Τεύχος 44

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ · API

%

•

Βιβλιογραφικά τής νεότερης λογοτεχνίας μας ^ Τό έργο τού Μεσεβρινοϋ ψ i5®3R 2 ’X 'i

Ψ! Φ Ό Μακρυγιάννης σέ... (Ιομπιούτερ Τό Μουσείο Μπενάκη

I •

’Ανταποκρίσεις άπό τό έξω|ερικό Κριτική παρουσίαση 30 βιβλίων Σελίδες γιά παιδικά βιβλία • Τά best-seller τού μήνα • 'Όλες οί νέες εκδόσεις

I

m I

ΑΝΤΩΝΗΣ ΛΙΒΑΝΗΣ «ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ»» Σόλωνος 94, τηλ. 36.10.589 - 36.00.398

Οι εκδόσεις μας επέτυχαν μια επιλογή εκλεκτών έργων ξένης λογοτεχνίας πολυβραβευμένων, πολυδιαβασμένων και παγκόσμια καταξιωμένων συγγραφέων ■ΧΟΡΧΕ ΑΜΑΝΤΟ

Tepeza Μπατίστα

Κ υκλοφορεί η τριλογία ΧΟΡΧΕ ΑΜΑΝΤΟ

V

(Α' βραβείο ΛΕΝΙΝΛογοτεχνίας)

Σκληροί καιροί, Νύχτα αγωνίας, Φως στο σκοτάδι

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ ΑΓΡ Α Πλατεία Σταδίου 5, ’Αθήνα 501 - τηλ. 728.263 Διάθεση στήν ’Αθήνα: Σόλωνος 114 - τηλ. 36.30.214

ΕΤΟΙΜΑΖΟΝΤΑΙ:

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ:

Γιώργος Μπουζιάνης

Γιάννης Τσαρούχης ΠΟΙΗΜΑΤΑ. ΣΧΕΔΙΑ ΚΑΙ ΥΔΑΤΟΓΡΑΦΙΕΣ, 1934-1937

ΑΚΟΥΑΡΕΛΛΕΣ 320

Άνδρέας ’Εμπειρικός ΓΡΑΠΤΑ Ή ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΥΨΙΚΑΜΙΝΟΣ ΕΝΔΟΧΩΡΑ

'Ηρόδοτος 240 120 150

Δημήτρης Δημητριάδης (προλόγισμα Δ. Ν. Μαρωνίτη)

80 140

Στρατής Δούκας ΣΧΕΔΙΑ, 1926-1936

ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ

ΤΟ ΚΟΙΝΟ — ΚΩΜΩΔΙΑ ΧΩΡΙΣ ΤΙΤΛΟ

Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα (μετάφραση Κοσμά Ξενάκη) 60

Νίκη Μαραγκού ΤΑ ΑΠΟ ΚΗΠΩΝ

80

130

Georges Bataille

100

(μετάφραση Δημήτρη Δημητριάδη)

ΜΑΝΤΑΜ ΕΝΤΟΥΑΡΝΤΑ

Χόρχε ΛουΙς Μπόρχες

ΤΟ ΣΤΡΙΨΙΜΟ ΤΗΣ ΒΙΔΑΣ

(μετάφραση Κοσμά Πολίτη αέ επίμετρο τον Maurice Blanchot)

ΟΙ ΜΑΡΙΟΝΕΤΤΕΣ

170

Ο ΝΕΚΡΟΣ

(μετάφραση ’Αγγελικής Πέτρα) Henry James

Ερρίκος Φόν Κλάιστ (μετάφραση Τζένης Μαστοράκη είσαγωγή Bernard Dort)

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΑΤΙΟΥ

(εισαγωγή καί μετάφραση Δημήτρη Δημητριάδη)

Lewis Carroll ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΕ ΜΙΚΡΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

(μετάφραση Τζένης Μαστοράκη)

Πάμπλο Πικάσσο ΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΚΟΡΙΤΣΑΚΙΑ

(μετάφραση Άνδρέα ’Εμπειρικόν) Georges Bataille

Διονύσης Καψάλης

50

Παντελής Μπουκάλας ΑΛΓΟΡΥΘΜΟΣ

Γιάννης Τσαρούχης

εξ.

’Αλόη Σιδέρη ΠΛΗΡΗΣ ΗΜΕΡΩΝ

ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ

Ο «ΟΡΕΣΤΗΣ» ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ 700

Διονύσης Καψάλης ΜΕ ΜΙΑ ΤΡΕΛΗ ΣΟΔΕΙΑ

ΕΠΤΑ ΝΟΥΒΕΛΕΣ ΚΑΙ ΤΡΙΑ ΑΝΕΚΔΟΤΑ

είσαγωγή, μετάφραση καί τρία δοκίμια Δ.Ν. Μαρωνίτης ’Άρης Κωνσταντινίδης

ΠΕΘΑΙΝΩ ΣΑ ΧΩΡΑ ΚΑΤΑΛΟΓΟΙ 1-4

(πρόλογος Γιάννη Τααρούχη)

II ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΑΝΓΚΟ 250

(μετάφραση Ρένας Χατζιδάκη)

1

Γραφτείτε συνδρομητές Ε σ ω τερ ικ ο ύ 'Απλή (6 τευχών): 650 δρχ. » (12 τευχών): 1.200 δρχ.

Σπουδαστική* (6 τευχών): 550 δρχ. » (12 τευχών): 1.000 δρχ.

’Οργανισμών, Τραπεζών, Ιδρυμάτω ν (12 τευχών): 1.800 δρχ.

Άσία

Ε ξ ω τε ρ ικ ο ύ

Κύπρος Ευρώπη ’Αφρική ’Αμερική Αύστραλία

'Απλή (6 τευχών): Δολ. » (12 τευχών): Σπουδαστική* (6 τευχών): Δολ· » (12 τευχών): Σχολών Βιβλιοθηκών Ιδρυμάτω ν (12 τευχών): * οι σπουδαστές μέσης, άνώτερης καί

ΗΠΑ

20 38

ΗΠΑ

18

33

25 47 22 41

28 52 24 45

29 55 25 47

34 65 30 56

46

54

59

62

72

’ Εμβάσματα στή διεύθυνση: Βάσω Σπάθή

συνδρομητές μέ τήν έπίδείξηΦή τήν άποστολή φωτοτυπίας τής σπουδαστικής τους ταυτότητας ή τής άστυνομικής (όν είναι μαθητές).

περιοδικό «Διαβάζω» Ομήρου 34 Αθήνα (135)

Συμπληρώστε τή σειρά Τιμή απλών τευχών: 120 δρχ. Τιμή διπλών τευχών: 180 δρχ. Τά παλιά τεύχη τού «Διαβάζω» μπορείτε ή νά τά άγοράσετε άπό τά γραφ εία τού περιοδικού ή, αν μένετε στήν έπαρχία, νά ζη τή σ ετε νά σάς τά στείλουμε μέ άντικαταβολή.

Τώρα καί σε τόμους Κ υ κλο φ ο ρ ο ύ ν ο ί τό μ ο ι: 1/ 2/ 3/ 4/ 5/ 6/

1976-77 1978 1979 Α 1979 Β 1980 Α 1980 Β

(τεύχη 1-9): 1.200 δρχ. (τεύχη 1 0 -1 5 )---»υυ--ορχ. (τεύχη 16-21) 900 δρχ. (τεύχη 22-26) 850 δρχ. (τεύχη 27-32) 900 δρχ. (τεύχη 33-37) 850 δ ου.

'Σέ σπουδαστές έκπτωση 15%

Ζ η τείσ τε τούς τόμους τού «Διαβάζω» άπό τά γραφεία τού π εριοδικού ή, αν μ έ ν ε τ ε σ τήν έπαρχία, ζη τε ίσ τε νά σάς τούς σ τείλο υ μ ε μ έ άντικαταβολή. Μ πορείτε άκόμα νά ά νταλ λά ξετε τά τεύχη πού έχ ετε μέ δεμένους τόμους, πληρώνοντας μόνο τή β ιβ λιοδεσία (240 δρχ. γιά τόν α ' τόμο, 180 δρχ. γιά τούς ύπόλοιπους).

M l·fin

Τεύχος 44 Ιούλιος 1981

Γραφεία: Όμηρον 34, 'Αθήνα (135), τηλ. 360-3011. Διεύθυνση: Περ. Άθανασόπουλος. Σύνταξη: Γιώργος Γαλάντης, Δημήτρης Δεληπέτρος, Παύλος Πέζαρος, Βασίλης Τσάμης, Ντορίνα Τσοταορον. Γραμματεία: Γιώργος Σαρηγιάννης. Διαχείριση: 'Ηρακλής Παπαλέξης. Συνδρομές: Βάσω Σπάθή. Διορθώσεις: Πέ­ τρος Στεφανάκης. Σελιδοποίηση: Φούλη Καρύδα-Στααινάκη. Στοιχειοθεσία: Φωτοκύτταρο ΕΠΕ, 'Υμηττόν 219, τηλ. 751-6333. ’Εκτύπωση: ΒαλασάκηςΆγγελής Ο.Ε., Ταύρον 21, τηλ. 346-6927. Διαφάνειες: Δ. Π. Αγγελής, Πει­ ραιώς 1, τηλ. 324-4325. Βιβλιοδεσία: Νικόλαος Κατριβάνος & Σία Ο.Ε., Στυ­ λιανού Γόνατά 48, τηλ. 574-9951. Διανομή: Νέον Πρακτορείον Τύπον.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ

5

ΔΙΑΛΟΓΟΙ

Τιμή: Δρχ. 120

Γράφουν οί Α. Ζήρας, Π. Νοϋτσος, Ν. Δεμερτζής, Μ. Λαμπρίδης, Κ. Θ εοφάνους, Κ. Π απανικολάου καί Γ. Ζεβελάκης

6

ΧΡΟΝΙΚΑ

’Εξώφυλλο Γιώργον Γαλάντη

Ε Κ ΔΟ ΤΙΚ Α Η ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΓΕΓΟΝΟΤΑ: Γιά τόν Τάκη Σινόπουλο —Γιά τόν Πώλ Νόρ - Ό Μ ακρυγιάννης σέ κομπιούτερ Π Ο ΡΤΡΑ Π 'Α : Τό Μουσείο Μπενάκη * ΤΟ ΞΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ: ’Α νταποκρίσεις τής Φούλας Λαμπελέ άπό τή Ζυρίχη καί τοΰ Νίκου Μοσχονά ά πό τή Ρώμη

11 13 14 17 19

ΟΔΗΓΟΙ Σάββας Παύλου: Μ εσεβρινός, ό δάσκαλος

24

ΑΡΘΡΑ Δημήτρης Δασκαλόπουλος: Β ιβλιογραφικά τής νεότερης λογο­ τεχνίας μας

Κεντρική διάθεση: Αθήνα: «Διαβάζω» Όμηρον 34 Τηλ. 360-3011 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο Μ. Κοτζιά & Σία Ταιμισκή 78 Τηλ. 279-720, 268-940 Κύπρος: Πρακτορείο βιβλίου Χρ. Άνδρέου & Σία Ρηγαίνης 64

27

ΕΠΙΛΟΓΗ Λ Α Ο ΓΡΑ Φ ΙΑ : Γράφει ό Γιώργος Διλμπόης ΚΛΑΣΙΚΗ Π Α ΙΔ Ε ΙΑ : Γράφει ό Α. Π αναγόπουλος Κ ΙΝΗΜ ΑΤΟΓΡΑΦΟΣ: Γράφει ό Β. Ραφαηλίδης Π Ο ΙΗ ΣΗ : Γράφει 6 Έ μ . Κριαράς Π ΕΖΟ ΓΡΑ Φ ΙΑ : Γράφει ό Α. Ζήρας Μ ΕΛ ΕΤΕΣ: Γράφουν ό Κ. Π απαγεω ργίου καί ό Σ. Τσακνιάς ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

35 37 39 49 52 55 61

ΔΙΑΒΑΖΩ ΓΙΑ ΠΑ ΙΔΙΑ (Ε πιμ έλ εια : Κ υριάκος Ντελόπουλος)

71

ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ

77

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ

81

3

ΕΚΔΟΣΕΙΣ/ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ «ΑΣΤΕΡΙ

ΑΝΑΤΟΛ ΦΡΑΝΣ

ΑΝΑΤΟΛ ΦΡΑΝΣ

ΜΙΛΤΟΣ ΣΑΛΒΑΡΛΗΣ

ΘΑΪΣ

Η ΑΝΤΑΡΣΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ

ΤΟ ΒΑΡΟΣ ΤΗΣ ΤΡΙΧΟΦΥΪΑΣ

ΒΑΓΓΕΛΗ ΚΟΛΩΝΑ

ΡΟΚΚΟ ΚΑΙ ANTONIA

LIONEL RICHARD

ΤΑ ΔΑΚΡΥΑ ΕΙΝΑΙ ΓΕΝΟΥΣ ΟΥΔΕΤΕΡΟΥ

ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ ΜΕ ΦΤΕΡΑ

ΝΑΖΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ Β' "Εκδοση

• ’Εκείνες οί άλλες ζωές · Ό μαγικός ερωτισμός · Ό ρόλος τής μαγείας ατά παρασκήνια τής ιστορίας · ’Αλχημεία · Τέρατα καί τερατογονίες • Ό κόσμος τών φαντασμάτων · Δαιμονικό Σόμπαν · Μαγικές πόλεις ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ Όλα τά παράξενα στό φώς τής αλήθειας. Μιά περιπλάνηση στά μυστήρια τοϋ κόσμου. Μασονία καί ό ρόλος τών μασονικών στοών στήν ιστορία.

Σόλωνος 121 - τηλ. 3606597/3619802

προλεγόμενα Τόν τελευτα ίο καιρό πήραμε άρκετά γράμματα άναγνωστών μας πού μάς ρωτούν για τί δέν παρουσιάσαμε τό α ή 6 βιβλίο πού τούς άρεσε, καθώς καί γράμματα συγγραφέων πού άναρω τιοϋνται γιά τήν τύχη τών βιβλίων πού έκδώσανε καί πού, συνήθως, μάς έχουν σ τεί­ λει. Καί γιά τούς μέν καί γιά τούς δέ ισχύουν δσα γράφτηκαν στό προηγούμενο τεύχος, μέ άφορμή τή γιορτή γιά τά βχρονα τού «Δια­ βάζω». "Οτι, δηλαδή, είνα ι άδύνατο καί άδικο νά παρουσιάζονται άπό τίς σελίδες τού περιοδικού όλα τά βιβλία πού κυκλοφορούν. Γι’ αύτό, επιλέγονται τά, κατά τήν κρίση τής Σύνταξης, άξιολογότερα, τά όποια καί άναλαμβάνουν οί συνεργάτες μας νά τά κρίνουν ή άπλώς νά τά σχολιάσουν. "Αν τώρα γιά ένα βιβλίο έχουν γραφ τεί καλά λόγια σέ είκοσι έν­ τυπα, όπως μάς γράφ ει ένας άναγνώστης μας, αύτό δέν μάς λ έ ε ι καί πολλά πράγματα. Γιατί, άκόμα κι άν καί τά είκοσι έντυπα ήταν έγ­ κυρα, ή Σύνταξη τού περιοδικού έπιφυλάσσει στόν έαυτό της τό δι­ καίωμα νά έχει τή δική τη ς γνώμη καί νά άσκεϊ τή δική της πολιτική στό χώρο τού βιβλίου. 'Όσο γιά τούς νέους συγγραφείς πού -οπωσδήποτε δικαιολογη­ μ έν α - άδημονοϋν νά διαβάσουν κρίσεις καί σχόλια γιά τά πνευμα­ τικά τους δημιουργήματα, τό «Διαβάζω» έχει άποδείξει στήν πεντά­ χρονη ιστορία του πόσο κοντά σ τέκεται στις πρώτες προσπάθειες συγγραφέων (λογοτεχνών καί έπιστημόνων). Οί νέοι πνευματικοί άνθρωποι άς είναι βέβαιοι ότι τά έργα τους άντιμετωπίζονται μέ άγάπη, ύπευθυνότητα καί μέ τή μεγαλύτερη έπιτρεπτή εύμενή προ­ διάθεση. Άλλω στε, άπό τήν άλλη μεριά, ορισμένοι μάς κατηγορούν γιά ύπερβολικό φιλονεϊσμό... Τέλος, άλλοι συγγραφείς άναρω τιοϋνται άν, γιά νά παρουσιαστεί τ ό βιβλίο τους στό «Διαβάζω», πρέπει νά στέλνουν περισσότερα άπό ένα άντίτυπα ή κατατοπιστικά σημειώματα ή, πάλι, άν πρέπει νά βάλουν κάποιον νά μάς μιλήσει ή μήπως πρέπει νά πληρώσουν δια­ φημιστική καταχώρηση τών βιβλίων τους ή νά γραφτούν συνδρομη­ τές τού περιοδικού! Ά ν όλα αύτά τά στοιχεία συνθέτουν μιά νεοελ­ ληνική νοοτροπία καί συμπεριφορά, γνωστή καί σέ άλλους τομείς, έμ είς άρνούμαστε νά τήν ύπηρετήσουμε. ’Εξάλλου άν οί συγγρα­ φ είς όλων τών έλληνικών βιβλίων πού έχουμε παρουσιάσει μέχρι σήμερα ήταν συνδρομητές μας, τό «Διαβάζω» όχι μόνο δέν θά είχε οικονομικά προβλήματα (όπως, άποδεδειγμένα, έχει), άλλά θά είχε γ ίν ει μιά άνθούσα έπιχείρηση. Ά ς σοβαρευτούμε όμψς. Γιά νά παρουσιαστεί ένα βιβλίο άπό τίς στήλες τού «Διαβάζω», δέν χρειάζεται ν ’ άκολουθήσει κανείς τ ε ­ θλασμένη όδό. Α ρ κ ε ί ή εύθεία. Α ρ κ ε ί νά πουλιέται στά βιβλιοπω­ λεία ή νά έχει σ ταλεί στά γραφεία τού περιοδικού. "Ολα τ ’ άλλα είναι σκέψεις έκ τού πονηρού, πού δέν έχουν κανένα άντίκρισμα στήν πραγματικότητα- ή όποια άποδεικνύει πανηγυρικά πόσο άσχετο μέ κάθε είδους συναλλαγές είνα ι τό «Διαβάζω» καί πόσο άνεξάρτητη καί άδέσμευτη γραμμή άκολουθεϊ, μακριά άπό σκοπιμότητες καί ξένα πρός τήν υπόθεση τού βιβλίου συμφέροντα.

5

διάλογοι "Ολα τά γράμματα, πού παρουσιάζουν κάποιο γενικότερο ενδιαφέρον, δημοσιεύονται είτε όλόκληρα (έφόσον είναι σύντομα) ε'ίτε άποαπασματικά (έάν είναι έκτενή). Γιά τό λόγο αύτό, παρακαλοϋνται οΐ άναγνώστες πού μάς γράφουν νά είναι όσο πιό σύντομοι μπορούν καί νά σημειώνουν τό πλήρες ονοματεπώνυμο καί τήν άκριβή διεύθυνσή τους. Υπενθυμίζουμε ότι γιά νά δημοαιευθεί ένα γράμμα, πρέπει νά ’χει φτάσει στά γραφεία τού περιοδικού τουλάχιστον έξι εβδομάδες πριν άπό τήν ήμέρα κυκλοφορίας τού τεύχους.

Γιά τόν Γκέοργκ Λούκατς

Αγαπητοί φίλοι, Στήν «Ελληνική βιβλιογραφία Γκέοργκ Λούκατς (1933-1981)», «Διαβάζω» άρ. 41, άπό παραδρομή καί στά λήμματα Δ38 καί Δ44 άναφέρθηκε λανθασμένα δτι τό όνομα Μ. Φουρτούνης είναι ψευδώνυμο τού Μανόλη Λαμπρίδη. Ό Μ. Φουρτούνης ήταν γιά πέντε χρόνια (1958-1963) μέλος τής Συντακτικής Επιτρο­ πής τού περιοδικού «’Επιθεώρηση Τέχνης». "Εχει έκδώσει δυό ποιητικές συλλογές: «’Εγγραφές» καί «Προσωπεία» (1962) καί μιά συγκεντρωτική έκδοση τών ποιημάτων του μέ τίτλο «Βιογραφίες» (1972). Άλέξης Ζήρας

Αγαπητό «Διαβάζω», θά παρακαλοϋσα ή «Ελληνική βιβλιογραφία Γκέοργκ Λούκατς (1933-1981)», πού σύνταξε ό Άλέξης Ζήρας καί δημοσίευσες στό τεύχος 41, νά συμ­ πληρωθεί μέ τά άκόλουθα έργα (άλφαβητικά): 1. Althusser, L., Γιά τόν Μάρξ (1965, μτφρ. Τ. Κατρετζή, «Γράμματα», Αθήνα 1978). Στή σ. 114 ση­ μείωση γιά τόν «ντροπαλό χεγκελιανισμό» τού L. Πρβλ. σ. 222.

2. Άρανίταης, Εύγ., Εισαγωγή στήν κοινωνιολογία τού θεάματος («’’Ακμών», Αθήνα χ.χ.). Προεκτείνον­ ται όρισμένες θέσεις τού G. Debord μέ συχνή άναφορά στό «'Ιστορία καί ταξική συνείδηση» (σ. 22/23, 43-48).

3. Βακαλιός, Θ., Ό άνθρωπος μέσα στό έπαναστατικό κίνημα («Τολίδη», Αθήνα 1980). Ό ύφηγητής τού πανεπιστημίου τής Βουδαπέστης παραπέμπει στον L. γιά τήν ιδέα τής όλότητας (σ. 76) καί άντιμετωπίζει προβλήματα πού άπασχόλησαν τόν ούγγρο φιλόσοφο καί τούς μαθητές του. Βλ. τού ίδιου, Ή έπιστημονικο-τεχνική έπανάσταση, ό σοσιαλισμός καί ό άνθρωπος («θεμέλιο», ’Αθήνα 1979), σ. 52, 154, καί Ή νέα άντίληψη γιά τή σοσιαλιστική έπανάσταση στίς σημερινές συνθήκες (’Αθήνα 1980), σ. 39.

4. Βέικος, Θ., Σύγχρονη Διαλεκτική Φιλοσοφία ('Ιωάννινα 1976). Σέ ξεχωριστό κεφάλαιο (σ. 123-129) άναλύονται μέ συστηματικό τρόπο οί θέσεις τού «'Ιστορία καί ταξική συνείδηση» γιά τή διαλεκτική.

5. Γιοφτσούκ, Μ. Τ. κ.ά., Σύντομη Ιστορία τής φιλο­ σοφίας (I960, μτφρ. A. Β. Κωνσταντίνου, «’Επίκου­ ρος», Αθήνα 1963). Συνοπτική έπίθεση στό «ρεβιζιονιστή» L. (σ. 711,768).

6. Colletti, L., Γιά τό νεαρό Μάρξ (μτφρ. Π. Παπασαραντόπουλου, «Όδυσσέας», ’Αθήνα 1977). Ό L.

6

γιά τά «Παρισινά χειρόγραφα» (σ. 20/21). Βλ. τό ίδιο κείμενο ώς είσαγωγή στό: Marx, Οικονομικά καί φι­ λοσοφικά χειρόγραφα (1844, μτφρ. Μπ. Γραμμένου, «Γλάρος», Αθήνα 1975), σ. 25/26.

7. Colletti, L., Ό Μάρξ, ό Χέγκελ καί ή σχολή τής Φρανκφούρτης, στό: Colletti κ.ά., Ό μαρξισμός σή­ μερα (μτφρ. Μ. Ζορμπά, «Όδυσσέας», Αθήνα 1973). Διερεύνηση τών έπιδράσεων τού L. στή σχολή τής Φρανκφούρτης (σ. 17-21).

8. Δημητράκος, Δ., Φιλοσοφία καί πολιτική («Λύ­ χνος», Αθήνα 1981). Ή συμβολή τού L. στό πρό­ βλημα τής ιδεολογίας (σ. 102-104).

9. Eagleton, Τ., Ό μαρξισμός καί ή λογοτεχνική κριτική (1976, μτφρ. Γρ. Άζαριάδη, «Ύψιλον», Αθήνα 1981). Κριτική παρουσίαση τών άπόψεων τού L. γιά τή «μορφή» (σ. 44-65).

10. Εύαγγέλου-Τζιώκα, Π., « Ιστορία καί ταξική συνείδηση» (G. Lukacs), 1ο μέρος, «Πράξη», τεύχ. 2 (Δεκ. 1980-Γεν. 1981), σ. 40-50. Περιεκτική άπόδοση τού έργου.

11. Goldmann, L., Ή γενετική δομική μέθοδος στήν ιστορία τής λογοτεχνίας (1964), μτφρ. Μ. Μητσού-Παππά, «Δευκαλίων», τεύχ. 25/26 (Ίούν. 1979), σ. 137κκ. Πρόκειται γιά τό τέταρτο κεφάλαιο τού «Γιά μιά κοινωνιολογία τού μυθιστορήματος», δπου σχο­ λιάζονται οί αισθητικές άντιλήψεις τού L. 12. Gombin, ft., Ή καταγωγή τού άριστερισμοϋ (1971, μτφρ. Ί. Ζερβού, «Βέργος», Αθήνα 1975). Ή άπήχηση τών Ιδεών τού L. ατούς «gauchistes» (σ. 21, 22,41,46-49, 67,84-87).

13. Gramsci, Α., Ιστορικός ύλισμός (μτφρ. Γ. Μυλωνόπουλου, «Όδυσσέας», ’Αθήνα 1973). Στή σ. 213 ή κριτική παρατήρηση γιά τήν άπόρριψη τής διαλε­ κτικής τής φύσης άπό τόν L. 14. Κανελλόπουλος, Π., Ιστορία καί πρόοδος, *Άρχείον φιλοσοφίας καί θεωρίας τών έπιστημών», τ. Δ’ (1933), σ. 172. Ό L. θεωρείται «είς τών όξυδερκεστέρων συγχρόνων Μαρξιστών»· πρβλ. τού Ιδιου, Αί θεμελιώδεις περί ιστορίας θεωρίας δπ. παρ., τ. Ζ (1936), σ. 271, καί Heidelberg, στό: ’Αφιέρωμα στόν Κ. Τσάτσο (’Αθήνα 1980), σ. 79-82 (οί σχέσεις τού Mannheim μέ τόν L.).

15. Καστοριάδης, Κ., Σημείωση πάνω στόν Λούκατς καί τήν Ρόζα Λούξεμπουργκ (1958), στό: Ή πείρα τού εργατικού κινήματος (μτφρ Β. Ψιμούλη - Ζ. Χριστοφίδου, « Αμφορέας», Αθήνα 1978), τ. Β’, σ. 85-87. Ή εισαγωγή στή γαλλική μτφρ. τού δοκιμίου: «Κριτικές παρατηρήσεις στήν “ Κριτική τής ρωσικής έπανάστασης” τής R. Luxemburg (έμπεριέχεται στό «'Ιστορία καί ταξική συνείδηση»), 16. Καστοριάδης, Κ., Ούγγρική έπανάσταση 1956 (1977, μτφρ. Μ. Λαμπρίδη, «Ύψιλον», Αθήνα 1980). Ή στάση τού L. στά γεγονότα τού 1956 (σ. 24/25, 58/59).

17. Κυριαζόπουλος, Σπ., Ό σοσιαλιστικός ρεαλι­ σμός («Τροπές», Αθήνα 1977). Αναφορές στόν

«Μάρξ τής αισθητικής» (σ. 55, 111, 126, 131), 18. Μαρξισμός-κομμουνισμός καί δυτική κ Συγκριτική έγκυκλοπαίδεια, τ. 4, σ. 120-123. Ή θέση τού L. γιά τήν έπιστήμη.

19. Μεράυ, Τ., Ή τύχη τοϋ Λούκατς, χ.μ., «Λ/έα Εστία», τ. ΞΓ' (1958), σ. 973-974. Χρονικό τής σύντο­ μης αϋτοεξορίας του στή Ρουμανία.

20. Meszaros, /., Προελεύσεις τής έννοιας τής άλλοτρίωσης, μτφρ. Ή. Νικολούδη, «Signum», τεϋχ. 2 (Δεκ. 1974), σ. 4-5, 16. Απόσπασμα όπό τό έργο: The Theory of Alienation in Marx (London 1970) τού ούγγρικής καταγωγής συγγραφέα πού έγραψε έπίσης: Lukacs’ Concept of Dialectic (London 1972).

21. Μοσκώφ, Κ., Ενάντια στό θετικισμό καί τόν οίκονομισμό, στό: Δοκίμια (« Εξάντας», Αθήνα 1979), σ. 133-172. Ανάγνωση τοϋ Hegel καί μέ τό βλέμμα 22. Μουσοϊιρος, Ν. Γ., Ή θεωρία τοϋ Λένιν γιά τό δημοκρατικό συγκεντρωτισμό (1972, «Σήμερα», Αθήνα 1979). ’Αναφορές στόν L. γιά τό πρόβλημα τής οργάνωσης (σ. 11,14, 24).

23. Μπαγιόνας, Αϋγ., Ή ιστορικότητα τής συνείδη­ σης στή φιλοσοφία τοϋ γαλλικοϋ Διαφωτισμού (« Ολ­ κός», Θεσσαλονίκη 1974). Συστηματική διερεύνηση τών άναλογιών άνάμεσα στή φιλοσοφία τοϋ γαλλικού Διαφωτισμού καί τίς φιλοσοφικοϊστορικές θεωρήσεις τοϋ L. (σ. 304-311).

24. Μπιτσάκης, Εϋτ. /., Θεωρία καί πράξη («Guten­ berg», Αθήνα 1980). ’Αναφορές στόν L. μέ βάση τή διαπίστωση πώς «άπό τή σοβαρή κριτική μελέτη τοϋ έργου του ωφελημένος θά βγει μονάχα ό μαρξισμός» (σ. 22,85, 183,232).

25. Μπιτσάκης, Εϋτ., Φιλοσοφία τοϋ άνθρώπου («Ζαχαρόπουλος», ’Αθήνα 1980). Τό πρόβλημα τής άλλοτρίωσης στόν L. (σ. 56, 57, 68, 74).

26. Νούτσος, Π. X., Ό G. Lukacs στήν Ελλάδα (Γιάννινα 1980), σ. 12, Εισαγωγή, τά έργα τοϋ L. (σύμφωνα μέ τό χρόνο μετάφρασης), βιβλιογραφία (άλφαβητικά).

27. Ντεμπόριν, Α., Ό Λένιν φιλόσοφος (μτφρ. Α. Χάιτα, έπανέκδ. «ΆνΟγνωστίδη», ’Αθήνα 1975). ’Επί­ θεση στόν L. γιά τήν άπόρριψη τής διαλεκτικής τής φύσης (σ. 39).

28. Πουλαντζάς, Ν., Πολιτική έξουσία καί κοινωνι­ κές τάξεις (1968, τ. Α’, μτφρ. Κ. Φιλίνη, τ. Β', μτφρ. Α. Χατζηπροδρομίδη, «Θεμέλιο», ’Αθήνα 1975). Ή « Ιστορία καί ταξική συνείδηση» κατατάσσεται στίς «ίστορικιστικές» έρμηνεϊες τοϋ μαρξισμού (Α', σ. 12, 49, 79, 82, 102, 204) καί παρουσιάζεται κριτικά στήν «ίστορικιστικήάντίληψητών ίδεολογιών»(Β\ σ. 24-37).

29. Salinari, C., Εισαγωγή, στό: Marx-Engels, Κεί­ μενα γιά τήν λογοτεχνία καί τήν τέχνη (μτφρ. Στ. Χρυσικόπουλου, «Εξάντας», Αθήνα 1975). Ή έννοια τοϋ «τυπικοϋ» στόν L. (σ. 15/16).

30. Τερλεξής, Π., Μαρξισμός καί κοινωνιολογία («Κέδρος», Αθήνα 1979). Μέ τήν έμμεση κυρίως γνώση τών πηγών παρουσιάζονται οί σχέσεις διαλε­ κτικής καί κοινωνιολογίας καί έπισημαίνεται ό ρόλος τής κατηγορίας τής όλότητας (σ. 44-48).

31. Vinnai, G., Ή κοινωνική ψυχολογία τής έργατικής τάξης (μτφρ. Μπ. Δερμιτζάκη, «Άναγνωστίδης», ’Αθήνα χ.χ.). Αναφορές στόν L. (σ. 132, 139, 201,

32.

Weber, Μ., Ή έπιστήμη ώς έπάγγελμα (1919, μτφρ. Ί. Συκουτρή, Άθήναι 1933). "Ισως ή πρώτη μνεία τοϋ L. στά έλληνικά (σ. 85). Εύχαριστώ γιά τή φιλοξενία Παναγιώτης Χρ. Νούτσος Σικελιανοϋ 1, Γιάννινα ’Αγαπητό «Διαβάζω», Όσο χρήσιμη είναι ή άρθρογραφία καί ή έκθεση άπόψεων, τόσο έπωφελής είναι καί ή κριτική της. Επωφελής, έφόσον συμβάλλει στήν έκτενέστερη διευκρίνιση τών σχετικών θεμάτων. Αύτός είναι ό λό­ γος πού θά άναφερθώ στό κείμενο τοϋ κ. Λαμπρίδη σχετικά μέ τό έργο τοϋ G. Lukics (τεύχος άριθ. 41). Περιορίζομαι άπλώς στό συγκεκριμένο ζήτημα τής έννοιας τής «πραγμοποίησης» («πραγματοποίησης» κατά τόν κ. Λαμπρίδη), πού άσφαλώς δέν έχει μόνον όρολογική άλλά καί έπιστημολογική σημασία. Σέ άντίθετη περίπτωση δέν θά άπευθυνόμουν στίς στή­ λες τής άλληλογραφίας σου. Είναι περίεργο τό γεγονός δτι ό κ. Λαμπρίδης μεταφράζει τόν όρο reification μέ τόν άντίστοιχο έλληνικό «πραγματοποίηση». Παρόλο τό ότι ύπογραμμίζει τήν άποψη τοϋ Lukacs όσον άφορά τήν άλλοτριωτική λειτουργία τής άστικής κοινωνίας καί τής άντίστοιχης καπιταλιστικής οικονομίας καί παρά τό ότι σημειώνει τήν έτυμολογία τοϋ όρου, τελικά νο­ μίζω ότι ό έλληνικός όρος «πραγμοποίηση» ύποδηλώνει κάτι τό διαφορετικό, ίσως μάλιστα καί άντίθετο, άπό ό,τι ό ίδιος ό κ. Λαμπρίδης πράγματι έννοεϊ. Κι αύτό, γιατί «πραγματοποίηση» σημαίνει τή δημιουργία ένός πραγματικού, άληθινοϋ, όχι φαντα­ στικού άντικειμένου. Ό δέ άντίστοιχος όρος στήν άγγλική καί γαλλική είναι realization καί realisation. ’Αντίθετα, ή έννοια reification-reification μεταφρά­ ζεται καλύτερα μέ τόν όρο «πραγμοποίηση», πού δη­ λώνει τή μετατροπή μιας ζωντανής-δυναμικής μορ­ φής, οίασδήποτε κατηγορίας, σέ πράγμα. Οί κοινωνι­ κές σχέσεις μέσα στά πλαίσια τοϋ καπιταλισμού δέν πραγματοποιοϋνται άλλά πραγμοποιούνται: θεώνται a priori σάν άψυχα άντικείμενα-πράγματα. Έάν υιο­ θετήσει κανείς τόν όρο τοϋ κ. Λαμπρίδη, θά μπο­ ρούσε νά ύποθέσει ότι οί κοινωνικές σχέσεις στόν καπιταλισμό δημιουργούνται έκ νέου, γίνονται άληθινές (real), πραγματικές, άπτές. Όπερ άτοπο. Πραγμοποίηση λοιπόν καί όχι πραγματοποίηση εί­ ναι, νομίζουμε, ή πιστότερη μετάφραση τοϋ όρου reification, έάν θέλουμε όντως νά περιγράφουμε τή διαδικασία μετατροπής τών άνθρώπινων, κοινωνικών οχέσεων σέ σχέσεις μεταξύ πραγμάτων. Θέλω νά πιστεύω ότι ό κ. Λαμπρίδης δέν θά έχει σοβαρές διαφωνίες γι’ αύτή μου τή διευκρινιστική παρατήρηση. Μέ πολλή έκτίμηση Νίκος Δεμερτζής Ρουμπέση 36 Νέος Κόσμος (411) Αθήνα

Τό γράμμα τού κ. Ν. Δεμερτζή θέσαμε ύπόψη τού συνεργάτη μας κ. Μ. Λαμπρίδη, ό όποιος μάς έστειλε τήν έξης άπάντηση: 'Αγαπητό «Διαβάζω», Εύχαριστώ πολύ τόν κ. Νίκο Δεμερτζή γιά τίς παρατηρήσεις πού διατυπώνει στήν έπιστολή του τής 21-4-1981. Θίγει ένα θέμα πού έχει πράγματι βασική επιστημολογική σημασία: τό θέμα τής σωστής, τής πρόσφορης όρολογίας. Ειδικότερα, γιά τήν άπόδοση στά έλληνικά τού λα­ τινογενούς νεολογισμού reification, είναι άλήθεια δτι άντιμετωπίζομε πολλές δυσκολίες. Μέ έχει προβλη­ ματίσει πολύ τό θέμα. Ό διορατικός άναγνώστης θά πρόσεξε δτι στήν έργασία μου αύτή προσπάθησα νά τό παρακάμψω τό πρόβλημα: ’Εξηγώ -πολύ συνοπτικά, άναγκαστικάτή σημασία τού όρου, καί παραθέτω τή γραμματικώς σωστή άπόδοσή του στά έλληνικά «πραγματο­ ποίηση»· βάζω καί εισαγωγικά, θέλοντας, έτσι, νά ύποβάλω πιό έμφαντικά δτι, στή συγκεκριμένη περί­ πτωση, θά πρέπει νά πάρομε τή λέξη στήν πρωταρ­ χική της κυριολεκτική σημασία. Τό «πραγματοποίηση» θά ήταν πράγματι πολύ κα­ λός άντίστοιχος δρος στά έλληνικά, δν μπορούσαμε νά κάνομε άφαίρεση αύτοΰ πού σημαίνει στήν καθη­ μερινή όμιλία μας. "Ομως -δπως πολύ σωστά παρα­ τηρεί ό κ. Δεμερτζής- τό «πραγματοποιώ-πραγματοποίηση» στή γλώσσα μας σημαίνει πιά κάτι περισσό­ τερο καί κάτι λιγότερο άπ’ αύτό πού θέλομε νά σημάνομε ε’ιδικώς μέ τόν δρο reification. Καί έτσι, δέν μπορεί νά είναι ικανοποιητική λύση. 'Ασφαλώς δέν είναι λύση τό νά παρακάμπτομε πάντα τό πρόβλημα. Θά πρέπει όπωσδήποτε νά τό άντιμετωπίσομε. Σέ άλλα κείμενά μου -πού, φυσικά, δέν έχω τήν άξίωση νά τά έχει ύπόψη του ό κ. Δεμερτζής ή όποιοσδήποτε άλλος- χρησιμοποίησα τούς δρους άντικειμενοποίηαη, όντοποίηση καί έμπραγμάτωση (κατά τό ένσάρκωση: «ό λόγος σάρξ έγένετο»), Μά δέν είμαι άρκετά Ικανοποιημένος. Δέν άγνοώ δτι άλλοι άποδίδουν τό reification μέ τό πραγμο-ποίηαη-πραγμο-ποιώ. 'Ομολογώ δτι τό γλωσ­ σικό μου αίσθημα δέν τό δέχεται εύκολα. Βρίσκω ότι ύπάρχει κάτι τό χωλό, τό κουτσουρεμένο. "Εχει άποθληθεί ένα κομμάτι άπό τό· θέμα τού πρώτου συνθε­ τικού. Πώς θά μάς φαινόταν άν, κατ’ άναλογίαν, λέ­ γαμε: σχημο-ποιώ, σχημο-ποίηση, θεμο-ποίηση, κρατο-ποίηση, άντιδραστο-ποίηση, προσω-ποίηση κλπ.; (Θά πείτε: δέ βρισκόμαστε στήν άνάγκη νά προσφύγομε σέ τέτοιες λύσεις). Θυμάμαι, στήν Τράπεζα, πού έργαζόμουνα, μοΰ ήταν άχώνευτος ένας άλλος βαρβαρισμός: ό κωδι­ κός άριθμός (άντί: κωδικ-ικός, κώδιξ, κώδικ-ος, κωδικ-ικός). Τό μυαλό μου δούλευε κατ’ άναλογίαν καί έφτιαχνε θωρα-κούς σπονδύλους καί πριγκι-κά γεύΌ κ. Δεμερτζής βεβαιώνει δτι ό δρος πραγμοποίηση «δηλώνει τήν μετατροπή μιάς ζωντανής μορ­ φής, όποιασδήποτε κατηγορίας, σέ πράγμα». Όχι. Δέν τό δηλώνει eo ipso- παρά μόνον άν τό άποφασίαομε, άν συμφωνήσομε νά τό δηλώνει, συμβατικά, κάνοντας τήν άνάγκη φιλοτιμία, καί καταπνίγοντας τό τυχόν δυσάρεστο συναίσθημα άπό τή γραμματική δυσμορφία του. "Οπως στέργομε νά λέμε πετροδολλάρια ή εϋρωκομμουνισμός -καί νά έννοοϋμε αύτά πού έννοοϋμε. Οί ξένοι, φυσικά, χωρίς τίς άναστολές τού δικού μας γλωσσικού αίσθήματος, μπορούν άνετα νά φτιά­ χνουν δρους μέ συνθετικά κουτσουρεμένες έλληνικές λέξεις, δπως: φωτογραφία, φωτομοντέλο, auto-

strasse, cineac κλπ. Τό ίδιο καί στήν καθαρεύουσα, διάφοροι κατα­ σκευασμένοι περίεργοι τύποι καί βαρβαρισμοί χρησι­ μοποιούνται μέ άρκετή εύκολία: έφεσιβάλλω, ό άναιρεσίων. Σχεδόν δλοι οί δικηγόροι γράφουν: «τά έπικαλούμενα άποδεικτίκά στοιχεία», καί μερικοί συν­ εχίζουν: «τών ύποβληθέντων προτάσεων». 'Εδώ δέν ύπάρχει αίσθημα ζωντανής γλώσσας νά προφύλάξει άπό λάθη. "Ομως στή ζωντανή γλώσσα ύπάρχει μεγαλύτερη εύαισθησία καί άντίδραση. Ή σύγχρονη έπιστήμη καί ζωή χρειάζεται δλο καί νέα έννοιολογικά έργαλεία -καί ή παραγωγή νεολο­ γισμών είναι άναγκαία. Όμως, νομίζω δτι οί καινού­ ριοι δροι στή ζωντανή γλώσσα μας θά πρέπει νά πλά­ θονται σύμφωνα μέ τούς δικούς της τούς «νόμους», ώστε νά μή χτυπάνε άσχημα. Φυσικά, οί δυσκολίες δέν είναι λίγες. Γιά νά γυρίσομε στόν όρο πού μάς άπασχολεΐ, σκέφτηκα μιά νά τόν περάσομε άμετάφραστον, άφοϋ συνεννοηθοϋμε ώς πρός τό τί θέλομε νά σημάνομε. Όπως λέμε: consommation -καί έννοοϋμε κατανά­ λωση σέ ειδική περίπτωση, τών κοριτσιών στά καμ­ παρέ, reception -ειδική ϋποδοχή, στά ξενοδοχεία, clearing, dumping, copyright, ρεπορτάζ, φεστιβάλ, προβοκάτσια, status quo, persona non grata, καί άλλα πολλά. Ίσως όμως καί νά τό συνηθίσομε τό πραγμοποιώπραγμοποίηαη, δπως οί γιατροί, παράλληλα μέ τό αίματο-ποιώ, αίματο-ποίηαη, λένε αίμο-ποιώ, αίμοποίηαη καί άκόμα: αίμο-σφαίρια, αίμο-φιλία, αιμο­ ρραγία, κοντά στά αίματο-λογία, αίματο-κρίτης, αίματο-καλλιέργεια, καί στήν καθημερινή όμιλία μας: [αί]ματο-κύλισμα, [αί]ματο-βαμμένος, άλλά καί [αί]μοβόρος. Δέν ξέρω. 'Εξακολουθώ νά θεωρώ τό ζήτημα άνοιχτό. Θά ήταν ένδιαφέρον νά ξέραμε τί λένε σχετικά οί άρμόδιοι φιλόλογοι, οί γλωσσολόγοι· ό σεβαστός μας κ. Κριαράς. Καί πάλι εύχαριστώ τόν κ. Δεμερτζή, καί σάς πού φιλοξενείτε τίς σχολαστικές αύτές σημειώσεις μου. Φιλικά Μανόλης Λαμπρίδης

Βιβλιογραφικά περιοδικών 'Αγαπητοί φίλοι, Δέν ξέρω άπό ποιές πηγές ό συνεργάτης σας κ. Γιώργος Ζεθελάκης άντλησε τίς πληροφορίες του γιά νά γράψει τό άρθρο του «Ή ζωή τών περιοδικών τό 1980» («Διαβάζω», τχ. 40). Θά ήθελα ώστόσο νά τού έπισημάνω μιά παράλειψη. Στόν Πειραιά κυκλοφορεί τό περιοδικό «Φιλολο­ γική Στέγη», πού άποτελεΐ μιά όλοκληρωμένη καί ύπεύθυνη έκφραση τής σύγχρονης πειραϊκής λογο­ τεχνίας. Στις σελίδες του καταχωρίζονται ποικίλα καί άξιόλογα κείμενα (ποιήματα, διηγήματα, μελέτες), γραμμένα άπό δόκιμους συγγραφείς, πού έπάξια συνεχίζουν τή μακρόχρονη καί πολύχυμη πειραϊκή λογοτεχνική παράδοση. Τό περιοδικό αύτό άριθμεί ζωή δεκαέξι χρόνων άρχισε νά κυκλοφορεί τό 1965 καί σήμερα έχει φτά­ σει στό 27ο τεύχος του. [...] Νομίζω λοιπόν πώς είναι άδικο νά άγνοείται άπό τούς έρευνητέο καί άπό τό

περιοδικό σας, πού φιλοδοξεί νά πληροφορεί τους Αναγνώστες του άντικειμενικά καί όρθά. Ό συνεργά­ της σας θά μπορούσε κάλλιστα νά τό περιλάβει στό κεφάλαιο «Περιοδικά πού συνέχισαν τήν έκδοσή τους τό 1980». [...] Γενικότερα όμως έπιθυμώ νά ρωτήσω τό συντάκτη τού άρθρου. Πώς συμβαίνει, στόν Απολογισμό του, νά έχει παραλείψει σοβαρά περιοδικά, πού συμβάλ­ λουν εποικοδομητικά στή γνωστική καί αισθητική συγκρότησή μας, ένώ άντίθετα άναφέρει άλλα άμφίβολης ποιότητας; Σύμφωνα μέ ποιά κριτήρια έκανε τήν έπιλογή του; 'Ιδού ή άπορία (μου). Κώστας Θεοφάνους Κουντουριώτου 16, Πειραιάς (5) ’Αγαπητό «Διαβάζω», Στό τεύχος τού Μάρτη (40) δημοσιεύτηκε ή έργασία τού κ. Ζεβελάκη «Ή ζωή τών περιοδικών τό 1980». Στή σ. 30 ό τίτλος τού μέρους αύτού είναι «Περιοδικά πού συνέχισαν τήν έκδοσή τους τό 1980», άλλά όταν άναφέρει τά Περιοδικά (σ. 31), δέ βρίσκει ό ένδιαφερόμενος τή «Νέα Παιδεία» κι Ανα­ ρωτιέται- τί συμβαίνει άραγε; Έπαψε νά κυκλοφορεί ή «Νέα Παιδεία»; Επιθυμώ λοιπόν νά πληροφορήσω κάθε ενδιαφε­ ρόμενο ότυή «Νέα Παιδεία» όχι μόνο έξακολουθεϊ νά έκδίδεται, άλλά κάμνει καί παράλληλες έκδόσεις πού προσφέρει στούς συνδρομητές της δωρεάν. Όσο γιά τήν παράλειψη τού κ. Ζεβελάκη, θέλω νά πιστεύω ότι όφείλεται σέ παραδρομή. Εύχαριστώ Μέ τά πιό φιλικά αισθήματα ό Δ/ντής τής «Νέας Παιδείας» Κ. Ν. Παπανικολάου Επόπτης Μ. Ε. Ακαδημίας 57,'Αθήνα (143)

Τά γράμματα τών κ. κ. Κ. Θεοφάνους καί Κ. Ν. Παπανικολάου θέσαμε υπόψη του συνεργάτη μας κ. Γ. Ζεβελάκη, ό όποιος μάς έστειλε τήν παρακάτω άπάντηση: Στήν έρευνα γιά τή ζωή τών περιοδικών τό 1980 προσπαθήσαμε νά καταγράψουμε τά περιοδικά πού πρωτόεμφανίστηκαν ή έπαψαν νά έκδίδονται τή χρο­ νιά πρύ πέρασε. Καί προχωρήσαμε στή συγκριτική έξέταση τών στοιχείων πού προέκυψαν. Δέν κρίναμε σκόπιμο νά άσχοληθούμε άναλυτικά καί μέ όλα τά περιοδικά πού συνέχισαν τήν κυκλοφορία τους. ’Αναφέραμε μόνον ένδεικτικά τίτλους περιοδικών πού συνέχισαν νά έκδίδονται, χωρίς τήν επιδίωξη τής πληρότητας, μιά καί αΰτό γίνεται συστηματικά άπό τίς ιδιαίτερες σελίδες τού βιβλιογραφικού δελτίου κάθε τεύχους τού «Διαβάζω». Γιώργος Ζεβελάκης

τεθεί ύπ’ δψιν τής ένδιαφερομένης μήπως καί πάρει καμιά άπάντηση -άπάντηση πού ούτε καί δικαστικός έπιμελητής δέν μπόρεσε νά έκμαιεύσει. Ή ιστορία έχει ώς έξής: Τό Μάρτιο τού 1980 συμ­ φώνησα μέ τήν δεσποινίδα 'Ιουλία Τσακίρη νά μετα­ φράσει τό βιβλίο τού Italo Svevo, «Γεροντάματα», γιά λογαριασμό τών έκδόσεων «Νεφέλη». Ή συμφωνία, προφορική βέβαια, ήταν νά μοϋ παραδοθει ή μετά­ φραση 31 Αύγούστου τού '80, λαμβάνοντας ή μετα­ φράστρια 15.000 δρχ. τόν μήνα γιά νά μπορεί «Απερί­ σπαστη νά έπιδοθεϊ στή μετάφραση καί νά είναι συν­ επής στό χρόνο πού όρίσαμε». "Ετσι καί έγινε. Δη­ λαδή ή δεσποινίς Τσακίρη έπαιρνε κάθε 15 τού μηνός 15.000 δραχμές. Όταν έφθασε ή 31 Αύγούστου ή μεταφράστρια δέν εμφανίσθηκε καί όταν στίς 15 Σεπτέμβρη τήν ένόχλησα, πήρα τήν άπάντηση, ότι «ρίχνει» μιά τελευ­ ταία ματιά καί τό τέλος Σεπτέμβρη θά έχω τή μετά­ φραση στά χέρια μου. Όμως ούτε στίς 30 Σεπτέμβρη ήταν έτοιμη. Τό παιχνίδι αύτό συνεχίζεται μέχρι σήμερα, όπου ή ύπόθεση έχει όδηγηθεί σέ δικηγόρο. Κάθε φορά πού τήν ένοχλοϋσα είσέπραττα πάντοτε μιά άναβολή καί μιά διαβεβαίωση ότι «ρίχνεται» ή τελευταία ματιά. Ας τονισθεΐ καί τό παράλογον ότι μετά τά χρήματα πού πήρε γιά τήν μετάφραση (75.000 δρχ.) καί άφοϋ έληξε ή προθεσμία παραδόσεως πλήρωσα στή δε­ σποινίδα Τσακίρη καί 8.000 δρχ. έναντι τής διορθώσεως πού θά έκανε... όταν τό βιβλίο θά στοιχειοθετούνταν. Έτσι ή μεταφράστρια έλαβε 83.000 καί ύστερα άπό 9 μήνες άπό τήν ήμερομηνία πού θά 'πρεπε νά παρα­ λάβω τή μετάφραση, έγώ αναμένω, άπό τόν δικηγόρο πλέον τήν έξέλιξη. Γιάννης Δουβίτσας Εκδόσεις «Νεφέλη» Μαυρομιχάλη 9 ’Αθήνα (144)

Ε Π Α Ν Ο ΡΘ Ω Σ Η Ο Ν Ο Μ Α ΤΟ Σ ’Ασυγχώρητη άβλεψία είχε σάν Αποτέλε­ σμα, στό προηγούμενο τεύχος, τήν Αλλαγή τού όνόματος συνεργάτη μας. Παρακαλούμε λοι­ πόν: τό όνομα τού κ. Λουκάκη Ας διαβαστεί Παύλος καί όχι Πόνος.

Καταγγελία γιά μεταφράστρια 'Αγαπητό «Διαβάζω», Θά σάς άναφέρω μιά ιστορία πού μοΰ συνέβη -ένδιαφέρουσα νομίζω γιά τό χώρο τού βιβλίου- μέ τήν παράκληση νά δημοσιευθεί καί έάν είναι δυνατόν νά

9

Μόλις κυκλοφόρησαν άπό τίς Εκδόσεις NOTOS

•

στή σειρά «ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΗ» τό καινούριο έργο τού διάσημου συγγραφέα ΕΡΙΧ ΦΟΝ ΝΤΑΙΝΙΚΕΝ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΚΙΡΙΜΠΑΤΙ Σελ. 360 μέ 122 έγχρωμες καί άσπρόμαυρες φωτογραφίες - Δρχ. 450

Έ νας άνανεωμένος Νταίνικεν περιγράφει στό καινούριο του βιβλίο τίς πρόσφατες περιπ έτειες καί άνακαλύψεις του σέ διάφορες χώρες. "Ενα παγκόσμιο μπέστ-σέλλερ τού συγγραφέα-έρευνητή των μεγάλων έπιτυχιών, πού τά βιβλία του κυκλο­ φόρησαν μέχρι σήμερα σέ 45 έκατομμύρια άντίτυπα σέ 31 γλώσσες καί 24 χώρες.

•

στή σειρά «ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ» τό βιβλίο τού καθηγητή Παιδαγωγικής ΑΡΝΟΛΝΤ ΓΚΡΕΜΜΙΝΚΕΡ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ Σελ. 180- Δ ρ χ . 280

Τό βιβλίο δίν ει στούς γονείς χρήσιμες οδηγίες τόσο γιά τήν έξοικείωση τών παι­ διών τους μέ τό βιβλίο καί τό διάβασμα όσο καί γιά τή σωστή επιλογή τών κατάλ­ ληλων παιδικών βιβλίων γιά κάθε ήλικία. Ή έλληνική έκδοση συμπληρώθηκε μέ κατάλογο 1.000 βιβλίων 60 έλληνικών έκδοτικών οϊκων, πού έχουν ταξινομηθεί κατά ήλικίες.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ Σ’ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ NOTOS ΕΠΕ

ΓΡΑΦΕΙΑ - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: 'Ομήρου 15 - Αθήνα 135 - Τηλ. 3636737

10

Χ Ρ ΟΝ Ι Κ Α Ε π ιμέλεια: Μαρία Τρουπάκη

ΕΚΔΟΤΙΚΑ! Ε πειδή ή στήλη συναντά δυσκολίες στή συλλογή πληροφοριών, παρακαλοϋνται οί έκδοτες νά μήν παραλείπουν νά μάς ενημερώνουν ταχτικά καί προπαντός ύπεύθυνα γιά τό τ ί πρόκειται νά έκδώσουν. Λίγα σχετικά -λόγω καλοκαιριού- τά βιβλία πού άναγγέλλονται γ ι’ αυτό τό μήνα. Άνάμεσά τους έπισημαίνουμε γιά τούς φ ίλους τής λο­ γοτεχνίας τά μυθιστορήματα: «Τό στρίψιμο τής βίδας» τού Χένρυ Τζαίημς (Πλέθρον), «Καταδίκη σέ θάνατο» τού Μωρίς Μπλανσώ (Νεφέλη), «Πάν» τού Στρατή Μυριβήλη, σέ έπανέκδοση (Εστία), «Κατερειπωμένα άρχοντικά» καί « Έτσι κάηκε τό δάσος» τής "Ελλης

'Α λεξίου (Καστανιώτης), «Τό κόκκινο άλογάκι» τού Τζών Στάινμπεκ (Καστανιώτης), «Ό έβδο­ μος σταυρός» τής Ά ν ν α ς Ζ έγκερς (Ζαχαρόπουλος) καί « Ο ήρεμος Ντόν» τού Μιχαήλ Σολόχωφ (Ζαχαρόπουλος). Επίσης, τίς συλλογές διηγημάτων «Ό κύριος X» τού Γιάννη Νεγρεπόντη (Αστέρι), «Τά δάκρυα είναι γένους ούδετέρου» τού Βαγγέλη Κολώνα (Αστέρι), «Τό πάρκο» τού Γιάννη Παλαμιώτη ('Εξάντας), «Ή

1 οί 51 α\ ΐ α ΐ aim

1 ΞΙ Η151

1 τί τί τί

1513151

3 οί οί οί ϋ ΐ π \ □! □ 3 !5 ? !Π

Σκίτσο τού Κ. Μητρόπουλου

τ ι τ ί:

ΕΚΔΟΤΙΚΑ χαμένη δεκαετία , καί άλλα διηγήματα» τοϋ Φράνσις Σκώτ Φ ιτζέραλντ (Καστανιώτης) καί τήν ποιητική συλλογή «Μετά τή βροχή» τού Φάνη Μούλιου (Δωδώνη). ’Επισημαίνουμε άκόμα τις μελέτες «Ό μηρος καί Μυκήνες» τοϋ Μάρτιν Νίλσον (Δωδώνη), «Ή πεζογραφία τοϋ αίσθητισμοϋ» τοϋ καθηγητή ’Απόστολου Σαχίνη (Εστία) καί «Ό άγνοημένος προφήτης: "Αγγελος Σικελιανός» τοϋ Ντίνου Κουμπάτη, πού άναφέρεται ιδιαίτερα στό ρόλο τής μετα­ φυσικής στή ζωή καί τό έργο τοϋ μεγάλου μας ποιητή καί κυκλοφορεί σέ β' βελτιω μένη έκ­ δοση (Γλάρος). Γιά τούς μικρούς άναγνώστες έτοιμάζονται έξάλλου τά παρακάτω έργά: «’Ιόλη» τής 'Ε λέ­ νης Σαραντίτη-Παναγιώτη (Καστανιώτης), «Τά δυό άδέλφια μου κι έγώ» τής Μαρίας Λάζου, σέ έπανέκδοση (Δωδώνη), «Ή θελε νά τήν λένε κυρία» τής "Ελλης ’Αλεξίου (Καστανιώτης) καί «Ή ιστορία ένός μικρού άγαθούλη» τής Γεωρ­ γίας Σάνδη (Καστανιώτης). Στό χώρο τής ιστορίας πρόκειται νά έκδοθοϋν τά έργα: «Ό στρατός στήν έλληνική πο­ λιτική. Ή επανάσταση τοϋ 1909» τοϋ καθηγητή

ΕΛΕΝΛ ΡΕΜΠΕΛ1ΝΑ

ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΗ

12

τής ιστορίας Βίκτορα Παπακοσμά (Εστία) καί ή συγκριτική «Ιστορία τοϋ έλληνοτουρκικοϋ χώρου άπό τόν ’Ελευθέριο Βενιζέλο στό Γεώργιο Παπαδόπουλο. 1928-1973» τοϋ καθη­ γητή τών δημοσίων σχέσεων στό Πανεπιστήμιο τής Ό ττάβ α ς Δημήτρη Κιτσίκη (Εστία). Γιά τούς άναγνώστες έξάλλου βιβλίων μέ προσωπικές μαρτυρίες έτοιμάζονται τά βιβλία: «Ό άρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός» τοϋ Ήλία Βενέζη, βιογραφία καί μαρτυρία μαζί γιά τά γεγονότα τής Κατοχής ( Εστία), «Τό ημερολό­ γιο τής προσφυγιάς ένός άντάρτη» τοϋ Δημή­ τρη Ραβάνη-Ρεντή (Ήριδανός) καί «Ή βασι­ λική δρϋς» τής Έ λλης ’Αλεξίου, άναφορά στούς δασκάλους πού έδωσαν τή ζωή τους γιά τήν άπελευθέρωση τής χώρας (Καστανιώτης), Ό τομέας τοϋ παιδαγωγικοϋ-έκπαιδευτικοϋ βιβλίου θά άποκτήσει σύντομα δυό άκόμα τ ί­ τλους: τά βιβλία «’Αξιολόγηση τής έπιδόσεως τών μαθητών» καί «Ή πληροφόρηση γιά τις σπουδές καί τά έπαγγέλματα» τοϋ Μιχαήλ Κασωτάκη (Γρηγόρης), ένώ στόν τομέα τής ψυ­ χολογίας έτοιμάζεται τό βιβλίο «Ό λα όσα πρέπει νά ξέρ ετε γιά τήν ψυχανάλυση» τής Μ άργκαριτ Κλαίρ (Γλάρος). Στό χώρο τοϋ κοινωνικοπολιτικοϋ βιβλίου έτοιμάζονται καί θά έκδοθοϋν αύτό τ ό μήνα: ό θ' τόμος τοϋ έργου «Παιδεία καί πολιτική» τοϋ Πάνου Πολυχρονόπουλου (Καστανιώτης), ή μελέτη «Ή θέση τών μικρών χωρών καί ή ΕΟΚ» τοϋ Παναγιώτη Ίωακειμίδη (Παπαζήσης) καί τό βιβλίο «Ή άπελευθέρωση τών άνδρών» τοϋ άμερικανοϋ συγγραφέα Τζάκ Νίκολς (Ώκεανίδα). Γ ιά όσους ένδιαφ έρονται γιά τούς σύγχρο­ νους γυναικείους προβληματισμούς, θά κυ­ κλοφορήσουν σύντομα τά βιβλία: «’Από γυ­ ναίκα σέ γυναίκα» τής Λυσιέν Λανσόν, πού άναλύει τή θέση καί τήν ψυχολογία τής γυναί­ κας διαμέσου τών αιώνων (Γλάρος), καί «Γιά μιά νέα μητέρα» τής Έ λ έιν Χέφνερ πού με­ λ ετά τό θέμα τής μητρότητας άπό τό Φρόυντ μέχρι τίς σύγχρονες φ εμινισ τικές καί μή άντιλήψεις (Γλάρος). Αύτό τό μήνα θά έκδοθοϋν έπίσης δυό βι­ βλία μέ δοκίμια: «Ό κυνηγός» τοϋ Τάκη Σιμώτα (Εξάντας) καί «Πείνα καί δίψα» τοϋ Χρή­ στου Γιανναρά, μιά συλλογή μέ θρησκευτικούς στοχασμούς προορισμένη γιά τού ς νέους (Γ ρηγόρης). Τέλος, έτοιμάζονται καί πρόκειται νά έκδο­ θοϋν σύντομα οί παρακάτω τίτλ οι: «Θέατρο καί γλώσσα» τοϋ Βασίλη Ρώτα (Ξάγναντο), «Ιστορία τοϋ σουρεαλισμοϋ» τοϋ Μωρίς Ναντώ, σέ έπανέκδοση (Πλέθρον), καί «Τ’ άρβανίτικα τραγούδια» τής Μαρίας Δ έδ ε (Καστα­ νιώτης), έπίσης σέ έπανέκδοση.

Η ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΫΊ Τό Μάιο αγοράστηκαν περισσότερο τά έξης βιβλία: 1. Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες: 'Εκατό χρόνια μοναξιάς (Νέα Σύνορα) 2. Μένη Κουμανταρέα: Σεραφείμ καί χερουβείμ (Κέδρος) 3. Νίκου Χουλιαρά: Τό μπακακόκ (Κέδρος) 4. Μάρως Δούκα: 'Η άρχαία σκουριά (Κέδρος) 5. "Ελλης ’Αλεξίου: Λούμπεν (Καστανιώτης) 6. Λίβ Οϋλμαν: Α λ λ α γ ές (Ε ξάντας) 7. Κυριάκου Διακογιάννη: Ανθρώπινα πιράνχας (Μαίανδρος) 8. Έ λενα ς ’Ακρίτα: ’Από τήν Έ λενα μέ χαμόγελο (Κάκτος) 9. Θανάση Πετσάλη-Διομήδη: Μαρία Πόρνη (Εστία) -10. Κωνσταντίνου Τσουκαλά: Κοινωνική άνάπτυξη καί κράτος (Θεμέλιο) - — 11. Ά ρ τέμ η Άθανασάκη: Τό νέφο ς στή ζωή μας (Γρηγόρη) 12. Θέματα παιδείας 3 (Σύγχρονη ’ Εποχή) Ό πίνακας αυτός καταρτίστηκε μέ βάση τά στοιχεία πού μάς παραχώρησαν τά έξης 40 βιβλιοπωλεία άπ' όλη τήν Ελλάδα: Αίολος, Σόλωνος 114, Αθήνα 9 Αιχμή, X. Τρικούπη 50, ’Αθήνα 9 Δ. Αντωνίου, Βασ. Σοφίας 22, Γίτολεμαΐδα 9 Αριστοτέλης, Πανεπιστημίου 34, Αθήνα 9 Α-Ω, Ακαδημίας 57, ’Αθήνα 9 Σ. Βακιάνης, Βασ. Κων/νου 10, Ξάνθη 9 Στ. Βαφείδης, Μητροπόλεως 45, Βέροια 9 Γνώση, Γρ. Αύξεντίου 26, ’Αθήνα 9 Γρηγόρη, Σόλωνος 71, ’Αθήνα 9 Γωνιά του Βιβλίου, Έγνατίας 73, Θεσοαλονίκη 9 Διάλογος, Τοπάλη 21Α, Βόλος 9 Δωδώνη, Ασκληπιού 3, ’Αθήνα · Ένδοχώρα, Σόλωνος 62, Αθήνα 9 Εστία, Σόλωνος 60, Αθήνα 9 Μ. Καρδαμίτσα, Ίπποκράτους 8, Αθήνα 9 Κέδρος, Γενναδίου 6, Αθήνα 9 Γ. Κλάδος, Πλατεία Έλευθ. Βενιζέλου, Ηράκλειο Κρήτης 9 Άθ. Κουμπλομάτης, 28ης 'Οκτωβρίου 8, Ιωάννινα 9 ’Αφοί Κωνσταντινίδη, Έγνατίας 125, Θεσσαλονίκη 9 Σ. Λαμπρικίδης, Ίφικράτους 4, ’Αθήνα 9 Libro, Πατρ. ’Ιωακείμ Β, ’Αθήνα 9 Α. Μεθενίτης, Κανακάρη 178, Πάτρα 9 Μόλχο, Τσιμισκή 10, Θεσσαλονίκη 9 Ε. Μπαρμπουνάκης, Άριστοτέλους 4, Θεσσαλονίκη 9 ’Αφοί Μποστάνογλου, Κολοκοτρώνη 92, Πειραιάς 9 Πλέθρον, Τοσίτσα 1Α, Αθήνα 9 Προμηθεύς, Έρμου 75, Θεσσαλονίκη 9 Τ. Ραγιάς, Τσιμισκή 41, Θεσσαλονίκη 9 Ε. Ριζοπούλου, Βασ. Γεωργίου 1, ’Αταλάντη 9 Ρόμβος, Καψάλη 6, ’Αθήνα 9 Ε. Σαμπατάκος, Κων/νου Παλαιολόγου 60, Σπάρτη 9 I. Σιδέρης, Σταδίου 44, Αθήνα 9 Σύγχρονη Εποχή, 'Ακαδημίας 78, 'Αθήνα 9 Σύγχρονη Εποχή, Άριστοτέλους 7, Θεσσαλονίκη 9 Συνεργατική, Σίνα 7, Αθήνα 9 Π. Τζεδόπουλος, Άραπάκη 81, Καλλιθέα, ’Αθήνα 9 Φωλιά του Βιβλίου, Πανεπιστημίου 25-29, ’Αθήνα 9 I. Χατζήδανιήλ, Κεντρική 'Αγορά, Μυτιλήνη 9 Μ. Χατζούλη, Κούμα 34, Λάρισα 9 Χνάρι, Κιάφας 5, Αθήνα.

Μ Μ Μ Β Στό έπόμενο τεύχος Κυκλοφορεί τόν Αύγουστο

•

Παλιά περιοδικά τού έξω Ε λληνισμού

•

Οί Έ λληνίδες καί τό βιβλίο

Φ Φωτογραφικά άλμπουμ

13

ΓΕΓΟΝΟΤΑ

ΓιάτόνΤάκη Σινόπουλο

Τάκης Σι νόπουλος Τό περασμένο Πάσχα πέθανε στόν Πύργο ό ποιητής Τάκης Σινόπουλος, ένας άπό τούς πιό σημαντικούς έκπρόσωπους τής πρώτης μετα­ πολεμικής μας ποιητικής γενιά ς. Γεννημένος στόν Πύργο τό 1917, ό Τάκης Σινόπουλος σπούδασε ιατρική στό Πανεπιστή­ μιο τής 'Α θήνας καί παράλληλα μέ τή λογο τε­ χνική του ένασχόληση άσκησε σέ δλη του τή ζωή τό έπάγγελμα τού γιατρού. Στό χώρο τής ποίησης πρωτοεμφανίστηκε τό 1951 μέ τή συλλογή του «Μεταίχμιο» καί σύν­ τομα καθιερώθηκε σάν ένας άπό τού ς άνανεω τές τής μεταπολεμικής ποιητικής γραφής. Άπό τούς έμβριθείς μελ ετη τές τής σύγχρο­ νης λογοτεχνίας, ό Τ. Σ. στρατεύτηκε μαχη­ τικά στήν ύπεράσπιση τής ποίησης καί τής γλώσσας, πού γ ι’ αύτόν ήταν τό ίδιο πράγμα. «Ή ποίηση», λ έ ει κάπου χαρακτηριστικά, «εί­ ναι πριν άπ’ δλα μιά γλώσσα. Μιά περήφανη, άνυπόταχτη, ιδιότροπη, δύστροπη καί έλεύθερη γλώσσα». Ά ν καί άρνήθηκε πάντα τήν υποταγή τής ποίησης σέ όποιαδήποτε πολιτική σκοπιμότη­ τα, ύπήρξε ώστόσο θαρραλέος ύπερασπιστής τής δημοκρατίας καί δέ δίστασε στά χρόνια τής δικτατορίας νά συμμετέχει άνοιχτά σέ κάθε δημόσια έκδήλωση διαμαρτυρίας. Ώ ς κριτικός τής ποίησης συνεργάστηκε μέ τά περιοδικά «Σημερινά Γράμματα», «Κριτι­ κή», «Ή Συνέχεια» καί « Εποχές», ένώ παράλ­ ληλα έκανε πολλές άξιόλογες μεταφράσεις ποιημάτων καί δοκιμίων, τών Άνρύ ντέ Μοντερλάν, Γκυγιώμ Άπολλιναίρ, Πώλ Έλυάρ,

14

Πιέρ Έμμανουέλ, Τριστάν Τζαρά, Ζάν Πιέρ Ζούβ, Ύβ Μπονφουά, κ.ά. Ύπήρξε έπίσης άξιόλογος ζωγράφος καί μέ­ λος τής έκδοτικής όμάδας τών «Νέων Κειμέ­ νων 1 ,2 » ,τών «18 Κειμένων» καί τού περιοδι­ κού «Ή Συνέχεια». Ό Τάκης Σινόπουλος άφησε πίσω του, στή διά θεση τού κοινού καί τών μελετητώ ν, ένα έπιβλητικό σέ δγκο καί άξια ποιητικό έργο πού άπαρτίζεται άπό τίς παρακάτω συλλογές: «Μεταίχμιο» (1951), «Άσματα» (1953), «Ή γνωριμία μέ τόν Μάξ», «Μ εταίχμιο β-», «Ε λέ­ νη», «Ή νύχτα καί ή άντίστιξη» (1959), «Τό άσμα τής 'Ιωάννας καί τού Κωνσταντίνου» (6' κρατικό βραβείο ποίησης 1961), «Ή ποίηση τής ποίησης» (1964), «Πέτρες» (1972), «Νεκρόδειπνος (1972), «Τό Χρονικό» (1975), «Συλ­ λογή 1», πού είνα ι συγκεντρωτική έκδοση μέ ποιήματα τής περιόδου 1951-1964 (1976), «Ό Χάρτης» (1977) καί «Συλλογή 2», μέ ποιήματα τής περιόδου 1965-1980. Έξέδωσε έπίσης τή συλλογή πεζών κειμένων «Νυχτολόγιο» (1978) καί τή μελέτη «Στροφή 1931-1961», άφιερωμένη στό Γιώργο Σεφέρη (1961). Ποιήματα τού Τ. Σ. έχουν μεταφραστεί στά άγγλικά, γαλλικά, ιταλικά καί γερμανικά, ένώ καμιά σοβαρή άνθολόγηση τής σύγχρονης έλληνικής ποίησης δέν τόν άγνόησε. ’Εξάλλου πολλοί μ ελετη τές καί κριτικοί τής ποίησής μας έχουν έπανειλημμένα άσχοληθεΐ μέ τό πολυ­ σήμαντο έργο του. Άνάμεσά τους ό Κ. Φράιερ, ό Δ. Μαρωνίτης, ό Α. Καραντώνης, ό Μ. Μερακλής, ό Β. Βαρίκας, ό Γ. Θέμελης, ό Σ. Τσακνιάς, ό Π. Ζάννας, ό Α. Αργυρίου, ό Β. Στεριάδης, ό Γ. Βαφόπουλος, ό Γ. Δάλλας, ό Αίμ. Χουρμούζιος, ό Ν. Βρεττάκος καί πολλοί άλ­ λοι. Ε κ τετα μ έν η βιβλιογραφία γιά τόν ποιητή, καθώς καί πλήρης έργογραφία του, βρίσ κεται δημοσιευμένη στό τεύχος 51 τού περιοδικού «Έποπτεία», πού ήταν άφιερω μένο στόν Τ.Σ. Κλείνοντας αύτό τό μικρό σημείωμα γιά τόν έκλεκτό ποιητή, όφ είλουμε νά ύπενθυμίσουμε δ τι σέ έπόμενο τεύχος τού περιοδικού θά δη­ μόσιε υθεΐ μία έξα ιρετικά ένδιαφέρουσα συν­ έντευξη πού μάς είχε παραχωρήσει λίγους μή­ νες πρίν πεθάνει.

<8 >

ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Γιά τόν Πώλ Νόρ Ή ελληνική σάτιρα έχασε στις 23 τού περα­ σμένου Απρίλη έναν άπό τούς πιό άξιους καί δημοφιλείς της έκπροσώπους, τόν Πώλ Νόρ, πού μέ τό σπινθηροβόλο χιούμορ του έθρεψ ε γιά πενήντα περίπου χρόνια πολλές γ εν ιές 'Ελλήνων. Ό Πώλ Νόρ, πού τό πραγματικό του άνομα ήταν Νίκος Νικολαΐδης, γεννήθηκε τό 1899 ατήν ’Αθήνα καί μετά τίς σπουδές του στή Νο­ μική σχολή τού πανεπιστημίου πέρασε στή δημοσιογραφία καί τό θέατρο. Συνεργάστηκε μέ πολλές ήμερήσιες έφ ημερίδες καί ϋπήρξε προπολεμικά έκδοτης τού σατιρικού περιοδι­ κού «Παπαρούνα» καί συγγραφέας πολλών πετυχημένων έπιθεωρήσεων τής έποχής. Τό καυστικό χιούμορ καί οί άμετακίνητες δημοκρατικές του άντιλήψεις τόν έφεραν άντιμέτωπο μέ τή μεταξική δικτατορία κι αναγκάστηκε νά α ΰτοεξορ ισ τεΐ στις Η νω μένες Π ολιτείες, όπου γιά άρκετά χρόνια δούλεψε οπό Χόλλυγουντ. Στή δ εκαετία ’50-’60 έπέστρεψε στήν Ελλά δα γιά νά καταφύγει άργότερα, πάλι αϋτοεξόρισ τος, στίς ΗΠΑ, όταν μιά νέα δικτατορία άνέλαβε τήν άνοιξη τού 1967 νά «έξυγιάνει» τόν τόπο. ’Εκεί άρθρογράφησε εναντίον τής χούντας σέ έλληνικές καί άγγλόφω νες έφ ημερίδες, άλλά, άταν ή άμερικάνικη κυβέρνηση υποστήριξε άνοιχτά τού ς δι­ κτάτορες, έγκατέλειψ ε τή χώρα σέ ένδειξη διαμαρτυρίας κι έγκαταστάθηκε στή Σουηδία, άπ’ όπου καί έπέστρεψε στήν Ελλά δα τό 1974.

Β ΙΒ ΛΙΑ · Β ΙΒ Λ ΙΑ · ΒΙΒΛΙΑ

Πώλ Νόρ Ο Πώλ Νόρ έγραψε στίχους γιά μερικά άπό τά πιό γνωστά προπολεμικά τραγούδια κι άφησε πίσω του ένα πλήθος, σατιρικά κυρίως, βιβλία. Τά κυριότερα άπό αύτά είναι: «Ό άτομικός μου πόλεμος», «Τό λιθαράκι μου», «Ρί­ ζες», «Σαλαμάνδρα», ' «"Απαντα σατιρικάλυρικά», τό θεατρικό έργο πρόζας «Ό θάνα­ τος τού Σωκράτη» κ.ά.

Όλων των εκδοτικών οί­ κων στέλνονται με «αντικατα­ βολή» στην Ελλάδα και στο Ε­ ξωτερικό. Απαραίτητο στις παραγγελίες-σας να αναφέρεται ο τίτλος του βιβλίου και ο εκδοτικός οίκος. Η τιμή κά­ θε βιβλίου είναι αυτή που κα­ θορίζουν οι εκδοτικοί οίκοι. Η επιβάρυνση στα έξοδα απο­ στολής είναι μόνο 65 δραχμ. κατά παραγγελία. Γράψτεμας ή τηλεφωνήστε-μας.

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΡΒΑΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΟΥ 8 - ΑΘΗΝΑ 122 ΤΗΛ. 32.29.303 (6-8 μ.μ.)

15

ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Ό Μακρυγιάννης σέ κομπιούτερ Μιά πρωτότυπη όσο καί άξιόλογη έργασία πάνω οτά «’Απομνημονεύματα» του στρατη­ γού Μακρυγιάννη έχ ει ξεκινήσει έδώ καί κάμ­ ποσο καιρό ό δημοσιογράφος καί διευθυντής τού «Ταχυδρόμου» Νίκος Κυριαζίδης μαζί μέ μιά όμάδα συνεργατών του πού άποτελεϊταί άπό γλωσσολόγους καί άναλυτές. Τό κείμενο τών «Απομνημονευμάτων» τού Μακρυγιάννη, ένδεικτικό τής βαθιάς γνώσης τού συντάκτη του ς πάνω στή λαϊκή γλώσσα τής έποχής, θεω ρείται άπό τούς έρευ νητές τής όμάδας πεδίο πρόσφορο γιά μελέτη καί έξαγωγή εύρύτερω ν γλωσσολογικών συμπε­ ρασμάτων. Στόχος τής έργασίας είναι νά καταρτιστεί μέ τή βοήθεια ήλεκτρονικών υπολογιστών ένας πίνακας μέ τό πλήρες λεξιλόγιο πού χρησιμο­ ποιεί ό Μ ακρυγιάννης καί νά συνταχτεΐ ή γραμματική στήν όποια βασίζεται τό κείμ ενο τών «’Απομνημονευμάτων» του. Ή έργασία βρίσ κεται ήδη στό στάδιο τής έπεξεργασίας τών δύο πρώτων κεφαλαίων τού έργου. Οί λέξεις πού τά συναποτελούν έχουν χωριστεί κατά δυό τρόπους. Ό πρώτος είναι μιά άλφαβητική κατάταξη καί ό δεύτερος (πού έπίσης έμπεριέχει τό στοιχείο τής άλφαβητικής κατάταξής) εΐναι ένας χωρισμός τών λέ­ ξεων σέ 13 άντίστοιχες μέ τά μέρη τού λόγου κατηγορίες. Τά πρώτα στοιχεία έχουν τ εθ εί στή διάθεση τών ήλεκτρονικών ύπολογιστών καί ή διαδικασία συνεχίζεται γιά τήν όλοκληρωτική άνάλυση τού έργου καί τήν έπεξεργασία τών συνολικών άποτελεσμάτων. Τήν όμάδα έρευνας πού έχ ει άναλάβει τήν έκτέλεση τής έργασίας άποτελοϋν, έκτο ς άπό τόν έμπνευστή τής ιδέας, Νίκο Κυριαζίδη, ό γάλλος άναλυτής Jean Brehier καί οί γλωσσο­ λόγοι Γιάννης Καζάζης καί Κοραλία Σωτηριάδου. ’Επίσης, συνεργάζονται οί Κώστας Ίορδανίδης καί Νίκος Καραχάλιος. Αν καί ή έπέκταση τών στόχων τής πρωτο­ ποριακής αυτής έργασίας παρουσιάζει μεγά­ λες δυσκολίες, έλπίζουμε τουλάχιστον ότι σέ μιά προοπτική τά συμπεράσματά της θά άξιοποιηθοϋν κατάλληλα, για τί άνοίγουν καινού­ ριους δρόμους στήν έρευνα τής νεοελληνικής μας γλώσσας. Ή συγκριτική μελέτη, γιά παράδειγμα, τών «’Απομνημονευμάτων» τού Μακρυγιάννη μέ άλλα κείμ ενα τής έποχής του ή καί μ ετα γενέ­ στερα Καί ή διερεύνηση τών γλωσσικών καί

16

Στό κείμενο τών"’Απομνημονευμάτων"τοϋ Μακρυγώννη (έκδοση Βλαχογιάννη) δύο έλληνιοτές ση­ μείωσαν πάνω άπό κάθε λέξη, μέ άριθμό, σέ ποιό μέ­ ρος τού λόγου άνήκει κάθε μία. (Ό άριθμός 1 άντιστοιχεϊ στά άρθρα, ό 2 ατά ουσιαστικά, κ.ο.κ.)

άλλων μεταξύ τους άλληλεπιδράσεων θά είχε πολλά νά πει γιά τή δομή, τή λειτουργία καί τήν έξέλιξη τής γλώσσας. Ό σ ο γιά τήν άξια ένός τέτοιο υ έγχειρήματος, άς θυμηθούμε λι­ γάκι τό Σολωμό: «Δέν έχω στό νού μου παρέξ έλευθερία καί γλώσσα»...

ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ

Τό Μουσείο Μπενάκη Τό μουσείο Μπενάκη έχει καθιερώσει άπό τά Χριστούγεννα τού 1978 ένα ένδιαφ έρον έκπαιδευτικό πρόγραμμα γιά παιδιά, μέ άπρόσμενη ώς τώρα άνταπόκριση. Ή όμάδα συνεργατών τού Μουσείου πού τό έκπόνησε (Α. Γερουλάνου, Ν. Μπελεσιώτη, Ε. Γεωργιάδη) συνειδητοποίησε έγκαιρα ό τι ή μουσειακή έννοια είναι έπικαλυμμένη στίς συνειδήσεις τής νεότερ ης γενιά ς μέ τό στοι­ χ είο τής άνίας καί τό δέος τού άπροσπέλαστου. Μέ βάση λοιπόν αύτή τή σκέψη έπεξεργάστηκε προσεκτικά ιδέες καί υλικό άντίστοιχων πειραματισμών τού έξω τερικού καί κατάφερε νά καταρτίσει ένα πρωτοποριακό σέ σύλληψη καί έκτέλεση έκπαιδευτικό πρόγραμμα. Ή άξια αύτοϋ τού προγράμματος έ γκειτα ι στήν προσ­ πάθεια πού καταβάλλει νά μαγνητίσει καί νά κεντρίσει τά ιδια ίτερ α ένδιαφ έροντα τής παι­ δικής ήλικίας, μετατρέπ οντας έτσ ι τόν μου­ σειακό χώρο σέ κόσμο συναρπαστικό γιά τά παιδιά. Θεματικά, τό πρόγραμμα άφοροϋσε τή Λαϊκή Τέχνη στό Μουσείο Μπενάκη καί τό παρακο­ λούθησαν 650 περίπου μαθητές καί μαθήτριες 7-12 χρονών άπό διάφορα άθηναϊκά σχολεία. Στή σύνθεσή του περιλαμβάνονταν μιά 20λειίτη προβολή μέ 160 δια φά νειες καί μαγνητο­ φωνημένο κείμ ενο, καθώς καί μιά σειρά άπό παιγνίδια-δραστηριότητες, όργανωμένα κατά ή λικίες, πού άπασχόλησαν τις διά φορες όμάδες τών παιδιών μέσα στίς αίθουσες τού μου­ σείου γιά ένα δίωρο. Στόχος τού προγράμματος ήταν ή όπτική έξοικείωση μέ τ ίς διά φορες μορφές ένός ση­ μαντικού τομέα τής έλληνικής τέχνη ς, ένα πολύ γενικό έννοιολογικό ξεκαθάρισμα καί ή άσκηση τής π αρατηρητικότητας μέ τή σύγ­ κριση καί τήν έπιλογή. Ή συμμετοχή τών παιδιών στά διάφορα παι­ γνίδια, τά γραπτά έρω τηματολόγια , τίς σπαζο­ κεφ αλιές καί τά σχέδια, ή κίνησή του ς άνάμεσα στά έκθέματα, ή φ ιλική άτμόσφαιρα, ή άνεση τής έπαφής μέ τό ύλικό, τό εύχάριστο καί διασκεδαστικό περιεχόμενο τών παιγνιδιών, ή δυνατότητα πού προσφέρθηκε στά ίδια τά παιδιά νά άξιολογήσουν μόνα τους τή δου­ λειά τους, συντέλεσαν δλα μαζί στήν έπιτυχία τού προγράμματος. Τήν έλλειψη έπαρκούς καί ειδικευμένου προσωπικού, άπαραίτητου γιά τήν καθοδή­ γηση τών παιδιών, κάλυψε ή συνεργασία τού

Κέντημα άπό τόν πρακτικό όδηγό «Σχέδια άπό έλληνικά κεντήματα» (έκδοση τού Μουσείου Μπενάκη) Μουσείου Μπενάκη μέ τό Σώμα Έ λληνίδων 'Οδηγών. Τό ύλικό πού άπάρτισε τό έκπαιδευτικό πρόγραμμα (διαφ άνειες, έπεξηγηματικά κεί­ μενα, έντυπα γιά συμπλήρωση, πληροφοριακά στοιχεία γιά τήν όργάνωσή του κλπ.) άποτέλεσε στή συνέχεια άντικείμενο σοβαρής μελέ­ της. Συγκεκριμένα έρευνήθηκαν οί δ υνα τότη­ τες πού προσφέρονται γιά τήν τυποποίηση καί τή ν άναπαραγωγή του, μέ στόχο τή διάδοσή του στά σχολεία κυρίως. Ή έλλειψ η τών άπαραίτητων πόρων καθώς καί ή συνηθισμένη άδιαφορία τών «άρμόδιων» κρατικών φορέων δέν έμπόδισαν τήν πραγμα­ τοποίηση ένός μέρους τουλάχιστον άπό τήν άρχική μελέτη. Έ τσ ι έκδόθηκε φ έτος σέ περι­ ορισμένο άριθμό άντιτύπων τό έπεξηγηματικό τεύχος «Λαϊκή Τέχνη» μέ κείμ ενα καί 42 έγ­ χρωμες διαφάνειες, καί ή διάδοσή του στά σχολεία θά γ ίν ει χάρη στήν έκστρατεία πού άνέλαβε καί πάλι τό Σώμα Έ λληνίδων 'Ο δη­ γών. Τό έκπαιδευτικό πρόγραμμα τού μουσείου όλοκλήρωσε σέ συνεργασία μέ τόν έκδοτικό οίκο «Ερμής» ή έκδοση τού βιβλίου «Λαϊκή Τέχνη», πού άπευθύνεται σέ παιδιά 8-12 χρό­ νων. Μέσρ άπό τό γλαφυρό του κείμενο, πού γράφ τηκε άπό τή γνωστή μουσικοπαιδαγωγό Μαρία-Κυνηγού Φλάμπουρα, καί τίς 63 έγχρω-

17

ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ μες εικό νες οϊ μικροί άναγνώστες γνωρίζουν τό περιεχόμενο τού λαογραφικοϋ τμήματος τοϋ Μουσείου Μπενάκη καί άποκτοϋν μιά ζων­ τανή εικόνα τών έκθεμάτων, μέ π ολύτιμες καί κατανοητές πληροφορίες γιά τή χρήση τους καί τόν τρόπο κατασκευής τους. Ή θετική έμπειρία από τήν έφαρμογή τοϋ εκπαιδευτικού προγράμματος όδήγησε τούς ύπεύθυνους τοϋ Μ ουσείου στή μελέτη καί τήν προετοιμασία ένός δ εύτερου, γιά μεγάλα αύτή τή φορά παιδιά, μέ θέμα τίς διά φορες έκδηλώσεις τής βυζαντινής τέχνης. Κατά τή διάρ­ κεια τής προετοιμασίας αυτού τοϋ προγράμ­ ματος, άξιοποιήθηκαν οί έμπειρίες πού άποκτήθηκαν άπό τή διοργάνωση τού προηγούμε­ νου. καθώς καί νέα δεδομένα άπό άνάλογες προσπάθειες σέ ξένα μουσεία. Ή έφαρμογή του θ’ ά ρ χίσ ειτό 1981, ό άκριβής δμως χρόνος δέν έχει άκόμα προσδιοριστεί. Όπως καί στήν περίπτωση τοϋ πρώτου έκπαιδευτικοϋ προ­ γράμματος, τό περιεχόμενο τοϋ δεύτερου έκδόθηκε σέ περιορισμένο άριθμό άντιτύπων μέ τά άπαραίτητα έπεξηγηματικά κείμ ενα καί 36 έγχρωμες δια φάνειες. Ό τίτλ ο ς τοϋ βιβλίου είναι «Βυζαντινή Τέχνη» καί προγραμματίζεται σύντομα ή διακίνησή του στά σχολεία. Σέ σχέση, άλλά καί αύτόνομα μέ τά δυό έκπαιδευτικά του προγράμματα, τό Μουσείο Μπενάκη έχει έκδώσει έξάλλου σάν συμβολή στήν έξοικείωση μέ τίς μορφές καί τήν αισθη­ τική τής παραδοσιακής τέχνη ς τρία άκόμα βιβλία: τά δυό πρώτα περιέχουν σχέδια μέ θέ­ ματα παρμένα άπό έργα τής λαϊκής μας τ έ ­ χνης καί άπευθύνονται σέ παιδιά. Τό τρ ίτο έχει τίτλο «Σχέδια άπό έλληνικά κεντήματα», άπευθύνεται σέ μεγάλους καί τά σχέδια πού περιλαμβάνει έχουν μεταγράφ ει ώστε νά μπο­

ρούν νά κεντηθούν μέ τήν τεχνική τής σταυ­ ροβελονιάς. Τήν προσαρμογή τοϋ παραδοσια­ κού ϋλικοϋ στίς άνάγκες τής σημερινής πρα­ γματικότητας έκανε ή ’Αμαλία Μεγαπάνου. Παρ’ δλες τίς δυσ χέρειες τό Μουσείο Μπε­ νάκη άγωνίζεται γιά τήν καθιέρωση τών έκπαιδευτικώ ν προγραμμάτων, μελετώ ντας παράλ­ ληλα τ ίς δ υνα τό τη τες πού προσφέρονται γιά περισσότερες καί ποικίλες άλλες έκδηλώσεις (παιδικές έκδόσεις, δημιουργία έργαστηρίων, οργάνωση διαφόρων δραστηριοτήτων κλπ.), μέ στόχο πάντα τήν κινητοποίηση τής νέας γ ε ­ νιάς μέσα στόν μουσειακό χώρο. Ή δη ό συγκεκριμένος τύπος τοϋ προγράμ­ ματος πού παρουσιάστηκε γιά πρώτη φορά στό Μουσείο Μπενάκη προσαρμόστηκε καί χρησιμέυσε σάν πρότυπο γιά ένα άνάλογο πρόγραμμα τοϋ Αρχαιολογικού Μουσείου, τό όποιο παρακολούθησαν παιδιά 15-17 χρόνων. Στή συνέχεια οί Έ λληνίδες 'Ο δηγοί όργάνωσαν μιά έξόρμηση σέ πολλά άλλα μουσεία μέ προγράμματα γιά τήν άρχαία, τή βυζαντινή καί τή λαϊκή τέχνη πού τά παρακολούθησαν 6.000 περίπου παιδιά 11-15 χρόνων σέ όλόκληρη τήν 'Ελλάδα. "Αν καί οί προοπτικές δια γράφονται εύοίωνες, γιά νά όλοκληρωθεΐ τό άξιόλογο αύτό έγχείρημα τοϋ Μουσείου Μπενάκη είναι άπαραίτητη ή εύαισθητοποίηση τής κοινής γνώμης καί ή έξασφάλιση τών άπαραίτητων οικονομι­ κών μέσων. Στό έξω τερικό άνάλογα έγχειρήματα ένθαρρύνονται πολύ άπό τήν πολιτεία καί τόν κοινωνικό περίγυρο. Στήν Ε λλά δα κατά κανόνα άγνοοϋνται καί άφήνονται στόν ήρωισμό κάποιων φωτισμένων προσώπων ή φορέων.

ΝΤΕΜΠΟΡ - ΣΑΓΚΟΥΙΝΕΤΙ

Τό άληθινό σχίσμα στή Διεθνή

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Ζωοδόχου Πηγής 17 Τηλ. 3639980

18

ΤΟ ΞΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ

Ό ’Ελβετός καί τό βιβλίο ΖΥΡΙΧΗ, Ιούνιος. Ή Ε λ β ε τία - ή «Helvetia»ειναι μιά πληθωρική γυ ναικεία μορφή πού, μέ κάποια καλοκάγαθη οικειότητα, συμβολίζει γιά τούς ’Ελβετούς τή γεννήτρα τους. Τήν έκαναν άγαλμα σέ ύπερφυσικό μέγεθος, τήν έκαναν αί μάνα στόν -π ρ ο τε λ ε υ τα ίο - εθνικό τους μνο: «Χαίρε Έ λβέτσια, έχεις τούς γιούς σου, ήές;» Βαριά κι άλύγιστη, ή Έ λβέτσια σ τέκεται πέ­ τρινη μπροστά άπ’ τό παλάτι τών 'Ηνωμένων Εθνώ ν στή Γενεύη, σίγουρη πώς τούς γιούς της τούς έχει δικούς της γιά πάντα, άπ’ τόν δέκατο τρ ίτο αιώνα, πού τά πρώτα τρία καντό­ νια ορκίστηκαν ένότητα, καί μέχρι τούς αιώνες τών αιώνων. Αύτή είνα ι ή πέτρινη ’Ελβετία. Ή χρυσή είνα ι μικρότερη καί γ ι’ αύτό τό όνομά της είνα ι πιό λαφρύ. Τή λένε Φρένελι -ύπ οκοριστικό τού Β ερ ένα - (τό άντίστοιχο στά έλληνίκά θά ήταν, νά πούμε, Μαρικάκι, κι άς νομίζουν πολλοί πώς οί ’ Ελβετοί δέν έχουν χιούμορ) καί στολίζει τά χρυσά έλβ ετικά νομί­ σματα. Μ' αύτά τά δυό όμως όνόματα δέν τελειώ νει ό έλβετικός μύθος. 'Υπάρχουν άκόμα ένα σωρό Έ λβετίες: Ή Σβάιτς τών γερμανοελθετών, ή Σουίς τών γαλλόφωνων, ή Σβίτσερα τών Τεσσινέζων καί ή Σβίτσρα τών Ρετορωμάνων. Καί ύπάρχει καί ή Swiss, ένα άρτεφάκτουμ, τό πρόσωπο πού δ είχνει ή ’Ελβετία στό έξωτερικό μέ τά προϊόντα της: Swiss Made. Ποιά είναι ή άληθινή; Μά όλες! Στόν μικρό αύτό τόπο, πού κάθε κοινότητα έχ ει τό μέρος της στήν αύτοδιοίκηση, πού τά νομίσματα καί τά έγγραφα, κυκλοφορούν στις τέσσερις έπίσημες γλώσσες τού κράτους (τέταρτη είναι ή ρομαντική ρετορωμάνικη, πού μιλιέται μόνο στό καντόνι τού Γκριζόν ή Γραουμπύντεν), πού πολλές πόλεις έχουν γραμμένους τούς δρόμους τους σέ δυό γλώσσες καί πολλές οι­ κογένειες μιλάνε δυό ή καί τρεις γλώσσες ά ν α κ α τ ω τ ά κ α ί σ υ γ χ ρ ό ν ω ς , ύπάρχει μιά άδιαφιλονίκητη καί άδιάσπαστη ένότητα. Μιά ένότητα πού τή συναντάει κανείς σέ κάθε έκδήλωση τής καθημερινής ζωής, σέ λεπτομέ­ ρειες φ αινομενικά άσήμαντες, πού όμως όλες μαζί συνθέτουν τή βασική στρουκτούρα τού ’ Ελβετού, όπως δημιουργήθηκε μέσα στήν έλβετική συνομοσπονδία: λιγόλογος, εύγενικός, έργατικός, τυπικός, άκριβής, οικονόμος, συν­ επής... Μέ τόν άπογευματινό κυριακάτικο περίπατο τής οικογένειας, μέ τό «γιάς» (ένα

τυπικά έλβ ετικό παιχνίδι χαρτιών), τό «γιόντελ», τό «σβίγκεν» (ένα είδος έλευθέρας πά­ λης) στά πανηγύρια, τή σκοποβολή τίς Κυρια­ κές τό πρωί, τό μάζεμα μανιταριών τό φθινό­ πωρο, τά άναρίθμητα μουσικά γκρούπ καί χο­ ρωδίες - κ α ί όχι στήν εύθυμη Ίτα λοελβ ετία μόνο, άλλά στόν ’ίδιο ή καί μεγαλύτερο βαθμό στή «βαριά» Γερμα νοελβετία-, μέ τίς πάγιες ώρες τού φαγητού... Τό μεσημέρι, λ.χ., έξι - ή πόσα ε ίν α ι- έκατομμύρια ’ Ελβετών κάθονται στό μεσημεριά­ τικο τραπέζι ή στις δώδεκα άκριβώς, ή στις δώδεκα καί τέταρτο. Καί τό βράδυ ή στίς έφ τά άκριβώς, ή στις έφ τά καί τέταρτο. Ναί, καί τ έ ­ ταρτο. Αδειοι οί δρόμοι έκείνη τήν ώρα. Οί ’ Ελβετοί, άπανταχοϋ τής ’ Ελβετίας, τρώνε. Ύστερα άπ’ αύτά, γιά νά δικαιω θεί ό τίτλος, θά περίμενε κανείς πώς καί οί συνήθειες άνάγνωσης τού ’ Ελβετού λειτουρ γούν σάν καί τά περίφημα ρολόγια του, ή σάν τούς σιδηρο­ δρόμους τής συνομοσπονδίας. Γιά νά δούμε. Ας έρθουμε πιό κοντά, κι ας μπούμε σέ μιά έλβ ετικιά «στούμπε». («Στούμπε», άρχικά «γκούτε στούμπε», δηλαδή «ή καλή κάμαρα», λ έγ ετα ι μετριόφρονα τό δωμάτιο πού συγκεν­ τρώ νεται ή οικογένεια, τό σαλόνι θά λέγαμε, άλλά όχι σωστά.) ’Εκεί ό πατέρας δια βάζει έφημερίδα, ή μητέρα πλέκει -π λέκουν πολύ οί Έ λ β ετίδ ε ς -, τά παιδιά, άνάλογα μέ τήν ήλικία τους, παίζουν ή γράφουν στό τραπέζι. Καί βέ­ βαια στή στούμπε ύπάρχει καί ή τηλεόραση, πού δέν σκουριάζει κί έδώ δυστυχώς άπ’ τήν άπραξία. Διαβάζουν λοιπόν στή στούμπε; Καί πότε; Καί τί; Θά ήθελα νά προειδοποιήσω τόν άναγνώστη νά φυλαχτεί άπό προκατασκευασμένες ειδυλ­ λιακές εικόνες: χιονισμένα τοπία έξω άπ’ τά μεγάλα παράθυρα τής έλβ ετικής κατοικίας, ζεστασιά τής κεντρ ικής θέρμανσης ή τού τζα­ κιού, μυρουδιά πεύκου καί άνάγνωση σοφών κλασικών ή σύγχρονων έργων άπ’ τόν άρχηγό τής οικογένειας στήν κατανυκτικά προσεχτική όμήγυρη. Τέτοια εικόνα δέν ύπήρξε ποτέ καί πουθενά, έξω άπ’ τή φαντασία μυθιστοριογράφων. Τά παράθυρα τής κατοικίας δίνουν συχνά σέ πολυσύχναστους δρόμους, ό άρχηγός τής οικογένειας δια βάζει σόλο τήν έφ ημε­ ρίδα του ώσπου νά έτο ιμαστεϊ τό φαγητό, καί όταν ή οικογένεια φάει, τά πιάτα έχουν πλυθεί καί σκουπιστεί, σβήνεται τό κεντρ ικό φώς καί άνάβει ή λάμπα τού μικρού τραπεζιού, πού

19

ΤΟ ΞΕΝ Ο Β ΙΒ ΛΙΟ

φωτίζει δια κριτικά τό χώρο, δσο ξ ετυ λίγεται τό πρόγραμμα τής τηλεόρασης. 'Ολόκληρη τή βραδιά. Ό μω ς κι αύτή ή εικόνα -ά ν καί πιό κοντά στήν πραγματικότητα άπ’ τήν προηγούμενηδέν είναι παρά κλισέ. Γιατί υπάρχουν καί οικο­ γέ νειε ς χωρίς τηλεόραση. Υπάρχουν οικογέ­ νε ιε ς μέ τηλεόραση πού λ ειτο υρ γεί μόνο γιά τίς ειδήσεις. Υπάρχουν οικο γένειες πού βγαί­ νουν καί ο ικο γένειες πού δέχονται. Καί ύπάρ. χουν οικο γένειες ή μοναχικά άτομα πού δια­ βάζουν. Πόσες; Πολλές; Ά ν μπεϊ κανείς σέ κάποιο άπ’ τά κεντρικά βιβλιοπωλεία μιας έλβετικής πόλης, διαπιστώνει μιά συνεχή καί συ­ χνά έντονη κίνηση. Κοιτάζοντας τά πρόσωπα πού μπαινοβγαίνουν θά διαπιστώσει πώς δέν ύπάρχει ύπεροχή ούτε μιας ορισμένης ήλικίας ούτε φύλου. Ό λ ο ι άντιπροσωπεύονται, νέοι καί γέροι, άντρες καί γυναίκες. Καί οί έπιθυμίες καλύπτουν όλα τά γραφτά είδη, άπό ταξι­ διω τικούς όδηγούς καί λεξικά, περνώντας άπό μυθιστορήματα καί ειδικά τεχνικά θέματα, μέ­ χρι τά ποιήματα. 'Ο ρισμένοι συγγραφείς ζη­ τιο ύ ντα ι συχνότερα άπό άλλους, ορισμένες έποχές ή κίνηση αύξάνεται ή έλαττώ νεται, άλλά τίπ οτα δέν μάς άφήνει νά μαντέψουμε άν οί άγοραστές είναι βιβλιόφιλοι ή φιλαναγνώ­ στες ή καί μόνο καταναλωτές. Θά πρέπει ν ’ άλλάξει κανείς σκοπιά, κι άντί γιά τά βιβλιοπωλεία θά πρέπει νά έπισκεφτεϊ τίς δανεισ τικές βιβλιοθήκες. "Ενα βιβλίο άγοράζεται γιά πολλούς λόγους. Άπό περιέργεια, λ.χ. Άπό έπιθυμία «νά τό διαβάσει κανείς κά­ ποτε», ή νά τό χαρίσει, ή νά τό βάλει στή βι­ βλιοθήκη του. Ά λ λ ά άταν δανείζεται κανείς άπό δανειστική βιβλιοθήκη, αύτό είναι μιά άλλη ύπόθεση. Θά πρέπει πρώτα άπ’ όλα νά είναι μέλος. Νά έχ ει δηλαδή προηγούμενα έγγραφ εΐ καί νά πληρώνει ταχτικά τήν άσήμαντη -έ σ τω - συνδρομή του. Κι αύτό σημαίνει πώς τά βιβλία πού δανείζεται τά διαβάζει. Κατά καΔανειστικές βιβλιοθήκες σέ μιά πόλη μερι­ κών έκατοντάδων χιλιάδων κατοίκων ύπάρχουν πολλές: Ή κεντρική βιβλιοθήκη, ή πανε­ πιστημιακή βιβλιοθήκη -ά ν ύπάρχει πανεπι­ σ τήμ ιο - οί βιβλιοθήκες πολλών «σούπερ-μάρκετ», τής έκκλησίας, πολλές συνοικιακές, καί άσφαλώς καί πολλές άλλες άκόμα πού ξεχνώ. Α κό μα καί σέ μιά κοινότητα μέ τρείς ώς δέκα χιλιάδες κατοίκους ύπάρχει τουλάχιστο μιά, ή κοινοτική. Ά ν σταθεί κανείς στό πόστο τών βιβλιοθη­ κών τών «σούπερ-μάρκετ», ή μεγάλη πλειοψηφία πού παίρνει καί έπιστρέφει βιβλία είναι γυναίκες μεσήλικες. Καί τά βιβλία πού προτι-

20

μοϋνται είναι «χοντρά» μυθιστορήματα. Χορ­ ταστικά. Α ν τίθ ετα , στήν κεντρική βιβλιοθήκη, όπου συχνάζουν κυρίως δια νοούμενοι καί σπουδαστές (δέν πρόκειται γιά προνομιού­ χους πού έχουν αύτό τ ό δικαίωμα, άφού γιά νά γ ίν ει κανείς μέλος της, άρκεΐ νά είναι κάτοικος τής πόλης καί νά έχ ει πληρώσει μία μοναδική άρχική καί άσήμαντη συνδρομή), ζητιούνται έπιστημονικά, φιλοσοφικά καί άλλα συγγράμ­ ματα, κυρίως γιά μελέτη. Στις συνοικιακές βι­ βλιοθήκες, πάλι, τό κοινό είναι άνακατεμένο. Συναντάει κανείς πολλές κοπέλες - α ύ τέ ς πού, κουρασμένες καί όρθιες, θά διαβάσουν ένα βιβλίο μέσα στό τράμ, έπιστρέφοντας άπ’ τή δ ουλειά-, συνταξιούχους καί τών δύο φύλων καί μικρονοικοκυροϋλες πού παίρνουν τά βι­ βλία τους γιά τό βροχερό Σαββατοκύριακο ή γιά τ' άνιαρά απογεύματα πού τά παιδιά είναι στό σχολείο καί τό πλεχτό πουλόβερ τού συ­ ζύγου τελείωσε. Καί οί σύζυγοι; Οι «σύζυγοι», άπ’ όλες τίς κατηγορίες τού πληθυσμού διαβάζουν τό λι­ γότερο: τήν έφημερίδα τους τήν ώρα πού έτοιμάζεται τό φαγητό, άν δέν τή διάβασαν στό γραφείο, καί κανένα άστυνομικό πού παράπεσε άπ’ τ ίς τελ ευ τα ίες διακοπές. Μιά τελευ τα ία κατηγορία πού πέρασε άπαρατήρητη, γ ιατί ούτε στά βιβλιοπωλεία τή συναντάει κανείς ούτε στίς δανειστικές βι­ βλιοθήκες, είναι τ ’ άγόρια τών 12 μέ 16. Θά τή συναντήσουμε στά περίπτερα, μπροστά στίς έτα ζέρ ες μέ τά «σούπερ-κρίμι» τών φτηνών έκδόσεων. Μυθιστορήματα... άστυνομικά... έφημερίδες... συνταξιούχοι... μεσήλικες... μικρονοικοκυροϋλες... Ό άπολογισμός μοιά ζει πενιχρός τόσο στήν έκλογή όσο καί στήν κατανομή του. Είναι άντιπροσωπευτικός; Μπορεί, άλλά άντιπροσωπευτικός τίνος; Τό πολύ τού «μέσου τύπου», πού δέν άντιπροσωπεύει άπολύτως τίποτα, ούτε κάν τόν έαυτό του. Πιστεύω πώς ή σχέση πρός τό βιβλίο, ή συνήθεια, ή άνάγκη, ή χαρά τής άνάγνωσης, είναι ένα συμβάν μέ άπόλυτα άτομικό χαρακτήρα. Καί πώς ύπάρχουν πολύ μεγαλύτερες συγγένειες άνάμεσα στόν σουηδό ή Ιρλανδό άναγνώστη μέ τόν ’ Ιταλό ή τόν "Ελληνα πού διαβάζει, παρά άνά­ μεσα στίς έθνικά κατανεμημένες κατηγορίες, πού δέν είναι παρά στατιστικά άντιπροσωπευτικές. Στατιστικά ιδωμένοι, οί 'Ε λβετοί διαβάζουν κατά μέσο όρο τόσα βιβλία τό χρόνο (πόσα; έχ ει σ τ’ άλήθεια σημασία;). Τόσα στά έκατό άπ’ αύτά στή μητρική τους γλώσσα καί τόσα σέ μετάφραση. Ά π ’ τήν ξένη λογοτεχνία στήν πρώτη σειρά έρχονται οί... Κάπως έτσ ι θά

ΤΟ ΞΕΝ Ο Β ΙΒ ΛΙΟ έμοιαζε ή στατιστική άλήθεια γιά τόν 'Ελβετό καί τό βιβλίο. ’Αλλά αν σκύψει κανείς πιό κοντά πάνω στά φωτισμένα έλβετικά τραπέζια τά βράδια, 'ίσως ν ’ άνακαλύψει κάποιες άλλες άλήθειες άνυποψίαστες: Τήν άλήθεια τής μεσόκοπης πού ή άνάγκη της γιά συγκινήσεις δέν καλύπτεται άπ’ τό άμεσο περιβάλλον της, όπως συμβαίνει στίς μεσογειακές χώρες πού οί μεσήλικες κατά κανόνα δέν διαβάζουν ποτέ. Τήν άλήθεια τού Τεσσινέζου, πού διαβάζει μεταφρασμέ­ νους στή γλώσσα του τούς πατριώτες του Γερμανοελβετούς, προσπαθώντας ν ’ άνακα-

λύψ ει μέσα τους καί κάτι άλλο έκτο ς άπ’ τήν οίκονομική του ς άνω τερότητα πού γ εμ ίζει τά χωριά τού Τεσσίνου του μέ τίς πανάκριβες βί­ λες τους... Τήν άλήθεια τού Γερμανοελθετοϋ πού ό ν ειρεύ εται στή μελωδική γαλλική γλώσσα τού γαλλόφωνου πατριώτη του, ξε­ χνώντας τήν άδέξια άλυγισιά του μέσα στίς εύσ τροφ ες λέξεις... Τήν άλήθεια τού άναγνώστη πού άνακάλυψε τό συγγραφέα του, τελικά τή μόνη πού έ χ ει σημασία, γιά όποιον άναγνώστη κι άν πρόκειται. ’’Ετσι τουλάχιστο νομίζωΦΟΥΛΑ ΛΑΜΠΕΛΕ

Ή γραψή καί τό βιβλίο στή Ρώμη τόν 15ο αιώνα ΡΩΜΗ, Μάιος. Ή μεγάλη άνάπτυξη τών πα­ λ α ιο γρ α φ ιώ ν καί τών βιβλιολογικών σπουδών στήν ’ Ιταλία έχει εύνοήσει τήν άνάληψη ση­ μαντικών έρευνητικώ ν δραστηριοτήτων καί τήν εμφάνιση σπουδαίων ειδικών μελετών πού άναφέρονται στήν ιστορία τής γραφής καί τού χειρόγραφου καί έντυπου βιβλίου. Μέσα σ’ αύτό τό γε νικό τερ ο κλίμα καί σύμ­ φωνα μέ τήν έπιστημονική παράδοση πού έχει δημιουργήσει ή Βατικανή Σχολή Παλαιογρα­ φίας, Διπλωματικής καί Άρχειονομίας, γιά νά άνταποκριθεϊ σέ αίτημα παλιών καί γέων σπουδαστών πού ήθελαν νά διατηρήσουν τόν σύνδεσμό τους μέ τή σχολή, προγραμμάτισε μιά έπιστημονική έρευνα μέ άντικείμενο άρχικά τούς ρωμαίους άντιγραφ εϊς χειρογράφων τού 15ου αιώνα, πού έπεκτάθηκε έπειτα στίς ρωμαϊκές βιβλιοθήκες καί στό έντυπο βιβλίο τής έποχής. Τά άποτελέσματα αύτής τής συλ­ λογικής έρευνητικής προσπάθειας παρουσιά­ στηκαν μέ τή μορφή ένός διήμερου σεμινάριου (1-2 ’Ιουνίου 1979) μέ θέμα «Γραφή, βι­ βλιοθήκες καί έντυπο στή Ρώμη τόν 15ο αιώνα. ’Απόψεις καί προβλήματα». Τά πρακτικά τού σεμινάριου αύτού, πού έκδόθηκαν τόν Δεκέμβρη τού 1980 έγκαινιά ζοντας τή σειρά Littera Antique, πού θά έκδίδ ει ή σχολή, άποτέλεσαν ένα δίτομο έργο μέ τόν τίτλο: Scrittura, Biblioteche e Stampa a Roma net Quat­ trocento. Aspetti e problemi. Atti del Seminario 1-2 giugno 1979 (Scuola Vaticana di Paleogra-

fia, Diplomatica e Archivistica, Citta del Vati­ can o 1980). Ο πρώτος τόμος (Littera Antiqua 1 ,1, σελί­ δες 526, 24 X 17 έκ.), πού έκδόθηκε μέ τήν έπιμέλεια τών C. Bianca, Ρ. Farenga, G. Lom­ bardi, A. G. Luciani καί M. M iglio, περιέχει τόν πίνακα περιεχομένων τών δύο τόμων τού έρ­ γου (ο. 5-6), τό εισαγωγικό σχόλιο τού βιβλιο­ θηκάριου καί άρχειοφύλακα τής Ρωμαϊκής Ε κκλη σίας καρδινάλιου A. Samore (ο. 7-9), τόν πίνακα τών βραχυγραφιών (ο. 11-13), τίς 21 μ ελ έτες πού παρουσιάστηκαν στό σεμινάριο (ο. 15-415), τά συμπερασματικά σχόλια τών Mgr. J. Ruysschaert, R. Elze καί Mons. M. Giusti (o. 417-422), τούς πίνακες (ο. 423-496) καί τέλ ο ς τά εύρετήρια χειρόγραφων πηγών, άντιγραφέων καί ονομάτων (ο. 497-526). Ό δ εύτερ ος τόμος (Littera Antiqua 1, 2, σε­ λίδες XVI + 287, πλάγιο σχήμα 17 X 24 έκ.) έχ ει τόν ύπότιτλο Indice delle edizioni romane a stampa (1467-1500), έκδόθηκε μέ τήν έπιμέλεια τών Ρ. Casciano, G. Castoldi, Μ. Ρ. Critelli, G. Curcio, Ρ. Farenga καί A. M odigliani καί εί­ ναι άποκλειστικά άφιερω μένος στήν άπογραφή τών έντυπων ρωμαϊκών έκδόσεων τού 15ου αιώνα. Π εριέχει πίνακα περιεχομένων (ο. V), πρόλογο (ο. VII-XVI), πίνακα τών έντυπων ρω­ μαϊκών έκδόσεων άπό τό 1467 ώς τό 1500 (ο.

1-248) πού συνοδεύεται άπό παράρτημα (ο.

249-252) καί σημειώ σεις (ο. 253), πίνακα άντιστοιχιών (ο. 255-264), εύρ ετή ρια τυπογρα­

21

ΤΟ ΞΕΝ Ο Β ΙΒ ΛΙΟ

φείων (σ. 265-266), συγγραφέων, έπιμελητών εκδόσεων, άποδεκτών, μεταφραστών καί άνώνυμων έργων (σ. 267-283), καθώς καί κύριων ονομάτων τίτλω ν (σ. 284-287). Συνταγμένες άπό δόκιμους έπιστήμονες ή νέους έρευνητές οί μελ έτες πού δημοσιεύον­ τα ι στόν πρώτο τόμο τού έργου άναφέρονται σέ τρ εις κύριους τομείς: 1. Παλαιογραφία, 2. Βιβλιοθήκες καρδιναλίων στή Ρώμη καί 3. "Εν­ τυπες ρωμαϊκές έκδόσεις. Ή πρώτη μελέτη, γραμμένη άπό τόν καθηγητή Massimo Miglio (M ateriali e ipotesi per una ricerca, o. 15-31), άνα φέρεται στό ύλικό καί στίς ύποθέσεις τής έρευνας καί άποτελεϊ εισαγωγή στό όλο θέμα. Στόν χώρο τής παλαιογραφίας ό Paolo Che­ rubini (Giovanni da Itri: armigero, fisico e copista, o. 33-63) παρουσιάζει τήν προσωπικότητα καί τό έργο τού στρατιωτικού, φυσικού καί γραφέα κωδίκων Giovanni da Itri, πού ή δραστηριότητά του σχετίζεται καί μέ τ όν έλληνικό χώρο, άφού χρημάτισε παπικός παρατηρητής στήν 'Α νατολή καί περιέγραψε σέ έκθεσή του τήν πολιορκία καί τήν κατάληψη τής Χαλκίδας άπό τούς Τούρκους τό 1470. Στή συνέχεια ό συγγραφέας έξετάζει καί άναλύει παλαιογραφικά ζητήματα τών χειρογράφων, μέ σκοπό νά δώσει μία ολοκληρωμένη εικόνα τού τύπου καί τού ύφους τής γραφής τού κωδικογράφου αύτού. ’Ανάλυση τού γραφικού χάραχτήρα τού γραφέα καί νοτάριου Marco Guidi επιχειρεί ή Maria Pia Critelli (Modelli ed invenzione nella scrittura di Marco Guidi, o. 65-72) άναζητώντας τά πρότυπα καί τίς δικές του έπινοήσεις. ’Ανά­ λογο χαραχτήρα έχ ει ή μελέτη τού Antonio De Meo («Michael Canensis de Viterbio, hum illimus servulus»: scrittura, o. 205-211), όπου έ ξετάζεται ή γραφή τού παπικού βιογράφου Michele Canensi. Έ ν α ιατρικό χειρόγραφο τής Βατικανής Βιβλιοθήκης μέ έργα τού Πλούταρ­ χου καί τού Πλίνιου γραμμένο άπό τόν Ercole Canale παρουσιάζεται άπό τήν GiovannaCurcio (Un codice d i medicine, «exscriptus» da Ercole Canale Ferrarese, o. 295-308). Τόν γραφικό χα­ ραχτήρα ένός άλλου γραφέα έξετά ζει ή Giustina Castoldi (Johannes Mediolanensis scriptor, o. 353-361), ένώ ή Micaela Procaccia (lohannes lacobi de civitate Civitecastellane e un commento a Dante, o. 395-401) έξετάζει έναν κώδικα τής Βατικανής Βιβλιοθήκης πού περιέχει τήν «Κόλαση» τού Δάντη μαζί μέ ένα σχόλιο. Τίς παλαιογραφικές αύτές μελέτες συνδ έει μέ τίς έπόμενες ή έργασία τού Mont­ serrat Moli Frigola (lakobo, σ. 183-203). Ό συγ­ γραφέας άρχικά εξετάζει τ όν τύπο καί τό ύφος τής γραφής ένός κώδικα τής Βατικανής Βι­ βλιοθήκης πού περιέχει τ ίς σάτιρες τού Ίου-

22

βενάλη καί τού Πέρσιου καί ταυ τίζει τόν γρα­ φέα του μέ τόν καρδινάλιο lacopo Ammannati Piccolomini, γιά νά έπιχειρήσει στή συνέχεια μιά θεωρητική άνασυγκρότηση τής βιβλιοθή­ κης τού γραφέα καρδινάλιου. Εισαγωγή στό θέμα τής έρευνας τών βιβλιο­ θηκών τών καρδιναλίων στή Ρώμη άποτελεϊ τό συλλογικό άρθρο τών C. Bianca, Ρ. Cherubini, A. Esposito, A. Lanconelli, G. Lombardi, A. G. Luciani, M. Moli Frigola, F. Onofri καί A. Torroncelli, Materiali e ipotesi per le biblioteche cardinalizie (o. 73-84). Σχετική είναι ή μελέτη τής Giovanna Curcio (Per una biblioteca ideate: note per la teoria e I’uso, o. 85-101) πού άνα φέρεται στή θεωρητική σύλληψη, τήν άρχιτεκτονική δόμηση καί τή χρήση μιας ιδανι­ κής βιβλιοθήκης, όπως ήταν οί βιβλιοθήκες τών καρδιναλίων. Τόν σχηματισμό τής λατινι­ κής βιβλιοθήκης τού έλληνα καρδινάλιου Βησσαρίωνα μελετά ή Concetta Bianca (La formazione della biblioteca latina del Bessarione, o. 103-165). 0 Antonio G. Luciani (Minoranze significative nella biblioteca del cardinale Domenico Capranica, o. 167-182) έξετάζει μερικά χειρόγραφα άπό τή βιβλιοθήκη τού καρδινάλιου Domenico Capranica. Σέ βιβλιο­ θήκες άλλων καρδιναλίων άναφέρονται οί με­ λ έ τε ς τής Angela Lanconelli (La biblioteca romana di Jean Jouffroy, o. 275-294), τής Annamaria Torroncelli (Note per la biblioteca di Marco Barbo, o. 343-352) καί τών Giuseppe Lombardi καί Flavia Onofri (La biblioteca di Giordano Orsini, o. 371-382), ένώ ή Anna Esposito Aliano (Testamento e inventari per la ricostruzione della biblioteca del cardinale Guglielmo d ’Estouteville, o. 309-342) έπιχειρεϊ μιά άνασυγκρότηση τής βιβλιοθήκης τού γάλλου καρδινάλιου d'Estouteville. Στό θέμα τής έρευνας τού έντυπου βιβλίου είσ άγει ή συλλογική μελέτη τών Ρ. Casciano, G. Castoldi, Μ. Ρ. Critelli, G. Curcio, Ρ. Farenga C aprioglio καί A. Modigliani (Materiali e ipotesi oer la stamps a Roma, o. 213-244), πού μέ τήν έπιμέλειά τους, όπως σημειώ θηκε παραπάνω, έχ ει έκδοθεϊ ό δ εύτερ ος τόμος τού έργου, πού άποτελεϊ συμπλήρωμα αυτής τής μελέτης. Στήν ίδια μελέτη άνήκουν καί οί στατιστικοί πίνακες 34-37e (σ. [460-467]). Σέ μιά δεύτερη μελέτη πού δημοσιεύουν στόν ’ί διο τόμο (Qualche indicazione per la tipologia del libro, o.

363-370) οί παραπάνω έρευ νήτριες δ ιερευ­ νούν τήν τυπολογία τού βιβλίου (στατιστικοί πίνακες 38-51, σ. [468-496]). Καί στίς δύο μελέ­ τες ή διερεύνηση τού ύλικοϋ γ ίν ετα ι μέ τή στατιστική καί τήν ποσοτική άνάλυση, μεθό­ δους πού ή έφαρμογή του ς στή σύγχρονη

ΤΟ ΞΕΝ Ο Β ΙΒ ΛΙΟ

σεμινάριο) καί αύτό είναι ένδεχόμενα ένα μειονέκτημα τής έκδοσης, γ ια τί έτσ ι τό έργο δέν παρουσιάζει τή συγκροτημένη δομή πού θά είχε άν οί μελ έτες δημοσιεύονταν κατά έν ότητες σύμφωνα μέ τό άντικείμενο τής έρευνας. Οπωσδήποτε οί μελέτες αύτές, πρωτότυπες, άρ τιες καί τεκμηριω μένες, άποτελο ύ ν στό σύνολό του ς μιά σημαντική συμ­ βολή στήν έρευνα τής ιστορίας τής γραφής καί τοϋ βιβλίου, χειρόγραφου καί έντυπου, στήν άναγεννησιακή Ρώμη. Παράλληλα προσφέρονται σάν πρότυπα γιά τή διερεύνηση άνάλογων θεμάτων σέ άλλους χώρους, ιδιαί­ τερα στόν τόπο μας, δπου οί παλαιογραφικές καί βιβλιολογικές έρευνες είναι σχετικά περι­ ορισμένες.

ιστορική έρευνα έ χ ει ά νο ίξει ν έες προοπτικές. Στή σχέση χειρόγραφων κωδίκων καί έντυπων ρωμαϊκών έκδόσεων άναφέρονται οί μελέτες τών Carla Frova καί Massimo M iglio γιά τό έργο τοϋ Αύγουστίνου De Civitate Dei (Dal ms. sublacense XLII all'e ditio princeps del «De Civitate Dei» d i Sant'Agostino, o. 245-273) καί ΐή ς Paola Casciano γιά τήν έκδοση τού Πλίνιου (II ms. Angelicano 1097, fase preparatoria per I’edizione del Plinio d i Sweynheym e Pannartz, o. 383-394). Τέλος ή Paola Farenga Caprioglio (Indoctis viris... m ulierculis quoque ipsis, o. 403-415) άνιχνεύει τήν ύπαρξη λαϊκών καί έκλαϊκευτικώ ν έκδόσεων τόν 15ο αιώνα στή Ρώμη. Ή σειρά δημοσίευσης τών μελετών φαίνεται συμπτωματική (ίσως νά άκολουθεϊ τή σειρά πού μ’ αύτή άνακοινώθηκαν οί μελέτες στό

Ν. Γ. ΜΟΣΧΟΝΑΣ

Μαριάνα Αίνου- Κουτούζη ΖΑΧΑΡΟΚΑΛΑΜΑ Πρώτες άναφορές «Μεσημβρινή» Τό βιβλίο τής εβδομάδας ... Αύτές οί ά ρετές μαζί μέ τό πρωτότυπο τα λέντο νά εικονογραφεί ή ίδια τά βιβλία της, τήν έκανε νά ξεχωρίσει... Είναι ένα βιβλίο γοητευτικό, καί ενδιαφέρον γιά τή θεματολογία του. ★

★

★

★

’Αντί ... Εικόνες - άποσπάσματα τη ς παιδικής ματιάς - μέ συγκίνηση καί παλλόμενο ρυθμό, άποδίδουν ένα κλίμα. ... άναπαριστά αύτό πού μόνο ένας ένήλικος, μέ έφηβική όμως διάθεση μπορεί νά κάνει. ... Ό καλύτερος δυνατός τρόπος διαχείρισης τή ς μνήμης κατά τή γνώμη μας. ★

★

★

★

Λόγος, είκονογράφιση καί παλιές φωτογραφίες, σάν ενσταντανέ μνή­ μης. Είναι τό βιβλίο πού θά ’βρει θέση σέ κάθε σπίτι· για τί οί ήλικιωμένοι θά θυμηθούν, οί γο νείς θά έρωτηθοϋν, καί οί έφηβοι θά βρουν τό τότε, στό τώρα τους...

23

Σάββας Παύλου

Μεσεβρινός, ό δάσκαλος Ό Μεσεβρινός είναι ό δάσκαλος τής άποδημίας. Στην Κύπρο είναι ιδιαίτερα γνω­ στός, γιατί διατηρεί πολλούς δεσμούς μέ τούς ανθρώπους τής Κύπρου, δίνει δια­ λέξεις στό νησί, παρακολουθεί τήν πνευματική κίνησή του καί ταυτόχρονα γράφει στίς εφημερίδες τού νησιού (Α νεξάρτητος, Σοσιαλιστική Έκφραση κλπ.). ’Από τήν αρχή τού ξεκινήματος των στενών σχέσεών του μέ τον κόσμο τής Κύπρου ό Μεσεβρινός ήταν (καί είναι) σέ στενή επαφή καί συνεργασία μέ τό σοσιαλιστικό κίνημα τής Κύπρου. Ό Άντώνης Μυστακίδης κατάγεται άπό τή Μεσημβρία τού Εΰξεινου Πόντου (σημε­ ρινή Βουλγαρία), γι’ αυτό καί χρησιμοποιεί τό ψευδώνυμο Μεσεβρινός. Γεννήθηκε τό 1908 στόν 'Αλμυρό Θεσσα­ λίας, δπου οί γονείς του βρέθηκαν πρόσφυ­ γες έξαιτίας των διωγμών τών κομιτατζή­ δων έθνικιστών τής Βουλγαρίας. Σπούδασε καί πήρε πτυχίο τής Φιλοσοφι­ κής Σχολής τού Πανεπιστημίου ’Αθηνών. Έζησε στή Ρουμανία άπό τό 1915 ώς τό 1940. Στήν Ελλάδα κατέβηκε ώς εθελοντής στόν ’Αλβανικό πόλεμο καί έζησε σ’ αυτήν ώς τό 1953. Στή διάρκεια τής παραμονής του στή Ρουμανία ύπήρξε διευθυντής τοΰ σχολείου τής ελληνικής κοινότητας Σουλίνα κι άργότερα καθηγητής τού έλληνικοΰ γυμνασίου '■στό Βουκουρέστι (1939-1940). Προσπάθησε νά γνωρίσει στό ρουμάνικο λαό τήν έλληνική λογοτεχνία· γι’ αυτό έγραψε διάφορα άρθρα γιά τήν έλληνική λογοτεχνία καί μετάφρασε πολλά διηγήματα καί ποιήματα νεοελλήνων λογοτεχνών. Μετάφρασε επίσης καί τό μυθιστόρημα τοΰ Γ. Ξενόπουλου «Κόκκινος βράχος» (Βουκουρέστι, 1933). "Οταν κατέβηκε στήν Ελλάδα προσπάθησε (αντίστροφα τώρα) νά γνωρίσει τή ρουμάνικη τέχνη καί λογοτεχνία στόν ελληνικό λαό. Τά χρόνια τής κατοχής έζησε στή Θεσ­ σαλονίκη, δπου δημοσίεψε τρία λιγοσέλιδα βιβλία γιά τή ρουμάνικη λογοτεχνία καί τέ­ χνη, τά πιό κάτω: 1, «Μιχαήλ Έμινέσκου, ό μεγαλοφυής ρουμάνος ποιητής» (Θεσσαλονίκη, 1942).

2. «Σύντομοι σταθμοί στή σύγχρονη ρου­ 24

μάνικη ποίηση», άνθολογικό δοκίμιο (Θεσ­ σαλονίκη, 1943).

3. «Τρεις Ρουμάνοι χαράκτες: V. Dobrian, D. Dimitriou-Nicolaide, Marcel Olinescu» (Θεσσαλονίκη, 1944). Στήν ’Αθήνα πήγε τό 1945 καί συνεργά­ στηκε μέ τήν ’Αγγελική Χατζημιχάλη στήν οίκοκυρική της σχολή ώς διαχειριστής. Παράλληλα μετάφρασε ρουμάνους ποιητές γιά τό περιοδικό τοΰ Α. Μελαχρινού «Κύ­ κλος». Ό Μεσεβρινός μετά τήν ’Αθήνα πήγε στήν Αίγυπτο. Έζησε εκεί άπό τό 1953 ώς τό 1956. Στό διάστημα αύτό' δούλεψε ώς καθηγητής στήν Άμπέτειο Σχολή τού Κάι­ ρου. Γιά τή βοήθεια τών μαθητών δημιούρ­ γησε τή Λογοτεχνική Βιβλιοθήκη γιά τούς Νέους. Στά πλαίσια αυτής τής προσπάθειας, τύ­ πωσε σέ αυτόνομα λιγοσέλιδα τεύχη κείμενα τής νεοελληνικής λογοτεχνίας (Καρκαβίτσας, Βλαχογιάννης, Δροσίνης, Παπαδιαμάντης, Τραυλαντώνης, δημοτικά τραγού­ δια κλπ.). Οί εκδόσεις αύτές κυκλοφόρησαν σέ δλα τά ελληνικά γυμνάσια καί δημοτικά σχολεία τής Αιγύπτου. Τόν ίδιο καιρό τύπωσε ένα σχολικό άνάγνωσμα γιά τή Θεσσαλονίκη μέ τον τίτλο «Ή ιστορία μιας πολιτείας» (Κάιρο, 1956). Τ01957 τό Πανεπιστήμιο τοΰ Λούντ κάλεσε τό Μεσεβρινό νά διδάξει νέα έλληνικά. Γι’ αύτό καί έγκαταστάθηκε άπό τό 1957 στή Σουηδία καί δίδαξε ώς λέκτωρ τής νεοελλη­ νικής γλώσσας στό Πανεπιστήμιο τοΰ Λούντ (άπό τό 1957), καί στό Πανεπιστήμιο τής Κοπεγχάγης (άπό τό 1958).

Τά μαθήματα πού δίδαξε ό Μεσεβρινός ατά δύο αυτά πανεπιστήμια ήταν κυρίως ή νέα έλληνική γλώσσα καί λογοτεχνία καί γιά ορισμένα διαστήματα ή βυζαντινή λογοτε­ χνία. Στή Σουηδία 'ίδρυσε τήν εκδοτική σειρά «Έλληνοσκανδιναβική Βιβλιοθήκη». Στή σειρά αυτή τυπώθηκαν τά πιό κάτω βι­ βλία: 1. «Ποιήματα» τής Edith Sodergran (’Αθήνα, 1958).

2. Par Lagerkvist, «Εκλογή από τήν “’Αγωνία καί τό Χάος” » (’Αθήνα, 1959).

3. F. J. Billeskov Jansen, «Γύρω άπό τή δανική λογοτεχνία», δύο μελετήματα: α) «’Ανθρωπιστικές αξίες στή δανική λογοτε­ χνία. Andersen - Kierkegaard —Griindtvig»· β) «Τό χιούμορ στή δανική λογοτεχνία», (’Αθήνα 1959).

4. Albert Wifstvand, Δύο μελετήματα: «Ή άληθινή άρχαιότητα καί εμείς» καί «Τό Βυζάντιο καί ή Ευρώπη» (’Αθήνα, 1966).

5. loulia Persaki, «Tra berattelser» (δύο διηγήματα, Λούντ, 1968). ’Επίσης μετάφρασε στά σουηδικά (μαζί μέ τήν Margareta Blidberg) τήν «'Ιστορία ενός αιχμαλώτου» τού Στρατή Δούκα (G6teborg, 1967). Καί μιά συλλογή έλληνικοϋ διηγήματος, μέ τίτλο «12 νεοέλληνες διηγηματογράφοι» (Goteborg, 1970). ’Εκτός άπό τή μεταφραστική του δραστη­ ριότητα ό Άν. Μυστακίδης πρόσφερε ώς παιδαγωγός πάρα πολλά. Μιά άπό τίς βα­ σικές παιδαγωγικές του δουλειές είναι τά άναγνωστικά. ’Εκτός άπό τό σχολικό ανά­ γνωσμα «Ή ιστορία μιας πολιτείας», πού άναφέρθηκε πιό πάνω, τύπωσε τρία άνα­ γνωστικά ώς τά τώρα: α) «Lavobok inygrekiska» (Λούντ, 1962), πού είναι ένα εγχειρίδιο τής νεοελληνικής γλώσσας γιά τούς Σουηδούς. β) «Νεοελληνικό αναγνωστικό» (Λούντ, 1969), πού είναι συνέχεια τού πρώτου ανα­ γνωστικού, μέ νεοελληνικά κείμενα γιά τούς Σουηδούς. γ) «Τό πρώτο άναγνωστικό μου» (Λευκωσία-Λούντ, 1974), πού άπευθύνεται στά παιδιά των έλλήνων μεταναστών. Παράλληλα μέ τήν παιδαγωγική του προσφορά ό Άντώνης Μυστακίδης ασχολή­ θηκε μέ τήν ποίηση. Τό 1935 τύπωσε στό Βουκουρέστι τήν ποιητική συλλογή «Πρώτα ελεγεία», τό 1954 τύπωσε στό Κάιρο τά «Δεύτερα ελεγεία» καί τό 1965 τύπωσε στήν ’Αθήνα τά «Δώδεκα ποιήματα γιά τήν Κύπρο», ένδεικτικά τής αγάπης του καί τού

ένδιαφέροντός του γιά τόν αγώνα τού κυ­ πριακού λαού. (Ή συλλογή αυτή κυκλοφό­ ρησε σε δεύτερη πολυγραφημένη έκδοση σέ 500 αντίτυπα άπό τή φοιτητική παράταξη των κυπριών φοιτητών Ε.Δ.Ε.Κ.Φ. στήν ’Αθήνα, τό 1974, λίγο καιρό μετά τό πραξι­ κόπημα καί τήν εισβολή. Ό Μεσεβρινός δή­ λωσε δτι νιώθει πολύ περήφανος γι’ αύτή τή δεύτερη πολυγραφημένη έκδοση.) Πρίν φτάσουμε στή μεγάλη προσφορά τού Μεσεβρινοΰ, πού είναι τά βιβλία του καί οί εκδόσεις πού έπιμελήθηκε τήν έποχή τής χούντας στήν εκδοτική σειρά «Τά τετράδια τού Ρήγα», πρέπει νά άναφέρουμε καί τή μελέτη του «Τό μήνυμα τού Κωνσταντίνου Άμάντου» (’Αθήνα, 1966) καί τό Έλληνοσουηδικό λεξικό πού κατάφερε νά έκδώσει τό 1970 (άποτέλεσμα 10 χρόνων δουλειάς, άπό τό 1961). Ή άνοδος τής χούντας καί ή έπιβολή τής στρατιωτικής δικτατορίας στήν Ελλάδα τόν ’Απρίλη τού 1967 επιβάλλει νέα καθήκοντα στήν προοδευτική διανόηση. 'Ο Άντώνης Μυστακίδης, παρόλο δτι είναι τόσο μακριά άπό τήν Ελλάδα, άνταποκρίνεται άμέσως στά νέα καθήκοντα πού επιβάλλουν οί νέοι καιροί. 'Ιδρύει καί γίνεται ή ψυχή τών έκδόσεων «Τά τετράδια τού Ρήγα», πού είναι «κείμενα διαφώτισης, καλλιέργειας, φρον­ τίδας καί αγάπης... γιά δσους δέν ξεχνούν καί δέν τούς άποκοιμίζει ή βολή», πού θέ­ λουν, μαζί μέ άλλους πού έχουν τόν κοινό στόχο, νά πολεμήσουν «όλομέτωπα τό δράκο τής άνομης καί παράνομης δικτατορίας βοηθώντας τόν έλληνικό λαό νά λυτρωθεί άπό κάθε καταπίεση καί δουλεία». (Ά πό τή δελτιοθήκη τών «Τ.τ.Ρ», Άνοιξη 1972.) Στά «Τετράδια τού Ρήγα» έκδόθηκαν κατά τή διάρκεια τής χουντικής δικτατορίας τά πιό κάτω βιβλία: 1) Μεσεβρινός: «Ή 25

βασιλεία στήν Ελλάδα», Λούντ, 1968, σ.

61. 2) Κωνστ. ’Άμαντος: «'Η έλληνική πνευματική καί πολιτική ελευθερία», Λούντ, 1968, σ. 31. 4) Στ. Σαράφης: «Σύν­ τομη ιστορική ανασκόπηση», Λούντ-Λευκωσία, 1969, σ. 47. 5) A. Ν. Νενεδάκης: «Ό κρητικός πόλεμος (1645-1669)», Λούντ Λευκωσία, 1969, σ. 54. 6) «Στό δρόμο τού κακού», Λευκωσία-Λούντ, 1969, σ. 63. 7) Παύλος Καρολίδης: «Ό αύτοκράτορας Ρω­ μανός Διογένης», Λούντ-Λευκωσία, 1970, σ. 63 + Δελτιοθήκη. 8) Θεοδ. Παπαδόπουλος: «Ζητήματα καί μέθοδες τής έρευνας σέ ειδική άναφορά πρός τό μεταγενέστερο καί νεότερο Ελληνισμό», Μάλμοε-Λευκωσία, 1971, σ. 70 + Δελτιοθήκη. 9) Μ. Πασχάλης: «Γιά τήν αντίσταση», Μάλμοε-Λευκω­ σία, 1971, σ. 81. 10) «Ή δίκη τών τόνων», Μάλμοε-Λεφκωσία, 1972, σ. 92. 11) Μεσεβρινός: «'Η προδομένη γλώσσα», Λεφκωσία-Λούντ, 1973, σ. 359. 12) «Τό σοσιαλι­ στικό μανιφέστο τού 1945» (μέ τρία κείμενα τού Ν. Καζαντζάκη), Λευκωσία-Λούντ, 1974, σ. 64 + Δελτιοθήκη. Σημειωτέον ότι επειδή αυτά τά βιβλία δέν ήταν δυνατόν νά τυπωθούν στή χουντοκρατούμενη Ελλάδα, ή στοιχειοθέτησή τους γι­ νόταν στή Λευκωσία (στό τυπογραφείο «Κόσμος») καί τό τύπωμά τους στή Σουηδία (Λούντ ή Μάλμοε). Εκτός τής βασικής σειράς κυκλοφόρησε καί ή ποιητική συλλογή τού Κώστα Παπακόγκου «Τουριστικός όδηγός», ΛευκωσίαΛούντ, 1970, καί τό βιβλίο «Τό πρώτο άναγνωστικό μου» τού Μυστακίδη-Μεσεβρινοΰ. πού άναφέρθηκε πιό πάνω. Μετά τήν καταστροφή τής Κύπρου άπό τό πραξικόπημα καί τήν εισβολή τού Τούλη τού 1974 καί τή μεταπολίτευση πού ακο­ λούθησε στήν Ελλάδα τά «Τετράδια τού Ρήγα» στρέφουν περισσότερο τό βάρος τους πρός τήν Κύπρο. Πρώτα άπ’ όλα τά «Τετράδια τού Ρήγα» πλαισιώνονται άπό νέους κύπριους δια­ νοούμενους καί εκπαιδευτικούς πού αποτε­ λούν μαζί μέ τό Μεσεβρινό τή νέα όμάδα εκδόσεων καί δεύτερο, στά πλαίσια τών εκ­ δοτικών προσπαθειών τών «Τ.τ.Ρ.», άρχίζόυν νά τυπώνονται βιβλία πού άναφέρονται στήν Κύπρο ή γράφτηκαν άπό Κύ­ πριους. Μ’ αυτό τό πνεύμα τυπώθηκαν τά πιό κάτω βιβλία: 1) Δημοσθένης Δανιηλίδης: «Ή Κύπρος καί ή άγγλική μάσκα» (Λευκω­ 26

σία-Λούντ, 1975). 2) Γυναίκα τής Κερύνειας: «Πρόσφυγας στόν τόπο μου», μαρτυ­ ρία (Θεσ/κη, 1975). 3) Λεύκιος Ζαφειριού: «Σχεδόν μηδίζοντες», ποιήματα (Λευκωσία, 1977). 4) Φοίβος Σταυρίδης: «’Απομυθο­ ποίηση», ποιήματα (Λευκωσία, 1978). 5) Γ. Φ. Πιερίδης: «'Ο καιρός τής δοκιμασίας», διηγήματα (Λευκωσία, 1978). Παράλληλα μ’ αύτά τά βιβλία τά «Τετρά­ δια τού Ρήγα» τύπωσαν καί τή «Σωστή δη­ μοτική» (Θεσσαλονίκη, 1978) τού Μεσεβρινού καί τό «'Οδοιπορικό τής Θεσσαλίας 1779» (Θεσσαλονίκη, 1979) τού Σουηδού Μπγέρνστωλ, μέ τήν ευκαιρία τής συμπλή­ ρωσης 200 χρόνων άπό τό θάνατό του. Σήμερα τά «Τετράδια τού Ρήγα» συνεχί­ ζουν τήν εκδοτική τους δραστηριότητα καί ό Άντώνης Μυστακίδης-Μεσεβρινός συν­ εχίζει νά γράφει καί νά προσφέρει στήν Κύπρο καί στήν έλληνική πνευματική κί­ νηση. Κάνοντας μιά γενική άποτίμηση τής μέχρι τώρα προσφοράς τού Μεσεβρινού διαπι­ στώνουμε δτι πρόσφερε (σέ βάρος τής δικής του πρωτότυπης λογοτεχνικής παραγωγής) σέ πολλά θέματα: Πρώτο, βοήθησε στή γνωριμία μας μέ δυό ξένες λογοτεχνίες (ρουμάνικη, σουηδική), καί δεύτερο, γνώρισε τήν έλληνική λογοτε­ χνία σέ δυό άλλες χώρες (Ρουμανία, Σουη­ δία). Τρίτο, πρόσφερε ώς παιδαγωγός σέ δύσκολες καί ειδικές περιπτώσεις, σέ μαθη­ τές παροικιών (Ρουμανία, Αίγυπτος), σέ παιδιά μεταναστών (Σουηδία) καί σέ ξένους φοιτητές. Τέταρτο, πρόσφερε στόν άγώνα τής λαϊκής μας γλώσσας. Ό Μεσεβρινός εί­ ναι ένας μαχητής τού γλωσσικού άγώνα. Εκτός άπό τά βιβλία του («Σωστή δημο­ τική», «Προδομένη γλώσσα») είναι θερμός κήρυκας τής δημοτικής στά άρθρα καί τίς διαλέξεις του καί υπέρ τής όρθογραφικής καί τονικής άπλοποίησης (μονοτονικό σύ­ στημα). Σάν Κύπριοι, άκόμα, έκτιμούμε τή στάση του στόν άντιχουντικό άγώνα καί τίς προσπάθειές του γιά τήν προβολή τού κυπριακού άγώνα καί τήν προώθηση τής πνευματικής δημιουργίας στήν Κύπρο.

■ Σημείωση: Οί πληροφορίες πού άναφέρονται στό άρθρο (χρονολο­ γίες, τίτλοι, τόποι εκδόσεων) πάρθηκαν άπό ένα άρθρο τον Ν. Χριστιανόπουλου στό περιοδικό «Διαγώνιος» (άρ. 19, Ίονλιος-Σεπτέμβριος 1969) καί άπό τόν Άν. Μυστακίδη προσωπικά.

Δημήτρης Δ ασκαλόπουλος

Βιβλιογραφικά τής νεότερης λογοτεχνίας μας «”Αν ήτο κάθε βιβλιογράφος καί συγγραφεύς, θά ήτο καί ό μαρμαράς γλύπτης καί ό μπογιατζής ζωγράφος καί ό μουσικάντης μουσουργός.» Ή άποφθεγματική αυτή καταδίκη άπαγγέλθηκε, ακριβώς πρίν εβδομήντα χρόνια, από τον Δ. Καμπούρογλου. ”Α ν μπορούμε νά συμφωνήσουμε δτι τά λόγια τού «Άναδρομάρη» ενέχουν υπερβολή καί απροσδόκητη οξύτητα τόνου, δέ βλέπω τό λόγο νά πρέπει νά τά άνασκευάσουμε. Τά αποφθέγματα, από καταβολής κόσμου, διαθέτουν πρόσφορο έδαφος γιά νά άναπτυχθοϋν οί εξαιρέσεις τους. Εύλογα, πάντως, θά μπορούσε κανείς νά άναρωτηθεϊ: τί αντιπροσώπευε ή βιβλιογραφία γιά τό πληροφορημένο κοινό στην Ε λλά δα τού 1911; Πιστεύω πώς τίποτα περισσότερο από μιά επίπονα θεαματική άνασύσταση τού παρελ­ θόντος (Legrand) ή μιά άσθμαίνουσα παρα­ κολούθηση τής τρέχουσας εκδοτικής κίνη­ σης (Ν. Γ. Πολίτης). Κατά τά άλλα, ή θεμε­ λιώδης έξίσωση: βιβλιογραφία = παρα­ πομπή = ενημερότητα, αποτελούσε —καί δέν παύει ούτε στίς μέρες μας νά άποτελεΐ- τό βαρύ, παραδοσιακό οπλισμό τού επιστή­ μονα καί τού ειδικού. Δέν είναι καθόλου περίεργο τό γεγονός δτι, στά εβδομήντα χρόνια πού πέρασαν από τότε, ή βιβλιογρα­ φία τής νεότερης λογοτεχνίας μας δέν άναπτύχθηκε ικανοποιητικά, όπως τουλάχιστον θά περίμενε κανείς άκούγοντας τίς συχνές συνηγορίες γιά τήν άναγκαιότητά της. Τό γεγονός οφείλεται στή βραδύτητα μέ τήν οποία αύτονομήθηκαν οί νεοελληνικές φι­ λολογικές σπουδές στήν Ελλάδα,1 μιά καί ή ανάπτυξη τού αντίστοιχου βιβλιογραφικού χώρου είναι ομόκεντρη καί παράλληλη. ”Ας μήν ξεχνάμε, δχι μόνο πόσο καθυστερημένα δημιουργήθηκαν έδρες τής νεότερης φιλο­ λογίας μας στά δύο πρώτα πανεπιστήμιά μας, άλλά καί πόσο πρόσφατα έπεκτάθηκε ή πανεπιστημιακή διδασκαλία στούς εντελώς

σύγχρονους συγγραφείς. Δέν είναι ύπερβολή, έπομένως, δτι στίς πρώτες δεκαετίες τού αιώνα ή μελέτη τής νεότερης λογοτε­ χνίας μας στηρίχτηκε -μέ λιγοστές έμπνευσμένες εξαιρέσεις- σέ εύστοχες, κάποτε, άλλά άτεκμηρίωτες προσωπικές θεωρήσεις καί σέ άνεύθυνες αισθητικές παρατηρήσεις. "Ολα τά πιό πάνω εξηγούν γιατί εμφανίζε­ ται μόλις στίς άρχές τού 1930 μιά νέα γενιά φιλολόγων καί ερευνητών, πού έρχεται νά υποστηρίξει καί νά επιβάλει τήν άνάγκη μιάς καινούριας οπτικής στό θέμα μας.2 Έτσι, στά 1932 εισβάλλει στό χώρο τής βι­ βλιογραφικής έρευνας ό Γ. Κ. Κατσίμπαλης άνοίγοντας καινοφανείς δρόμους. Μιά μα­ τιά στή μέθοδο εργασίας του θά μάς δείξει πού βρισκόμαστε σήμερα καί τί μπορεί νά γίνει, πιθανά, αύριο. Ό Κατσίμπαλης πρωτοεμφανίζεται τό 1925. Μεταφράζει, σέ συνεργασία μέ τό Θ. Στεφανίδη, έλληνες ποιητές καί άποδίδει στή γλώσσα μας γάλλους συγγραφείς τής εποχής. Συνεχίζει μέ μελέτες γιά τόν Παλαμά. Ξαφνικά στρέφεται στή βιβλιογρα­ φία. Οί δρόμοι πού μάς όδηγοΰν στόν έαυτό μας είναι περίεργοι, συχνά δέν είναι οί συν•27

τομότεροι, όπως έχει γράψει ό Σεφέρης. Ή πρώτη βιβλιογραφική του εργασία («Παλαμική βιβλιογραφία, 1926-1931», 1932) παρακολουθεί σε ετήσιες ένότητες τήν εκδο­ τική δραστηριότητα τοϋ ποιητή καί τίς άντίστοιχες κρίσεις καί πληροφορίες. Τά λήμματα, μέσα σέ κάθε χρονιά, κατατάσ­ σονται άλφαβητικά, όχι κατά χρονολογική άκολουθία. Τήν άλφαβητική κατάταξη θά άκολουθήσει καί στά δυό πρώιμα σχεδιά­ σματα τής καβαφικής βιβλιογραφίας πού θά δημοσιεύσει στά περιοδικά «Κύκλος» καί «Παγάιγύπτια», 1932 καί 1933 αντίστοιχα. Κάποια άμηχανία καί άδεξιότητα στό χειρι­ σμό τοϋ ύλικοϋ είναι εμφανείς σ’ αυτές τίς πρώτες δοκιμές τοϋ Κατσίμπαλη. Ψάχνει νά βρει τό δρόμο του. Τό θέμα δέν ήταν πολύ άπλό. Ή άναγκαιότητα τής βιβλιογραφίας ήταν ένα μόνιμο, άνικανοποίητο αίτημα τών πνευματικών άνθρώπων τής εποχής, αλλά τά μεθοδολογικά προβλήματα τής πρακτι­ κής δέν μπορούσε κανείς νά τά συλλάβει καί νά τά αντιμετωπίσει θεωρητικά. ’Έγραφε ό Τέλλος “Αγρας τό 1930: «Είναι περίεργο πώς ήμπορεϊ νά νοείται σ’ έναν τόπο κριτική —καί μάλιστα τόσο εκ­ τεταμένη, καθώς στην Ελλάδα τήν τελευ­ ταία δεκαετία—χωρίς ένα Απαραίτητο συμ­ πλήρωμα: τή βιβλιογραφία. Δέν τήν έσκέφθηκε κανείς, κανείς δέν τήν ένόμισε πώς είναι χρέος του, κανείς δέν ενρήκε πώς πέ­ φτει στό μερίδιό του. ’Έτσι ή νεοελληνική κριτική μένει χωρίς συνέχεια, χωρίς παρά­ δοση. Μπορεί κανείς νά γράφει εκείνα πού έχουν ξαναγραφεϊ -κα ί ίσως καλύτερα καί άρμοδιότερα- ή μπορεί κανείς νά Αγνοεί εκείνα πού έχουν ξαναγραφεϊ, φωτίζοντας, Αναλύοντας, εξηγώντας... Άντιθέτως, ένας ευσυνείδητος κριτικός, θέλοντας νά ετοιμά­ σει κάτι περισσότερο Από Απλήν έντυπωσιολογία, είναι υποχρεωμένος νά προστρέξει στή μνήμη του καί στή μνήμη τών πρε­ σβυτέρων του -κ α ί νά σταματήσει εκεί όριστικώς».3 Θά ήταν, ίσως, τολμηρή εικασία νά υπέ­ θετε κανείς ότι ό Κατσίμπαλης ενστερνί­ στηκε τά γραφόμενα τού “Αγρα, μιά καί στή συνέχεια τού άρθρου του ό “Αγρας προτεί­ νει τή δημιουργία ενός μόνιμου βιβλιογρα­ φικού δελτίου. Στή σκέψη του καταφαίνε­ ται, δχι γιά πρώτη φορά, μιά άναγκαιότητα, οί πρακτικές δμως λύσεις πού προτείνει εί­ ναι άνεφάρμοστες καί συγκεχυμένες. Τά θε­ τικά στοιχεία πού οπωσδήποτε κέρδισε ό Κατσίμπαλης προέρχονται άπό τήν έκτενή 28

καί έμπεριστατωμένη κριτική πού έγραψε δ Συκουτρής μέ αφορμή τήν «Παλαμική βι­ βλιογραφία».4 Ό Συκουτρής, πρώιμο παράδειγμα κλασικού φιλόλογου πού επι­ κοινωνεί γόνιμα μέ τή νεότερη λογοτεχνία τού τόπου μας, θέτει ένα πρός ένα τά μεθο­ δολογικά προβλήματα, ελέγχει μέ υποδει­ γματικό επιστημονικό ήθος τά σφάλματα καί προχωρεί μέ συγκεκριμένα παραδεί­ γματα στίς λύσεις πού προτείνει. Σέ όλες τίς μεταγενέστερες βιβλιογραφίες του ό Κα­ τσίμπαλης θά τυποποιήσει τό υλικό του στό άκόλουθο διάγραμμα: I. “Εργα Α ' ’Εκδόσεις α “Εργα πρωτότυπα 1. Ποιήματα 2. Δοκίμια β' Μεταφράσεις γ' Μεταφράσεις έργων (τού βιβλιογραφούμενου) Β' Σέ περιοδικά, εφημερίδες κλπ.

1. Ποιήματα 2. Δοκίμια, άρθρα, σημειώματα κλπ.

3. Μεταφράσεις 4. Μεταφράσεις έργων (τού βιβλιογραφούμενου) II. Κρίσεις καί πληροφορίες III. Οικογενειακά IV. Εικόνες (φωτογραφίες / σκίτσα) V. Αύτόγραφα Τό σχηματικό αύτό διάγραμμα παρουσιά­ ζει ευελιξία καί μπορεί νά προσαρμοστεί στίς έξειδικευμένες απαιτήσεις οποιοσδή­ ποτε βιβλιογραφίας προσώπων, μέ προσθα­ φαιρέσεις -κυρίως στίς κατηγορίες III, IV καί V - ή καί μέ διαφοροποιήσεις τών έπιμέρους τίτλων. Εύκολα έπισημαίνεται τό γε­ γονός δτι οί περισσότερες υποδιαιρέσεις γί­ νονται στό πρώτο τμήμα (“Εργα), γιά νά κα­ λυφθεί ή πιΗανή πολυμορφία τών γραπτών κειμένων τού βιβλιογρΟφούμενου, χωρίς αύτό νά σημαίνει δτι ύπάρχει άντίστοιχη αναλογία στή συνολική έκταση μιάς δεδομέ­ νης βιβλιογραφίας. Κατά κανόνα τό δεύ­ τερο τμήμα (Κρίσεις / Πληροφορίες) είναι εκτενέστερο. Ή μοναδική εξαίρεση, σέ όλες τίς βιβλιογραφίες τοϋ Κατσίμπαλη, είναι ή «Βιβλιογραφία Ν. Καζαντζάκη» (τουλάχι­ στον γιά τό διάστημα πού καλύπτει: 1906-1948), δπου άπό τά 1054 λήμματα τά 734 άναφέρονται σέ έργα καί δημοσιεύματα τού συγγραφέα.

Στό πιό πάνω διάγραμμα ό Κατσίμπαλης κατατάσσει μέ άπόλυτη χρονολογική σειρά τά λήμματα μέσα σε κάθε ενότητα. Επίσης, προτάσσει τό έπώνυμο τοϋ συγγραφέα κάθε λήμματος καί παραθέτει, στό τέλος, ευρετή­ ριο ονομάτων. "Οπου συντρέχει περίπτωση, παραθέτει καί ευρετήριο ειδικό, δπως π.χ. στή Βιβλιογραφία Κ. Π. Καβάφη (ευρετήριο άλφαβητικό των ποιημάτων). Σέ δυό μόνο από τίς πρώτες εργασίες του (γιά Παπαδιαμάντη καί Κρυστάλλη) άφιέρωσε πολλές σε­ λίδες δπου άναδημοσίευσε αυτούσια τά πρώτα κριτικά κείμενα πού είχαν γραφτεί σχολιάζοντας τό έργο τών συγγραφέων αύτών. Καθώς ή χρονική απόσταση, άπό τότε πού γράφτηκαν τά κείμενα αύτά, γίνεται ολοένα πιό μεγάλη, σκέπτεται κανείς πόσο χρήσιμο θά ήταν νά είχε εξακολουθήσει ό Κατσίμπαλης καί στίς έπόμενες εργασίες του αύτή τήν καινοτομία. "Οσοι έχουν δοκι­ μάσει -καί έχουν δοκιμαστεί- άπό τίς χρό­ νιες ελλείψεις πού παρουσιάζουν σέ παλαιά έντυπα οί δημόσιες βιβλιοθήκες μας, ξέρουν καλά τί άνεκτίμητη βοήθεια είναι, πολλές φορές, νά διαθέτεις αύτούσιο ένα παλαιό, δυσεύρετο κείμενο. 'Ο ίδιος ό Κατσίμπαλης, γνωρίζοντας άπό πρώτο χέρι δλες αύτές τίς δυσκολίες, φρόντισε νά αναδημοσιεύσει σέ πολλά περιοδικά τέτοια δυσεύρετα καί λη­ σμονημένα κείμενα.5 Σύμφωνα μέ τά στοιχεία πού μάς παρέχει ή θεμελιώδης εργασία τού Γ. I. Φουσάρα, «Βιβλιογραφία τών έλληνικών βιβλιογρα­ φιών, 1791-1947», τό σχηματικό διάγραμμα πού άνάφερα πιό πάνω φαίνεται νά στά­ θηκε ό άπαράβατος κανόνας καί τών ύπολοίπων βιβλιογράφων. Μόλις στά τελευταία χρόνια παρουσιάζονται κάποιες αποκλίσεις, πού δηλώνουν εύρύτερους προβληματι­ σμούς γύρω άπό τή μορφή καί τή δομή τών βιβλιογραφικών εργασιών. Πάντως, γιά νά ολοκληρώσω τή γενικότερη μέθοδο πού ακολουθούσε ό Κατσίμπαλης, θά πρέπει νά σημειωθεί δτι ή άδιαφιλονίκητη αναγνώ­ ρισή του σάν βιβλιογράφου προσώπων τής νεότερης λογοτεχνίας μας δέν καλύπτει ολόκληρο τό φάσμα τών σχετικών ενδιαφε­ ρόντων του. Στό πολύτιμο ’Αρχείο του βρί­ σκονται έτοιμες άνέκδοτες θεματικές βι­ βλιογραφίες, καθώς καί συμπληρώματα τών εκδομένων εργασιών του, κι ακόμη πολλές άρχινισμένες βιβλιογραφίες γιά έλληνες καί ξένους συγγραφείς. Στό σημείο αύτό θά μπορούσε εύκολα κανείς νά άναρωτηθεί γιατί διάλεξε ό Κατσίμπαλης ορισμένους

συγγραφείς, καί δχι άλλους, γιά νά βιβλιογραφήσει. Μπορεί νά δοθούν πολλές άπαντήσεις, κάλλιστα δμως μπορεί νά μήν υπάρ­ χει άπάντηση στό έρώτημα. Πέρα άπό τίς κατά καιρούς δηλωμένες προτιμήσεις του, θά πρέπει νά ύπογραμμιστούν δυό θέματα: οί πιό πολλές άπό τίς βιβλιογραφίες τού Κατσίμπαλη επικαλύπτονται χρονικά, πρά­ γμα πού σημαίνει δτι οί σχετικές έρευνές του έγιναν ταυτόχρονα (κι αύτή είναι μιά βασική αρχή γιά τόν εύσυνείδητο βιβλιογράφο) · έπιπλέσν, καμιά άπό τίς εργασίες αύτές δέν έγινε «επί παραγγελία» (δπως έχει συμβεί μερικές φορές τά τελευταία χρό­ νια, κυρίως άπό εύλαβείς κληρονόμους). "Ας μήν ξεχνάμε, έξάλλου, δτι ό Κατσίμπα­ λης πρόσφερε, μέ άσυνήθιστη γιά τά έλληνικά πράγματα άπλοχεριά, τό έτοιμο ύλικό του σέ πολλές περιπτώσεις πού τού ζητή­ θηκε. ’Ενδεικτικά αναφέρω τά βιβλιογρα­ φικά στοιχεία πού παραχώρησε στόν "Αλκή Θρύλο γιά τόν Παρορίτη καί στόν Ν. Τωμαδάκη γιά τόν Κονδυλάκη. Ό Ν. Τωμαδάκης έγραφε, τό 1935, δτι θά πρέπει νά έπιταχθεί ό Κατσίμπαλης καί μερικοί άλλοι, γιά μιά κρατική ύπηρεσίρι έλληνικής βιβλιο­ γραφίας. Σήμερα, μετά άπό μισόν αιώνα, τό επίσημο κράτος δείχνει τήν ίδια εγκλημα­ τική άδιαφορία γιά τήν αύτογνωσία τής εθνικής μας ταυτότητας, πού μπορεί νά προκύψει άπό τήν προγραμματισμένη ενί­ σχυση τών βιβλιογραφικών ερευνών. Τό αποτέλεσμα είναι νά μήν ύπάρχει ούσιαστική πρόοδος δλα αύτά τά χρόνια. Παρα­ μερίζοντας, λοιπόν, τήν κρατική άκηδεία, άς δούμε τί μπορούμε νά κάνουμε μόνοι μας καί πού βρισκόμαστε σήμερα.

Τά δυό βασικά προβλήματα πού βλέπω νά αίωροΰνται αναπάντητα δλα αύτά τά χρόνια, μπορούν νά συνοψιστούν σέ ισάρι­ θμα ερωτήματα: 1. Πώς μπορεί νά γίνει «άναγνώσιμη» ή βιβλιογραφία; 2. Πώς μπορεί νά αντιμετωπίσουμε τό θέμα τής εν­ ημερότητας, τουλάχιστον γιά τίς ύπάρχουσες βιβλιογραφίες; Σύμφωνα μέ τήν κρατούσα άποψη, ή βι­ βλιογραφία είναι ένας εύσυνείδητος, καί στήν καλύτερη περίπτωση πλήρης κατάλο­ γος έργων καί δημοσιευμάτων. "Ενα έργαλεϊο άναμφισβήτητης χρησιμότητας γιά τούς ερευνητές. Θά ήταν, ίσως, ύπερβολή νά αναζητήσουμε άλλες άρετές σέ μιά τέτοια 29

εργασία, πού δεν μπορεί νά διακρίνεται γιά τή γλαφυρότητα ή τό προσωπικό ύφος τού συντάκτη της. Ό μελετητής πού θά καταφύγει στίς σελίδες της θά βρει τήν πληροφορία καί τή βοήθεια πού θέλει. Τό πρόβλημα, κατά τήν άποψή μου πάντα, είναι άν ή πα­ ρεχόμενη κάθε φορά πληροφορία ικανο­ ποιεί τόν μελετητή ή μήπως τού δημιουργεί περισσότερα ερωτηματικά καί άπορίες. Τολμώ νά υποστηρίξω δτι χιλιάδες λήμματα στίς ύπάρχουσες βιβλιογραφίες είναι παρα­ πλανητικά. Εξηγούμαι. ’Ανοίγω στήν τύχη τή «Βιβλιογραφία Κ. Π. Καβάφη» τού Κατσίμπαλη καί άντιγράφω τά πιό κάτω λήμ­ ματα: 227. Γραμματοκιβώτιου. Κ. Φ. Κ. ’Αλεξάν­ δρειαν, περ. ’Έσπερος, Λειψίας, ’Έτος Ε', 1/13 Ίουν. 1886, σελ. 47.

307. Λαπαθιώτης, Ν.: Νεοέλληνες κριτικοί, έφ. Δημοκρατία, 18 Ίονν. 1924.

456. Εμμανουήλ, Κ.: Στοχασμοί επάνω σέ πρόσωπα καί πράγματα, περ. Ρυθμός, Πει­ ραιά, Χρ. Λ ', Μάης 1933, σελ. 235.

569. Γκουγιάνος, Βασ.: Σκέψεις πάνω σ ’ έναν στίχο τού Καβάφη, περ. Νεοελληνικά Γράμματα. 12 Όκτ. 1940. Νομίζω δτι είναι άπόλυτα νόμιμες οί άκόλουθες άπορίες στά λήμματα αυτά. Στό 227, τί γράφει τό περιοδικό πρός τόν Κα­ βάφη τό 1886; Κρίνει κάποια συνεργασία πού είχε στείλει; Πρόκειται γιά ποίημα καί ποιό; Στά 307 καί 456, αναρωτιέμαι ποιά είναι ή άμεση σχέση τους μέ τόν Καβάφη. Μήπως περιέχουν κάτι εξαιρετικά χρήσιμο καί ενδιαφέρον γιά τό θέμα μου; Στό 569, θά περίμενα ένα χαρακτηρισμό καί μιά άναφορά τού τίτλου τού ποιήματος πού δη­ μιούργησε τίς σκέψεις στό συγγραφέα τού άρθρου. Ό Κατσίμπαλης περιλαμβάνει πάρα πολλές φορές καθοδηγητικά σχόλια στά λήμματά του, χωρίς δμως νά γενικεύει τή χρήση τους. Κι άν περιορίζω τή δειγμα­ τοληψία μου σ’ αυτά τά λήμματα, δέν υπαι­ νίσσομαι αβλεψίες, ούτε δτι οΐ υπόλοιποι βιβλιογράφοι παρέχουν άλλης μορφής πλη­ ρότητα σέ παρόμοια λήμματα. Φαντάζομαι δτι είναι σαφές τί ήθελα νά πώ καί, επομέ­ νως, μπορώ τώρα νά κάνω ένα άκόμη βήμα μπροστά. Μήπως θά πρέπει δλα τά λήμματα μιας βιβλιογραφίας νά διαθέτουν ένα σύν­ τομο -ή εκτενές, άνάλογα μέ τήν περίπτωσηύπόμνημα, δπου θά μπορούσε 100% ό μελε­ τητής νά κατανοήσει περί τίνος πρόκειται; Τεντώνοντας άκόμη τό σκοινί, θά μπορούσα νά ζητήσω καί μιά αυτούσια παράθεση ένός 30

μικρού κειμένου ή μιάς παραγράφου, δταν πρόκειται γιά κάποια γνώμη ιστορικής, άς πούμε, σημασίας, πού έτσι θά μπορούσε νά τήν έχει πρόχειρη σέ κάθε στιγμή ό μελετη­ τής καί μέ ακριβή μάλιστα ένδειξη τής πρώ­ της δημοσίευσής της. Στό λήμμα π.χ. 315 τής «Βιβλιογραφίας Καβάφη» δέν βλέπω νά επιβαρύναμε ιδιαίτερα τή σχετική παρα­ πομπή, άν καταγράφαμε τή γνώμη τού Ψυχάρη γιά τόν Καβάφη: «Στό μεγάλο τόν άγώνα τό γλωσσικό, άς πούμε καλλίτερα τόν εθνικό τόν άγώνα, πού θέλει πρώτα-πρώτα νοϋ σοβαρό, συνείδηση όρθια, επειδή τό ζήτημα γιά τήν Ελλάδα εί­ ναι ζήτημα ζωής καί θανάτου, δ κ. Καβάφης, άξιος διάδοχος τού Σουρή, κατάλαβε πώς δέν είναι άνάγκη νά ιδρώνει ολοένα τ ’ αυτί μας, πώς χρειάζεται κάπου-κάπου λίγο γλέντι. Κ’ έτσι έγινε πολύ εύκολα ό κ. Καβάφης, ό καραγκιόζης τής Δημοτικής.» Ό κίνδυνος, βέβαια, πού μπορεί νά έμφιλοχωρήσει σέ μιά τέτοια τακτική είναι προ­ φανής. Ό νηφάλιος συνήθως καί χωρίς φι­ λοδοξίες κριτικής βιβλιογράφος, μπορεί κάλλιστα νά παρασυρθεί καί νά μεροληπτή­ σει στά σχετικά παραθέματα, τινάζοντας στον άέρα τό -έργο πού προσφέρει. Γιατί, δμως, θά πρέπει νά άναγνωρίσουμε στό βιβλιογράφο τήν ιδιότητα, μόνο, τού τυφλο­ πόντικα πού σκαλίζει σκονισμένα έντυπα καί νά μή τόν εμπιστευτούμε σέ όρισμένα σημεία, δοκιμάζοντας έτσι τήν ευθυκρισία του; Μιά δεύτερη σκέψη γιά νά γίνουν περισ­ σότερο «αναγνώσιμες» οί βιβλιογρα'ι u : ο« ήταν νά άναθεωρήσουμε τή συνηθισμένη, μέχρι σήμερα, δομή τους. Πρός τό σημείο αυτό έχουν κιόλας σημειωθεί τά πρώτα βή­ ματα. Ή «Βιβλιογραφία Γιώργου Θεοτοκά» (1978) τού Έμμ. I. Μοσχονά άποτελεί μιά γενναία, έμπρακτη απάντηση πού εισάγει καινούριους μεθοδολογικούς προβληματι­ σμούς, ένώ ταυτόχρονα επωμίζεται καί κά­ ποιους κινδύνους κριτικών έπιλογών. Γιά άλλη μιά φορά διαπιστώνεται δτι τά ποι­ κίλα ζητήματα πού προκύπτουν από τίς βι­ βλιογραφικές παρουσιάσεις ή επιβάλλονται από τήν ιδιορρυθμία τού βιβλιογραφούμενου, μόνον μέ πρακτικές εφαρμογές μπο­ ρούν νά μποΰν σέ δρους συζήτησης. Γράφει ό Μοσχονάς: «Ή δομή τής βιβλιογραφίας προσδιορί­ στηκε από τήν ιδιομορφία τού υλικού καί άπό κάποιες πεποιθήσεις τον συντάκτη (...). Ή συρρίκνωση του συνήθως υπέρογκου μέ-

ρους τής κριτικής καί τής πληροφόρησης γιά τόν συγγραφέα προέρχεται από τη θέ­ ληση τού συντάκτη νά βοηθήσει τόν χρήστη περισσότερο Αποτελεσματικά Από όσο οί βιβλιογραφίες νεοελλήνων συγγραφέων πού έχουν έκόοθεϊ κατά καιρούς. ’Έτσι, Απαλείφθηκαν τελικά όλα τά πληροφοριακά σχό­ λια πού Ασύγκριτα περισσότερο ταλαιπω­ ρούν παρά διαφωτίζουν τόν χρήστη σχετι­ κών εργασιών, Αντικείμενα ίσως μιας μικροκοινωνιολογικής μελέτης πού κι αν κά­ ποτε γίνει, είναι Αμφίβολο αν θά χρησιμο­ ποιήσει τίς ίδιες αυτές περιπτώσεις, άχρη­ στα Ακόμη καί γιά μιά μελλοντική βιογρα­ φία τού συγγραφέα (...). Τήν περικοπή τού υλικού Ακολούθησε ή καινοτομία στήν κατάταξη. ’Α ντί τής συνηθισμένης συσσωρεντικής μεθόδου, όπου ό όγκος κατά κα­ νόνα δέν τιθασεύεται Από τά ευρετήρια, προκρίθηκε ή μετατόπιση τού υλικού στήν οργανική του θέση, σέ τρόπο ώστε κάθε ’έργο τού συγγραφέα νά πλαισιωθεί Από όλα τά γύρω Από αυτό κριτικά ή πληροφοριακά κείμενα καί νά Αποκτήσει αυτοτέλεια.» Έτσι, γιά κάθε βιβλίο-λήμμα τοΰ Θεοτοκά έχουμε συγκεντρωμένες στήν ίδια θέση τίς έπανεκδόσεις, τίς τυχόν προδημοσιεύ­ σεις, τίς κριτικές πού τό σχολίασαν, τίς μεταφράσεις του σέ ξένες γλώσσες, τίς άναδημοσιεύσεις του κλπ. Δημιουργοΰνται δηλ., όπως παρατήρησε γιά άνάλσγη περί­ πτωση ό Γ. Κεχαγιόγλου, «σύνολα φιλολο­ γικού καί κριτικού ύπομνηματισμοϋ, πολύ­ τιμα γιά τή σφαιρικότερη μελέτη των συγκε­ κριμένων έργων». Οί καινοτομίες τοΰ Μοσχονά δέν προσ­ έχτηκαν δσο θά έπρεπε. Τό βιβλίο του κρίθηκε συμβατικά, χωρίς ιδιαίτερη πνοή καί χωρίς νά έπισημανθούν τά νέα στοιχεία πού προσκομίζει. Έδώ θά πρέπει νά τονιστεί δτι ή υποδοχή πού έπιφυλάσσεται, πενήντα χρόνια τώρα, σέ δλες τίς βιβλιογραφικές ερ­ γασίες, βρίσκει διέξοδο σέ δυό αμετακίνητες σταθερές: τήν αμηχανία καί τόν άκριτο θαυμασμόΜιά τρίτη σκέψη θά ήταν νά ένισχύσουμε τίς βιβλιογραφικές καταγραφές μέ είκονογραφικό υλικό. Ή ιδέα δέν είναι καθόλου καινούρια, άπεναντίας εφαρμόζεται -καί θεωρείται αυτονόητη— στίς βιβλιογραφίες πού ασχολούνται μέ τίς εκδόσεις τών περα­ σμένων αιώνων, δσο κι άν εκεί εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς. Εξώφυλλα βι­ βλίων, σχέδια καί εικονογράφηση πού π ι­ θανά εμπεριέχονται στή συγκεκριμένη έκ­

δοση, φωτογραφίες τού βιβλιογραφούμενου, σκίτσα, αύτόγραφα κλπ. θά αποτελούσαν μιά επιθυμητή δλοκλήρωση τού άψυχου βι­ βλιογραφικού υλικού. Μιά τέτοια πλαι­ σίωση δέ θά συνιστοΰσε άπλώς ένα κίνητρο άνάγνωσης, άλλά θά διέσωζε στό οικείο περιβάλλον, δ,τι μπορεί νά άποτελέσει μνήμη καί αναφορά στό θέμα τής βιβλιο­ γραφίας. Δέν ξέρω, γιά παράδειγμα, πόσο εύκολα μπορεί νά βρει κανείς σήμερα μιά φωτογραφία τού Παπαδιαμάντη στή Δεξα­ μενή καί πόσο γρήγορα μπορεί νά τήν εντο­ πίσει μέσα στά σχετικά έντυπα πού τήν περιέχουν. ’Άν ξέραμε δμως δτι έχει συμπεριληφθεί στή Βιβλιογραφία του, θά διαθέ­ ταμε ένα προσιτό καί σίγουρο σημείο ανα­ φοράς.

Τό πρόβλημα τής ενημερότητας συνδέεται άμεσα μέ τή δυναμική πού ενυπάρχει στήν τρέχουσα βιβλιογραφία, ενώ ταυτόχρονα εκφράζει τό χαρακτήρα τής ιστορικής προοπτικής, πού μόνο μέσα σ’ αυτόν μπορεί νά λειτουργήσει ή βιβλιογραφία. 'Οποιαδή­ ποτε σχετική εργασία (θεματική, προσώπων, τοπική κλπ.) δέν μπορεί νά περιοριστεί σέ συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο, έκτος άν πρόκειται γιά συμβολή όριοθετημένου χρό­ νου ή γιά ειδικό θέμα. 'Επομένως τό πρό­ βλημα τής ενημερότητας συνυφαίνεται μέ τίς ύπάρχουσες ήδη βιβλιογραφίες. Είναι αυτονόητο, όχι δμως καί υποχρεωτικό, δτι ό συντάκτης μιάς βιβλιογραφίας αποδέχεται καί άναλαμβάνει σιωπηρά μιά αύτοδέσμευση γιά τή συνεχή παρακολούθηση καί ενημέρωση τοΰ θέματός του. Τό παράδειγμα τού Κατσίμπαλη είναι χαρακτηριστικό, άλλά καί τό μοναδικό πού γνωρίζω, άν δέ μού διαφεύγει κάτι άλλο αυτή τή στιγμή. ’Ό χι μόνο συμπλήρωσε καί έπεξέτεινε χρο­ νικά πολλές άπό τίς έργασίες πού είχε δη­ μοσιεύσει, άλλά παρακολουθούσε μέ άγρυ­ πνο μάτι καί τίς ύπόλοιπες, όπως μπορώ νά βεβαιώσω άπό τά στοιχεία πού υπάρχουν στό Αρχείο του. Ελάχιστα είναι σήμερα τά ουσιαστικά βήματα πού έχουμε κάνει γιά νά κρατήσουμε σέ μιά ικανοποιητική ενημερό­ τητα τίς βιβλιογραφίες τού Κατσίμπαλη, καί δχι μόνον αυτές. Ουσιαστικά δέ διαθέ­ τουμε βιβλιογραφία Σολωμού (ή σχετική ερ­ γασία τών Βογιατζάκη-Τωμαδάκη σταματά στό 1933 καί δέ βλέπω πώς μπορούμε νά καλύψουμε τό κενό, δσο περνούν τά χρόνια), 31

δέ διαθέτουμε βιβλιογραφία Κάλβου (ή ερ­ γασία τοϋ Γ. I. Φουσάρα σταματά τό 1946) κι ακόμη -γιά νά είμαστε έπίκαιροι- δέ διαθέτουμε βιβλιογραφία Σικελιανού, γιά νά εκτιμήσουμε τήν έμβέλεια τού έργου του στά τριάντα χρόνια πού μεσολάβησαν από τό θάνατό του. Τέλος, δέν ξέρω άν μπο­ ρούμε πιά νά πούμε δτι μάς καλύπτει ικα­ νοποιητικά ή «Βιβλιογραφία Έλύτη» τού Μ. Vitti, μιά καί θέτει σάν δριο τό 1971, μετά τό Νόμπελ καί τήν έντονη εκδοτική δραστηριότητα πού έδειξε ό ποιητής μέσα στή δεκαετία πού μάς πέρασε. Ή λύση, νομίζω, είναι οφθαλμοφανής. Θά πρέπει, κατά διαστήματα, νά έμφανίζονται συμπληρώματα πού θά καλύπτουν τή χρονική περίοδο πού μεσολάβησε από τήν αρχική έκδοση τής συγκεκριμένης βιβλιο­ γραφίας. Τά συμπληρώματα αυτά μπορεί νά εξαντλούν τό ενδιάμεσο διάστημα ή μπορεί νά συνιστοΰν μερικότερες συμβολές (θεμα­ τικές, τοπικές κλπ.). Έχω υπόψη μου μιά σχετική εργασία τής ’Αλίκης Παληοδήμου, μέ τίτλο «Ή βράβευση τού ποιητή Όδυσσέα Έλύτη στάν ήμερήσιο ’Αθηναϊκό Τύπο»,6 δπου καταχωρούνται τά σχετικά δημοσιεύ­ ματα τών πρωινών καί απογευματινών εφη­ μερίδων τής ’Αθήνας, κατά τό διάστημα από 19/10 μέχρι 15/12/1979. Παραπλήσια συμβολή, χωρίς δμως αύστηρά βιβλιογρα­ φικό χαρακτήρα καί μέ άτελείς ενδείξεις, συνιστοΰν καί τά δύο τομίδια «Στήλη 20.9.71. 'Ο θάνατος τού Γιώργου Σεφέρη στόν ελληνικό τύπο». Παράλληλα μέ τίς συμβολές πού άναφέρονται στή χρονική επέκταση τής άρχικής βιβλιογραφίας, θά πρέπει νά υπάρχουν καί προσθήκες γιά τά χρόνια πού καλύπτει ή αρχική εργασία. Τόν τελευταίο καιρό δέ βλέπω νά άνακοινώνονται τέτοιες προσθήκες, παρά σέ έλάχιστες περιπτώσεις,7 πράγμα πού μέ κάνει νά ύποθέτω δτι δέν άκολουθοΰν τό δρόμο τής δη­ μόσιας αλλά τής ιδιωτικής πληροφόρησης. Ή απόλυτη πληρότητα είναι άνέφικτη στίς βιβλιογραφίες. 'Οποιαδήποτε συν­ αγωγή σχετικών λημμάτων μπορεί, πολλές φορές, νά άνοίξει ανυποψίαστους δρόμους στόν ενδιαφερόμενο ερευνητή. Γι’ αυτό πρέπει νά έμφανίζεται στή δημοσιότητα, χωρίς δισταγμούς καί χωρίς βραδύτητα.

«7α βιβλιογραφικά συμπληρώματα τε­ λειωμό δέν έχουν καί πάντα κάτι βρίσκεται κρυμμένο πού άργά ή γρήγορα βγαίνει κι αυτό στό φως, εϊτε από τόν ίδιο είτε άπό άλλον ερευνητή. "Οσοι πιστεύουν πώς μπο­ 32

ρεί νά επιτευχθούν άπό μιάς άρχής κι άπό ένα μόνον άνθρωπο ε ξ α ν τ λ η τ ι κ έ ς βι­ βλιογραφίες τών νεοελλήνων συγγραφέων ή άνίδεοι θά είναι ή πολύ άφελεϊς. Τό πλήθος καί ή ποικιλία τών εντύπων, οί άναρίθμητες δυσκολίες πού παρουσιάζει ή ανεύρεσή τους μέ τίς άπειρες ελλείψεις τών δημοσίων βιβλιοθηκών μας, ή άπεριόριστη πίστωση χρόνου πού άπαιτεϊται κλπ. κλπ., είναι έμπόδια πού καί ή πιό επίμονη προσπάθεια δύσκολα μπορεί νά υπερνικήσει, καί οπωσ­ δήποτε όχι πέρα άπό ένα ορισμένο δριο. Γι’ αυτό, δλοι δσοι καταπιάνονται μέ παρό­ μοιες εργασίες στην 'Ελλάδα θά έπρεπε, νο­ μίζω, νά φέρνουν στή δημοσιότητα τό υλικό πού έχουν συγκεντρώσει, δίχως άναβολή καί χωρίς νά περιμένουν μιάν άνέφικτη -τίς περισσότερες φορές- τελειότητα. Γιατί εκείνο πού πρωτεύει είναι νά γνωρίσουμε τά πράγματα τής λογοτεχνίας μας καί νά βοη­ θήσουμε τή μελέτη καί ερευνά τους μέ ου1 σιαστικές καί συγκεκριμένες πληροφορίες. ’Ά ν υπάρξουν στήν άρχή μερικές ελλείψεις (όευτερεύουσας καί τριτεύουσας σημασίας συνηθέστατα), ή ζημιά θά είναι οπωσδήποτε μικρότερη άπό τό νά παραδέρνουμε, δπως σήμερα, όλότελα άκαθοδήγητοι σέ πυκνά καί άξεδιάλυτα σκοτάδια,»8 Τά σημαντικότερα προβλήματα καί οί εγ­ γενείς δυσχέρειες, πού έχουν λάβει πιά έκ­ ταση έπιδημίας στήν Ελλάδα, νομίζω δτι άναφέρθηκαν. "Οσο περνάει ό καιρός, τά πράγματα χειροτερεύουν. Σέ λίγο, οί ατομι­ κές προσπάθειες θά μοιάζουν μέ έφοδο σέ άνεμόμυλους. Πώς μπορεί, στ’ άλήθεια, νά άνταποκριθεί μέ επάρκεια ό ερευνητής στούς ποταμούς τού έντυπου ύλικού πού μάς κατακλύζουν; Καί μέ τί κέφι νά δουλέ­ ψει δταν γνωρίζει καλά δτι καταπιάνεται μέ μιά περιπέτεια; ’Ίσως θά πρέπει νά σκεφτούμε σοβαρά τίς συλλογικές προσπάθειες καί νά ένθαρρύνουμε όμάδες βιβλιογράφων νά προχωρήσουν σέ κοινά θέματα. Ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο τού Γ. Ζεβελάκη πού φιλοξενήθηκε σ’ αύτές τίς· σελίδες9 άπαριθμεί 120 περίπου περιοδικά πού πρωτοκυκλοφόρησαν ή συνέχισαν τήν κυκλοφο­ ρία τους μέσα στό 1980. ’Αν προσθέσουμε στόν αριθμό αύτό τίς ετήσιες εκδόσεις, τίς έπετηρίδες τών φιλοσοφικών σχολών, τά περιοδικά πού κυκλοφορούν στό εξωτερικό καί ασχολούνται μέ τή νεοελληνική λογοτε­ χνία, διάφορα άλλα ποικιλώνυμα έντυπα πού πολλές φορές τό αισθάνονται υπο­ χρέωσή τους νά περιλάβουν στήν ύλη τους

φιλολογικά θέματα καί, τέλος, τίς έφημερίδες, καταλαβαίνουμε όλοι γιά τί δγκο μι­ λάμε (χώρια, βέβαια, τά χιλιάδες βιβλία). Δεν μπορώ νά ξέρω μέχρι ποιό βαθμό απο­ τελούν τροχοπέδη στην ανάπτυξη τής βι­ βλιογραφικής έρευνας οί πιό πάνω τρομα­ κτικές δυσκολίες. Αυτό πού μπορώ νά υπο­ στηρίξω είναι ή έπιτακτική άνάγκη νά δούμε κάποτε έτοιμες κάποιες εργασίες. Χωρίς πρόθεση νά ιεραρχήσω τίς άμεσες ανάγκες μας, προσκομίζω ορισμένα παρα­ δείγματα. ’Ανυπολόγιστη βοήθεια θά παίρ. ναμε άπό μιά σειρά θεματικών βιβλιογρα­ φιών. Είναι μιά κατηγορία δπου έλάχιστα δείγματα έχουμε νά παρουσιάσουμε. Ή συμπλήρωση, έπίσης, τού έργου τού Γ. I. Φουσάρα «Βιβλιογραφία τών έλληνικών βι­ βλιογραφιών», γιά τό διάστημα άπό τό 1947 μέχρι σήμερα, θά μπορούσε νά μάς οπλίσει μέ σιγουριά γιά τό τί έχουμε κατορθώσει δλα αύτά τά χρόνια. Θά βρίσκανε έρεισμα οί σημερινές άσαφεϊς διαπιστώσεις μας γιά πολλά συναφή θέματα. Θά έβλεπα, άκόμη, μέ πολύ ενδιαφέρον τή συμπλήρωση τής έργασίας τού Π. Μουλλά «Βιβλιογραφία έλ­ ληνικών σύμμεικτων» καί τήν άπαρχής σύν­ ταξη μιάς εργασίας μέ πιθανό τίτλο «Βι­ βλιογραφία λογοτεχνικών σύμμεικτων». Ή τελευταία θά μπορούσε νά καταγράψει, μέ αναλυτικά περιεχόμενα, τά πολυπληθή βι­ βλία πού συσσωματώνουν άρθρα, μελετήματα καί βιβλιοκρισίες ένός συγγραφέα, μέ ουδέτερο συνήθως τίτλο, πού δέν παρέχει καμιά ένδειξη γιά τό τί περιέχουν. ’Αμφι­ βάλλω άν τίτλοι δπως «Τά γράμματα καί ή τέχνη», «Πορεία χωρίς άστρα», «Δειγματο­ λόγιο», «Δίαυλοι», «Έφήμερον σπέρμα», «Τό σύμπλεγμα τού Κάιν» κλπ. μαρτυρούν τί μπορεί νά βρει εκεί μέσα ό μελετητής. Καί στ’ αλήθεια μπορεί νά βρει πολλά. Τέλος, άσχετα μέ τίς τρέχουσες άνάγκες μας, θά έβλεπα μιά βιβλιογραφία ριζοσπα­ στική δπου δλα τά λήμματα θά άκολουθούσαν αύστηρή χρονολογική σειρά, χωρίς νά ύπακούουν στό διάγραμμα πού άνάφερα πιό πάνω, Τά έργα δηλαδή τού συγγραφέα (αύτοτελή ή μή) καί όί σχετικές κρίσεις καί πληροφορίες θά είχαν μιά συνεχή ροή, μέ μόνη διάκριση τή χρησιμοποίηση ποικιλίας τυπογραφικών στοιχείων. Γιά νά μή φανεί δμως δτι θεωρητικολογώ, θά προτιμούσα νά δώσω, σύντομα πιότεύω, ένα πρακτικό παράδειγμα πού θά έβαζε σέ δοκιμασία τήν άνθεκτικότητα μιάς τέτοιας άποψης. Γιά τήν ώρα ύποβάλλω τίς πιό πάνω σκέψεις

στούς νομοθέτες, δπως έγραφε ό Ξενόπουλος γιά τόν Καβάφη στά 1903. Καί επειδή δέν ξεφεύγει κανείς εύκολα άπό τούς συν­ ειρμούς, θά μπορούσα νά ρωτήσω: «Τί κάθοντ’ οί Συγκλητικοί καί δέν νομοθετούνε;» Σημειώσεις: 1. Λ. I. Βρανούαης: Νεοελληνικές φιλολογικές σπονδές, περ. Κριτικά Φύλλα, Τομ. Α \ Ίαν. 1971, σελ. 39-50.

2. Ε. Κριαράς: Ή φιλολογική γενεά τον 30, στόν τομέα τών νεοελληνικών γραμμάτων, περ. ’Εποχές, Ίαν.

1964, σελ. 11-16.

3. Τέλλος Άγρας: Βιβλιογραφικό Δελτίο Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, περ. Ό Λόγος, Χρ. Α', Όκτ. 1930, σελ.

11-15.

4. Ιωάννης Συκοντρής: Ή βιβλιογραφία τής Νεοελλη­ νικής Λογοτεχνίας. Έξ αφορμής ένός βιβλίου, περ. Ίόνιος ’Α νθολογία, 1933-1934. Κυκλοφόρησε καί σέ άνάτυπο, τό όποιο χρησιμοποιώ εδώ. Ξανατνπώθηκε στόν τόμο: I. Συκοντρής, Μελέται καί Άρθρα, 1956.

5. Γιά τίς Αναδημοσιεύσεις αυτές 6λ. Δ. Δασκαλόπονλος: Γ. Κ. Καταίμπαλης, Βιβλιογραφία καί 12 κριτικά κείμενα. Ελληνικό Λογοτεχνικό καί Ιστορικό Ά ρχείο, 1980, σελ. 53-59, δπου καταγράφονται 102 τέ­ τοιες ανακοινώσεις παλαιών κειμένων.

6. Ή εργασία τής Πάληοδήμον δημοσιεύτηκε στό περ. Φιλολογικά, Ίωαννίνων, τενχ. 2, Φθινόπωρο 79Χειμώνας ’80, σελ. 51-66.

7. Βλ. πρόχειρα: Γ. Α. Παναγιώτον: Συμπληρώσεις σέ βιβλιογραφίες τον Γ. Κ. Καταίμπαλη, περ. Διαβάζω, 23, Ανγ.-Σεπτ. 1979, σελ. 50-59.

8. Γ. Κ. Καταίμπαλης: Βιβλιογραφικά παραλειπόμενα, περ. Νέα ’Εστία, Τόμ. 32, 1 Ανγ. 1942, σελ. 740.

9. Γιώργος Ζεβελάκης: Ή ζωή τών περιοδικών τό 1980, περ. Διαβάζω, 40, Μάρτ. 1981, σελ. 24-32.

Π

Α ε

Ε Θ κ 6

Ρ Ο Ν

ο ο ει ς

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΤΖΑΚ

ΚΕΡΟΥΑΚ

ΣΤΟ

ΔΡΟΜ Ο

Λ Α Ϊ ΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΤΑΣΟ Σ ΣΧ Ο ΡΕ Λ Η Σ Ρ ε μ π έ τ ι κ η ’Α ν θ ο λ ο γ ία τόμ.

Δ'

ΤΟΣΙΤΣΑ

Ια·τηλ 88 34 6 9 2 33

J

ΑΠΑΝΤΑ ΜΕΛΠΩΣ ΑΞΙΩΤΗ Κυκλοφόρησαν ό Α' καί ό Ρ τόμος

ΤΟΜΟΣ A ΔΥΣΚΟΛΕΣ ΝΥΧΤΕΣ (Μυθιστόρημα) «... επίτευγμα τής πρωτοποριακής γραφής είναι ένα μυθιστόρημα πού προκάλεσε μεγάλη αίσθηση ατούς φιλολογικούς καί λογοτεχνικούς κύκλους τής εποχής του».

ΜΕΛΠΩ ΑΞΙΩΤΗ ΑΠΑΝΤΑ Γ ΤΟΜΟΣ

Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Α

ΤΟΜΟΣ Π ΧΡΟΝΙΚΑ ( Απάντηση σέ 5 ερωτήματα Πρωτομαγιές 1886 - 1945 Οί ’ Ελληνίδες φρουροί τής ' Ελλάδας Αθήνα 1941 - 1945) «... Ή χρονικογραφική άξια τών κειμένων είναι άναμφισβήτητη. ' Η Μέλπω ' Αξιώτη άντλεϊ άπό τή συμμετοχή της στόν άγώνα κι άπό τόν έαμικό τύπο γιά νά μάς παραδώσει τή μαρτυρία - κατάθεση πνευματικού άνθρώπου πού δέ διαχωρίζει τή ζωή άπό τήν τέχνη του».

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΓΕΝΝΑΔΙΟΥ 6 (Πάροδος Ακαδημίας) Τηλ. 3615783

34

/

επιλογή Στις σελίδες πού άκολονθοϋν οι συνεργάτες τον «Διαβάζω» παρουσιάζουν καί κρίνουν μερικά από τά πιό ενδιαφέροντα βιβλία πού κυκλοφόρησαν τούς τελευταίους μήνες. Τά βιβλία επιλέγει ή Σύνταξη τοϋ περιοδικού.

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

λαϊκή ποίηση πού χάνεται... ΠΟΝΑΣ MIKE ΠΑΪΔΟΥΣΗ: Τά Βίλια τον Κιθαιρώνα καί τά >άρβανίτικα τραγούδια τους. Αθήνα, 1980. Σελ. 160. ΣΤΙΣ μέρες πού ζούμε βρίσκεται σέ έξαρση ή προτίμηση όλων μας στή λαογραφία. Λ όγος δεν είναι ή ένταξη τής Ε λ λ ά δ α ς στην Κοινή ’Αγορά, δσο τό μυρμήγκιασμα στή συνείδηση δτι χανόμα ­ στε σάν έθνος κα ί σάν άνθρώ πινες ταυτότητες μ πορεί νά βγούμε έξω ά π ’ τήν αύτοσυνειδησία, άφοϋ χρόνια καί χρόνια πολλά περιφρονήσαμε τά «πλούτια» τοϋ λαού μας, περιφρονήσαμε καί τόν ίδιο σάν παρακατιανό, επειδή δεν ήξερε νά μιλά μέ τό «σάς» καί με τό «σείς» καί χόρευε δπω ς χ ό ­ ρευε καί δεν έγίγνωσκε τό κλειδοκύμβαλον. Τ ώ ρα πού φτάσαμε κοντά στή φθορά, δπω ς τό κερί κοντά στή φω τιά, προσπαθούμε νά συνάξομε τά κομμάτια τής ψυχής μας σ’ ένα μέρος, τώρα τήν τελευταία στιγμή, για τί άν φύγει κι αυτή ή γενιά, δπω ς οί ήρωες τού βιβλίου μας, ή Φώτω Δ ρίκου, ή Βασίλω Μίντζολη, ό Γιώργος Γκιόκας, ή Ά σή μ ω Γκιόκα, ό θ ω μ ά ς Μ όρφας, ό Μιχάλης Μ ακρυνόρης, ή Σταματίνα Μ ακρυνόρη, ή Μ αρία Μ ακρυνόρη, χω ρίς νά μεταγγίσομε στήν ψυχή μας τά βιώ ματα πού τούς έθρεψαν στούς κακούς χει­ μώνες τής ιστορίας κ αί τούς άθανάτισε μέ γλυκα­ σμούς στις εύφορες εποχές. Καί ή άγω νία τού μόχθου, καθώ ς μόνιμα γίνε­ τα ι σ’ αύτόν τόν τόπο, πέφτει στήν άγκαλιά άνθρώ πώ ν δπω ς τής Γιόνας Π αϊδούση, κα ί τυραννά τήν κα ρδιά τους μέ μιά άπαίτηση έξοργιστική, δπω ς τό μικρό πα ιδ ί τυραννά τό στήθος τής μάνας του γιά νά ζήσει. Π ρίν από δώδεκα χρόνια άρχισε ό κόπος τής κ. Παϊδούση καί «ολοκληρώθηκε έπιτόπια τόν Α ύ ­ γουστο τού 1979» άκολουθώ ντας τή συμβουλή τού Κων. Α. Ρωμαίου, δτι «είναι σημαντικώτατο

καί άπαραίτητο ή αύτοψία γιά όσους θέλουν σο­ βαρά νά σπουδάσουν τή ζωή ή τή γλώσσα τοϋ λαού». Κι άν ή δουλειά άρχισε πρίν ά πό δώδεκα χρόνια, ή τυραννική άγω νία νά σωθούν τά «δσια καί ίέρά», θά ’ρχισε δταν σάν κυρία Γιόνα θά ’βλεπε, δταν ξαναπήγαινε στό Κρανίδι, νά μή γ ί­ νονται π ιά δσα μεγαλειώδη καί λαμπερά έζησε πα ιδούλα στήν πά τρια γή. Στήν έργασία της, δπω ς σημειώσαμε πα ρ α ­ πάνω , πήρε τόν πιό σωστό δρόμο. Στή λαογραφία δέν φτάνει νά ’χεις τήν ύπομονή τής έρευνας στό αίμα. Δέν άρκεϊ δ έπιστημονικός δπλισμός, άκόμα καί ή άγάπη, πού δσο κι άν είναι άκρατη, πά ντα μένει λιγοστή. Ή λαογραφία, γ ιά νά κα τα ­ γρά φει, ά πα ιτεϊ νά ζήσεις στόν τόπο πού υπάρχει καί ν ά κάνεις μ αζί τη ς δλο τόν κύκλο τού χρόνου, μαζί μέ τούς άνθρώ πους πού τόν σαρκώνουν. Γιατί ή κάθε εποχή, ή κάθε γιορτή καί τό έκτακτο γεγονός άκόμα, φέρνει συνειρμικά στό νοϋ τών παλαιώ ν τρα γούδια καί διηγήσεις, πού κράτησαν μέσα τους τήν ιστορία κα ί τίς χαρμολύπες τού τόΈ τ σ ι γεννιέται δ πυρετός τής καταγραφής: Τουλάχιστον νά μείνουν γραμμένα καί Ισως έρ­ θουν άνθρω ποι καλύτεροι ά πό μάς, νά ’χουν μυαλό, νά ’χουν καί καρδιά, γιά νά ξαναζήσουν τήν ομορφιά κα ί τή μέθη τής ζωής, άφού εμάς μέ καισαρική, πρόω ρα, μάς πέταξαν ά π ’ τή μήτρα τής κληρονομιάς μας. Καί βέβαια, μόνο ά π ’ αύτή τήν άποψη δικαιώ νεται ή όποια προσπάθεια συγ­ κέντρωσης τού λαογραφικού πλούτου. ’Ά ν ήταν νά κάνομε ένα μαυσωλείο τέτοιας ζωής, θά ’ταν χιλιά δες φορές καλύτερο νά τό άφήσομε νά κυλή­ σει στή λήθη, για τί θά ’ταν άφύσικο νά ’μαστέ ερωτευμένοι μ’ ένα δμοίωμα. Ά π ό τέτοια διάθεση γράφει ή κ. Π αϊδούση. "Ο ποιος άξιωθει νά διαβάσει τόν πρόλογο τού βι­ βλίου, θά καταλάβει, ά πό τόν μεστό καί κάρπιμο λόγο, σέ τί δροσερά λιβάδια πρόκειται νά τρέξει ό νοΰς του, σέ τί μπαλκόνια θά βάλει τό αίσθημα του νά καμαρώσει καί τή θέληση, πού θά τήν πάει νά π ιει νερό. Τ ά «Βίλια τού Κιθαιρώνα» είναι ένα βιβλίο άγάπης. "Οποιος δέν ά γα π ά, είναι συμβουλή άρχαία , ά ς μή γράφει αύτό πού περιγράφει. Μ όνον έτσι ή έρευνα γίνεται τέλειος κύκλος. "Ετσι ή λε­ πτομέρεια παλεύει μέ μιάν άλλη, γ ιά ν ’ άνοίξει δ δρόμος πρός τήν αλήθεια, μέ τίμημα νά άναπαύετα ι ή σκέψη, για τί είναι μιά κάθαρση, κα ί εΐδικό-

35

τέρα στά θέματα τής λαογραφίας γίνεται ή Ανα­ κούφιση καί ή λύση πού άναζητά ή ύπαρξη γιά τήν καταγωγή της. Ή κ. Γιόνα, στό βιβλίο της, όταν σκάβει στην ιστορία δεν φοβάται μήπως λερωθεί ά π ’ τίς λά­ σπες, καί τό σπουδαιότερο είναι δτι σκάβει κι έκεί πού έχουν βάλει ταμπέλες μέ τήν ένδειξη δτι δλα έχουν έρευνηθεϊ καί γ ίνα νε π αραδοχή. Ή λα­ τρεία της γιά τό «αγαπημένο» τή σπρώχνει στόν άντίλογο, τήν υψώνει στήν άντίθεση, χωρίς νά ύπολογίξει ποιος κάθεται άντίκρυ. Βλέπεις, γιά τόν έρευνητή ή άγάπη τής Αλήθειας είναι πιό πάνω άπό τήν άγάπη τής Αγάπης. Πρέπει. Τήν κ. Π αϊδούση, οπωσδήποτε, είναι τόσος ό πλούτος γύρω της, ώστε ήδη τή σπρώχνει στή συγγραφή κι άλλων βιβλίων γιά άλλες περιοχές. Τ ά κεφάλαια δμως τού βιβλίου της «Ιστορική εισαγωγή», «’Α ρβανίτες κα ί άρβανίτικη γλώσ­ σα», καί οί Απόψεις της γιά τά « Ά ρ βα νίτικα τραγούδια», έχουν μιά τέτοια πληρότητα καί επι­ στημονική Αναζήτηση καί καταχώρηση, πού γ ί­ νονται π ιά τά ίδ ια μιά άρτια πηγή έρευνας, γιά οποίον θά ’θελε νά κατοχυρω θεί στό θέμα αυτό.

Φέρνει έκπληξη τό πλήθος τώ ν μαρτυριών. Ε ίναι Αποψη, πώ ς Ακολουθώντας ένα όνομα πρός τό παρελθόν, έχεις μιά όλόκληρη ιστορία. Ή ξε­ φλουδίζοντας τούς χιτώνες μιάς λέξης, φτιάχνεις μιά πορεία σάν αυτή πού δ ιαγράφει ένας λαός. Αυτή είναι ή γλώσσα τής ζω ής πού έγινε σοφία. Σ τά «Βιλιότικα τραγούδια» τού βιβλίου, μόνον αύτή τή σοφία μπορούμε νά Αγγίξομε. Ε ίναι μιά στέρηση πού δεν έχομε τήν άδεια τής Ανάγνωσης καί τής μελωδίας τών στίχων, Αλλά άν τά τραγού­ δια δίνονταν σ’ έναν ποιητή νά τά μεταφράσει, θά ’ταν δπω σδήποτε μιά πιό μεγάλη μετάγγιση στό είναι μας, Αλλά θά ’ταν μιά προδοσία, καί ή συλλέκτρια δέν τό καταδέχτηκε. Τό γλωσσάρι κάτω ά πό κάθε ποίημα είναι μιά βοήθεια γιά τόν έπιστήμονα μεγάλη. Γιά μάς είναι λιγοστή. Ν ά ένα παράδειγμα:

Μέ τί τρόπο νά τόν χαμηλώσω τόν Έ λατιά γιά νά ίόώ τή γαρουφαλιά. Χαμήλωσε βουνό κα ί γίνου ρέμα νά ίόώ τό λουλούδι π ’ άγαπώ. Μήπως θά κατέβαινα εγώ άπ ’ τό βουνό, κατέβηκα για τί μέ πήρε ή πεθυμιά. Μήπως θά κατέβαινα εγώ άπ ’ τήν πλαγιά, κατέβηκα άπό τό λουλουόόκρινο. ’Ά ιντε ω κορίτσι κα ί πίσω έλα : γύρνα εσύ αέ τούτο τόν ίσκιο.

Έ χετε δεί Αλλού τέτοια ποίηση, εκτός ά π ’ τά δημοτικά μας τραγούδια; Σ τό ίδ ιο ύψ ος μ’ αύτά κι ά π ’ τήν ίδια Αγάπη βγαλμένά. Οί στίχοι στά τρα γούδια είναι καθημερινοί καί Ανθρώπινοι. Ό Ανώνυμος ποιητής ξέρει πού ζεϊ, εκτιμά τά Αντικείμενα γύρω του κι αύτά γίνονται τά εργαλεία του νά εκφραστεί. Ξέρει πώ ς ή φω τιά βγαίνει μέσα ά πό τά ξερά κούτσουρα. Έ τσ ι καί τό ποίημα θά βγει μέσα ά πό τά τριμμένα λόγια, ώστε αυτός πού θά τό ξαναπεΐ ή θά τό τραγουδή­ σει νά μήν έχει προβλήματα νοητικά ή φραστικά. ΤΆ λόγια είναι νά ύπηρετοΰν τρ αίσθημα. Καί τό αίσθημα Αγαπά τό βάθος. Τό πλάτος καί ή π ο ικι­ λία τό μπασταρδεύουν. Καί επειδή δλες οί ψυχές έχουν βάθος δυσθεώρητο, δ κάθε ’Α ρβανίτης πού τραγουδά, δσο Αντέχει κατεβαίνει στό αίσθημα, κάί έπειδή δέν φοβάται, κατεβαίνει βαθιά, έκεϊ πού σκίζονται τά φυλλοκάρδια καί τό νταούλι ά πό τό γλυκασμό σταματά. Κάθε εκδήλωση τής ζω ής έχει τά τραγούδια της, καί ήταν πολλά. Ό χρόνος κράτησε δυό τρία. Ε ίναι σάν ένα Μ ηναίο, πού ό κάθε άγιος έχει τά τραγούδια του · έτσι κι εδώ καμιά έκδήλωση μή μείνει Ατραγούδιστη. Τ ό βιβλίο τής κ. Γιόνας φαίνεται δτι είναι Απαύγασμα κόπου χρόνων πολλών. Ή πρόθεσή του είναι διάθεση ζωής. Ε ίναι ή διάθεση τής ζωής, στό λάτρεμα τής Αγάπης, σέ Ανθρώπους πού οί περιπέτειες καί ή λεβεντιά τούς άθανάτισε. Γ. ΔΙΛ Μ Π Ο Η Σ

36

ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

άξια φιλολογική καί λογοτεχνική μεταφραστική προσέγγιση Κ. X. ΜΥΡΗ: Σοφοκλέους ’Αντιγόνη. Έμμετρη μετάφραση, θεατρική Βιβλιοθήκη τής 'Εται­ ρείας Σπονδών, ’Αθήνα, 1980. Σελ. 86. Μ ΕΤΑ τήν «ανακάλυψη» τής ’Αντιγόνης τού Σ ο ­ φοκλή στους νεότερους χρόνους ά πό τον Έ γ ε λ ο 1 παρατηρεΐται μιάι άναζωπύρηση τοϋ παγκόσμιου ενδιαφέροντος γιά τήν τρα γω δία αυτή, έξαιτίας κυρίω ς τοϋ πολιτικού καί ιδεολογικού της περ ι­ εχομένου. Στόν αιώ να μας μάλιστα τρεις ά πό τούς σημαντικότερους άνθρώ πους των γραμμάτων, ό Ζάν Κοκτώ (1922), ό Ζάν Ά ν ο ύ ιγ (1942) καί ό Μ πέρτολντ Μ πρέχτ (1948)2 έγραψαν Αντιγόνη, πα ρα ποιώ ντα ς άλλος περισσότερο καί άλλος λι­ γότερο τόν κλασικό μύθο. Ή διαμάχη Κρέοντα ’Αντιγόνης, ά πό τήν άλλη μεριά, άνάλογα μέ τίς ερμηνείες ή παρερμηνείες της, χρησιμοποιήθηκε κατά καιρούς γιά δικαίωση ή καταδίκη διαφόρω ν πολιτειακώ ν συστημάτων (ίσω ς δέν είναι τυχαίες οί χρονολογίες δημιουργίας τώ ν παραπάνω « δια ­ σκευών» τήν έπαύριο τών δύο μεγάλων πολέμων). Στήν Ε λ λ ά δ α (όπω ς σέ πολλές άλλες χώρες) ή ’Αντιγόνη είχε, καί εξακολουθεί νά έχει, μιά πρ ο ­ νομιακή θέση στήν έκπαίδευση. Δεκαετίες ολό­ κληρες διδάσκεται σταθερά στίς τελευταίες τάξεις τού λυκείου (τώρα, τού γυμνασίου παλαιότερα). Καί ή άνάμνηση μόνο τού περιβόητου «ώ κοινή κεφαλή τής άδελφής ’Ισμήνης» σέ «άπόδοση» τού πρώτου στίχου τού δράματος μάς έχει δλους κά­ νει ιδιαίτερα εύαίσθητους (καί όχι μόνο γύρω ά πό τή στομαχική χώρα). Ή μετάφραση τού Κ. X. Μύρη έχει ένα δικό της κίνητρο καί μιά δική της ιδεολογία3 (όπως καί οί προηγούμενες έργασίες του στήν ίδια σειρά, τής Ή λέκτρας τού Σοφοκλή κα ί τών Ίκέτιόων τού Α ισχύλου): Π ροορίζεται κυρίω ς νά δώσει τό κείμενο μιας παράστασης καί, κατά τόν Ά π ό λ ο γο ( = άπολσγία, άπολσγητική) τού ίδιου τού μεταφραστή (σελ. 8), «μόνο μέσα στό κοΐλσν θά κριθεί καί θά δοκιμαστεί, μέσα έκεί θά άντιμετω πίσει τή συνδυασμένη δυσπιστία καί θά ά ποπειραθεί νά πείσει». Καί τό κατά πόσο πέτυχε αύτό της τό στόχο ξεφεύγει τά όρια τής δικής μου

Κώστας Γεωργονσόπονλος (Κ. X. Μύρης) κριτικής άρμοδιότητας, θέλει θεατρολόγο, καί μάλιστα ειδικό στό άρχαίο δράμα. 'Ω ς φιλόλογος όμως, πού έχει κ α τ’ επανάληψη άσχοληθεϊ δ ιδ α ­ κτικά μέ τήν ’Αντιγόνη, μπορώ νά έκφράσω καί δημόσια τή γνώμη μου γιά τήν άπόδοση τού γράμματος καί, κυρίω ς, τού πνεύματος τού πρω ­ τοτύπου. ’Α πό αύτή τήν άποψη μπορώ χωρίς περιστροφές νά πώ ότι ή μετάφραση, ώ ς πρός τό φιλολογικό-έκπαιδευτικό της μέρος, άποτελεΐ πραγματικό κατόρθωμα, ένα σωστό άθλημα, καί στάθηκε πολύτιμο βοήθημα γιά μένα καί τούς «συνόντες». ’Ισορροπεί άνετα άνάμεσα στή λεγάμενη φιλο­ λογική καί λογοτεχνική μεταφραστική προσέγ­ γιση καί βρίσκει μιά τέτοια τομή, ώστε νά λει­ τουργεί, πράγματι, ώς λόγος άναφοράς τριών επιπέδω ν: νά γίνεται άποδεκτός ώ ς νόμιμος καί ά πό τόν εύαίσθητο στή σύγχρονη ποιητική γλώσσα δέκτη καί ά πό τόν παθητικό δέκτη τής ουδέτερης άγορα ία ς γλώσσας καί ά πό τή συνεί­ δηση τού ϊδσυ τού κειμένου, πού μεταφράζεται, κατά τίς προ διαγρ α φ ές τού ίδιου τού μεταφρα­ στή. Καί ένώ πρόκειται γιά ένδογλωσσική μετά­ φραση (δηλ. ά πό έλληνικά μιάς πολιτισμικής περιόδου σέ έλληνικά μιάς άλλης), πράγμα πού παρουσιάζει εγγενείς δυσκολίες επιπρόσθετες σέ όσες ή διαγλωσσική, ούτε τό πρω τότυπο πρόδωσε αισθητά (έλαχιστοποιώ ντας τό σοφό δόγμα traduttore-proditore τού γράμματος κ α ί/ή τού πνεύ­ ματος τού πρω τοτύπου), ούτε εξεζητημένα σπά ­ νιες, ίδιάζουσες ή δύσκολες γιά τόν σημερινό άναγνώστη λέξεις χρησιμοποίησε. Δέν κατέφυγε δηλ. σέ θεατρικό «language», ένώ τό ίδιο τό άρ-

37

χαίο κείμενο τής τραγω δίας είναι δύστροπο ώς προϊόν συμβατικού θεατρικού ιδιώματος. Γιατί δέν πρέπει νά ξεχνάμε δτι ή γλώσσα τής δραμα­ τουργίας τής κλασικής ελληνικής ά ρχαιότητας δέν ήταν ή καθημερινή γλώσσα τών άνθρώπων τού καιρού της, άλλά ένας π ολυποίκιλος σέ λεξιλόγιο, ύφος, ρυθμούς καί μέτρα προσω διακά θεατρικός γλωσσικός κώδικας, δηλ. ένα ειδικό συμβατικό «language». Σ ’ αύτό τόν βοήθησε τό πιό κατάλ­ ληλο ήχεϊο, τά αυτιά τών μαθητών του. «Τά έκ­ πληκτα αύτιά τους ήταν σίγουρα... κριτήρια μιας άστοχης άναλογίας, ένός άσύμφωνου ήχου ή μιάς αναπάντεχης συνήχησης», σημειώνει ό ίδιος. Χωρίς νά κραυγάζει τό μόχθο της, περνάει άπαρατήρητη ά πό τόν μέσο άναγνώστη καί γίνε­ ται (άρνητικά) αισθητή μόνο ά πό τόν φιλόλογο, πού έχει όδυνηρή πείρα τού πόσο αγω νιώδες εγ­ χείρημα είναι ή μετάφραση άρχαίου κειμένου, καί μάλιστα ποιητικού, ιδιαίτερα τραγω δίας. Αύτή έδώ ρέει άνεπαίσθητα, περνώντας τή δράση καί τά μηνύματα χωρίς περιττό θόρυβο καί ένοχλητικές επισημάνσεις. Οί μεταφράσεις τής ’Α ντιγόνης στή γλώσσα μας είναι πολλές, περισσότερες ίσως ά πό κάθε άλλη τραγω δία: Νεόφ. Δούκα, ’Α νωνύμου, Ο. X. Σιμιτέλου, Σ. Χιωτέλη, Ν. Κ. Σπηλιόπουλου, X. Θ. Μηλόπουλου, Α. Ξ. Καραπαναγιώτη, I. Θ. Ρώσση, Θ. Δουβαλετέλη (στήν καθαρεύουσα, π ε ­ ζές)· Ά . Ραγκαβή, Α. Ζαμαρίου (στήν καθα­ ρεύουσα, έμμετρες) καί Κ. Μ άνου, Κ. Χρηστομάνου, Δ. Σ άρρου, Κ. Π απαλά, Γρυπάρη κ.ά. (στή δημοτική, έμμετρες ή πεζές). Ο ί περισσότερές τους, άν όχι όλες, είναι γιά τό τω ρινό μας γλωσ­ σικό αίσθημα ξεπερασμένες. Δέν άγουν τή σκη­ νική δράση, άγονται άπό αύτή, δέν «κυλάνε» άκουστικά, δέν «άποδίδουν» σχεδόν τίποτε άλλο π ιά πα ρ ά τίς δυσκολίες τους καί τά άδιέξοδά τους. Κραυγάζουν τόν άγώ να τους. Ή μετάφραση τού Κ. X. Μύρη, άντίθετα, πατώ ντας γερά στό άρχαϊο κείμενο, άποφεύγει κάθε εκζήτηση, δέν λεξιθηρεΐ, άκούγεται οικεία άκολουθώντας τό σοφό: tamquam scopulum sic fugias inauditum atque insolens verbum .4 "Οπου, σπάνια, δέν τό τηρεί αύτό, πληρώνει: όπω ς π.χ. στ. 136 «θεοκρουσμένος φυσομανούσε» τό βακχεύων ένέπνει, 245 «προσώρας» τό άρτίως, 434 «ξεψαχνίζαμε» τό ήλέγχομεν καί 1142 «ροβόλα τίς πλαγιές» τό μολεϊν... υπέρ κλιτόν. Μ εταφραστικά λάθη, πού δέν χωρούν συζήτηση, δέν ύπάρχουν. Γιά μερικά, πολύ λίγα, μιά άλλη «άνάγνωση» θά ήταν ίσως προτιμότερη (άν καί έτσι περνάμε ά πό μιά υποκειμενική επιλογή, τού μεταφραστή, σέ μιά άλλη, τού δποιουδήποτε άνα ­ γνώστη καί/ή κριτή). Π.χ. στό «τάινό’ ύπαί γένους έξημπόλημαι κάμπεφόρτισμαι πάλαι» (1035 κ.έ.) φαίνεται ότι τό γένος τώνόε άναφέρεται στό «γέ­ νος τών μάντεων» καί όχι στό δικό του γένος, δηλ. τού Κρέοντα, δπότε τό «κι όσο γιά τή γενιά μου, ά πό καιρό μέ φόρτωσε στ’ άμπάρι καί μέ πούλησε» πρέπει ίσως σέ μιά μελλοντική έπανέκδοση νά άναθεωρηθεϊ. Τό ίδιο ισχύει, μέ έπιφύλαξη, κα ί γιά τή νοηματική άπόδοση τών στίχων

38

1019-20, 1027, 1190 καί 1240. Ό σ ο γιά τό «άγκομαχάει καί ξετινάζει βρύση κόκκινες/σταλαγματιές στά μάγουλά της τά λευκά τό αίμα./Ν εκρός παρέκει στή νεκρή · στοΰ χάρου τό παλάτι/χα ρ ές ό δόλιος γιόρτασε τού γάμου» (1283 κ.έ.) ή σύγχρονη έρευνα, πού βλέπει έρωτικό (σε­ ξουαλικό) ύπαινιγμό στή σκηνή (όπω ς καί στόν Ά γαμ. 1389 κ.έ.), δικαιώ νει τέλεια τό μεταφραΤό είδος ταιριάζει στόν Κ. X. Μύρη. "Αν συν­ εχίσει, θά προσφέρει έργο. "Οσο άχαρη ενασχό­ ληση κι άν είναι ή όποια μετάφραση, ή καλή μετάφραση άποτελεϊ προσφορά. Α Ν ΔΡΕΑ Σ ΠΑΝΑ ΓΟ Π Ο ΥΛ Ο Σ

Σημειώσεις: 1. Aesthetik, II (Jubilaumsausgube, Stuttgart, 1928), 51 κ.έ. Πρβλ. Werner Jaeger, Paideia, Die Formung des griechischen Menschen (έλλην. μετάφρ. Γ. Βερροι'ον, Άθήναι, 1968), 319, Jacqueline de Romilly, La tragedie grecque (έλλην. μετάφρ. Δαμιανόν-Χαραλαμποπονλου, Αθήναι, 1976), 80 κ.έ., καί τά πιό πρόσφατα δημοσιεύματα: R. Ρ. Winnington - Ingram, Sophocles. An Interpretation, Cambridge [1980], («Sophocles and the Irrational» 92 κ.έ. καί «Creon and Antigone», 117 κ.έ.) καί K. J. Doves and others, Ancient Greek Literature, Oxford, 1980, 63 κ.έ. (τό έργο αύτό μεταφράζεται τώρα ατά ελληνικά άπό τόν γράφοντα).

2. Διασκευή τής μετάφρασης τής Σοφόκλειας ’Αντιγόνης άπό τόν Holderlin και παράσταση τον έργου στό Χούρ τής ’Ελβετίας στις 15 Φεβρ. 1948, μέ την Ελένη Βάιγκελ στόν κύριο ρόλο (6λ. Μπερνάρ Ντόρτ, ’Ανά­ γνωση τοϋ Μπρέχτ, μετάφρ. ’Αννας Φραγκονδάκη, ’Αθήνα 1975, α. 29).

3. Τόν όρο καθιέρωσε στή γλώσσα μας καί τον έδωσε συγκεκριμένο περιεχόμενο ό Γρηγόρης Σηφάκης, «Προβλήματα μετάφρασης τοϋ ’Αριστοφάνη», Πρω­ τότυπο καί Μετάφραση (Πρακτικά Συνεδρίου τοϋ Σπουδαστηρίου Κλασικής Φιλολογίας καί τής Δ ' έδρας ’Α ρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας, ’Αθήνα 11-15 Δεκ. 1978, ’Αθήνα, 1980), 129κ.έ.: «Αυτό που έννοώ μέ τόν δρο μεταφραστική ’ιδεολογία είναι: ποιος είναι ό Ιδεώδης στόχος τοϋ μεταφραστή; Τί ελ­ πίζει πώς μπορεί νά πετύχει καί, άντίστοιχα, τί άποφασίζει άπό τήν άρχή πώς είναι χαμένο γιά πάντα;» 4. Τό αποδίδει ό Γέλλιος (Noctes atticae, 1. 10.4) στόν ’Ιούλιο Καίσαρα γιά τόν τρόπο εκλογής τών λέξεων στό δικό του έργο. Είναι τά «μαλάματα» τού Σεφέρη, πού ξέρει.

5. Βλ. J. C. Moles, L.C.M. (Liverpool Classical Mon­ thly) 4.9 (Nov. 1980), 193 κ.έ. Πρβλ. J. C. Kamerbeek, Sophocles: Antigone, Leiden, 1978, 148 καί 199.

Φ

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

πώς χτίζεται ένα θαΰμα JAY LEYDA: KINO. 'Ιστορία τοϋ ρωσικόν καί σοβιετικού φιλμ. Μετάφραση: Λουκάς θεοδωρακόπονλος. 'Εξάντας, ’Αθήνα. Σελ. 553. ΤΟ κύριο λάθος πού μπορεί νά κάνει ό άναγνώστης αύτού τού μνημειακού έργου είναι νά τό άντιμετωπίσει σάν... μιά ιστορία τού ρωσικού καί σοβιετικού φίλμ, όπω ς τό δηλώνει ό συγγραφέας στόν ύπότιτλο. "Ομως, πάνω ά π ’ τόν ιστορικό ύπότιτλο . ύπάρχει ένας άνιστορικός τίτλος (ΚΙΝΟ) καί πάνω ά π ’ τόν τίτλο τό όνομα ένός συγγραφέα πού δέν είναι, άκριβώς, ιστορικός. Τ ούτο τό εντελώς μοναδικό στήν κινηματογρα­ φική βιβλιογραφία έργο είναι στήν πραγματικό­ τητα ένα «γραπτό ντοκυμανταίρ», κι ό συγγρα­ φέας του ένας ντοκυμανταιρίστας πού χρησιμο­ ποιεί τόν γραπτό λόγο σάν ά πό άνάγκη ή έξαιτίας τής εγγενούς στήν εικόνα άδυναμίας νά χρησιμο­ ποιηθεί τό φωτόγραμμα στή θέση τού γράμματος, τό πλάνο στή θέση τής πρότασης, ή σκηνή στή θέση τής παραγράφου, ή σεκάνς στή θέση τού κε­ φαλαίου καί, τελικά, τό ντοκυμανταίρ στή θέση τής ιστορίας. Θ ά μπορούσαμε νά φανταστούμε τό βιβλίο αύτό σάν μιά μεταγραφή στήν πα ρ α δο ­ σιακή γλώσσα τού γραπτού λόγου ένός κολοσ­ σιαίου σέ μήκος όπτικοΰ ντοκουμέντου, δηλαδή σάν μιά «μετάφραση» ά π ’ τήν ά περιόριστα πολυσημική γλώσσα τής εικόνας στήν περιορισμένα πολυσημική, δταν χρησιμοποιείται ποιητικά, καί έντελώς μονοσημική, όταν χρησιμοποιείται καταδηλωτικά, γλώσσα μέ τήν τρέχουσα έννοια. Μ’ άλλα λόγια, πιό άπλά, ό Λ έιντα, ένώ σκέ­ φτεται σάν κινηματογραφιστής —καί είναι π ρ ά ­ γματι κινηματογραφιστής-, είναι υποχρεωμένος νά γράφει... σάν συγγραφέάς, π α ίζο ντα ς έτσι έναν άχαρο ρόλο πού δέν τού τα ιριά ζει καί πού, ωστόσο, τόν δέχεται, μιάς καί κανένας δέν θά ήταν διατεθειμένος νά χρηματοδοτήσει ένα ντο­ κυμανταίρ διάρκειας εκατό ωρών, ά ς πούμε, πού δέν θά τό έβλεπε κανένας κα ί πού δέν θά μπο­ ρούσε νά τό γυρίσει ένας. "Αλλωστε, ό Λ έιντα χρειάστηκε είκοσι χρόνια γιά νά γράψ ει τούτο τό «ντοκυμανταίρ», κα ί θά μπορούσαμε νά συμπεράνουμε λογικά πώ ς θά χρειαζόταν σαράντα άν τό γύριζε. Τό ΚΙΝΟ, λοιπόν, είναι ένα ντοκυμαν­ ταίρ πού δέν γυρίστηκε ποτέ, για τί δέν θά ήταν δυνατό νά γυριστεί. Κι ώστόσο δ Λ έιντα γράφσντά ς το παραμένει ό άμερικανός ντοκυμανταιρί­ στας πού ήταν δταν έφτασε στή Μόσχα τό Σ ε­ πτέμβρη τού 1933, σέ ήλικία 23 ετών, γιά νά

σπουδάσει κινηματογράφο στήν Κρατική Σχολή Κινηματογράφου τής Μ όσχας, πού ώς γνωστόν είναι ή άρχαιότερη ά π ’ τίς άνάλογες σχολές καί ή καλύτερα εξοπλισμένη πάντα. ("Οπως βλέπουμε, τό όνειρο νά σπουδάσει κινηματογράφο στή Μ ό­ σχα ένας δυτικός υποψ ήφιος κινηματογραφιστής είναι πολύ παλιό. Καί τό 1933, σέ μιά περίοδο ύφεσης πού ήρθε σά συνέπεια τής κ α τ’ άνάγκην ’ άναγνώρισης τού νέου καθεστώτος ά π ’ τά δυτικά κράτη, τούτο τό όνειρο ήταν πραγματοποιήσιμο άκόμα κι ά πό κατοίκους τής μακρινής ’Α μερι­ κής.) Ο ΰσιαοτικά, ή συντριπτική σέ όγκο δουλειά τής συλλογής τού ύλικού γιά τό γράψιμο αύτού τού βιβλίου ά ρχίζει τότε, τό 1933, όταν ό Λ έιντα δέ­ χεται τήν πρόκληση τού Μ αγιακόφσκι, πού τό 1922 έγραφε: « Ό κινηματογράφος είναι γιά σάς κάτι γιά νά τό κοιτάζετε - Γιά μένα είναι σχεδόν ένας τρόπος γιά νά καταλαβαίνω τόν κόσμο». Ό νεαρός Λ έιντα λοιπόν άρχισε νά καταλαβαίνει τόν κόσμο ά π ’ τήν ά ποδιαρθρωτική καί άναδιαρθρωτική του άνάκλαση επί τής όθόνης, άκολουθώ ντας όχι μόνο τήν προκλητική παρότρυνση τού Μ αγιακόφσκι άλλά καί τό παράδειγμα τού Λένιν πού ά π ’ τό 1916 κιόλας καί μέχρι ν ά φύγει γιά τή Ρωσία μέ τό «θωρακισμένο τραίνο» ήταν ένας ά π ’ τούς π ιό τακτικούς θαμώνες τώ ν κινηματογρά­ φων τής Ζυρίχης, όπου πήγαινε, όπω ς έλεγε, γιά νά μελετάει τό πνεύμα τών έμπόλεμων λαών ά π ’ τά έπίκαιρα. Τό νά συλλέξεις ύλικό γιά μιά ιστορία είναι δουλειά σχετικά εύκολη καί δέν προϋποθέτει π α ρ ά ύπομσνή καί έλλειψη μυαλού ή δημιουργι­ κής ικανότητας. "Ολοι οί σχολαστικοί θά μπο­ ρούσαν νά γράψουν ά πό πέντε τουλάχιστον «συγγράμματα» Ιστορίας στόν μίζερο άρχειοθετημένο βίο τους, ίσα ίσα γιά νά μάς κάνουν νά μισήσουμε τήν ιστορία. Τ ό δύσκολο, λοιπόν, δέν είναι ή ιστοριογραφία άλλά ή δυνατότητα τοϋ νά καταλαβαίνεις τόν κόσμο κοιτώ ντας τον μέσα ά π ’ τήν ιστορία του. Τό δύσκολο στήν Ιστορία τού κι­ νη ματογράφου δέν είναι ή Ιστορία τού κινηματο­ γράφου άλλά ή ιστορία τού κόσμου όπω ς άνακλάται μέσα στόν κινηματογράφο. Ό Λέιντα, λοιπόν, ύποδεικνύει έδώ έναν μή σχολαστικό τρόπο ξαναγραψίματος τής ιστορίας τών τεχνών: "Αν μέσα ά π ’ τό ειδικό παραπέμψεις μέ διαλε­ κτική άναγκαιότητα στό γενικό, άν τό μέρος ένταχθεϊ μέ συνέπεια στό όλον, όπου καί άνήκει έτσι κι άλλιώς, άν ή ιστορία τή ς τέχνης δέν αύτοκαταναλώ νεται ναρκισσιστικά στά στενά της δρια, τότε σίγουρα ή ιστορία τής τέχνης έχει κάποιο νόημα. Ν ά, λοιπόν, για τί τό ΚΙΝΟ, πού στά ρωσικά εί­ να ι έννοια εύρύτατη κα ί δηλώνει τήν τέχνη τού κινηματογράφου, τήν κινηματογραφική αίθουσα, τή βιομηχανία τού κινηματογράφου, τήν κάμερα, άκόμα καί τή μηχανή προβολής -δη λ α δ ή, κάθε τί πού σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα μέ τήν έκφραση διά τών κινουμένων εικόνων— δέν είναι άκριβώς «μιά ιστορία τού ρωσικού καί σοβιετικού κινημα­ τογράφ ου». Ε ίναι μιά ιστορία τού ρωσικού κινη-

39

ματογράφου καί μαζί μιά ιστορία τής τσαρικής Ρωσίας ά π ’ τό 1896, πού αρχίζει τήν ιστορία του ό Λέιντα, μέχρι τό 1917, μιά ιστορία τής Σοβιετι­ κής Έ νω σ η ς ά π ’ τό 1917 μέχρι καί τό 1958, καί μαζί μιά ιστορία τοϋ σοβιετικού κινηματογράφου στήν ίδια περίοδο (μέ προσθήκη ένός έκτενούς προλόγου στήν άγγλική έκδοση τοϋ 1971 πού κ α ­ λύπτει τήν περίοδο 1958-1971), μιά παγκόσμια ιστορία πού υποβαστάζει διακριτικά όλα τά προηγούμενα καί μαζί μιά αισθητική τού κινημα­ τογράφου πού άκατάπαυστα μάς έπαναφέρει άπό τήν ιστορική ξηρότητα στή γοητεία τής τέχνης, μιά ένσωμάτωση τού «άνέκδοτου» στό ιστορικό ντοκουμέντο πού καταστρέφει τήν άκαδημαϊκή σοβαροφάνεια τού κ α τ’ επάγγελμα ιστορικού, καί μαζί μιά γοητευτική πινακοθήκη κινηματογραφανθρώπων πού ώστόσο δέν περιορίζεται στους σκηνοθέτες, δπω ς γίνεται συνήθως σέ ιστορίες γραμμένες ά πό νυσταλέους «ειδικούς», μιά περ ι­ γραφή τής δύσκολης γέννας τής καινούριας τέ­ χνης μέσα ά π ’ τούς σπασμούς τής Ε πα νά σ τασ ης κα ί μαζί μιά καταγραφή των σταδίω ν τής μακρό­ χρονης κυοφορίας τού σοβιετικού κινηματογρά­ φου στήν κοιλιά τού τσαρικού κινηματογράφου, ώστε νά μήν κάνουμε τό τυπικό λάθος πού κά ­ νουμε κατά κανόνα μιλώντας «γιά τό μεγαλείο τού κλασικού σοβιετικού κινηματογράφου», νά άγνοούμε τό ά πλό γεγονός πώ ς ή παρθενογένεση υπάρχει μόνο στή Βίβλο καί στά πρώ τα εισαγω­ γικά κεφάλαια τή ς φ υτολογίας καί τής ζω ολογίας τών άμοιβαδοειδών. Τά πολλά καί ποικίλα «δομικά υλικά» πού χρησιμοποιεί ό Λέιντα στό χτίσιμο τής πολυδα ί­ δαλης ιστορίας του θά κινδύνευαν νά καταντή­ σουν άμορφος σωρός πληροφοριών, άν δέν ήταν σοφά ένταγμένα σ’ ένα προεπιλεγμένο δομικό σχέδιο, πού είναι δανεισμένο ά πό δομές καθαρά κινηματογραφικές, καί ειδικότερα ά π ’ αυτές πού συνάγονται λογικά ά πό τίς ά πόψ εις τού Ά ιζ ε ν στάιν γιά τό «ιδεολογικό μοντάζ». Δέν πρέπει νά ξεχνάμε, άλλωστε, πώ ς δ Λ έιντα ήταν καλός μα­ θητής καί φίλος τού Σεργκέι Μ ιχαήλοβιτς, καί βοηθός του στό «Λ ιβάδι τού Μ πεζίν». Κι άκόμα πώ ς είχε πολύ στενές προσω πικές σχέσεις μ’ δλο υ ςτο ύ ς μεγάλους τοϋ κλασικού σοβιετικού κ ι­ νηματογράφου: Πουντόβκιν, Κουλέσωφ, Βερτώφ, Ντοβζένκο κλπ. Τ ί θά μπορούσε νά σημαίνει «ιδεολογικό μον­ τάζ» σ’ ένα γραπτό κείμενο; Π ερίπου δ,τι σημαί­ νει κα ί στήν ιδεογραφική γραφή, ά π ’ δπου κατά­ γεται καί ή άιζενστανική άποψη γιά τή σύγ­ κρουση άνάμεσα σέ δυό έννοιολογικά άσχετες γραφικές παραστάσεις γιά τήν άποδέσμευση μιάς τρίτης έννοιας πού δέν υπάρχει ούτε στήν πρώτη ούτε στή δεύτερη. Π ρόκειται γιά μιά έννοια πού δημιουργείται δυναμικά τή στιγμή άκριβώ ς τής σύγκρουσης άνάμεσα σέ δύο άλλες έννοιες. Π ώς θά μπορούσε νά εφαρμοστεί κάτι τέτοιο σ’ ένα γραπτό κείμενο, ώστε αύτό νά γίνει τό «γρα­ πτό ντοκυμανταίρ» πού λέγαμε στήν άρχή; Ή άνάγνωση τού βιβλίου θά σάς τό μάθει στήν πράξη. Κάθε λεκτική περιγραφή θά ήταν άναγ-

40

καστικά άτελής. Θ ά τήν επιχειρήσουμε, ώστόσο. "Ας δούμε καταρχήν μιά έφαρμογή ά π ’ τόν Λέιντα τού «ιδεολογικού μοντάζ» στό έπίπεδο τής δομής μιάς παραγράφ ου, πρίν περάσουμε σ’ ολόκληρο τό βιβλίο, νοούμενο σάν ένιαία δομή. Παίρνουμε έντελώς τυχαία μιά σύντομη πα ρ ά ­ γραφο ά π ’ τή σελίδα 167 (Κεφάλαιο VII: ΕίρήνηΨωμί-Γή, 1917-20). Σημειώνουμε καταρχήν πώ ς ήδη ό τίτλος τοϋ κεφαλαίου (είρήνη-ψωμί-γή) μέ τή χρήση τής συνδετικής παύλας καί δχι τοϋ κόμ­ ματος είναι δομημένος μέ βάση τήν άρχή τού Ιδεολογικού μοντάζ: Ο ί τρεις λέξεις λειτουργούν σάν σύνθημα καί προσδιορίζουν θαυμάσια τό δύσκολο άλλά ήρωικό κλίμα τώ ν πρώτων χρόνων τής Ε πα νά στασ ης. Δηλαδή, άποδεσμεύουν ένα νόημα «έπιπλέον» πού δέν τό έχουν οί λέξεις άπό μόνες τους, δταν διαβαστούν μέ τήν άνακοπή τής άλληλεπίθεσης τών νοημάτων τους πού θά δη­ μιουργούσε ή χρήση τού κόμματος. Τώρα, οί λέ­ ξεις, έτσι πού είναι σφιχτά ένωμένες καί έκφέροντα ι μέ ταχύτητα, συγκρούονται ή μιά μέ τήν άλλη, κι ά κριβώ ς τούτη ή σύγκρουση είναι πού δη­ μιουργεί τό συμπαραδηλωτικό νόημα τού σλόγΝά, τώ ρα, ή παράγραφ ος: «"Οταν οί Λευκοί άνακατέλαβαν τήν ’Οδησσό έδωσαν μιά άπτή άπόδειξη τής άποτελεσματικότητας τών άγκίτκι πού προβάλλονταν εκεί: έκαψαν δημόσια δσες τέ­ τοιες τ α ινίες μπόρεσαν νά βρούν. Συνέλαβαν επί­ σης τόν Μιχαήλ Βέρνερ πού είχε σκηνοθετήσει μιά τα ινία πού είχε διακριθεϊ, τήν Πανικόβλητη μ πουρζουαζία, καί τουφέκισαν έναν ά πό τούς ήθοποιούς, τόν Ίνσάρω φ». 'Ολόκληρη ή πα ρ ά ­ γρα φος στοχεύει στό νά κάνει έκδηλη τήν άξία καί τή σημασία τών φίλμ ά γκίτκι, δηλαδή ένα γε­ γονός αισθητικό, ιστορικό (μέ τήν κινηματογρα­ φική έννοια) καί μαζί πολιτικό. Φίλμ-άγκίτκα σημαίνει περίπου «ταινία-προκήρυξη». Ή τα ν ένας νεολογισμός τού Μ αγιακόφσκι, πού ήταν καί ό δημιουργός αύτού τού μοναδικού καί στήν κυριολεξία ανεπανάληπτου είδους ύπερσύντομης προπαγανδιστικής τα ινία ς, μέ τήν όποία πετιόταν ένα συγκεκριμένο πολιτικό σύνθημα. Τό φίλμ-άγκίτκα ήταν κάτι άνάλογο μέ τά σημερινά δια φ η ­ μιστικά σπότ πού βλέπουμε στήν τηλεόραση, άν β έβαια τά φανταστούμε άδειασμένα ά π ’ τό έμπορ ικό τους μήνυμα καί ξαναγεμισμένα μ’ ένα επα ­ ναστατικό σύνθημα. (Σημειώνουμε μέ τήν ευκαι­ ρία πώ ς δ Μ αγιακόφσκι ήταν ένας μανιακός τού κινηματογράφου. Ό χ ι μόνο τόν προπαγάνδισε μ’ δλη του τήν πειστική δύναμη άλλά έπαιξε κιόλας σέ φίλμ κι έγραψε τά σενάρια ταινιώ ν, άκόμα καί πρ ίν ά π ’ τήν ’Επανάσταση. Καλό είναι νά ξέ­ ρουμε πώ ς δ «Κοριός» γράφηκε άρχικά σά σενά­ ριο πού διασκευάστηκε σέ θεατρικό έργο μόνο δταν ό ποιητής άπελπίστηκε ά π ’ τίς επανειλημμέ­ νες του προσπάθειες νά τό γυρίσει.) Σέ μιά άκαδημαϊκή ιστορία τού σοβιετικού κι­ νηματογράφου, δ ιστορικός θά μάς πληροφο­ ρούσε, βέβαια, γιά τό φίλμ-άγκίτκα άλλά δέν θά κατάφερνε ποτέ νά μάς δώσει τό εύρος τής σημα­ σίας του, άν αύτή ή σημασία δέν έβγαινε μέσα

ά πό μιά παράγραφ ο στην όποια τό «άγκίτκα» λειτουργεί σάν γκρό πλάν. Σ ’ αυτή την πα ρ ά ­ γραφο θά μπορούσαν θαυμάσια νά λείπουν όλες οί «σχολαστικές» λεπτομέρειες, πού σίγουρα κα ­ νείς ακαδημαϊκός ίστορικός δέν θά ήταν σέ θέση νά τίς χρησιμοποιήσει χω ρίς νά γίνει άνυπόφορος. "Εχουμε, λοιπόν, στήν παράγραφ ο δυό ονό­ ματα έντελώς άσήμαντα, πού δέν θά τά ξανασυναντήσουμε ούτε σ’ αύτό τό βιβλίο ούτε σ’ άλλο, καί έναν τίτλο τα ινία ς, έπίσης άσήμαντης καθεαυτήν. 'Ω στόσο, καί τά ονόματα καί δ συγκε­ κριμένος τίτλος («Πανικόβλητη μ πουρζουαζία») άποχτούν μιά έντελώς ξεχωριστή σημασία καθώς στριφογυρίζουν γύρω ά π ’ τό «γκρό πλάν» τής λέ­ ξης «άγκίτκα», πού έτσι άποχτά τή συγκεκριμένη «προσωπικότητα» πού άπαιτεϊ ένα γκρό πλάν, καί πού δέν θά τήν είχε άν δέν ύπήρχε στή «δράση» δ συγκεκριμένος Βέρνερ καί δ ΰπαρχτός Ίνσά ρω φ, τοποθετημένοι στό συγκεκριμένο ντεκόρ τή ς ’Οδησσού, πού έκείνη τήν εποχή ήταν μιά «άνοιχτή πόλη» πού άλλαζε χέρια κάθε εικοσιτε­ τράω ρο σχεδόν! Ή παράγραφ ος, λοιπόν, είναι ένα ήδη έτοιμο γιά γύρισμα σενάριο ή, πιό σωστά, μιά λεκτική περιγραφή κάποιου ντοκυμανταίρ, καί μάλιστα μέ τή συντομία καί τήν άποτελεσματικότητα τού φίλμ-άγκίτκα. Π ιό άπλά: Ό Λέιντα μιλώντας γ ιά τό φίλμ-άγ­ κίτκα στήνει μιά άγκίτ-παράγραφσ, πού λειτουρ­ γεί σά γροθιά στό στομάχι τού Ανυποψίαστου Αναγνώστη πού, τώ ρα, θά ’θελε πολύ νά ήταν θεατής. ’ Ά π ’ τούς πολλούς τρόπους πού έχει στή δ ιά ­ θεσή του δ συγγραφέας γιά νά περιγράφει τήν έν­ νοια τού φίλμ-άγκίτκα διαλέγει αύτάν πού κάνει έναργέστερη τή διαλεκτική σχέση άνάμεσα στό μέρος καί τό δλον, τό ειδικό καί τό γενικό, δ εί­ χνοντας έτσι πώ ς ή Ιστορία δέν είναι μιά άόριστη γενίκευση άλλά τό Αποτέλεσμα τω ν συγκεκριμέ­ νων πράξεω ν συγκεκριμένων άνθρώπων. Αυτό, βέβαια, τό γνωρίζουν οί πάντες. Μόνο πού δέν μπορούν οί πάντες νά τό έφαρμόσουν στήν ίδια τή δομή τού κειμένου τους πού, έτσι, καταντάει ένα νεκρό σχήμα, γεμάτο ά πό «λείψανα» καί «δοξασμένους προγόνους». Κ αθώς ή δυναμική τής διαλεκτικής ά φαιρεϊται ά π ’ τή δομή τού κει­ μένου, ή ιστορία γίνεται αύτόματα ένα Ακίνητο σχήμα, κατάλληλο μόνο γιά Ακίνητα μυαλά, Ή παραπάνω Ανάλυση μιας παραγράφ ου, παρμένης τυχα ία μέσα ά πό τόν όγκο τώ ν 553 πυκνοτυπωμένων σελίδων (μή σάς τρομάξει ό όγ­ κος: τό βιβλίο δια βά ζετα ι σά μυθιστόρημα, κα ί τό λόγο τόν καταλάβατε ήδη) θά μπορούσε κάλλιστα νά μεταφερθεϊ, μέ έλαχιστότατες προσαρμογές, σέ μιά μελέτη γιά τό «Θωρηκτό Ποτέμκιν» τού Ά ιζενστάιν. Πού σημαίνει σέ τελική άνάλυση πώ ς αύτό πού είναι κοινό στό κείμενο τού Λ έιντα καί τήν τα ινία τού δασκάλου του είναι μιά δομή δ ια ­ λεκτική, πού τή διδάχτηκε άψ ογα κοντά στον με­ γάλο μαιτρ τής διαλεκτικής Ανάλυσης, άλλά καί μέσα σέ μιά χώρα στήν ό ποια ή διαλεκτική ήταν άκόμα καθημερινός τροπος ζωής, κι όχι καθηγη­ τικό θεωρητικό σχήμα.

«Τό θωρηκτό Ποτέμκιν» τον Άιζενστάιν. (Ά πό τό φω­ τογραφικό άρχεϊο τοϋ «Σύγχρονον Κινηματογράφον») Τήν ίδια δομή μπορείτε νά τή φανταστείτε μετάφερμένη σ’ ένα δλόκληρο κεφάλαιο. Σέ καμιά περίπτωση ή συνάρθρωση τού έτερόκλητου ιστο­ ρικού υλικού πού παίρνει μέρος στή δομή ένός κεφαλαίου δέν είναι μιά τυχα ία καί συνεπώς Ασυνείδητη κα ί κατά προέκταση άτεχνη συρραφή. Μέσα στό ίδιο κεφάλαιο ή τεκμηριωμένη αυστη­ ρότητα τού ιστορικού εναλλάσσεται, μέ τρόπο θαυμαστό, μέ τήν ελαφράδα τού χρονικογράφου ή τού πορτραιτίστα ή τού ειρωνικού σχολιαστή. (Θ ά ήταν έξόχως ένδιαφέρον νά ψάξει κανείς νά δεί πώ ς λειτουργεί τό χιούμορ μέσα σ’ ένα κεί­ μενο ιστορικό. Κατά κανόνα, στόν πένθιμο Ακα­ δημαϊσμό τό χιούμορ δέν έχει καμιά θέση, «ώς μή σοβαρό γιά τήν περίσταση». "Εχεις τήν έντύπωση πώ ς οί «έπίσημες» ιστορίες γράφηκαν ά πό φρακοφορεμένους κυρίους σκυμμένους πάνω σέ έβένινα γραφεία καί μόνο τίς μεταμεσονύκτιες ώρες. Γι’αύτό είναι γεμάτες ά πό ιστορικούς βρικόλακες.) Ά π ’ τά παραπάνω γίνεται φανερό πώ ς δ Λ έιντα έχει δουλέψει τό βιβλίο του μέ τή μέθοδο πού βρίζεται ά π ’ τόν κλασικό όρισμό τού Γκρήρσον γιά τό ντοκυμανταίρ. Σύμφω να μέ τόν όποιο, «ντοκυμανταίρ είναι ή δημιουργική έκμετάλλευση τής πραγματικότητας». Ά ν ά π ’ τόν παραπάνω όρισμό α φαιρέσεις τό «δημιουργική», φτάνεις σ’ έναν όρισμό τής Ακαδημαϊκής ψευτοαντικειμενικής ιστοριογραφίας, πού ά πα ιτεϊ «έπιστημονική αύστηρότητα» προκειμένου νά δημιουργήσει στόν Αναγνώστη μιά «ψευδή συνείδηση» συναρτημένη μέ τό «Αντικειμενικό γεγονός». Π ού σάν τέτοιο στερείται παντελώ ς νοήματος, δεδομένου δτι τά γεγονότα δέν εκπέμπουν νοήματα αύτομάτως. Τά νοήματα τά προσθέτουν σ’ αύτά ά νθρω ποι ένσυνείδητοι πού έχουν σταθεί σέ μιά ορισμένη θέση γιά νά τά δούν καί νά τά σχολιάσουν. Ά ν δέν σταθείς σ’ αύτήν τή γω νία πού προεπιλέγεις, δέν κάνεις ντοκυμανταίρ άλλά ρεπορτάζ. Καί τό ρε­ πορτάζ, κατά δχι καί τόσο παράδοξο τρόπο, έρ­ χεται νά ταυτιστεί κάποια στιγμή μέ τήν πα ρ α δο ­ σιακή «Αντικειμενική» ιστοριογραφία. Λ οιπόν, δ Λ έιντα δέν είναι Ακαδημαϊκά «Αντι­ κειμενικός». Ε ίναι διαλεκτικός. Καί πιό συγκε­ κριμένα, μαρξιστής διαλεκτικός. Στήν ιστορία

41

πού γράφει μετέχει μέ τά δλα του. Πίσω ά πό κάθε λέξη νιώ θεις τήν ανάσα του. Κι ένα αίμα πού βράζει καί κοχλάζει κάθε φορά πού περιγράφει μιά επιτυχία τού σοβιετικού κινηματογράφου, πού λατρεύει, ή ένα αίμα πού παγώ νει τελείως κάθε φορά πού περιγράφει μιά άποτυχία - π ο ύ δέν είναι καί λίγες, σημειώστε. Τ ούτο τό βιβλίο είναι γέννημα ένός παθιασμένου έρωτα: τού ’Α μερικανού Λ έιντα μέ τον σοβιετικό Ά ιζε ν στάιν. Έ ν ό ς έρωτα πού κράτησε είκοσι χρόνια: Ά π ’ τό 1938 πού άρχισε νά γράφεται τό βιβλίο μέχρι τό 1958 πού τελείωσε. Καί έπειδή θά τού ήταν οδυνηρός ένας χωρισμός, προσθέτει κι ένα συμπλήρωμα, σάν μιά πρόσθετη πράξη άγάπης. 'Υ ποθέτω πώ ς δσο ζεί κα ί δσο τό κλασικό π ιά β ι­ βλίο του έπανεκδίδεται, θά τού προσθέτει κι ένα κα ινούριο συμπλήρωμα. Ό Λ έιντα δέν μπορεί π ιά νά ζήσει χω ρίς τό ΚΙΝΟ του. Σίγουρα θά τό άφήσει ήμιτελές. "Οπως ήμιτελής θά παραμείνει στον αιώ να τόν ά παντα καί ή άνθρώ πινη ιστορία, άν βέβαια δέν τήν τελειώσει βάναυσα μιά δέσμη υδρογονοβομβών πού έκρήγνυνται όλες μαζί. ’Εξαερώνοντας, μαζί μ’ δλα, καί τόν σοβιετικό κινηματογράφο, δηλαδή τή μεγάλη καί μόνη άγάπη ένός άδερφού τού Τζών Ρήντ. ’Ε πειδή δέν βρίσκουμε κανέναν άλλο σοβαρό­ τερο τρόπο ν ά σάς δώσουμε μερικά δείγματα τού­ της τής ά γάπης τού Τζαίη Λ έιντα γιά τόν σοβιε­ τικό κινηματογράφο, θά προσπαθήσουμε νά συν­ θέσουμε παρακάτω ένα είδος χρονικού, βασισμέ­ νοι σέ τσιτάτα καί ά ναφορές πού χρησιμοποιεί δ συγγραφέας γιά νά τεκμηριώσει τίς άπ όψεις του. Σκοπός μας, νά σάς δείξουμε πώ ς αυτό πο|ΰ ονο­ μάστηκε «τό θαύμα τού κλασικού σοβιετικού κ ι­ νηματογράφου» δέν ήταν καθόλου θαύμα άλλά τό άποτέλεσμα εμπρόθετων καί άπολύτω ς μεθοδευ­ μένων ενεργειών.

«-’Ε ν άρχή ήν» ή σχεδόν παθολογική άγάπη τού Ρώσου γιά θέαμα: 'Ό τα ν δέν τού προσφέρουν θέαμα, τό στήνει μόνος του στό πί καί φί. Ο ί έμπορικοί πράκτορες τού Λυμιέρ, τού Π ατέ καί τού Γκωμάν, ά π ’ τό 1896 κιόλας, είχαν κατακλύσει τή Ρωσία, πού βρισκόταν κάτω ά πό γαλλική εμπο­ ρική καί βιομηχανική κηδεμονία, κα ί προσέφεραν στον έκστατικό μουζίκο κινηματογραφημένο θέαμα μέ τή σέσουλα: Π οτέ κανείς... κινηματο­ γραφόφ ιλος λαός δέν ήρθε σέ επαφή μέ τόν κινη­ ματογράφο τόσο νω ρίς καί κυρίω ς σέ τέτοια έκ­ ταση. Ποτέ κανείς κινηματογραφόφιλος λαός δέν υιοθέτησε μέ τέτοια ταχύτητα τό «ήλεκτρικό θέα ­ τρο» (έτσι βάφτισαν προσφυέστατα τόν κινημα­ τογράφο οί άκόρεστοι γιά θέαμα μουζίκοι, πού προτιμούσαν νά μένουν νηστικοί πα ρ ά νά μήν καταθέτουν τίς δεκάρες τους στούς Γάλλους, πού βέβαια είχαν κάθε λόγο νά μισούν τούς μπολσε­ βίκους πού δέν τούς έπέτρεψαν νά ολοκληρώσουν τον έκγαλλισμό τού ρωσικού κινηματογράφου). Ό τελευταίος τσάρος κι όλόκληρη ή τσαρική οικογένεια -ά λλ ά κι ό Ρα σ πο ύ τιν- λάτρευαν τόν κινηματογράφο καί είχαν έναν στό «σπιτικό» ιούς. Μάλιστα, είχαν καί κάμερες καί γύριζαν

42

τα ινίες οί ίδιοι! Ό πρώ τος ρώσος παραγω γός, δ περιβόητος Ν τράγκωφ, πού πέθανε έμιγκρές στήν ’Αμερική σάν κοινός καί φτω χός φωτογράφος, μπαινόβγαινε στ’ άνάκτορα τής Πετρούπολης σχεδόν σά στό σπίτι του. Ό ίδιο ς θηριώδης Ν τράγκωφ ξετρύπωσε καί τόν γερο-Τολστόι στό ερημητήριό του, καί παρά τό ά σπονδο μίσος τού τελευταίου γιά τή φω το­ γρ α φ ία τόν έπεισε τελικά νά κινηματογραφηθεί (όχι νά... φωτογραφηθεϊ!). Π ριν πεθάνει, τό 1910, ό γερο-Λέον, πρόλαβε νά δει καί νά θαυμάσει τόν κινηματογράφο. Κι δ,τι είπε γ ι’ αύτόν δ ύπερτσάρος, έγινε νόμος γιά τά μιλιούνια τώ ν Ρώσων, πού τόν λάτρευαν τόσο δσο μισούσαν τόν τσάρο. Ε ίπ ε, λοιπόν, δ Τολστόι σέ μιά συζήτησή του μέ τόν Λ εονίντ Ά ντρ έγιεφ , φανατικό φίλο κι αύτόν τού κινηματογράφου: « Ό κινηματογράφος θά μπορούσε νά είναι ένα πανίσχυρο μέσο γιά τή διάδοση τής γνώσης καί τών μεγάλων ιδεών. Κι δμως δέν χρησιμοποιείται πα ρά γιά νά γεμίζει σκουπίδια τό κεφάλι τών άνθρώ πω ν. Καί ή γεω­ γραφία; Γιά φανταστείτε τί ώ ραΐα πού θά ήταν νά χρησιμοποιηθεί 6 κινηματογράφος γιά τή με­ λέτη τών διαφόρω ν λαών καί χωρών τού κό­ σμου». (Στή Γερμανία, τήν ίδια πάνω κάτω εποχή, ιδρύεται ό «Σύλλογος Γκαϊτε» μέ μονα­ δικ ό σκοπό «νά καταπολεμήσει τήν κακή έπίδραση τού κινηματογράφου»!!!). Ό δεύτερος πατριάρχης τής ρωσικής λογοτε­ χνίας, 6 Γκόρκι, ήταν πολύ π ιό όξυδερκής. Σέ μιά σειρά δοκιμίω ν γιά τόν κινηματογράφο πού έγραψε (τό φαντάζεστε;) στήν άρχή τού αιώνα καί πού δημοσιεύτηκαν σέ εφημερίδες τού Ν ίζνιΝ όβγκοροντ καί τής ’Οδησσού μέ τό πραγματικό του όνομα, Ά . Πεσκώφ, μπορούμε νά δ ια β ά ­ σουμε, άνάμεσα σέ πολλά άλλα εκπληκτικά, καί τά πα ρακάτω, πού έχεις τήν εντύπωση πώ ς τά έγραψε σημερινός θεωρητικός τού κινηματογρά­ φου: «Χωρίς νά φοβούμαστε δτι μεγαλοποιούμε τά πράγματα, μπορούμε νά προσδοκούμε μιά πολύ εύρεία χρήση αύτής τής έφεύρεσης, έξαιτίας ά κριβώ ς τού έκπληχτικά νέου στοιχείου πού φέρ­ νει μέσα της. Ά λ λ ά πόσο μεγάλα είναι τ ’ άποτελέσματά της συγκρινόμενα μέ τή δαπάνη τής νευ­ ρικής δραστηριότητας πού άπαιτεΐ; Ε ίναι δυνατό νά χρησιμοποιηθεί μέ τόσο ώφέλιμο τρόπο ώστε ν ’ άναπληρώ νει τή νευρική ένταση πού προκαλεί στό θεατή; Έ ν α περισσότερο σημαντικό πρ ό ­ βλημα είναι δτι τά νεύρα μας άδυνατίζουν δλοένα κα ί πιό πολύ: άντιδρούμε λιγότερο στίς φυσικές εντυπώσεις τής καθημερινής μας ζωής κ αί διψάμε ολοένα καί περισσότερο γιά καινούριες δυνατές συγκινήσεις. Ό κινηματογράφος σάς τά προσφέ­ ρει δλα αύτά: ευαισθητοποιεί τό νευρικό σύστημα ά π ’ τή μιά μεριά κι ά π ’ τήν άλλη τό έξασθενεί. Ή δίψ α γ ιά παράξενες φανταστικές συγκινήσεις πού προκαλεί θά γίνει άκόμα μεγαλύτερη κι εμείς δλο καί λιγότερο θά θέλουμε ή θά μπορούμε νά συλλάβουμε τίς καθημερινές έντυπώσεις τής πραγμα­ τικής ζωής. Ή δίψ α γιά τό παράξενο καί τό κα ι­ νούριο μπορεί νά μάς όδηγήσει μακριά, πολύ μα­

κριά...». "Απόψεις έντελώς συγκλονιστικές, κι όχι μόνο γιατί διατυπώ θηκαν γύρω στά 1900. Πολύ άργότερα, ύπό τό νέο καθεστώς, ό Γκόρκι γράφει ένα... σενάριο μέ θέμα τή ζωή καί τή δράση τού εθνικού ήρωα Στένκα Ρά ζιν πού δέν τολμά νά τό εμφανίσει άλλά πού τό βρίσκουν στά χ αρτιά του μετά θάνατον. Τόν ίδιο καιρό αύτός ό ά πίθα νος γέρος συλλαμβάνει τό πιό τολμήρό κ ι­ νηματογραφικό σχέδιο πού θά ήταν δυνατό νά περάόει ά πό μυαλό κινηματογραφιστή: Θέλει νά «γράψει γιά τόν κινηματογράφο» τήν ιστορία τού πολιτισμού, καί τό φίλμ θά άποτελοΰσε ένα άτέλειωτο σήριαλ!! Έ β α λ ε καί τόν Ά λεξά ντερ Μ πλοκ στό κόλπο κα ί στρώθηκαν στή δουλειά. 'Ό μ ω ς τον πρόλαβε ή άρρώστια καί δ θάνατος. Τί τραγική άπώ λεια γιά τον κινηματογράφο! Κι αύτά σέ μιά εποχή πού ό Ά ιζενσ τά ιν δέν είχε έμφανιστεϊ ακόμα. Τήν παραπάνω γιγά ντια προσ­ πά θεια ό Γκόρκι τήν άνέλαβε διότι, όπω ς έλεγε: « Ό κινηματογράφος είναι τό πιό κατάλληλο μέσο γιά νά έκφράσει τά μεγάλα δεινά, τήν πεισματική προσπάθεια καί τά θαυμάσια επιτεύγματα τού άνθρώ πινου πνεύματος, τής ανθρώ πινης θέλησης καί φαντασίας». Ύ στερ α ά πό τούτη τή ρήση, άς τολμήσει λογοτέχνης ν ’ άμφισβητήσει τήν άξια καί τή σημασία τού κινηματογράφου! Π ικραμένος ό Γκόρκι ά π ’ τή μεταχείριση τής «Μάνας» του ά πό τόν Π ουντόβκιν, πού έκανε άπίθανες αυθαιρεσίες πρός όφελος τής τέχνης του, έγκαινιάζοντας έτσι τή διαρκή διαμάχη άνάμεσα σέ πεζογράφους κα ί κινηματογραφιστές, γράφει: «Οί άνθρω ποι τών γραμμάτων θά πρέπει νά μετέχουν πιό ενεργά στόν κινηματογράφο. Ε μ ε ίς οί λογοτέχνες θά πρέπει νά γράφουμε οί ίδιο ι τά σενάρια. Ε ίναι δική μας δουλειά». Δέν είναι δική τους δουλειά, αυτό τό ξέρουμε πιά , άλλά δέν έχουμε πα ρά νά εκτιμήσουμε τή λεπτό­ τη τα τού Γκόρκι, πού τήν πίκρ α του τήν εκδηλώ­ νει μέ τόν παραπάνω δια κριτικό καί συνεσταλ­ μένο τρόπο, άντιλαμβανόμενος προφανώ ς πώ ς δ Πουντόβκιν δημιούργησε ένα άριστούργημα ά κριβώ ς για τί δέν σεβάστηκε τό δικ ό του ά ρ ι­ στούργημα. Ο ί πεζογράφοι «προσχώρησαν» στον κινηματο­ γράφο πολύ σύντομα. Π ερισσότερο δύστροποι ά ποδείχτηκαν οί θεατράνθρω ποι, πράγμα πολύ φυσικό. 'Ο Μέγερχολντ, γ ιά παράδειγμα, μέχρι τό 1913 ήταν μανιακός εχθρός τού κινηματογράφου. 'Ό μ ω ς τή χρονιά αυτή κάνει ένα τα ξίδ ι στό Π α ­ ρίσι, κι όπω ς συμβαίνει κα τά κανόνα μέ τά τα ξ ί­ δια στήν πνευματική - κ α ί τώ ρ α - πρωτεύουσα τού •κινηματογράφου, κολλάει κι α ύτός τήν «ψώρα» ά π ’ τούς φίλους του καί μανιακούς κινηματογρα­ φόφιλους Γκιγιώμ Ά π ο λ ιν α ίρ καί Γκαμπριέλε ν τ’ Ά νούντσιο. Τήν ίδια άκριβώ ς χρονιά (1913) «άποδέχεται» τόν κινηματογράφο καί δ έτερος τώ ν πατριαρχώ ν τού ρωσικού θεάτρου, ό πολύς Στανισλάφσκι. Πού κάνει, μάλιστα, καί ένα είδος... δήλωσης μετανοίας: «Ή μουν πάντα αύτό πού θά μπορού­ σαμε νά ονομάσουμε “ άνταγωνιστής” του (τού κινηματογράφου). Τελευταία όμως άρχίζω νά

Πρότασις γιά

24 ΒΙΒΛΙΑ 1. ΑΠΑΝΤΑ Περικλή Γιαννόπουλου 2. ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ "Ιωνά Δραγούμη 3. ΗΡΩΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ Ιω άννη Συκουτρή 4. ΤΟ ΕΘΝΟΣ ΟΙ ΤΑΞΕΙΣ Ο ΕΝΑΣ Ίω να Δραγούμη 5. Η ΝΕΑ ΤΑΞΙΣ Δημήτρη Δημόπουλου 6. Ο ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ Γεωργίου Γεωργαλά 7. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Γεωργίου Γεωργαλά 8. Η ΚΡΙΣΙΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗΣ ΚΟΙ­ ΝΩΝΙΑΣ Γ εωργίου Γ εωργαλά 9. ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΙΣΧΥΛΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΤΛΑΝΤΙΔΑ Δημήτρη Λαζογιώργου - Ελληνικού 10. Ο ΣΕΙΡΙΟΣ ΣΚΟΤΕΙΝΙΑΖΕΙ Γιάννη Άναγνωστίδη 11. ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ Μιχαήλ Οίκονομάκου 12. Ο ΓΟΛΓΟΘΑΣ ΕΝΟΣ ΛΑΟΥ Ή λία Χαϊδεμένου 13. ΣΒΑΡΝΟΥΤ Νίκου Μερίζου 14. ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ ΣΤΟΝ ΕΒΡΟ Μιχαήλ Οίκονομάκου 15. ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ Δημήτρη Λάμπρου 16. Ο ΤΡΙΤΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Α λεξάνδρου Κανελλόπουλου 17. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ Δημήτρη Εύαγγελίδη 18. ΠΟΛΙΤΙΚΑΙ ΜΕΛΕΤΑΙ Κώστα Πλεύρη 19. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ Κώστα Πλεύρη 20. ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ Δημήτρη Σφαέλλου 21. ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΣΣΙΑ Astolphe Custine 22. ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΙΣΜΟΣ J. Γκαΐμπελς 23. ΕΛΛΑΣ ΚΑΙ ΕΟΚ Γεωργίου Κωστόπουλου 24. Η ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ΤΗΣ ΔΥΣΕΩΣ J. Burnham

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΝΕΑ ΘΕΣΙΣ

ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 69α Τηλ. 3634932 43

νιώθω δτι ό κινηματογράφος θά μπορούσε π ιθ α ­ νόν ν ά γίνει άνώ τερος ά π ’ τό θέατρο». Τό πλήγμα είναι καίριο γιά τό θέατρο, καί προέρχεται ά π ’ τόν πιό φανατικό θεατράνθρω πο πού περπάτησε π ο τ έσ τή γ ή . Λίγα χρόνια άργότερα, τό 1918, ό Ά λεξά ντερ Μπλοκ βάζει τά πράγματα στη σωστή τους θέση όσον άφορά τήν άστεία διαμάχη άνάμεσα στόν κινηματογράφο καί τό θέατρο: «Κατά τη γνώμη μου ό κινηματογράφος δέν έχει τίποτα τό κοινό μέ τό θέατρο, δέν συνδέεται μαζί του, δέν τό συν­ αγω νίζεται ούτε επιδιώκει τήν καταστροφή του. Οί συζητήσεις τής μόδας γιά κινηματογράφο καί θέατρο μοϋ φαίνονται έντελώς ψεύτικες». Στή Σοβιετική Έ νω ση , κινηματογράφος καί θέατρο συνυπάρχουν άρμονικά ά π ’ τό 1918. Στήν Ε υ­ ρώπη συνεχίζουν νά ερίζουν μέχρι τίς μέρες μας. Ό Λένιν γράφει: «Μπορούμε νά κερδίσουμε μιά πολιτική μάχη, σέ περίοδο έντονης κρίσης, μέσα σέ λίγες βδομάδες. Μ πορούμε νά κερδί­ σουμε μιά πολεμική μάχη μέσα σέ λίγους μήνες. "Ομως είναι άδύνατο νά κερδίσουμε τήν πολιτι­ στική μάχη μέσα σέ τόσο σύντομο διάστημα». Καί πράγματι, άκόμα δέν τήν κέρδισαν αυτή τή μάχη. "Ομως τή μάχη τού κινηματογράφου τό νέο καθε­ στώς τήν κερδίζει μέ ταχύτητα άστραπής. Έ ξ ο χ ο ς επιταχυντής σ’ αύτή τή διαδικασία τής «κινηματογραφοποίησης» τής σοβιετικής κουλ­ τούρας αποδείχνεται μιά... άμερικάνικη ταινία. Τ ό 1919 τό σοβιετικό κοινό πού βλέπει τή «Μι­ σαλλοδοξία» τού Γκρίφφιθ παραληρεί ά πό εν­ θουσιασμό καί τό φιλμ δημιουργεί άξεπέραστο ρεκόρ εισιτηρίων. Τήν τα ινία τή βλέπει κα ί δ Λ έ­ νιν. Παραληρεί κι α ύτός μαζί μ’ όλους. Καί όπως λέγεται, τηλεφωνεί προσω πικά στόν Γκρίφφιθ καί τού ζητάει νά έρθει στή Σοβιετική Έ νω ση γιά νά οργανώσει τόν σοβιετικό κινηματογράφο! ( Ό Ά ιζενσ τά ιν κα ί οί ύπόλοιποι τής μεγάλης παρέας δέν έχουν έμφανιστεϊ άκόμα.) 'Ο Γκρίφφιθ άρνεϊτα ι εύγενικά, όχι γιά πολιτικούς λόγους άλλά διότι μόλις τότε είχε άναλάβει νά ιδρύσει καί νά οργανώσει τήν Γιουνάιτεντ ’Ά ρτιστ. Τ ό κομματικό καθήκον γιά τή δημιουργία σο­ βιετικού κινηματογράφου περνάει έξολοκλήρου στή ράχη τού επί τής Π α ιδεία ς Ε π ιτρ ό π ο υ τού Λαού, τού Λουνατσάρσκι. Ό Λένιν έκανε διάνα: Ό Λουνατσάρσκι δέν ήταν μόνο ένας έντελώς μά έντελώς φανατικός κινηματογραφόφιλος άλλά καί... σεναρίστας (έγραψε κάμποσα σενάρια) καί θεωρητικός τού κινηματογράφου! ’Α πευθυνόμε­ νος πρός τόν Λουνατσάρσκι ό Λένιν τού λέει: «Σάς γνωρίζουμε σάν προστάτη τών τεχνών. Π ρέπει λοιπόν νά θυμάστε ότι γιά μάς ή πιό ση­ μαντική ά πό τίς τέχνες είναι δ κινηματογράφος». Ή φράση έμεινε στήν ιστορία - ό χ ι μόνο τού κ ι­ νηματογράφου. Καί, τρόπον τινά, ήταν τό σύν­ θημα γιά νά μπει μπροστά ή κολοσσιαία σοβιε­ τική κινηματογραφομηχανή. Ή άνάγκη γιά κινηματογραφικό θέαμα ήταν φανερή ά π ’ τίς πρώ τες κιόλας μέρες τής Ε π α ν ά ­ στασης: Ό κόσμος λάτρευε τόν κινηματογράφο καί ή συνέχεια μέ τό προεπαναστατικό θέαμα δέν

44

έπρεπε νά χαθεί. Τό 1917 κιόλας ή άμερικανίδα δημοσιογράφος Ρίτα Γσάιλντ Ντόρ έγραφε τά παρακάτω άπίθα να : «’Ά ν έπρόκειτο νά γράψω έναν λεπτομερή κατάλογο τών πλέον άμεσων αναγκών τής Ρωσίας, θά τοποθετούσα σχεδόν στήν άρχή τού καταλόγου τούς υδραυλικούς καί τόν κινηματογράφο». Α ύτό σημαίνει πώ ς οί κινη­ ματογραφιστές έπρεπε νά εκπαιδευτούν τό ίδιο ταχύρρυθμα μέ τούς υδραυλικούς. Καί τό θαύμα έγινε: Μπορούσε νά κάνει κινηματογράφο σχεδόν δπο ιό ς δήλωνε κινηματογραφιστής. Ούτε στήν Ε λ λ ά δ α νά βρισκόμασταν!! Οί παλιοί κινηματογραφιστές - κ α ί ήταν πάμπ ο λ λ ο ι- ήταν ά π ’ τούς πρώ τους πού πήραν δρόμο γιά τή Δύση. "Οπως λέει δ Λ έιντα, μ’ έκείνο τό άμίμητο ειρωνικό ύφος του: «Οί άνθρω ποι τού κινηματογράφου ένιωσαν τό ίδιο άπομονωμένοι δσο καί οί μπαλαρίνες καί τίς άκολούθησαν στή φυγή τους, φοβούμενοι δτι άποτελούσαν είδη π ο ­ λυτελείας πού δέν είχαν πλέον μέλλον κα ί θά έξολοθρεύονταν ά π ’ τήν έπανάσταση». Πολλοί ά π ’ τούς έμιγκρέδες, άφού είδαν κι άπόειδα ν στή «λεύτερη Δύση», έπέστρεψαν στήν πα τρ ίδα τους, δπου έγιναν δεκτοί μετά βαίω ν καί κλάδων. Ά νά μ εσ ά τους, καί τά δυό μεγαλύτερα ονόματα τού παλιού ρωσικού κινηματογράφου, ό Γιάκοφ Π ροταζάνω φ καί ό Γεβγκένι Μ πάουερ. Πού συνεχίζουν νά δουλεύουν μέ κάθε άνεση μέ­ χρι τό τέλος τού βίου τους. "Ομως, τήν καινούρια τέχνη, τήν «γιά μάς πιό σημαντική ά π ’ τίς τέχνες», καλούνται νά τήν ύπηρετήσουν... πιτσιρικάδες: Ό Κουλέσωφ, δ πρ ώ ­ τος μεγάλος τού γεννώμενου σοβιετικού κινημα­ τογράφ ου, ό πειραματιστής καί καινοτόμος στόν όποιο δ Ά ιζενσ τά ιν καί κυρίω ς δ μαθητής του Π ουντόβκιν χρωστούν πάρα πολλά, γυρίζει τήν πρώτη του τα ινία τό 1918, σέ ήλικία 17 έτών! Ό Βερτώφ άναλαμβάνει τόν γενικό συντονισμό τών συνεργείων πο ύ γυρίζουν επίκαιρα σ’ δλα τά μέ­ τω πα τού εμφυλίου πολέμου (τούτο τό είδος κι­ νηματογράφου, πού ά γα πάει ιδιαίτερα ό Λένιν, κ υριαρχεί μέ τρόπο έντυπω σιακό τά πρώ τά χρό ­ νια τή ς Ε πα νά στασ ης) σέ ήλικία 20 έτών. Ό Ά ιζενστάιν τό 1924 πού γυρίζει τήν «’Α περγία», τήν πρώτη του ταινία , είναι σχεδόν... γέρος, 26 έτών, άλλά δουλεύει στό θέατρο τού Προλετκούλτ ά πό δυό χρόνια νωρίτερα. Ό Πουντόβκιν είναι κι αύτός «ήλικιωμένος» άλλά έχει ισχυρά άλλοθι γ ι’ αυτό του τό «άμάρτημα»: "Επρεπε νά τελειώσει τίς σπουδές του στή χημεία, γιά νά μπει στό σινεμά γιά τά καλά τό 1925, σέ ήλικία 32 έτών. 'Ω στόσο, έχει παράλληλη πρός τίς σπουδές του κινηματογραφική ήμιαπασχόληση ά πό πέντε χρό­ νια νωρίτερα. Στήν ίδια ά κριβώ ς ήλικία (32 έτών) έρχεται στόν κινηματογράφο καί τό 'Ιερόν Ο υ­ κρανικόν Τέρας πού άκούει στό όνομα Ά λ εξά ντρ Ντοβζένκο, πού είναι δ φανατικότερος όλων τών φανατικώ ν κομμουνιστών πού δουλεύουν στον κινηματογράφο κα ί πού ώστόσο κάνει πάντα αύτό πού θέλει χωρίς παράλληλα νά άρνείται καιιιά άποστολή πού τού άναθέτει τό Κόμμα καί

χω ρίς νά περιφρονεί τίς «κατ’ άνάθεσιν» έργασίες. Έ ν α ς μεγαλοφυής παραμένει μεγαλοφυής κάτω ά π ’ όποιεσδήποτε συνθήκες, καί τούτος ό πρώ ην ταλαντούχος ζω γράφος, κατόπιν μισοδιπλωμάτης μισ οκαριέρας καί στή συνέχεια κινημα­ τογραφιστής «άπό κεραυνοβόλο έρωτα», είναι δ μεγαλοφυέστερος πάντων: Μ προστά του «στέκε­ ται σούζα» άκόμα καί ό Ά ιζε νσ τά ιν, πού όμως τελικά «σώζεται» χάρις στήν άπέραντη πα ιδεία Τώρα πιά, δλοι οί «μεγάλοι δρομείς» βρίσκον­ ται στήν άφετηρία γιά τήν κούρσα τής δόξας. Τό 1923, έξι χρόνια μετά τήν Ε πα νά στασ η, οί «υδραυλικοί» δέν έχουν κανένα κενό στήν κινη­ ματογραφική τους παιδεία. Ε ίναι ή χρονιά πού δ τρομερός θριαμβικός καλπασμός αύτού πού άργότερα θά ονομαστεί «κλασικός σοβιετικός κινη­ ματογράφος» άρχίζει ν ’ άκούγεται. "Ολοι τους ενθουσιάζονται μέ τό σύνθημα τού Λ ουνατσάρσκι: « Ή ιστορία τής άνθρω πότητας νά γρα φεί μέ εικόνες». Καί ή Σοβιετική Έ νω σ η κατακλύζεται μέ εικόνες. Ό Λένιν πεθαίνει τόν Ια νο υ ά ρ ιο τού 1924, κι αύτό σημαίνει πώ ς πέθα νε γνω ρίζοντας πώ ς όλα πά ν καλά τουλάχιστον «στή σπ ουδα ιό­ τερη ά π ’ τίς τέχνες». Ό Ά λ εξά ντερ Κάουμ ισχυ­ ρίζεται πώ ς ό Λένιν δέν ήταν καθόλου σίγουρος πώ ς τό πείραμα τής Ε π α νά σ τα σ η ς θά διαρκοΰσε περισσότερο ά π ’ τή γαλλική Κομμούνα τού 1871, όμως «ή σπουδαιότερη ά π ’ τίς τέχνες» δέν ύπήρχε τήν εποχή τής Κομμούνας κ αί τούτη ή φοβερή καί τρομερή τέχνη έπαιξε έντελώς άποφασιστικό ρόλο στήν άποδοχή τού καθεστώτος ά π ’ τίς πλατιές μάζες. Ό π ω ς έγραφε ό Ε γγ λ έ ζο ς Χάντλυ Κάρτερ τό 1921, «ποτέ ίσως στήν ιστορία τού πολιτισμού δέν έχει χρησιμοποιηθεί μέ τόση έπιτυχία καί κάτω ά πό άφάνταστα δύσκολες συνθήκες μιά μη­ χανική εφεύρεση , μέ σκοπό τή δημιουργία ενός καινούριου έθνους». Μ όλις 150 μέρες μετά τήν Ε πα νά σ τασ η άρχίζουν οί πρώ τες δειλές προσπάθειες γιά εθνικο­ ποίηση τής κινηματογραφίας. Τ ό καινούριο κα ­ θεστώς προσπαθεί νά μήν τρομοκρατήσει τούς παλιούς κινηματογραφιστές, άλλά αυτοί τρέπον­ τα ι σέ μαζική φυγή χω ρίς νά σκέφτονται πώ ς έτσι ευκολύνουν τήν επέκταση τής εθνικοποίησης. Πού δλοκληρώνεται μόνο στίς 17 Α ύγούστου τού 1923, μέ τό ιστορικό διά τα γμα πού υ πογρά φει δ Λένιν καί σύμφωνα μέ τό όποιο «όλες οί ιδιω τι­ κές κινηματογραφικές έταιρείες δεσμεύονται καί τό κράτος άναλαμβάνει τό μονοπώλιο τής κινη­ ματογραφικής πα ραγω γής καί διανομής». Ό κι­ νηματογράφος φεύγει ά π ’ τό ύπουργείο Π α ιδεία ς (όπω ς θά τό λέγαμε έμείς) καί περνάει στή δ ι­ καιοδοσ ία τής περιβόητης ειδικής κινηματογρα­ φικής ύπηρεσίας Γκοσκίνο, πού έχει άρμοδιότητες περισσότερο τεχνικές, καί στήν όποια θά προστεθεί άργότερα καί ή Σοβκίνο, μέ άρμοδιότητες περισσότερο κομματικές καί ιδεολογικές. Ό π ω ς ήταν φυσικό, κι ά π ’ τίς δύο υπηρεσίες δέν έλλειψαν οί στενόμυαλοι γραφειοκράτες, οί παντελώ ς άσχετοι καί μέ τόν κινηματογράφο εί-

ΚΥΚΛΟΦ ΟΡΗΣΕ

Β Α Σ ΙΛ Η Μ Π Α Ρ Τ Ζ Ι Ω Τ Α

II

Ο ΑΓΩΝΑΣ

i το υ I ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ 4 ΣΤΡΑΤΟΥ ΕΛΛΑΔΑΣ

^ 5 Μ ιά τεκμηριω μένη απάντηση στά πιό ^ 5 βασικά προβλήματα πού έχουν σχέση Sg) μέ τήν ισ τορία τοΰ ΔΣΕ. Στό πρώτο μέρος διατυπώνεται ή προσω πική γνώμη καί άποψη τοΰ συγγραφέα γιά τό ΔΣΕ.

V ? Στό δεύτερο μέρος άναδημοσιεύονV s ται άρθρα πού έγραψε ό ίδιος στήν περίοδο 1 9 4 8 -4 9 καί πού. μαζί μέ τίς ^ άποφάσεις καί άλλα ντοκουμέντα τοΰ ^ ΚΚΕ, πού παραθέτονται σ τό παράρ^ 2 τημα αυτής τής έκδοσης, δίνουν τή δυνατότητα νά σ χηματίσει ό άναγνώστης μιά γενική εικόνα γιά τήν πραγματική φύση, τή δράση καί τό έργο ^ τοΰ ΔΣΕ. j g Τό βιβλίο άφιερώνεται στούς άγωνι' g σ τές τής Εθνικής Αντίστασης.

<3s

S ' 6^

^ 0^

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

«ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ» ΑΘΗΝΑ: Ζωοδόχου Πηγής 16. τηλ. 3623 649 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Αριστοτέλους 7, τηλ. 261.069

45

δικά καί μέ την τέχνη γενικά. Σ υχνά δ Μ αγιακόφσκι, τόσο μέ τόν τεράστιο όγκο του δσο καί μέ τό κολοσσιαίο κύρος του, χρειάστηκε νά τά κάνει γυαλιά καρφιά υποστηρίζοντας, άπένα ντι' στή γραφειοκρατική άγνοια καί μικροψυχία, όποιον κινηματογραφιστή ζητούσε τή σωτήρια βοήθειά του. Μέχρι τό τέλος τής ζωής του, τούτος ό τρο­ μερός ά νθρω πος ήταν ό άκούνητος στύλος τού σοβιετικού κινηματογράφου. Μόνο τόν εαυτό του δέν κατάφερε νά υπερασπιστεί: Οί γραφειοκρά­ τες άρνιόντουσαν νά τόν πάρουν στά σοβαρά σάν κινηματογραφιστή - κ α ί τό ήθελε πολύ ό δύστυ­ χος. Κρίμα. Θ ά ήταν υπέροχο άν μπορούσαμε νά ξέρουμε τ ί θά έκανε στό σινεμά, στήν περίοδο τής ώ ριμότητάς του, ένα «σύννεφο μέ παντελόνια». "Ενας άλλος χείμαρρος, τό ίδιο όρμητικός μέ τόν Μ αγιακόφσκι, ό Ντοβζένκο, φανατικά κομ­ μουνιστής κι αύτός, δηλαδή φανατικά ομοϊδεάτης μέ τούς γραφειοκράτες, γράφει θυμωμένος αυτό τόν καιρό: « Ή αιτία πού σάς κάνει νά μήν κα τα ­ λαβαίνετε βρίσκεται μέσα σας. Μ πορεί, άπλούστατα, νά εϊσαστε άνίκανοι νά σκεφτεϊτε, ένώ ή δική μου πρόθεση είναι νά παρακινήσω τή σκέψη σας στό διάστημα πού παρακολουθείτε τήν τα ι­ νία». Μ όνο ό Ν τοβζένκο θά μπορούσε νά άμολήσει αυτό τό βέβηλα μεγαλειώδες, πού ισχύει πάντα καί γιά κάθε τόπο δπου ύπάρχουν άνθρω ­ ποι άνίκανοι νά σκεφτούν. Μέ τά παραπάνω θέλουμε νά δείξουμε πώ ς οί πολλές καί όξύτατες διαμάχες ήταν κατά κανόνα διαμάχες ανάμεσα σέ κομμουνιστές άμβλυμένης νόησης καί εΰαισθησίας καί κομμουνιστές' όξυμένης νόησης καί ευαισθησίας. Τ ά περί «στραγγα­ λισμού τής καλλιτεχνικής δημιουργικότητας» ήταν καί είναι ευσεβείς πόθοι άδέξιω ν π ρ ο π α ­ γανδίσουν τής Δύσης. Π οτέ καί σέ καμιά χώρα ό καλλιτέχνης δέν ήταν τόσο άξιοσέβαστο πρόσωπο. Α ύτό φαίνεται, μεταξύ άλλων, κι ά π ’ τή συμμετοχή καλλιτεχνών στό ’Α νώτατο Σοβιέτ. Ε ιδικά οί κινηματογραφιστές είχαν καί έχουν πάντα εκεί τή μερίδα τού λέοντος. ( Ό πιό μαχη­ τικός καί δραστήριος καλλιτέχνης-βουλευτής πού πέρασε ά π ’ τό ’Α νώτατο Σοβιέτ ήταν ό μεγάλος ήθοποιός Ν ικολάι Τσερκάσωφ, ό γνωστός «Ίβάν ό Τρομερός».) Π αρά τόν ζντανοφισμό καί τόν αστείο «σοσια­ λιστικό ρεαλισμό» καί π α ρ ά τίς άδιάκοπες έπεμβάσεις τής γραφειοκρατίας κανείς κινηματογρα­ φιστής πού σέβονταν τή δουλειά του καί τή μαρ­ ξιστική του πα ιδεία δέν άπαρνήθηκε ποτέ τήν καταφάνερη άλήθεια πού έχει μιά ρήση τού Ό σ ίπ Μ πρικ, διατυπωμένη τό 1926: «Π ρέπει ν ά βγούμε έξω ά π ’ τόν περιορισμένο κύκλο τής ανθρώ πινης δράσης. Δέν πρέπει νά μιμούμαστε τήν πραγματι­ κότητα αλλά νά πλατύνουμε τό πεδίο της, πού συνήθως περιορίζεται άπό τό άνθρώ πινο μάτι». Τούτη ή «διαπλάτυνση τού πεδίου τής δράσης» είχε άρχίσει ήδη ά π ’ τό 1921 στήν Πετρούπολη, μέ τήν περίφημη καί άκρω ς ριζοσπαστική Φάμ­ πρικα τού ’Ε κκεντρικού Η θο π ο ιο ύ , μιά ομάδα δουλειάς καί μελέτης πού έμπνέονταν ά π ’ τό τσίρκο καί τό μιούζικ χώλ καί πού ίδρυσαν οί

46

Γκριγκόρι Κοζίντσεφ, Λεονίντ Τράουμπεργκ, Σεργκέι Γιουτκέβιτς καί άλλοι. Στή Μόσχα, ό με­ γάλος Λέφ Κουλέσωφ, πού ά π ’ τό 1923 διευθύνει ένα άλλο πειραματικό έργαστήρι πού θεμελιώνει τήν κινηματογραφική αισθητική, γράφει τό 1929, συστηματοποιώντας τά πορίσματα τών πειραμά­ των του πάνω στίς έκφραστικές δυνατότητες τού μοντάζ: «Στόν κινηματογράφο, τά άποτελέσματα είναι συνέπεια τής οργάνωσης τού ύλικού». Μιά τέτοια άποψη είναι καταφάνερα στρουχτουραλιστική, κι άς μήν ήξερε ίσως κάν τόν δρο ό Κουλέ­ σωφ, πράγμα πολύ άμφίβολο ώστόσο άν πάρουμε υπόψη πώ ς στενός του φίλος καί λογοτεχνικός του σύμβουλος ήταν ό πιό οξυδερκής ρώσος «φορμαλιστής», ό Βίκτορ Σκλόφσκι. Ό όποιος, σημειωτέον, ήταν κι ένας ά π ’ τούς πιό καλούς καί μαχητικούς κινηματογραφικούς κριτικούς καί μαζί σεναριογράφος περιωπής. Θ εωρητικός τού κινηματογράφου ήταν έπίσης κι ένας άλλος δ ιά ­ σημος «φορμαλιστής», ό Μ πόρις "Αιχενμπαουμ. Τ ό έντελώς άστεϊο στήν περίπτωση είναι πώ ς «φορμαλιστής» μέ τόν τρόπο του ήταν καί... ό Στάλιν! Ό όποιος δέν ά ποθάρρυνε ποτέ τούς πειραματισμούς. "Αλλωστε, ό Στάλιν είχε τέτοιο «ψώνιο» μέ τό σινεμά πού δέν τό είχε, στόν καιρό του, ούτε κάν ό Λουνατσάρσκι. Ό Στάλιν, λοι­ πόν, ά πό τότε πού παρακολούθησε τά γυρίσματα τής τα ινία ς τού Μιχαήλ Ρόμ « Ό Λένιν τόν Ό χτώ βρη» (1937) ύ πό τήν ιδιότητα δχι τού Π α­ τερούλη άλλά τού ιστορικού συμβούλου τού σκη­ νοθέτη, ξετρελάθηκε τελείως μ’ αυτή τή μαγική τέχνη καί δέν έχανε τήν ευκαιρία νά καλεί στό Κρεμλίνο κινηματογραφιστές. Σέ μιά τέτοια έπίσκεψη ένθάρρυνε τόν Ά ιζενσ τά ιν, πού τόν θαύ­ μαζε απεριόριστα, νά πά ει στή Δύση γιά νά μελε­ τήσει τόν όμιλούντα κινηματογράφο. (Έ τσ ι άρχίζει ή περιπέτεια τού «Κέ βίβα Μ έξικο».) Καί βέ­ βαια, δταν έχεις φίλο τον Στάλιν, μπορείς τά πάντα. Ό Ά λεξα ντρώ φ περιέσωσε αύτή τήν ιστορική συνομιλία άνάμεσα στόν Σ τάλιν καί τόν Ά ιζενσ τά ιν, πού έγινε τήν άνοιξη τού 1929. Ε ίπε, λοιπόν, ό Σ τάλιν στόν Ά ιζενσ τά ιν καί τόν εκεί παρόντα συνεργάτη του Ά λεξα ντρώ φ , μεταξύ άλλων: «Μελετήστε λεπτομερειακά τον όμιλούντα κινηματογράφο. Α ύτό έχει μεγάλη σημασία γιά μάς. Ό τ α ν οί ήρωες τών ταινιώ ν μας άνακαλύψουν τήν όμιλία, ή δύναμη επίδρασης τών τα ι­ νιών θά αυξηθεί άφάνταστα». Μόνο στή Σ οβιε­ τική Έ νω ση καί πουθενά άλλού θά μπορούσε νά συμβεί ν ’ άσχολεΐται μέ τόν κινηματογράφο ή άνώτατη κορυφή τής ήγεσίας. Στή Δύση, ό κινη­ ματογράφος ήταν κα ί συνεχίζει νά είναι ό πα ρία ς τής πολιτικής. Βέβαια, ό κινηματογράφος άνταπέδωσε τήν άγάπη τού Στάλιν γιά τόν κινηματογράφο, καί τόν περιποιήθηκε έντελώς ιδιαίτερα. Οί ταινίες μέ ύπερήρω α τόν Στάλιν καί άντιήρωες δλους τούς ά ντιπάλους του είναι πάμπολλες. Μάλιστα, ό Μιχαήλ Τζελοβάνι έφτασε νά κερδίζει τή ζωή του πα ίζοντα ς μόνο τόν Στάλιν. Έ νώ δυό μεγά­ λοι, αυτοί, ή θοποιοί πού έπα ιζαν τούς ρόλους τού Λένιν στόν κλασικό σοβιετικό κινηματογράφο, ό

Μ πόρις Σ ούκιν καί ό Μ αξίμ Σ τράουχ, έπρεπε νά δουλεύουν πολύ σκληρά καί στό θέατρο. "Οπως καί ’νά να ι πάντως, άριστουργήματα συνεχίζει νά παράγει ό σοβιετικός κινηματογράφος κα ί ύ πό τό σταλινικό καθεστώς. Ή άνάπτυξη δεν άνακόπηκε ποτέ σοβαρά καί γιά πολύ, άκόμα καί στίς πιό δύσκολες χρονιές τού σταλινισμού, δπω ς έχουμε την τάση νά πιστεύουμε έδά) στή Δύση ά πό τότε πού χάσαμε τή στενή έπαφή μας μέ τόν σοβιετικό κινηματογράφο έξαιτίας τού ψυχρού πολέμου, πού συνεχίζεται, άν καί χω ρίς τή «ζέση» τής ήρωικής μακαρθικής περιόδου. Π άντα δ κινηματογραφόφιλος Στάλιν, δήλωνε στό 13ο Συνέδριο τού Κόμματος μέ τυπικά σταλι­ νική επισημότητα: « Ό κινηματογράφος είναι τό σημαντικότερο μέσο μαζικής δράσης. "Ολο τό πρόβλημα είναι νά πάρουμε αύτό τό μέσο στά χέ­ ρια μας». Καί τό πήραν πολύ έγκαιρα. Κι ό σο­ βιετικός κινηματογράφος μεγαλούργησε άκριβώς γιατί πολύ τόν άγάπησε τό Κόμμα καί τό Κράτος. Δέν εξαφανίστηκε κάτω ά π ’ αυτόν τόν «επικίν­ δυνο» εναγκαλισμό, όπω ς περιμένουν κα ί συνεχί­ ζουν νά περιμένουν οί άφελείς άντιδιαλεκτικοί πού άδυνατούν νά έπισημάνουν στήν ιστορία μη­ χανισμούς άλλους ά π ’ αύτούς,τής «μεγαλοφυΐας» καί τού «θείου δώρου». ”Α ν τελικά τό ΚΙΝΟ τού Λ έιντα έχει κάποια άξια πέρα ά πό κείνη τής περιγραφικής ιστοριογραφίας, αύτή πρέπει νά άναζητηθεί στό γεγονός πώ ς ψ άχνει γιά τά αίτια τού «θαύματος τού σοβιετικού κινηματογράφου» δώθε ά π ’ τό πεδίο δράσης τής καλλιτεχνικής θεο­ λογίας. Ε κ ε ί πού όλα τά κάνουν έμπρόθετα καί μεθοδευμένα άνθρω ποι λογικοί καί σώφρονες. Καί λίγα τελευταία γιά τή μετάφραση. Ό Λ ου­ κά ς Θεοδωρακόπουλος, πού ύπέστη τό μαρτύριο τής μεταγλώττισης ά π ’ τά άγγλικά, πρέπει νά δεινοπάθησε τουλάχιστον γιά ένα χρόνο. Δέν μετα­ φράζεται εύκολα ένα ειδικό κείμενο, πού στριμωγμένο μέ μικρά στοιχεία καί πυκνές άράδες στήν ελληνική έκδοση καλύπτει 553 σελίδες ενώ σέ μιά περισσότερο άνετη εκτύπωση θά έπρεπε ν ά καλύ­ πτει πάνω ά πό 700 ίσως. Πρέπει νά κατανοή­ σουμε τίς τεχνικές ατέλειες τής έκδοσης. Τέτοια βιβλία δέν έχουν «πελάτες» στήν Ε λ λ ά δ α (καί π ο ιά έχουν, άλλωστε;) καί ό εκδότης άποδύθηκε σέ μιά επιχείρηση οικονομικής αύτοκτονίας. ’Α ντί, λοιπόν, νά μεμψιμοιρούμε πρέπει νά εύγνωμονούμε τόν ριψ οκίνδυνο εκδότη πού μάς προσέφερε αύτό τό άριστούργημα τής κινηματο­ γραφικής φιλολογίας. Πού όμως θά τό δ ια β ά ­ σουμε έμεϊς καί μείς, δηλαδή μιά χούφτα προϊδεασμένοι κινηματογραφόφιλοι. Σ κοπός αύτού τού κειμένου είναι νά κεντρίσει τό ενδιαφέρον καί άλλων. Δέν κρύβουμε καθόλου τή «διαφημιστική» μας πρόθεση. ’Α ντίθετα, ό ύπογράφω ν νιώθει πανευτυχής πού οί φίλοι τού «Διαβάζω», κυρίω ς ό έπίμονος καί άκρω ς «εν­ οχλητικός» διευθυντής τού περιοδικού, τού ’δωσαν τήν εύκαιρία νά γράψ ει ένα άγκίτ-κείμενο. Δ ιότι πρόθεσή μας ήταν ή άγκιτάτσια καί μόνο καί καθόλου ή «κριτική».

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΕΚΜΗΡΙΟ Ζωοδόχου Πηγής 17 ΤΗΛ. 6448510

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΥΓΕΡΟΥ ΜΑΙΚΛ ΜΠΟΝΤ καί άλλα γιά τόν Πάντινγκτον

• •

ένα αρκουδάκι πού τό λένε Πάντινγκτον ΑΝΝ ΧΟΛΜ •

είναι ό Δαυίδ

(Α' βραβείο λογοτεχνίας Σκανδιναυϊκών χωρών)

Κεντρική Διανομή: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΑΜΑΣΟΣ Χαρ. Τρικούπη 13 4ος όροφος Τηλ. 3625464

47

"Οσο γιά τον μεταφραστή, τώρα, καί τά μετα­ φραστικά προβλήματα των όποιω ν φέρει τήν Αποκλειστική ευθύνη, άσχετα Απ’ τόν έκδοτη: Κατάφερε νά Αποδώσει έξοχα τον όλοζώντανο καί ειρωνικό λόγο τού Λέιντα, δηλαδή τή «λογο­ τεχνική» πλευρά πού ένυπάρχει στό πρωτότυπο. Κατά τά φαινόμενα, όμως, δέν γνωρίζει τά τού κινηματογράφου πα ρ ά μόνο ερασιτεχνικά. Κι έτσι κάνει κά ποια λαθάκια όσον Αφορά τήν Από­ δοση δρων. Λάθη κάνει καί στήν Απόδοση τίτλων, Ακόμα καί κλασικών ταινιώ ν _ όχι πολλά ώστόσο. Π ερισσότερα είναι τά λάθη του στή φωνητική μεταγραφή, μέ τίς ήχητικές-μουσικές δυνατότητες τού ελληνικού Αλφαβήτου, σλαβικών όνομάτων δυσπρόφερτων γιά μάς. 'Ω στόσο τά περισσότερα Απ’ αύτά τά λάθη προέρχονται Από μπερδέματα γιά τά όποια δέν εύθύνεται. Διότι αύτά τά ονό­ ματα πέρασαν στή γλώσσα μας είτε Απ’ τό κανάλι τής Αγγλικής είτε Απ’ τό κανάλι τής γαλλικής. "Ομως, ή λανθασμένη γαλλοελληνική ή άγγλοελληνική προφορά έπιβλήθηκε μέ τόν καιρό καί ή «πολιτογράφηση» καθιερώθηκε -π ρ ά γμ α Αλλω­ στε καθόλου σοβαρό καί πολύ συνηθισμένο σ’ όλες τίς γλώσσες. Έ τσ ι, προφέροντας πα ρα φ θα ρ­ μένα Αγγλικά λέμε Ά ιζενσ τά ιν καί όχι Έ ιζε ν στειν (μέ τόν τόνο στό πρώτο φωνήεν) πού είναι τό σωστό. Ε π ίσ η ς, κατεβάζουμε τόν τόνο στή λή­ γουσα κατά τό γαλλικό πρότυπο καί δέν τόν Αφή­ νουμε στήν παραλήγουσα. Λέμε, γιά παράδειγμα, Βερτώφ καί όχι Βέρτωφ. Θ ά προτείναμε, ώστόσο. νά κρατήσουμε τή λανθασμένη Αλλά καθιερωμένη προφορά, γ ιά νά μή μπερδευόμαστε. Κι όταν λέμε ότι ό Θεοδωρακόπουλος κάνει λάθη στή μετα­ γλώττιση όνομάτων, εννοούμε αύτό Ακριβώς: Π ροφέρει «λανθασμένα» κά ποιο όνομα πού ήδη τό ξέραμε λανθασμένα. Πρόχειρο παράδειγμα: Γράφει Κουλέσωφ ένα όνομα πού τό ξέραμε σάν Κουλέχωφ καί πού στήν πραγματικότητα είναι

Α φοί

Κουλέτσωφ. Μ ικρό τό κακό, πάντως. Είτε Κου­ λέσωφ είτε Κουλέχωφ είτε Κουλέτσωφ τόν πεις, Αναφέρεσαι στό ίδιο ίδιοφυές πρόσωπο. Τό ση­ μαντικό είναι νά ξέρεις σέ τί Ακριβώς συνίσταται ή ιδιο φ υ ία του κι όχι νά βυζαντινολογεϊς γύρω Από κενούς ήχους γιά νά καλύψεις τήν κενότητά σου. 'Ω στόσο, τέτοια φιλολογικά τερτίπια συν­ ηθίζονται πολύ στήν πάντα βυζαντινή -δηλαδή μεσαιω νική- Ε λ λά δ α . ’Α φήνουμε λοιπόν τό σα­ χλό πρόβλημα γιά τούς δυστυχισμένους τυφλο­ πόντικες πού λέγονται φιλόλογοι, γιά νά ’χουν νά κάνουν κι αύτοί κάτι, ώστε νά νιώθουν λιγότερο τή γραμματοδιδασκαλική τους δυστυχία κα ί νά περνούν γιά διανοούμενοι, καί περιοριζόμαστε σ’ ένα διόλου φιλολογικό «μπράβο» γιά τό μετα­ φραστή, πού επένδυσε σ’ αύτή τή φοβερή δουλειά πολύ κόπο καί πολύ χρόνο -σ ίγο υρ α κακοπληρωμένο. "Ομως, θεωρούμε εντελώς Ασυγχώρητη μιά παράλειψη τού εκδότη. Δέν ξέρουμε Αν ή συγκε­ κριμένη Αγγλική έκδοση έχει ή όχι εύρετήριο ονο­ μάτων στό τέλος (θά ήταν Ακατανόητο νά μήν έχει), Αλλά τούτο τό εύρετήριο, πού δέν ύπάρχει· στήν έλληνική έκδοση, είναι Απολύτως Απαραί­ τητο γιά τό μελετητή, προκειμένου νά χρησιμο­ ποιήσει τό βιβλίο σάν εργαλείο δουλειάς κι όχι νά τό Αντιμετωπίσει σάν «έφ’ Απαξ» Ανάγνωσμα. Ό τα ν θελήσεις νά βρεις κάτι πού ειδικά σέ εν­ διαφέρει, είναι δύσκολο νά ξεφυλλίσεις πεντακόσες τόσες σελίδες. Μ ιά τέτοια οικονομία Απ’ τή μεριά τού εκδότη είναι τελικά εντελώς Αντιοικονομική. Διότι μέ ένα εύρετήριο τό βιβλίο θά μπο­ ρούσε νά λειτουργήσει καί σά λεξικό -κ α ί τά λε­ ξικά έχουν μιά μόνιμη καί σταθερή εμπορική Αξία. ΒΑΣ. ΡΑ Φ Α ΗΛ ΙΔΗ Σ

ΜΠΟΣΤΑΝΟΓΛΟΥ

Τά πληρέστερα βιβλιοπωλεία στόν Π ειραιά Ψυχολογία Λογοτεχνία Ποίηση Περιοδικά 'Ιστορία Παιδικά βιβλία Πολιτική Ναυτικά Φιλοσοφία Τεχνικά Μελέτες Σχολικά Κοινωνιολογία Βοηθήματα Εγκυκλοπαίδειες σέ τιμές προσφοράς 1° Κολοκοτρώνη 92 τηλ. 4112258 48

2° Νοταρά 59 τηλ. 4123234

ΠΟΙΗΣΗ

μνημειακή έκδοση κρητικοΰ αριστουργήματος ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΥ ΚΟΡΝΑΡΟΥ. Έρωτόκριτος. Κρι­ τική έκδοση, εισαγωγή, σημειώσεις, γλωσσάριο Στυλιανού ’Αλεξίου. Φιλολογική Βιβλιοθήκη, άριθ. 3. 'Ερμής, 'Αθήνα, 1980. Σελ. ρι +562.

ΣΗΜ Α Ν ΤΙΚΟ γεγονός στον τομέα της έρευνας των νεοελληνικών φιλολογικών πραγμάτων είναι η πρόσφατη επανέκδοση του κειμένου του «Ερωτόκριτου» του Βιτσέντσου Κορνάρου α πό τον εκ­ λεκτό νεοελληνιστή κ. Σ τυλιανό Α λεξίου (Εκδ. «Ερμής»). Η έκδοση αυτή α ποτελείται α πό εισ­ αγωγή (σελ. ιγ'-ρ ια '), α πό το ξαναεκδομένο κεί­ μενο με τα α παραίτητα γ ι’ αυτό συνοδευτικά (σελ. 1-407), α πό σημειώσεις με κριτικές κυρίω ς και εν μέρει ερμηνευτικές κ α ι πραγματολογικές παρατηρήσεις (σελ. 411-441) και από γλωσσάριο και πίνα κα ονομάτων (σελ. 445-525). Α κολουθεί παράρτημα με πανομοιότυπα σελίδων α πό την πρώτη βενετική έκδοση κα ι το χειρόγραφο του έργου, καθώ ς κα ι βιβλιογραφ ία εκδόσεων και βασικών μελετών σχετικών με τον «Ερωτόκριτο», όπω ς επίσης κα ι κατάλογος τω ν συντομογραφιών που χρησιμοποιήθηκαν στο δημοσίευμα. Η πρώτη κριτική έκδοση του κειμένου δημο­ σιεύτηκε από σημαντικό φιλόλογο των πρώ τω ν δεκαετιών του αιώ να-μας, το Στέφανο Ξανθουδίδη, που είχε σημειώσει σημαντικό άθλο παρ ο υ ­ σιάζοντας εργασία που εκτιμήθηκε και εκτιμάται ακόμη ιδιαίτερα, καθώς πρόσφερε κ α ι προσφέρει πά ντα υπηρεσίες στη νεοελληνική φιλολογική έρευνα. Στην αρχή η πρώτη αυτή φιλολογική δη­ μοσίευση του κειμένου επρόκειτο να δημοσιευτεί με τη συνεργασία του λόγιου και βιβλιοπώλη Στυλιανού Α λεξίου, του πα π πο ύ του σημερινού εκδότη, όμως η συνεργασία δεν ευοδώθηκε καθώς παρουσιάστηκαν αξεπέραστες διαφω νίες ως προς τη μέθοδο που θα έπρεπε να ακολουθηθεί κατά την έκδοση του κειμένου. Χαρακτηριστικό της θέσης όπου βρίσκονταν την εποχή εκείνη (δεύ­ τερη δεκαετία του αιώνα) τα φιλολογικά, και μά­ λιστα τ α εκδοτικά της νεώτερης λσγοτεχνίας-μας πράγματα είναι τούτο: ότι οι «συνεκδότες» κα ­

θώ ς. διαφω νούν καταφεύγουν στη διαιτησία γλωσσολόγου, λαμπρού βέβαια γλωσσολόγου, του Γεώργιου Χ ατζιδάκι, για να τους λύσει τη «φιλο­ λογική» διαφορά. Δεν υπήρχε τα χρόνια εκείνα στον τόπο-μας καθαυτό «φιλολογικός» (με το στενότερο νόημα του όρου) μελετητής της με­ σαιωνικής δημώ δους γραμματείας-μας! Η επι­ στημονικότερη, «φιλολσγικότερη» αναδίφηση και μελέτη θεμάτων της μεσαιω νικής-μας γραμμα­ τεία ς θα προβάλει με την παρουσία στο στερέωμα της φιλολογικής γενεάς του 30. Η φιλολογική σημασία της πρώ της εκείνης π α ­ ρουσίασης του κειμένου (Ηράκλειο 1915) ήταν αληθινά μεγάλη. Το γεγονός αυτό το αναγνωρίζει κα ι ο νέος εκδότης γράφοντας ότι η έκδοση «αποτέλεσε βασικό σταθμό για την μελέτη του Ε ρωτοκρίτου κα ι της κρητικής λογοτεχνίας γε­ νικά». Ό μ ω ς ο νέος εκδότης διαπιστώ νει κα ι μειονεκτήματα της παλιότερης εκείνης έκδοσης. Πιστεύει ότι ο παλιότερος ομότεχνος παραμέρισε αδικαιολόγητα αρχαϊκότερους τύπους τής με­ σαιωνικής ελληνικής που ανήκαν στη δημώδη, γραπτή υστεροβυζαντινή παράδοση, βλάπτοντας έτσι το «χρώμα τη ς γλώσσας» κ α ι δημιουργώντας μάλιστα κ α ι «στιχουργικές ατέλειες», που κατά τη γνώμή-του δεν προέρχονται α πό τον ποιητή του κειμένου. Ε ίχε επίσης ο Ξανθουδίδης δεχτεί στο κείμενο της έκδοσής-του τύπους του νεώτερου κρητικού ιδιώματος. Ο Ξανθουδίδης νομιμο­ π οιούσε για τον ποιητή τη χασμω δία σχεδόν καταργώ ντας τη συνίζηση, γεγονός που οδηγούσε τον πρώ το εκδότη σε «αφαιρέσεις τελικών φ ω ­ νηέντων που κατά τη γνώμη-του επερίσσευαν». Ό π ω ς ξέρουν όσοι έχουν ερευνητικά προσεγγίσει τα σχετικά θέματα, το κείμενο του «Ερωτόκριτου» μας σώζεται κ α ι σε χ ειρόγραφο, αλλά κα ι σε έντυπο της ίδια ς εποχής (προγενέστερο είναι το χειρόγραφο). Ο Ξανθουδίδης σωστά είχε χα ρ α ­ κτηρίσει την πρώτη βενετική δημοσίευση του κει­ μένου ω ς ευσυνείδητη κριτική έκδοση, όπω ς παρατηρεί ο κ. Αλεξίου, όμως συχνά αδικα ιολό­ γητα, κατά το νέο εκδότη, ο Ξανθουδίδης α πορ­ ρ ίπτει γ ρα φές του εντύπου, που έπρεπε ν α τις σε­ β αστεί κ α ι να τις δεχτεί στο κείμενο. Τ ις περ ι­ π τώσεις αυτές όλες τις μελέτησε ο νέος εκδότης

49

κα ι ζήτησε να αποκαταστήσει οριστικότερα και σωστότερα το κείμενο. Ο κ. Α λεξίου νομίζει ότι στην τακτική που ακολούθησε στο θέμα αυτό ο Ξανθουδίδης επη­ ρεάστηκε α πό γνώμες (όχι επιστημονικά βασισμέ­ νες) δημοτικιστών της εποχής, όπω ς α πό του Α λέξαντρου Πάλλη, όμως η δική-μου άποψη εί­ να ι ότι καθόλου δεν επηρέασαν τον Ξανθουδίδη τέτοιες απόψεις. Ο Ξανθουδίδης, μολονότι μελε­ τητής του βίου κα ι της γλώσσας του κρητικού λαού, καθαρολόγος καθώ ς ήταν, δεν μπορούσε να είναι ψ υχολογικά παρασκευασμένος να δεχτεί «εκδοτικές» μάλιστα α πόψ εις τω ν δημοτικιστών του καιρού-του. Ο Ξανθουδίδης απλώ ς δεν είχε α φομοιώσει και αποδεχτεί σωστά διδάγματα της «κριτικής των κειμένων», καθώ ς ήταν ο πρώ τος «επιστημονικός» εκδότης μεσαιωνικού κειμένου στον τόπο-μας. Ν ομίζω ότι ξεκινώ ντας ο Α λεξίου α πό την άποψη ότι ο ποιητής του «Ερωτοκρίτου» ήταν «λόγιος» ποιητής υποτιμ ά την παρουσία του λ α ϊ­ κού στοιχείου στον «Ερωτόκριτο»· γ ι ’ αυτό και υπερβολικά, κατά τη γνώμη-μου, κακίζει τον προηγούμενο εκδότη για «λαϊκιστική» τάση που τον οδηγούσε σε αναζήτηση στοιχείω ν λαϊκής σο­ φ ία ς στον «Ερωτόκριτο». Π ώ ς εργάστηκε τώ ρα ο νέος εκδότης; Π οιες ήταν οι επιδιώ ξεις-του; Πολύ καλά έκαμε να μην επιδιώ ξει «μηχανική ομοιομορφία» στο κείμενο που δημοσίευσε. Αποκατάστησε επίσης την άψογη στιχουργία του Κορνάρου. Φω νητικά προσπάθησε να αποδώ σει, ορθογραφώντας, τη γνησιότερη πρ οφορά του κρητικού ιδιώματος. Βασικά εφαρμόζει στην ορθογράφηση του κειμέ­ νου τη σύγχρονη ο ρθογραφ ία της δημοτικής, όμως εφάνηκε διατακτικός α πέναντι στην ορθο­ γραφική απλοποίηση της κατάληξης της υ πο τα ­ κτικής. Φ υσικά ορισμένους ορθογραφ ικούς «χατζιδακισμούς» του Ξανθουδίδη δικαιολογημένα τους α ποκρούει ο νέος εκδότης. Έ τσ ι κατορθώνει να μας πα ρουσιάσει κείμενο που δεν ξενίζει το σύγχρονο αναγνώστη, πρ άγμα που δέν το είχε κ α ­ τορθώ σει (κάθε άλλο) ο Ξανθουδίδης με την «παρασημαντική» που συνόδεψε το κείμενο της έκδοσής-του. Δε νομίζω ότι ο επιστημονικός μελετητής του κειμένου θα επιδοκιμάσει την τακτική του νέου εκδότη που παράλειψ ε να αναγράψει πα ρ ά ­ πλευρα στους στίχους του κειμένου τις πα ρα π ομ ­ πές στα φύλλα του χειρογράφου, καθώ ς και στα φύλλα της πρώ της βενετικής έκδοσης. Το γλωσσάριο στην έκδοση του Α λεξίου π α ­ ρουσιάζεται δικαιολογημένα λιγότερο «βαρύ» α πό ό,τι ήταν το γλωσσάριο στην έκδοσή του 1915. Ή τα ν όμως δικαιολογημένος ο Ξ ανθουδί­ δης, γράφοντας σε μιαν εποχή που η νεοελληνική φιλολογία δεν είχε στη διάθεσή-της βοηθήματα που σήμερα οι σήμερινοί ερευνητές διαθέτουν, να είναι εκτενέστερος παρέχοντας έτσι ανεκτίμητη βοήθεια στους συνερευνητές, που βέβαια άργη­ σαν να φανούν. Στην εισαγωγή-του ο εκδότης πραγματεύεται

50

θέματα που συνδέονται με την εκδοτική ιστορία του κειμένου, καθώ ς και με τη μέθοδο που εφαρ­ μόζει κατά την παρουσίαση του κειμένου. Α σχολείται ακόμη με τις πηγές κ α ι το πρότυπο του «Ερωτόκριτου», με το χαρακτήρα τόυ έργου, το πρόσω πο του ποιητή κα ι τη χρονολόγηση του έρ­ γου, τη γλώσσα και τη στιχουργία-του, καθώ ς και τη διάδοση κα ι τη φιλολογική-του «καταξίωση» (κατά την έκφραση του εκδότη). Στη γενική εδώ παρουσίαση του δημοσιεύματος ενδιαφέρουν, νομίζω, τον αναγνώστη τα στοιχεία που προσκομίζονται σχετικά με το πρόσω πο του ποιητή, τη χρονολόγηση του έργου, κα θώ ς και για τις άμεσες κα ι απώ τερες πηγές-του. Η πρώτη σοβαρή αντιμετώπιση της ταυτότητας του ποιητή έγινε α πό το Σ τέφανο Ξανθουδίδη, που τοποθέτησε τη δράση-του στα τελευταία χρό ­ νια της βενετοκρατίας στην Κρήτη κ α ι στά πρώ τα μετά την κατάκτηση του νησιού α πό το υ ς Τ ούρ­ κους το 1669. Ό τ ι ο ποιητής γεννήθηκε στη Σητεία δε δικαιούμαστε να αμφιβάλλομε, αφού ο ίδιος μας το δηλώνει στο τέλος του ποιήματόςτου. Η άποψη του Ξανθουδίδη κλονίστηκε για πρώτη φορά α πό τό Σ τέργιο Σ πανάκη με την π α ­ ρουσίαση μαρτυρίας ότι το 1611 συντάσσεται διαθήκη του Α νδρέα Κορνάρου με την οποία κληροδοτούνται βιβλία στον άδελφό-του Βιτσέντσο, που υποστηρίζεται α πό τρ Σπανάκη ότι πρέ­ πει να είναι ο ποιητής του «Ερωτόκριτου». Το 1611 ο ποιητής (αν τα υτίζετα ι με τον αδελφό) εί­ ναι παντρεμένος κ α ι έχει δυο κόρες. Μ εταγενέστερες έρευνες α πρ τον καθηγητή Ν. Π αναγιωτάκη κ α ι το δρα Alfred Vincent παρ ο υ ­ σιάζουν τον υποτιθέμενο αυτόν ποιητή του «Ε ρωτόκριτου» κ α ι α δελφό του Α νδρέα να γρ ά ­ φει κ α ι ιταλικά ποιήματα. Τοποθετείται μάλιστα α πό τον Π αναγιωτάκη η γέννηση στα 1553, ο γ ά ­ μος στα 1587 και ο θάνατος το 1613. Την άποψη αυτή τη βλέπουν ως πιθανή όσοι μελετητές χρο­ νολογούν το κείμενο στις πρώ τες δεκαετίες του 17ου αι. (ανάμεσά-τους και ο συντάκτης του δη­ μοσιεύματος τούτου) και την αποκρούουν όσοι τοποθετούν τη συγγραφή-του προς το τέλος της βενετικής κυρια ρχία ς στην Κρήτη. Το θέμα της ταύτισης του ποιητή κ α ι της χρο ­ νολόγησης του έργου συνδέεται και με την ανεύ­ ρεση του άμεσου προτύπου γιά τη συγγραφή του «Ε ρωτόκριτου» (αν δηλ. το πρότυπο είναι ιτα ­ λική μετάφραση του γαλλικού μυθιστορήματος «Paris et Vienne» ή η ιταλική διασκευή του Αΐbani (1623). Η σχετική έρευνα συνεχίζεται χωρίς να έχει ακόμη καταλήξει σε οριστικά συμπερά­ σματα. Το θέμα συνδέεται και με το ζήτημα αν η «Θ υ­ σία του Α βραάμ» προηγείται χρονολογικά από τον «Ε ρωτόκριτο», όπω ς υποστήριζε ο Ξανθου­ δίδης, ή γράφτηκε μετά τη συγγραφή του έργου αυτού. Ακόμη κα ι με το θέμα αν η «Θυσία» είναι πράγματι έργο του Κορνάρου, όπω ς υποστηρίζε­ ται. Ο σημερινός εκδότης τόυ «Ερωτόκριτου» υποστηρίζει, κ α ι αυτός, την ταυτότητα τω ν π ο ιη ­ τώ ν «Θυσίας» και «Ερωτόκριτου», πράγμα που

εγώ τουλάχιστον εξακολουθώ να το θεωρώ α να­ πόδεικτο ακόμη. Ο εκδότης έχει λοιπόν τη γνώμη ότι ο «Ερωτόκριτος» θα γράφηκε μετά τη «Θ υ­ σία» κα ι ασφαλώς πριν α πό την έκρηξη του τουρκοβενετικού πολέμου του 1645-1669, με τάση να προχωρήσει έως την πρώτη δεκαετία του Π ο υ αιώνα. Η χρονολογική αυτή τοποθέτηση και σ’ εμένα φαίνεται π ιθανή, έστω κα ι αν δε δέχομαι σε σχετικά θέματα απόψεις που υποστηρίζει ο εκδότης, όπω ς την ασφαλή προτεραιότητα της «Θυσίας» α πό τον «Ερωτόκριτο» κ α ι την ταυτό­ τητα του ποιητή με τον ποιητή της «Θυσίας». Ορισμένες σελίδες της Εισαγωγής-του (ξ'-ο') αφιερώ νει ο εκδότης και στο ζήτημα των πηγών και του άμεσου προτύπου του «Ερωτόκριτου» · θέμα που απασχόλησε αρκετούς ώς τώ ρα ερευνη­ τές. Αν αφήσει κανείς επιμέραυς επιδράσεις στον «Ερωτόκριτο» κ α ι αποβλέψει στις ουσιαστικότε­ ρες, θα δεχτεί ότι αντλεί την υπόθεση του έργουτου ο Κορνάρος α πό το περίφημο γαλλικό μυθι­ στόρημα «Paris et Vienne» (1432). Ά λ λο αναμ­ φισβήτητο ως προς ορισμένα σημεία πρότυπο του Κορνάρου είναι ο περίφημος «Orlando Furioso» του Αριόστου. Ό μ ω ς και τα δύο έργα αναπλάσσονται δημιουργικά από τον Κορνάρο, όπω ς όλοι οι ερευνητές δέχονται. Σ ε μια συνοπτική παρουσίαση του εξαίρετου δημοσιεύματος που μας απασχολεί μόνο ορισμένα

κα ίρια σημεία-ταυ μπόρεσα εδώ να υπογραμμίσω. Ο εκδότης μας έδωσε φιλολογικό δημοσίευμα, που εύχομαι να αποτελέσει πρότυπο για τους νεότερους ερευνητές που θα θελήσουν να προω ­ θήσουν τα άλυτα ακόμη προβλήματα που συν­ δέονται και με τον «Ερωτόκριτο» και τα άλλα κείμενα της κρητικής λογοτεχνίας, που τα τελευ­ τα ία χρόνια άρχισαν να ενδιαφέρουν περισσότε­ ρους μελετητές, καθώς και το πλατύτερο μορφω­ μένο κοινό του τόπου-μας. Ε ίναι ιδιαίτερη χαρά για μένα, που κάποτε1 ευχήθηκα τη νέα κριτική έκδοση του «Ε ρωτόκριτου», να την πραγματο­ ποιήσει ο λαμπρός μελετητής των κρητικών φιλο­ λογικών πραγμάτων της βενετοκρατίας κ. Σ τυ ­ λιανός Αλεξίου, να βλέπω ότι η μνημειακή αυτή έκδοση είδε το φω ς με τις αρετές που άφησε να φανούν η πρόχειρη αυτή παρουσίασή-της. ΕΜ. ΚΡΙΑΡΑΣ

Σημείωση: 1.

Βλ. σελ. 14-I d όημοσιευματος-μον τιτλοφορημένου «Ερωτοκρίτεια» («Κρητικά Χρονικά», 25, 1973).

ΜΑΜΟΥΘ COMIX — ΥΑΚΙΝΘΟΣ

Οί εκδόσεις ΜΑΜΟΥΘ COMIX — ΥΑΚΙΝΘΟΣ ξεκι­ νούν μιά σειρά comics-albums παρουσιάζοντας γιά πρώτη φορά στήν Ε λλά δα σέ πολυτελή έκδοση τό δη­ μιούργημα τού μεγάλου Alex Raymond: Ο ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΟΥ ΜΟΝΓΚΟ μέ ηρώα τόν Φλάξ Γ κόρντον.

Κ υ κ λ ο φ ο ρ εί μ έσ α σ τό ν Κ ε ν τ ρ ικ ή

δ ιά θ ε σ η :

Π α ν ε π ισ τ η μ ίο υ

44.

Ε κ δ ό σ ε ις

Ιο ύ λ ιο Υ Α Κ ΙΝ Θ Ο Σ .

1ος όρ οφ ος. Τηλ. 3607951

51

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ιστορία φθοράς καί αποσύνθεσης μέ νεοτερική τεχνική ΓΟΥΙΛΙΑΜ ΦΩΚΝΕΡ: Ή βουή καί τό πάθος. Μετ. Νίκον Μπακόλα. 'Εξάντας, Αθήνα, 1980. Σελ. 400. Η ΦΗΜΗ επισκέπτεται ά ργά το ύ ς μεγάλους συγ­ γραφείς, συχνά τούς άγνοεϊ ενόσω ζοϋν καί Ανα­ καλεί τή φωνή τους μονάχα μέσα ά πό τή γραμ­ μένη γλώσσα τώ ν βιβλίων τους. Ά π ό τά τέλη τής δεκαετίας τοϋ 1920, μέ τή χωριάτικη εκείνη επι­ μονή πού χαρακτηρίζει πολλούς ά πό τούς ήρωές του στόν άμερικάνικο Νότο, μέ τήν πολυδαίδαλη φαντασία του, τή σχεδόν παιδιάστικη, δ Φώκνερ δημιουργούσε έναν δλόκληρο κόσμο, ένα μυθικό σύμπαν, δ που ό γενέθλιος τόπος του, ή έπαρχία Λ αφαγιέτ στήν κοιλάδα τοϋ ποταμού Μισισίπι, μετατρέπεται σέ μιά έπαρχία φανταστική, χωρίς καμιά πιστή, ρεαλιστικά, απεικόνιση τοϋ πρ α ­ γματικού χώρου, αλλά καί χω ρίς νά χάνει ό άναγνώστης ποτέ ά πό μπροστά του τίς ιδιομορφίες τώ ν Π ολιτειών τοϋ Νότου. Ά π ό τό 1920 ώς τό 1950, τή χρονιά πού ό Φώ ­ κνερ παίρνει τό βραβείο Νόμπελ, δ άμερικανός συγγραφέας είναι σχεδόν άγνωστος στό μεγάλο άναγνωστικό κοινό. Τό έργο του, πού άρχικά ήταν αντικείμενο χλεύης καί παρω διώ ν, μοιάζει μ’ ένα άτέλειωτο ιστόρημα πού άναπτύσσεται β α ­ θμιαία, ένας μύθος «έν προόδω », ένα σύμπαν πού λειτουργεί εναλλακτικά άντίκρυ στόν πραγματικό κόσμο1 καί πού χρησιμεύει σάν τόπος καταφυγής καί ονείρου. Α υτό τόν τόπο πού δ Φώκνερ τόν οριοθέτησε προσεχτικά, σχεδιάζοντας μέσα εκεί ποτάμια, άγροκτήματα, χωριά καί δρόμους, τόν ονόμασε Y oknapatawpha (Γιοναπατάουπα), μιά λέξη ινδιάνικης προέλευσης πού σημαίνει μοιρα­ σμένη γή. Ό μύθος, ή σάγκα, τή ς Γιοναπατάουπα φαίνεται πώ ς δέν άρθρώ θηκε μέ βάση ένα πρ ο ­ διαγεγραμμένο σχέδιο. Τ ά έξι μυθιστορήματα πού κυρίω ς εντάσσονται στή σάγκα είναι μάλλον παραλλαγές πάνω στό ίδιο θέμα ■ ένώ ά πό τή μιά πλευρά είναι αυτόνομα άφηγήματα, ά πό τήν άλλη λειτουργούν σάν ψηφίδες πού συνθέτουν μιά ευ­ ρύτερη τοιχογραφ ία.2 "Οπως στόν κλασικό μύθο τών Α τρ ειδ ώ ν δ Ε υρ ιπίδης χρησιμοποιεί τόν

52

Ονίλιαμ Φώκνερ

Ό ρ έστη ή τήν Ιφ ιγ ένε ια σέ περισσότερες τής μιάς τραγω δίες, έτσι καί στά μυθιστορήματα τού μύ­ θου τής Γιοναπατάουπα δ Φώκνερ άναπτύσσει στόν ίδιο γεω γραφικό χώρο συγγενικές μεταξύ τους ιστορίες πού δραματοποιούνται ά πό τά ίδια! ή ά πό άνάλογα στά χαρακτηριστικά τους πρόσω πα. Ό άρχικός πυρήνας ώστόσο δλων α υ ­ τών τών έπάλληλων ή καί όμόλογων ιστοριών παραμένει ένας καί μοναδικός. Ό Φώκνερ μοιά­ ζει νά επιχειρεί κάθε φορά κι ένα κα ινούριο τα ­ ξίδι πρός τή φανταστική πολιτεία του, δπου συν­ α ντά τούς γνώριμους ά πό πρίν κα τοίκους αύτής τής χώρας, ένα τα ξίδ ι δμως πού δέν άρχίζει άπό τό τέλος τής προηγούμενης περιήγησης άλλά απλώ ς ά πό κάποιο φανταστικό περιστατικό πού μπορεί νά φέρνει τόν αναγνώστη πολλά χρόνια πρίν ή πολλά χρόνια μετά τήν προηγούμενη άφήγηση στόν ίδιο πάντα χώρο. "Ετσι Ανάμεσα στά διάφορα μέρη τού μύθου υπάρχουν στενές συγγέ­ νειες άλλά καί άρκετές διαφορές, πού κυρίω ς ά φοροϋν στό πλάσιμο, στήν άνάπτυξη τών Αν­ θρώ πινω ν χαρακτήρω ν, δηλαδή στό ύφος τους. Ά π ό μιά άποψη, δπω ς σημειώνει δ Μάλκομ Κάουλι στόν πρόλογο τής πρώ της Ανθολογίας έρ­ γω ν τού Φώκνερ (1945), δ μύθος τής Γιονα πα ­ τά ουπα έχει άρκετές ομοιότητες μέ τήν ’Α νθρώ ­ πινη κωμωδία τοϋ Μ παλζάκ · δπω ς τό μπαλζακικό έργο διακρίνεται σέ κύκλους δπου περιγράφεται ή ζωή στό Π αρίσι, στίς επαρχιακές πόλεις, ή ζωή τώ ν μικροαστών ή τώ ν Αριστοκρατών, έτσι καί τά μυθιστορήματα τοϋ Φώκνερ μπορούν νά όμαδοποιηθούν -π ά ν τα μέσα στήν κυρίω ς σ ά γκ α - σέ κύκλους δπου περιγράφεται ή ζωή τών παλιώ ν καί ξεπεσμένων Αριστοκρατών τού Ν ό­ του, ή ζωή τώ ν Αγροτών, τώ ν νέγρων ή τώ ν ίνδιά-

νων. 'Ω στόσο τά μέρη τοΰ φωκνερικοϋ μύθου,3 πα ρ ά τίς έπιμέρους ποικιλίες τους, έχουν μιά τέ­ τοια δομική συνοχή, ώστε ή ΰφολογική τους σύ­ σταση, πού έκφράζεται μέσα ά πό τό ειρωνικό, τό τραγικό, τό κωμικό ή τό χιουμοριστικό, νά μοιά­ ζει σοφά άρχιτεκτονημένη κα ί μέ άδρή εσωτερική ένότητα. Αύτό τό έλικοειδές, θρυμματισμένο καί φαινομενικά άκατάστατο άφηγηματικό στύλ τού Φ ώκνερ, πού θυμίζει καμιά φορά τόν πέρα άπό συντακτικές νόρμες τρόπο μιας πα ιδική ς διήγη­ σης, άφήνει χώρο ζωτικής άναπνοής σέ μιά σω­ ρεία γλωσσικών τύπω ν κα ί ύφών, αυτόνομων καί μυθιστορηματικά πειστικών. ’Α ξίζει, λογουχάριν, νά προσεχτεί ή άντιστοιχία πού ΰπάρχει άνάμεσα, στόν κοινω νικό χαρακτήρα τής οικογένειας τών Σαρτόρις καί στούς γλωσσικούς τύπους πού δ ια ­ μέσου τους έκφράζονται τά μέλη της (ξεπεσμένοι άριστοκράτες), ή, άνάλογα, στούς Κόμπσον (έκπρόσω πους τοϋ νικημένου μετά τόν εμφύλιο πό ­ λεμο Νότου) ή στούς Σ νόουπς (τά χαμηλής κα τα ­ γω γής μέλη μιάς οικογένειας πού επιβιώνουν λόγω τού άμοραλισμοϋ τους). Τό Ή βουή κα ί τό πάθος (1929) θεωρείται σάν τό πρώ το σημαντικό μυθιστόρημα τοϋ Φώκνερ. "Οπως καί στά άλλα βιβλία του πού έντάσσονται στή σάγκα τής Γιοναπατάουπα, ό Φώκνερ άφηγεϊται μιά ιστορία αίματος, βίας, ωμότητας, ήττας ■ψυχικής καί σωματικής, τήν ιστορία τής φθοράς καί τής άποσύνθεσης τώ ν Κόμπσον, μιάς οικογέ­ νειας πού προέρχεται ά πό τούς πα λιούς μεγαλοκτηματίες τού Νότου. Ό πατέρας Κόμπσον είναι μέθυσος· ή μητέρα νευρωτική· ό Τζέησον, ένας ά πό τούς γιούς τή ς οικογένειας, μοχθηρός καί φ ι­ λάργυρος· ή Καντέης, ή μοναδική θυγατέρα, έρωτομανής, παντρεύεται γιά νά νομιμοποιήσει τό νόθο π α ιδ ί τη ς πού τό έκανε μέ κάποιον άλλο, .κα θώ ς δ μ ω ςτή ν έγκαταλείπει ό άντρας της εκείνη άφήνει τό μικρό κορίτσι της στήν οικογένεια καί φεύγει · δ Κουέντιν, ό μεγάλος γιός, βασανίζεται ά πό άνεκπλήρωτο έρωτικό πόθο γιά τήν άδελφή του, τήν Καντέης, καί τελικά αύτοκτονεϊ· ό Μ πέντζι, τέλος, δ μικρότερος άδελφός, είναι ηλί­ θιος. Π οιά είναι ή α ιτία πού κρύβεται πίσω ά π ’ αύτή τήν έλεγεία τής φθοράς; "Ολη αύτή ή συρροή καταστροφών, άνόσιων πόθων, άπό μιά πρώτη μ ατιά φαίνεται παράλογη. Γ ι’ αύτό καί οί χαρ α ­ κτήρες τής οικογένειας τώ ν Κόμπσον επιδέχονται τόσες συμβολικές ερμηνείες ά πό τήν πλευρά τής λογοτεχνικής κριτικής. «Δέν ύπάρχει “άνθρω ­ π ο ς” στόν Φώκνερ, ούτε άξίες, ούτε κάν ψυχολο­ γία , πα ρ ’ δλσυς τούς έσωτερικούς μονολόγους. Μ ά ύπάρχει μιά μοίρα ορθωμένη, μοναδική, πίσω ά π ’ δλα αύτά τά πλάσματα, τά διαφορετικά καί τά δμοια -δ π ω ς ό θάνατος πίσω ά πό έναν θάλαμο άνιάτων. Μιά έντονη ψύχωση τσακίζει κ α ί συν­ θλίβει τά πρόσω πά τους, χω ρίς κανένα τους νά μπορεί νά τήν κατευνάσει. Στέκεται πίσω τους, πάντα ή ίδια , καί τά καλεϊ άντί νά τήν καλούν», λέει σχετικά δ Ά ντρ έ Μαλρώ στόν πρόλογο τής γαλλικής έκδοσης τοϋ Ιερού. Ή μεγιστοποίηση αύτής τής αίσθησης τής φθοράς, ή ένταση, πού

έπιτείνεται ά πό τό πυκνό καί έλλέιπτικό άφηγη­ ματικό στύλ τού Φώκνερ, δλ’ αύτά δικαιολογούν­ τα ι μονάχα ά πό τήν τελική κάθαρση πού συντελείται πολλαπλά: είτε μέ τήν αύτοκτονία τού Κουέντιν, είτε μέ τόν εύνουχισμό τού Μ πέντζι ά πό τόν Τζέησον. Ε κ ε ίν ο δμως τό στοιχείο πού συντείνει ώστε νά διαβάζεται Ή βουή καί τό πάθος σέ διάφορα έπίπεδα δέν είναι τόσο ή ψυχογραφ ία τών μελών τή ς οικογένειας Κόμπσον, δσο ό «άνορθόδοξος»

’Έ ρ γα τοΰ Ο ύίλιαμ Φώκνερ σέ αυτοτελείς ελληνικές μεταφράσεις 1) Ό καπνός καί άλλα διηγήματα, μτφρ. Β. Κ αζαντζής [;], ’Εκδόσεις ’Ατλαντίδος, ,χχ.

2) Τό ιερό, μτφρ. Γιάννης Λ άμψας, Οί ’Εκδόσεις τών Φίλων, ’Α θήνα 1965, σ. 322. [Στίς σ. 7-12 βιο γραφ ικό τοϋ Φώκνερ καί πρόλογος τού Ά ν τρ έ Μαλρώ ά πό τή γαλλική έκδοση τού 7εροΰ].

3) Ο ί κλέφτες, μτφρ. Βασ. Κ αζαντζής, ’Ε κ­ δοτικός Ο ίκος Γ. Φέξη: «Σύγχρονη ’Α με­ ρική», Ά θ ή ν α ι 1966, σ. 264.

4) Ά ν νό ρ ο ς Σεπτέμβρης, μτφρ. Κωστούλα Μητροπούλου, ’Εκδόσεις Π αϊρίδη, Ά θ ή να ι χχ, σ. 136. [Περιλαμβάνονται τά διηγήματα: « Ά νυ δρ ο ς Σεπτέμβρης», «Κένταυρος άπό χαλκό», «Μαλλιά», «Πέρσυ Γκρίμ», « Έ να ρόδο γιά τήν Έ μιλυ» . Π ρόλογος τού συγγρα­ φέα], 5) Καθώς ψυχορραγώ, μτφρ. Μένης Κουμανταρέας, Έ κ δ . Κέδρος: «Μικρή Βιβλιο­ θήκη Ε λλη νική ς καί Ξένης Λογοτεχνίας», Α θ ή ν α 1970, σ. 297. [Προτάσσεται ένα βιο­ γραφικό τού Φώκνερ, ένας πρόλογος τού μεταφραστή. Σ έ επίμετρο άκολουθοϋν ση­ μειώσεις τού μεταφραστή γιά τό βιβλίο], 6) Ή βουή καί ή αντάρα, μτφρ. Τάκης Μ ενδράκος, ’Ε κδόσεις Π ά πυρος-Βίπερ, άρ.

412, Ά θ ή ν α ι 1974, σ. 304. [Στίς σ. 7-11 βιο­ γραφικό τοϋ Φώκνερ καί πρόλογος τοΰ μετα­ φραστή].

7) Ή βουή καί τό πάθος, μτφρ. Νίκος Μ πακόλας, ’Εκδόσεις Έ ξάντας/Λ ογοτεχνία, Α θ ή ν α 1980 (Α ' έκδ. Γκάνης, 1963), σ. 398. [Στίς σ. 5-46 περιλαμβάνονται: ένα εισαγω­ γικό κείμενο τού Μ. Κάουλι καί ένα τού Φώ ­ κνερ, όπου παραθέτει τή γενεαλογία τών Κόμπσον], 8) Ή αρκούδα, μτφρ. Βασ. Καλλιπολίτης, ’Ε κδόσεις Ε ξ ά ν τα ς / Λογοτεχνία, Α θ ή ν α 1980, σ. 153.

9) Άβεασαλώμ, Άβεσσαλώμ!, μτφρ. "Ελλη Μ αρμαρά, Έ κ δ . Ό δυσσέα ς, Α θ ή ν α 1980, σ.

437.

53

τρόπος τής άφήγησης, μιά τεχνική πού άρνεϊται τούς καθιερωμένους κανόνες τού φιλολογικού γούστου, την έπίπεδη, όριζόντια ανάπτυξη τών διαλόγω ν ή τών περιστατικών ή τών μονολόγων, καί πού ή φαινομενικά άποσαθρωμένη συντα­ κτική δομή της λες καί παρακολουθεί στενά τήν ήθική καί σωματική παρακμή τώ ν άνθρώπων. Ή συμπύκνωση καί ή κορύφωση αυτής τής π α ρ α ­ κμής περιλαμβάνεται σέ τρεις μονάχα μέρεςμέσα δμως σ’ αύτό τό χρονικό διάστημα τά τρία πα ιδ ιά τώ ν Κόμπσον, ό Μ πέντζι, δ Κουέντιν κι ό Τζέησον, άνακαλοϋν μέσω τής μνήμης συμβάντα πού καλύπτο.υν τριάντα πέντε χρόνια. Στό πρώτο μέρος τού βιβλίου παρακολουθούμε τήν άφήγηση τού Μ πέντζι, τού ήλίθιου γιού πού γιά τό σκοτει­ νιασμένο μυαλό του δέν υπάρχουν σαφείς δ ια ­ κρίσεις άνάμεσα στό παρελθόν κα ί τό παρόν. Ό χρόνος γιά τόν Μ πέντζι είναι ένας κι άδιαίρετος, καί στά τριάντα τρία του —άραγε είναι τυχαία ή ύπόμνηση αύτής τής ήλικίας ά πό τόν Φώκνερ Ιχει πάντα τόν πρωτογενή έκεϊνο τρόπο σκέψης ένός παιδιού. Στό δεύτερο μέρος ά φηγεϊται ό Κουέντιν, τή μέρα πού οι ένοχές του κορυφώνσντα ι καί πού σέ μιά στιγμή κρίσης αύτοκτονεϊ. Στό τρίτο μέρος μιλάει, μονολογώντας, ό Τζέησον, σ’ ένα ξέσπασμα μίσους γιά τήν οίκογένειά του καί μνησικακίας γιά τ.όν κόσμο. Στό τέταρτο καί τε­ λευταίο μέρος ό όμιλών είνα ι άθέατος, σάν χρονι­ κογράφος πού συνοψίζει τήν τραγω δία τώ ν Κόμ­ πσον, όντας σέ άπόσταση ά πό τά δρώμενα- είναι ό ίδιο ς δ συγγραφέας πού γιά λογαριασμό τού κοινού άναλαμβάνει νά εξιστορήσει πλάι στή Ν τίζλι, τή γριά νέγρα υπηρέτρια, τά «έσχατα "Οπως σχεδόν πάντα στά μυθιστορήματά του δ Φώκνερ δείχνει τή συμπάθειά του όχι σ’ αύτούς πού έχουν διαπράξει τήν ϋβρι, άλλά σ’ εκείνους πού διατηρούν τήν άθωότητά τους π α ρ ’ όλες τίς ά δικίες καί τού ς κατατρεγμούς. Α ύτοί πού τελικά μάχονται τή μοίρα τους δέν είναι ούτε οί Σαρτόρις ούτε οί Κόμπσον · είναι οΐ χωριάτες, οί άγρότες, οί νέγροι, πού, όπω ς λέει κι ό ίδιο ς ό Φ ώ ­ κνερ, στή «γενεαλογία τώ ν Κόμπσον (16991945)»: «αύτοί έπέζησαν». Σ άν τόν μιγάδα Τ ζό Κρίστμας στό μυθιστόρημα Φως στόν Αϋγονστο (1932), ή Ν τίζλι στό Ή βουή καί τό πάθος άποτελεϊ ένα μοναδικό μνημείο άνθρω πιά ς καί συμ­ πόνιας. "Οσο γιά τόν Μ πέντζι, φ αίνεται πώ ς ό ευνουχισμός του σημαδεύει τήν οριστική επι­ στροφή του σέ μιά άχρονη ήλικία, οί Έ ρ ινύ ες πού ώ ς τότε τόν παίδευαν τώ ρα έχουν πάψ ει ν ’ άκούγον'ται καί μπαίνοντας μαζί μέ τήν Ν τίζλι στήν έκκλησία τών νέγρων είναι π ιά εντελώς άποκαθαρμένος. Ή θεοδικία χρησιμοποίησε τό άθώο σώμα τού ήλίθιου γιά νά εκπληρώσει τό σκοπό της. . ’Α ξίζει νά άναφέρουμε π ώ ς ή μετάφραση τού Νίκου Μ πακόλα είναι άριστοτεχνική. Κατόρθωσε νά μεταφέρει στά έλληνικά όλη τήν αίσθηση τού τυραννισμένου, άσθματικού καί συνάμα πυκνού

54

καί πολυεδρικού λόγου τού Φώκνερ. Δέν είναι καί μικρή υπόθεση τό νά συναντούμε τέτοιες μεταφράσεις. ΑΛΕΞ. ΖΗ ΡΑ Σ Σημειώσεις: 1. Είναι ή λεγάμενη «μυθική» μέθοδος, σύμφωνα μέ τόν Τ. Σ. ”Έλιοτ, ή μέθοδος δηλ. πού, όπως στόν Όδυσσέα τοϋ Τζ. Τζόνς, στά ποιήματα τής ώριμης περι­ όδου τον Καβάφη, στό ’Αναζητώντας τόν χαμένο χρόνο τοϋ Μ. Προνστ ή στό Μυθιστόρημα τοϋ Γ. Σεφέρη, τείνει νά ταυτίσει στοιχεία μύθων μέ στοιχεία πραγματικά, ενοποιώντας τόν ποιητικό ή τόν άφηγηματικό χρόνο.

2. Σύμφωνα μέ τόν μυθιστοριογράφο καί κριτικό Ονώλας Στέτζνερ, ό Φώκνερ έμπνεύστηκε τό μύθο τής Γιοναπατάουπα άπό τόν Τξέημς Κάμπελ (18791958), μυθιστοριογράφο άπό τή Βιρτζίνια, πού περι­ έγραφε στά βιβλία του ένα μυθικό γαλλικό βασίλειο μέ τό όνομα Πόικτέζμ.

3. Τά μυθιστορήματα πού εντάσσονται στή σάγκα τής Γιοναπατάουπα είναι κατά χρονολογική σειρά τά εξής: Ή βουή καί τό πάθος (1929), Καθώς ψυχορ­ ραγώ (1930), Φώς στόν Αύγουστο (1932), Άβεσσαλώμ, Άβεσαλώμ! (1936), Άμλετ (1940) καί Οί ζωο­ κλέφτες (1962).

4. Κατά τόν λογοτεχνικό κριτικό Κάρβελ Κόλινς οί τρεις γιοι τών Κόμπσον ενδεχομένως συνθέτουν τό φροϋδικό σχήμα τής θεωρίας γιά τήν ανθρώπινη προσωπικότητα: δ Μπέντζι είναι τό 'Υποσυνείδητο, ό Κουέντιν ή Συνείδηση καί δ Τζέησον τό 'Υπερεγώ.

ΦΩΟΉΚΠΚΡΚΓΩΓΗ Φ ί\Μ Σ ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΗ /ΉΚΚΕΤΤΚ Κατεονα Αλεξσυ ογ ισιδωρου ό αδπνα 706

τηλ 36308%

ΜΕΛΕΤΕΣ

νέο οπτικό πεδίο θέασης ολόκληρης τής μεσοπολεμικής ποίησης καί σκέψης ΤΕΛΛΟΥ ΑΓΡΑ: Κριτικά. Τόμος Α': ΚαβάφηςΠαλαμάς. Φιλολογική επιμέλεια:: Κώστας Στεργιόπονλος. Φιλολογική Βιβλιοθήκη, άριθ. 4. Έρμης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 221. ΤΟ γεγονός ότι ό υπό συζήτηση, τόμος Αποτελεί τόν πρώ το στή σειρά ά πό τού ς πέντε πού, όπω ς μάς πληροφορεί ό έπιμελητής του, πανεπιστημια­ κός δάσκαλος καί ποιητής Κώστας Στεργιόπουλος, θά άπαρτίσουν συνολικά τό κριτικό έργο τού Τέλλου "Αγρα, δέν μπορεί π α ρ ά νά λειτουργεί άνασταλτικά στή διατύπωση μιάς άν όχι τελεσί­ δικης πάντω ς κατά τό δυνατόν τεκμηριωμένης καί υπεύθυνης γνώμης, τόσο γιά τά κείμενα καθεαυτά, όσο καί γιά τήν έκταση καί ποιότητα τής επιμέλειας αυτών τών κειμένων. Βέβαια, τό άνασταλτικά αυτό γεγονός, μπορώ νά πώ ότι είναι περισσότερο ενεργό, σάν τέτοιο, στήν προσπάθεια τής κριτικής θεώρησης τώ ν κει­ μένων τού Τέλλου ’Ά γρ α κυρίως, άφενός γιατί δέν άρκοϋν μόνον αύτά, τού πρώτου τόμου, γιά τή διαμόρφωση μιάς όλοκληρωμένης εντύπωσης γύρω ά πό τό κριτικό έργο τού ποιητή, καί αφετέ­ ρου για τί ή ενδεχόμενη δική μου γνώση αύτοϋ ά κριβώ ς τού έργου ά πό άλλες, διαφορετικές πη ­ γές, έχω τή γνώμη ότι θά πρέπει νά θεωρηθεί ώς μή ύπάρχουσα · ότι επιβάλλεται οί όποιες α ναφο­ ρές μου νά περιοριστούν στά καθέκαστα πού μοϋ παρέχει Αποκλειστικά καί μόνο ό περί ού ό λόγος πρώ τος τόμος. 'Ό σο γιά τήν επιμέλεια, νομίζω ότι μπορεί νά άναφερθεί κανείς σ’ αύτήν έκφέροντας κρίση καί διατρέχοντας λιγότερους κινδύνους νά θεωρηθεί προπέτης, συνεπικουρούμενος σ’ αύτό του τό τόλμημα άφενός ά πό τό γεγονός ότι ή μέθοδος πού ακολουθείται είναι Αντιληπτή —κι αυτή πού θά Ακολουθηθεί δμολογείται ά πό τόν ίδιο τόν έπιμελητή- καί Αφετέρου ά πό τό ότι ό τελευταίος παρέχει έκ τώ ν προτέρων τά έχέγγυα μιάς επιμέ­ λειας άρτιας, όχι μόνο για τί είναι δεδομένη ή

Τέλλος "Αγρας (1899-1944) συνέπεια καί ή εύσυνειδησία του, Αλλά καί γιατί, όπω ς έχει Αποδείξει, είναι τέλειος γνώστης τής περιόδου τήν όποια ό Τέλλος Ά γ ρ α ς έκπροσωΠ ιστεύοντας ότι μέ τά όσα σημείωσα ώ ς έδώ έκανα φανερές τ ίς προθέσεις μου, καί περιμένοντα ς τήν ολοκλήρωση τής έκδοσης γιά τό σχηματι­ σμό καί διατύπωση μιάς οριστικής άποψης, πρός τό παρόν δέν μπορώ πα ρά νά περιοριστώ σέ κά ­ ποιες νύξεις γύρω ά πό όρισμένα γενικότερα ζη­ τήματα πού ούτως ή άλλως θέτει αύτό τό βιβλίο. Ό Τέλλος Ά γ ρ α ς λοιπόν είναι ποιητής, ένας ά πό τούς γνησιότερους έκφραστές τού κλίματος τού μεσοπολέμου, μαζί μέ τόν Καρυωτάκη -κ υ ■ρίω ς α ύ τό ν-, τήν Πολυδούρη, τόν Π απανικολάου, τόν Λ απαθιώ τη, τόν Ο ύράνη κ.ά. Ε ίναι κατεξοχήν ποιητής, ή άλλιώς: ό χώ ρος όπου κατά τό μεγαλύτερο ποσοστό καταξιώ θηκε ώς πνευματική προσω πικότητα, τουλάχιστον γραμματολογικά, είναι ό ποιητικός χώρος. Ή ενασχόλησή του μέ τήν κριτική, πέρα ά πό τήν Αντικειμενική βαρύ­ τητα πού έχει ή πού μπορεί νά Αποκτήσει γιά μάς, σήμερα, δέν θά πρέπει νά ήταν γ ι’ αύτόν τόν ίδιο π α ρ ά μιά δευτερεύουσα, σέ σχέση μέ τήν ποίηση πάντα, υπόθεση. Ό χ ι ά κριβώ ς ένα πάρεργο, άλλά μιά μορφή άσκησης τής ποιητικής του ευαισθη­ σίας καί -γ ια τ ί ό χ ι;- μιά έμμεση έστω καί άσύνειδη προσπάθεια δικαίω σης τής ποιητικής του. Ά ν κάνω παρόμοιες μέ τήν παραπάνω ύστερόβουλες σκέψεις, θά πρέπει νά δμολογήσω ότι . ώ θοΰμαι σ’ αυτές τόσο ά πό πείρα όσο καί ά πό σχετικές εκμυστηρεύσεις Αρκετών ποιητών, ότι

55

άσκώντας ή γράφοντας κριτική, συνειδητά ή όχι ά διάφορο, καθοδηγούνται στήν επιλογή άλλων ποιητώ ν καί ποιημάτων ά πό άπολύτω ς προσω πι­ κές τους γύρω ά πό τήν ποίηση άπάψεις καί προ­ τιμήσεις, πού έχουν δμως στοιχειοθετηθεϊ ά πό τή δική τους ποίηση. ’Ακόμη πιό περίπλοκη μάλιστα γίνεται ή κατάσταση όταν δ ποιητής-κριτικός κα ­ θορίζεται στήν ύ πό τήν τελευταία ιδιότητά του λειτουργία —τού κριτικού— όχι ά πό τήν ποίηση πού δ Ιδιος γράφει, άλλά ά πό τήν ποίηση πού θά ήθελε νά γράψει. Σ ’ αυτή τήν περίπτωση τό π ιθ α ­ νότερο θά είναι νά κατηγορηθεϊ α υτός ό ποιητήςκριτικός γιά άντίφαση, καθώ ς θά είναι εμφανής ή διάσταση άνάμεσα στά άποτελέσματα τών δύο δραστηριοτήτων του -π ά ν τω ς όχι γιά άσυνέπεια. Καί στίς δύο αυτές περιπτώ σεις πού άνέφερα, όπω ς κα ίρια επισημαίνει δ Τ. S. Eliot, δέν έχουμε νά κάνουμε μέ εκτιμητή ή δικαστή άλλά μέ συν­ ήγορο μάλλον μιας συγκεκριμένης μορφής ποίη ­ σης· τής έκάστοτε κρινόμενης καί μαζί τής π ο ίη ­ σης αύτουνοϋ πού κρίνει. Γι’ αύτό καί, όπω ς καί νά ’χει τό πράγμα, θά πρέπει, γ ιά νά μήν πώ επι­ βάλλεται, σ’ αύτές καί σέ άλλες άνάλσγες περ ι­ πτώσεις, τά όσα ένας κατεξοχήν ποιητής εκφρά­ ζει ώς κριτικός ή καί θεω ρητικός ν ά τά εκλαμβά­ νουμε ή μάλλον νά τά έκτιμάμε πά ντα σέ σχέση μέ τήν ποίηση πού γράφει, ή, άν κάτι τέτοιο είναι εφικτό, μέ τήν ποίηση πού διαβλέπουμε ότι θά επιθυμούσε νά γράψει. Α ύτό άκριβώ ς, τό τελευ­ ταίο, θά μπορούσε κανείς νά διαβλέψει λ.χ. στήν έμφαση πού δίνει δ Τέλλος "Αγρας στό νοσηρό, όπω ς τό άποκαλεϊ, 'ένστικτο τού Καβάφη κ α ί στήν ικανότητα τού μεγάλου ’Α λεξανδρινού νά μετα­ ποιεί ποιητικά αύτό τό ένστικτο, μετατρέποντας τήν ήδυπάθειά του σέ μυστικοπάθεια, πραγματώ ­ νοντα ς έτσι μέ τήν ποίησή του τή φράση τού Bau­ delaire «ή άλλη όψη τής ή δυπ άθ εια ς είναι ή μυστικοπάθεια», κά τι πού α υτός ό ίδιο ς - δ "Α γρα ςμάλλον δέν μπόρεσε —έκτός ά πό έλάχιστες ίσως περιπ τώ σεις- νά επιτύχει μέ τήν ποίησή του, όπου πίσω ά πό τή λεπτότατη ποιητική του ρέμβη εύκολα διακρίνει κανείς έναν καταπιεσμένο α ι­ σθησιασμό, σπάνια μεταπλασμένσν ποιητικά. Τό ίδιο θά μπορούσαμε νά πούμε κ αί γιά τήν εμφανή έμμονή πού δείχνει δ Τέλλος "Αγρας σέ στοιχεία καθημερινότητας τά όποια εντοπίζει στήν ποίηση τού Καβάφη, θεωρώντας τα προφανώ ς ώ ς ένδεικτικά μιάς κά π οια ς συγγένειας άνάμεσά τους, παραβλέποντας ίσως τό γεγονός ότι αύτά άκρ ι­ βώς τά στοιχεία στή δική του ποίηση δέν διοχε­ τεύονται .οργανικά, δέν μετουσιώνονται, ούτε όπω ς μετουσιώνονται στόν ’Α λεξανδρινό, ούτε κάν όπω ς στόν Καρυωτάκη. Τά αισθητικά κριτήρια λοιπόν τού Τέλλου "Αγρα καθορίζονται, κατά ένα άρκετά σημαντικό ποσοστό, ά πό δύο παράγοντες: ά πό αύτό πού δ ίδιος ήταν κ αί ά πό αύτό πού θά ήθελε νά είναι ώς ποιητής. Σ άν άποτέλεσμα αύτής τής πραγματικό­ τητας άς θεωρηθεί καί ή άμφίρροπη μετακίνησή του άνάμεσα στόν ύποκειμενισμό καί τήν άντικειμενικότητα τή ς κριτικής του λειτουργίας, καθώ ς δ καθορισμός τών αισθητικών του δεδομένων, κατά

56

ένα άξιόλογο ποσοστό, ά πό τό τί θά επιθυμούσε νά γράψει, εμπεριέχει, όπω ς είναι φυσικό, μιά μορφή άντικειμενικότητας, έστω κι άν αύτή, ή τε­ λευταία, προσδιορίζεται ά πό στοιχεία άπολύτως προσω πικά-ϊδιοσυγκρασιακά. Ή υποκειμενικότητα λοιπόν είναι έτσι ή άλλιώ ς τό κυρίαρχο στοιχείο στήν κριτική ένασχόληση τού Τέλλου "Αγρα, κάτι πού δέν άποτελεΐ άπλά καί μόνο μιά συμπεραινόμενη άλήθεια, άλλά μιά άλήθεια άμεσα δμολογημένη άκόμη κι ά π ’ αύτόν τόν ίδιο , τόσο στό συζητούμενο έδώ βιβλίο όσο καί άλλού. «Α ισθητικό κριτήριο λέγε­ τα ι μιά αισθητική ά ποψη, μιά αισθητική συνεί­ δηση, ένα αισθητικό μέτρο, πού σύμφωνα μ’ αύτό μιά ιδιοσυγκρασία κρίνει καί χαρακτηρίζει κάθε έργο τέχνης», γράφει άρχίζοντα ς τή μελέτη του γιά τόν Καβάφη. Κι άλλού: «... ή κριτική δέν εί­ να ι ή άνακάλυψη τής καλλιτεχνικής άλήθειας: εί­ ναι ή σ υ ν ε ί δ η σ ή τη ς. Ή κριτική δέν άνακαλύπτει λόγους γιά τούς όποιους ένα έργο πρέ­ πει νά μάς άρέση · απλώ ς συνειδητοποιεί δμως μερικούς γιά τούς δ ποίους ήδη μάς άρεσε». Τό ύποκειμενικό στοιχείο, κυρίαρχο καθώ ς εί­ να ι στήν κριτική τού Τέλλου "Αγρα, έπόμενο ήταν νά διαμορφώσει έναν τρόπο λειτουργίας άναλυτικό καί νά δημιουργήσει μιάν άπέχθεια πρός κάθε μορφή συνθετικής άντιμετώ πισης τού έκά­ στοτε ύ πό κρίση έργου. Μέ τήν κυριάρχηση τού υποκειμενικού στοιχείου δέν θά πρέπει νά θεω­ ρηθεί άσχετο κα ί τό γεγονός ότι δ ίδιο ς έκρινε τήν κα θαρά φιλολογική κριτική ώ ς ένα είδος ολίγο βιώσιμο, καί άκόμη λιγώτερο είδος κλασικό, έπιμένοντας παράλληλα σέ μιά κάποτε ώ ς τήν ύπερβολή έντυπωσιολογική σπουδή τώ ν έπιμέρους στοιχείων ένός ποιητικού έργου, μέ διάσπαρτα όμως σ’ αύτή του τή σπουδή τά ψήγματα ένός α ι­ σθητισμού, άνάμικτου μέ στοιχεία συμβολιστικής κριτικής τού Baudelaire, ά πό τή μιά, κα ί τών Pa*er καί Wilde ά πό τήν άλλη. Ό ίδιο ς έξάλλου δέ­ χεται κάπου ότι «... περιορίζεται στήν άπλή καί κατά βάση αισθητική άνάλυση τώ ν κειμένων, έξω τόπου καί χρόνου», πιστεύοντας ότι οί προ ϋ πο ­ θέσεις πού τού παρείχε ή συγκεκριμένη ιστορική στιγμή -κο ινω νικές καί λογοτεχνικές προϋποθέ­ σ ε ις- δέν τού έπέτρεπαν μιά διαφορετική έπεξεργασία τών κειμένων μέ τά όποια καταπιανόταν κριτικά. «Φοβούμαι - γ ρ ά φ ε ι- πώ ς ούτε στήν κοι­ νωνία μας, ούτε στή λογοτεχνία μας ύπάρχουν άκόμη ώρισμένα δ ε δ ο μ έ ν α , καί θά είναι όλοένα καί πιό δύσκολο, όσο περνά δ καιρός, νά σχηματισθούν». Ή έπιπόλαιη καί άπλώ ς ένδεικτική έπιλογή δρισμένων μόνο ζητημάτων ά π ’ αύτά πού προκύ­ πτουν ά πό τόν πρώ το τόμο τών Κριτικών τού Τέλλου "Αγρα, καθώς καί ή εντελώς έπιφανειακή ψηλάφηση τών ζητημάτων αύτών, έχω τή γνώμη ότι άρκούν γιά τήν εύκολη κατανόηση ά πό τόν καθένα τής σημασίας πού έχει ή συγκέντρωση όλου τού κριτικού έργου τού άδικοχαμένου ποιητή, άλλά καί ή εύθύνη πού έπωμίστηκε, νά συγκεντρώσει όλο αύτό τό έργο, δ Κώστας Στεργιόπουλος. Έ χ ω άκόμη τή γνώμη ότι ένα έργο

όπω ς αυτό, όταν όλοκληρωθεϊ, δεν θά είναι άπλώ ς ένα θετικό στοιχείο στόν μαστιζόμενο 5<άί φτω χό χώρο τής κριτικής μας, άλλά κα ί ένα νέο οπτικό πεδίο θέασης όχι μόνο τής ποίησης τού ίδιου τού Τέλλου "Αγρα μά καί όλόκληρης τής μεσοπολεμικής ποίησης καί σκέψης. ΚΩΣΤΑΣ Γ. Π Α ΠΑ ΓΕΩ ΡΓΙΟ Υ

ΜΕΛΕΤΕΣ

βιβλιοκριτική, χτές καί σήμερα ΒΛΣΟΥ ΒΑΡΙΚΑ: Συγγραφείς καί κείμενα. Τό­ μος Β : 1966-1968. Έρμης, 'Αθήνα, 1980. Σελ.

352. ΣΥΛΛΟ ΓΗ κειμένων πού δημοσιεύτηκαν στό «Βήμα τής Κυριακής» ά πό 9 Ία νουα ρίου 1966 έως 29 Δεκεμβρίου 1968. Συνέχεια τής συγκομι­ δής πού άρχισε ό «Ε ρμ ή ς» τό 1975 μέ τόν πρώτο τόμο, πού συγκεντρώνει, κατ’ έπιλογήν, κείμενα τής πενταετίας ’61-’65. ’Α φορμή έπανεκτίμησης τής κριτικής κατάθεσης τού Βάσου Βαρίκα κι α ι­ τία πολλών μελαγχολικών σκέψεων... Θ ’ αρχίσω ά πό τίς τελευταίες, μέ την ελπίδα πώ ς θά βοηθή­ σουν νά φωτιστεί καλύτερα ή σημασία, γιά τά γράμματά μας ειδικά καί γιά τό πνευματικό μας κλίμα γενικότερα, τού κριτικού έργου πού μάς άπασχολεϊ. Οί χρονολογίες τώ ν κειμένων υπενθυμίζουν όδυνηρά πώ ς δέν είναι καθόλου μακρινή ή μυ­ θική έκείνη έποχή πού άνοιγε κανείς τήν κυρια ­ κάτικη εφημερίδα του βέβαιος πώ ς θά βρει, μέσα στήν «πληθώρα ύλης», καί τή στήλη τής κριτικής τού βιβλίου, ιδιαίτερα τού λογοτεχνικού βιβλίου. Τί μεσολάβησε ά πό τότε, ποιο ι σεισμοί καί κλυδωνισμοί άνέτρεψαν τήν πνευματική μας τάξη, ποιές αισθητές ή άνεπαίσθητες άλλοιώσεις μετέ­ βαλαν τό πολιτιστικό μας κλίμα, καί, γιά νά έρ­ θουμε άμεσα στό πρόβλημα πού μας άπασχολεϊ, πο ιο ι παράγοντες συνέβαλαν στήν εξαφάνιση ή στήν ύποβάθμιση τής στήλης τής βιβλιοκρισίας ά πό τίς περισσότερες έφημερίδες; Δ ιαπιστώ σεις τού είδους «δέν έχουμε κριτικούς» ή «δέν έχουμε κριτική σήμερα», συσκοτίζουν μάλλον πα ρά δ ια ­ φω τίζουν τό πρόβλημα. Κατ’ άρχήν, παραγνω ρί­ ζουν τ ή ' δ ιαφορά μεταξύ «βιβλιοκρισίας» καί «κριτικής». Αύτό πού υπονοούν, υποθέτω , είναι άκριβώ ς ό εξοβελισμός τής ύπεύθυνης βιβλιοκρι-

Βάοος Βαρίκας αίας ά πό τίς στήλες τού ήμερήσιου τύπου, Ε ίναι ή μέχρι έξαφανίσεως συρρίκνωση αύτής τή ς περιφρονημένης εύκαιριακής κριτικής σημειωματογρ α φ ία ς πού όταν τήν άσκούσαν ά ρμόδιοι ά ν­ θρω ποι τώ ν γραμμάτων, πα ρ ’ όλες τίς άτέλειες ή τίς ά νεπάρκειές τους, π α ρ ’ όλες τίς φύσει ή θέσει άδυναμίες τους, ύπήρχε ένα καθεστώ ς έλέγχου τής πνευματικής ζωής καί τώ ν έκάστοτε άξιών της πού ήταν συζητήσιμο ίσως άλλ’ όπω σδήποτε προτιμότερο ά πό τό σημερινό ξέφραγο άμπέλι. ’Επιμένω στή διάκριση μεταξύ «βιβλιοκρισίας» καί «κριτικής», όσο αυτονόητη κι άν θεωρείται ά πό ειδικούς καί μυημένους, επειδή φοβάμαι πώ ς ή σύγχυση είναι άρκετά διαδεδομένη καί έν πολλοίς ύπεύθυνη γιά τήν εσφαλμένη καί πα ρα π λα ­ νητική διάγνωση ότι «δέν έχουμε κριτική σή­ μερα». ’Εσφαλμένη, για τί, κα θώ ς πιστεύω , ΐχουμε λογοτεχνική κριτική. Π αραπλανητική, γ ια τί, μέ τή γενική τη ς διατύπω ση, παρακω λύει τόν έντοπισμό τού προβλήματος -π ο ύ ενδέχεται νά είναι περισ­ σότερο «θεσμικό» καί λιγότερο φ ιλολογικό- καί, φυσικά, δέ συμβάλλει στήν άντιμετώπισή του. Ό τ α ν λέω πώ ς έχουμε λογοτεχνική «κριτική», στήν όποια, σέ άντιδιαστολή πρός τό βιβλιοκρι­ τικό σημείωμα πού άντιδρά άμεσα στό φρεσκοτυπωμένο βιβλίο, θά κατέτασσα κάθε συνθετικότερη εργασία, μελέτη ή δοκίμιο, πάνω σ’ ένα βι­ βλίο, ένα συγγραφέα, ένα λογοτεχνικό ρεύμα κ.τ.λ. (έτσι άπλά, γ ιά ν ά μή μπλέξουμε σήμερα σέ έννοιολογικές διερευνήσεις καί ά παιτητικούς προσδιορισμούς), όταν ισχυρίζομαι κά τι τέτοιο, έννοώ πώ ς ή παραγω γή κριτικού έργου τά τελευ­ τα ία χρόνια, τόσο ά πό τήν πανεπιστημιακή όσο καί ά πό τήν αύ πανεπιστημιακή πνευματική κο ι­ νότητα, δέν ύπολείπεται καθόλου, ποσοτικά ή

57

ποιοτικά, ά πό χό έργο πού παραγόταν στό π α ­ ρελθόν, πρόσφατο ή άπώτερο. Σ υγκρίσεις μέ τήν παραγω γή κριτικού έργου σέ άλλους χώρους, έξωελλαδικούς, θά είχαν ίσως ενδιαφέρον αυτές καθεαυτές, άλλά δέ θά είχαν νόημα μέσα σ’ αυτά έδώ τά συμφραζόμενα. Οί εργασίες τού καθηγητή Δ. Ν. Μαρωνίτη γιά τόν Σαχτούρη καί τόν Έ λύ τη , ή μελέτη τού Νάσου Βαγενά γιά τόν Σεφέρη, οί μελέτες τού Γιάννη Δ άλλα γιά τόν Σ α ­ χτούρη καί τόν Κάλβο, τό δοκίμιο τού Π. Α. Ζ άννα γιά τήν «Ά ντιπο ίησ ι άρχής» τού Κοτζιά, ή «’Α ναφορά στόν Ε μ πειρ ικό » καί ή εισαγωγή στή «Μαγεία τού Π απαδιαμάντη» τού Έ λύτη, «Τό παλίμψηστο τού Ό μ ή ρου» τού Ζήσιμου Λορέντζάτου, « Ή κριτική τής παντομίμας» τής Νόρας Ά ναγνω στά κ η, ή «Εισαγωγή στήν πεζογρα ­ φία τού Γ. Χειμώνα» τού Ά ρ ιστη νο ύ, είναι με­ ρικά μόνο κείμενα πού μοΰ έρχονται πρόχειρα στό νού καί, χω ρίς νά έξαντλοϋν τόν κατάλογο, άποτελοΰν ένα σκόπιμα πολύμορφο δείγμα τού είδους τής κριτικής πού εννοώ καί ένισχύουν, π ι­ στεύω, τήν άποψή μου π ώ ς ή διάχυτη μεμψιμοιρία «δέν έχουμε κριτική σήμερα» πρέπει νά άντικατασταθεί ά πό ένα συγκεκριμένο προβληματι­ σμό πάνω στά α ίτια τής κρίσης πού μαστίζει τό είδος βιβλιοκριτικής πού άσκησε ό Βάσος ΒαρίΔέν είναι μέσα στίς προθέσεις μου νά διερευνήσω τό δλο πρόβλημα σ’ αυτό τό σημείωμα. 'Ω στόσο, μιας καί τό θέμα πού μέ άπασχολεϊ καιρό τώρα βγήκε στήν επιφάνεια μέ αύτή τήν αφορμή, θά ήθελα νά προσθέσω μερικές σκέψεις άκόμα -μ π ο τίλιες στή θάλασσα. Ό Βάσος Β αρίκας άσκησε μέ άναμφισβήτητη έπάρκεια τό άχαρο ένίοτε, καί φθοροποιό συν­ ήθως, έργο τή ς βιβλιοκριτικής επί τρεις δεκαετίες περίπου. Θυσίασε τίς σημαντικές, δπω ς γενικά άναγνωρίζεται, δυνατάτητές του γιά παραγω γή συνθετικότερου έργου, στό βωμό μιάς πρακτικής πού ό παιδευτικός χαρακτήρας της τόν συγκινοΰσε. Ή , έστω, άναγκάστηκε, ώς ένα βαθμό, νά τήν άσκήσει γιά λόγους βιοποριστικούς. Π ριν ά πό δποιαδήποτε ά πόπειρα άποτίμησης τού συγ­ κεκριμένου έργου πού προέκυψε ά π ’ αυτήν τήν πρακτική, θά ήθελα, γιά νά κλείσω τήν παρέκ­ βαση, νά ύπενθυμίσω πώ ς ή προσφορά του κατέ­ στη δυνατή έπειδή συνέτρεξαν ταυτόχρονα δυό προϋποθέσεις: τού προσφέρθηκε μιά στήλη καί ένας μισθός. ”Αν, δπω ς φοβάμαι, οί προϋποθέσεις αύτές έχουν πάψ ει πλέον νά συντρέχουν, οί μεμψιμοιρίες μας γ ιά τήν κριτική πρέπει νά πα ρα χω ­ ρήσουν τή θέση τους στόν προβληματισμό γιά τά πολιτιστικά πράγματα. Μέ άφορμή τό συγκεκριμένο βιβλίο πού συγ­ κεντρώνει βιβλιοκριτικά σημειώματα δημοσιευ­ μένα στό «Βήμα τής Κυριακής», θά σταθώ άποκλειστικά σ’ αύτή τήν πλευρά τής κριτικής εισφο­ ράς τού Β αρίκα, ή δ ποία άλλωστε είναι καί ή κυριότερη σέ δγκο καί σημασία. Ό Βαρίκας, δπω ς ήδη ύπογράμμισε δ Ά λ . ’Α ργυρίου,1 φρόντισε, μέ τίς νεανικές συνθετικές του εργασίες,2 νά κα τα ­

58

θέσει εγκαίρως τά κριτικά του διαπιστευτήρια κα ί νά κοινοποιήσει, μέσω αυτών, τό μεθοδολο­ γικό του στίγμα. 'Ό π ο ια ά ξια κι άν άποδώσουμε σήμερα στά νεανικά του μελετήματα, τό βάρος τού μετέπειτα κριτικού του έργου, αύτοΰ πού παράγεται στά χρόνια τής ώριμότητας καί έκφράζεται κυρίω ς μέσο τών βιβλιοκριτικών ση­ μειωμάτων τού, είναι σαφώ ς υπέρτερο. 'Ω στόσο, οί νεανικές έργασίες μάς βοηθούν σημαντικά νά εκτιμήσουμε τή σκευή μέ τήν οποία ό Β αρίκας έμπαινε στήν κριτική τροχιά του. Ή άντίληψη τής λογοτεχνίας ώς παράγωγου τώ ν κοινω νικών μορφωμάτων ή, έστω, ή έρμηνεία της έν άναφορά πρός αύτά, μέ τούς ειδικούς μά­ λιστα όρους τής μαρξιστικής λογοτεχνικής κριτι­ κής, είναι ή οπτική γω νία ά πό τήν δ ποία κατ’ ούσίαν ό Β αρίκας ποτέ δέν θά άπομακρυνθεί. Τήν έποχή πού ώς φοιτητής διαμορφώ νει τά κριτήριά του, οί κοινω νικές θεωρήσεις τής τέχνης ήλεκτρίζουν πολλούς νέους. Λ ίγο αργότερα, ή μαρξι­ στική λογοτεχνική κριτική βραχυκυκλώνεται μέσα στίς πολιτικές σκοπιμότητες τής κομματικής όρθοδοξία ς καί μετατρέπεται σέ θεραπαινίδα τής θεολογίας ή τής δαιμονολογίας. Ά π ό τά μέσα τής δεκαετίας τού ’30 ώς τά μέσα τής δεκαετίας τού ’50, ή μαρξιστική κριτική πού ξεφεύγει τό ζντανοφικό έκχυδαϊσμό, όχι μόνο στήν Ε λ λ ά δ α , άναπτύσσεται ά πό κέντρα καί άτομα πού βρέθηκαν μακριά ά πό τά ελεγχόμενα κυκλώματα, δπω ς, γιά παράδειγμα, ή Σχολή τής Φραγκφούρτης, ή πού ζυγίστηκαν εύλύγιστα άνάμεσα στήν ύποταγή καί . τήν άνεξαρτησία, δπω ς ό Μ πρέχτ καί, ώς ένα βα­ θμό, ό Λούκατς. Ό Βαρίκας, πού βρέθηκε πολύ πρώ ιμα στήν άριστερή άντιπολίτευση, άποφεύγει εντελώς τήν έμπλοκή στά γρ α νά ζια τής όρθοδοξίας. ’Α ποφεύγει, μ’ αύτό τόν τρόπο, μερικά άπό τά πιό θανάσιμα αμαρτήματα τής εποχής: τήν άφελή αναγωγή τού λογοτεχνικού έργου στήν ο ι­ κονομική βάση τού κοινωνικού συστήματος, χω­ ρίς καμιά διαμεσολάβηση κα ί καμιά υπο ψ ία τού στοιχείου τής αύτονομίας του · τήν προκρούστια ταξινόμηση τώ ν λογοτεχνικών κειμένων σέ άστικά / προλεταριακά, παρακμιακά / προοδευτικά καί τά παρόμοια · τήν ύποκατάσταση τής κοινωνικής σκοπιάς μέ τήν πολιτική θέση τού έργου, πού κα ­ τέβαζε τή λογοτεχνική κριτική στόν άχαρο ρόλο τής αστυνομικής έρευνας γιά τά πολιτικά φρονή­ ματα τού συγγραφέα. Ή κοινωνιολογικού προσανατολισμού κριτική μέθοδος τού Β αρίκα, ά φ ’ ένός έφαρμόζεται μέ εύλυγισία καί εύρύτητα πνεύματος, ά φ ’ έτέρου δέ πλουτίζεται έγκαιρα, καθώς έχει κιόλας πα ρα τη ­ ρηθεί,3 καί μέ άλλα έρμηνευτικά εργαλεία, δπω ς ή ψυχανάλυση. Ή άπουσία μισαλλοδοξίας εξάλ­ λου, μαζί μέ μιά άξιοζήλευτη πνευματική εγρή­ γορση πού διέκριναν τόν Βαρίκα ώ ς τό πρόωρο τέλος του, τού έπιτρέπουν τή συνεχή άνανέωση τού θεωρητικού του έξοπλισμού καί τήν ά διά κοπη παρακολούθηση τών νεότερων λογοτεχνι­ κών ρευμάτων. Καθώς μαρτυρούν τά κείμενα τού δεύτερου τόμου, υπήρξε ώς τό τέλος άκούραστος παρατηρητής τής λογοτεχνικής παραγω γής, δλων σχεδόν τών σχολών καί τών τάσεων, καί ταυτό­

χρονα δέκτης άνοιχτός άπέναντι σέ δλα τά νεό­ τερα φιλοσοφικά καί ιδεολογικά ρεύματα. Παραμένοντας πιστός στίς άρχικές του έπιλογές, δέν άρνήθηκε ποτέ τό διάλογο μέ καμιά σχολή σκέ­ ψης καί καμιά θεωρία πού έκόμιζε μιάν άλλη προβληματική ή έναν άλλο φωτισμό τού αισθητι­ κού φαινομένου. Μέ τόν τρόπο αυτό πλούτιζε συνεχώς τά κριτήριά του καί διεύρυνε τήν ευαι­ σθησία του. 'Υ ποκείμενος, ώς ένα βαθμό, στούς περιορι­ σμούς τού προσω πικού αισθητηρίου του ή, καλύ­ τερα, στά δρια πού θέτει λίγο πολύ σέ κάθε ά ν­ θρω πο ή άρχική του διαπαιδαγώ γηση, δέν έφτασε ποτέ στό σημείο μιάς a priori άρνησης ένός νεότε­ ρου λογοτεχνικού ρεύματος απλώ ς κα ί μόνο έπειδή τό ρεύμα αύτό δέ χώραγε στό προκατασκευασμένο σχήμα του. ’Α κόμα κι δταν όλοφάνερα δέν επικοινωνούσε μέ έναν βρισμένο τρόπο γραφής, ή άντιμετώπισή του ήταν καλοπροαίρετη καί ή διάθεσή του ελαστική. 'Ο πωσδήποτε, σπά­ νια διέφευγαν τής προσοχής του οί νέες τάσεις στή λογοτεχνία · καί τίς έπεσήμαίνε έστω κι άν δέν τίς κατανοούσε πάντα. Ό Β αρίκας ήταν ό άνθρω πος τών ιδεών. Οί ιδέες τόν άπασχολούσαν, καί σ’ αύτές πέφτει τό κέντρο βάρους τών κριτικών σημειωμάτων του. Διαλεγόταν μέ τίς ιδέες ένός συγγραφέα ή προσ­ παθούσε νά έρμηνεύσει τήν καταγωγή τους καί νά υπογραμμίσει τήν κοινωνική σημασία τους. Σ υ­ χνά άντιπαρέθετε τίς δικές του ιδέες. Τ ά προβλή­ ματα τής μορφής τόν άπασχολούσαν, άλλά αυτά καθεαυτά δέν άποτελούσαν τον πρωτεύοντα στόχο τής κριτικής του. Τά έθετε πάντω ς κ αί δ ια ­ τύπω νε έντιμα τίς παρατηρήσεις του. Στήν έννοια τής εντιμότητας, εδώ, θά πρέπει νά προσμετρηθεϊ

τόσο ή τόλμη διατύπω σης άρνητικών κρίσεων όσο καί οί διατυπώ σεις καθεαυτές πού χαρακτηρίζον­ ταν ά πό διαλλακτικότητα κα ί άπουσία προσω πι­ κής έμπάθειας. Τά κείμενα τού Βαρίκα ά ποπνέουν βαθύ σεβασμό γιά δημιουργούς καί δη­ μιουργήματα, έτσι ώστε οί έπικρίσεις καί οί επι­ φυλάξεις του, πού κανενός είδους συμβατικότητα δέν άναχαίτιζε, νά μήν είναι ούτε τραυματικές ούτε προσβλητικές. Κάτω ά πό τό λόγο του έρπει τό ενδεχόμενο τής πλάνης καί, κατά κάποιο τρόπο, αίρεται ή άπολυτότητα τής κρίσεως. Δέν ήταν στή φύση του ό δογματισμός. Γενικά, ή νηφαλιότητα τής σκέψης του, ή εύρύτητα τών ενδιαφερόντων του καί ή έκταση τών γνώσεών του γύρω ά πό συγγραφείς κα ί κείμενα ποικίλων ρευμάτων καί έποχώ ν, έκαναν τό Βα­ ρίκα τόν επαρκή άνθρωπο τών γραμμάτων πού ά πα ιτεϊ ό ρόλος τού βιβλιοκριτικού σέ έντυπα με­ γάλης κυκλοφορίας. Ά ς ύπολογιστεί άκόμα καί ή πάντα φροντισμένη ποιότητα τού λόγου του, πού, π α ρ ά τίς πιεστικές συνθήκες εργασίας, δέν ξέπεφτε ποτέ στό έπίπεδο τής δημοσιογραφικής προχειρότητας. ΣΠΥ ΡΟΣ ΤΣΑ Κ Ν ΙΑ Σ Σημειώσεις: 1. «Τό Βήμα», 21.3.80, καί εισαγωγικά σχόλια ατό «Ή μεταπολεμική μας λογοτεχνία», εκδόσεις «Πλέθρον», 1979.

2. Βλ. «Κ. Βάρναλης-Κ. Καρυωτάκης» (1936 καί 1938 άντιστοίχως) καί «Ή μεταπολεμική μας λογοτεχνία» (1939) σέ έπανεκόόσεις άπό τό «Πλέθρον» (1978 καί 1979).

3. Άλ. ’Α ργυρίου, 6λ. σημ. 1.

ΐξΐ()ευονιαςιαξιίΡεύονταςταξιί "ΟΔΗΓΌΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ" ΕΤΗΣΙΑ Ε Κ Δ Ο Σ Η Τ Ο Υ «ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ» ΓΙΑ ΤΗ Θ Α Λ Α Σ Σ ΙΝ Η ΕΑΑΑΔΑ Ό «ΟΔΗΓΟΣ» σας... γιά τίς διακοπές στήν Ελλάδα μέ 300 σελίδες, 70 έγχρωμες εικόνες άπό τή θαλασσινή πατρίδα μας, 12σέλιδο έγχρωμο χάρτη καί πληροφορίες ταξιδιω τι­ κ ές (δρομολόγια, τηλέφωνα, κάμπινγκ, ξενο­ δοχεία, ύπηρεσίες κ.λπ.) πού συλλέχτηκαν τό ν Ιούνιο τού ’81. Καί άκόμα.:. Κάνοντας δια­ κοπές μέ αύτοκίνητο... μέ τροχόσπιτο... κατα­ σκηνώνοντας... μέ κρουαζιέρες... μέ οργανω­ μένα τα ξίδια ή μέ ότοστόπ.

Ό «ΟΔΗΓΟΣ» ΣΑΣ ΜΕ 200 ΔΡΧ.

59

Τό συλλογικό έργο-σταθμός στή γαλλική καί στήν παγκόσμια παιδαγωγική βιβλιογραφία

MAURICE DEBESSE - GASTON MIALARET

01 ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ τώρα καί στήν 'Ελλάδα. Σέ όχτώ (8) πολυσέλιδους κ α ί κα λα ίσ θ η τα δεμένους τόμους.

■"Ενα βασικό έργο γιά τήν άνανέωση τών παιδαγωγικών σπουδών καί στή χώρα μας.

■ Γιά τή συγχρονισμένη μόρφωση καί έπιμόρφωση τών έκπαιδευτικών λειτουργών όλων τών βαθμιδών. ΟΙ 8 Τ Ο Μ Ο Ι Τ Ο Υ ΕΡΓΟ Υ

1. ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ 3. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ 4. ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ 5. ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 6. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ 7. ΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙ­ ΔΕΥΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΩΝ 8. ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ

Προλεγόμενα στήν ελληνική έκδοση Χ Ρ Η Σ Τ Ο Υ Π. Φ ΡΑΓΚΟ Υ τακτικού καθηγητή τής Παιδαγωγικής ατό Πανεπιστήμιο Ίωαννίνων

Uj

& • Δικαίωμα προεγγραφής σέ δλο τό έργο Δρχ. 1.000 • Μέ τήν προεγγραφή παραδίνεται ή άποστέλλεται άμέσως δ πρώτος τόμος (χρυσόδετος). Έκδοση στή γαλλική γλώσσα:

«PRESSES UNIVERSITAIRES DE FRANCE» COPYRIGHT: 1980

’Αποκλειστικότητα γιά τήν Ε λ λ ά δ α Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ « Δ ΙΠ Τ Υ Χ Ο » Γ .Α . Β Α Σ Δ Ε Κ Η Σ Κ Α Ι Σ ΙΑ Ο .Ε .

ΧΡΥΣΟΣΠΗΛΙΩΤΙΣΣΑΣ 3, ΑΘΗΝΑ - Τ.Τ. 123 - ΤΗΛ. 32.23.404 60

παράρτημα Στίς σελίδες τον «Παραρτήματος» σχολιάζονται δσα ενδιαφέροντα βιβλία δέν παρουσιά­ ζονται στην «’Επιλογή». Τά βιβλία επιλέγει ή Σύνταξη τοϋ περιοδικού. Γράφουν οι Κώστας Καλημέρης, Χαρά Λουκάκου, Γλύκα Μαρκοπονλιώτου, Βασίλης Πα παβασιλείον καί Κατερίνα Ρούφον.

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑ

Ε γχειρίδια βιβλιοθηκονομίας ΤΑ τρία τευχίδια πού δημοσίεψε ή βιβλιοθήκη τοϋ Έ θνικοϋ Κέντρου Κοινωνικών Ε ρ ευ νώ ν καί πού έπιμελήθηκε ή ‘Ιρις Νικολαΐδου περιέχουν ένα πλήθος τεχνικώ ν στοιχείων γιά τήν όργάνωση βιβλιοθηκών καί βιβλιογραφικές πληροφορίες. Π ρόκειται γιά τό «’Ε γχειρίδιο Δελτίων Κ ατα­ λόγου» (σελ. 25), τό « Ε γχ ειρ ίδ ιο Π εριοδικών» (σελ. 38) καί γιά τίς «Διαδικασίες παραγγελίας κα ί παραλαβής βιβλίων» (σελ. 35). Σ τά τεύχη αύτά δίνεται μέ μεθοδικότητα, σα­ φήνεια καί πολλά παραδείγμ ατα ό τρόπος πού κάθε βιβλιοθηκάριος θά πρέπει νά όργανώνει τή δουλειά του. Π αρόλο πού τά εγχειρίδια δέν άπευθύνονται π α ρ ά μόνο ατούς ειδικούς, μιά άνάγνωση καί ά πό τούς χρήστες τών επιστημονι­ κών βιβλιοθηκών, δέν θά έβλαπτε, &ν όχι γιά κα ­ νένα άλλο λόγο, τουλάχιστον γιά ν ά διευκολύνον­ τα ι οί ίδ ιο ι στήν άναζήτηση τίτλων κα ί νά μή χ ά ­ νουν πολύτιμο -σ υ χ ν ά - χρόνο...

αύτόν τούς δρους κα ί τίς φιλοσοφικές έννοιες πού συνδέονται ούσιαστικά μέ τά έργα καί τήν προσω πικότητα τώ ν φιλοσόφων. Ό ’Α γησίλαος Ν τόκας γεννήθηκε στό Πιτσά Κ ορινθίας τό 1909. Σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή ’Αθηνών καί στή συνέχεια έκανε σπουδές κλασικής φιλολογίας καί φιλοσοφίας, σάν υπό-, τροφος τής κυβέρνησης, στό Μόναχο, όπου άναγορεύτηκε διδά κτορα ς φιλοσοφίας. ’Εργάστηκε σάν εκπαιδευτικός όέ δημόσια καί ιδιω τικά σχο-Ι λεία. "Εχει δημοσιεύσει βιβλία καί μελετήματα μέ φιλοσοφικό κα έτοτορικό περιεχόμενο καθώς-καί, μεταφράσεις έργων τών Νίτσε, Γαίγκερ καί Χάιντεγκερ. Τό λεξικό περιέχει τούς σημαντικότερους φιλο­ σοφικούς δρους, καί, σάν μεγαλύτερα αύτοτελή άρθρα, πραγματεύεται τά σπουδαιότερα ά πό τό προβλήματα πού μελετούν οί βασικοί κλάδοι τής συστηματικής φιλοσοφίας. Ό συγγραφέας κατέβαλε Ιδιαίτερη προσπάθεια στό νά διατηρήσουν τά λήμματα ά κέραια τήν έπιστημονική τους πληρότητα κα ί σαφήνεια καί τα υ ­ τόχρονα νά είναι κατατοπιστικά κα ί νά προλειαί­ νουν τό δρόμο πρός τή φιλοσοφία. Έ ν α συνοπτικό καί αρκετά κατατοπιστικό β ι­ βλιαράκι. Γ. Μ.

Γ. Μ.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Λεξικό φιλοσοφικών όρων Φ ΙΛ Ο ΔΟ Ξ ΙΑ τοϋ ’Α γησίλαου Ν τόκα στό «Λε­ ξικό φιλοσοφικών δρων» (Ά σ τή ρ, σελ. 196) είναι νά προσφέρει στόν άναγνώστη, άφενός, τής φ ιλο­ σοφίας ένα ά ξιόπιστο καί εύληπτο διδακτικό βοήθημα, καί, άφετέρου, νά προσφέρει στό σπου­ δαστή μιά εισαγωγή πού νά κάνει προσιτούς σ’

Ή προσχώρηση στην ΕΟΚ Σ ΤΟ Χ Ο Σ τού βιβλίου « Ή προσχώρηση στίς Εύρω παϊκές Κοινότητες» (Σύγχρονα Θ έματα, σελ.

600) πού έγραφε ό οικονομολόγος Ά χιλ λέα ς Μητσός, προϊστάμενος τοϋ τμήματος Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων τής Τ ρά πεζα ς τής Ε λ λά δ ο ς, είναι ά πό τή μιά πλευρά νά καλύψει τήν άνάγκη γιά ένημέρωση -έστω καί έκ τώ ν υστέρω ν- πάνω στό συγκεκριμένο περιεχόμενο τής συμφωνίας γιά τήν προσχώρηση τής Ε λ λ ά δ α ς στίς Εύρω παϊκές Κοι-

61

,νότητες, καί ά πό τήν άλλη νά προωθήσει τόν προβληματισμό κα ί τό διάλογο, μέ βάση τίς πρ α ­ γματικές διαστάσεις, τών ελληνικών δικαιωμάτων κα ί υποχρεώσεων πού απορρέουν άπό τη συμφωΣ τό πρώ το μέρος τοϋ βιβλίου, μετά ά πό ένα συνοπτικό όδ’ηγό κειμένων πού παραπέμπει στά συγκεκριμένα άρθρα τής συμφωνίας γιά τήν προσχώρηση τής Ε λ λά δ α ς, πού άφοροϋν τά δ ιά ­ φορα κεφάλαια, δηλ. έλεύθερη διακίνηση άγαθών, προσώ πω ν, κεφαλαίω ν, γεω ργία, κοινωνική πολιτική, φορολογική πολιτική, νομισματική π ο ­ λιτική κλπ., ακολουθεί ή άνάλυση καί δ σχολια­ σμός τής συμφωνίας, τόσο τών μεταβατικών ρυ­ θμίσεων πού αύτή περιλαμβάνει δσο κα ί τοϋ συν­ ολικού «κοινοτικού κατεστημένου». Τ ά ίδια τά κείμενα τής συμφωνίας γιά τήν προσχώρηση τή ς(Ε λ λ ά δ α ς άποτελοϋν τό δεύτερο μέρος τού βιβλίόυ, ενώ τό τρίτο μέρος περιλαμ­ βάνει τά διάφορα ευρετήρια, ένα εύρετήριο άνομάτων, έναν πίνακα δλων τώ ν μεταβατικών ρυ­ θμίσεων κατά τομέα κι ένα συνοπτικό όδηγό τών κειμένων. Μ ερικά ά πό τά κεφάλαια τού βιβλίου γράφτη­ καν ά πό τόν Α. Κόρακα, τό Γ. Μ πουρνούς, τήν Α. Μ πρεδήμα, τόν Τσ. Σαμπεθάι κα ί τό Ν. ΣκανΓ. Μ.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Τά αρχαία ελληνικά στό γυμνάσιο καί τό λύκειο Ο Η ΛΙΑ Σ Σ. Σ πυρόπουλος μέ τά «’Α ρχαία ελλη­ νικά στό γυμνάσιο κα ί τό λύκειο» (Γρηγόρης, σελ.

260) δείχνει άγάπη καί έγνοια γιά τό μέλλον τών θεωρητικών σπουδών, ειδικά τών άρχαίων έλληνικών. Τό γενικότερο πνεύμα άδια φ ο ρ ία ς γιά θεωρη­ τική αντίληψη τών προβλημάτων τής ζωής, ή άποψη δτι τά άρχαϊα κείμενα δέν αποτελούν μο­ ναδική πηγή πνευματικής καλλιέργειας, ή δ ια ­ φοροποίηση έπίσής καί ή υποτίμηση τών σχολείων, τά όποια κατέληξαν φροντιστήρια τών Α Ε Ι, καί ή άποτυχία τού μαθήματος τών άρχαίων στή νεοελληνική πραγματικότητα, συνιστοϋν λό­ γους οί όποιοι μείωσαν τόν εύεργετικό ρόλο καί τή σημασία τών κειμένων. Σ ’ αυτό βοήθησε καί ή ύποχωρητικότητα τών φιλόλογων μαζί μέ τήν έλ­ λειψη διδακτικής ικανότητας στόν τομέα αύτό. Α ύτά τονίζει ό Ή λ ία ς Σ. Σπυρόπουλος καί π ι­ στεύει στήν άναζωογάνηση τής επικοινωνίας τοϋ

.62

Νεοέλληνα μέ τήν πνευματική κληρονομιά, πού σήμερα είναι προβληματική κα ί ύποπτη σάν σχέση. Τό βιβλίο περιέχει εκτεταμένη εισαγωγή, δ ιδ α ­ σκαλία τής «’Οδύσσειας» ά πό μετάφραση, τήν άγωγή τοϋ γέλιου μέ τή διδασκαλία τής αρχαίας γραμματείας, τραγω δία ά πό μετάφραση, άρχαίους λυρικούς, άρχαία έλληνική γλώσσα καί τό πολύ ένδιαφέρον κεφάλαιο «Π ρός τήν ένιαία δ ι­ δασκαλία τής έλληνικής λογοτεχνίας». Στό ’Ε π ί­ μετρο διαβάσαμε τά σχολικά βιβλία διδασκαλίας τών άρχαίων ά πό μετάφραση καί σχετικά μέ τήν έκπαιδευτική μεταρρύθμιση κα ί τόν «Φιλόλογο», περιοδικό τοϋ Συλλόγου ’Α ποφοίτω ν τής Φ ιλο­ σοφικής τού Π ανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Κ. Κ.

ΙΑΤΡΙΚΗ

Ό θάνατος τής ιατρικής ΚΗΡΥΞΗ πολέμου κατά τώ ν συναδέλφων του εί­ να ι τό βιβλίο τοϋ Δρ. Πώλ Μ αρζερί, « Ό θάνατος τής ιατρικής» (Καστανιώτης, σελ. 140), σέ μετά­ φραση Λ ουκά Θεοδωρακόπουλου, δπου, ούτε λίγο ούτε πολύ, τούς κατηγορεί δτι άντί νά συντε­ λούν στό ξερίζωμα μιας άρρώστιας πού ύποτίθεται πώ ς καταπολεμούν, συντηρούνται οί ίδιο ι μέ τή διατήρησή της. Στό συμπέρασμα αύτό όδηγή-

θηκε δ συγγραφέας ά πό τήν Ανακάλυψη τοϋ πρ α ­ γματικού μηχανισμού τής πα θολογίας, αποτέλε­ σμα τών παρατηρήσεων του τόσο στό νοσοκομεΐό δσο καί στήν ιδιωτική πελατεία του. Ό Πώλ Μ αρζερί γεννήθηκε τό 1944 στη Νάντη. Δ ιδάκτω ρ τής ιατρικής τό 1970 Αναπτύσ­ σει στή διατριβή του γιά τή νευρασθένεια τίς Αρ­ χές πού θά σταθούν Αργότερα Αφετηρία γιά τίς έρευνές του. Ή θέση τοϋ Π. Μ., πού τήν ά ποδεικνύει Αρ­ κετά πειστικά άλλωστε, είναι ότι ή Ασθένεια γε­ νικά, είτε φυσική εϊτε διανοητική, πηγάζει Από μιά καί μόνη α ιτία: τή διατάραξη τής σχέσης τοϋ Ανθρώπου μέ τό περιβάλλον του καί κύρια μέ τούς συνανθρώ πους του. Ή Ασθένεια είναι μιά διαμαρτυρία τοϋ όργανισμού κα ί ταυτόχρονα μιά «διάλεκτος», ή δέ άπάντηση-άντίδραση σ’ αύτή τή διαμαρτυρία Αποτελεί τήν προϋπόθεση τής θε­ ραπείας. Ο ί ιατρικές «Ανακαλύψεις», κατά τόν Π. Μ αρ­ ζερί, είναι προϊόντα τής έξέλιξης καί έντάσσονται μέσα στό ιστορικό πλαίσιο τής κοινω νικοοικονο­ μικής παραγω γικής διαδικασίας. ’Α π ’ αύτή τήν ά ποψη, καί ή δική του Ανακάλυψη δέν είναι προϊόν τής τύχης, άλλά «σημάδι» τής εποχής πού ζοϋμε. Ό Π. Μ αρζερί έπαψε νά άσκεϊ τό ιατρικό επάγγελμα τό Γενάρη τού 1976. « Ό θάνατος τής ιατρικής» Αποτελεί τή δική του κραυγή έλπίδας στήν προοπτική τής Απελευθέρωσης τοϋ Ανθρώ­ που ά πό κάθε μορφή Αλλοτρίωσης.

άνθρω πος πού περιμένει Απελπισμένα βοήθεια. Ά ν Αγχωθήκατε, οί «Π ρώτες βοήθειες» τού Δ ρα Β. Στέκελ (Νότος, σελ. 194) σάς δίνουν τήν εύκαιρία νά κα τατοπιστείτε γ ιά περιπτώ σεις Ατυ­ χημάτων στό σπίτι, στή δουλειά, στό σχολειό, στήν έξοχή κλπ. μέ πολλές εικόνες καί χρήσιμες συμβουλές, άκόμη καί προβλεπτικές. Ποτέ δέν είΚ. Κ.

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Ε λληνικ ός κινηματογράφος Σ Ε χώρες ύπανάπτυκτες σάν τή δική μας, γιά όποιοδήποτε μέσο έκφρασης, τό σύγχρονο υλικό συνδυάζονταν μέ τό παρωχημένο, ή ιστορία μέ τήν προϊστορία, ή τελευταία λέξη μέ τήν Αρχική. Μέ λίγη καλή προσπάθεια τό, βλέπουμε νά ισχύει μέ τόν κινηματογράφο μας, τήν παραγω γή του καί κ α τ’ επέκταση τήν ελληνική οικονομία. Τό πολύτιμο βιβλίο τής Α γ λ α ΐα ς Μητροπούλου «Ε λλη νικό ς κινηματογράφος» (σελ. 531), εκθέτει έν πολλοϊς τήν ιστορία τού κινηματογράφου στόν

Γ. Μ.

ΙΑΤΡΙΚΗ

Πρώτες βοήθειες ΦΑ Ν ΤΑ ΣΤΗ Κ Α ΤΕ ποτέ μαθητή μετεξεταστέο ή κομμένο στίς έξετάσεις τού μαθήματος τώ ν πρ ώ ­ τω ν βοηθειών; Θ ά συνέβαινε, άν οί πρώ τες βοή­ θειες ήταν μάθημα στό σχολειό, καί μάλιστα έξίσου Αξιόλογο μέ τήν άλγεβρα. "Αν πά λι ύποθέσουμε πώ ς τά π α ιδ ιά έπαιρναν στά σοβαρά τό μάθημα τών θρησκευτικών κι ήθελαν ά πό μόνα τους νά έφαρμόσουν τό «βοηθήστε άλλήλσυς», θά τούς έλειπαν σίγουρα οί πρακτικές γνώσεις. Κι όλα αύτά σέ μιά χώρα πού, όσο νά έρθει τό... «άμπουλάνς», δέ μένουν ίχνη...! Ή παροχή βοήθειας θέλει μελέτη, έξάσκηση, πείρα καί, προπάντω ν, δσο τέλεια καί αυτοματο­ ποιημένη νά είναι ή κρατική μέριμνα, θέλει συλ­ λογική έτοιμότητα. Σκεφτεϊτε μόνο τήν τραγική καί κλασική περίπτωση: ένας κλοιός Ανθρώπινος καί κατάχαμα, σκασμένος ά π ’ τή συμφόρηση τής α νθρώ πινης περιέργειας καί Ανικανότητας, ένας

Άψίσα γιά τους «Άπάχηόες τών ’Αθηνών» 63

τόπο μας. Π αρατηρώ ντας τις αναλογίες, βλέ­ πουμε τήν προϊστορία τοΰ ελληνικού κινηματο­ γράφου νά συμπίπτει μέ τό σημαντικότερο βήμα στήν παγκόσμια ιστορία του · ή εμφάνισή του ούσιαστικά στόν τόπο μας συνδυάζεται μέ τήν εμ­ φάνιση τού ήχου, σάν γλωσσολογική ανάγκη. Γράφει ό ’Α νρί Λανγκλουά: «’Α ναζητώ ντας τίς πα λιές ταινίες βρίσκουμε τίς πηγές: τίς εφημερί­ δες, τήν κριτική, τούς παραγω γούς. Ή ’Α γλαΐα Μ ητροπούλου, κριτικός ή ’ί δια, στάθηκε στό ύψος τοΰ σκοπού της. ’Α πό τίς πηγές καί ά πό τίς τα ι­ νίες, σιγά σιγά άποκαλύφθηκε ή ιστορία τού έλληνικού κινηματογράφου. Κι ά π ’ αυτή τήν α ποκ ά ­ λυψη βγήκε αύτό τό βιβλίο». Βιβλίο ρλούσιο στό περιεχόμενο, μέ αναμνηστικές φω τογραφίες καί index ταινιώ ν, σπάνιο γιά τήν Ιστορία τού ντό­ πιου κινηματογράφου κι ά πό ύ πεύθυνο πρόσω πο: τήν ’Α γλαΐα ΜητρΟπούλου, πρόεδρο τής Έ νώ σεώς Κριτικών Κινηματογράφου ’Α θηνών κα ί γε­ νική γραμματέα τής γνωστής γιά τήν προσφορά της χρόνια τώ ρα Τ αινιοθήκης τής Ε λ λά δ ο ς.

ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

Τό μήνυμα τοΰ Θουκυδίδη Δ Ο Κ ΙΜ ΙΟ πού πραγματεύεται τό έργο τοΰ μεγά­ λου ιστορικού, «Τό μήνυμα τού.Θ ουκυδίδη» τού Ή λ ία Φ. Ή λιού (Κέδρος, σελ. 267). Α ύτό όμως πού ενδιαφέρει τό συγγραφέα καί πολιτικό είναι ή κληρονομιά του στούς μεταγενέστερους, σημείο όπου ταυτίζεται ό συγγραφέας μέ τόν έλληνα ιστορικό. 'Ο Θ ουκυδίδης, ζώ ντας στήν κλασική περίοδο, πέρασε τήν ιστορική γνώση ά π ’ τίς σκόρπιες πλη­ ροφορίες καί τίς προσω πικές εκτιμήσεις στη συ­ στηματική καί συγκροτημένη ερευνά· άπάλλαξε τήν έξιστόρηση ά π ’ τό δογματισμό, τό μυστικϊθμο καί τήν άφέλεια, γιά νά τήν κάνει ιστορία. Ε ΐδε τήν ιστορία σάν επιστήμη, ενσωμάτωσε τήν αυ­ στηρή κριτική, άπέκλεισε τό μύθο κα ί τίς θεϊκές επεμβάσεις, προσπάθησε, τέλος, νά έξηγήσει τούς νόμους πού συσσώρευαν δεινά καί καθόριζαν τή διαγω γή τοΰ άνθρώ που. Ψ υχρός κι α παισιόδοξος έρευνητής, είχε τή μεγαλοφυΐα ν ’ άσχολεΐται,μέ τό ουσιώδες, καταλήγοντας σέ πορίσματα γενικής ισχύος γιά τή φύση τού άνθρώ που στόν πόλεμο καί τήν ειρήνη. Ό Ή λ ία ς Φ. Ή λιο ύ έτσι τόν θέλει, για τί άλλω­ στε αυτός ήταν ό Θ ουκυδίδης, καί μ’ αύτή τήν έρμηνεία ψάχνει καί βρίσκει άναλογίες στό σή­ μερα, άξιοποιώ ντας τήν ’ί δια τήν πλούσια καί άξιόλσγη πείρα του σάν πολιτικού, άνθρώ που καί διανοητή. Κ. Κ.

64

ΠΟΙΗΣΗ

Σύνοψη Λ ΥΡΙΚΗ φωνή πού εμφανίστηκε, μέστωσε καί απέδωσε τούς ώριμους κα ρπούς της μέσα στό χώρο τής λογοτεχνικής Θεσσαλονίκης, άλλά σέ στενή συνάφεια μέ πηγές τής ευρω παϊκής (γαλλι­ κής κυρίως) ποίησης, δ Τάκης Βαρβιτσιώτης π α ­ ρουσιάζει σήμερα τόν πρώ το τόμο τής συγκεν­ τρω τικής έκδοσης τού έργου του, μέ τό γενικό τ ί­ τλο «Σύνοψη» (Έ γ να τία , σελ. 180). Στόν τόμο αύτό καταχωρίζονται δλα τά ποιήματα πού δη­ μοσιεύτηκαν ά πό τό 1941 ώ ς τό 1957 καί περι­ λαμβάνονται στίς ποιητικές συλλογές Φύλλα ύπνον (1949), 'Επιτάφιος (1951), Χειμερινό ήλιοστάσιο, μαζί μέ τό Ξύλινο άλογο καί τό ’Α λ­ φαβητάριο (1955), Ή γέννηση των πηγών (1959). Ή ποίηση τού Βαρβιτσιώτη χαρακτηρίζεται ά πό λεπτότητα αισθήματος καί στιλπνότητα έκφράσεως. Ε ίναι μιά ποίηση διακριτική καί κρμψή, πού άναδέχεται, μέ τόν τρόπο της, τό δράμα τού άνθρώ που: «Μήν πεις ποτέ σου δέν είν’ όμορφη ή ζωή / "Οταν θά δεις τό φώ ς ν ά χ α ­ μηλώνει / "Οταν τά φύλλα τά ξερά θά πέφτουνε στά πόδια σου / Κι δλα τά σήμαντρα θά χαιρε­ τούν τούς ’ί σκιους, / Μήν πεις δέν είναι όμορφη ή ζωή [...]». Β. Π.

ΠΟΙΗΣΗ

’Αγρυπνία στήν εκκλησία τοΰ προφήτη Έλισσαίου «ΠΟΛΥΝ καιρό μετά, χρόνια μετά, στίς άγρυπνίες / τοΰ προφήτη Έ λισσαίου / κάτι θά είχε ή ψυχή του έννοήσει / ά πό τήν τάξη καί ιή ζυγαριά τού κόσμου / για τί άλλιώς δέν εξηγείται / πώ ς ά π ’ τά ψ ίχουλα πού τού κληρώσανε στή μοιρασιά του / τά μισά νά τά σκορπάει στά πουλιά / κα ί τ’ άλλα στούς άγγέλους τής δλονυχτίας.» Στόν ’Α λέξανδρο Π απαδιαμάντη, τόν σκιαθίτη λογοτέχνη, άναφέρεται τό ποίημα τού Μάνου ’Ελευθερίου «’Αγρυπνία στήν έκκλησία τοΰ Προφήτη Έ λισσαίου γιά τό σκοτεινό τρυγόνι», πού κυκλοφόρησε πρόσφ ατα ά πό τίς εκδόσεις «’Αμοργός» (σελ. 35), σέ δεύτερη έκδοση. Τόν Μ. Ε λ ευθερίου δέν τόν ενδιαφέρει ό λσγο-

τέχνης ΙΙαπαδιαμάντης. Α υτός πού τόν συνταράσσει, τόν συγκινεϊ καί τόν εμπνέει είναι ό άν­ θρω πος ΙΙαπαδιαμάντης, α υτός πού σάν προσω ­ πικότητα καί σάν έμπειρίες ζωής είναι ή συνισταμένη τόσων καί τόσων πνευματικών δημιουργών ή άκόμα καί άπλών άνθρώπων. Ά ν ό Ε λ ευ θ ε ­ ρίου χρησιμοποίησε αύτόν τό συγκεκριμένο πεζογράφο, είναι για τί (μετά ά πό χρόνια πολλά μελέ­ της) στόν πόνο τοΰ Π απαδιαμάντη βρήκε τόν δικό του πόνο. Τήν «’Α γρυπνία...» ό Μ. Ε. τή δούλευε δέκα περίπου χρόνια, ά πό τότε πού πρωτοήρθε σέ έπαφή μέ τήν προσω πική άλληλογραφία τού σκιαθίτη ήθογράφου, κάί τελικά τό ποίημα γ ρ ά ­ φτηκε μέσα σέ δυό μέρες. Έ κδόθη κε τό 72 σέ 120 μόνο άντίτυπα, δπω ς εξάλλου καί οί άλλες τρεις ποιητικές του συλλογές πού κυκλοφόρησαν τά χρόνια εκείνα. Τώρα,' σπρωγμένος ά πό τούς πνευματικούς του φίλους, άποφάσισε, τελικά, νά εκθέσει τό πραγματικό λογοτεχνικό του πρόσωπο σέ δημόσια θέα. Ή «’Α γρυπνία...» είναι ένα παράξενο άνθρώπινο κι έλκυστικό κομμάτι. Τό κείμενο αυτό, πού άλλοτε είναι γραμμένο σέ πεζό κι άλλοτε σέ έμμε­ τρο λόγο, είναι ενδεικτικό τής άπέραντης εύαισθησίας τού Μ. ’Ελευθερίου καί τής ικανότητάς του νά συνταιριάζει τή μιζέρια μέ τήν ανάταση. Ά κ ό μ α καί ή βαθιά π α ιδεία του στά ελληνικά γράμματα είναι γ ι’ αύτόν, σέ τούτο δώ τό ποίημα, τό εργαλείο γιά νά φωτίσει τούς σκοτεινούς λα­ β ύρινθους τής ζωής κά ί τής ψυχής ένός άνθρώπου. Ο ί δέκα τουλάχιστον προσω κρατικές λέξεις, οί τριάντα περίπου ά π ’ τόν Π λάτωνα, οί άτόφιοι στίχοι τού Καβάφη, μοιάζουν σάν ν ά έρχονται νά συνδράμουν τά άποσπάσματα ά πό τά ίδ ια τά λό­ για τού Π απαδιαμάντη. Ό χ ι αύτά πού έχουμε διαβάσει στά γνωστά ήθογραφήματά του, άλλά αύτά τά άγνωστα πού βρίσκονται μέσα στά άπεγνωσμένα του γράμματά. Ί σ ω ς ένα πρακτικό πρόβλημα τού βιβλίου τού Μ. Ε. είναι ή άναγνώριση τώ ν προσώπων καί τών λόγων τους. Ούτε ή λέξη «Π απαδιαμάντης» άναφέρεται πουθενά, καί πρέπει κανείς νά διαβάσει τό κείμενο μέ προσοχή κα ί νά επιστρατεύσει δλη τήν άποθηκευμένη του π α ιδεία , γιά νά βρει τά σημεία άναφοράς στά πρόσω πα τού ποιήματος. Ή έλλειψη σημειώσεων θά μπορούσε νά θεωρηθεί θεμελιώδης παράλειψη, άλλά τότε θά διακινδυ­ νεύαμε νά παρεξηγήσουμε τίς προθέσεις τού ποιητή. Ό ’Ελευθερίου φαίνεται δτι συνειδητά θέλει νά σκεπάσει μ’ ένα νεφέλωμα τά συγκεκρι­ μένα πρόσω πα, μιά πού αύτό πού τόν πονά καί τόν άπασχολεί δέν είναι μόνο ό ’Α λέξανδρος Παπ αδιαμάντης, άλλά όλοι όσοι ζήσαν ή αίσθάνθηκαν σάν αύτόν ή καί ίσως ό ίδιο ς ό ποιητής.

X. Λ.

ό$ρ

ΠΟΙΗΣΗ

Στην άγκαλιά τής Ντεζιρέ «ΣΤΗΝ ά γκαλιά τής Ντεζιρέ» (Ύ ψ ιλον, σελ. 43). Τίτλος ποιητικής συλλογής τού Π άνου Θ εοδωρίδη. Μ ιάς συλλογής πού διαπνέεται ά πό π α ι­ γνιώ δη διάθεση καί εύφυία. Ό Θεοδω ρίδης (προηγούμενες δουλειές του: «Τό μανιτάρι», « Π ροσπέκτους») είναι πολύ σοβαρός. Γ ι’ αύτό καί πα ίζει. Δέν άρνεΐται, δηλαδή, αύτό πού άρνούνται πάντα οί σοβαροφανείς. Καί, βεβαίως, δέν παίρνει στά σοβαρά τόν έαυτό του. Έ ν όλίγοις, έχει χιούμορ. Χιούμορ πού ύποστηρίζει καί νομιμοποιεί λεκτικές άκολουθίες δπω ς: «γελοίος, καλός στά λόγια μόνο, λειψόσπορος σοδομίτης, κρετίνος, ξηρόβλαξ, χαντούμης, μπουνταλάς, έκτομίας, μπινές, σαχλαμπούχλας, ξίκης, μαλακοκάβλης καί μισκίνης». Χιούμορ πού όδηγεϊ σέ συνθέσεις δπω ς: «Μέρες πού άποδείχτηκε τό δέρμα στοιχείο / ούδέτερο καί σπαστικό. Τό τέρμα στή Χίο / θά είναι · στή ζωή μου μόνο έρμα ήχεϊο/ πού άντηχεϊ στ’ άφτιά μου τά έρμα λα­ χείο». Στήν άγκαλιά τής Ντεζιρέ, λοιπόν, όνόματος πού καταδηλώνει τόν πόθο, ό ποιητής Θ εοδω ρί­ δης επιδίδεται σέ μιά ύγιεινή στιχοποιία. Β. Π.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Γραπτά ή Προσωπική μυθολογία Ο Π Ο ΙΗ ΤΗ Σ Ά ν δ ρ έα ς ’Ε μπειρικός δέ χρειάζε­ τα ι παρουσίαση. Ό «άρχάγγελος» αύτός, κατά τόν Νίκο Έ γγονόπουλο, είναι όλόκληρος μέσα στό έργο του, τήν «Υ ψ ικ ά μινο», τήν «Έ νδο χώρα», τήν « Ό κτά να » , τήν «’Α ργώ». Ε ίναι όλό­ κληρος καί μέσα στά «Γραπτά ή Π ροσωπική μυ­ θολογία» (Ά γ ρ α , σελ. 205). Τ ά «Γραπτά» τοΰ ’Εμπειρικού είναι πρώ τ’ ά π ’ δλα μιά λεκτική περιπέτεια. Ε ίναι ή άτέρμων κυ­ κλοφορία ένός πόθου τού ρήματος. Καί είναι ή γοητευτική άνάδυσή τού ύποσυνείδητου ά πό τά βα θιά νερά. "Ολα στόν ’Ε μ πειρικό, βρίσκονται στήν επιφάνεια. Μ ιά έπιφάνεια κάτοπτρο. Μ ιά επιφάνεια δόκανο. Π ώς νά συνοψιστεί ή ροή τής 65

ότητες»: «Ρέ φίλε», «Τά καλά πα ιδιά » , «Τό γράμμα», « Ή επιστροφή». Π ροσωπικά, συγκροτούμε τήν εισαγωγή στό τελευταίο κομμάτι: «... μά δ,τι είναι πάρα πολύ ώ ραϊο είναι γένους θηλυκού: Μ άνα, Γυναίκα, Θ άλασσα, Θεσσαλονίκη, Φιλία, ’Α νδρεία, ’Α να ­ τολή. Ά π ό μικρός είχα μιά έμφυτη άγάπη σ’ δλα αύτά, μιά άδυναμία ύπερβολική κα ί δέ μ’ ένοιαξε ποτέ όσες φορές κατηγορήθηκα πώ ς μ’ έσερναν ά π ’ τή μύτη [...] Εύλογημένα νά ’ναι δσο ζώ, νά ’χουμε πάντα τή δύναμη νά μέ ταλαιπωρούν καί νά τά ταλαιπωρώ , νά παίζουμε τή ζωή μας». Β. Π.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ γοητείας; Π ώς νά καθηλωθεί ή έκρηξη τού συναπαντήματος; Καί πώ ς νά μεταφερθεί σέ άλλη γλώσσα τό «περιεχόμενο» αυτού τοϋ έκθαμβωτικοϋ περιέχοντος πού είναι ό λόγος τού Ε μ π ε ιρ ι­ κού; Έ χ ε ι περιεχόμενο ή σαγήνη; Έ χ ε ι περιεχό­ μενο ή στιγμή «πού μία φράσις γίνεται κορβέττα καί με ούριον άνεμον άρμενίζει, καθώς νεφέλη πού τήν προω θεί μαϊστράλι ή τραμουντάνα» - πού «μία ανταύγεια ήχεϊ, μία σταγόνα πλημμυρίζει καί μία φωνή άνθεί» · πού «ένα π α ιδ ί στέκει όρθό σέ ξέφωτα άλσους σιωπηλού καί άκαριαίω ς μεγα­ λώνει μπροστά σέ μιά γυναίκα»· πού «ένα φ ου­ στάνι γίνεται σέλας φωτεινό»; Ό ’Ε μπειρικός δέ μνημονεύεται· μόνο διαβάΒ. Π.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Τά καλά παιδιά ΣΚΗΝΕΣ άπό τή στρατιωτική ζωή θά μπορούσε νά είναι ό υπότιτλος τής συλλογής διηγημάτων «Τά καλά παιδιά» (Ή Μικρή Έ γνα τία , σελ. 94) τού Γιώργου Κάτου. Ό συγγραφέας άποτυπώ νει μιά διαδρομή μέσα στό πλαίσιο τής ειδικής συν­ θήκης πού όνομάζεται «άνθρω πος ύ πό περιορι­ σμό». Μέ άδρές πινελιές αλλά καί μέ πηγαία τρυ­ φερότητα ά πεικονίζει πρόσω πα καί καταστάσεις. Έ ν α ς εσωτερικός δεσμός ένώνει τά τέσσερα κομ­ μάτια τής συλλογής -ά π ό τήν επιβίβαση στήν «παντόφλα» ώς τήν άναμονή στήν ’Εθνική όδό. Τό ύποκείμενο τής άφήγησης όλοκληρώνει τό οδοιπορικό του μέσ’ ά π ’ αύτές τίς τέσσερις «εν­ 66

Τά τρία καρφιά ΠΡΙΝ άναφερθεϊ κανείς στά «Τρία καρφιά» τού Νίκου Ν ικολαΐδη (Σίσυφος, σελ. 250) θά έπρεπε ίσως νά πεί δυό λόγια γ ι’ αύτή' τήν «άποσιωπημένη» φυσιογνωμία τής λογοτεχνίας μας. Ό Ν. Ν., « Ό Κύπριος» δπω ς τού άρεσε νά συμπληρώνει, ά πό άγάπη πρός τήν πατρίδα του, ύπήρξε μιά παράξενη, μοναχική καί πολυτάλαντη μορφή. Ά π ό μικρός χρειάστηκε νά παλέψει εν­ άντια στή φτώ χεια, στήν κοινωνική προκατά­ ληψη, στήν πνευματική στενόκεφαλιά. Α π ο τέλ ε­ σμα, ένας «πόνος» πού κατέληξε δημιουργικός κα ί μιά άπέραντη κατανόηση γιά τόν άνθρωπο. Ό πρω ταρχικός στόχος στά έργα τοϋ Ν. Ν. είναι ή μελέτη καί τό πλησίασμα τής ψυχής τοϋ άνθρώπου. Σκύβει κυρίω ς πάνω ά πό τούς ταπεινούς καί τούς «σημαδεμένους». Έ ν α ς ά πό αύτούς είναι κα ί ό ήρωας τού μυθιστορήματος «Τά τρία καρ­ φιά», δ Κασσιανός ό σπαγγοραμμένος, ό «βουλω­ μένος τού Σατανά», ό «καρφωμένος», πού ξόδεψε τή ζωή του μαζεύοντας λίρες, χρυσώνοντας τήν τρομακτική του άπομόνωση. Ό Ν. Ν. ούτε ήθικολογεϊ ούτε συνηγορεί. Φ τιάχνει τούς χαρακτήρες του μέ προσοχή, περιγράφοντας τίς καταστάσεις καί τίς συνθήκες τής ζωής, πού έχουν τή δύναμη νά πλάθουν άλλά καί νά διαστρεβλώνουν τούς άνθρώ πους. Ά π ό τό γεγονός αύτό, πού έχει ιδιαίτερη σημασία γιά τόν Ν. Ν., άντλεΐ τήν άνεκτικότητά του καί τή βαθιά πίστη του στήν καλή φύση τού άνθρώπου. Ά π ό τόν ίδιο εκδοτικό οίκο κυκλοφορούν καί τά «11 διηγήματα» τού Ν. Ν. Στόν τόμο αύτό ύπάρχουν κείμενα τού Τσίρκα, τού Μιχαλόπουλου καί τού Σικελιανού γιά τή ζωή κα ί τό έργο τοϋ κύπριου συγγραφέα. Κ. Ρ.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Χωρίς φτερά

Διηγήματα

Α Ν Αληθεύει δτι τό χιούμορ είναι ή υγιής Αντιμε­ τώπιση τής ζωής, τότε ό γνωστός μας ηθοποιός, σκηνοθέτης καί συγγραφέας Γούντυ Ά λ λ ε ν δέν έχει πολλά νά φοβηθεί α πό τά σκαμπανεβάσματα ’Α κροβάτη ς-κλόουν, σ’ έναν κόσμο παράλογο, καταφέρνει πεισματάρικα νά ισορροπήσει χρησι­ μοποιώντας γιά βοηθητικό έργαλεϊο τό ίδιο... τό παράλογο. Μ ’ αύτό τόν τρόπο θά μπορεί νά δώ ­ σει Απαντήσεις σέ δλες τίς Απορίες πού Αφορούν τή ζωή, τό θάνατο, τίς τέχνες, τό Θ εό, τίς γυ να ί­ κες! Π.χ.: «Υ πά ρ χει άόρατος κόσμος; 'Υ πάρχει. Τό πρόβλημα είναι πόσο Απέχει άπό τό κέντρο κα ί ώς τί ώρα μένει Ανοιχτός!» «Καί Θ εός; Οί πά πυροι γράφουν: Καί ήν ώς ή ημέρα αύτή, Κύ­ ριος έπιρρίπτω ν έρήμωσιν τώ θεοσεβεϊ, έσκυψε λίγο παραπάνω καί Ίώ β τόν άρπαζε Από τό σβέρκο καί είπεν- άχα! σέ μάγκωσα πονηρούλη! ίνατί Κύριε ποιείς έμοί αύτή τή χοντρή πλάκα, έ, δέ μιλάς, έ;» « Ό Θ άνατος; Ό Θ άνατος δέν τόν φοβίζει, φτάνει νά μήν είναι παρώ ν δταν αυμβεί!»

Α ύτά καί άλλα πολλά σχόλια (όχι δλα τό ίδιο πετυχημένα) γιά τά μύρια δσα μάς Απασχολούν σ’ αύτό τόν πλανήτη, ά πό τή δεύτερη συλλογή κωμι­ κών κομματιών τού Γ. Α. «Χ ωρίς φτερά» (Ό δ υ σ σέας, σελ. 230). Γεμάτος άγχη ό συμπαθής Γ. Α. Γεμάτοι άγχη καί μείς. Ή μόνη δ ιαφορά δτι έκεϊνος μπορεί καί κοιτάζει καί ά πό τήν πίσω πλευρά τού καθρέφτη, τήν άλλη δψη, αύτή πού βγάζει τή γλώσσα καί μάς κοροϊδεύει κατάμουτρα.

«ΚΑ ΤΑ ΓΟ Μ Α Ι ά πό παλιά Αριστοκρατική ο ι­ κογένεια πού έδωσε στή Ρωσία Αρκετούς έπιφανείς παράγοντες, - τόσο στά δημόσια λειτουργή­ ματα δσο καί στόν τομέα τής τέχνης...» (Ίβ ά ν Μ πούνιν, «Διηγήματα», Νεφέλη, σελ. 187). «"Ολοι οί πρόγονοί μου ήταν δεμένοι μέ τό λαό καί μέ τή γή, ήταν γαιοκτήμονες. Γαιοκτήμονες ήταν κι οί παπ πο ύ δες καί οί γονείς μου, πού εί­ χαν κτήματα στή μέση Ρωσία, στις εύφορες εκεί­ νες πεδιά δες δπου οί παλιοί τσάροι τής Μόσχας, γιά νά προστατεύσουν τό κράτος ά πό τίς επιδρο­ μές τών νότιω ν Τατάρων, δημιουργούσαν φρου­ ρές ά πό έποικους διάφορω ν ρωσικών περιοχών, καί χάρη σ’ αύτό διαμορφώ θηκε εκεί μιά πλου­ σιότατη ρωσική γλώσσα καί ά πό κεί βγήκαν δλοι σχεδόν οί μεγάλοι ρώσοι συγγραφείς μέ επικεφ α­ λής τόν Τουργκένιεφ καί τόν Τολστόι.» Ό Ί β ά ν ’Αλεξέεβιτς Μ πούνιν γεννήθηκε τό 1870 κι ήταν Απ’ τό 1918 καί μετά έμιγκρές, γιατί θεώρησε τήν ’Οκτωβριανή ’Επανάσταση «ενσάρ­ κωση τού Διαβόλου», μιά καί κατέστρεψε τήν «παλιά καλή Ρωσία». Δέν εννοούσε μ’ αύτό δμως τήν Αστική Ρωσία, τής όπο ια ς ήταν έζίσου εχθρός. Π ερήφανος γιά τήν καταγωγή του πέρασε πα ροδικ ά στόν ναροντνικισμό, τόν τολστοϊσμό, κι ήταν γιά λίγο φίλος τών σοσιαλδημοκρατών. Ω σ τόσο, πολέμησε Αργότερα τόν μπολσεβικισμό ένώ τό νέο καθεστώς Αναδημοσίευε παλιά του έργα. Ό Ά ντώ νη ς Β ογιάζος, πού έκανε τήν καλή καί δύσκολη μετάφραση, γράφει γιά τόν Μπούνιν: «σχεδόν κάθε καινούργιο διήγημά του... δείχνει τό ώρίμασμα ενός μοναδικού στό είδος του τε­ χνίτη τού λόγου, μέ τή δική του θεώρηση τού κό­ σμου καί τό δικό του ύφος, μ’ ένα Ασυνήθιστο κράμα πηγαίου λυρισμού καί Αδυσώπητης ρεαλι­ στικής νηφαλιότητας». ΓΓ αύτόν λοιπόν τόν νομπελίστα (1933) καί βραβευμένο μέ τό βραβείο Π ούσκιν, αύτόν τόν έμιγκρέ άντεπαναστάτη ό Γκόρκυ έλεγε: « Ό Μπούνιν κάθε άλλο πα ρ ά ψυχρός συγγραφέας εί­ ναι. Ε ίναι δλος σάν τεντωμένη χορδή, κα ί τό συγ­ κρατημένο ύφος του είναι ένδειξη μεγάλης εσω­ τερικής δύναμης... Ό Μ πούνιν είναι σκληρός καί σφιχτοδεμένος. Τή σκληρότητα τήν Ανεβάζει στό επίπεδο κάποιας άμείλιχτης καλλιέργειας. Καί τί ταλέντο! Τί γλώσσα! "Ισως είναι δ,τι καλύτερο μπορεί νά δώσει ή σύγχρονη πεζογραφία». Κ. Κ.

Κ. Ρ.

67

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ

Γράμματα στην ’Ά ννα ΤΟ Ν τελευταίο καιρό πολύς κόσμος ξανάθυμήθηκε - κ α ί άλλοι μάλιστα «συγχώρεσαν»- τάν "Αγγελο Σικελιανό. ’Α νάμεσα στις εκδόσεις πού κυκλοφόρησαν έπ’ εύκαιρία τών τριάντα χρόνων ά πό τό θάνατό του είναι καί τά «Γράμματα στην Ά ν ν α » ("Ικαρος, σελ. 227). Τ ό βιβλίο περιλαμβάνει τά γράμματα πού έστειλε ό ποιητής στή δεύτερη γυνα ίκα του, "Αννα, στά 26 χρόνια τής γνωριμίας τους, καί έναν πρόλογο (35 σελίδων) τής ίδια ς πού έξιστορεϊ τήν ερωτική του ς ιστορία: Τ ά πρώ τα δύσκολα χρόνια (παντρεμένη ήδη ή ίδια ), τό γάμο τους καί τή «νόμιμη» ζωή τους μέχρι τό θάνατό του. Ό θαυμασμός τής Ά ν ν α ς γιά τάν ποιητή-σύντροφό της δύσκολα κρύβεται. Γράφει γιά τά χρόνια τής Κατοχής, όπου δ Σικελιανός συνέγραψε τό «Ά γρ α φ όν» ή τό «Σόλωνος άπόλσγος»: «Πολλές φορές άναρωτήθηκα, είλικρινά ξαφνιασμένη, για τί ό κόσμος δέν γονάτιζε στό πέρασμά μου, άφοϋ τό πρω ί μέ ξυπνούσε ό Ά γγε λ ο ς γιά ν ά μοϋ διαβάσει τούς κα ινούργιους του στίχους». Ό έρωτας, καί μάλιστα ένας έρωτας πού έχει νά αντιπαλέψ ει μέ δλη τή μικροψυχία καί τήν υποκρισία τής κοινω νίας μας, είναι ένα θέμα βα ­ θιά ήθικό καί σίγουρα οφείλουμε σ’ αύτόν α π ό ­ λυτο σεβασμό. 'Ό μ ω ς όταν κανείς πα ίρνει νά δ ια ­ βάσει ένα βιβλίο 227 σελίδων μέ έπιστολές γραμ­ μένες ά πό έναν ά πό τούς μεγαλύτερους έλληνες ποιητές, είναι βέβαιο ότι περιμένει κάτι περισσό­ τερο ά πό κραυγές αισθημάτων. Τ ά γράμματα πού άποφάσισε νά δώσει στή δη­ μοσιότητα ή "Αννα Σικελιανού είναι βέβαια εν­ δεικτικά τής προσω πικότητας τού ποιητή, δέν φω τίζουν όμως ικανοποιητικά τή ζωή του ά πό τό ’35 έως τό ’48 πού διαρκεΐ ή άλληλογραφία. Χρό­ νια σημαντικά όχι μόνο γιά τό αίσθημα τού Α γ ­ γέλου καί τής Ά ν ν α ς , άλλά κα ί γιά τόν τόπο όλόκληρο. Καί άκόμα αύτά ήταν τά χρόνια τής αλλα­ γής πολιτικού προσανατολισμού τού ποιητή καί τής συγγραφής τών σπουδαιότερω ν έργων του. Καί όμως, άν δέν ήταν δ πρόλογος τής γυναίκας του, δύσκολα ά πό τά γράμματα θά παρακολου­ θούσαμε τήν πορεία του μέσα σ’ αύτά τά χρόνια. Ά π ό τά 128 γράμματα, τά 96 (100 σελ.) είναι γραμμένα ά πό τό ’35, πού πρωτοΥνώρισε τήν Ά ν ν α , μέχρι τό ’39, πού αποφάσισε εκείνη ορι­ στικά νά ζήσει μαζί του. Καί τά 96 είναι δηλώ­ σεις, σέ ένταση Σ ικελιανού, λατρείας, πάθους καί άφοσίωσης: «’Ά ννα , κορφή όλων τών ανθρώ πινω ν ώδίνων, κορυφή, δικαίω ση, χάρη άμέτρητη, ύψιστη Έ κ ­ φραση, 'Ω ραιότητα, Φωνή, Σιγή! Ά ν ν α , νευρή τού τόξου τής καρδιάς μου, ιερή μου άντίσταση άντικρύ στόν κόσμο, αυριανή μου τέλεια Νίκη, 68

”Α γγελος Σικελιανός Α Ν ΝΑ Μ ΟΥ, ΣΤΕΜ Μ Α ΤΗ Σ Α ΙΩ Ν ΙΟ ΤΗ ΤΑΣ ΜΟΥ!» Τ ρία γράμματα είναι γραμμένα στήν Κατοχή (3 σελ.), τά μόνα μέ άπλά πληροφοριακά νέα, χωρίς ιδιαίτερη εμβάθυνση, καί 29 (26 σελ.) ά πό τό τέ­ λος τής Κατοχής έως τό ’48. Α ύτά είναι καί τά μόνα μέσα στά όποια βρίσκουμε τήν άγω νία του γιά τήν τότε πολιτική κατάσταση κα ί διακρίνουμε τήν ψυχική του υπερδιέγερση τήν εποχή τής συγ­ γραφής τού «Διγενή». Περιέργως όμως στά γράμματα αύτά, πού έχουν καί τό μεγαλύτερο εν­ διαφέρον, έχουν γίνει όρισμένες περικοπές, καί έτσι κα ί πάλι τό στοιχείο πού προβάλλεται είναι τό προσωπικό. Τό βέβαιο είναι ότι τά «Γράμματα στήν Ά ν ν α » φω τίζουν γιά άλλη μιά φορά αύτή τήν πληθω ­ ρική, τήν έξω κα ί πέρα ά πό κάθε άνθρώ πινο μέ­ τρο προσω πικότητα τού ποιητή. Δ ιαβάζοντας όμως κανείς τά «Γράμματα στήν Ά ν ν α » , σίγουρα άναλαγίζεται τή φράση πού κατέγραψε στό ήμερολόγιό του δ Γ. Σεφέρης στις 21.3.48, μετά άπό συνομιλία του μέ τό Σ ικελιανό: «Σ πάνια βλέπω ώ ς ποϋ αισθάνεται α ύτός ό άνθρωπος».

X. Λ.

ΜΕΛΕΤΕΣ

Τό σύμπλεγμα τού Καιν Θ Ε Μ Α ΤΑ

λογοτεχνίας

εξετάζει

δ

Εύγένιος

Ά ρ α νίτσ ης στά κείμενα χοϋ τόμου « Ι ό σύμπλε­ γμα τού Κάιν» ("Ακμών, σελ. 270). "Ας δούμε τί λέει ό ίδιος στό προλογικό σημείωμα: «Τά κείμενα πού περιλαμβάνονται σ’ αύτό τόν τόμο είναι σύντομες ή περισσότερο έκτεταμένες μελέτες γιά την ερωτική λογοτεχνία -δηλαδή γιά μιά τέχνη διάφανη κι απροσδιόριστη, γεμάτη τε­ χνάσματα, παγίδες, ψυχολογία, μυστήριο καί ασφαλώς κάποιο αστραφτερό μυθικό περιεχό­ μενο: έτσι, ή προσέγγιση άποκτάει φυσιολογικά κάτι απ ’ τήν αστάθεια (καί τήν προκλητικότητα) τοϋ θηράματος. Ή κριτική τής ερωτικής λογοτε­ χνίας δέν είναι λοιπόν εδώ ένα φιλολογικό σπόρ, είναι (ή τουλάχιστον τείνει νά είναι) μιά ματαιό­ δοξη καί όχι πάντα άκαρπη προσπάθεια, Αφιε­ ρωμένη στήν αινιγματική, τρυφερή κα ί πολυέξοδη γοητεία πού Ασκεί ή ομορφιά σ’ δλες τίς μορφές κα ί τίς χρήσεις της, δηλαδή, πιό Απλά, σ' δλες τίς παραλλαγές τής μελαγχολίας, τής ποίησης κ αί τής ενοχής. » Ε ρ ω τική , λοιπόν, προσέγγιση τοϋ ερωτικού. Περιπλάνηση άσκοπη μέσα στό σύμπαν των γρ α ­ φών. Βλέμμα πού ήδσνίζεται στήν έπαφή μέ τό σώμα τοϋ λόγου. Ή κριτική τού Ά ρ α νίτσ η είναι μιά κριτική θωπευτική τών πραγμάτων. Τό δ ιά ­ βημά του (είτε στόν Γκόμπροβιτς άναφέρεται είτε στάν Έ λύτη , είτε γ ιά τόν Ε μ π ε ιρ ικ ό μιλά είτε γιά τόν Μ πόρχες) δέν ενέχει χαρακτήρα άγορανομικού ελέγχου τοϋ λογοτεχνικού χώρου. ’Α ντίθετα συνιστά μιάν ερωτική ομολογία πίστεως στό γε­ γονός τής γραφής. Β. Π.

ΘΕΑΤΡΟ

"Ισαμε σήμερα έμειναν άλυτα καί άξεκαθάριστα πολλά φιλολογικά προβλήματα σχετικά μέ τήν ταυτότητα τών ποιητών, μέ τή χρονολόγηση τών έργων, μέ τήν έρευνα καί τόν προσδιορισμό τών προτύπω ν ή τών άπλών πηγών τους, καί όλοι σχεδόν οί έρευνητές στράφηκαν άποκλειστικά πρ ό ς τά προβλήματα αύτά, ίσως παραγνω ρίζον­ τας, πάντω ς παραμελώντας, τό βασικό κα ί κύριο έργο τής φιλολογικής έπιστήμης, πού είναι ή άναζήτηση τής αισθητικής ά ξία ς ένός λογοτεχνικού έργου». Ξεκινώντας ά πό τή βάση αύτή, ό καθηγητής Σ αχίνης άναλύει, έλέγχει καί άντικρούει προγε­ νέστερες φιλολογικές έρμηνεϊες καί προχωρεί κα ­ τό π ιν στή διατύπωση τών δικών του άπόψεων, συμβάλλοντας έτσι, μέ τόν τρόπο του, στήν έρευνα αύτοϋ τού τόσο σπουδαίου φιλολογικού ζητήματος, πού είναι τό Κρητικό θέατρο. Β. Π.

ΘΕΑΤΡΟ

'Ιστορία τού θεάτρου ΕΝ Α άκόμη βιβλίο τής προσεγμένης σειράς τών έκδόσεων «'Υ ποδομή» κυκλοφόρησε: ή « Ιστο ρ ία τού θεάτρου» (σελ. 317), γραμμένο ά πό τή Φύλλις Χάρντολ καί μεταφρασμένο ά π ’ τή Ρούλα Π ατεΉ Φύλλις Χάρντολ είναι εκδότης τού Oxford Companion of the Theatre καί μέλος τής Διεθνούς 'Ο μοσπονδίας Θεατρικής Έ ρευ να ς. Γιά άρκετά χρόνια ή Φ. Χάρντολ δίδαξε ιστορία τού θεάτρου

Γύρω στό Κρητικό θέατρο ΤΟ Κρητικό θέατρο είναι ένα θέμα πού έχει προσελκύσει τήν προσοχή κα ί τή φροντίδα ικα­ νού αριθμού φιλολόγων, δπω ς καί άνθρώπων τής σκηνής. "Εχουμε αυτή τή στιγμή μιά πλούσια β ι­ βλιογραφία μέ σημαντικές εργασίες πού φω τίζουν ολόπλευρα τό ζήτημα. Στή βιβλιογραφία αύτή έρ­ χεται νά προστεθεί ή κατάθεση τού καθηγητή ’Απόστολου Σαχίνη: ό τόμος «Γύρω στό Κρητικό θέατρο» (’Ε κδόσεις Κ ωνσταντινίδη, σελ. 124). Ό τόμος περιέχει δύο μέλετήματα: «Κριτικές παρατηρήσεις στήν Πανώρια τού Χορτάτση», « Κριτικές παρατηρήσεις στή Θυσία του ’Αβραάμ τού Κορνάρου». Ή αντίληψη καί ή στάση τού συγγραφέα φω τίζεται, ίσως, ά πό τό παρακάτω παράθεμα: «Νομίζω πώ ς είναι π ιά καιρός νά προχωρήσουμε στήν αισθητική άνάλυση καί α πο ­ τίμηση τών έργων τής κρητικής λογοτεχνίας.

Ό Λώρενς Όλίβιε στό Love for Love τον Σέρινταν, στή παράσταση τον «’Όλντ Βίκ» τό 1965 (Ά πό τήν είκονογράφιση τον βιβλίον «'Ιστορία τον θεάτρου») 69

στή Βασιλική ’Α καδημία Δραματικώ ν Τεχνών τού Λονδίνου. Ή «'Ιστορία τού θεάτρου» είναι μιά ιστορία τόσο τής θεατρικής φιλολογίας δσο καί τής ήθοποιία ς, τής σκηνοθεσίας, τής σκηνογραφίας κι όλων όσων συνιστούν τή θεατρική πράξη. Ξεκι­ νώ ντας ά πό τήν άρχαία Ε λ λ ά δ α ή συγγραφέας εξιστορεί καί άναλύει τήν έξέλιξη τού θεάτρου άπό τήν άρχαία τραγω δία ώς τό θέατρο τού παράλογου καί τά άλλα πρω τοποριακά ρεύματα τής εποχής μας. Μ άς ένημερώνει γιά τό μεσαιω­ νικό θέατρο, γιά τό θέατρο τής ’Ιταλίας τής ’Α να ­ γέννησης, γιά τό ελισαβετιανό θέατρο καί τό χρυσό αιώ να τής ’Ισπανίας καί τής Γαλλίας, γιά τό αγγλικό θέατρο τής Παλινόρθωσης, τό θέατρο στή Γερμανία τού 18ου αιώ να κα ί στή Γαλλία πρίν ά πό τήν ’Επανάσταση, μάς μιλάει γιά τό θέατρο τού 19ου αιώ να, γιά τόν Τψεν, τόν Τσέχωφ καί τό θέατρο τών ιδεών. Δέν θά πρέπει νά λησμονήσομε τή θαυμάσια εικονογράφηση τής έκδοσης αύτής: 262 εικόνες ά πό τίς όποιες οι 34 είναι έγχρωμες. Γ. Μ.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Ό ΕΑΑΣ «Α Π Ο υποχρέωση πρός τούς συναγωνιστές μου καί στόν έλληνικό λαό θεώρησα καθήκον μου νά δώσω μιά εικόνα τί έγινε, τί ήταν 6 ΕΑ ΑΣ, ποιές οί σχέσεις του μέ τούς συμμάχους καί τίς άλλες οργανώσεις, ποιά ή οργάνωση καί ή δράση του, όπω ς έγώ τά έζησα», γράφει ό Στέφανος Σ αρ ά ­ φης στόν πρόλογο τού βιβλίου του πού πρωτοεκδόθηκε τό 1946, « Ό ΕΑΑΣ» (Έ π ικα ιρότη τα , σελ. 477). Μετά ά πό μιά σύντομη άλλά πολύ περιεκτική καί κατατοπιστική ιστορική άνασκόπηση ά πό τό καλοκαίρι τού 1920, πού ή Στρατιά Μ. ’Α σίας κατέλαβε τή γραμμή Φ ιλαδέλφεια, Σόμα, Πάνορμο, μέχρι τόν πόλεμο καί τήν κατάληψη όλης τής χώρας άπό τούς Γερμανούς, ό Στέφανος Σ α ­ ράφης, πού σίγουρα δέ χρειάζεται συστάσεις, άρχίζει τήν άφήγησή του ά πό τίς πρώ τες κιόλας συνεννοήσεις γιά τήν προσχώρησή του στον ΕΑ ΑΣ, γιά νά τήν τελειώσει μέ τή συμφωνία τής Β άρκιζας, τήν παράδοση τού δπλισμοϋ καί τήν άποστράτευση τού ΕΑΑΣ. Σ τό έργο αυτό δ Σαράφης δέν άναφέρεται στόν άγώ να τού ΕΑΑΣ στήν ’Α θήνα καί σέ άρκετσύς άγώνες τής Πελοποννήσου, τώ ν νησιών καί τής άνατολικής Μ ακεδονίας καί Θ ράκης κατά τήν Κατοχή, γιατί· δέν ήταν κάτω άπό τίς διαταγές τού Γενικού Στρατηγείου ή για τί δέν υπήρχε επαφή γιά μεγάλα χρονικά διαστήματα. ’Επίσης δέν περιλαμβάνεται ή γένεση καί ή δράση τού

ΕΑΑΣ μέχρι τή συγκρότηση τού Γενικού Σ τρατη­ γείου καί ούτε ό άγώ νας τής ’Α θήνας τού Δεκέμ­ βρη, για τί, όπω ς λέει καί ό Σ αράφης, έγραψε όπω ς δ ίδιο ς τά έζησε. Ή έκδοση αύτή είναι φωτογραφική άναπαραγωγή τής έκδοσης τού 1946, μέ τωρινή προσθήκη τό πλούσιο φω τογραφικό υλικό πού έπιμελήθηκε ό Ν. Μάργαρης. Γ. Μ.

ΙΣΤΟΡΙΑ

'Ιστορία τής ’Αφρικής Μ Ο Ν ΑΔΙΚΗ μελέτη τής ιστορίας τής άφρικανικής ήπείρου στήν έλληνική βιβλιογραφία άποτελεϊ ή «'Ιστορία τής ’Α φρικής» τού Μ πάζιλ Ντάβιντσον (’Ά λμπατρος, σελ. 418). Ό Ντάβιντσον γεννήθηκε στό Μπρίστολ τής ’Α γγλίας στίς 9 Νοεμβρίου 1914 κι ά π ’ τό 1951 ταξιδεύει κάθε χρόνο στήν ’Αφρική. Έ χ ε ι γράψει: “Εκθεση γύρω ά π ’ τή Ν ότια ’Α φρική, 1972, Τό ξύπνημα τής ’Α φρικής, 1955, Ή άρχαία ’Α φρική άνακαλύπτεται ξανά, 1959, Μαύρη Μ άνα, 1961, Τό άφρικανικό παρελθόν, 1964, Π ού τραβάει ή ’Α φρική; (1964) , 'Ιστορία τής Δ. ’Α φρικής ώς τά 1800 (1965) , Οί ’Α φρικανοί, 1969, Ή άπελευθέρωση τής Γουινέας, 1969, καί πολλές άλλες εργασίες καί άναλύσεις διεθνώ ν εξελίξεων. ’Εκτός τών άλ­ λων, έχει στό ενεργητικό του καί πέντε μυθιστο­ ρήματα. Πολύπλευρη δηλαδή προσωπικότητα, ενώ μέσα ά π ’ τό έργο του φαίνεται καί ή ικανό­ τητα άλλά άναδύεται μαζί καί ή άγάπη γιά τήν άφρικανική ήπειρο. « Ή ’Αφρική, πολύ άπέχσντας ά π ’ τό νά είναι κάτι σάν μουσείο τής βαρβαρότητας, πού οί πλη­ θυσμοί της έμειναν έξω ά π ’ τούς νόμους τής άνθρώ πινης άνάπτυξης καί άλλαγής έξαιτίας κά ­ π ο ια ς φυσικής άνικανότητας ή κατωτερότητας, θεωρείται σήμερα ότι έχει μιά ιστορία πού άπαιτεί σοβαρή προσέγγιση, όπω ς καί ή ιστορία κάθε άλλης ή πείρου...'Ε πομένω ς αύτό πού θά διαβάσει ό άναγνώστης παρακάτω είναι μιά προσπάθεια νά χαράξω ένα γενικό περίγραμμα γιά τήν έξ­ έλιξη καί τίς άλλαγές ά π ’ τίς όποιες πέρασε ή ’Α φρική στό διάστημα είκοσι περίπου αιώνων.» Ή μελέτη αύτή θεωρείται κλασική στό είδους της, καί στήν άγγλική γλώσσα πραγματοποίησε τρεις έκδόσεις. Έ χ ε ι μεταφραστεί σέ πολλές γλώσσες καί άξίζουν συγχαρητήρια στό Δημο­ σθένη Κούρτοβικ γιά τήν υπομονή του καί τήν καλή μετάφραση ένός μεγάλου κι άξιόλογου έρ­ γου πού θεωρείται βασικό έγχειρίδιο γιά τή δ ιδ α ­ σκαλία τής ά φρικανικής ιστορίας σέ πολλά πα νε­ πιστήμια τού κόσμου. Κ. Κ.

70

διαβαζω

για παιδια

Επιμέλεια: Κυριάκος Ντελόπουλος

Τώρα που ανθεί... Τό παιδικό βιβλίο, άν κρίνουμε από την αύξηση τόϋ αριθμού τών εκδόσεων πού κατακλύ­ ζουν τούς πάγκους τών βιβλιοπωλείων, γνωρίζει τά τελευταία χρόνια μιάν αξιόλογη άν­ θηση. Την εντύπωση αύτή ενισχύουν καί άλλα στοιχεία, δπως ή έκδοση ενός ειδικού περι­ οδικού πού αξιολογεί τά παιδικά βιβλία, ή .ειδική κριτική σέ δυό εφημερίδες, ό άριθμός τών δημοσιευμάτων στόν τύπο, οί συζητήσεις, οί συνεντεύξεις, άκόμη καί μιά προσπάθεια τού Υπουργείου Πολιτισμού νά οργανώσει παιδικά τμήματα στίς βιβλιοθήκες πού ελέγχει. Ά π ό τίς εκδηλώσεις αυτές,, πολλές δέν ξεπερνούν τό οριακό σημείο τών διαπιστώσεων, τών συμπερασμάτων καί τής διατύπωσης ευχών γιά τό μέλλον. Έ ν τώ μεταξύ, ή παραγω γή καί διακίνηση τού παιδικού βιβλίου βρίσκεται στή διάθεση τώ ν έκ­ δοτω ν, οί όποιοι προσπαθούν νά καλύψουν τίς άνάγκες τής αγοράς: Τ ά κριτήρια επιλογής τους είναι κατά κανόνα οικονομικά ενώ ώ ς ένα βαθμό φαίνεται πώ ς επηρεάζονται ά π ό τήν άποτελεσματικότητα τή ς επιχειρηματολογίας, τή ς πειθούς καί τώ ν πιέσεων πού ασκούν σ’ αυτούς οί συγγραφείς -π α λ α ιο ί γνωστοί καί νέοι ά γνω σ το ι- καί οί μεταφραστές -έπ α γγελμ ατίες ή έρασιτέχνες- πού τούς περιστοιχίζουν. Ό λ ο ι οί έκδοτες, παλαιοί μέ πείρα καί νέοι μέ φιλοδοξίες, έχουν έναρμονισθεϊ στά κελεύσματα τή ς έποχής. Οί περισσότερες έκδόσεις σήμερα είναι ώ ραίες καί ελκυστικές. Ή καλή τυπογρα φ ία μέ τήν πολύχρωμη εικονογρά­ φηση έχει βελτιωθεί πολύ. 'Η τιμή τού πα ιδικού βιβλίου είναι βέβαια ψηλή. Α ύτό οφείλεται στό ψηλό κόστος, πού ύπερκαλύπτεται βέβαια μέ τήν άγοραστικότητα πού προσαυξάνεται έξαιτίας καί τής πά για ς οικονομικής άρχής πού καθιστά τό άκριβότερο π ιό ελκυστικό. Ά ν μή τι άλλο, τό βι­ βλίο άποτελεϊ θαυμάσια λύση στό πρόβλημα τής έπιλογής ένός δώρου γιά γιορτή ή γενέθλια, άσχετο άν οί περισσότεροι άγοραστές δέ γνω ρί­ ζουν τί πρέπει νά ζητήσουν καί οί περισσότεροι βιβλιοπώλες τί νά συστήσουν. (”Α ς παρακολου­ θήσει κανείς τήν αύξημένη κίνηση τών βιβλιοπω ­ λείων στίς έορταστικές περιόδους καί θά δ ια π ι­ στώσει ά πό τό συνωστισμό τό φαινόμενο.) Ά ν ρίξουμε μιά ματιά στούς τίτλους πού κυ­ κλοφορούν, θά δούμε άμέσως δτι ένας μεγάλος άριθμός ά π ’ αύτούς προορίζεται γιά πολύ μικρά π α ιδιά . (Μ οιάζει εύκολο νά γρά ψ εις ένα βιβλίο γ ι’ αύτή τήν ήλικία... Τόσο εύκολο πού διακρίνεις βιβλία γραμμένα λές γιά π α ιδ ιά καθυστερημένα,

δ χι γιά πα ιδ ιά κανονικά.) "Οσο ανεβαίνει ή ήλι­ κία, τόσο κατεβαίνει ό άριθμός τών βιβλίων. (Μ οιάζει δύσκολο νά γρά ψ εις βιβλία γιά νέους... Ο ί συγγραφείς έδώ πρέπει νά είναι σίγουροι πώ ς κατέχουν τά πράγματα: πα ιδεία , πείρα, άλλα διαβάσματα, γ ι’ αύτό δ άριθμός το υ ς λιγοστεύει.) Τά λογοτεχνικά κα ί τά λεγάμενα «παραμύθια» πλεονάζουν. Τ ά χρήσιμα, τά χρηστικά, τά έπιστημονικά λείπουν. Ε υτυχώς μεταφράζονται ξένα καί τό κενό άρ­ χισε νά καλύπτεται. Ή θεματογραφία οπω σδή­ ποτε έχει διευρυνθεΐ. Ή πεισματική έμμονή σέ θέματα «έμπνευσμένα» ή μέ ύπόβαθρο τήν άρχαία Ε λ λά δ α , τό Β υζάντιο, τό 21, παραχωρεί σταθερά τή θέση της καί σέ βιβλία φαντασίας πού πά ντα έλειπαν ά πό τήν έλληνική λογοτεχνία γιά π α ιδιά . Οί καλλιτέχνες έπιδίδοντα ι όλο καί πιό πολύ στήν εικονογράφηση πα ιδικώ ν βιβλίων. Οί περισσότεροι δέν προβληματίζονται καί εικονο­ γραφούν άπλώ ς σκηνές τού κειμένου. ’Αλλά ήδη ύπάρχουν μερικοί πού άντιμετω πίζουν τό θέμα βαθύτερα καί έχουν συμβάλει άποφασιστικά στήν άλλαγή τής γενικής μορφής τού βιβλίου. Θ ά λέ­ γαμε πώ ς αύτή ή ζέση γύρω ά πό τό πα ιδ ικό βι­ βλίο καί ό μεγάλος ά ριθμός αυτών πού άσχολούνται, θά δώσει κά π οιους καρπούς στό μέλλον. Τ ώ ρα είναι πρόω ρο νά σκιαγραφήσουμε τό χα ­ ρ ακτήρα του καί τή φυσιογνω μία του. Ή φάση τούτη μπορεί ίσως νά χαρακτηριστεί ώς· μεταβα­ τική. Σ τό μεταξύ, ή άλάνθαστη κρίση τών μικρών άναγνωστώ ν θά έπιβάλει καί θά καταξιώ σει τά καλύτερα βιβλία καί τούς σημαντικότερους δη­ μ ιουργούς τους, άγνοώ ντας τίς τεχνητές προω θή­ σεις καί τίς πρόσκαιρες έπιτεύξεις καί προβολές. Ά π ό τήν άλλη μεριά ή εικόνα τού άποδέκτη 71

αυτής τής δραστηριότητας παραμένει σκοτεινή καί συγκεχυμένη ή άγνωστη έντελώς. Δ έν υ π ά ρ ­ χουν επαρκή στοιχεία γιά τήν υποδοχή τών προϊόντω ν πού προσφέρονται στους αναγνώστες. Οι πα ιδ ικές βιβλιοθήκες είναι άγνω στο είδος στήν Ε λ λ ά δ α καί τά στοιχεία πού δίνουν οί σφυ­ γμομετρήσεις σέ δυό τρεις ά π ’ αυτές είναι άντιφατικά, αξιοπερίεργα κα ί προκαλούν γιά μιά βα­ θύτερη έρευνα. Π όσα δέ θά είχαν οί βιβλιοθηκά­ ριοι νά μάς πουν στό θέμα αύτό... Τ ό πα ιδ ικό βιβλίο είναι σοβαρή υπόθεση, δπω ς είναι τό καθετί πού προέρχεται ά π ό τούς μεγά­ λους καί προσφέρεται στούς μικρούς. Ν ά πα ρ α ­ μερίσουμε τή φαινομενική ζω τικότητα πού π α ­ ρουσιάζει ή άγορά τού πα ιδ ικο ύ βιβλίου καί νά κάνουμε μιά κατάδυση στό περιεχόμενό του. Μή­ πω ς πρέπει νά μάς άπασχολήσει τό θέμα πιό βα­ θιά ά πό τίς διαπιστώ σεις, τίς ικανοποιήσεις καί τήν αισιοδοξία; Ή έλλειψη πείρας, έξειδίκευσης, οργάνωσης, ή σπουδή νά καλυφθούν γρήγορα οί άνάγκες τή ς άγοράς, ή αύξηση τών εκδοτών καί ή αύξηση τού άριθμοϋ τώ ν εκδόσεων, ή φιλοδοξία τώ ν άτάλαντω ν πού προσπαθούν νά πλασαριστοΰν σέ μιά νύχτα ώς συγγραφείς - κ α ί μάλιστα πα ιδ ικώ ν β ιβ λ ίω ν!- χω ρίς προηγούμενη ή πα ρά λ­ ληλη θητεία στά γράμματα, οί είκονογράφοι πού έκτελούν κατά παραγγελία, ή όχι ακόμη έντελώς παραμερισμένη άκαλαίσθητη έμφάνιση πολλών πα ιδ ικώ ν βιβλίω ν καί άλλα ένδιάμεσα ή π α ρ α ­ πλήσια, συνθέτουν τήν άρνητική πλευρά τού θέ­ ματος. Μ ήπως θά πρέπει νά προσέξουμε καλύ­ τερα καί τά ίδ ια τά λόγια -σ έ άρθρα καί συνεν­ τεύξεις—τώ ν ίδιω ν τώ ν συγγραφέω ν καί νά π ρ ο ­ βληματιστούμε γιά τίς α ντιλήψεις τους περί τού τρόπου γραφής καί τού χαρακτήρα τώ ν πα ιδικώ ν βιβλίω ν καί πού περνούν στά γρ α π τά τους; (Ε ί­ να ι φορές πού δημιουργείται άπορία , περιέργεια, για τί όχι καί ά νη σύ χία .) Τ ό πα ιδικό βιβλίο εξουσιάζεται ά πό τούς με­ γάλους, όπω ς έξουσιάζονται καί τά πα ιδ ιά . Ή πνευματική τροφοδοσίά τώ ν πα ιδ ιώ ν βρίσκεται στά χέρια όχι πάντα τώ ν ειδικών, ούτε τώ ν καλύ­ τερων. Π ώς παρακολουθοΰνται οί άτάλαντοι συγγραφείς καί οί άνίδεοι πωλητές τώ ν βιβλιο­ πω λείω ν; Π ώς μπορεί νά προστατευθεϊ ή εύπλαστη παιδική ψυχή ά πό τά λογής-λογής κείμενα κα ί τίς ά ντιαισθητικές εικονογραφήσεις; Ά γ ω νιούν οί γονείς; Ο ί πα ιδοψ υχολόγοι βρίσκονται σέ εγρήγορση; Ο ί εκπαιδευτικοί παρακολουθούν ή προσπαθούν νά φυλαχθούν ά πό τίς κακοτοπιές πού άπορρέουν ά πό τή συγκεχυμένη τακτική τών άνώ τερω ν άρχώ ν τους γύρω ά π ό τά ζητήματα τής συστήσεως εξωσχολικών βιβλίω ν; Ο ί καλλιτέχνες αισθάνονται τήν ευθύνη ότι πρέπει νά ευαισθη­ τοποιούν τό π α ιδ ί μέ τή δουλειά τους καί νά μήν τού διαστρεβλώνουν τό αισθητήριο; Πόσοι, ακόμη, συγγραφείς κατέχουν τή γλώσσα μας; Τό βιβλίο είναι ένα όχημα μ εταφοράς ιδεών -ιδ εώ ν τών μεγάλων β έβ α ια - πολιτικών, θρησκευτικών καί κάθε είδους πονηρώ ν καί κουτών άντιλήψεων. Μέ π οιά έφόδια γίνετα ι κ ά π ο ιο ς συγγρα­ 72

φέας καί άπευθύνεται στά πα ιδ ιά ; Μέ πο ιά ικα­ νότητα αισθάνεται ότι μπορεί νά άντιμετω πίσει υπεύθυνα τό πα ιδ ί; Τί γνω ρίζει ά πό πα ιδική ψ υ ­ χολογία; (Μ ερικοί υποστηρίζουν πώ ς γράφουν γιά πα ιδ ιά έπειδή καί οί ίδιο ι είναι γονείς καί πα ρατηρούν τό βλάστημα τής ζωής ά πό τά δικά τους πα ιδ ιά . Τ ό έρώτημα πού προκύπτει είναι: πόσο καλοί γονείς είναι οί ίδιο ι; Καί έν πάση περιπτώ σει, τί σχέση έχει τό - σ ο β α ρ ό - αύτό ση­ μείο μέ τό συγγραφικό ταλέντο πού πρέπει νά τά περικλείει όλα;) "Ισως πρέπει νά οργανω θεί κ ά π ο ια όμάδα ειδ ι­ κών γιά νά πα ρακολουθεί αυτά τά θέματα ά πό κοντά. Τ έτοια όργανα ύπάρχουν στό εξωτερικό καί υποβοηθούν τό έργο τώ ν άρμόδιω ν γιά τή μόρφωση καί διαπαιδαγώ γηση τών παιδιώ ν. Οί ξένοι εκδότες έχουν διαφορετική ά πό τώ ν δικών μας οργάνωση. Τ ά κριτήρια επιλογής τώ ν έκδόσεών τους προέρχονται ά πό ειδικούς έμπειρους συμβούλους. Μετά τήν έκδοση τά βιβλία κρίνοντα ι ά πό ειδικούς καί ταξινομούνται ποιοτικά. 'Η δημιουργία ένός τέτοιου οργάνου είναι ά παραίτητη καί δώ. Θ ά εξυπηρετούσε τούς γονείς, τούς εκπαιδευτικούς καί θά βοηθούσε τά πα ιδ ιά . Θ ά τά προστάτευε. Θ ά δρά συμβουλευτικά καί θά άξιολογεϊ τά προϊόντα. Μιά όμάδα ά πό συγγρα­ φείς, κριτικούς, παιδοψυχολόγους, εκπα ιδευτι­ κούς, βιβλιοθηκάριους ειδικούς, θά ήταν δυνατόν νά συγκροτηθεί καί θά άποτελούσε ένα δημιουρ­ γικό στοιχείο πού θά βελτίωνε πολύ τά πράγματα, θά έδινε τίς σωστές κατευθύνσεις καί θά προσ­ ανατόλιζε πρός ένα καλύτερο μέλλον τό πα ιδικό ελληνικό βιβλίο, πού διαθέτει τίς προϋποθέσεις άναμφισβήτητα. Κ. Ν.

Ό μικρός Νικόλας καί ή παρέα του RENE GOSCINNY καί JEAN-JACQUES SEMPE: 1. Ό μικρός Νικόλας 2. Ό μικρός Νι­ κόλας διασκεδάζει 3. Ό μικρός Νικόλας καί ή τρελοπαρέα τον 4. Οί διακοπές τον μικρόν Νι­ κόλα 5. Ό μικρός Νικόλας καί τά προβλήματα τον Γιοακίμ. Μετάφραση: Νίκος Δαμιανίδης. ’Εκδόσεις: Τεκμήριο, 1978-1980. Ο Ν ΙΚΟΛΑΣ κι ή παρέα του -συμμαθητές καί φίλοι— παίζουν, δέρνονται, κάνουν ζημιές, κα ­ ζούρα καί φυσικά μελετούν, τίς τρώνε πότε πότε. Ε ίναι ό Ά λσέστ, ό φαγάς, ό Μ αιξάν, ό άθλητής, ό Ρούφους πού έχει πατέρα τροχονόμο καί άπειλεΐ πώ ς θά τού πεϊ νά τούς βάλει όλους φυλακή, ό Ά ν ιά ν , ό σπασίλας καί χαϊδεμένος τής δασκάλας, δ Κλοταίρ, ό τελευταίος τή ς τάξης, ό Γκοφρουά, τό πλουσιόπαιδο πού καμαρώ νει γιά τά άκριβά δώρα πού τού κάνουν, ό Έ ν τ , ό πα λικα ρά ς πού δίνει μπουνιές στις μύτες, καί ό Γιοακίμ. Καί, βέ­ βαια, οί μεγάλοι: ό μπαμπάς, ή μαμά, ή για γιά , ή δασκάλα, ό κ.· διευθυντής, ό επιστάτης τού σχο­ λείου. Έ ν α ς κόσμος μικρών καί μεγάλων σέ πολ­ λές ιστορίες μέ περισσότερα επεισόδια, όλα σέ πέντε μικρούς τόμους. Βιβλία γιά πα ιδ ιά ; Κ αί γιά πα ιδ ιά , μά καί γιά μεγάλους, όπω ς όλα τά άξιόλογα πα ιδ ικά βιβλία. Ό Ρενέ Γκοσινύ (Ά σ τερ ίξ, Λούκυ Λούκ, Ίζνογκούντ) είδε τή ζωή τών μι­ κρών όπω ς ά κριβώ ς αύτοί τή ζοϋν κα ί τήν κατέ­ γρα ψ ε όπω ς μόνο ένας προικισμένος συγγραφέας μπορεί: μέ άπλότητα άλλά κα ί όξύτατη πα ρα τη ­ ρητικότητα στις σχέσεις τώ ν πα ιδιώ ν μεταξύ τους καί πρός τούς μεγάλους, μέ χιούμορ λεπτότατο, κοφτούς διαλόγους, μέ οίστρο, ρυθμό καί ύφος. Σ υνεργάτης του μέ τά ίδια προσόντα ό Σανπέ, συμπληρώνει μέ τά σκίτσα του -περ ιεκτικά , περ ι­ γραφικά, χιουμ οριστικά - τά άξιοσύστατα αύτά βιβλία. Θέλετε δυό δείγματα; Διαβάστε:

Χτες ήρθε ό καινούριος μας καθηγητής τής γυ­ μναστικής.

— Μέ λένε "Εκτωρ Ντυβάλ, μάς είπε, εσάς; - ’Εμάς δχι, τού απάντησε ό Φαμπρίς, κι αύτό μάς έκανε νά γελάσουμε πολύ. Μ όλις ήρθε ό μπαμπάς, πήγα, τόν φίλησα καί τού έδειξα τόν Απίθανο φακό μου, κι εκείνος μοϋ είπε πώς είχα μιά περίεργη ιδέα, άλλά τουλάχι­ στον μ ’ αύτόν δέ θά ξεκουφάν εις κανένα κα ί πήγε καί κάθισε ατό σαλόνι γιά νά διαβάσει τήν εφη­ μερίδα του.

Σκίτσο άπό τό βιβλίο « Ό μικρός Νικόλας» - Μπορώ'νά σβήσω τό φως; τόν ρώτησα.

- Νά σβήσεις τό φως; είπε ό μπαμπάς. Τρελά­ θηκες Νικόλα; - Μά γιά νά παίξω μέ τό φακό μου, τού εξ­ ήγησα.

- Ούτε κουβέντα, είπε ό μπαμπάς. Κι ύστερα δέν μπορώ νά διαβάσω τήν εφημερίδα μου στά σκοτεινά.

- Μά άκριβώς, είπα. Θά σοϋ φέγγω μέ τό φακό μου, θά είναι άπίθανα!

- ”Οχι Νικόλα! φώναξε ό μπαμπάς. Καταλα­ βαίνεις τί θά πεϊ: όχι; Έ , λοιπόν όχι! Καί μή μέ ζαλίζεις άλλο, για τί είχα μιά π ολύ-πολύ κουρα­ στική μέρα, σήμερα. Τότε κι εγώ έβαλα τά κλάματα, είπα πώς δέν είναι καθόλου σωστό αύτό, πώς δέν Αξίζει τόν κόπο νά βγεις έβδομος ατήν ορθογραφία, άν μετά δέν σ’ άφήσουνε νά παίξεις μέ τό φακό σου, κι αν τό ήξερα δέν θά είχα λύσει τό πρόβλημα μέ τήν

Ή φωνή τών παιδιών Πέρα άπό τήν δποια άξια καί χρησι­ μότητα τών βιβλιοκριτικών πού δημο­ σιεύουμε γιά «παιδικά» βιβλία (καί πού, φυσικά, γράφονται άπό πρόσωπα εν­ ήλικα), πιστεύουμε δτι δεν θά ’πρεπε νά άγνοοϋμε τή γνώμη καί τίς σκέψεις τών άνήλικων άναγνωστών, στούς όποιους καί άπευθύνονται τελικά τά βιβλία αύτά. ’Ασφαλώς πολλά θά μαθαίναμε (συγ­ γραφείς, εκδότες, γονείς, δάσκαλοι κλπ.), άν άκούγαμε πιό συχνά καί, κυ­ ρίως, πιό προσεχτικά τήν κριτική πού άσκούν τά παιδιά... Γι’ αύτό, άποφασίσαμε νά «θεσμοποιήσουμε», κατά κάποιον τρόπο, τήν

έπικοινωνία μέ τούς μικρούς μας φίλους, δίνοντάς τους ταυτόχρονα τήν ευκαιρία νά έκφράσουν, μέσα άπό τίς στήλες τού περιοδικού, τή γνώμη τους γιά βιβλία πού διάβασαν, γιά θέματα πού τούς άπασχολοΰν καί δέν τά βρίσκουν σέ βι­ βλία, γιά τήν εικονογράφηση τών βι­ βλίων, γιά συγγραφείς πού προτιμούν ή όχι (καί γιά ποιούς λόγους), καί γενικά γιά όποιοδήποτε θέμα γύρω άπό τό βι­ βλίο καί τούς άνθρώπους του. Ελπίζοντας νά βρούμε άνταπόκριση, περιμένουμε μέ άνυπομονησία τίς συνερ­ γασίες τών παιδιών.

73

Β ιβλιογραφία

για

τό πα ιδικό βιβλίο

Ό κατάλογος πού ακολουθεί είναι μιά επιλογή άπό άρθρα σέ εφημερίδες καί περιοδικά πού δημοσιεύτηκαν τά τελευταία χρόνια με θέμα τό παιδικό βιβλίο, τά παιδιά καί τό ανά­ γνωσμα καί τούς συγγραφείς παιδικών βιβλίων. Κ. Ν. Α ΓΓΕΛ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ ΒΙΤΩ. Γιά ένα πα ιδ ικό εξω­ σχολικό βιβλίο, (περ. ’Α ντί, άρ. 9, 28.12.1974, σ.

28-29) Α ΓΓΕΛΟ Π ΟΥ ΛΟ Υ ΒΙΤΩ. Ή χαρ ά μέσα ά πό τά βιβλία, (περ. Δ ια βά ζω , άρ. 29, Μάρ. 1980, σ.

20-21) Α ΓΓΕ ΛΟ Π ΟΥ ΛΟ Υ ΒΙΤΩ. Τ ί δ ιαβάζουν τά π α ι­ δ ιά μας; (έφ. Ή Καθημερινή, 3.5.1979) Α Ν ΘΟ Υ ΛΙΑΣ Τ Α ΣΟ Σ. Γιατί τά πα ιδ ιά μας δεν δια β ά ζουν βιβλία; (περ. Δ ια β ά ζω , άρ. 24, Ό κ τ .

1979, α. 35-38) Α ΡΓΥΡΟ ΠΟ Υ ΛΟ Υ ΧΑΡΑ. Π α ιδικό βιβλίο τό άνύπαρκτο! (περ. Γυναίκα, άρ. 665, 23.7.1975, σ, 24-27). Α ΡΓ ΥΡΟ ΠΟ Υ ΛΟ Υ Χ ΑΡΑ. Τ ό π α ιδ ικό βιβλίο στήν Ε λ λ ά δ α . Π όσο πα ιδ ικ ό κα ί πόσο βιβλίο εί­ να ι; (περ. Γυναίκα, άρ. 675, 26.1 1.1975, σ.

180-186) Μ Α ΡΤΙΝ -Π Α Π Α ΖΟ ΓΛ Ο Υ ΑΝΝ κα ί ΜΟΙΡΑ Μ Α ΡΑ . ’Α ναζητώ ντας κριτήρια άξιολόγησης έλληνικών πα ιδικώ ν βιβλίων, (περ. Δ ιαβάζω , άρ.

21, ’Ιούνιος 1979, σ. 36-38) Β Α ΛΑ ΣΗ ΖΩ Η (έπιμ.). Π όσα π α ιδ ικ ά βιβλία άξίζούν βραβείο; "Ανθρω ποι ά πό τό χώρο τής πα ιδ ική ς λογοτεχνίας ά παντούν στήν έρευνα τού «Ρ». (έφ. Ριζοσπάστης, 15,8.1980). Στήν έρευνα άπαντούν: Μ άνος Κοντολέων, Μάρω Λ οίζου, Ε ι­ ρήνη Μ άρρα, Ε λ ένη Σαραντίτη-Π αναγιώ του, Ξένη Κερασιώτη, Μ αρούλα Κλιάφα, Γιάννης Νεγρεπόντης, Κίρα Σίνου, Σ ο φ ία Φίλντιση, Σπύρος Κ όκκινης, Βούλα Μ άστορη, Ά θ η ν ά Π απαδάκη, Λεία Χατζοπούλσυ-Κ αραβία. ΒΟΥ ΓΙΟ ΥΚ Α Σ Α. Π εριδιάβαση στήν άγορά τού πα ιδικού βιβλίου, (έφ. Τό Βήμα, 5.3.80, 30.3.80, 10.4.80, 30.5.80) ΒΟ Υ ΓΙΟ ΥΚ Α Σ Α. Τ ά κόμικς, (έφ. Τ ό Βήμα, 29.12.1974) ΓΙΑ ΚΟ Σ ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Σ. Τό έλληνικό πα ιδ ικό λο­ γοτέχνημα. (έφ. Ή Βραδυνή, 25.2.1975) ΓΚΡΙΤΣΗ-Μ ΙΛΛΙΕΞ ΤΑ ΤΙΑ Ν Α . Τό πα ιδ ικ ό β ι­ βλίο. Καί ή ιστορική μνήμη, (περ. ’Α ντί, άρ. 18, 3 Μ αίου 1975) 74

ΖΑ ΡΑ Μ Π Ο Υ Κ Α Σ Ο Φ ΙΑ . Τό πα ιδ ικ ό βιβλίο έπιστρέφει στόν παραδοσιακό μύθο. «Στατικά» έμφανίστηκαν τά κόμικς στήν Δ ιεθνή Έ κθεση τής Μ πολάνια. (έφ. Ή Καθημερινή, 5.6.1979) Θ Α Ν Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ ΚΑ ΤΕΡΙΝ Α . Ή πα ιδική β ι­ βλιοθήκη. (περ. Δ ια βά ζω , άρ. 24, Ό κ τ . 1979) ΚΛΙΑΦΑ Μ ΑΡΟ Υ Λ Α . Τ ί δ ιαβάζουν τά π α ιδ ιά μας. Μ ία έρευνα στήν περιοχή τών Τρικάλων, (περ. Δ ια β ά ζω , άρ. 24, Ό κ τ . 1979, σ. 45-48) ΚΟΚΚΙΝΗΣ ΣΠΥ ΡΟΣ. Π α ιδικ ές βιβλιοθήκες ώρα μηδέν, (έφ. Τό Βήμα, 15.9.1979) Μ Ο Υ ΣΤΑ Κ Α Κ Α ΛΛΙΟΠΗ. Βιβλία πα ιδικά , (έφ. Τό Βήμα, 5.1.1973) Μ Ο Υ ΣΤΑ Κ Α Κ Α ΛΛΙΟΠΗ. Τό μήνυμα τής εικό­ να ς στό πα ιδ ικό βιέλίο. (έφ. Τό Βήμα, 17.2.1974) Μ Ο Υ ΣΤΑ Κ Α ΚΑΛΛ ΙΟ Π Η . Ποίηση γιά πα ιδιά , (έφ. Τό Βήμα, 28.4.1974) Μ Ο Υ ΣΤΟ ΞΥ ΔΗΣ Θ Ε Ο Δ Ο ΣΗ Σ . Γύρω ά πό τό βιβλίο, (περ. Κ αινούρια ’Εποχή, άρ. 7-8, 1977) Μ ΠΙΟΥ Μ Π Ι ΦΡΙΝΤΑ . Τ ό πα ιδ ικ ό βιβλίο καί πώ ς θά τό διαλέξετε, (έφ. Τό Βήμα, 9.5.1976) Μ Π ΙΟΥ Μ Π Ι ΦΡΙΝΤΑ . ’Ε λπίδες γιά καλό π α ι­ δικ ό βιβλίο. Εύρύτατη προσπάθεια άναλαμβάνει ό Δήμος ’Α θηναίων, (έφ. Τ ό Βήμα, 18.6.1976) Μ ΠΙΟΥ Μ Π Ι ΦΡΙΝΤΑ . Τ ί θά διαβάσουν τά π α ι­ δ ιά τό καλοκαίρι; (έφ. Τό Βήμα, 4.7.1976) Μ Π ΙΟΥΜ ΠΙ ΦΡΙΝΤΑ . Καλό θά ήταν νά άρέσουν καί... στά πα ιδ ιά τά πα ιδ ικ ά βιβλία! (έφ. Τό Βήμα τής Κυριακής, 1.3.1981) Μ Π Ο ΥΚ Α Ο Υ ΡΗ ΕΛ ΕΝ Η. Π α ιδικ ό βιβλίο: μιά καλή άρχή. (περ. Γυναίκα, 12.12.1973) Ν ΕΣΙΝ Α Ζ ΙΖ . Τ ί σημαίνει νά ’σαι συγγραφέας βιβλίων γιά π α ιδιά , (περ. Δ ια βά ζω , άρ. 24, Ό κ τ.

1979, σ. 32-34) Ν ΤΕΛ ΟΠ Ο Υ Λ ΟΣ Κ Υ ΡΙΑΚΟΣ. Μ ία καλή ιδέα, ένας κακός κατάλογος, (περ. Δ ιαβάζω , άρ. 13, Ίούλιος-Σ επτ. 1978, σ. 7-12) Π Α Μ ΠΟ Υ Κ Η ΕΛ ΕΝ Η. Ή σεξουαλική άγωγή κα ί τά βιβλία ένημέρωσης. (περ. Δ ια βά ζω , άρ. 24,

Ό κ τ. 1979, σ. 50-58). Σ τις σελ. 52-58: «Βιβλία γιά παιδιά». ΠΑΜ ΠΟ Υ Κ Η ΕΛΕΝ Η. Τό πα ιδικό οικολογικό βιβλίο, (περ. Ο ικολογικά, άρ. 2, Γεν.-Φλεβ. 1979, σ. 44-45) ΣΑ ΡΗ ΖΩΡΖ. Ο ί Δον Κιχώχες δεν θά λύσουν τό πρόβλημα, (έφ. Ή Καθημερινή, 11.7.1976) Σ Α ΡΗ ΖΩ ΡΖ. Τ ό έξωσχολικό πα ιδ ικό βιβλίο, (περ. Δ ιαβάζω , άρ. 12, Μ ά ιο ς-Ίο ύνιο ς 1978, σ.

8-9) ΣΤΑ Θ Ο Υ Λ ΙΑ Σ ΚΩΝ. Κριτήρια καταλληλότητος τών ελευθέρων πα ιδικώ ν άναγνωσμάτων. (περ. Ε λληνοχριστιανική ’Αγωγή, άρ. 262, Μάρ. 1978, σ. 92-95) ΣΤΑ ΣΙΝ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ MIX. Δ. Πύλη εισόδου στή λογοτεχνία τό πα ιδ ικό βιβλίο, (έφ. Ή Βραδυνή, 11.10.1977). Γνώμες άκόμη καί τών Γιώργου Δ. Ζευγώλη καί Γεω ργίας Ταρσούλη. ΦΩ ΤΟ ΠΟ Υ ΛΟ Σ Θ Α Ν Α ΣΗ Σ. Τί βιβλία δ ια β ά ­ ζουν τά πα ιδ ιά μας; Σύγχρονες περιπέτειες άλλά καί κλασικά παραμύθια τραυματίζουν τήν π α ι­ δική ψυχή. Π ότε θά σκύψουμε στό πα ιδ ικ ό έν­ τυπο μέ περισσότερη ευθύνη καί μεγαλύτερη στοργή; (περ. Ε π ίκ α ιρ α , 4.1.1974, σ. 12-13) Χ Α ΡΑ ΛΑ Μ Π ΟΠ Ο Υ ΛΟΣ Β. Ή μορφωτική έπίδρασις τών έλευθέρων άναγνωσμάτων τών π α ι­ διών. (περ. Ε λληνοχριστιανική ’Αγωγή, άρ. 230, Ό κ τ . 1974, σ. 210-218) Χ Α ΡΑ ΛΑ Μ Π ΟΠ Ο Υ ΛΟΣ Β. Ή σύγχρονος έλληνική παιδική λογοτεχνία, (περ. Ε λλη νο χρ ισ τια ­ νική ’Αγωγή, άρ. 240, Νοέμ. 1975) Χ Α ΡΑ ΛΑ Μ Π ΟΠ Ο Υ ΛΟΣ Β. Τ ό έλληνικόν π α ι­ δικόν βιβλίον. (περ. Ελληνοχρισ τιανική ’Α γωγή, άρ. 236, Ά π ρ . 1975, σ. 114-116, άρ. 238, Ίούν.

1975, σ. 187-190) Π ότε επιτρέπεται ή σύσταση βιβλίων στούς μαθη­ τές μέσα στά σχολεία. Έ ξ άφορμής σχολίου τής «Καθημερινής», (έφ. Ή Βιβλιεμπορική, Ά π ρ .

1980)

Μάιος 1981

ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΑΙΑ Ε π ιμ έλ εια : Ε. Ά π ά κ η Ή ταξινόμηση τών βιβλίων γιά παιδιά γίνεται μέ βάση τό γνωστό Δεκαδικό Σύστημα ταξινόμησης, προσαρμο­ σμένο στην ελληνική βιβλιογραφία καί στίς Ιδιομορφίες αυτής τής κατηγορίας βιβλίων. Κατά τά άλλα ισχύουν baa άναφέρονται προλογικά στό Βιβλιογραφικό Δελτίο.

ΓΝΩΣΕΙΣ Σ Α Κ ΕΛ Λ Α ΡΙΟ Υ Χ ΑΡΗΣ. Ζωολογική μυθολο­ γία. ’Αθήνα, Νικόδημος. Σελ. 324. Δρχ. 350.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α Λ ΕΞΙΟ Υ ΕΛΛΗ. Ό χοντρούλης καί ή πηδηχτή. Εικονογράφηση Ά ντώ νη Καλαμάρα. ’Αθήνα, Καστανιώτης, 1981. Σελ. 96. Δρχ. 250. ΑΡΓΥΡΟ ΠΟ Υ Λ Ο Σ ΟΘ. Ό Θησέας. ’Αθήνα, Μ ίνωας, 1980. Σελ. 158. Δρχ. 200.

BA U D ELA IRE CH A RLES. Ό μικρός γητευτής. Ή Φανφάρλο. Μετ. Κ. X. Σύρρου. ’Α θήνα, Κορ οντζής, 1981. Σελ. 92. Δρχ. 100. ΓΙΑ ΝΣΟ Υ ΤΟ ΒΕ. Κομήτης στή χώρα τώ ν Μούμιν. Μετ. Λ ίνα ς Κάσδαγλη. ’Α θήνα, Μετόπη, 1981. Σελ. 203. Δρχ. 250. ΓΚΟΡΚΙ ΜΑΞΙΜ. Τ ό σπουργιτάκι. Μετ. Μ ίλιας Ροζίδη. ’Α θήνα, Σύγχρονη Ε π ο χ ή , 1981. Σελ. 14. Δρχ. 60. ΛΙΝΤΓΚΡΕΝ ΑΣΤΡΙΝΤ. Τ ά έξι διαβολάκια τού μικρού χωριού. Μετ. Ν τίνας Καμπά. ’Α θήνα, Με­ τόπη, 1981. Σελ. 123. Δρχ. 240. ΝΤΟΣΤΟ ΓΕΦΣΚ Υ. Ό μικρός ήρωας. Μετ. Κοραλίας Μακρή. ’Α θήνα, Κοροντζής, 1981. Σελ.

108. Δρχ. 120. ΟΥΑΪΛ Ν ΤΕΡ Λ ΩΡΑ. Ή ζωή στό μεγάλο δάσος. Μετ. Γ. Κοβαλένκο. Τό Μ ικρό Σ πίτι στό Λ ιβάδι, άριθ. 1. ’Α θήνα, Ά γ κ υ ρ α , 1980. Σελ. 124. Δρχ.

160.

75

Ο Υ ΑΪΛ Ν ΤΕΡ ΛΩΡΑ. Τό μικρό σπίτι στό λιβάδι. Μετ. Φ ούλας Ζησιμάτου. Τό Μ ικρό Σ π ίτι στό Λ ι­ βά δι, ά ριθ. 2. ’Α θήνα, "Αγκυρα, 1979. Σελ. 171. Δρχ. 160. ΟΥ Α ΪΛ Ν ΤΕΡ ΛΩΡΑ. Σ τις όχθες τοϋ ποταμού μέ τίς δαμασκηνιές. Μετά! Γ. Κοβαλένκο. Τό Μ ικρό Σ πίτι στό Λ ιβά δι, άριθ. 3. ’Α θήνα, "Αγκυρα. Σελ.

192. Δρχ. 180. ΟΥ Α ΪΛ Ν Τ Ε Ρ ΛΩΡΑ. Στήν άσημένια λίμνη. Μετ. ’Α λίκης Σ. Βρανά. Τ ό Μ ικρό Σ π ίτι στό Λ ιβά δι, άριθ. 4. ’Α θήνα, "Αγκυρα, 1980. Σελ. 194. Δρχ.

180. ΟΥ Α ΪΛ Ν ΤΕΡ ΛΩΡΑ. Ό μακρύς χειμώνας. Μετ. ’Α λίκης Σ π. Β ρανά. Τ ό Μ ικρό Σ π ίτι στό Λ ιβάδι, άριθ. 5. ’Α θήνα, "Αγκυρα, 1981. Σελ. 204. Δρχ.

180. ΡΟ Ν Τ Α ΡΙ ΤΖ Α Ν Ν Ι. Έ ν α λεπτό κρεμμύδι. ’Α π ό ­ δοση "Αλκής Ζέη. ’Α θήνα, Κέδρος, 1980. Σελ.

176. Δρχ. 400. Σ ΤΟ Ο Υ Ν Μ Π ΕΡΝ Α ΡΝ Τ. Π οντικο'σταθμός π ρ ώ ­ τω ν βοηθειών. Μετ. Σ ο φ ία ς Ζ αραμπούκα. Ε ικ ό ­ νες Ράλφ Στήντμαν. ’Α θήνα, Δ ιάγραμμα, 1980. Δρχ. 200.

κυκλοφορεί

ΒΑΣΙΛΗ ΡΩΤΑ ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑ ο αγώνας μου μ ’ εναν τιτανα (σαιξπηρ) θέατρο και δημοκρατία ο προφορικός μας λογος τα τραγούδια του ελληνικού λαού η αρχαία τραγωδία (γέννηση - αναγέννηση - εξευτελισμος) δελφικές εορτες παιδικό - σχολικο θέατρο θέατρο στην αντίσταση

ξάγναντο εκδόσεις αγ.ισιδωρου 6, τηλ. 3630896.3631622

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ε Π ΙΚ Α ΙΡ Ο Τ Η Τ Α

ΘΕΑΤΡΟ ΡΑ Β Α Ν Η Σ -Ρ Ε Ν Τ Η Σ Δ Η Μ Η Τ ΡΗ Σ. Π α ρ α μ ύ θιμύθοι. Βιβλίο πρώ το. ’Α θήνα, Σ ύγχρονη ’Ε ποχή, 1981. Σελ. 68: Δρχ. 120. ΣΑ Κ Ε Λ Λ Α ΡΙΟ Υ Χ Α ΡΗ Σ. Ό σπιθοβολάκης. Π αραμυθόδραμα σέ 2 πράξεις. ’Α θήνα, Β ασι­ λείου, 1981. Σελ. 59. Δρχ. 100.

76

Ασκληπιού 1 Τηλ. 3636083

κριτικογραφία Στήν κριτικογραφία αυτόν τον τεύχους περιλαμβάνονται βιβλιοκριτικές πού δημοσιεύτηκαν τό Μάρ­ τιο στόν ημερήσιο Αθηναϊκό τύπο. Περιλαμβάνονται, επίσης, κα ί κριτικές δημοσιευμένες στόν π ερι­ οδικό κα ί επαρχιακό τύπο, όσες φυσικά φρόντισαν νά μάς στείλονν ο ί συντάκτες τους. Γιά κάθε βιβλίο σημειώνονται, μέσα σέ παρένθεση: τό όνομα τού κριτικού κα ί δ τίτλος τοϋ εντύπου (βλ. Υπόμνημα), καθώς κα ί ή ήμέρα δημοσίευσης τής κριτικής, αν πρόκειται γιά εφημερίδα, ή ό άριθμός 'έκδοσης, αν πρόκειται γιά περιοδικό έντυπο. (’Επιμέλεια: Κατερίνα Παπαλιβερίον)

'Υπόμνημα ΚΡΙΤΙΚΟΙ ΑΑ: Α. ’Αργυρίου ΑΚ: Α. Καλογεροπούλου ΑΠ: Α. Παπαδάκη ΑΦ: Α. Φουριώτης BA: Β. Άγγελοπούλου ΒΠ: Β. Παπαβασιλείου ΓΜ: Γ. Ματζουράνης ΔΖ: Δ. Ζαδές ΔΣ: Δ. Σιατόπουλος ΕΖ: Ε. Ζωγράφου ΕΚ: Ε. Κοροντζή ΕΡ: Ε. Ρόζος ZB: Ζ. Βαλάση θ'Π: Θ. Μ. Πολίτης ΚΑ: Κ. Άνδρονίκας ΚΔ: Κ. Θ. Δημαράς ΚΚ: Κ. Καλημέρης ΚΡ: Κ. Ρούφου ΚΣ: Κ. Σταματίου

ΚΤ: Κ. Τσαούσης ΚΧ: Κ. Χρυσάνθης ΜΓ: Γ. Μαρκοπουλιώτου ΜΠ: Μ. Παπαδοπούλου ΟΠ: Ό Παρατηρητής ΣΑ: Σ. Άρτεμάκης ΣΤ: Δ. Σταμέλος ΤΛ: Τ. Λειβαδίτης ΤΜ: Τ. Μενδράκος ΦΜ: Φ. Μπουμπουλίδης ΧΛ: X. Λουκάκου XX: X. Χειμώνας

ΑΚ: Άκρόπολις ΑΝ: ’Αντί ΑΠ: ’Απανεμιά ΑΥ: Αυγή ΒΗ: Τό Βήμα ΒΡ: Ή Βραδυνή

Γενικά έργα Ντελύπουλος Κ.: Συστήματα βιβλιογραφίας (ΓΜ, ΔΙ, 39) Φ ιλοσοφία-Ψ υχολογία Βουδισμός / βιοθεωρία καί κοσμοθεωρία (ΚΚ, ΔΙ, 39) Δεσποτόπουλος Κ. I.: Πολιτική φιλοσοφία τοϋ Πλάτωνος (ΑΦ, ΑΚ, 18) Κλάιν Μ.: Ή ψυχανάλυση των παιδιών (Ν. Δημητριάδης, Σχολείο καί Σπίτι, 3/231) Μονταίνι Μ.: Δοκίμια (ΓΜ, ΔΙ, 39) Νιάνιας Δ. Γ.: Ή κρίση τοϋ πολιτισμού (ΑΦ, ΑΚ, 18) Ντόκας Α. Σ.: Λεξικό φιλοσοφικών δρων (ΣΑ, ΡΑ, 579) Πάνου Σ.: ’Ιδεολογία καί κριτική (ΚΚ, ΔΙ, 39) · Θ ρησκεία Αλεξίου Σ.: Ή εκκλησία στήν έποχή μας (Ε. Άποστολάκης, ΚΑ, Γιανναράς X.: Ή κρίση τής προφητείας (ΚΤ, ΕΛ, 26) Γιανναράς X.: Ή έλευθερία τοϋ ήθους (Κ. Γεωργουσόπουλος, ΔΙ, Τσιριντάνης Α. Ν.: Ή πίστις ώς βίωμα (ΣΑ, ΡΑ, 579)

ΔΕ: Τό Δέντρο ΔΙ: Διαβάζω ΕΛ: ’Ελευθεροτυπία ΕΟ: Έποπτεία ΕΠ: ’Επίκαιρα ΕΣ: ’Ελεύθερος (Στερ. Έλλ.) ΙΣ: Ιστορία ΚΑ: Καθημερινή ΚΑ: Κυπριακός Λόγος ΚΟ: ’Ελεύθερος Κόσμος ΜΕ: Μεσημβρινή ΝΕ: Τά Νέα ΟΚ: Οικονομία καί Κοινωνία ΟΤ: Οικονομικός Ταχυδρόμος ΠΚ: Πνευματική Κύπρος ΠΟ: Ό Πολίτης ΡΑ: Ραδιοτηλεόραση ΡΙ: Ριζοσπάστης ΣΚ: Σκιάθος ΤΕ: Τριψυλλιακή Εστία Τ 0: Τομές

Κ οινωνικές επιστήμες Άρλιώτης Κ. Κ.: Ιστορία τής ’Εθνικής Κτηματικής Τραπέζης τής Ελλάδος (XX, ΣΚ, 19) Βανδώρος Δ.: Ή χρηματοδότησις τής βιομηχανίας είς τήν Έλ• λάδα καί τή Μ. Βρετανία (Δ. Στεργίόυ, ΟΤ, 13/1403) Γυναικείες άφίσες (Ν. Στερεό., ΟΤ, 12/1402) ’Εδώ άρχίζει ή Ευρώπη (Ν. Στερεό., ΟΤ, 12/1402) Εύαγγελάτος Δ. Γ.: Προβλήματα δικαιοσύνης (ΚΤ, ΕΛ, 5) Ζαμίτ Λ.: Ή οικονομία τής Έπτανήσου έπί άγγλικής προστασίας (1815-1864) (Π. Παγκράτης, Πορφύρας, 5) Ή προσχώρηση στις Εύρωπαϊκές Κοινότητες (ΚΤ, ΕΛ, 19) Κασιμάτη Κ.: Τάσεις κινητικότητας εργασίας στήν έλληνική βιο­ μηχανία (ΚΤ, ΕΛ, 19) Μανωλεδάκης I. Ε.: Εισαγωγή στήν έπιστήμη (Γ. Παπαγοϋνος, ΔΙ, 39) Μπαξαϊος Κ.: Οί τροφές πού χαρίζουν ίγεία (ΚΤ, ΕΛ, 26) Μπρετόν Α.: Ή πολιτική θέση τοϋ σσυρρεαλισμσϋ (Γ. Ζαρκάδης, ΟΤ, 10/1400) Παναγόπουλος Β. - Οίκονομέας Γ.: "Αχ... έξουσία (ΚΤ, ΕΛ, 26) Παπαγιαννίδης Α. Δ. - Χριστογιαννόπουλος A. I.: Ή έρμηνεία κατ’ άρθρο τής συνθήκης τής ΕΟΚ (Γ. Μαρίνος, ΟΤ, 12/1402) Παπακωστόπουλος X. Κ.: Έφηρμοσμένη διοικητική καί όργανωτική τών έπιχειρήρεων (Φ. Κυριακοπουλου, ΟΤ, 12/1402) Πσυρναράκης Ε.: Μακροοικονομική θεωρία καί πολιτική (Δ. Γ. Μαλλιάρης, ΟΤ, 13/1403) 77

Rosanvallon P.: Αυτοδιαχείριση (A. Ρήγος, ΔΙ, 39) Σεισμοί (ΚΤ, ΕΛ, 19) Σεμιόνοβα Ο. *■ Χέυνες Β.: Συνδικαλισμός καί έλευθερίες στην ΕΣΣΔ (ΤΜ, ΕΠ, 659) Σουμάχερ Ε. Φ.: Τό μικρό είναι όμορφο (Θ. Βαλαβανίδης, ΔΙ, 39) Τότσης Ν. - Τότσης X.: Ή φορολογία τών έταιρειών περιωρισμένης ευθύνης (Ν. Στερεό., ΟΤ, 12/1402) Χιονίδης Γ. X.: Πολιτικά άρθρα (Ν. Στερεό., ΟΤ, 12/1402) Ε κπ α ίδ ευ σ η -Π α ιδα γ ω γ ικ ή Κωστόπουλος Κ.: Τό παιδί, τό παιγνίδι καί ή πραγματικότητα (ΓΜ, ΔΙ, 39) Μοντεσσόρι Μ.: Πρακτικός δδηγός στή μέθοδό μου (ΚΡ, ΔΙ, 39) Νεοελληνικά κείμενα γιά τό γυμνάσιο άπό δμάδα έργασίας (Ν. Γρηγοριάδης, ΔΙ, 39) Λ α ογραφία Γνευτός Π.: Τραγούδια δημοτικά τής Ρόδου (XX, ΣΚ, 19) Θεσσαλικά χρονικά (ΣΤ, ΕΛ, 26) Κάσσης Κ. Δ.: Λαογραφία τής Μέσα Μάνης (ΣΤ, ΕΛ, 12) Σπανός Δ. Γ.: Ό Έγρήγορος τής Χίου (Τ. Παπαδοπούλου, Φιλοτεχνικός, 4) Τσιτσέλης Η.: Κεφαλληνιακά σύμμικτα (ΣΤ, ΕΛ, 19) Γλώσσα Δημητρίου Σ.: Λεξικό έπικοινωνίας καί σημειωτικής άνάλυσης (ΚΚ, ΔΙ, 39) Φ υσικές επιστήμες Πράιφορ Κ.: Θηλασμός (ΚΤ, ΕΛ, 12) Θ ετικές επιστήμες Κοτίτσας Μ.: Λογιστική - Γενικές άρχές (Δ. Στεργίου, ΟΤ, . 13/1403) Τέχνες Βαγιατζής Φ. Ν.: Ή θεσσαλική ζωγραφική (ΣΤ, ΕΛ, 19) Μουτσόπουλος Ν.: Θεσσαλονίκη 1900-1917 (Γ. Άναστασιάδης, Γιατί, 68) Νεοελληνική τέχνη (Ν. Ήλιοπούλσυ-Ρογκάν, ΚΑ, 5) Ρεντζής Θ.: Κινηματογράφος (ΕΚ, ΔΙ, 39) Τραυλός I. - Κόκκου Α.: Έρμσύπολη (ΔΙ, 39) Κλασική π α ιδεία Παυσανίας: Ελλάδος περιήγησις (ΚΤ, ΕΛ, 19) Π οίηση Βαλαωρίτης Ν,: Ό ήρωας τοϋ τυχαίου (Α. Φωστιέρης, ΔΙ, 39) Δαμβουνέλη Ε.: Τό συντριβάνι (XX, ΣΚ, 19) Δαράκη Ζ.: Τά άόριστα γεγονότα (ΤΜ, ΕΛ, 659) ΔημόπουλοςΤ.: Νόστοι (ΣΑ, ΡΑ, 580) Ζαφειριού Λ,: Ό Μιγάδας "Αγγελος (Κριτών, 'Ελεύθερη Κύπρος^ 1), (Π. Σόφας, «Χαραυγή-Λευκωσία», 8) Ήσαία Ν.: Μορφή (Η. Κεφάλας, ΤΟ, 69) Καλφόπουλος Κ.: Τό 22 (ΤΛ, ΑΥ, 8) Καμπίτσης Η,: 'Ελεγείο γιά ένα μικρό τιτάνα (A. Κ. Φουσκαρίνης, Διάλογος, 11) Καμπίτσης Η.: Τά χορικά τής μεγάλης νύχτας (A. Κ. Φουσκαρί­ νης, Διάλογος, 11) Καροϋζος Ν.: Δυνατότητες καί χρήση τής όμιλίας (Ε. Άρανίτσης, ΕΛ, 29) Καροϋζος Ν.: Ό ζήλος τοϋ μή σχετικσϋ μέ παροράματα (Ε. Άρα­ νίτσης, ΕΛ, 29) Καροϋζος Ν.: Μονολεκτισμοί καί όλιγόλεκτα (Ε. Άρανίτσης, ΕΛ, 29) Καχριμάνης Γ. Δ.: Ποιήματα (Η. Κεφάλας, ΤΟ, 69) Κλάδου-Στύπα Φ.: Μαρμαρυγές (Γ. Καραβίδας, 'Απανεμιά, 25-26) Κεφάλας Η.: Τά μομιτίγια (Β. Κάσσος, ΤΟ, 69) Κουτσοχέρας Γ.: Έλλαδικά (Η. Κεφάλας, ΤΟ, 69) Κυπαρίσσης Π.: Τό σοφό σαλιγκάρι (Γ. Κ. Κ., ΚΑ, 19) 78

Λαγγουρέλη Μ.: Τά άλογα (ΚΤ, ΕΛ, 12) Μάρκογλου Π.: Συνοπτική διαδικασία (ΤΛ, ΑΥ, 8) Ξεξάκης Μ.: ’Ασκήσεις μαθηματικών - Πλόες έρωτικοί (ΤΜ, ΕΠ, 658) Παλαιστινιακή ποίηση (ΚΤ, ΕΛ, 5) Παναγουλόπουλος Γ.: ’Εναλλαγή άγρύπνιας καί όνείρου (ΤΛ, ΑΥ, 8) Παπαγγέλου.Ρ.: Ήχοι (ΧΛ, ΔΙ, 39) Πρατικάκης Μ.: Ή παραλοϊσμένη (Γ. Μαρκόπουλος, ΔΙ, 39) Πρεβέρ Ζ.: Κουβέντες (ΚΤ, ΕΛ, 5) ' Ρεμπώ Α.: ’Εκλάμψεις (ΚΤ, ΕΛ, 12) Σινόπουλος Π. Α.: Ή ζωντανή έρημος (ΓΓ, Διάλογος, 11) Στεφανίδη Α.: Κορμοράνοι (Τ. Παπαδοπούλου, Φιλοτεχνικός, 4) Τζούλης θ.: ’Αμφίβια (Δ. Κσνιδάρης, Πόρφυρας, 5) Χατζόπουλος Π.: Βραχωρίτικο (ΘΠ, ΕΣ, 15) Χριστογιάννης Γ. I.: ’Αμείλικτη γεωμετρία - Ποιήματα 1947-1979 (ΔΣ, ΒΡ, 11) Π εζογρα φία Άλεξανδρόπουλος Μ.: Τό ψωμί καί τό βιβλίο (ΚΡ, ΔΙ, 39) Άσημακόπουλος Κ.: Ή Άλτάνα τής Πάργας (ΔΣ, ΒΡ, 11) Βέργης Α.: Μέ τό φώς τής νύχτας (ΓΜ, AY, 1) Βέρος Κ.: Δάφνις (Β. Χατζηβασιλείου, ΤΟ, 69) Γιάκο Α. Ντέ: Ένα ζευγάρι χαμένα γάντια (ΤΜ, ΕΛ, 657) Γρηγοράτος Δ.: Συνάντησα τό δράκο τής ζωής μου (Β. Χατζηβασιλείου, ΤΟ, 69), (ΤΜ, ΕΠ, 658) Δρίτσα-Τσιουλάκη Λ.: Τά θηρία καί άλλα διηγήματα (Ν. Κωνσταντινέα, Πολιτική Οικονομική "Ερευνα, 71) Ζάχος Ε.: Ή πιάτσα (Γ. Άναστασιάδης, Γιατί, 68) Κονδυλάκης I.: Οί άθλιοι τών Αθηνών (ΜΠ; ΝΕ, 14) Κοφίνης Γ.: Τό χοντρό κλειδί (ΓΜ, AY, 1) Λάγκε Ε.: Στά γεγονότα πολίτη (ΧΛ, ΔΙ, 39) Λαδιά Ε.: Χάλκινος ύπνος (ΤΜ, ΕΛ, 659) Λεκλέρ Άνί: Πυρογραφίες (ΤΜ, ΕΠ, 658) Μανούσακας Γ.: Ό φυγόδικος (Σ. Χαϊκάλης, ΟΤ, 10/1400) Μάρας Θ.: Παράλληλα καί παράταιρα (ΓΜ, AY, 1) Μεϊμαρίδης Γ.: Άνθρωποι τού Θεού (W., ΟΤ, 12/1402) Μπόρχες X. Λ.: Ό δημιουργός (ΚΡ, ΔΙ, 39) Μπωβουάρ Σ.: Οί μανδαρίνοι (ΜΠ, ΝΕ, 14) Νυδριώτης Σ.: Απελευθέρωση (ΔΣ, ΒΡ, 17), (ΓΜ, AY, 1) Ξένος ΓΓ. Β.: Θαλασσινοί πυράκανθοι (ΓΙ. Άπέργης, Πολιτική Οι­ κονομική Έρευνα, 71) Παπαβασιλείου Α.: Πεζοτράγουδα 1968-1977 (XX, ΣΚ, 19) Παπαδάτου Β. Π.: Πανσιόν Boa Vista (Θ. Δ. Φραγκόπουλος, ΤΟ, 69) Παπαδημητρακόπουλος Η.: Θερμά θαλάσσια λουτρά (ΚΚ, ΔΙ, 39) Παρασκευαϊδης Θ.: Τό πάρτυ στούς κήπους τού Άκάδημου (Μ. Έλευθεριάδης, Λεσβιακός Κήρυξ, 26), (Τ. Πηλείδης, Ζυγός, 45), (Μ. Ν. Τσιάμης, «Δημοκράτης» Μυτιλήνης, 30) Πλασσαρά Κ.: Ή τελευταία Ιθάκη (Β. Χατζηβασιλείου, ΤΟ, 69), (Β. Κάσσος, 69) Σαμουηλίδης X.: Σκληρές ίστορίες (ΔΣ, ΒΡ, 17) Σάντος Λ. Μ.: Εποχή τής σιωπής (ΧΛ, ΔΙ, 39) Σκιαδάς Ν.: Αχελώος (ΘΠ, ΕΣ, 22) Στήβενσον Ρ. Λ.: Δόκτωρ Τζέκυλ καί Κύριος Χάιντ (ΕΚ, ΔΙ, 39) Τζέρομ Π.: Τρεις άντρες σέ μιά βάρκα (ΚΤ, ΕΛ, 12) Thomas D.: Πεζογραφήματα (Τ. Κόρφης, ΔΙ, 39) Φρέρη Μ. Β.: Τό κάστρο μας (Β. Σπ., ΚΑ, 19) Φώκνερ Γ.: Άβεσσαλώμ, Άβεσσαλώμ (ΤΜ, ΕΠ, 657) Χατζηγιάννης Σ.: Ή άταξία τού συμπτώματος (Ε. Γ. Ρόζος, Απα­ νεμιά, 15-26) Δοκίμ ια -Μ ελέτες-Κ ριτική-θεω ρία Χ ιοίιμ ορ-Ά λλη λογρα φ ία Άδάμος Τ.: Δοκίμια ιδεολογικά λογοτεχνικά (Ν. Ταξιάρχης, Πο­ λιτική Οικονομική Έρευνα, 71), (ΚΤ, ΕΛ, 5) Άπέργης Π.: Τρία πρόσωπα (ΑΦ, ΑΚ, 4) Βαρίκας Β.: Συγγραφείς καί κείμενα (Ν. I. Μεγαδσύκας, ΟΤ, 12/1402) Βογιατζόγλου Β.: Νέα Ιωνία (Θ. Μάρας, Πολιτική Έρευνα, 71) Γεωργάκης Γ.: Δίχως μύθους (ΘΠ, ΕΣ, 29) Γκόρπας Θ.: Περιπετειώδες κοινωνικό καί μαύρο νεοελληνικό άφήγημα (ΚΤ, ΕΛ, 26), (ΚΣ, ΝΕ, 28) Δήμου Ν.: Ένα σημείο έπαφής άνατολικής καί δυτικής σκέψης (ΤΜ, ΕΠ, 659) Δούκαρης Δ.: Ανθρώπινη έκδοχή (A. Κ. Φουσκαρίνης, Διάλογος, Καρκαβίτσας Α.: Ό ζητιάνος (ΕΚ, ΔΙ, 39)

ΕΛ, 19), (ΑΦ, ΑΚ, 4) λυχναρά Α.: Ή μεταλογική τών πραγμάτων: Όδυσσέας Έλύτης (ΑΦ, ΑΚ, 4) Ντουβλής: Χωρίς λόγια (ΤΜ, ΕΠ, 657) Παναγιωτόπουλος I. Μ.: Όρθιες ψυχές καί άλλα παράλληλα κεί­ μενα (ΤΜ, ΕΠ, 657) Παπακώστας Γ.: Ή ζ<οη καί τό έργο τής Α. Παπαδοπούλου (Γ. Δ. Παγανός, ΚΑ, 5) Πάσχος Π. Β.: Μέ λογισμό καί μ’ όνειρο (XX, ΣΚ, 18) Πλατής Ε. Ν.: Οί κατήγοροι τού Σωκράτη (Ε. Χατζηανέστης, ΚΑ, 12) Πολίτου-Μαρμαρινοΰ Ε.: Ή έφημερίδα «Ραμπαγάς» καί ή συμ­ βολή της στήν άνανέωση τής νεοελληνικής λογοτεχνίας (XX, ΣΚ, 19) Πτίνης Κ.: Επιφανείς σάμιοι κληρικοί (ΔΣ, ΒΡ, 17) Ραίζης Μ. Β.: ’Αγγλόφωνη φιλολογία (ΘΠ, Αίτωλική, 29) Σταμάτης X. Θ.: Κωστής Παλαμάς (ΑΦ, ΑΚ, 4) Στεργιόπουλος Θ.: Τό δράμα μιας μούσας (ΚΤ, ΕΛ, 12) Τετράδιο Πιέρ Έμμανυέλ (ΕΚ, ΔΙ, 39) Τσιάμης Μ. Ν.: Συντομογραφίες (ΑΦ, ΑΚ, 4) Χατζιδάκις Μ.: Τά σχόλια τού Τρίτου (Γ. Άναστασιάδης, Γιατί, Χριστιανόπουλος Ν.: Λογοτεχνικά βιβλία καί περιοδικά πού τυ­ πώθηκαν στή Θεσ/νίκη 1850-1950 (Ν. Δημητριάδης, «Σχολείο καί Ζωή», 3) Χωρεάνθης Κ.: Μιχαήλ Μητσάκης ή τό πρόβλημα τής έκφρασης (ΤΜ, ΕΛ, 657) Θέατρο Γκόμπροβιτς Β.: Ύβόνη, πριγκίπισσα τής Βουργουνδίας (ΚΤ, ΕΛ, 26) Γκόμπροβιτς Β.: Ό γάμος (ΚΤ, ΕΛ, 26) Δρομάζος Σ.: Τό κωμειδύλλιο (ΦΜ, ΚΟ, 28), (ΧΛ, ΔΙ, 39) Έσλιν Μ.: Πέρα άπ’ τό παράλογο (ΕΚ, ΔΙ, 39) Ζιώγας Β.: Τό προξενιό τής ’Αντιγόνης (ΧΛ, ΔΙ, 39) Ζιώγας Β.: Κωμωδία τής μύγας (ΧΛ, ΔΙ, 39) Θρύλος Α.: Τό έλληνικό θέατρο. Τόμοι ΣΤ, Ζ, Η, Θ (XX, ΣΚ, 19) Ίψεν Ε.: Ένας έχθρός τού λαού (ΚΤ, ΕΛ, 26) Ληναιος Σ.: Τό αυριανό θέατρο (ΚΤ, ΕΛ, 12), (Γ. Καλατζόπουλος, ΡΙ, 20) Μυράτ Δ.: ’Αγαπημένα πρόσωπα καί ιδέες (ΜΠ, ΝΕ, 21), (ΚΤ, ΕΛ, 12) Παπακωνσταντίνου Ν.: Θεατρική τριλογία (ΚΤ, ΕΛ, 26) Π αιδικά ’Αρβανίτη Α.: Ή Άστρινή καί άλλα παραμύθια (ΤΜ, ΕΠ, 659) Μηχιώτης X.: Διονύσιος Σολωμός (ΓΜ, ΑΥ, 25) Μηχιώτης X.: Μύθοι γιά τούς θεούς καί τους ηρωες τής άρχαίας 'Ελλάδος (ΓΜ, ΑΥ, 25) ΞανθσύληςΓ.: ‘Ανέβα στή στέγη νά φάμε τό σύννεφο (ΑΠ, ΑΥ, 5)

Ξανθούλης Γ.: Ένα καλοκαίρι καλοκαιράκι (ΑΠ, ΑΥ, 5) 'Ιστορία-Β ιογραφίες-Μ αρτυρίεξ Βουδούρης Μ. ύντροφός μας Νίκος Ζαχαριάδης (Δ. Χαρίτος, ’Απανεμιά, 25-26) Δημητρίου X. 0 Καραϊσκάκης καί οΐ μάχες στό Πετροχώρι Θεοδωρίδης X Κακλαμάγος Σ. Ε.: Αταλάντη 1800-18: Κανελλόπσυλος Π.: Γεννήθηκα στό 1402 (ΚΤ, ΕΛ, 19) Καρανικόλας Γ.: Γιώργος Σιδέρης δ ποιητής τής ’Αντίστασης καί τοϋ χρέους (Ν. Κωνσταντινέα, Πολιτική Οικονομική Έρευνα, 71) Κατσώτας Π.: Ή δεκαετία 1940-1950 (Ο., ΚΑ, 19) Κίτσου-Πιτούλη X.: Ήπειρώτες έκδοτες καί τυπογράφοι τής Τουρκοκρατίας (Μ· Μ. Παπαϊωάννου, ΡΙ, 20) Κούκκου Ε.: Οί κοινοτικοί θεσμοί στις Κυκλάδες (ΚΚ, ΔΙ, 39) Λεκατσάς Π.· Τό κάλεσμα τής Θεονύφης (ΚΤ, ΕΛ, 26) Μνήμη Σουλίου (ΑΦ, ΑΚ, 25) Μπαλαφούτας Γ.: 1943-44 / ’Από τόν προμαχώνα τής Στιμάγκας (ΑΦ, ΑΚ, 25) Μπουγιούκος-Φενεάτης Τ.: Στυμφαλία (ΑΦ, ΑΚ, 25) Μωραίτης Γ.: Ματιές στήν ιστορία τής Βοδινίτσας (Μ. Μ. Παπαϊωάννου, ΡΙ, 20) Ντάνοβα Ν.: Τό έθνικό ζήτημα στά έλληνικά πολιτικά προγράμ­ ματα τάν 19ο αί. (Ε. Σκοπειέα, ΠΟ, 40) Παρασκευόπουλος Σ. Η.: Αναφορά στόν Τάκη Δόξα καί τήν Κυ­ παρισσία (A. Κ. Φουακαρίνης, Διάλογος, 11), (XX, ΣΚ, 19) Πετρίδης Π.: Ξενική έξάρτηση καί έθνική πολιτική 1910-1918 (Γ. Άναστασιάδης. Γιατί, 68) Πολίτης Α.: Κατάλοιπα Fiiuriel καί Brunet de Preble (ΓΜ, ΔΙ, 39] Σαράφης Σ.: Άρθρα καί λόγοι (ΚΤ, ΕΛ, 5) Σαράφης Σ.: Ό ΕΛΑΣ (ΚΤ, ΕΛ, 5) Σαράφης Σ.: Βάρκιζα (ΚΤ, ΕΛ, 5) Σαράφης Σ.: Ιστορικές άναμνήσεις (ΚΤ, ΕΛ, 5) Σαρδελής Κ.: Γ. Βαρνακιώτης (ΔΣ, ΒΡ, 24) Σταμέλος Δ.: Τό λιοντάρι τής κλεφτουριάς (Ε. Γ. Ρόζος, ΑΠ, 25-26) Στασιγόπουλος Μ. Δ.: Μορφές άπό τόν 4ο αί. μ.Χ. (ΑΦ, ΑΚ, 18) Τράικωφ Β.: Ιδεολογικά ρεύματα καί προγράμματα στά έθνικοαπελευθερωτικά κινήματα τών Βαλκανίων ώς τό 1878 (Ε. Φρόντζος Π. I.: Ή παιδεία στήν Πυρσόγιαννη έπί Τουρκοκρατίας (Μ. Μ. Παπαϊωάννου, ΡΙ, 20) Χαρίτος X. Γ.: Σελίδες άπό τήν ιστορία τών χωριών ΛαύκουΠρομιριοΰ (XX, ΣΚ, 18) Χόρτου Τ.: Ή κατάρα τής Ασίας (ΚΣ, ΝΕ, 2 1) Χρσνόπουλος Δ.: Ρήγας δ Πρωτομάρτυρας (XX, ΑΠ, 25-26)

79

ΣΕΙΡΑ «ΘΕΜΑΤΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ-ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣΔιεύθυνση: ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ

80

Επιμέλεια:

Μάιος

UEEEIB Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Κ Ο Δ Ε Λ Τ Ι Ο Α Ρ Ι Θ . 44

Σνντάσσεται μέ την πολύτιμη σννεργασία τον βιβλιοπωλείου τής «Εστίας» • Ή ταξινόμηση των βιβλίων γίνεται με βάση τό γνωστό Δεκαδικό Σύστημα ταξινόμησης, προσαρ­ μοσμένο στήν έλληνική βιβλιογραφία.

ΒΥ Ζ Α Ν ΤΙΝ Ο Υ -Κ Ο ΤΖ ΙΑ ΓΕΩ ΡΓΙΑ . Σ χέσεις τε­ χνολογικού κα ί ψ υχοπνευματικού πολιτισμού. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 102.

• Σε κάθε κατηγορία βιβλίων προηγούνται άλφαβητικά οι έλληνες συγγραφείς καί άκολουθοϋν οΐ ξέ-

Θ ΕΟ Δ Ω Ρ Α Κ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ ΙΩΑ Ν ΝΗ Σ Ν. Ό Φ άουστ τού Γκαίτε. Μ ετάφραση μέ αισθητική καί φιλοσοφική έρμηνεία. Γ ' έκδοση. ’Α θήνα, 1981. Σελ. 552. Δρχ. 500.

• Ή κατάταξη των ξένων συγγραφέων γίνεται σύμ­ φωνα μέ τό ελληνικό Αλφάβητο.

• Στήν κατηγορία των περιοδικών δέν περιλαμβά­ νονται έντυπα πού έκδίδονται δύο ή περισσότερες φορές τό μήνα.

• Τά εκδοτικά στοιχεία κάθε βιβλίου αναγράφονται , δπως τά παραδίνει δ ίκδότης.

• Γιά τήν άκόμη μεγαλύτερη πληρότητα τού Δελτίου κάθε έκδοτης ας μάς στέλνει τά πλήρη βιβλιογρα­ φικά στοιχεία των καινούριων εκδόσεων του. Θά καταχωρηθονν οπωσδήποτε.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Μ Η ΛΙΑΡΑ ΚΗ Σ ΑΝΤ. Ε λλή νω ν: ιστορική-γεω ­ γραφική- αρχαιολογική - λαογραφική βιβλιογρα­ φ ία 1800-1889 ταξινομημένη κατά τόπους. ’Α θήνα, Κουλτούρα, 1981. Σελ. 128. Δρχ. 300. Ν Τ ΕΛΟΠ Ο Υ ΛΟΣ ΚΥΡ. Ή έθνική βιβλιογραφ ία όργανο ενημέρωσης καί μέσο προβολής τού β ι­ βλίου. ’Α θήνα, Ε λ λη νικ ό Λογοτεχνικό καί 'Ισ το ­ ρικό ’Α ρχείο, 1980. Σελ. 13. Δρχ. 20.

Μ Π Α ΡΤ Ζ Ε Λ ΙΩ Τ Η Σ Λ. Κ. Ή κριτική τού Ά ρ ιστοτέλους π α ρ ά Π λήθωνι, ώ ς έκφρασις τού άντιαριστοτελισμού κατά τόν ΙΕ ' αιώ να. Έ ρ ε υ να ι, άριθ. 1. Ά θ ή ν α ι, "Ιδρυμα Έ ρεύ νη ς κα ί ’Ε κδό ­ σεων Νεοελληνικής Φ ιλοσοφίας, 1980. Σελ. 237. Δρχ. 500. Μ Π Α ΣΤΑ Ν Η Σ ΠΑ ΝΟ Σ. Ό χρόνος είναι άπόλυτος. ’Α θήνα, 1981. Σελ. 31. Δρχ. 80. Ν ΙΚ Ο Λ Α Ο Υ Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Σ ΣΤ. Ή έλευθερία τής βουλήσεως καί τά πάθη τής ψυχής κατά Κλήμεντα τόν Ά λ εξα νδ ρ έα . Θεσσαλονίκη, 1981. Σελ.

165. Δρχ. 400. ΦΡΑ ΓΚ Ο Σ ΒΑ ΣΙΛ Η Σ. Διαλεκτικός όντολογικός περσοναλισμός. Ή έλληνική άρχή τή ς φιλοσοφίας τού ά νθρω πίνου προσώ που. ’Α θήνα, 1981. Σελ.

16. Δρχ. 40. Φ Ω Τ Ε Α Σ Π Α ΝΑ ΓΙΩΤΗ Σ. Ή έλληνική άπελπισίίΚ Σ πουδή πάνω στόν έλληνικό θάνατο. Προβλήματισμοί, άριθ. 11. ’Α θήνα, ’Ε κδόσεις τών Φίλων, 1980. Σελ. 33. Δρχ. 40.

CARI L U CRETII Τ. Κ οσμογονία. ’Απόδοση Θ ό­ δωρου Δ. Τασόπουλου. Τόμος Β'. Βιβλιοθήκη Λ ατίνων Σ υγγραφέω ν, άριθ. 4. ’Α θήνα, 1980. Σελ. α ρλζ'. Δρχ. 1000.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΒΕΪΚ ΟΣ Θ ΕΟ Φ ΙΛ Ο Σ . Π ροσωκρατική φιλοσο­ φία. Β ' έκδοση. ’Α θήνα, Γρηγόρης, 1980. Σελ.

296. Δρχ. 400. ΒΛ Α Χ Ο ΔΗ Μ Η ΤΡΑ Κ Ο Σ ΓΙΩΡΓΟΣ. Τ ό είναι. ’Α θήνα, Γνώση. Σελ. 239. Δρχ. 500.

ΚΟΡΤΕ ΡΑΪΝ ΕΡ. Ή εύτυχία τής καθημερινότη­ τας. Μετ. Ν ίκου Βλάχου. ’Α θήνα, Κ ονιδάρης, 1981. Σελ. 156. Δρχ. 200. Μ Π ΕΝ Ο Υ Α Α Λ Α ΙΝ ΝΤΕ. Ή γενεαλογία τής ήθικής τού Νίτσε. Μετ. Ά ν δ ρ έα Δενδρινού. ’Α θήνα, ’Ελεύθερη Σ κέψ ις, 1981. Σελ. 47. Δρχ. .100.

81

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΟΜΙΛΗ ΑΙΓΛ Η. Σύγχρονη ψυχολογία. Ή έρευνα τής συμπεριφοράς. ’Α θήνα, Νέα Σύνορα, 1981. Σελ. 165. Δρχ. 250.

LODS A D OLPHE. Π ροχριστιανική εποχή. Τόμος Δ '. Μετ. Μ άριου Βερέττα. ’Α θήνα, Δίβρης. Σελ.

263. Δρχ. 300.

SCHM EM ANN A L EXA N D ER . Μεγάλη Σαρακοστή. Π ορεία πρ ό ς τό Π άσχα. Μετ. Ε λ ένη ς Γκανούρη. ’Α θήνα, ’Α κρίτας, 1981. Σελ. 163. Δρχ. 200.

ΑΡΤΖΥ Λ ΜΑΪΚΛ. Ψ υχολογία τής δ ια προσ ω πι­ κής συμπεριφοράς. Μετ. Μ πάμπη Δερμιτζάκη. ’Α θήνα, Θ υμάρι, 1981. Σελ. 357. Δρχ. 350.

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΝΤΥΜ ΟΝ ΦΕΡΟ Ν. Ή τέχνη καί ή έπιστήμη τού προσω πικού μαγνητισμού. Μετ. Ά ν τρ έ α Τσακαλή, ’Α θήνα, Κ ονιδάρης, 1981. Σελ. 197. Δρχ.

220 .

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΑΡΧΙΜ. ΒΑ ΣΙΛΕΙΟ Υ. Ά β β ά ς ’Ισαάκ ό Σύρος. Έ ν α πλησίασμα στόν κόσμο του. ’Α θήνα, Δόμος, 1981. Σελ. 45. Δρχ. 100.

ΒΕΛ ΤΣΟΣ ΓΙΩΡΓΟ Σ Σ. Οί ά προσδιόριστοι παράγοντες. Δ οκίμιο δομικής κοινω νικής ψυχο­ λογίας. ’Α θήνα, Π απαζήσης, 1981. Σελ. 271. Δρχ.

300. ΚΟΛΛΑΡΟΣ Τ. Α. - Μ Ο Υ ΣΟ Υ ΡΟ Σ Λ. Μ. Παλινόστηση. Έ ρ ε υ να , άριθ. 1. ’Α θήνα, Κέντρο ’Α νθρω πιστικώ ν Σ πουδώ ν κ α ί Ε ρ ευ νώ ν, 1980. Σελ. 110. Δρχ. 290.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Σ Β. Ο ί ψαλμοί τού Δ αβίδ. Γ ' έκδοση. Ά θ ή ν α ι. Σελ. 261. Δρχ.

ΚΟΥΤΣΟ ΥΚ Α Λ Η Σ Α Λ ΕΚ Ο Σ. Ό ιστορικός ύλισμός. Ε πιστη μ ονικ ή θεω ρία τής κοινω νικής έξέλιξης. ’Α θήνα, Ίω λκ ό ς, 1980. Σελ. 117. Δρχ.

200 .

Μ Α Ν ΤΖΑ ΡΙΔ Η Σ ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ I. Χριστιανική ήθική. Θεσσαλονίκη, 1981. Σελ. 342. Δρχ. 350.

Π Α ΝΟ Σ Α ΡΙΣΤ Ε ΙΔ Η Σ Δ. Εισαγωγή στήν πο λι­ τική κοινω νιολογία. ’Α θήνα, 1981. Σελ. 100. Δρχ.

220.

Ό δ η γ ό ς ’Ο ρθοδοξίας. Μέ κείμενα τού 'Α γίου Νικοδήμου τού 'Α γιορείτου. ’Ε πιμέλεια Π. Σωτήρχου. ’Α θήνα, ’Ο ρθόδοξος Τ ύπος, 1981. Σελ.

287. Δρχ. 200. Ό θάνατος τού ’Ιησού. Ό Π άπυρος τώ ν Έ σ σαίων στή δημοσιότητα. Μετ. Μ. Π ερδικάρη. ’Α θήνα, Μιχαλά, 1981. Σελ. 163. Δρχ. 220. ΤΣΙΡΙΝ ΤΑ ΝΗ Σ A. Ν. Ή πίστις ώ ς βίωμα. Τόμος Β ': Ό άρτιος ά νθρω πος-ή είλικ ρ ίνεια -ό ήθικός κανών. ’Α θήνα, Συζήτησις, 1981. Σελ. 249. Δρχ.

250.

Μ Π ΕΜ Π ΕΑ Α. Ή γυνα ίκα καί δ σοσιαλισμός. ’Α θήνα, 'Ιστορικές Ε κ δ ό σ ε ις, 1981. Σελ. 330. Δρχ. 350. ΡΟ Υ ΣΣΩ ΖΑΝ ΖΑΚ. Τό κοινω νικό συμβόλαιο. Ε ίσαγω γή-σχόλια-μετάφραση. Ίά νη Λό Σκόκο. ’Α θήνα, Ά να γνω στίδης. Σελ. 299. Δρχ. 300.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΑ Λ ΕΤΑ Σ ΚΩΣΤΑΣ. Χρήστο Μ πότεφ. 1300 χρόνια Βουλγαρικού Κράτους. Σελ. 48. Δρχ. 120.

ΚΑΟΥΤΣΚΥ ΚΑΡΑ. Ή καταγωγή τού χριστια ­ νισμού. Μ ετ.-έπιμέλεια Γιάννη Ν. Βιστάκη. ’Α θήνα, Ά να γνω στίδης. Σελ. 507. Δρχ. 250.

LODS A D OLPHE. Οί προφήτες. Τόμος Η '. Μετ. Έ λ ίν α ς Μορφίνη. ’Α θήνα, Δίβρης. Σελ. 303. Δρχ.

350.

82

ΙΜΒΡΙΩΤΗΣ ΓΙΑ ΝΝ Η Σ. ’Ιδεολογικά θέματα. Ε π ιλ ο γ ή δημοσιευμάτων. ’Α θήνα, Σύγχρονη Ε π ο χ ή , 1981. Σελ. 229. Δρχ. 230. Κίνημα Ε νό π λ ω ν Δυνάμεων Πορτογαλίας. Ί δ εο -

λογικά, πολιτικά, όργανω τικά καί στρατιωτικά κείμενα. Μετ. Έ φ η ς Ά λ εξ ιά δ ο υ . ’Α θήνα, Κάλ6ος, 1981. Σελ. 62. Δρχ. 80. Μ ΑΡ ΚΟΓΙΑΝΝΗΣ Χ ΡΗ ΣΤΟ Σ Ν. Έ θ ν ικ α ί άναξιότητες. Ά θ ή ν α ι, 1981. Σελ. 55. Δρχ. 50. Ν ΙΚ Ο ΛΟ Π ΟΥ ΛΟ Σ ΓΙΑΝΝΗΣ. Ή κυβερνητική. Ή διαλεκτική, υλιστική κυβερνητική. Ά θ ή ν α ι, Ά ρ κ ά δ ι. Σελ. 141. Δρχ. 180. Α Ν ΤΕΡΣΟ Ν ΑΝΤΥ. Ή ουγγρική έπανάσταση τού 1956. Μετ. Γιώργου Νταλιάνη. ’Επιμέλεια Νίκου Β. ’Α λεξίου. ’Α θήνα, ’Ε λεύθερος Τύπος, 1981. Σελ. 144. Δρχ. 160. Κίνημα 26ης ’Ιουλίου στήν Κούβα. ’Ιδεολογικά, πολιτικά, όργανω τικά κα ί στρατιωτικά κείμενα. Μετ. Γ. Π ρίφτη. ’Α θήνα, Κάλβος, 1981. Σελ. 96. Δρχ. 100.

MACRIDIS ROY C. Σ ύγχρονα πολιτικά συστή­ ματα: Ευρώπη. Δ ' έκδοση. Τόμος Α '. ’Αθήνα, Π απαζήσης, 1981. Σελ. 542. Δρχ. 600. Μ Π ΡΕ Ζ Ν ΙΕΦ ΛΕΟΝΙΝΤ. Έ κθεση δράσης τής ΚΕ στό 26ο Συνέδριο τού ΚΚΣΕ. ’Α θήνα, Σ ύγ­ χρονη ’Ε ποχή, 1981. Σελ. 128. Δρχ. 50. Τό εργατικό κίνημα στήν Π ολωνία. Οί ιδέες καί τά αιτήματα τώ ν εργατών ά πό τήν έξέγερση τού Π οζνάν έως τήν δημιουργία τή ς «’Αλληλεγγύης». Μετ. Θ. Μ ιχαήλ - Φ. ’Α ρβανίτη. ’Α θήνα, Κάλ­ βος, 1981. Σελ. 147. Δρχ. 150. ΧΩΛ ΓΚΑΣ. ’Α παντήσεις σέ έπίκαιρα προβλή­ ματα. Μετ. Γ. Μάλφα. ’Α θήνα, Σύγχρονη ’Ε ποχή, 1981. Σελ. 60. Δρχ. 60.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ ΙΑ Φ Α Κ Α Σ Α Ν Α Σ Τ Α ΣΙΟ Σ ΓΕΩΡΓ. ’Α ναλύ­ σεις ισολογισμών χρήσεων 1975-1979. Ά θ ή ν α ι, Γενική Τ ράπεζα τής Ε λ λ ά δ ο ς, 1980. Σελ. 460. Δρχ. 1100.

ΔΙΚΑΙΟ ΚΑ Λ ΤΣΟ ΓΙΑ-ΤΟ ΥΡΝ Α ΒΙΤΗ ΝΙΚΗ. Προβλη­

ματική τής σύγχρονης έλληνικής συνταγματικής ιστορίας 1935-1975 (Π ροσπάθεια όριοθετήσεως). Διδακτορική διατριβή. Α θ ή ν α , 1981. Σελ. 424. Δρχ. 800. ΚΛ ΕΙΩ ΣΗ Σ ΧΡΗΣΤΟΣ Π. Ή συνταγματική κατοχύρω σις τής το π ική ς αύτοδιοικήσεως. Ά θ ή να ι, 1981. Σελ. 117. Δρχ. 350.

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Π Ο ΥΡΝ ΑΡΑ ΚΗ Σ ΕΥΘΥ Μ ΙΟ Σ Δ. Διεθνείς ο ι­ κονομικές σχέσεις. Θ εω ρία κα ί πολιτική. Α θ ή ν α , Π απαζήσης, 1981. Σελ. 483. Δρχ. 600. ΣΑΡΗ ΓΙΑ Ν Ν Η Σ ΝΙΚΟΣ Α. Διεύρυνση τών άρμοδιοτήτων τού Ε υρω παϊκού Κοινοβουλίου. Τ ό­ μος Α '. Α θ ή ν α , 1980. Σελ. 71. Δρχ. 150.

ΕΚΠΑΙΑΕΥΣΗ-ΠΑΙΑΑΓΩΓίΚΗ ΔΕ Μ Ε ΡΤ Ζ Η Σ Κ. Π. Κείμενα καί στοχασμοί ένός δασκάλου. Κείμενα Π α ιδεία ς, άριθ. 1. Α θ ή να , Φ ιλιππότης, 1981. Σελ. 126. Δρχ. 200. ΔΗ Μ Η ΤΡΟ Π Ο Υ Λ ΟΣ ΕΥ ΣΤΑ Θ ΙΟ Σ Γ. Σχολικός επαγγελματικός προσανατολισμός. Θεσσαλονίκη, Έ γν α τία , 1981. Σελ. 349. Δρχ. 450. ’Ε κπαίδευση πολιτικού μηχανικού. Περιεχόμενο καί όργάνωση σπουδών σέ σχέση μέ τίς άνάγκες τή ς χώρας. Π ρακτικά Σ υνεδρίου Τμήματος Π ολι­ τικώ ν Μ ηχανικών Π ολυτεχνικής Σχολής Θεσσα­ λονίκης, 24-26 Α π ρ ιλ ίο υ 1980. Ε ισαγω γή-έπιμέλεια ’Ιάκωβου Γ. Γκανούλη. Σελ. 178. Δρχ. 250. ’Επιστημονική έρευνα κα ί πανεπιστήμιο: Ε λ λ ά δ α κα ί Εύρώπη. ’Ε πιμέλεια Μ άριου Ν ικολινάκου. ’Ε κπ αιδευτικά Π ροβλήματα, άριθ. 2. Θ εσσαλο­ νίκη, Παρατηρητής, 1981. Σελ. 363. Δρχ. 350. ΛΟΛ ΩΝ Η Σ ΔΗ Μ Η ΤΡΙΟ Σ Π. Ή διεθνής έκπαίδευση καί ή έφαρμογή τού project στά σχολεία. Ά θ ή ν α ι, 1981. Σελ. 107. Δρχ. 150. ΜΗ Λ ΙΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Δ. ’Εκπαίδευση καί εξου­ σία. Κριτική τής καπιταλιστικής έκπαίδευσης. «Θ εωρία» - Μικρή Σειρά, άριθ. 2. Α θ ή να , Α γώ να ς , 1981. Σελ. 192. Δρχ. 180.

83

Π Ε Τ ΡΟ Υ ΛΑΚ Η Σ Ν ΙΚ Ο Λ Α Ο Σ. Π ρ ο γρ ά μ μ α τα έκπαιδευτικοί στόχοι-μεθοδολογία. Ά θ ή ν α ι, Φελέκης, 1981. Σελ. 498. Δρχ. 650.

ΣΜ ΥΡΝ ΙΩ ΤΑΚ Η Σ I. Ε ιδ ικά θέματα έκθέσεων γιά τούς υποψ η φίους τών προτύπω ν γυμνασίων. ’Α θήνα. Σελ. 239. Δρχ. 250.

Τ ΣΟ Υ ΡΕΚ Η Σ ΔΗΜ . Γ. Σύγχρονη παιδαγωγική. ’Α θήνα, 1981. Σελ. 235. Δρχ. 350. Φ ΡΕ ΡΗ Μ ΑΡΙΚΑ. 40 χρόνια στήν πρώτη τάξη. ’Α θήνα, Καστανιώτης, 1981. Σελ. 125. Δρχ. 150.

D EBESSE M A U RICE -M IA L A RE T GASTON. Οί πα ιδαγω γικ ές έπιστήμες. Τ όμος Α '. Μετ. Ή λ ία Βιγγόπουλου. Α θήνα, Δ ίπ τυχ ο , 1980. Σελ.

363. Δρχ. 1000. Μ Ο Ν ΤΕΣΣΟ ΡΙ ΜΑ ΡΙΑ . ’Ε κπαίδευση γιά ένα καινούργιο κόσμο. Μετ. Μ αρίνα ς Λώμη. ’Α θήνα, Γλάρος, 1981. Σελ. 96. Δρχ. 150. Μ Ο Ν ΤΕΣΣΟ ΡΙ ΜΑ ΡΙΑ . Ή άνακάλυψη τού π α ι­ διού. Μετ. Έ λ λ η ς Έ μ κ ε. Π α ιδα γω γικές Έ π ισ τή ­ μες, ά ριθ. 17. ’Α θήνα, Γλάρος, 1981. Σελ. 327. Δρχ. 300. Μ Ο Ν Τ ΕΣΣΟ ΡΙ Μ ΑΡΙΑ. Τ ί πρέπει νά ξέρετε γιά τό πα ιδ ί σας. Μετ. "Ελλης Έ μ κ ε. Π αιδαγω γικές Έ πισ τήμες, άριθ. 16. ’Α θήνα, Γλάρος, 1981. Σελ.

142. Δρχ. 150. ΝΤΙΝ Κ Μ ΕΓΙΕΡ Ν ΤΟ Ν -Μ Α Κ ΚΑ ΙΗ ΓΚΑΡΥ. Σχολείο για γονείς. Μ αθήματα κα ι ασκήσεις. Μετ. Ε ύης Νάντσου. Α θήνα, Θ υμάρι, 1980. Σελ.

133. Δρχ. 500.

ΣΧΟΛΙΚΑ ΕΡΓΟΛΑ Β ΟΣ ΣΠ Υ ΡΟ Σ. Ε κ θ έσ ε ις στή δημοτική γλώσσα. Γιάννινα, Ά ρ ιστο τέλειο Ε κπ αιδ ευ τή ρ ιο , 1980. Σελ. 353. Δρχ. 380. ΚΑΚΑΡΟΓΑΟΥ ΕΥ ΑΓΓΕΛ Ο Σ. Π ώς γράφονται οί εκθέσεις. Βοήθημα γιά τούς μαθητές τού γυ ­ μνασίου. Θεσσαλονίκη, Μ αλλιάρης-Π αιδεία, 1980. Σελ. 376. Δρχ. 400. ΚΡΕΜ Μ ΥΔΑΣ ΒΑ ΣΙΛ Η Σ. Νεότερη ιστορία. Ε λλη νική καί εύρωπαϊκή. ’Ε γχειρίδια ιστορίας. ’Α θήνα, Γνώση, 1981. Σελ. 216. Δρχ. 360. Ν ΙΚ Ο Λ Α ΪΔ Η Σ A. Ν. Ε κθ έσ εις. Α θ ή ν α , Φελέ­ κης, 1981. Σελ. 240. Δρχ. 250.

84

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛ Λ Η ΝΙΚ Ο Σ Ο ΡΓΑΝ ΙΣΜ Ο Σ Μ ΙΚΡΟΜ ΕΣ Α ΙΩ Ν Μ Ε Τ Α Π Ο ΙΗ ΤΙΚ Ω Ν Ε Π ΙΧ Ε ΙΡΗ ΣΕ Ω Ν ΚΑΙ Χ ΕΙΡΟ ΤΕΧ Ν ΙΑ Σ. 'Υ φ α ντά ά πό τήν ’Α ρκα ­ δία . ’Α θήνα, 1980. Σελ. 40. Δρχ. 100. ΙΓΝ Α Τ ΙΑ ΔΟ Υ -Κ Α ΪΛ Η Μ Α ΡΙΑ . Σ χέδια χειροτε­ χνία ς μέ λαϊκή βάση. Θεσσαλονίκη. Σελ. 139. Κ Α ΡΑ Π ΑΤΑ Κ Η Σ ΚΩΣΤΑΣ. Π αλιά χριστουγεν­ νιά τικ α ήθη καί έθιμα. (Τό δωδεκαήμερο τών Χριστουγέννων). Γ ' έκδοση. Ά θ ή ν α ι, Π απαδήμας, 1981. Σελ. 332. Δρχ. 350. ΔΕΛ Ω Ν Η Σ ΑΝ ΤΩ Ν ΗΣ. Τ ό δημοτικό τραγούδι. ’Α θήνα, Φελέκης, 1980. Σελ. 93. Δρχ. 120. Μ Η Λ ΙΑ Τ Ζ ΙΔΟ Υ -ΙΩ Α Ν Ν Ο Υ Ε Υ ΔΟ Κ ΙΑ . Χάλ­ κινα σφυρήλατα σινιά καί ή διακόσμησή τους στό βορειοελλαδικό χώρο. Θεσσαλονίκη, 1980. Σελ.

696-834. Δρχ. 380. Π Α Π Α Ζ Η ΣΗ Σ ΔΗ Μ Η Τ ΡΙΟ Σ ΤΡ. Τ ό Μέτσοβο. Ισ το ρ ικ ά -λ α ο γρ α φ ικ ά θέματα. Ά θ ή ν α ι, 1980. Σελ. 121. Δρχ. 200. Σ Π Α Ν Ο Σ ΔΗ Μ Η ΤΡΙΟ Σ ΓΡ. Ό Έ γρ η γό ρ ο ς τής Χίου. Ά θ ή ν α ι, Φ ιλοτεχνικός "Ομιλος Χίου, 1980. Σελ. 252. Δρχ. 300.

ΧΑ ΒΑ ΚΗ Σ ΙΩΑ Ν ΝΗ Σ. Ή άρρώστια, ό γιατρός κα ί τά φάρμακα στήν κρητική μούσα. Β ' έκδοση. Α θ ή ν α , Ζήτα. Σελ. 148. Δρχ. 250.

Χ Α ΒΑΚΗΣ ΙΩ Α Ν ΝΗ Σ. Ό κρητικός άργαλειός κα ί τά κρητικά μεσαιωνικά καί μεταμεσαιωνικά ρούχα. Β ' έκδοση. Σελ. 75. Δρχ. 200.

Χ Α ΤΖ Η ΣΩ Τ Η ΡΙΟ Υ ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ Δ. Τ ά λαογραφικά τή ς Μ εσογαίας Α ττικ ή ς. Α θ ή ν α , 1981. Σελ.

414. Δρχ. 450.

ΓΛΩ ΣΣΑ

ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ

Μ ΙΧ ΑΛΟ Π Ο ΥΛΟ Σ ΔΗ Μ Ο Σ. Λ εξικό ρημάτων ά ρ χα ία ς έλληνικής. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 265. Δρχ.

330.

Α Θ ΑΝ Α ΣΑ Κ Η Σ Α ΡΤΕΜ Η Σ Μ. Τό νέφος στή ζωή μας. Οικ ολογική κρίση στον έλληνικό χώρο. ’Α θήνα, Γρηγόρης, 1981. Σελ. 165. Δρχ. 250.

Π Α Π Α Δ Α Τ Ο Σ Χ Α ΡΑ ΛΑ Μ Π ΟΣ. Κίνημα γιά τήν άνάδειξη τής κοινής νεοελληνικής γλώσσας. Ά θ ή ν α ι, 1981. Σελ. 87. Δρχ. 250.

Ή Καβάλα κα ί ή περιοχή της. Α ' Τ οπικό Σ υμπό­ σιο. Π ρακτικά. Θεσσαλονίκη, "Ιδρυμα Μελετών Χερσονήσου τού Α ίμου, 1980. Σελ. 529. Δρχ.

1200.

ΙΑΤΡΙΚΗ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Θ Ε Ο Χ Α ΡΙΔ Η Σ Θ Ε Ο Χ Α ΡΗ Σ Κ. Φαρμακοκινητική. Χορήγηση, άπορρόφηση, κατανομή, άλληλεπίδραση, μεταβολισμός καί άπέκκριση των φαρμάκων. Θεσσαλονίκη, Π ουρναράς, 1981. Σελ.

151. Δρχ. 300.

X Α ΤΖΗ ΓΩ ΓΑ Σ ΓΙΑΝΝΗΣ. Υ λ ικ ό γ ιά μιάν άλλη «έκ τώ ν ένόντων» άρχιτεκτονική. Χώρος καί Κοινωνία, άριθ. 1. Θεσσαλονίκη, Έ γνα τία , 1981. Σελ. 132. Δρχ. 180. Φ Υ ΡΝ Ω -ΤΖΟ ΡΝΤΑ Ν ΡΟ Μ Π ΕΡΤ. Ισ το ρ ία τής άρχιτεκτονικής. Μετ. Δημήτρη Ή λία . ’Αθήνα, 'Υ ποδομή, 1981. Σελ. 454. Δρχ. 450.

ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ Κ Α ΒΒΑ ΔΙΑ Σ Γ. Β. Κ αραγκοΰνηδες. 1: Συμβολή στήν κοινω νιολογία τών δοξασιώ ν. 'Ιστορική καί Λ αογραφική Ε τα ιρ ε ία τώ ν Θ εσσαλών, ά ριθ. 2. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 225. Δρχ. 800.

ΟΙΚΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Μ Π Α Ζ Α ΙΟ Σ Κ ΩΣΤΑΣ. Ο ί τροφές πού χαρίζουν ΰγεία. ’Α θήνα, Μ παζαΐος, 1981. Σελ. 174. Δρχ.

250. Π Α Π Α Η Λ ΙΟ Υ Α ΣΠ Α ΣΙΑ Η. Τ ί τρώμε δταν τρώμε (200 τρόφιμα ύγείας). ’Α θήνα, Κάκτος, 1981. Σελ. 293. Δρχ. 250, Π ρακτικός Τεχνικός 'Ο δηγός. "Ολα ιιόνος σου. Θέρμανση καί μόνωση. ’Α θήνα, Κύκλος, 1981. Σελ. 96. Δρχ. 250.

IN FO ’81. 'Ο δη γός άγορών. Σελ. 405. Δρχ. 750.

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΛΛΙΓΑΣ Μ Α ΡΙΝ Ο Σ Γ. Ν ικόλας Γύζης. Ό άγνωστος.

1842-1901. ’Α θήνα, Μ ορφω τικό "Ιδρυμα ’Ε θνικής Τ ραπέζης, 1980. Δρχ. 1000. Μ Α Κ ΡΗ Σ ΚΙΤΣΟΣ Α. Χ ιονιαδίτες ζω γράφοι. 65 λαϊκοί ζω γράφοι ά πό τό χωριό Χ ιονιάδες τής Ή π είρ ο ύ . ’Α θήνα, Μέλισσα, 1981. Σελ. 101. Δρχ.

1000. Τ ΣΙΚ Ο Υ Δ Α Κ Η Σ ΣΤΑ Υ ΡΟ Σ. Ζωγραφική. ’Α θήνα, Καστανιώτης, 1980. Σελ. 20. Δρχ. 400. Χ ΡΗ ΣΤΟ Υ Χ ΡΥ ΣΑΝ Θ Ο Σ. Ή έλληνική ζω γρα­ φική 1832-1922. ’Α θήνα, ’Ε θνική Τ ρά πεζα τής Ε λ λ ά δ ο ς, 1981. Σελ. 169. Δρχ. 3.000.

ΧΑΡΑΚΤΙΚΗ ΓΡΗ ΓΟ ΡΑ Κ ΗΣ ΝΙΚ Ο Σ. Ή νεοελληνική χα ρ α ­ κτική καί δ Εύθύμης Π απαδημητρίου. 1981. Σελ.

33. Δρχ. 100.

85

Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ Α Κ Η -Π Α Π Α ΔΟ Π Ο Υ Λ Ο Υ Γ. Ε κ ­ κλησιαστικά άργυρά. ’Α θήνα, Ά πο στο λ ική Δ ια ­ κονία τή ς Ε κ κ λ η σ ία ς τής Ε λ λ ά δ ο ς, 1980. Σελ.

48. Δρχ. 200.

ΠΟ Λ ΥΒ ΙΟ Σ. 'Ιστορία. Τόμος Γ'. Ε ίσαγωγή μ ετάφραση-σχόλια Στ. Τζουμελέα, Δ. Μάνου. Βιβλιοθήκη Ά ρ χ α ίω ν Σ υγγραφέω ν, άριθ. 106. ’Α θήνα,'Ζ αχαρόπουλος. Σελ. 383. Δρχ. 200.

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Τ ραγω δίες τού Ευριπίδη. Μετ. Ν ικολαΐδη - Ά σ ιλάνη - Π άικου. ’Α θήνα, 1981. Σελ. 422. Δρχ.

500.

ΖΕ ΡΒ Ο Σ ΝΙΚ. Ε ξ ό ρ ισ το ς στήν κεντρική λεω­ φόρο. Τ ό σενάριο. ’Α θήνα, Χ ιονάτη, 1981. Σελ.

63. Δρχ. 80.

ΠΟΙΗΣΗ Α Ν ΤΩ Ν ΙΟ Υ ΤΑ ΚΗ Σ. Πρώτη τριλογία. 19761979. Τόμος Α ' + Β'. ’Α θήνα, Έ π ο π τε ία , 1980. Σελ. 201 + 276. Δρχ. 2000 οί δυό τόμοι.

ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΩΝ ΣΤΑ Ν ΤΕΑΣ ΠΗ Τ. 'Ιστορία τού ’Α θήνα, Νεφέλη. Σελ. 231. Δρχ. 250.

Rock.

ΧΙΝΤΕΜ ΙΤ ΠΑ ΟΥ Λ . Π αραδοσιακή άρμονία. Μετ. Κώστα Γριμάλδη. Θ εσσαλονίκη, 1981. Σελ.

222. Δρχ. 480.

W ILLIAM S PETER. Pink Floyd. Μετ. B. Τσιμιδόπουλου. ’Α θήνα, Κάκτος, 1981. Σελ. 205. Δρχ.

200.

ΒΑ ΒΟ Υ ΡΗΣ ΣΤΑ Υ ΡΟ Σ. Σ τόν άστερισμό τών έγκλίσεων καί τώ ν χρόνων τού ρήματος «έρχο­ μαι». Τ ράμ / Λ ογοτεχνία, άριθ. 109. Θ εσσαλο­ νίκη, Έ γνα τία , 1980. Σελ. 19. Δρχ. 40. ΒΕΣΚ ΟΣ ΔΗ Μ Η Τ ΡΙΟ Σ. Περί τέχνης. Μηχανουργεΐον. ’Α θή να , 1981. Δρχ. 200. ΓΡΑ Μ Μ ΕΝΟ Σ Τ Α ΚΗ Σ. Τρίτη ιστορία. 'Υ ψ ικά ­ μινος, άριθ. 13. ’Α θήνα, "Υψιλον / Βιβλία, 1981. Σελ. 41. Δρχ. 70. ΓΡΗ ΓΟ ΡΗ Σ ΓΕΡΑΣΙΜ ΟΣ. ’Ε πιστροφή στήν ποίηση. (’Α ναδρομική έπιλογή). ’Α θήνα, Κονιδάρης, 1980. Σελ. 122. Δρχ. 180.

ΧΟΡΟΣ Μ Π Α Ζ Α ΡΟ Β Α Ν. Π. Ή τεχνική τοϋ μπαλέτου. Μ αθήματα χοροϋ. Μετ. Χρήστου Π απαδημούλη. ’Α θήνα, Ρυθμός, 1981. Σελ. 285. Δρχ. 380. ΧΟ ΡΣΤ ΛΟΥ1 - ΡΑ ΣΣΕΛ ΚΑΡΟΛ. Μ ορφές μον­ τέρνου χορού σέ σχέση μέ τίς άλλες τέχνες. Μετ. ’Ε λευθερίας Κ ουροΰπη - Μ α ρί- Κ αίτης Στάμου. ’Α θήνα, Ίω λκ ός, 1981. Σελ. 161. Δρχ. 300.

ΔΑ ΣΚ Α Λ Ο Π Ο Υ Δ Ο Σ ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Σ. Γράμματα στόν Έ ρμ ό λα ο (δυσκολίες γραμματικού). ’Α θήνα, Ε λ λη νικ ό Λογοτεχνικό κα ί 'Ιστορικό ’Α ρχείο, 1981. Σελ. 23. Δρχ. 80. ΔΗ Μ Ο Υ Λ Α ΚΙΚΗ. Τ ό τελευταίο σώμα μου. ’Α θήνα, Κείμενα, 198.1. Σελ. 106. Δρχ. 150. Κ Α ΚΙΣΗΣ ΣΩ Τ Η ΡΗ Σ - ΚΟΥΜ Α Ν Ο Υ ΔΗ Σ ΣΤΕ Φ Α Ν Ο Σ . Ή ρ ώ νδ α ς. Ε πτά μιμίαμβοι. ’Α θήνα, Ύ ψ ιλ ο ν, 1981. Σελ. 93. Δρχ. 100.

ΚΑΑΣΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

Κ Ο ΥΣΚΟΥΛΑΣ ΒΑ ΣΙΛ Η Σ. μαρα. Σελ. 93. Δρχ. 185.

ΑΝ ΤΩ Ν ΙΟ Υ ΔΑ Υ ΙΔ . Λ υσία: «'Υ πέρ τού άδυνάτου». Ρητορική θεω ρία καί άνάλυση. ’Α θήνα, Π ατάκης, 1981. Σελ. 134. Δρχ. 180.

Κ ΡΑΝΙΩ ΤΗΣ ΔΗ Μ Η Τ ΡΗ Σ. Έ ρ ω ς άλλογενής. Μέ μιά υδα τογρα φία τού Γιάννη Τσαρούχη. Κεί­ μενα. Σελ. 55. Δρχ. 100.

ΚΑ ΚΡΙΔΗ Σ I. Θ. ’Α πό τόν κόσμο τών άρχαίων. Τ όμος Β': Ε λ λή νω ν λόγοι. Θ εσσαλονίκη, 1981. Σελ. 254. Δρχ. 350.

Κ Ω Ν ΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β. Προβληματική συναρμολόγησις. Π οιήματα. Θεσσαλονίκη, Νέα Π ορεία, 1981. Σελ. 54. Δρχ. 160.

86

Σπασμένα

μάρ­

Μ Α ΡΤΑ Λ Η Σ Α Ν ΤΩ Ν ΗΣ.

1980. Σελ. 94. Δρχ. 150.

Ε δ α φ ικ ά . ’Α θήνα,

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Ν ΤΕΓΙΑ Ν Ν ΗΣ ΓΙΑ ΝΝ Η Σ. Προλεγόμενα κάθε μελλοντικής ευτυχίας. ’Α θήνα, Κέδρος, 1981. Σελ. 54. Δρχ. 140.

Α Δ Α Μ Ο Σ Τ Α Κ Η Σ. Γιά μιά άσπρη μέρα. Δ ιη γή ­ ματα. ’Α θήνα, Κ αστανιώτης, 1981. Σελ. 130. Δρχ.

150.

Ν ΤΟΡΡΟ Σ Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Σ. Στού γλιτωμού τό χάζι. ’Α θήνα, ’Α μοργός, 1981. Σελ. 51. Δρχ. 140.

Α Ν Α ΓΝ Ω ΣΤΟ Υ Μ Π Α Μ Π Η Σ. Π ώ ς ν ά κερδίσετε τό Π ρο-Π ό... κα ί άλλα διηγήματα. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 63. Δρχ. 100.

Π Α Π Α ΓΕ Ω ΡΓΙΟ Υ Κ ΩΣΤΑΣ Γ. ’Ιχνογραφία. Β' έκδοση. Τράμ / Λ ογοτεχνία, άριθ. 102. Θ εσσαλο­ νίκη, Έ γν α τία , 1980. Σελ. 39. Δρχ. 50.

ΑΡΧ ΙΜ . Ν ΙΚ Ο ΔΗ Μ Ο Σ . Ή εξομολόγηση μιας γενιάς. ’Α θήνα, 1981. Σελ. 160. Δρχ. 200

Π Α Π Α Δ Α Κ Η Α Θ Η Ν Α . ’Α μνά δα τώ ν άτμών. Τράμ / Λ ογοτεχνία, άριθ. 113. Θεσσαλονίκη, Έ γ ν α τία , 1980. Σελ. 35. Δρχ. 50.

ΒΑ ΣΙΛ ΙΚ Ο Σ Β Α ΣΙΛ Η Σ. Α υτοκτονία μέ έρωτηματικό. ’Α θήνα, Δω ρικός, 1981. Σελ. 255. Δρχ.

260.

Π Ο Λ Υ Δ Ο Υ ΡΗ ΜΑ ΡΙΑ . Ο ί τρίλλιες πού σβή­ νουν. Π ρόλογος Α. Δ. Π απαδήμα. ’Α θήνα, Δημ ακαράκος, 1981. Σελ. 109. Δρχ. 180.

Β Α ΣΙΛ ΙΚ Ο Σ Β Α ΣΙΛ Η Σ. Τέσσερις προσανατολι­ σμένες πόλεις. Έ λλ η νες Π εζογρά φοι, άριθ. 15. ’Α θήνα, Φ ιλιππότης, 1981. Σελ. 125. Δρχ. 220.

Π Λ Α ΣΤ Η ΡΑ Α Λ Ε ΞΑ Ν ΔΡΑ . Σ χέδια γιά νά μάθω νά ύπακοΰω . Τράμ / Λ ογοτεχνία, άριθ. 130. Θεσσαλονίκη, Έ γν α τία , 1981. Σελ. 42. Δρχ. 50.

ΒΕΡΓΗ Σ Α Ν Θ Η Σ. Μέ τό φώ ς τής νύχτας. Δ ιη ­ γήματα. ’Α θήνα, Τ ό Ε λ λ η νικ ό Βιβλίο, 1980. Σελ.

123. Δρχ. 150.

ΡΙΤΣΟ Σ ΓΙΑ ΝΝ Η Σ. "Ονειρο καλοκαιρινού μεση­ μεριού. Σ χέδια Τζένης Δρόσου. ’Α θήνα, Κέδρος, 1981. Σελ. 71. Δρχ. 250.

ΒΟ ΪΣΚ Ο Υ ΕΛ ΕΝ Η. Γιατί χαμογελάς, Φωτεινή; Μ υθιστόρημα. ’Α θήνα, 1981. Σελ. 227. Δρχ. 250.

6'.

ΔΑ Ν Ε Λ Λ Η Τ ΙΤΙΝ Α - Κ Ο ΝΤΟ Λ ΕΩΝ Μ ΑΝΟΣ. “Ε να καί ένα κάνουν δσα θές. ’Α θήνα, Κ αστανιώ­ της, 1981. Σελ. 134. Δρχ. 200.

Τ Α Β Ο Υ Λ Α ΡΗ -Κ Α ΡΑ ΓΙΑ Ν Ν Η Σ Ο Φ ΙΑ . Κ ίτρι­ νο ι ήλιοι. ’Α θήνα, Καστανιώτης, 1981. Σελ. 48. Δρχ. 100.

Δ Η Μ Η Λ Α Σ ΓΙΑ ΝΝ Η Σ. Ό φαμέγιος. Β ' έκδοση. ’Α θήνα, Θ ανάσης Ν ιάρχος, 1981. Σελ. 279. Δρχ.

300.

ΤΣΑ Λ Ο Υ Μ Α Σ Δ Η Μ Η Τ ΡΗ Σ . Τ ό βιβλίο τώ ν επι­ γραμμάτω ν. Θεσσαλονίκη, Ν έα Π ορεία, 1981. Σελ. 69. Δρχ. 150.

Δ Ο Υ Κ Α ΔΗ Μ Η ΤΡΑ . Ό πό νο ς κα ί τό αίμα τών άδελφώ ν μου. ’Α θήνα, Κάλβος, 1981. Σελ. 142. Δρχ. 200.

Χ ΡΙΣΤΙΑ Ν Ο Π Ο Υ ΔΟ Σ ΝΤΙΝ Ο Σ Π οιήματα 1949-1970. Γ ' έκδοση. Θεσσαλονίκη, Δ ιαγώ νιος, 1981. Σελ. 116. Δρχ. 150.

Ε Υ Α Γ ΓΕ Λ Ο Υ -ΓΑ Ζ Η Σ Β Α ΣΙΛ Η Σ. Ό δεσμώτης τού βράχου. ’Ο νειρόδραμα σέ τρεις πράξεις. ’Α θήνα, Στοχασμός, 1980. Σελ. 166. Δρχ. 250.

Χ ΡΙΣΤ Ο Δ Ο Υ Λ Ο Υ A. Κ. Ή ά πο ρ ία τού δέντρου. Βόλος, Ζ ώ διο, 1981. Σελ. 34. Δρχ. 150.

ΖΟ Υ Μ Π Ο Υ Λ Α Κ Η ΔΗ Μ Η Τ ΡΙΑ . Λ ογικό καί παράλογο. Α ύθεντικό ψ υχια τρ ικ ό λογοτέχνημα. ’Α θήνα, 1981. Σελ. 128. Δρχ. 200.

ΡΩ ΤΑ Σ ΒΑ ΣΙΛ Η Σ. Β ραδυνό τρα γούδι ’Α θήνα, 1980. Σελ. 250. Δρχ. 200.

•ΡΕΜ ΠΩ Α ΡΘ Ο Υ ΡΟ Σ. Ε κ λ ά μ ψ εις. Μετ. Ά λ έξ η Ά σλά νογλου . ’Α θήνα, Ή ρ ιδ α νό ς, 1981. Σελ. 159. Δρχ. 250.

ΙΑ Τ Ρ ΙΔ Η ΙΟΥ Λ ΙΑ . Σ τις πέντε τήν αύγή. Νεοελ­ ληνική Λ ογοτεχνία, άριθ. 254. ’Α θήνα, Ε σ τ ία , 1981. Σελ. 228. Δρχ. 220.

87

Κ Α ΛΙΟ ΤΣΟ Σ Π Α Ν ΤΕΛ Η Σ. Τ ά γουρούνια. Μ υ­ θιστόρημα. ’Α θήνα, Κέδρος, 1981. Σελ. 160. Δρχ.

200.

ΣΑ Λ Β Α ΡΛ Η Σ Μ ΙΛ ΤΟΣ. Τ ό βάρος τή ς τρ ιχο ­ φυΐας. ’Α θήνα, ’Αστέρι, 1981. Σελ. 107. Δρχ.

140.

Κ Α ΝΑ ΒΑ ΖΩΗ . Ό γλάρος τοϋ Ά ι Γιωργιοϋ. ’Α θήνα, Τήνος. Σελ; 142. Δρχ. 200.

Σ Α Ρ Α Ν Τ Η ΓΑ Λ Α Τ Ε ΙΑ . Τ ά δρια. Μ υθιστόρημα. Β ' έκδοση. Νεοελληνική Λ ογοτεχνία, ά ριθ. 256. ’Α θήνα, Ε σ τ ία , 1981. Σελ. 286. Δρχ. 280.

Κ Α ΡΑ Τ Ζ Α Φ Ε ΡΗ ΙΩΑ Ν ΝΑ . Τ ά κορίτσια τής Έ ρεχθείου. Μ ικρό μυθιστόρημα. ’Α θήνα, Καστανιώτης, 1981, Σελ. 124. Δρχ. 200.

M AP ΑΣ Θ ΩΜ Α Σ. Π αράλληλα καί παράταιρα. Διηγήματα. ’Α θήνα, Τ ό Ε λ λη νικ ό Βιβλίο, 1980. Σελ. 146. Δρχ. 150.

Σ ΙΜ ΙΤ Ζ Η Σ Α Ν ΤΩ Ν ΗΣ. Γή καί έραστές. Μ υθι­ στόρημα. Τ όμος Α '. ’Α θήνα, Κ αστανιώτης, 1980. Σελ. 161. Δρχ. 200. ΣΟ Λ Ω Μ Ο Υ -Ξ Α Ν Θ Α Κ Η ΒΑ ΣΑ . Ό γάμος. Νουβέλα. ’Α θήνα, Έ ρμ η ς, 1980. Σελ. 93. Δρχ.

130.

Μ Η Τ ΡΟ Π Ο ΥΛΟ Υ ΚΩΣΤΟΥΛΑ. Ή ζωή μέ τούς άλλους. (Τό album μέ τίς φω τογραφίες). Μ υθι­ στόρημα. ’Α θήνα, Κέδρος, 1981. Σελ. 168. Δρχ.

2 20.

Σ Ο Υ Κ Α Σ ΚΩΣΤΑΣ. Τ ό ποινικό μητρώο μιας έποχής. Γ' έκδοση. ’Α θήνα, Ε ξ ά ν τα ς, 1981. Σελ.

370. Δρχ. 300.

ΜΠ Ο ΥΡΛΟ Σ Θ Α Ν Ο Σ. Σ τά ’Α θήνα, 1981. Σελ. 263. Δρχ. 300.

διαλείμματα.

Σ ΤΑ Θ Α Κ Η Σ. Ν ΙΚ Ο Σ Α. Σ τα υρός κα ί Μ ενορά. ’Α φηγήματα. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 190. Δρχ. 250.

Ν ΕΓΡΕΠ Ο Ν ΤΗ Σ ΓΙΑ ΝΝ Η Σ. Ό γάμος, ή δ ια ­ θήκη καί οί έρωτες. Νεοελληνική Λ ογοτεχνία, άριθ. 255. ’Α θήνα, Ε σ τ ία , 1981. Σελ. 214. Δρχ.

220.

ΤΡΑ Ν Ο ΥΛ Η Σ Τ Α ΚΗ Σ. Τ ό κερατοχώ ρι. Β 'έκ δοση. ’Α θήνα, 1981. Σελ. 132. Δρχ. 150.

ΝΤΑΛΟ Υ Κ Α Σ Μ Α Ν ΩΛ Η Σ. Ώ λ εσίοικον ’Α θήνα, Βασδέκης, 1981. Σελ. 79. Δρχ. 140.

1.

ΞΕΞΑΚΗΣ Μ Α Ν ΟΛ Η Σ. Ό θά να τος τοϋ Ιππι­ κού. ’Α φηγήματα. Ε ικονογράφηση Α. Φ ασιανού. Ά θ η ν α , Μ παρμπουνάκης, 1980. Σελ. 80. Δρχ.

200. ΞΕ Φ Λ Ο Υ Δ Α Σ ΣΤΕ Λ ΙΟ Σ. Μ έρες μέσα στό σκο­ τάδι. (Σημειώσεις τού Πέτρου Κ αλόφωνου). Έ λ ­ ληνες Π εζογράφοι, άριθ. 16. ’Α θήνα, Φ ιλιππότης, 1981. Σελ. 40. Δρχ. 80. Π ΕΝ ΤΕΛ ΙΚ Ο Σ Π Ε Τ ΡΟ Σ. Τ ά δίνουν τ ’ άρματα; Δ ιηγήματα. ’Α θήνα, Μνήμη, 1981. Σελ. 112. Δρχ.

150. Π Υ ΡΠ Α ΣΟ Σ Χ ΡΗ ΣΤΟ Σ. Κ υνηγώντας τό χαμ ό ­ γελο. (Διηγήματα). ’Α θήνα, Π απανικολάσυ, 1980. Σελ. 61. Δρχ. 100. ΡΩΜ ΑΣ Δ ΙΟ Ν Υ ΣΗ Σ. Π ερίπλους (1570-1870). Β': Τό φώ ς πού καίει (1735-1770). II: ’Α ντάτζιο κα ί Φ ούγκα. ’Α θήνα, Ε σ τ ία , 1981. Σελ. 363. Δρχ. 360.

Τ ΣΙΚ Λ Η ΡΟ Π Ο Υ Λ Ο Σ Μ Π Α Μ Π Η Σ. Τ ά άπομνημονεύματα ένός έμβρυου. ’Α θήνα, Κάκτος, 1981. Σελ. 151. Δρχ. 200. Τ ΣΙΤ Σ Α Σ Σ Ε Ρ Α Φ Ε ΙΜ Κ. Χ ριστουγεννιάτικα καί πασχαλινά διηγήματα - έλληνικές γιορτές. ’Α θήνα, 1981. Σελ. 158. Δρχ. 300. ΤΣΙΦ Ο Ρ Ο Σ Ν ΙΚΟΣ. Ό μ ο ρ φ η Θεσσαλονίκη. ’Α θήνα, Έ ρμ η ς, 1981. Σελ. 97. Δρχ. 120. Χ Α ΡΑ Λ Α Μ Π ΟΥ Σ Μ Α ΡΙΟ Σ-Μ Α ΡΙΝ Ο Σ. Τ ρεις μυστικές ιστορίες. Θεσσαλονίκη, Έ γ ν α τία , 1980. Σελ. 42. Δρχ. 150. Χ Α ΡΣΟΥ Λ Η Σ ΚΩΣΤΑΣ. Τ α ξίδ ι σέ τα ξίδια . ’Α θήνα, Π λέθρον, 1980. Σελ. 295. Δρχ. 350. Χ ΡΟ Ν Α Σ ΓΙΩ ΡΓΟ Σ. Ε λληνορω μ αϊκή πάλη. 'Υ ψ ικάμινος, άριθ. 6. ’Α θήνα, Ύ ψ ιλ ο ν / Β ι ­ βλία, 1981. Σελ. 145. Δρχ. 160. ΒΑ ΡΓΚ Α Σ-Λ ΙΟ ΣΑ ΜΑ ΡΙΟ . Ή πόλη κα ί τά σκυλιά. Μετ. Λ έανδρου Π ολενάκη. ’Α θήνα, Ό δυ σ σ έα ς, 1981. Σ ελ, 436. Δρχ. 380. Κ Α Λ ΝΤΓΟΥΕΛ

Ε ΡΣΚ ΙΝ .

Κ απνοτόπια.

Μετ.

Ά ρ η ’Αλεξάνδρου. Γκοβόστης. Σελ. 173. Δρχ.

170.

Μ πουλάση. ’Α θή να , Κ οροντζής, 1980. Σελ. 75. Δρχ. 80.

ΚΑΟΥ Φ Μ ΑΝ ΣΟΥ . Τ ό ήμερολόγιο μιας τρελής νοικοκυράς. Μ ετ.'Ρ ένας Χ ατχούτ. ’Α θήνα, Γράμ­ ματα, 1980. Σελ. 348. Δ ρχ. 300.

ΤΟ Υ ΡΓΚ ΕΝ ΙΕΦ ΙΒΑΝ. ’Α νοιξιάτικες μπάρες. Μετ. Γιώργου Καραβασίλη. ’Α θήνα, Γράμματα, 1980. Σελ. 186. Δρχ. 180.

Κ Ο ΡΟ Υ ΤΖΙΕΦ Ν ΤΗΜ ΗΤΑ Ρ. Τ ό ήσυχο νησί. Δ ιηγήματα καί νουβέλες. ’Α θήνα, Καστανιώτης, 1981. Σελ. 163. Δρχ. 200.

Y O UR CEN AR M A RG U ERITE. Μέ ά νοιχτά τά μάτια. Μετ. Μανώλη Πέταλά. ’Α θήνα, Χ ατζηνικολή, 1981. Σελ. 386. Δρχ. 500.

Λ ΕΚ Λ ΕΡ Α ΝΝΙ. Π υρογραφ ίες. Μετ. Ε λ ένη ς Βέλτσου. ’Α θήνα, Καστανιώτης, 1980. Σελ. 91. Δρχ. 150.

Φ Α Λ Α Τ ΣΙ Ο ΡΙΑ Ν Α . Έ ν α ς άντρας. Μετ. Τ οσού­ λας Κ αραϊσκάκη. ’Α θήνα, Ε ξ ά ν τα ς, 1980. Σελ.

495. Δρχ. 450.

L O ND O N JA CK . Γραφείο δολοφονιώ ν Ε.Π .Ε. Μετ. Ν ίκης Τσόνγκα. ’Α θήνα, Π λέθρον, 1980. ' Σελ. 207. Δρχ. 300.

Χ Α ΣΕΚ ΓΙΑ ΡΟ ΣΛ ΑΒ . Γιά γέλια κα ί γιά κλά­ ματα. Διηγήματα. Μετ. Λ άμπρου Πέτσινη. ’Α θήνα, Καστανιώτης, 1980. Σελ. 178. Δρχ. 200.

Μ ΑΝΓΚΑΝΕΛΛΙ Τ Ζ Ο ΡΤ Ζ ΙΟ . ’Ατελεύτητο. Μετ. Τ ζένης Μ αστοράκη. Γράμματα/Λ ογοτεχνία, άριθ. 26. ’Α θήνα, Γράμματα, 1981. Σελ. 141. Δρχ. 180.

Χ Α ΣΕΚ ΓΙΑ ΡΟ ΣΛ ΑΒ . "Ομορφος κόσμος ήθικός. Διηγήματα. Μ ετ.-εϊσαγωγή Λ άμπρου Πέτσινη. ’Α θήνα, Καστανιώτης, 1980. Σελ. 179. Δρχ. 200.

Μ ΠΡΕΧ Τ. Διηγήματα. Μετ. Μ αρίας-Λ ουίζας Κωνσταντινίδου. ’Αθήνα, Κοροντζής, 1981. Σελ.

84. Δρχ. 100.

ΧΙΟΥΜΟΡ

ΝΤΑΛΙ ΣΑΛΒ ΑΝ ΤΟ Ρ. Π αρανοϊκό - κριτική. Μετ. "Αρη Σ φακιανάκη. Λ ογοτεχνία, άριθ. 7. Αίγόκερως, 1981. Σελ. 84. Δρχ. 150. Ν ΤΟΫΛ Α ΡΘ Ο Υ Ρ ΚΟΝΑΝ. Ο ϊ περιπέτειες τού Σέρλοκ Χόλμς. ’Α θήνα, Ε ξ ά ν τα ς, 1981. Σελ. 285. Δρχ. 250.

PER RIN E L U LA . Οί γυ να ίκες προτιμούν τίς γ υ ­ ναίκες. Μετ. Κ. Παντελάκη. ’Α θήνα, Κάκτος, 1981. Σελ. 211. Δρχ. 230.

ROCCO Ε AN TO N IA. Γουρούνια μέ φτερά. Μετ.

Irene di Luino. ’Α θήνα, ’Αστέρι, 1981. Σελ. 252. Δρχ. 280. Σ ΕΛ Μ ΠΥ Χ ΙΟΥΜ ΠΕΡΤ. Τ ελευταία έξοδος γιά τό Μ προύκλιν. Μετ. ’Α λίκης Ά λεξα νδράκ η . ’Α θήνα, Γράμματα, 1980. Σελ. 326. Δρχ. 250. ΤΖΑ ΙΗ Μ Σ ΧΕΝΡΥ. Ό Ά μ ερ ικά νο ς. Μετ. Ρένας Χ ατχούτ. Γράμματα / Λ ογοτεχνία, άριθ. 19. ’Α θήνα, Γράμματα, 1980. Σελ. 394. Δρχ. 350. ΤΟ Λ ΣΤ Ο Ϊ ΛΕΩΝ . Ό

σατανάς. Μετ. Μήτσου

Κ ΕΣΙΣΟ ΓΛ Ο Υ ΕΥ ΓΕΝ ΙΟ Σ-ΣΑ Μ Ο Υ Η Λ . Σ α τι­ ρικές πενιές. Κ αβάλα, 1981. Σελ. 149. Δρχ. 130. Λ Ο ΓΟ Θ ΕΤ Η Σ ΓΙΑΝΝΗΣ. Λογοκρισίες. ’Α θήνα, Π ολυπλάνο, 1981. Σελ. 364. Δρχ. 250. Π Α Ν Α ΓΟ Π Ο Υ Λ Ο Σ Β. - Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΕΑ Σ Γ. Ά χ ... εξουσία. ’Α θήνα, Κάκτος, 1981. Σελ. 182. Δρχ. 200.

ΜΕΛΕΤΕΣ Α Δ Α Μ Ο Σ ΤΑ ΚΗ Σ. Ή λογοτεχνική κληρονομιά μας (ά πό μιά άλλη σκοπιά). Β ιβλίο Β': Ποιητές. ’Α θήνα, Κ αστανιώτης, 1980. Σελ. 110. Δρχ. 200. Α ΡΙΣΤΗ Ν Ο Σ ΓΙΩΡΓΗ Σ. Ε ισαγωγή στή π ε ζο ­ γρ α φ ία τού Γ. Χειμωνά. (Μελετήματα πάνω στή σύγχρονη πεζογρα φία ). ’Α θήνα, Κέδρος, 1981. Σελ. 159. Δρχ. 200. Δεσμός-σύνδεσμος. ’Ε πετηρίδα άδελφοσύνης. Π ρομετω πίδα Ν. Χ ατζηκυριάκου-Γκίκα. ’Α θήνα, 89

Εύθύνη, 1981. Σελ. 126. Δρχ. 280.

Σελ. 73. Δρχ. 100.

Δ ΙΚ Τ Α ΙΟ Σ Α ΡΗ Σ. Ή έλληνική άνθολογία, ή επιλεγόμενη Παλατίνη. Τόμος Α '. ’Α θήνα, Γκοβόστης, 1980. Σελ. 392. Δρχ. 400.

Μ ΠΕΛΝ Α Ν ΤΡΕΪ. Ή μαγεία τώ ν λέξεων. ( Έ ν α κείμενο γιά τόν συμβολισμό). Μετ. Γεράσιμου Λ υκιαρδόπουλου. Λ ογοτεχνία, άριθ. 16. ’Α θήνα, Έ ρα σ μ ο ς, 1981. Σελ. 32. Δρχ. 60.

Η ΛΙΟ Υ ΜΑ ΡΙΑ . Κογκολέζικα. Μ ιά χώ ρα κα ί οί ποιητές της. ’Α θήνα, Έ ρμ η ς, 1981. Σελ. 118. Δρχ.

150. Κ ΡΑ ΨΙΤΗΣ ΒΑ ΣΙΛ Η Σ. Λ όγιοι τής ’Η πείρου (1430-1950). Τ όμος Β'. ’Α θήνα, 1981. Σελ. κβ ' + 172. Δρχ. 1200. Λ ογοτεχνία καί φανταστικό. Σύνταξη Δημήτρη Π αναγιω τάτου. Λ ογοτεχνικά Κείμενα κα ί Θ εω ­ ρία, άριθ. 2. ’Α θήνα, Αίγόκερω ς. Σελ. 208. Δρχ.

280. Μ Π Ε Ζ Α Ν Τ Α Κ Ο Σ Ν ΙΚ Ο Λ Α Ο Σ Π. Ή έννοια τής μετανοίας στόν "Ομηρο. Δ ιατριβή. Α θ ή ν α , 1980. Σελ. 166. Δρχ. 200. ΡΑ ΪΖ Η Σ Μ Α ΡΙΟ Σ-ΒΥ ΡΩΝ . ’Α γγλόφωνη φ ιλο­ λογία. Συγκριτικές μελέτες. ’Α θήνα, Κέδρος, 1981. Σελ. 216. Δρχ. 300. Χ Α ΤΖΟ Π Ο ΥΛ Ο Σ Δ. (Μ Π ΟΕΜ ) - ΚΑΜΠΥΣ Η Σ Γ. Ό Διόνυσος. Τόμος A ' 1901. Τόμος Β' 1902. Τ ά έλληνικά περιοδικά. III Π εριοδικά τού 20ού Α ιώ να, ά ριθ. 2. ’Α θήνα, Ε λ λη νικ ό Λ ογοτε­ χνικό καί Ισ το ρ ικ ό ’Α ρχείο, 1981. Σελ. 408 + 318. Δρχ, 600 + 400. Χ ΡΙΣΤΟ Δ ΟΥ Λ Ο Υ A. Κ. Ή «Στροφή» τού Σεφέρη. Τ όμος Α '. Βόλος, Ζώ διο, 1981. Σελ. 126. Δρχ. 300.

G RO N IN G EN VAN Β. Α. Π ραγματεία περί της Ιστορίας καί τή ς κριτικής τώ ν έλληνικών κειμέ­ νων. Μετ. Ό δυ σ σ έα Λαμψίδη. Π ρολεγόμενα Χαραλ. Σ. Φλωράτου. ’Α καδημία ’Α θηνών / Κέντρον Έ κδόσεω ς Έ ρ γ ω ν Ε λ λή νω ν Συγγραφέω ν / Σ ειρά Βοηθητικών Έ ρ γ ω ν , άριθ. 3. Ά θ ή ν α ι, 1980. Σελ. 140. Δρχ. 500.

ΟΥΓΚΩ ΒΙΚΤΩΡ. Φ ιλοσοφία καί λογοτεχνία. Μετ. Ίά νη Λ ό Σκόκο. ’Α θήνα, Ά να γνω στίδης. Σελ. 272. Δρχ. 300.

PF E IF F E R R U D O L F. Ι σ το ρ ία τής κλασικής φ ι­ λολογίας ά πό τό 1300 μέχρι τό 1850. Π ρολεγό­ μενα Χαρ. Σ. Φλωράτου. Μετ. Π αναγιώτη Ξένου - Βασίλη Μοσκόβη. ’Α καδημία ’Α θηνών / Κέντρον Έ κδ ό σ εω ς Έ ρ γ ω ν Ε λ λή νω ν Σ υγγραφέω ν / Σ ειρά Βοηθητικών Έ ρ γ ω ν , άριθ. 4. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 250. Δρχ. 500. Φ Ρ Α ΪΕ Ρ ΚΙΜ ΩΝ. Τ ά πέτρινα μάτια τής μέδου­ σας. Δ οκίμια. Μετ. Κ ατερίνας Ά γγελά κη -Ρούκ Νέλλης Ά ντρ ικο πο ύ λ ο υ - Νάσου Β αγενά - Ά ν τώνη Δεκαβάλλε - Νίκου Κ αζαντζάκη - Τζένης Μ αστοράκη - Θ ωμά Στραβέλη - Νίκου Φω κά ’Α λίκης Χάλλς - Ντίνου Χ ριστιανόπουλου. ’Α θήνα, Κέδρος, 1981. Σελ. 311. Δρχ. 400.

ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ ΒΑ Λ ΕΤΑ Σ ΚΩΣΤΑΣ. ’Α νθολογία τσεχοσλοβά­ κικου διηγήματος. Μετ. Λυσίμαχου Π α πα δόπουλσυ. Πηγή. Σελ. 109. Δρχ. 250. Σ Π Α Ν ΙΑ Σ ΝΙΚ Ο Σ. Ποιητική ά νθολογία ά πό τον ’Ισπανικό Ε μ φ ύ λ ιο Πόλεμο. Τράμ/ Λ ογοτεχνία, άριθ. 110. Θεσσαλονίκη, Έ γνα τία , 1980. Σελ.

140. Δρχ. 100.

ΘΕΑΤΡΟ

ΗΓΚ ΛΕΤΟΝ ΤΕΡΥ. Ό μαρξισμός καί ή λογοτε­ χνική κριτική. Μετ. Γρηγόρη Ά ζα ρ ιά δ η . Θ εώ ­ ρηση κειμένου Κύριλλου Σαρρή. ’Α θήνα, "Υψι­ λον, 1981. Σελ. 120. Δρχ. 120.

Α Λ Κ ΗΣ ΘΡΥ Λ Ο Σ. Τ ό έλληνικό θέατρο. Τόμος I' (1964-1966). ’Α θήνα, ’Α καδημία ’Α θηνώ ν / "Ιδρυμα Κώστα καί Ε λ έν η ς Ο ύράνη, 1981. Σελ.

505. Δρχ. 300.

Μ Α ΣΕ ΡΕ Π ΙΕ Ρ - Μ Π Α Λ ΙΜ Α Ρ ΕΤΙΕΝ . Μ ιά υλιστική προσέγγιση τής λογοτεχνίας κ α ί τής γλώσσας. Μετ. Κλαίρης Μ ητσοτάκη. Θ εω ρία / Μικρή Σ ειρά, άριθ. 1. ’Α θήνα, ’Α γώ νας, 1981.

ΒΑ ΓΙΑ ΓΛΥ Κ ΕΡΙΑ ΧΡ. Ή προβληματική τής σκηνικής παρουσίας καί δραματικής λειτουργίας στήν τρα γω δία τού Ε ύριπίδη «Ό ρέστης». ’Α θήνα, 1981. Σελ. 101. Δρχ. 200.

90

ΔΗ Μ Η Τ ΡΙΑ Δ Η Σ Δ Η Μ Η Τ ΡΗ Σ. Ή τιμή τής άντα ρσία ς στή μαύρη άγορά. Πρόταση θεατρικού έργου. Λ ογοτεχνία, ά ριθ. 10. ’Α θήνα, "Ακμών, 1980. Σελ. 127. Δρχ. 150. ΔΟ Υ Κ Α -Κ Α Μ Π ΙΤ Ο ΓΛ Ο Υ Α ΙΚ. Ή παρουσία τού Σ αίξπη ρ στον έλληνικό χώρο. Μ ιά ά πόπ ειρα βιβλιογραφ ίας. Θεσσαλονίκη, 1981. Σελ. 55. Δρχ.

200 . Δ ΡΟ Μ Α ΖΟ Σ ΣΤΑ Θ Η Σ I. Π ροβλήματα θεατρι­ κής κριτικής. Γνώση κα ί Π ολιτισμός, άριθ. 4. ’Α θήνα, Κέδρος, 1981. Σελ. 61. Δρχ. 100. Ζ Α ΡΑ Ν Η Σ Μ Α Ν Ω ΛΗ Σ. Πολιτική μασκαράτα. Κ ωμωδία. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 107. Δρχ. 150. Μ Α Ν ΕΤΑ ΕΛΕΝ Η. Τό σπίτι τώ ν Μ άγια (συμβο­ λικό δράμα). ’Α θήνα, 1981. Σελ. 134. Δρχ. 230.

Π Α Π Α Μ Α Ν Ω Λ Η Σ ΚΩΝ. Γνωρίστε τή χώ ρα μας. ’Α νθολογία ά πό τα ξιδιω τικές έντυπώσεις. ’Α θήνα, Μ ίνωας, 1980. Σελ. 298. Δρχ. 260. Π ΡΙΦ Τ Η Κ Λ ΕΟΠ Α ΤΡΑ . Π ερπατώ ντας ένα κ α ι­ νούργιο κόσμο. Α θήνα, Τ ό Έ λλη νικό Βιβλίο, 1981. Σελ. 98. Δρχ. 200. Π ΡΙΦ Τ Η Κ Λ Ε ΟΠ Α ΤΡΑ . Lutetia. Τ α ξίδι στό Π αρίσι. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 103. Δρχ. 150. Σ Φ Η Κ Α Σ Ο Φ ΙΑ . Ο ί πρω τεύουσες τή ς Εύρώ πης. Λ ονδίνο. ’Α θήνα, Γραφείο Διοικητικώ ν κ α ί Ο ι­ κονομικώ ν Μελετών κα ί ’Εκδόσεων, 1981. Σελ.

95. Δρχ. 300. ΤΣΙΑ Τ Η Σ ΒΑ ΣΙΛ Η Σ Ε. Η λιόλουσ τη καί θαλασσοφίλητη χώρα. Π ειρα ιά ς, 1981. Σελ. 170. Δρχ. 250.

Π Ο ΝΤΙΚ ΑΣ Μ Α ΡΙΟ Σ. Ό γάμος. ’Α θήνα, Κάλβος, 1981. Σελ. 83. Δρχ. 200. Χ Ο ΥΡΜ Ο ΥΖΗ Σ Μ. Μ αλακώφ. Δρχ. 100.

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

Χ Ο ΥΡΜ Ο ΥΖΗ Σ Μ. Ό χαρτοπαίκτης. Δρχ. 120. Α ΣΤ Ο Υ ΡΙΑ Σ ΜΙΓΚ Ο ΥΕΛ ΑΝ ΧΕΛ . Σολούνα. Μετ. Γιάννη Θ ηβαίου. Π αγκόσμιο Θ έατρο, άριθ.

74. ’Α θήνα, Δω δώνη, 1981. Σελ. 127. Δρχ. 180. Μ Ο Ν ΤΕΡΛΑ Ν. Ό κα ρ δινάλιο ς τής ’Ισπανίας. Δράμα σέ τρ εις πράξεις. Μετ. Παντελή Π ρεβελάκη. ’Α θήνα, Ε τ α ιρ ε ία Σ που δώ ν Νεοελληνικού Π ολιτισμού καί Γενικής Π α ιδεία ς, 1980. Σελ.

172. Δρχ. 200. ΧΙΟΥ Λ ΕΟ ΝΑ ΡΝΤ. Ντά. Μετ. Παύλου Μάτεση. ’Α θήνα, Γνώση, 1981. Σελ. 123. Δρχ. 180. ΦΑ Μ Π ΡΙ Ν ΤΙΕΓΚ Ο . Ή δίκη τού Χριστού. Π ρόλογος-μετάφραση Κώστα Ά ση μ α κόπουλου. Π α γ­ κόσμιο Θ έατρο, άριθ. 75. ’Α θή να , Δωδώνη. Σελ.

139. Δρχ. 180.

Κ Α ΡΑ ΓΙΩΡΓΑ Σ ΓΙΩΡΓΟ Σ. Ο ί άετοί τής ερήμου. (Μ αρτυρίες). ’Α θήνα, Φ ιλιππότης, 1981. Σελ.

131. Δρχ. 230. ΒΙΚ ΤΩ ΡΙΑ Λ Ο Υ ΪΖΑ . Ή κόρη μου ή Φρειδερίκη. Ν τοκουμέντο. ’Α θήνα, Μ παρτζινόπουλος, 1981. Σελ. 140. Δρχ. 80.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Εισηγήσεις τού Δεκάτου Δ ιεθνο ύ ς Σ υνεδρίου Χ ριστιανικής ’Α ρχα ιολογία ς (Θεσσαλονίκη 28 Σ επτεμβρίου-4 ’Οκτω βρίου 1980). Π αράρτημα περιοδικού «Ε λλη νικά » Ε τ α ιρ ε ία ς Μ ακεδονι­ κών Σ πουδώ ν, No 26. Θεσσαλονίκη, 1980. Σελ.

570. Δρχ. 1000.

ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ-ΤΑΞΙΑΙΑ

Θ Ε Ο Χ Α ΡΗ Σ Δ Η Μ Η Τ ΡΙΟ Σ Ρ. Ν εολιθικός πο λι­ τισμός. Σύντομη έπισκόπηση τή ς Ν εολιθικής στόν έλλαδικό χώρο. ’Α θήνα, Μ ορφω τικό 'Ίδρυμα ’Ε θνική ς Τ ραπέζης, 1981. Σελ. 193. Δρχ. 400.

Μ Π Ο Υ ΓΑ ΤΣΟ Σ Ν. Θ. 'Ο δ η γό ς προσκυνητού 'Α γ ίω ν Τ όπω ν κ α ί Σινά . Μέ 37 σχέδια, χάρτες, φω τογραφίες. Ά θ ή ν α ι, 1981. Σελ. 155. Δρχ. 250.

Π Α Π Α Θ Α Ν Α Σ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Γ. ’Ε θνικό ’Α ρ χα ιο ­ λογικό Μουσείο. Ν εολιθικά Κ υκλαδικά. ’Α θήνα, Μ έλισσα, 1981. Σελ. 231. Δρχ. 1800,

91

Π Α Υ ΣΑ Ν ΙΑ Σ. Ε λ λ ά δ ο ς περιήγησις. Ά χα ϊκ ά τ Ά ρ κ ά δ ικ ά . ’Α θήνα, ’Ε κδοτική ’Α θηνώ ν, 1980. Σελ. 550. Δρχ. 1400. Σ Α Μ Ψ Ω Ν Α ΔΑ Μ Α Ν Τ ΙΟ Σ. Π ροϊστορικές θέ­ σεις καί οικισμοί στήν Ε ύβοια. ’Α νά τυπο ά πό τάν ΚΓ71980 τόμο τού «’Α ρχείου Εύβοϊκώ ν Μελε­ τών». Σελ. 91-249. Δρχ. 350.

175. Δρχ. 550.

Μ Ο ΣΧ Α ΤΟ Σ Θ ΕΜ Η Σ. Ή εθνική μας άντίσταση ή προδομένη. Μ ιά έπική τραγω δία. Τόμος Α '. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 320. Δρχ. 600. Μ Π Ε Ν ΕΤ Α Τ Ο Σ Δ ΙΟ Ν Υ Σ ΙΟ Σ . Ή άντίσταση χω ρίς πέπλα. ’Α θήνα, Δω δώνη, 1981. Σελ. 15Q. Δρχ. 200.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Ξ Α Ν Θ Ο Υ Δ ΙΔ Η Σ Σ ΤΕ Φ Α Ν Ο Σ Α. Ισ το ρ ία τής Κρήτης. ’Α θήνα, 1981. Σελ. 173. Δρχ. 300. ΓΕΩ ΡΓΑ Ν ΤΖΗ Σ Π ΕΤΡΟ Σ Α. ’Ε θνικοί καί έκκλησιαστικοί άγώ νες τώ ν Ε λ λή νω ν τής Ροδόπης (1864-1872). Ξάνθη, 1980. Σελ. 102. Δρχ. 200. ΔΗ Μ Α Κ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Χ Α ΡΙΚΛ ΕΙΑ Γ. Οί ιστορι­ κοί τόπ οι τώ ν ’Εθνικώ ν Συνελεύσεων. Ά νά τυ π ο ν έκ τ ο ύ 23ου τόμου τού Δελτίου τής Ισ το ρ ικ ή ς καί ’Εθνολογικής Ε τα ιρ ε ία ς τής Ε λ λά δ ο ς. Α θήναι, 1980. Σελ. 89-110. Δρχ. 100. Ζ ΙΑ ΓΚ Ο Σ Ν ΙΚΟΣ Γ. ’Α γγλικός ιμπεριαλισμός κα ί ’Ε θνική ’Αντίσταση 1940-45. Τόμος Τ', Δ ', Ελ ’Α θήνα, 1980. Σελ. 396 + 386 + 384. Δρχ.

2.400 (οί τρ εις τόμοι). Η Λ ΙΟ Υ Φ ΙΛ ΙΠ Π Ο Σ . Κ οινωνικοί άγώ νες καί διαφω τισμός. Ή περίπτωση τή ς Σμύρνης (1819). Θ εω ρία καί Μελέτες Ισ το ρ ία ς , ά ριθ. 3. ’Α θήνα, Ε.Μ .Ν .Ε. - Μνήμων, 1981. Σελ. 45. Δρχ. 70.

Π Α ΧΥ Σ ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ - Κ Α ΡΑ Π ΑΝ Ο Σ ΚΩΝ­ ΣΤΑ Ν ΤΙΝ Ο Σ - Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΔ Η Σ ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ. Ν τοκουμέντα. Π ρόλογος Ά δ . Π επελάση. Έ π α νεκδόσεις, άριθ. 3. ’Α θήνα, ’Αγροτική Τ ράπεζα τής Ε λ λ ά δ ο ς, 1981. Σελ. 85 + 123 + 45. Δρχ.

250. Π Λ Ο ΥΜ ΙΔ ΗΣ ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ Σ. Γεω γραφία τής ιστορίας τού νεοελληνικού χώρου. Βιβλιοθήκη 'Ιστορικώ ν Μελετών, άριθ. 151. ’Α θήνα, 1981. Σελ. 96. Δρχ. 250. Σ Α ΡΔΕ Λ Η Σ Κ ΩΣΤΑΣ. Γεώ ργιος Βαρνακιώτης. Ό προδομένος στρατηγός τού 1821. ’Α θήνα, Έ ρ ε υ ν α , 1980. Σελ. 472. Δρχ. 500. Τ Ζ Ω ΡΤ ΖΑ Κ Η Σ Τ Ζ Ω ΡΤ ΖΗ Σ Π. Ή πρω τεύουσα τής Μ άνης. Γύθειον-Μ αραθσνήσι (Ά γιώ ρ γη ς). ’Α θήνα, 1981. Σελ. 120. Δρχ. 400.

Κ Α ΤΣΩΤΑ Σ Π Α Υ ΣΑ Ν ΙΑ Σ. Ή δεκαετία 1940-1950. ’Α θήναι, 1981. Σελ. 455. Δρχ. 500. ΚΟΥΣ ΚΟΥΝΑΣ ΙΩ. - Χ Α ΣΑ ΤΟ ΓΙΑ Ν Ν Η Σ ΚΥΡ. - ΚΑ ΚΑ ΒΟ Υ Λ ΙΑΣ ΙΩ. Θ υρεάτις γή. Τστορία-άρχαιολσγία-λαογραφία. ’Α θήναι, Π νευ­ ματικό Κέντρο ’Ά στρους. Σελ. 508. Δρχ. 600. Λ Α Μ Π ΡΟ Υ ΣΠ Υ ΡΙΔ Ω Ν Π. ’Α ποκαλύψ εις περί τού μαρτυρίου τού Ρήγα, Μ ετά εικόνων κα ί πανομοιοτύπων. Βιβλιοθήκη Ισ το ρ ικ ώ ν Μελετών, άριθ. 153. ’Α θήνα, Ε σ τία . Σελ. 154. Δρχ. 300. ΛΕΟ Ν Τ Α ΡΙΤ Η Σ ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ. Ε λλη νική εμπο­ ρική ναυτιλία (1453-1850). Θ εω ρία κ α ί Μελέτες Ισ το ρ ία ς, άριθ. 1. ’Α θήνα, Ε.Μ .Ν.Ε. —Μνήμων, 1981. Σελ. 87. Δρχ. 140. Μ ΙΧΑΣ ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ Κ. Τό Μ αρτίνο (Μ ουζάκι) κα ί τά προερχόμενα ά π ’ αύτό, Λάρυμνα (Καστρί) Λούτσι - Πύργος. Β ' έκδοση. Λ ούτσι, 1980. Σελ.

92

Τ Ζ Ω ΡΤ ΖΟ ΓΛ Ο Υ ΝΙΤΣΑ . Τ ό χρονικό τώ ν Θ υατείρων. ’Α θήνα, 1981. Σελ. 186. Δρχ. 150. Τό Π αρθεναγω γείο καί τά « Ά θεϊκ ά » τού Βόλου. Ή άλληλογραφία τώ ν πρω ταγω νιστώ ν. Βόλος, Ε τ α ιρ ε ία Θ εσσαλικών ’Ε ρευνώ ν, 1980. Σελ. 336. Δ ρχ. 400. ΤΣΟ Υ Κ Α Λ Α Σ Κ Ω Ν ΣΤΑΝΤΙΝΟΣ. Κοινωνική ανάπτυξη καί κράτος. Ή συγκρότηση τού δημο­ σίου χώρου στήν Ε λ λ ά δ α . ’Α θήνα, Θεμέλιο, 1981. Σελ. 365. Δρχ. 450.

E IC H T H A L G U STA VE. Οικονομική κα ί κοινω ­ νική κατάσταση στήν Ε λ λ ά δ α μετά τό ’21. Γ ' έκ­ δοση. (Ντοκουμέντα). ’Επιμέλεια Θ. X. Π α πα δόπουλου. ’Α θήνα, Μ πάυρον. Σελ. 126. Δρχ. 100.

μαθητικές κοινότητες. Τεύχος 44.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ

Ε Π Ο Π Τ Ε ΙΑ . Μ ηνιαίο περ ιοδικό φιλοσοφίας καί π α ιδεία ς. Τ εύχος 57. Δρχ. 150.

Α Ε ΡΟ Π Ο Ρ ΙΚ Ο Σ ΚΟΣΜ ΟΣ. ’Α νεξάρτητη μη­ νια ία Αεροδιαστημική έφημερίδα. Φύλλο 14. Δρχ.

20. Α ΙΝ ΙΓΜ Α ΤΑ ΤΟ Υ ΣΥΜ Π Α Ν ΤΟ Σ. Μ ηνιαίο περιοδικό εκλαϊκευμένης έπιστημονικής έρευνας. Τεύχος 58. Δρχ. 60. Α ΙΟ Λ ΙΚ Α ΓΡΑΜ Μ ΑΤΑ. Δίμηνη έπιθεώρηση τής λεσβιακής τέχνης. Τ εύχος 62. Δρχ. 100. Α Μ ΦΙ. Τρίμηνη έκδοση έπιστημονικής κα ί κο ι­ νω νικής έρευνας. Τ εύχος 7-8. Δρχ. 100. Α ΡΧ Α ΙΟ Λ Ο ΓΙΚ Α Α Ν Α Λ Ε Κ Τ Α ΕΞ ΑΘ ΗΝ Ω Ν. Τ εύχος 2. Δρχ. 300.

ΕΥ ΘΥ Ν Η . Φ υλλάδιο νεοελληνικού προβληματι­ σμού. Τεύχη 111 καί 112. Δρχ; 120. Ε Υ ΡΩ Π Α ΪΚ Η Η Π ΕΙΡ Ο Σ . ’Ελεύθερο βήμα ρώσων καί άνατολικοευρω παίω ν συγγραφέων. Τ εύ­ χος 8. Δρχ. 250. Ε Υ ΡΩ Π Α ΪΚ Η ΚΟ ΙΝ Ο ΤΗΤΑ . Μ ηνιαία έκδοση τής ’Ε πιτρ ο πή ς Ε ύρω παϊκώ ν Κοινοτήτων. Τεύχος 108. Δωρεάν. Η ΒΡΑ ΧΑ . Π εριοδική έκδοση τής νεολαίας τής Β ράχας Ε ύρυτανίας. Φύλλο 6. Δρχ. 20. Η Λ ΕΞΗ . Ε λ λη νική καί ξένη λογοτεχνία. Μ η­ νια ίο περιοδικό. Τ εύχος 3. Δρχ. 135.

ΒΙΛ ΛΙΩΤΙΚΑ Ν ΕΑ. Φύλλο 42. Δρχ. 15. Β ΙΝ Τ Ε Ο -ΣΗ Μ Α . Δίμηνο περιοδικό τέχνης καί τεχνικής. Τ εύχος 1. Δρχ. 60.

Η Μ ΑΧΗ. ’Εφημερίδα Ά χα ρ νώ ν-Κ άτω Π α τη ­ σίων. Φύλλο 44. Δρχ. 10. Η Ν ΙΟ Χ Ο Σ. Τ εύχος 49. Δρχ. 50.

ΓΙΑΤΙ. Μ ηνιάτικη έπιθεώρηση. Τ εύχος 70. Δρχ.

40. ΔΕ Λ Τ ΙΟ . Σ ύνδεσμος Βιομηχάνω ν Βορείου Ε λ ­ λάδος. Τεύχος 3/183. Δωρεάν. ΔΕ Λ Τ ΙΟ ΚΕΝΤΡΟΥ Σ Π Ο Υ ΔΩ Ν . Τόμος Β'.

Η Χ ΟΣ H I-FI. Μ ηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 98. Δρχ. 50. Θ Ε Μ Α ΤΑ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΕΧ ΝΩ Ν . Τεύχος 12. Δρχ. 900.

Μ ΙΚ ΡΑ ΣΙΑ ΤΙΚ Ω Ν

ΔΕΛ ΤΙΟ Ν ΤΗ Σ ΙΣΤΟ ΡΙΚ Η Σ ΚΑΙ Ε Θ Ν Ο Λ Ο ­ ΓΙΚΗΣ Ε Τ Α ΙΡΕ ΙΑ Σ ΤΗ Σ Ε Λ Λ Α ΔΟ Σ. Τόμος 23. Δρχ. 600. Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω . Μ ηνιαία έπιθεώρηση τού βιβλίου. Τεύχος 42. Δρχ. 120. Δ ΙΑ ΓΩ Ν ΙΟ Σ. Τετράμηνο λογοτεχνικό καί καλλι­ τεχνικό περιοδικό. Τεύχος 6. Δρχ. 150. ΕΚ Π Α ΙΔ Ε Υ Τ ΙΚ Η ΦΩ ΝΗ. Φύλλο 2.

Θ Ε ΣΣ Α Λ ΙΚ Α ΧΡΟ Ν ΙΚ Α . Τόμος ΙΓ'. Δρχ. 800. Θ Ε ΣΣ Α Λ ΙΚ Ο Η Μ Ε ΡΟ Λ Ο ΓΙΟ . ’Ε τήσια ίστορική-λαογραφική-λογοτεχνική έκδοση. Τόμος Β'. Δρχ. 250. ΙΣΤ Ο ΡΙΑ Ε ΙΚ Ο Ν Ο ΓΡΑ Φ ΗΜ ΕΝ Η . Μ ηνιαίο περ ιοδικό ιστορικής ύλης. Τ εύχος 154. Δρχ. 70. ΚΑ Μ ΕΙΡΟΣ. Δω δεκανησιακό καί γενικής πα δεία ς περιοδικό. Τεύχος 26.

ΕΛ Λ Η Ν Ο ΤΣΕΧ Ο ΣΛ Ο Β Α Κ ΙΚ Ο Σ ΣΥΝΔΕ­ ΣΜ ΟΣ. ’Ενημερω τικό δελτίο. Τεύχος 10.

Κ Ο ΙΝΩΝΙΚΕΣ Ε Π ΙΣΤ Η Μ ΕΣ. Τ ριμηνιαίο περ ι­ οδικό τού Τμήματος Κ οινωνικών ’Επιστημών τής ’Α καδημίας ’Ε πιστημών τή ς Ε ΣΣ Δ . Τ εύχος IV Δρχ. 150.

Ε Λ Ε Υ Θ Ε ΡΗ ΓΕΝ ΙΑ. Μ ηνιαίο περιοδικό γιά τίς

Μ ΕΛ ΕΤΕΣ. Τ ιμ η νια ία περιοδική

έκδοση τής

Ε τ α ιρ ε ία ς Κοινωνικών Μελετών Θεσσαλονίκης. Τ εύχος 11. Δρχ. 50.

Σ ΥΓΧΡΟ ΝΟ Ν Η Π ΙΑ ΓΩ Γ Ε ΙΟ . Π εριοδικό προσχολικής άγωγής. Τεύχος 3-4. Δρχ. 80.

Μ ΙΚΡΗ Υ ΔΡΙΑ . Τεύχος 33-34.

ΣΥΛ Λ ΕΚ ΤΗ Σ. Μ ηνιαίο περ ιο δικό γιά συλλέκτες κα ί φιλότεχνους. Τεύχος 72. Δρχ. 60. .

ΝΑ ΥΤΙΚ Η ΕΛΛΑΣ. Μ ηνιαία εικονογραφημένη έπιθεώρησις. Τ εύχος 570. Δρχ. 20. Ν Ε Α Α ΡΝ ΙΣΣΑ . Π εριοδική έκδοση τού Μ ορφω ­ τικ ο ύ Ε κ π ολιτισ τικ ο ύ Συλλόγου Ν έων “Α ρνισσας. Φύλλο 10. Ν Ε Α ΕΣΤΙΑ . Τεύχη 1289, 1290, 1291, 1292 καί 1293. Δρχ. 130. Ν Ε Α Π Ο ΡΕ ΙΑ . Λ ογοτεχνικό περιοδικό. Τ εύχος ειδικό. Δρχ. 300. Ο ΔΡΟ Μ Ο Σ. Μ ηνιαίο δωδεκανησιακό περ ι­ οδικό. Τεύχος 3. Δρχ. 40. Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ ΚΑΙ Κ Ο ΙΝΩΝΙΑ. Μ ηνιαία έκ­ δοση προβληματισμού καί πληροφόρησης. Τεύχος 16. Δρχ. 70. Ο Ι Φ ΙΛΟ Ι ΤΩΝ Π Ο Λ ΥΤΕΚΝΩΝ. Τ ριμηνιαίο περ ιοδικό όργανο τού συλλόγου «Πανελλήνιος Έ ν ω σ ις Φίλων τώ ν Π ολυτέκνων». Τ εύχος 9. Δω. ρεάν.

ΣΧΟ Λ ΙΚ Α Ν ΙΑ ΤΑ . Π εριοδική μαθητική φυλλάδα γιά τή σχολική ζωή κα ί τή λογοτεχνία τού Δημοτικού Σχολείου 'Α γίου Γεωργίου Φερών Νομού Μ αγνησίας. Φύλλα 21 κα ί 22. Τ Α ΞΙΔΕ Υ Ο Ν Τ Α Σ. Μ ηνιαίο περιοδικό. Τεύχη 41-42. Δρχ. 60. Τ Ο ΔΕ Ν ΤΡΟ . Π εζό-ποίηση-κριτική. Τ εύχος 20. Δρχ. 80. ΤΟ Μ ΕΣ. Μ ηνιαίο περιοδικό πνευματικού πρ ο ­ βληματισμού στή σκέψη-στά γράμματα-στίς τέ­ χνες. Τ εύχος 71. Δρχ. 100. Τ Ο ΤΕΥ ΧΟ Σ. Τετράμηνη έκδοση τής ΕΛ Μ Ε Β' καί Δ ' περιφ ερείας ’Α νατολικής ’Αττικής. Τεύχος 1. Δρχ. 100. Τ ΡΑ Π Ε Ζ ΙΤ ΙΚ Η . Μ ηνιαίο όργανο τού Συλλόγου τώ ν Υ πα λλήλω ν τή ς ’Ε θνικής Τ ραπέζης τής Ε λ ­ λάδος. Φύλλο 419. Δρχ. 1. Υ ΔΡΙΑ . Τεύχος 33-34. Δρχ. 100.

Ο Π Ο Λ ΙΤΗ Σ. Μ ηνιαία έπιθεώρηση. Τεύχος 41. Δρχ. 80.

Φ Α ΙΑ Δ Ε ΡΩ Ν . Τ εύχος 4.

Π Α ΙΔ ΕΙΑ -Λ Ο Γ Ο Σ -Π Ρ Α Ξ Η . Μ ηνιαίο περιοδικό παιδείας-τέχνης-έρευνας. Τ εύχος 21. Δωρεάν.

Φ ΙΛ Ο Λ Ο ΓΙΚΗ ΚΥΠΡΟΣ 1980. Π νευματικός Ό μ ιλ ο ς Κύπρου.

Π Ν ΕΥ Μ Α ΤΙΚΗ ΚΥΠΡΟΣ. Τεύχος 245.

Φ ΙΛ Ο Λ Ο ΓΟ Σ. Τριμηνιαία έκδοση τού Συλλόγου ’Α ποφοίτω ν τή ς Φ ιλοσοφικής Σ χολής τού Π ανε­ πιστημίου Θεσσαλονίκης. Τ εύχος 23. Δρχ. 100.

Π ΡΟ ΒΛΗ Μ Α ΤΑ Δ Α Σ Ο Π Ο Ν ΙΑ Σ . Δίμηνη πε ρ ι­ οδική έκδοση. Τ εύχος 30. Π ΡΟ Μ Η Θ Ε Υ Σ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 23. ΣΗ Μ Ε ΙΩ Σ Ε ΙΣ. Τεύχος 20. Δρχ. 100. ΣΥΓΧΡΟ ΝΑ Θ ΕΜ Α ΤΑ . Τριμηνιαία έκδοση έπιστημονικού προβληματισμού κα ί πα ιδεία ς. Τεύ­ χος 10. Δρχ. 120. ΣΥΓΧΡΟ ΝΗ Ε Κ Π Α ΙΔ Ε Υ ΣΗ . Τεύχος 3. Δρχ.

100.

94

Ε λ λη νικό ς

Χ ΡΟΝΙΚΑ. Ό ρ γ α ν ο ν τού Κεντρικού Ίσραηλιτικοϋ Συμβουλίου τής Ε λ λά δ ο ς. Τεύχος 38. ΩΛΗΝ. Δίμηνο λογοτεχνικό περιοδικό. Τεύχος 4. Δρ*ί- 50.

ΑΘΗΝΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ

ΑΜΝΑΔΑ ΤΩΝ ΑΤΜΩΝ

95

«Δέν είμαι Θεός, έχω τόν ’ίδιο τό Θεό μέσα μου» "Αγγελος Σικελιανός

Ο άγνοημένος Προφήτης

Η μεταφυσική στή ζωή καί στό έργο του

'Ο συγγραφέας τής μελέτης αυ­ τής, γνώστης τής σικελιανής ιδεο­ λογίας, μιλάει απλά γιά τά γεγο­ νότα πού συγκλόνισαν τόν ποιητή, γιά τίς μεταφυσικές έπιδράσεις έπάνα) του, γιά τήν πίστη του στό ’Απόλυτο, που τούδουσαν τήν εύκαιρία νά δημιουργήσει ένα τέτοιο έργο πού θά μπορούσε κανείς νά ονομάσει Δεύτερο - ή κατά τόν ποιητή «Πέμπτο» - Εύαγγέλιο.

Ε κδόσ εις Γλάρος Κεντρική διάθεση ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 31 . ΑΘΗΝΑ 141 . ΤΗΛ. 36 18 457

Κεντρικά πρατήρια ΑΘΗΝΑ : ΘΑΝΑΣΗΣ ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 15 . ΤΗΛ. 36 35 2 2 3 / 36 07 876

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ / ΘΡΑΚΗ : ΠΕΤΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΗΡΙΟΥ 31 . ' ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ . ΤΗΛ. 52 81 19

ΚΡΗΤΗ: ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΔΑΚΗ ΕΟΚ 2 · ΗΡΑΚΛΕΙΟ . ΤΗΛ. 22 36 34 / 28 05 11

96

Μ Ο Λ ΙΣ ΚΥΚΛΟΦ Ο ΡΗΣΑΝ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ Α.Ε.Β.Ε. Ν ικηταρά 2, ’Αθήνα, τη λ. 36.22.496 - 36.38.020

πρόσφατες εκδόσεις Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης Βιβλιοθήκη Γενικής Παιδείας

W. Windelband & Η. Heimaoeth. Εγχειρίδιο Ιστορίας τής Φιλοσοφίας: Ή φιλοσοφία τών έλληνιστικών

Πωλοϋνται σέ όλα τό βιβλιοπωλεία Κεντρική Διάθεση: Πλατεία Μητροπόλεως 3, 2ος όροφος (τηλ. 32.21.337) Πρατήριο: Εθνική Τράπεζα, Καραγεώργη Σερβίας 2 (Πλατεία Συντάγματος)

Τά έσοδα άπό τις πουλήσεις διατίθενται γιά πολιτιστικούς σκοπούς