Τεύχος 499

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ: ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΠΑΓΓΕΛΗΣ ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΚΩΤΣΙΑΣΙΝΓΚΟ ΣΟΥΛΤΣΕ ΤΣΙΛΙΑΝ ΦΛΙΝ

ΑΦΙΕΡ ΩΜΑΒΓΔΕΖ ΗΘΙΚΥΠΡΙΑ ΚΗΛ “ΟΤΕΧ ΜΝ ΞΟΠΡΣΊΥ ΦΧΨΩ

Χ.Α. Χ ίΜ β Ν ΙΔ ί+ ί

ΛοΠΑν £ΡΛΙ Τ ο ^Η Ν ^Α

-Μ £ ν ιδ η :

«Παραμυθάς με τ’ όνομα οΧωμενίδης... έκα­ νε αυτό που ονειρεύονται, κι ας μην το ομολο­ γούν συνήθως, οι περισσότεροι συγγραφείς... Η αρχαϊκή Ελλάδα που περιγράφει ο Χωμενίδης... δεν έχει καμιά σχέση με την απόκοσμη, στατική και στιλιζαρισμένη σαν άγαλμα Κού­ ρου εικόνα της... Είναι ένας πλουμιστός, ολο­ ζώντανος κόσμος, γεμάτος πάθη, λαγνεία, πο­ νηριά, απάτες, μωρία, λαμπρότητα...» Δημοσθένης Κούρτοβικ, Τα Νέα «Ο Χρήστος Χωμενίδης παίζει μέχρις εσχάτων ένα γοητευτικό παιχνίδι για τη δύναμη, τη γο­ ητεία, την ιστορία της αφήγησης». Όλγα Σελλά, Διαβάζω «Ο συγγραφέας του Σοφού παιδιού έγραψε το πιο ώριμο έργο του... Το Λόγια-φτερά είναι η αποθέωση του αφηγηματικού, μυθιστορηματικού λόγου... Αν βοηθήσει και η Λάχεση, κάλλιστα θα μπορούσε να έχει μια διεθνή μοίρα...» Μανώλης Πιμπλής, «Βιβλιοδρόμιο», Τα Νέα «Το Λόγια-φτερά είναι ένα γερά δουλεμένο και σαφώς απολαυστικό βιβλίο...» Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ ΕΙ Α Π Ο Τ ΙΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Π Α Τ Α Κ Η % ΝΕΑ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ (ΠΡΩΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ) 38, 104 37 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 210.36.50.000 web site: http://www.patakis.gr · e-mail: info@patakis.gr · sales@patakis.gr

Η

Γ Ν Ω Μ Η

ΜΟ Υ

Πεντακόσια πλην ένα φετινός Σεπτέμβριος είναι αλλιώτικος. Οι φω τιές στην Αττική έδωσαν τη χαριστική βολή στο οικοσύστημα τη ς περιοχής και μας γέμισαν μαύρες σκέψεις σχετικά με τη δυνατότητά μας ως χώρα να διαφυλάσσουμε τις αξίες μας. Για το Διαβάζω αυτός ο Σεπτέμβριος είναι ένα τεύχος πριν το μεγάλο ιωβηλαίο τω ν 500 τευχών. Το τεύχος που κρατάτε οτα χέρια σας είναι το 500 πλην ένα. Με το επόμενο τ ε ύ ­ χος θα κλείοουμε 500 τεύχη Διαβάζω και θα έχουμε πιστοποιήσει ότι είμαστε ένα από τα μακροβιότερα περιοδικά τη ς χώρας. Σε αυτή τη ν πορεία είχαμε πολλά που κάναμε και αρ­ κετά που δεν κάναμε. Όμως, δεν είναι ώρα απολογισμών. Το Σεπτέμβριο σκεφτόμαστε την καινούργια χρονιά, κάνουμε σχέδια και ονειρευόμαστε ένα πιο σύγχρονο, πιο ενημερω μένο, πιο ελκυστικό περιοδικό, χωρίς να χάνουμε τη ν ταυτότητά μας: ένα περιοδικό για τους ανα­ γνώστες, τους συγγραφείς και τη ν αγορά το υ βιβλίου.

Ο

Καλό χειμώνα!

Γιάννης Ν. Μπασκόζος

[ Δ I A B A Ζ Ω π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α

1

1 !

Η ΓΝΩΜΗ ΜΟΥ ΠΑΝΝΗΕ Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ Μ Ο Ν ΙΜ Ε Σ

ΣΤΗΛΕΣ

6 Σχόλια ΊΟ Από μήνα σε μήνα, ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ 12 Courier 14 θερμιδωριανά οξύτονα: Προς τι τα κείμενα; Ήθη και έθιμα της συγγραφικής μας κοινό­ τητας. ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ 16 Ζενερίκ: Μια Βραδιά με τον Τίτο Πατρίκιο. ΓΙΩΡΓΟΣΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ18 Ως αναγνώστης: Εκεί πάνω. ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ 20 Ο φόβος για τον ξένο. ΜΑΡΙΖΑ ΝΤΕΚΑΣΓΡΟ 34 ΧΩΡΙΣ προϋπηρεσία, ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ 124 Ο περιοδεύων, ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ 126 Κόμικ. Κείμενα: ΛΗΔΑ ΤΣΕΝΕ 112 Τ Α

ΕΥΠΩΛΗΤΑ

ΤΟΥ Δ ΙΑ Β Α ΖΩ

Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε ΙΣ 22 Θεόδωρος Παπαγγελής: Ο Οβίδιος είναι ο σημαντικότερος «Άγιος» της παγανιστικής αισθητικής. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟ 26 Τηλέ­ μαχος Κώτσιας: «Ο άνθρωπος ζει από περιέργεια». ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΚΑΤΣΑΔΗΜΑ 30 Ίνγκο Σούλτσε: «Το τραγικό και το κωμικό στοιχείο συνυπάρχουν στη λογοτεχνία». ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΣΩΚΡΑΤΗ ΚΑΜΠΟΥΡΟΠΟΥΛΟ 36 Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η 56 Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η Α Φ ΙΕ Ρ Ω Μ Α 68 σύγχρονη κυπριακή λογοτεχνία. Μελέτες για την πεζογραφία και την ποί­ ηση από το 1974 έως σήμερα. Επιμέλεια: ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΠΑΠΑΛΕΟΝΤΙΟΥ 70 Η λο­ γοτεχνία στην Κύπρο μετά το 74. ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΠΑΠΑΛΕΟΝΤΙΟΥ 78 Φαντασίωση, όνειρο και ρεαλισμός. Οι «αντιφατικοί όροι» της νεότερης κυπριακής πεζο­ γραφίας. ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ 84 Η μυθοποίηση των ονομάτων στη σύγχρονη κυ­ πριακή ποίηση. ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΟΛΕΣΚΗΣ 89 Τα «άχραντα» σώματα των πόλεων. ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ 94 Νέοι Κύπριοι ποιητές του 1990. ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΓΑΛΑΖΗΣ 100 Η Κύπρος «εκτός». ΕΛΕΝΗ ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΥ 103 Μεταξύ Γ. θεοτοκά και Κ. Πολίτη. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΗΣ 105 Από τις συναναστροφές της σιωπής στο Ροσμαρίνο. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΗΣ 108 Αρσένιος θησέας. Ο ντεντέκοβ της μεγαλονήσου. ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ από το βιβλίο Ρέκβιεμ via τους απόντες του Κυ­ ριάκου Μαργαρίτη.

ΕΜΙΛΙλΝΤΙ Π

ί ϊί τ ά

VO Ν τ ο ν ί τ β ί τ τ ί

Μουσική ίιιύ θ υ ν α η :Β α σ ίλ η ς *

/

„ „ ν α γ ή 4 H a y . u X i T .s

τ η E u ro o e a n O p e ra C e n tr e

ρ

Ν Ε Α Π λ Ρ λ Γ α Γ Η Σ υ ν ερ γ α σ ία μ * τ0 ΕυΓ0ρ

ΘΕΑΤΡΟ ΟΛΥΜΠΙΑ 8

1 0

1 4

Ο

κ

τ ω

oem6p««

β

ρ

ί ο

υ

2

0

0

•S#5*'

9

[ Δ I A Β A Ζ Ω I !

ΔΙΑΒΑΖΩ ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ISSN: 1106-1383

π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α

ΚΩΔΙΚΟΣΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ1141

ΤΕΥΧΟΣ 499 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 Ιδρυτής Περικλής Αθανασόπουλος Ιδιοκτήτης Γ. ΓΑΒΑΛΑΣ & ΣΙΑ Ε.Ε. Εκδότης Γεώργιος Γαλάντης-Γαβαλάς

Β ΙΒ Λ ΙΑ

ΣΤΟΝ

έρωτα της Αχμάτοβα. ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ 120 Αγγλία: Ξεχα­ σμένα ονόματα στη βρετανική λογοτεχνία. CHRISTOPHER LEES

Διευθυντής Γιάννης Ν. Μπασκόζος Τακτικοί Συνεργάτες Παναγιώτης Στ. Ανδριανέσης, Αλέξης Ζήρας, Σπόρος Κακουριώτης, Έλενα Καρακούλη, Ελένη Καρρά, Χρήστος κατσίκας Κώστας Μποτόπουλος, Γιώργος Ξενάριος, Όλγα Σελλά Ανταποκριτές Christopher Lees (Μπέρμινγκχαμ) Έλενα Παλλαντζά (Φραγκφούρτη) Maurizio De Rosa (Μπολώνια) Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης (Μόσχα)

ΚΟΣΜΟ

/ϊθ 'Ο τα ν η λογοτεχνία απευθύνεται... οι'αγόρια. ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΡΑ 119 Ιτα­ λία: Πρόβλημα με τον Μπερλουσκόνι. MAURIZIO DE ROSA 119 Ρωσία: Για τον

ΠΡΟΣΩΠΑ 122 Τζίλιαν Φλιν: «Η σκοτεινή πλευρά των κοριτσιών». ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΦΙΛΙΠΠΟ ΦΙΛΙΠΠΟΥ

UNDERGROUND 128 Του δρόμου... #42. ΩΜΕΓ@

Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΑ Η κριτικογραφία Ιουνίου 2009 θα δημοσιευτεί στο επόμενο τεύχος μαζί με την κριτικογραφία Ιουλίου-Αυγούστου 2009

Κριτικογραφία θοδωρής Πέρσης Υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων Κωνσταντίνα Πολυχρονοπούλου Διαφημίσεις, Παραγωγή, Διανομή Α. Δ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΙΑ 0. Ε. Συνδρομές Χρυσάνθη Κουλελή Σχεδιασμός, dtp Σοφία Μιχάλα Εξώφυλλο Χρήστος Τζοβάρας Εκτύπωση I. Μαυρίδης & ΥΙΟΙ Ο.Ε. ΔΙΑΝΟΜΗ ΑΡΓΟΣ (περίπτερα) ΕΡΜΗΣ (βιβλιοπωλεία) ΔΙΑΒΑΖΩ χαρ. Τρικούπη 38. ΑΘΗΝΑ 106 80 Τηλ: 210 3388008 · Fax: 210 3388006 E-mail: diavazo@otenet.gr

>

ΣΕ ΑΥΤΟ το ΤΕΥΧΟΣ ΓΡΑΦΟΥΝ και ΜΙΛΟΥΝ: Ελένη Α ντωνιαδου · Μ αρία Α ποςτολου · Γιώργος Βεης · Λ εωνίδας Γαλα -

ζης

· Γεώργιος Γεωργης · Μ αρία Δ ημακη · Α λεξης Ζηρας · Σπυρος Κα -

κουριωτης

· Λ εύτερης Καλοςπυρος · Σωκράτης Καμπουροπουλος · Ελένη

Kappa · Α ντιγόνη Κατςαδημα · Τ ηλέμαχος Κωτςιας · Christopher Lees • Γιώργος Μ ολεςκης · Γιωργος-Ι καρος Μ παμπαςακης · Γιάννης Ν. Μ παΣΚΟΖΟΣ · ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ · Μ α ΡΙΖΑ ΝΤΕΚΑΣΤΡΟ · MAURIZIO D e ROSA • Γιώργος Ξενάριος · Θεόδωρός Παπαγγελης · Γιάννης Σ. Παπαδατος · Λ εύτερης Παπαλεοντιου · Γεώργιος Ν. Περαντωνακης · Θοδωρης Περςης · Θεοδοςης Πυλαρινος · Ινγκο Σουλτςε · Μ αρία Τοπαλη · Δ ημητρης Β. Τριανταφυλλιδης

· Λ ήδα Τςενε · Φ ίλιππος Φ ίλιππου · Τζιλιαν Φλιν · Ω μεγ@

εκδόσεις της ΕΣΤΙΑΣ ΧΡΟΝΙΑ ΒΙΒΛΙΑ w w w .h e s t ia .g r · w w w .e s tia b o o k s t o r e .g r

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Γ. Β. ΔΕΡΤΙΛΗΣ Ιστορία του Ελληνικού Κράτους 1830-1920 Α' και Β'τόμος Νέα αναθεωρημένη και συμπληρωμένη έκδοση Με 170 σελίδες επιπλέον κειμένου και 80 σελίδες έγχρωμο φωτογραφικό υλικό Σχήμα: 17x24, Α' τόμος 688 σελίδες Β' τόμος 596 σελίδες ISBN set 978-960-05-1431-5 ISBN α'τόμου 978-960-05-1432-2 ISBN Ρ'τόμου 978-960-05-1433-9

Xdpns Σακελλαρίου

Μ ύ θοι και περίεργα από ιον κοσμ0 ίων φυιων

ΧΑΡΗΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ Μύθοι και περίεργα από τον κόσμο των φυτών ΝΕΑ ΑΝΑΙΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΜΕΝΗ ΕΚΔΟΣΗ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: ΕΛΕΝΗ ΜΙΧΑΗΛΟΥ 288 σελ., 17x21,5 εκ., χαρτόδετο ISBN: 978-960-05-1434-6

Π .Σ . ΔΕΛΤΑ ίια την Πατρίδα ΝΕΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΕΝΗ ΕΚΔΟΣΗ ΕΠΙΜΕΤΡΟ: ΤΟΝΙΑ ΚΙ0ΥΣ0Π0ΥΑ0Υ ΧΡ0Ν0Λ0ΓΙ0: ΑΛ. Π. ΖΑΝΝΑΣ 188 σελ., 14x20,5 εκ., χαρτόδετο ISBN: 978-960-05-1436-0

Πίντσον ενόψει! Νομίζω ότι το γεγονός τη ς χρονιάς θα είναι η έκδοση ενός νέου Τόμας Πίντσον με τίτλ ο Τη μέρα εκείνη, π λέον από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Διατρέχοντας τη ν περίοδο ανάμεσα στην Παγκόσμια Έκθεση το υ 1893 στο Σικάγο και στα χρόνια που ακολου­ θούν το ν Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, το βιβλίο τα ξιδεύει από τις εργατικές ταραχές στο Κολοράντο ως τη Νέα Υόρκη τω ν αρχών το υ 20ού αιώνα, το Λονδίνο και το Γκέτινγκεν, τη Βενετία και τη Βιέννη, τα Βαλκάνια, τη ν κεντρική Ασία, τη Σιβηρία τη ν εποχή τη ς μυστηριώ δους έκρηξης στην Τουνγκούσκα, το Μεξικό κατά τη διάρκεια τη ς επα­ νάστασης, το μεταπολεμικό Παρίσι, το Χόλιγουντ του βωβού κινηματογράφου, και ένα δυο μέρη που δ εν υπάρχουν καν στο χάρτη. Στο μετα ξύ, ο Τόμας Πίντσον ενεργεί όπως συνήθως και α υτό που περιγράφεται ίσως να μην είναι ο πραγματικός κόσμος, αλλά, μ ε μια δυο μικρές προσαρμογές, είναι ο κόσμος όπως θα μπορούσε να είναι.

Μ.

Τι βγαίνει Νέος Ξανθούλης με τίτλο Ηεκδίκηση τηςΣιλάνας Σαλιάγκου, η ερωτική σχέση του συγ­ γραφέα με την ποιήτρια Σιλάνα Σαλιάγκου. Νέος Κώστας Μουρσελάς με τους αγαπη­ μένους του ήρωες να κινούνται στο όριο της κοινωνίας, γέρνοντας μια από δω και μια από κει. Μεταξύ σφύρας κι Αλιάκμονος, 27 διηγήματα ενός από τους καλύτερους, ίσως, διηγηματογράφου μας, του Γιώργου Σκαμπαρδώνη. Με τίτλο Μίξερ ο Γιώργος Μανιώτης ανακατεύει τα πράγματα και τις συμβάσεις. Όλα από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. Με ενδιαφέρον αναμένουμε το νέο μυθιστόρημα της Ρέας Γαλανάκη (εκδό­ σεις Καστανιώτη) και φυσικά του Μένη Κουμανταρέα με τίτλο Σ' ένα στρατόπεδο άκρη στην ερημιά από τις εκδόσεις Κέδρος. Στον ίδιο εκδοτικό οίκο, η Έλενα Χουζούρη συ­ νεχίζει τις εξερευνήσεις της στα Βαλκάνια

με το Πατρίδα από βαμβάκι, ο Νίκος Δαββέτας με νέο βιβλίο και τίτλο Η εβραία νύφη και τέλος, για πρώτη φορά, η Αυτοβιογρα­ φία του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Από τις εκδόσεις Μεταίχμιο το νέο βιβλίο της Λίλας Κονομάρα με τίτλο Η αναπαράσταση. Μ.

Τα best Οι φίλοι του καταπληκτικού -όσο κι ά τυ­ χου, αφού έφ υγε τόσο νω ρίς- Στιγκ Λάρσον θα περιμένουν με αγωνία τον Οκτώ­ βριο το δεύτερο μέρος τη ς τριλογίας του «Millenium», που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Ψυχογιός, με τίτλ ο Το κορί­ τσι που έπαιζε με τη φωτιά. Το πρώτο μ έ­ ρος έκανε ήδη αίσθηση, με τίτλ ο Το κο­ ρίτσι με το τατουάζ. Μέσα στη χρονιά θα κυκλοφορήσει και το τρίτο βιβλίο τη ς σει­ ράς, με τίτλο Παλάτια του ουρανού. Από τις ίδιες εκδόσεις θα κυκλοφορήσει το

Παρελθόν ο πρόεδρος του ΕΚΕΒΙ Ο Π έτρ ο ς Μ ά ρκ αρ ης είν α ι π α ρ ε λθό ν για το ΕΚΕΒΙ, όπως και η α ν τιπ ρ ό ε­ δ ρος Λ έν α Δ ιβάνη. Ο Π. Μ ά ρκ αρ ης έ φ υ γ ε λ έγ ο ν τ α ς ότι τίπ οτα δ ε ν γ ίν ε ­ τα ι από π λ ευ ρ ά ς υ π ο υρ γ είου Π ολιτισ μού για το βιβλίο. Και λίγα είπ ε. Ν ο ­ μίζω ότι δ ε ν α σ χ ο λ ο ύν τα ι καν. Δ.

0

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

best seller του Κάρλος Ρουίθ Θαφόν με τίτλ ο Το παιχνίδι του αγγέλλου. Του ίδιου θα θυμάστε το βιβλιοφιλικό του Στη οχιά του ανέμου με το περίφημο «Κοιμητήρι τω ν Λησμονημένων Βιβλίων».

ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα (Ποιους θα δαγκώσω άμα λυσσάξω). Όλα από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Back to the roots

Στην Τουρκία μεταφράστηκαν και κυκλο­ φορούν τα μπεστ σέλερ: τη ς Ζωρζ Σαρή Το ψέμα και τη ς Σώτης Τριανταφύλλου Το εργοστάσιο των μολυβιών. Και τα δύο από τις εκδόσεις Πατάκη. Επίσης, το μυ­ θιστορηματικό χρονικό Αμίλητα, βαθιά νερά - Η απαγωγή της Τοσούλας (εκδό­ σεις Καστανιώτη, Βραβείο Αναγνωστών 2007), που είχε κάνει ρεκόρ πωλήσεων όταν πρωτοκυκλοφόρησε στην Ελλάδα, μεταφράστηκε στα τουρκικά και κυκλοφο­ ρεί από το ν εκδοτικό οίκο Ithaki (μετά­ φραση: G ijL O ya Fidan).

Μ.

Σειρά με κλασικούς ξεκινούν οι εκδόσεις Μεταίχμιο με τίτλο «Για να γνωρίσουμε τους συγγραφείς μας». 0 πρώτος τόμος θα είναι ο Σολωμός και θα ακολουθήσουν ο Παπαδιαμάντης και ο Βιζυηνός.

Μ.

Οι παλιότεροι Στα ελληνικά να προσθέσουμε τη ν επα­ νεμφάνιση ενός παλιού, το υ Α λέξη Πόρνη, με το Η οδύσσεια των διδύμων και τα νέα βιβλία τω ν Παύλου Μάτεσι (ατιτλοφόρητο) και του Παντελή Καλιότσου με

Οι διπλανοί μάς διαβάζουν

ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ για π ρ ώ τ η φ ο ρ ά σ τ η ν Ε λλά δ α

Ζ Η Τ Η Σ Τ Ε

ΤΑ

ΣΕ

Ο Λ Α

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

ΜεταιχΜίο ([) βιβλία αιχ μή ς

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ]

[

Σ Χ Ο Λ Ι Α

Πλώρη για ίο πανί Στην οθόνη η Ιωάννα Καρυστιάνη. Όχι η ίδια, αλλά το βιβλίο τη ς Σουέλ (εκδόσεις Καστανιώτη), που θα το δούμε στη με­ γάλη οθόνη, σε σκηνοθεσία του Γιώργου Πανουσόπουλου. Το ίδιο βιβλίο θα κυκλο­ φορήσει μέσα στο μήνα στη Γερμανία (μετάφραση: Michaela Prinzinger) από τον εκδοτικό οίκο Suhrkamp.

Ν.

Κόλαση με ίο e-book Η Apple ετοιμάζει αντιπρόταση για ebook. Όπως λέγεται, το Kindle τη ς Ama­ zon και το Sony's reader θα είναι μπροστά τη ς ό,τι η ασπρόμαυρη TV μπροστά ατην έγχρωμη fla t TV. Θα έχει πολύ περισσό­ τε ρ ε ς ευκολίες από τα ανάλογα e-book και θα προσομοιάζει σε πολλά με το ίpod. Ήδη οι βρετανοί εκδ ό τες συζητάνε μαζί της για μια γενική συμφωνία περιε­ χομένου. Α.

Μεγάλος αδελφός και σια βιβλία Σκάνδαλο ξέσπασε με τη ν Amazon που έοβησε με τηλεχειρισμό δύο βιβλία του Όργουελ (1984 και Η φάρμα τω ν ζώων), τα οποία παρείχε ψηφιακά στους πελάτες της, όταν ανακάλυψε ότι δεν έχει τα δικαιώματά τους. Δηλαδή, τους τα πού­ λησε και μετά, χωρίς εξήγηση, τους τα πήρε πίσω. Κάτι βεβαίως που δεν θα μπο­ ρούσε να συμβεί σε ένα παραδοσιακό βι­ βλίο, ακόμα και αν κάποιος το είχε αγορά­

σει από περιπλανώμενο Νιγηριανό, μαζί με cd της Βανδή. «Ο μεγάλος αδελφός σε παρακολουθεί» και έχει πρόσβαση στη βι­ βλιοθήκη σου!

Βραβεία... Η Julia Blackburn κέρδισε το βραβείο PEN / AckerleY (£1,000) για το βιβλίο της The Three of Us (Cape). Πρόκειται για βραβείο που έχει καθιερωθεί προς τιμή του Joe Randolph Ackerley, συγγραφέα του The Listener και δίνεται σε βιβλία βιογραφίας και αναμνήσεων. Ανταγωνιστές είχε τους: Julian Barnes (Nothing to be Frightened Of, Cape), Susie Boyt (My Judy Garland Life, Virago), Ferdinand M ount (Cold Cream, Bloomsbury) και Sathnam Sanghera (The Boy with the Topknot, Pen­ guin).

N.

Χίλαρι Μάνιελ για xo Booker 09 Με 2 προς 1 οι bookmakers του Λονδίνου δίνουν το Βραβείο Man Booker 2009 στην Χίλαρι Μάντελ για το βιβλίο της Wolf Hall (Fourth Estate). Τα υπόλοιπα κατά σειράν (στοιχημάτων) είναι: 4/1 Colm Toibin, Brooklyn, 4/1 Sarah Waters, The Little Stranger, 6/1 J. M. Coetzee, Summertime, 6/1 James Lever, Me Cheeta, 10/1 A. S. Byatt. The Children's Book, 12/1 William Trevor, Love and Summer, 14/1 Ed. 0' Loughlin, Not Untrue & Not Unkind, 14/1 Si­ mon Mawer, The Glass Room, 16/1 Adam Foulds, The Quickening Maze.

ΕΠΙΣΤΟΛΗ Προς τον κύριο Αλέξη Ζήρα Πρόεδρο της Επιτροπής Βραβείων Λογοτεχνίας Αγαπητέ κύριε Πρόεδρε, αμέσως μετά τη δημοσίευση στις εφημερίδες της «Βραχείας Λί­ στας» των λογοτεχνικών βιβλίων που επρόκειτο τελικώς να κριθούν για βράβευση από το περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ, σας έστειλα στις 7/4/2009 με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο επιστολή, με την οποία ζητούσα να εξαιρεθεί από την τελική κρίση το βιβλίο μου Τα πικρά γλυκά, επειδή από το ίδιο περιοδικό είχε βραβευθεί μάλλον πρόσφατα άλλο βιβλίο μου, επίσης, με διηγήματα. Το αίτημά μου ήταν απολύτως νόμιμο, αφού δεν είχα ζητήσει να συμπερι-

3

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

] ληφθώ στους κρινόμενους και ο λόγος εξαιρέσεως τον οποίο πρόβαλα ήταν ο πιο αθώος, επειδή δεν αφορούσε παρά μονάχα εμένα και δεν έθιγε κανένα (θα μπορούσα, λ.χ., να ισχυ­ ριστώ ότι η σύνθεση της Κριτικής Επιτροπής, κατά την κρίση μου, δεν παρείχε εγγυήσεις επάρκειας ή αμεροληψίας). Την επιστολή μου αυτή κοινοποίησα επίσης με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο στις 12/4/2009 στο Διευθυντή του περιοδικού ΔΙΑΒΑΖΩ, κ. Γιάννη Μπασκόζο, ο οποίος είχε την ευγένεια να μου απαντήσει ότι και με το βραβείο «Booker» είχαν βραβευθεί συγγραφείς περισσότερες από μία φορές και πως εν πάσει περιπτώσει θα γίνει σεβαστή η επιθυμία μου. Παρά ταύτα στην ανακοίνωση των βραβείων του περιοδικού (τεύχος ΜαΤου, No 496) δεν αναφέρθηκε το αίτημά μου, ενώ στο επόμενο τεύχος (τεύχος Ιουνίου, No 497) αναφέρεται μεν σε υποσημείωση το αίτημά μου, αλλά συγχρόνως γίνεται στο σχετικό πίνακα και βαθμολόγηση του βιβλίου μου και μάλιστα με μία περίερνη πλήρη ομοφωνία των μελών της Επιτροπής. Σημειώνω ότι η κυρία Σώτη Τριανταφύλλου που, επίσης, ζήτησε την εξαί­ ρεσή της, όπως σημειώνετε, δεν αναγράφεται στους αξιολογούμενους.. Δεν ξέρω αν η «λογική» αυτή διέπει και το βραβείο «Booker», πάντως είμαι βέβαιος ότι αντιτίθεται πλήρως στην κοινώς νοούμενη λογική συνέπεια και στην ευπρέπεια. Επειδή, κύριε Πρόεδρε, η ανωτέρω πράξη βαρύνει ιδιαιτέρως τη δική σας αρμοδιότητα, παρακαλώ να φροντίσετε οπωσδήποτε για τη δημοσίευση αυτής της επιστολής μου στο αμέσως προσε­ χές τεύχος του περιοδικού ΔΙΑΒΑΖΩ. Με τιμή Χριστόφορος Μηλιώνης

Πολωνία, Μπρέσλαου, 1933: τα πτώματα μια5 Bapoveaas και m s γκουΒερνάνταβ m s κείτονται στο Βαγόνι ενό5 τρένου. Σκορπιοί στριφ ογυρίζουν σ την ανοιγμένη κοιλιά m s δεκαεφτάχρονη5. Στον τοίχο θα βρε­ θεί γραμμένο με αίμα ένα σημείωμα σε κάποια άγνωστη ανατολίτικη γλώσ­ σα. Κατά τη ν έρευνά t o u s , ο ι δύ ο επιθεωρητέβ, Μ οκ και ΆνΒαλντ, θα έρ­ ΜΑΡΕΚ θ ο υ ν αντιμέτωποι με αρισ τοκράτεε ΚΡΑΓΙΕΦΣΚΙ Β ο υ τ η γ μ έ ν ο ι στη σ εξουαλική δια­ Το σημάδι στροφή, π α ρ α δ ό π ισ το ι καθηγητέε του σ κ ο ρ π ιο ύ πανεπιστημίου, ένοχα μυστικά. Σε μια αστυνομικό μυθιστόρημα πόλη που Βουλιάζει στον φ όβο, αυτή η σκοτεινή, απόκρυφη υπόθεση θα ο­ δηγήσει t o u s δύο ερευνητέβ στα όρια m s a v T o x fis t o u s πριν καταφέρουν να β ρουν τη λύση. Ζ Η Τ Η Σ Τ Ε

ΤΟ

ΣΕ

Ο Λ Α

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

της Όλγας Σελλά

αραδοσιακά το καλοκαίρι για το χώρο του βιβλίου είναι μία παρατεταμένη πε­

Π

ρίοδος διακοπών. Βιβλία βγαίνουν, πολλά και καλά, αλλά ειδήσεις (μ' εκείνη

τη διαστροφική δημοσιογραφική έννοια του όρου) υπάρχουν ελάχιστες. Τα

τελευ τα ία βιβλία από τους εκδότες έφτασαν στα δημοσιογραφικά γραφεία τις τ ε ­ λευταίες εβδομάδες του Ιουλίου. Έπειτα, οι περισσότεροι κατέβασαν τα ρολά, έ φ υ ­ γαν για μ εγα λύτερ ες ή μικρότερες διακοπές, έχοντας ήδη βάλει μπροοτά τον προ­ γραμματισμό για το ερχόμενο φθινόπωρο. Αφήνοντάς μας τις «ήσυχες μέρ ες του Αυγούστου» να διαβάσουμε -ε π ιτέ λ ο υ ς- εκείνα τα πολλά βιβλία που είχαμε βάλει στην άκρη από το χειμώνα. Για να πάρουν σειρά τα επόμενα που θα βγουν. Πάντως και φ έτος το Φεστιβάλ Αθηνών «κάλυψε» μ' έναν τρόπο και το βιβλίο, δίνοντας ιδιαί­ τερ η έμφαση οτην ποίηση. Τέσσερις μονόλογοι του Γιάννη Ρίτσου παρουσιάστηκαν στην Πειραιώ ς 260 και στη Μικρή Επίδαυρο. «Το Τερατώ δες αριστούργημα» παρου­ σίασε ο Δημήτρης Μαυρίκιος στη Μικρή Επίδαυρο, ενώ τρεις ακόμη σκηνοθέτες άνοι­ ξαν το Φεστιβάλ Αθηνών με τρ εις ακόμα μονολόγους: ο Βίκτωρ Αρδίττης («Όταν έρ ­ χεται ο ξένος»), η Ρούλα Πατεράκη («Σονάτα του σεληνόφωτος») και ο Δημήτρης Λιγνάδης («Φαίδρα»). Ό μως και ο Καβάφης είχε τη θέση του στο Φεστιβάλ Αθηνών, αφ ού ο Νίκος Ξυδάκης και ο Διονύσης Καψάλης παρουσίασαν μία μουσική προσω­ πογραφία του Αλεξανδρινού ποιητή. Στη σκηνή του «Σχολείου» ανέβηκε και ο καθη­ γητής Δ. Μαρωνίτης. Όσο για τις ειδήσεις από το χώρο του βιβλίου, το καλοκαίρι ήρθαν από το εξωτερικό.

ται ότι διατηρήθηκε τόσο καλά, χάρη στον αέρα τη ς ερήμου, αλλά και επειδή το συγκεκριμένο μοναστήρι δεν αλώ θηκε ποτέ, ώστε να κινδυνεύσει από εισβολείς και βανδαλισμούς. Το αρχικό πρωτότυπο κείμενο αριθμούσε 1.460 σελίδες και «το γεγονός ότι σημαντικό μέρος του διατίθεται στο διαδίκτυο», δήλω σε ο Σκοτ Μακέντρικ, διευθυντής του τμήμα τος δυτικών χειρογράφων της Βρετανικής Βιβλιοθήκης, «αποτελεί ευκαιρία για συνεργασία μεταξύ ερευνητών». Το ανέβασμα του χειρογράφου στο διαδίκτυο συνοδεύεται και από μία μεγάλη έκθεση που περιλαμβάνει αντικείμενα και χειροτεχνήματα που συνδέονται με το συ­ γκεκριμένο ντοκουμέντο.

10

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

φ 10 louaiou__________________________________________ Κέρδισε το Playboy! Το γνωστό ανδρικό περιοδικό κατά φ ερε να εξασφαλίσει τα δικαιώματα για τη ν προδημοσίευση το υ α νο λοκλήρω του και υπό έκδοση μυθιστορήματος το υ Ναμπόκοφ The original o f Laura. 0 συγγραφέας είχε αφήσει γραπτές οδηγίες να καταστραφ εί το χειρόγραφο μετά το θάνατό του, όμω ς ο γιος το υ Ντμίτρι αποφάσισε να το εκδώσει. Πέρα από το ενδιαφ έρον για το βιβλίο, ξανανοίγει το θέμα με τα κείμενα που οι συγγραφείς είχαν απο­ φασίσει να καταστρέψ ουν και τελικά εκδίδονται από το υ ς απογόνους τους, παρά τη θέλησή τους.

_________________________________________________ 25 louaiou β Έφυγε ο συγγραφέας τη ς Τζιοκόντας, Νίκος Α. Κοκάντζης, στη Θεσσαλονίκη, σε ηλικία 82 ετώ ν. Η Τζιοκόντα πρω τοεκδόθηκε το 1975 από τις εκδόσεις Κέδρος και επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις Πατάκη τ ο 2005, λαμβάνοντας εγκωμιαστικές κριτικές. Παρουσιάστηκε σε σειρά 13 επεισοδίων από το Α' Πρόγραμμα της ΕΡΑ με την Πέμυ Ζούνη και το Γιάννη Φέρτη.

ΜεταιχΜίο CD βιβλ ία αιχμήβ ■ ■ Έ χουμε συνηθίσει να θεω ρ ούμε ncos είμαστε χειραφ ετημένοβ Xaos. Λέμε ότι είμαστε ^ ' δημοκράτεθ, ότι αγαπάμε τη ν ελευθερία, ότι είμαστε απ αλλαγμένοι από προκαταλήψειβ και μίση. [...] Ό μορφ εβ λέξεΐ5, γεμάτεβ ευγενικό, ιδεαλιστικό σ υναίσθημα. Στην πραγματικότητα είμαστε έναε xu6aios, πιεστικό5 όχλοβ με πάθη που εύκολα υποκι­ ν ο ύ ν οι δημαγω γοί, οι δημο σ ιογρά ­ φοι, οι θρησ κόληπτοι αγύρτεβ, οι τα­ ραχοποιοί και άλλοι παρόμοιοι. Το να αποκαλείβ τέτοιο κατασκεύασμα κοι­ ΧΕΝΡΙ ΜΙΛΕΡ νωνία ελεύθερων ανθρώπων είναι βλα­ σφημία. [...] Η χώρα τω ν ευκαιριώ ν Κ λ ιμ α τ ιζ ό μ ε ν ο ς έχει γίνει η χώρα του δίχωβ νόημ α εφ ιά λ τ η ς ιδρώτα και μόχθου, j j Το δριμύ κατηγορώ του Χένρι Μίλερ για το αμερικάνικο όνειρο που μετατράπηκε σε κλι­ ματιζόμενο εφιάλτη.

Ζ Η Τ Η Σ Τ Ε

ΤΟ

ΣΕ

Ο Λ Α

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

Έκλεισε ωραία η περυσινή σεζόν με πολλά γράμματα και σκέψεις. Ας ανοίξομμε τη φετινή σεζόν (σύμφωνα με το τρέχον σχολικό έτος) με την απορία αναγνώστριας, σχετικά με τις τιμές τω ν βιβλίων. Μαρία Κ„ Αθήνα, δημοσιεύω τη ν επιστολή σου, αν και πιστεύω ότι σίγουρα υπάρ­ χει ισχυρός αντίλογος. «Είναι 10 Ιουλίου και κάνω την καθιερωμένη μου βόλτα στα βιβλιοπωλεία για τις ανα­ γνωστικές προμήθειες τη ς καλοκαιρινής άδειας που επιτέλους πλησιάζει. Έχω εν το ­ πίσει από το ν έγκυρο και ενημερω μένο οδηγό του καλοκαιρινού Διαβάζω α ρκετές και πολύ ενδιαφέρουσες προτάσεις, ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας. Και ενώ αυτή η βόλτα θα έπρεπε να με ευχαριστεί, με εξοργίζει. Γιατί, αγαπητοί εκδότες, ένα βιβλίο 225 σελίδων, σχήματος 13 πλάτος X 21 ύψος, κοστίζει 17,00 €; Είναι λογικό αυτό τη στιγμή που ανήκει σε ελληνίδα συγγραφέα και δεν υπάρχουν ού τε καν έξοδα μετά ­ φρασης; Υπάρχει και συνέχεια. Παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο, ελληνίδας συγγραφέως, σελίδων 38, κοστίζει 15 €. Φυσικά σε αυτή την περίπτωση υπάρχει και εικο­ νογράφηση και πρόκειται για ένα βραβευμένο και καταπληκτικό βιβλίο, αλλά πόσα βι­ βλία τω ν 15 € μπορεί να αγοράσει ένας γονιός στα παιδιά του, όσο αξιόλογα και παι­ δευτικά κι αν είναι αυτά; Εν κατακλείδι, έφτασα να πληρώσω 73 € για τρία βιβλία ενηλίκων, από τα οποία δύο ελληνικής λογοτεχνίας και ένα ξένης, και ένα παιδικό. Φ έτος αγόρασα τα λιγότερα βιβλία από κάθε άλλη χρονιά. Κι όπως φαίνεται από εδώ και στο εξή ς θα αρχίσω να δανείζομαι βιβλία και όχι να αγοράζω. Ακούω και συμφωνώ ότι στην Ελλάδα το αναγνωστικό κοινό είναι πολύ μικρό σε σχέση με τις χώρες του εξω τερικού. Δεν βλέπω όμως να γίνεται κάποια ενέργεια για να δια­ τη ρη θ εί έστω και αυτό το μικρό αναγνωστικό κοινό. Μήπως να σ κεφ τείτε κάποιες εναλλακτικές λύσεις; Ίσως φ τηνότερες εκδόσεις που θα μειώσουν τα έξοδα παραγωγής; Μήπως να μην εκ μ ετα λλ εύ εσ τε στην περίπτωση τω ν γνωστών συγγραφέων τόσο πολύ το γεγονός ότι το κοινό τους θα αγοράσει το επόμενο βιβλίο τους, ακόμα κι αν κοστίζει 25 €ϋ! Τι είναι αυτό που σας αναγκάζει να κοστολογείτε τα βιβλία -και ειδικά τω ν ελλήνω ν συγγραφέων- τόσο ακριβά; Θα ήθελα πραγματικά να ακούσω μία απάντηση από κάποιον εκδότη. Σας ευχαριστώ θερμά.» ^

Υγιαίνω το αυτό επιθυμώ και δΓ υμάς.

οmyiiiuc

1 2 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

Μ IT E P r — Ε Ν Η

Λ □ Γ Π Τ Ε Χ I

Ο π α ο ά ν ο η ο ς εα υ τό ς το υ Ο πολυβραβευμένος Π ίτερΚ άρεϊμεάρω ά του τον επτάχρονο χαρισματικό Τσε ζωντανεύει μ ε τολμηρές πινελιές τηνεποχά του Βιετνάμ και του φοιτητικού κινήματος στην Αμερική, αλλά και την άγνωστη Αυστραλία των ακραίων αναθέσεων, των εναλλακτικών κοι νοτή των και της στυγνής αστυνομοκρατίας.

Ο Κ ά ρέϊ διαθέτα τα σιγουριά του γνήσιου παραμυθά.

Boston Chronicle

E8SEE33 ^ ρ ά ρ .μ α .τ α .

I

Ο παράνομος εαυτός ιου ξεχείλιζα ρωμαλέα Λ----------λοδρ------------ -Λ Sui

προς τι τα κείμενα;

Ήθη και έθιμα της συγγραφικής μας κοινότητας Αλέξης Ζήρας

14- ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΙ 2009

τις αρχές κάθε καλοκαιριού, προτού με κυριεύσει και μένα αυτός ο αμείω­ το ς νεοελληνικός πανικός για το πού και πόσο οφείλω να εκτεθώ στο μεσογει­ ακό ήλιο, συνηθίζω να κάνω ένα μικρό απολογισμό τω ν προηγούμενων μηνών, υπολογίζοντας κέρδη και ζημιές τη ς χρο­ νιάς που πέρασε. Κυρίως, τι υποεκτίμησα και τι υπερεκτίμησα, πόσο φειδ ω λός υπήρξα στα ενθουσιασμένα και ενθαρρυ­ ντικά λόγια και πόσο σπάταλος εκεί όπου «το άλονο δεν τραβάει», για να θυμηθώ την πάγια έκφραση του αδίκως ξεχασμέ­ νου, ψυχίατρου και πεζογράφου, Τέλη ΝικολαΤδη, ο οποίος συνήθως εύρισκε όλο αναπηρίες και αδυναμίες στους διάφο­ ρους Πήγασους που διασταυρώνονταν με το δικό του! Συχνά με ρωτούν, σχετικά μ' αυτούς τους απολογισμούς, συνδυάζοντάς τους ιδίως και με τις βραβεύσεις που ανακοινώθηκαν, «Μα, αποκλείεται να έχ ετε παρακάμψει βιβλία αξιόλογα, και μπορεί αξιολογότερα από εκείνα που βρα­ βεύτηκαν;», υποδηλώνοντας έτσι ότι οι ευθύνες μου είναι απέραντες, όσα και τα αμαρτήματά μου ως κριτικού. Ορισμένοι μάλιστα πηγαίνουν ακόμα πιο μακριά, καθώς, υπομειδιώντας, υπονοούν κάτι απ' όλα όσα δεν έκανα, ενώ έπρεπε να κάνω, μου λένε, αναστενάζοντας και κοιτώντας με κάπως επιτιμητικά: «Ε, αν ήθελες εσύ, θα το είχες περάσει! Ποιος θα σου έφ ερνε αντίρρηση!!!». Σε κάτι τέτο ιες στιγμές ομο­ λογώ ότι η αμηχανία μου χτυπάει κόκκινο. Παλαιότερα δεν ήξερα αν έπρεπε να θυμώσω ή να γελάσω. Μήπως να προσπα­ θήσω να ελαφρύνω τον έκδηλο καημό του συνομιλητή μου ή, πάλι, να βάλω τα δυνατά μου και να δοκιμάσω να τον πείσω ότι οι επιτροπές δεν είναι συναγελασμοί προβάτων που υποτάσσονται στα σφυρίγ­

Σ

ματα και στις φωνές του τσομπάνη τους; Τώρα πια, έχοντας καταπιεί ολόκληρους τόνους από αθεράπευτες γκρίνιες και παράπονα και έχοντας δει πόσο μάταιη είναι η προσπάθεια της πειθούς σε ανθρώ­ πους που κοιμούνται, ακουμπώντας πάνω σε προσκέφαλα παραγεμισμένα με ποικί­ λες θεωρίες συνομωσίας, διαλέγω το διασκεδασμό: αρχίζω και αφηγούμαι γκάφες που έτυχε να κάνω σ' αυτές τις «μυστη­ ριώδεις» συναντήσεις, οπότε κάποια στιγ­ μή βλέπω να γαληνεύουν ακόμα και οι πιο ταραγμένες ως τό τε ψυχές. Όμως, έχοντας φθάσει στα μισά αυτού του σχολίου και με αυτή την ευμεγέθη παρέκβαση που προηγήθηκε, αντιλαμβά­ νομαι πως δεν έφτασα ακόμα στο θέμα μου, σ' αυτό που είχα κατά νου όταν στρώθηκα μπροστά στον υπολογιστή μου! Ήθελα, λοιπόν, να πω ότι κάνοντας στις αρχές του καλοκαιριού έναν απολογισμό τω ν πεπραγμένων της χρονιάς, ανακάλυ­ ψα με αρκετή έκπληξη ότι είχαν συσσωρευθεί σ' ένα φάκελο τουλάχιστον είκοσι κείμενα, γραμμένα όλα με την ευκαιρία μιας παρουσίασης βιβλίου, αλλά που έκτοτε έμειναν έτσι, μισοδηλωμένα και μισοάδηλα, χωρίς δηλαδή να πάρουν το δρόμο προς κάποιο περιοδικό ή προς κάποια από τις λίγες εφημερίδες που προ­ σφέρουν τις σελίδες τους ακόμα σ' αυτό το ελάχιστα δημοφιλές είδος που ονομά­ ζεται κριτική βιβλίου. Και το να υπάρχουν κείμενα στα συρτάρια μας ή στους δαίδαλους τω ν αποθηκευτικών χώρων του PC δεν είναι δα και κάτι το περίεργο. Άλλο είναι αυτό που με παραξένεψε. Το ότι σχε­ δόν κανείς από τους ποιητές, τους πεζογράφους, τους μ ελ ετητές της συγγραφι­ κής μας κοινότητας που με τίμησαν, προσκαλώντας με να πω το κατά δύναμιν που

μπορώ νια το έργο τους, δεν ενδιαφέρθη­ κε για την τύχη του κειμένου!!! Σχεδόν κανείς, παρότι τους συνάντησα ή μίλησα μαζί τους, έπειτα από εκείνη την ημέρα δόξης και τιμής που κατ' έθιμον ολοκλη­ ρώνεται σε κάποιον εστιασμό ή, έστω, σε κάποιο, φίλεμα, δεν νοιάστηκε να μάθει τι απογίνε αυτή η έρημη η ομιλία μου. Χάθη­ κε, σβήοτηκε κατά λάθος, στάλθηκε και πήρε τη σειρά της. Ας άκουγα εκεί το εύλογο παράπονο, «και γιατί τόσους μήνες, βρε αδελφέ, δεν δημοσιεύεται;». Τίποτε, άκρα σιγή, λες και δεν τους ενδιέφ ερε το κείμενο ως κείμενο, ως α υτοτε­ λής μόχθος που, στο κάτω κάτω, τους αφορά άμεσα, αφού γράφτηκε με αφορμή το δικό τους έργο, αλλά ως απλός χαιρε­ τισμός που δεν έχει κανένα νόημα να δια­ σωθεί, καθώς ούτε το ένα εκατοστό από όσους συγκεντρώνονται σ' α υτές τις συνάξεις δεν θα θελήσει να ανατρέξει στα

όσα άκουσε σε αυτή την «εορταστική» βραδιά! Το κείμενο μας νοιάζει ή οι πόζες που μας αποθανατίζουν; Το φοβερότερο βρίσκεται στο ότι οι πα­ ρουσιάσεις βιβλίων, όλα αυτά τα μικρά ή τα μεγάλα πανηγυράκια, στη συντριπτική τους πλειοψηφία γίνονται μόνο για το φαίνεσθαί, για τη λάμψη της βραδιάς, για την υπενθύμιση σε ορισμένους ή και στον ίδιο μας τον εαυτό ότι «κοίτα να δεις, πράγμα­ τι αξίζω για να είναι μαζεμένοι όλοι αυτοί εδώ!». Γι' αυτό και οι πιο γάτες, οι πιο επικοινωνιακά «μελετημένοι» της συγγραφι­ κής μας κοινότητας, δεν ενδιαφέρονται να ζητήσουν από κάποιον άξιο αλλά αφανή του συναφιού να καταθέσει τον οβολό του· ζητούν από βουλευτές, υπουργούς, δημοσιογράφους, ηθοποιούς της τη λ ο ­ ψίας μια κάποια σαχλαμάρα της στιγμής ή κάποια κοινοτοπία. Αλλά, βεβαίως βεβαί­ ως, λαμπερή κοινοτοπία... ■

>ο»μ«ί«Β ΣΤΕΛΙΟΣ ΣΤΥΛΙΑΝΙΔΗΣ, Μ.

Μια ενδιαφέρουσα «συνάντηση» της κοινωνικής ψυχιατρικής με την κοινωνική ανθρωπολογία

Κοινότητα & ψυχιατρική μεταρρύθμιση Η εμπειρία της Εύβοιας 1988-2008

Στέλιος Στυλιανίδης. Μ.-Γ. Λίλυ Στιιλιανούδη

ΒιΒλιοπωλείο-Κεντρική διάθεση.· Γενναδίου 6, Αθήνα, Τηλ.: 210 3221580

im m Μια Βραδιά με τον Τίτο Πατρίκιο Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης

Λέμε εμείς κι εννοούμε εγώ λέμε εσύ κι εννοούμε εγώ λέμε αυτός κι εννοούμε πάλι εγώ. Στην ουσία μόνο με το εγώ μπορούμε να εννοήσουμε κάποιον άλλο.

«Το πρόβλημα με τις ανωνυμίες»

Στα καφενεία, χρόνια τώρα, μαθαίναυμε γράμματα (Ω Μπερντέ! Ω Ντόλτσε! Ω Λώρα! Ω Aurevoir!). Στα στέκια ανέκαθεν μαθαίναμε πώς δενότανε τ ' ατσάλι της φιλίας. Μ' όλη τη σοφή του πίκρα, το ολιγόλεκτο ποίημα του Τίτου Πατρικίου έρ ­ χεται να μας εξοικειώσει και πάλι με τη διαλεκτική ανάμεσα στο εμείς και στο εγώ. Μία διαλεκτική από τη ν οποία δεν έμ ε λ λ ε να βγούμε ποτέ, όπως δεν βγή­ καμε ποτέ και από τη ν παιδική μας ηλικία, αυτό το σόμπαν τω ν ονείρων, αυτό το πε­ δίο μάχης όπου, καθώς λέγει ο Βάρδος τη ς Έιβον, ο χρόνος χαλάει εμένα κι εγώ το χρόνο, ναι, αυτό το battlefield όπου με κάθε μέσο (την Ποίηση, το ν Έρωτα, τις Αφροσύνες) πλιατσικολογούμε τις μέρες, ο ργώ νουμε τις ώρες, επιμηκύνουμε τα

1 6 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

δευτερόλεπτα. Πλησιάζουν, με αίθρια χαμόγελα, ο Μπασκόζος με τον Τίτο Πατρίκιο. Κάθονται, παραγγέλνουν, συζητούν. Κλείνω το βι­ βλίο που διαβάζω, και που μου σύστησε ενθέρμω ς ο πολύτιμος Θανάσης Μήνας, το Ο Αντί-Διαφωτισμός του Zeev Sternhell (μετάφραση: Άννα Καρακατσούλη, εκδό­ σεις Πόλις), βάζω ν ' ακούσουμε Boris Vian (Je bois / System atiquem ent / Pour oublier le prochain jour du term e / Je bois / Systematiquem ent / Pour oublier que je n'ai plus vingt ans - ανυπέρβλητο!), κα­ θότι συμπληρώνεται μισός αιώνας από το θάνατό του (στις 23 Ιουνίου του 1959), ανάβω ένα άφιλτρο Sante, και σπεύδω να καθίσω μαζί τους. Πέμπτη βραδάκι, στο μπαρ Feriale, γωνία Ασκληπιού και Σόλωνος, ανάμεσα στα τόσα και τόσα βιβλιο­ πωλεία που μας έκαναν αυτό που είμαστε και συνεχίζουν να μας κάνουν ό,τι θα έχουμε γίνει μες στις επερχόμενες μονά­ δες χρόνου. Πιάνουμε να μιλάμε για τις σελίδες που μας συναρπάζουν. Θυμάμαι ένα έξοχο ποίημα του Τίτου από τη Νέα Χάραξη (εκδό­ σεις Κέδρος): «Κι αν γύριζε ο χρόνος πίοω στην αρχή / όπως γυ­ ρίζει πίσω μια βιντεο­ κασέτα / το ίδιο α δέ­ ξια, με την ίδια ταραχή / τα ίδια θα κάναμε, άσ' τα και γάμησέ τα», εν συνεχεία ο Μπασκόζος εκθειάζει τον Paco Ignacio Taibo II και τα Ερωτευμένα Φαντά­ σματα (μετάφραση: Κριτών Ηλιόπουλος,

.•2103221580

εκδόσεις Άγρα) κι έπειτα ο Τίτος, με θαυμα­ στή, εκρηκτική και μειλίχια και γαλήνια συ­ νάμα, πιστέψτε με, ευγλωττία, εκπτύσσει τις απόψεις του για το Δούναβη του Claudio Magris (μετάφραση: ΙΥΙπάμπης Λυκούδης, εκ­ δόσεις Πόλις). Αισθάνομαι ευγνωμοσύνη για το ν Τίτο Πατρί­ κιο, για τα ποιήματά του που μου 'λάχε να διαβάσω σαν ήμουν έφηβος, στα τσιπουράδικα του Βόλου, παρασυρμένος από το ν ε ν ­ θουσιασμό του Δημήτρη Καζαντζή που μ ε λ ε ­ τούσε τό τε μετά μανίας Πατρίκιο, Κακναβάτο και Αναγνωστάκη και έπαιζε ντραμς στο συ­ γκρότημα «Black Spot», παρέα με το ν Κώστα Βόμβολο, ο οποίος λίγο μετά προσχώρησε διά παντός στην μπάντα «Χειμερινοί Κολυμ­ βητές». Κι ακόμα αισθάνομαι ευγνωμοσύνη για τον Τίτο Πατρίκιο, επειδή παραμένει λ υ ­ τρωτικά (για μας, για την εμμονή μας να ε μ ­ μένουμε οτις εμμονές μας, προσήλυτοι προ­ σηλώσεων πάντα) νέος / εύθυμος / αειθα­ λής / εύρυθμος / χαμογελαστός, έχοντας πάντα το θάρρος να σκαρώσει ποιήματα λιτά μα και λυτά, δίχως δεινά δεσμό, με φτωχά υλικά, με λ έξεις τη ς κάθε μέρας, θαρρείς αδιαφορώντας ατάραχα, μιας κι έχει ζήσει πλούσια μια ζωή τεταραγμένη, για τη λεγά ­ μενη «ποιητικότητα» του ποιήματος, επιλέγο­ ντας μιαν αμεσότητα προφορική, κάνοντας το ποίημα κάτι σαν μίλημα, ένα ακαριαίο «άκου να δεις», ή «δες πόσο ωραία μυρίζει», ή «κοίτα που σου λέω». Η βραδιά κυλάει με συζητήσεις, με μνείες σε επετείους (ένας αιώνας από τη γέννηση του Malcolm Lowry, τέοσερις δεκαετίες από το έσχατο ταξίδι στο δρόμο τη ς ζωής του Jack Kerouac, τριάντα χρόνια απ' το φευγιό του Nino Rota), με εγκώμια σε σελίδες που μας συνάρπασαν, με λόγια απ' αυτά που τα ξ ε ­ χνάς σε λίγο, μα μένει για πάντα εντός σου η αύρα που τα συνόδευε, το γαϊτανάκι τω ν χειρονομιών καθώς εκφέρονται, η ηδύτης της στιγμής που τα γέννησε. Μια βραδιά με τον Τίτο Πατρίκιο, στη γωνία Σόλωνος και Ασκληπιού, μια όμορφη βραδιά φυλαγμένη με αγάπη στη μυχιοθήκη μου. ■

ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΠΙΣ

Τόκιο έτος μηδέν Ένα σκληρό θρίλερ για τα σκοτάδια της εποχής μας με φόντο την Ιαπωνία

ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΠΙΣ

Καταραμένη ομάδα Το καλύτερο μυθιστόρημα που γράφτηκε ποτέ με θέμα το ποδόσφαιρο

ΝΑΝΤΙΜ ΑΣΛΑΜ

Σβησμένες ψυχές Η δοκιμασία της αγάπης, κάθε αγάπης, στον σύγχρονο κόσμο

Ό,ιι ενδιαφέρει τον αναγνώστη ίου σήμερα...

(ι)[ Εκεί πάνω κώστας Μποτόπουηος

πάρχει λογοτεχνία τη ς διασποράς και λογοτεχνία τη ς διασποράς. Συγ­ γραφείς που βρίσκουν το ν εα υτό το υ ς ή γράφουν τα καλύτερα έργα τους μακριά από τη χώρα το υ ς -α λ λ ά στη γλώσσα το υ ς - και, σπανιότερα, συγγρα­ φ είς που, ζώ ντας αλλού, πειραματίζονται με το αλλοδαπό, αλλά πλέον και δικό τους, γλωσσικό ιδίωμα. 0 Κόνραντ είναι φυσικά το εμβληματικό πρόσωπο της δ εύ τερη ς κατηγορίας, ένας (μεγάλος) συγγραφέας που ο περισσότερος κόσμος θεω ρεί γέννημα-θρέμμα τη ς Αγγλίας, ενώ ο Μπέκετ είναι, κι εδώ, ένα υπέροχο αί­ νιγμα (αλλά γι' αυτόν συμβαίνει το αντί­ θετο: ελάχιστοι γνωρίζουν ότι το μισό τουλάχιστον έργο το υ το έγραψε στα γαλλικά). Η πολιτιστική και γλωσσική επι­ μιξία δ εν δίνει πάντα, αλλά δίνει συχνά, όπως κάθε επιμιξία, ωραίους καρπούς: μια φρέσκια και χωρίς ψευδαισθήσεις μα­ τιά, τη ν κατακτημένη αγάπη που υπερέ-

Υ

Φ ΙΛ Ο Ι Ε Ρ Α Σ Τ Ε Σ

Θοδωρής Καλλκρατίδης Φίλοι και Εραστές Γαβριηλίδης 2009, σ. 311, € 22,99

13

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

χει τη ς αταβιστικής, τις εκπλήξεις της προερχόμενης όχι από τα γονίδια αλλά από το ν εγκέφ αλο έκφρασης, μια συ­ στολή, γενικά, και μια υγιή απόσταση από τα πράγματα. Και φυσικά την κυρίαρχη αί­ σθηση του σπασίματος τω ν συνόρων, του πετάγματος πάνω από αυτά, που μας επι­ τρέπει να δούμε «τα δικά μας» με μεγα­ λύτερη διαύγεια, αλλά και μας συνδέει με τον ζωογόνο μύθο της ανθρωπότητας ως ανθρωπιάς. Η ελληνική λογοτεχνία έχει δώσει κυρίως δείγματα από το πρώτο είδος: ας το ονο­ μάσουμε «ο Καζαντζάκης στην Αντίμπ». Πρόσφατα (και, από μια ωραία ειρωνεία τη ς Ιστορίας, ακριβώς την εποχή που η Ελλάδα μετατρεπόταν από χώρα μετανα­ στών σε χώρα υποδοχής μεταναστών), τα γράμματά μας πλουτίστηκαν αθόρυβα (αυτή η έλλειψ η θορύβου είναι το κύριο χαρακτηριστικό του συγγραφέα για το οποίο θα γίνει λόγος) από τη γόνιμη συμ­ βολή ενός πραγματικού Έλληνα τη ς διασποράς. Ο Θοδωρής Καλλιφατίδης ζει ήδη πάνω από 40 χρόνια στη Σουηδία, έγινε πρώτα γνωστός ως «σουηδός» συγ­ γραφέας και -σχεδόν ξαφνικά για μας αλλά σίγουρα όχι για τον ίδιο- άρχισε, ζώ ­ ντας πάντα στη Σουηδία, να γράφει απευ­ θείας και στα ελληνικά. Τα ελληνικά του είναι στέρεα, αλλά μαζί και εύθραυστα, σχεδόν ευλαβικά - κάτι που ταιριάζει γά­ ντι με τη θεματολογία και το ύφος του. Τα θέματα του Καλλιφατίδη είναι αυτό που θα λέγαμε «καθημερινά», χωρίς ηρωι­ σμούς και εξάρσεις: ιστορίες ανθρώπων που ζουν, ταξιδεύουν, σκέπτονται και αγαπάνε (ισχύει ακόμα και για τα «αστυ­ νομικά» του μυθιστορήματα, όπως το Ποια είναι η Γαβριέλα Όρλοβα και Ένα απλό έγκλημα). Αυτά που συμβαίνουν, και

-Ο

εκδόσεις:

Τ Ο Π Ο Σ

ΒιΒλιοπωλείο-Κενφική διάθεση Γενναδίου 6. Αθήνα. Τηλ.=210 3221580

| δεν είναι καθόλου λίγα, συμβαίνουν πίσω από τη ν πλοκή και ανάμεσα στις γραμμές: ένας κυματισμός τη ς αφήγησης, μια χαμηλόφω νη υπαρξιακή αγωνία, η αίσθηση συμμετοχής σε μια προσωπική και μαζί οικουμενική περιπέ­ τεια. Το τελ ευ τα ίο ελληνικό μυθιστόρημα του Καλλιφατίδη δ εν είναι το καλύτερό του, αλλά από πολλές απόψεις συνοψίζει και συμπυκνώ­ νει όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Έχει ένα γήινο και ελκυστικό τίτλο : Φίλοι και ερα­ στές. Διηγείται μια απλή αλλά διόλου ευθύγραμμη ιστορία: ενός ανθρώπου που χάνει τη γυναίκα του, πληροφορείται μετά θάνατον την απιστία της, συμφιλιώνεται με το ν α ντε­ ραστή του και ξαναδοκιμάζει, με ελπίδα αλλά χωρίς ψευδαισθήσεις, το ν έρω τα με μιαν άλλη (βοηθάει το ν ήρωα ότι είναι νέα και όμορφη, βολεύει το συγγραφέα ότι είναι ξένη). Διαθέτει αυτή τη ζεστή, χαμηλόφωνη, αλλά και με ξαφνικές εκρήξεις, γλώσοα που συνοδεύει χωρίς να εκβιάζει τη ν ιοτορία (μόνη της πολυτέλεια η συχνή, και συχνά πε­ τυχημένη, χρήση παρομοιώσεων, όπως «είχε ένα ταμπεραμέντο σαν ατμομηχανή»). Ξεφεύ­ γει από του ς σκόπελους (αρκετές α-πιθανότη τες, μια μικρή ροπή στο τεχνητά σκαμπρό­ ζικο) χάρις στην αναπνοή, στην ελαφράδα και στη συγκρατημένη μελαγχολία τη ς γραφής. Έχει και κάτι καινούργιο: ένα «πορτρέτο» τη ς σύγχρονης Σουηδίας, σχεδόν συγκινητικό μέσα στην αγάπη αλλά και στο χιούμορ του γι' αυτήν («εσείς οι Ευρωπαίοι είσαστε καλοί στις μεγά λες ιδέες, εμ είς οι Σκανδιναβοί στις μικρές»). 0 Καλλιφατίδης είναι, επίσης, τυ χ ε­ ρός που βρήκε στις εκδόσεις Γαβριηλίδη τον πιο ταιριαστό -σ τη ν απλότητα, στη σεμνό­ τητα , στην καθαρότητα- υποδοχέα για το ε λ ­ ληνικό κοινό. Γι' αυτό και δ εν μπορώ να κατα­ λάβω πώς ξέφυγαν, στα δύο πιο κρίσιμα ση­ μεία, δύο λάθη με το όνομα με το υ ήρωα («Άντερσον» αντί «Αντρέασον» στην πρώτη σελίδα και «Γκέοργ» αντί «Γκέοργκ» στο οπι­ σθόφυλλο). Όταν λείπεις ή όταν θυμάσαι τη ν πατρίδα σου, πρέπει πάντα να θυμάσαι πόση σημασία έχει ένα όνομα. ■

! i

i

f

W '

Η αγωνία, η κομμένη ανάσα. το άγχος και η μοναξιά του κυνηγημένου

l

| |t/

ΜΑΡΤΙΝ ΠΡΙΝΤΣ

0 ληστής μαραθωνοδρόμος

t

<am· “Α" ,"ηρ

ο λ η ο τή ς μαραθω νοδρόμος

*■.....

- / m am

ι ■·Γ* 5*

' is itl

i

ΠΙΤΕΡ ΤΕΜΠΛ

Στη διαβολεμένη μέρα Το αστυνομικό δυναμίτης με θέμα την εκρηκτική δύναμη της πληροφορίας σήμερα

ΠΙΤΕΡ ΤΕΜΠΛ

Τσακισμένη ακτή Βραβείο 2007 της Διεθνούς Ομοσπονδίας συγγραφέων για το καλύτερο αστυνομικό μυθιστόρημα παγκοσμίως

...στη λογοτεχνία που θα διαβάζουμε (και) αύριο

$

Ο φόβος για τον ξένο Μαρίζα Ντεκάστρο

ς αναρω τηθούμε τι επιδιώ κουμε εμείς οι ενήλικοι όταν αποφασί­ ζουμε να μιλήσουμε για τις προκα­ ταλήψεις και το ν καθημερινό ρατσισμό στα παιδιά μας. Θ έλουμε να καταλάβουν τη ν πολυπλοκότητα του κόσμου γύρω τους; Θ έλουμε να τα προετοιμάσουμε, ώστε να μην είναι ευάλω τα σε τέτοιου είδους απόψεις και συμπεριφορές; Θ έλο υ μ ε να τα ευαισθητοποιήσουμε, ώστε να μην παρασύρονται και να μην συμμετέχουν στη διάδοσή τους; Θ έλου­ με να τα διαπαιδαγωγήσουμε, αυτό είναι βέβαιο. Μπορεί τελικά ένα λογοτεχνικό κείμενο να λειτουργήσει ως εγχειρίδιο κοινωνι­ κής αγωγής και να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες; Ναι, συμβαίνει συχνά στη λογοτεχνία για παιδιά και νέους,

Α

κώστας Μάγος Καλωσήρθες, καρακάξα Εικονογράφηση: Χρισιίνα Γαγγάδη Καλειδοσκόπιο, 2009, ο. 30, € 10,90

2 0

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

όπως έγινε πριν από χρόνια όταν ο Ευγέ­ νιος Τριβιζάς έγραψε ένα βιβλίο που τά ραξε κατά κάποιον τρόπο τα νερά με το θέμα του. Είναι το Η τελευταία μαύρη γάτα, ένα σύνθετο αλληγορικό μυθιστό­ ρημα για μεγάλα παιδιά με θέμα την κατασκευή τω ν προκαταλήψεων, την πορεία που ξεκινά από την πειθώ για τα κακά που φέρνουν οι διαφορετικοί και την εφαρμογή μιας λύσης για να απελευ­ θερω θεί η κοινωνία (του μυθιστορήμα­ τος). 0 Τριβιζάς σαν να προέβλεπε προς τα πού πήγαιναν τα πράγματα και έβαλε το θέμα για συζήτηση ανάμεσα στα παι­ διά.

0 Κώστας Μάγος κάνει το ίδιο, κατεβαί­ νοντας ηλικιακή κατηγορία, απευθυνόμε­ νος σε παιδιά προσχολικής και πρωτο­ σχολικής ηλικίας. Η κυνηγημένη αυτή τη φορά είναι μια καρακάξα που χτίζει τη φωλιά της στο δάσος. Πράγματι, όταν βρίσκει το κατάλληλο δέντρο και ετοιμά­ ζει τη φωλιά, πετάει για να γνωρίσει τους νέους τη ς γείτονες. Κανένας, όμως, δεν είναι πρόθυμος να την καλωσορίσει και όλοι την αποφεύγουν. Τι συμβαίνει; Αποκαλύπτεται ότι τη ν κατατρέχει η κακή φήμη του γένους της! Κακεντρεχείς ψίθυροι κυκλοφορούν ότι είναι κλέφτρα, γεγονός που δένει με την απώλεια του κολιέ της σεβάσμιας κουκουβάγιας. Στο τέλ ο ς τη συλλαμβάνουν κι αργότερα η παρεξήγηση λύνεται και όλοι αναγνωρί­ ζουν το λάθος τους. Όταν σε μια κοινωνία, στο δάοος εν προκειμένω, έρχεται ένας ξένος, όλα α λλά ­ ζουν. Η υγιής περιέργεια για τον καινού­ ριο μετατρέπεται σε κουτσομπολιό, επι­ θετικότητα και τέλ ο ς απόρριψη. Ο συγ­ γραφέας κεντάει τις μικρές λεπ τομέρει­ ες στο χειρισμό του λόγου, για να οργα-

νώσει to πλαίσιο που οδηγεί στην κορύφωση του δράματος τη ς ξένης: «Όλοι ξέρουν ότι οι καρακάξες είναι εκτό ς από φ λύαρες και κλέφτρες!». «Σίγουρα είναι κλέφτρα. Μου το είπε μια ξα δέλφ η μου από το διπλανό δάσος...». «Στη μεγάλη βελανι­ διά έκανε φωλιά μια κλέφτρα καρακάξα...». «Είσαι βέβαιος ότι είναι κλέφτρα;». «Όπως σε βλέπω και με βλέπεις: Νότος λοιπόν ο ένοχος:». «Και πού το ξέρεις;». «Μου το είπε η ίδια η κουκουβάγια». «Μα τό τε δεν χωράει αμφιβολία!». «Η Κάρη, η καρακάξα έκλεψε το κολιέ...». Έτσι, λοιπόν, οργανώθηκε η πλεκτάνη γύρω από τη ν άτυχη καρακάξα...

0 Κώστας Μάγος έγραψε μία ιστορία βασισμένη στη λαϊκή παράδοση, στους μύθους για την κλέφτρα κα­ ρακάξα, το πουλί τω ν κακών οιωνών, για να την ανατρέψει στο τέλο ς, οδηγώ ντας το υ ς αναγνώστες να καταλάβουν με ποιον τρόπο δημιουργούνται τα στερεότυπα, οι προκαταλήψεις και οι συνέπειες που έχουν στη ζωή όλων, δηλαδή, αδικία, στενομυαλιά και φόβο.

0 αλληγορικός λόγος τη ς λαϊκής παράδοσης έχει μια γοητεία και οι μύθοι στους οποίους συμμετέχουν ζώα με ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά βοηθούν, ώστε να μετα φ ερθεί εμμέσω ς το ηθικό το υ ς δί­ δαγμα. Ωστόσο, από μιαν άλλη σκοπιά, η λαϊκή παράδοση μεταφ έρει πλήθος στερεοτύπων, και στη μετα μο­ ντέρνα εποχή μας μπορεί να κατηγορηθεί για ρατσι­ σμό, ο οποίος και προκύπτει από αυτά τα στερεό ­ τυπα. Παρόλα αυτά, από πολλούς θεωρείται τα ­ μπού να τεθούν θέματα προερχόμενα από τη σοφία του λαού. Πώς θα φαινόταν άραγε εάν, αντλώντας από την ίδια παράδοση, αντί για την καρακάξα τη ς κοινωνίας των πουλιών βάζαμε στη θέση της κλέφ τες Τσιγγάνους, τσιγκούνηδες Εβραίους, χαζούς μαύρους, κουτούς Πόντιους, πονηρούς Αλβανούς και άλλους πολλούς διαφορετικούς; Αυτά επιδιώκει να προλάβει ο Κώστας Μάγος με την ιστορία που έγραψε. Υ. Γ.: Η ανάγνωση τη ς ιστορίας θέτει κατ' αρχάς το πρόβλημα. Για την παιδαγωγική επεξεργασία το υ μπορούμε να ανα­ τρέξο υμ ε στο εξαιρετικό βοήθημα για ευαίσθητους ενηλί­ κους το υ Οσκάρ Μπρενιφιέ, Η συμβίωση, τι είναι;, εκδό­ σεις Καστανιώτη. ■

ΖΕΪΝΤΙΣΜΙΘ

Το Βιβλίο του άλλου Μια υποδειγματική μυθοπλασία με θέμα τον Χαρακτήρα στη σύγχρονη λογοτεχνία

ΚΟΥΕΝΤΙΝ ΤΑΡΑΝΤΙΝΟ

Inglourious Basterds Ηλεκτρισμένοι διάλογοι, συνεχείς ανατροπές. Μια μοναδική μαύρη περιπέτεια από τον σκηνοθέτη/σεναριογράφο του Pulp Fiction

ΟΥΙΛΙΑΜ ΜΠΑΡΟΟΥΖ, ΤΖΑΚ ΚΕΡΟΥΑΚ

Και έβρασαν οι ιπποπόταμοι στις γούρνες τους Το πρώιο μυθιστόρημα της γενιάς των μπιτ

www.toposbooks.gr

Θεόδωρος Παπαγγελής Ο Οβίδιος είναι ο σημαντικότερος «Άγιος» της παγανιστικής αισθητικής Συνέντευξη στον Γιάννη Ν. Μπασκόζο

BUVCVCEUfn

r

Ο

τ α ν ο Οβίδιος ε μ φ α ν ίσ τ η κ ε σ τη λο γ ο τεχ ν ικ ή σκηνή (43 π .Χ ,-17 μ.Χ.), η ειρ ή ν η ή τ α ν ε ξα σ φ α λ ισ μ έ ν η και ή τα ν δ ιά χ υ τη η επ ιθ υ μ ία για έ ν α ν πιο χ α λ α ρ ό τρ ό π ο ζ ω ή ς και λ ιγ ό τ ε ρ ο α υ σ τη ρ ά ή θ η , τ α οπ οία δ ια μ ό ρ φ ω ­

σα ν τ η ν α ν ώ τ ε ρ η τ ά ξ η τ η ς Ρ ώ μης. 0 Ο βίδιος γ ίν ετα ι ε κ φ ρ α σ τ ή ς α υ τ ώ ν τ ω ν

επ ιθ υ μ ιώ ν και α ν α π τύ σ σ ει μία ποίηση που α ντα π ο κρ ίνετα ι σ το ν τρ ό π ο ζω ή ς τ η ς επ ο χή ς τ ο υ . Ο Θ ε ό δ ω ρ ο ς Π α π α γ γ ελ ή ς μ ε τ έ φ ρ α σ ε έν α τ μ ή μ α από τ ις Μ ε­

ταμορφ ώ σεις τ ο υ Ο β ιδίου (ε κ δ ό σ ε ις G u te n b e rg ) και τ ις π α ρ ο υ σ ία σ ε ω ς τ η ν πιο «ευ π ώ λ ητη» μ υ θ ο λ ο γ ικ ή ε γ κυ κλ ο π α ίδ εια τ η ς δ υ τικ ή ς λο γο τεχ ν ία ς. Στη σ υ ­ ν έ ν τ ε υ ξ ή τ ο υ μ α ς δ ίν ει ε ν δ ε λ ε χ ή εικό ν α τ η ς π ροσ π ά θειάς τ ο υ .

Τις Μεταμορφώ σεις του Οβίδιου τις χαρακτηρί­ ζετε ως «εναλλακτικό έπος». Ποια τα χαρακτηρι­ στικά του; Ο χαρακτηρισμός «εναλλακτικό» προϋποθέτει μία επική νόρμα, και η επική νόρμα στον ελληνορωμαϊκό κόσμο είναι το ηρωικό έπος, όπως το ξέρ ο υ μ ε από το ν Όμηρο; π ολεμικές αριστείες, τραγικά πάθη, ευμεγέθεις ηρω ικές φιγούρες τη ς π ολεμικής ή μ ετα ­ πολεμικής δράσης, οαν το ν Αχιλλέα και το ν Οδυσσέα, και, βέβαια, ενιαίος μύθος - πλοκή με αριστο­ τελική αρχή, μέση και τέλ ο ς . Οι οβιδιακές Μεταμορ­ φώσεις, από αυτήν τη ν άποψη, είναι αιρετικές. Υπάρ­ χουν, ασφαλώς, οι ηρω ικές στιγμές και σ' αυτό το έπος, αλλά δ εν είναι α υ τές που ορίζουν το ήθος του. Το σημαντικότερο, ωστόσο, είναι η αντικατά­ σταση το υ ενιαίου μύθου από π ολλαπ λές δ εομίδες μυθολογικώ ν επεισοδίω ν, τα οποία, παρά τη ν επί­ φαση «χρονολογικής συνέχειας» που διαφημίζει στον πρόλογό το υ ο Οβίδιος, συνδέονται μετα ξύ τους με προκλητική αυθαιρεσία, που κάποτε μοιά­ ζει με υψηλής επινόησης «καλαμπούρι». Άλλω στε, η ανατομική μεταμόρφωση, ως «λύσις» τω ν ερ ω τι­

κών ή υπαρξιακών δραμάτω ν που αφηγείται ο ποιη­ τής, λ ειτουργεί τελικά και ω ς ένα είδος παρακα­ μπτήριου που οδηγεί έξω από το δραματικά ευλογοφανές, σε ένα χώρο όπου ο αναγνώστης, μακριά από το να προβληματίζεται, καλείται να εορτάσει τη ν κυριαρχία τη ς φαντασίας ή να ευφ ρα νθεί από τις αυτοαναφορικές πιρουέτες του ποιητικού λόγου, ή και τα δύο ταυτοχρόνως. Λ έτε ότι το οβιδιακό σύμπαν ειρω νεύεται τη βε­ βαιότητα και ότι «βλέπει στο μέλλον», αλλά χρη­ σιμοποιώντας το παρελθόν. Μπορείτε να το εξη ­ γήσετε; Κάθε εποχή θηρεύει και λα τρεύει τις δικές τη ς β ε­ βα ιότητες - τη ν ίδια στιγμή που διαβρώνεται από τις δικές τη ς α βεβαιότητες. Όταν καταπιάνεται με τις Μεταμορφώσεις ο Οβίδιος στα όψιμα χρόνια του 1ου π.Χ. αιώνα, μία σειρά από «φιλοσοφικές σχο­ λές» έχουν ήδη δοκιμάσει να προσφέρουν «πακέτα» βεβαιότητας. Τα πιο ευπώ λητα από αυτά ήταν τω ν Στωικών και τω ν Επικούρειων που, παρά τις μετα ξύ το υ ς διαφορές, υπόσχονταν «αταραξίαν». Ένα ά λλο

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 2 3

[

δ ι α β α ζ ω ] Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Η

είδος βεβαιότητας, ειδικά για τους Ρωμαίους, λάν­ σαρε η ιδεολογική προπαγάνδα για το «Τέλος τη ς Ιστορίας» υπό τη ν κηδεμονία τη ς πλανητάρχισας Ρώμης. Δεν θα ήταν άστοχο να πει κανείς ότι ο Οβί­ διος τω ν Μεταμορφώσεων βγάζει τη γλώσσα σε όλα αυτά τα συστήματα, απορρίπτοντας, μετανεω τερικώ τω τρόπω, ό λες τις «μεγάλες αφηγήσεις» της εποχής του. 0 κόσμος τω ν Μεταμορφώσεων χωράει τα πάντα, εκτός από τη βεβαιότητα. Από αυ­ τήν την άποψη, το παρελθόν, το παρόν και το μ έ λ ­ λον του υπόκεινται εξίσου στην αλλαγή και στο μ ε ­ τασχηματισμό. Από αυτό δεν εξαιρείται, βέβαια, ούτε η «Αιώνια Πόλις», η Ρώμη. Και είναι πολύ πι­ θανό ότι αυτή η μη εξαίρεση ήταν και ο σημαντικό­ τερος λόγος για τον οποίο ο πλανητάρχης έστειλε τον ποιητή σε ταξίδι χωρίς επιστροφή στη Μαύρη Θάλασσα.

οι ανάγκες που εξυπηρετεί ο μύθος σε μια αρχαϊκή ελληνική κοινότητα του 7ου π.Χ. αιώνα είναι πολύ διαφορετικές από εκείνες που κάνουν τον ίδιο μύθο τερπνή ποιητική αφήγηση

ο Δ. Μαρωνίτης έγραψε ότι με το έργο του Οβι­ δίου έχουμε μία μετάλλαξη σωμάτων σε μετάλ­ λαξη ονομάτων. Θα θέλατε να το σχολιάσετε πα­ ραπέρα; Το αναγνωστικό δαιμόνιο του Δ. Μαρωνίτη είδε τις οβιδιακές Μεταμορφώσεις σαν υψικάμινο μετα λλά ­ ξεω ν, όπου η ανατομική - σωματική αλλαγή λει­ τουργεί ως αφορμή για ένα συνεχές παιχνίδι ανά­ μεσα στο κυριολεκτικό και στο μεταφορικό, στη λέξη και στο εννόημα, στο σημαίνον και στο σημαινόμενο. Εδώ η αυθαίρετη αλλαγή τη ς ύλης - σώ­ ματος είναι ομόλογη τη ς περίφημης αυθαιρεσίαςς του γλωσσικού σημείου. Και α υτό που είδε ο Μαρω­ νίτης υπόκειται σε ορισμένες από τις πιο σημαντικές σύγχρονες αναγνώσεις τω ν Μεταμορφώσεων.

24

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

Ο Οβίδιος είναι ο διαμεσολαβητής της αρχαίας κλασικής κληρονομιάς στον ευρωπαϊκό πολιτι­ σμό. ποιο ήταν, όμως, το βάρος του; Έχω γράψει ότι ο Οβίδιος υπήρξε ο μεγαλύτερος και δραστικότερος α τζέντης της ελληνικής μυθολογίας στη Δύση. Έχω γράψει, επίσης, με διάφορες ευκαι­ ρίες, ότι η περίπου ολική απουσία του από την πο­ λιτισμική συνείδηση της νεότερης Ελλάδας είναι μέ­ ρος μιας ελληνοκεντρικής αντίληψης της αρχαιότη­ τας που έχει, δυστυχώς, εκθρέψει απλοϊκές μονομέ­ ρειες και στρεβλωτικούς ναρκισσισμούς τόσο στην εκπαιδευτική μας πράξη όσο και στον τρόπο με τον οποίο επιδιώκουμε ή ασκούμε την ιστορική μας αυ­ τογνωσία. Απαντώ στο ερώ τημά σας με τη φράση -όσο αξιωματική και αν ακούγεται- «ο Οβίδιος τω ν Μεταμορφώσεωνεήιαι ίσως ο σημαντικότερος Άγιος τη ς παγανιστικής αισθητικής και ένας από τους Πα­ τέρ ες της Δύσης». Αλλά αυτό που ακούγεται κοινό­ τοπο και αυτονόητο για το «ευρύ μορφω μένο κοινό τη ς Δύσης» μπορεί και να μην λέει απολύτως τίποτε σε όσους γνωρίζουν τον ποιητή και το «βάρος» του μόνο από κοινόχρηστες εκφράσεις του τύπου «οβιδιακές μεταμορφώσεις». Υπάρχει χώρος για τη μυθολογία σήμερα ή είναι ένα πεδίο φιλολογικού ενδιαφέροντος; Κατά περιόδους οι μυθολογικές αφηγήσεις λειτούρ­ γησαν ερμηνευτικά ή παρακαμπτικά ως προς την πραγματικότητα, κωδικοποίησαν αρχετυπικές κατα­ στάσεις, προέτρεψαν ή απέτρεψαν. Περνώντας από το λειτουργικό μύθο στη μυθολογία, οι ίδιες αφηγή­ σεις, ενώ χάνουν σε ανθρωπολογικό, ιδεολογικό ή υπαρξιακό βάθος, κερδίζουν σε αισθητικό - φορμα­ λιστικό εύρος ή αναλαμβάνουν κυρίως ψυχαγωγι­ κούς ρόλους. Είναι προφανές ότι οι ανάγκες που εξυπ ηρ ετεί ο μύθος σε μια αρχαϊκή ελληνική κοινό­ τητα του 7ου π.Χ. αιώνα είναι πολύ διαφορετικές από εκείνες που κάνουν τον ίδιο μύθο τερπνή ποιη­ τική αφήγηση, εικαστική παράσταση ή διακοσμητική πολυτέλεια, στο πλαίσιο μιας κοσμοπολίτικης μεγα­ λούπολης, όπως είναι η Ρώμη της εποχής του Οβι­ δίου - όπως είναι προφανές ότι η μυθολογία του «Άρχοντα τω ν δαχτυλιδιών», τόσο στη γραπτή όσο και στην κινηματογραφική εκδοχή της, καταναλώνε­ ται σήμερα με διαφορετικό τρόπο. Αλλά ενώ η φόρμα και η λειτουργία της μυθικής αφήγησης αλ-

[ δ ι α β α ζ ω I Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Η

Θεόδωρος Παπαγγελής Σώματα που άλλαξαν τη θωριά τους Διαδρομές στις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου Gutenberg, 2009 σ. 293, € 24

λάζουν, η ανάγκη για μυθολόγηση και μυθολογού­ μενα παραμένει ισχυρή. Δεν νομίζω ότι πρόκειται για reductio ad absurdum αν υποστηρίξει κανείς -και με κάποιον τρόπο αυτό έχει ήδη υποστηριχθεί- ότι η πιο εύπεπτη και ευρείας κατανάλωσης εκδοχή μυ­ θολογίας σήμερα είναι η διαφήμιση. Συνεπώς, ζή­ τημα μαυσωλειακής και ακραιφνώς φιλολογικής πα­ ρουσίας τη ς μυθολογίας, με αυτήν τη ν έννοια, δεν τίθεται. Είναι ά λλο ζήτημα, βέβαια, αν το τιμιότερον και τιμαλφ έστερο ν τη ς μυθολογικής παραγωγής τη ς Δύσης, που είναι ασφαλώς το ελληνικό μυθολογικό σύστημα, έχει χάσει, όπως και τόσα άλλα παραδο­ σιακότερα παιδευτικά αγαθά, τη ν παλιά αίγλη και ορατότητά του. Έχετε γράψει τον πρόλογο (το διαπίστωσα και στην παρουσίαση της Αθήνας) με χιούμορ. Κλεί­ νετε το μάτι σε εκτός φιλολογίας αναγνώστες ή τι άλλο; Είχα το προνόμιο να διαβάσω τις Μεταμορφώσεις με έναν από τους σημαντικότερους άγγλους μ ελ ετη τές του Οβιδίου, που είναι ακόμη και σήμερα ενεργός στην όγδοη δεκαετία του. Από αυτόν άκουσα για πρώτη φορά κάτι που φρόντισα να μην ξεχάσω ποτέ

J

- ότι αυτός που δεν διαθέτει αρκετή ποσότητα χι­ ούμορ θα έπρεπε να αφήσει τον Οβίδιο ήσυχο. Ovid is fun! Επιτρέψτε μου, ωστόσο, να είμαι πιο α ναλυ­ τικός. Ο Οβίδιος έχει, σαφώς, μπόλικο χιούμορ, αλλά γνωρίζει και ασκεί με μεγάλη μαστοριά όλη την γκάμα τω ν τόνω ν που τέρπουν τον αναγνώστη: τη λεπτή ειρωνεία, τη φάρσα, την παρωδία, τη ν καρι­ κατούρα. Η ανταπόκριση του αναγνώστη μπορεί να είναι ά λλ ες φορές το ηχηρό γέλιο, ά λλ ο τε το αδιό­ ρατο μειδίαμα, κάποτε το ασύδοτο και ακατέργαστο κέφι, με το οποίο παρακολουθεί κανείς ένα «τα­ πεινό» slapstick. Και η πιο διανοητικά απαιτητική κα­ τηγορία οβιδιακού χιούμορ είναι, ασφαλώς, οι συ­ χνές ταχυδακτυλουργίες του με τη γλώασα, τα λ ο­ γοπαίγνια και τα ρητορικά «παρά προσδοκίαν». Η με­ λέτη του Οβιδίου είναι μαθητεία στο υψηλό χιούμορ, και όποιος γράφει για Οβίδιο από το αδιάπτωτο ύψος του επίσημου ακαδημαϊκού άμβωνα έχει οοβαρές πι­ θανό τητες να βρεθεί έξω από τη συχνότητα αυτού το υ ποιητή. Πολλοί, και όχι μόνο οι γερμανοί μ ελ ε­ τη τέ ς του 19ου και του πρώιμου 20ού αιώνα, βρέ­ θηκαν να γράφουν σελίδες επί σελίδων, ξεχνώντας να γελάσουν «στα σωστά σημεία». 0 άγγλος δάσκα­ λός μου, που σας έλεγα, έχει το ν πλήρη κατάλογο με τα ονόματά τους. Γι' αυτό θα έλεγα ότι «κλείνω το μάτι» κυρίως στον ακαδημαϊκά απροκατάληπτο αναγνώστη που δεν εί­ ναι επιβαρυμένος με τις στερεότυπες προσδοκίες που κομίζει ο επαγγελματίας φ ιλόλογος στην ανά­ γνωση ενός κλασικού κειμένου. Άλλω στε, η ερώ ­ τησή σας θίγει παραπλεύρως και ένα από τα σημα­ ντικότερα ζητήματα που θέτει σήμερα η διδασκαλία τω ν κλασικών τη ς αρχαιότητας, τόσο στη μέση όσο και στην ανώ τατη βαθμίδα τη ς εκπαίδευσης. Οι φοι­ τη τέ ς μου -για να περιοριστώ στην άμεση προσω­ πική μου εμπειρία- χρειάζονται δυο τρία μαθήματα πριν αποφασίσουν να το «διασκεδάσουν» με τον Οβί­ διο, επειδή προφανώς έχουν «εκπαιδευθεί» να πε­ ριμένουν από τα κλασικά κείμενα τίποτε λιγότερο από το «ωραίο, το μεγάλο και το αληθινό». Αλλά όταν τελικά γνωριστούν με τον πραγματικό Οβίδιο, τον προτιμούν, νομίζω, από το κυλικείο τη ς σχολής. Το ζητούμενο είναι, ακριβώς, «κάποιος να τους κλεί­ σει το μάτι». Σας ευχαριστώ. ■ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 2 5

Τηλέμαχος «0 άνθρωπος ζει ...από περιέργεια.»

0

κώτσιας

Τ η λ έμ α χ ο ς Κώ τσιας έ κ α ν ε α ισ θ η τή ι η λ ο γ ο τεχ νική τ ο υ π αρουσία από τ α π ρώ τα τ ο υ έρ γ α . Στο τ ε λ ε υ τ α ίο μ υ θ ισ τό ρ η μ ά το υ , μ ε τ ίτ λ ο Στην απέναντι όχθη, κυρ ια ρχούν οι

π ολιτικές σ υ γκρού σ εις, οι δ ια ψ εύ σ εις π ροσδοκιώ ν, η φ ιλία , τα ό ν ειρ α και τα δ ρ ά μ α τα σ ε μία τ α ρ α γ μ έ ν η π ερίοδο 3 5 χρόνω ν. Στη σ υ ν έ ν τ ε υ ξ η που α κ ο λ ο υ θ ε ί, μας δίνει τ ο π ροσω ­ πικό τ ο υ στίγμα.

Συνέντευξη στην Αντιγόνη Κατσαδήμα

Γιατί ο τίτλος του μυθιστορήματος σας, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός, είναι Στην απέναντι όχθη και όχι Στην αντίπερα όχθη-, Το σκέφτηκα εάν ο τίτλο ς έπρεπε να είναι Στην αντί­ περα ή Στην απέναντι όχθη και προτίμησα τη λέξη «απέναντι», επειδή εκφράζει το ν αγώνα και τη ν αντι­ παλότητα, που είναι και το θέμα του βιβλίου. Μέσα σε πόσο χρονικό διάστημα το γράψατε; Είχα ξεκινήσει πριν από δέκα χρόνια, το είχα φτάσει μέχρι ένα σημείο αλλά μετά σταμάτησα, καθώς ένιωσα αδύναμος, ανίκανος να το τελειώσω . Επειδή παράλληλα έγραφα και ά λλα μυθιστορήματα, άφηνα αυτό στην άκρη. Δεν είχα χρόνο και φ οβή­ θηκα ότι ένα σημαντικό βιβλίο θα πήγαινε χαμένο. Αρχικά είχα σ κεφ τεί να γράψω δύο μυθιστορήματα, ένα για τον Πέτρο Χαρίση και ένα για τον Γρηγόρη Ντάλλα και το υ ς κατάσκοπους. Τελικά, αποφάσισα

2 0

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

να συμπτύξω τους δύο ήρω ες σε ένα μυθιστόρημα, επειδή αυτά τα δύο μυθιστορήματα που σκεφ τό­ μουν ήταν πανομοιότυπα, και φοβήθηκα ότι θα επα­ ναλάμβανα στοιχεία του πρώτου στο δεύτερο, ενώ δ εν θέλω να επαναλαμβάνω τον εα υτό μου. Νομίζω ότι αυτή η επιλογή της σύμπτυξης φαίνεται και στο γεγονός ότι ο κεντρικός ήρωας χάνεται, καθώς ανα­ δύονται άλλοι στην πορεία τού μυθιστορήματος. Ήταν, λοιπόν, πολύ δύσκολο μετά να κλείσω το μυ­ θιστόρημα και γι' αυτό αποφάσισα το τέλ ο ς να αφορά τη ρήξη τω ν σχέσεων της Αλβανίας με τη Σο­ βιετική Ένωση. Και η Μικέλα Χαρτουλάρη με είχε ρωτήσει γιατί τελειώ νω το '62 και όχι το '90. «Μα, θα έπρεπε να έχω γράψει ά λλες τόσες σελίδες», της απάντησα. Οι ήρωες είναι αληθινοί; Οι ήρωες είναι αληθινοί, αλλά ο κάθε ήρωας δεν συ-

om vm [n μπίπτει με κάποιο πρόσωπο. Από το υλικό που υπάρ­ χει επιλέγεις τι θα κάνεις μυθιστόρημα. Επιπλέον, εί­ ναι θέμα πολιτικής φόρτισης. Δεν ήθελα να βγάλω μίσος και προσπαθούσα, γράφοντας, να είμαι α μ ε­ ρόληπτος. Σε κάποιο σημείο του μυθιστορήματος βάζετε τον Μηνά να πει ότι «ο άνθρωπος ζει από περιέργεια». Είναι, πράγματι, έτσι; Όταν ο ήρωας λέει κάτι, κατά κάποιον τρόπο και ο συγγραφέας το πιστεύει. Εγώ πιστεύω ότι η περιέρ­ γεια είναι το κυριότερο κίνητρο για να ζει κανείς. Γιατί; Άμα θα γ ερά ο ετε και γίνετε 90 χρονών, θα με θυ­ μηθείτε. Ο παππούς μου έλ εγ ε: «Θα το ν 'κούσω τον κούκο και φέτο;», Ή θελε, δηλαδή, να ακούσει τον κούκο, το πρώτο πουλί τη ς άνοιξης. Είναι η περιέρ­ γεια, ότι πρέπει να έρθει η άνοιξη, να δούμε τα δ έ ­ ντρα να μπουμπουκιάζουν. Η φύση υπερτερεί της πολιτικής, αν κρίνω και από το τέλος του μυθιστορήματος; Σίγουρα. 0 άνθρωπος μπροστά στη φύση είναι μι­ κρός και κακός, και από οικολογικής και ψυχικής πλευράς. Σύμφωνα και με τη θεωρία το υ Δαρβίνου, ο άνθρωπος είναι μέρος τη ς φύοης. 0 άνθρωπος, όμως, δημιούργησε τη ν κοινωνία για να απαλλαχτεί από αυτή τη ν τυ φ λ ή εξέλ ιξη του ενστίκτου και του ζώου, ότι δηλαδή για να ζήσω εγώ πρέπει να σε σκοτώσω και να σε φάω. Επειδή είμαστε κοινωνία, ενάντια στα ένστικτα τω ν ανθρώπων υπάρχει ο νό­ μος, στο πλαίσιο του οποίου ισχύει ότι η ελευθερία σου τελειώ νέι εκ εί που βλάπτεις τη ν ελευθερία του άλλου. Στη βιολογία δ εν ισχύει αυτό, αλλά επικρα­ τ ε ί ο ανταγωνισμός τω ν ειδών. Είναι κανείς ε λ ε ύ θ ε ­ ρος να κάνει αυτό που θέλει. Με ποιον από τους ήρωες του βιβλίου ταυτίζεστε περισσότερο; Με τον Πέτρο; Με κανέναν. 0 Πέτρος, κατά κάποιον τρόπο, είναι ο παππούς μου. Τώρα που το ξανασκέφτομαι, μπορώ να πω ότι ταυτίζομαι με το ν Δημητράκη. Ο οποίος σπούδασε στην Τσεχία. Ναι, εγώ δεν σπούδασα, αλλά ήθελα να σπουδάσω.

Βλέπετε τα όνειρά σας μέσα σε αυτόν τον ήρωα; Ναι, είναι ο εα υτός που θα ήθελα. Αυτός είναι ο ήρωας που αγάπησα. Και ο ήρωας που σας θύμωσε; Ή ταν ο Αντώνης; Μάλλον ο Αντώνης είναι ο ήρωας για τον οποίο έγραψα το βιβλίο. Αποφασίζουμε εν βρασμώ και μετά γράφουμε εν ψυχρώ. Μου άρεσε που χρησιμοποιείτε λέξεις που δεν συναντώ στον καθημερινό λόγο, όπως «μεσά­ ντρα», «μονέτρα». Θα ήθελα να χρησιμοποιήσω πάρα πολλές. Φοβή­ θηκα ότι θα το έκανα βαρύ για τους νέους και ότι θα το έβλαπτα. Θα έχανε την ικανότητα να το διαβά­ σουν οι νέοι σήμερα. Και τόσ ες λέξεις που έβαλα, τις αντέχει το στομάχι του νεαρού αναγνώστη. Θέλω μια μέρα να γράψω ένα μονόλογο, για τον οποίο έχω επ ιλέξει το θέμα, με ό λ ες α υτές τις λέξεις. Επί τη ευκαιρία, δεν μου άρεσαν οι υποσημειώσεις με την ερμηνεία αυτών τω ν λ έξεω ν που μπήκαν στο βιβλίο. Όποιος κατάλαβε, κατάλαβε, και όπως το καταλα­ βαίνει ο καθένας. Κι αν δεν έμπαιναν, δεν θα έχανε ο αναγνώστης. Διότι το σημαντικό τελικά στο μυθιστόρημα ποιο είναι; Είναι η γεύση, το άρωμα. Μυρίζει άρωμα κυδωνιού και δεν βλέπεις, δεν καταλαβαίνεις κυδώνι, αλλά μυ­ ρίζεις το άρωμά του. Ο αναγνώστης εισπράττει αυτό στο βιβλίο σας από την αρχή ακόμη, νιώθοντας το άρωμα του μοσχοτρίφυλλου. Μοσχοτρίφυλλο έβαζε η γιαγιά στο φρέσκο βού­ τυρο, όταν το έλιωνε. Έλεγε, μάλιστα, «θα αναλύσω το βούτυρο», και για την ακρίβεια έβαζε «τρεντελίνα», κάτι σαν μοσχοτρίφυλλο, αλλά για να εξη ­ γήσω τι είναι η τρεντελίνα, που βγαίνει σε πολύ ψηλά βουνά, πρέπει να γράψω μισή σελίδα. Σας αρέσει να αποδίδετε τη μυρωδιά. Ναι, αν και η επιμελήτρια μου έκανε παρατήρηση ότι ήταν πολύ βαριά η μυρωδιά του αίματος που είχα αποδώσει, από όπου αναδυόταν αυτή η αίσθηση της

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 2 7

[

δ ι α β α ζ ω ] Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Η

ο αναγνώστης, εάν πει ότι δεν θυμάται τι διάβασε σε αυτό το βιβλίο. Κι ύστερα από δέκα χρόνια θα ή θελα να θυμάται ένα δυο πράγματα από το βιβλίο, τουλάχιστον το ύφος μου, τον τρόπο με τον οποίο γράφω, ότι, δηλαδή, αποφεύγω αυτά που θα του γί­ νουν βαρετά. Κάνω πάντα λιτές περιγραφές, όπου νομίζω ότι είναι απαραίτητες, και διάλογο αυτούσιο, λόγια που ο ήρωας είπε πραγματικά και δεν είναι γραμμένα από εμένα.

Τηλέμαχος Κώτσιας Στην απέναντι όχθη Ψυχογιός, 2009 Ο. 426, € 17,70

μπόχας. Νομίζω πως είναι πολύ σημαντικό όχι μόνο να δεις, αλλά να αισθανθείς και να γευ τείς αυτό που γράφεται. ποιους συγγραφείς διαβάζετε; Τώρα δεν έχω χρόνο, αλλά έχω μεγαλώσει με κλα­ σικούς συγγραφείς του 19ου αιώνα, με γαλλικά και ρώσικα μυθιστορήματα. Ντοστογιέφσκι δεν έχω δια­ βάσει όσο θα έπρεπε, επειδή ήταν απαγορευμένος. Τον διάβασα μεγάλος, όταν ήρθα στην Ελλάδα το '90. Τσέχωφ έχω διαβάσει, τα πεζογραφήματα και όχι τα θεατρικά. 0 Τσέχωφ είναι υπόδειγμα διηγηματογράφου. Όταν διαβάζεις Τσέχωφ, βλέπεις ότι δεν υπάρχει κανένα στολίδι, καμιά περίσσεια λέξη , τί­ ποτε το ερασιτεχνικό. Αν και ο Χέμινγουεϋ, ο οποίος είναι ένας συγγραφέας που αγαπώ, είχε πει ότι ο Τσέχωφ είναι μεγάλος συγγραφέας, αλλά ερασιτέ­ χνης. Εννοούσε, όμως, ότι ο Τσέχωφ δεν έγραφε για να ζήσει από αυτά. Αντίθετα, ο Χέμινγουεϋ έγραφε για να πουλήσει τα έργα του. Αυτό είναι επ αγγελ­ ματισμός. Τι σας ενδιαφέρει να κρατήσουν οι αναγνώστες κλείνοντας ένα βιβλίο σας; Θα ήθελα να τα κρατήσουν όλα. Θα με «σκοτώσει»

2S

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

πώς διακρίνουμε ότι κάποιος είναι πράγματι συγ­ γραφέας; Από τη μελωδία, και γι' αυτό χαίρομαι όταν ένας ηθοποιός διαβάζει ένα απόσπασμα. Αν είναι πετυχη­ μένο, θα ακούγεται ωραία από τον ηθοποιό σε τ έ ­ τοιο σημείο, ώστε να απορώ: εγώ έγραψα αυτά τα πράγματα; Το διάβασμα είναι το τελευτα ίο φινίρισμα και προσπαθώ αυτό που γράφω να διαβάζεται σω­ στά, να έχει γλώσσα που να ρέει και να κελαηδάει. Σέβομαι και εκτιμώ πολύ την προφορική γλώσσα του λαού. Φαίνεται αυτό. Ό ταν γράφετε, «το γιατρό απ' τα παρίσια, μηίτισε η κουμαρίσια». (Γέλια) Ναι, προσπαθώ ο δικός μου λόγος να μην διαφέρει από το ν προφορικό, ζω ντανό λόγο. Αυτό είναι προϋπόθεση. Δεν χρειάζεται να γράφεις με ιντελεκτουαλισμό. Καλύτερο παράδειγμα είναι τα δημοτικά τραγούδια. Η μαμά σου θα κάνει μια ωραία πίτα αν έχει τρία πράγματα και ξέρ ει πώς να τα χρησιμοποιήσει. Το κυριότερο είναι τι λες. Μετά επ ιλέγεις το ν πιο λιτό και ελαφ ρύ τρόπο για να το πεις. κάτω από ποιες συνθήκες γράφετε; Όταν ρίχνω το πρώτο χέρι, πρέπει να μην έχω δου­ λειά και προβλήματα. Αυτό που ξεκινώ να γράψω, το έχω σ κεφ τεί πολύ καιρό πριν. Έχω πέντε ιδέες, από τις οποίες δεν ξέρω ποια θα εξελ ιχτεί και θα με απα­ σχολήσει περισσότερο, όπως δ εν ξέρεις ποιο σπερ­ ματοζωάριο θα γίνει παιδί. Σίγουρα, τώρα, γράφω πιο γρήγορα. Έχει εξελ ιχτεί η τεχνοτροπία.

Σας ευχαριστώ. ■

Τρία κορυφαία βιβλία του Γ ε ρ ά σ ιμ ο υ Μ α ρ κ α ν τω ν ά το υ από τις εκδόσεις G u t e n b e r g Δ ύο π ολύτιμα λεξικά κι ένα ς μ ο ντέρ ν ο ς οδηγός για τη σωστή χρήση τη ς νεοελληνικής, π ου δ εν α π ευθύνο νται μό νο σ τη ν εκπαιδευτική κοινότητα, αλλά σε ό λου ς όσοι νοιά ζο ντα ι ενερ γά και ουσιαστικά για τη δό κ ιμ η χρήσ η τ η ς γλώσσας. Επιστημονικώς έγκυρα, πλούσια σε ύλη, περιεκτικά, σαφή, ιδιαιτέρως εύχρηστα, με πλήθος εύγλωττων παραδειγμάτων, υπ ερ τερ ο ύ ν ένα ντι ό λω ν τω ν άλλω ν ο μ ό θ εμ ω ν έρ γω ν που κ υ κ λο φ ο ρ ο ύ ν και θα κα τασ τούν π ολύ τιμοι και μόνιμοι β ο η θ ο ί σε νομικούς, πολιτικούς, διπλωμάτες, δικαστικούς, φιλολόγους, θεολόγους, δημοσιογράφους, επιστήμονες, συγγραφείς, διερμηνείς, μεταφραστές, αλλά και σ ε ένα ο λό κ λη ρ ο π λήθος άλλω ν ενδια φ ερομένω ν.

www.dardanosnet.gr §1

Διδότου 37,210-36.42.003, info@dardanosnet.gr

Q M e ttte r# ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ

«Το τραγικό και το κωμικό στοιχείο συνυπάρχουν στη λογοτεχνία»

Συνέντευξη στον Σωκράτη Καμπουρόπουλο

Μ

ε ία διηγήματα του 55 Στιγμές ευτυχίας (1995) και Απλές ιστορίες (1998) -το επί μακράν αναμενόμενο βιβλίο της ενωμένης Γερμανίας, κατά το Spiegel- ξάφ­ νιασε ευχάριστα τη λογοτεχνική σκηνή, τη δεκαετία του '90, μεταφράστηκε στα

αγγλικά και σε είκοσι έξι άλλες γλώσσες και έγινε ευρύτερα γνωστός, κερδίζοντας σημα­ ντικές διακρίσεις, όπως το λογοτεχνικό βραβείο Άλφρεντ Ντέμπλιν. Δεκαπέντε χρόνια αρ­ γότερα, η γραφή του εξελίχτηκε έτσι, ώστε να θεωρείται σήμερα από τους πιο ώριμους και απολαυστικούς συγγραφείς στη χώρα του, ενώ στις διακρίσεις του προστέθηκαν τα βραβεία Γιόζεφ Μπράιτμπαχ, Πέτερ Βάις, Γκριντζάνε Καβούρ, κ.ά, Η συνέντευξη που ακο­ λουθεί -οφ είλει πολλά στον μεταφραστή Κώστα Κοσμά.

ΙΙΪΜΕΙΙΟΙ Θεωρείστε από τους λίγους γερμανούς συγγρα­ φ είς που εκφράζουν σήμερα λογοτεχνικά το χώρο της πρώην Ανατολικής Γερμανίας. Συμφω­ νείτε μ' αυτόν το χαρακτηρισμό; Είμαι μάλλον ο λάθος παραλήπτης αυτής τη ς ερώ ­ τησης, επειδή αυτό θα πρέπει να το κρίνουν οι ανα­ γνώστες. Παρόλα αυτά, η εμπειρία του περάσματος από μια ψευδο-σοσιαλιστική δημοκρατία σε μια δη ­ μοκρατία τη ς αγοράς, από το ν έναν κόσμο στον άλλο, ήταν ιδιαίτερα έντονη στην Ανατολική Γερμα­ νία. Τη λογοτεχνία, όμως, δ εν μπορείς να τη ν περιο­ ρίσεις μόνο σ' αυτό το θέμα. Όλοι οι συγγραφείς αφηγούμαστε τις ίδιες ιστορίες, για τη ν αγάπη και το θάνατο, μόνο που εγώ τις εντάσσω σε ένα διαφο­ ρετικό πλαίσιο. Για σας, προσωπικά, πόσο μεγάλη ήταν η επί­ δραση του 1989; Κατ' αρχάς, υπήρχε μία πολύ μεγάλη ευφορία, μία πολύ μεγάλη χαρά, γιατί επιτέλους είχε φύγει αυτό το καθεστώς και έβλεπ ε κανείς μπροστά του να ανοί­ γονται καινούργιες δυνα τότητες και προοπτικές. Και, όπως σε κάθε τέτοια περίπτωση, ήταν πολύ συναρ­ παστικό να γνωρίζεις έναν καινούργιο κόσμο. Όμως, κάθε τέτοια εμπειρία έχει δύο όψεις: από τη μία είναι πολύ συναρπαστικό να γνωρίζεις τις ελευ θ ερίες που σου παρέχει και από τη ν άλλη υπάρχουν οι κίνδυνοι που εγκυμονεί. Υπήρχαν πράγματι εμπειρίες που ήταν αντιφατικές μεταξύ τους. Στη λογοτεχνία, όμως, μπο­ ρείς να τις βάλεις τη μία δίπλα στην άλλη και να το χρησιμοποιήσεις προς όφ ελό ς της. Στα πρώτα βιβλία σας υπάρχει ένα στοιχείο τρυ­ φερότητας και χιούμορ, τη στιγμή που όλη σχε­ δόν η λογοτεχνία που μας είχε έρθει από την πρώην Ανατολική Ευρώπη μετέφ ερε ένα «ασφυ­ κτικό» αίσθημα τραγικότητας και αδιεξόδου (ο Χάινερ Μύλερ, η κρίστα Βολφ, κ.ά.). Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι η δική σας αντίδραση συνδυάζε­ ται με το στοιχείο του χιούμορ. Αν το δούμε καλύτερα, αυτά τα δύο πράγματα συνυ­ πάρχουν. Σε μια τραγική κατάσταση υπάρχει πάντα και το κωμικό στοιχείο και προσωπικά χαίρομαι πάρα πολύ όταν σε κάποια παρουσίαση βιβλίου μου το κοινό, ακούγοντας το κείμενο, γελάει. Συχνά υπάρχουν έντονες αντιπαραθέσεις, γίνονται καυγάδες, καθώς οι

μεγαλύτεροι σε ηλικία, λ.χ„ διαμαρτύρονται ότι δεν εί­ ναι δυνατόν κανείς να γελάει με μία τέτοια σκηνή και οι νεαροί απαντούν ότι ακριβώς γι' αυτό το λόγο το θέμα είναι κωμικό και σε κάνει να γελάς. Στα διηγήματά σας Απλές ιστορίες, αλλά και σε όλο σας το πεζογραφικό έργο συναντάμε ένα ε ί­ δος μικρο-ρεαλισμού, μια μικρο-παρατήρηση. Εί­ ναι η ίδια η παρατήρηση που αποκαλύπτει την κωμική όψη των πραγμάτων, πόσο σας έχουν επηρεάσει τα διηγήματα αμερικανών συγγρα­ φέων, όπως λ.χ. ο Ρέιμοντ Κάρβερ; Για μένα ήταν πολύ σημαντική η επίδραση του Άλφρεντ Ντέμπλιν, που διαμορφώνει τη μορφή τω ν κειμένων του ανάλογα με το υλικό του. Φυσικά, για τη γραφή τω ν Απλών ιστοριών η επιρροή του Ρέιμοντ Κάρβερ ήταν σημαντική. Αλλά αυτό είναι ένα γενικό χαρακτηριστικό της λογοτεχνίας, ότι παρατηρείτη λ ε­ πτομέρεια και εκκινώντας από τη λεπτομέρεια μπορεί μετά να ανοιχτεί και να περιγράφει κάτι γενικότερο. Π ιστεύετε ότι όσα συμβαίνουν σήμερα στην πρώην Ανατολική Γερμανία έχουν κάποια ου­ σιώδη διαφορά από όσα συμβαίνουν στην πρώην Δυτική Γερμανία, στην υπόλοιπη Ευρώπη ή στις Η.Π.Α.; (Όπου υπάρχει επίσης κρίση, φτώχεια, άνθρωποι που κυνηγούν το γρήγορο πλουτι­ σμό...) Πιστεύω ότι ο κόσμος, όπως το ν γνώρισα μετά το '90 που είναι πια και ο δικός μου κόσμος, είναι απο­ λύ τω ς συγκρίσιμος με το δυτικό κόσμο. Φυσικά, υπάρχουν διαφορές, αλλά οι καταστάσεις είναι συ­ γκρίσιμες. Η διαφορά έγκειται στις μορφ ές που ει­ σβάλλουν σ' αυτούς τους δύο κόσμους, δηλαδή εάν έχεις ανατραφεί από μικρός με τις αρχές, με τις αξίες του δυτικού πολιτισμού ή εάν μπαίνεις σ' αυτό το ν κόσμο έχοντάς τε ς εμπεδώ σει εκ τω ν υστέρων. Ανήκεις, λοιπόν, σ' α υτό τον κόσμο, αλλά είσαι τα υ ­ τόχρονα ξένος. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, αντίθετα, ζώ ντας στο όριο, λ.χ., ως Έλληνας που πηγαίνει να ζήσει στη Γερμανία, ως Ανατολικογερμανός που βρίσκεται ξαφνικά στο δυτικό κόσμο, βλέ­ πεις και παρατηρείς πολλές φ ορές περισσότερα πράγματα απ' ό,τι εάν έμ εν ες πάντα εκεί. Στο τελευταίο σας μυθιστόρημα που μεταφρά­ στηκε στα ελληνικά, το Καινούργιες ζωές («Τα ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 31

[

δ ι α β α ζ ω

]

Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε

Υπάρχει κάποια δόση αλήθειας στην ύπαρξη του Ενρίκο Τύρμερ; Υπήρξε κάποιο πρόσωπο που άφησε πίσω του αποσιωπημένα διηγήματα; Χαίρομαι όταν με ρω τούν σε ποιο αρχείο έχω βρει α υτές τις επιστολές, μπορώ εύκολα να προφασιστώ κάποιο, αλλά οφείλω να πω ότι όλα τα πρόσωπα, και η τελευτα ία λ έξη αυτού του βιβλίου είναι όλα επινοημένα.

νεανικά χρόνια του Ενρίκο Τύρμερ σε γράμματα και πεζά, με επιμέλεια, σχόλια και πρόλογο του Ίνγκο Σούλτσε»), καταφ εύγετε στη μορφή του επιστολικού μυθιστορήματος, που μας φέρνει στο νου το 19ο αιώνα και ταυτόχρονα μία εκτετα ­ μένη, πολυεδρική αφήγηση. Στην αρχή σκόπευα να γράψω μια νουβέλα για τη ζωή στην Ανατολική Γερμανία. Σιγά σιγά, όμως, κα­ τάλαβα ότι δεν θα το κατάφερνα να περιοριστώ μόνο σ' αυτό και δεν ήθελα να νιώσω σαν λιποτά­ κτης. Σκέφτηκα ότι θα μπορούσα να γράψω κάτι πολύ περισσότερο από μια νουβέλα, εάν το έβαζα σε αντιπαράθεση με κάτι άλλο, όπως, π.χ., με τα γ ε ­ γονότα του 1989-90. Ένα από τα αγαπημένα μου αφηγήματα είναι το Η ζωή του γάτου Μουρ του Ε. Τ. Α. Χόφμαν. Πρόκειται για δύο βιβλία σε ένα: ένας γάτος γράφει την ιστορία ενός καλλιτέχνη. Έτσι μου ήρθε στο νου αυτή η μορφή. Γράφω επιστολές στην πίσω πλευρά τω ν αποκηρυγμένων χειρογράφων του πρωταγωνιστή. ΓΓ αυτό το ν βάζω να γράφει σε τρία διαφορετικά πρόσωπα, ενώ ο αναγνώστης καταλα­ βαίνει ότι δεν είναι δυνατόν να αγαπάει τρεις διαφο­ ρετικούς ανθρώπους. Και φυσικά οι επιστολές α υτές χρειάζονται έναν «εκδότη» και εκεί είναι που εμφ α ­ νίζεται το δικό μου όνομα· διαπιστώνει κανείς γρή­ γορα ότι ο εκδότης αυτός δεν είναι καθόλου συμπα­ θητικός, ότι βρίσκεται σε σχέση ανταγωνισμού με τον επιστολογράφο. Δεν υπάρχει, λοιπόν, κάποιο σταθερό σημείο αναφοράς, σύμφωνα με το οποίο να μπορεί να πει κανείς τι είναι αληθινό και τι ψεύ­ τικο, όλα έχουν μία σχετικότητα. Κάθε κρίση που εκφέρεται αντιστοιχεί σε διαφορετικές ανάγκες και απόψεις. Ήθελα, έτσι, να ενσωματώσω τις προϋπο­ θέσεις τη ς αφήγησης στο κείμενο.

3 2

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

Ποιο ήταν το επόμενο βιβλίο σας; Είναι δεκατρείς ιστορίες, Οι πρώτες έξι αφορούν γ ε­ γονότα του 1989-90 και οι υπόλοιπες είναι σύγχρονες. Το ονόμασα Κινητό τηλέφωνο (στα γερμανικά: Handy), γιατί ήθελα να δείξω αφενός ότι διαδραματίζεται στο πολύ πρόσφατο παρελθόν μας και αφετέρου ότι με αυτά τα νέα στοιχεία, το αυτοκίνητο, το internet κ.λπ. είμαστε διαφορετικά όντα και υπάρχουν και οι δύο πλευρές: μπορεί να σώσουν τη ζωή μας, αλλά και νρ καταστρέψουν την προσωπική ζωή κάποιου. Προσπά­ θησα να το κάνω να φαίνεται όσο γίνεται λιγότερο «τε­ χνητό», ότι δηλαδή κάποιος διηγείται κάτι σε κάποιον άλλο, χωρίς τη μεσολάβηση ενός συγγραφέα. Μου ήταν πάρα πολύ σημαντικό ότι με ένα μέσο, τόσο πα­ λιό και παραδοσιακό, όπως είναι η προφορική αφή­ γηση, μπορεί κανείς να μιλήοει για την πρόσφατη ιστο­ ρία. ΓΓ αυτό και ο υπότιτλος είναι Δεκατρείς ιστορίες σε παλιό στυλ, που βρίσκεται σε αντίθεση με τον τίτλο. Αυτό είναι το βιβλίο από το οποίο μου αρέσει περισσότερο απ' όλα να διαβάζω αποσπάσματα στις παρουσιάσεις μου. Θα θέλατε να μου μιλήσετε για το μυθιστόρημά σας Αδάμ και Έβελυν, που κυκλοφόρησε πρό­ σφατα στη Γερμανία; Είναι μία επιπλέον προσπάθεια, ύστερα από αυτό που έκανα με τις Καινούργιες ζωές να γράψω μία συμφωνία, να το μεταγράψω τώρα σ' ένα lied (τρα­ γούδι). Δηλαδή, μία σύντομη, γραμμική αφήγηση για το πόσο γρήγορα μπορούσε να φύγει κανείς, το '89, και να πάει από το ανατολικό οτο δυτικό μπλοκ. Κάθε στιγμή από την ιστορία του Αδάμ και τη ς Εύας έχει αποτυπωμένο το ίχνος τη ς αμαρτίας. Το ερώ ­ τημα είναι ποια είναι η αμαρτία: να φύγεις ή να μεί­ νεις; Και αυτή είναι η αναγνώριση του κακού και του καλού και του πού βρίσκεται το δ έντρο τη ς γνώσης. Σας ευχαριστώ. ■

ΖΟΖΕΛΕΙΥΙΣΠ EIZCITD — Ε Ν Η

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

Ν ε κ ρ ο τ α φ ε ίο π ιά ν ω ν Ένα κείμενο μαγικού ρεαλισμού. Μ ια υπέροχη ιστορία για την αγάπη, τη ζωή και το θάνατο στη σαγηνευτική Λισαβόνα... Ο Ζ. Λ . Πεϊοότο είναι η εντυπωσιακά ανακά λυψη της σύγχρονης πορτογαλικής λογοτεχνίας. ΖΟ ΖΕ ΣΑΡΑΜ Α ΓΚ Ο Υ

|^ ά ρ ρ α τ α |

ΣΕ Ο Λ Α ΤΑ Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

Ε μ ι λ υ Μπ α ρ τ π ν Ξ

ε ν η

Λ

$k>

ο γ ο τ ε χ ν ί α

Μ ανδραγόρας Έ να συναρπαστικό λαϊκό παραμύθι για το χωριό Μανδραγόρας, όπου ο χρόνος μοιάζει να έχει σταματήσει στο Μεσαίωνα... Έ ν α ε υ φ υ έ ς δια σκ εδασ τικ όμυθιστόρ ημα για τη ν επ ιδ ίω ξη του εκμ ο ντερ νισ μ ο ύ κ α ι τω ν π α ρ ά π λ ε υ ρ ω ν α π ω λ ε ιώ ν της. Ε π ιβ ε β λ η μ έν ο ανάγνω σμα σ την επ οχ ά της τυραννίας τη ς τεχνολογίας.

ΧΩΡΙΣ

προϋπηρεσία από τον Γιώργο Ξενάριο

Κωνσταντίνος Ακύλας Μπαμ Κέδρος, 2009 Ο. 241, € 14

ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ένα κείμενο να μ ετα χθ εί από το α φ ηρ ημένο γένος τή ς γενικής στο συγκεκριμένο είδος τη ς λογοτεχνικής αφήγησης, θα πρέπει να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις, από τις οποίες η επανεπινόηση τη ς πραγματικότητας είναι, νομίζουμε, η σημαντικότερη. Δεν υπάρχει εξαίρεσ η σ' α υτόν τον κανόνα και, ακόμα και στις περιπτώσεις που φ αίνεται ότι ο συγγραφέας εκθ έτει απλώ ς τα «πραγματι­ κά» γεγονότα, α υτό ο φ είλετα ι στη συγγραφική επεξεργασία και όχι σε ένα αίτημα πιστότητας προς την πραγματικότητα καθεαυτήν. ΑΝ ΚΑΝΑΜΕ αυτόν το ν πρόλογο για να μιλή σουμε για το βιβλίο το υ Κωνσταντίνου Ακύλα Μπαμ, είναι ακριβώς επειδή το τ ε λ ε υ τα ίο (και πολλά παρόμοια μ ε α υτό βιβλία), αν και όχι χωρίς καλά στοιχεία, μας προβληματίζει αν πρέπει να εντα χθ εί στον κύκλο τη ς λογοτεχνίας ή στην εν γένει αφήγηση, και δη στις, βιωματικού υπ οοτρώ ματος, α υτο-αφηγήσεις. ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ για μία σαφέστατα αυτοβιογραφική αφήγηση του κεντρικού ήρωα, στο πρόσωπο το υ οποίου συμπίπτει και ο -μοναδικός, πρωτοπρόσωπος- α φηγητής, αλλά και, πιθανότατα, ο συγγραφέας. Η σύμπτωση αυτώ ν τω ν τριώ ν ιδιοτήτων -συγγραφ έας, μοναδικός αφηγητής και κεντρικός ήρω ας- δεν αφήνει πολλά περιθώρια ο ύ τε για τη ν επανεπινόηση τη ς πραγματικότητας, αλλά ο ύ τε για τη ν ανάπτυ­ ξη αξιόπιστων αφηγηματικώ ν τεχνικώ ν και μηχανισμών. ΤΟ «ΘΕΜΑ» το υ βιβλίου είναι η ενηλικίωση και, περαιτέρω, η πορεία προς τη ν ω ριμότητα ενός εφ ήβου, γόνου καλής α λλά αργότερα ξεπ εσ μ ένη ς οικονομικά οικογένειας. Κυρίαρχα στοιχεία α υτής τη ς πορεί­ ας είναι η ανακάλυψη τη ς ο μ ο φ υ λό φ ιλη ς τα υ τό τη τα ς το υ πρωταγωνιστή και το πατρικό πλέγμα, η πιο κλασική -συμβολική και πραγματική- σχέση εξουσίας στον εν γένει βίο. 0 Ακύλας διηγείται με χάρη και φρεσκάδα (αν και με παρένθετες, αμιγείς α γγλικές φράσεις, που πια θεω ρείται ότι προσδίδουν παραπανίσιο κύρος στα λεγάμενα ή στα γραφόμενα) τα πραγματικά περιστατικά που συνέθεσαν αυτή τη ν πορεία, χωρίς όμω ς οργανω μένο αφηγηματικό σχέδιο και συνολικό όραμα. Σ' έναν επίπεδο, γραμμικό χρόνο -π ου συμπίπτει ακριβώς μ ε α υτόν τη ς π ρα γματικότητα ς- και σ' ένα χώρο που το ν τρ ο φ ο δ ο τεί αποκλειστικά το βίωμα, ο συγγραφέας ξετυ λίγ ει τη ν πορεία το υ ήρωα μέσ' από τις συμπληγάδες τη ς ενηλικίωσης και κάτω από τη βαριά σκιά το υ πατέρα. ΤΟ ΜΠΑΜ, υπό ά λλο υ ς όρους, θα μπορούσε να ήταν ένα μυθιστόρημα μαθητείας. Ο συγγραφέας του διαθέτει διηγητική ικανότητα και αίσθηση το υ μ έτρ ο υ (την οποία παραβιάζει σε λίγα σημεία το υ βι­ βλίου, κυρίως ότα ν ξεκαθαρίζει το υ ς λογαριασμούς το υ με το ν εα υτό το υ και το υ ς ά λλους). Ωστόσο, δεν κατορθώνει να συστήσει μία, κυρίως ειπείν, μυθιστορηματική σύνθεση, όχι μόνο γιατί δ εν κατα­ φ έρνει να επανασημασιοδοτήσει τη ν πραγματικότητα, αλλά και γιατί δ εν μπόρεσε να απεμπλακεί από το θανάσιμο εναγκαλισμό το υ βιώματος. ■

3 4

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

Η ε^εύ^εεί) του Ουγκό Κ<λμπ^έ Z\if(^<x(fiexq·· ftngAm v Σελζνικ Εκονογ^«ί<ί»η6η: (\ττςΑί<\ν Σέλζνικ 'Evas μικρόε κήέφτηε, ένα χαλασμένο ρομπότ, ένα παράξενο κορίτσι και έναε δύστροποε ηδικιωμένοε, που δεν είναι άδδοε από τον πατέρα των ταινιών επιστημονικήε φαντασίαε Ζορζ ΜεΑιέε, είναι τα στοιχεία που συνθέτουν το βιβλίο του εικονογράφου και συγγραφέα Μπράιαν Ιέδ ζν ικ . Μία πρωτότυπη έκδοση, έναε δυνατόε συνδυασμόε μυθιστορήματοε, εικονογραφημένου βιβλίου και graphic novel.

«Πρόκειται για αήηθινό αριστούργημα - έναν επιδέξιο συγκερασμό αφήγησηε, εικονογράφησή και κινηματογραφικήε τεχνικήε, μία ιστορία που εμπεριέχει εξίσου το στοιχείο ms πρόκήησηε απέναντι σε κάτι ακατόρθωτο και την έντονη συγκίνηση» Publishers Weekly

Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

«Δεν μπορώ, είμ’ ουδέτερος, ας εξέλθει στον πόλεμο έτερος» ι σ υμπέρα σμα θα ε ξή γ 6 κα νείς αν διά β α ζε σ το ο π ισ θό φ υ λλο τ ο υ βι­ βλίου ό τ ι π ρω ταγω νιστούν η χα ριτω ­ μένη Κ ά τε, ο ξά δ ε λ φ ό ς τη ς , Ν ίκυ , ο Κ υ­ ρ ιά κ ος Κ ανισ τρά κης, ιδ ιο κ τή τη ς τη ς εφ η ­ μ ερ ίδ α ς Π ρ ο χ ω ρ ε ίτε !, και η π ο λ ύφ ερ ν η μνησ τή το υ , Τ ζ ίτζ η Ζ ερ μ π ίν η ; Και πώς κολ λ ά ν ε σ ’ ό λ ο υ ς α υ το ύ ς ένα λου σ τρ ά κ ι ο ν ό μ α τι Ό μ η ρ ο ς , μία γ ερ ο ν το κ ό ρ η γαλλίδα κου β ερ ν ά ν τα μ ε τ ο όν ο μ α Ρεμί, ένα ς ά γγλος π ο λ ιτικ ό ς μ ε τ ο ν κω δ ικό Φ ι ή ένα ς ψ ευ το κ α τ ά σ κ ο π ο ς μ ε τ ο π ρ ο σ ω ν ύ μ ιο Μ ποναπ άρτ, ο οπ ο ίο ς ό μ ω ς ερ γ ά ζετα ι για τα σ υ μ φ έρ ο ντα τω ν Αγγλω ν; Μία πρώ τη εικασ ία θα ήταν πως π ρ όκειτα ι για π α ρ α λ ο γ ο τεχ ν ικ ό ανάγνωσμα, για ένα α πό τα πολλά ρ ο ζ λ ο γ ο τεχ ν ή μ α τα π ου κα ­ τα κλ ύ ζο υ ν τα ράφια τω ν π ο λ υκ α τα σ τημ ά ­ τω ν και α να φ έρ ο ν τα ι σ ε πάθη, ίν τρ ιγ κες, έ ρ ω τε ς κ,λπ. Ά λ λο ι θα υ π έθ ετα ν πως π ρ ό ­ κ ειτα ι για μία χαρω π ή επ ιθ εώ ρ ησ η με ή ρ ω ες - κ α ρ ικ α το ύ ρ ες , μ ε δια λ ό γο υ ς πα­ ρω δία και μ ε σ κη νές γέλιο υ, σ την προσπά­ θεια τ ο υ θιάσ ου να πιάσει τ ο σ φ υ γ μ ό το υ κ οιν ο ύ και να μετα δώ σ ει με φ αρ σ ικό τρ ό π ο τη ν α τμό σ φ α ιρα τη ς επ οχ ής. Κι ό τα ν ξε κιν ά κα νείς και διαβ ά ζει, η α μη χα ­ νία εν τε ίν ετα ι, καθώ ς α ντιλα μ βά νετα ι πως π ρ ό κ ειτα ι για ισ το ρ ικ ό μ υ θισ τό ρη μα , με γλώσσα κ α λ ο δ ο υ λ εμ έν η και σ φρ ιγηλή, με επ ιμ ονή σ τις λ επ τ ο μ έρ ειε ς και σ το κλίμα τη ς επ οχ ής, μ ε ζω ντανά επ εισ ό δια που σ τη λαβ υ ρινθ ώ δη εναλλαγή τ ο υ ς δ η μ ιο υ ρ ­ γ ο ύ ν π ολλαπ λούς μ ικρ ό κ ο σ μ ο υ ς και σ κη­ νικά. Μία γ ελ ο ιό τη τα σ ε ν τύμ α σ ο β α ρ ό τ η ­ τα ς ! Δ ύ ο τ ε ρ ά σ τιε ς τ ε κ τ ο ν ικ έ ς π λά κες δ ιεισ δ ύ­ ο υ ν η μία κάτω από τη ν άλλη, π ροκα λώ ν τα ς σ εισ μ ικές δ ο ν ήσ εις, μειδ ιά μα τα και δ ό σ εις π ερ ιέρ γεια ς, δ έ ο ς μπ ροσ τά σ τις σ ελ ίδ ες τ η ς εθ ν ικ ή ς ισ τορ ία ς και θυ μη δία μπ ροσ τά στα μικρά και ευ τρά π ελα τη ς

Τ

Α θηνά Κ ακούρη Ξ ιφ ίρ φ α λ έρ Κασιανιώτης, 2009 σ. 489, € 24,04

3 6

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

σ π α ρτα ρισ τή ς ελλη νική ς π ρ α γ μ α τικό τη τα ς το υ 1916. Η επ οχ ή δ ε ν είναι από τις πολύ ευ ν ο η μ έ­ ν ες το υ ισ τορ ικ ού μυ θ ισ το ρ ή μ α το ς, αν και τώ ρ α τε λ ε υ τα ία η πρώ τη εικο σ α ετία το υ 20 ού αιώνα τ ρ ά β η ξ ε τη ν π ρ οσ ο χή μυθισ τορ ιογρ ά φ ω ν μας (όπως, λ.χ., τη ς Έ λενας Χ ο υ ζ ο ύ ρ η σ το Σ κ ο τε ιν ό β α ρ δ ά ρ η ή το υ Δ η μ ο σ θ έν η Κ ο ύ ρ το β ικ σ το Τι ζ η το ύ ν οι β ά ρ β α ρ ο ι), π ρ ο κ ε ιμ έ ν ο υ να δ ιερ ευ νη θ ο ύ ν λ ο γ ο τεχ ν ικ ά σ το πλαίσιο τω ν Β αλκανικών Π ο λ έμ ω ν οι α π α ρχές τη ς εθ ν (ικ ισ τ)ική ς μας τα υ τό τη τα ς . Η Α θη νά Κ α κ ο ύ ρ η δ ε ν έχ ει, όμ ω ς, τ έ τ ο ιο σ κοπ ό. Π ρ ο τιμ ά να δ ει τη ν επ οχή ως μ ετα β α τικ ή φάσ η για τη ν Ελλάδα, όταν, τό σ ο σ ε α το μ ικό όσ ο και σ ε εθ ν ικ ό επ ίπ εδ ο, ήμ α σ τα ν π ρ ο σ α ρ τη μ ένο ι σ το άρμα τω ν Μ εγά λω ν Δ υν ά μεω ν και στα σ υ μ φ έ ρ ο ντα Ά γγλω ν, Γάλλων, Ρώσων ή Γερμανώ ν. Είναι η π ε ρ ίο δ ο ς κατά τη ν οπ οία η χώρα έχ ει ε ξ έ λ θ ε ι επ ιτυ χώ ς από το υ ς Βαλκανι­ κ ού ς Π ο λ έμ ο υ ς , δ ιά κ ειτα ι α κό μη ο υ δ έ ­ τε ρ η , ενώ έ χ ει ήδη ξεσ π ά σ ει ο Α ’ Π α γ κ ό ­ σ μιο ς Π ό λ εμ ο ς και δ ια π ρα γ μα τεύ ετα ι επ ί­ σημα και ανεπίσημα τη ν ε ίσ ο δ ό τη ς σ ’ αυ­ τό ν . Ο δ ιχα σ μ ός βασιλιά και Β εν ιζέλο υ ε ί­ ναι π ρ ο τω ν πυλών, οι Β ούλγα ροι επ οφ θα λμ ιο ύν τ η Μ α κ εδ ον ία και τη Θ ρ ά κ η , οι Δ υ τικ ο ί ερ ίζ ο υ ν για τα λιμάνια μας, η σ ο­ βαρή διπλωματία α κο νίζει τις π έν ες τ η ς και η α σ όβαρ η σ π ιο υνεύει και μη χα ν ορ ρα φ εί. Σ ’ α υ τό τ ο ισ το ρ ικ ό σ κη νικό , τ ο Ξ ιφ ίρ Φ α ­ λ έ ρ σ κια γρα φ εί χιο υ μ ο ρ ισ τικ ά τις κα τα ­ σ κο π ικές και α ντικα τα σ κ ο π ικ ές κινήσ εις τω ν Μ εγά λω ν Δ υν ά μεω ν και τω ν ντόπ ιω ν α π εσ τα λμένω ν το υ ς . Ο ι π ρ οσ π ά θ ειες τω ν δ ύ ο π λευρ ώ ν να α ν τλ ή σ ο υ ν μ ε κ ά θ ε τρ ό π ο π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς σ υμ π λέο υν με τη Ν ζωή τω ν αστώ ν σ την Α θή να, ενώ ο τύ π ο ς μ ε τη ν π ροπ αγάνδα που α σ κεί είναι τ ο μ ε ­ γάλο δ ια κ ύβ ευμ α για να πα ρα σ υρ θεί ο

λ α ό ς και δη η κ υβ έρ ν ησ η π ρ ο ς τ η μία ή τη ν άλλη κ α τεύθ υν σ η. Δ ύ ο α κό μα σ το ιχ εία τρ α β ο ύ ν τ η ν π ρ ο σ ο χή μας· κ α τα ρχ ά ς, η π ο λυεπ ίπ εδ η π ρ α γ μ α τικό τη τα που αγγίζει τα όρ ια τη ς π ολυφ ω νία ς. Σ τ ο μεγ α ­ λ ύ τε ρ ο μ έ ρ ο ς τ ο υ έρ γ ο υ δ ε ν ανα γνω ρίζεται κά­ ποια π ρ ω τα γω νισ τική μ ο ρ φ ή , α φ ο ύ σ ε κ ά θ ε μι­ κ ρ ό ή μ εγ ά λ ο κ εφ ά λ α ιο , σ ε κ ά θ ε κ ιν η μ α το γ ρ α ­ φ ική σ εκ ά ν ς π α ρίσ τα τα ι και ερ μ η ν εύ ει τ ο ν κ ε ­ ν τρ ικ ό ρ ό λ ο π ό τε τ ο ένα πρ όσ ω π ο και π ό τ ε τ ο άλλο, ε ίτ ε α υ τό είναι ένα από τα βασικά ε ίτ ε ε ί­ ναι μία δ ε υ τε ρ ε ύ ο υ σ α φ ιγ ού ρα μέσ α σ το ν π ο ­ λυπ ρόσ ω π ο θίασ ο τη ς Κ α κ ο ύ ρ η . Μ ε α υ τό ν τ ο ν τρ ό π ο ενα λλά σ σονται πρόσωπα, τα οπ οία μπαι­ ν οβ γ α ίν ου ν σ τις σ κη ν ές, ά λ λ ο τε ως πρ ω τα γω ­ ν ισ τές κι ά λ λ ο τε ως κ ομ π ά ρσ οι, ενώ τ α υ τ ό ­ χρ ον α ο ικ ο δ ο μ ε ίτα ι ένα μ εγ ά λ ο μω σ α ϊκό σ υ­ μπ ερ ιφ ορ ώ ν και κινήσ εω ν, δ ιαλό γω ν και αλισ β ερισ ιού. Η α θηνα ϊκή ζωή σ ε ένα π ο λ ύ β ο υ ο ψ ηφ ιδ ω τό. Η επ οχ ή που εγκα ινιάζει τ ο ν κ ο σ μ ο ­ π ο λ ιτισ μ ό και η Α θ ή ν α π ο υ α να δ εικ ν ύ ετα ι σ ε σ τα υ ρ ο δ ρ ό μ ι α ντιτιθ έ μ ε ν ω ν τά σ εω ν ζυμ ώ ν ετα ι μ ε το υ ς χ α ρ α κ τή ρ ε ς και έτσ ι α λλ η λο π ρ οβ ά λ λο νται και οι δ ύ ο . Δ ε ύ τ ε ρ ο α ξιο σ η μ είω το σ υ σ τα τικό τ ο υ μ υ θι­ σ το ρ ή μ α το ς είναι η κ εν τρ ικ ή θέσ η που ε ν ίο τε κ α τέ χ ο υ ν οι γ υ ν α ίκ ες σ ε μια κοινω νία που θ εω ­ ρ είτα ι από π ο λ λ ού ς α νδ ρ ο κρ α τική . Κ υρ ίω ς η Κ ά τε ό χ ι μ ό ν ο δια φ ω ν εί μ ε τ ο ν α δ ε λ φ ό τη ς και εν π ο λ λ ο ίς επ ιβά λλει τ ο δ ικ ό τη ς , αλλά και κι­ ν είτα ι α υ τό νο μ α , π α ίρνει π ρ ω το β ο υ λ ίες και σ υ μ μ ε τέ χ ε ι εν ε ρ γ ά σ τη ν κοινω νική (και π ο λι­ τικ ή ) ζωή. Η ίδια η σ υ γ γ ρ α φ έα ς π ισ τεύει ό τ ι οι γ υ ν α ίκ ες τω ν α ρχώ ν τ ο υ αιώ να δ ε ν ή τα ν τ ό σ ο α π ο κλ εισ μ έν ες από τη δη μό σ ια ζωή, ό σ ο πι­ σ τεύ ετα ι, και π ερ ν ά ει σ το έ ρ γ ο τη ς θη λυκά πρόσωπα μ ε άποψη και ισ χυ ρή θέσ η. Τ ο ισ το ρ ικ ό α υ τό μυ θ ισ τό ρ η μ α , το ιχ ο γ ρ α φ ία μιας σ υ γ κ εχ υ μ έ ν η ς επ ο χ ή ς , κ α θ ρ ε φ τίζ ε ι τη ν α κα τα ν ό η τη για π ο λ λ ού ς π ρ α γ μ α τικό τη τα τη ς μ υ σ τικ ή ς διπ λω ματίας. Α π ο τελ ε ί, επ ίσ ης, ένα ν α ν ε σ τρ α μ μ έ ν ο κ α θ ρ έ φ τη , σ τη ν κω μ ικο τρ α γ ικ ή το υ π λευρ ά, τη ς Ελλάδας π ο υ είναι κ α τα δ ικα ­ σ μ ένη (;) να ά γετα ι και να φ έ ρ ε τ α ι από τ ις β λ έ­ ψ εις τω ν Μ εγά λω ν Δ υν ά μ εω ν , ενώ παράλληλα οι α το μ ικ έ ς φ ιλ ο δ ο ξίε ς δ ρ ο μ ο λ ο γ ο ύ ν ή α να τρ έ­ π ο υν τα εθ νικά και σ υλλογικά σ υ μ φ έ ρ ο ν τα . ■

/

Κώστας Χρυσόγονος

ΗΙΔΙΩΤΙΚΗΔΗΜΟΚΡΑΠΑ I Από Γΐςπολιτικές δυναστείες στην κλεπτοκρατίπ

ΚΩΣΤΑΣ ΧΡΥΣ0Γ0Ν0Σ, Η ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Η σύντηξη δημόσιας και ιδιωτικής εξουσίας, η οικογενειοκρατία στα πολιτικά κόμματα, τα οικονομικό σκάνδαλα... μια μελέτη των παράδοξων στην ελληνική δημοκρατία.

ΝΙΚΟΣ ΔΟΪΚΟΣ, 0 ΑΝΑΡΙΘΜΟΣ ΔΡΟΜΟΣ Η αχέση πολιτικής, κοινωνίας και δημόσιας ηθικής και η ανάγκη συγκρότησης μιας κοινωνικά ευαίσθητης, πολιτικά αξιόπιστης, και οικονομικά αποτελεσματικής κεντροαριστεράς. Αθήνα: Κιάφας 5 - ΤΚ10678 · τηλ: 210 3811077 · Fax: 210 3811086 Θεσσαλονίκη: Καμβουνίων9 - ΤΚ54621 · τηλ.: 2310 256146 · Fax: 2310 256148 w w w .e pik entro.gr · e -m a il:books@ epikentro.gr

δ ι α β α ζ ω ] . Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Ο παππούς του Ομήρου ο βιβλίο α π οτελεί ύμνο σ τον αφηγητή και πηγαίνει πίσω στην αρχαιότητα, για να συναντήσει το ν περιπλανώμενο α οιδό ως αρχέτυπ ο το υ συγγραφέα. Η ισ το­ ρία διαδρα μα τίζετα ι το ν 8 ο π.Χ. αιώνα, όταν ο γ έρ οντα ς Τή νελλο ς Ανθρω πίω νος Απολλωνιεύς εξισ τ ο ρ ε ί τη ζωή το υ σ τον εγγο νό το υ και μαζί αποκαλύπτει τις σ υνθήκες μέσα στις οπ οίες γεννήθ ηκε η αφήγηση. Η επ οχή αναπλάθεται α ρκετά ζωντανά, με τη ν πολυ­ ποίκιλη καθημερ ινότητα να απλώνεται τό σ ο σ το κ λέος τη ς α νερχ όμ ενης Ελλάδας, όσ ο και κυρίως στα ευτράπελα στιγμιότυπα, στα πάθη και στα μίση τω ν προγόνων μας. Είναι η γραμμική εξισ τόρη σ η τω ν παιδικών χ ρ ό ­ νων το υ α φηγητή, τη ς ενηλικίωσής το υ και τη ς μα θητείας το υ δίπλα σ ε ένα διάσημο α οιδό τη ς περιόδου, αλλά και ο δικό ς το υ απογαλακτισμός με τη ν καταξίωσή το υ ως μεγάλου επώνυμου ραψωδού. Σ την αρχή ο αναγνώστης π αρακολουθεί ένα μυθιστόρημα μαθητείας, όπ ου ο ν εα ρό ς πρωταγωνιστής ωριμάζει μέσα από τις δ υ ­ σ κο λίες και ψήνεται σ την τέχν η το υ α οιδού. Μ εγαλώ νει και α να τρέφ ετα ι με τις α ξίες το υ ανέστιου χρ ημ α τιζό μεν ου τρα γου δισ τή τη ς εποχής, το υ οπ οίου η ψυχοσύνθεση μεσ τώ ­ νει, καθώς π ερνούν τα χρόνια. Π ιο πολύ όμω ς ο Χ ω μεν ίδη ς αναβιώ νει - μ ε τ α φ ε ρ ­ μένο σ την αρχαία Ε λλάδα- τ ο πικαρικό μυ­ θιστόρημα το υ ευρω παϊκού 17ου-18ου αιώ­ να που ευ δ ο κ ίμ η σ ε στα καθ’ ημάς μό νο σ ε λίγα έργα το υ 19ου αιώνα. Ο πίκαρο είναι ο ήρωας που π εριφ έρετα ι εδώ κι εκ εί, ζει καιροσκοπικά, πρ οσ α ρμ όζει τη ν ηθική το υ στις εκ ά σ το τε σ υνθήκες και ελάχιστα σ τε­ ριώνει πουθενά, ελά χισ τα ν ο ικ ο κ υ ρ ε ύ ε­ τα ι... Σ ’ α υτό τ ο « ρ ο κ μυθιστόρημα περι­ πλάνησης», όπως τ ο χα ρα κτήρισ ε ο συγ­ γρα φέας, ο Τ ή νελλο ς ζει τυ χοδ ιω κτικά, άλ­ λ ο τ ε φ έρ ετα ι ντόμπ ρα κι ά λλ ο τε δ εν διατη­ ρ ε ί ακέραια τη ν ηθική το υ , ενώ, πέρα από

Τ

Χ ρ η σ τό ς Χ ω μ ε ν ίδ η ς Λ όγια φ τερ ά Πατάκης, 2009

3 3

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

τις κατά τό π ο υς ερ ω μ ένες το υ , δ εν απέφυγε τις μικρ ές ή μεγάλες παρανομίες. Τ ο έρ γ ο το υ Χ ω μενίδη μας μ ετα φ έρει στην αρχαϊκή Ελλάδα και μας εισάγει σ το πνεύμα τη ς εποχής. Ο μολογώ , όμως, ότι παρά τις φ ι­ λότιμες προσπάθειες το υ λογο τέχνη , ο τρ ό ­ πος αποτύπωσης τη ς αρχαιότητας δ εν με έπ εισε για τη ν αληθοφάνεια το υ κλίματος που περιγράφει. Εξαρχής η ατμόσφαιρα μού φ αινόταν λίγο πολύ αδρομερώ ς δοσ μένη και διαφ υγόντω ς ευφ άντα σ τη, πόσ ο μάλλον όταν άρχισα να ανακαλύπτω πραγματολογι­ κές αστοχίες: ο α οιδός με τη ν ακολουθία το υ -σ τ ο ν οπ οίο θή τευ σ ε ο Τ ή νε λ λο ς - παρου­ σιάζεται σαν περιπλανώμενο τσ ίρκο, σαν ένα π εριφ ερό μενο σ όου, όπου οι τη λεοπ τικές ει­ κ όνες είναι πολύ έντο νες, ο γραφέας, που τη ν επ οχή εκείνη χρησιμοπ οιούνταν μόνο για κατα γρα φές προϊόντων, προτίθεται να καταγράψει τα προφορικά ως τ ό τ ε έπη, το φ αινόμενο τη ς έκλειψης επ εξηγείται, αν η πρώτη επιστημονική ερμηνεία έγινε από το ν Θ α λή λίγες δ εκ α ετίες α ργότερα , κ.ά. Ό τα ν όμω ς ο Τή νελλο ς α φηγείται τη μετα ­ μόρφωσή το υ σ ε χελω νοκαύκαλο (μία μετα ­ μόρφωση μ ε σ υμβολικό χαρακτήρα, αφού, όπως φαίνεται και μέσα σ το μυθιστόρημα, οι λύρ ες που σ υνόδευαν το υ ς α οιδούς είχαν ηχ είο από όσ τρ α κο χελώνας), πείσ τηκα ότι ο Χ ω μενίδη ς είχ ε μία άλλη βαθ ύτερη φ ιλο­ δο ξία : δ εν θέλησ ε απλώς να γράψει ένα εί­ δ ο ς ισ τορ ικού έρ γου , προσ κολλημ ένο υ στην ιστορική ακρίβεια, αλλά θέλησ ε να δ ε ί­ ξε ι τη δύναμη το υ λόγου, που μπ ορεί να πα­ ρουσιάσει ακόμα και τα π αράδοξα πράγ­ ματα ως πιθανά. Επομένως, η αφήγηση το υ ήρωα δ εν πρέπει να εκλαμβάνεται το ις μετρη τοίς, α φού πολλά απ’ όσα λέει είναι απο­ κύημα τη ς φ αντασίας το υ , κομμά τι τη ς μα­ γικής το υ τέχ ν η ς και δ εν απ ο τελεί τη χρονικογραφ ική εξισ τόρη σ η το υ βίου το υ μέσα σ το πλαίσιο τη ς επ οχής το υ.

Β

Ο σ υγγρα φέας πιο πολύ προβάλλει τ ο ν ίδιο το υ το ν εα υ τό το υ σ το μα κρινό π ρ όγο νό το υ : κάθ ε δη μιου ρ γ ός πλάθει κατα στάσ εις και παραποιεί γεγ ο νό τα , για να π ετύ χ ει τη σαγήνη το υ παραμυθιού και να εγκλω βίσ ει μέσα σ τη γοη τεία τ η ς α φήγησ ης το ν α κρ οα ­ τή ή το ν αναγνώστη το υ . Κ ά θ ε δη μιου ρ γ ός προσ π αθεί να δώ σει νόημα σ τον κόσ μο· κάτι π ερισ σ ότερο , προσ π αθεί να αφ η γη θεί τ ο χά ο ς το υ κόσ μο υ σ ε μία αλυσίδα γ εγ ο ­ νότω ν και καταστάσεων, σ την οποία να συλλαμβάνεται ο αναγνώστης σαν μύγα σ ε ισ τό α ράχνης. Ο Χ ω μεν ίδη ς πήγε πίσω στην αρχα ιότητα για να βρει τις απαρχές το υ δ εσ ίμ α το ς τη ς ισ τορίας σ ε αφήγηση. Η ματιά το υ είναι παρω διακή, ο κόσ μο ς που αναπλάθει είναι σκόπιμα π α ρα μορφ ω μένος (λ.χ. οι Ολυμπια­ κ οί Α γώ νες παρουσιάζονται μακριά από τη ν ηρωική το υ ς αίγλη και τη ν ευ γενή το υ ς

Β Λ

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

]

άμιλλα) και ειδικά τ ο τελ ε υ τα ίο μ έρο ς, όπου ο Τ ή νελλο ς εγκλω βίζεται σ ε ένα νησ ί εγκα τα λελ ειμ μ έν ο από το χρ όνο, φ αντάζει γ κρ οτέ σ κ ο και υπ ερβολικό. Αλλά πάνω σ’ α υτό τ ο χαλί τη ς π α ρ α δ οξό τητα ς φ αίνεται και η δύναμη το υ παραμυθά, που μπ ορεί να μετα ­ τρ έψ ει τ ο καθημερινό σ ε μυθώ δες, τ ο ο ικείο σ ε τερ α τώ δ ες , τ ο π α ρο δικό και εφ ή μ ε ρ ο σ ε διαχρονικό, τ ο τε τρ ιμ μ έ ν ο σ ε μαγικό. Ο κό σ μ ο ς τη ς α ρχα ϊκής Ελλάδας γέννησ ε τη ν αφήγηση, κλη ρ ο δό τησ ε σ το έπ ος τη δη ­ μιου ργικότη τα τη ς σ ύνθεσ ης, κ α τ’ αρχάς π ρ οφ ορ ικής κι έπ ειτα γραπτής, ώ σ τε να φ τά σ ει ως σ ήμερα και να ε ξ ελ ιχ θ εί σ ε ύψισ τη τέχν η . Ο σ ημ ερ ινός σ υγγρα φέας, κατά τ ο ν Χ ω μενίδη , ο φ είλ ει πολλά σ την ανάγκη το υ ανθρώ που να α κο ύει παραμύθια και να μα γνητίζεται από το ν εξω τισ μό , το ν ηρωι­ σ μό, τη ν α τμο σ φ α ιρικότη τά το υ ς , όπως τα επ ινόησαν οι π ερ ιφ ερ ό μ ενο ι αοιδοί. ■

ΠΑΠΥΡΟΣ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΛΑΣΙΚΑ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΡΑΜΓΠΝΤΡΑΝΑΘ ΤΑΓΚΟΡ

ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ Με to επαναστατικό -σε μορφή και περιεχόμενο- αυτό μυθιστόρημα ο μεγάλος Ινδός στοχαστής Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ αμφισβητεί τους δύο πυλώνες της ινδικής και σύγχρονης δυτικής κοινωνίας, τη συζυγική πίστη και την πίστη στο έθνος. ΣΤΑΝΤΑΛ

ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΥΡΟ Έργο σταθμός στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, μας μεταφέρει στη Γαλλία της Παλινόρθωσης των Βουρβόνων, την τρίτη δεκαετία του 19ου αιώνα.

Εκδοτικός Οργανισμός ΠΑΠΥΡΟΣ, 2103611880www.papyrosonline.gr Έκθεση - Βιβλιοπωλείο: Πανεπιστημίου 46 &. X. Τρικούπη, Αθήνα 2103826813 210 3826211

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Με τους αριθμούς της καθημερινότητας ύο μ εγ ά λ ες π ιέσ εις δ έ χ ε τ α ι α νέκ α ­ ε κ ε ίν ο ς σ τ έκ ετα ι σ ύ ν το μ α , αλλά και π ρ ο ­ θ ε ν η δ ιη γ η μ α το γ ρ α φ ία , ώ σ τε να σ εκ τικ ά , σ τα σ ου σ ο ύμ ια το υ ς , θυ μά τα ι ε τ ερ ο κ α θ ο ρ ίσ ε ι τη φ ύσ η τη ς . Α π ό α δ ιό ρ α τες σ τιγ μ ές τη ς ζω ής το υ ς και π ρ ο ­ τη μία, τ ο μυ θισ τό ρη μα πρ οσ π αθ εί να επ ι­ σ π α θεί να τ ις αποτυπ ώ σει εκ θ έ το ν τά ς τ ε ς βάλει σ το διήγη μα τ η ν π ο λυεπ ίπ εδ η α φ ή ­ ως χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ έ ς σ κη ν ές τη ς Κ α σ το ­ γησ η, τη δ α ιδ α λώ δ η π λο κή , τ ο υ ς π ο λυά ­ ρ ιάς, αλλά και κ ά θ ε π ό λης που αναπλάθει ρ ιθ μ ο υ ς χ α ρ α κτ ή ρ ε ς · από τ η ν ά λλη, η τη ν ισ τορ ία τη ς μέσ α από τ ο υ ς α π λούς π οίηση π α σ χίζει να μπ ολιάσ ει τ ο μ ικρ ό τ ο ανθ ρώ π ο υς τη ς . Χ ά ρ η σ ’ α υ τό τ ο κλίμα δ έ μ α ς διήγη μα μ ε τ ο λ υ ρ ισ μ ό , τ ο ό ν ε ιρ ο , εξ η γ ο ύ ν τα ι οι π ρ ο τά σ εις λ α ϊκή ς θ υ μ ο σ ο ­ τη ν α λλη γο ρία, τ ο σ υ ν υπ οδ ηλ ω τικό λ ό γ ο φ ίας, τα μικρά δ ρ ά μ α τα -π ο υ μ π ο ρ εί μεν κ,λπ. να θά β οντα ι επ ιμ ελώ ς, αλλά τα υ τό χ ρ ο ν α Ο ι μ ικ ρ ές α φ η γή σ εις τ ο υ Η λία Π α π α μό γ εν ν ά ν ε π ά μ π ο λλες ισ τ ο ρ ίε ς -, οι π ο ικ ίλ ες σ χου χ ρ ω σ τά ν ε πολλά σ το π ο ιη τικ ό ύ φ ο ς σ κέψ εις εν ό ς π α ρα τη ρητή που εμ π νέοντα ι και λ ό γ ο , καθώ ς π ερ ιέβ α λα ν τα βιώ ματα από τ ις φ ευ γ α λ έε ς σ τιγ μ έ ς τη ς κ α θ η μ ερ ι­ το υ σ υγγρα φ έα μ ε τη ν ό τ η τα ς , η οπ οία σ ύ ν τα ξη τ ο υ σ τίχο υ ω σ τό σ ο α ξίζ ει να απο­ Ο Π απαμόσχος (λ.χ. τ ο ρήμα σ το τ έ ­ θ α ν α τισ τεί. Ο χ α μ η λ ό ­ λ ειτο υ ρ γεί ως λ ο ς τη ς π ρ ότα σ ης), φ ω ν ος λ ό γ ο ς γ ίν ετα ι τ ο μ ε α ν ο ίκ ειε ς λ έ ξε ις , έδ α φ ο ς , πάνω σ το π α ρατηρητής μ ε τ η ν ω ραιοπά θεια οπ ο ίο θα δια β ά σ ο υ μ ε τη ς γλώ σσ ας και τ ις ό,τι δ ε ν β λ έπ ο υ μ ε σ τη ν τη ς λεπ τομέρ εια ς, ιμ π ρ εσ ιο ν ισ τικ ές π ε­ π εζή μα ς π ρ α γ μ α τικό ­ ρ ιγρ α φ ές μιας ζω ής τη τα . τω ν ανθρώπων που β γ α λ μ έν η ς α π ό τ ο Θ α ήθελα να δω σ’ αυτή σ ήμ ερ α , αλλά τ α υ τ ό ­ τη σ υ λ λ ο γ ή μια πιο π ερνάνε δίπλα μας χ ρ ο ν α δ ια χ ρ ο ν ικ ή ς έ ν το ν η δια φ ο ρ ο π ο ίη σ η και δ εν το υ ς ρίχνουμε και βαθιά κ α τα σ τα από τις π ρ ο η γ ο ύ μ ενες · λ α γ μ έν η ς. Ο αναγνώ­ να δω τ ο π α π αμ οσ χικό δ εύ τερ η ματιά σ τη ς νιώ θει σ ε κ ά θ ε διήγη μα να α φ ή νει εν δ ιήγη μα , που τ ις π ε­ μ έ ρ ε ι τ ο π ο ιη τικ ό το υ ρ ισ σ ό τε ρ ε ς φ ο ρ έ ς απλώνει τ ο λ ιπ όσ α ρ κο δ έ ρ μ α και να δ ο κ ιμ ά ζ ει και άλλα εν δ ύ ­ σώμα τ ο υ σ ε 2 ως 5-6 σ ελ ίδ ες , να δια β ά ­ ματα· να δω τη φ αντα σ ία να δ ο υ λ ε ύ ε ι ζει ένα σ τιγ μ ιό τυ π ο κ λ ε ισ μ έ ν ο σ το κ ε χ ρ ι­ πάνω από τη ν π ρ α γ μ α τικό τη τα κι όχι μπάρι τη ς π ο ιη τικ ή ς μα τιά ς, π ου όλα τα απλώς να έ ρ χ ε τα ι να γυα λίσ ει τ ο βίωμα μ ε α π ο κρ υσ ταλλώ νει σ τη φ ό ρ μ α τη ς γλώσ­ τ ο υ ς τρ ό π ο υ ς τη ς λ ο γ ο τεχ ν ία ς . Ίσω ς σας και τη ς α ν τιρ η το ρ ικ ή ς έν τα σ η ς τη ς επ ειδ ή , ύ σ τερ α από τ ρ ε ις σ υλ λ ογ ές, β λ έ­ σ τιγμή ς. π ει κ α ν είς σ υμ π α θη τικά τ ο σ υγγρα φ έα , Σ τη ν ουσ ία, ο Π α π α μ ό σ χο ς λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί ως αλλά νιώ θει τα υ τό χ ρ ο ν α να τ ο ν σ υνηθ ίζει, π α ρ α τη ρ η τή ς τ η ς λ επ το μ έρ εια ς , τω ν αν­ να τ ο ν σ υνα ντά ξα ν ά και ξα νά , χ ω ρ ίς να θρώ π ω ν που π ερ ν ά ν ε δίπλα μας και δ ε ν π ε ρ ιμ έ νε ι τ ο γ λ υ κ ό αναπήδημα τη ς έκ π λη­ το υ ς ρ ίχ ν ο υ μ ε δ ε ύ τ ε ρ η ματιά. Α ν τ ίθ ε τ α ξης. ■

Δ

Η λ ία ς Λ . Π απαμόσ χος Λ ειψ ή α ρ ιθ μ η τικ ή Κέδρος, 2009 σ. 252, €16

40

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

50

χρόνια από την έκδοση του κλασικού έργου του

γκύντερ ΓκΥΝΤΕΡ ΓΚΡΑΣ

Το τενεκεδένιο ταμπούρλο ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΤΣΣΕΑΣ

γκρας

Το τενεκεδένιο ταμπούρλο

κυκλοφορούν επίσης: • Δ υ σ ο ίω ν α κ ο ά σ μ α τ α ε υ ρ ό π εδ ίο · Ο α ιώ ν α ς μ ο υ • Ξ ε φ λ ο υ δ ίζ ο ν τα ς τ ο κ ρ ε μ μ ύ δ ι υπό έκδοση: Ισ τ ο ρ ίε ς σ κ ο τε ιν ο ύ θ α λ ά μ ο υ

εκδόσεις οδυσσέας ^ ΆΝΔΡΕΑ MQPAlTH 3,1U 71 ΑΘΗΝΑ · Τηλ. 210 36 25 575 · Fax 210 36 48 030

www.odisseas.gr · info@odisseas.gr

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Δ η μ ή τ ρ η ς Β . Τ ρ ια ν τα φ υ λ λ ίδ η ς

Ήρωες μιας αντιφατικής κοινωνίας ό ν ο σ υνα ισθήματα χα ρ ά ς μ π ορ εί γειτο ν ιώ ν τη ς Α θή να ς, ηλικιω μένοι α ρ ισ τε­ να π ρ ο κ α λέσ ει η σ τα θ ερ ή , τα τ ε ­ ρ ο ί, ά σ τεγ ο ι, π ο λ ίτες μ ε ο ικ ο λ ο γ ικ ές α νη­ λευ τα ία χρ όνια , α ύξη σ η εκ δ ό σ εω ν σ υχίες, αλλά και εγ κ λ η μ α τίες , οι οπ οίοι α σ τυ ν ομ ικώ ν μυ θ ισ το ρ η μ ά τω ν σ τη χώρα π ρ όσ φ α τα ε ξέπ λ η ξα ν τ ο πα νελλήνιο με μας. Ένα είδ ο ς , τ ο οπ ο ίο η κ ρ ιτική επί το ν ευ φ ά ν τα σ το τρ ό π ο α π ό δρα σ ής το υ ς χρ όν ια α ρ ν ο ύ ν τα ν να σ υμ π εριλά βει σ τη από φ υ λ α κ ές υ ψ ίσ τη ς α σ φ α λεία ς (;). «μ εγά λη λ ο γ ο τεχ ν ία » , ενώ τη ν ίδια σ τιγμή Π ο λ λ ο ί από το υ ς σ υ γ γ ρ α φ είς δ ε ν δισ τά ­ οι α να γνώ σ τες τ ο α γκάλιζαν, δη μ ιο υ ρ γ ώ ­ ζου ν , χ ρ ησ ιμ οπ οιώ ν τα ς ως όχ η μ α τη ν ν τα ς ένα φ α ν α τικό και π α θ ιασ μένο κοινό . α σ τυ ν ομ ική ισ τορ ία το υ ς , να θ έ σ ο υ ν τ ο Η έ κ δ ο σ η Ελληνικά εγκλ ή μ α τα 3 είναι, δά χ τυ λ ο επ ί τ ο ν τύ π ο τω ν ήλω ν και να θ ί­ όπ ω ς δη λώ νει ά λλω σ τε και ο τ ίτ λ ο ς τη ς , η ξο υ ν ορ ισ μένα από τα φ λ έγ ο ν τα ζ ητή μα τα τρ ίτ η κ ατά σ ειρ ά σ υλ­ τη ς σ η μ ερ ιν ή ς κοινω νία ς, Ο αναγνώστης λογή α σ τυ ν ομ ικώ ν ισ το ­ όπως είναι η κ ατά χρ ησ η τη ς ριών, γρα μ μ έν ω ν από έλ - συναντιέται με εξο υ σ ία ς , η ενο χο π ο ίη σ η λ η ν ε ς σ υγγρα φ είς, ο ρ ι­ μορφές, φιγούρες, το υ Ά λλο υ, το υ ξένο υ σ μ ένο ι ε κ τω ν οπ οίω ν αλλά και φαντάσματα (Ρ ομά, μ ε τα νά σ τες ) για τα έχ ο υ ν μα κρά θη τεία σ το π ρ οβ λή μα τα τη ς κ α θ η μ ερ ι­ που ταλανίζουν αυτό είδ ο ς , ενώ άλλοι κάνο υν νής ζω ής, γ εγ ο ν ό ς που μ ε ­ τη ν π ρώ τη τ ο υ ς εμ φ ά ­ το ν τό π ο εδώ και τα τρ έ π ε ι τη ν ανάγνωσή το υ νιση ως « ν τ ε ν τ έκ τ ιβ » τη ς δεκα ετίες. Μ ερικές σ’ ένα τα ξίδ ι π ρ ο β λ η μ α τι­ λ ο γ ο τεχ ν ία ς και δ ο κ ιμ ά ­ σ μο ύ και α υτογνω σ ία ς. φ ο ρ ές το ν ζον τα ι σ την α ρένα το υ Δ ια β ά ζο ν τα ς τα διηγή μα τα δ ύ σ κ ο λ ο υ , μα και σ υ­ διασκεδάζουν τη ς σ υ λ λ ο γ ή ς Ε λλη νικά νάμα, α π α ιτητικο ύ λ ο γ ο τεχ ν ικ ο ύ είδ ο υ ς . εγ κλήμ α τα 3, ο αναγνώ στης σ υνα ντιέτα ι με Π έ ρ α ν τ ο υ α υ το ν ό η το υ εν δ ια φ έ ρ ο ν το ς μ ο ρ φ ές , φ ιγ ο ύ ρ ε ς, αλλά και φ α ντά σ μ α τα π ου έ χ ει μια τ έ τ ο ια σ υλλογή, τ ο «κα ινό που τα λα νίζου ν α υ τό το ν τό π ο εδ ώ και δ ε ­ ή θ ος» που εισ ά γει η π ερ ί ου ο λ ό γ ο ς ε ί­ κ α ε τίες . Μ ερ ικ έ ς φ ο ρ έ ς τ ο ν δια σ κ εδ ά ­ ναι η έν τα ξη τη ς π λο κή ς πολλώ ν α σ τυ ν ο ­ ζου ν. Ά λ λ ο τ ε πάλι εν σ α ρ κώ νου ν έσ τω και μικώ ν δ ιηγ η μά τω ν σ τη σ ύγχρ ονη κοινω ­ δ ιογκω μένα τη μ ο ρ φ ή το υ «λα ϊκού ήρωα». νική π ρ α γ μ α τικό τη τα , μ ε α να φ ο ρ έ ς σ ε γ ε ­ Ό π ω ς και να έ χ ει όμ ω ς, δ ε ν τ ο ν α φ ή νο υν γο ν ό τα τ η ς π ρ ό σ φ α τη ς ισ το ρ ία ς τ η ς χώ ­ α διά φ ο ρ ο . ρας. Ο ι ή ρ ω ες πολλώ ν ισ τορ ιώ ν είναι οι Σ τη σ υλλογή σ υ μ μ ε τέχ ο υ ν μ ε διηγή μα τά άνθρω ποι τη ς διπλα νής π ό ρ τα ς μιας κ ο ι­ το υ ς οι: Α ν δ ρ έ α ς Α π ο σ το λ ίδ η ς , Βασίλης νω νίας α ντιφ α τικ ή ς , α ρ ρ ω σ τη μ έν η ς και Β ασ ιλικός, Σ έρ γ ιο ς Γκάκας, Ν ίκ ο ς Γριπιώ τα υ τό χ ρ ο ν α μα κάρια ς, σ τη ν οπ οία ζ ο ύ μ ε τη ς , Τ ιτίνα Δ α νέλλη , Β ασίλης Δ α νέλλη ς, ό λ ο ι μας. Α θη νά Κ α κ ού ρη , Ιερ ώ ν υ μο ς Λ ύκ α ρ ης, Π έ ­

Μ

Σ υ λ λ ο γ ικ ό Ελληνικά εγ κ λ ή μ α τα 3, Δ ε κ α τρ ε ίς α σ τυ ν ο μ ικέ ς ισ το ρ ίες Καστανιώτης, 2009 σ. 471, €20,90

Ο ισ το ρ ικ ό ς χ ρ ό ν ο ς σ το ν οπ ο ίο εκ τυ λ ίσ ­ σ οντα ι οι π λ ο κές τω ν διηγη μά τω ν, κα τα ­ λ αμ β άνει τ ο ν τ ε λ ε υ τ α ίο μισ ό αιώνα, ενώ οι ή ρ ω ες, π έρα ν τω ν α σ τυ ν ομ ικώ ν, είναι α κό μ η και απλοί άνθρω ποι, κ ά το ικ ο ι τω ν

42

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

τ ρ ο ς Μ άρ κα ρη ς, Π έ τ ρ ο ς Μ αρ τινίδη ς, Τ ε ύ κ ρ ο ς Μ ιχαηλίδης, Α λ έ ξη ς Σ τα μ ά τη ς, Φ ίλιπ­ π ος Φ ιλίπ που. Ε ξα ιρετικά κ α τα το π ισ τικ ό ς ο π ρ ό λ ο γ ο ς το υ επ ιμ ελ η τή τη ς έκ δ ο σ η ς , Α ν τα ίο υ Χ ρ υ σ ο σ το μ ίδ η . ■

1 Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Γ ιώ ρ γ ο ς Β έ η ς

Μύηση στη σύγχρονη Ιαπωνία ο Τ ό κιο έ τ ο ς μ η δ έ ν μαζί μ ε τ ο Έ κανα λ ά θ ο ς για τ η ν Ιαπω νία: Το τ α ξ ίδ ι ε ν ό ς π α τέ ρ α μ ε τ ο γιο του, τ ο ο π οίο υπ ογρ άφ ει ο δ ια κ εκ ρ ιμ έ ν ο ς , π ο ­ λ υ β ρ α β ε υ μ έ ν ο ς α υσ τρ α λ ό ς μ υ θ ισ το ρ ιο γ ρ ά φ ο ς Π ίτε ρ Κ ά ρ εϊ και τ ο οπ ο ίο κ υ κ λ ο ­ φ ο ρ ε ί ήδη από τ ο 2006 στα ελλη νικά από τις εκ δ ό σ εις τω ν Ελληνικών Γρα μμά τω ν, αλλά και τ ο π α λ α ιότερο α φ ήγημα το υ Ριού Μ ου ρα κά μι, μ ε τ ίτλ ο Η Κ υ ό κ ο σ τη Ν έ α Υ όρ κη ( ιδ έ τε τ η δ η μ ιο υ ρ γ ικ ή μετά φ ρ α σ η το υ Φ ώ ντα Κ ον δ ύλ η σ τις ε κ δ ό σ εις Π α τά κη , 20 00 ), σ ε σ υνδυ α σ μ ό μ ε τ ο ε ξ α ιρ ε ­ τικ ό Ν ο ρ β η γ ικ ό δ ά σ ο ς τ ου Χ α ρ ο ύ κι Μ ου­ ρακάμι (Ω κεα ν ίδ α , 2007) συνιστά ένα διαφ ω τισ τικ ό ο δ η γ ό π λεύσ ης - μύησ ης σ την εν δ ο χ ώ ρ α τω ν α ντιπ ρ ο σ ω π ευ τικό τερ ω ν ιαπω νικών σ υμ π λεγμ ά τω ν. Η α φ ήγησ η εδ ώ δ ε ν μ ο ιά ζει, βέβα ια , για π α ρά δειγμα, μ ε ό,τι π αράγει τ ο επ ιβ λ η τικό ύ φ ο ς το υ π ο λ ύτρ οπ ου Τ ζ ο υ ν ίτσ ιρ ο Τα νιζά κι ( 188 61965), όπ ου τ ο παν δ ια χ έε τα ι μέσ α σ το ά κρ ω ς δια β ρ ω τικ ό κιά ρ ο σ κ ο ύ ρ ο τω ν ε υ ­ φ υώ ν α π ο δό σ εω ν, ο ύ τε α να καλεί τ ις σ υ­ νειδ η τά α μ φ ίσ η μ ες εμ π εδ ώ σ εις τ ο υ μεγά ­ λο υ μά σ τορ α, το υ νομ π ελ ίσ τα Γιασουνάρι Κ αο υα μπ άτα (18 99 -19 71 ), όπ ου οι α νεκ ­ π λή ρω τες επ ιθ υμ ίες κα τα δυ ν α σ τεύ ου ν μα­ θη μα τικά τη ν ύπ α ρξη σ ε μ εγά λο βαθ μό . Ο Β ρ ετα ν ό ς Ν τέ ιβ ιν τ Π ις ( 196 7), ριζω μ ένο ς για τα καλά σ τη χώ ρ α το υ Α ν α τέ λ λ ο ν το ς Η λιο υ, όπ ου ζει κι ερ γ ά ζετα ι σ υσ τημ ατικά από τ ο 1991, μας π ρ οσ κ α λ εί να π εριδια β ά σ ο υ μ ε τη ν ιαπωνική π ρ ω τεύο υσ α τ ο τ ρ ο μ ε ρ ό έ τ ο ς 1946. Ε κεί μας π ε ρ ιμ ένει ο ν τε ν τέ κ τιβ Μ ινάμι, ο ο π ο ίο ς επ είγ ετα ι να εξιχν ιά σ ει τα αίτια και τα αιτια τά τη ς δ ρ ά ­ σ ης εν ό ς μα νια κού δ ο λ ο φ ό ν ο υ που βιάζει και σ τρα γγα λίζει κατά σ υ ρ ρ ο ή γ κέισ ες. Θ ε α τρ ο γ ε ν ή ς γρ α φ ή , ά μεσ η και π ραγμα ­ τισ τικ ή, ανιχνεύ ει α το μ ικ έ ς εν ο χ έ ς και κ ο ι­

Τ

ν ω νικές φ ο β ίε ς , χω ρ ίς να π α ρα λείπει να φ ρ ο ν τ ίζ ε ι τ η ν α ρ μ ο ν ικ ή δ ιεκπ ερα ίω σ η τω ν α φ η γη μα τικώ ν κλιμα κώ σεω ν. Η σκιά το υ μεγάλου α υ τό χειρ α , τρ ε ις φ ο ρ έ ς υπ ο­ ψ ήφ ιο υ για τ ο β ρ α β είο Ν ο μ π έλ , Κ ιμ α τά κε Χ ιρ ο ά κ α , γ ν ω σ τ ό τε ρ ο υ β έβαια ως Γιο ύκιο Μ ισ ίμα (19 25 -19 70 ), π έ φ τει βαριά πάνω στη μ υ θ ισ το ρ η μ α τικ ή σ κηνή: η βίαιη σ υν­ θη κ ο λ ό γ η σ η π ου υ π α γό ρευσ ε η π υρηνική κ α τα κό μ β η σ υνισ τά από τη ν π ρ ώ τη έω ς τ η ν τ ε λ ικ ή α ρά δα τ ο μέγα ό ν ε ιδ ο ς και ό,τι α υ τό ε ν δ έχ ετα ι να σ υνεπ άγεται. Ο μη χα ­ ν ισ μό ς α υτο κά θα ρ σ ης, η υπ έρβασ η το υ κ α κού , η επ ισ τρ ο φ ή σ το κ λ έ ο ς τω ν παλ α ιο τέρ ω ν επ οχ ώ ν α π α ιτού ν τ η ν ανάληψ η δρ άσ ης. Ο ιαπω νικός α τα β ισ μ ό ς βρίσ κει σ το π ρόσ ω π ο τ ο υ κα θ η μ α γ μ έν ο υ Μινάμι ένα δια μ εσ ο λ α β η τή «α γαθού». Η παρα­ δε ιγ μ α τικ ή τιμ ω ρία το υ σ τυ γ ερ ο ύ εγ κ λ η ­ μα τία σ υ ν ο ψ ίζει τη ν επ ιβεβα ίω σ η τη ς εθ ν ικ ή ς ικμά δα ς. Β εβαίω ς, ο Μ ινάμι θα π ρ ο β λ η μ α τισ τεί και δικα ίω ς για τ ο σ ο λ ο ι­ κισ μό τη ς α νθ ρω π ο κτο νία ς ε κ π ρ οθ έσ εω ς και τ ο τ ι κατά β ά θ ος σ ημαίνει α υ τό σ ε πα­ νανθρώ π ινη κλίμα κα . Εδώ έγ κ ειτα ι η επ ι­ τυ χ ία τ ο υ π ρ ω το γ ε ν ο ύ ς σ υ γ γ ρ α φ ικο ύ σ χ εδ ίο υ : μία τυ π ική ισ τορ ία δ ιερ εύ νη σ η ς τη ς εγ κ λ η μ α τική ς σ υ μ π ερ ιφ ο ρ ά ς α νά γετα ι σ το π εδ ίο τω ν διεθ ν ώ ν σ υ ρ ρ ά ξεω ν , τω ν μαζικών κα τα σ τρ οφ ώ ν και τη ς α λληλοϋπ ονό μ ευ σ η ς τω ν κρα τώ ν. Ο θά να το ς δ ε ν συνισ τά α κρ ιβώ ς μο ίρ α, αλλά α νο ιχ τό σ χ ο ­ λ είο τ η ς Π τώ σ η ς σ ε κ ά θ ε επ ίπ εδ ο. Ο α σ θ μ α τικ ό ς λ ό γ ο ς το υ Ν τέ ιβ ιν τ Π ις αποτυ π ώ νει α υ τό ακρ ιβ ώ ς τ ο έλ λ ειμ μ α α ντι­ σ τάσ εω ν σ την ο λ ική φ θ ο ρ ά . Η μ ε τά ­ φ ρα σ η κ ρ ίν ετα ι ενα ργή ς. ■

Ν τ έ ιβ ιν τ Π ις Τ ό κ ιο έ τ ο ς μ η δ έ ν Μετάφραση: Μαίρη Σαρατσιώτη Τόπος, 2009 σελ. 479, € 22,20

Ο Γιώργος Βέης είναι ποιητής

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 4 3

[

] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

δ ι α β α ζ ω

Λ εύ τερ η ς Καλοσπ ύρος

Μικρές τραγωδίες, μεγάλα μυστικά Γκράχαμ Σ ο υ ίφ τ μιλάει για «όλα εκείνα που έχ ο υ ν ήδη ειπωθεί», με ένα σ τυλ που α π έχει πολύ από τ ο να χ α ρ α κτη ρ ισ τεί μ ετα μ ο ντέρ ν ο . Α ν τίθ ετα με πο λλού ς ο μ ό τε χ ν ο ύ ς τ ο υ - ο ι οπ οίοι έχ ο υ ν διάθεσ η για γλωσσικά παίγνια που παραπ έμπουν σ τις σ κα νδα λιές τη ς παιδι­ κής ηλικίας, που σ κα ρφ ίζοντα ι α το ν ικ ές α φ η γη μα τικ ές μ ε θ ό δ ο υ ς για να ισ οσ τα θμί­ σ ουν τη ν απουσία π λοκής και τ ο a p rio ri μ ειω μ ένο εν δ ια φ έρ ο ν για τ ο θέμα που «έχει ήδη εξερ ε υ ν η θ ε ί» σ το πα ρελθό ν από το υ ς κλασ ικούς και που σ τήνου ν ένα σωρό εμπ όδια σ το δ ρ ό μ ο το υ α νήσ υχου ανα­ γνώ στη που επ ιθ υμ εί να προσ εγγίσ ει τη ν ουσία ή να ανακαλύψ ει κάπ οιο νόημα πίσω από τη ν κ ενή λ ου σ τρ α ρ ισ μένη επιφάνεια το υ κ ε ιμ έ ν ο υ - ο Σ ο υ ίφ τ π λευρ ίζει τα θ έ ­ ματά το υ με π ρ οσ ο χή και δ ια κ ρ ιτικ ότη τα , έχ ο ν τα ς σ κο π ό να φ ω τίσ ει τ ις α θ έα τες όψ εις τη ς πιο διάφ ανης, τ ε τρ ιμ μ έ ν η ς διά ­ σ τασ ης τη ς π ρ αγμ ατικό τητα ς και να γράψ ει για τ ο ο ικείο τη ς κ α θ ημ ερ ινότη τα ς, με έναν τρ ό π ο α νο ίκειο , μένοντα ς, όσ ο είναι δ υ ­ ν ατό , μακριά από τυ χ ό ν μ ε τα μ ο ν τέ ρ ν ε ς μεγ α λ ο σ το μίες. Α ν μία από τις ό ψ εις το υ μικρ οα σ τισ μ ού είναι η μίζερ η υπ ονόμευσ η τω ν μικρών χαρώ ν τη ς ζωής, ο Σ ο υ ίφ τ π ρ ο­ σπαθεί να κάνει τ ο ακριβώ ς α ντίθ ετο : να α να δ είξει τ ο μεγ α λ είο τω ν π ραγμάτω ν που π ρ οσ π ερνά με καθημερ ινά, δίχω ς να μπαί­ ν ο υ μ ε σ το ν κόπ ο να σ υλ λ ογ ισ τού με για α υτά - τω ν πραγμάτω ν που α ξιο λ ο γ ο ύ μ ε, συνειδητά και υπ οσ υνείδητα, ως ασήμαντα. Τ η ν ίδια σ τιγμή, δ ε ν είναι λ ιγ ό τε ρ ο φ ιλ ό ­ δ ο ξο ς από ένα σ υγγραφέα που προσ π αθεί να γρά ψ ει για το υ ς πιο α ντιφ α τικού ς, θ ε λ ­ κ τικ ο ύ ς και π α ρ ο ρ μ η τικο ύ ς ήρω ες ή για ορια κά ζητή μα τα σ την κόψ η ζω ής και θα­ νάτου. Μια γυναίκα είναι ξα πλω μένη σ το σ υζυγικό κρεβά τι. Π α ρα μένει ξά γρυπ νη όλη τη νύ­

Ο

Γκρά χα μ Σ ο υ ίφ τ Μετάφραση: Θωμάς Σκάσσης Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2009 σ. 308, € 24

44-

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

χτα . Ο ά ντρ ας τη ς σ το π λευρ ό τη ς κοιμ ά ­ ται ανάλαφρα, βαθιά. Η Πώλα πρ οβ ά ρει σ το νου τη ς τα λόγια που θα ξεσ το μ ίσ ε ι τη ν κρίσ ιμη αυριανή μέρα , τη μέρα που μαζί με τ ο ν Μ άικ έχ ο υ ν συμφω νήσει να α ποκα λύψ ουν στα παιδιά το υ ς τ ο μυ σ τικό που τό σ α χρόνια κ α τέτρ ω γ ε τα σωθικά τη ς οικο γ εν εια κ ή ς το υ ς ευ τυχ ία ς και τ ο οπ οίο θα α λλά ξει ριζικά τη μοίρα όλω ν το υ ς από εδ ώ και πέρα. Σαν άλλη Γουίνι, η Πώλα, ε κ ­ μετα λλ ευ ό μ ενη σ το έπ α κρ ο τη ν μπ εκετική σ υνθήκη, (θα είναι μονίμω ς ξα π λω μένη ως τ ο τ έ λ ο ς το υ βιβλίου) απευθύνεται στα δύ ο δ ε κ α ε ξά χ ρ ο ν α α γγελούδια τη ς, τη ν Κ έιτ και το ν Ν ικ, και το υ ς ε ξο μ ο λ ο γ ε ίτα ι όλα ε κείνα τα μ ικρ ό τερ α μυσ τικά που, οι ο ικ ο ­ γ εν εια κ ές σ υμβά σ εις αλλά και ο χρ ό ν ο ς που θα δ εσ μεύσ ει η σ π ουδαιότητα το υ μ ε­ γάλου μυσ τικού, δ ε ν θα τη ς επ ιτρ έψ ου ν να το υ ς αποκαλύψ ει τ ο επ ό μ εν ο πρωινό. Μ ε πυρήνα τ ο μεγάλο μυσ τικό, η Πώλα θα δια­ γρά ψ ει επ ά λληλες τρ ο χ ιέ ς γύρω το υ , α φ η­ γού μ εν η σ την ουσία τη ν ισ τορία τη ς ζωής τη ς. Τ α υ τό χρ ο ν α ο Γκράχαμ Σ ο υ ίφ τ, α κο ­ λ ουθώ ντα ς τη ν τεχ ν ική που σ χεδ ό ν τε λ ε ιο ­ πο ίη σ ε σ το Φ ω ς τ η ς Μ έρ ας, υφ αίνει έναν ισ τό κοινοτοπ ιώ ν γύρω από το ν αναγνώ­ σ τη, που, π α ρα σ υρ όμ ενος σ το μα κρό σ υ ρ το και φ υ γ ό κ εν τρ ο ρ υ θ μ ό τη ς αφ ή γη­ σης τη ς Πώ λα, αφυπ νίζετα ι η λ εκτρ ισ μ έν ο ς από τ ο ξα φ ν ικ ό κ έντρισ μ α που δ έχ ετα ι από τ ο ν Σ ο υ ίφ τ σ ε καίρια σ ημεία, τ ο οπ οίο σ υν οδ εύ ει σ υνήθως τη ν αποκάλυψ η μιας οδ υν η ρ ή ς α λήθεια ς ή τη ν κ ο φ τή δια τύ ­ πωση μιας ευ φ υ έ σ τα τη ς πα ρα τήρησ ης για κάτι που ως τ ό τ ε έμ ο ια ζε να είναι επουσιώ­ δες. Ο Γκράχαμ Σ ο υ ίφ τ έχ ει μετα τοπ ίσ ει τ ο εν ­ δια φ έρ ο ν το υ , στα δ ύ ο τελευ τα ία το υ βι­ βλία, από τα λ ιγ ό τε ρ ο πρ ονο μιο ύχα στα πιο εύπ ορα σ τρώ μ ατα τη ς β ρετα νική ς μ ε­ σ οα σ τικής τά ξη ς . Ο ι cockneys ήρ ω ες τω ν

A £ p 6<x t Q T o

Με σεβασμό στο σ υγκλονισ τικώ ν Τ ελευ τα ίω ν Ε ντολώ ν έχ ο υ ν πα ρα χω ­ ρήσ ει τις θ έσ εις το υ ς σ το υ ς κ α λο ζω ισ μ ένο υς ήρ ω ες τω ν φ ιλήσ υχω ν, π ο λυτελώ ν προα σ τίω ν το υ Λ ο ν δ ίν ο υ σ το Φ ω ς τ η ς Μ έρ α ς και σ το Α ύ ρ ι ο - οι ήρ ω ες σ ε αυτά τα έρ γα δ ε ν δ ια φ έρ ο υ ν και πολύ από τ ο υ ς α ντίσ το ι­ χ ο υ ς ήρ ω ες το υ Ία ν Μ ακΓιούαν. Ο Σ ο υ ίφ τ επ ιδιώ κει να δ ε ίξε ι πως οι μικρ ές τρ α γ ω δ ίες και τα μεγάλα πάθη δ ε ν είναι « π ρο νομ ια κό ς» χ ώ ρ ο ς μ ό ν ο τω ν ά τυχω ν τη ς ζω ής, αλλά και τω ν ευ ν ο η μ έν ω ν τη ς . Π α ρά λληλα, η ά νεση, η νω χέλεια και η μα κ α ρ ιότη τα που απλώνονται στα κομψ ά διαμ ερ ίσ μα τα τω ν τε λευ τα ίω ν σ υνισ τούν τη μ εγ α λ ύ τερ η πρ όκλησ η για ένα σ υγγρα φ έα που σ ε όλη τη διάρ κεια τη ς κ α ρ ιέρ α ς το υ πρ οσ π αθ εί να εξ ο ρ ύ ξε ι θη σ αυ ρο ύς από τα μα ρκα ρισ μένα α νθ ρα κω ρυ χεία τη ς κ α θ η μ ερ ιν ό τη τα ς. Α κ ό μ η κι αν οι α να γνώ σ τες το υ έχ ο υ ν αρχίσ ει να κο υ ρ ά ζο ν τα ι από τη ν α ίσθηση τη ς επ ανάληψ ης που κ υ ρ ια ρ χεί σ τα έρ γα τ ο υ , ο Σ ο υ ίφ τ μοιά ζει να είναι μονίμω ς δ ιψ α σ μ ένο ς και ερ ω τε υ μ έν ο ς με το υ ς χώ ρ ου ς και τα θ έμ α τα που επ ιλέγει να α φ η ­ γηθεί. Τ ο Α ύ ρ ιο δ ε ν είναι τ ο κ α λ ύ τερ ο βιβλίο για να έρ θ ε ι κά­ π ο ιο ς σ ε μία πρώ τη επ α φή μ ε τ ο έρ γ ο το υ σ π ουδαίου β ρ ετα ν ο ύ σ υγγρα φέα, πα ρό τι, από καθαρά τε χ ν ικ ή άποψη, π ρ όκ ειτα ι για σπάνιο λεπ τού ρ γ η μα . Ο Μ έλβιλ σ υνήθ ιζε να λ έε ι: «Δ ώ σ τε μο υ ένα μεγ ά λ ο θέμ α και θα σ ας γράψ ω ένα μ εγά λο μ υ θισ τό ρη μα ». Τ ο μυ θ ισ τό ­ ρημα το υ Σ ο υ ίφ τ ε ίχ ε ό λ ε ς τις π ρ οϋ π ο θέσ εις να είναι μεγάλο , α ρ κ εί ο σ υγγρα φ έα ς τ ο υ να ε ίχ ε επ ιλ έ ξει ένα α ληθινά μεγ ά λ ο θέμα . Τ ο μ υ σ τικό που β αραίνει τ ο ν Μ άικ και τη ν Πώ λα δ ε ν είναι τ ό σ ο σ π ουδαίο, όχι τ ο υ ­ λ ά χ ισ τον σ ε σ ύγκρισ η μ ε τα πρ οβ λή μα τα β ιοηθικής που α π α σχολούν τ ο σ ύ γ χρ ο ν ο κ όσ μο , για να δικα ιο ­ λ ο γ είτα ι ο συχνά εξεζ η τη μ έ ν α δ ρ α μ α τικό ς τ ό ν ο ς τη ς Πώ λα, ο ύ τε δ ικα ιο λο γ εί τη ν α νά π τυ ξη τ ο υ θ έ μ α το ς σ ε τέ το ια έκ τα σ η - η α νά π τυ ξη το υ θ έ μ α το ς σ τα πλαίσια μιας ν ου β έλ α ς φ α ντά ζει ε κ τω ν υσ τέρω ν η πιο φ ρόνιμη λύση. Ο Σ ο υ ίφ τ, ω σ τόσ ο, έχ ει τη ν «κα κή» σ υνήθεια να κ υ κ λ ο φ ο ρ εί κ ά θ ε ν έ ο το υ βιβ λίο μ ε απόσταση τεσ σ ά ­ ρω ν ή π έ ν τε ετώ ν από τ ο π ρ ο η γ ο ύ μ ενο και ίσως η π ε­ ρ ιορ ισ μ έν η έκ τα σ η μιας ν ο υ β έλ α ς να α π ο γο ή τε υ ε τ ο α φ ο σ ιω μέν ο κ οιν ό το υ , ύσ τερα από τό σ α χρ όνια ανα­ μονής. Π ά ντω ς, όπως και να ’χει, οι δ ιδ ά σ κ ο ντε ς στα τμ ή μ α τα δη μ ιο υ ρ γ ικ ή ς γρ α φ ή ς θα π ρέπ ει να τρ ίβ ο υ ν τα χέρια το υ ς από ικανοποίησ η, δ ιό τι τ ο , από τε χ ν ικ ή άποψη, τέ λ ε ιο Α ύ ρ ιο είναι ένα βιβλίο που θα μπ ο­ ρ ο ύ σ ε να διδά σ κ ετα ι σ το υ ς ν εα ρ ο ύ ς επ ίδ ο ξο υ ς μυθισ το ρ ιο γ ρ ά φ ο υ ς ως π ρ ότυ π ο ύφ ο υ ς και δ ο μ ή ς . ■

ηαιδί

P e tra T h o rb rie tz

Συγκέντρωση

• Τι είναι «συγκέντρωση»; • Πώε αναγνωρίζει κανείε την αδυναμία συγκέντρωσηε; • Τεστ: Πόσο συγκεντρωμένο είναι το παιδί μου; • Τι είναι σημαντικό για καλή συγκέντρωση; • Τι μπορούν να κάνουν οι γονείε; • Ασκήσειε για βελτίω ση τηε ικανότηταε συγκέντρωσηε 40% των παιδιών αντιμετωπίζουν πρόβλημα συγκέ­ ντρωσηε. Η προσοχή τουε αποσπάται εύκολα από τα μαθήματά τουε, αφαιρούνται και χάνονται σε σκέψειε, με αποτέλεσμα να περιορίζεται σημαντικά η απόδοσή τουε στο σχολείο. Ευτυχώε, η συγκέντρωση είναι κάτι που μπορεί να μάθει κανείε - το πώε, θα το δείτε σε αυτό το βιβλίο.

www.aeroStatobookS-$r Τοσίτσα ιΑ' · ιοδ 82 Αθήνα - info@konidaris.gr τηλ.: 2ΐο 8846570-2-4 · fax: 210 8846571

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Α ντιγόνη Κατσαδήμα

Αναδομώντας το γλωσσικό περιβάλλον γλώσσα, επ ιδ ιώ κ ον τα ς να σ υμ βά λει σ την τ ο επ ίμ ετρ ο το υ β ιβλίου, η Ε λισά βετ π ρ ω τό τυπ η α να ζήτη σ η τη ς φ ύσ ης τη ς. Α ρ σ ε ν ίο υ έ χ ε ι εν τ ρ υ φ ή σ ε ι σ τη Τ ό σ ο τα λογοπα ίγνια όσ ο και οι σ υμ βο λι­ γ ρα φ ή τη ς Γ ε ρ τρ ο ύ δ η ς Σ τά ιν μ ε σ μο ί, διά τω ν οπ οίω ν τα α ν τικ είμ ενα -φ α ε ξ α ιρ ετικ ά δ ιεισ δ υ τικ ό τρ ό π ο , ο π ό τ ε η γ ητά-δ ω μ άτια το π ο θ ετο ύ ν τα ι σ ε ένα ν έο σ τιγμή τ η ς π ερισ υ λλο γής γύρ ω από τα (γλω σσ ικό) π εριβ άλλον, σ υμ βά λλου ν σ το Τ ρ υ φ ερ ά Κ ουμ π ιά δ ε ν είναι παρά α μ ή ­ να ανα π τύσ σ ονται ν έ ε ς σ χ έσ εις μ ε τ ις λ έ ­ χα νη, υπ ό τη ν έννο ια ό τ ι δ ε ν μπ ο ρ εί να ξε ις , αλλά και να υφ ίσ τα ται ένα ς ν έο ς τ ρ ό ­ μ η χ α ν ευ τεί κάτι που δ ε ν έχ ει ήδη γ ρ α φ τε ί π ο ς δ ιέγ ερ σ η ς τη ς φ αντα σ ία ς. Π ώ ς μπ ο­ και τ ε θ ε ί σ ε μ ε λ έτη . Για τα Τ ρ υ φ ερ ά κ ο υ ­ ρ ο ύ μ ε, σ ήμ ερ α , να δ ια τη ρ ή σ ο υ μ ε τ η ν ικα­ μπιά, τα οπ οία γ ρ ά φ τη κ α ν τη ν ά νο ιξη και ν ό τη τα να φ α ν τα ζό μ α σ τε; Π ώ ς μ π ο ρ ο ύ μ ε τ ο καλο κα ίρι το υ 1912, ενώ δ η μ ο σ ιεύ τη ­ να α ντισ τα θ ο ύ μ ε σ ε όλα τα μικρ όβ ια που καν τ ο 1914, τ ο ρήμα που α ντα π ο κ ρ ίν εσ κο τώ ν ο υ ν τη φ αντα σία ; Η α πάντηση - ή τα ι πιο πιστά σ το κ είμ εν ο , δ ε ν είναι τ ο η α ντιβ ίω σ η - έρ χ ε τα ι «διαβάζω », αλλά τ ο μέσ α από τη ν ανά­ « μ ελ ετώ » . Κ αι Κατά συνέπεια, γνωση τω ν Τ ρ υφ ερ ώ ν το ύ το σ υ μ β α ίν ει, η γλώσσα είναι τ ο λίπος, Κουμπιών. Ε νδεικτικά, δ ιό τι η γ ρα φ ή τη ς π α ρ α θ έτω ένα α π ό­ σ υγ γ ρ α φ έω ς εν θ υ ­ τ ο αίνιγμα και σπασμα από τη σ ε­ λακώ νει ένα ηθ ικό τ ο πλοίο που πρέπει μέλη μα π ρ ο σ ο χή ς , λίδα 34: «Ε Ν Α Σ Α Λ Ι. Ένα σάλι είναι πίλος απομνημόνευσ ης να αφ αιρέσ ουμε, και π ό ν ος και κ ό κ κιν ο και α ν α σ ύ ν θ ε σ η ς να λύσουμε και να μπ α λό νι και α σ τά ρι τω ν α ν τ ι κ ε ιμ ε ν ι­ και μ ε τρ η τή ς , μ ε τρ η ­ κώ ν σ χέσ εω ν, σ τις ξαγκιστρώ σ ουμε τή ς ομιλιώ ν. Ένα σάλι ο π ο ίε ς ε ίμ α σ τ ε για να φ τάσ ο υμε ξανά ε κ τ ε θ ε ιμ έ ν ο ι μέσ α είναι γ ά μ ο ς, ένα κ ο μ ­ μάτι από κ ερ ί λιγάκι από τ ο ν κα θ η μ ερ ιν ό σ το απλό και κ α μ ω μένο. Ένα σάλι. λ ό γ ο , εν τα σ σ ό μ ενο σ το νόστιμο σ τη χω ρ ική και χ ρ ο ­ Τρύπα τ ο εισ ιτήρ ιο, νική π ρ α κ τικ ή τη ς τρύπα τ ο με βήματα π α ρά ξενα και μ ε κ ο ιλ ό τη τε ς . Υ π ά ρχει κ α θ η μ ερ ιν ό τη τα ς , άρα α να π α ρ α γ όμ εν ο από τ ις σ χέσ εις ερ γασ ία ς, οικο γ έν εια ς , κοίλη, κοίλη ζώνη, μια ζώνη είναι μία πτυχή. Ένα πιάτο που έχ ει μ ικρ ό θύσ ανο, όλα, εξο υ σ ία ς και ιερα ρχία ς. Η γ ρα φ ή τη ς όπ οιο να ναι. Παρακαλώ ένα ν γύρω είναι Σ τάιν, α ντίθ ετα , ξε π ερ ν ά τ ο σ ύνηθ ες, άρα εισ ιτήρ ιο. Ή τα ν ε λ ά θ ος να δηλώ σ εις πως δ ια ρ ρη γν ύ ει τ ο κ ο σ μ ικό και α π ο τελ εί ένα βήμα για τη ν εξ ω τερ ίκ ευ σ η τω ν ίδιων τω ν ένα γ έλ ιο και ένα χείλι και μια εξύψ ω σ η α λειμ μένη και ένα ς σ τα θ μ ό ς και γεω ργός π ρ οθ έσ εω ν π ρ ο το ύ εξ ε λ ιχ τ ο ύ ν και γίνου ν γλώσσα. Η τα υ τό τη τα το υ κυβ ισ μο ύ και και λίγο διάλεγμα είναι μία από τελ ε ία μα». το υ κολά ζ, η οπ οία α π ο δ ίδ ετα ι στα κ ε ί­ Μ ετα ξύ τω ν άλλων σ τοιχείω ν, η γλώσσα μενα τη ς Σ τάιν, δ ικα ιο λο γ είτα ι μέσ α από τη ς Σ τάιν εν έ χ ε ι τη σημασία τη ς π ρ οφ ορ ιτ ο σ το ιχ είο τη ς ο ρ α μ α τική ς έντα σ ης. Η κ ό τη τα ς , ώ σ τε η επανάληψη τω ν ίδιω ν λ έ ­ σ υγγρα φ έα ς επ ισ τρ έφ ει τη ν έντα σ η στη ξεω ν, η εμ μ ο ν ή να π ρ ο φ έρ ετα ι τ ο ίδ ιο κεί-

Σ

Γ ε ρ τρ ο ύ δ η Σ τά ιν Τ ρ υ φ ερ ά κουμπ ιά: Α ν τικ είμ εν α Φ α γη τά Δ ω μά τια Μετάφραση: Ελισάβετ Αρσενίου Τυπωθητω, 2008 σ. 150, € 11,50

4 -0

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

[ δ ι α β α ζ ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

υφ ίσ τα ται τ ο λογοπα ίγνιο, εά ν σ υ σ χετί­ σ ο υ μ ε τ ο όνο μα «Α λίκη» με τ ο ουσ ιασ τικό «άλως», τ ο οπ οίο ε κ τ ό ς από τη ν «άλωση» - κ α ι εδ ώ έγ κ ειτα ι η μαγεία τη ς γλώ σ σ α ςσυνιστά «τη σ κο υρ όχρ ω μ η π εριοχή γύρω από τη θηλή», μια π ληροφορία που α π ο κό­ μισα ύσ τερα από τη ν επ ίσ κεψ ή μου σ την έκ θ εσ η Bodie s (σ το ισ τολό γιο υπάρχει παλιό τερ η , σ χετική ανάρτησ η για τη ν ο μ ώ ­ νυμη έκ θ εσ η). Κ ατά συνέπεια, η γλώσσα είναι τ ο λίπ ος, τ ο αίνιγμα και τ ο π λοίο που π ρέπ ει να αφαιρ έσ ο υ μ ε, να λ ύσ ου με και να ξα γ κισ τρ ώ ­ σ ο υ μ ε για να φ τά σ ο υ μ ε ξανά σ το απλό και σ το ν ό σ τιμ ο (ν ό σ τιμ ο υπό τη ν έννοια ό τι υφ ίσ τα ται ο ν ό σ το ς ). Και μια τέ το ια ανά­ γνωση είναι α παραίτητη τρ ο φ ή για το ν καλ­ λιτέχν η: για τ ο ν ηθοπ οιό, τ ο ζω γρά φο, το ν ποιητή, τ ο σ κη ν οθ έτη . ■

μεν ο σαν πρ οσ ευχή , μπ ορ ού ν να σ υμβά ­ λουν, ώ σ τε να σ υλλάβ ο υμ ε ένα α -νόηχο νόημα , ένα νόημα α υτούσ ιο και άσπιλο, χα ­ ρα κ τη ρ ισ τικό παράγωγο τη ς φαντασίας. Συνεπώς, η σ χέσ η το υ κειμ έν ο υ με τ ο θέα ­ τρ ο είναι πρ οφ α νή ς, σ το β α θ μό που τ ο θ έα τρ ο ενερ γ ο π ο ιεί τ ις α ισθήσεις το υ θεα ­ τή και το υ αναπληρώνει τ ο χα μ έ ν ο χ ρ ό ν ο φ αντασίας. Και μία πρόσ θεσ η: σ τη σ ελίδα 13 1 το υ βι­ βλίου, υπ άρχει η υπ οσημείωση (27), η οπ οία α να φ έρ ετα ι σ το ποίημα « κ ο τ ό ­ πουλο». Η Ε λισάβετ Α ρ σ εν ίο υ σ ημειώ νει ό τι « το κ οτό π ο υλο είναι π ά ν το τε "κ ορ ιτσ όπο υλο " και βέβαια η Α λίκη », ενώ, «σ τα ελ ­ ληνικά δύσ κολα απ οδίδετα ι τ ο λογοπαίγνιο το υ ο ν ό μ α το ς A lic e και τη ς λ έ ξη ς "a lass" (κο ρίτσ ι)» . Κι όμως, σ ε α υτό τ ο σ ημ είο έ ρ ­ χο μα ι να π ροσ θέσ ω ότι και στα ελληνικά

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Σ

ANDREW DALBY και SALLY GRAINGER Ιστορικός της διατροφής και επαγγελματΰις μαγείρισσα

Η ΜΑΓΕΙΡΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ Μετάφραση Νίκη Ζωγράφου, αρχαιολόγος, επιμέλεια Μανουέλα Μπέρκι, φιλόλογος, 156 σελ., πολυτελής έκδοση με 31 έγχρωμες και 57 ασπρόμαυρες εικόνες, δεμένο.

* Η Μαγειρική της Αρχαιότητας είναι μια συναρπαστική ιστορία της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής μαγειρικής και διατροφής. Είναι το πρώτο βιβλίο που διερευνά τη Μεσογειακή κουζίνα της αρχαιότητας από το 750 π.Χ. μέχρι το 450 μ.Χ. Με 50 αυθεντικε'ς συνταγές προσαρμοσμένες στα σημερινά δεδομένα επιτρέπει στον σύγχρονο μάγειρα και μαγείρισσα να αναπαράγει την εδεσματική ποικιλία της αρχαιότητας από τα πλούσια συμπόσια μέχρι τα απλούστερα γεύματα των στρατιωτών και των δούλων. Το βιβλίο εικονογραφείται με ελκυστικές σκηνές φαγητού, κυνηγιού, τελετών και οινοπο­ σίας από αρχαίες τοιχογραφίες, μωσαϊκά και αγγεία.

#

ΕΚΔΟΣΕΙΣ XT

II m i . u μ λ

Δ. Ν .

A

Π ΑΠΑΔΗΜ Α

Από το 1960

Π ροσφορά στον Π ολιτισμ ό κ α ι στην Π α ιδεία Ιπποκράτσυς 8 Αθήνα. Τηλ.: 210.36.27.318 www.papadiniasbooks.gr · papadimas@atp.gr

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Μ α ρ ία Τ ο π ά λ η

La Gloria de la lingua ε ένα βιβλίο «π οικίλης ύλης» (ποιή­ ματα, σ χεδιά σματα και μετα γρ α ­ φ ές) ο Χ ά ρ η ς Βλαβιανός (1957) κα­ τα φ θ άνει σ το ρ α ντεβ ο ύ που π ροδια γρά φει η μέχρι τώ ρα πορεία το υ . Π ο ιή μα τα που ανα μετρώ ντα ι σ υνειδητά μ ε τη ν παράδοση, ελληνική και διεθνή, όχι μό νο κατά π ερ ιεχό ­ μεν ο αλλά και ως π ρ ος τη μορφ ή· ποιήματα στα οποία ο υπ α ρξια κός πρ οβ λη μα τισ μό ς σ υντήκεται με τ ο ν ποιη τολο γικό , απαντώ­ ν τα ς «έμπ ρα κτα» σ το διχα σ μ ό π οίησης / ζωής (ποίησης / π ρ αγματικότητα ς)· ποιή­ ματα που π ρογραμμα τικά αρνούνται τα δ ι­ λήμμα τα, τις α πλουστεύσ εις, τη ν ανάληψη ευθύνης για οτιδ ή π ο τε συμβαίνει « ε κ τό ς » ...

- γνωστά όλα το ύ τα το υ λ ά χ ισ το ν από τη σ υλλογή το υ Βλαβιανού Η ν ο σ τα λγία των ουρανώ ν (1991) και δώ θε, αποκρυσ ταλλώ ­ νοντα ι σ το υπό σ υζήτησ η Δ ια κ ο π ές σ τη ν π ρα γμ ατικότητα σ ε σ υμπαγείς επ ιτεύ ξεις, υπ ερβαίνοντας τη διερ ευ νη τικ ή - π ειραμα ­ τικ ή διάσ ταση σ την οποία κινήθηκαν οι π ρ οη γού μενες σ υλλογές. Καθώς, μάλισ τα, η έκ δ οσ η περιλαμβάνει (εμβλημα τικά , σ την α ρχή τη ς ) α μ ετά β λ η το μα κ ρ ο σ κ ελ ές παλα ιό τε ρ ο ποίημα, διάσ πα ρτες, σ τη σ υνέ­ χεια, επ εξερ γ α σ μ έν ες ε κ δ ο χ έ ς ήδη δημοσ ιευ θέν τω ν ποιημάτων, μετα γρ α φ ές άλλων ποιητών και δο κ ιμ ια κ ές σ ημειώ σεις, π ρ ο­ σλαμβάνει ιδια ίτερ η β αρ ύτη τα και ως κρι­ τικ ή α υτο-α νθολόγησ η («π οιητικό ανασ τοχα σμό», θα λέγα με, μ ε ό ρ ο υ ς τρ έχο υ σ α ς σ υζήτησ ης) πάνω σ το μέχρ ι σ ήμ ερ α έρ γ ο το υ και στα διαβάσματά το υ . Φ έρ ω ν σ κελ ετό ς είναι, ακριβώς, ο αναστοχασμός. Σημεία σ τήρ ιξης παρέχει η αρχή, η μέση και τ ο τέλο ς. Σ υγκεκριμένα , τ ο βιβλίο ξεκινά μ ε μ ό το από τ ο διάσ ημο «Ρ έκβιεμ» το υ Ρίλκε, μ ε τ ο οπ οίο ο τελευ τα ίο ς απαντά στην α υτοκτονία ενό ς ν έο υ ποιητή, π ρ οτείνοντα ς ως α ντίδο το (όχι όμω ς ως ελ ιξίριο ή πανάκεια!) τη ν α νθεκτικότητα ενό ς ποιητικού

Μ

Χ ά ρ η ς Β λαβια νός Δ ια κο π ές σ τη ν π ρ α γ μ α τικό τη τα Ποιήματα / Σχεδιάσματα / Μεταγραφές Πατάκης, 2009 σ. 126, € 11,50

4 a

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

μετασχηματισ μού τη ς πραγματικότητας. Τ ο ίδιο θέμα ξαναπιάνει σ τη μέση τη ς συλλογής με τ ο ποίημά το υ «Επισ τολή» ο Βλαβιανός (Κ ουρ ασ τή κα μ ε πια με το ν θ άνατο / και τη σ κο τεινή το υ λάμψη), διαλέγοντας να υπ ηρε­ τήσ ει, μέσω τη ς ποίησης, τη ν κατά Μ ιλός «ακατονόμαστη ανάγκη για τά ξη » και να αντιπα ρα τεθεί π ρος το υ ς γο η τευ τικ ο ύ ς α υτό χειρες, το υ ς οπ οίους κατονομάζει (Καρυωτάκης, Τσ έλαν, Σ έξτο ν, Μ πέριμαν, Πλαθ). Τ ο βιβλίο κλείνει με πικρό ύμνο στην «Επιφάνεια τω ν πραγμάτων», μία υπ έρ ποίησης ο μ ο λ ο ­ γία ήττας, που ίσως δ ε ν είναι, εντέλει, παρά ευλογία: Το ποίημα ξέ ρ ει ή δ η που κρύβ εσα ι και σ ε α λυσο δένει ε κ ε ί / για πάντα. Τα καλύ τερα ποιήματα α υτή ς τη ς συλλογής βρίσκοντα ι ανάμεσα σ τις σ ελ ίδ ες 44 (« Ν ο ­ σ ταλγώ ντας τ ο αύριο») και 75 (« Τ ο ν έο Π οίημα »), ενώ ξεχω ρ ίζο υ ν οπ ω σ δήπ οτε τ ο « Ο Κ ά το υλλος σ την Κ αλλιδρομίου», καθώς και τ ο α κρ ο τε λ ε ύ τιο («Η επιφάνεια τω ν πραγμάτω ν»). Α νάμ εσ α σ ε σ πα σμένους ανάπαιστους και π εζολο γικό , α υτο ανα φ ο ρ ικό δο κ ιμια κ ό σ τοχα σ μό , με σ ταθερά κ α ρ φ ω μ ένο φ ό ν το τη ν οθ όν η το υ θανάτου, όχι ως β ρ ό γ χο ή μελαγχολία, αλλά ως ανα­ γκαία κάθαρση εν ό ς φ θα ρ μ έν ου σ κηνικού, ο Βλαβιανός φ θάνει σ την ω ρ ιμό τητα τ ρ ό ­ πων και σ τοιχείω ν που επί σ ειρά ετώ ν εισήγ α γε και καλλιέργησ ε μ ε συνέπεια και σ τα­ θ ε ρ ό τη τα . Επιτυγχάνει τ ο γλωσσικό τό ν ο που ισ ορ ροπ εί σ τη δύ σ κο λη α κμή ανάμεσα σ το λυρ ισ μό και σ την αφήγηση, ανάμεσα σ το συναίσθημα και σ τη σ κέψ η (θ α π ρο τι­ μ ούσα να κλείσ ω πάλι τ α μάτια. / Σ τ ’ αλή­ θ εια α υτή τη φ ορ ά). Δ εν είναι τυ χα ίο ό τι ο σ ύγχρ ονος α υτό ς π οιητής εξ έδ ω σ ε π ρ ό­ σ φατα σ υλλογές σ ε μεγάλο υς οίκο υ ς χω ­ ρών, όπως η Αγγλία και η Γερμανία, οι ο π οίες απασχόλησαν τις σ τήλ ες τη ς κ ριτι­ κής σ ε φύλλα δ ιεθ νούς κύρ ου ς (TLS, FAZ, N e u e Z iiric h e r). ■

Υπάρχει evas noinm s, που οι στίχοι του συζητιούνται ακόμη στην ελληνική Β ουλή, 186 χρόνια μετά τη σύνθεσή e o o s .

Ο u e y d A o s κ α ι π ά ν τ α e n iK a ip o s

«Διονυσίου Σολαιμου, Ποιήματα και Πεζά»:

\

Τα Άπαντα του ζακυνθινου ποιητή σε πολυτελή δίτομη έκδοοη, που φωτίζει κάθε πτυχή, γνω στή και άγνωστη, από το πλούσιο έργο του.

Μ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΥΛΛΟΓΗ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΦΑΒΙΕΡΟΥ 6, 144 52 ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ. ΤΗΛ.: 211 300 5500. FAX: 211 300 5599. EMAIL: sUlogi@maUink.gr

|

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Λ εύ τερ η ς Κ αλοσπ ύρος

Ο κύκλος των χαμένων φιλοσόφων α βα ν τα δ ό ρ ικ ο ς τίτλ ο ς το υ βιβλίου δ ε ν είναι ό σ ο π ρ ω τό τυπ ος ή π ρ οβ ο κ α τό ρ ικο ς θα επ ιθ υμ ού σ ε ίσως ο σ υγγρα φ έας το υ . Π ό σ ο ι εν ζωή φ ιλ ό σ ο ­ φ ο ι α ξίζο υ ν ά ρα γε να σ υ μ π εριλη φ θ ού ν σ ε κάποια σ χετική α νθολογία λόγω το υ δ ια κ ε­ κρ ιμ έν ο υ έρ γ ο υ το υ ς ; Ο ι τ ε λ ε υ τα ίο ι σ ημα ­ ν τικ ο ί φ ιλ όσ οφ οι τ ο υ 2 0 ού αιώνα, όπως ο Richard R o rty , ο P ete r S traw son και ο R o b e rt N o z ic k π έθα ναν πάνω κάτω τη ν π ε­ ρ ίο δ ο που γ ρ α φ ό τα ν τ ο β ιβλίο, και μ ε τη ν εξα ίρ εσ η εν ό ς δ ύ ο σπουδαίω ν φ ιλοσ όφ ω ν το υ δικα ίο υ, όπως ο Ronald D w o rk in που φ έ το ς κ λείν ει αισίως τ ο ε β δ ο μ η κ ο σ τό ό γ δ ο ο έ τ ο ς τη ς ηλικίας το υ , οι επ ιλο γές το υ σ υγγρα φέα είναι έτσ ι κι αλλιώς π ερ ιο ­ ρ ισ μ έν ες - α κό μη κα λ ύ τερ α , σ υ γ κ εκ ρ ιμ έ­ ν ες. Α ν κάπ οιος φ ιλ ο δ ο ξε ί να γρά ψ ει μια α νθολογία - ή κ α λύ τερα μια δ ο ξο γρ α φ ία , όπως α ποκα λούσα ν οι μ ε λ ε τ η τ έ ς τη ς α ρ­ χα ία ς φ ιλοσ οφ ία ς τ ο ν απ ο λο γισ μό τη ς ζω ής τω ν φ ιλ ο σ ό φ ω ν - τω ν φ ιλοσ οφ ικώ ν π νευμ άτω ν που άφησαν τ ο σ τίγμα το υ ς σ την α νθρω π ότητα , είναι ε κ τω ν π ραγμά­ τω ν α να γκα σ μένο ς να γρά ψ ει για ν εκ ρ ο ύ ς φ ιλ οσ όφ ου ς. Τι τ ο ιδ ια ίτερ ο , λοιπόν, μπ ο­ ρ ε ί να έχ ει ένα «Β ιβλίο για ν εκ ρ ο ύ ς φ ιλ ο ­ σ όφ ου ς»; Υ πάρχει ένα π ρ οφ α νές ο ξύ μ ω ρ ο σ ε ένα βι­ βλίο σ τις σ ελ ίδ ες το υ οπ οίου σ τοιβ ά ζοντα ι οι τα φ ό π λ α κες τη ς κ α τη γορία ς τω ν α νθρώ ­ πων που έχ ο υ ν σ το χ α σ τεί π ε ρ ισ σ ό τερ ο από κ ά θ ε άλλη ομ ά δα α νθρώ πων (πλην ίσ ως εκείν ω ν π ου β ρίσ κοντα ι σ τα πρώτα σ τάδια μιας ανίατης α σ θ ένειας) πάνω σ το θά νατο . Ό τ α ν π εθαίνει ένα ς φ ιλ ό σ ο φ ο ς , θ ρ ια μβ εύει ά ρα γε η επ ικού ρεια άποψη, σ ύμφω να μ ε τη ν οπ οία ο θά να το ς δ ε ν ε ί­ ναι τε λικά κάπ οιο σ π ο υδ αίο γ εγ ο νό ς , και άρα τ ο πιο οδ υ ν η ρ ό που μ π ορ εί να σ υμ­ β εί σ ε ένα φ ιλ ό σ ο φ ο είναι τ ο πολύ πολύ να σ τερ η θ εί τ η δυ ν α τό τη τα να φ ιλ ο σ ο φ εί

Ο

S im on C ritc h le y Τ ο βιβλίο τω ν ν εκ ρ ώ ν φ ιλοσ όφ ω ν Μετάφραση: Γιάννης Ε. Ανδρέου Πατάκης, 2009 α 518, €22,50

50

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

πάνω σ ε α υτό ν, ή μήπως όλο ι εμ είς οι υπ ό­ λοιποι θα π ρέπ ει να α ισ θ α νό μα σ τε θλίψη και τ ρ ό μ ο μια και χ ά ν ο υ μ ε από τις τά ξε ις μας τ ο ν κ α τε ξο χ ή ν ειδ ή μ ο να που θα μπ ο­ ρ ο ύ σ ε να απαλύνει τη ν υπ α ρξια κή αγωνία που μας δ ια κ α τέχει υπ όγεια και υπ έργεια για το ν α να π ό φ ευ κ το α φ α νισ μ ό μας; Ο S im on C ritc h le y δ ια τείν ετα ι κατά τ ο τίμ ιο σ ω κ ρ α τικό π ρ ό τυ π ο πως δ ε ν δ ια θ έτει απαντήσ εις για κανένα σ ημ αντικό ή α σήμα­ ν τ ο φ ιλ ο σ ο φ ικ ό ζήτη μα , π όσ ο μά λλον για τ ο ζήτη μα το υ θα νάτου, τ ο ύψ ιστο φ ιλ οσ ο­ φ ικό ζήτη μα . Ά λ λω σ τε τ ο Β ιβλίο τω ν Ν ε ­ κρ ώ ν Φ ιλ ο σ ό φ ω ν είναι σ την ουσία μία ισ τορ ική - φ ιλολογική μ ε λ έτη και όχι μία μακάβρια ενα λλα κτική ισ τορία τη ς φ ιλ οσ ο­ φ ίας. Ο C ritc h le y , γνήσια μ ε τα μ ο ν τέ ρ ν ο τ έ κ ν ο (α υ τό και αν είναι ο ξύ μ ω ρ ο ) τη ς επ οχ ής το υ , α βγα τίζει τα κ έρ δ η τη ς α π οσύνδεσ ης το υ π ροαιώ νιου φ ιλ ο σ ο φ ικ ο ύ α ιτή μ α το ς για τη ν α να ζήτησ η τη ς α λήθεια ς από τη μ ε­ τα μ ο ν τέ ρ ν α κα τεύθ υνσ η που α να γκά σ τηκε να α κο λ ουθ ήσ ει η κλασ ική φ ιλοσ οφ ία τις τε λ ε υ τα ίε ς δ ε κ α ε τ ίε ς το υ 20 ού αιώνα. Ο ι μ εγά λες αφη γή σ εις έχ ο υ ν πάψει από καιρό να σ υγκινούν, α υ τό είναι γνω στό, ω σ τόσ ο η δίψα τω ν ανθρώ πων για κα τα κερ μ α τισ μ έ­ ν ες αφ η γή σ εις είναι α ντισ τρ ό φ ω ς ανάλογη π ρ ος τ ο ν κ ο ρ εσ μ ό τ ο υ ς για τις μ εγά λες και ο ά λ λ ο τε ζ ο φ ερ ά π λ η κτικό ς χ ώ ρ ο ς τη ς φ ι­ λ ο σ ο φ ία ς έχ ει μ ετα τρ α π εί τα τε λευ τα ία χρ όνια σ ε χ ρ υ σ ω ρ υ χείο για το υ ς πιο δα ι­ μ ό νιο υς α νάμεσ α σ το υ ς σ υγγρα φείς. Ή τα ν οι πανέξυ π νο ι D avid Edm onds και John E id in ow πριν λίγα χρ όνια που ανέσ υ ρα ν το υ ς P op pe r και W ittg e n s te in από τις χα μη λ ο φ ω τισ μ έν ες α ίθο υσ ες τω ν σ ταχτιώ ν π α νεπ ισ τημίω ν και τ ο ε ξ ε ιδ ικ ε υ μ έ ν ο αλλά φ α ν α τικό κ ο ιν ό το υ ς και το υ ς μ ε τέτρ εψ α ν σ ε σ υνα ρπ α σ τικές π ρ οσ ω π ικ ότη τες για ό λ ο τ ο ν κό σ μ ο (ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς ήταν τέ το ια

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

περίπτω σ η έτσ ι κι αλλιώς) σ τη ν υπ ερ επ ιτυ χ η μ έν η Ο ρ γ ή το υ Β ιτγκενσ τάιν. Ό π ω ς σ ε εκ ε ίν ο τ ο βιβλίο, έτσ ι και σ το βιβ λίο το υ C rith d e y , λίγη σημασία έχ ο υ ν τα φ ιλ ο σ ο ­ φικά πεπ ραγμένα τω ν (19 0 π ερίπ ου) φ ιλ ο ­ σ όφ ω ν που μνη μ ο ν εύ ο ν τα ι σ τις σ ελ ίδ ες το υ . Ο σ υγγρα φ έας ως παλιός κα λό ς σ ο ­ φ ισ τή ς, έχ ει α ντισ τρ έφ ει τ ο ερ ώ τη μα , «Τι είναι φ ιλ όσ οφ ος;» σ το πολύ πιο β ολ ικ ό για εκ ε ίν ο ν , «Π ώ ς π εθα ίνει έν α ς φ ιλ όσ οφ ος;», και ισ χυ ρίζετα ι πως μ ε α υ τό τ ο τέχν α σ μα σ υ ν έθ εσ ε μία από τις π λ έον αντισ υ μβ α τικ ές ισ το ρ ίες τη ς φ ιλοσ οφ ία ς. Κ άτι τ έ τ ο ιο όμ ω ς δ ε ν ισχύει. Μ π ο ρ εί ο C r ith d e y να έχ ει γρά ψ ει ένα δια σ κ εδ α σ τικ ό βιβλίο, ένα μακάβρια σ π ιρ τόζικο βιβλίο, ένα π ρ ω τό ­

τυ π ο μέσ α σ το ν π ο λ υκα ιρισ μ ένο χα ρα ­ κ τήρ α τ ο υ βιβλίο, όμ ω ς ισ τορ ία τη ς φ ιλ ο ­ σοφ ία ς, ή α κό μη και δ ο ξο γ ρ α φ ία , δ ε ν έχ ει γρά ψ ει. Σ το τ έ λ ο ς α υ τό που κατα κά θ ετα ι σ τη μνήμη τ ο υ αναγνώ στη είναι οι πιο πα­ ρ ά δ ο ξο ι και γ ελ ο ίοι ανάμεσα σ το υ ς διά φ ο ­ ρ ο υ ς θα ν ά το υ ς τω ν φ ιλοσ όφ ω ν. Ό ,τ ι κι αν σ υμ βεί, όσα χρ όν ια κι αν π ερά σ ου ν, θα ε ί­ ναι πολύ δ ύ σ κο λ ο να ξεχά σ ω τη ν ηρω ική β ου τιά τ ο υ Ε μπ εδ οκλή σ την Α ίτν α , μ ε τη ν π ίστη πως θα υψ ω νό ταν μέσ α από α υτή ως θ εό ς , χω ρ ίς όμω ς δυ σ τυχώ ς η π ρ αγμ ατικό­ τη τα να τ ο ν επ ιβεβα ιώ νει, α φ ο ύ τα μόνα που υψ ώ θηκα ν πάνω από τ ο ηφ α ίσ τειο ήταν τα μπ ρο ύντζινα σ ανδάλια το υ που έφ τυ σ α ν οι φ λ ό γ ε ς ... ■

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Μ α ρ ία Λ η μ ά κ η

Ο Διονύσης Ρώμας για το νεοελληνικό θέατρο έσα από τη σ υγκέντρω ση και τη ν επ εξεργα σία το υ πλούσιου α ρχεια­ κού υλικού που έ φ ε ρ ε σ το φ ω ς η ερευ νητική δεινό τητά το υ , ο Δ ιονύσης Μ ου­ σ μο ύτη ς εμπ λούτισ ε τη σ ύγχρονη περί ν εο ­ ελληνικού θεά τρ ο υ βιβλιογραφία με δύ ο ακό μη σ ημαντικές σ υμβολές: τις Ε πιστολές τ ο υ Δ ιο νύση Ρώμα σ το ν Κ ω στή Μ π αστιά και σ το ν Α λ έ ξ η Μ ινωτή και τ ο Θ έ α τ ρ ο υπό κ ρί­ σιν. Κ ρ ιτικ ές και Ε πιφυλλίδες από τις εκ δ ό ­ σ εις Τ ρ ίμ ο ρ φ ο τη ς Ζα κύ νθο υ (2007 και 2008 α ντίστοιχα). Ο ι ερ γασ ίες α υτές έρ χ ο ­ νται να π ρ οσ τεθο ύν στη δημο σ ιευ μένη έω ς τώ ρα ερ ευ νητική δουλειά το υ Μ ουσ μούτη σ χετικά με το ν Ρώμα, με βασικό έρ γ ο τη μο ­ νογραφ ία το υ Ο Ρώμας και τ ο θ έα τρ ο (2002), στην οποία παρουσιάζεται και ανα­ λύεται μ ε μ ε θο δικό τητα και επ ισ τημονική συνέπεια η δραμα τουργία το υ ζακύνθιου σ υγγραφέα. Τα δ ύ ο αυτά βιβλία απ οτελούν πρω τότυπ ες και εν δ ελ εχ είς εργασ ίες, οι οπ οίες εσ τιά ­ ζου ν σ την α νά δειξη και στην τεκμ ηρ ιω μ ένη αποτίμηση τη ς π ολύπ λευρης προσ φ ορ άς το υ Δ ιονύση Ρώμα σ το νεο ελληνικό θέα τρο. Σ το πρώ το βιβλίο δη μο σ ιεύ οντα ι εφ τά επι­ σ τολ ές το υ Ρώμα (1906-1981) σ το λ ο γ ο τέ­ χνη και δη μο σ ιογρ άφ ο Κωστή Μπαστιά (1901-1972), και άλλες τέσ σ ερ ις επ ισ τολές το υ σ το μεγάλο ηθοπ οιό και σ κη νοθ έτη Α λ έξη Μ ινωτή (1900-1990). Η δημοσ ίευση τω ν επ ιστολών σ υνοδ εύ ετα ι από εκ τενείς υποσημειώσεις, ώ σ τε ο αναγνώστης να κα­ τα νο εί τ ο π ερ ιεχό μ εν ό το υ ς και παράλληλα να έχ ει στη διάθεσ ή το υ όλα τα σ τοιχεία που απαιτούνται για μια πλη ρέσ τερη εικόνα τη ς χρ ονικής συγκυρίας, κατά τη ν οποία γρά φ τη καν οι σ υ γ κεκριμ ένες επ ισ τολές. Η χρ ονική διάρκεια που καλύπτεται εδ ώ ε ί­ ναι α ρκετά μεγάλη, καθώς εκτείνετα ι σ χεδ όν σ ε μια τεσ σ αρ ακοντα ετία, από τ ο 1936 έω ς τ ο 1978, με κείμ ενα που φ ω τίζου ν ο ρ ισ μέ­

Μ

Δ ιο ν ύ σ η ς Ν . Μ ο υ σ μ ο ύ τη ς Ε π ισ τολές το υ Α ιονύ σ η Ρώμα σ το ν Κ ω σ τή Μ παστιά και σ το ν Α λ έ ξη Μ ινω τή Τρίμορφο, 2007 σ. 167, € 14

Δ ιο ν ύ σ η ς Ρώμας Τ ο Θ έ α τρ ο υπό κρίσ ιν. Κ ρ ιτικ έ ς και επ ιφ υλ λ ίδ ες Επιμέλεια: Διονύσης Ν. Τρίμορφο, 2008 σ. 429, €23

5 2 •.ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

ν ες σ ημαντικές π τυχές το υ έρ γου και τη ς γ ε­ ν ικότερη ς π νευματικής πορείας το υ Διονύση Ρώμα. Ο ι επ ισ τολές π ρ ος το ν Κωστή Μπαστιά α φ ο ρο ύν κυρίως τις επ αγγελματικές σ χέσ εις τω ν δ ύ ο ανδρώ ν, σ την π ερίοδ ο κατά τη ν οποία ο Μπαστιάς ήταν Γενικός Δ ι­ ευ θυ ντής το υ Εθνικού Θ εά τρ ο υ , αλλά και αργότερα , και κατα δεικνύουν τη δημιουργία μιας φ ιλικής σ χέσ ης με α λληλοεκτίμησ η και αγάπη για τ ο νεο ελληνικό θέα τρ ο. Επισημαί­ νετα ι ότι ο Μ ου σ μ ού της δη μοσ ιεύει σ το πα­ ρά ρτημα το υ βιβλίου και τέσ σ ερ α δυ σ εύ­ ρετα κείμενα το υ Μπαστιά για το ν Ρώμα, στα οποία διατυπώ νεται η γνώμη το υ εκ λ εκ το ύ λογίου για τ ο θεα τρ ικ ό και τ ο πεζογρα φ ικό έρ γ ο το υ Ρώμα, αλλά και για τ ο ήθ ος το υ, α φού το ν χα ρα κτηρίζει «π νευματικό εργάτη, μ ε αληθινή ευγένεια σ κέψ εω ς και μ ε πνευ­ μα τικόν ήθος, όχι σ υνηθισ μένο» και «άνθος Ζ α κύνθου». Ο ι επ ισ τολές π ρος το ν Α λ έξη Μ ινωτή αποτελούν, επίσ ης, κείμ ενα εν δ ει­ κτικά τω ν φ ιλικών, αλλά και πνευματικών δ ε ­ σμών που είχαν α ναπτυχθεί ανάμεσα σ ε δύ ο σ ημαντικούς ανθρώ πους το υ θ έα τρ ου μας, σφυρηλατώ ντας μια μα κρόχρονη και ειλι­ κρινή φιλία μετα ξύ το υς. Τ ο δ ε ύ τε ρ ο από τα βιβλία που π ρ οα ναφ έρθηκαν, Το Θ έ α τ ρ ο υπό κρίσιν, περιλαμβά­ νει τις θεα τρ ικ ές κ ριτικές το υ Διονύσιου Ρώμα, τις οπ οίες σ υγκέντρω σ ε και εξέδ ω σ ε με ερ ευ νητική επιμονή και αξιοθαύμασ τη συνέπεια ο Δ ιονύσης Μ ουσμούτης. Σ τον τό μ ο αυτό, εκδ ίδο νται 112 κριτικά κείμενα το υ ζακύνθιου συγγραφέα, στην πλειο νό­ τη τά το υ ς αθησαύριστα, που καλύπτουν τη χρ ονική π ερ ίο δ ο από τ ο 1948 έω ς τ ο 1953, διάστημα κατά τ ο οπ οίο ο Ρώμας συνεργα­ ζότα ν μ ε διάφ ορα έντυπα ως υπεύθυνος τω ν στηλών τη ς θεα τρικής κριτικής. Μ ε τη δημοσ ίευση τω ν κειμένω ν αυτών, τω ν οποίων προτάσ σεται μία εμπεριστα τω μένη εισαγωγή τη ς Έλσας Α νδριανού, συμπληρώ-

[ Δ IA BA Ζ Ω 1 Ι Β Λ Ι ΟΚΡ Ι Τ Ι ΚΗ

ν εια ι με ενάργεια η εικόνα που διαμ ορ φ ώ ­ νει ο αναγνώστης για τη σ υγγραφική δρ α ­ σ τηρ ιότη τα το υ ζακύνθιου ευπατρίδη. Ο Διονύσης Μ ου σ μ ού της μας δίνει με α υτό το βιβλίο τη ν ευκαιρία να ολο κλη ρώ σ ο υμε σε μεγάλο β αθ μό τη ν εικόνα το υ Ρώμα, όχι μό νο ως θεα τρικ ού σ υγγραφέα και πνευμα­ τικ ο ύ ανθρώπου, αλλά και ως θεα τρικού κρι­ τικ ο ύ και σ τοχα σ τή που α σχολείται με τη ν ιδιότυπη και γ οη τευ τική φύση το υ θεα τρικού γίγνεσθαι. 'Ετσι, μέσα από τη ν περιδιάβαση σ τις κ ριτικές το υ Ρώμα, γινόμ ασ τε μέτοχ οι τω ν απόψεών το υ για τις παραστάσεις στα αθηναϊκά θέα τρα τη ς επ οχής το υ , που απηχο ύν τις γ εν ικ ό τερ ε ς θέσ εις το υ για τη σ κη­ νική πραγμάτω ση έργω ν το υ ελληνικού και παγκόσ μιου δρ α μ α τολογίο υ. Π αράλληλα, παρουσιάζεται η πτυχή τη ς πρόσληψ ης τω ν έργω ν αυτώ ν από τ ο αθηναϊκό κοινό τη ς επ οχής, που, κατά κάποιο τρό π ο , αντανα­ κλάται στη θεα τρική κριτική πνευματικών αν­ θρώπων, όπως ο Ρώμας. Μ ε αγάπη για τ ο θέα τρ ο , μ ε τα εφ ό δια που το υ έδ ιν ε η γενι­ κ ό τε ρ η μόρφωσή το υ και η κριτική διορ ατικότη τά το υ και μ ε τ ο θ εω ρ ητικό το υ οπλι­ σ μό, ο συγγραφέας τη ς Ζ ακυνθ ινής Σ ε ρ εν ά ­

Η

τα ς αποδύεται σ την προσπάθεια κριτικής αποτίμησης έργω ν και παραστάσεω ν που παρουσιάζονται σ τη μετα π ολεμική Αθήνα. Ό π ω ς σημειώ νει ο Ρώμας σ ε κριτική τ ο υ για τη ν παράσταση το υ Θ α ν ά το υ τ ο υ Εμποράκ ο υ από τ ο « Θ έ α τρ ο Τ έχν ης» τ ο 1959, εκ ε ίν ο π ου κάνει ένα έρ γ ο εν δ ια φ έρ ο ν είναι να μας αναγκάζει «να π ρ ο σ τρ έ ξο υ μ ε εντα ­ τικά σ’ αυτά το ύ τα τα θεμέλια τη ς δρ αμ α τι­ κής τέχν ης, σ το λίκνο τη ς γεννήσ εώ ς τη ς και στα πιο ακραία σύνορα τω ν περιοχώ ν που κ α τέκτη σ ε» . Τ ο ίδιο ισ χύει και για τη ν κρι­ τική, θα π ρ οσ θ έτα με εμ είς. Γενικό τερ α, τα δ ύ ο πρόσ φ ατα βιβλία το υ Δ ιονύση Μ ου σ μ ού τη για το ν Ρώμα, που επι­ χειρή σ α μ ε πολύ α δρο μερώ ς να παρουσιά­ σ ο υ μ ε εδώ , π ρ οσ φ έρ ουν πλούσιο θεω ρ η­ τικ ό, αλλά και α ρχεια κό υλικό που μπ ορ εί να α ξιοπ οιηθ εί περα ιτέρω από το υ ς με λ ετη τές το υ νεο ελληνικο ύ θ εά τρου , αλλά και το υ νεο ελληνικο ύ π ολιτισ μού γ εν ικ ότερ α , και α υτό ακριβώς τα καθιστά α ξιό λ ο γ ες σ υμ βο­ λ ές σ τη σύγχρονη βιβλιογραφία μας. ■ Η Μαρία Δημάκη είναι δρ. Φιλολογίας

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Η Ιουνίου

-

Ιουλίου

2009

απ ό τη ν 1η Σεπ τεμβρίου 2009, βρίσκεται σ το Δ ιαδίκτυο στη δ ιεύ θυνσ η w w w .b ib lio n e t.g r και π ροσ εχώ ς στη δ ιεύ θυνσ η w w w .d ia v a z o .g r

Μι α

συνεργασία

του

ΔΙΑΒΑΖΩ

με

το

ΕΚΕΒΙ

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Λ η μ ή τρ η ς Β . Τριανταφ υλλίδης

Η βικτωριανή οπτική για την Κύπρο ο εν λόγω πόνημα είναι μία συλλογή γραφέω ν, περιγρ άφ ο υν όψ εις τη ς κοινωνι­ κειμένω ν, τα οποία παρουσιάζονται κής ισ τορία ς τη ς Κύπ ρου στα τέ λ η το υ για πρώ τη φ ορά σ ε ελληνική μετά ­ 19ου αιώνα. Τ η ν ίδια, όμως, σ τιγμή α π ο τε­ φ ραση και τα οποία πρ ω το δη μο σ ιεύτη καν λού ν π ο λύτιμες μ α ρ τυρ ίες για τη ν κα θ ημ ε­ σ ε έγκριτα βικτωριανά περιοδικά μετα ξύ ρινή ζωή τω ν κατοίκω ν τη ς, τις α σ χο λίες το υ 1878-1891. Είναι κείμ ενα ευσύνοπ τα το υ ς , τη ν πολιτική και κοινωνική το υ ς τα υ ­ που α φ ο ρο ύν σ ε π εριγρ αφ ές το υ φυσ ικού τό τη τα , τις πα ρα δ όσ εις το υ ς , κ,ά. το π ίο υ, π λ η ρο φ ο ρίες για το υ ς κατοίκους, Η αξία και η σημασία παρόμοιων εκδ όσ εω ν τη ν υπ οδομή και τις π ρ οο π τικές εκ μ ετά λ ­ δ εν χρειά ζετα ι να υπογραμμιστεί. Σ την ισ το­ λευ σ η ς τω ν πλουτοπαραγωγικών πηγών τη ς ριογραφία είναι γνωστή η σημασία που απο­ Κ ύπρου. Είναι γρα μμ ένα σ την π ερ ίο δ ο δίδεται σ ε κείμενα που δ εν έχ ο υ ν γρ α φ τεί όπ ου η νέα κτήση τη ς Β ρετανικής Α υ το κρ α ­ από επ αγγελματίες ισ τορικούς, τα οποία, το ρ ία ς π ρ ο κ ά λεσ ε έν το ν ο εν δ ια φ έ ρ ο ν «απ ελευθερω μένα» από τις α υσ τηρές επιτα­ σ του ς πο λιτικού ς και λ όγιο υς κύκλους, γ ές τη ς επιστήμης, καταγράφουν και μετα ­ αφ ο ύ η γεω στρατηγική φ έρ ο υν πληροφορίες, σημασ ία τη ς Κ ύπ ρου οι οπ οίες πολλές φ ο ­ Ιστορία δ εν είναι μόνο ήταν δε δ ο μ έ ν η , αλλά ο ρ έ ς « δ εν χω ρ άνε» τα επίσημα κρατικά α ρ χ ικ ό ς εν θ ου σ ια σ μό ς στα αυστηρώς ισ το­ για τη ν κα το χή τη ς σ χετι­ κείμενα, αλλά και κάθε ρικά κείμενα. Εντού­ ζότα ν μ ε ευ ρ ύ τερ ο υ ς ποτο ις, όμως, τα κείμενα άλλου είδο υς πηγή λ ιτ ισ μ ικ ο ύ ς σ υ μ β ο λ ι­ αυτά είναι εργαλεία που μας βοηθάει σ μο ύς που εντά σ σονταν πολύτιμα και ακριβά, σ το πλαίσ ιο τη ς κτητική ς γιατί μας β οηθούν να να κατανοήσ ουμε και φ ιλ ό δ ο ξη ς α υτο κρ αα να π α ρ α σ τή σ ο υ μ ε σε βάθος τη ν ιστορική το ρ ικ ή ς αποστολής στην τη ν καθημερινή ζωή Α νατολή. τω ν ανθρώ πων σ ε πραγμα τικότητα Π έ ρ α ν τ ο υ γ ε γ ο ν ό το ς επ οχ ές μακρινές και και εξέλ ιξη ότι τα κείμ ενα που απαρ­ να σ χηματίσ ουμε μια τίζο υ ν τ ο σώμα το υ βι­ πιο ακριβή εικόνα για βλίου α π ο τελού ν π ρ ω το γενείς ισ τορ ικές το ν ίδιο τ ο ρου τη ς ιστορία ς. πηγές, τ ο εν δ ια φ έρ ο ν σ το ιχ είο είναι ότι Α π ό κ ά θ ε άποψη, π α ρό μο ιες εκ δ ό σ εις ε ί­ β λέπ ου με «μέσ α από τα μάτια» τω ν Β ρετα ­ ναι π ο λ ύτιμες όχι μό νο για το υ ς επ ισ τήμ ο­ νών τη ν κατάστασ η σ την Κ ύπ ρο στα τέ λ η ν ες τη ς ισ τορ ικής επ ισ τήμης, αλλά και για το υ 19ου αιώνα. Π αράλληλα, μέσα από τις κ ά θ ε αναγνώστη που θέλ ει να εντρ υφ ήσ ει πα ρα τηρήσ εις που σ ημειώ νονται στα κ εί­ πραγματικά στα ισ τορικά π ροβλήμα τα. Και μενα, ερ χ ό μ α σ τε σ’ επ αφή με τις αντιλή­ α υτό , για τί ισ τορία δ ε ν είναι μό ν ο τα επί­ ψ εις που κυριαρχούσ αν σ την κοσ μο κρ άσημα κρατικά κείμ ενα , αλλά και κάθ ε άλλου τειρ α α υτο κρ α το ρ ία τη ς Μ. Β ρετανίας, τις είδ ο υ ς πηγή που μας βοηθά ει να κατα νοή­ αντιλήψ εις το υ ς π ερί π ρ οό δο υ, κατά τα δ υ ­ σ ο υ μ ε σ ε β άθος τη ν ισ τορ ική π ρ αγμ ατικό­ τικά πρότυπα, αλλά και τη ν π ο λιτική που τη τα και ε ξ έλ ιξη . Και δ ε ν υπ άρχει π ολυτι­ α κολουθούσ αν απέναντι σ του ς «ιθαγενείς». μ ό τερ η πηγή από τ ο να δ εις πώς «σ ε β λέ­ Τα δ εκ α τέσ σ ερ α κείμ ενα , ισ άριθμων συγ­ πουν» οι άλλοι. ■

Τ

Σ υ λ λ ο γ ικ ό έρ γ ο Επί Α νά σ σ η ς Β ικτω ρία ς Εισαγωγή - επιμέλεια: Κυριάκος Δημητρίου Μετάφραση: Ηλίας Διάμεσης, Νικηφόρος Σταματάκης, Νίκος Σταμπάκης Μεσόγειος, 2009 σ. 439, €25

5 4

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ | ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Ιστορία της Χαρτογραφίας του Ελληνικού χώρου, 1420-1800 Χάρτες της συλλογής Μαργαρίτας Σαμούρκα Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών/ ΕΙΕ Συγγραφή: ΓιώργοςΤόλιας

Κατανοώντας τον ανθρώπινο εγκέφαλο ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΣΤΟΜΟΣ Ειδικές Μορφωτικές Εκδηλώσεις «Επιστήμης Κοινωνία»

Μιαπλούσια εικονογραφημένη ιστορική μελέτη τηςχαρτογραφίας του ελληνικού χώρου, κατάτους χρόνουςτων ξένων κυριαρχιών (1420-1800), που αποκαλύπτει τη σταδιακή ανάδυση της Ελλάδας στην γεωγραφική παιδείατωννεότερωνχρόνων. Πανόδετο |Διάσταση: 28 χ 28 εκ., 350 έγχρωμοι χάρτες Σελίδες: 540 | Τιμή:€ 85,00

Ηέκδοση αυτή παρουσιάζει τα νεότερα επιστημονικά δεδομένα που αναφέρονται ανθρώπινου εγκεφάλου. Παράλληλα, αποτυπώνει τις σύγχρονες μεθοδολογίες γιατη διαλεύκανση των μηχανισμών που διέπουντις ανώτερες νοητικές λειτουργίες όπως σκέψη, μνήμη, αντίληψη και μάθηση. Σελίδες: 115 | Τιμή: €15,00

Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου, 1784-1974 Επιμέλεια: ΛουκίαΔρούλια- Γιούλα Κουτσοπανάγου Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών/ΕΙΕ Ητετράτομη αυτή έκδοση, ένα συνοπτικό, κατατοπιστικό περίγραμματης ιστορίας του Τύπου κατάτους δύο και πλέον αιώνεςτου βίου του, προσφέρει ένα «πανόραμα»της έντυπης δημοσιογραφίας και των πρωτεργατών της στην ελληνική επικράτεια και το εξωτερικό, όπου αναπτύχθηκε ο ελληνισμός.

4 Τόμοι | Τιμή: €160,00

Η Μαγεία στην αρχαία Ελλάδα ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΣΤΟΜΟΣ | Επιστημονική Επιμέλεια: Αφροδίτη Λ. ΑΡαγιο Ειδικές Μορφωτικές Εκδηλώσεις «Επιστήμης Κοινωνία» ΗΜαγείαστην αρχαία Ελλάδα: έναθέμα διαχρονικό-από τον κόσμοτου Ομηρικού έπους έωςτην ελληνιστικήχοάνη και τη Ρωμαϊκή κατάληξη- και αναπόσπαστο μέροςτηςπολιτισμικής ιστορίαςτου ανθρώπινου γένους. Με ρίζες στην Ανατολή, οι μαγικέςτελετουργίες χρωματίζονται μετα ειδοποιόγνωρίσματατου ελληνικούπολιτισμού, εξελίσσονται σύμφωνα μετις ιστορικές, κοινωνιολογικές, ανθρωπολογικές και θρησκευτικές παραμέτρουςτου και υφίστανται, κυρίως κατάτην ύστερη αρχαιότητα, τον συγκρητισμό με τις μυστηριακέςλατρείες. Σελίδες: 170 ( Τιμή: € 15,00

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΔΙΑΤΙΘΕΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΤΟΥ ΕΙΕ ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ | ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ-ΕΚΔΟΙΕΙΣ ΕΙΕ Λεωφ. Βασ. Κωνσταντίνου 48, Παγκράτι | Τ: 210 7273 942 | F: 210 7246 618 | Ε: bookstore@eie.gr | www.eie.gr/editions

Γιώ ργος Φ ερ ε ν τίν ο ς Τ ο γρά μ μ α που δ ε ν πρόλαβα να γρά ψ ω

ο λ υ γ ρ α φ ό τα το ς ο Γιώ ργος Φ ε ­ ρ εν τίν ος, πάντα α κμ αίος λ ο γ ο ­ τεχ ν ικά και α νήσ υχος καλλιτεχνικά, σ το ν έ ο το υ βιβλίο, «μια αληθινή ισ τορ ία », όπ ω ς μας π λ η ρ ο φ ο ρ εί από τ ο εξώ φ υ λ λ ο κιόλας το υ έρ γου το υ , π εριγρ άφ ει ένα μεγάλο τα ξίδ ι, το ν Ιούλιο το υ 1968, από το ν Π ε ρ ­ σ ικό Κ όλπ ο σ την Ισπανία, ένα τα ξίδ ι γ εμ ά το εκπ λή ξεις. Ο ήρωας το υ βι­ βλίου, ο Ά γ γελ ο ς , α να μετρ ιέτα ι με τα όριά το υ , το ν π όνο και τη σ υνειδητοπ οίησ η μπροστά σ την οδυνηρή διαπίστωση τη ς ανθρώ πινης α δυνα ­ μίας απέναντι σ τη φύση και στα απρόβλεπτα τη ς ζωής, τα οποία, αντί να το ν αποδυναμώ σουν, τ ο ν γ εμ ί­ ζου ν πείσ μα και θέλησ η να ζήσ ει. Σ το κ έν τρ ο τη ς π λοκής ένα γράμμα που δ ε ν έ μ ελ λ ε να ξεκιν ή σ ει, από μια σ τιγμή που σ τά θ ηκ ε μοιραία για το ν α π οστολέα το υ , αιω ρείται σαν α νεκπλήρω τη κατά θεσ η ψ υχής στην πάλη το υ ήρωα μ ε τ ο χ ρ ό ν ο και το ν ε α υ τό το υ .

Π

[Δ.Β.Τ.]

5 ( 5 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

Ελένη Γκίκα Π λή θο ς είμα ι Άγκυρα, 2009 σ. 367, € 16,50

Σ όνια Ζ α χ α ρ ά το υ Τ ρ εις ν ύ χ τες το υ Α υ γ ο ύ σ το υ

ε τ ο Π λ ή θ ο ς είμαι η Ελένη Γκίκα ολο κλη ρώ νει μία άτυπη τετρ α λο γ ία . Σ τ ο ν έ ο τη ς βιβλίο η χ α λ κέ ν τερ η σ υγγρα φ έας κατα γρά ­ φ ει μιαν ισ τορία αυτογνω σ ίας και α να ζήτησης με μια σ ύγχρ ονη Α λίκη σ τη χώ ρα τω ν π αιδικών τη ς χρόνω ν. Η επ ισ τρο φ ή σ την παιδική α θω ό­ τη τα είναι τ ο ελ ιξίρ ιο τη ς ζω ής (ή μήπως και τη ς αθανασίας;) για τη ν κεν τρ ική ηρωίδα τη ς Ελένης Γκίκα, η οποία επ ισ τρ έφ ει έπ ειτα από π ερι­ πλανήσεις σ το σπίτι που ευ ν ο ε ί το ν ο λ έ θ ρ ιο έρ ω τα . Τ ό τε , τα όρια το υ χ ρ ό ν ο υ κατα ργο ύνται και μέσα από μια σπασμένη κούκλα , η Σαβίνα, η ηρωίδα, ξα ναγίνετα ι παιδί. Ε νδιαφέ­ ρουσα η σ υγγραφική προσ έγγισ η με τη ν π εριγρ αφ ή εν ό ς εσ ω τερ ικο ύ δ ρ ό μ ο υ και εν ό ς ενιαίου χρ όν ου , όπ ου τ ο π α ρελθό ν και τ ο π α ρόν σ υ­ νυπ άρχουν σ το τ α ξίδ ι τη ς ηρωίδας, που ο δ η γ εί σ την προσωπική λύ­ τρω σ η (και για τί όχι θέωση).

ο δ ε ύ τ ε ρ ο βιβλίο τη ς δ η μ ο σ ιο ­ γ ρά φ ο υ και σ υγγρα φέω ς Σόνιας Ζ α χα ρ ά του, μια νου β έλα και, συ­ νάμα, ένα θ ρ ίλ ερ με ψ υχ ολογικές διασ τά σεις. Η επ ιλογή τη ς συγγραφ έω ς να π ερ ιο ρ ίσ ει χρ ο ν ικ ά τη δράσ η το υ έρ γ ου α ιχμαλω τίζει το ν αναγνώστη, ο οπ οίος π α ρα κολου θεί μια ισ τορ ία , μ ε π ρ ω τα γω νισ τικό πρόσωπο μια γυναίκα που «μεγαλώ ­ νει με τα παραμύθια εν ό ς δ α κ τυλ ι­ διού , αλλά τα παραμύθια μ ε τα τρ έ π ονται σ ε εφ ιά λ τες» . Η ηρωίδα τη ς Σ όνιας Ζα χαρ άτου, η Α νέζα, ελ ε υ θ ε­ ρώ νει τα π λέον ζο φ ερ ά τη ς έν σ τι­ κτα. Είναι και η ίδια «α ιχμάλω τη» μιας π ρ ο φ η τεία ς και επ ιλέγει τη ν «απ οχώ ρηση» για να κλείσ ει το ν κύ­ κ λο τη ς. Μ ετά τη ν ύβρη, όμω ς, α κο ­ λ ο υ θ εί η λύτρω σ η και ο εξαγνισ μό ς, ε κ τ ό ς ε ά ν ... Μια ισ τορία που δια­ δ ρ α μ α τίζετα ι τρ ε ις ν ύ χ τες και μια μέρα το υ Α υγ ο ύσ του , που καθηλώ­ νει τ ο ν αναγνώστη.

[Δ. Β. Τ.]

[Δ. Β. Τ.]

(κα ι μια μ έ ρ α ) Ελληνικά Γράμματα, 2009 σ. 187, € 14

Μ

Τ

Μ αρ ία Σ τα μ α τά κ η

Δ η μ ή τ ρ η ς Μ ω ρ α ΐτη ς

Joshua Fe rris

Σ τα πρώ τα

Α ν ζού σ α ν σ ή μ ερ α :

τη ς ψ η λ ο τά κ ο υ ν α Κασιανιώτης, 2009 σ. 269, € 17,77

Σ ικε λ ια νό ς , Κ α ζα ντζά κ ης,

Φ τά σ α μ ε σ το τέ λ ο ς Μετάφραση: Ευηνέλλα Αλεξοπούλου Μοντέρνοι Καιροί, 2009 σ. 424, € 22,90

Δ έλ τα , Β άρ ναλης Υάδες, 2008 σ. 98, € 11,98

ο λ υ σ χ ιδή ς και π ο λυτά λα ­ ν τη η Μ αρία Σ τα μ α τά κη , σ το ν έ ο τη ς μυ θισ τό ρη μα κα ­ τα π ιά νετα ι μ ε τ ο ιλιγγιώ δες τ α ­ ξίδ ι π ρ ος τη ν ενηλικίω σ η μιας έφ η β η ς , έν α τ α ξίδ ι γ ε μ ά το α ν α τ ρ ο π έ ς και ε κ π λ ή ξ ε ις , α φ ο ύ η ηρω ίδα τη ς , σ τη ν κ α ρ­ διά τη ς εφ η βεία ς, σ κο ν τά φ τει σ ε έ ρ ω τε ς η μ ιτελ είς , α νο λ ο ­ κ λή ρω του ς, κάτω από τη ν πνι­ γηρ ή ανάσα μιας ο ικο γ έν εια ς « σ χεδ ό ν » κανο νική ς», βιώνον τα ς π ρ ο δ ο σ ίε ς και ντρο π ή . Ό π ω ς ό λ ο ι ό μ ω ς οι έφ η β ο ι, έτσ ι κι α υτή, θ έλ ει να α να ζητή­ σει τ ο αλη θινό πρόσ ω π ο τη ς ζω ής που δ ε ν είναι ά λλο από τη ν αγάπη και τη ν ελ ευ θ ερ ία . Η διαδικασ ία τη ς ενηλικίω σ ης ήταν και π α ρα μ ένει ο δ υνη ρή για ό λ ε ς τη ς γ εν ιές , η Μ αρία Σ ταμ ατά κη , όμω ς, τη ν π ρ οσ εγ ­ γίζει μ ε τ ρ υ φ ερ ό τη τα και ευα ι­ σ θησία κι α φ ή νει τη ν ηρω ίδα τη ς να μιλήσ ει μ ε τη γλώσσα τη ς καρδιάς.

Π

ο ν έ ο πόνημα το υ Δ η μ ή τρ η Μ ω ραΐτη είναι μια μ υ θ ο ­ πλασία, σ την οπ οία ο σ υγγρα­ φ έα ς, α ξιοπ οιώ ντας τη δ ια χ ρ ο ­ νική παρουσία που έχ ο υ ν τα τέσ σ ερ α πρόσωπα που πρω τα ­ γω νισ τούν, δη λαδ ή τ ο ν Σ ικελιανό, τ ο ν Κ αζα ντζά κη, τη ν Π. Δ έλ τα και τ ο ν Βάρναλη, τα «βά­ ζει» μέσ α από σ υ ν εχ είς ανα­ τρ ο π έ ς να π ερ ιγρ ά φ ο υν τα μ ε­ γάλα θ έμ α τα που απασχολούν τ ο σ ύ γ χρ ο ν ο ά νθρω πο. Α ιρ ε ­ τικ ή και ερ εθ ισ τικ ή η ματιά το υ σ υγγρα φ έα, ο ο π οίος δ ε ν δ ι­ σ τάζει να θέσ ει τ ο δ ά χ τυ λ ο επί το ν τύ π ο τω ν ήλων και, συνάμα, να εξω θ ή σ ει τ ο ν αναγνώστη σ ε α τρα π ο ύς και μονοπ άτια σ κ έ­ ψης, τα οπ οία ξε φ ε ύ γ ο υ ν κατά πολύ από τα ειω θό τα . Ο διά λ ο ­ γ ο ς τω ν τεσ σ άρ ω ν σ υγγραφέω ν είναι απολα υσ τικός και παραπέ­ μπ ει σ τη ν π λα τω νική π α ρά ­ δο σ η, ενώ οι δ ε ικ τ ικ ές και δ η ­ κ τικ ές τ ο υ ς π α ρα τη ρήσ εις και α πόψ εις μπ ορ ού ν α κό μη και να « ε ξο ρ γ ίσ ο υ ν» τ ο ν αναγνώστη.

Τ

[Δ. Β. Τ.]

α νείς δ ε ν μας γνω ρίζει, το υ λ ά χ ισ το ν με τ ο ν τρ ό π ο που μας γ ν ω ρίζο υν οι σ υνά­ δ ε λ φ ο ί μας σ τη δ ο υλειά . Ο ι άνθρω ποι μ ε το υ ς οπ οίου ς μ ο ιρ α ζό μ α σ τε τ ο ο χ τά ω ρ ό μας - τ ο οπ ο ίο σ υχνά δ ε ν είναι μ ό ν ο ο χ ΐά ω ρ ο - , τ ο διάλειμμ ά μας, τ ο ν κ α φ έ μας, είναι οι άν­ θρω π οι μ ε τ ο υ ς ο π οίου ς π ερ ν ά μ ε τ ο μεγαλύ­ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς τη ς ζω ής μας. Σ ε α υ τό τ ο μυ θι­ σ τό ρ η μ α , που β ρ έ θ η κ ε σ τη β ρα χεία λίστα το υ N a tion al B o o k A w a rd τ ο 20 07 και κρίθ η κ ε ως ένα από τα κα λ ύ τερ α 10 βιβλία για τ ο 20 07 από το υ ς N e w Y o rk Times, ο Joshua Fe rris π ερ ιγρ ά φ ει τ ις α ντιδρ ά σ εις και τα σ υ­ ναισθήματα τω ν υπαλλήλων μιας μεγάλης δια ­ φ η μ ισ τική ς ετα ιρ εία ς που μ έχρ ι π ρ ό τινο ς θ εω ρ ού σ α ν ότ ι όλα έβ α ινα ν καλώς. Ο ι κυνη­ γ ο ί τα λέν τω ν έ τρ εχ α ν πίσω τ ο υ ς μ ε δ ελ εα σ τι­ κ ές π ρ ο σ φ ο ρ ές για ε ξ έ λ ιξ η και μ ε γ α λ ύ τερ ο μισθό, οι σ χέσ εις τ ο υ ς μ ε το υ ς σ υ να δέλφ ου ς σ ε μεγ ά λ ο β α θ μό ήταν α ρ μ ο ν ικ ές και ισ ορ­ ρο π η μ έν ες. Μ έχρ ι που η ο ικο ν ο μ ικ ή ύφ εσ η χτύ π η σ ε και τη ν π ό ρτα τη ς δική ς το υ ς ετα ι­ ρεία ς. Και ένα ς έν α ς άρχισ α ν να α πολύονται. Και τ ό τ ε ό λ ο ι ά ρχισ α ν να σ κ έ φ το ν τα ι και να δ ρ ο υ ν δ ια φ ο ρ ετικά . Για να π ρ ο σ τα τέψ ο υ ν τη θέσ η το υ ς . Και τη ν ζωή το υ ς . Μια α υθ εν τικ ή, α σ τεία και παράλληλα κυνική ισ τορ ία για τη ν επιβίω ση και το ν τρ ό π ο ζω ής σ το ν επ α γγελ­ μα τικ ό περιβάλλον.

Κ

[Δ. Β. Τ.] [Μ. Α.]

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 5 7

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

Μ ά ρ τιν Μ ίλαρ Κ ά λιξ, η γυνα ίκα λυκά νθρω π ος Μετάφραση: Αγοριτσα Μπακοδημου Κέδρος, 2009 σ. 678, €22

H e n ry James Ο β ω μ ός τω ν νεκ ρ ώ ν Μετάφραση: Νίκος Κουφάκης Αρμός, 2009 σ. 104, €7

' Γ να σ ύγ χρ ον ο π αραμύθι με L φ ό ν το το υ ς δ ρ ό μ ο υ ς το υ Λ ο ν δ ίν ο υ , όπ ου άνθρω ποι και λ υ κ ά νθ ρω π οι γ ίν ο ν τα ι ένα . Η ηρω ίδα το υ Μ ά ρ τιν Μ ίλαρ, ο ο π οίος είναι γνω σ τός σ το ελ λ η ­ ν ικ ό ανα γνω στικό κ οιν ό και από άλλα βιβλία το υ που έχ ο υ ν μ ετα ­ φ ρ α σ τεί σ τη γλώσσα μας, ενσ α ρ­ κώ νει τ ο ν α ρ χ έ γ ο ν ο και ά σ β εσ το π ό θο τ ο υ ανθρώ που για τη ν ελ ε υ ­ θερία και τη λαχτάρ α για τη ν π ε­ ριπλάνηση. Μια ν εα ρ ή κοπ έλα, α τίθα σ η, μ ε ε κ ρ η κ τικ ό χ α ρ α ­ κτήρ α και πολλή τρ έ λ α , η οποία α σφ υκτιά σ το ο ικο γ εν εια κ ό π ερ ι­ βάλλον, α π οφα σίζει να περιπλαν η θ εί σ τον κ όσ μο , ανα ζητώ ντα ς τη ν ελ ευ θ ερ ία και το ν έρω τα . Μ ο­ ναδική τη ς ζεσ τα σιά είναι η ανά­ μνηση το υ Γκαέν, σ το ν οπ οίο β ρ ή κ ε τη ν τρ υ φ ε ρ ό τ η τ α τ ο υ έρ ω τα , και μοναδική τη ς π ρ οσ τα ­ σία τ ο μ εντα γιό ν π ου τη ς ε ίχ ε χ α ­ ρίσει η α δελφ ή τη ς , η οπ οία κα­ τα ξιώ ν ετα ι σ το λ α μ π ερ ό κό σ μ ο τη ς μόδα ς. Ένα βιβλίο σαν ταινία δ ρ ό μ ο υ , ένα παραμύθι που δ ε ν μ π ορ εί να α φήσει κανένα ν ανα­ γνώ στη ασ υγκίνητο.

H e n ry James (1 8 4 3 -1 9 1 6 ), α δ ε λφ ό ς τ ο υ γνω σ τού ψ υχ ο­ λόγο υ και φ ιλοσ όφ ου W illia m James, α φ ο ύ τ α ξίδ ε ψ ε επ ί μα κρά ν μ ε τα ξύ Η .Π .Α . και Ευρώπης, έ ζ η σ ε για πολλά χρ όνια σ τη Β ρετανία και τ ε ­ λικά α π έκτη σ ε τη β ρετα ν ικ ή υπ ηκο­ ό τη τα . Ε κτό ς από μυ θισ το ρή μα τα και ν ο υ β έλ ες , δ η μ ο σ ίευ ε κ ρ ιτικές, τα ξιδ ιω τικ ά και άλλα κ είμ ενα . Κ α τα ­ τά σ σ ετα ι σ το χώ ρ ο το υ ρεαλισ μ ού και η α φήγησ ή το υ υ π η ρ ετεί έναν κ ο μ ψ ό , π ε ρ ίτ ε χ ν ο και μ α κ ρ ο π ε­ ρ ίο δ ο λ όγο . Σ τ ο Βωμό τω ν νεκρώ ν, ο Τ ζ ο ρ τ ζ Σ τρ ά νσ ομ τιμ ά τα κτικά τη μνήμη τω ν νεκ ρώ ν τ ο υ και μ ε τα τρ έ ­ πει τ ο πα ρεκκλήσ ι το υ ναού που επ ισ κέπ τετα ι σ ε «ένα β ου ν ό από φ ω ς». Εκεί ξε χ ω ρ ίζει μια γυναίκα για τη ν οποία διαισθάνεται ό τι το υ ς ενώ νει μια κοινή πίστη. Ο ισ χυρός π ν ευ μ α τικό ς δ ε σ μ ό ς που κ α λλιερ­ γ ού ν δ ε ν ξε φ ε ύ γ ε ι π ο τέ από τ ο ήθ ος το υ υψ ηλού σ κοπ ού το υ ς. Ω σ τό σ ο , οι κ ο ιν έ ς τε λ ε το υ ρ γ ίε ς τ ο υ ς δια τα ρά σ σ ο ντα ι α π ρό σ μενα ό τ α ν ο Σ τρά νσ ομ α νακαλύπ τει κάτι από τ ο π α ρελθό ν τη ς.

ία παραγγελία το υ E O T τ ο 1993 υ π ή ρ ξε τ ο έναυσ μα τη ς κω δ ικο ­ ποίησης το υ ελ λα δικο ύ το π ίο υ σ ε 12, όσ οι δηλαδή και οι μήνες, ποιήματα. Ο Κ. X . Μ ύρ ης φ αίνεται να π ισ τεύει α κρ άδ αντα ό τι π ράγματι εκ α σ τα χο ύ εκ ά σ το τ ε «ο χώ ρ ο ς έχ ει δ ικ έ ς το υ α ξίες , όπως ακριβώ ς οι ήχοι και τα αρώ ματα έχ ο υ ν χρώ μα τα και τα συναι­ σ θήμα τα βάρ ος», όπ ως π ρ οσ φ υώ ς κ α τέ δ ε ιξε ο C la u de -Le vi S trauss σ το σημαδιακό το υ έρ γ ο Tristes Tropiques (1955), τ ο ο π οίο κ υ κ λ ο φ ο ρ εί ήδη σ τη γλώσσα μας από τις εκ δ ό σ εις Χ α τζ η νικολή. Έ τσι αντιλα μ βά νετα ι κα νείς τι σ ημαίνει εδ ώ η α νά δ ειξη τω ν πεισ μα ­ τικ ά κ εκ ρ υ μ μ έν ω ν , α σ υ γγνώ σ τω ς αγνο ημ ένω ν ή και χρ ησ μικώ ν π α ρα μ έ­ τρ ω ν τ η ς μ υ θο λογικής - α ληθινής Μ η­ τέ ρ α ς Φ ύσ ης. Ο ι σ τίχο ι, κ ον τολ ο γ ίς, α π ο δίδ ου ν τη γ εω μ ετρ ία και τη γ ρ α μ­ μα τική το υ π ερ ιβ ά λ λ ον το ς χώ ρ ου χω ­ ρίς να επ α ίρο νται ή να φ λυαρ ούν. Η άρτια εικο νογρά φ ησ η τη ς Δ ή μ η τρ α ς Σ π υρίδω νος και η μετά φ ρ α σ η σ τα αγ­ γλικά και στα γερ μα νικά τη ς Γλυκερία ς Π α πα γεω ργίου υπ οσ τη ρίζο υν ευ σ τό χω ς τη ν έκ δ ο σ η απόκτημα .

[Δ. Β. Τ ]

[Γ. Β.]

[Δ.Β.Τ.]

53

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

Κ. X . Μ ύρ ης Μ ετα φ υ σ ικ ή το π ο λο γία: Δ ώ δεκ α εγκώ μ ια (Τρίγλωσση έκδοση: ελληνικά, αγγλικά, γερμανικά) Μετάφραση: Γλυκερία Παπαγεωργίου Νόηση - Κρύπτη, 2009, σ. 57, € 14

Ο

Μ

[ Δ I A BA Ζ Ω I B I B A I O n A P O Y Z I A Z H J

Κ ω ν σ τα ν τίν ο ς Δ . Σ β ο λ ό π ο υ λ ο ς Η α π ό φ α σ η για τ η ν επ έκ τα σ η τ η ς ελ λ η νική ς κ υρ ια ρ χία ς σ τη Μ ικ ρ ά Α σ ία Ίκαρος - Εθνικό Ίδρυμα Μελετών & Ερευνών Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος, 2009 σ. 100, € 13 ο τρ η ρ ό ς σ υγγρα φέας, Επίτιμος Κ αθ ηγη τής το υ Π α νεπ ισ τημ ίου Α θηνώ ν, μέλ ο ς τη ς Α κα δη μία ς Α θηνώ ν και α ντιπ ρ όεδρο ς το υ Ελληνικού Ιδ ρ ύ μ α το ς Π ολιτισ μο ύ, που έχ ει μελ ετή σ ει όσ ο ολίγιστοι τ ο φ α ιν ό μ ενο «Ε λευθέριος Β ενιζέλο ς» και μάλιστα επ ί δ ε κ α ε τίες , π ρ ο τείν ει μία ψ ύχραιμη και λ επ το μ ερ ή τα υ το χρ ό ν ω ς επαναπροσ έγγισ η τω ν αιτίων και αιτιατώ ν, τα οποία ώθησαν τη ν ελληνική κυβέρνησ η να π α ρεκ τείν ει βιαίως τη ν κυριαρχία τη ς σ τη γ είτον α Το υρκία . Π ρ όκ ειτα ι, δη λαδ ή, για «κρ ιτική επ αναψ ηλάφηση», όπως άλλω σ τε σ ημειώ νεται σ το ν ψ ευ δ ό τιτλ ο τ ο υ βιβλίου. Τα «δίκαια εθνικά σ υμ φ έρ ο ντα » απαιτούσαν, κατά το ν κρήτα πο λιτικό, τη ν ά μεση προστασία τω ν Ελλήνων τη ς Μ ικρός Α σίας, οι οπ οίοι διέγνω σ αν εγκα ίρω ς το υ ς κινδύνους, που μαθηματικά τ ο υ ς επαπειλούσαν. Ο σ υγγραφέας, β ασ ιζό μενο ς αποκλειστικά σ τις πηγές, δ ικα ιο λο γ εί πλήρως τη ν επί το υ π ρ ο κ ειμ έν ο υ σ τρα ­ τηγική, κα τα ρρ ίπ το ντα ς διαδ οχικά όλα τα επ ιχειρ ήματα εκ είνω ν που ο μ ιλο ύν για άκαιρο ιμπεριαλισ μό ή δο ν κιχω τικ ό τυ χ ο δ ιω κ τισ μ ό τω ν Α θηνώ ν τη ν κ ρισ ιμ ότα τη εκ είν η π ερ ίοδ ο. Βεβαίως «ο π ό λ εμ ο ς είναι η π εριοδ ική α ποτυχία τη ς πολιτικής», κατά το ν W allace Stevens. Α λλά α υ τό δ ε ν αναιρεί, κατά τ ο ν Κ. Δ . Σ βο λόπ ου λο , τη «β ενιζελική ορ θ ό τη τα » . [Γ. Β.]

Ο

εικονογραφημένων Πεζικών ε λ λ η ν ο α γ γ λ ι κ ό - α γ γ λ ο ε λ λ η ν ικ ό ε λ λ η ν ο γ α λ λ ικ ό - γ α λ λ ο ε λ λ η ν ικ ό

ΙΕ Χ ΙΚ ° μ

ε λ λ η ν ο ϊ τ α λ ι κ ό - ιτ α λ ο ε λ λ η ν ικ ό ε λ λ η ν ο γ ερ μ α ν ικ ό - γ ερ μ α ν ο ε λ λ η ν κ ε λ λ η ν ο ϊσ τ τ α ν ικ ό - ισ τ τ α ν ο ε λ λ η ν ικ ό ε λ λ η ν ο τ ο υ ρ κ ικ ό - τ ο υ ρ κ ο ε λ λ η ν ικ ό ε λ λ η ν ο ρ ω σ ικ ό - ρ ω σ ο ε λ λ η ν ικ ό

ε κ δ ό σ ε ις

καυκας

m

x s s

m

k a f k a s pu blic a tio n s

Μεσογείων 215, 115 25 Αθήνα Τηλ.: 210 67 77 590, Fax: 210 67 56 352 E-mail: kafkas@otenet.gr · www.kafkas-dictionaries.com

δ ι α β α ζ ω

ι

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

H a rry G . G e lb e r Κ ίνα, ο δ ρ ά κ ο ς τη ς Α σ ίας. Η Κίνα και

Β λαντίμ ιρ Μ αγια κόφ σ κι Για τη ν επ α νά σ τασ η, για τ ο παιδί Μετάφραση: Πέτρος Ανταίος

Έ ννιο Κ ό ν τα ιν α Η β υζα ντινή πόλη Μετάφραση: Κατερίνα Δασκαλάκη Βιβλιοττωλείοντης Εστίας, 2009 σ. 263, €24

πιλογή ποιημάτων από τ ο πλούσ ιο έρ γ ο το υ ρώσου π οιητή, επ ικεντρ ω μένο σ ε δύ ο εν ό τη τες : σ την επανάσταση και σ το παιδί. Ο μ ετα φ ρ ασ τής Π έ ­ τρ ο ς Α νταίο ς δ εν χρειά ζετα ι ιδι­ α ίτερ ες σ υστάσεις για το ν έλληνα αναγνώστη, α φού εδ ώ και πολλά χρόνια το ν τρ ο φ ο δ ο τεί, -κ υ ρ ιο λ ε κ τικ ά - με δ ό κ ιμ ες με­ τα φ ρ άσ εις έργω ν ρώσων λ ογ ο­ τεχνώ ν και ποιητών. Στη νέα α υτή έκδ οσ η περιλαμβάνονται τα ποιήματα «Β λαντίμιρ Ιλίτς Λ ένιν», «Κ αθάρματα», « Δ εν τ ο π ισ τεύ ο υ μ ε» και «Β λα ντίμιρ Ιλίτς», τα οποία και απ οτελούν τη ν εν ό τη τα που είναι α φιερω ­ μένη στη ρωσική επανάσταση. Σ το δ ε ύ τε ρ ο μ έρ ο ς περιλαμβά­ νονται έργα το υ ρώσου ποιητή τα οποία είτε είναι α φιερω μένα, είτε απευθύνονται σ ε παιδιά. Τ ο ν έο α υτό βιβλίο τω ν εκδ όσ εω ν Ο δ υσ σ έας έρ χετα ι να συμπλη­ ρώσει τη σ χετική βιβλιογραφία για τα έργα το υ Βλ. Μ αγιακόφ σκι στα ελληνικά.

π ο ρ ε ί η δ η μ ο σ ιο γ ρ α φ ία να έχ α σ ε μια ικανή το υ διάκονο , τη ν κ έρ δ ισ ε όμ ω ς η μετά φ ρ ασ η. Ο λ ό γ ο ς για τη ν Κ α τερίνα Δ ασ καλάκη, η οποία υπ ογράφ ει τη ν μετά φ ρ ασ η το υ βιβλίου το υ Έννιο Κ οντσ ίνα Η βυ ζαντινή πόλη, εν ό ς έρ γ ου που έ ρ ­ χ ετα ι να σ υμπληρώσει τη ν ελληνική β υζαντινή βιβ λιογραφ ία. Τ ο βιβλίο α π ο τελ εί σ υνθετική π ροσ έγγισ η τη ς ισ τορ ία ς τη ς π ρ ω τεύο υσ ας και τω ν π όλεω ν μιας α υτο κρ α το ρ ία ς, η ζωή τη ς οπ οίας π α ρα τά θη κε από τη ν ύσ τερη ρω μαϊκή επ οχ ή μέχρ ι τα μέσα το υ 15ου αιώνα, ε κ ε ί όπ ου κ έ ­ ντρα δια μ ορ φ ω μένα κατά τη ν α ρχα ι­ ότη τα έπ ρεπ ε να σ υνυπ άρξουν δίπλα σ ε ν εο θ ε μ ε λ ιω μ έ ν ες π όλεις. Είναι η ιστορία τη ς ορ ισ τικής κρίσ ης τω ν πολ εο δ ο μ ικ ώ ν προτύπω ν, που είχα ν δια μ ο ρ φ ω θ εί σ τις α ρχα ίες μ ή τρ ες, και τη ς επ ιβολής τη ς χρισ τιανικής «νέας πόλεω ς». Ε ξαιρετικά εν δ ια φ έ­ ρο ν βιβλίο για τ ο υ ς ρ έ κ τ ε ς γνώσεων γύρω από τη βυζα ντινή ισ τορία και α πολα υσ τικό ανάγνωσμα για ε κ ε ί­ ν ου ς που τώ ρα ξε κ ιν ο ύ ν να μαθαί­ νου ν τη ν ισ τορία α υτο ύ τ ο υ τό π ο υ.

Ε

ο κό σ μ ο ς από τ ο 1. 100 έω ς σ ήμ ερ α Μετάφραση: Βαγγέλης Κατσάνης Ψυχογιός, 2009 σ. 600, €25

Μ

[Δ. Β. Τ.] [Δ.Β.Τ.]

50

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

σ υγγραφέας ήταν ερ ευ ν ητή ς σ το Κ έν τρ ο Ευρωπαϊκών Σ πουδώ ν σ το Χ ά ρ β α ρ ντ και σ το Τμήμα Δ ιεθνώ ν Σ χ έ­ σεων σ το London School o f Economics. Η ανάλυσή το υ διακρίνετα ι τό σ ο από το ν εμφ ανή πραγματισμό τη ς, όσ ο και από τη ν τεκμ ηρ ιω μ έν η παράθεση τω ν συναφών πορισμάτων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνετα ι σ τις σ χέσ εις που καλλιέργησ ε και η καλλιεργεί η Λ . Δ . τη ς Κ ίνας με τις τρ ίτε ς χώ ρες. Σύμφωνα με τα όσα π ρ ο­ βλέπει η περιώνυμη πολιτική τη ς ειρηνι­ κής σ υνύπαρξης, τ ο Π εκίν ο πράγματι σ υνεχίζει τη ν παράδοση τη ς σινικής σ τρα τηγικής, η οποία θέλει να α ντιμετω ­ πίζει τη ν ε τερ ό τη τα από μία απόσταση ασφαλείας, διατηρώ ντας όμω ς τη ν ίδια σ τιγμή α νο ιχτές τις κατάλληλες επ ικοινωνιακές οδούς. Η προσφορά το υ H a rry G. G e lb er έγκειται κυρίως σ το ότι φ έ ρ ­ νει α ρκετά κοντά μας α υτό το ν οικο ν ο ­ μικό γίγαντα, χω ρίς να δια κα τέχετα ι από τα γνωστά συμπλέγματα τω ν δ ή θεν σ ινο­ λόγων. Ο β ιβλιογραφ ικός ο δ ηγό ς υπο­ σ τηρ ίζει επαρκώς τις εν δ εχ ό μ ε ν ες π ε­ ρα ιτέρω μ ε λ έτε ς το υ κινεζικού «μυσ τη­ ρίου». [Γ. Β.]

Ο

Κυκλοφορούν — Οι ΣΟΦΙΣΤΕΣ

Gilbert Romeyer Dherbey (μτφρ. Γ. Αραμπατζής) — Ο ΕΠΙΚΟΥΡΙΣΜΟΣ

Jean B run (μτφρ. Αρχ. Πολέμη) — ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

Philippe Moreau Defarges (μτφρ. Κάτια Περιστεράκη) — Οΐ Ψ ΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ Θ ΕΩ ΡΙΕΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ Rene K aes (μτφρ. Κλ. Ναυρίδης) — Οΐ ΤΕΛ ΕΤΟ ΥΡΓΙΚ ΕΣ Π ΡΑ ΞΕΙΣ

J. Maisonneuve (μτφρ. Νικ. Χρηστάκης) — Η ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ Μ .Μ .Ε .

Cl. -J. Bertrand (μτφρ. Δημ. Κόλλια) — ΟΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ

J. Maisondieu - L. Metayer (μτφρ. Ζ. Κόλλια) — Η ΣΧΟΛΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Η. C alg ar (μτφρ. Γ. Νάτσος)

— Ο Σ τ ω ικ ις μ ο ς J. Brun (μτφρ. Σ. Βασιλείου) — Η ΚΥΠΡΟΣ

A . Blondy (μτφρ. Ε.Η. Καλαμπόκη) — Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ Ε Γ Γ Υ Σ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

A . Defay (μτφρ. Κ. Περιστεράκη) — Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

J. -Ν. Corvisier — W. Suder (μτφρ. Μ. Λεβεντοπούλου) — Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΛΥΚΕΙΟ

Jean B run (μτφρ. Η. Π. Νικολούδης) — ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΙΣΛΑΜ

A li Merad (μτφρ. Κ. Περιστεράκη) — Ο ΚΥΒΙΣΜ ΟΣ

Μ. Cerulage (μτφρ. Ν. Σμυρνιώτη) — Ο ι Θ ρ η σ κ ε ίε ς Ρ. Poupard (μτφρ. Κ. Περιστεράκη) — ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

M .-Fr. Guyard (μτφρ. Ζαχ. Σιαφλέκης)

AA I AA A ΟΣ I.

Ζ Α Χ Α Ρ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ

Αοσάκη 6, 105 64 Αθήνα · Τηλ. (210) 32.33.271 - fax: (210) 32.47.791 www.daedalos.gr · e-mail: daed-zah@otenet.gr

[

] Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

δ ι α β α ζ ω

Fran coise F ro n tis i-D u c ro u x Α π ό τ ο πρόσωπο

Joachim G n ilka

σ το π ρ οσ ω π είο Μετάφραση: Μαρία Λεβεντοπούλου Δαίδαλος I. Ζαχαρόπουλος, 2009 σ. 384, €25

Μ ία νέα πρ οσ έγγισ η Μετάφραση: Σωτήριος Σ. Δεσπότης Ουρανός, 2009 σ. 401, €22

Ό σ α θα ήθελα να μάθω Άσπρη λέξη, 2009 σ. 247, € 15

Francoise F ro n tis i-D u c ro u x ε ί­ ναι ελλη νίσ τρ ια και σ υγγρα ­ φ έα ς π ολυά ριθμω ν έρ γω ν για τη ν ελ λ η νική α ρ χ α ιό τη τα . Σ τη ν πα­ ρούσ α έκ δ ο σ η μ ε λ ετά τη σημασία και τ ο ρ ό λ ο τω ν προσ ω π είω ν για το υ ς α ρχα ίο υς Έ λληνες. Μ ία πρώ τη π ρ οσ έγγισ η και α να δρ ομ ή σ την ελ ­ ληνική ορ ολ ο γ ία για τ ο π ροσ ω π είο ο δ η γ ε ί σ το σ υμπέρασμα ό τι ο πιο σ υχνό ς ό ρ ο ς για τη ν π εριγραφ ή το υ είναι α υ τό ς που χρ ησ ιμ οπ οιείτα ι για τ ο πρόσωπ ο. Τ ο π ρ οσ ω π είο, επ ο ­ μένω ς, είναι τ ο π ρόσ ω π ο. Ό ,τι ισ χύει για τ ο πρόσ ω π ο από σ άρκα, ισχύει και για τ ο τε χ ν η τό π ροσ ω ­ π είο μ ε τα ά καμπ τα χ α ρ α κτη ρ ι­ σ τικά. Δ ε ν α π ο κρ ύπ τει τη ν πραγμα­ τικ ό τη τα που καλύπτει, αλλά τη ν α ντικαθιστά, π ρ οσ δ ίδο ντα ς σ το φ ο ­ ρέα το υ μια νέα α το μ ικ ό τη τ α . Μία εξερ ε ύ ν η σ η από τ ο π ρ οσ ω π είο σ το πρόσ ω π ο, από τ ο πρόσ ω π ο σ το βλέμ μα , από τ ο β λέμ μα σ την ε ι­ κόνα, που σ το χ ε ύ ε ι σ την α π οκά ­ λυψ η και ερ μ η ν εία τω ν εικόνω ν, με τ ις ο π ο ίες π α ρο υσ ιά ζοντα ν οι α ρ­ χα ίοι Έ λληνες.

ρ ό κ ειτα ι για μια νέα π ρ οσ έγ ­ γιση το υ χρ ισ τιανισ μ ού και το υ ισ λαμισ μού από τη ν πένα το υ γνω στού γ ερ μα νού ρω μα ιοκα θολι­ κού θ ε ο λ ό γ ο υ , ειδ ικ ε υ μ έν ο υ σ ε ζητή μ α τα τη ς Κ αινής Δ ια θήκης, σ το ο π οίο επ ιχειρ είτα ι μία σ ύ­ γκρισ η τη ς Α γ ία ς Γρα φ ής και το υ Κ ορ α νίο υ, τω ν δ ύ ο ιερώ ν βιβλίων τω ν θρ ησ κειώ ν αυτώ ν, πάνω σε μία ποικιλία θεμά τω ν π ίσ τεω ς και ήθους. Π αράλληλα, ο σ υγγρα φέας κατα β άλλει μία προσ π άθεια ανί­ χ ν ε υ σ η ς τω ν επ ιδ ρ ά σ εω ν που α σ κήθηκα ν σ το Μ ω άμ εθ και σ το Κ ο ρ ά ν ιο από τ ο ν ιουδ αϊσ μ ό, αλλά και από ένα τμ ή μ α χρισ τιανώ ν σ τοχα σ τώ ν, τα ίχνη τω ν οπ οίων χά νοντα ι μετά τη ν πρώ τη χιλιετία . Η σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν η μ ε λ έτη βοη θά ει τ ο ν αναγνώ στη να κατα λάβ ει τις δια δ ικα σ ίες γ ένεσ η ς, αλλά και τη ν π ο λυμ ορ φ ία το υ α ρ χ έγ ο ν ο υ χρ ι­ σ τιανισ μού, ενώ παράλληλα πλη­ ρ ο φ ο ρ ε ίτα ι για τ η διαδικασ ία δια ­ μόρφ ω σ ης το υ Ισ λάμ, τ ο οπ οίο μ ε φ ρ εν ή ρ εις , σ χ εδ ό ν , ρυ θμ ού ς, δια ­ δ ό θ η κ ε σ τη ν π ερ ιοχή τη ς Μ εσ ο ­ γ είου .

[Μ. Α.]

[Μ. Α.]

' Γ χω α π αυ δή σ ει ή έχω απ η υδή σει; L Π λ α τε ία Β άθη ή Π λ α τε ία Β άθης; Συγγνώμη ή συγνώμη; Η Ά ννα Ιο ρ δ α ­ ν ίδ ο υ , Α ν α π λη ρ ώ τρ ια Κ α θ η γ ή τρ ια σ το Π α νεπ ισ τήμ ιο Π α τρώ ν και γνω­ σ τή για τη ν ερ ευ ν η τικ ή και σ υγγρα ­ φ ική τη ς δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα σ ε θέμα τα γλώσσας, επ ιδιώ κει να απαντήσ ει σ ε 7 40 α π ο ρίες που σ χετίζο ν τα ι μ ε τη ν ο ρ θο γ ρα φ ία , τη ν κλίση, τη σ ύντα ξη και τη σημασία στη σ ύγχρ ονη ελ λ η ­ νική γλώσσα. Ο ι α π ο ρίες α υ τές έχ ο υ ν κ α τα γ ρ α φ ε ί σ το δ ιά λ ο γ ο τη ς «Ά σ π ρ ης λ έξη ς » μ ε το υ ς επ ισ κέπ τες τη ς, καθώ ς και σ ε προσ ω π ικές και δ η ­ μ ό σ ιες σ υζητή σ εις, και έχ ο υ ν α π ο τελ έσ ει α ντικ ε ίμ εν ο π αρουσ ίασ ης σ ε γ ρα μμ α τικές, λ εξικά , οδ η γ ο ύ ς χρ ήσ ης και, πρόσ φ ατα , σ ε ισ τολογία που αναφ έρ ο ν τα ι σ τη νέα ελλη νική . Ο ι απα­ ντή σ εις λαμ β άνο υν υπόψη τό σ ο το υ ς γ ρ α μ μ α τικο ύ ς κα ν ό νες ό σ ο και τη γλωσσική π ρ ακτική , όπ ω ς αποτυπών ετα ι σ ε έντυπ α κείμ εν α και σ ε κ εί­ μενα το υ δια δ ικτύο υ. Βασικός σ τό χ ο ς είναι να ε ρ μ η ν ευ το ύ ν τα φ αινό μενα και να π α ρα π εμ φ θ εί ο αναγνώ στης σ ε λ εξικ ά και γρ α μ μ α τικές , π ρ ο κ ειμ έν ο υ να ε λ έ γ ξει, να επ ιβεβαιώ σ ει, να α κυ­ ρώ σει, να α να ρω τηθεί.

Ά ν να Ιο ρ δ α ν ίδ ο υ Σ υ ν η θ ισ μ ένες γλω σ σ ικές α π ο ρίες,

Χ ρ ισ τια ν ισ μ ό ς και Ισ λάμ:

Η

Π

[Μ. Α.]

<S2

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

[ δ ι α β α ζ ω

ί Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η .

Π α ν α γ ιώ τη ς Μ ιχα η λ ά ρ η ς , Ε υδ οκία Ο λ υ μ π ίτο υ

D a n ie l N a p p

Η τα υρ οθυ σ ία σ το ν Μ α ν τα μ ά δ ο Φωχογράφιση: ΓιάννΓίς Βούλγαρόκης Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 2008

Τ ο Σ ο ύ π ερ -Ν το ύ π ερ Γ ο υρ ο υν ά κι! Εικονογράφηση: Daniel Napp Μετάφραση: Ευαγγελία Γεωργούλα Αερόστατο, 2009 σ. 30, € 12,50

σ. 110, €20

ην Τ α υ ρ ο θ υ σ ία σ το ν Μ α ν τα μ ά δ ο δ ε ν τ η β ασ τά ς ανά χ ε ίρ α ς μ ό ν ο ως έν α λ εύ κω μα φ ω τογ ρ α φ ία ς. Βιώνεις μία χ α μ έν η , ε ν δ εχ ο μ έ ν ω ς ά γνω σ τη, αλλά β εβ α ιό τα τα ά φ θ α ρ τη , α υ θ εν τικ ό τη τα , α να π α ρισ τά μενη σ το έθ ιμ ο τ ο υ Μ α ν τα μ ά δ ο : σ το «Κ ο υρ μπ άνι» , δη λα δ ή, σ τη ν τα υ ρ ο θ υ ­ σία. Σ υ ν ειρ μικά , νιώ θ εις πως μια καρ διά κ ρ α τά ς σ τα χ έ ­ ρια σ ου. Ένα φ ευ γ α λ έο κ ό κ κιν ο , που παρα π έμπ ει σ το α ν α δ υ ό μ εν ο αίμα, σ το κ ό κ κ ιν ο πανί και σ το υ ς τα ύ ρ ο υ ς τη ς Ισ πανίας, σ ε καλω σ ορ ίζει. Σ τη σ υνέχ εια , όμ ω ς, β υθ ί­ ζεσ αι σ ε ένα ν α σ π ρό μα υρ ο κ ό σ μ ο ειδώ λω ν, ό π ου η μ ο ­ ν ιμ ό τη τα το υ ρεα λ ισ τικ ο ύ ρ ε ύ μ α το ς κυρ ια ρ χεί. Β λέμ μα τα, σ τιγμιό τυπ α ή σ τίγμα τα π ά θους, έν τα σ η αλλά και μία σιωπή ε ν κινήσ ει. Μ έσ α από τ ο ιδ ια ίτερ ο τε λ ε τ ο υ ρ γ ικ ό , ο φ ω το γ ρ ά φ ο ς Γιάννης Β ου λγα ρά κης α φ η γείτα ι έν α ν κύ­ κ λο ζω ής, ιδ ω μ έν ο σ τη σ υ λ λ ο γ ικ ό τη τα και σ το φ α ντα σ ιακό. Κ α θ ότι, η το π ικ ή κοινω νία δ ε ν εξυ γ ια ίν ετα ι από τ ο α ν τικ ε ίμ εν ο το υ π ό θ ο υ και τη ς θυσ ίας (τ ο ν τ α ύ ρ ο ), αλλά από τ ο ν ίδ ιο τ ο ν π ό θ ο και τη θυσ ία, δ η λ α δ ή, από τη φ α ντασ ια κή ανάγκη για σ υσ πείρω ση και ανάληψ η ρ ό λω ν ε ν θερμώ και ε ν ό ψ ε /τ η ς κ α θ ιερ ω μ έν η ς εο ρ τ ή ς ετησ ίω ς, τη ν Κ υρ ιακή 8 Μ αίου, Κ υρ ια κή τω ν Μ υ ρ ο φ ό ρ ω ν και η μ έρ α εγκα ινίω ν για τη ν εκκλησ ία το υ Τ α ξιά ρ χ η σ το Μ α ν τα μά δο τη ς Λ έσ β ο υ , 36 χλμ . έ ξ ω από τη ν πόλη τη ς Μ υτιλή νης. Η έ κ δ ο σ η , επ ίσ ης, π λαισ ιώ νεται από εύ σ το χ α κ είμ εν α τ ο υ ισ τορ ικ ού Π αναγιώ τη Μ ιχα ηλά ρη, δ ιευ θ υ ντή ερ ευ ν ώ ν σ το Ιν σ τιτο ύ το Ν εο ε λ λ η ν ικ ώ ν Ε ρευνώ ν και τ η ς εθ ν ο λ ό γο υ Εύης Ο λ υ μ π ίτο υ , Ε π ίκουρ ης Κ α θ ηγ ή τρ ια ς σ το Τ μ ή μ α Ισ το ρ ία ς το υ Ιο νίου Π α νεπ ισ τημ ίου .

[A. Κ.]

Τ

α γ ου ρ ο υν ά κια σ τις σ ύ γ χ ρ ο ν ες ισ το ρ ίε ς μά λλον εκ δ ικ ο ύ ν τα ι π α ν ηγ υ ρ ικ ά ... Ο και­ ρ ό ς όπ ου ή τα ν ...θ ύ μ α τα π έρ α σ ε α ν επ ισ τρ ε­ πτί. Έ γιναν Ύ π ο υ λ ο Κ α κ ό Γο υρο ύνι στα Τρ ία μ ικ ρ ά λ υ κ ά κ ια (Τ ρ ιβ ιζά ς ), ε κ δ ικ η τ έ ς και ...τ ρ ο μ ο κ ρ ά τ ε ς σ το Ο υπ ςί και σ το Μ π ουί (Κ ό λ ιν Μ α κ Ν ό το ν ) και τώ ρ α ά ξιο ι μ ιμ η τές το υ Σ ού π ερ μα ν! Ο ι σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ες μ ετα μ υ θ ο π λ α σ τικές α π ό π ειρ ες σ ε μια επ ο χ ή που φ α ί­ ν ετα ι ότ ι « α δ υ ν α τεί» να γεν ν ή σ ει ν έ ε ς δια ­ χ ρ ο ν ικ ές μ ο ρ φ ές είναι επ ιτυ χ η μ έν ε ς . Και ο Σ ο ύ π ερ -Ν το ύ π ερ , κ ατά κ ό σ μ ο ν Τ ρ ο φ α ν το ύ λης, τη ς ισ τορ ία ς μας, θα έλ εγ α , ότ ι είναι συ­ μ π α θη τικό ς και θα ή τα ν π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο αν η μ ο ρ φ ή το υ εικο ν ο γ ρ α φ ικά δ ε ν ή τα ν τό σ ο κοινή. Ο Τ ρ ο φ α ν το ύ λ η ς , λοιπόν, πα τώ ντα ς σ ε δια κ ειμ ενικά β ήμ α τα , απ ο φ ά σ ισ ε να β ρ ει τ ο ...π ο υ λ ό β ε ρ τη ς γιαγιάς ...Π λ ε χ τ ο β ε λ ό ν α ς . Και βέβαια τ ο α νακάλυψ ε, αλλά σ τη δια δ ρ ο μ ή τη ς θ ρ ια μβ ικ ής τ ο υ επ ισ τρ ο φ ή ς τ ο π ο υ λ ό β ερ χά λ α σ ε! Σ ε πείσ μα όλω ν, και τω ν αναγνω­ σ τώ ν, θα β ρ ει τ ο ν τρ ό π ο να τ ο α ντικα τα σ τή ­ σ ει. Ό μ ω ς , κ α νένα ς τε λ ικ ά δ ε ν μ π ο ρ εί να α ντικα τα σ τή σ ει τη χειρ ο π ο ίη τη δ η μιου ργία ! (Για α ν α γ ν ώ σ τες απ ό 7 ετώ ν)

Τ

[Γ.Σ. Π.]

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 S 3

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

Εύη Π ίνη Π ε ρ ικ λ ή ς και κλα σ ική Α θήνα Εικονογράφηση: Μαρίνα Ρούσσου Ερευνητές - Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, 2009 σ. 50, € 13,80

|> 4

χρ υσ ή επ οχ ή τη ς αθηναϊκής δ η μ ο κ ρ α τία ς μ ε π ρ ο ε ξά ρ χουσ α τη φ υσ ιογνω μία το υ Π ερικλή είναι πάντα σ το φ αντα σ ια κό μας, αλλά και σ την όποια ανα φ ορά μας σ την α ρχα ιό τητα . Ε νίοτε δ ε α π ο τε­ λ ε ί και δ ε ίκ τη για τη ν όποια κριτική μας στα σ ύγχρονα κοινωνικά και π ο­ λιτικά τε κτα ιν ό μ εν α . Τ ο σ υ γ κ εκ ρ ι­ μέν ο βιβλίο γνώ σεω ν σ υμβάλλει σε μία ου σ ιασ τική γνωριμία και «σ υ νο­ μιλία» τω ν παιδιών, αλλά και τω ν μ ε­ γάλων, μ ε τη σ κέψ η και τη ν π ρ άξη α υτή ς τη ς εμ β λημ ατική ς προσ ω π ικό­ τη τα ς το υ α ρχα ίου ελλη νικο ύ κ ό ­ σ μου, ψ ηλαφώ ντας τα υ τό χ ρ ο ν α και τη ν κοινω νική, πολιτισ τική και ισ το­ ρική π ρ α γ μ α τικό τητα και κα θ η μ ερ ι­ νό τη τα τη ς αρχα ία ς Α θή νας, καθώς και τη ν επ ιρροή τη ς σ του ς μετέπ ειτα π ολιτισ μούς. Τ ο καλα ίσ θ ητο α υτό βιβλίο, με ω ραίες εικό ν ες , φ ω τογρ α ­ φ ίες, σ κίτσα, χά ρ τε ς , κ ρα τάει μία ισ ορροπία κ ειμ έν ο υ και εικο ν ο γ ρ ά ­ φ ησ ης. Π ε ρ ιέ χ ε ι δ ε πέρα από τ ο α φ η γη μα τικό μέ ρ ο ς και κ είμ εν α διά ­ φ ορω ν σ υγγραφέω ν. Ένα έγ κ υ ρ ο από επ ισ τημονικής π λευράς ανάγνω­ σμα, χ ρ ήσ ιμ ο και ευ χά ρ ισ το β ο ή ­ θημα και για το υ ς μα θ η τές τω ν σ χ ο ­ λείων. (Γ ια α ν α γνώ σ τες απ ό 8 ετώ ν) [Γ. Σ. Π.]

Η

<S4- ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

Φ ίλιπ π ο ς Μ α ν δ ηλ α ρ ά ς Δ αίδα λο ς και Ίκ α ρ ο ς Εικονογράφηση: Νσιαλία Καπσισούλια Παπαδόπουλος, 2009 σ. 32, € 7,80

Κ ά ρ μ ε ν Ρ ου γγέρη Π α ρ α μυ θο μα γ ειρ ικ ή: Τα π α ρ εξη γη μ έν α Εικονογράφηση: Χριστίνα Κουλουμπή Ψύχαλος, 2009 σ. 44, € 13,90

£ '

Q

ο

4?

ε επ ο χ ές όπ ου η θα υ μα του ργή μ ε σ ο γ εια κ ή κ ο υ ζίνα μά λλον «υπ οχω ρ εί» σ τις δ ια τρ ο φ ικ ές σ υνή­ θ ε ιε ς τ ο υ Ν ε ο έλ λη ν α κι α ρχίζει να α ντικα θ ίσ τα τα ι από α ν ε ξέ λ ε γ κ τ α τ ρ ό φ ιμ α και π λα σ τικά υπ ο κ α τά ­ σ τατα τρ ο φ ίμω ν , τέ τ ο ια βιβλία είναι π ε ρ ισ σ ό τερ ο από χρ ήσ ιμα. Σ τις ε ι­ κον ο γ ρ α φ η μ έν ες σ ελ ίδ ες το υ π ερ ιέ­ χ ει τέ σ σ ερ ις δ ιδ α κ τικ έ ς ισ τορ ίες, (είναι κα λές και εύ σ το χ ε ς οι περισ ­ σ ό τε ρ ε ς ) μ ε θέμα τα ψάρια, τ ο ρύζι, τ ις σ ού π ες και τα όσπρια, καθώ ς και σ χ ετικ έ ς σ υντα γές και π λ η ρ ο φ ο ρ ίες για όλα αυτά. Τ ο σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο βι­ βλίο γνώσεων μ π ορ εί να χρ η σ ιμ ο ­ π ο ιη θεί στα μα θήματα και στα π ρ ο ­ γρά μμ ατα τω ν σ χολείω ν τη ς π ρ ω το­ βάθμιας εκπ αίδ ευ σ ης για μια καλή δ ια τρ ο φ ικ ή αγωγή και εκπ αίδευσ η. Τώ ρα, τ ο πο ιο ς θα μας π ρ οφ υλ ά ξει από εκ ε ίν ο υ ς τ ο υ ς α σ υ ν είδ ητο υς που μο λύνο υν τα τρ ό φ ιμ α μ ε χ η μ ι­ κ ές ου σ ίες, α υτό είναι μια άλλη ισ το­ ρία! Σ τη ν ίδια σ ειρά κ υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ ν και τα βιβλία: Τα δ υνα τά , Τα αγαπ η­ μένα, Τα πράσινα. (Για αναγνώ σ τες απ ό 8 ετώ ν) [Γ. Σ. Π.]

Σ

σ ειρά « Η πρώ τη μο υ μυ θ ο λ ο ­ γία» έχ ει, όπως φ αίνεται, σ τό χο να κ ερ δ ίσ ει μ ικρ ού ς α κρ ο α τές και αναγνώ στες, οι οπ οίοι μόλις έχ ο υ ν κα τα κτήσ ει τ ο μηχα νισ μό τη ς ανά­ γνωσης. Π ισ τεύω ότι τ ο κ α τα φ έρνει. Ά λ λω σ τε τ ο ύφ ο ς το υ κ ειμ έν ο υ ε ί­ ναι π ρ ος αυτή τη ν κατεύθυνσ η. Είναι π ο ιη τικ ό και γι’ α υ τό ελ κ υσ τικ ό, απλό, λ ιτό και γι’ α υ τό ξεκ ο ύ ρ α σ το . Η εικο νογρά φ ησ η έχ ει χιο υ μ ο ρ ι­ σ τικ ό ύφ ο ς, που α ρέσ ει στα παιδιά τω ν μικρών ηλικιώ ν. Τ ο βιβλίο π ερ ιέ­ χ ει τ ο γνω σ τό μ ύ θο σ ε όλο υς, μ ε τ ο Δ αίδα λο και το ν Ί κα ρ ο να κάνουν το π ρ ώ το π έτα γμα, έσ τω μυ θο λογικό, σ την ανθρώπινη σ κέψ η και π ρ άξη. Και το ν Ίκ α ρ ο να α π ο τολμά τη ν πρώτη νεα νική απερισ κεψ ία που δ εν τη σ υγχώ ρ ησ ε ο ...Ή λ ιο ς ! Σ τις τ ε ­ λ ευ τα ίες σ ελ ίδ ες π ερ ιέχο ν τα ι πλη­ ρ ο φ ο ρ ίες και δ ρ α σ τη ρ ιό τη τε ς . Σ την ίδια σειρά κ υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ ν τα βιβλία: Ο Θ η σ έα ς , Ο Η ρακλή ς, ο Ιά σ ο να ς και η Α ρ γ ο να τικ ή εκ σ τρ α τε ία , Ο Π ά ρ ις κ αι η Ω ρ α ία Ελένη, Τ ο χ ρ υ σ ό ­ μ αλλο δ έρ ας. ( Για α κ ρ ο α τέ ς - ανα­ γν ώ σ τες απ ό 4-5 ετώ ν)

Η

[Γ. Σ. Π.]

[ Δ I A B A Ζ Ω I β

ι

β

λ

ι

ο

π

α

ρ

ο

υ

Σ υ λ λ ο γ ικ ό Ε ικ ο ν ο γ ρ α φ η μ έν η εγ κ υκ λ οπ α ίδεια για τ η ν Ευρώπη:

>

ίνα με κιόλα ς 27 κρά τη! Για τη ν Ενωμένη (;) Ευρώπη ο λ όγο ς. Τ ο βιβλίο γνω ρίζει σ του ς μ ικρ ού ς α να γνώ στες τα π ερ ισ σ ό τερ α κ ρ ά τη τη ς ευρω π α ϊκής ηπ είρου. Π ρ οβ ά λλει σ παράγματα ισ τορία ς κα θ εν ό ς κρ ά το υ ς-μ έλ ο υ ς, αναγκασ τικά μ ε περιλη π τικό τρ ό π ο , επι­ λεγ μ έν α από τη ν υ π οκειμενική ανάγνωση τω ν εθ νικώ ν ισ τορ ιώ ν από το υ ς σ υγγρα φ είς, εσ τιά ζο ν τα ς μό ν ο σ το ν αιώνα που π έρα σ ε. Η καλα ίσ θητη εικο ν ογ ρ ά φ ησ ή το υ α π ο τελ είται από ζω γρα φ ικές εικό ν ες , χα ρ α κτη ρ ισ τικές για κ ά θ ε κ ρ ά τος, φ ω το γ ρ α φ ίες και χ ά ρ ­ τε ς . Α ν και τ ο εγ χ είρ η μ α τω ν σ υγγρα φ έω ν ήταν α ντικειμ εν ικ ά δ ύ σ κο λ ο κι α υ τό φ α ίν ε­ τα ι από τις , είναι α λήθεια , λ ίγ ες ελ λ είψ εις π ου παρουσ ιά ζει τ ο βιβλίο -γ ια π α ρά δειγμα δ ε ν α να φ έρ ετα ι σ την π ο λιτισ τική ζω ή τ η ς Ε λλάδας τ ο υ 20 ού α ιώ να -, ε ν το ύ το ις α π ο τε­ λ εί χρ ή σ ιμ ο βοή θη μα για το υ ς μ α θ η τές τη ς π ρ ω το β άθ μια ς και τη ς δ ε υ τε ρ ο β ά θ μ ια ς ε κ ­ π α ίδευσης. Σ το τ έ λ ο ς π ερ ιέχ ει τ ο υ ς π ρ ω τερ γ ά τ ες τη ς Ευρωπαϊκής Ένωσης, χρ ο ν ο λ ό γ ιο και γλωσσάρι για τη δ ιευ κρ ίνισ η εννοιώ ν. (Γισ ανα γ ν ώ σ τες απ ό 11 ετώ ν)

Γ

[Γ.Σ.Π.]

ιή ο ρώ ρ ςα ι E n e ^ e ^ a c p a s fep T o tg ΗΣ # Ε Ω Ρ Γ Α Κ Ο [ Ι θ Μ 0 Σ ^ Ε Β Ε 7

PAPER ΑΕΒΕ, φΓκή jiijp m rrtjs p e ν$ο λογότυποί την ίδιά ευθύνη prdus πελάτη tos,

ι

α

ς

η

!

· #

27 χ ώ ρ ες τ η ς Ε υρω παϊκής Έ νω σ ης, 27 ισ το ρ ίες για παιδιά και ν έο υ ς Εικονογράφηση: Ζαν Ιβ-Ποτέλ, Ρονάν Μιτανχέλ, μετάφραση: Έφη Μαρκοζάνε Μεταίχμιο, 2009, σ. 286, €29

([Μετά yfio 5 8 Χ ρ ό ν ια ισ το ρ ία ε

ς

Μ

· “

ΕΥΡΩΠΗ •

5 · # « <1 ® © « Π Α ΙΔ ΙΚ Ο

[

δ ι α β α

ζ ω

]

Β I Β Λ I Ο Π A Ρ Ο Υ Σ I Α Σ Η

Μ ά ν ο ς Κ ο ν το λ έ ω ν Ελίτσα ή Π απαρούνα; Εικονογράφηση: Βασίλης Παπσισαρούχας Αγκυρα, 2009 σ. 30, € 13,90

Β ανέσα Β ά λ ν τερ Π ο ιο ς π ή ρ ε τ ο ημ ερ ο λ ό γιό μο υ; Μετάφραση: Μαρία Σπανού Κέδρος, 2009 σ. 160, €8,50

D e nis P ic -L e lie vre Τ ο μ εγά λο βιβλίο τη ς α ντι-β α ρ εμ ά ρ α ς Μετάφραση: Μάνια Σωτηροπούλου Πατάκης, 2009 σ. 124, € 14,50

σ υγγρα φ έας είναι από τ ο υ ς λί­ γ ο υ ς δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ ς λ ο γ ο τ ε ­ χνία ς για παιδιά που καταπιάνονται και μ ε τ ο διήγημα. Είναι γ νω σ τό ότι τ ο διήγημα έχ ει ιδ ιόμ ορ φ η τεχν ική , απαιτεί α φα ίρεσ η, σ υνοπ τικό π ερ ιε­ χό μ ε ν ο , σ τοιχ εία που ανιχνεύοντα ι σ την ισ τορία που πα ρουσ ιά ζουμε. Και σ’ όλα α υτά να π ρ οσ θ έσ ου με τ ο ύφ ο ς το υ που α π ογειώ νεται λυρικά μ ε σ υ γ κ ρ α τη μ έν ο σ υγκινησ ια κό τρ ό π ο , δ ιο χ ε τεύ ο ν τα ς σ το ν ανα­ γνώστη αγάπη για τα ζώα, φ ρ ον τίδα και έγνοια γ ι’ αυτά, έν ν ο ιες που μ ε­ τα λλά σ σ οντα ι σ ε αγάπη, φιλία και κατα νόηση μ ε τα ξύ τω ν ανθρώπων. Η ηρωίδα, μια σκυλίτσ α που βρίσκει ένα μ ικρ ό αγόρι, είναι η α φ ο ρμ ή, ώ σ τε μέσα σ ε μια α νεπαίσ θητη δια ­ δ ρ ομ ή από τη ζωή και τ ο παιχνίδι ως τ ο θά νατο, να ανα δυ θεί η αγάπη που, ότα ν δ ίν ετα ι α π λόχερα, επ ι­ σ τρ έ φ ε ι σ ε α υτό ν που τη δίνει π ολ­ λαπλάσια. Μια ευ α ίσ θ ητη ισ τορία από ένα σ υγγρα φέα που ξέ ρ ε ι να ισ ορ ρο π εί τ ο σ υναίσθημα και να ο δ η γ ε ί το ν αναγνώστη σ ε εξα ίσ ιες π ερ ιο χ ές αγάπης και ποίησης. Η ε ι­ κονογρ άφ ησ η π ρ οσ φ έρ ει τρ υ φ ερ ά σ τιγμιότυπ α σ το ύφ ο ς το υ κειμ ένο υ. (Για αναγνώ σ τες απ ό 8 ετώ ν)

ο σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο β ιβλίο είναι σί­ γ ο υ ρ ο ότι προά γει τη ν καλλιέρ­ γεια τω ν δ ε ξιο τή τω ν τω ν μαθητώ ν δ η μ ο τικ ο ύ και γυμνασ ίου, ένα θ ε μ ε ­ λιώ δ ες ζ η το ύ μ εν ο τη ς σ ύγχρ ονης παιδαγωγικής σ κέψ ης. Π ρ ό κ ειτα ι για μια π ολυσ έλιδη δ η μιου ργική δια ­ δ ρ ο μ ή π ου π ρ οβ ά λ λει α κρ ιβ ώ ς εκ α τό δρ άσ εις, οι οπ ο ίες α να φ έρο νται σ ε απλές χ ειρ ω να κ τικ ές δ ρ α ­ σ τ η ρ ιό τ η τ ες , σ υν τα γές, α σ κήσ εις ε π ιδ εξιό τη τα ς , π ειράματα, παιχνίδια, κ ατα σ κευή κόμπων, χα ρ το κο π τική . Μ ερ ικές από α υ τές θα ενθ ου σ ιά ­ σ ουν κορ ίτσ ια και α γόρια: τ ο μ ικρ ό τυ π ο γρ α φ είο, βάρκα μ ε μ η χα ν ή... χω ρ ίς μηχανή, σ κίτσ ο με μία μό νο γρα μμ ή, η μαγική κούπα, π ετά ει π ετ ά ε ι... ο αρακάς, β ρ ες τη γεύσ η, βα­ σ ικοί κόμποι, χά ρτινη σ φυρίχτρα . Εί­ ναι σ ίγου ρο ότι κ ά θ ε παιδί θα βρει να κάνει α ρ κ ετά πράγματα τη ς α ρεσ κεία ς το υ και σ το σπίτι και σ το σ χολ είο. Α ν δ ε τ ο βιβλίο χ ρ η σ ιμ ο ­ π ο ιη θεί σ το σ χο λ είο , θα «λύσει», όπως λ έμ ε, τα χέρια τω ν εκ π α ιδ ευ­ τικώ ν σ’ ε κ ε ίν ες τ ις δρ ά σ εις που απαιτείται δημιουργική μάθηση μέσα από τ ο παιχνίδι και τη ν ψυχαγωγία. (Για α ν α γνώ σ τες - δημ ιο υρ γο ύς από 8 ε τώ ν κ αι για εφ ήβ ους)

[Γ. Σ. Π.]

[Γ. Σ. Π.]

Ο

<3<3 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

Τ

ώς ένα προσ ω π ικό ημ ερ ο λ ό γιο μπ ορ εί να γίνει η α φ ο ρμ ή ώ σ τε ο κ ά το χ ό ς το υ να «δει» μ ε δ ια φ ο ρ ε­ τικ ή ματιά, π ε ρ ισ σ ό τερ ο οικεία και αληθινή, το υ ς ανθρώ πους το υ ά μ ε­ σου π εριβ ά λλοντο ς το υ , να κρίνει α ντικειμ ενικά τις π ρ ά ξεις το υ ς , αλλά και να κάνει σ ημαντικά βήματα αυ­ τογνω σ ία ς; Η υπ όθεσ η: η ηρωίδα το υ μυ θισ το ρ ή μ α το ς χά νει τ ο η μ ε­ ρο λ όγ ιό τη ς . Α νακηρ ύσ σ ει ως ύπο­ π του ς, μ ε τα ξύ διαφ όρ ω ν, τη μη τέρ α τη ς, τη ν κα λ ύ τερ η φ ίλη τη ς και ένα α γόρι που τ ο φ οβ ά ται μεν, αλλά θ έ ­ λει να είναι και μαζί το υ . Τ ελικά , η α γω νιώ δης π ρ οσ π άθ εια για ε ξ ιχνίαση και η εύ ρεσ η το υ απο λεσ θ έν το ς π ο λύτιμο υ α ντικειμ έν ου για τη ν ηρωίδα - τ ο είχ ε εν αγνοία το υ ο πα­ τέ ρ α ς τη ς, ο μ ο να δ ικός υπεράνω υπ οψ ία ς-, δ ε ν είναι εύ κ ο λ η υπ ό­ θεσ η. Η πολυεσ τιακή α φήγησ η το υ κειμ έν ο υ, άμεση, α φ α ιρετική, εν ίο τε λυρική, δίνει σ το ν αναγνώστη ζωντα­ ν ές, ρεα λ ισ τικ ές σ κηνές, εν δ ο σ κ ο πώ ντας τη ν π ρ α γμ α τικό τητα κυρίως από τη ν πλευρά τω ν εφ ήβω ν. (Γ ια αναγνώ σ τες από 12 ε τώ ν κ αι για εφ ήβ ους)

Π

[Γ. Σ. Π.]

3t m iA ΓΛΥΚΕΡΙΑΣ

1 6 σ π αρταριστέβ lo t o p i e s - 1 0 χ ρ ό ν ια σ υ ν ε χ ο ύ ς ε κ δ ο τικ ή 5 n a p o u o ia s - 1 1 2 α λ λ ε π ά λ λ η λ εΒ α ν α τυ π ώ σ ε ιβ -δ ε κ ά δ ε β Χ ΐλ ΐά δ ε 5 πωλήσεΐ5 και τώ ρα 4 νέ ο ι τίτλοι στη δ η μ ο φ ιλ ή σειρά το υ ποιητή π α ρα μυθιώ ν που όχι μόνο τη ν έχ ο υ ν λατρέψ ει τα παιδιά, α λ λά έχει αποκτήσει ένα φ α να τικό κοινό ενή λικ ω ν αναγνω στώ ν.

^

N T O P fc 'v » , '=',r ' Oncos ο Άντερσεν έτσι και ο Τριβιζάε γράφει σε μία από tis λιγότερο διαδεδομένεε γλώσσεε I ins ευρωπαϊκήε ηπείρου. Τα παραμύθια του, όμωε, όπωε και αυτά του Άντερσεν, έχουν τη I δύναμη να αγγίζουν την καρδιά και το μυαλό των αναγνωστών σ' ολόκληρο τον κόσμο. I Boyd Tonkin, Literary editor. The Independent I

σύγχρονη κυπριακή λογοτεχνία Μελέτες για την πεζογραφία

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Λεύτερης Παπαλεοντίου

Η λογοτεχνία στην Κύπρο

μετά το 7 4 δ ίσ εκτη χρονιά το υ 1974 α να ­ γν ω ρ ίζετα ι ως σ ημα ντική το μ ή στα κυπριακά π ράγματα, αφού ση μ ά δ εψ ε κάθε το μ έ α τη ς ζω ή ς σ την Κύπρο, α να π ό φ ευ κτα τα γρά μ μ ατα και τις τέ χ ν ε ς . Το χ ο υ ντικό π ρα ξικό­ πημα κατά τη ς κ υβέρνησ ης Μακαρίου και κυρίω ς η σ τρα τιω τική εισ βολή τη ς Τουρκίας σ το νησί μ ε όλα τα ο δ υ ­ νηρά επ α κόλουθά το υ ς θ εμ α το π ο ιο ύν τα ι επ ίμονα και στη λ ο γ ο τε χ ν ία . Α λλά μπ ορούσ ε να γίνει α λλ ιώ ς ; Το ζη το ύ μ ε ν ο είναι αν η σ υμφ ορά τ ρ ο ­ φ ο δ ό τη σ ε γόνιμα τη ν τέ χ ν η το υ λ ό ­ γου ή αν έχ ει α π λρ ς αγκυ λώ σ ει τις εμ π ν εύ σ εις ο ρισ μ ένω ν ή π ερισ σ ό τε­ ρω ν σ υ γγρα φ έω ν. Ενδιαφ έρει να δει κανείς, για π αράδειγμα, το υ ς τ ρ ό ­ πους μ ε το υ ς οπ οίους θ εμ α το π ο ιείτα ι το π ρ ω το γ εν ές ιστορικό υλικό σ την ποίηση ή σ τη ν π εζο γραφ ία και στο θ έα τρ ο : Πώς π ροσ εγγίζουν και πώς σ χο λιά ζο υ ν τα οικεία κακά π α λιό τεροι και ν ε ό τε ρ ο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς; Μ έ­ νο υ ν στη συγγραφή ελ ε γ ε ια κ ώ ν ή και ο ρ γ ισ μ έν ω ν π ο ιη μ ά τω ν, ή π ροχω ­ ρ ο ύ ν σ την κριτική και σ την κ α τα γ γ ε­ λία; Ε γκλω βίζονται σε εθνικά σ τε ρ ε ­ ότυπ α για τ ο υ ς «α ιμοβόρους» και «βάρβαρους» Το ύ ρκο υ ς ή προσπα­ θ ο ύ ν να δ ο υ ν και να απ ομ υ θ ο π οιή­ σουν και τη ν ά λ λ η π λευ ρά , τα δικά μας α μ αρ τή μ α τα ; Ειδικά οι ν ε ό τε ρ ο ι σ υγγρα φείς, που α π ο τελ ο ύ ν τη λ ε γ ά ­ μ εν η «γενιά το υ '74» (α υ το ί μας ε ν ­ δ ια φ έρ ο υ ν εδ ώ ), μπ όρεσαν να ε μ β α ­ θ ύ νο υ ν σ το π ρόβλημα, να ο σ μισ τούν το τρα γικό , να το μ ε τα τρ έ ψ ο υ ν σε υπ αρξιακό βίωμα και να το μ ετα π λ ά σουν λο γ ο τεχ ν ικ ά , ή έμ ειν α ν ο ε αβα ­ ντα δ ό ρ ικ ο υ ς και θ ν η σ ιγ ενε ίς σ τίχους

Η

70

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

και σε επικαιρικά α φ ηγήμα τα ; Ή δη το 1975 ο Κυρ. Χαραλαμπίδης, σ χολιά ­ ζο ν τα ς τη ν ποιητική παραγω γή που εμ φ α ν ίσ τη κ ε α μέσ ω ς μ ετά τα γ ε γ ο ­ ν ότα , διαπίστω σ ε ότι «οι πιο π ο λ λ ο ί δ εν πήρανε τη μυρω διά το υ τρ α γ ι­ κού», αν και ορισ μένοι κα λοί π οιητές «μας έδω κα ν γενναία δείγ μ α τα τρ α γ ι­ κής αίσθησης». Α λλά και ο Α. Καραν τώ ν η ς π α ρατήρ ησ ε ότι μια π ο λ υ μ ε­ λ ή ς ομάδα π οιητώ ν π ροέκυψ ε «από τη ν πυρκαγιά τη ς το υ ρ κ ική ς εισ β ο ­ λής», δ ιευ κρ ιν ίζο ν τα ς σ υγκατα βα τικά και διακριτικά (αλλά μ ά λλ ο ν δίκαια) ότι οι ν έοι α υ το ί π οιητές, «αν δεν έχ ο υ ν τη θέση που θα επ ιθυμούσ αν οτα έδρα να τη ς ποίησης, κα τα κτούν μια θέσ η σ την καρδιά μας» (Νέα Εστία 1170, 1 Απρ. 1976, Ο. 485). ΠΟΙΗΣΗ. Πράγματι, αμέσως μετά τα τρα ­ γικά γεγονότα του '74 γράφτηκαν πολλά στιχουργήματα (και λιγότερα πεζογραφή­ ματα), στα οποία αποτυπώνονται άμεσα, χωρίς πολλές λογοτεχνικές αξιώσεις, η πίκρα, η θλίψη και ο θυμός για τα συμβά­ ντα. Ο Κώστας Μάντης έχει σχολιάσει ει­ ρωνικά και πειρακτικά σε ποιητικές «Στιγ­ μές» του (όπως την παρακάτω από τη συλλογή Πικραινόμενος εν εαυτώ, 1976) την πρόχειρη υπερπαραγωγή οτίχων: ΠΕΝΤΑΔΑΚΤΥΛΟΣ- ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ Κι απ' τις εκρήξεις των βομβών αναπη­ δούσαν στίχοι! Είναι γεγονός ότι τα κρίσιμα γεγονότα ε ξέ ­ θρεψαν ή υποβοήθησαν την εμφάνιση μιας νέας «γενιάς» συγγραφέων, που κατά κανόνα γεννήθηκαν κατά τις δεκαε­ τίες του 1940 και του 1950 και άρχισαν να εκδίδουν τα πρώτα βιβλία τους μετά το 1974 έω ς και τη δεκαετία του 1980 (ελά-

LΔ I A B A Ζ Ω Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α .

χιστοι από αυτούς είχαν εκδώσει νεανικά ποιήματα το υ ς γύρω στο 1970). Η σχετικά πολυπρόσωπη αυτή ομάδα (οι Παναγιώτης Αβραάμ, Μάριος Αγαθοκλέου ς, Αρτέμης Αντωνίου, Λεωνίδας Γαλάζης, Δημήτρης Γκότσης, Τίτσα Διαμαντοπούλου, Κυριάκος Ευθυμίου, Μιχάλης Ζαφείρης, Λεύκιος Ζαφει­ ριού, Ελένη Θεοχάρους, Αντριάνα Ιεροδιακόνου, Νίκη Κατσαούνη, Φροσούλα Κολοσσιάτου, Γλαύκος Κουμίδης, Ρέα Κουμίδου-Ερέλ, Γιώργος Κυθραιώτης, Κώστας Μακρίδης. Νίκη Μαραγκού, Χρίστος Μαυρής, Μάριος Μιχαηλίδης, Γιώρ­ γος Μολέσκης, Γιώργος Μοράρης, Ανδρέας Νεοφυτίδης, Πολύβιος Νι­ κολάου, Νίκος Ορφανίδης, Ρόης Παπαγγέλου, Νάσα Παταπίου, Λούης Π ερεντός, Γιώργος Πετούσης, Ανδρέας Πετρίδης, Αντώνης Πιλλάς, Έλενα Ρεμπελίνα, Άντης Ροδίτης, Μόνα Σαββίδου-Θεοδούλου, Άντης Ανδρέας Καραγιΰν, Το όνειρο, 1980 Σισμάνης, Νάκης Σκορδίλης, κ.ά.) έχει ήδη βαφτιστεί με το συμβατικό όρο «γενιά το υ 1974». Δεν είμαι σίγουρος μορφώ νουν (αν διαμορφώνουν) μιαν πιο αν μπορούμε να μιλήσουμε για μια συ­ προσωπική φωνή. γκροτημένη «γενιά του 74», με συγκλίνο- Αν θελήσουμε να δούμε την ομάδα αυτή ντα θεματικά και τεχνοτροπικά χαρακτηρι­ τω ν νέω ν ποιητών σε σύγκριση με την κυ­ πριακή «γενιά το υ 1960», θα μπορούσαμε στικά που τη διαφοροποιούν ευδιάκριτα πολύ χοντρικά να πούμε ότι ενδεχομένω ς σε σχέση με τη ν προηγούμενη «γενιά του 1960» ή «γενιά τη ς Ανεξαρτησίας». Αρκε­ α λλάζουν οι ισορροπίες, οι προτεραιότη­ το ί από το υ ς παραπάνω, κυρίως στα τε ς και οι λογοτεχνικοί πρόγονοι. Αν η πρώτα του ς βήματα, ελκύονται πρωτί- προηγούμενη «γενιά» (των Κώστα Βασι­ στως από τη θεματική το υ 7 4 και ορισμέ­ λείου, Πίτσας Γαλάζη, Ντίνας Κατσούρη, νοι τείνουν να υιοθετήσουν μιαν απομυ­ Θεοκλή Κουγιάλη, Φοίβου Σταυρίδη, Μιθοποιητική και ρεαλιστική γλώοσα, που χάλη Πασιαρδή, Κυριάκου Χαραλαμπίδη, παραπέμπει στην πολιτική ποίηση τη ς ακόμα και τω ν λίγο πρεοβύτερω ν Πα­ πρώτης μεταπολεμικής γενιάς ή ακόμα ντελ ή Μηχανικού και Θεοδόση Νικολάου) και στη λεγάμενη «ποίηση τη ς αμφισβήτη­ τρέφ ετα ι κυρίως με την ποίηση του ευρύ­ σης» τη ς «γενιάς» το υ 1970. Όμως, στη τερ ο υ μοντερνισμού αλλά και με κλασι­ κούς συγγραφείς τη ς λογοτεχνικής παρά­ συνέχεια, όσο και αν η θεματική του 7 4 εξα κολουθεί να εμπνέει μερικούς, οι συ­ δοσης και λιγότερο με την ελληνική μ ε­ γκλίσεις ανάμεσά το υ ς είναι ίσως λιγότε- ταπολεμική ποίηση, τα πράγματα μάλλον ρες από τις αποκλίσεις, καθώς αυτοί δια- αντιστρέφονται στην περίπτωση τω ν ποιΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 71

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ητώ ν το υ 7 4 , αφού μερικοί από α υτούς αντλούν τα ποιητικά το υ ς πρότυπα κυ­ ρίως από τη ν ελλαδική «γενιά» το υ 1970 και από τη μεταπ ολεμική πολιτική ποίηση παρά από το ν κύκλο τω ν μοντερνιστώ ν (παρόλο που ο Σεφέρης. κυρίω ς τη ς «κυ­ πριακής» συλλογής, εξα κο λο υ θ εί να πα­ ραμένει παρών για ευ νό η το υ ς λόγους). Όμως είναι και άλλοι που έχουν πιο άμεση επαφή με τη διεθνή ποίηση ή αντλούν διδάγματα από πρωτοποριακές καλλιτεχνικές τάσεις. Επίσης, αν οι «γενιές» του Π. Μηχανικού και το υ Κυρ. Χαραλαμπίδη ωρίμασαν ποιητικά κυρίω ς μετά το 1974 και έδω σαν τα πιο σημαντικά βιβλία το υ ς μετά τη χρονιά αυτή (αφού ήταν έτοιμοι, αρκετά ή επαρκώς εξοπλισμένοι, να αντιμετωπίσουν τη θεματική αυτή πρόκληση), οι περισσότε­ ροι από τη ν εό τερη «γενιά» δ εν είχαν την προπαίδεια και τη ν ετοιμότητα τω ν παρα­ πάνω και αντιμετώπισαν πιο αυθόρμητα και ίσως πιο επιφανειακά τ ο κοινόν άλγος. Πάντως, μερικοί ν εό τερ ο ι συγγραφείς έχουν αναλω θεί στη θεματική το υ 7 4 (ορισμένοι έπαψαν από καιρό να δημοσι­ εύουν π οιήματάτους), ενώ κάποιοι άλλοι έχουν υπερτιμηθεί, ίσως για το λόγο ότι έχουν επιμείνει σε ηχηρά πολιτικά ποιή­ ματα αγωνιστικής διάθεσης. Αντίθετα, δ εν έχει εκτιμ η θ εί όσο θα έπρεπε η ποί­ ηση πιο προσωπικών και αξιόλογω ν συγ­ γραφέω ν (λ.χ „ το υ Παναγιώτη Αβραάμ) ή τα πιο ιδιωτικά και στοχαστικά ποιήματα ορισμένων άλλω ν. Βέβαια, αρκετοί εκπρόσωποι τ η ς λεγ ά μ ε­ νης «γενιάς το υ 74 » βρίσκονται σε πλήρη δημιουργία και έτσι κάθε αξιολόγηση του έργου το υ ς είναι υπό αίρεση. Όμως, ήδη συμπληρώθηκαν τριάντα πέντε χρόνια από τη ν πρώτη εμφάνιση βασικών εκπρο­ σώπων α υτής τη ς ομάδας και ίσως είναι καιρός να εηαναξιολογήσουμε το έργο τους: Στις καλύ τερ ες περιπτώσεις φ αίνε­ ται ότι έγραψαν καλά πολιτικά, πατριωτικά αλλά και πιο προσωπικά ποιήματα. Μάλι­ 72

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

στα, μερικοί από το υ ς πιο βασικούς ποιη­ τέ ς τη ς «γενιάς» αυτής (λ.χ„ οι Ελένη θ εο ­ χάρους, Γιώργος Μολέσκης και Λούης Περεντός) εξέδω σαν τις πιο ώ ριμες σ υλλο­ γ ές το υ ς στα πιο πρόσφατα χρόνια. Ωστόσο, θα μπορούσε να διερω τηθεί κα­ νείς: από τη ν πολυπρόσωπη αυτή ομάδα τω ν ποιητών του 7 4 (οι πλείστοι είναι πια σχεδόν εξηντά ρηδες ή και μεγαλύτεροι) έχει αναδειχθεί έω ς τη στιγμή αυτή ένας σημαντικός ποιητής ή κάποιος που να ξ ε ­ χωρίζει από την ομάδα αυτή και, πολύ πε­ ρισσότερο, που να είναι σε θέση να αναμετρ η θ εί με τις καλύτερ ες στιγμές του Παντελή Μηχανικού, το υ Θεοδόση Νικο­ λάου, το υ Κώστα Βασιλείου και του Κυ­ ριάκου Χαραλαμπίδη, για να μην πάμε στους πιο αναγνωρισμένους «μείζονες» ποιητές, το ν Βασίλη Μιχαηλίδη και τον Κώστα Μόντη; Πολύ αμφίβολο. Είναι γεγονός ότι ένα μεγά λο μέρος τη ς ποίησης που γράφεται στην Κύπρο μετά το 1974 έχει πολιτικό χαρακτήρα. Κατά κανόνα οι περισσότεροι εκπρόσωποι τη ς ομάδας αυτής πότε δείχνουν με ελ εγ εια ­ κό τόνο τις ανοιχτές πληγές τη ς Κύπρου και το κακοφόρμισμά τους, εκφράζοντας αισθήματα πίκρας και διάψευσης, και πότε ασκούν (με οξυμένη φωνή και σατιρική, ειρωνική ή σαρκαστική γλώσσα) έντονη κριτική σε δικούς τους και ξέν ο υ ς που συ­ νέβαλαν στην καταστροφή το υ τόπου. Ωστόσο, ένα σημαντικό μέρος τη ς παρα­ γωγής αυτής δεν παραπέμπει στα κυ­ πριακά πολιτικά πράγματα. Αρκετοί ποιη­ τές , και μάλιστα όσοι εμφανίζονται μετά το 1990, αποστασιοποιούνται σημαντικά από το κυπριακό πρόβλημα και αντλούν τις εμπνεύσεις τους από πιο προσωπικά ή πανανθρώπινα θέματα. Πιο αποστασιοποιημένες από τα πολιτικά πράγματα φαί­ νονται κυρίως οι ποιήτριες (με εξαίρεση, ίσως, τη ν Ελένη Θεοχάρους), αλλά και ποιητές που ζουν εκτός Κύπρου (όπως ο Γιώργος Μοράρης). Άλλοι περνούν σε ποιήματά τους πιο φ ευγαλέα το κυπριακό

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

Φ I Ε Ρ Ω Μ A

1

Μάρω Μπαρΐζίλη, Ζωφόρος Β. Εκτοπισμένη, 2006 - 2007

πολιτικό πρόβλημα, ως αφορμή για να αναφερθούν σε γενικότερα φιλοσοφικά, θεολογικά και υπαρξιακά θέμα τα (Αντριάνα Ιεροδιακόνου, Φροσούλα Κολοσσιάτου, Αντώνης Πιλλάς, Μόνα Σαββίδου-Θεοδούλου)· και άλλοι το διαθλούν μέσα από τα κάτοπτρα του ιστορικού πα­ ρελθόντος ή του καβαφογενούς σεφερικού ιστορισμού (λ.χ„ Νίκη Μαραγκού, Νάσα Παταπίου). Υπάρχουν όμως και ποιη­ τέ ς οι οποίοι πολύ λίγο στέκονται στη θ ε ­ ματική του 1974, ή δ εν ασχολούνται κα­ θόλου με αυτήν (Μάριος Αγαθοκλέους, Δημήτρης Γκότσης, Κυριάκος Ευθυμίου. Γλαύκος Κουμίδης, Κώστας Μακρίδης, Ανδρέας Πετρίδης, κ.ά.). Οι εκπρόσωποι τη ς τελευτα ία ς ομάδας επικεντρώνονται σε πιο προσωπικά θέματα (λ.χ „ στον έρω τα) ή σε γενικότερα υπαρξιακά και ά λλα φιλοσοφικά ζητήματα. Σχηματοποιώ ντας τα πράγματα, θα λ έ ­ γαμε ότι οι ποιητές που αναφέρονται πιο άμεσα στη θεματική το υ 7 4 συναντώνται αρκετά συχνά μ ε την «πεζολογική», αντιρρητορική και αντικομφορμιστική γλώσσα τη ς λεγάμενης «γενιάς το υ 1970», χωρίς να λείπουν οι επιδράσεις από το έργο παλαιότερω ν σημαντικών ποιητών, κυρίως από το υ ς Καβάφη, Καρυωτάκη, Σεφέρη και από εκπροσώπους τη ς μεταπολεμικής πολιτικής ποίησης (βλ. ανάλογες διαπι­ στώσεις τω ν Γ. Κεχαγιόγλου, 1992 και Αλ.

Ζήρα, 1996). Αντίθετα, οι πιο «προσωπι­ κοί» ποιητές, και γενικά όσοι αφήνουν κατά μέρος το πολιτικό πρόβλημα της Κύ­ πρου ή το απωθούν σε ένα μακρινό πλάνο, δείχνουν ότι ενδιαφέρονται περισ­ σότερο για τη μορφική επεξεργασία τω ν κειμένω ν το υ ς - χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το ποιητικό αποτέλεσμα είναι πάντα ικανοποιητικό ή πιο αξιόλογο από τα πιο αναφορικά ή «πεζολογικά» ποιήματα της πρώτης ομάδας. Από τη δεκαετία του 1990 έω ς τα πιο πρόσφατα χρόνια εμφανίζονται νεότεροι ποιητές, όπως οι Χριστιάνα Αβρααμίδου, Χρήστος Αργυρού, Έρμα Βασιλείου, Α λε­ ξάνδρα Γαλανού, Ανδρέας Γεωργαλλίδης, Ζέλεια Γρηγορίου, Λίνος Ιωαννίδης, Γιώργος Καλοζώης, Ελένη Κεφάλα, Πάμπος Κουζάλης, Σόνια Κούμουρου, Αντριάνα Κρητικού, Μιράντα Λαμπράκη, Βάκης Λοϊζίδης, Θάλεια Νεοφύτου, Δάφνη Νικήτα, Παναγιώτης Νικολαΐδης, Ευτυχία Παναγιώτου, Κύρος Παπαβασιλείου, Μιχάλης Παηαδόπουλος, Μαρία Σιακαλλή, Ει­ ρήνη Σιδερά, Στέφανος Σταυρίδης, Νένα Φιλούση, Γιώργος Χριστοδουλίδης, Πασχάλης Χριστοδουλίδης, Κρίστης Χριστοφόρου, κ.ά. Οι ποιητές αυτοί (οι πλείστοι είναι σαραντάρηδες ή τριαντάρηδες), αν και βρίσκονται ακόμη στην αρχή ή σε κά­ πως πιο προχωρημένο στάδιο τη ς δημουργίας τους, πρόλαβαν να δώσουν ενΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 7 3

δ ι α β α ζ ω

]

I Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A

διαφέροντα σήματα τη ς ποιητικής τους και ήδη έδειξαν ότι τείνουν να διαφορο­ ποιηθούν ή διαφοροποιούνται αρκετά από τη λεγάμενη «γενιά τη ς εισβολής»: Είναι σαφώς πιο αποστασιοποιημένοι από τα λιμνάζοντα πολιτικά προβλήματα της Κύπρου και παύουν να είναι προσκολλημένοι σε «πατριωτικά» και «εθνικά» θ έ­ ματα, αν δ εν τα παραβλέπουν εντελώ ς. Επομένως, δεν ενδιαφέρονται να καλ­ λιεργήσουν μια πολιτική - πατριωτική ποί­ ηση ή απωθούν σε ένα μακρινό πλάνο το κυπριακό πρόβλημα. Παράλληλα, επιχει­ ρούν ή κατορθώνουν να αρθρώσουν έναν πιο ανανεωμένο ποιητικό λόγο και, στις καλύτερες περιπτώσεις, πιο ουσιαστικό σε σχέση με τα στερεότυπα και τη ς κοι­ νοτοπίες που επιχωριάζουν σε ποιήματα εκπροσώπων τη ς προηγούμενης «γενιάς». Η ποιητική το υ ς γλώσσα δεν έχει τα ίχνη τη ς λεγάμενης «ποίησης τη ς αμφισβήτη­ σης», όπως εκδηλώθηκαν σε εκπροσώ­ πους τη ς ελλαδικής γενιάς του 1970 και στην κυπριακή «γενιά τη ς εισβολής». Αν και είναι πολύ νωρίς να αποτιμήσουμε το έργο τω ν νέω ν αυτών ποιητών, θα μπο­ ρούσε να υποστηριχθεί ότι η γραφή τους συγκλίνει στη χαμηλόφω νη και νηφάλια αντιμετώπιση τη ς καθημερινότητας και πιο προσωπικών στιγμών αλλά και παναν­ θρώπινων θεμάτων. Επίσης, δ εν λείπουν προσπάθειες (λ.χ., τω ν Χριστιάνας Αβρααμίδου, Γιώργου Καλοζώη, Ελένης Κε­ φάλα, Βάκη Λοϊζίδη, Μιχάλη Παπαδόπουλου, Γιώργου Χριστοδουλίδη, κ.ά.) για μια πιο ανανεωμένη πρόσληψη τη ς τοπικής και τη ς ευρύτερ ης νεοελληνικής κάποτε και τη ς ευρωπαϊκής ποιητικής παράδοσης, τη ς καβαφικής ειρωνείας αλλά και της υπερρεαλιστικής έκφρασης και τω ν μεταμοντερνιστικών πειραματισμών. Μάλιστα, οι παραπάνω εκπρόσωποι τη ς ομάδας αυ­ τής, παραβλέποντας τη «γενιά του 74», τείνουν να αναμετρηθούν με προγενέ­ στερες κορυφώσεις τη ς κυπριακής ποίη­ σης, κυρίως με το παράδειγμα τω ν Στιγ7 4 - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

μώ ντο υ Κώστα Μόντη ή ακόμα και με την πιο δύσβατη ποίηση του Κυριάκου Χαραλαμπίδη. Παρά το γεγονός ότι αρκετοί από τους πρω τοεμφανιζόμενους αυτούς ποιητές έχουν δώσει ενδιαφέροντα ή αξιόλογα δείγματα της δουλειάς τους και υπόσχονται περισσότερα, κανείς δεν μπο­ ρεί να προδιαγράφει τη ν εξέλ ιξή τους. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι ελάχιστοι ποιητές του 1974 ή του 1990 και του 2000 αποφασίζουν να αξιοποιήσουν το κυ­ πριακό γλωσσικό ιδίωμα στην ποίησή τους. Προφανώς δεν είναι καθόλου εύ ­ κολο να μεταποιηθεί σε ποίηση ένα προ­ φορικό γλωσσικό ιδίωμα που ολοένα φθί­ νει. Μόνο παλιότεροι ποιητές (κυρίως ο Κώστας Βασιλείου, ο Μιχάλης Πασιαρδής αλλά και ο πιο λαϊκότροπος Παντελής Κακολής) επιμένουν έω ς τις μέρες μας να γράφουν ολόκληρες ποιητικές συλλογές στην κυπριακή διάλεκτο. Μερικοί νεότεροι περιορίζονται να ενσωματώνουν ιδιωματι­ κές εκφράσεις στο σώμα της νεοελληνι­ κής κοινής, ενώ μερικοί άλλοι (όπως οι Πολύβιος Νικολάου, Αντώνης Πιλλάς, Λε­ ωνίδας Γαλάζης, Μιχάλης Κτίστης και Πα­ ναγιώτης ΝικολαΤδης) κάποτε αποφασί­ ζουν να γράψουν σποραδικά ποιήματα ή και ολόκληρες συνθέσεις στην κυπριακή διάλεκτο. ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ. Όπως στην ποίηση, έτσι και στην πεζογραφία (αλλά και στη θεατρική συγγραφή) την πρωτοκαθεδρία τη διατη­ ρούν έω ς τις μέρες μας προγενέστεροι συγγραφείς, κυρίως τη ς «γενιάς του 1960». Τα λίγα σημαντικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν έω ς το τέλ ο ς του 20ού αιώνα αλλά και πιο πρόσφατα υπο­ γράφονται από τους Κώστα Μόντη, Ήβη Μελεάγρου, Πάνο Ιωαννίδη και Γιάννη Κατσούρη. Οι δυο τελευτα ίοι αλλά και ο παλιότερος Γ. Φ. Πιερίδης εκδίδουν αξιόλο­ γες συλλογές διηγημάτων και μετά το 1974. Νεότεροι συγγραφείς, που εμφανίστηκαν

[ Δ I A B A Ζ Ω 1 Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A J

μετά ίο 1974, έδωσαν κυ­ ρίως ευπρόσωπες νουβέλες και περισσότερα διηγήματα. Το μυθιστόρημα εξα κο λο υ­ θεί να σπανίζει και ανάμεσα στους νέο υ ς συγγραφείς. Παρόλο που οι κατηγορίες τη ς ποίησης και τη ς πεζο­ γραφίας δ εν είναι συγκρίσι­ μες μεταξύ τους, έχω τη ν αί­ σθηση πως, αντίθετα με ό,τι υποστηρίζεται συνήθως, η δημιουργική πεζογραφία τω ν νέω ν που εμφανίζονται μετά το 1974 δεν είναι καθό­ λου κατώ τερη σε σύγκριση με την αντίστοιχη ποιητική παραγωγή. Αντίθετα, πολ­ λ ές φορές κρίνεται πιο απο­ τελεσματική. Από τους νεό τερο υ ς πεζογράφους τη ς «νενιάς το υ ηούλικα Λακερίδου, 2004 '74» μόνο ο Χρίστος Χατζήπαπας και η Νίκη Μαραγκού ασχολούνται πιο συστηματικά με το μυθι­ ματικές συμβάσεις και πλάθοντας απίθα­ στόρημα ή τη νουβέλα και το διήγημα. Το νες λέξεις, για να σχηματίσει έναν παι­ σύντομο και κάποτε το εκτενέσ τερο α φή­ γνιώδη λόγο, εμπλουτισμένο και με κυ­ πριακούς ιδιωματισμούς. γημα το καλλιεργούν τη ν περίοδο αυτή και οι Μαρία Αβρααμίδου, Νέαρχος Γεωρ- Η σύγχρονη κυπριακή πεζογραφία α ντλεί γιάδης, Άρης Γεωργίου, Αντώνης Ηλιάκης, αρκετά συχνά τα θέματά της από τα γεγο­ Λεύκιος Ζαφειριού, Αντρέας Μαλόρης, νότα το υ 7 4 και γενικότερα από το κυ­ πριακό ιστορικό πλαίσιο. Ωστόσο, αρκετοί Μάριος Μιχαηλίδης, Σάββας Παύλου, Άντης Ροδίτης, Άντης Χατζηαδάμος, κ.ά. συγγραφείς, και μάλιστα γυναίκες, οι Μερικοί από αυτούς επιστρατεύουν σε κεί­ οποίες εμφανίζονται μετά το 1980 ή το μενά τους στοιχεία το υ φανταστικού και 1990 (οι Ευτέρπη Αραούζου, Μυρτώ Αζίνα, της (πολιτικής) αλληγορίας, τη ς έκπληξης Χρυστάλλα Κουλέρμου, Χρυστάλλα Θωμά και τη ς ανατροπής, το χιούμορ, τη ν ειρω ­ και Δάφνη Λόρδου), είτε απωθούν σε ένα νεία, τη σάτιρα και τη ν παρωδία, ενώ κά­ μακρινό πλάνο το πλαίσιο αυτό είτε το πα­ ποτε αξιοποιούν τα πεζογραφικά παρα­ ραβλέπουν εντελώ ς. Προτιμούν να κινη­ δείγματα του Μπόρχες ή του Γ. Σκαρίμπα. θούν στο χώρο του ονειρικού και του ε ξω ­ Για παράδειγμα, ο πρόωρα χαμένος Άντης πραγματικού, για να στήσουν παράξενες και εξω λογικές διηγήσεις για διαταραγμέΧατζηαδάμος (1936-1990) εξέδω σ ε τρία βιβλία με μικρά πεζά (ή πεζόμορφα ποιή­ νες ερω τικές, διαπροσωπικές σχέσεις και ματα), οτα οποία παραμορφώνει με αξιο­ μεταφυσικές ανησυχίες ή για να προσεγ­ θαύμαστη ευρηματικότητα το θεματικό και γίσουν θέματα της καθημερινότητας από γλωσσικό υλικό του, καταλύοντας αφηγη­ ανορθόδοξες και απρόσμενες σκοπιές. ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 7 5

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

σφατα και οφ είλεται στον ελλαδίτη συγ­ γραφέα Βασίλη Γκουρογιάννη.) γ) Η σύγ­ χρονη κυπριακή λογοτεχνία σαφώς συν­ διαλέγεται με την ευρύτερ η νεοελληνική (κάποτε και με τη διεθνή) λογοτεχνία, αλλά, στις καλύτερες στιγμές της, έχει να επιδείξει «ιδιάζουσες», κάποτε γόνιμες «ιδιαιτερότητες» (σύμφωνα με την ορθή εκτίμηση του Αλ. Ζήρα και του Γ. Κεχαγιόγλου), που ενδεχομένω ς εμπλουτίζουν την πανελλήνια λογοτεχνία. Λαμβάνοντας υπόψη τις κορυφώσεις της, αντιλαμ­ βανόμαστε ότι η παραγωγή αυτή δεν πρέ­ πει να αντιμετωπίζεται υποτιμητικά ως «επαρχιακή» λογοτεχνία ή ως ουραγός και φτω χός συγγενής τη ς πανελλήνιας λογο­ τεχνίας. δ) Η λεγόμενη «γενιά του 74» δεν έχει πει τον τελ ευ τα ίο λόγο της. Πα­ ρ όλο που αρκετοί συγγραφείς τη ς ομά­ δας αυτής (κυρίως ποιητές και στιχοπλό­ Επιλογικές παρατηρήσεις. Είναι καιρός να κοι) έχουν «σπαταληθεί» και εξα ντληθεί (ξανα)δούμε τη λογοτεχνία που γράφεται στη θεματική του 7 4 , ορισμένοι εκπρό­ σωποί της έδειξαν με τα πιο πρόσφατα βι­ στην Κύπρο ή από Κύπριους μετά το 7 4 , για να μπορέσουμε να διαλύσουμε ορι­ βλία τους ότι βρίσκονται στην καλύτερή σμένους μύθους, ή για να αντιμετωπί­ τους ώρα. ε) Οι νεότεροι ποιητές του σουμε μ ε κριτική διάθεση ορισμένες 1990 και του 2000 εμφανίστηκαν με κα­ υπερβολικές, θετικές ή υποτιμητικές αξιο­ λύ τερ ες προϋποθέσεις σε σύγκριση με λογήσεις της: α) Στην Κύπρο γράφεται την ομάδα του 1974, αλλά κανείς δεν καλή και αξιόλογη ποίηση και πεζογραφία, μπορεί να προδιαγράφει την εξέλ ιξή τους, η οποία όμω ς συνήθως δ εν φ τάνει στους ε) Μπορεί η Κύπρος να μην κατάφ ερε επ ιθυμητούς αποδέκτες της, δ εν φτάνει ακόμα να συνεισφέρει σημαντικά στην ο ύ τε στην Ελλάδα (παρόλο που αρκετοί άμεση ανανέωση τη ς νεοελληνικής ποίη­ Κύπριοι συγγραφείς, όχι πάντα οι κα λύτε­ σης (όπως προσδοκούσε το 1973 ο Γ. Π. ροι, εκδίδουν τα τελευ τα ία χρόνια βιβλία Σαββίδης, με αφορμή το Αγγείο με τα τους σε γνωστούς αθηναϊκούς εκδοτικούς σχήματα του Κυρ. Χαραλαμηίδη)· μπορεί οίκους), β) Η παραγωγή αυτή δ εν περιο­ ακόμη να υπάρχει τεράστιο χάσμα ανά­ μεσα στις απαξιωτικές τοποθετήσεις του ρίζεται μόνο στη θεματική το υ 7 4 , αλλά απλώνεται και σε προσωπικά και παναν­ Ντίνου Χριστιανόπουλου για τη σύγχρονη θρώπινα θέμα τα. Από τη ν ά λλη , με κυπριακή ποίηση και στις αντίστοιχες αφορμή τη ν πρόσφατη κυπριακή τραγω ­ επαινετικές αξιολογήσεις του Γιώργου Κεχαγιόγλου ή μερικών άλλω ν. Όμως, δία, γράφτηκαν σημαντικά ποιητικά έργα αλλά και διηγήματα - όχι τόσο από τις ν ε­ όπως τουλάχιστον αναγνωρίζεται και από ό τερ ες γενιές αλλά από τη «γενιά του έγκυρους ελ λα δίτες κριτικούς (λ.χ., τον 1960» ή από παλιότερους. (Το πρώτο ση­ Αλέξη Ζήρα και τη Μ. Θεοδοσοπούλου), μαντικό μυθιστόρημα. Κόκκινο στην πρά­ μπορεί κανείς να ξεχωρίσει ευπρόσωπα σινη γραμμή, κυκλοφόρησε μόλις πρό­ και αξιόλογα δείγματα στη σύγχρονη κυ­

Στα πιο πρόσφατα χρόνια (2000 κ.ε.) ε μ ­ φανίζονται νεότεροι πεζογράφοι, όπως οι Αντώνης Γεωργίου, Απόστολος Μακρίδης, Κυριάκος Μαργαρίτης, Νίκος Νικο­ λάου, Μαρία Ολυμπίου, Αιμίλιος Σολω ­ μού, Στέφανος Σταυρίδης και Γιώργος Τριλλίδης, οι οποίοι, αν και βρίσκονται ατα πρώτα τους βήματα, έχουν δώσει στις κα­ λύ τερ ες περιπτώσεις ενδιαφέροντα και κάποτε αξιόλογα αποτελέσματα. Οι συγ­ γραφείς τη ς ομάδας αυτής, οι οποίοι κατά κανόνα ασχολούνται με το διήγημα και όχι με το εκτενέσ τερο αφήγημα, είναι συνή­ θως πιο αποστασιοποιημένοι από τα πο­ λιτικά πράγματα το υ τόπου το υ ς ή της εποχής το υ ς (σε σύγκριση με τη ν προη­ γούμενη «γενιά») και ξεφ εύ γο υ ν από την κυπριακή θεματική για να αγγίξουν πιο προσωπικά ή οικουμενικά θέματα.

7 0

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

[ Δ I A B A Ζ Ω 1 Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A J

πριακή ποίηση και πεζογραφία. Βέβαια, χρειάζεται γενναία κριτική και κυρίως η μεσολάβηση του πιο δίκαιου κριτή, του χρόνου, ώστε να ξεχωρίσουν οι σημαντι­ κότεροι από το υ ς δ ευ τερ εύ ο ντες και το «συρφετό». Πάντως, στην Κύπρο, που έχει εξελιχθ εί στις μέρες μας σε πολυπολιτισμική κοινω­ νία (με πολλές χιλιάδες οικονομικούς μ ε ­

τανάστες και αιτητές πολιτικού ασύλου), γράφεται αρκετή λογοτεχνία σε ξέν ες γλώσσες, όχι μόνο στα τουρκικά, στα αρ­ μενικά και στα μαρωνιτικά από τις μικρό­ τε ρ ε ς κοινότητες του νησιού, αλλά και στα αγγλικά και λιγότερο σε ά λλ ες ευρω ­ παϊκές και ασιατικές γλώσσες. Είναι και­ ρός να γνωρίσουμε και την παραγωγή αυτή. ■

Επιλογή βιβλιογραφίας Evripides Garantoudes, «The Respronsibility of the Testimony. Literature and the History in the Contemporary Cypriot Literature», Hel­ lenic studies 15.2 (2007) 0. 319-326. Αλέξης Ζήρας, «Η κυπριακή ποίηση. Θεματι­ κές, γλωσσικές και υφολογικές διαστρωμα­ τώσεις της». Σημείο, 4 (1996) σ. 225-246. Αλέξης Ζήρας, «Ποιητική ελληνομάθεια (ση­ μειώσεις για τον σύγχρονο κυπριακό λυρι­ σμό) Παρέμβαση 35 (2006) σ. 16-20. Θεματικές, γλωσσικές και υφολογικές δια­ στρωματώσεις της». Σημείο, 4 (1996) σ.

225-246. Γιάννης Ιωάννου, Το κοινωνικό-πολιτισμικό πλαίσιο της ποιητικής παραγωγής της περιό­ δου 1974-1990», Ανατομία μιας μεταμόρ­ φωσης. ΗΚύπρος μετά το 1974, επιμ. Ν. Περιστιάνης & Γ. Τσαγγαράς, Λευκωσία, Intecollege, 1995, σ. 253-273.

Yiannis loannou, «The poets o f dissent: The Ί9 7 4 Generation' in Cyprus», Modern Greek Studies Yearbook 9 (1993) o. 317-387. Γιάννης Καρατζόγλου, «Το πραξικόπημα της 15.7.1974 και η κυπριακή ποίηση», Αντί 130 (21.7.1979) σ. 22-225. Γιώργος Κεχαγιόγλου, «Ιστορία και ποιητικό ήθος: Κυπριακά παραδείγματα της δεκαπε­ νταετίας 1974-1989», Η Λέξη 85-86 (ΙούνΑύγ. 1989) Ο. 616-627. Γιώργος Κεχαγιόγλου, «Η σύγχρονη κυπριακή λογοτεχνία και το πλαίσιο της νεοελληνικής λογοτεχνίας: μια επαρχιακή, τοπική, περιθω­ ριακή, περιφερειακή, ανεξάρτητη, αυτό­ νομη, αυτοτελής ή αυτοδιάθετη λογοτε­ χνία;», Νέα Εποχή 214 (1992) σ. 19-33. Γιώργος Κεχαγιόγλου, «Κυπριακή πεζογρα­ φία της εικοσαετίας 1974-1994: Τάσεις και

σταθμοί», Ανατομία μιας μεταμόρφωσης, 6.Π., 0. 229-251. Θεοκλής Κουγιάλης, «Η κυπριακή ποιητική παραγωγή μετά τα γεγονότα του 1974», Δια­ βάζω 123 (17.7.1985) σ. 41-50. Γιώργος Μολέσκης, «Ιδεολογικές τάσεις στη σύγχρονη κυπριακή λογοτεχνία», Πολιτιστική 14-15 (1986) Ο. 50-56. Λευτέρης Παπαλεοντίου, Στοχαστικές προ­ σαρμογές. Για την Ιστορία της ευρύτερης νε­ οελληνικής λογοτεχνίας, Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2000, passim. Γ.Π, Σαββίδης, Το σπίτι της μνήμης, Αθήνα, Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, 1997, passim. Κυριάκος Χαραλαμπίδης, «Η σύγχρονη ποιη­ τική μας παραγωγή και η σχέση της με την κυπριακή τρανωδία», Χρονικό '75, Αθήνα 1975, σ. 365-369.

Nadia Charalambidou, (κριτική στην Ανθολο­ γία σύγχρονης κυπριακής ποίησης, Αθήνα, Στοχαστής, 19851, Journal of the Hellenic Diaspora XiW, 1-2 (1986), 0. 119-124. Ανδρέας Χριστοφίδης, «Η κυπριακή ποίηση μετά την εισβολή». Τα έλλογα και τα παρά­ δοξα, Λευκωσία, Κέντρο Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου, 1995, σ. 74-89. Φοίβος Σταυρίδης, Λευτέρης Παπαλεοντίου, Σάββας Παύλου, Βιβλιογραφία κυπριακής λογοτεχνίας, Λευκωσία, Μικροφιλολογικά, 2001.

Αφιερώματα περιοδικών: Λογοτεχνία 2 (Φεβρ. 1979), Αντί236 (8.7.1983), Διαβάζω 123 (17.7.1985), Πολιτιστική 14-15 (1986). Αντίποδες, Μελβούρνη, 23-24 (1988), Η Λέξη 85-86 (Ιούν-Αύγ. 1989), Σημείο, Λευκω­ σία, 4 (1996), Hellenic Studies, Καναδάς, 15.2 (2007). ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 7 7

[

Δ I A B A Ζ Ο ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Αλέξης ζήρας

Φαντασίωση, όνειρο και ρεαλισμός

Οι «αντιφατικοί όροι» της νεότερης πεζογραφίας Αν κάποιος θα ήθελε, με σκοπό τη δημι­ ουργία μιας ανθολογίας, να καταρτίσει έναν πίνακα τω ν ζώντων Κύπριων πεζογράφων, δεν θα μπορούσε παρά να αρχί­ σει από τους μυθιστοριογράφους και διηγηματογράφους που εμφανίστηκαν στα γράμματα γύρω στο 1960, το χρονικό ση­ μείο πολλών κατατάξεων, καθώς τό τε άρχισε να υπάρχει ως α νεξάρτητο κράτος το νησί. Πράγματι, σήμερα δεν υπάρχει σημαντικός επιζών Κύπριος λογοτέχνης που να ανήκει σε γενιά παλαιότερη από αυτή τη ς «Ανεξαρτησίας», με πιο πρό­ σφατα θανόντα από την παλιά φρουρά το σημαντικό ποιητή και πεζογράφο Κώστα Μάντη (1914-2004). Μια πρώτη παρατή­ ρηση που μπορεί να γίνει με την ευκαιρία αυτή είναι το ότι η κυπριακή λογοτεχνία ακολουθεί ακόμα το γενικότερο ελλαδικό «κανόνα», σύμφωνα με το ν οποίο οι ποι­ ητές σε συνολικό αριθμό αλλά και ως επιμέρους μεγέθη, τουλάχιστον ως πρό­ σφατα, ήταν αξιότεροι, ή, τουλάχιστον, πιο ενδιαφ έροντες από το υ ς πεζογράφους. Και το ύ το βέβαια με δεδομένο ότι η ω ριμότητα το υ λυρικού λόγου -ο οποίος είναι καλλιεργημένος εντατικό­ τερα και διαθέτει πλουσιότερο έδαφος στην παράδοσή το υ - είναι συγκριτικά ε μ ­ φανέστερη από την αισθητική ωριμότητα και την εσωτερική συνοχή και ιδίως τη συ­ νέχεια του αφηγηματικού λόγου. Γι' αυτό και οι νεότεροι Κύπριοι πεζογράφοι, αντί­ θετα προς τους νεό τερο υ ς ποιητές, εμ ­ φανίζονται ως να μην έχουν εμφανείς καταγωγικές σχέσεις με την όποια σχετική παράδοση τη ς λογοτεχνίας του νησιού. Οι συνάφειές τους είναι μάλλον αλλογενείς, η ξένη λογοτεχνία και κατά δ εύτερο η ελλαδική, καθώς τα πρόσωπα και οι χώροι

7S

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

προδίδουν τη σχέση με το εντόπιο, αλλά οι καταστάσεις πολύ συχνά είναι σπρωγ­ μένες στα άκρα, δείχνοντας μια έντονη ροπή προς το φαντασιώδες και ψυχικά εκρηκτικό. Σε μια τέτοια ευρεία ανθολόγηση αντι­ στοιχεί και το ακόλουθο γραμματολογικό σχεδίασμα, με την επισήμανση ότι οι παλαιότεροι και οι νεότεροι συγγραφείς στο έργο τω ν οποίων σταματάμε, έχουν αξιο­ λογηθεί με βάση τον «παραδοσιακό» κα­ νόνα της ιστοριογραφίας και της κριτικής, δηλαδή με φ ίλτρο την αισθητική τους διάσταση. Ακολουθώντας αυτή την προ­ οπτική, ανάλογη εκείνης που θέσπισε η ελλαδική ιστοριογραφία για εμβληματικά περιοδικά, όπως η Κριτικήτου Μανόλη και της Νόρας Αναγνωστάκη και η νεότερη Συνέχεια, ο κριτικός Λευτέρης Παπαλεοντίου σ' ένα εκτενές μελέτημά του για «Το σχήμα τη ς κυπριακής πεζογραφίας»,1 θ ε­ ω ρεί ιδιάζουσας σημασίας για τη διαμόρ­ φωση τω ν συγγραφέων του '6 0 -7 0 την παρουσία του περιοδικού Κυπριακά Χρο­ νικά (1960-1972). Ενός περιοδικού που, όπως πιστεύω, ήταν το τελευτα ίο που διέπλασε συγγραφικές συνειδήσεις και που υπηρέτησε με τις επιλογές της συ­ ντακτικής του επιτροπής την επαφή του πεζού λόγου με τα όσα νεωτερικά και ανανεωτικά συνέτρεχαν στα χρόνια εκείνα, στην Ελλάδα και διεθνώς. Και πράγματι, η κατεύθυνση τό τε ήταν σαφής: αφενός, το ειδικό αφιέρωμα στον Νίκο Βραχίμη (1914-1961), τον πρώτο μυθιστοριογράφο που α πέκλινε με τον Άγνωστο (1944) από τη γραμμή του ορι­ ζόντιου ρεαλισμού, και, αφετέρου, τα ξένα πεζά, κριτικά και τα θεατρικά που αποδόθηκαν στις σελίδες του και που εί­ χαν κυριολεκτικά μια οδηγητική σημασία

για συγγραφείς τη ς γενιάς του, όπως οι Φώτης Χατζησωτηρίου (1919): Μάρτυρες (1957) και Τάσος Στεφανίδης (1917): Ο γυιός των υδάτων (i960) αλλά και ο ν ε ­ ότερος και λυρικότερος Λεωνίδας Μαλένης (1939): Πέντε διηγήματα (1957).2 Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι τέσσερις πεζογράφοι που αποτέλεσαν στα επόμενα χρόνια, με το ν τρόπο το υ ο καθένας, τη γραμμή κρούσης τη ς μοντέρνας αφήγη­ σης: Χριστάκης Γεωργίου (1929), Ήβη Μελεάγρου (1928), Πόνος Ιωαννίδης (1935), Γιάννης Κατσούρης (1935), έχουν ως ένα από τα κοινά σημεία αναφοράς τους τα Κυπριακά Χρονικά, και μαζί με αυτούς πολλοί από το υ ς νεό τερο υ ς που εμφανί­ στηκαν γύρω στην εισβολή του 1974. Στα διηγήματα (Ρωγμές, 1970) και στα μυθιστορήματά του (Αρχιπέλαγος, 1990) ο Γε­ ωργίου επιχείρησε μία ανατομία τη ς κυ­ πριακής κοινωνίας στις δεκαετίες του '50 και του '60, η οποία όμω ς αποκαλύπτει περισσότερα για τη συλλογική μοίρα και τις τροπές τη ς ιστορίας μέσα από τις ψυ­ χολογικές αποτυπώσεις στα πρόσωπα. Το ίδιο και στα πεζά τη ς Μελεάγρου (Πόλη ανώνυμη, 1963' Προτελευταία Εποχή, 1981), η αίσθηση τη ς ιστορικής στιγμής περισσότερο από τις μεγάλες μυθιστορη­ ματικές τοιχογραφίες, γίνεται αντιληπτή από τον έντονα αποσπασματικό χαρα­ κτήρα της αφήγησης, με τον οποίο ανοί­ γεται στον αναγνώστη η βιαστική αλλαγή τω ν ηθών και η προβληματική μετάβαση από το προσωπικό οτο απρόσωπο τη ς σύγχρονης ζωής. Πιο φιλοπαίγμων, επιμένοντας στην έμμεση νοηματοδότηση, μέσω τη ς σάτιρας ή τη ς παραβολής, ο Πόνος Ιωαννίδης (Η αθέατη όφη, 1979' Η αβάσταχτη φιλοπατρία του Π. Φ. Κ, 1989) εστιάζεται στο ελάχιστο τη ς καθημερινό­ τητας, στη φευγαλέα εικόνα, για να αναχθεί από εκεί στο μείζον που δεν είναι άλλο από το πολλαπλάσιο τη ς απλής πα­ ρατήρησης. Τέλος, από τη ν τετράδα τω ν Κυπριακών Χρονικών, ο πιο παραγωγικός

Χριστόφορος Σάββα, Ζευγάρι I, 1955

και με σταθερό προοανατολισμό προς τη ν άμεση, εσκεμμένα απομυθοποιητική σάτιρα τω ν κοινωνικών ηθών μα και της ανθρώπινης μωρίας, είναι ο Κατσούρης. Στα σύντομα (Το σταθερό σημείο,1973) ή στα πιο εκτενή πεζά του (Στυλιανού ανάβασις, 1990) το χιούμορ, η ειρωνία αλλά και το γέλιο αποσυναρμολογούν από μόνα το υ ς τη σοβαροφάνεια ή τέμνουν βαθύτερα το τραγικό νόημα της ζωής. Οι εναλλασσόμενες οπτικές, οι μαρτυ­ ρίες, τα ημερολόγια που χρησιμοποίησε στα όψιμα έργα τη ς η Ήβη Μελεάγρου (Πρόσωπο είναι η ανώνυμη Κύπρια,1990), είναι τεχνικές που πρωτοφάνηκαν στα βι­ βλία τη ς Λίνας Σολομωνίδου (1924-2008), στην προσπάθειά τη ς να δώσει ένα χρονικογραφικό και τεκμηριωτικό χαρακτήρα στη μυθοπλασία της: Βιώματα-Κύπρος 1974,1977. Αλλά την προοπτική του χρο­ νικού, δηλαδή την επιδίωξη της α ληθο­ φάνειας που δημιουργείται ως αίσθηση από τα ένθετα πραγματολογικά στοιχεία, όπως οι μαρτυρίες, το ρεπορτάζ, οι κάθε ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

73>

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

λογής καταγραφές, μοιάζει να περιλαμ­ βάνει στις συνθέσεις τη ς και η Ρήνα Κατσ ελλή (1938) με το Κερύνεια εκ στόμα­ τος γερόντων (1975) όπως επίσης η Μαίρη Σταύρου (1938) με το λυρικό ψυ­ χολογισμό του δικού τη ς Ενόχου (1974). Από μια άλλη πλευρά, ο Νίκος ΝικολάουΧατζημιχαήλ (1948) με τα μοναδικά ως τώρα πεζά του, Η Κόρη του δραγουμάνου (2003), συγκρότησε κι αυτός μια δέσμη ομοειδών ιστοριών που μεγεθύνει μέσα από το πρίσμα τω ν προσωπικών και τω ν ιστορικών χρονικών τη ν κοινοτική κυ­ πριακή μυθολογία. Και εδώ μάλλον πρέ­ πει να αναφέρουμε την Αγγελική Σμυρλή (1938) με τη ν πολυσέλιδη οικογενειακή τη ς σάγκα Γαλατείας και Πυγμαλίωνος (1997), όπου τα αναρίθμητα πρόσωπα και τα επουσιώδη ή ουσιώδη καθέκαστα της εποχής, στο 19ο και στον 20ό αιώνα, φτιάχνουν ένα μεγάλης χρονικής έκτασης χρονικογραφικό παζλ και στη συνέχεια προβάλλονται στον ορίζοντα τη ς κυπρια­ κής και τη ς ελλαδικής ιστορίας.

II Για να επιστρέφουμε στο «φαντασιώδες και ψυχικά εκρηκτικό» στοιχείο που χαρα­ κτηρίζει ένα μεγάλο μέρος τη ς κυπριακής πεζογραφίας τη ς τελευτα ία ς εικοσαετίας, ας αναφέρουμε ότι οι ιστορίες του φα­ νταστικού αναπτύσσονται, ά λλο τε με επι­ τυχία ά λλο τε όχι, πάνω σε μια γραμμή συμβολική, παραβολική ή εξπρεσιονιστική. Το είδος αυτό, πολύ ευρύ στις ποι­ κιλίες του και με πολλές παραλλαγές, εί­ ναι αλήθεια ότι «ευτύχησε» περισσότερο στην Κύπρο παρά στην Ελλάδα3, καθώς η κυπριακή πρόζα είναι πολύ πιο «προσωποκεντρική», πιο πολύ στραμμένη στην ανάδυση τω ν σκοτεινών όψεων τη ς συ­ νείδησης, ίσως και πιο επιρρεπής στον ψ υχολογισμό. 0 Άντης Χατζηαδάμος (1936-1990)“, ένας πολύπλευρος συγ­ γραφέας που υπήρξε περιθωριακή μορφή της κεντρικής λογοτεχνικής σκηνής, δημι­

80

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

ούργησε ένα παράδοξο, υβριδικό αφηγη­ ματικό μόρφωμα (Σκνιπόγιακ, 1982' Ζανζουέρα, 1990) με πολλά αλληλοκαλυπτόμενα γλωσσικό στοιχεία που αποδο­ μούν τη λογική της αφήγησης, ηροσελκύοντας το βλέμμα στην αλχημική-συνειρμική δύναμη τω ν λ έξεω ν ή τω ν εικό­ νων. Άνοιγμα προς το παράδοξο, και μά­ λιστα με μια έκδηλη γλωσσική ευφορία που έχει ως στόχο της την οξύτατη σά­ τιρα και τη ναρκοθέτηση τω ν πολιτικών συμβάσεων, υπάρχει και στα έργα δυο συνομήλικων διηγηματογράφων, στον Αναλγητήρα (1982) του Νέαρχου Γεωργιάδη (1944) και στη δυστοπική Νουβορδία (1975) του Άντη Ροδίτη (1946)5, ενώ το ενίοτε δηκτικό, σκαριμπικό χιούμορ που συναντούμε στον Σάββα Παύλου (1951): Γραμμή Λευκωσία-Αθήνα (2007) δεν είναι της ίδιας υφής με αυτό τω ν προηγούμενων, Γεωργιάδη και Ροδίτη· ο Παύλου προσελκύεται από τις ανατροπές και τα απροσδόκητα της λογικής και όπως ένας παίκτης σκακιού χρησιμοποιεί τη φα­ ντασία του για να επιβεβαιώσει τη δύναμη της νόησης6. Ίσως, αρκετά κοντά του να είναι η νεότερη Χρυστάλλα Κουλέρμου (1957): Τα τακούνια που δεν κάνουν τάκο τάκα (1987), που πολλές φ ορές στα πεζά της ανατρέπει τελείω ς τη σύμβαση του αληθοφανούς γεγονότος και με έντονα ειρωνική γλώσσα δείχνει το ανάποδο της καθησυχαστικής επιφάνειας της ζω ής και το αδυσώπητο στις σχέσεις τω ν φ ύλω ν7. Οι νέοι συγγραφείς που διαλέγουν την ενδοδιήγηση είναι αλήθεια ότι συχνά την προτιμούν από μια διάθεση ποιητικισμού / απόδοσης της εσωτερικής, ψυχικής ρευστότητας, χωρίς να γνωρίζουν πά­ ν τοτε πως πρόκειται για τη δυσκολότερη μορφή αφηγηματικής τεχνικής. Στην πρό­ σφατη (2008) ανθολόγηση νέων πεζογράφων του περιοδικού Άνει/, όπου σε γενικές γραμμές συγκεντρώθηκαν μερικές από τις πιο επαρκείς φωνές του αφηγη­ ματικού λόγου, ο αναγνώστης είχε τη δυ­

[ Δ I A B A Ζ Ω 1 Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A J

νατότητα να διακρίνει ότι ένας από τους πιο συνηθισμένους τρόπους ενδοδιήγησης είναι η μεγεθυντική εστίαση πάνω στην προσωπική δοκιμασία του προσώ­ που, κάτι που από μια άποψη δ εν είναι και τόσο καινοφανές στην κυπριακή πεζογρα­ φία. Η δοκιμασία έχει σχεδόν πάντοτε το νόημα ενός ανοίγματος προς το ψυχικά απεριόριστο (και εκεί ασφαλώς κερδίζεται ή προδίδεται η συγγραφική ικανότητα), προς τη ρευστή εσωτερική κατάσταση που χτίζει και κεφαλοποιεί αφηγηματικά με αφορμή το αινιγματικό και το απροσ­ δόκητο, έτσι ώστε να συναντηθούν κά­ ποια σημεία τη ς με το υποκειμενικό ενδια­ φέρον του αναγνώστη. Με συνέπεια, είτε οι συγγραφείς α υ το ί να συγκλίνουν απλώς σε ζητήματα διαπροσωπικών σχέ­ σεων ή, συχνότερα, σε ζητήματα οξυμμένης στο έπακρο ανθρώπινης συμπεριφο­ ράς που πηγάζουν από εσωτερικά παιδικά ή εφηβικά τραύματα και καταλήγουν σε εμμονές, σε φαντασιώσεις, σε απορρυθ­ μίσεις του συνειδησιακού ελέγχου και του υποτιθέμενου κοινωνικού κανόνα - φθάνοντας ακόμα και στην τρέλα . Εδώ μάλ­ λον πρέπει να δούμε μια καθόλα μοναχική παρουσία στη σύγχρονη πρόζα τη ς Κύ­ πρου, α υτή τη ς Ευτέρπης Αραούζου (1946)9, ασύνδετη ως γραφή και ως θεμα­ τική με τους ά λλους συνομήλικους ή νεότερούς τη ς συγγραφείς. Τα πεζά τη ς (Αιχ­ μάλωτος, 1993' Μήλου, 1997), είναι κατεξοχήν υβριδικές συνθέσεις, όπου τα πά­ ντα είναι ρευστά: ο χρόνος, η λογική,οι φ υλετικές τα υ τό τη τες, η ίδια η αφήγηση που συνέχει μύθους, όνειρα και οράματα σε ένα κείμενο ασπόνδυλο, εσκεμμένα χωρίς αρχή και τέλο ς. Αλλά, όπως ήδη αναφέραμε, μνημονεύο­ ντας τον Νίκο Βραχίμη,η αποσπασματική ροή της αφήγησης, οι συνειρμοί η τεθ λ α ­ σμένη ή η κυκλική κίνηση του χρόνου, η υποχώρηση τη ς ρεαλιστικής ευκρίνειας προς χάριν τη ς δημιουργίας ψυχικών κα­ ταστάσεων που θέλουν να υποβάλουν

διαθέσεις και εντυπώσεις, η προτίμηση τη ς ενδοδιήγησης αντί της αναλυτικής περιγραφής90, είναι στοιχεία που αρχί­ ζουμε να συναντούμε στην κυπριακή πε­ ζογραφία από τα μέσα περίπου του 20ού αιώνα. Ενδιαφέρον έχει ίσως στο σημείο αυτό να σημειώσουμε -και τού το σε αντίθεση με τα όσα συνετελέστηκαν στο μεταπολεμικό ελλαδικό μυθιστόρημα και διήγημα- ότι η γραμμή της λογοτεχνίας το υ φανταστικού έμεινε συνεχώς ενεργή και θάλλουσα στη μετά τον Βραχίμη κυ­ πριακή πεζογραφία. Η αποσπασματικό­ τητα του ελάχιστου, σε σημείο ώστε κάθε φράση να απ οτελεί μια εικόνα, στο πυκνό, αυτοαναφορικό αφήγημα Οι Συμμορίτες (1980) του Λεύκιου Ζαφειριού (1948), η ελλειπτική γραφή και η συχνή χρήση υπαινιγμών στα Μπαλόνια άφαντα (1997) του Ανδρέα Μαλόρη (1955), η λυρική διά­ χυση στα Πληγωμένα άλογα (1971) του Ανδρέα Αντωνιάδη (1944), ο μινιμαλισμός του συναισθήματος, δείγμα τη ς αφόρη­ τη ς εσω τερικής πίεσης, στο Λερωμένο φουστάνι (2008) τη ς Τίτσας Διαμαντοπούλου το αμείω το αίσθημα τη ς διάψευσης και τη ς ήττας στην Κλειώ (2000 ) του Νί­ κου Ορφανίδη (1948), θα έλ εγ ε κανείς πως έχουν όλα υποστεί την επίδραση της σεφερικής φθοράς, ως σταθερού ορίζο­ ντα τη ς απώλειας, από τον οποίο δεν μπορεί να αποσπαστεί ο κόσμος τη ς σύγ­ χρονης Κύπρου. Ποιητική όμω ς είναι και η υφή του συνειρ­ μικού, ρυθμικού λόγου της Νίκης Μαρα­ γκού (1948) στο Είναι ο πάνθηρας ζωντα­ νός' (1998), όπου περισσότερο από τη γοργή περιγραφή ο αναγνώστης προσελκύεται από τη ν παραμυθητική / υποβλη­ τική κίνηση τη ς αφήγησης, καθώς αυτή περιστρέφεται διαρκώς γύρω από τη ρευστότητα τη ς εμπειρίας, τη σύμφυση τω ν χρονικών στιγμών, δίνοντας χρώμα, πυκνότητα και βάθος ακόμα και στις απλούστερες εικόνες™. Προς τα εκεί επί­ σης κατευθύνθηκε στα όψιμα πεζά του ο ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 £>1

[

δ ι α β α ζ ω

]

Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

Χρίστος Χατζήπαπας (1947). Η κάπως στεγνή παράθεση γεγονότω ν στα πρώτα βιβλία του, μετατράπηκε στον Ολκό του μαύρου φεγγαριού (199S) σε μια κινητική, όλο συνειρμούς, πρόζα που ενώνει τη νο­ σταλγία της εφηβικής ερωτικής βίωσης με την αίσθηση τη ς κλονισμένης τώρα, λόγω τω ν ιστορικών γεγονότω ν, υπαρξιακής συνοχής11. Αλλά και μια σειρά τα λαντού­ χων νεότερω ν πεζογράφων, που παρου­ σιάστηκαν στα κυπριακά γράμματα μετά το 1990, όπως ο Αιμίλιος Σολω μού (1971), ο Κυριάκος Μαργαρίτης (1982), ο Αντώνης Γεωργίου (1969), η Μαρία Ολυ­ μπίου, ο Σωφρόνης Σωφρονίου, η Χρι­ στίνα Γεωργίου και η Νένα Φιλούση, δεί­ χνουν μια αξιοσημείωτη σιγουριά τόσο στις συζεύξεις τω ν αφηγηματικών τεχνι­ κών τους όοο και στους μορφικούς πειρα­ ματισμούς τους, έτσι ώστε οι ιστορίες τους, παραστατικές ή συμβολικές, να μην δημιουργούν ιδιαίτερα προβλήματα υπο­ δοχής το υ ς στο σημερινό αναγνώστη. Ακόμα και στην πρόζα Το βιβλίο της X. Γε­ ωργίου, που μοιάζει με ανασκευή μιας κρίσιμης συναισθηματικής κατάστασης, η ραχοκοκκαλιά τη ς αφήγησης είναι στέρεη, δ εν διαχέεται, δ εν σκορπίζει' ανα­ πτύσσεται με μικρές φράσεις και εικόνες που ό λ ες μαζί φτιάχνουν μια δέσμη πα­ ραλλαγών τη ς ερω τικής απώλειας. Και αυτή τη συνύφανση τη ς εκφραστικής συ­ ντομίας και τη ς γοργής ανάπτυξης του μύθου, τη συναντούμε και στο μυθιστό­ ρημα του Σολωμού, Ένα τσεκούρι στα χέ­ ρια σου (2007), όπου αφθονούν τα παρα­ βολικά / συμβολικά στοιχεία και συνθέ­ το υ ν μια μυθική πραγματικότητα, συνάμα γ ειω μένη και υπερυψωμένη. Στον Μαργα­ ρίτη που προ τριετίας διάβασα Το τσίρκο (2006) του, εμφανίζεται μια ενδιαφ έ­ ρουσα μείξη φαντασιωτικών και ρεαλιστι­ κών δεδομένω ν - υποθέτω, δοκιμασμένη ήδη στην παιδική λογοτεχνία με την οποία ασχολήθηκε αρκετά, αλλά υπονο­ μευμένη εδώ από το σαρκαστικό τόνο 8 2

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

του αθέατου αφηγητή. Στον Σωφρονίου, από την άλλη πλευρά, εντυπωσιάζει η γνώοη της τεχνικής τω ν παράλληλων μο­ νολόγων και ΰ ταχύτατος, σχεδόν μηχα­ νικός ρυθμός τη ς αφήγησης, αλλά σε πρώτο επίπεδο το ενδιαφέρον μας σ τρέ­ φεται σε πιο απτά ζητήματα: στον τρόπο, λ.χ., με το ν οποίο χειρίζεται τα θέματα τη ς αποξένωσης και τη ς απουσίας αμοι­ βαιότητας για τον «άλλο». Και συμπλη­ ρώνω αυτό το ομαδικό πορτρέτο με τον Α. Γεωργίου, που τα διηγήματά του Γλυκιά bloody life (2006) πέρα από τον αν­ θρωποκεντρικό τους δυναμισμό, είχαν εντυπωσιάσει ευχάριστα για την ευρηματικότητα και τον αισθησιασμό τους, και να επισημάνω, με αφορμή δικά του πεζά, πόσο δραστική εξα κολουθεί να διατηρεί­ ται στους νέους Κύπριους πεζογράφους η αρνητική σχέση του άξενου περιβάλλο­ ντος και του ψυχωσικού α τόμου12.

I II Πάντως, ας σημειώσουμε ότι η ρεαλιστική απόδοση στη σύγχρονη κυπριακή πεζο­ γραφία, τουλάχιστον στους σημαντικότε­ ρους συγγραφείς της (όπως κατ' αναλο­ γία και η μοντέρνα) ού τε την τεχνική της οριζόντιας αναπαράοταοης ακολουθεί, ού τε τα πρόσωπα που εντάσσει στις μυ­ θοπλασίες τη ς τα δεσμεύει μέσα στο κοι­ νωνικό τους περιβάλλον, ούτε αποσυν­ δέει τις νοοτροπίες τους από τις αφανείς, εσω τερικές διεργασίες. Ανάμεσα στα αρ­ κετά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση, υπάρχουν ορισμένα που διαφέρουν τυπικά, αλλά ουσιαστικά συνθέτουν την τα υτότητά τους από το συνδυασμό της πραγματολογικής περι­ γραφής και της ποιητικής διαστολής της. Ο Οστεοφύλαξ (2007), το μοναδικό ως τώρα πεζό του Μάριου Μιχαηλίδη (1948), είναι ένα καλό παράδειγμα ειρωνικής χρήσης της γλώσσας, καθώς η λόγια, επι­ τηδευμένη γραφή του ανατρέπει διαρκώς γελοιογραφικά και σατιρικά την καθ' όλα

L Δ I A B A Ζ Ω

Α Φ I E P Ω M A

συμβατική τά ξη τη ς ιστορίας, διαλύοντας κάθε ίχνος σοβαροφάνειάς τη ς.13Αλλά και η περίπτωση του Γιώργου Χαριτωνίδη (1954) που εμφανίστηκε όψιμα στα γράμ­ ματα, με δύο βιβλία (Αναμνήσεις με πολλά κουκούτσια, 2003' Με διαβατήριο και βίζα μιας μέρας, 2006) έχει αυτή τη δι­ πλή κατεύθυνση: την περιπλάνηση σ' έναν τόπο που φαίνεται διαφορετικός μέσω της δραματικής αναμνημόνευσής του, καθώς η εξαιρετική λιτότητα τη ς πε­ ριγραφής, το νευρώ δες, καταιγιστικό ύφος και η κοφτή, μικροπερίοδη, πρωτοπρόσωπη αφήγηση αναδεικνύουν περισ­ σότερο τη ν ψυχική από τη ν πραγματολο­ γική του εικόνα. Στον Χαριτωνίδη, στον αρκετά γηραιότερό του Αντώνη Ηλιάκη (1930): Άσπρα άνθη αξίας είκοσι λιρών (1990), ή άλλους, περί­ που ομήλικους, (Ν. Μαραγκού, Σ. Παύλου, Λ. Ζαφειριού) δημιουργείται συχνά η εντύ ­ πωση της αποδελτίωσης, της απλής η με­ ρολογιακής καταγραφής, αλλά αξίζει να προσέξουμε ότι η ελλειπτική τεχνική τους, δανεισμένη μάλλον από την ποίηση, δεν έχει σκοπό να αποστεώσει ή να αλλοιώσει, μα να πλουτίσει και να δώσει επιπλέον δια­ στάσεις στην προφάνεια της διήγησης. Το ίδιο συμβαίνει και σε μερικά από τα πεζά του Κώστα Λυμπουρή (1950): Προσωρινά κλειστό (2006), και μάλιστα επαυξημένα, καθώς η εσωτερική κρίοη τω ν προσφύγων της εισβολής κορυφώνεται ως την ακραία παρόρμηση ή και την παράκρουση, χωρίς να διασαλεύεται ο ιστός της αφήγησης. Στους νεότερους ηεζογράφους μάλιστα, αυτές οι ανεξάρτητες κινήσεις της ενδοδιήγησης και της ρεαλιστικής περιγραφής, της εσωτερικής συναισθηματικής ρευστότητας και του ειρωνικού της ελέγχου, είναι μία τυ ­ πική μορφή της αφηγηματικής πολυμορ­ φίας ή του πολυγλωσσισμού τους. Ένας από αυτούς, ο Στέφανος Σταυρίδης (1972), στο πρώτο του βιβλίο με πεζά (Η βιβλιο­ θήκη του Ραβέλ, 2009), δημιουργεί με ένα μεταλλικής υφής ρεαλισμό, την παραβο­

I

J

λική και άκρως σαρκαστική μικρογραφία ενός άγνωστου τόπου (μιας φουτουριστι­ κής δυστοπίας), όπου η σύγχρονη τεχνολο­ γία έχει συγκεντρώσει το άπαν της δημι­ ουργίας. Μα, σ' ένα δεύτερο επίπεδο, όλο αυτό το θαυμαστό οικοδόμημα της συσσωρευμένης γνώσης, έτσι όπως γελοιογραφείται, εοκεμμένα αν και χωρίς φαρσικές υπερβολές, μεταβάλλεται σε ναό της αν­ θρώπινης ματαιοδοξίας. ■ ’ Στοχαστικές προσαρμογές. Για την ιστορία της ευρύτερης ελληνικής λογοτεχνίας, εκδ. Γαβριηλίδης 2000, 0. 303-349.

1Αλέξης Ζήρας, «Ροή της συνείδησης και αληθοφάνεια.Οι δυο αφηγηματικοί πόλοι της νεότε­ ρης κυπριακής πεζογραφίας»,[εισαγωγή! =Το βι­ βλίο. Εννέα διηγηματογράφοι και πέντε φωτο­ γράφοι, εκδ. Ανευ, 2008, σ. 9-10.

1 Είναι ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον ζήτημα αυτή η τάση της παλαιότερης αλλά και της πιο πρό­ σφατης κυπριακής πεζογραφίας προς το φαντα­ σιώδες και «εξωπραγματικό» ή το αλλόκοτο. Αξί­ ζει λοιπόν να διερευνηθεί επιμελέστερα, τώρα που η κυπριακή λογοτεχνία αρχίζει να μην αντι­ μετωπίζεται υποτιμητικά από την κριτική, δημι­ ουργική και πανεπιστημιακή. * Βλ. Γ. κεχαγιόγλου, «Τα πεζά του Αντη Χατζηαδάμου», Πορφύρας, τχ. 46, 1988, σ. 247-259, και Κ. Κωστίου, «0 αναμορφωτικός λόγος του Αντη Χατζηαδάμου», Σημείο, τχ.4,1996, 257-269 s Βλ. Λ. Παπαλεοντίου, ό.π.1, σ. 345-346.

2Α. Ζήρας, Βιβλιοθήκη Ελευθεροτυπίας, τχ. 320, 6.2.2009, 0. 31. ' Λ.Παπαλεοντίου, ο.π.1, 347. ! Ό.π. 2. ’ Α. Ζήρας, περ. Διαβάζω, τχ.386, Ιουν.1998, 73-74.

90 Βλ. την επανέκδοση των πεζών του Ν. Β., Ο άγνωστος και τα άλλα αφηγήματα (1997), με ει­ σαγωγή και σχόλια του Λ. Παπαλεοντίου. Επί­ σης, τις ενδιαφέρουσες απόψεις του ποιητή και λόγιου Μάνου κράλλη (1914-1989) στο περ. Επιθεώρησις Λόγου και Τέχνης, τχ. 2, Σεητ.Δεκ.1971, σ. 360-365. ,δ Φοίβος Σταυρίδης, εφ. Ο Πολίτης, 21 Φεβρ.

1999. " Πανικός Παιονίδης, εφ. Το Βήμα, 31 Μαΐου 1994.

12 Για όλους τους νεότερους που ανθολογήθηκαν στην έκδοση Το Βιβλίο. Εννέα διηγηματογράφοι και πέντε φωτογράφοι, περ. Άνευ, 2008, βλ. Α. Ζήρας, [εισαγωγή], «Ροή της συνείδησης και αληθοφάνεια. Οι δυο αφηγηματικοί πόλοι της νεώτερης κυπριακής πεζογραφίας», σ. 7-10 ” Α. Ζήρας, Αναγνώσεις της Αυγής, τχ. 258, 16.12.2007, Ο. 36

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 < 3 3

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Γιώργος Μολέσκης

Η μυθοποίηση των ονομάτων

οιη σύγχρονη κυπριακή ποίηση 1. Η πληθωρική χρήση ονομάτων, ανθρώ­ Έχουμε, λοιπόν, ονόματα όπως: Γρηγόπων και τόπων, παρμένων από τη ν ιστο­ ρης Αυξεντίου (ή μόνο Γρηγόρης), Κυριά­ ρία και τη γεωγραφία του τόπου, είναι ένα κος Μάτσης (ή μόνο Κυριάκος), Ευαγόρας από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τη ς σύγ­ Παλληκαρίδης (ή μόνο Ευαγόρας), Πεντα­ χρονης κυπριακής ποίησης. Η πλειονό­ δάκτυλος, Κερύνεια, Αμμόχωστος, Μόρτητα τω ν ονομάτων είναι παρμένα από τη φου, Σαλαμίνα κ.λπ., που είναι ευρύτερα σύγχρονη ιστορία και τη γεωγραφία και γνωστά, αλλά και: Λύση, Κοντέα, Βατυλή, ένα μεγάλο μέρος από αυτά είναι γνωοτά Δαυλός, Βουκολίδα, Άρδανα, Άγιος Συνέμόνο στον κύκλο τω ν ανθρώπων του τό ­ σιος, Γαστριά. Συχνά εμφανίζονται μόνο που. Η έκταση αυτής τη ς πρακτικής, με τα μικρά ονόματα γνωστών ηρώων και, όλα όσα κατά προέκταση προσκομίζει επίσης, μικρά ονόματα απλών και άγνω­ στην ποίηση, γίνεται ένα από τα διαφορο- στων ανθρώπων. 0 κατάλογος είναι μεγά­ ποιά στοιχεία της σύγχρονης δημιουργίας. λος. Μπορεί κανείς να φτιάξει μ' αυτά ένα Ονόματα-αναφορές σε συγκεκριμένους λεξικό ονομάτων ή τοπωνύμιων τω ν κατόπους και ανθρώπους, ονόματα-θέματα, τεχόμενων, κυρίως, περιοχών της Κύ­ ονόματα-σημεία γέννησης τη ς ποιητικής πρου, γιατί α υτές είναι που κυριαρχούν συγκίνησης και σύλληψης τη ς ποιητικής στην ποίηση. ιδέας, ονόματα-ούμβολα, ονόματα-ιδεο- Όλα αυτά τα ονόματα, με τη συχνότητα λογικές θέσεις. Τα ονόματα αυτά δεν κα­ που τα συναντούμε, ορίζουν σε μεγάλο τοικούν μόνο μέσα στους στίχους τω ν βαθμό το ιστορικό και το γεωγραφικό τ ο ­ ποιημάτων. Συχνά ανεβαίνουν και γίνονται πίο της σύγχρονης κυπριακής ποίησης. Και τίτλοι ποιημάτων, είτε ολόκληρων ποιη­ όσο περνά ο καιρός, οι «ονοματικές» αυ­ τέ ς αναφορές επεκτείνονται και εμπλου­ τικών συλλογών. Βέβαια, ιστορικά και γεωγραφικά ονόματα τίζονται με καινούριες παράμετρους. Τα συναντούμε συχνά στην ελληνική και στην ονόματα, ως σύμβολα πια, προχωρούν παγκόσμια ποίηση. Πρόκειται, συνήθως, όλο και περισσότερο προς έναν αφηρηγια γνωστά ιοτορικά, είτε άλλα ονόματα, μένο χώρο, χάνουν το ολικό ιστορικό η που αποτελούν και το θέμα του ποιήματος γεωγραφικό τους περιεχόμενο και απο­ ή έχουν ένα σημαντικό ρόλο στη διαμόρ­ κτούν μια καινούρια σημαντική, ως ήχοι φωσή του. Στη σύγχρονη κυπριακή ποίηση και εικόνες. τα ονόματα είναι συχνά ντόπιων ηρώων ή Στην περίοδο 1955-1960, αλλά και μ έ­ τοπωνύμια, ελάχιστα γνωστά ακόμα και 2. στην Κύπρο, που χρησιμοποιούνται στο χρι το 1974, τα ονόματα που κυριαρχούν στίχο ως εικόνες, σύμβολα και αναφορές. είναι αυτά τω ν ηρώων του κυπριακού Η χρήση τους προϋποθέτει ότι ο αναγνώ­ απελευθερωτικού αγώνα του 1955-59. στης έχει την απαραίτητη γνώση γύρω από Με τα ονόματα καλούνται να λειτουργή­ αυτά, ώστε να μπορούν να λειτουργήσουν σουν ποιητικά ηρωικοί νεκροί που έπεσαν ποιητικό και ότι χρησιμοποιούνται με την σε άνισες μάχες με τον εχθρό, είτε πέθααναγκαία αφαίρεση, ώ οτε να μπορούν να ναν οτην αγχόνη με το χαμόγελο και το αποδώσουν το προσωπικό ύφος και το τραγούδι στα χείλη, όλοι τους νέοι και νόημα τω ν ποιητών. ωραίοι, με αγάπη για τη ζωή, πάνω από

8Α

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

< την οποία όμω ς έθεοαν τη ν αγάπη προς την πατρίδα και τη ν ελευθερία. Το φ ορτι­ σμένο συγκινησιακά κλίμα τη ς ποίησης αυτής, η άμεση σύνδεσή τη ς με τα ιστο­ ρικά γεγονότα αλλά και η εγγύτητα, χρο­ νική και ιδεολογική, με το υ ς ήρω ες δεν επιτρέπουν μεγά λη αποστασιοποίηση από τα ονόματα αυτά, έτσι που να προω­ θηθούν σ' έναν καθαρά συμβολικό χώρο. Οι αναφορές στα ονόματα είναι καθοριστι­ κές για το θέμα και για το περιεχόμενο τω ν ποιημάτων, επιβάλλουν το δικό τους νόημα και τη συγκινησιακή φόρτιση οτην ποίηση. Ονόματα, όπως αυτά του Α υ ξε­ ντίου, του Μάτση, του Καραολή, του Παλληκαρίδη, είναι πολύ γνωστά, μαζί με όλη την ιστορία και το θρύλο τους, στο πριν από το 1974 αναγνωστικό κοινό τη ς ποίη­ σης. Έτσι η αναφορά ο ' αυτά προκαθορί­ ζει το ποιητικό πάθος και ο συμβολισμός τους είναι άμεσα συνδεδεμένος με τη ν ιστορία τους. Η μετατόπιση τω ν ονομάτων τω ν ηρώων προς ένα πιο προωθημένο συμβολικό επί­ πεδο γίνεται στα χρόνια που ακολούθησαν το τέλ ος του αγώνα, από το 1960 και μετά. Στην ποιητική προσέγγιση τω ν ονομάτων αυτών υπεισέρχεται πια η προσωπική πα­ ρέμβαση του ποιητή, που τη δικαιολογούν τόσο το κλείσιμο το υ κεφαλαίου του αγώνα και η νέα πραγματικότητα τη ς ανε­ ξά ρτητης Κύπρου, όσο και η κάποια απο­ στασιοποίηση από τους ήρω ες και τα γ ε­ γονότα. Η νοσταλγία του ηρωισμού και του ρομαντισμού τη ς περιόδου του 19551959 και το αίσθημα ότι ο αγώνας δεν είχε το αναμενόμενο αποτέλεσμα, καθώς και η αντιπαράθεση τη ς νέας κατάστασης με την προηγούμενη, οδηγούν προς μια νέα ποιητική στάση, ιδεολογικά και κριτικά κατευθυνόμενη. Έτσι, από τη ν ποίηση που τραγουδά το ηρωικό και ρομαντικό πνεύμα του αγώνα του Τεύκρου Ανθία, του Θεοδόση Πιερίδη, του Κύπρου Χρυσάνθη, το υ Αχιλλέα Πυλιώτη, του Ανδρέα Παστελλά, το υ Σοφο­

Νίκος Κουρούσιης, Εγκατάσταση (λεπτομέρεια)

κλή Λαζάρου, το υ Θεόδωρου Στυλιανού, του Γιώργου Κωνστάντη, ερχόμαστε στην ποίηση το υ «οράματος και τη ς διάψευ­ σης» του Κώστα Μόντη, του Παντελή Μη­ χανικού, τη ς Πίτσας Γαλάζη, καθώς και στην ποίηση τη ς νέας περιόδου του Ανδρέα Παστελλά, του Σοφοκλή Λαζάρου κ.ά. Στην ποίηση αυτή το πολιτικό στοι­ χείο είναι έντονο και οι αναφορές σε ονό­ ματα ηρώων έχουν μια διαφορετική λει­ τουργία. Οι ήρω ες είναι πια ανεβαομένοι σ' ένα υψ ηλότερο βάθρο, βρίσκονται σε απόσταση, γι' αυτό και μπορούν να λ ει­ τουργήσουν ως σύμβολα και ως μύθοι και να αντιπαραταχθούν ως πρότυπα σ' αυ­ τούς που επέζησαν, άλλαξαν πορεία και συνεχίζουν αλλοτριω μένοι τη ζωή τους.

5. Μετά το 1974, ωστόσο, το τοπίο ονο­ μάτων τη ς κυπριακής ποίησης μετατοπί­ ζεται από αυτό τω ν ηρώων σ' αυτό τω ν τοπωνύμιω ν. Η ιστορία είναι, φυσικά, και πάλι παρούσα, όμω ς μπορούμε να μι­ λούμε και για μια ποιητική γεωγραφία. ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 < 3 5

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ] . Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Έ χουμε ένα γεωγραφικό τοπίο οτο οποίο κυριαρχούν ονόματα πόλεων, χωριών, βουνών, θαλασσών, τοπικών περιοχών. Αυτά τα ονόματα γίνονται σύμβολα της ποίησης, καθώς προσλαμβάνουν μια νέα, συμβολική διάσταση και αποτελούν μια νέα μυθολογία. Κυριαρχούν, φυσικά, σ' αυτήν τόποι κατεχόμενοι, απρόσιτοι, που μέρα με τη μέρα ξεμακραίνουν από μας. Η αίσθηση τη ς απώλειας, που όσο περνά ο καιρός μεγαλώνει, τους επιβάλλει με αυξανόμενη συχνότητα αλλά και τους προσδίδει, με την αποστασιοποίηση που επέρχεται, καινούρια ποιητικά, ιδεολογικά και μυθολογικά στοιχεία. Η απομάκρυνσή τους σ' ένα ομιχλώδες τοπίο, απρόσιτο στην απτή πραγματικότητα, ανοίγει το δρόμο τω ν αναμνήσεων, τη ς φαντασίας και του ονείρου. Οι ποιητές θέλουν να φ έ­ ρουν, μέσα από την ομίχλη τη ς λησμονιάς, δικές το υ ς εμπειρίες, συγκινήσεις, γεύσεις και μυρωδιές και να κάνουν τον τόπο να υπάρξει μέσα από αυτές: Η Μόρφου ένα πράσινο θολό Άνυδρα τώρα μέρη τρέφουν τους ίσκιους. Μια μυρωδιά από ένα μανταρίνι που δεν πρόλαβα να ξεφλουδίσω αρμενίζει στις θολές γραμμές Των νοτιαμένων κήπων... (Γιάννης Ποδιναράς, «Ένα πράσινο θολό», 1996)

Οι ποιητές συνδέονται με τους τόπους αυτούς, πρώτα απ' όλα, συναισθηματικά. Είναι τόποι όπου έζησαν τα παιδικά τους χρόνια, συνδέθηκαν με τη γη, τα δέντρα, τα σπίτια και τις θάλασσές τους, έχουν μέσα τους μνήμες, γεύσεις, χρώματα. Αυτή τη συναισθηματική σύνδεση είναι που θέλουν να εκφράσουν σε πρώτο στάδιο, να τη διαιωνίσουν μέσα από την ποίηση, αναζητώντας έτσι και μια πηγή ελπίδας ή παρηγοριάς. Το χαμένο πραγματικό περιεχόμενο, ο χα­

8><Ε) ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

μένος «υλικά» τόπος δεν μπορεί να χαθεί για τη συνείδηση και τη μνήμη. Είναι γ ε­ μάτος πράγματα που δεν ξεπλένονται από το χρόνο. Η ποίηση γίνεται ένας χώ­ ρος συντήρησης αυτής της μνήμης, ένας χώρος κάλυψης του κενού που δημιουργείται. 0 ποιητής καλεί με τους ήχους τω ν ονομάτων το πνεύμα του τόπου. Το καλεί να τον συνδράμει, να τον στηρίξει στην προσπάθειά του να ανυψώσει και να κά­ νει αθάνατο στο χρόνο αυτό που φεύγει και που το νόημά του συμπυκνώνεται στο όνομα: 1...1 Σηκώνεσαι ελάχιστα και βλέπεις στον άλλο Πενταδάκτυλο Φλαμούδι Δαυλό Ιερή Ακαθού μικρές πατρίδες της μέλισσας που δεν τις τρυνάει κανείς 1...1 (Πολύβιος Νικολάου, Προδιαγραφή για τους νέους ποιητές από την Αμμόχωστο, 1976)

Τα ονόματα αυτά έχουν, ωστόσο, υποκει­ μενική κατά πρώτο λόγο σημασία. Μπο­ ρούν να λειτουργήσουν πιο άμεσα στις προσλήψεις όσων έχουν παραστάσεις και μνήμες από τους τόπους που αναφέρονται. Για να λειτουργήσουν ευρύτερα ως σύμβολα, χρειάζεται να μετατοπιστούν με τη δύναμη της ποιητικής γλώσσας σε πε­ ρισσότερο αφηρημένους, συμβολικούς είτε ιδεολογικούς χώρους. Και αυτό γίνε­ ται μέσα από την ίδια τη δομή τω ν ποιη­ μάτων. 0 ξεκάθαρος στόχος και η σωστή συναισθηματική φόρτιση, αλλά και η πο­ λιτικοποίηση του θέματος δίνουν ποιητική υπόσταση σε ονόματα που, διαφορετικά, δεν σημαίνουν τίποτε γι' αυτόν που δεν τα γνωρίζει. Λέει, για παράδειγμα, ένας αιχμάλωτος στις φυλακές της Τουρκίας: Λέω χαθήκανε ολόκληρα χωριά η Λύση, η Βατυλή, η Κοντέα μπορεί και όλο το νησί να εχάθη. (Ελένη θεοχάρους, Πρόξενος θάνατος Άγγελέ μου, 1995)

4. Συχνά πάλι, οι ποιητές, για να δώσουν υπόσταση σε άγνωστα στο πλατύ κοινό ονόματα, καταφεύγουν στην ιστορία και στη μυθολογία, είτε στην ετυμολογία για να βρουν τρόπους να συνδέσουν τα ονό­ ματα αυτά με τη ν ευρύτερ η ιστορία και τον πολιτισμό του τόπου, να το υ ς δώ ­ σουν άλλη διάσταση, διαχρονικότητα και οικουμενικότητα. Η Κερύνεια, η Αμμόχωστος, η Σαλαμίνα, η Έγκωμη, ο Πενταδάκτυλος προσφέρουν πλούσιο υλικό για το πάντρεμά το υ ς με τη ν ιστορία και τη μυθολογία στους στί­ χους τω ν σύγχρονων ποιητών, ακόμα και με τη λογοτεχνία, παλιά και νέα, όπως τα ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη με τις ανα­ φ ορές στην Έγκωμη, στη Σαλαμίνα, στη Φαμαγκούστα, στον Άγιο Ιλαρίωνα κλπ. 0 στόχος τω ν ποιητών είναι να λειτουργή­ σουν οι αναφορές α υτές ευρύτερα οτο ου-τοπικό πεδίο τη ς ποίησης και να απο­ κτήσουν διαχρονικό περιεχόμενο. Η μαζική είσοδος τω ν τοπωνύμιων στην ποίηση μετά το 1974 είναι, φυσικά, απο­ τέλεσ μα τη ς κατοχής τω ν τόπω ν από τα τουρκικά στρατεύματα και τη ς προσφυγο­ ποίησης τω ν κατοίκων τους, που νιώ θουν να τα χάνουν σιγά σιγά. 0 τραγικός ήρωας τη ς συντελεσμένης καταστροφής είναι ο τόπος, με τη ν ιστορία, τη γεωγραφία, τη ν παράδοσή του. Οι νεκροί και οι αγνοούμε­ νοι είναι ανώνυμες μάζες, που αντιπρο­ σωπεύονται με αναφορές σε λίγα μικρά, διαδεδομένα ονόματα. Τα ονόματα ανθρώπων-ηρώων τη ς περιόδου α υτής εί­ ναι ελάχιστα, ο Λώρος Λοίζου, ο Τάσος Μάρκου, στα κατοπινά χρόνια ο Θεόφιλος και πρόσφατα ο Ισαάκ και ο Σολωμού. Αλλά ο σκλαβωμένος τόπος, που ξεμ α ­ κραίνει όσο περνά ο καιρός, βαραίνει διαρκώς στη μνήμη τω ν ανθρώπων του και στοιχειώνει με τη ν παρούσα απουσία του το πεδίο τη ς ποίησης. Παγιδευμένος ο Κύπριος ποιητής στην τραγική μοίρα του τόπου του, περισφιγμένος από γεγονότα που αλλάζουν με βί­

Νίκος Χαραλαμπι'δης, επίσημη συμμετοχή της Κύπρου στη Μπιενάλε Βενετίας 2003

αιο τρόπο και ξέφ ρενους ρυθμούς το σκηνικό μέσα στο οποίο ζει, απευθύνεται στους κατεχόμενους τόπους του, γιατί εκεί υπάρχει ακόμα η σταθερή μορφή που π ροσφέρεται μέσα από την αποστασιο­ ποίησή τη ς να γίνει σύμβολο τη ς μνήμης και να γεμίσει το κενό που τον περιβάλ­ λει. Η πληγή που ανοίχτηκε στο χρόνο σημει­ ώνεται με τρόπο απτό από τους χαμένους τόπους. Έτσι και το συναισθηματικό κενό που δημιουργείται αποκτά υλική υπό­ σταση μέσα από τους ήχους τω ν ονομά­ τω ν που επαναλαμβάνονται. Η προφορά το υ ονόματος α π οτελεί επίκληση στο πνεύμα του τόπου. Το όνομα γίνεται κάτι σαν ήχος μουσικής, που μετατοπίζεται σταδιακά σ' ένα χώρο αφαίρεσης. Έτσι όχι μόνο ονόματα τόπων (πίσω από τα οποία κρύβεται ένα ρεαλιστικό τοπίο), αλλά και μικρά ονόματα ανθρώπων (πίσω ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 <37

δ ι α β α ζ ω

]

. Α Φ I Ε Ρ Ο Μ A

από τα οποία δ εν κρύβεται κατ' ανάγκη ένας συγκεκριμένος άνθρωπος) μπορούν να λειτουργήσουν ως τέτοια σύμβολα για τις αισθήσεις μας.

0 χαρακτήρας τη ς ποίησης αυτής καθορί­ ζεται σε μεγάλο βαθμό από το βάρος τω ν θεμάτων, τω ν ονομάτων και τω ν συμβό­ λων της. Μοιραία αυτά τη ν εξω θούν προς τη γη και τη ν καθηλώνουν στον τόπο, τη ς δίνουν ένα τοπικό χρώμα, τον οποίο προσπαθεί να υπερβεί. 0 ποιητής επιζητεί και βρίσκει τη διέξοδο στην επι­ μήκυνση τω ν ονομάτων (και τω ν θεμά­ των) αυτών στο χρόνο, θέτοντάς τα σε παράλληλη πορεία είτε σε διάλογο με την ιστορία και τη μυθολογία. Η μυθοποίηση τω ν σύγχρονων ονομάτων και η τοπ οθέ­ τησή τους δίπλα σε άλλα διαχρονικά ονό­ ματα βοηθά να δ ιερμηνευτεί το ποιητικό συναίσθημα και η ιδέα σε πλατύτερους χώρους και να αποκτήσει ευρύτερη απο­ δοχή. Οι αναφορές σε ονόματα στη σύγχρονη κυπριακή ποίηση είναι πολλές. Μερικές φορές οι αναφορές αυτές επιστρατεύο­ νται, γιατί οι ποιητές ακολουθούν μια ποιη­ τική που έχει διαμορφωθεί, μια τάση που καθιερώθηκε. Και τό τε μένουν απλές απαριθμήσεις, χωρίς να καταφέρνουν να υπερβούν το βάρος του περιεχομένου τους, να κινηθούν σ' ένα χώρο αφαίρεσης και μύθου. Παρατηρούμε, όμως, ενδιαφέ­ ροντα φαινόμενα στον τομέα αυτό και συ­ χνά έχουμε αξιόλογες ποιητικές καταθέ­ σεις, που ανεβάζουν τα ονόματα σ' ένα χώρο ποιητικής αφαίρεσης, εξελίσσονται σε στοιχεία μιας νέας ποιητικής. Θα ήθελα να κλείσω τη σύντομη αυτή αναφορά με ένα ξεχωριστό παράδειγμα, που οφ είλεται σε έναν εκπρόσωπο της «γενιάς του I960»: 0 Κυριάκος Χαραλαμπίδης, ήδη στον τίτλο του βιβλίου του Αμμόχωστος Βασιλεύουσα (1982), δ ηλώ ­ νει τις προθέσεις του: 0 παραλληλισμός με τη χαμένη βασιλεύουσα τω ν πόλεων ξεκινά από ένα επίθετο στην κατεχόμενη <2x3 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

Αμμόχωστο και αναπτύσσεται σε πολλά επίπεδα στο βιβλίο. Η προσωποποιημένη στα ποιήματα Αμμόχωστος συνδέεται με την προσωποποιημένη στη συνείδηση του κόσμου «βασιλεύουσα» και αποτελεί ταυτόχρονα και μια μυθοποίηση του ονό­ ματος τη ς πόλης. Μέσα από αναφορές ιστορικές, ομηρικές, βυζαντινές, μέσα από παραλληλισμούς με τη βυζαντινή πρωτεύουσα, τη ζωή τη ς και τη μοίρα της, το ιστορικό της πεπρωμένο, η Αμμό­ χωστος ανεβάζεται σ' ένα βάθρο διαχρο­ νικό, στο οποίο στέκουν αθάνατες οι μ ε­ γάλες χαμένες πόλεις. Γιατί ποιος μπορεί να τις αγγίξει εκεί; Ποιος μπορεί να επέμβει και να χαλάσει αυτό που θεμελιώθηκε στην ιστορία και στους αιώνες; Για την υλική απελευθέρωση τη ς πόλης αυτής υπάρχει λίγη πίστη στο βιβλίο και λιγότερ η ελπίδα. Η πόλη όμως, και μέσα στα σίδερα, είναι ελεύθερη. Είναι ελεύθερη ως ιστορική πια πραγματικότητα, που έχει επιτελέσει το ρόλο της κι έχει αναχθεί σε πόλη αθάνατη, σε πόλη σύμβολο, ανάμεσα στα αθάνατα σύμβολα της ιστο­ ρίας: Ακούω η κεφαλή σου μεταφέρθηκε σαν τίμια κάρα στην Κωνσταντινούπολη. Βυζαντινοί αυτοκράτορες με αντρεία σε αποθέσανε στα κόκκινα και τα χρυσά τ' άστρο της Αγίας του Θεού Σοφίας σε μελετά και σε σκεπάζει. Και συ, γυναίκα, σε ώρα περασμένη, ανοίγεις τα κλειστά σου ματοβλέφαρα Καημένη πόλη, δέκα χρόνια στο κρεβάτι χωρίς της κορυφής το λυχνοστάτη ακέφαλη και κρύα σαν το μολύβι Η κάρα σου σε μια πελώρια κούτα γαρνιρισμένη σερπαντίνες κι αστεράκια χάρτινα όλα, σπόρους της αντρείας, κοσμοταξίδεψε να εναποτεθεί μες από οίκους ανοχής και καμπαρέ στον ουρανό της πόλης, που βασίλευε. ■

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

Φ I Ε Ρ Ω Μ A

]

Θεοδόσης πυλαρινός

Τα «άχραντα» σώματα

ίω ν πόλεων ι πόλεις, έδ ρ ες - πεδία δράσης, περιέχουσες ανθρώπους και επιζώσες αυτών, θέατρα θαυμαστών πράξεων, φορείς παθών, πανοράματα του ερατεινού παρελθόντος αλλά και ημεροδείκτες αντίστροφης μέτρησης, μ ε­ τρ η τές δηλαδή απωλειών και θερμαστές ψευδαισθήσεων, απ οτελούν ερω τικούς σταθμούς τη ς ποιητικής ευαισθησίας. Ωστόσο, συμβαίνει και το αντίστροφο και διαταράσσεται η τά ξη: επιβιώνουν οι κά­ τοικοι, ενώ α υτές υφίστανται ανήκεστες βλάβες. Αποκτούν τό τε διαστάσεις μαρ­ τυρικές, προκαλούν θρήνους -είδ ο ς πα­ λαιό- και με την απώλειά το υ ς χάνεται και το εγκατοικητήριο τη ς μνήμης.

0 ζω ντανός χωρισμός, που ο φιλόπολις άνθρωπος δ εν υπομένει, δ εν έχει παρη­ γοριά. Εύλογα π ροβλημάτισε α υτός όσους Κύπριους ποιητές μέστωσαν μετά τη ν εισβολή ή όσους, καίτοι παλαιότεροι, δημιούργησαν μετά το δυσώνυμο 1974. Γιατί βίωσαν τη ν απώλεια τη ς ερατεινής Αμμοχώστου, το ν εκπορνευτικό κατα τε­ μαχισμό τη ς πολύπαθης Λευκωσίας - πό­ λεω ν που βγάζουν το ν πόνο του διαμελι­ σμένου σώματος τη ς Κύπρου, μονοπω­ λώντας το ενδιαφέρον, μολονότι δεν προσπερνούν απαρατήρητα τα α λλοτριω ­ τικά δεινά Λεμεσού και Λάρνακας, πόλεων θρηνητικής υποδοχής. Προδοσία, διχασμός, προσφυγιά, συβαρι­ τισμός, υποκρισία, λήθη, αλλοτρίωση κι­ νούνται παθολογικά εκ του περιεχομένου στο περιέχον, περνούν στο αίμα τω ν πό­ λεω ν και το μολύνουν. Παράλληλα - ε ί­ δος αντίδοτου-, αναθρώσκει η οργή, η δε σωστική μνήμη ανακαλεί ωραιοποιημένα το παρελθόν, τη μακραίωνη ιστορία, τη ν παιδικότητα, τη δημιουργία, αφήνοντας να φ έξει αμυδρή ελπίδα επανόδου, άρ-

Ο

σης τη ς αδικίας, τιμωρίας θυτώ ν και μηδισάντων. Επιλέξαμε τη ν πολυσήμαντη έννοια της πόλης για να επισημάνουμε σύγχρονες θεματικές τη ς κυπριακής ποίησης (περιο­ ριζόμαστε στο έργο νεότερω ν ποιητών, που εμφανίστηκαν ή διαμόρφωσαν την ποιητική το υ ς φωνή μετά το 1974). Πα­ ράλληλα, το ήθος και το ύφος τω ν δημι­ ουργών, γιατί οι πόλεις εγκιβωτίζουν στα διαμερίσματά το υ ς τα βιώματα, πάθη και οράματα τω ν ανθρώπων τους. Στην περί­ πτωσή μας, μάλιστα, υπάρχει θεαματική κλιμάκωση συναισθημάτων, αντίστοιχη τω ν κατακλυσμιαίων μεταβολώ ν. Όμως, κορυφαίο γεγονός, προσαρμοζόμενο στη χρονική ροή, είναι το τραγικό 1974. Ανάλογα με τα βιώματα, την ιδιαίτερη πα­ τρίδα, τη ν προσφυγική σφραγίδα, την πο­ λιτική τοποθέτηση, την ιδιότητα, την ηλι­ κία, τη ν απόσταση εν ολίγοις από το οριακό συμβάν και τον τρόπο πρόσληψής του, οι θέσεις ποικίλλουν, γεγονός που αποτυπώνεται στην πορεία της κυπριακής λογοτεχνίας. Την προδοσία, που το φάσμα τη ς πλανάται στη Λευκωσία, ανακαλεί με τρόμο από το υ ς παλαιότερους ο Λεύκιος Ζαφειριού: «Λευκωσία! / ο μακρύδρομος δε βγάζει / πια πουθενά / [...]. Δε σε παίρνει ο ύπνος / κι όπως γυρίζεις απ' την άλλη πλευρά / για να κοιμηθείς / ακουμπάει το πρόσωπό σου / το πρόσωπο τη ς προδοσίας» (Σχε­ δόν μηδίζοντες, 1981, σ. 20). Συμπονετικά για το γενέθλιο τόπο βλέπει ο Λούης Περεντός όσα ανοσιουργήματα και βεβηλώσεις επιχειρούν οι πουλημένοι τω ν χαλεπών καιρών: «όταν σημαιοφόροι φτιασιδωμένοι / κρατάνε τα λάβαρα / άγνωστα συνθήματα και κατάρες / νοθεύοντας τον αέρα της πατρίδας [...] / / σ' αγαπάω πολύ

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 &

3>

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

/τρο μ α γμ ένο πάμφωτο» (Αγάπεςτου από­ στην αρματω μένη θάλασσα. / Τη ρόδινη ψυχή τη ς πάνε χρόνια / που σιδερόφρα­ λυτου, 2008, ο. 10). Τη σωστική μνήμη καλεί αρωγό στην ανα- χτα χέρια την ξερίζω σ α ν/ [...) Στα πανάρστατική προσπάθειά του και ο Παναγιώτης χαια τείχη τη ς / κλαίνε τα πουλιά το Αβραάμ: «Η μέλισσα χαλκέντερη / τις κε­ πωρνό / το βράδυ κλαίνε οι άγγελοι» (Ο αγρός του αίματος, 2002, σ.19). Ωστόσο, φ α λές μας γυροφέρνει / εναπ οθέτοντας το βούισμα τη ς αναγέννησης / στην πο- παρατηρεί αμφίθυμα την πορεία τη ς Λευ­ νεμένη μήτρα τη ς Αμμόχωστος» (Αντιφώ­ κωσίας στο χρόνο, ως χώρου κάθαρσης ενταγμένου στην ελληνική παράδοση: «Η νηση, 1983, Ο. 43). αηαστράπτουσα Λευκωσία τ ο πρωί / είναι Την αυθαιρεσία «των υποστηρικτών του αυταρχισμού» εγκαλεί με θυμό η Φρο- στιγμές που μοιάζει / με λοιμοκαθαρτήριο σούλα Κολοσιάτου. Καταγγέλλει τους νεή- / και ά λλ ο τε πάλι με τεράστιο / πίνακα λυδες Νέρωνες, κλείνοντας το «Αξεδιά­ του Εγγονόπουλου. / Διαβαίνεις / τους μι­ λυτο άρωμα» με το δίστιχο: «Στα παζάρια κρούς ή μεγάλους δρόμους τη ς / και από τω ν μάγων / Οι Νέρωνες καίνε τις πόλεις» παντού, σαν μονωδία, / ηχολογούνε τα λόγια του Ωραίου, του Γενναίου ζωγρά­ (Μέσα από παλιά φινιστρίνια, 2008, σ. 18).

0 Γιώργος Μολέσκης δίνει διαλεκτική φου: "Και / οι άγγελοι στον παράδεισο / χροιά στην απώλεια τη ς Αμμοχώστου ορ­ μιλάνε ελληνικά"» (Ο μένος αντίδικος, θότερα, περιγράφει τη ν προορισμένη ή 1993, σ. 33). νομοτελειακά μετακυλιόμενη απώλεια, Τελεσίδικο διχασμό υπαινίσσεται ο Γιώρ­ ουντάσσοντας «Γράμμα οτον Κυριάκο Χα- γος Χριστοδουλίδης: Η Πράσινη Γραμμή, ραλαμπίδη» που με τη συλλογή Αμμόχω­ που κόβει τη ν πόλη στη μέση, λανθάνει στος βασιλεύουσα έθ εσ ε ζήτημα υπαρ­ ως γεγονός πίσω από τη σημερινή εγκα­ ξιακού ορισμού τη ς πόλης, όπου η απώ­ τάλειψη τη ς Παλιάς Λευκωσίας, που συμ­ λεια αίρεται μεθιστορικά με τη ν παντοτινή βολίζεται με τη θερινή εγκατάλειψή της: εμφ ώ λευσ ή τη ς στις καρδιές τω ν ανθρώ­ «Νεκρή πόλη η Λευκωσία το ν Αύγουστο. πων της: «Ποιητή Κυριάκο Χαραλαμπίδη, / Ισχνή, ράθυμη, / ο λότελα ήσυχη, α φη­ / μου λαχαίνει και τώ ρα να ψηλαφώ / με μένη. / 0 Ιούλης είναι ο μήνας τη ς κορε­ το αποστασιοποιημένο μου βλέμμα / την σμένης μνήμης» (Ονειροτριβείο - Ένια, πόλη σου μες στην ομίχλη που σιγά σιγά 22003, σ. 30). / τη ν πνίγει ως το θάνατο τη ς ληομονιάς. Δική του πόλη, μέσα στην υπαρκτή που / / Μα τι τα θες; Ήμουνα οτην πόλη σου την απορρίπτει δεινά, οικοδομεί ο Μιχάλης Ζαφείρης (Η φυσιογνωμία του ανύ­ / ένας πληβείος !...]. Οι αναμνήσεις μου / παρκτου, 2008, 56), αποκαλύπτοντας τις μηχανουργεία κι οικοδομές, νυσταγμένα λεω φορεία και φτω χοί εργά τες [ .. .) / ερ ­ πηγές τη ς «καθημερινής ασάφειας»: «Η γολάβοι, χρηματιστές κι ιδιοκτήτες που δεξιά δεν με εκφράζει / και τα υπάρχοντα κόμματα τη ς αριστερός / πέρα από το να θησαύριζαν / τη ν πόλη εκδίδοντας / οε κραυγάζουν / [...! ενοχλούνται από το ντόπιους εκποιητές και ξένο υ ς εραστές. / [...] Τέτοια που έγινε η πόλη το ύ τη μας στίγμα. / / [...] Μέσα σε τέσσερις υγρούς τοίχους / αναγκάστηκα να φ τιάξω / έναν ακολουθεί / L .) λέω μια τέτοια πόλη / φωτιά να πάρω να τη ν κάψω» (Μεγάλο κόσμο μοναχικό / Πέραν τούτου / έχω τη που ήταν το φεγγάρι, 1980 = Αναμονή λόξα / να θαυμάζω σαν χαζός / τον ήλιο / κάθε αυγή που ανατέλλει». βροχής, 2008, σ. 55-56). Τον αβίωτο βίο στην αλω μένη πόλη κατα­ Τον πόνο τη ς κατοχής και το αναποδογύγράφει ο Χρήστος Μαυρής: «Η πόλη γορ­ ρισμα τη ς ζωής εκφράζει ο Ανδρέας Πεγόνα μαρμαρωμένη / απλώνεται μπροστά τρίδης με τη βίαιη αποκοπή τη ς Λευκω-

5>0

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

[

]

Γιώργος Α. Νικολαΐβης, 2009

σίας από το ν Πενταδάκτυλο, μαρτυρικό μετακατοχικό σύμβολο. Πρόκειται για ρι­ ζική ανατροπή, για υπαρξιακές στιγμές, ώ ρες μέγιστων κρίσεων και δραματικών ακρωτηριασμών: «Μ' ανήσυχο του ματιού το βολβό / λίγο πιο πάνω / απ' το μοιρα­ σμένο / μιας πόλης σχήμα, / στέκει του βουνού το σκοτεινό φρύδι» (Νόστου και φυγής, 2001, Ο. 35). Άλλη μορφή εγκλωβισμού, σκηνικό ολι­ κής σύγχυσης και αοβούσας διάλυσης δί­ νει η Νίκη Μαραγκού οτη Λεμεσό της, θ ε ­ ω ρώντας τη ζωή ως ν ομοτέλεια που λει­ το υρ γ εί ερήμην μας. Η πικρία, απόρροια θλιμμένης παρατήρησης το υ χρόνου, συνίσταται στην αδυναμία κατανόησης του καθημερινού ελλείμμ ατος, του κουρελιά­ σματος τω ν ιδεών, τω ν α λλεπ ά λληλω ν μικροαπω λειώ ν που αλλο τριώ νο υ ν: «Ζήτω η Ελλάδα στην καρφω μένη πόρτα του λουτρού / πλάι στα ναυτιλιακά γρα­ φεία τη ς πόλης / που δ εν τα ξιδ εύει πια /

που δεν χασομερεί, δεν παίζει / που της αρνήθηκαν τα γηρατειά της / [...] μόνος αυτός και παντοδύναμος, τουρκομεγαλωμένος / εγκλωβισμένος και αγνοούμενος μ ες τη δική του πόλη / L .) και η θάλασσα τη ς Λεμεσού στο βάθος» (Divan, 2005, ο.

43). Την ακαθόριστη ταξιδιωτική περιπέ­ τεια του βίου -ο ι γενέθλιες πόλεις συμμεταφέρονται εν είδει αναγνωριστικών απο­ σκευώ ν- αποτυπώνει η ίδια στους στί­ χους: «Είπαν πως ήταν καντηλανάφτης στην Πέστη / εκ Λευκωσίας τη ς Ασίας / κανένας δ εν ή ξερ ε να πει για τη ζωή του / πώς βρέθηκε από τη Λευκωσία στην Πέ­ στη, πώς γνώρισε το Ρήγα / πώς βρέθηκε μπ λεγμένος / ατού Γένους τον ξεσηκω μό / από τη ν Λευκωσία τη ς Ασίας» (ανέκδοτη συλλογή Προς αρυδράν ιδέαν, 2008, ο.

7). Ηθική παρακμή και πληθυσμιακή αλλοίω ­ ση τη ς Λάρνακας, επέκταση του μιάσμα­ το ς από τις πόλεις-θύματα Αμμόχωστο ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΙ 2009 3>1

[ ΑΦ I ΕΡΩΜ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

και Λευκωσία, επισημαίνει ο Λεύκιος Ζα­ φειριού: «Ήσουν κάποτε αρχέγονη / ασίκισσα Έχεις γίνει αγνώριστη / Λάρ­ νακα /[. .. ] τώρα μπασταρδεμένη / γυρεύ­ εις τ ' άγκιστρα ν' αρπαχτείς, / μπούχτισες από την καθημερινή τρυφ ή / μακιγιαρισμένων κομπάρσων / L.1 Σκάλα ελπίζω για σένα / και το λαό σου, / ο τουρκομαχαλάς είναι μαχαίρι / στη μνήμη μου» (Απομαγνητοφώνηση, 1978). Θανατική ανωνυμία και άξενο κλίμα διατρέχουν το σύνθεμα «Σε χώρο ανώνυμο», του ιδι'ου: «Κατοικώ σ' ένα χώρο / που δεν με ξέρει / σε υπόγειες στοές περιφέρουν / τη μνήμη μου- / !...] λεπτεπίλεπτοι φορείς της εξουσίας / χειρουργούν τα αισθήματά μου /[. .. ] Αποπνέω καπνιά και ξερατό / σε χώρο ανώνυμο» (Ο μιγάδας άγγελος, 1980). Στην «Πόλη» του, πάλι, κάτοικοι και πόλη συναποθνήσκουν: «Είμαι στην πολι­ τεία του τίποτα / ένας αλήτης τη ς νύχτας / η πόλη με τους βιομήχανους / η πόλη με το χτικιό στο κάθε φτωχόσπιτο [.. .] / η πόλη χωρίς όνομα / κοντεύει στον θά­ νατό τη ς κάθε μέρα» (ό.π.).

0 κατοχικός αντίχτυπος - μ ε αλλόμορφη ανησυχία και μελαγχολικό λυρισμό λόγω μονοτονίας τω ν πραγμάτων- μεταδίδεται στην ποίηση τω ν νεότερω ν. Η Δάφνη Νι­ κήτα μεταμορφώνει τη ν επώνυμη πόλη (το έμπειρο μάτι αναγνωρίζει την τα υτό­ τητά της) σε στέρφα, ρημαγμένη και ένοχη· ο φακός τη ς αποστρέφεται την ιστορική διαχρονία, ζουμάροντας επίμονα στους μοναχικούς περιπατητές: «Την είδα π ά λι/εκείν η τη γελαστή γυναίκα [...] / να τριγυρίζει μόνη / στους δρόμους τη ς πό­ λης [...) / και όμως φοβάται / / μια κραυγή / και μια σιωπή / σέρνονται σαν απρό­ σκλητα ερπετά / κάθε μέρα στις / ίδιες νυσταγμένες / πόλεις» (Η περιπέτεια της Μπέττυ, ο. 19, 2009). Της νέας γενιάς και η Νένα Φιλούση προ­ σλαμβάνει τη ν κληροδοτημένη ενοχή, σκιαγραφώντας ένα αγωνιώ δες, ανασφα­ λές περιβάλλον, με σαφή την αντίστιξη

5 >2

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

ενός ιστορικού «τότε» και ενός ανέστιου «τώρα»: «Βρεγμένη η οδός Ανεξαρτησίας. / Οι τηλεφω νικοί θάλαμοι διογκώνουν την αγωνία / Τα ροζ μαλλιά μας [...) θυμίζουν αλλοτινούς έρω τες / και ιστορίες που νο­ μίζουμε ότι ζήσαμε. / Ας τηλ εφ ω νή ­ σουμε κάπου / με το νόμισμα που ξέμεινε / [. .. ]. Στο όριο της ενηλικίωσης μάς απο­ διώχνει ο νόμος / μας προσπερνά η θω ­ πεία. /[. .. ) Εφιάλτης το ταξίδι ως το σπίτι μας / που ακόμα αχνίζει» (Υπόλοιπο λογα­ ριασμού, 2008, σ. 45). Πολυτραυματική και πολύπαθη η Παλιά Λευκωσία του Λεωνίδα Γαλάζη, ανακλητική της χαμένης παιδικότητας, τον κατευ­ θύνει σε ανατρεπτική άρνηση όσων α λλο­ τριωτικών συνέβησαν και συμβαίνουν, σε απόρριψη της εκ τω ν ένδον ερήμωσης της πόλης: «Το φως πενθεί στη λάμπα / τα σπίτια αιμορραγούν / Οι γριούλες τυ ­ λίγουν το νήμα της Υπομονής / κι αποσύρονται νωρίς. / Γράφουν αδέξια τα παιδιά / μες στο τετράδιο τ ' Ουρανού. / Αληθινά ζουν μες στ' Όνειρο» (Φωτηλασία, 1999, σ. 29). Αλλού, διακρίνεται η πονεμένη αγάπη του για την πόλη: «Μπορεί να γνω­ ματεύσατε / πως δεν πειθαρχήσαμε στα ζητούμενα / Όμως τα δεδομένα καυτά / σιγοβράζαν στο κεφάλι μας / Αφήστε μας επιτέλους ήσ υ χ ο υ ς/ν α περιπλανηθούμε στις απαγορευμένες οδούς / να μπούμε στα χαμόσπιτα τη ς Παλιάς Λευκωσίας / εκεί που τα βράδια αλωνίζουν / οι φρικτά σφαγμένοι πόθοι / τω ν παιδικών μας χρό­ νων» (Παραδαρμός εν αλφαβήτω, 2007, σ. 118). Η ίδια πικρία για την εσταυρω ­ μένη Λευκωσία αναδύεται από τα στρώ­ ματα τω ν ιστορικών κοιτασμάτων στους στίχους: «Δείτε λοιπόν τους σταυρούς / τα πεδία τω ν μ α χ ώ ν /το υ ς γύρους θριάμ­ βου τω ν νικητών / μέσα κι έξω από τα τείχη της Λευκωσίας / σφαγμένους σαν γουρούνια προγόνους / μέσα στις εκκλησιές τους. / / Δεν ξέρω πια αν τα ποιήματα / αντέχουν τόση πίκρα» (ό.π., σ. 88), όπου η διαχωριστική γραμμή συνδέεται με νέ-

L Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ·

ους διχασμούς. Η ποίηση (ως ανάκτηση τη ς αυτοσυνειδησίας) με τη ν ανατρεπτική ορμή που κατατροπώνει την υποκρισία και το ψέμα, α π ο τελεί τη σωτήρια πρόταση το υ Γαλάζη: «Επιτρέψτε στην ποίηση να βασιλέψει / εκτό ς ορίων και σχεδίου πόλεω ς, άνευ όρων. / Επιτρέψτε στους στί­ χους να διαχυθούν στο άπειρο» (ό.π., σ.

54). Παράδοξο θάνατο μηνύει και «Η ν ε ­ κρή πολιτεία» (Ματωμένα κοράλλια, 1979, σ. 17). Την τραγική μακαριότητά της επισημαίνει διαρκώς ο ποιητής: «Απόψε τ ' αστέρια μάς ξεχνούν / κι η πολιτεία βουβή αποκοιμιέται. / (Μαύρο λιθάρι η καρδιά βαραίνει στο κορμί μας) / κι εμείς κουρασμένοι / λ οξοδρομο ύμε προς το βέβαιο θάνατο. / (...) Νεκροταφείο η πόλη μας απόψε. / Κάποια ποντίκια θα φανούνε τα μεσάνυχτα / να ροκανίσουν τη ν υπο­ κρισία μας». Την προσφυγιά (και το προσφυγικό σύ­ μπλεγμα) βιώνει στην πόλη το υ ο Πανα­ γιώ της Αβραάμ: «Κλειστήκαμε στο γκρίζο / τη ς τσιμεντένιας φορεσιάς μας / (...) Χρονίζαμε αιώνιοι δεσμώ τες / τ ο υ καημού μας / κατάκλειστοι στη σιωπή μας / εμείς / που ά λλ ο τε / πνιγόμασταν σε ασημένια λιόκλωνα» (Αντιφώνηση, 1985, σ. 27). Ανάλογο κλίμα, ενισχυμένο μ ε παθογόνα στοιχεία και αντιφατικό εύρος, παρουσιά­ ζει και ο Πολύβιος Νικολάου: «η γειτονιά μου η πάνω / η γειτονιά μου η κάτω / να σφίγγεται και να μικραίνει / να σφίγγεται και να σ τενεύει / (...) / άνυδρη στεγνή λειχήνα / μες στους καταυλισμούς / μες στους συνοικισμούς / μες στες αυτοστεγάσεις» (Ισκαντάρναμα, 1982, σ. 52). Εγρήγορση και επιφυλακή α π οτελούν άλλη θέαση τω ν κινδύνων - επούλωση τω ν πληγών, πρόληψη τω ν χειρόνων. Στί­ χοι τη ς «Αγρυπνίας» τη ς Μάνας ΣαββίδουΘ εοδούλου προτείνουν άγρυπνη α ντιμε­ τώπιση: «Και αγρυπνώ / στο γκέτο καρτε­ ρώ ντας το βήμα το υ δασκάλου / στη φ υ ­ λακή με το ν απεργό πείνας / στο τείχος του αίσχους / στο συνοικισμό το υ πρό­

σφυγα / στην πλατεία με το φ οιτητή της ειρήνης / οτη νεκρή ζώνη / στο δρόμο τη ς επιστροφής / / στην α λύτρω τη γη» (Κάτοπτρον έρωτος και θανάτου, 1997, σ. .15). Πρωτότυπους ήχους εκπέμπει η ποίηση τη ς Νάσας Παταπίου μέσω τη ς αγέρωχης και ατιθάσευτης φ ω νής τη ς γενεθλιότητας. Μάνα γη και ερω τικό σώμα τα υτίζο­ νται. Το δεύτερο, καταπονημένο αλλά α ε­ νάως αισθαντικό, επιστρέφει για να ανα­ παυτεί στην αρχαία μήτρα: «Γνωρίζω τους δρόμους / τη ν ανάσα τους / μιλώ για τη Λευκοθέα / τη Λευκωσία εννοώ (...)./ Πα­ ραμένω / μόνον για σένα / έφ ηβη / τα ­ πεινά και τρυφ ερά / σχεδόν λιποθυμώ / Από αγάπη (...) κι από ψηλά / αγναντεύοντας / σε χαιρετώ» («Γενέθλια πόλη», ανέκδοτη συλλογή Νυκτιπλανής σελήνη). Και από τη μετάρσια «Γυναίκα και το άλογο»: «Έτσι, μεταμορφώθηκα σε άλογο / Κι επιστρέφω πίσω / Σε σένα πατρίδα / (...) Ως ορμητίας ίππος». Τέλος, παραθέτουμε αυτούσια τη «Λευ­ κωσία» το υ Λ. Γαλάζη (Ο λοιμός και άλλα ποιήματα, 1981, σ. 2). Δεν α π οτελεί απλώς τη ν εικόνα τη ς μαρτυρικής πόλης σκιαγραφεί το πρόσωπο κάθε πόλης: Λευκωσία πορνείο ανοιχτό λουλούδι μαραμένο Λευκωσία με σύνορα, με σταυρούς, με δεκανίκια Λευκωσία της Γραμμής εμπορείο πατρίδων λεωφορείο απάτριδων παντού αδιέξοδα παντού στρογγυλά τραπέζια παντού Σιωπή Λευκωσία σκληρή πραγματικότης Λευκωσία τετελεσμένο γεγονός καράβι δίχως άγκυρα ναυτία του ποιητή αδιέξοδα... αδιέξοδα... αδιέξοδα Λευκωσία κυπαρίσσι Λευκωσία κενοτάφιο ■ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

93

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Νέοι Κύπριοι ποιητές

ίο υ 1990 1. Η ρευστότητα του ποιητικού τοπίου. Αν και, όπως έχει διαπιστωθεί,«στη δεκαετία του 1990 σχηματίστηκε στην Κύπρο μια ομάδα νέων ποιητών: που δίνει ευπρό­ σωπα δείγματα γραφής και υπόσχεται πε­ ρισσότερα»,1και μολονότι δεν λείπουν ορι­ σμένες κοινές υφολογικές, μορφολογικές και θεματικές τάσεις οτην ποιητική γραφή τω ν νέων Κύπριων ποιητών, θα ήταν πρό­ ωρο να γίνει λόγος για κυπριακή ποιητική γενιά του 1990, αν με τον όρο «γενιά» δεν αναφερόμαστε απλώς σε ομαδοποιήσεις τω ν ποιητών με βάση το ηλικιακό κριτήριο, αλλά κυρίως εννοούμε την ενσυνείδητη συμπόρευσή τους με βάση κοινές αναζητή­ σεις, παρεμφερείς τεχνοτροπικούς προσα­ νατολισμούς, συγγενικές προσεγγίσεις γύρω από τα ζητήματα τη ς ποιητικής και της ιδεολογίας, συνεκτική κοσμοθεωρία, κ.ά.2 Η ρευστότητα του ποιητικού τοπίου, που δυσχεραίνει το εγχείρημα για μιαν αντι­ κειμενική στάθμιση τω ν δεδομένω ν και την αναγωγή σε αξιολογικές κρίσεις, είναι εμ ­ φανέστερη, αν ληφ θεί υπόψη ότι ορισμέ­ νοι ποιητές άλλοτε εντάσσονται στη «γενιά της εισβολής» και ά λλοτε στη «γενιά του 1990», ενώ άλλοι που δημοσίευσαν τις πρώτες συλλογές τους κατά τη δεκαετία του 1980 παραμένουν «άστεγοι».5 Επι­ πλέον, το εγχείρημά μας για μια αντιπρο­ σωπευτική παρουσίαση τω ν νέων ποιητι­ κών φωνών της δεκαετίας του 1990 προ­ σκρούει στις δυσχέρειες που απορρέουν από τη μηδενική εμπορευσιμότητα και προβολή του κυπριακού ποιητικού βιβλίου, με εξαίρεση όσα έχουν εκδοθεί από εκδο­ τικούς οίκους στην Ελλάδα· επομένως, εν­ δέχεται να αγνοούμε αξιόλογες ποιητικές συλλογές, που κυκλοφόρησαν με τη μέ­ θοδο τη ς αυτοέκδοσης και παρέμειναν ασχολίαστες.

94

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

2. Οι κοινές τόαεις. Στη δεκαετία του 1990, λοιπόν, οι εξής ποιητές (και άλλοι),4 γεννη­ μένοι στην πλειονότητά τους κατά την πε­ ρίοδο 1960-1975, εκδίδουν τις πρώτες τους ποιητικές συλλογές: Χριστιάνα Αβρααμίδου, Αλεξάνδρα Γαλανού, Ανδρέας Γεωργαλλίδης, Ζέλεια Γρηγορίου, Γιώργος Καλοζώης, Βάκης Λοϊζίδης, Μιχάλης Παπαδόπουλος. Στέφανος Σταυρίδης, Γιώργος Χριστοδουλίδης. Μολονότι δεν εντοπίζονται ισχυροί συνεκτικοί δεσμοί, με βάση κοινά γνωρίσματα στην ποιητική γραφή τους, έχουν ωστόσο διαπιστωθεί οριομένες κοι­ νές τάοεις στο έργο τω ν πιο πάνω ποιη­ τών, όπως είναι λόγου χάρη, «η αποστα­ σιοποίηση από το κυπριακό δράμα του 1974, η απομάκρυνση από την ποίηση της ήττας και της αμφισβήτησης, η νηφάλια ή χαμηλόφωνη αντιμετώπιση της καθημερι­ νότητας και οι προσπάθειες για μια ανανε­ ωμένη πρόσληψη της τοπικής και της ευ­ ρύτερης νεοελληνικής ποίησης»? Εκτός από τα γνωρίσματα αυτά, είναι ευδιάκριτη η τάση τω ν νέων αυτών ποιητών για υπέρ­ βαση τω ν στενών τοπικών περιορισμών της κυπριακής περιφέρειας με συχνές δη­ μοσιεύσεις σε λογοτεχνικά περιοδικά της Ελλάδας, με εκδόσεις τω ν συλλογών τους από αθηναϊκούς εκδοτικούς οίκους και, ακόμη, με την επιδίωξη για μετάφραση της ποίησής τους σε ά λλες γλώσσες, όπως μπορεί κανείς να διαπιστώσει, για παρά­ δειγμα, στις «πολύγλωσσες» ποιητικές συλλογές του Ανδρέα Γεωργαλλίδη.

3. Οι αποκλίσεις και οι επιμέρους ποιητι­ κές διαδρομές. Παρά τις κοινές τάσεις, περισσότερο καθοριστικές είναι οι αποκλί­ σεις, καθότι οι ποιητές αυτοί έχουν επιτύ­ χει, άλλος περισσότερο και ά λλος λιγό­ τερο, να διαμορφώσουν προσωπικό ύφος

[ δ ι α β α ζ ω

A Φ I E P Ω M A.

που αντιστοιχεί σε μιαν ιδιάζουσα οπτική και γενικότερα κοσμοθεωρία. Ειδικότερα, «ο αιμάσσων ερωτισμός, η επώδυνη εν­ δοσκόπηση και η εσωτερική καταβύθιση» εντοπίζονται στην ποίηση της Χρ. Αβρααμίδου,6 στην οποία, σύμφωνα με μιαν άποψη, δεν διακρίνεται μια «διευρυμένη οπτική των πραγμάτων».7 Το ερωτικό στοιχείο8 δεσπόζει και στην ποίηση της Αλεξάνδρας Γαλανού, με τη διαφορά ότι εδώ δεν διακρίνεται το ερωτικό αδιέξοδο, αλλά κυριαρχούν, όπως έχει διαπιστωθεί, «η ψυχική ευφορία, η ήρεμη και ισορρο­ πημένη γραφή, το ονειρικό κοίταγμα του παρελθόντος, η μεταφυσική αντίκρυση της ζωής, η αστείρευτη φαντασία αλλά και ο θαυμασμός λεπτομερειών που προκαλούν εντύπωση».* Εξάλλου, η ποιητική γραφή του Α. Γεωργαλλίδη, του «ποιητή του κενού», όπως έχει χαρακτηριστεί,10ξεχωρίζει για το βά­ θος του φιλοσοφικού στοχασμού, τη συ­ μπύκνωση, τη συστηματική χρήση του υπαινιγμού και την πικρή αποτύπωση μιας έντονης και βασανιστικής υπαρξιακής αγωνίας- η ποίησή του σφραγίζεται επι­ πλέον από το σχετικισμό, καθώς «η αλή­ θεια είναι πολύ σχετική για τον ποιητή»." Η υπαρξιακή αγωνία και ο σχετικισμός αποτυπώνονται στην ποίηση του Γεωργαλλίδη, όπως σημειώνει η Φλωρεντία Κυπριανού, «με τα μοτίβα της άρνησης, της φυγής, της ανυπαρξίας, της απαξίω­ σης και του εγκλεισμού».12 Διαφοροποιη­ μένη αισθητά παρουσιάζεται η ποιητική όραση της Ζέλειας Γρηγορίου, δεδομένου ότι στον ποιητικό της λόγο δεσπόζει έκδηλα η συγκινησιακή χρήση της γλώσσας και ένας ιδιότυπος λυρισμός.13 Σταθερά ανοδική είναι η ποιητική πορεία του Γιώργου Καλοζώη από την πρώτη εμ­ φάνισή του το 1992 με τη συλλογή Μετα­ μορφώσεις. Κύρια γνωρίσματα της ποιητι­ κής του είναι η νεοϋπερρεαλιστική γραφή, καθώς ο ποιητής «δίνει έμφαση στα στοι­ χεία της έκπληξης, της ανοίκειας αποτύ­

πωσης και της άλογης παρουσίασης των πραγμάτων»,14 «διασαλεύει τη λογική συ­ νάφεια» και συχνά«εξαρθρώνει συντακτικά το ποιητικό κείμενο», με στόχο «τη συμπαράθεση των πολλαπλών εκφάνσεων της υπερπραγματικότητας».15 Ωστόσο, κατά την άποψή μας, πίσω από την νεοϋπερρεαλιστική επιφάνεια της ποιητικής γρα­ φής του Καλοζώη ανιχνεύεται ο συνεπής αφηγηματικός χαρακτήρας των ποιημάτων του, ο οποίος θα μπορούσε να αναδειχθεί, αν ο αναγνώστης αναδιοργάνωνε πειραμα­ τικά τη δομή των στίχων και αποκαθιστούσε έτσι τη φαινομενικά διαταραγμένη λογική συνάφεια. Πάντως, όπως έχει ση­ μειωθεί, «οι πειραματισμοί του ποιητή με τη σύνταξη συνιστούν εκφραστικές και υφολογικές αναζητήσεις που, στο σημασιολογικό επίπεδο, αντιστοιχούν με τη βα­ σανιστική για το ποιητικό υποκείμενο ανα­ ζήτηση νοήματος και σημασίας σε μια εποχή που οι λέξεις έχασαν τον συνδηλωτικό τους πλούτο».'6 Μαζί με τον Γιώργο Καλοζώη, οι Βάκης Λοϊζίδης, Γιώργος Χριστοδουλίδης και Μιχάλης Παπαδόπουλος είναι, κατά γενική ομολογία,17οι πιο αντιπροσωπευτικοί ποι­ ητές της γενιάς τους. Η ποιητική του Β. Λοϊζίδη διαφοροποιείται αισθητά από τις αισθητικές αναζητήσεις του Γ. Καλοζώη, καθότι αυτή βασίζεται, όπως έχει σημειω­ θεί, «στον επιτυχή συνδυασμό στοχασμού και ευαισθησίας και στη διαφάνεια του ποιητικού λόγου, που διακρίνεται από μια κλασική αντίληψη της νοηματικής αλλη­ λουχίας. Δηλ. ο λόγος του Λοϊζίδη δεν εί­ ναι κρυητικός, ερμητικός και ορφικός». Επιπλέον, όπως επισημαίνει ο Π. Νικολαΐδης, «στην ποίηση του Λοϊζίδη είναι πολύ αναπτυγμένο το ειρωνικό στοιχείο, σε τέτοιο βαθμό ώστε αποτελεί το κέντρο του ποιητικού μηχανισμού του. Η ειρωνική υπο­ νόμευση, η ανατρεπτική απομυθοποιητική ματιά και η έντονη βιωματικότητα είναι βασικά γνωρίσματα της ποίησής του».'6 Αξίζει, ακόμη, να προσεχθεί στην ποίηση ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

95

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

του Β. Λοϊζίδη ότι το ιστορικό παρελθόν αντιμετωπίζεται όχι ως νοσηρή αναπό­ ληση της προγονικής εύκλειας, αλλά ως ειρωνική «ανάγνωαη» της σύγχρονης αλ­ λοτριωμένης και ανιστορικής βίωσης της πολιτικοκοινωνικής πραγματικότητας στην Κύπρο. Στην ποίηση του Μιχάλη Παπαδόπουλου διακρίνεται μια έντονη φροντίδα για τη μορφή, που αποκαλύπτει ένα συνειδητό τεχνίτη του λόγου. 0 ποιητής που, όπως έχει διαπιστωθεί,«διαθέτει αξιοσημείωτη ικανότητα να μεταπλάθει ποιητικά το υλικό του και να συνοψίζει καίρια την ποι­ ητική του περιπέτεια».'9 δίνει συχνότερα από τους ομοτέχνους του ποιήματα ποιη­ τικής στα οποία ο ενδοκειμενικός ποιητής δεν καταθέτει απλώς τους προβληματι­ σμούς του γύρω από την ποιητική τέχνη, αλλά συχνά φτάνει μέχρι το όριο της αυτοαναίρεσης: Υπήρξα ποιητής /δ ύ ο λέξεων μόνον Ι..Λ Εν τοιαύτη όμως περιπτώσει / με τόσο μελάνι που έχυσα / με τόσους τόνους πεταμένου χαρτιού / δεν συνεισέφερα κι εγώ / στη γιγαντιαία διαδικασία παραγωγής του περιττού για μια στιγμή ανεπαίσθητης κατανάλωσης του ουσιώδους:20 Οι αυτοαναφορικοί προβληματισμοί και οι αναζητήσεις γύρω από το ρόλο της ποίη­ σης και του ποιητή εντοπίζονται επίσης και στην ποιητική δουλειά του Γιώργου Χριοτοδουλίδη, όπου ανιχνεύονται με με­ γαλύτερη συχνότητα, αφενός, απηχήσεις από την ποίηση του Γ. Ρίτσου και του Τ. Λειβαδίτη και, αφετέρου, ο συγχρωτισμός της εντοπιότητας με την οικουμενική διά­ σταση και το ενδιαφέρον για τα διεθνή προβλήματα. Κύρια θέματα στην ποίηση του Χριοτοδουλίδη είναι, όπως σημειώνει ο Λ. Παπαλεοντίου, «οι μικρές καθημερι­ νές στιγμές, οι υπαρξιακές αγωνίες, ο

3><5 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

έρωτας και ο θάνατος, οι αγνοούμενοι, τα παγκόσμια προβλήματα και οι ιδιωτικοί [...] προβληματισμοί».2' Με τ η «μετρημένη και στοχαστική ποιητική γραφή του»,22 ο ποιητής δεν αναπτύσσει μόνο έναν ενδια­ φέροντα διακειμενικό διάλογο, αλλά επε­ κτείνει το ενδιαφέρον του και στην εικα­ στική δημιουργία, διευρύνοντας έτσι τους θεματικούς του ορίζοντες. Οι οικείες και καθημερινές στιγμές κυριαρ­ χούν και οτην ποίηση του Στέφανου Σταυρίδη. 0 ποιητής, όπως έχει διαπιστωθεί, «σέβεται τη λογική αλληλουχία των νοη­ μάτων και τείνει προς την εκφραστική απλότητα και λιτότητα, μακριά από εξε­ ζητημένες και επιτηδευμένες εκφρά­ σεις»,29 ενώ ενδιαφέρουσες είναι και οι αποτυπώσεις των προβληματισμών του ποιητή - τεχνίτη γύρώ από τη φύση και τη λειτουργία της τέχνης του: «Η τέχνη είναι ένας καθρέφτης / που κρατάω στα χέρια μου. /[...] / Η τέχνη είναι μονάχα/ η κορ­ νίζα ενός καθρέφτη / που ακόμη πέφτει στο κενό».2' 4. Οι δεσπόζοντες κοινοί θεματικοί άξο­ νες. Η ευεξήγητη χαμηλόφωνη και συ­ γκρατημένη αποτύπωση του κυπριακού δράματος στην κυπριακή ποίηση της δε­ καετίας του 1990, διαδέχεται την οργι­ σμένη ποίηση των δεκαετιών του 1970 και 1980, που, μολονότι έδωσε αξιόλογα κείμενα, συχνά οδηγήθηκε στη στείρα συ­ ναισθηματική εκτόνωση και οε μια κοινό­ χρηστη και τετριμμένη πατριωτική θεμα­ τογραφία. Οι νέοι ποιητές, από τη μια, αποστασιοποιούνται από αυτή την κατά­ σταση και καταδικάζουν την επίμονη θεματοποίηση της κυπριακής τραγωδίας από τους ποιητές των προηγούμενων γε­ νεών·25 και, από την άλλη, εκφράζουν, συχνά με υποδειγματική λιτότητα, την αγωνία τους για το συνεχιζόμενο δράμα της Κύπρου:«Πήρα στα χέρια μου το ημε­ ρολόγιο / κι όπως έκανα V ανοίξω / τρα­ βήχτηκε από τις σελίδες μια Δευτέρα /

που 'βγάζε καπνούς απ’ τα πλευρά / κι ένας Ιούλης καμένο σίδεροι».26 Βέβαια, η αποστασιοποίηση των ποιητών αυτών από την επίμονη και μονοδιάστατη θεματοποίηση του κυπριακού δράματος, δεν συνιστά αυτάρεσκη περιχαράκωση στον ελεφάντινο πύργο της ποίησης, καθότι ηρωικές μορφές, όπως εκείνες των Τά­ σου Μάρκου, Σολωμού Σολωμού, Τάσου Ισαάκ, αλλά και θύματα της τουρκικής κα­ τοχής, όπως ο Πέτρος Κακουλλής, όντας εμβληματικές στην ποίησή τους, φανερώ­ νουν την πολιτική διάσταση του έργου τους και τη διαφοροποίησή τους από την τάση της ποιητικής ιδιώτευσης ή της επι­ δεικτικής φιλαρέσκειας. Η πολιτική αυτή εγρήγορση είναι ιδιαίτερα εμφανής στην ποίηση του Γ. Καλοζώη, και ειδικότερα στη βραβευμένη συλλογή του Ο ανάπο­ δος κόσμος καθώς επίσης, και στην ποί­ ηση των Γ. Χριστοδουλίδη και Βάκη Λοϊζίδη.28 Με μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση απ' ό,τι στην ποίηση των προηγούμενων γε­ νεών, στην κυπριακή ποίηση της δεκαε­ τίας του 1990 εντοπίζονται τα στοιχεία της μοναξιάς, της υπαρξιακής αγωνίας και της βασανιστικής προσπάθειας για σημασιοδότηση του κόσμου. Περισσότερο ευ­ διάκριτα είναι τα θέματα αυτά στην ποίη­ ση του Α. Γεωργαλλίδη, όπου το ποιητικό υποκείμενο αμφιβάλλει για τα πάντα: για την ίδια την ύπαρξή του, για τη δυνατό­ τητα του ποιητικού (και όχι μόνο) λόγου να αποδίδει νόημα, για την ύπαρξη της αλήθειας και την αδυναμία καταγραφής της, για το χρόνο και τη φύση του, για τη δυνατότητα επικοινωνίας: «Αδιεξίτηλες λέξεις / που ούτε συστέλλονται / ούτε διαστέλλονται/ απλά υπάρχουν». Η αδυ­ ναμία του ποιητικού υποκειμένου να μετουσιώσει ποιητικά τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος κόσμου αποδίδεται, ακόμη, στην ποίηση του Β. Λοίζίδη:«Ποιο ύφος και θέμα να ρίξω στο πέλαγο / via να πιάσω λαβράκι / όταν ο κόσμος χάνει

,27

Γεώργιος Πολ. Γεωργίου, Παλαιό Αμμόχωστος, 1956

τη συνοχή του·,».23 Σε έναν κόσμο, «όπου οι λέξεις δεν σημαίνουν τώρα / κάτι πα­ ραπάνω απ' το περιεχόμενό τους», γρά­ φει ο Γ. Καλοζώης, «το πιο δύσκολο πράγμα /σ το ν κόσμο είναι να βρεις / ένα νόημα...».10 Η υπαρξιακή αγωνία συνδέεται συχνά στην κυπριακή ποίηση της δεκαετίας του 1990 με μια τάση εξιδανίκευσης του αγνού και παραδεισιακού παρελθόντος, το οποίο αντιπαραβάλλεται προς το «αμαρτωλό» παρόν της συναλλαγής και της ηθικής παρακμής. Οι κρυψώνες της κουζίνας στην ποίηση του Β. Λοίζίδη ή το προγονικό ερμάρι στην ποιητικό σύμπαν του Γ. Καλοζώη παραπέμπουν στις παλιές αξίες και στη νοσταλγία για τον κόσμο που τις ανέδειξε σε κώδικες ηθικής.31 Μια από τις αξίες αυτές είναι το ιστορικό πα­ ρελθόν: το ταπεινό λουλούδι του τεί­ χους, ως σύμβολο της ιστορίας, που δεν είναι πάντως γράμμα νεκρό και γι' αυτό δεν μυθοποιείται ιστορικιστικά, παρουσιά­ ζεται στην ποίηση του Β. Λοίζίδη να βρί­ σκεται σε διάζευξη με μιαν εποχή χωρίς αξίες, όπως είναι η δική μας, η οποία ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

3>7

[

Δ I A B A Z Q j

A Φ I E P Ω M

«ανασύρει τις αξίες της από το σκουπιδοτενεκέ».32 Οι δοσοληψίες και οι αντιπαρο­ χές, η κακοποίηση της ελληνικής γλώσ­ σας, η απεμπόληση της ελληνικότητας, ο ρατσισμός και η ανυπαρξία οραμάτων εί­ ναι τα γνωρίσματα της εποχής μας, όπως παρουσιάζονται, συχνά με δηκτική ειρω­ νεία, στην ποίηση του Β. Λοϊζίδη.33

οποίο είναι σχεδόν ακατόρθωτο να καθιε­ ρωθεί ένας νέος ποιητής.35 Εξάλλου, η επώδυνη ποιητική δημιουργία δεν είναι αποτέλεσμα ψυχρών υπολογισμών και εγκεφαλικών προδιαγραφών. Ακόμη, στην ποίηση του Λοϊζίδη προκρίνεται η βιωμα­ τική ποιητική δημιουργία, χωρίς υπερβο­ λική επεξεργασία, και απορρίπτεται ο θε­ ματικός και μορφολογικός μανιερισμός, 5. Ποιήματα ποιητικής. Στο σύνολό τους που οδηγεί την ποιητική τέχνη σε αδιέ­ οι εκπρόσωποι των νέων τάσεων στην κυ­ ξοδο.36Τέλος, η αγωνία για το ανεπίδοτο πριακή ποίηση, κατά τη δεκαετία του του ποιητικού λόγου, ως αδυναμία επικοι­ 1990, καταθέτουν την αγωνία τους και νωνίας με τον αναγνώστη και άλλοτε ως αποτυπώνουν τη βασανιστική τους μέρι­ αδυναμία του ποιητή να αρθρώσει ένα μνα για τη δύσκολη, απαιτητική και μονα­ σημαίνον μήνυμα, εντοπίζονται στην ποί­ χική τέχνη της ποίησης. Η ποιητική δυστο­ ηση των Γ. Χριστοδουλίδη και Α. Γεωργαλκία και η αυτολογοκριτική διάθεση του Στ. λίδη.37 Σταυρίδη δεν αποκλίνουν από την αυτοϋπονόμευση του ενδοκειμενικού ποιητή 6. Επιλεγόμενα. Η κυπριακή ποίηση των και την ταύτιση της ποίησης με την τέχνη νέων της δεκαετίας του 1990 αξίζει να του περιττού στην ποίηση του Μ. Παπα- μελετηθεί σε μεγαλύτερο βάθος και δόπουλου.34Αντίθετα, στην ποίηση του Γ. έκταση. Ζητήματα, όπως οι ποιητικοί πρό­ Καλοζώη εντοπίζεται μια ενδιαφέρουσα, γονοι και οι καταβολές των ποιητών αυ­ κατά την άποψή μας, θεώρηση της ποίη­ τών, η συνεξέταση της κυπριακής με την σης ως ενός εναλλακτικού τρόπου ζωής· ελλαδική «γενιά του 1990», και κυρίως η επομένως, ο ποιητής δεν καταφεύγει συ­ εξέταση του ακανθώδους φιλολογικού χνά στην ειρωνική υπονόμευση της τέ ­ ερωτήματος αν είναι επιστημολογικά θε­ χνης του και παράλληλα δεν διστάζει να μιτό να μιλάμε για «γενιά του 1990» μπο­ «αποκαλύψει» τους ποιητικούς του προγό­ ρούν να εξεταστούν σε μελλοντικές ερ­ νους. Λόγου χάρη, στις Μεταμορφώσεις γασίες. Επίσης, εκτός από τις γενικές επι­ (1992) δεσπόζει η ποιητική μορφή του Νί­ σκοπήσεις, που εξ ανάγκης έχουν σχημα­ κου Καρούζου και, επομένως θα άξιζε σε τικό και γενικευτικό χαρακτήρα, θα ήταν μια συγκριτολογική εργασία να διερευνη- χρήσιμο να εξεταστεί το έργο καθενός θούν οι ενδεχόμενες καρουζικές καταβο­ από τους νέους ποιητές μας ξεχωριστά λές στην ποίηση του Καλοζώη. και σε μεγαλύτερο βάθος. ■ Στην ποίηση του Β. Λοϊζίδη η επώδυνη ποιητική δημιουργία, που παραμένει αδι­ ΣΗ Μ ΕΙΩ ΣΕΙΣ καίωτη, χωρίς αναγνωστικό κοινό, αντιπα- 1Βλ. Λεύτερης ηαπαλεοντίου, «Ποιητικές συλλο­ γές και διηγήματα», Άνευ 11 (χειμώνας 2004), ραβάλλεται ειρωνικά προς την πεζογρα­ 79-84. Το παράθεμα στη ο. 79. φία, που διαθέτει εξασφαλισμένη την 2 Για τον αντίστοιχο προβληματισμό σχετικά με την ελλαδική ποιητική «γενιά» του 1990, βλ. Βασίλης εμπορική επιτυχία και συχνά τις τηλεοπτι­ Αμανατίδης, «Η ποιητική “γενιά" του 1990. Προ­ κές διασκευές. Επιπλέον, τα ειρωνικά σέγγιση - χωρίς παραδείγματα - σε μια αφανή βέλη του ποιητή στρέφονται εναντίον του γενιά», Εντευκτήριο 53 (Ιαν.-Μάρτ. 2001), σ. 4952. συστήματος του παραγοντισμού και των 3 Πάντως, επείγει να επανεξεταστούν οι κατηγο­ μεσαζόντων της «συντεχνίας», χωρίς το ριοποιήσεις των κυπριών ποιητών σε «γενιές»,

3>& ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

LΔ IA BA Ζ Ω A Φ I E P Ω M A J

ώστε να προιείνονιαι σιη βάση ενιαίων και ορθο­ λογικά σταθμισμένων κριτηρίων. Χωρίς την οριοθέτηση της «γενιάς της εισβολής», πώς είναι δυ­ νατό να προσεγγίσει κανείς με νηφαλιότητα τους νεότερους ποιητές; Ένα παράδειγμα: με ποια λο­ γική, ενώ η Ελένη θεοχάρους, ο Μιχάλης Πιερής, κ.ά. θεωρείται ότι ανήκουν στη γενιά της εισβο­ λής, η Αλεξάνδρα Γαλανού (που διαφοροποιείται ηλικιακά από τους υπόλοιπους ποιητές της δεκα­ ετίας του 1990) εντάσσεται στην επόμενη γενιά; * Κατά την ίδια δεκαετία δημοσιεύουν τις πρώτες τους ποιητικές συλλογές οι Χριστίνα Γεωργίου, Έλενα θεοδούλου, Μαρία Θεριστή, Δάφνη Νι­ κήτα, Γιάννης Ποδιναράς, κ.ά.

8 Βλ. Λ. Παπαλεοντίου, «Ο "ανάποδος κόσμος" του Γιώργου Καλοζώη», Άνευ 13 (καλοκαίρι 2004), 7377. Το παράθεμα στη σ. 73.

6 Βλ. Παναγιώτης ΝικολαΤδης, «Η νύχτα της ποίησης του έρωτα και του θανάτου», Ύλαντρον 4 (Μάιος 2003) 0.127-129. * Λ. Παπαλεοντίου, «Πρόσφατες εκδόσεις πεζογρα­ φημάτων και ποιημάτων», Άνευ 9 (καλοκαίρι 2003) σ. 89-90. ' Βλ. Μαρία Πυλιώτου, «Αλεξάνδρας Γαλανού, Ανά­ μεσα στο ζαφείρι και το νήινο», Νέα Εποχή 2: 237 (1996) 0. 65-66. ’ Ανδρέας Χατζηθωμάς, «Αλεξάνδρας Γαλανού, Συγκάτοικοι του ορίζοντα», Νέα Εποχή 3-4:262-263 (2000) σ. 83-85. Το παράθεμα οτη σ. 84. ” Βλ. Νίκος Ευαγγελόπουλος,«Χρώματα απέναντιαπό τον ποιητή του κενού», 0 Φιλελεύθερος, 12 Απρ. 2009. ” Βλ. Άντης Κανάκης, «Η ποίηση του Ανδρέα Γεωργαλλίδη», Νέα Εποχή 298 (φθινόπωρο 2008) σ. 96-99. Το παράθεμα στη σ. 98.

12Φλωρεντία Κυπριανού, «Ανδρέα Γεωργαλλίδη, Πα­ γωμένο κενό στους 516 °0>, Νέα Εποχή 1-2: 272273 (2002) σ. 77-78. ” Ελένη θεοχάρους, «Ζέλειας Γρηγορίου, Καρέτα Καρέτα (Εγκώμιον αιρετικής ποιητικής)», Ακτή 20 (φθινόπωρο 1994) σ. 539-542. ” Λ. Παπαλεοντίου, «Τρεις νέοι ποιητές», Άνευ 3 (χειμώνας 2002) σ. 48-51. Το παράθεμα στη σ. 49· στο εξής: «Τρεις νέοι ποιητές...». Σε άλλο σημεί­ ωμά του ο Λ. Παπαλεοντίου αναρωτιέται αν η υπερρεαλίζουσα τακτική του ποιητή φτάνει στα όρια της υπερβολής και σπάζει το νήμα της επι­ κοινωνίας ανάμεσα στο συγγραφέα και στον απο­ δέκτη του». Βλ. Λ. Παπαλεοντίου, «Ο "ανάποδος κόσμος" του Γιώργου Καλοζώη, Άνευ 13 (καλο­ καίρι 2004) σ. 73-77. Το παράθεμα στη σ. 76.

15 Π. ΝικολαΤδης, «Είναι τα όνειρα υπνωτικές αλλη­ λουχίες», Άνευ 18 (φθινόπωρο 2005) σ. 37-42.

18Λεωνίδας Γαλάζης, «Γιώργου Καλοζώη, Η μετατό­ πιση της γης, Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2005», Άνευ 17 (καλοκαίρι 2005) σ. 90-91. ” Βλ. Λ. Παπαλεοντίου, «Πρόσφατες ποιητικές συλ­ λογές», Άνευ 27 (χειμώνας 2008) σ. 87-97.

18 Π. ΝικολαΤδης, «Η πληγή της διπλής ταυτότητας», ΎλαντρονΑ (Μάιος 2003) σ. 130-133. Τα παραθέ­ ματα στις σ. 130-131.

19 Βλ. Λ. Παπαλεοντίου, «Τρεις νέοι ποιητές...», 50.

28 Μιχάλης Παπαδόπουλος, "Noli me legere", Εντός συνόρων, Λευκωσία, Ακτή, 2000, 35· στο εξής: Εντός συνόρων...

21 Βλ. Λ. παπαλεοντίου, ό.π., σημ. 19, 50.

22Λ. παπαλεοντίου, «Τρεις νέοι λογοτέχνες», Νέα Εποχή 1-2: 254-255 (1999) Ο. 79-81. ΤΟ παράθεμα στη σ. 80.

28Λ. Παπαλεοντίου, «Ποιήματα και ποιητικές δοκι­ μές», Άνευ 15 (χειμώνας 2005) σ. 87-92. Το παρά­ θεμα στη σ. 87.

2* Στέφανος Σταυρίδης, «Ο καθρέφτης». Σύντομες πατρίδες, Λάρνακα, 1998, 20ο στο εξής: Σύντομες πατρίδες...

95 Βλ., λ.χ., το ποίημα του Βάκη Λοϊζίδη «Προς Κύ­ πριο ποιητή», Κινητά μνημεία, Λευκωσία, 2002, 14- στο εξής: Κινητά μνημεία...

26 Mix. Παπαδόπουλος, ό.π., σημ. 20,15.

27 Βλ. Γ. Καλοζώης, Ο ανάποδος κόσμος, Αθήνα, Γα­ βριηλίδης, 2000, 0. 26-29, 30-36, 37-40.

28 Βλ. Γ. Χριστοδουλίδης, Ονειροτριβείο. Ένια, Λεμε­ σός, Παράκεντρο, 2003, 30, 31· στο εξής: Ονειροτριβείο. Ένια...· Β. Λοϊζίδης, Κινητά μνημεία..., 32· του ίδιου, Σε ώρα αιχμής, Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2005, 35· στο εξής: Σε ώρα αιχμής...· του ίδιου, Τα στοιχειώδη, Αθήνα Γαβριηλίδης, 2009, 30.

29Ανδρέας Γεωργαλλίδης, Αντικείμενες ημιευθείες, Λευκωσία, 1998, 35ο Βάκης Λοϊζίδης, Σε ώρα αιχ­ μής..., 31. ί0 Βλ. Γ. Καλοζώης, «Η άπλετη ηλικία», «Το βρέφος», Η μετατόπιση της γης, Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2005, 14-15, 36-37.

8’ Βλ. Β. Λοϊζίδης, Κινητά μνημεία..., 21- Γ. Καλο­ ζώης, 0.Π., 11-13, 17.

82 Βλ. Β. Λοϊζίδης, Χειροποίητα μηχανής, Λευκωσία, Ωρίων, 1999, σ. 19.

88 Βλ. ενδεικτικά Β. Λοϊζίδης, ό.π., 25, 28. Βλ. επίσης το ποίημα του ίδιου «Τα καφενεία των εθνικοφρόνων σωματείων», Κινητά μνημεία..., 28, στο οποίο στόχος της σατιρικής γραφής είναι οι θαμώνες των καφενείων αυτών που, αγνοώντας την αλη­ θινή σημασία της λέξης «εθνικόφρονες», έχουν αλλοτριωθεί μέσα σε ένα περιβάλλον δοσολη­ ψίας, συναλλαγής και γενικής έκπτωσης των ηθι­ κών αξιών. “ Βλ. Στ. Σταυρίδης, Σύντομες πατρίδες..., 10, 20, 42· Mix. Παπαδόπουλος, Εντός συνόρων..., 3, 35.

88 Βλ. Β. Λοϊζίδης, Κινητά μνημεία..., 29· του ίδιου, Σε ώρα αιχμής..., 29.

88 Βλ. Β. Λοϊζίδης, Σε ώρα αιχμής..., 45· του ίδιου, Τα στοιχειώδη..., 23, 26.

87 Βλ. ενδεικτικά Γ. Χριστοδουλίδης, Ονειροτριβείο. Ένια..., 53, 61, 67, 74· Α. Γεωργαλλίδης, Χρώματα απέναντι, Wilts, The Cromwell Press Ltd, 2007, σ.

15, 27.

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

99

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Α Φ I Ε Ρ Ω Μ Ελένη Αντωνιάδου

Η Κύπρος «εκτός» ον τελευταίο καιρό κυκλοφόρησε, εδώ οτην Αθήνα, μία σειρά λογοτε­ χνικών βιβλίων, με αποκλειστικά κυ­ πριακή θεματολογία, τα οποία έγραψαν ελλαδίτες συγγραφείς, σπάζοντας ένα φράγμα σιωπής πολλών ετών. Οι λόγοι της απουσίας ή της εμφάνισης των βι­ βλίων αυτών πιστεύω ότι αξίζει να μελε­ τηθούν, δεν είναι όμως δική μου πρόθεση να το κάνω, ούτε και έχω εξάλλου πρό­ χειρες τις απαντήσεις. Οπωσδήποτε όμως, μια αναφορά σε κάποια από αυτά τα βιβλία αλλά και σε κάποια άλλα, εμβληματικά για την Κύπρο βιβλία, μη Κύ­ πριων συγγραφέων, έχει πιστεύω τη θέση της στο αφιέρωμα του Διαβάζω, έστω και ως κίνητρο για να σκεφτούμε τι μπορεί να σημαίνει η τωρινή «αιφνίδια» παρουσία της Κύπρου ως λογοτεχνικού τόπου. Διευκρινίζω ότι δεν πρόκειται βέβαια για κανενός είδους εξαντλητική καταγραφή, ούτε και υπάρχει δυνατότητα για κάτι τέ ­ τοιο στα όρια αυτού του κειμένου, η οι­ κονομία του οποίου αντίθετα επιβάλλει την επιλεκτική και σχεδόν κωδικοποιημένη αναφορά. Δηλώνω ακόμα εξαρχής ότι θα αναφερθώ και σε δύο βρετανικά βιβλία, με κυπριακή θεματολογία, τα οποία έπεσαν τυχαία στα χέρια μου και τα οποία θεωρώ, επίσης, σημαντικά. Ωστόσο, η αποσπασματική αντίληψή μου για τη βρετανική λογοτε­ χνία δεν μου επιτρέπει γενικότερες παρα­ τηρήσεις και περιορίζομαι στην επισή­ μανση πως θα ήταν καλό αυτά τα βιβλία να βρουν το δρόμο για να κυκλοφορή­ σουν στα ελληνικά. Ως χρονικό όριο προς τα πίσω, βάζω την καταλυτική χρονολογία του 1974 και ως λογοτεχνικό ορόσημο, αναφέρω αυτοδί­ καια το συνθετικό ποίημα του Γιάννη Ρί-

Τ

10 Ο

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

τσου «Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο», καθώς τυπώθηκε αυτόνομα από τον Κέ­ δρο, το Σεπτέμβριο του 1974. Σημαντική και ακαριαία αντίδραση του Ρίτσου στα τραγικά γεγονότα της τουρκικής εισβο­ λής, όπως συνέβη άλλωστε και χρόνια πριν με το αφιερωμένο στον Γρηγόρη Αυ­ ξεντίου ποίημά του «Αποχαιρετισμός», που τυπώθηκε τον Μάρτιο του 1957, μήνα και χρονιά του θανάτου του ήρωα του Απελευθερωτικού Αγώνα των Κυ­ πρίων. Το 1980 κυκλοφορεί και όχι ευκαιριακά ασφαλώς, από τις εκδόσεις Εστία, η Χάλ­ κινη Εποχή του Ρόδη Ρούφου. Το βιβλίο αυτό μοιραία μεταθέτει τα χρονικά μας όρια πολύ πιο πίσω, καθώς πρωτοκυκλοφόρησε στα αγγλικά το 1960, ως απά­ ντηση στα Πικρολέμονα του Λώρενς Ντάρρελ που είχαν εκδοθεί ως Bitter Lenonszo 1957 στην Αγγλία και σε μετά­ φραση του Αιμίλιου Χουρμουζίου στα ελ­ ληνικά, το 1959 από τις εκδόσεις Γρη­ γόρη. 0 διπλωμάτης Ρόδης Ρούφος που υπηρέτησε στην Κύπρο μεταξύ του 1954 και του 1956, εξοργισμένος καταφανώς από τον γνώριμό του Λόρενς Ντάρελ, ο οποίος στο βιβλίο του εκφράζει τη βρετα­ νική αποικιακή πολιτική στο θέμα του Κυ­ πριακού Αγώνα του 1955-59, γράφει το 1958, ενώ διαρκεί ακόμα ο Αγώνας, το δικό του βιβλίο, με σκοπό να δημοσιευτεί και να κυκλοφορήσει στην Αγγλία. Η αγ­ γλική αυτή εκδοχή όντως κυκλοφόρησε με τον τίτλο The Age o f Bronze, το 1960. Μια προσπάθεια σημαντική, όσο και γεν­ ναία, εκ μέρους του Ρόδη Ρούφου, αν σκεφτεί κανείς την «υπεροπλία» του αντι­ πάλου του και μόνο από το γεγονός ότι εκείνος έπαιζε «εντός έδρας». Ως προς τα καθ' ημάς η Χάλκινη Εποχή έχει κάνει

τρεις εκδόσεις από το 1980 έως σήμερα και θεωρώ ως αξιομνημόνευτο το γεγο­ νός ότι η ευρείας κυκλοφορίας εφημε­ ρίδα ΤΟ ΒΗΜΑ προσέφερε το βιβλίο για τους αναγνώστες της στην σειρά «Ιστορία και Λογοτεχνία», με ημερομηνία 1ης κυ­ κλοφορίας, 19 Δεκεμβρίου 2008, Το βιβλίο του Ρούφου έχει ως υπότιτλο «Το μυθιστόρημα του Κυπριακού Αγώνα» και την ενδεικτική αφιέρωση «Σ' όοους διάλεξαν την Ελευθερία». Από το 1980, από την πρώτη έκδοση δη­ λαδή της Χάλκινης Εποχής, έως σήμερα, η Κύπρος και κυρίως τα πιο πρόσφατα ιστορικά γεγονότα του πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής, τροφοδοτούν μόνο κάποια μεμονωμένα ποιήματα και σκόρπιες αναφορές σε πεζά. Εξαιρώ τα θαυμάσια διηγήματα του Χριστόφορου Μηλιώνη, εμπνευσμένα από τα χρόνια (1960-1964) που έζησε ο ίδιος ως καθη­ γητής στην Αμμόχωστο. Είναι σίγουρα συμπτωματικό, αλλά δεν παύει να μοιάζει με τα παιχνίδια που παί­ ζει η ζωή, το γεγονός ότι και τα δύο πρό­ σφατα ελληνικά μυθιστορήματα, στα οποία θα αναφερθώ, πρωτοκυκλοφόρησαν το Μάρτιο του 2009. Το πρώτο έχει τίτλο Κόκκινο στην Πράσινη Γραμμή, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Με­ ταίχμιο και συγγραφέας είναι ο Βασίλης Γκουρογιάννης. Το βιβλίο αφηγείται την ιστορία των ελλαδιτών στρατιωτών κατά την τουρκική ει­ σβολή στην Κύπρο, μέσα από τα μάτια μιας ομάδας βετεράνων πολεμιστών του 74 που έχουν ιδρύσει ένα σύλλογο και οι οποίοι οργανώνουν στην Κύπρο ένα συνέ­ δριο για να μιλήσουν για τα γεγονότα και να διεκδικήσουν την αποκατάσταση της τιμής τους με μια αναγκαία προσθήκη στα βιβλία της Ιστορίας. Το βιβλίο του Γκουρογιάννη, ένα βιβλίο ανδρικού λόγου, σκληρό, κριτικό και αυτοκριτικό, χαρακτηρίζεται στο εξώφυλλο

ως μυθιστόρημα, θεωρώ όμως ότι ο συγ­ γραφέας, με το μότο από την Ελένη του Σεφέρη που προτάσσει, «... στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη / που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα, / άραξα μοναχός μου μ' αυτό το παραμύθι, αν είναι αλή­ θεια πως αυτό είναι παραμύθι», εσκεμμένα υπονομεύει αυτόν το χαρακτηρισμό. Το δεύτερο βιβλίο έχει τίτλο Εν μέρει ελ­ ληνίζω ν, συγγραφέας είναι ο Μ. Β. Χατζόπουλος και κυκλοφόρησε από τις εκδό­ σεις Εστία, επίσης το Μάρτιο του 2009. Γ αυτήν την κυπριακή «Ερόικα», ο συγγρα­ φέας μιλά, μέσα από τα μάτια του έφη­ βου Δημήτρη, για την ταραγμένη εποχή του Απελευθερωτικού Αγώνα στην Κύ­ προ, αλλά και για την προσωπική ζωή του ήρωά του, αναπλάθοντας με τρόπο πραγ­ ματικά εντυπωσιακό την ατμόσφαιρα της εποχής. Γ αυτό ασφαλώς βοήθησε η ιδιό­ τητά του ως ιστορικού και η ενδελεχής

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 Ι Ο Ι

[ΑΦI ΕΡΩΜ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

μελέτη τωγ πηγών, που δεν είναι όμως ποτέ αρκετή από μόνη της για να δώσει τόσο πειστικά το κλίμα μιας εποχής, όπως το κατάφερε ο Μιλτιάδης Χατζόπουλος, χωρίς να έχει ο ίδιος βιωματικές εμπει­ ρίες. Τα ξενόγλωσσα βιβλία για τα οποία θα μι­ λήσω είναι το Race o f Scorpions της Dorothy Dunnett και το Swimming to Ithaca του Simon Mawer.

To Race o f Scorpions είναι το τρίτο βιβλίο μιας σειράς ιστορικών μυθιστορημάτων με τίτλο The House o f Niccolo που αποτελείται από επτά βιβλία. Η σειρά άρχισε να εκδίδεται το 1986 και ολοκληρώθηκε το 2000, μόλις ένα χρόνο πριν το θάνατο της σκωτζέζας συγγραφέως. Την πληρο­ φορία για τη σειρά αυτή την οφείλω στη φίλη Νίκη Μαραγκού, αλλά παρά τις ηροσπάθειές μου δεν κατάφερα να την εντο­ πίσω στα βιβλιοπωλεία της Αθήνας και την απέκτησα κατόπιν παραγγελίας από το εξωτερικό. Η ιστορική αυτή σειρά αφηγείται τις περιπέτειες του νεαρού Nic­ colo, τον 15ο αιώνα, ο οποίος ξεκινά τη ζωή του ως μαθήτευόμενος βαφέας, για να καταλήξει ένας παράγων της αναδυόμενης τάξης των εμπόρων. Οι περιπέτειές του τον οδηγούν σε πολλές χώρες της Ευρώπης, αλλά και στη Μαύρη θάλασσα και στην Περσία, στα νησιά της Μεσο­ γείου, στην Αίγυπτο και στη δυτική Αφρική. Φυλλομετρώντας τα βιβλία με τους χάρτες που περιέχουν και τους πίνα­ κες των προσώπων, ιστορικών και μη, που παρελαύνουν στις σελίδες τους αντιλαμ­ βάνομαι ότι πρόκειται για μια χορταστική, περιπετειώδη, ιστορική και ταυτόχρονα ρομαντική ιστορία «στα πρότυπα του Αλε­ ξάνδρου Δουμά και της Μαίρης Ρενώ», όπως αναφέρει το οπισθόφυλλο του πρώτου τόμου.

0 τόμος Race o f Scorpions διαδραματίζε­ ται κατά το μεγαλύτερο μέρος στη φραγκοκρατούμενη Κύπρο των Λουζινιάν και

102

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

κύριους ρόλους, ανάμεσα στους πολυ­ πληθείς ήρωες, διαδραματίζουν η βασί­ λισσα Καρλόττα των Λουζινιάν, ο νόθος γιος του Ιωάννη του II και αδελφός της Καρλόττας, Ιάκωβος, η μητέρα του, Μαριέττα της Πάτρας, και πολλοί άλλοι. Μέρος του βιβλίου διαδραματίζεται επί­ σης στη Ρόδο των Ιωαννιτών Ιπποτών. Το βιβλίο με τίτλο Swimming to Ithaca, κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 2006 στη Μεγάλη Βρετανία.

0 συγγραφέας, γεννημένος το 1948, πέ­ ρασε μέρος των παιδικών του χρόνων στην Κύπρο, την περίοδο του Αγώνα της ΕΟΚΑ (1955-59), όπου υπηρετούσε ο πα­ τέρας του ως στρατιωτικός. Το βιβλίο διαδραματίζεται στην Κύπρο αυτά ακριβώς τα χρόνια και κινείται σε δύο αφηγηματικά επίπεδα. Το πρώτο μιλά για τη ζωή του ήρωα του βιβλίου, του πανεπιστημιακού καθηγητή της Ιστο­ ρίας Thomas Denham, ενώ το δεύτερο αφηγείται τη ζωή της μητέρας του στην Κύπρο, την ταραγμένη δεκαετία του '50, όπου εκείνη θα ερωτευτεί έναν Κύπριο αγωνιστή, γεγονός καταλυτικό που θα αλ­ λάξει οριστικά τη δική της ζωή αλλά και του ήρωα του βιβλίου. Το βιβλίο αυτό πιστεύω ότι κινείται στον άξονα των Πικρολέμονων της Χάλκινης Εποχής αλλά και του βιβλίου Εν μέρει ελ­ λήνιζαν και αξίζει να διαβαστεί σε συν­ δυασμό μαζί τους. Με το συμπατριώτη του Ντάρελ, ο Mawer έχει ωστόσο δύο ουσιαστικές διαφορές. Το βιβλίο του, κατά πρώτον, είναι πιο «καθαρόαιμο» μυ­ θιστόρημα από τα Πικρολέμονα και επι­ πλέον η τριτοπρόσωπη αφήγηση επιτρέ­ πει στους διάφορους ήρωες να εκφράσουν απόψεις διαμετρικά αντίθετες, χωρίς αυτές να περνούν από το φίλτρο του πρωτοπρόσωπου αφηγητή. Όπως αναφέρεται στο οπισθόφυλλο, και τούτο έχει τη δική του βαρύτητα δεδομέ­ νου ότι ο συγγραφέας είναι Άγγλος, το βι-

[ Δ I A BA Z Ω I A Φ I E P Ω M AJ

(3λ ίο μιλά για «μια ιστορία βίας, τρυφερό­ τητας και διπλοπροσωπίας που διαδραμα­ τίζεται στο ανήσυχο και γοητευτικό νησί της Κύπρου στο τέλος της αυτοκρατο­ ρίας». Άφησα για το τέλος ένα θεατρικό έργο εμπνευσμένο από την Κύπρο, θεωρώντας ότι ως κείμενο μπορεί να ενταχθεί στη λο­ γοτεχνική παραγωγή που μας ενδιαφέρει και το οποίο κυκλοφορεί εξάλλου και ως βιβλίο από τις εκδόσεις Κέδρος. Πρόκειται για το έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Οι Αγνοούμενοι - μία ενδιαφέρουσα ζωή». Το έργο πραγματεύεται την καταλυτική παρουσία μιας Κύπριας που έρχεται στην Αθήνα για να συμμετάσχει σε μια πορεία διαμαρτυρίας για τους αγνοούμενους της Κύπρου -μ ε αδελφό αγνοούμενο η ίδια και γίνεται, με το πολύχρονο, κληρονομη­

μένο από τη μάνα πένθος της, ο καταλύτης της ζωής και της σχέσης της παντρε­ μένης στην Αθήνα και απομακρυσμένης από το πρόβλημα αδελφής της. Το έργο γράφτηκε το 2005 και πρωτοπαρουσιάστηκε στην Αθήνα το 2008 από την Εταιρεία Θεάτρου «Σαλτιμπάγκοι». Δεν γνωρίζω αν υπάρχει κάποιο άλλο θεα­ τρικό έργο ενδιάμεσα, αλλά νομίζω, και έχει τη σημασία του για όσα κουβεντιά­ ζουμε εδώ, ότι το αμέσως προηγούμενο, εμπνευσμένο από την ιστορική μοίρα της Κύπρου έργο, είναι «Το νησί της Αφροδί­ της» του Αλέξπ Πάρνη (1960). Το έργο, με θέμα από τον Απελευθερωτικό Αγώνα των Κυπρίων, μας έδωσε, στην κινηματο­ γραφική του μεταφορά, μια ανθολογού­ μενη ερμηνεία του ρόλου της Κύπριας μάνας από την Κατίνα Παξινού. ■

Γεώργιος Γεωργός

Μεταξύ Γ. Θεοτοκά και Κ. Πολίτη πρώτος Ελλαδίτης που προσπά­ θησε να γράψει ένα κυπριακό μυθιστόρημα ήταν ο Γιώργος Σεφέρης. Η προσπάθειά του κράτησε μερικά χρόνια, αλλά η υπηρεσιακή του εμπλοκή στο κυπριακό και οι συνεχείς απογοητεύσεις του είχαν ως αποτέλε­ σμα να μην ολοκληρώσει ποτέ το μυθι­ στόρημά του, στο οποίο είχε δώσει τίτλο Βαρνάβας Καλοστέφανος. Τα υπάρχοντα αποσπάσματα του ημιτελούς σεφερικού μυθιστορήματος εκδόθηκαν το 2007 από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης, με επιμέλεια της Ναταλίας Δεληγιαννάκη. Τον Σεφέρη ακολούθησε ο

0

Ρόδης Κανακάρης-Ρούφος με τη Χάλκινη Εποχή, ένα ηρωικό αφήγημα που είχε στόχο να απαντήσει στα Πικρολέμονα του Λόρενς Ντάρελ. Κάποιες άλλες προ­ σπάθειες, στο μισό αιώνα που ακολού­ θησε, δεν μπόρεσαν να φιλοξενηθούν στους πάγκους των βιβλιοπωλείων ή να φτάσουν στο ευρύ κοινό. Ξαφνικά, φέτος έχουμε δύο θαυμάσια μυθιστορήματα. Το Κόκκινο στην Πράσινη Γραμμή του Βασίλη Γκουρογιάννη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και το Εν μέρει ελληνιΖωντου Μιλτιάδη Χατζόπουλου από τις εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου της Εστίας. Το πρώτο κινείται στη δεκαε-

Μιλτιάδης Β. Χατζόπουλος Εν μέρει ελληνίζων Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2009 σ. 354. € 14

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 1 0 3

δ ι α β α ζ ω

[

]

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

χία του 70 με επίκεντρο το πραξικόπημα και την εισβολή και τις επιπτώσεις τους ως σήμερα. Το δεύτερο κινείται στη δεκαετία του '50 και ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια του κυπριακού αγώνα. Θα μπο­ ρούσε να έχει τίτλο «Στοιχεία από τη δεκαετία του '50». Χωρίς να υπάρχει παρόμοια πρόθεση από το ουγγραφέα, το Εν μέρει ελληνίζων φαίνεται να κινείται στα ίχνη του Βαρνάβα Καλοατέφανου και ο Χατζόπουλος επιτυγχάνει την ολοκλήρωση της ατελέσφορης σεφερικής προσπάθειας. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που δια­ βάζεται απνευστί. Γοητευτική αφήγηση, συγκροτημένη δομή και ολοκληρωμένη σκιαγράφηση των ηρώων, με το μύθο να παίρνει απροσδόκητες εξελίξεις, κρατά το ενδιαφέρον του αναγνώστη σε συνε­ χή εγρήγορση. Δύο στοιχεία ξεχωρίζουν, αυτά που δίνουν μία σεφερική συγγένεια στο μυθιστόρημα. Η βαθιά γνώση και αναπαράσταση του κόσμου της Κύπρου και η διάχυτη αρχαιογνωσία και γνώση της ιστορίας του νησιού. Είναι εμφανές ότι ο Χατζόπουλος διέθεσε χρόνο, μόχθο και υπομονή για τη συγκέντρωση που υλικού που αξιοποίησε κατά τη διάρκεια της συγγραφής. Είναι εμφανής η πλήρης βιβλιογραφική ενημέρωση για την ιστο­ ρία και αρχαιολογία της Κύπρου, αλλά και η αξιοποίηση πολλών πληροφοριών. Αγγίζει και διεισδύει σε πτυχές της κυπριακής κοινωνίας, συχνά κρυφές και ανομολόγητες, από αυτές που μόνο κάποιοι Κύπριοι ομολογούμε μεταξύ μας σε στιγμές πικρής αυτοκριτικής. Η δια­ στρωμάτωση της κυπριακής κοινωνίας στη δεκαετία του '50, η αντιπαλότητα της ελληνικής με την αγγλική κουλτού­ ρα, η συνειδησιακή σύγκρουση αυτών που θαύμαζαν τους Άγγλους με τις εθνι­ κές τους επιλογές, αγώνας για την αυτο­ διάθεση που συγκλόνισε το σύνολο του λαού, οι αντιδράσεις των Τουρκοκύ­ πριων, η αδυναμία των όγγλων κατοίκων

104-

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

να κατανοήσουν την κατάσταση, η δια­ φορετική νοοτροπία που εκπορευόταν από το Παγκύπριο και την Αγγλική Σχολή είναι μερικά μόνο από τα θέματα που απασχολούν το συγγραφέα στην οικοδό­ μηση του κυπριακού, του σκηνικού μέσα στο οποίο δρουν οι ήρωές του, πρωτα­ γωνιστές και δευτεραγωνιστές. Στο επί­ κεντρο της αφήγησης η οικογένεια Δωρίδη με πρωταγωνιστή τον έφηβο γιο της Δημήτρη Δωρίδη. Με την κεντρική ιστο­ ρία του Δημήτρη διαηλέκονται οργανικά πολλές άλλες ιστορίες, που συνθέτουν μια ευρύτερη εικόνα και δίνουν με αμε­ σότητα την εποχή. Οι ιστορίες της Μαρίας, της Φροσούς, της Σάρας και άλλες διασταυρώνονται με την ιστορία του Αυξεντίου, αλλά και την πραγματική κυπριακή ιστορία, τη σύλληψη και τη δίκη του Καραολή, τους απαγχονισμούς, την άφιξη του Χάρτινγκ, τις συνομιλίες Μακα­ ρίου - Χάρτινγκ, την εξορία του Μακαρί­ ου, τις μαθητικές διαδηλώσεις και άλλα. Παρά το έντονο ιστορικό υπόστρωμα, το Εν μέρει εήληνίζων δεν είναι καθαρά ιστορικό μυθιστόρημα. Είναι ακόμη δύσκολο να το εντάξεις σε μία συγκεκρι­ μένη κατηγορία. Η κεντρική αφήγηση για τον Δημήτρη Δωρίδη το κατευθύνει προς τα μυθιστορήματα εφηβείας, όπως η Ερόικα, ενώ οι περιγραφές της Λευκω­ σίας, της Κερύνειας και της Αμμοχώστου θυμίζουν τις περιγραφές της Σμύρνης στο άλλο μυθιστόρημα του Κοσμά Πολί­ τη, Στου Χατζηφράγκου. Νομίζω μάλιστα πως στην αφήγηση το μυθιστόρημα του Χατζόπουλου συγγενεύει με εκείνη του Πολίτη. Μόνο στο τελευταίο κεφάλαιο, με το δεκαετές αφηγηματικό άλμα, ιχνη­ λατεί κάποιος μια νότα Καββαδία στη δια­ δικασία της αναγνώρισης. Δεν θα επεκταθώ στην υπόθεση της αφήγησης. Δεν θα 'θελα να μοιάσω με τον κακοπροαίρετο θεατή αστυνομικής ταινίας που πληροφορεί εισερχόμενος στην αίθουσα ποιος είναι ο δολοφόνος.

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

Φ I Ε Ρ Ω Μ A

θα πω μόνο πως αν ο Μιλτιάδης Χατζόπουλος δεν έκανε μι'α λαμπρή καριέρα ως ιστορικός, σίγουρα θα μπορούαε να είναι ένας επιτυχημένος συγγραφέας. Μας έδωσε ένα εξαίρετο μυθιστόρημα. Ως Κύπριος, τον ευχαριστώ που είχε στο

]

επίκεντρο της αφήγησής του την Κύπρο. Ως αναγνώστης, του είμαι ευγνώμων για την αναγνωστική ευτυχία που μου χάρισε μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματός του. Ήταν μία απόλαυση αφήγησης, έντεχνου λόγου και ιστορίας. ■

Γεώργιος Γεωργός

Από τις συναναστροφές της σιωπής στο Ροσμαρίνο υναναστροφές της Σιωπής το 1991, Άνθη Ράμνου το 1999, Ροσμαρίνος το 2008, τρεις ποιητικές συλλογές του Γιώργου Μοράρη που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Λιγογράφος, ποιητής που επέλεξε να ζει μακριά από τα φώτα της αγοράς και τις δημό­ σιες σχέσεις των κοινωνικών συναθροί­ σεων. Η ποίησή του ελλειπτική, στοχα­ στική, με αναγωγές συχνά στη νεότερη ιστορία και συχνότερα στην αρχαιότητα. Μέσα από συμβολισμούς και τελετουργι­ κές υποδηλώσεις.

0 Γιώργος Μοράρης έγραφε ποίηση από τα μαθητικά του χρόνια. Το 1966 κυκλο­ φόρησε στην Κύπρο η συλλογή του με τον «ευφάνταστο» τίτλο Ποιήματα, με πρωτόλεια εφηβικά στιχουργήματα, σπουδές στην παραδοσιακή ποιητική. Την αποκήρυξε νωρίς, με τον ίδιο τρόπο που κατέστρεφε πολλά από τα ποιήματα των νεανικών του χρόνων, που κρατούσε χειρόγραφα μέχρι τα χρόνια των σπου­ δών του στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθή­ νας. Στα χρόνια που ακολούθησαν δημοσίευ­ σε στην περίοδο 1970-1971 τα ποιήμα­ τα, Οι συνωμότες. Οι κεραίες των μυρμη­ γκιών, Η λύρα της Αρλέττας, Η αναγνώ­ ριση και η Μαγδαληνή στο καλό, αλλά βραχύβιο, περιοδικό, Επιθεώρησις Λόγου

Σ

και Τέχνης. Πρόκειται για ποιητικές ασκή­ σεις στο ρυθμό και στο μέτρο, με προ­ σπάθειες ανανεωτικές, που καταδεικνύ­ ουν όμως το ποιητικό του τάλαντο. Μνη­ μονεύω το ποίημα Μαγδαληνή, μια πρώι­ μη αναφορά στη γυναίκα που τα τελευ ­ ταία χρόνια και ιδιαίτερα μετά τον Κώδικα Ντα Βίτσι, πρωταγωνιστεί σε μελέτες και μυθιστορήματα. Στην Ελλάδα τα πρώτα του ποιήματα δημοσιεύθηκαν στο πρώτο τεύχος της Διαγώνιου τ ο 1979. 0 Ντίνος Χριστιανόπουλος εμπιστεύτηκε τη διαίσθησή του, αλλά και την ποιότητα γραφής του νεα­ ρού Κύπριου ποιητή, και του δημοσίευσε 10 ποιήματα. Ήταν μία δυναμική εμφάνι­ ση στο χώρο της νεοελληνικής ποίησης, μία σύγχρονη φωνή ανανέωσης, μία αποκάλυψη. Ήταν μία μεγάλη στιγμή για τον Γιώργο Μοράρη, η πρώτη του κατα­ ξίωση, αφού ήταν γνωστό ότι ο Χριστιανόπουλος έστελνε εκατοντάδες σελίδες με ποιήματα στο καλάθι. Δύο χρόνια αργότερα, στο τεύχος 8 του 1981, η Δια­ γώνιος δημοσίευσε άλλα 5 ποιήματά του. Ανάμεσά τους το αριστουργηματικό «Το πένθος της Αντωνίας», το καλύτερο της πρώτης ποιητικής του περιόδου. Ακολούθησαν μεμονωμένες δημοσιεύ­ σεις ποιημάτων στις Φωνές που έβγαζε ο Πρόσπερος του Τάσου Κόρφη, στον

Γιώργος Μοράρης Ροσμαρίνος Καστανιώΐης, 2008 0 .61, € 9,41

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 1 0 5

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Κύκλο που έβγαζε στη Λάρνακα ο Φοίβος Σταυρίδης, στο Δέντρο, στο Αντί, στη Λέξη, στην Ακτή και αλλού. Ποιήματά του δημοσιεύθηκαν, επίσης, σε ανθολογίες και συλλογικούς τόμους. Είχε αρχίσει να γίνεται γνωστός σ' έναν ευρύτερο λογο­ τεχνικό χώρο και ήταν αρκετοί αυτοί που δήλωναν πίστη και αναγνώριση στο ποιη­ τικό του έργο. Το 1988 ο Θανάσης Βαλτινός σε συνέ­ ντευξη του στα Νέα είχε ονοματίσει τον Γιώργο Μοράρη ως τον ποιητή της νέας γενιάς που συνέβαλε στην ανανέωση και στο προχώρημα, από άποψη ουσίας, νεωτερικής έκφρασης και θεματολογικών επιλογών. Είκοσι χρόνια αργότερα, η άποψή του, αργά αλλά σταθερά, επιβε­ βαιώνεται. Η συλλογή του με τίτλο Συνα­ ναστροφές της σιωπής, που κυκλοφόρη­ σε τρία χρόνια αργότερα, το 1991, έγινε δεκτή με πολλά και ευνοϊκά σχόλια. Περιελάμβανε κατά κύριο λόγο τα δημο­ σιευμένα ποιήματά του, με εξαντλητική επεξεργασία, καθώς και ελάχιστα νεότε­ ρα. Πρωταγωνιστούσε φυσικά το πολυανθολογημένο ήδη «Πένθος της Αντω­ νίας», που είχε αποβεί πρότυπο ποιητικής και ενίοτε και αντιγραφής από αρκετούς νέους ποιητές. Στα βασικά γνωρίσματα της συλλογής, η δραματική πλοκή και το αφηγηματικό στοιχείο, οι μακρινοί απόηχοι από τον Καβάφη, τον Ρεμπώ και τον Βερλαίν, η επιμελημένη γλωσσική διατύπωση. Οι λέξεις είναι όχημα πολυτελείας για τον Γιώργο Μοράρη και είναι η μόνη πολυτέ­ λεια που έχει αφήσει να εισδύσει στη ζωή του. Οι πολιτικές νύξεις, πιο έντονες στο «Πένθος της Αντωνίας», όπου ο κόσμος της χούντας εμφανίζεται με μορφή ανδρείκελων, η λεπτή ειρωνεία και το κυπριακό του φορτίο, γεμάτο από εμπειρίες, αγώνες και απογοητεύσεις. Στο «Ικρίωμα», με εμφανείς αναγωγές στις εκτελέσεις των Κύπριων πατριωτών από τους Άγγλους, καταθέτει την αγωνία

10<3

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

των μελλοθάνατων, το πέρασμα από την επίγεια ζωή της νεανικής του ανθοφο­ ρίας στην αγέραστη μνήμη της θυσίας και της άχρονης αιωνιότητας. Ένας προ­ βληματισμός που κατατίθεται χωρίς πατριωτική προδιάθεση και εθνικιστική ρητορία, αλλά με βαθύ προβληματισμό για τον αγώνα και την αγωνία για όσους σηκώνουν στους ώμους το βαρύ φορτίο της συνέπειας προς τα μεγάλα ιδανικά. Στο «Γράμμα από τη ξεχασμένη μάχη», ένα ποίημα μετουσίωσης των τραυματι­ κών του εμπειριών από το γενέθλιο νησί, την εισβολή και την τραγική ανεπάρκεια οτους χειρισμούς του κυπριακού, απορ­ ρίπτει τις ενδοτικές διαδικασίες και ανα­ ζητεί διεξόδους για μία πορεία ελπίδας δηλώνοντας πως καμμιά ελπίδα δε μεναλώνει υψηλότερα από τη δύναμή της. Πρόκειται ίσως για το πιο πολιτικό ποίημα του κυπριακού κύκλου της ποίησής του που τον συνθέτουν ποιήματα και από τις τρεις συλλογές του, όπως η «Λευκή Ακτή, Το φρούριο της Κερύνειας», η «Γυναίκα του αγνοούμενου» από τα Άνθη Ράμνου, η «Σαρκοφάγος στην εξοχή», και η ενότητα «Κρίνα του γιαλού» με πέντε ποιήματα «Ανατολική Μεσόγειος», «Το καλοκαίρι της εισβολής», «Κύπριοι αιχμά­ λωτοι στα Άδανα», «Πληγή στο δέντρο», που είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Σολωμού και το «Αρκαδοκυπριακό», που περιέχονται στην τελευταία του ουλλογή Ροσμαρίνος. Στοιχεία βιωματικά και μία περιρρέουσα μελαγχολία της πικρής πατρίδας, διαχέονται σ' όλα τα ποιήματά του. Η ποίησή του είναι επιδεκτική πολλαπλών αναγνώ­ σεων. Στοχαστικής για την ανθρώπινη ύπαρξη, ερωτικής και πολιτικής. Αναφέ­ ρω ενδεικτικά την «Ιερά Πορνεία», ένα ποίημα με έντονη ερωτική υφή, που επι­ δέχεται πολιτικές προσεγγίσεις και βρί-

[ δ ι α β α ζ ω ]

Α Φ I Ε Ρ Ω Μ AJ

οκειαι σ' έναν υπόγειο διάλογο με το «Δαίμονα της Πορνείας» του Γιώργου Σεφέρη. Για τις Συναναστροφές της Σιωπής ο Χρήστος Χατζήπαπας έγραψε στη Νέα Εποχή·. «0 Γ. Μοράρης, κατορθώνει στην ποίησή του μια τέτοια λιτότητα και αφαί­ ρεση που ξαφνιάζει.

0 Νίκος Ορφανίδης στην Ακτή σημείωνε ότι: «Με τις Συναναστροφές της Σιωπής έχουμε έναν ποιητικό λόγο εκρηκτικό. Πρόκειται για μία γραφή που κουβαλεί αφενός τη μνήμη του φυλετικού σπα­ ραγμού, όπως βιώνεται από το 1920 και εξής, και αφετέρου αναπτύσσει και τους ποιητικούς τρόπους με τους οποίους πορεύεται η γενιά του '60 ή του 70». Ποιητής και κριτικός, με στερεή δοκιμιακή κατάρτιση, ο Νίκος Ορφανίδης επιση­ μαίνει την ανανεωτική κομιδή του Γιώρ­ γου Μοράρη και τη νεωτερικότητά του, εστιάζεται στα πολιτικά μηνύματα αλλά αποφεύγει οποιαδήποτε αναφορά στον κυρίαρχο ερωτικό λόγο που είναι διάχυ­ τος σ' όλη τη συλλογή. Αντίθετα, ο Αλέξης Ζήρας τονίζει «τη μινιμαλιστική αποκρυστάλλωση της ματιάς του πάνω οε λεπτομέρειες, σε αποχρώ­ σεις, σε πυκνά διαμορφωμένα συνήθως ονειρικά τοπία, που όμως δεν μειώνουν αλλά αναστρέφουν τα αισθήματα της προσωπικής οδύνης και υπομνηματίζουν διαρκώς τη φθορά των». Η δεύτερη συλλογή του Γιώργου Μορά­ ρη, που κυκλοφόρησε το 1999, πάντα από τον Καστανιώτη, περιλαμβάνει 24 ποιήματα με κυρίαρχο στοιχείο μία αρχαιογνωστική συμβολιστική, που εμ ­ φανίζεται στην πρώτη συλλογή, εδραιώ­ νεται στη δεύτερη, εκλογικεύεται στην τρίτη, αλλά αποβαίνει πλέον κυρίαρχο στοιχείο της ποιητικής του. Η αρχαιοελ­ ληνική γραμματεία, η ιστορία, η μυθολο­ γία και η αρχαιολογία, τα πρόσωπα, τα τοπωνύμια, τα αρχαία μνημεία αποτε­ λούν μια απέραντη δεξαμενή απ' όπου

αντλεί σύμβολα και αφετηρίες εμπνευστής. Η Ραμνούντα, η Ελευσίνα, ο Κεραμεικός είναι προσφιλή του ποιητικά τοπία, σκηνές δράσης ή αναφοράς και στις τρεις του ποιητικές συμβολές. 0 προσφιλής του αρχαίος κόσμος είναι το σκηνικό για σύγχρονη προσέγγιση και διαχρονικές διαπιστώσεις. Συχνά επιτύμ­ βιες εικόνες και παραστάσεις ενεργοποι­ ούν τον ποιητικό του συνειρμό. Η συλλογή Άνθη Ράμνου τιμήθηκε το 2000 με το Κυπριακό Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Ήταν η πρώτη μεγάλη αναγνώ­ ριση της ποίησής του, που ολοκληρώθη­ κε την επόμενη χρονιά με την απόφαοη της περίληψης του ποιήματος του «Ο ζωγράφος του Αμφορέα» στην έκδοση Borders σύνορα, ένα συλλογικό τόμο ευρωπαϊκής ποίησης που εκδόθηκε από τη βελγική Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η τρίτη συλλογή Ροαμαρίνος, που κυ­ κλοφόρησε στα τέλη του 2008 από τον Καστανιώτη, διακρίνεται για το μεστό και περίτεχνο περιεχόμενό της. 0 κυρίαρχος αρχαιογνωστικός του συμβολισμός, χω­ ρίς καμιά ουτοπική προγονοπληξία ή έμ­ μονη προγονική προσήλωση σε πατρο­ παράδοτες αξίες και ιδεοληψίες, προ­ βάλλει ως ολοκληρωμένη ποιητική πρό­ ταση. Χωρίς να ακολουθεί τα ίχνη της πορείας του Σεφέρη, που αξιοποίησε πρώτος συστηματικά τον αρχαιογνωστικό πλούτο, έρχεται να καταθέσει το δικό του αρχαίο κόσμο, κόσμο των μικρών λε­ πτομερειών, της καθημερινότητας και των ιχνών που έφτασαν ανεξίτηλα μέχρι σ' εμάς, ως μάρτυρες απλοί ενός κό­ σμου που έφυγε και ταυτόχρονα είναι καθημερινά παρών, όχι αυτός που είναι καθημερινά παρών, όχι αυτός που είναι στα μουοεία, αλλά αυτός που είναι κυ­ ρίαρχος στη μνήμη και τον ψηλαφούμε καθημερινά σε ονομασίες, τοπωνύμια, αναγνώσματα και ταπεινά αρχαιολογικά κατάλοιπα. ■ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 1 0 7

Αρσένιος Θησέας ο ντεντέκτιβ της μεγαΠονήοου

Ο

Κυριάκος Μαργαρίτης ανήκει στη νεότερη λογοτεχνική κυπριακή γε­ νιά και καταγίνεται επιτυχώς με το αστυνομικό μυθιστόρημα. Αν και ζει στην Ελλάδα, δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός στην κοινότητα των

φίλων της αστυνομικής λογοτεχνίας. Έχει εντρυφήσει στη νουάρ κουλτούρα και ταυτόχρονα διατηρεί αυτό που θα λέγαμε «κυπριακότητα» ή έστω κυπριακή εσάνς. Στο μυθιστόρημά του Ρέκβιεμ για τους απόντες, που θα κυκλοφορή­ σει σε λίγες ημέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός, έχει ως ήρωα έναν αντι-ήρωα ντεντέκτιβ, τον Αρσένιο Θησέα. Γοητευτικός μέσα στην ατσαλοσύνη του, θα οδηγήσει μία ιστορία σε ένα κρεσέντο που θα συναρπάσει. Η προδημοσίευση που παραθέτουμε είναι ενδεικτική.

Το κινητό τηλέφωνο έδειχνε να συμφω­ νεί μαζί μου, καθώς διάλεξε ακριβώς εκείνη τη στιγμή για να χτυπήσει. Κοίταξα το όνομα στην οθόνη. Ήταν ο Πέτρος, αυτό που λένε ο καλύτερός μου φίλος ήδη από την εποχή του στρατού. Πάτησα το κουμπί και απάντησα. «Έλα, φίλε, τι έγινε;» «Αρσένιε;!» «Έλα ρε, ακούω». «Τα έμαθες;» «Τι πράγμα;» «Έχει βουίξει όλη η Πάφος. Έγινε φονικό!» «Τι...» «Ιστορίες γι' αγρίους, φίλε μου! Πήρε τον μπαλτά μέρα μεσημέρι και έσφαξε τη μάνα του στη βεράντα, μπροστά σε ένα σωρό περαστικούς!» «Τι στο διάολο... Ποιος; Πότε έγινε αυτό; Με δουλεύεις;» «Όχι ρε, αλήθεια σου λέω. Σ' εκείνη τη

103

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 200»

γειτονιά πίσω απ' τα δικαστήρια, ένας τύ ­ πος, λέει, μάλλον έπαθε αμόκ, δεν ξέρω... πάρκαρε το αυτοκίνητο έξω απ' το σπίτι της μάνας του, κατέβηκε με τον μπαλτά στο χέρι και την έσφαξε! Η γριά καθόταν στη βεράντα. Τον είδε ένα σωρό κόσμος. Κάτι γυναίκες έπαθαν νευρικό κλονισμό». Ω, η Κύπρος. Τι μέρος για να ζει κανείς! «Και μετά τι... Τι έγινε;» «Τίποτε ακόμα. Τώρα που μιλάμε τον ψά­ χνει η αστυνομία. 0 τύπος μπήκε στο αυ­ τοκίνητό του μες στα αίματα και έφυγε σαν κύριος. Μόλις μου τηλεφώνησε μια φίλη μου. Νομίζω ότι μία από τις γυναίκες που είδαν το περιστατικό ήταν η θεία της ή κάτι τέτοιο...» «Τι θα δούμε ακόμα...» ψιθύρισα χωρίς να μπορώ να προσδιορίσω τι είδους αί­ σθηση είχε προκαλέσει μέσα μου η ανατριχιαστική είδηση.

«Δε λες τίποτα, φίλε. Έχουμε ξεφύγει». «Ποιος ήταν αυτός ο τύπος, ρε Πέτρο; Τον ξέρουμε;» «Ναι, νομίζω... Είναι αυτός ο ήσυχος τύ ­ πος που περνά από την παμπ στην Κάτω Πάφο καμιά φορά, εκεί που παίζουμε βελάκια. Που κάθεται πάντα μόνος του. Κα­ τάλαβες;» Έκανα μια γρήγορη ανασκόπηση των προσώπων που επάνδρωναν το μπαρ της εγγλέζικης μπιραρίας όπου συχνάζαμε με τον Πέτρο τα απογεύματα, στην τουρι­ στική περιοχή της Κάτω Πάφου, για μερι­ κές καλές παρτίδες βελάκια και καμιά μπίρα. Απέκλεισα τους αναψοκοκκινισμένους κοιλαράδες Εγγλέζους, μόνιμους ή προσωρινούς κατοίκους του νησιού, και επικεντρώθηκα σε πιο μελαψές φάτσες, σε πιο κυπριακές φυσιογνωμίες. Πάνω που είχα εντοπίσει τον άνθρωπο για τον οποίο μου μιλούσε ο Πέτρος, η πόρτα του γραφείου μου άνοιξε με πά­ ταγο και ο άντρας που είχα στο μυαλό μου στεκόταν όρθιος, με σάρκα και οστά και κάμποσο αίμα που δεν ήταν το δικό του, μπροστά μου. Δεν είχα τη χαρά να ανακοινώσω αυτή την ανατρεπτική ε ξέ­ λιξη στον Πέτρο, καθώς το κινητό μού γλίστρησε απ' το χέρι και έπεσε στο δά­ πεδο ανοίγοντας στα δύο. Για πολύ λίγο, το σημαντικότερο πρό­ βλημα που με απασχολούσε ήταν η μπα­ ταρία του τηλεφώνου που είχε συρθεί κάτω απ' το γραφείο μου. Κάνοντας έναν ταχύτατο έλεγχο προτεραιοτήτων, όμως, ένιωσα απόλυτα ήρεμος. Σε σχέση με την μπαταρία, τουλάχιστον. «Ε...» «Είσαι ο Αρσένιος ο Θησέας που λένε;» 0 άντρας ήταν γνωστός ως Ζακχαίος, ένα παρατσούκλι που, χωρίς αμφιβολία, θα έκρυβε μιαν ενδιαφέρουσα ιστορία πίσω του. Την οποία, εκείνη τη στιγμή, δε μ' ενδιέφερε καθόλου να μάθω. Απ' όσο ήξερα, ο Ζακχαίος διατηρούσε ένα ψιλικατζίδικο στην Κάτω Πάφο και δεν είχε πει­

ράξει Ούτε μύγα σε όλη του τη ζωή. Η μάνα του θα ήθελε να ήταν μύγα, υπό τις παρούσες συνθήκες. «Ναι...» Δεν ξέρω πώς μπόρεσα να απαντήσω. Ούτε πώς δε λιποθύμησα απ' τον πανικό μου. Έτρεμα σύγκορμος και μπορούσα στ' αλήθεια ν' ακούσω την καρδιά μου. Εάν ποτέ όλα τα στηθοσκόπια του κόσμου βρα­ χυκυκλώσουν, οι γιατροί θα μπορούσαν να δείχνουν μια φωτογραφία του Ζακχαίου, έτσι όπως είχε εμφανιστεί στο γραφείο μου εκείνο το μεσημέρι της Δευτέρας, για να ακροαστούν τον παλμό των ασθενών τους. Θα έπιανε, το υπογράφω. Ο Ζακχαίος κρατούσε ακόμα τον μπαλτά στο δεξί του χέρι και νομίζω ότι πρόσεξα μερικές στάλες αίμα να πέφτουν στο δά­ πεδο. Το ανοιχτό λευκό πουκάμισο που φορούσε ήταν μες στα αίματα όπως και ένα μεγάλο μέρος απ' το πρόσωπό του

Κυριάκος Μαργαρίτης

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

109

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

. Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ

ΡΕΚβΙΕΜ

Π Α ΤΟ Υ Σ Α Π Ο Ν Τ Ε Σ SP

Κυριάκος Μαργαρίτης Ρέκβιεμ για τους απόντες Ψυχογιός, 2009

και τα μπράτσα του. Μετά τον τοκετό, ήταν η δεύτερη φορά στη ζωή αυτού του ανθρώπου που βρισκόταν βουτηγμένος στο αίμα της μάνας του. Κόντεψα να κάνω εμετό. Αλλά σκάφτηκα ότι μπορεί και να με σκότωνε καθώς ξέρναγα, έτσι προτίμησα να συγκρατηθώ. Αν ήταν να με βρουν σφαγμένο, ας μην έπρε­ πε να καθαρίσουν και τον εμετό μου. Δε θα ακουγόταν καλό στο βιογραφικό μου. Ούτε στη νεκρολογία μου. Χριστέ μου! Όταν χόρτασα να κοιτάζω έντρομος τον μπαλτά, έστρεψα το βλέμμα μου στο πρόοωπό του. Προς έκπληξή μου, ο Ζακ­ χαίος φαινόταν απίστευτα ήρεμος, νηφά­ λιος, σαν να είχε απόλυτο έλεγχο της κα­ τάστασης, σαν να ήταν ένας καλοκάγαθος χασάπης που ετοιμαζόταν να με ρωτήσει αν προτιμούσα χοιρινό ή βοδινό για το γεύμα μου. Αν και αγκομαχούσε, τίποτε άλλο πάνω του δε μαρτυρούσε αναστά­ τωση, τρέλα ή αμόκ. «Είναι αλήθεια αυτά που λένε για τη δου­ λειά σου;» «Ναι...» Τότε συνειδητοποίησα ότι δεν οφειλόταν

110

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

σε καμιά ψυχραιμία το γεγονός ότι του απαντούοα. Απλώς, είχα σκαλώσει στο «ναι» και θα μπορούσα να το επαναλαμ­ βάνω μηχανικά ακόμα και αν έπαιρνε μέ­ τρα στο λαρύγγι μου για να δει πόσο δυ­ νατό θα έπρεπε να είναι το χτύπημα. Ο Ζακχαίος, όμως, δεν έκανε ούτε ένα βή­ μα προς το μέρος μου. Με μια σιγανή, νη­ φάλια και σχεδόν φιλική φωνή, είπε: «Θέλω να βρεις το γιατί πέθανε η μάνα μου. Μό­ λις τη σκότωσα, ξέρεις. Άρα είναι σίγουρα νεκρή. Τέλος πάντων. Αν βρεις το γιατί, θα σου δώσω όλη την περιουσία της που εί­ ναι γραμμένη στο όνομά μου. Έτσι κι αλ­ λιώς, εγώ θα πάω φυλακή, οπότε δε θα χρειαστώ και πολλά χρήματα». «Ναι...» είπα αυτή τη φορά. «Σύμφωνοι; Ωραία. Τώρα, τηλεφώνησε στην αστυνομία να έρθει να με μαζέψει. Δεν έχω όρεξη να πάω να παραδοθώ μό­ νος μου. Εντάξει;» «Ναι...» είπα για αλλαγή. Δε χρειάστηκε να τηλεφωνήσω στην αστυ­ νομία. Το είχε κάνει ο ξάδελφός μου, που είχε δει τον Ζακχαίο από το φαρμακείο δί­ πλα στο γραφείο μου να βγαίνει από το αμάξι μες στα αίματα, κουβαλώντας τον μπαλτά. Οι σειρήνες των περιπολικών ακούστηκαν έπειτα από μερικά λεπτά. Και ο Ζακχαίος ανασήκωσε τους ώμους, μου έκλεισε το μάτι και μου χαμογέλασε. «Και όπως είπαμε, έτσι; Θα με βρεις στη φυλακή. Μη με ξεχάσεις. Θέλω να μάθω, εντάξει;» κατέληξε και βγήκε απ' το γρα­ φείο για να προϋπαντήσει τα περιπολικά. Έμεινα μόνος, κοκαλωμένος στη θέση μου, ιδρωμένος σαν να είχα μόλις τρέξει μαραθώνιο, μετά βίας συγκροτώντας την ουροδόχο κύστη μου και με το τρέμουλο να παραμένει σε τέμπο αργό, σαν να περίμενε τους τίτλους του τέλους για να πάψει. Σε μια έξαρση ευφράδειας, ψιθύρισα στο πουθενά: «Ναι...» „ Τι να πω; Όταν το άπαιτούν οι συνθήκες, μπορώ να είμαι ένας εξαιρετικά βολικός τύπος. ■

Β Ι Β Λ Ι Α ΠΟΥ Ξ Ε Χ Ω Ρ Ι Ζ Ο Υ Ν ΣτιγκΛάρσον

Χένινγκ Μανκέλ

ΠόλυΜ ηλιώ ρη

Τηλέμαχος Κώτσιας

Η δεκαεξάχρονη Χάριετ εξαφανίστηκε πριν από τριάντα έξι χρόνια και δε βρέθηκε ποτέ κανένα ίχνος της. Η υπόθεση έκλεισε κι όλοι την ξέχασαν, εκτός από το θείο της. Στους τοίχους του γραφείου του υπάρχουν σαράντα τρία κορνιςαρισμένα λουλούδια. Τα πρώτα επτά ήταν δώρα από την ανιψιό του. Τα υπόλοιπα έφταναν ανώνυμα κάθε χρόνο στα γενέθλιά του. Έτσι αρχίζει μια περιπέτεια εγκλήματος και τιμωρίας, σεξουαλικής διαστροφής και οικονομικής απάτης, αλλά και μια τρυφερή ερωτική ιστορία ανάμεσα σ' ένα δημοσιογράφο αι ένα ιδιόρρυθμο κορίτσι με τατουάζ.

Ένας άντρας βρίσκεται νεκρός μπροστά αε ένα ATM, θύμα καρδιακής ανακοπής, όπως όλα δείχνουν. Δύο κορίτσια συλλαμθάνονται για την άγρια δολοφονία ενός οδηγού ταξί και ομολογούν το έγκλημά τους χωρίς τύψεις. Δύο ξεκάθαρες υποθέσεις, που φαινομενικά δε συνδέονται μεταξύ τους, και μια νέα πρόκληση για τον επιθεωρητή Κουρτ Βαλάντερ.

Μέσα σε οκτώ μέρες, δύο καλά θαμμένα μυστικά έρχονται στο φως για να συντρίψουν πρόσωπα και σχέσεις. Κοινό τους σημείο: ο νεαρός Πέτρος. Γύρω του, η Μάρθα, η Αφροδίτη και ο Βλάσης, που διαδοχικά αγαπιούνται και μισιούντας όσο γυρίζει η μπάλα στη ρουλέτα της ζωής.

0 έρωτας δεν τα διορθώνει όλα. Η μεταμέλεια δεν αρκεί. Για κάποια πράγματα πάντοτε είναι αργά. Όμως η μπάλα της ρουλέτας κάποτε σταματάει και οι παίκτες, υπεύθυνοι ή αθώοι του δράματος, καλούνται να συνεχισουν τη ζωή τους.

0 Χαρίσης θυμάται εκείνο το πρωινό που επέατρεφε από την Αμερική. Αναρωτιόταν αν η επιστροφή αυτή θα ήταν η στερνή, ύστερα από τόσες περιπέτειες. Στα Βουνά της Μουργκάνας, στα σύνορα Αλβανίας και Ελλάδας, ξεκινά η νέα ζωή του. Εκεί, στην όχθη του Ιεριά, χτίζει ένα καλύβι. Και το καλύβι γίνεται χωριό, η Παράγκα. Και η φαμίλια του αβγαταίνει... Μέχρι τη στιγμή που διαγράφονται τα νέα σύνορα και το χωριά χωρίζεται στα δυο. Και η ζωή του, όπως την ονειρευόταν, δε θα είναι ποτέ πια η ίδια...

Από τον απόλυτο μετρ του αστυνομικού μυθιστορήματος Χένινγκ Μανκέλ.

ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΘΡΙΛΕΡ ΜΕ ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΑΠΗΧΗΣΗ

Η ΣΕΙΡΑ ΜΕ ΤΟΝ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗ ΒΑΛΑΝΤΕΡ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΚΕ ΣΕ 35 ΓΛΩΣΣΕΣ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΕΙ 24 ΕΚΑΤ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ

ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΣΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ

ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΓΝΩΣΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΣΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ

3η ΑΝΑΤΥΠΩΣΗ - 12η ΧΙΛΙΑΔΑ

1η ΑΝΑΤΥΠΩΣΗ

1η ΑΝΑΤΥΠΩΣΗ

1η ΑΝΑΤΥΠΩΣΗ

Ιού νιος 2 0 0 9

Επιμέλεια: Χρυσάνθη κουλελιί

Γενικός πίνακας

ΕΛΛ ΗΝΙΚΗ ΛΟ ΓΟ ΤΕΧΝΙΑ α/α 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ Έρωτας σαν βροχή Όλα σου τα 'μαθα μα ξέχασα μια λέξη Το σταυροδρόμι των ψυχών Το πάθος χιλιάδες φορές Οι οδοιπόροι της καρδιάς Χορός μεταμφιεσμένων Λόγια φτερά Αν ήταν όλα αλλιώς Έστω μια φορά Ένοχα μυστικά

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Λένα Μαντά Δημήτρης Μπουραντάς Χρυσηίδα Δημουλίδου Ζυράννα Ζατέλη Εύα Ομηρόλη Μάρω Βαμβουνάκη Χρήστος Χωμενίδης Αλκυόνη Παπαδάκη Πασχαλία Τραυλού Ντόρα Γιαννακοπούλου

ΕΛΛ ΗΝΙΚΗ ΛΟ ΓΟ ΤΕΧΝ ΙΑ 1 Έρωτας σαν βροχή 2 Όλα σου τα 'μαθα μα ξέχασα μια λέξη 3 Το σταυροδρόμι των ψυχών 4 Οι οδοιπόροι της καρδιάς 5 Το πάθος χιλιάδες φορές 6 Αν ήταν όλα αλλιώς 7 Χορός μεταμφιεσμένων R Ένοχα μυστικά 9 Λόγια φτερά 10 Έστω μια φορά

Α λ υ σ ίδ ε ς Β ιβ λ ιο π ω λ είω ν Λένα Μαντά Δημήτρης Μπουραντάς Χρυσηίδα Δημουλίδου Εύα Ομηρόλη Ζυράννα Ζατέλη Αλκυόνη Παπαδάκη Μάρω Βαμβουνάκη Ντόρα Γιαννακοπούλου Χρήστος Χωμενίδης Πασχαλία Τραυλού

ΕΛΛ ΗΝΙΚΗ ΛΟ ΓΟ ΤΕΧΝ ΙΑ -I Έρωτας σαν βροχή 2 Όλα σου τα ’μαθα μα ξέχασα μια λέξη

3 Ξιφίρ Φαλέρ 4 Λόγια φτερά 5 Το σταυροδρόμι των ψυχών 6 Έστω μια φορά 7 0 βιολονίστας 8 Χορός μεταμφιεσμένων 9 Ένοχα μυστικά 10 Αν ήταν όλα αλλιώς

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Ψυχογιός Πατάκης Ψυχογιός Καστανιώτης Λιβάνης Ψυχογιός Πατάκης Καλέντης Ψυχογιός Καστανιώτης

Ψυχογιός Πατάκης Ψυχογιός Λιβάνης Καστανιώτης Καλέντης Ψυχογιός Καστανιώτης Πατάκης Ψυχογιός Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α Β ιβ λ ιο π ω λ εία

Λένα Μαντά Δημήτρης Μπουραντάς Αθηνά Κακούρη Χρήστος Χωμενίδης Χρυσηίδα Δημουλίδου Πασχαλία Τραυλού Κώστας Καρακάσης Μάρω Βαμβουνάκη Ντόρα Γιαννακοπούλου Αλκυόνη Παπαδάκη

Ψυχογιός Πατάκης Καστανιώτης Πατάκης Ψυχογιός Ψυχογιός Ψυχογιός Ψυχογιός Καστανιώτης Καλέντης

Σ η μ ε ιώ σ ε ις : 1. Στην Ελληνική Πεζογραφία, στο γενικό πίνακα, μετά τους 10 πρώτους ακολουθούν οι κάτωθι τίτλοι: Ο βιολονίστας, Κώ­ στας Καρακάσης, (Ψυχογιός) - Ξιφίρ Φαλέρ, Αθηνά Κακούρη, (Καστανιώτης) - Φίλοι και εραστές, θοδωρής Καλλιφατίδης, (Γαβριηλίδης) - Όλα πάνε ρολόι (ή σχεδόν), Στυλιάνα Γκαλινίκη, (Μελάνι) - Η δεξιά τσέπη του ράσου, Γιάννης Μακριδάκης, (Εστία) - Όταν κλαίνε τ’ αστέρια, Άννα-Νικΰλ Μανιάτη, (Ωκεανίδα) - Δράκος στο χιόνι, Καίτη Οικονόμου, (Ωκεανίδα) - Της ζωής και της αγάπης, Ελένη Τσαμαδού, (Ψυχογιός) - Αύριο, μια άλλη χώρα, Σώτη Τριαντάφυλλου, (Πατάκης) - Αναζητώντας τον Θεό, Βασίλειος Χριστόπουλος, (Κέδρος) - Τι θα γίνω άμα δεν μεγαλώσω, <=>

Ιούνιος 2 0 0 9 Γενικός πίνακας α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 0 νικητής είναι μόνος 2 Φωνές το καλοκαίρι 3 Το νησί 4 Νέα Σελήνη 5 Το κορίτσι με το τατουάζ 6 Illuminati 7 Το χρυσόψαρο 8 Νοικοκυρά για κλάμματα 9 Μπι όπως μπίρα 10 Έκλειψη

ξέ ν η λ ο γο τε χ ν ία

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Paulo Coelho Ρόζαμουντ Πίλτσερ Victoria Hislop Stephanie Meyer Στιγκ Λάρσον Νταν Μπράουν Jean Marie Gustave Le Clezio Σόιρι Κινσέλα Τομ Ρόμπινς Stephanie Meyer

Α λ υ σ ίδ ε ς Β ιβ λ ιο π ω λ είω ν 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

0 νικητής είναι μόνος Φωνές το καλοκαίρι Το νησί Νέα Σελήνη Το κορίτσι με το τατουάζ Illuminati Έκλειψη Λυκόφως Το χρυσόψαρο Νοικοκυρά για κλάμματα

ΞΕΝΗ λ ο γ ο τ ε χ ν ί α Paulo Coelho Ρόζαμουντ Πίλτσερ Victoria Hislop Stephanie Meyer Στιγκ Λάρσον Νταν Μπράουν Stephanie Meyer Stephanie Meyer Jean Marie Gustave Le Clezio Σόφι Κινσέλα

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α Β ιβ λ ιο π ω λ εία 1 Φωνές το καλοκαίρι 2 0 νικητής είναι μόνος 3 Έκλειψη 4 Λυκόφως 5 Το κορίτσι με το τατουάζ 6 Νέα Σελήνη 7 Η καλύβα 8 Φεύγει το φάντασμα Το νησί 10 Σκοτεινός τόπος

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Λιβάνης Ωκεανίδα Διόπτρα Πλατύπους Ψυχογιός Λιβάνης Πατάκης Ψυχογιός Αίολος Πλατύπους

Λιβάνης Ωκεανίδα Διόπτρα Πλατύπους Ψυχογιός Λιβάνης Πλατύπους Πλατύπους Πατάκης Ψυχογιός Ξ ΕΝΗ ΛΟ ΓΟ ΤΕΧΝΙΑ

Ρόζαμουντ Πίλτσερ Paulo Coelho Stephanie Meyer Stephanie Meyer Στιγκ Λάρσον Stephanie Meyer William Young Φίλιπ Ροθ Victoria Hislop Τζίλιαν Φλιν

Ωκεανίδα Λιβάνης Πλατύπους Πλατύπους Ψυχογιός Πλατύπους Κέδρος Πόλις Διόπτρα Μεταίχμιο

Λένα Διβάνη, (Καστανιώτης) - Οι αλκυόνες γεννούν το καλοκαίρι, Βίκυ Φαλάρα, (Οιωνός) - Complete unknown, Κων­ σταντίνος Τζούρας, (Καστανιώτης) - Ανάμιοης Ντενεκές, Γιάννης Μακριδάκης, (Εστία) - Οι αλήθειες των άλλων, Νί­ κος θέμελης, (Κέδρος).

2. Η λίστα των βιβλιοπωλείων από τα οποία αντλούνται τα στοιχεία είναι «ανοιχτή».

3. Τα στοιχεία για τα «Ευπώλητα - Ιούνιος 2009» προέρχονται από 21 βιβλιοπωλεία που έδωσαν ακριβή αριθμό πωληθέντων αντιτύπων. ι=>

Ιούνιος 2 0 0 9 Γενικός πίνακας

π ο ίη ση

α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Ερωτικά ποιήματα 2 Μονόγραμμα 3 Ποιήματα 4 Ποιήματα 5 Ποιήματα (1896-1933) 6 Η Ελένη 7 Η σονάτα του σεληνόφωτος 8 Αμοργός 9 Πούσι 10 Διακοπές στην πραγματικότητα

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Πάμπλο Νερούδα Οδυσσέας Ελύτης Κική Δημουλά Γιώργος Σεφέρης Κωνσταντίνος Καβάφης Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Νίκος Γκότσος Νίκος Καββαδίας Χάρης Βλαβιανός

Π Ο ΙΗ Σ Η 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Μονόγραμμα Ερωτικά ποιήματα Ποιήματα Ποιήματα Ποιήματα (1896-1933) Η Ελένη Μαραμπού Πούσι Το Αξιόν εστί Η σονάτα του σεληνόφωτος

Α Β υ σ ίδ ες Β ιβΒιοπω Βείω ν Οδυσσέας Ελύτης Πάμπλο Νερούδα Κική Δημουλά Γιώργος Σεφέρης Κωνσταντίνος Καβάφης Γιάννης Ρίτσος Νίκος Καββαδίας Νίκος Καββαδίας Οδυσσέας Ελύτης Γιάννης Ρίτσος

Π Ο ΙΗ Σ Η 1 2 3 4 5 6 7 8

Ερωτικά ποιήματα Μονόγραμμα Διακοπές στην πραγματικότητα Αμοργός Αν Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως Σπορά στον άνεμο Έρωτας και θάνατος στη σκιά της ποίησης

9 Επιτάφιος 10 Ποιήματα

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Πατάκης Ίκαρος Ίκαρος Ίκαρος Ίκαρος Κέδρος Κέδρος Πατάκης Άγρα Πατάκης

Ίκαρος Πατάκης Ίκαρος Ίκαρος Ίκαρος Κέδρος Άγρα Άγρα Ίκαρος Κέδρος Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α ΒίβΒιοπ ω Βεία

Πάμπλο Νερούδα Οδυσσέας Ελύτης Χάρης Βλαβιανός Νίκος Γκάτσος Rudyard Kipling Κική Δημουλά Νανά Κουντούρη Κώστας Καρυωτάκης, Μαρία Πολυδούρη Γιάννης Ρίτσος Κική Δημουλά

Πατάκης Ίκαρος Πατάκης Πατάκης Καστανιώτης Ίκαρος Οιωνός Μεταίχμιο Κέδρος Ίκαρος

4. Δημοσιεύονται σε κάθε κατηγορία τα 10 πρώτα σε πωλήσεις.

5. Συνολικά δόθηκαν από τα βιβλιοπωλεία 44 τίτλοι για την ελληνική πεζογραφία, 51 για την ξένη, 62 για την ποίηση, 83 για τα δοκίμια, 69 για την παιδική & εφηβική λογοτεχνία και 67 για τα διάφορα.

6. Στην κατηγορία Δοκίμια περιλαμβάνονται: λογοτεχνικά δοκίμια, μελέτες, (κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, ιστορικό βιβλίο). ^

[ Δ I A B A Ζ Ω I i Υ Π Ω Λ Η Τ A

J

Ιού νιος 2 0 0 9 Δ Ο Κ ΙΜ ΙΑ

Γενικός Πίνακας Ι¥ Ι 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Η τελευταία διάλεξη Στον κήπο του Επίκουρου Το μυστήριο του 2012 Ειδήσεις από ένα άγνωστο σάμπαν Το μυστικό Μιλώντας στο γιο μου για την ηθική και την ελευθερία Η απόφαση για την επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία Σκιές από την Αμερική Η ενηλικίωση μιας γενιάς Μικρή ιστορία του κόσμου

Ράντυ Πάους Irvin Yalom Συλλογικό Φρανκ Σέτσινγκ Μπερν Ρόντα Φερνάντο Σαβατέρ

Πατάκης Άγρα Κέδρος Καστανιώτης Λιβάνης Πατάκης

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος

Ίκαρος

Βασίλης Μαρκεζίνης Οντέτ Βαρών Ερνστ Γκόμπριχ

Λιβάνης Εστία Πατάκης

Ράντυ Πάους Irvin Yalom Μπερν Ρόντα Συλλογικό Φρανκ Σέτσινγκ Slater Randolph Churchill Markus Hattstein Φερνάντο Σαβατέρ Κωνσταντίνος Σβολόπουλος

Πατάκης Αγρα Λιβάνης Κέδρος Καστανιώτης Οξά Γκοβόστης Ελευθερουδάκης Πατάκης Ίκαρος

Ράντυ Πάους Φερνάντο Σαβατέρ

Πατάκης Πατάκης

Irvin Yalom Μπερν Ρόντα Κωνσταντίνος Σβολόπουλος

Άγρα Λιβάνης Ίκαρος

Βασίλης Μαρκεζίνης Οντέτ Βαρών Ερνστ Γκόμπριχ Χέρμαν Μάγερ Simon Critchley

Λιβάνης Εστία Πατάκης Εστία Πατάκης

Α λ υ σ ίδ ε ς Β ιβ λ ιο π ω λ είω ν 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Η τελευταία διάλεξη Στον κήπο του Επίκουρου Το μυστικό Το μυστήριο του 2012 Ειδήσεις από ένα άγνωστο σάμπαν Το κουτί της ψυχής 0 πόλεμος των έξι ημερών Ιστορία των θρησκειών του κόσμου Μιλώντας στο γιο μου για την ηθική Η απόφαση για την επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία

Δ Ο Κ ΙΜ ΙΑ

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α Β ιβ λ ιο π ω λ ε ία 1 Η τελευταία διάλεξη 2 Μιλώντας στο γιο μου για την ηθική και την ελευθερία 3 Στον κήπο του Επίκουρου 4 Το μυστικό 5 Η απόφαση για την επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία 6 Σκιές από την Αμερική 7 Η ενηλικίωση μιας γενιάς 8 Μικρή ιστορία του κόσμου 9 Αιματοβαμμένο εντελβάις 10 Το βιβλίο των νεκρών φιλοσόφων

δ ο κ ί μ ια

7. Στην κατηγορία Διάφορα περιλαμβάνονται: λευκώματα, μαγειρική, ταξίδια, μαρτυρίες, τεχνικά κ.λπ, 8. Τα βιβλιοπωλεία από τα οποία προέρχονται τα στοιχεία είναι:

ι=>

Ιούνιος 2 0 0 9 ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Μπρίσινγκρ ~ 2 Το νέο μουσείο της Ακρόπολης 3 Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα 4 Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα 2 5 Οι διακοπές του μικρού Νικόλα 6 Κολλητές για πάντα 7 0 Μικρός Πρίγκιπας 8 Ο πειρατής Περπέρουα και ο κρυμμένος θησαυρός 9 Ψίθυροι αγοριών 10 0 Σίσυφος στο μπαλκόνι

Γενικός Πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Κρίστοφερ Παολίνι Μαρίζα Ντεκάστρο Τζειρ Κίνι Τζεφ Κίνι Rene Goscinny Τζάκλιν Ουίλσον Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ Αλεξάνδρα Μπίζη Βούλα Μάστορη Πέτρος Τατσόπουλος

ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦ ΗΒΙΚΗ ΛΟ ΓΟ ΤΕΧΝΙΑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Μπρίσινγκρ Το νέο μουσείο της Ακρόπολης Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα 2 Οι διακοπές του μικρού Νικόλα 0 Μικρός Πρίγκιπας Κολλητές για πάντα Ψίθυροι αγοριών 0 Αλκής και ο λαβύρινθος Πίπη Φακιδομύτη

Α λ υ σ ίδ ε ς Β ιβ λιο π ω λείω ν Κρίστοφερ Παολίνι Μαρίζα Ντεκάστρο Τζεψ Κίνι Τζεφ Κίνι Rene Goscinny Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ Τζάκλιν Ουίλσον Βούλα Μάστορη Αλέξης Σταμάτης

ΠΑ ΙΔΙΚΗ & ΕΦ ΗΒΙΚΗ ΛΟ ΓΟ ΤΕΧΝΙΑ 1 Μπρίσινγκρ 2 Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα 2 3 0 πειρατής Περπέρουα και ο κρυμμένος θησαυρό 4 Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα 5 Κολλητές για πάντα 6 Το νέο μουσείο της Ακρόπολης 7 0 μύθος της Έρκυνας και το ποτάμι της σπι Λιβαδειά 8 0 Σίσυφος στο μπαλκόνι 9 Οι διακοπές του μικρού Νικόλα 10 0 ψεύτης παππούς

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Πατάκης Μεταίχμιο Ψυχογιός Ψυχογιός Σύγχρονοι Ορίζοντες Ψυχογιός Πατάκης Πατάκης Πατάκης Μεταίχμιο

Πατάκης Μεταίχμιο Ψυχογιός Ψυχογιός Σύγχρονοι Ορίζοντες Πατάκης Ψυχογιός Πατάκης Καστανιώτης Ψυχογιός

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α Β ιβ λ ιο π ω λ εία Κρίστοφερ Παολίνι Τζεφ Κίνι Αλεξάνδρα Μπίζη Τζεφ Κίνι Τζάκλιν Ουίλσον Μαρίζα Ντεκάστρο Αριστείδης Ρούσσαρης

Πατάκης Ψυχογιός Πατάκης Ψυχογιός Ψυχογιός Μεταίχμιο Σύγχρονη έκφραση

Πέτρος Τατσόπουλος Rene Goscinny Άλκη Ζέη

Μεταίχμιο Σύγχρονοι Ορίζοντες Κέδρος

ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ, Ιωάννινα, 26510 34911 - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 210 3615077 - ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΣΤΗ ΣΤΟΑ, Χαλάνδρι, 210 6800644 - ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ, Αθήνα, 210 2618156 - ΙΑΝΟΣ, Αλυσίδα, 2310 276447- ΝΕΣΤΩΡ, Κατε­ ρίνη, 23510 36024 - ΟΙΩΝΟΣ, Λαμία, 22310 67276 - ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα, 210 3650000 - Ρ0ΚΚΑΣ, Μεταμόρφωση, 210 2812946 - ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ, Λιβαδειά, 22610 23136 - ΣΧΗΜΑ, Χανιά, 2810 56937 - ΠΑΠΥΡΟΣ-ΑΙΓΕΑΣ, Χίος, 22710-21550 - ΑΒΑΚΙΟ, Θεσσαλονίκη, 2310-410520 -ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ, Αλυσίδα, 210-3323300 ■=>

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Ι Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A

J

Γ εν ικ ό ς π ίν α κ α ς

α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 2 3 4 5

6 7 8 9

10

Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο, γονείς θέλουν Το μέγα βιβλίο της τουαλέτας Slimmer: Χάστε βάρος αλά ελληνικά Ο χειρότερος φίλος του ανθρώπου LOGICOMIX 100 Έλληνες Η ζωή μου Η ευτυχία είναι απόφαση Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων Είμαστε αυτό που σκεφτόμαστε

δ ιά φ ο ρ ά

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Νίκος Σιδέρης Πέτρος Ντελόπουλος Χάρης Παπαδόπουλος Αρκάς Απόστολος Δοξιάδης... Συλλογικό Jane Fonda Κατερίνα Τσεμπερλίδου Jo Merchant Μπάρμπαρα Μπέργκερ

Μεταίχμιο Άγκυρα Λιβάνης Γράμματα Ίκαρος ΣΚΑΪ Ωκεανίδα Modern Times Τραυλός Καστανιώτης

Α λ υ σ ίδ ε ς Β ιβ λ ιο π ω λ ε ίω ν 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Το μέγα βιβλίο της τουαλέτας Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο, γονείς θέλουν Slimmer: Χάστε βάρος αλά ελληνικά Ο χειρότερος φίλος του ανθρώπου LOGICOMIX 100 Έλληνες Η ζωή μου Η ευτυχία είναι απόφαση Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων Είμαστε αυτό που σκεφτόμαστε

ΔΙΑΦ Ο ΡΑ Πέτρος Ντελόπουλος Νίκος Σιδέρης Χάρης Παπαδόπουλος Αρκάς Απόστολος Δοξιάδης... Συλλογικό Jane Fonda Κατερίνα Τσεμπερλίδου Jo Merchant Μπάρμπαρα Μπέργκερ

Άγκυρα Μεταίχμιο Λιβάνης Γράμματα Ίκαρος ΣΚΑΪ Ωκεανίδα Modern Times Τραυλός Καστανιώτης

Νίκος Σιδέρης Χάρης Παπαδόπουλος Πέτρος Ντελόπουλος Αρκάς Αλέξανδρος Τομπάζης Antonin Vergez Κατερίνα Τσεμπερλίδου Βασίλης Σίμος Eduard Estivill Απόστολος Δοξιάδης...

Μεταίχμιο Λιβάνης Αγκυρα Γράμματα Πατάκης Κονιδάρης Modern Times Οιωνός Πατάκης Ίκαρος

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α Β ιβ λ ιο π ω λ ε ία 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο, γονείς θέλουν Slimmer: Χάστε βάρος αλά ελληνικά Το μέγα βιβλίο της τουαλέτας Ο χειρότερος φίλος του ανθρώπου Η όμορφη καμηλοπάρδαλη 99 γρίφοι και παιχνίδια λογικής Η ευτυχία είναι απόφαση Χρώμα και μνήμες Κοιμήσου παιδί μου LOGICOMIX

δ ιά φ ο ρ ά

ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, Αλυσίδα, 210-3258440 - ΜΕΘΕΝΙΤΗ, Πάτρα, 2610-274147 - ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, Πάτρα, 2610223688 - ΤΟ ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ, Ηράκλειο, 2810-341158 - ΠΑΙΔΕΙΑ, Αλυσίδα, 2410-284304 - ΤΣΑΜΑΝΤΑΚΗΣ, Πει­ ραιάς, 210-4138114.

9. Στον πίνακα «Αλυσίδες βιβλιοπωλείων» περιλαμβάνονται: ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, ΙΑΝΟΣ, ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ. Στον πίνακα «Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία» άλα τα υπόλοιπα.

Όταν η λογοτεχνία απευθύνεται...

σι αγόρια Ελένη Καρρά

νωρίζατε ότι μπορείτε να ανα­ γνωρίσετε την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκουν δύο ζευγά­ ρια από τον τρόπο με τον οποίο κάθονται στο αυτοκίνητο; (Κατώτερη τάξη; οι άντρες μπροστά, οι γυναίκες πίσω - Με­ σαία τάξη; ο κάθε άντρας με τη ούζυγό του - Ανώτερη τάξη: ο κάθε άντρας με τη σύζυγο του άλλου). Ή ότι έχει μεγάλη σημασία για τα στελέχη επιχειρήσεων εάν το γραφείο τους είναι από μαόνι, κα­ ρυδιά ή δρυ; Αυτά είναι ορισμένα από τα σύμβολα τα οποία, συνειδητά ή ασυνεί­ δητα, μας απασχολούν στην καθημερινότητά μας, και τα οποία απασχολούν επί­ σης τον Βανς Πάκαρντ (Vance Packard) στο Οι κυνηγοί του κοινωνικού στάτους (The Status Seekers, Me Kay, $ 4,50). Με­ λετάει τις τάξεις της αμερικανικής κοινω­ νίας ...(και) παραδόξως, το βιβλίο του εί­ ναι συγχρόνως θλιβερό και ενδιαφέρον. Θλιβερό γιατί φαίνεται ότι οι κοινωνικές τάξεις παγιώνονται σ' αυτή τη χώρα, δη­ μιουργώντας μια άκαμπτη κοινωνία στην οποία είναι όλο και πιο δύσκολο να ανέλθει κανείς - και ενδιαφέρον γιατί το στυλ του Πάκαρντ είναι παιχνιδιάρικο, και οι ανακαλύψεις του συχνά εντυπωσιακές, καμιά φορά οδυνηρές, δίνουν πάντα την αφορμή για περαιτέρω προβληματισμό

Γ

PLAYBO Y—

11<3 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

και αυτοκριτική». Την παραπάνω κριτική ανακαλύψαμε, και την μεταφράζουμε εδώ, ως ενδεικτική πολλών αντίστοιχων κειμένων που ανακαλύψαμε σε παλιά τεύχη του... Playboy! Πράγματι, όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, το διάσημο για το ερωτικό περιεχόμενό του περιοδικό του Χιού Χέφνερ έχει φιλοξενήσει μες στα χρόνια πολύ καλές στήλες βιβλιοκριτικής (η κριτική για το βιβλίο του Πάκαρντ είναι από το τεύχος του Ιουνίου του 1959), αλλά και διηγήματα, καθώς και συνεντεύ­ ξεις των Φεντερίκο Φελίνι, Χένρι Μίλερ, Τένεσι Ουίλιαμς, Τρούμαν Καπότε, Ζαν Πολ Σαρτρ. Και, όπως αναφέρεται σε σχε­ τικό δημοσίευμα του γαλλικού Nouvel Observateur, στο Playboy έχει δημοσιεύ­ σει στο παρελθόν και ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, το πολυσυζητημένο ανέκδοτο διή­ γημα του οποίου. Το Πρωτότυπο της Λώρο, θα δημοσιευτεί τελικά το Νοέμ­ βριο οτο Playboy, και όχι στο New Yorker, όπως αναμενόταν. Υπενθυμίζουμε ότι πρόκειται για ένα διήγημα, το οποίο ο ίδιος ο Ναμπόκοφ είχε ζητήσει να καεί μετά το θάνατό του. 0 γιος του Ντμίτρι το είχε κρατήσει στο συρτάρι για πολλά χρό­ νια, και έπειτα από μεγάλη διαμάχη γύρω από το όλο ζήτημα (να καεί ή να μην καεί), αποφάσισε να το δώσει τελικά στο Playboy. Το βασικό επιχείρημα της υπεύ­ θυνης του περιοδικού, όπως λέει ο Nou­ vel Obs, πέραν της αδρής αμοιβής, ήταν οι ορχιδέες που έοτειλε στον ατζέντη της οικογένειας Ναμπόκοφ, ως αναφορά στο γνωστό μυθιστόρημα του συγγραφέα, την Άντα, που εκδόθηκε το 1969, με απο­ κλειστική προδημοσίευση στο Playboy. «Ήθελα να τους θυμίσω ότι στο Ναμπό­ κοφ άρεοε πραγματικά να δημοσιεύει στο Playboy». ■

Ιταλία

Πρόβλημα με τον Μπερλουσκόνι εκδοτικός οίκος Einaudi, ο οποίος μετέφρασε στα ιταλικό σχεδόν όλα τα βιβλία του Ζοζέ Σαραμάγκου, αποφάσισε να μην προχω­ ρήσει στην έκδοση του τελευταίου του βιβλίου Ο Caderno (Το τετράδιο), διότι ο συγγραφέας χαρακτηρίζει "εγκληματία" τον κ. Μπερλουσκόνι. Ο Einaudi βρίσκει απαράδεκτο έναν τέτοιο χαρακτηρισμό, σε όποιο πολιτικό πρόσωπο και αν απευ­ θύνεται». Με αυτή τη λιτή ανακοίνωση ο ιστορικός εκδοτικός οίκος με έδρα το Τορίνο, «τιμώρησε» την παρρησία του νο­ μπελίστα συγγραφέα, ο οποίος τόλμησε να χαρακτηρίσει «εγκληματία, μαφιόζο και κίνδυνο για τη δημοκρατία» τον ιταλό με­ γιστάνα των ΜΜΕ, που είναι και ιδιοκτήτης του Einaudi. Βέβαια, ο Σαραμάγκου δεν εί­ ναι λιγότερο αυστηρός με τους ίδιους τους Ιταλούς. 0 συγγραφέας δεν διστά­

Ο

ζει να πει ότι πρόκειται για λαό «εντελώς ανήθικο», άλλωστε, συμπληρώνει, «στη χώρα της μαφίας και της καμάρας τι ση­ μασία έχει αν ο Πρωθυπουργός είναι απο­ δεδειγμένα ένας εγκληματίας;». Απαντώ­ ντας στις ερωτήσεις της Corriere della Sera, ο 87χρονος συγγραφέας λέει ακόμη: «Η όλη υπόθεση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί γραφική, αν δεν απειλείτο η ίδια η δημοκρατία. Λυπάμαι πολύ για τους Ιταλούς, που υφίστανται τις συνέ­ πειες της συγκέντρωσης σε ένα μόνο πρόσωπο της πολιτικής και της οικονομι­ κής εξουσίας. Όμως, αυτή η κατάσταση συντηρείται από τους ίδιους τους Ιταλούς όταν πάνε να ψηφίσουν». Η Corriere della Sera επισημαίνει ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ο Einaudi απορρίπτει βιβλία που προβάλλουν μια αρνητική εικόνα του αφεντικού του. ■

Maurizio de Rosa

Ρωσία

Για τον έρωτα της Αχμάιοβα ε θέμα τον πλατωνικό, κατά το μάλλον ή ήττον, έρωτα μεταξύ της Άννας Αχμάτοβα και του Αμαντέο Μοντιλιάνι ασχολείται η ταινία η «Τατάρα πριγκίπισσα» της σκηνοθέτιδας Ιρίνας Κβιρικάτζε. Στον πρωταγωνι­ στικό ρόλο η γνωστή από τις ταινίες του Φασμπίντερ, Χάννα Σιγκούλα. Η ται­ νία άνοιξε τη γιορτή για τα 120 χρόνια από τη γέννηση της μεγάλης ρωσίδας ποιήτριας στη Μόσχα. Το ενδιαφέρον με το επεισόδιο αυτό της ζωής της

Μ

Αχμάτοβα είναι ότι κατά τη διάρκεια της Δημήτρης Β. γνωριμίας της με τον ζωγράφο η ρωσί- Τριανταφυλλίδης δα καλλονή πόζαρε γι' αυτόν. Εξήντα χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια της επίσκεψής της στην Ιταλία, προκειμένου να παραλάβει ένα βραβείο, άγνω­ στος της τηλεφώνησε και της ζήτησε με εκβιαστικό τρόπο 30.000 δολάρια προκειμένου να μην δημοσιευτούν «άσεμνα» σκίτσα της. Η Αχμάτοβα απευθύνεται για βοήθεια στη σοβιετική πρεσβεία, σ τέλεχος της οποίας τη

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

119

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Β Ι Β Λ Ι Α

Σ Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

συνοδεύει στη συνάντηση για την κατα­ βολή των χρημάτων και την επιστροφή των σκίτσων στην ίδια. Τη συνέχεια θα τη δούμε επί της οθόνης.

• Ούτε ένα, ούτε δύο αλλά είκοσι τέσσε­ ρα λογοτεχνικά βιβλία διεκδικούν φέτος το μεγαλύτερο ρωσικό λογοτε­ χνικό βραβείο «Ρωσικό Booker». Η κριτι­ κή επιτροπή εκμεταλλεύτηκε διάταξη του κανονισμού και έτσι ισάριθμοι Ρώσοι λογοτέχνες θα διεκδικήσουν το

πιο επίζηλο βραβείο της ρωσόφωνης λογοτεχνίας. Μεταξύ των συγγραφέων που περιλαμβάνονται στη «μακρά λίστα» είναι, ο Αντρέι Μπίτοφ, ο Γιούρι Αράμποφ, ο Αντρέι Βολός, ο Αντρέι Γκελασίμοφ, ο Αλεξάντρ Καμπακόφ, ο Βλαδίμηρος Μακάνιν, ο Μηορίς Χαζάνοφ, η Μαρίνα Γκαλίνα, ο Λεονίντ Γιουσεβόβιτς, κ.ά. Θα επανέλθουμε με νεό­ τερα μόλις ανακοινωθεί η «βραχεία λίστα». ■

Αγγλία

Ξεχαομένα ονόματα οτη βρετανική ήογοτεχνία Christopher Lees

120

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

όλις είκοσι οχτώ χρόνια μετά το θάνατό της, και το όνομα μιας από τις πιο έξοχες συγγραφείς της βρετανικής λογοτεχνίας είναι σχεδόν ξεχασμένο ανάμεσα στους βρετανούς αναγνώστες. Αυτό, βέβαια, δεν ισχύει στο νομό Κορνουάλης της δυτικής Αγγλίας, όπου το όνομα της Daphne DuMaurier τιμάται ετησίως με το φεστιβάλ Daphne DuMaurier. Η DuMaurier, συγγραφέας του μυθιστορήματος The Birds, το οποίο ύστερα μετατράπηκε στη γνωστή ταινία θρίλερ του Hitchcock, εμπνεύστηκε τόσο πολύ από τα πανέμορφα τοπία της Κορ­ νουάλης που σχεδόν όλα τα βιβλία της βασίζονταν σε μέρη και εμπειρίες του νο­ μού αυτού. Όποιος έχει επισκεφτεί την Κορνουάλη θα καταλάβει γιατί. Πρόκειται για έναν τόπο που συνδυάζει ζωντανά χρώματα και θάλασσα με σκοτεινά βρά­ χια και τυρφώδη γη, όπου η ατμόσφαιρα της εποχής του λαθρεμπορίου και των πειρατών παραμένει ακόμα ζωντανή. Λένε ότι από εδώ κατάγεται ο μυθικός βα­

Μ

σιλιάς Άρθουρ και η ευρύτερη περιοχή θεωρείται ένα από τα πιο οτοιχειωμένα μέρη της Βρετανίας. Ένα από τα πιο γνωστά της βιβλία είναι το Jamaica Inn, το οποίο αναφέρεται στο αλη­ θινό πανδοχείο που στέκεται ολομόναχο οτα υψίπεδα της Κορνουάλης. Πρόκειται για μια νεαρή κοπέλα, τη Mary Yellan που, μετά το θάνατο της μητέρας της, αφήνει την ηλιόλουστη κοιλάδα του ποταμού Χέλφορντ, για να βρει την αποξενωμένη θεία της που παντρεύτηκε το διαβόητο ιδιοκτήτη του Jamaica Inn. Πολύ σύντομα η Mary ανακαλύπτει ότι το πανδοχείο του θείου της κρύβει ένα σκοτεινό μυστικό, το οποίο, παρόλες τις απειλές του θείου της, ανακαλύπτει σιγά σιγά, καθώς ξετυλίγονται όλο και περισσότερα τρομακτικά περιστα­ τικά. Δεν υπάρχει επιστροφή και χωρίς τη βοήθεια της φοβισμένης θείας της, η Mary πρέπει, τελείως μόνη της, να νικήσει αυτό τον άγριο και ξεχασμένο κόσμο που απέχει τόσο πολύ από την ήρεμη ζωή που γνώ­ ρισε κάποτε. ■

Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Σ Η

ΙΓ

κ

Ι

Εισαγωγή των Τεχνολογιών Πληροφορίας & Επικοινωνίας (ΤΠΕ) στην Εκπαίδευση

Στρατηγική για την Ελληνική Ανώτατη Εκπαίδευση

Τα επαιδευτικά σενάρια στο δημοτικό σχολείο

ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΨΎΧΑΡΗΣ

Επ. Επιμ.: Μ.Γ. Π ΑΠΑΖΟΓΛΟΥ

ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣΚ., ΣΑΛΟΝΙΚΙΑΗΣ Γ., ΣΙΜ Ω ΤΑΣΚ.

Ένα χρήσιμο εγχειρίδιο για τον αναγώστη που θέλει να γίνει καλύτερος διαχειριστής, μελετητής και ερευνητής των Τεχνολογιών Πληροφορίας & Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση.

Επιστημονικές εισηγήσεις αδικών που ανταποκρίνονται στην ανάγκη ενημέρω­ σης της ακαδημαϊκής κοινότητας, και μη, για τις κυριότερες εναλλακτικές προσεγγίσας για την Ανώτατη Εκπαίδευση.

Καταγραφή της οργάνωσης και του σχεδιασμού του μαθήματος στα δημοτικά σχολεία. Συνοδεύεται από εκπαιδευτικό CD.

Ποιοτικά Προγράμματα Προσχοάικιίζ Εκπαίδευσης Παρα6Είγματα από τη Διεθνή Πρακτική

Πολυπολιτισμική Διδασκαλία

PAMELA L TIEDT, IR IS Μ . TIEDT Το εγχειρίδιο που ενημερώνει και υποβοηθά τον εκπαιδευτικό της πολυπολιτισμικής μας πραγματικότητας, να πραγματώσει τη ρήση: η εκπαίδευση επιτρέπει σε κάθε άτομο να φτάσει στο έπακρο των δυνατοτήτων του.

Εισαγωγή στην Πολυπολιτισμική Εκπαίδευση JA M E S A. BANKS

Ένα επιστημονικό σύγγραμμα που σκοπό έχει να δώσει στον παιδαγωγό μια σύντομη αλλά περιεκτική επισκόπηση της Πολυπολιτισμικής εκπαίδευσης.

Ποιοτικά Προγράμματα Προσχολικής Εκπαίδευσης

JAIPAUL L ROOPNARINE JAMES Ε JOHNSON Εντυπωσιακή συλλογή πληροφοριών για τα σημαντικά ζητήματα και τις σύγχρονες τάσεις και προόδου προσχολικής εκπαίδευσης

Νικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Αθήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ

Τηλ.: 2103838020,2103822496, Fax: 2103809150 site: www.papazisi.gr ♦ email: papazisi@otenet.gr

Τζίλιαν Φλιν είναι το νέο όνομα στο χώρο των αστυνομικών μυθιστορημάτων. Έχει

Η

επαινεθεί από τον Στίβεν Κινγκ ως «ό,τι καλύτερο έχει βγει τα τελευταία χρόνια στο

χώρο του μυθιστορήματος θρίλερ». Και έχει κερδίσει χιλιάδες αναγνώστες με το ιδιότυπο στυλ της.

Συνέντευξη στον Φίλιππο Φιλίππου

Στα δύο βιβλία σας εστιάζετε σε με­ γάλο βαθμό στα κακοποιά ένστικτα των κοριτσιών. Πιστεύετε πως τα κορίτσια απ’ τη φύση τους είναι πιο βίαια σε σχέση με τα αγόρια; Δεν φοβάστε μή­ πως τρομάξετε τις γυναίκες αναγνώστριες που αποτελούν την πλειονότητα όσων διαβάζουν λογοτεχνία;

Δεν νομίζω πως οι γυναίκες είναι πιο βί­ αιες από τους άντρες. Πιστεύω όμως πως η γυναικεία επιθετικότητα, η βία και η οργή είναι θέματα που δεν έχουν εξετα­ στεί οε βάθος. Δεν μιλάμε πολύ γι' αυτά.

1 2 2 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

Κυρίως κατά τη διάρκεια της εφηβείας, την περίοδο που τα κορίτσια αρχίζουν να αναπτύσσουν την προσωπικότητά τους, ενώ αντιμετωπίζουν τα ίδια διλήμματα με τα αγόρια, έχουν λιγότερες διεξόδους. Για τα αγόρια θεωρείται φυσιολογικό να είναι επιθετικά, να εξερευνούν τη σεξουαλικότητά τους, να «ξεσαλώνουν» και να μπλέ­ κουν σε καβγάδες. Έχουν το «δικαίωμα» να περάσουν απ' αυτές τις καταστάσεις. Τα κορίτσια, αντιθέτως, δεν το έχουν αυτό το «δικαίωμα» και συχνά ασφυκτιούν. Αφήνουν την οργή να συσσωρεύεται

μέσα τους, με αποτέλεσμα να αποκτούν αυτοκαταστροφικές τάοεις ή την εξωτερικεύουν με αρρωστημένο ή ακόμα και επικίνδυνο τρόπο. Τώρα, ως προς το αν ανηουχώ μήπως απωθήσω το γυναικείο αναγνωστικό κοινό με τη θεματολογία που επιλέγω, η απάντηση είναι: «Σίγουρα όχι!». Πιστεύω πως οι γυναίκες διψούν για ιστορίες που εξερευνούν τη σκοτεινή πλευρά της φύσης τους. Στις Η.Π.Α. έχουν διαπραχθεί πολλά εγκλήματα, για τα οποία έχουν κατηγορηθεί γυναίκες, οι οποίες καταδίωξαν ή σκότωσαν νεαρά κο­ ρίτσια. Οι γυναίκες μάλιστα δείχνουν πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τέτοιες υπο­ θέσεις, επειδή, κατά τη γνώμη μου, τους δίνουν ένα άλλοθι για να αναλύσουν τα σκοτεινά ένστικτα της γυναικείας φύσης. Τα μυθιστορήματα σας διαδραματίζο­ νται στους κόλπους οικογενειών της αμερικανικής επαρχίας. Γιατί δεν τα το­ π οθετείτε σε μια μεγαλούπολη, όπως το Σικάγο, στο οποίο ζείτε;

Λατρεύω τις μικρές πόλεις, τις κλειστές κοινωνίες - το γεγονός ότι κάθε μέρα συ­ ναντάς τους φίλους και τους εχθρούς σου, το ότι δεν υπάρχουν μυστικά, το ότι όλοι γνωρίζουν τα πάντα για σένα. Το τρίτο μου βιβλίο, όμως, διαδραματίζεται οτο Σικάγο. Νομίζω πως είμαι έτοιμη για λίγη δράση στη μεγάλη πόλη! Ο αναγνώστης διακρίνει στα βιβλία σας μια άρνηση, μια απαξίωση του «αμερι­ κανικού ονείρου». Πιστεύετε πως οι Η.Π.Α. βρίσκονται σε παρακμή αναφ ο­ ρικά με τις ευκαιρίες που δίνονται στους πολίτες της χώρας;

Την περίοδο που έγραφα και τα δύο βι­ βλία, πραγματικά ανησυχούσα πως η χώρα γινόταν ένας τόπος αδιέξοδος για τους φτωχούς - κι ένας τόπος γεμάτος δυσκολίες ακόμα και για τη μεσαία τάξη. Το χαρακτηριστικό γνώρισμα της αμερικα­ νικής κοινωνίας υπήρξε ανέκαθεν η δυνα-

Τζίλιαν Φλιν Σκοτεινός Τόπος Μεταίχμιο. 2009 0. 475, € 21

τότητα που έδινε στον καθένα «να αναγεννηθεί από τις στάχτες του», μια φράση που την ακούμε συχνά. Τελευταία, όμως, είχε χάσει το νόημά της, αφού ολόκληρο το σύστημα που στήριζε αυτή τη δυνατό­ τητα είχε αρχίσει να καταρρέει. Η κρίση χτύπησε με ορμή καθώς τελείωνα το Σκο­ τεινό Τόπο - με την κρίση των υποθηκών και των πιστωτικών καρτών, όλα έμοιαζαν να βυθίζονται στο σκοτάδι. Σήμερα, με τον Ομπάμα στο Λευκό Οίκο αισθάνομαι πολύ πιο αισιόδοξη. ποιες γυναίκες συγγραφείς σάς έχουν επηρεάσει; Ή μήπως έχετε δ εχτεί επιρ­ ροές από κάποιους άνδρες συγγραφείς;

Λατρεύω την Karin Slaughter- πιστεύω πως αντιμετωπίζει με απίστευτη τόλμη τους γυναικείους χαρακτήρες. Η Kate Atkinson είναι τόσο ανθρώπινη με τους χαρακτήρες της. Η Joyce Carol Oates είναι ιδιοφυής, η Joy Williams, η Margaret Atwood. Αλλά αγαπώ εξίσου και πολλούς άντρες συγγραφείς - η καλή πένα είναι πάντα καλή. Σας ευχαριστώ. ■ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 1 2 3

του Σπύρου Κακουριώτη σως μόνο η σιωπή να λέει όλη την αλήθεια»· λίγες γραμμές όμως πρωτύτερα: Μαζί σας, ναι, (κι

' I όχι στη μοναξιά) μονάχος»... «Καλό προσωπείο, σε δύσκολους καιρούς, ο μύθος.»

μύθος Το «έτος Ρίτσου», που ήδη φθάνει στο φθινόπωρό του, η εκατονταετηρίδα του ποιητή, αποτελεί μία ευκαιρία για (επαν)«Αναγνώσεις, προσεγγίσεις, επανεκτιμήσεις» - ίσως, ακόμη, για την ανακάλυψη από ένα ευρύτερο κοινό ενός «άγνωστου» Ρίτσου, αποκαθαρμένου από τα επικαιρικά πλουμίδια που βάραιναν τη μορφή του. Ο στόχος όμως του αφιερώματος με τον πα­ ραπάνω τίτλο του περιοδικού ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ είναι κατά πολύ ευρύτερος. «0 Γ. Ρίτσος με την ιδιαί­ τερη φωνή του», διαβάζουμε στο σημείωμα τηςεκδόσεως, «με την πολύτροπη και εκτεταμένη παραγωγή του, η οποία στις καλύτερές της στιγμές κρύβει πολύτιμα ορυκτά, αποκτά δικαιω­ ματικά ισοϋψή θέση δίπλα στα βαρυσήμαντα ονόματα της εγχώριας λογοτεχνικής ιστορίας, αν όχι ανώτερη ως προς κάποια από αυτά». Προκειμένου να προσεγγιστεί το «φαινόμενο Ρίτσος» από πολλαπλές σκοπιές και να φωτιστούν όσο το δυνατόν περισσότερα μυστικά της ογκώδους και πολυεπίπεδης προσφοράς του, το περιοδικό δημοσιεύει παλαιό και νέα κείμενα 40 πεζογράφων, ποιητών και δοκιμιογράφων. Προτάσσοντας 14 γράμματα του ποιητή στον Τίτο Πατρίκιο, γραμμένα την περίοδο 195255, όταν ο μεν Ρίτσος είχε μόλις απολυθεί από την εξορία στον Αί-Στράτη, ο δε Πατρίκιος βρισκόταν ακόμη εκτοπισμένος εκεί. (ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ, Δ. Αιγινήτου 34, 115 28, Αθήνα, τηλ.: 2 1 0-3 8.04.63 0, dentrom ag@ yahoo.gr]

αλήθεια Στα «βαθιά νερά» του φιλοσοφικού στοχασμού επιδιώκει να οδηγήσει τους αναγνώ­

στες της η Εξαμηνιαία φιλοσοφική έκδοση ΥΠΟΜΝΗΜΑ στη φιλοσοφία, που εκδίδεται, υπό τη διεύθυνση του Βασίλη Κάλφα, από τις εκδόσεις Πόλις. Όπως σημειώνει ο διευθυντής της, η επιθεώρηση «δεν ενδιαφέρεται για συνόψεις και επισκοπήσεις της τρέχουσας ή της παλαιότερης φιλοσοφικής παραγωγής, ούτε επιζητεί να προβάλει τη διαπλοκή της φιλοσοφίας με τις επιστήμες, την πολιτική ή την επικαιρότητα». Αντιθέτως, στόχος της είναι να φιλοξενεί μελέ­ τες που βρίσκονται σε έναν άμεσο, ερμηνευτικό διάλογο με τα πρωτότυπα κείμενα, επιδιώ­ κοντας να αναδείξει την αυτονομία του φιλοσοφικού λόγου και τη συνέχεια των φιλοσοφικών προβλημάτων. Σε αυτό το πνεύμα και το παρόν 8ο τεύχος της, που είναι αφιερωμένο στα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη, για τα οποία καταθέτουν τη συμβολή τους οι Π. Κοτζιά, Γ. Καραμανώλης, Π. Κοντός, Σ. Μπενετάτος, X. Σίνου, Σ. Βιρβιδάκης και Τ. Καρακατσάνης. Επιπλέον, φιλοξενούνται κεί­ μενα για τη Χάνα Άρεντ (Θ. Λίποβατς), τους Μπερκ και Χέρντερ (Α. Καρακατσούλη), καθώς και κριτική για πρό­ σφατες μεταφράσεις έργων του Χέγκελ και του Καντ. [ΥΠΟΜΝΗΜΑ, Αιόλου 3 3 ,1 0 5 51, Αθήνα, τηλ.: 210-36.43.382, polis-ed@ otenet.gr]

μοναξιά Υπήρξε τέκνο της Ξάνθης, και ίσως είναι αυτή η εγγύτητα, η γεωγραφική, που κάνει

ακόμη πιο έντονη την άλλη εγγύτητα, την πνευματική. Με μια Ειδική έκδοση, το «ανορθόγραφο» ΠΕΡΙωΔΙΚΟ της πόλης της Καβάλας αφιερώνει το 131ο τεύχος του πλήρως και αποκλειστικά στο μεγάλο ερωτικό της μουσικής μας, στον Μόνο Χατζιδάκι, που φέτος συμπληρώνονται 15 χρό­ νια από την εκδημία του - εκείνον που «αντανακλούσε μιαν ελληνικότητα που δεν ήταν καθό­ λου εύκολο να ανευρεθεί μέσα στο αλαλούμ της μεταπολίτευσης». Κείμενα του ίδιου, για τη μουσική του, για τους κύκλους τραγουδιών που έγραψε, αλλά και κείμενα για την πολιτική και τον πολιτισμό συνδιαλέγονται με τις θαυμάσιες ασπρόμαυρες φωτογραφίες που κοσμούν την έκδοση αυτή, αλλά και τις καταθέσεις όσων τον γνώρισαν και μιλούν για το «δικό τους Χατζιδάκι» (Γκόνης, Καναβούρης, Μικρούτσικος, Μπουκάλας, Ξανθούλης, Έλλη Πασπαλά, Σκαμπαρδώνης, Χρονάς). [ΠΕΡΙωΔΙΚΟ, Βενιζέλου 79, 654 03, Καβάλα, τηλ.: 25 10 -22 0.1 20 , alpham ediagroup@ otenet.gr]

124

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

Ας δώσουμε στην φαντασία το δικαίωμα να αποτυπώσει έναν κόσμο ή μια ζωή χωρίς επανάληψη

WWW.ododeiktes.gr

"ΔΜ12

comics. Λήδα τσενέ

Persepolis 2.0 o 2000 ο γαλλικός εκδοτικός οίκος Comics L'Association εξέδωσε τον πρώτο τόμο του Persepolis της Marjane Satrapi, ένα graphic novel που γνώρισε τεράοτια επιτυχία, σχολιάστηκε, επηρέασε, βραβεύτηκε και μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη (στα ελληνικά οι δύο τόμοι κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ηλίβατον). Εμπνευσμένη από τον Art Spiegelman και τον Joe Sacco, η Satrapi δημιούργησε ένα αυτοβιογραφικό comic, εμποτισμένο με αρκετά ιστορικά και πολιτικά στοιχεία. Χρησιμοποιώντας την 9η τέχνη, προσπά­ θησε, επιτυχημένα κατά γενική ομολογία, να παρουσιάσει πολύ γλαφυρά την κατά­ σταση στο Ιράν, όπως η ίδια τη βίωσε, κατά τη διάρκεια και έπειτα από την Ιρα­ νική Επανάσταση ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς του Σάχη. To graphic novel απέοπασε διθυραμβικές κριτικές και απο-

T

126

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

τέλεοε πηγή έμπνευσης για τους ιρανούς δημιουργούς, αλλά κυρίως κατάφερε να γίνει σύμβολο και βιβλίο αναφοράς για μια ολόκληρη γενιά στη χώρα. Εννιά χρόνια μετά, το Ιράν έζησε μια πα­ ρόμοια κατάσταση. Οι εκλογές που έλα­ βαν χώρα στις 12 Ιουνίου 2009 στιγματί­ στηκαν από αιματηρές επιθέσεις, τραυμα­ τισμούς, θανάτους και μία διαφαινόμενη παραποίηση των αποτελεσμάτων. Οι Sina και Payman με την άδεια των εκδο­ τών του Persepolis σκέφτηκαν να αποτυ­ πώσουν την ατμόσφαιρα, χρησιμοποιώ­ ντας και πάλι το graphic novel. Δανειζόμε­ νοι εικόνες από το comic, εξιστόρησαν τα γεγονότα των εκλογών της 12 ης Ιουνίου και όσα επακολούθησαν. Οι αντιδράσεις της νεολαίας, οι διαμαρτυρίες, ο ρόλος των κοινωνικών μέσων, όπως το twitter, οι βίαιες καταστολές των εκδηλώσεων, αλλά και ο θάνατος της Neda Agha Soltan σκια-

γραφούνται μέσα από το Persepolis 2.0, όπως το ονομάζουν οι δημιουργοί. Για ά λλη μια φορά, λοιπόν, τα comics κα­ τα φ έρνουν να α ποτελέσουν έναν καθρέ­ φ τη τη ς εποχής, απεικονίζοντας και σχο­

λιάζοντας άμεσα ό λ ες τις κοινωνικές α λ ­ λαγές, επιβεβαιώνοντας όλους εκείνους που συνεχίζουν να τα χρησιμοποιούν ως ένα ιδιαίτερα ικανό και δυναμικό μέσο έκ ­ φρασης. ■

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 1 2 7

Του δρόμου... # 4 2 ύνθημα που βολεύει τους πάνιες. Το λες και ξεμπερδεύεις. Και με τον εαυτό σου και με τους άλλους και με την πραγματικότητα. Ό,τι θέλεις βλέπεις, όπως θέλεις το ερμηνεύεις. Τον πιο ενδια­ φέροντα αντίλογο τον βρήκα οτην κοσμο­ θεωρητική προσέγγιση της έννοιας της πραγματικότητας από το παρακλάδι του βουδισμού Αβαταμσάκα. Σύμφωνα με το Αβαταμσάκα, «η θεώρηση της πραγματικό­ τητας, μπορεί να συνοψιστεί σε τέσσερις προτάσεις: • Υπάρχει η ΑΡΧΗ, η Απώτερη Πραγμα­

Σ

τικότητα, που αποτελεί τη Βάση όλων τω ν επιμέρους φαινομένων. Υπάρχουν τα επιμέρους φαινόμενα, τα ντάρμας, οι συνθέσεις τω ν ντάρμας, οι υπάρξεις, που συνθέτουν τα σύμπαντα της ύπαρξης.

• Πραγματικότητα και φαινόμενα (και ιδιαίτερες υπάρξεις) ταυτίζονται. Έτσι δεν υπάρχει καμία διάκριση ανάμεσα στην Πραγματικότητα (Νιρβάνα) και σαμσάρα. Έτσι, κάθε ύπαρξη κατέχει την Πραγματικότητα, το Νιρβάνα.

• Κάθε ύπαρξη, που ταυτίζεται με την Πραγματικότητα, ταυτίζεται με όλες τις υπάρξεις (συνδέεται, αλληλοεπηρεάζεται και συγχωνεύεται με το Όλον, ώστε να μην διακρίνονται)». Κατά την ίδια κοσμοθεωρία, η πραγματικό­ τητα είναι φαινόμενο αυτοπροσδιοριστικό. Συγκεκριμένα: «Υπάρχει Μόνο Μία Πραγμα­ τικότητα. Από Αυτή την Πραγματικότητα αναδύεται αυθόρμητα κάθε ύπαρξη, όλες οι υπάρξεις. Και με Αυτή την Πραγματικό­ τητα ταυτίζεται κάθε ύπαρξη, όλες οι υπάρξεις. Έτσι κάθε ύπαρξη είναι Αυτοπροσδιοριζόμενη, Αυτο-παραγόμενη (Αυ­ θόρμητη), Εντελώς Ελεύθερη, Τελειωμένη. Δεν υπάρχει τίποτα να πραγματοποι­ ηθεί. Η ύπαρξη ταυτίζεται με την Πραγμα­ τικότητα σαν ύπαρξη, αλλά και κάθε λει­ τουργία της (φαινόμενο), συνείδηση, δια­ νόηση, αντίληψη, ταυτίζεται με την Πραγ­ ματικότητα». ■ •

περισσότερα: http://sites.google.com/site/religionsl/Home/boudismos/boudismos-souniabanta/ boudismos-bitznanabanta/boudismos-abatamsaka

Στο ε π ό μ ε ν ο τ ε ύ χ ο ς ίο υ

ΔΙΑΒΑΖΩ, Ο κτώ β ρ ιο ς

Εορταστικό τεύχος 500ϋ! αφιέρωμα: Τίτος Πατρίκιος

2009

Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΚΟΤΩΝΕΙ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ Προστατεύουμε το βιβλίο όταν δεν επιτρέπουμε σε φωτοτυπικά καταστήματα, σε Ιδρύματα Ανώτερης και Ανώτατης εκπαίδευσης, σε σχολεία, φροντιστήρια και βιβλιοθήκες να

αναπ αράγουν-χω ρίς ά δ ε 'α -

το περιεχόμενο των βιβλίων.

ΦΩΤΟΤΥΠΗΣΗ-ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΧΗ-ΑΠΟΘΗΚεΥΣΗ

Ο Ρ Γ Α Ν ΙΣ Μ Ο Σ Σ Υ Λ Λ Ο Γ ΙΚ Η Σ Δ Ι Α Χ Ε Ι Ρ Ι Σ Η Σ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ w w w .osdel.gr, info@ osdel.gr, Τηλ,: 2 1 0 3 6 2 6 0 5 6

οΛ€ελέτ

ο ίη σ η ΝΑ Μ Η ΤΟ Υ Σ Ξ Ε Χ Α Σ Ω

ΤΑ ΧΙΛΙΑ ΦΥΛΛΑ

Παυλίνα Παμπούδη ΤΑ ΧΙΛΙΑ ΦΥΛΛΑ

Γιώργης Παυλόπουλος ΝΑ ΜΗ ΤΟΥΣ ΞΕΧΑΣΩ

Γιάννης Βαρβέρης 0 ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΟΝΟΣ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ φ Κ Ε Δ Ρ Ο Σ | Γ. Γ εν ν α δ ίο υ 3 , Α θ ή ν α 1 0 6 7 8 | w w w .k ed ro s.g r