φτάνει νά κουραστείς γι' αύτό, φτάνει νά σκεφτεϊς άρκετά σκληρά». Καί ό Ρέιν συνεχώς σκέφτεται. Καί έχει πάντα μαζί του ένα σημειωματάριο. ΝΑΤΑΣΑ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ

Ό γιουγκοσλαβικός δρόμος τού βιβλίου ΒΕΛΙΓΡΑΔΙ, Νοέμβριος. Οί Γιουγκοσλάβοι δέν έχουν δυσκολίες προσαρμογής στή διεθνή βιβλιαγορά, γιατί -έτσι κι άλλιώς- είναι «διε­ θνείς», χωρίς νά ύπάρχει άνάγκη νά ταξιδέ­ ψουν πέρ’ άπό τά σύνορα τής χώρας τους. Γιά τόν άπλούστατο λόγο ότι, μέ τρεις έπίσημες γλώσσες καί διάφορες άλλες διαλέκτους, οί γιουγκοσλάβοι έκδοτες έχουν συνηθίσει πιά νά μεταφράζουν. "Οταν π.χ. σχεδιάζεται νά έκ-

δοθεί ένα εικονογραφημένο περιοδικό, προ­ γραμματίζεται ή ταυτόχρονη έκδοσή του στή μακεδονική διάλεκτο, τή σερβοκροατική καί, φυσικά, τή σλαβική γλώσσα. Ή Γιουγκοσλαβία, όπως όλοι γνωρίζουμε, είναι κράτος ομοσπονδιακό καί σέ πολλές άπό τίς έπιμέρους δημοκρατίες της ύπάρχουν γιγαντιαΐοι έκδοτικοί οίκοι πού καταρτίζουν ολοκληρωμένα προγράμματα καί όλοκληρω-

31

ΤΟ ΞΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ μένες σειρές έκπαιδευτικών βιβλίων οί όποιες καλύπτουν όλο τό φάσμα τής έκπαίδευσης, άπό τό δημοτικό μέχρι τό πανεπιστήμιο. Από τήν εποχή μάλιστα πού τό καθεστώς έγινε σο­ σιαλιστικό (μετά τόν Β' Παγκόσμιο Πόλεμο), οί εκδοτικές επιχειρήσεις έγιναν άπαραίτητα κρατικές, χωρίς έμπορικά κίνητρα. Αύτά άναπτύχθηκαν πολύ άργότερα. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο έκδίδονται εδώ γύρω στά 12.000 βιβλία (σέ όλες μαζί τίς γιουγκοσλαβικές δημοκρατίες). Τά 3/4 άπ’ αύτά είναι καινούρια, ένώ ό άριθμός αύτός δέν περιλαμβάνει εκπαιδευτικά έγχειρίδια. Τά 4/10 έξάλλου τών βιβλίων είναι μεταφρά­ σεις. Άπό άποψη γεωγραφικής κατανομής τής εκδοτικής κίνησης, οί Σέρβοι, οί όποιοι άντιπροσωπεύουν τό 40% τού συνολικού πληθυ­ σμού τής χώρας, διεκδικούν τό ίδιο άκριβώς ποσοστό βιβλιοπαραγωγής, ένώ οί Κροάτες (μέ ποσοστό 20% τού πληθυσμού) βρίσκονται λίγο πιό πάνω άπ’ αύτό τό ποσοστό. Τρίτη έρ­ χεται ή βιομηχανική περιοχή τών Σλάβων, πού συγκεντρώνει 8% τού πληθυσμού, καί άκολουθεΐ ή Μακεδονία. Σ’ αύτό τό μωσαϊκό τής Γιουγκοσλαβίας δέν είναι δύσκολο νά άνακαλύψει ό έπισκέπτης ότι οί Κροάτες καί οί Σλάβοι -αύτές οί δυό βό­ ρειες δημοκρατίες- είναι οί πιό άναπτυγμένες τόσο στήν τεχνολογία όσο καί στή λογοτεχνία. Ή "Ενωση Γιουγκοσλάβων Εκδοτών καί Βι­ βλιοπωλών άριθμει σήμερα 106 μέλη καί δια­ τηρεί επαφή μέ περισσότερα άπό 40 μή μέλη. Οί σημαντικότεροι εκδότες είναι περίπου 110, μεταξύ τών όποιων καί 26 πού άσχολοϋνται παράλληλα καί μέ εισαγωγές βιβλίων. Τή 6ιβλιοπαραγωγή τής Σερβίας καλύπτουν 6 έκδοτικοί οίκοι κι ένας ειδικευμένος εκδότης εκ­ παιδευτικού βιβλίου, ένώ στή Βοσνία καί τήν ’Ερζεγοβίνη 2 μόνον οικοι καλύπτουν τό 95% τών τοπικών άναγκών. Μιά ιδιορρυθμία τού βιβλιεμπορίου στή Γιουγκοσλαβία είναι ό έλεγχος πού άσκοϋν οί έκδοτες ατούς βιβλιοπώλες. Τό 75% περίπου τών πρατηρίων διάθεσης τού βιβλίου τό κατέ­ χουν οί εκδοτικές έταιρείες. Μ’ άλλα λόγια, τό 40% τών γιουγκοσλάβων έκδοτών πουλούν οί ’ίδιοι τά βιβλία τους κι ό κάθε οίκος μπορεί νά συνεργαστεί μέ 50 ή περισσότερα βιβλιοπω­ λεία. Έδώ πρέπει νά άναφέρουμε ότι τό κρά­ τος διαθέτει 3.000 κέντρα διάθεσης τού βι­ βλίου (τά 900 άπ’ αύτά είναι βιβλιοπωλεία, μεταξύ τών όποιων 600 α' κατηγορίας). ’Επί­ σης, τό 35% τών έκδοτικών οίκων τυπώνουν οί ίδιοι τά βιβλία τους. Χάρη δέ στήν κάθετη ορ­ γάνωση, ένας άριθμός έκδοτών φτάνει νά έξασφαλίζει έναν τζίρο γύρω στά 6 δισεκατομ­

32

μύρια δραχμές. Καθεμιά άπ’ τίς έξι δημοκρατίες τής Γιουγκοσλαβίας έχει τούς δικούς της νόμους κι έκδοτικούς κανονισμούς, άλλά ή διαδικασία έκ­ δοσης άκολουθεΐ, σέ γενικές γραμμές, τήν παρακάτω πορεία: "Ενας οίκος πρέπει νά δη­ μοσιεύσει κατ’ άρχήν τό έτήσιο πρόγραμμά του άφού τό ελέγξουν οί ύπεύθυνοι τής έταιρείας κι ένα άλλο συμβουλευτικό όργανο πού άποτελείται άπό άντιπροσώπους έπιστημονικών, μορφωτικών καί έκδοτικών οργανώσεων. Όταν δημοσιευθεί τό πρόγραμμα (στόν ήμερήσιο τύπο, σ’ ένα περιοδικό ή σέ κάποιο συλ­ λογικό κατάλογο), καλείται τό κοινό νά τό σχολιάσει, ένώ οί άνταγωνιστές βρίσκουν τήν εύκαιρία νά έκδώσουν τούς δικούς τους κατα­ λόγους. Κατά τήν άναγγελία τών προγραμμάτων τους οί έκδοτες μπορεί νά μήν άσκήσουν βέτο σέ κάποιον άνταγωνιστή γιά τά δικαιώματα ένός βιβλίου γύρω άπ’ τή φροντίδα τού παι­ διού ή τό νοικοκυριό, γιατί ή άγορά είναι άνοιχτή σέ περισσότερα άπό ένα συναφή βιβλία. Ά ν όμως πρόκειται γιά κάποιο πολύτομο βι­ βλίο, όπως ή ιστορία τής Γιουγκοσλαβίας, τότε ή έκδοσή του θά πρέπει νά άκυρωθεΐ ή νά άναβληθεΐ, άν κάποιος άλλος οίκος άσχολεΐται μέ τό ίδιο θέμα. Κι άν τύχει δύο έκδοτικοί οί­ κοι νά σχεδιάζουν νά έκδώσουν, ό καθένας γιά τόν έαυτό του, τά έργα τού ίδιου συγγραφέα, πρέπει τελικά ν’ άποφασίσουν νά τά βγάλουν άπό κοινού. Ή δημοκρατική διαδικασία τηρείται, καί μά­ λιστα σ’ όλα τά στάδια έκδοσης ένός βιβλίου. Διαφορά γνώμης π.χ. μεταξύ έκδοτη καί συγ­ γραφέα μπορεί νά οδηγήσει σέ διαιτησία. Ά ν καί γιά τίς μεταφράσεις άπό τό έξωτερικό οί έκδοτες παρακάμπτουν συνήθως τό νόμο, υπογράφοντας συμβόλαια γιά δικαιώματα προτού άκολουθήσουν τή μακριά διαδικασία τού έλέγχου, γιά νά μή χάσουν τό βιβλίο. Τό πρόγραμμα όμως μπορεί ν’ άναθεωρηθεί, άκόμα καί τήν τελευταία στιγμή, άν έμφανιστεΐ κάποιο πολλά ύποσχόμενο χειρόγραφο. Τά μέλη τής "Ενωσης Γιουγκοσλάβων Έκδο­ τών καί Βιβλιοπωλών συνεργάζονται στήν έρευνα τής άγοράς καί στήν άντιμετώπιση ορισμένων συντεχνιακών προβλημάτων, όπως οί φόροι, οί πιστώσεις ή οί πιθανές έπιχορηγήσεις, οί όποιες δίνονται σχετικά πιό εύκολα σέ ϋπό άνάπτυξη περιοχές, όπως π.χ. ή Μακεδο­ νία, καί άρκετά δύσκολα σέ βιομηχανικά άνα­ πτυγμένες έπαρχίες. Έδώ πρέπει ν’ άναφέ­ ρουμε ότι σέ μερικές δημοκρατίες μπορεί νά έπιβληθεΐ ειδικός φόρος, άν ή κρατική έπιτροπή κρίνει ότι κάποιο βιβλίο είναι πορνο­

ΤΟ ΞΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ γραφικό ή, γενικά, χαμηλής ποιότητας. "Ενας μακροπρόθεσμος στόχος των γιουγκοσλάβων έκδοτων είναι ή άποτελεσματικότερη χρησιμοποίηση τοϋ ίσχύοντος συστήμα­ τος διοίκησης τών εργαζομένων (τό όποιο δί­ νει σ’ δλους τούς έκλεγμένους άντιπροσώπους τών έργατών τό δικαίωμα νά έκφέρουν άποψη γιά όλα τά πολιτικά ζητήματα). Ζητούν λοιπόν τήν άναθεώρηση τής έμπορικής σχέ­ σης πού ύφίσταται σήμερα άνάμεσα στούς έκ­ δοτες, τυπογράφους καί βιβλιοπώλες, καί τήν καθιέρωση ένός συλλογικού συστήματος, πού θά μπορούσε νά συγχωνεύσει τό κεφάλαιο μέ τό κέρδος. Προτείνουν έπίσης κι ένα σύστημα ένιαίας κατανομής, μ’ ένα άπλό δίκτυο άποθηκών έξοπλισμένων μέ ήλεκτρονικούς ύπολογιστές, άλλά οί παρούσες οικονομικές δυσκο­ λίες καθυστερούν τήν πραγματοποίησή του. Καί, γενικά, ή έλλειψη κεφαλαίων είναι τό βα­ σικό πρόβλημα τών γιουγκοσλάβων έκδοτών, γιατί οί πιστώσεις είναι λίγες καί ό πληθωρι­ σμός σέ υψηλά έπίπεδα. Μεγάλο πρόβλημα εί­ ναι έπίσης ότι ή πώληση τών βιβλίων γίνεται συνήθως μέ πίστωση καί όχι «τοις μετρητοΐς». Τά βιβλία στή Γιουγκοσλαβία έχουν καθορι­ σμένη τιμή πώλησης, έκτος άπό δύο περι­ όδους τό χρόνο, όπότε γίνονται έκπτώσεις ύψους 20%. Ή μία περίοδος άρχίζει στίς 15 ’Οκτωβρίου καί διαρκεΐ ένα μήνα. Στό διά­ στημα αύτό γίνεται στό Βελιγράδι καί ή Γιορτή τοϋ Βιβλίου, πού κρατάει μιά βδομάδα. Ή άλλη περίοδος έκπτώσεων καλύπτει τό πρώτο δεκαπενθήμερο μετά τά Χριστούγεννα. "Ετσι, μέ τίς δύο περιόδους, τά βιβλία πού μένουν άπούλητα 3 χρόνια μετά τήν έκδοσή τους μπορούν νά έκποιηθοϋν καί οί έκδοτες μπο­ ρούν νά κατεβάσουν τίς τιμές τους, άφοϋ δώ­ σουν μιά προθεσμία ένός μηνός σέ όλα τά βι­ βλιοπωλεία. ’Εκπτώσεις έπιτρέπονται μόνο γιά τά μέλη τών λεσχών βιβλίου, πού έχουν όμως καί συγ­ κεκριμένες ύποχρεώσεις. Οί έκδοτες π.χ. γιά νά καθορίσουν τήν τιμή πώλησης τών βιβλίων τους, πού μπορεί νά φτάσει στό 1 δηνάριο ή σελίδα, πολλαπλασιάζουν τό κόστος παραγω­ γής έπί τρία. Σ’ έναν έπισκέπτη ίσως φανεί ύψηλή ή τιμή τοϋ βιβλίου σέ σύγκριση μέ τίς σχετικά χαμηλές τιμές άλλων ντόπιων προϊόν­ των. Οί βιβλιέμποροι έξάλλου κατηγορούν γι’ αύτό τό υψηλό κόστος τού χαρτιού, τή χαμηλή παραγωγικότητα καί τήν άνεπαρκή χρήση τών τυπογραφικών έγκαταστάσεων. Τέλος, τό δικαίωμα κάθε γιουγκοσλαβικής έθνότητας νά διαβάζει βιβλία στή δική της γλώσσα είναι άλλη μιά έπιθάρυνση γιά τόν έκ­ δοτη. «Είναι φανερό γιατί παραμένει χαμηλό

τό έκδοτικό έπίπεδο σέ μιά χώρα πού έκδίδει βιβλία γιά 22 έκατομμύρια άνθρώπους σέ 12 διαφορετικές γλώσσες» σχολιάζει κάποιος γιουγκοσλάβος έκδοτης. Κι ό Μπράνισλαβ Σέλαπ τής «Ζάγκρεμπ Προσβγιέτα», ή οποία έκδίδει βιβλία γιά τούς κατοίκους τής Κροατίας, έπισημαίνει χαρακτηριστικά: «Μάς στοιχίζει πολύ ή έκδοση σέ τόσες γλώσσες, άλλά μιά παρανόηση θά στοίχιζε ίσως περισσότερα». ΜΑΡΙΟΣ ΤΡΥΠΙΑΣ

Ά ντώ νης Σαμαράκης

Ή ευθύνη τού συγγραφέα στην εποχή μας Δέν είναι απλώς ταραγμένος ό κόσμος τοϋ σήμερα. Οί ήμερες μας, οί ώρες μας, είναι στ’ αλήθεια κρίσιμες. Τό ξέρουμε όλοι, τό αισθανόμαστε, τό διαισθανόμαστε. Παράλογα τραγική καί τραγικά παράλογη ή εποχή μας. ’Α πό τή μιά μεριά: οί συγκεκριμένες δυνατότητες γιά καλύτερη ζωή πού μάς δίνουν ή απίθανη ανά­ πτυξη τής επιστήμης καί ή τεχνολογική πρόοδος. ’Α πό τήν άλλη μεριά: ή εφιαλ­ τική πραγματικότητα πού κυριαρχεί μέ μέγιστο χώρο τοϋ κόσμου μας, ενώ συγ­ χρόνως θανάσιμοι κίνδυνοι απειλούν άμεσα τό σύνολο τής ανθρωπότητας. Ά λ λ ’ ά ς ρ ίξ ο υ μ ε μ ιά μ α τ ιά σ τ ό π α ν ό ρ α μ α τ ο ϋ κ ό σ μ ο υ μ α ς. Τ ό ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο π υ ρ η νικ ο ύ ο λ έ θ ρ ο υ ρ ίχ νει σ τή ν ά ν θ ρ ω π ό τ η τ α β α ρ ιά τή σ κ ιά τ ο υ . Ό κ α θ η μ ε ρ ι ν ό ς φ ό β ο ς ό τ ι ά π ό σ τ ιγ μ ή σ έ σ τ ι ­ γμ ή μ π ο ρ εί ν ά ξ ε σ π ά σ ε ι π α γ κ ό σ μ ιο ς π ό λ ε ­ μ ο ς , ή κ α θ η μ ε ρ ιν ή ά γ ω ν ί α , π α ρ α λ ύ ε ι τ ή θ έ ­ λη ση τ ω ν ά π λ ώ ν α νθ ρ ώ π ω ν ν ά π α λ έ ψ ο υ ν γ ιά κ ά τ ι κ α λ ύ τ ερ ο , ά π ο σ υ ν θ έτ ει τή δ ύ να μ η γ ι ά ά ν τ ί σ τ α σ η σ έ ό ,τ ι τ σ α λ α κ ώ ν ε ι τ ή ν ά ν ­ θ ρ ώ π ιν η ά ξ ιο π ρ έ π ε ια κ α ί ά κ ε ρ α ιό τ η τ α . Σ τ ό κ ρ ί σ ιμ ο θ έ μ α τ ή ς ε ι ρ ή ν η ς κ α ί τ ή ς π ρ ο ά σ π ι ­ σ ή ς τη ς μέ τ ρ ό π ο π ο ύ ν ά μήν ε ίν α ι δ υ να τό ν ά δ ια κ ιν δ υ ν ε ύ σ ε ι, ή κ α τ ά σ τ α σ η δ έ ν ε λ έ γ χ ε ­ τ α ι . ’Α κ ό μ α κ α ί λ ό γ ω λ ά θ ο υ ς , λ ό γ ω π α ρ ε ­ ξ ή γ η σ η ς, μ π ο ρ ε ί ν ά δ ο θ ε ί τ ό μ ο ιρ α ίο σ ύ ν ­ θη μ α κ α ί ν ά τ ινα χ τ ο ύ μ ε σ τό ν ά έρ α . Τ ή ν ί δ ι α ζ ο φ ε ρ ή π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α έ χ ο υ μ ε κ α ί σ τ ό ά λ λ ο κ ρ ί σ ιμ ο θ έ μ α : κ ο ι ν ω ν ι κ ή δ ι ­ κ α ιο σ ύ ν η . Ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ια ά νθ ρ ώ π ινα π λ ά σ μ α τ α π ε θ α ίν ο υ ν κ ά θ ε χ ρ ό ν ο ά π ό τή ν π ε ίν α , ό μ ω ς τε ρ ά σ τ ιε ς π ο σ ό τ η τ ες τ ρ ο φ ίμ ω ν κ α τ α σ τ ρ έ φ ο ν τ α ι γ ι ά ν ά μ ή ν π έ ­ σουν

ο ί τ ιμ ές κ α ί ά σ τ ρ ο ν ο μ ικ ά π ο σ ά

ξο­

δ ε ύ ο ν τ α ι γ ιά ε ξ ο π λ ισ μ ο ύ ς (π ά ν ω ά π ό 5 0 0 δ ισ ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α δ ο λ λ ά ρ ι α τ ό χ ρ ό ν ο , δ η λ α δ ή π ά ν ω ά π ό 1 .0 0 0 .0 0 0 δ ο λ λ ά ρ ι α τ ό λ ε π τ ό ) . Σ ή μ ε ρ α , γ ιά κ ά θ ε ά ν θ ρ ω π ο σ τή γή ά ν α λ ο γ ο ύ ν 10 κ ιλ ά σ ιτ ά ρ ι κ α ί 4 0 0 κ ιλ ά ε κ ρ η κ τ ι­

34

κ έ ς ύ λ ε ς έ τ ο ιμ ες π ρ ό ς ώ σ τ ό σ ο μ ιά π α ρ η γ ο ρ ιά :

χρήση. Έ χ ο υ μ ε ο ί ή λ εκ τ ρ ο ν ικ ο ί

υ π ο λ ο γ ισ τ έ ς μ ά ς π λ η ρ ο φ ο ρ ο ύ ν ό τ ι, ά ν σ τό ν Π ρ ώ το π α γ κ ό σ μ ιο π ό λ ε μ ο τ ό κ ό σ τ ο ς γ ιά ν ά ά φ α ν ισ τ ε ΐ μ ιά ά ν θ ρ ώ π ιν η ζω ή ή τ α ν 2 1 .0 0 0 δ ο λ λ ά ρ ια , π ε ρ ίπ ο υ 1 .2 3 9 .0 0 0 δ ρ α χ μ έ ς , σ ή ­ μ ερ α , γ ιά κ ά θ ε ά νθ ρ ώ π ιν η ζω ή π ο ύ ά φ α ν ίζ ε τ α ι ά π ό μ ιά π υ ρ η ν ικ ή β ό μ β α , τ ό κ ό σ τ ο ς ε ί ν α ι 1 2 δ ρ α χ μ έ ς ... ’Α λ λ ά κ α ί σ τ ό έ π ί σ η ς κ ρ ί σ ιμ ο θ έ μ α τ ή ς έ λ ε υ θ ε ρ ία ς ή π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α κ ά θ ε ά λ λ ο π α ρ ά ε ι δ υ λ λ ια κ ή ε ί ν α ι . ”Α ν ό Δ ε ύ τ ε ρ ο ς π α ­ γ κ ό σ μ ι ο ς π ό λ ε μ ο ς τ έ λ ε ιω σ ε μ έ τ ή σ τ ρ α τ ι ω ­ τ ικ ή ή τ τ α τ ο ύ φ α σ ι σ μ ο ύ , ό μ ω ς τ ό π ο λ υ κ έ ­ φ α λ ο φ α σ ισ τ ικ ό τέρ α ς έ ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί ν ά ε ίν α ι έ ν ζ ω ή . Ό ο λ ο κ λ η ρ ω τ ισ μ ό ς ε ί ν α ι π ά ν τ α ε ν δ ρ ά σ ε ι. Έ ν α μ ε γ ά λ ο κ ο μ μ ά τ ι τ ή ς ά ν θ ρ ω π ό τη τ α ς ά σ φ υ κ τ ιά κ ά τω ά π ό τή ν τ υ ρ α ν ν ία φ α σ ισ τ ικ ώ ν κ α θ ε σ τ ώ τ ω ν , έν ώ ή α τ ο μ ικ ή κ α ί σ υ λ λ ο γ ικ ή ε λ ε υ θ ε ρ ία σ τ ρ α γ γ α λ ίζ ε τ α ι κ α τ ά σ υ ρ ρ ο ή , π ό τ ε ε δ ώ , π ό τ ε έ κ ε ΐ. ’Α λ λ ά δ έ ν ε ί ν α ι μ ό ν ο ή ε λ ε υ θ ε ρ ί α ή ί δ ι α , ώ ς μ έ γ ισ τ ο ά γ α θ ό , ώ ς έν δ υ ν ά μ ε ι π ρ α γ μ α τ ι­ κ ό τ η τ α , π ο ύ π ε ρ ν ά ε ι κ ρ ίσ η σ τ ό ν κ α ιρ ό μ α ς. Ε ίν α ι κ α ί τ ό έ ν σ τ ικ τ ο τ ή ς έ λ ε υ θ ε ρ ία ς , π ο ύ ό ά π λ ό ς ά νθ ρ ω π ο ς, ό π ια σ μ έ ν ο ς σ τά γ ρ α ν ά ζ ια δ λ ο κ λ η ρ ω τ ικ ο ύ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς, τ ό θ έ τ ε ι α ύ τ ε π ά γ γ ε λ τ α ύ π ό π ε ρ ιο ρ ισ μ ό κ α ί, τε λ ικ ά , τ ό α χ ρ η σ τ εύ ει. Ε ίτ ε ά π ό φ ό β ο ά ντ ίκ ρ υ σ τό α ύ -

τ α ρ χ ικ ό σ ύ σ τ η μ α είτ ε ά π ό τ η μ α κ ρ ο χ ρ ό ν ια σ υ ν ή θ ε ια , π ο ύ γ ίν ε τ α ι δ εύ τερ η φ ύ σ η , σ έ ρ νε ­ τ α ι σ τή ζ ω ή σ ά ν σ κ ο υ λ ή κ ι. Έ τ σ ι , τ ό έ ν σ τ ι ­ κ τ ο τ ή ς ε λ ε υ θ ε ρ ία ς σ υ ρ ρ ικ ν ώ ν ε τ α ι, π α ύ ε ι ν ά λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί, έ χ ο υ μ ε μ ιά ά λ λ η π ε ρ ίπ τ ω σ η ά ν ικ α νό τη τα ς. Κ ίν δ υ ν ο ς λ ο ιπ ό ν φ ο β ερ ό ς: ν ά π ρ ο κ ό ψ ο υ ν σ ιγ ά σ ιγ ά γ ε ν ιέ ς π ο ύ ν ά έ χ ο υ ν έ ν σ ω μ α τ ω μ έ ν α , ά π ό τή σ τ ιγ μ ή ά κ ό μ α τ ή ς σ ύ λ λ η ψ η ς σ τ ά μ η τ ρ ικ ά σ π λ ά χ ν α , τ ά ά ν ε ξ ίτ η λ α σ τ ί­ γ μ α τ α , ψ υ χ ικ ά κ α ί π ν ε υ μ α τ ικ ά , σ κ λ ά β ω ν . Κ ίν δ υ ν ο ς , δ η λ α δ ή , β ιο λ ο γ ικ ο ύ έ ξ α ν δ ρ α π ο δ ισ μ ο ϋ . Π α ρ α τ η ρ ο ύ ν τ α ι β έ β α ια , έδώ κ ι έ κ εί, έ σ τ ίε ς ά ν τ ί σ τ α σ η ς σ τόν ο λ ο κ λ η ρ ω τ ισ μ ό . Ά λ λ η έ ξ έ γ ε ρ σ η π ν ίγ ε τ α ι σ τ ό α ίμ α , ά λ λ η π ε ­ τ υ χ α ίν ε ι κ ά τ ι, σ ή μ ερ α δ μ ω ς τ ά ό λ ο κ λ η ρ ω τ ικ ά σ υ σ τ ή μ α τ α δ έ ν ε ίν α ι ο ί δ ικ τ α τ ο ρ ίε ς τ ο ύ π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς , δ τα ν μ ε ρ ικ ο ί κ ιν η μ α τ ίε ς σ χ ε ­ τ ικ ά εύ κ ο λ α ά ν έ β α ιν α ν σ τή ν ε ξ ο υ σ ία ά λ λ ά κ α ί σ χ ε τ ικ ά ε ύ κ ο λ α έ π ε φ τ α ν . Έ χ ο υ μ ε τ ώ ρ α ν ά κ ά ν ο υ μ ε μ έ τ ε ρ α τ ώ δ ε ις μ η χ α ν ισ μ ο ύ ς τ ύ ­ π ο υ Λ ε ρ ν α ία ς Ύ δ ρ α ς : π ο λ υ κ έ φ α λ ο υ ς, μέ δ ι α κ λ α δ ώ σ ε ι ς κ α ί δ ια σ υ ν δ έ σ ε ι ς , ο ί ό π ο ι ο ι σ τ ό ό π λ ο σ τ ά σ ιό τ ο υ ς δ ια θ έ τ ο υ ν τ ά π ι ό μ ο ν ­ τ έ ρ ν α έπ ιτ ε ύ γ μ α τ α τ ή ς τ ε χ ν ο λ ο γ ία ς , μ π ο ­ ρ ούν ά νετα ν ά ελέγχου ν το ύ ς π ά ντες κα ί τά π άντα. Θ ά ή θ ελ α έδ ώ ν ά π ρ ο σ θ έσ ω δ τι τ ά β ά ­ σανα

τ ή ς ε λ ε υ θ ε ρ ία ς σ τό ν κ α ιρ ό

μ α ς δ έν

π ε ρ ι ο ρ ί ζ ο ν τ α ι σ έ χ ώ ρ ε ς μ έ ό λ ο κ λ η ρ ω τ ικ ό κ α θ εσ τώ ς. Σ υ μ π τ ώ μ α τ α κ α τ α π ίε σ η ς ά π ό τή ν π λ ε υ ρ ά τ ή ς κ ρ α τ ικ ή ς ε ξ ο υ σ ία ς έ χ ο υ μ ε κ α ί σ έ π ο λ λ έ ς χ ώ ρ ε ς μέ δ η μ ο κ ρ α τ ικ ό σ ύσ τη μ α . Ό λ ο έ ν α κ α ί π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ή έ ξ ο υ σ ία , τ ό κ ρ ά τ ο ς κ α ί τ ό π α ρ α κ ρ ά τ ο ς , γ λ ι σ τ ρ ά ν ε σ τή χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ η μ ε θ ό δ ω ν α υ τ α ρ χικ ώ ν . Π α γ ι­

Σκίτσο τον Σ. ’Ιωσήφ τ η τ α ς ά ντ ίκ ρ υ σ τό ν γ ύ ρ ω σ ο υ κ ό σ μ ο . Τ ο ν ίδ ιο α ύ τ ό κ ό σ μ ο π ο ύ μ έσ α το υ κι εσ ύ π ε ρ ι­ φ έ ρ ε σ α ι κ α ί τ ό σ α β ά σ α ν α έ χ ε ις . Δ ό γ μ α «μή

δ ε ύ ο υ ν τ ό ά τ ο μ ο σ έ ά σ φ υ κ τ ικ ό έ ν α γ κ α λ ισ μ ό , γ ι ά τ ό κ α λ ό τ ο υ τ ά χ α . Π ρ ό κ ε ιτ α ι δ μ ω ς

έ π έ μ β α σ η ς » δ έ ν έ χ ε ι ς δ ικ α ί ω μ α ν ά ε π ι κ α λ ε ­ σ τ ε ίς . Χ ρ έ ο ς έ χ ε ι ς ν ά έ π έ μ β ε ι ς , ν ά ά γ ω ν ι σ τ ε ίς κ ό ν τ ρ α σ τ ό ρ ε ύ μ α , έ σ τ ω κ α ί γ ι ά μ ό ν η

γ ι ά υ π ε ρ τ ρ ο φ ι κ ή δ ιό γ κ ω σ η τ ή ς κ ρ α τ ι κ ή ς έ ξ ο υ σ ί α ς , π ο ύ έ ρ χ ε τ α ι κ α ί έ ξ α σ κ ε ΐ β ί α —μ ι ά

τ ή ν « τ ιμ ή τ ώ ν ό π λ ω ν » , έ σ τ ω κ α ί γ ι ά ν ά μ ή ν κ α τ η γ ο ρ ε ίς α ύ ρ ιο τ ό ν έ α υ τ ό σ ο υ γ ιά ύ π ο -

ά λ λ η π ε ρ ίπ τ ω σ η τ ρ ο μ ο κ ρ α τ ία ς . Μ π ρ ο σ τ ά σ έ μ ιά τ έ τ ο ια π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α , τί π ρ έπ ει ν ά κ ά νουμ ε; Ν ά σ τα υρώ σουμε τά

κ ρ ι σ ία . « Έ σ ύ , τί κ ά ν ε ις γ ιά ν ’ α λ λ ά ξει ό κ όσ μ ο ς μ α ς σ τ ό κ α λ ύ τ ε ρ ο ;» Τ ό ά μ ε ίλ ικ τ ο τ ο ύ τ ο

χ έ ρ ια ; Ά λ λ ά ή α ύ τ ο εγ κ α τ ά λ ειψ η π ο ύ ό δ η γ ε ΐ; Σ τ ό π ο υ θ ε ν ά . Π ρ ο σ θ έ τ ε ι μ ό ν ο έν α ά κ ό μ α ά δ ιέ ξ ο δ ο . Ά ν μ έν κ α ρ φ ώ σ ε ις σ τή ν κ α ρ δ ιά σ ο υ έ ν α μ α χ α ίρ ι - χ ε ι ρ ο ν ο μ ί α έ σ χ α ­ τ η ς α π ό γ ν ω σ η ς , κ ίν η σ η λ ι π ο τ α ξ ί α ς - , π ρ ό ­

ερ ώ τη μ α σ τή νει σ τό ν τ ο ίχ ο κ α τ η γ ο ρ ο ύ μ ε ­ ν ο υ ς ό χ ι μ ό ν ο τ ή ν π ο λ ιτ ικ ή έ ξ ο υ σ ία , ά λ λ ά

βλη μ ά σ ού. Ε ίσ α ι π ά ν τ ω ς σ υ ν ε π ή ς μ έ τ ό α ί­ σ θ η μ α μ α τ α ιό τ η τ α ς τ ώ ν π ά ν τ ω ν π ο ύ κ ο υ β α ­ λ ά ς μ έσα σ ο υ .Ά λ λ ά δ σ ο έ π ιμ έ ν ε ις ν ά ξ υ ­ π ν ά ς τ ό π ρ ω ί κ α ί ν ά μ π ερ δ εύ ε σ α ι σ τά π ό δ ια μ ιά ς κ α ιν ο ύ ρ ια ς μ έ ρ α ς , δ σ ο δ έ ν τ ό π α ίρ ν ε ις ά π ό φ α σ η ν ά π ε θ ά ν ε ις ά π ό ά η δ ία , δ έ ν μ π ο ­ ρ ε ίς ν ά κ ρ α τ ά ς σ τά σ η π α θ η τ ικ ή ς ο ύ δ ε τ ε ρ ό -

καί ό λο υ ς εμ άς π ού να μ η : τή λ ο γ ο τ ε χ ν ία , Ε μ ε ί ς δ λ ο ι, π ο ιη τ έ ς , χ ν ε ς , τί κ ά ν ο υ μ ε γ ιά

έχ ο υ μ ε μ ιά ά λλη δ ύ ­ τ ή ν τ έ χ ν η γ ε νικ ό τε ρ α . π ε ζ ο γ ρ ά φ ο ι , κ α λ λ ιτ έ ­ ν ’ ά λ λ ά ξ ε ι ή ζω ή σ τό

κ α λύ τερ ο , γ ιά ν ά γ ίν ε ι ή ά νθ ρ ω π ό τ η τα , α υτή έδ ώ ή ά π ά ν θ ρ ω π η ά νθ ρ ω π ό τ η τα , ό χ ι β έ β α ια ν ά γ ίν ε ι π α ρ ά δ ε ισ ο ς , ά λ λ ά ν ά γ ίν ε ι - έ σ τ ω λ ιγ ό τ ε ρ ο κ ό λ α σ η ; Γ ιά π ρ ώ τη φ ο ρ ά σ τή ν π ο ρ ε ία τ ή ς ά νθ ρ ω π ό τ η τ α ς έ χ ε ι σ ή μ ερ α δ ια μ ο ρ φ ω θ ε ί, σ υ γ κ ρ ο -

35

τ η θ ε ΐ, π α γ κ ό σ μ ια κ ο ιν ή γν ώ μ η τ ω ν α π λ ώ ν ά ν θ ρ ώ π ω ν. "Ο λοι ο ι ά ν θ ρ ω π ο ι α υ τ ο ί, ό λ ο ι εμ ε ίς, ε ίμ α σ τ ε ε ν ω μ έ ν ο ι, α υ θ ό ρ μ η τ α κ α ί δ ί­

ι σ τ ο ρ ί α ς τ ή ς ά ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς , έ τ σ ι π ο ύ μ .Χ . ν ά σ η μ α ί ν ε ι τ ώ ρ α μ ε τ ά Χ ι ρ ο σ ί μ α κ α ί π .Χ . ν ά σ η μ α ίνε ι π ρ ό Χ ιρ ο σ ίμ α , κ α ί τ ή ν ώ ρ α

χ ω ς εντο λή ά νω θ ε ν , ν ιώ θ ο υ μ ε ενω μ ένο ι γύ ρ ω κ α ί π ά ν ω σ τή ν κ ο ιν ή α νθ ρ ώ π ιν η π ε ρ ι­

τ ο ύ τ η δ έ ν ε ίμ α σ τ ε 1 9 8 2 μ ε τ ά Χ ρ ισ τ ό ν ά λ λ ά 37 μ ετά Χ ιρ ο σ ίμ α .

π έ τ ε ια κ α ί μ ο ίρ α . Κ ο ιν ο κ τ η μ ο σ ύ ν η ά ν θ ρ ώ π ιν ο υ π ό ν ο υ , α λ λ ά κ α ί κ ο ιν ο κ τ η μ ο σ ύ ν η ι δ α ν ι κ ώ ν κ α ί ε λ π ί δ α ς κ α ί Α γ ω ν ι σ τ ικ ώ ν δ ιε κ δ ι κ ή σ ε ω ν μ έ κ ύ ρ ι ο υ ς σ τ ό χ ο υ ς : ε ι ρ ή ν η -

τ ύ π ο υ ά λ λ ω ν γ α λ ή ν ιω ν ε π ο χ ώ ν , ό χ ι! Σ τ ίς μ έ ρ ε ς μ α ς, τ ό ή λ ιο β α σ ίλ ε μ α ε ίν α ι κ ι α ύ τ ό

ε λ ε υ θ ε ρ ία - κ ο ιν ω ν ικ ή δ ικ α ιο σ ύ ν η . Λ έ ω κ ύ ­ ρ ιο υ ς σ τ ό χ ο υ ς , γ ια τ ί ε ίν α ι κ α ί ά λ λ α π ο λ λ ά π ο ύ β α σ α ν ίζ ο υ ν τόν ά νθ ρ ω π ο σ ή μ ερ α : ή ρ ύ π α νσ η κ α ί ή μ όλ υνσ η το ύ π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν τ ο ς -

Δ έ ν έ χ ο υ μ ε λ ο ι π ό ν σ ή μ ε ρ α τ ό δ ικ α ί ω μ α ν ά γ ρ ά φ ο υ μ ε γ ι ά ρ ο μ α ν τ ικ ά ή λ ιο β α σ ιλ έ μ α τ α

δ ια π ο τ ισ μ έ ν ο ά π ό τ ό ε ν α γ ώ ν ιο φ ώ ς τ ή ς Χ ι­ ρ ο σ ίμ α . Π ώ ς ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν ά δ εχτεί ό σ υ γ γ ρ α φ έ α ς α δ ια μ α ρ τ ύ ρ η τ α , μέ ά π ά θ ε ια , ν ά ε ίν α ι τ ό

ή μ ο ν α ξ ιά τ ο ύ α τ ό μ ο υ σ τίς μ ε γ α λ ο υ π ό λ ε ις ό ρ υ θ μ ό ς γ ε ν ικ ά τ ή ς κ α θ η μ ε ρ ιν ή ς ζ ω ή ς , π ο ύ γ ίν ε τ α ι ο λ ο έ ν α κ α ί π ιό ά γ χ ώ δ η ς κ α ί π ιό τυ ­ ρ α ν ν ι κ ό ς - ή ε γ κ λ η μ α τ ικ ή β ί α - τ ό γ ρ α φ ε ι ο ­ κ ρ α τ ικ ό σ ύσ τη μ α π α ιδ ε ία ς , π ο ύ θ ά έλ ε γε κ α ν ε ίς π ώ ς ε ίν α ι κ ι α υ τ ό μ ιά ά λ λ η μ ο ρ φ ή ο λ ο κ λ η ρ ω τ ισ μ ο ύ - ή ζ ω ή π ο ύ κ α τ α ν τ ά ν ά ε ίν α ι σ κ έτ η δ ιε κ π ε ρ α ίω σ η τ ώ ν ε ικ ο σ ιτ ε ­ τ ρ α ώ ρ ω ν μ α ς κ α ί ό χ ι γ ε ύ σ η π ρ α γ μ α τ ικ ή ς ζω ής. Ή λ ο γ ο τ ε χ ν ία τώ ρ α τί ν ό η μ α έ χ ε ι μ π ρ ο ­ σ τ ά σ τό π α ν ό ρ α μ α τ ο ύ κ ό σ μ ο υ μ α ς έτσι

α κ ρ ο α τ ή ρ ιό τ ο υ , ο ί ν α ι οί νεκροί ενός μου; Ή οι σ κλά βοι τ ικ ο ύ κ α θ εσ τώ τ ο ς;

ά να γ νώ σ τ ες τ ο υ , ν ά εί­ ν έ ο υ π α γ κ ό σ μ ιο υ π ο λ έ ­ φ α σ ισ τ ικ ο ύ , ο λ ο κ λ η ρ ω ­ Ή οί ζω ντα νο ί νεκ ρ οί

ά π ό π ε ίν α ; Ό σ υγγραφ έα ς

π ρέπ ει νά

ό π ω ς τ ό π ε ρ ι γ ρ ά ψ α μ ε ; Έ χ ε ι ε υ θ ύ ν η γ ι ά δ ,τ ι σ υ μ β α ίν ε ι γ ύ ρ ω μα ς; Σ τή λ ο γ ο τ ε χ νία , έχ ο υ μ ε β έ β α ια ν ά κ ά ­ ν ο υ μ ε μέ τ ά α ιώ ν ια , τ ά π α ν τ ο τ ιν ά ά ν θ ρ ώ π ιν α , π ο λ ύ ά νθ ρ ώ π ιν α , π ρ ά γ μ α τ α κ α ί σ υ ν ­ α ισ θ ή μ α τ α : τ ή ν ά γ ά π η , τ ό ν έ ρ ω τ α , τ ή φ ι λ ί α ,

π ρ ά τ τ ε ι, σ έ έ ξ έ γ ε ρ σ η ν ά κ α λ ε ΐ, ν ά ύ π ο κ ιν ε ΐ

τ ίς κ α θ η μ ε ρ ιν έ ς χ α ρ έ ς , τ ό ν ί δ ιο π ά ν τ α π ρ ο α ιώ ν ιο θ ά ν α τ ο , ά λ λ ά τ ή ν ίδ ια σ τιγ μ ή , σ υ γ χ ρ ό ν ω ς , τή ζω ή μ α ς ο λ ό κ λ η ρ η τή δ ια ­ π ε ρ ν ά ε ι τ ό τ ρ α γ ικ ό ρ ίγ ο ς τ ή ς Χ ιρ ο σ ίμ α κ α ί τώ ν ζ ο φ ε ρ ώ ν π ρ ο ο π τ ικ ώ ν π ο ύ ά π ε ιλ ο ϋ ν θ α ­ ν ά σ ι μ α τ ό ν κ ό σ μ ο |τ α ς . ’Α κ ό μ α κ α ί ό έ ρ ω τ α ς σ ή μ ερ α , ή μ εγάλη αυτή χ α ρ ά , ή κ α θ α ρ ή α ύτή χ α ρ ά , φ ω τ ίζ ε τ α ι μέ τ ό ά λ λ ό κ ο τ ο , τ ό εφ ια λ τ ικ ό ψ υ χ ρ ό φ ώ ς τή ς Χ ιρ ο σ ίμ α . Ό π ω ς ο ρ ισ μ έ ν α χ α ρ τ ιά έ χ ο υ ν μ έ σ α τ ο υ ς υ δ ά τ ιν ε ς γ ρ α μ μ έ ς ή σ χ έ δ ια , έτ σ ι κ α ί ή ζω ή μ α ς ο λ ό ­ κ λ η ρ η έ χ ε ι μ έ σ α τ η ς ε ν σ ω μ α τ ω μ έ ν η τή μ ο ρ φ ή τ ή ς Χ ιρ ο σ ίμ α , τ ή ν τρ α γ ικ ή μ ο ρ φ ή , τό

δουλεύει

ώς

ε ρ ε θ ισ μ ό ς εγ ρ ή γ ο ρ σ η ς τ ή ς κ ο ιν ή ς γν ώ μ η ς. Ν ά μή ν τή ν α φ ή ν ει ν ά σ υ ν η θ ίζε ι τ ά κ α κ ώ ς κ ε ί μ ε ν α . ’Α π ό τ ή ν ί δ ι α τ ή φ ύ σ η τ ή ς α π ο σ τ ο ­ λή ς τ ο υ , ό σ υ γ γ ρ α φ έ α ς ε ίν α ι ά νή σ υ χ ο ς, ά π ρ ο σ κ ύ ν η τ ο ς σ τίς ε ξ ο υ σ ίε ς το ύ κ ό σ μ ο υ τ ο ύ τ ο υ . Έ τ σ ι ο φ ε ίλ ε ι ν ά ν ιώ θ ε ι κ α ί ν ά ε ν ά ν τ ι α σ έ ό ,τ ι ε ί ν α ι σ ά π ι ο , β ρ ώ μ ι κ ο , ά π ά ν θ ρ ω π ο , ά ντ ια νθ ρ ώ π ιν ο . ’Α λ λ ά δ έ φ τ ά ν ε ι μ ό ν ο ν ά π ε ρ ι γ ρ ά φ ε ι σ ω ­ σ τά κ α ί τίμ ια ό σ υ γ γ ρ α φ έ α ς ό σ α α π α ρ ά δ ε ­ κτα β λέπει γύρ ω του. Δ έ φ τά νει μ ό νο νά δ ι α μ α ρ τ ύ ρ ε τ α ι , ν ά κ α τ α δ ι κ ά ζ ε ι . ’Ο φ ε ί λ ε ι α κ ό μ α , μέ τ ρ ό π ο υ ς λ ο γ ο τ ε χ νικ ο ύ ς π ά ν τ α , ν ά δ ίν ε ι σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η ε λ π ίδ α . Ν ά μή ν π ερ ιμ έ ν ο υ μ ε όμ ω ς θ α ύ μ α τα ά π ό τ ή ν ε π ί δ ρ α σ η τ ή ς λ ο γ ο τ ε χ ν ί α ς σ τή σ κ έ ψ η κ α ί τ ή ν ό λ η π ο ρ ε ία τ ώ ν ά λ λ ω ν . Κ α ί μ ά λ ισ τ α θ α ύ μ α τ α ά π ό τ ή μ ι ά σ τ ιγ μ ή σ τ ή ν ά λ λ η . Ή δ ρά σ η τή ς λ ο γ ο τ ε χ νία ς είν α ι β ρ α δ υ φ λ εγή ς, δ ια π ο τ ίζ ε ι σ ιγ ά σ ιγ ά τή σ υ ν ε ίδ η σ ή μ α ς , τ ή ν κ α ρ δ ιά μ α ς. Μ ά ς δ η μ ιο υ ρ γ εί ά ν η σ υ χ ίε ς γ ό ­ ν ιμ ε ς , ό χ ι ά π λ ώ ς π ν ε υ μ α τ ικ έ ς μ έ τή σ τενή έ ν ν ο ια , ά λ λ ά ά ν η σ υ χ ίε ς τ έ τ ο ιε ς π ο ύ ά π λ ώ ν ο ν τ α ι σ έ ό λ ο τ ό φ ά σ μ α τ ή ς ζω ή ς, σ τό χώ ρ ο

τ ρ α γ ικ ό π ρ ό σ ω π ο τ ή ς Χ ιρ ο σ ίμ α . Τ ό σ ο π ο λ ύ ,

τ ό σ ο τού μέσα μ α ς κ όσ μ ου ό σ ο κ α ί τού κ ό ­

τ ό σ ο β α θ ιά έ χ ε ι σ η μ α δ έ ψ ε ι τή ζω ή μ α ς , τ ή ν π ο ρ ε ία τ ή ς α νθ ρ ω π ό τ η τ α ς ή Χ ιρ ο σ ίμ α , α ύ τ ό π ο ύ έ γ ι ν ε τ ό τ ε σ τή Χ ι ρ ο σ ί μ α , α ύ τ ό π ο ύ ά ρ ­

σ μ ο υ π ο ύ μ ά ς π ε ρ ι β ά λ λ ε ι . ’Έ τ σ ι , β λ έ π ο υ μ ε μ έ ά λ λ ο μ ά τ ι ό ,τ ι ώ ς τ ώ ρ α τ ό π ρ ο σ π ε ρ ν ο ύ ­ σ α μ ε σ ά ν ν ά μή σ υ μ β α ίν ε ι τ ίπ ο τ α . Χ ω ρ ίς

χ ι σ ε τ ό τ ε σ τή

κ α λ ά κ α λ ά ν ά τ ό κ α τ α λ ά β ο υ μ ε, ά ν ά β ε ι σ τή ν ψ υ χ ή μ α ς μ ι ά μ ικ ρ ή φ ω τ ι ά δ ι α μ α ρ τ υ ρ ί α ς ,

Χ ιρ ο σ ίμ α , ή

ά πελευ θέρω ση

δ η λ α δ ή τ ρ ο μ α χ τ ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν - κ α ί δ έ ν μ π ορ ού μ ε δυσ τυ χώ ς ν ά ξ έρ ο υ μ ε π ώ ς θ ά έξε λ ιχ θ ε ί, ά ν θ ά ε ίν α ι γ ιά τ ό κ α λ ό τ ο ύ ά νθ ρ ώ π ινο υ γ έ ν ο υ ς ή θ ά οδ η γή σ ει στή ν π λή ρη έξα φ ά ν ισ ή τ ο υ - , τ ό σ ο ο ρ ια κ ή ε ίν α ι ή χ ρ ο ν ο ­ λ ο γ ία τή ς Χ ιρ ο σ ίμ α , 6 Α ύ γ ο ύ σ τ ο υ 1 9 4 5 , ώ σ τε ξε κ ίν η σ ε τ ό τ ε ν έ α χ ρ ο ν ο λ ό γ η σ η τ ή ς

36

έ ξ έ γ ε ρ σ η ς γ ι ά ό ,τ ι π ρ ο σ β ά λ λ ε ι , ύ π ο β α θ μ ί ζ ε ι τή ν α νθ ρ ώ π ιν η π ερ ίπ τ ω σ η . Ή φ ω τ ιά α ύτή ο λ ο έ ν α δ υ ν α μ ώ ν ε ι. Τ ό κ α ιν ο ύ ρ ιο π ο ύ τώ ρ α ν ιώ θ ο υ μ ε ξ υ π ν ά ε ι τ ό ά γ ω νισ τικ ό σ το ιχ ε ίο . ’Ε μ ε ί ς λ ο ι π ό ν ο ί σ η μ ε ρ ι ν ο ί π ο ύ γ ρ ά φ ο υ μ ε , ά ς δ ο ύ μ ε ά ν α ύ τ ό τ ό μ ικ ρ ό , τ ό ελ ά χ ισ τ ο π ο ύ

τολμ ήσα με ν ά δώ σ ουμ ε σ τους ά λλο υ ς μ π ό ­ ρ ε σ ε λ ίγ ο ν ά τ ο ύ ς ά γ γ ίξ ε ι, ν ά τ ο ύ ς π λ η σ ιά ­ σ ει κ ά π ω ς, ν ά τ ο ύ ς ζε σ τ ά ν ε ι τη ν κ α ρ δ ιά , ν ά τ ο ύ ς σ υ ν τ ρ ο φ έ ψ ε ι σ ε μ ιά δ ύ σ κ ο λ η ώ ρ α , ν ά τ ο ύ ς ψ ιθ υ ρ ίσ ε ι μ ιά κ ά π ο ια α π ό κ ρ ισ η σ τ ά ε ρ ω τ η μ α τ ικ ά π ο ύ τ ο ύ ς β α σ α ν ί ζ ο υ ν , ν ά τ ο ύ ς κ ά ν ε ι ν ά ξ ε χ ω ρ ίσ ο υ ν σ τό β α θ ύ σ κ ο τ ά δ ι μ έ σ α έ ν α μ ικ ρ ό φ ώ ς , μ ιά χ α ρ α μ ά δ α φ ώ ς , ν ά τ ο ύ ς σ τ α μ α τ ή σ ε ι τ ό τ ε λ ε υ τ α ίο δ ε υ τ ε ρ ό λ ε π τ ο π ρ ίν ά φ ε θ ο ύ ν ν ά π έ σ ο υ ν σ τό κ ε νό . Κ α ί τό κ ε νό δ εν είν α ι μ ό ν ο ή ά β υ σ σ ο ς π ο ύ κ α ρ α δ ο ­

κ ρ ο ύ π ρ ίγ κ ιπ α » , χ ά θ η κ ε κ ά π ο υ μ ε τα ξύ ο υ ­ ρ α ν ο ύ κ α ί γ ή ς ... Χ ά θ η κ ε ... Π ώ ς χ ά θ η κ ε ; Ή τ α ν ά ρ α γ ε δ ικ ή τ ο υ ά π ό φ α σ η ; ”Ι σ ω ς . Σ τ ά χ α ρ τ ιά τ ο υ , π ά ν τ ω ς, β ρ έθ η κ ε έ ν α γ ρ ά μ μ α . Ε ίχ ε γ ρ α φ τ ε ί γ ιά ένα σ τρ α τ η γ ό τ ή ς α ε ρ ο ­ π ο ρ ία ς κ α ί σ υ ν έ χ ιζ ε , δ π ω ς φ α ίν ε τ α ι, π ρ ο η ­ γ ο ύ μ ε ν η σ υ ζή τη σ η μ α ζ ί τ ο υ . Γ ιά ά γ ν ω σ τ ο λ ό γ ο , τ ό γ ρ ά μ μ α δ έ ν έ φ τ α σ ε σ τ ό ν π ρ ο ο ρ ισ μ ό τ ο υ ... Έ φ τ α σ ε δ μ ω ς σ ’ ε μ ά ς , τ ό δ η μ ο σ ί ε υ σ ε σ τ ό Π α ρ ί σ ι τ ό « Φ ι γ κ α ρ ώ Λ ι τ ε ρ α ί ρ » . ’Ά ς α κ ο ύ σ ο υ μ ε τή φ ω ν ή , τή σ υ γ κ ιν η μ έ ν η π ρ ο ­

κ εί κά τω ά π ό τ ά π ό δ ια μ α ς κ α ί μ ά ς μ α γ ν η ­ τ ίζ ε ι, δ τα ν ε ίμ α σ τε σ έ ά σ υ ν ε ν ν ο η σ ία μέ τ ό ν εα υτό μα ς ή μέ το ύ ς ά λλου ς κα ί τότε π ηδ άμ ε

φ η τ ικ ή φ ω ν ή π ο ύ ά π ό τ ό σ ο μ α κ ρ ιά έ ρ χ ε τ α ι σ ή μ ερ α τ ό σ ο π ο λ ύ κ ο ν τ ά μ α ς:

σ τή ν π α γ ω μ έν η α γ κ α λ ιά τη ς. Κ ενό ε ίν α ι κ α ί ή ά π ά θ ε ι α γ ι ά ό ,τ ι φ ο β ε ρ ό σ υ μ β α ί ν ε ι γ ύ ρ ω μ α ς, ή ά δ ια φ ο ρ ία γ ιά τή ν τύχη τώ ν ά λλω ν,

«...Σήμερα αισθάνομαι μεγάλη καί βαθιά θλίψη. Λυπάμαι γιά τή γενιά μου πού είναι κενή καί ξένη πρός τήν ουσία τού άνθρώπον. Γιά τή γενιά αυτή πού επειδή δέ γνώ ­ ρισε παρά τά νομικά καί τά μαθηματικά ώς μόνη μορφή τής πνευματικής ζωής, κάνει σήμερα μιά ζωή ομαδικής δράσης πού δέν J’έχει πιά κανένα χρώμα... Ή Αρρώστια τής νεολαίας δέν είναι πώς τής λείπουν ταλέντα αλλά ότι τής έχουν απαγορεύσει νά στηρι­ χ τεί ατούς μεγάλους ευεργετικούς μύθους. Ά π ό τήν ελληνική τραγωδία, ή Ανθρωπό­ τητα στήν παρακμή της ξέπεσε... Αιώ νας τής διαφήμισης, τών ολοκληρωτικών καθεστώ­ των... Ό άνθρωπος πεθαίνει Από δίψα. Στρατηγέ μου, δέν υπάρχει παρά ένα πρό­ βλημα, ένα κ α ί μόνο στόν κόσμο. Νά ξαναδώσουμε ατούς Ανθρώπους ένα νόημα πνευ­ ματικό, ανησυχίες πνευματικές. Βλέπετε, δέν μπορούμε πιά νά ζοϋμε μέ ηλεκτρικά ψυγεία, πολιτική, προϋπολογισμούς καί σταυρόλεξα. Δ έν μπορούμε νά ζοϋμε χωρίς ποίηση, χωρίς χρώμα, χωρίς Αγάπη. Ά κ ούγοντας έστω κ α ί ένα χωριάτικο τραγούδι τού 15ου αιώνα, καταλαβαίνουμε τόν κατή­ φορο πού κατεβήκαμε. Δ έ μένει πιά τίποτε άλλο άπό τή φωνή τού ρομπότ τής προπα­ γάνδας. Δισεκατομμύρια άνθρωποι δέν Ακοϋν παρά τό ρομπότ, γίνονται οί ίδιοι ρομπότ. Κάθε καταστροφή πού έχει γίνει στά τελευταία τριάντα χρόνια δέν έχει παρά δύο Αφορμές: τό Αδιέξοδο τού οικονομικού συστήματος καί τήν πνευματική Απελπισία. Ο ί άνθρωποι δοκίμασαν τις καρτεσιανές αξίες: εκτός Από τίς φυσικές επιστήμες, δέν τούς χρησιμέυσαν σέ τίποτε άλλο. Δ έν υπάρχει παρά ένα πρόβλημα, ένα μόνο: νά Ανακαλύψουμε καί πάλι πώς υπάρχει μιά ζωή τού πνεύματος υψηλότερη, ή μόνη πού ικανοπ οιεί τόν άνθρωπο. Πρέπει οπωσδή­ ποτε νά μιλήσουμε στούς Ανθρώπους... Τί παράξενο βράδυ Απόψε, τί παράξενη άτμό-

π ο ύ δ μ ω ς ε ί ν α ι κ α ί δ ικ ή μ α ς τ ύ χ η ή μ π ο ρ ε ί α ύ ρ ιο κ ιό λ α ς ν ά ε ίν α ι, κ α ί δ έ ν τ ό σ κ ε φ τ ό ­ μ α σ τε δ υσ τυ χώ ς. Γ ια τ ί π ρ έ π ε ι ν ά σ υ ν ε ιδ η τ ο π ο ιή σ ο υ μ ε δ τι σ τό ν σ η μ ε ρ ιν ό κ ό σ μ ο δ έ ν ύ π ά ρ χ ο υ ν σ τε­ γ α ν ά , ά τ ο μ ικ ά κ α τ α φ ύ γ ια , ό π ο υ ο ί ά ν θ ρ ω ­ π ο ι κ α ί ο ί σ υ γ γ ρ α φ ε ίς κ α ί κ α λ λ ιτ έ χ ν ε ς μ ια ς χώ ρας μπ ορούν τά χα νά ζο ΰ ν καί νά δ ου ­ λεύ ου ν α π ομ ονω μ ένοι κ α ί α π υ ρ όβλη τοι ά π ό τ ό ή φ α ίσ τ ε ιο π ο ύ έ χ ε ι έ κ ρ α γ ε ϊ σ έ μ ιά ν ά λ λ η γ ω ν ιά τ ή ς γη ς. Ε λ ε υ θ ε ρ ία κ α ί λο γ ο τ εχ νικ ή κ α ί κ α λ λ ιτ ε χ ν ικ ή δ η μ ιο υ ρ γ ία σ ή μ ε ρ α β ρ ί­ σ κ ο ν τ α ι σ τή ν έ π ο χ ή τ ή ς ρ α δ ιε ν έ ρ γ ε ια ς . Κ αί δ π ω ς ά κ ρ ιβ ώ ς ή ρ α δ ιε ν έ ρ γ ε ια έ χ ε ι τή δ ύ ­ να μ η ν ά τρ υ π ώ νει π α ν τ ο ύ , κ α ί σ τή ν π α ρ α ­ μ ικ ρ ή

χ α ρ α μ ά δ α , κ α ί σ τό

π ιό

άπομακρυ-

σ μ έ ν ο σ η μ ε ίο , κ α ί τ ελ ικ ά κ α μ ιά χ ώ ρ α κ α ί κ α ν έ ν α ς ά ν θ ρ ω π ο ς δ έ θ ά μ ε ίν ο υ ν α λ ώ β η τ ο ι, έτ σ ι κ α ί ο ί ο δ υ ν η ρ έ ς σ υ ν έ π ε ιε ς τ ή ς κ ρ ίσ η ς τ ή ς ε λ ε υ θ ε ρ ία ς κ α ί τ ή ς δ ικ α ιο σ ύ ν η ς σ έ μ ιά μ ικ ρ ή γ ω ν ι ά τ ο ύ κ ό σ μ ο υ μ α ς δ ι α χ έ ο ν τ α ι π α ν τ ο ύ , μ ο λ ύ ν ο υ ν τ ά π ά ν τ α . ’Ά ν σ τ ε κ ό μ α ­ σ τε α π α θ ε ίς , ά ν σ τε κ ό μ α σ τε μ α κ ά ρ ιο ι τήν ώ ρ α π ο ύ σ έ μ ιά γ ω ν ιά τ ή ς γ ή ς δ ο λ ο φ ο ν ε ίτ α ι ή ε λ ε υ θ ε ρ ία , δ ο λ ο φ ο ν ε ίτ α ι ή δ ικ α ιο σ ύ ν η , έ λ ο ιπ ό ν , είμ α σ τ ε τ ό τ ε δ λ ο ι έ μ ε ίς ο ί ά δ ιά φ ο ρ ο ι θ εα τέ ς τ ή ς τ ρ α γ ω δ ία ς έ ξ ίσ ο υ δ ο λ ο φ ό ­ ν ο ι... Π ρ ίν ά π ό τ ρ ιά ν τ α ε ν ν έ α χ ρ ό ν ια , τ ό 1 9 4 3 , έπ α ψ ε ν ά χ τ υ π ά ε ι ή κ α ρ δ ιά ε ν ό ς ά γ ν ο ύ ά νθ ρ ώ π ου κα ί μεγά λου σ υγγρ α φ έα : τού Ά ν τ ο υ ά ν ν τ έ Σ α ίν τ -Έ ξ υ π ε ρ ύ . Δ ιο ικ η τ ή ς α ε ρ ο ­ π ο ρ ι κ ο ύ σ μ ή ν ο υ ς σ τή Μ ά ρ σ α , κ ο ν τ ά σ τ ή ν Τ ύ ν ιδ α , έ κ α ν ε ά ν α γ ν ω ρ ισ τ ικ έ ς π τ ή σ ε ις μ έ δ ικ ι ν η τ ή ρ ι ο μ ο ν ο θ έ σ ι ο ά ε ρ ο π λ ά ν ο , χ ω ρ ί ς ε ξ ο π λ ι σ μ ό . ’Έ τ σ ι , π ε τ ώ ν τ α ς ό Ά ν τ ο υ ά ν ν τ έ Σ α ί ν τ - Έ ξ υ π ε ρ ύ , ό σ υ γ γ ρ α φ έ α ς τ ο ύ « Μ ι­

37

σφαίρα. Βλέπω από τό δωμάτιό μου ν ’ Ανά­ βουν τά φώτα στά απρόσωπα κτίρια... Οι δεσμοί τής αγάπης πού ενώνουν τόν σημε­ ρινό άνθρωπο μέ τούς Ανθρώπους δσο καί με τά πράγματα είναι τόσο λίγο τεντωμένοι, τόσο λίγο δυνατοί, ώστε ό άνθρωπος δέν αισθάνεται πιά την απουσία όπως άλλοτε. Είναι ή φοβερή εκείνη λέξη πού μάς λέει μιά ιστορία: - Π ηγαίνεις λοιπόν εκεί κάτω; Πόσο μα­ κριά θά είσαι!

- Μ ακριά οστό πού; Τό “πο ύ” αυτό πού άφησαν οί άνθρωποι δέν είναι πιά παρά μιά δέσμη από συν­ ήθειες. Στήν εποχή τού διαζυγίου, χω ρίζε­ ται κανείς τό ’ίδιο εύκολα κ α ί από τά πρά­ γματα. Τά ψυγεία Ανταλλάσσονται, κ α ί τό σπίτι ακόμα. Κ α ί ή γυναίκα. Κ αί ή θρη­ σκεία. Κ α ί τό κόμμα. Δ έν μπορ εί κανείς ούτε νά απιστήσει. Σ έ τ ί θά είναι άπιστος; Μ ακριά από πού κ α ί άπιστος σέ τί; ’Ερημιά τού ανθρώπου... Τόν σημερινό άνθρωπο τόν κρατούν ήσυχο, ανάλογα μέ τό περιβάλλον, μέ τό βούρδουλα ή τό μπριτζ. Μ άς έχουν καταπληκτικά καλά Ακρωτηριάσει. ’Έτσι,

mwmmatimimmsi* ?Νιαί(·η Σούση!

είμαστε έπιτέλους ελεύθεροι. Μάς έκοψαν τά χέρια κ α ί τά πόδια, κ α ί ύστερα μάς άφη­ σαν ελεύθερους νά περπατήσουμε. Μισώ αυτήν τήν εποχή πού ό άνθρωπος γίνεται, μέ τόν διεθνή ολοκληρωτισμό, ένα γλυκό ζώο, ευγενικό κ α ί ήσυχο. Μάς έκαναν νά πιστέψουμε πώς αυτό είναι ηθική πρόο­ δος!.. Πού πάμε;.. Στόν άνθρωπο ρομπότ, στόν άνθρωπο τερμίτη, στόν άνθρωπο τής ρουτίνας, τού μαστίγιου... στόν άνθρωπο πού έχει χάσει τή δημιουργική του δύναμη κ α ί δέν ξέρει πιά νά φτιάξει ούτε ένα χορό ούτε ένα τραγούδι... στόν άνθρωπο πού τόν τρέφουν μέ ψεύτικο πολιτισμό, μέ πολιτισμό τυποποιημένο όπως τρέφουν τά βόδια μέ σανό. Α υτό είναι ό σημερινός άνθρωπος... Δ έν μπορώ νά υποφέρω νά ρίχνουμε γενιές νέων Γάλλων στήν κοιλιά τού γερμανικού Μολώχ. Ή ίδια ή ύπαρξή μας απειλείται. ’Α λλά όταν σωθεί, τότε θά τεθεί κ α ί τό βα­ σικό πρόβλημα, τό πρόβλημα τής εποχής μας. Τό πρόβλημα τής έννοιας τού Ανθρώ­ που... Έ χω τήν εντύπωση δτι βαδίζω πρός τήν πιό σκοτεινή εποχή τού κόσμου... Ά ν γυρίσω ζωντανός Από αυτήν τήν Αναγκα­ στική κ α ί Αχάριστη δουλειά πού είναι ό πό­ λεμος, δέ θά έχω ν ’ Αντιμετωπίσω παρά ένα πρόβλημα: τί μπορούμε, τί πρέπει νά πούμε ατούς Ανθρώπους;., τί θά πούμε στούς Αν­ θρώπους;..» Ά ν

ό Ά ν τ ο υ ά ν ντ έ Σ α ίν τ-Έ ξ υ π ερ ύ ήτα ν

σ ή μ ερ α σ τ ό ν κ ό σ μ ο μ α ς , μ έ τ ό ν ίδ ι ο σ ίγ ο υ ρ α τ ρ ό π ο θ ά μ ά ς μ ιλ ο ύ σ ε , μ έ τ ό ν ίδ ιο σ π α ρ α ­

’άγχος καί

ελπίδα

γμ ό ψ υχής κα ί πνεύμ ατος. Ά π ό τό 1943 ώ ς τό 1982 ή α νθ ρ ω π ότη τά μ α ς δ έν έχει δ υ σ ­ τυχώ ς α λλά ξει σ τό κ α λύ τερ ο. Ό

2 0 ό ς α ιώ ­

ν α ς ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί ν ά ε ίν α ι δ π ω ς τ ό ν ο ν ό μ α σ ε ό σ υ γ γ ρ α φ έ α ς τ ή ς « Ν υ χ τ ε ρ ιν ή ς πτή σ η ς»: « α ι ώ ν α ς τ ώ ν ο λ ο κ λ η ρ ω τ ικ ώ ν κ α θ ε σ τ ώ τ ω ν » . Α λ λ ά δ ά γ ώ να ς τώ ν α π λ ώ ν α νθ ρ ώ π ω ν γ ιά ε λ ε υ θ ε ρ ία δ έ ν έ χ ε ι ο ρ ισ τ ικ ά χ α θ ε ί, σ υ ν ε χ ίζ ε ­ τ α ι... Σ τ ό ν α γ ώ ν α α ύ τ ό ν , κ α λ ε ίτ α ι κ α ί ή λ ο ­ γ ο τ ε χ ν ία ν ά σ υ μ β ά λ ε ι. Ή λ ο γ ο τ ε χ ν ία π ο ύ ε ί ν α ι δύναμη. Π ρ έ π ε ι β α θ ι ά ν ά τ ό ν ι ώ θ ο υ μ ε α υ τ ό κ α ί ν ά μή χ α ρ α μ ίζ ο υ μ ε τ ό δ π λ ο π ο ύ έ χ ο υ μ ε σ τά χ έ ρ ια μ α ς. Ο ί σ υ γ γ ρ α φ ε ίς τού κ α ιρ ο ύ μ α ς ο φ ε ίλ ο υ ν , π ρ ίν π ιά σ ο υ ν ν ά γ ρ ά ψ ο υ ν , ν ά σ κ έφ το ντα ι τή ν εύ θύ νη π ο ύ έ χ ο υ ν γ ιά τ ή ν κ ο ιν ή ά ν θ ρ ώ π ιν η μ ο ίρ α . Κ ά θ ε φ ο ρ ά π ο ύ ξ ε κ ιν ά ν ε ν ά μ ιλ ή σ ο υ ν , ά ς ά να ρ ω τ ιο ΰ ν τ α ι μέ σ υ ν είδ η σ η ε υ θ ύ ν η ς , ά ς ά ν α ρ ω τ ιο ύ ν τ α ι ό π ω ς ό Ά ν τ ο υ ά ν ν τ έ Σ α ίν τ -Έ ξ υ ­ π ερ ύ: «Τ ί θ ά

38

πούμε

στούς

ά ν θ ρ ώ π ο υ ς ;» .

πρόσφατες εκδόσεις Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραττέζης

Κεντρική Διάθεση: Πλατεία Μητροπόλεως 3, 2ος όροφος (τιηλ. 32.21.337) Πρατήριο: Εθνική Τράπεζα. Καραγεώργη Σερβίας 2 (Πλατεία Συντάγματος)

7α έσοδα άπό τις πωλήσεις διατίθενται γιά πολιτιστικούς σκοπούς

39

Δημήτρης Ά ν ω γ ιά τη ς -Π ελ έ

Ό «Φαίδων» καί ή φιλοσοφία τοϋ Πλάτωνα Βρισκόμαστε στόν Φλειούντα, πόλη στά νοτιοδυτικά τής Κορίνθου, κάπου άνάμεσα στή Σικυωνίδα καί την ’Αργολίδα, δύο ή τρεις μήνες μετά τό θάνατο τοϋ Σωκράτη. 'Ένας Φλειάσιος, οπαδός τοϋ φιλόσοφου Πυθαγόρα, ό Έχεκράτης, παρακαλεϊ τό Φαίδωνα, μαθητή τοϋ Σωκράτη καί αύτόπτη μάρτυρα τών τελευ­ ταίων στιγμών τοϋ μεγάλου δασκάλου, νά τοϋ άφηγηθεϊ τό τέλος τοϋ Σωκράτη καί ο,τι είπε πρίν πεθάνει. Ό Φαίδωνας, γιά τόν όποιο λέγεται δτι καταγόταν από τήν Η λεία καί ότι ήταν δοϋλος πολέμου όταν τόν γνώρισε ό Σωκράτης, πού φυσικά μετά τόν αγόρασε, δέχεται νά μιλήσει καί άρχίζει νά άφηγεϊται τή συζήτηση πού έγινε στή φυλακή μεταξύ τού Σωκράτη καί τών μαθητών καί φίλων του, τήν τελευ­ ταία ήμέρα τής ζωής του. ’Έτσι, εκτός από τόν Έχεκράτη καί τό Φαίδωνα, στό διάλογο συμμετέχουν έμμεσα, μέσα δηλαδή άπό τήν άφήγηση τού Φαίδωνα ό ίδιος ό Σωκράτης, ό Κρίτων, ό Σιμμίας καί ό Κέβης. Ε πίσης, στό διάλογο έμφανίζεται σέ μιά στιγμή καί κάποιος άλλος μαθητής, πού δέν άναφέρεται όμως τό όνομά του, γιά νά παρατηρήσει μιά άνακολουθία τάχα στούς συλλογισμούς τοϋ Σωκράτη, ένώ πρός τό τέλος τοϋ διαλόγου έρχεται ένας υπηρέτης γιά νά αναγγεί­ λει στό Σωκράτη ότι ήρθε ή ώρα νά πιει τό κώνειο. ”Ας σημειωθεί ότι δέν είναι εξακριβωμένο πότε ακριβώς γράφτηκε ό «Φαίδων». Τό μόνο βέβαιο είναι ότι πρέπει νά γράφτηκε μετά τό 388 π.Χ., πρέπει δηλαδή νά είχαν περάσει τουλάχι­ στον 11 χρόνια άπό τό θάνατο τοϋ Σωκράτη (399 π.Χ.). Ε π ε ιδ ή

ό

« Φ α ίδ ω ν »

δέν

ε ίν α ι π α ρ ά

ή

ά φ ή γ η σ η τ ώ ν τ ε λ ε υ τ α ίω ν σ τ ιγ μ ώ ν τ ή ς ζ ω ή ς το ϋ Σ ω κ ρ ά τη , ή σ υζή τη σ η ά νά μ ε σ α σ τά π ρ ό σ ω π α τ ο ϋ δ ια λ ό γ ο υ β α σ ικ ά π ε ρ ισ τ ρ έ φ ε ­ τ α ι γ ύ ρ ω ά π ό τ ό έ ρ ώ τη μ α « ά ν ή ψ υ χή ε ίν α ι θ νη τή ή ό χ ι» . Κ α ί ό λη ή τ έχ ν η τ ο ϋ λ ό γ ο υ το ϋ Π λ ά τ ω ν α χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ίτ α ι ε δ ώ , μ έ α ύ σ τ η ρ ό -

ρ ή μ α τα τή ς θ ε ω ρ ία ς τ ή ς ά θ α ν α σ ία ς τ ή ς ψ υ ­ χ ή ς κ α τ ά τ ό ν Π λ ά τ ω ν α , τ ό τ ρ ίτ ο , « Π α ρ α τ η ­ ρ ή σ εις κ α ί ά π α ν τ ή σ ε ις » , π ο ύ π ε ρ ιλ α μ β ά νε ι τ ό τ έ τ α ρ τ ο έ π ιχ ε ίρ η μ α τ ή ς θ ε ω ρ ία ς τ ή ς ά θ α ­ ν α σ ία ς τ ή ς ψ υ χ ή ς κ α ί, τ έ λ ο ς , τ ό τ έ τ α ρ τ ο μ έ­ ρ ο ς: « Γ ε ω γ ρ α φ ικ ό ς μ ύ θ ο ς τ ο ϋ π ρ ο ο ρ ισ μ ο ύ τώ ν ψ υχώ ν».

ν ε ι μ έ τ ό θ ά ν α τ ο τ ο ϋ σ ώ μ α τ ο ς . ’Α λ λ ά ά ς δ ο ΰ μ ε κ ά π ω ς ά να λ υ τ ικ ό τ ε ρ α τ ά κ υ ρ ιό τ ε ρ α σ η μ ε ία τ ή ς φ ιλ ο σ ο φ ία ς τ ο ύ Π λ ά τ ω ν α , ό π ω ς

Σ τ ό π ρ ώ τ ο μ έ ρ ο ς τ ο ύ « Φ α ίδ ω ν α » ό Σ ω ­ κ ρ ά τη ς εξη γ εί ότι ό τ α ν ό φ ιλ ό σ ο φ ο ς επ ιθ υ ­ μ εί τ ό θ ά ν α τ ο , επ ε ιδ ή ή ώ ρ α τ ο υ π λ η σ ιά ζ ε ι, π ρ έ π ε ι ν ά π λ η ρ ο φ ο ρ η θ ε ί γ ιά τό τ α ξ ίδ ι π ο ύ

ε μ φ α ν ίζ ο ν τ α ι σ τό « Φ α ίδ ω ν α » . Σ τό δ ιά λ ο γ ο μ π ο ρ ο ύ μ ε ν ά

τη τα , γ ιά ν ’ ά π ο δ ε ίξ ε ι ό τι ή ψ υ χή δ έν π ε θ α ί­

δ ια κ ρ ίν ο υ μ ε

θ ά π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ή σ ε ι . ’Α ν τ ί θ ε τ α , ή α ύ τ ο κ τ ο ν ία ά π α γ ο ρ ε ύ ε τ α ι- δ έ ν π ρ έ π ε ι ν ά π ρ ο κ α -

τ έ σ σ ε ρ α κ ύ ρ ια τμ ή μ α τα : Τ ό π ρ ώ τ ο μ έ ρ ο ς, π ο ύ θ ά μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε ν ά ο νο μ ά σ ο υ μ ε « Ό φ ι­

λ ο ύ μ ε τ ό θ ά ν α τ ο ε μ ε ίς ο ί ίδ ι ο ι π ρ ο τ ο ύ μ ά ς σ τ ε ίλ ε ι έ ν α ς θ ε ό ς ο ρ ι σ μ έ ν α σ η μ ε ί α .

λ ό σ ο φ ο ς μ π ρ οσ τά σ τό θ ά να το » , τό δ εύτερ ο, σ τ ό ό π ο ιο β ρ ίσ κ ο υ μ ε τ ά τ ρ ία π ρ ώ τ α ε π ιχ ε ι­

ε π ιθ υ μ ο ύ μ ε τ ό θ ά ν α τ ο , ό Σ ω κ ρ ά τ η ς ά π α ν τ ά

40

Σ τή ν ερ ώ τη σ η τ ο ύ Κ έβ η , γ ια τ ί π ρ έ π ε ι ν ά

ότι ή ψ υχή θ ά π ά ει ν ά β ρ ει το ύ ς θ εο ύ ς κα ί το ύ ς ενά ρ ετου ς α νθ ρ ώ π ου ς. Έ ά ν μ ετα φ ερ ­ θ ο ύ μ ε σ τό τ έλ ο ς έ ν ό ς ά λ λ ο υ έρ γο υ τ ο ύ Π λ ά ­ τ ω ν α , τ ή ς « ’Α π ο λ ο γ ί α ς » , β λ έ π ο υ μ ε ό τ ι ό Σ ω κ ρ ά τ η ς π ισ τ ε ύ ε ι π ώ ς ό θ ά ν α τ ο ς ε ίν α ι ή έ ν α ς ύ π ν ο ς χ ω ρ ίς ό ν ε ιρ α κ α ί χ ω ρ ίς τ έ λ ο ς ή α κ ό μ α μ ιά ά λ λ η ζ ω ή μ έ σ α σ τ ή ν ο π ο ί α μ π ο ­ ρούμε νά σ υναντήσουμε τούς μεγάλους ά ν­ τ ρ ε ς τ ο ύ π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς . " Ε τ σ ι, α ύ τ ή ή θ έ σ η τ ή ς « ’Α π ο λ ο γ ί α ς » β ρ ί σ κ ε ι κ ά π ο ι α σ υ ν έ χ ε ι α μ έσ α σ τό « Φ α ίδ ω ν α » . Γ ιά τ ό Σ ω κ ρ ά τη ό θ ά ν α τ ο ς ε ίν α ι ό δ ια χ ω ρ ισ μ ό ς τ ή ς ψ υ χ ή ς ά π ό τ ό σ ώ μ α . Ή ψ υ χή μετά τ ό θ ά ν α τ ο , α π ε λ ε υ ­ θ ε ρ ω μ έ ν η ά π ό τ ίς σ ω μ α τ ικ έ ς α ισ θ ή σ ε ις , θ ά ά ν α κ α λ ύ ψ ε ι τ ή ν ά λ ή θ ε ια κ α ί τή ν ά ρ ε τή , δ η ­ λα δ ή τή ν κ ά θ α ρ σ η . Ή έπ ιθ υ μ ία λ ο ιπ ό ν το ύ θ α ν ά τ ο υ π ε ρ ιέ χ ε ι τ ή ν έπ ιθ υ μ ία τή ς κ ά θ α ρ ­ σης τή ς ψ υ χής. Σ τ ό δ ε ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς τ ο ύ δ ια λ ό γ ο υ ό Σ ω ­ κ ρ ά τ η ς ε ξ ε τ ά ζ ε ι τ ό π ρ ό β λ η μ α τ ή ς ε π ιβ ίω σ η ς τ ή ς ψ υ χ ή ς , ε ν ώ σ υ γ χ ρ ό ν ω ς β ρ ίσ κ ο υ μ ε μ έ σ α σ ’ α υ τ ό τή φ ιλ ο σ ο φ ικ ή θ ε ω ρ ία τ ο ύ Π λ ά τ ω ν α « π ε ρ ί ά θ α ν α σ ί α ς τ ή ς ψ υ χ ή ς » , σ τ η ρ ιγ μ έ ν η σ έ τ ρ ία ε π ιχ ε ιρ ή μ α τ α . Ή

ερ ώ τη σ η τ ο ύ Κ έβ η ά ν ή ψ υ χ ή ε π ιβ ιώ ­

ν ε ι μ ετά τ ό θ ά ν α τ ο τ ο ύ α ν θ ρ ώ π ο υ κ α ί ά ν δ ια τ η ρ ε ί κ ά π ο ια δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ α ή κ ά π ο ια σ κ έψ η , π ρ ο κ α λ ε ϊ τ ίς

α π α ν τ ή σ ε ις τ ο ύ

Σω­

Μ ιά τ έ τ ο ια ά λ λ α γ ή ε ίν α ι α κ α τ α ν ό η τ η χ ω ρ ίς τ ή ν ύ π α ρ ξ η μ ιά ς σ υ ν ε χ ο ύ ς ο ύ σ ία ς , τή ς ό π ο ια ς ο ι δ ύ ο α ν τ ίθ ε τ ο ι π ρ ο σ δ ιο ρ ισ μ ο ί δ έ ν

τά

κ ρ ά τη , π ο ύ ύ π ο σ τ η ρ ίζ ε ι δ τι κ α τ ά γ ε ν ικ ό κ α ­

ε ίν α ι τ ίπ ο τ ’ ά λ λ ο π α ρ ά

ν ό ν α τ ό ά ν τ ίθ ε τ ο δ ίν ε ι γ έ νν η σ η σ τό ά ν τ ίθ ε τ ό τ ο υ κ α ί ε ξ η γ ε ί σ τή σ υ ν έ χ ε ια δ τι κ ά τ ι π ο ύ ε ί­ ν α ι μ ε γ ά λ ο έ γ ιν ε μ ε γ ά λ ο ε φ ό σ ο ν ή τ α ν π ρ ω ­ τ ύ τ ε ρ α π ι ό μ ι κ ρ ό . ’Ε ά ν α υ τ ό , λ έ γ ε ι , ά λ η -

Ή ά λλα γή μ π ορ εί άλλω στε ν ά π ρ α γ μ α το ­ π ο ιη θ ε ί π ρ ό ς τή μ ιά ή τ ή ν ά λ λ η κ α τ ε ύ θ υ ν σ η ,

θ ε ύ ε ι, σ υ ν ε π ά γ ε τ α ι δ τ ι τ ά α ν τ ίθ ε τ α δ ια δ έ ­ χ ο ν τ α ι τ ό έ ν α τ ό ά λ λ ο χ ω ρ ίς σ τα μ α τ η μ ό , π .χ . ή κ α τ ά σ τ α σ η τ ή ς ζω ή ς , ά ντ ίθ ετ η σ τή ν κ α τ ά ­ σ τα σ η τ ο ύ θ α ν ά τ ο υ , δ ια δ έ χ ε τ α ι τ ό θ ά ν α τ ο . Α υ τ ό τ ό π έ ρ α σ μ α ά π ό τή μ ιά κ α τ ά σ τ α σ η σ έ μ ιά

ά λλη ε ίν α ι α υ τ ό π ο ύ

ονομ ά ζουμ ε θά ­

ν α τ ο κ α ί ε π α ν α φ ο ρ ά σ τή ζω ή . Μ έσ α ά π ’ α υ τ ά τά λ ό γ ια το ύ Σ ω κ ρ ά τη θ ά σ υ ζ η τ ή σ ο υ μ ε τ ό π ρ ώ τ ο ε π ιχ ε ίρ η μ α τ ο ύ Π λ ά ­ τ ω ν α σ χ ε τ ικ ά μ έ τ ή ν ά θ α ν α σ ία τ ή ς ψ υ χ ή ς . Κ άθε γέννη μ α , κά θ ε ά λλα γή , έχου ν σάν ά ρ χ ή έ ν α ά ντ ίθ ε τ ο : Ε ίν α ι ή π ρ α γ μ α τ ο ­ π ο ίη σ η τ ο ύ α ντ ιθ έ τ ο υ ά π ’ α υ τ ό π ο ύ ή τ α ν . " Ο ταν δ Π λ ά τ ω ν α ς σ η μ ε ιώ ν ε ι δ τι τ ό ώ ρ α ΐο π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι ά π ό τ ό ά σ χ η μ ο κ α ί τ ό δ ί­ κ α ιο ά π ό τ ό ά δ ικ ο , θ έλ ει ν ά π ε ϊ δ τι τ ό υ π ο ­ κ ε ίμ ε ν ο π ο ύ δέχεται τό κ α τη γορ ούμ ενο

ωραιότητα

ή τό κ α τη γορ ούμ ενο

δικαιοσύνη

έσ τ ε ρ ε ΐτο π ρ ω τ ύ τ ε ρ α α ύ τ ώ ν τ ω ν κ α τ η γ ο ­ ρ ο υ μ έν ω ν ή δ ε χ ό τ α ν τ ό ά ντ ίθ ε τ ο κ α τ η γ ο ­ ρ ο ύ μ εν ο . Έ τ σ ι, κ α τ ά τ ό ν ίδ ιο τ ρ ό π ο , τό υ π ο κ ε ίμ ε ν ο π ο ύ δ έχ ετ α ι τ ό κ α τ η γ ο ρ ο ύ μ ε νο

ζωή

υ π ή ρ χ ε π ρ ω τ ύ τ ε ρ α χ ω ρ ίς ν ά τ ό κ α τ έ χ ε ι.

κα τη γορ ούμ ενα .

γ ια τ ί ά ν έ ν α π έ ρ α σ μ α δ έ ν έ π ρ α γ μ α τ ο π ο ιε ΐτ ο π α ρ ά μ ό ν ο π ρ ό ς μ ία κ α τ ε ύ θ υ ν σ η , π ά ν τ α τή ν ί δ ι α , τ ό κ ά θ ε τ ι θ ά ’β ρ ί σ κ ε τ ε λ ι κ ά μ ι ά σ ύ γ ­ χ υ σ η σ έ μ ιά α κ ίν η τ η μ ο ν ά δ α . Ά ρ α , ά π ό τ ή ν ά ρ χ ή α ύ τ ή , π ο ύ ε φ α ρ μ ό ζ ε τ α ι σ τή ν ά ντ ίθ ε σ η μ ετα ξύ ζω ή ς κ α ί θ α ν ά τ ο υ , π ρ ο κ ύ π τ ει δ τι δ έ ν π ρ έ π ε ι μ ό ν ο ν ά υ π ά ρ χ ε ι, δ π ω ς τ ό δ ε ί­ χ ν ε ι ή ε μ π ε ιρ ία , π έ ρ α σ μ α μ ό ν ο ά π ό τή ζω ή π ρ ό ς τ ό θ ά ν α τ ο , ά λ λ ά επ ίσ η ς π έ ρ α σ μ α ά π ό τ ό θ ά ν α τ ο σ τή ζω ή . Ό θ ά ν α τ ο ς λ ο ιπ ό ν δ έν ε ίν α ι μ ιά ε ξ α φ ά ν ισ η , ά φ ο ΰ ο ί ψ υ χ έ ς τ ώ ν π ε ­ θ α μ ένω ν π ρ έπ ει ν ά υ π ά ρ χ ο υ ν κ ά π ο υ γιά ν ά μ π ο ρ έ σ ο υ ν ν ά ξ α ν ά ρ θ ο υ ν σ τή ζ ω ή . Ό

δ ιά λ ο γ ο ς σ υ ν ε χ ίζ ε τ α ι μ έ μ ιά π α ρ α τ ή ­

ρησ η τ ο ύ Κ έβ η , π ο ύ θ ά φ έ ρ ε ι τ ό δ εύ τ ερ ο έ π ιχ ε ίρ η μ α . Ό Κ έβ η ς λ έ ε ι δ τι, σ ύ μ φ ω ν α μέ τή θ ε ω ρ ία τ ή ς α ν ά μ ν η σ η ς, έ χ ο υ μ ε ό π ω σ δ ή π ο τ ε μ ά θ ει π α λ α ιό τ ε ρ α α υ τ ά π ο ύ ξ α ν α β ρ ί­ σ κ ει τό μ υ α λό μ α ς σ τό π α ρ ό ν . Ό Σ ω κρά τη ς ε π α ν έ ρ χ ε τ α ι σ ’ α ύ τ ή τ ή θ ε ω ρ ί α κ α ί λ έ ε ι: Ή ά νά μ νη σ η π α ρ ο υ σ ιά ζ ε τ α ι δ τα ν ά ν α φ ε ρ ό μ α σ τ ε σ έ μ ιά έ ν ν ο ια ιδ ε α τ ή , τ ή ν ό π ο ι α ίσ ω ς γν ω ρ ίσ α μ ε π ρ ο τ ο ύ ν ά ζή σ ο υ μ ε σ ’ α ύ τ ό τ ό ν κόσμο. Ε ξ ά λ λ ο υ οί ψ υχές π ρ οϋπ ή ρ χα ν, π ρ ίν ά π ’ τή ν ύ π α ρ ξή τ ο υ ς σ τό ά ν θ ρ ώ π ιν ο

41

σ ώ μ α ή τ α ν δ ια χ ω ρ ισ μ έ ν ε ς ά π ό τ ό σ ώ μ α κ α ί

ν α τ ό τ η ς , μ ιά κ α ί ο φ ε ίλ ε ι ν ά ξ α ν α γ ε ν ν η θ ε ΐ;

δ ιέ θ ε τ α ν σ κ έψ η . ’Ο φ ε ί λ ο υ μ ε ν ά

υ π ο θ έ σ ο υ μ ε ό τ ι, γ ιά τ ό ν

δ ύ ο ε π ιχ ε ιρ η μ ά τ ω ν : τ ώ ν ά ντ ιθ έ τ ω ν κ α ί τή ς

Π λ ά τ ω ν α , ή ψ υ χ ή ε ίν α ι υ π ό σ τ α σ η δ ια χ ω ρ ι­

ά ν ά μ ν η σ η ς . 'Ά ν ή ά ν ά μ ν η σ η ά π ο δ ε ι κ ν ύ ε ι τ ή ν ύ π α ρ ξ η τ ώ ν ψ υ χ ώ ν , τ ό ε π ιχ ε ίρ η μ α τώ ν

Ό

σ μ ένη ά π ό τ ό σ ώ μ α ή ά κ ό μ α

ιδέα

ή κάτι τό

ά νά λογο. Ά ρ α τ ό δ ε ύ τ ε ρ ο ε π ιχ ε ίρ η μ α , π ο ύ σ τ η ρ ίζ ε ­ τ α ι σ τή ν ά ν ά μ ν η σ η , π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τή θ ε ω ρ ία τ ώ ν ιδ ε ώ ν . Ή κ α τ α ν ό η σ η τ ώ ν α ισ θ η τ ώ ν π ρ α γ μ ά τ ω ν έ π ε τ α ι τ ή ς γ ν ώ σ η ς τ ώ ν ίδ ε ώ ν , ή ό π ο ια δ έν μ π ο ρ ε ί ν ά ε ίν α ι ά π ο τ έ λ εσ μ α μ ό ν ο τ ή ς α ισ θ η τ ικ ή ς κ α τ α ν ό η σ η ς . Ή ά ν α κ ά λ υ ψ η

Σ ω κ ρ ά τη ς κ ά ν ε ι εδ ώ τή σ ύ νδ εσ η τώ ν

ά ν τ ιθ έ τ ω ν

ά π ο δ ε ικ ν ύ ε ι

δτι

οί

ψ υχές

πού

έ π ι ζ ο ύ ν ε ί ν α ι ε κ ε ί ν ε ς τ ώ ν π ε θ α μ έ ν ω ν . ’Ά ν ή ψ υ χ ή ύ π ά ρ χ ε ι π ρ ίν ά π ό τ ή ν ενσ ώ μ α τ η ζω ή κ α ί ά ν δ έ ν μ π ο ρ ε ί ν ά έ ρ θ ε ι σ τή ζ ω ή ά π ό κ α ­ μ ιά ά λλ η κ α τ ά σ τ α σ η π α ρ ά μ ό ν ο ά π ό τ ό θ ά ­ ν α τ ο , ε ίν α ι ά π α ρ α ίτ η τ ο , ά φ ο ύ έ γ κ α τ α λ ε ίψ ε ι τ ό σ ώ μα , ν ά σ υ ν εχ ίζει ν ά ζεϊ γ ιά ν ά μ π ο ρ έ­

τ ή ς ιδ έ α ς , σ τ ή ν ό π ο ι α σ τ η ρ ίζ ε τ α ι ή α ισ θ η ­

σ ε ι ν ά ξ α ν α γ ε ν ν η θ ε ΐ σ τή ζω ή . Ή

τ ικ ή κ α τ α ν ό η σ η , π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τή γ ν ώ σ η τ ή ς ιδ έ α ς π ρ ίν ά π ό τ ή ν ε π ίγ ε ια ζω ή κ α ί ε π ο μ έ ­

χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ίτ α ι γ ιά τ ή ν ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η τ ο ύ π ρ ώ τ ο υ ε π ιχ ε ιρ ή μ α τ ο ς . Ή ύ π α ρ ξ η τ ή ς ψ υ ­ χ ή ς μ ε τά τ ό θ ά ν α τ ο χ α ρ α κ τ η ρ ίζ ε τ α ι, ό π ω ς

ν ω ς π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι μ ιά ν ο η τ ή ζ ω ή τ ή ς ψ υ χ ή ς π ρ ίν ά π ό τ ή ν π α ρ ο ύ σ α ύ π α ρ ξ ή μ α ς. Σ τή ν

ερ ώ τ η σ η

τού

Κ έβ η

πάνω

στή ν

ύ π α ρ ξ η τή ς ψ υ χ ή ς μ α ς μετά τ ό θ ά ν α τ ο , ό Σ ω κ ρ ά τ η ς ά π α ν τ ά δ τι, δ π ω ς α π ο δ ε ίξ α μ ε μ έ­ χ ρ ι τ ώ ρ α , « δ ,τ ι ζ ε ΐ γ ε ν ν ι έ τ α ι ά π ’ α ύ τ ό π ο ύ ε ί ν α ι π ε θ α μ έ ν ο » . ’Ά ρ α , ά ν ή ψ υ χ ή ύ π ά ρ χ ε ι

ά λλω σ τε κ α ί σ τή ν π ρ ω τύ τερη

ά νά μ νη σ η

ύ π α ρ ξή της,

ά π ό τ ή ν ικ α ν ό τ η τ α τ ή ς σ κ έ ψ η ς. Τ ά δ ύ ο π ρ ώ τ α επ ιχ ε ιρ ή μ α τ α

άποτελούν

έ ν α σ ύ ν ο λ ο , ά λ λ ά ή ά π ό δ ε ιξ η τ ή ς ά θ α ν α σ ία ς τ ή ς ψ υ χ ή ς ε ίν α ι ά κ ό μ α ε λ λ ιπ ή ς , δ π ω ς π ρ ο σ ­

π ρ ίν ά π ό τή γ έ νν η σ η κ α ί ά ν γ ε ν ν ιέ τ α ι δ τα ν

δ ιο ρ ίζ ε ι ό Π λ ά τ ω ν α ς , δ ε ίχ ν ο ν τ α ς δ τι δ Σ ιμ μ ία ς κ α ί ό Κ έβ η ς δ έ ν έ χ ο υ ν ά κ ό μ α π ε ισ τ ε ί

έ ρ χ ε τ α ι σ τή ζ ω ή , α ύ τ ή τ η ς ή γ έ ν ν η σ η δ έ ν έχει άλλη π ρ οέλευ ση π α ρ ά τήν κα τάσταση

π ώ ς ή ψ υ χ ή μ π ο ρ ε ί ν ά δ ια τ η ρ η θ ε ί μ ε τ ά τ ό θ ά ν α τ ο . Γ ιά ν ά σ υ μ π λ η ρ ω θ ε ί ή σ κ έψ η , δ έ ν

τού θανά του·

τ ό τ ε π ώ ς δ έ ν ε ίν α ι ά π α ρ α ί-

τ η τ ο ή ψ υ χ ή ν ά ύ π ά ρ χ ε ι , Ι δ ίω ς μ ε τ ά τ ό θ ά -

μ ένει π α ρ ά ν ά ά π ο δ ειχ θ εί δ τι ή ψ υ χή ά νή κ ει σ τή φ ύ σ η τ ώ ν έ ν ν ο ιώ ν : ε ίν α ι ά ρ α ά π λ ή κ α ί ά σ ώ μ α τ η . Α ύ τ ό θ ά ε ίν α ι τ ό ά ν τ ικ ε ίμ ε ν ο τ ο ύ

Ό Π λάτωνας γεννήθηκε στήν ’Αθήνα τό 427 ή 428 π.Χ., δηλαδή κατά τά πρώτα χρόνια τού Π ελοποννησιακοϋ πολέμου. Σ άν π α ιδί πλούσιας κ α ί άρχοντικής οι­ κογένειας πού ήταν, άνατράφηκε καί μορφώθηκε μέ ιδιαίτερη προσοχή κ α ί επιμέλεια. Τό γεγο νό ς τής γνωριμίας τον μέ τόν Σωκράτη υπήρξε καθοριστικό γιά τή ζωή του, για τ ί άπό τότε στράφηκε οριστικά κ α ί αποκλειστικά πρός τή φ ι­ λοσοφία. ’Ε πί οκτώ χρόνια έμεινε ένας άπό τούς π ιό άφοσιωμένους μαθητές τού μεγάλου φιλόσοφου. Μετά τό θάνατο τού Σωκράτη έκανε πολλά ταξίδια, κυ­ ρίως στήν Α ίγυπτο, Ιτα λία κ α ί Σικελία, ενώ τό 385 π.Χ. ίδρυσε φιλοσοφική σχολή στήν Α θ ή να πού ονομάστηκε Α καδημία. Τό συγγραφικό έργο τον, πού διασώθηκε στό σύνολό του, περι­ λαμβάνει πολλούς φ ιλοσοφ ικούς διαλό­ γους (Πρωταγόρας, Κρίτων, Φαίδων, Σ νμπόσιον, Φαιδρός, Θεαίτητος, Π αρ­ μενίδης, Σοφιστής, Τίμαιος, Π ολιτεία, Νόμοι, Γοργίας κ.α.), τήν « Α π ο λ ο γία τού Σωκράτονς», 13 επιστολές κ α ί μία συλλογή ορισμών μ έ τίτλο «"Οροι». Πέθανε τό 348 π.Χ.. στήν Αθήνα. ____________

42

τ ρ ίτ ο υ ε π ιχ ε ιρ ή μ α τ ο ς . Ή

β ά σ η σ τ ή ν ό π ο ι α σ τ η ρ ίζ ε τ α ι τ ό τ ρ ίτ ο

ε π ιχ ε ίρ η μ α ε ίν α ι δ τι « τ ό δ μ ο ιο ε ίν α ι γ ν ω σ τ ό ά π ό τ ό δ μ ο ιο » . 'Ό π ω ς μ ά ς τ ό δ ε ίχ ν ε ι ή σ υ ν ­ έ χ ε ια τ ο ύ δ ια λ ό γ ο υ , κ α τ ά τ ό Σ ω κ ρ ά τη φ θ α ρ τ ό ε ίν α ι δ ,τ ι ε ίν α ι σ ύ ν θ ε τ ο . Τ ό ά π λ ό δέν

ά π ο σ υ ντ ίθ ε τ α ι.

Ά ρα

οί

ιδ έ ε ς

ε ίν α ι

ά π λ ές κ α ί ή ψ υχή ά νή κ ει σ τόν ά ό ρ α το κ ό ­ σ μ ο τ ο υ ς . Τ ό σ ώ μ α , ε μ π ό δ ιο σ τή σ κ έ ψ η , κ υ ­ β ε ρ ν ιέ τ α ι ά π ό τή ν ψ υ χ ή , π ο ύ μ ο ιά ζ ε ι π ε ρ ισ ­ σ ό τε ρ ο π ρ ό ς τ ό θ ε ίο , π ο ύ ε ίν α ι ά θ ά ν α τ ο . Ο ί ψ υ χ ές μ ετά τ ό θ ά ν α τ ο θ ά έπ α ν ε ν σ α ρ κ ω θ ο ύ ν σ έ δ ιά φ ο ρ ε ς ά ν θ ρ ώ π ιν ε ς ή ζ ω ικ έ ς μ ορ φ ές, ά νά λ ο γ α μέ τό βα θ μ ό τής ά π ο σ ύ νθ ε σ ή ς τ ο υ ς ώ ς π ρ ό ς τ ό σ ώ μ α . Γ ιά τ ό ν Π λ ά ­ τ ω ν α , ά ν δ έν ύ π ή ρ χ ε σ χέση μ ετα ξύ τή ς ψ υ ­ χ ή ς κ α ί τ ή ς Ιδ έα ς , τ ή ς δ ιά ν ο ια ς κ α ί τ ο ύ ν ο η ­ τ ο ύ , ή έ π ισ τ ή μ η θ ά ή τ α ν ά ν ε ξ ή γ η τ η . Ή ιδ έ α ε ίν α ι γ ε ν ίκ ε υ σ η , έ π ε ιδ ή ε ίν α ι ά π λ ή , ή δ έ ψ υ χ ή ε ίν α ι ιδ έ α π ιό π ε ρ ίπ λ ο κ η . Ή ιδ έ α ε ί­ ν α ι σ υ ν ειδ η τ ή ν ό η σ η , ή δ έ ψ υ χ ή ε ίν α ι σ υ ν ε ί­ δ η σ η τ ή ς νό η σ η ς. Τ ό σ υ ν ε ιδ η τ ό π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι ν ό η σ η , α ύτή ή νό η σ η ο φ ε ίλ ε ι ν ά ε ίν α ι ά π λ ή κ α ί α ιώ ν ια δ π ω ς ή ιδ έ α . Ή

καταστροφή ή ή

ά π ο σ ύ νθ ε σ η δ έ ν μ π ο ρ εί ν ά π ρ α γ μ α τ ο π ο ιη ­ θ εί π α ρ ά μ ό ν ο σ τό σ ύ ν θ ε τ ο · ά ντ ίθ ε τ α , τό άπλό

δέν

ύ π ό κ ε ιτ α ι

σέ

ά ποσ ύ νθ εσ η .

Οί

Ι δ έ ε ς ε ίν α ι τ ό ά π λ ό α π ό λ υ τ ο . Τ ά α ισ θ η τ ά

ά ν δ έ ν μ π ο ρ ο ύ σ ε ν ’ ά ν τ ισ τ α θ ε ί σ τ ό σ ώ μ α ,

π ρ ά γ μ α τ α ε ίν α ι σ ύ ν θ ε τ α κ α ί υ π ο κ ε ίμ ε ν α σ τή ν α λ λ α γ ή . Ή ψ υ χ ή , ή ό π ο ια γ ν ω ρ ίζ ε ι τ ίς

« κ α κ ία » κ α ί « ά ρ ε τ ή » δ έ ν θ ά ε ίχ α ν κ α μ ιά σ η μ α σ ία . Ή π α ρ α τ ή ρ η σ η τ ο ύ Κ έ β η , σ τή σ υ ν έ χ ε ια , σ τ η ρ ίζ ε τ α ι σ τ ό σ η μ ε ίο τ ή ς σ υ ν ε χ ο ύ ς ύ π α ρ ­ ξ η ς τ ή ς ψ υ χ ή ς μ ε τ ά τ ό θ ά ν α τ ο . Τ ή σ υ γ κ ρ ίν ε ι μ’ έν α ν ύ φ α ν τ ο υ ρ γ ό ό ο π ο ίο ς φ τ ιά χ ν ε ι

ίδ έ ε ς, ά ν ή κ ε ι κ α τ ά κ ά π ο ιο ν τ ρ ό π ο σ τή ν ίδ ια ο ικ ο γ έ ν ε ια μ έ τ ίς ιδ έ ε ς, ε π ε ιδ ή τ ό δ μ ο ιο ε ί­ ν α ι γ ν ω σ τ ό α π ό τ ό δ μ ο ιο . "Ο π ω ς ή ιδ έ α έτ σ ι κ α ί ή ψ υ χή ε ίν α ι α π λ ή κ α ί ά ό ρ α τη κ α ί ή θ ε ία φ ύ σ η τ η ς ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι ά π ό τ ή ν ιδ ιό ­ τη τα π ο ύ έχ ε ι ν ά ύ π ε ρ ισ χ ύ ε ι το ύ σ ώ μ α το ς κ α ί ν ά τ ο ύ ε π ιβ ά λ ε ι τ ίς δ ια τ α γ έ ς τη ς. Ή

π ο λ λ ά ρ ο ύ χ α κ α ί π ε θ α ίν ε ι π ρ ίν τ ε λ ε ιώ σ ε ι τ ό τ ε λ ε υ τ α ίο ρ ο ύ χ ο π ο ύ ΰ φ α ιν ε . Ό Κ έβ η ς π ισ τ ε ύ ε ι σ τή ν ά θ α ν α σ ία τή ς ψ υ ­

ά π λ ό τ η τ α δ έ τή ς ο ύ σ ία ς τη ς σ υ ν ε π ά γ ε τ α ι τ ή ν ά δ υ ν α μ ία τ η ς ν ά δ ια λ υ θ ε ί, κ α θ ώ ς ε π ί­ σ η ς κ α ί τή β ε β α ιό τ η τ α τ ή ς δ ια τ ή ρ η σ ή ς τ η ς

χ ή ς , ά λ λ ά φ ο β ά τ α ι δ τι ή ψ υ χ ή , ά φ ο ϋ φ θ ε ίρ ε ι

μετά τ ό θ ά ν α τ ο . Ά ς έ π ισ τ ρ έ ψ ο υ μ ε σ τ ό δ ιά λ ο γ ο . "Ο λες α υ ­

α ύ τ ά κ α τ α σ τ ρ έ φ ε τ α ι κ ι α ύ τή ή ίδ ια .

τ έ ς ο ί έ ν ν ο ιε ς π ο ύ δ ό θ η κ α ν ά π ό τ ό Σ ω κ ρ ά τη ο δ η γ ο ύ ν τ ό Σ ιμ μ ία κ α ί τ ό ν Κ έβ η ν ά δ ια τ υ ­ π ώ σ ο υ ν τ ίς π α ρ α τ η ρ ή σ ε ις τ ο υ ς , π ο ύ ά π ο τ ε λ ο ϋ ν τ ό τ ρ ίτ ο μ έ ρ ο ς τ ο ύ « Φ α ίδ ω ν α » . Ό Σ ιμ μ ία ς λ ο ι π ό ν σ υ γ κ ρ ίν ε ι τ ή ν ψ υ χ ή μ έ τ ή ν ά ρ μ ο ν ία κ α ί τ ό σ ώ μ α μ έ τή λ ύ ρ α κ α ί τ ίς χ ο ρ δ έ ς τη ς. Λ έ ε ι ό τ ι ή ά ρ μ ο ν ία ε ίν α ι π ρ ά γ μ α

ε π α ν ε ιλ η μ μ έ ν α έ ν α μ ε γ ά λ ο ά ρ ιθ μ ό ά π ό σ ώ ­ μ α τ α , έ γ κ α τ α λ ε ίπ ο ν τ α ς τ ό τ ε λ ε υ τ α ίο ά π ό Ό

Σ ω κ ρ ά τ η ς τ ο ύ ά π α ν τ ά δ τι, δ π ω ς έ χ ε ι

ά π ο δ ε ιχ θ ε ί σ τά π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α ε π ιχ ε ιρ ή μ α τ α , ή ψ υ χή ε ίν α ι ά θ ά ν α τ η , ά ρ α δ έ ν μ π ο ρ εί ν ά σ τα μ α τή σ ει ν ά ύ π ά ρ χ ε ι δ τα ν δ θ ά ν α τ ο ς π λ η σ ιά ζ ε ι, γ ια τ ί ψ υ χ ή χ ω ρ ίς ζω ή ε ίν α ι τ ό ίδ ιο

ά ν τ ιφ α τ ικ ό σ ά ν ά

δ εχό μ α σ τε δτι κ ά ­

π ο ιο ς π ο ύ έ χ ει π υ ρ ε τ ό δ έ ν ε ίν α ι ά ρ ρ ω σ το ς, ή ά κ ό μ α δ τ ι ή φ ω τ ιά δ έ ν ε ίν α ι ζεσ τή . Μ ’ α ύ τ ό τ ό ε π ιχ ε ίρ η μ α ό Σ ω κ ρ ά τ η ς π ρ ο σ ­

α ό ρ α τ ο , ά σ ώ μ α τ ο , τ έ λ ε ιο σ τ ή ν κ ο υ ρ δ ισ μ έ ν η λύ ρ α, ά λλά ή λύρα αύτή καθαυτή καί οί χ ο ρ δ έ ς τ η ς ε ίν α ι σ ώ μ α τα , έπ ο μ έ νω ς σ υ γ γ ε ­ ν ικ ά μέ τή θ νη τή φ ύ σ η . Ά ς ύ π ο θ έ σ ο υ μ ε δ τι

ψ υ χ ή ς μ έσα ά π ’ τή ν ίδ ια τ η ς τ ή ν ο υ σ ία . Κ α ί ή θ ε ω ρ ία τ ο ύ Π λ ά τ ω ν α σ υ μ π λ η ρ ώ ν ε τ α ι μέ

ή λύ ρ α σ π ά ει κ α ί δτι οί χο ρ δ ές τη ς κ ό β ο ν ­ τ α ι. Ή ά ρ μ ο ν ία θ ά κ α τ α σ τ ρ α φ ε ϊ; Τ ό τ ε π ο ι ό

τ ό έ ξ η ς επ ιχ ε ίρ η μ α : Κ ά θ ε π ρ ά γ μ α ε ίν α ι α ύ τ ό π ο ύ είν α ι, μ ό ν ο

θ ά ε ίν α ι τ ό π ρ ώ τ ο π ρ ά γ μ α π ο ύ θ ά δ ε χ τ ε ί τή φ θ ο ρ ά ; Ή ά ρ μ ο ν ία ή ή λ ύ ρ α ; Ά ν ή ψ υ χή ε ίν α ι ά ρ μ ο ν ία , δ τ α ν τ ό σ ώ μ α υ π ο β λ η θ ε ί σ έ ύ π ε ρ β ο λ ικ ή ά δ ρ ά ν ε ια ή ύ π ε ρ έν τ α σ η λ ό γ ω μ ιά ς ά ρ ρ ώ σ τ ια ς ή ά λ λ ο υ π α ρ ά ­ γ ο ν τ α , ή ψ υ χή κ α τ α σ τ ρ έφ ετ α ι σ υ γ χ ρ ό ν ω ς μέ τ ό σ ώ μ α ά ν κ α ί ε ίν α ι σ τ ο ιχ ε ίο π ιό θ ε ίο ; Ό Σ ιμ μ ία ς φ ο β ά τ α ι δ τι ή ψ υ χ ή , π α ρ ’ δ λ ο π ο ύ ε ίν α ι π ιό θ ε ία κ α ί π ιό ώ ρ α ία ά π ό τ ό σ ώ μ α , ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν ν ά κ α τ α σ τ ρ α φ ε ί π ρ ίν ά π ό τ ό σ ώ μ α , ε π ε ιδ ή ε ίν α ι έ ν α ε ίδ ο ς ά ρ μ ο ν ία ς . Δ έ ν ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν , ύ π ο σ τ η ρ ίζ ε ι ό Σ ω κ ρ ά ­ τ η ς , ν ά σ υ γ κ ρ ίν ο υ μ ε τ ή ν ψ υ χ ή μ έ τ ή ν ά ρ μ ο ­ ν ί α , δ ιό τ ι ή ψ υ χ ή π ρ ο ϋ π ά ρ χ ε ι π ρ ίν μ π ε ι σ τ ό ά ν θ ρ ώ π ιν ο σ ώ μ α . Ή ψ υ χή δ έν ε ίν α ι σ ύ ν ­ θ ε τ η , γ ι α τ ί δ έ ν π ε θ α ί ν ε ι . ’Α ν τ ί θ ε τ α , ή ά ρ μ ο ­ ν ία έ ξ α ρ τ ά τ α ι ά π ό τή λ ύ ρ α , τ ίς χ ο ρ δ έ ς κ α ί τ ο ύ ς ή χ ο υ ς , π ο ύ ή τ α ν α ρ χ ικ ά ξ έ ν ο ι π ρ ό ς α ύ τήν. Ε π ίσ η ς , λ έει ό Σ ω κρ ά τη ς, ά ν ύ π ο θ έ­ σ ο υ μ ε δ τι ύ π ά ρ χ ο υ ν ο ρ ισ μ έ ν ε ς ψ υ χ έ ς π ο ύ έχουν

«νοΰν»

καί

«αρετή»

καί πού

ε ίν α ι

ά γ α θ έ ς , ενώ ά ν τ ίθ ε τ α ύ π ά ρ χ ο υ ν ο ρ ισ μ έ ν ε ς ά λλες ψ υ χ ές π ο ύ έχ ο υ ν «τρ έλα » κ α ί « κ α ­ κ ία » κ α ί π ο ύ ε ίν α ι κ α κ έ ς, π ώ ς μ π ο ρ ο ύ μ ε ν ά σ υ γ κ ρ ίν ο υ μ ε τ ή ν ψ υ χ ή μ έ τ ή ν ά ρ μ ο ν ία , γ ν ω ­ ρ ίζ ο ν τ α ς δ τι ή ά ρ μ ο ν ία δ έ ν δ ια κ ρ ίν ε τ α ι σ έ

π αθεί νά

σ υμ π ερ ά νει τήν

α ιω ν ιό τ η τ α

τής

Μεταφράσεις καί πρωτότυπο "Οσο κι αν φαίνεται περίεργο, μία μόνο ά ξ ι α λ ό γ ο υ μετάφραση τού «Φαίδωνα» κυκλοφορεί, σέ αυτοτελή έκδοση, στήν αγορά, εκείνη τού Εν. Παπανούτσου: Πλάτων: Φαίδων, επιμέλεια έκδόσεως Γιάννης Κορδάτος, είσαγωγή-μετάφραση-σχόλια Ευ. Παπανοϋτσος, Β ιβλιο­ θήκη ’Αρχαίω ν Σ υγγραφέων, άριθ. 13, ’Αθήνα, Ί. Ζαχαρόπουλος. Βέβαια, υπάρχει πάντοτε ή παλιά καθαρευουσιά­ νικη μετάφραση τού Γ. Μιστριώτη (1912), στίς εκδόσεις Δ. Παπαδήμα. Μ νεία δμως άξίζει νά γίνει κ α ί γιά τή μετάφραση τοϋ Βασ. Τόγια, τής όποιας ορισμένα αποσπάσματα δημοσιεύονται στό σχολικό εγχειρίδιο τής Γ' Γυμνασίου «Φ ιλοσοφικά κείμενα» (ΟΕΔΒ, 1978). Τέλος, γιά όσους επιθυμούν νά διαβά­ σουν τόν «Φαίδωνα» στό πρωτότυπο υπάρχει ή κλασική πιά έκδοση: Platonis Dialogi, Τόμος 1, έκδοση Teubner τής Δ ιψ ίας (φωτοτυπική ανατύπωση άπό τίς εκδόσεις Δ. Παπαδήμα, σελ. 83-174).

κ α λ ή ή κ α κ ή ; ”Α ν ή ψ υ χ ή ή τ α ν ά ρ μ ο ν ί α κ α ί

43

έ π ε ιδ ή σ υ μ μ ε τ έ χ ε ι σ έ μ ιά ο ρ ισ μ έ ν η ιδ έ α . Κ α μ ιά ιδ έ α δ έ ν μ π ο ρ ε ί ν ά δ ε χ τ ε ί τ ό α ν τ ί ­ θ ε τ ό τη ς. Χ ω ρ ίς α μ φ ιβ ο λ ία , έ ν α σ υ γ κ ε κ ρ ι­ μ έ νο υ π ο κ ε ίμ ε ν ο μ π ο ρ εί ν ά είν α ι μ ε γ ά λ ο ή μ ικ ρ ό , ά ν ά λ ο γ α μ έ τ η ν π ερ ίπ τ ω σ η · α λ λ ά ή ιδ έ α τ ή ς μ ε γ α λ ο σ ύ ν η ς σ έ κ α μ ιά π ερ ίπ τ ω σ η δ έ θ ά μ π ο ρ ο ύ σ ε ν ά δ ε χ τ ε ί τη μ ικ ρ ό τ η τ α ή κ α ί τ ό ά ντ ίθ ε τ ο . Έ τ σ ι , τ ά σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α κ α ί ά τ ο μ ικ ά π ρ ά γ μ α τ α , τ ω ν ό π ο ιω ν ή ο υ σ ία ύ π ο ν ο ε ΐ μ ό ν ο τ ό ν έ ν α ά π ό τ ο ύ ς δ ύ ο ά ν τ ίθ ε τ ο υ ς δ ρ ο υ ς , ε ίν α ι α π ρ ό σ ιτα τ ό έν α σ τό ά λλο . Δ έ ν ε ίν α ι μ ό ν ο ή ιδ έ α τ ή ς ό μ ο ιό τ η τ α ς π ο ύ δ έ θ ά μ π ο ρ ο ύ σ ε ν ά δ ε χ τ ε ί τ ή ν ιδ έ α τ ή ς ά ν ο μ ο ιό τ η τ α ς , ά λ λ ά έ ν α ς ο π ο ιο σ δ ή π ο τ ε ζ υ γ ό ς ά ρ ιθ μ ό ς δ έ θ ά μ π ο ρ ο ύ σ ε π ο τ έ ν ά γ ίν ε ι μ ο ν ό ς ή , α κ ό μ α , τ ό χ ιό ν ι δ έν ε ίν α ι π ερ ισ σ ό τ ερ ο π ρ ο σ ι τ ό σ τή ζ έ σ τ η ά π ’ δ ,τ ι ή ι δ έ α τ ο ύ κ ρ ύ ο υ σ ’ α υτή ν τού ζεσ τού. ’Ά ρ α ή ψ υ χ ή έ χ ε ι γ ι ά ο υ σ ί α τ ή ζ ω ή , τ ή ν ό π ο ι α φ έ ρ ε ι π α ν τ ο ύ μ α ζ ί τ η ς . ’Α π ο ρ ρ ί π τ ε ι έπ ο μ έ νω ς τ ό α ντ ίθ ετ ό τη ς, τ ό θ ά ν α τ ο , κ α ί δπω ς δέν υπ ά ρ χει άλλο δυνα τό ξα να γέννημα

τής

ζω ής π α ρ ά

μόνο

ό

θά να το ς, ή

ψ υ χ ή ε ίν α ι ά φ θ α ρ τη . Τ ό τ έ τ α ρ τ ο κ α ί τ ε λ ε υ τ α ίο μ έ ρ ο ς τ ο ύ « Φ α ί­ δω να» ά π ο τ ε λ ε ϊτ α ι ά π ό τ ό γ ε ω γ ρ α φ ικ ό μ ύ θ ο , π ο ύ π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι τ ή γ ή ε σ ω τ ε ρ ικ ά κ α ί ε ξ ω τ ε ρ ικ ά , κ α θ ώ ς κ α ί τ ή ν κ ρ ίσ η τ ω ν ψ υ χ ώ ν σ τό ν "Α δη. Τ ε λ ε ιώ ν ο ν τ α ς , μ π ο ρ ο ύ μ ε ν ά π ο ύ μ ε , π ε ρ ι­ λ η π τικ ά , δ τι ή φ ιλ ο σ ο φ ία τ ο ύ Π λ ά τ ω ν α σ τό « Φ α ίδ ω ν α » κ ε ντ ρ ώ νε τ α ι γ ύ ρ ω ά π ό τ ά έ ξ ή ς σ η μ εία : 1. Ή ι δ έ α υ π ο θ έ τ ε ι μ ι ά ψ υ χ ή , π ο ύ θ ά ε ί ­ ν α ι τ ό ύ π ο κ ε ίμ ε ν ό τη ς κ α ί τή ς ό π ο ια ς θ ά εί­ ν α ι τ ό ά ν τ ικ ε ίμ ε ν ο . Α υ τ ή ή ψ υ χ ή δ έ ν ο φ ε ίλ ε ι ν ά π ε ρ ι έ χ ε ι τ ί π ο τ ε ά λ λ ο π α ρ ά τ ή ν ι δ έ α . 'Η

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΗΜΑ Κυκλοφορεί

CMB0WRA

ψ υ χ ή ο φ ε ίλ ε ι ν ά ε ίν α ι α π λ ή , δ η λ α δ ή χ ω ρ ίς σ υ ν θ ε τ ικ ά

μέρη,

δπω ς

ή

ιδ έ α ,

έπ ο μ ένω ς

α ιώ ν ια .

2. Ε π ε ι δ ή ή ψ υ χ ή ε ίν α ι ιδ έ α , δ έ ν μ π ο ρ ε ί, δπω ς

τά

α ισ θ η τ ά

πράγματα, νά

γίν ει

τό

ά ντ ίθ ετ ο ά π ό α ύ τ ό π ο ύ π α ρ ο υ σ ιά ζ ε ι ή ο υ ­ σ ία τ η ς , δ η λ α δ ή ν ά δ ε χ τ ε ί τ ό θ ά ν α τ ο .

3. Ή ά νά μ νη σ η ά π ο δ ε ικ ν ύ ε ι κ ά π ο ια γ ν ώ σ η τ ώ ν ιδ ε ώ ν , π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν η τ ή ς α ισ θ η ­ τ ικ ή ς γ ν ώ σ η ς. ( Ά λ λ ά α ύ τ ό π ο ύ γ ν ω ρ ίζ ε ι ή ιδ έ α ε ίν α ι ιδ έ α , ά ρ α δ έ ν ε ίν α ι τ ό σ ώ μ α α ύ τ ό π ο ύ π ρ ο ϋ π ά ρ χ ε ι).

4 . ’Α φ ο ύ ή ψ υ χ ή ε ί ν α ι ι δ έ α , δ η λ α δ ή π ρ ά ­ γ μ α κ α θ ε α υ τ ό , δ έ ν ε ίν α ι έ ν α α π λ ό κ α τ η γ ο ­ ρ ο ύ μ ε ν ο , ά λ λ ά είν α ι, ά ντ ίθ ε τ α , ή ο ύ σ ία , τό

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ

υ π ο κ ε ίμ ε ν ο σ τό ό π ο ιο δ ια δ έ χ ο ν τ α ι, χ ω ρ ίς τή ν ά λ λα γή τή ς ο υ σ ία ς τή ς ψ υ χ ή ς, τά δ ύ ο

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΗΜΑ

ά ν τ ίθ ε τ α ά τ υ χ ή μ α τ α : ζω ή ε νσ ώ μ α τη κ α ί ζω ή

Ίπποκράτους 8α - Τηλ. 3627318

άσώ ματη.

44

■

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΥΑΚΙΝΘΟΣ

Πανεπιστημίου 44 1ος όροφος τηλ. 3607951

ΚΥΚΛΟ ΦΟ ΡΕΙ

Κυκλοφόρησε

ΑΑΕΞ. ΑΡΓΥΡΙΟΥ

άπό τις έκδόοεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Οι νεωτερικοι ποιητές του μεσοπολέμου

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΚΥΡΙΑΚΗΣ ΙΟ Υ ΓΟΡΙΛΑ

από τη σειρά ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΟΚΟΛΗ Γραβιάς 10 - 12 τηλ. 36.05.520

Ζωοδόχου Πηγης 3, Αθήνα 142, τηλ. 360.32.34 - 360.13.31 45

V

Τό βιβλίο κι εμείς

Ή σκέψη ήταν παλιά. Μέχρι δμως την υλοποίησή της, μέχρις δτου κι εμείς οί ίδιοι νά κατασταλάξουμε τί άκριβώς μάς ένδιέφερε νά ερευνήσουμε καί μέ ποιό τρόπο νά τό μεθοδεύσουμε, κύλησε πολύς χρόνος. Κι αύτό, γιατί μόνο δταν άρχίσαμε τή σχετική προετοιμασία, καταλάβαμε τίς δυσκολίες πού είχαμε νά άντιμετωπίσουμε. Τό «Διαβάζω», σάν επιθεώρηση βιβλίου, αισθάνεται αρκετά περήφανο πού κατάφερε, μέ όμολογουμένως πολύ πενιχρά μέσα, νά φέρει σήμερα στή δημοσιότητα μιά έρευνα γύρω άπό τό μεγάλο θέμα πού, όσο περνάει ό καιρός, δλο καί περισσό­ τερο άπασχολεΐ τούς ενδιαφερομένους γιά τά πολιτιστικά μας πράγματα. Κεντρικό ερώτημα πού προσπαθήσαμε νά απαντήσουμε: Π οιά θέση κρατάει σή­ μερα τό βιβλίο στή ζωή τού Νεοέλληνα; Είναι άλήθεια δτι ό μέσος "Ελληνας έχει κακές σχέσεις μέ τό βιβλίο (τό ύπέρτατο αύτό αγαθό τού πολιτισμού), καί σέ ποιά έκταση; Είναι άλήθεια δτι τά βιβλία πού έκδίδονται στή χώρα μας κυκλοφορούν σ’ ένα στενό κύκλο, λίγο ώς πολύ «διανοουμένων», μέ άποτέλεσμα ούτε σοβαρός εκδοτικός προγραμματισμός νά μπορεί νά γίνει, ούτε νά επιτρέπει ύπερβολική επέκταση τών εκδόσεων λόγω στενότητας τής αγοράς; Είναι αλήθεια δτι ό "Ελλη­ νας δέν έχει μάθει νά διαβάζει, καί ποιές είναι οί πραγματικές αιτίες; Αυτά καί άλλα πολλά προσπαθήσαμε νά ερευνήσουμε μέσα άπό ένα ερωτηματολόγιο πού τό θέλαμε άπ’ τή μιά νά είναι σύντομο καί σαφές, κι α π ’ τήν άλλη νά μήν προδίδει τούς στόχους του. Τά μέσα πού είχαμε στή διάθεσή μας, δπως είπαμε, ήταν πολύ περιορισμένα. Ε κ είνο πού μάς βοήθησε άποφασιστικά ήταν μιά ομάδα 20 ανθρώπων, φίλων καί συνεργατών μας, πού —μαζί μέ μέλη τής έκδοτικής ομάδας τού περιοδικού- πρόσφεραν εθελοντικά τό χρόνο τους γιά νά ολοκληρωθεί αυτή ή προσπάθεια καί τούς όποιους ευχαριστούμε θερμά. Ή έρευνα έγινε άπό τίς 3 ώς τίς 10 ’Οκτωβρίου, μέ δέκα (10) διμελή συνεργεία, τά όποια κυριολεκτικά όργωσαν τήν περιοχή Ά θ ή νας-Πειραιά. Παρά δμως τήν προσφορά τών φίλων μας, γιά τήν πραγματοποίηση τής έρευνας δαπανήθηκαν άρκετά χρήματα, αλλά -κ υ ρ ίω ς- πολύς χρόνος: ύπολογίσαμε γύρω στίς 640 τίς ώρες συλλογής τών άπαντήσεων καί κάπου 100 τίς ώρες ταξινόμησης καί αξιολόγησης τού υλικού πού συγκεντρώθηκε. Φυσικά, μέσα σ’ αύτές τίς ώρες περιλαμβάνεται καί ή επεξεργασία τών πινάκων, πού έπιμελήθηκε, εκ μέρους τής Σύνταξης, ό Παύλος Πέζαρος.

Α) Βασικά δημογραφικά καί κοινωνικά χαρακτηριστικά όσων πήραν μέρος στήν έρευνα "Ο σοι

έχουν

ά σχολη θ εϊ

μέ

τή

σ τ α τ ισ τ ικ ή

έρ ε υ να ξ έ ρ ο υ ν τ ίς δ υ σ κ ο λ ίε ς π ο ύ σ υ ν ε π ά γ ε τ α ι ή κ α τ ά ρ τ ισ η έ ν ό ς δ ε ίγ μ α τ ο ς . Ά π ό τή

46

σ τ ιγ μ ή

πού

δέν

ύπάρχουν

δ η μ ο σ ιε υ μ έ ν α

έ τ ο ιμ α σ τ ο ιχ ε ία π ο ύ ν ά μ π ο ρ ε ίς ν ά τ ά έ π ικ α λ ε σ τ ε ίς χ ω ρ ίς ν ά δ ια κ ιν δ υ ν ε ύ ε ις α ύ θ α ι-

ρ ε σ ίε ς , κ ι ά κ ό μ η ά π ό τ ή σ τ ι γ μ ή π ο ύ σ ο ϋ λ ε ί ­ π ο υ ν τ ά μ έσ α (κ υ ρ ίω ς χ ρ ό ν ο ς κ α ί χ ρ ή μ α ) γ ιά ν ά κ α τ α ρ τ ίσ εις έν α τ ό σ ο μ ε γ ά λ ο δ είγ μ α πού νά έ λ α χ ισ τ ο π ο ιε ΐ τ ή ν π ιθ α νό τη τα σ φ α λ μ ά τ ω ν, είσ α ι ύ π ο χ ρ ε ω μ έ ν ο ς ν ά ρ ίξε ις ό λ ο τ ό β ά ρ ο ς τ ή ς π ρ ο σ ο χ ή ς σ ο υ σ τή ν ά ξ ιο π ισ τ ία τ ο ύ δ είγ μ α τ ο ς, έσ τω κ ι ά ν δ ια κ ιν δ υ ­ ν ε ύ ε ι ς τ ά σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τ α ... Ή έ ρ ε υ ν α π ά ν ω σ έ μ ιά δ ε ιγ μ α τ ο λ η ψ ία έχ ει ν ό η μ α , εφ ό σ ο ν τ ό δ ε ίγ μ α ε ίν α ι π ρ ά ­ γ μ α τ ι ά ντ ιπ ρ ο σ ω π ε υ τ ικ ό το ύ π λ η θ υ σ μ ο ύ πού π ρ ό κ ε ιτ α ι ν ά έ ξ ε τ ά σ ε ις (ά ν α γ κ α ία - ά λ λ ά ό χ ι κ α ί ικ α ν ή - σ υ ν θ ή κ η ). Μ ε τή σ κ έψ η ό τ ι ά π ο δ ε δ ε ιγ μ έ ν α τ ό μ ε γ α ­ λ ύ τερ ο π ο σ ο σ τ ό τ ώ ν β ιβ λ ίω ν κ υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ ν σ τ ό λ ε κ α ν ο π έ δ ι ο τ ή ς ’Α τ τ ι κ ή ς κ α ί δ ε δ ο μ έ ­ ν ο υ ό τ ι, γ ιά π ρ α κ τ ικ ο ύ ς λ ό γ ο υ ς , μ ά ς ή τ α ν ά δ ύ ν α τ ο ν ά σ κ εφ τ ο ύ μ ε τ ό ν σ υ ν ο λ ικ ό π λ η ­ θυσμό τής Ε λλά δα ς, π ε ρ ιο ρ ίσ α μ ε τήν έ ρ ε υ νά μ α ς σ τό π ο λ ε ο δ ο μ ικ ό σ υ γ κ ρ ό τ η μ α τή ς π ρ ω τεύ ουσ ας. Τ ή ν ε π ο χ ή π ο ύ κ α τ α σ τ ρ ώ ν α μ ε τ ό δ ε ίγ μ α ( Ά π ρ ί λ ι ο ς - Μ ά ι ο ς 1 9 8 1 ) μ ό λ ις ε ί χ ε γ ί ν ε ι ή τ ε λ ε υ τ α ία ά π ο γ ρ α φ ή τ ο ύ π λ η θ υ σ μ ο ύ . Τ ά

μ ό ν α ό μ ω ς δ η μ ο σ ιε υ μ έ ν α σ τ ο ιχ ε ία π ο ύ ε ί­ χ α μ ε σ τή δ ι ά θ ε σ ή μ α ς ή τ α ν τ ά ά π ο τ ε λ έ σ μα τα τή ς ά π ο γ ρ α φ ή ς 1 9 7 1 , ά φ ο ύ τά ά π ο τ ε λ έ σ μ α τ α τ ή ς τ ε λ ε υ τ α ία ς ά π ο γ ρ α φ ή ς δ έ ν π ρ ο β λ ε π ό τ α ν ν ά δ ο ύ ν τ ό φ ώ ς τ ή ς δ η μ ο σ ιό ­ τη τ α ς ν ω ρ ίτ ερ α ά π ό έ ν α χ ρ ό ν ο . Μ έ βάση λ ο ιπ ό ν τά ά πο τε λ έσ μ α τα τή ς ά π ο γ ρ α φ ή ς 1971, π ο ύ ο π ω σ δή π οτε έχου ν δ ι α φ ο ρ ο π ο ι η θ ε ί μ έ σ α σ τή δ ε κ α ε τ ί α π ο ύ π έ ­ ρ α σ ε , α λ λ ά π ο ύ ύ π ο θ έ τ ο υ μ ε ό χ ι σ η μ α ν τ ικ ά (σ έ β α θ μ ό δ η λ α δ ή π ο ύ ν ά ά λ λ ο ιώ νε τ α ι τ ό δ ε ίγ μ α ), ε ίχ α μ ε τ ά έξή ς:

1. 'Ο τόπος διαμονής Κ α τ α σ τ ρ ώ σ α μ ε δ ε ί γ μ α 8 6 9 ά τ ό μ ω ν (1%ο τ ο ύ σ υ ν ο λ ικ ο ύ π λ η θ υ σ μ ο ύ τ ή ς χ ώ ρ α ς ) έπ ί π λ η ­ θ υ σ μ ο ύ 2 .5 4 0 .2 4 1 σ τό π ο λ ε ο δ ο μ ικ ό σ υ γ κ ρ ό ­ τημα τή ς π ρ ω τεύ ο υ σ α ς, κ α τά τ ό 1 971. Σ τό δ είγ μ α τη ρ ή θη κ ε ή ά ν α λ ο γ ία τ ο ύ π λ η θ υ σ μ ο ύ τώ ν δ ή μ ω ν, ό π ω ς ά κ ρ ιβ ώ ς κ α ί σ τό σ ύ ν ο λ ο τού πλη θυσμ ού.

Π ίν α κ α ς 1 Π ο ιο ς δ ή μ ο ς ( Δ ) ή κ ο ιν ό τ η τ α (Κ ) τ ή ς π ε ρ ιο χ ή ς Ά θ ή ν α ς - Π ε ι ρ α ι ά ε ίν α ι ό τ ό π ο ς τ ή ς μ ό ν ιμ η ς δ ια μ ο ν ή ς σ α ς; Δ. Δ. Δ. Δ. Δ.

’Α θ η ν α ί ω ν 'Α γ . Β α ρ β ά ρ α ς 'Α γ . Π α ρ α σ κ ε υ ή ς 'Α γ . Δ η μ η τ ρ ίο υ ' Α γ . ’Α ν α ρ γ ύ ρ ω ν

Δ . Α ιγ ά λ εω Δ . 'Α λ ί μ ο υ Δ . ’Α μ α ρ ο υ σ ί ο υ Δ. Δ. Δ. Δ. Δ. Δ. Δ. Δ. Δ. Δ. Δ. Δ. Δ. Δ. Δ. Δ.

Β ύρω νος Γ α λ α τ σ ίο υ Γ λυφ άδας Δ ά φ νη ς Ζ ω γράφ ου Η λ ιο υ π ό λ ε ω ς Η ρ α κ λ ε ίο υ Κ α ι σ α ρ ια ν ή ς Κ α λ λ ιθ έ α ς Κ η φ ισ ι ά ς Μ οσχάτου Ν . ’Ι ω ν ί α ς Ν . Σ μ ύρνης Ν . Φ ιλ α δ έ λ φ ε ια ς Ν . Λ ιο σ ίω ν Π . Φ αλήρου

Δ . Π ε ρ ισ τ ε ρ ιο ύ Δ . Τ αύρου

297 9 6 14 9 27 9 9 16 9 8 9 19 17 8 9 28 7 8 19 15 7 19 12 41 5

3 4 ,1 8 % 1 ,0 4 % 0 ,6 9 % 1 ,6 1 % 1 ,0 4 % 3 ,1 1 % 1 ,0 4 % 1 ,0 4 % 1 ,8 4 % 1 ,0 4 % 0 ,9 2 % 1 ,0 4 % 2 ,1 9 % 1 ,9 6 % 0 ,9 2 % 1 ,0 4 % 3 ,2 2 % 0 ,8 0 % 0 ,9 2 % 2 ,1 9 % 1 ,7 3 % 0 ,8 0 % 2 ,1 9 % 1 ,3 8 % 4 ,7 2 % 0 ,5 7 %

47

. Δ. Δ. Δ. Κ.

'Υ μ η τ τ ο ύ Χ α ίδ α ρ ίο υ Χ α λ α ν δ ρ ίο υ Χ ολα ργοϋ Α ρ γυρουπ όλεω ς

5 13 12

,

Κ. Β ο ύ λ α ς Κ. Β ο υ λ ια γ μ έ ν η ς

Κ. Κ.

Κ. Κ. Κ. Κ. Κ.

Κ. Κ.

5 5 2 1 1

Β ρ ιλ η σ ίω ν Κ α μα τερού Λ υκοβρύσης Μ ε λ ισ σ ίω ν Μ εταμ ορφ ώ σεω ς Ν . Ε ρ υ θ ρ α ία ς Ν . Π εντέλη ς Ν . Χ αλκη δόνος Ν . Ψ υ χ ικ ο ύ

Κ. Π εύ κ η ς Κ. Φ ι λ ο θ έ η ς Κ. Ψ υ χ ι κ ο ύ Δ . Π ε ιρ α ιώ ς Δ . ' Α γ . 'Ι ω ά ν ν η Ρ έ ν τ η Δ . Δραπετσώ νος Δ . Κ ερ α τ σ ιν ίο υ Δ . Κ ορυδαλλού Δ . Ν ίκ α ια ς Δ . Π ερά μα τος

0 ,2 3 %

1 2 6 3 1 3 3 .3 1

0 ,6 9 % 0 ,3 5 % 0 ,1 1 % 0 ,3 5 % 0 ,3 5 % 0 ,3 5 % 0 ,1 1 %

6 2 1

0 ,6 9 % 0 ,2 3 % 0 ,1 1 % 0 ,3 5 % 7 ,3 6 %

3 64 6 5 23 16 30 6

Σ ύνολο

1 ,5 0 % 1 ,3 8 % 0 ,5 7 % 0 ,5 7 % 0 ,1 1 % 0 ,1 1 % 0 ,4 6 % 0 ,1 1 % 0 ,2 3 %

4

Κ. Π α π ά γ ο υ Κ. Π ε ν τ έ λ η ς Κ. Π ε τ ρ ο υ π ό λ ε ω ς

0 ,5 7 %

869

0 ,6 9 % 0 ,5 7 % 2 ,6 5 % 1 ,8 4 % 3 ,4 5 % 0 ,6 9 % 1 0 0 ,0 0

2. Τό φύλο Έ γ ι ν ε π ρ ο σ π ά θ ε ια ώ σ τε σ τη ν κ α τ α νο μ ή τ ο ύ δ ε ίγ μ α τ ο ς κ α τ ά φ ύ λ ο ή α ν α λ ο γ ία ά νδ ρ ώ ν κ α ί γ υ ν α ικ ώ ν ν ά ε ίν α ι π ο λ ύ κ ο ν τ ά σ τη ν

α ν α λ ο γ ί α τ ο ύ π λ η θ υ σ μ ο ύ ( 4 8 ,9 % κ α ί 5 1 ,1 % α ντ ίσ το ιχ α ),

Πίνακας 2 Ποιό είναι τό φύλο σας; α) ’Ά νδρες β) Γυναίκες

409 460

47,07% 52,93%

Σύνολο

869

100,00

3 . Ή ηλικία Σ τ ό δ ε ίγ μ α έ γ ιν ε ε π ίσ η ς π ρ ο σ π ά θ ε ια ν ά τ η ­ ρ η θ εί ή ίδ ια α ν α λ ο γ ία τ ώ ν ή λ ικ ιώ ν , δ π ω ς κ α ί σ τ ό σ ύ ν ο λ ο τ ο ύ π λ η θ υ σ μ ο ύ , μ έ μ ικ ρ έ ς α π ο κ λ ίσ ε ις . Έ τ σ ι , ά ν ά φ α ιρ έ σ ο υ μ ε τά ά τ ο μ α η λ ικ ία ς 0 -1 4 ετώ ν ά π ό τ ό ν π λ η θ υ σ μ ό , ή κ α τα νο μ ή το υ κ α τ ά ή λ ικ ία π α ρ ο υ σ ιά ζ ε τ α ι

48

ως α) β) γ) δ) ε)

εξή ς: 1 5 - 2 9 ε τ ώ ν , 2 7 ,6 % 3 0 - 4 4 ε τ ώ ν , 2 9 ,3 % 4 5 - 5 9 ε τ ώ ν , 21,8% · 6 0 - 7 0 ε τ ώ ν , 1 6 ,2 % κ α ί π ά ν ω ά π ό 7 5 ετ ώ ν, 5 ,1 % .

"Ο πω ς β λ έ π ο υ μ ε σ τό ν π ίν α κ α 3 , ο ι ο μ ά δ ε ς ή λ ικ ιώ ν έ χ ο υ ν ύ π ε ισ έ λ θ ε ι σ τ ό δ ε ίγ μ α κ α τ ά

τη ν ίδ ια π ε ρ ίπ ο υ ά ν α λ ο γ ία .

Πίνακας 3 Τ ί η λ ικ ία έχετε; α ) 1 5 -2 9 ετώ ν β ) 3 0 -4 4 έτώ ν γ ) 4 5 -5 9 έτώ ν δ ) 6 0 - 7 4 έτώ ν ε) Π ά ν ω ά π ό 7 5 έτώ ν Σ ύνολο

238 247 194

2 7 ,3 9 % 2 8 ,4 2 % 2 2 ,3 2 %

139 51

1 6 ,0 0 % 5 ,8 7 %

869

1 0 0 ,0 0

4. 'Η οικογενειακή κατάσταση Ή ο ικ ο γ ε ν ε ια κ ή κ α τά σ τα σ η τ ώ ν ά τ ό μ ω ν το ύ δ ε ίγ μ α τ ο ς π α ρ ο υ σ ιά ζ ε τ α ι (π ίν α κ α ς 4 ) δ ια ­ φ ο ρ ο π ο ιη μ έ ν η σ έ σ χέ σ η μ έ τ ό ν π λ η θ υ σ μ ό , δ ε δ ο μ έ ν ο υ δ τ ι ή π ρ α γ μ α τ ικ ή κ α τ ά σ τ α σ η τ ο ύ π λ η θ υ σ μ ο ύ σ τ ίς α σ τ ι κ έ ς π ε ρ ι ο χ έ ς κ α ί σ τ ί ς ή λ ι κ ί ε ς 1 5 έ τ ώ ν κ α ί ά ν ω ε ί ν α ι 2 8 ,9 % ά γ α μ ο ι , 6 1 , 6 % έ γ γ α μ ο ι , 8 % χ ή ρ ο ι κ α ί 1 ,4 % δ ια ζ ε υ γ μ έ ν ο ι. Θ ά π ρ έπ ει δμω ς ν ά έχου μ ε ύ πόψ η μας δ τ ι: α ) τά ά νω τέρω π ο σ ο σ τ ά ά να φ έρ ο ν τ α ι ώ ς π ρ ό ς τόν π λη θυσ μ ό σ τό σ ύ ν ο λ ο τώ ν α σ τ ικ ώ ν π ε ρ ιο χ ώ ν τ ή ς χ ώ ρ α ς κ α τ ά τ ό 1 9 7 1 ,

ένώ σ τό δ ε ίγ μ α ά ν α φ έ ρ ο ν τ α ι σ τό σ υ γ κ ρ ό ­ τη μ α τ ή ς π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α ς , 10 χ ρ ό ν ια μ ετά · β ) ά π ο δ ε δ ε ι γ μ έ ν α , σ τ ή ν ’Α θ ή ν α σ υ γ κ ε ν ­ τρ ώ νετα ι τό μ εγα λύτερ ο π ο σ ο σ τό τώ ν ά γ ά μ ω γ τ ή ς χ ώ ρ α ς , ιδ ίω ς σ τ ίς ν ε α ρ έ ς ή λ ικ ίε ς · γ ) οι ά γ α μ ο ι ά ντ α π ο κ ρ ίθ η κ α ν μέ μ ε γα λ ύ ­ τ ερ η π ρ ο θ υ μ ία σ τό ν ά σ υ μ μ ε τ ά σ χ ο υ ν σ τή ν έρ ευ νά μας. Ε ίν α ι λ ο γ ικ ό , έ π ο μ έ νω ς , ν ά ύ π ο θ έ σ ο υ μ ε δ τ ι τ ά π ρ α γ μ α τ ικ ά π ο σ ο σ τ ά τ ο ύ π λ η θ υ σ μ ο ύ σ τ ή ν π ε ρ ι ο χ ή τ ή ς ’Α θ ή ν α ς , σ ή μ ε ρ α , β ρ ί ­ σ κ ο ν τ α ι, ά π ό ο ικ ο γ ε ν ε ια κ ή κ α τ ά σ τ α σ η , κ ά ­ π ο υ ένδ ιά μ ε σ α .

Πίνακας 4 Ε ίσ α σ τ ε: 380

4 3 ,7 3 %

δ ) Δ ι α ζ ε υ γ μ έ ν ο ς /η ;

418 52 19

4 8 ,1 0 % 5 ,9 8 % 2 ,1 9 %

Σ ύνολο

869

1 0 0 ,0 0

α ) ”Α γ α μ ο ς / η ; β ) Έ γ γ α μ ο ς /η ; γ ) Χ ή ρ ο ς /α ;

5.

Τό έπίπεδο έκπαίδευσης

Ε ίν α ι φ υ σ ικ ό , σ έ μ ιά έ ρ ε υ ν α γ ι ά τ ό β ιβ λ ίο , τ ό έ π ίπ ε δ ο έ κ π α ίδ ε υ σ η ς α ύ τ ώ ν π ο ύ σ υ μ μ ε­ τ έ χ ο υ ν σ τή ν έ ρ ε υ ν α ν ά π α ίζ ε ι τ ό ν σ η μ α ν τ ι­ κ ότερ ο ρ όλο. Σ τά δ εδ ομ ένα τού π ίνα κ α 5 θ ά π ρ έπ ει ν ά λη φ θεΐ ύ πόψ η δτι σ τούς « ά π ό φ ο ιτ ο υ ς μ έση ς σ χο λ ή ς» π ε ρ ιλ α μ β ά νο ν τ α ι κ α ί οΕ φ ο ι τ η τ έ ς π ο ύ ά κ ό μ η δ έ ν έ χ ο υ ν π ά ρ ε ι τ ό π τ υ χ ίο τ ο υ ς , ώ σ τε ν ά έ ν τ α χ θ ο ΰ ν σ το ύ ς « π τ υ χ ιο ύ χο υ ς α νώ τα τη ς σ χ ο λ ή ς» , ένώ σ το ύ ς « α π ό φ ο ιτ ο υ ς δ η μ ο τ ικ ο ύ » π ε ρ ιλ α μ β ά ν ο ν τ α ι οΕ μ α θ η τ έ ς γ υ μ ν α σ ί ο υ ή τ ε χ ν ι κ ή ς σ χ ο λ ή ς , 1 5 -1 8

έτώ ν, π ο ύ

άκόμη

δέν

έχου ν

π άρει

ά π ο λ υ τ ή ρ ιο , ώ σ τε ν ά έ ν τ α χ θ ο ΰ ν σ τή ν π ρ ο η ­ γ ο ύ μ ε ν η κ α τ η γ ο ρ ία . Τ ά π ο σ ο σ τ ά π ο ύ έ μ φ α ν ίζ ο ν τ α ι σ τό δ είγ μ α δ έ ν δ ι α φ έ ρ ο υ ν σ η μ α ν τ ικ ά ά π ό τ ή ν κ α τ ά ­ σ τα σ η τ ο ύ π λ η θ υ σ μ ο ύ σ τίς α σ τ ι κ έ ς π ε ­ ρ ι ο χ έ ς τής χώ ρ α ς κα τά τήν ά πο γρ α φ ή 1 9 7 1 . Σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α , τ ά ά ντ ίσ τ ο ιχ α π ο σ ο σ τ ά τ ή ς τ ε λ ε υ τ α ί α ς ή τ α ν 4 ,8 % , 1 9 ,5 % , 4 9 ,7 % , 1 6 ,3 % κ α ί 9 ,7 % . ΟΕ δ ι α φ ο ρ έ ς π ο ύ π α ρ ο υ ­ σ ιά ζ ο ν τ α ι, μ ά λ λ ο ν δ ικ α ιο λ ο γ ο ύ ν τ α ι π λ ή ρ ω ς . Λ ό γ ο ι: α ) ή μ ε σ ο λ ά β η σ η τ ή ς Ι Ο ε τ ία ς -

49

β ) ή σ υ γκ έντρ ω σ η σ τη ν π ε ρ ιο χ ή τ ή ς Α τ ­ τ ικ ή ς τ ο ϋ μ ε γ α λ ύ τ ερ ο υ π ο σ ο σ τ ο ύ τ ω ν α π ό ­ φ ο ιτ ω ν ά νω τά τω ν σ χο λ ώ ν κ α ί α ντ ίσ τρ ο φ α , τ ό μ ικ ρ ό π ο σ ο σ τ ό τ ώ ν τ ε λ ε ίω ς α γ ρ ά μ μ α τ ω ν , π ρ έπ ει μά λλον ν ά θ εω ρ ού ντα ι δ εδομ ένα . Τ ό σ η μ α ν τ ικ ό ε ί ν α ι δ τ ι , τ ό σ ο σ τ ό δ ε ί γ μ α δ σ ο κα ί σ τό σ ύ ν ο λ ο τού π λη θυ σ μ ο ύ τώ ν ά σ τ ικ ώ ν π ε ρ ιο χ ώ ν , σ χ ε δ ό ν ό μ ισ ό ς π λ η θ υ ­

σ μ ό ς π α ρ ο υ σ ιά ζ ε τ α ι ά π ό φ ο ιτ ο ς το ύ δ η μ ο τ ι­ κ ο ύ κ α ί μ ό ν ο , π α ρ ά τή μ ε σ ο λ ά β η σ η τ ή ς δ ε ­ κ α ε τ ία ς. Κ ι α υ τ ό τ ό θ ε ω ρ ο ύ μ ε έ ν δ ε ιξ η τ ο ύ χ α μ η λ ο ύ μ ο ρ φ ω τ ικ ο ύ ε π ιπ έ δ ο υ π ο ύ ε ξ α κ ο ­ λο υ θ εί ν ά π λή ττει τ ό λ α ό μα ς, π α ρ ά τήν εκ ­ π α ιδ ε υ τικ ή « έκ ρ η ξη » π ο ύ υ π ο τ ίθ ε τ α ι έ χ ε ι σ υ μ β ε ϊ τ ά τ ε λ ε υ τ α ία χ ρ ό ν ια . ·

δ τι

Πίνακας 5 Π ο ιέ ς ε ίν α ι ο ί γρ α μ μ α τ ικ έ ς σ α ς γ ν ώ σ ε ις ; α ) Π τ υ χ ιο ύ χ ο ς ά νώ τ α τ η ς σ χο λ ή ς β) γ) δ) ε)

64 207 418

’Α π ό φ ο ι τ ο ς μ έ σ η ς σ χ ο λ ή ς ’Α π ό φ ο ι τ ο ς δ η μ ο τ ι κ ο ύ Δ έ ν τ έ λ ε ιω σ α τ ό δ η μ ο τ ι κ ό ’Α γ ρ ά μ μ α τ ο ς /η

Σ ύνολο Α υ τό, εξά λ λου , π ρ οκ ύ πτει κα ί ά π ό τό χ α ­ ρ α κ τ η ρ ισ μ ό π ο ύ ο ί ί δ ιο ι ο ί έ ρ ω τ ώ μ ε ν ο ι δ ί­ ν ο υ ν σ τή ν έπ ίδ ο σ ή τ ο υ ς σ τό σ χο λ ε ίο . Σ έ σ χ ε τ ικ ή ε ρ ώ τ η σ η ( π ί ν α κ α ς 6 ) , π ε ρ ί π ο υ τ ό

7 ,3 6 % 2 3 ,8 2 %

151 29

4 8 ,1 0 % 1 7 ,3 8 % 3 ,3 4 %

869

1 0 0 ,0 0

7 0 % χ α ρ α κ τ ή ρ ισ α ν τ ή ν έ π ίδ ο σ ή τ ο υ ς ά π ό « μ έ τ ρ ια » κ α ί κ ά τ ω , εν ώ μ ό ν ο τ ό 2 9 % ά π ά ν τη σ ε δ τι ε ίχ ε κ α λή επ ίδ ο σ η .

Πίνακας 6 Τ ή ν έ π ίδ ο σ ή σ α ς σ τ ό σ χ ο λ ε ίο (δ η μ ο τ ικ ό , γ υ μ ν ά σ ιο , λ ύ κ ε ιο ) π ώ ς τή χ α ρ α κ τ η ρ ίζ ε τ ε ; α ) Κ ακή 185 2 2 ,0 2 % β ) Μ έτ ρ ια 351 4 1 ,7 9 % γ ) Κ α λή 244 2 9 ,0 5 % δ ) Δ έ ν Θ υ μ ά μ α ι /Δ έ ν ά π α ν τ ώ 60 7 ,1 4 % Σ ύνολο

6.

840

Η οικονομική κατάσταση

Φ α ί ν ε τ α ι δ τ ι κ ά π ο ι α έ ν τ ο ν η σ υ σ χ έ τ ισ η π ρ έ ­ π ε ι ν ά υ π ά ρ χ ε ι ά νά μ ε σ α σ τό έ π ίπ ε δ ο εκ π α ί­ δ ε υ σ η ς κ α ί β α θ μ ό ε π ίδ ο σ η ς σ τό σ χο λ ε ίο , ά π ό τή μ ιά , κ α ί σ τ ή ν ο ικ ο ν ο μ ικ ή κ α τ ά σ τ α σ η το ύ π λ η θ υ σ μ ο ύ , ά π ό τ ή ν ά λλη . Ή ά κ ρ ιβ ή ς σχέση ά νά μ ε σ α σ τ ο ύ ς δ υ ό π α ρ α π ά ν ω π α ρ ά ­ γ ο ν τ ε ς μ ά ς είν α ι ά γνω σ τη , ά φ ο ΰ θ ά χρ ε ια ­ ζ ό τ α ν ν ά έπ ισ τ ρ α τ ε ύ σ ο υ μ ε έ ξ ε ιδ ικ ε υ μ έ ν ε ς ο ικ ο ν ο μ ε τ ρ ικ έ ς μ ε θ ό δ ο υ ς γ ιά ν ά τή β ρ ο ύ μ ε . Τ ά δ ε δ ο μ έ ν α δ μ ω ς τ ο ύ δ ε ίγ μ α τ ο ς (π ίν α κ α ς 7 ) έ ν δ υ ν α μ ώ ν ο υ ν τή ν κ ο ιν ή π ε π ο ίθ η σ η δ τι σ τή ν Ε λ λ ά δ α ( κ α κ ά τ ά ψ έ μ α τ α ), π α ρ ά τ ίς « κ α τ α κ τ ή σ ε ις » -μ ύ θ ο υ ς τ ή ς δ ω ρ ε ά ν π α ιδ ε ία ς κ λ π ., ή π α ι δ ε ί α π α ρ α μ έ ν ε ι τ α ξ ι κ ή . Π ε ρ ί π ο υ τ ό 5 0 % α ύ τ ώ ν π ο ύ σ υ μ μ ε τ ε ίχ α ν σ τή ν έ ρ ε υ να χ α ρ α κ τ ή ρ ισ α ν τ ή ν ο ικ ο ν ο μ ικ ή

50

1 0 0 ,0 0

τους κατά­

σ τα σ η « μ έ τ ρ ια » ( δ σ ο π ε ρ ίπ ο υ κ α ί ο ί « ά π ό φ ο ιτ ο ι δ η μ ο τ ικ ο ύ » ή δ σ ο α υ τ ο ί π ο ύ ε ίχ α ν « μ έ τ ρ ια ε π ίδ ο σ η » σ τ ό σ χ ο λ ε ίο ), έν ώ τ ό 2 7 ,7 % τή χ α ρ α κ τ ή ρ ι σ α ν « κ α κ ή » ( σ υ γ κ ρ ί ­ νετ ε τ ό π ο σ ο σ τ ό α ύ τ ό μέ τά π ο σ ο σ τ ά ά ύτώ ν π ο ύ « δ έ ν τ έ λ ε ιω σ α ν τ ό δ η μ ο τ ικ ό » κ α ί α ύ τ ώ ν π ο ύ ε ίχ α ν « κ α κ ή έ π ίδ ο σ ή » σ τ ό σ χ ο λ ε ίο !). Μ ό ν ο τ ό 1 ,6 % χ α ρ α κ τ ή ρ ι σ α ν τ ή ν ο ι κ ο ν ο ­ μ ικ ή τ ο υ ς κ α τ ά σ τ α σ η σ α φ ώ ς « π ο λ ύ κ α λ ή » , έν ώ ή τ ε λ ε υ τ α ία κ α τ η γ ο ρ ία « δ έ ν ά π α ν τ ώ » , μέ τ ό υ ψ η λό π ο σ ο σ τ ό π ο ύ π α ρ ο υ σ ιά ζ ε ι, θ ά π ρ έ π ε ι ν ά θ ε ω ρ η θ ε ί δ τ ι σ τή ν π ρ α γ μ α τ ικ ό ­ τ η τ α π ε ρ ιέ χ ε ι κ υ ρ ίω ς κ α τ η γ ο ρ ίε ς τ ώ ν « δ ύ ο ά κ ρ ω ν», δηλα δή α υ το ύ ς μέ «κακή» ο ικ ο ν ο ­ μ ικ ή κ α τ ά σ τ α σ η π ο ύ ν τ ρ έ π ο ν τ α ι . . . ν ά τ ό δ η λ ώ σ ο υ ν , ά λ λ ά κ ι α υ τ ο ύ ς μέ « π ο λ ύ κα λή »

ο ικ ο ν ο μ ικ ή κ α τ ά σ τ α σ η π ο ύ ά π ο φ ε ύ γ ο υ ν ν ά ά π α ν τ ο ϋ ν σ έ π α ρ ό μ ο ιε ς ε ρ ω τ ή σ εις γ ιά ... ευ -

λογους λόγους,

Πίνακας 7 Τ ή ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή σ α ς κ α τ ά σ τ α σ η π ώ ς τ ή χ α ρ α κ τ η ρ ίζ ε τ ε ; α ) Κακή β) Μ έτ ρ ια γ ) Κ α λή δ) Π ολ ύ καλή ε) Δ έ ν α π α ν τ ώ Σ ύνολο

7.

241 432 71 14 111

2 7 ,7 3 % 4 9 ,7 1 % 8 ,1 7 % 1 ,6 1 % 1 2 ,7 8 %

869

1 0 0 ,0 0

Ο τόπος καταγωγής

Τ έ λ ο ς , θ εω ρ ή σ α μ ε σ κ ό π ιμ ο ν ά έχ ο υ μ ε κ α ί μ ιά ιδ έ α γ ιά τ ό μ έ γ ε θ ο ς τ ή ς εσ ω τ ερ ικ ή ς μ ε τα νά σ τευ σ η ς, π ο ύ ό λ ο ι β έ β α ια ξ έ ρ ο υ μ ε ή υ π ο π τ ευ ό μ α σ τ ε τήν έκ τα σ ή τη ς, α λ λ ά π ο ύ γ ι ά τ ή ν ε ρ ε υ ν ά μ α ς έ χ ε ι μ ε γά λ η σ η μ α σ ία : Π ρ ώ τ ο ν , γ ι α τ ί θ ε ω ρ ο ύ μ ε ό τ ι έ τ σ ι α ίρ ε τ α ι μ ε ρ ικ ά ή α δ υ ν α μ ία μ α ς ν ά κ α τ α σ τ ρ ώ σ ο υ μ ε δ ε ί γ μ α ά π ό ό λ η τή χ ώ ρ α κ α ί , δ ε ύ τ ε ρ ο ν , γ ια τ ί δ ικ α ιο λ ο γ ο ύ ν τ α ι ο ρ ισ μ έ ν ε ς μ ικ ρ έ ς δ ια φ ο ρ έ ς π ο ύ β ρ ή κ α μ ε π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς μ ε ­

τ α ξύ π ο σ ο σ τ ώ ν δ ε ίγ μ α τ ο ς κ α ί π λ η θ υ σ μ ο ύ , ό π ω ς τά ελα φ ρ ά υ ψ η λότερ α π ο σ ο σ τά τώ ν ή λ ικ ιώ ν π ά ν ω ά π ό 4 5 ετ ώ ν α τ ό δ ε ίγ μ α ή , α κ ό μ η , τ ά υ ψ η λ ό τ ε ρ α π ο σ ο σ τ ά σ τό δ ε ίγ μ α τ ώ ν ά γ α μ ω ν κ α ί δ ια ζ ε υ γ μ έ ν ω ν κ λ π . ’Έ τ σ ι , μ ό ν ο τ ό 4 5 ,1 % α υ τ ώ ν π ο ύ σ υ μ μ ε ­ τ ε ίχ α ν σ τή ν έ ρ ε υ να έχ ει γ ε ν ν η θ ε ί σ τή ν π ε ρ ι­ ο χ ή ’Α τ τ ικ ή ς , ε ν ώ ή π λ ε ι ο ψ η φ ί α ( 5 4 ,9 % ) έ χ ει γ ε ν ν η θ ε ί σ τή ν ε π α ρ χ ία κ α ί μ ε τ α κ ιν η θ ε ί σ τ ή ν ’Α τ τ ικ ή σ ά ν « ε σ ω τ ε ρ ι κ ο ί μ ε τ α ν ά σ τ ε ς » .

Πίνακας 8 Γ εννη θ ή κ α τε σ τή ν π ε ρ ιο χ ή Ά θ ή ν α ς -Π ε ιρ α ιά ; α) Ν αί β) Ό χ ι

392 477

4 5 ,1 1 %

Σ ύνολο

869

1 0 0 ,0 0

5 4 ,8 9 %

Β) Γενικές έρωτήσεις ΟΕ ε ρ ω τ ή σ ε ι ς α υ τ έ ς τ έ θ η κ α ν σ έ ό λ ο υ ς ό σ ο υ ς π ή ρ α ν μ έ ρ ο ς σ τ ή ν έ ρ ε υ ν α , δ η λ α δ ή τ ό δ ε ίγ μ α δ ια τ η ρ ε ί τ α ι σ τ ό ί δ ι ο μ έ γ ε θ ο ς . Σ έ ο ρ ι σ μ έ ν ε ς π ε ρ ιπ τ ώ σ ε ις κ ρ ίν α μ ε σ κ ό π ιμ ο ν ά έ π ε ξ ε ρ γ α σ τ ο ΰ μ ε π ε ρ α ιτ έ ρ ω τ ίς α π α ν τ ή σ ε ις π ο ύ έμ φ ά ν ισ α ν μ ε γ ά λ η α π ό κ λ ισ η ά π ό τ ό μ έ σ ο ό ρ ο ,

μέ β ά σ η τ ό φ ύ λ ο , τή ν ή λ ικ ία , τή ν ο ικ ο γ ε ­ νε ια κ ή κ α τ ά σ τ α σ η , τ ίς γρ α μ μ α τ ικ έ ς γ ν ώ σ ε ις κ α ί τ ή ν ο ικ ο ν ο μ ικ ή κ α τά σ τα σ η . Π ισ τε ύ ο υ μ ε ό τ ι θ ά β ρ είτ ε τ ίς π α ρ α κ ά τ ω α π α ν τ ή σ ε ις τό ίδ ιο τ ο υ λ ά χ ισ τ ο ν έ ν δ ια φ έ ρ ο υ σ ε ς , ό σ ο κ ι έμ εϊς.

Πίνακας 9 Σ τ ό σ π ίτ ι π ο ύ μ ε γ α λ ώ σ α τ ε υ π ή ρ χ α ν έ ξ ω σ χ ο λ ικ ά β ιβ λ ία ; α) Ν αί β) Ό χ ι γ) Δ έν θυμάμαι

109 689 71

1 2 ,5 4 % 7 9 ,2 9 % 8 ,1 7 %

Σ ύνολο

869

1 0 0 ,0 0

51

’Α φ ο ύ μ ό λ ις τ ό 1 2 ,5 % ά π ά ν τ η σ ε σ α φ ώ ς θ ε τ ικ ά , σ κ εφ τή κ α μ ε μ ή π ω ς τ ά π ο σ ο σ τ ά

α) Ναι β) Ό χι γ) Δέν θυμάμαι Σύνολο

α υ τ ά δ ια φ ο ρ ο π ο ιο ύ ν τ α ι κ α τ ά ή λ ικ ία . ιδ ο ύ τ ό ά π ο τ έ λ εσ μ α :

Κ αί

15-29 έτών 41 195 2

30-44 έτών 36 202 9

45-59 έτών 17 164 13

60-74 έτών 11 110 18

Πάνω άπό 75 έτών 4 18 29

Σύνολο

238

247

194

139

51

869

”Α ν άναλύσουμε στοιχειωδώς τόν παραπ ά ν ω π ίνα κ α ό ρ ιζ ό ντ ια κ α ί κ ά θ ετα , π α ρ α ­ τ η ρ ο ύ μ ε τ ά ε ξ ή ς ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τα : α ) Τ ό 3 7 ,6 % α ύ τ ώ ν π ο ύ α π ά ν τ η σ α ν θ ε ­ τ ικ ά ε ίν α ι ή λ ικ ία ς 1 5 -2 9 ετ ώ ν, εν ώ μ ό λ ις τ ό 1 3 ,8 % ή τ α ν π ά ν ω α π ό 6 0 ε τ ώ ν . β ) ’Α π ό α υ τ ο ύ ς π ο ύ ά π ά ν τ η σ α ν ά ρ ν η τ ι κ ά , τ ό μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο π ο σ ο σ τ ό ( 2 9 ,3 % ) α ν ή ­ κ ε ι σ τ ίς ή λ ικ ίε ς 3 0 - 4 4 έ τ ώ ν, α υ τ ο ύ ς δ η λ α δ ή π ο ύ γε νν ή θ η κ α ν γύ ρ ω στή ν π ε ρ ίο δ ο τή ς Κ α­ τ ο χ ή ς κ α ί τ ο ύ ’Ε μ φ ύ λ ι ο υ . " Ο μ ω ς έ ν α ε ξ ί σ ο υ υψ ηλό ποσοστό ά ρ ν η τ ικ ή ς απάντησης ( 2 8 ,3 % ) ά ν ή κ ε ι κ α ί σ τ ίς ν έ ε ς ή λ ικ ίε ς 1 5 -2 9

109 689 71

έτών. γ ) Ε ίν α ι φ υ σ ικ ό

«νά

μή θ υ μ ο ύ ν τ α ι»

<

μ ε γ ά λ ε ς ή λ ι κ ί ε ς · π ρ ά γ μ α τ ι τ ό 6 6 ,2 % α ύ τ ώ ν π ο ύ έ δ ω σ α ν τ ή σ χ ε τ ικ ή ά π ά ν τ η σ η ή τ α ν π ά ν ω ά π ό 6 0 έτώ ν. Ή ά π ά ντ η σ η α υ τή , έπ ο μένω ς, π ρ έπ ει μ ά λλον ν ά θεω ρη θεί ά ρνη τ ικ ή . δ ) Τ ό π ο σ ο σ τ ό τ ώ ν θ ετ ικ ώ ν α π α ν τ ή σ ε ω ν φ θ ίν ε ι μέ τ ή ν ή λ ικ ία . Έ τ σ ι , θ ε τ ικ ά ά π ά ν τ η ­ σ α ν τ ό 1 7 ,2 % τ ώ ν ή λ ι κ ι ώ ν 1 5 - 2 9 έ τ ώ ν , τ ό 1 4 ,6 % 3 0 - 4 4 έ τ ώ ν , τ ό 8 ,3 % π ά ν ω ά π ό 4 5 έτώ ν.

Π ίν α κ α ς 10 Έ χ ε τ ε π α ιδ ιά ; α) Ν αί β) Ό χ ι

375 494

4 3 ,1 5 % 5 6 ,8 5 %

Σ ύνολο

869

1 0 0 ,0 0

Ή

σ κ ο π ιμ ό τ η τ α τ ή ς έρ ώ τ η σ η ς α ύ τ ή ς θ ά

σ ε ις σ ’ α ύ τ ο ύ ς π ο ύ ε ίχ α ν π α ιδ ιά ,

φ α ν ε ί π ιό κ ά τ ω , δ τ α ν έ γ ιν α ν ε ιδ ικ έ ς έρ ω τ ή -

Π ί ν α κ α ς 11 Σ τ ή δ ια δ ρ ο μ ή π ρ ό ς (ή ά π ό ) τ ό ν τ ό π ο τ ή ς έ ρ γ α σ ί α ς σ α ς δ ια β ά ζ ε τ ε ; α) Ν αί β ) ’Ό χ ι γ ) Δ έ ν μέ ά φ ο ρ ά ή έρώ τη ση Σ ύνολο Ή

ε ικ ό ν α , λ ο ιπ ό ν , π ο ύ μ ά ς ε ίν α ι τ ό σ ο ο ι­

κ ε ία σ τ ί ς ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν χ ώ ρ ε ς , ό τ α ν σ έ φ ω τ ο γ ρ α φ ίε ς , π ε ρ ιγ ρ α φ έ ς, κ ιν η μ α ­ τ ο γ ρ ά φ ο , τ α ξ ίδ ια β λ έ π ο υ μ ε τ ή ν π λ ε ιο ψ η φ ία τώ ν ά νθ ρ ώ π ω ν π ο ύ χρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν μ έσα σ υ γ κ ο ιν ω ν ία ς ν ά κ ρ α τ ο ύ ν έ ν α β ιβ λ ίο ή έσ τω μ ιά έφ η μ ε ρ ίδ α κ α ί ν ά δ ια β ά ζ ο υ ν , μ ά λ λ ο ν π α ρ α μ έ ν ε ι ξένη γ ιά τ ό ν τ ό π ο μ α ς. Μ ό λ ις τ ό 0 ,7 % τ ώ ν έ ρ ω τ η θ έ ν τ ω ν ά π ά ν τ η σ ε σ α φ ώ ς θ ε τ ι κ ά , έ ν ώ τ ό 4 2 ,3 % ά π ά ν τ η σ ε ά ρ ν η τ ικ ά .

52

0 ,6 9 %

6 368 495

4 2 ,3 5 % 5 6 ,9 6 %

869

1 0 0 ,0 0

ΟΕ ύ π ό λ ο ι π ο ι θ ά π ρ έ π ε ι ν ά θ ε ω ρ η θ ο ύ ν ό τ ι δ έ ν έ ρ γ ά ζ ο ν τ α ι (ν ο ικ ο κ υ ρ έ ς), ή χ ρ η σ ιμ ο ­ π ο ι ο ύ ν Ι . Χ . , ή ό τ ι ή δ ια δ ρ ο μ ή ά π ο τ ε λ ε ί μ έ ­ ρ ο ς τ ο ύ έ π α γ γ έ λ μ α τ ό ς τ ο υ ς ( ο δ η γ ο ί, είσ π ρ ά κ τ ο ρ ε ς , μ ι κ ρ ο π ω λ η τ έ ς κ λ π .) . Τ ί ς α ιτ ί ε ς , τ ώ ρ α , α ύ τ ή ς τ ή ς ε ι κ ό ν α ς , τ ή ς ά ρ ν η τ ικ ή ς δ η λ α δ ή δ ι ά θ ε σ η ς γ ι ά δ ι ά β α σ μ α σ τ ίς σ υ γ κ ο ιν ω ν ίε ς , π ρ ο σ π α θ ή σ α μ ε ν ά τ ίς σ υ ν ο ψ ίσ ο υ μ ε , κ α ί ο ί ά π α ν τ ή σ ε ις π ο ύ λ ά ­ β α μ ε π α ρ α θ έ τ ο ν τ α ι έδ ώ :

Πίνακας 12 Ά ν ό χ ι, γ ια τ ί; Ε π ε ιδ ή ; α ) Π η γ α ί ν ε τ ε ή ε ρ χ ό σ α σ τ ε (ή κ α ί τ ά δ ύ ο ) μέ τ ά π ό δ ια ; β ) Ν υ σ τ ά ζ ε τ ε ή ε ϊσ α σ τ ε κ ο υ ρ α σ μ έ ν ο ς /η ; γ ) Σ τ ίς σ υ γ κ ο ιν ω ν ίε ς ε π ικ ρ α τ ε ί σ υ ν ω σ τ ισ μ ό ς κ α ί φ α σ α ρ ία ;

14

δ ) Δ έ ν σ υ ν η θ ίσ α τ ε ; Σ ύνολο Έ τ σ ι , δ ια π ισ τ ώ ν ε τ α ι π ώ ς ή κ υ ρ ία ρ χ η α ι­ τ ία ε ίν α ι ό τι ά π λ ώ ς ό Ν ε ο έ λ λ η ν α ς δ έ ν σ υ ν ­ ή θ ι σ ε ν ά δ ι α β ά ζ ε ι , ε ν ώ σ η μ α ν τ ικ ό σ ίγ ο υ ρ α

59

3 ,8 0 % 1 6 ,0 3 %

96 199

2 6 ,0 9 % 5 4 ,0 8 %

368

1 0 0 ,0 0

ρ ό λ ο π α ίζ ο υ ν κ α ί ο ί σ υ ν θ ή κ ε ς π ο ύ έπ ικ ρ α τ ο ϋ ν σ τ ίς σ υ γ κ ο ιν ω ν ίε ς .

Πίνακας 13 ίια β ά ζ ε τ ε έ ν α β ιβ λ ίο ;

Π ρ ο τ ιμ ά τ ε ν ά β λ έ π ε τ ε τη λ εό ρ α σ η ά π ό τ ό ν ά α ) Π ρ ο τ ιμ ώ τ ή ν τ η λ εό ρ α σ η β ) Π ρ ο τ ιμ ώ έ ν α β ιβ λ ίο γ) Δ έν άπαντώ Σ ύνολο

579 119 171

6 6 ,6 3 % 1 3 ,6 9 % 1 9 ,6 8 %

869

1 0 0 ,0 0

Ο ί ά π α ν τ ή σ ε ις σ τό π α ρ α κ ά τ ω ερ ώ τη μ α δ έν π ρ έ π ε ι ν ά π ρ ο κ α λ ο ΰ ν εντύπ ω σ η σ έ ό σ ο υ ς έ χ ο υ ν ο ίκ ε ιο π ο ιη θ ε ΐ τή ν ε ο ε λ λ η ν ικ ή π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α . Τ ό ί δ ι ο θ έ μ α , ε ξ ά λ λ ο υ , δηλα δή ή ά λλα γή , ή α πο χα ύ νω σ η , ή ά λλοτ ρ ίω σ η , ή ά π ο μ ό ν ω σ η , τ ά ά δ ι έ ξ ο δ α π ο ύ

π ά ν ω ε ί ν α ι α π λ ά μ ι ά ά κ ό μ η δ ια π ί σ τ ω σ η . Ά π ό τή μ ε ρ ι ά μ α ς , π ρ ο σ π α θ ή σ α μ ε ν ά δ ιε ρ ε υ ν ή σ ο υ μ ε π α ρ α π έ ρ α τ ίς γ ε ν ικ έ ς ά π α ν τ ή σ ε ι ς , μ ή π ω ς κ α ί δ ια π ι σ τ ω θ ε ί κ ά π ο ι ο ς ε π ι ­ π λ έ ο ν έ ν τ ο π ισ μ ό ς . Έ τ σ ι « σ π ά σ α μ ε » τ ό ν π α ρ α π ά ν ω π ίν α κ α κ α ί δ ια χ ω ρ ίσ α μ ε τ ίς

έ π έ φ ε ρ ε ή ε ισ β ο λ ή τ ή ς τ η λ ε ό ρ α σ η ς σ τή ν κ α ­ θ η μ ε ρ ιν ή μ α ς ζ ω ή , έ χ ε ι θ ι χ τ ε ί έ π α ν ε ι λ η μ -

ά π α ν τ ή σ ε ις μέ β ά σ η τ ό φ ύ λ ο , τ ή ν ή λ ικ ία κ α ί τή ν ο ικ ο γ ε ν ε ια κ ή κ α τά σ τα σ η :

μ έ να ά π ό τ ίς σ τή λες το ϋ τ ύ π ο υ . Τ ά π α ρ α -

15-29 έτών α) Προτιμώ τήν τη­ λεόραση β) Προτιμώ ένα βιβλίο γ) Δέν άπαντώ Σύνολο

164 54 20 238

869

460

409

Σύνολο

Σύνολο 579 . 119 171

Γυναίκες 324 65 71

Άνδρες 255 54 100

α) Προτιμώ τήν τηλεόραση 6) Προτιμώ ένα βιβλίο γ) Δέν άπαντώ

30-44 έτών

45-59 έτών

60-74 έτών

Πάνω άπό 75 έτών

Σύνολο

150 40 57

124 15 55

100 8 31

39 2 10

579 119 171

247

194

139

51

869

Άγαμοι/ες

Έγγαμοι/ες

Χήροι/ες

Διαζευγμένοι/ες Σύνολο

α) Προτιμώ τήν τη­ λεόραση β) Προτιμώ ένα βιβλίο γ) Δέν άπαντώ

222 63 95

311 50 57

36 3 13

10 3 6

579 119 171

Σύνολο

380

418

52

19

869

53

γ ) Ο ί έ γ γ α μ ο ι ( 7 4 ,4 % ) ά π ό τ ο ύ ς ά γ α μ ο υ ς ( 5 8 ,4 % ) κ λ π . Π ρ ο φ α ν ώ ς , ε κ ε ίνο ι π ο ύ « δ έ ν ά π α ν τ ο ΰ ν » δ έν τ ο ύ ς ά ρέσ ει ού τε ή τη λεόρ ασ η ού τε τό β ιβ λ ίο , κ ι α ύ τ ο ί ε ίν α ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ο ί ά ντ ρ ε ς (2 4 ,4 % ), ο ί μ έ σ η ς η λ ικ ία ς 3 0 - 5 9 έ τ ώ ν, κ α ­ θ ώ ς κ α ί ο ί χ ή ρ ο ι/ε ς μέ τ ο ύ ς δ ια ζ ε υ γ μ έ ­ ν ο υ ς / ε ς ( 2 6 , 8 % )!

Έ τ σ ι , έ χ ο υ μ ε τ ίς δ ια π ισ τ ώ σ ε ις δ τ ι π ρ ο τ ι­ μ ο ύ ν π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο τή ν τ η λ εό ρ α σ η : α ) Ο ί γ υ ν α ίκ ε ς (7 0 ,4 % ) α π ό τ ο ύ ς ά ν τ ρ ε ς (4 4 % ). β ) Ο ί ή λ ικ ιω μ έν ο ι π ά ν ω ά π ό 6 0 έτώ ν ( 7 3 , 2 % ) ά π ό τ ο ύ ς μ έ σ η ς η λ ι κ ί α ς . ’Ά ς σ η ­ μ ε ιω θ ε ί ό μ ω ς ό τ ι κ α ί ο ί ν έ ε ς ή λ ι κ ί ε ς 1 5 - 2 9 έτ ώ ν π ρ ο τ ιμ ο ύ ν κ α τ ά 6 8 ,9 % τ ή ν τ η λ ε ό ρ α σ η .

Πίνακας 14 Π ρ ο τ ι μ ά τ ε ν ά β γ α ί ν ε τ ε έ ξ ω μ έ έ ν α ν ή π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο υ ς φ ί λ ο υ ς (ή ν ά τ ο ύ ς δ έ χ ε σ τ ε σ τ ό σ π ί τ ι σ α ς ) ά π ό τ ό ν ά δ ια β ά ζ ε τ ε έ ν α β ιβ λ ίο ; α ) Π ρ ο τ ιμ ώ τ ο ύ ς φ ίλ ο υ ς 419 4 8 ,2 1 % β ) Π ρ ο τ ιμ ώ έ ν α β ιβ λ ίο 94 1 0 ,8 2 % γ) Δ έν άπαντώ 356 4 0 ,9 7 %

ά π α ντοΰν» κα ί π ού ά π οτελοΰν ένα σ ημα ν­ τ ικ ό π ο σ ο σ τ ό ( 4 1 % ). Π ρ ο σ π α θ ώ ν τ α ς ν ά δ ιε ρ ε υ ν ή σ ο υ μ ε τ ο ύ ς λ ό γ ο υ ς , π ρ ο έ κ υ ψ α ν ο ί ά κ ό λ ο υ θ ο ι ύ π ο π ίν α κ ε ς , μέ β ά σ η τ ή ν ή λ ικ ία κ α ί τ ή ν ο ικ ο γ ε ν ε ια κ ή κ α τά σ τα σ η :

Σ τό ερώ τη μα α υ τ ό , μ ο λ ο νό τ ι τ ά π ο σ ο σ τ ά ύ π έ ρ τ ή ς π ρ ο τ ίμ η σ η ς τ ο ύ β ιβ λ ίο υ δ έ ν δ ια ­ φ ο ρ ο π ο ιο ύ ν τ α ι α ισ θ η τ ά ά π ό τ ό π ρ ο η γ ο ύ ­ μ ε ν ο έ ρ ώ τ η μ α , υ π ά ρ χ ε ι μ ι ά σ η μ α ν τ ικ ή δ ι α ­ φ ο ρ ο π ο ίη σ η ώ ς π ρ ό ς α υ τ ο ύ ς π ο ύ « δ έ ν

30-44 έτών

45-59 έτών

60-74 έτών

131

118

93

15 92

28 101

25 76

247

194

15-29 έτών

Πάνω άπό 75 ετών

Σύνολο

62

15

419

18 59

8 28

94 356

139

51

869

α) Προτιμώ τούς φίβ) Προτιμώ ένα βι­ βλίο γ) Δέν άπαντώ Σύνολο

238 Άγαμοι/ες

Έγγαμοι/ες

Χήροι/ες

α) Προτιμώ τούς φί­ λους β) Προτιμώ ένα βιβλίο γ) Δέν άπαντώ

177 36 167

202 56 160

31 1 20

9 1 9

419 94 356

Σύνολο

380

418

52

19

869

Ά π ό τ ά π α ρ α π ά ν ω π ρ ο κ ύ π τ ε ι ό τ ι π ρ ο τ ιμ ο ύ ν π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο τ ο ύ ς φ ίλ ο υ ς κ α ί τ ή ν « π α ρ έα »:

Διαζευγμένοι/ες Σύνολο

μ εγα λυτέρ ω ν· β) οί χ ή ρ ο ι (γ ιά λ ό γ ο υ ς π α ρ η γ ο ρ ιά ς !) κ α ί οί έγγα μ οι (5 0 %) ένα ντι τώ ν ά γα μ ω ν,

α ) ο ί ν έ ο ι 1 5 -2 9 έτώ ν (5 5 % ) έν α ν τ ι τώ ν

Πίνακας 15 Π ρ ο τ ιμ ά τ ε ν ά π η γ α ίν ε τ ε σ τ ό θ έ α τ ρ ο ά π ό τ ό ν ά δ ια β ά ζ ε τ ε έ ν α β ιβ λ ίο ; α ) Π ρ ο τ ιμ ώ τ ό θ έ α τρ ο β ) Π ρ ο τ ιμ ώ έ ν α β ιβ λ ίο γ) Δ έν ά παντώ Σ ύνολο Δ ε δ ο μ έ ν ο υ ό τ ι ό Ν ε ο έ λ λ η ν α ς, κ α τ ά κ ο ιν ή π ε π ο ί θ η σ η , δ έ ν δ ι α κ ρ ί ν ε τ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α γ ι ά τή θ ε α τ ρ ικ ή τ ο υ π α ιδ ε ία ή τ ή ν ά γ ά π η τ ο υ γ ιά τ ό θ έ α τ ρ ο , έ γ ιν ε κ α ί τ ό π α ρ α π ά ν ω έρ ώ τη μ α ,

54

399 60

4 5 ,9 2 %

410

6 ,9 0 % 4 7 ,1 8 %

869

1 0 0 ,0 0

μ ή π ω ς κ α ί ή π ρ ο τ ίμ η σ η γ ι ά τ ό β ι β λ ί ο π α ­ ρ ο υ σ ι α σ τ ε ί ... έ ν ι σ χ υ μ έ ν η ! Μ ά τ α ι ο ς κ ό π ο ς ! Τ ό β ιβ λ ίο π α ρ α μ έ ν ε ι σ έ π ο λ ύ χ α μ η λ ά ε π ί­ π ε δ α σ τ ή ν π ρ ο τ ίμ η σ η τ ο ύ κ ο ι ν ο ύ . Τ ό σ η μ α ν -

τ ι κ ό π ά ν τ ω ς ε ί ν α ι δ τ ι κ α ί ή π ρ ο τ ίμ η σ η σ τ ό θ έ α τ ρ ο π α ρ α μ έ ν ε ι σ ε σ υ γ κ ρ ιτ ι κ ά χ α μ η λ ά ε π ίπ ε δ α , ενώ ε κ ε ίν ο ι π ο ύ « δ έν ά π α ν τ ο ύ ν »

π α ρ ο υ σ ιά ζ ο ν τ α ι μέ τ ό υ ψ η λ ό τερ ο π ο σ ο σ τ ό α π ό ό λ ε ς τ ίς σ χ ε τ ικ έ ς έρ ω τ ή σ εις.

Πίνακας 16 Π ρ ο τ ιμ ά τ ε ν ά π η γ α ίν ε τ ε σ τ ό ν κ ιν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο α π ό τ ό ν ά δ ια β ά ζ ε τ ε έ ν α β ιβ λ ίο ; α ) Π ρ ο τ ιμ ώ τ ό ν κ ιν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο β ) Π ρ ο τ ιμ ώ έ ν α β ιβ λ ίο γ) Δ έν απαντώ Σ ύνολο

581 51 237

6 6 ,8 6 % 5 ,8 7 % 2 7 ,2 7 %

869

1 0 0 ,0 0

Πίνακας 17 Π ρ ο τ ι μ ά τ ε ν ά ά κ ο ϋ τ ε μ ο υ σ ι κ ή ( σ τ ό σ π ί τ ι , σ έ σ υ ν α υ λ ί α κ λ π .) α π ό τ ό ν ά δ ι α β ά ζ ε τ ε έ ν α β ι ­ β λ ίο ; α ) Π ρ ο τ ιμ ώ τή μ ο υ σ ικ ή 440 5 0 ,6 3 % β ) Π ρ ο τ ιμ ώ έ ν α β ιβ λ ίο 116 1 3 ,3 5 % γ) Δ έν άπαντώ 313 3 6 ,0 2 % Σ ύνολο

869

1 0 0 ,0 0

Σ τά π α ρ α π ά ν ω δ ύ ο π αρ εμ φ ερ ή ερω τή­ μ α τ α σ υ ν ε χ ίζ ε τ α ι ή π ρ ο σ π ά θ ε ια ν ά δ ιε ρ ε υ ν η θ ε ϊ κ α τ ά π ό σ ο έ ν α β ιβ λ ίο μ π ο ρ ε ί ν ά π ρ ο ­

τ α ι π ο λ ύ λ ι γ ό τ ε ρ ο , ε ν ώ σ έ σ ύ γ κ ρ ισ η μ έ τή μ ο υ σ ικ ή τ ό π ο σ ο σ τ ό π ρ ο τ ίμ η σ η ς τ ο ύ β ιβ λ ίο υ ά ν ε β α ίν ε ι α ισ θ η τ ά , σ ίγ ο υ ρ α έ ξ α ιτ ία ς τ ή ς

τ ιμ η θ εί

χ α μ η λ ή ς κ α ί π ά λ ι μ ο υ σ ικ ή ς π α ιδ ε ία ς σ τό ν τ ό π ο μ α ς. Π ά ν τω ς , μέ β ά σ η τή ν ή λ ικ ία ,

άπό

άλλου

ε ίδ ο υ ς

εν δ ια φ έ ρ ο ν τα ,

ά σ χ ο λ ί ε ς ή δ ι α σ κ ε δ ά σ ε ι ς . ’Έ τ σ ι , σ έ σ ύ γ κ ρ ισ η μέ τ ό ν κ ιν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο , τ ό β ιβ λ ίο π ρ ο τ ιμ ά -

α) Προτιμώ τή μουσική β) Προτιμώ ένα βιβλίο γ) Δέν άπαντώ

15-29 έτών 130 13 95

30-44 έτών 112 34 101

Σύνολο

238

247

Π ρ ο κ ύ π τ ε ι, ε π ο μ έ ν ω ς , ό τ ι π ρ ο τ ιμ ο ύ ν π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο τή μ ο υ σ ικ ή ο ί ν έ ο ι ή λ ικ ία ς 1 5 - 2 9 έ τ ώ ν ( 5 4 ,6 % ) κ α ί ο ί γ ε ρ ο ν τ ό τ ε ρ ο ι 6 0 - 7 4

υ π ή ρ ξ α ν ο ί π α ρ α κ ά τ ω δ ια φ ο ρ ο π ο ιή σ ε ις :

45-59 έτών 98 32 64

60-74 έτών 79 28 32

Πάνω άπό 75 έτών 21 9 21

Σύνολο

194

139

51

869

440 116 313

έτ ώ ν ( 5 6 ,8 % ) ά π ό τ ο ύ ς μ έ σ η ς η λ ικ ία ς 3 0 - 5 9 έτώ ν.

Πίνακας 18 Π ό σ ο σ υ χ ν ά δ ια β ά ζ ε τ ε ε φ η μ ε ρ ίδ α ; α) β) γ) δ)

Π οτέ Σ π ά ν ια ’Α ρ α ι ά κ α ί π ο ύ Μ ία - δ υ ό φ ο ρ έ ς τή β δ ο μ ά δ α

ε)

Κ ά θε μέρα

60 44 61 183 521 869

Σ ύνολο Τ ό μ εγα λύτερ ο π ο σ ο σ τό τώ ν α τόμ ω ν τού δ ε ίγ μ α τ ο ς α π ά ν τ η σ ε ό τ ι δ ια β ά ζ ε ι εφ η μ ερ ίδ α κ α θ η μ ε ρ ιν ά , εν ώ έ ν α σ χ ε τ ικ ά υ ψ η λ ό π ο σ ο ­ σ τό (1 2 % ) α π ά ν τ η σ ε ό τ ι δ ια β ά ζ ε ι σ π ά ν ια ή

6 ,9 1 % 5 ,0 6 % 7 ,0 2 % 2 1 ,0 6 % 5 9 ,9 5 % 1 0 0 ,0 0

π οτέ. Μ έ βάση όμ ω ς τό φ ύ λ ο π ρ ο έκ υ ψ ε ό κ α τω τέρ ω ύ π ο π ίν α κ α ς , π ο ύ τά σ υ μ π ερ ά σ μα τά του α π ο τελο ύν, δ ια π ίσ τ ω σ η :

ν ο μ ίζ ο υ μ ε ,

κ ο ιν ή

55

α) β) γ) δ) ε)

Ποτέ Σπάνια Αραιά καί πού Μ ία-δύο φορές τή βδομάδα Κάθε μέρα

Σύνολο Μ προστά

μας

έχου με,

λ ο ιπ ό ν ,

μ ιά

’Άνδρες 18 15 21 95 280

Γυναίκες 42 29 40 88 241

Σύνολο 60 44 61 183 521

409

460

869

μ ι-

κ ρ ο ε ικ ά ν α τ ή ς ελ λ η ν ικ ή ς κ ο ιν ω ν ία ς: ό ά νδ ρ α ς , π ο ύ θ ε ω ρ ε ί α ύ τ ο ν ό η τ ο δ ικ α ίω μ α κ α ί κ α θ ή κ ο ν ν ά ενη μ ερ ώ νετα ι π ε ρ ί τ ά κ ο ιν ά , δ ια β ά ζ ε ι κ α θ η μ ε ρ ιν ά ε φ η μ ε ρ ίδ α κατά 6 8 ,5 % κ α ί σ π ά ν ια ή π ο τ έ κ α τ ά 8 ,1 % · ή γ υ ­ ν α ί κ α , π ο ύ θ ά δ ια β ά σ ε ι ε φ η μ ε ρ ίδ α μ ό ν ο ά ν τ ή ς μ ε ίν ε ι έ λ ε ύ θ ε ρ ο ς χ ρ ό ν ο ς μ ε τ ά τ ί ς ύ π ό λ ο ιπ ε ς δ ο υ λ ε ιέ ς τ η ς (κ α ί σ τη ν

ζ ε υ γ α ρ ιώ ν , ά φ ο ϋ α π ο τ ε λ ε ιώ σ ε ι τ ό δ ιά β α σ μ α ό ά ν δ ρ α ς ) , δ ια β ά ζ ε ι ε φ η μ ε ρ ίδ α κ α θ η μ ε ρ ιν ά κ α τ ά 5 2 ,4 % κ α ί σ π ά ν ι α ή π ο τ έ κ α τ ά 1 5 ,4 % . Ή δ ια φ ο ρ ά τ ώ ν π ο σ ο σ τ ώ ν ε ίν α ι εύ γλω ττη . Κ α ί ν ά σ κ εφ τ εϊ κ α ν ε ίς δ τι τ ό δ ε ίγ μ α ά π ο τ ε λ ε ί τ α ι ά π ό ά τ ο μ α π ο ύ μ έ ν ο υ ν σ τ η ν ’Α τ τ ικ ή , δ π ο υ ή ε φ η μ ε ρ ίδ α ά π ο τ ε λ ε ϊ ίσ ω ς τ ή ν π ρ ώ τη π η γ ή σ το ιχ ε ιώ δ ο υ ς π λ η ρ ο φ ό ρ η σ η ς!

π ερ ίπ τ ω σ η

Πίνακας 19 Δ ι α β ά ζ ε τ ε π ε ρ ι ο δ ι κ ά ( ε β δ ο μ α δ ι α ί α , μ η ν ι α ί α κ λ π .) ; α)

Κ α νένα

β) Έ ν α γ ) Δ ύ ο -τ ρ ία δ ) Π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ α ά π ό τ ρ ία

243

2 7 ,9 6 %

396 152

4 5 ,5 7 %

78

Σ ύνολο

1 7 ,4 9 % 8 ,9 8 %

869

1 0 0 ,0 0

258 428

3 7 ,6 1 % 6 2 ,3 9 %

686

1 0 0 ,0 0

Π ίν α κ α ς 2 0 Τ ά δ ια β ά ζ ε τ ε : α ) Τ α κ τ ικ ά ; β ) "Ο ταν π έ σ ο υ ν σ τά χ έ ρ ια σ α ς; Σ ύνολο Τ ά π ε ρ ιο δ ικ ά ( λ α ϊκ ά ή ε ιδ ικ ά ) , π ο ύ ά π ο τ ε λ ο ύ ν μ ιά ε π ίσ η ς β α σ ικ ή π η γ ή π λ η ρ ο φ ό ρ η ­ σ η ς κ α ί σ υ ν ή θ ω ς ε κ λ α ϊκ ε υ μ έ ν η ς γ ν ώ σ η ς , ε ί­ ν α ι γνω σ τό δτι έχο υ ν π ρ οβ λή μ α τα κ υ κ λ ο ­ φ ο ρ ί α ς . ’Α π ό δ ε ι ξ η ε ί ν α ι τ ό γ ε γ ο ν ό ς δ τ ι λ ι -

Φ υ σ ικ ά , δ σ ο ι δ ια β ά ζ ο υ ν π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ α ά π ό τ ρ ί α , ά π ο τ ε λ ο ΰ ν μ ικ ρ ή μ ε ι ο ψ η φ ί α ( 9 % ) .

γότερα

σ τή μ ε γ ά λ η π λ ε ισ ψ η φ ία τ ο υ ς , δ ια β ά ζ ο υ ν τ ά π ε ρ ιο δ ικ ά ε υ κ α ιρ ια κ ά κ α ί ό χ ι τ α κ τ ικ ά .

ά π ό τά

μ ισ ά ά τ ο μ α τ ο ύ δ ε ίγ μ α τ ο ς

δ ια β ά ζ ο υ ν έ ν α μ ό ν ο π ε ρ ιο δ ικ ό , έ ν ώ μ ιά σ η ­ μ α ν τ ικ ή μ ε ρ ί δ α ( 2 8 % ) δ έ ν δ ι α β ά ζ ε ι κ α ν έ ν α .

Σ τ ή ν έρ ώ τ η σ η τ ο ύ π ί ν α κ α 2 0 α π ά ν τ η σ α ν α υ τ ο ί π ο ύ δ ια β ά ζ ο υ ν τ ο υ λ ά χ ισ τ ο ν έ ν α π ε ρ ι­ ο δ ι κ ό . ’Έ τ σ ι π ρ ο κ ύ π τ ε ι δ τ ι α κ ό μ η κ ι α υ τ ο ί ,

Πίνακας 21 Π ρ ο τ ιμ ά τ ε ν ά δ ια β ά ζ ε τ ε π ε ρ ιο δ ικ ά ή εφ η μ ε ρ ίδ ε ς ά π ό έ ν α β ιβ λ ίο ; α ) Π ρ ο τ ιμ ώ π ε ρ ιο δ ικ ά ή ε φ η μ ερ ίδ ες β ) Π ρ ο τ ιμ ώ έ ν α β ιβ λ ίο γ) Δ έν άπαντώ

489 40

5 6 ,2 7 % 4 ,6 0 %

340

3 9 ,1 3 %

Σ ύνολο

869

1 0 0 ,0 0

Φ υ σ ικ ά , ή « εύ κ ο λ η » α ν ά γ ν ω σ η κ α ί γνώ σ η π ο ύ π α ρ έ χ ο υ ν τ ά π ε ρ ιο δ ικ ά ά π ο β α ίν ε ι μ ο ι­ ρ α ία σ έ β ά ρ ο ς τ ο ύ β ιβ λ ίο υ ά ν β ά λ ε ις θ έμ α εκ λ ο γ ή ς, δ π ω ς σ τ ό π α ρ α π ά ν ω έρ ώ τ η μ α .

56

Π ά ν τ ω ς , μ ι ά σ η μ α ν τ ικ ή μ ε ρ ί δ α π ρ ο τ ί μ η σ ε ν ά μ ή ν ά π α ν τ ή σ ε ι . ’Ε ξ ά λ λ ο υ , μ έ β ά σ η τ ή ν επ ίδ ο σ η σ τό σ χ ο λ ε ίο π ρ ο έ κ υ ψ ε ό κ α τω τέρ ω ύ π ο π ίν α κ α ς ,

Κακή

Μέτρια

α) Προτιμώ περιοδικά ή έφημερίδες β) Προτιμώ ένα βιβλίο γ) Δέν άπαντώ

Καλή

106 2 77

211 11 129

133 26 85

39 1 49*

489 40 340

Σύνολο

185

351

244

89

869

Δέν Θυμάμαι/Δέν άπαντώ Σύνολο

* Περιλαμβάνονται καί οί άπαντήσεις των 29 αγράμματων. ά π ό τ ό ν ό π ο ιο ε ίν α ι φ υ σ ικ ό ν ά β γ α ίν ε ι τ ό σ υ μ π έ ρ α σ μ α ό τ ι ό σ ο ι ε ίχ α ν κ α λ ή ε π ίδ ο σ η π ρ ο τ ιμ ο ύ ν τ ό β ιβ λ ίο σ έ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο π ο σ ο σ τ ό

( 1 0 ,7 % ) ά π ό α υ τ ο ύ ς μέ κ α κ ή ή μ έ τ ρ ια έ π ίδ ό σ η ( 2 ,4 % ) .

Πίνακας 22 Π ό σ ο σ υ χ ν ά δ ια β ά ζ ε τ ε β ιβ λ ία ; α) β) γ) δ)

Π οτέ Σ π ά ν ια Τ ό π ο λ ύ , έν α τό μή να Π ά ν ω ά π ό έν α β ιβ λ ίο τ ό μή να

Σ ύνολο Κ α ί τ ό κ ρ ί σ ιμ ο έ ρ ώ τ η μ α έ φ τ α σ ε ! Ή ά π ά ν τ η σ η υ π ή ρ ξ ε σ υ ν τ ρ ιπ τ ικ ή σ έ β ά ρ ο ς τ ο ύ β ιβ λ ίο υ : Ε κ ε ί ν ο ι π ο ύ θ ά τ ο ύ ς χ α ρ α κ τ η ρ ί­ ζ α μ ε δ τι έ χ ο υ ν σ υ χ ν ή επ α φ ή μέ τ ά β ιβ λ ία ή

15-29

30-44

45-59

60-74

145 80 11

194 47 6

162 29 3

119 19 1

Σύνολο

238

-

-

247

194

_ 139

Πτυχιοϋχοι ’Απόφοιτοι ’Απόφοιτοι Δέν τε­ άνώτατης μέσης δημοτικού λείωσαν σχολής σχολής 11 86 391 150 38 113 27 14 7 1 1 64

207

1 0 0 ,0 0

Μέ μ ιά π ερ α ιτ έρ ω ε π ε ξ ε ρ γ α σ ία τω ν ά π α ν τ ή σ ε ω ν , ε ίχ α μ ε τ ο ύ ς π ιό κ ά τω ύ π ο π ίν α κ ε ς , μ έ β ά σ η τ ή ν ή λ ικ ία κ α ί τ ίς γ ρ α μ μ α τ ι­ κ έ ς γ ν ώ σ ε ις :

α) Ποτέ β) Σπάνια γ) Τό πολύ ένα τό μήνα δ) Πάνω άπό ένα βιβλίο τό μήνα

Σύνολο

869

π ρ ο β λ ή μ α τα π ο ύ έχ ο υ ν σ χέση μέ τή ν π α ρ α ­ γω γή τ ο ύ β ιβ λ ίο υ .

τ ίς γ έ φ υ ρ ε ς μέ τ ό β ιβ λ ίο ά π ο τ ε λ ο ϋ ν τό σ ο σ η μ α ν τ ικ ή π λ ε ι ο ψ η φ ί α , ώ σ τ ε α ί σ θ α ν θ ή κ α μ ε

α) Ποτέ β) Σπάνια γ) Τό πολύ, ένα τό μήνα δ) Πάνω άπό ένα βιβλίο τό μήνα

7 6 ,7 5 % 2 0 ,6 0 % 2 ,4 2 % 0 ,2 3 %

ν ά π ε ρ ι ο ρ ί ζ ο ν τ α ι α ισ θ η τ ά ο ί δ υ ν α τ ό τ η τ έ ς μ α ς ν ά δ ι ε ρ ε υ ν ή σ ο υ μ ε ε ι δ ικ ό τ ε ρ α ή τ ε χ ν ι κ ά

δ τι τ ό β ιβ λ ίο ά π ο τ ε λ ε ΐ π νε υ μ α τ ικ ή τ ο υ ς τροφ ή, αποτελούν έ λ ά χ ισ τ η μ ε ιο ψ η φ ί α . ’Α ν τ ί θ ε τ α , α ύ τ ο ί π ο ύ έ χ ο υ ν κ ό ψ ε ι ο ρ ι σ τ ι κ ά

2 .

667 179 21 2

_

_

418

151

Πάνω άπό 75 έτών 47 4

_

Σύνολο 667 179 21 2

51

869

Άγράμματοι/ες

Σύνο­ λο

29

667

-

21

29

869

_

2

Δ ι α π ι σ τ ώ ν ε τ α ι δ τ ι: α ) ΟΕ ν έ ο ι 1 5 - 2 9 έ τ ώ ν π ο ύ δ έ ν δ ι α β ά ζ ο υ ν π ο τ έ β ιβ λ ία ε ίν α ι α ν α λ ο γ ικ ά λ ιγ ό τ ε ρ ο ι (6 0 ,9 % ) ά π ό τ ο ύ ς μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο υ ς .

β) Ό σ ο ι έ χ ο υ ν σ υχνή επ α φ ή ε ίν α ι ά π ο κ λ εισ τ ικ ά ν έ ο ι α π ό φ ο ιτ ο ι α νώ τα τη ς σ χο λ ή ς ή γ υ μ ν α σ ίο υ .

57

ν ά π ιά σ ο υ ν β ιβ λ ίο σ τά χέ ρ ια τ ο υ ς). δ ) Α ύ τ ο ί π ο ύ δ έ ν τ έ λ ε ιω σ α ν τ ό δ η μ ο τ ικ ό , δ έ ν δ ια β ά ζ ο υ ν π ο τ έ.

γ ) ’Α κ ό μ α κ α ί ο ι π τ υ χ ι ο ΰ χ ο ι , κ α θ ώ ς κ α ί οι ά π ό φ ο ιτ ο ι γ υ μ ν α σ ίο υ , α π ά ν τ η σ α ν σ τη ν π λ ε ιο ψ η φ ία τ ο υ ς δ τ ι « σ π ά ν ια » δ ια β ά ζ ο υ ν β ιβ λ ία (δ η λ α δ ή κ ά ν ο υ ν π ά ν ω ά π ό μ ή να γ ιά

Γ) Ειδικές ερωτήσεις ΟΕ ε ρ ω τ ή σ ε ι ς α ύ τ ο ϋ τ ο ύ μ έ ρ ο υ ς τ έ θ η κ α ν μ ό ν ο σ ’ έν α μ έ ρ ο ς τ ο ΰ δ ε ίγ μ α τ ο ς , ά ν ά λ ο γ α

τέρ ω ο ρ ισ μ έ να σ η μ εία π ο ύ σ υ ν ή θ ω ς μ ά ς έκ α να ν εντύπ ω ση ή ν ά ά να λ ύ σ ο υ μ ε τά δ ε­

μέ τ ίς ά π α ν τ ή σ ε ις σ τό π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο μ έ ρ ο ς, δ π ο τ ε χ ρ ε ιά σ τ η κ ε ν ά δ ιε υ κ ρ ιν ίσ ο υ μ ε π ε ρ α ι-

δ ο μ έν α τοΰ γ ε νικ ο ύ μ έρου ς.

Πίνακας 23 ”Α ν έ χ ε τ ε π α ι δ ι ά , τ ά ε ν θ α ρ ρ ύ ν ε τ ε ή τ ά ε μ π ο δ ί ζ ε τ ε ν ά δ ι α β ά ζ ο υ ν έ ξ ω σ χ ο λ ι κ ά β ι β λ ί α ; α) Τ ά ένθ α ρ ρ ύ νω 60 1 6 ,0 0 % β ) Τ ά εμ π ο δ ίζ ω γ) Δ έν άσχολοΰμαι δ) Δ έν άπαντώ

71 221 23

1 8 ,9 4 % 5 8 ,9 3 %

Σ ύνολο

375

1 0 0 ,0 0

6 ,1 3 %

π α ιδ ιώ ν , μ ο λ ο ν τ ο ΰ τ ο ή π λ ε ιο ψ η φ ία τ ώ ν γ ο ­

Σ τ ό ν π ί ν α κ α 1 0 ε ί χ ε π ρ ο κ ύ ψ ε ι δ τ ι 4 3 ,1 % τ ο ύ δ ε ίγ μ α τ ο ς ά π ά ν τ η σ ε δ τι ε ίχ α ν π α ιδ ιά . Σ ’ α υ τ ο ύ ς τ έ θ η κ ε ή π α ρ α π ά ν ω δ ιε υ κ ρ ι ν ι σ τ ι κ ή έρώ τη ση , ή έκ πλ η ξη κ α ί π ρ ο ή λ θ ε ά π ό τ ό γ ε ­

ν έ ω ν ( 5 8 ,9 % ) « δ έ ν ά σ χ ο λ ε ϊτ α ι» μέ τ ό δ ιά ­ β α σ μ α έξ ω σ χ ο λ ικ ώ ν β ιβ λ ίω ν τώ ν π α ιδ ιώ ν

γ ο ν ό ς δ τ ι , ε ν ώ υ π ο τ ί θ ε τ α ι π ώ ς σ τή σ ύ γ χ ρ ο ν η ελ λ η ν ικ ή κ ο ιν ω ν ία μ ε γ ά λ ο μ έ ρ ο ς τ ο ΰ ε λ ε ύ ­ θ ε ρ ο υ χ ρ ό ν ο υ τ ώ ν γ ο ν έ ω ν ά φ ιε ρ ώ ν ε τ α ι σ τή ν

τους. Σ έ μ ιά π α ρ α π έ ρ α δ ιε ρ ε ύ ν η σ η τ ο ΰ θ έ μ α τ ο ς π ρ οέκ υ ψ α ν τά ά κ όλου θ α , μέ βάση τό φ ύλο, τ ή ν ή λ ικ ία κ α ί τ ή ν ο ικ ο ν ο μ ικ ή κ α τ ά σ τ α σ η

έ κ π α ίδ ε υ σ η

τώ ν γονέω ν:

α) β) γ) δ)

καί

τή

δ ια π α ιδ α γ ώ γ η σ η

τώ ν

’Άνδρες 39 20 109 10

Τά ένθαρρύνω Τά εμποδίζω Δέν άσχολοΰμαι Δέν άπαντώ

178

Σύνολο

α) β) γ) ε)

Τά ένθαρρύνω Τά έμποδίζω Δέν άσχολοΰμαι Δέν άπαντώ

Σύνολο α) β) γ) δ)

Τά ένθαρρύνω Τά έμποδίζω Δέν άσχολοΰμαι Δέν άπαντώ

Σύνολο

15-29 έτών 26 2 28 1

30-44 έτών 19 12 52 5

Σύνολο 60 71 221 23

Γυναίκες 21 51 112 13 197 45-59 έτών 10 21 54 7 92

60-74 έτών 3 20 69 6

57

88

Κακή 9 27 61 5

Μέτρια 29 37 118 3

Καλή 18 2 9

Πολύ καλή 1 4 1

102

187

30

6

1

~ 98

375 Πάνω άπό 75 έτών 2 16 , 18 4

Σύνολο

40

375

60 71 221 23

Δέν άπαντώ Σύνολο 60 3 71 5 221 29 23 13 50

375

’Έ τ σ ι , π ρ ο κ ύ π τ ε ι δ τι: α ) Ε ν θ α ρ ρ ύ ν ο υ ν τά π α ιδ ιά τ ο υ ς ά λ λ ά κ α ί δ έν ά σ χ ο λ ο ΰ ν τ α ι μέ α υ τ ά π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο

58

ο ί ά ντ ρ ε ς π α ρ ά ο ί γ υ ν α ίκ ε ς, β ) Ε μ π ο δ ί ζ ο υ ν τ ά π α ιδ ιά τ ο υ ς π ε ρ ισ σ ό -

τ ε ρ ο ο ί γ υ ν α ίκ ε ς ( 2 5 ,9 % ) π α ρ ά ο ι ά ν τ ρ ε ς ( 1 1 ,2 % ) , π ρ ο φ α ν ώ ς κ ά τ ω ά π ό τ η ν π ίεσ η « ν ά ε τ ο ιμ ά σ ο υ ν π ρ ώ τα τ ά μ α θ ή μ α τ ά τ ο υ ς » ,

γ ) Ε ν θ α ρ ρ ύ ν ο υ ν τ ά π α ιδ ιά π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ο ί ν έ ο ι π α ρ ά ο ί γ ε ρ ο ν τ ό τ ε ρ ο ι, κ α ί μ ά λ ισ τ α α υ τ ο ί π ο ύ χ α ρ α κ τ η ρ ίζ ο υ ν « κ α λ ή » τ ή ν ο ικ ο ­ νο μ ικ ή τ ο υ ς κ α τά σ τα σ η .

ά φ ο ΰ μ ά λλ ον οί γ υ ν α ίκ ε ς είν α ι α υ τ ές π ο ύ έ χ ο υ ν έ π ω μ ισ θ ε ΐ κ υ ρ ίω ς τ η ν υ π ό θ ε σ η το ϋ σ χο λ ε ίο υ τ ώ ν π α ιδ ιώ ν .

δ ) Δ έ ν ά σ χ ο λ ο ΰ ν τ α ι ή τ ά ε μ π ο δ ίζ ο υ ν ό ­ σ ο ι έ χ ο υ ν κ α κ ή ο ικ ο ν ο μ ικ ή κ α τά σ τα σ η .

Πίνακας 24 Μ ε τ ά τ ίς κ α θ η μ ε ρ ιν έ ς υ π ο χ ρ ε ω τ ικ έ ς ά σ χ ο λ ίε ς σ α ς , έχ ετ ε: α ) τή ν επ ιθ υ μ ία β ) τή ν ά ντοχή γ) τό χρόνο

161

1 8 ,5 3 %

80 59

9 ,2 0 % 6 ,7 9 %

ν ά δ ια β ά σ ε τ ε έ ν α β ιβ λ ίο ; 3 0 0 ά τ ο μ α ( 3 4 ,5 % τ ο ϋ δ ε ίγ μ α τ ο ς ) ά π ά ν τ η σ α ν σ τή ν π α ρ α π ά ν ω ερώ τη ση , ά π ό τ ο ύ ς

Δ ιε υ κ ρ ιν ισ τ ικ ά , π α ρ α θ έ τ ο υ μ ε τ ο ύ ς π α ρ α ­ κ ά τω ύ π ο π ίν α κ ε ς , μέ β ά ση τ ό φ ύ λ ο κ α ί τή ν ο ικ ο γ ε ν ε ια κ ή κ α τά σ τα σ η :

ό π ο ιο υ ς ο ί π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ι θ ά ε ίχ α ν τ ή ν ε π ι­ θ υ μ ία ν ά δ ι α β ά σ ο υ ν έ ν α β ι β λ ί ο .

Άνδρες 62 49 41

α) Επιθυμία β) Άντοχή γ) Χρόνο Σύνολο

α) Επιθυμία β) Άντοχή γ) Χρόνο

Γυναίκες 99 31 18

Σύνολο 161 80 59

148

300

152 Άγαμοι/ες 56 55 40

Έγγαμοι/ες 99 19 10

Χήροι/ες 3 4 7

151

128

14

Σύνολο

Διαζευγμένοι/ες Σύνολο 3 161 2 80 2 59 7

300

Πίνακας 25 Ά ν δ έ ν δ ι α β ά ζ ε τ ε κ α θ ό λ ο υ β ι β λ ί α , α υ τ ό ο φ ε ί λ ε τ α ι σ τ ό ό τ ι: Π τ υ χ ι ο ΰ χ ο ι ’Α π ό ­ Α πό­ ά νώ τατη ς φ ο ιτ ο ι φ ο ιτ ο ι σ χολή ς μέσης δημο­ σ χολή ς τ ικ ο ύ α ) Δ έ ν σ ά ς ά ρέσει 2 14 τ ό δ ιά β α σ μ α 21 β ) Δ έ ν σ υ ν η θ ίσ α τ ε; 310 γ ) Δ έ ν έχετε έλεύθ ερ ο χρόνο; δ ) Δ έ ν έχετε α ρκ ετά χ ρ ή μ α τα γ ιά ν ά ά γ ο ρ ά ζ ε τ ε β ιβ λ ία ; ε) Δ έ ν ξ έ ρ ε τ ε γ ρ ά μ μ α τ α ; σ τ) Δ έ ν β λ έ π ε τ ε κ α λ ά ; ζ) Υ π ά ρ χ ε ι κ ά π ο ιο ς ά λ λ ο ς λόγος; Σ ύνολο

6

31

1

-

1

9

Δ έ ν τέλ ε ιω σ α ν

/ε ς

41 49

-

29

11

15

19

-

-

-

14

13

20

3

10

9

10

86

391

150

Σ τ ό ν π ί ν α κ α 2 2 , τ ό 7 6 ,7 % τ ο ύ δ ε ί γ μ α τ ο ς

_ 29

11

ά π ά ν τ η σ ε ό τ ι δ έ ν δ ια β ά ζ ε ι π ο τ έ β ιβ λ ία . Ο ί

Ά γ ρ ά μ - Σ ύ ν ο - ! -.% μ α τ ο ι/ λο

τ ό δημ.

“ 29

.5 7 380

8 ,5 4 5 6 ,9 7

77

1 1 ,5 4

44

6 ,6 0 4 ,3 5 7 ,2 0

29 48 32

4 ,8 0

667

100%

α ιτ ίε ς ά ν α φ έ ρ ο ν τ α ι σ τ ό ν π ιό π ά ν ω π ίν α κ α 2 5 , κ α ί μ ά λ ισ τ α

μέ βάση

τ ίς γ ρ α μ μ α τ ικ έ ς

59

γ ν ώ σ ε ις . Έ τ σ ι, π ρ ο κ ύ π τ ε ι δ τι ά π ό α ύ τ ο ύ ς π ο ύ δ έ ν δ ια β ά ζ ο υ ν π ο τ έ ο ί π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ι ε ϊ-

ν α ι ά π ό φ ο ιτ ο ι δ η μ ο τ ικ ο ύ σ υ ν ή θ ισ α ν » ν ά δ ια β ά ζ ο υ ν .

οι

ό π ο ιο ι

«δέν

Πίνακας 26 Ά ν δ ια β ά ζ ε τ ε β ιβ λ ία , τ ί ε ίν α ι γ ιά σ ά ς τ ό δ ιά β α σ μ α ; α ) Ψ υ χ α γ ω γ ία β) Μ άθηση

100 38

4 9 ,5 1 % 1 8 ,8 1 %

γ)

Κ αί τά δ ύο

44

2 1 ,7 8 %

δ) ε)

Κ άτι ά λλο Δ έ ν ξ έ ρ ω /Δ έ ν ά π α ν τ ώ

2 18

0 ,9 9 % 8 ,9 1 %

Σ ύνολο

100,00

202

φ ία δ ια β ά ζ ε ι γ ιά ψ υ χ α γ ω γ ία ή κ α ί γ ιά ψ υ χ α γ ω γ ία .

Ά π ό α υ τ ο ύ ς π ο ύ δ ια β ά ζ ο υ ν - έ σ τ ω κ α ί σ π ά ν ι α - κ ά π ο ιο β ιβ λ ίο , ή μ εγά λη π λ ε ιο ψ η -

Πίνακας 27 Τά α) β) γ) δ)

β ιβ λ ία π ο ύ δ ια β ά ζ ε τ ε , σ υ ν ή θ ω ς : Τ ά έχ ετ ε ά γ ο ρ ά σ ε ι; Τ ά έ χ ε τ ε δ α ν ε ισ τ ε ί; Σ ά ς τ ά έ χ ο υ ν χα ρ ίσ ε ι; Τ ά έχετε α π οκ τή σ ει μέ κ ά π ο ιο ν

116 58 18

5 7 ,4 3 % 2 8 ,7 1 % 8 ,9 1 %

10

άλλο τρόπο;

4 ,9 5 %

202

Σ ύνολο

100,00

Ή π λ ε ιο ψ η φ ία α υ τ ώ ν π ο ύ δ ια β ά ζ ο υ ν , είτ ε ά γ ο ρ ά ζ ο υ ν τ ά β ιβ λ ία είτ ε τ ο ύ ς τ ά χ α ρ ί­

κ α τα κ ρ ά τη σ η , ή ά νε ύ ρ ε σ η , χ ω ρ ίς ν ά έ ξ α ιρ ε ΐ τ α ι κ α ί ... ή κ λ ο π ή !

ζ ο υ ν . Ό δ α ν ε ισ μ ό ς β ιβ λ ίω ν β ρ ίσ κ ε τ α ι σ χε ­ τ ικ ά σ έ χα μ η λ ά ε π ίπ ε δ α . ( Α ν ε π τ υ γ μ έ ν ο α ί­ σ θ η μ α ιδ ιο κ τ η σ ία ς ;) Ο ί ά λ λ ο ι τ ρ ό π ο ι α π ό ­ κ τ η σ η ς β ιβ λ ίω ν π ρ έ π ε ι ν ά θ ε ω ρ ο ύ ν τ α ι ή

Ο ί δ ια φ ο ρ ο π ο ιή σ ε ις π ο ύ υ π ά ρ χ ο υ ν κ α τ ά φ ύ λ ο κ α ί ή λ ικ ία δ ίν ο ν τ α ι σ το ύ ς π α ρ α κ ά τ ω ύ π ο π ίν α κ ε ς :

α) β) γ) δ)

Άνδρες 77 17 7

Τά έχετε άγοράσει; Τά έχετε δανειστεί; Σάς τά έχουν χαρίσει; Τά έχετε άποκτήσει μέ κάποιον άλλο τρόπο;

Σύνολο

α) Τά έχετε άγοράσει; β) Τά έχετε δανειστεί; γ) Σάς τά έχουν χαρίσει; δ) Τά έχετε άποκτήσει μέ κάποιον άλλο τρόπο; Σύνολο

15-29 ετών 60 21 11

1

Π α ρ α τ η ρ ή σ ε ις : α ) Α π ο κ τ ο ύ ν β ιβ λ ία ά γ ο ρ ά ζ ο ν τ ά ς τα π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ο ί ά ντ ρ ε ς (7 2 % ) ά π ό τ ίς γ υ ­ ν α ίκ ε ς ( 4 1 % ), κ α ί μ ά λ ισ τ α ο ί ν ε ό τ ε ρ ο ι, β ) Δ α ν ε ίζ ο ν τ α ι β ιβ λ ία π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ο ί

60

Σύνολο 116 58 18

6

4

10

107

95

202

30-44 έτών 30 16 4

93

Γυναίκες 39 41 11

45-59 έτών 14 12 2

60-74 έτών 10 7 1

3

4

2

53

32

20

Πάνω άπό 75 έτών 2 2

Σύνολο

4

202

116 58 18 10

γ υ ν α ί κ ε ς ( 4 3 , 2 % ) ά π ό τ ο ύ ς ά ν τ ρ ε ς ( 6 ,5 % ) (ίσ ω ς έ ξ α ιτ ία ς μ ικ ρ ό τ ε ρ η ς ο ικ ο ν ο μ ικ ή ς ά ν ε ξ α ρ τ η σ ία ς ), κ α ί μ ά λ ισ τ α μ έ σ η ς κ α ί μ ε γ α λ ύ ­ τ ε ρ η ς ή λ ικ ία ς.

Πίνακας 28 Ά ν ά γ ο ρ ά ζ ε τ ε τ ά β ιβ λ ία π ο ύ δ ια β ά ζ ε τ ε , τ ά π ρ ο μ η θ ε ύ ε σ τ ε κ υ ρ ίω ς: Κ ακή Μ έτ ρ ια Κ αλή Π ο λ ύ καλή Δ έ ν ά π α ν τ ώ Σ ύ ν ο λ ο % 2 α ) ’Α π ό β ι β λ ι ο π ω λ ε ί α ; 16 39 6 10 7 3 6 2 ,9 3 β ' Ά π ό π λ α σ ιέ ; 8 10 2 2 22 1 8 ,9 7 γ ) Ά π ό υ π α ίθ ρ ιο υ ς π ω λ η τές (κ ά ρ ο 4 τ σ ά κ ια ); 6 1 11 9 ,4 8 δ) Ά π ό ά λλες πηγές 2 ( σ υ λ λ ό γ ο υ ς κ λ π .) ; 5 2 10 8 ,6 2 -

1

Σ ύνολο

32

58

Ό π ω ς ε ί δ α μ ε σ τ ό ν π ί ν α κ α 2 7 , 5 7 ,4 % ά π ό τ ά ά το μ α τ ο ύ δ ε ίγ μ α τ ο ς ά π ά ν τ η σ α ν ό τι ά γ ο ρ ά ζ ο υ ν τ ά β ιβ λ ία π ο ύ δ ια β ά ζ ο υ ν . Σ τ ό ν π α ρ ό ν τ α π ίνα κ α 28 έχ ο υ μ ε τή ν π η γή ά γ ο ρ ά ς με β ά σ η τή ν ο ικ ο ν ο μ ικ ή κ α τά σ τα σ η . Δ ια π ι­ σ τ ώ ν ε τ α ι λ ο ι π ό ν ό τ ι: α ) Ή ά π ό λ υ τ η π λ ε ιο ψ η φ ία τ ω ν α γ ο ρ α ­ σ τώ ν π ρ ο μ η θ ε ύ ε τ α ι τά β ιβ λ ία τ η ς ά π ό β ι­ β λ ι ο π ω λ ε ί α , τ ά ό π ο ι α δ ε ν φ α ί ν ο ν τ α ι ν ά ...

9

2

15

116

100%

κ ιν δ υ ν ε ύ ο υ ν ν ά χ ά σ ο υ ν τή ν π ε λ α τ ε ία τ ο υ ς έ ξ α ιτ ία ς τώ ν π λ α σ ιέ κ α ί υ π α ίθ ρ ιω ν , π α ρ ά τ ή ν τ ε ρ ά σ τ ια α ν ά π τ υ ξ η τ ώ ν τ ε λ ε υ τ α ίω ν , ι δ ι α ί τ ε ρ α σ τ ή ν π ε ρ ι φ έ ρ ε ι α ’Α τ τ ικ ή ς . β) Α υ τ ο ί π ο ύ π ρ ο σ φ ε ύ γ ο υ ν σ το ύ ς π λ α σ ιέ, τ ά κ α ρ ο τ σ ά κ ια κ α ί ά λ λ ε ς π η γ έ ς ε ίν α ι ά ν α λ ο γ ικ ά ο ί π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ι κ α κ ή ς ή μ έ τ ρ ια ς ο ι ­ κ ο ν ο μ ικ ή ς κ α τ ά σ τ α σ η ς.

Πίνακας 29 Δ α ν ε ί ζ ε σ τ ε β ι β λ ί α ά π ό β ι β λ ι ο θ ή κ η ( δ η μ ό σ ι α , δ η μ ο τ ι κ ή ή ά λ λ η ); α) Π οτέ β ) Σ π ά ν ια γ) Σ υχνά Σ ύνολο Ο ί α π α ν τ ή σ ε ις τ ο ύ π ίν α κ α 2 9 π ισ τ ε ύ ο υ μ ε ό τ ι α π ο τ ε λ ο ύ ν ά π ά ντ η σ η σ ’ ό σ ο υ ς ισ χ υ ρ ί­ ζ ο ν τ α ι ότι έτσ ι π ο ύ είν α ι ό ρ γ α νω μ έ νε ς οί

181

8 9 ,6 0 %

18 3

8 ,9 1 % 1 ,4 9 %

202

1 0 0 ,0 0

β ιβ λ ιο θ ή κ ε ς μ α ς έ κ π λ η ρ ο ύ ν έσ τω κ α ί σ το ι­ χ ε ιω δ ώ ς τ ή ν ά π ο σ τ ο λ ή τ ο υ ς .

Π ίν α κ α ς 30 Τ ί ε ίδ ο υ ς β ιβ λ ία σ ά ς α ρ έ σ ε ι ν ά δ ια β ά ζ ε τ ε ; α) Π εζά β ) Π ο ιή μ α τ α γ ) Δ ο κ ίμ ια φ ιλ ο λ ο γ ικ ά δ ) Β ιβ λ ία τ σ έ π η ς ( ά σ τ υ ν ο μ ικ ά , α ισ θ η μ α τ ικ ά , έ π ισ τ η μ ο ν ικ ή ς φ α ν τ α σ ία ς , τ ρ ό μ ο υ κ λ π .) ε ) 'Ι σ τ ο ρ ικ ά σ τ) Κ ο ιν ω ν ικ ο π ο λ ιτ ικ ά ζ ) Φ ιλ ο σ ο φ ικ ά η ) Ψ υ χ ο λ ο γ ικ ά θ ) Θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ά ι) ια ) ιβ ) ιγ ) ιδ )

Ε π ισ τ η μ ο ν ικ ά Τ ε χν ο λ ο γ ικ ά Τ έχνη ς Λ α ο γ ρ α φ ικ ά Π α ιδ ικ ά

ιε) "Ο λα Σ ύνολο

16 1 15 3

7 9 ,7 0 % τ ώ ν 2 0 2 7 ,4 3 % 1 ,4 9 %

57

4 9 ,0 1 % 2 8 ,2 2 %

38 1 7 23

1 8 ,8 1 % 0 ,5 0 % 3 ,4 7 % 1 1 ,3 9 %

1 4

3 ,4 7 % 1 ,9 8 % 5 ,4 5 % 3 ,9 6 % 1 ,4 9 % 1 ,9 8 %

99

11 8 3 4 435

1 0 0 ,0 0

61

Τ ό « Δ ια β ά ζ ω » , μέ ά λ λ ε ς ά φ ο ρ μ έ ς , έχει ε π α ν ε ιλ η μ μ έ ν α έ π ισ η μ ά ν ε ι δ τ ι, τ ά δ ύ ο τ ο υ ­ λ ά χ ι σ τ ο ν τ ε λ ε υ τ α ί α χ ρ ό ν ι α , ή π ρ ο τ ίμ η σ η τ ο ύ κ ο ιν ο ύ ε ίν α ι σ τρ α μ μ ένη κ α τ ά π ρ ο τ ε ρ α ιό ­ τη τα σ τό λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ό β ιβ λ ίο . Έ ξ ο ύ κ α ί ό π ρ ο σ α ν α τ ο λ ισ μ ό ς τ ω ν ε κ δ ο τ ώ ν σ τή ν έκ δ ο σ η κ υ ρ ίω ς λ ο γ ο τ ε χ νικ ώ ν β ιβ λ ίω ν, ό π ο υ φ α ίν ε ­ τ α ι ό τ ι δ ικ α ιώ ν ο ν τ α ι. Ή π α ρ ο ύ σ α έ ρ ε υ ν α τ ό ε π ι β ε β α ι ώ ν ε ι . Τ ό κ ο ι ν ό κ α τ ά 7 9 ,7 % π ρ ο ­ τ ι μ ά τ ά π ε ζ ά . ’Α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν τ ά β ι β λ ί α τ σ έ ­ π η ς , τ ά ισ τ ο ρ ικ ά , τ ά κ ο ιν ω ν ικ ο π ο λ ιτ ικ ά , τ ά θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ά , τ ά π ο ι ή μ α τ α κ α ί τ ά β ι β λ ί α τ έ ­ χνης. Υ π ά ρ χ ο υ ν ό μ ω ς ο ρ ισ μ έ νε ς δ ια φ ο ρ ο π ο ιή ­ σ ε ις, π ο ύ ά π λ ώ ς τ ίς ε π ισ η μ α ίνο υ μ ε , χ ω ρ ίς ν ά δ η μ ο σ ιε ύ ο υ μ ε τ ο ύ ς σ χ ε τ ικ ο ύ ς ύ π ο π ί ν α κ ες, γ ιά λ ό γ ο υ ς χώ ρ ου : α ) Π ρ ο τ ιμ ο ύ ν τό λ ο γ ο τ ε χ νικ ό β ιβ λ ίο π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ο ί ά ν δ ρ ε ς (8 6 % ) π α ρ ά ο ι γ υ ­ ν α ίκ ε ς ( 7 2 ,6 % ), κ α ί μ ά λ ισ τ α μ έ σ η ς η λ ικ ία ς ,

τερ ο οί γ υ ν α ίκ ε ς (6 1 % ) π α ρ ά ο ί ά νδ ρ ες ( 3 8 , 3 % ), κ α ί μ ά λ ι σ τ α ο ί ν έ ο ι η λ ι κ ί α ς 1 5 - 2 9 ετώ ν. γ ) Π ρ ο τ ιμ ο ύ ν τ ά ισ τ ο ρ ικ ά π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ο ί ά ν δ ρ ε ς ( 3 9 ,3 % ) π α ρ ά ο ί γ υ ν α ί κ ε ς ( 1 5 , 6 % ) , κ α ί μ ά λ ισ τ α ο ί η λ ικ ίε ς 3 0 - 5 9 ετ ώ ν. δ ) Π ρ ο τ ιμ ο ύ ν τ ά κ ο ιν ω ν ικ ο π ο λ ιτ ικ ά π ε ­ ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ο ί ά ν δ ρ ε ς (2 7 ,1 % ) π α ρ ά ο ί γ υ ­ ν α ίκ ε ς (9 ,5 % ), κ α θ ώ ς κ α ί ο ί ή λ ικ ίε ς 1 5 -2 9 ετώ ν. ε) Π ρ ο τ ιμ ο ύ ν

τά

θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ά

π ε ρ ισ σ ό ­

τ ε ρ ο ο ί γ υ ν α ίκ ε ς (1 3 ,7 % ) π α ρ ά ο ί ά ν δ ρ ε ς ( 9 ,3 % ), κ α ί ο ί ή λ ικ ίε ς π ά ν ω ά π ό 4 5 ετ ώ ν. σ τ) Π ρ ο τ ιμ ο ύ ν τ ή ν π ο ίη σ η π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ο ί γ υ ν α ί κ ε ς ( 9 ,5 % ) π α ρ ά ο ί ά ν δ ρ ε ς ( 5 , 6 % ) , κ α θ ώ ς κ α ί ο ί ή λ ικ ίε ς 1 5 -4 4 ετ ώ ν. ζ ) Π ρ ο τ ιμ ο ύ ν τά λ α ο γ ρ α φ ικ ά κ υ ρ ίω ς ο ί ή λ ικ ίε ς π ά ν ω ά π ό 6 0 έτώ ν. η ) Π ρ ο τ ιμ ο ύ ν τ ή ν ψ υ χ ο λ ο γ ία κ α ί τ ά β ι­ β λ ία τ έ χ ν η ς κ υ ρ ίω ς ο ί ν ε α ρ έ ς ή λ ικ ίε ς .

β ) Π ρ ο τ ιμ ο ύ ν τ ά β ιβ λ ία τ σ έ π η ς π ε ρ ισ σ ό ­

Π ίν α κ α ς 31 Π ο ι ο ύ ς σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο υ ς σ υ γ γ ρ α φ ε ί ς π ρ ο τ ιμ ά τ ε ; α ) " Ε λ λ η ν ες (σ η μ ειώ σ τ ε, τ ό π ο λ ύ , π έ ν τ ε ): Λ ου ντέμ η ς

88 δήλωσαν 5 συγγραφείς 45 δήλωσαν 4 συγγραφείς 25 δήλωσαν 3 συγγραφείς 13 δήλωσαν 2 συγγραφείς 10 δήλωσαν 1 συγγραφέα 21 δήλωσαν 0 συγγραφείς ________________________

99

4 9 ,0 1 %

Κ α ζα ντζά κ η ς Β α σ ιλ ικ ό ς

88 74

Σαμαράκης Τ ο ρ δ α ν ίδ ο υ Τ σ ιφ ό ρ ο ς

73 57 54

4 3 ,5 6 % 3 6 ,6 3 % 3 6 ,1 4 % . 2 8 ,2 2 %

’Α λ ε ξ ί ο υ Μ υ ρ ιβ ή λ η ς Τ σ ίρ κ α ς Τ αχτσής Χ ατζή ς

43 37 36 32 32 31

Κ ορδάτος Γ ερ μ α νός

β ) Ξ έ ν ο υ ς (σ η μ ε ιώ σ τ ε , τ ό π ο λ ύ , π έ ν τ ε ):

Δ ιά φ ο ρ ο ι ά λλοι

30 45

Ν τ α ίν ικ ε ν

66

Γκόρκι Σ τ ά ινμ π εκ Ο ύγκώ

48 δήλωσαν 5 συγγραφείς 39 δήλωσαν 4 συγγραφείς 32 δήλωσαν 3 συγγραφείς 36 δήλωσαν 2 συγγραφείς 21 δήλωσαν 1 συγγραφέα 26 δήλωσαν 0 συγγραφείς

62

Ζ ολά Χ εμ ιν γ ο υ α ίη Γ κ ά ρντνερ

2 6 ,7 3 % 2 1 ,2 9 % 1 8 ,3 2 % 1 7 ,8 2 % 1 5 ,8 4 % 1 5 ,8 4 % 1 5 ,3 5 % 1 4 ,8 5 % 2 2 ,2 8 % 3 2 ,6 7 %

61

3 0 ,2 0 %

50 46 38 38 38 37

2 4 ,7 5 % 2 2 ,7 7 % 1 8 ,8 1 % 1 8 ,8 1 % 1 8 ,8 1 % 1 8 ,3 2 % 1 7 ,8 2 %

Ν τ ο σ τ ο γ ιέ φ σ κ ι Ν τ ίκ ε ν ς Μ πω βουάρ Λ ε ν ιν Κ ρ ίσ τ ι Κ ρ ό ν ιν

36 34 33 32 30

Δ ιά φ ο ρ ο ι ά λ λ ο ι

46

τώ ν 202

1 6 ,8 3 % 1 6 ,3 4 % 1 5 ,8 4 % 1 4 ,8 5 % 2 9 ,7 7 %

τώ ν 202

Υ π ά ρ χ ο υ ν κ α ί ο ί ε ξ ή ς δ ια φ ο ρ ο π ο ιή σ ε ις : α ) Μ έ βάση τό φ ύλο:

Έλληνες:

Λουντέμης Καζαντζάκης Βασιλικός Σαμαράκης Ίορδανίόου Τσιφόρος ’Αλεξίου Μυριβήλης Τσίρκας Ταχτσής Χατζής Κορδάτος Γερμανός Διάφοροι άλλοι

Ξένοι:

Νταίνικεν Γκόρκι Στάινμπεκ Ούγκώ Ζολά Χεμινγουαίη Γκάρντνερ Ντοστογιέφσκι Ντίκενς Μπωβουάρ Κρίστι Κρόνιν Διάφοροι άλλοι

’Άνδρες 56 60 33 33 21 28 20 20 20 24 19 24 13 27

Γυναίκες 43 28 41 40 36 25 23 17 16 8 13 7 17 18

Σύνολο 99 88 74 73 57 54 43 37 36 32 32 31 30 45

45 34 15 21 17 26 24 17 15 11 26 17 15 27

21 27 35 25 21 12 14 20 21 23 7 15 15 19

66 61 50 46 38 38 38 37 36 34 33 32 30 46

β) Μέ βάση τήν ηλικία:

Έλληνες:

Ξένοι:

Λουντέμης Καζαντζάκης Βασιλικός Σαμαράκης Ίορδανίδου Τσιφόρος ’Αλεξίου Μυριβήλης Τσίρκας Ταχτσής Χατζής Κορδάτος Γερμανός Διάφοροι άλλοι Νταίνικεν Γκόρκι Στάινμπεκ Ούγκώ Ζολά Χεμινγουαίη Γκάρντνερ Ντοστογιέφσκι Ντίκενς Μπωβουάρ

15-29 έτών 16 9 11 6 2 3 2 -

7 13 9 2 4 19 22 5 4 4 -

8 3 -

9

30-44 έτών 22 25 10 15 7 13 10 1 11 9 9 7 11 8

45-59 έτών 39 39 37 34 23 21 17 9 10 10 12 15 10 7

60-74 έτών 19 12 14 16 19 15 9 13 ■ 7

Πάνω άπό 75 έτών 3 3 2 2 6 2 5 14 1

-

-

28 17 13 12 13 11 17 13 7 12

13 15 11 14 11 13 12 14 17 8

3 17 17 11 10 10 1 5 10 5

2 6 5 9

1 -

2 7 5 5 4 4 -

2 2 -

Σύνολο 99 88 74 73 57 54 43 37 36 32 32 31 30 45 66 61 50 46 38 38 38 37 36 34

63

Λένιν Κρίστι Κρόνιν Διάφοροι άλλοι

10 3 2 11

11 13 9 13

8 11 9 10

4 5 9 11

33 32 30 46

1 1

Πίνακας 32 Δ ια β ά ζ ε τ ε β ιβ λ ία σέ ξ έ ν ε ς γλ ώ σ σες; α) Π οτέ β ) Σ π ά ν ια γ) Συχνά

195 5 2

9 6 ,5 3 % 2 ,4 8 %

Σ ύνολο

202

100,00

Μ ο λ ο ν ό τ ι υ π ο τ ίθ ε τ α ι ό τ ι, κ ο υ τ σ ά - σ τ ρ α β ά , έ ν α μ ε γ ά λ ο μ έ ρ ο ς , κ υ ρ ίω ς τ ώ ν ν έ ω ν , π ο ύ μ έ ­ ν ο υ ν μ ά λ ι σ τ α σ τ ή ν π ε ρ ι ο χ ή ’Α τ τ ικ ή ς , γ ν ω ρ ί ­ ζ ο υ ν τ ο υ λ ά χ ισ τ ο ν μ ιά ξ έ ν η γ λ ώ σ σ α ( ε ξ ο υ κ α ί ή ά ν θ ισ η τ ώ ν φ ρ ο ν τ ισ τ η ρ ίω ν ), σ τ ό ν π ί ­ νακ α 32 π α ρ ο υ σ ιά ζ ε τ α ι ή σ υ ν τ ρ ιπ τ ικ ή π λ ε ιο ψ η φ ία ν ά α γ ν ο ε ί α ύ τ ό π ο ύ λ έ μ ε ξ έν η β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία . Ε π ο μ έ ν ω ς κ α ί ο ι ά π α ν τ ή σ ε ις

0 ,9 9 %

σ τ ό ν π ίν α κ α 3 1 , ω ς π ρ ό ς τ ίς π ρ ο τ ιμ ή σ ε ις σ έ ξ έ ν ο υ ς σ υ γ γ ρ α φ ε ίς , π ρ έ π ε ι ν ά δ ια β α σ τ ο ύ ν κ ά τ ω ά π ό τ ό π ρ ίσ μ α ό τ ι ο ί σ υ γ γ ρ α φ ε ί ς π ο ύ ά να φ έρ θ η κ α ν δ έν έ χ ο υ ν δ ι α β α σ τ ε ί σ τή γ λ ώ σ σ α τ ο υ ς ά λ λ ά μ ά λ λ ο ν σ έ μ ε τα φ ρ ά σ εις (ά λ λο π ρ ά γ μ α , β έ β α ια , π ό σ ο ε π α ρ κ ε ίς ύ π ή ρ ξ α ν ο ί μ ε τ α φ ρ ά σ ε ις ).

Πίνακας 33 Τ ί σ ά ς ε π η ρ ε ά ζ ε ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο σ τή ν εκ λο γή ε ν ό ς β ιβ λ ίο υ ; α ) Ό τ ίτ λ ο ς β ) Τ ό θ έμ α ή ό π ίν α κ α ς π ε ρ ιε χ ο μ έ ν ω ν γ) Ό δ) Ό

σ υγγρ α φ έα ς μετα φ ρ α σ τή ς

ε) Ό ε κ δ ό τ η ς σ τ ) Ή τ ιμ ή τ ο ύ β ι β λ ί ο υ ζ ) Ή ε μ φ ά ν ισ η τ ο ύ β ιβ λ ίο υ ( ε ξ ώ φ υ λ λ ο , ε ι κ ο ν ο γ ρ ά φ η σ η κ λ π .)

14

6 ,9 3 %

117 42 4 2

5 7 ,9 2 %

ια ) Ή τ η λ εο π τ ικ ή ή κ ιν η μ α τ ο γ ρ α φ ικ ή μ ε τα φ ο ρ ά τ ο ύ β ιβ λ ίο υ ιβ ) Ο ί δ ια φ η μ ίσ ε ις τ ο ύ εκ δ ό τ η ι γ ) Ο ί σ χ ε τ ικ έ ς ε ν η μ ε ρ ω τ ι κ έ ς ε κ π ο μ π έ ς ρ α δ ιο φ ώ ν ο υ -τ η λ εό ρ α σ η ς Σ ύνολο

202

0 ,9 9 % 9 ,9 0 %

20

η ) Ή γνώ μη τού π ερ ιβ ά λ λ ο ν τ ο ς ( ο ι κ ο γ έ ν ε ι α , φ ί λ ο ι κ λ π .) θ ) Ή γ ν ώ μ η τ ώ ν κ ρ ιτ ικ ώ ν τ ο ύ τ ύ π ο υ ι) Ή σ ύ σ τ α σ η τ ο ύ β ι β λ ι ο π ώ λ η

τώ ν

2 0 ,7 9 % 1 ,9 8 %

8

3 ,9 6 %

61 9 12

3 0 ,2 0 % 4 ,4 6 % 5 ,9 4 %

92 42

4 5 ,5 4 %

2.7

1 3 ,3 7 %

450

1 0 0 ,0 0

2 0 ,7 9 %

Μ έ β ά σ η τ ίς γ ρ α μ μ α τ ικ έ ς γ ν ώ σ ε ις , ο ί ά π α ν τ ή σ ε ις τ ο ύ π ίν α κ α 3 3 δ ια μ ο ρ φ ώ θ η κ α ν ώ ς έξη ς:

α). Ο τίτλος β) Τό θέμα ή ό πίνακας περιεχομένων γ) Ό συγγραφέας

64

Πτυχιοϋχοι ’Απόφοιτοι ’Απόφοιτοι Δέν τέάνώτατης μέσης δημοτικοί) λειωσαν σχολής σχολής τό δημ.

3 7 3 1 40 13

62 28

14

1

1

-

Σύνολο 14 117 42

δ) ε) στ) ζ) η) θ) ι) ια) ιβ) ιγ)

3

Ό μεταφραστής Ό εκδότης Ή τιμή τοϋ βιβλίου Ή εμφάνιση τοϋ βιβλίου Ή γνώμη τοϋ περιβάλλοντος Ή γνώμη τών κριτικών τοϋ τύπου Ή σύσταση τού βιβλιοπώλη Ή τηλεοπτική ή κινηματογραφική μεταφορά τοϋ βιβλίου Οί διαφημίσεις τοϋ έκδοτη Οί σχετικές ένημερωτικές εκπομπές ραδιοφώνου-τηλεόρασης

Έ τ σ ι , π α ρ α τ η ρ ε ΐ τ α ι ό τ ι: α) Ή π λ ε ιο ψ η φ ία έ π η ρ ε ά ζ ε τ α ι

2

-

5 1 33 7 3

2 6

6 8

67 30

5 κ υ ρ ίω ς

α π ό τ ό θ έμ α ή τ ό ν π ίνα κ α τώ ν π ε ρ ιε χ ο μ έ ­ ν ω ν , κ α ί μ ά λ ισ τ α π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ο ί π τ υ χ ιο ΰ χ ο ι

1 9 3 26

19

6

6 4 2

20 8

61 9

3

12

19 4

92 42

3

27

μ έ ά λλη α φ ο ρ μ ή ), κ α ί μ ά λ ισ τα π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ο ί χ α μ η λ ή ς μ ό ρ φ ω σ η ς, α π ό φ ο ιτ ο ι δ η μ ο τ ικ ο ύ (7 0 ,4 % ).

π ο ύ δ ια β ά ζ ο υ ν β ιβ λ ία (7 5 ,5 % ), ό π ω ς ά λ λ ω ­

γ ) “Α λ λ ο ι έ π η ρ ε α σ μ ο ί ο φ ε ί λ ο ν τ α ι κ υ ρ ί ω ς

σ τε θ ά ά ν έ μ ε ν ε κ α ν είς. β ) Έ ν α σ η μ α ν τ ικ ό π ο σ ο σ τ ό έ π η ρ ε α σ μ ο ΰ ο φ ε ίλ ε τ α ι κ α ί σ τή ν κ ιν η μ α τ ο γ ρ α φ ικ ή ή τ η ­ λ ε ο π τ ικ ή μ ε τ α φ ο ρ ά τ ο ύ β ιβ λ ίο υ ( ό π ω ς π α λ ιό τ ε ρ α ε ίχ ε έ π ισ η μ ά ν ε ι κ α ί τ ό « Δ ια β ά ζ ω »

σ τή γ ν ώ μ η τ ο ϋ π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ ο ς , σ τ ό ό ν ο μ α τ ο ϋ σ υ γ γ ρ α φ έ α κ α ί σ τ ίς δ ια φ η μ ίσ ε ις τ ο ύ έ κ ­ δ ο τ η , κ α θ ώ ς κ α ί σ τ ίς έ ν η μ ε ρ ω τ ικ έ ς έ κ π ο μ π έ ς , π ο ύ δ έ ν φ α ίν ε τ α ι ν ά π α ί ζ ο υ ν μ ικ ρ ό ρόλο.

Πίνακας 34 “Α ν σ ά ς ά ρ ε σ ε έ ν α β ι β λ ί ο π ο ύ δ ι α β ά σ α τ ε , μ ι λ ά τ ε γ ι ’ α ύ τ ό σ τ ό π ε ρ ι β ά λ λ ο ν σ α ς ; α) Ν αί 135 β ) “Ο χ ι 67

6 6 ,8 3 %

Σ ύνολο

1 0 0 ,0 0

202

3 3 ,1 7 %

Ή α νά γνω ση τού π ίνα κ α 34 π ρ έπ ει ν ά σ υ ν δ υ α σ τ ε ί μέ τ ό σ η μ ε ίο (η ) τ ο ύ π ρ ο η γ ο ύ ­ μ ενου π ίνα κ α .

Πίνακας 35 ; σ υ γ γ ρ α φ ε ίς τ ώ ν β ιβ λ ίω ν π ο ύ δ ια β ά σ α τ ε κ α ί σ ά ς

α) Ν αί β ) “Ο χ ι γ ) Μ ού είν α ι ά δ ιά φ ο ρ ο

“Α ν δ ρ ε ς 35 35 37

Γ υ ν α ίκ ε ς 76 9

Σ ύνολο 111 44

10

47

95

202

107

Φ α ίν ε τ α ι ό τ ι ή έ π α φ ή μ έ τ ό κ ο ιν ό , π ο ύ έ χ ο υ ν κ α θ ιε ρ ώ σ ε ι έδ ώ κ α ί λ ίγ α χ ρ ό ν ια μ ε ρ ι­ κ ο ί σ υ γ γ ρ α φ ε ίς , ά ν τ α π ο κ ρ ίν ε τ α ι σ έ μ ιά ν

% 5 4 ,9 5 2 1 ,7 8 2 3 ,2 7 1 0 0 ,0 0

ά νά γ κ η το ύ κ ο ιν ο ύ , ιδ ια ίτ ε ρ α τ ώ ν γ υ ν α ι­ κώ ν, πού π α ρ ο υ σ ιά ζ ο ν τ α ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο « ε ύ α ί σ θ η τ ε ς » σ τή γ ν ω ρ ι μ ί α ( 8 0 % ) .

Πίνακας 36 Π η γ α ί ν ε τ ε ν ά δ ι α β ά σ ε τ ε σ έ β ι β λ ι ο θ ή κ η ( δ η μ ό σ ι α , δ η μ ο τ ι κ ή ή ά λ λ η ); α) Π οτέ

186 65

12

β ) Σ π ά ν ι,α γ) Συχνά Σ ύνολο

202

1 0 0 ,0 0

’Α κ ό μ η μ ι ά Α π ο σ τ ο μ ω τ ι κ ή α π ά ν τ η σ η π ο ύ π ρ έ π ε ι ν ά σ υ ν δ υ α σ θ ε ϊ μ ε τ ίς Α π α ν τ ή σ ε ις τ ο ύ π ίνα κ α 29.

Πίνακας 37 Π ο ύ π ρ ο τ ιμ ά τ ε ν ά δ ια β ά ζ ε τ ε μ έ σ α σ τ ό σ π ίτ ι; α) Σ τό κ ρεβάτι β) Σ τό γ ρ α φ ε ίο , τ ρ α π έ ζ ι, κ λ π . γ) δ) ε) σ τ) ζ)

Σέ πολυθρόνα , κα ναπέ κλπ. Σ τό πάτω μα ’Α λ λ ο ύ 'Ο π ο υ δ ή π ο τ ε Δ έ ν δ ια β ά ζ ω π ο τ έ σ τ ό σ π ίτ ι

Σ ύνολο ’Α π ’ δ ,τ ι φ α ί ν ε τ α ι , τ ό κ ρ ε β ά τ ι ε ί ν α ι ό ιδ α ν ικ ό τ ε ρ ο ς τ ό π ο ς γ ι ά ν ά δ ια β ά σ ε ι ό Ν ε ο έ λ λ η ν α ς (κ ά τ ι δ η λ α δ ή σ ά ν υ π ν ω τ ικ ό ή , τ ό π ο λ ύ , κ ά τ ι ε λ α φ ρ ό , ξ ε κ ο ύ ρ α σ τ ο ! ) . " Ο σο γ ιά τ ό γ ρ α φ ε ίο ή τ ό τ ρ α π έ ζ ι, α υ τ ά είν α ι

77 4 36 2 3 73 7 202

3 8 ,1 2 % 1 ,9 8 % 1 7 ,8 2 % 0 ,9 9 % 1 ,4 9 % 3 6 ,1 4 % 3 ,4 6 % 1 0 0 ,0 0

έ π ιπ λ α τ ο ύ σ π ιτ ιο ύ μ έ τ ά π ε τ σ ε τ ά κ ια τ ο υ ς , τ ά δ ι α κ ο σ μ η τ ικ ά τ ο υ ς κ λ π . Π ώ ς ν ά τ ά Α ν α ­ σ τ α τ ώ σ ε ις δ λ α α ύ τ ά , γ ιά ν ά Α π λ ώ σ εις π ά ν ω τ ο υ ς έ ν α β ιβ λ ίο κ α ί ν ά κ α θ ή σ εις ν ά δ ια β ά ­ σ εις!

Μ έ τ ή ν έ ρ ε υ ν α α ύ τ ή , δ έ ν π ι σ τ ε ύ ο υ μ ε δ τ ι ε δ ώ τ ε λ ε ιώ ν ο υ μ ε . Π ι σ τ ε ύ ο υ μ ε δ τ ι π ο λ λ έ ς Α π ό τ ί ς Α π α ν τ ή σ ε ις π ο ύ π ή ρ α μ ε Α π ο τ ε λ ο ύ ν Α φ ο ρ μ ές π ρ ο β λ η μ α τ ισ μ ο ύ γ ύ ρ ω Α π ό τή σ η μ ερ ιν ή κ α τ ά ­ σ τ α σ η τ ο ύ β ι β λ ί ο υ σ τή χ ώ ρ α μ α ς κ α ί ί σ ω ς μ α ς ό δ η γ ο ΰ ν Α π ό μ ό ν ε ς τ ο υ ς σ τ ή ν ε ξ ε ύ ρ ε σ η λύ σ ε ω ν γ ιά τ ό μ έλλον. Η ΣΥΝΤΑΞΗ

66

επιλογή Στις σελίδες πού άκολουθοϋν οί συνεργάτες τοϋ «Διαβάζω» παρουσιάζουν καί κρίνουν μερικά από τά πιό ενδιαφέροντα βιβλία πού κυκλοφόρησαν τούς τελευταίους μήνες. Τά βιβλία επιλέγει ή Σύνταξη τοϋ περιοδικού.

ΚΟΙΝΩΝΙΟΑΟΓΙΑ

λαογραφικά πλαισιώματα Γ. Β. ΚΑΒΒΑΔ1Α: Καραγκούνηδες I. Συμβολή στην κοινωνιολογία των δοξασιών. ('Ιστορική καί Λαογραφική 'Εταιρεία τών θεασαλών. Δη­ μοσιεύματα άρ. 2) ’Αθήνα, 1980. Σελ.226 + 50 (χάρτης, φωτογραφίες, σχέδια).

ΤΟΣΟ ό βασικός τίτλος τού βιβλίου («Καραγκούνηδες») δσο καί ό υπότιτλος («Συμβολή στήν κοινωνιολογία τών δοξασιών»), άλλά καί τό όνομα τοϋ συγγραφέα, που άπό τό 1965 μάς έδειξε μέ τό πρώτο βιβλίο του: Pasteurs-nomades mediterraneens: Les Saracatsans de Grece (Paris) πόσο καλά έστρεψε την προσοχή του σέ μιά κοινωνιο-λαογραφία έλληνικών Ανθρωπολογικών όμάδων, σημαντικότατων στήν εθνική μας ζωή, μάς προδιαθέτουν καί σήμερα νά δούμε μέ άγάπη καί νά διαβάσουμε μ’ ενδιαφέρον τή νέα αύτή έρευνα καί μελέτη, πού άφορά άλλη ελληνικότατη γεωγραφική καί άγροτική όμάδα, τούς θεσσαλούς Καραγκούνηδες. Έδώ ό ύπότιτλος πού Αναφέραμε προσδιορίζει καί τούς ιδιαίτερους στόχους, πού ώς κοινωνιολόγος ό σ. άναζητεΐ, κάτω ή γύρω άπό τίς λαογραφικές διαπιστώσεις του. Ό Γεώργιος Β. Καββαδίας δέν έξεκίνησε άπό τή λαογραφία. 'Ως νομικός άγάπησε τή γενική κοινωνιολογία (πού τή διδάσκει σήμερα στή Νο­ μική Σχολή τοϋ Πανεπιστημίου ’Αθηνών), άλλά μέ τό θερμό καί φιλολαϊκό αίσθημά του κατάλαβε ότι οί άνθρώπινες ρίζες τής κοινωνικής Ανθρωπολογίας καί τά πιό χαρακτηριστικά δείγματά της βρίσκονται στά πρώτα (καί μέ όποιονδήποτε τρόπο συνεχιζόμενα) βιώματα τού άγροτικού κό­ σμου, μέ τήν έννοια τοϋ «όλου». Οί συμπληρωμα­ τικές εθνολογικές σπουδές του στή Γαλλία τόν έξοικείωσαν άμεσα μέ τή μεθοδολογία τής έρευ­ νας τών βιωμάτων αυτών. Τήν πρακτική όμως τής έλληνικής (εθνολογικής καί λαογραφικής) έρευνας, μέ τούς άγαπημένους

του κοινωνιολογικούς στόχους, ό Γ. Β. Κ. τήν άπέκτησε δουλεύοντας στόν έλληνικό χώρο. Τόσο ατούς Σαρακατσάνους, όταν τούς μελετούσε, δσο καί στούς Καραγκούνηδες, πού κι αυτούς άρχισε νά τούς μελετά άπό τό 1961 (μέ τήν πολύτιμη συμπαράσταση τής συζύγου του Μαίρης Κ.), ό σ. έφάρμοσε τή μέθοδο τής «εύθυγραμμισμένης συμ­ βίωσης», πού όταν άσκεϊται έγκάρδια, όπως στήν περίπτωση τών Καββαδία, όδηγεΐ σέ άριστα Απο­ τελέσματα εμπιστοσύνης, διαπιστώσεων καί συμ­ περασμάτων. Τό βιβλίο τού Γ. Β. Κ., πού δίνεται ώς I τόμος (τών παραδοσιακών δοξασιών-έθίμων τών Καραγκούνηδων καί τών ερμηνειών τους), μέ τήν υπόσχεση ένός II τόμου (πού θά περιλαμβάνει τίς σύγχρονες εξελίξεις τής ζωής τών Καραγκούνηδων μέ συγκριτικές παρατηρήσεις), παρουσιάζε­ ται μέ μιά πορευτική διάρθρωση, πού δείχνει έμπειρία βιβλίου καί συγγραφής. (Ήδη τό έξώφυλλο, μέ τή διακριτική άλλά έντονη φωτογρα­ φία τής Καραγκούνισσας, δημιουργεί μιάν Ατμό­ σφαιρα έλληνικής οίκειότητας.) Στόν Πρόλογό του (σελ. 7-12) ό σ. μάς μιλεϊ γιά τό ιστορικό καί τή σύνθεση τής συγγραφής, έξαίροντας τήν προθυμία καί τή φιλοξενία τών Καραγκούνηδων καί σημειώνοντας τήν έπαινετή πραγματικά πρωτοβουλία τής «'Ιστορικής καί Λαογραφικής Εταιρείας τών Θεσσαλών» ν’ άναλάβει τήν έκδοση τής μελέτης. Στό «Σκιαγρά­ φημά» του έπειτα (σελ. 15-39) δ σ. πλαισιώνει δεοντολογικά τό θέμα του μέ γενικά στοιχεία γεωλογίας καί μυθολογίας τού ώραίου χώρου τής Θεσσαλίας, γιά νά εντοπίσει τό πλαισίωμα στά πρόσφατα ιστορικά, οικονομικά καί κοινωνιολο­ γικά τής γεωγραφικής αύτής όμάδας τών Καραγκούνηδων. ’Ακολουθούν τά μέρη: Α' Ο ί δ ο ξ α σ ί ε ς (σελ. 43-157), πού ό σ. τό χωρίζει στά γνωστά λαογραφικά κεφάλαια: α) τής λαϊκής λατρείας (σελ. 43-79)· β) τών νεκρικών εθίμων (σελ.

81-89)· γ) τής μαγείας (σελ. 91-123), πού χωρί­ ζεται σέ εύεργετική (σελ. 95-117) καί σέ μαύρη (σελ. 118-123)· δ) τής λαϊκής Ιατρικής, μέ διά­ φορες περιπτώσεις Ασθενειών καί παθήσεων (σελ.

125-137)· καί ε) τής ψυχο-φιλοσοφικής εικόνας τού κόσμου καί τών Ανθρώπων, όπως τήν έχουν συλλΑβει οί Καραγκούνηδες. Καταγράφοντας τίς Αντίστοιχες λαογραφικές διαπιστώσεις του ό σ.

67

παραθέτει καί εθνολογικά ερμηνεύματα, άπό διε­ θνείς θεωρίες ή καί άπό δικές του έκτιμήσεις τών περιπτώσεων. Β' Δ υ ν α μ ι κ ή (σελ. 161-199). Τό κοινωνιολογικότερο μέρος τού βιβλίου, πού χωρίζεται στά κεφάλαια: α) κοινωνιολογικές προεκτάσεις (σελ. 161-174) καί β) στόν δρόμο γιά τήν Ανάπτυξη (σελ. 175-199), μέ τίς υποδιαιρέ­ σεις: 1. Διαπιστώσεις καί ερωτήματα (σελ.

175-184) καί 2. Τά επίπεδα σύγκρουσεως (σελ.

184-199). Είναι τά κεφάλαια πού προϊδεάζουν γιά τήν καλή συζήτηση τού II τόμου. Καί τό σώμα τού βιβλίου τελειώνει μέ τρεις σελίδες «’Αντί έπιλόγου» (σελ. 201-203), δπου ό σ. έξηγεϊ ορισμένα σημεία άπό τίς πραγματεύσεις του. ’Ακολουθούν: Β ι β λ ι ο γ ρ α φ ί α (Κείμενα άρχαία καί μεσαιωνικά. Βιβλία καί μελέτες γιά τή Θεσσαλία γενικότερα καί τούς Καραγκούνηδες τά β', όχι εξαντλητικά-, Γενικές Αναφορές σέ ξένη, εθνολογική, ή καί θεσσαλική βιβλιογραφία, πλούσια καί ένδιαφέρουσα), σελ. 207-221, καί Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α (σελ. 223-225). Παραστατικότατο, μελετημένο καί εύχάριστο είναι τό πρόσθετο (χωρίς σελίδωση) τμήμα τών εικ ό ν ω ν , πού πολύ σωστά ό σ. τό θεωρεί «ορ­ γανικό συμπλήρωμα» τού βιβλίου. Προτάσσεται χάρτης τών θεσσαλικών χωριών πού κατοικοΰνται άπό Καραγκούνηδες (Η. Παπαποστόλου), καί Ακολουθούν φωτογραφίες, εθνολογικά καί λαογραφικά έμπειρες, παρμένες άπό τόν συγγραφέα (μερικές άπό τούς καλλιτέχνες Δ. Τλούπα καί Μάκη Σκιαδαρέση), έγχρωμες λεπτομέρειες τής καραγκούνικης φορεσιάς, καί χαρακτηριστικά σχέδια καί μοτίβα («σάν γλωσσάριο γιά τήν Ανά­ γνωση τής κεντητικής») άπό τή Μαίρη Γ. Καββαδία. Άναζητά βέβαια κανείς κι ένα Ανακεφα­ λαιωτικό εύρετήριο τών δρων καί τών θεμάτων πού χρησιμοποιήθηκαν στό βιβλίο, άλλά μπορεί αύτό νά έπιχειρηθεϊ συνδυασμένα, στόν II τόμο. ’Οργανωμένο καί καλοτυπωμένο βιβλίο (άπό 68

τό Τυπογραφείο Μπουλούκου-Λογοθέτη καί τίς Γραφικές Τέχνες Σακελλαρίου-Μούγιου). Θά εύχόταν μόνο κανείς μεγαλύτερα στοιχεία, κατά τό τυποσύστημα τών «Θεσσαλικών Χρονικών». Θά πρέπει τώρα νά παρατηρήσουμε, μέ κάποιο πνεύμα «λαογραφικής» συνεργασίας, μερικά πράγματα, πού κάνουν αισθητή τήν παρουσία (ή Απουσία) τους στά κεφάλαια τού βιβλίου.

• Συνηθίζουν οϊ νεότεροι μελετητες της λαϊ­ κής ζωής καί τών θεμάτων της, στήν Ελλάδα, ένώ Αγαπούν καί κατανοούν τή σημασία τής άρχέγονης έθιμολογίας τών Ανθρώπων, πού Αποτελεί τή βάση καί τό ξεκίνημα τών εξελιγμένων σήμερα Ανθρωπολογικών μελετών, νά μήν τιμούν όσο πρέπει τήν ώς τώρα λαογραφία, πού μέ μόχθο καί μέ οικεία επιτόπια έρευνα έχει άπό παλιά συγ­ κεντρώσει πολύτιμο ύλικό καί γιά τή σύγχρονη έρευνα. Συνήθως οί σημερινοί «άνθρωπολόγοι», «εθνολόγοι», «κοινωνιολόγοι» δέν Αναφέρουν κάν τ’ όνομά της. Τό α' μέρος τού βιβλίου τού Γ. Β. Καββαδία («Οί δοξασίες») είναι γεμάτο άπό λαογραφικά κεφάλαια καί στοιχεία (πού ό ίδιος τά συγκέντρωσε επαινετά άπό τούς Καραγκούνη­ δες καί πού πλουτίζουν τή λαογραφική γνώση) κοινά σ’ όλων τών έλλήνων λαογράφων τά βιβλία, Αφού χρτσιμοποιεϊ καί τούς καθιερωμένους όρους των: λαϊκή λατρεία, νεκρικά (έθιμα), μα­ γεία, λαϊκ 'ι ιατρική κ.Α., πού όμως Αποφεύγει νά τά ονομάσει «λαογραφικά». Ση ιειώνοντας στόν Πρόλογό του (σελ. 10) ότι έκαμε τή διαπραγμά­ τευση τού θέματός του μέ συνεργασία κοινωνιολογίας, κοινωνικής Ανθρωπολογίας, κοινωνικής ψυχολογίας, ιστορίας καί θρησκειολογίας, οικο­ νομίας καί δικαίου δέν Αναφέρει τή λαογραφία, ένώ έχει συλλέξει στοιχεία «λαογραφικά» καί παραπέμπει επίσης στούς Πολίτη, Κυριακίδη, Μέγα κ.Α., πού είναι «λαογράφοι». Κι ή υπερπή­ δηση αυτή τής λαογραφικής έπιστήμης τόν παρα­ σύρει νά μήν Αναφέρει, ρητά καί σωστά, δταν μιλεί γιά τόν γάμο (σελ. 107-116), γιά τή γέννα (σελ. 116-117) καί τόν θάνατο (σελ. 81-89) τίς κλασικές πάντα λαογραφικές έργασίες τού Ν. Γ. Πολίτη (στόν Γ' τόμο τών Σύμμεικτων του, έν Άθήναις 1931): «Ό γάμος παρά τοίς νεωτέροις Έλλησιν» (σελ. 232-322), «Τά κατά τήν γέννησιν» (σελ. 206-221) καί «Τά κατά τήν τελευτήν» (σελ. 323-362).

• Κάτι άλλο, πού παρασύρει τούς μή λασγράφους ερευνητές σέ έθιμολογικόν Απομονωτισμό τών εθνικών ομάδων πού μελετούν, είναι ή πραγμάτευση τών διαφόρων εθίμων καί δοξασιών τους σάν Αποκλειστικά δικών τους. Τό παρατή­ ρησα καί δταν έκρινα τό καλό βιβλίο τού J. R. Campbell: Honour, Family and Patronage (Ox­ ford, 1964) γιά τούς Σαρακατσάνους (βλ. ΙΜΧΑ, Balkan Studies 5, 1965). Υπήρχαν βέβαια κι εκεί πολλά ιδιότυπα νά έξαρθούν γιά τούς ξεχωρι­ στούς νομάδες μας, Αλλά ή έμπειρία μου άπό τή γενική έλληνική λαογραφία δέν ξαφνιζόταν ιδιαί­ τερα. Έτσι καί τώρα, διαβάζοντας στό βιβλίο τού Γ. Β. Κ. τίς φαινομενικά Αποκλειστικές δοξασίες τών Καραγκούνηδων (πού ό συγγραφέας άναγ-

κάζεται συχνά νά τίς όμολογεί κοινές), άμφιβάλλω &ν πρέπει νά τίς θεωρώ Αποφασιστικούς ρυθμιστές ζωής στην πληθυσμική αυτή όμάδα, Αφού καί οί πιό κοινότυπες Αγροτικές έλληνικές όμάδες τίς έχουν. Μιλώ γιά «Αγροτικές» όμάδες καί σκέφτομαι, γιά τους Καραγκούνηδες, δτι Ανήκουν κι αυτοί στη γενική γεωγραφική κατηγορία τών «καμπί­ σιων». Οί καμπίσιοι ξεχωρίζουν, σ’ δλη τήν Ε λ ­ λάδα, Από τους ορεινούς (καί τούς Αστούς). Είναι συχνοί οί σχετικοί μύθοι, οί παροιμίες καί τΑ τραγούδια, στή λαογραφία μας, πού δείχνουν τίς Αντιθέσεις καί τήν κάποια περιφρόνηση πρός τούς πεδινούς. Αύτό δημιουργεί καί ψυχολογία μειονεκτικότητας (μέ Αντίστοιχη άμυνα καί «πο­ νηριά»), πού Αποτελεί επίσης έναν ρυθμιστικό παράγοντα «πολιτισμού», γιά μελέτη.

• Ή μεθοδολογία πού Ακολουθεί στό μέρος τών «Δοξασιών» ό Γ. Β. Καββαδίας, μέ τό νά συνοδεύει Αμέσως τήν κάθε εθιμική ενέργεια (κοινωνική ή οικογενειακή, έποχική ή περιστατική) μέ κάποια Αντίστοιχη εθνολογική έρμηνεία, είναι καλή. "Ολοι Αναζητούμε τό γιατί τών πρα­ γμάτων, καί γίνεται γενικότερα διαφωτιστικό, δταν τό εξηγούμε στόν ίδιο χώρο τών διαπιστώ­ σεων. Ό Γ. Β. Κ. έχει πλούσια γνώση έθνολογικών πηγών, στίς όποιες μάς παραπέμπει. Κάποτε μάς Αφήνει νά σκεφτούμε δτι δίνει καί δικές του Απόψεις. Βέβαια οί έρμηνείες τών έθιμοδοξασιακών φαινομένων, σ’ δλους τούς λαούς, είναι πάντα συζητήσιμες, γιατί καί τά φαινόμενα είναι ρευστά κι Αλληλεπίδραστα καί οί θεωρίες πολυ­ μερείς, δσο κι εύλογοφανείς. Άξιοπρόσεχτες δμως είναι κι οί γνώμες τών εθνικών λαογράφων, πού ξέρουν νά εντάσσουν τίς δοξασίες καί τίς εν­ έργειες στά τοπικά πλαίσια: γεωγραφίας, μυθο­ λογίας, ιστορίας, θρησκείας (θρησκειών, θά λέ­ γαμε στήν Ελλάδα), κλίματος, έπαγγελμάτων καί τρόπων ζωής. Στό σημείο αύτό, οί μνείες έλληνικών έρμηνειών, στό βιβλίο γιά τούς Καραγκούνη­ δες, είναι έλάχιστες.

• Τά καινούρια έθιμικά στοιχεία, πού μάς πα­ ρέχει Από τήν επιτόπια έρευνά του ό Γ. Β. Κ., εί­ ναι, όπως είπαμε, ένδιαφέροντα (χρονολογημένα Από τό 1961) καί πλουτίζουν τή θεσσαλική λαογραφική γνώση μας. Ό συγγραφέας σημειώνει σωστά (σελ. 10) δτι δεν ύπήρχε ώς τότε επιστημο­ νική καταγραφή τής καραγκούνικης ζωής. Λαογραφικά τών Καραγκούνηδων Αρχισαν νά γρά­ φονται σέ βιβλία Από τό 1962 (Χρ. ΚολιότσιοςΔημόφιλος), καί σήμερα παρουσιάζονται συστη­ ματικότερα (Ελένη Ρωμαίου-Καρασταμάτη) -ή 'Ιστορική καί Λαογραφική Εταιρεία τών ©εσσαλών, καθορίζοντας θέμα τού Α' Συνεδρίου Θεσσαλικών Σπουδών (1978) τή Δυτική Θεσσαλία καί τούς Καραγκούνηδες, έκορύφωσε μέ καλό Αποτέλεσμα (δπως τό σημειώνει κι ό σ.) τίς σχετι­ κές έρευνες. Άσχετα δμως πρός τήν ειδική κα­ ραγκούνικη βιβλιογραφία, νομίζουμε δτι ό σ. μπορούσε, στίς έπί μέρους εθιμικές καί δοξασιακές διαπιστώσεις του, νά παρέπεμπε μέ υποση­ μειώσεις σέ παρόμοια πανελλήνια ή γειτονικά

στοιχεία καί έρμηνείες πού τά παρέχουν παλαιότερες μελέτες καί βιβλία, όχι μόνο τά Αναγραφό­ μενα στή βιβλιογραφία του (σελ. 211-14) Αλλά καί τά ειδικότερα τών (Αλφαβητικά): Γ. Αϊκατερινίδη (Αμίλητο νερό καί θυσίες), Ά . Δευτεραίου (ό άρτος στήν τελευτή), Κ. Καραπατάκη (Δωδεκαήμερο καί γάμος), Στ. Κυριακίδου (Αβγά τού Πάσχα καί επωδές), Δ. Δουκάτου (νεκρικά έθιμα Από τόν Χρυσόστομο), Δ. Λουκόπουλου (γεωργικά-σπορές κλπ. τής Ρούμελης), Γ. Μέγα (μαγεία, στά «Ζητήματα ελληνικής λαογραφίας»), Ν. Γ. Πολίτου (έθιμο θραύσεως Αγγείων καί τά άλλα πού άναφέραμε), Γ. Ρήγα (Ασθένειες καί θερα­ πεία τους, στή Σκιάθο), Κ. Σιαμπανόπουλου (οί Λαζαρίνες), Ά . Χατζημιχάλη (δοξασίες καί έθιμα Σαρακατσάνων, γνωστά καί στόν σ.) κ.ά. Οί Από λαογραφική πλευρά δοσμένες παρατη­ ρήσεις μου αύτές Αφορούν κυρίως τό α' μέρος τού βιβλίου τού Γ. Β. Κ. (τίς «Δοξασίες»), πού βασί­ ζεται σέ λαογραφικές διαπιστώσεις. Γιά τό β' μέ­ ρος (τή «Δυναμική»), πού είναι κοινωνιολογικότερο καί πού ό συγγραφέας τό χειρίζεται μέ άνεση συλλογισμών, δέν θά διατυπώσω παρατη­ ρήσεις, Αλλά μόνο μιά Απλή σκέψή πού μοΰ γεν­ νήθηκε. ’Ασφαλώς οί Αμετακίνητες δοξασίες καί δεισιδαιμονίες έχουν καί τήν «Αρνητική επιρροή τους», γιά τήν Ανάπτυξη μιας πληθυσμικής όμάδας ή μιας περιοχής. Μήπως δμως τά έμπόδια τών εξελίξεων είναι κυρίως εξωτερικά (έστω καί επιβαλλόμενα ή καλλιεργούμενα), ή δέ σταθερό­ τητα τών δοξασιών Αποτελεί ένα ύποσυνείδητο Αμυντικό σύστημα γιά τή διατήρηση τής όμάδας, ατούς δύσκολους αιώνες; Σήμερα, μέ τήν δρμή τού τεχνικού πολιτισμού, καί τήν Αντίστοιχη κοι­ νωνική έλευθερία, ή Ανάπτυξη έπήλθε. Οί ποικί­ λες δμως δοξασίες δέν έσβησαν. Μπορεί π.χ. νά μετατοπίστηκαν τά χαϊμαλιά Από τό Ανθρώπινο στήθος καί τά άλογα στ’ αυτοκίνητα καί στίς μο­ τοσικλέτες, ή νά πέρασαν οί κανόνες τού παρα­ δοσιακού γάμου στήν Αστική έθιμοτυπία τών τε­ λεταρχών, παρακολουθούν δμως τήν Ανάπτυξη, σάν Ακατανίκητοι Πρωτείς. Κι άν Ακόμα σβήσουν ή «Αποδυναμωθούν» οί δοξασίες, παραμένουν, μηχανικά συνεχιζόμενα, τά έθιμα, πού κάποτε Αναζητούνται καί μέ νοσταλγία. Είναι βαθύτερα πάντα τά «Ανθρώπινα», γι’ αύτό καί δέν συμφω­ νεί κανείς εύκολα (έστω καί γιά μιά γεωγραφική όμάδα τού έλληνικού λαού) δτι γιά μιά παθητικότητα ή μοιρολατρία της «είναι ύπεύθυνες κατά μέγα μέρος οί δοξασίες» (σελ. 195). Άλλωστε γεννιέται πάντα τό έρώτημα: Οί δοξασίες ρυθμί­ ζουν (ή συντηρούν) τούς τρόπους ζωής ή οί τρό­ ποι ζωής γεννούν, διατηρούν καί κάποτε Απο­ βάλλουν (ή Αποδυναμώνουν) τίς δοξάσίες; Ή μοιρολατρία δέν ήταν ποτέ κάτι τό Απόλυτο στόν έλληνικό λαό, γιατί τόσο οί Καραγκούνηδες δσο καί οί άλλοι Αγροτικοί πληθυσμοί αίσιοδοξούσαν στά τραγούδια τους καί, τό σπουδαιό­ τερο, χρησιμοποιούσαν στόν καθημερινό λόγο τους ρεαλιστικότατες καί άντιμεταφυσικές πα-

69

ροιμίες. ’Αλλά περιμένουμε, γιά συστηματικότερη γνώση, τόν II τόμο τοϋ βιβλίου, πού θά μάς δώσει μιά γενική άνατομία τών σύγχρονων δεδομένων. Θά μάς δώσει «τούς λόγους καί τούς μηχανισμούς πού καθορίζουν τή νέα ζωή τών Καραγκούνηδων», μέ τήν άποδυνάμωση τών δοξασιών τους. Τό καλό κεφάλαιο: «Στό δρόμο γιά τήν άνάπτυξη» δείχνει τή μελετημένη αυτή άνατομία, πού θά είναι διδακτική καί γιά τίς μεταβατικές εξελί­ ξεις δλων τών έλληνικών πληθυσμών, άπό τήν προτεχνική παραδοσιακή στή νέα τεχνοκοινωνική τους ζωή. Σέ καλή ώρα τών κοινωνικών μας άλλαγών, ιδιαίτερα στόν άγροτικό τώρα τομέα, μάς έρχον­ ται καί οί δυό αύτοί τόμοι τοϋ βιβλίου τοϋ Καββαδία, πού μέ άγάπη καί μέ εθνική κοινωνιολο­ γική περιέργεια σκύβει πάνω άπό τά παλιά έθιμα καί τή σημερινή «συμπεριφορά-άνάπτυξη» τών Καραγκούνηδων («μιάς τοπικής παραλλαγής τού νεοελληνικού πολιτισμού», δπως σημειώνει), γιά νά συμβάλει στόν καθορισμό τών αιτίων πού, κάτω άπό τήν έπιρροή τους, «στοιχεία τής έλληνικής παραδόσεως χάνονται γιά πάντα» (σ. 9). Ά ς αίσιοδοξούμε όμως. Δέν χάνονται. Μετα­ σχηματίζονται τά στοιχεία αύτά, όσο δέν εγκατα­ λείπουμε τόν χώρο τους κι δσο μορφώνουμε τούς φορείς τους (πράγμα πού γίνεται μέ τό βιβλίο τού Καββαδία) νά τά σκέφτονται σάν βιολογική ιστο­ ρία τους... ΔΗΜ. Σ. ΛΟΥΚΑΤΟΣ

Α φοί

ΜΠΟΣΤΑΝΟΓΛΟΥ

Τά πληρέστερα βιβλιοπωλεία στόν Πειραιά Λογοτεχνία Ψυχολογία Ποίηση Περιοδικά 'Ιστορία Παιδικά βιβλία Πολιτική Ναυτικά Φιλοσοφία Τεχνικά Μ ελέτες Σχολικά Κοινωνιολογία Βοηθήματα ’Εγκυκλοπαίδειες σέ τιμές προσφοράς

1° Κολοκοτρώνη 92 τηλ. 4112258 2° Νοταρά 59 τηλ. 4123234 70

ΓΛΩΣΣΑ

ή «μητέρα γλώσσα» καί οί κανόνες της ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ Π. ΣΥΜΕΩΝΙΔΗ: Ίστορικοσνγκριτική γραμματική τών Ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. Α': Γενική εισαγωγή. Θεσσαλονίκη, Κνριακίδης, 1981. Σελ. 134.

ΟΣΟΙ άσχολούμεθα μέ τή γλωσσολογία βλέπουμε μέ πολλή χαρά νά πολλαπλασιάζονται στή χώρα μας τά τελευταία χρόνια τά συγγράμματα πού άναφέρονται σέ διάφορους κλάδους, τομείς ή καί ειδικότερα θέματα τής επιστήμης μας. Βέβαια ή έλληνόγλωσση γλωσσολογική βιβλιογραφία είναι άκόμα πολύ πενιχρή, άλλά είναι παρήγορο τό γε­ γονός δτι μέ τά λίγα σχετικά έργα πού διαθέτουμε έως τώρα άρχισαν νά άνοίγουν οί όρίζοντες σέ όσους θέλουν νά ίδούν τή γλωσσολογία σάν επι­ στήμη, πέρα άπό τή γνωστή διαμάχη γιά τό γλωσ­ σικό ζήτημα ή άπό τίς περιγραφές τών τοπικών ιδιωμάτων τής χώρας μας καί τά γλωσσάρια ιδιωματικών λέξεων. Ή συμβολή τοϋ καθ. Χαρ. Συμεωνίδη μέ τό βι­ βλίο του αύτό στή γνωριμία τού έλληνικού κοινού μέ έναν τομέα τής γλωσσολογίας, τή γραμματική τών ίνδοευρωπαϊκών γλωσσών (στίς όποιες, δπως είναι γνωστό, άνήκει καί.ή έλληνική), πρέπει νά τονισθεί καί νά επαινεθεί. Είναι άλήθεια δτι σέ ένα σύγγραμμα μέ τόση μικρή έκταση καί μέ σκοπό τή «γενική εισαγωγή» στό θέμα δέν πρέπει νά άναζητήσει κανείς προσφορά τού συγγραφέα στή μελέτη καί έρευνα τών ίνδοευρωπαϊκών γλωσσών καί τών προβλημάτων πού γεννά ή ίστορικο-συγκριτική μέθοδος. Μέ τό βιβλίο τού κ. Συμεωνίδη έχουμε μπροστά μας μιά εύληπτη έκ­ θεση πραγμάτων γνωστών στή διεθνή έπιστήμη. Μπορεί νά τά βρει κανείς σέ πολλά ξένα σχετικά έργα, άπό τά όποια καί τά άντλησε καί δ κ. Συμεωνίδης, πού είχε υπόψη του -τό βλέπει κανείς άπό τά παραδείγματα καί τή βιβλιογραφία πού αναφέρει- κυρίως γερμανικές πηγές. Ή δλη εμ­ φάνιση τής ύλης τού βιβλίου δείχνει δτι προορι­ σμός του βασικά ήταν, ίσως, νά άποτελέσει βοή­ θημα τών φοιτητών τής Φιλοσοφικής Σχολής τού Πανεπιστημίου τής Θεσσαλονίκης, δέν παύει δμως νά ενδιαφέρει γενικά τόν «φιλόλογο» καί κάθε φιλομαθή. Καί σάν φοιτητικό βοήθημα πρέ­ πει νά τονισθεί ή πρωτοτυπία του σέ σύγκριση μέ πολύ πενιχρότερες «σημειώσεις πανεπιστημιακών παραδόσεων» τών παλιότερων φοιτητικών γε­ νεών: τά πορίσματα τών νεότερων ερευνών τών ξένων συναδέλφων, δ σύγχρονος, τρόπος μελέτης τών φαινομένων πού έκτίθενται στίς σελίδες του,

ή επαινετή προσπάθεια νά μπουν καί παραδεί­ γματα άπό τή νεοελληνική γλώσσα κοντά στά ξένα πού έχουν ληφθεΐ άπό τά ξένα συγγράμματα (πρβλ. ειδικά τά κεφάλαια πού άναφέρονται σέ γραμματικά φαινόμενα καί στή σημασιολογία καί στήν Αναδημοσίευση τού χάρτη μέ νεοελληνικά διαλεκτικά ίσόγλωσσα Από τήν 'Ιστορική Εισ­ αγωγή στή νεοελληνική γραμματική τού Μαν. Τριανταφυλλίδη). Τήν ίνδοευρωπαϊκή «μητέρα-γλώσσα» δέν τήν ξέρουμε. Τήν άποκαθιστοΰμε κατά κάποιον τρόπο, ύποθετίκά, βάσει τών έπιμέρους γλωσσών τής ίνδοευρωπαϊκής ομογλωσσίας πού μάς είναι γνωστές. Τό μέσον πού διαθέτουμε γι’ αυτήν τήν Αποκατάσταση είναι βασικά ή ίστορικο-συγκριτική μέθοδος. Ό κ. Συμεωνίδης δίνει στό βιβλίο του τή γενεαλογική καί τήν τυπολογική καί γεω­ γραφική ταξινόμηση τών γλωσσών. Στή συνέχεια μιλεΐ γιά τά είδη γραφής καί κατόπιν Αναπτύσσει τή συγκριτική μέθοδο μελέτης τών γλωσσών. ’Αναπτύσσει ύστερα τή μέθοδο τής έρωτερικής άποκαταστάσεως, τή γλωσσοχρονολογία καί τή λεξικοστατιστική, τή διαλεκτική γεωγραφία (ή γλωσσογεωγραφία) καί μιλεΐ κατόπιν γιά τά μον­ τέλα γλωσσών καί γλωσσικών κοινοτήτων. Στά επόμενα τρία κεφάλαια τού έργου πραγματεύεται τίς Αλλαγές στό φωνητικό, στό γραμματικό καί στό σημασιολογικό σύστημα, ενώ τό Αμέσως έπόμενο κεφάλαιο Αφιερώνεται στό λεξιλογικό δα­ νεισμό μεταξύ τών γλωσσών. Τά τελευταία κεφά­ λαια τού βιβλίου πραγματεύονται τίς σχέσεις Ανάμεσα στίς ίνδοευρωπαϊκές γλώσσες, περί τής κοιτίδας τών Ίνδοευρωπαίων, τίς σχέσεις τής ΐνδοευρωπαϊκής μέ άλλες γλωσσικές οικογένειες καί τόν πολιτισμό τών Ίνδοευρωπαίων. Είπαμε στήν Αρχή δτι τό βιβλίο τού κ. Συμεωνίδη είναι εύπρόσδεκτο σάν εισαγωγή στό θέμα. Θά ευχόμαστε γρήγορα νά τυπωθεί καί σέ δεύ­ τερη έκδοση μέ περισσότερες λεπτομέρειες καί Αναλύσεις σέ ορισμένα κεφάλαια ή παραγράφους κεφαλαίων. Θά πρέπει, νομίζουμε, νά περιλάβει ή β' έκδοσή του ένα κεφάλαιο γιά τήν παραγωγή τών λέξεων στήν ίνδοευρωπαϊκή, γιά τή σύνταξη σ’ αύτή, γιά τή μετρική καί τήν ποιητική τών διά­ φορων ϊνδοευρωπαϊκών γλωσσών καί λογοτε­ χνιών, κεφάλαια δηλ. πού βρίσκουμε σέ παρόμοια ξενόγλωσσα έγχειρίδια. ’Απαραίτητος είναι καί ό πλουτισμός τής βιβλιογραφίας μέ σύγχρονα σχε­ τικά βιβλία ή καί παλαιότερα. Σημειώνουμε εδώ πρόχειρα τό παλαιό λεξικό τού Ρ. Grandsaignes d’Hauterive «Dictionnaire des racines des langues europeennes» (έκδ. Larousse) καί Από τά νεότερα έργα τό Proto-Indo-European Syntax τού W. Lehmann (Austin-London, 1974), τό δίτομο έργο τού F. R. Adrados «Linguistica indoeuropea» (Μαδρίτη, 1975), τού Μ. Krahe «Grundziige der vergleichenden Syntax der indogermanischen Sprachen» (Innsbruch, 1972) καί τό τομίδιο L’ Indo-europeen τού Jean Haudry, στή σειρά «Que sais-je?» τών Πανεπιστημιακών Τυπογραφείων τής Γαλλίας (Παρίσι, 1979). ΝΙΚ. Γ. ΚΟΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΓΛΩΣΣΑ

συμβολή στή μελέτη τής ελληνικής γλώσσας ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ν. ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ: Γλωσσολογικαί ερευναι. Τόμος Α'. Άθήναι, ’Ακαδημία ’Αθη­ νών, 1980. Σελ. 642.

ΟΙ περσινές επίσημες τιμητικές εκδηλώσεις μέ Αφορμή τή συμπλήρωση σαράντα χρόνων άπό τό θάνατό του1 έφεραν ξανά στήν έπικαιρότητα τόν Γ. Ν. Χατζιδάκι (1848-1941) καί τό έργο του. Καθηγητής τής γλωσσολογίας στό Πανεπιστήμιο ’Αθηνών καί Αργότερα Ακαδημαϊκός καί πρόε­ δρος τής ’Ακαδημίας ’Αθηνών έδέσποσε γιά μισό περίπου αιώνα στό χώρο τής έλληνικής γλωσσι­ κής έπιστήμης, τήν όποια άλλωστε θεμελίωσε πάνω σέ γερές βάσεις καί τήν έκανε σεβαστή καί στό εξωτερικό. Τό δτι όμως ή έπιστημονική Αξία τού Χατζιδάκι καί τών γλωσσικών του διδαγμά­ των δέν έπαψε ποτέ ν’ Αναγνωρίζεται μάς τό βε­ βαιώνει ίσως καλύτερα τό γεγονός δτι τό Κέντρο Συντάξεως τού Ιστορικού Λεξικού τής ’Ακαδη­ μίας ’Αθηνών, θέλοντας νά καλύψει μιά βρισμένη Ανάγκη τού επιστημονικού κόσμου, Ανάγκη πού προκύπτει άπό τό δτι μεγάλο μέρος τού έργου τού X. είναι Ακόμη διασκορπισμένο σέ επιστημονικά περιοδικά καί ποικίλα άλλα έντυπα τής έποχής, έδωσε στή δημοσιότητα πρίν άπό μερικά χρόνια (1977) έναν όγκώδη τόμο μέ 85 μελέτες καί μέ τόν τίτλο «Γλωσσολογικαί ’Έρενναι, τόμος Β'». Ό πρώτος τόμος, στόν όποιο ό ίδιος ό X. είχε συγ­ κεντρώσει 68 μελέτες του δημοσιευμένες μετά τό 1907, είχε έκδοθεί ήδη τό 1934 καί άνατυπώθηκε φωτομηχανικά, πάλι Από τήν ’Ακαδημία ’Αθη­ νών, τό 1980. Ό διευθυντής τού Κέντρου Συντά­ ξεως τού Ιστορικού Λεξικού καί οί συνεργάτες του είχαν εύτυχώς τήν πρόνοια νά μάς δώσουν, στό τέλος τού β' τόμου, συγκεντρωτικούς πίνακες λέξεων, ονομάτων, τοπωνυμίων καί πραγμάτων (γλωσσικών φαινομένων), πού καλύπτουν καί τούς δύο τόμους, Αλλά καί μία έκτενή εισαγωγή (143 σ.) μέ τίτλο «Γ. Ν. Χατζιδάκις. Βίος καί έργον», τήν όποια έγραψε ό κ. Δίκαιος Βαγιακάκος. Ή εισαγωγή αύτή είναι πολύ διαφωτιστική σ’ δ,τι Αφορά τό έργο, τή ζωή καί τή δράση τού X., μέ μόνη ίσως εξαίρεση τή στάση του Απέναντι στό λεγόμενο γλωσσικό ζήτημα, ή όποια παρου­ σιάζεται μονόπλευρα (ό συντάκτης της είναι οπαδός τής καθαρεύουσας2). Έ να άλλο προτέ-

71

Γεώργιος Χατζώάκις (1848-1941)

ρήμα τής εισαγωγής αύτής είναι δτι στοάς 649 τί­ τλους δημοσιευμάτων τοϋ X. που γνωρίζαμε ώς τώρα3 προστίθενται άκόμη 104, οί όποιοι Ανεβά­ ζουν τό συνολικό άριθμό σέ 753! Ό X. Ασχολήθηκε μέ τή μελέτη δλων τών φά­ σεων τής ελληνικής γλώσσας, Αρχαίας, μεσαιωνι­ κής, νέας. Πολλές Από τίς παρατηρήσεις καί τά διδάγματά του σχετικά μέ τήν Αρχαία έλληνική τά βρίσκουμε συγκεντρωμένα στά «Άκαόημεικά ’Αναγνώσματα» (τόμος Α': 1902 - τόμος Β': 1904) ένώ τά σχετικά μέ τή μεσαιωνική καί τή νέα στήν «Einleitung in die neugriechische Grammatik» (Leipsig, 1892) καί στά «Μεσαιωνικά καί Νέα Ελληνικά» (τόμος Α': 1905 - τόμος Β': 1907). Τό 1915 Από τίς εκδόσεις τοϋ «Συλλόγου πρός διάδοσιν ώφελίμων βιβλίων» κυκλοφόρησε ή «Σύντομος 'Ιστορία τής 'Ελληνικής γλώσσης», τίς Αρετές τής δποίας, ιδίως όσον Αφορά τή δια­ φώτιση τών πλατυτέρων μαζών σχετικά μέ τίς τύ­ χες τής έλληνικής γλώσσας στήν πολύχρονή της ιστορία, επαίνεσε καί δ Τριανταφυλλίδης.4 "Οταν στά 1885 δ X. διορίστηκε καθηγητής τής γλωσσολογίας στό Πανεπιστήμιο ’Αθηνών, ή έλ­ ληνική γλωσσική επιστήμη βρισκόταν Ακόμη στά σπάργανα. Πρώτα πρώτα ή γνωστή πιά σέ όλους έμάς Αδρομερής διαίρεση τής έλληνικής γλώσσας σέ Αρχαία (κλασική καί μεταγενέστερη5), μεσαιω­ νική καί νέα ήταν άγνωστη έκείνη τήν εποχή. Άντιθέτως, επικρατούσε άκόμη ή παλαιά Αντί­ ληψη ότι ή έλληνική γλώσσα μετά τόν Δημοσθένη, άν δεν «άπέθανε βραδύν καί γαλήνισν θάνατον», επαθε τόσες Αλλοιώσεις πού κατάντησε «χυδαία» καί «βάρβαρος», Ανάξια δποιασδήποτε καλλιέρ­ γειας καί μελέτης. Εκτός όμως Απ’ αύτό ύπήρχαν Ακόμη διάχυτες καί διάφορες άλλες πλάνες σχε­ τικά όχι μόνο μέ τήν καταγωγή τής νέας έλληνι­ κής Αλλά καί μέ τήν ίδια τή φυλετική καταγωγή τών νέων Ελλήνων, ύστερα Από τίς θεωρίες καί τά διδάγματα τοϋ διαβόητου Fallmerayer. Ό πρώτος δ όποιος προσπάθησε νά συνάψει τήν Αρ­ χαία καί τή μεταγενέστερη μέ τή μεσαιωνική καί

72

τή νέα καί ν’ Αποδείξει έτσι τήν ενότητα τής έλλη­ νικής γλώσσας ήταν δ ολιγόζωος Δ. Μαυροφρύδης (1828-1866), καθηγητής κι αυτός στό Πανε­ πιστήμιο ’Αθηνών, δ όποιος μάς άφησε καί τό περίφημο «Δοκίμισν 'Ιστορίας τής Έλληνικής Γλώσσης». Τή μέθοδο τής παράλληλης εξέτασης Αρχαίας καί νέας είχε εφαρμόσει, πρίν Από τό Μαυροφρύδη, δ Ά δ. Κοραής, δ όποιος, κατά τόν Χατζιδάκι, «προσεπάθησε ν’ Απόδειξη ότι διά τήν στενήν συνάφειαν τής Αρχαίας πρός τήν νέαν Ελληνικήν, ού μόνον ή νέα διά τής Αρχαίας δια­ φωτίζεται, Αλλά καί πολλά τής Αρχαίας, άτελώς ή πλημμελώς παραδοθέντα, δύνανται νά έρμηνευθώσι διά τής νέας», γι’ Αύτό καί «ώς κατακλείδα τής σοφής αυτού ταύτης καί γονίμου διδασκαλίας έπέφερε τό έπιστημονικόν Αξίωμα “Ό ποιος χω­ ρίς τήν γνώσιν τής Αρχαίας έπιχειρεΐ νά έρμηνεύση τήν νέαν Ελληνικήν, ή άπατάται ή άπατά”» (Αξίωμα πού καί δ X. επαναλαμβάνει πολύ συχνά στά γραφτά του). Ά λλ’ δ Κοραής, σκόπιμα ίσως, ύπερέβαλλε τίς δμοιότητες Αρχαίας καί νέας, ένώ ύποτιμοϋσε τίς διαφορές τους, καί σ’ αύτό τόν Ακολούθησαν καί άλλοι (Ά θ. Χριστόπουλος, Δ. Μαυροφρύδης καί Από τούς ξένους.D. Deffner, F.Mullach), οί όποιοι όμως παρασυρόμενοι Από κάποιες φαινομενικές δμοιότητες (στήν ούσία πρόκειται γιά νεότερους Αναλογικούς σχηματι­ σμούς) τής νέας έλληνικής μέ δρισμένες Αρχαίες διαλέκτους (π.χ. - α Αντί —η: βελόνα, δούλα Αντί βελόνη, δούλη, Αόριστοι σέ -ξ α Αντί -σ α : πήόηξα, Άρπαξα, 3ο πληθυντικό τών ρημάτων σέ -ουν: πβ. δωρικό -οντι, επίσης Ασυναίρετα σέ -άω : αγαπάω, μετοχές σέ -ούμενος: πετούμενος, δήθεν Από αιολικές σέ -ύμενος, μετοχές σέ -άμενος: στεκάμενος, χαιράμενος, δήθεν Από αιολικό χαίρημι Αντί χαίρω τής Αττικής) ύποστήριξαν τήν Απευθείας καταγωγή της Από τή δωρική καί τήν αιολική διάλεκτο (αύτή είναι ή λεγάμενη αίολοδωρική θεωρία· πβ. καί Ά θ. Χριστόπουλου, «Γραμματική τής Αΐολοδωρικής, ήτοι τής τωρινής τών Ελλήνων γλώσσας», 18056). ’Από τήν πλάνη αύτή έπρόκειτο ν’ Απαλλάξει δριστικά τήν έλλη­ νική γλωσσική επιστήμη δ X., δ όποιος Απέδειξε, μέ Αδιάσειστα έπιχειρήματα, δτι «τά σπουδαιό­ τερα χαρακτηριστικά τής νέας Έλληνικής είχον συντελεσθή πρό τού 10ου μ.Χ. αίώνος καί άνήγον τήν μεταμόρφωσιν τής Αρχαίας είς νέαν Ελληνι­ κήν εις χρόνους πολύ άφεστώτας ήμών, ήτοι πρό τοϋ 1000 μ.Χ.» καί δτι ή πηγή καί ή βάση τής νέας μας γλώσσας έπρεπε ν’ άναζητηθεϊ όχι σ’ αύτή ή έκείνη τή διάλεκτο Αλλά στή γλώσσα «ήτις έπί τών Διαδόχων καί έξης έπικρατήσασα καθ’ άπαντά τόν Ελληνικόν κόσμον ώνομάσθη Κοινή». Μερικά Από τά βασικά χαρακτηριστικά τής νέας έλληνικής τά όποια βρίσκονται ήδη ή Αρχίζουν νά διαμορφώνονται στήν έλληνιστική κοινή καί υπάρχουν έκδηλα Ιδίως στή γλώσσα τών εύαγγελίων, είναι ή έξαφάνιση τής διαφοράς μεταξύ μακρών καί βραχέων φωνηέντων (έφεξής προφέρονται δλα δμοια), διάφοροι έξομαλισμοί στήν κλίση τών όνομάτων (οί άρχοντες - τούς άρ­ χοντες Αντί τούς Άρχοντας, τόν κόρακα - ό κόρα­

κας άντί ό κόραξ, ό ταμίας - του ταμία άντί τον ταμίον κ.ά.ό.), άλλαγές καί άνακατατάξεις στό

σύστημα τού ρήματος (έξαφάνιση τής ευκτικής, εξαφάνιση τού μέσου άορίστου: έγεννήθην, άπεκρίθην όχι έγενόμην, άπεκρινάμην, άντικατάσταση των «εις -μι» άπό τά «είς -ω»: δεικνύω δχι δείκνυμι, άναύξητοι τύποι: οίκοόόμησεν, εξετάσθη άντί ώκοδόμήσεν, εξητάσθη κ.&.δ.), μεταβο­ λές στή σύνταξη (άνάλυση τού άπαρεμφάτου, έπικράτηση τής παρατακτικής άντί τής ύποτακτικής σύνδεσης των προτάσεων κλπ.), μεταβολές στό λεξιλόγιο κ.ά.π. Βέβαια, ή σημερινή έλληνική γλώσσα δέν είναι παρά ό τελευταίος σταθμός μιας μακράς έξέλιξης πού άρχίζει μέ τήν έλληνιστική κοινή καί γνωρίζει στό μεταξύ πολλά ενδιάμεσα στάδια, άπ’ τά όποια τό σπουδαιότερο είναι ή δημώδης γλώσσα τού Βυζαντίου (Γλυκάς, Πρό­ δρομος κ.ά.). Ή άποδεικτική ικανότητα τών επι­ χειρημάτων τού Χατζιδάκι βρισκόταν στό δτι έφάρμοζε αύστηρώς επιστημονική μέθοδο, καί συγκεκριμένα τή μέθοδο τής λεγάμενης ίστορικοσυγκριτικής γλωσσολογίας, τήν όποια θεμελίωσε, ώς επιστήμη άνεξάρτητη άπό τή φιλολογία, στίς άρχές τού 19ου αί. ό F. Bopp καί τήν όποια συμ­ πλήρωσαν καί τελειοποίησαν άλλοι έπιφανεΐς γλωσσολόγοι καί ιδίως οί λεγόμενοι «νεογραμματικοί», πού θέσπισαν τό άκλόνητο κύρος τών φω­ νητικών νόμων πού διέπουν τήν ιστορική πορεία κάθε ζωντανής γλώσσας. Έτσι ό X. ήταν ό πλέον άρμόδιος ν ’ άποδείξει ποιές είναι οί περγαμηνές τής νέας μας γλώσσας, ή όποια «δέν είναι καθό­ λου άποτέλεσμα παρακμής ή έκβαρβαρισμοΰ άλλά φυσική, νόμιμη καί σύμφωνη καθ’ δλα μέ τούς εσωτερικούς έξελικτικούς νόμους της συν­ έχεια τής άρχαίας».7 Ό X. συνέβαλε πολύ στή μελέτη τής γλώσσας μας καί μέ τήν ίδρυση τού «'Ιστορικού Λεξικού τής νέας Ελληνικής, τής τε κοινής όμιλουμένης καί τών ιδιωμάτων», στό άρχεΐο τού όποιου έχει συγκεντρωθεί μέχρι σήμερα άφθσνότατο καί πο­ λυτιμότατο διαλεκτικό υλικό άπ’ δλες τίς περι­ οχές όπου όμιλείται ή όμιλούνταν κάποτε ή έλλη­ νική γλώσσα, ύλικό τό όποιο, χωρίς τή φροντίδα τών συντακτών του καί χωρίς τή φροντίδα τής «Έν Άθήναις Γλωσσικής Εταιρείας» (τήν όποια έπίσης ίδρυσε ό X. καί έργο τής όποιας είναι νά βραβεύει τίς καλύτερες συλλογές διαλεκτικού υλικού πού τής άποστέλλσνται) θά είχε ίσως χα­ θεί όριστικά, δεδομένου δτι καί τά ίδια τά ιδιώ­ ματα τείνουν νά εξαφανιστούν μπροστά στήν έξάπλωση τής νεοελληνικής κοινής, τήν όποια βοη­ θούν σήμερα καί τά μέσα μαζικής ένημέρωσης. Κάτι πολύ σημαντικό πού μάς έδωσε ή μελέτη τών νεοελληνικών ιδιωμάτων καί πού θεωρώ σκόπιμο νά τό άναφέρω έδώ είναι ή διαπίστωση ότι πολύ συχνά διασώζουν άρχαϊσμούς πού δέν άπαντούν στήν κοινή γλώσσα, πράγμα πού μάς δείχνει άκόμη καλύτερα τή συντηρητικότητα τής έλληνικής γλώσσας, ή όποια στή μακρόχρονη ιστορική της πορεία έπαθε μικρότερες άλλοιώσεις στή φω­ νητική, στή μορφολογία, στή σημασιολογία καί στή σύνταξη άπ’ ό,τι άλλες συγγενείς ίνδοευρω-

παϊκές γλώσσες (άπόδειξη άλλωστε ότι ή έλλη­ νική δέ διασπάστηκε σέ πολλές ξεχωριστές γλώσ­ σες όπως π.χ. ή λατινική στίς νεολατινικές ιτα­ λική, γαλλική κλπ.). Αύτό ίσως εξηγεί καί τό γιατί είναι δυνατό ( άσχετα άν είναι σκόπιμο ή όχι) νά συνταχτεϊ ένιαίο λεξικό τής έλληνικής γλώσ­ σας (άρχαίας, μεσαιωνικής, νεότερης) ή τού «θη­ σαυρού όλης τής Έλληνικής Γλώσσης», όπως τόν οραματιζόταν καί ό X., ένώ δέν είναι δυνατόν κάτι παρόμοιο γιά τή λατινική καί τήν ιταλική κλπ. Στή μελέτη τών νεοελληνικών ιδιωμάτων ό X. πρόσφερε έπίσης μεγάλη ύπηρεσία, εφόσον ή κατάταξή τους σέ όμάδες καί ή διαίρεσή τους σέ βόρεια καί νότια (όριο οί 38° βόρειου πλάτουςκριτήριο ή άποκοπή ή ή κώφωση τών άτονων e, ο, ί, ιι: Νότια: κουνούπι, π α ιδ ί , άλογο - Βόρεια: κ ’νο ύπ ’, πιδί, α λονγου) τήν όποια πρότεινε, έξακολουθεϊ καί σήμερα νά ισχύει. Ό X. κατόρ­ θωσε έπίσης νά ετυμολογήσει μ’ έπιτυχία πλη­ θώρα νεοελληνικών λέξεων (άπό μιά πρόχειρη έρευνα πού έκανα διαπίστωσα ότι στό «Ετυμο­ λογικό λεξικό τής Κοινής Νεοελληνικής» τού Άνδριώτη τό όνομα τού X. άπαντά, κατά μέσον όρο, δύο φορές στήν κάθε σελίδα). Βέβαια, δλες οί ετυμολογήσεις πού πρότεινε δέν ήταν σωστές, καί μερικές φορές πολέμησε μέ μία στείρα άντιλογία κάθε άντίθετη έρμηνεία, ιδίως όταν προερ­ χόταν άπό τό άντίπαλο στρατόπεδο (τών δημοτι­ κιστών).8 Τή συνδρομή τής γλωσσικής επιστήμης πρόσφερε ό X. καί σέ θέματα εθνολογικά, καί μά­ λιστα σέ περιπτώσεις όπου άμφισβητοΰνταν ή έλληνικότητα όρισμένων περιοχών τής Ελλάδας. Έτσι, έτίναξε στόν άέρα τά επιχειρήματα ιδίως βουλγάρων καί γερμανών έπιστημόνων, ότι οί άρχαίοι Μακεδόνες ήταν όχι Έλληνες άλλά Θρακοϊλλυριόί, πού έξελληνίσθηκαν άργότερα, μέ τήν παρατήρηση ότι ή άρχαία μακεδονική διάλεκτος άνήκει, όπως καί ή έλληνική γλώσσα, στίς λεγά­ μενες centum γλώσσες καί όχι στίς satem γλώσ­ σες, στίς όποιες άνήκει ή θρακοϊλλυρική. Έπίσης, ετυμολογώντας τή λέξη Μ ορέας (ό Μοριάς, ή Πε­ λοπόννησος) άπό τό έλληνικό ή μορέα καί όχι άπό τό σλαβικό morje (θάλασσα), έκλόνισε τή θεωρία τού Fallmerayer περί σλαβικής καταγω­ γής τών νεοελλήνων. Μένει τώρα νά έξεταστεϊ ή στάση τού X. άπέναντι στό λεγόμενο γλωσσικό ζήτημα, τό όποιο, όπως διαμορφώνεται άπό τίς άρχές τού 19ου αί. καί δώθε,9 χωρίζει τούς έλληνες λόγιους σέ τρία μέτωπα, στούς άρχαϊστές (οπαδούς μιάς άρχαίζουσας καθαρεύουσας), τούς δημοτικιστές καί τούς όπαδούς τής «μέσης όδού» τού Κοραή. "Οπως είναι γνωστό, ό κορυφαίος αύτός δάσκα­ λος τού γένους υποστήριζε τά δικαιώματα τής λαϊκής γλώσσας, «τήν όποιαν έθηλάσαμεν μέ τό γάλα (τής μητέρας μας)», άλλά έλεγε ότι, γιά νά χρησιμοποιηθεί, έπρεπε πρώτα νά διορθωθεί (μέ άπώτερο σκοπό νά πλησιάσει στήν άρχαία). Ό X, ό όποιος δήλωνε ότι άκολουθούσε τόν Κοραή σέ πολλές γλωσσικές του διδασκαλίες, ύπεράσπισε, όπως είδαμε, θεωρητικά τά δικαιώματα τής δημο­ τικής (έλεγε άλλωστε ότι «ή θεωρία περί τής εύ-

73

γενείας τών άρχαίων τύπων καί τής εύτελείας τών νέων είναι Αξιολύπητος πλάνη»), άλλά στην πράξη έφάρμοζε καί προπαγάνδιζε τήν καθα­ ρεύουσα, γιατί Εβρισκε δτι ή δημοτική ήταν φτωχή καί δεν μπορούσε «ν’ άναλάβη τά βαρύ­ τατα καί σπουδαιότατα καθήκοντα, όποια πάσα γλώσσα Εχει νά έκτελή», σ’ Αντίθεση βέβαια μέ τό γλωσσολόγο Ψυχάρη, ό όποιος διακήρυσσε ότι ή δημοτική μπορούσε άπό τότε νά καθιερωθεί ώς γραπτή γλώσσα, καί ότι Εφταναν πιά οί συζητή­ σεις καί οί Αμφιβολίες. "Οπως είναι φυσικό σέ τέ­ τοιες περιπτώσεις, ό X. πολεμήθηκε στήν άρχή καί άπό τίς δύο Ακραίες παρατάξεις. Μολονότι όμως ό Αρχηγός τότε τών άρχαϊστών Μιστριώτης είχε γράψει Εναντίον του μεταξύ άλλων καί ότι «εύχομαι δ’ ίνα ό φίλος μου Χατζιδάκις κατανοήση Εν τέλει ότι τό Εργον αύτοΰ [δηλ. ή ύποστήριξη τής δημοτικής καί ή ίδρυση τού λεξικού] είναι Αντεθνικόν», ό X. στό τέλος προσχώρησε στή μερίδα τών άρχαϊστών καί Ενωσε τή φωνή του (άπό τό 1902 άρχισε μάλιστα νά έκδίδει μαζί μέ άλλους κι Ενα περιοδικό, ή καλύτερα Ενα φυλλά­ διο πού τυπωνόταν σέ πολλές χιλιάδες Ανάτυπα, μέ τίτλο «Τά Πάτρια», μέ σκοπό «τήν περιφρούρησιν τής θρησκείας καί τής γλώσσης τού ’Έθνους») στόν Αγώνα τους έναντίον τών δημοτι­ κιστών, Εναν άγώνα πού δέν διεξάγονταν πάντοτε μέ τίμια μέσα (δεδομένου ότι κατηγορούσαν τούς δημοτικιστές γιά άθεους, προδότες τού έθνους πού εισπράττουν ρούβλια άπό τή Ρωσία κ.ά.δ.) καί πού είχε κάποτε ολέθριες συνέπειες, μέ Απο­ κορύφωμα τά Όρεστειακά (1903) καί τήν προσωρινή Απόλυση (1911) τού «μαλλιαρού» Παλαμά άπό τή γραμματεία τού Πανεπιστημίου. Άλλά καί άπό τή μεριά τών δημοτικιστών ό Αγώ­ νας διεξάγονταν μέ σφοδρότητα καί φανατισμό, Εφτασε μάλιστα ό Δελμοΰζος στό σημείο ν’ άποκαλέσει κάποτε, σ’ Ενα συνέδριο δημοδιδασκά­ λων, τόν X. «φωτοσβέστη». 'Όποια όμως κι άν ύπήρξε ή στάση τού X. στό γλωσσικό, τή λύση τού οποίου δέ βοήθησε (άντιθέτως μάλιστα), ή Επιστημονική του άξια Ανα­ γνωρίστηκε τόσο άπό τούς φίλους όσο καί άπό τούς Αντιπάλους του δημοτικιστές, άλλά καί στό Εξωτερικό πολλά πνευματικά ιδρύματα τού άπένειμαν τιμητικές διακρίσεις καί πολλές άκαδημίες τόν Εκαναν μέλος τους. Θά ήθελα, τελειώνοντας, νά έπαναλάβω Εδώ ό,τι ό ίδιος είχε γράψει άλ­ λοτε γιά τόν Κοραή:10 «Καλά καί τιμητικά λίαν είναι τά τελούμενα Επί τώ έορτασμώ τής [τεσσαρακονταετηρίδος] τής τελευτής τού σοφού άνδρός· καλή καί τιμητική διά τε τόν [Χατζιδάκιν] καί διά τήν γνωρίζουσαν νά τιμά αύτόν πατρίδα του ή Εξιστόρησις τής ποικίλης Επιστημονικής καί Εθνικής δράσεως αύτού. Άλλά θά ήτο Εθνωφελέστερον, άν τά πολλά καί σοφά [γλωσσικά] διδά­ γματα τού έπιφανεστάτου τούτου άνδρός Επανελαμβάνοντο [τύποις] καί προεβάλλοντο ούχί μό­ νον Ενώπιον ήμών τών έορταζόντων, άλλ’ Ενώ­ πιον δλοκλήρου τού Ελληνικού Έθνους, καί μά­ λιστα Ενώπιον τών νεωτέρων». Αυτό τό τελευταίο Εργο τό άνέλαβε πρόσφατα ή Ακαδημία Αθηνών

74

καί είδικότερά τό Κέντρο Συντάξεως τού 'Ιστορι­ κού Λεξικού, γι’ αύτό καί τούς Αξίζει Ενας άκόμη μεγάλος Επαινος. ΘΑΝΑΣΗΣ ΝΑΚΑΣ Σημειώσεις: 1. Δές καί έφ. «Ή Καθημερινή», 24-25 κ α ί26/5/81.

2. Βλ. ιδίως σ. 90. καί passim τής Εισαγωγής.

3. Άπό τή σχετική βιβλιογραφία τής Αγγελικής Μαλικούτη στήν «Έπιατ. 'Επετηρίδα τής Φιλοσοφ. Σχο­ λής Πανεπ. Αθηνών», 6 (1955-6), σ. 20^73.

4. «Άπαντα», 8 (1965), σ. 273-4.

5. Ή Αποκρυπτογράφηση τό 1953 άπό τόν Ventris τής Γραμμικής Γραφής Β' μετατόπισε, ώς γνωστόν, τήν άρχή τής ιστορίας τής ελληνικής γλώσσας έξι τουλά­ χιστον αιώνες (1400 περ.) πριν άπό τά όμηρικά ϊπη (8ος αί. π.Χ.)

6. Σχετικά μέ τήν αίολοδωρική θεωρία βλ. καί Μ. Τριανταφυλλιόη, «Νεοελληνική Γραμματική. Ιστο­ ρική Εισαγωγή» (1938), σ. 562-3 - Ν.Π. Άνδριώτη, «Ιστορία τής Ελληνικής Γλώσσης» (πανεπιστημια­ κές παραδόσεις), σ. 72-3.

7. Ν.Π. Άνδριώτης, δπου καί στή σημ. 6, σ. 141.

8. Βλ. δσα λέει στις «Γλωσσολ. "Ερευνες», τόμος Β', σ.

328-33, γιά τό Μένο Φιλήντα, χωρίς μάλιστα νά τόν όνομάζει, καί σέ περίπτωση πού ό X. ’έχει άδικο!

9. Ή άρχή τον τοποθετείται, ως γνωστόν, στήν κίνηση τών ’Αττικιστών τού 1ου π.Χ. αί. καί εξής, οί όποιοι προσπαθούν νά μιμηθοϋν στά γραφτά τους τήν Ατ­ τική γλώσσα του 5ου καί 4ον π.Χ. αί., ένώ περιφρονοϋν τή σύγχρονή τους όμιλούμενη γλώσσα, τήν όποια άποκαλοϋν «χυδαία», «βάρβαρη» κλπ. Ή κατάσταση αυτή κληρονομήθηκε άπό τούς Βυζαντι­ νούς (βυζαντινή διγλωσσία), πού τήν κληροδότησαν κατόπιν & εμάς.

10. «Γλωσσολογικαί Έρευναι», τόμος Β’, σ. 594.

Στό Μαρούσι «Η ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ» ΘΗΣΕΩΣ 25

στό νέο μας βιβλιοπωλείο θά βρείτε βιβλία:

Φ ΙΛ Ο Σ Ο Φ ΙΑ Σ Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν ΙΑ Σ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Σ Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η Σ Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ ΙΑ Σ Π Α ΙΔ ΙΚ Α Σ Χ Ο Λ ΙΚ Α

ΠΟΙΗΣΗ

ή δικαίωση τοΰ φυσικού κόσμου μέσ’ από τά πρόσωπα Δ. Π. ΠΑΠΑΔΙΤΣΑ. Δυσειδής λόγος. ’Αθήνα, Οί ‘Εκδόσεις τών φίλων, 1980. Σελ. 60.

ΘΑ ’λεγα δτι οί τόμοι Ποίηση 1 (1943-1963) καί Ποίηση 2 (1964-1974) στό βάθος προσδιορίζουν τίς θεματικές καί μορφικές διαφορές τών ποιημά­ των τοΰ Δ. Παπαδίτσα. Στην πρώτη περίοδο οί λέξεις είναι πράξεις, ή διήγηση άμεση, ό λόγος έλλειπτικός, σχεδόν λιτός. Στη δεύτερη άντικατοπτρίζεται δ μακρόκοσμος τής φιλοσοφίας. Έτσι ό λόγος υπηρετεί τίς νέες προθέσεις τοΰ ποιητή. Πιστεύω δτι δ Δ.Π. είναι περισσότερο άλληλέγγυος μέ τή γλώσσα τής πρώτης περιόδου. Αύτό φαίνεται καθαρά στήν «Έναντιοδρομία» (1977) κι άκόμη εναργέστερα στήν πρόσφατη συλλογή «Δυοειδής λόγος» (1980). Ό ποιητής έχει έγκαταλείψει, σέ σημαντικό βαθμό, τή δοκιμασία καί πιό πέρα τήν άπολσγία του πάνω στις αρχές τού Ηρακλείτου ή τοΰ Μενίππου. Τώρα ή υπόθεση, τό θέμα γενικά, ύποτάσσεται καί ταυτόχρονα συγχωνεύεται σέ μιά περιγραφή καί γεωγραφία τών δποίων οί ρίζες συνδέονται μέ τήν Ποίηση 1. Ποιήματα όπως «Δράση άπό σημείο σέ σημείο» καί «Βουραϊκός» επιτρέπουν -λιγότερο ύφοποιητικά καί περισσότερο έννοιολογικά- τήν άντιπαράθεσή τους μέ τά «Ιστορικό» καί «Θάνατος μέ Ιλιγγο» άπό τή συλλογή «Εντός παρενθέσεως» (1945). Παραθέτω δύο άποσπάσματα: I) ’Εμείς πού ’έ χουμε ραδιόφωνα τράμ υποβρύχια τεχνητά βρέφη

(Ιστορικό) II) Μέ κατεβαίνουν, μ ’ άνεβαίνουν - π οιος νά ξέ­ ρει; Π αλμοί σεισμοί νερά χτυπιές αράδα άπό τό τραίνο ξεκινάει τό χέρι κ α ί μ ’ άκονμπάει άπ' τό βράχο στην κοιλάδα (θά σέ σκοτώσω κα ί θά μέ σκοτώσεις Ε λλάδα)

(Βουραϊκός) Διαπιστώνει κανείς δτι ή ποιητική σκέψη πέ­ ρασε ιστορικά κι άναγκαία άπό τά άγαθά τής σύγχρονης τεχνολογίας στόν εντοπισμό τής λανθάνουσας κοινωνικής λειτουργίας. Έ ν προκειμένω δ ποιητής διατηρεί τό χώρο σέ συνοχή γιά

Δ.Π. Παπαδίτσας νά έλέγξει τή συμπεριφορά του. Μέ γραφή προσ­

ανατολισμένη στήν οικεία γλώσσα τού καθημερι­ νού βίου. Νομίζω δτι στό σημείο αύτό άναδύεται καί ή ειδοποιός διαφορά τοΰ Παπαδίτσα μέ τό Σαχτούρη, τό Γόνατά, τό Βαλαωρίτη καί έν μέρει μέ τόν Κακναβάτο. Ή μεταφορά, έπί παραδείγματι, στόν Δ.Π. καταγράφεται ώς βαθιά λογική συνείδηση· στούς άλλους ώς περιοχή ΰπέρλογη. Έ ξ ού καί θρυμματισμένες οί εικόνες τους. ’Αλλά καί άλλοι ποιητές τής αύτής γενιάς (Άραβαντινού, Κόρσος, Χατζηλαζάρου) διαθλούν τήν ει­ κόνα δημιουργώντας τό άπρόοπτο ή άναπάντεχο στό στίχο. Τέλος πάντων, στόν Παπαδίτσα οί λέ­ ξεις έχουν αυθορμητισμό. ’Αναζητούν έναν άφηγηματικό ρυθμό δχι μόνο έντός άλλά κι έκτος τών τειχών τους. Έτσι, άν στό Σαχτούρη κι άργότερα στόν Καροΰζο έχομε νά κάνομε μέ φωτογραφία ή ζωγραφική, στόν Παπαδίτσα μιλάμε γιά κινημα­ τογράφο. Οί μακροσκελείς περιγραφές, οί άναδρομές σέ πρόσωπα ιστορικά ή μυθολογικά (Ελένη, ”Αρτεμις, Πυθία, Ησίοδος), ή έπιλογή τών χώρων (’Αττική, Δήλος, Καλάβρυτα, Μυκήνες, Σπάρτη, Ώρωπός) γίνονται φορείς πού δέν καταλήγουν σέ στατική τάξη, σέ είκόνα σταθερή, σχεδόν καδραρισμένη. Επειδή ύπάρχει κίνηση, άφού δέν δε­ σμεύονται τά διάφορα σημεία τής είκόνας (πρόσωπα-άντικείμενα κλπ.) στά δριά τους. Ε ξ ­ άλλου δ ποιητικός λόγος τού Δ.Π. στηρίζεται περισσότερο στήν αύτοτέλεια τής ατροφικής ένότητας καί λιγότερο στήν τού στίχου (άλλη μιά διαφορά κυρίως μέ τό Σαχτούρη). Στό «Δυοειδή λόγο» ό στίχος είναι σέ στενή έξάρτηση μέ τούς άλλους. Παράλληλα θά μπο-

75

ροϋσε νά πεϊ κανείς δτι ό μύθος, παρά τήν άφαιρετικότητά του καί θεωρητικότητα, δομείται άκριβώς μέσα άπό τή σταθερή άλληλενέργεια τών στίχων: Ή κάθε λέξη σήμαινε τρία πράγματα γι' αύτό κι εγώ γύρ ιζα μέσα στις μεγαλονπόλεις τρισυπόστατος όνειρο κα ί λαχανιασμένη εξέγερση ψωμί καί ίλ ιγ­ γιώδες ταξί­ δι πού μηδενίζει τά υλικά μου σέ μιά λάμψη.

Πρόκειται σαφώς γιά ιδεολογική συνείδηση πού μάς μεταφέρει λίγο-πολύ στήν Ποίηση 1. Οί λέξεις σταθεροποιούνται σ’ ένα δριακό σημείο -εδώ π.χ. στή λάμψη, σέ άλλες περιπτώσεις στή λύρα, στό κεφάλι, στά δέντρα κλπ. Ό έννοιολογικός τους κόσμος -στήν περίπτωση τού άποσπάσματος κοινωνικός- περιχαρακώνεται σ’ έναν προσωπικό κόσμο, πού άντιλαμβάνεται τήν καθί­ ζηση τού χώρου. ’Έτσι δ ποιητής αισθάνεται τήν άνάγκη νά συγκολλήσει τά μυθικά στοιχεία (πρόσωπο ή τοποθεσίες) στά πραγματικά. Γι’ αύτό καί τό ύποκείμενό του βρίσκεται πάντοτε σ’ ένταση · σέ μιά δραματική θέση, καθώς προσπα­ θεί νά συγχωνεύσει, τά ταυτίσει μέσα του δύο κό­ σμους, έναν άρχαϊο κι ένα σύγχρονο. Σέ μιά άνάλογη δραματική θέση ήταν τό ύποκείμενό του στό «Παράθυρο», δταν προσπαθούσε νά «ταυτί­ σει τόν έρωτα μέ τή ζωή».1 Τώρα, άν καί άπό διαφορετική γωνία λήψεως, όδηγείται στήν αυτή ψυχολογία. Πέρα άπ’ αύτό, τά ποιήματα έμφιλοχωρούν στούς δύο κόσμους (άρχαϊο-σύγχρονο), πλήν δμως έσωτερικοποιημένους. Ή άνάγνωση λοιπόν είναι άναγκασμένη νά μή δεσμεύσει τά συγκεκριμένα δρια καί πρόσωπα τής μυθολο­ γίας στό χρόνο τους. ’Αλλά νά τά προσδιορίσει στίς ιστορικές έναλλαγές πού παραδίδονται ή δδηγούνται σκόπιμα άπό τόν ποιητή. Μόνο κατ’ αύτό τόν τρόπο μπορεί νά νοηθεί καί ή επιταχυ­ νόμενη δραστηριότητα τών προσώπων. Λέγω δέ έπιταχυνόμενη, γιατί τά πρόσωπα δέν διακό­ πτουν τή δράση τους άλλά τήν άναπτύσσουν κυ­ ρίως δταν περιμένουν κάτι τό άνεπανόρθωτο. Στό σημείο αύτό άποδομοΰνται τά κοινωνικά στοιχεία καί στή θέση τους προβάλλουν τά έρωτικά. . Στόν Παπαδίτσα τό ερωτικό στοιχείο διαρθρώ­ νεται οριζόντια, παράλληλα. ’Επειδή τό ύποκεί­ μενό του ψυχαναλύεται. Πίσω άπό ένα σύνολο άρχέγονων σχέσεων μέ αύτόνομες ιδιότητες ή μεταφορά καί ή παρομοίωση σημαδεύουν τήν αύτοψία προσώπων-άντικειμένων. Έτσι βέβαια σχηματίζεται κι ένα παρόν μέ έξωαισθητικές άξιες: 'Ελένη πώς έλειψες αύτό τό βράδυ κι έγινα θήκη ψώνα σου; στό μέρος τής καρδιάς μου έραψα τό χρυσό σου κεφάλι τά μπράτσα καί οί μηροί σου δέθηκαν άπ ’ τήν άλλη μου

76

καί ή κοιλιά μου χλωρή σάν άέρας κα ί χάος σ ’ αφομοίω νε

’Αν στό «Θήραμα» τής συλλογής «"Οπως ό Ένδυμίων» ή 'Ελένη άποτελεϊ μιά ονοματική καί μόνο παράθεση, στό «Δυσειδή λόγο» είναι πρόσωπο ενεργητικό. ’Ανήκει στή συνειδητή σφαίρα τού ψυχισμού τού ποιητή. Λίγο πιό πάνω μίλησα γιά δριζόντια διάρθρωση τού έρωτικού στοιχείου. Τό άπόσπασμα είναι χαρακτηριστικό. Ό ποιητής έπικαλεΐται τό πρόσωπο. Τό ίδιο γίνε­ ται καί στή δεύτερη ένότητα τής συλλογής. Δια­ κρίνει κανείς δηλαδή μιά σχέση βαθιά μονοσή­ μαντη. Μοναχική, περίπου άνάλογης μέ τό «Παράθυρο». Μιά σχέση περιβεβλημένη τόσο άπό τόν έσχατο εσωτερικό νόμο τής ίδιας τής ύπαρξης δσο καί άπό τήν άνατομία τού άνθρώπινου σώματος. Γιά τούτο καί οί λέξεις έκτιμοΰν, συλλαμβάνουν, διαφεύγουν· μηκύνουν τόν ερω­ τισμό. Θά ’λεγα δτι δ ποιητής επιστρέφει στόν έαυτό του μέ τό πρόσωπο τής Ελένης. 'Υποτάσ­ σει κάθε σωματικό σημείο (κεφάλι, καρδιά, κοι­ λιά κλπ.) σέ χρόνο άόριστο, έτσι ώστε: α) νά πλησιάζει τή γενικότητα τής παραβολής· 6) νά τίθεται Ιν δικαίω άπέναντι στό μηχανι­ σμό τής εικόνας. 'Υπό αύτή τήν έννοια γίνονται «σώμα τά δια­ νοητικά μέ τά αισθητικά σημεία»2 τών στίχων του. Αύτό τό σώμα άντικατοπτρίζει μιά παρα­ στατική διατύπωση καί πιό πέρα μιά οπτική μετατόπιση προσώπων-άντικειμένων. Τούτο δέ μέ τήν προϋπόθεση δτι ή άνάγνωση τής ποίησης τού Δ.Π. άκολουθεΐ τή σκηνική άνακατασκευή τού πραγματικού. Μέ λίγα λόγια δέν μένει στήν πρω­ ταρχική διαδικασία άλλά παρακολουθεί τήν ει­ κόνα νά γίνεται εύφλεκτη, στής όποιας τό περί­ γραμμα στροβιλίζονται: α) άπότομες κορυφώσεις προσώπων · β) πρόσωπα-άντικείμενα σπαράσσοντα · γ) μεταμόρφωση ζώων-φυτών · δ) μορφοποίηση άντικειμένων. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις, χάρη στό άμεσο ερέθισμα τής λεπτομέρειας, πού οί μεταβο­ λές στήν εικόνα συνδέονται στενά μέ τό μετασχη­ ματισμό τού κόσμου τής ύλης. Ώ ς εκ τούτου τόσο ή «ύλική σημασία τής λέξης»3 δσο καί ό τονισμός της (βουλητικός-ψυχολογικός) διαφοροποιούν τό φυσιολογικό-λογικό προσανατολισμό τού θέμα­ τος. Κάποτε μάλιστα τόν διασπούν. Έντέλει δημιουργείται ένας δομικός σκελετός έτοιμος νά συγχωνεύσει τίς άντιθέσεις άνάμεσα στό δυνα­ μικό περιεχόμενο καί στίς παραλλαγές τού χώ­ ρου. Βέβαια έτσι δέν δημιουργείται ή αίσθηση τού ένός χώρου πού τά περιβάλλει άλλά ένός πο­ λυεδρικού σκηνικού, τού όποιου ή συνοχή άποτελεί έπίτευγμα δύσκολο: τώρα τί νά θυμάμαι ζωντάνεψαν όλα καί διπλό τό καθένα μέ κρύβει ποτάμι πηγή πηγή Αστραπή αστραπή κα ί καθάριο σκοτάδι

γυάλινο σώμα διάφανη σκιά γυάλινο σώμα σ ’ έρμο νησιωτικό σπίτι συντροφιά μέ π ανσέληνο κι ’έ να νευρικό ποντικάκι κ α ί χιονίζουν οι τοίχοι.

"Οπως στά δημοτικά Ετσι καί στήν ποίηση τοϋ Δ. Π. τό υποκείμενο επικοινωνεί μέ τ’ δνειρο, μέ τά ζώα, τά ερπετά, μέ τούς νεκρούς, μέ τό φυσικό γενικά κόσμο. Πρόκειται γιά πολυσύνθετο σχη­ ματισμό στηριζόμενο έπί τό πλεϊστον σέ ψυχολογικές-συναισθηματικές βάσεις. Π.χ. τό χέρι, τό κεφάλι, τό βήμα, τό δέντρο άνταποκρίνονται στην Εμμονη αίσθηση τού ποιητή νά επανδρώσει τά άντικείμενά του μέ καινούριες Εννοιες καί κατα­ στάσεις. Έτσι πίσω άπό την άφήγηση κρύβεται ή λατρεία τοϋ άντικειμένου —μάλιστα φορές πιό γνήσια άπ’ αύτή τοϋ Έλύτη-, όπου κατά τήν κο­ ρύφωση τού λόγου λειτουργεί στό στίχο διαταρακτικά ή άπομυθοποιητικά. 'Υπό αύτή τήν Ιδιό­ τητα τό άνακαλύπτομε νά δρά πιό Ελεύθερα σέ χώρους πού Εδρασε ή ιστορία. Έτσι, ξεφεύγσντας άπό Ενα συμβατικό πλαίσιο τοϋ περιεχομένου γί­ νεται πρωταγωνιστής τού χώρου. Ε ντός του ζεϊ καί ζωογονεί. ’Αντίθετα Εξω άπό τόν ιστορικό χώρο βασανιστικά διαμελίζεται. Τότε άνάλσγα καί ή φωνή τοϋ ποιητή κομματιάζεται καί κομμα­ τιάζει, όπως εύστοχα Εχει διατυπωθεί.4 Επιπλέον τό άντικείμενο Εχοντας άμεση σχέση, σχεδόν ερωτική, μέ τό πρόσωπο -άκόμη καί σέ δύσβατα φιλοσοφικά-μυστικιστικά σημεία- άποδίδει λειτουργικά τήν κλίμακα τού μύθου. Περισ­ σότερο άπ’ δ,τι στήν Ποίηση 2. "Ισως γιατί Εδώ οί θεωρητικές γνώσεις άντανακλοϋν εναργέστερα τις -ψυχολογικές, συναισθηματικές καί διαισθητικές παραστάσεις. Καί βέβαια Επειτα άπό μιά τέτοια σκηνοθετική άρθρωση όμολογεϊται ή δικαίωση τοϋ φυσικού κόσμου. Μέ αύτόν λοιπόν Επικοινω­ νεί σταθερά κι άμετάκλητα ή γλώσσα τών προσώ­ πων τοϋ Παπαδίτσα. Γλώσσα πού καλύπτει δχι μόνο τά λογικά άλλά καί τά υποσυνείδητα στοι­ χεία τού ποιητικού λόγου. Πολύ περισσότερο Επιδιώκει νά Εκφράσει, μέσα άπό τήν δλότητα τού λόγου, τό πέρασμα τού φυσικού κόσμου άπό Ενα βιολογικό σ’ Ενα οργανικό Επίπεδο. Πρόκειται σαφώς γιά Εξοδο-δοκιμασία πού άπελευθερώνει τή γλώσσα άπό τή θεματική της σύμβαση. 'Ο «Δυσειδής λόγος» Εχει διττή διάταξη. Ά πό τή μιά πρόσωπα πού δρούν αυτονόητα. Ά πό τήν άλλη πρόσωπα πού Εμπεδώνουν τή συμπεριφορά τους στ’ άντικείμενά. Σχηματίζεται θεωρητικά Ενας κύκλος δπου τέμνονται σέ κάποιο σημείο ή ενεργοποίηση τών βιωμάτων καί ή Εμψύχωση τών άντικειμένων. Γι’ αυτό στόν Δ.Π. ή φύση ποτέ δέν είναι ούδέτερη. Άλλά ύπάρχει, όμιλεί, Εγκλωβίζει τόν άνθρωπο Εντός της. Έτσι δημιουργεί κάποια μετακοινωνική διάσταση. Ό σο γιά τ’ άντικείμενά της, νομίζω δτι δικαιώνονται Επειδή άκριβώς τό πρόσωπο θέλει κι Επιζητεί νά Ενσωματωθεί στό σχήμα ή στήν ιδιότητά τους (π.χ. κι ας γεννήθηκα κήπος μέ φύλλα - ή άρμύρα μ ’ έσπειρε - τό μέλ­

λον είναι ό ουρανός μές στό κεφάλι κλπ.). Εμφα­

νίζονται δηλαδή σάν διαδικασία, σάν άγωγή μέ δική της νομοτέλεια πού Εδράζεται σέ συνειρμούς καί φαντασιώσεις. Μιά τέτοια άγωγή Εχει τήν Εξής συνεπαγωγή: δτι τό πρόσωπο δέν δημιουργεί άπόσταση άπό τ’ άντικείμενά. Δέν τ’ άπομονώνει ούτε τ’ άποσπά, καθότι τό σημείο Επαφής είναι λέξεις «φορτωμένες βίωμα».5 Στό περιεχόμενό τους δικαιώνεται ό φυσικός κόσμος. Αναγνωρί­ ζει κανείς τήν Εσωτερική του άπελευθέρωση (π.χ. τό ποίημα «Αύτή πού ήρθε ή πού Εφυγε»), Ό «Δυσειδής λόγος» μιλάει διαισθητικά γιά περασμένα καί μελλούμενα. Δίνει τό οργανικό συνεχές τής λεπτομέρειας πού Εχει ώριμάσει. Καί πού άνεβαίνει αύθόρμητα στή συνείδηση τής άνάγνωσης καθώς παρακολουθεί τό φυσικό κό­ σμο νά δικαιώνεται μέσ’ άπό τά πρόσωπα. ΚΩΣΤΑΣ ΓΟΥΛΙΑΜΟΣ Σημειώσεις: 1. Νόρα Άναγνωστάκη: Μαγικές εικόνες. Έκό. Τράμ, Θεσσαλονίκη, 1973.

2. Δημήτρης Κόρσος: Τά αισθητικά όρια τον ποιητικού λόγου - Νόημα καί λογική άκολουθία στήν ποίηση. ’Ανάτυπο άπό τόν τόμο 'Αναζητήσεις 2, Αθήνα, 3. Μ. Μπαχτίν: Προβλήματα λογοτεχνίας καί αισθητι­ κής. Έκδ. Πλέθρον, μτφ. Γ. Σπανός, ’Αθήνα, 1980.

4. Γιάννης Δάλλας: Εισαγωγή στήν ποιητική τοϋ Μ. Σαχτούρη. Έκό. Κείμενα, ’Αθήνα, 1979.

5. Γερ. Λυκιαρόόπονλος: ’Αναφορές. Έκδ. 'Έρασμος, ’Αθήνα, 1979.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΥΠΟΔΟΜΗ Κυκλοφορεί

•

Μέ 48 εικόνες

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΥΠΟΔΟΜΗ 3ης Σεπτεμβρίου 22, τηλ. 5234790 77

ΠΟΙΗΣΗ

ό ποιητής των άπόκληρων Πρεδέρ. 'Επιλογή από τό έργο του. Μετ. Δημήτρη Καλοκνρη. Οι ποιητές τον κόσμου, άριθ. 7. Θεσσαλονίκη, Μικρή 'Εγνατία, 1980. Σελ. 63.

ΕΒΔΟΜΟ βιβλίο στή σειρά των εκδόσεων «Έγνατία» «Οί Ποιητές τού Κόσμου», πού διευ­ θύνει ό Σπόρος Τσακνιάς, ή «’Επιλογή» άπό τό έργο τού Πρεβέρ, πού μεταφράζει ό Δημήτρης Καλοκύρης. Ή έκδοση είναι ή δεύτερη, άναθεωρημένη κι άναδιαρθρωμένη «άπό τό μεταφραστή τό χειμώνα τού 1977». Παράλληλα κυκλοφορούν οί «Κουβέντες» σέ τρίτη έκδοση (1973α, 19796), μεταφρασμένες άπό τό Μιχάλη Μεϊμάρη, καί φυ­ σικά δέν είναι μόνο άπό αυτά τά δύο βιβλία γνω­ στός δ γάλλος ποιητής Ζάκ Πρεβέρ (1900-1977) στήν Ελλάδα. ’Εκδόσεις λοιπόν κι έπανεκδόσεις πού προκαλοΰν τήν εύχάριστη έκπληξη καί άπορία. Βέβαια στή Γαλλία τό έργο τού Πρεβέρ έχει πάντα μεγάλη κυκλοφορία. Ό Ροζέ Νιμιέ είχε δηλώσει τό 1965: « Ό Πρεβέρ δέν είναι μόνο στή μόδα, έχει γίνει δημοφιλής».1 Καί δέν ήταν υπερ­ βολικός. Οί «Paroles» ή «Κουβέντες», γιά νά υιο­ θετήσω τόν τίτλο τού έλληνα μεταφραστή, πού ξεκινούν τό 1943 σάν πολυγραφημένη παράνομη έκδοση 200 άντιτύπων μέ οκτώ ποιήματα, θά κυ­ κλοφορήσουν σέ βιβλίο τό 1945 μέ λίγα ποιήματα καί στήν οριστική πιά μορφή τους τό 1947. «Τό 1956 ξαναεκδίδεται σέ βιβλίο τσέπης» ή συλλογή μάς πληροφορεί δ Κ. Καλοκύρης, «καί ξεπερνά τά 500.000 άντίτυπα». Οί άριθμοί δέν πρέπει νά ξενίζουν. Είναι άλήθεια δτι καί στή Γαλλία ή ποίηση δοκιμάζεται, κι ίσως πιό πολύ άπό τον τόπο μας. Ό ποιητής δμως δ καθιερωμένος έχει μεγάλη κυκλοφορία. Έ χει περάσει πλατιά, κι δχι στό επίπεδο άπλής γραμματολογικής άναφοράς στή μέση καί στήν άνώτατη παιδεία. Είναι άντικείμενο άνάλυσης καί σπουδής. Κι δταν τό σχο­ λείο προτείνει, αύτό σημαίνει δτι δ μαθητής κι δ σπουδαστής, είτε υιοθετεί είτε άπορρίπτει, επι­ διώκει νά γνωρίσει, πριν διατυπώσει τή δική του έκδοχή, καί δέν περιορίζεται, σάν τόν έλληνα, στά στοιχεία πού θά τού δώσει δ καθηγητής καί τό ισχνό εγχειρίδιο πού προσφέρεται δωρεάν. “Αλλωστε δ Πρεβέρ δέν είναι άπλά καθιερωμέ­ νος, άλλά κι άγαπημένος. Είναι δημοφιλής. Ό χαρακτηρισμός μπορεί νά γίνει μέ επιφύλαξη άποδεκτός γιά τήν αισθητική άξιολόγηση, άλλά είναι άληθινός. Ό ποιητής δέν έχει άποσυρθεί

78

Ζάκ Πρεβέρ

στό άπομονωμένο έργαστήρι του, δπου δ άπόηχος τής ζωής έρχεται συνοπτικά, γιά νά μετασχηματι­ στεί σέ καθαρή ποίηση, εύδιάκριτη μόνο στό δέ­ κτη πού έχει μυηθεϊ, άσκηθεί καί έπιθυμεΐ νά επι­ χειρήσει τόν άγώνα τής προσέγγισης. Ό Πρεβέρ ζεϊ καί κινείται μέσα στήν καθημε­ ρινότητα. Θά άσχοληθεΐ μέ τόν κινηματογράφο άπό τήν εποχή τού βωβού. Κομπάρσος, βοηθός σκηνοθέτη, τελικά θά γράψει σενάρια, θά κάνει διαλόγους καί κινηματογραφικές διασκευές: «Μιά πηγή βιοπορισμού... άλλά συνάμα... κι ένα μέσο έκφράσεως»2 δ κινηματογράφος, θά έξομολσγηθεΐ άργότερα. Καί πραγματικά τό στούντιο δέν ήταν μόνο δ βιότοπός του · έπηρέασε βαθύ­ τατα καί τήν ποιητική δπτική του. Ή ζέση κι ή άμεσότητα τής διαδικασίας τής κινηματογραφι­ κής παραγωγής άποτυπώθηκαν στά ποιήματά του. Ό άνθρωπος τού κινηματογράφου έδωσε στόν ποιητή τήν αίσθηση τού μεγάλου κοινού πού παρέυρίσκεται καί μετέχει δμαδικά. Ό δέκτης εί­ ναι περισσότερο άκροατής πού παρακολουθεί καί λιγότερο άναγνώστης. “Αλλωστε δ Πρεβέρ, δ θεατρογράφος πού θά ζήσει γιά τέσσερα χρόνια (άπό τό 1932 ώς τό τέλος τού 1936) μιά εμπειρία λαϊκού θεάτρου γράφοντας σύντομα θεατρικά έργα γιά τήν «'Ομάδα Όκτώβρης»3 κι δ στιχουργός τραγουδιών, πάντα θά σταθμίζει τήν άπήχηση πού προκαλεί ή άμεση επαφή. Ό δέκτης είναι άνώνυμος άπλός πολίτης καί κοινός, άφανής ιδιώτης. Ό ποιητής δίπλα του θορυβώδης συνοδοιπόρος στήν πολιτική διαδή­ λωση, διακριτικός παρακαθήμένος στό ειδυλ­ λιακό παγκάκι τού πάρκου. Παρακολουθεί τήν κοινωνική διαμαρτυρία καί τήν άντιπολεμική έκδήλωση · τήν άπογοήτευση τού ερωτευμένου καί τή θλίψη τού μοναχικού περιπατητή. “Αγραφος χάρτης πού καταγράφει μέ άκρίβεια κι έπειτα μέ ποικίλα μέσα, πού άντλεϊ άπό τήν όρθόδοξη ρη­ τορική, άνανεωμένη δμως, καί τούς μοντέρνους τρόπους, συνθέτει τό στίχο του, άφιόνι πού κινη-

τοποιεί τήν όργή τοΰ έπαναστάτη καί φάρμακο πού πραΰνει τόν πόνο τού άπελπισμένου. Δεν εί­ ναι τυχαίος ό τίτλος τής πρώτης του συλλογής, πού δέν θά έβγαινε χωρίς «τήν προσπάθεια τού εκδότη Ρενέ Μπερτελέ νά συγκεντρώσει τά κεί­ μενα καί τά ποιήματα τά δημοσιευμένα ή τά χα­ ρισμένα σέ φίλους άπό τόν Πρεβέρ...».4 « Ό τί­ τλος “Paroles”, προϋποθέτει βέβαια μιά ποίηση προφορική πού στηρίζεται στόν αύθορμητισμό άλλά περισσότερο μιά ποίηση πού προορίζεται νά άκουσθεϊ, χωρίς αΰτό νά σημαίνει δτι είναι άποτέλεσμα αύτοσχεδιασμού».5 Ό Πρεβέρ σατιρίζει τόν κλήρο· ειρωνεύεται τήν ύποκρισία τού πολιτικού · καταγγέλλει τήν έκμετάλλευση τοΰ εργοδότη · μαστιγώνει τόν πο­ λεμοχαρή καί τόν πολεμοκάπηλο. Τότε τό ποίημα είναι ένα κοινωνικό σχόλιο μέ υψωμένη τή φωνή πάνω στή συγκεκριμένη είδηση τής ήμέρας. Ά λλοτε πάλι δ έρημος δρόμος, τό σκοτεινό δωμάτιο, τό φωτεινό τοπίο, τό γυμνό κορίτσι, τό βασανι­ σμένο παιδί υπαγορεύουν τόνους πιό χαμηλούς, ύποβάλλσυν μιά άπέραντη τρυφερότητα. Έτσι ή άλλιώς δ Πρεβέρ συμπαθεί καί συμπά­ σχει. Πάντα δίπλα στόν άνθρωπο, τόν καθημε­ ρινό, τό ζωντανό, μέ σάρκα καί όστά, τόν πέρα άπό τούς δρισμούς καί τίς άφηρημένες κατηγο­ ρίες τού σπουδαστηρίου. «Εμένα δέ μ’ ένδιαφέρει ό Άνθρωπος» μάς εξομολογείται, «έγώ άγαπώ κι ένδιαφέρομαι γιά τίς γυναίκες, τά-παι­ διά, τούς άντρες».6 Σ ’ αύτούς άπευθύνει τούς στί­ χους του. Τά μέσα ποικίλα, έντυπωσιακά, ήχηρά · αφηγηματικές περιγραφές καί σύντομα σκίτσα· λογοπαίγνια καί άνέκδοτα· παρατακτικές κατα­ γραφές καί ύστερόβουλες επαναλήψεις, συνδυα­ σμοί ήχων καί λέξεων· σήματα προσιτά, εύκολα καί προκλητικές άνατροπές τής λογικής άλληλουχίας. Επιστρατεύει τό όνειρο, τό συνειρμό. Είναι τολμηρός, άλλά πάντα σαφής- ποτέ ερμητικός, γιατί στόχος του είναι ένας: δ κοινός άκροατής, δ άπλός άναγνώστης. Δέν είναι λοιπόν τυχαίο δτι παρά τή συμμετοχή του γιά ένα διάστημα στό σουρρεαλιστικό κίνημα διατήρησε τήν αυτονομία του · έκανε τίς έπιλογές του, πού θά τίς εντάξει στή δική του ποιητική, μέ στόχο πάντα τό πλατύ κοινό. «Ά πό τήν έπαφή του μέ τούς σουρρεαλιστές» παρατηρεί ή Κριστιάν Μορτελιέ «θά διατηρήσει τό αίσθημα τής συλλογικής έργασίας καί τεχνικές διαδικασίες παραπλήσιες μέ τίς δικές τους. Δέν πρέπει όμως νά τόν όνομάσομε σουρρεαλιστή, γιατί ναί μέν γνωρίζει νά δημιουργεί έναν κόσμο ονειρικό καί φαίνεται δτι καταφεύγει στήν αυτόματη γραφή, δμως τίς πιό πολλές φορές χειρίζεται εικόνες καί εκφράσεις μέ πολύ συνειδητό τρόπο».7 «'Ο Πρε­ βέρ είναι ένας ποιητής τού λαού» θά πεί άλλος κριτικός του. «Είναι δ ποιητής των άπόκληρων, των ξεχασμένων, τών φτωχών, αύτών πού κρυώ­ νουν καί πεινούν, αύτών πού δουλεύουν γιά ένα μισθό πείνας, αύτών πού τούς έκμεταλλεύονται καί τούς καταπιέζουν, αύτών πού πολεμούν καί πίσω δέν γυρίζουν... είναι δ ποιητής δ άδερφωμένος μέ τούς εργάτες, δ έρωτευμένος μέ τή γυ­

ναίκα, δ τρυφερός γιά τό παιδί. Νά γιατί άνδρες, γυναίκες καί νέοι άναγνωρίζουν στό πρόσωπό του καί στά ποιήματά του τόν έαυτό τους».8 Νά λοιπόν μιά ποίηση μέ πολλά έπίκαιρα στοι­ χεία καί συγκεκριμένες άναφορές πού παραμέ­ νουν σιωπηλές γιά τόν άγεωγράφητο άναγνώστη. Ποιήματα πάντοτε ειλικρινή, πού χρησιμοποιούν δμως κάποτε μέσα άπλουστευμένα, πού δέν πεί­ θουν τόν άπαιτητικό εραστή τής ποίησης, ή τε­ χνάσματα πού ή στίλβη τους εκμηδενίζεται μέ τή γλωσσική μεταγραφή. Είναι λοιπόν άξιο μελέτης νά διερευνηθεΐ ή σύσταση τής έλληνικής πελα­ τείας τοΰ Πρεβέρ, πού δέν είναι μικρή, άν συμπέράνει κανείς άπό τίς άλλεπάλληλες έκδόσεις τόϋ Έ ν πάση περιπτώσει αύτή τήν ποίηση μεταφέ­ ρει μέ τήν «Επιλογή άπό τό έργο του» δ Κώστας Καλοκύρης στή γλώσσα μας. Ό μεταφραστής δέν είναι άγνωστος. Διακριτική άλλά ούσιαστική, πο­ λύτιμη καί πολύπλευρη ή συνεισφορά του στήν καλλιτεχνική καί πνευματική μας ζωή. Γραφίστας, έκδοτης, ποιητής, μεταφραστής, μιά έντιμη κι ιε­ ραποστολική διακονία. Ό Κώστας Καλοκύρης ήταν «διευθυντής συν­ τάξεως» τού «Τράμ», πού είχε κυκλοφορήσει τό πρώτο τεύχος του τό 1971 καί είχε έπισύρει τήν όργή τών σοφών συνταγματαρχών. Τό «Τράμ» ύπήρξε ένα περιοδικό άξιόλόγο κι ένας σταθμός. Ή ταν δχι τό πρώτο ούτε τό μόνο · δπωσδήποτε δμως άπό τά λίγα πού σημάδεψαν τή στροφή. "Ενα συμπαθητικό κλειστό φύλλο · ένα σαλόνι. Τό ξεχώριζε ή έκλεκτική έπιλογή, ποιοτική κι ειδο­ λογική, πού χωρίς νά συγκεκριμενοποιείται έδινε ένα στίγμα πλεύσεως. Μιά φιλόξενη στέγη, δπου δ ποιητής, ό λογοτέχνης άναδιπλώνεται, αύτοσυγκεντρώνεται. Ό κόσμος γύρω του ένα έχθρικό στρατόπεδο· γι’ αύτό καταθέτει πιά τά δπλα καί έγκλωβίζεται σέ ένα προστατευτικό θερμοκήπιο. Καταγράφει έντιμα τή διαμαρτυρία του καί καλ­ λιεργεί μέ ήδυπάθεια τήν εσωτερική του ελευθε­ ρία. Τό «Τράμ» ύπήρξε ένα πρώτο βήμα. Τώρα ή άγορά είναι πλήρης. Φυλλάδια καί περιοδικά πού έκδίδσνται άλλα πιό άραιά κι άλλα πιό συχνά καί συνιστούν τήν κορύφωση τής πνευματικής μας ζωής. Επιπλέον, δ Δημήτρης Καλοκύρης, πού είναι ένας καθιερωμένος ποιητής τής γενιάς τού ’70 (έστω κι άν έχει κάνει λίγο πρίν άπό τή λαμπρή δεκαετία τά πρώτα του βήματα), άντιπροσωπεύει μέσα στήν πολυμορφία αύτής τής γενιάς μιά χα­ ρακτηριστική περίπτωση. Ό κόσμος, είτε πρό­ σχημα σχολίου είτε ύπαρκτός, άλλά δπωσδήποτε διασπασμένος, μέ ένα Ιθαγενή άλλά γνήσιο σουρρεαλιστικό τρόπο, έχει άνάγκη άπό άποκρυπτογράφηση καί μόνο διαισθητικά είναι κατορθωτή ή προσπέλασή του. Ό μεταφραστής λοιπόν γιά μιά άκόμη φορά πιό ενδεικτικά θέτει τό ερώτημα. Ποιός είναι ό σημερινός άναγνώστης, ποιος άνα­ γνώστης τού Καλοκύρη έπιστρέφει στόν Πρεβέρ, πού ή ποίησή του είναι τό διαυγές φερέφωνο τής καθημερινής ζωής τής μεσοπολεμικής Γαλλίας;

79

Τό ερώτημα παραμένει, αλλά ή «’Επιλογή» τοΰ Κώστα Καλοκύρη είναι μιά προσφορά γιά τόν έλληνα έκλεκτικό θαυμαστή ή περίεργο άναγνώστη, πού δεν μπορεί νά προσεγγίσει τό έργο στή γλώσσα πού γράφτηκε. Είναι μιά εκλογή -μετά­ φραση κάποιας ξένης ή έκφράζει τίς προτιμήσεις τού μεταφραστή;- όπου έχουν συγκεντρωθεί ποιήματα άπό τήν πρώτη του κυρίως συλλογή, «Paroles», 34 άπό τά 95, καί 6 κομμάτια άπό δύο άλλες συλλογές. Δέν είναι λοιπόν ούτε ή πλήρης άπόδοση ένός βιβλίου, ούτε ή εξαντλητική, μέ θεματολογικά, ειδολογικά ή άλλα κριτήρια καί μέ γραμματολογική δεοντολογία ταξινομημένη, άνθολόγηση δλσυ τού έργου. Λείπουν πολλά κεί­ μενα, πού θά μάς έδιναν μέ λεπτομέρειες τίς πρα­ γματικές διαστάσεις τοΰ Πρεβέρ. Ή πρώτη συλ­ λογή του δμως άς μήν ξεχνάμε είναι ή βασική, καί ή «’Επιλογή» είναι άντιπροσωπευτική. Ό Καλοκύρης μέ τήν «’Επιλογή» του έδωσε δλο τό φά­ σμα: Τό συνοπτικό επίγραμμα καί τήν πολύστιχη αφήγηση · τήν κοινωνική διαμαρτυρία καί τήν τρυφερή προσωπική στιγμή. Άπέφυγε τίς άκραϊες περιπτώσεις καί στόχος του ήταν νομίζω νά διασώσει κυρίως τή λυρική ποιότητα. Αίσθητικά λοιπόν τά κριτήρια τοΰ Καλοκύρη. Προσπάθησε πέρα ή καί μέσα άπό τίς στιχουργικές εύκολίες, πού άφθονοϋν στό έργο τού Πρε­ βέρ, νά έξάρει στόν έλληνα άναγνώστη τήν ποιη­ τική άκτινοβολία ένός έργου, πού δέν είναι πάντα

έμφανης, όταν έχουμε μπροστά μας δλα τά βιβλία του στά γαλλικά, δπου χωρίς ύποδειγματική τάξη φιλοξενούνται στίχοι τραγουδιών καί ποιήματα, διάλογοι καί σκέψεις, άποτέλεσμα μιάς πυρετικής έπί τοΰ πιεστηρίου πνευματικής δημιουργίας. Ό στόχος τής «’Επιλογής» θεμιτός καί δικαιω­ μένος. Ή μετάφραση δέν ήταν βέβαια πάντα δυ­ νατό νά άποδώσει τά λογοπαίγνια πού στηρίζον­ ται σέ δμοιοκαταληξίες ή παρονομασίες ή νά δια­ σώσει άκουστικές άξίες πού βασίζονται στίς φω­ νητικές άντιστοιχίες, καταδικασμένες νά άφανισθοΰν άμετάκλητα κατά τή μεταγλώτισση. Είναι δμως ένα ποιητικό βιβλίο καί τελικά δίνει τήν άτμόσφαιρα καί τά λυρικά χρώματα τής ποιητι­ κής τοΰ Πρεβέρ, τεκμήριο επιτυχίας. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΛΑΚΑΣ Σημειώσεις: 1. Περιοδ. Purler, Δεκ. 1965.

2. J. Prevert - A. Pozner, Hebromadaires, Folio, Paris, 1974, a. 26.

3. Christiane Mortelier, Paroles de Jacques Prevert, Hacheite, Paris, 1976, a. 6.

4. Arnaud Laster, Paroles Prevert, στή σειρά Profit d’ une oeuvre, Hatier, Paris, 1978, a. 16.

5. "On. nag., a. 57.

6. J. Prevert - A. Pozner, δη., ηαρ., a. 81.

7. Ch. Mortelier, δη. ηαρ., a. 6.

8. Joel Sadeler, A travers Prevert, Larousse, Paris, 1975, a. 13.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

σπαράγματα σύγχρονης ηθογραφίας ΤΟΛΗ ΚΑΖΑΝΤΖΗ: Ένηλικίωση. Διηγήματα. ’Αθήνα, 'Ερμής, 1980. Σελ. 86.

Η Ένηλικίωση τού Τ. Καζαντζή άνήκει μάλλον στή γραμμή τής έλληνικής ήθογραφίας, δπου άλ­ λωστε Ανήκουν καί τά δυό προηγούμενα βιβλία του: ή νουβέλα Ή κυρά-Λισάβετ (1975) καί τά διηγήματα Ή παρέλαση (1977), τό λογοτεχνικό εκείνο είδος πού ή μιά τάση του άνθισε κυρίως στά τέλη τού περασμένου αιώνα καί ώς περίπου τό 1930, ενώ ή δεύτερη, πού τυπικά είσάχθηκε μέ τόν Γρ. Ξενόπουλο, ή άστική δηλαδή ήθογραφία, φτάνει ώς τίς μέρες μας. Πρόκειται γιά Αφηγή­ ματα πού άποδελτιώνουν, μέσα άπό προσωπικές καί έμμεσες μνήμες δπως καί άπό βιώματα, στι­ γμιότυπα τής καθημερινής ζωής μιας πόλης -έδώ τής Θεσσαλονίκης- πού δχι σπάνια ορίζεται ώς οικιστικός χώρος: «Ή μισή πόλη καί βάλε, άπό τή θάλασσα μέχρι τό “Κουλέ-Καφέ” καί τό “«Τσινάρι” ...» (σ. 54). ’Ονομασίες τοποθεσιών πού ή καθεμιά τους έχει τή δική της ιστορία καί πού ένας παροδικός επισκέπτης τής πόλης είναι Αδύνατο νά τίς εντοπίσει. Χτίρια, δρόμοι καί πλατείες πού σήμερα έχουν Αλλάζει δψη ή έχουν Αφανιστεί καί πού ξαναζούν μονάχα μέσα άπό τά σπαράγματα τής μνήμης τού συγγραφέα. Πρόσωπα, τέλος, πού στοίχειωσαν στά παιδικά καί νεανικά του χρόνια, κάτι Ανάμεσα σέ πρα­ γματικότητα καί φαντασία, καί πού τώρα ξετρυ­ πώνουν άπό τούς δίαυλους τών Αναμνήσεων. "Οπως Αναφέρει καί ό ίδιος δ συγγραφέας, τά διηγήματα τής Ένηλικίωσης χωρίζονται σέ δυό ένότητες· σ’ αύτά πού Αποτελούν τή συνέχεια τών διηγημάτων τής Παρέλασης καί πού Αντλήθηκαν άπό πρώιμες έμπειρίες, καί σέ κείνα πού ή πρώτη ύλη τους προέρχεται άπό περιστατικά πού τό χρονολογικό τους στίγμα ταυτίζεται μέ τήν ήλικιακή ώρίμανση τού Τ. Καζαντζή. ’Ακόμα πιό συγκεκριμένα: Τήν άρχή τής δεύτερης αύτής ένότητας τή βλέπω περισσότερο στό διήγημα «Ό πανδαμάτωρ χρόνος» (σ. 46-49), ένα Αφήγημα δπου ό ίδιος ό συγγραφέας είναι Αμέτοχος σάν δρών πρόσωπο, άλλά δπου ή παρέμβασή του εί­ ναι εύκολα διαπιστώσιμη: χωρίς νά προβάλλει τίς δικές του πολιτικές Απόψεις καταφέρνει καί ένεργοποιεί Αντιθετικά τό πολιτικό αισθητήριο τού Αναγνώστη μέ τή δραματοποίηση των ένοχων ένός πρώην ταγματασφαλίτη.

Συνήθως ή Αφήγηση στά διηγήματα τής Έ νηλι­ κίωσης είναι εύθεία, σπάνια βλέπουμε νά προσ­ τρέχει δ συγγραφέας σέ πλάγιο χρόνο, σέ Αναμί­ ξεις ενεστώτα καί Αόριστου. ’Αναλαμβάνοντας τήν περιγραφή ένός περιστατικού, είτε στό παρόν είτε στό παρελθόν, Ακολουθεί μέ συνέπεια τή χρονική εξέλιξή του, πλουτίζοντας τόν βασικό πυρήνα μέ δευτερεύουσες περιγραφές, διαλόγους ή μονολόγους, πάντοτε δμως μένοντας συγκεν­ τρωμένος σ’ αυτό πού εξαρχής τόν παρακίνησε στήν Αφήγηση. Ό ρεαλιστικός αύτός τρόπος Ανάπτυξης τής Αφήγησης, κάτι πού φαίνεται πώς κερδίζει δλοένα καί περισσότερο έδαφος στή νεό­ τερη πεζογραφία μας, πού πολύ σπάνια καταφεύ­ γει σέ μεταφορές καί συμβολικές Αναπαραστά­ σεις, μοιάζει νά έπιδιώκει τήν Απόσβεση τής μυ­ θιστορηματικής φαντασίας-τουλάχιστον δπως τή γνωρίζαμε- σέ μιά πραγματικότητα τόσο έντονα παλλόμενη πού δυσκολεύει πιά τή μυθοποίησή της: «’Εκείνη τήν κίτρινη μέρα, στροβιλιζόμουνα σάν τόν σκαντζόχοιρο μέσα ατούς δρόμους. Μόνο πού τ ’ Αγκάθια δέν μπήγονταν στά ξένα πετσιά, μά στό δικό μου. Μέ παρακολουθούσαν κάτι διά­ τρητες κάνες στολισμένες μέ σφαϊρες-γιορντάνια κι οί μπούκες τών κανονιών, έτοιμες νά ξερά­ σουνε άπάνω μου ένα ζεματιστό βόρβορο άπό θανατηφόρα έπιχειρήματα» («Όπερ έδει δείξαι», σ. 62). Ποιος είναι ό κόσμος πού Αναδύεται άπό τά διηγήματα τής Ένηλικίωσης; Ό πω ς καί στά προηγούμενα βιβλία τού Τ. Καζαντζή ξετυλίγον­ ται μπροστά μας περιστατικά άπό τή ζωή τήν κρυμμένη σέ συνοικιακούς δρόμους, σέ σπίτια μακριά άπό τίς κεντρικές λεωφόρους· άλλά μέ

81

κανένα τρόπο δέν έχουμε εδώ τις φθαρμένες κι άδικαίωτες μορφές τής «χαμοζωής» τοϋ Βουτυρά. Τελικά καί παρ’ δλη τή σύνθλιψή τους, τόσο ό Τσέλιος στό διήγημα « Ό διεθνής» δσο καί δ Ι ω ­ σήφ στό «Κομμένη γλώσσα», γνήσιοι τύποι μιας σύγχρονης ηθογραφίας, όχι μόνο δέν μοιάζουν σάν μαριονέτες μιας τυφλής μοίρας άλλα, άντίθετα, άφήνουν τόν άναγνώστη μέ τήν αίσθηση μιας ψυχικής άνάτασης, μιας περηφάνιας πού άναβρύζει πρωτεϊκή άπό τά σπλάχνα τών λαϊκών στρωμάτων. Μολονότι τά διηγήματα τοϋ βιβλίου αυτού εί­ ναι σύντομα, μοΰ προκάλεσε εντύπωση ή ικανό­ τητα τοϋ Τ. Καζαντζή νά δίνει μέ άπόλυτα λιτό τρόπο ζωή σέ μιά σειρά άνθρώπινους χαρακτή­ ρες, πειστικούς γ ι ’ αύτό πού είναι καί -άκόμα εν­ τυπωσιακότερο- αυτόνομους μέσα στό άφήγημα, χαρακτήρες μ’ άλλα λόγια πού λίγες γραμμές τούς άρκούν γιά νά δημιουργήσουν στόν άναγνώστη τήν εντύπωση δτι ζοϋν μιά δική τους ζωή. Κι αύτό έχει κατορθωθεί κυρίως γιατί, δπως νομίζω, δ συγγραφέας ένστικτωδώς ή όχι άφησε ν’ άκουστοΰν μέσα άπό τή φωνή του οί δικές τους φωνές, «έπέτρεψε» σέ μιά σειρά γλωσσικούς τύπους (λ.χ. δ Άντώνης στό «Μιά ιστορία άπό τό Χόλυγουντ»

ή δ παππούς στά «Δέκα επεισόδια») νά μιληθούν άπό τούς άντίστοιχους χαρακτήρες, ένώ, παράλ­ ληλα, δλες αύτές οί στιβάδες γλωσσών καί ύφών έχουν υποταχθεί άρμονικά στή γενική ύφολσγική γραμμή τών διηγημάτων, έχουν δηλαδή ύφοποιηθεϊ άπό τόν συγγραφέα. Ένας λόγος λιτός, καί­ ριος, πού άμέσως δίνει τήν εντύπωση τοϋ αυθόρ­ μητου καί πού ή συχνά λαϊκίζουσα ύφή του ποτέ δέν μοιάζει τεχνουργημένη καί ένθετη. Εκείνο δμως πού πραγματικά άπόλαυσα στήν Ένηλικίωση είναι τό χιούμορ, τό στοιχείο έκεΐνο πού διαπερνάει τά περισσότερα διηγήματα καί πού δέν παύει νά πλανιέται άκόμα καί στίς πιό θλιβερές καταστάσεις τών προσώπων τού Τ. Κα­ ζαντζή. Δέν βγαίνει μονάχα άπό τή θυμοσοφία τών γέρων, δπως στό διήγημα «Ό δεύτερος γύ­ ρος», άλλά κι άπό τήν ίδια τήν άντιπαράθεση δραματικών στιγμών, δπως στό διήγημα «Ή Κα­ τίνα», πού μαζί μέ τό «Ό Σταύρος» έχω τή γνώμη δτι είναι τά καλύτερα στό βιβλίο. ’Αντίθετα βρήκα μάλλον έξεζητημένο καί πολυφορτωμένο τό «Ό επικήδειος». ΑΛΕΞ. ΖΗΡΑΣ

Κυκλοφορεί

ΗΡΟΔΟΤΟΣ ΕΠΤΑ

ΝΟΥΒΕΛΕΣ ΚΑΙ

ΤΡΙΑ

Β. ΓΚΑΦΟΥΡΟΦ ΔΗΜ. ΤΣΙΜΠΟΥΚΙΔΗ

ΑΝΕΚΔΟΤΑ

Ε ΙΣ Α Γ Ω Γ Η , Κ Α Ι

Μ Ε Τ Α Φ Ρ Α Σ Η

Τ Ρ Ι Α

Δ Ο Κ Ι Μ Ι Α

Μέ 30 εικόνες καί 12 χάρτες καί σχέδια μαχών χαρτί Βέλβεν τών 100 γραμμαρίων

Δ. Ν. Μ Α ΡΩ Ν Ι Τ Η Σ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΗΜ Α

Πλατεία Σταδίου 5, ’Αθήνα 501 - τηλ. 728.263 Διάθεση στήν ’Αθήνα: Σόλωνος 114 - τηλ. 36.30.214

Ίπποκράτους 8α - Τηλ. 3627318 82

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ

ΑΘΗΝΑ 1981

παράρτημα Στις σελίδες τοϋ « Παραρτήματος » σχολιάζονται δσα ενδιαφέροντα βιβλία δέν παρουσιά­ ζονται στην « ’Επιλογή». Τά βιβλία επιλέγει ή Σύνταξη τοϋ περιοδικού. Γράφουν οι Κώστας Καλημέρης, 'Ελένη Κοροντζή, Χαρά Λουκάκου, Γλύκα Μαρκοπουλιώτου, Βασίλης Π απαβασιλείον κ α ί Κατερίνα Ρούφον.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

ΟΙ ρίζες τής κοινωνικής οντολογίας ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ Σ. ΦΑΣΙΑΝΟΥ: ΟΙ ρίζες τής κοι­ νωνικής οντολογίας. Θεσσαλονίκη, 1980. Σελ.

316.

ΦΙΛΟΔΟΞΟ τό εγχείρημα τού συγγραφέα -ή εξ­ ερεύνηση τής όντολογίας τοϋ κοινωνικού άνθρώπου. Ή κίνησή του σ’ αύτό τόν τόσο οργωμένο χώρο γίνεται μέ εφόδια μιά παιδεία πού τήν αι­ σθάνεσαι πλατιά, άλλά όχι καί συστηματική, καί μιά ευαισθησία πού τή διακριβώνεις γνήσια, άλλά όχι πάντα εκφραστικά άποτελεσματική. Άναλογιζόμενοι τό μέγεθος τών προθέσεων τού συγ­ γραφέα τρομάζουμε. Οί στόχοι πού έθεσε στόν έαυτό του μάς φαίνονται άσύμμετροι πρός τήν άνάσα του, τής ώρας αυτής τουλάχιστον. Νομί­ ζουμε ότι τό κείμενο αύτό άποτελεϊ μιάν άσκηση φυσικής καταστάσεως, μιά δοκιμασία άντοχής -έν όλίγοις μιά προπόνηση. Θά περιμένουμε τόν ’Αριστείδη Φασιανό στίς ώριμότερες καταθέσεις του -όταν θά ’χει καναλιζάρει σωστότερα τήν όν­ τως ύπάρχουσα έφεσή του. Β. Π.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Ή πολιτική γραμμή τοΰ «Βήματος» κατά τήν έπταετία ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΧΡ. ΣΤΑΜΟΥ: Ή πολιτική γραμμή τον «Βήματος» κατά τήν έπταετία

1967-1974. Διατριβή επί όιόακτορία. Αθήνα, 1980. Σελ. 433.

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ τής στρατιωτικής δικτατορίας 1967-1974 άποτελεϊ αυτή καθαυτή σημαντικό γε­ γονός γιά τήν ιστορία τής νεότερης Ελλάδας. Υπάρχει όμως πάντα μιά άνάγκη καί μιά σκοπι­ μότητα γιά τή διερεύνηση έπιμέρους γεγονότων ή συνθηκών πού προσδιορίστηκαν άλλά καί προσ­ διόρισαν τήν έποχή αυτή καί τόν έλληνικό λαό. "Ενα λοιπόν άπό τά πρώτα μέτρα τής χούντας ήταν ή κατάργηση τής ελευθεροτυπίας. Μελετών­ τας όμως τό περιεχόμενο τών εφημερίδων τής περιόδου αύτής μπορεί κανείς νά διαπιστώσει ότι αυτές κατόρθωναν μέ τόν άλφα ή βήτα τρόπο νά εκφράζουν καί νά διοχετεύουν στόν άναγνώστη κάποια πολιτική γραμμή καί ιδεολογία, κάποιες πεποιθήσεις. Στόχος τής πολιτικής αύτής μελέτης τού Δ. Στάμου, πού είναι ή διδακτορική του διατριβή καί πού έγκρίθηκε άπό τήν ΠΑΣΠΕ, είναι ή έξακρίβωση καί ή έρμηνεία τής πολιτικής θέσης πού τήρησε, κατά τήν περίοδο τής έπταετίας 1967-74, ή πρωινή πολιτική έφημερίδα «Τό Βήμα», ή συν­ έπεια τών θέσεών της καί οί συνέπειες γι’ αύτές, οί ενδεχόμενες ταλαντεύσεις της καί τά αίτιά τους, οί ιδεολογικές τάσεις πού υιοθέτησε, δ τρό­ πος μέ τόν δποϊο διοχέτευσε τή συγκεκριμένη ιδεολογία καί τήν πολιτική γραμμή της. Πέρα όμως άπό τό ενδιαφέρον πού παρουσιά­ ζει ή άνάλυση τής στάσης μιας εφημερίδας μέσα στά πλαίσια μιάς συγκεκριμένης πολιτικοκοινω­ νικής συγκυρίας, ή έρευνα αύτή έχει κι ένα εύρύτερο στόχο: νά συμβάλει στή διατύπωση όρισμένων ύποθέσεων πάνω στόν τρόπο μέ τόν όποιο τό «Βήμα» έξέφρασε τήν κοινωνική όμάδα πού άποτελοϋσε τό Αναγνωστικό του κοινό, άλλά καί γε­ νικότερα πάνω στή συμβολή πού είχε ή έφημερίδα στήν πολιτική στάση πού κράτησαν τόσο οί, τότε, τέως πολιτικοί καί οί πνευματικοί ήγέτες τής χώ­ ρας όσο καί δ ίδιος δ έλληνικός λαός. Μέ τόν τρόπο, αύτό δ μελετητής θέλησε νά προσεγγίσει τήν πολιτική ψυχολογία καί συμπεριφορά τών κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων κατά τή διάρκεια τής έπταετίας. Ή μελέτη αύτή τοΰ Δ. Σ. είναι πραγματικά ένδιαφέρουσα τόσο στό έπίπεδο τής έπιστημονικής πολιτικής Ανάλυσης όσο καί στό έπίπεδο τής Αναδημοσίευσης άρθρων, θέσεων κλπ. τού «Βή-

83

ματος» γιά τήν εποχή αύτή πού άνάτρεψε καί ση­ μάδεψε τίς πολιτικές έξελίξεις στόν τόπο μας. Γ. Μ.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Μετάβαση στό σοσιαλισμό Μετάβαση ατό σοσιαλισμό. ΟΙ διαστάσεις τής δομικής Αλλαγής. Κέντρο Μεσογειακών Σπου­ δών, ’Αθήνα, ’Αλέτρι, 1981. Σελ. 351.

«...Η ΕΟΚ είναι μιά ένωση άναπτυγμένων οικο­ νομιών, μέ σκοπό τήν περαιτέρω προσαρμογή μεταξύ τους. Ή Ελλάδα, άντίθετα, δέν άντιμετωπίζει τέτοιο πρόβλημα προσαρμογής, εφόσον προέχει άκόμα γι’ αύτήν τό άναπτυξιακό πρό­ βλημα... είναι δυνατό νά υπάρξει μιά ένιαία στρατηγική πού νά λύνει ταυτόχρονα καί τά δυό προβλήματα;...» γράφει δ Κ. Βεργόπουλος σ’ ένα κομμάτι τής εισήγησής του γιά τόν «περιφερειακό καπιταλισμό στήν Ελλάδα». Καί είναι ενδεικτικό τό παραπάνω άπόσπασμα γιά τά προβλήματα πού μπαίνουν γιά πρώτη φορά μέ τέτοια σαφή­ νεια καί πολυπλοκότητα, άπό τόσους επιφανείς έλληνες καί ξένους ειδικούς, γύρω άπό τήν πρώτη φάση τής μεταβατικής περιόδου τής Ελλάδας πρός τό σοσιαλισμό. Τό βιβλίο δέν είναι παρά τά πρακτικά τού ειδι­ κού σεμιναρίου πού τό Κέντρο Μεσογειακών Σπουδών διοργάνωσε στήν Πάντειο πέρυσι (30 Ίουνίου-3 ’Ιουλίου), έρμηνεύοντας σωστά τά μη-

νύματα τών καιρών καί προβλέποντας έγκαιρα πώς σύντομα οί κυβερνητικές ευθύνες στή χώρα μας θά πέρναγαν στά χέρια ένός σοσιαλιστικού φορέα. Τά προβλήματα πού θίγονται στά κείμενα καί τίς συζητήσεις χωρίζονται στά Ιξής γενικά θέ­ ματα: α. Γενική θεώρηση τού προβλήματος τής μετάβασης, β. Ή εμπειρία τού ’Ιράκ. γ. Αΰτοδιαχείριση καί εκβιομηχάνιση στό σοσιαλισμό, δ. Ό ελληνικός περιφερειακός καπιταλισμός, ε. Οί διε­ θνείς όψεις τής μετάβασης, στ. Ή μακροοικονο­ μική πολιτική. "Ολα τά παραπάνω (παρόλο πού καί οί εισηγή­ σεις άλλά καί οί καίριες έρωτήσεις τού κοινού -πού δεν ήταν καθόλου τυχαίο- αποσαφηνίζουν μιά σειρά άπό θέματα καί όριοθετούν πολλά νέα προβλήματα) δέν εξαντλούν βέβαια τό τόσο πο­ λύπλοκο θέμα τής μετάβασης άπό έναν τύπο οι­ κονομικών καί κοινωνικών σχέσεων σ’ έναν άλλο. Μάς δίνουν δμως -έστω καί άποσπασματικά- ένα μέτρο, άπό τή μιά, τών υφιστάμενων δυσχερειών, κι άπό τήν άλλη, τών ουσιαστικών δυνατοτήτων γιά τήν επιτυχημένη έκβαση μιας τέτοιας πορείας στό συγκεκριμένο χώρο τής Ελλάδας. Γιά μάς, έξω άπό τό γεγονός πώς στό βιβλίο συμμετέχουν μέ τίς εισηγήσεις καί θέσεις τους προσωπικότητες όπως οί Γ. Άρσένης, Κ. Βεργόπουλος, Α. Λάζαρης, Στ. Μπαμπάσης, Θ. Πάγκα­ λος, Γ. Παπαντωνίου, Σ. Άμίν, X. ”Αξτ, Α. Φράνκ, Σ. Κόλμ κ.ά., τό συνολικό κείμενο είναι αύτή τή στιγμή ένα άπό τά πιό ουσιαστικά καί έπίκαιρα βιβλία πού κυκλοφορούν. Γ. Μ.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Ή οικονομική δομή τής Λατινικής Α μ ερ ική ς ARMADO GORDOVA - HECTOR SILVA MlCHELENA: Ή οικονομική δομή τής Λατινικής ’Αμερικής. Τρεις μελέτες γιά τήν πολιτική οικο­ νομία τής υπανάπτυξης. Μετ. Σ. Καμπουρίόης. ’Αθήνα, Γερ. Άναγνωστίδης, 1981. Σελ. 141.

Γερ. Άρσένης: άπό τούς συγγραφείς τοϋ βιβλίου «Μετάβαση στό σοσιαλισμό» καί διοικητής άπό τόν πε­ ρασμένο 'Οκτώβριο τής Τράπεζας τής 'Ελλάδος

84

ΣΤΟΧΟΣ τών έρευνητών είναι νά βρεθούν οί δυ­ νατότητες πού έχουν οί ύπανάπτυκτες χώρες νά άναπτυχθούν οικονομικά. Γιά τόν προσδιορισμό τών δυνατοτήτων αύτών είναι άπαραίτητη μιά ένδελεχής άνάλυση δλων τών πλευρών τής έννοιας «υπανάπτυκτη χώρα στή Λατινική ’Αμερική», καί σ’ αύτήν έρχονται νά άπαντήσουν τά γενικά κεφάλαια τού βιβλίου, πού είναι: στοιχεία ένός δρισμού τής οικονομικής υπανάπτυξης, προβλήματα άπασχόλησης καί κοι­ νωνικοοικονομική διάρθρωση μιάς χώρας πού παράγει πετρέλαιο, ή οικονομική διάρθρωση τών

υπανάπτυκτων χωρών, θεωρία καί πράξη στην κοινωνική επιστήμη τής Λατινικής ’Αμερικής. Τά συγκεκριμένα κείμενα καλύπτουν μέ σαφή­ νεια τά παραπάνω θέματα καί δίνουν τό μέτρο τών προβλημάτων πού παρουσιάζονται σέ χώρες μέ πλήρως εξαρτημένη οικονομία. Καί βέβαια εί­ ναι πλήρως γνωστές οί συνέπειες αυτής τής εξαρ­ τημένης υπανάπτυκτης Οικονομίας στό κοινωνικό καί πολιτικό επίπεδο καί είναι άκόμα πιό γνωστά σ’ δλους μας τά καθημερινά γεγονότα τών άγώνων τών λαών τής Λατινικής ’Αμερικής γιά τήν άποτίναξη τής έξάρτησης αύτής. Τά κείμενα πιστεύουμε έχουν ενδιαφέρον 6χι μόνο γιά τούς ειδικούς τής πολιτικής οικονομίας καί είναι κατανοητά άπό τόν καθένα μας, πράγμα πού σίγουρα οφείλεται καί στή μετάφραση τού Σ. Καμπουρίδη.

χέρια μας μιά συλλογή πού παρουσιάζει τήν όλοκλήρωμένη μορφή, δηλ. στίχο καί μουσική, μιας ομάδας δημοτικών τραγουδιών μέ τόση σπουδαιότητα. Γιατί αύτό πού ονομάζουμε ρουμελιώ­ τικα τραγούδια είναι μιά μεγάλη κατηγορία τού έλληνικοϋ τραγουδιού, πού άνάμεσά τους έξαιρετική θέση έχουν τά κλέφτικα, πού ταξίδεψαν παντού κι έγιναν πανελλήνια. Βέβαια, όπως όμολογεϊ ή ίδια ή Μ. Μερλιέ, αυτή ή συλλογή δέ μελετά καθόλου τά στοιχεία τού ρουμελιώτικου τραγουδιού. Άλλά μήπως καί μόνο ή καταγραφή τής μουσικής τους δέν άποτελεϊ μιά μελέτη ένός άπό τά πιό βασικά στοιχεία Ε. Κ.

Γ. Μ.

ΓΛΩΣΣΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Τραγούδια τής Ρούμελης ΜΕΛΠΩΣ Ο. ΜΕΡΛΙΕ: Τραγούδια τής Ρούμε­ λης. Κέντρο Μικρασιατικών Σπονδών, ’Αθήνα, 1981. Σελ. 96.

Η ΜΕΛΠΩ Μερλιέ εδώ καί πολλά χρόνια, τό 1923 συγκεκριμένα, έκανε μιά λαογραφική έρευνα πάνω στά τραγούδια τής Ρούμελης, πού πρωτοεκδόθηκε τό 1930 καί βγαίνει καί σήμερα σέ β' έκδοση άπό τό Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Αύτή ή δουλειά είναι άπό τίς πρώτες προσπά­ θειες πού έγιναν γιά μιά μουσική καί όχι φιλολο­ γική καταγραφή τών δημοτικών τραγουδιών, μέσα άπό τίς φωνές καί τίς μουσικές μνήμες τών άπλών άνθρώπων τής περιοχής, κι είναι πάντα ένδιαφέρουσα. Αυτό πού άπασχολεϊ τή συγγραφέα δέν είναι ή φιλολογική παράδοση τών τραγουδιών, οΐ παραλλαγές ή οί φθορές ή οί προσθήκες πού έχουν ύποστεί, άλλά ή μουσική τους έκφραση. ’Αδυνατώντας νά μεταχειρισθεϊ (μιά κι οί μελέτες πάνω σ’ αυτό τό θέμα άκόμα καί σήμερα δέν έχουν δώσει μιά δριστική άπάντηση) τό βυζαν­ τινό ή τό άρχαϊο μουσικό σύστημα, χρησιμοποιεί τήν ευρωπαϊκή μουσική γλώσσα, πού άλλωστε μάς είναι καί πιό οικεία, καί καταφεύγει στούς όρους τής βυζαντινής μουσικής όταν είναι άπαραίτητο (π.χ. γιά τούς ήχους). Τοποθετεί τά τρα­ γούδια σέ τρόπους (κλίμακες) διατονικούς καί χρωματικούς καί ή εισαγωγή της «εισάγει» τόν άμύητο άνθρωπο τής πόλης στή δημοτική μου-

Κείμενα σημειολογίας ΜΠΕΝΒΕΝΙΣΤ, ΜΠΑΡΤ, ΝΤΕΡΙΝΤΑ, Π1ΡΣ, ΦΟΥΚΩ: Κείμενα σημειολογίας. Πρόλσγοςμετάφραση Κωστή Παπαγιώργη. ’Αθήνα, Νε­ φέλη, 1981. Σελ. 237.

ΝΑ μιά έκδοση πού μπορούμε νά τή χαιρετίσουμε άνεπιφύλακτα. Έχουν τόσα ειπωθεί ή μισοειπωθεί περί σημειολογίας, έχει έπικρατήσει τόση θο­ λούρα καί άσάφεια καί σύγχυση, ώστε δέν μπορεί κανείς παρά νά έπιδοκιμάσει τήν πρωτοβουλία τού εκδότη νά προσφέρει στό έλληνικό κοινό αύτά τά θεμελιακά κείμενα πού φωτίζουν καίρια όλες τίς πτυχές τών προβλημάτων πού εγείρει ή χρήση αύτού τού νέου όργάνου τών επιστημών τού άνθρώπου. Πρωτοβουλία πού γίνεται άκόμα πιό άξιέπαινη καθόσον στηρίζεται στήν εύσυνείδητη, άρμοδιότατη συμβολή τού Κωστή Παπα­ γιώργη. Ή μεταφραστική έργασία, ό λιτός καί περιεκτικός πρόλογος είναι στοιχεία πού καθι­ στούν τήν έκδοση αύτή διπλά άξιοσύστατη. Γράφει ό Παπαγιώργης στόν πρόλογό του: «Ή Σημειολογία, πού άπό τήν εποχή τού Σωσσύρ πα­ ρουσιάζεται σάν μιά “νέα” έπιστήμη μέσα στό χώρο τών έπιστημών τού άνθρώπου, ούσιαστικά είναι μιά πανάρχαια υπόθεση. Ό φιλοσοφικός στοχασμός μόχθησε καί μοχθεί στό εργαστήρι τού σημείου καί όλες οί περιπέτειές του είναι σχετικές μέ τό δνομα καί τή λέξη (...). Τό σημείο είναι γέν­ νημα θρέμμα τής φιλοσοφίας, γι’ αύτό καί ή ιστο­ ρία τής σκέψης δέν μπορούμε νά άρνηθούμε ότι είναι, καθώς λένε, (καί) ή ιστορία τής γλώσσας». Β. Π.

Αύτό πού είναι σημαντικό είναι ότι έχουμε στά

85

ΓΛΩΣΣΑ

Διάλεκτοι καί ιδιώματα ΝΙΚΟΛΑΟΥ Γ. ΚΟΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΥ: Διάλε­ κτοί καί Ιδιώματα τής νέας έλληνικής. ’Αθήνα, 1981. Σελ. 135.

ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ καί κάποτε κάποτε άκόμα καί διασκεδαστικό είναι τό βιβλίο τού Νικόλαου Γ. Κοντοσόπουλου «Διάλεκτοι καί ιδιώματα τής νέας έλληνικής». Εκλαϊκευμένο, γραμμένο άπλά, θά ενδιαφέρει δποιον άσχολεϊται μέ τή νέα έλληνική γλώσσα, τό φιλόλογο, τό γλωσσολόγο, τό λαογράφο κλπ. Κάθε κεφάλαιο περιλαμβάνει μιά διάλεκτο καί έκθέτει τά χαρακτηριστικά της, τίς διαφορές της άπό τήν κοινή νεοελληνική, τίς ιδιομορφίες στήν προφορά ή τή γραμματική της. Εξετάζονται δλες οί γνωστές διάλεκτοι: ή τσακωνική, ή κυπριακή, ή κρητική, τά διάφορα ιδιώματα δπως Δωδεκανήσου, Κυκλάδων, Έπτανήσου, Μάνης, παλιάς ’Αθήνας, Μεγάρων κι άλλα πολλά ώς τή γλώσσα τής Πελοποννήσου -τή βάση τής κοινής νεοελλη­ νικής- κι ώς τή νοτιοϊταλική διάλεκτο καί τά «μανιάτικα» τής Κορσικής. ’Ακολουθούν κείμενα γραμμένα στις διάφορες διαλέκτους μέ τή μετά­ φρασή τους στήν κοινή, πού βοηθούν τόν άναγνώστη νά μπει εύκολότερα στό νόημα. Ή πλούσια βιβλιογραφία πού παρατίθεται στό τέλος θά φανεί χρήσιμη σέ δσους ένδιαφέρονται περισσότερο καί ειδικότερα γιά τήν ελληνική γλώσσα. Ό άναγνώστης θά μπορέσει μ’ αυτό τό σύντομο έργο νά κατατοπιστεί άρκετά, νά μπει στό πνεύμα τών νέων έλληνικών διαλέκτων, νά καταλάβει τή λογική καί τήν αισθητική τής καθεμιάς, νά νιώσει τή συνέχειά τους άπό τίς άρχαΐες διαλέκτους μέσα άπό άρχάίσμούς, λέξεις ή γραμματικούς τύ­ πους πού έχουν διατηρηθεί. Χρήσιμο βιβλίο, διαβάζεται άνετα καί πληρο­ φορεί χωρίς νά κουράζει.

σείο ’Αλεξάνδρου Σούτζον, ’Αθήνα, 1981. Σελ.

240.

ΤΑ βιβλία λογαριασμών τής μαρμαρογλυπτικής επιχείρησης τού πατέρα τού Γιαννούλη Χαλεπά καί μερικά μονόφυλλα γεμάτα σχέδια τού γλύπτη είναι τό ύλικό πού άπαρτίζει τόν ώραΐο τόμο μέ τά «Σχέδια τοΰ Γιαννούλη Χαλεπά» πού κυκλο­ φόρησε ή ’Εθνική Πινακοθήκη. Ήταν καιρός, 130 χρόνια μετά τή γέννησή του, νά θυμηθούμε αύτή τήν ταραγμένη προσωπικό­ τητα πού άποτέλεσε ένα σταθμό καί έδωσε νέα ώθηση στή γλυπτική μας. Τά 500 περίπου σχέδια πού περιλαμβάνονται στόν τόμο -τά περισσότερα άνάμεσα σέ σημειώ-' σεις, ονόματα κι άριθμούς- φανερώνουν μιά έξαιρετικά ενδιαφέρουσα πλευρά τού δημιουργού τους, γνωστού στούς περισσότερους νεοέλληνες άπό λίγα μεγάλα γλυπτά στήν ’Εθνική Πινακο­ θήκη ή καί μόνο άπό τήν Κοιμωμένη, κι άντιπροσωπεύουν μιά βασανισμένη φάση τής ζωής του άπό τό 1902 πού βγήκε άπό τό δημόσιο ψυχια­ τρείο Κερκύρας ώς τό 1930. Αυτά άκριβώς τά σχέδια μέ τόν πρωτοποριακό χαρακτήρα τους φανερώνουν τίς άναζητήσεις -πού φτάνουν ώς τόν έξπρεσιονισμό- τού ξεχα­ σμένου καί παραμελημένου έκείνη τήν έποχή Χα­ λεπά. Σάτυροι παρέα μέ έρωτες, θεοί καί θεές, άντρες καί γυναίκες, γυμνά, ειδύλλια, είναι με­ ρικά άπό τά θέματά του. Ό Δημήτρης Παπαστάμος γράφει μιά εισ­ αγωγή γι’ αύτό τό «φαινόμενο» τής νεοελληνικής γλυπτικής, πού χαρακτηρίζεται άπό εύαισθησία, γνώση κι άγάπη γιά τό έργο τού καλλιτέχνη, άλλά

Ε. Κ.

ΤΕΧΝΗ

Σχέδια τοΰ Γιαννούλη Χαλεπά ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΠΑΣΤΑΜΟΥ: Σχέδια τοϋ Γιαννονλη Χαλεπά. ’Εθνική Πινακοθήκη καί Μου­

86

Γιαννούλης Χαλεπάς

καί από απαισιοδοξία: «Σήμερα, μισό αιώνα μετά τίς πρωτοποριακές του δημιουργίες, δ,τι καί νά γραφεί, δεν είναι δυνατόν νά τόν μεταφέρει στην παγκοσμιότητα». Στην παγκοσμιότητα ϊσως δχι, άλλά νομίζω πώς δέν είναι άργά νά γνωρίσουν οί νεοέλληνες έστω κι άλλες πλευρές τής προσωπικότητας αυτού τοΰ καλλιτέχνη πού ή παρουσία του καί τό έργο του σημάδεψαν τή νέα έλληνική γλυπτική. Ε. Κ.

ΜΟΥΣΙΚΗ

Ρεζέρβα ΔΙΟΝΥΣΗ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΥ: Ρεζέρβα. Στίχοι -παρτιτουρες-σννεντεύξεις. ’Αθήνα, ’Ιθάκη, 1981. Σελ. 123.

ΜΕΣΑ άπό συνεντεύξεις, τίς παρτιτούρες των τραγουδιών τής Ρεζέρβας, τά άκόρντα τής κιθά­ ρας στούς στίχους καί μιά πλούσια εικονογρά­ φηση μέ σχέδια-σκίτσα-φωτογραφίες, ξεπηδάει ή φιγούρα ενός άπό τούς πιό συζητημένους μουσι­ κούς τής χώρας μας: τοΰ Διονύση Σαββόπουλου. Τό βιβλίο αυτό, πρώτο μιας σειράς άλλων πού θ’ άκολουθήσουν γιά τό Δ.Σ., είναι μιά σύνθετη έκδοση, πρωτότυπη γιά τά έλληνικά πράγματα, πού γιά τήν πραγματοποίησή της δούλεψε πολ­ λούς μήνες ένα μεγάλο επιτελείο συνεργατών. Έτσι, ή μεταφορά τής μελωδίας στό πιάνο έγινε άπό τό Σαράντη Κασσάρα σέ συνεργασία μέ τό Σαββόπουλο, δουλειά δύσκολη γιατί έπρεπε νά μεταφερθεί πλήρως ή μελωδία τής ορχήστρας σ’ ένα όργανο. Οί παρτιτούρες σχεδιάστηκαν στό χέρι άπό τό Σάββα Ζάννα, ένώ ή εικονογράφηση έγινε μέ σκίτσα καί σχέδια τού Άλ. Κυριτσόπουλου. Ή δουλειά γιά τίς συνεντεύξεις (μετά τό ’77) ήταν τεράστια, γιατί όχι μόνο έπρεπε νά συγ­ κεντρωθούν, άλλά καί νά γίνει σωστό μοντάζ γιά ν’ άποφευχθούν λάθη καί επαναλήψεις. Επόπτης τής δουλειάς αύτής ήταν ό Γιώργος Κοντογιάννης. Οί φωτογραφίες πού χρησιμοποιήθηκαν εί­ ναι τού Κώστα Γουδή, πού χρόνια τώρα καλύπτει τίς εκδηλώσεις τού Σαββόπουλου. Τέλος, όλο αύτό τό υλικό δουλεύτηκε άπό τόν Άλέξη Κυριτσόπουλο, γιά νά βγει τό ενιαίο αύτό σύνολο πού έχουμε μπροστά μας. Τό βιβλίο αύτό μέ τίς τόσες παρτιτούρες του άπευθύνεται σ’ όσους παίζουν πιάνο ή κιθάρα, κυρίως όμως στούς θαυμαστές τού Σαββόπουλου πού θά ’θελαν νά τόν γνωρίσουν καλύτερα καί σφαιρικότερα.

ΜΟΥΣΙΚΗ

”Ας άρχίσει ή μουσική ΜΠΟΡΙΣ ΒΙΑΝ: Ά ς άρχίσει ή μουσική. Μετ. Μάγδας Οίχαλιώτον. Πρόλσγος-άπόδοση τρα­ γουδιών θωμά Γκόρπα. ’Αθήνα, Νεφέλη, χ.χ. Σελ. 190. Ο ΜΠΟΡΙΣ Βιάν, ό πολυπροικισμένος αύτός Γάλλος πού έζησε μέ κάθε τρόπο τήν εποχή του καί άπέδωσε έργο σέ πολλούς καί διάφορους το­ μείς (ποίηση, πρόζα, θέατρο, δοκίμιο, μουσική σύνθεση, τραγούδι κ.ά.), έγραψε τό κείμενο αύτό λίγο πριν πεθάνει. Άναφέρεται στό προσκήνιο καί τό παρασκήνιο τής βιομηχανίας τού τραγουδιού στή Γαλλία τής δεκαετίας τού ’50. Φύση λυρική καί εύαίσθητη, δηκτική καί άπαισιόδοξη, ό Βιάν ξεπερνά τό πλαίσιο τού θέματος καί μάς δίνει ένα εύαίσθητο χρονικό τού καιρού. Διαβάζοντάς το άκούει κα­ νείς τούς άπόηχους μιάς εποχής πού πολεμά νά πεθάνει έπί μιά εικοσαετία καί όλο καί ξανανεβαίνει στήν έπιφάνεια τής μνήμης τών νοσταλγών σαραντάρηδων τοΰ 1981. Τό ύφος τού Βιάν θά μπορούσε νά χαρακτηριστεί άφρόντιστο άπό κά­ ποιους βλοσυρούς κριτές. Εμείς θά τό λέγαμε, άπλούστερα, άνέμελο. Πρόκειται γιά τήν άνεμελιά τοΰ σοφού εραστή: «Τά πουλιά είναι ύπεύ-

Γ. Μ. Μπορίς Βιάν

87

θυνα γιά τρεις, τουλάχιστο, μεγάλες κατάρες πού βαραίνουν τόν άνθρωπο. Τοϋ έδωσαν την έπιθυμία νά σκαρφαλώνει στά δέντρα, νά πετάει, νά τραγουδάει...» Β. Π.

ΠΟΙΗΣΗ

Ά ναχώρησις διά την πόλιν

Καμιά φορά χιονίζει Γαλάζια πάνω στίς ελιές Πράσινα μές στά νέφη Κ αί χάνουμε τή θάλασσα Νά τρέχει μές στούς κήπους Νά βάλει άγιοδημήτρηδες Στά κάτασπρα μαλλιά της Νά λύσει αυτά τά μαγικά Νά μήν αβασκαθούμε» ■

Νομίζω πώς αύτή ή ποιητική φλέβα θά ’πρεπε νά δουλευτεί μέ μεγαλύτερη προσοχή γιά νά δούμε τά άποτελέσματα σέ κάποια έπόμενη συλ­ λογή. Ε. Κ.

Ε. Γ. ΑΣΛΑΝ1ΔΗ: Αναχώρησις διά τήν ίκατοστήν πρώτην πόλιν. Κέδρος, Αθήνα.

ΚΑΠΩΣ άνιση είναι ή καινούρια ποιητική συλ­ λογή τοϋ Ε. Γ. Άσλανίδη «’Αναχώρησις διά τήν έκατοστήν πρώτην πόλιν». Πετυχεμένα καί δυ­ νατά κομμάτια εναλλάσσονται μέ άλλα πολύ κα­ τώτερα. Ή γλωσσοπλαστική Ικανότητα τοϋ ποιητή είναι εντυπωσιακή κι ό ρυθμός τών στίχων του πάντα εξαιρετικά μουσικός κι ευχάριστος. "Ομως δέν άποφεύγεται κάποια μονοτονία καί συχνά τό νόημα χάνεται άνάμεσα στίς προσεγμένες φράσεις καί τίς εύγλωττες εικόνες. "Ισως αύτή ή πληθωρικότητα πού φαίνεται νά χαρακτηρίζει τήν ποιη­ τική του ιδιοσυγκρασία τόν πλημμυρίζει τόσο πού δέν τόν άφήνει νά εκφραστεί πάντα. Τά έλαττώματα βέβαια γίνονται πιό αισθητά στά πιό άδύνατα ποιήματα, ενώ στά άλλα χάνον­ ται άνάμεσα στά θετικά στοιχεία, δπως στους στίχους: «Κι εΐδα τό χρόνο Ν ’ άναπαύεται άστραφτερός 'Όπω ς Ιστιοφόρο αρματωμένο εν μέσω

ή ατούς στίχους: 'Ημερωμένοι μ ’ 'ένα φώς Α π ό ψωμί καί ζάχαρη στό χέρι Έκατ έβαιναν Μοσχοβολώντας από τόν ιδρώτα Τοϋ Θεοϋ».

Σέ άλλα πάλι μέρη κυριαρχεί μιά ελαφράδα καί μιά μουσικότητα άξιοπρόσεκτη καί χαριτωμένη:

ΠΟΙΗΣΗ

Ποίηση δωματίου ΓΙΑΝΝΗ ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗ: Ποίηση δωματίου. Ίκαρος, Αθήνα, 1981. Σελ. 26.

ΜΙΑ καινούρια ώριμότητα φανερώνει ή τελευ­ ταία συλλογή τοϋ Γιάννη Εύσταθιάδη «Ποίηση δωματίου». Μιά καινούρια ώριμότήτα καί μιά βαθιά γνώση τοϋ έαυτοϋ του, τής ζωής του, τοϋ κόσμου, έκφρασμένα μέ μιά πένα λιτή, χωρίς στο­ λίδια, έξω ίσως άπό κάποιο αύτοσαρκασμό καί ένα άκομπανιάρισμα άπό κάποιο παλιό πιάνο. Μνήμες άπό εικόνες, άγγίγματα, χρώματα καί μνήμες πού πονάνε μέσα άπό τή γλύκα τους πλάι πλάι μέ τήν παρούσα «κατακτημένη ελευθερία», «τό άστικό όνειρο τό χορτασμένο σέ γαλλικά έστιατάρια», πλάι πλάι μέ τή γύρω τους θλίψη: «ώ άστικό μου όνειρο χορτασμένο σέ γαλλικά εστιατόρια τρομαγμένο άπό τή θλίψη τών πραγμάτων ροδαλό κα ί καλοχτενισμένο στιλπνό κι ανέκφραστο ψυχρό σακατεμένο στήν Αναπηρική σου πολυθρόνα σέρνεσαι παγιδενμένο άνάμεσα σέ δυό φέτες ψωμί μέ ζάχαρη».

«Κάποτε ή ανατολή Ή ταν φουρνάρισσα καλή Κάθε πρωί μάς ’έ βγαζε Χρυσό καρβέλι Τό μοίραζε στά κύματα Τά κύματα στά ψάρια...»

"Ισως πολλοί νά διαμαρτύρονται γι’ αύτό τό με­ λαγχολικό «βόλεμα», γιατί έγινε πιά καί τής μό­ δας ό πόλεμος μέσ’ άπό τό στίχο, όμως εμένα μοΰ άρκεΐ αύτή ή κομψή ειρωνεία, οί τρυφερές άναμνήσεις, καί περισσότερο αύτή ή συνειδητοποίηση τής άφόρητης, άδειας μοναξιάς μέσα στά φώτα, τούς φίλους καί τίς άστικές άνέσεις, όταν αύτά δίνονται μ’ ένα ταλέντο σάν τού Γιάννη Εύ­ σταθιάδη:

(Ό φίλος μου ’Οκτώβριος

«έχω ακόμα κάμποσα υποκοριστικά

88

γιά νά μπορώ νά υπάρχω μερικές μελωδίες π ού άκόμα δέ σφύριξα γιά νά μπορώ νά περπατώ κα ί ασπιρίνες άφθονες γιά τούς μελλοντικούς μου πονοκεφάλους».

Κι δταν κάποια κραυγή σπάει την επιφανειακή ήρεμία («Θέ μου τοπία πλαστικά / παντού / καί οί φωτεινές επιγραφές / σάν δοκιμαστικοί σωλή­ νες / περιεργάζονται / τή μοναξιά μου») ή δταν εκδηλώνεται κάποια πάλη ή μίσος μέσα άπό τό σαρκαστικό σκεπτικισμό, τό αποτέλεσμα άποκτά μιά Απρόσμενη δύναμη καί μεγαλοπρέπεια. Συχνά άπό τούς στίχους του Αναδύεται μιά σοφή σιγουριά πού μόνο ή Αλήθεια μπορεί νά δώσει στό λόγο, κι εδώ ή Αλήθεια περνά μέσα άπό τήν καθημερινότητα καί τίς καθημερινές Ασήμαν­ τες καί πολύτιμες αισθήσεις γιά νά φτάσει στό στοχασμό: «μά πάντα οί αιτίες μένουνε κρυφές τό νόημα τών χρωμάτων ίδιο κα ί μόνο εγώ Αλλάξω άτέρμονα».

ενός παιδιού πού μεγαλώνει κουβαλώντας σύν­ εργα περίεργα γιά δλη τή ζωή. Σάν τά κορίτσια πού μαζεύονταν σέ χώρο ξένο νά πολλαπλασιά­ σουν δηλητηριώδεις σκορπιούς καί νά τούς άμολήσουν, εκδίκηση γυρεύοντας γιά τά Αλλοιωμένα παιδικά όνειρα, κι ειδικά τά κοριτσίστικα. Ούτε, λοιπόν, Αντιγόνη, Ούτε, Ελένη: Περί­ εργο μίγμα γραφής καί εικονογράφησης. "Ενωση πεζογραφίας καί ποίησης. Τά πιό όμορφα πεζοποιήματα πού διάβασα τελευταία. Εννοώ «περί­ εργα»! Γεύση Αλλιώτικη, πικρή καί σκωπτική, κείμενο γεμάτο διαβολιές Αθώες, πού σού τίς στή­ νει γιά νά γελάσεις Αναγνώστη καί νά φαντα­ στείς. Νά φανταστείς τό σενάριο στό οποίο εξ­ ελίσσονται Απλά έπικές σκηνές Απ’ τίς ζωές μιας γυναίκας. Συναρμολόγηση τής γυναικείας μνήμης καί συγκρότηση πλάνο τό πλάνο τού γυναικείου «εγώ». Κι δπως τό κορίτσι δέ θά ξεχάσει ποτέ τόν Κωτσαρή πού κάθονταν στήν Αριστερή πτέρυγα τής τάξης κι είχε πατέρα σέ νησί «ύπό σωφρονισμόν», γιατί Αμίλητος πάντα τής χάρισε τελικά τό κρυμ­ μένο νεροπίστολο, έτσι κι έγώ δέ θά ξεχάσω τήν Αγγελική πού μού ’δώσε δνομα σ’ ένα λουλούδι περίεργο, πού δέν τό ’χαν οί φυτολογίες γραμ­ μένο: τό κόκκινο γιασεμί! Κ. Κ.

Ε. Κ.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Σ τίς πέντε τήν αυγή Ούτε ’Αντιγόνη ούτε 'Ε λ έν η ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΒΟΡΝΙΝΓΚ: Οντε ’Αντιγόνη, οϋτε Ελένη. ’Αθήνα, Κέδρος, 1981. Σελ. 126.

ΤΟ ’χα παράπονο άπό παιδί! Ό ταν έβλεπα πρά­ γματα όμορφα κατά τή γνώμη μου, πού προκαλοϋσαν Ανακούφιση καί μέθη. Λές κι ήταν οί κρυφές εικόνες, τά κλειδιά-σύμβολα, τά σύνεργα πού μεταμόρφωναν τόν κόσμο σέ εικόνες γιά νά γίνει πίό προσιτός · τά μάγια γιά νά γίνει ή σκέψη φαντασία. Χωρίς δνομα, πολλά στοιχεία μαζί, δημιουργούσαν Από μόνα τους, ταιριαστά ή δχι, τήν εικόνα καί τή σημασία της. Ή οικεία εικόνα μέ φόρτιζε καί μέ μεθούσε έτσι πού ήταν Ανώφελο νά ψάχνω γιά λέξεις · Αλλωστε, εγώ τά είχα Ανα­ καλύψει δλα αυτά, τά μικρά κι εύτελή, καί τά ’κανα εικόνες σημασίας. Ή γωνιά τού στηθαίου τού γειτονικού σπιτιού πρώρα, ή κληματαριά κατάρτι, κι ό ξεχαρβαλωμένος σουμιές ίσως νά ’ταν εκείνο τό μηχάνημα πού τραβάει τά δίχτυα τών ψαράδων. Ά πό τί μικροπράγματα μπορούσε νά ξεκινήσει ή δύναμη τής γοητείας στή φαντασία

ΙΟΥΛΙΑΣ IΑΓΡΙΑΗ: Στίς πέντε τήν αυγή. 'Αθήνα, ’Εστία, 1981. Σελ. 228.

«ΒΡΕ τό φουκαρά. ’Ερχόταν συχνά στό καφενείο. "Ενα γλυκύ βραστό παράγγελνε. Κάποιον περίμενε. Κάποιον πού δέν έρχόταν. Λές τώρα πιά νά ήρθε;» "Οχι βέβαια. Πόσο συχνά βιώνονται τέ­ τοιες στιγμές κι δμως πόσο Απίστευτες είναι. Ά λ ­ λωστε δσα περιμένουμε πλεονεχτούν δσων βρί­ σκουμε. Κι έπιμένουμε στά Απίστευτα πού συγ­ κρατούν τή ζωή μας. Ό ταν στόν τάφρο τού Βίθναρ, δ ποιητής διατάχθηκε νά σκάψει τό λάκκο του, τότε ή καμπύλη μιας κραυγής σήμανε τό λευ­ τέρωμα μιας φλόγας Αλήθειας. Τί πίό συνηθι­ σμένο άπό μιά εκτέλεση έν καιρώ ισπανικού εμ­ φύλιου πόλεμου; Κι δμως ή Ίατρίδη πάει πιό πέρα άπό τ’ Απίστευτο. Δέν Αφήνει τόν ποιητή νά σκοτωθεί μονάχα, περιγράφει στιγμές καί λεπτο­ μέρειες πού σού θυμίζουν τόν δικό σου θάνατο. Τί πιό συνηθισμένο Ανθρωποι νά περιμένουν Αλ­ λους στά λιμάνια τής Αγωνίας, στό καθημερινό ραντεβού, συνεχίζοντας καί πέφτοντας θύματα τής Απανθρωπιάς τού αιώνα; Αύτό τό Ασυνείδητο βίωμα, καλό ή άσχημο, ή συγγραφέας τό κάνει στιγμή πρώτη, επικεφαλίδα, τό Απροσδόκητο γίνεται ξεχωριστό γιά νά τό ζή89

σουμε μ’ άνοιχτά μάτια, δημιουργώντας παράλ­ ληλα μιά εξαιρετική δραματική αίσθηση. Διηγή­ ματα μέ δυνατή άφήγηση πού δίνουν τό ίδιο άπλά τήν άγάπη καί τή λεπτομέρεια τής φρίκης. Κ. Κ.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Ό Πάν

Ό Μυριβήλης, μέ τό «λυρικό διονυσιασμό», μέ τόν έντονο αισθησιασμό γιά τή φύση, έχει βρει τό μύθο γιά νά έκφράσει τή σταθερή σταδιακή άποξένωση τού άνθρώπου άπό τή μάνα γή. Καί ό μύ­ θος μέ τή σειρά του έχει βρει τό συγγραφέα πού μέ τή μαγεία τής έκφρασης θά τού δώσει σάρκα καί οστά. Πώς άλλιώς νά χαρακτηρίσει κανείς μιά δλόκληρη διεργασία πού κορυφώνεται συχνά σέ φράσεις όπως: «Όλα τόν άπαρνήστηκαν στήν όρφάνια του, τόν άφησαν νά ρέβει στή μοναξιά τής φυλακής. "Ομως ή ψυχή του άπόμεινε, κολλη­ μένη πεταλίδα στά βράχια, άπόμεινε πασπαλι­ σμένη μέ τήν άλισάχνη στά ράχτα καί στά δέντρα τής άκρογιαλιάς». Κ. Ρ.

ΣΤΡΑΤΗ ΜΥΡΙΒΗΛΗ: Ό Πάν. ’Αθήνα, Βιβλιοπωλεϊον τής 'Εστίας, 1981. Σελ. 137.

ΕΝΑ ευχάριστο ξάφνιασμα νιώθει κανείς ξανα­ διαβάζοντας Μυριβήλη, διαβάζοντας τόν «Πάνα». Ή δημοτική γλώσσα μέ τό έντονο λαϊκό στοιχείο, άφηγηματική, ρεαλιστική, πλουτισμένη μέ συνεχείς παρομοιώσεις καί προσωποποιήσεις, έρχεται νά ταράξει τά νερά τής ελλειπτικής, συμ­ πυκνωμένης «καθημερινής» γραφής πού συναν­ τάμε δλο καί πιό συχνά στούς νέους πεζογράφους. Τό μυθιστόρημα τού Μυριβήλη είναι μιά άνάπαυλα, ένα διάλειμμα στό δρόμο τής έκφραστικής άναζήτησης. Ό κεντρικός ήρωας, ένα γεροδεμένο άγνό πα­ λικάρι, είναι ταυτισμένος μέ τή φύση σέ τέτοιο βαθμό ώστε νά ξεχωρίζει άπό τό κοινωνικό σύν­ ολο τού χωριού μέ τά έπίθετα «παλαβοκάμωτος καί άλαφρός». Έκεΐ πού τό άναπόφευκτα δυνατό έρωτικό του ένστικτο ώριμάζει, συναντιέται μέ τό άδιέξοδο τού κοινωνικού «εϊθισται». Κατάληξη τής στιγμιαίας επανάστασης γιά τήν άπελευθέρωση άπό αυτόν τό ζυγό πού δυσκολεύεται νά συνειδητοποιήσει ό άγνός πρωτόγονος νέος είναι ή διοχέτευση αυτής τής άσυγκράτητης φυσιολογι­ κής όρμής σέ μία πράξη βιασμού καί φόνου.

Στρατής Μυριβήλης

90

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Λαϊκά άναγνώοματα ΜΑΡΙΟΥ ΜΑΡΚ1ΔΗ: Λαϊκά Αναγνώσματα. ’Αθήνα, Αίγόκερως, 1981. Σελ. 80.

Ο ΕΙΡΩΝΙΚΟΣ (;) τίτλος στεγάζει πέντε κείμενα: «Μέρες τής έρήμου (250 μ.Χ.)», «Τό δόγμα τής μεγάλης άλλαγής», «Περί φθόνου καί (ολίγα) περί πειρασμού», «Ό σύλλογος τών φιλάθλων τής πύλης επτά», «Κατά Εύδοκίας». Παρατίθεται επίσης τό κείμενο τού Μ. X. Τζουβελόπουλου «Διαβάζοντας τά περί φθόνου καί περί πειραΌ Μάριος Μαρκίδης στοχάζεται όργίλως ή οργίζεται στοχαστικώς. Καί στις δυό περιπτώσεις τό άποτέλεσμα είναι μιά μικρή έκρηξη. Διότι ό συγγραφέας καί παιδεία διαθέτει, καί χιούμορ. Καί μιά μοναδική ικανότητα νά σαρκάζει αύτοσαρκαζόμενος. Ναί, ό Μαρκίδης είναι ένας σαρ­ καστής. Μά έδώ δέν ενδιαφέρουν οί ετικέτες. Ακούστε καλύτερα: «Ό Πασοφισμός θέλει τόν πολίτη ενεργό, δοσμένο στήν περιπέτεια τής Πρά­ ξης μ’ δλο τό ψυχικό του άπόθεμα. Μέσα στόν στρόβιλο τής Πράξης έξαλείφονται οΐ όχληρές μεταφυσικές άγωνίες, οί παλινδρομήσεις τού αι­ σθήματος κι οί ενστάσεις τών άντιπάλων μας (...). Ό Πασοφισμός μέ μιάν έξοχη εκμετάλλευση τής παρανοϊκότητας τής ιστορίας, συλλαμβάνει τή ζωή σά μιάν άτέλειωτη.πάλη, στήν όποια έχει τό καθήκον νά στρατεύσει τούς πολίτες (φυσικά, ήθικά, πνευματικά), άφαιρώντας έν όνόματι τών λαϊκών πόθων καί τών εθνικών, κινδύνων τίς περιττές τους ιδιαιτερότητες καί παράγοντας σκεπτόμενα, άλλά σκεπτόμενα ορθά, καί φιλότιμα εργαλεία». Β. Π.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Π αραλλαγές γιά τή Γή

'Ιστορίες τού ημερολόγιου

ΕΛΕΝΗΣ ΡΕΜΠΕΛΙΝΑ: Παραλλαγές γιά τή Γή. ’Αθήνα, ’Εκδοτική 'Ομάδα Γυναικών, 1981. Σελ. 125. «Ή ζωή μου δέν είναι αυτή τοϋ έλληνα ποιητή οϋτε αυτή τής εδραίας ποιήτριας, δέν είναι αυτή τής γαλλίδας έπαναστάτριας. Ή ζωή μου είναι ή ζωή μιας Κύπριας στά 1980».

ΓΥΝΑΙΚΑ, Έλληνίδα, Κυπρία ή Ελένη Ρεμπελίνα έχει ύποστεϊ όλους τούς κατατρεγμούς τοϋ φύλου, τής φυλής, τής πατρίδας της. Κλεισμένη μέσα στά τείχη πού άπό αιώνες άλλοι χτίσανε γι’ αύτήν, ζητάει νά βρει τή γλώσσα της, τή γή της, τήν άνθρώπινη ύπαρξή της. Τό «Παραλλαγές γιά τή Γή» είναι τό τέταρτο βιβλίο τής κυπρίας συγγραφέα, πού γεννήθηκε πριν 35 χρόνια στήν καταπατημένη σήμερα ’Αμ­ μόχωστο, σπούδασε ψυχολογία στή Γενεύη καί άπό τότε ταξιδεύει καί γράφει. Δέν είναι μυθι­ στόρημα ούτε ποίημα. Είναι ένας μονόλογος, μιά κραυγή στή γή, τή μάνα, τή σύντροφο, στόν ίδιο της τόν εαυτό. Είναι ή άνάγκη νά μιλήσει, όχι πάντα ξεκάθαρα, γιά όλα πού τήν πνίγουν, πού τήν κυνηγούν, γιά όλα πού ψάχνει. Γράφει χωρίς ώραιοπάθεια καί ξέρει ότι ή γλώσσα τής γυναί­ κας θέλει πολύ άγώνα άκόμα γιά νά βρει τό άληθινό της ύφος: «Ποιητή γνωρίζω πώς ή γλώσσα μου έχει άκόμα τή φλυαρία καί τήν έξαρση εκεί­ νων πού πρωτοσυνειδητοποιούν ότι έχουν έναν άγώνα ελευθερίας νά κάμουν. Τό συναισθηματικό του φόρτισμα, τήν άνωριμότητα αύτού πού ξαναθυμάται τό σεβασμό, τήν εύγένεια τής ζωής. Αύ­ τού πού βιάζεται νά δικαιωθεί ύστερα άπό αιώ­ νες σκλαβιάς. Μαθαίνω νά έχω τήν ταπεινότητα νά δέχομαι καί αυτό άκόμα. "Οτι ή ώρα πού οί γυναίκες θά φτιάξουν έργα τής τελειότητας τού δικού σου δέν ήρθε άκόμα. Μπορεί καί νά μήν χρειάζονται πιά. Γιατί ή ζωή μπορεί νά έχει ώς τότε δικαιωθεί μέ άλλο τρόπο πέρα άπό τίς σκλα­ βιές καί τούς έξευτελισμούς. Υπάρχουν πολλοί δρόμοι γι’ αύτόν πού θέλει νά σώσει τή ζωή. Γι’ αύτήν πού ποθεί νά γεννήΚαί ή Ρεμπελίνα ποθεί καί γεννάει μιά γλώσσα πού άγωνίζεται μέσα άπ’ τίς γραμμές τοϋ βιβλίου της νά άναστήσει τά σώματά της: τό γυναικείο, τό κυπριακό, τό πανανθρώπινο. Ή Εκδοτική Ό μάδα Γυναικών, συνεπής σέ μιά πορεία πού χάραξε πριν 2 χρόνια, κυκλοφό­ ρησε ένα άκόμα βιβλίό-προσφορά στό γυναικείο λόγο.

ΜΠΕΡΤΟΛΝΤ ΜΠΡΕΧΤ: Ιστορίες τοϋ ημερο­ λόγιου. Μετ. Δημοσθένης Κούρτοβικ. 'Αθήνα, Υάκινθος, 1981. Σελ. 124.

ΤΟ γνώριμο ύφος τού Μπέρτολντ Μπρέχτ ξανα­ βρίσκουμε στίς «'Ιστορίες τού ήμερολόγιου» πού παρουσιάζονται τώρα στήν έλληνική τους μορφή μέ μεταφραστή τό Δημοσθένη Κούρτοβικ. Μέ κοφτό γράψιμο, άποφθέγματα, μιά άπλοϊκή άλλά έπαναστατική σοφία, αύτές οί ιστορίες μιλάνε ένάντια στόν πόλεμο, ενάντια στήν τυραννία, ένάντια στή σκληρότητα, τήν άκαμψία καί τήν άμάθεια τών άνθρώπων. Σχεδόν όλες έχουν παραβολική μορφή, κι άπό αύτές οί περισσότερες τή χρησιμοποιούν γιά νά χτυπήσουν τό φασισμό, νά γελοιοποιήσουν τά πολιτικά εγκλήματα, τήν έκμετάλλευση τών άπλών άνθρώπων, εκτός άπό δύο πού κινούνται σέ άλλο χώρο: τήν «Ξετσίπωτη γριά», πού περι­ γράφει συγκινητικά μιά γυναίκα πού έχοντας ξο­ δέψει σχεδόν δλη της τή ζωή γιά τούς άλλους άποφασίζει νά σπαταλήσει τά τελευταία της χρό­ νια γιά τόν έαυτό της, ξεσηκώνοντας τίς έντονες άντιδράσεις τών συγγενών της, καί τίς «Ιστορίες τού κυρίου Κόυνερ», μιά σειρά άπό σκέψεις μέ φιλοσοφικό βέβαια χαρακτήρα. Παράδειγμα: «Ό κύριος Κ. προτιμούσε τήν πόλη Β άπό τήν πόλη Α. Στήν πόλη Α, έλεγε, μ’ άγαπούν άλλά στήν πόλη Β μού φέρθηκαν φιλικά. Στήν πόλη Α μέ εξυπηρέτησαν- άλλά στήν πόλη Β μέ χρειάζον­ ταν. Στήν πόλη Α μέ κάλεσαν νά καθήσω στό τραπέζι · άλλά στήν πόλη Β μέ παρακάλεσαν νά βοηθήσω στήν κουζίνα». Ό Μπρέχτ, δπως καί μέ τό θέατρό του, έπιδιώκει καί μ’ αύτές τίς ιστορίες νά συγκινήσει τό λαό, νά τόν κάνει νά σκεφτεί ή νά γελάσει σέ βάρος τού έξουσιαστή καί τού άδικου, καί τό πετυχαίΌ λες οί ιστορίες του, είτε μέ πολιτικό είτε μέ ήθικό χαραχτήρα, περιέχουν άπλές άλήθειες, καί σ’ αύτό πρέπει νά οφείλουν τήν άπήχηση πού έχουν στόν καθένα, άκόμα καί στόν καθημερινό άμόρφωτο άνθρωπο, δπως άλλωστε καί τό μεγα­ λύτερο μέρος τοϋ έργου τού Μπρέχτ. Ε. Κ.

X. Λ.

91

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Στό δρόμο JACK KEROUAC: Στό δρόμο. ’Αθήνα, Πλέθρον, 1981. Σελ. 376.

ΚΡΑΤΑ χό τρύπιο κύπελο, χήν ούτοπία. Προπάν­ των δταν τά κοινωνικά δεδομένα είναι άηδιαστικά καί άβίωτα. Τότε ή μόνη δυνατή έκλογή εί­ ναι 6 δρόμος πρός τή Δύση, τό λευκό Σάν Φραντζίσκο στά νυχτερινά του κέντρα, δημιουργώντας έναν κόσμο άλλιώτικο, δχι υποφερτό ούτε όμως άνυπόφορο. Τό κίνημα τών μπήτνικς έκφράζει τή δυνατό­ τητα νά ξεφεύγεις, νά διασπάς τά δρια τής κοι­ νωνικής εντιμότητας, νά μήν ξέρεις καί νά μή θέ­ λεις νά ξέρεις πού πηγαίνεις. Τό άκίνητο ταξίδι τοϋ ναρκωτικού μυθοποιείται καί ταυτίζεται μέ τή μυθολογία τού δρόμου. Έτσι, κάτω άπ’ τούς ήχους τών ντράμς, οί μπήτνικς καλούν τίς άδελφές ψυχές στό δρόμο τής άναζήτησης, τής άρνη­ σης, στήν περιπέτεια τού δρόμου, στήν άπόδραση άπ’ τή μοναξιά. Δέν είναι άκριβώς δείγμα θορυβώδικης καί νεανικής διασκέδασης, «διανθισμέ­ νης μέ περαστικές άγάπες καί πάρτυ ναρκωτι-

Ό «Δρόμος» είναι αύτό πού μπορούσαν νά κά­ νουν εκείνη τή στιγμή ένάντια στήν άπανθρωπία, τή βαρβαρότητα τής μηχανής, τά κακόηχα γρανά­ ζια, τούς εντιμότατους χαρτογιακάδες· κάτι άταξινόμητο, εξαρχής. Τί άπόμεινε άπ’ αύτά, στή σημερινή μεταναρκωτική κοινωνία τής άμερικάνικης νύχτας; Μνη­ μεία αίματος, λιβάδια πράσινα μέ παπαρούνες, χαρούμενα παιδιά πού τραγουδούσαν πολεμών­ τας μέ παραισθησιογόνα. Κάτι έμεινε κι έμενε: «Οί τροβαδούροι μας είναι έξω άπ’ τήν ιστορία, τά τραγούδια τους δίχως λόγια: ή ποίησή τους δέν προσφέρθηκε σάν τρόπος τού νά πεις, άλλά σάν τρόπος τού νά είσαι». Σωστά γράφει ό Andre Brincour: «Πρέπει βέβαια νά δεχτούμε σάν ση­ μαντική άλήθεια αύτή τήν αύτοκτόνο έκρηξη, συλλαμβάνοντας τήν τραγική της λάμψη, καί συνάμα ν’ άναγνωρίσουμε πώς άκόμα καί ή αύθεντικότητα τής κραυγής θύμιζε τό στραγγάλισμά της». Τονίζω ιδιαίτερα τή μετάφραση τής Δ. Νικολοπούλου καί τή μετάφραση τού προλόγου άπ’ τή Νατάσα Μητροπούλου. Κ. Κ.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Ό θάνατος λεγόταν Έ ν γ κ ελχεν ΛΑΝΤΙΣΛΑΒ ΜΝΑΤΣΚΟ: Ό θάνατος λεγόταν Ένγκελχεν. 'Αθήνα, Θεμέλιο, 1981. Σελ. 344. «Είναι τό τέλος τών Θεών είναι τό λυκόφως. Μιά πύρινη γλώσσα γλείφει τούς τοίχους στό συννεφιασμένο τους φρούριο». Ριχάρδος Βάγκνερ

Τζάκ Κέρουακ

Τό άν ό «Δρόμος» άποτελεί λογοτεχνία, πέρα άπ’ τούς σημαντικούς εκπρόσωπους τής σχολής αυτής δπως ό ίδιος ό Κέρουακ, ό Σνάιντερ, ό Γκίνσμπεργκ, ό Φερλινγκέτι, ό Κόρσο κ.ά. είναι θέμα ειδικών. Ό «Δρόμος» δμως είναι καλο­ γραμμένη μαρτυρία, σωστό όδοιπορικό, φιλολο­ γία τής ήττας τής νεολαίας καί τής διανόησης τού ’50. Είναι έλπίδες έν μέση όδώ, τρέξιμο, έρωτας, συνενοχή καί προπάντων συνάντηση καί μαγεία.

92

ΦΑΝΤΑΣΙΑ καί ύπερβολή, βαθιά άλήθεια καί φρίκη, σακατιλίκια καί άκρωτηριασμένες έλπίδες, πίστη τρελή μέχρις άπελπισίας: παρονομαστής ό πόλεμος. Καί πάνω εκεί άγαθοεργίες, ήρωισμοί, άγάπες καί έρωτικοί δεσμοί, μέ μουσική υπό­ κρουση τό βούισμα τών βομβών, τούς κροταλι­ σμούς πολυβόλων, τά άγνωστα βήματα καί τό φόβο. Εκρήξεις, καί μιά άπ’ αύτές, στις παρα­ κάτω άράδες άπ’ τόν Μνάτσκο, μέσ’ στήν παράκρουση μιας νύχτας ελευθερίας, φανταστικής βέ­ βαια: «’Έβλεπα τούς νέους νά κουβαλάνε βαρέλια μέ ρακί, καί τίς γυναίκες μεθυσμένες από χαρά νά σηκώνουν τίς φούστες τους κα ί νά χορεύουν σάν παλαβές κάν-κάν. Θά ήταν μιά νύχτα απόλυτης

λευτεριάς κα ί θά κρατούσε ώς τό πρώτο λάλημα τού πετεινού. Τρελές τρονμπέτες θά ξεσήκωναν τούς κοιμισμένους άπ ’ τά κρεβάτια κα ί θά διαλαλούσαν: "Ολα επιτρέπονται σήμερα! "Ολα, άλα! Χαρεΐτε χω ρίς φρένο καί χωρίς ντροπή, είναι ή καλύτερη ά π ’ δλες τις νύχτες, ό πόλεμος τέλειωσε! Μά δέν έχουμε ακόμα ειρήνη. Δ έν υπάρχουν πιά νόμοι. Σκοτώστε τούς χαφιέδες, γιατί άλλιώς αύ­ ριο θά σάς πάρουν π άλι άπό πίσω. Δικάστε τούς δικαστές πού σάς καταδίκασαν. Ταβερνιάρηδες, άνοϊξτε τζάμπα τά βαρέλια σας... Είναι ή καλύ­ τερη άπ ’ δλες τίς νύχτες, δέν ύπάρχει Μαμωνάς, δέν υπάρχει αμαρτία, ή νύχτα αυτή είναι πέρα άπ ’ τό καλό κα ί τό κακό...»

Μιά δάση ξέφρενης ελευθερίας, μιά νύχτα άποδέσμευσης άπό νομοτέλειες, μιά νύχτα, άν τό θέλετε, δχι ειρήνης, γιά νά γκρεμιστεί αύτό πού ’χε διατηρηθεί άκόμα καί στον πόλεμο. Ό γνωστός Τσέχος, Μνάτσκο, πρωτοδημοσίευσε τό «Θάνατο...» τό 1959 καί είναι σχεδόν αύτοβιογραφικό, μιά καί ό ίδιος συμμετείχε στό άντάρτικο τής Μοραβίας. Έ να μυθιστόρημα άφιερωμένο στούς άγνωστους ήρωες παρτιζάνους καί τούς άνθρώπους τού βουνού πού τούς συμ­ παραστέκονταν. Τό μετάφρασε ή Διονυσία Μπιτζιλέκη. Κ. Κ.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Μ έ τό διάβολο στό κορμί ΡΑΫΜΟΝ ΡΑΝΤΙΓΚΕ: Μέ τό διάβολο στό κορμί. Μετ. Μίνας Ζωγράφον. ’Αθήνα, Γαλα­ ξίας- Έρμείας, 1981. Σελ. 135.

ΤΟ «Μέ τό διάβολο στό κορμί» έκδόθηκε τό 1923, χρονιά πού πέθανε ό συγγραφέας του, σέ ήλικία είκοσι χρόνων. Θέμα τού μυθιστορήματος ένας νέος, ό Φρανσουά, καί ή «παράφορη άνδρική περιπέτεια» πού έζησε. «Μιά καί δέν ύπάρχει τίποτα τόσο δυνατό πού νά μάς κάνει μεγαλύτερους παρά τά έξωτερικά φαινόμενα δέ γινόταν άλλιώς παρά νά φερθώ σάν παιδί σέ μιά περιπέτεια πού θά ’φερνε σέ δύσκολη θέση άκόμα κι ένα μεγάλο άντρα». Ή ευτυχία, λένε, είναι έγωίστρια. Κι εδώ ό εγωισμός τού παιδιού, ή άγνή του τόλμη, ή φαν­ τασία καί ή άνάγκη γιά περιπέτεια, θέλει νά βλέ­ πει τά προβλήματα καί τίς δυσκολίες τού κόσμου τών μεγάλων σάν άφορμές φάρσας, άπόλαυσης, πρώιμης κριτικής στά κρατούντα ήθη, τόν πουρι­ τανισμό. Ή φωνή τού Ραύμόν είναι ζαβολιάρικη, επιδεικτική, έμμεσα άντιπολεμική, γιατί θέλει νά ζήσει καί νά φανταστεί δίχως νά λαμβάνει υπόψη του τόν πόλεμο. Θέλει νά ξεχωρίσει, νά άγαπήσει,

νά παίξει, δίνοντας τό δικό του μέτρο. Ή φυγή τής οικογένειας μέ ποδήλατα, γιατί ή γραμμή τών επιχειρήσεων πλησιάζει τήν πόλη πού ζεί, τόν εν­ θουσιάζει καί μόνο σάν ενδεχόμενο. Σπάνια ήθογραφία άλλά καί πιό πέρα ξεχωριστή γνώση τής ψυχολογίας τών άνθρώπινων τύπων μέσα άπό τήν άριστουργηματική μυθιστορηματική άνάλυση ένός εικοσάχρονου. Ό Ζάν Κοκτώ γράφει γιά τό μικρό αύτό βιβλίο: «Ό Ραύμόν Ραντιγκέ μοιρά­ ζεται μέ τόν Ρεμπώ τό φοβερό προνόμιο νά είναι φαινόμενο τών γαλλικών γραμμάτων!» Ή ώραία μετάφραση είναι τής Μίνας ΖωγράΚ. Κ.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Γιά γέλια καί γιά κλάματα ΓΙΑΡΟΣΛΑΒ ΧΑΣΕΚ: Γιά γέλια καί γιά κλά­ ματα. Διηγήματα. Μετ.: Λάμπρος Πέτσινης. ’Αθήνα, Καστανιώτης, 1980. Σελ. 178.

ΠΟΙΟΣ δέ γνωρίζει τόν «Καλό στρατιώτη Σβέικ»; Ποιος δέν έχει γευτεί τήν άνεπανάληπτη αίσθηση χιούμορ, παρωδίας καί ειρωνείας πού εκπέμπει τό έργο τού Γιάροσλαβ Χάσεκ; Ευκαι­ ρία σήμερα γιά μιά τέτοια γνωριμία. Ό τόμος πού κρατούμε στά χέρια μας είναι μιά άνθολογία άπό τίς νουβέλες καί τά διηγήματα τού Χάσεκ. 'Υπάρχει ένα είδος χιούμορ, μιά παράδοση χιούμορ πού θά τήν ονομάζαμε τσέχικη. Ό άναγνώστης τών μυθιστορημάτων τού Μίλαν Κούντερα, λ.χ., μπορεί εύκολα νά πάρει μιά γεύση άπό τό χιούμορ αύτό. Πίσω δμως άπό τά σημερινά φανερώματα ύπάρχουν οί πηγές, οί μήτρες. Μιά άπ’ αύτές είναι καί ό Χάσεκ. Τό γράψιμό του δέ χαρακτηρίζεται άπό διόγκωση, ύπογράμμιση τών «κωμικών» λεπτομερειών. ’Αντίθετα, ή επιφάνεια έδώ είναι ήρεμη, ομαλή. Ό άναγνώστης, χωρίς νά τό καταλαβαίνει, παγιδεύεται καί παρασύρεται άπό ένα ύπόγειο ρεύμα πού λειτουργεί κυριολε­ κτικά όιαβρωτικά. Μπορεί δ Χάσεκ νά μήν εύτυχεί πάντα στίς εμπνεύσεις ή στήν άνάπτυξη τών θεμάτων του. Γεγονός, ώστόσο, είναι ότι άκόμα καί σ’ αύτές τίς στιγμές διακρίνεις τή σφραγίδα τού προικισμένου συγγραφέα. Β. Π.

93

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Τ ό στρίψιμο τής βίδας HENRY JAMES: Τό στρίψιμο τής βίδας. Μετ. Κοσμάς Πολίτης. ’Αθήνα, Άγρα, 1981. Σελ. 227.

ΤΟ 1898 δημοσιεύεται παράλληλα στήν ’Αμερική καί την ’Αγγλία τό μυθιστόρημα τού Henry James «Τό στρίψιμο τής βίδας». Πενήντα πέντε χρόνων τότε ό άμερικανός συγγραφέας,, πού τό μεγαλύ­ τερο μέρος τής ζωής του τό έζησε στήν Ευρώπη, είχε ήδη δώσει ένα σημαντικό έργο πού εκτός άπό μυθιστορήματα περιλάμβανε θεατρικά έργα, με­ λέτες, δοκίμια καί κριτική. Ό κυριότερος δγκος τού μυθιστορηματικού του έργου στηρίζεται στό ρεαλισμό -θεωρείται ό συγ­ γραφέας πού είσήγαγε τό ρεαλισμό στήν άμερικανική λσγότεχνία- καί χαρακτηρίζεται άπό τήν προσπάθειά του νά έμβαθύνει στήν άνθρώπινη συμπεριφορά. Τό «Στρίψιμο τής βίδας» άνήκει δμως σ’ ένα άλλο άγαπημένο είδος τού Η. James, τίς ιστορίες φαντασμάτων. Ό μύθος: Μιά νέα γυναίκα πηγαίνει νά δουλέ­ ψει σάν παιδαγωγός σέ δυό όρφανά παιδιά πού ζούν μόνα μέ τούς ΰπηρέτες κάπου στήν ’Αγγλία. ’Εκεί έρχεται άντιμέτωπη μέ τά φαντάσματα ενός παράνομου ζεύγους υπηρετών, πού εμφανίζονται κάθε τόσο καί προσπαθούν νά διαφθείρουν τίς ψυχές τών μικρών παιδιών. Ό συγγραφέας μέ μακρές περίτεχνες φράσεις σκιαγραφεί βήμα πρός βήμα τόν άγώνα τής νέας κοπέλας νά γλιτώσει τά παιδιά άπό τήν έπιρροή τών κακών πνευμάτων. ’Αγώνας πού καταλήγει στήν άπομάκρυνση τού κοριτσιού καί τό θάνατο τού άγοριού. Μιά «ειδική άτμόσφαιρα» διαπνέει δλο τό μυ­ θιστόρημα, καί τά υπερφυσικά στοιχεία άναφέρονται περισσότερο έμμεσα παρά άμεσα. Ό τρό­ μος καί τό ρίγος προκαλοΰνται λιγότερο άπό τήν παρουσία τών φαντασμάτων καί περισσότερο άπό τήν αίσθηση τής μυστικής άταξίας πού αύτά προκαλοΰν στήν άνθρώπινη συμπεριφορά. Ό ίδιος δ Η. J. υπογράμμισε στόν πρόλογο τών φανταστικών διηγημάτων: «τό σημαντικό είναι νά παρουσιάσει κανείς τό θαυμαστό καί τό παρά­ ξενο περιοριζόμενος σχεδόν άποκλειστικά στό νά δείξει τήν άντανάκλασή τους πάνω σέ μιάν ευαι­ σθησία, άναγνωρίζοντας δτι τό κυριότερο στοι­ χείο συνίσταται σέ κάποια δυνατή εντύπωση πού προκαλούν καί ή όποια γίνεται έντονα αισθητή». Ό σημερινός άναγνώστης, ξεκομμένος άπό ύπερφυσικές φοβίες καί θωρακισμένος μέ βαθύ­ τερη γνώση τών αιτίων τής άνθρώπινης συμπερι­ φοράς, θά βρεί μέσα στό βιβλίο τού Η. James έναν έντονο, άπωθημένο βέβαια, ερωτισμό. Στή θέση τών άυλων φαντασμάτων θά δει τό άποσιωπημένο πάθος τής νέας γυναίκας καί τή νεύρωση, πού αύτή ή άπώθηση τής δημιουργεί. "Οταν ό Gide διάβασε τό «Στρίψιμο τής βίδας» πίστεψε

94

δτι τό μυθιστόρημα δέν ήταν μιά ιστορία φαντα­ σμάτων άλλά «μιά φροϋδική άφήγηση δπου ή γυ­ ναίκα πού διηγείται, ή παιδαγωγός, μέ τά πάθη καί τά δράματά της, καταλήγει νά φέρει τά άθώα παιδιά σ’ επαφή μέ τρομακτικές εικόνες πού χω­ ρίς αύτήν δέν θά υποπτεύονταν κάν». Υπάρχουν βέβαια καί άντίθετες άπόψεις, κυρίως ώς πρός τίς προθέσεις τού συγγραφέα. "Οταν π.χ. τό 1948 έκδόθηκαν τά σημειωματάρια τού James οί εκδό­ τες, μελετώντας δλες τίς σημειώσεις του, βεβαιώ­ νουν δτι «ό Η. J. σίγουρα θέλησε νά γράψει μιά ιστορία μέ φαντάσματα γιά νά δείξει τή δια­ φθορά τών παιδιών καί τήν ύπαρξη φαντασμά­ των». "Οποια κι άν ήταν δμως ή πρόθεση τού συγγραφέα, τό βιβλίο διαβάζεται καί σήμερα σάν ένα σημαντικό λογοτεχνικό έργο καί ό άναγνώ­ στης μπορεί μόνος νά έπιλέξει τήν ερμηνεία πού θά τού δώσει: μιά ιστορία νευρωτικού πάθους ή μιά «άπλή» υπόθεση φαντασμάτων. Ό εκδοτικός οίκος «’Άγρα» συμπλήρωσε τήν έκδοση μέ ένα κεφάλαιο άπό τή μελέτη τού Mau­ rice Blanchot «D’ un art sans avenir», πού άναφέρεται στό «Στρίψιμο τής βίδας», καί μιά έργοβιογραφία τού συγγραφέα.

X. Λ.

ΘΕΑΤΡΟ

θέα τρ ο καί ’Αντίσταση ΒΑΣΙΛΗ ΡΩΤΑ: Θέατρο καί ’Αντίσταση. ’Αθήνα, Σύγχρονη ’Εποχή, 1981. Σελ. 85.

«ΟΙ χωριάτες έρχόντουσαν όμάδες όμάδες μέ τίς γυναίκες τους καί τά τέκνα τους κουβαλώντας καί καθίσματα, γιατί τό περισσότερο οί παρα­ στάσεις γινόντουσαν στό ύπαιθρο, πότε στά προ­ πύλαια μιας έκκλησίας, πότε στήν αύλή τού σχο­ λείου, πότε στό μεσοχώρι, καί είσοδος δέν ύπήρχε γιατί ό χώρος ήταν άνοιχτός. "Ομως ποτέ κανείς δέν έπροχώρησε νά πάρει θέση χωρίς πρώτα νά περάσει νά καταθέσει τό εισιτήριό του. Τό εισι­ τήριο ήταν προαιρετικό, εις είδος: στάρι, καλαμ­ πόκι, πατάτες, καρύδια, κάστανα, λάδι. Κι ήταν άστείο άλλά ώραίο τό φαινόμενο, πού σέ μιάν άκρη τής πλατείας έπαιρναν θέση 4-5 είσπραχτόροι νά πούμε, παιδιά τής ΕΠΟΝ, πού είχαν τσου­ βάλια καί γιά τό λάδι ένα δοχείο καί εϊσπρατταν τά είδη πού άποτελούσαν τό... τίμημα γιά τήν Αύτό τό είδος θεάτρου πού ’ναι κάτι μεταξύ μπουλουκιού καί χάπενινγκ, πυρήνας ζωής μέσ’ τό θάνατο θά ’πρεπε -άν δλα πήγαιναν άντίθετα στήν ιστορία αύτοϋ τού τόπου- νά τό «διδασκό­ μασταν» στό σχολειό καί στίς έκδρομές νά δίναμε παραστάσεις μέ τίμημα... φιλιά, κουβέντες, χαιρετούρες, φαγητό καί παιχνίδι... Παιχνίδι ποιος θ’

άνέβει πρώτος τό βουνό... Τρέλες. ”Ας είναι. 'Ωστόσο ό λαός συνέχισε καί μετά τήν ήττα τούς μπερντέδες, έπαιξε θέατρο στά λαϊκά καφενεία, έκανε πώς έπινε, δήθεν γιά νά ξεχάσει τήν ήττα, στά ταβερνεϊα καί άπάγγελνε στίς γειτονιές: «σέ τούτο τό καλό χωριό μέ τούς καλούς άνθρώπους,/ νοικοκυρέους σοβαρούς μέ καθώς πρέπει τρό­ πους», (καί μετά σέ πεζό) «ύπάρχουν δμως καί εχθροί ύπουλοι καί μαυρόψυχοι πού παραφυλάνε τή νύχτα στό σκοτάδι νά σοϋ πιούνε τό αίμα··. Είναι αύτά τά φοβερά βελονομύτικα κουνούπια. Έχτές τή νύχτα μάς πέθαναν!» Ό Ρώτας μεγάλος, τό λαϊκό θέατρο τής ’Αντί­ στασης ένα δείγμα τού μεγαλείου τού ΕΑΜ. Ή έκδοση έξυπηρετεϊ καί τά δυό. Τόν Ρώτα πού έκανε τό θέατρο γιορτινό άγώνισμα μέσ’ στόν άγώνα, καί τό θέατρο τής ’Αντίστασης πού ’δίνε κι αύτό τή διάσταση τής νέας εξουσίας. Κ. Κ.

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

καί τό μεταχειριζόταν γιά νά μάς καταστρέψει, νά μάς περάσει άπ’ τήν μπουλντόζα τής ήθικής καί ψυχικής έξουθένωσης». Στή σελ. 137 δμως στήν κατηγορία δτι ό Μπάτσης καί οί άλλοι «κοι­ τούσαν νά ρίξουν τήν Κυβέρνηση καί νά φέρουν τόν κομμουνισμό», ή συγγραφέας άπαντάει: «Αύτό είναι δλο, δέν είναι προδοσία. Αύτό είναι πατριωτισμός». Οί συναισθηματικές μεταπτώσεις καί οί διαφο­ ροποιήσεις ώς πρός τά «πιστεύω» τών άνθρώπων είναι άπόλυτα θεμιτές, ιδίως δταν κανείς ζεϊ συγ­ κλονιστικά γεγονότα. Τό βιβλίο δμως αύτό πα­ ρουσιάζεται άρκετά χρόνια μετά, ώστε νά περιμέ­ νει κανείς μιά μεγαλύτερη άποστασιοποίηση άπό τήν πλευρά τής συγγραφέα καί ένα καταστάλα­ γμα άπόψεων καί γνωμών. Κενά ύπάρχουν καί ώς πρός τήν άφήγηση τής πρδσωπικής ιστορίας τών δύο αύτών άνθρώπων καί ώς πρός τήν περίφημη δίκη. Διαβάζοντας κα­ νείς τό βιβλίο αύτό δέν μπορεί ν’ άποφύγει μιά διάθεση ν’ άνατρέξει γιά λίγο στήν «’Εντολή» τής Διδώς Σωτηρίου. Χωρίς αύτό νά σημαίνει δτι τό «Βαρύτατο τίμημα» δέν κατορθώνει, σέ άνθρώπινο επίπεδο, ν’ άγγίξει. Στό κάτω κάτω άναφέρεται σέ μιά άπό τίς τραγικότερες μορφές τής εποχής μας. Κ. Ρ.

Βαρύτατο τίμημα ΛΙΛΙΑΝ ΚΑΛΑΜΑΡΟ: Βαρύτατο ’Αθήνα, Δωδώνη, 1981. Σελ. 183.

ΙΣΤΟΡΙΑ

τίμημα.

Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ άνθρώπων πού έζησαν καί γνώρι­ σαν άπό κοντά μορφές τραγικές δπως αύτή τού Δημήτρη Μπάτση προκαλεϊ πάντοτε ενδιαφέρον, είτε είναι αύτό καθαρά ιστορικό είτε κοινωνικοψυχολογικό. Δυστυχώς δμως τό βιβλίο τής Λ. Καλαμάρο άφήνει πολλά κενά, καί χαρακτηρι­ στικά, παρ’ δλο πού είναι γραμμένο γιά νά φωτί­ σει κάπως τή φυσιογνωμία αύτοΰ τού άνθρώπου, τό Δημήτρη Μπάτση τόν συναντάμε στή σελίδα 110 ένός βιβλίου πού άριθμεϊ 183 σελίδες. Ό λο τό προηγούμενο μέρος είναι άφιερωμένο στίς αύτοβιογραφικές σκόρπιες άναμνήσεις καί εντυπώ­ σεις τής Λ. Καλαμάρο, πού καί πάλι δμως δέν δί­ νουν στόν άναγνώστη μιά ξεκάθαρη, έστω καί υποκειμενική, εικόνα τής περιόδου εκείνης. ’Αντίθετα οί άντιφάσεις είναι πολλές καί δυσκο­ λεύεται κανείς νά τοποθετήσει τή συγγραφέα, πού συμμετείχε δμως τόσο πολύ μέσα σ’ έκείνο τό χώρο. Στή σελ. 53 π.χ. διαβάζουμε: «Γιατί αύτή ή δργάνωση πού τήν άγαπάμε όλοι μας τόσο, στρέ­ βλωσε έτσι τήν ψυχή καί τό μυαλό τού Μιστοκλή; Γιατί διάλεξε τόν καλό καί άθώο Μιστοκλή καί χιλιάδες άλλους άθώους καί καλούς νέους στίς πολιτείες καί στά χωριά τής Ελλάδας νά τούς κάνει φονιάδες; Τί τρομερό θεριό γινόταν αύτό τό ’Απελευθερωτικό Μέτωπο γιά μάς, άφοΰ έπαιρνε δ,τι καλό καί όμορφο ύπήρχε μέσα μας

Ά ρχεϊο ν I. Καποδίστρια ΑΡΧΕΙΟΝ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ. Τόμος Τ'. Κέρκυρα, 1980. Σελ. 493.

ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ γιά τόν Γ' τόμο τού ’Αρχείου I. Καποδίστρια πού έκδίδει ή Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών. Στόν τόμο αύτό δημοσιεύονται, σέ μεταγραφή-μετάφραση Παν. Μιχαηλάρη, τά γράμματα πού έστειλε ό Καποδίστριας στήν οίκογένειά του, άπό τό 1809 ώς τό 1820, άπό διάφορα μέρη τής Εύρώπης. "Εχουμε έδώ μιά άνθρώπινη εικόνα τού Καποδίστρια, εικόνα πού δέ θολώνε­ ται άπό διπλωματικές ή άλλες σκοπιμότητες -π ο ­ λύτιμη προσφορά γιά τήν άνακάλυψη έκ τών έσω αύτής τής τόσο άμφιλεγόμενης, ισχυρής προσωπι­ κότητας. Οί έπιστολές συνοδεύονται άπό προλεγόμενα καί έπεξηγηματικές σημειώσεις, εύρετήρια καί πλούσια βιβλιογραφία. "Οπως καί στούς δύο προηγούμενους τόμους (πού περιείχαν τά κείμενα τού I. Καποδίστρια πού άναφέρσνται στίς άποστολές στήν Κεφαλληνία καί τή Λευκάδα καθώς καί στή δραστηριότητά του ώς ’Επιθεωρητή τής Παιδείας στήν Επτάνησο Πολιτεία) ή γενική επιμέλεια τής έκδοσης είναι τού Γ. Δαφνή. Β. Π.

95

7α νέα βιβλία τού ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗ

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ, ΠΡ. ΚΟΡΟΜΗΛΑ 38, τηλ. 277-350

ΘΕΣ/ΚΗ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΑΘΗΝΑΣ: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ, ΣΟΛΩΝΟΣ 96, τηλ. 3610589

96

δια βα ξω

για παιδια

Βιβλία επιστημονικής φαντασίας Τ ό π έ τ α γ μ α τ ο ΰ ν ο ϋ γ ιά μ ε γέθ η ε ξ ω π ρ α γ μ α τ ικ ά ε ίν α ι μ ιά π ο λ ύ π α λ ιά υ π ό θ ε σ η . " Α λ λ ο τ ε ο δ η γ ε ί τ ό Α ν θ ρ ώ π ι ν ο μ υ α λ ό σ τ ό ά π έ ρ α ν τ ο δ ιά σ τ η μ α , κ ι ά λ λ ο τ ε σ τη γ ή μ έ τ ό μ ι κ ρ ό κ ι δ μ ω ς τ ό σ ο α γ α π η μ έ ν ο π ε ρ ίγ ρ α μ μ α . Ή ε π ισ τ η μ ο ν ικ ή φ α ν τ α σ ία π ο ύ τ ό λ μ η σ ε ό Λ ο υ κ ια ν ό ς σ ά ν έ γ ρ α ψ ε τ ό ν Ί κ α ρ ο μ έ ν ι π π ο 1 6 0 χ ρ ό ν ι α μ ε τ ά τ ό Χ ρ ισ τ ό , ό Β έ ρ ν κ α ί τ ώ ρ α σ τ ί ς μ έ ρ ε ς μ α ς ο ί σ υ γ γ ρ α φ είς τοΰ Σ ο ύ π ε ρ μ α ν, τοΰ Φ λ ά ς Γ κ ό ρ ντο ν κ α ί τοΰ Π ο λ έμ ο υ τώ ν ά σ τρ ω ν, έ χ ο υ ν ένα κ ο ι ν ό ά ξ ο ν α : Τ ή δ ιο ρ α τ ικ ή δ ρ ά σ η , π ο ύ τ ε λ ι κ ά ά π ο δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι σ ω σ τ ή ά π ό τ ά κ α θ η μ ε ρ ι ν ά ε π ιτ ε ύ γ μ α τ α τ ή ς επ ισ τ ή μ η ς. Ή ε κ τ ό ξ ε υ σ η τ ή ς ά ν θ ρ ώ π ι ν η ς φ α ν τ α σ ί α ς έ χ ε ι μ ε γ α λ ύ τ ε ρ α ά π ο θ έ μ α τ α δ ύ ν α μ η ς ά π ’ δ ,τ ι έ ν α ς δ ο ρ υ φ ό ρ ο ς π ο ύ έ σ τ ε ι λ ε ή Ν Α Σ Α σ τ ή ν ’Α φ ρ ο δ ί τ η κ ι έ π ι α σ ε μ η ν ύ μ α τ α ά π ό ά λ λ ο υ ς κ ό σ μ ο υ ς. Έ τ σ ι τ ά κ α λ ά β έ β α ια α να γ ν ώ σ μ α τ α ή θ ε ά μ α τα επ ισ τ η μ ο ν ικ ή ς φ α ν τ α σ ία ς β ο η θ ο ύ ν τ ά π α ιδ ιά δ χ ι μ ό ν ο σ τ ή ν κ α λ λ ιέ ρ γ ε ια τ ή ς φ α ν τ α σ ία ς τ ο υ ς , ά λ λ ά κ α ί σ τ ή ν π ίσ τ η τ ο υ ς γ ιά τ ίς ά ν θ ρ ώ π ι ν ε ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς . " Ο λες α υ τ έ ς ο ί ε ξ ω π ρ α γ μ α τ ικ έ ς , ε ξ ω γ ή ιν ε ς ύ π ά ρ ξ ε ις ε ίν α ι ο ί ι σ ο ρ ρ ο π ι σ τ έ ς π ο ύ μ έ σ α ά π ό τή μ α γ ε ί α σ υ μ φ ι λ ι ώ ν ο υ ν τ ά π α ι δ ι ά μ έ τ ό ν τ ε χ ν ο κ ρ ά τ η π ο λ ι τ ι ­ σ μ ό μ ας. Κ ά θ ε ε π ο χ ή έχ ει τ ο ύ ς ή ρ ω ές τη ς. Ό σ η μ ε ρ ιν ό ς Σ ο ύ π ε ρ μ α ν - ά ς φ α ν ε ί τ ο λ μ η ρ ό - ε ίν α ι ό κ ο σ μ ικ ό ς Ρ ο μ π έ ν π ο ύ τ ό σ ο γ ο ή τ ε ψ ε τ ή ν π ε ρ α σ μ έ ν η γ ε ν ιά . Κ ι α κ ό μ α κ ά τ ι: τ ο ΰ π ρ ώ τ ο υ τ ά β ή μ α τ α ο δ η γ ο ύ ν σ τ ό κ ο σ μ ο δ ρ ό μ ιο τ ο ΰ ά γ ν ω σ τ ο υ σ τ ε ρ ε ώ μ α τ ο ς κ ι ε ίν α ι ά κ ό μ α π ιό π λ α τ ιά ά π ό ε κ ε ίνα π ο ύ χ ά ρ α ξ ε ό Ρ ο μ π έ ν σ τά μ ε γ ά λ α δ ά σ η .

Τό νησί μέ τά ζωντανά άπολιθώματα ΑΝΤΡΕΑ ΚΕΔΡΟΥ: Τό νησί μέ τά ζωντανά άπολιθώματα. Μυθιστόρημα. ’Απόδοση στά ελ­ ληνικά ΖώρζΣαρή. ’Αθήνα, Κέδρος, 1981. Σελ.

205.

ΔΥΟ έφηβοι άντρώνονται σέ μιά μεγάλη περιπέ­ τεια. Δύο νέα παιδιά βρίσκονται άπό ένα άεροπορικό δυστύχημα μέσα στή ζούγκλα ένός νησιού κάπου στον Ειρηνικό. Οί άγνωστοι στρατιώτες πού συναντούν καί πού τούς συλλαμβάνουν, είναι τό πρώτο υλικό άπ’ δπου ξεπηδά μιά Ατμόσφαιρα μυστηρίου καί διασχίζει δλες τίς σελίδες τού βι­ βλίου. ’Αργούν νά καταλάβουν τά δυό Αδέλφια γιατί ό άρχηγός Τζένκινς κρύβεται καί κρύβει Απ' τόν κόσμο τούτη τήν Αδύνατη στρατιωτική όμάδα

πού σιγά σιγά εξοντώνεται άπό τό διχασμό καί τήν Αφιλόξενη ζούγκλα. Κάτι δέν πάει καλά, κά­ ποιο ψέμα, κάποιο μυστικό υπάρχει. Τό ξεχα­ σμένο ήμερολόγιο, ό χαλασμένος Ασύρματος, ό καλοκάγαθος ιθαγενής Τόο, πού τόσο πρωτόγονα προειδοποιεί, κλιμακώνουν καί βοηθούν τούτη τήν ιστορία πού ξεδιπλώνεται Αργά σάν ένα τόπι ύφασμα. ’Αλλού μέ μοτίβα εξωτικά Αλλού μέ ει­ κόνες πού θυμίζουν κινηματογραφική ταινία άίτ’ τόν Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. "Ομως ή μεγαλύ­ τερη έκπληξη αύτής τής στόφας είναι ή Ανακά­ λυψη πού έχει κάνει ό φυσιοδίφης Φράνκ τόσον καιρό ζώντας εκεί. Καί νά, τά δυό Αγόρια ζοΰν μαζί του τό ξεχωριστό δραμα τών προϊστορικών ζώων πού βρίσκονται μέσα σέ μιά άγνωστη σπη­ λιά. Είναι μιά όλόκληρη Αποικία πλησιοσαύρων πού ζούν μέσα στής λίμνης τά νερά. Τόλμημα φαντασίας άπό τή μεριά τού συγγραφέα ικανό νά συγκινήσει καί μεγάλους. "Ομως δση γοητεία κι άν Ασκούν όλα τούτα, τ’ Αδέλφια Νόττον θέλουν νά ξαναγυρίσουν στή Γαλλία στό σπίτι τους. Προσπαθούν λοιπόν δραστήρια καί τολμηρά καί 97

καταφέρνουν στό τέλος νά συνδεθούν μέ τόν έξω κόσμο. Έτσι άποδεικνύουν πώς δ Τζένκινς κρατά μέσα στό ψέμα τούς συντρόφους του κρύβοντάς τους τίς πραγματικές ήμερομηνίες. Τούτος ό άν­ θρωπος, παλιός άγωνιστής στόν Δεύτερο παγκό­ σμιο, έτυχε μαζί μέ τήν όμάδα του νά μή γυρίσει πίσω. Καί περιμένει τάχα νά παραγραφεϊ τούτο τό άδίκημα γιά νά επιστρέφει μέ άξιοπρέπεια. "Ομως πόσοι άπό τήν όμάδα ποθούν τά ίδια. Ή άλήθεια βρίσκεται άλλού. Ό εγωισμός καί ή ματαιοδοξία είναι ΐ κινητήριες δυνάμεις πού τόν καθορίζουν. Μιά προσπάθεια δραπέτευσης των παιδιών μαζί μέ μερικούς στρατιώτες άποτυχαίνει. Ά πό δώ κι έπειτα, ό συγγραφέας άνοίγεται σέ μιά ξεχωριστή δράση δπου οί έννοιες τής έλευθερίας καί τού άνοιχτού μυαλού δίνουν τή μάχη μέ μιά άπάνθρωπη άντίληψη ζωής.

Τούτος δ άγώνας έχει πεδίο δράσης τή σπηλιά .πού στό τέλος ό Τζένκινς τινάζει στόν άέρα. Καί είναι πραγματικά ώραϊο τούτο τό εύρημα. Νά περνάνε στό περιθώριο τής άνυπαρξίας τούτα τά προϊστορικά πλάσματα πού ζούσαν έκεϊ, άρα καί στή σφαίρα τού άνυπόστατου, άφού πρώτα φιλο­ ξενήθηκαν στή φαντασία τού άναγνώστη. Οί δύο έφηβοι γλιτώνουν, μαζί τους καί άλλοι πατάνε τό κατώφλι τού έξω κόσμου, μαζί καί δ φυσιοδίφης πού ή άνακάλυψή του περιορίστηκε πιά σέ μιά άπλή άνακοίνωση στήν Ακαδημία Επιστημών. Ό κόσμος μετά άπό χρόνια έχει ξεχάσει ήμερο­ μηνίες καί μάχες παλιές. Νέες άπειλές φαίνονται. Αύτή είναι ή άλήθεια. «Τό νησί μέ τά ζωντανά άπολιθώματα» δέν εί­ ναι μόνό ένα βιβλίο μεγάλης δράσης μέ μυστήριο. Ό συγγραφέας μέ τούτο τόν τίτλο έχει βγάλει τόξο σέ δύο σύμβολα. Τό ένα, τό πιό έπιφανειακό, σημειώνεται μέ τά προϊστορικά ζώα. "Ομως τό άλλο βρίσκεται στόν Τζένκινς, πού έκπροσωπεϊ τόν μονολιθικό άμετακίνητο άνθρωπο. Τούτα τά ζωντανά άπολιθώματα —μπόλικα στήν Ιποχή μας- μονάχα τ’ άγια νιάτα μπορούν νά τά διαρρήξουν, καί ή άνήσυχη συνείδηση τής έρευ­ νας: «"Οσο τό πνεύμα τού άνθρώπου παραμένει ξύπνιο, τίποτα δέν έχει χαθεί.» Έτσι τελειώνει τό βιβλίο, πού ή Ζώρζ Σαρή άπόδωσε σέ σωστά έλληνικά.

98

Τό μεγάλο πείραμα ΚΙΡΑΣ ΣΙΝΟΥ: Τό μεγάλο πείραμα. (Μυθιστό­ ρημα επιστημονικής φαντασίας). ’Αθήνα, Κέ­ δρος, 1981. Σελ. 137.

Ο ΑΝΤΩΝΗΣ, νέος νευροχειρουργός, έρχεται άπό τήν Αμερική, μετά τίς σπουδές του, στήν Ελλάδα. Θέλει νά έφαρμόσει ένα πείραμα στόν άνθρώπινο εγκέφαλο μεταμοσχεύοντας κύτταρα. Έτσι πού νά τού άνοίξει νέες δυνατότητες καί προοπτικές. Τολμά λοιπόν τούτη τήν έγχείριση σ’ ένα φίλο του δδηγό φορτηγού, πού μετά άπό ένα αύτοκινητιστικό δυστύχημα γίνεται φυτό. Τό πεί­ ραμα πετυχαίνει, καί δ Σπύρος, αυτό τό παιδί τού μεροκάματου, γίνεται ένας σπάνιος έρευνητής. Ένας νέος τύπος άνθρώπου γεννιέται, τήν ’ίδια στιγμή γιατρός, επιστήμονας βυθού καί γεωλόγος. "Ομως κάτι δέν πάει καλά. Πρώτα τό εντοπίζει ό νεαρός γιατρός πού έκανε τήν έπέμβαση καί άνακοινώνει τούς φόβους του στόν άδελφό του τόν Κυριάκο, γιατρό κι αυτόν. 'Ύστερα τά δύο παιδιά τού τελευταίου, μετά άπό προσωπικές έμπειρίες, άρχίζουν νά μήν έμπιστεύονται πιά τήν άνθρώπινη ταυτότητα τού Σπύρου. Οί δυνατότητές του σιγά σιγά γίνονται καταστροφικές καί δημιουρ­ γούν ζημιές τέτοιας τάξης, δπως θυσίες άτόμων. Ή ισορροπία τού άνθρώπινου μυαλού ταράζεται, καί μαζί της παρασύρει καί τή ζυγαριά τής φύ­ σης. "Ετσι ή τελευταία προσπάθεια τού Σπύρου νά έλέγξει τά βάθη τής γής, πέφτει στό κενό, καί ξαναβγαίνει πάλι έξω μέ τή δυναμική έκδίκηση τής φύσης. Έ να ποτάμι φωτιάς άπορροφά τόν έπιστήμονα πού δίχως ήθική καί παρανοϊκά έσυρε στό θάνατο τόσους άθώους. «Τό μεγάλο πείραμα» χωρίζεται σέ δύο έπίπεδα πού τό ένα συμμετέχει στό άλλο άρμονικά. Τό πρώτο μπορεί νά ονομαστεί δράση καί τό άλλο γνώση. Στή δράση άνήκει όλη ή μυθοπλασία τού βιβλίου. Στό δεύτερο κομμάτι, τό ίδιο σημαν­ τικό, άνοίγεται μιά πλατιά μάθηση γύρω άπό τή φύση. Ή τόσο ώραία άπό άποψη άφήγησης περι­ γραφή τού βυθού μέσα άπό τό βαθυσκάφος είναι ένα μάθημα γιά όλους μας. Ή Σίνου, μέσα άπό τήν περιπέτεια, δίνει καί μόρφωση: Πόσο παλιός είναι δ τρυπανισμός τού κρανίου, άπό τί γίνεται ή ιλύς τού βυθού, ποιά είναι τά φωτεινά ψάρια, τί χρησιμεύουν τά ήφαίστεια, καί τόσα άκόμα. Έτσι τό κάθε φανταστικό κατόρθωμα τού Σπύρου άκολουθεϊται κι άπό τή ρεαλιστική του ταυτό­ τητα. Σιγά σιγά λοιπόν κτίζεται αύτός ό Φραγκενστάιν τού μυαλού, ιδιαίτερα ύπογραμμισμένος στό κεφάλαιο Τό νησί τών θαυμάτων, καί πέρα, όπου τό μυστήριο καί δ φόβος πυκνώνουν καί άραιώνουν άνισόβαρα. Κάποια στιγμή ό Άντώνης τρομάζει άπό τό δημιούργημά του, ή ήθική τού φίλου του νά θυσιάζει τόν άνθρωπο γιά τήν έρευνα, τόν βρίσκει άντίθετο. "Ομως τά παιδιά ίσως διχαστούν σ’ αύτές τίς σελίδες, άν κρατούν γερά στή μνήμη τους τά λόγια πού έχει πεϊ δ νεα-

ρός γιατρός σάν πρωτοεϊδε τόν πληγωμένο φίλο του: «Άν ήταν ξένος καί βρισκόταν στήν κατά­ σταση πού είναι ό Σπόρος, θά τόν χρησιμο­ ποιούσα γιά τό πείραμά μου χωρίς κανένα εν­

δοιασμό. Ό άνθρωπος θά ήταν καταδικασμένος έτσι κι άλλιώς. Στήν περίπτωση αυτή δμως πρό­ κειται γιά τό Σπύρο, γιά τόν παιδικό μου φίλο καί συμμαθητή». Ή Σίνου έπιδιώκει νά δώσει μιά άνθρώπινη διάσταση στήν έννοια τής έρευνας, δίχως νά ξε­ χνά τήν άγωνία καί τά ψυχικά άποθέματα πού δίνει δ έπιστήμονας. "Ομως όλα πρέπει νά γίνον­ ται στόν καιρό τους καί μέ μέτρο. Ό Άντώνης όρκίζεται νά μήν ξανακάνει τούτο τό πείραμα. Ή σταδιακή έξέλιξη τού άνθρώπινου μυαλού είναι άναγκαία καί γιά τήν ισορροπία τού περιβάλλον­ τος του καί τής φύσης. Λέει ή συγγραφέας: Ό άνθρωπος, προσαρμόζεται στις δποιες συνθήκες. Ναί, δμως τό παράδειγμα μέ τά μηχανάκια πού φέρνει ή Σίνου είναι δύο φορές άτυχο, γιατί μ’ αύτό τελειώνει καί τό βιβλίο: «Καί τί έχεις νά πεις γιά κείνην τήν παρέα, τούς νεαρούς μέ τά μηχανάκια, πού κάθονται καί κουβεντιάζουν στή γωνιά μας μαρσάροντας συνέχεια τίς μηχανές τους γιατί τόν άπολαμβάνουν αύτό τόν κρότο;» 'Υπάρχει άπάντηση σ’ αύτό τό ερωτηματικό πού τόσο παθητικά παραδίνεται στήν έλλειψη πολιτισμού. Καί είναι τούτη: χρέος μας είναι ν’ άρνιόμαστε κάθε άπάνθρωπη συμπεριφορά, χρέος μας είναι ν’ άγανακτούμε.

λει στό περιθώριο τόν βίαιο τρόπο επιβολής, στή θέση του φυτρώνουν νέες διαστάσεις, πού μιά άπ’ αύτές είναι ή έρευνα. Έ ξ ι φίλοι, τρία άγόρια καί τρία κορίτσια, προσφέρονται σάν έθελοντές νά έκτοξευτούν στό διάστημα γιά ένα άγνωστο άκόμα ψάξιμο. Τά νέα παιδιά είναι άνεξάρτητα καί αύτοδύναμα. Ή συμμετοχή τους στά κοινά έρχεται άπό προσω­ πική πρωτοβουλία, έξω άπό τίς θετικές ή άρνητικές παρεμβάσεις τών γονιών. Είμαστε σέ μιά έποχή πού τό παιδί δρά μόνο του, μέ βαθιά συν­ είδηση κι εύθύνη. Φτάνοντας λοιπόν στό τέλος τής έκπαίδευσής τους μαθαίνουν πώς τελικό προορισμό έχουν τή Σελήνη, άπό έκεϊ πρέπει νά βρούν οκτώ μικρές σφαίρες σέ σχήμα μαργαριταριών, πού ή καθεμιά τους έχει μιά τεράστια δυνα­ τότητα ενέργειας. Στήν ύλη αύτή ή συγγραφέας δίνει ένα συμβολικό όνομα, τή λέει Θοργιάνη, τά άρχικά τών δυό επιστημόνων πού τή μελέτησαν. Τά παιδιά καταφέρνουν τό σκοπό τους, στέλ­ νουν κατά διαστήματα στή γή αύτή τήν ενέργεια μέχρι πού κάποτε έρχεται ένα σπουδαίο διαστη­ μόπλοιο νά τά πάρει. Οί σφετεριστές, άπό εκδί­ κηση γιά τή νίκη βάζουν φωτιά στά πετρέλαια, καίγεται ή ’Ανταρκτική, λιώνουν οί πάγοι. Λυ­ πούνται οί νέοι άνθρωποι σάν βλέπουν τό κακό. Μά ή κατάκτηση έχει μιά μεγάλη γοητεία καί μιά έπιθυμία συνέχειας ζεί μέσα στή συνείδησή τους. Ζητούν λοιπόν νά πάνε νά έρευνήσουν τόν πλανήτη Ούρανό, πού γιά χάρη του άλλοι πρίν άπό αύτούς έδωσαν τή ζωή τους. 'Ο συμβολοποιημένος "Ιωνάς είναι ένα άπ’ τά παλικάρια πού θυσιάστηκαν σ’ αύτή τήν προσπάθεια, γιός κά­ ποιας Ή ρας πού τά παιδιά συνάντησαν στό Φεγ­ γάρι. Ή Έλληνίδα αύτή ή έπικεφαλής τού στα­ θμού στή Σελήνη, πού συχνά χάνεται στό δράμα της, είναι μιά προέκταση μητρότητας γιά τούς έξι φίλους. Οί νέοι λοιπόν εξερευνητές τολμούν ξανά τό πέταγμα στό διάστημα. "Ομως τό μέγεθος του δέν μπορεί νά τό προβλέψει κανείς. Μπορεί νά ύψω-

Έδώ Σελήνη ΝΙΤΣΑΣ ΤΖΩΡΤΖΟΓΛΟΥ: Έδώ ’Αθήνα, Κέδρος, 1981. Σελ. 137.

σελήνη.

ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ στό 2.080, ή Εύρώπη έχει γίνει ομοσπονδία κρατών μέ κοινή γλώσσα, τά εύρωπάίκά, δίχως αύτό νά σημαίνει καί ίσοπέδωση τής τοπικής πολιτιστικής καί γλωσσικής ιδιαιτερότη­ τας. Μά άπ’ τή γή λείπει ή ένέργεια καί τά τελευ­ ταία άποθέματα πετρελαίου τής ’Ανταρκτικής τά κρατούν εκβιαστικά μερικοί σφετεριστές έξουσίας. "Ομως ή Εύρωπαϊκή 'Ομοσπονδία έχει βά­

θεϊ ήρωικό, ή νά περάσει σάν πλούσια σκόνη στό άπειρο. Τό βιβλίο στήν άρχή του είναι περιγραφικό, μερικές φορές μπορεί νά πεϊ κανείς πώς χρειάζε-

99

ται πιό γρήγορα τή δράση πού περνά άπό τή μέσή καί πέρα. Ή Τζώρτζογλου βάζει στά χείλη τών ήρώων μιά γλώσσα καθημερινότητας, σημερινή, πού έξοικειώνει τόν μικρό άναγνώστη μέ τό χρο­ νικό άλμα. "Ομως μέσα σ’ αύτή τή γλωσσική ροή κυλούν άκόμα οί διαφορές τών δύο φύλων, μιά καί τ’ άγόρια έχουν τίς πιό πολλές πρωτοβουλίες.

'Ωστόσο ό πρωτότυπος μύθος ό καλά δοσμένος, θά κρατήσει τό παιδί γερά μέσα στις σελίδες. Γιατί μέσα άπ’ αύτές δ νέος θ’ άποκτήσει μιά γνώση πού ή συγγραφέας κουράστηκε μέσα άπό εγκυκλοπαίδειες καί είδικά άναγνώσματα νά μά­ θει καί μετά νά προσφέρει άπ’ τήν άρχή.

Τό μαύρο μαργαριτάρι

ρεψε; Στόν πατέρα του; Στό φοβερό Σαλάχι-Διάβολο, αύτό τό πλάσμα τής ομορφιάς καί τού κα­ κού πού διαφεντεύει τή. θάλασσα ή στήν Παναγιά τού χωριού; Ό Σκότ Ο’Ντέλ είναι ’Αμερικανός, έχει γράψει πολλά μυθιστορήματα γιά παιδιά καί έχει βρα­ βευτεί μέ τό διεθνές βραβείο «Χάνς Κρίστιαν "Αντερσεν». «Γράφω γιά παιδιά, λέει, γιατί τά παιδιά έχουν ένα χάρισμα πού οί μεγάλοι έχουν χάσει: νά ζούν μέσα άπό μιάν ιστορία τή ζωή άλ­ λων ανθρώπων». Γιά τήν έλληνική έκδοση τού συναρπαστικού αύτού μυθιστορήματος άξίζει νά σημειώσουμε τήν εξαιρετική μετάφραση τής Κίρας Σίνου, πού μάς δίνει ένα γλωσσικά εύαίσθητο κείμενο, γε­ μάτο ζωντάνια καί λεπτό χιούμορ.

ΣΚΟΤ Ο’ ΝΤΕ/1: Τό μαύρο μαργαριτάρι. Μετ. Κίρα Σίνου. Εικονογράφηση Νίκος Πετρόπουλος. ’Αθήνα, Μετόπη, 1981. Σελ. 138.

ΑΦΕΤΗΡΙΑ τού γοητευτικού μυθιστορήματος τού Σκότ Ο’Ντέλ είναι ένας παλιός μύθος τού μι­ κρού λιμανιού Λά Πάζ στήν Καλιφόρνια, πού εξιστορεί τή σύγκρουση τού άνθρώπου μέ τή φύση, τής λογικής μέ τή δεισιδαιμονία, τού καλού μέ τό κακό. « Ό γερο-Σαλαζάρ σήκωσε τό μαργαριτάρι στό φώς, τό γύρισε γύρω-γύρω στήν παλάμη του κι ύστερα μού τό ’δώσε.

- Κρατάς στό χέρι σου, μού ’πε, τό Μαργαριτάρι τού Σύμπαντος! Τό τέλειο Μαργαριτάρι τού Ούρανού.» Σέ ποιόν άνήκει όμως πραγματικά τό Μαύρο Μαργαριτάρι; Στό Ραμόν, τό άγόρι πού τό ψά-

ΑΘΗΝΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ

Γ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΙΩΤΟΥ

Τά ζώα, τά παιδιά καί οι κούκλες ΜΑΡΙΑ ΝΕΟΦΩΤΙΣΤΟΥ: Τά ζώα, τά παιδιά καί οί κούκλες. Οικολογικό παραμύθι. ’Αθήνα, ΠΑΚΟΕ, 1981. Σελ. 84.

Σκίτσο τον Ν. Πετρόπονλον γιά τό «Μαύρο μαργαρι-

100

ΤΟ Πανελλήνιο Κέντρο Οικολογικών ’Ερευνών (ΠΑΚΟΕ), γνωστό γιά τούς άγώνες του καί τή δουλειά του σέ θέματα οικολογικά καί κυρίως στό θέμα «νέφος», είναι ό εκδότης τού εξαιρετικά ενδιαφέροντος οικολογικού παραμυθιού τής Μα­ ρίας Νεοφώτιστου, πού άπευθύνεται αύτή τή φορά ατούς «μικρούς» πολίτες αύτής τής χώρας, σέ μιά προσπάθεια εύαισθητοποίησής τους, άπό τά πρώτα τους κιόλας βήματα, στά θέματα περι­ βάλλοντος, μέσα άπό τό παραδοσιακό κανάλι τού παραμυθιού. Στό οικολογικό αύτό παραμύθι ό άνθρωπος, πιό συγκεκριμένα τό παιδί - ό ενήλικας είναι συν­ ήθως δ ρυπαντής, δ εκμεταλλευτής, ό υποκριτής καί ψεύτης-, τά ζώα καί οί κούκλες συνεννοούν­ ται καί δρούν άπό κοινού ένάντια στή μόλυνση τού περιβάλλοντος καί τήν κοινωνική άδικία καί εκμετάλλευση, μέ τούς δικούς τους τρόπους. Κι δλα αύτά σ’ ένα επίπεδο δπου τό φανταστικό συγχέεται μέ τό πραγματικό κι δπου κανείς δέν ξέρει, ούτε χρειάζεται άλλωστε, πού σταματούν τά δρια τού ενός καί πού τού άλλου. Έτσι δίνεται ή δυνατότητα στό παιδί νά τοπο­ θετήσει τό οικολογικό πρόβλημα στή σωστή του

διάσταση, σάν ένα σύνθετο κοινωνικό-οίκονομικό καί πολιτικό πρόβλημα κι όχι, όπως συνήθως πα­ ρουσιάζεται, σάν αύτάνομη ουρανοκατέβατη κατάρα. ’Αξίζει κάθε έπαινος τόσο στη Μαρία Νεοφώ­ τιστου γιά τή συγγραφική δουλειά όσο καί στό ΠΑΚΟΕ γιά τήν πρωτοβουλία τής έκδοσης. Γ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΙΩΤΟΥ

ΓΝΩΣΕΙΣ ΑΛΚΗΣΤΙΣ. Ζωγραφίζω όνειρα. ΑΛΚΗΣΤΙΣ. Ζωγραφίζω πρόσωπα. ΑΛΚΗΣΤΙΣ. Ζωγραφίζω τόν κόσμο μου.

Ν ο έ μ β ρ ιο ς 1981

ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΑΙΑ Ε π ιμ έ λ εια : Ε. Ά π ά κ η

Ή ταξινόμηση των βιβλίων γιά παιδιά γίνεται μέ βάση τό γνωστό Δεκαδικό Σύστημα ταξινόμησης, προσαρμο­ σμένο στην ελληνική βιβλιογραφία καί στις Ιδιομορφίες αυτής τής κατηγορίας βιβλίων. Κατά τά άλλα Ισχύουν όσα άναφέρονται προλογικά στό Βιβλιογραφικό Δελτίο.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΑΛΚΗΣΤΙΣ. Ένα, δύο, τρία... μπούμ. Δρχ. 100.

ΑΛΚΗΣΤΙΣ. 55 τέστς άπό τήν παρεούλα. Γιά παιδιά 4-6 έτών. Β' έκδοση. Δρχ. 160.

Tests τής ”Αλκηστις. 5 βιβλία. Δρχ. 160 (τό κα­ θένα). Τετράδια έργασίας τής ’Άλκηστις. 12 βιβλία. Δρχ. 80 (τό καθένα). ΑΣΙΜΩΦ ΙΣΑΑΚ. Πώς βρήκαμε ότι ή γή είναι στρογγυλή. Μετ. Παντελή Παπαχρήστου. ’Αθήνα, Πανεπιστημιακός Τύπος, 1981. Σελ. 67. ΑΣΙΜΩΦ ΙΣΑΑΚ. Πώς βρήκαμε τούς άριθμούς. Μετ. Παντελή Παπαχρήστου. ’Αθήνα, Πανεπι­ στημιακός Τύπος, 1981. Σελ. 64.

ΑΛΚΗΣΤΙΣ. Μανταλάκια στήν άπλώστρα ποιή­ ματα στή σιδερώστρα. Ζωγραφιές: Βάλλυ. Δρχ.

160. ΖΑΡΑΜΠΟΥΚΑ ΣΟΦΙΑ. Μυθολογία 5. ’Αθήνα, Κέδρος, 1981. Δρχ. 300. ΨΑΡΑΥΊΉ ΛΙΤΣΑ. Οί άγγελοι τού ουρανού. Εικονογράφηση Σοφίας Φόρτωμα. Άθήναι, Άστήρ, 1981. Σελ. 112. Ιστορίες καί παραμύθια άπό τίς χώρες τού Βορρά. Μετ. Ζωής Χατζιδάκη. Παιδικά Βιβλία, άριθ. 4. ’Αθήνα, Γλάρος, 1981. Σελ. 111. ΝΤΟΫΛ ΚΟΝΑΝ. Ή ζώνη μέ τό δηλητήριο. Μετ. Ζωής Χατζιδάκη. Εικονογράφηση Michael Simenon. Παιδικά Βιβλία, άριθ. 3. ’Αθήνα, Γλάρος, 1981, Σελ. 140. ΣΑΝΔΗ ΓΕΩΡΓΙΑ. Ή άληθινή ιστορία τού μι­ κρού Γριμπσύγι. Μετ. Μόσχας Μιχαλοπούλου. Εικονογράφηση Maurice Sand. Παιδικά Βιβλία, άριθ. 1. ’Αθήνα, Γλάρος, 1981. Σελ. 94. Δρχ. 150. ΤΣΕΧΩΦ ANTON. Παιδικά διηγήματα. Μετ. Γιώργη Πολιτόπουλου. Παιδικά Βιβλία, άριθ. 2. ’Αθήνα, Γλάρος, 1981. Σελ. 117.

101

κριτικογραφία Στήν κριτικογραφία αυτού τού τεύχους περιλαμβάνονται βιβλιοκριτικές πού δημοσιεντηκαν τό Σεπτέμ­ βριο στόν ημερήσιο αθηναϊκό τύπο. Περιλαμβάνονται, επίσης, καί κριτικές δημοσιευμένες στόν περι­ οδικό κα ί επαρχιακό τύπο, όσες φυσικά φρόντισαν νά μάς στείλουν ο ί συντάκτες τους. Γιά κάθε βιβλίο σημειώνονται, μέσα σέ παρένθεση: τό όνομα τον κριτικόν κα ί ό τίτλος τού έντυπον (βλ. Υπόμνημα), καθώς κα ί ή ήμέρα δημοσίευσης τής κριτικής, αν πρόκειται γιά ’ε φημερίδα, ή ό Αριθμός έκδοσης , αν πρόκειται γιά περιοδικό ’έ ντυπο. (’Επιμέλεια: Κατερίνα Παπαλιβερίον)

'Υπόμνημα ΚΡΙΤΙΚΟΙ

ΑΑ Α. ’Αργυρίου ΑΚ Α. Καλογεροποΰλου ΑΠ Α. Παπαδάκη ΑΦ Α. Φουριώτης ΒΑ Β. Άγγελοπούλου ΒΠ Β. Παπαβασιλείου ΓΜ Γ. Ματζουράνης ΔΖ Δ. Ζαδές ΑΣ Δ. Σιατόπουλος ΔΚ Δ, Κονιδάρης ΕΖ Ε. Ζωγράφου ΕΚ Ε. Κοροντζή ΕΡ Ε. Ρόζος ΖΒ Ζ. Βαλάοη ΘΠ Θ. Μ. Πολίτης ΚΑ Κ. Άνδρονίκας ΚΔ Κ. Θ. Δημαράς ΚΚ Κ. Καλημέρης ΚΡ Κ. Ρούφσυ ΚΣ Κ. Σταματίου

ΚΤ Κ. Τσαούσης ΚΧ Κ. Χρυσάνθης ΜΓ Γ. Μαρκοπσυλιώτου ΜΠ Μ. Παπαδοπούλου ΟΠ Ό Παρατηρητής ΠΠ Π. Παγκράτης ΣΑ Σ. Άρτεμάκης ΣΤ Δ. Σταμέλος ΤΑ Τ. Λειβαδίτης ΤΜ Τ. Μενδράκος ΦΜ Φ, Μπουμπουλίδης ΧΛ X. Λουκάκου XX X. Χειμώνας ΕΝΤΥΠΑ ΑΚ: Άκρόπολις ΑΝ : ’Αντί ΑΠ : ’Απανεμιά ΑΥ : Αύγή ΒΗ: Τό Βήμα ΒΡ: Ή Βραδυνή ΔΙ: Διαβάζω

Γενικά έργα Ό Διόνυσος, Α' 1901-, Β' -1902 (ΚΚ, ΔΙ, 46)

Φιλοσοφία-Ψυχολογία-Άποκρυφισμός Κουτσάκος I.: Ή άποξένωση στήν ευρωπαϊκή σκέψη (Γ. Λυσιώτης, ΚΛ, 73) Τσατσομήτρος Η.: Περί τής φύσεως τοϋ άνθρώπου (ΑΦ, ΑΚ, 18)

Θρησκεία Κόκκινος Ν.: Τό αίνιγμα τοΰ Ιησού τής Γαλιλαίας (ΑΦ, ΑΚ, 2) 'Οδηγός ’Ορθοδοξίας (ΣΤ, ΕΛ, 10) Χατζηκώστας Λ.: Ψαλμοί (Γ. Λυσιώτης, ΚΛ, 73) Χατζηφώτης I. Μ.: Ό άγιορειτικός τύπος καί τά άγιορειτικά τυ­ πογραφεία (ΤΜ, ΙΣ, 159)

Κοινωνικές επιστήμες Βέλτσος Γ. Σ.: Οί άπροσδιόριστοι παράγοντες (ΓΜ, ΔΙ, 46) Γκοΰτος X. Γ.: Έργοδόται καί μισθωτοί (Θ. Κ., ΟΤ, 37/1427)

102

ΕΘ "Εθνος ΕΛ ’Ελευθεροτυπία ΕΟ Έποπτεία ΕΠ ’Επίκαιρα ΕΣ ’Ελεύθερος (Στερ. Έλλ.) ΙΣ: 'Ιστορία ΚΑ Καθημερινή ΚΛ Κυπριακός Λόγος ΚΟ ’Ελεύθερος Κόσμος ΛΕ Ή Λέξη ΜΕ Μεσημβρινή ΝΕ ΤάΝέα ΟΚ Οικονομία καί Κοινωνία ΟΤ Οικονομικός Ταχυδρόμος πκ Πνευματική Κύπρος ΠΟ Ό Πολίτης ΠΡ Πορφύρας ΡΑ Ραδιοτηλεόραση ΡΙ: Ριζοσπάστης ΣΚ Σκιάθος ΣΥ Συμβολή ΤΕ Τριφυλλιακή Εστία ΤΟ Τομές

Κατσανέβας Θ.: Τό σύγχρονο συνδικαλιστικό κίνημα στήν Ελ­ λάδα (Θ. Πάγκαλος, ΑΝ, 187) Κόλμερ Κ. -Τσώρης Ν. -Χριστίδης Κ.: Ή «νεο-συντηρητική» οΐκονομική σκέψη στήν Ελλάδα (Α.Δ., Σύγχρονα Θέματα, 11) Μανιδάκη Ρ. -Δινόπουλος Η.: Κόστος καί χαρακτηριστικά διε­ θνούς συμβατικής μεταφοράς τεχνολογίας στήν Ελλάδα (Σ. Χαϊκάλης, ΟΤ, 38/1428) Μπουργκές Π.: Μισθοί καί πληθωρισμός (ΚΤ, ΕΘ, 30) Νενεδάκης Α.: Οί χωροφύλακες τής Στοκχόλμης (ΤΒ, AY, 11) Ντυμόν Ρ. -Λαλόντ Μ.- Μοσκοβίτσι Σ.: Οίκολόγοι καί πολιτικοί (Σ. Παπασπηλιόπουλος, ΟΤ, 38/1428) Πάνου Α.: ΕΙσαγωγή στήν πολίτική κοινωνιολογία (Α. Γρηγορογιάννης, ΟΤ, 37/1427) Περιλήψεις εισηγήσεων έπιτροπής Ν. Χαρισσόπουλου γιά τή με­ λέτη τού έλληνικού τραπεζικού συστήματος (Δ. Στεργίου, ΟΤ, 36/1426) Robert Η.: Ό δικηγόρος (Θ.Π., ΟΤ, 39/1429) Ροσάντα Ρ.: Γυναίκες καί πολιτική (Α. Κατουσέλη - Α. Τεπέρογλου, ΔΙ, 46) Σνυντέρς Ζ.: Σχολείο, τάξη καί πάλη τών τάξεων (Α. Κορωναίοΰ, ΠΟ, 44) Τζίφρας Π. Ν.: Ή δικαστική έξουσία-Δικαιοσύνη-Δικασταί (Φ. Μούλιος, ΤΟ, 74-75)

Τρέσυ Α. -Κονιδάρης Γ.: Sex-Έρωτας (ΚΣ, ΝΕ, 12) Tuma Ε. Η.: Εύρωπαϊκή οικονομική ιστορία (Α. Παπανδρόπουλος, ΟΤ, 39/1429) Φίσερ Ε.: Τό σοσιαλιστικό όνειρο, άναμνήσεις καί στοχασμοί (Γ. Μητραλιάς, ΟΤ, 36/1426) Χάρμαν Κ.: Ό άπελευθερωτικός άγώνας στήν ’Ιρλανδία (ΚΤ, ΕΘ, 23) Χατζή Τ.: Πουτάνα (Γ. Λυσιώτης, ΚΛ 73), (Π. Κλαυδιανός ΟΤ, 38/1428) Χατζηγιάννης Ν. Μ.: Ή άρχή τής νομιμότητος των διοικητικών πράξεων (Α.Δ.Π., ΟΤ, 36/1426) Χατζηγρηγορίου Μ. Θ.: Ή δυναμική έξέλιξη τής όργανώσεως καί διοικήσεως των έπιχειρήσεων (Α.Π., ΟΤ, 36/1426)

’Εκπαίδευση-Παιδαγωγική Γεωργίου-Νίλσεν Μ.: Ή οικογένεια στά άναγνωστικά τού δημοτι­ κού σχολείου (Σ. Χαϊκάλης, ΟΤ, 36/1426) Δαράκη Π.: 'Ομαδικά παιγνίδια τών παιδιών μας (ΕΚ, ΔΙ, 46) Δεμερτζής Κ. Π.: Κείμενα καί στοχασμοί ένός δασκάλου (ΤΜ, ΕΠ, 684) Κουτσάκος L: Σύγχρονη διδακτική (Γ. Λυσιώτης, ΚΛ, 73) Ντεμπές Μ. -Μιαλαρέ Γ.: ΟΙ παιδαγωγικές έπιστήμες (ΔΣ, ΒΡ, 8), (ΓΜ, ΔΙ, 46) Σακελλαρίου Α.: ’Εκθέσεις (ΑΦ, ΑΚ, 18) Φίλος Σ. Μ.: Σύγχρονη νεοελληνική γραμματική (ΤΜ, ΕΠ, 685) Φρέρη Μ. Β.: 40 χρόνια στήν πρώτη τάξη (ΔΣ, BP, 1), (ΓΜ, ΔΙ, 46)

Λαογραφία Γουήλ-Μπαδιεριτάκη Α.: Τό γυναικείο παραδοσιακό πουκάμισο (ΣΤ, ΕΛ, 3) ’Εθνογραφικά 2 (ΣΤ, ΕΛ, 17) ’Ηπειρωτικά Χρονικά (ΣΤ, ΕΛ, 10) Θεσσαλικό Ημερολόγιο (ΣΤ, ΕΛ, 17) Θρακικά Χρονικά (ΣΤ, ΕΛ, 17) Καραπατάκης Κ.: Τό Δωδεκάμερο (ΑΦ, ΑΚ, 18), (ΓΜ, ΔΙ, 46) Νάνου-Σηστεινιώτη Α.: Σελίδες άπό τή Μακρυνίτσα (ΣΤ, ΕΛ, 3) Νημάς Θ. Α.: Δημοτικά τραγούδια τής Θεσσαλίας (ΑΦ, ΑΚ, 18) Τόσκα-Κάμπα Σ.: Λαογραφικά Άργιθέας Θεσσαλικών Άγράφων (ΣΤ, ΕΛ, 3) Τροϋλλος Α. Γ.: Περιστεριώνες Σίφνου (ΣΤ, ΕΛ, 3) Τσαπαρλής Ε.: Ξυλόγλυπτα τέμπλα ’Ηπείρου (ΣΤ, ΕΛ, 3) Τσιτσάς Σ. Κ.: νΑγρια τετράποδα καί φτερωτά (ΣΤ, ΕΛ, 3), (Θ. Παπαλιβερίου-Φήμη, Μαζί, 5) Φαφουτάκης Π. I.: Συλλογή ήρωικών κρητικών άσμάτων είς τήν δημώδη γλώσσα μετά έξηγητικών σημειώσεων (ΣΤ, ΕΛ, 17) Φθιωτικά Χρονικά (ΣΤ, ΕΛ, 17) Χαβάκης I.: Ό κρητικός άργαλειός καί τά κρητικά μεσαιωνικά καί μεταβυζαντινά ρούχα (Γ. Γαλάντης, ΔΙ, 46) Χατζημιχάλη Α.: Ή έλληνική λαϊκή φορεσιά (I. Παπαϊωάννου, ’Εθνογραφικά, 2)

Φυσικές έπιστήμες Strid Α.: Φυτά τού Όλυμπου (Γ. Γαλάντης, ΔΙ, 46)

θετικές έπιστήμες Μαυραγάνης Π.: Κριτήρια κοινωνικότητας, γενικεύσεις-έφαρμογή

Τ έχνες- ’Αθλητισμός Ή έλληνική ζωγραφική 1834-1922 (ΚΚ, ΔΙ, 46) Κολώνας Β. -Παπαματθαιάκης Λ.: Ό άρχιτέκτανας Vitaliano Ροselli -Θεσσαλονίκη 19ος αί. (Σ., ΟΤ, 38/1428) Μακρής Κ.: Χιονιαδίτες ζωγράφοι (ΚΚ, ΔΙ, 46) Ρίτσος Γ.: Ρίζες τής Ρωμιοσύνης (ΚΤ, ΕΘ, 23) Σαββόπουλος Δ.: Ή ρεζέρβα (ΤΜ, ΕΛ, 685), (ΚΣ, ΝΕ, 5) Σβολόπουλος X. - Γδοντέλλης Α.: Λεύκωμα γιά τούς ’Ολυμπια­ κούς ’Αγώνες (ΚΤ, ΕΘ, 23) Στέρνς Μ.: Τζάζ (ΚΤ, ΕΘ, 23) Τραυλός I. -Κόκκου Α.: Έρμούπολη (Α. Κουμαριανού, ΚΑ, 24) Φλωράκης Α.: Ή λαϊκή λιθογλυπτική τής Τήνου (Ν.Κ.Χ., Τά Ψαρά, 10-11-12) Φυρνώ-Τζόρνταν Ρ.: 'Ιστορία τής άρχιτεκτονικής (ΒΠ, ΔΙ, 46) Χόπκινς Τ. -Σάγκερμαν Ν.: Τζίμ Μόρρισον, ή ζωή καί τά τραγού­ δια του (ΚΤ, ΕΘ, 23)

Κλασική παιδεία Δικταΐος A.: Anthologia Graeca, ή λεγομένη Παλατίνη (ΒΠ, ΔΙ, Bowra C. Μ.: ’Αρχαία έλληνική λυρική ποίηση (Γ. Γιατρομανωλάκης, ΔΙ, 46) Codino F.: ΕΙσαγωγή στόν Όμηρο (ΤΜ, ΕΠ, 686)

Γλώσσα «Εύθύνη»: Γλώσσα καί έθνος (Α. Φραγκουδάκη, ΠΟ, 44) Κύστας Τ.: Πάντες έλυνες έγγράματι (ΣΤ, ΕΛ, 17) Pernot Η.: Ή νήσος Χίος (ΤΜ, ΙΣ, 159)

Ποίηση Άργαΐος Ε.: ’Ανθολογία τούρκικης προοδευτικής ποίησης (Γ. Νικολόπουλος, ’Εμείς καί τό Βιβλίο, 32) Βαβούρης Σ.: Στόν άστερισμό τών έγκλίσεων καί τών χρόνων τού ρήματος «έρχομαι» (A. Κ. Φουσκαρίνης, ΔΙ, 46) Γιαγκουλλής Κ.: ’Ανθολογία κυπριακής λαϊκής ποίησης (Γ. Λυ­ σιώτης, ΚΛ, 73) Γιατράκου-Fossi Α.: Κάπως έτσι (ΤΜ, ΕΠ, 686) Δούκαρης Δ.: Ποιήματα τού σώματος (ΠΠ, ΠΡ, 7) Έλληνική ποίηση, Β' τόμος (ΘΠ, ΑΙτωλική, 28) Έλιοτ Τ. Σ.: Δέκα χορικά άπ’ τό «Βράχο» (Κ. Γάλλος, ΕΟ, 60) Εύσταθιάδης Γ.: Ποίηση δωματίου (ΤΜ, ΕΠ, 684) Ζέρβας Μ.: Όμικρον (Η. Κεφάλας, ΤΟ, 74-75) Καπάτος Ρ.: 16 λατινοαμερικανοί ποιητές (Η. Κουτσούνος, Δια­ γώνιος, 8) Καρνέρα Κ.: Ποιητικά άπαντα (Γ. Λυσιώτης, ΚΛ, 73) Καρτέρης Γ.: ’Αγαλμάτων μεσιτείες (ΔΣ, BP, 1) Κατσελλή Ρ.: Ενόραση (Γ. Λυσιώτης, ΚΛ, 73) Κοντός Γ.: Στή διάλεκτο τής έρήμου (Γ. Βέης, ΤΟ, 74-75) Κουγιάλης Θ.: Μυθολόγιο (ΚΧ, ΠΚ, 248-250) Λυκαύγης Α: Σήματα κινδύνου (Γ. Λυσιώτης, ΚΛ. 73) Λυσιώτης Ξ.: Προσευχές (Γ. Χατζηκωστής, ΠΚ, 248-250) Λυσιώτης Ξ.: Ένα σμάρι πουλιά (ΚΧ, ΠΚ, 248-250) Μανολοπούλου Κ.: Ζωγραφίζοντας στίχους (Γ. Πετούσης, ΠΚ, 248-250) Μιχαήλ Κ. Π.: "Ηλιε γιατί (Ε. Άνδρέου, ΣΥ, 15) Μουζάκη Μ.: "Αλλες ήμιπληγίες (Σ. Κατσίμης, ΚΑ, 17) Νικόπουλος Ν.: Τριάντα καί μιά νωπογραφίες (Τ.Β., ΑΥ, 24) Ντίκινσον Ε.: ’Επιλογή άπό τό έργο της (Α. Πλακωτάρη, ΔΙ, 46) Όζντεμίρ I.: Δώδεκα ποιήματα γιά τόν Γιάννη Ρίτσο (Ν. Δημητριάδης, Τό Σχολείο καί τό Σπίτι, 7-8/235-236) Παπαδάκη Α.: ’Αμνάδα τών άτμών (Τ. Γκρίτση-Μιλλιέξ, ΤΟ, 74-75), (ΕΚ, ΔΙ, 46) Παπακωνσταντίνου Β. Σ.: νΑχε (Ε. Παπαδήμα, Κανάλι 14, 4) Παππάς Τ.: Στή σκιά τού Αίγόκερω (Γ. Νικολόπουλος, Εμείς καί τό Βιβλίο, 32) Πατρίκιος Τ.: ’Αντιδικίες (Β. Στεριάδης, ΚΑ, 17). Παυλόπουλος Γ.: Τό σακί (Κ.Γ. Παπαγεωργίου, ΔΙ, 46) Πεντζίκης Γ.: ’Ανθολογημένη έλληνική ποίηση (Ν. Στερέο, ΟΤ, 39/1429) Πετούσης Γ.: Ποιήματα άπό πεζές σελίδες (Γ. Λυσιώτης, ΚΛ, 73) Πηγαδιώτης Κ.: Τό άλλοθι (Κ. Λάνταβος, ΤΟ, 74-75) Σπάνιας Ν.: Ποιητική άνθολογία άπό τόν Ισπανικό έμφύλιο πό­ λεμο (ΚΡ, ΔΙ, 46) Στυλιανού Ν.: Γαλαξίες (Τ. Στεφανίδης, ΚΛ, 73), (Η. Κεφάλας, ΤΟ, 74-75) Τσουλλή Ε.: Ξεριζωμένα λουλούδια (Γ. Λυσιώτης, ΚΛ, 73) Φίλη X.: ’Απεικονίσεις (ΤΜ, ΕΠ, 685) Χρυσάνθης Κ.: Άροδαφνούσα (Ν.Σ. Σπανός, ΠΚ, 248-250) Χρυσάνθης Κ.: Παγκυπριονίκες (X. Κολιός, ΠΚ, 248-250)

Πεζογραφία ’Αλεξίου Ε.: Λούμπεν (Θ. Παπαλιβερίου-Φήμη, Μαζί, 5) Άποστολίδης Ρένος-Ήρακλής-Σταντής.: Τό διήγημα-άνθολογία Βαρέλα Α.: Τό θολό ποτάμι (ΕΖ, ΡΙ, 4) Γερωνυμάκη Π.: Δέ βγαίνει τίποτα (ΕΚ, ΔΙ, 46) Γιαννόπουλος Α.: Ή συνέλευση (Α. Καραντώνης, ΔΙ, 46) Δεπούντη Α.: Ό Γόνος (Ν. Μπούτβας, ΡΙ, 4) Καλλιγεράκη Τ.: Στήν έποχή τού Κρόνου (Θ. ΠαπαλιβερίουΦήμη, Μαζί, 5) Κεμάλ Γ.: Μεμέτ-Ίντζέ (ΤΒ, Κολώνας Β.: Τά δάκρυα είνα γένους ούδετέρου (ΤΜ, ΕΠ, 686) Κοφίνης Γ.: Τό καλοκαίρι το· ι φτωχού (ΔΣ, ΒΡ, 15)

103

Λέσσινγκ Ν.: Τό χρυσό σημειωματάριο (IN. Χατζιδάκι, ΔΙ, 46) Λεφούσης Η.: Κολλίγοι-Βοϊδάμαξες (Γ. Λαμψίδης, ΟΤ, 39/1429) Μητροπούλου Κ.: Ή ζωή μέ τούς άλλου (ΚΚ. ΔΙ. 46) Μπέκετ Σ.: Ό άκατανόμαστος (Ν. Φωκάς, ΔΙ, 46) Ναχμία-Κοκκαλίδου Ν.: “Αγονη γραμμή (Ν.Κ.Χ., Τά Ψαρά, 10-11-12) Νεγρεπόντης Γ.: Ό γάμος, ή διαθήκη καί οί έρωτες (Γ. Κ. Καραβασίλης, ΚΑ, 17) Ντόυλ A. Κ.: Οί περιπέτειες τού Σέρλοκ Χόλμς (ΒΠ, ΔΙ, 46) Ξανθάκη-Σολωμού Β.: Ό γάμος (Θ. Ποτήρη, ΟΤ, 39/1429) Παρασκευαίδης Θ.: Τό πάρτυ στους κήπους τού Άκάδημου (Σ. Χατζηγιάννης, «Λέσβος», 7) Ρόμπ-Γκριγιέ Α.: Τό σπίτι των ραντεβού (ΤΜ, ΔΙ, 46) Ρώμας Δ.: ’Αντάτζιο καί φούγκα (ΕΚ, ΔΙ, 46) Σιάπικας Γ.: Μικρέ στρατιώτη (ΔΣ, ΒΡ, 29) Σκούρτης Γ.: Αύτά καί άλλα πολλά (Τ.Β., ΑΥ, 24) Τζαίημς X.: Τό στρίψιμο τής βίδας (Α. Λαμπρία, ΜΕ, 29), (ΚΠ, ΚΑ, 17) Χάσεκ Γ.: Γιά γέλια καί γιά κλάματα (ΤΜ, ΕΠ, 685) Χάσεκ Γ.: Όμορφος κόσμος ήθικός (ΤΜ, ΕΠ, 685)

Θέατρο Δημητριάδης Δ.: Ή τιμή τής άνταρσίας στή μαύρη άγορά (ΒΠ, ΔΙ, 46) Δρομάζος Σ.: Προβλήματα θεατρικής κριτικής (ΧΛ, ΔΙ, 46)

Δοκίμια-Μελέτες-Κριτική-ΘεωρίαΆλληλογραφία-Χιούμορ “Αγρας Τ.: Κριτικά (Α. Ζήρας, ΚΑ, 3) ’Ακρίτα Ε.: ’Από τήν Έλενα μέ χαμόγελο (Θ. ΠαπαλιβερίουΦήμη, Μαζί, 5) Γερμανός Φ.: Εύρω-λεξικό (Θ. Παπαλιβερίου-Φήμη, Μαζί, 5) Yourcenar Μ.: Μέ άνοιχτά τά μάτια (ΧΛ, ΔΙ, 46) Ζωγραφάκης Γ.: Θεσσαλονίκη -Εκατό χρόνια λογοτεχνικής ζωής (Ν. Δημητριάδης, Τό Σχολείο καί τό Σπίτι, 7-8/235-236) Ήγκλετον Τ.: Ό μαρξισμός καί ή λογοτεχνική κριτική (ΚΚ, ΔΙ, Καραντώνης Α.: Κριτικά (ΤΜ, ΕΠ, 686) Νουάρος Α. Μ.: Une fable grecque moderne (Γ. Κεχαγιόγλου, ’Εθνογραφικά, 2) Παλαιολόγου-Πετρώνδα Ε.: Νίκος Νικολαΐδης δ Κύπριος (ΚΧ, ΠΚ, 248-250) Παναγιωτάτος Δ.: Φανταστικό καί λογδτεχνία (Α.Π.Κ., ΚΑ, 3), (ΒΠ, ΔΙ, 46) Παναγιωτάτος Σ. Γ. Γ.: ’Ιθάκη (ΑΦ, ΑΚ, 9) Παπανικολάου Μ.: Κριτικά (ΚΧ, ΠΚ, 248 250) Παπαστάμου Γ.: Ναπολέων Παπαγιωργίου (ΑΦ, ΑΚ, 9) Ραΐζης Μ. Β.: ’Αγγλόφωνη φιλολογία (Ν. Χριστιανόπουλος, Δια­ γώνιος, 8), (ΤΜ, ΕΠ, 684), (J. Ε. Rexine, ΤΟ, 74-75), (ΚΡ, ΔΙ, 46) χ (Θ. Παπαλιβερίου-Φήμη, Μαζί, 5) 'Ιστορία τής νεοελληνικής λογοτεχνίας (ΑΦ, ΑΚ, 25) Φράιερ Κ.: Τά πέτρινα μάτια τής Μέδουσας (Ν. Χριστιανόπουλος, Διαγώνιος, 8), (ΕΚ, ΔΙ, 46) Χάρης Π.: Σαράντα χρόνια κριτικής έλληνικοΰ πεζού λόγου (ΣΑ,

Βενέζης Η.: ’Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός - Οί χρόνοι τής όουλείας (ΚΤ, ΕΘ, 30) Βουρνάς Τ.: 'Ιστορία τής σύγχρονης Ελλάδας - Ό έμφύλιος (ΤΜ, ΙΣ, 159), (ΚΣ, ΝΕ, 26) Βραχνιάρης X.: Τά χρόνια τής δοκιμασίας (ΚΣ, ΝΕ, 19) Γεωργίου Γ. Π.: 'Οδοιπορικό 1941-43 (ΚΣ, ΝΕ, 26) Γιαννούλης Ν. Κ.: Θεσσαλοί άγωνιστές τού 1821 (Μ. Μ. Παπάίωάννου, ΡΙ, 18) Γιαννούλης Ν. Κ.: Κώδικας Τρίκκης (Μ. Μ. Παπαϊωάννου, ΡΙ, 18) Δελτίο τής 'Ιστορικής καί Εθνολογικής Εταιρείας τής Ελλάδος (ΤΜ, ΙΣ, 159) Δήμιτσας Μ. Γ.: ’Επίτομος ίστορίηι τής Μακεδονίας άπό τών άρχαιοτάτων χρόνων μέχρι τής Τουρκοκρατίας (ΣΤ, ΕΛ, 17) Δοανίδου Σ.: Ή φραγκοκρατία στήν πόλη τών ’Αθηνών (ΣΑ, ΡΑ, 606), (ΚΠ, ΣΥ, 15) Ένεπεκίδης Π.: Ή Θεσσαλονίκη στά χρόνια 1875-1912 (ΤΒ, ΑΥ, Ή Καβάλα καί ή περιοχή της -Πρακτικά Α' Τοπικού Συμποσίου (ΣΤ, ΕΛ, 3) Καγιάς Π. Γ.: Χωρίς φόβο καί πάθος ή μεγάλη Ιδέα (ΑΦ, ΑΚ, 2) Καινούριος X. Δ. (Βρασίδας): Δάφνες καί δάκρυα (ΚΣ, ΝΕ, 19) Καλαμάρο Λ.: Βαρύτατο τίμημα (ΤΒ, AY, 11) Καπετάν Άδάμης Κρασανάκης: Βήματα λευτεριάς (ΚΣ, ΝΕ, 20) Κάρρ Ε. X.: 'Ιστορία τής Σοβιετικής Ένωσης 1917-1923 (Γ. Μητραλιάς, ΟΤ, 37/1427) Κατσαντώνης Γ.: Οί δάσκαλοι στούς άγώνες γιά ψωμί-παιδεία καί ελευθερία (ΚΣ, ΝΕ, 19) Κούλη Β.: Βεργίνα (Ν. Δημητριάδης, Τό Σχολείο καί τό Σπίτι, 6/234) Κούτρας A. Κ.: ’Εθνική ’Αντίσταση 1941-44 (ΚΣ, ΝΕ, 19) Κρεμμυδάς Β.: Συγκυρία καί έμπόριο στήν προεπαναστατική Πε­ λοπόννησο (ΤΜ, ΙΣ, 159) Λάμπρου Σ. Π,: ’Αποκαλύψεις περί τού μαρτυρίου τού Ρήγα (ΣΤ, ΕΛ, 17) Μανούσακας Γ.: Σαράντα μέρες στήν Κέρκυρα (ΚΣ, ΝΕ, 19) Μανούσακας Γ.: Ή αίθουσα (ΚΣ, ΝΕ, 19) Μπαρτζώτας Β. Γ.: Ό άγώνας τού Δημοκρατικού Στρατού Έλλά-ι δας (ΚΣ, ΝΕ, 26). Μπενετάτος Δ.: Ή άντίσταση χωρίς πέπλα (ΚΣ, ΝΕ, 26) Ξανθουδίδης Σ.: 'Ιστορία τής Κρήτης (ΣΤ, ΕΛ, 10) -Οίκονομάκος Μ.: ’Από τήν ’Αφρική στόν "Εβρο (Μ. Σ. Τερόπουλος, Ελεύθερη "Ωρα, 1) Παπαγιαννόπουλος Τ. Ε.: 5/42 -Ψαρρός, ματωμένος θρύλος (ΚΣ, ΝΕ, 19) Παπάζογλου Τ.-Λ.: ’Αναμνήσεις σέ τρίτο πρόσωπο (ΚΣ, ΝΕ, 26) Πικρός Γ.: Ό Βενιζέλος καί τό Κυπριακό (ΔΣ, ΒΡ, 29) Πουλαντζάς Ν. A. (Ε. Γαλάνη, ΚΑ, 3) Ραβάνης-Ρέντης Δ.: Τό ήμερολόγιο τής προσφυγιάς ένός άντάρτη (ΚΣ, ΝΕ, 26) Ροντογιάννης Π. Γ.: 'Ιστορία τής νήσου Λευκάδος (ΣΤ, ΕΛ, 17) Σταμέλος Δ.: Κατσαντώνης (Ε. Παπαδήμα, Κανάλι 14, 4) Τερέντσιο Γ.: 413 μέρες (ΚΤ, ΕΘ, 30) Τό Παρθεναγωγείο καί τά Άθεϊκά τού Βόλου (ΣΤ, ΕΛ, 10), (ΓΜ, ΔΙ, 46) 'Υπουργείο Παιδείας: Μακάριος Γ' (Γ. Λυσιώτης, ΚΛ,.73) Χιωτάκης Γ.: Πολιτικές θύελλες (Π. Γ. Μιχελιουδάκης, ΑΥ, 24) Χιώτης Π.: 'Ιστορικά άπομνημονεύματα Έπτανήσου (ΣΤ, ΕΑ, 17) Χρυσάνθης Κ.: Άπό τίς άφηγήσεις ένός κυπρίου αίχμαλώτου (Γ. Χατζηκωστής, ΠΚ, 248-250)

Γεωγραφία-Ταξίδια Λακαριέρ Ζ.: Τό έλληνικό καλοκαίρι (ΔΣ, ΒΡ, 22) Λογοθέτης Μ.: Τουριστική γεωγραφία (Λ. Καβαλιέρος, Ό δρό-

Παιδικά Βακιρτζή Σ.: Βουνά καμένα καί άκαφτα βουνά (ΑΠ, ΑΥ, 25) Καζαντζάκης Ν.: Στά παλάτια τής Κνωσού (ΚΤ, ΕΘ, 30) Πετρέσκου Τ.: Φράμ, ή πολική άρκούδα (ΒΑ, ΚΑ, 24) Ροντάρι Τ.: Ένα λεπτό κρεμμύδι (ΤΜ, ΕΠ, 684) Σαραβάνο I.: Πέντε Γρηγόρηδες καί έξι Σταμάτηδες (ΑΠ, ΑΥ, 25) Τσουκαλά Δ.: Μύθοι καί θρύλοι άπό τά νησιά μας (ΤΜ, ΕΠ, 685) Φίλντιση Σ.: ’Ασήμαντα (ΒΑ, ΚΑ, 24)

'Ιστορία - Βιογραφίες-Μαρτυρίες Barbagallo C.: Τά αίτια παρακμής τής άρχαίας Ελλάδας (Α. Παπανδρόπουλος, ΟΤ, 36/1426)

104

Ν ο έ μ β ρ ιο ς

1981

UMMB

Ε π ιμ έ λ ε ια : Έφη Ά πάκη

Β ΙΒ Λ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΚ Ο Δ Ε Λ Τ ΙΟ Λ Ρ ΙΘ . 4 9 Σνντάσσεται μέ την πολύτιμη συνεργασία τον βιβλιοπωλείου τής «’Εστίας» • Ή ταξινόμηση των βιβλίων γίνεται μέ βάση τό γνωστό Δεκαδικό Σύστημα ταξινόμησης, προσαρ­ μοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία.

μας. Σύγχρονος Προβληματισμός, άριθ. 6. ’Α­ θήνα, Φιλιππότης, 1981. Σελ. 265.

• Σέ κάθε κατηγορία βιβλίων προηγούνται Αλφαβη­ τικά οί ΐλληνες συγγραφείς καί Ακολουθούν οί ξέ-

ΦΑΡΑΝΤΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δ. Ή θεωρία τής άπάτης καί τό πρόβλημα τής ιδεολογίας. ’Αθήνα, Μπουκουμάνης, 1981. Σελ. 213. Δρχ. 240.

• Ή κατάταξη των ξένων συγγραφέων γίνεται σύμ­ φωνα μέ τό ελληνικό Αλφάβητο.

• Στην κατηγορία των περιοδικών δεν περιλαμβά­ νονται έντυπα πού έκδίδονται δύο ή περισσότερες φορές τό μήνα.

• Τά εκδοτικά στοιχεία κάθε βιβλίου Αναγράφονται όπως τά παραδίνει ό έκδότης.

• Γιά τήν Ακόμη μεγαλύτερη πληρότητα τού Δελτίου κάθε έκδότης άς μάς στέλνει τά πλήρη βιβλιογρα­ φικά στοιχεία τών καινούριων έκόόσεών του. θά καταχωρηθοϋν όπωσδήποτε.

Διαλεκτική. Προβλήματα καί διερευνήσεις. Κεί­ μενα τών: Seve — Balibar — Althusser — Vigier — Hoffman — Sibos — Scheptulin — Cursanov — Kunnigam — Goldstick — Schaff — Cornforth. ’Επιλογή κειμένων καί εισαγωγή Εύτύχη Μπιτσάκη. ’Αθήνα, Gutenberg. Σελ. 346. Δρχ. 400. ΣΑΦ ΑΝΤΑΜ. Ιστορία καί άλήθεια. Μετ. Δημήτρη Δαούλα. Θεώρηση Γιάννη Κρητικού. ’Αθήνα, Ράππας, 1981. Σελ. 264.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΑΡΔΙΚΑ-ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΕ­ ΡΙΝΑ. ’Αρχείο ’Αλέξανδρου Στ. Καραθεοδωρή. Κατάλογος καί ευρετήρια. ’Αθήνα, 1981. Σελ. 71. Δρχ. 250. ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΚΥΠΡΟΥ. Δημοσιεύματα.

ΒΙΒΕΚΑΝΑΝΤΑ ΣΟΥΑΜΙ. Γκνιάνα γιόγκα. Ή γιόγκα, τής φιλοσοφικής Αναζήτησης. Μετ. Γιάννη Μανέτα - Φίλιππου Βώκου. ’Αθήνα, Κονιδάρης, 1981. Σελ. 383. Δρχ. 400.

ΕΡΕΥΝΩΝ

ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΗΣ ΦΑΙΔΩΝ - ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ ΓΛΥΚΕΡΙΑ. Βιβλιογραφία νεοελ­ ληνικής φιλολογίας τών έτών 1977-1978. Άθήναι, Γρηγόρης, 1981. Σελ. 193. Δρχ. 400.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ. Σχεδίασμα εισαγωγής στή φιλοσοφία. Β' τεύχος. ’Αθήνα, Δόμος, 1981. Σελ. 285. ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ Ε. Π. Τά μέτρα τής έποχής

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ FABRY JOSEPH Β. Λογοθεραπεία. Μετ. Κίκας Χριστοφορίδου. ’Αθήνα, Έπτάλοφος. Σελ. 303. Δρχ. 500. ΓΙΟΥΓΚ ΚΑΡΛ. Ή όλοκλήρωση τής προσωπικό­ τητας. Μετ. Σοφίας Άντζάκα. ’Αθήναι, Άντινέα, 1981. Σελ. 356. Δρχ. 400. ΜΑΛΤΣ ΜΑΞΓΟΥΕΛ. Ψυχοκυβερνητική όλο­ κλήρωση. Μετ. Έλλης Έμκε. ’Ανθρωπιστικές ’Επιστήμες, άριθ. 16. ’Αθήνα, Γλάρος, 1981. Σελ.

225. ΧΑΝΤΦΗΛΝΤ ΤΖΑΙΗΜΣ ΑΡΘΟΥΡ. Όνειρα καί έφιάλτες. Μετ. Βιβής Φωτοπούλου. ’Αθήνα, Θυμάρι, 1981. Σελ. 375. Δρχ. 380. ΧΕΛΛΕΡ ΑΓΚΝΕΣ. Ένστικτο καί επιθετικό­ τητα. Μετ. Γιάννας Νικολίτσα. ’Αθήνα, Όδυσ105

ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΑΣ ΛΗ. Παιδική άστρολογία. Μετ. Α. ’Αιδίνη. ’Αθήνα, Κάκτος, 1981. Σελ. 365. Δρχ. 300.

τησης καί ή άνάγκη τής άλλαγής. ’Αθήνα, Σύγ­ χρονη ’Εποχή, 1981. Σελ. 239.

ANARCHISTE VOLONTE. Οί άναρχικοί καί οί Ικλογές.Μετ. Βασίλη Καραπλή. ’Αθήνα, ’Ελεύθε­ ρος Τύπος, 1981. Σελ. 59. Δρχ. 70. ΖΑΡΟΝΤΟΦ Κ. I. Οικονομία καί πολιτική στήν έπανάσταση. Μετ. Γ. Τξήμας - Γ. Σίμος. ’Αθήνα, Σύγχρονη ’Εποχή, 1981. Σελ. 337. Δρχ. 350.

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΒΛΑΧΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ: Χίππις καί ψυχεδελική κουλτούρα. ’Αθήνα, Δυτική ’Ακτή, 1981. Σελ. 95. Δρχ. 150. ΔΩΡΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ. Πολιτισμός καί κοινωνική έξέλιξη. ’Αθήνα, Γνώση, 1981. Σελ. 391. Δρχ.

450. Ή άλήθεια γιά τόν ύπαρκτό σοσιαλισμό. ’Επι­ στημονικό συμπόσιο τού ΚΜΕ. ’Αθήνα, Σύγ­ χρονη ’Εποχή, 1981. Σελ. 167. ΚΑΒΑΚΑΣ ΑΝ ΑΝΙΑΣ. Μπορεί νά υπάρξει... εύτυχισμένος γάμος. ’Αθήνα, Κέρκουρος, 1981. Σελ. 127. Δρχ. 170. ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ ΠΑΥΛΟΣ Α. Μεθοδολογία ερευ­ νάς στις επιστήμες τής συμπεριφοράς. (Πανεπι­ στημιακές παραδόσεις). ’Ιωάννινα, 1981. Σελ.

105. Διάλογοι. Κοινωνία-άνθρωπος-γή καί διάστημα. Μετ. Γ. Άσούρα. ’Αθήνα, Σύγχρονη ’Εποχή, 1981. Σελ. 402. Δρχ. 400.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΒΕΡΓΙΝΗΣ ΞΕΝΟΦΩΝ. Τό εύρωπαϊκό νομισμα­ τικό σύστημα καί ή πράσινη δραχμή. ’Αθήνα, 1981. Σελ. 108.

ZOLOTAS XENOPHON. Economic growth and declining social welfare. Athens, Bank of Greece, 1981. Pag. 199.

ΔΙΚΑΙΟ ΜΑΡΓΕΛΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΑΘ. Ή έλληνική δικαιοσύνη (κατάστασις-προβλήματα). Τόμος Α'. ’Αθήνα, Σάκκουλας, 1981. Σελ. 491. Δρχ. 800. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ANT. Α. - ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ MIX. Α. Οί σημαντικότερες νομοθετι­ κές διατάξεις τού παραγώγου κοινοτικού δι­ καίου. ’Αθήνα, Σάκκουλας, 1981. Σελ. 618. Δρχ.

900.

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Θ. Φ. Ή παθολογία τής δημοκρατίας. Δοκίμια. Άθήναι, 1981. Σελ.

362. Δρχ. 400.

ΒΑΡΒΑΡΟΥΣΗΣ ΠΑΡΙΣ. Εισαγωγή στίς διε­ θνείς σχέσεις. ’Αθήνα, Σάκκουλας, 1981. Σελ.

159.

ΠΟΛΥΔΩΡΑΣ ΒΥΡΩΝ Γ. Στά ιδεολογικά χαρα­ κώματα. ’Αθήνα, 1981. Σελ. 275. Δρχ. 200.

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ

ΣΗΜΙΤΗΣ ΚΩΣΤΑΣ. Πολιτική-κυβέρνηση-δί­ καιο. ’Αθήνα, Καστανιώτης, 1981. Σελ. 100. Δρχ.

80.

Βασικές στατιστικές τής Κοινότητος. Συγκρίσεις μέ όρισμένες εύρωπαϊκές χώρες, μέ τόν Καναδά, τις Ηνωμένες Πολιτείες τής ’Αμερικής, τήν Ισπανία καί τή Σοβιετική "Ενωση. ΚΗ' έκδοση.

Eurostat. 1980. Σελ. 197. σέας, 1981. Σελ. 224. Δρχ. 250.

ΤΣΙΩΚΟΣ ΘΑΝΑΣΗΣ. Τό καθεστώς τής έξάρ-

ΕΚΠΑΙΛΕΥΣΗ-ΠΑΙΛΑΓΩΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΟΥΣΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Ν. Παιδαγωγική ψυχολογία. Τόμος Β': Ή μάθηση. ’Αθήνα, Φελέκης, 1981. Σελ. 484. Δρχ. 550.

Αρχιτεκτονική. ’Αθήνα, Έπίκαιρότητα, Σελ. 109. Δρχ. 300.

1981.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Διεπιστημονικό συμπόσιο. ’Επιμέλεια Α. Μ. Σταυρόπουλου. ’Αθήνα, Ελληνική Εταιρεία Ευγονικής καί Γενε­ τικής τού ’Ανθρώπου, 1981. Σελ. 329. Δρχ. 400.

ΠΑΠΑΔΗΜΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Ή Ελλάδα πού φεύγει. Λεύκωμα, άριθ. 2. ’Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1981. Σελ. 221. Δρχ. 1200.

ΣΜΟΚΟΒΙΤΗΣ ΑΘ. ’Εντός καί έκτος των πανε­ πιστημιακών τειχών. Θεσσαλονίκη, 1981. Σελ.

126. Δρχ. 285.

ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΕΙΣ

ΣΧΟΛΙΚΑ ΠΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΣΤΑΣ - ΓΚΙΚΑΣ ΛΕΥΤΕ­ ΡΗΣ - ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ. Ή διδα­ σκαλία τών νέων ποιητικών κειμένων στό γυμνά­ σιο. ’Αθήνα, Μιχαλάς, 1981. Σελ. 216.

ΛΑΟΓΡΑΦ ΙΑ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ ΠΑΥΛΟΣ Α. - ΦΟΥΝΤΑΣ Α. Κοινωνικά καί εθνολογικά στοιχεία στίς παροι­ μίες τής περιοχής Κόνιτσας ’Ηπείρου. ’Ανάτυπο άπό τήν «’Ηπειρωτική Εστία». ’Ιωάννινα, 1981. Σελ. 21.

ΠΑΓΚΑΛΗΣ ΚΩΣΤΑΣ Ν. Κυνηγετικές περιπέ­ τειες μισού αίώνα (1928-1978). ’Αθήνα, 1981. Σελ. 378. Δρχ. 400.

ΚΛΑΣΙΚΗ Π Α ΙΔΕΙΑ ARISTOPHANIS. Comoediae. Vol. I καί II. Lipsiae, Teubner, MDCCCLXXXVI. ’Αθήνα, Παπαδήμας, 1981. Σελ. 351+334. ΒΩΡΟΣ Φ. Κ. Ό έλληνικός διαφωτισμός. Προσ­ πάθεια εκτίμησης τής άρχαίας σοφιστικής. ’Ανά­ τυπο άπό τό βιβλίο: Διδασκαλία τής άρχαίας γραμματείας: προσπάθειες Ανανέωσης καί άναπροσανατολισμοϋ. ’Αθήνα, 1981. Σελ. 35.

ΜΑΝΕΣΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ. Ό κύκλος τοϋ χρόνου. ’Αθήνα, 1981. Σελ. 207. Δρχ. 350.

ΗΡΟΔΟΤΟΣ. Ε πτά νουβέλες καί τρία Ανέκδοτα. Εισαγωγή, μετάφραση καί τρία δοκίμια Δ. Ν. Μαρωνίτη. ’Αθήνα, Ά γρα, 1981. Σελ. 202.

ΣΚΟΥΒΑΡΑΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ. ’Από τό λειμώνα τής παράδοσης - Πηλιορείτικα Α'. Άθήναι, Άστήρ, 1981. Σελ. 246. Δρχ. 200.

ΠΑΡΧΑΣ ΔΗΜ. Γ. 'Ομηρικός λόγος. Άθήναι, 1981. Σελ. 283. Δρχ. 450.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΠΑΠΑΔΟΛΑΜΠΑΚΗΣ ΜΑΝΩΛΗΣ. ’Επικοι­ νωνία καί κοινότητα στήν πόλη. Θεσσαλονίκη, 1981. Σελ. 581. Δρχ. 600.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ΠΛΑΤΩΝ. Πρωταγόρας. Κείμενο-μετάφρασησχόλια Κ. Ν. Πετρόπουλου. ’Αθήνα, Πατάκης, 1981. Σελ. 488. Δρχ. 400. ΣΤΑΜΑΤΗΣ -ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Σ. Πυθαγόρας ό Σάμιος. Άθήναι, 1981. Σελ. 58. Δρχ. 100. ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Δ. Ανθολογία έλληνική ή Παλατινή Ανθολογία. Αθήνα, 1981. Σελ. 118. Δρχ. 200.

DIES AUGUSTE. Πλάτων. Μετ. Χρήστου Μαρκέτη. Αθήνα, Ζήτα. Σελ. 191. Δρχ. 300.

ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ ΓΛΑΥΚΟΣ Μ. Ή λαϊκή μας 107

ΠΟΙΗΣΗ

ΧΑΡΗΣ ΘΕΟΔΟΤΟΣ Γ. 'Υψίπεδα. ’Αθήνα, Ίωλκός, 1981. Σελ. 46.

ΒΑΓΕΝΑΣ ΝΑΣΟΣ. Τά γόνατα τής Ρωξάνης. ’Αθήνα, Κέδρος, 1981. Σελ. 41.

BAUDELAIRE CHARLES. Είκοσιοχτώ ποιή­ ματα. Μετ. Κλέων Παράσχος. ’Αθήνα, Πλέθρον, 1981. Σελ. 127. Δρχ. 230.

ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ. Εις μνήμην 1940-1944. ’Αθήνα, Σύγχρονη ’Εποχή, 1981. Σελ.

35. Δρχ. 80.

GONZALEZ-LASIZIOTAKI DELIA. Ελλάδα ερωτική. Ποιήματα. Μετ. Μαίρης Εύθυμάκη. ’Αθήνα, Δωρικός, 1981. Σελ. 245. Δρχ. 350.

ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΣ ΕΚΤΟΡΑΣ. Άνάστιξη τού θρύλου γιά τά νεφρά τής πολιτείας. ’Αθήνα, Κεί­ μενα, 1981. Δρχ. 200.

Φύλλα γαλλικής ποίησης τού 20ού αιώνα. Μετ. Γιώργου Κ. Καραβασίλη. Ποιήματα τής Γής, άριθ. 2. ’Αθήνα, Σπηλιώτη, 1981. Σελ. 79. Δρχ.

170.

CAPETANAKIS DEMETRIOS. The isles of Greece and other poems. Athens, Denise Harvey Company, 1981. Pag. 38.

ΠΕΖΟ ΓΡΑΦ ΙΑ ΚΑΡΑΒΙΔΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ. Διασταυρώσεις. Ποι­ ήματα. ’Αθήνα, 1981. Σελ. 66. ΚΑΡΤΕΡΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ. ’Αγαλμάτων μεσιτείες. ’Αθήνα, Ίκαρος, 1981. Σελ. 69. ΚΑΤΣΙΓΙΑΝΝΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Ε. Μπουκάλια στή θάλασσα. Ποιήματα. ’Αθήνα, 1981. Σελ. 60. ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ. Γυμνή παρου­ σία. ’Αθήνα, Δόμος, 1981. Σελ. 111. ΜΕΝΙΔΗΣ ΔΙΟΝΥΣΗΣ. ’Αναζήτηση έπους. Ποιήματα. ’Αθήνα, Όδυσσέας, 1981. Σελ. 31. ΝΕΓΡΕΠΟΝΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ. Φεμινιστικά. ’Αθήνα, Ώκεανίδα, 1981. Σελ. 47. ΠΕΓΚΛΗ ΓΙΟΛΑΝΤΑ. Μήν πατάτε τή χλόη. ’Αθήνα, 1981. Σελ. 76. ΡΩΤΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ. Τραγούδια τής άντίστασης. ’Αθήνα, Σύγχρονη ’Εποχή, 1981. Σελ. 145. ΣΙΑΜΕΛΑΣ ΗΛΙΑΣ. Ρότα. ’Αθήνα, Νεφέλη, 1981. Σελ. 46. ΣΤΑΦΥΛΟΠΑΤΗΣ ΝΙΚΟΣ Γ. Ποιήματα. (Ε κ ­ λογή 1940-1980). ’Αθήνα, 1980. Σελ. 77. ΤΣΕΧΟΣ ΗΛΙΑΣ. Δάφνε πόταμε. Ποιήματα. ’Αθήνα, Διογένης, 1981. Σελ. 62. ΤΣΕΧΟΣ ΗΛΙΑΣ. Ταγμένα. Ποιήματα. ’Αθήνα, Διογένης, 1980. Σελ. 60.

108

ΑΙΝΟΥ-ΚΟΥΤΟΥΖΗ ΜΑΡΙΑΝΝΑ. Διπλή αύτοκτονία στον ίδιο άνθρωπο. ’Αθήνα, 'Εστία. Σελ. 63. ΑΚΡΙΤΑΣ ΛΟΥΚΗΣ. «Νέος μέ καλάς συστά­ σεις...». Έλληνες Πεζογράφοι, άριθ. 23. ’Αθήνα, Φιλιππότης, 1981. Σελ. 119. ΑΛΕΞΙΟΥ ΕΛΛΗ. Γιά νά γίνεις μεγάλος. Γ' έκ­ δοση. ’Αθήνα, Καστανιώτης, 1981. Σελ. 425. Δρχ.

400. ΑΛΕΞΙΟΥ ΕΛΛΗ. Καί ύπέρ τών ζώντων. Διη­ γήματα. Β' έκδοση. ’Αθήνα, Καστανιώτης, 1981. Σελ. 110. Δρχ. 120. ΒΑΛΕΤΑΣ ΚΩΣΤΑΣ. ΟΙ σαλτιμπάγκοι. Διηγή­ ματα. ’Αθήνα, Πηγή. Σελ. 175. ΓΚΡΙΤΖΟΣ ΣΠΥΡΟΣ. Γκόρκας. Μυθιστόρημα. ’Αθήνα, 1981. Σελ. 256. ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Οί έρημοι. (Διηγή­ ματα). ’Αθήνα, 1981. Σελ. 244. ΖΑΔΕΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ. ’Αλβανική ραψωδία. Τό βιβλίο τής ειρήνης. ’Αθήνα, Μνήμη, 1981. Σελ.

159. ΖΕΧΙΡΛΗΣ-ΓΑΛΑΞΙΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ. Μιά ζωή παρέα μέ τό θάνατο. ’Αθήνα, 1981. Σελ. 567. Δρχ. 500. ΘΕΟΤΟΚΗΣ Κ. Σκλάβοι στά δεσμά τους. ’Αθήνα, Κάκτος, 1981. Σελ. 312. Δρχ. 250.

ΚΑΛΟΥΤΣΑ- ΜΑΥΡΟΚΕΦΑΛΟΥ ΛΙΛΗ. Κλε­ ομένης. Ιστορικό μυθιστόρημα. ’Αθήνα, Κέδρος, 1981. Σελ. 523. Δρχ. 400.

LEUSSE CLAUDE DE. Ή τελευταία ήμέρα τού ’Ιουλίου. Μετ. ’Ανδρομάχης Σκαρπαλέζου. ’Αθήνα, Χατζηνικολή, 1981. Σελ. 207. Δρχ. 380.

ΚΟΦΦΙΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ. Τό καλοκαίρι τού φτω­ χού. ’Αθήνα, 1981. Σελ. 333. Δρχ. 330.

Λογοτεχνικά κείμενα καί θεωρία. 4: Σύγχρονη άμερικανική λογοτεχνία. ’Αθήνα, Αίγόκερως. Σελ. 188. Δρχ. 250.

ΜΑΓΚΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ-ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ. Ά πό τήν Ελλάδα στήν άντιελλάδα. ’Αθήνα, Σάκκουλας, 1981. Σελ. 128. ΣΤΑΜΕΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Μακρυγιάννης. Τό χρονικό μιας εποποιίας. Ε' έκδοση. ’Αθήνα, Εστία. Σελ. 234. ΜΑΛΑΧΙΑ ΜΑΡΙΑ. Στό παιδί μου. ’Αθήνα, 1980. Σελ. 72. ΜΑΡΑΓΚΟΣ ΝΙΚΟΣ. Φτερά σέ ξόβεργες. Διη­ γήματα. ’Αθήνα, 1981. Σελ. 163. Δρχ. 300. ΜΑΡΣΕΛΛΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ. Ουτοπία. Νου­ βέλα. Λευκωσία, Κύκλος, 1981. Σελ. 87. Δρχ.

150. ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ ΒΙΚΤΩΡΙΑ. Τό λίγο πράσινο τής έλπίδας. Διηγήματα. ’Αθήνα, Τομές, 1981. Σελ.

127. Δρχ. 200. ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ ΤΡΙΑΝΤΑΦ ΥΛΛΟΣ-ΛΕΥ ΤΕΡΗΣ. ’Αναμνήσεις σέ τρίτο πρόσωπο. ’Αθήνα, 1981. Σελ. 271. Δρχ. 400. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΝΙΚΟΣ. ’Εμπροσθοφυλακή. ’Αντιστασιακό μυθιστόρημα. ’Αθήνα, Σύγχρονη ’Εποχή, 1981. Σελ. 325. Δρχ. 320. ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ. ’Εγκλήματα στήν Ελλάδα. Τόμος Α'. ’Αθήνα, Δεδεμάδης. Σελ. 271. Δρχ. 300. ΣΤΕΦΑΝΑΤΟΣ ΚΩΣΤΑΣ. Ναυτεργάτες. ’Αθήνα, Σύγχρονη ’Εποχή, 1981. Σελ. 188. ΧΙΩΤΑΚΗΣ ΚΩΣΤΑΣ. Κακοκαιρία. 3. Δύσκολα χρόνια. Μυθιστόρημα. ’Αθήνα, Σύγχρονη ’Εποχή, 1981. Σελ. 223. ΑΛΛΕΝ ΓΟΥΝΤΥ. Παρενέργειες. Μετ. Σωτ. Κακίση. ’Αθήνα, Όδυσσέας, 1981. Σελ. 161. Άρχ. 170.

ΜΙΝΓΚΟΥΣ ΤΣΑΡΛΣ. Χειρότερα κι άπό σκυλιά. Μετ. Χρύσας Τσαλικίδου. ’Αθήνα, Εξάντας, 1981. Σελ. 328. Δρχ. 300. ΜΠΑΚ ΠΕΡΑ. Περήφανη καρδιά. Μετ. Άρη ’Αλεξάνδρου. ’Αθήνα, Γκοβόστης. Σελ. 316. Δρχ.

300. ΜΠΕΚΕΤ ΣΑΜΟΥΕΛ. Μολλόυ. Μετ.’Αλεξάν­ δρας Παπαθανασοπούλου. ’Αθήνα, Κρύσταλλο, 1981. Σελ. 225. Δρχ. 380. ΟΥΣΛΑΡ-ΠΙΕΤΡΙ ΑΡΤΟΥΡ. Κόκκινες λόγχες. Μετ. ’Ισμήνης Κανσή. ’Αθήνα, Εξάντας, 1981. Σελ. 215. Δρχ. 200. ΡΑΜΠΑ ΜΑΜΑ. Ούράνια σφαίρα. Μετ. Α. ’Αιδίνη. ’Αθήνα, Κάκτος, 1981. Σελ. 152. Δρχ. 250.

RIERA CARME. Μάρτυρές μου οί γλάροι. Διη­ γήματα. Μετ. Μαρίας Χοσέ Άουμπετ - ’Αλίκης Άλεξανδρή. ’Αθήνα, Ήριννα, 1981. Σελ. 143. Δρχ. 220. ΣΑΡΤΡ ΖΑΝ-ΠΩΛ. Ή άναστολή. Μυθιστόρημα. Μετ. Αίμ. Χουρμούζιου. Άθήναι, Άρσενίδης. Σελ. 559. Δρχ. 560. ΣΑΡΤΡ ΖΑΝ-ΠΩΛ. Ή ήλικία τής λογικής. Μυ­ θιστόρημα. Μετ. Αίμ. Χουρμούζιου. Άθήναι, Άρσενίδης. Σελ. 480. Δρχ. 480. ΣΑΡΤΡ ΖΑΝ-ΠΩΛ. Μέ τό θάνατο στήν ψυχή. Μυθιστόρημα. Μετ. Αίμ. Χουρμούζιου. Άθήναι, Άρσενίδης. Σελ. 456. Δρχ. 450. ΤΟΛΣΤΟΗ ΛΕΩΝ. Πόλεμος καί ειρήνη. Τόμος Α'. Αθήνα, Γκοβόστης. Σελ. 388. Δρχ. 400. ΖΕΛΟΥΝ ΤΑΧΑΡ-ΜΠΕΝ. Μοχά ό τρελός, Μοχά ό σοφός. Μετ. Πέμης Ζούνη. Αθήνα, Ε ξ ­ άντας, 1981. Σελ. 162. Δρχ. 200.

ΚΑΜΥ ΑΛΜΠΕΡ. Ά π ’ τήν καλή κι άπ’ τήν Ανά­ ποδη. Μετ. Θανάση Νιάρχου. Αθήνα, Αστέρι, 1981. Σελ. 86. Δρχ. 120.

109

Σελ. 113. Δρχ. 200.

ΜΕΛΕΤΕΣ ΑΝΤΖΑΚΑ ΣΟΦΙΑ. Ή άποκατάσταση τού έωσφόρσυ. ’Ανάλυση καί διεύρυνση τών ιδεών τού διηγήματος τού Πήτερ Ούσπένσκυ « Ό καλοκά­ γαθος διάβολος». ’Αθήνα. Σελ. 332. Δρχ. 300.

GIBRAN KAHLIL. Ό Λάζαρος καί ή άγαπημένη του. Μετ. ’Αλκμήνης Πάκα. Θεσσαλονίκη, Κατσάνος. Σελ. 78. Δρχ. 120. ΜΠΟΑΛ ΑΟΥΓΚΟΥΣΤΟ. Τό θέατρο τού κατα­ πιεσμένου. Μετ. ’Ελπίδας Μπραουδάκη. ’Αθήνα, Θεωρία, 1981. Σελ. 231. Δρχ. 300.

ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΑΛΚ. Ή νεοελληνική γραμ­ ματεία. Τό πώς καί τό τί. Θεσσαλονίκη, Νέα Πο­ ρεία, 1981. Σελ. 61.

ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ-ΤΑΞΙΔΙΑ ΚΑΛΟΥΜΕΝΟΣ ΘΟΔΩΡΗΣ. Σκέψεις γιά τό σύμβολο Καραγκιόζης καί μιά εικονογραφημένη ιστορία. ’Αθήνα, 'Υάκινθος, 1981. Σελ. 35 + είκόνες. Δρχ. 250. ΚΑΡΑΒΙΑΣ ΠΑΝΟΣ. ”Ισκιος καί φώς. Είκοσι δοκίμια. ’Αθήνα, Ίκαρος, 1981. Σελ. 335. Δρχ.

350. ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΔΟΥ-ΠΟΘΟΥ ΜΑΡΙΑ. Όδυσσέας Έλύτης, ένα δραμα τού κόσμου. ’Αθήνα, Φιλιππότης, 1981. Σελ. 201. Δρχ. 350. ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ ΜΑΝΟΛΗΣ. Παλαιά καί νέα ποίηση. Ύψιλον/Βιβλία, άριθ. 7. ’Αθήνα, "Υψι­ λον, 1981. Σελ. 95. Δρχ. 150. ΠΡΕΒΕΛΑΚΗΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ. Ό ποιητής Γιάν­ νης Ρίτσος. Συνολική θεώρηση τού έργου του. ’Αθήνα, Κέδρος, 1981. Σελ. 615. Δρχ. 700. ΣΙΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Γραμματολο­ γική καί βισγραφική εγκυκλοπαίδεια της έλληνικής λογοτεχνίας. Τόμοι Α+Β. ’Αθήνα, Παγουλάτος. Σελ. 373 + 414. Δρχ. 1800 (οί δύο τόμοι). ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ 1884-1951. Βίος, έργα, άνθολογία, κριτικές, εικόνες, βιβλιογραφία. Β’ έκδοση. Σύνθεση-έπιμέλεια Γεράσιμου Γρηγόρη. ’Αθήνα, Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, 1981. Σελ. 270. Δρχ. 1350.

ΚΕΛΑΪΔΗΣ ΠΑΡΙΣ ΣΤ. Ή Θυμιανή Παναγία στά Σφακιά. ’Αθήνα, Καράβι καί Τόξο, 1981. Σελ. 135. Δρχ. 150.

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ ΘΕΜΟΣ. Θεσσαλονίκη 9-11 τού Μάη 1936. (Οί άγώνες τού λαού). ’Αθήνα, Χρό­ νος, 1981. Σελ. 109. Δρχ. 150. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΜΑΝΩΛΗΣ ΜΙΛΤ. Ή κηδεία τού Κωστή Παλαμά καί ό "Αγγελος Σικελιανός. ’Αθήνα, 1981. Σελ. 133. ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΑΚΗ-ΦΑΛΤΑΪΤΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗ Γ. Τό όργωμα. Άθήναι, 1981. Σελ. 115. ΣΠΑΝΟΣ ΓΡΗΓΟΡΗΣ Δ. Γεώργιος Ήλ. Μαδιάς, δ γυμνασιάρχης. Χίος, Φιλοτεχνικός Όμιλος Χίου, 1981. Σελ. 246. Δρχ. 500. ΛΥΤ ΧΡΙΣΤΙΑΝΑ. Μιά Δανέζα στήν αύλή τού Όθωνα. Μετ. Άριστέας Παπανικολάου-Κρίστενσεν. ’Αθήνα, Έρμης, 1981. Σελ. 361. Δρχ.

400.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΑΤΡΟ ΓΡΥΠΑΡΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΙΩ. Ή βοσκοπούλα τού Αιγαίου Πελάγους. Θεατρικό ποιητικό έπύλλιοτού 1838. ’Αθήνα, Πηγή, 1981. Σελ. 140. Δρχ.

250. ΑΑΜΠΙΔΗΣ ΧΑΡΗΣ. Ποιος σκότωσε τά παιδιά τήζ Μήδειας. Τραγωδία. ’Αθήνα, Κέδρος, 1981.

110

ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΔΗΜ. Δάφνες καί δάκρυα. ’Αθήνα, Ίωλκός, 1981. Σελ. 563. Δρχ.

600. ΚΙΤΣΙΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Ιστορία τού έλληνοτουρκικσύ χώρου άπό τόν Ε. Βενιζέλο στόν Γ. Παπαδόπουλο (1928-1973). Πολιτική καί Ιστο­ ρία, άριθ. 15. ’Αθήνα, Εστία, 1981. Σελ. 364.

ΣΧΙΝΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ. ’Αντίσταση καί άντιστασιακός τύπος στή Μεσσηνία. Β' έκδοση. 1981. Σελ. 253. Δρχ. 300. ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ. Ή έλληνική τραγωδία. Μετ. Κ. Ίορδανίδη. ’Αθήνα, Νέα Σύν­ ορα, 1981. Σελ. 199. Δρχ. 300. ΧΙΟΝΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ X. Νέα στοιχεία γιά τή χρονολόγηση τού «χαλασμού» τής Νάουσας καί τών μοναστηρίων στά 1822. Άνάτυπον έκ τού ΚΑ' τόμου τών «Μακεδονικών». Θεσσαλονίκη, 1981. Σελ. 155-166.

Η ΛΕΞΗ. Έλληνική καί ξένη λογοτεχνία. Τεύχος 8. Δρχ. 90. Η ΜΑΧΗ. Έφημερίδα Άχαρνών-Κάτω Πατη­ σίων. Φύλλο 50. Δρχ. 10. ΗΝΙΟΧΟΣ. Τεύχος 51. Δρχ. 50. ΗΧΟΣ ΚΑΙ HI-FI. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 104. Δρχ. 50. ΚΛΕΦΤΕΣ ΚΙ ΑΣΤΥΝΟΜΟΙ. Τεύχος 2. Δρχ.

100.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΑΓΙΑΣΟΣ. Διμηνιαΐο περιοδικό τού «Φιλοπροό­ δου Συλλόγου Άγιασωτών». Τεύχος 5. ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ. ’Ανεξάρτητη μη­ νιαία άεροδιαστημική έφημερίδα. Φύλλο 17. Δρχ.

20.

ΑΙΟΛΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ. Τεύχος 64.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ. Τεύχος 3. ΜΑΝΤΑΤΟΦΟΡΟΣ. Δελτίο Σπουδών. Τεύχος 18. Δρχ. 125.

Νεοελληνικών

ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ. Κείμενα παιδευτικού προβλη­ ματισμού. Τεύχος 18. Δρχ. 250. Ο ΔΡΟΜΟΣ. Μηνιαίο δωδεκανησιακό περι­ οδικό. Τεύχος 7. Δρχ. 40.

ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΑ. Περιοδική έκδοση θεωρίας καί πρακτικής. Τεύχος 2. Δρχ. 250.

Ο ΕΡΑΝΙΣΤΗΣ. Έκδοση τού «Όμίλου Μελέτης τού Ελληνικού Διαφωτισμού». Τόμος 16. Δρχ.

500.

ΑΠΑΝΕΜΙΑ. Μηνιαίο περιοδικό λόγου-τέχνης καί κριτικής. Τεύχος 32-34.

Ο ΠΟΛΙΤΗΣ. Μηνιαία έπιθεώρηση. Τεύχος 46. Δρχ. 100.

ΓΙΑΤΙ. Μηνιάτικη επιθεώρηση. Τεύχος 77. Δρχ.

40.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑ­ ΔΟΣ. Φύλλο 150.

ΔΕΛΤΙΟ. Σύνδεσμος Βιομηχάνων Βορείου Ε λ ­ λάδος. Τεύχος 9/189. Δωρεάν.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΥΠΡΟΣ. Τεύχος 251-252.

ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ. Τετράμηνο λογοτεχνικό καί καλλι­ τεχνικό περιοδικό. Τεύχος 7. Δρχ. 150. ΔΙΑΛΟΓΟΙ. ’Αδέσμευτο όργανο προβληματι­ σμού. Τεύχος 32. Δρχ. 40. ΔΙΑΛΟΓΟΣ. Τρίμηνη έκδοση τής Μορφωτικής Λέσχης Λεχαινών « Ό Άνδρέας Καρκαβίτσας». Τεύχος 14. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΦΩΝΗ. Φύλλο 8. ΕΛΛΗΝΟΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕ­ ΣΜΟΣ. ’Ενημερωτικό δελτίο. Τεύχος 12. ΕΠΟΠΤΕΙΑ. Τεύχος 62. Δρχ. 400.

ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ. Έκδοση μελετών τού χώρου. Τεύχος 1. Δρχ. 170. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ. Όργανο τής «Κίνησης γιά τή Νεότητα». Τεύχος Β/3. Δωρεάν. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Μηνιαία περιοδική έκ­ δοση γραμμάτων καί τεχνών. Φύλλο 60. Δρχ. 7. ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό γιά συλλέκτες. Τεύχος 12. Δρχ. 50. ΣΥΜΒΟΛΗ. Περιοδική έκδοση Επιμορφωτικού Συλλόγου Παιανίας. Τεύχος 16. Δρχ. 50. ΣΧΟΛΙΚΑ ΝΙΑΤΑ. Φύλλο 24.

111

ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ. Περιβάλλον-λαογραφία- πο­ λιτιστική παράδοση-ίστορία. Τεϋχος 48. Δρχ. 60.

ΤΡΑΠΕΖΙΤΙΚΗ. Μηνιαίο όργανο τοϋ Συλλόγου των Υπαλλήλων τής Εθνικής Τραπέζης τής 'Ελ­ λάδος. Φύλλο 424. Δρχ. 1.

4 ΤΡΟΧΟΙ. Τεϋχος 134. Δρχ. 50. ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ. Γράμματα- τέχνες- επιστήμη- στο­ χασμός. Τεύχη 2 καί 3. Δρχ. 150. ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ, ΕΡΕΥ­ ΝΑΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗΣ. Τεϋχος 2/3. Δρχ. 200. ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. Περιοδική έκδοση τής Πανελλήνιας Πολιτιστικής Κίνησης. Τεϋχος 9. Δρχ. 80. ΤΟΜΕΣ. Μηνιαίο περιοδικό πνευματικού προ­ βληματισμού. Τεϋχος 76. Δρχ. 100.

TO ΜΙΚΡΟ ΔΕΝΤΡΟ. Περιοδικό φυλλάδιο τέχνης. Τεϋχος 1. Δρχ. 60.

Γραφτείτε συνδρομητές στο

ΜΒΒΜΠ

112

ΤΡΙΚΥΜΙΑ. Διμηνιαία έκδοση λόγου καί τέχνης. Τεϋχος 3-4. Δρχ. 60. ΤΣΟΝΤΑ. Περιοδικό τής Κινηματογραφικής Λέχης - Θεατρικό Εργαστήρι Θεσσαλονίκης. Τεϋ­ χος 8. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ. Τεύχη 26 καί 27. Δρχ. 70.

BULLETIN ANALYTIQUE DE BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE. Tome 14. Drs. 700.

JOURNAL OF MEDITERRANEAN ANTHRO­ POLOGY AND ARCHAEOLOGY. No 1. Drs. 400·

FRANCOIS VILLON

HENRY JAMES

Oi μπαλάντες κι άλλα ποιήματα

Οί Εύρωπαϊοι

D.H. LAWRENCE

C.BAUDELAIRE

Ή αλεπού

Είκοσιοχτώ ποιήματα

PAUL VALERY

JACK LONDON Γραφεΐο δολοφονιών ΕΠΕ

Τό παραθαλάσσιο νεκροταφεϊο-Ή νεαρή μοίρα

JACK KEROUAC

ΙΒΑΝ ΤΟΥΡΓΚΕΝΙΕΦ

Στό δρόμο

Ρούντιν

Ε.Μ.FORSTER

Μ.ΡΟΥΜΕΑΙΩΤΑΚΗΣ

Ταξίδι στήν Ινδ ία

Γράμμα στόν γιό μου

ΤΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΗΣ ΑΝΖΕΑ ΚΟΥΡΤΙΑΝ

ANDRE MALRAUX Οί Κατακτητές

ΓΕΒΓΚΕΝΙ ZAMIATIN ’ Εμείς

_ % Μ ·. ε κ δ ό σ ε ις Ο κ ϋ ζ π λέθρον

PIERRE LOUYS L

'Η γυναίκα καί τό νευρόσπαστο

f

το σ ίτσ α 1Α- τ η λ . 88.34.692

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ»

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Μαρίας Ίορδανίδου Η ΑΥΛΗ ΜΑΣ

Θανάση Ιωαννίδη ΚΑΛΗΝΥΧΤΑ ΣΑΣ

Κώστα Κυριαζή Η Δ' ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ΑΓΝΗ Η ΦΡΑΓΚΑ

Γιολάντας Τερέντσιο 413 ΜΕΡΕΣ

Αγγέλου Τερζάκη Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΩΝ ΣΚΛΗΡΩΝ

Σ Τ Ρ Α Τ Η Μ Υ Ρ ΙΒ Η Λ Η

Ο ΠΑΝ Στρατή Μυριβήλη Ο ΠΑΝ

1885 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ» Ι.Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑΣ Α.Ε. Σόλωνος 60 - Αθήνα 135 - Τηλ. 3615077

ο