Τεύχος 26

Μ Η Ν ΙΑ ΙΑ ΕΠ ΙΘ ΕΏ ΡΗ ΣΗ ΤΟΥ

•

*

^

• -α ν α δ ια β ά ζο ν τα ς . χόΥ Θερβάντε<^: Φ Μ ετα φ ρ α σ ΐικ ές ^ τδ σ ^ ις

• Τό έργο τού. Λ ' • Τά έλληνί]

19ου·αί. ιΜί ή • Παπαδιαμα

• Ό β α σ ιλ ε ύ ς Ρωδολίνος» • "Ο λες οί ν έ ε ς έκδ ό σ εις • Τά best?sel του μήνα I* συγγραφέων» • Ή « Π ι^ α κ ι υράκη V( U του W ILVO

Φ θινο π ω ρ ινή προοφορά

των ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΕΓΝΑΤΙΑ Π Ε Ζ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΑ : 1. Π έτερ Χάντκε: ’Αμέριμνη Δυστυχία 2. Βασίλης Στεριάδης: Ή Κατηγορία Α1 3. Νατάσα Χατζιδάκι: Συνάντησέ την τό βράδυ 4. Στέφανος Ξένος: Τρυφερή Κόλαση 5. Ε λ έ ν η Λαδιά: ’Αποσπασματική Σχέση (β' έκδοση) 6. Ά ντώ νης Σουροόνης: Οί Συμπαΐχτες (β' έκδοση) 7. Γιάννης Κακουλίδης: Στολίδια γιά άλογα Π Ο ΙΗ Σ Η : 9. θω μάς Γκόρπας: Στάσεις ατό Μ έλλον 10. Ν.Δ. Καρούζου: Ποιήματα (γ' έκδοση) 11. Ζάκ Πρεβέρ: ’Επιλογή άπό τό έργο του (β' έκδοση) 12. Σάρλ Μπουκόβσκι: ’Επιλογή άπό τό έργο του 13. Νίκος Σπάνιας: Ποιητική ’Ανθολογία άπό τόν ’Ισπανικό ’Εμφύλιο Πόλεμο 14. Κατερίνα Άγγελάκη-Ρούκ: 20 Σύγχρονοι Ά μερικάνοι Ποιητές Φ ΙΛ Ο Σ Ο Φ ΙΚ Η Β ΙΒ Λ ΙΟ Θ Η Κ Η 15. Παύλος Χριστοδουλίδης: Φιλοσοφία των Μαθηματικών 16. Παύλος Χριστοδουλίδης: Ή εξήγηση στήν ’Επιστήμη καί ή έννοια τοΰ Μοντέλου 17. Νίκος Αύγελής: ’Εμπειρία Γλώσσα καί Λογική 18. GURVITCH: Διαλεκτικός εμπειρισμός 19. Παναγιώτης Κανελλόπουλος: Δοκίμια καί άλλα κείμενα σαράντα πέντε ετών (19351979) 20. Γκέϊλ Χώλστ: Μίκης θεοδωράκης, μύθος καί πολιτική στή σύγχρονη Ε λ λη νικ ή μουσική ΤΡΑΜ 21. Κώστας Λαχας: Πεδίον Όσφρήσεως (β' έκδοση) 22. Μήτσος Εΰθυμιάδης: Προστάτες 23. Μήτσος Εΰθυμιάδης: Ό Φώντας 24. Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλος: ’Οδοντόκρεμα μέ χλωροφύλη (β' έκδοση) 25. Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλος: θερμ ά θαλάσσια Λουτρά 26. Ά νδρέας Ά γγελάκης: Ό δός Θρασυβούλου 27. Σπύρος Τσακνιάς: Ό Κύκλος 28. Γιώργος Βέης: "Ολοι Κοιμούνται οτό Καράβι 29. ’Ιωάννα Φιλιππίδου: Σταυρός διά Γραφής 30. Ντίνος Σιώτης: Καιρικές Συνθήκες 31. Ά ντώ νης Φωστιέρης: Σκοτεινός ’Έρω τας 32. Πρόδρομος Μάρκογλου: Ό χώρος τής ’Ιωάννας καί ό χρόνος τοΰ ’Ιωάννη 33. Γιάννης Ζήκας: θαλάσσιες Μεταφορές «ό Πήγασος» 34. Κώστας Παπαγεωργίου: ’Ιχνογραφία 35. Χριστόφορος Λιοντάκης: Τό Τέλος τοΰ Τοπίου 36. Μανώλης Πρατικάκης: Νύκτα ’Εφημερίας 37. Νάνος Βαλαωρίτης: Ό "Ηρωας τοΰ Τυχαίου 38. Νίκος Καχτίτσης: Τρωτό Σημείο 39. Χριστίνα Γιατζόγλου: Ή Νυμφίος 40. Δημήτρης Δημογεροντάκης: Μιά Φέτα Γλυκό Καρπούζι 41. Νατάσα Χατζηδάκι: ’Ακρυλικά (β' έκδοση) 42. Μιχαήλ Μήτρας: Φανταστική Νουβέλα (β' έκδοση) 43. Λευτέρης Ξανθόπουλος: Ά ντίψ υχα (β' έκδοση) 44. Κυρ. Ντελόπουλος: ’Αφιερώσεις (Μιά άνθολογία) 45. Ά ντώ νης Ρίζος: 'Οδοιπόρου Φιλοξενία καί Ξεπροβόδισμα 46. Μαρία Λάζου: Μιά ζωή Μαρία 47. Στέφανος Μπεκατώρος: Πατριδογνωσία 48. Κωστής Παπακόγκος: Μύθοι ΟΘΟ ΝΗ 49. Ρόλαντ Μπάρτ: Μάθημα 50. Ζούζαν Ζόντακ: ΤΗ Αισθητική τή ς Σιωπής ΕΚΤΟΣ ΣΕΙΡΑΣ 51. Ν.Δ. Καρούζου: Δ υνατότητες καί Χρήσεις τής ‘Ομιλίας

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΓΝΑΤΙΑ Ά λ . Δελμούζου7, θεοοαλονίκη, τηλ. 265.985 Μαυρομιχάλη 9, ΑΘΗΝΑ

Ό

ΚΑΚΤΟΣ παρουσιάζει γιά πρώτη φορά τή σειρά των έργων τού ξεχασμένου Έλληνορουμάνου ΠΑΝΑΪΤ ΙΣΤΡΑΤΙ στήν Ελλάδα.

·ρ Q ^

φ

32 41 200 -32 41 958

“Μ

ΕΛ I Σ Σ

"Ενα καινούριο σύγχρονο βιβλιοπωλείο μέ βιβλία ΙΣΤΟΡΙΑΣ καί ΤΕΧΝΗΣ Ναυαρίνου 10 καί Ίπποκράτους ■ Γιά όσους ένδ ια φ έρ ο ντα ι νά άποκτήσουν οί ίδ ιο ι ένα ωραίο καί ά ξιόλογο βιβλίο ■ Γιά όσους θέλο υν νά προσφέρουν κάποιο δώρο εντυπωσιακό πού νά σ υ γ κ ιν εϊ καί νά δ ια ρ κ ε ΐ ■ Γιά όσους σπουδάζουν ή διδάσκουν ή κάνουν μ ε λ έ τ ε ς καί έρ ε υ ν ε ς

Ο /

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 1) ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΖΩΓΡΑΦΟΙ Τόμος Α' 19ος αιώνας Τόμος Β' 20ός αιώνας Τόμος Τ' Ιστορία τής Νεοελληνικής ζωγραφικής Τόμος Δ' Λεξικό Ελλήνων ζωγράφων-χαρακτών Κάθε τόμος δρχ. 2700 2) ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΖΩΓΡΑΦΟΙ Τόμος Α' Άπό τόν Τζιόττο στήν 'Αναγέννηση Τόμος Β' Από τήν Αναγέννηση οτόν Γκρέκο Τόμος Τ' Άπό τόν 17ο οτόν 19ο αιώνα Τόμος Δ' Από τόν 19ο οτόν 20ό αιώνα Τόμος Ε 20ός αιώνας Κάθε τόμος δρχ. 2000 3) Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΊΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ Αγγελικής Χατζημιχάλη τόμος 1, δρχ. 2000 ατά άγγλικά, δρχ. 2200 4) Η ΛΑΊ ΚΗ ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ τόμος 1, δρχ.1800 5) Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ (19ος αιώνας) Άνδρέα Ίωάννου 1 τόμος, δρχ. 800 στά άγγλικά, δρχ. 800

ΜΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 1) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Χέρμαν Μπένγκτοον τόμος 1, δρχ. 1000 2) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ Πανεπιστημίου τού Καίμπριτζ τόμοι 2, δρχ. 2400 3) Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ είσαγωγή-έπιλογή κειμένων: Σπόρου I. Άσδραχά τόμος 1, δρχ. 1200 4) Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ Διονυσίου Κόκκινου, άκαδημαίκοϋ Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών τόμοι 6, δρχ. 5400 5) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Διονυσίου Κόκκινου, άκαδημαίκοϋ τόμοι 4, δρχ. 3200 6) ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΛΕΥΚΩΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ Βραβείο Ακαδημίας 'Αθηνών τόμοι 2, δρχ. 4000 στά άγγλικά, δρχ. 4000 7) ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΣΣΔ τόμοι 20, δρχ. 11.100

Εκδοτικός οίκος “ Μ ΕΛΙΣΣΑ” ΑΘΗΝΑ, Ναυαρίνου 10 καί Ίπ π ο κράτο υς, τη λ. 3611692, 3600865 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, Τσιμισκή 41, τη λ. 229010

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ (ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ - ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΑ) έγχ ρ ω μ η - εικ ο ν ο γ ρ α φ η μ έ ν η

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΟΚΟΛΗ Γραβιάς 10-12 · τηλ. 3605520

Συγκριτική Εγκυκήοπαίδεια I

ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ, ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

700 ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΔΥΤΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ εργάστηκαν 10 χρόνια γιά νά παρουσιάσουν ύπεύθυνα καί άντικειμενικά ένα έργο

ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ γιά κάθε προβληματιζόμενο άνθρωπο, γιά κάθε επιστήμονα, γιά κάθε σπουδαστή, γιά κάθε μορφωμένο άνθρωπο

ΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ βιολογία, δίκαιο, εθνολογία, εκπαίδευση, θρησκεία, ιστορία, κοινωνιολογία, λογοτεχνία, οικονομία, πολεμολογία, πολιτειολογία, τέχνη, φιλοσοφία, φυσική, ψυχολογία.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ στό καθένα άπό τά 400 λήμματα τής εγκυκλοπαίδειας

• • • •

τή μαρξιστική άποψη τή μή μαρξιστική άποψη κριτική σύγκριση καί εκτίμηση τών δύο άπόψεων τεράστιο σέ όγκο βιβλιογραφικό ύλικό άπό τή δυτική καί άνατολική βιβλιογραφία.

ΜΕ ΤΗΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΤΟΥ 10ου ΤΟΜΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΗΚΕ ΕΓΓΥΗΣΗ γιά τήν απόδοση τού έργου στά ελληνικά είναι ή συνεργασία τών εκδόσεων ΠΑΠΑΖΗΣΗ μέ τίς εκδόσεις ΚΟΡΑΗΣ πού πραγματοποιούν τήν ελληνική έκδοση τού έργου

|

Παραγγελίες: Εκδόσεις ΚΟΡΑΗΣ,

Νικηταρά 2, Αθήνα 142, τηλ. 36.09.150

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΑΤΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ 2 ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ

~::=.„ΊστορΙα i n s μ ο υ σ ικ ή $

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΟΙΧΤΗ ΓΩΝΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΑΘΗΝΑ: ΠΛΕΘΡΟΝ Ε.Π.Ε. ΤΟΣΙΤΣΑ 1α ΤΗΛ. 8834692

’Α γαπητοί ακροατές, τό βιβλίο παρουσιάζει άπλά καί μέ χιού­ μορ τήν Ισ το ρ ία τής Μουσικής άττό τή Λίθινη έττοχή ώ ς τ ίς μέρες μας. Τά σχέδια ττοΰ έχουν γίνει άττό ντοκουμέν­ τ α τής έττοχής, ή άκρίβεια καί ή κυριολε­ ξία τώ ν κειμένων, κάνουν αυτές τίς έγ­ χρωμες σελίδες ένα π ρω τότυπο παιδα­ γω γικό έργαλεϊο. Σ' αυτό συμβάλει ή άψογη μετάφραση τού Κώστα Ταχτσή.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΑΝΟΙΧΤΗ ΓΩΝΙΑ» ΛΟΓΟΘΕΤΟΥ 1, τηλ. 417129 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΑΘΕΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟΥ Κ. ΜΕΛΕΝΙΚΟΥ 34 ΤΗΛ. 212610

Evas είναι ό Νταίνικεν!

Κανείς ατό είδος του δέν τόν ξεπέρασε άκόμα σε πρωτοτυπία, γλαφυρότητα, μεθοδικότητα καί όραματισμούς. 'Εκατομμύρια άναγνώστες σ’ δλο τόν κόσμο τόν τιμούν μέ την έμπιστοσύνη τους: τά έργα τού Νταίνικεν κυκλοφόρησαν μέχρι σήμερα σε 42 έκ. άντίτυπα, 28 χώρες καί 35 γλώσσες. Άπό τίς Έκδόσες N#TOS κυκλοφορούν όλα τά καινούργια έργα τού Νταίνικεν, μεταξύ αύτών καί τό τελευταίο: ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ Τολμηρές σκέψεις γιά τήν παρουσία τών Εξωγήινων Μόλις κυκλοφόρησε τό 3ο τεύχος τής σειράς τών διαστημικών κόμικς τού Νταίνικεν “ 01 ΘΕΟΙ ΑΠΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ” μέ τόν τίτλο: Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΕΞΩΓΗΙΝΩΝ Ρεπορτάζ μιας εισβολής Κυκλοφορεί: σέ τεύχη σ’ όλα τά περίπτερα,σέ μορφή βιβλίου σ’ όλα τά βιβλιοπωλεία. Πώληση τών 2 προηγουμένων τευχών άπό τά Γραφεία μας:

ΕΚΔΟΣΕΙΣ N#TOS ΕΠΕ - ΑΘΗΝΑ Βαλαωρίτου 12 - Τηλ. 36 36 737 ΕΠΙΣΚΕΦΘΕΙΤΕ ΜΑΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 7-18 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ ΣΤΟ ΖΑΠΠΕΙΟ

Γραφτείτε συνδρομητές Ε σ ω τερ ικ ο ύ ‘Απλή ( 6 τευχών) : 450 δρχ. » (12 τευχών) : 800 δρχ.

Σπουδαστική* ( 6 τευχών): 400 δρχ. » (12 τευχών): 700 δρχ.

’Οργανισμών, Τραπεζών, Ιδρυμάτω ν (12 τευχών): 1500 δρχ.

Ε ξ ω τε ρ ικ ο ύ 'Απλή (6 τευχών): Δολ. Η.Π.Α » (12 τευχών): » » Σπουδαστική* (6 τευχών): » » » (12 τευχών): » » Σχολών Βιβλιοθηκών (12 τευχών): » » Ιδρυμάτω ν * Οί σπουδαστές μέσης, άνώτερης καί ανώτατης εκπαίδευσης γράφονται συνδρομητές μέ τήν έπίδειξη ή τήν άποστολή φωτοτυπίας τής σπουδαστι­ κής τους ταυτότητας ή τής αστυνομι­ κής (ϋν είναι μαθητές).

,Ασία Κύπρος Ευρώπη ’Αφρική

’Αμερική Αυστραλία

14 26 13 23

16 29 15 27

18 32 16 29

20 36 18 33

23 43 22 40

34

38

42

47

56

’ Ε μ β ά σ μ α τα σ τή δ ιε ύ θ υ ν σ η : Ζωή Τ ζ ιρ α λ ίδ ο υ π ε ρ ιο δ ικ ό «Δ ιαβάζω » 'Ο μ ή ρ ο υ 34 ’Α θ ή ν α (135)

Συμπληρώστε τή σειρά Τιμή άπλών τευχών: 80 δρχ. Τιμή διπλών τευχών: 130 δρχ. Τά παλιά τεύχη τού «Διαβάζω» μπορείτε ή νά τά άγοράσετε άπό τά γραφεία τού περιοδικού ή, άν μ έ ν ε τε στήν έπαρχία, νά ζη τή σ ετε νά σάς τά σ τείλο υ μ ε μ έ άντικαταβολή.

Τώρα καί σε τόμους Κ υ κλο φ ο ρ ο ύ ν ο ί τό μ ο ι: 1/1976-77 (τεύχη 1-9): 800 δρχ.* 2/1978 (τεύχη 10-15): 600 δρχ.* 3/1979Α (τεύχη 16-21): 600 δρχ.*

‘Σέ σπουδαστές έκπτωση 15%

Ζ ητή στε τούς τόμους τού «Διαβάζω» άπό τά γραφεία τού π εριοδικού ή, άν μ έ ν ε τ ε στην έπαρχία, ζητή σ τε νά σάς τούς σ τείλο υ μ ε μ έ άντικαταβολή. Μ πορείτε άκόμα νά ά νταλλά ξετε τά τεύχη πού έ χ ετε μ έ δεμένου ς τόμους πληρώνοντας μόνο τή β ιβ λιοδεσία (140 δρχ. γιά τόν α ' τόμο, 120 δρχ. γιά τούς ύπόλοιπους).

Γραφεία: 'Ομήρου 34, ’Α θήνα (135), τηλ. 360-3011. Διεύθυνση: Περ. Άθανασόπουλος. Σύνταξη: Γιώργος Γαλάντης, Νίκος Λαμπρόπουλος, Παύλος Πέξαρος, Βασίλης Τσάμης, Ντορίνα Τσοτσοροΰ. Διαχείρηση: 'Ηρακλής Παπαλέξης. Σελιδοποίηση: Φούλη Καρύδα - Στασινάκη. Διορθώσεις: Πέτρος Στεψανάκης. Στοιχειοθεσία: Φοιτρόν Α.Ε., Σνγγροϋ 194, τηλ. 951-5078. ’Εκτύπωση: Βαλασάκης - Άγγελής Ο.Ε., Ταύρου 21, τηλ. 346-6927. Διαχωρισμός διαφανείων: Δ. Π. Άγγελής, Πειραιώς 1, τηλ. 3244-325. Βιβλιοδεσία: Χρονόπουλος - Παλούμπη & Σία, Σουρή 17, τηλ. 5721-685. Διανομή: Νέον Πρακτορεϊον Τύπον.

n ttM B

ΠΕΡΙΕΧΟΜ ΕΝΑ Τεϋχος 26 Δεκέμβριος 1979

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΔΙΑΛΟΓΟΙ Γράφουν οί Κ. Θ ανοπούλου - Σ. Παλαμιώτη, Ε. Μπιτσάκης, Κ. ’Α ναστασίου, Τ. Ά νθο υ λ ιά ς καί Ε. Παμπούκη

12

ΧΡΟΝΙΚΑ Ι 0 Ο

,

,.

Εξωφνλλο Γιώργον Γαλάντη

ΕΚΔΟΤΙΚΑ: Ο ί προσεχείς εκδόσεις — Ή αγορά του βιβλίου ΓΕΓΟΝΟΤΑ: Τό δεύτερο Νόμπελ — Τό ένδιαφέρον τών σοβιε­ τικών γιά την ελληνική λογοτεχνία — ’Α καδημία μεϊον τρεις — Ό Ά ρ θ ο υ ρ Κλάρκ στην ’Α θήνα Π Α ΡΑ Π ΟΜ Π ΕΣ: Τί λένε τά πα ιδ ιά — Βιβλιοθήκη σέ λεωφορείο - ’Ανακοινώσεις ΤΑ Π ΑΛΙΑ: Ή Σόφη Παπαγεωργίου γράφει γιά τό «Βασιλέα Ρωδολίνο» ΧΙΟΥΜΟΡ: Σκίτσο τοϋ Μίνου Ά ργυράκη

17 19 24 26 1g

ΑΡΘΡΑ

Κεντρική διάθεση: ’Αθήνα .Διαβάζω. 'Ομήρου 34 Τηλ. 360-3011 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο Μ. Κοτζιά & Σία Τσιμισκή 78 Τηλ. 279-720, 268-940 Πειραιάς: Βιβλιοπωλείο Άλέξη Μυλωνά Άφεντούλη 4 Τηλ. 4511-673 Κύπρος: Πρακτορείο βιβλίου Χρ. Άνδρέου & Σία Ρηγαίνης 64

Μ άρθα Καρπόξηλου: Ή βιβλιογράφηση τών ελληνικών περιο­ δικών τοϋ 19ου αιώ να Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος: Π απαδιαμαντικά desiderata Γιώργης Γιατρομανωλάκης: Μεταφραστικές τάσεις

28 35 44

ΞΑΝΑΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ Δημήτρης Πλάκας: Λ άμπρος Π ορφύρας-Δημήτρης Σύψωμος: Τό πρόσωπο καί τό προσωπείο Φ ίλιππος Δρακονταειδής: Ξαναδιαβάζοντας τί>ν Θερβάντες

38 56

ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΚ ΠΑ ΙΔΕΥ ΣΗ : Γράφει ό Ά λέξη ς Δημαράς Π Ο ΙΗ ΣΗ: Γράφουν οί Γιώργος Καραβασίλης, Κώστας Π απαγε­ ωργίου καί Εύγένιος Ά ρ α νίτσ ης Μ ΕΛΕΤΕΣ: Γράφει ό Θ ωμάς Στραβέλης ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ: Γράφει ό Δήμος Μέξης

69 71 g1 85

ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ

88

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Δ ΤΟΜΟΥ

93

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ

101

9

c 5ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΥΡίΒΗΛΗΣ Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣΤΕΡΖΑΚΗΣ ΗΛΙΑΣ ΒΕΝΕΖΗΣ

9

Μαρίας Ίο ρ δ α νίδ ου: Στοϋ κύκλου τά γυρίσματα Στρατής Μυριβήλης: Μ. Καραγάτσης: Iι rν— \' Iμυθιστόρημα 11 I Ω I α τ λ Λ η ι ι η i-των τ / .v\ \ / tτεσσάρων τογτπ w o vu u p u Τό Αγγελος Τερζακης: Ή λία ς Βενέζης: Βασίλη Μοσκόβη: Περαίας Πέτρου Χάρη: Ή τελευ τα ία νύχτα τής γης "Αγγέλου Βλάχου: Τό μνήμα τής γριάς

Β 1885

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ.» I. Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑΣ Α.Ε. Σόλωνος 60 - ’Αθήνα 135-Τηλ. 3615077

προλεγόμενα Θά ’τ α ν π ιό κ α λ ά γ ιά μ ά ς άν α υ τ ό τ ό π ρ ο λ ε γ ό μ ε ν ο μπ ο ρ ο ύ σ α ν ν ά τ ό γ ρ ά ψ ο υ ν τ ά (δ ια τ ά γ ε γ ο ν ό τ α . Γ ια τ ί δ σ α θά ά ν α φ έ ρ ο υ μ ε ε ίν α ι τό σ ο ε ύ γ λ ω τ τα . Κι ό κ ίν δ υ ν ο ς τ ή ς α ύ θ α ιρ ε σ ία ς γ Γ α ύ τ ό ν πού π ρ ο σ π α θ εί νά τ ά έρ μ η ν ε ύ σ ε ι μ εγά λο ς. Τ ό 1979 έ ν α β ρ α β ε ίο Ν ό μ π ελ σ’ έ ν α ν έ λ λ η ν α π ο ιη τή , τ ό ν Ό δ υ σ σ έ α Έ λ ύ τ η . 16 χ ρ ό ν ια πριν, έ ν α β ρ α β ε ίο Ν όμ π ελ γ ιά έ ν α ν ά λ λ ο έ λ λ η ν α π ο ιη τή , τ ό Γ ιώ ρ γο Σ ε φ έ ρ η . Δ υ ό φ ο ρ έ ς τ ό β ρ α β ε ίο Λ έ ν ιν σ έ έ λ λ η ν ε ς π ο ιη τ έ ς , τ ό ν Κ ώ στα Β ά ρ ν α λ η κ α ί τ ό Γ ιά ν ν η Ρ ίτσ ο . Κ αί π έρ α άπό τά β ρ α β ε ία , π ο λ λ έ ς μ ε τ α φ ρ ά σ ε ις , χ ιλ ιά δ ε ς ά ν α γ ν ώ σ τες , π ά μ π ο λ λ ε ς ε κ δ η ­ λ ώ σ ε ις ά γ ά π η ς κ α ί τ ιμ ή ς σ ’ ό λ ο τ ό ν κ όσ μο , γ ιά δ ε κ ά δ ε ς έ λ λ η ν ε ς π ο ιη τ έ ς , σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ ς κ α ί π α λ ιό τε ρ ο υ ς (Σ ικ ε λ ια ν ό ς , Π α λ α μ ά ς , Καβ άφ η ς...). Π ο ιό ε ίν α ι λ ο ιπ ό ν τ ό μ ή ν υ μ α πού π ε ρ ιέ χ ε τ α ι σ’ α ύ τ ά τ ά γ ε γ ο ν ό τ α κ αί π ε ρ ιμ έ ν ε ι ύ π ο μ ο ν ετ ικ ά , χ ρ ό ν ο μ έ τ ό χ ρ ό ν ο , π ο ιη τή μ έ τ ό ν π ο ιη τή , νά δ ια β α σ τ ε ί; "Ο ,τ ι ώ ς έ δ ώ μ π ο ρ ο ύ μ ε ν ά δ ια β ά σ ο υ μ ε μ ά ς λ έ ε ι: « "Ε λ λ η ν ες , έ χ ε τ ε κ α λ ο ύ ς π ο ιη τές » . Δ έ ν ε ίν α ι μ ό ν ο α ύ τ ά τ ά γ ε γ ο ν ό τ α όμ ω ς. Τ ί έ χ ο υ ν ν ά μ ά ς π ο ϋ ν ο ί έ κ α τ ο ν τ ά δ ε ς π ο ιη τ ικ έ ς σ υ λ λ ο γ έ ς τώ ν κ α ιν ο ύ ρ ιω ν π ο ιη τώ ν ; Κ αί τ ί τά π ο ιή μ α τα — π ο ιο ς ξ έ ρ ε ι πόσα— πού γ ρ ά φ ο ν τ α ι κ ά θ ε μ έ ρ α σ’ α ύ τ ό τ ό ν τό π ο κ α ί δ έ ν δ η μ ο σ ιε ύ τη κ α ν κ ι ίσ ω ς δ έ ν δ η μ ο σ ιε υ το ύ ν π ο τέ ; ’Ό μ ο ρ φ α ή όχ ι, έ κ φ ρ ά ζ ο υ ν ό λ α μ ιά π ο ιη τ ικ ή δ ιά θ ε σ η . Τ ό σ ο ι π ο ιη τ έ ς λ ο ιπ ό ν μέσ α σ’ έ ν α λα ό . Κ αί τ ί σ η μ α ίν ο υ ν ά κ ό μ α τ ό σ α δ η μ ο τικ ά τ ρ α γ ο ύ δ ια α ύ τ ο ϋ τ ο ύ λ α ο ύ ; Κ αί τ ί ά κ ό μ α ο ί κ α η μ ο ί, ο ί π ό θ ο ι κ α ί τ ά ό ρ ά μ α τά τ ο υ , δ ε ξ α μ ε ν ή άπ ’ όπ ου ά ν τ λ ο ϋ ν ο ί π ο ιη τ έ ς τ ο υ ; Τ ό μ ή ν υ μ α πιά μ ά ς φ α ίν ε τ α ι σ υ μ π λ η ρ ω μ έ­ νο. ’Ό χ ι άπλώ ς « "Ε λ λ η ν ες , έ χ ε τ ε κ α λ ο ύ ς π ο ιη τές » , ά λ λ ά « έ χ ε τ ε μ ιά ν ε ύ α ισ θ η σ ία πού γ ε ν ν ά ε ι π ο ιη τές » . Μ ά ς έ ν δ ια φ έ ρ ε ι ό λ ο υ ς . ’Α ν α ζ η τ ά μ ε ό λ η α ύ τ ή τ ή ν ε ύ α ισ θ η σ ία κ α ί τ ή ν π ο ίησ η μ έ σ α σ τή ν κ α θ η μ ε ρ ιν ή ζω ή μας. ’Α ν α ζ η τ ά μ ε τ ό φ ώ ς πού «ά ξιο ν έσ τί» μ έ σ α σ τό τ σ ιμ έ ν τ ο κ α ί τ ά ν έ φ η τώ ν κα υ σ α ερ ίω ν . Ά κ ο ϋ μ ε τ ή ν π ο ίησ η ν ά τ ρ α γ ο υ ­ δ ά ε ι «γιά νά σ μ ίξ ε ι τ ό ν κόσ μο», κ ι ό μ ω ς ο ί κ α θ η μ ε ρ ιν έ ς σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ις τ ο υ σ τ ις ο ύ ρ έ ς τώ ν λ ε ω φ ο ρ ε ίω ν , σ τά γ ή π εδ α κ α ί σ ’ ά λ λ ο υ ς χ ώ ρ ους, ά ν ο ιχ τ ο ύ ς κ α ί κ λ ε ισ το ύ ς , σ υ ν ε χ ίζ ο ν τα ι. Δ έ ν κ α τα φ έ ρ α μ ε ά κ ό μ α «νά κ ο υ β ε ν τ ιά ζ ο υ μ ε ή ρ ε μ α , ή σ υχ α , κ ι άπλά». Κι «ό ή λ ιο ς τ ή ς δ ικ α ιο σ ύ ν η ς λ η σ μ ό ν η σ ε τ ή χώ ρ α μας» ή ίσ ω ς ή χώ ρ α μ α ς τ ό ν ή λ ιο τ ή ς δ ικ α ιο σ ύ ν η ς . Τ ή ν π ο ίησ ή μ α ς «όπου κ α ί ν ά τ α ξ ιδ έ ψ ε ι, ή Ε λ λ ά δ α τ ή ν π λη γώ νει». ’Α π ο κ λ ε ισ μ έ ν η ε ίν α ι ή π ο ίησ ή μ α ς μ έ σ α σ τά χ α ρ τιά κ α ί σ τά β ιβ λ ία . ’Ό μ ο ρ φ η άρ χ ή, μά πού ε ίν α ι ή σ υ ν έ χ ε ια ; 'Ω ρ α ία π ρ ό θ εσ η , μά π ού ε ίν α ι ή όλ ο κ λ ή ρ ω σ η ; ’Α π ο υ σ ιά ζει ή π ο ίησ η ή κ α θ ο λ ικ ή , ή δ ια ρ κ ή ς , ή π ο ίησ η τ ή ς π ρ ά ξη ς. Κ αί ζ η τ ά ε ι άπό μ ά ς νά τ ή ς δ ώ σ ο υ μ ε χ ώ ρ ο ν ά σ τα θ εί. Μ ά ς ζ η τ ά ε ι νά φ α ν ο ύ μ ε π ο ιη τ έ ς σ έ κ ά θ ε σ τιγ μ ή τ ή ς ζω ή ς μας. Νά μ ή ν π ε ρ ιφ ρ ο ν ή σ ο υ μ ε τ ά μ ικ ρ ά έ π ε ιδ ή π ε ρ ιμ έ ν ο υ μ ε τ ά μ ε γ ά λ α . Μ ά, ά κ ρ ιβ ώ ς, νά έ το ιμ ά σ ο υ μ ε τ ά μ ε γ ά λ α φ ρ ο ν τ ίζ ο ν τ α ς μ έ ε π ιμ έ λ ε ια κ α ί μ έ ό λ ο μ α ς τ ό μ ε ρ ά κ ι τ ά μικρ ά . Νά κ ά ν ο υ μ ε μ ά ρ τ υ ρ ε ς π α ρ ο υ σ ία ς τ ή ς ο μ ο ρ φ ιά ς τ ά κ α θ η μ ε ρ ιν ά μ α ς έ ρ γ α , τ ά σ π ίτια μας, τ ή γ ε ιτ ο ν ιά μα ς, τ ό ν έρ ω τα , τ ίς φ ιλ ίε ς μας, τ ή δ ο υ λ ε ιά μας, τ ό μ ε γ ά λ ω μ α τώ ν π α ιδ ιώ ν μ α ς κ α ί τ ίς ά φ ίσ ε ς πού κ ο λ λ ά μ ε τ ό βρ ά δ υ . « Κ α θ έ ν α ς κ α ί τ ά όπ λα του» . "Ε ν α ς λ α ό ς π ο ιη τώ ν , α ύ τ ό μ ά ς ζ η τ ά ε ι ή ε ύ α ισ θ η σ ία μ α ς ν ά φ α ν ο ύ μ ε . Τ ώ ρα ό τό π ο ς μ α ς γ υ ρ ε ύ ε ι μ ιά κα θ α ρ ή , δ ικ ή τ ο υ φ υσ ιο γ ν ω μ ία . Μ π ο ρ εί ν ά β ρ ε ι κ α λ ύ τ ε ρ η άπ’ α ύ τ ή ν ;

διάλογοι "Ολα τά γράμματα, πού παρουσιάζουν κάποιο γενικότερο ένδιαφέρον, δημοσιεύονται χωρίς περικοπές. (Στά ύπόλοιπα φροντίζουμε νά άπαντάμε προσωπικά.) Παρακαλοϋνται όμως οί άναγνώστες πού μάς γράφουν, νά είναι όσο πιό σύντομοι μπορούν καί νά σημειώνουν τό πλήρες όνοματεπώνυμο καί τήν άκριβή διεύθυνσή τους. Υπενθυμίζουμε ότι γιά νά δημοσιευθεϊ ένα γράμμα, πρέπει νά ’χ ει φτάσει στά γραφεία τού περιοδικού τουλάχιστον έξι έβδομάδες πρίν άπό τήν ήμέρα κυκλοφορίας τού τεύχους.

Ή έκπαίδευση τών βιβλιοθηκάριων Κύριος Στις «Παραπομπές» τού τεύχους σας άρ. 23, Αΰγουστος-Σεπτέμβριος 1979, ύπήρχε καί ή παραπομπή «Βιβλιοθηκάριοι χωρίς βιβλία», στήν όποία παρατίθεν­ ται οί καταγγελίες τών σπουδαστών τής Σχολής Βιβλι­ οθηκονομίας τών ΚΑΤΕΕ. Στήν τελευταία παράγραφο καταγγέλλεται ή έλλειψη ένδιαφέροντος τών άρμοδίων παραγόντων γιά τήν πρακτική τους άσκηση σέ βιβλιοθήκες. Σάν “ Ενωση 'Ελλήνων Βιβλιοθηκάριων προσπα­ θούμε νά βρούμε τρόπους —ύπάρχουν διάφοροι δε­ σμευτικοί νόμοι πού δέν έπιτρέπουν σέ δλους τούς όργανισμούς νά έκπαιδεύουν άμισθα σπουδαστές— νά διοχετεύσομε σέ βιβλιοθήκες δσους γίνεται περισ­ σότερους. Στήν Ε.Ε.Β. πιστεύομε πώς οί σπουδαστές πρέπει νά κάνουν πρακτική άσκηση σέ όλη τή διάρκεια τών έτών τής σπουδής τους, διότι είναι πρωταρχικής σημασίας νά συμβαδίζουν οί θεωρητικές γνώσεις σέ δλες τίς βαθμίδες τής έκπαίδευσής τους μέ άνάλογη έμπειρία σέ βιβλιοθήκες. Είναι άδιανόητο οί σχολές βιβλιοθηκονομίας νά μή διαθέτουν δική τους βιβλιο­ θήκη καί ειδικό προγραμματισμό γιά έκπαίδευση τών σπουδαστών στίς ύπάρχουσες βιβλιοθήκες τής περιο­ χής πού λειτουργούν. Παρ’ δλα αύτά ή Ε.Ε.Β. φροντίζει οί σπουδαστές νά πάνε δχι σέ όποιαδήποτε βιβλιοθήκη, άλλά σέ όσες είναι όργανωμένες, δηλαδή βιβλιοθήκες πού λειτουρ­ γούν σύμφωνα μέ τά διεθνή πρότυπα. ” Η σέ βιβλιοθή­ κες πού όργανώνονται τώρα άπό σπουδαστές άλλά ύπό τήν έποπτεία έμπειρου βιβλιοθηκάριου. Οί βιβλιοθήκες πού έκπαιδεύονται οί σπουδαστές ή καί διορίζονται μέ μερική ή πλήρη άπασχόληση δπως: Εθνική Βιβλιοθήκη, Τεχνικό ’Επιμελητήριο τής 'Ελλάδος, Έλληνοαμερικανική "Ενωση κλπ., διευθύ­ νονται άπό: άπόφοιτους τής Σχολής Βιβλιοθηκονομί­ ας τής ΧΕΝ· άπό βιβλιοθηκάριους μέ πολυετή πείρα, οί όποιοι έχουν διδάξει γενιές βιβλιοθηκάριων καί πού πολλά τούς όφείλομε —άναφέρομε τιμητικά τήν κ. Κάρη Λίτσα, ή όποία πρόσφατα άποχώρησε άπό τό έπάγγελμα, άλλά πού δέν έπαψε νά μάς βοηθάει πάντοτε καί σέ δ,τι τής ζητάμε- άπό βιβλιοθηκάριους πού έχουν μετεκπαιδευτεί στό έξωτερικό καί διαθέ­ τουν μεταπτυχιακά διπλώματα βιβλιοθηκονομίας. ’Αναφέρω τίς προσπάθειές μας αύτές, διότι στήν προηγούμενη παράγραφο ύπάρχει ή καταγγελία τού ύποβιβασμοϋ τής Σχολής άν άποδεχτοϋν τά ΚΑΤΕΕ νά έγγραφοϋν ώς καί στό 4ο έξάμηνο οί άπόφοιτοι

βιβλιοθηκάριοι τής ΧΕΝ. Παραλείπουν δέ νά άναφέρουν τά προσόντα πού θά πρέπει νά έχουν οί βιβλιο­ θηκάριοι πού θά ζητήσουν νά φοιτήσουν στό 4ο έξάμηνο. Ή άπόφαση πού έχει παρθεϊ άπό τά ΚΑΤΕΕ δέν έχει άκόμα καθαρογραφτεί, άλλά είναι γνωστό άπό τίς έπαφές τής Ε.Ε.Β. μέ τή διοίκηση τών ΚΑΤΕΕ πώς θά πρέπει νά έχουν τουλάχιστον τά παρακάτω: 1. Δίπλωμα τής Σχολής Βιβλιοθηκονομίας τής ΧΕΝ 2. Πολυετή προϋπηρεσία σέ βιβλιοθήκη ή βιβλιο­ θήκες 3. Παρακολούθηση σεμιναρίων, συνεδρίων ή άλ­ λων σειρών μαθημάτων στήν 'Ελλάδα ή στό 4. Γνώσεις ξένων γλωσσών 5. ’Εργασίες ή μεταφράσεις Πιστεύομε πώς οί σπουδαστές δέν έχουν τώρα πιά άντιρρήσεις σχετικά μέ τό θέμα έγγραφής στή Σχολή τους τών άποφοίτων βιβλιοθηκάριων τής ΧΕΝ. Ή καταγγελία αύτή είχε γίνει πρίν τούς γνωρίσουν, τότε πού είχαν άγνοια σχετικά μέ τίς βιβλιοθηκονομικές τους γνώσεις, τής έργασίας τους καί τής έν γένει προσφοράς τους στόν τομέα τής βιβλιοθηκονομίας στόν τόπο μας. Στίς 9/5/79 ή Κ. θανοπούλου, πρόεδρος τής Ε.Ε.Β., καί ή Σ. Παλαμιώτη, γραμματέας, συναντή­ θηκαν στά ΚΑΤΕΕ μέ τούς σπουδαστές τής Σχολής όλων τών έξαμήνων καί τόν πρόεδρο τού Διοικητικού Συμβουλίου τής Άνωτέρας Σχολής Στελεχών ’Επιχει­ ρήσεων. ’Αποδείξανε μέ «τεκμήρια» τίς γνώσεις τών άποφοίτων τής ΧΕΝ, δηλαδή πιστοποιητικά μέ σφρα­ γίδες καί ύπογραφές δπου άναγράφονται τά διάφορα σεμινάρια πού έχομε σχεδόν όλοι οί βιβλιοθηκάριοι κατά καιρούς παρακολουθήσει. ’Επίσης ήμερομηνίες άπό διάφορες διαλέξεις, συνέδρια, μονοήμερα ή με­ γαλύτερης διάρκειας έργαστήρια (Workshops), στή διάρκεια πού έργαζόμαστε σέ βιβλιοθήκες —χρόνος πού κυμαίνεται άπό 30 χρόνια ώς τρία τό λιγότερο. ’Επιπρόσθετα τούς έξήγησαν πώς τό πρόγραμμα μα­ θημάτων τής ΧΕΝ θά μπορούσε νά διαρκέσει δύο έτη άλλά συμπυκνώθηκε σέ ένα έκπαιδευτικό έτος διότι τά 80% τών σπουδαστών έργάζονταν ήδη σέ βιβλιοθή­ κες καί παρακολουθούσαν τά μαθήματα μετά τήν έργασία τους —άπό τό μεσημέρι κι έπειτα. “Οταν δέ δημιουργήθηκε ή Σχολή στά ΚΑΤΕΕ, έπιμείναμε νά γίνει τριετής καί δχι διετής, δπως είχε άποφασιστεϊ, γιά νά μπορούν οί σπουδαστές νά έχουν εύκολότερη πρόσβαση στά Α.Ε.Ι. Είχαμε πρόγραμμα μαθημάτων γιά δύο έτη, άλλά τό άναλύσαμε έτσι ώστε νά καλύψει τρία έτη σπουδών. Τό παραπάνω τό άναφέρομε διότι είναι άπό τούς σοβαρούς λόγους πού προβάλλονται: ή μονοετής φοίτηση στή ΧΕΝ. Σάς έσωκλείομε δέ, δειγματοληττπ-

κά, φωτοαντίγραφα άπό πιστοποιητικά διαφόρων σε­ μιναρίων πού έχει παρακολουθήσει μιά άπό τίς άποφοίτους τής ΧΕΝ —τά είχαμε εύκαιρα— καί είναι τά ίδια μέ αύτά πού προσκομίσαμε, μεταξύ άλλων, στούς σπουδαστές τής Σχολής προκειμένου νά τεκμηριώσο­ με τό αίτημά μας. Άπό τίς ήμερομηνίες διαπιστώνεται πώς ξεπερνούν σέ διάρκεια ένα εκπαιδευτικό έτος καί ύπάρχουν συνάδελφοι μέ περισσότερα «διαπιστευτή­ ρια» γνώσεων. Τό σημαντικότερο όμως θέμα πού άναπτύξαμε ήταν πώς δέν έχομε άνταγωνιστικές διαθέσεις άλλά άντίθετα θέλομε νά παραμείνομε στό έπάγγελμα —τουλάχιστον αύτοί πού διαθέτομε κάποια ήλικία— ώσότου τούς παραδώσομε τή σκυτάλη τής έμπειρίας μας. 'Έτσι θά μπορέσουν οί νέοι μας μελλοντικοί συνάδελφοι νά συνεχίσουν μέ λιγότερες δυσκολίες καί σέ συντομότερο χρόνο τό έργο μας. "Εργο πού μέ μόχθο καί καθημερινή πολύωρη άμισθη έργασία έπί πολλά χρόνια προσπαθούμε νά θεμελιώσομε σέ στέ­ ρεα βάση. Ή δουλειά πού έχομε κάνει άπό τόν ’Απρίλη τού 1975, πού διευθύνομε τήν Ε.Ε.Β., θέλει πολλές σελί­ δες νά γραφτεί. Τό πρώτο καί κυριότερο ήταν ή τριετής Σχολή Βιβλιοθηκονομίας στά ΚΑΤΕΕ. Δεύτε­ ρο, άγνωστοι καί χωρίς ν’ άνήκομε σέ κυκλώματα, καταφέραμε νά ένδιαφερθούν τά διάφορα ένημερωτικά μέσα καί νά δώσομε στόν κόσμο, κατά κάποιο τρόπο, τή διάσταση τού έπαγγέλματος τού βιβλιοθη­ κάριου. Τρίτο, προσπαθήσαμε νά έχομε έπαφές μέ ξένους βιβλιοθηκάριους γιά άνταλλαγή άπόψεων καί δχι γιά τό ξεπούλημα τής έλληνικής πληροφόρησης. Καί συνεχίζοντας, έχομε κάνει τρία πανελλήνια συνέ­ δρια,δύο στήν 'Αθήνα καί ένα στή Θεσσαλονίκη, στά δύο τελευταία είχαν κληθεί καί σπουδαστές τών ΚΑΤΕΕ καί τούς δόθηκε τό βήμα γιά νά άνακοινώσουν τά προβλήματα καί τά αίτήματά τους. Στά συνέδρια αύτά συνάδελφοι άπό όλη τή χώρα είχαν τή δυνατότητα νά άκούσουν έπιστημονικές άνακοινώσεις πάνω σέ θέματα βιβλιοθηκονομικά καί νά άνταλλάξουν τίς έμπειρίες τους πάνω στήν έξυπηρέτηση τού χρήστη-άναγνώστη. Ή έπαφή αύτή καί ή άνταλλαγή γνώσεων καί έμπειριών μεταξύ τών άλλων τούς έδωσε τήν ήθική Ικανοποίηση καί τούς έπιβεβαίωσε πώς έχουν έπιλέξει έργασία πού δέν είναι ένα άπλό έπάγγελμα άλλά λειτούργημα. Τό έπάγγελμα τού βιβλιοθηκάριου είναι πράγματι συνδυασμός τής δουλειάς πού κάνουν ό δάσκαλος, ό ψυχολόγος καί ό κοινωνικός λειτουργός. Δημιουργήσαμε τήν πρώτη πρότυπη δημόσια (public—άναζητεϊται δρος πού νά άποδίδει τήν έν­ νοια) βιβλιοθήκη, μέ μεγαλύτερη έμφαση στό παιδικό τμήμα, στό Γουδί, στήν πλατεία τού "Αγιου Θωμά. Προσπαθήσαμε τά τελευταία χρόνια νά παρακο­ λουθήσομε όσα διεθνή συνέδρια μπορούσαμε —δυστυχώς πολύ λίγα, γιατί πληρώνομε μόνοι μας τά έξοδά μας. Δυσβάσταχτο έξοδο, γιατί, δπως είναι γνωστό, τό έπάγγελμά μας είναι άπό τά πιό κακοπληρωμένα καί ύποβαθμισμένα. ’Αξίζει νά άναφέρομε πώς στό δημοσιοϋπαλληλικό κώδικα δέν άναφέρεται τέτοια όργανική θέση, δηλαδή κατά κακή μας μοίρα δέν ξέρει ούτε τό κράτος πώς ύπάρχομε. Στά συνέδρια αύτά είχαμε τή δυνατότητα νά

έδραιώσομε γνώσεις πού προέρχονται άπό έμπειρία ή άπό γνώσεις άποκτημένες άπό ξένα συγγράμματα. Συγγράμματα πού έχουν γραφτεί γιά συγκεκριμένες χώρες μέ διαφορετική πολιτειακή διάρθρωση καί οίκεία προβλήματα. ’Εμείς δέ διαθέτομε σχεδόν καθό­ λου έλληνικά πρωτότυπα συγγράμματα αύτοϋ τού Μακρηγορήσαμε γιά νά σάς άποδείξομε καί νά σάς «δηλώσομε» ύπεύθυνα πώς οί γνώσεις τών άποφοίτων τής ΧΕΝ δέν ύπολείπονται αύτών τών σπουδαστών τού 3ου έξάμηνου τής Σχολής, άφοϋ οί έχοντες τά προσόντα πού παραθέσαμε παραπάνω, θά έγγραφοϋν καί θά φοιτήσουν στό 4ο έξάμηνο. Γράψαμε πολλά, έτσι πού οί άναγνώστες σας νά έχουν πληρέστερη πληροφόρηση καί νά μή μείνουν μέ τήν έντύπωση πώς θέλομε νά άδικήσομε τούς νέους σπουδαστές καί μελλοντικούς συναδέλφους. ’Αντίθετα θέλομε νά σάς διαβεβαιώσομε όλους πώς ισότιμα καί άδελφωμένα ζητάμε νά άγωνιστοϋμε τόν κοινό άγώνα: βιβλιοθήκες παντού στήν Ελλάδα καί γιά όλους τούς πολίτες της. ’Άλλωστε δέν περισσεύει χρόνος γιά άνταγωνισμούς γύρω άπό μικρά προβλή­ ματα μεταξύ βιβλιοθηκάριων. Τό πρόβλημά μας είναι ή ένταξή μας στήν Ε.Ο.Κ. καί ή έλεύθερη διακίνηση τών έπιστημόνων καί τών έπαγγελματιών σέ όσες χώρες άνήκουν σ’ αύτήν. Οί άλλες χώρες τής Ε.Ο.Κ. έχουν θεσμοθετήσει πώς προϋπόθεση γιά τόν ξένο έπιστήμονα ή ειδικευ­ μένο έπαγγελματία πού θά έργαστεϊ στόν τόπο τους, είναι ή πλήρης γνώση τής γλώσσας τους—θά κατοχυ­ ρωθούμε κι έμείς έτσι; Γιά τό Διοικητικό Συμβούλιο Κατερίνα θανοπούλου Σοφία Παλαμιώτη

Τοπικότητα καί αιτιότητα Αγαπητό «Διαβάζω», Είδα τήν άπάντηση τού συνάδελφου Κ· Γαβρόγλου στό γράμμα μου σχετικά μέ τή μετάφραση τοϋ βιβλίου τών Einstein - Infeld, «Ή έξέλιξη τών ιδεών στή φυσική». Ύπάρχουν ζητήματα όπου δέν συμφωνούμε καί τό πράγμα μπορεί νά μείνει έδώ. Υπάρχει όμως καί ένα βασικό θέμα, «κλειδί» γιά τή σύγχρονη μικροφυσική, όπου διαφωνούμε καί όπου δέ χωρεϊ διαφω­ νία, γιατί έδώ βρισκόμαστε πιά στό χώρο τής φυσικής: πρόκειται γιά τίς περίφημες «άνισότητες» τοϋ Bell. Γράφει ό Κ. Γαβρόγλου: «Ό Bell άποδεικνύει πώς σέ θεωρίες μέ τοπικότητα, δέν ύπάρχουν λανθάνουσες παράμετροι». Ωστόσο, κατά τόν J.S. Bell: «Τό παράδοξο Einstein, Podolsky καί Rosen, διατυπώθηκε σάν έπιχείρημα ότι ή κβαντική μηχανική δέν είναι ίσως πλήρης θεωρία, καί θά μπορούσε νά συμπληρω­ θεί μέ πρόσθετες παραμέτρους. ΟΙ πρόσθετες αύτές παράμετροι θά άποκαθιστοϋσαν στή θεωρία τήν αιτιό­ τητα καί τήν τοπικότητα. Στό παρόν κείμενο διατυπώ­

νεται μαθηματικά αύτή ή Ιδέα, καί άποδεικνύεται άσυμβίβαστη μέ τίς στατιστικές προβλέψεις τής κβαν­ τικής μηχανικής» [ Physics, 1, 195 (1964)]. Δηλαδή ό J.S. Bell στό κλασικό του άρθρο λέει τό άντίθετο άπό τόν Κ. Γαβρόγλου. Γράφει σέ συνέχεια ό Κ. Γαβρόγλου: «Ό κ. Μπιτσάκης διατυπώνει τό θεώρημα λέγοντας πώς σέ θεωρίες μέ μή τοπικότητα θά μπορούσαν νά υπάρ­ χουν λανθάνουσες παράμετροι». Ωστόσο στό «συμπλήρώμα» τοΰ βιβλίου τών Einstein - Infeld γράφω: «’Αλλά τό 1964 ό J.S. Bell άπέδειξε ότι θεωρίες μέ λανθάνουσες παραμέτρους, πού θά άποκαθιστούσαν τήν τοπικότητα (τό διαχωρίσιμο) καί τήν αιτιοκρατία στό μικρόκοσμο, θά όδηγούσαν σέ προβλέψεις διαφο­ ρετικές άπό τίς προβλέψεις τής συνηθισμένης κβαντι­ κής μηχανικής. "Ετσι οί λανθάνουσες παράμετροι θά έκδηλώνονταν: ή ύπαρξή τους θά έπαυε νά είναι άπλή ύπόθεση» (σελ. 270). Συμπέρασμα: Τόσο ό J.S. Bell, όσο καίτό «συμπλή­ ρωμά» μου, συνδέουν τήν ένδεχόμενη ύπαρξη λανθανουσών παραμέτρων (αιτιότητα) μέ τήν τοπικότητα. Ή άποκατάσταση άλλωστε τής τοπικότητας καί τής αιτι­ ότητας, καί ή συνακόλουθη (κατά τόν Bell) δυνατότη­ τα γιά στατιστικές κατανομές διαφορετικές άπ’ αύτές πού προβλέπει ή σημερινή κβαντική μηχανική, έπέτρεψαν νά τεθεί τό πρόβλημα τών λανθανουσών παραμέτρων στή δοκιμασία τοΰ πειράματος. Ζητώ νά μέ συγχωρήσετε πού επανήλθα στό θέμα, άλλά γιά δσους άπό τούς άναγνώστες σας είναι φυσικοί ή φιλόσοφοι, τό πρόβλημα αύτό έχει κεφαλαι­ ώδη σημασία. Εύχαριστώ Ε.Ι. Μπιτσάκης

Βιβλία μέ τό κιλό Διαβάζω τό μετρημένο άρθράκι «Βιβλία μέ τό κιλό!» (τεύχος 24) καί θυμάμαι τό γεγονός πού περιγράφεται. Τό έζησα ένα ντάλα μεσημέρι στην Ίπποκράτους καθώς καί τό δράμα τού άντικρινοϋ βιβλιοπωλείου τών «πιΔέν είμαι ικανός γιά καταστασιακή άνάλυση ούτε σέ θέση ν’ άποτιμήσω ύλιστικά αύτό τό βιβλιεμπόριο. Ή χυδαιότητα μέ πολλές μορφές μάς κατέστρεψε, καί συνεχίζεται, καί πληρώνουμε... "Ισως μελλοντικά ένα καλό βιβλίο ν’ άξίζει περισ­ σότερο άπ’ δλο τόν έκδοτικό οίκο τού κ. Λαδιά. Γιά τήν ώρα μόνο παραβολικά μπορούμε νά έκφραστοϋμε. "Οταν ένα τροχοφόρο κολλάει στόν άνήφορο, θορυβεί ύπερβολικά, θερμαίνεται καί καπνίζει χωρίς νά παίρνει στροφές, ό όδηγός ύποψιάζεται ότι χάνει λάδια καί έλέγχει τήν ένδεικτική λυχνία στάθμης έλαίου. Τό θυμήθηκα ξεκινώντας άπό ένα λατινικό ρητό γιά λογοτέχνες: Σάς τό στέλνω μαζί μέ τά συγχαρητήρια γιά τήν καταλυτική παρουσία καί τή διαλεκτική θέση τού περιοδικού στό άναγνωστικό κοινό. Κώστας ’Αναστασίου

14

Πώς ήρθε στόν κόσμο; ’Αγαπητό «Διαβάζω», Στό τεύχος σου 24 ή κυρία Έλ. Παμπούκη έχει ένα άρθρο γιά τή σεξουαλική άγωγή καί τά βιβλία ένημέρωσης. ’Ανάμεσα στά σχετικά μ’ αύτό τό θέμα βιβλία πού κρίνει, είναι καί τό βιβλίο τού Peter Mayle «Πώς ήρθα στόν κόσμο» (έκδόσεις Χελιδόνι). Λυποϋμει γιατί «ή σύγχυση καί ή άμηχανία τών ένηλίκων βρίσκουν» σ’ αύτή τήν κριτική «τήν άπόλυτη έκφρασή τους». Είναι γεγονός πώς τό βιβλίο αύτό είναι τό μοναδικό (στην έλληνική γλώσσα) πού, άπευθυνόμενο σέ παιδιά ήλικίας 6-10 χρόνων, τολμά νά μιλήσει καθαρά γιά τό σέξ. Καί μάλιστα μέ τέτοια ειλικρίνεια καί έντιμότητα πού μόνο ένας στείρος πουριτανισμός (δσο όχυρωμένος κι άν είναι πίσω άπό μιά «προοδευτική» φρασεολογία) θά μπορούσε νά άρνηθεΤ. Ένώ «τά άλλα βιβλία άντιπαρέρχονται μέ τή φυσιολογία τό σκόπελο τής σεξουαλικότητας», δπως όμολογεϊ ή κ. Π. Τό σημαντικότερο δμως πλεονέκτημα αύτοϋ τού βιβλίου είναι ή (έμμεση) σύνδεση τής σεξουαλικής πράξης μέ τίς άλλες (τίς καθημερινές) δραστηριότη­ τες τού άνθρώπου, μέσα σέ μιά άτμόσφαιρα παιχνιδι­ ού καί χαράς. Κι αύτό νομίζω πώς είναι έκεϊνο πού έρχεται σέ σύγκρουση μέ «τή βιωμένη σεξουαλική μας άγωγή». Τό γεγονός αύτό φαίνεται πώς μάς ένοχλεΐ τόσο πολύ, ώστε νά άντιδροϋμε στή χαρά τής έρωτικής πράξης, χαρακτηρίζοντας τήν περιγραφή της «άστειόλογη» πού «άναπαράγει τά γνωστά χυδαιόλογα καλαμπούρια τών ένηλίκων προσαρμοσμένα (;) γιά παιδιά». “Οταν κάποτε άποφασίσουμε συνειδητά (χωρίς ύπεκφυγές καί δικαιολογίες) πώς τά παιδιά μας χρειά­ ζονται σεξουαλική άγωγή (τό ϊδιο άλλωστε δέν χρεια­ ζόμαστε κι έμεϊς;) θά πρέπει νά είμαστε έτοιμοι νά ρίξουμε τή μάσκα. Κι αύτό δέν μπορεί νά γίνει ούτε στό «άποστειρωμένο» έργαστήριο τού βιολόγου, ούτε στό «σεβαστό» γραφείο τού καθηγητή, ούτε στά «σύννεφα» τού ρομαντικού. Θά γίνει μέσα στή «ζων­ τανή», τήν καθημερινή πραγματικότητα. "Οσο γιά τό χιούμορ, ή έλλειψή του —σέ κάθε περίπτωση— είναι δυστύχημα. Τό σημείο πού, άληθινά, είναι κατακριτέο στό παραπάνω βιβλίο είναι έκεϊνο πού όδηγεί (έστω έμ­ μεσα) στήν άποκλειστική σύνδεση τού σέξ μέ τήν τεκνοποιία. Αύτό είναι πραγματικά λάθος, δέν ξέρω δμως πώς θά μπορούσε νά έξηγήσει κανείς στά παιδιά αύτής τής ήλικίας τόν άγώνα τού άνθρώπου ένάντια σ’ ένα φυσιολογικό έπακόλουθο τής έρωτικής πράξης —έναν άγώνα «δικαιωμένο» άπό τήν κοινωνική καί πολιτιστική έξέλιξη τού άνθρώπινου είδους.

Τάσος Άνθουλιάς Σκουφά 79 ’Αθήνα (144) Υ.Γ. ’Επιτρέψτε μου νά παρατηρήσω καί κάτι «φι­ λολογικό» στήν κ. Π. Ό μεταφραστής πού δηλώνει δτι άποδίδει στή γλώσσα του ένα ξενόγλωσσο βιβλίο δχι μόνο δέν «διεκδικεϊ καί έπωμίζεται τήν εύθύνη τής παραποίησης τού άρχικοϋ κειμένου», άλλά άντίθετα έπωμίζεται τήν εύθύνη τής όρθής άπόδοσης τού πνεύματος τού συγγραφέα.

Τό γράμμα τού κ. Τ. Ά νθουλιά θέσαμε ύπόψη τής κ. Έ. Παμπούκη, ή όποια μάς έστειλε τήν έξης άπάντηση:

Είναι φυσικό ό έκδότης νά ύπερασπίζεται τό βιβλίο του. "Ομως, οί παρατηρήσεις πού κάνει καί οί άνακρίβειες πού άναφέρει δείχνουν δτι οΰτε όλο τό άρθρο έχει διαβάσει, οΰτε τό ίδιο τό βιβλίο έχει έξετάσει πολύ προσεχτικά.

• Τό βιβλίο δέν άπευθύνεται σέ παιδιά άπό 6-10 χρόνων, γιατί δχι μόνον οί έρωτήσεις πού κάνουν τά παιδιά καί οί άπαντήσεις πού πρέπει νά δοθούν είναι διαφορετικές γιά κάθε μία άπό αύτές τις ήλικίες —έτσι πού δέν γίνεται νά καλυφθούν άπό ένα βιβλίο— άλλά καί γιατί τό ίδιο τό βιβλίο δεσμεύεται άπό τήν έμφάνισή του. Σέ τόσο μεγάλο σχήμα καί κυρίως μέ τόσο μεγάλα γράμματα τυπώνονται βιβλία γιά παιδιά μέχρι 7 χρόνων. Οί έπιλογές καί οί άνάγκες των μεγαλύτερων παιδιών δέν καλύπτονται άπό αύτά τά βιβλία.

• Ή σύνδεση τής σεξουαλικής πράξης μέ τήν άναπαραγωγή είναι άμεσότατη καί άποτελεϊ τό θέμα όλόκληρου τού βιβλίου. Άπό τήν άρχή ώς τό τέλος.

• Ή τόλμη τού βιβλίου συνίσταται καί περιορίζε­ ται στό νά περιγράφει τήν τ ε χ ν ικ ή τ ή ς κα τά μέτω π ο ν σ υνουσ ία ς. "Ομως,ήάντιμετάθεσητής σιωπής γύρω άπό τό σέξ μέ τήν τεχνική τού σέξ «δέν ρίχνει τή μάσκα». Τήν άλλάζει μέ μιά άλλη. "Οταν ή άποσιώπηση, ή παραποίηση καί οί έσφαλμένες πληρο­ φορίες άποτελοϋν τά κύ ρ ια στοιχεία ένός βιβλίου σεξουαλικής άγωγής, όταν τό αιδοίο όνομάζεται κόλ­ πος καί τό σπέρμα είναι «τό ύγρό πού όφείλει τό παιδί τήν ύπαρξή του», δταν τό άγοράκι μεγαλώνει μαζί μέ τό πέος του άλλά τό κοριτσάκι δέν ύπάρχει πουθενά, δταν στό παντοδύναμο σπερματοζωάριο-γαμπρό «πώς θά μπορούσε ένα ώάριο νά άρνηθεί», δταν προκαταλαμβάνει άπορίες δημιουργώντας άνησυχίες, τότε τό βιβλίο αύτό λειτουργεί άνασταλτικά στή σεξουαλική ώρίμανση τού παιδιού. "Οταν τό βιβλίο αύτό προβάλλει έπί πλέον προκατασκευασμένα μον­ τέλα αίσθησης καί συμπεριφοράς, στερεί τό παιδί άπό τό δικαίωμα νά άνακαλύψει καί νά βιώσει άνεπηρέαστα τό σέξ καί λειτουργεί κατασταλτικότερα άπό μιά καθαρή καί ρητή άπαγόρευση. Ή άνικανότητα τού συγγραφέα νά μεταδώσει τήν εικόνα καί ούσία τής σεξουαλικότητας άπαλλαγμένη άπό τίς ένοχές καί διαστρεβλώσεις τού κόσμου τών ένηλίκων, έκδηλώνεται μέ τή χρήση τών λεκτικών τρόπων πού διαθέτουν οί ένήλικες γιά νά εκτονώνουν τήν καταπιεσμένη σεξουαλικότητά τους. 'Ελένη Παμπούκη

Λ Η Μ Η Τ Ρ Η

Σ Ε Μ Π Ο Υ

Η Μ ΠΟ ΡΑ

Κρίσεις άναγνωστών: — Ά ρ τ ιο λ ο γ ο τε χ ν ικ ό έ ρ γ ο , τέ λ ε ιο α ν θ ρ ώ π ιν ο μ υ θ ισ τ ό ­ ρημα, καθαρή δ η μ ο τικ ή γλώ σσα.

— Γλαφ υρή α φ ή γη σ η , δ υ να ­ τή π ε ρ ιγ ρ α φ ή , ζω ν τ α ν ό ς δ ιά λ ο γ ο ς .

— Μ ύ θ ο ς , π λ ο κ ή , ψ υ χ ο λ ο γ ία ε ν τυ π ω σ ιά ζ ο υ ν .

— Τό κλείνεις μ όνο σ άν φ τ ά ­ σ εις σ τή ν τ ε λ ε υ τ α ία τ ο υ σ ελίδ α.

Διόρθωση Στό τεύχο ς 24, στήν κριτική τού συνεργάτη μας κ. Γ. Βελουδάκη γιά τό σχολικό έγχειρίδιο «Δραματική ποίηση», ένα μικρό τυπο­ γραφικό λάθος άλλοίωσε σημαντικά τό νόη­ μα μιάς πρότασης. ’Έ τσι, στή σελ. 67, στή 18η άράδα, τά «χρονικά» πρέπει νά διαβα­ στούν «χορικά».

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΔΩΔΩΝΗ ’Ασκληπιού 3, ’Αθήνα

15

16

ΧΡ ΟΝΙΚΑ Ε π ιμ έ λ ε ια : 'Ε λ έ ν η Γ α λ ά ν η

ΕΚΔΟΤΙΚΑ Π ρ ώ το ς μ ή ν α ς τ ο ύ χ ε ιμ ώ ν α κ α ί ή έ κ δ ο τ ικ ή κ ίν η σ η ο λ ο έ ν α κ α ί δ υ ν α μ ώ ν ε ι. ’Α ρ χ ίζ ο υ μ ε λ ο ιπ ό ν τ ή ν π ε ρ ιή γ η σ ή μ α ς σ το υ ς ε κ δ ο τ ικ ο ύ ς ο ϊκ ο υ ς μ έ τ ίς ά ν α γ γ ε λ ίε ς π ρ οσ εχώ ν ε κ δ ό σ ε ω ν σ τό χ ώ ρ ο τ ή ς π ε ζ ο γ ρ α φ ία ς , τ ό σ ο τ ή ς έ λ λ η ν ικ ή ς ό σ ο κ α ί τ ή ς ξ έ ν η ς .

Μέσα στό Δεκέμβριο θά κυκλοφορήσει τό καινούριο μυθιστόρημα «Ή πόλη» τού Σπύρου Πλασκοβίτη ένώ σέ γ ' έκδοση τό γνωστό μυθι­ στόρημά του «Τό συρματόπλεγμα» (Κέδρος). ’Επίσης έτο ιμ ά ζετα ι άλλο ένα μυθιστόρημα — «Τό βραχιόλι» — τού Βασίλη Βασιλικού (Φιλιππότης), «Τό άτελιέ» τού Δημ. Χριστοδούλου (Κέδρος), τό μυθιστόρημα «Τό κεφάλι τής γά­ τας» τού Βασίλη Ά λεξάκη, τό όποιο σημείωσε μεγάλη έπιτυχία πέρσι στό Παρίσι (Εξάντας), τό «Σφαγείο» τού Ά λέ ξ η Σεβαστάκη (Θεμέλιο),

τό μυθιστόρημα «Ό έρω τας είναι ένας άληθινός Θεός» τού Κώστα Σούκα (Κέδρος), μιά συλλογή διηγημάτων μέ τίτλ ο «Τό δ ός ήμϊν» τού Γιάννη Κατσούρη (Θεμέλιο), τό μυθιστόρη­ μα «Ταξίδι μέσα στή μήτρα» τού ’Α ριστοτέλη Νικολαΐδη (Κέδρος), τά «Διηγήματα» τού Ά λ έ ξη Σεβαστάκη (Θεμέλιο), μιά παρωδία τού πελοποννησιακού πολέμου μέ σχέδια τού Κ. Μητρόπουλου, «Ά ρχίδαμε στό σπίτι σου», τού Δημήτρη Σαπρανίδη (Εξάντας), τά διηγήματα «Τό λιθάρι τού Σισύφου» τού Παύλου Δελαπόρ-

Η ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Τόν ’Οκτώβριο άγοράστηκαν περισσότερο τά έξης βιβλία: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

Ό δ υ σ σ έ α Έ λ ύ τ η : Τ ό ά ξ ιο ν έ σ τ ί (’Ίκ α ρ ο ς ) Ό δ υ σ σ έ α Έ λ ύ τ η : Μ α ρ ία Ν ε φ έ λ η (’Ίκ α ρ ο ς ) Ό δ υ σ σ έ α ς Έ λ ύ τ η ς (’Ά κ μ ω ν ) Μ α ρ ία ς Ίο ρ δ α ν ίδ ο υ : Λ ω ξά ν τρ α ( Ε σ τία ) Σ ιμ ό ν ν τ έ Μ π ω βο υάρ : Τ ό δ ε ύ τ ε ρ ο φ ύ λ ο (Γ λ ά ρ ο ς ) Ν. Λ ο ύ ρ ο υ - Κ. Ά λ ιβ ιζ ά τ ο υ : Δ υ ό γ ια τ ρ ο ί θ υ μ ο ύ ν τ α ι (Φ ιλ λ ιπ ό τη ς) Ό δ υ σ σ έ α Έ λ ύ τ η : ΤΑ σ μα ή ρ ω ικ ό κ α ί π έ ν θ ιμ ο γ ιά τ ό ν χ α μ έ ν ο ά ν θ υ π ο λ ο χ α γ ό τ ή ς ’Α λ β α ν ία ς (’Ίκ α ρ ο ς ) ’Έ δ γ α ρ ’Ά λ λ α ν Π ό ε : ’Α λ λ ό κ ο τ ε ς ισ τ ο ρ ίε ς (Γ ρ ά μ μ α τα ) Μ ε ν έ λ α ο υ Λ ο υ ν τέ μ η : "Ε ν α π α ιδ ί μ ε τ ρ ά ε ι τ ’ ά σ τρ α (Δ ω ρ ικ ό ς) Σπ ύρ ο υ Μ α ρ κ ε ζ ίν η : ’Α ν α μ ν ή σ ε ις (Μ α ρ κ ε ζ ίν η ς ) Ό δ υ σ σ έ α Έ λ ύ τ η : Ό ζ ω γ ρ ά φ ο ς Θ ε ό φ ιλ ο ς ( Έ ρ μ ε ία ς ) Λ ιλ ή ς Ζ ω γ ρ ά φ ο υ : Ε π ά γ γ ε λ μ α π ό ρ ν η ( Α σ τ έ ρ ι)

Ό πίνακας αύτός καταρτίστηκε μέ βάση τά στοιχεία πού μάς παραχώρησαν τά έξης 20 βιβλιοπωλεία άπ' όλη τήν Ελλάδα: Α-Ω, ’Ακαδημίας 57, ’Αθήνα 0Αιχμή, Χαριλάου Τρικούπη 50, ’Αθήνα 0I. Άναστασόπουλος - Γ. Καρατσώλη, Πατούσα 1, ’Αθήνα 0Βιβλιοθήκη, Κάνιγγος 31, ’Αθήνα 0Κ. Γοηγόρη, Σόλωνος 71, ’Αθήνα 0Μ. Δήμου, Κάνιγγος 2, ’Αθήνα 0Δωδώνη, ’Ασκληπιού 3, ’Αθήνα 0 Έλπήνωρ, Μηλιώνη 4, ’Αθήνα 0’Εποχές, Βασ. "Ολγας 77, Θεσσαλονίκη 0 Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος, Πραξιτέλους 141, Πειραιάς 0 Δ. Καραμπέτσας. Έγνατίας 29, Θεσσαλονίκη 0 Μ. Καρδαμήτσα, Ίπποκράτους 8, ’Αθήνα 0Α. Μεθενίτης, Κανακάρη 178, Πάτρα 0Γ. Μυράτ, Παπαδιαμαντοπούλου 4, ’Αθήνα 0Γ. Νταλαμάγκας, Βασιλ. Γεωργίου A ' 46, Πρέβεζα · Π. Πάτσης & Υιοί, Μεγ. ’Αλεξάνδρου 12, Δράμα 0 Π. Πελεκανάκης, Χάληδων 98, Χανιά 0Πρωτοπορεία. Κωλέττη 21, ’Αθήνα 0 Τ. Ραγιάς, Τσιμισκή 41, Θεσσαλονίκη 0 Τάκας, Βασ. Σοφίας 38, Θεσσαλονίκη.

17

ΕΚΔΟΤΙΚΑ τα (Θεμέλιο) καί «Οί μπόμπιρες» τού Γιάννη Νεγρεπόντη (Εξάντας). Στόν τομέα έξάλλου της ξένης λογοτεχνίας έτο ιμάζεται τό βιβλίο «’Αφρικανοί πεζογράφοι», μιά έπιλογή μέ τά σ ημαντικότερα έργα άπό γαλλόφωνες κυρίως άφ ρικανικές χώρες (Θεμέλιο). ’Ακόμα θά κυκλοφορήσει «Ή φιλο­ σοφία τής κρεββατοκάμαρας» τοΰ μαρκήσιου ντέ Σάντ μέ γκραβοϋρες τής εποχής (Ε ξάν­ τας), τό μυθιστόρημα «Πικρός καπνός» τού τούρκου συγγραφέα Ν εντζατί Τζιουμαζί (Θεμέ­ λιο), τό μυθιστόρημα «Τερέζα καί ’Ισαβέλλα» τής γαλλίδας συγγραφέα τής εποχής τού ’60 Βιολέτ Λεντίκ (Εξάντας), τό βιβλίο «’Αναμνή­ σεις μιας καθωσπρέπει κόρης» τής Σιμόν ντέ Μπωβουάρ (Γλάρος), «Τό νησί τού δόκτορος Μορώ» τού Χ έντερ Οϋέλς (Εξάντας) καί «ΤΗ ζωή μου» τής Σιμόν ντέ Μπωβουάρ (Γλάρος). Γιά τούς φίλους τή ς ποίησης μαθαίνουμε ό τι θά κυκλοφορήσουν αύτό τό μήνα άρκετά βι­ βλία. "Ε νας τόμος, «Τά τραγούδια», τού Δημ. Χριστοδούλου (Κέδρος), ή ποιητική άνθολογία «Νεώτερη Ε λληνική Ποίηση 1965-1980» (Γρα­ φή), «Ποίηση καί επανάσταση τού Μαγιακόφσκι», μιά έπιλογή άπό κείμενα τού ποιητή μέ έπιμέλεια τής Λιλής Μπρικ (Θεμέλιο), ή ποιητι­ κή συλλογή «Σημεία στίξεως» τή ς Μαρίας Λαϊνά (Κέδρος). ’ Επίσης γι’ αυτό τό μήνα έτοιμάζονται νά κυκλοφορήσουν μιά σειρά άπό δοκίμια. Είναι τό βιβλίο «Ό έλληνισμός καί ή Δύση στό στοχασμό τού Σεφέρη» τού Γιάννη Κιουρτσάκη (Κέδρος), «Νεοελληνικό τρίπτυχο» τού Βίκτορ Ίβανοβίτσ ι πού περιλαμβάνει τρία δοκίμια γιά τούς ποιητές Καβάφη, Σεφέρη, Σικελιανό (Εξάντας), τά «Μ ελετήματα γύρω άπό τόν Βενιζέλο καί τήν έποχή του» μέ κείμενα των ’Έ φ η ς Άλαμανή, ’Ιφ ιγένειας Άναστασιάδου, Θάνου Βερέμη, Έ λ. Γαρδίκα-Κατσιαδάκη, Ά λ έξη Δημαρά, Ό δ. Δημητρακόπουλου, W. Edgar, Γιάννη Κολιόπουλου, Γεωργ. Λεονταρίτη, Μ.Ι. Μανούσακα, Νίκου Μουζέλη, Νικ. Οικονόμου, Ά ν. Παπαδάκη-Χριστουλάκη, Β. Πατροκοσμά, Ν. Πετσάλη-Διομήδη, Δημ. Πόρτολου (Φιλιππότης), ένώ σ’ έναν τόμο θά συγκεντρωθούν «Τά σχόλια τού τρίτου» τού Μάνου Χατζηδάκι καί σ’ έναν άλλο τόμο τά «Δοκίμια» τού Κωστή Μοσκώφ πού άναφέρονται στόν διαλεκτικό ύλισμό

(Εξάντας). Στόν τομέα τού κινηματογράφου, πού τ ε ­ λευταία σημειώνει μεγάλη έκδοτική άνθιση, πρόκειται νά κυκλοφορήσει τό «Λεξικό τού κινηματογράφου» τό όποιο θά περιλαμβάνει καί παράρτημα τού Ν. Μ ικελίδη γιά τόν έλληνικό κινηματογράφο (Εξάντας), τό σενάριο τής ταινίας «'Η άναπαράσταση» τού Θ. Άγγελόπουλου (Θεμέλιο) καί τ ό βιβλίο «ΚΙΝΟ: ιστορία τού ρωσικού καί σ οβιετικού κινηματογράφου» ('Εξάντας). Στό χώρο τού πολιτικού βιβλίου ετο ιμάζεται τό βιβλίο «Τά πολιτικά» τού Μάριου Πλωρίτη, πού είναι μιά έπιλογή άπό πολιτικά κείμενα, άρθρα καί έ πιφυλλίδες τού γνωστού στοχαστή, καί τό «’Εκσυγχρονισμός καί βιομηχανική έπανάσταση στά Βαλκάνια» πού άποτελείται άπό 16 μονογραφίες καθηγητών εύρωπαϊκών πανε­ πιστημίων (Θεμέλιο), ένώ παράλληλα θά κυκλο­ φορήσει ό δεύτερο ς τόμος τού έργου «Ή άλλη πλευρά» τού Νεοκλή Σαρρή, πού είναι μιά πολιτική χρονογραφία τής εισβολής στήν Κύ­ προ μέ βάση τουρ κικές πηγές (Γραμμή). Τή βιβλιογραφία τή ς ψυχολογίας θά συμ­ πληρώσει ένα ακόμα βιβλίο. Είναι τό «Πέρα άπό τήν έπιτυχία καί τήν άποτυχία» τής Μ άργκαρετ Μπίτερ (Γλάρος), ένώ στόν τομέα τής εκπαί­ δευσης θά προστεθούν τά βιβλία «Ό δεκτικός νοϋς» καί «Νά έκπαιδεύσουμε τό ανθρώπινο δυναμικό» τής Μαρίας Μοντεσόρι (Γλάρος). Στό χώρο τής έπιστημονικής φαντασίας θά προστεθεί ό έκτο ς καί τελ ευτα ίο ς τόμος τής θεματικής άνθολογίας «Τά παιδιά τού 2000 μ.Χ.» (Εξάντας). Στή σειρά, έξάλλου, «Σύγχρο­ νος Προβληματισμός» θά έκδοθεΐ τό βιβλίο «Οί δρόμοι τής ζωής (έπιστήμη, τέχνη, παιδεία, πολιτική, ό άνθρωπος)» τοΰ Ε.Π. Παπανούτσου (Φιλιππότης), ένώ στή λαογραφία τό επίκαιρο γιά τ ίς μέρ ες αύτές βιβλίο «Χριστουγεννιάτικα καί τών γιορτών» τού Δημ. Σ. Δουκάτου (Φιλιππότης). Τέλος, στή σειρά «Οί έλληνες ζωγράφοι γιά τά παιδιά» θά κυκλοφορήσει ένα βιβλίο μέ έργα τού Γιάννη Τσαρούχη (Εξάντας). Άπό τόν ίδιο έκδοτικό οίκο έτο ιμά ζετα ι έπίσης τό βιβλίο «’Α ρχιτεκτονική καί ήλιακή ένέργεια» τόύ Γ ιάν­ νη Τρουμπούνη καί ένα λεύκωμα μέ φωτογρα­ φικό ύλικό άπό τό Γαλαξείδι.

ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία έπιθεώρηση τοΰ βιβλίου. Χρόνος ΐδρύαεως: 1976. ’Εκδότης: ’Ασπασία Άθανασοπούλον, Μελισσοϋ 20, ’Α θήνα. 'Υπεύθυνος ϋλης: Περικλής Αθανασόπουλος, Μελισσοϋ 20, Αθήνα. 'Υπεύθυνος τυπογραφείου: ’Αλέξανδρος Λεχωνίτης, Βασ. Παύλον 81, Π. Ψυχικό.

ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Τό δ ε ύ τ ε ρ ο Ν όμπ ελ “ Ενας άπό τούς σ ημαντικότερους πρωτερ­ γ ά τες τή ς άνανέωσης καί τής διαμόρφωσης τής νεότερ η ς έλληνικής ποίησης, ό Όδυσσέας Έ λύτης, είναι άπό τ ίς 18 ’Οκτωβρίου 1979 κάτοχος τού βραβείου Νόμπελ γιά τή Λ ογοτε­ χνία. Τήν τιμή αυτή τού άπένειμε ή Σουηδική ’Ακαδημία, δπως άναφ έρεται στήν ανακοίνωσή της, «γιά τήν ποίησή του πού μέ φ όντο τήν ελληνική παράδοση περιγράφει μέ αισθησιακή δύναμη καί ύψηλή πνευματική διο ρατικότητα τόν άγώνα τού σύγχρονου άνθρώπου γιά τήν ελευ θερία καί τή δημιουργία». ‘ Η άνακοίνωση τή ς ’Ακαδημίας άναφ έρει επίσης δ τι τό κυριότερο ποιητικό έργο τού Έ λύτη είναι τό «’Ά ξ ιο ν Έστί», πού άποτελεί ένα άπό τά άριστουργήματα τή ς ποίησης τού 20οϋ αιώνα. Ή ποίηση τού Έ λύτη είναι τα υτό­ χρονα αύστηρά προσωπική καί άντιπροσωπευτική τών παραδόσεων τού έλληνικοϋ λαού. Καί προσθέτει: «Ή θάλασσα καί τά νησιά, τά ζώα καί τά φυτά τους, τά άπαλά βότσαλα καί οί άκρογιαλιές, ό άφρός τών κυμάτων, οί μαύροι θαλασσι­ νοί άχινοί... είναι στοιχεία πού επαναλαμβάνον­ τα ι συνεχώς στό έργο του. Αισθησιασμός καί φως άναβλύζουν άπό τήν ποίηση τού Έ λύτη. Ό αισθητός κόσμος είναι έντο να ζωντανός στό έργο του, πλούσιος σέ φρεσκάδα καί καταπλη­ κ τικ ές εμπειρίες». «Τό έργο τού Έ λύτη, μολονότι δέν είναι πολιτικό μέ τή στενή έννοια τού όρου, άποτε­ λ ε ί μιά “ γραφή έ το ιμ ό τη τα ς " πού στοχεύει στήν ύπεράσπιση τής ήθικής ά κεραιότητας καί έμπ νέεται άπό τήν άντίληψη τής μοναδικότη­ τας τού άνθρώπου, πού τού δ ίν ει δύναμη γιά νά άντιμετωπίσει τ ίς δοκιμασίες τή ς ύπάρξεως», συμπληρώνει ή σχετική άνακοίνωση. Τέλος ά ναφ έρεται ό τι «άκόμα καί τό ψευδώ­ νυμο τού ποιητή, Έ λύτης, άντανακλά μιά σύν­ θεση ιδεών τής έλληνικής σκέψεως δπως τό δνομα τής ίδ ια ς τής χώρας του, Ελλάδα, τής Ελπίδας, τής Ε λευθ ερ ία ς καί τή ς Ε λ έν η ς, τό δνομα τή ς γυναίκας πού συμβολίζει τήν όμορφιά καί τή γοητεία». Ό Ό δυσσέας Έ λύ τη ς — φ ιλολογικό ψευδώ­ νυμο τού Ό δ . Ά λεπουδέλη— γεννήθηκε στό 'Η ράκλειο τής Κρήτης στις 2 Νοεμβρίου 1911, άπό γονείς Μ υτιληνιούς. ’Από μικρό παιδί έγκαταστάθηκε στήν ’Αθήνα καί παρακολούθησε μαθήματα φ ιλολογία ς στό Πανεπιστήμιο τής ’Αθήνας. Στή λογοτεχνία, καί ειδικότερ α στήν ποίηση,

Προσωπογραφία τού Όδυσσέα Έλύτη άπό τό ζωγρά­ φο Παναγιώτη Γοάββαλο

παρουσιάστηκε τό Νοέμβριο τού 1935 άπό τά «Νέα Γράμματα», τό περιοδικό πού έπαιξε ση­ μαντικό ρόλο στήν ποίηση καί στήν πνευματική ζωή τά τελ ευ τα ία προπολεμικά χρόνια. Στόν πόλεμο τού ’40-’41 πολέμησε ώς έφ εδρος άνθυπολοχαγός στό άλβανικό μέτωπο. 'Η πρώτη του ποιητική συλλογή, «Προσανα­ τολισμοί», κυκλοφόρησε τό 1940 καί περιλαμ­ βάνει δ ,τι είχε έως τό τε δημοσιεύσει ό ποιητής. ’Ακολούθησε ή συλλογή «Ό ήλιος ό πρώτος» (μαζί μέ τ ίς «Παραλλαγές πάνω σέ μιά άχτίδα»). Τό 1945 κυκλοφόρησε τό «Ά σμα ήρωικό καί πένθιμο γιά τόν χαμένο άνθυπολοχαγό τής ’Αλβανίας» (δ' έκδ. 1976). Τό 1948 ό Ό δυσσέας Έ λ ύ τη ς φ εύγ ει γιά τό Παρίσι, όπου μένει έως τό 1952. Ε κ ε ί γνωρίζε­ τα ι καί συνδέεται φιλικά μέ τούς Μπρετόν, Έλυάρ, Τζαρά, Ο ύγκαρέττι, Πικασό, Ματίς, Τζιακ ο μ έττι κ.ά. Μ ετά τή δημοσίευση τού «’Άσ μα­ τος» ό Έ λ ύ τη ς σωπαίνει γιά 15 περίπου χρόνια. Τό 1959 παρουσιάζει τό συνθετικό ποίημα «’Ά ξ ιο ν Έστί» πού άργότερα μελοποιήθηκε άπό τό Μίκη Θεοδωράκη (ό όποιος τό χαρακτή­ ρισε «βίβλο τού έλληνικού λαού»), καί άμέσως μετά, τό 1960, τή συλλογή «“ Εξι καί μία τύψ εις 19

ΓΕΓΟΝΟΤΑ γιά τόν ούρανό». Τά τελ ευ τα ία χρόνια, άπό τό 1971 ώς τό 1975, δημοσιεύει πέντε μικρότερες συλλογές: «Τό φωτόδεντρο καί ή δεκάτη τ έ ­ ταρτη ομορφιά» (Άθ. 1971, β' έκδ. 1974), «Ό ήλιος ό ήλιάτορας» (Άθ. 1971), «Τό μονόγραμ­ μα» (χειρόγραφη έκδοση Βρυξελλών 1971, Ά θ.

1972, β' έκδ. 1974), «Θάνατος καί ανάσταση τοΰ Κωνσταντίνου Παλαιολόγου» (χειροποίητη έκ­ δοση, Παρίσι 1971), «Τά ρώ του έρωτα» (Άθ.

1972), «Ό φιλομάντης» (μονόφυλλο 1973), «Τά έτεροθαλή» (Άθ. 1971). Ή τελ ευ τα ία ποιητική του σύνθεση «Μαρία Νεφέλη» κυκλοφόρησε στό τέλο ς τή ς περασμένης χρονιάς. ’ Εκτός άπό ποιήματα ό Ό δυσσέας Έ λύτης έχ ει γράψει καί τά δοκίμια «Ό ζωγράφος Θεό­ φιλος» (Άθ. 1973), «Α νοιχτά χαρτιά» (Άθ.

1974), «Ή μαγεία τού Παπαδιαμάντη» (Άθ.

1976) καί «Ό Ό δυσσέας Έ λ ύ τη ς γιά τόν Ά ν τρέα ’Εμπειρικό» (Άθ. 1979). Σ’ έναν τόμο επίσης μέ τίτλο «Ή δ εύτερη γραφή» κυκλοφό­ ρησαν μεταφράσεις του ξένων ποιητών (Ρεμπώ, Έλυάρ, Μαγιακόφσκυ κ.ά.). Τέλος, έχει μεταφράσει θεατρικά έργα τή ς εύρωπαϊκής λογοτεχνίας (Ζιρωντού «Ή νεράιδα», Μπρέχτ «Ό κύκλος μέ τήν κιμωλία» καί Ζενέ «Οί δούλες»). Ποιήματα τού Ό δυσσέα Έ λύτη μελοποίη­ σαν κατά καιρούς οί σ υνθέτες Μ. Χατζηδάκις, Μ. Θεοδωράκης, Ά . Κουνάδης, Λ. Κόκοτος καί Ν. Μαυρουδής. ’Έχουν επίσης κυκλοφορήσει δυό δίσκοι άπό τήν LYRA μέ ποιήματά του πού άπαγγέλλει ό ίδ ιο ς ό ποιητής. Βιβλία τού Ό δυσσέα Έ λύτη εικονογράφησαν οί Γ. Τσαρούχης, Γ. Μόραλης, Ν. Χ ατζηκυριάκος-Γκίκας, ό Νικολάου καί ό γλύπτης Κουλεντιανός, ένώ πολλά ποιήματά του έχουν μεταφ ρασ τεί στίς περισσότερες εύρωπαϊκές γλώσσες. Παρ’ δλο όμως τό πλουσιότατο λογοτεχνικό του έργο καί τήν καθολική άναγνώρισή του, ό ποιητής έ χ ε ι άγνοηθεί σ υστηματικά τόσο άπό τήν ’Ακα­ δημία Αθηνώ ν όσο καί άπό τά άλλα άνώτατα πνευματικά μας ιδρύματα — μέ φωτεινή εξα ί­ ρεση τό Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (βλ. τεύ ­ χος 17, σελ. 11).

20

Μέ τήν άναγγελία τή ς άπονομής τού βραβεί­ ου Νόμπελ, σύσσωμος ό πολιτικός καί πνευμα­ τικό ς κόσμος τής χώρας χαιρέτησ ε μέ δηλώ­ σεις του τή δίκαιη βράβευση τού ποιητή. Καί ένα άπό τά πρώτα τηλεφωνήματα πού δ έχτηκε ό Ό δ . Έ λ ύ τη ς ήταν άπό τόν επίσης ύποψήφιο γιά τό φ ε τιν ό Νόμπελ, Γιάννη Ρίτσο. Ό επίσης μεγάλος μας ποιητής έκανε τήν άκόλουθη δήλωση στόν τύπο γιά τήν άπονομή τού Νόμ­ πελ στό συνάδελφό του: «Ή άπονομή τού βραβείου Νόμπελ στόν μεγάλο μας ποιητή Ό δυσσέα Έ λύτη είναι μιά τιμή πού δ ίνεται στό ίδ ιο τό βραβείο Νόμπελ. Ό Ό δυσσέας Έ λ ύ τη ς ήδη έχ ει δ εχ τεί πολύ μεγαλύτερα βραβεία: τήν πλατύτατη άναγνώριση καί τήν άγάπη ολόκληρου τού έλληνικού ’Ά ς σημειωθεί, δ τι ό Γιάννης Ρίτσος μίλησε έξίσου θαρραλέα καί ούσιαστικά γιά τό θεσμό τού Νόμπελ καί τήν άδιαφορία τού έλληνικού κράτους πρός τόν ποιητή Έ λύτη, πριν νά τ ιμ η­ θεί μέ τό Νόμπελ, σέ τηλεοπ τική συνέντευξή του στήν ΥΕΝΕΔ. Καί τώρα μερικά βοηθήματα γιά όσους θέ­ λουν νά μελετήσουν ούσιαστικότερα τό έργο τού ποιητή. Βιβλία γιά τόν Ό δ . ΈΛ ύτη έχουν γράψει οί Ή λία ς Πετρόπουλος (Έ λύτηςΜόραλης-Τσαρούχης, 1966), Τάσος Λιγνάδης (Τό «’Ά ξ ιο ν Έστί» τού Έ λύτη, 1971), Λιλή Ζωγράφου (Ό ήλιοπότης Έ λύτης, 1971), Μάριο Β ίττι (Όδυσσέας Έ λύτης/Β ιβλιο γρ αφ ία 19351971, 1977) καί Κίμων Φράιερ ("Αξιόν έστί τό τίμ ημα, 1978). Πρόσφατα έχ ει κυκλοφορήσει καί μία επιλογή άπό τό μέχρι τό 1977 ποιητικό καί πεζογραφικό του έργο μέ τ ίτλ ο «Όδυσσέας Έλύτης». (Ή άνθολόγηση έ χ ε ι γ ίν ει άπό τόν ίδ ιο τόν ποιητή.) Τήν έκδοση, ή όποια περιλαμ­ βάνει καί μελετή ματα γιά τόν Έ λύτη, προλογί­ ζ ε ι ό Εύ. Άρανίτσ ης. Τέλος, ύπάρχει ένα άφιέρωμα τού περιοδικού «Αιολικά Γ ράμματα» στόν ποιητή (άρ. 43-44/1978), ένώ άπό τά πιό πρόσ­ φατα δημοσιεύματα σημειώνουμε τό δοκίμιο τού Νίκου Δήμου «Ή μαγεία τού Όδυσσέα Έλύτη» (Έποπτεία, άρ. 15/1977).

Μή χ ά σ ε τε τό τ ε ύ χ ο ς 27

• Ό Γεώργιος Χορτάτσης καί τό έργο του

Κυκλοφορεί τήν 1η Ίανουαρίου

• Ό Κίτσος Μακρής καί τό έργο του

• Μία «καθυστερημένη» συνέντευξη τοΰ Νίκου Πουλαντζά • Τά «Ημερολόγια» τοΰ Γιώργου Σεφέρη

ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Τό έ ν δ ια φ έ ρ ο ν τώ ν σ ο β ιετικ ώ ν γιά τή ν έ λ λ η ν ικ ή λ ο γ ο τ ε χ ν ία Ή έπίσκεψη τριών σοβιετικών συγγραφέων στήν ’Αθήνα τό Σεπτέμβριο μάς άποκάλυψε τό ένδιαφέρον τού σ οβιετικού κοινού γιά τή νεο­ ελληνική λογοτεχνία άλλα καί πολλά πράγματα γύρω άπό τόν κόσμο τού βιβλίου σ τήν ΕΣΣΔ. Οί σοβιετικοί συγγραφείς Σεργκέι Βαρούζιν (ποιη­ τής, κριτικός καί συγγραφέας βιβλίων γιά παι­ διά), Ούγκανεσιάν (άρμένιος ποιητής καί δοκι­ μιογράφος) καί Σόνια Ίλίνσ καγια (ύφηγήτρια τής φιλολογία ς καί νεοελληνίστρια) έδωσαν στους έλληνες δημοσιογράφους τ ίς άκόλουθες πληροφορίες σχετικά μέ τή μεταφραστική δραστηριότητα τής ΕΣΣΔ, τή λειτουργία τής “ Ενωσης Σοβιετικών Λογοτεχνών καί τήν επα­ φή τού σ οβιετικού κοινού μέ έργα τής έλληνικής λογοτεχνίας: • Δ έν άληθεύει ό ισχυρισμός δ τι οί σ οβιετι­ κοί ύποστηρίζουν καί μεταφράζουν μόνο έργα λογοτεχνών πού έχουν ίδ ιε ς ιδέες μέ αύτούς. Τό πλήθος τής μεταφραστικής δραστηριότη­ τας πού ύπάρχει στήν ΕΣΣΔ άπό τά έλληνικά δεδομένα δείχνει πώς δέν εύσταθεί αύτός ό μύθος. Γιά παράδειγμα, αύτή τή στιγμή ύπάρχ ει οργασμός μεταφράσεων άπό τήν κινέζικη λογοτεχνία, παρ’ δλο πού οί σχέσεις μεταξύ τών δύο χωρών δέν είναι πολύ καλές.

• Τά κριτήρια τής “ Ενωσης Σοβιετικών Λο­ γοτεχνών γιά τήν είσοδο νέων μελών είναι πολύ αύστηρά. Στή Σοβιετική "Ενωση ύπάρχουν μόνο 8000 μέλη, ένώ στή Σουηδία, όπου ό πληθυσμός είναι μικρότερος, ό άριθμός τών μελών είναι 17.000.

• Πολλά έλληνικά έργα έχουν δ ει τό φώς τή ς δημοσιότητας τά τελ ευτα ία 20 χρόνια. Στούς διακόσιους τόμους τή ς «Βιβλιοθήκης τής Παγκόσμιας Λογοτεχνίας» ύπάρχουν, στούς τόμους τούς άφιερωμένους στήν εύρωπαϊκή ποίηση, έπιλογές άπό τήν έ λληνική ποίη­ ση οί όποιες άρεσαν πολύ. Στόν τόμο μάλιστα τού 20ού αίώνα ύπάρχουν περίπου δέκα ποιη­ τές, μεταξύ τών όποιων είναι ό Παλαμάς, ό Σικελιανός, ό Καβάφης, ό Βάρναλης, ό Καρυωτάκης, ό Ρίτσος, ό Έ λύ τη ς καί ό Βρεττάκος. Σέ ξεχωριστά εξάλλου βιβλία έχουν κυκλοφο­ ρήσει ποιήματα τού Γιάννη Ρίτσου, τή ς Ρίτας

Σόνια Ίλίνσκαγια (φωτογραφία άπό τό άρχεϊο τής "Ελλης Αλεξίου)

Μπούμη-Παπά καί τού Τάσου Λειβαδίτη, τά όποια έγιναν άνάρπαστα όταν κυκλοφόρησαν γιά πρώτη φορά. Άπ ό τό χώρο πάλι τή ς ν εοελ­ ληνικής π εζογραφίας έχουν έκδο θεΐ πολλά μυ­ θιστορήματα τού Ν. Καζαντζάκη, τού Σ. Μυριβήλη, τού Λ. Τερζάκη, τού Μ. Λουντέμη, τού Ν. Κατηφόρη, τού Δ. Χατζή, τού Λ. Φραγκιά, τού Κ. Κοτζιά, τού Β. Βασιλικού κ.ά. ’Έ χουν έπίσης έκδο θεΐ καί τά θεατρικά έργα τού Γρηγόρη Ξενόπουλου, ένώ αύτή τήν εποχή πρόκειται νά κυκλοφορήσει μιά άνθολογία έ λληνικοϋ διηγή­ ματος πού θά περιλαμβάνει 30 έλληνες πεζογράφους. “ Οσο γιά μάς, τούς "Ελληνες, οί σοβιετικοί συγγραφείς διαπίστωσαν στίς λ ίγες μέρες τής παραμονής τους στήν Ελλάδα, δ τι ό πιό σύγ­ χρονος ρώσος συγγραφέας πού γνωρίζουν οί "Ε λληνες είναι ό.... Τολστόι!

21

ΓΕΓΟΝΟΤΑ

’Α κ α δ η μ ία μ εΐο ν τ ρ ε ις Τρεις ακαδημαϊκοί καί γνωστοί συγγραφείς έπιστημονικών έργων πέθαναν πρίν άπό δύο περίπου μήνες: ό άρχιτέκτονας καί άρχαιολόγος Ά ν. Ό ρλάνδος, ό μηχανολόγος Κ. Παπαϊωάννου καί ό διεθνολόγος Κ. Εύσταθιάδης.

• Ό Αναστάσιος Όρλάνδος ήταν ένα άπό τά πρώτα μέλη πού διορίστηκαν στην ’Ακαδη­ μία τό 1926 κατά τήν 'ίδρυσή της. Γεννήθηκε στήν ’Αθήνα τό 1887 καί σπούδασε άρχιτεκτονική καί φιλοσοφία. Δίδαξε άρχιτεκτονική μορ­ φολογία καί ρ υθμολογία στό ΕΜΠ (1920-58) καί βυζαντινή άρχαιολογία στό Π ανεπιστήμιο ’Αθη­ νών (1939-58). Υπ ήρξε διευθυντής άναστηλώσεων στό ύπουργεΐο Παιδείας. ’Ανάμεσα στίς άναστηλώσεις πού έκανε είναι τού ναού τής Άπ τέρου Νίκης καί τών Προπυλαίων τ ής Άκροπόλεως, τού ναού τού Σουνίου, τών ναών Α γ ί­ ου Δ ημητρίου Θεσσαλονίκης, Μυστρά κ.ά. ’Ανάμεσα στά πολλά συγγράμματα καί στίς μ ελέτες του ξεχωρίζουμε: «Μοναστηριακή άρχιτεκτονική», «Ή ξυλόστεγος παλαιοχριστιανι­ κή βασιλική τή ς μεσογειακής λεκάνης», τό δεκάτομο έργο «’Αρχείο βυζαντινών μνημείων τής Ελλάδος» κ.ά.

• Ό Κωνσταντίνος Παπαϊωάννου γεννήθη­ κε τό 1899 στήν ’Αθήνα καί σπούδασε μηχανολογία στό ΕΜΠ καί μαθηματικά στό Πανεπιστή­ μιο τής ’Αθήνας καί στό Παρίσι. Υπ ήρξε έκ τα ­

κτος καθηγητής τού Πανεπιστημίου άπό τό 1931, τακτικός άπό τό 1943 καί τού Π ολυτεχνεί­ ου άπό τό 1947. Ά ν έλ α β ε τά καθήκοντα τού πρύτανη τού Πανεπιστημίου τή χρονιά 1964-65. "Ενα άπό τά κυριότερα συγγράμματά του είναι καί τό δίτομο έργο «Μηχανική».

• Ό Κωνσταντίνος Εύσταθιάδης γεννήθηκε στήν ’Αθήνα τό 1912 καί σπούδασε νομικά καί πολιτικές έπιστήμες στό Πανεπιστήμιο τής ’Αθήνας καί στό Παρίσι. Τό 1950 έ ξελέγη τ α κτι­ κός καθηγητής Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου στό Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης καί τό 1960 στό Πανεπιστήμιο τή ς ’Αθήνας. Υ π ήρξε νομι­ κός σύμβουλος τού ΟΗΕ γιά τήν έκπαίδευση, τήν έπιστήμη καί τόν πολιτισμό (1948-50) καί προϊστάμενος τή ς ειδικής νομικής ύπηρεσίας τού υπουργείου ’Εξωτερικών. Δ ιε τέλ εσ ε ιδρυ­ τή ς καί γ ενικό ς γραμματέας τής ’Εθνικής ’ Επι­ τροπής γιά τήν Ο ύνέσκο καί άντιπ ρόεδρός τ ης (1950-67), μέλος καί άντιπ ρόεδρός τή ς Εύρωπαϊκής ’Επιτροπής Δικαιωμάτων τού ’Ανθρώ­ που καί πρόεδρος τής Νομικής ’Επιτροπής τ ής Γενικής Συνελεύσεως τού ΟΗΕ. Τό 1978 έγινε μέλος τής ’Ακαδημίας. ’Έγραψε πολλές μελ έ­ τ ε ς όπως: «Σύστημα Διεθνούς Δικαίου - Δ ίκαι­ ον τού πολέμου», «Τό δίκαιον τή ς εργασίας τών αιχμαλώτων», «Ό όρισμός τ ή ς έπιθέσεως καί ή νόμιμος άμυνα» κ.ά.

Γνωρίσατε τόν έλληνικό πολι­ τισμό μέ τίς έκδόσεις ποιότητος

Π Α Π ΑΔΗΜA πού τιμούν τά έλληνικά γράμματα και συμ­ βάλλουν στήν άνάπτυξη τών κλασσικών σπου­ δών στήν πατρίδα μας. Κάθε βιβλίο άπό τις εκδόσεις ΠΑΠΑΔΗΜΑ

είναι τό πολυτιμότερο ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 8

-

Α ΘΗΝΑΙ -

ΔΩΡΟ ΤΗΛ.36-27-318

ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Ό ’Ά ρ θ ο υ ρ Κ λάρκ σ τή ν ’Α θ ή να ΤΗρθε γιά λίγες μ έρ ες ατήν ’Αθήνα, στό τέλο ς Σεπτεμβρίου, ό διάσημος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας ’Ά ρ θουρ Κλάρκ, γιά τήν παρουσίαση του νέου του βιβλίου «Ή αυτοκρατορία τής γης». Μιλώντας στοάς δημο­ σιογράφους ό συγγραφέας τών 90 βιβλίων —πού έχουν μεταφ ρασ τεί σέ 30 γλώσσες μέ τιράζ κάπου 15 έκατομμύρια— τόνισε δ τι δέν τόν ένδιαφ έρει τόσο τό μέλλον τού διαστημι­ κού χώρου δσο ή γήινη τεχνολογική έξέλιξη. Διευκρίνισε άκόμα ότι δ έν π ιστεύει στούς έξωγήινους καί δ τι οί 'ιπτάμενοι δίσκοι όφ είλονται σέ φ αινόμενα πού προκαλοϋν λαμπυρισμούς καί δέν έχουν σχέση μέ διαστημόπλοια ή άλλα όχήματα πού κινούνται άπό εξωγήινα δντα. Τόν ’Ά ρθρουρ Κλάρκ εντυπώσιασε τό γεγο­ νός δ τι στήν Ελλάδ α ύπάρχουν πολλοί όπαδοί τής έπιστημονικής φαντασίας. Ό ίδ ιο ς είναι γνωστός στούς φίλους τού είδο υς άπό τά βιβλία του πού εκδίδει έδώ καί μερικά χρόνια ό «Κάκτος»: «Ή αύτοκρατορία τή ς γής», «Τό ραντεβού μέ τόν Ράμμα», «Οί έπικυρίαρχοι», «’Έξοδος», «Γαιόφως», «Παράξενες θάλασ­ σες», «2001 ’Οδύσσεια τού διαστήματος», «Προέκταση στό μέλλον» καί «Ή πόλη καί τ ’

ΔΗΜΗΤΡΗΣ

ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΣΕΦΕΡΗ (1931-1979) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΟΚΙΜΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΑΘΗΝΑ 1979

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ Τί λένε τά παιδιά Μ ιλάμε συχνά γιά τά παιδιά. Αύτό τό χρόνο 'ιδιαίτερα, πού ήταν καί τό «Διεθνές ’Έ τ ο ς τού Παιδιού» είπαμε πάρα πολλά. "Ομως πόσο άφήσαμε τά παιδιά τά ίδ ια νά μιλήσουν; Άναρωτηθήκαμε τ ί θά ’χαν νά μάς ποϋν γιά τά «δικά μας», τό βιβλίο, τό διάβασμα κλπ.; ’ Εμείςπλησι­ άσαμε μερικά παιδιά ήλικίας 7-12 χρονών καί τά ρωτήσαμε. Κι έλπίζουμε οί άπαντήσεις πού δημοσιεύουμε έδώ νά σάς μεταφ έρουν κάτι άπ’ τήν ιδιαίτερη άτμόσφαιρα τού κόσμου τους.

• Τί νομίζεις γιά τό ρόλο τού συγγραφέα; Αύτός ό άνθρωπος νομίζω ότι δέν πρέπει νά γράφ ει συγγράμματα γιά τά χρήματα, άλλά γιά τήν κοινωνία. Οί καλοί συγγραφείς, πού τό πιστεύουν αύτό, προσπαθούν νά ζήσουν όλες τ ίς σκηνές τής ζωής άπό κοντά, γιά νά τά παρουσιάσουν καλύτερα στόν κόσμο. (‘Ιφ ιγέ­ νεια Χριστοδούλου, 12 χρονών, ’Αμφιλοχία) • Τί νομ ίζεις ότι είναι τό βιβλίο; Είναι κολλημένα χαρτιά πού μάς μαθαίνουν διάφορα πράγματα. (Γιώργος Καρακώστας, 7 χρονών, Κόρινθος) "Ενα πράγμα πού έχει παραμύθια καί ιστορίες. (Νικηφόρος Δρόσος, 8 χρονών, Λόντον ‘Οντά­ ριο - Καναδάς) • Τί νομίζεις ό τι είναι τό βιβλιοπωλείο; "Ενα κατάστημα πού πουλάει ώραϊα βιβλία. (Γρηγόριος Καρναβάς, 10 χρονών) "Ενα άψυχο κτίσμα πού κρύβει πολλά. ( ’Ιφ ιγέ­ νεια Χριστοδούλου) • Τί νομίζεις ό τι είναι ή βιβλιοθήκη; Είναι τό κτίριο πού πάνε διάφοροι άνθρωποι γιά νά διαβάσουν τά βιβλία πού είναι έκεϊ. (Νίκος Μωραΐτης, 10 χρονών, Παγκράτι) Ή βιβλιοθήκη είναι ένα κτίριο πού έχ ει πολλά βιβλία πού μπορείς νά δανειστείς. ’Ακόμα μπο­ ρ είς νά διαβάσεις έ κ ε ΐ τό βιβλίο πού πήρες μέ τήν ήσυχία σου, έπειδή άπαγορεύεται νά μιλάς δυνατά έ κ εΐ μέσα. (Ύπατία Βασιλάκου, 7V2 χρονών) Είναι αύτή πού βάζουν τά βιβλία, τά παιχνίδια καί διάφορα άλλα πράγματα. Είναι άπό ξύλο, σίδερο καί σέ μερ ικές ξέν ες χώρες είναι άπό τσιμέντο γιά νά μήν τούς πέφτουνε. (Γιώργος Καρακώστας) • Σού άρέσει νά διαβάζεις βιβλία έξω άπό τά μαθήματά σου, καί γιατί; Μού άρέσει νά διαβάζω βιβλία έξω άπό τά μαθήματά μου για τί μέ ψυχαγωγούν καί μέ φέρνουν σ’ έναν ξεχωριστό κόσμο. (Χρηστός Κουγιουμτζέλλης, 10 χρονών, Πειραιάς) Μού άρέσει πάρα πολύ νά διαβάζω βιβλία έξω άπό τά μαθήματά μου γ ια τί διαβάζοντάς τα ξεφεύγω λίγο άπ’ τή ρουτίνα τή ς ζωής, μα­ θαίνω κάτι παραπάνω κι εύχαριστιέμαι πολύ 24

ταξιδεύοντας κι έγώ μαζί μέ τόν ήρωά τους σέ μακρινές χώρες καί κάνοντας κι έγώ όνειρα καί σκέψεις όπως αύτός. ( ’Ιφιγένεια Χριστο­ δούλου) Ναί, μού άρέσει νά διαβάζω βιβλία γ ιατί τά άγαπώ πιό πολύ άπό τά μαθήματά μου. (Μάριος Λινάκης, 7V2 χρονών) • Πώς σού άρέσει νά ’ναι τά βιβλία; Μού άρέσει νά ’χουν τά βιβλία ζωγραφιές γ ιατί μέ ενθουσιάζουν. (Γ ιάννης Μ ανιατόπουλος, 10 χρονών) • Πού καί πότε σού άρέσει νά διαβάζεις; Τό καλοκαίρι πού έχω πολύ ελεύ θερο χρόνο διαβάζω πολύ σέ δροσερά καί ήσυχα μέρη γιά νά μπορώ νά καταλαβαίνω τό νόημα αύτών πού διαβάζω. Τό χειμώνα όμως πού οί έλ εύ θερες ώρες είναι έλάχισ τες διαβάζω δποτε μού δ οθεί εύκαιρία καί όπουδήποτε βρεθώ. (Δημήτρης Βασιλάκος, 11 χρονών) • ’Ακόμα ρωτήσαμε όλα τά παιδιά τ ί τούς άρέσει νά διαβάζουν. Πρώτα λοιπόν στήν προ­ τίμησή τους έρχονται τά μυθιστορήματα, τά «βιβλία πού έχουνε περιπ έτειες», μυθολογία καί ίστορία («βιβλία πού λ ένε ώραίες ιστορίες γιά τήν άρχαία Ελλάδα»), παραμύθια («γιατί βρίσκεις κάτι τό εύχάριστο καί φανταστικό: εξωτικά, νεράιδες, δράκους κλπ.»), μίκυ-μάους καί άλλα εικονογραφημένα. Τέλος, κάποιο άπ’ τά παιδιά μάς είπε: «Τό μεσημέρι πρίν κοιμηθώ διαβάζω έφημερίδα...»

Βιβλιοθήκη σέ λεωφορείο Είναι γνωστές οί πολιτιστικές ύπηρεσίες πού προσφέρει στήν έπαρχία ό ’Οργανισμός ’Ηπει­ ρωτικού Θεάτρου μέ τ ίς θεατρ ικές παραστά­ σεις πού δ ίνει σέ διάφορα μέρη τής υπαίθρου. Στή δραστηριότητα αύτή μαθαίνουμε ό τι προσ­ τίθ ε τα ι τώρα καί ή φιλοδοξία τού όργανισμοϋ νά φ έρει σέ έπαφή τό κοινό τή ς έπαρχίας μέ τό βιβλίο. Γιά τ ό σκοπό λοιπόν αύτό μ ετέτρ εψ ε τό πίσω μέρος τού λεωφορείου πού μ εταφ έρ ει τό θίασο σέ κινητή βιβλιοθήκη πού θά δανείζει βιβλία ατούς κατοίκους τών χωριών. ’Επειδή οί άνάγκες σέ βιβλία είναι τερ άσ τιες — όπως συμβαίνει σέ παρόμοιες προσπάθειες — ό Ο.Η.Θ. κάνει έκκληση πρός τήν ’Αγροτική Τράπεζα τής Ε λλάδος καί τούς έλληνες συγ­ γραφ είς νά βοηθήσουν τήν προσπάθεια γιά τήν άποκέντρωση τής πνευματικής καί πολιτιστι­ κής ζωής τής χώρας. ’Επίσης ζητά άπό τό Μορφωτικό "Ιδρυμα τής ’Εθνικής Τραπέζης νά σ τείλ ει βιβλία, καθώς καί άπό όλους όσοι ένδιαφ έρονται γιά τήν π νευματική άνθιση τής έπαρχίας.

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ Τό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής άνακοινώνει δτι στόν πρώτο όροφο του Κέντρου (Νοταρδ 58) λειτουργεί επιστημονική βιβλιοθήκη, ή όποια περιλαμβάνει 1200 περίπου τόμους, πού άναφέρονται ατούς τομείς τής ψυχιατρικής, ψυχολογίας, κοινωνικής έργασίας, είδικής παιδαγωγικής καί σ’ άλλα συναφή θέματα. Ή βιβλιοθήκη είναι άνοικτή κάθε μέρα, έκτός Κυριακής, άπό τις 8 π.μ. ώς 2 μ.μ. καί κάθε Δευτέρα 12-7 μ.μ.

• Μέ τό ύπ’ άριθ. 597 Προεδρικό Διάταγμα, πού δημοσι­ εύτηκε στήν Εφημερίδα τής Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 179, Α' τεύχος, 8/8/79), ιδρύεται κοινοτική βιβλιοθήκη στήν κοινότητα Καστρίου τού νομού Φθιώτιδας μέ έτήσια επιχορήγηση 10.000 δρχ.

• Μέ τό ύπ’ άριθ. 587 Προεδρικό Διάταγμα, πού δημοσι­ εύτηκε στήν ’Εφημερίδα τής Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 178, Α' τεύχος 8/8/79), Ιδρύεται κοινοτική βιβλιοθήκη στήν κοινότητα Βαβύλων τού νομού Χίου μέ έτήσια επιχο­ ρήγηση 10.000 δρχ.

• Μέ τό ύπ’ άριθ. 677 Προεδρικό Διάταγμα, πού δημοσι­ εύτηκε στήν ’Εφημερίδα τής Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 199, Α' τεύχος, 31/8/79), ιδρύεται κοινοτική βιβλιοθήκη στήν κοινότητα Χρυσοβίτσας νομού Αιτωλοακαρνανί­ ας μέ έτήσια επιχορήγηση 15.000 δρχ.

• Μέ τό ύπ’ άριθ. 678 Προεδρικό Διάταγμα, πού δημοσι­ εύτηκε στήν ’Εφημερίδα τής Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 178, Α’ τεύχος, 8/8/79), Ιδρύεται κοινοτική βιβλιοθήκη στήν κοινότητα Πετροχωρίου τού νομού Αιτωλοακαρ­ νανίας μέ έτήσια επιχορήγηση 10.000 δρχ.

• Μέ έπιστολή της πρός τίς ήμερήσιες έφημερίδες ’Αθήνας καί έπαρχιών καί τά περιοδικά πού κυκλοφο­ ρούν σ’ δλη τήν Ελλάδα, ή Πανελλήνια 'Ομοσπονδία ’Εκδοτών - Βιβλιοχαρτοπωλών ζητά: 1) Νά δημιουργηθούν, σέ δλα τά έντυπα, σταθερές στήλες βιβλιοπαρουσίασης καί βιβλιοκριτικής. 2) Νά γίνονται ειδικές έκπτώσεις γιά τίς διαφημιστικές καταχωρήσεις εκδο­ τικών οίκων, πού νά ξεπερνούν τό 50% τού συνηθι­ σμένου τιμολογίου διαφημίσεων.

εκδόσεις οδυσσεας ΣΟΛΩΝΟΣ 116 - ΑΘΗΝΑ 145 -ΤΗΛ. 36.19.724

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ • Π ΙΕΡ ΠΑΟΑΟ ΠΑΖΟΑΙΝΙ Τά παιδιά τής ζωής • ΑΑΙΚΗ X. Ή ’Α λίκ η στη χώρα του L .S.D .

• ΑΝΤΡΕ ΜΑΑΡΩ Οί κατα χτητές • Π Ο Υ ΡΙ ΤΡΙΦΟΝΟΦ "Ο λγα ή μιά ά λ λη ζωή • ΓΕΡΤΟΥΖΗ ΣΤΑΪΝ Τ Ι αυτοβιογραφία τής Ά λ ί ς Τόκλας • ΛΑΟΥΡΑ ΚΟΝΤΙ Ή ιστορία του Μ άρκο κ α ί τής Σάρας

ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ

ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ Προβληματισμοί καί ρκύματα στή μ<τεπαναστατική Ρωσία (1917- 1932)

ΕΙσαγωγή, έ*Λογή, μβτάφρααη, σημ«ώβ«ς ΑΝΤ2ΝΗΣ ΒΟΓΙΑΖΟΣ

ΤΟΜ ΟΣ Α Ή κρατική καί κομματική πολιτική ΤΟΜ ΟΣ Β Τά καλλιτεχνικά ρεύματα ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΘΕΜΕΛΙΟ

’Ακαδημίας 63 — τηλ. 3608180

25

ΤΑ ΠΑΛΙΑ

Ό «Βασιλεύς ό Ρωδολίνος» Β ΑΣΙ ΑΕΓΣ, Ο*

PWAOiEi HOC Τ Ρ Α Γ Ω Δ ΙΑ Σ ϊΝ Θ Ε Μ Ε Ν Η . h a t V 1’Ώ Α Ή Ν Ο Τ Α’Ν Δ Ρ Ε Ά W ΤΡΩΙ'ΛΟΤ*

Ε’Ν ίΤ ι'Μ ικ , ρ *ν «■*«»»;i W / 1*1

χμΓ,

Τό έξώφυλλο τής πρώτης έκδοσης τής τραγωδίας «Βασιλεύς ό Ρωδολίνος»

ΤΟ 1976 μέ χρήματα φίλων πού ήθελαν νά τιμήσουν τή μνήμη τής Εύρυδίκης Δ ημητρακοπούλου έγκαινιάστηκε στή Γεννάδειο Βιβλιο­ θήκη μία σειρά φωτοανατυπώσεων άπό μοναδι­ κά ή σπάνια βιβλία τής βιβλιοθήκης. Πρώτο στή σειρά ήταν ό Βασιλεύς ό Ρωδολίνος, μιά τρα­ γωδία έμμετρη τοϋ ’Ιωάννη Ά νδ ρ έα Τρώιλου πού τυπώθηκε στή Βενετία τό 1647.* Τό έργο δέν είχε ξανατυπωθεϊ άπό τό τε καί καθώς άπό τήν πρώτη καί μόνη έκείνη έκδοση δέν είχε διασωθεί παρά μόνο τό άντίτυπο τ ής Γενναδείου, τό βιβλίο αύτό εϊναι μοναδικό καί γ ι’ αύτό έξαιρετικά πολύτιμο. Μ αρτυρίες γιά τό έργο ύπάρχουν άπό παλιά άρκετές. Πρώτη φορά τό άναφέρει τό 1661 ό Λέων Ά λλά τιο ς στό έργο του Poeti antichi raccolti da Codici nella Biblioteca Vaticana e Barbarina. Τό 1681 έχομε τή δεύτερη μαρτυρία άπό τόν ποιητή Μαρίνο Τζάνε-Μπουνιαλή, δπου στό στιχούργημά του γιά τόν Κρητικό 26

πόλεμο, τό Ρέθυμνο καυχιέται γιά τά παιδιά του κι άνάμεσα σ’ άλλα λ έει: Ίωάνν’ Ά νδρέα Τρώιλου μ έ χάρες θέ νά πλϋνω γ ια τί έβγαλε κ ι’ έτύτχωσε τό «Ρήγα Ροδολϊνο». ΤΗ έπόμενη άναφορά ύπάρχει σ’ έναν κατά­ λογο βιβλίων άπό τή συλλογή τοϋ Michael Maittaire πού έπρόκειτο νά πουληθούν σέ πλειστηριασμό άπό τόν οίκο Cock and Langford. Ό Βασιλεύς ό Ρωδολίνος είναι ό άριθμός 84 τοϋ καταλόγου. Ή τέταρ τη καί τελ ευ τα ία μνεία ύπάρχει στό βιβλίο τοϋ Christian August Brandis, Mittheilungen dber Griechenland, πού τυπώθηκε στή Λιψία τό 1842. Ό Brandis μετά άπό μιά σύντομη περιγραφή τής Έρωφίλης προσθέτει πώς πα­ ρόμοιας μορφής είναι καί ό «Βασιλεύς Ρωδολί­ νος, τραγωδία σ υντεθεμένη παρά Ίωάνν. Ά ν δρέα τοϋ Τρωΐλου, Έ νετίησιν, 1647». Ό Emile Legrand, ό σπουδαίος βιβλιογράφος, παραθέτει τόν «Βασιλέα Ρωδολίνο» στήν Bibliographie hellenique... dix-septieme si^cle, τόμ. 2, Παρίσι 1894, άριθμ. 388, άλλά χωρίς νά έχ ει δ ει ό ίδιο ς άντίτυπο, παρά τ ίς έπίμονες έρευνες πού είχ ε κάνει σέ πολλές βιβλιοθήκες τής Εύρώπης. ’Έ τσ ι φ τάνομε στή σημαντική γιά τήν Ιστο­ ρία τοϋ άντιτύπου τής Γενναδείου χρονολογία, τό 1910. Τή χρονιά αύτή ό μεγάλος βιβλιόφιλος καί κατόπιν ιδρυτής τής Γενναδείου Βιβλιοθή­ κης, ’ Ιωάννης Γεννάδιος, έκανε μία μαζική άγορά 500 περίπου βιβλίων άπό ένα παλαιοβι­ βλιοπώλη τής Φραγκφούρτης, τόν J. Baer. Τά πιό πολλά άπ’ αύτά τά βιβλία ήταν σχετικά πρόσφατες έκδόσεις άλλά ύπήρχαν καί λίγα τοϋ 16ου, 17ου καί 18ου αίώνος. ’Ανάμεσα σ’ αύτά ήταν καί ό Ρωδολίνος τοϋ 1647. 'Η τιμ ή γιά τό κάθε βιβλίο κυμαινόταν άπό 1-8 λίρες, άν καί γιά μερικά πλήρωσε λιγότερο καί άπό μία λίρα. Γιά τό Ρωδολίνο έδωσε 25 σελίνια. "Ο ταν ίδρυσε τή Γεννάδειο Βιβλιοθήκη τό 1926 κατέ­ θεσε τό μοναδικό αύτό άντίτυπο στή βιβλιοθή­ κη, δπου καί βρίσ κεται σήμερα. Ή ύπόθεση τοϋ δράματος, πού σ τρέφ εται γύρω άπό τή σύγκρουση τής φ ιλία ς καί τοϋ έρωτα, βασίζεται στήν έμμετρη τραγωδία τοϋ Τορκουάτου Τάσου II Re Torrismondo. Ό Τρώιλος έχ ει δανεισ τεί παραπάνω άπό τίς μισές σκηνές καί τούς μισούς στίχους άπό τό ιταλικό του πρότυπο. Ύπάρχουν δμως καί σκηνές δι­ κής του έμπνευσης πού είναι γεμ ά τες ποίηση καί όρισμένοι του στίχοι είναι άπό τούς ώραιό-

ΤΑ ΠΑΛΙΑ τερ ους τής Κρητικής Λογοτεχνίας. “ Οπως παρατηρεί κι ό κ. Μ. Μανούσακας, ό Ρωδολίνος παρ’ όλες του τ ίς ά τέλ ε ιε ς πού παρουσιάζει εξακολουθεί νά παραμένει ένα άπό τά σ ημαντι­ κά έργα τού Κρητικού Θεάτρου. Ή φωτοανατύπωση τού άντιτύπου τή ς Γενναδείου δέν μπορεί βέβαια ν’ άντικαταστήσει μιά φ ιλολογική-κριτική έκδοση (μιά τέτο ια έκ­ δοση έχ ει σχεδόν έτο ιμη ό κ. Μ. Μανούσακας) κάνει δμως τό σπανιότατο α ύτό βιβλίο προσιτό στόν κόσμο τών βιβλιόφιλων καί φιλολόγων. Μ’ αύτή τήν εύκαιρία θά ήθελα νά άναφέρω δ τι στήν ίδ ια σειρά θά κυκλοφορήσει πολύ σύντομα — ήδη βρίσ κεται στό τυπογραφείο — ή φωτοανατύπωση ένός άλλου σπάνιου βιβλίου

τή ς Γενναδείου, ή πρώτη νεοελληνική μετά­ φραση τή ς Ίλιάδ ας τού 'Ο μήρου άπό τόν Νικό­ λαο Λουκάνη, πού τυπώθηκε γιά πρώτη φορά τό 1526. Τό βιβλίο, πού κοσμείται μέ 138 έξο χες ξυλογραφίες, είναι έπίσης σημαντικό γ ια τί ε ί­ ναι τό πρώτο τυπωμένο έλληνικό βιβλίο σέ λαϊκή γλώσσα πού σώζεται. ’Αλλά περισσότε­ ρες λεπ τομέρ ειες γ ι’ αύτό ίσως παρουσιάσου­ με κάποια άλλη φορά. ΣΟΦΗ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ "Ο κ. F.R. Walton έγραψε τόν πρόλογο κι ό κ. Μ. Μανούσακας τήν είσαγωγή γιά τή φωτοανατύπωση αύτή. Άπό τά δύο αύτά κείμενα προέρχονται τά παραπάνω στοιχεία.

Βοηθήστε τό παιδί νά διαμορφώσει τό μέΑΑον τοϋ ανθρώπου

POVIUTOAID ΝΤΡΑΪΚΟΡΙ

ΜΑΡΙΑ ΜΟηΐΤΕΗΟΡΙ

1. Τό παιδί: μιά νέα ά νιιμ ε ιώ π ιο η

1 'Η διαμόρφω6Π ανθρώπου

2. Ή Δ η μ ο κ ρ α τ ί α 6ΐ ό

2. Τό όραμα μιας

νέα ς

άνω νής

βπίτι 3. Τό δικαίω μα νά ειβ α ι παιδί

τοϋ

3. Ι\1ά χτίοουμε τόν κόβμο πού ταιριάζει βτό παιδί

Έκδόοεις Γθάροο Κ εντρική διάδεση - παραγγελίες : ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 31, ΑΘΗΝΑ 141. ΤΗΛ. 3618.457

■27

Μάρθα Καρπόζηλου

Ή βιβλιογράφηση των ελληνικών περιοδικών του 19ου αιώνα Ή έμφάνιση καί ή άνάπτυξη τοΰ έλληνόγλωσσου περιοδικοί) τύπου κατά τόν περασμένο αιώνα έχει άποτελέσει τό άντικείμενο σποραδικών μελετών πού στό σύνολό τους υπογραμμίζουν τή σπουδαιότητα των έντύπων θύτης της κατηγορίας στη διαμόρφωση καί την έξέλιξη τής πνευματικής ζωής τοΰ ελληνισμού. Τό περιοδικό —έντυπο άπό τή φύση του λιγότερο άνθεκτικό στό πέρασμα τοΰ χρόνου άπό τό βιβλίο— μέ δλες τίς ίδιαιτερότητές του, καί συχνά χάρη σέ αυτές, παρουσιάζει άναμφισβήτητο ένδιαφέρον ως πηγή πληροφόρησης καί γνώσης γιά τήν οικονομική, κοινωνική καί πολιτισμική ιστορία τοΰ άνεξάρτητου έλληνικοΰ κράτους καί τών έλληνικών κοινοτήτων τοΰ έξωτερικοΰ. Οί σχέσεις οί όποιες διέπουν αυτούς τούς δύο κόσμους, πού συνιστοΰν τό έλληνικό έθνικό σύνολο κατά τή διάρκεια τοΰ 19ου αιώνα, σέ όρισμένες τους πτυχές φωτίζονται καί μέ τή μελέτη τοΰ περιοδικοΰ τύπου. Στήν Ελλάδα ή ιδιότυπη σέ σύγκριση μέ τήν ύπόλοιπη χώρα άνάπτυξη της ’Αθήνας δδηγεΐ στήν άναπόφευκτη συγκέντρωση τής έκδοτικής δραστηριότητας στήν πρωτεύου­ σα, πράγμα πού έχει ώς άποτέλεσμα τήν έκδοση έκεϊ ένός άσυνήθιστα μεγάλου άριθμοϋ περιοδικών. Αύτή ή υψηλή (τουλάχι­ στον ποσοτικά) παραγωγή δέν δικαιολογεί­ ται βέβαια άπό τό δυνάμει άναγνωστικό κοινό ούτε τής πρωτεύουσας ούτε δλου τοΰ βασιλείου καί πρέπει νά έξεταστεΐ σέ συνάρ­ τηση μέ τή γεωγραφική κατανομή τών συν­ δρομητών πού σέ άξιόλογα ποσοστά βρί­ σκονται έξω άπό τόν έλλαδικό χώρο. Ή έξάρτηση τών έλληνικών έκδόσεων άπό τά έμβάσματα τοΰ έξωτερικοΰ ήταν άμεση · σέ 28

σημείο πού ή διακοπή τής άποστολής τους νά συνεπάγεται τή διακοπή τής έκδοσης. Έξω άπό τήν 'Ελλάδα ή πυκνότητα τών περιοδικών πού έμφανίζονται στά κέντρα τής διασποράς είναι ένδεικτική τών μεταβο­ λών πού συντελοΰνται στίς έλληνικές παροι­ κίες μετά τό 1830. Οί άριθμοί καί μόνο τών έλληνικών περιοδικών πού έκδίδονται στά διάφορα άστικά κέντρα δπου δρά τό έλληνι­ κό στοιχείο, δείχνουν τή βαθμιαία δυνάμωση τών συμπαγών έλληνικών πληθυσμών στίς πόλεις τής όθωμανικής αύτοκρατορίας καί τήν παράλληλη άφομοίωση τών έλληνι­ κών κοινοτήτων άπό τίς ντόπιες άστικές κοινωνίες τής Εύρώπης. ’Ασήμαντη είναι ή παραγωγή περιοδικών σέ μέρη πού ώς τήν

επανάσταση μονοπωλούσαν την υπόθεση της ένημέρωσης καί τοΰ διαφωτισμού. Α ντί­ θετα παρατηρεΐται πύκνωση των τίτλων καί ποικιλία στό είδος των έντύπων πού άπαντούν στά κέντρα τής «δούλης 'Ελλάδος». Έ τσι ή Βιέννη δέν έχει κανένα περιοδικό μετά τό 1836, ενώ ή Σμύρνη παρουσιάζει, σύγχρονα μέ την πληθυσμιακή αύξηση τοΰ έλληνικοΰ στοιχείου, άξιόλογη εκδοτική δραστηριότητα, άριθμώντας τουλάχιστον 13 περιοδικά στη δεκαετία 1830-1840. Γιά νά έχουμε λοιπόν μιά όλοκληρωμένη εικόνα —ποσοτική, ειδολογική, τοπογραφι­ κή κλπ.— τοΰ περιοδικού τύπου τού 19ου αί. θά πρέπει νά θεωρήσουμε τίς εκδόσεις της Ελλάδας καί τοΰ εξωτερικού σάν μιά ένότητα. Δυστυχώς οί γνώσεις μας γύρω άπό τά περιοδικά βασίζονται καί περιορίζονται σέ σκόρπιες εργασίες πού βάζοντας χρονολογι­ κούς ή / καί τοπικούς περιορισμούς, άλλες —μέ μεγαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία— εύρετηριάζουν τά περιεχόμενα όρισμένων τίτλων κι άλλες —περισσότερο ή λιγότερο άναλυτικά— άναφέρονται σέ ένα ή μερικά συγκεκριμένα περιοδικά. Ή εύρετηρίαση τών προεπαναστατικών περιοδικών άπό τό Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών τού Εθνικού 'Ιδρύματος Ερευ­ νών, πού έχει σχεδόν συμπληρωθεί, καλύ­ πτει τόν σχετικά μικρό άριθμό τών έντύπων τής περιόδου πού σημαδεύεται άπό τήν έμφάνιση τοΰ «Λόγιου Ερμή» —1811— καί τή διακοπή τής έκδοσης τού «Ελληνικού τηλέ­ γραφου» — 1836— καί περιλαμβάνει σέ έναν τόμο τά βραχύβια περιοδικά «Άθηνά» (1819), «Καλλιόπη» (1819-1821), «Μέλισ­ σα» ή «Έφημερίς Ελληνική» (1819-1821) καί τό «Μουσεΐον» (1819), ένώ ό «Λόγιος Ερμής» εύρετηριάστηκε ξεχωριστά. Ή πο­ λύτιμη, εξαντλητική καί άρτια αποδελτίωση τών παραπάνω τίτλων δέν μπορεί όμως νά χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο γιά τά μεταγε­ νέστερα περιοδικά, πού ό άριθμός τους πα­ ρουσιάζει μιά κατακόρυφη άνοδική πορεία, πού έχουν κατά μέσο δρο μεγαλύτερη διάρ­ κεια ζωής, περισσότερες σελίδες καί διαφο­ ρετικό σκοπό, μορφή καί ύλη. Τά περιοδικά αυτά δέν μπορούν πιά νά θεωρηθούν ως μεμονωμένες περιπτώσεις πού λειτουργούν ανεξάρτητα άπό τό σύνολο τών περιοδικών

τής εποχής τους. Γι’ αύτό καί οί εύρετηριάσεις τους μέ τή μορφή καί τόν τρόπο πού έχουν γίνει ώς τώρα προσφέρουν πολύ άμφίβολη εξυπηρέτηση στόν έρευνητή, άφού μό­ νο σέ πολύ συγκεκριμένες άναζητήσεις μπο­ ρούν νά άνταποκριθοΰν.1 Έ να εύρετήριο πιό σύνθετο καί ταυτόχρονα πιό άναλυτικό, πού θά άποδελτίωνε έναν άριθμό έπιλεγμένων περιοδικών δχι μόνο καταγράφοντας τά ονόματα τών συγγραφέων καί τούς τίτλους τών άρθρων άλλά ενσωματώνοντας μιά θε­ ματική κατάταξη τών περιεχομένων, θά κά­ λυπτε όπωσδήποτε πιό ικανοποιητικά τίς άνάγκες τών έρευνητών. Ή έργάσία αύτή σήμερα πιά θά έπρεπε νά γίνει χωρίς άλλο, καί μάλιστα νά γίνει μέ τή βοήθεια ήλεκτρονικοΰ υπολογιστή. Οί λόγοι είναι φανεροί. ’Ας σημειώσουμε τούς βασικότερους: Α. Τά εύρετήρια πού έχουμε στά χέρια μας (μέ έξαίρεση τή σειρά τών προεπανα­ στατικών περιοδικών) υστερούν άπό τίς έξής άπόψεις.

1. ποιοτική: Πολλά άπό τά εύρετήρια περιορίζονται σέ άλφαβητική άναγραφή τών περιεχομένων, δουλειά πού όρισμένως δέν άπαιτεί ούτε κάν τήν αύτοψία τού υλικού.

2. ποσοτική: Ό ρυθμός μέ τόν όποιο έμφανίζονται τά εύρετήρια είναι άργός. ’Από τούς 450 τίτλους τών ελληνόγλωσσων περιο­ δικών τής περιόδου 1811-1900 πού έχουν εντοπιστεί (άριθμός πού μάλλον θά αυξηθεί σημαντικά), τά εύρετήρια καλύπτουν λιγότε­ ρο άπό τό 4%.

3. προσιτότητα: Είναι διασκορπισμένα εί­ τε σέ αύτοτελεϊς έκδόσεις είτε μέ τή μορφή άρθρων σέ έπιστημονικά περιοδικά καί δέν είναι εύκολο νά άποκτηθοΰν άπό κάθε βι­ βλιοθήκη ή ένδιαφερόμενο.

4. εύχρηστία: Ό έρευνητής είναι ύποχρεωμένος νά ψάξει κάθε εύρετήριο χωριστά, πράγμα πού δυσκολεύει καί έπιβραδύνει κάθε είδους άναζήτηση. Β. Τά πλεονεκτήματα άπό τή χρήση τοΰ ήλεκτρονικοΰ ύπολογιστή έχουν άποδειχτεΐ σέ πολλές άλλες παρόμοιες έργασίες. Μετά τήν έπιλογή τών περιοδικών καί τήν κατάλ­ ληλη έπεξεργασία τού ύλικοΰ άπό ειδικό έπιτελείο, ό ύπολογιστής είναι σέ θέση νά μάς δώσει καί νά τυπώσει σέ έλάχιστο χρόνο δλων τών ειδών τά εύρετήρια πού κρίνουμε σκόπιμα καί άπαραίτητα. Επιπλέον μπορεί 29

καί φυσικά πάντα ύπάρχουν καί οί τίτλοι πού τά άνατρέπουν μέ τό νά μήν ταιριάζουν ακριβώς στή μιά ή στήν άλλη κατηγορία.3 Κατάλογος Βιβλιοθήκης τής Βουλής, Καθώς δμως περιμένουμε νά γίνουν αυτά Εφορεία Σ.Ε. Στάη. Α. Εφημερίδες έλληνι— που ισχύουν τόσο γιά τά παλιότερα δσο καί Β. Περιοδικά έλληνικά. Άθήναι, 1900. καί γιά τά σύγχρονα περιοδικά— σωστό Στήν έκδοση αύτή γίνεται σαφής διαχωρι­ είναι, ώς πρώτο βήμα, νά συγκροτηθεί μιά σμός έφημερίδων καί περιοδικών. Τό τμήμα βιβλιογραφία των έλληνόγλωσσων περιοδι­ πού καλύπτει τά περιοδικά (σ. 75-95) περι­ κών τού περασμένου αιώνα. Αύτή, έκτός λαμβάνει καί τά ξενόγλωσσα πού έκδόθηκαν άπό τίς άλλες υπηρεσίες πού μπορεί νά στήν Ελλάδα καί συγκριτικά παρέχει περισ­ προσφέρει, θά μπορούσε νά χρησιμοποιηθεί σότερα στοιχεία άπό τόν Γκίνη: δηλ. τίτλο, καί ώς βάση γιά την απαραίτητη επιλογή τών έκδοτη, τόπο, σχήμα, έτος, τόμο καί υπάρ­ τίτλων πού άναφέραμε παραπάνω.2 'Οπωσ­ χοντες άριθμούς στή Βιβλιοθήκη τής Βου­ δήποτε ή έλλειψη καί ή άνάγκη μιας βιβλιο­ λής. Οί πληροφορίες πού μάς παρέχονται γραφίας αυτού τού είδους είναι αισθητή καί βασίζονται αποκλειστικά στά δεδομένα τής εντάσσεται στό γενικότερο κενό πού ύπάρχει συλλογής τής Βουλής, πράγμα πού κάποτε στόν τομέα τών περίφημων «έργων υποδο­ όδηγεΐ σέ λανθασμένες έντυπώσεις, ιδιαίτε­ μής». Μιά πρόχειρη καί σύντομη έξέταση ρα σχετικά μέ τή χρονολογία έκδοσης. Φυσι­ τών βοηθημάτων πού χρησιμοποιούνται ώς κά καί δώ δέν πρέπει νά ξεχνάμε δτι δέν υποκατάστατα μιας βιβλιογραφίας μάς τό πρόκειται γιά βιβλιογραφία άλλά γιά κατά­ δείχνει καθαρά. λογο. Ό κατάλογος αυτός (μέ τά λάθη του) 1. Δ.Σ. Γκίνης: Κατάλογος έλληνικών χρησιμοποιήθηκε προφανώς ώς βάση γιά τό έφημερίδων καί περιοδικών, 1811-1863. μέρος πού άφορά τά περιοδικά στό μοναδι­ 'Αθήναι,21967. Ό πω ς διευκρινίζεται στόν κό στό είδος του τρίτομο έργο τού Κ. πρόλογο, «ό πίνακας αυτός, πού άρχικός του Μάγιερ. προορισμός ήταν νά άποτελέσει παράρτημα 3. Κ. Μάγερ: 'Ιστορία τοϋ Ελληνικού Τύ­ τής Ελληνικής βιβλιογραφίας 1800-1863, πον. 'Αθήνα, 1957-1960, δπου περιέχονται δέν πρέπει νά χαρακτηρισθεΐ σάν βιβλιογρα­ καί πληροφορίες γιά τίτλους πού δέν απαν­ φία..., γιατί άποβλέποντας σέ μιά βασική τούν στόν κατάλογο τής Βουλής. Τίς πληρο­ μόνο πληροφόρηση, παραλείπει άλλες ειδι­ φορίες αυτές θά πρέπει νά τίς δεχτούμε μέ κότερες ενδείξεις». Στήν πραγματικότητα ό κάποια έπιφύλαξη, μιά καί οί ένδείξεις άπό κατάλογος περιορίζεται στό ελάχιστο, μάς μιά πρώτη δειγματοληπτική άντιπαραβολή δίνει δηλαδή τίτλο (δχι πάντα πλήρη καί σέ μέ τά ίδια τά έντυπα δέν πείθουν γιά τήν αρκετές περιπτώσεις μέ παραπάνω άπό μία άκρίβεια τών στοιχείων πού βρίσκονται στήν άναφορά, πράγμα πού όδηγεΐ σέ έναν πλα­ Τστορία τον ’Ε λληνικού Τύπον (μιλάμε πάν­ σματικό άριθμό 598 έντύπων), τόπο έκδοσης τα μόνο γιά τά περιοδικά, πού έτσι κι άλλιώς καί χρονική διάρκεια χοντρικά (δηλ. έτη), δέν είναι τό κύριο άντικείμενο τής μελέτης παρουσιάζοντας τό 1863 σάν χρονολογία τού Μάγερ). 'Οπωσδήποτε δμως δλες οί διακοπής καί γιά έντυπα πού συνεχίζουν τήν άναφορές του, άσχετα άπό τό πόσο αποσπα­ έκδοσή τους μετά τό δριο πού έχει τεθεί στόν σματικές είναι, πρέπει νά έξεταστοΰν καί νά κατάλογο. Επιπλέον δέν γίνεται διαχωρι­ όλοκληρωθοΰν, γιατί σέ όρισμένες περιπτώ­ σμός τών έφημερίδων καί τών περιοδικών. σεις μάς παρέχουν πληροφορίες πού δέν τίς Στό εισαγωγικό σημείωμα ό Κ.Θ.Δ.[ημαράς] έχουμε άπό άλλες πηγές. έξηγεϊ δτι στόν χαρακτηρισμό περιοδικό έν­ τυπο περιλαμβάνει «ανεξαρτήτως περιοδι­ 'Απότοκος δλων αύτών τών διαπιστώσε­ κότητας καί τά λεγάμενα περιοδικά καί τάς λεγομένας έφημερίδας τής εποχής έκείνης. ων είναι μιά προσπάθεια βιβλιογράφησης Ή διάκρισις είναι λεπτή καί εύθρυπτος...» πού έπιχειροΰμε καί γιά τήν όποια θά θέλα­ Παρόλη τή δυσκολία μιάς τέτοιας διάκρισης με νά δώσουμε μερικά στοιχεία. Ή βιβλιο­ δ άριθμός καί μόνο τών έφημερίδων καί γραφία αύτή θά καλύπτει τά έλληνόγλωσσα περιοδικών τήν κάνει απαραίτητη γιά τή περιοδικά τού 19ου αί. άνεξάρτητα άπό τόν συγκρότηση χωριστής βιβλιογραφίας είτε τόπο έκδοσης. Ή τομή στά 1900, συμβατική γιά τό ένα είτε γιά τό άλλο είδος. 'Οπωσδή­ δσο καί άπαραίτητη, άς έλπίσουμε δτι είναι ποτε τά κριτήρια δέν είναι εύκολο νά τεθούν προσωρινή. Γιά κάθε λήμμα κρίθηκαν άπαούτε είναι καί άπόλυτα, τά δρια είναι κινητά ραίτητα τά παρακάτω στοιχεία: 1. Τίτλος νά δεχτεί άλλαγές.

30

διορθώσεις,

προσθήκες καί

2. Υπότιτλος 3. Motto 4. Εκδότης 5. Διευ­ ρωπαϊκά περιοδικά πού χρονολογικά τουλά­ θυντής 6. Τόπος 7. Διάρκεια έκδοσης χιστον είχαν προηγηθεΐ. Λόγου χάρη, έχουμε 8. Σχήμα 9. Μέγεθος 10. Περιοδικότητα 11. στή Ζυρίχη άπό τό 1796 ως τό 1882 τό Κυκλοφορία 12. Βιβλιογραφία 13. Βιβλιο­ «Attisches Museum» καί στήν ’Αθήνα μέ πρώτη χρονολογία έκδοσης τό 1883 τό «’Ατ­ θήκες. ΤΙΤΛΟΣ: Τό στοιχείο αυτό παρουσιάζει τικόν Μουσεΐον» τοΰ Γ. Ίγγλέση. ΥΠΟΤΙΤΛΟΣ: ’Απαντά σέ μεγάλο ποσο­ ώς τώρα τη μικρότερη δυσκολία στην κατα­ χώρισή του —άτιτλο περιοδικό δεν βρέθηκε. στό περιοδικών καί άκολουθεΐ δρισμένες Ή καταγραφή γίνεται αλφαβητικά δίχως νά τυποποιημένες μορφές. Συχνά είναι δηλωτι­ ύπολογίζονται τά άρχικά άρθρα. Σημειώ­ κός τοΰ είδους καί τής περιοδικότητας τοΰ νονται οί αλλαγές στους τίτλους καί πλήρης έντύπου, π.χ. «σύγγραμμα περιοδικόν κοι­ αναφορά τους γίνεται μόνο μιά φορά, μέ νωφελών γνώσεων», «μηνιαΐον άπάνθισμα παραπομπή στους υπόλοιπους. Οί τίτλοι τών έκλεκτοτέρων τής φιλολογίας, τής ιστο­ —περισσότερο ή λιγότερο ταιριασμένοι μέ ρίας καί τών επιστημών», «σύγγραμμα φιλο­ τό είδος τοΰ έντύπου, διαλεγμένοι μέ προσο­ λογικόν καί πολιτικόν έκδιδόμενον δίς τοΰ χή ή τυχαία— είναι ή ταυτότητα τοΰ περιο­ μηνός». Ή συγκεχυμένη χρήση τών ορών δικού καί στό σύνολό τους χαρακτηρίζουν «έφημερίς» καί «περιοδικόν» ατούς υπότι­ τήν έποχή πού κυκλοφορούν. Τό φάσμα τους τλους μειώνεται μέ τήν έμφάνιση τοΰ ήμερήείναι μεγάλο. 'Ορισμένοι, κυρίως μονολεκτι­ σιου τύπου αλλά δέν εξαφανίζεται τελείως. κοί, φαίνονται ιδιαίτερα αγαπητοί καί επα­ ’Ακόμα καί στή δεκαετία 1870-1880 βρί­ ναλαμβάνονται μέ διάφορο άριθμό συχνότη­ σκουμε περιοδικά πού χρησιμοποιοΰν τή τας (Ήώς, ’Αθήνα, Πρόοδος, Μέλισσα λέξη «έφημερίς» στόν υπότιτλο. Μιά συστη­ κλπ.). Ή άντληση ή ή έμπνευση ονομάτων ματική έξέταση τών υποτίτλων σέ συνάρτηση άπό τήν άρχαιότητα έκτείνεται σέ δλο τόν μέ τά περιεχόμενα καί τούς άλλους έξωτεριαιώνα καί ένδιαφέρον παρουσιάζει ό «επα­ κούς διαχωριστικούς παράγοντες ίσως μάς ναπατρισμός» τους, θά ’λεγε κανείς, άφοϋ οδηγήσει σέ πιό συγκεκριμένα συμπεράσμα­ είχαν ήδη χρησιμοποιηθεί άπό όρισμένα ευ­ τα σχετικά μέ τή διαφοροποίηση τών δύο

Τά β ιβλία μας μιά χαρούμενη κ ι ώφέλιμηι συντροφιά γιά σας, γ ιά τούς φίλους, γ ιά τά παιδιά σας Σας περιμένουμε: jva: ’ Ακαδημίας 78, τηλ. 360.8132 Πειραιά: Καραΐσκου 86, τηλ. 412.2221 Θεσσαλονίκη: Άριστοτέλους 7, τηλ. 261

έννοιών, σύμφωνα βέβαια μέ τά κριτήρια της έποχής.

MOTTO: ’Άν καί χαρακτηριστικό όρισμένων περιοδικών, δεν τό συναντούμε σέ δλα ούτε έχει τήν ίδια βαρύτητα σέ εκείνα πού τό βρίσκουμε. Συμπεριλήφθηκε στή βιβλιογράφηση γιατί κρίθηκε σάν ένα επιπλέ­ ον εξωτερικό στοιχείο πού δίνει μιά γεύση του έντύπου. Συχνά είναι κλασικά ή βιβλικά χωρία, άλλοτε στίχοι ή φράσεις νεότερων συγγραφέων ή των ίδιων των έκδοτων. Λό­ γου χάρη οί Ι.Ν. Λεβαδιεύς καί Έμ. Άντωνιάδης γιά τήν «Ήώ» τοΰ 1836 διάλεξαν άπό τίς Παροιμίες Σολ. 13:18 «Πενίαν καί ατιμί­ αν άφαιρεϊται παιδεία». Ή «Τέχνη» τοΰ Κ. Χατζόπουλου τό 1898 χρησιμοποιεί τή φρά­ ση άπό τό «Διάλογο» τοΰ Σολωμοΰ «Τό έθνος πρέπει νά μάθει νά θεωρεί έθνικόν δ,τι είναι αληθές», καί τέλος στό σοσιαλιστι­ κό περιοδικό «’Άρδην» πού ίδρυσε ό Π. Δρακούλης διαβάζουμε «Ή έργασία είναι μήτηρ τοΰ πλούτου, άρα ό πλούτος άνήκει εις τήν έργασίαν». ΕΚΔΟΤΗΣ καί ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Ό δια­ χωρισμός τών δύο ιδιοτήτων είναι συχνά δύσκολος καί κάποτε άδύνατος καί άσκο­ πος, μιά πού γιά έναν αριθμό περιοδικών ή δλη έπιχείρηση-έγχείρημα είναι Ιδέα, δου­ λειά καί λεφτά ένός άτόμου ή μιας συντρο­ φιάς πού δρά ομαδικά. Τό φαινόμενο αύτό (κι έδώ άναφέρονται δχι μόνο τά στενά προσωπικά περιοδικά, δηλ. αύτά πού γρά­ φονταν αποκλειστικά άπό έναν άνθρωπο δίχως νά δέχονται συνεργασίες, π.χ. Α. Σοΰτσος: «Ελληνική Πλάστιγξ», «Ή Τρίτη Σε­ πτεμβρίου», «Ή Μεταβολή της Τρίτης Σε­ πτεμβρίου») συμβάλλει άρνητικά στή μακροβιότητα τών εντύπων. ’Από τήν άλλη μεριά παρακολουθούμε τούς ίδιους άνθρώπους μέσα σέ λίγα χρόνια νά σκαρώνουν ένα δεύτερο ή τρίτο περιοδικό δταν τά προηγού­ μενα άτύχησαν στή σταδιοδρομία τους. Οί ρόλοι, άντίθετα, είναι πιό ξεκαθαρισμένοι στίς περιπτώσεις τών συλλόγων-έκδοτών πού αναθέτουν σέ μιά έπιτροπή τή διεύθυν­ ση τοΰ συνήθως όμώνυμου μέ τό σύλλογο περιοδικού, π.χ. «Μοΰσαι», «Ξενοφάνης», «Βύρων», «Σεράπειον» κλπ. ΤΟΠΟΣ: Ό τόπος τής έκδοσης δέ δημι­ ουργεί ιδιαίτερα προβλήματα. ’Εκτός άπό τήν ’Αθήνα, πού έχει φυσικά τό προβάδισμα, έχουν καταχωρισθεΐ λήμματα καί γιά τίς έξης άλλες πόλεις: Αίγινα, ’Αλεξάνδρεια, ’Άμστερνταμ, Βάρνα, Βιέννη, Βόλος, Βου­ κουρέστι, Βραΐλα, Γαλάζιο, Ζάκυνθος, Θεσ­ σαλονίκη, Κάιρο, Κέρκυρα, Κεφαλληνία, 32

Κωνσταντινούπολη, Leyden, Διψία, Λονδί­ νο, Μασαλία, Μέγαρα, Μόναχο, Μυτιλήνη, ’Οδησσός, Ναύπλιο, Παρίσι, Πάτρα, Πει­ ραιάς, Πύργος, Σμύρνη, Σύρος, Τραπεζούντα καί Χίος. Ό αριθμός αύτός προβλέπεται δτι θά αυξηθεί σημαντικά. Συμπληρωματικά σημειώνεται τό τυπογραφείο καθώς καί ή διεύθυνσή του. ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ: Ό καθορισμός τών ήμερομηνιών πρώτης έμφάνισης καί διακοπής τής έκδοσης τοΰ περιοδικοΰ πα­ ρουσιάζει ιδιαίτερη δυσκολία αλλά καί ένδιαφέρον. Ή δυσκολία όφείλεται κατά πρώτο λόγο στή φτωχή όργάνωση τών βιβλιοθηκών μας καί στή διασπορά τοΰ υλικού. Τό κοινό­ τερο γνώρισμα τοΰ μεγαλύτερου μέρους τών περιοδικών είναι ή όλιγοζωία τους. Ή πο­ ρεία τους θυμίζει διάττοντες πού ή τροχιά τους σπάνια τέμνει τήν τροχιά κάποιου άλ­ λου έφάμιλλου στό είδος. Πολύτιμη πηγή γιά τήν κατανόηση αυτού τοΰ φαινομένου είναι οί προγραμματικές δηλώσεις (άγγελίες, προλεγόμενα, προκηρύξεις) δπου έξαγγέλλονται οί στόχοι καί οί σκοποί καθώς καί οί προθέ­ σεις καί οί λόγοι πού δδήγησαν τούς έκδότες στή δημιουργία τοΰ συγκεκριμένου περιοδι­ κού. Στόν άντίποδα βρίσκονται οί συχνά πικρόχολες έξηγήσεις, γιά τή διακοπή τής έκδοσης, πού άπαντοΰν στό τελευταίο φύλ­ λο. Τά δύο αύτά στοιχεία δταν υπάρχουν (φυσικά βρίσκουμε πιό πολλές προγραμμα­ τικές δηλώσεις άπό δ,τι άποχαιρετισμούς καί υποσχέσεις γιά έπανέκδοση) άποτελοΰν σημαντικές μαρτυρίες γιά τή λειτουργική θέση τοΰ περιοδικού τύπου στήν κοινωνική, πολιτική καί πολιτισμική δομή τής χώρας. Τό 1852 ό Δημήτριος Αίνιάν στήν άγγελία πού δημοσιεύει στή «Βιβλιοθήκη τοΰ λαοΰ» άνάμεσα σέ άλλα γράφει: «Ή "Βιβλιοθήκη τοΰ λαοΰ” δέν θέλει βεβαίως θεωρηθή άναγκαία εις τήν τάξιν τών πεπαιδευμένων καί λογίων, ούτε εις τήν σημαντικωτέραν τάξιν τής κοινωνίας... άλλ’ εις αυτούς κυριωτέρως άνήκει νά συνδράμωσι, καί νά ύποστηρίξωσι τήν έξακολούθησιν τής έκδόσεως αύτής, καί τήν δυνατήν τελειοποίησίν της ■διότι ή βελτίωσις τής καταστάσεως τοΰ λαοΰ είναι βελτίωσις τής κοινωνίας. Αί δέ έκ τής βελτιώσεως ταύτης ώφέλειαι θέλουν συντελέσει εις τήν ιδίαν αύτών ευημερίαν · καί τουναντίον αύτοί θέλουν πλειότερον ύποφέρει άπό τάς συνέπειας τής έξαχρειώσεως τοΰ λαοΰ». Ό «ιεραποστολικός» αύτός ζήλος έπεκτείνεται καί σέ άλλους τομείς. Τό 1866 ό Κ.Σ. Κόντος στά προλεγόμενα τοΰ «Λόγιου Ερμή» (άλ­ λος ένας προσφιλής τίτλος, τόν συναντάμε

τουλάχιστον 6 φορές άπό τό 1811 ώς τό 1888) δηλώνει δτι «Τά έλληνικά γράμματα ούτ’ έν τη έλευθέρςι οΰτ’ έν τή δούλη διδά­ σκονται προσηκόντως. Αίτιον τούτου μάλι­ στα είνε δτι τά πρός διδαχήν του Ελληνι­ σμού έν Έλλάδι υπάρχοντα βιβλία στερούν­ ται τής δεούσης άρετής. Έλεγχος αύτών διά βραχέων μέν άλλ’ ικανών νά δηλώσωσι κα­ θόλου τό πράγμα σκοπός τού περιοδικού τούτου συγγράμματος». Εξάλλου οί λόγοι τής διακοπής, δταν μάς δίνονται, είναι έξίσου, αν δχι περισσότερο, ξεκάθαροι. Τό «Άθήναιον», περιοδικό πού έχει μιά σχετικά μεγάλη ζωή (1872-1882), άναγγέλλει στό τέλος τού 10ου τόμου δτι οί έκδότες αναγκάζονται «... μετά λύπης νά διακόψωσι τήν έκδοσιν μέχρις ού εύρεθώσι τά τής συντηρήσεως μέσα άφθονώτερα καί συνεργάται πλείονες». Ή έλλειψη συνεργα­ τών καί ό μικρός άριθμός τών συνδρομητών πού πλήρωναν έγκαιρα τή συνδρομή τους —οί έκκλήσεις γιά έξόφληση είναι πυκνές καί άποτελούν χαρακτηριστικό τεκμήριο τής οικονομικής δυσχέρειας— φαίνεται δτι είναι οί δύο άπό τούς σοβαρότερους λόγους γιά τή διακοπή τής έκδοσης πολλών περιοδικών. Βέβαια ύπάρχουν κι άλλες περιπτώσεις, δπως π.χ. έκείνη τού «Τοξότη» πού σέ άνοικτή έπιστολή πρός τούς συνδρομητές στό τελευταίο του φύλλο τούς πληροφορεί σέ σατιρικό τόνο δτι «... ή μονοτονία δέν μάς θέλγει παντελώς, ευρίσκω δέ άρκετά μονότονον, ένοχλητικόν καί δύσκολον νά ήναι τις βεβιασμένος νά έκδίδη σύγγραμμα είς όρισμένον χρόνον. Επειδή, προσέτι, έκτος τού πρώτου μας φυλλαδίου, τά λοιπά κατέσχον ή έδήμευσαν οί αύστηροί καί φιλοδίκαιοι άν­ θρωποι τού νόμου. Επειδή καί ό κύριος Είσαγγελεύς μάς βλασφημεΐ ώς άπασχολοΰντας αύτόν καθ’ έκαστον σχεδόν μήνα... Επειδή καί άρκετά μέχρι τής ώρας έπροστιμώθημεν καί έφυλακίσθημεν, κινδυνεύομεν δέ νά ύποφέρωμεν βαρυτέρως τά αύτά... Διά ταΰτα είδοποιοΰμεν δτι τό παρόν μας φυλΤΙΤΛΟΣ ΥΠΟΤΙΤΛΟΣ MOTTO ΕΚΔΟΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΟΠΟΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΣΧΗΜΑ ΜΕΓΕΘΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΤΗΤΑ

λάδιον είναι τό τελευταϊον...» ΣΧΗΜΑ: Οί διαστάσεις δίνονται σέ έκατοστά καί άκολουθεϊ ό άριθμός τών στηλών. ΜΕΓΕΘΟΣ: Σημειώνεται ό άριθμός τών σελίδων κάθε τεύχους καί δίνεται τό είδος τής σελιδαρίθμησης. ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΤΗΤΑ: Ή συχνότητα μέ τήν όποια έμφανίζεται κάθε περιοδικό δέν παραμένει πάντοτε σταθερή στή διάρκεια τής ζωής του. ’Από τήν ώς τώρα έρευνα προκύπτει δτι ό μεγαλύτερος άριθμός είναι μηνιαία, δεκαπενθήμερα καί έβδομαδιαΐα, μ’ αύτή τή σειρά ύπεροχής. Φυσικά δέ λεί­ πουν καί τά πιό άσυνήθιστα· «Ό Έλληνομνήμων» τού Α. Μουστοξύδη άναγγέλλει δτι «... τού πονήματος τούτου θέλει δημοσιεύεσθαι καθ’ έκάστην τρίτην ήμέραν φυλλάδιον...». ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ: Σημειώνεται ή τιμή τής έτήσιας συνδρομής δπως συνήθως δίνεται κάτω άπό τήν προμετωπίδα. Οί χώρες πού άναφέρονται άποτελούν καί ένδειξη γιά τήν άκτίνα διάδοσης. Έτσι στήν «Εύτέρπη» τού 1848 έχουμε: Συνδρομαι Ελλάς δρ. 12, Τουρκία γρ. 60, Μολδοβλαχία διστ. 3, Ρωσσία ρουβλ. άργ. 5, Ίόνιοι Νήσοι φρ. 12, Λοιπή Ευρώπη φρ. 12. Πέντε χρόνια άργότερα, στόν παραπάνω πίνακα έκτος άπό τήν αισθητή αύξηση τής τιμής παρατηρούμε δτι έχει προστεθεί ή Αυστρία καί ή Γερμανία μέ τιμή έτήσιας συνδρομής ταλ. Αύστ. 5,5. ’Επι­ πρόσθετα παραθέτονται στοιχεία σχετικά μέ τό τράβηγμα καί τή διάθεση (άριθμός άντιτύπων, άριθμός καί γεωγραφική κατανομή συνδρομητών, τρόπος διάθεσης). ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Καταχωροΰνται μελέ­ τες πού άναφέρονται στό συγκεκριμένο λήμ­ μα καθώς καί τυχόν ευρετήρια. Βοηθήματα γενικότερου χαρακτήρα (Εγκυκλοπαίδειες, λεξικά κλπ.) δέ μνημονεύονται. ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ: Κατονομάζονται οί έλληνικές βιβλιοθήκες πού κατέχουν πλήρεις σειρές ή άξιόλογο μέρος τού περιοδικού.

ΤΕΧΝΗ, Η «Τό έθνος πρέπει νά μάθει νά θεωρεί έθνικόν δ,τι είναι άληθές» Σολωμός Κ. Χατζόπουλος (1868-1920) ’Αθήνα, τυπογρ. «Νομικής» XI. 1898 — Χ.1899 25 έκ. δίστηλο 20-32 σ., συνεχής μηνιαίο

Κ Υ ΚΛΟΦΟΡΙΑ

Ε τή σ ια συνδρομή, έσωτ. δρχ. 10, έξωτ. φρ. χρ. 1

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Τωμαδάκης, Β.: Τά περιοδικά ΤΕΧΝΗ καί ΔΙΟΝΥΣΟΣ, ΕΦΣΠΑ Κ' (1969-70) 120-154 Χουρμούζιος, Α.: Ή συμβολή τής ΤΕΧΝΗΣ, ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ ΚΗ' (1940) 1285-1293 Βαλέτας, Κ.: Διαβάζοντας τήν ΤΕΧΝΗ τοϋ Χατζόπουλου ΠΝΕΥΜ. ΚΥΠΡΟΣ 1(1070) 254-257 Δασκαλόπουλος, Δ.: Η ΤΕΧΝΗ τοΰ Κ. Χατζόπουλου, ΔΙΑΒΑΖΩ 22 (Ίουλ. 1979) 22-24

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΤΙΤΛΟΣ ΥΠΟΤΙΤΛΟΣ MOTTO ΕΚΔΟΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΟΠΟΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΣΧΗΜΑ ΜΕΓΕΘΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΤΗΤΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΤΙΤΛΟΣ ΥΠΟΤΙΤΛΟΣ MOTTO ΕΚΔΟΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΟΠΟΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΣΧΗΜΑ ΜΕΓΕΘΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΤΗΤΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ

ΠΟΙΗΤΙΚΟΣ ΑΝΘΩΝ κατά Κυριακήν έκδιδόμενος Ι.Γ. Τσακασιάνος (1853-1908) Ζάκυνθος, τυπογρ. Ο ΦΩΣΚΟΛΟΣ Σπ. Καψοκεφάλου 14. IX. 1886-13.IX. 1887 23 έκ.

16σ., συνεχής έβδομαδιαΐο «Ή συνδρομή προπληρωτέα καί υποχρεωτική δΓ εν έτος. Διά τούς έν Έλλάδι Δρ. 8, διά τούς έν τή άλλοδαπή φρ. χρ. 10» Μπουμπουλίδης, Φ.: Συμβολή είς τήν επτανησιακήν βιβλιογραφίαν · περιοδικά καί εφημερίδες Ζακύνθου, Άθήναι, 1956 σ. 22-23 Μάργαρης, Δ.: Τά παλαιό περιοδικά- ή ιστορία τους καί ή εποχή τους, Άθήναι, [1954] σ. 188 κ.έζ. Παν. Θεσ. ΕΠΤΑΝΗΣΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΕΣ «Ούθέν άνθρώπφ λαβεΐν μεϊζον, ού χαρίσασθαι θεφ σεμνότερον αλήθειας» Πλούταρχος, Περί ’Ίσιδος καί Όσίριδος Δημήτριος Ζούλας Κέρκυρα, τυπογρ. Ο ΕΡΜΗΣ X. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως ΙΙΧ, 1849 - 1850 - Σύνολο τευχών 522 έκ. μονόστηλο 38-40σ., διακεκομμένη μηνιαίο Ετήσια συνδρομή Διά Ίονίους Νήσους Ταλ. 2, Έλλ. Δρ. 12 Κονόμος, Ν.: Επτανησιακός Τύπος 1798-1864, ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΑ ΦΥΛΛΑ Ε' (1964) 117 Ζωσιμαία, Β.Β.

Σημειώσεις: 1.

Βλ. λόγου χάρη Φ. Μπουμπουλίδης: Συμβολή είς τήν 2. Ή ίντόπιση τοϋ ύλικοϋ θά βοηθούσε καί στή δημιουρ­ έπτανησιακήν βιβλιογραφίαν ■περιοδικά καί έφημερίγία Ακέραιων σειρών τών περιοδικών σέ μικροφίλμ. δες Ζακύνθου, Άθήναι, 1956, δπου άπλώς καταγρά­ Βλ. καί σχετική πρόταση Κ.Θ. Δημαρά: Συνθετικά φονται άποσπασματικά τά περιεχόμενα 19 περιοδικών σώματα περιοδικών. Έρανιστής Ε ' (1967), 172-174.

(9 τοϋ 19ου καί 8 τοΰ 20οϋ αί.). ’Εξίσου περιορισμένες Ή φωτογράφηση είναι Απαραίτητη γιατί ένα μέρος τών στή μέθοδο καί στήν έπεξεργασία τοϋ ύλικοϋ είναι μία περιοδικών βρίσκεται σέ κακή φυσική κατάσταση καί σειρά Αποδελτιώσεις πού άναφέρονται σέ μεμονωμένα κινδυνεύει νά έξαφανιστει. περιοδικά τής Σμύρνης καί πού έχουν κατά καιρούς 3. Βλ. Α . Σαχίνης: Συμβολή στήν ιστορία τής Πανδώρας έμφανιστεϊ στά Μικρασιατικά Χρονικά ("Όμηρος, καί τών παλαιών περιοδικών. Άθήναι, 1964, σ. 11 κ. ’Ανατολή, Φιλολογία, Ξενοφάνης). Γιά έναν κατάλογο έξ., δπου αυξητοϋνται τά έξωτερικά καί έσωτερικά των εύρετηρίων βλ. Ά . Άνεστίδης: Ή εύρετηρίαοη τών περιοδικών, Διαβάζω 21 (Ιούνιος 1979), 32-35.

34

Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος

Παπαδιαμαντικά desiderata Συμπληρώνονται φέτος έκατό χρόνια από τότε πού ό Παπαδιαμάντης παρουσιά­ στηκε γιά πρώτη φορά στά γράμματά μας με τό μυθιστόρημα «'Η Μετανάστις». Α ν τί γιά κάθε άλλο, συνηθισμένο σέ τέτοιες επετείους, απολογισμό μπορούμε νά έπαναλάβουμε τή διαπίστωση τοΰ Νίκου Φωκά: οί εκδόσεις του Παπαδιαμάντη πληθαίνουν, τό ίδιο καί τά βιβλία πού γράφονται γιά τό πρόσωπο καί τό έργο του. ”Αν τώρα πληθαίνουν ανάλογα καί δσα έκεϊνος έβαζε πάνω απ’δλα, είναι ένα άλλο θέμα. ’Εδώ άς μοΰ επιτρέψει ό αναγνώστης νά στρέψω άλλου την προσοχή του καί νά τονίσω τοϋτο: ή πληθώρα των παπαδιαμαντικών εκδόσεων δέν πρέπει νά δημιουργήσει τή σφαλερή έντΰπωση πώς καί τά παπαδιαμαντικά πράγματα είναι εντάξει. Δέν είναι.

Βέβαια, δσο καί άν βελτιωθούν, μιά απο­ των πού είδαν τό φώς δεκαπέντε χρόνια λύτως ακριβής έκδοση των 'Απάντων του θά αργότερα (1925) άπό τό «Ελεύθερον Βήμα» είναι γ ιά π ά ν τ α ανέφικτη. Είναι δμως καί τών εννιά πού μάς έδωσε ό Γερ. Βώκος πολύ εφικτή ή προσέγγιση τής ακρίβειας άπό τόν «Καλλιτέχνη». Στά χέρια τοΰ εκδό­ —φτάνει νά προλάβουμε τόν καιρό. Νά τη Καραβία καί τών κληρονόμων Φέξη, προλάβουμε δηλαδή —γιά νά μήν υπάρχουν Δικαίου καί Έλευθερουδάκη διασώζεται τί­ κι έδώ αυταπάτες— δσα ό καιρός δέν έχει ποτε; Τό πράγμα είναι σπουδαίο, δχι άπλώς ακόμη αλέσει. γιατί κάθε χειρόγραφο τοΰ Παπαδιαμάντη Προτείνω λοιπόν τά έξης: είναι πολύτιμο, άλλά επειδή τό πρόβλημα 1. Νά φωτογραφηθοΰν ή νά φωτοτυπη«τών μετά θάνατον» δημοσιευμάτων είναι θοϋν τά γνωστά χειρόγραφα τοΰ Παπαδια- άπό τά πιό δύσκολα γιά τόν εκδότη καί μάντη καί νά γίνει έρευνα γιά νά βρεθούν μελετητή τοΰ έργου του. δσα τυχόν διασώζονται αλλά είναι άγνωστα Τά χειρόγραφα, γνωστά ή άγνωστα τώρα, στούς μελετητές. Ό κ. Γ. Βαλέτας άπόχτησε πού θά αποκτηθούν καί θά φωτογραφηθοΰν πρόσφατα τό χφ. τοΰ διηγήματος «Τ’ άερικό πρέπει νά είναι προσιτά σέ δλους δσοι ασχο­ στό δένδρο», πράγμα πού σημαίνει πώς λούνται μέ τόν Παπαδιαμάντη. Πάει άρκευπάρχει ελπίδα νά βρεθούν καί άλλα. Τήν τός καιρός άπό τότε πού παρακάλεσα νά μοΰ πρωτοβουλία πρέπει νά τήν άναλάβει ένα δοθοΰν μερικές φωτοτυπημένες σελίδες άπό 'ίδρυμα, λόγου χάρη τό 'Ίδρυμα Ελένης Ού- τή μετάφραση τής 'Ιστορίας τοΰ Γκόρντον ή ράνη, δχι τόσο επειδή τό πράγμα απαιτεί τοΰ Φίνλεΰ. Δέν έλπίζω πιά δτι θά μοΰ γίνει κάποια δαπάνη, δσο γιατί οί πόρτες είναι αύτή ή χάρη. Ούτε τίς επιστολές τοΰ Παπακλειστές σέ ιδιώτες, δταν μάλιστα αυτοί διαμάντη πού άνήκουν στήν κ. Μέλπω Μερβρίσκονται μακριά άπό τήν πρωτεύουσα. λιέ μπορεί κανείς νά χρησιμοποιήσει. Σέβο­ Ιδιαίτερα επίμονη έρευνα πρέπει νά γίνει μαι τούς λόγους αυτής τής άπαγόρευσης, γιά τά χειρόγραφα των διηγημάτων πού ωστόσο πρέπει νά βρεθεί τρόπος νά μήν δημοσιεύτηκαν μετά τό θάνατο τοΰ Παπα- άποκλείεται κανείς άπό πράγματα πού άποδιαμάντη (1911). Πρέπει νά μάθουμε άν τελοΰν ουσιαστικά κοινό κτήμα. 'Όταν σήμε­ ύπάρχουν τά χειρόγραφα τών δέκα διηγημά­ ρα ένας κλασικός φιλόλογος μπορεί, χωρίς

δτι χάθηκε τό μάλλον έκτενές διήγημα «Ή Δούλα» γιατί ή έφημερίδα, δπου δημοσιεύ­ τηκε, δέ στάθηκε δυνατό νά ανακαλυφθεί. ’Αργά ή γρήγορα θά χαθούν καί άλλες πρώτες δημοσιεύσεις. Καί άς μήν πει κανείς πώς τό πράγμα δέν είναι πρός θάνατον, άφοΰ τά διηγήματα έχουν πιά δημοσιευτεί σέ άπειρες εκδόσεις 'Απάντων. Οί πρώτες δη­ μοσιεύσεις τοϋ Παπαδιαμάντη στήν πραγμα­ τικότητα είναι γιά μάς τά χειρόγραφά του. Έ να αυτό. Καί δεύτερο, μάς επιφυλάσσουν εκπλήξεις, γιά τό μέγεθος τών οποίων βεβαι­ ώνω μέ τό χέρι στήν καρδιά. Έδώ δμως είμαι υποχρεωμένος νά πώ δτι αυτό τό έργο έχει προχωρήσει αρκετά χάρη στό Μορφωτικό "Ιδρυμα τής Εθνικής Τραπέζης καί στήν παράλληλη προσπάθεια τοϋ εκδοτικού οίκου πού έχει άναλάβει τήν κρι­ τική έκδοση τοϋ Παπαδιαμάντη. Χρειάζεται συνεπώς νά ολοκληρωθεί, νά ταξινομηθεί τό ύλικό καί νά δημοσιευτεί ένας κατάλογος τών μικροφίλμ καί τών φωτοαντιγράφων.

4. Νά βοηθήσει δλες αυτές τίς εργασίες ό Σύλλογος τών άπανταχοΰ Σκιαθιτών «Οί δύο Άλέξανδροι». Οί Σκιαθίτες, πιστεύω, μπορούν νά κάνουν αποτελεσματικές ανι­ αξεπέραστες δυσκολίες, νά έχει φωτοαντί­ χνεύσεις γιά χειρόγραφα τού Παπαδιαμάνγραφο δποιου κώδικα θέλει, πώς δικαιολο­ τη. 'Υπάρχουν δμως καί άλλα έργα πού είναι γείται νά είναι εφτασφράγιστο βιβλίο τά άνάγκη νά άναλάβουν, καί άς μοΰ επιτρέ­ χειρόγραφα τοϋ Παπαδιαμάντη; ψουν νά υποδείξω μερικά: Επιμένω σέ τοϋτο, γιατί ολοι πιά βλέπου­ α) ’Αποδελτίωση καί εύρετηρίαση τού με τί άγαθούς καρπούς, δπως είχε προβλέψει θαυμαστού έργου τού μακαριστού Γ. Ρήγα ό Ζ. Λορεντζάτος, άρχισαν νά δίνουν τά «Σκιάθου λαϊκός πολιτισμός». Ή μελέτη του «Αύτόγραφα έργα» τοϋ Σολωμοϋ, πού μάς είναι δρος απαράβατος γιά δσους καταγί­ χάρισε ό έρωτας τοϋ Λίνου Πολίτη. Δέν νονται μέ τόν Παπαδιαμάντη καί τόν Μωισχυρίζομαι πώς ή συγκομιδή από τά χειρό­ ραϊτίδη. 'Η έλλειψη δμως εύρετηρίων είναι γραφα τοϋ Παπαδιαμάντη, κάτι δηλαδή έν- αισθητή: έχω διαβάσει πάμπολλες φορές καί τελώς διαφορετικό άπό τά σολωμικά, θά μάς τούς τέσσερις τόμους, καί δμως συχνά πελα­ άποκαλύψουν λανθάνουσες συνθέσεις, είμαι γοδρομώ αναζητώντας μιά λέξη ή μιά πλη­ δμως βέβαιος πώς θά βοηθήσουν εξαιρετικά ροφορία. στήν αποκατάσταση τοϋ παπαδιαμαντικοΰ β) Συστηματική λεξικογραφική δουλειά. κειμένου. ΟΙ συνέπειες αυτής της άποκατά- Τά γλωσσάρια τών εκδόσεων Παπαδιαμάντη στασης θά είναι άμεσα ευεργετικές δχι μόνο καί Μωραϊτίδη, δταν δέν είναι λαθεμένα, γιά δσους ένδέχεται νά μελετήσουν κάποτε είναι φτωχά. Τό λεξιλόγιο πού παραθέτει ό συστηματικά τό ϋφος τοϋ Παπαδιαμάντη, Ρήγας στόν Γ' τόμο είναι πολύτιμο, ή έκτασή άλλά καί γιά τούς λεξικογράφους, τούς δια- του δμως είναι άνάγκη, τό λιγότερο, νά λεκτολόγους, τούς λαογράφους κ.ά. Θά μπο­ τετραπλασιαστεί. ρούσα νά δώσω μερικά παραδείγματα, άν γ) ’Αδιάκοπη παρακολούθηση τών εκδό­ χρειαστεί. σεων Παπαδιαμάντη καί Μωραϊτίδη, καθώς 3. Χρειάζεται νά φωτογραφηθοϋν καί έπίσης νά καί τών βιβλίων ή τών δημοσιευμά­ φωτοτυπηθοϋν δλες οί πρώτες δημοσιεύσεις των πού άναφέρονται σ’ αυτούς. Βιβλιογράτοϋ Παπαδιαμάντη. Καί έδώ ό καιρός δέν φηση τού υλικού πού θά συγκεντρώνεται καί μάς αφήνει μεγάλα περιθώρια: άν τά περιο­ δημοσίευση στό «Άρχεΐον Εύβοϊκών Μελε­ δικά σώζονται σέ καλή κατάσταση σέ δημό­ τών» ή —γιά νά μήν ανοίξουμε πάλι παλιούς σιες καί ιδιωτικές βιβλιοθήκες, μέ τίς εφημε­ καυγάδες— στήν αντίστοιχη έκδοση τής ρίδες τά πράγματα είναι αβέβαια. Νά, π.χ., Θεσσαλίας.

36

δ) Προεργασία γιά μελλοντικό ύπομνηματισμό των έργων τοΰ Παπαδιαμάντη καί τοΰ Μωραϊτίδη. 'Ορισμένα τοπωνύμια, λ.χ., άρ­ χισαν καί ξεχνιούνται καί πολλά πρόσωπα καί πράγματα των διηγημάτων τους, πού οί παλιότεροι Σκιαθίτες εύκολα τά άναγνώριζαν, τώρα γίνονται άγνωστα. Ό κ. Ίω. Ν. Φραγκούλας καί ό Όκτ. Μερλιέ έχουν κατα­ γράψει αρκετά στοιχεία, αλλά χρειάζεται τεράστια δουλειά, άν θέλουμε νά άποχτήσουμε κάποτε ύπομνηματισμένες εκδόσεις τοΰ Παπαδιαμάντη καί τοΰ Μωραϊτίδη. Γιά την άνάγκη τοΰ ύπομνηματισμοΰ ελπίζω πώς θά βρω ευκαιρία νά κάνω ιδιαίτερο λόγο.

5. ’Αναγκαίο είναι νά συγκροτηθεί μιά βιβλιοθήκη, πού θά πλουτίζεται συνεχώς καί χωρίς παραλείψεις μέ δλες τίς έκδόσεις τών έργων τοΰ Παπαδιαμάντη καί τοΰ Μωραϊτίδη, τά βιβλία πού γράφονται γι’ αύτούς καί τη Σκιάθο, καί τά αποκόμματα ή τίς φωτοτυπίες τών δημοσιευμάτων τοΰ περιοδικοΰ καί ήμερήσιου τύπου. Ή βιβλιογράφησή τους είναι απαραίτητη, άλλά όχι καί άρκετή. "Οποιος κάποτε θέλησε νά βρει όρισμένα κείμενα γιά τόν Παπαδιαμάντη, καταλαβαίνει πολύ καλά τί έννοώ. Ά ν αύτό τό υλικό ταχτοποιηθεί καί τεθεί στή διάθεση τών μελετητών, τό κέρδος θά είναι μεγάλο. Πρέπει νά πώ ότι καί γιά τή βιβλιοθήκη αύτή καλύτερον άνάδοχο από τούς Σκιαθί­ τες δέ βλέπω. Πρός τό παρόν αύτά, πού μοΰ φαίνονται εφικτά καί έλάχιστα δαπανηρά. Προτεραιό­ τητα πάντως έχει καθετί πού σχετίζεται μέ τά χειρόγραφα τοΰ Παπαδιαμάντη. Ά ν αύ­ τό τό πρόβλημα βρει γρήγορη λύση, τότε θά είμαστε σέ καλύτερη θέση τό 1981, όταν θά συμπληρώνονται εκατόν τριάντα χρόνια άπό τή γέννηση καί έβδομήντα άπό τό θάνατο τοΰ Παπαδιαμάντη μας.

εκδόσεις

νεα

σύνορα

α. λιβανης σ ο λω νος 94 τη λ. 36.10.589

"Ενα βιβλίο γιά όσο ύπάρχουν άνθρωποι Άπό καμιά βιβλιοθήκη δέν πρέπει νά λείπει ό ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ τού μινιατουρίστα ΠΕΤΡΑΚΗ. Ή έργασία του πού έγινε τό 1787 έπί Βοεβόδα Ν. Π. Μαυρογένη χαρακτηρίστηκε άπό τά σπουδαιότερα μνημεία τής παγ­ κόσμιας Λαϊκής Ζωγραφικής. Ό Πετράκης ζωντανεύει μέσα άπό άνεπανάληπτες ζωγραφιές τό άθάνατο έργο τού Βιτσέντζου Κορνάρου. Τό χειρόγραφο φυ­ λάσσεται στή βιβλιοθήκη τής ’Ακαδημίας τής Ρουμανίας. "Ενα πολύτιμο άπόκτημα όχι μόνο γιά τούς λάτρεις τής Λαϊκής Ζωγρα­ φικής, άλλά καί γιά κάθε "Ελληνα.

37

Δημήτρης Πλάκας

Δημήτρης Σύψωμος Λάμπρος Πορφύρας Τό πρόσωπο καί τό προσωπείο 'Όταν καμιά φορά, στίς απελπισμένες καί μάταιες απόπειρες έξόδου από τούς μονόδρομους πού μάς έχει έπιβάλει ή καθημερινότητα, κατεβαίνω, άμετανόητος μυθοποιός, ως τήν Πειραϊκή, ανάμεσα στά καυσαέρια καί τίς κατεψυγμένες καραβίδες, θυμάμαι πάντα τό Λάμπρο Πορφύρα. 'Ηταν γνωστός άπό τά γυμνασια­ κά θρανία. Μάς τόν είχε ύποδείξει ό δάσκαλός μας καί έπέμενε νά μάς τόν υπενθυμίζει ή ξανθιά συμμαθητρια («φώς στά μαλλιά τά ξανθά, φως στό πέλαγος, φως πέρα ως πέρα»), πού τόν είχε άνακαλύψει, άποξεχασμένο σέ μιά παλιοκασέλα στήν άποθήκη τοΰ σπιτιού της. Τόν είχαμε αποδεχτεί. Δεν ήταν βέβαια μες στό κατοχικό κλίμα της έποχής, αλλά έπαιζε, δπως πάντα, δια­ κριτικά τό ρόλο του. Τά «άθώα» παιδιά, πού κάνανε ρομαντικούς περιπάτους καί διάβα­ ζαν Πορφύρα στ’ άκρογιάλι, δεν ήταν δυνα­ τό νά είχαν ρίξει πρίν λίγη ώρα τίς προκηρύ­ ξεις καί τά δελτία των συμμαχικών ραδιο­ φωνικών σταθμών. ’Αλλά τόν είχαμε άγαπήσει συνάμα. Παίζαμε βέβαια μέ τό θάνατο · δέν παύαμε δμως νά είμαστε παιδιά. Κάναμε τούς δυνατούς καί ήμασταν άλλωστε. Τολ­ μούσαμε καί δέν διστάζαμε μπροστά στό μεγάλο κίνδυνο. Στό βάθος δμως πονούσαμε γιά τό άδιάφορο βλέμμα της συνήλικης γειΎπεν&υμίζουμε πώς ατό τεύχος 18 (σελ. 10) είχαμε άναγγείλει δτι φέτος συμπληρώνονται έκατό χρόνια άπό τη γέννηση τοϋ ποιητή καί είχαμε δημοσιεύσει άρκετά στοιχεία γιά τη ζωή καί τό έργο τον.

38

τόνισσας ή τήν προτίμηση της άγέρωχης φίλης. Έ τσι «Τά φύλλα καί τά σύννεφα, πού φεύγουν καί πεθαίνουν», «Οί καταχνιές πού ύφαίνουνε τό ρούχο τοϋ χειμώνα», «Τά κυ­ παρίσσια, ποϋγερναν στοΰ δειλινού τήν αύ­ ρα», «...τά ξύλινα, τά σάπια τά μπαλκόνια — μέ τά στεφάνια τού Μαγιού πού σειούνται μαραμένα» κ.τ.λ., κ.τ.λ. καί γενικά ό όμοιογενής καί μελαγχολικός κόσμος τοΰ Λ. Πορ­ φύρα τροφοδοτούσε τίς άβέβαιες καί ρευ­ στές νεανικές συναισθηματικές μας άνησυχίες· Τώρα ξαναθυμήθηκα τόν ποιητή μέ τήν εύκαιρία τών έκατό χρόνων άπό τή γέννησή του καί τόν πρότεινα σάν θέμα σέ ένα κύκλο πού άσχολεϊται ερασιτεχνικά μέ τή μελέτη τής λογοτεχνίας. Τά περισσότερα μέλη του δέν είναι χθεσινά παιδιά. Πολλοί άπό αύ-

τούς, οί παλαιότεροι, θά είχαν περπατήσει ϊσως στά πρώτα έφηβικά τους βήματα τίς διαβρωτικές γειτονιές τοϋ Πορφύρα· κι δμως δεν δέχτηκαν. Έ κανα τή μικρή αύτή «παραφιλολογική» εισαγωγή, γιατί μοϋ φαί­ νεται ότι καθαρά φωτίζει τήν περίπτωση · δρίζει τίς διαστάσεις, έντοπίζει τά έσχατα δρια κι έπισημαίνει τό άμετάκλητο τέλος. Ό Πορφύρας δέν έχει περιθώρια ζωής. Τόν έξόρισε τό άγνωστο πιά τοπίο της Πειραϊκής άπό τό ζωτικό του χώρο · τόν άπομάκρυναν άπό τήν ευαισθησία τοΰ άναγνώστη οί νέες αισθητικές άπαιτήσεις. Δέν έχει μείνει παρά μόνο μιά γραμματολογική αναφορά, πού παραμένει δμως πάντα αξιοσημείωτη κι εν­ διαφέρουσα. ΓΓ αύτό άλλωστε καί τό σύντο­ μο τούτο σχόλιο. Ό Λάμπρος Πορφύρας δέν ύπήρξε ούτε γιά τήν έποχή του μεγάλος ποιητής, είναι δμως κατ’ έξοχήν ποιητής. Ή ποίηση δέν ήταν γι’ αύτόν μιά δεύτερη ένασχόληση ή ή γονιμοποιός κορύφωση τοΰ προικισμένου καί τοΰ μύστη. Έκεϊ πού άπουσίαζε ή ζωή, ή ιδιωτική καί δημόσια, μέ τή δράση, τόν αγώνα, τά όνειρα καί τίς προοπτικές, κι ό χρόνος ήταν μηδενισμένος, ή ποίηση έδωσε νόημα στό καθημερινό δρομολόγιο κι έστήριξε τόν επίπεδο βίο. Έδωσε ένα δνομα στόν περιθωριακό κι έναν τίτλο στόν άνεπάγγελτο πολίτη. «— Τί επάγγελμα νά δηλώσω; μούλεγε κάποτε πού ήταν μάρτυρας στό δικαστήριο» μαρτυρεί ό φίλος του Νιρβάνας (Ν. Εστία 155/1.6.1933, σ. 577) «— Ποιη­ τής; Είναι άστεΐο.» Ό «κατά κόσμον» Δημήτριος Σύψωμος είναι παιδιόθεν απόμαχος καί παρασιτικά συνταξιοΰχος. Δέν έχει ιστορία · δέν όροθετοΰν περιπέτειες τή ζωή του καί μένει μα­ κριά άπό τά όξύτατα κοινωνικά προβλήματα τής εποχής του. Ό Γιώργος Βαλέτας μάς μιλά γιά κάποιες κοινωνικές του άνησυχίες καί μάς τίς βεβαιώνει μέσα άπό τήν αλληλο­ γραφία του μέ τόν Κώστα Χατζόπουλο, μά παρέμειναν περισσότερο στά πλαίσια τοΰ θεωρητικού προβληματισμού, άφοΰ «μέ τό μυαλό του αγκάλιασε τίς νέες ιδέες, ή καρδιά του δμως δέν συνεπάρθηκε» (Γ. Βαλέτα, Εισαγωγή στά "Απαντα τοΰ Πορφύρα), καί δέν έβάρυναν ουσιαστικά πάνω στό έργο του. Ό Δημήτρης Σύψωμος ήταν ένας άπρα­ γος καί αφανής · ένας διακριτικός παρείσα-

γλύπτη Θ. Θωμόπουλο

κτος, συνεσταλμένος καί κατηφής, πού προσπαθοΰσε πάντα νά εφησυχάσει τήν ένο­ χη συνείδησή του άπέναντι σέ μιά κοινωνία πού ευλογεί τήν εργασία καί καταδικάζει σάν ήθικό παράπτωμα τήν άργία. 'Υποταγή καί άναγνώριση πού συνετέλεσαν στή δια­ μόρφωση τής ψυχικής του διαθέσεως περισ­ σότερο άπό κάποια προσωπικά (μιά έρωτική νεανική άπογοήτευση, τό διαζύγιο τής άδελφής του, κάποιος θάνατος συγγενικού προσ­ ώπου) περιστατικά, πού μάταια οί βιογρά­ φοι του προσπάθησαν νά μεγαλοποιήσουν τό ρόλο τους. "Οχι ό κύρ Δημητράκης, δπως τόν ήξεραν οί φίλοι τής ταβέρνας, πέρασε άπό τόν κόσμο τούτο χωρίς ιστορία, κι ένα μόνο συμβάν όροθέτησε τή ζωή του.

Καί τό συμβάν αύτό ήταν ή άποκάλυψη τοΰ πρώιμου στιχουργικοΰ του ταλέντου καί ή παρουσίασή του ώς παιδιού θαύματος στή μικρή λογοτεχνική κοινωνία τής τελευταίας 39

δεκαετίας τοΰ περασμένου αιώνα (πρβλ. Π. Νιρβάνα, έ.ά.)· Ό Δημήτρης Σύψωμος διά­ λεξε ένα ψευδώνυμο πού δείχνει τίς παιδικές του φιλολογικές προτιμήσεις (δχι έπιδράσεις). Έγινε Λάμπρος Πορφύρας καί βρήκε ένα δρόμο. Αύτή ύπήρξε ή μεγάλη τοΰ βίου του καμπή. Ό Λάμπρος Πορφύρας έξαφάνισε τό σκιώδη Δημήτρη Σύψωμο. Τό περιστα­ τικό πού διασώζει ό Νιρβάνας είναι εύγλωτ­ το: «'Όταν, μέ τό θάνατό του, οί έφημερίδες άφιέρωναν άρθρα καί εικόνες στόν ποιητή, πού έσβησε, οί άπλοϊκοί ψαράδες τοΰ Πασαλιμανιοΰ, οί τελευταίοι φίλοι καί σύντροφοι τής άποτραβηγμένης ζωής του, είχαν ξαφνιστεϊ —Μπά ποιητής ήταν ό κύρ Δημητράκης;». Ναί ήταν ένας ποιητής ό Λ. Πορφύ­ ρας καί τίποτ’ άλλο. Κάν δέν χειροτονήθηκε λόγιος. Καί χρόνο διέθετε, μιά πού κάποιοι ελάχιστοι πόροι τοΰ έπέτρεπαν νά μήν έργάζεται, καί γνώσεις, πού είχε συγκεντρώσει άπό τά έρασιτεχνικά του διαβάσματα. Καί δμως δέν άρθρογράφησε, δέν έκανε κριτική,

δέν έγραψε πεζά. Δέν έλαβε ένεργό μέρος στήν πνευματική κίνηση τοΰ καιροΰ του. Παρέμεινε άπλά ποιητής, καί μάλιστα ποιη­ τής ποσοτικά περιορισμένος. “Ισως έγραψε λίγα. 'Οπωσδήποτε δημοσίευσε λίγα. Οί δυό ποιητικές του συλλογές, οί «Σκιές» (α 1920, β 1926) κι οί μεταθανάτιες «Μουσικές φω­ νές» (1934), μαζί μέ τά «Σκόρπια κι άνέκδοτα» πού συγκέντρωσε ό Γ. Βαλέτας στά «"Απαντα» τοΰ ποιητή (α 1955, β 1964), δέν περιλαμβάνουν ούτε 150 ποιήματα. "Αλλα καλύτερα (τά έχουν έπισημάνει οί άνθολογίες), άλλα χειρότερα, κάποια κακά μέ άδεξιότητες καί στιχουργική άμηχανία, μέ έπαναλήψεις καί κοινοτοπίες, μέ άφελή άλληγορικά σχήματα (κυρίως σέ κάποιες άτυχεϊς άφηγηματικές συνθέσεις: «Ό Χάρος», «Θρύλος άγάπης»). Ό λ α δμως αντιπροσω­ πευτικά συγκλίνουν στό ίδιο κλίμα συγκατα­ βατικής παραδοχής, πού πληρώνει τήν ΰπαρξη μέ μιά μελαγχολική έγκαρτέρηση. Αΰτό τό κλίμα άλλωστε είναι έκεΐνο πού

Β ΙΒ Λ ΙΟ ΓΡΑ Φ ΙΚ Η Ε Π ΙΛ Ο Γ Η Α. ΕΡΓΑ 1. Αύτοτελείς έκδόσεις Σκιές, σελ. 131, 1920 (έκδ. Γ. Βασιλείου — 1926' (έκδ. Ζηκάκη). Οί μουσικές φωνές, σελ. 64, έκδ. Τά Χρονικά 1934.

‘Απαντα (έκρινε Γ. Βαλέτας), 1956, 1964', σελ. 336, έκδ. Γ. Βασιλείου.

2. Δημοσιεύματα Ή θλίψη τοΰ μαρμάρου, Στάδιοντ. 11, 1894, καί "Αστυ, 18.9.1894.

Lacrimae rerum, "Αστυ, 1.1.1897. Καμπάνες μες στό δειλινό, Ξεκίνημα, Π ειραιάς, Α ' 1933.

3. ’Ανθολογήσεις Στοΰ Ά ποστολίδη άνθολογεϊται μέ 20 ποιήΣτοΰ Σ π. Κόκκινη μέ 9 ποιήματα.

Β. ΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ 1. Μελέτες κ α ί βιβλιοκρισίες Γ. Ά ποστολάκης, Ή ποίηση στή ζωή μας, σελ.

60 κ.έ., Β ' έκδ. Κολλάρου. Α. Θρύλος: Λ.Π . (όμιλία), Κριτικές μελέτες, ο.

199-231, 1924. Μ. Καραγάτσης: « Ό Λ.Π . χωρίς συναισθημα­ τισμούς», Πρωία, 2, 9, 23 Ίουν. 1943.

40

Γ. Μανουσάκης: « Ή ποίηση τοΰ Λ.Π.», Νέα ’Εστία 1249/15.7.1976. Α. Μ.[ελαχρινός]: «Λ. Π. Σκιές», περ. Ζωή (Πόλη), σ. 11-13, τ. 1, Α ΰγ. 1920. Κλ. Μιμικός: Λ.Π. Ή Ζωή καί τό έργο τοΰ λυρικού ποιητή, σ. 35, Α ϊγιον, 1936. Π. Νιρβάνας: Φιλολογικά άπομνημονεύματα, σ. 74-81, 1930. Θ. Ξύδης: Τό έργο τοΰ Π., σ. 14, 1933. Κ. Ο ύράνης: Ό ποιητής Λ .Π . Δικοί μας καί ξένοι II, ο. 165-172. Κ. Π αλαμάς: Τό τέλος τοΰ Λ.Π., °Απαντα, τ.

10ος, σ. 392-401.

1. Μ. Π αναγιωτόπουλος: «Βραδινά περ ιγιά ­ λια», Λ.Π. Τά πρόσωπα καί τά κείμενα — Ε ' ό Λυρικός Λόγος, α. 47-58. Κλ. Π αράσχος: Λ .Π ., Ελληνες λυρικοί, σ.

164-172, 1953. Φ. Σκούρας: Ή ψ υχοπαθολογία του στήν τέχνη. « Ή μελαγχολία τοΰ Π.», Φιλολογική Πρωτοχρονιά 1947, σ. 122-126. Κ. Στεργιόπουλος: Ό Π. καί ο ί «πρώτοι μεταπαλαμικοί», Καθημερινή, 26.4.1979. Π. Χάρης: Λ .Π . "Οταν ή ζωή γίνεται όνειρο, σ.

187-190, έκδ. Δίφρος, 1957s.

2. ’Αφιερώματα Ρυθμός Π ειραιά 2 1933. Νέα Εστία, 155/ 1.6.1933. Ελληνική Δημιουργία, 98/1.3.1952. Ή βιβλιογραφική έπιλογή έγινε μέ βάση τή βιβλιο­ γραφία τοΰ Γ. Βαλέτα τή δημοσιευμένη στά «"Απαν­ τα» τοΰ Λ.Π.

κάλεσε κοντά του τόν άναγνώστη, δταν κου­ ρασμένος από τή φωνασκία τής ζωής ζήτησε καταφύγιο στούς χαμηλούς τόνους τοϋ στί­ χου, γιά νά συντροφεύσει την άνάλογη ψυχι­ κή του διάθεση. 'Ομοιογενής λοιπόν καί γνήσιος ό ποιητής μας, πού δεν προσπάθησε νά ύπερβεΐ τά μέτρα του καί τά δριά του. Γι’ αύτό, παρ’ δλες τίς έπιφυλάξεις των κριτι­ κών πού τόν άρνήθηκαν καί τίς διακριτικές εύστοχες άρνητικές παρατηρήσεις των κριτι­ κών πού τόν συμπαθούσαν, έπέβαλε διακρι­ τικά καί σεμνά τό δνομά του. Έ τσι άπόκτησε τό κοινό του, πού τόν άγάπησε καί τόν θεώρησε μάλιστα σάν χαρακτηριστική άπό μιας πλευράς άντιπαλαμική έκδοχή, μιά πού χρησιμοποίησε τή μουσική ύποβολή καί τό έκλεκτικό σηματολόγιο, πού έπιδίωξε μέ τό ήμίφως καί τόν ψίθυρο, τά χρώματα καί τούς ήχους, νά ύποβάλει, νά διαβρώσει καί νά δημιουργήσει κλίμα καί άτμόσφαιρα. Στοιχεία ποιητικής πού βρίσκεται στούς άν- Ό Λάμπρος Πορφύρας (σκίτσο Παπαδημητρίον) τίποδες τού παλαμικοΰ έργου, πού βαρύνει μόνο συνεργάζεται μέ τό περιοδικό «Τέχνη», πάνω στήν έποχή. πού έκδίδει ό Κώστας Χατζόπουλος, ό πιό χαρακτηριστικός έκπρόσωπος τού συμβολι­ • Περιθωριακός λοιπόν, χωρίς πράξη καί σμού στήν Ελλάδα, άλλά τό ένισχύει καί δράση, χωρίς δνειρα καί προοπτικές, σχέδια οικονομικά. Συμβολιστής λοιπόν άναμφίβοκαί πραγματοποιήσεις, ό Λ. Πορφύρας είναι λα ό Λ. Πορφύρας. Δέν σπαράζεται βέβαια ένας ναυαγός. Μετεωρίζεται στό κενό καί άπό τίς ύπερβατικές ποιητικές άναζητήσεις διασώζεται μόνο μέ τήν ποίηση. Ή άπαισιο- τού Μαλλαρμέ, πού θεωρεί δτι «άποστολή δοξία έπόμενη · δχι τό άγχος καί τό άδιέξο- τού ποιητή είναι νά ξεκόψει άπό κάθε έπαφή δο, μιά πού ή ζωή δέν συνθλίβει, άλλά ένας μέ τόν άντικειμενικό κόσμο καί νά δημιουρ­ διακριτικός μελαγχολικός πεσιμισμός πού γήσει μέσα του ένα είδος κενού μέσα στό προκαλεϊ ό άδρανής βίος. Παλαιότερα θά όποιο θά κυλήσουν καί θά άποκρυσταλλωήταν ένας ρομαντικός· θά πρόβαλλε, καί θούν οί ιδεατές μορφές τού άπειρου πού μάλιστα μέ ύπερβολή κι έξαρση, στή φύση περιέχονται μέσα στό μηδέν» (Τσάντγουικ, καί στό χώρο, τήν πλήξη του. Ίσως μάλιστα Συμβολισμός: έλλ. μεταφρ. σ. 57, έκδ. Ε ρ ­ τό καθημερινό ήμερολόγιο θά σκιαγραφού­ μής). Δέν παρακολουθεί τίς θεωρητικές όροσε καί τήν άνάλογη έκδοχή τού ρομαντικού θετήσεις τού Μορεάς, ό όποιος τόν θαυμάζει ήρωα. Καί πράγματι ή ποίηση τού Πορφύρα καί τόν τιμά μέ τή φιλία του καί πού θεωρεί διατηρεί κάποια στοιχεία σημαίνοντα τού δτι «ή συμβολική ποίηση θέλει νά ντύσει τήν ρομαντισμού, άλλά τό κίνημα, πού άνέτρεψε Ιδέα μέ μιά αισθητή μορφή πού δέν είναι τίς καθιερωμένες καί άμετακίνητες άξιες τού δμως αυτοσκοπός. Θέλει νά έκφράσει τήν κλασικισμού, είχε άμετάκλητα ξεπεραστεΐ. ’Ιδέα παραμένοντας συνάμα ύποταγμένη σ’ Άλλωστε ή ιδιοσυγκρασία τού ποιητή τών αύτήν. Έτσι οί πίνακες τής φύσεως, οί «Σκιών», ήταν ξένη πρός τά μεγάλα μεγέθη άνθρώπινες πράξεις, τά συγκεκριμένα συμ­ καί τήν υψωμένη κραυγή. Έ τσι θά χρησιμο­ βάντα δέν θά παρουσιάζονται δπως είναι, ποιήσει στοιχεία πού κυκλοφορούν στήν άλλά σάν αισθητά φαινόμενα πού έχουν ποιητική άγορά τής έποχής. Ά ς μήν ξεχνάμε σκοπό νά άναδείξουν τήν έσωτερική τους δτι ό Βερλαίν, γιά τόν όποιο ό ποιητής δέν συγγένεια μέ τίς άρχέτυπες ιδέες» (Μανιφέ­ παραλείπει νά έκφράσει στίς συνεντεύξεις στο τον συμβολισμού). Δέν θά υιοθετήσει τίς του τό θαυμασμό του, πεθαίνει τό 1896 κι μετρικές καινοτομίες όρισμένων συμβολι­ δτι τό «Lacrimae rerum» πρωτοδημοσιεύεται στών πού φτάνουν ώς τόν έλεύθερο στίχο στήν έφημερίδα «Άστυ» τό 1897· δτι ό καί πού θεωρητικά πληρέστερα άπ’ δλους θά Μορεάς έχει ήδη δημοσιεύσει τό 1886 στήν συνοψίσει ό Γουσταΰος Κάν (1859-1936). Ό παρισινή έφημερίδα «Φιγκαρό» τό μανιφέ­ Λάμπρος Πορφύρας δέν είναι ούτε ό βαθύς, στο τού συμβολισμού κι δτι ό Πορφύρας δχι ούτε ό καινοτόμος. Σέβεται τήν καθιερωμένη 41

μετρική. Τό λεξιλόγιό του περιορισμένο, πε­ νιχρό κι αναγνωρισμένο. Καί δέν διαδηλώνει δτι είναι φορέας μιας ποιητικής άλλαγής. 'Απλά μέσα στην ποίησή του ό αισθητός κόσμος δίδει τά υλικά δομής, άλλά χάνει τήν υπόστασή του· μεταβάλλεται σε σήμα πού θά ύποβάλει ψυχικές διαθέσεις, χωρίς ουσι­ αστικούς βιοθεωρητικούς συσχετισμούς. Ή περίπτωση δέν είναι μοναδική καί πρωτότυ­ πη. Ό Πορφύρας άκολουθεΐ δρόμο γνωστό καί πεπατημένο άπό τούς έλάσσονες συμβο­ λιστές τής Ευρώπης, πού παραβλέπουν τούς θεωρητικούς σχεδιασμούς τού Μορεάς καί τίς έργώδεις προσπάθειες τού Μαλλαρμέ, γιά νά πολιτογραφήσουν τό δίδαγμα μέσα στήν ποιητική καθημερινότητα. Γι’ αύτό καί τό τοπίο τοΰ Πορφύρα είναι πλαστό. Ό ποιητής μας δέν είναι ό τραγουδιστής τής Πειραϊκής καί των ταπεινών ανθρώπων τής θάλασσας, δπως τόν θέλει κάποτε ή κριτική, έστω κι άν, δπως είναι φυσικό γιά τόν "Ελληνα, τό νησιώτη, τόν αμετακίνητο Πει­ ραιώτη, άντλεΐ περισσότερο άπό τό θαλασ­ σινό χώρο τό σηματολόγιό του. Ό χώρος δέν είναι ούτε γεωγραφικά αναγνωρίσιμος, ούτε ιστορημένος. Δέν συνιστά ένα σώμα μέ τό ποίημα διατηρώντας δλη του τή σκευή. Είναι

πέρα άπό τήν πραγματικότητα. Έ να κοινό σύμβολο, πού εκφράζει μιά κοινή περίπτωση καί πού άπέδωσε εύτυχή ή άτυχή άποτελέσματα, άνάλογα μέ τήν καλή στιγμή τής ποιητικής δημιουργίας.

• Αυτές οί λίγες παρατηρήσεις, πού συνο­ ψίζουν άλλωστε άπόψεις διατυπωμένες ήδη άπό τήν κριτική. Γιατί ό ταπεινός καί «λά­ θρα βιώσας» Πορφύρας δέν υπήρξε κι ένας παραμερισμένος, δπως δείχνουν οί πλούσιες βιβλιογραφίες τοΰ Γ. Κατσίμπαλη καί τοΰ Γ. Βαλέτα. Ή κριτική μπορεί κάποτε νά τόν χτύπησε, άλλά δέν τόν άγνόησε. Ή σοβαρή καί φιλολογική μελέτη δμως άπουσιάζει καί τά προβλήματα πού συνδέονται μέ τό έργο του παραμένουν άνοιχτά. 'Όσο γιά τή διάθε­ ση τοΰ άναγνωστικοΰ κοινοΰ άπέναντι σέ έναν ποιητή, πού υπάρχει μόνο στό σχολικό έγχειρίδιο, τό λόγο τόν έχει ό στατιστικός. Μά πώς καί μέ τί στοιχεία νά κινηθεί στήν έρευνά του γιά έναν ποιητή πού τό έργο του δέν υπάρχει στό έμπόριο, μιά πού ή έκδοση τών 'Απάντων του άπό τό Γ. Βαλέτα κυκλο­ φόρησε γιά δεύτερη καί τελευταία φορά άπό τόν εκδότη Γ. Βασιλείου τό 1964;

Γένια του ’70 ΙΡΑΝ ο αδύνατος κρίκος Α. τόμος: β . τόμος:

Ποίηση Πεζός λόγος

Κριτική αποτίμηση —ανθολό­ γηση

Γιώργος Παναγιώτοο

εκδόσεις ΟΙΟΌψΟζ Χαριλάου Τρικούπη 60, τηλ. 3636248

42

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

/ m

|

Δ

k

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΡ. ΝΟΥΤΣΟΣ

ΟΥΤΟΠΙΑ Κ Α Ι ΙΣΤΟ ΡΙΑ η ιστορική ύιασιαση των ουτοπικών οχεύιαομαιων του Τ Campanella

ΖΟΥΜΠΟΥΚ Ο ΚΟΜΠΙΝΑΔΟΡΟΣ ΑΖΙΖ ΝΕΣΙΝ

ΜΑΡ Ι ΟΣ Χ Α Κ Κ Α Σ

ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗΣ

ΘΕΑΤΡΟ

ΒΙΒΑ ΑΣΠΑΣΙΑ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΜΕΛΕΤΕΣ

ΠΟΙΗΣΗ_____________

ΑΖΙΖ ΝΕΣΙΝ ΖΟΥΜΠΟΥΚ (ό κομπιναδόρος)

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΡ. ΝΟΥΤΣΟΣ ΟΥΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΥΘΑΝΑΣΙΑΣ

ΝΙΚΟΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ Ο ΛΟΥΣΙΑΣ

ΜΑΡΙΟΣ ΧΑΚΚΑΣ ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ

ΘΕΑΤΡΟ____________ ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗΣ ΘΕΑΤΡΟ Τομ. Α καί Β

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ Πανεπιστημίου 44 - Τηλ: 3615.783

Γιώργης Γιατρομανωλάκης

Μεταφραστικές τάσεις Μιλώντας γιά μετάφραση, ουσιαστικά θίγουμε τό πρόβλημα τής γλώσσας, γλώσσα δε σημαίνει επικοινωνία. 'Η μετάφραση, έπομένως, θεωρείται (πρέπει νά θεωρεί­ ται) 'ένας τρόπος ανθρώπινης έπικοινωνίας. Ό μεταφραστής τίθεται ανάμεσα σε μιά γλώσσα πού γνωρίζουμε καί σέ μιά γλώσσα πού δεν γνωρίζουμε καί με την ιδιότητα τοΰ φορέα-μεταφορέα μεταβιβάζει τά σήματα καί τά μηνύματα τής άγνωστης γλώσσας σέ μάς. Μέ τά προσωπικά του κριτήρια, τίς ίκανότητές του καί τήν ευαισθησία του επιλέγει τόν μεταφραστικό του τρόπο καί αποφασίζει (αυθαί­ ρετα κάποτε καί ανεξέλεγκτα) τί πρόκειται νά μάς κοινολογήσει καί πώς πρέπει νά γίνει αυτό. Είναι δηλαδή ό μεταφραστής ένας καταλυτής τοΰ πρωτοτύπου, άφοΰ σκοπός του είναι νά μετακινήσει τούτο τόν πρωτότοπο καί νά τόν μεταβιβάσει δπως μπορέσει στους άλλους. Παράλληλα δμως είναι καί ό αιώνι­ ος έραστής τοΰ ίδανικοΰ έκείνου τοπίουπρωτοτύπου, τό όποιο συνεχώς άτενίζει, περιγράφει καί ποθεί άλλά ούδέποτε τό προσεγγίζει ουσιαστικά. Ή μετάφραση είναι γέννημα ανάγκης καί αύτός είναι ό λόγος γιά τόν όποιο τό παιγνίδι είναι χαμένο άκόμη καί στήν καλύτερη περίπτωση. "Ομως παρό­ λη αυτή τήν έκ προοιμίου άβολη θέση τοΰ μεταφραστή, παρόλη τή γνώση μας δτι μέγα ποσοστό τής ένέργειας τοΰ πρωτοτύπου χά­ νεται μέσα στή μεταφραστική πράξη, άποδεχόμαστε τή λύση τής μετάφρασης καί τής κοινολόγησης καί προτιμοΰμε τό λίγο φως άπό τό καθόλου. Επειδή δμως κάθε μορφή κοινολόγησης καί έπικοινωνίας στηρίζεται καί συνειδητά ή άσυνείδητα προσδιορίζεται άπό τήν ιδεολο­ γία τοΰ πληροφοριοδότη, συμβαίνει νά έμβολιάζεται καί ή μετάφραση (ένδογλωσσική ή διαγλωσσική) άπό τήν ιδεολογική θέση τοΰ μεταφραστή. 'Ωστόσο, άς μή θεωρηθεί έδώ δτι μέ τή λέξη ιδεολογία έννοοΰμε άπλά ένα κλειστό σύστημα πολιτικών πεποιθήσεων. Χρησιμοποιούμε τή λέξη ιδεολογία μέ τήν ευρύτερη δυνατή σημασία της, ώς τό σύνολο δηλαδή Ιδεών, δοξασιών ή στάσεων πού χαρακτηρίζουν έναν άνθρωπο ή μιά ομάδα. Έτσι μέ τήν ιδεολογική θέση τοΰ μεταφρα­ στή έννοοΰμε δχι μόνο τήν πολιτική ή τήν 44

ήθική του ιδεολογία άλλά καί τίς αντιλήψεις του γιά τή γλώσσα, τίς αισθητικές του προτι­ μήσεις ή άκόμη τόν τρόπο μέ τόν όποιο πιστεύει πώς πρέπει νά παρουσιάζεται μιά άρχαία τραγωδία σέ μετάφραση. Αύτή ειδι­ κά ή τελευταία άντίληψη προσδιορίζει σέ μεγάλο βαθμό, δπως θά δούμε, τή μετάφρα­ ση τής τραγωδίας καί τής κωμωδίας καί άποτελεΐ κλειδί γιά νά κατανοήσουμε τίς λεγάμενες θεατρικές μεταφράσεις τοΰ άρχαίου δράματος. Τό κείμενο τούτο δέν έχει ώστόσο σκοπό νά θεωρητικολογήσει σχετικά μέ τά προβλήματα τής μετάφρασης, πολύ δέ λιγότερο νά προτείνει τρόπους τοΰ καλώς μεταφράζειν ή νά προβεί σέ άποτιμήσεις. Θεωροΰμε πώς ό καλύτερος τρόπος γιά νά μιλήσει κανένας γιά μετάφραση καί νά θε­ σπίσει — άν είναι δυνατό — κανόνες, είναι νά καταπιαστεί έμπρακτα μέ αύτή.1 Μπο­ ρούμε πάντως νά έπισημάνουμε όρισμένες μεταφραστικές τάσεις τής έποχής μας, πρά­ γμα πού θά μάς έπιτρέψει νά δούμε καί τίς γενικότερες ιδεολογικές θέσεις τών μετα­ φραστών άλλά καί νά θέσουμε όρισμένα έρωτήματα πού άφοροΰν τήν ίδια τή μετά­ φραση καί, κατά συνέπεια, τή μεγάλη σημα­ σία πού έχει σήμερα μέσα στή σχολική καί τή θεατρική πράξη. Τά παραδείγματά μας άναγκαστικά θά περιοριστούν στήν περιοχή τής άρχαίας έλληνικής ποίησης, κυρίως στό έπος καί στό δράμα. "Αλλωστε τά ποιητικά κείμενα (κυρί­ ως ή τραγωδία) έχουν έπισύρει τήν προσοχή τών μεταφραστών μας άπό τό 1900 καί έξής

καί αυτά έξαλλου είναι τά κείμενα πού παρουσιάζουν τίς μεγαλύτερες δυσκολίες αλλά καί τίς έντονότερες προκλήσεις γιά οποίον θέλει νά δοκιμάσει τίς δυνάμεις του πάνω στόν αρχαίο λόγο. Παρενθετικά μάλι­ στα (καί ίσως σχηματικά) πρέπει νά αναφέ­ ρουμε δτι ή μεταφραστική πράξη άρχίζει νά έντείνεται μέ τίς αρχές τοϋ αιώνα μας καί τήν άνοδο τού δημοτικισμού. Οί πρωτοπό­ ροι τοϋ δημοτικισμού επείγονται νά μετακε­ νώσουν τόν αρχαίο λόγο — κυρίως τό δρά­ μα, δπως θά δούμε — στίς φόρμες καί στή γλώσσα της δικής τους ποίησης (καί τής δημοτικής). Δέν είναι δέ τυχαίο τό γεγονός πώς μέ τή σύσταση τού Εκπαιδευτικού 'Ομί­ λου δλο καί πυκνώνουν οί μεταφράσεις αρ­ χαίας ποίησης στή δημοτική γλώσσα. Τό πόσο σημαντικό γεγονός γιά τά χρόνια εκεί­ να ήταν ή μετάφραση μιας τραγωδίας καί πόση σημασία άπέδιδαν έχθροί καί φίλοι τού δημοτικισμού στή μεταφραστική πρακτι­ κή φαίνεται καί από τήν οργανωμένη αντί­ δραση, πού κορυφώνεται μέ τά Ευαγγελικά (1901) καί τά αιματηρά επεισόδια των Όρεστειακών (1903). Τήν πρώτη αυτή φάση τών μεταφράσεων τού μαχόμενου (καί παράλλη­ λα συντηρητικού) δημοτικισμού ακολουθεί μιά δεύτερη γενιά μεταφραστών στά χρόνια 1930-1940. 'Η τρέχουσα μεταφραστική φά­ ση (πού αρχίζει γύρω στό ’50) ουσιαστικά παραμένει στήν τροχιά τών προηγούμενων τάσεων, δπου δμως είναι δυνατό νά παρατη­ ρηθούν μεμονωμένες απόπειρες αλλαγής, χωρίς ώστόσο νά μπορούμε νά πούμε δτι ή ένδογλωσσική μετάφραση σήμερα στήν Ε λ ­ λάδα έχει πετύχει σημαντικά. ’Αντίθετα, ορισμένα κρούσματα (πάντοτε στήν περιοχή τού δράματος) δείχνουν πώς ή σοβαρή υπό­ θεση τής μετάφρασης άρχαίων έλληνικών κειμένων δχι μόνο άντιμετωπίζεται πρόχει­ ρα καί επιπόλαια αλλά — τό σημαντικότερο — δίχως συγκεκριμένη μέθοδο καί συνακό­ λουθα δίχως ουσιαστική έφευρηματικότητα καί ευαισθησία. ’Ά ς δούμε δμως από πιό κοντά τίς κυριότερες μεταφραστικές τάσεις γύρω άπό τό έπος. 'Η περίπτωση τού Πάλλη είναι ίσως ή πιό χαρακτηριστική κι αυτή πού θά μάς βοηθή­ σει νά έννοήσουμε τί σημαίνει μεταφραστική ιδεολογία. Θρεμμένος μέ τό δημοτικό λόγο

κι έχοντας ώς ιδανικό τό ήρωικό έπος τού 18ου αιώνα δπως παρουσιάζεται γλωσσικά καί «ταξικά» στό κλέφτικο τραγούδι, ό Πάλλης προσπαθεί νά μεταφέρει τό ιδιαίτερο αυτό ποιητικό κλίμα στή μετάφραση τής Ίλιάδας. Έννοιες καί λέξεις χαρακτηριστι­ κές καί λειτουργικές μέσα στό κλέφτικο τραγούδι άποδίδονται στόν κόσμο τού 'Ομή­ ρου μέ τέτοια συνέπεια ώστε οί νεότεροι συσχετισμοί καί οί συνειρμοί σχεδόν νά επιβάλλονται. Μέσα στόν 15σύλλαβο τού Πάλλη (μέτρο πού θεωρείται γενικά πώς άνταποκρίνεται καί αποδίδει τό ήρωικό έξάμετρο) χωρούν άνετα οπλαρχηγοί, βλάμηδες, ραχούλες, γιατάκια, τζαμπράζια κ.ά., λέξεις δηλαδή πού συνιστοΰν καί ανακαλούν ένα διαφορετικό γλωσσικό καί κοινωνικό πεδίο άπό τό ομηρικό. "Αν προσμετρήσουμε τό δλο κλίμα τού κλέφτικου τραγουδιού πού δια­ πνέει τή μετάφραση, δέν θά δυσκολευτούμε νά άντιληφθοϋμε γιατί ή περίπτωση τού Πάλλη θεωρήθηκε ακραία καί προκάλεσε έντονη κριτική.2 ’Απέναντι στήν ακραία περίπτωση τού Πάλλη τοποθετούνται οί «ορθόδοξες» μετα­ φραστικές εργασίες τών Ποριώτη— Έφταλιώτη καί τού Σίδερη, οί όποιοι προσπαθούν μέσα άπό ένα κλειστό 15σύλλαβο νά μετα­ γράψουν τό ήρωικό έπος στά νέα έλλήνικά. Ή γλώσσα τους βέβαια είναι περισσότερο ουδέτερη άπό δσο τοϋ Πάλλη, δέν παύει δμως νά θυμίζει τίς προσωπικές τους αντι­ λήψεις γιά τή γλώσσα καί τήν ποίηση, αφού καί οί ίδιοι ύπήρξαν ποιητές. Καί αυτό ακριβώς θέλουμε νά τονίσουμε: πόσο δηλα­ δή οί σχετικές αντιλήψεις εκείνου πού μετα­ φράζει (ιδιαίτερα άν είναι κι ό ίδιος λογοτέ­ χνης) άποτυπώνονται στή μετάφραση ώστε ό καρπός αυτής τής επιμιξίας «νά μοιάζει θλιβερά κάποτε μέ τήν οικογένεια τού μετα­ φραστή», κατά τό Σεφέρη. Ιδιαίτερα χρω­ ματισμένη καί μέ φανερά τά σημάδια τής γλωσσικής καί τής γενικότερης κοσμοθεωρί­ ας τους είναι ή μετάφραση τών Καζαντζάκη —Κακριδή, πού μεταφέρουν από κοινού ολόκληρο τόν "Ομηρο στή νεοελληνική. Ή έντονη (ιδιωματική θά λέγαμε) γλώσσα τού Καζαντζάκη, μέ κυριότερο χαρακτηριστικό τό γλωσσοπλαστικό «σύνδρομο» τού δημοτι­ κισμού, οί ερμηνευτικές απόψεις τού Κακριδή καί ή αντίληψη δτι μιά μετάφραση τού 45

νά άποφεύγονται οί προκρούστειες μέθοδοι γιά νά χωρέσει ό εξάμετρος σέ έναν κλειστό νεοελληνικό στίχο. Γεννιόνται δμως δρισμένα άλλα προβλήματα καί, έν πάση περιπτώσει, άφοΰ ή προσπάθεια αυτή παραμένει γιά τήν ώρα πειραματική, ή κρίση μας δεν μπο­ ρεί νά είναι οριστική. Πιστεύουμε ώστόσο (καί αυτό άφορά δλες τίς μεταφράσεις άρχαίων ποιητικών κειμένων) πώς ή χρήση ενός άνοιχτοΰ, έλεύθερου στίχου θά εύκόλυνε δχι μόνο τή ροή τοΰ μεταφρασμένου λόγου άλλά καί τήν άντιστοιχία του μέ τό στίχο τοΰ πρωτοτύπου. Αυτές θά μπορούσαμε νά ποΰμε πώς είναι οί σοβαρότερες μεταφραστικές τάσεις γιά τό έπος. Τά λίγα παραδείγματα πού άκολουθοΰν έχουν σκοπό νά φανερώσουν καθαρό­ τερα κάπως τίς τάσεις αύτές, γιά νά έξαχθοΰν έτσι πιό συγκεκριμένα συμπερά­ σματα. Α. ’Α ρ χ α ίο κ ε ίμ ε ν ο , ’Ο δ ύ σ σ ε ια , a 45 κκ. έπους μπορεί νά άντέξει καί νά ενεργοποιή­ σει ιδιωματικές ποιητικές λέξεις (κυρίως σύνθετα επίθετα) θησαυρισμένες από δημο­ τικά τραγούδια τοΰ έλλαδικοΰ χώρου, δια­ τρέχουν ολόκληρη τη μεταφραστική πρακτι­ κή των δύο άνδρών. Ή επιβολή εξάλλου τοΰ ανοίκειου 17σύλλαβου συντελεί ώστε ή σε­ βαστή αυτή μετάφραση νά παραμένει λιγότε­ ρο λειτουργική άπό όσο θά περίμεναν οι έκπονητές της. Τό δτι προηγήθηκε τό ποίημα τοΰ Καζαντζάκη ’Οδύσσεια, μή τόν ίδιο μετρικό καί γλωσσικό φορμαλισμό πού παρατηρείται στή μετάφραση τοΰ 'Ομήρου, άποτελεϊ, θαρρώ, αρνητικό παράγοντα. Ό 'Όμηρος των Καζαντζάκη—Κακριδή φαίνε­ ται ως συνέχεια τής προσωπικής ’Οδύσσειας τοΰ πρώτου, ενώ ή φυσική τάξη είναι βέβαια διαφορετική. Τέλος, ένας άλλος μεταφραστικός τρόπος υιοθετείται καί προτείνεται άπό τόν καθη­ γητή Μαρωνίτη σχετικά μέ τό έπος.3 Συγκε­ κριμένα ό Μαρωνίτης προτείνει δχι μόνο αλλαγή «τής μεταφραστικής γλώσσας», χρή­ ση δηλαδή μιας περισσότερο λειτουργικής καί καίριας γλώσσας (πράγμα πού σχετίζε­ ται άμεσα μέ τή διδασκαλία τής ’Οδύσσειας μέσα στήν τάξη) αλλά καί έκφορά τοΰ άρχαίου ποιητικοΰ λόγου σέ πεζό.4 Ή πρόταση συνοδεύεται έμπρακτα άπό τή μετάφραση των 155 πρώτων στίχων τής ’Οδύσσειας. 'Η παραίτηση άπό τόν 15σύλλαβο (ή 17σύλλαβο) στίχο καί ή χρησιμοποίηση πεζοΰ κά­ νουν τό λόγο «φυσικότερο» καί βοηθοΰν στό 46

5Ω πάτερ ήμέτερε Κρονίδη, ύπατε κρειόντων, κα ί λίην κεϊνός γε έοικότι κείται όλέθρψ· ώς άπόλοιτο καί άλλος δτις τοιαϋτά γε ρέζοι άλλά μοι άμφ’ Ό δυ σ ή ϊ δα ΐφ ρονι δαίεται ήτορ. (λέξεις 28)

1. Έφταλιώτης—Ποριώτης Π ατέρα μας, τοΰ Κρόνου γιέ, των βασιλιάδων βέβαια τοΰ ά ξιζε έκεινοΰ τέτοιος χαμός νά τοΰ ’ρθη τά ίδ ια άς πάθη οποίος κακά παρόμοια π ράξει κι άλλος. Έ γώ δμως γιά τό γνωστικό Ό δυ σσέα χολοσκάνω. (λέξεις 34)

2.

Σίδερης

Π ατέρα μας, τοΰ Κρόνου γιέ, τών έπουράνιων να ί, έκείνος βρήκε θά να το πού τοΰ ’πρεπε νά λάβη κι έτσι κά θε άλλος άς χαθή πού τέτοια κατορΜά μένα σχίζεται ή κα ρδιά γιά τό θεϊκ ό Δυσσέα. (λέξεις 35)

3.

Καζαντζάκης—Κακριδής

'Υ γιέ τοΰ Κρόνου κ α ί πατέρα μας, μές τούς θεούς ό πρώτος, γιά κείνον είναι ό πιό πού τα ίρια ζε ξολοθρεμός αλήθεια μακάρι νά χάνονταν δ λοι τους πού τέτοιες πράξες κάνουν!

ωνικά τραγούδια. ’Ανάλογα, γιά τή φράση «αλλά μοι άμφ’ Όδνσήϊ.... δαίεται ήτορ» παρατηρούμε στόν Έφταλιώτη τό ρήμα «χολοσκάνω», στό Σίδερη τό «ήθικότερο» «μά 4. Μαρωνίτης μένα σχίζεται ή καρδιά», ένώ οί Πατέρα μας των αθανάτω ν, γιέ τοϋ Κρόνου, Καζαντζάκης— Κακριδής καί Μαρωνίτης μεγάλη ή δύναμή σου άνάμεσά μας! Ε κείνο ς τώρα χρησιμοποιούν μιά «θερμότερη» απόδοση. κείτεται στον "Αδη, δπω ς πολύ καλά τοϋ ταίριαζε, Οί πρώτοι άποδίδουν τή φράση «μά καίγε­ θανατωμένος· τήν ίδια μαύρη μοίρα νά ’χει κι ται ή καρδιά μου, ώς σκέφτουμαι» (υπο­ οποίος παρόμοια έργα κάνει. Μά τήν καρδιά μου γραμμίζω εγώ) καί ό Μαρωνίτης χρησιμο­ έμένα άλλος καημός τώρα τήν καίει · τόν άντρειωποιεί τήν πολύ χαρακτηριστική λέξη «καη­ μένο σκέφτομαι Ό δυσσέα. μός» γιά νά δηλώσει πιθανόν καί εσωτερικά (λέξεις 49) τά αισθήματα τής θεάς πρός τόν Όδυσσέα. Προφανές είναι τό ποσοστό απόκλισης Ό ίδιος χρησιμοποιεί τό ρήμα «σκέφτομαι» των μεταφραστών από τή λεκτική ποσότητα ώς αίτιολογικό τού πάθους τής Άθηνάς. τοϋ αρχαίου λόγου. Οί μεταφράσεις πού Πολύ σημαντικό είναι έπίσης τό γεγονός «κανονίζονται» άπό τόν 15σύλλαβο είναι (σημαντικό γιά τή γλωσσική ιδεολογία τών (πολύ φυσικά) πιό κοντά στην απόλυτη αρι­ μεταφραστών) δτι ή λέξη δλεϋροςτοϋ αρχαί­ θμητική τιμή των λέξεων τοϋ πρωτοτύπου, ου κειμένου, πού καί άκούγεται καί λειτουρ­ ένώ ή μετάφραση στόν 17σύλλαβο παρουσι­ γεί απόλυτα στή νεοελληνική, δέν χρησιμο­ άζει κιόλας μιά κάποια απόκλιση. Ή ελευ­ ποιείται άπό κανένα. ’Αντίθετα ή λέξη άποθερία τού πεζού λόγου κάνει τούτη τήν δίδεται ώς «χαμός» «θάνατος», «ξολοθρεαπόκλιση πολύ μεγάλη (περίπου 75%). μός», «κείτεται θανατωμένος». Έτσι καί ή 'Ωστόσο οί δυό πρώτες μεταφράσεις μέ κα­ στάση κάθε μεταφραστή γιά τή διαγωγή τού νένα τρόπο δέν θεωρούνται δτι είναι ουσια­ ζωηρού Αΐγισθου φαίνεται καθαρά μέ τήν στικά εγγύτερες στό πρωτότυπο. Ή δραστι- απόδοση τής φράσης «δτις τοιαϋτά γε ρέζοι». Ό Έφταλιώτη ς αξιολογεί λέγοντας κότητα τού αρχαίου κειμένου υπερκαλύπτει τόν αναλυτικό λόγο τής 15σύλλαβης μετά­ «δποιος κακά παρόμοια πράξει», ό Σίδερης φρασης, ή όποια απλά περιλαμβάνει (ώς είναι πιό ύπαινικτικός μέ τό «πού τέτοια περίληψη δηλαδή) τό κύριο νόημα τού αρ­ κατορθώνει», οί Καζαντζάκης—Κακριδής χαίου στίχου. Ή πιό πιστή (μέ τήν τρέχουσα φαίνονται νά έπιτιμούν γράφοντας «πού έννοια τής λέξης) μετάφραση είναι οπωσδή­ τέτοιες πράξες κάνουν», θέτοντας μάλιστα ποτε τών Καζαντζάκη—Κακριδή, δπου φαί­ καί θαυμαστικό (υπογραμμίζω εγώ), ένώ ό νεται ή μέθοδος τής τυπικής αντιστοιχίας, ή Μαρωνίτης απλά πληροφορεί μέ τό «δποιος προσπάθεια δηλαδή νά αποδοθούν οί κρίσι­ παρόμοια έργα κάνει». Φυσικά οί παρατηρήσεις αυτού τού εί­ μες λέξεις τού πρωτοτύπου μέ αντίστοιχες κρίσιμες λέξεις. ’Αντίθετα ή δοκιμή τού δους μπορούν νά πολλαπλασιαστοΰν καί ό Μαρωνίτη θά λέγαμε δτι ακολουθεί τή μέθο­ μελετητής θά έφτανε σέ έγκυρότερα συμπε­ δο τής δυναμικής αντιστοιχίας, καταβάλλε­ ράσματα άν ή ερευνά του έπεκτεινόταν σέ ται δηλαδή προσπάθεια νά μεταφερθεΐ σέ ολόκληρο τό πλάτος τών μεταφράσεων. μάς τό αντίστοιχο νόημα τού έπικοΰ στίχου.5 Πάντως καί μέ αυτά τά περιορισμένα παρα­ Ωστόσο σημαντικότερες παρατηρήσεις δείγματα μπορούμε νά θέσουμε ένα έρώτημα θά μπορούσε κάποιος νά κάνει εξετάζοντας άμεσα σχετιζόμενο μέ τή διδασκαλία τοϋ τή γλώσσα τών μεταφράσεων καί τούς τρό­ 'Ομήρου άπό μετάφραση. Πόσο πράγματι πους πού κάθε μεταφραστής έπιλέγει γιά νά ποσοστό ομηρικής ποίησης διασώζεται στις μάς κοινολογήσει καί τήν άρχαία λέξη καί τό μεταφράσεις καί πόσο διοχετεύεται στό μα­ αντίστοιχο νόημα. Τό σταθερό καί λογοτυπι- θητή; ’Αλλά μπορούμε καί νά θέσουμε τό κό έπίθετο τού Όδυσσέα δαΐφρων στόν έρώτημα διαφορετικά: Πόσο άπαλλαγμένος Ποριώτη έρμηνεύεται «γνωστικός», σημασία · άπό τήν ιδεολογία τού μεταφραστή είναι ό πού δέχονταν παλιότερα τά περισσότερα μεταφρασμένος 'Όμηρος πού διδάσκεται στό λεξικά.6 Ό Σίδερης αντίθετα προτιμά τό σχολειό; Βέβαια οί έρωτήσεις αύτές έχουν «θεϊκός», πιθανότατα γιά λόγους στιχουργι- σχέση μέ τή φύση αυτής καθαυτής τής μετα­ κούς. Οί δύο άλλοι μεταφραστές αποδίδουν φραστικής πράξης. 'Η μετάφραση αναγκα­ στόν δαΐφρονα Όδυσσέα πολεμική καί ήρω- στικά άπορροφά τήν ένέργεια άλλά καί τήν ιδιαίτερη ποιότητα τού πρωτοτύπου. Στήν ική ιδιότητα, δπου μάλιστα ή ιδιωματική λέξη «άντρειανός» άνακαλεΐ ήρωικά μεσαι­ προκειμένη περίπτωση μοναδική ίσως διέξο­ Μά καίγεται ή καρδιά μου, ώς σκέφτουμαι τόν άντρειανό Ό δυσσέα. (λέξεις 39)

47

δο άπό τό δίλημμα μετάφραση ή δχι αποτε­ λεί ή διαρκής μεταφραστική πράξη, ώστε κάθε εποχή νά μπορεί νά παρουσιάζει τόν άρχαϊο λόγο μέσα στή δική της γλωσσική καί ποιητική αντίληψη.7 "Ομως πέρα άπό αυτό, τό αρχαίο κείμενο παραμένει άναντικατάστατο κι ό δάσκαλος θά πρέπει νά βρίσκεται σέ συνεχή έπαφή μαζί του, προκειμένου νά εξασφαλίζεται ή δσο τό δυνατόν έγκυρότερη μετάδοση του πρωτοτύπου. Ή έγκυρότητα αυτή δέν πρέπει νά περιοριστεί φυσικά στή φαινομενική όρθότητα τής απόδοσης, δσο, κυρίως, στή μεταβίβαση τοΰ ιδιαίτερου ποι­ ητικού κλίματος πού ένυπάρχει στό άρχαϊο κείμενο. Τά προβλήματα πού γεννιούνται στή μετάφραση τοΰ έπους αυξάνουν σημαντικά μόλις περάσουμε στό δράμα. Ό "Ομηρος μεταφράζεται γιά νά λειτουργήσει τό πολύ ώς άνάγνωσμα καί ώς διδακτέα ύλη στό σχολείο. Τό δραματικό κείμενο (τραγωδία καί κωμωδία) πέρα άπό τή χρήση του μέσα στήν τάξη χρησιμοποιείται κυριότατα ώς λόγος θεατρικός, άφού αύτή είναι ουσιαστι­ κά ή φύση του. "Ετσι ή θεατρική σκοπιμότη­ τα, καθόλα δικαιολογημένη, καθορίζει σέ μεγάλο βαθμό τίς μεταφράσεις τοΰ δράμα­ τος. Αύτός είναι καί ό βασικός λόγος γιά τόν όποιο τόσες πολλές μεταφράσεις έχουν έκπονηθεϊ στόν αιώνα μας. Αύτός δμως είναι καί ό λόγος πού κάνει τίς περισσότερες μεταφράσεις ιδιαίτερα ευάλωτες σέ μιά άπαιτητική κριτική. Ό εφήμερος χαρακτή­ ρας των μεταφράσεων αυτών ή προσδιορίζε­ ται άπό τήν άπροκάλυπτη επέμβαση τοΰ επίδοξου μεταφραστή στό άρχαϊο κείμενο ή άπλά συγκροτείται άπό πειραματικές καί άδόκιμες άναγνώσεις. Οί περισσότερες δμως μεταφράσεις παραμένουν φιλολογικές δοκι­ μές, γεμάτες μέ παλαιικά γλωσσικά στολίδια ή φολκλοριστικές νότες. Νά τί λέει ό Σεφέρης σχετικά μέ τή μετάφραση τής ’Αντιγόνης άπό τό Γρυπάρη, πού πραγματικά δούλεψε ευσυνείδητα, θεωρήθηκε, δχι άδικα κάποτε, ό καλύτερος μεταφραστής καί επηρέασε δσο λίγοι τή μεταφραστική πρακτική, άκόμη καί ώς τίς μέρες μας: «Ή μετάφραση τοΰ Γρυπά­ ρη, συχνά άνυπόφορη, δυναμώνει τή σύγχυ­ ση, τόσο πού άναρωτιέσαι άν έχει γραφτεί έτσι δπως τή λένε οί ήθοποιοί. Ένώ είναι τραχιά καί μαρτυρά μιά προσπάθεια μίμη­ σης των πιό εξωτερικών γνωρισμάτων τοΰ κειμένου (σύνθετες λέξεις, σύνταξη, μέτρα) σέ ξαφνίζει κάποτε μέ εκφράσεις δημοσιο­ 48

γραφικές...»8 Εύκολα άντιλαμβανόμαστε ποιά είναι ή στάθμη τών περισσότερων μετα­ φράσεων πού έκπονήθηκαν μέ πρότυπο τό Γρυπάρη. Έχουμε ήδη πεϊ πώς μπορούμε (σχηματι­ κά πιθανόν) νά διακρίνουμε τρεις γενιές μεταφραστών στόν αιώνα μας. "Οσο άφορα τήν τραγωδία οί γενιές αυτές είναι, θαρρώ, πιό ευδιάκριτες. Ή πρώτη όμάδα πού μάχε­ ται κυριολεκτικά νά περάσει τόν άρχαϊο θεατρικό λόγο σέ γλώσσα νεοελληνική, άποτελεϊται βασικά άπό τό Γρυπάρη, τό Βάρναλη, τόν Καμπάνη καί τό Μάνο. Οί δύο πρώτοι, πού είναι καί οί καλύτεροι, παραμέ­ νουν πολύ κοντά στό πνεύμα τοΰ πρωτοτύ­ που, γλωσσικά είναι άρκετά εύκαμπτοι καί σέ μερικές περιπτώσεις άσπάζονται αυτού­ σια τήν άρχαία λέξη. Ό Βάρναλης λ.χ., παρνασσικός καί άρχαιοθρεμμένος ποιητής τήν εποχή έκείνη, έμφανίζει κάποτε μιά τρυφερότητα καί άμεσότητα στίς μεταφρά­ σεις του, πού μάλλον τήν άγνόησαν οί μετα­ γενέστεροι μεταφραστές. Έ να δείγμα τής μετάφρασης τών Βακχών άπό τό Βάρναλη (1914) καί άπό τήν άνάλογη εργασία μεταγενέστερων μεταφραστών φανερώνει καί τήν πρωτοπορία τοΰ ποιητή άλλά καί τή λειτουργικότητα τής γλώσσας του. Β ά κ χ ε ς 1 20 κκ.

5Ω θαλάμευμα Κουρη­ τών ζάθεοί τε Κρήτας Διογενέτορες έναυλοι, ένθα τρικόρυθες αντροις βυρσότονον κύκλωμα τάδε μοι Κορύβαντες ηύρον · βακχείφ δ’ άνά συντόνψ κέρασαν άδυβόρ Φρυγιών αύλών πνεύματι

Βάρναλης (1914) ”Ω! τών Κουρητών κατοικία, κα ί τόποι θεοτικοί της Κρήτης, οπού τόν Δ ία έσεϊς γεννήσατε! μέσ’ ταντρα σας, μέ κράνη τρίκορφα, . τό πέτσινο αύτό τούμπανο μοϋ βρήκανε οί Κορύβαντες· καί τδσμιξαν στές βακχικές γιορτές μέ τή γλυκόφωνη πνοή τών φρυγικών αύλών.

Λεκατσάς (1962) ~Ω βαθύ θαλαμοδώμα τών Κουρήτων κι ώ τοΰ Δ ία πού δεχτήκατε τή γέννα θεοστοίχειω τοι κρυφότοποι της Κρήτης, μέσα στ’ αντρα δπου οί τριπλόκρανοι γιά μένα τ’ όλοτέντωτο στόν κύκλο του δερμάτι, οί Κορύβαντες, τό ντέφι, σοφίστηκαν κ αί σέ λάτρα μ’ άγιομάνισμα γιομάτη στών αύλών τών φρυγικώνε τ’ άνασμίξαν

τή γλυκόλαλη πνοή.

Πρεβελάκης (1972) Ώ των Κουρητών κατοικία, τής Κρήτης θεοτικά βουνά, σείς που τόν Δ ία γεννήσατε! Μες στις σπηλιές σας τοΰτο έδώ τό τσέρκι μέ τό τανυστό τουμπονοπέτσι μιά φορά μοΰ βρήκαν οΐ Κορΰβαντες, που ’χουν τά κράνη τρίκορφακαί μπλέξανε τό βρόντο του μές στή βακχεία τους τή σφοδρή, μέ τή γλυκόλαλη πνοή άπ’ τους αυλούς τούς φρυγικούς.

Είναι εύκολο, θαρρώ, γιά τόν αναγνώστη νά άντιληφθεϊ τή διαφορά πού παρουσιάζει ό λιτός καί λειτουργικός λόγος του Βάρναλη από την άργόσυρτη καί βαρυφορτωμένη μετάφραση του Λεκατσά, δπως έπίσης από τόν λαογραφικό στίχο (μανιάτικο μοιρολόι) του Πρεβελάκη, αλλά καί τίς οφειλές τοΰ τελευταίου στή μετάφραση τοΰ 1914. Ή δεύτερη γενιά των μεταφραστών τής τραγωδίας προσανατολίζεται κυρίως στή λε­ Ιωάννης Γρνπάρης γάμενη θεατρική μετάφραση. Ό ίδιος ό Γρυπάρης, πού είναι τό 1939 διευθυντής τοΰ πού πρόχειρα μπορούμε νά μνημονεύσουμε Εθνικού Θεάτρου, μεταποιεί τή μετάφραση έδώ, είναι ό Λεκατσάς, ό Σταύρου, ό Μπαρτής Όρέστειας πού είχε εκπονήσει παλιότε- λάς, ό Πρεβελάκης, ό Τερζάκης, ό Βικέτος, ό ρα, τό 1911, καί προσπαθεί νά τήν κάνει πιό Ροΰσσος, ό Γεωργουσόπουλος (Μύρης), ό Γ. θεατρική. ’Αποτέλεσμα είναι δτι πολλά ση­ Ίωάννου κ.ά. μεία τής «νέας» μετάφρασης παρουσιάζον­ Παρενθετικά πρέπει νά ποΰμε δτι τό είδος ται «στημένα» καί έχουν μειωθεί μέ τήν τής θεατρικής μετάφρασης τής τραγωδίας, αλλαγή.9 Παράλληλα εμφανίζονται ό Ταμ- τοΰ προσαρμοσμένου δηλαδή λόγου στις θε­ βάκης, ό Μελαχρινός, ό Ποριώτης, ό Σάρ- ατρικές απαιτήσεις, δέν είναι εφεύρεση τών ρος, γύρω στό 1936 ό Στέλιος Σεφεριάδης, ό νεότερων μεταφραστών. Στήν Ελλάδα πολ­ , πατέρας τοΰ Σεφέρη, κ.ά. "Ολοι τους λίγο λοί μεταφραστές τοΰ περασμένου αιώνα πολύ κινοΰνται στό ίδιο κλίμα: ή γλώσσα προσάρμοσαν τή μετάφρασή τους στό θεα­ έχει έντονα σημάδια δημοτικοΰ καί έπιτη- τρικό λόγο. Ή πιό σημαντική περίπτωση δευμένου λόγου, ό στίχος στά διαλογικά καί είναι εκείνη τοΰ Άλ. Ρίζου Ραγκαβή, πού τά χορικά μέρη είναι πάντοτε κλειστός καί δημοσιεύει μιά σειρά μεταφράσεων (κωμω­ έμφανίζονται κάμποσα κρούσματα ομοιοκα­ δία καί τραγωδία) «χάριν τής άπό σκηνής ταληξίας. Μολονότι ή παραδοσιακή ποίηση διδασκαλίας». Στήν ’Αντιγόνη του μάλιστα είχε άποβάλει μεγάλο μέρος άπό τό κύρος (1860) ή μετάφραση έχει σαφή θεατρική της (έχουν προηγηθεΐ Καβάφης, Καρυωτά- διάταξη καί δέν λείπουν ούτε οί οδηγίες γιά κης, Σεφέρης καί υπερρεαλισμός) μορφικά τή μουσική επένδυση τοΰ έργου. Τό άρχαίο καί γλωσσικά ή μετάφραση τής τραγωδίας κείμενο αποδιδόταν, δπως θά λέγαμε, πιστά, χωρίς συντομεύσεις ή μεταβολές, ένώ ή μιξοέκφέρεται μέ τρόπο παρωχημένο. ’Επίταση τοΰ είδους τής θεατρικής μετά­ καθαρεύουσα πού χρησιμοποιείται, ειδικά φρασης παρατηρεϊται στή γενιά τών σύγχρο­ στά χορικά, συχνά άνακαλεΐ κάλβιους νων, θά λέγαμε, μεταφραστών. ’Αρκετοί μά­ στίχους. ’Αλλά ή πιό χαρακτηριστική περίπτωση λιστα υποστηρίζουν καί θεωρητικά τή μετα­ φραστική αυτή πρακτική, άφοΰ σέ άρκετές «προσαρμογής» τοΰ άρχαίου δράματος στή περιπτώσεις αφορμή γιά τή μετάφραση τής σύγχρονη θεατρική αντίληψη καί γλώσσα είναι οί μεταφράσεις τοΰ Έ ζρα Πάουντ. Ή συγκεκριμένης τραγωδίας είναι ή θεατρική της παρουσία. Οί κυριότεροι μεταφραστές, ποίηση, γράφει, πρέπει νά βρίσκεται στήν 49

έποχή μας «πιό κοντά στό κόκαλο», νά είναι «αυστηρή, άμεση, ελεύθερη άπό συναισθη­ ματικά γλιστρήματα».10 Έ τσι στή μετάφρα­ ση των Τραχινιών (1954) ό Πάουντ άφαιρεΐ δλα τά σημεία της τραγωδίας πού, κατά τήν αντίληψή του, δεν σημαίνουν τίποτε στόν σημερινό θεατή καί προσαρμόζει τόν αρχαίο λόγο σε έναν άμεσο καί καθημερινό λεκτικό τρόπο. Μολονότι ή μέθοδος τοϋ Πάουντ προκάλεσε τήν οργή των κλασικών φιλολό­ γων (δχι βέβαια των Ελλήνων, άφοϋ ως τώρα δέν έχουμε πληροφορηθεΐ τή δοκιμή τοϋ μεγάλου ποιητή), άκόμη καί διαβάζον­ τας τή μετάφρασή του, μπορούμε νά αισθαν­ θούμε τή θεατρικότητα καί τήν άμεσότητά της αλλά καί τήν ποιητική της φόρτιση, έτσι πού ούτε προστυχεύει ό λόγος ούτε ξεπέφτει στό λαϊκισμό καί στό φολκλορισμό, πού είναι τά πιό συνηθισμένα συμπτώματα τής νεοελληνικής «θεατρικής» μετάφρασης καί κατά συνέπεια τής σκηνικής παρουσίας τοϋ αρχαίου δράματος. Ά πό τίς νεοελληνικές «θεατρικές» μετα­ φράσεις άξίζει ίσως νά άναφέρουμε εδώ τήν περίπτωση τοϋ Μύρη, πού υιοθετεί καί έφαρμόζει συνειδητά τή μέθοδο τής νεοελλη­ νικής αντιστοιχίας. Ό Μ. πιστεύει — κι έχει δίκιο φυσικά — δτι ό λόγος τής μετάφρασης πρέπει νά είναι ακουστός11 καί θεατρικός καί ή προσπάθειά του πολλές φορές στέφε­ ται άπό επιτυχία. Συγχρόνως εμβολιάζει τό κείμενό του μέ λέξεις πού σαφώς άνήκουν σ’ ένα πεδίο διαφορετικό, κοινωνικά καί Ιστο­ ρικά, άπό εκείνο τής άρχαίας τραγωδίας. "Οταν λ.χ. χρησιμοποιεί στήν Ήλεκτρα λέ­ ξεις δπως «άστεφάνωτη» ή «τά νόμιμα καί τά βλογητικά»,12 αύτόματα έχουμε νά κά­ νουμε μέ εισαγωγή στό δραματικό κείμενο τοϋ Σοφοκλή καταστάσεων καί εννοιών πού άνήκουν άποκλειστικά καί μόνο στή δική μας κοινωνική καί άστική ήθολογία. Ή μέ­ θοδος αυτή έχει τό πλεονέκτημα νά «διευκο­ λύνει» τόν σύγχρονο θεατή μέ δλες αυτές τίς άντιστοιχίες, άφοϋ μάλιστα ό Μύρης προτεί­ νει παράλληλα τή χρήση στήν παράσταση συναφών νεοελληνικών δρώμενων (κυρίως τελετουργικό εκκλησίας, λαϊκές θεατρικές παραστάσεις κλπ.). 'Ωστόσο ό κίνδυνος νά έκπέσει ό λόγος σέ έναν άφόρητο λαϊκισμό ή στό ρομαντισμό τοϋ Πάλλη έπικρέμεται συν­ εχώς, άν ό μεταφραστής δέν συγκροτείται καί δέν καθοδηγείται άπό τόν άρχαίο λόγο. Πολλοί μιμητές τοϋ Μύρη δέν άπέφυγαν τοΰτες τίς παγίδες, μέ άποτέλεσμα δχι μόνο νά μειωθεί ό άρχαίος λόγος άλλά καί νά έκμαιευθοΰν θεατρικές λύσεις άντίθετες στό 50

γράμμα καί στό πνεΰμα τοϋ συγγραφέα. ’Εξάλλου, γυρίζοντας στή σχολική πρα­ κτική, δύσκολα θά μποροΰσε νά ύποστηρίξει κάποιος πώς μιά (επαρκέστατη κατά τά άλλα) θεατρική, έκπονημένη δηλαδή γιά ένα συγκεκριμένο σκοπό, μετάφραση θά άντεχε μέσα στήν τάξη. 'Ως άπό τή φύση της, ή θεατρική μετάφραση έχει δχι μόνο «στρογγυλέψει» άρκετά σημεία τοϋ κειμένου άλλά καί μεγάλο μέρος του έχει άφήσει άπ’ έξω. "Ομως, γιά νά ποΰμε τά πράγματα καθαρά, ρί «ορθόδοξες» μεταφράσεις τής τραγωδίας πού έχουν είσαχθεΐ σήμερα σέ σχολική χρή­ ση, μεταφράσεις πού θεωρούνται γενικά «κλασικές», είναι άνεπαρκεϊς καί κάποτε άρνητικές. Άναφέρομαι συγκεκριμένα στό βιβλίο τοϋ ΟΕΔΒ (1978) Δραματική Ποίη­ ση. Γιά τήν εισαγωγή καί τήν έπιμέλεια τοϋ βιβλίου αύτοΰ, πού έγινε άπό τόν Γεωργουσόπουλο, πολλά γράφτηκαν καί άκούστηκαν, υπερβολικά τά περισσότερα. Γιά τίς μεταφράσεις δμως, πού άποτελοΰν τήν ουσι­ αστική ύλη τοϋ βιβλίου, δέν ειπώθηκε τίπο­ τε. "Αν θυμηθούμε ξανά τήν παρατήρηση τοϋ Σεφέρη γιά τή φορμαλιστική γλώσσα τής μεταφρασμένης ’Α ντιγόνηςάπό τό Γρυπάρη, άν προσμετρήσουμε τά πολλά ερμηνευτικά στρογγυλεύματα καί τούς ρητορισμούς κι άν παρακολουθήσουμε τήν παλιομοδίτικη «ποιητική» πού ξεχύνεται μέσα άπό τή στι­ χουργία, τότε ή άπλή άπόδοση τού νοήματος τοϋ κειμένου πού μάς δίνουν οί μεταφράσεις αύτές, δέν φτάνει. ’Ιδιαίτερα στόν Προμη&έα Δεσμώτη (1930) ή άντίληψη γιά τή γραφική «ποιητική» λέξη, τό σύνθετο έπίθετο καί τή φολκλοριστική λαλιά δίνει καί παίρνει. Άποτέλεσμα: στούς πρώτους 18 στίχους (σ.

43 τοϋ σχολικού βιβλίου) ό έπιμελητής ση­ μειώνει καί έρμηνεύει 7 (έπτά) ιδιωματικές λέξεις γιά νά βοηθήσει (μέ τό δίκιο του) τούς μαθητές. Άλλά άν έπρόκειτο γιά ένα κείμενο τής ελληνικής παράδοσης, μέ στοιχεία ιδιω­ ματικά, λόγος μεμψιμοιρίας δέν θά υπήρχε. Γιά ένα κείμενο δμως πού θεωρείται προκα­ ταβολικά ζωντανό καί ποιητικά αυτάρκες, δπως πρέπει νά είναι ή μετάφραση τοϋ δράματος, καί γιά ένα λόγο πού πρέπει νά είναι άκουστός καί λειτουργικός, ή άνάγκη τοϋ γλωσσικού ύπομνηματισμοΰ του (άφοϋ άλλιώς δέν γίνεται) άποδείχνει τήν άκαταλληλότητά του. Αποδείχνει επίσης ή δυσκαμ­ ψία καί ή βαρύτητα τού παλαιού αυτού κειμένου τήν άνάγκη γιά μιά άλλαγή στή μεταφραστική πρακτική, δταν μάλιστα πρό­ κειται νά χρησιμοποιηθούν οί μεταφράσεις στό σχολειό.

τοϋ αρχαίου κειμένου» (ύπογραμμίζω έγώ). Καί συνεχίζει παρακάτω: «έδωσα στη φρά­ ση τους (δηλαδή των προσώπων) καθημερι­ νό τόνο, άποφεΰγοντας άπολύτως τούς λα­ ρυγγισμούς καί τίς μεγαλοπρέπειες». Την τεχνική αυτή της διάσωσης στή μετάφραση τής λέξης, τοϋ ήχου καί τοϋ τόνου τοϋ πρωτοτύπου ό Τωάννου τήν έφαρμόζει με θετικά άποτελέσματα στίς μεταφράσεις των επιγραμμάτων τής Παλατινής ’Α νθολογίας, δπου μάλιστα κάποτε αφήνει άθικτους τούς αρχαίους στίχους νά δοκιμαστούν καί νά λειτουργήσουν μέσα στό νεοελληνικό λόγο,

λ.χ·

Ή Ζωσίμη, πού πρώ τα ήτανε μόνο στό σώμα δούλη,

νϋν ενρεν καί τοϋ σώματος έλευϋερίην}4

Γιά νά επιστρέφουμε στά σχολικά πρά­ γματα, θαρρώ πώς ή Δραματική Ποίηση θά κέρδιζε άν είχε χρησιμοποιηθεί ή μετάφραση τής Ταυρικής ’Ιφιγένειας τοϋ Γ. Τωάννου στή θέση τής μετάφρασης τοϋ Σταύρου. Όμω ς αυτό πού πρέπει σίγουρα νά γίνει είναι νά άντικατασταθοϋν οί δυό μεταφρά­ σεις τοϋ Γρυπάρη. Μουσειακά κείμενα απο­ κλείεται νά κεντρίσουν τήν άγάπη των μαθη­ τών μας γιά τήν αρχαία ποίηση καί ή αντικα­ τάσταση τοϋ πρωτοτύπου δέν πρέπει νά γίνεται μέ παλαιικές καί «στημένες» μετα­ φράσεις. ’Αλλιώς ή ζημιά θά είναι διπλή. "Ολες οί δυσκολίες πού χαρακτηρίζουν τή μετάφραση τής άρχαίας τραγωδίας υπάρ­ χουν καί στή μετάφραση τής αττικής κωμωδίάς, μή τήν προσθήκη μάλιστα ένός ιδιαίτε­ ρου στοιχείου. Ή κωμωδία άπό τήν ίδια τήν έπικαιρική της φύση χαρακτηρίζεται άπό ένα μεγάλο αριθμό συγκεκριμένων αναφο­ ρών σέ γεγονότα καί πρόσωπα τής έποχής κατά τήν οποία γράφεται καί παρουσιάζεται τό έργο. Οί άριστοφανικές κωμωδίες μέ τόν έντονο πολιτικό καί κοινωνικό χαρακτήρα τους άναφέρονται συνεχώς, ρητά ή ύπαινικτικά, σέ καταστάσεις οικείες γιά τό άκροατήριο τοϋ 5ου αιώνα αλλά αδιάφορες καί δίχως νόημα γιά τόν σημερινό θεατή. Τό όνομαστί κωμωδεϊν, ή ειρωνεία, ή παρωδία, ή άμεσότητα τοϋ έλέγχου στήν παράβαση αποδυναμώνονται μέ τή μεταφορά τους στό νεοελληνικό λόγο καί ό αυθορμητισμός τοϋ άστείου καταντά φιλολογικό σχόλιο. Γι’ αυ­ τό καί ή κατά γράμμα παρακολούθηση τής άριστοφανικής κωμωδίας καί ή πιστή μετα­ φορά της σέ μιά γλώσσα άλλης έποχής δύσ-

Κώατας Βάρναλης

Μέ τούς ελάχιστους στίχους πού έχει μεταφράσει άπό τόν "Ιωνά ό Γ. Σεφέρης13 καί μέ όρισμένα δείγματα μεταγραφής αρ­ χαίων ποιητικών κειμένων, πού έχουν γιά τήν ώρα δημοσιευθεΐ, ό ποιητής έχει νά προτείνει μιά μέθοδο κι έναν τρόπο πού ίσως βοηθήσει σέ μιά νέα μεταφραστική πράξη. Ό στίχος στίς μεταγραφές αύτές είναι άνοιχτός άλλά μεστός άπό ρυθμό. Μά­ λιστα σέ ορισμένες άδημοσίευτες μεταφρά­ σεις τοϋ Σεφέρη τό ϋφος καί ό (τονικός) ρυθμός τοϋ άρχαίου κειμένου μεταφέρονται στόν νεοελληνικό λόγο. Λέξεις τοϋ πρωτοτύ­ που πού έξακολουθοΰν νά λειτουργούν στή γλώσσα μας παραμένουν στή μετάφραση ώς έχουν. Κυρίως δμως ό μεταφρασμένος λόγος διαπερνάται άπό τήν ποιητική έκείνη όρμή καί δραστικότητα πού χαρακτηρίζει τήν ίδια τήν ποίηση τοϋ Σεφέρη.Ένα δείγμα νεοελ­ ληνικής μετάφρασης πού μπορούμε νά ποΰμε πώς βρίσκεται κοντά στό πνεΰμα τών δοκι­ μαστικών μεταγραφών τοϋ Σεφέρη είναι (άπ’ δσο μπορώ νά ξέρω) ή μετάφραση τής ’Ιφιγέ­ νειας της έν Ταύροις άπό τόν Γ. Τωάννου (Κέδρος, 1969). Ό μεταφραστής γράφει στόν πρόλογό του (σ. ζ'): «έκεϊνο πού μέ ένδιαφέρει καί τό προσπάθησα, δσο μπο­ ρούσα, ήταν νά δώσω πιστά τό πνεΰμα τού Ευριπίδη μέσα σέ ζωντανή νεοελληνική φράση, διασώζοντας δμως παράλληλα δ,τι μπορούσε νά διασωθεί, άπό λέξη, ήχο ή τόνο 51

κόλα θά έβαζε σέ κίνηση τοΰς μηχανισμούς της σάτιρας αλλά καί τοϋ κοινωνικού έλεγ­ χον πού είχε χρησιμοποιήσει πρωταρχικά ό ποιητής.15 Αυτή ή πολύ βασική αλήθεια πίστωσε τούς μεταφραστές τής κωμωδίας μέ τό δικαιολογημένο προνόμιο νά μετέρχονται έλευθεριότερους μεταφραστικούς τρόπους καί νά μεταφέρουν, 8σο τούς έπέτρεπε ή φιλολογική τους συνείδηση, τόν άριστοφανικό λόγο σέ αναλογίες καί άντιστοιχίες σύγ­ χρονες. Παρόμοια καί πολλοί σκηνοθέτες τής άριστοφανικής κωμωδίας ωθήθηκαν καί κεντρίστηκαν από τό πνεϋμα τής κωμωδίας γιά νά παρουσιάσουν πρωτοποριακές καί έξυπνες σκηνοθετικές λύσεις καί νά προκαλέσουν δχι σπάνια τό φιλολογικό καί κάποτε τό παραδοσιακό αστικό γούστο (8ρα, λ.χ., τήν περίφημη παράσταση των ’Ορνίθων από τόν Κούν τό 1959 καί τίς σχετικές αντιδρά­ σεις). 'Ωστόσο οί περισσότεροι μεταφραστές τού ’Αριστοφάνη στόν αιώνα μας (αναφέρουμε ένδεικτικά τόν Αύγέρη, τό Δημητρακόπουλο, τό Μελαχρινό, τό Ρώτα, τό Βάρναλη, τό Σταύρου, τό Σφυρόερα) παραμένουν δίπλα στό άρχαϊο κείμενο. Οί προσπάθειές τους συνίστανται στό νά γεφυρώσουν τό χάσμα άνάμεσα στόν άτίθασο καί φορτισμένο ποιη­ τικά καί πολιτικά λόγο τού ποιητή καί στόν σύγχρονο, λειτουργικό θεατρικό λόγο. Οί διαφορές στίς περισσότερες μεταφράσεις οφείλονται στή γλωσσική ή καί τήν αισθητι­ κή ιδεολογία τών μεταφραστών. Μπορούμε δηλαδή νά δούμε τή λαϊκή καί «τραχιά» γλώσσα τού Βάρναλη, τήν ουδετερότητα τού Σφυρόερα καί τή φιλολογική καί «επιστημο­ νικά άρτια άπόδοση»16 τού Σταύρου. 'Ωστό­ σο τό παιγνίδι, θέλουμε δέ θέλουμε, είναι στήν περίπτωση τού ’Αριστοφάνη ουσιαστι­ κά χαμένο καί τίς περισσότερες φορές πού έμφανίστηκε μιά «δικαιωμένη» παράσταση αρχαίας κωμωδίας αύτό οφειλόταν στή θεα­ τρική έφευρηματικότητα τού σκηνοθέτη καί λιγότερο τού μεταφραστή. Θά ήταν πάντως σκόπιμο νά άναφέρουμε εδώ μιά άλλη «άνάγνωση» τού ’Αριστοφάνη πού επιχείρησε τελευταία ό Κ. Ταχτσής, καί συγκεκριμένα τή μετάφραση τής Λυσιστράτης (’Αθήνα, 1977). Ή μετάφραση αύτή ερέθισε καί προκάλεσε τούς περισσότερους φιλολόγους καί πολλά γράφτηκαν σχετικά.17 Ό Ταχτσής κατηγορήθηκε οτι απιστεί καί στό γράμμα καί στό πνεύμα τού ’Αριστοφάνη — παρά τά άντίθετα καί δικαιολογητικά πού λέει ό ίδιος στή μικρή του εισαγωγή. Κυρίως ένόχλησαν οί παρεκκλίσεις τού μεταφραστή άπό

τό κείμενο δταν έκστομίξει ή ύπαινίσσεται σεξουαλικό αστείο καί οί «παραβάσεις» του άπό αύτό πού πράγματι λέει ό ’Αριστοφά­ νης. 'Ωστόσο μιά ψυχραιμότερη άνάγνωση τής μετάφρασης τής Λυσιστράτης (δέν είχα τήν τύχη νά δώ τήν παράσταση) καί προσε­ κτική αντιπαραβολή της πρός τό άρχαϊο κείμενο θά μάς έπειθε πώς τά πράγματα είναι διαφορετικά. ’Επειδή, άν κανείς άφαιρέσει τίς περιπτώσεις έκεϊνες πού ό Ταχτσής «παρεμβαίνει» στό κείμενο, ή μετάφρασή του ανήκει στίς παραδοσιακές αναγνώσεις τού ’Αριστοφάνη. Πιό συγκεκριμένα: υπάρ­ χουν πολλά καί χτυπητά δείγματα τής γνω­ στής μας νεοελληνικής άναλογίας καί έμφανίζονται στίχοι στή μετάφραση τούς όποιους ό αναγνώστης δέν θά βρει νά προέρχονται άπό τό κείμενο τού ’Αριστοφάνη, άλλά αύτό είναι δλο. ’Επαναστατική καί πρωτοπόρα άνάγνωση δέν έγινε, ούτε στήν περίπτωση τού Ταχτσή, δσο καί νά έρέθισε ή γραφή του τή φιλολογική μας ορθοδοξία. Θά τολμούσα μάλιστα νά ύπαινιχθώ (καί έλπίζω μέ τά παραδείγματά μου νά τό δείξω) δτι ή μετά­ φραση τού Ταχτσή είναι «συγκρατημένη» λεκτικά καί, τό χειρότερο, δέν εκμεταλλεύε­ ται τίς δυνατότητες τού κειμένου. Δηλαδή δέν έκμεταλλεύεται τίς δυνατότητες τού κει­ μένου γιά μιά παραδοσιακή έστω άνάγνωση τής κωμωδίας. ’Εξάλλου, ή φροντίδα του νά μάς φέρει κοντά στό πνεϋμα τής Λυσιστράτης, δπως λέει (σ. 9 τού προλόγου), είναι βέβαια συγκινητική άλλά οί άσυνέπειες πού παρατηρούνται στό εγχείρημα δείχνουν μάλ­ λον σύγχυση σχετικά μέ τό άριστοφανικό πνεϋμα καί άμέθοδη έργασία. Άλλά άς δού­ με τά κείμενα. (Ή σκηνή είναι στήν άρχή τού έργου, δταν ή Λυσιστράτη οργανώνει τίς γυναίκες γιά σεξουαλική άπεργία, προκειμένου νά σταματήσει ό πόλεμος· μιλά ή Κλεονίκη· στίχοι 21κκ.) Κλε. Τί δ’ έστίν, ώ φίλη Λυσιστράτη, έφ’ δ,τι π ο θ’ ή μδς τά ς γυναίκας συγκαλεΐς; Τί τό πράγμα; Πηλίκον τι; Λυσ. Μέγα. Κλε. Μών καί παχύ; Λυσ. Καί νή Δ ία παχύ. Κλε. Κάτα πώ ς ούχ ήκομεν; Λυσ. Ο ύχ ούτος ό τρόπος· ταχύ γάρ άν ξυνήλΆ λ λ ’ έστιν ύ π’ έμοΰ πράγμ’ άνεζητημένον. πολλαΐσι τ’ άγρυπνίαισιν έρριπτασμένον. Κλε. Ή πού τι λεπτόν έστι τούρριπτασμένον. Λυσ. Οίίτω γε λεπτόν ώ σθ’ δλης της Ε λ λά δ ο ς έν τα ΐς γυναιξίν έστιν ή σωτηρία.

Βάρναλης (1965) Κλε. Λέγε λοιπόν, καλή μου, τί μας κάλεσες τά θηλυκά σέ σύναξη. Τ ί πράμα νάναι τοΰτο καί πόσο; Λυσ. Τρισμεγάλο! Κλε. Κι άνάλογα χοντρό; Λυσ. Π άρα πολύ! Κλε. Καί πώ ς δέν τσακιστήκανε νά ρθοΰνε; Λυσ. Μά δε μιλάω γιά τέτιο πράμα. ’Αλλιώς, πατεϊς με καί πατώ σε θ ά ροβόλαγαν. "Αλλο πράμα έννοώ, που έγώ μονάχα τό σοφίστηκα. Νύχτες στό μυαλό μου ' τό δούλεβα καί τό κοσκίνιξ’ άγρυπνη. Κλε. Καί γιά νά ίδοΰμε τί ψιλοκοσκίνισες; Λυσ. Σκέδιο φίνο! Ο ΐ γυναίκες μοναχά μπορούν νά σώσουν δλην τήν Ε λλά δα .

ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ ΒΑΚΧΑΙ

Σταύρον (1967) Κλεο. Γιά ποιό σκοπό όμως, Λυσιστράτη μου, εχεις τίς γυναίκες σέ σύναξη καλέσει; Σ πουδαίο; Λυσ. Μεγάλο. Κλε. (πονηρά) Καί χοντρό; Λυσ. Μέ ουσία. Κλε. Μά τότε πώ ς δέν έρχονται; Λυσ. Δέν είναι αύτό πού βάζει ό νους σου· δν ήταν, όλες θ ά ’τρεχαν. Ε ίναι κάτι πού άγρυπνώντας τό ’χω βαθιά έρευνήσει καί δουλέψει. Κλε. θ ά ’να ι λεπτό ά π’ τό τόσο δούλεμά σου. Λυσ. Τόσο λεπτό, πού άπ’ τίς γυναίκες κρέμεται ή σωτηρία π ιά όλης της Ε λλάδας.

Ταχτσής (1977) Κλε. Έ , μίλα τόσην ώρα ντέ! Ν άσαι καλά βρέ φιλενάδα. Ε ίπες «μεγάλο»; Λυο. Πολύ μεγάλο. Κλε. Καί — χοντρό; Λυσ. Κάτι πού μάς πονάει όλες μας. Κλε. Καί δέν τσακίστηκαν ναρθοΰν; Πολύ περί­ εργο. Λυσ. ’Εσένα πάντα έκεϊ ό νους σου. Τό ξέρω, μήν άνησυχεΐς, άν ήτανε γι αύτό, θάρχόντουσαν τρεχάλα. Γι άλλο λέω. Μούρθε μιά ιδέα καταπληκτική, μούχει κολλήσει, κι είναι δυό νύχτες τώρα, δέ μπορώ νά κλείσω μάτι. Κλε. Σούχει κολλήσει; Ποιός; Λυσ. Μιά ιδέα, σοΰ λέω. Πού άν έφαρμόσουμ’ όλες οί γυναίκες, θ ά σώσουμε άμέσως τήν Ε λλά δα .

Ό D o v e r (δ.π., σημ. 15, σ. 93κ.) θεωρεί τό σχετικό χωρίο χαρακτηριστικό δείγμα τής θεατρικής τεχνικής τοϋ ’Αριστοφάνη, κατά τήν οποία κάποτε εμφανίζονται «αύθύπαρκτα αστεία, πού ένδέχεται νά μήν προκύ­ πτουν φυσιολογικά άπό τό διάλογο πού προηγήθηκε». Συγκεκριμένα τό αστείο έδώ έγκειται στή λέξη πράγμα, πού χρησιμοποι-

Τό έξώφνλλο της μετάφρασης των «Βακχών» άπό τόν Κ. Βάρναλη (1910)

εΐται μέ τή δίσημη έννοια (όπως όλλωστε καί στά νεοελληνικά), δηλαδή «υπόθεση» καί σεξουαλικό όργανο. Τό επίθετο «παχύ» κα­ νονικά δέν συνάπτεται μέ τό ουσιαστικό πράγμα (υπόθεση), αλλά γίνεται δεκτό άπό τή Λυσιστράτη γιά χάρη τοϋ σεξουαλικού αστείου. Τό άστεϊο κορυφώνεται παρακάτω, όπου ή Λυσιστράτη, έχοντας στό νοΰ της τήν ύπόϋεση τής ειρήνης, χρησιμοποιεί τίς ένδεικτικές λέξεις «πράγμα άνεζητημένον... άγρυπνίαισιν έρριπτασμένον»,18 πού σημαίνουν «ύπόθεση βαθιά άναζητημένη, πού σέ άγρύπνιες μέσα πάλευα νά βρω». Τελειώνει δέ ή δισημία μέ τή χρήση τοϋ επιθέτου «λεπτόν», πού έχει σχέση μέ τό «δούλεμα» τοϋ πράγμα­ τος καί μέ τήν κρισιμότητα τής υπόθεσης. Ό Βάρναλης μεταφράζει «νύχτες τό δούλευα καί τό κοσκίνιζ’ άγρυπνη», άλλά ή έρεθιστικότητα τοϋ λόγου περιορίζεται μέ τή φράση «στό μυαλό μου». Ό Σταύρου είναι πιό κοντά λέγοντας «τό ’χω βαθιά έρευνήσει καί δουλέψει». Τό άστείο δέν χάνεται στά νεοελ­ ληνικά, όπως φαίνεται καί άπό τό επίθετο «λεπτό» τής μετάφρασης τοϋ τελευταίου. Χάνεται όμως όλο τό «πράγμα» στήν άπόδοση τοϋ Ταχτσή, καθώς αύτός αγνοεί τήν άριστοφανική λέξη καί προτιμά νά κάνει τό «έξυπνο» αστείο τής Κλεονίκης «Σούχει 53

κολλήσει; Ποιος;» ’Αποτέλεσμα: δεν άποφορτίζεται μόνο ό λόγος τοΰ ποιητή, αλλά καί ό μεταφραστής χάνει τήν ευκαιρία νά χρησιμοποιήσει τό αυθύπαρκτο άστεΐο τοΰ ’Αριστοφάνη (πού επιτέλους είναι καί «πιό χοντρό») καί άρκεϊται σέ μιά εύκολη άστική ήθογραφία. Τά παραδείγματα μπορούν νά πολλαπλασιαστοΰν, άλλά θαρρώ πώς δέν είναι εδώ δ χώρος γιά μιά έκτενή άνάλυση τής μετάφρασης τής Λυσιστράτης. 'Ωστόσο, διαβάζοντας κάποιος προσεκτικά τή μετά­ φραση αυτή τοΰ Ταχτσή μπορεί νά βρει κάμποσες παρεκβολές άπό τό κείμενο καί άνάλογα «εΰκολα» άστεΐα, πού άπηχοΰν τή γλωσσική καί αισθητική ιδεολογία τοΰ μετα­ φραστή. Ή δλη δμως πρωτοτυπία εξαντλεί­ ται στό σημείο αύτό. Δέν υπάρχει λοιπόν καμιά επαρκής καί άμεση άνάγνωση τοΰ ’Αριστοφάνη; Στή θεα­ τρική περιοχή ορισμένες περιπτώσεις πρα­ γματικά μποροΰν νά χαρακτηρισθοΰν λαμ­ πρές — άναφέρομαι κυριότατα στις πρώτες παραστάσεις τοΰ Κούν. ’Εξακολουθώ ώστόσο νά πιστεύω πώς ή δουλειά είναι πρώτιστα σκηνοθετική, άφοΰ άλλωστε οι μεταφράσεις πού χρησιμοποιήθηκαν ήταν «ορθόδοξες». "Ισως (καί στηρίζομαι έδώ στούς ώμους τοΰ

καθηγητή Σηφάκη19) οί λύσεις πού ό Σαββόπουλος προτείνει στούς Άχαρνής τον νά αποτελούν μιά υπόσχεση γιά τό μέλλον. ’Ίσως έτσι νά επιστρέφει σέ μάς ό ’Αριστο­ φάνης ζωντανός. Τά άλλα τά πομπώδη καί τά έξεζητημένα, φιλολογικά ή μή, οί «έξυ­ πνες» καί «πρωτοπόρες» άναγνώσεις τοΰ κωμικοΰ, μάλλον μελαγχολία προκαλοΰν, καί πιστοποιούν πώς μάς λείπει καί ή δημι­ ουργική φαντασία καί ή ευαισθησία. Όμως, γιά νά τελειώνουμε, οί θεατρικές αναγνώσεις τών άρχαίων δραματικών είναι δικαίωμα τοΰ καθενός καί ό βαθμός τής πνευματικής μας έλαστικότητας έπιτρέπει (σωστά άπό μιά άποψη) αυτούς τούς ερασι­ τεχνισμούς. ’Αλλά γιά τή μετάφραση πού, ώς πανάκεια, έχει είσαχθεϊ στό σχολειό γιά νά άντικαταστήσει τόν αρχαίο λόγο, κάποιος πρέπει νά δουλέψει υπεύθυνα. Ή διαιώνιση τοΰ «φιλολογικοΰ» καί φτιαχτοΰ λόγου, ή διατήρηση μιάς γλωσσικής καί αισθητικής ιδεολογίας ξεπερασμένης άντικειμενικά και­ ρό τώρα, καί πάνω άπ’ δλα ή έκπαιδευτική μακαριότητα καί ή φουσκωμένη περηφάνια πώς οί έλληνόπαιδες γεύονται μέ τόν τρόπο αύτό άρχαία ποίηση, πρέπει νά σταματή-

Σημειώσεις: 1. Μοναδικό στό είδος του, ειδικά γιά τά κλασικά 8. Μέρες Γ', Δευτέρα 30 Σεπτ. 1940, σ. 248. κείμενα, είναι τό βιβλίο του Ι.Θ. Κακριδή, Τό Μετα­ 9. Ι.Θ. Κακριδής, ατό Αφιέρωμα γιά τό Γρυπάρη, «Τό φραστικό Πρόβλημα, 1961, 3η έκδ., καί Ιδιαίτερα τό μεταφραστικό έργο του», Ν. Εστία, 32 (’Ιούλιος έπιγραφόμενο «Συστηματικό Μέρος». Δεκέμβριος 1942), σ. 431.

2. Ι.Θ. Κακριδής, δ.π., σ. 27.

10. Poetry Review of February 1912, πρβ. Ezra Pound, 3. Ό Πολίτης, 38 (1977), σ. 38κκ.

Sophocles Women of Trachis, (Faber & Faber, 1956) 4. Ό Γ.Δ. Ζευγώλης μεταφράζει έπίσης τήν’Οδύσσεια σ. 9 κκ. σέ πεζό (έκδ. Πάπυρος, 1957). Πρόκειται δμως γιά 11. Βλ. τήν εισαγωγή στήν Ήλεκτρα (’Αθήνα, 1973, έκδ. μιά άναλυτική καί πεζολογική μετάφραση, διαφορε­ Εταιρείας Σπουδών Σχολής ΜωραΐΟι]. τική δηλαδή άπό έκείνη πού έννοεϊ ό Μαρωνίτης. 12. Πρβ. ψυχοπατέρας, στήν γειτονιά τών δυνατών καυ­ Υπάρχει ώστόσο ένα προηγούμενο πεζής μετάφρα­ γάδες μήν Ανάβεις, ό ξακουστός γαμπρός, άλιά μου ή σης τοΰ Όμηρου πού Αξίζει νά άναφερθεί. Είναι ή μαύρη κι Αράχνη, Αποκούμπι, όλημερούλα όλονυμεταγραφή των 14 πρώτων στίχων τής Δεύτερης χτούλα, σάβανο, βαριά κριματισμένος κλπ. Νέκυιας (Όδύσσεια ω) άπό τό Γ. Σεφέρη (Δοκιμές, 13. Δοκιμές, Β', σ. 141. Β', α. 227). Μολονότι, φυσικά, ή μετάφραση αυτή 14. Περιοδικό Φυλλάδιο, 3-4 (1978-79), σ. 56. είναι μιά δοκιμή, ή άπλή παραβολή τηςπρόςδλες τίς 15. Γιά τήν πραγματικά δύσκολη θέση τοΰ μεταφραστή άντίστοιχες μεταφράσεις του χωρίου, δείχνει τήν τής κωμωδίας βλ. K.J. Dover, Ή Κωμωδία τού υψηλή της ποιότητα καί δέν είναι ύπερβολή νά ποΰμε ’Αριστοφάνη (’Αθήνα 1978, μτφρ. Φ.Ι. Κακριδής), πώς στέκει μέτρο γιά όσους θελήσονν νά καταπια­ κεφ. «Μεταφράσεις», σ. 317-332, δπου ό συγγραφέας στούν μέ παρόμοιο έργο. καί ό μεταφραστής, άνάλογα, παραθέτουν χαρακτη­ 5. Βλ. πώς μεταφράζονται λ.χ. τά μόρια τοΰ άρχαίου ριστικά μεταφραστικά δείγματα άπό τό έργο τοΰ ’Αριστοφάνη. κειμένου, τά όποια οΐ προηγούμενοι μεταφραστές ή Αγνοούσαν ή άδυνατοϋσαν νά περιλάβουν ατόν 15- 16. Ό Φ. Κακριδής στήν Πρόλογό του Ή Κωμωδία τοΰ σύλλαβο στίχο τους. ’Αριστοφάνη, δ.π., σ. 10, 6. Ή μετάφραση τοΰ έπιθέτου έχει σχέση μέ τήν προτει- 17. Βλ. κυρίως, Θ. Ξύδης, «Ή Λυσιστράτη στή μετά­ νόμενη έτυμολογία του. Όσοι δέχονται δτι τό «δαΐφραση τού Κ. Ταχτσή», Ν. Εστία 102 (1977), σ. φρων» προέρχεται άπό τό «δαίς» (μάχη) καί «φρήν» 1099-1103. μεταφράζουν έμπειροπόλεμος, Ανδρείος. Οϊ άλλοι 18. Βλέπε σχετικά τόν Αρχαίο σχολιαστή στόν στίχο. πού δέχονται δτι τό έπίϋετο σχετίζεται μέ τό «δαή- . 19. Στήν Αδημοσίευτη, γιά τήν ώρα, Ανακοίνωσή του στό ναι» (συγγενικό τού διδάσκω) τό Αποδίδουν σώφροΣυνέδριο «Πρωτότυπο καί Μετάφραση», ’Αθήνα, νας, συνετός. Αύτά ώς μικρό παράδειγμα γιά τό πόσο Δεκέμβρης 1978. [Τό παρόν άρθρο είχε δοθεί στό ή έρμηνεία έπηρεάζει τή μετάφραση. Διαβάζω δταν δημοσιεύτηκε στόν Πολίτη (’Ιούνιος 7. Ό Μαρωνίτης γράφει παρόμοια «έπιμένουμε πάντα 'Ιούλιος 1979) 27, σ. 24-42, ή θαυμάσια αύτή μελέτη στις ποιητικές μεταφράσεις, φρεσκαρισμένες δμως μέ τοΰ Γ. Σηφάκη, «Προβλήματα μετάφρασης στόν ’Αρι­ τή δική μας Ανάσα», δ.π., σ. 39. στοφάνη»,]

54

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ

Ι ΚΑΡΟΣ 1963 ΒΡΑΒΕΙΟ ΝΟΜΠΕΑ ΓΙΏΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ ★

1979 ΒΡΑΒΕΙΟ ΝΟΜΠΕΑ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΑΥΤΗΣ

Ι ΚΑΡ ΟΣ Η ΕΑΑΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ Στίς Εκδόσεις

'Ο ϋΤ Ίϋ Α Ι Τ

S.ί

η κ Λ ί ICJR'/iZ. Π Χ tf.i/ t . Μ 1 R Α I / „W JS M &

Φίλιππος Δρακονταειδής

Ξαναδιαβάζοντας τόν Θερβάντες Τά λεγάμενα «κλασικα» η «αθάνατα» έργα τής λογοτεχνίας, μέ τόν καιρό παραδίνονται στά παιδιά γιά την τέρψη τους ή γιά νά ικανοποιηθεί κάποια άκαθόριστη έννοια μόρφωσής τους. Παραδίνεται τό άνεκδοτολογικό πλέγμα, ή σειρά των γεγονότων κι δ,τι άλλο έξω από τά οποία σχόλια ή τίς οποίες σκέψεις τοΰ συγγραφέα. Έ τσι καθορισμένο, τό έργο γίνεται «κληρονομιά» πού άφοβα διατη­ ρείται στοΰς αιώνες κι άφοβα περνάει άπό γενιά σέ γενιά. ’Από την άλλη μεριά, οί ειδήμονες, μέ δεδομένο τό θαυμασμό τοΰ νοήμονος κοινού γιά τό συγκεκριμένο έργο, προϋποθέτοντας δτι τό κοινό έχει πιά έμβαθυνει στην ουσία, τό φορτώνουν μέ τόσα σημειώματα, τόσες επεξηγήσεις κι αναλύσεις, τό βουλιάζουν κάτω άπό τό βάρος τόσων βαθυστόχαστων συγγραφών, ώστε ουσιαστι­ κά τό νεκρώνουν. Κι ανάμεσα σέ αύτά τά δύο δεδομένα, ό ένήλικας άναγνώστης δέν έχει τελικά τήν πιθανότητα νά πλησιάσει τό έργο καθαυτό καί νά τό γνωρίσει, άδιαφορώντας γιά τό άνέκδοτο, άδιαφορώντας γιά τίς σκωρίες πού τό καλύπτουν. ’Ίσως ή λογοτεχνία δέν άλλάζει τόν κό­ σμο, άλλά είναι βέβαιο πώς ή λογοτεχνία στερεώνει τόν κόσμο πού ετοιμάζεται καί συνεισφέρει στήν άλλαγή. Τό χαρακτηριστι­ κό των «κλασικών» ή «άθάνατων» έργων είναι δτι, σέ κάθε περίπτωση δπου ό κόσμος πάει ν’ άλλάξει, ή χρησιμότητά τους είναι ίδια. Δέν θά ήταν λοιπόν υπερβολή, άν ύποστηριζόταν δτι τά ίδια αύτά έργα είναι άπειλή γιά τόν κόσμο πού ύπάρχει. Ά ν ή κωμικοτραγική δικτατορία τοΰ 1967-’74 άπαγόρευε καί λογόκρινε τόν ’Αριστοφάνη, μέ τήν ίδια λογική (μάθημα τοΰ ίδιου δασκά­ λου) ή χιλιανή δικτατορία άπαγορεύει τήν κυκλοφορία τοΰ Δόν Κιχώτη. Δέν μποροΰμε νά ποΰμε πώς αυτές οί περιπτώσεις είναι άκραΐες, γιατί καλά ξέ­ ρουμε δτι σέ πολλές χώρες δπου ή «παιδεία» δίνεται «άνοιχτόμυαλα», τά «κλασικά» ή «άθάνατα» λογοτεχνικά έργα δίνονται πάν­

τα άποσπασματικά κι έξω άπό τό πλαίσιό τους, στό μέτρο πού συμβάλλουν στήν άναπαραγωγή δεδομένων άξιών. Καμιά καθεστηκυία τάξη δέν διακινδυνεύει τή φώτιση τών νεότερων. Έτσι, στό πλαίσιο της τάξης, ό Ντάντε, ό Ραμπλαί, ό Θερβάντες κι οί δικοί μας Όμηρος, Θουκυδίδης, Πλάτων κλπ. είναι πιά μουσειακά πράγματα, άκίνδυνα εκτεθειμένα. Τύχη ή περιέργεια μπορεί νά φέρει σ’ επαφή τό σημερινό άναγνώστη μέ αύτοΰ τοΰ είδους τά έργα. Οί έκδόσεις τσέπης άναμφίβολα βοήθη­ σαν καί βοηθοΰν στή διείσδυση τέτοιων έργων. Ά ς μή γελιόμαστε δμως: τά «κλασι­ κά», τ’ «άριστουργήματα», περισσότερο προσθέτουν στό κύρος τών έκδόσεων τσέπης παρά στήν άμεση άπόδοση κέρδους. ’Αποτε­ λούν επένδυση πού σταθερά κι έξω άπό τούς συρμούς φέρνει άποτέλεσμα. Μέσα στούς κινδύνους τής έκδοσης, αύτά τά βιβλία δέν προσθέτουν κι άλλα άστάθμητα, άντίθετα άφαιροΰν κινδύνους. Μιά τέτοια διείσδυση δέν άλλάζει συνειδησιακά τήν κατάσταση. Τέλος, ύπάρχει καί μιά άλλη άρνητική άντίληψη: τά «κλασικά» ή «άθάνατα» λογο­ τεχνικά έργα θεωρούνται έξω άπό τήν πολι­ τική. Δέν ύπάρχει μεγαλύτερο λάθος. Ό

Πορτραϊτο τον Θερβάντες άπό γαλλική Ικδοση τοΰ «ι

Κιχώτη» (18ος αί.)

Ραμπλαί δεν είναι λιγότερο πολιτικός άπό τόν Σαίξπηρ, ούτε ό Σαίξπηρ λιγότερο πολι­ τικός άπό τόν Θερβάντες. Κι δλοι αυτοί (καί άλλοι) δεν είναι λιγότερο πολιτικοί άπό τόν Μάρξ ή άπό τόν Λένιν. Καί δεν είναι τυχαίο δτι αύτοί οί δύο ήταν βιβλιοφάγοι «κλασι­ κών» έργων διαφόρων έποχών. Στό κάτω κάτω, αν αύτά τά έργα δεν ήταν πολιτικά, δεν θά είχαν καεί στην πυρά, δεν θά είχαν μπει στόν Ίντεξ, δεν θά τά σκέφτονταν οί δικτατορίες κι οί λογιών σωτήρες.

Ό ορθολογισμός μας (έκεϊνος πού πάει άπό τόν ’Αριστοτέλη στόν Καρτέσιο καί φτάνει στόν Χέγκελ) άπαιτεΐ κάθε πράγμα νά βλέπεται άπό μιά σκοπιά ή τό πολύ πολύ νά βλέπεται σφαιρικά (άπ’ δλες δηλαδή τίς σκοπιές), έχοντας πάλι σάν ξεκίνημα μιά σκοπιά. Αυτή ή μανία τών «κλασικών» νά τά λένε δλα άπ’ δλες τίς σκοπιές καί κάτω άπό μιά τέτοια λογική νά συνθέτουν ένα μωσαϊκό ή νά οικοδομούν πολυδιάστατα, αύτή ή μα­ νία ξενίζει. Ό ορθολογισμός μας όνομάζει

Ό Θερβάντες καί ή έποχή του 1547(29 Σεπτεμβρίου;): Γέννηση τοΰ Μιγέλ δέ Θ ερβάντες, στην πόλη Ά λ κα λ ά δέ Έ νά ρες. Ε ίναι τό τέταρτο πα ιδ ί τοΰ γιατρού Ροδρίγο δέ Θ ερβάντες καί τής Λεονόρ δέ Κορτίνας.

1533: Θ άνατος τοΰ Ραμπλαί.

1554: Ή οικογένεια τοΰ Ροδρίγο δέ Θ ερβάντες κατοικεί στό Β αγιαδολίδ.

1558(μέχρι 1603): Στόν άγγλικό θρόνο άνεβαίνει ή ’Ελισάβετ ή Α '.

1561: Παραμονή τοΰ Μιγέλ δέ Θ ερβάντες στη Μαδρίτη.

1564: Ό Ροδρίγο δέ Θ ερβάντες κι ή οίκογένειά του έγκαθίστανται στή Σεβίλλη.

1564: Γέννηση τοΰ Σαίξπηρ καί τοΰ Γα­ λιλαίου.

1564 (μέχρι 1570): Π ολιορκία κα ί άλωση της Μ άλτας ά πό τούς Τούρκους.

1568: Ό Μιγέλ δέ Θ ερβάντες έπιστρέφει στη Μ αδρίτη κα ί πηγαίνει στή σχολή τοΰ Χ ουάν Λόπες δέ Ό γ ιο ς .

1569: Παραμονή τοΰ Μ. δέ Θ ερβάντες στή Ρώμη, στήν άκολουθία τοΰ μελλοντικού καρδινάλιου Ά κο υ α βίβ α.

1570: Ό Θ ερβάντες παίρνει μέρος σάν στρατι­ ώτης στή ναυτική έκστρατεία κατά τών Τούρκων ύ πό τήν άρχηγία τοΰ Μ αρκαντόνιο Κολόννα, στρατηγού τοΰ Π άπα.

1570 (Μ έχρι 1571): Π ολιορκία κα ί κατά­ ληψη τής Κύπρου ά πό τούς Τούρκους.

1570: Κυκλοφορούν οί «Λουσιάδες» τοΰ πορτογάλου συγγραφέα Καμόενς.

1571 (7 ’Ο κτωβρίου): Ν αυμαχία τής Ν αυπάκτου. Ό Θερβάντες τραυματίζεται στό άριστερό χέρι.

1572: Σφαγή τής νύχτας τοΰ 'Α γίου Βαρ­ θολομαίου.

1573: Ειρήνη Βενετίας κα ί Πύλης.

1575-1580: 'Ο Θ ερβάντες, έπιστρέφοντας στήν πα τρ ίδα του, πέφτει αιχμάλωτος Βερβερίνων πειρατώ ν κι όδηγεΐται στό ’Αλγέρι. Στή διάρκεια τής αιχμαλωσίας του κάνει έπανειλημμένες άπόπειρες νά δραπετεύσει.

1580: Ό Μ ονταίνι δημοσιεύει τά «Δο58

1581: Ό Τάσσο δημοσιεύει τήν «’Α πε­ λευθερωμένη Ιερουσαλήμ».

1583-1587: Ό Θερβάντες έπιστρέφει στήν ’Ισπα νία κι άφοσιώνεται στό θέατρο.

1584: Γάμος τοΰ Θερβάντες.

1585: Δημοσιεύει τή «Γαλάτεια», βουκολικό μυθιστόρημα.

1585 (μέχρι 1600): Δημιουργική περί­ οδος τοΰ Γ. Χ ορτάτζη: Π ανώ ρια, Έ ρω φίλη, Κ ατζοΰρμπος.

1587-1597: Ό Θερβάντες μένει στήν ’Α νδα­ λουσία. ’Α ναλαμβάνει διάφορες άποστολές, σχετικά μέ τά κρατικά οικονομικά.

1588: "Ηττα τής ’Α νίκητης ’Α ρμάδας άπό τόν άγγλικό στόλο.

1590: Ό Γκουαρίνι δημοσιεύει τόν «Π ι­ στό βοσκό».

1593: Σχολείο τής έλληνικής κοινότητας τής Βενετίας.

1594 (μέχρι 1611): Ό Σ αίξπηρ παρουσι­ άζει τόν «Ριχάρδο Β '», τό «Ρωμαίος καί Ίουλιέτα», τόν «Ά μ λετ», τήν «Τρικυ­ μία» κλπ.

1600: Ό Θ ερβάντες φυλακίζεται γιά κακή διαχείριση κι άβλεψίες στήν υπηρεσία 1605 (’Ιανουάριος): Κ υκλοφορεί τό πρώτο μέρος τοΰ Δόν Κιχώτη.

1609: Ό Θ ερβάντες μ παίνει στήν ’Α δελφότητα τής 'Α γιότατης Μετάληψης.

1611: ’Ε παναστατικά κινήματα στή Θ εσ­ σαλία κ α ί Ή π ε ιρ ο , έκτέλεση τοΰ Διονύ­ σιου «Σκυλόσοφου».

1613: 'Ο Θ ερβάντες δημοσιεύει τίς «'Υ ποδει­ γματικές νουβέλες».

1614: Κ υκλοφορεί ά πό κάποιον Ά βεγια νέδα τό υποτιθέμενο «δεύτερο μέρος» τοΰ Δόν Κιχώτη.

1615: 'Ο Θ ερβάντες δημοσιεύει τό δικό του δεύτερο μέρος τοΰ Δόν Κιχώτη. "Αμεση έπιτυχία τοΰ έργου.

1616 (23 ’Α πριλίου): Θ άνατος τοΰ Θ ερβάντες 1616: Θ άνατος τοΰ Σ αίξπηρ.

αυτή την κατάσταση «παιδιά», άλλά ξεχνάει πώς μόνο τό παιχνίδι είναι ή καθαυτό σοβα­ ρή ανθρώπινη πράξη. Ταυτόχρονα, τό «κλα­ σικό» ή « αθάνατο» λογοτεχνικό έργο πλα­ νιέται σ’ έκείνη τήν ακαθόριστη περιοχή μεταξύ πραγματικότητας καί φαντασίας, μεταξύ παράδεισου καί κόλασης, δίχως ωστόσο νά μπορεί τουλάχιστον νά γίνει συ­ ζήτηση 8τι πρόκειται γιά τό καθαρτήριο. Έτσι, ύποτονικότητα κι υπερβολή συνταιρι­ άζονται, χώροι καί χρόνοι συμπλέκονται ή διαλύονται, νοητικές κατηγορίες γκρεμίζον­ ται καί φιλοσοφικά κατηγορούμενα παύουν νά ισχύουν, διαλεκτικές πορείες ξεστρατί­ ζουν. Κι 8λ’ αύτά, ενώ τηρούνται τά προσχή­ ματα, ενώ ή λογική φαίνεται νά κυριαρχεί. Τά «κλασικά» ή «αθάνατα» λογοτεχνικά έργα δέν είναι στά μάτια μας πνευματικές κατασκευές, άλλά έκπληκτικές γεννήσεις, κάτι σάν τό ξεπέταγμα της Άθηνάς άπό τήν κεφαλή τού Δία. Θά λέγαμε πώς αύτά τά έργα είναι «έπη», ή ούσιαστική δηλαδή λο­ γοτεχνική μορφή, κι άπό αύτή τήν άποψη «φιλοσοφήματα», μαθητείες θανάτου, καταυγασμένες άπό ζωή. Σάν ή ζωή, στό άπόγειό της, νά γίνεται άνυπαρξία. Δέν είναι λοιπόν τόσο περίεργο πού τέτοια έργα γράφονται συχνά σέ «χρυσούς αιώνες». Τά «κλασικά» ή «άθάνατα» λογοτεχνικά έργα είχαν στή χώρα μας τήν τύχη νά πέσουν (μ5 έλάχιστες έξαιρέσεις) στά χέρια άθλιων μεταφραστών καί νά κακοπάθουν ή ευτύχη­ σαν νά περάσουν, σάν μέρος τού προσωπι­ κού έργου ή σάν εύσυνείδητο επαγγελματικό άποτέλεσμα, άπό τά χέρια τών καλύτερων συγγραφέων καί ποιητών μας. Θ’ άξιζε μάλι­ στα νά μελετηθεί τό φαινόμενο (πού δέν παρατηρεΐται μέ τέτοια συχνότητα σέ άλλες λογοτεχνίες) καί νά συνδεθεί ίσως μέ τίς προσπάθειες τών λογοτεχνών μας νά κυριαρχήσουν πάνω στή γλώσσα, πράγμα πού εξαιρετικά έξυπηρετείται άπό τή μετάφρα­ ση. Έτσι, ό Ντάντε μεταφράστηκε άπό τόν Καζαντζάκη, ό Σαίξπηρ άπό τό Ρώτα, γιά νά περιοριστούμε στούς μακρινότερους αιώνες. Ό Ραμπλαί, δπως κι ό Καμόενς, μένουν άμετάφραστοι στό σύνολό τους, κι ίσως ένα τέτοιο γεγονός νά επιβεβαιώνει τό έπιφανειακό τής «παιδείας» μας, άν δεχτούμε δτι τό νεότερο δέν ώφελεί άν δέν διακρίνονται οί κρίκοι του μέ τό παλιότερο κι δτι τό νεότερο δέν άφομοιώνεται, ώστε νά μετουσιωθεί σέ νέα δημιουργία, άν τό παλιότερο άγνοεΐται. Ή περίπτωση τής μετάφρασης τού Δόν

Εξώφυλλο ίπποτικοϋ μυθιστορήματος τον 16ου αιώνα: «Ή ιστορία τοϋ Ροσιάν τής Καστίλλιας, πού πραγματεύ­ εται τίς μεγάλες περιπέτειες τοϋ ιππότη στά διάφορα μέρη τοϋ κόσμου». Μετάφραση άπό τά λατινικά (!)

Κιχώτη στή γλώσσα μας είναι κάπως διαφο­ ρετική. Τό τόλμημα άνέλαβε ένας «έλάσσων» λογοτέχνης, ό Κ. Καρθαίος (1878-1955) [Γιά τόν Κ. Καρθαίο, βλ. Π. Χάρης, Μικρή Πινακοθήκη, 1963 — Γ. Χατζίνης, Ή τέχνη είναι δύσκολη, 1962] πού ύψωσε τήν προσπάθειά του σέ προσωπική δημιουργία, τήν έκαμε έργο ζωής, ταυτίστηκε μέ τό κείμενο καί πέθανε πρίν ολοκληρώσει τή δουλειά του, πού άποτέλειωσε ή Τ. Ίατρίδη. Έτσι, σάν «στερεότυπη» σήμερα έκδοση τού Δόν Κιχώτη στή γλώσσα μας έχουμε τή δίτομη μετάφραση (ό πρώτος τόμος μετάφραση τού Κ. Καρθαίου, ό δεύτερος τού Κ. Καρθαίου καί τής Τ. Ίατρίδη) στίς εκδόσεις τής «Εστί­ ας». [Ό Κ. Καρθαίος είχε κυκλοφορήσει τόν πρώτο τόμο τό 1944 στίς εκδόσεις «’Αετός». Αυτούσιος ό τόμος έκείνος άνατυπώθηκε άπό τήν «Εστία». Ή δίτομη έκδοση δέν έχει καμία ένδειξη γιά τή χρονολογία τής κυκλο­ φορίας κι άπό προσωπική θύμηση καί μόνο τοποθετείται γύρω στό 1965.] Μπορούμε λοιπόν νά πούμε πώς ή νέα γενιά έχει τή δυνατότητα επαφής μέ τό έργο. Γιά νά μή βαρύνουμε ετούτη τήν παρουσί­ αση, άνατρέχοντας στό σύντομο ή μακρινό­ 59

τερο παρελθόν, αλλά γιά νά έπιβεβαιώσουμε όσα ειπώθηκαν στην άρχή, που φαίνονται νά προκαθορίζουν καί τίς μελλοντικές τύχες των «κλασικών» fi «άθάνατων» λογοτεχνι­ κών έργων, άφοϋ στην προκειμένη περίπτω­ ση ό Δόν Κιχώτης έχει κιόλας γίνει μιούζι­ καλ, σήριαλ, κινηματογραφικό έργο κι ένα σωρό άλλες άσέλγειες έχει ύποστεΐ, ας πά­ ρουμε γιά παράδειγμα τήν προσωπική μαρ­ τυρία τοΰ συντάκτη: Πρωτοδιάβασα (άν λέ­ γεται διάβασμα) τό έργο στή σειρά τών «Κλασικών Εικονογραφημένων» καί συγ­ κρότησα τό άστεΐο της υπόθεσης, τό τραβη­ γμένο άπό τά μαλλιά, πού κατά κάποιο τρόπο ήταν κι άπωθητικό. Ύστερ’ άπό πολ­ λά χρόνια, κάποιος δώρησε στήν κόρη μου τήν έκδοση «Ήρωες θαυμαστών βιβλίων» (Φυτράκης), όπου στό έξώφυλλο κυριαρχεί ό Δόν Κιχώτης μέ τόν Σάντσο, ενώ στά πόδια τοΰ Ροσινάντη μπλέκεται ό Πινάκιο (ύποθέτω) καί στό έσωτερικό, ύστερ’ άπό τόν Όδυσσέα, τόν Δαυίδ, τόν Ζίγκφριντ κι άλλους, συνοψίζεται σέ δύο σελίδες (μέ εικό­ νες) τό έργο τοΰ Θερβάντες, μέ τή βοήθεια δύο ή τριών επεισοδίων. ’Αναζητώντας πλη­ ρέστερη τροφή πνευματική γιά τήν κόρη μου πού έμπαινε στό γυμνάσιο, κινημένος άπό έκεϊνο τό έξώφυλλο, αγόρασα τή δίτομη έκδοση τής «Εστίας» κι ομολογώ ότι μόλις τελείωσα τό διάβασμά της. Θά ήταν κραυγαλέα άντίφαση μέ όσα προηγήθηκαν, άν καταπιανόταν κανείς ν’ «άναλύσει» ή άν, ξεκινώντας άπό τή ζωή τοΰ Θερβάντες, προχωροΰσε σέ έκλογικεύσεις καί βαθυστόχαστες ερμηνείες. Στήν προκει­ μένη περίπτωση κάτι τέτοιο θά ήταν πιό άνώφελο, δχι μόνο γιατί δέν έχουμε μεγάλη χρονική συνάφεια μέ τόν Δόν Κιχώτη στή γλώσσα μας, δχι μόνο γιατί ό ύπόλοιπος Θερβάντες-συγγραφέας μάς είναι άγνωστος, άλλα καί γιατί δέν έχουμε καμιά συστηματι­ κή γενική γνώση τής ισπανικής λογοτεχνίας, ούτε στή σειρά τών έξαρτήσεών μας είχαμε σχέση μέ τήν ’Ισπανία. Θά ήταν μάλιστα περιττό νά καταπιαστούμε έδώ μέ τή ζωή τοΰ συγγραφέα καί μέ κάποιες κρίσεις γιά τό έργο του, έφ’ δσον οί μεταφραστές τό έπραξαν, ό καθένας μέ τόν τρόπο του, στίς εισαγωγές τών δύο τόμων, στίς όποιες καί παραπέμπουμε. Θά προτιμήσουμε νά δώ­ σουμε, μέ συντομία κι άπλουστευμένα, τόν περίγυρο πού γέννησε τό έργο, ώστε νά διευκολυνθεί ή κατανόησή του, νά διαλευκανθοΰν ορισμένα σημεία του στήν άνάγνωση καί νά συμπληρωθούν δσα είπαν οί 60

μεταφραστές. "Οταν ό Μιγέλ δέ Θερβάντες Σααβέδρα γεννιέται τό 1547, ή λογοτεχνική ’Αναγέν­ νηση άκμάζει στήν ’Ισπανία. Βασιλεύει άκόμα ό Κάρολος Κουΐντος (1500-1558) κι ή ’Ισπανία είναι ή μεγαλύτερη αύτοκρατορία εκείνης τής έποχής, καθώς έξουσιάζει τή μισή περίπου Ευρώπη καί τό σύνολο σχεδόν τοΰ Νέου Κόσμου. Οί πόλεμοι στήν ’Ιταλία, μέ άντίπαλο τή Γαλλία, έχουν κάμει άπό νωρίς γνωστές τίς νέες άντιλήψεις τής ’Ανα­ γέννησης κι ή γλωσσική συγγένεια έχει διευ­ κολύνει τό γρήγορο πέρασμά τους στήν Ίβηρική χερσόνησο. Ή ’Εκκλησία, πανίσχυρη στή μητρόπολη, έχοντας άναλάβει τή φώτιση τών «καννιβάλων» τών Δυτικών ’Ινδιών, έχει σύμμαχο καί βοηθό τήν τάξη τών άστών κι έλέγχει τήν παιδεία μέ τά περίφημα κιό­ λας πανεπιστήμια καί μέ τήν τυπογραφία. Οί πιστοί συρρέουν στήν Κομποστέλα, σέ αύτό τόν όμφαλό τής χριστιανοσύνης, κι ό λαός, πέρ’ άπό αύτή τήν άνακούφιση, έχει τή διέξοδο τής περιπέτειας τών μακρινών ταξιδιών, τήν έκλογή τών πολέμων ή τήν έκλογή τής καλλιέργειας μιας γής, πού ή άριστοκρατία χωρίς ταραχές τοΰ παραχωρεί. Σέ μιά τέτοια κυρίαρχη ισορροπία, οί δομές άναπαράγονται χωρίς τριγμούς. Οί ιστορικοί μιλοΰν γιά μακρόβιο «χρυσό αιώ­ να», γιά τόν πρόσθετο λόγο δτι τά νέα ρεύματα άπόλυτα ταιριάζουν μέ τήν έθνική παράδοση, σέ σημείο πού είναι δύσκολο νά διακριθεΐ ή τομή άνάμεσα στό Μεσαίωνα καί σέ αύτούς τούς Νέους Χρόνους στήν ’Ισπανία. ’Αποτέλεσμα είναι νά συνυπάρ­ χουν στή λογοτεχνία τό λόγιο καί τό λαϊκό στοιχείο, τό ένα νά έπιδρά στό άλλο καί τό λόγιο στοιχείο νά λαϊκοποιείται σταδιακά. Πουθενά άλλοΰ ίσως αύτό δέν παρατηρεϊται καθαρότερα άπό τά ίπποτικά μυθιστο­ ρήματα, πού ένώ ή μόδα τους σέ άλλα κράτη (στή Γαλλία π.χ.) έχει πιά περάσει κι ή πρώτη τέτοια σειρά επικών κατασκευών έχει κλείσει, στήν ’Ισπανία, μέ τούς έπιγόνους τοΰ έπους τοΰ Έ λ Σίντ Καμπεαδόρ, ξανάρ­ χονται μέ τήν ’Αναγέννηση στήν έπιφάνεια. Ό ερωτικός ιδεαλισμός έκείνων τών χρόνων, γέννημα τής πλατωνικής φιλοσοφίας πού έχει επιβληθεί, τό πνεύμα περιπέτειας πού ένισχύεται άπό τίς «θαυμαστές» διηγήσεις κάθε σημαντικού ή άσήμαντού κονκισταδόρ πού έπιστρέφει άπό τό Νέο Κόσμο, είναι οί κύριες, καθώς φαίνεται, αίτιες έκείνης τής άνθισης. Αύτά τά ίπποτικά μυθιστορήματα δέν έχουν τελειωμό, μονότονα έπαναλαμβά-

νοντας βάσανα τοΰ έρωτα, ιδανικά άφθα­ στα, βουκολικές περιπέτειες, καημούς καί θρήνους, ύπερφυσικά κατορθώματα κι άβυσσαλέες δολοπλοκίες καί μίση. Στόν πα­ σίγνωστο τότε «Άμάδη τής Γαλατίας», μυθι­ στόρημα τοΰ 14ου αιώνα σέ τρία βιβλία, έρχονται νά προστεθούν άλλα δέκα. Κι άμε­ τροι είναι οι νέοι τίτλοι (Δόν Πελμερίν δέ ’Ολίβα, Δόν Κλαρισέλ δέ λάς Φλόρες, Δόν Φελιξμάρτε δέ Ίρκανία κλπ., κλπ.), δπου δλο καί περισσότερο τό έξωπραγματικό καί τό άπίθανο διογκώνονται. Παρενθετικά, άς θυμηθούμε τά δικά μας ίπποτικά μυθιστο­ ρήματα, δπως κι έκεΐνα τών άρχών τοΰ ρομαντισμοΰ, γιά νά συλλάβουμε κοινά χα­ ρακτηριστικά τών κοινωνιών πού τά γέν­ νησαν. ’Αντίβαρο σ’ αύτή τήν τάση, τόσο ταιρια­ στή έξάλλου μέ τόν έθνικό χαρακτήρα τοΰ «καμπαγιέρο», έρχεται νέο στοιχείο, τό έν­ τυπο λαϊκό άφήγημα, μέ κύριο έκπρόσωπο τόν «πίκαρο» (πεινασμένο φτωχοδιάβολο, πανοΰργο κι εϊρωνα), κολλημένον στήν πρα­ γματικότητα, κυρίαρχο στόν «Λασαρίγιο δέ Τόρμες», πού κυκλοφορεί τό 1554, δύο χρό­ νια πρίν ό Κάρολος Κουΐντος παραιτηθεί τελικά υπέρ τοΰ γιοΰ του Φιλίππου τοΰ Β' (1527-1598). "Ομως, τέσσερα χρόνια πρίν γεννηθεί ό Θερβάντες, είχε πεθάνει ό Κρπέρνικος (1473-1543). Έ να χρόνο νωρίτερα έίχε πεθάνει ο Λούθηρος (1483-1546). Ή ισορρο­ πία τοΰ κόσμου τής ’Αναγέννησης είχε διαταράχθεΐ. Μπροστά στά καινά'δαιμόνια τής Μεταρρύθμισης, δσο καί τής έπισχήμης, ή έξουσία Χμίοναρχία κι έκκλησίανμ^ τή συμ­ παράσταση τών άστών, είχε κιόλας άντιδράσει μέ τήν ίδρυση τοΰ τάγματΟς Ιών Ίησου ι-\ τών (1534), μέ τή Σύνοδο ιού Τρέντο (1545), μέ τό συνδαύλισμα τής πύοάς, μέ τήν ’Αντι­ μεταρρύθμιση. Καθώς ό αιώνας προχωρεί, μέ τήν πειθώ καί μέ τή βία, ό ούμανισμός άφήνει τή θέση του σέ μιά πραγματικότητα δπου, δσο κι άν δ έλληνορωμαϊκός πολιτισμός έξακολουθεί νά είναι άντικείμενο θαυμασμού καί μίμη­ σης, οί άξιες τής ’Αναγέννησης πέφτουν διαρκώς σέ μεγαλύτερη άνυποληψία. Τήν αισιοδοξία καί τήν περιέργεια άντικαθιστοΰν ή απαισιοδοξία κι ή άδιαφορία, τόν παγανισμό άντικαθιστά ή έσωστρέφεια κι ή άσκητική τάση, χάνεται ή πίστη στήν άνθρώπινη φύση καί στήν παρούσα ζωή. Ή ’Ισπα­ νία περιορίζεται στόν έαυτό της, κλείνεται πίσω άπό τά Πυρηναία. Μπορεί οί χριστιανικοί στόλοι ύπό τήν

(χαλκογραφία)

άρχηγία τοΰ Χουάν τοΰ Αύστριακοΰ νά νίκησαν τούς Τούρκους στή ναυμαχία τής Ναυπάκτου (1571) καί νά έβαλαν φραγμό στόν τουρκικό έπεκτατισμό. Ό μω ς ή ’Ισπα­ νία δέν μπορεί νά κρατήσει τήν άπέραντη αυτοκρατορία της. Τήν άρχή τοΰ τέλους θά σημάνει ή ήττα τής περίφημης ’Ανίκητης ’Αρμάδας όα^δτόψ άγγλικό στόλο τής ’Ελισά­ βετ τής Α' τό 1588 W ή Γαλλία θά έμφανιστεί σέ λίγο σαν ό ρυθμιστής τών πραγμάτων στήν Ευρώπη. ’Από τά πρώτα χρόνια τοΰ 17ου αιώνα μέχρι τό 1650, ή ’Ισπανία θά χάσει τό ένα τέταρτο τοΰ πληθυσμού της, ή χερσόνησος όλάκερη θά έχει μόνο έξι έκατομμύρια κα­ τοίκους, άπό τούς όποιους 150.000 έπίσημους ζητιάνους. Στό τέλος τοΰ αιώνα, ή πανίσχυρη αύτοκρατορία, δπου ό ήλιος δέν έδυε ποτέ, δέν θά είναι παρά «ό σκελετός ένός γίγαντα» (Καδάλσο). Ή σταδιακή πολιτική, κοινωνική κι οικο­ νομική άποδιοργάνωση όδηγεϊ στήν κυριαρ­ χία τής άνηθικότητας, ό πλατωνισμός γίνε­ ται ερωτισμός κι ό πατριωτισμός μετατρέπεται σ’ έθνική στείρα έπαρση. Ή αίσθηση τοΰ μέτρου στή λογοτεχνία χάνεται κι έπιβάλλεται ό έντυπωσιασμός κι ή πρωτοτυπία μέ κάθε τρόπο, ή υπερβολή, τό φτιαχτό. ’Επι­ βάλλεται μιά λογοτεχνία δίχως άντίκρισμα. Είναι ή άρχή μιας «άστικής» λογοτεχνίας, 61

ενώ τά λαϊκά στοιχεία συμμαζεύονται στό δικό τους κόσμο, γιατί δεν μπορούν νά συνταιριαστούν μέ τή γλωσσική έκζήτηση των λόγιων έργων. Σ’ αύτό τό μεταβατικό περιβάλλον θά γράψει ό Θερβάντες τόν Δόν/Κιχιότη (τό πρώτα^μΐρος-κυκλοφόρησε τό 1605,^ τό δεύτερο^άξκα χρόνια'&ργότερα) και θά^πεθάνει -Α ^6Γ6ζτήν ίδια χρόνιμπού πεθαί^ει ό άπό αύτό τό πρίσμα, μεταξύ Ά να-\ παρακμής, μεταξύ ισορροπίας ! ικ>λ προτείνουμε νά διαβαστεί ό/ Δόν ΚιχώτήςΙ^Όχι σάν «στραπατσάρισα» των ίπποτικών βιβλίων», δπως λέει ό συγ­ γραφέας στόν πρόλε ρους τού έργου, αλλά σάν μιά σύνθεση πού ξέφυγε άπό αύτό τόν αρχικό στόχο (ό ίδιος αύτός πρόλογος τό προβλέπει) κι έδωσε αξία στόν ήρωά του καί στό alter ego του, τόν Σάντσο Πάνσα, σάν μιά πλατιά αναζήτηση άνθοωπιαε κι όνείοοί) σέ καιοούε στεοηιιένους άπό τέτοια ποάναατα. σάν έξιδανίκευση των περιπετειών γιά τήν^ϊατάκτηση ’«νε^ ου κόσμου», πού, οί καιροί δέν έβλεπαν?ΐΐα7~· ΤελϊκαΓ'ο- Δόν Κιχώτης είναι ό τραγικός αγώνας τού ανθρώπου, πού σπρωγμένος ’Εξώφυλλο τής πρώτης Ικδοσης τοϋ «Δόν Κιχώτη» ατά ' :ό μεγάλα ιδανικά, έρχεται σέ διάσταση άγγλιχά :ί σύγκρουση μέ την πραγματικότητα καί φτάνει μέχρι τό θάνατο. Ό Θερβάντες δέν ήρθε νά σκοτώσει ένα ιδανικό, άλλά νά τό θεωρούμε άκατόρθωτο. Ό Δόν Κιχώτης δέν μεταμορφώσει, νά τό μεταπλάσει καί νά τό είναι μιά τυχαία, έκκεντρική αντίληψη της εξυψώσει (Μενέντες ύ Πελάγιο). Ό Θερβάν­ ζωής. Είναι ή άντίληψη εκείνη δπου ό ήθιτες δέν λοιδώρησε τελικά ένα χαμένο κόσμο, κός κόσμος βρίσκεται διαρκώς στό πρώτο άλλά έδωσε μιά εικόνα τού καιρού του, επίπεδο. Αύτή ή άντίληψη κάνει τό έργο χρησιμοποιώντας έναν ήρωα άπό τόν χαμένο πολιτικό, άν δεχτούμε πώς ή πολιτική είναι κόσμο, έχοντας δει άπό τήν καλή μεριά δσα μέσα στήν ήθική κι δτι αναζητούμε μιά ψεύτικα είχε φορτωθεί ό χαμένος κόσμος, τά ηθικότερη πολιτική άπό τήν ύπάρχουσα. Στό όποια δέν ήταν, έν πάση περιπτώσει, χειρό­ δεύτερο μέρος τού έργου, ή διάκριση τερα άπό εκείνα πού είχε φορτωθεί ό καιρός πλούσιοι—φτωχοί είναι εμφανέστερη άπ’ του. Γι’ αύτό, δταν ό Δόν Κιχώτης φτάνει δ,τι στό πρώτο μέρος. Ή διάκριση δμως στό θάνατο, έχει πιά κερδίσει τήν προσωνυ­ αύτή δέν είναι κραυγαλέα, άλλά αύταπόδεικτα σέ βάρος τών πλούσιων. Γιατί στό έργο μία τού «καλού». Στόν καιρό μας, τό έργο αύτό θά κέρδιζε τού Θερβάντες δέν μιλούν ό συγγραφέας, σέ δλη του τήν έκταση, άν τά διαδοχικά ούτε τά πρόσωπα, μιλούν οί καταστάσεις επεισόδια διαβάζονταν γι’ αύτό πού σημαί­ καθαυτές. Ό κόσμος μας πάει ν’ άλλάξει, άλλά ή νουν κι δχι γι’ αύτό πού λένε. Ά πό τήν άλλη μεριά, ό Δόν Κιχώτης (καί σάν ανάποδη συνθηματολογία δέν αρκεί. Ό Δόν Κιχώτης μεριά τού ίδιου ύφάσματος ό Σάντσο) δέν είναι ή αποτυχία τής συνθηματολογίας, είναι είναι σέ τίποτα καί σέ καμία περίπτωση ταυτόχρονα ή κυριαρχία τής πράξης. Ό Δόν αστείος, άλλά ξεκάθαρα τραγικός (δπως Κιχώτης πράττει. Κι άν λάβουμε υπόψη μας απέδειξε ό Μιγέλ δέ Ούναμοΰνο.]ι καί καθώς,^ δτι οί καιροί μας δέν διαφέρουν στή «μεταόσο προγωράει ή διήγηση, αεταίόεπεται σέ — βατικότητα» άπό τούς καιρούς τού Θερβάν­ -«λογικό»^ένώ-ό-Σά_ντσο γίνεται_δλο-καί πιό τες, θά λέγαμε ανεπιφύλακτα πώς ό Δόν ^απεικόνιση δχι τού άκα- Κιχώτης πρέπει νά διαβαστεί άπό τούς ένήτόρθωτου, άλλά λικες. ΓΓ αύτούς έχει γραφεί έξάλλου. κατορθωτού :

Ό Δόν Κιχώτης (Ύ στερ’ ά πό πολλές περιπέτειες, ό Δόν Κιχώ­ της Απομονώνεται στην έρημιά τής Σ ιέρρα Μορένα γιά νά κάμει τόν «κανόνα» του, πράγμα Απα­ ραίτητο γιά κάθε πλανόδιο ιππότη, δπω ς λένε τά βιβλία τής ιπποσύνης. Ό «κανόνας» αυτός, νη­ στεία καί περισυλλογή, είναι κυρίως μιά πνευμα­ τική έπαφή μέ τό ιδανικό πρόσωπο. Στήν προκει­ μένη περίπτωση, μέ τήν περίφημη Δουλτσινέα. "Αρχίζοντας τόν «κανόνα» του, ό Δόν Κιχώτης έστειλε τόν ιπποκόμο του Σάντσο, κομιστή προφο­ ρικού μηνύματος στήν Αγαπημένη του, στό χωριό της τό Τοβόσο. Χρέος τού Αγράμματου Σάντσο ήταν νά βρει στό δρόμο του κάποιον γραμματιζού­ μενο, πού θ ά έβαζε στό χαρτί δ σα προφορικά είχε πει ό Αφέντης του. Διάφορα έπεισόδια έμπόδισαν τόν Σάντσο νά έκτελέσει τήν έντολή πού είχε πάρει, άλλ’ αύτό δέν τόν έμποδίζει νά πληροφορή­ σει τόν Δόν Κιχώτη γιά τά καθέκαστα τής ύποθετικής του συνάντησης μέ τή σπουδαία Δουλτσινέα τού Τοβόσο. Ό Αναγνώστης θ ά διακρίνει έξαρχής τή δ ιά ­ σταση Ανάμεσα στή δονκιχωτική πραγματικότητα καί στήν «άλλη» πραγματικότητα, δπω ς θ ά δ ια ­ κρίνει τό χαρακτήρα των συνομιλητών, καθώ ς ό άφέντης έναγώνια πασχίζει νά κρατήσει τήν π ρ α ­ γματικότητα πού έχει πλάσει, ένώ ό ιπποκόμος «ρεαλιστικά» τού τήν γκρεμίζει. Ή έπιμονή τού καθένα στίς ά πόψεις του, είναι βασικό στοιχείο στήν Ανέλιξη τής ιστορίας, Αλλά έδώ, γιά πρώτη φορά, κουβεντιάζεται σέ μάκρος. Ε ίναι τέλος βέβαιο πώ ς ό άναγνώστης θά παρατηρήσει δτι τό κείμενο ρέει, δτι ό μεταφρα­ στής ζωντανά τό έχει μεταφέρει στή γλώσσα μας. Ά ν σέ όρισμένα σημεία υπάρχουν γλωσσικές υπερβολές, δέν πρέπει νά ξεχνάμε πώ ς ό Κ. Κ αρθαΐος κουβαλούσε μιάν Αντίληψη τής γλώσ­ σας πού π ιά μάς φαίνεται ύπερβολικά τονισμένη. Θά τή δικαιολογούσαμε Απόλυτα, δ ν είχαμε κά­ π ο ια μαρτυρία δτι ήθελημένα τήν τόνισε ό Κ. Κ αρθαΐος γιά νά δώσει μιά «πατίνα» στό κείμενο ή γιά νά τό κάμει λαϊκότερο ή τέλος γιά νά δώσει έτσι μιά γεύση τού πρωτότυπου, πού είναι γραμμέ­ νο σ’ έκείνη τήν άσταθή γλώσσα, άνάμεσα στή μεσαιωνική καί στήν τωρινή).

Δέν τά βρίσκω άσκημα δλ’ αύτά πού μοϋ λες ■ έξακολούϋησε παρακάτω, είπε ό Δόν Κιχώτης. Λοιπόν έφτασες: καί τί έκανε έκεί­ νη ή βασίλισσα τής όμορφιάς; Είμαι βέβαιος πώς τή βρήκες νά περνάει μαργαριτάρια στήν κλωστή, ή νά κεντάει μέ τιρτίρι κανένα οικόσημο γιά τούτον τό σκλαβωμένο της τόν ιππότη!

— Δέν τηνέ βρήκα, άποκρίϋηκε ό Σάντσος, παρά νά κοσκινίζει δνό φορτώματα στάρι σέ μιάν αυλή τού σπιτιού της.

— Τότε λογάριασε, είπε ό Δόν Κιχώτης, πώς τό κάδε σπυρί έκείνου τού σταριού

γινότανε κι’ άπό ’να μαργαριτάρι, μόλις τό άγγιζε μέ τά χέρια της. Κιάν πρόσεξες, φίλε: τό στάρι εΐτανε άπό τό λευκό πού κάνουνε τό παντεσπάνι ή άπό τό μαύρο; — Δέν εΐτανε παρά κοκκινωπό, άποκρί­ ϋηκε ό Σάντσος.

— Τότε νά είσαι βέβαιος, είπε ό Δόν Κιχώτης, πώς ύστερ’ άπό τό κοσκίνισμα μέ τά δικά της τά χέρια ϋά γινότανε καλό γιά παντεσπάνι, δίχως καμιά άμφιβολία. °Ομως προχώρα παρακάτω! °Οταν τής έδωσες τό γράμμα μου, τό φίλησε; Τδβαλε άπάνω στό κεφάλι της; Τού έκανε καμιά άλλη περιποίη­ ση, δπως τάξιζε ένα τέτοιο γράμμα; Ή τί έκανε τελοσπάντων; — Ό ταν πήγα γιά νά τής τό δώσω, άπο­ κρίϋηκε ό Σάντσος, αυτή βρισκότανε άπάνω στή βράση τής δουλιάς της, κουνώντας ένα καλογεμισμένο κόσκινο στάρι ■καί μοϋ είπε: «Βάλτ το, κουμπάρε, τό γράμμα σου άπάνω σέ κείνο τό σακί ■ γιατί δέν μπορώ νά τό διαβάσω πριχού νάποκοσκινίσω δλο αύτό τό πράμα πού βλέπεις έδώ».

— Φρόνιμη κόρη! είπε ό Δόν Κιχώτηςαύτό ϋά τδκανε γιά νά μπορεί νά τό διαβά­ σει μέ τήν ησυχία της καί νά τό χαρεΐμονάχη της. Πάρα κάτω, Σάντσο! Καί τήν ώρα πού καταγινότανε στή δουλειά της, τί κουβέντες έκανε μαζί σου; Τί σέ ρώτησε γιά μένα; Καί σύ τί τής άποκρίϋηκες; Έλα, πές μου τα δλα ■ μήν άφήσεις τό παραμικρό δίχως νά μοϋ τό πεις.

Πορτραϊτο τον Θερβάντες άπό τόν Χάουρεγκι (17ος αί.)

63

— Ή άφεντιά της δέ μ ’ έρώτησε τίποτες, είπε ό Σάντσος ■μόν’ έγώ της είπα σέ ποιά κατάσταση είχε μείνει πίσω ή εύγενία σου κάνοντας γιά την άγάπη της μιά τέτοια σκληραγωγία, γδυμνός άπό τη μέση κι’ απά­ νω, χωσμένος μέσα σέ τοΰτα τά βουνά σάν καί νάσουνα κανένας άγριος, δπου κοιμό­ σουνα κατάχαμα, δίχως νά τρως σέ τραπεζομάντηλο, μηδέ νά χτενίζεις τά γένια σου, κλαίγοντας καί καταριώντας την τύχη σου.

— Δηλαδή, λέγοντας πώς καταριόμουνα τήν τύχη μου, δέν τό είπες καλά, είπε ό Λόν Κιχώτης ■ γιατί έγώ τό ενάντιο τήν ευλογώ καί ϋά τήν εύλογώ άλες τίς ήμέρες της ζωής μου, έπειδή μ’ έκανε άξιο γιά νάγαπώ μιά τέτοια υψηλή αρχόντισσα σάν τή Λουλσινέα τού Τοβόσου.

— Τόσο άψηλή είναι, άποκρίϋηκε ό Σάν­ τσος, πού δέ λέω ψέματα, άν πώ πώς μ ’ άπερνάει έμένα πάνω άπό μιάν άπαλάμη.

— Καί πώς, Σάντσο! είπε ό Λόν Κιχώτης ■ μετρήϋηκες λοιπόν μαζί της; — Μετρήϋηκα μέ τούτον τόν τρόπο μαζί της, άποκρίϋηκε ό Σάντσος· καϋώς έκανα νά τής δώσω ένα χέρι γιά νά φορτώσει ένα σακί στάρι σ’ ένα γαϊδουράκι, βρεϋήκαμε οί δυό μας τόσο κοντά ό ένας στόν άλλο, πού μπόρεσα νά δώ πώς μ’ άπερνοϋσε πάνω άπό μιά καλή σπιϋαμή.

— Δ έ ϋά μοϋ πεις δμως βέβαια, άποκρί­ ϋηκε ό Δόν Κιχώτης, πώς αύτό της τό μεγαλείο δέν τό συντροφεύει καί δέν τό στολίζει μέ χίλια έκατόμμύρια χάρες τής ψυχής της! 'Ωστόσο δέ ϋά μοϋ άρνηϋεϊς, Σάντσο, ένα πράμα· δταν ζύγωσες κοντά της, δέν ένιωσες ένα ϋεΐο μύρο, μιάν άρωματική μοσχοβολιά, καί μιά δέν ξέρω τί λογής γλύ­ κα, πού δέν μπορώ τής έβρω τό κατάλληλο

δνομά της —ένα μεϋυστικό κύμα, σάν καί νά βρισκόσουνα μέσα σέ κανένα ακριβό μυρο­ πωλείο; — Αύτό πού ξέρω νά πώ, είπε ό Σάντσος, είναι πώς κατάλαβα κάποια μυρουδιά άπό άνϋρωπίλα, καί λέω πώς ϋάτανε έπειδής εϊτανε, άπό τήν πολλή δουλιά, κομμάτι ίδρωμένη καί σκληροπετσιασμένη.

— Δέ ϋάταν άπ’ αύτό, άποκρίϋηκε ό Δόν Κιχώτης, παρά πιστεύω πώς ϋά εϊσουνα συναχωμένος, ή ϋάνιωϋες τή δική σου τή μυρουδιά ■γιατί τό ξέρω καλά πώς μοσκοβο­ λάει έκεϊνο τό ρόδο μέσα στ’ άγκάϋια, εκεί­ νος ό κρίνος τού άγροϋ, έκεϊνο τό άναλυμένο κεχριμπάρι.

— "Ολα γίνονται, άποκρίϋηκε ό Σάντσος ■ γιατί πολλές φορές καταλαβαίνω νά βγαίνει άπό μένα τόν ίδιο εκείνη ή μυρουδιά πού μοϋ φάνηκε, κείνην τήν ώρα, πώς έβγαινε άπό τήν εύγενία της τήν κυρά Δουλτσινέα. "Ομως αύτό δέν είναι παράξενο πράμα, γιατί ό ένας διάολος μοιάζει πάντοτε μέ τόν άλλον.

— Πολύ καλά, έξακολούϋησε ό Δόν Κι­ χώτης, κι’ άφοϋ τέλειωσε τό καϋάρισμα τοϋ σταριοϋ της καί τδστειλε γιά τό μύλο, τί έκανε σά διάβασε τό γράμμα; — Τό γράμμα, είπε ό Σάντσος, δέν τό διάβασε, γιατί είπε πώς δέν ήξερε νά διαβά­ σει μηδέ νά γράψει ■μόνο τδσκισε καί τδκανε κομματάκια κομματάκια, λέγοντας πώς δέν ήϋελε νά τό δώσει σέ κανέναν γιά νά τής τό διαβάσει γιά νά μη μαϋευτοϋνε, λέει, στό χωριό τά μυστικά της ■καί πώς εϊτανε αρκε­ τά τά δσα τής είχα ειπωμένα μέ τό στόμα μου γιά τήν άγάπη πού τής είχες ή εύγενία σου, καϋώς καί γιά τήν τρομερή τυραγνία πού έκανες γιά χατήρι τής άφεντιάς της έδωπέρα.

Τό άλλο έργο τοΰ Θερβάντες Ό Μιγέλ δέ Θερβάντες είναι άπό τούς πολυγραφότερους συγγραφείς τοΰ καιρού του. Έγραψε ποιήματα, θεατρικά έργα, διη­ γήματα, μυθιστορήματα. Ή ποιητική του παραγωγή, περιστασιακή ή δχι, σύμφωνη μέ 64

τούς συρμούς της έποχής του, διακρίνεται γιά τήν οξύτητα των παρατηρήσεων, γιά τίς ειρωνικές της αποχρώσεις καί γιά τή συγκι­ νησιακή φόρτιση πού δίνουν οί αναφορές σέ προσωπικά βιώματα. 'Ένα μεγάλο μέρος

αυτής τής παραγωγής έχει ένσωματωθεί στά πεζογραφήματα, με λιγότερη ή περισσότερη επιτυχία. Θά έλεγε κανείς πώς ό Θερβάντες είχε τή βαθύτερη επιθυμία ν’ άναγνωρισθεΐ σάν ποιητής καί με παράπονο γράφει: «’Εγώ πού διαρκώς δουλεύω κ α ί ξεννχτάω γιά νά δείξω πώς έχω τού ποιητή τή χάρη, πού ό ούρανός όέν ϋέλησε νά μου

Τέτοιοι στίχοι άποκαλύπτουν ίσως καί τήν πικρία του γιά τ’ δτι στό θέατρο δέν είχε πετύχει νά ξεφύγει άπό τή μετριότητα, δέ­ σμιος τής κλασικιστικής άρχής τών τριών ένοτήτων καί του θεματικού άριστοκρατισμοΰ, φορτωμένου μέ λόγια σύμβολα, ενώ ό νεότερος του Αόπε δέ Βέγκα (1580-1635) άνανεώνει καί λαϊκοποιεΐ τά θέματα. Δίκαιο ώστόσο θά ήταν νά θεωρηθεί ό κυριότερος πρόδρομος τού Λόπε δέ Βέγκα καί τού Καλδερόν δέ λά Μπάρκα καί ν’ άναγνωρισθεί δτι πολλά θεατρικά έργα του έχουν ζηλευτή άρτιότητα, πράγμα πού θά βοηθού­ σε νά έκτιμηθεΐ σωστότερα ή προσφορά του, άν άρκετά άπό αύτά δέν είχαν χαθεί. Σ’ έκεϊνα πού έφτασαν μέχρι τίς μέρες μας, άξίζει νά σημειώσουμε τά σύντομα ίντερμέδια (μονόπρακτα έργα), γραμμένα σέ πεζό λόγο, σκηνές καθημερινές μέ ρίζες στή λαϊκή παράδοση, αξεπέραστα στήν ψυχολο­ γική άμεσότητα καί στήν περιγραφική αλή­ θεια τους άπό τούς κατοπινούς. ”Ας θυμη­ θούμε δτι, φτάνοντας στόν Φεντερίκο Γκαρσία Λόρκα, ξαναβρίσκουμε ζωντανό αύτό τό είδος. 'Όμως ό Θερβάντες αρχίζει ούσιαστικά τή λογοτεχνική του σταδιοδρομία μέ τή «Γαλά­ τεια», βουκολικό μυθιστόρημα σέ στίχους, πού αν τόν έκαμε γνωστό στούς συγχρόνους του, σήμερα δέν έχει κανένα ένδιαφέρον. Τό άναφέρουμε γιατί άποτελεΐ μιά άφετηρία

Ό άπατηλός γάμος κι ή σκυλοκουβέντα ( Ό λοχίας Καμπουσάνο βγαίνει ά πό τό Νοσο­ κομείο τής ’Α νάστασης τοΰ Βαγιαδολίδ, δπου είχε ύποστεί θεραπεία έφίδρωσης, ΰστερ’ άπό τόν ψυχικό κλονισμό του, έξαιτίας ένός γάμου πού έκαμε μέ μιά δούλα, πού τοΰ είχε παρουσιαστεί σάν μεγαλοκυρία καί πού έφυγε παίρνοντας μαζί της τό μπαούλο του, δπου βρίσκονταν τά ρούχα του κι οί οικονομίες του. Δ ιηγείται την περιπέτεια του στόν πανεπιστημιακό ά πόφοιτο καί φίλο του Π εράλτα καί τέλος τοΰ δίνει νά διαβάσει ένα μάτσο χαρτιά, δπου έχει καταγράψ ει την κουβέν­ τα δύο σκύλων, τοΰ Σ κιπίω να καί τοΰ Μ περγκάν-

ΐδεών (πλατωνικά ιδεώδη, έγκώμιο τής φύ­ σης καί τής άθωότητας, αισιοδοξία γιά τή νίκη τού καλού κλπ.) πού θ’ αναπτυχθούν στόν Δόν Κιχώτη, σάν αντιθέσεις πρός τή «στυγνότητα» τής πραγματικότητας. Θά υποθέσουμε ώστόσο πώς ή «Γαλά­ τεια» δέν έξάντλησε τό πλαίσιο μέσα στό όποιο ήθελε νά κινηθεί ό Θερβάντες καί δέν τό προέκτεινε μέχρι έκεϊ δπου δ συγγραφέας σκόπευε. Έτσι, μετά τό θάνατο τοΰ Θερβάν­ τες, κυκλοφόρησε τό πεζό μυθιστόρημα «Τά έργα τοΰ Περσίλες καί τής Σιγισμούνδας», βυζαντινότροπο μυθιστόρημα στήν ούσία, δπου πάλι κυριαρχεί ό ιδεαλισμός καί θρι­ αμβεύει ή φαντασία. ’Ανάμεσα στή'Ταλάτεια» καί σ’ έτοΰτο τό έργο μπαίνει χρονολογικά ό Δόν Κιχώτη ς καί τό δεύτερο σέ σπουδαιότητα έργο τοΰ Θερβάντες: ή σειρά μέ τίς δώδεκα «'Υποδει­ γματικές νουβέλες». Στόν πρόλογο τής συλ­ λογής, ό συγγραφέας άναφέρει δτι είναι ό πρώτος πού παρουσιάζει στά ισπανικά νου­ βέλες (μέ τήν έννοια πού έχει σήμερα ό δρος short story), χωρίς νά μεταφράζει ή νά μιμεί­ ται ξένα πρότυπα, υπονοώντας βέβαια τούς ’Ιταλούς κι ιδιαίτερα τόν Βοκκάκιο. Ή άλήθεια είναι πώς τά θέματα είναι παρμένα άπό τήν ισπανική ζωή καί ή τεχνική τής γραφής είναι καθαρά προσωπική. Έ τσι δικαιολο­ γείται σέ μεγάλο βαθμό ό χαρακτηρισμός «υποδειγματικές» καί κατοχυρώνεται άπό τό ήθικό δίδαγμα, τήν ηθική «μαρτυρία» πού προσφέρει κάθε νουβέλα, πράγμα πού δέν χαρακτηρίζει τήν Ιταλική σχολή. Ά π ’ δσα γνωρίζουμε, τό έργο αύτό είναι άγνωστο στή γλώσσα μας. Δίνουμε λοιπόν ένα άπόσπασμα πιό κάτω κι είναι βέβαιο πώς ό άναγνώστης θά διακρίνει τίς ομοιότητες καί τίς διαφορές άπό τόν Δόν Κιχώτη.

σα, κουβέντα πού ακουγε νά γίνεται τά βράδια στήν αύλή τοΰ νοσοκομείου, στήν περίοδο τής θεραπείας του έκεϊ. Τά σκυλιά, ένώ στήν άρχή άποροΰν γιά τό χάρισμά τους νά μιλούν καί σάν σοφολογιότατοι άσχολοΰνται μέ τό θέμα, φέρνουν τήν κουβέντα στούς άνθρώ πους, πράγμα πού δ ίνει τήν άφορμή στόν πολυλογά καί κουτσομπόλη Μ περγκάνσα νά διηγηθεΐ τή ζωή του: ήταν χασα­ πόσκυλο στη Σεβίλλη κι ύστερα έγινε τσομπανόσκυλο).

ΜΠΕΡΓΚΑΝΣΑ:... Έβλεπα λοιπόν δτι έβρισκα μιά χαρά τό αξίωμά μου τον τσομπανόσκνλον, γιατί μοϋ φαινόταν πώς έτρω­ γα τό ·ψωμί μου μέ τή δουλειά μου καί μέ τόν 65

ιδρώτα μου κι δτι ή άργία, μήτηρ καί ρίζα πάσης κακίας, δέν είχε καμία δουλειά μ’ έμένα, γιατί αν δέν δούλευα τή μέρα, δέν έκλεινα μάτι τή νύχτα, γιατί οί λύκοι μάς ρίχνονταν κάδε λίγο κι οί βοσκοί σήμαιναν συναγερμό■ ίσα ίσα μοϋ έλεγαν: «Λύκος, Κοκκινοτρίχη, πάνω του!» καί ριχνόμουν μπροστά, πρώτος πρώτος, κατά τή μεριά πού μοϋ έδειχναν δτι βρισκόταν ό λύκος: έτρεχα ατά λαγκάδια, έψαχνα στά βουνά, Ανακά­ τευα τά δάση, πηδούσα τούς φράχτες, διάσχιζα τά μονοπάτια, καί τό χάραμα γύριζα στή στάνη, δίχως νά έχω συναντήσει λύκο, δίχως νά έχω βρει ίχνος του, άποκαμωμένος, ξεπατωμένος, κομματιασμένος, μέ τά πόδια μου ξεσκισμένα άπό τ ’ αγκάθια, κι έβρισκα στή στάνη, πότε μιά προβατίνα σκοτωμένη, πότε ένα πρόβατο μέ κομμένο τό κεφάλι ή μισοφαγωμένο άπό τόν λύκο. ’Απελπιζό­ μουν, βλέποντας πόσο λίγο χρησίμευε ή φύ­ λαξη κι ή προϋυμιά μου. ’Ερχόταν ό αφέντης τοϋ κοπαδιού· έβγαιναν οί βοσκοί νά τόν προϋπαντήσουν, μέ τά τομάρια τών σκοτω­ μένων ζώων ■έκεΐνος κατηγορούσε τούς βο­ σκούς πώς ήταν τεμπέληδες καί παράγγελνε νά τιμωρηϋ-οϋν οί σκύλοι, πώς ήταν δειλοί: βροχηδόν έπεφταν πάνω μας οί ματσουκιές καί πάνω τους οί παρατηρήσεις ■ κι έτσι, βλέποντας μιά μέρα δτι μέ τιμωρούσαν δίχως νά φταίω κι δτι ή φροντίδα μου, ή γρηγορά­ δα μου κι ή αντρειοσύνη μου δέν βοηθούσαν νά πιαστεί ό λύκος, αποφάσισα ν’ Αλλάξω τακτική καί νά μή χάνομαι γιά νά τόν ξετρυπώσω, δπως συνήθιζα, μακριά άπό τή στάνη, Αλλά νά στέκομαι έκεϊ κοντά ■ γιατί Αφού έκεϊ έρχόταν ό λύκος, έκεϊ θά ήταν πιό βέβαιο δτι δά πιανόταν. Κάδε βδομάδα σήμαινε συναγερμός καί μιά κατασκότεινη νύχτα, είχα μάτια γιά νά δώ τούς λύκους, άπό τούς όποιους ήταν Αδύνατο νά φυλαχ ·ί ϊ τό κοπάδι. Μαζεύτηκα πίσω άπό ένα δάμνο, οί σκύλοι, οί σύντροφοί μου, πέρασαν άπό μπροστά μου κι Απομακρύνθηκαν κι άπό τήν κρυψώνα μου όρδάνοιξα τά μάτια μου κι είδα δτι δύο βοσκοί Αρπαξαν ένα Αρνί άπό τά καλύτερα τοϋ κοπαδιού καί τό έσφαξαν μέ τρόπο πού πραγματικά δά έλεγες τό άλλο πρωί δτι ό δήμιός του ήταν ό λύκος. Μοϋ ήρδε ό ουρανός σφοντύλι, έμεινα μέ τό στόμα Ανοιχτό, δταν είδα πώς οί βοσκοί ήταν οί λύκοι κι δτι αύτοί οί ίδιοι ξέκαναν τό κοπάδι πού είχαν υποχρέωση νά φυλάνε. Τήν ίδια στιγμή πληροφορούσαν τόν Αφέντη γιά τή δουλειά πού είχε κάμει ό λύκος, τοϋ έδιναν τό τομάρι καί μερίδιο άπό τό κρέας κι αύτοί έτρωγαν τό περισσότερο καί τό καλύ­ 66

τερο. ‘Ο Αφέντης ξανάρχιζε τήν κατσάδα κι έπίσης ξανάρχιζε ή τιμωρία τών σκύλων. Λέν υπήρχαν λύκοι ■ή στάνη άδειαζε- ήδελα ν ’ άποκαλύψω δλ’ αύτά ■έμενα μουγγός, πράγμα πού μέ γέμιζε έκπληξη καί λύπη. «Θεέ μου», έλεγα μέσα μου, «ποιος δά μπορέσει νά γιατρέψει έτοϋτο τό κακό; Ποι­ ος δά είναι Αρκετά δυνατός γιά νά κάμει νά καταλάβουμε δτι ό φύλακας βλάφτει, δτι οί φρουροί τό έχουν ρίξει στόν ύπνο, δτι ό έμπιστος κλέβει κι δτι έκεΐνος πού σέ φυλάει, σέ σκοτώνει;» ΣΚΙΠΙΩΝ: Πολύ καλά έλεγες, Μπεργκάνσα, γιατί δέν υπάρχει χειρότερος καί πονη­ ρότερος κλέφτης άπό έκεΐνον πού έχεις στό σπιτικό σου ■ κι έτσι, περισσότεροι είναι οί νεκροί Ανάμεσα σέ δσους δείχνουν έμπιστοσύνη, παρά ατούς καχύποπτους ■τό άσχημο ώστόσο είναι πώς είναι αδύνατο νά ζήσουν οί άνδρωποι στόν κόσμο, αν ό ένας δέν πιστεύει καί δέν έμπιστεύεται τόν άλλο. “Α ς σταματήσουμε δμως έδώ σχετικά μέ αύτό τό ζήτημα, δέν δέλω νά μάς πάρουν γιά ιεροκή­ ρυκες. Προχώρα παρακάτω. ΜΠΕΡΓΚΑΝΣΑ: Προχωρώ παρακάτω καί λέω δτι πήρα τήν Απόφαση νά παραιτηδώ άπό έκείνη τή δουλειά, αν καί φαινόταν καλή, καί νά ψάξω νά βρώ άλλη, δπου, κάνοντάς την καλά, έστω κι άν δέν είχα Ανταμοιβή, δέν δά είχα νά τρώω ξύλο. Ξαναγύρισα στή Σεβίλλη καί μπήκα στήν υπηρε­ σία ένός πάμπλουτου έμπορου. (Μετάφραση: Φ.Δ. Δρακονταειδής)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΚΑ

Α. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΡΩ 1 .Ζ ά ν -Λ ο υ ί Μ π ορύ: Σ τό φ ω ς τ ή ς μ έ ρ α ς (Τό δ ικαίω μ α νά είσ α ι ο μ ο φ υ λ ό φ ιλ ο ς ) Τ ό β ιβ λ ίο -σ ό κ πάνω σ τή ν ά ν δ ρ ικ ή ο μ ο φ υ λ ο φ ιλ ία , πού π ρ ο κ ά λ ε σ ε σ άλο, ό τ α ν π ρ ω τ ο ε κ δ ό θ η κ ε π ρ ιν δ ύ ο χ ρ ό ν ια σ τή Γ α λ λ ία .

(Κυκλοφόρησε)

Β. ΤΕΧΝΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ 2.

Μ ίνου Ά ρ γ υ ρ ά κ η : Ό δ ό ς ο νείρ ω ν

'Η γ ν ω σ τή σ ειρ ά σ κίτσ ω ν, πού «σ φ ρ άγισ ε» μ ιά ο λ ό κ λ η ρ η επ οχ ή . Τ ή ν κ α ιν ο ύ ρ γ ια έ κ δ ο σ η π ρ ο λ ο γ ίζ ε ι ό Μ ά ν ο ς Χ α τζ ιδ ά κ ις .

(Κυκλοφορεί τό Δεκέμβριο) Γ. ΔΟ ΚΙΜ ΕΣ 3.

Δ η μ ή τρ η Π α να γιω τά το υ : Ό φ α ν τα σ τικ ό ς κ ιν η μ α το γ ρ ά φ ο ς

Εισ αγω γή σ τό ο μ ώ ν υ μ ο κ ιν η μ α τ ο γ ρ α φ ικ ό ε ίδ ο ς , μ έ π α ρ ο υσ ία σ η τώ ν σ η­ μ α ν τ ικ ό τ ε ρ ω ν 100 τ α ιν ιώ ν κ α ί 50 δ η μ ιο υ ρ γ ώ ν . Π λ ο ύ σ ια ε ικ ο ν ο γ ρ ά φ η σ η .

(Κυκλοφορεί τό Δεκέμβριο)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΚΑ, Ναυαρίνου 11, ’Αθήνα (144)

ft 7

’Εκδόσεις «ΣΥΛΛΟΓΗ» τηλ. 8310403-8310419 ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ

ΒΑΓΓΕΛΗ ΙΟΑΝΝΟΥ •

σ π ά ν ιε ς π ε ζ ο γ ρ α φ ικ έ ς σ ελίδ ες βγα λμένες ά π ό το ύ ς δ ρ ό μ ο υ ς τή ς ’Α θ ή ν α ς εκ είν ο τ ό τ ρ ιή μ ε ρ ο 17 Ν ο έμβ ρ η

•

σ π ά ν ιε ς σ ελίδ ες άπό τή ν « α ν τ ίσ τ α σ η » , τ ό ν « έμ φ ύ λ ιο » , τ ό « β ο υν ό »

•

σ τ ο ιχ ε ία π ε ζ ο γ ρ α φ ικ ά π ο ύ σ η μ α τ ο ­ δ ο τ ο ύ ν μ ε γ ά λ ε ς π ρ ο ο π τ ικ έ ς ά π ό τ ή ν π έν ν α τ ο ύ ΙΠ Α Ν Ν Ο Υ

Βαγγέλης Ιωαννου

ΒΑΓΓΕΛΗ

ΙΠ Α Ν Ν Ο Υ

ετοιμά ζετα ι: «Νΰν καί άεί» τό δεύτερο βιβλίο τή ς τρ αγω δ ίας το ύ εμφυλίου

ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

68

επιλογή Στις σελίδες που άκολονϋοϋν οί συνεργάτες τοϋ «Διαβάζω» παρουσιάζουν μερικά άπό τά πιό ένδιαφέροντα βιβλία πού κυκλοφόρησαν τούς τελευταίους μήνες.

Ε Κ Π Α ΙΔ Ε Υ Σ Η

σχολική γνώση καί κυρίαρχη ιδεολογία ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΝΟΥΤΣΟΥ: Προγράμματα μέσης έκπαίδενσης καί κοινωνικός έλεγχος (1931 - 1973). Θεμέλιο, ’Αθήνα, 1979. Σελ. 344.

Η έπιστημονική διερεύνηση των θεμάτων, δσα σχετίζονται μέ τήν έξέλιξη τοϋ έκπαιδευτικοΰ συστήματος καί μέ τά χαρακτηριστικά του, είναι σχετικά πρόσφατο φαινόμενο γιά τά έλληνικά πράγματα. Έ τσ ι, μόλις τά τελευταία χ ρόνια ά ρχι­ σε νά έγκαταλείπεται ή αντίληψη πώ ς άποτελεϊ ιστορία τής έκπαίδευσης ή παρατακτική άναφορά σέ νόμους καί ρυθμίσεις, χωρίς άναζήτηση αιτίων, έπισήμανση άντιδράσεων ή άποτίμηση έφαρμογών. Στήν ίδια τάση πρέπει νά ένταχθεΐ κα ί δ πολλαπλασιασμός των μονογραφιών πού άπομονώνουν καί άνατέμνουν έπιμέρους φαινόμενα. Συνέπεια αύτής της προσέγγισης είναι ή γενικότε­ ρη συνειδητοποίηση της πολυπλοκότητας τών έκπαιδευτικών θεμάτων καί τών ποικίλων (πολιτι­ κών, οικονομικών, κοινωνικών κλπ.) προεκτάσεών τους. Προσφέρει δμως καί τή δυνατότητα γιά μιά έπιστημονικότερη (συνεπώς βαθύτερη κα ί ου­ σιαστικότερη) έκτίμηση τών μέτρων, δσα έκάστοτε προτείνονται, προγραμματίζονται ή νομοθε­ τούνται. Στή σχετική βιβλιογραφία —δπου κατέχει πά ν­ τα ξεχωριστή θέση ή ’Ά ν ν α Φραγκουδάκη— άποτελεΐ πολύτιμη προσθήκη καί τό βιβλίο τοϋ κ. X. Νούτσου, τό όποιο δίνει άφορμή σέ τούτο τό σημείωμα. Γιατί τό θέμα πού έπέλεξε, καί ή μέθοδος μέ τήν όποια τό διερευνά, όδηγοΰν άκριβώς τόσο σέ μιά πληρέστερη γνώση τοϋ π αρελθόν­ τος δσο κα ί στή διαμόρφωση κριτηρίων γιά τά δσα συμβαίνουν στό παρόν. ’Αποτελεί έπίσης υ πό δει­ γμα μεθοδολογίας κα ί έπιστημονικής έρευνας. Αύτές οΐ αρετές τοϋ βιβλίου τοϋ κ. Νούτσου είναι αυτόνομες, άνεξάρτητες δηλαδή άπό τίς άντιδρά-

σεις τίς όποιες προκαλοΰν τά συμπεράσματα ατά όποια καταλήγει. ’Ακόμη δμως καί στήν περίπτω ­ ση δπου οί αντιδράσεις είναι άρνητικές, ό τρόπος μέ τόν όποιο ό κ. Νοΰτσος παρουσιάζει τίς άπόψ εις του δέν άποτρέπει άλλά προσκαλεϊ τό διάλο­ γο. Κ αί αύτό άποτελεϊ πρόσθετο πλεονέκτημα τοϋ βιβλίου. Ή διάρθρωση τοϋ βιβλίου άκολουθεΐ τό έπόμενο σχήμα: Ύ στερ α άπό τήν εισαγωγική περιγραφή τής προβληματικής καί τής μεθόδου τής έρευνας, προχωρεί στήν παρουσίαση καί άνάπτυξη τών δεδομένων, γιά νά καταλήξει στήν έρμηνεία τους. Ή άποτίμηση τής ιεράρχησης τής σχολικής γνώσης μέ βάση τά προγράμματα γίνεται μέ τά άκόλουθα κριτήρια: τόν χρόνο πού δ ια τίθετα ι γιά κάθε μάθημα, τή σειρά τής έμφάνισής τους στά προ­ γράμματα, τή διάκρισή τους σέ υποχρεω τικά καί προαιρετικά, τήν άξιολόγησή τους σέ πρωτεύοντα κα ί δευτερεύοντα καί τήν εμφάνιση ή τήν άπάλειψή τους στά δ ιάφορα προγράμματα. 'Ω ς πρός τό περιεχόμενο τών μαθημάτων έξετάζεται ή όργάνωση τής σχολικής γνώσης, ή όροθέτησή της στά άναλυτικά προγράμματα, ό καθορισμός της στά σχολικά βιβλία, καί τέλος οί δυνατότητες δ ιδ α ­ σκόντων καί μαθητών στήν έκλογή καί τήν όργάνωση τοϋ περιεχομένου τών μαθημάτων. Τά συμπεράσματα στά όποια καταλήγει ό κ. Νοΰτσος, πέρα ά πό τήν έπιβεβαίωση τής παρατή­ ρησης δτι οί διαφορές πού παρουσιάζονται στά σχολικά προγράμματα τής περιόδου πού έξετάζετα ι είναι, ο ύσιαστικά, μόνο περιθωριακές, έπιδιώκουν νά έπιβεβαιώσουν τίς άρχικές του έρευνητικές υποθέσεις. Υ πογρα μ μ ίζει έτσι τόν καθοριστι­ κό ρόλο πού παίζουν ή όργάνωση καί ή δομή τής σχολικής γνώσης στόν κοινωνικό έλεγχο καί στήν έπιβίωση τής κυρίαρχης ιδεολογίας. Ά π ό τήν άλλη μεριά διαπιστώ νει πώ ς οί παραλλαγές στά σχολικά προγράμματα όφείλονται «σέ διαφορετι­ κές ιδεολογικοπολιτικές τοποθετήσεις τής ίδιας κοινωνικής τάξης (τής άστικής), οί όποιες άπηχοϋν τίς νέες άνακατατάξεις διαφόρω ν τμημάτων τής έλληνικής άστικής τάξης στό εσωτερικό της». Ο ί διαπιστώ σεις καί τά συμπεράσματα τοϋ κ. Νούτσου προσκαλούν, δπω ς είπαμε, σέ διάλογο. Λαμπρό δ είγμα αύτής τής λειτουργίας τοϋ βιβλίου του είχαμε μέ τίς δυό έπιφυλλίδες τοϋ Φάνη Κακριδή στό «Βήμα» (7.6 κα ί 12.7.79), κα ί είναι εύλογο νά περιμένει κανείς πώ ς ή συζήτηση θά συνεχιστεί καί θ ά γενικευτεί. Δέν είναι δμως έδώ ή κατάλληλη θέση γιά τή λεπτομερειακή πα ρ ά θε­ 69

ση άπόψεων κα ί επιχειρημάτων πού θ ά εξειδίκευ­ αν ύπερβολικά τό θέμα. Σέ τούτη τη συνοπτική παρουσίαση τού βιβλίου, ταιριάζουν ίσως μόνο δύο άκόμη γενικές παρατηρήσεις. Ή πρώτη άναφέρεται στά στοιχεία τής έρευ­ νας: Ό τ α ν διερευνώνται θέματα σχετικά μέ τά σχολικά προγράμματα, πολύ μεγαλύτερη σημασία άπό τίς μικρές παραλλαγές στήν κατανομή τοΰ χρόνου έχει (προκειμένου νά έπισημανθεί ή κυρί­ αρχη ιδεολογία του) τό περιεχόμενο κάθε μαθή­ ματος. ’Ενδιαφέρει, δηλαδή, βασικά τί (καί συχνά κυρίω ς τί δέν) διδάσκεται. "Οπως ένδιαφέρει καί ή σχέση πού ύπάρχει (ή δέν ύπάρχει) άνάμεσα στό σ κοπό τοΰ μαθήματος (δπως περιγράφεται στά σχετικά νομοθετήματα) κ αί στό γνωστικό περιεχό­ μενο πού καθορίζεται γι’ αύτά. Ύ στερα, δσο κι αν έπιβάλλεται άπό τήν έρευνητική δεοντολογία, π ι­ στεύω δτι δέν πρέπει νά άποδίδεται ιδιαίτερη σημασία σέ φαινόμενα πού άποτελοϋν προφανώς συνέπειες συνθηκών κα ί δχι έσκεμμένες έκφράσεις τους. Έ τσ ι, λόγου χάρη, ή σειρά μέ τήν όποια παρουσιάζονται τά μαθήματα στό σχολικό πρό­ γραμμα (της όποιας ή βασική δομή καθιερώθηκε πριν άπό τό γύρισμα τοΰ αιώνα) δέν άποτελεΐ π ιά ένδειξη μέ σημασία καθοριστική. Ό σ ο έπιβιώνει ή νοοτροπία πού έπιβάλλει τέτοιο γνωστικό περιε­ χόμενο στή διδασκαλία καί τέτοιες σχέσεις άναλογιώ ν άνάμεσα στά μαθήματα, είναι φυσικό κάθε σειρά στήν άναγραφή νά άποτελεΐ μίμηση (ή καί άπλή άντιγραφή) τής προηγούμενης. Ή άλλαγή τής σειράς θ ά ήταν άξιομνημόνευτο κα ί διερευνητέο φαινόμενο. ’Αλλιώς, ή υπερβολική ένασχόληση μέ τέτοια χαρακτηριστικά άποδυναμώνει τά πολύ ούσιαστικότερα έπιχειρήματα. 'Η δεύτερη γενική παρατήρηση είναι σχετική μέ τίς άπαιτήσεις καί τίς προσδοκίες πού έχει ή

λεγάμενη άστική τάξη ά πό τό έκπαιδευτικό σύστη­ μα. ’Αναρωτιέται, δηλαδή, κανείς &ν είναι γνω ­ στές (ή κάν διαμορφωμένες) οί ά πόψεις τής κυρίαρχης όμάδας μέσα στήν άστική τάξη σχετικά μέ τό «ιδανικό» της έκπαιδευτικό πρόγραμμα. "Οταν οί άρχές καί οί άξιες στίς όποιες φαίνεται νά πιστεύει είναι τόσο συχνά άντίθετες πρός έκεϊνες τίς ό ποιες προβάλλει (καί ύποτίθεται δτι καλλιερ­ γεί) τό σχολείο, είναι δύσκολο νά πιστέψει κανείς πώ ς ή ίδια αύτή όμάδα δέν θ ά έπιθυμοΰσε μιά άλλαγή τοΰ γνωστικοΰ προσανατολισμού τής έκπαίδευσης. Ά π ό τήν άλλη μεριά θ ά ήταν ίσως συζητήσιμη καί ή άποψη πώ ς ΰστερα ά πό τόσων χρόνων έπηρεασμούς ένα μεγάλο μέρος τών μή άστικών τάξεων έξακολουθεϊ νά πιστεύει στήν παραδοσια­ κή ιεράρχηση τής γνώσης. Δέν θ ά φαινόταν έτσι παράλογη ή υπόθεση πώ ς ή δραστική —δ ς πούμε— αύξηση τών ώρών διδασκαλίας τών φυσικο-μαθηματικών μέ άντίστοιχη μείωση τών άρχαίων έλληνικών θ ά συναντούσε τήν έπιδοκιμασία τής άστικής τάξης καί τήν άποδοκιμασία τών λαϊκών τάξεων. Τό θέμα είναι εύρύτατο καί συν­ δέεται τόσο μέ τή διαμόρφωση τών ταξικών ιδεο­ λογιών δσο καί μέ τίς διαδικασίες τών πολιτικών έπιλογών. ’Α ξίζει δμως πιστεύω νά διερευνηθεϊ σέ βάθος καί σέ πλάτος γιά νά άποκτήσουμε σαφέ­ στερη εικόνα τών τάσεων πού έπικρατοΰν. Ό κ. Νοΰτσος, πού μέ τόση έπιτυχία χειρίστηκε τό θέμα τών σχολικών προγραμμάτων, θ ά ήταν άσφαλώς ιδιαίτερα άρμόδιος γιά νά καταπιαστεί μέ ένα τέτοιο έρευνητικό άντικείμενο. Θ ά άποτελοΰσε, άλλωστε, αύτή ή έρευνα τή φυσική συνέχεια τής πρώ της του έργασίας. ΑΛΕΞΗΣ ΔΗ Μ Α ΡΑΣ

Η ΠΡΟΤΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ROCK

ROCK ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ Σ ό λ ο υ ν ο ς 94 τ η λ . 3607744

70

Π Ο ΙΗ Σ Η

«δλα θά τά σκεπάσει τό αλμυρό νερό» ΔΗΜΗΤΡΗ ΔΟΥΚΑΡΗ: Τό πέτρινο πρόσωπο. Τομές, ’Α θήνα 1979. Σελ. 40. ΟΤΑΝ ό Δημήτρης Δούκαρης περιπλανήθηκε στις έρημους καί στις πόλεις τής ’Α φρικής* ποτέ του δεν άποχωρίστηκε τίς έμπειρίες τής νεότητάς του, την άγάπη τής σάρκας καί τά όράματά του γιά τήν έπανάσταση έκείνη πού θ ά έφερνε τήν κοινωνική ισότητα καί τήν ελευθερία τοΰ άτόμου, δσο καί τή διάψευση τών έλπίδω ν του, τό σβήσιμο τών όνείρων του μες στή δίνη τής μεταπολεμικής έποχής. Έ τσ ι, δν καί τοΰ προσφέρονταν βιώματα πού θ ά μπορούσαν νά διευρύνουν τούς όρίξοντες ένός ποιητή, νά τού έπιτάξουν καινούριες άποκαλύψεις κα ί γονιμοποιό ξαφνιάσματα ή άκόμα κ αί ν’ άλλάξουν τό πρόσω πό του, μιά κι δ ίδιος βρισκόταν έν έξελίξει, έκεΐνος παρέμεινε φ α να τι­ κά πιστός «στήν πόλη τών ιδεών του» άκολουθώντα ς τούς καβαφικούς στίχους: «Γιά τά άλλου μήν έλπίζεις /δέν έχει πλοίο γιά σέ, δεν έχει δ δό / έτσι πού τή ζωή σου ρήμαξες έδώ /στήν κόχη τούτη τή μικρή, σ’ δλην τή γή τήν χάλασες». Δηλαδή ούσιαστικά ό Δούκαρης δέν άποδήμησε ποτέ καί πουθενά. ’Α διάψευστοι μάρτυρες οί συλλογές του, πού δέν παραλλάζουν έντυπωσιακά μεταξύ τους άπό τήν άποψη τού κλίματος, τού θέματος κα ί τής στέρεης, χωρίς πολλές ποικιλίες τεχνικής, δν καί ό ποιητής πρωτοεμφανίστηκε μέ τή συλλογή του «Προσευχές» πρίν τριάντα χρόνια. Ό λ α τά έρεθίσματα κι οί άφορμές γιά τή σύλληψη καί γραφή ένός ποιήματος-μιάς συλλογής, κατέτειναν στό ίδιο άποτέλεσμα καί κ άποτε σέ άδιέξοδο πού ή πείρα ύπερπηδοϋσε. Μέ άφορμή τήν «’Α ποδημία Β'», πού κυκλοφό­ ρησε στά 1969, έγραφε χαρακτηριστικά στό «Βή­ μα» ό Βάσος Βαρίκας: «Στή “χαμένη γενιά” άνήκει ό ποιητής τής "Π αραγραφής”. Πού δσο κι δν θέλησε νά "παραγράψει” τό παρελθόν πού τόν διαμόρφωσε —τά χρόνια τής έφηβείας καί τής πρώτης νεότητας— αύτό έχει τόσο πολύ ζωηρά χαραχτεί μέσα του, ώστε άμφιβάλλω δ ν θ ά μπορέ­ σει ποτέ νά άπελευθερωθεΐ ά πό τήν τυραννία του». Σημειώνω έδώ πώ ς ό Δημήτρης Δούκαρης πέρασε πολλά ά πό τά χρόνια τής νιότης του (γεννήθηκε στά 1925) σέ φυλακές κα ί σέ στρατό' Ά πό τό 1958 &ς τό 1970 κατά μεγάλα διαστήματα.

Δημήτρης Δούκαρης πεδα συγκεντρώσεως μετά τόν πόλεμο. “Α ς θυμηθούμε τούς πιό σημαντικούς τίτλους τών συλλογών του άπό τό 1950 έως τό 1964, γιατί τίς πιό τελευταίες θ ά τίς άναφέρουμε κάπως έκτενέστερα. Ε ίναι λοιπόν: Ή «Καλλίστη Θ ήρα», 1953, ό «Κ αθολικός μεσάζων», 1955, «Τά πρόσω­ πα τού πύργου», 1955, Ο ί «Περιοχές», 1958, τά «Π οιήματα τής Καλής Έ λπ ίδος», 1963, καί ή «Παραγραφή», 1964. Πέρα ά πό τό ποιητικό του έργο ό Δούκαρης έχει γράψει τά δοκίμια «Γλώσσα κα ί άνθρώ πινη έκδοχή στήν ποίηση», 1969, «Sine ira et studio», 1973, «Γράμματα τού Καχτίτση», 1974, καί «’Α νθρώ πινη έκδοχή», 1978. ’Ακόμα, είναι ό δ ιευθυντής τού μηνιαίου περιοδικού πνευ­ ματικού προβληματισμού «Τομές», πού σέ λίγο κλείνει τά πέντε χρόνια τής κυκλοφορίας του. ’Αλλά δ ς ξαναγυρίσουμε στήν ποίηση τοΰ Δούκαρη. Τά τελευταία χρόνια μετά τίς «’Αποδημίες A ', Β ' καί Γ'», πού είδαν τό φώς τής δημοσιότητας τό 1966, ’69 καί ’71 άντίστοιχα, περνώ ντας στίς «Περιστάσεις κα ί σχήματα» (1973), ό ώριμος πλέον ά π’ δλες τίς πλευρές ποιητής έγραψε «Τό άλλο άγαλμα», τό 1976, ύποτάσσοντας γιά μιάν άκόμη φορά πρόσω πα καί καταστάσεις ύπαρκτές ή γενικά άνύπαρκτες στή δική του μυθολογία. Ε ίναι φανερό δμως πώ ς δσο περνάει ό χρόνος τοΰ έρχεται ή έπιθυμία νά συγκεντρωθεί σέ κάτι στέρεο, δπου ό ίδιο ς δέν διαψεύδεται ούτε κινδυ­ νεύει. Έ τ σ ι καί στήν προτελευταία συλλογή καί στό «Π έτρινο πρόσωπο» ό Δούκαρης προσηλώνε­ ται σέ άγάλματα, σέ έπιτύμβιες στήλες, σέ άνθρω πόμορφα νησάκια, μαζεύει τά κομμάτια τής ζωής του καί τά προβάλλει πάνω τους, τά ξανακοιτάζει μές ά π’ τούς συγκεκριμένους θρύλους κα ί τίς ιστορίες, κάνει τόν άπολογισμό τής ζωής του καί είτε ήρεμα είτε έκκωφαντικά προετοιμάζεται γιά τό θάνατο άναγνωρίζοντας τήν τελική ήττα τοΰ ά νθρώ που πού παλεύει μέ τά πράγματα. Φυσικά βέβαια δέν λείπουν καί τά θέματα πού τόν βασά-

71

νιζαν σχό σύνολο τής πορείας του, δπω ς ή χαμένη έπανάσταση, τό άνέφικτο τοϋ έρωτα κλπ. Στό «Πέτρινο πρόσωπο» υπάρχει έντονότερα ά πό ποτέ μιά αντίστιξη πού παίρνει τελικά τή θέση κεντρικού μοτίβου καθώ ς έπανέρχεται συ­ χνά σάν καταλύτης —τό άναπόφευκτο γεγονός πώ ς «μιά μέρα, δλα θ ά τά σκεπάσει τό αλμυρό νερό», πού, άντίθετα μ’ έκεΐνο τό νερά της «’Α πο­ δημίας Β '», δέν θ ά ’να ι π ιά τό λυτρωτικό τέλος μιας έρήμου, άλλά τό ά ποτρόπαιο τέλος τών πάντων. Τό «Πέτρινο πρόσωπο» λεπτομερέστερα χω ρί­ ζεται σέ τρεις ένότητες: Ή πρώτη έχει τόν τίτλο της συλλογής, ή δεύτερη όνομάζεται «Συνεχόμε­ να» καί ή τρίτη « Ό θόρυβος τοϋ ποιήματος». Ή πρώτη, πού είναι σπουδαιότερη καί ή πιό δραστική ά πό τίς άλλες δυό, άρχίζει μέ τόν άφορισμό πού άνέφερα πιό πάνω , πώ ς δηλαδή «δέν έχει νικητές κ α ί νικημένους ή άποφράς ήμέρα πού δλα θά τά σκεπάσει τό άλμυρό νερό». Ό ποιητής άτενίζοντας τό μικρό νησί Τέλενδος πού βρίσκεται κοντά στήν Κάλυμνο βλέπει σ’ αύτό «τό τέλειο κα ί παντοτινό πρόσωπο της Αγαπημένης άφοϋ σάν πέτρινο δέν άλλάζει δταν κάδε άγάπη άλλάζει». Στό δεύτερο ποίημα μάς δίνει τό θρύλο γιά τή δημιουργία τής Τελένδου, παρουσιάζοντας τό πρόσωπο τής Π όθας, πού μάταια περιμένσντας τόν έραστή της, «σκλήρννε κα ί ξαφνικά, μέ σεισμούς κ α ί μέ βροντές έγινε τό τεράστιο κ α ί σιωπηλό, τό λυπημένο πέτρινο πρόσωπο τής άγαπημένης». Στό τρίτο ταυτίζει τό νησί μέ τό θάνατο, στό «Κάστρο τής Χρυσοχεριάς» ξεπροβάλλει ή μαται­ ότητα άφοΰ δλα κάποτε θ ά άφανιστοΰν κάτω άπό «λάσπες κ α ί κοπριές κ α ί φρόκαλα

ΒΑΣΙΛΗ ΚΑΤΣΑΒΟΥ ΓΑΜΟΣ ΣΤΑ ΧΑΡΑΚΩΜ ΑΤΑ (Διηγήματα) Ή κριτική ομόφωνα σχεδόν τό χαρακτήρισε άριστούργημα

Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ 72

τής αιφ νιδιαστικής βροχής». Έ πιστρέφοντας στήν «’Α κροθαλασσιά» γιά νά έκθειάσει τό έρωτικό άντικείμενο τοϋ πόθου του δέν θ ’ ά ποφύγει πάλι τήν άναφορά του στό «άλμυ­ ρό νερό» πού θ ά καταπιεί κα ί τό δικό του καί τ’ άγαπημένο κορμί. Στήν «’Επιτύμβια στήλη» θ ’ άναφερθεΐ, δπω ς πάντα συμβαίνει σ’ δλη του τή διαδρομή, στά «δολοφονημένα σώματα έκείνων πού πέρασαν μέ καρτερία κ α ί πίστη έκείνων πού καταχώρισαν στήν ιστορία τό αίμα κι ύστερα έφυγαν ξαφνικά χωρίς καμιάν υπόσχεση τής ιστορίας χωρίς νεκρώσιμη παρηγοριά», γιά νά ξεσπάσει άμέσως μετά σ’ ένα ά πό τά δυνατότερα ποιήματα τής συλλογής, στά «Δά­ κρυα», σέ μιάν άπόπειρα ύπερκεράσεως τοΰ θανάτου. «Θά μαζέψω δλα τά δάκρυα κ ι άπ’ τά πολλά άδώα μάτια πού αγάπησα παράφορα, άλλά κ ι άπ’ τά διαφορετικά μάτια πού έτυχε άσυλλόγιατα νά μέ μισήσουν. Γ ια τ ί μιά μέρα, θά τά σκεπάσει δλα τό άλμυρό θά πνίξει τίς λέξεις κ α ί θ ’ άλλάξονν τά χρώματα, άλλά θ ά μείνει τό ποίημα μέ τά δάκρυα γιά νά τό βρουν τά άλλα δάκρυα πού περιμένουν, άκόμη άγέννητα, στό βυδό». ’Επιχειρεί δμως μιάν ύστατη άντίσταση άπέναντι στόν άφανισμό τών πάντων έκλιπαρώντας τό τέλος νά χασομερήσει λίγο τό άλμυρό νερό του μπρος ά π’ τόν μισοκρυμμένο βράχο πού έχουν «φωτοσκιάσεις δυσανάγνωστες νυχτερινές παραχαράξεις, λιγοστές κ α ί σκόρπιες λέξεις άπ’ τά τίμ ια κ α ί ιερά τά προαιώνια συνϋήματα» «έδώ σταθήκαμε δρδιοι άγωνιατήκαμε δρδιοι γ ι’ αύτό κρατάμε δρδιοι τών δικών μας πεθαμένων». Δέν ά πουσιάζει βέβαια καί ή μνεία τής προσω ­ πικής κατάθεσης πού συμβαίνει σέ μεγάλο μέρος τοΰ έργου του: «Κι αν μάς έπέβαλαν τή διφορούμενη γλώσσα έμεϊς πρόδομοι δώσαμε σφουγγάρια πνιγμένα στό αίμα μας, γιά νά σβήσουν κάδε διφορούμενη γλώσσα». Στή δεύτερη ένότητα, τά «Συνεχόμενα», πού τή συγκροτούν πέντε ποιήματα, ό ποιητής έπιστρέφει

γιά μιάν άκόμα φορά σ’ ένα ά πό τά πιό προσφιλή του θέματα, στη φθορά καί στην ή ττα που έπακολούθησε την έπανάσταση μέ πικρ ία κα ί ειρωνεία. Θ ά ξεχωρίσω τό τρίτο ποίημα:

ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠ’ ΤΟ ΤΕΚΜ ΗΡΙΟ

Ή Νεφερτίτη δέ μίλησε κοιτάξει μέ τό ένα μάτι τό άλλο Ασάλευτο βυϋισμένο άπ τή φϋορά ■ ϋέλησα νά τής &υμίσω τό φάσμα τον ήλιου ατό παρελθόν Ακέραιο, κ α ί στράφηκε στόν τωρινό ήλιο μέ τή μία πλευρά. “Ας σημειώσουμε δτι τό ποίημα άναφέρεται στήν ιδεώδη «Π ολιτεία τοΰ Ή λιο υ » ποΰ δεν εδραιώθηκε ποτέ στην άρχαία Α ίγυπτο. Ό ρ α μ α τιστής της ήταν ό σύζυγος της Νεφερτίτης, φαραώ Ά κεττατώ ν. Στά ποιήματα τής ένότητας αύτής θά βρούμε μιά έμμεση, άλλά καυστική κριτική των καθεστώτων έκείνων πού υποτίθεται πώ ς έδραιώθηκαν μέ τά νεανικά ιδανικά τοΰ Δημήτρη Δούκαρη. Τέλος, τό τρίτο μέρος, μέ τόν τίτλο «Θόρυβος τοΰ ποιήματος», είναι μιά σπουδή γιά τή γέννα καί τή γραφή ένός ποιήματος. "Αν έλειπε, ή συλλογή δέν θ ά έχανε τίποτα. Έ ν α μειονέκτημα τής δεύτερης ένότητας είναι ή άναφορά σέ ιστορικά πρόσω πα κα ί στήν «Πολι­ τεία τοΰ Ή λιου », πού παραμένει άσαφής καί άναγκάζει τόν άναγνώστη νά άνατρέξει σέ λεξικά καί έγκυκλοπαίδειες γιά νά πληροφορηθεΐ τί άκριβώς θέλει νά τονίσει ό ποιητής. Α υτό τό μειονέκτημα τό συναντάμε καί σέ άλλους, κα ί μέ τήν εύκαιρία της παρεμβολής αύτής νομίζω πώ ς τό ποίημα ή ή συλλογή πού έχει άνάγκη ύποσημειώσεων χάνει πολύ άπό τό βάρος της κι άποσπά τήν προσοχή γιά πράγματα πού δέν έχουν σχέση μέ αισθητικές άξιες. Τό καλύτερο θ ά ’ταν αύτό πού θέλει νά μάς πει ό ποιητής νά παρουσιαζόταν μές ά π’ τήν ποίηση. Έ ν πάση περιπτώ σει νομίζω πώ ς ήρθε ό καιρός γιά νά κάνει ό Δημήτρης Δούκαρης μιά εύρεία έπιλογή ά πό τήν δλη μέχρι σήμερα δουλειά του κ αί νά υπογραμμιστεί όριστικά ή προσφορά του πού δέν πέρασε ά πό πολλές διακυμάνσεις— θ ά ’λεγα πώ ς διακρίνεται ιδιαίτερα γιά τήν παγιότητά της— άλλά καί πού πολλές φ ορές κουράζει μέ τήν έπαναλαμβανόμενη θεματογραφία της καί τήν ύπερβολική χρήση τών έπιθέτων. Ό Δημήτρης Δούκαρης, χωρίς νά διακυβεύει τήν ύπαρξή του σέ πολλούς χώρους, εύθύς έξαρχής γνώστης κ αί κ υρίαρχος τών δυνατοτήτων του, δ ίνει μέ ειλικρίνεια μέσα σ’ έναν άνοιχτό χώρο κοινωνικής κι έρωτικής ποίησης τό σημαντικό του κεφάλαιο στή μεταπολεμική μας ποίηση, έκφράζοντας τόν κόσμο του πού δέν έγκατέλειψε ποτέ κα ί πού άναμφίβολα ό κόσμος αύτός τοΰ χάρισε πολλές έξάρσεις — μπόλια καρποφόρα στόν κορ­ μό τής σύγχρονης πνευματικής μας ζωής.

ΣΑΝΠΕ / ΓΚΟΣΣΙΝΥ

ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΝΙΚΟΛΑ 5 πανέξυπνα - ξεκαρδιστικά βιβλία γιά μικρούς καί μεγάλους

ΤΖΙΑΝΝΙ ΡΟΝΤΑΡΙ

ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΑΠ’ ΤΟ ΤΗΛΕΦΩΝΟ Η ΤΟΥΡΤΑ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ

2 μοναδικά βιβλία ένός μεγάλου συγγραφέα (βραβείο Ά ντερσεν)

ΦΡΑΝΣΟΥΑ / ΠΡΕΒΕΡ

ΓΡΑΜΜΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΕΡΙΠΛΑΝΩΜΕΝΑ ΝΗΣΙΑ ένα πα ιδικό βιβλίο ά π’ τόν μεγάλο ποιητή Ζ άκ Πρεβέρ

ΣΑΝΠΕ

Ο ΜΑΡΣΕΛΛΕΝ ΠΟΥ ΚΟΚΚΙΝΙΖΕΙ μιά τρυφερή ιστορία μέ πολλά σκίτσα καί λίγα λόγια άπό έναν μεγάλο σκιτσογράφο

ΓΙΑΝΝΗ ΜΠΑΡΤΖΗ / ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ ΣΤΙΚΑ

Η ΜΥΡΜΗΓΚΟΥΠΟΛΗ μιά κοινω νία πού ξαφνιάζει εϊδωμένη σάν παραμύθι

ΑΝΝΗ ΣΜΙΤ

Η ΒΡΩΜΙΤΣΑ ΚΑΙ Ο ΜΟΥΤΖΟΥΡΗΣ 4 μικρά βιβλία γιά πρώτη γνωριμιά · τοΰ παιδιοΰ μέ τό καλό βιβλίο ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑ Θ Ε ΣΗ Α Θ ΗΝ Α : ΕΚ ΔΟ ΣΕ ΙΣ ΤΕΚ Μ ΗΡΙΟ — Ζ Ω Ο Δ . ΠΗΓΗΣ 17 — ΤΗΛ. 6448510 ΘΕ Σ/Ν ΙΚ Η : Ε Κ ΔΟ ΤΙΚ Η ΟΜ Α ΔΑ — Π ΛΑΤΩΝΟΣ 4 — ΤΗΛ. 270684

Γ.Κ. Κ Α ΡΑΒΑΣΙΛΗΣ 73

Π Ο ΙΗ Σ Η

ή

τραγικότητα πραγμάτων καί βιωμάτων Θανάσης Νιάρχος ΘΑΝΑΣΗ ΝΙΑΡΧΟΥ: Έρως έρωτας. Μέ δύο σχέδια της Πανλίνας Παμπούδη. Τράμ/ Λογοτεχνία, άριδ. 39. Έγνατία, Θεσσαλονίκη, 1979. Σελ. 56. Η ποιητική αυτή συλλογή τοΰ Θανάση Νιάρχου —ένός άπό τους σημαντικότερους έκπροσώπους της νεότατης ποίησής μας—, « Έ ρω ς Έ ρω τα ς» , έχω τήν έντύπωση ότι πα ρουσιάζει ένα ιδιαίτερο ένδιαφέρον, γιά τόν έξης λόγο: Γιατί, άνεξάρτητα άπό τά έπιμέρους θετικά της στοιχεία, προσφέρεται γ ιά τή νύξη κάποιω ν καίριω ν ζητημάτων γύρω ά πό προβλήματα μορφής στήν ποίηση ■ένδεικτικά άς ά ναφερθεϊ τό ζήτημα τής άντοχής των ποιητι­ κών υλικών σέ ένα συγκεκριμένο ποίημα, τή στι­ γμή πού διαπιστώ νεται μιά όχι έπιφανειακή σύγ­ κρουση άνάμεσα στήν έκφραζόμενη σ’ αύτό τό ποίημα εμπειρία καί στήν όλη διαδικασία τής ποιητικής-αίσθητικής έπένδυσης, άρα άντικειμενοποίησης αύτής τής έμπειρίας. Κι άκόμα: άπό ποιό σημείο τής όλης ποιητικής διεργασίας καί υστέρα απαιτείται —αν δεχτούμε ότι πράγματι άπαιτεΐται— ή ταύτιση τής έμπρόθετης μέ τήν άσυνείδητη έκφραστική λειτουργία τοΰ συγκεκρι­ μένου ποιητή στή συγκεκριμένη περίπτωση, κα­ θώ ς καί ποιές μπορεί νά είναι οί συνέπειες όταν ύπερισχύει ή μιά σέ βάρος τής άλλης. “Αν περιορίστηκα στήν άναφορά μόνο τών παραπάνω δύο ζητημάτων, μέ πλήρη έπίγνωση ότι μοΰ είναι αδύνατο νά έπεκταθώ έδώ περισσότερο, είναι γιατί συνδέονται άμεσα, σάν τέτοια, μέ κάποιους άλλους συλλογισμούς μου γύρω ά πό τήν ποίηση τού Θ.Ν ., καθώ ς κα ί μέ τή διαπίστωση ότι εύκολα έντοπίζει κανείς σ’ αύτό τό βιβλίο ποιήμα­ τα, όπου τό πραγματικό γεγονός, βίωμα ή συναί­ σθημα πού πάνε νά εκφραστούν, κάτι πα θα ίνουν καί άποδυναμώνουν, έξασθενοΰν ώς ένα σημείο, κατά τή φάση τής αΐσθητικοποίησης - μορφοποίη­ σής τους, περισσότερο ίσως άπό τά έπιτρεπόμενα όρια. Κι αύτό είναι κάτι πού έπενεργεϊ σάν τροχοπέδη στήν έπίτευξη τής άπαιτούμενης —καί πιστεύω άποσκοπούμενης— έπικοινωνίας άλλά κα ί στήν πραγματοποίηση τού άναφορικού προο­ ρισμού, στό βαθμό τουλάχιστον πού πραγματο­ ποιείτα ι καί ό αισθητικός.

74

Α ύτό νά φταίει πού είναι πολύ συχνά τά ποιήματα άπρόσιτα στήν άπόπειρα διείσδυσης στή βαθύτερη ούσία τους, άκόμη κι όταν κα θο ρί­ ζεται μέ έπάρκεια τό άφετηριακό σημείο ή, άλλιώς, ό κεντρικός τους πυρήνας; Ή άτμόσφαιρα πού διέπει όλα τά ποιήματα τού βιβλίου τοΰ Θ.Ν. είναι βαθύτατα έρωτική καί ταυτόχρονα καθαγιασμένη θ ά έλεγα ά πό τόν έρω­ τα. Κ αθαγιασμένη θέλω νά πώ μέσα ά πό μιά τερατική —γ ιά τά κοινά ά νθρώ πινα μέτρα— δ ια ­ δικασία ένός έπίσης τερατικοΰ έρωτικού περιστα­ τικού, τό όποιο, άπροκάλυπτο σάν τέτοιο άλλά καί ύπερβολικά συγκαλυμμένο σάν έμπειρία —έδώ θ ά ήθελα νά τονίσω κα ί πάλι τή νύξη μου περί άντοχής των ποιητικών υλικών— μετατρέπει αύτήν άκριβώς τήν έμπειρία σέ ένόραση κ αί προσδίνει στήν έμπνευση, πού έχει άφετηρία της τήν τελευταία, τήν ικανότητα ν’ άνακαλύπτει, δχι σπάνια, τή θετική φύση τού άνθρώ που καί τοΰ σώματός του, έλεύθερου ά πό τό βάρος τής ένοχής άλλά δχι καί ά πό τήν τύψη τής «άμαρτίας». Καί βοηθάει τόν ίδιο τόν ποιητή, όδηγώντας τον στήν όδυνηρή συνειδητοποίηση τής μηδαμινότητάς του άλλά καί τής δυνατότητας πού τοΰ έχει δοθεί, νά βιώνει διαμέσου τοΰ άλλου, έδώ τού άγαπώμενου προσώπου, τό θνησιγενές μεγαλείο τής ύπαρξής Έ τσ ι, δσο κι άν ...σέ μαύρη άλήϋεια Γεννιέσαι Έγκά&ειρκτος ή άν Ό χρόνος μαραίνεται Έξω Απ’ τ ’ Αγάλματα έντούτοις, μέ τόν έρωτα, έναν έρωτα πού θ ά χαραχτήριζε κανείς σάν μιά έν ύπνώσει καταστρο­ φική δύναμη, φτάνει στήν κατάλυση καί μαζί στήν ύπέρβαση τής θνητής του φύσης, προδικάζοντας τό άνελέητο ξύπνημα τής άτης. Σέ δλο τό βιβλίο είναι πά ντα παρόν καί ύμνούμενο διαρκώ ς τό άγαπώμενο πρόσω πο σάν ένα

είδος άμετακίνητου σημείου άναφοράς· ήδη στο ποίημα 3 συγκεκριμενοποιείται: είναι ό ελατός, ώραϊος σάν αϋριο. "Ακολουθεί περιγραφή των έξωτερικών γνωρισματικών του στοιχείων κα ί άπό τό ποίημα 8 καί υστέρα, κάτω ά πό τό πρίσμα μ ιας υπέρογκα δ ιογκωμένης ένοχης, δ ποιητής καταλή­ γει στήν άποδοχή τής προσφερόμενης εύδαιμονίας, κα θώ ς καί δλων τών ένδεχόμενων συνεπειών της: Μέσα στό μαύρο της κοιλιάς σου

’Αντιλόπη μέ ύδροκυάνιο ατά δόντια Την άπόσταση τοΰ φόβου μου καταργώ (...) Άπό τό σημείο αύτό κ α ί υστέρα προχωρεί αύτοαποκαλυπτόμενος σέ δλοένα καί μεγαλύτερο βάθος, σέ στενή συνάρτηση, σχεδόν πάντα, μέ τόν κοινω νικό του π ερίγυρο, πού, δσο κι άν παραμένει σέ πρώτο έπίπεδο άμέτοχος της ποιητικής δράσης, λειτουργεί, έντούτοις, σάν καθοριστικός πα ρ ά ­ γοντας — μέ τή μορφή τοΰ άπώτερου α ίτιου— τής μοναξιάς του τής ώ θητικής στήν άπεγνωσμένη καταφυγή στό ένα πρόσω πο —πού είναι ένα άλλά μπορεί νά είναι κα ί πολλοί— καί άποκτά τίς διαστάσεις τής ένσαρκωμένης τύψης άπέναντι στή βιωνόμενη έρωτική πραγματικότητα. Έ τ σ ι βλέπει κανείς νά προβάλλουν οί έργάτες (ποίημα 10), ό γείτονας (12) ή ό θερμαστής (13), ύποδηλώνοντας τό πά ντα ύφιστάμενο κοινω νικό σύνολο, τόν περί­ γυρό του, δσο κι άν δείχνει νά έχει χάσει τή δυναμική του δ ιάσταση στόν ιστορικό χώρο κι έχει γίνει συνείδηση —στόν ποιητή— δτι δλη ή προη­ γούμενη ζωή είναι χαμένη κα ί δτι τό μέλλον, ανεξάρτητα τοΰ τί έπιφυλάσσει, βρίσκεται άλλου:

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α Π ’ ΤΟ ΤΕΚΜ ΗΡΙΟ

17 Φ Ω Ν Ε Σ ΑΠΟ Τ Η Σ Ο Υ Η Δ ΙΑ 17 διηγήματα 17 σύγχρονοι Σουηδοί συγγραφείς. ’Ανθολόγηση καί παρουσίαση άπ’ τόν Ίβαρ ’Όμαν

ΝΕΟ ΕΛΛ ΗΝΙΚ Α ΚΕΙΜ ΕΝΑ Α Π ’ ΤΟ ΤΕΚΜ ΗΡΙΟ

Τό πέλμα σου Σφραγίδα σ’ έγγραφα τοΰ μέλλοντος. Κι ένώ σέ δλα σχεδόν τά ποιήματα άχνοφέγγει τό προπατορικό άμάρτημα, έκφρασμένο έμμεσα ά πό μιάν όδυνηρή συνειδητοποίηση τής ύπέργειας όμορφιάς τοΰ σαρκικοΰ έρωτα ή άλλιώς τοΰ σε­ ξουαλικού άμαρτήματος, ά π’ τό όποιο άναβλύζει ένα περίεργο αίσθημα άξιο πρέπειας, γεννημένο άπό τή β α θιά αίσθηση τοΰ έξευτελισμοΰ τής άνθρώ πινης φθοράς, στό ποίημα 28 φαίνεται νά συντελεϊται τό θριαμβικό τέλειωμα-κλείσιμο μιάς έρωτικής πανδαισίας, κατά τή διάρκεια τής ό πο ι­ ας κυριαρχεί ένας παράφορος πανθεϊσμός πού κάνει δλα, άκόμη κι αύτό τό φύλο τοΰ έρωτικοΰ συντρόφου ά διάφορο, ούδετεροποιώ ντας το:

’Εσύ τό νερό τής βρύσης Τό ποίημα κι ή μετάφρασή του Ή γλώσσα καί ή πλήξη Τό τραίνο καί τό φίδι Ό Πόε κι ή Βιρτζίνια Γούλφ Τό γράμμα καί τό σπίτι Ή εύρεση κι ή άναμονή Ό Χριστός κι ή Παναγία (...) Ή ταπεινότητα πού ώς ένα σημείο χαραχτήριζε τόν ποιητή, ά πόρροια τής έπίγνωσης τής ά νθρ ώ πι­ νης φύσης του, μεταλλάζει τώ ρα πιά, κατά τή διάρκεια τής έρωτικής έμπειρίας καί λίγο μετά ά π’ αυτήν, κι έχοντας περάσει ά πό τή βίωση τοΰ

Κ Ω ΣΤΑ Π Α ΡΟ ΡΙΤ Η

ΟΙ ΔΥΟ ΔΡΟΜΟΙ μυθιστόρημα

• Σ Τ Ε Λ ΙΟ Υ Φ Ω Κ Ο Υ

ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΡΟΡΙΤΗΣ Εισαγωγή στή ζωή καί τό έργο του

•

έτοιμάξεται

Ν ΕΟ ΕΛΛ ΗΝΙΚ ΟΣ ΛΟΓΟΣ 1979

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΨΥΧΑΡΗ Κ ΕΝΤΡΙΚ Η Δ ΙΑ Θ Ε ΣΗ ΑΘ ΗΝ Α : Ε Κ ΔΟ ΣΕ ΙΣ ΤΕΚ Μ ΗΡΙΟ — Ζ Ω Ο Δ . ΠΗ ΓΗ Σ 17 — ΤΗΛ. 6448510 Θ Ε Σ/Ν ΙΚ Η : ΕΚ ΔΟ ΤΙΚ Η Ο Μ Α ΔΑ — Π Λ ΑΤΩ ΝΟΣ 4 — ΤΗΛ. 270864

75

«κακού» γίνεται άλαξονεία· κι ή δεδομένη ύπακοή σέ μιά παραπέρα δύναμη μετατρέπεται σέ ύποταγή στό «κακό». Αυτή δμως άκριβώς ή άλαζονεία πού προκάλεσε ή ψευδαίσθηση τής δύνα­ μης, όδηγεϊ στην πτώση. Μ ιά πτώση πού γίνεται περισσότερο οδυνηρή δσο συνοδεύεται ά πό τήν έπίγνωση τής φθορά ς αύτοϋ τοϋ ίδιου τού έρωτα, άκόμη άπό τή στιγμή τής πραγμάτωσής του. Ή δ η άπό τό ποίημα 30 αρχίζει νά διαγράφεται ό φόβος τής τιμωρίας. Καί δ,τι έπιτείνει τήν τραγικότητα τής στιγμής είναι ή τιμωρία πού έπαπειλεΐται δχι άπό άλλου, άπό ψηλά, άλλά άπό τήν ίδια τήν άναβιωμένη αίσθηση τής φθοράς, καθώ ς τό άγαπώμενο πρόσωπο δέ φαίνεται νά συμμετέχει στήν τάση τοϋ ποιητή γιά μιάν έξαϋλωτική άνάταση: Τόσοι στρατοί μ ’ άφανίσανε Κ ι εσύ άκόμη νά σηκώσεις Τά μάτια σου άπ τό χώμα. Στό ποίημα 33 προσπαθεί ν’ άποφύγει υπο θε­ τικά τή φθορά πού νιώ θει νά καιροφυλακτεϊ πίσω άπό τήν έρωτική ένταση: "Αν Δέν Τοϋ Τής

εμενα διαρκώς πάνω σου ϋ-ά πρόσεχα τίς μετατροπές φωτός σέ ίλιγγο σάρκας σέ σκουπίδι (...)

’Α πό τό ποίημα 33 καί ύστερα έπαναλαμβάνεται σέ διαφορετικούς τόνους, άλλοτε άμεσα καί άλλοτε έμμεσα, σέ δλες της τίς έκφάνσεις ή περι­ γραφή τής αύτοκαταστροφικής έρωτικής πάλης, ένώ σιγά σιγά υποχωρεί ή νατουραλιστική αισ ιο­ δοξία καί τή θέση της παίρνει ή απτή πραγματικό­ τητα μέ τό έκμηδενιστικό βάρος της (άποκορύφωμα άποτελεϊ τό ποίημα 36). Στό ποίημα 39 έπισημαίνει κανείς τήν προφητι­ κή ενόραση τοϋ έπερχόμενου τέλους τής έρωτικής πανδαισίας άλλά καί τής ά παρχής τής φθοράς τοϋ συγκεκριμένου έρωτικοϋ σώματος. Τέλος, στό π ο ί­ ημα 40, τά σώματα πληρώνουν άκριβά τήν ύπέρβαση τής όριακής τους δυνατότητας · δέν είναι πιά πα ρά ένα τερατικό σύμπλεγμα, πάνω ά πό τό όποιο ό Θεός, αύτός ό άνελέητος Θεός τοϋ Δαβίδ, έποπτεύει καί τιμωρεί:

Σ Ρ Λ Ω Ν Ο ^0 ^Ή ^6 0ω 2^62 & 40 ^ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ π. ΚΟΡΛΙΡΑ: Θεωρία Ανεργίας καί Πληθωρισμού Δ. γερμιδΗ: Πληθωρισμός καί Συνδικάτα J. DUE: Δημόσια Οικονομική · Οικονομική Δημοσίου Τομέα Κ. ΜΑΛΙΣΣΟΥ: Marketing καί όνιι-Μόρκετινγκ Θ. ΜΠΕΝΟΥ: θεωρίαΧρήματος Θ. μπενου-μ. χατζη ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ: Οικονομική θεωρία · θεω­ ρίαΖητήσεως Θ. γεωργακοπουλου: Φόρος Προστιθέμενης Αξίας Θ. ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ- καί άλλων: ΕισαγωγήστήνΠολιτική Μ. kaleckI: θεωρία τής Οικονομικής Δυναμικής ρ. sweezy: θεωρία τής Καπιταλιστικής Ανάπτυξης Ε. MANTEL: Ό Ύστερος Καπιταλισμός μ. dobb: θεωρίες τής Αξίας & ' ' ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Παν. Λ π. ΝΤΟΥΣΚΟΥ: Ή Οικονομική στρατηγική τοϋ Ιμπεριαλισμού καί ή Ελλάδα. ΔΙΑΦΟΡΑ π. καλοδικη: Ή Νεοελληνική Λογοτεχνία (Κοινωνικοπολιτικο! Προβληματισμοί) σέ 4 τάμους κ. χατζηαργύρη: Ή υπόθεση Πόλκ X. κοριζης: Τό Αύταρχικό Καθεστώς τζων PHNT: Έπαναστατημένο Μεξικό Μ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ: Στοιχεία γιά μιά νέα πολιτική Δ. ΘΕΣΠΡΩΤΟΥ: Αυτοκριτική Ν. ΣΚΙΑΔΑ: Χρονικό τής Ελληνικής Τυπογραφίας (τόμος Α') Γ. ΚΑΡΑ: 01θετικές φυσικές έπιστήμες στόν έλληνικό 18οαιώνα Γ. καρα: Καΐρης-Κούμας (Δυό πρωτοπόροι δάσκαλοι τοϋ Γένους) θ. ΦΩΤΙΑΔΗ: Καραγκιόζης ό Πρόσφυγας - Νεοελληνικό θέατρο

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ Τ. BOTTOMORE: ΚΟΜιΜΟλογία ζ. γκυρβιτς: Μελέτες γύρωάπό τις κοινωνικές τάξεις Ν. timashef: Ιστορία Κοινωνιολογικών θεωριών (τόμοι Α' & Δ.Γ. ΤΣΑΟΥΣΗ: Μετασχηματισμοί καί Αναθεωρήσεις MAX WEBER: Ή Προτεσταντική Ηθική & τό Πνεύμα τοϋ Β. ΦΙΛΙΑ κ.ά.: Εισαγωγή στήν Μεθοδολογία καί τίς τε Ε. DURKHEIM: Κανόνες Κοινωνιολογικής Μεθόδου Σ. πουλοπουλου: Οί Κοινωνικές Προσδιοριστίες π. τερλεξη: Πολιτική Κοινωνικοποίηση.

Σύμπλεγμα τερατικό Τά σώματά μας Κ ι άπό πάνω ό Θεός Νά μάς έποπτεύει. Τέλος, άξίξει νά σημειωθεί άκόμα δτι στήν ποίηση τοϋ Θ.Ν. ό άναγνώστης έχει άμέσως σχη­ ματισμένη τήν πεποίθηση δτι δέν έχει νά κάνει μέ κανενός είδους τέχνασμα, λεκτικό ή σκεπτιστικό · άντίθετα σέ δλο τό βιβλίο είναι διάχυτη παντού ή τραγικότητα τών πραγμάτων καί των γύρω ά π ’ αύτά έκφρασμένων βιωμάτων. Ά λλω στε είναι καί ή προϊστορία τοϋ άνθρώ που —μόνο αυτή θ ’ άρκούσε γιά νά προεξοφλήσει τήν άναγωγή τής ειλικρίνειας πού τόν διακρίνει ά πό ήθικό σέ αύτούσιο αισθητικό νόμο. ΚΩΣΤΑΣ Γ. Π Α ΠΑ ΓΕΩ ΡΓΙΟ Υ 76

(jEutenttevg βιβλία γιά όλες τίς βαθμίδες τής εκπαίδευσης Σ0ΛΩΝ0Σ 103 -ΤΗΛ.3600.127

Π Ο ΙΗ Σ Η

ό Λί-Τάι-Πό καί οί ταξιδιώτες τοΰ Άγρυπνόκαμπου ΛΙ-ΤΑΪ-ΠΟ: ’Επιλογή Από τό ’έργο του. Μετ. ’Αμαλίας Τσακνιά. Οί Ποιητές τοΰ Κόσμου, άριϋ. 1. Ή Μικρή Έγνατία, Θεσσαλονίκη, 1979. Σελ. 46. ΧΟΛΟΥΜΠ: ’Επιλογή Από τό έργο του. Μετ. Σπόρου Τσακνιά. Οί Ποιητές τοΰ Κόσμου, άριϋ.

2. Ή Μικρή Έγνατία, Θεσσαλονίκη, 1979. Σελ. ΧΕΡΜΠΕΡΤ: Επιλογή Από τό έργο του. Μετ. Σπόρου Τσακνιά. Οί Ποιητές τοΰ Κόσμου, άριϋ.

3. Ή Μικρή Έγνατία, Θεσσαλονίκη, 1979. Σελ. ΠΟΠΑ: ’Επιλογή Από τό έργο του. Μετ. Σπόρου Τσακνιά. Οί Ποιητές τοΰ Κόσμου, άριϋ. 4. Ή Μικρή Εγνατία, Θεσσαλονίκη, 1979. Σελ. 152.

ΕΧ ΟΥ Μ Ε πρώ τα έναν τρυφερό μελωδικό κινέζο ποιητή, εναν άνατολίτη μποέμ τοΰ δγδοου αιώ να, που νοιάζονταν μόνο γιά τά λιβάδια, τά δάση, τά ποτάμια, τίς γυναίκες, τους ερωτες, τίς φιλίες, καί γιά τόν όποιο ένα παράξενο βιογραφικό μάς πληροφορεί πώ ς «πνίγηκε μιά βραδιά καθώ ς έσκυβε πάνω ά π ’ τά νερά τοΰ ποταμού Γιανγκτσέ, προσπαθώ ντας νά πιάσει τό είδωλο τού φεγγα­ ριού», δηλαδή πώ ς σπατάλησε ενα λαμπερό καί λιγάκι ένοχο πεπρωμένο γιά χάρη τού ποιητικού δνειρου: νά πιάσει τό φεγγάρι. Α ύτός ό άνθρω ­ πος, ό Λ ί-Τ άι-Π ό, έρχεται ά πό εναν κόσμο τής όλότητας —αύτό τό μυθικό γήινο βασίλειο πού δεν είχε χάσει ακόμη τό κέντρο του. Ε ίν α ι μιά ποίηση δ χι της ά πουσίας, άλλά της άπόλαυσης. Έ ν α ς απαλός διάκοσμος πού άπλώ νεται πά νω ά π ’ τά μικρά άμαρτωλά πάθη της καλοπέρασης καί τής εύθυμίας —ό περίγυρος τού ποιητή, τό κλίμα του είναι ήδη ένα δνειρο: τό κελάηδημα των πουλιώ ν, τά παλάτια μέ τό μετάξι κα ί τίς πορσελά­ νες, τά νυχτολούλουδα, τό τραγούδι τοΰ μεθυσμέ­ νου πού άκούγεται ά π’ τόν κήπο, ή ομίχλη, τό σεληνόφως —νά οί πιό εύθραυστες όμορφιές πού σώ θηκαν ποτέ μέσα στις σελίδες τοΰ Λ ευκάδιου Χέρν. Α ύτά είναι τά ύλικά τού Λ ί-Τ άι-Π ό, μιά χλιδή πού φαίνεται νά τόν έχει ποτίσει μέ τά

ναρκω τικά της: δέν αργεί νά πιστέψει κανείς πώ ς όλόκληρος ό συναισθηματικός κόσμος έχει ύποβιβαστεί έδώ σ’ ένα είδος διακριτικού ψίθυρου: ή μνήμη σέ νοσταλγία, τό μίσος σέ παράπονο, ό φόβος σέ άβεβαιότητα, ό πόνος σέ κούραση κα ί οί έρωτικοί πειρασμοί σέ μιά άκαθόριστη σαγήνη. 'Ο πωσδήποτε, δέν είναι μιά ποίηση δύσκολη, έκτός αν προσπαθήσει κανείς νά τή διαβάσει στό πρω τότυπο, δπω ς ό Π άουντ. Ε ίναι έπιπλέον, κ ατά παράδοξο τρόπο, μεταδοτή. ’Α σφαλώς άκούγεται πολύ διαφορετικά ά π’ δ,τι άκούγονταν στήν έποχή της: αύτή ή άπόσταση, αύτή ή δ ιαφορά (άλλόκοτο προνόμιο δλων τών μεγάλων έργων τού παρελθόν­ τος) έγκαθιδρύει άνάμεσα στό κείμενο καί τόν άναγνώστη ένα χώρο μοναξιάς πού είναι ταυτό­ χρονα γεμάτος σπινθήρες, ύπόνοιες, τεχνάσματα, παρεξηγήσεις κα ί πονηρές έλευθερίες: άλλος έρμηνεύει κά τι έτσι, άλλος διαφορετικά · άλλος πλη­ σιάζει τό έργο άπό δώ, άλλος ά πό κεϊ· κάποιος συγκινεΐται ά π ’ αύτό πού σημαίνει τό έργο σήμε­ ρα, κά π οιος άλλος στή σκέψη τής αίσθησης πού προκαλούσε στήν έποχή του. Ή ποίηση τού ΛίΤ άι-Π ό μάς πλησιάζει λιγότερο σάν ένα σύνολο ζωντανών έκφράσεων καί περισσότερο σάν μακρι­ νός άπόηχος. Π αρ’ δλα αύτά συγκινεί, βρίσκει κατάλληλους δέκτες. Θ ά μπορούσε κάποιος ν’ άναρω τηθεί τί σχέση μπορεί νά έχει μέ τήν έμπειρία τοΰ σημερινού άναγνώστη ένας ποιητής πού έζησε στήν Κ ίνα έδώ καί έντεκα αιώνες. Γιατί μάς άρέσει ό Λ ί-Τ άι-Π ό; για τί μάς άρέσουν οί μεσαιω­ νικές σάγκες; Δικαιολογημένη άπορία, άφού μιά τέτοια τάξη πραγμάτων φαίνεται παράλογη, άφύ-

77

σικη: θ ά μπορούσαμε ώστόσο νά Απαντήσουμε μέ τήν επίσημη πλέον πεποίθηση τής κειμενικής Ανά­ λυσης: αυτό τό Ασυνήθιστο γεφύρωμα, αυτή ή διαστροφή στό βωμό τής όποιας θυσιάζετα ι ή άπόλαυση τοΰ άναγνώστη, δέν είναι άραγε τό πεπρωμένο, ή μυστική άλήθεια τής λογοτεχνίας; "Υστερα έχουμε τρεις αντιπροσω πευτικούς σύγχρονους σλάβους ποιητές, άγριους καί ταυτό­ χρονα συνεσταλμένους, σπινθηροβόλους καί τ α υ ­ τόχρονα έχέμυθους, χαμένους μέσα στό παράλογο, τό σαρκασμό, τή χίμαιρα, τό σκάνδαλο, τόν πόθο τους γιά μιά έλευθερία πού νά ήχεΐ μοντέρνα καί τή σκοτεινή έπιτήδευση τής μανιέρας πού προϋπο­ θέτουν τέτοιοι π όθ ο ι άπαγορευμένοι στις χώρες τοΰ «σοσιαλιστικού ρεαλισμού». Ό Χέρμπερτ, ό Χόλουμπ κα ί ό Π όπα, δπω ς εξάλλου καί ό Βοζνισιένσκυ, είναι έκφραστές αύτής τής άλλόκοτης μυθολογίας πού θ ά μπορούσαμε ν’ άποκαλέσουμε μυθολογία τής Ανασφάλειας. Ε ίναι ποιητές τών όρίω ν ένός παράλογου κόσμου κι ένός φόβου (γι’ αύτό τόν κόσμο) πού προσπαθεί Αδιάκοπα νά μεταμορφωθεί σ’ ένα είδος α παισιόδοξου χιο ύ ­ μορ. Ε ίναι, γιά νά γίνουμε πιό συγκεκριμένοι, οί ποιητές αύτής τής ιδιότυπης έλευθερίας πού άρχι­ σε νά ξεπηδάει, σέ πείσμα τής σταλινικής όρθοδοξίας, μετά τήν τήξη τών πάγων, κα ί πού κατόρθω ­ σε νά σώσει μέσα της τήν παράξενη, άτίθαση δια ύγεια μιας τέτοιας αντίφασης. Ό Χέρμπερτ είναι ένας στυλίστας τής άφήγησης, κα ί μάλιστα μέ τρόπο πού μάς άπαγορεύει νά πούμε πώ ς ή ποίησή του έρχεται κατευθείαν ά π’ τή συγκίνηση ή τήν ευαισθησία. Π ρώτ’ ά π’ δλα, ό Χέρμπερτ έγραψε μικρές «παραβολές» στις όποιες όφείλει έν μέρει τή φήμη του καί οί όποιες άξίζει νά συγκριθούν μέ τίς κομψές άλληγορίες τού Κ άφκα κα ί τού Μπρέχτ. Ή φύση αύτών τών κομματιών άπέχει πολύ ά π’ αύτό πού κα θορίζετα ι μέ τόν παραδοσιακό δρο «πεζό ποίημα». Ή π οίη ­ ση έδώ είναι περισσότερο ή έντυπωσιακή έκλονή ένός θέματος καί ό ευφυής χειρισιιός του πα ρά ή άποτύπωση κάποιου είδους συγκίνησης πάνω στό χαρτί. Ά π ’ τήν άλλη μεριά, ό ισχυρισμός τής κριτικής πώ ς «ή ποίηση δέ γίνεται μέ ιδέες άλλά μέ λέξεις», φαίνεται άκόμη έπίκαιρος καί άσφαλώς ειλικρινής. Ό Χέρμπερτ μ οιάζει λοιπόν νά έχει άναπτύξει ένα ύπερβολικό πά θο ς γιά τίς ιδέες. Στό μέτρο πού έχουμε συνηθίσει νά θεωρούμε μιά τέτοια έκλογή σάν άντι-ποιητική, ό Χέρμπερτ είναι άκριβώ ς ένας πρω τότυπος ποιητής. Ε ίναι πάνω σ’ αύτά τά πολύ έπικίνδυνα δρ ια τού ποιητι­ κού κα ί τού μή-ποιητικοΰ πού δοκιμάζονται οί ίκανότητές του. 'Ό σ ο κι δ ν φαίνεται περίεργο, ό Χέρμπερτ κλονίζει τήν πίστη μας σέ κάποιες αρχές τής θεω ρίας τής τέχνης μάλλον, πα ρά τής πολιτι­ κής Α ξιοπρέπειας τοΰ φιλελεύθερου Ακτιβισμού. Ό Μ πόρχες έγραφε κάπου δτι σκεφτόταν άκόμη καί πλοκές γιά τά ποιήματά του —Αλλά τό τί κάνει μερικά κείμενα τού Μ πόρχες ποιήματα είναι μιά άλλη υπόθεση: Ό Χέρμπερτ γράφει κομμάτια σάν τό « Ό αύτοκράτωρ», άπλές ιστορίες μέ «Αρχή, μέση καί τέλος», κι έκείνο πού μάς πείθει πώ ς 78

πρόκειται γιά ποίηση δέν είναι βέβαια τό «μήνυ­ μα», άλλά ένα περίεργο σπινθηροβόλημα. Ά π ’ αυτή τήν άποψη ό μόνος εύρω παϊος ποιητής μέ τόν όποιο θ ά μπορούσαμε νά τόν συσχετίσουμε είνα ι ό Π όνζ. Δέν ξέρω άλλους ποιητές πού νά ξεκίνησαν όπλισμένοι μέ τό συνδυασμό ένός Ακμαίου ταλέντου καί μιάς τόσο άντι-ποιητικής έκλογής. Αύτό πού Αναγκάζει τόν Χέρμπερτ νά είναι συχνά συγκεκριμένος, είναι τό θέμα του: ή κριτική τοΰ έπίσημου πολιτικού κατεστημένου ή κάτι τέτοιο. Ά λ λ ά άύτό τό θέμα, πα ρ’ δ τι συγκε­ κριμένο, είναι έπίσης κάτι μακρινό. Ή Απόσταση πού κρατιέται ά π’ τό Αντικείμενο είναι διπλή: Αφαίρεση κα ί ειρωνεία. Ή πρώτη ά π’ αύτές τίς Αποστάσεις είναι ένα μέγεθος ποιητικό, Ανήκει δηλαδή στά ύλικά τοΰ στύλ · ή δεύτερη είναι μιά Απόσταση ιδιοσυγκρασίας. Ή Αφαίρεση, μ’ άλλα λόγια ή έλλειπτικότητα, έχει νά κάνει μέ τήν ίδια τή φύση τής ποιητικής γλώσσας καί δέ θ ά μάς Απασχολήσει έδώ · δσο γιά τή «μεταμφίεση», αύτή τήν Αντίστροφη λογοκρισία πού κάνει τόν Χέρ­ μπερτ νά μιλάει μέ μύθους κ αί παραβολές, πρέπει νά ’χει κανείς τήν εύγένεια νά παραδεχτεί πώ ς είναι προϊόν ένός προσω πικού τόνου μάλλον, πα ρά μιάς Ανάγκης. Ά ν είσαι πραγματικός ποιη ­ τής, έκφράζεις αύτό πού θέλεις ή απλώς δέν τό έκφράζεις καθόλου, άκόμη κι άν είσαι άναγκασμένος νά γρά φεις μέσα στή σφηγκοφωλιά τών

Κυκλοφόρησε

• Ζάν Πιαζέ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΥΠΟΔΟΜΗ 3ης Σεπτεμβρίου 22 ·

τηλ. 5234790

χαφ ιέδω ν τής δποιασδήποτε τρομοκρατίας. Ε ξάλλου, αυτή ή Αγάπη τοϋ Χέρμπερτ γιά τή φόρμα καί τό ΰφος τοϋ παραμυθιού δεν είναι απλώς ένα τέχνασμα ή μιά κοκεταρία, άλλά μιά β α θιά άνάγκη: ένας ά πό τούς λίγους τρόπους νά μιλήσει κανείς γι’ αυτά τά πράγματα, έχοντας προηγουμένως Απαλλαγεί ά πό όρισμένες α ποχρώ ­ σεις χυδα ία ς κοινω νιολονίας που κυνηγοΰν Αδιά­ κοπα τά γραφτα των στρατευμένων ποιητών τοϋ είδους τοϋ Χικμέτ καί τοϋ Ρίτσου. Ά π ’ τήν Αλλη μεριά, ή ειρωνεία, ή προσπ ά θεια δηλαδή αύτοΰ τοϋ ποιητή νά μεταδώσει τόν τόνο ενός «πολιτικού σκεπτικισμού» μέσα ά πό κάποιο λεπτό, έπιθετικό πα ιγνίδ ι τής εύστροφίας, κατορθώνει νά ταυτιστεί μέ τό ποιητικό του κλίμα. Κ αί πάλι, αυτή ή ειρω νεία φω τίζεται (ή, Αν θέλετε, έκφυλίζεται) χάρις στις πιό Ανθρώπινες πλευρές της: τήν πίκρα, τό χιούμορ, τό συμβιβασμό. Έ τσ ι, ό Χέρμπερτ δείχνει, οσο κι Αν φαίνεται παράξενο, τά δρ ια αύτοΰ τοϋ Αδύνατου π ού όνομάζουμε «στρατευμένη ποίηση» κα ί πού, Ακριβώς στή δική του περί­ πτωση, δέν θ ά μποροΰσε νά ύ πάρξει Αλλιώς, παρά μέσα Απ’ αύτή τήν ειρωνεία: ή τελευταία δέν είναι λοιπόν μιά έκζήτηση, άλλά μιά άνάγκη τοϋ ύφους. 'Ο πωσδήποτε, ό Χέρμπερτ, σάν δημιουργός διαθέτει μιάν Αλλη πλευρά, έκείνη πού τόν συνδέ­ ει μέ τόν Π όπα —τό π ά θ ος γιά ένα πέρασμα μέσα στά πράγματα, ή διάθεση νά έξερευνηθεϊ ή φύση τοϋ Αντικειμένου καθεαυτοΰ, καί ν ’ Α φομοιωθούν έτσι οί μυστικές ουσίες ένός παράλογου κόσμου. Ποιήματα δπω ς τό «Ξύλινο ζάρι» καί ή «’Α πό π ει­ ρα περιγραφής» είναι προϊόντα μιας τέτοιας δ ια ­ λεκτικής. ( Ό Π όπα έγραψε μιά σειρά κομμάτια πάνω στήν ιδέα ένός βότσαλου · ό Χέρμπερτ έγραψε έπίσης πάνω στό ίδιο θέμα —οί συγγένειες είναι ένδιαφέρουσες, Αν δ χι ένοχλητικές.) Ό Χ έρ­ μπερτ μοιράζεται λοιπόν αύτή τήν ιδιότυπη κλη­ ρονομιά τών άνατολικοευρω παίω ν ποιητώ ν, τήν περιφρόνηση κάθε ιδεατής σφαίρας έρεθισμάτων, δηλαδή, στήν ούσία, αύτοΰ τοϋ λαμπερού συνόλου τών άφηρημένων φετίχ πού όρισμένοι όνομάζουν Απλώς «ποιητικό δραμα». Ή μυθολογία τους είναι τό καθημερινό, ό Αθώος, φτηνός, Αστείος καί ίσως αινιγματικός κόσμος τού όποιου τά Αντικεί­ μενα μπορούν νά έρθουν Αμεσα σέ έπαφή μέ τίς Ανθρώπινες αισθήσεις. Ή τάση λοιπόν νά Αγγι­ χτούν πραγματικά αύτά τά Αντικείμενα, όπλίζεται έδώ μέ πά θος, περιέργεια, τρυφερότητα καί, ίσως, ένα είδος Αλλόκοτης Αγάπης. Α ύτό φαίνεται πολύ κα θαρ ά στά κείμενα τού Βάσκο Π όπα, πού είναι ό κατ’ έξοχήν Αντιπροσωπευτικός ποιητής τοϋ εί­ δους. Ό Π όπα είναι ό ποιητής τών όρίων αύτής τής έπιθυμίας νά καρπωθοϋν ο ί χυμοί, τό «ύπέδαφος», ένός Απλού καί ταυτόχρονα αινιγματικού περίγυρου. Π ρόκειται Ασφαλώς γιά μιά έπιθυμ ία πού σιγά σιγά χάνει τό βάρος της, γίνεται Ανάλα­ φρη σάν συνήθεια, σάν ένα ιδιότυπο χόμπυ. Ό φόβος γιά τόν κόσμο μεταμορφώνεται σ’ ένα είδος έξοικείωσης. Τό χάσμα Ανάμεσα στό υποκείμενο μιας τέτοιας ποίησης καί στόν κόσμο έχει πιά ξεπεραστεΐ —ώστόσο περιέχεται Ακόμη μέσα σ’ αύτή τήν έξοικείωση μέ τή μορφή ένός «μαύρου χιούμορ» ή, Αν θέλετε, μέ τή μορφή τής πικρής

J. Weiss ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΔΕΝ ΤΕΛΟΣ

ΕΙΝΑΙ

ΤΟ

Π εριγράφει τ ίς εμπειρίες άνθρώπων πού πέρασαν γιά λίγο στόν «Αλλο κόσμο» καί ξαναγύρισαν στήν ζωή, μέ τόση παρα­ σ τατικό τη τα πού συναρπάζει χωρίς νά τρομάζει.

BAN ΒΟΓΚΤ ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΚΟΣΜΟΙ Ό κορυφαίος συγγραφέας τή ς έπιστημονικής φαντασίας BAN ΒΟΓΚΤ μάς μετα­ φ έρ ει μέ τό βιβλίο του αύτό σέ «ΑΓΝΩ­ ΣΤΟΥΣ ΚΟΣΜΟΥΣ»

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΟΠΤΡΑ Χαρ. Τρικούπη 29 - ’Αθήνα τηλ. 36052287780963

Alethea Lawson ΠΩΣ ΝΑ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΕΤΕ ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΧΩΡΙΣ ΦΑΡΜΑΚΑ Τά ήρεμιστικά, καλύπτουν χωρίς νά έξαφανίζουν τήν ένταση. Μ άθετε νά καταπολεμάτε τό ΑΓΧΟΣ πού προκαλεΐ: καρδιοπάθειες, έλκος, πίεση, άσθμα, φοβισμένα καί Απογοητευμένα γηρατειά , διάφ ορες ψυχασθένειες κ α ίσ έ άκραϊες περιπτώσεις μελαγχολία, ναρκο­ μανία, Αλκοολισμό καί αύτοκτονία.

ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ ΑΔΙΑΘΕΣΙΕΣ ΚΑΙ ΠΑΘΗΣΕΙΣ Συμπτώματα - α ίτια - θεραπεία. ΧΩΡΙΣ ΦΑΡΜΑΚΑ • Τί είναι καί πώς παρουσιάζονται οί Ασθένειες • 'Ο ρόλος τών φαρμάκων.

• Λουτροθεραπεία (κομπρέσσες ζεσ τές καί κρύες, καθιστά λουτρό, κ.ά.).

• Σωστή διατροφή - Δ ίαιτα • Γυμναστικές ’Ασκήσεις • Συμπτώματα καί α ίτια τών πιό κοινών γυναικείω ν παθήσεων καί οί φυσιοθε­ ραπευτικές μέθοδοι πού πρέπει νά Ακολουθηθούν σέ κάθε περίπτωση.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΟΠΤΡΑ Χαρ. Τρικούπη 29 - ’Αθήνα Τηλ. 36052287780963

79

διαπίστωσης δτι τό κά θε τί είναι δυσνόητο καί ταυτόχονα καθαρό (άπό μεταφυσικές ήθικές ή συναισθηματικές Επενδύσεις), όλοκληρωμένο καί ταυτόχρονα άπρόσιτο. Ή ποίηση τοΰ Π όπα βάζει σέ κίνηση τή διαλεκτική μιας περίεργης ειλικρίνει­ ας (δηλαδή μιά τάση νά δέχεται τίς άντιφάσεις) πού άγγίζει συχνά τά δρ ια τής άνεμελιάς, γιά νά μήν πώ τής εύθυμίας. Ό τρόπος που Εξαρθρώνετα ι αύτή ή ά φ θον ία των αντιφάσεων δέν έχει τίποτα τό μυστηριώδες, στήν περίπτωση τουλάχι­ στον ένός ποιητή πού δέν μιλάει πιά γιά τήν ήθική των πραγμάτων άλλά γιά τό σχήμα καί τή λάμψη Ό Χέρμπερτ καί ό Π όπα είναι δύο θαυμάσιοι ποιητές, ένώ τά κείμενα τού Χόλουμπ φαίνονται, σέ σύγκριση μέ τά δικ ά τούς, μάλλον μέτρια —πράγμα γιά τό όποιο δέν φταίει άσφαλώς ή μετάφραση, άφοΰ κι ά π’ τό άγγλικό κείμενο ει­ σπράττουμε τήν ίδια αίσθηση · νά έλπίσουμε σέ κάποιο πιθα νό σπινθηροβόλημα τοΰ τσέχικου πρω τότυπου; 0 ά ’ταν ύπερβολικά αισιόδοξο. Στόν Χόλουμπ φαίνεται νά ’χει άπομείνει μόνο ή μανιέρα —άσφαλώς δέν είναι δύσκολο ν’ άναγνωρίσει κανείς μιά άρκετά ασκημένη φαντασία, πού

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΦΩΝ ΤΟΛΙΔΗ: ★

1. ΤΑΣΟΥ ΒΟΥΡΝΑ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΤΗ Σ ΣΥΓΧΡΟΝ Η Σ ΕΛΛΑΔΑΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 40-41 - ΚΑΤΟΧΗ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ - ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΒΑΡΚΙΖΑΣ (1940 - 1945) ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΩΝ ΤΟΜΩΝ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (1821 - 1909) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (1909 - 1940)

2. ΠΟΥΚΕΒΙΑ ΤΑΞΙΔΙ Σ ΤΟ Μ Ο Ρ ΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ’Ό λ γ α ς Ρομπάκη-'Ελένης Γαρίδη ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΧΟΛΙΑ Τάσου Βουρνά Ό 6ος τόμος στή σειρά «Ξένοι περιηγητές στόν έλληνικό χώρο»

ΕΚΔΟΣΕΙΣ - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ Ά φ ώ ν ΤΟΛΙΔΗ Σόλωνος 71 - Τηλ. 3611318

δμως δέν περνάει μέσα ά π’ τήν ποίηση π α ρ ά μένει στήν έπιφάνεια, σέ μιά περιοχή γεμάτη προχειροφτιαγμένα έξπρεσιονιστικά τεχνάσματα. Ε ίναι μιά ποίηση σκληρή, κι αύτό τό πά θ ο ς τήν κάνει άπλοϊκή καί εύκολη: θυμ ίζει, άς πούμε, τά κείμενα τού Κούντσε καί τού Χ άινερ Μ πάστιαν. Ω στόσο, αύτό πού τόν συνδέει μέ τή γενιά του (πεπρωμένο πού δέν μπορεί φαίνεται νά τ’ άποφύγει κανείς) δέν είναι οί ποιότητες άλλά τά θέματά του: κάπου άνάμεσα στήν άπα ισιοδοξία καί τό σαρκασμό, μέ τό ένδιαφέρον στραμμένο π ρός τά ίδια τά άντικείμενα καί τίς άπλές καθημερινές ιστορίες, ό Χό­ λουμπ διασχίζει κι αύτός μέ τόν τρόπο του τόν Ά γρυπνό κ αμ π ο τοΰ Βάσκο Π όπα, τό χώρο δπου τό παράλογο γίνεται Ενα μέρος ά π’ τή φύση μας —χώρο μιας μοίρας στήν όπο ια φαίνονται νά είναι ταγμένοι, χάρις σέ μιά έσωτερική κλίση, μιά φυσική άνάγκη, δλοι οί άνατολικοευρω παΐοι π ο ι­ ητές. ‘Ο Χέρμπερτ, ό Χόλουμπ καί ό Π όπα Εκφρά­ ζουν λοιπόν Ενα κοινό ά διέξοδο (πού δέν είναι μόνο πολιτικό ή ύπαρξιακό, δπω ς θέλουν νά λένε). ’Α π’ τά έρεθίσματά τους κ αί μόνο (χωρίς νά Εξετάσουμε τίς άρετές τοΰ στύλ, τά Εκφραστικά Εργαλεία ή τούς άπόηχους τής σλάβικης λαϊκής παράδοσης) ή ποίησή τους μοιάζει σέ σημαντικό βαθμό κα ί θ ά ’ταν σκόπιμο νά μή μιλάμε γιά τόν καθένα τους χωριστά, δπω ς σκόπιμο είναι ν’ άποφεύγουμε κάθε συζήτηαη ά π ’ τήν ό πο ια Απου­ σιάζει ό χώρος τής σύγκρισης. ’Α ποτελούν απλώς μιά στιγμή στήν ιστο ρ ία τής λογοτεχνίας, οπού ή Ελλειψη τοΰ μύθου (καί το ύ μηνύματος) ά ποκτάει Ενδιαφέρουσες διαστάσεις. Ίσ ω ς φανεί περίεργο, άλλά σαν ποιητές, δείχνουν τίς πιό Αδύνατες στιγμές τους δταν θελήσουν ή Α ναγκάζονται νά περάσουν κά π ο ια μάλλον κουραστική Αντίληψη σχετικά μέ τήν Ανθρώπινη υπόθεση. Φυσικά μέσα σ’ αύτές τίς Αδέξιες προσπάθειες άλλοι Αναγνωρί­ ζουν λόγια Απαράμιλλης ήθικής ή πολιτικής συνέ­ πειας. Δυστυχώς ή ποίηση βρίσκεται Αλλού. Βρί­ σκεται, ας πούμε, στόν τρόπο πού χειρίζεται κανείς αύτό τό πά θ ο ς τής Εκφρασης γιά χάρη τού όποιου ό Βοζνισιένσκυ έγκατέλειψε τήν Αρχιτε­ κτονική, ό Ρεμπώ τό σπίτι του καί ό Γκίνσμπεργκ όρισμένες βλαβερές μικροαστικές συνήθειες. Καί ειδικά σ’ αύτά τά βιβλία υπάρχει πράγματι στούς μικρούς λαμπερούς σπινθήρες πού διασχίζουν δύο μεταφραστικές προσπάθειες καί φτάνουν ώς τόν Αναγνώστη, στά λεπτά πα ιγνίδ ια τού μυαλού καί τής συγκίνησης, Ακόμα κα ί στήν άνάγκη αύτών τών ποιητώ ν νά σοκάρουν · (γιατί, δέν Αμφι­ βάλλω πώ ς ποιήματα σάν τό «Σοφό τρίγωνο» σοκάρουν τήν καλοθρεμμένη πελατεία τοΰ κα θω ­ σπρεπισμού καί τής ψευτοδημοσιογραφίας). Καί θ ά ’τα ν ά δικο ν’ Αναζητήσουμε σ’ αύτή τήν άνάγκη τίς ρ ίζες κάποιου σκοτεινού ναρκισσισμού, κά π οι­ ας ματαιοδοξίας ή κά ποια ς κούρασης, δπω ς θά ’ταν άδικο νά μάς παραξενέψει ή διαπίστωση πώ ς οί ά νθρω ποι στις Λ αϊκές Δημοκρατίες γράφουν Ακόμη ποίηση, Αντί νά έπωφεληθούμε ά π’ τά συμπεράσματα πού μιά τέτοια διαπίστωση μπορεί νά μάς προσφέρει. ΕΥ ΓΕΝ ΙΟ Σ ΑΡΑ Ν ΙΤΣΗ Σ

80

Μ ΕΛΕΤΕΣ

κραυγή από τούς «αιώνια νεκρούς» ΚΙΜΩΝΟΣ ΦΡΑΪΕΡ: Τοπίο θανάτου: Εισαγωγή στήν ποίηση τον Τάχη Σινόπουλου. Κέδρος, ’Αθήνα, 1979. Σελ. 109.

Α Ν σκεφτεΐ κανείς δ τι ή μεγαλύτερη δυσκολία —δταν μεταφράζονται έργα μεγάλων αξιώσεων— έγκειται στήν ικανότητα τοΰ μεταφραστή ν’ ά ποδώσει τίς διαφορές των ποιητών, νά Επιτύχει δχι μονάχα την κάθε ιδιομορφία ά πό ποιητή σέ πο ιη ­ τή, άλλά κα ί τίς διαφοροποιήσεις έκεΐνες μέσα στό ίδιο τό Εργο του, άποφεύγοντας ν’ άποτυπώσει, στις μεταφράσεις του, τό δικό του ΰφος κα ί τόνο, νικώντας, δσο γίνεται, τόν πειρασμό νά ύποκύψει στόν κίνδυνο τής ύποκειμενικότητας, μή άφήνοντα ς νά έπηρεαστεΐ ά πό τή δική του προσω πικότη­ τα, τότε, τό άξιοπρόσεκτο σημείο τής κριτικής τούτης άνάλυσης, πού έπιχειρεϊ ό Κίμων Φ ράιερ γιά τό «Τοπίο θανάτου» τοΰ Τάκη Σινόπουλου, είναι, άκριβώς, ή εύλυγισία καί ή προσαρμοστικό­ τη τα πνεύματος, πού διαθέτει ό μεταφραστής, ό όποιος καταφέρνει, τελικά, νά μήν έπισκιάζει τό δημιουργό, άλλά ν’ άφήνει τή φωνή τοΰ δημιουργοΰ ν’ άκούγεται, καί κάτω άπό αύτή νά σιγακούγεται ή δική του φωνή καί νά προβάλλει ή ποιητική του τέχνη. ’Ενώ, λόγου χάρη, μεταφράζει Εναν ποιητή έντελώς διαφορετικό ά π’ τόν Έ λύτη, δείχνει τήν ίδια άφοσίωση δουλειάς, πετυχαίνον­ τας, τελικά, τή διαφοροποίησή του στήν ξένη γλώσσα χάρη στό εύρύ φάσμα των Ενδιαφερόντων του κα ί στή συμπάθεια πού τρέφει γι’ αύτόν, δπω ς κα ί γιά τόν κάθε ποιητή ξεχωριστά. Στό δοκίμιό του γιά τή «Μετάφραση»1γρ ά φ ει: «Είμαι πάντα όργισμένος μέ τή φύση, πού μ’ Εκανε μονάχα Ενα πρόσωπο, Ενώ θ ά ’θελα νά είμαι χίλια πρόσωπα. Γιά τό λόγο αυτό, Εγινα μεταφραστής. Γιατί π ι­ στεύω δτι ό μεταφραστής είναι σάν τόν ή θοποιό: μπορεί νά βάλει διαφορετικές μάσκες ποιητών, μέ έντελώς διαφορετικό ή καί άντίθετο ΰφος καί στιχουργική πλοκή, καί νά ύ πο δυθεΐ πολλούς ρόλους, μέσα σ’ Ενα συναρπαστικό ποιητικό δράμα». Ό καθηγητής Φ ράιερ Εχει μεταφράσει περίπου Εκατό ποιητές, σέ χρονικό διάστημα τριάντα πέντε χρόνων, καί τό θα ΰμ α είναι δτι κατάφερε νά μπει στό πετσί τους, νά μιμηθεϊ κα ί ν’ άποδώσει τό ΰφος τους, βρίσκοντας, γιά τόν καθένα, κι Εναν διαφορετικό τρόπο προσέγγισης, μοχθώντας, κυ­ ρ ιολεκτικά, νά Επιτύχει τήν ίδια π οικιλία μορφών μέ τό πρω τότυπο. Αύτό τό κατόρθωσε χάρη στή

Κίμων Φράιερ

μεγάλη άγάπη πού τρέφει γιά τήν πολυμορφία τής ποίησης. Ξέρουμε δτι ή ποίηση Εχει μιά πολύμορ­ φη καί πολλαπλή λειτουργία, δέν είναι Ενα πρ ά ­ γμα μονάχα, άλλά ποικίλλει κατά πολλούς τρό­ πους, διαφορετικούς, άκόμα κ ι άντιφατικούς, πού ό Φράιερ φαίνεται δτι ζεΐ κα ί Εντρυφεΐ σ’ δλους. Βλέπουμε, μέ αλλα λόγια, δτι ύποδύθηκε πολλούς ρόλους, χωρίς νά πα ρ α δο θεϊ σέ κανέναν, άλλά καί χωρίς νά προδώ σει τήν προσω πικότητα καί τίς προδιαθέσεις του, μολονότι ό πειρασμός, κάθε φορά πού μετέφραζε κι Εναν διαφορετικό ποιητή, ήταν πολύ μεγάλος. Έ ν α παράδειγμα τέλειας άφοσίωσης, σ’ Ενα τέτοιο διαφορετικό μεταφραστικό ρόλο, είναι οϊ δύο τούτες μελέτες, πού δημοσιεύτηκαν συγχρό­ νω ς στά Ελληνικά: ή μιά γιά τόν Έ λύτη2 κι ή άλλη γιά τό Σ ινόπουλο3— δυο ποιητές άκρως ά ντίθετοι ό Ενας άπό τόν άλλο. Στό περιεχόμενο, ό Έ λύτης είναι ό ποιητής τής α ισιοδοξίας. 'Υμνεί τή χαρά κα ί τό γαλάζιο Α ιγαίο, τήν Ελπίδα καί τή δ ικ αιο ­ σύνη, Ενώ ό Σ ινόπουλος είναι πεσιμιστής. Υ μ νεί τήν άπογοήτευση τής άγάπης, τή σκληρότητα, τήν άδικία, τήν Ελλειψη ή τήν ά νυπαρξία τής Ελπίδας, ιδωμένη, Ιδιαίτερα, άπό τή σκοπιά τών δεινών πού Επιφέρει ό πόλεμος. Στή μορφή, ό Έ λύτης άντιπροσω πεύει τό Επίσημο ΰφος, τό λυρικό, τό τεχνι­ κά Επιδέξιο, Ενώ ό Σ ινόπουλος προτιμά τό άνεπίσημο, τό μελαγχολικό ΰφος, γράφει μ’ Εναν τρόπο πού ά γγίζει τό ρυθμό καί τόν τόνο τής π ρόζας. Ό Έ λύτης είναι ό Εραστής, ό υμνητής τοΰ ήλιου, είναι δ ποιητής τοΰ «"Ηλιου τοΰ πρώτου», τοΰ «Ή λιου τοΰ ήλιάτορα». Στήν ποίησή του «άγόρια

καί κορίτσια περπατούν κάτω άπό τή φλογερή άντηλιά τον ήλιου, κάτω άπ’ τό κόσκινό του,

81

μεθούν μέ τό χυμό του, τόν πίνουν σά νερό, ρουφούν την υγεία του, άποστηθίζουν τούς ψαλμούς του, τόν πηγαίνουν περίπατο, βυθίζονται στην καρδιά του. Ο ήλιος είναι τό μαγικό σημείο, μέ τό όποιο ό Έλύτης ξορκίζει τό κακό άπ’ τόν κόσμο, ή μυλόπετρα δπου άλέϋεται ή μαυρίλα καί τό σκοτάδι γιά νά γίνουν τό έξαγνιστικό φως, πού γεννά καί άποκαλύπτει τή δικαιοσύνη».“ Ό Σ ινό ­ πουλος, Αντίθετα, μισεί τόν ήλιο, τόν βρίσκει όλέθριο, ά δικο, άφανιστικό, άνελέητο. Ά π ’ δλους τούς Έλληνες ποιητές, Αρχαίους καί νεότερους, δεν ύπάρχει κανένας πού νά μισεί τόν ήλιο τόσο πολύ δσο δ Σινόπουλος. Ό ήλιος, στό Σ ινόπουλο, είναι περισσότερο «ήλιος τής νεκρής Ε λένης» (155) καί τόσο στή φυσική δσο καί στη συμβολική μορφή του είναι «άδυσώπητος» (11), «βάρβαρος» (15), «ματωμένος» (89), είναι ένας «παντοτινός τύραν­ νος μές στή δύναμή του» (17). Κ αταπίνει «δλο τ ό : τοπίο» (134), τά πράγματα «δλο χάνονται μέσα στή ρυθμική γαλήνη του» (317). Ά ν δ ήλιος, γιά τόν Έ λύτη, είναι ήλιος τής ζωής, γιά τό Σ ινόπου­ λο, είναι ήλιος τού θανάτου, πού Ανατέλλει καί δύει σ’ έναν ρημαγμένο κόσμο, άφήνοντάς τον στό έλεος των φυσικών κα ί μεταφυσικών του έπιπτώσεων. "Οταν Ανατέλλει ό «ήλιος» τοΰ Σινόπουλου, τό φώ ς του είναι «κρύο, Αδέκαστο» (Ν 3 ο ), «παγερό, φαρμακωμένο» (X 49), ένα φ ώ ς πού δέν μπορεί νά φωτίσει τό βαθύ σκοτάδι στό δρόμο τής ζωής μας, γιατί, τελικά, βαδίζουμε μέσα σ’ έναν αιώ νιο σκοτεινό κύκλο, είμαστε παγιδευμένοι έκεί μέσα κα ί δέν ύπάρχει κανένα φώ ς Από πουθενά, ή,

κάτι χειρότερο, φωτιζόμαστε Από «τό μαϋρο/φώς τοΰ "Αδη» (66). Ό τ α ν δμως Ανατέλλει ό «ήλιος» τοΰ Έ λύτη, τό φώ ς του είναι μιά χαρούμενη καί γιορταστική πηγή ζωής, είναι ένα φώ ς ύγιές, γόνιμο, γλυκό, έξαγνιστικό, μεθυστικό, δίκαιο. Ό τίτλος τοΰ βιβλίου, «Τοπίο θανάτου», είναι παρμένος ά π’ τήν πρώτη φράση τοΰ πρώτου πο ιή ­ ματος, πού ό Σ ινόπουλος έγραψε στή συλλογή του «Μεταίχμιο». Στό ποίημα τοΰτο π εριέχονται πολ­ λές λέξεις, κα θώ ς καί τά λάιτ μοτίφ πού ό Σ ινό ­ πουλος θ ά έπαναλαμβάνει, μέ πολλές διαφορο­ ποιήσεις, σ’ δλη τήν ποίησή του, Από τό πρώ το ώς τό τελευταίο του βιβλίο. Κι αύτό είναι, νομίζω, δ,τι Ακριβώς ένδιέφερε περισσότερο τόν Φράιερ. Ή Ν ανά Ή σ α ΐα , κρίνοντας τό Σ ινόπουλο σάν ποιητή, τόν χαρακτήρισε μονότονο καί έμμονο στά πάθη του, Αλλά, Ακριβώς, αύτό τό ύφος είναι πού ένδιέφερε βαθύτερα τό μεταφραστή καί μελετητή του, πιστεύοντας δτι Αποτελεί τήν ειδοποιό δ ια ­ φ ορά, τήν ποιότητα, Ανάμεσα στούς συγχρόνους του ποιητές τής νεοελληνικής λογοτεχνίας. Ό Σ ινόπουλος είναι σάν τόν Μ πάχ: θέμα καί δια φ ο ­ ροποιήσεις τοποθετούνται σ’ ένα περιορισμένο φάσμα. Ε ίναι μονολιθικός, «ένας άνθρωπος πού

στέκεται πάνω στή γη, δχι μέ τή χάρη τού Παρθε­ νώνα, πάνω στην Άκρόπολή του, άλλά σάν τίς δρθιες πέτρες τοΰ Στόνχεντζ, πάνω σέ μιάν Αφανι­ σμένη πεδιάδα, πάνω σ’ ένα τοπίο θανάτου». Ό Σ ινόπουλος άναζητά, θαρρώ , μιά βαθύτερη κα ί έντονότερη αίσθηση τής ζωής μέσα Από τό θάνατο. Δέν έμπνέεται Από τούς ζω ντανούς, άλλά

Τά νέα βιβλία της «ΠΥΛΗΣ» ’Ά γρας 39, ’Αθήνα, τηλ. 723.840 Μόλις κυκλοφόρησαν Καρόλου Μπρούσαλη/Ο βια σμ ός (μυθιστόρη μ α )

Δ ρ χ . 150

Μαρίας Πολενάκη: Ε π α ν α σ τ α τ ικ έ ς λ ύ σ ε ις (γιά τό γ υ ν α ικ ε ίο κ ίνη μ α )

Δ ρ χ . 180

Γιάννη Μουγογιάννη: 'Ο δ ο ιπ ο ρ ίε ς τή ς κ α ρ δ ιά ς (τα ξιδ ιω τικ ά )

Δ ρ χ . 150

’Ολυμπίας Φράγκου-Ψυχοπαίδη:'ΐΙ α ισ θη τικ ή ε ρ μ η ν ε ία τοΰ μ ο υ σικο ϋ έ ρ γ ο υ Δ ρ χ . 130 (δοκίμιο)

Κυκλοφορούν αύτό τό μήνα Φώντα Λάδη: Τ ί ε ίν α ι κ α ί πο ϋ π η γ α ίν ε ι ό Ε ύ ρ ω κ ο μ μ ο υ νισ μ ό ς (δοκίμιο). Νίκου Κολοβού: Τ α ξ ίδ ια το ΰ γυ ρ ισ μ ο ΰ (τα ξιδ ιω τικ ά ) θύμιου Γαζη: N ie m an d slan d (ποιήματα) Κατρίν Κλεμάν: Ο ί γ ιο ί το ΰ Φ ρ ό ϋ ν τ κ ο υ ρ ά σ τη κ α ν (ψ υ χ α νά λ υ σ η ) Φρ. Άλμπερά: Σ η μ ε ιώ σ ε ις π ά ν ω σ τή ν α ισ θ η τικ ή το ΰ Ά ϊζ ε ν σ τ ά ϊν .

82

ά πό τους νεκρούς. Π ετυχαίνει νά δημιουργήσει άντιστροφή των ρόλων στη ζωή καί στό θάνατο, στό χώρο κα ί στό χρόνο. Ό σκοπός τής ποίησης είναι ή όλοένα αυξανόμενη πραγματικότητα τοΰ θανάτου τοΰ σώματος, μέσα σέ μιά φοβερά περί­ πλοκη σχέση του μέ τό χρόνο, μέ τή φθορά, μέ συμβιβασμούς καί μέ θριάμβους. Σέ γενικές γραμμές, τό τοπ ίο τοΰ Σινόπουλου είναι τώ ρα «μακριά άπό τό άγονο καί στείρο της

georges bataille

η λογοτεχνία καί τό Κακό μετάφραση: β λένΤ ) β ο ρ ίΚ Ο

Έρημης Χώρας, όπως μάς τό περιέγραψε ό Έλιοτ καί πέρα άπό τό μν&ικο-ιστορικό τοπίο της ’Ελλά­ δας, δπως τό άπεινόνισε ό Σεφέρης». Στή δική του τώρα π ιά Έ ρη μ η Χώρα ό Σ ινόπουλος έχει προσ­ θέσει τούς άπανω τούς πολέμους, τούς βομβαρδι­ σμούς, τίς έκρήξεις, τά πολυβόλα, τ’ άκρωτηριασμένα κορμιά, τ’ άπανθρακω μένα σπίτια, τά στρα­ τόπεδα συγκέντρωσης, τά συρματοπλέγματα, τά βασανιστήρια, τά έρειπωμένα πρόσω πα των σκο­ τωμένων συντρόφων του στό μέτωπο, «πού μαζεύ­ ονται γύρω άπό τό λάκκο τής καρδιάς τοΰ ποιητή γιά νά πιουν άπό τό αίμα τον, ένώ πίσω τους μυρμηγκιάζουν οί άχνές άνώνυμες μορφές τών έκατομμυρίων νεκρών, πού έχουν βρει τό ϋάνατο ατά πεδία τών μαχών ή πνιγεί ατούς ϋαλάμους τών άερίων ή καεί ατούς φούρνους τοΰ Άουσβιτς καί τοΰ Νταχάου». Ε ίναι οί θαμμένοι νεκροί, πού δέ θ ά παραμείνουν θαμμένοι, είναι τά πτώματα πού είδε στούς δρόμους τής ’Α θήνας τό φοβερό χειμώ ­ να τοΰ 1941-42, ή στά φρικαλέα πεδία τοΰ πολέ­ μου. Τό τοπίο τοΰ Σινόπουλου είναι σημαδεμένο άπό τόν πόλεμο κα ί τήν καταστροφή. Ε ίναι ένας τόπος τοΰ φόβου, τοϋ τρόμου, τοΰ έφιάλτη, τοΰ συρματοπλέγματος, τών πολυβόλων, τών πασσά­ λων, τών προβολέων, τών καρφιώ ν, τών λάκκων, τής πέτρας, τών σκουπιδιώ ν, τών βρώμικων νε­ ρών, τών ξερόνησων, τών μαρμαρωμένων ούρανών, τοΰ χυμένου αίματος, τοΰ πόνου. Ε ίναι τό έρημο τοπίο τής Ε λ λά δ α ς μέ φόντο τά πολυβόλα πού θέριζαν, τούς άνθρώ πους πού λιμοκτονού­ σαν, τίς γυναίκες πού ήταν ντυμένες κουρέλια, τίς χαροκαμένες μάνες, τά κομμένα χέρια ά π’ τόν καρπό, τούς φονιάδες, τούς καταδότες, τούς κλέφ­ τες, τούς μοιχούς, τούς φαντάρους, τούς χ ωροφύ­ λακες, τούς νοικοκυραίους καί τούς μαγαζάτορες. Ε ίναι τά σκελετωμένα κορίτσια τής κατοχής, πού είχαν άναγκαστεΐ νά έκπορνευτοΰν, είναι ή άδυσώπητη παρέλαση τών νεκρών συντρόφων, μία λιτανεία τών εικόνων πού άνοίγει τή σκηνή γιά ν’ άποκαλυφθεϊ ή άνεξάλειπτη έμπειρία πού ό γιατρός-ποιητής έζησε στά βουνά τής Δυτικής Μακε­ δονίας κα ί τής Θεσσαλίας, πού άποτέλεσαν τό κοιμητήριο τοΰ Προσόρα, τοΰ Ζερβού, τοΰ Τζεπέτη καί τόσων άλλων γνωστών κα ί άγνωστων στρα­ τιωτώ ν πού «σάν σταυρωμένοι Χριστοί, προσκυνοΰνται στόν έπιτάφιό τους». Τό τοπίο λοιπόν τοΰ Σινόπουλου έχει φόντο ίστορικο-κοινωνικό, μέ τήν ευρύτερη έννοια τοΰ δρου, περικλείει τήν άσταμάτητη ροή τής 'Ιστορίας πού ύπηρετεϊ τίς αιώ νιες πανανθρώ πινες άξιες, πολιτικές κα ί κοι­ νωνικές, πού βιώ νονται μέσα ά πό τήν 'Ιστορία καί όδηγοΰν τό σημερινό άνθρω πο νά γίνει πολίτης δλου τοΰ κόσμου.

ΠΛΕΘΡΟΝ Τοσίτσα 1α - τηλ. 8834692

Κυκλοφορεί σέ λίγες μέρες

Βιολέτ Λεντύκ Τ Ε Ρ Ε Ζ Α Κ ΑΙ ΙΣΑ ΒΕΛ Α

Εξάντας

83

Ό λ α αύτά τά θέματα πού άναφέραμε, δεν έξαφανίζονται μέσα στην ποίηση τού Σινόπουλου, δσο κι αν προσπα θεί νά τά έξαντλήσει, γιατί «Τίποτα δέν σκοτώνεται μιά καί καλή» (Σ 180), δπω ς γράφει ένας στίχος, πού έπαναλαμβάνεται τρεις φορές στό ποίημα « Ά γρύπνια » κα ί πού δείχνει δτι ό ποιητής είναι φοβερά παγιδευμένος στίς μνήμες τών νεκρών τού πολέμου, πού τόν κατατυραννοΰν, γυρεύοντας, συνεχώς, νά ξαναζή­ σουν στήν πληγωμένη μνήμη του. Στό ποίημά του « Ή γνωριμία μέ τόν Μ άξ», ένα τόσο διαφορετικό ά πό τά άλλα του έργα, έχει κανείς τήν έντύπωση δτι ό ποιητής θ ά έβγαινε ά πό τήν καταπίεση, έγκαταλείποντας τή θλιβερή θεμ α­ τογραφ ία τού πολέμου, καί θ ά στρέφονταν τώρα σ’ ένα φωτεινότερο όρίζοντα. Μά, στό άμέσως έπόμενο έργο του, βυθίζεται ξ ανά στόν κόσμο τής άπελπισίας, δπου θ ά μείνει, συνεχώς, χω ρίς νά μπορεί ν’ άπαλλαγεΐ ά π’ αύτόν. Ο ί νεκροί θ ά παραμένουν μέσα του κά θέ μέρα νεκροί. Τά λάιτ μοτίφ, πού προσθέτει στό τέλος τοΰ βιβλίου ό καθηγητής Φράιερ, βοηθούν τόν άναγνώστη νά έρμηνεύσει σωστά τήν ποίηση τοΰ Σινόπουλου. Στό παράρτημα αύτό ό συγγραφέας τοΰ βιβλίου άναπτύσσει μ’ ένα ιδιαίτερα φιλοσο­ φικό αισθητήριο, τά κυριότερα θέματα στήν ποίη ­ ση τοΰ Σινόπουλου: « Ή Μνήμη», « Ή Ν ύχτα καί

84

τό Σκοτάδι», «Ο ί Ν εκροί», « Ή Μ οναξιά», « Ή Σ ιω πή», «Ο ί Κραυγές», « Ό Ή λιο ς» , καθώ ς καί τά συγγενικά του στοιχεία: τής φω τιάς, τής φλό­ γας, τοΰ πυρετού καί τοΰ φωτός στήν ιδιότητά τους νά καίνε καί ν’ άφανίζουν. Ν ομίζω πώ ς πάνω σ’ αύτά τά μοτίβα στηρίζεται ή ποίηση τοΰ Σινόπουλου, πού τής δίνουν ένα βαθύτερο περιεχόμενο, πού τή σημαδεύουν στήν καρδιά. Ό λ η αύτή ή ποίηση είναι μιά κραυγή ά πελπισίας, πού βγάζει ό ποιητής. Ε ίναι, θ ά έλεγα, μιά κραυγή ά πό τούς «αιώ νια νεκρούς» πρός τούς «ζωντανούς». ΘΩΜ Α Σ ΣΤΡΑ ΒΕΛ Η Σ

Σημειώσεις: 1. Διαγώνιος, τεύχος 7, Γενάρης-Άπρίλης 1974, Θεσ/ νίκη, σελ. 3-36.

2. «"Αξιόν Έστί τό Τίμημα»: Εισαγωγή στήν ποίηση τοΰ Όδυσσέα Έλΰτη», «Κέδρος», Άϋήνα 1978.

3. Άπό τις ίκδόσεις τον πανεπιστημίου τοΰ Όχάιο τών ΗΠΑ κυκλοφόρησε έπίσης ή ποιητική συλλογή μέ τίτλο «Τοπίο δανάτου». Είναι μιά ποιητική συλλογή τοΰ Τάκη Σινόπουλου αέ μετάφραση Κίμωνα Φράιερ, σέ μιά ϋαυμάσια δίγλωσση έκδοση. Ή παρούσα μελέτη, άποτελεί εισαγωγή της συλλογής αυτής.

4. «"Αξιόν Έστί τό Τίμημα»: Εισαγωγή αιήν ποίηση τοΰ Όόυσσέα Έλΰτη, «Κέδρος», Άδήνα 1978.

Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

γιά τή λαϊκή δικαιοσύνη στην ελεύθερη Ελλάδα

(1941-’44) ΓΕΩΡΓΟΥΛΑ ΜΠΕΙΚΟΥ: Ή λαϊκή έξουσία στήν έλεύθερη 'Ελλάδα. Τόμοι A +Β. Θεμέλιο, ’Αθήνα, 1979. Σελ. 528+520.

Η βιβλιογραφία γιά τή λαϊκή έξουσία στήν ελεύ­ θερη Ε λ λ ά δ α των έτών 1941-1944, είναι πολύ φτωχή. Ε υθύς μετά τήν άπελευθέρωση έγινε ένα καλό ξεκίνημα. Τό 1945 τύπωσε στήν Α θ ή ν α ό καθηγητής Δημ. I. Ζ έππος τήν πραγματεία του: «Λαϊκή Δικαιοσύνη —είς τάς έλευθέρας περιοχάς της ύπό κατοχήν Ελλά δος». Ό συγγραφέας αΰτοΰ τού βιβλίου δεν προέρχεται ά πό τόν κόσμο τού ΕΑΜ. ’Αλλά στόν πρόλογό του γράφει: «’Ανεξαρ­ τήτως πολιτικών ή άλλων αντιλήψεων [αύτά τά γράφει στις 15 Αύγούστου 1945] γεγονός άναμφισβήτητον είναι δτι, ή κατά τ’ άνωτέρω λειτουργήσασα "Λαϊκή Δικαιοσύνη”, αποτελεί πραγματικό­ τητα, τήν όποιαν, δχι μόνον δέν ήμποροϋμεν νά άγνοήσωμεν, αλλά τούναντίον εϊμεθα ύποχρεωμένοι ν’ άντιμετωπίσωμεν, καί μάλιστα άπό περισσο­ τέρων της μιας άπόψεων». Α ύτά γράφει ένας άστός έπιστήμονας πού τότε ήταν δικηγόρος κι άργότερα έγινε καθηγητής στό πανεπιστήμιο. Σή­ μερα τό βιβλίο τού Δ. Ζ έππου έξακολουθεϊ νά παραμένει σχεδόν ή μοναδική πηγή πληροφοριών γιά τή λαϊκή δικαιοσύνη. Κι αύτό γιατί δέν ύπήρξε καμιά σοβαρή συνέχεια στή σπουδή των δημοκρα­ τικώ ν θεσμών τής ’Αντίστασης. Ο ύτε στό χώρο της άριστεράς. Μόνο τρεΐς-τέσσερις, ά π’ δ,τι ξέρω, μικρές μελέτες. Ά νάμ εσά τους ξεχωρίζουν οί έργασίες τού Α. Καστρινοΰ: « Ή Λαϊκή Δικαιοσύνη καί Αυτοδιοίκηση είς τήν έλεύθερη Ε λ λά δ α , 1941 -1945», πού δημοσιεύτηκε στήν «'Ιστορική ’Ε πι­ θεώρηση» (No 1 έπ., 1963), καί τοΰ Χρήστου Καλατζή: «’Ιδεολογική έπιτομή τής Νομοθεσίας τής ’Αντίστασης», πού δημοσιεύτηκε στό αφιέρω ­ μα γιά τήν ’Αντίσταση τής «’Επιθεώρηση Τέχνης» τό Μ ά ρτη-Ά πρίλη 1962. ”Ισως θ ά πρέπει νά μνημονευθοΰν καί δύο άλλες τοΰ γράφοντος. Μιά στήν «’Επιθεώρηση Τέχνης» τό Μάρτη-’Απρίλη 1964 μέ τόν τίτλο «Γλώσσα καί δίκαιο» —ή νομική άποψη γιά τήν καθιέρωση τής δημοτικής, δπου ά π’ άφορμή τό άρθρο 7 τοΰ ψηφίσματος τών Κορυσχάδων γίνεται μιά σύντομη άναφορά στό άντιστασιακό δ ίκαιο καί τό νομοθετικό έργο τής

Γεωργούλας Μπέικος

Π Ε Ε Α . Καί μιά άλλη τό Μάρτη τοΰ 1975 στό περιοδικό «’Αντί», μέ τόν τίτλο: « Ή Αύτοδιοίκηση στήν έλεύθερη Ε λ λ ά δ α τής κατοχής». Αυτή ή τελευταία έργασία μου, έδέχθη... «καταιγιστικά πυρά» άπό τόν Γεωργούλα Μ πέικο, πού τότε ήταν άνταποκριτής τής «Αυγής» στή Μόσχα, καί μάλι­ στα λίγο πριν πεθάνει, πράγμα άλλωστε πού μέ έκανε καί νά μήν άπαντήσω. Π άντως τό κείμενο τοΰ Γ.Μ. βρίσκεται στό «’Αντί» τής 16-8-1975 (Τεΰχος Β/25, σ. 14-16), κι άποτελεΐ δογματική καί πολύ περιληπτική έκθεση τών βασικών θέσε­ ων τοΰ βιβλίου του" πού βλέπει τώρα τό φώς μεταθανατίως. Ά ς είναι. Γιά νά κλείσω έδώ τή σχετική μέ τή βιβλιογραφία τής λαϊκής έξουσίας τοΰ ΕΑ Μ /ΕΛ Α Σ παράγραφ ο, πρέπει νά σημειώ­ σω κα ί τήν έκδοση τοΰ «Δελτίου Π ράξεων καί ’Α ποφάσεων» τής Π Ε Ε Α πού έγινε ά πό τόν «’Ολ­ κό», μόλις τό 1976, μέ έπιμέλεια τοΰ Λ άζαρου ’Αρσενίου. Ε ίναι έξόχως χαρακτηριστικό τό γεγο­ νός δτι χρειάστηκαν κάπου 32 χρόνια γιά νά γίνει ένα σημαντικό βήμα πρός τήν κατεύθυνση τής συλλογής τοΰ ύλικοΰ τών πηγών γιά τούς δημο­ κρατικούς θεσμούς τής ’Αντίστασης. Τ ώ ρα έρχεται ή δγκώ δης έργασία —κάπου 1018 σελίδες— τοΰ Γεωργούλα Μ πέικου. Δέν ζεϊ δυστυχώς ό συγγραφέας της. 'Υ πήρξε τό έργο τής ζωής του. Δέν γνωρίζω για τί κατέληξε νά τυπω θεί μέ τόν τίτλο: « Ή λαϊκή έξουσία στήν έλεύθερη Ε λλά δα » . Α ύτό τό βιβλίο πρωτογράφτηκε στή Γιούρα μέ αρχικό τίτλο: « Ά π ό τό λαό, διά τοΰ λαοΰ καί γιά τό λαό» καί ύπότιτλο: «Μαρτυρική κατάθεση ένώπιον τής ιστορίας». Ά ρ γό τερ α ό Γ. Μ πέικος άλλαξε τόν τίτλο. Έ δω σ ε στό έργο του τόν τίτλο: «Πλατανόριζες». Στήν άπάντησή του πού έστειλε στό « Α ντί» 28 ήμέρες πριν πεθάνει, «γιά νά τερματιστεί ή μυθοπλασία» πώ ς ή λαϊκή

85

αυτοδιοίκηση καί δικαιοσύνη ήταν δήθεν έργο τοΰ «αυθορμητισμού» κι δχι τοΰ ΚΚΕ, με τίς «Π λατανόριζες» άκριβώ ς άπειλεϊ τήν άποψή μου γιά τή «λαογέννητη» προέλευση των δημοκρατι­ κών θεσμών της ’Αντίστασης. Ή άναφορά ά πό μέρους μου στους τίτλους τοΰ βιβλίου δέν γίνεται τυχαία. Σ υνδέεται μέ τόν κεντρικό στόχο του. Ό Γεωργούλας Μ πέικος έρ­ χεται νά άποκαταστήσει μέ τό έργο του μιά «ιστορική αλήθεια» πού σχετίζεται μέ τό ί δ ι ο τ ό π ρ ό σ ω π ό τ ο υ . Διεκδικεϊ έπωνΰμως γιά τόν έαυτό του την πατρότητα τών θεσμών της λαϊκής αυτοδιοίκησης καί λαϊκής δικαιοσύνης! Στόχος του είναι ή ά ν α γ ν ώ ρ ι σ η αύτοϋ τοΰ γεγονότος καί ή π ρ ο β ο λ ή του ώς δημιουργοΰ τ ώ ν θ ε ­ σ μ ώ ν τ ή ς λ α ϊ κ ή ς έ ξ ο υ σ ί α ς . Αύτή είναι κατά β άθος ή ratio τοΰ έργου του. Σ ύμφω να μέ τήν άποψη τοΰ Γεωργούλα Μπέικου ή λαϊκή αυτοδιοί­ κηση καί ή λαϊκή δικαιοσύνη, δέν είναι θεσμοί λαογέννητοι. Μιά τέτοια έκδοχή στηρίζεται στόν «αύθορμητισμό», πού είναι ιστορικά άσχετος μέ τή γέννησή τους. Ό "Αρης Βελουχιώτης στό λόγο τής Λ αμίας στις 20-10-44 είπε: — «’Εμείς [ΚΚΕ/ ΕΛΑΣ] δέ δημιουργήσαμε κυβερνητικό τύπο [σύ­ στημα πολιτικής έξουσίας], Α ύτός δ ημιουργήθηκε μόνος του ά πό τό λαό. Ά π ό τόν Ό κτώ β ρη τοΰ 1942 μόνος του ό λαός τράβηξε στις έκλογές τής αυτοδιοίκησής του...». Ό Γ. Μ πέικος ήταν δίπλα του στό μπαλκόνι τοΰ ξενοδοχείου. Κ αί μόλις ό Ά ρ η ς τελείωσε τό λόγο του, τοΰ είπε δτι «δια­ στρέβλωσε τήν Ιστορία». ’Αλλά π ο ιά ήταν ή «δια­ στρέβλωση τής ιστορίας»; Κατά τόν Γ. Μ πέικο, ήταν ή άποσιώπηση τοΰ ρόλου πού έπαιξαν ό Γ.

Μπέικος ώς γραμματέας της ύπαχτίδας Κτημενίων καί Δολόπων Ευρυτανίας, καθώς καί τά μέλη της ύπαχτιδικής έπιτροπής στη δημιουργία τής λαϊκής έξουσίας μέ τη σύνταξη τοΰ «Κώδικα Ποσειδώνα» πού περιείχε τά όκτώ (8) άρ θρ α τών «’Εντολών» γιά τή λαϊκή αυτοδιοίκηση καί γιά τή λαϊκή δικαιοσύνη. Π ρόκειται γιά τόν πρώ το ιδρυτικό νόμο τών δύο θεσμών. Τό δνομα «Ποσειδών» ήταν τό συλλογικό ψευδώνυμο τής ύπα χτιδικής έπιτρο­ πή ς τοΰ ΚΚΕ τών δήμων Κ τημενίων καί Δολόπων. Εισηγητής γιά τίς «έντολές» ήταν ό Γ. Μ πέικος — ό καθοδηγητής τής ύπαχτίδας. Μέ τίς δυό ΐδιότη-

τές του άκριβώς, είναι ό Γ. Μ πέικος ό άληθινός «δημιουργός» τών δημοκρατικών θεσμών τής ’Α ν­ τίστασης κι δ χι ό ένοπλος λαός. Καί μάλιστα είναι ό «άδικημένος δημιουργός», άφοΰ τό π ρ ο σ ω π ι ­ κ ό τ ο υ έ ρ γ ο , ή «διαστρεβλωμένη ιστορία» τό παρέρχεται μέ τήν άποψη τοΰ «αυθόρμητου» κα ί τοΰ «λαογέννητου», πού καταλήγει στήν « ά π ό κ ρ υ ψ η » τής όργανωμένης καθοδήγησης [ύπαχτίδα Κτημενίων κα ί Δολόπων τής Ευρυτανίας] τοΰ ΚΚΕ! Γι’ αύτό έρχεται τώ ρα ό Γεωργούλας Μ πέι­ κος, πού είναι ένας ά π’ αύτούς πού «έκαναν τήν ιστορία» στόν τόπο μας, νά δ ι α κ η ρ ύ ξ ε ι τήν «ιστορική άλήθεια» πώς:

«Σέ τούτη τήν άητόραχη [τής Κλειτσοϋς τών Βελουχίων δπου είχε στη θεί ό πατρογονικός «Σπίταρος» τής γενιάς τοΰ Γεωργούλα Μπέικου] καί στόν όντά τοΰ Μπεικαίικου γεννηθήκανε αί έντολαί διά τήν λαϊκήν αύτοδιοίκησιν καί τήν λαϊκήν δικαιοσύνην» (Γ. Μ πέικου: Ή λαϊκή έξουσία στήν έλεύθερη 'Ε λλάδα. Μέρος πρώ το — ό τόπος, σ.

334). Ή a posteriori άπόδειξη αύτοΰ τοΰ γεγονότος είναι ό κεντρικός στόχος τοΰ έργου. Γιά τή θεμελίωσή του ό Γ. Μ πέικος, στό δνομα τής μαρξιστικής «όρθοδοξίας», επιχειρεί νά μάς δώσει τίς διαστά­ σεις τόπου, χρόνου καί καταβολών πού συνθέτουν τό χαρακτήρα του ώς φαινομένου ιστορικής άνάγκης! Μέ πολλή μετριοφροσύνη παρουσιάζει τό «έργο» του ό Γ. Μ πέικος ώς έργο τοΰ ΚΚΕ, άκριβώ ς για τί στήν in concreto ιστορική στιγμή

αύτός ήταν στόν Κλειτσό τής Ευρυτανίας τό ΚΚΕ! "Ωστε γιά τή λαϊκή έξουσία «έν άρχή ήν»: τό σόι τοΰ Γ. Μ πέικου, τό σπίτι τοΰ Γ. Μ πέικου, ό πατέρας του, ό ίδιος... Τό Κλειτσό τής Εύρυτανίας καί ό Γ. Μ πέικος ήταν Ιστορικά προορισμένοι νά

δημιουργήσουν γιά λογαριασμό τοΰ ΚΚΕ τή λαϊκή έξουσία στήν έλεύθερη 'Ελλάδα! "Ολα έπιστρατεύονται γιά νά στηρίξουν αύτή τήν έκδοχή. Τά «τσιτάτα» τών μεγάλων σοφών δλων τών έποχών: ό Κάρλ Μάρξ, ό Φρ. Έ νγκελ ς, ό Βλαδίμηρος "Ιλιτς Λένιν. ’Αλλά ή 100% καρλαϊλική διεκδίκηση τής π α ­ τρότητας τοΰ θεσμοΰ τής αύτοδιοίκησης καί τής λαϊκής δικαιοσύνης ά πό τόν Γ. Μ πέικο, είναι ξένη κα ί πρός τό μαρξισμό κα ί πρός τήν πολιτική τοΰ

Νατζά. Τό πλέον άντιπροσωπευτικό ύπερρεαλιστικό κεί­ μενο, γραμμένο άπό τόν πρωτεργάτη καί ιδρυτή τού υπερρεαλισμού Α. Μπρετόν. Μέ 48 φωτο­ γραφίες τών Man Ray, κεντρική διάθεση: Andre Bouin, Valentine Θ Δημακαράκος Μαυρομιχάλπ Hugo, Pablo Volta κλπ. Τπλ 3605 014 ----------------------

86

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΓΡΑΜΜΕΣ ΕΚΔ0ΣΕΙ1

16^

ΚΚΕ στόν αντιστασιακό χώρο τής κατοχής. Τά πέντε μέλη τής ύπαχτιδικής έπιτροπής ένήργησαν μέ έντολή τοϋ κόμματος; Ό χ ι . 'Ο ίδιος ό Γ. Μπ. ισχυρίζεται πώ ς ένήργησαν μέ δική τους π ρ ω τ ο ­ β ο υ λ ί α . "Αλλωστε τότε τό ΚΚΕ είχε άλλη γραμ­ μή. Ό λ ο ι οΐ πολιτικοί καί οί κοινω νικοί στόχοι είχαν μετατεθεί γιά μ ε τ ά τ ή ν ά π ε λ ε υ θ έ ρ ω ση. Ε ξάλλου ποιά ήταν ή σύνθεση τής έπιτροπής; "Ενας δάσκαλος, ένας αγρότης, ένας έργάτης, ένας δημοσιογράφος κι ένας φοιτητής τής νομικής. Εισηγητής τών «έντολών» ό δημοσιογράφος (Γ. Μ πέικος). Τό κείμενο ώστε τών «έντολών» δέν ήταν «κώδικας» μέ κά π οια νομική έννοια, κι άν ήταν, άπέδιδε άγραφο δίκαιο πού είχε γίνει ήδη σ υ ν ε ί δ η σ η στό λαό. Ή τα ν ά π λ ώ ςή καταγραφή

τών αρχών τής λαϊκής έξουσίας, πού ή γέννησή της άποτελοΰσε ιστορική Ανάγκη δεμένη μέ τήν πρα­ κτική της Αλλαγής μέσα στό χώρο της έ&νικής Αντίστασης. Κ άποιοι θ ά ’πρεπε νά έκφράσουν αύτή τήν ιστορική άνάγκη κι άπό κάπου θ ά ’πρεπε νά ξεκινήσει ή υλοποίησή της. Στή συγκεκριμένη περίπτωση αυτοί πού τήν έξέφρασαν πρώ τοι καί τή διακήρυξαν μέ τό κείμενο τών όκτώ (8) έντολών δέν ήταν νομικοί. Ούτε είχαν τέτοια έντολή. Ή τα ν ο ί φορείς τον Αντιστασιακού πνεύματος τοϋ λαού

πού πολεμώντας τούς κατακτητές Αλλαζε συγχρό­ νως καί τίς δομές της πολιτικής έξουσίας τής χώρας. Ή ύπαχτιδική κι ό Γ. Μ πέικος δέν έβγαλαν μέσα ά πό τό κεφάλι τους έκ τοϋ μή δντος τίς «έντολές». Δέν τίς κ α τ α σ κ ε ύ α σ α ν λ ο γ ι κ ά . Ή ιστορική άνάγκη γιά τήν έκφρασή τους προηγήθηκε μέ τή δημιουργία ένός κλίματος άλλαγής. ’Ε δώ άκριβώ ς βρίσκεται τό «πηγαίο» καί τό «αυθόρμητο». Α ύτό τό «πηγαίο» καί τό «αυθόρ­ μητο» (άντιστασιακή πράξη) άπό τήν άποψη τοϋ πόθου καί τής άνάγκης τής άλλαγής μέσα στά πλατιά στρώματα τοϋ λαού, έδωσαν τό υλικό στήν ύπαχτιδική έπιτροπή γιά τή συστηματοποίησή του σέ κείμενο έπιταγών. Ό έπαναστατικός προσανα­

τολισμός τών μελών τής ύπαχτιδικής έπιτροπής, έπέτρεψε τή σωστή θεσμική «σύλληψη» καί «έκ­ φραση». Α ύτό άκριβώς θ ά πεί «λαογέννητος» θεσμός. Ή άμεση άνταπόκριση ένός θεσμού στις συγκεκριμένες ιστορικές άνάγκες άλλαγής στό χώρο τοϋ δημοσίου βίου, προσδίδει στό θεσμό τήν ιδιότητα τοϋ «λαογέννητου». Ά π ό «πηγαία» καί «αύθόρμητη» κατάσταση διάχυτη στίς λαϊκές μά­ ζες πού έ χ ο υ ν κ ι ό λ α ς άρχίσει νά τήν κάνουν π ρ ά ξ η , έρχεται καί γίνεται μέ τή διαλεκτική παρέμβαση στήν ώ ρ α τη ς, δηλ. Ιστορικά έπικαίρως, ένός κατάλληλου δέκτη θεσμός. Ή άποψη τού Γ. Μ πέικου χωρίζει τό ΚΚΕ ά πό τό λαό. Δημιουργεί άντιθέσεις έκεϊ πού δέν ύπάρχουν. Στήν κατοχή, τό ΕΑΜ καί ό ΕΛ Α Σ, μέ πρω τοπο­ ρ ία μαχητική καί καθοδηγητική τό ΚΚΕ, ύπηρέτησαν τήν ιστορική άνάγκη ένός λαού γιά άλλαγή. 'Υ πήρξαν ό ίδιος ό λαός πού ζοΰσε τήν άνάγκη αύτής τής άλλαγής μέ «πηγαίες» κα ί «αύθόρμητες» π ρ α κ τ ι κ έ ς έ κ δ η λ ώ σ ε ι ς καί πού οί ύπεύθυνοι φορείς μέσα ά πό τίς τάξεις τών άντιστασιακών όργανώσεων τίς σ υ σ τ η μ α τ ο π ο ί η ­ σ α ν θ ε σ μ ι κ ά . Ό Γ. Μ πέικος συγχέει τίς έννοιες

τοϋ «αύθόρμητου» καί τοϋ «λαογέννητου». Ο ί δυό ά ρχικοί τίτλοι τοϋ έργου του: « Ά π ό τό λαό...» καί οί «Πλατανόριζες» φανερώνουν δμως πώ ς κι δ ίδιο ς πίστευε χωρίς νά τό καταλαβαίνει στήν άποψη τοϋ «λαογέννητου». Δέν γνώρισα τόν άνθρω πο δσο ζοϋσε. Θ ά πρέπει νά είχε μιά εύψυχία καί μιά συνέπεια στήν πράξη τής ζωής του, καθώ ς καί ήθος ύψηλό. Τόν άδικοϋσε δμως ή έπαρση κι ό έγωκεντρισμός του. Στήν έργασία αύτή ύπάρχει ύπερβολικά έντονη καί χτυπητή ή ύποκειμενική πα ρουσία τοϋ συγ­ γραφέα. Ή έξαρση τοϋ συναισθηματικοϋύποκειμενικοϋ στοιχείου, ή νοσηρή σχεδόν έξαρ­ ση, άφαιρεϊ εύθέως ένα μεγάλο μέρος ά πό τήν ά ξία τοϋ βιβλίου ώς Ι σ τ ο ρ ι κ ή ς π η γ ή ς . Ή παρεμβολή τοϋ π ρ ο σ ω π ι κ ο ύ π α ρ ά γ ο ν τ α π ο ύ π α θ ι ά ζ ε τ α ι γ ι ά δ ι κ α ί ω σ η , ύποβαθμ ίζει καί άποδυναμώνει τήν άντικειμενικότητα πού είναι άπαραίτητη γιά τό χαρακτηρισμό τής έργασίας ώς χ ρ ο ν ι κ ο ύ . Α λ λά καί ιστορική πρ α ­ γματεία δέν είναι. Γιά τούς ίδιο υς λόγους. Καί για τί είναι έπί πλέον μιά sui generis κατασκευή μέ άνεκδοτολογική φλυαρία καί τραβηγμένη έπίδειξη «πολυγνωσίας». Ή έργασία τού Γ. Μ πέικου νομίζω πώ ς θ ά πρέπει νά ταξιμονηθεΐ σέ κάποια κατηγορία άπομνημονευμάτων. Κατά τά άλλα π ρόκειται άναμφισβήτητα γιά μιά πολύ ένδιαφέρουσα π ρ ο σ ω π ι κ ή μ α ρ τ υ ρ ί α . Ά π ό τήν πλευ­ ρά τής συγκεκριμένης συμβολής αύτοΰ τοϋ έργου στή βιβλιογραφία τής Α ντίστασης, πρέπει νά σημειωθεί ή προσφορά τοϋ «κώδικα Ποσειδώνα». Ό Γ. Μ πέικος κράτησε τόν κώ δικα γιά τόν έαυτό του. Ή τα ν τό «δημιούργημά» του. Έ π ε ιτ α άπό 37 χρόνια τόν «δίνει» μετά θάνατον είς τήν δημοσιό­ τητα. Αύτή ή προσφορά είναι μεγάλη. ΔΗ Μ Ο Σ Ν. ΜΕΞΗΣ

άντρέας σκαμπαρδώνης Ο ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΑΝΤΙ ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ ΣΗΜΕΡΑ σ. 384

δρχ. 200

άντρέας σκαμπαρδώνης κώστας τζανής ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ σ. 160

δρχ. 100

Σ’ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ 87

κριτικογραφία Στην κριτικογραφία αύτον τον τεύχους πε­ ριλαμβάνονται βιβλιοκριτικές πού δημοσι­ εύτηκαν τόν Αύγουστο στον ημερήσιο τύπο Άϋήνας καί Θεσσαλονίκης. Περιλαμβάνον­ ται, έπίσης, καί κριτικές δημοσιευμένες στον

περιοδικό καί έπαρχιακό τύπο, δσες φυσικά φρόντισαν νά μάς στείλουν οί συντάκτες τους. (’Επιμέλεια: Κατερίνα Παπαλιβερίου)

Γ ενικά έργα Ά θα να σα κόπ ουλ ος Κων/νος: Β ιογραφικό λεξικό προσωπικοτήτων 1979 (Δ. Σιατ., Ή Βραδυνή, 7/8) 'Ο δηγός ’Α θηνώ ν, Π ειραιώ ς, Προαστίω ν 1979 (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 23/8)

Φιλοσοφία - Ψ υχολογία - ’Αποκρυφισμός Γκρίγκατ Ρόλφ: Κατανόηση γιά τους νέους (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 2/8) Π αντουβάς Θ εόδωρος: Μ αγκαβάτ Γκίτα (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 23/8) Raimbault Ginette: Τό πα ιδ ί κα ί ό θά να το ς (Μ.Α . Σταϊκίδου, Καθημερινή, 2/8)

Θρησκεία Parke H.W .: Τ ά έλληνικά μαντεία (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 2/8) Σ ταυρόπουλος ’Α λέξανδρος Μ.: Τό πρόβλημα της τεκνογονίας καί ή ’Ε γκύκλιος της ’Εκκλησίας τής Ε λ λά δ ο ς 1937 (Ά ν . Τζανίμης, Έ πιθ εώ ρ η σ ις Κοινωνικών ’Ερευνών, άρ. 33-34) Φλωρόφσκυ Γεώργιος: Θ έματα έκκλησιαστικής ιστορίας (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 9/8)

Κοιναϊνικές επιστήμες Ά λερά μ ο Σ ιμπίλα: Μ ιά γυναίκα (Μ. Π α παδοπούλου, Τ ά Νέα, 25/8) Ά λερά μ ο Σ ιμπίλα: Μ ιά γυναίκα ('Ο άγώ νας τής γυναίκας, άρ. 3) Βακαλιός Θ ανάσης: Ή έπιστημονικοτεχνική έπανάσταση, ό σοσιαλισμός καί ό άνθρω πος (Παρατηρη­ τής, Αύγή, 10/8) Βικτόροφ Νταίηβιντ: Ψ υχοκοινω νιολογία τής διαφήμισης (Εύ. Ά ρ α νίτσ ης, Πρωινή, 3/8) Γεωργακόπουλος Θ.Α .: Ή φορολογία εισοδήματος καί ή φορολογία κύκλου έργασιών (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 23/8) Δαμωνίδης: Τ ό Κ υπριακό (Π.Σ., Κ αθημερινή, 9/8) Δημόπουλος Γ.Δ.: Μ ακροοικονομική θεω ρία (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 23/8) Δ ράκος Γεώργιος: Ο ί εύθυμοι (Γιάννης Μ αρίνος, Ο ικονομικός Τ αχυδρόμος, άρ. 34/1320) Δράκος Γεώργιος: Κ ακία σιωπηθεϊσα (Γιάννης Μ αρίνος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 34/1320) Κ αλούδής Θ. — Χαραλαμπόπουλος Γ.: Λ εξικό τής Ε Ο Κ (Χ.Κ., Κ αθημερινή, 9/8) Κ αραγιάννης Ά λέξη ς: Στοιχεία κυβερνητικής (X., Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 34/1320) Κ ίννας I. Ν.: Διεθνές σύστημα καί έξωτερική πολιτική (Ά λέξη ς Ή ρακλείδης, Ο ικονομικός Τ αχυδρόμος, άρ. 31/1317) Λάιστ Μ.: Ο ί νέοι κα ί τό σέξ (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 2/8) Μ ακρυγιώργος Σπύρος I.: Συστήματα όργανώσεως καί πωλήσεως άσφαλειών ζω ής (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 23/8) Μαρκόσογλου Βασίλης: Διοικητική έκτέλεσις, Δημόσιον Λογιστικόν, Π αραγραφή (Οικονομικός Τ α χυ­ δρόμος, άρ. 32/1318) Μ παζαίος Κώστας: Ά ν ξέραμε τί τρώμε (Κ. I. Τσαούσης, ’Ε λευθεροτυπία, 30/8) Bettelheim Charles — Sweezy Paul: Ή μετάβαση στό σοσιαλισμό (Δ ιαβάζω , άρ. 23) Π απαδάκης I. Μ,: Χ ρήμα κα ί οικονομική δραστηριότης, ή έλληνική έμπειρία 1950-75 (Δ. I. Δεληβάνης, Ο ικονομικός Τ αχυδρόμος, άρ. 34/1320) Ραβαγιόλι Κάρλα: Τό γυναικείο ζήτημα (Α. Π απ., Ο ικονομικός Τ αχυδρόμος, άρ. 34/1320)

88

Ραβαγιόλι Κάρλα: Τό γυναικείο ζήτημα ( Ό άγώ νας της γυναίκας, άρ. 3) Ραφαήλ Μ άριος: Κοινωνιολογική θεω ρία (Δ. Σταμέλος, Ε λ ευ θερ ο τυπ ία , 23/8) Σελλιανάκης Γιώργος: Ή έλληνική μελισσοκομία στό καθεστώ ς τών Ε ύρω παϊκώ ν Κοινοτήτων (Ν. Στερεό., Οικ ονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 35/1321) Σμοκοβίτης Δημήτριος Β.: Μ ιά ιδιότυπος κοινωνική όμάς (Γιούλτσης Βασ., Τρ., Έ πιθεώ ρ η σις Κοινωνικών ’Ερευνών, άρ. 33-34)

’Εκπαίδευση Φ ράγκος Χρ. Π.: Ή επίδραση τοΰ τρόπου έξέτασης στήν έπίδοση τώ ν μαθητών (Διαβάζω , άρ. 23) Χ αρωνίτης Βασίλης Γ.: Τό π α ιδ ί μου κι έγώ (Δ. Σταμελος, ’Ε λευθεροτυπία, 23/8)

Λαογραφία Α ίκατερινίδης Γεώργιος Ν.: Νεοελληνικές αιματηρές θυσίες (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 2/8) Γιαννακόπουλος Τάκης: Ο ί γύφτοι κα ί τό δημοτικό μας τραγούδι (Κ. I. Τσαούσης, ’Ε λευθεροτυπία, 30/8) Γιαννακόπουλος Τάκης: Ο ί γύφτοι καί τό δημοτικό μας τραγούδι (Ε. Ζ ω γράφου, Ριζοσπάστης, 15/8) Ία κω βίδη ς Χ ρίστος Δ.: Χ ώρα Πάτμου 1088-1912 (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 9/8) Καλτσούλας Δημ. Σ.: Ή Μεγαλόχαρη της Ά ρ γ ιθ έα ς (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 2/8) Κελαϊδής Π ά ρις Σ.: Ό γάμος στά Σ φα κιά (Δ. Σ ιατ., Ή Βραδυνή, 14/8) Π αρασκευαΐδης Μίλτης: Ό προϊστορικός οικισμός τοΰ λόφου Προφήτη ’Η λία 'Α γία ς Παρασκευής Λέσβου (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 23/8) Σ κια δά ς Τάσος: Ό ναός τοΰ 'Α γίου Νικολάου στό Γαλαξείδι (Γεωργία Φαρίνου, Καθημερινή, 30/8) Τσιάτης Βασίλης Ε.: Τής Π αναγιάς στοϋ Μακρυαλέξη (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 9/8) Φ ίλιππα Μ. - ’Αποστόλου: Τό Κάστρο τής ’Α ντιπάρου (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 9/8) Χ ατζηγιάννης Στράτος: Μ αρτυρίες τών Αρχαίων συγγραφέων γιά τή Λέσβο καί τούς Λεσβίους (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 23/8) Χ ατζημιχάλη ’Αγγελική: 'Η έλληνική λαϊκή φορεσιά (Μ αρίνος Γ. Καλλιγάς, Διαβάζω , άρ. 23)

Γλώσσα Μιραμπέλ Ά ντρ έ: Ή νέα έλληνική γλώσσα (Δ. Σ ιατ., Ή Βραδυνή, 29/8)

Κλασική παιδεία Κακίσης Σωτήρης: Σ απφώ — Τ ά ποιήματα (Εύ. Ά ρα νίτσ ης, Πρωινή, 17/8) Dover Κ. J.: 'Η κωμωδία τοΰ ’Αριστοφάνη (Ή λ. Σπυρόπουλος, Δ ιαβάζω , άρ. 23)

Τ έχνες Βυλερμόζ Έ μίλ: 'Ιστορία τής μουσικής (Μ. Φ. Δραγούμης, Διαβάζα), άρ. 23) Μεγαλοκονόμος Μανώλης: Ή Σμύρνη (Θ. Τ., Αυγή, 30/8) Doors: Τά τραγούδια τους (Εύ. Ά ρα νίτσ ης, Πρωινή, 17/8) Popescu — Vilcea: Ό Έ ρω τόκριτος τοΰ Λ ογοθέτη Πετράκη (Β. Σ π., Καθημερινή, 30/8) Σολδάτος Γιάννης (έπιμ.): Ό Κ αραγκιόζης τών Σ πα θά ρη δω ν (Εύ. Ά ρα νίτσ ης, Πρωινή, 10/8) Φάλαρης Κώστας: 65 έλληνες συγγραφείς (Εύ. Ά ρα νίτσ ης, Πρωινή, 10/8) Ά γγελάκη-Ρούκ Κ ατερίνα: Ό θρίαμβος τής σταθερής ά πώ λειας (Ά ντ. Φωστιέρης, Καθημερινή, 9/8) Α ποστόλου Σπύρος: Τό έκμαγεϊο (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 23/8) Βαζιντάρης Ά ντώ νη ς Γ.: Ό μετανάστης (Δ. Σ ιατόπουλος, Ή Βραδυνή, 7/8) Βαλαβάνης Κ υριάκος: Δέν είσαι λεύτερος δίχω ς θεό (Δ. Σ ιατ., Ή Βραδυνή, 14/8) Valery Paul: Τό παραθαλάσσιο νεκροταφείο (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 23/8) Valery Paul: Τό παραθαλάσσιο νεκροταφείο (Κ. Σ ταματίου, Τ ά Νέα, 25/8) Valery Paul: Ή νεαρή μοίρα (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 23/8) Valery Paul: Ή νεαρή μοίρα (Κ. Σταματίου, Τά Νέα, 25/8) Βαλλιέχο Καϊσαρ: Π οιήματα (Κ. Σ ταματίου, Τά Νέα, 25/8) 89

Βασιλείου I.: ’Α σιατικά ποιήματα (Δ. Σ ιατ., Ή Βραδυνή, 21/8) Γκούμα ’Αλίκη: 'Υπεραστικά ή Π εραστικά (Δ. Σ ιατ., Ή Βραδυνή, 7/8) Δήμου Ά λέκα : Ποιήματα 1972-1978 (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 30/8) Έ λύτη ς Ό δυσσέας: ’Α ναφορά στον Ά νδ ρ έα ’Εμπειρικό (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 30/8) Έ ντσενσμπέργκερ Μ άγκνους Χάνς: Ποιήματα (Κ. Σταματίου, Τά Νέα, 25/8) Εύαγγέλου Ά νέστης: ’Απογύμνωση (Γ. Κ αρατζόγλου, ’Αντί, άρ. 133) Ζ αφειριού Λεύκιος: Άπομαγνητοφώνηση (Ν. Στερεό., Οικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 34/1320) Κάσντας Πόλυ: Περιοχή σιωπής (Δ. Σ ιατ., Ή Βραδυνή, 21/8) Κόρφης Τάσος: Ε ξ ή ν τα φωνές (Δ. Σταμ., ’Ελευθεροτυπία, 23/8) Κουλούρης Χρηστός Ν.: Ε σπερ ινό άρχιπέλαγος (Θ. Μ. Πολίτης, «Αϊτωλική», έψημ. Μεσολογγίου, 5/8) Κύρου Κλεΐτος: Ξένες φωνές (Κ. Σταματίου, Τ ά Νέα, 25/8) Μανωλόπουλος Τάκης: Ά τέρμονη πορεία (Δ. .Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 9/8) Μ αρκόπουλος Γ.: ΟΙ πυροτεχνουργοί (Β. Ποριώτης, Ριζοσπάστης, 3/8) Μ αυρουδής Κώστας: Ποίηση 1971-1972 (Γ. Κ. Κ., Καθημερινή, 30/8) Μεταπολεμική άμερικανική ποίηση, έπιλογή Ά λέξη ς Τ ραϊανός (Κ. Σταματίου, Τ ά Νέα, 25/8) Μ πουνιαλής Μ αρίνος Τζάνε: Ό Κρητικός πόλεμος (Κ. Π., Καθημερινή, 30/8) Μ πουνιαλής Μ αρίνος Τζάνε: Ό Κρητικός πόλεμος (Φ. Ν. Κλεάνθης, Τά Νέα, 4/8) Μπρέχτ Μπέρτόλτ: 76 ποιήματα (Εύ. Ά ρανίτσ ης, Πρωινή, 10/8) Ν ερούδα Πάμπλο: "Υψη τού Μάτσου Πίτσου (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 9/8) Πλιάτσικα-Πανσελήνου Έ φ η : Γράμμα άπό τό καλοκαίρι (Θ. Μ. Πολίτης, «Αϊτωλική», έφημ. Μεσολογ­ γίου, 26/8) Π ολιτάρχης Γιώργος: Μ ικρασία (Δ. Σιατ., Ή Βραδυνή, 21/8) Π όνζ Φρανσίς: Φωνή τών πραγμάτων (Κ. Σταματίου, Τά Νέα, 25/8) Π ούλιος Λευτέρης: Τό άλληγορικό σχολείο (Τ. Λ ειβαδίτης, Α ύγή, 19/8) Ρίλκε Ράινερ Μαρία: Βιβλίο τών ωρών (Κ. Σταματίου, Τ ά Νέα, 25/8) Σαρβαρλής Γιάννης: Έ τ σ ι άκριβώς ή έτσι περίπου (Θ. Μ. Πολίτης, «Αϊτωλική», έφημ. Μεσολογγίου, 20/ 8) Σαρβαρλής Γιάννης: Γραμματομαχία (Θ. Μ. Πολίτης, «Αϊτωλική», έφημ. Μεσολογγίου, 20/8) Σελοΰντος Γιάννης: Ποιήματα (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 9/8) Φάλαγγα-Γεωργίου Μαρία: Ποιήματα 1937-1978 (Δ. Σ ιατ., Ή Βραδυνή, 21/8) Φωτίου-Βλάχου Μ αρία: Ρωγμές (Τ. Λ ειβαδίτης, Αύγή, 19/8) Χρονάς Γιώργος: Τά μαύρα τακούνια (Εύ. Ά ρανίτσ ης, Διαβάζω , άρ. 23)

Π εζογραφία Γιαννακόπουλος Τάκης: Τό τραγούδι τού άντάρτη (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 23/8) Γιατρομανωλάκης Γιώργος: Ή άρραβω νιαστικιά (Ν. Σ., Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 34/1320) Γκόρκυ Μαξίμ: Τά π α ιδικά χρόνια (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 2/8) Δανέλλη Τ ιτίνα: ’Αντιπερισπασμός (Ά γ γ . Φουριώτης, Ά κρόπολις, 21/8) Ζ αμυάτιν Γιεβγκένι: ’Εμείς (Μ. Παπαδοπούλου, Τά Νέα, 18/8) Ί λ ιτ ς Ίβάν: Κ άτια (Εύ. Ά ρα νίτσ ης, Π ρωινή, 3/8) Ί λ ιτ ς Ίβάν: Θ άνατος (Εύ. Ά ρα νίτσ ης, Πρωινή, 3/8) Κ αμαρινάκης Γιάννης: ’Επιλογή (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 30/8) Καψάλης Γιάννης: ’Επιχείρηση κιβωτός (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 9/8) Κομνηνοΰ ’Ελισάβετ: Μονή Μεταμορφώσεως (Ά γ γ . Φουριώτης, Ά κρόπολις, 21/8) Κοτζιάς Α λέξανδρος: Α ντιποίηση άρχής (Παρατηρητής, Α ύγή, 10/8) Κ ουμανταρέας Μένης: Τό κουρείο (Ν. Χ ατζιδάκι, Διαβάζω, άρ. 23) Λάγκε Έ ρσ η: Ο ί κληρονόμοι (Ά γ γ . Φουριώτης, Ά κρόπολις, 21/8) Louys Pierre: Ή γυναίκα κα ί τό νευρόσπαστο (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 30/8) Μισίμα Γιόκιο: ’Εξομολογήσεις μιας μάσκας (Μ. Π απαδοπούλου, Τά Νέα, 11/8) Μ πάκα-Σταυράκου Μαρία: Α ποχρώ σεις (Ά γ γ . Φουριώτης, Ά κρ ό πο λις, 21/8) Μ πάρας Α λέξανδρος: Φάσεις (Θ. Θ. Ν ιάρχος, Διαβάζω, άρ. 23) Μ πατάγιας Νίκος: Π ορεία στή νύχτα (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 23/8) Μ περναντίνι Ά λμπίνο: Έ ν α σχολείο στήν έπαρχία (Έ λ. Γαλάνη, Καθημερινή, 2/8) Ξένος Στέφανος: Τρέλλες (Ν. Σ., Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 34/1320) Ό ρ γο υ ελ Τζώρτζ: Ή φάρμα τών ζώων (Έ λ. Δαμβουνέλη, Καθημερινή, 30/8) Π ανώ ριος Μάκης: Τά ρομπότ κάποτε (Παρατηρητής, Αύγή, 25/8) Π εντζίκης Ν. Γ.: Α ρχιτεκτονική τής σκόρπιας ζωής καί άλλα μεταγενέστερα κείμενα (Ν. Δ. Τ ριανταφυλλόπουλος, Διαβάζω , άρ. 23) Πρίφτη Κλεοπάτρα: Ά π ό τά σημειωματάριά μου έννιά ιστορίες (Ά γ γ . Φουριώτης, Ά κρόπολις, 21/8) Ρώτα Α ντιγόνη : Σάν τά άγριολούλουδα (Ν. Σ., Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 34/1320) Σιγάλα-Διγενοπούλου Ε λένη: Δύση στις πικροδάφνες (Ά γ γ . Φουριώτης, Ά κρόπολις, 21/8) 90

Σ κάρος Ζήσης: Κλούβες (Δ. Σ ιατ., Ή Βραδυνή, 29/8) Σοβιετικά διηγήματα: (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 30/8) Τουργκένιεφ Ίβ ά ν: Ή πρώτη άγάπη (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 2/8) Τσιρόπουλος Κώστας: ’Ε πιθυ μ ία (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 2/8) Χ άνος Δημήτρης: 'Ο περιοδικός τύπος στήν Ε λ λά δ α καί τό άστυνομικό μυθιστόρημα (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 23/8) Χ άρης Πέτρος: Έ λλη νες πεζογράφοι (Ά γ γ . Φουριώτης, Ά κρ ό πο λις, 7/8) Χ ριστόπουλος Θύμιος I.: Ό Π απαλέξης (Θ. Μ. Πολίτης, «’Ε λεύθερος», έφημ. ’Α γρίνιου, 28/8) Χ ριστόπουλος Θύμιος I.: Είμαστε γιά γέλια (Θ. Μ. Πολίτης, «’Ε λεύθερος», έφημ. ’Α γρίνιου, 28/8)

Δοκίμια - Μ ελέτες - Κριτική - Θεασρία ’Αργυρίου Ά λ . (έπιμ.): Ή έλληνική ποίηση (Κ. Σταματίου, Τά Νέα, 11/8) Βαλαβάνης Κυριάκος: Γίνε φίλος μέ τό πα ιδ ί σου (Δ. Σ ιατ., Ή Βραδυνή, 14/8) Βαλέτας Κώστας: Δ οκιμιογραφικές απόπειρες (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 2/8) Β αρίκας Βάσος: Ή μεταπολεμική μας λογοτεχνία (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 30/8) Βαρίκας Βάσος: Ή μεταπολεμική μας λογοτεχνία (Εύ. Ά ρα νίτσ ης, Π ρωινή, 24/8) Ζήρας Ά λέξης: Θ εω ρία μορφών (Κώστας Γουλιάμος, Καθημερινή, 30/8) Μάκης Βασίλης X.: Διγενής ’Α κρίτας (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 2/8) Μάλαμας Λάμπρος: Νά ποιά είναι ή ’Αμερική (Ε. Ζω γράφου, Ριζοσπάστης, 8/8) Μαστροδημήτρης Π. Δ.: Ό "Ορκος τού Μ αρκορά (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 9/8) Ξ ανθιάς ’Αντώνης: Ό Έ λλη να ς· οί δύο πλευρές τού πίνα κα ("Αγγ. Φουριώτης, Ά κρ ό πο λ ις, 28/8) Π άνκιν Μ πόρις: Χρόνος καί λόγος (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 30/8) Π αναγιωτόπουλος I. Μ.: Ή ήθική τού συμφέροντος κα ί άλλα παράλληλα κείμενα ( Ά γ γ . Φουριώτης, Ά κρ ό πο λ ις, 7/8) Σ πυρόπουλος Ή λίας: Ευρετήριο περιοδικού «Ελληνικά» (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 9/8) Τ ζαρά Τριστάν: Ό ύπερρεαλισμός καί ό μεταπόλεμος (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 30/8) Τουτουντζάκης Νίκος: Ό Κ αραγάτσης (Ά γ γ . Φουριώτης, Ά κρ ό πο λ ις, 28/8)

Θέατρο Καμπανέλλης ’Ιάκωβος: Θ εατρικά (Διαβάζω , άρ. 23) Κόκκινος Δημοσθένης: Α νδρ ό νικ ο ς Κομνηνός (Δ. Σιατ., 'Η Βραδυνή, 7/8) Π αναγιωτούνης Π άνος Ν.: "Ενας φόνος μέσ’ στό δνειρο (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 23/8) Σ αίξπηρ: Α ντώ νιος καί Κ λεοπάτρα (Κ. I. Τσαούσης, ’Ε λευθεροτυπία, 23/8)

Παιδικά Α ριστοφ ά νη ς (διασκευή Σ. Ζ αραμπούκα): Ειρήνη (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 2/8) Α ύγερινοΰ-Β αμβακά Μαριέττα: Ή τιμωρία τής σφήκας (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 2/8) Βαλαβάνη Ε λένη : Ό Φίλ κι έγώ (Βίτω Ά γγελοπούλου, Καθημερινή, 9/8) Βούρβουλη Νίκη: Γύρω-γύρω δλοι στή μέση ή χαρά (Κ. I. Τσαούσης, ’Ε λευθεροτυπία, 2/8) Έ ξα ρχοπούλου Μ αριόρα — Έ ξαρχόπουλος Θ ανάσης: Ό Μ παλώνης (Βίτω Ά γγελοπούλου, Κ αθημερι­ νή, 9/8) Έ ξαρχοπούλου Μ αριόρα — Έ ξαρχόπουλος Θανάσης: Ό ποντικός κι ή θυγατέρα του (Βίτω Ά γγελ ο ­ πούλου, Καθημερινή, 9/8) Ζέη Ά λ κ η : Τά παπούτσια τού Α ν ν ίβ α (Κ. I. Τσαούσης, Ε λευ θερ ο τυπ ία , 2/8) Μαρουλάκης Ν.: Αύγουστίνο, ή φάλαινα θαύμα (Δ. Σταμέλος, Ε λευ θερ ο τυπ ία , 2/8) Mayle Peter — Robins A rthur: Πώς ή ρθα στόν κόσμο (Δ. Σταμέλος, Ε λευ θερ ο τυπ ία , 23/8) Μελισσείδου-Σιαβέλη Α λ ίκη : Ή παράγκα (Κ. I. Τσαούσης, Ε λευ θερ ο τυπ ία , 2/8) Νίκη Γιάννα: Τό ταξίδι (Κ. I. Τσαούσης, Ε λευ θερ ο τυπ ία , 2/8) Π εζοπούλου Λιλή: Σάν τά πα ρα μ ύθια (Κ. I. Τσαούσης, Ε λευ θερ ο τυπ ία , 2/8) Σαρρή Ζώρζ: Τό γαϊτανάκι (Βίτω Ά γγελοπούλου, Καθημερινή, 9/8) Σαρρή Ζώρζ: Τό γαϊτανάκι (Κ. I. Τσαούσης, Ε λευ θερ ο τυπ ία , 2/8) Σ αφίλιου Ά ν ν α : Ό σκύλος μου καί ή Μ ίνα (Κ. I. Τσαούσης, Ε λευ θερ ο τυπ ία , 2/8) Σουρή Σούλη: Σκανταλούρης (Κ. I. Τσαούσης, Ε λ ευθεροτυπ ία , 2/8) Τόλκιν Τζ. Ρ. Ρ.: Χ όμπιτ (Κ. I. Τσαούσης, Ε λ ευθεροτυπ ία , 2/8) Φεντόν Έ ντουα ρντ: Ό Γιάννης τό θεριό (Κ. I. Τσαούσης, Ε λευ θερ ο τυπ ία , 2/8) Χ ατζοπούλου-Κ αραβία Λεία: Τ ά πα ιδ ιά τής Έ στρέδα Ν άδα (Εύ. Ά ρα νίτσ ης, Πρωινή, 3/8)

91

Χορτιάτη Θέτη: Κ ούνια μπελά, τό βιβλίο της Μυρτώς (Κ. I. Τσαούσης, Ε λευ θερ ο τυπ ία , 2/8)

Ίοτορία - Βιογραφίες - Μ αρτυρίες Ά ρ χεΐο ν Ίω άννου Κ αποδίστρια (Αίκατ. Κ ουμαριανοΰ, Καθημερινή, 2/8) Βαλσαμάκης Πάνος: Ή πολιτεία δίχως κάστρα (Ε. Ζω γράφου, Ριζοσπάστης, 1/8) Βενιζέλος ’Ελευθέριος Κ.: ’Ιδιόγραφον ήμερολόγιον (Δ. Σ ιατ., Ή Βραδυνή, 14/8) Βογιάζος Ά ντώ νης: Σοσιαλισμός καί κουλτούρα 1917-1932 (Παρατηρητής, Αύγή, 10/8) Βογιάζος Ά ντώ νης: Σοσιαλισμός καί κουλτούρα 1917-1932 (Κ. Σταματίου, Τ ά Νέα, 18/8) Βογιάζος Ά ντώ νης: Σοσιαλισμός καί κουλτούρα 1917-1932 (Ά γ γ . Έ λεφάντης, Ό Πολίτης, άρ. 27) Βουλγαράκης Δαμιανός: Η μερολόγιο στρατοπέδου (Θ. Τ., Αύγή, 23/8) Βουρνάς Τάσος: 'Ιστορία της σύγχρονης Ε λ λά δ α ς (Νάντια Ντάνοβα, Α ύγή, 12/8) Βουρνάς Τάσος: 'Ιστορία τής νεώτερης Ε λ λά δ α ς (Νάντια Ντάνοβα, Αύγή, 12/8) Γκούρβιτς Λέβ: Ώ ρ ίω ν Ά λεξάκης (Ε. Ζω γράφου, Ριζοσπάστης, 22/8) Γρηγορογιάννης Α.: Ό μείζων έλληνισμός (Ά γ γ . Φουριώτης, Ά κρ ό πο λ ις, 28/8) Γυιόκας Π αναγιώτης Κ.: Περσεύς, ό τελευταίος βασιλεύς των Μ ακεδόνων (Δ. Σ ιατ., Ή Βραδυνή, 7/8) Καψάλης Γιάννης: 'Ο Ρόμελ έπεσε στήν Κρήτη (Εύ. Ά ρα νίτσ ης, Πρωινή, 24/8) Κορωναΐος-Π ουλάκης Γιάννης: Ά ντιθύ ελ λ α (Ε. Ζω γράφου, Ριζοσπάστης, 29/8) Λ ιναρδάτος Σπύρος: Ή 4η Αύγούστου (Γ. Μ αρίνος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 32/1318) Λ ιναρδάτος Σπύρος: Ή έξωτερική πολιτική της 4ης Αύγούστου (Γ. Μαρίνος, Οικ ονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 32/1318) Λ ιναρδάτος Σπύρος: Ό πόλεμος τού 1940-41 καί ή μάχη τής Κρήτης (Γ. Μ αρίνος, Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 32/1318) Μηλιώρης Ν ίκος Ε.: Μ ικρασιατικά κείμενα (Δ. Σταμέλος, ’Ε λευθεροτυπία, 30/8) Ν άτσιος Δημήτριος Θ.: Β ιογραφικά Μ ιλτιάδη Χουρμούζη 1802-1882 (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 23/8) Π αλαιολογόπουλος Μήτσος: Έ λλη νες άντιφασίστες εθελοντές στόν ισπανικό έμφύλιο πόλεμο 1936-39 (Διαβάζω , άρ. 23) Π απαγιάννης Γεώργιος Έ π .: Α ί τρεις μεγαλύτεροι συμφοραί των Ε λλή νω ν κατά τόν ιερό Α γώ να ( Ά γ γ . Φουριώτης, Ά κρόπολις, 29/8) Σ ταυρινίδης Νικόλαος: Μ ετάφρασις τουρκικών 'ιστορικών έγγράφων, άφορώντων εις τήν ιστορίαν τής Κρήτης (Γ. Λ αμψίδης, Οικ ονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 33/1319)

Γ εω γραφία - Ταξίδια Κατσαΐτης Μ. Α.: Τ αξίδια (Κ. Θ. Δημαράς, Τό Βήμα, 31/8) Παναγιωτόπουλος I. Μ.: Εύρώπη (Ά γ γ . Φουριώτης, Ά κρ ό πο λις, 7/8) Τ όπος καί Ε ικόνα, Β ' τόμος: (Παρατηρητής, Α ύγή, 30/8) Τ όπος καί Ε ικόνα, Β ' τόμος: (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 23/8) Χ άρης Πέτρος: Ή Κ ίνα έξω ά πό τά τείχη ( Ά γ γ . Φουριώτης, Ά κρ ό πο λ ις, 7/8) Χατζηγιάννης Σωτήρης Μιχ.: Η μερολόγιο Κίνας 1978 (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 23/8)

ΚΟΥΤΟΥΖΗ ΜΑΡΙΑΝΝΑ «ΜΙΑ ΦΑΣΟΑΙΑ "Ενα καινούργιο μοναδικό παραμύθι ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ » τό «πίσω άπ’ τόν Καιρό» καί γιά τά μικρά παιδιά, «Κρινιώ ή Γοργώ». ΚΕΔΡΟΣ

92

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Β' Ε Ξ Α Μ Η Ν Ο Υ 1 9 7 9 ( Τ Ε Υ Χ Η 2 2-2 6)

■OTSMMi

93

94

95

εκδόσεις

εκδόσεις

Τό βιβλίο-σόκ τού Ζάν-Λουί Μπορύ

Στό φως τής μέρας ( Τό δικαίωμα νά είσαι ομοφυλόφιλος )

Δεν μπορεί νά τό άγνοήσει κ α ν ε ί ς

96

Εκδόσεις τού Μορφωτικού Ιδρύματος τής Εθνικής Τραπέζης

Εκδόσεις τής Εθνικής Τραττέζης

Πωλοϋνται σέ όλα τά βιβλιοπωλεία Κεντρική Διάθεση: Πλατεία Μητροπόλεως 3, 2ος όροφος (τηλ. 32.21.337) Πρατήριο: Εθνική Τράπεζα, Καρ. Σερβίας 2 (Πλατεία Συντάγματος) Τά έσοδα άπό τις πωλήσεις διατίθενται γιά πολιτιστικούς σκοπούς Σημείωση: 7α βιβλιοδε

97

Εμείς γίναμε πολύ πιό πρίν

Καί τώρα σάς προσφέρουμε τόν οργανωμένο τραπεζικό μηχανισμό μας: Γρήγορη έξυπηρέτηση - γιατί ό χρόνος είναι χρήμα... Σοβαρή διαφώτιση γιά τά οικονομικά σας θέματα... ... Καί άκοϋστε τή συμβουλή μας: Ά νοϊξτε άμέσως σέ μάς μιά κατάθεση τού είδους πού προτιμάτε. Θά βγήτε κερδισμένοι.

ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Άπό τό 1886

ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

το'μαγαζι.. exet

1965-1980

________ ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΑΛΕΣΗΣ ΖΗΡΑΣ_________

Δ ιό ο το ν και ΖωοΔοχου ΠηγΠ£

Κυκλοφορεί σέ λίγες μέρες

Μαρκήσιος ντε Σάντ Η Φ ΙΛ Ο Σ Ο Φ ΙΑ ΣΤΟ ΜΠΟ ΥΝ ΤΟ Υ ΑΡ

Εξάντας

Οί β ιβλιοπώ λες μπορούν νά προμηθεύονται άντίτυπα τοϋ βιβλίου άπό τά γρ α φ εία τοΰ περιοδικού «Ταχυδρόμος» (Λέκκα 23-25, ’Αθή­ να Τ .Τ . 125. Τ ηλ. 3237282)

99

ΚΟΙΤΗΣ ΜΟΣΚΩΦ Εισαγωγικά στήν ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ στήν Ε λλάδα 1. Γιά κάποια ζητήματα διαλεκτικού καί ιστορικού υλισμού 2. 'Η διαμόρφωση τή ς εθ νική ς καί κοινωνικής συνείδησης στήν Ε λλάδα 3. Τό κίνημα τή ς έργα τικής τά ξης στήν τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη 4. Σχεδίασμα γιά τήν ιστορία τού κινήματος τή ς έργα τικής τά ξη ς στόν Μεσοπόλεμο

Θεσσαλονίκη, 1979 MONTAIGNE

FRANCOIS VILLON

οι μπαλάντες κι άλλα ποιήματα ΕΙΣΑΓΩΓΗ.ΕΜΜΕΤΡΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ ΣΠΥΡΟΣ ΣΚΙΑΑΑΡΕΣΗΣ Β- ΕΚΔΟΣΗ

Β ΠΑΕΘΡΟΝ J F · ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ/ΠΟΙΗΣΗ

ΠΑΕΘΡΟΝ Τοσίτσα 1α - τηλ. 8834692

Κυκλοφορεί σέ λίγες μέρες

ΔΟΚΙΜΙΑ Jav Leyda K IN O : ΙΣΤ Ο ΡΙΑ ΤΟ Υ Σ ΟΒ ΙΕΤΙΚΟ Υ Κ ΙΝ Η Μ Α ΤΟ ΓΡΑ Φ ΟΥ

Εξάντας

100

’Οκτώβριος

1979

Mg\ m Μ ΒΓ1 M rWKJ V W m \M M l MJMl M MM M-1MM \ ^ 1MimL C T

Επιμέλεια

Νίκη

Τσιλιγκίρογλου

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛ ΤΙΟ ΑΡΙΘ. 26 Συντάσσεται μέ τήν πολύτιμη συνεργασία τον βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

• Ή ταξινόμηση των βιβλίων γίνεται μέ βάση τό γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης προσαρμο­ σμένο στην έλληνική βιβλιογραφία.

ΚΙΛ ΙΦ ΗΣ ΤΙΜ Ο Θ Ε Ο Σ Κ. Σ ταθμοί ζωής. Β' έκδοση ξαναδουλεμένη καί μεγαλωμένη. ’Α θήνα, 1979. Σελ. 224. Δρχ. 100.

• Σέ κάδε κατηγορία βιβλίων προηγούνται άλφαβητικά οΐ Ηλληνες συγγραφείς καί άκολουδοΰν οί ξένοι.

ΚΙΛ ΙΦ ΗΣ ΤΙΜ Ο Θ Ε Ο Σ Κ. Στοχασμοί ά πό τόν άμβωνα. Β ' έκδοση ξαναδουλεμένη κα ί μεγαλωμέ­ νη. ’Α θήνα, 1979. Σελ. 352. Δρχ. 150.

• Ή κατάταξη των ξένων συγγραφέων γίνεται σύμφω­ να μέ τό έλληνικό άλφάβητο.

• Στην κατηγορία των περιοδικών δέν περιλαμβάνον­ ται έντυπα πού έκδίδονται δύο ή περισσότερες φορές τό μήνα.

• Τά έκδοτικά στοιχεία κάδε βιβλίου άναγράφονται όπως τά παραδίνει ό έκδότης.

• Γιά την άκόμη μεγαλύτερη πληρότητα τοΰ Δελτίου κάδε έκδότης άς μας στέλνει τά πλήρη βιβλιογραφι­ κά στοιχεία των καινούριων έκδόσεών του. Θά καταχωρηδοϋν όπωσδήποτε.

ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΜΟΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Κ Α Λ ΙΟ ΡΗ Σ ΓΙΑΝΝΗΣ. Ή ισότητα τής δ ια φ ο ­ ράς. Σ κέψ εις γιά τήν ισότητα των φύλων. Β' έκδοση. Διογένης, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 72. ΜΟ Υ ΣΤΑ Κ Α Κ Α Λ Λ ΙΟ Π Η — Κ Α ΣΙΜ Α ΤΗ ΚΥ­ ΡΙΑ Κ Η. Φ ιλοδοξίες καί έπιθυμ ίες γονέων γιά τήν έπαγγελματική άποκατάσταση τω ν πα ιδ ιώ ν τους. ’Α νάτυπο ά πό τόν στ' τόμο τής ’Επιστημονικής ’Ε πετη ρίδα ς τής Α.Β.Σ.Θ. Θεσσαλονίκη, 1979. Σελ. 32.

Μ Α ΡΓΙΩ ΡΗ Σ Ν ΙΚ Ο ΛΑ Ο Σ. Ό έσωτερισμός γιά δλους. Σ τις μέρες τοΰ μεγάλου βασιλιά τής Κρή­ της, Μίνωα. Ε πιμ έλ εια Α. Γεωργακοπούλου Π απαδομιχελάκη. Ό μ α κόειο , ’Α θήνα, 1979. Σελ.

88. Δρχ. 150.

L E CL E RC A N NIE. Γυναικείες κουβέντες. Μετ. Νίκου Σιδέρη. Καστανιώτης, ’Α θήνα, 1979. Σελ.

152. Δρχ. 180.

ΜΠ ΡΑ Ν ΤΟ Ν ΠΩΛ. Μήνυμα ά πό τήν Ά ρ ο υνα κάλα. Μετ. Ε. Γιαννούλη. Κάκτος, ’Α θήνα, 1979. Σελ, 192. Δρχ. 200.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΝΟΙΑ

ΡΑ Μ Π Α ΛΟ Μ Π ΣΑ Ν . Ή 13η φλόγα. Μετ. Γ. Σμυρνιώτη. Κάκτος, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 212. Δρχ.

220.

Ν Α Θ Α Ν Α Η Λ ΕΛ ΕΝ Α. Π ώς έμαθα νά βλέπω. ’Αστέρι, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 48. Δρχ. 100.

ΡΑ Μ Π Α ΛΟ Μ Π ΣΑ Ν . Ή άλήθεια. Μετ. Α. Ά ιδ ίνη. Κ άκτος, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 184. Δρχ. 200.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΓΑΛΛΟΣ Κ ΩΣΤΑΣ Ε. Θ ησαυρός άδαπάνητος. Δοκίμια χριστιανικής λ ογοτεχνίας καί ορθοδόξου στοχασμού. Πρόλογος Ν ίκου Ψ αρουδάκη. Μήνυ­ μα, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 88.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ Ή διανόηση στήν Ε λ λά δ α . Ταξική θέση καί ιδεολογία. Γράφουν: Γιώργης Διαμαντής — Ά ν ­ να Θερσιώτη — Θ ανάσης Ίω άννου — Νίκος Κ οτζιάς — Γιώργος Κ ωνσταντινίδης — Τάσος Συμεωνίδης. Σύγχρονη ’Ε ποχή, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 312. Δρχ. 220. Ή καταπάτηση τών ά νθρω πίνω ν δικαιω μάτων

101

στις Η.Π .Α. «Κοιτάξτε τί γίνεται στό ίδιο τό σπίτι σας κύριε Πρόεδρε». Σύγχρονη ’Εποχή, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 96. Δρχ. 80. ΙΩ Α Κ Ε ΙΜ ΙΔΗ Σ Π.Κ. Ο ί σχέσεις Ε λ λ ά δ α ς Ε.Ο .Κ. - Η .Π .Α. — Τά προβλήματα τής ένταξης — Τό πρότυπο τής συμφωνίας Ε.Ο.Κ. - Ν ορβηγίας κα ί ή Ε λ λά δ α . Μελέτες πολιτικής κ αί ο ικονομίας. Π απαζήσης, ’Α θήνα. Σελ. 102. Κ Ο .ΔΗ .ΣΟ . (Κόμμα Δημοκρατικού Σ οσιαλισμού) 2: Για μια νέα αγροτική μεταρρύθμιση. Π ρόγραμ­ μα αγροτικής ανάπτυξης - 3: Σ χέδιο προγράμμα­ τος για την παιδεία. Π ροτάσεις για μια νέα εκπαιδευτική μεταρρύθμιση - 4: Μετά την ένταξη στην Ε.Ο .Κ. οι έλληνες αγρότες. I. Τ α κύρια χαρακτηριστικά της γεω ργικής πολιτικής της Ε.Ο .Κ. II. Η ελληνική γεω ργία μετά την ένταξη στην Ε.Ο .Κ.. 1979. Σελ. 32 + 3 2 + 32. Δρχ. 25 + 25 + 25. Μ ΑΥΡΟΣ ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ I. Ε λ λ ά ς καί Ευρώπη. Ά τλ α ντίς, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 48. Δρχ. 35.

θω ρισμού. Inflation accounting. Καραμπερόπουλος, Π ειραιάς, 1979. Σελ. 192. Δρχ. 300.

LA N G E O SKAR. Οϊκονομομετρική. Πρόλογος μετάφραση Νίκου Γιανναδάκη. Οικονομική Β ι­ βλιοθήκη, άριθ. 9. Νεφέλη, ’Α θήνα, 1979. Σελ. viii+304. Δρχ. 300.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ Μ Π Α ΚΟ Σ Η Λ ΙΑ Σ Δ. Ό κόσμος τών νέων. ’Α γω ­ γή καί παράδοσι. Δοκίμια. ’Α θήνα, 1979. Σελ.

208. Δρχ. 150.

CLOSSET FR. Διδακτική τών ξένων γλωσσών. Ε λλη νική μετάφραση - έπιμέλεια - συμπλήρωμα Θ εόδωρου Α. ’Α γγή. Ξάνθη, 1979. Σελ. xiv+252. Δρχ. 350.

ΡΑΛΛΗ Σ ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ. ’Επιστολή πρός «συντηρη­ τικούς». ’Α θήνα, 1979. Σελ. 16. Σ Α Ζ Α Ν ΙΔ Η Σ Χ ΡΗ ΣΤΟ Σ Ζ. Ο ί έλληνοτουρκικές σχέσεις στήν πενταετία 1973-1978. Τόμος Α ': Υ φ α λ οκρ η πίδα Α ιγαίου - ’Ε ναέριος χώρος Α ι­ γαίου - Νησιά Α ιγαίου - Α ΐγια λίτιδα ζώνη Ε λ λ ά ­ δος. Θεσσαλονίκη, 1979. Σελ. 4 70+1 χάρτης. Δρχ.

500. ΦΑ Κ ΙΟΛΑ Σ ΤΑ ΣΟ Σ Ε. Ή Ε ύρω παϊκή Κ οινότη­ τα καί ή ένταξη τής Ε λ λά δ α ς. Δ ιεθνής ρόλος καί σχέσεις μέ σοσιαλιστικές χώρες — Π ροβλήματα ένταξής καί εναλλακτικές λύσεις — ’Οφέλη Ε λ λ ά ­ δα ς - Ε.Ο .Κ.. Π απαζήσης, ’Α θήνα, 1979. Σελ.

328. ΒΙΒΟ ΒΑΛΝΤΕΣ ΡΑΟΥΛ. Α ιθ ιο π ία , ή άγνωστη επανάσταση. Μετάφραση ά πό τήν αγγλική έκδοση Βαγγελιώς Δασκαλοπούλου. Σύγχρονη ’Εποχή, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 152. Δρχ. 140.

BA K O UN IN M ICHEL. Γιά έναν άντιεξουσιακό σοσιαλισμό. Μετ. Μιχάλη Σ ιδερίδη. Β ' έκδοση. ’Ελεύθερος Τύπος, ’Α θήνα. Σελ. 104. Δρχ. 80.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΔΙΑ Μ Α Ν ΤΟ Π Ο Υ Λ ΟΣ ΚΩΝ ΣΤΑ Ν ΤΙΝ Ο Σ Γ. Λαογραφική οικονομική. Έ πα νέκδο σις μετά προσθηκώ ν καί παραρτήματος. ’Α θήνα, 1979. Σελ. 152. Δρχ. 150. Π ΡΟ ΔΡΟ Μ ΙΔΗ Σ Κ Υ ΠΡΙΑΝΟΣ Π. Ή θεω ρία τής οικονομικής πολιτικής. Π απαζήσης, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 352. ΧΡΥ ΣΟΚ ΕΡΗΣ ΙΩΑ Ν ΝΗ Σ ΤΡ. Λογιστική πλη­

102

ΣΧΟΛΙΚΑ Α Ν ΘΟ Υ Λ ΙΑΣ Τ. Μ αθηματικά Γ' δημοτικού. Ε ι­ κονογράφηση Π. Καλλίδου. Χελιδόνι, ’Α θήνα. Σελ. 88. Μ Α ΡΓΕΛ Λ Η ΚΑΤΕΡΙΝ Α . Π αιχνίδι μέ τά γράμ­ ματα. Μ πουκουμάνης, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 124. Δρχ. 260. Π Α ΣΑ Μ Ε ΡΑ Σ I. Δ ιαβάζω καί γράφω παίζοντας. Γιά τούς μαθητές κ α ί τίς μαθήτριες τής Α ' κα ί Β' τάξης τού δημοτικού. Μ αλλιάρης - Π αιδεία, ’Α θή ­ να, 1979. Σελ. 80. Δρχ. 130. Π ΙΤΣΙΝ Ο Σ ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ Θ Ε Ο Δ . Σ τοιχεία φιλοσο­ φίας. Γιά τήν Γ' τάξη τού λυκείου καί γιά κάθε φιλομαθή. Σύμφω να μέ τό νέο άναλυτικό πρ ό ­ γραμμα τού μαθήματος πού ισχύει ά πό τό σχολ. έτος 1979 - 1980. Κ αραβίας, ’Α θήνα, 1979. Σελ.

216. Δρχ, 200.

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Α ΙΚ Α Τ Ε ΡΙΝ ΙΔ Η Σ ΓΕΩΡΓ. Ν. Νεοελληνικές α ι­ ματηρές θυσίες. Λ ειτουργία - μορφολογία - τυπο­ λογία. Διδακτορική διατριβή. Δελτίον τής Ε λ λ η ­ νικής Λ αογραφικής Ε τα ιρ ε ία ς, ά ριθ. 8. Π αράρτη­ μα. ’Α θήνα, 1979. Σελ. 224. Δρχ. 300. ΚΡΑ ΒΑ ΡΤΟΓΙΑ Ν Ν ΗΣ ΔΡΟ ΣΟ Σ. Λ αογραφικά τώ ν Σαλώνων. Τόμος Β': "Ενας κόσμος πού φεύ­ γει.... "Αμφισσα, 1979. Σελ. 24.

ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

LO R E N Z EN CO RA L — L O R E N Z EN JIM. Ή παγκόσμια ιστορία των U.F.O . Μετ. Δημήτρη Μυλωνίδη. Μ παρμπουνάκης, Θεσσαλονίκη. Σελ.

408. Δρχ. 320.

Π Ο Λ Υ Μ ΕΡΟ ΠΟ Υ Λ Ο Υ ΕΛΛΗ. Μ ύκονος: μία άλλη δψη. Κέδρος, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 112. Δρχ.

250.

ΣΚΛΟ Φ ΣΚ ΙΙ Ι.Σ. — ΣΑΓΚΑ Ν ΚΑΡΑ. Ευφυής ζωή στό σόμπαν. Μετ. Ντίνου Γαρουφαλιά. Ρά­ πτης, ’Α θήνα. Σελ. 196. Δρχ. 240.

Ή φω τογραφία κα ί ή τεχνική της. ’Α πό τούς συντάκτες τοΰ «Time-Life». Τόμοι Α + Β. Μετ. Δημητρίου Θεοδώρου. Λ όκειος ’Α πόλλων, ’Α θή ­ να. Σελ. 2 16+200. Δρχ. Α + Β : 1200.

SHKLOVSKII I.S. — SAG A N CARL. Ζωή στό σόμπαν. Τόμος Β '. Μετ. Ντίνου Γαρουφαλιά. Ράπτης, ’Α θήνα. Σελ. 248. Δρχ. 240.

ΜΟΥΣΙΚΗ

ΟΙΚΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

M O RR ISO N JIM. Doors, τά τρα γούδια τους μέ μετάφραση. Μετ. Τόλη Ζυγομάλα. ’Α θήνα, 1979. Σελ. 64. Δρχ. 90.

ΜΟ Υ ΡΤΖΗ Σ Μ Α ΡΙΟ Σ. Ή μαγειρική στήν Κό­ προ. Μορφωτική ΛΤΔ., Λευκωσία. Σελ. 220. Δρχ.

650.

ΝΕΤΛ ΜΠΡΟ Υ Ν Ο. Η μουσική στους πρω τόγο­ νους πολιτισμούς. Μετ. Κώστα Γριμάλδη. Κάλβος, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 224. Δρχ. 200.

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΕΙΣ

Φ τιάξε τό αυτοκίνητο μόνος σου. Alfa Rom eo, Alfasud — Fiat, 127 — Fiat, 128. 4 τροχοί, ’Α θήνα. Σελ. 136+160+ 168. Δρχ. 3 5 0 + 3 5 0 + 3 5 0 .

ΝΤΟΥ ΡΑΜ ΑΚ Ο Σ Δ Η Μ Ο Σ Θ Ε Ν Η Σ. Π ώς κα θ α ­ ρίζω κα ί συντηρώ νομίσματα. Πρόλογος καί νομι­ σματική εισαγωγή Φ. Κατσουροΰ. Ε λ λη νικό Ν ό­ μισμα, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 104. Δρχ. 200.

ΤΕΧΝΗ Τό "Αγιον Ό ρ ο ς . Τ ά μοναστήρια κα ί οί θησαυροί τους. ’Επιμέλεια Σωτήρη Κ αδά. ’Εκδοτική ’Α θη ­ νώ ν, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 200 + 1 πίνακας. Δρχ.

300. Τ όπος καί εικόνα. Χ αρακτικά ξένων περιηγητών γιά τήν Ε λ λ ά δ α , 18ος αιώ νας. Τόμος Α '. ’Ολκός, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 338. Δρχ. 1500.

Τοίχοι - δά πεδα - όροφές. Π ρακτικός τεχνικός όδηγός «δλα μόνος σου». Ό Τ εχνικός Σύμβουλος, ά ριθ. 2. Κύκλος, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 96. Δρχ. 250.

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ Ν Ε Ζ Η Σ Ν ΙΚΟΣ. Τ ά έλληνικά βουνά. Ό ρ εο γρ αφ ία - όδηγός. ’Α θήνα, 1979. Σελ. 228+1 χάρτης.

ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ BEN EV OLO L E O N A RD O . Ή ιστορικότητα τού άρχιτεκτονικοΰ έργου. Έ πιμέλεια-μετάφραση Παντελή Λ αζαρίδη. Ή Ζωή μέσα στό Χ ώρο, άριθ.

4. Νέα Σύνορα, ’Α θήνα. Σελ. 400. Δρχ. 400.

Α Θ Α Ν Α ΣΟ Π Ο Υ Λ Ο Σ Α Θ Α Ν Α ΣΙΟ Υ Α. Ο ί δη­ μηγορίες Κ λέωνα καί Δ ιοδότου. (Θ ουκυδίδου ξυγγραφή 3, 37-48). Εισαγωγή στό Θ ουκυδίδη κ αί στις δημηγορίες. Κείμενο - μετάφραση - σχό­ λ ια - μορφολογική θεώρηση. ’Α θήνα, 1979. Σελ.

116.

103

Μ ΑΡΚ Α Ν ΤΩΝ Α ΤΟ Σ ΓΕΡΑΣΙΜ ΟΣ ΑΝ. Σοφοκλέους: ’Α ντιγόνη. Κριτική καί έρμηνευτική έκδο­ ση. G utenberg, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 280. Δρχ. 300.

Π Α Π Α Τ ΣΩ Ν Η Σ Τ.Κ. Δ εκαπέντε άνέκδοτα π ο ιή ­ ματα. Κριτική παρουσίαση Γιάννας Νταουντάκη. Κουλτούρα, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 80. Δρχ. 150.

STA TH A TO S JO H N . In passage. Oxus Press, L ondon, 1979. Σελ. 48.

ΠΟΙΗΣΗ

Σ ΤΟ ΓΙΑ Ν Ν ΙΔ Η Σ Γ.Ξ. ’Αφήγηση ξεναγού. Σ κα ­ πτή "Υλη, Θ εσσαλονίκη, 1979. Σελ. 64. ΤΑ Μ Π ΑΞΗ Σ Λ Ο ΥΚΑΣ ΓΙΑΝΝΟΥ. Ξωθιά. Σ τί­ χοι. ’Α θήνα, 1979. Σελ. 80. Δρχ. 200

V AYENAS NASSOS. Biography and other poems.

Translated from the greek by John Stathatos. Oxus Press, London, 1979. Σελ. 36. ΒΑ ΛΙΟ ΥΛΗ Σ ΣΤΕΡΓΙΟ Σ. Α νταίοι. Π οιήματα. Θεσσαλονίκη, 1979. Σελ. 64. ΒΙΤΣΑΞΗΣ ΒΑ ΣΙΛ Η Σ Γ. Σύγχρονη ινδική ποίη ­ ση. ’Ο γδόντα ίνδοί ποιητές τοΰ καιρού μας πού έγραφαν σε έντεκα ινδικές γλώσσες κα ί στά ά γγλικά. Ε σ τία , ’Α θήνα. Σελ. 168.

Χ Α ΤΖ Η Λ Α Ζ Α ΡΟ Υ Μ Α ΤΖΗ. "Ερως μελαχρινός. Μέ μιά χαλκογραφία τού Javier Vilato. "Ικαρος, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 112.

Twenty contemporary greek poets. Edited by Dinos Siotis and John Chioles. Introduction by Nanos Valaoritis. The Coffeehouse, 7-8. Wire Press, San Fransisco, 1979. Σελ, 132.

ΓΚ Α Ν ΤΖΗ Σ ΑΝ ΤΩ Ν ΗΣ. ’Αποκαθήλωση στά θρύψ α λα τοΰ φεγγαριού. Π λέθρον, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 56.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΔΟ Υ Κ Α ΡΗ Σ ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Σ. Τό πέτρινο πρόσω ­ πο. Ποιήματα. Τομές, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 40.

ΒΑ ΣΙΛ ΙΚ Ο Σ ΒΑ ΣΙΛ Η Σ. Ό τρομερός μήνας Α ύ­ γουστος (13.8.78-30.9.78). Έ λλ η νες Π εζογράφοι, ά ριθ. 6. Φ ιλιππότης, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 336. Δρχ.

350.

ΔΩ ΡΙΑ Δ Η Σ Α ΝΤΩ ΝΗΣ. Ποίηση 1958-1978. Σύγχρονη Ποίηση, άριθ. 4. Μ πουκουμάνης, ’Α θή ­ να, 1979. Σελ. 208. ΖΟ ΥΜ ΠΟ Σ Ν ΙΚΟΣ. Ηλιόβολο. Π ρόλογος Γ. Μ παρμπαγιάννη. Βόλος, 1979. Σελ. 48. ΚΑ ΤΣΙΜ Η Σ ΣΠ Υ ΡΟ Σ. ’Επιλογή 1955-1974. Κέ­ δρος, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 64. ΚΑ ΤΣΙΩΤΗ Μ ΑΡΙΝΑ. ’Ενορίες. ’Αναγνώσματα. Ν έοι Έ λλ η νες Π οιητές, άριθ. 2. Κείμενα, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 32. Δρχ. 50. ΚΡΑ Ν ΙΩ ΤΗ Σ ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Σ. Έ ρ ω ς άλλογενής. Μέ μιά ύδα τογρα φία τού Γιάννη Τσαρούχη. Κεί­ μενα, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 66. Δρχ. 100. Μ Α ΓΓΑΝΑΡΗΣ Α Π Ο ΣΤΟ Λ Ο Σ. "Υφη καί στύλ.

A la maniere de... 120 ποιητώ ν. ’Α θήνα, 1979. Σελ. 144. Δρχ. 200. Ν ΙΚ Η Φ Ο ΡΟ Υ ΤΟ Λ ΗΣ. Ό μεθυσμένος ακροβά­ της. Ποιήματα. Θεσσαλονίκη, 1979. Σελ. 32. Δρχ.

80. Ο ΡΦ Α Ν ΙΔΗ Σ Ν ΙΚΟΣ. Τά τρα γούδια τής Περσεφόνης. Π οιήματα. Λ ευκωσία, 1979. Σελ. 72. Π Α Π Α ΓΕΩ ΡΓΙΟ Υ Χ ΡΙΣΤΟ Σ. Μορφασμοί. Π οι­ ήματα. Ο .Δ.Ε .Β., ’Α θήνα, 1979. Σελ. 64. Δρχ. 80. Π Α Π Α Λ Ε Ο Ν Α ΡΔΟ Σ ΓΙΩΡΓΟΣ. "Ενας ιππότης επιμένει νά ζεΐ. Σύγχρονα βιβλία, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 48. Δρχ. 150.

104

ΒΛΑΧΟ ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ. Τά πα λικά ρια τά παλιά. Α .Σ.Ε ., Θεσσαλονίκη, 1979. Σελ. 180. Δρχ.

150. ΒΛΑ Χ Ο Σ Α ΓΓΕΛ Ο Σ Σ. Τό μνήμα τής γρηάς. Δ ' έκδοση. Νεοελληνική Λ ογοτεχνία, άριθ. 231. Ε σ τία , ’Α θήνα, 1979. Σελ. 172. Βραβευμένα έργα: Πανελλήνιου Μ αθητικού Δ ια ­ γωνισμού Διηγήματος - Ποιήματος 1979. ’Ε θνικό "Ιδρυμα « Ό Βασιλεύς Π αύλος», ’Α θήνα, 1979. Σελ. 96. ΓΕΩ ΡΓΙΑ ΔΗ Σ Π Α Ν. I. Ή μπαλλάντα μιας μέλλουσας μητέρας. Κ οσμο-χωριάτικη νουβέλα. ’Α θήνα. Σελ. 64. Δρχ. 75. ΙΩ Α Ν Ν ΙΔ Η Σ Σ ΤΕ Φ Α Ν Ο Σ. Ο ί ντεγκτσήδες καί αλλα διηγήματα. Α .Σ.Ε., Θ εσσαλονίκη, 1979. Σελ.

88. Δρχ. 100. ΚΑ ΡΑ ΓΙΩΡΓΑ Σ ΓΙΩΡΓΟΣ. Ο ί τραγουδιστάδες τής λευτεριάς. Έ λλη νες Π εζογράφοι, ά ριθ. 7. Φ ιλιππότης, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 304. Δρχ. 350. Κ Ο Υ Τ Η Φ Α ΡΗ -Φ ΡΑ Ν Τ ΖΕ ΣΚ Ο Υ ΑΡΓΥΡΟΥΛΑ. Μιά βέρα τρεις άρραβώνες. ’Αντιστασιακό μυθιστόρημα. ’Α θήνα, 1979. Σελ. 120. Δρχ. 120. ΚΟΥΤΡΟΥ Λ Ο Σ ΓΙΑ ΝΝ Η Σ. Ό γυρισμός τ’ ά πόδημου. ’Α θήνα, 1979. Σελ. 192. Δρχ. 150. ΚΡΙΓΚΑΣ Λ ΕΥ ΤΕΡΗ Σ. Σύμβολα. ’Α θήνα, 1979.

Σελ. 72. Μ Η ΤΣΑ Κ Ο Σ Α ΡΙΣΤΟ ΤΕΛ Η Σ ΑΝΤ. Κύκλοι ά π ’ τόν παράδεισο τού αύτοκινήτου. Μ υθιστόρημα. Διογένης, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 376. Δρχ. 400. Μ Ο ΣΧ Ο ΒΗ Σ ΒΑ ΣΙΛΗ Σ. Π ειραιάς. Μ υθιστόρη­ μα. 'Ε στία, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 412. Μ ΠΑΚΑ - ΣΤΑ Υ ΡΑ Κ Ο Υ Μ ΑΡΙΑ. ’Α ποχρώσεις. Διηγήματα. Δωδεκάτη "Ωρα, ’Α θήνα, 1979. Σελ.

72. ΞΕΝΟΣ Π Α ΝΟ Σ Β. Φιλιώ. Νουβέλα. ’Α θήνα, 1979. Σελ. 116. Π Α Π Α ΓΙΩ ΡΓΙΟ Υ ΝΑ Π. Ό ταξιδιώ της. Διηγή­ ματα. Κισσός, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 176. ΠΙΚ ΡΙΛΑ Σ Χ ΡΗ ΣΤΟ Σ. Ά π α τ α ρηχά. ’Α θήνα, 1979. Σελ. 40. Δρχ. 100. ΧΑ ΡΗ Σ Π Ε Τ ΡΟ Σ. Ή τελευταία νύχτα τής γης. Σ τ' έκδοση. ’Ε ξώφυλλο καί εικονογράφηση Γιάν­ νη Μόραλη. Νεοελληνική Λογοτεχνία, άριθ. 230. Ε σ τία , ’Α θήνα, 1979. Σελ. 68. Δρχ. 130. Χ Α ΤΖΗ Σ ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Σ. Θ ητεία (’Α γω νιστικά κείμενα 1940-1950). Κείμενα, ’Α θήνα, 1979. Σελ.

112. Δρχ. 150. ΧΑ ΤΖΗ Σ ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Σ. Τό τέλος τής μικρής μας πόλης. Διηγήματα. Κείμενα, ’Α θήνα, 1979. Σελ.

2 3 2 . Δρχ. 250. Χ Α ΤΖΟ Π Ο Υ Λ Ο Υ -Κ Α ΡΑ Β ΙΑ Λ ΕΙΑ . Υ περ μ νη ­ σία. Καστανιώτης, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 136. Δρχ.

150.

A N DR ZEJEW SK I JE R Z Y . Σ τάχτες καί δια μ ά ν­ τια. Μετ. ’Α γγέλας Βερυκοκάκη - Ά ρτέμ η . Σειρά: Α '. Ν έα Σύνορα, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 320. Δρχ.

300. ΓΚΟΡΚΙ ΜΑΞΙΜ. Ή μικρή μας πόλη. Μετ. Κοραλίας Μακρή. Κοροντζής, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 72. Δρχ. 70.

CA PO TE TRU M A N . Ά λ λ ε ς φωνές, άλλοι τόποι. Μετ. Φ ώντα Κονδύλη. Α .Σ.Ε ., Θεσσαλονίκη, 1979. Σελ. 232. Δρχ. 220. Λ ΕΒΙ ΚΑΡΛΟ. Ό Χ ριστός σταμάτησε στό Έ μ π ό ­ λι. Μετ. Ρίτας Μπούμη - Π απά. Ό δυ σσέα ς, ’Α θή ­ να, 1979. Σελ. 248. Δρχ. 200. ΛΕΜ ΣΤΑ Ν ΙΣΛΑ Β. Κ υβεριάδα. Μετ. Ροζίτας Σώκου. Κ άκτος, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 288. Δρχ.

280. Μ ΠΑΚ Π ΕΡΑ . Τό ψωμί των άνθρώ πω ν. Μετ. Ν ικηφόρου Βρεττάκου. Σύγχρονη Λογοτεχνία, άριθ. 10. Ζ αχαρόπουλος, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 464. Δρχ. 250. Ο ’Μ Π ΡΑ ΪΑ Ν ΕΝ ΤΝΑ . Τξώννυ πόσο λίγο σέ

γνώρισα. Μετ. Γεωργίας ’Αλεξίου. Ξένη Π εζογρα­ φία, ά ριθ. 15. Γλάρος, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 136. Δρχ. 130. Ο’Μ Π ΡΑ ΪΑ Ν ΕΝ ΤΝΑ . Ό Α ύγουστος είνα ι κακός μήνας. Μ υθιστόρημα. Μετ. Νίκου Ντόκα. Ξένη Π εζογραφία, ά ριθ. 14. Γλάρος, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 168. Δρχ. 140.

PL IE V IE R T H E O D O R . Τόμοι Α ': Μ όσχα + Β': Στάλινγκραντ + Γ': Βερολίνο, ά ριθ. 1. + Δ ': Βερολίνο, ά ριθ. 2. Μετ. Χρ. Μελισσάρη. Cypseli Book Club, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 3 8 8 +468 + 308 +298. Π Ο Ε Ε ΔΓ Α Ρ Α ΛΛΑΝ. ’Α λλόκοτες ιστορίες. Μετ. Κοσμά Πολίτη. Γράμματα / Λογοτεχνία, άριθ. 11. Γράμματα, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 224. Δρχ. 110. Π Ο ΥΣΚ ΙΝ ΑΛΕΞ. Διηγήματα. Μετ. Ά ντρ έ α Σαραντόπουλου. ’Ε πίλογος Μ.Β. Τομασιέφσκη. Κλα­ σική Λογοτεχνία, ά ριθ. 20. Ζ αχαρόπουλος, ’Α θή ­ να, 1979. Σελ. 400. Δρχ. 200. Σ ΤΑ ΪΝ Μ Π ΕΚ ΤΖΩΝ. Ό δρόμος μέ τίς φ ά μ πρι­ κες. Μετ. Κοσμά Π ολίτη. Ό δυ σσέα ς, ’Α θήνα. Σελ.

212. Δρχ. 180. Τ Ο ΥΑ ΙΗ Ν Μ ΑΡΚ. Διηγήματα. Τόμοι Α ' + Β'. Μετ. Ρένας Χ ατχούτ. Γράμματα/Λ ογοτεχνία, ά ριθ. 9 + 1 0 . Γράμματα, Α θ ή ν α , 1979. Σελ. 272+ 272. Δρχ. 140+140. Τ ΡΟ Υ Α ΓΙΑ ΑΝΡΙ. Ή οικογένεια Ή νγκλετιέρ. Μετ. Ε ίρήνης Μ πουζάλη. Γ' έκδοση. Γαλαξίας, άριθ. 15. Έ ρμ εία ς, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 344. Δρχ.

380. Φ Α Ν ΤΕΓΙΕΦ Α. Ν έα φρουρά. Τόμοι Α + Β. Μυ­ θιστόρημα. Έ κδ ο σ η διορθωμένη κα ί ξαναπλασμένη. Σύγχρονη ’Ε ποχή, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 376 +310. Δρχ. Α + Β : 450. ΧΟΛ ΜΠΑ ΡΤΟ Ν . Τό σύνδρομο τής Κ ίνας. Μετ. Α. Μιαούλη. Κάκτος, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 200. Δρχ. 200.

ΜΕΛΕΤΕΣ Λ Υ ΓΕΡΗ Σ Μ ΑΡΚΟΣ. Ζητήματα τής λογοτεχνίας μας. Σύγχρονη ’Εποχή, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 224. Δρχ. 150. ΒΑ Λ ΕΤΑ Σ Γ. Ν εόφυτος Ροδινός. Κ υπριακή δη­ μοτική πεζογραφία. Λ όγοι - δοκίμια - συναξάρια. Τό άηδόνι τής τουρκοκρατίας. Πηγή, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 240. Δρχ. 250. ΔΑ ΣΚ Α Λ Α Κ Η Σ Α Π . Β. Ό ’Α δαμάντιος Κ οραής κα ί ή έλευθερία τών Ε λλή νω ν. Ό βίος καί τό έργον. Ό ρ α μ ατιστή ς τής έλευθερίας - ’Ε παναστά­ της κ α ί έθνεγέρτης - ’Ε θναπόστολος - Δ ιδάσκαλος

105

τοΰ γένους - ’Αγωνιστής κα ί κήρυξ τής έθνικής έλευθερίας - Κατηχητής τών πολιτικών ελευθερι­ ών. Έ κ δ ο σ ις νέα μετά συμπληρώσεων. Β αγιονάκης, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 656. Δρχ. 650. Κ Α ΨΩΜ ΕΝ Ο Σ Ε ΡΑ Τ Ο ΣΘ Ε Ν Η Σ Γ. Τό σύγχρο­ νο κρητικό ιστορικό τραγούδι. Ή δομή καί ή ιδεολογία του. Θεμέλιο, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 288. Δρχ. 270. ΚΕΡΑ Ν ΗΣ ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Σ. Δοκιμές. Π άνω στήν τέχνη, στήν πολιτική καί στον έρωτα. Δελφύς, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 80. Δρχ. 200. Κ ΟΝΤΟΓΙΩΡΓΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Δ. Ή έλλαδική λαϊ­ κή ιδεολογία. Πολιτικοκοινω νική μελέτη τοΰ δη­ μοτικού τραγουδιού. Ν έα Σύνορα, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 176. Δρχ. 180.

- Μ άριος Χ άκκας: Κ ριτική θεώρηση τοΰ έργου του. Κέδρος, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 176. Δρχ. 350.

POLITI JIN A. Shakespeare and law. Titus Andronicus: The scales of justice. Papazissis, Athens, 1979. Σελ. 32. ΣΑΧ ΙΝ ΗΣ Α Π Ο ΣΤΟ Λ Ο Σ. Μεσοπολεμικοί καί μεταπολεμικοί πεζογράφοι. Κωνσταντινίδης, Θεσσαλονίκη, 1979. Σελ. 216. Δρχ. 220.

ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΝΝ Ο Υ ΛΗ - ΜΟ ΣΧ Ο Ν Α ΜΑ ΙΡΗ . Ο ί μικροί καλλιτέχνες. Π αιδικό κοινω νικό θέατρο. Τόμος Α '. ’Α θήνα, 1979. Σελ. 176. Δρχ. 250. ΚΑΜ ΠΑ Ν ΕΛΛΗ Σ 1. Θ έατρο. Τόμος Β': Τό πα ρ α μ ύ θι χωρίς δνομα - Βίβα ’Α σπασία - Ό δυ σ σέα γύρισε σπίτι. Κέδρος, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 380. Δρχ. 400. ΧΡΥ ΣΑΝ Θ Η Σ ΚΥΠΡΟΣ. Τ’ δνειρο τής Π α να γί­ ας. Ή κοίμησή της. ’Α πό τήν «Φιλολογική Κύ­ προ», 1978. Λευκωσία, 1979. Σελ. 12. ΙΨ ΕΝ ΕΡΡΙΚ Ο Σ. Ή κω μω δία τοΰ Έ ρ ω τα . Μετ. Ά ντρ έ α Καραντώνη. Σειρά Θ έατρο, ά ριθ. 2. Ν ι­ κόδημος, ’Α θήνα. Σελ. 184.

Π Α ΙΔ ΙΚ Α ’Α γαπητέ μου κόσμε. «Π ώς θ ά έκανα τόν κόσμο καλύτερο», ά πό τά π α ιδ ιά 50 καί πλέον χωρών. ’Ε πιμέλεια έκδοσης Ρίτσαρντ καί Έ λ ε ν Έ ξλ εΰ. Ε λληνική μετάφραση Γεωργίας Ταρσούλη. Ψ υχο­ γιός, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 132. Δρχ. 360. ΓΟΥΛΙΜ Η ΑΛΚΗ. Περσέας. "Ενας ήρωας τής Αρχαίας Ε λ λά δ α ς. Εικονογράφηση Παύλου Βαλασάκη. Έ λευθερουδάκης, ’Α θήνα, 1979. Σελ.

138. Μ Α ΡΓΕΛ Η ΚΑΤΕΡΙΝ Α . ’Ελάτε μαζί μας. Π αρα­ μύθια. Σκαραβαίος, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 52. Δρχ.

120. Ν ΕΓΡΕΠ Ο Ν ΤΗ Σ ΓΙΑΝΝΗΣ. Ό φίλος μας ό Α ίσω πος. Τά σχέδια είναι τής Ά ρ γυ ρ ώ ς. Κέδρος, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 96. Δρχ. 150. Σ Φ Α Ε Α Λ Ο Υ ΚΑ Λ Λ ΙΟ Π Η . Μ ικροί άγωνιστές. Ε σ τία , ’Α θήνα, 1979. Σελ. 144. Χ ΕΛ Η ΡΙΤΣΑ Δ. Τ ά τρα γούδια τοΰ Α ισώπου. ’Α θήνα, 1979. Σελ. 88.

SEM PE — GOSCINNY. Ο ί περιπέτειες τοΰ μι­ κρού Νικόλα. Τόμος Δ ': Ο ί δια κοπές τοΰ μικροΰ Νικόλα. Μετ. Νίκου Δαμιανίδη. Τεκμήριο, ’Α θή ­ να, 1979. Σελ. 120. Δρχ. 120.

SCH M ID T AN NIE M.G. Ή Βρωμίτσα καί ό Μ ουτζούρης. Μετ. Γιάννη Ε ύαγγελίδη. Εικονο­ γράφηση Fiep W estendorp. Τεκμήριο, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 20. ΣΟΥ Λ ΤΣ ΤΣΑ ΡΛ Σ Μ. Σ νούπυ, τό παράκανες!... Μετ. Ε λ ένη ς Μανουήλ. Μετόπη, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 128. Δρχ. 90.

Β ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΕ Σ Χ Ο Ν Δ ΡΟ Σ Κ Υ ΡΙΑΚΟΣ Μ. Ή κυρά τής Ρώ. Πίστη - ιδέα - σύμβολο. Ρόδος. Σελ. 32.

ΙΨ ΕΝ ΕΡΡΙΚ Ο Σ. ’Ιωάννης Γαβριήλ Μπόρκμαν. Μετ. Παύλου Μάτεσι. Παγκόσμιο Θ έατρο, άριθ.

61. Δω δώνη, ’Α θήνα. Σελ. 112. Δρχ. 120. Κ ΟΥΝΤΕΡΑ ΜΙΛΑΝ. Ο ί κλειδοκράτορες. Μ ετά­ φραση - σχόλια Έ ρ σ η ς Βασιλικιώτη. Ρηξίπυλον, ά ριθ. 1. Ρηξίπυλον, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 80. Δρχ.

100 . ΡΑΜ Ε FRANCA — FO D A R IO . Ό λ α γιά τό σπίτι, κρεβάτι κι έκκλησιά. Μετ. Π ωλίνας Π εφάνη. Σελ. 128.

106

Μ Α Ρ Τ Υ Ρ ΙΕ Σ Α ΣΗ Μ Α Κ Η Σ ΓΙΩΡΓΟΣ Α. Ό δημοσιογράφος χωρίς καρμπόν. Ποιήματα - διηγήματα - άρ θρ α χρονογραφήματα - άνέκδοτα κλπ. Π ώς τόν είδαν καί τόν θυμούνται οί σύγχρονοί του (1878-1943),

’Α θήνα, 1979. Σελ. 290. Δρχ. 300.

Π Ε Ρ ΙΟ Δ Ι Κ Α

Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ G A R O U F A LIAS PETROS. Pyrrhus, king of Epirus. Stacey International, London, 1979. Σελ.

510. Λίρ. άγγλ. 9,95. ΓΡΙΤΣΟ ΠΟ Υ ΛΟ Σ ΤΑ ΣΟ Σ ΑΘ . Τό κρυφό σχο­ λειό. Π α ιδεία Ε λλήνω ν - Ό ρ γά νω σ ις αυτής μετά τήν δλωσιν. ’Α θήνα, 1979. Σελ. 54. Δρχ. 100. Ε λ λ ά ς καί Η .Π .Α. "Αγνωστα καί γνωστά γεγονό­ τα ά πό τό 1528 μέχρι σήμερα. Π ολιτική ’Αλήθεια, άριθ. 1. Ε ύα γ γελίου ,’Α θήνα. Σελ. 164. Δρχ. 150. Κ Α ΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩ ΡΓΙΟΣ Δ. Τό κατεστημένο στήν ’Α ρχαιότητα, τήν Ρω μαιοκρατία κα ί τό Βυ­ ζάντιο. Τόμος Α '. Ν έα Σ ύνορα, ’Α θήνα, 1979. Σελ. 144. Δρχ. 150. ΚΡΑΒ Α ΡΤΟ ΓΙΑΝΝΗΣ Δ ΡΟ ΣΟ Σ . Ή άλωση τοϋ κάστρου τω ν Σάλωνων. ’Α νάτυπο ά πό τό περ ιο δι­ κό «Σελίδες ά π’ τή Φω κίδα». Ά μ φ ισ σ α , 1979. Σελ. 8. Μ Ο Σ Χ ΙΔ Η Σ Ά . Ή Λήμνος, ήτοι ιστορικόν δοκίμιον τής νήσου ταύτης, ά πό των άρχαιοτάτω ν χρόνων μέχρι των κ α θ ’ ήμάς. Τεύχη 2. Έ ν ’Αλε­ ξάνδρειά, έκ τοΰ τυπογραφ είου «Ταχυδρόμου», 1907. Φ ωτότυπη έπανέκδοση μέ πρόλογο Γ. Βαλέτα. 1979. Σελ. 248. Δρχ. 300. ΣΤΡΑ ΤΟΣ Χ ΡΙΣΤΟ Φ ΟΡΟ Σ Σ. Σ πουδή στό Με­ σολόγγι. Τ ρία κείμενα γιά τήν έξοδο. ’Α θήνα, 1979. Σελ. 24. Δρχ. 20.

PU A U X R EN E. Ό έκπατρισμός καί ό επα να πα ­ τρισμός τών Ε λλή νω ν στήν Τ ουρκία. Ό θά να τος τής Σμύρνης. Μετ. Ίω αν. Ν. Κ αλιοντζή — Παυλ. Α. Κ υριακίδη. Σύλλογος Π οντίων καί Μ ικρασιατών Φοιτητών Ίω αννίνω ν, Γιάννινα, 1979. Σελ.

62.

Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΑ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΑΙΝ ΙΓΜ Α ΤΑ ΤΟ Υ ΣΥΜ Π Α Ν ΤΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό εκλαϊκευμένης έπιστήμης καί έρευνας. Τ εύχος 52. Δρχ. 60.

A U TO ΕΞΠ ΡΕΣ. Μ ηνιαία έπιθεώρηση γιά τό αύτοκίνητο. Τ εύχος 147. Δρχ. 30. Α Π Α Ν ΕΜ ΙΑ . Δίμηνο περιοδικό γραμμάτων καί τέχνης. Τεύχος 13. Δρχ. 40. ΓΙΑΤΙ. Μ ηνιάτικη έπιθεώρηση π ολιτικού - κοινω ­ νικού κα ί πολιτιστικού προβληματισμού. Τεύχος 52. Δρχ. 30.

U.F.O . - ΙΠΤΑ Μ ΕΝ Ο Ι ΔΙΣΚΟ Ι. Στό κατώ φλι τής κοσμικής έπαφής. Μ ηνιαίο περιοδικό ούφολογίας. Τεύχος 10. Δρχ. 50. ΔΕ Λ Τ ΙΟ ΤΗΣ Π Α ΝΕΛ Λ Η Ν ΙΑ Σ Π Ο Λ ΙΤ ΙΣΤ Ι­ ΚΗΣ ΚΙΝ Η ΣΗΣ. Τεύχος 9. Δρχ. 30. ΔΙΑ Β Α Ζ Ω . Μ ηνιαία έπιθεώρηση τού βιβλίου. Τεύχος 24. Δρχ. 80. ΕΛΛ Η ΝΙΚ Α . Π εριοδικόν σύγγραμμα Ε τα ιρ ε ία ς Μ ακεδονικών Σ πουδώ ν. Παράρτημα: Ε ύρετήριον τόμων 1(1928) —2 0 (1967). Ε Π ΙΘ Ε Ω Ρ Η ΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠ ΙΣΤΗΜ ΩΝ . Τρίμηνη έπιστημονική έκδοση. Τεύχος 1. Δρχ.

120 . Ε Π Ο Π Τ Ε ΙΑ . Μ ηνιαίο περιοδικό φιλοσοφίας καί π α ιδεία ς. Τεύχος 39. Δρχ. 150. ΕΡΕΥ Ν Α Π Ο Λ ΙΤΙΚΗ - ΟΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Η . Μ ηνιά­ τικη έπιθεώρηση. Τεύχος 547177. Δρχ. 25. ΕΥΘΥ Ν Η . Φυλλάδιο νεοελληνικού προβληματι­ σμού. Τεύχος 94. Δρχ. 40. ΗΛ ΕΚΤΡΟ ΝΙΚ Α ΝΕΑ. Τ εύχος 122. Δρχ. 100. Η Χ ΟΣ Κ ΑΙ HI-FI. Μ ηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 79. Δρχ. 35. ΙΣΤΟ ΡΙΑ Ε ΙΚΟ Ν Ο ΓΡΑ Φ ΗΜ ΕΝ Η . Μ ηνιαίο περιοδικό ιστορικής ύλης. Τεύχος 136. Δρχ. 50. Κ Α Μ ΕΙΡΟΣ. Τ ριμηνιαίο δωδεκανησιακό περιο­ δικό. Χ ρόνος Σ Τ '. Τεύχος 21. Δρχ. 35.

POLLO STEFAN A Q — PU TO A RBEN . Ι σ το ρ ία τής ’Α λβανίας. Ά π ό τήν άρχαιότητα μέχρι σήμε­ ρα. Σ υνεργάσθηκαν οί: Kristo Frasheri — Skeiider Anamali. Μετάφραση ά πό τά γαλλικά Μπάμπη Ά κτσόγλου. ’Ε κδοτική 'Ο μάδα, Θεσσαλονίκη. Σελ. 456. Δρχ. 450. Τ Ζ Ε Φ ΡΕΥ ΤΟ Μ Α Σ. Τό τρίγω νο τώ ν Βερμούδων. Μετ. Β. Κατσάνη. Κάκτος, ’Α θήνα, 1979. Σελ.

104. Δρχ. 280.

ΚΟΜ Μ Ο ΥΝ ΙΣΤΙΚ Η Ε Π ΙΘ Ε Ω Ρ Η ΣΗ . Μ ηνιάτικο πολιτικό θεω ρητικό περιοδικό. Τεύχος 10. Δρχ.

25. Μ Ο ΥΣΙΚΗ. Μ ηνιαία έπιθεώρηση. Τεύχος 23. Δρχ. 35. Ν ΕΑ Π Α ΙΔ Ε ΙΑ . Τρίμηνη έκδοση παιδευτικού προβληματισμού. Τ εύχος 10. Δρχ. 150.

107

Ο Ι ΓΟ Ν ΕΙΣ. Τό περιοδικό γΓ αυτούς πού δημι­ ουργούν τή ζωή. Τεύχος 46. Δρχ. 30.

καί φιλότεχνους. Τεύχος 54. Δρχ. 40. ΤΑ ΞΙΔΕ Υ Ο Ν Τ Α Σ. Τεύχος 23. Δρχ. 35.

Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ ΚΑΙ Ε Π ΙΣΤ Η Μ Η . Συλλογική τρ ί­ μηνη έκδοση δημοσιογράφω ν καί έπιστημόνων. Τεύχος 17. Δρχ. 20. Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝ ΩΝ ΙΑ . Μ ηνιαία έκδο­ ση προβληματισμού καί πληροφόρησης. Τεύχος 5. Δρχ. 50. Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Η Π Ο ΡΕ ΙΑ . Ε πιθεώ ρ η ση οικονο­ μικών έξελίξεων. Τεύχος 10. Δρχ. 50. Ο Μ Α ΚΟ ΕΙΟ . Τό περιοδικό τού έσωτερισμού. Δ ιμηνιαία μεταφυσική άποκρυφιστική ένημέρωση. Τεύχος 13. Δρχ. 50. Π Ν ΕΥ Μ Α ΤΙΚΗ Κ ΥΠΡΟΣ. Μ ηνιαίο λογοτεχνικό περιοδικό. Τεύχος 226-227. Μίλς 0,300.

4 ΤΡΟ Χ Ο Ι. Τεύχος 109. Δρχ. 35. Τ Ε Χ ΝΙΚ Η ΕΚ Λ ΟΓΗ. Μ ηνιαία τεχνική έπιθεώ ­ ρηση. Τεύχος 154. Δρχ. 35. ΤΟ Μ ΕΣ. Στή σκέψη - στά γράμματα - στις τέχνες. Τ εύχος 53. Δρχ. 100. ΤΟ Π Ε ΡΙΣΚ Ο Π ΙΟ ΤΗ Σ ΕΠ ΙΣΤΗ Μ Η Σ. Μ ηνιαίο περιοδικό έπιστήμης κ α ί έρευνας. Τεύχος 22. Δρχ.

50. ΤΟ ΡΟ Δ Ι. Τό περιοδικό γιά πα ιδ ιά . Τεύχος 21. Δρχ. 35. ΤΣΟ Ν ΤΑ . Δίμηνο π εριοδικό τής Κ ινηματογραφι­ κής Λ έσχης τού «Θ .Ε.Θ.». Τ εύχος 3. Δρχ. 50.

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΡΙΤΗ ΡΙΟ. Μ ηνιαία πολιτική καί κοινωνική έπιθεώρηση. Τεύχος 31. Δρχ. 30.

ΦΩ ΤΟ ΓΡΑ Φ ΙΑ . Τεύχος 16. Δρχ. 50.

Σ ΤΕ ΡΕ Ο . Μ ηνιαίο περιοδικό hi-fi καί μουσικής. Τεύχος 55. Δρχ. 35.

Φ Ω ΤΟ ΤΕΣΤ. Μ ηνιαίο περιοδικό φω τογραφίας κινηματογράφου καί βίντεο. Τεύχος 20. Δρχ. 50.

ΣΥΛΛΕΚ ΤΗ Σ. Μ ηνιαίο περιοδικό γιά συλλέκτες

108

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

ΑΔΕΛΦΩΝ ΤΟΛΙΔΗ Λύντελ Χάρτ: ΟΙ Μεγάλες Μάχες τής Ιστορίας. Γκρέοργκ Λούντβιχ-Φόν Μάουρερ: Ό Ελληνικός Λαός. "Αδετο 200 - Δεμένο 250 Τόμοι Α'-Β ' (όλοκληρωμένοι). Μετάφραση: "Ολγας Τάκη Τσινίκα: Αίθιοπία, έτος μηδέν. Ρομπάκη. Πρόλογος: Τάσου Βουρνά. Σελίδες 207 Δρχ.180Σελίδες 800 Δρχ. 600 Έμ. Ροΐδη: Η Πάπισσα Ιωάννα, Φωτομηχανική έκδοση Σατωβριάνδου: Οδοιπορικόν. Μετάφραση: Έμ. Ροίδη. άπά τά πρωτότυπο τοϋ 1866. Κριτικά προλεγάμενα Τ. Τόμοι δύο (φωτομηχανική άνατύπωση άπό τό πρωτό­ Βουρνά. "Αδετο250τυπο τοϋ 1860). Σελίδες 1100 . Δρχ. 750 Χιού Τόμος: Ιστορία τοϋ ‘Εμφυλίου Ισπανικού πολέμου. Τάσ. Βουρνά: Ιστορία τοϋ νεώτερης Ελλάδας Τόμοι A - Β' "Αδετο 700 - Δεμένο 800 (1821-1909). Ένας όγκώδης τόμος πού περιέχει τήν Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα: Επιμέλεια - Πρόλο­ Ιστορία τοϋ τόπου μας άπό τήν επανάσταση τού '21 ώς γος Τάσου Βουρνά. “Αδετο200τό κίνημα τού Γουδί (1909). Έργο μοναδικό, γραμμένο Πάμπλο Νερούντα: Ποιήματα "Αδετο180μέ μέθοδο καί εύθύνη. Ένας τόμος 620 σελίδων. Φρειδερίκου Τίρς: Ή Ελλάδα; τοϋ Καποδίστρια. Δρχ. 400 Τόμοι A' - Β’ Εισαγωγή Σχολιασμός Τάσου Βουρνά. Γιώργου Σφήκα: Τά αγριολούλουδα τοϋ Όλύμπου. 85 έγχρωμα σλάιτς δλων τών άγριων λουλουδιών τού βου­ Γεωργίου Φίνλεϋ: Ιστορία τής Ελληνικής Έπαναστά- νού τών θεών, μέ κείμενο στά έλληνικά, γαλλικά, άγσεως. Τόμοι Α -Β . Συμπληρώσεις-Σχόλια Τάσου γλικά καί γερμανικά. Μιά πολυτελέστατη έκδοση. Βουρνά. "Αδετοι700 Δρχ. 200 Μάρκου Αύγέρη: θεατρικά: 1. Ανάμεσα στούς Ανθρώ­ Τά Ποιήματα τοϋ Νερούντα (σέ πολυτελή έκδοση). Τά πους. 2. Χριστούγεννα. "Αδετο100Ποιήματα τοϋ Νερούντα σέ νέα πολυτελέστατη έκδοση θ. θεοδώρου, δημάρχου Κύμης: Ή κοινωνική διάσταση μέ εικονογράφηση πολύχρωμη μεγάλων Χιλιανών ζω­ τής διαφωνίας "Οθωνα - Μαυροκορδάτου. γράφων. Κοσμείται μέ πορτραίτα τοϋ 'Αλλιέντε, δημο­ Σελίδες 208 Δρχ.150σιεύεται δέ έπίσης ό τελευταίος του λόγος πρός τό ΧιΈτμοντ Άμπού: Ή Ελλάδα τοϋ Όθωνος. λιανό λαό άπό τό ραδιόφωνο, τή στιγμή πού οί πραξικο­ Εισαγωγή - Σχόλια Τάσου Βουρνά. Δρχ.230πηματίες βομβάρδιζαν τό Προεδρικό Μέγαρο. Δρχ. 150 Δάφνης ντύ Μωριέ: Τό σπίτι στήν όχθη. Μυθιστόρημα. Τάσου Βουρνά: Αρματολοί καί Κλέφτες. Χρονικό τής τι­ "Αδετο 200 μής καί τής παλικαριάς. Σελίδες 387 Δρχ. 200 Γ. Φίνλεϋ: Ιστορία τής Τουρκοκρατίας καί τής Ενετο­ Τάσου Βουρνά: 'Ιστορία τής Σύγχρονης Ελλάδας κρατίας στήν Ελλάδα. Μετάφραση, Μ. Γαρίδη καθηγητή (1909-1940). Μιά Ιστορική άνατομία τής έποχής πού Πανεπιστημίου Ίωαννίνων, Είσαγωγή, Συμπληρωματικό . προηγήθηκε τής διαμόρφωσης τής σημερινής Ελλάδας. Κεφάλαιο καί Σχόλια Τάσου Βουρνά. "Αδετο230Σελίδες 520 Δρχ 350 Τάσου Βουρνά: Τό ξεκίνημα τής Φωτιάς. Μυθιστορημα­ Ήπίτη-Γαλλοελληνικόν Λεξικόν, τό τελειότερο πού έκδόθηκε στήν Ελλάδα, μέ συμπλήρωμα τής νεώτερης τική βιογραφία τοϋ δημοκράτη ήγέτη Ρόκου Χοϊδά. Δρχ. 130 όρολογίας. Τόμοι 2. Έκδοση φωτομηχανική σέ είδικό Δρχ. 1500 Τάσου Βουρνά: Δημήτρης Γληνός, ό στοχαστής, ό αγω­ χαρτί άντοχής. Σελίδες 2624 νιστής, 6 δάσκαλος. Ή βιογραφία καί ή δράση τοϋ μεγά­ Φραγκίσκου Μινιέ: Ιστορία τής Γαλλικής Επανάστασης. λου Έλληνα διανοουμένου. Δρχ.100 Απόδοση άπό τό γαλλικό Τάσου Βουρνά. Ολοκληρω­ μένη έκδοση μέ συμπλήρωμα γιά τά ναπολεόντεια χρό­ νια. Δρχ. 250 ΞΕΝΟΙ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ Τάσου Βουρνά: Ο πολίτης Ρήγας Βελεστινλής. Μυθι­ Οδοιπορικό τών Δήμου καί Ν. Στεφανόπολι, «Ταξίδι στορηματική βιογραφία τοϋ πρωτομάρτυρα τής Ελληνι­ Δρχ. 180 στήν Ελλάδα» f Ηπειρο - Μάνη) τό 1797 καί 1798, κατ’ κής Ελευθερίας. Σελίδες 289 έντολή τοϋ Στρατηγού Βοναπάρτη, Μετάφραση: Α. Σπή- θεόφραστου Γέρου: Προβληματική στήν έκπαίδευση. Δρχ. 100 ' Είσαγωγή - Σχολιασμός: Τάσου Βουρνά Δρχ. 230 Τάσου Βουρνά: ’Αλή πασάς Τεπελενλής. Τύραννος ή Δρχ. 120 Φελίξ Μπωζούρ: «Πίνακας τοϋ Εμπορίου τής Ελλάδος Ιδιοφυής πολιτικός; Σελίδες 128 στήν Τουρκοκρατία» (1787-1797). Επιμέλεια, είσαγωγή, Κάρλ Μέντελσον-Μπαρτόλντυ, Επίτομη Ιστορία τής σχόλια Τάσου Βουρνά, μετάφραση Ελένης Γαρίδη. Τό Ελληνικής Επανάστασης: Μετάφραση Ελένης Γαρίδη. δεύτερο έργο τής σειράς «Ξένοι περιηγητές στόν 'Ελ­ Μέ ένα πρόλογο τοϋ Τάσου Βουρνά γιά τούς ξένους ληνικό χώρο», πού δίνει τήν πιό έναργή εικόνα τής κοι­ ιστορικούς τής Ελληνικής Επανάστασης. νωνικής καί οικονομικής ζωής τής "Ελλάδος στό μεταίχ­ Σελίδες 236 Δρχ. 180 μιο τοϋ 18ου πρός 19ο αίώνα. Τάσου Βουρνά - Ελένης Γαρίδη, Ή παράδοση-παρελΣελίδες 306 Δρχ. 230 θόν, παρόν καί μέλλον. Μελέτη άφιερωμένη στό έτος Λουδοβίκου Ρόςς: Αναμνήσεις άπό τήν Ελλάδα. Τό τής ελληνικής παράδοσης, Ιδιαίτερα χρήσιμη στούς εκ­ τρίτο στή σειρά τών, περιηγητικών έργων. Ό Γερμανός παιδευτικούς, φοιτητές καί σπουδαστές. Πολυτελής καί άρχαιολόγος δίνει ζωντανές εΙκόνες άπό τήν Ελλάδα πλούσια εικονογραφημένη καί μέ έπίμετρο άνθολογητοϋ 1831-1833. Μετάφραση: Α. Σπήλιου. Πρόλογος, έπι- μένων δημοτικών τραγουδιών καί άλλων κειμένων. Δρχ. 250 μέλεια καί σχολιασμός: Τάσου Βουρνά. Δρχ. 230 Σελίδες 216 ΣΟΛΩΝΟΣ 71 - ΤΗΛ. 3611.318

ALLIED SHIPPING

■nanunoiuLCoitp OWNERS AGENTS MANAGERS

Γ@Ί

23 AKTI MIAOULI PIRAEUS 9, GREECE Tel: 4110511 (6 lines) Telex =21.2423 ALLS GR Cables: ALLIED SHIP PIRAEUS