Τεύχος 489

ΜΑΒΑ’ “

μηνιαία επιθεώρηση του βιβλίου · Ο κτώ Ιρ π ο ^ Το Ο ^ Β β €

7 A

Τεύχος

489

/ J & f

κ ό ν τ ρ α Μ

® μ τ

V 'a _ m v

Φ 3 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ JEAN COURNUT

ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΑΝΔΡΕΣ ΦΟΒΟΥΝΤΑΙ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ

424 σελ., 22,50 €

704 σελ,, 27,50 €

STENDHAL

JEAN COURNUT

Π ερ ί έρω τος

Γ ιατί οι άνδρες φοβούνται τις γυναίκες

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΕΦ Η ΚΟ ΡΟΜ ΗΛΑ Τ ο Π ερί έρωτος είναι ουσιαστικά μια εξομολόγηση. Εντούτοις, αυτός ο «εγωτικός» χαρακτήρας του έρ­ γου δεν αποκλείει τις γενικές ιδέες· αντίθετα, το ένα είναι καρπός του άλλου. Ό π ω ς γράφει ο ίδιος ο Stendhal: «Καταβάλλω κάθε δυνατή προσπάθεια για να είμαι στεγνός. Θέλω να επιβάλω σιωπή στην καρ­ διά μου, που νομίζει ότι έχει πολλά να πει. Τρέμω διαρκώς μην τυχόν έχω γράψει έναν αναστεναγμό

Διαπίστωση που υπερβαίνει κάθε ιστορική και πολιτι­ σμική διάκριση: Παντού, σε όλες τις εποχές, σε κάθε κοινωνική οργάνωση, οι άνδρες κυριαρχούν πάνω στις γυναίκες. Γιατί; Επειδή τις φοβούνται... Εξετάζοντας διαφορές, αμφισεξουαλικότητες, ασύνειδες ταυτίσεις, αυτό το βιβλίο διαγράφει στο χώρο της μεταψυχολογίας και της λογοτεχνίας μια «ψυχανάλυση» της ερωτι­ κής ζωής.

εκεί που πιστεύω ότι έχω σημειώσει μιαν αλήθεια».

ΝΕΑ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ (ΠΡΩΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ) 38. 104 37 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 210.3 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16. 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 210.38.31.078 ΥΠΟΚ/ΜΑ ΒΟΡ. ΕΛΛΑΔΑΣ: Ν. ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ 122. 563 34 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΤΗΛ. 23I0.7C web site: http://www.patakis.gr · e-mail: info@patakis.gr · sales@patakis.gr

Ζαχαρίας Κατσάκος, 1ο βραβείο Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρείας με δέμα Ουρανός.

Η

Γ Ν Ω Μ Η

ΜΟ Υ

Ουκ εν τω πολλώ... υναντώ αυχνά μικρούς εκ δ ό τες που ζητούν τη ν υποστήριξη του περιοδικού. Έχουν καλές προθέσεις και όνειρα. Μου στέλνουν τα βιβλία τους. Για πολλά από αυτά δεν γνωρίζω τίποτα. Τα ξεφ υλλίζω , τα διαβάζω. Προσπαθώ να καταλάβω το συλλογισμό που οδήγησε στην επιλογή τους. Δεν το ν βρίσκω. Ελληνική λογοτεχνία κακής ποιότητας. Ξένη λογοτεχνίά μέτρια. Αν κάποια από αυτά, ίσως και τα περισσότερα, δεν κυκλοφορού­ σαν, δ εν θα έλειπαν από κανέναν. Το ίδιο σε μικρότερη ένταση παρατηρώ και σε ορισμέ­ νους μ εγα λύτερους εκδοτικούς οίκους. Βιβλία που μεταφράζονται για να κάνουν ένα πέρασμα μερικών εβδομάδω ν από το ν πάγκο τω ν βιβλιοπωλείων και μετά να εξαφ ανι­ στούν. Λίγοι επενδύουν σε ουσιαστικά βιβλία, λιγότεροι υπερασπίζονται με συνέπεια τις σειρές τους. Αντίθετα, βλέπουμε εκδόσεις βιβλίων τυχαίων, εδώ κι εκεί, μήπως πιάσουν την «καλή». Το άγχος του μπεστ σέλερ με το οποίο θα ξελασπώσουν οδηγεί σε λάθη πολ­ λές εκδοτικές επιλογές. Μήπως κάπου κάνουμε λάθος; Μας χρειάζονται όλοι α υτοί οι τ ίτ ­ λοι; Τα γράφω αυτά γιατί πλησιάζει η αγορά τω ν Χριστουγέννων και θα πλημμυρίσουμε και πάλι από νέους τίτλους. Μια πρόσκαιρη ευφορία που δεν θα έχει συνέχεια. Κάπου ανάμεσά το υ ς θα κρυφτούν και τα αξιόλογα βιβλία. Πρέπει να ψάξεις ανάμεσα σε όγκους σαβούρας για να τα ανακαλύψεις. Ελιτισμός; Όχι, πραγματισμός. Οι ισολογισμοί τω ν εκδοτώ ν που δημοσιεύουμε σε αυτό το τεύχος δείχνουν στασιμότητα και όσοι μιλούν με την αγορά ξέρουν ότι η κατάσταση είναι χειρότερη. Μια ορθολογικοποίηση τη ς παραγωγής θα βοηθούσε εκδότες, αλλά κυρίως τους καλούς συγγραφείς και πάνω από όλα το υ ς αναγνώστες. Κάποιοι το έχουν επιχειρήσει δειλά. Θα ακολουθήσουν οι υπόλοιποι;

Σ

Γιάννης Ν . Μ πασκόζος

1 Δ I A B A Ζ Ω Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

1 Η ΓΝΩ Μ Η

ΜΟΥ

1

για ν ν η ς ν . μπαςκοζος

Μ Ο Ν ΙΜ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε Σ 6 Σχόλια 10 Courier 12 Από μήνα σε μήνα, ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ 14 Ρεπορ­ τάζ 26 Θερμιδωριανά Οξύτονα, ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ 28 Στήλη Άλατος, ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ 30 Εκτός Γραμμής, ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ 32 Ως Ανα­ γνώστης, ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ 38 ΚΟΝΤΡΑ διάβασμα, ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ 40 ΧΩΡΙΣ προϋπηρεσία, ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ 86 Οικονομολογία, ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ 138 Διαβάζω Θέατρο, ΕΛΕΝΑ ΚΑΡΑΚΟΥΛΗ 140 Κόμικ, Κείμενα: ΛΗΔΑ ΤΣΕΝΕ - Εικόνες: ΚΩΣΤΑΣ ΚΥΡΙΑΚΑΚΗΣ 142 Ο Περιοδεύων, ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ144 a placere, ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΝΑΒΟΥΡΗΣ

18 Τ Α Ε Υ Π Ω Λ Η Τ Α Τ Ο Υ Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω Α Γ Ο Ρ Α Τ Ο Υ Β ΙΒ Λ ΙΟ Υ 128 Οικονομικά στοιχεία για την αγορά του βιβλίου. Ισολογισμοί Εκδο­ τικών Οίκων ΦΑΚΕΛΟΣ ΕΡΕΥΝΑ

t

T a Ε υπ ώ λητα το υ Δ ια β ά ζω

ΑνβρωποΗονικοι ι

59 Το εκδοτικό μέλλον των κοινωνικών και ανθρωπιστικών σπουδών. Επιμέλεια: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ 59 Αναμετρήσεις με τον 21ο αιώνα. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΓΕΩΡΜΑΣ 60 Ανθρωπολογικοί Ορίζοντες. ΔΗΜΗΤΡΑ ΓΚΕΦΟΥ-ΜΟΔΙΑΝΟΥ 62 Κοινωνία και Πολιτική. ΣΤΑΘΗΣ ΚΑΛΥΒΑΣ 63 Ιστορία και πολιτική. ΝΙΚΟΣ Ε. ΚΑΡΑΠΙΔΑΚΗΣ 64 Πόλεμος και στρατη­ γική. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ I. ΚΟΡΙΔΗΣ 64 Ιστορία, Προβλήματα της Νεοελ­ ληνικής Ιστορίας. ΑΝΤΩΝΗΣ ΛΙΑΚΟΣ 66 Θεωρία - Ιδέες. ΓΙΩΡΓΟΣ I. ΜΑ­ ΝΙΑΤΗΣ 6 7 Επιστημονική Βιβλιοθήκη. ΜΑΓΓΗ ΜΙΝΟΓΛΟΥ 68 Ευρωπαϊκή Ιστορία. ΙΑΚΩΒΟΣ Δ. ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ 70 Ανθρωπολογία. ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΠΑΠΑΤΑΞΙΑΡΧΗΣ 71 Θεσμοί και μεταρρυθμίσεις. ΘΟΔΩΡΟΣ ΠΕΛΑΓΙΔΗΣ 72 Επιστήμες του Ανθρώπου. ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΡΟΖΑΝΗΣ 74 «Κοινωνικές Επι­ στήμες / Social Sciences». ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΠΟΥΡΔΑΛΑΚΗΣ 7 5 Βιβλιοθήκη Κοι­ νωνικής Επιστήμης και Κοινωνικής Πολιτικής. Δ. Γ. ΤΣΑΟΥΣΗΣ 76 Νεό­ τερη και σύγχρονη ιστορία. ΕΥΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Β ΙΒ Λ ΙΑ Σ Τ Ο Ν Κ Ο Σ Μ Ο 42 Η άγνωστη Λώρα του Ναμπόκοφ, ο γαλλικός δρόμος του Κέρουακ... ΕΛΕΝΗ KAPPA 44 Λογοτεχνικά οκανδαλάκια. ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ 45 Ένα ιδεατό λεξικό. MAURIZIO DE ROSA 46 Στημέ­ νες φωτογραφίες. ΕΛΕΝΑ ΠΑΛΛΑΝΤΖΑ 48 Μια ανθολογία. CHRISTO­ PHER LEES 49 Όταν η «έντυπη» μουσική συναντά το Internet. ΠΑΝΑ­ ΓΙΩΤΗΣ ΣΤ. ΑΝΔΡΙΑΝΕΣΗΣ

«νορωροπογκ*

Τ ο ε κ δ ο τ ικ ό μ έλ λο ν οεομοί κοι μειορρυθυύ^|ν

Κ Ο ) ν ω V | K(jj V

ισ τικ ώ ν

Δ ΙΑ Λ Ο Γ Ο Σ 50 Κόντρα για τη διακειμενικότητα. 50 Γροθιά στο αυτονόητο. ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ 53 ...και η απάντηση του συντάκτη μας. ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ

Τρία κ ορ υφ αία βιβλία το υ Γεράσιμου Μαρκαντωνάτου α π ό τις εκ δ ό σ εις G u te n b e rg Δ ύ ο π ο λ ύτιμ α λεξικά κι ένα ς μ ο ντέρ νο ς οδηγός για τη σωστή χρήση τ η ς νεοελληνικής, π ο υ δ ε ν α π ευ θ ύ νο ντα ι μ ό νο σ τη ν εκπαιδευτική κοινότητα, αλλά σ ε ό λ ο υ ς όσ ο ι νοιά ζοντα ι ε νερ γά και ου σ ια σ τικά για τη δόκ ιμ η χρ ή σ η τ η ς γλ ώ σ σ α ς. Επιστημονικώς έγκυρα, πλούσια σε ύλη, περιεκτικά, σαφή, ιδιαιτέρως εύχρηστα, με πλήθος εύγλωττων παραδειγμάτων, υ π ε ρ τε ρ ο ύ ν ένα ντι ό λω ν τω ν άλ λω ν ο μ ό θ εμ ω ν έρ γω ν π ο υ κ υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ ν και θ α κα τασ τού ν π ολ ύτιμ οι και μ όνιμοι β ο η θ ο ί σ ε νομικούς, πολιτικούς, διπλωμάτες, δικαστικούς, φιλολόγους, θεολόγους, δημοσιογράφους, επιστήμονες, συγγραφείς, διερμηνείς, μεταφραστές, αλλά και σ ε ένα ο λ ό κ λ η ρ ο π λ ή θ ο ς άλ λω ν ενδια φ ερ ο μ ένω ν.

rdanosnet.gr Διδότου 37,210-36.42.003, info@dardanosnet.gr

©

£ v s i R ^ nQ® %

ΔΙΑΒΑΖΩ

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ISSN: 1106-1383 ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ 1141 ΤΕΥΧΟΣ 489 Ο ΚΤΩ ΒΡΙΟΣ 2008 Ιδρυτής

Περικλής Αθανασόπουλος Ιδιοκτήτης

Γ. ΓΑΒΑΛΑΣ & ΣΙΑ Ε.Ε. Εκδότης

Γεώργιος Γαλάντης-Γαβαλάς Διευθυντής

Γιάννης Ν. Μπασκόζος Τακτικοί Συνεργάτες

Παναγιώτης Στ. Ανδριανέσης, Αλέξης Ζήρας, Έλενα Καρακούλη, Ελένη Καρρά, Χρηστός Κατσίκας Κώστας Κατσουλάρης, Κώστας Μποτόπουλος, Γιώργος Ξενάριος, Λεωνίδας Στεφάνου Όλγα Σελλά

Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε ΙΣ 34 Stef Penney: «Οι ιστορίες έρχονται και με βρίσκουν» ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΠΟΠΗ ΜΟΥΣΟΥΡΑΚΗ

Β ΙΒ Λ Ι Ο Θ Η Κ Ε Σ 134 Η Βιβλιοθήκη των Μεδίκων. ΝΑΣΟΣ ΧΡΙΣΤΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ Α Φ ΙΕ Ρ Ω Μ Α 94 Ούγκο Φόσκολο: Ιταλός ή Έλληνας; Επιμέλεια: ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΟΥΣΜΟΥΤΗΣ 96 Ugo Foscolo: Η ρομαντική persona του Ομήρου. ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΡΟΖΑΝΗΣ 99 Ugo Foscolo: Η αναχώρηση και η επιστροφή των Μου­ σών στην ελληνική γη. ΜΑΡΙΑ ΣΓΟΥΡΙΔΟΥ 103 Απολογητικές μαρτυ­ ρίες ποιητών για την ελληνικότητα του Φώσκολου. ΘΕΟΔΟΔΗΣ ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ 109 0 Παλαμάς για τον Foscolo. ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ Γ. ΖΩΡΑΣ 112 Ο δονκιχωτικός Foscolo. ΗΒΗ ΚΑΖΑΝΤΖΗ

UNDERGROUND 143 Του δρόμου...#32. ΩΜΕΓ@

Ανταποκριτές

122 Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Christopher Lees (Μπέρμινγκχαμ) Έλενα Παλλαντζά (Φραγκφούρτη) Maurizio De Rosa (Μπολώνια) Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης (Μόσχα)

Επιμέλεια: ΘΟΔΩΡΗΣ ΠΕΡΣΗΣ 78 Β ΙΒ Λ ΙΟ Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Η

Κριτικογραφία

8 8 Β ΙΒ Λ Ι0 Π Α Ρ 0 Υ Σ ΙΑ Σ Η

Θοδωρής Πέρσης Διορθώ σεις

Σπάρος Κακουριώτης Υπεύθυνη Δημοσίω ν Σχέσεων

Κωνσταντίνα Πολυχρονοπούλου Διαφημίσεις, Παραγωγή, Διανομή Α. Δ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΙΑ Ο. Ε. Συνδρομές

Χρυσάνθη Κουλελή Σχεδια σμός, dtp

Σοφία Μιχάλα Εξώφυλλο

Μάρκος Πετρόπουλος Εκτύπωση

I. Μαυρίδης & ΥΙΟΙ Ο.Ε. ΔΙΑ ΝΟΜ Η

ΑΡΓΟΣ (περίπτερα) ΕΡΜΗΣ (βιβλιοπωλεία) ΔΙΑ ΒΑΖΩ Χαρ. Τρικούπη 38, ΑΘ Η ΝΑ 106 80 Τηλ: 210 3388008 · Fax: 210 3388006 E-mail: diavazo@ otenet.gr

>

σ ε αυτό

το τ εύ χο ς Γ Ρ Α Φ Ο Υ Ν και Μ ΙΛ Ο Υ Ν :

Παναγιώτης Σ τ . Α νδριανέσης · Σ πυρος Α. Γ εωργιο υ · Κ ωνστα­ ντίνος Δ. Γ εωρμας · Δ ημητρα Γ κεφου-Μαδιανου · Αλεξης Ζ ηρας · Γ εραςιμος Γ. Ζ ωρας · Δ ημητρα Ιορδανιδου · Ηβη Κ α­ ζαντζή · Σ πυρος Κακουριώτης · Σ τάθης Κ αλύβας · Κ ώστας Καναβουρης · Α ναστάσιος Δ. Καραγιαννης · Ε λενα Καρακούλη • Νικος Ε. Κ αραπιδακης · Ε λένη Kappa · Χ ρηστός Κ ατσίκας • Κ ώστας Κατςουλαρης · Κωνσταντίνος I Κ οριδης · Κ ώστας Κυ ριακακης · C hristopher L e e s · Α ντωνης Λ ιακός · Γ ιώργος I. ΜΑΝΙΑΤΗΣ · A. - I. Δ. ΜΕΤΑΞΑΣ · ΜΑΓΓΗ ΜίΝΟΓΛΟΥ · ΙΑΚΩΒΟΣ Δ. Μιχαηλιδης · Δ ιονυςης Ν. Μουςμουτης · Ποπη Μουςουρακη • Γ ιάννης Ν . Μπαςκοζος · Κ ώστας Μποτοπουλος · Γ ιάννης Νεδας · Maurizio De R osa · Γ ιώργος Ξ ενάριος · Ε λενα ΠαλΛΑΝΤΖΑ · Γ ΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ · ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΠΑΠΑΤΑΞΙΑΡΧΗΣ · Θ εόδωρός Π ελαγιδης · S t e f P enney · Θ οδωρής Π ερςη ς · Γ ιωργος Π ετροπουλος · Λ άμπρος Πλατυποδης · Α ντωνης Πο­ λίτης · Θ εοδοςης Πυλαρινος · Σ τέφανος Ρ οζανης · Μαρία Σ γουριδου · Ολγα Σ έλλα · Νικος Σ ιδερης · Αλκηςτις Σ ουλο γιαννη · Μιχαλης Σ πουρδαλακης · Αλεξη ς Σ ταματης · Λ εωνί­ δας Σ τέφανου · Α ρης Σ φακιανακης · Δ ημητρης Β. Τ ριανταφυλ ΛΙΔΗΣ · Δ. Γ. ΤΣΑΟΥΣΗΣ · ΛΗΔΑ ΤΣΕΝΕ · ΕΥΑΝΘΗΣ Χα ΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ · ΝΑΣΟΣ ΧΡΙΣΤΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ · ΩΜΕΓ@

βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ ΑΝΝΕΤΑ ΡΙΖΟΥ - ΣΟΦΙΑ ΡΙΖΟΠΟΥΛΟΥ

τωνΟλυμπιακών Αγών

μβολικά φυτά

MB · JiW: · «ΜΜ Συμβολικά φυτά των Ολυμπιακών Αγώνων

# ! ΣΥΜΒΟΛΙΚΑΦΥΤΑTENΟΛϊΜΠΛΣβΝ

Η Εστία στην Κίνα w w w . h e s t i a . g r

·

w w w . e s t i a b o o k s t o r e . g r

Η σωτηρία της ψυχής Σ' ένα καλοκαιρινό μπαλκόνι, λίγο πριν ξεσπάσει το φθινόπωρο με τις βροχές του, μια παρέα συγγραφέων συζητούσε για το σινάφι. Ένα από τα ερωτήματα ήταν πού είναι τα όρια του; Όποιος δηλώνει συγγραφέας, όποιος εκδίδει ένα βιβλίο ανή­ κει στη λογοτεχνική κοινότητα; Και παραπέρα, όποιος ζωγρα­ φίζει είναι ζωγράφος, όποιος τραγουδάει στο μπάνιο του και οτο συγκρότημα της γειτονιάς του είναι τραγουδιστής; Οι επαγγελματίες έχουν σαφή θέση: όλοι αυτοί είναι ερασιτέ­ χνες. Αλλά και οι ερασιτέχνες φιλοδοξούν να γίνουν κάποτε επαγγελματίες. Δεν μας σώζει τίποτα!

[Μ.]

Προσδοκίες Σ' ένα μπαράκι, τέλος καλοκαιριού, ένας φέρελπις όψιμος εικαστικός πιστεύει στο άστρο του. Έχει δύναμη αλλά και άγνοια. Έχει το συν και το πλην μαζί του. Ποιο θα επικρατήσει; Αυτός είναι σίγουρος. Όσοι ξέρουν κάτι περισσότερο του το εύχονται αλλά δεν ελπίζουν. Πώς να του το πουν όμως;

να εξαφανιστεί. Χρειάστηκαν πολλά τηλε­ φωνήματα κι αρκετή ώρα για να καταφέ­ ρουν να βρουν οδηγό που θα οδηγούσε τους έλληνες συγγραφείς (Θανάσης Βαλτινός, Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Νίκος Παναγιωτόπουλος, Ευγένιος Τριβιζάς, Σω­ τήρης Χαλικιάς, μεταξύ άλλων) οτο χώρο της συνέντευξης τύπου. Αξέχαστες στιγ­ μές στην κινεζική εθνική οδό...

Μ.

Τα ίου Πεκίνου Είχε και η επίσκεψη στο Πεκίνο τα ευτράπελά της. Όπως όταν μια ομάδα συγγρα­ φέων έφυγε με ένα πουλμανάκι για να μεταβεί στο Πεκίνο όπου θα γινόταν και η επίσημη παρουσίαση της ελληνικής αντι­ προσωπείας. 0 οδηγός του πούλμαν που τους μετέφερε δεν είχε χαρτιά, με απο­ τέλεσμα στη μέση της διαδρομής να παρ­ κάρει το όχημα στην αριστερή λωρίδα και

Ως συνήθως Φυσικά, η συνέντευξη τύπου-παρωδία που οργάνωσε ο απεσταλμένος του υπουργείου Πολιτισμού στο Πεκίνο Βασί­ λης Λούρας, αλλά και τα αργά ανακλα­ στικά του, έκαναν έξαλλους τους ταλαι­ πωρημένους συγγραφείς. Καλά όλα τ' άλλα, τόσο δύσκολο ήταν να προσφέ­ ρουν ένα σάντουιτς στους ανθρώπους, που έμειναν νηστικοί όλη μέρα;

Μαλλιά-κουβάρια Μαλλιά-κουβάρια έχουν γίνει οι κριτικοί μεταξύ τους. Διχογνωμίες αλλά και προσωπικά στοιχειώνουν τις εκατέρωθεν δηλητηριώδεις βολές. Το προτιμώ. Από τη σούπα των blogs όπου αλληλολιβανίζονται οι παρέες προ­ τιμώ την κόντρα. Και όπου βγάλει. Ίσως κάποιους προβληματίσει, κάποι­ ους συνετίσει, κάποιους ωριμάσει. Μ.

0

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Τι ξέρουν

Ακαδημαϊκός και στα... παζάρια Ήταν πράγματι ο πιο σκληρός απ' όλους στα σχεδόν υποχρεωτικά παζάρια που όλοι κάναμε στις αγορές το υ Πεκίνου. 0 ακαδημαϊκός και συγγραφέας Θανάσης Βαλτινός αποδείχτηκε πολύ σκληρό κα­ ρύδι στις διαπραγματεύσεις, που ήταν στ' αλήθεια ένα μικρό σόου κάθε φορά, μ ε­ τα ξύ αγοραστή και πωλητή. Τι αγόρασε; Ε, δεν τα είδαμε και όλα, πάντως πήρε μετάξια, κασμίρια και κάτι πολύ ωραία αντικείμενα από τη ν Αγορά τω ν Κλε­ φτών, κάτι σαν το δικό μας Μοναστηράκι. Δεν ξέρω αν τελικά βρήκε εκείνη τη ν τρα ­ γιάσκα α λα Μάο που έψαχνε...

Για τη ν Ελλάδα οι Κινέζοι γνωρίζουν ελ ά ­ χιστα πράγματα. Χαρακτηριστικά, σε κοινό βιβλιόφιλο, κι άρα πάνω από τ ο μέσο όρο σε ό,τι αφορά τις προσλαμβάνουσες, ο Νίκος Π αναγιωτόπουλος ρώ τησε αν έχουν δει κάποια ελληνική ταινία. Η απά­ ντηση ήταν μια αμερικανική ταινία: το Γά­ μος α λα ελληνικά. Η ελληνοκινεζική φι­ λία έχει δρόμο...

Οι ελληνιστές κινέζοι... Οι ελληνισ τές κινέζοι (μια χούφτα είναι, αλλά υπάρχουν) έχουν δώσει στον εαυτό το υ ς ελληνικά ονόματα. 0 Λεωνίδας, ο Αντρέας, η Ειρήνη, μας έκαναν παρέα αυ-

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Σ

PAUL FA U RE Καθηγητής Πανεπιστημίου

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΑΡΟΥ Μετάφραση: Γιάνης Αγγέλου. ΣειράΛαοίκαι Πολιτισμοί, σχ. 8ο, σελ. 400, με 8 εικόνες εκτός κειμένου. Τρίτη έκδοση.

Το βιβλίο εξιστορεί τη μεγάλη περιπέτεια των Μακεδόκαι των συμμάχων τους που άρχισε το 334 π.Χ. και τον τρόπο οργάνωσης του στρατού και τις υπηρεσίες των ανθρώπων που τον ακολούθησαν (ταχυ­ δρόμοι, πληροφοριοδότες, μάντεις, φιλόσοφοι, γιατροί, βοτανολόγοι, τεχνίτες, ναυπηγοί κ.ά.), ο ρόλος των οποίων ήταν τόσο σημαντικός όσο και των πολεμιστών. Παρακολουθεί ακόμα το στρατό τις ώρες της ανάπαυλας (διασκέδαση, κυνήγι, συμπόσια), ενώ ένα ολόκληρο κεφάλαιο είναι αφι­ ερωμένο στην ίδρυση των πόλεων και στις σχέσεις των Ελλήνων που εγκαταστάθηκαν σ αυτές με τους ντόπιους κατοίκους. Π ρ ο σ φ ο ρ ά σ το ν Π ο λ ιτισ μ ό χ α ι σ τη ν Π α ιδ ε ία Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ιπποκράτους 8 Αθήνα. Τηλ.: 210.36.27.318 Δ . Ν . ΠΑΙΙΑΔΗΜ Α www.papadimasbooks.gr · papadimas@atp.gr Α πό το 1960

[

δ ι α β α ζ ω

]

Σ Χ Ο Λ Ι Α

τέ ς τις μέρες, οπ ότε και μάθαμε τις ιστο­ ρίες τους. 0 Λεωνίδας ή θ ελ ε να σπουδά­ σει αγγλική φιλολογία, ωστόσο ό λ λ ες ήταν οι βο υλές το υ κόμματος. Τότε ήταν εν εξελ ίξει πρόγραμμα φοιτητικών α νταλ­ λαγών με τη ν Ελλάδα, οπ ότε βρέθηκε αντί για τη ν Οξφόρδη στην Αθήνα. Οι έλ ληνες φ οιτητές, πάλι, δ εν πάτησαν ποτέ σε κινεζικό έδαφος. Τίμια πράγματα...

www.Diavasame.gr Τα παιδιά το υ Diavasame.gr προέρχονται από τις ομάδες δημιουργικής γραφής του εκ εβ ι . Ο δικτυακός τόπος το υ ς γίνεται συ­ νεχώ ς γνωστός και με αυξανόμενο ενδια­ φ έρον. Οι ίδιοι μας πληροφορούν πώς το 30ημερο 7 Ιουλίου- 6 Αυγούστου 2008 οι επισκέψεις έφ τα σ αν το υ ς 18.098. Οι πραγματικές αναγνώσεις τω ν κριτικών το υ ς παρουσιάσεων έφ τα οαν τις 6.108, όπως δείχνει το Google analytics. Μια κα­ λή πρωτοβουλία!

βρουάριου 2009. Σπεύσατε, πληροφορίες και στο ΕΚΕΒΙ.

Το σχολείο και η ιστορία του Τέσσερα ντοκυμαντέρ που αποτυπώνουν διαφ ορετικές όψεις του σχολείου τα τ ε ­ λευταία χρόνια θα προβληθούν στο Γαλ­ λικό Ινσιτούτο Αθηνών, με αφορμή την έκδοοη του βιβλίου τω ν Αλέξη Δημαρά Βάσω Βασιλού-Παπαγεωργίου Από το κο­ ντύλι σ τον υπολογιστή από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Επ' ευκαιρία θυμήθηκα εκείνο το ωραίο πρόγραμμα όπου σκηνοθέτες βοηθούσαν τα παιδιά να γυρίσουν ταινίες στο σχολείο τους. Είχα παραβρεθεί στην τε λ ε τή απονομής και δεν έχω ξαναδεί τόσο χαρούμενη σχολική γιορτή ποτέ ά λ ­ λ ο τε. Αλλά άλλαι αι βο υλα ί Ζαχόπουλου... και το πρόγραμμα το 'φ αγε η μαρμάγκα.. Μ.

Ν.

Διάλογοι περί του ωραίου

Διαγωνισμός ενόψει Το Diavasame.gr π ροκήρυξε το δ εύ τερο διαγωνισμό διηγήματος. Τα καλύτερα διη­ γήματα, όπως και πέρσι, θα εκδοθούν σε βιβλίο, ενώ υπάρχουν και βραβεία συνο­ λικής αξίας 1.600 ευρώ . 0 διαγωνισμός έχει ε λ εύ θ ερ ο θέμα (που λέγαμε και στις σχολικές εκθέσεις) και απευθύνεται μό­ νον στους μη έχοντας εκδώσει μέχρι στιγ­ μής κανένα βιβλίο. Ν.

«Περί του ωραίου στην ποίηση και το μυ­ θιστόρημα» ήταν ο τίτλ ο ς τη ς 10ης Διε­ θνούς Συνάντησης το υ L' A telier Du Roman, που φροντίζει ο Λάκης Προγκίδης και τον βοηθάνε καλοί φίλοι από όλο τον κόσμο. Η συζητήσεις διεξήχθησαν στο Ναύπλιο, 20 και 21 Σεπτεμβρίου με πολ­ λ ές ξέν ες συμμετοχές. Περιμένουμε με ενδιαφ έρον τη ν έκδοση τω ν υλικών τη ς συνάντησης, όπως καθιερώ θηκε από πέρσι. Μ.

Χρηματοδοτήσεις Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε πρό­ σκληση υποβολής προτάσεων χρηματο­ δότησης για το έτο ς 2008, μετα ξύ τω ν οποίων περιλαμβάνεται η υποστήριξη της μετάφρασης έργω ν τη ς λογοτεχνίας μ ε­ τα ξύ τω ν χω ρώ ν-μελώ ν τη ς Ε.Ε. Η προ­ θεσμία υποβολής αιτήσεων είναι η 1η Φε­

&

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Για την ψυχή μας Το περιοδικό Σύναψιςπραγματοποίησε 1214 Σεπτεμβρίου στην Κοζάνη τις συναντή­ σεις της Κοζάνης 3, ένα συνέδριο που ορ­ γανώνεται κάθε δύο χρόνια, με θέμα «0 χρόνος στην ψυχιατρική, τις νευροεπιστήμες και τις επιστήμες του ανθρώπου». Αν

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω !

Σ X Ο Λ I AJ

και κινείται στο χώρο τω ν ψυχαναλυτών, ψυχιάτρων και νευροεπιστημόνων εμπ­ λουτίζεται πάντα από ομιλητές - επιστήμο­ νες άλλω ν χώρων, ακόμα και καλλιτεχνών, δίνοντας σε αυτή την εκδήλωση ένα πιο ανοιχτό και ενδιαφέρον περιεχόμενο.

Ιστορίες από το παρελθόν Μπαίνουν κάποιοι τύποι σε ένα βιβλιοπω­ λείο πετάνε έξω το υ ς υπ αλλήλους και τον ιδιοκτήτη και βάζουν φωτιά στα βι­ βλία. Το οκηνικό α υτό επαναλαμβάνεται τέσσερις φ ορές σε ισάριθμα βιβλιοπω­ λεία. Πώς σας φαίνεται; Σα σκηνή από το Φαρεναίτ 451 θα πείτε. Όχι, είναι από την Αθήνα, καλοκαίρι το υ 2008. Τα βιβλιοπω­ λεία (εκδόσεις Πελασγός, Γεωργιάδη, Ελεύθερη Σκέψις και Ν έες Θέσεις) που­ λάνε βιβλία εθνικιστικά, μυστικιστικά, αντι­

δραστικά. Διαφωνεί κάποιος με αυτά; Οι περισσότεροι. Τι κάνει; Τα καίει; Αν οι εθνικιστές και φασίστες καίγανε βιβλία το ίδιο κάνουν και οι «δημοκράτες»; 'Εχουν ποτέ καεί οι ιδέες με το κάψιμο τω ν βιβλίων που τις διαδίδουν; Μήπως κάποιοι κάνουν ένα μεγάλο λάθος; Μήπως σε αυτή την περίπτωση υπάρχει μια ηθική και μια δ εο ­ ντολογία που δ εν μπορεί να εφαρμόζεται με δύο μέτρα και δύο σταθμά; Ν.

Μεταγραφές Αν και η μεταγραφική περίοδος έλ η ξε (ποδοσφαιρικά, τουλάχιστον) στα λ ογοτε­ χνικά πράγματα συνεχίζεται. Ν έες μ ετα ­ γραφές λογοτεχνώ ν από έναν εκδοτικό οίκο σε άλλον θα γίνουν γνωστές προσε­ χώς. Ν.

Οι εχδόσζΛς HAiBATON ^ou <ττα -παιδικά.'____ 0 Μπένο χ ά ν ε ι το ν κ α λ ύ τερ ό τον φ ίλο. \εν μπορεί να το ξεπεράσει, όσο κι αν προσπαθεί. Η κουκουβάγια Εύρηκα θα του δώσει 5 <?οφt<, σ νμ β ο νλ έί...

0 Μάριος είναι πολύ 9\/\Α)λ/\λέ^Οζ κι όλα του φταίνε. Ώσπου νοιώθει μέσα του κάτι να φουντώνει, VCL (pOiA/XW/tL...

Η μοναχική ζωή του Μεγάλου Λύκου αλλάζει όταν έρχεται ο Μικρός Λύκος. Μα είναι εύκολο να δεχτεί έναν άλλο λύκο, έστω και τόσο μικρό; Βακτριανής 43,157 72 ΖωγράφΟϋ, τηλ &fax: 210 7770249, e-mait: elevatonpublications@yahoo.gr

—.

PW

Αγαπητοί επιστολογράφοι μου, σήμερα θέλω να θίξω ένα θέμα που τίθεται από πολλούς από εσάς. Με πικρία και ορισμένες φ ο ρ ές με οργή. Την αφορμή μου έδω σ ε το γράμμα το υ Γιώργου Χατζόπουλου (Ορεστιάδα), που διαμαρτύρεται κατά κάποιον

τρόπο γιατί τόσα χρόνια δ εν το ν πρόσεξαν ως ποιητή, δ εν του εξέδω σ ε ο Κέδρος τα έργα του, δ εν έπαιξε τα θεατρικά το υ η Άννα Βαγενά ή τα παιδι­ κά του η Ξένια Καλογεροπούλου. Ξ έρετε, αγαπητοί μου, υπάρχουν πολλοί σαν κι εσάς που γράφουν. Ποιήματα, πεζά, στίχους... Η στήλη αυτή φ α ντά­ ζομαι να σας έχει πείσει, καθώς ένα πολύ μικρό δείγμα τη ς δημιουργικής αυτής συγγραφής διασώζεται επί τροχάδην εδώ . 0 περισσότεροι, όμως, έχουν παράπονα. Δεν χαίρονται γι' αυτό που κάνουν, αλλά γκρινιάζουν: «δεν μας ακούν, δεν μας εκδίδουν, δεν γινόμαστε γνω στοί γιατί δεν είμαστε κόλακες και οσφυοκάμπτες...». Ξέρετε, αγαπητοί φίλοι, αυτή είναι η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή λέει ότι όποιος γράφει ποιήματα δ εν είναι απαραίτη­ τα ποιητής, όποιος γράφει πεζά δ εν είναι απαραίτητα πεζογράφος. Όπως όποιος παίζει μπάσκετ δ εν είναι απαραίτητα ικανός μπασκετμπολίστας για να παίξει σε επαγγελματική ομάδα, όποιος ζωγραφίζει δ εν είναι απαραίτη­ τα ζω γράφος στο επίπεδο τω ν επαγγελματιώ ν. Κι ακόμα περισσότερο όποι­ ος καταγίνεται κάπως με τα ηλεκτρολογικά το υ σπιτιού το υ δεν είναι απα­ ραίτητα ικανός να αναλάβει τα ηλεκτρολογικά μιας οικοδομής. Η καλλιτεχνι­ κή δημιουργία είναι μέσο έκφρασης και ζω ής και έτσι πρέπει να τη χαιρόμα­ στε. Φυσικά, υπάρχουν καλλιτέχνες που αγνοούνται ή και αδικούνται. Αλλά η π λειονότητα όσων γράφουν το κάνουν πρώτα και κύρια για το ν εαυτό το υ ς και το υ ς φίλους τους. Ας μείνουν σε αυτό. Όσοι επιμένουν, έχουν τη δυνα τότητα να οργανω θούν σε λογοτεχνικές ερασιτεχνικές παρέες, σε τοπικά περιοδικά, να πραγματοποιούν εκδηλώ σ εις κ.ά. Να ζουν με τη δημι­ ουργία τους. Αν αυτή αξίζει, κάποια στιγμή θα συνομιλήσει με περισσότερο κόσμο, θα προσεχτεί.

Υγιαίνω, το αυτό επιθυμώ και δΓ υμάς iviyviiw

«Παντοτινοί, avacldoiwwi οι όΙόφοι τον περίμεναν, διεκδικώνταε τον, ήταν evas από τovs δικονε wvs». Α νθρώ πινα στιγμιότυπα για τα «μυστικά και ψέματα» m s zooAs, για τα σχ έδ ια π ου ματαιώ θηκαν, για u s προσδοκίεβ που δ εν εκπληρώ θηκαν. Ένα υπέροχο βιβλίο για us χαμένεβ ευκαιρίεβ

Ε λ λ η ν ικ ά ]

Κ

υ

κ

λ

ο

Η ιστορία β της Λούσι Γκολτ ΟυίλιαμΤρέβορ

φ

ο

ρ

ο

ύ

ν

Ε

Έ ν α άψ ογα σ χεδιασμένο θρίλερ, που θίγει ιο θέμα ins κακοποίησηβ ιω ν ανηλίκω ν με ιόλμη και α νθρω πιά. Τεάική επιάογή για to Βραβείο Booker

Μια συγκλονιστική ιστορία ανομολόγητου n00ous και οδυνηρ ώ ν ενοχών. Τεϋική επιιΐογή για to Βραβείο Booker

π

ί

σ

η

©avaios το καλοκαίρι Ουίλιαμ Τρέβορ

ς

τη ς Ό λγας Σελλά

κδοτικά ακό μα δ εν έχει φ τάσ ει το φ βινόπωρο. Το κα τα λάβα με μόνο από L g το ετήσιο Φ εσ τιβά λ Βιβλίου που για α κό μ α μία φ ο ρ ά φ ιλ ο ξεν είτα ι στη Δ ιονυσίου Α ρ εοπ αγίτου, που συγκεντρώ νει και φ έτ ο ς ε κ α το ν τά δ ες εκ ­ δ ό τες, χ ιλ ιά δ ε ς τίτλο υ ς και χ ιλ ιά δ ε ς επισκέπτες. Και π ολλές εκδ ηλώ σ εις. Κατά τα ά λ λ α το υ ς ν έ ο υ ς τίτλο υ ς των φ θινοπ ω ρινώ ν π ρογραμματισ μώ ν των ε κ δ ο ­ τών το υ ς έχ ου με δει μόνο στα χαρτιά. Μ ε το σ τα γο νό μ ετρ ο έρ χοντα ι ακό μα τα Βιβλία. Αλλά από το τ έ λ ο ς Σεπ τεμβρίου δ α πρέπει να κάν ου με χώ ρο στις β ιβ λιο δ ή κες μας... Καλή εκδοτική χρονιά!

Φ 25 Α υ γο ύσ το υ ________________________________________________________ 0 Πόνος ΘασΙτης ήταν ομότεχνος, φίλος και συνοδοιπόρος με τον Μανόλη Αναγνωοτόκη και τον Κλείτο Κόρου. Πέθανε οτην πόλη που έγινε δεύ τερη πατρίδα του από το 1930. Ανήκε στους εκπροοώπους της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, σπούδασε στη Νομική Θεσσαλονίκης και εργάστηκε ως δικηγόρος. Εμφα­ νίστηκε στα γράμματα το 1951 με τη συλλογή Δίχως Κιβωτό κι ακολούθησαν πολλές άλλες. Έγραφε επί­ σης κριτική και δοκίμια στα περιοδικά Νέα Πορεία και Κριτική του Μανόλη και τη ς Νόρας Αναγνωοτόκη.

________________________________________________________ 29 Α υ γο ύ σ το υ φ 30 περίπου άτομα ταξίδεψαν νωρίς το πρωί τη ς 29ης Αυγούοτου, σ' έναν πολύ μακρινό προορισμό, που έγινε ακόμα μακρύτερος με τη διαδρομή που ε π έλ εξε το γραφείο παραγωγής. Δέκα εκδότες, επτά συγ­ γραφείς και τρεις δημοσιογράφοι μαζί με τη ν ομάδα του ΕΚΕΒΙ ξεκίνησαν για την Τιεντζίν τη ς Κίνας, το επί­ νειο το υ Πεκίνου, όπου φ έτο ς φ ιλοξενήθηκε η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου του Πεκίνου από 1-4 Σεπτεμβρίου και η Ελλάδα ήταν τιμώ μενη χώρα. Μια επαφή που αποδείχθηκε χρήσιμη και με μέλλον...

Φ 10 Σ επ τεμ β ρ ίο υ ______________________________________________________ Ανακοινώθηκε η εξάδα τω ν συγγραφέων που επελέγησαν ως υποψήφιοι για το Man Booker Prize 2008, με δύο μόνο πρωτοεμφανιζόμενους και ένα πολύ γνωστό όνομα, τον Σεμπάστιαν Μπάρι. Όαο για γυναίκες, μόνο μία, η Λίντα Γκραντ. Υποψήφιοι είναι οι: Aravind Adiga, Σεμπάστιαν Μπάρι, Amitav Gosh, Philip Hensher, Stece Tollz, Λίντα Γκραντ. Πρόεδρος τη ς κριτικής επιτροπής είναι ο Michael Portillo, ο οποίος δήλω σε ότι κοινό γνώρισμα όλω ν τω ν διαφορετικών σε ύφος μυθιστορημάτων είναι ότι όλα τους είναι «πολύ διαβαστερά και προσιτά».

______________________________________________________ 12 Σ επ τεμ β ρ ίο υ φ Αρχή του 37ου Φεστιβάλ Βιβλίου στον πεζόδρομο τη ς Διονυσίου Αρεοπαγίτου που διοργανώνει ο ΣΕΚΒ (Σύνδεσμός Εκδοτών Βιβλίου) και μέχρι τις 28 Σεπτεμβρίου οι Αθηναίοι και οι επισκέπτες της πόλης μπο­ ρούν να χαζέψουν (και φυσικά να αγοράσουν) μερικούς από τους 50 χιλ. τίτλους που εκτίθενται.

12

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Φ 12 Σ επ τεμ β ρ ίο υ _____________________________________________________ Για δεύτερη χρονιά συνεργάζονται με το ΕΚΕΜΕΛ τα ξένα μορφωτικά ινστιτούτα που λειτουργούν στη χώρα μας και απονέμουν τα βραβεία μετάφρασης από π έντε γλώσσες προς τα ελληνικά. Το ΕΚΕΜΕΛ ανα­ κοίνωσε το υ ς υποψήφιους και στις 30 Σεπτεμβρίου θα ανακοινωθούν οι τελ ικο ί νικητές αε κάθε κατηγορία. Υποψήφιοι είναι οι: Σεραφείμ Βελέντζας, Τίνα Θέου και Α λέξης Καλοφωλιάς (βρετανική λογοτεχνία), Τιτίκα Δημητρούλια, Σεσίλ Ιγγλέση-Μ αργέλλου και Αχιλλέας Κυριακίδης (γαλλική λογοτεχνία), Γιώργος Δεπάστας, Αλεξάνδρα Παύλου και Λένα Σάκαλ (γερμανική λογοτεχνία), Κώστας Αθαναοίου, Λεωνίδας Καρατζάς και Νίκος Πρατσίνης (ισπανόφωνη λογοτεχνία), Δήμητρα Δότοη, Αννα Παπασταύρου και Παναγιώτης Σκόνδρας (ιταλική λογοτεχνία).

______________________________________________________ 18 Σ επ τεμ β ρ ίο υ ^ Μας την έσκασε τελικά ο Κάρλος Φουέντες, το πρώτο μεγάλο όνομα οτις φ ετινές διαλέξεις του Megaron Plus. Ακούγεται ότι προσπαθεί να κανονιστεί νέο ραντεβού για τον Μάρτιο. Για να δούμε... Όσο για το λόγο τη ς αναβολής, του έχουν ετοιμάσει οτο Μεξικό και στην Ισπανία πολλές εκδηλώσεις για τα 80ά γενέθλιά του και δεν μπορούσε να τα προλάβει όλα. Ας είναι καλά.

Μαρία Ταστσόγλου-Κοκκίνου ΣΤΗ ΣΜ Υ Ρ ΝΗ Γ Ε Ν Ν Η Θ Η Κ Α ...

g: ΗΣμύρνηντύνεταισταγαλανόλευκα· πλήθηραίνουνταελληνικάστρατεύματα δάφνεςκαιροδοπέταλα... ΐ922:Έναςποισμός καταρρέει. ΗΣμύρνη καίγεται, ιδεςταλανίζουντηνΕλλάδα. ΗμικρήΕυιπηκατορθώνειναπεράσειστηναντίπερα θη για να ξαναρχίσει τη ζωή της σε μια ωχογειτονιάτου Πειραιά. 1940: Οιάνεμοι j πολέμου σαρώνουντην Ευρώπη. Πώς ορεί μιαγυναίκα μόνηνατα βάλει με το νοςτωνκαιρών;

■

Ο■

V '

■

ο ι

>: ΕΙΣ PUBUCATIONS

ΗΜικρασιατική Εκστρατεία υπήρξε ηπιο ηρωική περίοδοςτηςνεοελληνικής ιστορί­ ας, αυτήπουσφράγισετηζωήκαιτη μοίρα τουΕλληνισμού. Οσυγγραφέαςκαταγράψει μελεπτομέρειεςτιςστρατιωτικές, διπλωμα­ τικές και πολιτικές παραμέτρους μιαςεπο­ ποιίαςπουάρχισεμετοθαύματηςΜεγάλης| Ελλάδας και τελείωσε με τη συμφοράτης προσφυγιάς. Ηπίστη, ο αγώνας, οι νίκες αλλά και ηδιχόνοια, ηήττα, ηφυγή ζωντα­ νεύουνμέσααπόσελίδεςγραμμένεςμεζήλο καιεπίμονηαναζήτησητηςαλήθειας.

Οι αναμνήσεις από τη Σμύρνη, την πόλη όπουγεννήθηκε καιπέρασεταπρώταχρόνιατηςζωήςτης, μέχριτοτέλοςτηςπαιδικής τηςηλικίας, συνεπαίρνουντηνΑφροδίτη, τηνπρωταγωνίστριατουέργου. Καιμαζίτης συνεπαίρνουν και μας. ΗΑφροδίτη, κάνο­ νταςτοσιδηροδρομικόταξίδιθεσσαλονίκηΑθήνα, κατακλύζεται από θύμησες και παίζοντας μετοφθοροποιόΧρόνο, διασκε­ δάζει, γελά, κλαίει και μαςγεμίζει συγκινή­ σεις.

> ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ > ΣΤΕΛΝΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΜΕ ΑΝΤΙΚΑΤΑΒΟΛΗ ΑΙ ΙΔΡΕΟϊ Λ 'Π Α Τ -ι ΐ:· Α Θ Η Ν Α I O ft 81 Τ 2 1 0 3 1 0 4 1 I 12 1 0 3 · ' 18 6 8 4 Ε 2 1 0 3 3 0 4 2 ί 1

Γιώργος Καπράνος Φ Λ Ο Γ ΙΣ Μ Ε Ν Ο Ι ΔΡΟΜΟΙ

1897-1922, Σμύρνη: Πωλούνται οικόπεδα μεγάλου μέλλοντος Σελ. 48ο/Τιμή18ε/ISBN978-960-426-467-4 Στομυθιστόρημααναβιώνουνακριβώςμε­ ρικές απότιςπιοέντονες στιγμές τωνπερι­ πετειών του Ελληνισμού για μια περίπου εικοσιπενταετία: Τηνεικοσιπενταετία από τον «ατυχή»(όπωςχαρακτηρίστηκε) Ελλη­ νοτουρκικόΠόλεμοτου1897μέχρι μιαάλλη μεγαλύτερηακόμηήττααπότουςΤούρκους, το1922. η οποίασυνοδεύτηκεαπότις σφα­ γές και την εκδίωξη των Ελλήνων απότις προαιώνιεςεστίεςτης μικρασιατικήςγης.

Α π ό χ ο 1961

w w w .io lc o s .g r

Η Ε λλά δα

οιην Κίνα Όταν ξεκίνησε η αποστολή για την Κίνα και τη φετινή Διεθνή Έκθεση Βι­ βλίου, είχαμε όλοι την αίσθηση ότι πηγαίναμε λίγο στο όιγνωστο. Τι ακρι­ βώς θα κόινουν οι ελληνικές εκδόσεις στην τερόιστια κινεζική αγορά; Τι μπορεί να ενδιαφέρει τους Κινέζους αναγνώστες από την ελληνική βιβλιοπαραγωγή, το μυθιστόρημα, τα σύγ­ χρονα δοκίμια; Σ' εκείνο το εξοντω­ τικό ταξίδι προς την Τιενζίν (με τις αλλαγές της ώρας κράτησε περίπου 30 ώρες) δεν ξέρω ποιος στ' αλήθεια ήταν αισιόδοξος. Ίσως μόνο η διευθύ­ ντρια του ΕΚΕΒΙ, Κατρίν Βελισσάρη, όχι μόνο λόγω ιδιοσυγκρασίας αλλά και γιατί είχε ήδη κάνει τις περισσό­ τερες επαφές με τους αρμόδιους της κινεζικής έκθεσης. Πάντως τίποτα Το ελληνικό περίπτερο c ' c c >r-\ στην τιεν Ζιν με έντονο δεν Π™ ν δεδομένο. Οταν φτασαμε αρχαιοελληνικό χρώμα, στο χώρο της έκθεσης, την 1 η Σε­ Ό λγ α Σελλά

14-

ΟΚΤΩΒΡΙΟΙ

πτεμβρίου, για τα επίσημα εγκαίνια, άρχισαν να μας μπαίνουν ψύλλοι στ' αυτιά, ασυνήθιστοι καθώς ήμασταν όλοι από τις τελετουργίες, τα πρωτό­ κολλα και τις παράτες. Όμως εκεί αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε ότι η Κίνα είναι ένας άλλος κόσμος. Με άλλη μεθοδολογία, άλλο σκεπτικό, άλλη συμπεριφορά. Αρχίσαμε να το διαπιστώνουμε όταν τελείωσαν τα επίσημα εγκαίνια και οι πολλοί χαιρε­ τισμοί (έχουν και πολλούς επισήμους και τιτλούχους) και μπήκαμε, επιτέ­ λους, στο χώρο της έκθεσης. Είδαμε, με όλους τους τρόπους, την ανάγκη αυτών των ανθρώπων να επικοινω­ νήσουν με άλλους λαούς και άλλους πολιτισμούς, διαπιστώσαμε το σεβα­ σμό προς την Ελλάδα, είχαμε την ευ­ καιρία να δούμε την ειλικρινή και εν­ θουσιώδη συμμετοχή τους στις εκδη­ λώσεις, που ήταν όλες γεμάτες και όλες μόνο με κινέζικο κοινό, το οποίο είχε απορίες, ρωτούσε, παρακολου­ θούσε. Από την πρώτη μέρα ώς την τελευταία της Έκθεσης (4/9) το ελλη­ νικό περίπτερο, που ομολογουμένως πληρούσε όλες τις ανάγκες μιας τέ­ τοιας διοργάνωσης, κατακλυστηκε από αναγνώστες αλλά και κινέζους εκδότες. Οι δέκα εκδοτικοί οργανι­ σμοί που πήραν μέρος στην πρώτη ελληνοκινεζική εκδοτική επαφή (Πατάκης, Εστία, Εκδοτική Αθηνών, Πό­ λις, ΙΜΑΚΟ, Ιδρυμα Μείζονος Ελληνι­ σμού, Libro, Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων, Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Αόγου, Binary Logic) επέστρεψαν με πολλές εμπειρίες από αυτές τις επα­ φές. Και σίγουρα με εντελώς άλλη άποψη για το τι συμβαίνει στο χώρο του βιβλίου στη μακρινή αυτή χώρα.

Βοήθησαν σ' αυτό οι νεότεροι και παλαιότεροι ελληνιστές, οι άνθρωποι που έγιναν η φωνή, η επικοινωνία, η επαφή μεταξύ Ελλήνων και Κινέζων όλες αυτές τις μέρες. Ή ταν ο Ανδρέας, ο Λεωνίδας, η Σοφία, η Κα­ τερίνα, όλοι Κινέζοι, που σπούδασαν ή σπουδάζουν αυτό το διάστημα στην Ελλάδα. Είναι μερικοί από τους ελάχιστους Κινέζους που γνωρίζουν ελληνικά, αγαπούν τη χώρα μας και τον πολιτισμό μας και έχουν αναλάβει να μειώσουν την απόσταση ανά­ μεσα στις δύο χώρες. Πρώτο βήμα τα βιβλία, αφού αρκετοί από αυτούς εί­ ναι οι μεταφραστές των ελληνικών βι­ βλίων που έχουν κυκλοφορήσει μέχρι σήμερα στα κινεζικά. Πιο πρόσφατα δείγματα, οι μεταφράσεις των ποιη­ μάτων του Σεφέρη και του Ελύτη

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Η Σ Ε Jacqueline de Rom illy

Τα ρόδα της μοναξιάς ένας

ΚΟ ίνός ΤΟΠΟς γ ε μ ά τ ο ς α ν α μ ν ή σ ε ις

και ο ν ε ιρ ο π ο λ ή μ α τ α π ο υ κ ρ α τ ο ύ ν δ υ ν α τ ή τ η ν ψ υ χ ή σ τ α β α θ ιά γ ε ρ ά μ α τ α Από τη σειρά σ υ ν ά ψ ε ις της εταιρείας “ Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου”

Τ α ε ’ΐ δ β υ ς ή ς

Ιπποκράτους 34, Τηλ.: 210-3628852, Fax: 210-3628862 e-mail: info@taxideftis.gr

[

δ ι α β α ζ ω ] Ρ Ε Π Ο Ρ Τ Α Ζ

από τον... Λεωνίδα (Λούι Χίου Ρονγκ είναι το πραγματικό του όνομα). Όμως και η ελληνική πλευρά δεν πήγε απαράσκευη στην Κίνα. Το κινέ­ ζικο αναγνωστικό κοινό έχει στη διά­ θεσή του (και στη γλώσσα του) τέσ­ σερις ανθολογίες (διηγήματος, ποίη­ σης, παιδικής λογοτεχνίας και θεά­ τρου), οι οποίες έγιναν ανάρπαστες στην έκθεση, όπως ανάρπαστα έγι­ ναν όλα τα ελληνικά αντίτυπα βι­ βλίων. Οι κινέζοι επισκέπτες εντυπω­ σιάζονταν από τα παιδικά κυρίως βι­

βλία, λόγω της πλούσιας εικονογρά­ φησης που έχουν, μια και οι Κινέζοι σ' αυτόν τον τομέα υστερούν. Ή ταν μια παράτολμη «έξοδος» αυτή η έκθεση στην Κίνα, που απεδείχθη ότι ήταν καλά σχεδιασμένη, έτσι που να παρακάμπτονται τα πολλά εμπό­ δια που υπάρχουν ανάμεσα στις δύο χώρες και τις δύο γλώσσες. Αν αυτή η πρώτη επαφή θα έχει μακροχρόνια αποτελέσματα θα το δείξει το μέλ­ λον. Η πρώτη εντύπωση, πάντως, ήταν άκρως θετική. ■

Λ ο γ ο τεχ ν ικ ά Β ρ αβεία ΔΙΑΒΑΖΩ 2 0 0 9

Οι νέες Κριτικές Επιτροπές Κριτική επιτροπή για τα Βραβεία Μ υθιστορήματος, Διηγήματος, Ποίησης, Δοκιμίου και Π ρω τοεμφ ανιζόμενου Συγγραφέα: Αλέξης Ζήρας, κριτικός λογοτεχνίας, Κώστας Καρακώτιας, κριτικός λογοτε­ χνίας, Κώστας Κατσουλάρης, συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας, Ντέιβιντ Κόνολι, αναπληρωτής καθηγητής μεταφρασεολογίας στο ΑΠΘ, Χριστίνα Ντουνιά, αναπληρώτρια καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπι­ στήμιο Ιωαννίνων, συγγραφέας, Δημήτρης Πολσχρονάκης, λέκτορας στο Τμήμα Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Λίζυ Τσιριμώκου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Φιλοσοφικής Σχολής στο ΑΠΘ.

Κριτική επιτροπή για τα Βραβεία Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου και Λ ογοτεχνικού Βιβλίου για μεγάλα παιδιά: Πόλο Βασιλάκη, εκπαιδευτικός, συγγραφέας, Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, Καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Σούλα Οικονομίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Γιάννης Παπαδάτος, Λέκτορας στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Γιώργος Παπαντωνάκης, Επίκουρος Καθηγητής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. ■

10

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

E ric R. Wolf -

0

li

ΚΑΙ ΟΙ Λ Α Ο Ι ΧΩΡΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

Μια ανατρεπτική μελέτη για το ρ ό λ ο τω ν απ λ ώ ν α νθρ ώ πω ν, τω ν α π ο κ α λ ο ύ μ ενω ν «πρ ω τόγονω ν», «περιθω ριακώ ν» και «χω ρίς ιστορία», στη δ ια μ όρ φ ω σ η τ η ς π α γκ ό σ μ ια ς ισ το ρ ία ς

κατά την ευρωπαϊκή εξάπλωση από το 1400 και μετά.

β ά μ μ α τα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ α/α 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ Όλα σου τα ’μαθα μα ξέχασα μια λέξη Έχω ένα μυστικό Παλιά, πολύ παλιά Η άλλη πλευρά του νομίσματος Το σπίτι δίπλα στο ποτάμι Το φάντασμα της αξόδευτης αγάπης Η Μαρία των Μογγόλων μχ Το πετράδι της Ιωνίας Χωρίς κραγιόν

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Δημήτρης Μπουραντάς Γιάννης Παπαμιχαήλ Πέτρος Μάρκαρης Λένα Μαντά Λένα Μαντά Μάρω Βαμβουνάκη Μαριάννα Κορόμηλά Βασίλης Αλεξάκης Μαρίνα & Γιάννης Αλεξάνδρου Μαρίνα Πετροπούλου

ΕΛΑΙΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ~

2 3 4 5 6 7 8 9 10

Όλα σου τα ’μαθα μα ξέχασα μια λέξη Έχω ένα μυστικό Παλιά, πολύ παλιά Η άλλη πλευρά του νομίσματος Το σπίτι δίπλα στο ποτάμι Το φάντασμα της αξόδευτης αγάπης Μ ____ Η Μαρία των Μογγόλων Ως εκ θαύματος Το πετράδι της Ιωνίας

ΕΛΛΗΝΙΚΗ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Α Α υσ ίί5ες Β ιβΑιοπ ω Αείω ν Δημήτρης Μπουραντάς Γιάννης Παπαμιχαήλ Πέτρος Μάρκαρης Λένα Μαντά Λένα Μαντά Μάρω Βαμβουνάκη Βασίλης Αλεξάκης Μαριάννα Κορόμηλά Κωνσταντίνος Τζούρας Μαρίνα & Γιάννης Αλεξάνδρου

Πατάκης Λιβάνης Γαβριηλίδης Ψυχογιός Ψυχογιός Ψυχογιός Εξάντας Πατάκης Καστανιώτης Λιβάνης

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α ΒιβΑ ιοπ ω Α εία

λ ο γο τε χ ν ία

Όλα σου τα ’μαθα μα ξέχασα μια λέξη Παλιά, πολύ παλιά Η Μαρία των Μογγόλων Η άλλη πλευρά του νομίσματος Το σπίτι δίπλα στο ποτάμι Έχω ένα μυστικό Το φάντασμα της αξόδευτης αγάπης Η αηδονόπιτα Το ευχαριστημένο ή οι δικοί μου άνθρωποι μΧ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Πατάκης Λιβάνης Γαβριηλίδης Ψυχογιός Ψυχογιός Ψυχογιός Πατάκης Εξάντας Λιβάνης Λιβάνης

Δημήτρης Μπουραντάς Πέτρος Μάρκαρης Μαριάννα Κορόμηλά Λένα Μαντά Λένα Μαντά Γιάννης Παπαμιχαήλ Μάρω Βαμβουνάκη Ισίδωρος Ζουργός Μαρία Καραγάτση Βασίλης Αλεξάκης

Πατάκης Γαβριηλίδης Πατάκης Ψυχογιός Ψυχογιός Λιβάνης Ψυχογιός Πατάκης Άγρα Εξάντας

Σημειώσεις: 1. Στην Ελληνική Πεζογραφία, στο γενικό πίνακα, μετά τους 10 πρώτους ακολουθούν οι κάτωθι τίτλοι: Ος εκ θαύματος, Κωνσταντίνος Τζούρας, (Καστανιώτης) - Το ευχαριστημένο ή οι δικοί μου άνθρωποι, Μαρία Καραγάτση, (Άγρα) - Η αηδονόπιτα, Ισίδωρος Ζουργός, (Πατάκης) - Όταν οι άγγελοι πέθαιναν στην Σμύρνη, Γιάννης Καψής, (Λιβάνης) - Μπα­ ρούτι και μέλι, Γιώργος Πολίτης, (Introbooks) -Λίγο από το αίμα οου, Σώτη Τριανταφύλλου, (Πατάκης) - Πικρά κερά­ σια, Δημήτρης Αλεξίου, (Διόπτρα) - Σουίτα στον παράδεισο, Χρύσα Δημουλίδου, (Λιβάνης) - Ο χορός των μυστικών, Ελένη Τσαμαδού, (Ψυχογιός) - Φτερά από μετάξι, Πασχαλία Τραυλού, (Ψυχογιός) - Μέρες Αλεξάνδρειας, c>

Ιουλιος-Αογουστος 2008

1 Γενικός πίνακας

Ε3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Το νησί Μπρίντα Χιόνι τον Απρίλη Γόμορρα Το τοτέμ του λύκου Eat, pray, love Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι Βασίσου πάνω μου Αιχμηρά αντικείμενα 0 τάφος του Αχιλλέα

Victoria Hislop Paulo Coelho Ροζαμουντ Πίλτσερ Ρομπέρτο Σαβιάνο Rong Jiang Elizabeth Gilbert Τζον Λε Καρέ Μπουκάι Χόρχε Τζίλιαν Φλιν Τομ Χάρπερ

Αλυσίδες ΒιβΒιοπωΛείων 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Το νησί Μπρίντα Χιόνι τον Απρίλη Γόμορρα Eat, pray, love Το τοτέμ του λύκου Βασίσου πάνω μου Η κομψότητα του σκαντζόχοιρου Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι Αιχμηρά αντικείμενα

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Victoria Hislop Paulo Coelho Ροζαμουντ Πίλτσερ Ρομπέρτο Σαβιάνο Elizabeth Gilbert Rong Jiang Μπουκάι Χόρχε Μίριελ Μπάμπερι Τζον Λε Καρέ Τζίλιαν Φλιν

Α νεξά ρτητα ΒιβΛιοπωηεία 1 2 3 4 5 6 7 8

Το νησί Γόμορρα Το χρώμα του ήλιου Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι Χιόνι τον Απρίλη Το τοτέμ του λύκου Μπρίντα Να σου πω μια ιστορία-Διηγήσεις που μ’ έμαθαν να ζω 9 Αιχμηρά αντικείμενα 10 Βασίσου πάνω μου

■5 τ?λ ·ϊ ϊ κ 7·>*ΓΤΤτ7ϊ Τ Διόπτρα Λιβάνης Ωκεανίδα Πατάκης Ψυχογιός Μίνωας Καστανιώτης Opera Μεταίχμιο Λιβάνης

Διόπτρα Λιβάνης Ωκεανίδα Πατάκης Μίνωας Ψυχογιός Opera Σύγχρονοι Ορίζοντες Καστανιώτης Μεταίχμιο

ΞΕΝΗ

λ ο γο τε χ ν ία

Victoria Hislop Ρομπέρτο Σαβιάνο Αντρέα Καμιλέρι Τζον Λε Καρέ Ροζαμουντ Πίλτσερ Rong Jiang Paulo Coelho Χόρχε Μπουκάι

Διόπτρα Πατάκης Πατάκης Καστανιώτης Ωκεανίδα Ψυχογιός Λιβάνης Opera

Τζίλιαν Φλιν Μπουκάι Χόρχε

Μεταίχμιο Opera

Δημήτρης Στεφανύκης, (Πατάκης) - Ανάμιοης Ντενεκές, Γιάννης Μακριδάκης, (Εστία) -Απ'τα κόκαλα βγαλμένα, Γιώργος Δενδρινός, (Κέδρος) - Ο Κύριος Επιοκοπάκης, Ανδρέας Μήτσου, (Καστανιώτης) - Στη σκιά της πεταλούδας, Ισί­ δωρος Ζουργός, (Πατάκης).

2. Η λίστα των βιβλιοπωλείων από τα οποία αντλούνται τα στοιχεία είναι «ανοιχτή». <Φ

[

δ ι α β α ζ ω ] Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A

Ιούλιος-Αύγουστος 2008 Γενικός Πίνακας

Π Ο ΙΗ Σ Η α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Μ εταφερθήκαμε παραπλεύρως

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Κική Δημουλά

2 Το Μονόγραμμα 3 Το Α ξιόν εστί 4 Αμοργός 5 Ποιήματα

Οδυσσέας Ελύτης

Ίκαρος Ίκαρος

Οδυσσέας Ελύτης Νίκος Γ κότσος

Ίκαρος Πατάκης

Οδυσσέας Ελύτης

Ίκαρος

6 Μαραμπού

Νίκος Καββαδίας

7 Το χταπόδι του Ομήρου και άλλα ποιήματα

Michael Longley

Άγρα Πατάκης

8 Ποιήματα

Γιώ ργος Σ εφέρης

Ίκαρος

9 Ποιήματα

Κική Δημουλά

Ίκαρος

_

10 Η σονάτα του σεληνόφωτος

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων

π οιΙΗΣΗ

Το Μονόγραμμα 2 Μ εταφερθήκαμε παραπλεύρως 3 Το Α ξιόν εστί 4 Ποιήματα

5 Μαραμπού 6 Μικρά ποιήματα 7 Ποιήματα 8 Ηλιόπετρα-Pierda de sol (δίγλωσσο) 9 Το χταπόδι του Ομήρου και άλλα ποιήματα

10 Πεζά ποιήματα

Οδ. Ελύτης

Ίκαρος

Κική Δημουλά

Ίκαρος

Οδυσσέας Ελύτης

Ίκαρος

Οδυσσέας Ελύτης Νίκος Καββαδίας

Ίκαρος

Ντίνος Χριστιανόπουλος

Άγρα Ιανός

Ντίνος Χριστιανόπουλος

Ιανός

Οκτάβιο Παζ Michael Longley Ντίνος Χριστιανόπουλος

Μαΐστρος Πατάκης Ιανός

Ανεξάριcnta Βιβλιοπωλεία

Π Ο ΙΗ Σ Η 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Κέδρος

Γιάννης Ρίτσος

Μ εταφερθήκαμε παραπλεύρως

Κική Δημουλά

Ίκαρος

Το Μονόγραμμα

Οδυσσέας Ελύτης Νίκος Γ κότσος

Ίκαρος

Ποιήματα Η σονάτα του σεληνόφωτος

Κική Δημουλά

Ίκαρος

Γ ιάννης Ρίτσος

Κέδρος

Ποιήματα Το Αξιόν εστί

Οδυσσέας Ελύτης

Ίκαρος

Οδυσσέας Ελύτης

Ασμα ασμάτων

απόδοση: Μιχάλης Γκανάς

Το χταπόδι του Ομήρου και άλλα ποιήματα Όλα τα τραγούδια

Michael Longley Νίκος Γ κότσος

Ίκαρος Μ ελάνι Πατάκης

Αμοργός

Πατάκης

Πατάκης

3. Τα στοιχεία για τα «Ευπώλητα - Ιούλιος-Αύγουστος 2008» προέρχονται από 20 βιβλιοπωλεία που έδωσαν ακριβή αριθμό πωληθέντων αντιτύπων.

4. Δημοσιεύονται σε κάθε κατηγορία τα 10 πρώτα σε πωλήσεις.

5. Συνολικά δόθηκαν από τα βιβλιοπωλεία 46 τίτλοι για την ελληνική πεζογραφία, 57 για την ξένη, 62 για την ποίηση, 54 για τα δοκίμια, 71 για την παιδική & εφηβική λογοτεχνία και 68 για τα διάφορα.

6. Στην κατηγορία Δοκίμια περιλαμβάνονται: ι=>

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 · ΤΗΛ. 210 32 12 Π 1

www.odisseas.gr * info@odisseas.gr

Ιουλιος-Αύγουστος 2008 Γενικός πίνακας

δ ο κ ί μ ια

α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Στον κήπο του Επίκουρου 2 Το μυστικό 3 Εγχειρίδιο της βλακείας 4 Μικρή ιστορία του κόσμου 5 Πενήντα και κάτι...

6 Εν ονόματι της Μακεδονίας 7 Μαθήματα φιλοσοφίας σε έξι ώρες κι ένα τέταρτο 8 Οι δέκα ιστορίες που συγκλόνισαν την Ελλάδα τον 20ο αιώνα ~ Ύ Πώς να μιλάμε για βιβλία που δεν έχουμε διαβάσει 10 Στιγμές II

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Irvin Yalom Μπερν Ρόντα Διονύσης Χαριτόπουλος Ερνστ Γκόμπριχ Ελένη Βλάχου Σταύρος Λυγερός Βίτολντ Γκόμπροβιτς Συλλογικό

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Άγρα Λιβάνης Τόπος Πατάκης Ελευθερουδάκης Λιβάνης Πατάκης Αρχέτυπο

Πιερ Μπαγιάρ Λεωνίδας Κύρκος

Πατάκης Εστία

ΔΟΚΙΜΙΑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Στον κήπο του Επίκουρου Το μυστικό Εγχειρίδιο της βλακείας Μικρή ιστορία του κόσμου Οι δέκα ιστορίες που συγκλόνισαν την Ελλάδα τον 20ο αιώνα Πενήντα και κάτι... Εν ονόματι της Μακεδονίας Μαθήματα φιλοσοφίας σε έξι ώρες κι ένα τέταρτο 0 παλιάτσος και η Άνιμα Η κατάρρευση του πολιτικού συστήματος στην Ε λ λ ά δ ο κ η ^ κ ι^ ^

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων Irvin Yalom Μπερν Ρόντα Διονύσης Χαριτόπουλος Ερνστ Γκόμπριχ Συλλογικό

Άγρα Λιβάνης Τόπος Πατάκης Αρχέτυπο

Ελένη Βλάχου Σταύρος Λυγερός Βίτολντ Γκόμπροβιτς Μάρω Βαμβουνάκη Χρήστος Γιανναράς

Ελευθερουδάκης Λιβάνης Πατάκης Ψυχογιός Ιανός

Ανεξά ρτητα Βιβλιοπωλεία

δ ο κ ί μ ια

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Στον κήπο του Επίκουρου Εγχειρίδιο της βλακείας Το μυστικό Μικρή ιστορία του κόσμου Μαθήματα φιλοσοφίας σε έξι ώρες κι ένα τέταρτο Πώς να μιλάμε για βιβλία που δεν έχουμε διαβάσει Εν ονόματι της Μακεδονίας Στιγμές II Τι είναι η Δύση Η αρχιτεκτονική της ευτυχίας

Irvin Yalom Διονύσης Χαριτόπουλος Μπερν Ρόντα Ερνστ Γκόμπριχ Βίτολντ Γκόμπροβιτς Πιερ Μπαγιάρ Σταύρος Λυγερός Λεωνίδας Κύρκος Φιλίπ Νεμό Αλαίν ντε Μπόττον

Άγρα Τόπος Λιβάνης Πατάκης Πατάκης Πατάκης Λιβάνης Εστία Εστία Πατάκης

λογοτεχνικά δοκίμια, μελέτες, (κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, ιστορικό βιβλίο).

7. Στην κατηγορία Διάφορα περιλαμβάνονται: λευκώματα, μαγειρική, ταξίδια, μαρτυρίες, τεχνικά κ.λπ.

8. Τα βιβλιοπωλεία από τα οποία προέρχονται τα στοιχεία είναι:

Ο

ί Δ IA BA Ζ Ω I Ε Υ Π Ω Λ Η Τ AJ

Ιούλιος-Αύγουστος 2008 ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

1 0 Μ ικρός Πρίγκιπας 2 0 ψεύτης παππούς 3 Αφρικανικό ημερολόγιο 4 0 μικρός Νικόλας σε ν έε ς π εριπ έτειες 2

Αντουάν ν τε Σαίντ Εξυπερύ

Πατάκης

α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

Αλκή Ζέη Σώτη Τριανταφύλλου

Κέδρος

Rene Goscinny

Σύγχρονοι Ορίζοντες

5 Πέντε σωματοφύλακες κλεισμένοι στο ψυγείο 6 0 βιβλιοπόντικας

Βερούλη, Μιχαλόπουλος Βαγγέλης Ηλιόπουλος

Άγκυρα Πατάκης

7 Τέλος 8 Οι διακοπές του μικρού Νικόλα

Lemony Snicket Rene Goscinny

Ελληνικά Γράμματα Σύγχρονοι Ορίζοντες

9 Ίκμπαλ 10 Κορίτσια στην πρίζα

Πατάκης

Φραντσέσκο Ντ’ Αντάμο

Πατάκης

Τζακλίν Ουίλσον

Ψυχογιός

ΑΒυσίδες ΒίβΒίοηωΒείων

ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

1 0 Μικρός Πρίγκιπας 2 Π έντε σωματοφύλακες κλεισμένοι στο ψυγείο 3 0 μικρός Νικόλας σε ν έε ς π εριπ έτειες 2

Αντουάν ν τε Σαίντ Εξυπερύ

Πατάκης

Βερούλη, Μιχαλόπουλος

Άγκυρα

Rene Goscinny

Σύγχρονοι Ορίζοντες

4 0 ψεύτης παππούς 5 Οι διακοπές του μικρού Νικόλα

Αλκή Ζέη Rene Goscinny

6 Τέλος 7 Κορίτσια στην πρίζα

Lemony Snicket

8 Αφρικανικό ημερολόγιο 9 Γ ια πάντα 10 Το καπλάνι τη ς βιτρίνας

Τζακλίν Ουίλσον Σώτη Τριανταφύλλου

Ψυχογιός

Τζούντι Μπλουμ

Κέδρος

Αλκή Ζέη

Κέδρος

Α νεξά ρτητα Βιβλιοπωλεία 1 Αφρικανικό ημερολόγιο 2 0 ψεύτης παππούς 3 0 Μ ικρός Πρίγκιπας 4 0 βιβλιοπόντικας 5 Ίκμπαλ 6 0 μικρός Νικόλας σε ν έε ς περιπ έτειες 7 Η σπηλιά της γοργόνας 8 0 μικρός Νικόλας σε ν έε ς π εριπ έτειες 2 9 Σκάκι για νεαρούς παίκτες 10 Κορίτσια στην πρίζα

Κέδρος Σύγχρονοι Ορίζοντες Ελληνικά Γ ράμματα

π α ιδ ικ ή

Πατάκης

& ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Σώτη Τριανταφύλλου

Πατάκης

Αλκή Ζέη Αντουάν ν τε Σαίντ Εξυπερύ

Κέδρος Πατάκης

Βαγγέλης Ηλιόπουλος

Πατάκης

Φραντσέσκο Ντ’ Αντάμο

Πατάκης Σύγχρονοι Ορίζοντες

Rene Goscinny Λίτσα Ψαραύτη

Πατάκης

Rene Goscinny Stefan Kindermann

Σύγχρονοι Ορίζοντες

Τζακλίν Ουίλσον

Οιωνός Ψυχογιός

LEADER BOOKS, Αλυσίδα, 210 6466156 - ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ, Ιωάννινα, 26510 34911 - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 210 3615077 - ΕΚΦΡΑΣΗ, Άνω Γλυφάδα, 210 9603817 - ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΣΤΗ ΣΤΟΑ, Χαλάνδρι, 210 6800644 ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ Αθήνα, 210 2618156 - ΙΑΝ0Σ, Αλυσίδα, 2310 276447 - ΝΕΣΤΩΡ, Κατερίνη, 23510 36024 - ΟΙΩΝΟΣ, Λαμία 22310 67276 - ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα, 210 3650000 - ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ, Λιβαδειά, 22610 23136 - ΣΧΗΜΑ, Χανιά ’ 2810 56937 - ΠΑΠΥΡΟΣ-ΑΙΓΕΑΣ, Χίος, 22710-21550 - ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ, Κοζάνη, ■=>

[

δ ι α β α ζ ω

]

Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A

Ιουλιος-Αύγουστος 2008 ΔΙΑΦΟΡΑ α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Κατάθλιψη. Όσα πρέπει να ξέ ρ ε τ ε 2 θανάσιμα Αμαρτήματα 3 Διαβήτης. Όσα πρέπ ει να ξέ ρ ε τ ε 4 Αρθρίτιδα. Όσα πρέπ ει να ξέ ρ ε τ ε 5 Ημικρανία

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Melvin Lyrie

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΣΚΑΪ

Αρκάς

Γ ράμματα

Rose Walker

ΣΚΑΪ

Συλλογικό

ΣΚΑΪ

Carol Foster

ΣΚΑΪ

6 Ύ πνος

I. Τουλουμάκος

ΣΚΑΪ

7 365 ψάρια

Tamas Kotai

Ελευθερουδάκης

8 Είμαστε αυτό που σκεφτόμαστε 9 Η μουσική εν ό ς ξένου

Μπάρμπαρα Μ πέργκερ

Καστανιώτης

Λέοναρντ Κοέν

Ιανός

Λ έοναρντ Κοέν

Ιανός

10 Το βιβλίο του πόθου

ΔΙΑΦΟΡΑ 1 Κατάθλιψη. Όσα πρέπει να ξέ ρ ετ ε 2 θανάσιμα Αμαρτήματα 3 Διαβήτης. Όσα πρέπ ει να ξέ ρ ε τ ε 4 Αρθρίτιδα. Όσα πρέπ ει να ξέ ρ ε τ ε

Αλυσ ίδες Βιβλιοπωλείων Melvin Lyrie

ΣΚΑΪ

Αρκάς

Γράμματα ΣΚΑΪ

Rose Walker Συλλογικό

ΣΚΑΪ

5 Ημικρανία

Carol Foster

ΣΚΑΪ

6 Ύ πνος 7 365 ψάρια

I. Τουλουμάκος

ΣΚΑΪ

Tanias Kotai

Ελευθερουδάκης

8 Είμαστε αυτό που σκεφτόμαστε 9 Η μουσική ενό ς ξένου

Μπάρμπαρα Μ πέργκερ

Καστανιώτης

Λέοναρντ Κοέν

Ιανός

10 Το βιβλίο του πόθου

Λέοναρντ Κοέν

ΔΙΑΦΟΡΑ

Ιανός

Α νεξά ρτητα Βιβλιοπωλεία

1 Τα μην του καλού συζύγου

Μπλανς Έμπουτ

Καστανιώτης

2 Στην κουζίνα με την Αργυρώ 3 Τα μην της καλής συζύγου 4 θανάσιμα Αμαρτήματα

Αργυρώ Μπαρμπαρίγου Μπλανς Έμπουτ

Φ ερενίκη

Αρκάς

Γ ράμματα

5 Οι Κυκλάδες

Τζον Φρήλυ

6 Σήμερα θ ’ αλλάξω τη ζωή μου 7 Ελλάδα-Μεσόγειος

Γ ιώργος Μαυρουδής

8 Γιατί τρώ με τόσο πολύ ενώ θέλουμε να είμαστε αδύνατοι 9 Αρχείο Κ.Μ εγαλοκονόμου

Ζόι Χάρκομπ

Μ ελάνι

Αρης Μαραγκόπουλος

Τόπος

10 Λ εξικό Ν εοελληνικής Λογοτεχνίας

Καστανιώτης Πατάκης Leader Books Α.Ε. Οιωνός

Πατάκης

24610-26463 - ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ, Αλυσίδα, 210-3323300 - ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, Αλυσίδα, 210-3258440 - ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, Πάτρα, 2610-223688 - ΤΟ ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ, Ηράκλειο, 2810-341158 - ΠΑΙΔΕΙΑ, Αλυσίδα, 2410284304 - ΛΕΜΟΝΙ, Αθήνα, 210-3451910.

9. Στον πίνακα «Αλυσίδες βιβλιοπωλείων» περιλαμβάνονται: LEADER BOOKS, ΙΑΝ0Σ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ. Στον πίνακα «Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία» όλα τα υπόλοιπα.

Νέεςκυκλοφορίες από κορυφαίους συγγραφείς ΦΙΛΙΠ ΚΛΟΝΤΕΛ

ΝΤΕΝΙΓΚΕΤΖ

Η ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥΜΠΡΟΝΤΕΚ

Η ΕΠΑΥΛΗ ΤΩΝ ΑΝΔΡΩΝ

Ονομάζομαι Μπροντέκ, και δεν ευθύνομαι για τίποτα. Όταν έμαθα τι συνέβη, αποφάσισα να μη μιλήσω ποτέ γι’ αυτό, να αλυσοδέσω τη μνήμη μου. Με ανάγκασαν όμως οι άλλοι: «Εσύ ξέρεις να γράφεις», μου είπαν, γνωρίζεις πώς να χρησιμοποιείς τις λέξεις και πώς μπορούν να εκφράσουν τα πράγματα. Εσύ θα τα πεις και θα σε πιστέψουν».

Ο Χανς Σίνγκερ -μια φιγούρα εμπνευσμένη από τον πατέρα της Θεωρίας των συνόλων, που πρώτος όρισε μαθηματικά το άπειρο- οδηγείται στην «Έπαυλη των ανδρών». Θα αναγκαστεί να μοιραστεί το δωμάτιό του μ’ ένα Γάλλο στρατιώτη, αναρχικό και «ήρωα παρά τη θέλησή του». Τίποτε δε φαίνεται να συνδέει τους δύο άνδρες. Κι όμως... ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΑ ΣΗΜΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΤΟΝ ΒΙΒΛΙΩΝ Μ Η Δ Ε Ν ΚΑΙ ΤΑ ΑΣΤΕΡΙΑ ΤΗΣ ΒΕ Ρ Ε ΝΙΚ ΗΣ

ΒΡΑΒΕΙΟ GONCOURTΟΕ LYCEENS

ΖΙΛΜΠΕΡΣΙΝΟΥΕ

ΤΖΕΝΙΦΕΡΛΙΚΑΡΕΛ

0 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ-ΒΑΣΙΛΙΑ Σ

ΤΟ ΑΠΟΚΡΥΦΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΣΑΙΪΠΗΡ

Ο κορυφαίος Γαλλοαιγύπτιος συγγραφέας Ζιλμπέρ Σινουέ αφουγκράζεται τα βήματα του Νάσερ, του πρίγκιπα του λαού, ακολουθεί τις παιχνιδιάρικες κραυγές του Φαρούκ, του αιώνιου παιδιού-βασιλιά, και αποκαλύπτει μια ολοζώντανη τοιχογραφία της σύγχρονης Αιγύπτου, όπου η ενδελεχής ιστορική έρευνα αντιμάχεται τη συγκίνηση των βιωμάτων του.

Ένα μυστηριώδες κουτί ανοίγει και μια αλληλουχία από περίπλοκους γρίφους, κρυμμένους στα λόγια του Σαίξπηρ, ξεδιπλώνεται, την ώρα που ένας δολοφόνος σκηνοθετεί φόνους με λογοτεχνικό οίστρο. Ένα ξέφρενο κυνήγι για το πολυπόθητο χειρόγραφο κι ένας απεγνωσμένος αγώνας με το θάνατο αρχίζει...

ΠΟΛΥΒΡΑΒΕΥΜΕΝΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦ ΕΑΣ

■ ■

ΤΟ ΠΟΛΥΚΡΟΤΟ ΜΠΕΣΤ ΣΕΛΕΡ ΤΩΡΑ ΚΑΙ ΣΤΑ Ε ΛΛΗ ΝΙΚ Α

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Για α ν α γ ν ώ σ τ ε ς μ ε απαι τή σει ς w

w

w

.

p

s

i

c

h

o

g

i

ο

s

.

g

r

|

Γνωριστείτε με τους συγγραφείς κσι τους αναγνώστες μας μέσα από τα blogs, τα forum και τις εκδηλώσεις μας. Στείλτε τις κριτικές οας κοι λάβετε μέρος σε κληρώσεις. Γραφτείτε δωρεάν στη Λέσχη Αναγνω­ στών μας με e-mail στο info@psichogios.gr ή στείλτε sms στο 6955 805 192 γράφοντας μας ΔΙΑΒ, ΟΝΟΜΑΤΕΠΟΝΥΜΟ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ, T.K., ΠΟΛΗ με κενά ανάμεσα, ή καλέστε χωρίς χρέωση στο 80011-6Δ6 46Δ.

του Α λ έξη Ζήρα

Περιπέτειες γραικών στην Κίνα αι ο πιο ευφάνταστος νους δεν θα μπορούσε να σκεφθεί ότι η συζήτηση για την ελλη­ νική ταυτότητα, τις πολιτισμικές θε­ ωρίες και την προκοπή των ξένων τμημάτων νεοελληνικών σπουδών, μια συζήτηση που ξεκίνησε με αρκετή εξαλλοσύνη τον προηγούμενο χει­ μώνα, και εξακολούθησε με την ίδια ένταση τους προηγούμενους μήνες, σε πείσμα της περίφημης θερινής ρα­ στώνης και του μαλακτικού ούζου παρά θιν αλός, ότι θα έφθανε ώς το σινικό λιμάνι της Τιενζίν, δηλαδή κυ­ ριολεκτικά στον Ειρηνικό Ωκεανό! Και όμως, αυτό συνέβη. Η διένεξη όπου έδωσαν το παρών τους ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, ο Βασίλης Λαμπρόπουλος, αρκετοί της ακαδημαϊκής κοινότητας -εν οις και ο Νάσος Βαγενάς- και τα «Θερμιδωριανά» του ΔιαΠεκίνο, Διεθνής Έκθεση βάζω, μια διένεξη που οι ρίζες της είΒιβλίου, ναι παλαιότατες και που αναθερμαί-

Κ

20

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

νεται κατά καιρούς γιατί τρέφεται από ζωντανά και ζωτικά προβλή­ ματα, και μάλιστα όχι μόνο ελλαδικά, καθώς πολλοί βλακωδώς νομίζουν, ταξίδεψε στην Κίνα! Ένα απόγευμα, όπως καθόμασταν στο χώρο υποδο­ χής του ξενοδοχείου, μερικά από τα μέλη της αποστολής για την εκεί εκ­ προσώπηση της Ελλάδας, πυροδοτή­ σαμε μια μικρή αλλά σαφή αντιπαρά­ θεση (ο Κώστας Κατσουλάρης, ο Μα­ νόλης Πιμπλής και ο υποφαινόμενος), μπροστά στους εμβρόντητους Κινέ­ ζους, οι οποίοι εκείνη την ώρα πιθα­ νώς έκλειναν τις businesses τους. Αθάνατη Ελλάς, αν μπορούσες να εξαγάγεις το ίδιο εύκολα άλλα σου προϊόντα όσο τους καβγάδες, ακόμα και τους ουσιωδέστερους, των παι­ διών σου! Βέβαια, η αντιπαράθεση δεν περιέ­ λαβε όλα τα ζητήματα που άπτονταν της μητέρας των μαχών, της αρ­ χικής συζήτησης. Περιορίστηκε στα πιο εύλογα, στα πιο εύκολα να βά­ λουν μπροστά μια διένεξη, όπως είναι το ζήτημα της εθνικής ταυτότητας, του εθνοκεντρισμού, της ελληνοδοξίας κ,λπ., χωρίς όμως να θιγεί καθό­ λου το βασικότατο, κατά τη γνώμη μου, θέμα που είναι άλλωστε ο κύριος λόγος για τον οποίο ενδιαφέρθηκαν τόσοι ακαδημαϊκοί, ιστορικοί, φιλόλο­ γοι, θεωρητικοί της προ- και της μετα-νεωτερικότητας και πήραν μέ­ ρος στη συνάντηση της Modern Greek Studies Association στο Μέγαρο Μουσικής. Ήγουν, ποιος θα κρατάει το μαστίγιο στα επόμενα χρόνια στο χώρο των πολιτισμικών σπουδών και ποιοι θα τρέχουν πίσω από το καρότο μιας πανεπιστημιακής σταδιο-

δρομίας που ήδη κατευθύνεται προς τα αμερικανικά πρότυπα των μετααποικιακών και μετα-φεμινιστικών σπουδών. Όπου, όσο μπορώ να πα­ ρακολουθώ τα τεκταινόμενα, ως γραικός στα ξένα, οι εν λόγω σπουδές ξαναφέρνουν από το παράθυρο τις πιο δογματικές μορφές ανάλυσης, παρακάμπτοντας τελείως, σ' ό,τι αφορά την τέχνη και τη λογοτεχνία, τα ζητήματα της αισθητικής αξιολό­ γησης και εγκαθιστώντας σε κυ­ ρίαρχη θέση το θεματικό κορφολόγημα. Επιβεβαιώνει, ας πούμε, η ποί­ ηση του Καβάφη και η ποίηση του Λαπαθιώτη το ιδεολόγημα μιας gay λογοτεχνίας; Αν ναι, εντάξει, αλλά δείτε, ξενόφοβοι κριτικοί και άλλοι, το έργο τους υπάρχει και μας ενδιαφέ­

ρει ως μέσο επιβεβαίωσης και από­ δειξης του ιδεολογικού μας επινοήμα­ τος. Αυτά λοιπόν, όπως τα βλέπω, θα έπρεπε να είναι τα κατεξοχήν ζητούμενά μας. Αλλά εμείς, στην ολιγόωρη αντιγνωμία μας, πέσαμε στα εύκολα, στους «ελληνάδες» και στις άλλες γραφικότητες που πολύ πριν από τους μετα-νεωτερικούς μας, στα τέλη του 19ου αιώνα, τις είχε καυτηριάσει με τον απαράμιλλο τρόπο του ο Εμ­ μανουήλ Ροΐδης. Η συζήτηση λοιπόν καλά κρατεί, και όποιος ισχυρίζεται ότι η συζήτηση είναι αδύνατη, φοβά­ μαι ότι εκείνος ακριβώς θερμαίνει κάτω από το μαξιλάρι του τις υποθή­ κες του οιονεί μεταλλασσόμενου Αντρέι Αλεξάντροβιτς Ζντάνοφ...». ■

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Η Σ Ε Virginia W oolf

Πώς είναι να είσαι άρρωστος Ανιχνεύοντας την κατάσταση του αρρώστου, η Virginia Woolf καταγράφει τα έργα και τις ημέρες αυτού του άλλου, εκτός δραστηριότητας και κοινωνίας. Από τη σειρά σ υ ν ά ψ ε ις της εταιρείας "Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου"

Τ α ξ ιδ β υ ιή ς

Ιπποκράτους 34, Τηλ.: 210-3628852, Fax: 210-3628862 e-mail: info@taxideftis.gr

το υ Γιώργου =ενάριου

Μ. Καραγάτσης (2) ε προηγούμενο σημείωμά μας, με αφορμή τον Καραγάτση, γράψαμε ότι ο συγγραφέας αυτός, ο οποίος άσκησε μια δυσανά­ λογα μεγάλη, σε σύγκριση με την ποιότητα του έργου του, πολιτι­ σμική επιρροή, υπήρξε ένας δεινός αφηγητής αλλά μέτριος συγγρα­ φέας. Και πράγματι: έτσι όπως δια­ μορφώθηκε το μοντέλο του συγγρα­ φέα στον 20ό αιώνα, θα μπορού­ σαμε να διακρίνουμε δύο κύριες κα­ τηγορίες: τους συγγραφείς με φυγόκεντρη τρόπον τινά λειτουργία, που με επίκεντρο τη γραφή τους προ­ σπαθούσαν να ερμηνεύσουν τον κό­ σμο, άρα επεκτείνονταν και διαχέονταν προς αυτόν (και σε αυτούς τους συγγραφείς η μέριμνα της γρα­ φής μαζί με τα εσωτερικά ζητήματά της ήταν το προεξάρχον στοιχείο), και τους συγγραφείς που, λειτουρ­ γώντας κεντρομόλα, εκκινούσαν από τον κόσμο για να τον περικλείσουν στο κείμενό τους, με μοιραίο αποτέλεσμα την υποβάθμιση των εσωτερικών ζητημάτων της γρα­ φής και, κυρίως, των αφηγηματικών τρόπων. Σε αυτή τη δεύτερη κατηγορία, των συγγραφέων-αφηγητών, κατατάσ­ σεται και ο Καραγάτσης. Η πολιτι­ σμικού (και πολιτικού, αλλά και προ­ σωπικού) τύπου σύγκρουσή του με τον Κοσμά Πολίτη δεν ήταν τυχαία. Ο Πολίτης εξέφραζε ακριβώς την πρώτη κατηγορία συγγραφέα, κα­ θώς, μετά το Λεμονοδάσος, αντιλαμ­ βάνεται πού πάει το πράγμα και ποια είναι η λογοτεχνία αιχμής που παράγεται διεθνώς. Έχει αντιληφθεί, δηλαδή, αυτό που ποτέ δεν

Σ

23

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

μπόρεσε να καταλάβει ο Καραγά­ τσης: ότι το κέντρο βάρους έχει πια μεταφερθεί από το αντικείμενο της γραφής στο υποκείμενό της, αυτή η ριζική μεταστροφή που σημάδεψε όλη τη λογοτεχνία του 20ού αιώνα και αποτέλεσε την κορύφωση και το δράμα του μοντερνισμού. Ο Καραγάτσης (αλλά και η υπό­ λοιπη ομάδα των συγγραφέων της οποίας τρόπον τινά προΐστατο -Μυριβήλης, Βενέζης, λιγότερο ο Τερζάκης κ.λπ.) παρέμεινε προσκολλημένος σ' ένα μοντέλο συγγραφέα που δεν άντεχε πια, καθώς αναφε­ ρόταν, σχεδόν αποκλειστικά, στον προ πολλού πεπαλαιωμένο αμιγή ρεαλισμό του 19ου αιώνα. Ο Καρα­ γάτσης, στα μέσα του 20ού αιώνα, ήθελε να παίξει όχι μόνο τον ρόλο του «ιστορικού των ηθών» (ρόλο που με θηριώδες ταλέντο υπηρέ­ τησε στον 19ο ο Μπαλζάκ) αλλά και ρόλο, ευρύτερα ή στενότερα, πολι­ τικό, κατά τον τρόπο όμως που προέβλεπε ο ανερχόμενος 19ος αιώ­ νας. Και εκεί προδόθηκε. Διαθέτοντας ίσως την πιο πλούσια αφηγηματική φλέβα απ' όλους τους συγκαιρινούς του, επέδειξε μια ασυγχώρητη σπουδή να αφηγηθεί όσα αυτή του υπαγόρευε, με αποτέλεσμα μια ασύμμετρη με το αφηγηματικό του ταλέντο προχειρογραφία, μια ποταμηδόν και ως έλαχε αφήγηση ιστο­ ριών. Λυπάται να το λέει κανείς, αλλά ο Καραγάτσης, με το έργο του, συνό­ ψισε όλη την υστέρηση της ελληνικής λογοτεχνίας απέναντι στα νέα ρεύ­ ματα, όλα όσα το ελληνικό μυθιστό­ ρημα δεν πρόλαβε να κάνει. ■

$0 0 Ζ φ

2 ο d V 3 >1

m { ypoipc Χρήσ του Κατσίκα

Οι εργολάβοι... του franchising! κατάσταση στην οποία έχουν οδηγηθεί, χρόνια τώρα, τα δημόσια πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ με την υποχρηματοδότηση στην οποία έχουν καταδικαστεί από το ΥΠΕΠΘ, τα δεκάδες διαλυμένα περι­ φερειακά τμήματα των ΤΕΙ (χωρίς υποδομές, προσωπικό, φοιτητική μέ­ ριμνα και επαγγελματικά δικαιώματα σπουδών), η «στρόφιγγα» της εισαγω­ γής των υποψηφίων στην τριτοβάθ­ μια εκπαίδευση που κλείνει με τη βάση του «10» (43.000 θέσεις στα ΑΕΙΤΕΙ κόπηκαν μέσα στα τρία τελευταία χρόνια), αλλάζουν δραματικά το τοπίο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η παραπάνω πραγματικότητα απο­ τελεί βούτυρο στο ψωμί της επιχείρη­ σης νομιμοποίησης των «ακριβών συ­ νοικεσίων» με τα Κέντρα Ελευθέρων Σπουδών (ΚΕΣ) - «Κολέγια» που ήδη πιέζουν με την Ευρωπαϊκή Οδηγία των επαγγελματικών δικαιωμάτων για κατοχύρωση των πτυχίων των απο­ φοίτων τους. Στο πλαίσιο αυτό το ΥΠΕΠΘ συμπεριφέρεται σαν εργολά­ βος των κολεγίων, καθώς έντεχνα και αθόρυβα κλείνει τις πόρτες στη δημό­ σια τριτοβάθμια εκπαίδευση για να ανοίξει τα παράθυρα στην ιδιωτική. Τα ΚΕΣ αναπτύσσονται, ιδίως από τα τέλη της δεκαετίας του '70, στο κερδοφόρο πεδίο της πλεονάζουσας ζήτη­ σης για μεταλυκειακές σπουδές, ωστό­ σο, σύμφωνα με την πανεπιστημιακό Ελένη Καλαφάτη, η μεγάλη έκρηξη ση­ μειώνεται το 1989-91, στην ευνοϊκή συγκυρία που διαμορφώνεται με την έκδοση της Οδηγίας ΕΕ 89/48 για την αναγνώριση των επαγγελματικών δι­ καιωμάτων έπειτα από τριετείς μεταλυκειακές σπουδές και τις εξαγγελίες

Η

30

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

της κυβέρνησης Μητσοτάκη για δημι­ ουργία ιδιωτικών ΑΕΙ. Την ίδια περίπου εποχή, οι «μεγάλες δυνάμεις» της εκπαίδευσης -με πρω­ τοπόρα τα βρετανικά πανεπιστήμιαεπιδιώκουν να αυξήσουν το μερίδιό τους στην εξαγωγή ακαδημαϊκών υπηρεσιών και έτσι στήνονται, σε συ­ νεργασία με τα ΚΕΣ, πολλές και ετερό­ κλητες επιχειρήσεις πώλησης φθη­ νών, σε περιεχόμενο, «εκπαιδευτικών προϊόντων», σε ακριβή τιμή. Το 2005, η κλαδική μελέτη της ICAP για την «Ιδιωτική Τριτοβάθμια Εκπαίδευση» παρουσιάζει 44 «εκπαιδευτήρια», στη συντριπτική τους πλειονότητα παραρ­ τήματα πανεπιστήμιων, κυρίως του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ. Οι κύριες κατηγορίες συνεργασιών είναι σύναψη δικαιόχρησης (franchising) για λειτουργία ορισμένων τμημάτων, συμ­ φωνία πιστοποίησης από κάποιο πα­ νεπιστήμιο (validation) και, τέλος, ανα­ γνώριση και μεταφορά διδακτικών μο­ νάδων για τους αποφοίτους τους που συνεχίζουν τις σπουδές τους, κυρίως σε μικρά ή νέα βρετανικά πανεπιστή­ μια. Σήμερα στην Ελλάδα λειτουργούν περίπου 30 κολέγια, από τα οποία 17, με περίπου 11.000 σπουδαστές, συνερ­ γάζονται με ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Έξι ιδρύματα, με περίπου 8.000 σπου­ δαστές, πιστοποιούνται από αμερικα­ νικούς οργανισμούς, ενώ άλλοι 1.000 σπουδαστές βρίσκονται σε ιδιωτικές εκπαιδευτικές επιχειρήσεις, που δρα­ στηριοποιούνται κυρίους χωρίς συνερ­ γασίες. Από το 1989 έχουν αποφοιτή­ σει από τα «κολέγια» περίπου 25.000. Ο τζίρος από τα δίδακτρα που κατα­ βάλλει το σύνολο των σπουδαστών για την απόκτηση «προπτυχιακού» ή «με-

ρ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

Is ταπτυχιακού τίτλου» σπουδών στα Κέντρα Ελευ­ θέρων Σπουδών - «Κολέγια» προσεγγίζει τα 110 εκατ. ευρώ ετησίως, αλλά εκτιμάται άτι η αναγνώ­ ριση των επαγγελματικών δικαιωμάτων των πτυχιούχων, όπως προβλέπει η επίμαχη κοινοτική οδη­ γία 36/2005, θα οδηγήσει σε υπερδιπλασιασμό του τζίρου, φθάνοντας περίπου τα 220 εκατ. ευρώ. Οι χιλιάδες υποψήφιοι που δεν πέτυχαν την ει­ σαγωγή τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση απο­ τελούν τον πρώτο αλλά όχι και τον μοναδικό στόχο της ιδιωτικής μεταλυκειακής εκπαίδευσης. Οι κομμένοι των Πανελλαδικών Εξετάσεων, οι ανεπιθύμητοι για το ΥΠΕΠΘ, είναι επιθυμητοί ως πελάτες της ιδιωτικής μεταλυκειακής εκπαίδευ­ σης, αρκεί να αντέχουν τα οικονομικά τους. Ένας δεύτερος στόχος είναι οι υποψήφιοι οι οποίοι θα πετύχουν μεν την είσοδό τους σε κάποιο ΑΕΙ-ΤΕΙ, όμως, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, δεν θα πετύχουν στην τριτοβάθμια σχολή της προτίμη­ σής τους ή σε σχολή του τόπου μόνιμης διαμονής τους. Οι τελευταίες ρυθμίσεις του ΥΠΕΠΘ, αφε­ νός με τη μείωση των θέσεων των τμημάτων υψη­ λής ζήτησης και αφετέρου με τη μείωση θέσεων στα πανεπιστήμια και ΤΕΙ του Λεκανοπεδίου, ου­ σιαστικά λιπαίνουν το έδαφος για τη στροφή στην ιδιωτική μεταλυκειακή εκπαίδευση. Αυτή η πραγματικότητα που περιγράψαμε παρα­ πάνω νομιμοποιεί τα «ακριβά συνοικέσια» χιλιάδων νέων με τα λεγάμενα κολέγια και τα παραρτήματα ξένων φθηνών πανεπιστημίων, καθώς δίνει την ευ­ καιρία στους ιδιοκτήτες τους να «προσφέρουν», σε όσους μπορούν να πληρώσουν δίδακτρα, αυτά που το δημόσιο πανεπιστήμιο, περισσότερο από κάθε άλλη φορά φέτος, αρνείται: την είσοδο. Σπούδασε αυτό που πραγματικά θέλεις! Να ποιο είναι το απατηλό σύνθημα-οδηγός που προβάλ­ λουν σε όλους εκείνους που αποκλείει η βαθμο­ λογική βάση ή σε εκείνους που η βαθμολογία τους δεν τους προσγείωσε στην πίστα της σχολής που πραγματικά ήθελαν. Είναι προφανές ότι το σύνθημα «σπούδασε αυτό που πραγματικά θέλεις» χτυπάει ακριβώς στην «καρδιά» της αγωνίας χιλιάδων υποψηφίων που εσωτερίκευσαν το φετινό δράμα του αποκλει­ σμού, αλλά και του τμήματος εκείνου των εισα­ κτέων οι οποίοι «γι' αλλού ξεκίνησαν και αλλού ο

βαθμός τούς πήγε».

■

ΚΟΝ ΙΛΑΡΗ

fa S. Fischer-Fabtan

s «Και ό μ ω ς γ υ ρ ίζ ε ι...»

www.konidaris.gr Τοσίισα ιΑ ' · Αθήνα ι ο 6 82 · info@ konidaris.gr τηλ.: 2 ΐ ο 8 8 4 6 5 7 0 -2-4 · fa x : 2 1 0 8 8 4 6 5 7 1

BC Ο σωστός τρόπος Κώ στας Μ ποτόπουλος

32

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

- Κύριε διευθυντά, αυτό το μήνα δυ­ στυχώς δεν θα μπορέσω.

- Και γιατί παρακαλώ; - Γιατί δεν πρόλαβα να διαβάσω ούτε ένα βιβλίο.

- Κανένα πρόβλημα. Να γράψεις για κάποιο που δεν έχεις διαβάσει.

- Συγγνώμη; - Ποιος σου είπε ότι για να μιλή­ σουμε για ένα βιβλίο ή για να του κάνουμε κριτική πρέπει να το έχουμε διαβάσει ολόκληρο; Αρκεί να ακούσουμε κάποια πράγματα γι' αυτό και μετά ν' αψήσουμε τη φαντασία μας ελεύθερη.

- Δική σας είναι, αν επιτρέπετε, αυτή η καινούργια θεωρία; - Κάθε άλλο. Ένας σοβαρότατος γάλλος καθηγητής έγραψε πρόσφατα ένα βιβλίο με αυτό ακριβώς το θέμα: Πώς να μιλάμε για βιβλία που δεν έχουμε διαβάσει.

- Ενδιαφέρον. Μιας που δεν το έχω διαβάσει θα 'θελα να μάθαινα λίγα πράγματα για το τι λέει.

- Το τι λέει το μαντεύεις από τον τίτλο. Θα σου πω λίγα λόγια για το πώς το λέει.

- Και τώρα τι περιμένετε; Ν' αρχίσω να γρυλλίζω από την αγωνία; - Η βασική ιδέα είναι ότι πρέπει επι­ τέλους ν' απαλλαγούμε από το κό­ μπλεξ να θεωρούμε ότι οφείλουμε να έχουμε διαβάσει -και μάλιστα από την αρχή ώς το τέλος!- όλα τα «σωστά» βιβλία. Το πραγματικά σωστό διάβασμα είναι να διατρέ­ χουμε πολλά και διάφορα γραμ­ μένα πράγματα, για να παίρνουμε ιδέες και κυρίως να εξοπλιζόμαστε ώστε κάποια στιγμή να είμαστε έτοιμοι κι εμείς να γράψουμε.

- Βιβλία που προορίζονται να μη δια­ βαστούν.

- Ασφαλώς. Βλέπω αρχίζεις να μπαί­ νεις στο νόημα.

- Μόνο που ακόμα από αυτό το νόημα λείπει το ψαχνό.

- Από το βιβλίο όχι. Ο συγγραφέας έχει την εξυπνάδα να μη θεωρητι­ κολογεί αλλά να μας δίνει παρα­ δείγματα από έργα που μας μαθαί­ νουν ότι το διάβασμα ποτέ δεν τε­ λειώνει, γι' αυτό δε χρειάζεται καν ν' αρχίσει. Από τον Μούζιλ ώς τον Λοτζ και τον Έκο και από ξάδελφους των Παπούα ώς σενάρια του Χόλυγουντ.

- Αυτό μου μυρίζει έντονα ειρωνεία. Ο τύπος έχει διαβάσει εντελώς αναλυτικά τα πάντα, ώστε να μπο­ ρεί να στηρίζει σ' αυτά τις θεωρίες - Εύστοχη παρατήρηση. Πολύ αμφι­ βάλλω αν θα την έκανες αν είχες διαβάσει το βιβλίο.

- Θα είχα όμως μάλλον περισσό­ τερα πράγματα να πω.

- Αντιθέτως. Το βιβλίο έχει μια πολύ ειδική άποψη για την κριτική. Τη θε­ ωρεί εντελώς αυτόνομη από το αντικείμενό της τέχνη, αντλώντας έμπνευση από τον Βαλερί, που εκ­ φώνησε ολόκληρο πανηγυρικό του προκατόχου του στη γαλλική Ακα­ δημία (και τι προκατόχου: ολόκλη­ ρου Ανατόλ Φρανς) χωρίς να ανα­ φέρει ούτε μια φορά το όνομά του, και από τον Όσκαρ Γουάιλντ, που έλεγε ότι όσο χειρότερο είναι ένα βιβλίο τόσο πιο ενδιαφέρουσα πρέ­ πει να είναι η κριτική που του αφιε­ ρώνεται.

- Αυτό μου θυμίζει ένα φίλο μου που

-

-

-

-

θεωρούσε ότι η οδός Ανατόλ Φρανς δεν μπορεί παρά να οδηγεί στην Ανατολική Γαλλία. Μπορείς να κοροϊδεύεις, αλλά ακρι­ βώς αυτό το μάθημα μας δίνει το βιβλίο: απαλλαχτείτε από το άγχος του διαβάσματος, αφεθείτε στους συνειρμούς σας, δημιουργήστε. Θα μπορούσα ίσως να το δεχτώ για τα δοκίμια. Αλλά μπορείς να διαβάσεις λογοτεχνία απλώς «διατρέχοντάς» την; Ασφαλώς. Εξάλλου τα πιο διάσημα βιβλία που όλοι γνωρίζουμε αλλά κανείς δεν έχει διαβάσει είναι αμιγώς λογοτεχνικά: ο Χαμένος Χρόνος του Προυστ και ο Οδυσοέας του Τζόϊς.

Touche. Δικό σου ή του συγγρα­ φέα; Δεν κατάλαβες ακόμα ότι δεν έχει

Pierre Bayard

Πώς να μιλάμε για βιβλία που δεν έχουμε διαβάσει Μετάφραση: Ελπίδα Λουπάκη Εκδόσεις Πατάκης, 2008, σελ.: 272, τιμή: 15,50

ούτε διαφορά ούτε σημασία; - Μήπως εσύ κατάλαβες ότι, μ' αυτά και μ' αυτά, έγραψες στη θέση μου την κριτική; - Λάθος, φίλε. Εσύ την έγραψες: κάνοντάς με να μιλήσω. (/W ere/ B e r n a r d P iv o t p o u r Γ id e e ) . ■

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Η Σ Ε Μανόλης Τζανάκης

Πέραν του Ασύλου

Ο Μανόλης Τζανάκης περιγράφει την πέραν του ασύλου πορεία μέσα από τη διερεύνηση του τόπου της υποκειμενικότητας στην αναδιοργάνωση της θεραπευτικής σχέσης. Από τη σειρά

σ υνάψ εις

της εταιρείας

“ Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου”

Τ α ζίδ β υ Ε ή ς

Ιπποκράτους 34, Τηλ.: 210-3628852, Fax: 210-3628862 e-mail: mfo@taxideftis.gr

Stef Penney Οι ιστορίες έρχονται και με βρίσκουν Συνέντευξη στην Πόπη Μ ουσουράκη

ΠΝΕΝΙΕΪΙΙ πό το πρώτο της βιβλίο η Στεφ Πένυ κατάφερε να κάνει τη μεγάλη έκπληξη. Η πένα της, ασυνήθιστα επινοητική και ευκίνητη, πραγματικά ξαφνιάζει σε κάθε στροφή με τα αναπάντεχα γυρίσματά της. Πέρα από την υποδειγματική δόμηση μιας ιστορίας μυστηρίου, αυτό που σε κάνει να μη μπορείς ν’ αφήσεις το βιβλίο από τα χέρια σου είναι η ολότελα φρέσκια αλλά απίστευτα στέρεη γλωσσική έκφραση της Πένυ. Κι ακόμα περισσότερο ο δαιμόνιος τρόπος που χώνει την ακίδα της κυριολεκτικά στα έγκατα των χαρακτήρων, αφαιρώντας αργά και επιδέξια τα καθημερινά ρούχα της εικόνας τους. Η πλοκή, κεντημένη με αφάνταστη λεπτομέρεια και φαντασία, παίζει έξυπνα με το μυ­ στήριο και την αγωνία του αναγνώστη μέχρι το τέλος. Στον Καναδά του 1867 ο χρόνος χαράζεται με τα άσπρα χνάρια των κυνηγών γούνας πάνω στο πυκνό χιόνι. Η μικρή κοινότητα του Νταβ Ρίβερ ζει απομονωμένη την ιδιό­ τυπη καθημερινότητά της, μέχρι τη στιγμή που ένας άντρας δολοφονείται κι ένα δεκαεφτάχρονο αγόρι εξαφανίζεται. Τα ίχνη οδηγούν προς το δάσος, για να χαθούν μέσα στην απέραντη τούντρα. Κυνηγοί, ανιχνευτές, έμποροι, μπλέκονται γύρω από το κυ­ νήγι του μυστηρίου. Μαζί τους θα ξεκινήσει και μια γυναίκα, η κ. Ρος, για το δυσκολό­ τερο και πιο αποκαλυπτικό ταξίδι της ζωής της. Το ταξίδι που θα τη φέρει στην άλλη άκρη της αλήθειας, σκίζοντας επώδυνα το παραπέτασμα του κόσμου της. Οι χαρακτήρες της Πένυ είναι γήινοι και αισθαντικοί, χειροπιαστοί θαρρείς και μονο­ κόμματοι κι ακριβώς γι’ αυτό η έκπληξη στη συνέχεια είναι πραγματικά σαρωτική. Η τρυφερότητα των λύκων είναι το πρώτο της βιβλίο και ξεσήκωσε αμέσως θύελλα από ενθουσιώδεις κριτικές. Το 2006 τιμήθηκε με το Βραβείο Costa (πρώην W hitbread) ως το καλύτερο βιβλίο της χρονιάς, αλλά και με το βραβείο Costa για τον καλύτερο πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα, ενώ πρόσφατα κέρδισε μια ακόμα σημαντική διάκριση, το Theakston’s Crim e Award, το πιο έγκριτο βραβείο στο χώρο της λογοτεχνίας μυ­ στηρίου. Το βιβλίο, που ήδη βρίσκεται στη λίστα με τα ευπώλητα και στη χώρα μας, έχει πουλήσει χιλιάδες αντίτυπα στις 23 χώρες που κυκλοφορεί, ενώ ετοιμάζεται η με­ ταφορά του στη μεγάλη οθόνη, από την εταιρεία Miramax, σε σκηνοθεσία του Στίβεν Σπίλμπεργκ. Ταυτόχρονα, το BBC έχει υπογράψει ήδη συμφωνία για να δραματοποιήσει την ιστορία της Πένυ σε μια σειρά δέκα επεισοδίων. Η Στεφ Πένυ, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Εδιμβούργο, σπούδασε θεολογία και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ. Αργότερα συνέχισε τις σπουδές της πάνω στον κινηματογράφο και την τηλεόραση στο Bournemouth College of Art και στράφηκε στη σκηνοθεσία. Έχει γράψει και έχει σκηνοθετήσει δύο ταινίες μέχρι τώρα. Πώς νιώθει όμως η ίδια για τον κόσμο του βιβλίου της και την αναπάντεχη επιτυχία του, μας εξη γεί στη συνέχεια, στην κουβέντα που είχαμε μαζί της.

α

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

35

[ΪΝΕΝΪΕΪΪΝ Τι σας τράβηξε τόσο πολύ στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο και σ ’ αυτές τις απομονωμέ­ νες ζωές; Αγαπούσα πάντα τα γουέσ τερν και το να τοποθετήσω τα γεγονότα σ το παρελθόν μου επέτρεπ ε να εμβα­ θύνω σ ε κάμποσο ηθικά διλήμματα που θα ήταν δ ύ­ σκολο να αναδειχτούν στο παρόν -π ισ τεύω ότι απε­ λευθέρω σ ε τις δ υνατότητες και τα όρια του μυθισ το­ ρήματος.

STEFPENNEY Τοποθετήσατε την πλοκή σ’ ένα μέρος που σας ήταν απόλυτα ξένο, συγκεκριμένα τον Καναδά. Λεν φοβηθήκατε πως ίσως να μην κατορθώνατε να νιώσετε την αληθινή ανάσα του τόπου; Είχα ήδη γράψ ει για του ς χαρακτήρες της κυρίας Ρος και το υ άντρα της, για τις ανάγκες ενός σεναρίου, οπότε, με μιαν έννοια, η υπόθεση με είχ ε ήδη διαλέ­ ξει. Πράγματι, ανησυχούσα αν η εικόνα που έδινα για τον Καναδά ήταν πειστική, αλλά έκανα πολλή έρευνα κι ακόμα το γεγονός ότι η υπόθεση αφ ορ ούσ ε το πα­ ρ ελθόν και τα συγκεκριμένα σκηνικά ήταν φαντα­ στικά, μου έδ ινε μια κάποια σιγουριά. Η ιστορία είναι βασισμένη σε αληθινά γεγονότα ή πρόσωπα; Υπάρχουν κάμποσες λεπ τομέρ ειες ισ τορικές που βρήκα στην έρευνά μου και ήθελα να τις χρησιμοποι­ ήσω -όπω ς για παράδειγμα το ότι υπήρχε μια ομάδα από νορβηγούς κατάδικους, επιφορτισμένους να δ ουλέψουν για την Εταιρεία Χ άντσ ον Μπέι, που αυτομόλησαν μέσα στην καρδιά του χειμώνα και δεν βρέθηκαν ποτέ. Ο μοναδικός χαρακτήρας του βιβλίου που βασίζεται σ ε αληθινό πρόσωπο είναι ο Τόμας Στάροκ, που βασίζεται στον αγγλο-ιρλανδό δημοσ ιο­ γράφο Thom as M ulock, ο οποίος είχ ε γράψει για τις εκκαθαρίσ εις στα Χάιλαντς -αλ λά κι αυτόν τον εξώ ­ θησα λιγάκι στα άκρα μέσα από το μυθιστορηματικό του σχήμα. Ο τρόπος που κινείστε ανάμεσα στους χαρα­ κτήρες και τις προοπτικές τους θυμίζει κινημα­ τογραφική κάμερα που κινείται από διαφορετι­ κές γωνίες λήψης -το ότι είσαστε επίσης και σκηνοθέτης φαίνεται να επηρεάζει έντονα και την τεχνική σας στο γράψιμο... Σ ε πολύ μεγάλο βαθμό, νομίζω. Δ εν ξέρω πώς αλλιώς να χτίσω μια ιστορία, με το να κινούμαι ανάμεσα στις διαφ ορ ετικές προβολές των χαρακτήρω ν τη διατηρώ

30

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

ητρυφερότητα

™ λύκων ΠΑΠΥΡΟΣ Στεφ Πένυ

Η τρυφερότητα των λύκων Εκδόσεις Πάπυρος, 2008 σελ. 547, τιμή: 22,00 ευρώ

φρέσκια μέσα μου: όταν δ εν βρίσκω τι άλλο να πω, κινούμαι στον επόμενο χαρακτήρα! Το πορτρέτο και η ψυχολογική σκιαγράφηση της κ. Ρος, του κεντρικού γυναικείου χαρα­ κτήρα, μοιάζει σε πολλά σημεία εντελώς σύγ­ χρονο· ήταν μια συνειδητή επιλογή προσέγγι­ σ η ς; Και πάρα πολύ μάλιστα! Μ ’ ενδιαφ έρει πολύ περισ­ σ ότερ ο το πώς εμείς (ή πιθανόν εγώ) θα αντιδρούσαμε αν γυρίζαμε πίσω σ το χρόνο παρά το να στήσω ένα πετυχημένο, «αυθεντικό» σκηνικό της εποχής -άλ λω σ τε πώς θα μπορούσε κανείς να καταφ έρει σ τ’ αλήθεια κάτι τέτοιο; Βρήκατε κάτι που να σας ξαφνιάσει ή να σας συ­ ναρπάσει ιδιαίτερα όσο κάνατε την έρευνα για το βιβλίο; Κ ά θε ανακάλυψη που έκανα για κείνη την περίοδο ήταν συναρπαστική. Δ εν ήξερα από την αρχή ότι η Εταιρεία Χάντσον Μπέι, για παράδειγμα, θα ήταν μέσα στην ιστορία, αλλά διαβάζοντας για κείνη την περίοδο συνειδητοποίησα ότι έπρεπε να μπει. Ακόμα, όλες αυ-

ΠΝΕΝΪίϊΙΝ τέ ς οι π ληροφ ορίες για το κυνήγι της γούνας ή το πόσο καλλιεργημένοι ήταν τελικά οι άνθρωποι σ’ αυτά τα απομακρυσμένα καταλύματα, μ’ άφησαν πολλές φ ορ ές άναυδη όταν μελετούσ α και συγκέντρωνα υλικό για τη σ υγκεκριμένη περίοδο. Σας τραβούσαν πάντοτε οι ιστορίες μυστηρίου; Σκέφτεστε να συνεχίσετε σ ’ αυτό το είδος; Ν α ι, πάντα του ς είχα αδυναμία (κάτι που κληρονό­ μησα από τη μητέρα μου!) Κυρίω ς γιατί έχουν τό σ ο ενδιαφ έρουσ α κι ερ εθισ τική πλοκή, που αν την συν­ δυάσ εις και μ’ ένα καλό γράψ ιμο τι θα μπορούσε να ’ναι καλύτερο; Και το επόμενο βιβλίο μου θα μπο­ ρούσ ε να χαρ ακτηρισ τεί σαν νουβέλα μυστηρίου, νο­ μίζω. Πώς νιώσατε που το πρώτο σας μόλις βιβλίο δ έ­ χτηκε τόσες διακρίσεις και μάλιστα τιμήθηκε με δύο από τα σπουδαιότερα λογοτεχνικά βραβεία; Τ ο συναίσθημα είναι εκπληκτικό, δεν μπορώ να το πε­ ριγράφω -ή τα ν κάτι που δ εν περίμενα ο ύτε σ ’ ένα

εκατομμύριο χρόνια! Ακόμα δ εν είμαι καν σίγουρη ότι νιώθω σαν «αληθινή» συγγραφέας, πάντως είναι υπέ­ ρ οχο να ’χω μια τέτο ια επιβεβαίω ση. Στη ζωή γύρω σας τι θα μπορούσε να σας σπρώ­ ξει ξαφνικά να καθίσετε να γράψετε, τι σας εμπνέει; Χ μ μ ... σ τ’ αλήθεια δ εν ξέρω... δ εν γράφω συνήθως από τη ζωή γύρω μου, δ εν έχω βασίσει ποτέ έναν χα­ ρ ακτήρα μου σ ε κάποιον που ξέρω , είναι πραγματικά δύσ κολο να πω... Ο ι ισ το ρίες έρχονται και με βρί­ σκουν μόνες το υ ς κατά κάποιον τρόπο. Πάντω ς εμπνέομαι πολύ από ταινίες και βιβλία, αυτό σίγουρα. Ακολουθείτε μια καθημερινή διαδικασία σ ’ ό,τι αφορά το γράψιμο, έχετε ανάγκη από μια συ­ γκεκριμένη πρακτική; Προσπαθώ να είμαι πειθαρχημένη και να γράφω ώρες γραφ είου -α λ λά φυσικά δ εν λειτουρ γεί πάντα! Σας ευχαριστώ πολύ. ■

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Η Σ Ε Θανάσης Τζαβάρας

Ταξίδι α π ό τα Κύθηρα ένα ς Κ Ο ί ν ό ς ΤΟ ΓΊΟ ς για τη ν ό σ ο , τ ο θ ά ν α το , τις δ υ σ λ ε ιτ ο υ ρ γ ίε ς τ ο υ ν ο σ η λ ε υ τ ικ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς και τ η ν ψ υ χ ο σ ω μ α τ ικ ή π ρ ο β λ η μ α τικ ή Από τη σειρά

συνάψεις τη ς

εταιρείας

“ Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου”

Τ α ζιδ β υ υ ή ς

Ιπποκράτους 34, Τηλ.: 210-3628852, Fax: 210-3628862 e-mail: info@taxideftis.gr

ΚΟ ΝΤΡΑ διάβασ μα από τον Κώ στα Κατσουλάρη

Βασίλης π. Καραγιάννης Το χρώ μα της νοσταλγίας Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2008

ΓΕΝΝΗΜΕΝΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ, ο 55χρονος σήμερα συγγραφέας έχει μακρά θητεία στο χώρο της γραφής και της ανάγνωσης, αφού μεταξύ άλλων εκδίδει εδώ και πάνω από είκοσι τέσσερα χρόνια την πνευματική επι­ θεώρηση Παρέμβαση. Η λογοτεχνική του πορεία περιλαμβάνει κυρίως μικρά αφηγήματα, προλογίσματα και χρονογραφήματα, αλλά κι ένα «κάτι σαν μυθιστόρημα», τιμώντας έτσι τη φράση-δήλωση που συνα­ ντάμε στο παρόν βιβλίο του «Δεν μας χρειάζονται εμάς οι πρωτεύουσες. Γενικώς οι δευτερεύουσες σε εισαγάγουν στην ουσία» - αν εννοήσουμε ως «πρωτεύουσα» της σημερινής λογοτεχνίας το δημοφιλέστε­ ρο μυθιστόρημα. ΣΥΛΛΟΓΗ ΔΙΗΓΗΜΑΤΩΝ, με κοινή θεματική βάση τις ποικίλες διακυμάνσεις της ζωής στην επαρχία, από τον μακεδονικό βορρά μέχρι και τα ορεινά της Πελοποννήσου, κι έντονο το άρωμα μιας νοσταλγίας που υπο­ νομεύεται από την ίδια τη γλώσσα και το υποδόριο χιούμορ του συγγραφέα. Από την πρώτη κιόλας ιστο­ ρία δίνεται το στίγμα στο οποίο σκοπεύει να κινηθεί ο Καραγιάννης, όταν η σκηνή μιας ληστείας που «στρά­ βωσε» δίνεται με σκωπτικό και επιτηδευμένα κοφτό τρόπο, αφήνοντας να φανεί μια ειρωνική απόσταση ανάμεσα στον αφηγητή και τα αφηγούμενα, απόσταση που χαρακτηρίζει τα περισσότερα από τα αφηγή­ ματα και αποτελεί καίριο συστατικό του ύφους του Καραγιάννη. ΑΚΟΜΗ ΠΙΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ, από αυτήν την άποψη, είναι το δεύτερο διήγημα, στο οποίο η παρουσία του κεντρικού ήρωα συνοδεύεται από έναν παράξενο άνεμο (Άνεμος... δηλαδή κατά πως λεν' έγινε αέρας) που αναστατώνει τη ζωή στην επαρχιακή πόλη, ώσπου ο ήρωας αντιλαμβάνεται ότι η αιτία του παράξε­ νου φαινομένου είναι ο ίδιος -για την ακρίβεια, κάτι μέσα του. Το φλερτ με το παράδοξο γίνεται υπόγεια και χωνεμένα, αναδίνοντας ενδιαφέρουσες ποιητικές συνδηλώσεις. Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ, ακόμη κι όταν κρύβεται επιμελώς κάτω από την έντονη σκωπτικότητα, είναι φανερή σε διηγήματα όπως «Η χλαίνη», στην οποία καταγράφονται μνήμες από τα πέτρινα χρόνια, στη μετεμφυλιακή ελληνική επαρχία, καθώς μια χλαίνη ζεσταίνει μεταξύ άλλων την πλάτη εξαθλιωμένου αριστερού, μάλλον πρώην αντάρτη, αποκαλύπτοντας περισσότερα απ' όσα καλύπτει. Στην «Ποιμενική Συμφωνία», με ήρωα έναν βοσκό, τον «λογιότερο των ποιμένων», ο Καραγιάννης συνθέτει το λυρικό πορτρέτο μιας παρά­ ξενης και γοητευτικής ύπαρξης που ζει με ανιμιστικό σχεδόν τρόπο τη σχέση του με τη φύση και τα ζώα. Σε άλλο τόνο το στοχαστικό «Πάντα με μελαγχολούσαν τα γλέντια», κι έπειτα επιστροφή στη σατιρική διά­ θεση με το «Βασιλικός εν τάφω, και μαϊντανός στην τάφρο». ΓΡΑΦΗ ΠΟΥ ΣΧΟΛΙΑΖΕΙ καθώς περιγράφει, γλώσσα που κρατάει ηχοχρώματα και τύπους μιας παλιότερης εποχής, χωρίς να είναι παλιομοδίτικη ή επιτηδευμένη, σε διαρκή πλην διακριτική συνομιλία με τους μεγά­ λους διηγηματογράφους μας. ■

33

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Marilyn Strathern

ANΑΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ TO ΜΕΛΛΟΝ Α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ία , σ υ γ γ έ ν ε ι α και ν έ ε ς τ ε χ ν ο λ ο γ ί ε ς α ν α π α ρ α γ ω γ ή ς

G

Ο

Είναι δυ να τόν η εισ αγω γή τω ν νέω ν τ εχ νο λ ο γιώ ν α να π α ρ α γω γή ς να αφ ή σει αμ ετά βλη τες την έννο ια τ η ς σ υ γ γ έ ν ε ια ς και τη σ χ έσ η φύσης-πολιτισμού; Ιδιαίτερα επίκαιρα στη δυτική σκέψη ζητήματα, τα ο ποία εξετάζει μία α π ό τις κορ υφ α ίες μ ο ρ φ έ ς τ η ς σ ύ γ χ ρ ο νη ς κοινωνικής α νθρ ω π ο λ ο γία ς.

<

1 1

0

Λ Α

Τ Α

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

Χ Ω Ρ ΙΣ προϋπηρεσία από το ν Γιώργο Ξενάριο

0 ΛΟΞΙΑΣ του Σπόρου Γιανναρά είναι ένα ευσύνοπτο άθροισμα από τρεις σχετικά σύντομες νουβέλες, στην καθεμιά από τις οποίες ο πρωταγωνιστής, εν μέσω δαιδαλωδών στοχασμών, υφίσταται μια κρίση ταυτό­ τητας. Στον «Λοξία» είναι ο καθηγητής-ένοικος μιας πολυκατοικίας, στον «Φατσέα» ένας παλιννοστήσας εξ Αυστραλίας-παντοπώλης-σκύλος και στη «Φυγή» ένας σύζυγος που παρεσύρθη από τα κύματα του Πόε και του Χώθορν.

01 ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ που μας προτείνει ο Σπ. Γιανναράς είναι συντεθειμένες από προηγούμενες αναγνώσεις και πνευματικές αγωνίες, επηρεασμένες από έναν φιλοσοφικού τύπου στοχασμό, στον οποίο προεξάρχει το ερώτημα της ανθρώπινης ταυτότητας και, συνεπώς, το αίσθημα της ματαιότητας των πραγμάτων. Με μπορχεσιανούς και καφκικούς απόηχους, αλλά και με τους Πεντζίκη - Βιζυηνό παρόντες, ο Σπ. Γιανναράς μας ιστορεί έναν παράλογο κόσμο, όπου η μόνη βεβαιότητα είναι ο παραλογισμός του. ΜΕ ΑΥΣΤΗΡΟΣ πρωτοπρόσωπο αφηγητή τον εκάστοτε πρωταγωνιστή της ιστορίας και με εσωτερική εστία­ ση, ο συγγραφέας επιχειρεί μια υπαρξιακού τύπου αναδίφηση στη συνείδηση των ηρώων του. Σε αυτούς εντοπίζεται και το μεγαλύτερο πρόβλημα του βιβλίου: τα πρόσωπα των αφηγήσεων (σαρκωμένες ιδέες κατά τον Μπαχτίν και τον Κούντερα) στον Λοξία δεν ζουν μια πραγματική λογοτεχνική ζωή, αλλά υπηρε­ τούν ιδέες, πιο συγκεκριμένα: τις φιλοσοφικές ιδέες του συγγραφέα, ο οποίος, έχοντας προαποφασίσει το σχήμα που θα τους δώσει, μοιάζει να επινοεί τα πρόσωπά του μόνο και μόνο για να χωρέσουν μέσα σε αυτές. Όμως η αυθεντική λογοτεχνική αφήγηση γεννάει η ίδια πρόσωπα και ιδέες, δεν επικυρώνει απλώς την προειλημμένη απόφαση του συγγραφέα. ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΗ, δεν λείπουν από τον Λοξία οι λογοτεχνικές αρετές: ένας πλούσιος και πρωτότυπος στο­ χασμός, που αντιρροπεί μαχητικά την πνευματική, αλλά και λογοτεχνική, κενότητα μιας πληθώρας αφη­ γήσεων νεότερων συγγραφέων, οι οποίοι περιστρέφονται διαρκώς γύρω από το σπουδαιοφανές τίποτα του καιρού μας. Ένας στοχασμός που επικουρείται γενναιόφρονα από μια ευρηματική φαντασία και τη σύνδεση με τη λόγια παράδοση -σημείο και αυτό αντιθετικό με τη σύγχρονη έκτυπη άγνοια και βασικών ακόμη κειμένων της γραμματείας μας. Και τελευταίο αλλά όχι ελάχιστο: οι αναληθοφανείς μυθοπλαστικοί χειρισμοί του συγγραφέα αποβαίνουν πλήρως πειστικοί, για τα μέτρα του κειμένου, καταδεικνύοντας σημαντικές ικανότητες προς μελλοντική χρήση. ΕΝ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΙ: μια πολύ ενδιαφέρουσα πρώτη εμφάνιση που το μοναδικό, αν και καίριο, αδύνατο σημείο της είναι η ατιθάσευτη ανάγκη του συγγραφέα να περιλάβει στη γραφή του όλα τα ερωτήματα που τον απασχολούσαν πριν από αυτήν. Και για το τέλος μια προσωπική απορία: το μικρό όνομα του Μαυρομματάκη από πού προέρχεται; ■ 4 0

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

'f w j

Ένα μυθιστόρημα, το οποίο συνδυάζει στοιχεία Tns λ ο γ ο τ ε χ ν ία (αυτο)βιογραφίαδ με το (ψευδο)δοκίμιο, αναμιγνύει μοτίβα του αστυνομικού μυθιστορήματοδ με το ψυχολογικό θρίλερ και τροφοδοτεί το πολιτικό ρεπορτάζ με έναν διάχυτο λυρισμό, συμφιλιώνονταδ εντέλει την παραδοσιακή μυθιστορηματική απόλαυση με νεωτερικέδ και μετανεωτερικέδ αφηγηματικέδ τεχνικέδ.

«Αγαπίν αυτό το βιββίο περισσότερο απ’όσα έχιυ γράψει». Β.Β.

\£Μ ηνικ ά\

ι

ΣΕ

ΟΛΑ

ΤΑ Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

Η άγνωστη Αώρα του Ναμπόκοφ, ο γαλλικός δρόμος του Κέρουακ... φ

είναι η Ελένη Καρρά

4-2

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

θινόπωρο, μια πεταλούδα ανθίζει και πάλι μες από λέ­

:ξεις που σημάδεψαν το πά­

θος μιας εποχής -στην κόλαση;- κι εί­ ναι ο ίδιος δρόμος που ταξίδεψε τις μπίτνικ από αλκοόλ και από βενζεδρίνη αναθυμιάσεις, ο ίδιος δρόμος που από μακριά καινούργια κείμενα μας φέρνει. Χειρόγραφο το χειρόγραφο, το έργο μεγάλων συγγραφέων όπως ο Ναμπόκοφ και ο Κέρουακ συνεχίζει όχι μόνο να εμπλουτίζεται αλλά και να επαναπροσδιορίζεται, αποκαλύπτο­ ντας παράξενες πτυχές και δημιουρ­ γώντας νέες προσδοκίες... Η άγνωστη Δώρα του Ναμπόκοφ, στο χειρόγραφο της οποίας έχουμε αναφερθεί σε προηγούμενα τεύχη, δεν θα καεί τελικά, όπως ήθελε ο συγ­ γραφέας. Ο γιος του Βλαντιμίρ Να­ μπόκοφ, ο Ντμίτρι, δήλωσε έτοιμος να την δημοσιεύσει. Κι έτσι, εκεί που ένας ακόμα κύκλος κλείνει, ένα άλλο χειρόγραφο προσθέτει μιαν ακόμα διαδρομή στα μονοπάτια αγαπημέ­ νων αναγνώσεων. Σ' ένα παλιό τετράδιο, κάπου στα αρχεία του Τζακ Κέ­ ρουακ στη Νέα Υόρκη, ένας Κανα­ δός δημοσιογράφος ανακάλυψε μιαν εντελώς άγνωστη ιστορία, γραμμένη στα γαλλικά και με τον παραπλανη­ τικά οικείο τίτλο «Sur le chemin» (και όχι «Sur la route», όπως έχει μετα­ φραστεί στα γαλ­

λικά το On the road). Και όμως. Δεν πρόκειται για κάποια μετάφραση του γνωστού Στο δρόμο αλλά για ένα διαφορετικό κείμενο, γραμμένο απευ­ θείας στα γαλλικά, από τον καναδι­ κής καταγωγής Κέρουακ. Ο Γκαμπριέλ Ανκτίλ, που σκάλιζε εδώ και ενάμιση χρόνο τα αρχεία του συγγρα­ φέα, είχε ήδη κάνει μια πρώτη ανα­ κάλυψη πέρσι, φέρνοντας στην επι­ φάνεια ένα ανέκδοτο μυθιστόρημα, το Η νύχτα είναι η γυναίκα μου (La nuit est ma femme). Η ύπαρξη του συ­ γκεκριμένου κειμένου ήταν γνωστή, κανείς όμως δεν το είχε, ποτέ, διαβά­ σει, επειδή, εκτός των άλλων, ήταν γραμμένο όχι μόνο στα γαλλικά αλλά και σε πολύ ιδιαίτερα γαλλικά: σε μια ιδιόμορφη λαϊκή διάλεκτο του Κεμπέκ. Σε συνέντευξή του στη γαλλική εφη­ μερίδα Le Monde, ο Ανκτίλ παραδέχε­ ται ότι, διαβάζοντας το συγκεκριμένο έργο, συνειδητοποίησε ότι ο Κέρουακ χειριζόταν πολύ καλύτερα τα γαλλικά απ' ό,τι φανταζόταν. Κάτι το οποίο μάλλον δεν θα έπρεπε να μας παρα­ ξενεύει, αφού ο συγγραφέας που ση­ μάδεψε την αμερικανική λογοτεχνία του 20ού αιώνα είχε παραδεχτεί ότι πρώτα σκεφτόταν στα γαλλικά, που ήταν και η μητρική του γλώσσα, και μετά μετέφραζε τη σκέψη του στα αγγλικά. Έτσι ο λόγος του, στα αγ­ γλικά, ήταν συχνά δομημένος με βάση το γαλλικό συντακτικό...

...και ο χαμένος δρόμος του Robert Giroux Ό πω ς και να ήταν δομημένος, όμως, ο λόγος του Κέρουακ, με τη μεθυ­

στική ροή, με το σκοτάδι από νύχτες όπου ακόμα όλα ήταν δυνατά, κι όλα ήταν πιθανά, ήταν ένας λόγος που κανένας εκδότης δεν θα ήθελε να έχει χάσει μες από τα χέρια του. Και όμως, με αυτήν ακριβώς την πίκρα, του μεγαλύτερου ίσως λάθους στη σταδιοδρομία του στο χώρο των εκ­ δόσεων, πέθανε πρόσφατα σε ηλικία 94 ετών ο Robert Giroux, του μεγάλου νεοϋορκέζικου εκδοτικού οίκου Farrar, Straus & Giroux. Υπήρξε ένας από τους πλέον επιτυχημένους «publi­ sher» και «editor» συγχρόνως, υπεύ­ θυνος για την επιλογή των συγγρα­ φέων, στην οποία, με δυο εντυπω­ σιακές εξαιρέσεις, είχε πάντα πετύχει διάνα. Το πρώτο «ιστορικό του λά­ θος» αφορούσε τον Φύλακα στη σί­ καλη, του Σάλιγκερ -όμως στη συγκε­ κριμένη περίπτωση η απόφαση ότι

το κείμενο «δεν είναι στο πνεύμα του οίκου μας» ήταν του υπεύθυνου των εκδόσεων Harcourt, Brae, και υπήρξε αφορμή ο Giroux να τους εγκαταλεί­ ψει και να πάει στους Farrar, Straus.

F1 άλλη όμως μεγάλη αποτυχία του αφορούσε το Στο δρόμο του Κέρουακ και ήταν προσωπική ευθύνη του Giroux, ο οποίος, βλέποντας το παρανοϊκό ρολό φτιαγμένο από χι­ λιόμετρα χαρτιού καλλιγραφίας κολ­ λημένα μεταξύ τους που του είχε φέ­ ρει ο συγγραφέας, δεν αποδέχτηκε τον όρο να το «δημοσιεύσει χωρίς να αλλάξει ούτε κόμμα, ούτε λέξη». Ο Κέρουακ πήρε το «δρόμο» του κι έφυγε, τον εξέδωσε σε άλλον οίκο, και μέχρι το τέλος της ζωής του ο Robert Giroux αναφερόταν σ' αυτήν τη μεγάλη προσωπική και επαγγελ­ ματική ήττα... ■

Μ ε τ α ιχ Μ ίο ( [ ) Βιβ λία ciixphs Γραμμένο σε μια γλώσσα ολοζώ ντανη, τη γλώσσα που ακούγεται και

otous

δ ια δ ρ ό μ ο υ ς το Ανάμεσα

o to u s toixous

πινο αφήγημα για το χώ ρ ο του σχολείου,

tis

otis

αίθουσεε διδασκαλίαε

είναι ένα Βαθιά συναισθηματικό κι α ν θ ρ ώ ­

σχέσειε, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τόσο οι μαθητέ$ όσ ο και οι καθηγητέ5. Το μυθιστόρημα του Φρανσουά Μπεγκοντό που μεταφέρθηκε με επιτυχία στον κινηματογράφο από τον Δοράν Καντέ και τιμήθηκε με τον Χρυσό Φοίνικα στο φετινό Φεστιβάλ των Καννών, είναι ένα Βιβλίο που πρέπει να διαβάσουν όλοι οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί.

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

www.metaixmio.gr ΣΤΟΥΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥΣ ΑΠΟ ΤΗΝ AMAFILMS ΑΠΟ ΤΙΣ 23 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

[

Δ I A B A Ζ Ο ] Β Ι Β Λ Ι Α Σ Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

Λογοτεχνικά σκανδαλάκια όσο και στους πολιτικούς κύκλους ε ηλικία 91 ετών ττέθανε ο Αλετης πατρίδας του. ξάντερ Σολζενίτσιν, ο άνθρω­ πος που με το βιβλίο του Μια • Ο έτερος συγγραφέας - σταρ της σύγχρονης Ρωσίας, Μπορίς Ακούνιν, ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς αποκά­ ένα μήνα πριν την κυκλοφορία του λυψε για πρώτη φορά τις θηριωδίες νέου του μυθιστορήματος Κβεστ, το του σταλινικού καθεστώτος και που σε όλη του τη ζωή πάλεψε για την αν­ διαθέτει στο Διαδίκτυο, όπου ο ανα­ γνώστης καταβάλλει το αντίτιμο θρώπινη αξιοπρέπεια. Ο θάνατος του των 75 ρουβλίων προκειμένου να Α. Σολζενίτσιν έγινε αφορμή για νέες διαβάσει το πρώτο κεφάλαιο και συζητήσεις, τόσο στην πατρίδα του όσο και στο εξωτερικό, σχετικά με τη στη συνέχεια να λύσει το αίνιγμα στάση του ανθρώπου απέναντι στον που θέτει ο συγγραφέας. Το μυθι­ ολοκληρωτισμό. Εκείνο που έχει με­ στόρημα συνδυάζει τις δύο μεγάλες εμμονές του Μπορίς Ακούνιν, που γάλο ενδιαφέρον όμως για το αναγνω­ είναι η αγάπη του για τις περιπετει­ στικό κοινό είναι ότι ο θάνατος του ώδεις ιστορίες και τα παιχνίδια στον συγγραφέα έδωσε την ευκαιρία σε ηλεκτρονικό υπολογιστή. Η πλοκή πολλά ανώνυμα θύματα των γκουλάγκ (των στρατοπέδων συγκέντρωσης του του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται σοβιετικού καθεστώτος) να μιλήσουν στην δεκαετία του 1930, περίοδο και να γράψουν, αποκαλύπτοντας όπου στην τότε Σοβιετική Ένωση έγιναν πολλές μεγάλες επιστημονι­ νέες ανατριχιαστικές λεπτομέρειες για το πολυετές δράμα του λαού τους. κές ανακαλύψεις.

• Ίσως να είναι ένας από τους πιο μυ­ • Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει και στηριώδεις αλλά και αμφιλεγόμε­ το νέο βιβλίο του Βλαντιμίρ Σορόκιν νους συγγραφείς της μετασοβιετιΤο ζαχαρένιο Κρεμλίνο, όπου ο γνω­ κής Ρωσίας. Ο λόγος για τον Βίστός συγγραφέας διαπραγματεύε­ κτωρα Πελεβίν, ο οποίος σε συνέ­ ται το ζοφερό μέλλον της πατρίδας ντευξη που έδωσε μέσω του εκδότη του το 2018, όπου μαζί με την ανα­ του στην εφημερίδα Κοσμομόλσκαβίωση της ρωσικής αυτοκρατορίας, για Πράβντα δήλωσε πως οι πρό­ αναβιώνουν και οι οπρίτσνικι, οι σφατες συγκρούσεις στη Γεωργία πραιτοριανοί του Ιβάν του Τρομε­ ήταν έργο δικό του προκειμένου να ρού. Σάτιρα ή επιστημονική φαντα­ διαφημίσει το νέο του βιβλίο Π5 ή σία; Δεν μένει παρά να περιμένουμε Αποχαιρετιστήριο άσμα στους πολι­ την μετεξέλιξη των «νέων Ρώσων», τικούς πυγμαίους του Πιντιστάν. Οι εκείνων δηλαδή των κοινωνικών αρχές απαγόρευσαν την διαφήμιση στρωμάτων της σύγχρονης ρωσικής του βιβλίου, θέλοντας να αποφύ­ κοινωνίας που με αθέμιτα μέσα γουν κατηγορίες για υποδαύλιση συσσώρευσαν απίστευτα πλούτη εθνοτικού μίσους μεταξύ του πλη­ σε βάρος ολόκληρης της κοινωνίας. θυσμού. Αυτό δεν εμπόδισε τον Πε­ Βιβλίο ενδιαφέρον, με γρήγορη λεβίν να προκαλέσει άλλο ένα σκάν­ πλοκή, αιχμηρούς υπαινιγμούς και δαλο, τόσο στους λογοτεχνικούς συμβολισμούς. ■

Σ

Δημήχρης Β. ΤριανχαφυλλίΒης (ανταπόκριση)

44

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Β Ι Β Λ Ι Α

Σ Τ Ο Ν

[ Δ I A B A Ζ Ω I Κ Ο Σ Μ Ο Ι

Ενα ιδεατό λεξικό πό το «Ευρωπαϊκό λεξικό» σφραγίστηκε το φετινό Festivaletteratura di Mantova (Φεστι­ βάλ Λογοτεχνίας της Μόιντοβας), που λαμβόινει χώρα κάθε Σεπτέμβρη στη γενέτειρα πόλη του λατίνου ποιητή Βιργίλιου. Οι διοργανωτές ζήτησαν από τους ξένους συγγραφείς που βρέθηκαν στη Μάντοβα να ξεχωρί­ σουν μια λέξη στη γλώσσα τους, ού­ τως ώστε να συνθέσουν ένα ιδεατό «λεξικό» της ευρωπαϊκής ταυτότη­ τας, έτσι όπως προβάλλει μέσα από τη λογοτεχνία. Η πρωτοβουλία εντά­ χθηκε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων που διοργανώθηκαν από την UNESCO

Α

για το «2008 Διεθνές Έτος των μητρι- Μ π ο λ ω ν ια κών γλωσσών» και είχε στόχο την ανάδειξη της «γλωσσοποικιλίας» και την «επανενεργοποίηση» της διαφθειρόμενης από τη συνεχή χρήση σημασιολογικής δύναμης της γλώσ­ σας. Έτσι, για τον Ιταλό Μάρκο Σαντάγκατα, αν η λέξη «stile» την εποχή Maurizl° De Rosa της Αναγέννησης παρέπεμπε στους ίανΈαπόκΡ|σπ) αυστηρούς κανόνες της καλλιτεχνι­ κής δημιουργίας και στην πειθαρχία που απαιτείται για να φτάσει ο καλ­ λιτέχνης στην τελειότητα, στη σημε­ ρινή ιταλική σχετίζεται περισσότερο με τον κόσμο του design και της μό­ δας, και εντέλει του lifestyle. Από την

ΜεταιχΜίο ([) β ιβ λ ία α ιχ μ ή $ [...] ΑνακαλώντέΒ τον Δ ούναβη του Κλαούντιο M ayK pis, το Βιβλίο επιχειρεί να συλλάβει το πνεύμα των τόπω ν και να διεισδύσει στη λειτουργία Tns μνήμηε, και το αποτέλεσμα είναι ένα θερμό, βαθύτατα ανθρω ποκεντρικό Βιβλίο, που κρυσταλλώνει με ιδιαίτερα συναρπαστι■

κ ό τρ ό π ο τ η ν ιδ έα Tns Eupconns, oas p ia s £λ κ υ σ τ ικ ή 5 ovTOTnTas π ου τ α λ α ­

χε ϊρ τ μ α κ

ν τ ε ύ ε τ α ι α ν ά μ ε σ α σ τ η ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η ­ τα και τ η ν ο υ τ ο π ία .^ ^ Κατερίνα Σχινά ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (Βιβλιοθήκη) στον 2 0 ό αιώ να Πρόλογι»: Ninos MnaKOUvanns 700.000 αντίτυπα Ζ Η Τ Η Σ Τ Ε Τ Ο ΣΕ Ο Λ Α Τ Α Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΑ

www.melaixmio.gr

δ ι α β α ζ ω

Β Ι Β Λ Ι Α

] Σ Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

άλλη, για τον Αγγλο Howard Jacobson μέσα από τη λέξη «argument» γίνεται κατανοητός ο σκεπτικισμός των Αγ­ γλων, ενώ στη «soarta» («το γραφτό») του Ρουμάνου Mircea Cartarescu κρύ­ βεται η τύχη του κάθε ανθρώπου. Αλλα λήμματα αυτού του ευρωπαϊ­ κού λεξικού είναι το «Heimat» («η φω­ λιά») του γερμανόφωνου Joseph Zoreder, το «mult» («το παρελθόν») του Ούγγρου Zsuzsa Rakovszky, το «ύ U r­ du r» («παρέκβαση») του Ισλανδού Gudrun Eva Minervuddottir, το «belki» («ίσως») του Τούρκου Saray Ahiner (αν και η Τουρκία δεν ανήκει στην Ευρω­ παϊκή Ένωση, εξηγούν οι διοργανω­

τές, στην ιταλική γλώσσα υπάρχουν 180 λέξεις με τούρκικη προέλευση), λέξεις από τα βάσκικα και τα γαελικά, ιδιώματα υπό απειλή ή υπό εξαφάνιση, και βέβαια η ελληνική «θάλασσα» της Ιωάννας Καρυστιάνη. «Πρόκειται για τη λέξη με τις περισ­ σότερες συνδηλώσεις», σχολίασε ο γλωσσολόγος Τζουζέπε Αντονέλι στην πρώτη από τις δύο πολύ πετυ­ χημένες εκδηλώσεις με την ελληνίδα συγγραφέα που έγιναν στο Teatro Bibiena με αφορμή το «Ευρωπαϊκό λε­ ξικό» και την έκδοση στα ιταλικά του Σουέλ με τίτλο Le catene del mare από τις εκδόσεις e/o της Ρώμης. ■

Στημένες φωτογραφίες *Ρ ρ α γ κ <ρ ο υ ρ τ η

46

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

είχε δηλώσει τότε με πικρία ότι η ομο­ —| — ο δεύτερο μέρος της αυτοβιοI γραφίας του Γκύντερ Γκρας κυ- λογία του οδήγησε τη συζήτηση για I κλοφόρησε επιτέλους τις τε­ το βιβλίο του σε άλλους δρόμους, λευταίες μέρες του Αυγούστου, για εντελώς άσχετους με τη λογοτεχνία, να τροφοδοτήσει εγκαίρως τον περί αυτή τη φορά η κριτική τού κάνει τη λογοτεχνίας διάλογο ενός αβάσταχτα χάρη να στρέψει τα πυρά της απο­ βροχερού γερμανικού φθινοπώρου. κλειστικά στη λογοτεχνική αξία του Και αν ο πρώτος τόμος, το Ξεφλου­ πονήματος του. δίζοντας το κρεμμύδι, που δημοσιεύ­ Τίτλος του νέου βιβλίου: Die Box. τηκε το 2006 και περιείχε την περί­ Dunkelkammergeschichten (Το κουτί: φημη αποκάλυψη του συγγραφέα ότι Ιστορίες από το σκοτεινό θόίλαμο, στα 17 του είχε υπηρετήσει ως εθε­ εκδ. Steidl, Γκέττινγκεν 2008), αφιε­ λοντής στις ένοπλες δυνάμεις των Ες- ρωμένο στη Μαρία Ράμα (1911Ες, ξεσήκωσε θύελλα αντιπαραθέ­ 1995), φωτογράφο και φίλη του Γκρας, που κατέγραψε πολλές σημα­ σεων, τα μέχρι στιγμής σχόλια που προκάλεσε ο νέος τόμος φανερώ­ ντικές στιγμές του βίου του συγγρα­ νουν, αν μη τι άλλο, ότι οι Γερμανοί, φέα. Το κουτί δεν είναι παρά μια προ­ έχουν ακόμη πολύ δρόμο μπροστά πολεμική φωτογραφική μηχανή Agfa τους σε ό,τι αφορά τη συμπλεγμα­ που ανήκε πράγματι στη Μαρία τική τους σχέση με το νομπελίστα συ­ Ράμα και επέζησε ως εκ θαύματος μπατριώτη τους, που έχει χαρακτη­ του βομβαρδισμού και της ολοσχε­ ριστεί άλλοτε «φωνή της συνείδησης ρούς καταστροφής του φωτογραφι­ του έθνους». Κι αν ο Γκρας, που συ­ κού της ατελιέ στο Βερολίνο. Ο Γκύμπληρώνει φέτος τα 80 του χρόνια, ντερ Γκρας μετατρέπει το αντικείμενο

Β Ι Β Λ Ι Α

αυτό σε μοτίβο παραμυθιού, αποδί­ δοντας του μαγικές ιδιότητες, μια και η κάμερα δεν φωτογραφίζει μόνο αυτά που υπάρχουν και φαίνονται, αλλά και τα παλιά και τα μελλούμενα και αυτά που επιθυμεί κανείς κι αυτά που αρνείται να δει. Δεύτερο εύρημα: δεν «μιλά» ο ίδιος ο Γκρας, αλλά βά­ ζει τα παιδιά του να μιλήσουν γι' αυ­ τόν. Σε ύφος βιβλικό εισάγεται η σύμ­ βαση: «Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας πατέρας που, καθώς είχε πια γεράσει, κοϊλεσε κοντά του τους γιους του και τις κόρες του -τέσσερα, π έ­ ντε, έξι, οχτώ τον αριθμό- μέχρι που εκείνα, ύστερα από πολύ καιρό, εκ­ πλήρωσαν την επιθυμία του. Τώρα κάθονται γύρω από ένα τραπέζι και μιλάνε, το καθένα μόνο του και όλα μαζί ανάκατα, λέγοντας βέβαια του

Σ Τ Ο Ν

[ δ ι α β α ζ ω Κ Ο Σ Μ Ο

πατέρα τους τις σκέψεις και κατά πώς θα τα 'λεγε εκείνος, μα και με το δικό τους μυαλό και χωρίς να θέλουν, παρά την αγάπη που του έχουν, να τον προφυλάξουν». Το αποτέλεσμα όμως πάσχει. Η γλώσσα -ο Γκρας επιλέγει να μιμηθεί την προφορική γλώσσα μιας άλλης γενιάς, βάζοντας στα χείλη των ενηλίκων πια παιδιών του μια παρωχημένη αργκό- δεν πεί­ θει, ούτε βεβαίως γοητεύει κανέναν. Το βασικότερο όμως πρόβλημα έγκει­ ται στο γεγονός ότι αυτά τα παιδιάφερέφωνα καταλήγουν να είναι ελεγ­ χόμενα και προβλέψιμα στις δηλώ­ σεις τους, ακυρώνοντας τη μεγαλύ­ τερη ίσως αρετή του (πάλαι ποτέ...) Γκρας, την αντίρρηση και την κριτική σκέψη, και φλερτάροντας με την κο­ λακεία και το ναρκισσισμό. ■

ΜεταιχΜίο ©

ΒΡΑΒΕΙΑ CWA IAN FLEMING STEEL DAGGER CWA NEW BLOOD FICTION DAGGER

β ιβ λ ία α ιχ μ ή δ

Αιχμηρά αντικείμενα, κοφτερέε λέξειε, ιλιγγιώδη$ pu0pos. Η ηρω τοεμφανιζόμενη Τζίλιαν Φλιν στήνει ένα εντυπω σιακό ψ υχολογικό θρίλερ που παγιδεύει τον αναγνώ στη μέσα στο λα β ύ ­ ρ ινθο τω ν σχέσεω ν μια5 οικογένειαε καθώε και το πλέγμα τω ν δεσ μ ώ ν μεταξύ τω ν κατοίκων μιαε αμερικανικήε επαρχιακήε πόληε. θ α ήταν άδικο να χαρακτηρίσω „ ι % Μ Η ρ f*' •a

a

g

ΤΖΙΛΙΑΝ ΦΛΙΝ

Αιχμηρά αντικείμενα αστυνομικό μυθιστόρημα

το πρώτο μυθιστόρημα τηε Τζίλιαν Φλιν απλώε φανταστικό. Έχω περίπου τριά­ ντα χρόνια να διαβάσω τόσο ανατριχιαστικό ψυχολογικό θρίλερ.

TTIRFN ΚΙΝΓΚ

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ —

®

www.metaixmio.gr

[

δ ι α β α ζ ω

Β Ι Β Λ Ι Α

] Σ Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

Μια ανθολογία Μ π ε ρ μ ιν γ κ χ α μ

C h ris to p h er Lees [ανταπόκριση] ch.lees9yahoo.gr

Η

ια όσους αγαπουν την ποίηση, είναι σίγουρο ότι ο Οκτώβριος θα προσφέρει κάτι μοναδικό. Μεταξύ άλλων νέων εκδόσεων συλλο­ γών, ανθολογίων και ποιημάτων των νέων ταλέντων, υπάρχει το καινούρ­ γιο και συναρπαστικά πρωτότυπο έργο της βραβευμένης βρετανίδας ποιήτριας Carol Ann Duffy. Πρόκειται για την καινούργια ανθολογία της, η οποία ονομάζεται Answering Back Living Poets Reply to the Poets of the Past. Γι' αυτό το αξιέπαινο έργο η Duffy έχει ζητήσει από τα πιο λαμπερά τα­ λέντα στους ποιητικούς κύκλους να διαλέξουν ένα ποίημα που να είχε ση­ μασία για εκείνους, και να γράψουν μια απάντηση, σε μορφή ποιήματος, στο βασικό ερώτημα που τίθεται σχεδόν πάντα σε έργα ποίησης. Οι συνεργάτες της ανθολογίας αποτε­ λούνται όχι μόνο από γνωστούς και καθιερωμένους συγγραφείς και ποιη­ τές αλλά και από νέους καλλιτέχνες, οι οποίοι, μέσα από την εν λόγω αν­ θολογία, έχουν την ευκαιρία να μοιρα­ στούν το δικό τους αγαπημένο ποί­ ημα και ταυτόχρονα να προσφέρουν τη δική τους εξίσου σημαντική ερμη­ νεία ως προς αυτό. Η προσέγγιση αυτή παρουσιάζει με­ γάλο ενδιαφέρον, ειδικά στα κλασικά και γνωστά ποιήματα, όπου ο ανα­

Γ

γνώστης μοιράζεται με τον συγγρα­ φέα τα διάφορα συναισθήματα που προκάλεσε ένα συγκεκριμένο ποίημα. Επίσης, μέσα από μια διαφορετική ερ­ μηνεία ενός ποιητικού λόγου, μπορεί ο αναγνώστης να αποκτήσει μια πιο ολοκληρωμένη, εμπλουτισμένη εικόνα για τη σημασία ή το λεγόμενο «μή­ νυμα» του ποιήματος. Το καλύτερο στοιχείο της ανθολογίας για μένα είναι ότι, σε αντίθεση με πολ­ λές άλλες ανθολογίες και συλλογές ποίησης, παρουσιάζει όχι μόνο τα κλασικά και συχνά υπερβολικά πολυμελετημένα ποιήματα που γνωρί­ ζουμε όλοι αλλά και νέα, πρωτοπο­ ριακά ποιήματα, τα οποία αναφέρονται σε σημερινά γεγονότα, από έναν κόσμο που αλλάζει συνεχώς. Ακόμα πιο σημαντικό, δείχνει ότι η ποίηση, αντί για κάτι ακατανόητο και βαρετό, είναι μια πολυδιάστατη τέχνη με την οποία μπορεί ο καθένας να ασχολη­ θεί. Ας μην ξεχνάμε ότι ο βασικός σκο­ πός του ποιητικού λόγου εκ μέρους του ποιητή είναι η έκφραση -ένας τρόπος με τον οποίον ο καθένας μπορεί να τονίσει την άποψή του, να εκφράσει την αγάπη του, τον πόνο του, τη χαρά του. Με άλλα λόγια, δί­ νει έμπνευση στους νέους να ανακαλύψουν τη χαρά και τη δύναμη της έκ­ φρασης μέσα από το ποίημα. ■

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Η Ι ο υ λ ί ο υ - Α υ γ ο ύ σ τ ο υ

2 0 0 8

ΒΙ&ΜΟΝΕΤ

α π ό τ η ν 1 η Ο κ τ ω β ρ ίο υ 2 0 0 8 , β ρ ίσ κ ε τ α ι σ τ ο Δ ια δ ίκ τ υ ο σ τ η δ ιε ύ θ υ ν σ η w w w . b ib li o n e t . g r κ α ι π ρ ο σ ε χ ώ ς σ τ η δ ιε ύ θ υ ν σ η w w w . d i a v a z o . g r

Μια

συνεργασία

του

ΔΙΑΒΑΖΩ

με

το

ΕΚΕΒΙ

Όταν η «έντυπη» μουσική συναντά το Internet υξανόμενη κάθε χρόνο με στα­ θερό ρυθμό, η Μεγάλη Μου­ σική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας «Λίλιαν Βουδούρη» (www.mmb.org.gr) διαθε'τει πλέον πάνω από 63.000 τίτλους σε βιβλία και παρτιτούρες, 22.000 τόμους σε μορφή μικροφίλμ, 400 τίτλους περιοδικών, 10.000 ηχο­ γραφήσεις και πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό. Επίσης, 150 ηλεκτρονικές εκδόσεις και πολυμέσα πάνω σε διά­ φορα θέματα, σπάνιες εκδόσεις, προ­ γράμματα συναυλιών, καθώς και πο­ λυάριθμα χειρόγραφα. Η Βιβλιοθήκη δημιουργήθηκε από το Σύλλογο «Φίλοι της Μουσικής» για όλους τους Έλληνες. Σκοπός της είναι να προσφέρει, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, επιστημονική πληροφόρηση στο χώρο της μουσικής στους επισκέ­ πτες αλλά και στους χρήστες από απόσταση. Το υλικό της επικεντρώ­ νεται στη δυτική μουσική, ενώ σχε­ τικά με την ελληνική μουσική καλύ­ πτει την αρχαία, τη βυζαντινή, τη δη­ μοτική, τη ρεμπέτικη και τη λόγια μουσική. Η συλλογή ολοκληρώνεται με υλικό γύρω από τις μουσικές πα­ ραδοσιακών πολιτισμών ανά τον κό­ σμο, και τη μουσική τζαζ. Μια σημαντική συλλογή της Βιβλιοθή­ κης είναι το Αρχείο Ελληνικής Μουσι­ κής, το οποίο συγκεντρώνει πλούσια βιβλιογραφία και δισκογραφία σχε­ τικά με την αρχαία, τη βυζαντινή, τη δημοτική, τη ρεμπέτικη και τη λόγια ελληνική μουσική. Στο υλικό συγκατα­ λέγονται σημαντικά αρχεία συνθετών και σπάνιες συλλογές. Αξίζει να τονιστεί πως οι επισκέπτες της Βιβλιοθήκης έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο και σε online βάσεις δεδο­

Α

μένων, στις οποίες η Βιβλιοθήκη έχει συνδρομή, όπως μουσικολογικά λε­ ξικά (Grove Music Online), βιβλιογρα­ φικές πηγές (RILM, Proquest) κ.ά. Επίσης, στους χώρους της Μουσικής Βιβλιοθήκης και στο πλαίσιο των εκ­ παιδευτικών προγραμμάτων της, ξε­ κίνησε να λειτουργεί παιδική βιβλιο­ θήκη. Ο κατάλογος της Μουσικής Βιβλιοθή­ κης περιέχει τους τίτλους (βιβλία, παρτιτούρες, ηχογραφήσεις κ.λπ.) που διαθέτει η Βιβλιοθήκη. Μπορείτε να αναζητήσετε τον τίτλο που επιθυ­ μείτε με τη βοήθεια μιας σειράς ευρε­ τηρίων. Περιλαμβάνονται περισσότε­ ροι από 55.000 τίτλοι, μερικοί από τους οποίους συνοδεύονται από σύ­ ντομες περιλήψεις, εικόνα και ήχο. Η ηλεκτρονική βάση «Προσκτήσεις» είναι ένας κατάλογος που περιέχει κυρίως το υλικό που διαθέτει η Βι­ βλιοθήκη και δεν έχει ακόμα ευρετηριαστεί στον κατάλογο. Κάθε φορά που ένα νέο απόκτημα φτάνει στη Βι­ βλιοθήκη, και πριν αυτό περάσει από τη διαδικασία της καταλογογράφησης, γίνεται μια προσωρινή κατα­ γραφή του στη βάση «Προσκτήσεις». Αν και σε καμία περίπτωση η βάση αυτή δεν μπορεί να υποκαταστήσει τον κατάλογο της Βιβλιοθήκης, αφού δεν έχει τις ίδιες δυνατότητες αναζή­ τησης. Η εργογραφία είναι ένα πρόγραμμα που αναπτύχθηκε από τη Βιβλιοθήκη και προσφέρει τον πλήρη κατάλογο έργων επιλεγμένων συνθετών. Επιλέ­ γοντας τα κατάλληλα κριτήρια (κλει­ διά) μπορείτε να βρείτε στοιχεία για έργα ή συνθέτες που σας ενδιαφέ­ ρουν. ■

Παναγιώ της Σ τ. Ανδριανέσης pandrianOgmail.com

Κόντρα για τη δτακειμενικότητα ο «Δ», όπως και ό λ α τα περιοδικά, δημοσιεύει κριτικές βιβλίων χω ρίς να π ροειδοποιεί

Γ

το υ ς σ υ γ γ ρ α φ είς των Βιβλίω ν αυτών. Κατ' εξα ίρ εσ η , ο σ υ γ γ ρ α φ έα ς Α λ έξη ς Σταμάτης

I

ειδοπ οιή θη κε γ ια την κριτική που είχε γ ρ άψ ει ο Κώ στας Κ α τσ ο υ λά ρ η ς για το Βιβλίο

του Β ίλ α Κ ο μ π ρ έ και, με π αρέμβασ η τη ς δ ιεύ δ υ ν σ η ς του π εριοδικού, του ζητήθηκε αν θ α ή θ ελ ε ν α απαντήσει στο ίδιο τεύ χ ο ς στην κριτική. Η κίνηση αυτή έγινε από μ έρ ο υ ς μας, γιατί θεω ρ ή σ α μ ε ότι υπάρχει θ έ μ α σ υ ζήτησ ης περί τη ς χρ ήσ ης ξένω ν κειμένω ν (δ ια κειμ ενικότητα). Ο Α λ έ ξ η ς Σταμάτης δ εν θ εώ ρ η σ ε ότι υπάρχει π εδίο συζήτησ ης, επ ιμένοντα ς ότι η αρνητική κριτική γ ια το Βιβλίο του ο φ είλ ετα ι σε ε ξ ω λ ο γ ο τεχ νικο ύ ς π αρά γοντες. Ω ς εκ τούτου, δ εν υπήρχε π εδίο δ ια λόγου . Το θ έμ α που αν α κιν ή θηκ ε από το «Δ» απ ασ χόλησ ε ά ρ θ ρ α δ ύ ο μεγάλω ν σε κυ κλο φ ο ρ ία εφ η μ ερ ίδ ω ν (7σ Ν έ α , Ε λ ε υ δ ε ρ ο τ υ π ία ) και α π έδ ειξε ότι κ ά θ ε ά λλο π αρά «σ κ α ν δ α λ ο λ ο γ ία » ήταν από μ έρ ο υ ς μας, όπως μ α ς κατηγόρησ ε ο Α λ έξη ς Σταμάτης σε μία από τις απ αντήσεις του. «Δ»

Γροθιά στο αυτονόητο Α λ έξη ς Σ ταμάτης

50

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Καταστατικά θέλω να δηλώσω πως παρακάτω δεν λογοδοτώ στον συ­ ντάκτη σας (και συγγραφέα), άρθρο του οποίου με θέμα το βιβλίο μου Βίλα Κομπρέ δημοσιεύτηκε στο προη­ γούμενο τεύχος. Το κίνητρό του μου είναι τόσο διαυγές όσο και η διακειμενικότητα στο βιβλίο μου. Αισθάνομαι ωστόσο την ανάγκη να απευθυνθώ στους αναγνώστες του βιβλίου και του περιοδικού και στους συναδέλφους μου. Ο συντάκτης του Διαβάζω, αν και ειδοποιήθηκα για τη συγγραφή του άρθρου του έγκαιρα, μαθαίνοντας την άμεσή μου αντί­ δραση που ήταν, ακούγοντας τις

απαράδεκτες και ειρωνικές του αιτιά­ σεις, να αναρωτηθώ φυσικά για το κί­ νητρο, με εμπόδισε, για δικούς του λόγους που δεν με εκπλήσσουν καθό­ λου, από το να έχω τη δυνατότητα να απαντήσω στο ίδιο τεύχος. Σε πε­ ρίπτωση απάντησης στο παρόν, ελ­ πίζω ο διευθυντής του περιοδικού να ακολουθήσει την ίδια απόσταση ενός τεύχους για λόγους στοιχειώδους ισονομίας και εντιμότητας. Θα προσπαθήσω να διατηρήσω τη νηφαλιότητα που απαιτεί η περί­ σταση για να απαντήσω με τη δέ­ ουσα σοβαρότητα στις αιτιάσεις που περιλαμβάνουν τον ισχυρισμό ότι

«κλέβω τον Αμλετ και οικειοποιούμαι τον Χειμώνα».

προσκαλούν όχι μόνον τον ειδικό, αλλά και τον αναγνώστη να κάνει τη σύνδεση. Επίσης, σ' ένα βιβλίο 86.000 λέξεων, There is n o such thing as στο κομμάτι της Αφρικής, θέλοντας Shakespeare's Hamlet... να τονίσω τη διαχρονικότητα, αλλά There are as m any Hamlets as και να σχολιάσω την ίδια τη συγγρα­ there are m elancholies φική κατασκευή «ενός πλάσματος O s ca r W ild e που δεν υπήρξε ποτέ», του ΚωστήΝτριλ, ενός ήρωα που μετέρχεται Εδώ και 5 μήνες, έχω δηλώσει ρητά διάφορες περσόνες, υπάρχει σ' ένα σε συνεντεύξεις, κείμενα και παρου­ σημείο και μια διπλή αναφορά συνο­ σιάσεις μου (ακόμα και πριν βγει το λικά 41 (!) λέξεων στην Ελίζαμπεθ Κοβιβλίο) πως μεταξύ των άλλων πολ­ στέλο του Κουτσί (ο οποίος με τη λών θεμάτων που με απασχολούν σειρά του αναφέρεται στον Τζόις και στη Βίλα Κομπρέ (τα οποία ο συντά­ τη Μόλλυ Μπλουμ ως κατασκεύασμα κτης επιδεικτικά αγνοεί) είναι η δημι­ του Ιρλανδού), σε συνδυασμό με μια ουργική συνομιλία με κάποια εμβλη- πασίγνωστη φράση του Μονταίν, ματικά κείμενα. Ωστόσο, και τίποτα όπως αποδόθηκε πάλι από τον Κου­ να μην είχα πει, το ζήτημα είναι ού­ τσί. Δεν νομίζω το πολύπλοκο αυτό τως ή άλλως αυτονόητο και η έγκυρη βιβλίο να ήταν τόσο διαφορετικό εάν κριτική το έχει λύσει εδώ και χρόνια. έλειπαν, παρόλο που πιστεύω πως η Συνοψίζω λοιπόν. χρήση τους αποτελεί ένα ενδιαφέρον Το βιβλίο, όπως προδιαθέτει και ο «κλείσιμο ματιού». τίτλος του, έχει διακειμενικές αναφο­ Ο Πίτερ Κάρεϊ δήλωσε πρόσφατα ότι ρές. Σημαντικότερη είναι ο Αμλετ, στο βιβλίο του Bliss υπάρχει μια ολό­ αλλά υπάρχουν και αναφορές σε κληρη φράση από τα Εκατό χρόνια άλλα δυο σπουδαία κείμενα όπως οι μοναξιάς του Μαρκές και στο Jack Μεγάλες προσδοκίες του Ντίκενς και Maggs υπάρχουν σποραδικές φρά­ η Καρδιά του σκότους του Κόνραντ. σεις του Ντίκενς. Ο Έλιοτ αρχίζει το Οι αναφορές είναι φυσικά εκούσιες Hollow Men με την δανεική φράση και δηλώνονται με «κλειδιά» εγκατε­ Mistah Kurtz - he dead από τον Κόν­ σπαρμένα στην αφήγηση. Η διακειμε- ραντ, χωρίς φυσικά να την υποση­ νικότητα, ως αφηγηματικό εργαλείο, μειώνει. Δυστυχώς, είναι λίγο αργά είναι ένα σύνηθες χαρακτηριστικό για τον συντάκτη σας να τον εγκαλέτων βιβλίων μου. σει. Mistah Elliot - he also dead. Για να Ονοματοποιία, επεισόδια και αναφο­ μην μιλήσουμε και για τον ίδιο τον ρές στα τρία αυτά κείμενα όπως: Σαίξπηρ -αν ίσχυαν όσα λέει ο συ­ Εσθαλία -που προκύπτει από το ντάκτης σας, ο Πετράρχης, ο Οβίδιος Εστέλλα (Μεγάλες προσδοκίες) και το κι ο Σενέκας θα τον κυνηγούσαν Οφηλία (Αμλετ), Πιπ (το καναρίνι του ακόμα. ήρωα), η δολοφονία του Δημήτρη - Το βιβλίο εγκωμίασε η συντριπτική πατέρα Αμλετ, η Αλμα - Γερτρούδη, ο πλειοψηφία των κριτικών (με πολύ­ Παύλος - Πολώνιος, ο Αλέξανδρος - χρονη θητεία στο χώρο), προβάλλο­ Κλαύδιος, ο Κωστής (Αμλετ και ντας ως κύρια αρετή του, τι άραγε; Κουρτς αργότερα), η κατάδυση στην Την εύστοχη χρήση των διακειμενι­ Αφρική (αναφορά στον Κόνραντ) κών στοιχείων και την πετυχημένη

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

51

[

δ ι α β α ζ ω ] Δ Ι Α Λ Ο Γ Ο Σ

αφομοίωσή τους στην αφήγηση. Ανα­ φέρω ενδεικτικά: «Διακειμενικότητα που υπονομεύει διακριτικά τη ρεαλι­ στική συνθήκη, από τον Ντίκενς ώς τον Προυστ, αλλά και την παράδοση του εξωτισμού...» Τιτίκα Δημητρούλια, Καθημερινή, 10.8.08. «Ένα ταξίδι στην Αφρική, στα βάθη τη ζούγκλας του Καμερούν, όπου η ρεαλιστική κατά τα αλλά μυθοπλασία μπαίνει αίφνης σε έναν οιονεί μαγικό κόσμο θυμίζοντας έντονα την Καρδιά του σκότους του Τζότζεφ Κόνραντ». Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, 8.6.08. Πέντε μήνες λοιπόν μετά την κυκλο­ φορία ενός βιβλίου με σαφέστατα θε­ τική κριτική υποδοχή και με συνακό­ λουθη κατανόηση και εγκωμιαστική αποτίμηση των διακειμενικών συγ­ γραφικών προθέσεων, έρχεται όψιμα ο συντάκτης σας (και συγγραφέας), παραβιάζοντας ανοιχτές θυρες, να προσβάλει το αυτονόητο και να υπο­ στηρίξει ότι «δοκιμάζω τα όρια της διακειμενικής συνομιλίας» και -το τραγελαφικό- «οικειοποιούμαι κλα­ σικά έργα» (sic). Επανέρχομαι επ ί του άρθρου. Οι αναφορές που χρησιμοποιώ είναι τόσο πρόδηλα διακειμενικές, σε ση­ μείο που να ισχύει εκείνο που λέμε στην καθομιλουμένη «και για όσους δεν κατάλαβαν». Κάνω την πάμφωτη αναφορά στον Κόνραντ με την όντως «ζαλιστική» κάθοδο ώς το κέντρο της ζούγκλας, ορίζω ως κεντρικό κινούν της αφήγησης μια δολοφονία που παραπέμπει ευθέως στον φόνο που εκτελεί ο Κλαύδιος, αναφέρομαι -εκουσίως φυσικά- στο πασίγνωστο στιγμιότυπο με το φλάουτο. Τα πα­ ραπάνω, όπως και άλλα, είναι σημάδια-οδοδείκτες που «βγάζουν μάτι» και οδηγούν ακόμα και τον απλά υποψιασμένο αναγνώστη να καταλά­ βει το «πού το πάει ο συγγραφέας» και τι θέλει ο ίδιος ο δημιουργός να

52

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

φανεί. Ο συντάκτης σας βέβαια ή δεν κατάλαβε ή έκανε πως δεν κατάλαβε. Στις παραπάνω αναφορές, οι οποίες εντάσσονται στην «πρόδηλη διακειμενικότητα», θα μπορούσα με χαρά να προσθέσω αρκετές άλλες που ενυ­ πάρχουν στην αφήγηση. Πρόκειται για αναφορές οι οποίες συντάσσονται με εκείνο που ενδιαφέρει περισ­ σότερο τους καταρτισμένους και έγκυρους κριτικούς και φιλόλογους, δηλαδή με την «άδηλη διακειμενικότητα», τη διακειμενικότητα υψηλοτέρου βαθμού, η οποία εκφράζεται μέσα από μη εμφανή διακειμενικά πλέγματα. Το θέμα πλέον γίνεται εντελώς φαι­ δρό στα όσα ισχυρίζεται ο συντάκτης σας για τη φράση «Τίποτα από μένα δε φαίνεται», για την οποία έχω δη­ λώσει επανειλημμένα σε συνεντεύξεις μου ότι ανήκει στον Γιώργο Χειμωνά. Εκεί υποπίπτει σε μια μεγαλοπρεπέ­ στατη γκάφα που απεκδύει το πό­ νημά του από κάθε σοβαρότητα, αφήνοντας να αναδυθεί και ο ουσια­ στικός λόγος της συγγραφής του. Στον υπερβάλλοντα ζήλο του να π ε­ ράσει από αστυνομικό σκανάρισμα και τις 86.000 λέξεις του βιβλίου, δεν διαβάζει καν το έντυπο στο οποίο ερ­ γάζεται, μια και στο τεύχος ΙουλίουΑυγούστου 2008 του ανά χείρας π ε­ ριοδικού το αναφέρω σαφώς σε συ­ νέντευξη μου στην Ελένη Γκίκα, στη σελίδα 43! Η δε Αούλα Αναγνωστάκη με την οποία συζήτησα σε ανύποπτο χρόνο τη συγκεκριμένη χρήση της φράσης, δε φάνηκε να συμμερίζεται τη φοβική ανησυχία του περί «οικειοποίησής» της, αντίθετα μάλιστα βρήκε τη χρήση της εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Υπάρχει βέβαια η εκδοχή ο εν λόγω κύριος να είναι πιο αξιόπιστος θεματοφύλακας του έργου του Γ.Χ. από τη σύζυγό του.

Δ

Κάτι είναι σάπιο της Δανιμαρκίας

στο

βασίλειο H a m le t

Και επειδή ετέθη θέμα ήθους. Συγ­ γραφικό ήθος για μένα είναι η αλήθεια του συγγραφέα, το ανοιχτό συμβό­ λαιο με τον αναγνώστη. Μέσα από τα 16 βιβλία που έχω δημοσιεύσει νο­ μίζω ότι το έχω τιμήσει. Το κριτικό ήθος όμως είναι μια πιο πο­ λύπλοκη έννοια. Ιδιαίτερα αν ο κριτι­ κός είναι και συγγραφέας, και έχει να εξισορροπήσει όσα αυτή του η επιλεγ­ μένη διπλή ιδιότητα -σε συνδυασμό με τους στόχους και τις φιλοδοξίες τουδημιουργεί. Τα γεγονότα δείχνουν πως, μήνες μετά τη θετική υποδοχή του βιβλίου, ο συντάκτης σας οδηγή­ θηκε στη «συναδελφική» επιλογή, αντί να το κρίνει, να προβεί σε ένα (χονδρο­ ειδές) «χτύπημα εκτός παιδιάς». Όμως τελικά, αντί να χτυπήσει το βι­ βλίο, χτύπησε το αυτονόητο. Και το αυτονόητο δεν βγαίνει ποτέ νοκ άουτ.

[

A

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Λ Ο Γ Ο Ι

]

Στη σύγχρονη μιντιακή πραγματικό­ τητα που απειλεί να ενσκήψει στα λογοτεχνικά μας πράγματα, η οποία, όπως και η τηλεοπτική, θρέφεται με επινοημένα στοχοθετημένα σκανδαλάκια που «πουλάνε», εντάσσεται και το άρθρο του συντάκτη σας. Μια εποχή όπου δυστυχώς το τελευταίο «μάντρα» στο χώρο είναι πως για να ακουστεί το όνομά σου, αντί να καθί­ σεις να στρωθείς στη δουλειά για να εξελιχθείς ως δημιουργός, η πιο άκοπη λύση είναι να εμφανίζεσαι όσο το δυνατόν πιο ιοβόλος και να δημι­ ουργείς τεχνητές αναταράξεις. Τι σχέση έχει αυτό με την τέχνη και την πνευματική εργασία, ένας Θεός ξέρει. Πιθανολογώ ότι ο συντάκτης σας θα ζητήσει και επόμενο γύρο στο «ανθυποσκάνδαλο» που επινόησε. Έτσι δουλεύει η λογοτεχνική AGB (ή KGB;). Κατανοώ τα βάρη, αλλά αρκετά.

The rest is silence.

8.9.2008

...και n απάντηση του συντάκτη μας 1. «Διακειμενικότητα». Όρος που ει- οδηγεί στην καρδιά του προβλήμα­ σήγαγε πριν από μερικές δεκαετίες η τος. «Δημιουργική συνομιλία». Πρόκει­ Τζουλια Κρίστεβα για να περιγράφει 2. την εγγενή ιδιότητα των λογοτεχνι­ ται προφανώς για φράση-κλειδί στην κών κειμένων να «αντηχούν» άλλα περί διακειμενικότητας συζήτηση, κείμενα και, ειδικότερα, το φαινόμενο οπότε ορθώς την επικαλείται ο Α.Σ. κατά το οποίο «ένα κείμενο απορ­ Ωστόσο, όσο κι αν προσπαθήσαμε, ροφά ένα άλλο, μετασχηματίζοντας δεν βρήκαμε ούτε ψήγματα «δημιουρ­ το» (Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτε­ γικής συνομιλίας» στο μυθιστόρημά χνίας). Τα παραδείγματα από την του, παρά μόνο σπασμωδικά και παγκόσμια γραμματεία δεν έχουν τε­ άτεχνα «δάνεια». Σε τι συνίσταται η λειωμό, είθισται πάντως να αναφέρε- «δημιουργική συνομιλία» όταν απλώς ται ως εμβληματικό παράδειγμα ο υιοθετείς ένα ζεύγος χαρακτήρων τρόπος με τον οποίο μετασχημάτισε από άλλο βιβλίο και το αναπαράγεις ο Τζόις τον ομηρικό ήρωα στην περί­ σχεδόν αυτούσιο, δίχως να το εξελίσ­ φημη Οδύσσειά του. Υπογραμμίζουμε σεις ή να το «σχολιάζεις» (διά της ει­ το ρήμα «μετασχηματίζω» γιατί μας ρωνείας, της παρωδίας, έστω του

Κώ στας Κατσουλάρης

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

53

Γ

L

δ ι α β α ζ ω

Δ

I

Α

Λ

Ο

] Γ

Ο

Σ

pastiche); Σε τι συνίσταται η «δημι­ ζήτηση επικεντρωνόταν στην ποσό­ ουργική συνομιλία» όταν υιοθετείς μέ­ τητα (με όλα όσα είπαμε, και άλλα χρι κεραίας το αφηγηματικό σχήμα, που δεν είπαμε) ο Α.Σ. θα έβγαινε τον κεντρικό χαρακτήρα, ακόμη και αλώβητος. Ωστόσο, κι εμείς π ι­ σκηνές από ένα άλλο μυθιστόρημα, στεύουμε ότι η ουσία -φιλοσοφικά, απλώς και μόνο για να δώσεις διέ­ θεωρητικά, κριτικά- ΔΕΝ αφορά την ξοδο στο δικό σου; Ας μας αναφέρει ποσότητα. Υπάρχουν βιβλία στα κάποιος ένα στοιχείο «δημιουργικής οποία ακόμη και το 80% του κειμένου συνομιλίας» της Βίλας με την Καρδιά δεν ανήκει στον συγγραφέα, ωστόσο του σκότους. Είναι παρωδία; Ό χι. Εί­ ο συγγραφέας πιστώνεται, και δι­ καίως, 100% το τελικό αποτέλεσμα. ναι μεταφορά του αφηγηματικού σχήματος σε διαφορετικό περιβάλλον Κι αυτό γιατί πρόκειται για έργα που (π.χ. μεγαλούπολη), απ' όπου ενδε­ εξαρχής «συστήνονται» ως τέτοια, χομένως θα προέκυπταν ενδιαφέ­ θέτουν επ ί τάπητος τους όρους πα­ ρουσες αναγωγές; Ούτε. Πυκνή ζού­ ραγωγής τους, χωρίς να χρειάζεται γκλα στη μία περίπτωση, πυκνή ζού­ κανείς να καταφύγει στις συνεντεύ­ γκλα και στην άλλη. Μήπως, τέλος, ξεις ή στο blog του συγγραφέα για να προσδίδει στο χαρακτήρα του πληροφορηθεί τις προθέσεις του (οι Κουρτς ορισμένα καινούργια χαρα­ οποίες, άλλωστε, μέχρι ενός σημείο κτηριστικά, τον εξελίσσει, τον προικί­ μας αφορούν). Στην περίπτωση του ζει με άλλη πνοή, φτιάχνει, έστω, Α.Σ., αντιθέτως, παρότι η συντρι­ έναν αντι-Κούρτς; Τίποτε. Τα αυτά πτική πλειοψηφία των λέξεων είναι ισχύουν, για να μην γινόμαστε κουρα­ πράγματι «δικές του», το αποτέλε­ στικοί, και για τον Άμλετ, την Ελίζα- σμα θυμίζει συρραφή ετερόκλητων μπεθ Κοστέλο ή... τον Προυστ, με τον υλικών, χωρίς σύστημα ή βαθύτερη οποίο επίσης διαβάσαμε κάπου ότι συγγραφική στόχευση (όποιος μπο­ συνδιαλέγεται «δημιουργικά» (αν ρέσει να τεκμηριώσει με λογικά επι­ υπάρχει θεός!) Σκηνές, λόγια, μετα- χειρήματα την υφολογική ή άλλη συ­ φέρονται σχεδόν αυτούσια από το νάφεια των Αντονιόνι [Μπλόου απ], Προυστ [Αναζητώντας...], Ντίκενς πολύπαθο βασίλειο της Δανιμαρκίας, [Μεγάλες προσδοκίες], Κόνραντ + χωρίς κανείς να καταλαβαίνει γιατί, με ποια λογική, και κυρίως σε τι οι Κόπολα [Καρδιά του σκότους], Σαίξ«μεταφορές» αυτές συνιστούν «δημι­ πηρ + Χειμωνάς [λμλετ], Τζ. Μ. Κου­ ουργική συνομιλία». Εκτός αν ο Α.Σ. τοί [Ελίζαμπεθ Κοστέλο] -και ένας ήθελε απλώς να δει πώς ηχούν τα λό­ θεός ξέρει τι άλλο- θα έχει τον αμέριγια του δανού πρίγκιπα (και της αυ- στο θαυμασμό μας). «Ο συντάκτης [...] υποπίπτει σε στραλής συγγραφέως, βεβαίως) στο 4. μια μεγαλοπρεπέστατη γκάφα». στόμα του ήρωά του (Κωστής-Ντριλ), ο οποίος, χαμένος από χρόνια στη Ποια είναι αυτή; Δεν διαβάσαμε, λέει, ζούγκλα, αληθινό «θηρίο» πια, είναι τη συνέντευξή του στο Διαβάζω, βουτηγμένος μέχρι τα μπούνια στη... όπου δήλωνε ότι η φράση «τίποτε διακειμενικότητα. από εμένα δεν φαίνεται» είναι του Γ.

3. «Υπάρχει σ' ένα σημείο και μια δι­ Χειμωνά. Καταρχάς, η μόνιμη επωδός πλή αναφορά συνολικά 41 (!) λέξεων του περί συνεντεύξεων, δηλώσεων, στην Ελίζαμπεθ Κοστέλο του Κουτοί». παρουσιάσεων, καταντάει κουρα­ Το θέμα δεν είναι βέβαια ποσοτικό, στική. Κατά τα λοιπά, η εν λόγω χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αν η συ­ φράση υπάρχει στο μότο του βιβλίου

54

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Δ

του, όπου δηλώνεται και ο μεταφρα­ στής, γιατί θα έπρεπε να ανατρέ­ ξουμε στη συνέντευξή του; 5. «Υπάρχει βέβαια η εκδοχή ο εν λόγω κύριος να είναι πιο αξιόπιστος θεματοφύλακας του έργου του Γιώρ­ γου Χειμώνα από τη σύζυγό του». Η «χρησιμοποίηση» του ονόματος (και κατ' επέκταση της φήμης, της συγ­ γραφικής αξίας, του ήθους) της Δού­ λας Αναγνωστάκη σε αυτή τη συζή­ τηση (πώς άραγε δεν επιστράτευσε και τον Θανάση;) είναι εντελώς άκομψη, και φανερώνει το γενικότερο πρόβλημα «ορίων» του Α .Σ. Του υπενθυμίζουμε πάντως ότι η κουβέ­ ντα δεν έχει να κάνει με κληρονομικά δικαιώματα...

6. «Το κίνητρό του μου είναι τόσο δι­ αυγές όσο και η διακειμενικότητα στο βιβλίο μου». Εμείς, από την άλλη, έχουμε την αίσθηση ότι για τα κίνη­ τρα καταλαβαίνει ακόμη λιγότερα απ' όσα για τη διακειμενικότητα. Για εκείνον, άλλωστε, το να διεκδικείς κρι­ τικό λόγο -καταβάλλοντας κάποιο τί­ μημα, ειδικά αν είσαι και συγγρα­ φέας- εξαντλείται στο να αλληλολιβανίζεσαι με ομότεχνούς σου, μέσα από στήλες εφημερίδων ή ιστολογία, τιμώντας τη γνωστή ρήση «λέγε με

[

Δ I A Β A Ζ Λ Ο Γ Ο

]

Γκαίτε να σε λέω Σίλερ». Ό σο κι εμείς υπακούαμε, κατά πώς πίστευε ο Α.Σ., σε αυτή τη λογική «υψηλού συγ­ γραφικού ήθους», ήμασταν αξιόλογοι, και η άποψή μας τον ενδιέφερε ιδιαί­ τερα, εξού και μας προσκαλούσε να την εκφράσουμε. Αίφνης, υπάρχει... ασυμβίβαστο. Ο νοών νοείτο.

7. «Πέντε μήνες λοιπόν μετά την κυ­ κλοφορία ενός βιβλίου με σαφέστατα θετική κριτική υποδοχή [...] έρχεται όψιμα ο συντάκτης σας (και συγγρα­ φέας) [...] να προσβάλει το αυτο­ νόητο (...]» Σωστά. Να μας πει ο Α.Σ. μετά από πόσο ακριβώς καιρό επιθυ­ μεί να δημοσιεύουμε κριτικά κείμενα που αφορούν τα βιβλία του και υπό ποιους όρους. Μήπως πριν κυκλοφο­ ρήσουν; Τέλος, ας μας επιτρέψει, με όλο το σεβασμό που κι εμείς τρέ­ φουμε για τους κριτικούς που σχολία­ σαν το βιβλίο του (άλλοι θετικά, άλ­ λοι όχι και τόσο), να εκφέρουμε κι εμείς τη γνώμη μας. Η διαφορετική άποψη, ακόμη κι αν συγκρούεται με την επικρατούσα, δεν είναι υποδεέστερης αξίας, ούτε υποκρύπτει ανα­ γκαστικά συνωμοσίες και ποταπά προσωπικά κίνητρα. ■ h ttp ://k o s ta s k a ts o u la ris .b lo g s p o t.c o m

Κα ρ ς ο ν Μ α κ Κ α λ λ ε ρς

Η ΜΠΑΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΛΥΠΗΜΕΝΟΥ ΚΑΦΕΝΕΙΟΥ Μ ΕΤΑ Φ ΡΑ ΣΗ : Μ ΕΝ Η Σ ΚΟ ΥΜ Α Ν ΤΑ Ρ ΕΑ Σ

Τριάντα οκτώ χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση, επανακυκλοφορεί το κλασικό έργο της κορυφαίας Αμερικανίδας πεξογράφου. Α υτή είναι η ιστορία Tns Δεσποινίδας Αμέλια, με τα σταχτιά, αλλήθωρα μάτια, σε μια επαρχιακή π όλη του αμερικανικού Νότου. Το πώ ς ερωτεύθηκε τον Ε ξάδελφο Λ άιμον, έναν καμπούρη νάνο, και πώ ε ο καμπούρης αυτός μετέτρεψε το εμπορικό Tns σε π ο λύ βο υο καφενείο. Α υτά μέχρι την επανεμ­ φάνιση του πρώην άντρα Tns, του εγκληματικά όμορφ ου Μάρβιν Μέισυ. Μια εξωφρενική όσο και σπαραχτική ιστορία στη στιλπνή και ποιητική π ρ όζα xns Κάρσον ΜακΚάλλερς.

Ε

Κ

Δ

Ο

Σ

Ε

Ι

Σ

Κ Ε Δ Ρ Ο Σ

Επιστημονική Επιμέλεια: Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Χ Α Τ Ζ Η ΙΩ Σ Η Φ , Παν/μιο Κρήτης ΚΥΚΛΟ Φ Ο ΡΟ ΥΝ τόμοι Α1, Α2: Ο Ι Α Π Α Ρ Χ Ε Σ , 1 9 0 0 -1 9 2 2 τόμοι Β1, Β2 Ο Μ Ε Σ Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ , 1 9 2 2 -1 9 4 0 τόμοι Γ1, Γ2: Β ’ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ ,

Κ Α Τ Ο Χ Η -Α Ν Τ ΙΣ Τ Α Σ Η , 1 9 4 0 -1 9 4 5 ΥΠΟ ΕΚΔ Ο ΣΗ τόμοι Δ1, Δ2: Ε Μ Φ Υ Λ ΙΟ Σ , 1 9 4 5 -1 9 4 9 τόμοι Ε1, Ε2: Η Μ Ε Τ Α Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Η Ε Λ Λ Α Δ Α

Στους 6 τόμους που ^ ήδη κυκλοφορούν:

Z f i f l , /Γ \ J \ J Ο ελίΟ ες

3 · 0 0 0 μοναδικές φωτογραφίες εποχής, χάρτες, πίνακες, διαγράμματα Γράφουν κορυφαίοι ιστορικοί ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων

Τ Ο Π Α Ν Ο Ρ Α Μ Α Τ Η Σ Ε Λ Λ Η Ν ΙΙ

Τόμοι Γί£Γ2

Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ,

ΚΑΤΟΧΗ-ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ 1940-1945 Επιστημονική Επιμέλεια: Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Χ Α Τ Ζ Η ΙΩ Σ Η Φ ΠΡΟΚΟΠΗΣ

Κεφ. Ιο Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΠΟ­ ΛΕΜΟ Χρηστός Χατςηιωσήφ

Κεφ. 2ο TO «SPAZIO VITALE» ΤΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΑΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ Davide Rodogno

Κεφ. 10ο ΟΙ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ Μιχάλης Π. Λυμπεράτος

Υ *ί

Κεφ. 11ο ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΕΣ ΣΤΙΣ ΤΑ­ ΞΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΑΣ Erik Eberhard

Davide Rodogno

Κεφ. 12ο ΤΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ ΕΛΛΑ­ ΔΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 1940-1945

Κεφ. 4ο ΤΟ «ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΧΑΟΣ»

Ιωάννα Παπαθανασίου

Κεφ. 3ο Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ Νίκος Παπανασιασίου - Χάγκεν Φλάισερ

Κεφ. 13ο ΚΑΤΟΧΙΚΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΣ

Κεφ. 5ο Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ’30

Κώστας Φραδέλλος

Κεφ. 14ο Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΠΕΔΙΟ ΜΑΧΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ

Bisser Petrov

Χρήσχος Χατζιμωσήψ

Κεφ. 6ο ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ

Κεφ. 15ο Η ΠΕΙΝΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ |Ι§§'μ'ττϊζν-

Γαβριέλλα Εχμεκτσόγλου

Χρίστος Λούκος

Κεφ. 7ο ΟΙ ΚΥΒΕΡΝΉΣΕΙΣ ΕΞΟΡΙΑΣ: ΕΝΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ

Κεφ. 16ο ΟΙ ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Προκοπής Παπαστράτης

Ευγένιος Δ. Μαχθιόπουλος

: Κεφ. 8θ Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΝΑΥΤΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑ­ ΤΟΣ ΤΗΣ «ΕΛΕΥΘΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ»

Κεφ. 17ο Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ Αγγέλα Καατρινάκη

Τζελίνα Χαρλαύτς

Κεφ. 18ο Η ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΣΚΗΝΗ 1941-1953

Κεφ. 9ο ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Δηώ Καγγελάρη

Τάσος Σακελλαρόπουλος

Χρήστος Χατζηιωσήφ

Κεφ. 19ο ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1944. ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ ΑΡΧΗ

17 ιστορικοί στα 19 κεφάλαια των τόμων φωτίζουν τη σκοτεινή περίοδο 1940-1945. .

,

_

,

Ερευνες των τελευταίων 5 ετών ί-μέσα απο αρχεία w 5 (Ελληνικά, Βρετανικά, Σοβιετικά, Γαλλικά, Ιταλικά,

ISBN τόμος Α1:960-8087-01-5

,

„

lSBN Τ0μ0ς Α 2 :960-8087-02-3

ISBNΤ°μ°<;81: 96ο-βο87-ο3-ι ISBN τόμος Β2: 960-8087-04-Χ

Βουλγαρικά) δίνουν απαντήσεις, ανατρέπουν βεβαιότητες, φωτίζουν από άλλη οπτική γωνία πρόσωπα και γεγονότα.

ISBNτόμος Γ1. 978.960-8087-05.7 ISBNτόμος Γ2:978-960-8087·06-4 ISBN set: 978-960-8087-00-2

τ* τόμου 8Qg

\Σ Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ Σ Τ Ο Υ 2 0 ο ύ Α ΙΩ Ν Α

Α ν α μ ε τρ ή σ εις Α νθρ ω π οηογικοί

Κ ο ιν ω ν ία

Ορίζοντες

και ηοηαική π ό λ εμ ο ς

με τον 21ο αιώνα

ισ το ρ ία

και πολιτική

και οτρατηγικη

ΗΡοββή, Θ εω ρία ■ Ιδέες Επ ισ τημονική

Βιβλιοθήκη Ε υ ρ ω π α ϊκ ή

\σχοΡ'° Α νθρω π ολογία

Βί και μεταρρυθμίσεις

III

Β ιβ λ ιο θ ή κ η Κοινω νικής Επιστήμης

και Κοινωνικής Πολιτικής Ν εό τερ η

και ουγχρονη ιστορία Ρία

Επιμέλεια: Σπύρος Κακουριώ της

Το εκδοτικό μέλλον των κοινωνικών

και ανθρωπιστικών σπουδών α τελευταία τριάντα χρόνια το εκδο τικό τοπίο στον ευρ ύτερ ο χώρο των κοινωνικών και αν­ θρωπιστικών επιστημών έχ ει αλλάξει εντυπω­ σιακά -κ α ι προς το καλύτερο. Χ άρ η στην ώθηση που π ρ οσ έφ ερε ο πολλαπλασιασμός των συναφών πανε­ πιστημιακών τμημάτων, αλλά και η παρουσία νέων ερευνητών, διδακτόρων και καθηγητών σ τον επιστη­ μονικό αυτό χώρο, σήμερα το ενδιαφ ερόμενο αναγνω­ στικό κοινό έχει στη διάθεσή του σημαντικό μέρος της δ ιεθνούς βιβλιογραφίας, αλλά και μια όλο και μεγαλύ­ τερ η, ποιοτικά και ποσοτικά, ελληνική ακαδημαϊκή πα­ ραγωγή. Χ ω ρίς να είναι απαλλαγμένη από προβλήματα, όπως η ανισορροπία ανάμεσα σ ε κλασικά έργα αναφοράς και νεότερ ες ερευνητικές απόπειρες, η αγγλοσαξωνική κυ­ ριαρχία στα έργα που μεταφ ράζονται ή η ομαλή ένταξη στην ελληνική γλώσσα μιας ολοένα ογκούμενης ορολογίας, η εκδοτική παραγωγή π αρακολουθεί και συνδιαλέγεται με τη διεθνή βιβλιογραφία, πολλές φ ορές μάλιστα σ ε «πραγματικό χρόνο». Ταυτόχρονα, όλο και περισσότεροι εκδο τικοί οίκοι εντάσσουν του ς τίτλους του ς σ ε εξειδικευ μ ένες σ ει­ ρές κοινωνικών επιστημών, τη διεύθυνση των οποίων αναλαμβάνουν αναγνωρισμένοι επιστήμονες, π αρέχο­ ντας έτσι μια περισ σ ότερο συγκροτημένη «φ ιλοσ ο­

Τ

Α ν α μ ε τρ ή σ εις

φία» στους τίτλους οι οποίοι εκδίδονται. Σ ε αυτούς τους ανθρώπους, που σ ε μεγάλο βαθμό συνδιαμορφώνουν το τοπίο, αλλά και τις κατευθύνσεις, στην ελλη­ νική βιβλιογραφία επιστημονικών αντικειμένων όπως η ιστορία, η ανθρωπολογία, η πολιτική επιστήμη, η κοινωνιολογία, αλλά και ο φιλοσοφικός σ τοχασμός ή η οι­ κονομική επιστήμη, απ ευθύνθηκε το Διαβάζω, ζητώ­ ντας του ς όχι μόνο μια αποτίμηση για την έως τώρα πορεία και τα μελλοντικά του ς σχέδια αλλά και έναν αναστοχασμό για τη σημερινή κατάσταση στο χώρο του βιβλίου κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών. Ο ι ερωτήσεις που του ς θέσ α με ήταν οι εξής: 1. Πώς κρίνετε το σημερινό εκδο τικό τοπίο σ το χώρο των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών; 2 . Ποια υπήρξε η κατευθυντήρια ιδ έα για τη συγκρό­ τηση της σ ειράς που δ ιευθύνετε; Π οιο το αναγνω­ στικό κοινό σ το οποίο στοχεύει; 3 . Ποια υπήρξε η ανταπόκριση του αναγνωστικού κοι­ νού; Ποιους τίτλους ξεχ ω ρ ίζετε από του ς ήδη εκδ ο θέν τες (λόγω της επιτυχίας που συνάντησε η έκ ­ δοσή τους ή λόγω της κάλυψης ενός σημαντικού κε­ νού στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία); 4 . Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια για την περαι­ τέρω ανάπτυξη της σειρ άς; Ποιοι νέοι τίτλοι ετο ι­ μάζονται για το π ροσεχές διάστημα;

Κ ω νσ τα ντίνος Δ. Γεώρμας Εκδόσεις Μεταίχμιο

με τον 21ο αιώνα I. Παρακολουθώ ντας την πληθώρα των τίτλων που έχουν μεταφ ρα σ τεί τα τελευταία χρόνια, θεωρώ ότι ο αναγνώστης, αλλά και ο κοινωνικός επιστήμονας, δια­ θέτει πλέον μια πλήρη εικόνα του παγκόσμιου διαλό­ γου πάνω σ ε αυτά τα ζητήματα. Βέβαια δεν ισχύει το ίδιο για πιο «ειδικά» βιβλία, όπως αυτά της μ εθ ο δ ο ­

λογίας, ζήτημα που άλλωστε ελάχιστα αρεσ τό ήταν σ τους συναφείς επιστημονικούς κύκλους. Μια άλλη αδυναμία ενδεχομένω ς είναι η πληθώρα αγγλοσαξωνικών και γαλλικών τίτλων που μεταφ ράζονται εις βά­ ρος άλλων «σχολών» (γερμανική, ιταλική, αραβική, λατινοαμερικάνικη).

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

59

[

Δ I A BA Ζ Ο ] Ε Ρ Ε Υ Ν Α

ιδιάζουσα ματιά, όπως Η Αλ Κάιντα και η νεωτερικότητα το υ Τ ζο ν Γκρέι. Ακολούθω ς βιβλία όπως το υ Ζ . Μπάουμαν Η εργασία, ο καταναλωτισμός και οι νεό­ πτωχοι ανοίγει ένα μεγάλο κεφάλαιο, παραμελημένο στη χώρα μας, αυτό της «ταυτότητας του καταναλωτή» και τι συνεπάγεται για την κοινωνία. Τ ο βιβλίο το υ Π . Ροζανβαλόν, μια «γαλλική» ματιά σ το κοινωνικό κρά­ το ς και το μέλλον του , επίσης ήρ θε να πληρώσει ένα κενό, αφού η βιβλιογραφία σ ε αυ­ τόν τον τομέα κυριαρχείται από Μια αδυναμία ενδεχομένω ς την αγγλοσαξωνική σκέψη. Τ ο βι­ είναι η πληθώρα αγγλοσαξωνικών βλίο της Σ. Σάσ εν Χωρίς έλεγχο; και γαλλικών τίτλων που που διαπ ραγματεύεται τη σχέση μεταφράζονται εις βάρος άλλων παγκοσμιοποίησης, μ ετανά σ τευ­ «σχολών» (γερμανική, ιταλική, σης και κράτους, μοναδικό ε ξ αραβική, λατινοαμερικάνικη) όσων γνωρίζω σ το είδ ος του στην Ελλάδα. Τ ο υ Α . Γκίντες Ο κόσμος κατανόηση των γεγονότων των ραγδαίων αλλαγών, ένα καλογραμμένο και ολοκλη­ γύρω του ς και εν ίοτε προτάσεις ή και ανίχνευση τά ­ ρωμένο βιβλίο για τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίη­ σεων για τη διαμόρφωση το υ μέλλοντος. Στόχ ος μας σης. Πάντως, απλώς και μόνον η παράθεση της θεμ α ­ ήταν, μέσα από την επιστημονική «αυθεντία» των συγ­ τολογίας των βιβλίων της σ ειράς νομίζω ότι παρουσιά­ γραφέω ν που παρουσιά ζονται, να υπάρξει μια διαφ ο­ ζει εύγλωττα το πνεύμα της. ρετική ματιά στην πραγματικότητα που μας διέπει. Τα βιβλία βασίζονται στην επιστημονική ανάλυση, η πα­ 4. Ετοιμάζουμε ένα ακόμα βιβλίο του Μπάουμαν, ομολογουμένως ενός από του ς αγαπημένους μας συγγρα­ ρουσίαση όμως των επιχειρημάτων του ς αγγίζει ένα φείς. Σ ε αυτήν τη φάση αναζητούμε καλά κείμενα για ευρ ύτερ ο κοινό από το ακαδημαϊκό. Θ α έλεγα ότι κάποια ιδιαίτερα φαινόμενα της εποχής μας που δεν απευθύνεται σ ε πολίτες που αναζητούν μια ματιά πέρα έχουν πολυπαρουσια στεί στη χώρα μας. από αυτήν των μέσων μαζικής επικοινωνίας.

3. Ν ομ ίζω ότι η ανταπόκριση του κοινού υπήρξε ιδι­ Ο Κ. Γεώρμας εί' ιι διδάκτωρ του Τμήματος αίτερα θετική. Ίσως όχι τυχαία, την μεγαλύτερη συζή­ Κοινωνιολογίας τι ι Παντείου Πανεπιστημίου τηση προκάλεσαν τίτλοι που προσέφ εραν μια εξόχω ς 2. Ο τίτλος «Α να με­ τρ ήσ εις με τον 21ο αι­ ώνα» νομίζω ότι αποδί­ δ ει απόλυτα αυτήν την ιδέα. Ο αιώνας μας μοι­ άζει σαρωτικός και συ­ νεπώς οι άνθρωποι ανα­ ζητούν εναγωνίως την

Α νθρ ω π ολογικο ί

Δήμητρα Γ κ έφ ου-Μ αδ ιαν ού Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα

Ορίζοντες I. Α ν λάβει κανείς υπόψη του ότι η ελληνική γλώσσα αφορά την ανθρωπολογία, μπορεί να μας λείπ ουν οι είναι από τις αριθμητικά α σ θενέσ τερες στην Ευρώπη μεταφράσεις των κλασικών, ωστόσο πληθαίνουν συνε­ και στον κόσμο, το εκδο τικό τοπίο μπορεί να χ αρα­ χώς οι σ οβαρές ανθρωπολογικές σ ειρές που σταδιακά κτηριστεί εξαιρετικά δυναμικό. Κι αυτό ισχύει τόσ ο για τείνουν να καλύψουν τα κενά. τις πρωτότυπες δημοσιεύσεις όσο και για τις μεταφ ρά­ 2. Τ ο ερώτημα σ χετίζεται άμεσα με την εισαγωγή της σεις έργων, παλαιότερων -κλασ ικώ ν θα έλεγε κ α νείςεπιστήμης της ανθρωπολογίας στον ελληνικό ακαδη­ αλλά και πιο πρόσφατης κυκλοφορίας. Ιδιαίτερα όσον μαϊκό χώρο και κατ’ επέκταση σ το ευρ ύτερ ο αναγνω-

30

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ! Ε Ρ Ε Υ Ν A J

δών στην Ανθρωπολογία τόσ ο σε στικό κοινό. Παρά το γεγονός όχι, Παρά το γεγονός ότι προπτυχιακό όσο και σ ε μεταπτυγια συγκεκριμένους ιστορικούς και η ανθρωπολογία άργησε χιακό/δ ιδ ακτορ ικό επίπεδο, πλη­ πολιτικούς λόγους, που έχουν ήδη να εισαχθεί στο ελληνικό θαίνουν συνεχώς τα ανθρωπολοαναλυθεί και μας είναι γνωστοί, η πανεπιστήμιο, από τη γικά μαθήματα σε όλα σ χεδόν τα ανθρωπολογία άργησε να εισ αχθεί μεταπολίτευση και μετά ο πανεπιστήμια της χώρας, ενώ ανστο ελληνικό πανεπιστήμιο, από επιστημονικός αυτός κλάδος θρωπολογικά βιβλία προτείνονται τη μεταπολίτευση και μετά ο επι­ γνωρίζει μεγάλη άνθιση και σ ε Τμήματα άλλων κοινωνικών στημονικός αυτός κλάδος γνωρίζει και ανθρωπιστικών επιστημών. μεγάλη άνθιση. Κατ’ αυτήν την έν­ Παράλληλα, δεν μπορεί παρά να αναφέρει κανείς ότι νοια, το αναγνωστικό κοινό σ το οποίο σ τοχεύει η σταδιακά αυξάνεται και ο αριθμός των αναγνωστών σειρά «Ανθρωπολογικοί Ο ρ ίζον τες» είναι βέβαια κατά που δεν ανήκουν κατ’ ανάγκη στον ακαδημαϊκό χώρο. πρώτο λόγο οι φ οιτητές -π ροπ τυχιακοί, μεταπτυχια­ Ό σ ο ν αφορά το δ εύ τερ ο σ κέλος του ερω τήματος κοί και υποψήφιοι δ ιδάκτορες. Ω στόσ ο, δεν σ τοχεύει σας, θα αναφέρω ότι οι «Ανθρω πολογικοί Ο ρ ίζοντες» αποκλειστικά σ το φ οιτητικό κοινό, αλλά ούτε, όπως έχουν κυρίως εκδώσει πρωτότυπα έργα ελλήνων, κατά αποδεικνύεται, οι φ οιτητές είναι και οι μοναδικοί της βάση, ερ ευνη τώ ν και όλα σημειώ νουν επιτυχία. αποδέκτες.

3. Η σειρ ά κινήθηκε και εξα κολ ουθεί να κινείται εξα ι­ Ω στόσ ο, οι δύο π ρόσφατες μεταφ ράσεις έργων ση­ μαντικών ανθρωπολόγων που περιλάβαμε στη σειρ ά ρετικά καλά. Αναγνωρίζει βέβαια κανείς ότι ένα μέρος πισ τεύουμε ότι ακριβώς ήρθαν να καλύψουν ένα ση­ της επιτυχίας οφ είλεται σ το ότι κάποια βιβλία δίνονται μαντικό κενό στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία. Π ρ ό ­ ως διδακτικά συγγράμματα. Είναι ευτύχημα το γεγονός κειται, κατά σειρά έκδοσης, για το βιβλίο της καθηγήότι εκτός από τα συγκροτημένα προγράμματα σπου­

υκο

ιιυ α / ν ο

Αραχώβης 35,10681 Αθήνα | τηλ. & φαξ: +30 210 3634780,210 3616343 | e-mail: info@ekdoseispolytropon.gr | www.ekdoseispolytropon.gr

[

δ ι α β α ζ ω

]

Ε Ρ Ε Υ Ν Α

αφορά τη θεωρία της συγγένειας, ο δ εύτερ ο ς την τρ ια ς το υ Πανεπ ιστημίου το υ Κέιμπ ρ ιτζ Marilyn αστική ανθρωπολογία με επίκεντρο την ανάπτυξη ενός Strathern Αναπαράγοντας το μέλλον: Ανθρωπολογία, αττικού, προσφυγικού αρχικά, προαστίου και ο τρ ίτος συγγένεια και νέες τεχνολογίες αναπαραγωγής και το αναλύει όψ εις της ανθρωπολογικής και ιστορικής έρ ευ ­ βιβλίο το υ ευρω -αμερικανού μαρξιστή ανθρωπολόγου νας στην Ελλάδα και εκ τός αυτής. Παράλληλα ετο ιμά­ Eric W o lf Η Ευρώπη και οι λαοί χωρίς ιστορία. Καθένα ζονται μία εθνογραφ ία για την Κύπρο, ένας συλλογι­ από τα δύο έργα απ οτέλεσε σ ταθμό στη διεθνή ανκός τόμο ς για τη βαλκανική ανθρωπολογία και δύο θρωπολογική βιβλιογραφία και πιστεύω ότι το ελληνικό ακόμη μεταφ ράσεις έργων από τις οποίες η μεν πρώτη κοινό θα αναγνωρίσει τη σημασία τους.

4. Προσωπικά πιστεύω ότι η ανθρωπολογία είναι ένας εντάσσεται στη θεωρία της ανθρωπολογίας και η δ εύ ­ τερ η στην ανθρωπολογία της θρησκείας. τρόπος να αναλύει και να ερμηνεύει κανείς την κοινω­ νική πραγματικότητα και άρα μας αφορά όλους εξίσου. Σ ’ αυτήν την τρ οχιά προγραμματίζουμε και την περαι­ Η Δήμητρα Γκέφου-Μαθιανού είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής και Κοινωνικής τέρ ω ανάπτυξη της εκδο τικής μας σειράς. Ή δ η βρί­ Ανθρωπολογίας του Ποντείου Πανεπιστημίου. σκονται υπό έκδοση τρ εις επιπλέον τόμο ι. Ο πρώτος

Κοινωνία

Σ τά θ η ς Καλύβας Πανεπιστημιακές Εκβάσεις Κρήτης

και Πολιτική I. Τ ο τοπίο είναι σε κοινό. Από την άποψη αυτή, η σύγχρονη ελληνική ιστορία είναι ένα αντικείμενο που δ ια θ έτει εγγενές γενικές γραμμές θ ε ­ πλεονέκτημα σ ε σχέση με άλλα πεδία των κοινωνικών τικό. Πολλά σημα­ επιστημών. ντικά έργα από το 2 . Στόχος της σ ειράς είναι η δημοσ ίευσ η έργων που δ ιεθ νή χώ ρο των συμβάλλουν στην προαγωγή της επιστημονικής μελέ­ κοινωνικών επιστη­ της των κοινωνικών και πολιτικών φαινομένων μέσω μών μεταφ ράζονται της σ τέρ εης εμπειρικής του ς βάσης, του διεπιστημο­ πλέον στα ελληνικά, νικού τους χαρακτήρα, της μεθοδολογικής τους αρ τιό­ ενώ οι νέοι έλληνες τητας και της θεω ρητικής τους εμβέλειας. Μ ε βάση του ς ά ξο ­ Τ ο ζητούμενο σ ε σχέσ η με την νες αυτούς, επιλέγουμε αφενός εγχώρια παραγωγή είναι η να μεταφ ράσ ουμε σημαντικά διαθεσιμότητα εργασιώ ν υψηλής έργα της δ ιεθνούς βιβλιογρα­ ποιότητας που να μπορούν να φίας και α φ ετέρου να π ροσ φ έ­ απευθύνονται και σ ε ένα μορφωμένο ρουμε ένα βήμα στους έλληνες μεν αλλά λιγότερο εξειδ ικευμένο κοινό κοινωνικούς επιστήμονες που εσ τιάζουν στη μελέτη της Ελλά­ επιστήμονες έχουν σαφώς πε­ δας. Μας ενδιαφ έρει τα βιβλία της σειράς να έχουν μια ρισ σ ότερ ες εκ δ ο τικ ές ευκαιρ ίες σε σχέση με το πα­ δια χρονικότητα και συγχρόνως να είναι προσβάσιμα ρελθόν. Τ ο ζητούμενο, βέβαια, σ ε σχέση με την εγ­ σε ένα ευρ ύτερ ο κοινό, χωρίς όμως να θυσιάζουν την χώρια παραγωγή είναι η δ ιαθεσ ιμότητα εργασιών υψη­ επιστημονική του ς αρτιότητα. λής ποιότητας που να μπορούν να απευθύνονται και σ ε ένα μορφωμένο μεν αλλά λιγότερο εξειδικευ μ ένο 3 . Η ανταπόκριση των ανθρώπων που κινούνται στο

<52

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ! Ε Ρ Ε Υ Ν A J

μονική αρτιότητα, υψηλής ποιότητας μεταφράσεις, επι­ χώρο κοινωνικών επιστημόνων υπήρξε πολύ θετική. λογή πρωτότυπων εργασιών με βάση το σύστημα του Για παράδειγμα, το βιβλίο της Παλόμας Αγκιλάρ peer review, προσεκτική επιμέλεια και, τέλος, εκδοτική Μνήμη και λήθη του Ισπανικού εμφυλίου θεωρείται παραγωγή υψηλής αισθητικής. Στους τίτλους που ετο ι­ πλέον απ αραίτητο για όσ ους μελετούν θέματα συλλο­ μάζονται περιλαμβάνονται η μετάφραση το υ βιβλίου γικής μνήμης. Συγχρόνως κάποια βιβλία γνώρισαν ευ­ το υ Christo pher Hill The Changing Politics of Foreign ρύτερη επιτυχία, ιδίως το βιβλίο το υ Ν ίκου Μ αραPolicy, καθώς και δ ύο βιβλία που αφ ορούν την ντζίδη Γιασασίν Μιλλέτ: Ζήτω το έθνος. Προσφυγιά, Ελλάδα, του Πασχάλη Κιτρομηλίδη για την Κύπρο και κατοχή και εμφύλιος: Εθνοτική ταυτότητα και πολιτική συμπεριφορά στους τουρκόφωνους ελληνορθόδο­ το υ Βασίλη Ριτζαλέου για τις εβρ αϊκές κοινότητες της Ανατολικής Μ ακεδονίας. ξους του δυτικού Πόντου ( 2 0 0 1).

4. Συνεχίζουμε σ τους ίδιους ρ υθμούς που ορίζουν τα 0 Στ. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης κριτήρια των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, δη­ στο Πανεπιστήμιο Yale. λαδή αυστηρή επιλογή τίτλω ν με κριτήριο την επιστη­

Ν ίκο ς Ε. Καραπιθάκης Εκβάσεις Εστία

ισ τορ ία

και πολιτική 1. Ικανοποιητικό καταρχάς. Π ερ ισ σ ότερο όμως σ ε ό,τι αφορά τις μεταφ ράσ εις ξένων έργων, και ιδίως από την αγγλική γλώσσα. Πιστεύω πως υπάρχει μια ελλη­ νική παραγωγή, εν δυνάμει τουλάχιστον, που θα μπο­ ρ ούσ ε να δ ο θ εί στο κοινό.

2 . Η ιστοριογραφική παραγωγή, αλλά και ο ισ τοριο­ γραφικός σ τοχασμός σ ε όλες του τις μορφές. Από μια ιστοριογραφία που σήμερα φαίνεται, καμιά φορά το υ ­ λάχιστον, παρωχημένη, αλλά που έχ ει απ οδείξει και την αξία της, έως τη σύγχρονη ιστορική σκέψη που χα­ ρ ακτηρίζεται από το στοχασ μό πάνω στο ίδιο της το αντικείμενο και τις μεθόδο υς της.

3 . Η ανταπόκριση υπήρξε και συνεχίζει να είναι ικα­ νοποιητική. Είναι δύσκολο να ξεχω ρίσ ουμε τίτλους, πόσο μάλιστα που ανάμεσα σ ε αυτούς κάποιοι ανή­ κουν σ ε καθιερω μένους ιστορικούς. Μ ου αρέσουν όμως, και καμιά φορά περισσότερο, τα βιβλία λιγότερο

Μτκρές

γνωστών και νέων ιστορικών, τα οποία αργά ή γρήγορα θα συζητηθούν. Θ α σ τεκόμουν ευχαρίστω ς στο βιβλίο τη ς Βάσως Ψ ιμούλη Σούλι και Σουλιώτες και Π ισ τ ε ύ ω πως υπ ά ρ χ ει της Νάσ ιας Γιακωβάκη μια ελ λη ν ική π αραγω γή, Ευρώπη μέσω Ελλάδας: & δ υ ν ά μ ε ι τ ο υ λ ά χ ισ τ ο ν , Μια καμπή στην ευρώπ ου θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε να παϊκή αυτοσυνείδηση, δ ο θ ε ί σ τ ο κ ο ιν ό 17ος - 18ος αιώνας.

4. Π ρ ο ετοιμάζου με την έκδοση ενός κεντρικού έργου για την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, που οφ είλουμε στον εμβληματικό ισ τορικό Paul Veyne, καθώς και με­ ρικά άλλα υψηλής ποιότητας έργα.

0 Ν. Ε. ΚαραπιΒάκης είναι καθηγητής Μεσαιωνικής Ιστορίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Έχει θιατελέσει Βιευθυντής των Γενικών Αρχείων του Κράτους.

Αγγελίες

Δ ΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ σ τον ΠΟΛΥΧΩΡΟ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ (Ιππ οκ ράτους 118, Α θήνα ) Σεμινάριο Δημιουργικής Γραφής Δ ιά ρ κ εια : 3 0 ώ ρ ες Έ ν α ρ ξη : Π έμ π τη , 16 Ο κ τω β ρ ίο υ 2 0 0 8

Συγγραφέων μορφές: α) Α λ έξα ν δ ρ ο ς Π α π α δ ια μ ά ν τ η ς , β) Θ α ν ά σ η ς Β α λ τιν ό ς Δ ιά ρ κ εια : 3 0 ώ ρ ες

Έ ν α ρ ξη : Τ ρ ίτη , 1 4 Ο κ τω β ρ ίο υ 2 0 0 8 Δ ιδ α σ κ α λ ία : Γ ιώ ρ γ ο ς Ξ εν ά ρ ιο ς , συγγραφέας, κριτι­ κός λογοτεχνίας Ε ν η μ ε ρ ω τ ικ ή σ υνάντησ η: Π έμ π τη , 9 Ο κ τω β ρ ίο υ , σ τις 1 9 :0 0 . Π λ η ρ ο φ ο ρ ίες : 2 1 1 3 0 0 3 5 0 0 (εσ ω τ. 5 8 0 , 5 2 4 )

π όλεμ ος

Κ ω νσ ταντίνος I. Κ ορίδης Εκβάσεις Ιωλκός

και στρατηγική I. Τα τελευταία χρόνια πα- κοσι βιβλία που κυκλοφ ορούν μέχρι στιγμής, ξεχω ρί­ ζουν το δίτομο έρ γο Ο πόλεμος στον κόσμο. Ο αιώ­ ρατηρείται μια αύξηση παρα­ νας του μίσους, 1901-2000 του διακεκριμένου πανε­ γωγής νέων τίτλων βιβλίων πιστημιακού Niall Ferguson, το κλασικό έργο το υ αεί­ στο χώρο των κοινωνικών μνηστου Hugh Trev or-R ope r Χίτλερ, οι τελευταίες μέ­ και ανθρωπιστικών επιστη­ ρες, 1945 και το ελληνικού εν διαφ έροντος Το ολί­ μών. Τα Μ ΜΕ την τελευταία σθημα του Τσώρτσιλ. Οι επιχειρήσεις στο Αιγαίο: Κως-Λέρος, 1943, το υ A n ­ Δημιουργήθηκαν νέες τάσεις thony Rogers. βιβλιοανάγνωσης, με αποτέλεσμα 4. Τ ο αυξημένο ενδιαφ έρον οι εκδοτικοί οίκοι να αναζητούν γνωστικού κοινού οδήγησε τα τελ ευ ­ νέους τίτλους βιβλίων για να ταία δύο χρόνια πολλούς εκδοτικούς καλύψουν τις νέες ανάγκες του οίκους σ ε διπλασιασμό και πολλές φ ο ­ αναγνωστικού κοινού ρές σ ε τριπλασιασμό των εκδόσεω ν βι­ βλίων με θέμα τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επι­ πενταετία προβάλλουν, άλλοτε επιτυχημένα και άλλοτε στήμες, με αποτέλεσμα το ν κ ορεσ μό της αγοράς και όχι, θέματα που αφ ορούν τον παραπάνω χώρο. Αυ τό την αδυναμία του κοινού να παρακολουθήσει την τάση δημιούργησε νέες τάσεις βιβλιοανάγνωσης, με αποτέ­ αυτή. Ο ι εκδό σεις Ιωλκός, ιδ ιαίτερα προβληματισμέ­ λεσμα οι εκδο τικοί οίκοι να αναζητούν νέους τίτλους νες με την πορεία αυτή, αποφάσισαν για την π ερίοδο βιβλίων για να καλύψουν τις νέες ανάγκες του αναγνω­ 2008 -20 09 να παρουσιάσουν σ το κοινό λιγότερους στικού κοινού. τίτλους, με βασικό κριτήριο την πρωτοτυπία, την ανα­ 2. Τ ο ένστικτο και η προσωπική αγάπη για θέματα που νέωση, τη σ οβαρότητα και το σ εβασμό, πρώτα απ’ αφ ορούν την ελληνική και παγκόσμια ιστορία. Η σειρά όλα, στις απαιτήσεις των αναγνωστών. «Π όλεμος και στρατηγική» σ τοχεύει σ ε αναγνώστες ερ ευνη τές και λάτρεις των ιστορικών θεμάτων.

0 Κωνσταντίνος I. Κορίδης γεννήθηκε στην Αθήνα.

3 . Η ανταπόκριση το υ αναγνωστικού κοινού σ το ξ ε ­ Σπούδασε Οικονομικές Επιστήμες. Το 1996 ανέλαβε κίνημα της νέας σ ειράς ήταν ενθουσιώ δης. Από τα εί­ τη διεύθυνση των εκδόσεων Ιωλκός.

Ισ το ρ ία ,

Α ντώ νης Λ ιάκος Εκδόσεις Ν εφ έλη

Προβλήματα της Νεοελληνικής Ιστορίας I. Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια εκδίδονται νακόλουθα το παρελθόν και το μέλλον, πώς το μελε­ πολλά και αξιόλογα βιβλία. Λ ίγο αποσπασματικά βέ­ τά με και τι κάνουμε; Π έρ ασ ε η εποχή των προγραμ­ βαια, αλλά αυτό δ εν είναι απαραίτητα κακό, εφ όσ ον μάτων της κοραϊκής και δημαρικής «μετακένω σης» επικρατεί παντού στον κόσμο μια επιστημολογική αναπου έδ ειχνε, αν μη τι άλλο, βεβαιότητα για το στόχο. βράζουσα αναρχία που εκφ ράζει μια βαθύτερη και δια­ 2. Η κατευθυντήρια ιδ έα για τη συγκρότηση της σ ει­ δ εδομένη «απορία». Τι σημαίνει αυτό το παρόν, συ­ ράς που επιμελούμαστε με την ιστορικό Έφη Γαζή εί-

64

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

ΓιάννηςΝ.Υφαντόπουλος- ΚυριακήΕ Νικολαΐδου

Η ΕΡΕΥΝΑ TOT ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ Κ Ο Σ Μ Ο Γ

Η ΣΤΑΤΙΣΉΚΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Εισαγωγή στη Μεθοδολογία^ %αι τις Τεχνικές των Κοινωνικών Ερευνών

ψ ^ Τ Τ ΐμ ίχ ρ οηγεοψ ί γοί

Σε όλα τα βιβλιοπωλεία. Και φυσικά στο Βιβλιοπωλείο Gutenberg, στο 37 της οδού Διδότου.

w w w .d a rd a n o sn et.g r

©

ί δ ι α β α ζ ω ] L Ε Ρ Ε Υ Ν A

dict Anderson για τα έθνη ως φαντασιακές κοινότητες, προκάλεσαν άλλωστε μεγάλες διαμάχες. Μάλιστα στην τελευταία αγγλική έκδοση του βιβλίου ο συγγρα­ φέας αναφ έρεται στην ελληνική διαμάχη και σ το προ­ φίλ το υ εκδο τικού οίκου και της σειράς.

4. Έ χουμε αρχίσει μια νέα σειρά μέσα στη σειρά, με τίτλο «Π ροβλήματα της Νεοελληνικής Ιστορίας», στην οποία σ τοχ εύου με να Π έρ α σ ε η εποχή των περιλάβουμε συλλογικούς τόμο υς ή μο­ προγραμμάτων της κοραϊκής και νογραφ ίες που δ εν διηγούνται απλώς τη δημαρικής «μετακένωσης» που νεοελληνική ιστορία αλλά καλούν τους έδ ειχνε, αν μη τι άλλο, αναγνώστες να σκεφ τούν και να προβλη­ βεβαιότητα για το στόχο ματιστούν πάνω σ’ αυτήν. Έ χουμε ήδη εκδώ σει δυο τόμους. Ο πρώτος αφορά τη θεμελίωση το υ νεοελληνικού κράτους και ο δ εύ τε­ ρητικών δυσκολιώ ν της διαδικασίας εξιστόρησης. Για ρος μια συνοπτική και εύληπτη οικονομική ιστορία της το λόγο αυτό μεταφράσαμε μερικό παραδειγματικά βι­ Ελλάδας από την επανάσταση έως τώρα, που απαντάει βλία, κυρίως θεωρίας, αλλά όχι μόνο, και επίσης εκσ ε βασικές απορίες. Συνεχίζουμε σε τακτά χρονικά δώσαμε αρκετά έργα ελλήνων ιστορικών προς αυτήν διαστήματα και με άλλους θεματικούς τόμους. Π ρ ό ­ την κατεύθυνση. Θ έλ ο υ μ ε βιβλία υψηλής ποιότητας, κειται για κάτι ανάμεσα σ ε πολύτομο έργο, περιοδικό αλλά όχι στεγνής ακαδημαϊκότητας. Π ισ τεύουμε ότι η και σειρά. Κάτι ευέλικτο και ζωντανό. Επίσης, σ ε λίγο ιστορία είναι συναρπαστικό ανάγνωσμα. Τη σειρά αυτή θα εκ δ ο θεί το βιβλίο του Χ άγκεν Φ λάισερ για τους επίσης θα πρέπει να τη δει κανείς συμπληρωματικά και Πόλεμους της μνήμης, με επίκεντρο τις δια μάχες για υποστηρικτικά προς το περιοδικό Ιστορείν/Historein τη μνήμη, την ιστορία και το νόημα του Β1 Παγκοσμίου που φ ιλοξενεί η Ν εφ έλη.

3. Ν ομίζω ότι η σειρά έχει αποκτήσει το κοινό της, εί­ πολέμου, το υ φασισμού και του Ο λοκαυτώ ματος. Π ρόκειται για τα πορίσματα μιας γιγαντιαίας έρευνας ναι κυρίως νεανικό μορφωμένο κοινό, πανεπιστημια­ στα Μ ΜΕ όλων των τό τ ε εμπόλεμων χωρών. Ή δ η το κής μόρφωσης. Δ εν θα ήθελα να αναφερθώ στις επι­ βιβλίο έχει προκαλέσει μεγάλο εν διαφ έρον στις εφ η­ τυχίες της, άλλωστε αρκετά βιβλία έχουν πραγματο­ μ ερ ίδες πριν κιόλας εκδο θεί. ποιήσει πολλές επανεκδόσεις. Θ α ήθελα όμως να πω ότι ποτέ δεν απογοητεύσαμε το κοινό μας με κάτι κα­ τώ τερο των απαιτήσεων που δικαιολογημένα έχει απο­ κτήσει από τη σειρά. Μ ερικά βιβλία, όπως το υ Bene­ ναι να δώσει έκφραση στη νέα κοινωνική και πολιτισμική ιστορία, σε μια ιστορία που καταπιά­ νεται με προβλήματα και έχει επίγνωση των θεω-

Θ εω ρία -

Γιώργος I. Μ ανιάτης Εκδόσεις Πολύτροπον

Ιδέες I. Η εκδοτική κίνηση στο χώρο των ανθρωπιστικών και Άρα, ενώ από τη μια πλευρά το ελληνικό εκδοτικό σκη­ νικό έχει εμπλουτιστεί με σημαντικούς τίτλους, από την κοινωνικών επιστημών παρουσιάζει σημαντική αυξητική άλλη δεν έχει, υποχρεωτικώς, απαλλαγεί από την χ ρό­ τάση από το 1980 έως σήμερα. Βεβαίως αυτό δεν συ­ νια αταξία η οποία το χαρακτηρίζει. νεπάγεται, αυτονόητα, μια παραγωγή που ανταποκρίνε2. Η σειρ ά «Θ εω ρία - Ιδ έες» διέπεται από την άποψη ται στις ανάγκες του αναγνωστικού κοινού, ούτε υπο­ πως η επιστήμη δεν είναι (ούτε πρέπει και μπορεί να νοεί μια θετική στάση απέναντι στη συστηματική γνώση.

<δ<3

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

[ Δ I A B A Z Ω 1 E P E Y N A J

είναι) ξεκομμένη από τα προβλήματα της κοινωνίας και Α πό τη μια πλευρά της πολιτικής. Η επιστήμη μπορεί να παρακολουθεί το το ελληνικό εκδοτικό τρέχον, χωρίς όμως να υποτάσσεται σ ε αυτό, αναζη­ σκηνικό έχει τώντας κάθε φορά προβλήματα θεωρητικού και μεθ ο­ εμπλουτιστεί με δολογικού ενδιαφέροντος. Στόχος της σειράς π αραμέ­ σημαντικούς τίτλους, νει: α) η δημιουργία μιας βιβλιογραφίας υποδομής στις από την άλλη δεν έχει, κοινωνικές επιστήμες και την ιστορία των ιδεών και β) υποχρεωτικώς, η παραγωγή βιβλίων τα οποία αναφέρονται σε ζητήματα απαλλαγεί από αιχμής, εγείροντας θεωρητικό, κοινωνικό και πολιτικό την χρόνια αταξία ενδιαφέρον. Ο ι τίτλοι μας αφορούν άμεσα ένα κοινό η οποία σκεπτόμενο και κατά πολύ ευρ ύτερ ο εκείνου των κοι­ το χαρακτηρίζει νωνικών στοχαστών και μελετητών, στοχεύοντας, συγ­ χρόνως, στη δημιουργία ενός κοινού νέων ανθρώπων οι οποίοι αγαπούν τη διανοητική περιπέτεια και επιθυ­ Πολύτροπον έτυ χε μεγάλης υποδοχής. Μ ε την ίδια λο­ μούν να αντιληφθούν τη σημερινή πραγματικότητα, γική μπορώ να παραθέσω μία σειρά επιτυχών τίτλων, μέσα από τη σκέψη και το έργο σημαντικών κλασικών, όπως τα Μοντέλα Δημοκρατίας του David Held, ένα σύγχρονων και αιρετικών στοχαστών. βιβλίο-αναφοράς στην πολιτική θεωρία, το οποίο 3. Η δυναμική αύξηση το υ αναγνωστικού κοινού των έχουν διαβάσει πάνω από 50.000 αναγνώστες, η Ευ­ ρώπη στην παγκόσμια εποχή, του A. Giddens, Μάζες εκδόσεω ν Πολύτροπον, εντός και εκτός των τειχώ ν και ελίτ στη δημοκρατική Αθήνα το υ J. O b e r, ο Ρευ­ της πανεπιστημιακής κοινότητας, οφ είλετα ι σ το γεγο­ στός φόβος του Ζ . Bauman, τα Θανάσιμα ερωτήματα νός ότι οι αναγνώστες αντιλαμβάνονται την ανάγκη του Τ. Nagel κ.λπ. πρωτότυπης εκδοτικής παραγωγής σ το πλαίσιο μιας συστηματικής προσέγγισης απέναντι στη γνώση. Ως 4. Ο ρ αματιζόμασ τε μια σειρ ά που θα δημιουργήσει παράδειγμα αναφέρω την εξα ιρετική πορεία ορ ισ μέ­ αμφ ίδρομη σχέση με του ς αναγνώστες, προσφ έρονων τίτλων (π.χ. Η φιλοσοφία της Αναγέννησης, Η με­ ντας εργαλεία κριτικής σκέψης και ερ εθίσ ματα για κρι­ σαιωνική σκέψη, Ορθολογιστές, Εμπειριστές), η οποία τική. Συγχρόνως π αραμένουμε προσηλωμένοι σ ε κλα­ επιβεβαιώ νει την ανάγκη συγκρότησης μίας φιλοσ οφ ι­ σικά έργα υποδομής, τα οποία καλύπτουν σημαντικά κής βιβλιοθήκης με έργα υποδομής ώστε να γίνεται πιο κενά στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία. Σ το προσεχές συστηματική η προσέγγιση και η γνώση του φιλοσο­ μέλλον προγραμματίζουμε την έκδοση των εξή ς τ ίτ­ φικού προβληματισμού. Αλλο χαρακτηριστικό παρά­ λων: Zygm unt Bauman, Consuming life, R o b ert Solomon, Continental Philosophy, Thom as Baldwin, δειγμα είναι το έργο του N oam Chomsky. Παρά το γε­ Contemporary Philosophy, Κλασικά κείμενα για τη γο νός ότι υπάρχει πληθώρα εκδόσεω ν των έργων της μουσική. πολιτικής το υ σκέψης, απουσιάζει παντελώς από την ελληνόγλωσση βιβλιογραφία το βασικό γλωσσολογικό 0 Γιώργος I. Μανιάτης είναι καθηγητής Πολιτικής του έργο. Εξού και η πρόσφατη κυκλοφορία της συλ­ και Ηθικής θεωρίας στο Τμήμα Επικοινωνίας λογής δοκιμίω ν του Chomsky Γλώσσα και νους από το και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Επ ισ τημονική

Μ άγγη Μ ίνογλου Εκδόσεις Κριτική

Βιβλιοθήκη I. Μ ε δ εδ ομένο το περιορισμένο εύρ ος της ελληνι­ ικανοποιητικές και δείχνουν δυναμισμό. Φ αίνεται ότι μετά από μια π ερίοδο καμπής, οι κοινωνικές και αν­ κής αγοράς, τόσ ο η ποιότητα όσο και η ποσότητα των θρωπιστικές επιστήμες έρχονται και πάλι στο προσκήτίτλων που εκδίδονται στον εν λόγω χώρο είναι πολύ

ΟΚΤΟΒΡΙΟΣ 2008

67

[

Δ IA BA Ζ Ο ] Ε Ρ Ε Υ Ν Α

πούμε ότι αυτό έχει αναγνωριστεί από του ς διδάσ κο­ ντες και του ς σπουδαστές.

3 . Η σειρά βρήκε απήχηση, ενώ μερικά βιβλία σ ημει­ ώνουν και δια χρονικές πωλήσεις. Από τους τίτλους που έχουμε ήδη εκδώ σει, θα ξεχώ ριζα το περσινό μας μπεστ σ έλερ Η ελ­ Φ α ίν ε τ α ι ό τι μ ετ ά απ ό ληνική ιδιαιτερότητα του Κορνήλιου Καστομια π ε ρ ίο δ ο καμπ ής, ριάδη και το Οι φιλόσοφοι του οικονομικού ο ι κ ο ιν ω ν ικ ές και κόσμου το υ R. H eilbroner, που είναι και στη α ν θ ρ ω π ισ τικ ές επ ισ τ ή μ ες χώρα μας ένα από τα σ ταθερ ά long seller. έρ χ ο ν τα ι και πάλι σ το Α κ όμη, Τα πάθη της ψυχής το υ Rene π ρ ο σ κ ή ν ιο και κ ε ρ δ ίζ ο υ ν Descartes και το Ιστορία της ανθρωπολογικής τ ο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν σκέψης των Ρ. Erickson και L. Murphy. τω ν αναγνω σ τώ ν 4. Τ ο Ν οέμβριο θα κυκλοφορήσει ο δ εύτερ ος τόμο ς της Ελληνικής ιδιαιτερότητας του Κορνήλιου είναι στην εποχή μας π κρίσιμα από ποτέ, Καστοριάδη, που καλύπτει την κλασική π ερίοδο της 2 . Η σειρ ά φιλοσοφίας ιυ εγκαινιάσαμε στα τέλη της αρχαίας Ελλάδας, αναλύοντας και ερμηνεύοντας με το δ εκα ετία ς του ’80 απ οτέλεσε ένα ενδιαφ έρον εγ χεί­ δ ιεισ δυτικό τρόπο που χ αρακτηρίζει το μεγάλο σ το­ ρημα για τις εκδόσεις μας. Στόχος μας ήταν να συμ­ χαστή του ς σημαντικότερους συγγραφείς της περιό­ βάλουμε στον εμπλουτισμό της ελληνικής βιβλιογρα­ δου -Α ρ ισ το τέλη , Θ ουκυδ ίδ η, Πλάτωνα, Σοφοκλή, φία ς με ποιοτικές μεταφ ράσεις τόσ ο σ ε έργα κλασι­ Ηρ όδ οτο... Επίσης, στις αρχές του 2009 θα κυκλοφ ο­ κών συγγραφέων όσ ο και πιο σύγχρονων διανοητών, ρήσει η Πολιτική Ανθρωπολογία το υ C . Lewellen και που είναι λιγότερο γνωστοί στη χώρα μας. Τα βιβλία Τα οικονομικά με ανθρώπινο πρόσωπο της Julie μας απευθύνονται τό σ ο σ ε ειδικούς όσ ο και σε κάθε Nelson, που έχουν κάνει πολύ επιτυχημένη καριέρα αναγνώστη που ενδιαφ έρεται για τη φιλοσοφία και τις στις πρωτότυπες εκδό σεις τους. Τέλος, σ το πρώτο ανθρωπιστικές επιστήμες γενικότερα. Τα συγγράμματα εξά μηνο του 2009 θα κυκλοφορήσει το βιβλίο του που διανέμονται στα ΑΕΙ και ΤΕΙ της χώρας και συ­ Γιώργου Παμπούκη Η αγωνία για μια καθολική ματιά, γκροτούν την «Επιστημονική Βιβλιοθήκη» μας παρου­ που παρουσιάζει με σφαιρικό και κατανοητό τρόπο σιάζουν μια τελείω ς διαφ ορετική δυναμική από τα βι­ ουσιώδη ζητήματα τα οποία επηρεάζουν καταλυτικά τη βλία που απευθύνονται στο ευρ ύτερ ο κοινό, αν και με­ ζωή μας -π αρ ότι πολλές φ ορές δεν αντιλαμβανόμαστε ρικά πανεπιστημιακά συγγράμματα κάνουν σ ταθερ ές τη σπουδαιότητά τους. πωλήσεις και στην ελεύθερ η αγορά. Ό σ ο ν αφορά τα Η Μάγγη Μίνογλου είναι εκΒότρια πανεπιστημιακά συγγράμματα, πρωταρχικό μέλημα και επίκουρη καθηγήχρια του Οικονομικού Τμήματος των εκδόσεώ ν μας είναι η ποιότητα της μετάφρασης, του Πανεπιστημίου Αθηνών. της σελιδοποίησης, της εκτύπωσης, και πρέπει να νιο και κ ερδίζουν το εν­ διαφ έρον των αναγνω­ στών, μιας και τα ζητή­ ματα που προσεγγίζουν

Ευρω παϊκή

Ιάκω βος Δ. Μ ιχαηλίδης Εκβάσεις Επίκεντρο

Ιστορία I. Στο χώρο των ανθρωπιστικών επιστημών η εκδοτική αλόγιστη και συχνά χαμηλού επιπέδου εκδοτική παρα­ γωγή, λόγω και της έλλειψ ης κριτών σ ε πολλές νέες εκ­ παραγωγή είναι αρκετά σημαντική, τόσ ο σ ε ποιότητα δόσεις, αποτελούν παράγοντες που θα πρέπει να αντιόσ ο και σ ε ποσότητα. Άλλω στε η Ιστορία αποτελεί μετωπισθούν. έναν από τους πιο δημοφιλείς, στο αναγνωστικό κοινό, 2. Η σειρ ά της «Ευρωπαϊκής Ιστορίας» γεννήθηκε από επιστημονικούς κλάδους. Α υ τό βεβαίως δεν σημαίνει την ιδέα της προβολής της Ευρώπης και της προσαρπως δεν υπάρχουν περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης. Η

< 5 3

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

[ Δ I A B A Ζ Ω I Ε Ρ Ε Υ Ν A J

δοση δύο τόμω ν για την μογής σ τους ευρωπαϊκούς θεσ μ ούς ως το υ νέου με­ ιδ ιότητα το υ πολίτη και γάλου οράματος για τους νεοέλληνες. Η σ υμμετοχή του ς πρόσφυγες στην ευ­ μου μάλιστα σ το ευρωπαϊκό θεματικό δ ίκτυο Ισ τορίας ρωπαϊκή ήπειρο.

Clioh/C liohnet και η εκ εί όσμωση με συναδέλφους ιστορικούς από ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο αποτέλεσ αν το εφ αλτήριο για τη διάχυση των αποτελεσμάτω ν της συλλογικής ιστορικής Η αλόγιστη και συχνά χαμηλού έρευνας που διεξά γεται σε πανευρωπαϊκό επιπέδου εκδοτική παραγωγή, επίπεδο στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. λόγω και της έλλειψ ης κριτών 3 . Στη σειρά, που είναι σχετικά νέα, έχουν εκσ ε πολλές νέες εκδ ό σ εις, δ ο θ εί ήδη οι δύο πρώτοι τόμο ι, που αποτε­ αποτελούν παράγοντες που λούν μετάφραση συλλογικών έργων, για τη θα πρέπει να αντιμετωπισθούν συγκρότηση του έθνους κράτους και τις φ υ­ λετικές διακρίσεις σ ε ευρωπαϊκή κλίμακα, οι 0 Ιάκωβος ΜιχαηλίΒης είναι επίκουρος καθηγητής οποίοι π ρωτοεκδόθηκαν στην αγγλική γλώσσα από το στο Τμήμα Ιστορίας - Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής δίκτυο C lioh/C liohnet. Η ανταπόκριση του αναγνωστι­ του ΑΠΘ. Είναι μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής κού κοινού είναι πολύ καλή, ιδιαίτερα των φοιτητών, του Κέντρου Μακεδονικής Ιστορίας και Τεκμηρίωσης οι οποίοι έχουν για πρώτη φορά τη δυνατότητα να δια­ του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, της Επιτροπής Προγραμμάτων της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών βάσουν προσεγγίσεις για το ίδ ιο θέμα ιστορικών από καθώς και της Συντακτικής Επιτροπής π ερισ σ ότερες από 30 χώρες. του περιοδικού Κλειώ.

4 . Στα μελλοντικά σχέδια της σειράς βρίσκεται η έκ­

Κάποιοι μας επαινούν για τις εγκαταστάσεις μας...

Το 1998 ενώσαμε τις δυνάμεις μας με τον φιλόδοξο στόχο, να δημιουργήσουμε μία εταιρεία ΠΡΟΤΥΠΟ στο χώρο του χαρτιού! Σήμερα η ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ - ΓΕ Ω ΡΓΑΚ Ο ΠΟΥΛΟ Σ καθιερώνεται σε ΕΤΑΙΡ ΕΙΑ - Π Ρ Ω ΤΑΓΩ ΝΙΣΤΗ στην κατηγορία της, με σημαντικά μεγέθη πωλήσεων, πρότυπες ιδιόκτητες εγκαταστάσεις και εξειδικευμένα συστήματα logistics - μηχανογράφησης. Είμαστε περήφανοι για τους ανθρώπους και την οργάνωσή μας, που μας βοήθησαν να πετύχουμε όλα αυτά. Με μεθοδικά βήματα κατακτάμε το στόχο μας, δηλαδή να προσφέρουμε σε εσάς, τους πελάτες μας, προϊόντα και υπηρεσίες που ικανοποιούν απόλυτα τις ανάγκες σας. Για μας καταξίωση είναι να παραμείνουμε η πρώτη σας επ ιλο γ ή ... σ ε φ ύλλο και ρολό χαρτί!

ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ - ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΕΒΕ

ι

I

...εμείς καμαρώνουμε γι’ αυτό που γίνεται μέσα!

21 ο χλμ. Ε.Ο. Αθηνών - Λαμίας · 145 68 Κρυονέρι Τηλ.: 210 62 47 100 · Fax: 210 62 47 200 http://www.AnGpaper.gr · e-mail:AnG@AnGpaper.gr

[

δ ι α β α ζ ω

]

Ε Ρ Ε Υ Ν Α

Α νθρω π ολογία

1. Καταρχήν να σας ευχαριστήσω για την ευκαιρία που μου π ρ οσ φ έρετε να σχολιάσω την εμπειρία μου σ τον εκ δο τικ ό το μ έα . Δ εν υπάρχει αμφιβολία πως η παραγωγή βιβλίων σ το πεδίο των κοινωνικών και αν­ θρωπιστικών επιστημών αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια. Α υ τό οφ είλεται κυρίως στην αύξηση της αντί­ σ τοιχης ζήτησης, που π ρ οέρχεται κυρίως από τις διευρ υνό μενες πανεπιστημιακές δ ομές. Π ολλοί και συ­ χνά ενδιαφ έρ οντες τίτλοι που καλύπτουν αρ κετούς το μ είς εμφ ανίζονται στις προθήκες των βιβλιοπω­ λείων. Η γενικότερη εικόνα π ρ οξενεί μια «συγκρατη­ μένη αισιοδοξία». Τ ίθ ετα ι ωστόσο το ερώτημα κατά πόσο προλαβαί­ νο υμε να καλύψουμε την αυξανόμενη ζήτηση διατη­ ρώντας και βελτιώ νοντας την ποιότητα. Η τεχνολογική εξέλ ιξη έχει καταστήσει την παραγωγή του βιβλίου μια σ χετικά εύκολη υπόθεση. Ω στόσ ο, η ποιότητα και η εγ κυρ ό τη τα το υ π ερ ιεχ ο μ έν ο υ , η Τίθεται το ερώτημα αρ τιότητα της μ ε­ κατά πόσο τάφ ρασ ης και γ ε­ προλαβαίνουμε νικότερα της έκ ­ να καλύψουμε την δοσ ης π α ραμέ­ αυξανόμενη ζήτηση νουν μια άλλη διατηρώντας και ιστορία, που ίσως βελτιώνοντας την πρέπει να μας ποιότητα απασχολήσει πε­ ρ ισ σ ότερο. Η ου­ σιαστική βιβλιοκριτική, που ξεπ ερνά τα όρια των δη­ μοσίω ν σχέσεων, μπορεί να απ οτελέσει καταλυτικό παράγοντα προόδου προς όφ ελος των συγγραφέων και των αναγνωστών.

2 . Χ ω ρ ίς αμφιβολία η δ ιάδοσ η της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας. Ο μολογώ ότι οι πρώτες κινήσεις, που ξεκίνησ αν πριν από δ ύο-τρ εις δ εκα ετίες με τον Θ εό δ ω ρ ο Π αραδέλλη σ τον Καστανιώ τη και σ υνεχίσθηκαν στην Α λ εξάν δ ρεια, χ αρ ακτηρίζονταν από μια «ιεραποστολική» διάθεσ η. Έπρεπε να διαδώ σουμε μια νέα, γοητευτική επιστήμη, ξεκινώντας από τα πολύ βασικά, κυρίως με π οιοτικές μεταφ ράσ εις, αφ ού δεν υπήρχε μια αντίστοιχη παράδοση στην Ελλάδα. Π α ­ ράλληλα τέθ η κ ε ο σ τόχος της αυτοδύναμης παραγω­

7

Ο

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Ε υθύμιος Παπαταξιάρχης Εκδόσεις Αλεξάνδρεια

γής ελληνόφωνου ανθρωπολογικού λόγου. Α υ τό που έχ ει σήμερα σημασία είναι να δ ιατηρήσ ουμε μια πα­ ραγωγική ισορροπία ανάμεσα στις δύο αυτές βασικές κατευθύνσεις. Σ ε κάθε περίπτωση εξα κολουθώ να πι­ στεύω στην εξω σ τρ έφ εια των κοινωνικών επιστημών: το έρ γο μας οφ είλει να απ ευθύνεται όχι μόνο σ τους ειδικούς αλλά σε ένα ευρ ύτερ ο κοινό, που ενδιαφ έρεται για μια κριτική αυτογνωσία, και άρα να «επιστρέ­ φ ει» και σ ε αυτούς στους οποίους «ο φ είλου με» την ερευνητική μας υπόσταση.

3 . Υπάρχει μια παρακαταθήκη ευρ ύτερ ου εν διαφ έρ ο­ ντος στις κοινωνικές επιστήμες. Αυτή τρ ο φ ο δ ο τείτα ι από τα κυρίαρχα ιδεολογικά ρεύματα της Μ εταπ ολί­ τευσης και φαίνεται να αναπαράγεται με νέο π ερ ιεχό­ μενο μέχρι σ ήμερα. Π ρ όκειτα ι για μια πολύ ενθαρ ρυ­ ντική ιδ ιαιτερότητα. Ω στόσ ο, κακά τα ψέματα: η στή­ ριξη από το στενό, ακαδημαϊκό κοινό (π.χ. πανεπιστη­ μιακά σ υγγράμματα) πολλές φ ορ ές κάνει τη διαφορά. Α υ τό ς είναι σημαντικός περιορισμός. Κλασικές μ ελ έτες ανθρωπολόγων που ξεπ ερνούν τα όρια το υ κλάδου, όπως Η αίσθηση της πρακτικής του P ierre Bourdieu, Η ερμηνεία των πολιτισμών του Clifford G e ertz, Εθνικισμός του Ernest G ellner ή Ιστο­ ρικές μεταφορές και μυθικές πραγματικότητες του Marshall Sahlins, στις εξα ιρ ετικ ές μεταφ ράσ εις άξιω ν συναδέλφων, όπως ο Θ εό δ ω ρ ο ς Παραδέλλης, η Δώ ρα Λ αφ αζάνη ή η Πελαγία Μ αρ κέτου, κοσμούν τη σειρά. Συλλογικά έργα που έχουν επ ιμεληθεί συνά­ δ ελφ οι όπως η Α λεξάνδ ρα Μπακαλάκη (Ανθρωπολο­ γία, γυναίκες και φύλο), ο Κώστας Γιαννακόπουλος (Σεξουαλικότητα: Θεωρίες και πολιτικές της ανθρω­ πολογίας) ή ο Παναγιώ της Πανόπουλος (Από τη μου­ σική στον ήχο) συμβάλλουν στην ανάπτυξη το υ ελλη­ νόφωνου ανθρωπολογικού λόγου. Τέλος, εκτιμώ ότι οι σ ημαντικές εθνογραφ ικές μ ελέτες για την Ελλάδα ξένων ανθρωπολόγων, όπως ο M ichael H erzfeld, η Jane C ow an, η Jill Dubisch ή o Loring Danforth, προ­ σ θέτουν από τη σκοπιά του «άλλου» στην ελληνική αυτογνωσία.

4 . Η μεγάλη πρόκληση είναι έργα υποδομής, αλλά και η πιο συστηματική κάλυψη της ελληνικής επιστημονι­ κής παραγωγής. Ανάμεσ α σ τους νέους τίτλους θα

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ! Ε Ρ Ε Υ Ν A J

επεσήμαινα του ς εξής: Νεωτερικότητα χωρίς σύνορα του Arjun Appadurai, Διαθέσιμο φως το υ Clifford G e ertz, Η εξουσία και οι μεταμφιέσεις της το υ John G ledhill, Ποιητική του ανδρισμού το υ M ichael H erzfeld, Έργα και ημέρες στην Κέρκυρα της Μ αρίας

Κ ουρούκλη και Τρόποι ενθύμησης της Πηνελόπης Παπαηλία.

0 Ευθύμιος Παπαταξιάρχης είναι καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

Θόδωρος Πελαγίδης Εκβάσεις Παπαζήση

Θ εσ μ οί

και μεταρρυθμίσεις 1. Έχουν μεταφ ρα σ τεί πολύ αξιόλογα βιβλία για τους φ οιτητές. Είμαι υπέρμαχος της μετάφρασης βασικών και κλασικών διεθνών βιβλίων, τα οποία διδάσκονται στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Για να πω τα πράγματα με το όνομα τους: Προτιμώ ένα διεθ νές βι­ βλίο, που μάλιστα διευκολύνει και του ς φ οιτητές που σ υνεχίζουν για μεταπτυχιακές σπουδές στο εξω τε­ ρικό, από ένα βιβλίο-σημειώ σεις το υ διδάσκοντα σε κάθε μάθημα καθηγητή.

2 . Τα προβλήματα της χώρας είναι γνωστά. Δ ιαφ θορά, εξάρτηση των θεσμών από τις π ροσ οδοθηρικές ομά­ δ ες και το πελατειακό κομματοκρατικό σύστημα. Η σειρ ά « Θ εσ μ ο ί και μεταρρυθμίσ εις» καλύπτει το κενό της έρευνας, της μελέτης και των πολιτικών που μεγά­ λοι διεθνώς νομπελίστες συγγραφείς προτείνουν για τις λύσεις των προβλημάτων αυτών. Η σ τόχευση λοι­ πόν δ εν είναι μόνο το φ οιτητικό κοινό αλλά και το ευ­ ρ ύτερο σκεπτόμενο κοινό που ενδιαφ έρεται για τα δη­ μόσια ζητήματα, ή έστω, θέλει να γνωρίζει περισσό­ τερ α για την ουσία, τις τεχνικές και τις πολιτικές της πιο πολυσυζητημένης έννοια ς σήμερα στην Ελλάδα, εκείνης των «μεταρρυθμίσεω ν».

3 . Ξεχωρίζω το βιβλίο του D . N o rth για του ς θεσμούς και τις μεταρρυθμίσεις, όπως και το διεθνές μπεστ σ έλερ του Β. Barber για την ισχυρή, σ υμμετοχική δημο­ κρατία, το οποίο όμως δ εν έχει δ ιαδ ο θ εί όσ ο τουλά­ χιστον εγώ περίμενα. Πολύ καλά πήγε και το «ελλη­ νικό βιβλίο» για τις μεταρρυθμίσ εις και την προσοδο­ θηρία, που ο υπογράφων έχει συγγράφει με τον Μ. Μ ητσόπουλο. Υπενθυμίζω επίσης την πρώτη σειρ ά που διευθύνω , τη σειρ ά «Ευρωπαϊκή και Δ ιεθνής Ο ι­ κονομία», με σημαντικούς τίτλους-σ υνεισ φ ορά στην

Προτιμώ ένα διεθνές βιβλίο, που μάλιστα διευκολύνει και τους φοιτητές που συνεχίζουν μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό, από ένα βιβλίο-σημειώσεις του διδάσκοντα σε κάθε μάθημα καθηγητή ελληνική βιβλιογραφία, όπως τα βιβλία για την παγκο­ σμιοποίηση (πολύ πριν γίνει δημοφ ιλές το συγκεκρι­ μένο θέμα στην Ελλάδα) ή το κλασικό πλέον Οικονο­ μικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης του γνωστού διεθνώς καθηγητή Ρ. D e Grauwe.

4. Ετοιμάζεται η Μακροοικονομική και Μικροοικονο­ μική των Stiglitz-W alsh. Π ρ όκειτα ι ένα από τα καλύ­ τερ α διεθνώς textbooks και ελπίζω ότι θα τύχ ει ανά­ λογης υποδοχής. Δ εν είναι μόνο το Ν όμπ ελ το υ Στίγκλιτζ, αλλά και ο χαρισματικός του τρόπος να επικοι­ νωνεί με το ευρ ύτερ ο δημόσ ιο κοινό και του ς φ οιτη­ τές. Επίσης, στον τομέα της νέας δημόσιας οικονομι­ κής, το σ χετικό βιβλίο του A . Hillman.

0 Θ. Πελαγίδης είναι καθηγητής οικονομικής ανάλυσης στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Διδάσκει στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το ΕΑΠ και είναι επιστημονικός διευθυντής του Κέντρου θεσμικών Μεταρρυθμίσεων.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 71

[

δ ι α β α ζ ω

]

Ε Ρ Ε Υ Ν Α

^

Ε π ισ τήμες

Σ τέφ α ν ο ς Ροζάνης Εκδόσεις Ψυχογιός

ίου Ανθρώπου 1. Καταρχάς, θα πρέπει να υπογραμμί­ σ ουμε όχι σ το χώρο των κοινωνικών και Επιχειρήσαμε με τις πολιτικών επιστημών στην Ελλάδα επικρα­ εκδόσεις μας να τ ε ί ένα άναρχο τοπ ίο. Ο ι εκδό σ εις συνή­ τονώσουμε το θως δ εν πραγματοποιούνται ο ύτε συστη­ περιβάλλον αυτού ματικά ο ύτε με κ αθορ ισ μένο σ τόχο ως του διαλόγου και προς το γνωστικό πεδίο το οποίο θέλουν να δημιουργήσουμε να υπηρετήσουν. Υπό την έννοια αυτή, δεν τους κατάλληλους υπάρχει στην Ελλάδα μια οργανωμένη όρους ώστε προσπάθεια η οποία θα υπηρετήσει τόσ ο ο διάλογος αυτός να τις ανάγκες το υ ακαδημαϊκού χώρου (πα­ ξεκινήσει και στην νεπιστήμια κ,λπ.) όσο και τις ανάγκες ενός ελληνική γλώσσα γενικότερ ου κοινού το οποίο εν διαφ έρ εται για το χώρο αυτό. Α υ τό δ εν σημαίνει ότι δ εν υπάρχουν σημαντικές εκδόσεις έργων. Μ όνο που οι σ ημαντικές αυτές εκ ­ όσ ο και σ το ευρ ύτερ ο αναγνωστικό κοινό. Τίτλοι δ όσ εις βρίσκονται εκ τός ενός οργανωμένου σ χεδίου όπως Ηθική φιλοσοφία - Το βάρος της συνείδησης μιας οργανωμένης προοπτικής. το υ V ladim ir Jankelevitch ή Λύτρωση και ουτοπία του 2 . Ο σ τόχος μας της σ ειράς «Επιστήμες το υ Α νθρώ ­ M ichael Lowy (η αναφορά είναι εντελώς ενδεικτική) που» υπήρξε να π αρουσιάσουμε σ το ελληνικό, ακα­ δημιούργησαν ζωηρό ενδιαφ έρ ον και έναν έντονο δημαϊκό και γενικό, κοινό σημαντικά βιβλία και συγ­ διάλογο μεταξύ των ελλήνων ειδικών και διανοουμέ­ γραφ είς που σφράγισαν τη σκέψη του 20ού αιώνα και νων. Πολλοί από του ς τίτλους μας ήδη έχουν συμπεδημιούργησαν τις προϋποθέσεις για ένα γενικότερ ο ρ ιληφ θεί στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία και δ ιδάσ κο­ διάλογο, ο οποίος έχ ει ξεκινήσ ει από δ εκα ετίες, στο νται στα ελληνικά πανεπιστήμια. μεταίχμιο το υ μοντερνισμού και της μετανεω τερικό4. Ο ι π ροσ εχείς μας προσπάθειες είναι να επ εκτεί­ τητας. Επιχειρ ήσαμε με τις εκδό σ εις μας να τονώ­ νουμε την εκδοτική μας δραστηριότητα με τίτλους και σ ουμε το περιβάλλον αυτού του διαλόγου και να δη­ σ υγγραφείς οι οποίοι μέχρι τώ ρα δ εν συμπεριλαμβάμιο υργήσ ουμε του ς κατάλληλους όρους ώστε ο δ ιά­ νονται στη σειρά μας και οι οποίοι ωστόσο αποτελούν λογος αυτός να ξεκινήσ ει και στην ελληνική γλώσσα σ υνέχεια των προβληματισμών μας, των ανησυχιών και να συμπεριλάβει τη σύγχρονη ελληνική σκέψη. μας σ τους χώρους της θρησκειολογίας, της πολιτικής Παράλληλα, δώσαμε μεγάλη σημασία στον ακαδη­ φιλοσ οφ ίας και του φ ιλοσοφ ικού στοχασμού. μαϊκό χώρο, έτσι ώστε η πανεπιστημιακή κοινότητα να εμπλουτισ τεί με θεμελιώ δη κείμενα.

3 . Είναι γνωστό ότι στην Ελλάδα ο χώρος τον οποίο προσπαθεί να υπηρετήσει η σειρά μας «Επιστήμες του Ανθρώπου» δεν είναι διόλου ευρύς. Α υ τό ο φ εί­ λεται σ ε πολλούς λόγους, οι οποίοι δεν μπορούν να αναπτυχθούν με τη συντομία που απ αιτεί μία απά­ ντηση σ ε ανάλογη ερώτηση. Παρόλα ταύτα, είμα σ τε ιδιαίτερα ικανοποιημένοι για την ανταπόκριση που βρήκαν οι τίτλοι μας, τό σ ο στον ακαδημαϊκό χώρο

72

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

0 Στέφανος Ροζάνης είναι ποιητής και δοκιμιογράφος. Ανήκει στην εκδοτική ομάδα του περιοδικού Σημειώ σεις. Έχει συνεργαστεί με το Πανεπιοτήμιο της Νέας Σορβόννης και είναι επιστημονικός συνεργάτης της New Philosophy Society του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου. Διδάσκει Φιλοσοφία των Μέσων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Οι Εκδόσεις Παπαζήση προτείνουν... Σειρά: Διεθνής και Ευρωπαϊκή Οικονομία Στο ελληνικό κοινό προσφέρεται η τελευταία, 6η έκδοση, του διεθνούς αυτού βιβλίου, πλήρως αναθεωρημένη και σύγχρονη, η οποία, ακολουθώντας τη νομισματική ένωση στην Ευρώπη, εξετάζει τις πρόσφατες εξελίξεις από οικονομική και πολιτική σκοπιά, καλύπτοντας ισόρροπα και με σχολαστικότητα κόστος και οφέλη.

Μεταξύ των άλλων, αναλύονται θέματα που αφορούν στην οικονομική μεγέθυνση και ανάπτυξη, όπως: οι νέες θεωρίες οικονομικής μεγέθυνσης και η φτώχεια.

Σειρά: Θεσμοί & Μεταρρυθμίσεις

Το βιβλίο αποτελεί σημείο αναφοράς στην πολιτική επιστήμη και προσφέρει στη φιλελεύθερη κοινωνία έναν νέο τρόπο σκέψης για τη δημοκρατία και την άσκησή της.

β]

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ

Μπορούμε να βασιστούμε στον αλτουϊσμό και το ήθος των δημόσιων λειτουργών για την παροχή των δημόσιων αγαθών της υγείας και της εκπαίδευσης; Ανάλυση κινήτρων και επιτομή του Μπλαιρισμού από τον γνωστό καθηγητή t o u LSE.

Νικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Αθήνα Τηλ.: 210-3838020,210-3822496, Fax: 210-3809150 site: www.papazisi.gr ♦email: papazisi@otenet.gr

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Ε Ρ Ε Υ Ν Α

Κ οινω νικές Ε π ισ τήμες /

Μ ιχάλη ς Σπ ουρδαλάκης, Εκδόσεις Σαββάλας

Social Sciences διασμό, συγκρότηση, συνέπεια και ποιότητα. Σημαίνει δηλαδή π ροδ ιαγρα φ ές ενός ακαδ ημαϊκού/π ανεπιστημιακού οίκου, για τις οποίες θα πρέπει πάντα να προσπαθούμε.

3 . Τ ο πρώτο βιβλίο της σειράς Κατά καιρούς έχουμε εκδόσεις κειμένων εκ δό θηκ ε πριν από έξι περίπου που σχολιάζουν κλασικά και άλλα κείμενα χρόνια και σήμερα οι τίτλοι ξε χ ω ρ ίς τ α τ ε λ ε υ τ α ία να έ χ ο υ ν α κ ό μ η ε κ δ ο θ ε ί περνούν του ς εβδομήντα. Ο ι σ τα ελ λη ν ικά ή και ε κ δ ό σ ε ις σ η μ α ν τικ ώ ν μεχρι τώρα κριτικές, οι δηλώβιβλίω ν τω ν οπ οίω ν η ανάγνω ση σεις και συνδηλώσεις είναι ενπ ρ ο ϋ π ο θ έ τε ι έν α γ ν ω σ ια κό επ ίπ εδ ο υ ψ η λή ς θαρρυντικές. Συνάδελφοι από ε ξ ε ιδ ίκ ε υ σ η ς , τ ο ο π ο ίο , αν δ ε ν α π ο υ σ ιά ζε ι, όλους του ς κλάδους των κοινωείν α ι ε ξ α ιρ ε τ ικ ά σ π άνιο νικών επιστημών, και όχι μόνο,

I . Χ ω ρίς αμφιβολία η ποι­ ότητα των εκδόσεω ν στο χώρο των κοινωνικών επι­ σ τημώ ν έχ ει βελ τιω θεί

επέλεξαν πολλά βιβλία της σ ει­ ράς ως διδακτικά. Αλλά και το λεγόμενο ευρ ύτερ ο εξα ιρετικά. Τ ο «τοπίο» τα τελευταία τριάντα χρόνια κοινό έχει αγκαλιάσει τη σειρά, θα έλεγα με ενθουσ ια­ έχει αλλάξει ριζικά. Παρά, ωστόσο, την ποικιλία εκ δ ό ­ σμό. Και το ύ το αφορά τόσ ο τα κλασικά βιβλία (πάντα σεων και εκδοτώ ν και τη συνεχώς βελτιούμενη ποιό­ δ εμένα και εν ίοτε δίγλωσσα) -Ρ ουσ ώ , Καντ, Βέμπερ, τητα, θα παρατηρούσα ότι συχνά έχ ουμε φαινόμενα Μεϋνώ κ.ά - όσο και εκείνα σύγχρονης προβληματι­ ανισορροπίας. Και το ύ το γιατί κατά καιρούς έχουμε κής ή με προκλητικά θέματα (Οι Ευρωπαίοι των Α ρ βεεκδόσεις κειμένων που σχολιάζουν κλασικά και άλλα λέρ -Aym ard, Η φιλοσοφία της βαρεμάρας, του L. κείμενα χωρίς τα τελευταία να έχουν ακόμη εκ δ ο θεί Svendsen, Οι κουλτούρες της νύχτας του Palnier), κα­ στα ελληνικά ή και εκδόσεις σημαντικών βιβλίων των θώ ς και τις π ερ ιο δ ικ ές μας εκ δό σ εις: Monde οποίων η ανάγνωση προϋποθέτει ένα γνωσιακό επί­ diplomatique, Κοινή γνώμη στην Ελλάδα της VPRC, πεδο υψηλής εξειδίκευση ς, το οποίο, αν δεν απουσιά­ Socialist Register (στα αγγλικά). ζει, είναι εξα ιρετικά σπάνιο.

2. Η δημιουργία μιας σ ειράς που θα αγκαλιάζει όλους 4. Τις επόμενες βδομάδες, ανάμεσα στα άλλα, κυκλο­ φ ορούν το Σφυρηλατώντας τη δημοκρατία. Η ιστορία του ς κλάδους και τα πεδία των κοινωνικών επιστημών, της ευρωπαϊκής Αριστερός 1850-2000, του περίφημου δηλαδή μιας σ ειράς διεπιστημονικής, απ οτέλεσε την ιστορικού G eoff Eley και το Η κουλτούρα του νέου κα­ αρχική μας επιδίωξη. Η επιλογή αυτή δ εν ήταν αποτέ­ πιταλισμού, το υ γνωστού κοινω νιολόγου Richard λεσμα των προφανών περιορισμών που επιβάλλονται Sennett. Σ το άμεσο μέλλον η σειρά θα εγκαινιάσει τα από τη σχετικά μικρή αγορά, αλλά απ οτελεί μια επι­ «Κλασικά μικρά», που θα περιλαμβάνουν σύντομα κεί­ λογή επιστημονικού ή, καλύτερα, επιστημολογικού χ α­ μενα σημαντικών στοχαστών. Σ ε αυτά τα κλασικά πριν ρακτήρα, αφού κανείς πλέον δεν μπορεί να θεραπ εύ­ από το τέλ ος της χρονιάς θα έχ ουμε το Περί εγκλη­ σει τον οιονδήποτε κλάδο κοινωνικών επιστημών χω­ μάτων και ποινών του Beccaria και το Ο Λεβιάθαν στην ρίς την επιστημονική αρωγή των υπολοίπων. πολιτειολογία του Hobbes του C arl Schmitt. Π ρ όθεσ η επίσης των εκδοτών και δική μου είναι η έκ ­ δοση βιβλίων που απευθύνονται όχι μόνο στους 0 Μιχάλης Σπουρδαλάκης είναι καθηγητής Πολιτικής «εντός των πανεπιστημιακών τειχώ ν» αλλά και σ ε ένα Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και ευρ ύτερ ο αναγνωστικό κοινό. Ιδ ιαίτερα μάλιστα στους Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών. πολίτες εκείνους που προβληματίζονται με τα ζητή­ Είναι μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής ματα που απασχολούν τ ο σύγχρονο κόσμο. Η εξυπη­ Επιστήμης και της συντακτικής ομάδας του S ocialist ρέτηση των ως άνω στόχων σημαίνει προσεκτικό σ χεR egister (Λονδίνο, Merlin Press).

7 4 - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ! Ε Ρ Ε Υ Ν A J

,

,

ΒιβΒιοθηκπ Κοινω νικής Ε π ισ τήμης

Δ. Γ. Τσαούσης Εκδύσεις Gutenberg

και Κοινωνικής Πολιτικής 2 . Η σειρά Βιβλιοθήκη Κοινωνικής Επιστήμης και Κοι­ Μαρξτου Η. Lefebvre, Οι κανόνες κοινωνιολογικής με­ θόδου του Ε. D urkheim , Κοινωνιολογία του γάμου και νωνικής Πολιτικής, η οποία αρ ιθ μεί πάνω από 140 τίτ­ της οικογένειας της A. Michel, Η θεωρία της μετάβα­ λους, ιδρύθηκε στις αρχές της δ εκα ετία ς του 1970. Η σης στον Μαρξ, Μαρξιστικοί ορίζοντες στην κοινωνιοκαθιέρωση της σειράς αποσκοπούσε στη σταδιακή κά­ λογία και Το αίνιγμα του δώρου του Μ. Godelier. Αλλά λυψη των αναγκών τόσ ο στο σ τενότερ ο επίπεδο των και βιβλία ελλήνων συγγραφέων, όπως η Κοινωνιολοεκπαιδευτικών προγραμμάτων όσ ο και σ το ευρ ύτερ ο γία των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας και το Φαινό­ επίπεδο των ραγδαία την εποχή εκείνη αναπτυσσομέμενο της γραφειοκρατίας της Μ. Σεραφ ετινίδου, η Κοινων κοινωνικών επιστημών, στον αγγλοσαξωνικό ιδιαί­ νωνιολογία της σύγχρονης οικογένειας και η Μετανά­ τερ α χώρο. Η ραγδαία ανάπτυξή της απ οτελεί αδιά­ στευση και μεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και ψευστη απ όδειξη της ικανοποιητικής ανταπόκρισής στην Ευρώπη της Λ . Μ ουσ ούτης στις απαιτήσεις της επο­ ρου, τα βιβλία Κοινωνικός απο­ χής. Μια δεύτερ η ανάγκη Την ευρύτερη προσφορά της κλεισμός, κοινωνικός σχεδιαστην οποία εκλήθη να αντασμός και αξιολόγηση και Δο­ π οκριθεί ήταν η διεύρυνσή σειράς αποδεικνύουν αφενός η μές και ροές της Κ. Κασιμάτη. της προς την κατεύθυνση χρονική της διάρκεια και το εύρος Τέλος, ιδιαίτερη μνεία ο φ εί­ της δημοσ ιοπ οίησ ης των λουμε στα πιο σύγχρονα βιβλία αποτελεσμάτων τής ραγδαία της θεματολογίας της και το Κοινωνιολογία του A. Giddens αναπτυσσόμενης κοινωνικής γεγονός ότι οι επιμέρους τόμοι και Η έρευνα του πραγματικού έρευνας. κόσμου το υ C . Robson, τα καλύπτουν, εκτός από τις οποία σ υνεχίζουν επάξια την 3 . Την ευρύτερη προσφορά πορεία της «Βιβλιοθήκης». διδακτικές, και τις ανάγκες της σ ειράς απ οδεικνύουν

αφ ενός η χρονική της δ ιάρ ­ ενημέρωσης ενός ευρύτερου 4. Τ ο μέλλον τη κεια και το εύρ ος της θεμ α ­ μηνύεται ευοίωνο: ιδ ιαίτερα ελεύθερου κοινού, πολύ πέραν τολογίας της και το γεγονός σημαντικά βιβλία, όπως τα Δη­ ότι οι επιμέρους τόμο ι κα­ τού στενά πανεπιστημιακού μοκρατία το υ Ch. Tilly σ ε επι­ λύπτουν, εκτός από τις δ ι­ μέλεια Π . Λ έκκ α και μετά­ δακτικές, και τις ανάγκες φραση Κ. Θ εολόγου , «Αυτο­ ενημέρωσης ενός ευ ρ ύ τε­ κτονία» του £ Durkheim - Μεταφρασμένα κείμενα και ρου ελεύθερ ου κοινού, πολύ πέραν τού στενά πανε­ μελέτη του Η . Αθανασιάδη, Νεωτερικότητα και κοινω­ πιστημιακού. Η αναγνώριση από το αναγνωστικό κοινό νική θεωρία του Σ. Κ ονιόρδου, Ραμαντάν και πολιτική υπήρξε τεράσ τια. Η Κοινωνία του ανθρώπου του Δ. Γ. των Adelkah και Georgeon σ ε μετάφραση-επιμέλεια Κ. Τσαούση πούλησε πάνω από 150.000 αντίτυπα. Τ ο βι­ βλίο Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπι­ Μ άρκου, είναι μερικοί από του ς τίτλους που π εριμέ­ νο υμε σύντομα να κυκλοφορήσουν. ταλισμού του Μ. W e b e r παρουσιάζει κάθε χρόνο σ τα­ θερ ές πωλήσεις (από το 1989 που πρωτοκυκλοφόρησε στα ελληνικά μέχρι και σ ήμερα). Ιδ ιαίτερη ανα­ φορά πρέπει να γίνει σ ε κάποιους τίτλους που αποτέλεσαν τα θεμέλια για να χτισ τεί η μεγαλύτερη στην Ελλάδα σειρά κοινωνικών επιστημών. Π ιο σ υγκεκρι­ μένα, ξεχώ ρισαν οι τίτλοι: Μελέτες γύρω από τις κοι­ νωνικές τάξεις του G. Gurvitch, Η κοινωνιολογία του

0 Δ. Γ. Τσαούσης είναι κοινωνικός επιστήμονας, τ. καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

75

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Ε Ρ Ε Υ Ν Α

Ν εό τερ η

Ευάνθης Χ ατζηβασ ιλείου Εκδόσεις Πατάκη

και σύγχρονη ιστορία μοι, οι οποίοι έχουν γίνει ευμενώς δ εκτο ί από το ανα­ γνωστικό κοινό και την επιστημονική κοινότητα. Α ν και είναι δύσκολο να ξεχω ρίσω κάποια έργα, πιστεύω ότι σημαντική ήταν η επιρροή των βιβλίων Ανάμεσα σε κράτος και αγορά το υ Πάνου Καζάκου, Η καχεκτική δημοκρατία το υ Ηλία Νικολακόπουλου και Η Ευρώπη του Ψυχρού Πολέμου του Τ ζ. Γιανγκ.

4. Έως σ ήμερα, η σειρά έχει παρουσιάσει μια έμφαση στον 20ό κυρίως αιώνα. Η σύγχρονη ισ τορία είναι ένα Αυτή ίσως είναι και η πλέον κρίσιμη ελκυστικό αντικεί­ πρόκληση στις ημέρες μας: να μενο, αυτό όμως αποφύγουμε την αυτοπεριχαράκωση δ εν πρέπει να οδη­ και τη στατικότητα, χωρίς βέβαια να γεί του ς ειδικούς καταλήξουμε σε μια άκριτη της σ ε ένα είδος αναπαραγωγή θεωριών (ή «πολιτικής «αλαζονείας»: δεν ορθότητας») άσχετων με την ελληνική πρέπει να υποβαθ­ πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα 1. Η ελληνική επιστημονική παραγωγή μίζουμε τις προγε­ όπως αυτή εξελίχθηκε στο χρόνο π αρουσ ιάζει σ ε ορ ισ μ ένο υς το μ ε ίς ν έ σ τερ ε ς π ερ ιό­ αξιοσημείω το δυναμισμό, για τη διατή­ δους και το σ τοι­ ρηση του οποίου, ωστόσο, είναι απαραί­ χείο της συνέχειας τητη η μεγαλύτερη σύνδεση με τη δ ιε­ της ιστορικής εξέλιξη ς. Θ α θέλαμε, λοιπόν, να βρε­ θνή βιβλιογραφία. Αυτή ίσως είναι και η πλέον κρίσιμη θο ύν τρόποι ώστε να τονισ τεί περισ σ ότερο το σ τοι­ πρόκληση στις ημέρ ες μας: να αποφύγουμε την αυτοχείο της ενότητας του ιστορικού χρόνου -κ ά τι που γί­ περιχαράκωση και τη στατικότητα, χωρίς βέβαια να κα­ νεται, πιστεύω, και στον τελ ευταίο τό μ ο που δημοσ ι­ ταλήξου με σε μια άκριτη αναπαραγωγή θεωριώ ν (ή εύσ αμε, το συλλογικό έργο Μακεδονικές ταυτότητες «πολιτικής ορ θότη τας») άσχετω ν με την ελληνική πο­ στο χρόνο. Για το αμέσως επόμενο διάστημα, προ­ λιτική και κοινωνική πραγματικότητα όπως αυτή εξελ ί­ σβλέπουμε στη δημοσίευση της Ιστορίας των Αρχείων χθηκε σ το χρόνο. Οπωσδήποτε, το σ ημερινό εκ δ ο ­ από την Μαριάννα Κολυβά, ενός συλλογικού έργου για τικό τοπίο είναι σημαντικά καλύτερο απ’ ό,τι μια δ ε­ τον ανορθόδ οξο πόλεμο στη σύγχρονη ελληνική ιστο­ καετία πριν. Δ εν πρέπει, όμως, να επαναπαυθούμε σε ρία και του βιβλίου των Ρόμπερτ Χ όλλαντ και Ν ταϊά ό,τι έχει επιτευχθεί.

2. Εξαρχής τέθ η κ ε ως σ τόχος η δημοσίευση έργων νας Μαρκίδη για τα ελληνικά νησιά που βρέθηκαν υπό βρετανική διοίκηση σ το διάστημα 1850-1960. υψηλής π οιότητας - ε ίτ ε γενικού χαρακτήρα είτε ερ ευ ­ νητικών τομών σ ε β ά θ ο ς- ελληνικής και διεθνούς ιστο­ ρίας. Η σειρ ά αποσκοπεί να λειτουργήσει ως επιστη­ μονικό βήμα, χωρίς να προβάλει μία συγκεκριμένη □ Ευάνθης Χατζηβασιλείου είναι επίκουρος καθηγητής άποψη ή μεθοδολογική επιλογή. Απ ευθύνεται σ το ευ­ στο Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου ρ ύτερ ο αναγνωστικό κοινό, δηλαδή σ ε όποιον ενδιαΑθηνών και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του φ έρ εται για τη νεότερ η και σύγχρονη ιστορία. Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον 3 . Από το 2001 έχουν δ ημοσ ιευθεί στη σειρά 25 τ ό ­ Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία.

7 0

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

εκδόσεις

ε π ί κ ε ν τ ρ ο ^ . . . στ ο ε π ί κ ε ν τ ρ ο τ η ς γ ν ώ σ η ς . . . ΕΝΑ ΜΑΚΡΥ ΤΑΞΙΔΙ WLAN RISTOVIC / μεταφορά των παιδιών από τις •μπόλεμες ζώνες της Ελλάδας στις 'ειτονικές βαλκανικές χώρες. Ένα ιπό τα δραματικότερα και περιοσόερο αμφιλεγόμενα επεισόδια του λληνικού εμφυλίου πολέμου. ιΛΝΗΜΕΣ ΚΑΙ ΛΗΘΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΙΟΛΕΜΟΥ ΕΥΛΛΟΓΙΚΟ ilia συλλογική έκδοση από τους ορυφαίους επιστήμονες του εί\ους, σχετικά με τη μνήμη του λληνικού εμφυλίου πολέμου.

ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΡΑΤΟΣ ΔΟΡΔΑΝΑΣ Τα Τάγματα Ασφαλείας ως παράγοντας του κατοχικού δράματος. Ποιοι και γιατί τα συγκρότησαν.

ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΓΟΥΝΑΡΗΣ Η διαμόρφωση της εικόνας των βαλκανικών λαών στην Ελλάδα. Πως οι Έλληνες βλέπουν τους βαλκάνιους γείτονες.

w w w . e p i k e n t r o . g r Ε Π ΙΣ Κ Ε Φ Θ Ε ΙΤ Ε Τ Η Ν Ι Σ Τ Ο Σ Ε Λ ΙΔ Α Μ Α Σ Κ Α Ι Α Γ Ο Ρ Α Σ Τ Ε Η Λ Ε Κ Τ Ρ Ο Ν ΙΚ Α Ο Π Ο ΙΟ Δ Η Π Ο Τ Ε Β ΙΒ Λ ΙΟ Σ Α Σ Ε Ν Δ ΙΑ Φ Ε Ρ Ε Ι Μ Ε Ε Κ Π Τ Ω Σ Η 1 0 % Κ Α Ι Δ Ω Ρ Ε Α Ν Π Α Ρ Α Δ Ο ΣΗ ΣΕ Ο ΛΗ ΤΗ Ν ΕΛΛΑΔΑ. Α θ ή ν α : Κ,άψΟή 5, Τ Κ 106 70, Τηλ. 2100 11077, Fax: 210 3811086 Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η : Καμβουνιων 9, Τ.Κ. 546 21, Τηλ. 2310 256146, Fax: 2310 256148 Η y

Ά λκησ τις Σουλογιάννη

Ανατέμνοντας

τον «άνθρωπο» Σολωμό ροκειται για ενα νικής (λογοτεχνικής, και όχι μόνον) ιστορίας με τους όρους της ατομι­ (ακόμη) τεκμήριο κής ιστορίας, μεταξύ των οποίων η του πολυσήμαντου ενδιαφέροντος που ο Διονύ­ υπεροχή των κανόνων της μυθο­ σιος Σολωμός εξακολουθεί να πλασίας (συχνά κατά συνειδητή π α­ αντιπροσωπεύει, στο πλαί­ ραβίαση των pragmatics), όπως αυ­ σιο των καθ' ημάς λογοτεχνι­ τοί έχουν οριστικοποιηθεί με το μέ­ κών πραγμάτων, ως εθνικός χρι στιγμής έργο του συγγραφέα. ποιητής: εθνικός (ας θυμη­ Στην προκειμένη περίπτωση ο Βαλθούμε) με την έννοια ότι επέ- τινός δεν «αγνοεί» τη φιλολογική βι­ λεξε (δεν μας ενδιαφέρουν οι βλιογραφία για τον ποιητή Δ. Σο­ εξωκειμενικοί παράγοντες) λωμό, εστιάζει όμως στον άνθρωπο να χρησιμοποιήσει, με μια Δ. Σολωμό με βάση την υποκειμε­ κατεξοχήν συγχρονική συ­ νική «πρόσληψη» δεδομένων τόσο μπεριφορά, ένα γλωσσικό ερ­ του ανθρώπου όσο και του περι­ βάλλοντος αυ­ γαλείο βασιζόμενο τού, όπως απο­ στην καθημερινή δίδονται από μορφή της γλώσ­ Η διαχρονική σχέση Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον τον ίδιον τον Σο­ σας του έθνους, δη­ της Εστίας, 2008 λωμό, με τη δια­ λαδή του λαού της του έργου του Σολωμού σελ. 210, τιμή: 10,00 ευρώ δικασία των εποχής του (και με τ ις επόμενες εποχές α π ο κ λ ίσ ε ω ν όχι, βεβαίως, επ ει­ από την (ούτως δή ένα σημαντικό έργο του τεκμηριώ νεται με τις ή άλλως δια­ επελέγή για να διεκπεραισταυρούμενη με ώσει τα σημαινόμενα του π οικίλες (φιλολογικές, το μύθο) αντι­ εθνικού ύμνου της σύγ­ και όχι μόνον) κειμενική πρα­ χρονης Ελλάδας). γ μ α τ ικ ό τ η τ α Από την άλλη πλευρά, η προσεγγίσεις γύρω από το διαχρονική σχέση του έρ­ όλο ζήτημα, και γου του Σολωμού με τις του έργου αυτού με την κειμενική επόμενες εποχές τεκμη­ μορφή του ντο­ ριώνεται με τις ποικίλες (φιλολογικές, και όχι μόνον) προσεγ­ κουμέντου ως σύνθεση στοιχείων γίσεις του έργου αυτού. Σ' αυτές τις που κατά την άποψή του αποτε­ προσεγγίσεις (τηρουμένων όλων λούν τεκμήρια για την απόδοση του των αναλογιών) εντάσσεται και το θέματος που πραγματεύεται. Ο Βαλτινός και στην προκειμένη π ε­ παρόν βιβλίο. Ο Θανάσης Βαλτινός έχει αποδείξει ρίπτωση προσκαλεί και κυρίως την προσωπική σχέση που διατηρεί προκαλεί σε ποικίλες (και αντικρουτόσο με τη γενική όσο και με την όμενες, όπερ σημαντικότερο) προ­ ατομική ιστορία. Εδώ ο Βαλτινός σεγγίσεις, στο πλαίσιο μιας όντως διαχειρίζεται ένα μείζον ζήτημα γε­ δημιουργικής ανάγνωσης. ■

Π

73

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Α ντώ νης Π ολίτη ς

Υπονομεύοντας

τις συμβάσεις ο Μια δική σου ζωή της Αλεξάν­ δρας Δεληγιώργη είναι ένας συ­ γκεντρωτικός τόμος 25 διηγη­ μάτων, που οι αντίστοιχες ιστορίες τους, πατώντας στέρεα σ' ένα δεδο­ μένο αρχικό πυρήνα και έχοντας ως έναυσμα ή αφετηρία συχνά μια αί­ σθηση, μια λέξη ή μια ψυχική εικόνα, καλούν και προκαλούν την ελεύθερη φαντασία και τον στοχασμό να τις αναπλάσει στα πολλαπλά επίπεδα που τις συνθέτουν. Η συγγραφέας, εμμένοντας σταθερά στις αναζητήσεις που καλλιέργησε ο μοντερνισμός, όπως δείχνει και το ση­ μαντικό της μυθιστόρημα Γυναίκες ή σκοτεινή ύλη, επιδιώκει να μετατρέ­ πει το καθημερινό και κοινότοπο στο εκπληκτικό και παράξενο, χωρίς να αφήνεται στις ευκολίες του μεταμο­ ντέρνου. Η αφήγηση για να αποδώσει την εσωτερική ατμόσφαιρα, τις φαντασιακές σημασίες και τα μύχια νοή­ ματα που κουβαλούν οι καταστάσεις και οι δράσεις και να φτάσει στην καρδιά των ανθρώπινων καταστά­ σεων, ξεπερνά τους περιορισμούς που επιβάλλει η ρεαλιστική μίμηση όλων όσα φαίνονται εκ πρώτης όψεως. Καθώς η φόρμα του διηγήματος επι­ βάλλει στη συγγραφέα να χωρέσει ολόκληρο το γλωσσικό οικοδόμημα που τη στεγάζει μέσα σε λίγες σελί­ δες, η Α. Δεληγιώργη συμπυκνώνει και κρυσταλλώνει την ουσία που οσμίζεται, παρακολουθώντας τους ήρωές της. Ο Αγησίλαος Τσάνταλας, στο διήγημα «Οι γιατροί», ο ξενοδό­ χος στο «Hotel Αχινοί», ο Κέλσεν στο «Γύρο του θανάτου», ο Αριστείδης Χα­

Τ

βάς της «Οικογενειακής περιουσίας», ο Αλκής Χα­ ΑΛΕΙΑΝΔΡΑΔΕΛΗΓΙΏΡΓΗ ΜΙΑ ΔΙΚΗ ΣΟΥ ΖΩΗ μένος στο «Ρολόι», ο Μαντζιαφασούλας στη «Δύ­ ναμη της εξαίρεσης», ο κ. Βάλας, ο Τίμος Μπράνκας ή ο έλληνας αστρο­ ναύτης που ταξίδεψε στη Σελήνη, καρικατού­ ρες φανταστικές ή πραγ­ ματικές, εντέλει μετασχη­ ματίζονται σε αληθινά ανθρώπινα πλάσματα, που αναπλάθονται σε Αλεξάνδρα Δεληγιώργη μια κρίσιμη στιγμή του Μια δική σου ζωή βίου τους που συμπυ­ κνώνει ολόκληρη τη ζωή Εκδόσεις Μελάνι, 2008 τους. Αποτέλεσμα είναι η σελ. 281, τιμή: 15,50 ευρώ αφήγηση να παραξε­ νεύει και να εκπλήσσει. Κι αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς την εσώτερη συνοχή του λόγου που τις αρθρώνει και που καθιστά δυνατόν οι καθημερινές και όμως παράδοξες αυτές ιστορίες να φέρουν στην επιφάνεια το ανόητο ή το παράλογο που ενυπάρχει στην τρέχουσα λογική και στο έτοιμο νόημά της· διαφορετικά θα είχαν π έ­ σει και οι ίδιες θύματα της δομικής ασυναρτησίας του πραγματικού κό­ σμου. Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει στα μυθιστορήματά της, στα διηγήματά της η σχέση της Α. Δεληγιώργη με τη λογο­ τεχνία είναι αντισταθμιστική. Αντι­ σταθμίζει την εμπλοκή στον τυπο­ ποιημένο αφηγηματικό λόγο με τη δη­ μιουργία τόπων ελευθερίας. Υπονο­ μεύει, έτσι, λογοτεχνικές συμβάσεις που, κατά κανόνα, απαγορεύεται να θίγουν. ■

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

79

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ] . Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Νίκος ΣιΒέρης

Λακανικό πραγματικό,

πολιτικό, πολιτική ε βιβλία όπως του κασιών εξάρθρωσης της εκάστοτε θεΣταυρακάκη είναι ευτυ­ σμισμένης πολιτικής ζωής και των χία να διαλέγεσαι: Ό σα αναπαραστατικών αναφορών που τη πείθουν, συναρπάζουν. Ό σα συνοδεύουν. Το πολιτικό συνεπάγεται προβληματίζουν, προκαλουν δύ­ ότι ποτέ καμία πολιτική θέσμιση δεν σκολο στοχασμό. Πάντα κερδι­ μπορεί να κλείσει την κοινωνία σε μια Ο ΛΑΚΑΝ τελική απάντηση, που θα ενσαρκώνει σμένος! Τρεις εικονογραφήσεις: ; ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ 1. Η πολιτική θεωρία είναι την δύ­ όποια φαντασίωση ιδανικής, αδιαΓιάννηςΣταυρακάκης σκολη, αλλά συναρπαστική. Ο τάρακτης αρμονίας. Σταυρακάκης εισάγει σταδιακά Η φαντασίωση της αρμονίας είναι ο τον αναγνώστη βήμα βήμα σε κακός δαίμονας της πολιτικής. Ως τόπους δύσβατους μα κρίσιμους. όραμα μέλλοντος ή νοσταλγία απωλεΔιαρκώς διαλεγόμενος κριτικά με σθέντος παραδείσου, τροφοδοτεί Γιάννης Σταυρακάκης επιφανείς θεωρητικούς, κύρια με απογοήτευση, έχθρα και άρνηση της Ο Λακάν και τρεις δασκάλους του (Λακάν, Λα- δημοκρατίας. Η δημοκρατία, η ύψιστη το πολιτικό κλάου, Λίποβατς), αναδιατυπώ­ επινόηση της πολιτικής κοινωνίας, νοντας το ερώτημα από απρό­ αναγνωρίζει, καθιστά ορατή και προ­ Εκδόσεις Ψυχογιός, 2008 σμενες οπτικές γωνίες, συνδυά­ σιτή στη σκέψη και τον λόγο, θεσμίζει σελ.: 294, τιμή: 19,90 ευρώ ζοντας απόλαυση του επιχειρή­ την αναπομείωτη έλλειψη, ρηγματική ματος και έκπληξη για τις κρυμ­ διάσταση και ανταγωνιστικότητα που μένες όψεις του προφανούς. Με μο­ χαρακτηρίζει τις ιστορικές ανθρώπι­ ναδική οξυδέρκεια και πνευματική νες κοινωνίες. Η ηθική της δημοκρα­ εντιμότητα, αναζητώντας μια ελπιδο- τίας είναι ηθική της δυσαρμονίας -μια φόρα αλήθεια δίχως μυθολογικά δε­ αναγνωρισμένη και θεσμισμένη ως κανίκια για την παράξενη εποχή μας τέτοια διαλεκτική αντικειμένων λόγων ενταγμένων στην ιστορική διαδικασία, -εποχή κρίσης της δημοκρατίας. Το γενικό ερώτημα: Τι σημαίνει για τη άρα στην παροδικότητα και τη διαρκή θεμελίωση της πολιτικής πτυχής των κριτική αναθεώρηση και επαναπροσ­ κοινωνιών το ότι πρόκειται για δρα­ διορισμό. στηριότητα υποκειμένων που κατοι­ Το δύσκολο αυτό επιχείρημα ανα­ κούν στους κόσμους της αναπαρά­ πτύσσεται κατά τρόπο στέρεο και στασης και του λόγου; Τι υπάρχει έν­ συναρπαστικό. Σίγουρα, ο Σταυρακά­ κης δεν απαιτεί για τον εαυτό του τον θεν και πέραν αυτών των κόσμων; Η απάντησή του ρητή: Θεμέλιο, όριο τελευταίο λόγο σε ζητήματα τέτοιας και κινητήρας της πολιτικής διαδικα­ πολυπλοκότητας. Ένα βασικό σημείο σίας είναι η συνάντηση με το λακανικό που χρειάζεται ευρύτερη θεώρηση πραγματικό. Τουτέστιν, το κάτι εκείνο και συμπλήρωση, λοιπόν, είναι το που αφορά το υποκείμενο, αλλά είναι εξής: Η εντύπωση που δημιουργείται αδύνατο να αναπαρασταθεί με εικό­ είναι ότι ο μόνος μηχανισμός εξάρ­ νες και λόγια -το άφατο και ανείκα- θρωσης των κατεστημένων πολιτι­ στο. Η συνάντηση συντελείται στο πε­ κών μορφολογιών είναι η ανυπότακτη δίο του πολιτικού -δηλαδή των διαδι­ ύπαρξη του πραγματικού. Ωστόσο, οι

Μ

ϊ

30

2

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

μηχανισμοί της ιστορικής εξέλιξης, μεταβολής, ανατροπής... δηλαδή εξάρθρωσης, δεν περιορίζονται μόνο στην επίπτωση του ανεξέλεγκτου ανείκαστου. Το πραγματικό ορίζει το κατώτατο όριο (μη) αρμονίας του κοι­ νωνικού και προκαλεί ή μετέχει στην εξάρθρωση -όμως δεν εξαντλεί την γκάμα των ιστορικών μηχανισμών του φαινομένου. Τα προσιτά στην αντίληψη και επεξεργασία δεδομένα, άλλωστε, αποτελούν τη βάση του πο­ λιτικού λογισμού και σχεδιασμού -ακόμη κι αν ο σωστός πολιτικός συνεκτιμά το αστάθμητο (=το πραγμα­ τικό) που ο ασύνετος αγνοεί... Ο Λένιν, όταν σχεδιάζει τη μετατροπή του ιμπεριαλιστικού πολέμου σε εμφύλιο/επανάσταση, ή ο Γκάντι, όταν κηρύσσει την ανυπακοή (μείζονα πα­ ραδείγματα εμπρόθετης εξάρθρω­ σης), δεν επικαλούνται το ανείκαστο, αλλά δεδομένα εμπειρικά, επιχειρη­ σιακά αναπαραστάσιμα και, όπως αποδεικνύεται, επαρκή για αποτελε­ σματικό πολιτικό σχεδίασμά.

2. Η πολιτική είναι συναρπαστική, αλλά πολύ δύσκολη. Το βιβλίο πρωτίστως τεκμηριώνει γόνιμα και στέρεα το πολιτικό ως συνάντηση με το πραγματικό. Μια άλλη πτυχή προ­ σεγγίζει, με τόλμη αλλά μικρότερη εμ­ βέλεια, το ζήτημα της πολιτικής, ιδίως σήμερα. Το πέρασμα από τη θεωρη­ τική θεμελίωση στην πράξη δεν είναι προφανές: «Στην πραγματικότητα, όσον αφορά το πολιτικό επίπεδο, δεν μπορούμε να είμαστε και τόσο αισιό­ δοξοι για την ηγεμονική δύναμη της λακανικής ψυχαναλυτικής ηθικής (...) θα θέλαμε να αποφύγουμε τον συν­ δυασμό της υπερψυχαναλυτικοποίησης με την υπερφιλοσοφικοποίηση που (...) έχει δημιουργήσει [στις αγ­ γλοσαξονικές χώρες] μια "ακαδη­ μαϊκή αριστερά που ασχολείται με τον εαυτό της και αδιαφορεί όλο και

]

περισσότερο για τα ουσιαστικά πολι­ τικά προβλήματα"» (σελ. 273). Η δυσκολία γίνεται απτή όταν ο Σταυρακάκης διερευνά την εναλλα­ κτική στην παραδοσιακή, ουτοπική πολιτική της φαντασιωτικής αρμο­ νίας, αναζητώντας μια μετα-φαντασιωτική πολιτική. Εδώ προσκρούει στο όριο της αντι-ουτοπικής ουτο­ πίας (σελ. 238-9) μιας πολιτικής πέρα από κάθε φαντασίωση. Ο ίδιος επι­ σημαίνει τον λόγο: Το φαντασιωτικό στοιχείο καθορίζει την ελκυστικότητα των πολιτικών λόγων, δηλαδή την ηγεμονική τους απήχηση (σελ.

171). Έτσι, πολιτικότατα, επανα­ προσδιορίζει ως ζητούμενο μια λιγότερο-φαντασιωτική πολιτική, με υπέρτατο δείγμα τη δημοκρατική επινόηση (σελ. 231-2).

3. Τι σημαίνει μιαλιγότερο-φαντασιωτική πολιτική; Ορίζοντα και σημείο θέασης πέρα από τη φαντασίωση, πρώτον. Αλλά, δεύτερον, και ρεαλι­ στική αξιοποίηση του ειδοποιού γνω­ ρίσματος της πολιτικής πράξης. Πο­ λιτική είναι η διαχείριση της σχέσης με τον άλλον με αντικείμενο τα κοινά και με τη χρήση εμπρόθετου κατανα­ γκασμού. Γι' αυτό δεν νοείται δίχως πάθη και συναισθήματα, ούτε χωρίς τον τελικό κριτή -τον συσχετισμό των δυνάμεων. Ω ς προς τα πάθη και τα συναισθή­ ματα, ο Σταυρακάκης θα επανέλθει αυτοκριτικά και κριτικά στο βιβλίο του The Lacanian Left (SUNY Press, 2007, σελ. 87). Ω ς προς την τερα­ τώδη ιδιαιτερότητα της πολιτικής 0 Νίκος Σιδέρης είναι διδάσκων -τελικός κριτής η σχέση δύναμης- θε­ ψυχαναλυτής, μέλος ωρώ ότι δεν θ' αργήσει να την αντιμε­ της Ψυχαναλυτικής τωπίσει: Η διανοητική εντιμότητα και Σχολής του η αναλυτική ισχύς της σκέψης του θα Στρασβούργου (EPS) τον οδηγήσουν άφευκτα εκεί. Τον π ε­ και της Ευρωπαϊκής ριμένουμε: Σταυρακάκης και ψυχανά­ Ομοσπονδίας λυση έχουν ακόμη πολλά να προσφέ­ Ψυχανάλυσης (FE0EPSY) ρουν στην πολιτική θεωρία. ■

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

31

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Γιώργος Πετρόπ ουλος

Η επβράβευση επιβράβευση της μακράς, ευδόκιμης και γό­ νιμης πανεπιστημιακής θητείας του καθηγητή Πανα­ γιώτη Δ. Μαστροδημήτρη έρχε­ ται και με τον παρόντα ογκωδέ­ στατο συλλογικό τόμο Ευκαρ­ πίας έπαινος, με τον οποίο τιμάται το ερευνητικό, διδακτικό και συγγραφικό έργο του ομότιμου πλέον καθηγητή του Πανεπι­ στημίου Αθηνών. Ευκαρπίας Ο τόμος αυτός διαιρείται σε έπαινος δύο μέρη. Το πρώτο, που επι­ Αφιέρωμα γράφεται «Το έργο του καθη­ στον καθηγητή γητή Παναγιώτη Δ. Μαστροδη­ Παναγιώτη Δ. μήτρη και η αναγραφή των δη­ Μαστροδημήτρη μοσιευμάτων του (1960-2007)», παρουσιάζει όλο το φάσμα της Φιλολογική επιμέλεια: εργώδους συγγραφικής δραστη­ Γιώργος Ανδρειωμένος ριότητας του τιμωμένου, κατά την προαναφερθείσα περίοδο, ώ που καλύπτει όλες τις χρονικές περιόδους του νεότερου ελληνι­ σμού από τον ΙΣΤ αιώνα μέχρι σή­ μερα. Η πληθώρα των πρωτοτύπων βιβλίων του φανερώνει και το εύρος της παιδείας και των φιλολογικών του ενδιαφερόντων. Ενώ η ακολου­ θούσα αναγραφή των κατ' έτος δη­ μοσιεύσεων του Παναγιώτη Δ. Μα­ στροδημήτρη με την κριτικογραφία των πιστοποιεί του λόγου το αληθές. Και, πραγματικά, μένουμε εντυπω­ σιασμένοι από την ποικιλία και το εν­ διαφέρον των διακοσίων ενενήντα ενός δημοσιευθέντων βιβλίων και μελετημάτων του και των υπολοίπων υπό έκδοση τεσσάρων. Το δεύτερο μέρος, που επιγράφεται «Μελέτες αφιερωμένες στον καθη­ γητή Παναγιώτη Δ. Μαστροδημή­ ΕγΚΛρΤΤΙΛΟ

ETTAINOC

82

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Η

τρη», περιλαμβάνει τις λαμπρές επι­ στημονικές εργασίες των: Bayy. Αθανασόπουλου, Στυλ. Αλεξίου, Γιώργου Ανδρειωμένου, Δημ. Αρμάου, Μ. Γ.Βαρβούνη, Caterina Caprinato, Μα­ ρίας Δημάκη-Ζώρα, Δεσπ. Δούκα, Αποστ. Ζορμπά, Γεράσιμου Ζώρα, Σόνιας Ιλίνσκαγια, Νικ. Καλοσπύρου, Αθ. Καραθανάση, Βρας. Καραλή, Σαρ. Καργάκου, Άντας Κατσίκη-Γκίβαλου, Γ. Κεχαγιόγλου, Στ. Λαμπάκη, Αγγ. Μαντά, Αθ. Μαρκόπουλου, Μ. Γ. Μερακλή, Domenica Minniti-Gionas, Μα­ ρίας Μιράσγεζη, Γ. Ν. Μοσχόπουλου, Κων. Νίκα, Γιανν. Ξούρια, Χρυσ. Παπαγεωργοπούλου, Θωμά Παπαδόπουλου, I. Α. Παπίγκη, Βίκυς Πάτσιου, Νικ. Πετρόπουλου, Νικ. Πετρόχειλου, Κομν. Πηδώνια, Γ. Πηλείδη, Παν. Πί­ στα, Κων. Πιτσάκη, I. Πολέμη, Στέλ­ λας Πριόβολου, Θεοδόση Πυλαρινού, Μ. Bayron Raizis, Vincenzo Rotolo, Ευθ. Σουλογιάννη, Συμ. Σταμπούλου, Έρσης Σταυροπούλου, Αναστ. Στέφου, Γιάννη Τζιώτη, Henri Tonnet, Δημ. Τριανταφυλλόπουλου, Νικ. Τριανταφυλλόπουλου, Σταυρ. Τσούπρου, Μαρίας Τσούτσουρα, Στερ. Φασουλάκη, Έλλης Φιλοκύπρου, Έμμ. Ν. Φραγγίσκου, Ντίνου Χριστιανόπουλου και Anne Zimbone. Οι εν θέματι επιστημονικές μελέτες που αναφέρονται στην αρχαία, βυ­ ζαντινή και νεότερη φιλολογία αλλά και στην ιστορία και στη λαογραφία προσεγγίζουν με εξαιρετική επιτυχία επιμέρους επιστημονικά θέματα με σαφήνεια και πληρότητα. Και παρέ­ χουν ουσιαστική γνώση και πληροφό­ ρηση για γνωστικά αντικείμενα, ού­ τως ή άλλως, ενδιαφέροντα στον επαρκή αναγνώστη. Β

[ Δ IA BA Ζ Ω 1 β

ι

β

λ

ι

ο

κ

ρ

ι

τ

ι

κ

ή

!

Λάμπρος Πλαχυπόδης

Για σωστά

ελληνικά ρακτικοί οδηγοί για τη σωστή χρήση της γλώσσας εκδίδονται από χρόνια σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, ιδίως στην Αγ­ γλία, τη Γερμανία και τη Γαλλία. Στη νεοελληνική βιβλιογραφία βρίσκει κα­ νείς μερικά αξιόλογα τέτοια πονή­ ματα που έχουν κυκλοφορήσει τον τελευταίο καιρό και ελπίζουμε, προϊ­ όντος του χρόνου, ότι θα εμφανίζο­ νται και άλλα παρόμοια, κυρίως όμως χρηστικότερα και χρησιμότερα. Το βιβλίο του Μαρκαντωνάτου είναι, κατά τη γνώμη μας, αφενός μεν αι­ σθητικά άρτιο, αφετέρου δε το πλη­ ρέστερο και χρησιμότερο όλων των άλλων. Κύριος σκοπός του είναι να βοηθήσει, με απλό, μεθοδικό και επα­ γωγικό τρόπο, τους χρήστες της νε­ οελληνικής να συνειδητοποιήσουν και να διορθώσουν μερικά βασικά λάθη (ορθογραφικά, φωνητικά, γραμματι­ κά, συντακτικά και σημασιολογικά), στα οποία υποπίπτουν συχνά κατά την προφορική και ιδίως τη γραπτή χρήση της γλώσσας μας. Ειδικότερα: Υποδεικνύει τη σωστότε­ ρη ορθογραφική εκδοχή των λέξεων με προβληματική ορθογραφία· πα­ ρουσιάζει τις ευχρηστότερες ομόη­ χες, ομόρριζες, παρώνυμες και συγ­ γενικές εννοιολογικά λέξεις, προσδιο­ ρίζοντας συνάμα και το ετυμολογικό και σημασιολογικά τους στίγμα- προϊ­ δεάζει για τυχόν λάθη που μπορεί να επισυμβουν στη χρήση ρημάτων, ου­ σιαστικών, επιθέτων, αντωνυμιών, επιρρημάτων και αριθμητικών· προ­ σφέρει με συνοπτικό αλλά και επο­ πτικό τρόπο τους βασικότερους κα­ νόνες: ορθογραφίας, του τελικού -ν, των σημείων στίξης και του μονοτο­

Π

νικού συστήματος· καταγράφει και ερμηνεύει με πρόσφορα πα­ ραδείγματα τα συνηθέστερα ρήματα που συντάσσονται με γενική και εμπρόθετη φράση, καθώς και τα κυριότερα σύν­ θετα ρήματα που προέρχονται ως επ ί το πλείστον από ανώ­ μαλα ρήματα της αρχαίας ελλη­ νικής· παραθέτει πίνακες αρχαϊστικών και λατινικών φρά­ σεων εύχρηστων στη νεοελλη­ νική και παρεμβάλλει ενδιαφέ­ ροντα σκαριφήματα που αφο­ ρούν την προέλευση και την ιστορία της γλώσσας μας. Απο­ τελεί αναντίρρητα ένα υψηλής αισθητικής πολύτιμο «βιβλίο-εργαλείο» για όλους όσοι ενδιαφέρονται για τη σωστή και δόκιμη χρήση της νεοελληνικής. Ευνόητο είναι ότι πρακτικοί οδηγοί, όπως ο παρών, δεν φιλοδοξούν -κι ούτε μπορούν άλλωστε- να παίξουν ρυθμιστικό ρόλο στην πορεία μιας ζωντανής γλώσσας, που έχει τους δι­ κούς της νόμους και τους δικούς της ρυθμούς εξέλιξης. Ωστόσο καταγρά­ φουν τυχόν παρεκκλίσεις από ισχύοντες κανόνες, επισημαίνουν αδόκιμες ή λανθασμένες χρήσεις και προτεί­ νουν «λύσεις», που βρίσκονται όμως πάντοτε σε απόλυτη συμφωνία με το κοινό γλωσσικό αίσθημα. Έτσι, συμ­ βάλλουν με τον τρόπο τους στην απάμβλυνση ή ακόμη και στην εξά­ λειψη κάποιον «ακροτήτων» και συ­ νεπώς στην παραγωγή ορθότερου και δοκιμότερου προφορικού και γρα­ πτού λόγου. ■

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

83

[

] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

δ ι α β α ζ ω

Α .-Ι. Δ. Μ ετο ξά ς

Μια υποδειγματική

προσέγγιση ο έργο προσδιορίζεται ως υπεύθυνη γραφή. Και αυτό στηρίζεται στο e n W « | * ti ότι τηρούνται οι κανόνες της συγχρονικής ιστοριογραφίας. Επειδή δηλαδή η τελευταία Μ *Ε ίΟ «Ι« δείχνει, ως επιδίωξη, αντιφα­ πόλεμοί yurtοόνομα Ν τική, αυτοαναιρετική, έχει ση­ μασία το πώς ο συγγραφέας υπερνικά το πρόβλημα. Το ζήτημα προσεγγίζεται από τέσσερις οπτικές: α) από εκείνη της ιστορικής Σταύρος Λυγερός επανένθεσης των γεγονότων Εν ονόματι της τόσο στη «μακρά» όσο και στη Μακεδονίας «μικρή διάρκεια», β) από Ο διπλωματικός εκείνη της όσο γίνεται ακριβέπόλεμος για το όνομα στερης παράθεσης των συμ­ βάντων και των εντυπώσεων που προκαλούνται στο συμ­ βολικό επίπεδο, γ) από εκείνη της επισήμανσης των προσωπικών παραλείψεων και δ) από τη συνα­ γωγή γενικότερων συμπερασμάτων που ισχύουν και για άλλες, πέρα από την ερευνώμενη, περιπτώσεις. Α. Η ιστορική επανένθεση στη «μα­ κριά διάρκεια» αποκαλύπτει ότι οι διεκδικητικές τάσεις των Σλάβων της περιοχής τοποθετούνται στα μέσα του ΙΘ' αιώνα, ενώ μετά τον Α' Πα­ γκόσμιο Πόλεμο μεταλλάσσονται σε εθνοτικά ιδεολογήματα. Ω ς τέτοια επικοινωνούνται ευρύτερα, ενώ η διεθνής κοινή γνώμη παρακολουθεί το φαινόμενο χωρίς να διερωτάται για τα ελατήρια και, μη γνωρίζοντας τοπική ιστορία, αδυνατεί να προείδει τις γεωπολιτικές επιπτώσεις. Όσο βέβαια προχωρούμε προς τη συγχρονικότερη περίοδο, στη «μικρή διάρκεια», μετά το τέλος του Β' Πα­ ΣΤΑΥΡΟΕ ΛΥΓΕΡΟΣ

8 Α

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Τ

γκοσμίου Πολέμου, τα πράγματα γί­ νονται σαφέστερα, αλλά η Ελλάς για συγκεκριμένους λόγους, όντας δη­ λαδή υποχρεωμένη να κινηθεί σ' ένα σύστημα εξωτερικά επιβαλλόμενης ισορροπίας, παρακολουθεί το ζή­ τημα παθητικά. Είναι η εποχή που μια εθνοτική κατηγορία, όπως επι­ γραμματικά διευκρινίζει ο Σ. Λυγερός, θα αρχίσει ως μέρος να «σφετερίζε­ ται το όλο», χωρίς να συναντά ξεκά­ θαρη αντίσταση από κανέναν. Η πά­ ροδος όμως ασχολίαστου χρόνου στις διεθνείς σχέσεις οδηγεί συχνά στην ουσιαστική παραγραφή της αλήθειας και στην παγίωση μιας ψευδεπίγρα­ φης εντύπωσης για την πραγματικό­ τητα. Η τελευταία, γνωστή στην πο­ λιτική επιστήμη ως αδιόρατη νομιμο­ ποίηση, ανάλογα και με τη συγκυρία, διεκδικεί την επισημοποίηση της υπό­ στασής της στη βάση μιας στο με­ ταξύ διεθνοποιημένης ανοχής. Ό λα αυτά καταγράφονται με πληρότητα στο έργο του Σ. Λυγερού. Β. Στο βιβλίο αυτό η παράθεση των γεγονότων περιορίζεται μόνο στα επαληθευμένα, ενώ οι πηγές έχουν ελεγχθεί μέσα από διασταυρωμένες μαρτυρίες. Θα ήθελα εδώ να υπο­ γραμμίσω πόσο ο συγγραφέας σέβε­ ται τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα τα οποία είτε του εκμυστηρεύθηκαν π ε­ ριστατικά είτε του τα υπαινίχθηκαν. Συνωμοτικοί σχεδιασμοί προς δραμα­ τοποίηση και συναισθηματική υφαρ­ παγή του αναγνώστη σε φαντασιακό επίπεδο απουσιάζουν παντελώς από αυτό το βιβλίο. Υποθέσεις βέβαια διατυπώνονται και οι κριτικές του θέ­ σεις είναι απερίφραστες, αλλά δίνο­ νται ως ξέχωρες τοποθετήσεις, δια-

[ δ ι α β α ζ ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

]

κρινόμενες σαφώς από τα γεγονότα. νότα. Γ. Οι δύο προηγούμενες πραγματολο­ 2) Ό τι η ανάλυση οποιοσδήποτε το­ γικές προϋποθέσεις είναι αυτές που πικού θέματος δεν μπορεί να μη λα­ επιτρέπουν στο συγγραφέα να επι­ βαίνει υπόψη τους επάλληλους γεω­ σημαίνει παραλείψεις και να υπαινι- πολιτικούς κύκλους μέσα στους οποί­ χθεί ευθύνες. Και έχει κανείς την εντύ­ ους παράγονται επικαθοριστικές συ­ πωση ότι είναι μάλλον αναγκαίο κά­ ναρτήσεις, συχνά αδιόρατες αλλά ερ­ ποια από τα πρόσωπα που εμπλέκο­ μηνευτικά κρίσιμες. νται τα τελευταία είκοσι χρόνια στη 3) Ότι οι θέσεις των μεγάλων δυνά­ διαχείριση του θέματος να απαντή­ μεων παραμένουν σταθερά ηγεμονι­ σουν ή να εξηγήσουν τη «στρατηγική» κές και όταν ακόμα προβάλλονται ως που υιοθέτησαν και τις τακτικές που ηθικές επιλογές. Η ευθύνη των ισχυ­ επινόησαν. Καταφαίνεται πάντως ότι ρών υπόκειται σε σύντομη «παρα­ αποτελεσματική επικοινωνιακή πολι­ γραφή», στο μέτρο που η πάροδος τική με αποδέκτη τη διεθνή κοινή του χρόνου παράγει παγιώσεις και γνώμη δεν ασκήθηκε. Αν είχε επιχειρη- συμβολικές πραγματικότητες που δεν θεί κάτι τέτοιο, ακόμα και οι κάτοικοι μπορούν αγνοηθούν. της περιοχής θα μπορούσαν έγκαιρα 4) Οι «γειτονικές σχέσεις», όταν επη­ να έχουν αντιληφθεί την υπαρκτή ρεάζονται από την ανάμνηση διασυ­ εθνοτική τους πραγματικότητα και νοριακών συγκατοικήσεων, παρά­ όχι να κοινωνικοποιούνται για δεκαε­ γουν στερεότυπα τα οποία σε περιό­ τίες σε μια καταξιωτική αναφορά η δους διεθνούς ασάφειας επανενεργοοποία, όσο ένδοξη και αν είναι, δεν ποιοόνται και αποκαλύπτουν την, τους αφορά. Αυτό έπρεπε να γίνει όχι στο μεταξύ κοιμώμενη, διαχρονική για να αρνηθεί κανείς την ύπαρξη τους επιβίωση. μιας γλώσσας (και το αναλύει θαυμά­ Ό λα τα παραπάνω συνάγονται σια ο Στ. Λυγερός) που κάποιοι πράγ­ αβίαστα από την ανάλυση του Στ. ματι μιλούν, αλλά για να ακυρωθεί Λυγερού, η οποία θα μπορούσε να έγκαιρα ο οποιοσδήποτε ισχυρισμός χαρακτηρισθεί «συγγραμματική», που σήμερα, σε συνδυασμό με άλλες έστω και αν ο συγγραφέας θα απέρ«μοιραζόμενες πίστεις», «νομιμοποιεί» ριπτε αυτήν την εκδοχή, στο μέτρο εδαφικές διεκδικήσεις και που στο που η σχέση του με την αξία του εαυ­ επίπεδο της «μακράς διάρκειας» ζητεί τού του είναι ιδιαίτερα λιτή. την επανένωση του «διαμελισμένου Δεν αναφέρομαι σε αυτήν την παρου­ σίαση στις προτάσεις του συγγραφέα μακεδονικού έθνους». Δ. Το βιβλίο αυτό, τέλος, αν και γρά­ και για το ποιες παγίδες κρύβει η μια φεται με αφορμή ένα συγκεκριμένο ή η άλλη ονομασία. Αυτά θα τα κρίνετε ζήτημα, το υπερβαίνει. Και υπενθυμί­ διαβάζοντας ένα έξοχο βιβλίο. Προ­ ζει ορισμένα γενικότερα συμπερά­ σπάθησα μόνο να καταγράψω όσα με σματα χρήσιμα για την πολιτική επι­ εγκυρότητα, τιμιότητα και αναμφι­ στήμη και ειδικότερα για τον κλάδο σβήτητη πολιτική ευθύνη χαρακτηρί­ ζουν την ανάλυσή του. των διεθνών σχέσεων: 1) Ότι ιστορία δεν γίνεται χωρίς θου- Και επειδή το Διαβάζω απευθύνεται κυδίδεια προδιάθεση ώστε τα συναι­ σ' ένα κοινό αρκετά περίεργο για όσα σθήματα του ερευνητή να μη συγχέ- γύρω μας συμβαίνουν, γι' αυτό και το ονται με τις συχνά ισχυρές θυμικές ευχαριστώ για τη φιλοξενία του κειμέ­ εντυπώσεις που προκαλούν τα γεγο­ νου μου. ■ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

85

Λ εω ν ίδ α ς Σ τεφ ά ν ο υ

Το πρόβλημα

με τον δημόσιο τομέα Υπάρχει έ λ λ η ν α ς πολίτης ε υ χα ρ ισ τη μ έν ο ς με το δημόσιο; Αν τον βρείτε, ν α τον φ ω το γ ρ α ­ φ ήσ ετε γιατί θ α π ρόκειται για συλλ εκτικό είδ ο ς . Υπάρχει κόμμα ή πολιτική δύναμη που α μ ­ φ ισ βητεί την α ν ά γκη α λ λ α γ ή ς του δ ημοσ ίου το μ έα ; Μ ά λλο ν όχι. Έχει κάνει κάπ οιες, έστω, μ ικ ρ ές α λ λ ά ο υ σ ια σ τικέ ς α λ λ α γ έ ς κάπ οιο από τα δ ύ ο μ εγά λα κόμματα που εν α λ λ ά σ σ ο ­ νται στην ε ξ ο υ σ ία μεταπ ολιτευτικά στη χώ ρα μας* Όχι! Έτσι, ενώ ως προς τη διάγνωση υπάρχει ομοφωνία: το δημόσιο είναι ο μεγάλος ασθενής και βαρίδι για την ανάπτυξη τη ς ελληνικής οικονομίας, ως προς το δια ταύτα υπάρχει αμηχανία και αβεβαιότη­ τα. Η Economia Bussiness Tank, που ανήκει οτον Όμιλο τη ς Economia, πραγματοποίησε μια ημερίδα με θέμα Πώς θα ξαναχτίσουμε το κράτος στο νέο οικονομικό περι­ βάλλον (Reinventing the public se­ ctor), τα υλικά τη ς οποας εξεδόθησαν από τις ομώ νυμες εκδόσεις Economia. Βασικός ομιλητής στην ημερίδα ήταν ο David Osborne , συνεργάτης του ΑΙ Core, το 1993, για την αναδιάρθρωση του αμερικάνικου δημό­ σιου τομέα. 0 D. Osborne έθεσε το πρό­ βλημα από τη ν αρχή: μέχρι τώρα οργανώ­ ναμε το δημόσιο τομέα με βάση τους νόμους της μηχανικής. Οργανογράμματα και προβλέψεις. Η εποχή έχει αλλάξει και τα όποια συστήματα πλέον ομοιάζουν περισσότερο στη βιολογική ζωή ενός οργανισμού: είναι πολύπλοκα και απρό­ βλεπτα. 0 D. Osborne χειρίζεται το παρά­ δειγμα του DNA καλώντας τους γραφειο­ κράτες ή τους πολιτικά υπεύθυνους του δημοσίου να σκεφτούν πως, αν πρέπει να αλλάξουν το DNA τη ς δημόσιας γραφειο­ κρατίας, τό τε πρέπει να αλλάξουν τους στόχους του, τα κίνητρα, το ν έλεγχο, την

&<3

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

ισχύ και την κουλτούρα του, έτσι ώστε από τα ίδια τα άτομα που εργάζονταν και προηγουμένως στο δημόσιο οργανισμό να προκύψει μια διαφορετική συμπεριφορά. Στο βιβλιαράκι αυτό ο D. Osborne αναλύει τη μέθοδό του με απλά όσο και ευφάντα­ στα πολλές φ ορές παραδείγματα. Για το ίδιο θέμα καταθέτουν τις δικές τους γνώ­ μες ο Γιώργος Αλογοσκούφης, η Άννα Διαμαντοπούλου, ο Παναγής Βουρλούμης, η Νάνου Παπαλεξανδρή και ο Παναγιώτης Παπασπύρου. ·

Οι κοινωνικές τάξεις Ενώ οι οικονομολόγοι ασχολούνται με την πορεία του δημοσίου, οι κοινωνιολόγοι προτιμούν να μελετούν το κράτος στη νέα παγκοσμιοποιημένη συνθήκη. Η Anne - Ca­ therine Wagner στο μελέτημά της Οι κοι­ νωνικές τάξεις στην παγκοσμιοποίηση (εκ­ δόσεις Πολύτροπον - μικρή σειρά) αναζη­ τάει απαντήσεις σε σημερινά ερωτήματα, όπως: μήπως οι κατηγορίες τω ν τάξεων, τω ν κοινωνικών δομών ή της αναπαραγω­ γής είναι παρωχημένες στο σημερινό πλέγμα μιας παγκόσμιας κινητικότητας; Η παγκοσμιοποίηση αλλοτριώνει τις ταξικές κατηγορίες, διαχέει τη μία τάξη μέσα στην άλλη ή εντείνει τις ταξικές διαφορές; Η συγγραφέας εξετά ζει τη συμπεριφορά διαφόρων τά ξεω ν και στρωμάτων σε μια κοινωνία που συνεχώς αλλάζει. Οι άνθρω-

Anne - Catherine Wagner Οι κοινωνικές τάξεις στην παγκοσμιοποίηση Εκδόσεις I Πολύτροπον

ποι μετακινούνται, μαθαίνουν ξέν ες γλώσ­ σες, μεταναστεύουν, εξασκούν το επάγ­ γελμά τους σε μια ξένη χώρα, παντρεύο­ νται ξένους, αλλάζουν συνήθειες. Οι τα ξι­ κές διαφοροποιήσεις εξακολουθούν να υπάρχουν σε αυτές τις νέες συνθήκες, με νέες όμως μορφές, οι οποίες θέτουν και νέους προβληματισμούς σε εκείνες τις τάξεις και τα στρώματα που έχουν τη διά­ θεση να αντισταθούν και να διεκδικήσουν καλύτερη ζωή.

Μαθαίνω για την κρίση Ακούμε πολλά για την παγκόσμια κρίση τω ν αγορών, αλλά πλην τω ν οικονομολό­ γων οι υπόλοιποι καταλαβαίνουν τα τε κταινόμενα από τον πολιτικό απόηχό τους. Έννοιες όπως προϊόντα εγγυημένου κε­ φαλαίου, τιτλοποίηση απαιτήσεων, αντι­ στάθμιση κινδύνων κ.ά. μοιάζουν γρίφοι στα μάτια του αδαούς περί τα οικονομικά. Αν κάποιοι αναγνώστες μας θα ήθελαν να εντρυφήσουν σε αυτά τα θέματα, υπάρ­ χουν πολλά και αξιόλογα βιβλία στην αγο­ ρά. Κάποια από αυτά επέχουν θέση πανε­ πιστημιακών εγχειριδίω ν, ταυτοχρόνω ς όμως είναι αρκούντως εκλαϊκευτικά για να γίνουν κατανοητά και από το ν αναγνώστη που τώρα ξεκινάει την πλοήγησή του στον οικονομικό πέλαγος. Από το η Steven Husted, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ, και το ν Michael Melvin, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, γράφτηκε πέρυσι και κυκλοφόρησε ε φ έ ­ τος και σε ελληνική έκδοση το βιβλίο με τίτλ ο Διεθνή Οικονομικά (εκδόσεις Ίων/Έλλην), σε επιμέλεια του Λεωνίδα

Παναγιώτη Χρ. Αγγελόπουλου Τράπεζες και χρηματοπιστωτικό σύστημα Αθ. Σταμούλης

Ζάραγκα. Το έργο αυτό -χω ρίς μα­ θηματικές αναλύσεις και με πολλές ανα­ φ ορές σε στοιχειώδεις έννοιες και ορι­ σμούς τω ν βασικών αρχών της οικονομι­ κής θεω ρίας- ανατρέχει στα βασικά ζητή­ ματα του διεθνούς εμπορίου, τω ν μοντέ­ λων τω ν εθνικών οικονομιών, τις βασικές στρατηγικές στο παγκόσμιο εμπόριο. Σε άλλα κεφάλαια τα διεθνή χρηματοοικονο­ μικά, οι αγορές συναλλάγματος, οι διε­ θνείς επενδυτικές στρατηγικές, οι χρημα­ τοοικονομικές κρίσεις, οι τραπεζικές δρα­ στηριότητες, αναλύσεις κινδύνων ανά χώρα κ.ά. Ένα εξίσου κατατοπιστικό βιβλίο είναι αυτό του καθηγητή Παναγιώτη Χρ. Αγγελόπουλου (εκδόσεις Αθ. Σταμούλης) με τί­ τλ ο Τράπεζες και χρηματοπιστωτικό σύ­ στημα. Πρόκειται για μια δεύτερη αναθεω­ ρημένη έκδοση, στην οποία ο συγγραφέας λαμβάνει υπόψη τον επαναπροσδιορισμό με τη ν ενσωμάτωση στο ελληνικό δίκαιο βασικών οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένω­ σης. Οι σχετικές μεταβολές αναφέρονται στην ανάληψη και άσκηση της δραστηριό­ τητα ς τω ν πιστωτικών ιδρυμάτων, στην κεφαλαιακή επάρκεια τω ν πιστωτικών ιδρυμάτων και τω ν επιχειρήσεων επενδύ­ σεων και στις αγορές χρηματοπιστωτικών μέσων. Πρόκειται για την ενσωμάτωση τω ν κοινοτικών οδηγιών που είναι γνωστές ως Νέο Σύμφωνο της Επιτροπής της Βασι­ λείας ή αλλιώς Βασιλεία II. Στη νέα έκδο­ ση περιλαμβάνονται εκτός από βασικές έννοιες και νέα θέματα που προέκυψαν, όπως τα επιτόκια της διατραπεζικής αγο­ ράς τη ς Ε.Ε., νέα επενδυτικά προϊόντα, ο ενιαίος χώρος πληρωμών σε ευρώ κ.ά. ■

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 8 7

Μ αρκ Λίνας

Ρένα Σταυρίδου - Πατρικίου

Έξι β α δ μ ο ί

Ο ι φ ό β ο ι ε ν ό ς α ιώ ν α

Το μέλλον της ανθρωπότητας σε ένα θερμότερο πλανήτη Μετάφραση: Βασίλης Αθανασιάδης Εκδόσεις Polaris, Πράσινη Βιβλιοθήκη, 2008 σελ. 438, τιμή: 22,00 ευρώ

Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2008 σελ. 310, τιμή: 20,00 ευρώ

ιβλίο-σοκ θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει κάποιος. Ο συγ­ γραφ έας μελετάει τις επιπτώσεις από την άνοδο της θερμοκρασ ίας στον πλανήτη Γη. Σ το πρώτο κεφ ά­ λαιο ερευνά τις αλλαγές που επέρ­ χονται όταν η θερμοκρα σ ία αυξη­ θε ί κατά ένα βαθμό Κελσίου, το δ εύτερ ο κεφάλαιο αν η θερμοκρα­ σία αυξη θεί κατά 2 βαθμούς κ,ο.κ. έως τ ο σενάριο με την αύξηση των 6 βαθμών Κελσίου. Π ρ όκειτα ι για σύνθεση εργαστηριακώ ν μελετών και μοντέλων πολλών επιστημόνων που μελετούσαν κατά καιρούς τις επιπτώσεις από τις θερμοκρα σ ιακές μεταβολές. Τ ο + 6 βαθμοί το 2 0 10 είναι ένα σενάριο κ ατασ τρο­ φής. Ο συγγραφέας πιστεύει ότι δεν πρόκειται για ένα μη ανασ τρέ­ ψ ιμο μέλλον, αλλά ότι οι ανθρώπι­ νες κ οινότητες έχουν τη δ υνατό­ τητα να πάρουν μέτρα με ένα σύ­ νολο ενεργειώ ν που σαν «σφήνες» θα παρέμβουν και θα απ οτρέψουν τα χειρ ότερ α.

ίμαστε μια φοβική κοινωνία; Στο ερώτημα αυτό οι απαντήσεις ποικίλλουν, σπανίως όμως κάποιοι δίνουν απόλυτα αρνητική απάντηση. Κάποιοι φόβοι δημιούργησαν πολι­ τικο ύ ς γό ρ δ ιο υς δ εσ μ ο ύς -π .χ . Σ κ οπ ια νό- άλλοι έρπουν στις κοι­ νωνικές υπώρειες (ο φ όβος των ξ έ ­ νων, της μιντιοκρατίας κ.ά.). Η με­ λέτη αυτή μας πάει πίσω, στις απαρ­ χ ές του σύγχρονου ελληνικού κρά­ τους, και έχει ως αντικείμενο τη δ ιερεύνηση των κυριότερω ν φόβων που κατέλαβαν την ελληνική κοινω­ νία στην πορεία της προς την ολο­ κλήρωση μιας εθνικής τα υτότη τας και μελετά παραδείγματα που αναφ έρονται σ τους φόβους αυτούς. Κυρίω ς οι φ όβοι αυτοί ξεδιπλώ θη­ καν μετά τη νικηφόρα έκβαση των Βαλκανικών πολέμων κι είχαν ως κε­ ντρικό άξονα το δίλημμα Ανατολή ή Δύση, μια θεμελιώδης αντίθεση που όρ ισ ε το π εδίο των αντιπ αραθέ­ σεων επί πολλές δ εκα ετίες, χωρίς να έχ ει εξα λειφ θ εί. Βιβλίο αυτογνω­ σίας, αφού και η συγγραφέας πι­ σ τεύει πώς μόνον η γνώση της ιστο­ ρίας μπορεί να μας απ οκαθάρει από τέτο ιο υς φ όβους. [Γ. Ν.]

Β

[Γ. Ν.]

&

&

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Ε

Στρατός Ν. Δορδανάς Θεοφάνης Μαλκίδης

Σαμοθράκη Ιστορία, Αρχαιολογία, Πολιτισμός Εκδόσεις Επίκεντρο, 2008 σελ. 368, τιμή: 22,00 ευρώ

λικά επ ιστημονικού συμποσίου που διεξήχ θη πριν από δύο χ ρ ό ­ νια με σκοπό να μελετηθεί αλλά και να δημοσ ιοποιηθεί η πλούσια κληρονο­ μιά το υ ακριτικού αυτού νησιού, που έχ ει τις καταβολές του στον αρχαίο ελληνικό σχηματισμό. Ο ι μελετητές αναφ έρθηκαν στον αρχαιολογικό χώ­ ρο της Παλιάπολης, στην υπογεωμετρική παραγωγή το υ ΒΑ Αιγαίου, στην καβειρική λατρεία, τελ ετές που δ ιαδό­ θηκαν και σ ε άλλες περιοχές. Επίσης αναφ έρθηκαν στα τραγικά γεγονότα του 18 2 1, όταν οι κάτοικοι σφαγιάστη­ καν από του ς Τούρ κο υς, και γενικό­ τερ α μελετήθηκε η σ υμμετοχή των κα­ τοίκω ν στον αγώνα του ’21. Π α ρου­ σιάστηκαν επίσης ισ τορίες μαρτύρων από τη Σαμοθράκη, η ζωή στα μετό­ χια της Μ ονής Ιβήρων στη Σα μοθρ ά­ κη, όπως και πλευρές από τη ζωή στα τελευταία χρόνια της οθωμανοκρατίας σ το νησί. Άλλοι ερ ευνη τές παρουσία­ σαν τα τις εξελ ίξε ις των σύγχρονων χρόνων, από την επέλαση των Γερμα­ νών στη διάρκεια του Β' Π αγκοσμίου Π ολέμου έως τις μέρ ες μας. Τέλος, πολλοί ερ ευνη τές παρουσίασαν σ τοι­ χεία της κουλτούρας το υ νησιού και της όποιας επιβίωσής της. [Γ. Ν.]

Υ

Peter Stanford Η Β ιο γ ρ α φ ία το υ Δ ια β ό λ ο υ

S. Fischer-Fabian Α ν θ ρ ω π ο ι που ά λ λ α ξ α ν το ν κό σ μ ο

Μετάφραση: Σοφία Λειβαδοπούλου Εκδόσεις Αρχέτυπο, 2008 σελ. 320, τιμή: 19,00 ευρώ

Εκδόσεις Κονιδάρη, 2008 σελ. 436, τιμή: 22,50 ευρώ

ια βιογραφία του Διαβόλου (ας πούμε του Κακού, καλύτερα) δ εν είναι και το πιο συνηθισμένο βι­ βλίο. Ο συγγραφέας εξομολογείται ότι το ν απασχολούσε από μικρόν, όντας μεγαλωμένος σ ε μια αυστηρή καθολική κοινωνία. Έτσι έγραψ ε αυτή τη μελέτη για να απαντήσει στο ερώτημα: «τι είναι, τέλος πάντων, αυτός ο Διάβολος;» Ο Διάβολος, βε­ βαίως, δεν είναι υποχρεωτικά άρρην, θα μπορούσε να είναι και θήλυ και σίγουρα έχει τις καταβολές το υ στη χριστιανική θρησκεία. Ό χ ι όμως ότι είναι και απ οκλειστικό δημιούργημά της. Η ιδέα του Δ ιαβόλου/Κακού εί­ ναι τόσ ο παλιά όσ ο η ζωή, βρίσ κε­ ται και στον ιουδαϊσμό και στο Ισλάμ και σ ε όλες τις παραφυάδες των θρησκευτικών αιρέσεων, αλλά και στις λα τρ είες της Αφρικής ή τις βόρ ειες δοξασ ίες. Ο άνθρωπος έλκεται από αυτό που δ εν γνωρίζει, το παράλογο, το σκοτεινό, το ενοχικό. Ο Διάβολος δέσποσε στη λο γοτεχ­ νία, που του έδωσε «κομψή» μορφή, διασώ ζοντας τη γοητεία του μέχρι τις μέρες μας. [Γ. Ν.1

οιοι είναι οι «μεγάλοι» της ανθρω­ πότητας και τι ήταν αυτό που έκα­ ναν για να του ς δ ο θ εί το προσωνύμιο «μεγάλος»; Συνήθως αυτό το ερώτημα το απαντάει η ιστορία. Η μεγαλοσύνη δ εν έχει σχέση με τη φήμη ή τα μεγα­ λεία μιας εποχής. Ο ι άνθρωποι που με το έργο του ς σημάδεψ αν την εξέλ ιξη της ανθρωπότητας είχαν ιδιότητες που πιθανόν έχ ουμε όλοι μας: ποιότητα, πε­ ριέργεια, μεγαλοσύνη ψυχής, γενναιό­ τητα, επιμονή. Μ όνο που φαίνεται ότι τις είχαν σ ε μεγάλο βαθμό και κυρίως τις είχαν αφιερώσει στην ανθρωπότητα. Ή ξερ α ν ότι παλεύουν όχι για το δικό του ς μεγ αλείο/π λούτο /εξουσ ία (ανε­ ξάρτητα αν κάποιοι τα απέκτησαν κι αυτά) αλλά για κάτι που θα κάνει τον κόσμο να αλλάξει σ κέψεις, ροή, ιδέες. Ο συγγραφέας μελετάει τέτο ιες περι­ πτώσεις προσωπικοτήτων (Γουτεμβέργιος, Κοπ έρνικος, Λ ο ύθη ρ ο ς, Καντ, Γκαίτε, Μ αρξ, Αϊνστάιν κ.ά.), επιμένοντας στα βασικά του ς χαρακτηριστικά, δημιουργώ ντας έτσ ι έναν ευσύνοπτο οδηγό σ υμμετοχής το υ αναγνώστη στο μυστήριο των μεγάλων προσωπικοτή­ των. [Γ. Ν.]

Μ

Π

Hans Magnus Enzensberger Η Ιω σ η φ ίν α κι εγ ώ Μετάφραση: Σπάρος Μοσκόβου Εκδόσεις Scripta, 2008 σελ. 132, τιμή: 12,00 ευρώ

Hans Magnus Enzens­ berger δ ε χρειά ζετα ι ειδ ι­ κές σ υσ τά σεις σ το ελληνικό αναγνω στικό κοινό. Θ εω ρείται, και δικαίω ς, ένας από του ς γνω σ τότερ ους και σ ημαντικό­ τερ ο υ ς σ υγγρ αφ είς και δ ιανο ητές τη ς Γερμανίας. Σ το νέο το υ όμως βιβλίο δ εν ασ χολείται με την πολιτική ή το ν πολι­ τισ μ ό, όπως μας έχ ει σ υνηθί­ σ ει, αλλά μας αποκαλύπτει τη λο γοτεχνική το υ πλευρά με το έρ γο το υ Η Ιω σηφίνα κι εγώ, που μας παρουσιάζουν οι εκ ­ δ όσ εις Scripta στην εξα ιρ ετικ ή μετάφ ρασ η το υ Σπ ύρου Μ ό ­ σκοβου, όπου υπό τη μορφή ημερ ολογίου ο ήρωας γνωρίζει την Ιω σηφίνα, μια παλιά τρ α ­ γουδίσ τρια, με ισ τορία γεμάτη μυστικά και εκπλήξεις. Τ ο Η Ιω σηφίνα κι εγώ είναι ένα βι­ βλίο για αναγνώ στες απαιτητι­ κούς, που α ν α ζη το ύ ν την υψηλή λο γοτεχνία και θεω ρούν τη ν ανάγνω ση ύψ ισ τη απ ό­ λαυση. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Ο

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

&3>

I

Ι

δ ι α β α ζ ω

]

β ι β λ ι ο π α ρ ο υ ς ι α ς η

Ελεν Μ έικοινς Γουντ

Τόκης Καγιαλής

Η α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ία τ ο υ κ ε φ α λ α ίο υ

Η επ ιδ υ μ ία γ ια το μ ο ν τ έ ρ ν ο

Philippe Mignon Λ α Β ύ ρ ιν δ ο ι ...και π γ ν ώ σ η γ ίν ε τ α ι π αιχνίδ ι

Μετάφραση: Αγγελική Βάσιλα Εκδόσεις ΚΨΜ, 2008 σελ. 180, τιμή: 13,58 ευρώ

Εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2008 σελ. 303, τιμή: 20,90 ευρώ

Μετάφραση: Κατερίνα Φράγκου Εκδόσεις Αερόστατο, 2008 σελ. 60, τιμή: 14,30 ευρώ

μετάβαση στη φάση ενός παγκό­ σμιου κοινω νικού σ χηματισ μού, όπου το διεθνοπ οιημένο κεφ άλαιο δ ρα ως ανεμπόδιστη κοινωνική δ ύ ­ ναμη, μας φ έρ νει αντιμέτωπ ους τόσ ο με άμεσα πολιτκά π ροβλήματα όσ ο και με θεω ρ η τικ ά ζητή μ α τα που άπτονται του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Δεδ ομένου ότι ο καπιταλισμός νοείται ως «η δομημένη συνάρθρωση των οι­ κονομικών, ιδεολογικών και πολιτικών σχέσεων», κάτι τέτο ιο δεν μπορεί παρά να ω θεί σ το να αναζητηθούν οι όψ εις του μετασχηματισμού του, κα­ θώς και η υφή του στη σύγχρονη συ­ γκυρία· ιδίως μέσω της εξέτασ ης των όρων μιας «ανισόμετρης ανάπτυξης και αλληλεξάρτησης των κρατών» που διογκώνεται από έναν νέο, χωρίς όρια, μιλιταρισμό. Μ ε αυτά τα δεδομένα αναμετράται η Ε. Μ έικσινς Γουντ στο συγκεκριμένο βιβλίο της. 'Ενα ιδιαί­ τερ α σημαντικό, καλογραμμένο και άρτια μεταφ ρασ μένο έργο, που δεν εξαντλείται όμως σ ε επιστημονικές προσεγγίσεις αλλά, αντιθέτους, αποτε­ λεί μια έγκυρη «πολιτική απάντηση στη σημερινή κατάσταση του καπιταλιστι­ κού ιμπεριαλισμού». [ΣΠΥΡΟΣ Α. ΓΕΩΡΓΙΟΥ]

ιβλίο που σ υζητήθηκε στους περί την λογοτεχνική Ιερουσα­ λήμ της χώρας. Η γενιά του ’30 εξα κολ ουθεί να προσφ έρει γοη­ τευ τικ ό υλικό εργασίας για τους μελετητές, πόσο μάλλον όταν ο ερευνητής -όπ ω ς εδώ ο Τ .Κ .- ε ί­ ναι γνωστός για τις ριζοσπαστικές παρεμβάσεις του. Ο συγγραφέας μελετάει την αντινομία ανάμεσα στις δεσ μεύσ εις και τις αξιώ σεις της λογοτεχνικής διανόησης του 1930. Αντινομία με την οποία δη­ λώνεται η έλευση το υ μοντέρνου στην εντόπια λογοτεχνική πραγμα­ τικότη τα ως «επιθυμία». Ο συγ­ γραφ έας αμφ ισβητεί την πραγμά­ τωσή της αλλά παραλλήλους τονίζει τον καταλυτικό ρόλο που έπαιξε αυτή η «επιθυμία» σ το να ρωγματιστούν οι πάγιες και παγωμένες λογοτεχνικές σ ταθερ ές και να ανα­ ζητηθούν νέοι τρόποι έκφρασης, από τη μια, και σχέσης το υ διανο­ ούμενου με την κοινωνία, από την άλλη. Ο συγγραφέας κρίνει πολιτι­ κές και στάσεις που, αν δεν ανα­ τρέπουν όσα ξέρ ο υ μ ε για την γε­ νιά του ’30, θέτουν οπωσδήποτε κριτήρια επαναξιολόγησης της.

ε κάθε σελίδα του βιβλίου ξ ε ­ τυλίγεται μια ολόκληρη ιστορία που έχει να κάνει με: αγγλική αλ­ φ άβητο, ζώα, ηφαίστεια, νησιά, πύργους, το Μ ινώ ταυρο, το ν Ο δ υσ σ έα, οβελίσκους, δράκους, ξεν οδ οχ εία, πειρατικά, νησιά... Κι όλα αυτά ενσωματωμένα σ ε ένα παιχνίδι όπου ο παίκτης είναι συ­ νάμα και αναγνώστης. Δ είτ ε για παράδειγμα: Α ς πούμε, στη σελίδα 28 υπάρχει ένα μικρό πληροφο­ ριακό και λιγάκι ποιητικό κείμενο για το Μινώταυρο (M inotaur). Στην αντικριστή σελίδα περιμένει ένας χρω ματιστός λαβύρινθος σ χεδ ια­ σμένος όπως το γράμμα Μ. Στη μέση το υ λαβύρινθου βρίσκεται ο Μινώ ταυρος και το ζητούμενο εί­ ναι: με ένα μολύβι στο χέρι από μια είσ οδ ο, να β ρ εθεί ο Μ ινώ ταυ­ ρος στην έξο δ ο , σ το κέντρο του Μ. Προηγούνται και έπονται στους λαβυρινθώδεις δρόμους των γραμ­ μάτων άλλα 25 δια σκεδαστικά τα ­ ξίδια, για μικρούς και μεγάλους, έμπλεα εκπλήξεων και μαγείας! Στο τέλος του βιβλίου περιέχονται και οι λύσεις. (Για αναγνώστες-παίκτες από 9 ετών) [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

Η

2>0

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

Β

[Γ. Ν.]

Σ

[ δ ι α β α ζ ω !

β ι β λ ι ο π α ρ ο υ ς ι α ς η

Πολ Μποκ - Ρόμηερτ Βον

!

Δ ημήτρης Μπουραντάς

Πάπυρος Μασάντα

Ό λα σου τα 'μαθα, μα ξέχασ α μια λέξη

Μετάφραση: Έφη Τσιρώνη Εκδόσεις Ψυχογιός, 2008 σελ. 446, τιμή: 17,70 ευρώ

Εκδόσεις Πατάκη, 2008 σελ.: 294, τιμή: 19,90 ευρώ

ύο πολύ γνω στοί και χ αρ ισ ματικοί συγγρα­ φ είς μυθιστορημάτω ν, ο Π ολ Μ ποκ και ο Ρόμπερτ Βον, ένωσαν τις γρ α φ ίδες το υ ς σ ε αυτό το βιβλίο, σ το οποίο θέλησ αν να παντρέψουν το ισ το ρικό μυθ ισ τόρ ημα με σύγχρονη κ ατασ κο­ πευτικής υφ ής δράση. Τ ο απ οτέλεσ μα είναι πάρα πολύ καλό και θα ενθουσ ιάσ ει το υ ς φίλους και των δ ύο αυτών ειδώ ν μυθισ τορημάτω ν. Η πλοκή το υ έρ γου έχ ει δ ύο δ ια φ ο ρ ετικές διατά­ σεις. Η πρώτη αφ ορά την ανακάλυψη ενός πα­ πύρου στα ερείπια το υ φ ρ ουρίου Μ ασ άντα, του τελ ευ τα ίο υ που αντισ τάθηκε, με το υ ς εβρ αίους ζηλω τές υπερασπ ιστές το υ , σ τους Ρωμαίους. Η δ εύτερ η μ υθ ισ το ρ εί τη συγγραφή του πρώτου Ευαγγελίου από το ν γιο το υ Δ ισ μά , το υ «καλού ληστή» που σταυρώ θηκε μαζί με το ν Ιησού. Η διήγηση εξελ ίσ σ ετα ι παράλληλα. Στη σύγχρονη εποχή για να π αρουσιάσει την προσπάθεια μιας θρ ησ κευτικής μυστικής οργάνωσης, το ν « Δ ρόμο του Θ εο ύ » , να βάλει σ το χέρ ι τη ς το ν πάπυρο που ανακαλύφ θηκε. Στην αρχαία εποχή για να αναπλασθούν τα πρώτα χ ρόνια της δ ιάδοσ ης το υ χ ριστιανισ μού και της σ υγγραφής και από­ κρυψ ης αυτού του ευαγγελίου το υ Δ ισ μά. Από την πρώτη σ ελίδα έως την τελ ευ τα ία ο αναγνώ­ στης θα τα ξιδ εύ ει ανάλαφρα και με ενδιαφ έρ ον στην πλοκή του βιβλίου αυτού. [ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Δ. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ]

έλ ετε να «ζήσ ετε τη ζωή σας και να μην αφ ήσ ετε να σας ζήσει αυτή»; Τ ο μυθιστόρημα το υ Δ ημήτρη Μπουραντά Ό λ α σού τα ’μαθα, μα ξέχασ α μια λέξη φ ιλο­ δ ο ξεί να διδ άξει κάποια πράγματα που δεν μαθαίνονται στα σχολεία. Πώς να δημιουργήσετε ένα προσωπικό όραμα, πώς να αντιμετωπίσετε την αβεβαιότητα, τα διλήμματα και τις αντιφάσεις της ζωής, πώς να ζήσ ετε μια ζωή αυθεντική και γεμάτη νόημα. Ο Δημήτρης Μ πουραντάς είναι δάσκαλος, επιστήμονας, άν­ θρωπος της αγοράς και πρόσφατα συγγραφέας. Ο ι φόβοι ότι το βιβλίο το υ μπορεί να είναι είτε πολύ ακαδημαϊκό είτε πολύ απλοϊκό δεν ευσ ταθούν. Είναι ένα διδακτικό βιβλίο και δεν το κρύβει. Ισορροπεί μεταξύ επιστήμης και λογοτεχνίας, συνδυάζοντας αρμονικά τη μυθιστορηματική αφήγηση με την απλή και κατανοητή διατύπωση επιστημονικών εννοιώ ν και αρχών. Στην ιστορία των πρωταγωνιστών, ο αναγνώστης βρίσκει πολλά στοιχεία και στιγμές της δικής του ζωής και σ υνειδητοποιεί τη δύναμη που έχει, μέσα από τις επιλογές του, να επηρεάσει τα γεγονότα της ζωής του, «δεδομένω ν των περιορισμών και της τυχαιότητας». Ο συγγραφέας ε ί­ ναι γενναιόδωρος με του ς ήρωες αλλά και με του ς αναγνώ­ σ τες του, με τους οποίους μοιράζεται «μυστικά» της ακα­ δημαϊκής και προσωπικής το υ ζωής. [ΔΗΜΗΤΡΑ ΙΟΡΔΑΝΟΓΛΟΥ]

Δ

Θ

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

2>1

δ ι α β α ζ ω ] ί Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

Αλόιζ Λόρεντς

Σ τέλλα Μιχαηλίδου

Οουεν Σ ίερς

Ιστορίες για μ αύ ρες γά τες

Αντίσταση

Υπουργείο του τρόμουι

Μετάφραση: Έφη Καλλιφατίδη Εκδόσεις Ωκεανίδα, 2008 σελ. 465, τιμή: 17,00 ευρώ

Από την «Ανοιξη της Πράγας» στη «Βελούδινη Επανάσταση» Μετάφραση: Μανώλης Σταυρακάκης Εκδόσεις Τόπος, 2008 σελ. 368, τιμή: 16,00 ευρώ

’ ένα υποθετικό ιστορικό φόντο που ορίζεται με την πτώση της Ρωσίας στο Β1 Παγκόσμιο Πόλεμο, την αποτυχία της συμμαχικής από­ βασης στη Ν ορμανδία και την προ­ έλαση των γερμανικών στρατευμά­ των σ το βρετανικό έδαφος, μια νεα­ ρή γυναίκα ενός αγρότη ξυπνά ένα πρωί και ανακαλύπτει πως ο άντρας της, καθώς και όλοι οι άντρες του χωριού της, έχουν εξαφανιστεί. Η έλευση γερ μανών στρατιωτών στο χωριό, μαζί με την άφιξη ενός βαρύ χειμώνα, διαμορφώνουν το σκηνικό όπου στρατιώτες και γυναίκες ανα­ πτύσσουν μεταξύ τους μια εύθραυ­ στη και αμοιβαία εξάρτηση, ανα­ γκαία για την επιβίωσή τους. Η Σάρα, η νεαρή γυναίκα, γράφει κα­ θημερινά το ημερολόγιό της για να το διαβάσει στον άντρα της όταν ξαναβρεθούν. Ένα βράδυ αφήνει τη φαντασία της να ντύσει το αγνό πρόσωπο του Τομ, του συζύγου της, με τα εκλεπτυσμένα χαρακτη­ ριστικά ενός γερμανού αξιωματικού. Η Αντίσταση είναι μια ενδιαφ έρου­ σα εναλλακτική πρόταση ανάγνω­ σης της πρόσφατης ιστορίας.

επέτειος της έκρηξης του ’68 δεν αφορά μονάχα τον παρισινό Μάη, όπως θέλουν τα ιλουστρασιόν αφιερώ­ ματα. Την ίδια (μακρά) περίοδο οι σπίθες της εξέγερσ ης φούντωναν σε όλον τον πλανήτη, από το Πεκίνο μέχρι το Μπέρκλεϋ. Ο ι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης δεν αποτέλεσαν εξαίρεση -κ α ι η εισβολή στην Πράγα τον Α ύγουστο του 1968 υπήρξε η «σοσιαλιστική» απάντηση στην εξέγερση. Τότε, περίπου, αρχίζει και η σ ταδιοδρομία του «υπηρέτη της εργατι­ κής τάξης», μετέπειτα στρατηγού, Αλόιζ Λ όρεντς. Του ανθρώπου που έφ τασ ε μέ­ χρι τη θέση του επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών της Τσεχοσλοβακίας την επο­ χή της «βελούδινης επανάστασης» -κ α ι δ ιέτα ξε τις δυνάμεις του να παραμείνουν αμέτοχες. Στην πατρίδα του, που πλέον δεν υπάρχει, δ εν θεωρείται ήρωας γι’ αυ­ τό. Αντιθέτω ς, προφυλακίστηκε ως ύπο­ πτος για εγκλήματα την περίοδο του σο­ σιαλισμού και καταδικάστηκε με ανα­ στολή. Η αφήγησή του αυτή, την οποία δ ιαθέτουμ ε σήμερα χάρη στο δημοσιο­ γράφο Μ. Σταυρακάκη, πέρα από αυτοδικαίωση, αποτελεί ένα συναρπαστικό τα ­ ξίδι στον κόσμο των κατασκόπων, των χαφιέδων και των κατασταλτικών μηχανι­ σμών του σοσιαλισμού... [ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΟΤΗΣ]

Εικονογράφηση: Βίκτωρ Μοσχόπουλος Εκδόσεις Επόμενος Σταθμός, 2008 σελ. 38, τιμή: 14,63 ευρώ

ι προλήψεις και οι δεισ ιδαι­ μονίες συνδέονται με ισ το­ ρικά γεγονότα, φ υσικές κατα­ στρ οφ ές και γενικά την αδυναμία των παραδοσιακών κοινωνιών να ερμηνεύσουν τα διάφορα φαινό­ μενα. Ό λ ο ι οι λαοί έχουν προλή­ ψεις. Κι εμείς, να ’μαστέ καλά, δ εν έχουμε και λίγες! Κάτι Τρ ίτες με το 13, κάποιες σκηνές που τις ξο ρ κίζουμε πιάνοντας ...σκόρδο και άλλα τέτο ια εξαίσια! Σ το βι­ βλίο μας, τρ εις μαύρες γάτες ...ήξεραν ότι λόγω του χρώ ματος και του αριθμού τους ήταν ...άτυ­ χες! Κι εκ εί που τα είχαν βάψει ...μαύρα, να 'σου ένας ειδικός, ο οποίος, αφηγούμενος παρόμοια περιστατικά από διά φ ορα μέρη, τους άνοιξε τα μάτια. Έτσι, μόνες του ς κατάλαβαν ότι όλα αυτά εί­ ναι αστεία και φωλιάζουν μόνο σ το μυαλό του καθένα, που είναι στο χέρι το υ να τα αποτινάξει. Έξυπνη ιστοριούλα, γραμμένη με χιούμορ. Ο ι γάτες συμπαθητικές σ το λόγο και στην εικόνα. Υπάρ­ χει κι ένας δίσκος με μουσική και αφήγηση. (Γ ια ακροατές και ανα­ γνώστες από 4 ετών) [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

Ο

92

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Σ

[ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Η

[ Δ I A BA Ζ Ω I β ι β λ ι ο π α ρ ο υ ι ι α ζ η

Ιστορικό αρχείο τω ν εθνικώ ν ζητημάτω ν

Το « Μ α κ ε δ ο ν ικ ό » Διεύθυνση σειράς: Νίκος Σιμός Εκδόσεις Περίπλους, 2008 σελ. 95, τιμή: 9,93 ευρώ

ο πρώτο βιβλίο της νέας σειράς των εκ ­ δόσεων Περίπ λους με αντικείμενο τα εθνικά ζητήματα και την ιστορική τους εξέλιξη μέσα από επίσημα έγγραφα το υ Υπουργείου Εξωτερικών, τη διεύθυνση της οποίας έχει αναλάβει ο γνωστός δημοσιογράφος Ν ίκος Ε. Σιμός. Στη συγκεκριμένη έκδοση περιλαμβά­ νονται τα πρακτικά επίσημων συνομιλιών για το επίμαχο ζήτημα μεταξύ της ελληνικής πο­ λιτικής ηγεσίας και των γιουγκοσλάβων ομο­ λόγων της. Η έκδοση είναι μια πλήρης και απόλυτα τεκμηριω μένη έκθεσ η το υ προβλή­ ματος που χρόνια τώρα ταλανίζει την ελληνική εξω τερική πολιτική. Μ έσα από τις σ ελίδες του βιβλίου ο αναγνώστης μαθαίνει για το πώς «φ ιλοτεχνήθηκε» το κατασκεύασμα της γιου­ γκοσλαβικής «Μ ακεδονίας» το 1942 με τη Διακήρυξη του JAYCEE και με τη σύμφωνη γνώμη του Στάλιν. Σήμερα, μετά την κατάρ­ ρευση του «σ οβιετικού μπλοκ», η περιοχή έχει μετατραπεί σε ένα «εργαστήριο δ οκι­ μών» για τη γεωγραφική διευθέτησ η των δι­ πλωματικών σχεδίων το υ αμερικανικού παρά­ γοντα και των κατά καιρούς, μόνιμων ή περιστασιακών, συνοδοιπόρων του. Χ ρήσ ιμο βι­ βλίο για αναγνώστες που θέλουν να είναι ενη­ μερωμένοι ουσιαστικά. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Τ

!

Raym ond F. Toliver - Trevor J. Constable

Erich H artm ann: Ξ α ν δ ό ς ιπ π ότης ή μ α ύ ρ ο ς δ ιά β ο λ ο ς ; Μια Βιογραφία Μετάφραση: Δημητριος Β. Σταυράπουλος Εκδόσεις Eurobooks, 2008 σελ. 416, τιμή: 23,00 ευρώ

α τελευταία χρόνια όλο και π ερισσότερα βιβλία γράφονται και εκδίδονται περιγράφοντας τον Β' Π αγκόσ μιο Π όλεμο από την πλευρά των Γερμανών. Ένα από αυτά είναι και η βιο­ γραφία των Tolive r και Constable που αφορά τη δράση του Erich Hartm ann, ενός πιλότου καταδιω κτικών ο οποίος, επιτυγ­ χάνοντας άνω των 300 καταρρίψεω ν εχθρικών αεροσκαφών, έλαβε το ανώτατο παράσημο της χώρας του και ονομάσθηκε ο πιλότος με τις π ερισ σ ότερες νίκες το υ Β' Π αγκοσμίου Π ο ­ λέμου. Τ ο βιβλίο, που σ τηρ ίχθηκε σ το προσωπικό ημερολό­ γιο αυτού το υ άσσου των αιθέρων αλλά και σ ε πολλές μαρτυ­ ρ ίες συναγωνιστών του και άλλα ιστορικά έγγραφα, απ οτελείται στην ουσία από δύο μέρη. Σ το πρώτο καταμαρτυρά λεπτο­ μερώς την πολεμική του τεχνική στις μάχες και περιγράφει το πώς κατόρθω σε να φθάσει σ ε αυτό το άπιαστο σκορ των κα­ ταρρίψεω ν εχθρικώ ν αεροσκαφών. Σ το δ εύτερ ο μέρος περι­ γράφ ει τη ζωή που έζησ ε ως αιχμάλωτος πολέμου σ ε σ οβιε­ τικά στρατόπ εδα για περίπου έντεκα χρόνια και τη σθεναρή το υ στάση να μην κατασ τεί π ροδότης των συντρόφω ν και της πατρίδας του. Είναι ένα βιβλίο που, παρά τις κάποιες τεχνικές λεπ τομέρ ειες για τα αεροσκάφη, είναι ανάλαφρο ανάγνωσμα για το ρόλο ατόμων που έλαβαν μέρος σ ε αυτόν τον φ ρικα­ λέο πόλεμο, με απώτερο σκοπό να υπηρετήσουν την πατρίδα τους, χωρίς όμως να χάσουν και την ανθρωπιά τους, γιατί τ έ ­ τοιοι ευτυχώς υπήρχαν αρ κετοί ακόμη και από την πλευρά των Γερμανών. [ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Δ. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ]

Τ

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

93

Ούγκο Φόσκολο: Ιταλός ή Έλληνας;

Ο

Φ ό σ κ ο λ ο έζ η σ ε σ ε μια από τις πλέο ν τ α ρ α χ ώ δ εις π ερ ιό δ ο υ ς της ιστο­ ρ ία ς , ειδ ικό τερ α της ισ το ρ ία ς της Ιταλίας, και τα γραπτά του απ εικονίζο υν την εποχή του. Οι π ο λ λ έ ς του περ ιπ έτειες, ο δ ια ρ κ ή ς α γ ώ να ς του με το υς

ανθ ρ ώ π ο υς και τη μοίρα, δ εν τον εμ π ό δ ισ α ν να αφ ή σ ει έρ γ ο κατ’ ά λ λ ο υ ς ά ξιο θ α υ­ μασμού και με προσωπική πνοή, κατ’ ά λ λ ο υ ς α ξιό λ ο γο . Α ν το ποιητικό του έρ γ ο και η εν γ ένει φ ιλο λο γική του π αρ ο υσ ία τον τοποθετούν μ ε­ ταξύ των μεγάλω ν μορφ ώ ν της ιταλικής λ ο γο τεχνία ς, ο Β ίο ς, η δραστηριότητά του, οι επ ισ το λ ές του, απο δ εικνύο υ ν ότι ε ξ ίσ ο υ με την Ιταλία αγά π η σ ε την «μητρική πα­ τρίδα», ό πω ς ο ίδ ιο ς α π ο κ α λ ο ύσ ε τη Ζ άκυνθο και την Ελλάδ α. Την πρώτη ω ς από επιλο γή πατρίδα, τη δ εύτερη ω ς γ ενέτειρ α . Ο εθ ν ικ ό ς π α λ μ ό ς του υπέρ της επαναστατημένης Ε λ λ ά δ α ς είναι δ ια κ ρ ιτό ς σ ’ ένα σημαντικό μ έ ρ ο ς της ζω ή ς και του έ ρ ­ γ ου του. Στα ελληνικ ά γράμματα ο Ο ύγκο Φ ό σ κ ο λ ο δ εν Βρ ή κε θ έσ η . Επειδή έγρα ψ ε στα ιταλικά θεω ρήθ ηκε « ξ έ ν ο σώ μα», με απ ο τέλεσ μα να μην έχο υμε π ο λ λ έ ς μετα­ φ ρ ά σ ε ις , ούτε εκ τ ενείς μ ελ έτ ες για το έ ρ γ ο του. Ποτέ δ εν δ ιεκδ ική θ η κε από τη λ ο ­ γ ιο σύνη μα ς. Αν ο Φ ό σ κ ο λ ο δ εν μπορεί να ενταχθεί στην ιστορία τη ς ελ λ η ν ικ ή ς λ ο γο τεχ νία ς, εί­ ναι Β έβ α ιο ότι δ εν θα μ π ο ρ ο ύσ ε να π ρ ο σ π ερ α σ θ εί από την ιστορία τη ς επτανησια­ κ ή ς λογοτεχνίας- οι ρ ίζ ε ς των τοπικών λογοτεχνώ ν δ εν ταυτίζονται απαραίτητα και κα θ ό λα με αυτές της εθ νικ ή ς λ ο γο τεχνία ς.

Σημείωση: Στο παρόν αφιέρωμα έχει κρατηθεί η ορθογράφηαη του ονόματος του ποιητή που έχει επιλέξει ο κάθε ορθογράφος. Το «Δ» προτίμησε την απλή φωνητική απόδοση Ούγκο Φόσκολο.

Επιμέλεια: Διονύσης Μ ουσ μούτης Γράφουν: Σ τέφ α ν ο ς Ρ οζάνης, Μ αρ ία Σγουρ ίάου, θεο δό σ η ς Πυλαρινός, Γεράσιμος Γ. Ζώ ρας, Ή βη Κ α ζαν τζή Η εικονογράφ ηση είναι από το περιοδικό Επτανησιακά Φ ύλλα (τόμος Κ Ζ ' 3 - 4 , 2 0 0 7 )

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ

I Ε Ρ Ω Μ

Σ τ έφ α ν ο ς Ρ οζάνης

UgO FOSCOlO:

Η ρομαντική persona του Ομήρου Δυστυχισμένε γιε κι απελπισμένε εραστή, χωρίς πατρίδα, σ ' ό λο υ ς σκληρέ μα και σ τον ε α υ τό σου, στην ηλικία νεα ρέ με πρόσωπο ρυτιδωμένο, γιατί διστάζεις; Η ζωή είναι σύντομη μα η τέχνη μακρά. Ο Ugo Foscolo βιογραφεί το ν ποιητικό του εα υτό επαρκέστερα και βαθύτερα από κάθε υπάρχουοα ή μέλλουσα βιογραφία. Αυτός ο μεγάλος ποιητής τη ς «χαμένης» ρομαντι­ κής γενεάς (ο όρος «χαμένη» παραπέμπει άραγε και στη «χαμένη» γενεά του μεσοπο­ λέμου;), ο ισάξιος το υ Byron και το υ Keats, του Goethe και του Holderlin· α υτός που πίσω από τις δημιουργίες τω ν δύο κορυφαίων μας, του Διονυσίου Σολωμού και του Ανδρέα Κάλβου, φανερώ νεται εξακολουθητικά σαν σαιξπηρικό πατρικό φάντασμα, σαν πατρική φωνή καθοδηγήτρια τω ν ποιητικών τους ενοράσεων και εμπνεύσεων- αυτός Ugo Foscolo, ξυλογραφία της Αριας που κατέστησε τη γενέθλια γη τη ς Ζακύνθου ιδεώδη πατρίδα και τόπο υπερουράνιο, και εβίωσε ανεπανάληπτα όλη τη ν τραγικότητα του ρομαντικού ξεριζω μού από την Κομιανού (2007). εγκόσμια γη- αυτός, τέλος, ο χωρίς πατρίδα (senza patria), αφού μοναδική πατρίδα ήταν γι' αυτόν ο μυθοποιημένος ου-τόπος της Ζακύνθου: με άλλα λόγια, ο απωλεσμένος διαπαντός παράδει­ σος μιας Ζακύνθου ανύπαρκτης για την εγκοσμιότητα, καμω μέ­ νης να τη ν οικούν μόνον οι αρχαίες φω νές του Ομήρου και τω ν ποιητών (Zakinto mia)· α υτός λοιπόν είναι η επιτομή τω ν πλέον αυθεντικώ ν εκφράσεω ν το υ ρομαντικού κοσμοειδώλου. Αυτόν ελάτρεψ αν οι επίγονοι Επτανήσιοι, οι μετασολωμικοί ποι­ ητές, οι μετακαλβικοί δημιουργοί. Επάνω σ' αυτού τις ποιήσεις ασκούσαν τη ν τέχνη το υ ς οι πιο σημαντικοί ιόνιοι ποιητές, μ ε­ ταγράφοντας ή μετα φ έροντας στη θαυμάσια και ιδιότυπη γλώσσα τους τα συνθέματά του. Υποδείγματα ποιητικής μορφής οι μεταφραστικές τους δοκιμές, όπως ακριβώς υποδειγματική ήταν και η μορφοπλαστική ικανότητα τη ς πηγής από την οποία αντλούσαν. Σποραδικές μπορεί αυτές οι δοκιμές, μα τιμιότα τες και γι' αυτό πολυτιμότατες, υπόδειγμα με τη σειρά τους για τη γραφίδα τω ν μεταγενεστέρω ν- όσων από εμά ς θ έλ ουμε ακόμα να θυμόμαστε τη ς ποίησης το ήθος και να διαβάζουμε ακόμη Σο­ λωμό και Κάλβο, Κάλβο και Σολωμό. Τέκνο τη ς ελληνικής διασποράς (και ξέρ ουμ ε τώ ρα τι σημαίνει η διασπορά για τα νεοελληνικά μας), ο Ugo Foscolo έγραψε στα ιταλικά τα συνθέματά του. Μα κι α υτό ο Σολω μός μας το έχει εξηγήσει: «Κι είναι μεγά λο κακό αυτό», μας λέγει, «και κάνει να χάνει πολύ ένας άνθρωπος, άμα στην ομιλία του η έκφραση δεν έρχεται μαζί μ ε την ιδέα, παρά υστερώ τερα»1. Με τον τρόπο αυτό, ο Σολω μός μάς ερμηνεύει και τον εα υτό του και τον ¥3 · „ · φ * 4 j μ # ,.

Foscolo. Διότι η υστέρηση της γλώσσας (θέλω να πω: τη ς τ ό τε

9β

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

γλώσσας τη ς ελληνικής) έναντι τη ς ιδέας είναι πρόβλημα κοινό του Foscolo και του Σολωμού, μα και του Κάλβου. Μιας γλώσοας τό τε άμορφης και άπλαστης, εξορισμένης από το υψηλό τη ς παρελθόν και καταδικασμένης αιώ νες οτην αμορφία, στην αρρυθμία και στην εκφρα­ στική ανικανότητα. Ας μη λησμονούμε ά λλω στε ότι ο Σολωμός ήταν κι αυτός μέσα στη διαοπορά, μολονότι εζούσε στη γενέθλια γη: με το ένα πόδι στην εξορία τω ν ιταλικών το υ και με το ά λλο πόδι στην εξορία της αναρμόδιας γενέθλιας γλώσσας, παραπαίοντας από εξο ­ ρία σε εξορία για να διαμορφώσει το όραμά τη ς το δαντικό, όπως ά λλω στε και ο Foscolo, μεταπηδώντας κάθε τόσο με τρόπο αναπάντεχο από το ελληνικό απόσπα­ σμα στα ιταλικά σπαράγματα.

0 Ugo Foscolo απόμεινε μέσα στη διαοπορά ένας περιπλανώμενος, ένας ψωμοζήτης, καθώς ο ίδιος ονόμαζε το ν εα υτό του, να ζητιανεύει στις γλώσσες και στους τόπους του κόσμου τις αρχαίες σκιές τη ς πατρίδας του: Σκέπετε τους δικούς μου! Έναν καιρό θα ιδή τε σ τες παναρχαίες σας σκιές να παραδέρνη ψωμοζήτης τυφλός, και ψάχνοντας να μπαίνη μες τα κιβούρια, και τε ς στάμνες ν' αγκαλιάζη και να τες ερωτά. Θ' αναστενάξουν τ ' άντρα απ’ τα βάθη τους, κι όλο ς θα ιστορίζει ο τάφος δυο φ ορές γκρεμισμένο, δυο ξαναναστημένο ολόλαμπρο το Ίλιο στους βουβούς το υ δρόμους.

0 Foscolo επικαλείται τη σκιά του Ομήρου ως δική το υ σκιά, ως ιστόρηση της περιπέ­ τειας του δικού του περιπλανώμενου πνευματικού βίου. Ωστόοο, αυτή η σκιά είναι υπέ­ ροχα «μη ομηρική». Περισσότερο απ' όλα, είναι ο φωοκολικός Όμηρος που α ναδύε­ ται, μια persona ενός ρομαντικού Οδυσσέα, ταυτισμένη με τη ρομαντική φαντασία ως μορφοποιούσα δύναμη τω ν ηρώων τη ς φωσκολικής ποιητικής και επιπλέον ακλόνητη επιβεβαίωση τη ς δύναμης και τη ς εικονοποιίας αυτής τη ς φαντασίας, η οποία, μέσα από τις ποιήσεις του, προβάλλει τη ν ατομικότητα ολόκληρου του έργου του. Είναι εξά λλου γι' αυτόν το λόγο που ο φωοκολικός Όμηρος δ εν μιμείται διόλου το κλασικό πρότυπό του, αλλά, αντίθετα, επιλέγει, συνδυάζει και τελειοποιεί την ομηρική persona, εμποτίζοντάς τη ν με τα όνειρα τη ς φαντασίας και τη ν αναγκαιότητα τη ς δικής του προ­ σωπικής μυθολογίας. Η ταλάντω ση ανάμεσα στους κλασικούς ήρω ες και στη ρομαντική εκδοχή τους είναι ίσως το πλέον κρίσιμο, το πλέον σημαίνον κειμενικό στοιχείο τω ν ποιήσεων και περι­ γραφικών ενοράσεων του Foscolo. Ή, για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του Rene Wellek, η αγωνία του Foscolo εκδηλώ νεται ως αγωνία για τη ν παρακμή τη ς φαντασίας «με την πρόοδο του πολιτισμού. 0 Foscolo βλέπει αυτήν τη διαδικασία μέσα οτην αρχαιότητα.

0 Όμηρος και ο Πίνδαρος είναι οι σπουδαίοι αρχαίοι, ενώ ο Βιργίλιος και ο Οράτιος εί­ ναι τεχνητοί, παράγωγες μορφ ές και εκλεπτυσμένοι. Αυτή η διαδικασία φαίνεται να επαναλαμβάνεται κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Εκεί, ο Δάντης είναι το υπόδειγμα του ελεύθ ερο υ , ηρωικού ποιητή, ενώ ο Πετράρχης και ο Βοκκάκιος είναι δείγματα της έναρξης τη ς παρακμής»2. Παραμένει λοιπόν η ρομαντική εκδοχή τω ν «σπουδαίων αρχαίων», αλλά και του ΔάΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

5Π

[ ΑΔ ΙΦΑ IΒ ΕΑ ΡΖ ΩΩ

Μ

ντη και το υ Shakespeare, για να διααωθεί η δύναμη τη ς φαντασίας, και αυτή τη ν εκ ­ δοχή πιστά υπ ηρετεί η ποιητική το υ Foscolo ανάμεσα στην αρχαιότητα και στην και­ νούργια προσωπική μυθολογία το υ ρομαντικού καλλιτέχνη. Η αλήθεια, βέβαια, είναι ότι τις ενοράσεις και τις εναισθήσεις του Foscolo διαπερνά με οξύ τρόπο μια αμφίθυμη σχέση ως προς κάποια πλευρά του ρομαντικού κινήματος. Η αλήθεια είναι ότι ο Foscolo διαρκώς τα λαντεύετα ι ανάμεσα στο διαφωτιστικό (άρα νεοκλασικό) κοσμοεί­ δωλο, τον πρώιμο ρομαντισμό και τις απαρχές του ώριμου ρομαντισμού. Ωστόσο, αυτό διόλου δεν ακυρώνει ο ύ τε τις καθαρές ρομαντικές πηγές του ούτε, προπαντός, την ακλόνητη πίστη το υ στη ρομαντική φαντασία. Οι ποιητικοί του ήρω ες είναι πάντα εκεί­ νοι που διαμόρφωσαν τη ν ποιητική θεωρία και πράξη. Και ανάμεσά το υ ς ο Holderlin και ο Shelley. Κατά τη διατύπωση το υ Walter Binni, η δύναμη του Foscolo είναι μυθοποιητική και ποιητικο-πραγματιστική «σε στενή σχέση με μια κατάσταση ιστορική και μια συγκεκριμένη κοινωνική τά ξή (την ανερχόμενη αστική) και ταυτόχρονα μέσα σε μια πολιτισμική και λογοτεχνική πολεμική [...] τη ς οποίας ο Foscolo κατέχει και κυριαρχεί τα πλέον σημαντικά στοιχεία»5. Όπως και να έχει, ο Foscolo έμεινε προσκολλημένος σε έναν αντιφατικό και π ολλές φ ορές συγκρουσιακό «νεοκλασικό ρομαντισμό», και εί­ ναι γι' αυτόν το λόγο που, όπως έγραφα σε παλαιότερη δοκιμή μου, αγωνιούσε να διατυπώσει τόσο με τις ω δές του όσο και με τον κριτικό του λόγο ένα παράξενο αμάλ­ γαμα μυθικής - διδακτικής γραφής και θεμελιώ δους ρομαντικού οραματισμού, ακρο­ βατώ ντας στο μεταίχμιο τη ς αρμονίας, εκεί που ο νεοκλασικισμός εξα ντλούσ ε τα όριά του παρασυρ­ μένος από το Sturm und Drang του πρώιμου ρομαντισμού»4. Έτσι, φαίνετσι σαν ο Όμηρος, μαζί με τον Δάντη και το ν Shakespeare, αλλά και με το ν Holderlin και τον Shelley, να καθίστανται ένα είδος απωλεσμένου παραδείσου στον οποίο ο Foscolo τοπ οθετεί όχι μόνο τη ρομαντική του φαντασία μα και τους τρ ό ­ πους να εικονίζει αυτή τη φαντασία, δημιουργώ ­ ντας πολυάριθμες personae, πίσω από τις οποίες αποθέτει τη μυθοποιητική και ποιητικο-πραγματιστική ορμή που διακατέχουν τις ποιήσεις του. Μπο­ ρεί αυτό να διχάζει το ν ρομαντικό οραματισμό του, δ εν παύει όμω ς να τον ω θεί όλο και περισσότερο στη θύελλα του πρώιμου ρομαντισμού και να του προσδίδει μια δαιμονική σκοτεινιά και μια σατανική φωνή, «όπως εκείνη του Μάνφρεντ του Byron και το υ Κάινπριν από το φόνο». Μια τέτοια φωνή, πα­ ραλλαγή προσωπείου, είναι ά λλω στε και ο Jacopo Ortis που επαναπροσδιορίζει το ν Βέρθερο του Goethe, πιστός, ωστόσο, στα αυτοκτονικά ίχνη του τελευτα ίου. Η μελαγχολική ανάδυση της υποκειμενικότητας του Jacopo Ortis έχει το πάθος του ξεριζω μένου, του senza patria, αυτού που πεθαίνει στα χαλκοπράσινα νερά της βενετσιάνικης λιμνοθάλασσας: μια παρα­

5>&

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

ΚΤΟΣ

μόρφωση του ομηρικού Οδυσσέα που βρίσκει και αυτός το ν θάνατο από τη θάλασσα, αναγνωρίζοντας τη ν υποκειμενικότητά το υ έξω από τον κύκλο τω ν μυθικών ηρώων. Η ακραία ποιητική τό λμ η το υ Foscolo συγχωνεύει τις υποκειμενικότητες τω ν ομηρικών, δαντικών και σαιξ­ πηρικών ηρώων του. Και αυτή η συγχώνευση είναι που το ν κάνει να νιώθει την απελπισία το υ διαρκώς περιπλανώμενου: Tu m i hai inchiodata la disperazione nel cuore (Μου κάρφωσες τη ν απελπισία μέσα στην καρδιά)

1Διονυσίου Σολωμού, «Εγκώμιο για τον Ugo Foscolo», μεταφρ. Λίνου Πολίτη, στο Διονυσίου Σολωμού, Άπαντα, τόμος δεύτερος (παράρτημα, β' έκδοση, Ίκαρος, Αθήνα 1969, σ. 89).

2Rene Wellek, A History of Modem Criticism, r. 2, The Romantic Age, Cambridge University Press, Λονδίνο 1981, σ. 269.

3Walter Binni, «Εισαγωγή» στο Foscolo, Ultime lettere di Jacopo Ortis, Garzanti, Μιλάνο 1983, σ. XIII. 4 Βλ. την εισαγωγή μου στο Ugo Foscolo, Ποιήματα, Ωκεανίδα, Αθήνα 1997, σ. 22. ■

Μ αρ ία ΣγουρίΒου

Η αναχώρηοπ και η επιοιροφή ίω ν Μουοών οιην ελληνική γη ugo Foscolo:

ι Μούσες, κατεξοχήν προστάτιδες τω ν γραμμάτω ν και τω ν τεχνών, κάνουν συ­ χνά τη ν εμφάνισή το υ ς στη φωσκολική ποίηση: μαζί με τις υπόλοιπες θ εό τη ­ τες, που επιστρατεύει ο ποιητής από το χώρο τη ς ελληνικής μυθολογίας, απο­ τελ ο ύ ν σημαντικό τμήμα το υ νεοκλασικού κόσμου που αναδύεται δυναμικά μέσα από το έργο του. Αν και οι Μούσες ήταν μόνο εννέα, παρατηρούμε ότι οι περισσότερες, οι πέντε τουλάχιστον από αυτές, προστάτευαν τα είδη του' ποιητικού λόγου. Το συ­ γκεκριμένο γεγονός, πέρα από το ότι υποδηλώνει τη σημασία που έδιναν οι αρχαίοι στην ποίηση, ε ξη γ εί ώς ένα βαθμό τη ν προτίμηση το υ Foscolo στις μορφ ές αυτές. Και ενώ συνήθως ο ποιητής, κατά το πρότυπο τω ν ομηρικών επών, απευθύνεται στις Μού­ σες αποδίδοντάς το υ ς το ν παραδοσιακό ρόλο τους, υπάρχουν φ ορές που τις χρησι­ μοποιεί ως σύμβολα. Μια από α υτές τις περιπτώσεις -ίσω ς η πλέον ενδιαφέρουσαεντοπίζεται στην ποιητική σύνθεση το υ Foscolo Ύμνος στο καράβι τω ν Μουσών. Αν και περιορισμένου εύρους ο ύμνος α υτός (αριθμεί μόλις 62 στίχους), α π οτελεί ουσια­ στικά τον προάγγελο για το μεταγενέστερο, περίφημο -α ν και αποσπασματικό- έργο του Foscolo Le Grazie (ΟιΧάριτες). Ο ύμνος χρονολογείται από το 1806, καθώς επιβε­ βαιώνεται από ένα γράμμα του Foscolo προς τη ν Isabella Teotochi Albrizzi με ημερο­ μηνία 13.7.1806. Παράλληλα, γίνεται γνωστό ότι ο ύμνος είναι ένα μόνο τμήμα του άσματος που θα έφ ερ ε τον τίτλ ο Αλκαίος, όπως π ληροφορεί ο ίδιος ο ποιητής σε μία επιστολή το υ το ν Vincenzo Monti, το ν Δεκέμβριο του 1808, α ναφερόμενος στην πο-

Ο

ΟΚΤΩΒΡΙΟΙ 2008

3>3>

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ρεία τη ς ιταλικής λογοτεχνίας σε σχέση με την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Το ποί­ ημα χωρίζεται σε δύο μέρη: Η πρώτοι τριάντα οκτώ στίχοι αναφέρονται στο ιερό νησί τη ς Δήλου όπου η Λητώ γέννησε το ν Απόλλωνα έπειτα από τρομερή ταλαιπωρία. Οι τέσσερις καταληκτικοί στίχοι (34-38), με τους οποίους ολοκληρώ νεται το συγκεκρι­ μένο τμήμα το υ έργου, απ οτελούν επανάληψη τω ν τεσσάρων αρχικών. Είναι δηλαδή μια επω δός καθώς γίνεται στα άσματα. Και πράγματι, από τον 39ο στίχο, οπότε ξεκι­ νάει και το δ εύ τερ ο μέρος, λαμβάνει κανείς την πληροφορία ότι όλο το προηγούμενο κομμάτι το υ έργου είναι ένα τραγούδι, το τραγούδι του Αλκαίου που συνοδεύει το κα­ ράβι τω ν Μουσών. Ο σκοπός του τραγουδιού είναι κατευναστικός: επιδιώκει να χαρί­ σει ένα ήρεμο ταξίδι με ούριο άνεμο στο πλοίο που μετα φ έρει τις Μούσες από την Ανατολή με προορισμό τη Δύση. Από το συγκεκριμένο σημείο ξεκινά το κύριο μέρος του ποιήματος: Έτσι ο Α λκαίος με το ύ το το τραγούδι Τους Τρίτωνες έκανε να ησυχάσουν Και το υς άστα το υς οδηγούς ανέμους Και στο Αιγαίο έπ λεε το καράβι Προς τα Τυρρηνικά νερά ζητώ ντας Την Ιταλία τη χώρα τη ς Τοσκάνας Εκεί να πάει τις Μ ούσες να σωθούνε Από τη ν προσβολή του άγριου του Αράπη Και από τα σπαθιά και από τη φω τιά και ακόμη Από τους νέους θεο ύ ς και από το νέο κράτος ο ugo Foscolo σε νεαρή ηλικία.

10 Ο ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Στο παραπάνω απόσπασμα που παραθέτουμε η εικόνα που μεταδίδεται στον αναγνώστη φαίνεται αρχικά δομημένη με βάση τα μυθολογικά πρότυπα: οι Μούσες, ο Αλκαίος κορυφαίος λυρικός ποιητής, η προσωποποίηση τω ν ανέμων στοι­ χείων τη ς φύσης και η χειραγώγησή τους διαμέσου τη ς μουσικής τ έ ­ χνης που χαίρει τη ς προστασίας του Απόλλωνα. Η εντύπωση ωστόσο αυτή είναι καθαρά πλασματική, δεδομένου ότι αμέσως κατόπιν ακο­ λο υ θ εί ο λόγος για τον οποίο οι Μούσες έχουν τραπεί σε φυγή: το τραγικό γεγονός τη ς Άλωσης το 1453 από τους Τούρκους και η κα­ τάλυση τη ς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας τις ανάγκασε να απομακρυν­ θούν από τη γενέθλια γη τους. Άρα βρισκόμαστε στα μισό του 15ου αιώνα και όχι στη μυθολογική εποχή. Η Κωνσταντινούπολη ως κοι­ τίδα του πολιτιστικού γίγνεσθαι της Α νατολής ευνόησε την ανάπτυξη τω ν γραμμάτω ν και τω ν τεχνών. Επίσης, η πτώση του ανατολικού τμήμα τος τη ς πάλαι ποτέ Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μοιραία συμπί­ πτει με τη μεταλαμπάδευση τω ν φώ τω ν στη Δύση, προκειμένου να διασωθούν οι πνευματικές κατακτήσεις τόσω ν αιώνων. Τέλος, η μ ε­ τατόπιση του κέντρου βάρους του πολιτισμού από τον ανατολικό στο δυτικό κόσμο συνέβη με την αθρόα εγκατάσταση τω ν βυζαντινών λ ο­ γιών στην Ιταλία. Οι εξέχουσ ες α υτές μορφ ές του πνευματικού στί­ βου τελούσαν υπό την προστασία τω ν Μουσών. Άρα οι Μούσες που αναζητούν καταφύγιο στην ιταλική γη χρησιμοποιούνται ως σύμβολα ώστε να εκφ ραστεί μέσω τη ς ποίησης ένα από τα σπουδαιότερα

ΊΚ ΤΟ Σ

ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν τη ν Ιταλία στην Αναγέννηση. Συμ­ βολικά απεικονίζονται επίσης οι Οθωμανοί: ο Foscolo, αποκαλώντας τους «άγριο Αράπη» (στ. 44), περιορίζει τη δύναμή το υ ς στα όρια της βίας και τη ς κτηνωδίας, ενώ τη λεηλασία που ακολούθησε έπειτα από την πτώση τη ν περιγράφει λιτά με δυο λ έξεις: «σπαθιά» και «φωτιά» (στ. 45). Χαρακτηριστικό είναι ότι στην πρώτη του μορφή ο Ύμνος οτο καράβι τω ν Μουσών, αμέσως μετά το στίχο 46, συμπεριλάμβανε και κάποιους στίχους, το υ ς οποίους ο Foscolo αργότερα αφαίρεσε, προσθέτοντάς το υ ς στις Χάριτες. Συγκεκριμένα: Ό ταν μ ε ορμή Ταρταρικών αλόγω ν Ενάντια σ την αδύναμη Ελλάδα Ο Άρης ξαπόλυσεν οργή πολέμου Και το στεφάνι χάρισε τη ς νίκης Στη βάρβαρη φ υλή τω ν Οσμανλήδων Άνθισε τό τε τω ν Μουσών ο κήπος Στην Ιταλία και εδώ ήρθαν οι τεχνίτες Να κρύψουν τη ν ευ λο γη τή κυψέλη Που το χρυσό τη ς μέλι μας χαρίζει Εδώ παρατηρούμε ότι ο ποιητής, αφού πρωτύτερα έχει περιγράφει την Άλωση και τη φυγή τω ν βυζαντινών λογιών στη Δύση, αναφέρεται πλέον στα αίτια τη ς πτώσης της Πόλης. Παρά το ότι κάνει και πάλι χρήση μεταφορικώ ν οχημάτων, υποβαθμίζοντας πά­ ντα το πνευματικό επίπεδο το υ μουσουλμανικού στοιχείου και τονίζοντας τα ζωώδη ένστικτά του, επισημαίνει ότι ο Οσμάν Α' (στ. 185) υπήρξε ο ιδρυτής του πυρήνα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, γεγονός που συνέβη το ν 13ο αιώνα. Την ίδια περίοδο ξ ε ­ κίνησε η φάση τη ς παρακμής το υ Βυζαντίου και η ανάπτυξη τη ς ιταλικής λογοτεχνίας. Αν και ο ποιητής επενδύει όλα τούτα τα ιστορικά δεδομένα με τη γοητευτική αχλύ της μυθολογίας, είναι φανερό ότι τον προβληματίζει ο συσχετισμός μεταξύ τους, γιατί στην ιστορία συνδέεται πάντα το αίτιο με το αποτέλεσμα. Γίνεται φ ανερό ότι η πτώση της Κωνσταντινούπολης είχε ως άμεση συνέπεια τη ν ανάπτυξη του ιταλικού πνεύματος. Οι δύο κόσμοι, ο ανατολικός και ο δυτικός, εμφανίζονται άρρηκτα δεμένοι στο διηνε­ κές, ο ένας ουνέχεια του άλλου, λειτουργώντας ως συγκοινωνούντα δοχεία. Ο Foscolo θεω ρεί ότι ο ιταλικός λαός ακόμη δρέπει το υ ς καρπούς τη ς πνευματικής άνθησης του 15ου αιώνα. Η εγκατάσταση τω ν Μουσών ά λλω σ τε στην Ιταλία, όταν γράφτηκαν αυ­ το ί οι στίχοι, το 1806, φάνταζε οριστική και αμετάκλητη. Η Ελληνική Επανάσταση θα αργούσε δεκαπέντε ακόμη χρόνια για να ξεσπάσει, ενώ θα χρειάζονταν αρκετά ακόμη έω ς ότου ο αγώνας τω ν Ελλήνων να σ τεφ θεί με επιτυχία. Έτσι στις 21.4.1824, όταν ο Foscolo θα απευθύνει μία επιστολή προς κάποιο εξέχ ο ν μέλος τη ς ελληνικής κυ­ βέρνησης, η ελεύ θ ερη Ελλάδα δ εν είναι μακρινό όνειρο. Αναφορικά με την κατάσταση του Foscolo εκείνη τη ν περίοδο, ο Filippo Maria Pontani επισημαίνει ότι ο ποιητής επι­ θυμούσε διακαώς να επιστρέφει στην Ελλάδα, αλλά λόγω τω ν αντικειμενικών δυσκο­ λιών χρειαζόταν πολιτικές και οικονομικές εγγυήσεις. Εγκατεστημένος οτην Αγγλία από το 1816, ο Foscolo, παρότι είχε αναγνωριστεί ως ένας από τους κυριότερους εκπρο­ σώπους τη ς ιταλικής λογοτεχνίας, δ εν είχε κατορθώσει να εξασφαλίσει την οικονο­ μική σταθερότητα που του ήταν απαραίτητη ώστε να αφιερω θεί απερίσπαστος στο

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

ΙΟΊ

δ ι α β α ζ ω

]

. Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

έργο του. Έπειτα από ένα μικρό φωτεινό διάλειμμα προσωπικής γα­ λήνης, αναγκάζεται να γράφει άρθρα επί πληρωμή προκειμένου να επιβιώσει. Ακριβώς τό τε το όραμα της οριοτικής εγκατάστασης στην πατρίδα είχε αρχίσει να φαντάζει πιο ελκυστικό παρά ποτέ. Μήπως είχε έρθει η πολυπόθητη στιγμή της επιστροφής τω ν Μου­ σών στον τόπο τους; 0 Foscolo ήταν αδιαμφισβήτητα προστατευόμενός τους. Πέρα όμως από αυτό, η καταγωγή του τον έκανε να αισθάνεται τόσο Έλληνας όσο και Ιταλός. Κατά συνέπεια η επιλογή να παραμείνει για το υπό­ λοιπο τη ς ζωής του στην Ελλάδα ήταν ουσιαστικά μια παλιννόστηση. Με βάση το περιεχόμενο της προαναφερθείσας επιστολής, ο Foscolo δεν μπορούσε να ανεχτεί το πολιτικό καθεστώς της μεταναπολεοντείου Ιταλίας. Και ήταν ο πρώτος που ακολούθησε το δρόμο τη ς εξορίας. Εδώ ταυτίζεται με τους λόγιους της Ανατολής, που δεν άντεχαν να ζήσουν και να δημιουργήσουν δίχως ελ ευ θ ε­ ρία: μια απαραίτητη προϋπόθεση για όλους, πόσο μάλλον για τους εκπρόσωπους του πνεύματος. Συνυφασμένη με την ελευθερία εί­ ναι η ικανοποίηση τω ν βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων. Οι βυζα­ oea fo s c o lo . ντινοί λόγιοι εξασφάλιζαν συνθήκες ομαλής διαβίωσης στις ιταλικές πόλεις, καθώς επίσης και εργασία. 0 Foscolo, τέσσερις αιώνες μετά, δεν ζητά κάτι διαφορετικό. Σε ένα άλλο οημείο μάλιστα της ίδιας f επιστολής ο ποιητής θα καθορίσει τη φύση του έργου που θα επι­ θυμούσε να προσφέρει στην Ελλάδα. Μνημονεύει, αφενός, ότι υπη­ ρέτησε στον ιταλικό στρατό και, αφετέρου, φροντίζει να τονίσει με διάφορους τρόπους την άμεση σχέση του με τα γράμματα, υποδει­ κνύοντας ότι θα φαινόταν περισσότερο χρήσιμος αναλαμβάνοντας πνευματική δρα­ Ugo Foscolo (Μουσείο Μπενάκη, στηριότητα. Η αναφορές του στο βιβλίο απομνημονευμάτων που επιμελήθηκε, στη δι­ αρ. 2484). δακτική πείρα που απέκτησε στον πανεπιστημιακό χώρο, καθώς επίσης και στις γνώ ­ σεις του γύρω από την ευρωπαϊκή λογοτεχνία, υποδηλώνουν τη διάθεσή του να ασχο­ ληθεί με τον τομέα τη ς εκπαίδευσης. Είναι φανερό πως ένιω θε έτοιμος να συμβάλει στη διάδοση τη ς γνώσης στον ελληνικό χώρο, όπως οι Εμμανουήλ Χρυσολωράς, Μάρ­ κος Μουσούρος, Ιωάννης Αργυρόπουλος και τόσοι άλλοι λόγιοι της διασποράς, τέσ ­ σερις αιώ νες νωρίτερα, είχαν μεταφ έρει το ελληνικό πνεύμα στη Δύση. Οι τό τε προστατευόμενοι τω ν Μουσών, ξεκινώ ντας από την Ανατολή, συνέβαλλαν αποφασιστικά στη διαμόρφωση τη ς πολιτιστικής τα υτότητα ς της Ιταλίας του 15ου και του 16ου αι­ ώνα. Ο Foscolo, ευνοούμενος τω ν Μουσών κατά τον 19ο αιώνα, ήταν έτοιμος να πραγ­ ματοποιήσει την αντίστροφη ακριβώς πορεία, να εξοφλήσει ένα μέρος από το παλαιό χρέος τη ς Ιταλίας στον ελληνισμό, δρομολογώ ντας έτσι την επιστροφή τω ν Μουσών στα πάτρια εδάφη τους. Δυστυχώς, τον πρόλαβε η Άτροπος, που έκοψε πρόωρα το νήμα τη ς ζω ής του. Έτσι, το μεγαλόπνοο όνειρο του επαναπατρισμού τω ν Μουσών στην εστία τους θα αργούσε ακόμα να γίνει πραγματικότητα: έργο που επωμίστηκαν πρώτοι οι συντοπίτες του και επίγονοι Σολωμός και Κάλβος. ■ Η Μαρία ΣγουρίΒου είναι επίκουρη καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών

102

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Θ εο6όσ ης Πυλαρινός

Α π ο λ ο γ η τικ ές μ α ρ τ υ ρ ίε ς π οιητώ ν για

την ελληνικότητα του Φώοκολου ποιητική δημιουργία το υ Ούγου Φώσκολου (1778-1827) συμπί­ πτει με τα κρίσιμα χρόνια τω ν ιστορικών εθνικών α λλαγώ ν στην Επτάνησο, καθώς και τις εθ νεγερτικές εξε λ ίξε ις στον τουρκο­ κρατούμενο ελληνικό χώρο. Συμπίπτει, επομένω ς, με τη ν εποχή τω ν διεργασιών, της ευδοκίμησης και τη ς κρυστάλλω σης τη ς εθνικής ουνείδηαης· με τη ν έξαρση του πα­ τριωτισμού και τη ν ανάδειξη τη ς ελληνικότητας. Στο ίδιο διάστημα η ελληνική γλώσσα, τεκμήριο τη ς ενό τη τα ς το υ αναγεννώμενου έθνους -μ ε πρόδρομα προοιωνίσματά της τα προμηνύματα το υ Νικολάου Σοφιανού, το υ Ιωαννίκιου Καρτάνου και αυτού ακόμα του Παναγιώτη Δοξαρά- επισφραγίζει, ως νο μοτελειακό επακόλουθο, στο πνευματικό πεδίο τη ν εξανάσταση αυτή. Αν ο Διονύσιος Σολωμός και ο Ανδρέας Κάλβος, οι μέγιστοι ποιητές τη ς νεότερης Ελλά­ δας, πρόβαλαν στην κατάλληλη χρονική στιγμή το νέο πνεύμα, αναδεικνύοντας πα­ ράλληλα και το σφρίγος τη ς ελληνικής γλώσσας, ο Ούγος Φώσκολος, συμπατριώτης τους, γαλουχημένος στις ίδιες συνθήκες, διαπνεόμενος από τις ίδιες ιδέες, δεν ευμοίρησε να συνθέσει το μεγά λο έργο το υ στην ελληνική. Και, ενώ οι δύο άλλοι Ζακύνθιοι κατόρθωσαν, παρά τη ν ιταλική παιδεία τους, να ξεπεράσουν το πρώιμο, το ιταλόγλωσσο δηλαδή λογοτεχνικό έργο τους, ο κατά λίγα μόνο χρόνια πρεσβύτερός τους Φώσκολος, ώριμος, γνωστός και αναγνωρισμένος ήδη στην Ιταλία ποιητής, για τα ελ ά ­ χιστα αλλά σημαδιακά αυτά χρόνια και για τη ν ποιότητα τη ς μέχρι τό τε παραγωγής του στην ιταλική γλώσσα, είχε προσγραφεί αμετάκλητα, δυστυχώς, στον ιταλικό Παρ­ νασσό. Παρά ταύτα, η ελληνικότητα το υ πνεύματος και το υ φρονήματός του, η αρχαιόπνευστη ουσία του έργου του, η καταγωγή το υ από τη Ζάκυνθο και η συγγένεια τη ς ποίη­ σής του με εκείνη τω ν μαθητώ ν του, το υ Κάλβου στην κυριολεξία και του Σολωμού ατύπως, και, ακόμα, η δυστυχία να μην ψάλει και αυτός το ν Αγώνα στη μητρική του γλώσσα, το ν κατέστησαν σύμβολο το υ αδικημένου από τη ν τύχη, του σ τερημένου την πατρίδα του, το υ μοιραίου, κυρίως, και άτυχου ποιητή. Πρώτοι οι Ζακύνθιοι, που ένιω σαν βιωματικά το δράμα το υ αυτό, και έπειτα οι μ ετα ­ γενέστεροι, σε μακρά διάρκεια, συντοπίτες διάδοχοί το υ ς έψαλαν θλιμμένα τη ν απώ­ λεια αυτή για τη ν Ελλάδα από κοινού με τη ν αδικία τη ς σκληρής μοίρας προς τον ποι­ ητή, διακηρύσσοντας ταυτόχρονα με πάθος μέσα από το υ ς στίχους το υ ς την ελ λ η ν ι­ κότητά του. Τον πόνο α υτής ακριβώς τη ς απώλειας θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια, καταχωρί­ ζοντας ποιητικές συνθέσεις ομοτέχνω ν το υ Φώσκολου σε μάκρος ενός περίπου αιώνα, διαστήματος που έρχεται προσθετικά να επιβεβαιώσει το μέγεθος του πλήγματος για τον ελληνισμό· π λήγματος ιδωμένου, αφενός, με ανθρωπιά μέσα από τις διακυμάν­ σεις του ταραχώ δους βίου το υ και, α φ ετέρου, πολιτικά και πνευματικά, ως στέρηση δηλαδή ενός επ ίλεκτο υ Έ λληνα και ως μη συμμετοχή το υ στις εθνικές και πνευματι­ κές ανακατατάξεις. Η κατάθεση το υ Αντωνίου Μ αρτελάου, από το υ ς έσχατους και σημαντικότερους προσολωμικούς, έχει μεγάλη σπουδαιότητα, και γιατί υπήρξε σύγχρονος του Φώσκολου

Η

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 1 0 3

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

[

-λέ γετα ι ότι διατέλεσε και δάσκαλός τ ο υ - αλλά και γιατί είναι έντονα φορτισμένη πο­ λιτικά και αγωνιώ δης εθνικά. Διακηρύσσει, λοιπόν, τις πολιτικές και εθνικές θέσεις του στο πυκνό επίγραμμά του, κείμενο-απάντηση σε όσους θεωρούν τον Φώσκολο Ιταλό, προβάλλοντας πεισματικά τη ν ελληνικότητα του ποιητή. Γιατί γνήσια ελληνικότητα αποπνέουν Οι τάφοι, τα Μνήματα -όπ ω ς τα αναφέρει ποιητικά ο Μ αρτελάος- παρά το ιταλόγλωσσο της σύνθεσής τους. Πρόκειται για το περίφημο έργο του Φώσκολου, που αξίζει να αναφερθεί εδώ, αφού συντελεί, και από την πλευρά αυτή, στην κατάδειξη τη ς ελληνικότητάς του, ότι μεταφράστηκε στη δημοτική από δύο Επτανήσιους, τον κερκυραίο Γεώργιο Καλοσγούρο και τον ζακύνθιο Ναθαναήλ Δομενεγίνη. Η ίδια ελ λ η ­ νικότητα, εξά λλου, αναδύεται και από τον πρώτο ύμνο τω ν Χαρίτων του Φώσκολου, έργου άγνωστου στον Μαρτελάο, στο οποίο ο ποιητής αναφέρεται στην υπερούσια καταγωγή τω ν θείων μορφών τω ν τριών Χαρίτων και στους στίχους του η αρχαία Ελλάδα μονοπωλεί σχεδόν το ενδιαφέρον. Πεισμωμένος, λοιπόν, ο δάσκαλος και υπεραμυνόμενος, γράφει για τον μαθητή του: Του κάκου Φράγκο θέλουν να σε κάμουνεπου είσ ' Έλληνας τα Μνήματα φωνάζουνε. Η μαρτυρία του Σολωμού, στη συνέχεια, λόγω του μεγάλου ποιητικού κύρους του ποι­ ητή, δεν χρειάζεται επεξηγηματικά σχόλια. Το ποίημα «Σονέττο στο θάνατο του Φώ­ σκολου», συνθεμένο στην ιταλική, σε μετάφραση εδώ του Μαρίνου Σιγούρου, καταδηλώνει το ν σεβασμό του ποιητή, αλλά και τη βαθιά εκτίμησή του στο έργο του Φώ­ σκολου, δηλω μένη, επίσης, και με τη ν περίφημη και πολύ γνωστή νεκρολογία του Σο­ λωμού για το ν συμπατριώτη του ποιητή: Έκλαφε, υπέρλαμπρε, η πατρίδα οου θωρώντας έρμη από σ ε τη ν αγκαλιά τη ς ν ' απομένη, κι' έκλαφ ε πάλι για τη δάφνη σου, πονώντας π' όχι δική της τόοο σ ' άρεσε, α λλά ξένη. Και πικρότερα τώρα δέρνεται χτυπώντας χέρι με χέρι, κι' ανακράζει απελπισμένη«Ωιμέ! και το κορμίμού παίρνουν, που και ζώντας στα ξένα πάρε τιμή, στα ξένα και πεθαίνει!» Αχ! για τα εξαίσι' αυτά που σ ' εδοξάσαν κάλλη του νου και της καρδιάς και δύναμ' είχαν τόση, που μοναχά θα τα νοήσουν οι μεγάλοι, αν η πατρίδα σου δε θέλεις να σπαράζη πάντα στον πόνο, και σ το κλάμα της να λυώση, κάμε σ ' αυτήν να βγη κάποιος που να σου μοιάζη.

0 Σολωμός ακολουθεί ουσιαστικά το δρόμο που χάραξε ο Μαρτελάος, ακολουθεί και διερμηνεύει την κοινή θέση και θλίψη, και προφητικά προμηνύει με το ιταλόγλωσσο αυτό σονέτο τη δική του έλευση και το δικό του χρέος· προαναγγέλλει, επίσης, και 104

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

την εμφάνιση άλλω ν ποιητών, στο μέλλον, που όντω ς «βγήκαν και έμοιασαν» του πολλού Φώσκολου, γράφοντας α υτοί στην ελληνική. Το γεγονός ότι το ίδιο ποίημα μεταφράστηκε με αξιοπρόσεκτο συναι­ σθηματικό φ όρτο και από το ν Δημήτριο Βικέλα δ εν πρέπει να περά­ σει ασχολίαστο· διότι, πέραν τη ς αδικημένης μορφής το υ Φώσκολου και την καταφορά τη ς τύχης εναντίον τη ς ελληνικότητάς του, κυρίως όμω ς εξαιτίας αυτών, δημιουργείται μια ιδιότυπη παράδοση γύρω από το πρόσωπό του. Η σκυτάλη, εν προκειμένω, παραδίδεται από τη ν Επτάνηοο και την επιχώρια σχολή τη ς στην Ελλάδα και το υ ς εκπρόσωπους τη ς πανελλήνιας λογοτεχνίας, ο δε Φώσκολος καταχωρίζεται στις δ έλ το υ ς τη ς νεοελληνικής, τη ς πανελλήνιας λογοτεχνίας ως ο αδικοχαμένος, όχι όμως και λησμονημένος, σκαπανέας τη ς νεότερης Ελλάδας. Ο ευ ­ αίσθητος Βικέλας, διατηρώ ντας τη μορφή το υ σονέτου, μεταφράζει ως εξή ς και αυ­ τός το σολωμικό ποίημα, δίνοντας τον τίτλο «Ο Σολωμός προς τον Φώσκολον» και αξιοποιώντας προσφυώς διακειμενικό υλικό από το ν σολωμικό Ύμνο εις την Ελευθερίαν (η πατρίδα του Φώσκολου κράζει και από τη ν απελπισιά χτυπάει το ένα χέρι πάνω σ τ' άλλο): Εθρήνηαε η Ζάκυνθος, ψυχή μακαριαμένη, την ‘μέρα οπού σ' έδ ιω ξε μακριά τη ς κακή Μοίρα, και πικραμένη άκουσε τη ν θεϊκή σου λύρα Ιταλικά να τονισθή, και ξένους να ευφραίνη. Και τώ ρα πιο πικρά θρηνεί, και κλαίει απελπισμένη τον θάνατό σου, και κτυπά τη ν μια 'ς τη ν ά λλη χείρα, και κράζει: Ως κ ι' απ' το κορμί μένω η έρμη χήρα αυτού, που δόξα απέκτησε και μνήμα εις γην ξένη! Ω! για την δόξα σου αυτή τη ν ξένη, για τη ν φήμη οπού εσκόρπισε παντού ο νους κ ' η αρετή σου, για τω ν μεγάλω ν έργω ν σου τη ν αιωνία μνήμη αν θ έλης η πατρίδα σου να μη βαρυστενάζη, και να μη κλαίη που γι' ά λλη γη αντήχησε η φωνή σου, κάμε να γεννηθή γι' αυ τή ν ένα ς που να σ ε 'μοιάζη!

0 Διονύσιος Μάργαρης (1859-1895), από το υ ς μεταοολω μικούς ποιητές αυτός, χαρα­ κτηριστικός, ωστόσο, για το ζακυνθινό πνεύμα του και τη ν ακολουθία τη ς παράδοσης του νησιού του, συνδυάζει το ν πόνο τη ς απώλειας το υ Φώσκολου με το σπίτι του ποι­ ητή οτη Ζάκυνθο, που το βλέπει έρημο στην κοινή πατρίδα τους· το συνδυάζει και με τη μάνα και τα πρώτα γράμματα που το υ έμα θε αυτή στη Ζάκυνθο, για να εξάρει τη δόξα του, που α π οτελεί κληρονομιά για τη ν πατρίδα του, επισημαίνοντας και αυτός αλλότροπα την ελληνικότητά του, με την υπενθύμιση ότι το γάλα που τον έθρεψ ε ήταν ελληνικό. Το ποίημα το υ Μάργαρη με τίτλ ο «Εις το σπίτι το υ Φώσκολου» είναι διαποτισμένο με το ν ίδιο πόνο για τη ν απώλεια ενός μεγάλου Έλληνα που τον α νέδ ειξε η ιταλική λογοτεχνία. Πρόκειται για πόνο εκφρασμένο μέσα από διαχρονικά σύμβολα του ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 1 0 5

[

δ ι α β α ζ ω

]

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

α τελέσ φ ορου νόστου, όπως είναι η πατρική γη, τα παιδικά χρόνια, η μάνα, το σπίτι τη ς γέννη­ σης, που υπομονετικά αλλά μάταια αναμένει με ανθρώπινη αγωνία την επάνοδο του ξεν ιτεμ έ­ νου: Από το σπίτι σου περνούν τα χρόνια και μες σ την άβυσσο κυλούν μ ' ορμή, μα η δόξα αθάνατη με καταφρόνια τα βλέπει ατάραχη και σιωπηλή. Για μας το σπίτι σου είναι μενάλη, είναι πολύτιμη κληρονομιά, ε κ ε ί σε έσ φ ιξε το πρώτο η αγκάλη εκείνης που έκρ αξες μ ά ν α γλυκειά. Εκεί εβύζαξες το πρώτο γάλα μ έσ ' απ' το στήθος της το ελληνικό, ε κ ε ί τα ονόματα τα πιο μ εγάλα εκείνη σου έμ αθε με θαυμασμό. Κι αν ψυχρά κόκκαλα μέσα σ το χώμα σ της Ιταλίας κλειούνται τη γη θερμό το πνεύμα σου θα τρέχει ακόμα ε κ ε ί που εγνώ ρισες Μ ά ν α , ζ ω ή . Δεν θα μπορούσε να λείψει από την ποιητική αυτή αναδρομή ο Κωστής Παλαμάς. Είναι από τα πρόσωπα εκείνα τη ς λογοτεχνίας μας που αποτίμησε κριτικά όλη τη ν μέχρι την εποχή του εξέλ ιξή της και εκτίμησε με ιδιαίτερη οξύνοια τη ν προσφορά μειζόνων και ελασσονών δημι­ ουργών, αδιακρίτως γλωσσικών πεποιθήσεων, ρευμάτω ν και σχολών. Στους Επτανήσιους, μάλιστα, αφιέρω οε τη μερίδα του λέοντος τω ν κριτικών κειμένω ν του, αλλά και τω ν «κριτικών» ποιημάτων του. Ασφαλώς, από τα κείμενα αυτά δ εν θα μπορούσε να απουσιάζει η τραγική μορφή του πρωτοπόρου Φώσκολου. «Θαυμαστός ποιητής, δόξα τη ς Ιταλίας και τη ς Ελλάδας καμάρωμα» για τον Παλαμά ο Φώοκολος (Άπαντα, τ. 8, ο. 359), το ν μνημονεύει και ως ποιητή αιμοδότη τη ς ιταλικής λογοτεχνίας, με «αλλότρια» (όχι ελληνική), αλλά «μεγάλη» πάντοτε φωνή, στην επόμενη 229η στροφή από τη γνωστή ποιητική σύνθεσή του «Νύχτες του Φήμιου» (.Άπαντα, τ. 9, ο. 525): Σενιέρος, Φώοκολος, Μορεάς. Ωραία μου κελαϊδίστρα χώρα, κι αφού σ το σώπασε ο καιρός το μίλημά σου, τροπαιοφόρα. Δίνεις από το αίμα σου και να! σ ε χώ ρες π λατιές άλλες, είναι οι φ ω νές σου, κελαϊδούν αλλότριες, πάντα και μεγάλες.

10<Ε> ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Αξίζει όμως να παραθέσουμε και λίγους στίχους του ίδιου του Φώσκολου, όπως το υ ς απέδωσε η ζακυνθία λογία και λογοτέχνις Μαριέττα Μινώτου, η μεταφράστρια τω ν ανολοκλήρω των Χαρίτω ντου, στα εκα­ τόχρονα από το ν θάνατο το υ ελληνοϊταλού ποιητή. Και αυτό, για να φ ανεί ότι ο ίδιος πόνος βασάνιζε και το ν ίδιον· και, κυρίως, ότι ο ρητά δηλω μένος αυτός πόνος, που το ν μετουσίωσε ο Φώσκολος σε ύμνο για την ιδιαίτερη πατρίδα του, για τη γη τη ς μάνας του, αυτό το προ­ σωπικό δράμα που προμάντευε ότι το υ επιφυλάσσει η μοίρα, της «άκλαφτης ταφής», που το βίωσε και ο συμπατριώτης και μαθητής του, ο Κάλβος, πο­ θώ ντας να βρει τάφο, και αυτός, στην πατρίδα του, το ίδιο αυτό αποτέλεσε και την αφορμή τη ς έμπνευοης ή τη συμπαθητική θέση εκείνω ν που ουνέθεοαν τα ποιήματά το υς για το ν Φώσκολο, συγκλονισμένοι από τη ν τραγική αντίφαση της απώλειας- απώ­ λειας του μεγάλου αυτού ποιητή για τη Ζάκυνθο, τη ν Ελλάδα, τη λογοτεχνία. Θα γρά­ φει, λοιπόν, ο ίδιος: «Συ μονάχα το τραγούδι θάχης από το παιδί σου, ω μητρική μου γη! Σε μας η τύχη έγραψε μιαν άκλαφτη ταφή» (Ugo Foscolo, Οι Χάριζες, σ. 7). Άσφαλτο τ ο μητρικό φίλτρο τη ς Μινώτου, τη ν οδηγεί και παραπέρα, στη λανθάνουσα μορφή της μάνας του Φώοκολου, στην οποία και απευθύνει στην ίδια έκδοση τω ν Χαρΐτω ν (σ. 3) τη ν ακόλουθη -ω ς ευλαβική απόδοση τιμ ή ς - αφιέρωσή της: «Στη μνήμη τη ς Ζακυνθίας Διαμαντίνας Σπάθή, τη ς μάνας του, που μοναδικά αγάπησε ο Ούγος, αφιερώνω μ' ευλάβεια το βιβλίο μου αυτό με τη οκέψη πως στην εκατονταετηρίδα του θανάτου του, η ευγενικιά τη ς ψυχή θα χαρή βλέποντας στη γλώσσα τη ς μετα φ ρα ­ σμένο το πολυαγαπημένο αυτό έργο του παιδιού της». Η μάνα και δίπλα της η γλώσσα, η ελληνική γλώσσα, κεντρίζουν και πάλι το ενδιαφέρον και μας οδηγούν διακειμενικά στα πρωτογενή υλικά τω ν προηγούμενων ποιητικών δημιουργιών. Αν οι ζακύνθιοι Κάλβος και Σολωμός, αν οι κερκυραίοι Ανδρέας Μ ουστοξύδης και σε μικρότερο βαθμό ο Γεώργιος Μαρκοράς, που βρέθηκαν στο μεταίχμιο τω ν μεταβολώ ν, κατόρθωσαν να δημιουργήσουν στη μητρική το υ ς γλώσσα, απεμπολώντας τις πρό­ δρομες επιτυχίες τους στην ιταλική, ο Φώσκολος, φτασμένος και αναγνωρισμένος ήδη ποιητής, δ εν είχε την ίδια τύχη. Πριν γίνει η τραγική περίπτωσή του αντικείμενο ποιη­ τικής έμπνευσης και δημιουργίας από το υ ς ομοτέχνους του, βιώθηκε δραματικά πριν απ' όλους από το ν ίδιο. Αυτός, λοιπόν, ο εξαγιασμός του πάθους του Φώοκολου αποτέλεσε σύμβολο μιας χαρμολυπικής απώλειας, μιας σωστικής, θα λέγαμε, απώλειας, ο μύθος της οποίας διαιω νιζόμενος ανέδ ειξε εντέλ ει τη ν ελληνική γλώσσα και τόνω σε εκείνους που σε και­ ρούς χαλεπούς αγωνίστηκαν για την επικράτησή της. Γιατί δεν πρέπει να μας διαφ εύ­ γει ότι η ελληνική επισημοποιήθηκε ως γλώσσα τη ς Επτανήσου μετά πολλών εμπαιγμών, κόπων και βαοάνων το 1852, παρά τις ανανεούμενες επί σαράντα περίπου χρό­ νια υποσχέσεις τω ν Άγγλων προστατών για τη συνταγματική κατοχύρωσή της, η οποία τεχνηέντω ς αντιμετώ πιζε ποικίλες και αλλεπ ά λλη λες αναβολές. Και, επίσης, δεν πρέ­ πει να λησμονούμε ότι σ' αυτούς που υποβλήθηκαν στο κόστος τω ν συνεπειών του μεταιχμίου που προαναφέραμε κατατάσσεται κατεξοχήν ο Ούγος Φώσκολος. Διότι δεν ευνοήθηκε από τις περιστάσεις ώστε να αφήσει έργο στην ελληνική, σε αντίθεση με τους δύο μεγάλους συμπατριώτες του, που δεν κατέλιπαν μόνο ελληνόγλωσσο έργο, αλλά με το έργο το υ ς αυτό ρύθμισαν, χωρίς υπερβολή, τη νεοελληνική ποίηση, και με τη γλώσσα τους, παρά τις όποιες διαφορές τους, σημάδεψαν τη νεοελληνική κοινή. Πριν κλείσουμε, όμως, θεω ρούμε απαραίτητο να αναφερθούμε και οτα συναισθήματα ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 1 0 7

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

του ίδιου του Φώσκολου, που αποτέλεσαν και τ ο έναυσμα τω ν παραπάνω συνθέσεων- που πήραν τον πόνο και το ν μετουσίωσαν σε πόνο ελληνικό, διπλασιάζοντάς το ν και συμβολοποιώντας τον. 0 ίδιος, λοιπόν, ο ποιη­ τής, που αγάπησε με πάθος την ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Ζάκυνθο, έγραφε στα 1808 τα εξή ς εύγλω ττα λόγια στον φ ίλο του Bartholdy: «Όσο ζω, ποτέ δεν θα λησμο­ νήσω ότι γεννήθηκα από Ελληνίδα μάνα, πως με βύζαξε Ελληνίδα και πως είδα το πρώτο φως του ήλιου στη γ ε­ λαστή και δασώδη Ζάκυνθο, που το όνομά τη ς ηχεί ακόμη στους στίχους του Όμηρου και του Θεόκριτου, τω ν υμνητώ ν της». Στις Χάριζες, επίσης, στο πρώτο μ έ­ ρος τω ν οποίων αναφερθήκαμε ήδη, γράφει: «Χαίρε Ζά­ κυνθο! θα δώσω τα τραγούδια μου και τα κόκκαλά μου στις αχτές του Αντήνορα, στην τελευτα ία κατοικία τω ν ιερών Εφεστίων θεώ ν και τω ν προγόνων μου ίδηλ. τω ν Βενετών!· και σε Σένα τη σκέψη μου. Γιατί κανείς δεν μπορεί να μιλήσει μ' ευλάβεια γι' α υτές τις θεές σαν λ η­ σμονεί την πατρίδα του. Είναι ιερή πόλη η Ζάκυνθο! [...]». Αποκορύφωμα, όμως, α π οτελεί το σονέτο του «Εις Ζά­ κυνθον», που το παραθέτουμε αυτούσιο, σε μετάφραση ενός ακόμα Ζακυνθίου, του Αντωνίου Μάτεση, εγγονού το υ δημιουργού του Βασιλικού, ποιητή και του ίδιου: ugo Foscolo, χαρακτικό του Γιάννη

Π λέον δεν θα ξαναφθάσω σ την άγια ακρογιαλιά σου που ε ρε χθη ιο κορμί μου στη βρεφική του κοίτη, ω Ζάκυνθό μου, που έχεις καθρέφ τη ολόγυρά σου το κύμα που εγεννήθη παρθένα η Αφροδίτη, κ ' έδ ω κε εις τα νησιά του τα καρποφόρα κάλλη το πρώτο μειδίαμά της, που δεν τώχει ξεχάσει τα διάφανά σου νέφη και τα πυκνά σου δάση ο ξακουσμένος στίχος εκείνου πούχει ψάλει τις τύχες τω ν κυμάτων, τη ς ξενιτιάς τους χρόνους ώς τη ν στιγμή που ωραίος στη δόξα και στους πόνους το υς βράχους τη ς Ιθάκης ο Οδυσσεύς φιλεί... Συ απ' το παιδί σου μόνο του τραγουδιού τους τόνους, Γη μητρική μου, θάχης. Για μας έχει γραφεί απ' το γραφτό τη ς μοίρας αδάκρυτη ταφή. ■ 0 Θεοθόσης Πυλαρινός είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο

108

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

ΚΤΟΣ

Γεράσιμος Γ. Ζώ ρας

0 π αλα μά ς

για τον Foscolo α ήταν απίθανο ο εθνικός μας ποιητής, που πρώτος α υτός ξανάφ ερε στην επιφάνεια το έργο το υ μεγάλου μας ζακύνθιου ποιητή Ανδρέα Κάλβου, να μην είχε γ ο η τευ θ εί εξίσου και από το έργο ενός ά λλου ποιητή -έσ τω και ιταλόγλω σαου- που ηρω τοείδε το φως στο πα­ νέμορφ ο νησί το υ Ιονίου, γιου τη ς ζακύνθιας Διαμαντίνας Σπάθη, 0 Παλαμάς αποδεικνύεται ότι γνώριζε καλά τα μείζονα έργα το υ Foscolo, αφού δ ιέθετε στη βιβλιοθήκη του ελληνικές μεταφράσεις τω ν Τάφων (Dei Sepolcri, 1806) και τω ν Χαρίτων (Le Crazie, 1812-1813). Πρόκειται για δύο μεταφράσεις το υ πρώτου έργου και μία του δ εύ ­ τερου: Οι Τάφοι, Μετάφρασις Γ. Καλοσγούρου, μετά βιογραφίας του ποιητού υπό Μα­ ρίνου Σιγούρου, Εκδοτικός Οίκος Γεωργίου Φέξη, Εν Αθήναις 1915- Οι Τάφοι, Ελευθέρα μετάφρασις Δ. Δασή, Τύποις Δημ. Καψοκεφάλου, Ζάκυνθος 1923- Οι Χάριτες, Μ ετά­ φραση Μαριέττας Μινώτου, Με εισαγωγή και σχόλια από την ίδια, Εκδοτικός Οίκος Ζηκάκη, Αθήναι 1927. Επίσης ο Παλαμάς είχε στην κατοχή το υ και ένα πατριωτικό κεί­ μενο του Foscolo, σχετικά με τη ν παράδοση τη ς Πάργας στους Τούρκους: Narrazione delle fortu n e e della cessione d i Parga, Terza edizione a cura dl Francesco Cuardione, Arti Grafiche Francesco Sanzo Fu Carlo, Palermo 1927. Έτσι δ εν μας εκπλήσσει το γ ε­ γονός ότι ο Παλαμάς και σε άρθρα του κάνει λόγο για μεταφράσεις έργω ν του Fos­ colo, όπως τω ν Μνημάτων', του Ιακώβου Όρτις2, τω ν Χαρίτων’, ενώ ειδικότερα τους Τ άφουςτούς μνημονεύει στα «Μεγάλα ποιήματα» (ΆπανταΣΤ 212), αλλά και στα «Σύ­ ντομα σημειώματα» (ΆπανταΣΤ 230). Εκείνο όμως το στοιχείο που ο πρωταρχικά ο Παλαμάς θ έλει να εξά ρει οχετικά με τον Foscolo δεν είναι η ποιητική του δεινότητα -αναγνωρισμένη εξά λλου σε παγκόσμια κλίμακα- αλλά η ελληνική του καταγωγή και συνείδηση4. Έτσι, στο άρθρο του «Κάτι για ποίηση, για ποιητική και γι' άλλα» (Απαντα ΣΤ' 197), γράφει: «Αντιχτυπάει στη δική μας δόξα η ελληνική καταγωγή του Ζακυθινού ψάλτη που τραγούδησε τα Μνημόσυνα», ενώ στο σχετικό με το ν «Γεράσιμο Μαρκορά» κείμενό το υ (Άπαντα Η' 359) σημειώνει: «θαυμαστός ποιητής, δόξα τη ς Ιταλίας και τη ς Ελλάδας καμάρωμα». Ωστόσο, στο άρ­ θρο του «Η φιλολογία δια τω ν φ υλώ ν και δια τω ν πατρίδων» (Άπαντα ΙΣΤ' 119) δεν δι­ στάζει να απ οφανθείότι: «ο Φώσκολος ήτο Έλλην». Και έτσι ήταν φυσικό να τον ανα­ φέρει ευκαιριακά, όταν έκανε λόγο για τη ν ιδιαίτερη πατρίδα το υ 5 ή της αφιέρω νε στί­ χους του, όπως το ποίημα «Ζάκυνθος» (Άπαντα Θ' 421):

0

Χρόνια πέρασαν, απ' εμπρός μου όμως ποτέ δ ε χάνω τη στιγμή, καθώς μακριάθε σε πρωτοείδα, σ τον αταξίδευτο, εσ ύ τόπε ποθητέ, του Φωσκόλου ακριβή, το υ Σολωμού η κοιτίδα. Αλλά ο Παλαμάς θυμόταν το ν Foscolo και όταν αναφερόταν στους δύο μεγάλους ζακύνθιους ποιητές μας, το ν Σολω μό6 και το ν Κάλβο. Ειδικά το ν δ εύτερο δεν παραλεί­ πει να τον χαρακτηρίσει τρεις φ ορές «φωσκολικό»7, ενώ τονίζει δύο φ ορές τη συνερ­ γασία του με το ν Foscolo8. Χαρακτηριστικά επεσήμανε μια φωσκολική επίδραση στον ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 103>

Δ IA B A Ζ Ω ] Ε Ρ Ω Μ A

Κάλβο, στο κείμενό του «Έλληνες ποιηταί λογοκλόποι» (Άπαντα ΙΕ' 333), όπου έγραφε μ ετα ξύ άλλω ν: «θαυμάζω το ν ποιητήν (ενν. το ν Κάλβο), ως ουδείς, ακόμη, και αφού έτυ χε να οχηματίσω τη ν πεποίθησιν ότι εκ τη ς ωραίας ωδής του προς την Ζάκυνθον αι ωραιότεροι στροφαί είναι σχεδόν μεταφρασμέναι από ιταλικούς στίχους του μεγά­ λου αυτού συμπολίτου και φίλου Φωσκόλου. Το δάνειον έγινε μετα ξύ φίλων· δεν επι­ τρέπ εται να επ έμβω μεν εις τα ιδιωτικά των». Αλλά και με άλλη ευκαιρία, όταν συγ­ γράφει άρθρο με θέμα «0 λυρισμός τού εμείς» (.Άπαντα Γ 502), ο Παλαμάς θυμάται «το ρητό το υ περίφημου Ιταλοέλληνα ψάλτη του Τάφου που λέει, νομίζω, πως ο λ υ­ Προσωπογραφία του ρισμός δεν είναι παρά μια ιεροτελεστία για τους ύμνους προς τους θεούς και τους Φώσκολου (ελαιογρα­ φία) που φιλοτεχνήδηκε ήρωες». από το ζωγράφο 0 Παλαμάς στη συλλογή του Οι νύχτες του Φήμιου, και συγκεκριμένα στο ποίημα «Οι Filippo Pistrucci στο στέρνες. 229» (Άπαντα Θ' 525), απαριθμώντας τους δύο διεθνούς ακτινοβολίας ε λ λ η ­ Λονδίνο 1 822, για λογαριασμό νικής καταγωγής ποιητές (Μορεάς και Σενιέρ) που συνέγραψαν τους στίχους τους στα του Hudson Gurney γαλλικά, θα αναφέρει μετα ξύ το υ ς και τον Foscolo που συνέθεσε τα έργα του στα ιτα­ (Ιδιωτική συλλογή Cambridge). λικά: Σενιέρος, Φώσκολος, Μορεάς. Ωραία μου κελαϊδίστρα χώρα, κι αφού στο σώπασε ο καιρός το μίλημά σου, τρο­ παιοφόρα. Δίνεις από το αίμα σου και να! σ ε χώ ρες πλατιές άλ­ λες, είναι οι φ ω νές σου, κελαϊδούν αλλότριες, πάντα και μεγάλες.

V 110 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

i

Μ εγαλύτερο, ωστόσο, ενδιαφ έρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο Παλαμάς αφιερώνει ολόκληρο άρθρο του στον ζακύνθιο ποιητή, που δημοσιεύεται στην εφημερίδα Νέα Ημέρα, στις 4 Σεπτεμβρίου 1915, με τίτλ ο «Φώσκολος» (Άρθρα και χρονογραφήματα Γ' 327-329). Δύο είναι οι αιτίες εξαιτίας τω ν οποίων ο Παλαμάς θέλησε να γράψει ένα κείμενο για τον Foscolo: τη μία την αναφέρει στην αρχή του άρ­ θρου του, ενώ την ά λλη στο τέλ ο ς του. Η πρώτη ήταν η άκαρπη πρωτοβουλία που είχε, επτά χρόνια νωρίτερα (το 1908), ένα βραχύβιο περιοδικό της Ζακύνθου, η Εθνική Ανθολογία, να ιδρυθεί εκ εί μνη­ μείο για να τιμηθεί ο Foscolo (κάτι που επετεύχθη τελικά το 1927, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από το θάνατο του ποιητή, όταν έγιναν τα αποκαλυπτήρια προτομής που είχε φιλοτεχνήσει ο γλύπτης Κ. Δημητριάδης). Η άλλη αιτία ήταν πιο επίκαιρη: η επανεκδοθείσα τό τε (το 1915), στη σειρά τη ς Βιβλιοθήκης Φέξη, σχολιασμένη μ ετά ­ φραση τω ν Μνημάτων από τον Γεώργιο Καλοσγούρο (1853-1902). Τη μετάφραση αυτή την

ΝΔΙΚ ΤΟ Σ

επαινεί ο Παλαμάς τονίζοντας ότι: «0 Καλοσγούρος, κληρονομήσας τον δεκατρισύλλαβον στίχον από τον διδάσκαλόν του Πολυλάν, μετέχυσεν εις τούτον, με όλην την μετρικήν εντέλειαν της Κερκυραϊκής σχολής, το κάλλος του πρωτοτύπου, εννοείται, όσον είναι δυνατόν τοιούτον κατόρθωμα εις μεταφραστήν. Αλλά μεταφράσεις τοιαύται ισοδυναμούν προς έργα πρωτοτύπου εμπνεύσεως, ο δε μεταφρα­ στής, μη αρκεσθείς εις την ωραίαν μετένδυσιν, συνώδευσε την ερ­ γασίαν του δια πλουσίων υπομνημάτων, σφραγισμένων με τον ιδιάζοντα εκείνον κριτικόν νουν, του οποίου πλούσια δείγματα κατέλιπεν ο προώρως αποθανών Κερκυραίος λογοτέχνης». Όμως άλλα είναι τΟ σημεία του άρθρου που αποκαλύπτουν την τεράστια εκτίμηση που ο Παλαμάς έτρεφε για τόν Foscolo. Είναι τα σημεία που αναφέρεται στη ζωή και στο έργο του. Αρχικά τονίζει την ελληνική καταγωγή του και τον συγκρίνει με τον Σολωμό: «0 φώσκολος εγεννήθη εις την Ζάκυνθον από Ζακυνθίαν μητέρα, και εις το ανθοζύμωτον νησί διήλθε τα πρώτα παιδικά και της εφηβικής ηλικίας του έτη. Ο ιταλόφωνος, αλλά περισσότερον Έλλην το πνεύμα παρ' όσον Ιταλός την γλώσσαν ποιητής εί­ ναι τέκνον της Ζακύνθου, ως ο Σολωμός. Αλλ' ο Σολωμός παρέμεινε πιστότερος εις την μεγάλην μητέρα, ενώ ο είκοσιν έτη πρεσβύτερος αυτού συντοπίτης διδάσκαλος, προώρως εκπατρισθείς, δεν κατώρθωσε να επανίδη τα πάτρια χώματα, και μέχρι της ώρας του θανάτου του εθωπεύετο από πλατωνικά όνειρα, μηδέποτε πραγματοποιηθέντα, επιστροφής εις εκείνην». Και συνεχίζει παρακάτω επιμένοντας να τονίζει την ελληνικότητα του Foscolo, συμπλέκοντας το όνομά του όχι μόνον με του Σολωμού αλλά και με του Κάλβου: «0 Φώσκολος εις τους ιταλικούς στίχους του δεικνύετ' Έλλην ποιητής, όσον και ο Σολωμός εις τους ελληνικούς του, ίσως περισσότερον του Σολω­ μού Έλλην, αν αποβλέψωμεν εις τεχνικός τινας λεπτομέρειας. Την αγάπην του δε προς τον τόπον όπου εγεννήθη, την εξεδήλωσεν ο Φώσκολος επανειλημμένως δΤ ωραίων λυρικών διαχύσεων εις τους στίχους του, τους οποίους φαίνεται ότι δεν είχεν εντε­ λώς λησμονήσει ο φίλος του και γραμματεύς του, ο ημέτερος Κάλβος, άλλος πάλιν μουσόληπτος γόνος της Ζακύνθου, ότε συνέθετε την λαμπρόν ωδήν του προς την γε­ νέτειραν». Και καταλήγει ο Παλαμάς, συγκεφαλαιώνοντας ως εξής τις σκέψεις του σχε­ τικά με τα ευάριθμα στιχουργήματα του ποιητή: «0 Φώσκολος, και κατά τούτο, άξιος να συγκριθή προς τον Σολωμόν, κατέλιπεν έργον, ελαχίοτου όγκου. Τα Μνήματα μό­ λις εκτυλίσσονται εις 250 στίχους, και αι Χάριζες είναι μικρόν απόσπασμα και αυταί. Σχεδόν τίποτε άλλο. Αλλ' εκέρδιοε την αθανασίαν, με την ευλογίαν της Ελληνικής Μούσης, παρά το πλευράν του Λεοπάρδη, ενός των μεγίστων ποιητών του αιώνος. Έλλην ποιητής ο Φώσκολος. Ίσως και ο Σολωμός δεν δύναται τελείως να νοηθή χω­ ρίς εκείνον». Αυτός ο τελικός έπαινος του ολιγογράφου Foscolo (και του επίσης ολιγογράφου Σολωμού) έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί γίνεται από τον πολυγραφότερο ίσως έλληνα ποιητή, που παραβλέπει την ποσοτική γλισχρότητα των στίχων μπροστά στην ποιότητά τους, που αντιπαρέρχεται την εκφορά τους στην ιταλική γλώσσα μπροστά στα βαθυστόχαστα μηνύματά τους και που δεν διστάζει να παραδεχτεί τις πνευματι­ κές οφειλές των κορυφαίων μας ποιητών Σολωμού και Κάλβου προς τον αντάξιο της ελληνικής (αλλά και της ιταλικής) Μούσας βάρδο. Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και οι δύο αυτοί μεγάλοι ποιητές μας, προφανώς εμπνευσμένοι από το παράδειγμα του συμπατριώτη τους, συνέθεσαν μεγάλο μέρος (αν όχι το μεγαλύτερο) της ποιητι­ κής παραγωγής τους στην ιταλική γλώσσα. Πάντως, σε επίρρωση των όσων ισχυρι-

0ΚΤΩΒΡΙ0Σ 2008 111

[

Δ IA B A Ζ Ο ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ζόιαν ο Παλαμάς για την ελληνικότητα του ομοτέχνου του, ας αναλογισθούμε το δίστιχο που συνέθεσε ο δάσκαλος του Foscolo Αντώ­ νιος Μαρτελάος (1754-1818), όταν διάβασε τους Τάφους: Του κάκου Φράγκο θέλ ο υ ν να σ ε κάμουνε, που είσαι Έλληνας, οι Τάφοι το φωνάζουνε.

1 «Πρόδρομοι και σκαπανείς. Πολυλάς και Καλοσγούρος» (Απαηα Β’ 105).

2 «Τσακαοιάνος» (Απαηα ΙΒ’ 490).

3 «Οράτιος» (Απαηα ΙΓ’ 292).

4 Για την ελληνικότητα του Foscolo, βλ. Filippo Maria Pontani, Foscolo e il greco moderno, Roma 1964.

5 «Ανόμνησις της Ζακύνθου (Απαηα Δ’ 519), «0 Κάλβος κΓ άλλη μια φορά» (Απαηα Η’ 556), «Τσακαοιάνος» (Απαηα ΙΒ' 487), «Οράτιος» (Απαηα ΙΓ 290).

6 «0 ποιητής Σολωμός» (Απαηα Β’ 494-495), «Τέχνης ιδέα. Α’. Σολωμός - Η ζωή και το έργο του» (Άπαντα ΣΤ’ 31, 32, 34, 38), «Η κριτική και ο Σολωμός» (Απαηα ΣΓ 89, 90), «Διονύσιος Σολωμός» (Άπαντα ΙΓ’ 417, 421, 422,424, 432).

7«Ποιητική τέχνη και γλώσσα» (Απαηα Η’ 9), «0 Βικτώρ Ουγκώ και η Ελλάς» (Απαηα Γ 231), «Φώτου Γιοφύλλη, “Αρχοντικά και άλλα ποιήματα”» (Απαηα ΙΔ’ 491).

3 «Κάλβος ο ζακύνθιος» (Απαηα Β’ 35-36), «0 Κάλβος κι άλλη μια φορά» Απαηα (Η’ 546, 548). ■

Ή βη Κ α ζαν τζή

Ο δ ο ν κ ιχ ω τικ ό ς

Foscolo χετικά με την εκλεκτική του συγγένεια με το θερβαντικό ιδαλγό ο Foscolo δή­ λωνε πως αισθανόταν μαθητής, φ ίλος και ίσως μακρινός απόγονος του Δον Κιχώ τη (επιστ. προς Cicognara, 15.6.1813)1. Η αντίξοη μοίρα του, η μελαγχολική του ιδιοσυγκρασία, ο πλάνης βίος, οι παθιασμένες αλλά άτυχες ερωτικές περιπέτειες, το αίσθημα του κοινωνικού/πατριωτικού χρέους και της ελευθερίας -που και αυτά ακόμα προολαμβάνουν τα χαρακτηριστικά του ερωτικού πάθους- όλα στοιχεία του χα­ ρακτήρα του, μέσα από ένα κλίμα (προ)ρομαντικής και συγχρόνως ανατρεπτικής, αυτοειρωνικής αντίληψης, τον έκαναν να ομολογεί συχνά αυτήν τη συγγένεια με τον πε­ ρίφημο λογοτεχνικό ουτοπιστή ιππότη. Μια συγγένεια που φτάνει μέχρι και την ταύ­ τιση των δύο ηρώων ακόμα και σε επίπεδο αφηγηματικής φωνής: με άλλα λόγια, η εμπλοκή των ονομάτων τους δημιούργησε το ψευδώνυμο Ούγος Κιχώτης (Ugo Chisciotte), μια persona που θα λειτουργήσει ως ετερώνυμο μαζί με άλλα που κατά καιρούς χρησιμοποίησε ο ποιητής. Η επιλογή και ο θαυμασμός του θερβαντικού έργου από τον Foscolo χρονολογείται από πολύ νωρίς, από τα νεανικά του χρόνια και τα νεανικά του διαβάσματα. Στα 1796,

Σ

112 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

ο δεκαοκτάχρονος ποιητής καταστρώνει ένα Σχέδιο μ ελέτη ς (Piano di studi). Το σχεδιάγραμμα, που βρέθηκε με δύο επιστολές του (Σεπτέμ­ βρης 1796) προς το βενετσιάνο φίλο τω ν νεανικών το υ χρόνων Tomaso Olivi, ήταν ίσως πληροφοριακό πάνω στα διαβάσματά του ή και συμβουλευτικό προς το φ ίλο του: μέοα στο Σχέδιο μ ελέτης, το όνομα του Θ ερβάντες συγκαταλέγεται ανάμεσα στα ονόματα άλλω ν κλασικών αλλά και σύγχρονων συγγραφέων. Στη συνέχεια οι επ ανειλημμένες αναφορές του ποιητή στο θερβαντικό ήρωα, αναφορές που καταγράφονται κυρίως μέσα στην προσωπική του α λληλογρα ­ φία και επανέρχονται διαρκώς σε όλη τη διάρκεια τη ς ζω ής του, επιβεβαιώνουν ότι η αίσθηση αυτής τη ς συγγένειας υπήρξε πραγματικά ισόβια. Καταχωρώ ενδεικτικά από τη ν αλληλογραφία του: - (επιστ. προς Felicia Porro Ciovio, 16.8.1808): καθώς ήμουν πάνω στο άλογο καθρε­ φτίστηκα στη λίμνη Πιάνο, και μου φάνηκε πως είδα α ν τί για μένα το φίλο μου τον Δον Κιχώτη, το ν Ιππότη τη ς Ελεεινής Μορφής, να περιπλανιέται αναζητώντας επώδυνες περιπέτειες.

- (επιστ. [προς άγνωστη), 16.8.1812): [η καρδιά μου) είναι ίσως πιο άρρω στη κι από την ασθενική και μελαγχολική μου όψη που με κάνει να μοιάζω με τον Ιππότη της Ελε­ εινής Μορφής.

- (επιστ. προς τη ν κοντέσα D' Albany, 18.12.1813): Η κατάσταση της Ιταλίας και ο μά­ ταιος δονκιχωτισμός μου με καλούν το γρηγορότερο σ το Βασίλειο (της Ιταλίας]. 0 μά­ ταιος δονκιχωτισμός το υ σχετίζεται μάλλον με τη ν ερω τική του περιπέτεια με την Maddalena Bignami, που το υ ενέπνευσε τη μία από τις τρεις ποιητικές του Χάριτες (Le Grazie).

- (επιστ. προς Cicognara, 15.6.1813): γεννήθηκα για κακή μου τύχη δονκιχωτικά τρα­ γικός.

- (επιστ. προς Quirina Mocenni Maggioti, 25.10.1813): τρελαίνομαι από το μεγάλο δον­ κιχωτικό μου έρ ω τα για τη ν πατρίδα, περισσότερο από ό,τι ο φτω χός μου Αίας. Αναφ έρετα ι στον ήρωα τη ς ομώ νυμης τραγωδίας του.

- (επιστ. προς Quirina Mocenni Maggioti, 20.12.1815): ο ζω γράφος έκα νε περισσότερο εκφραστική, από ό,τι πραγματικά είναι, τη ν δονκιχωτική μου όψη. Αναφέρεται σε πορ­ τρ έτο με μολύβι που του είχε κάνει ο τορινέζος ζωγράφος A. Cagliani.

- (επιστ. από το Hoettingen τη ς Ελβετίας προς τη ν κοντέσα D' Albany, 12.3.1816): μπορώ να πω πως εδώ έχω εκτίσει σ το όνομα τη ς δουλτσιναίας ελ ευ θερ ία ς μου την ποινή που είχε επιβάλει σ τον εα υ τό το υ ο Δον Κιχώτης για ένα χρόνο έν α μήνα και μια μέρα στα λιγό τερο ψυχρά βουνά τη ς Σιέρα Μορένα. Η αίσθηση όμω ς τη ς δονκιχωτικής το υ ιδιοσυγκρασίας φαίνεται πως ήταν διάχυτη και στον κύκλο τω ν φλω ρεντινώ ν λογιών (στον οποίο ο ίδιος είχε αποδώσει τον τίτλ ο της «Ακαδημίας τω ν Πυθαγόρειων»): Δίνοντας συμβουλές σε νεαρό φ ίλο του και προτρέποντάς τον να προκρίνει τη στάση μιας εκλογικευμένης ερω τικής συμπεριφοράς, σπεύ­ δει αμέσως να του επισημάνεί: προπαντός να μην τις πεις Ιτις συμβουλές] σε εκείνο το Πανδαιμόνιο τη ς «Ακαδημίας τω ν Πυθαγόρειων», που με αντιμετωπίζουν σαν έναν ερω τιάρη Δον Κιχώτη (επιστ. προς G. Serbelloni, 27.9.1813). Ένα μήνα πριν από το θάνατο του Foscolo, ο ισπανός κληρικός, λόγιος και ποιητής Miguel del Riego του στέλνει ισπανικά γλυκίσματα και ένα αντίτυπο του Δον Κιχώτη.

0 Miguel del Riego, με ενεργό αντιστασιακή δράση στο φ ιλελεύθερ ο συνταγματικό κίΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 113

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

νήμα ο ιη ν Ισπανία, μετά το ν ηρωικό και μαρτυρικό θάνατο του στρατηγού α δελφού το υ και αρχηγού το υ κινήματος (Rafael del Riego), είχε καταφύγει στο Λονδίνο, όπου η κοινή μοίρα του αυτοεξόριστου το ν έκανε να συνδεθεί στενά με το ν Foscolo. Η συ­ μπαράσταση το υ ιοπανού ιερέα προς τον ποιητή στα τελ ευτα ία δύσκολα χρόνια της αρρώστιας το υ υπήρξε πολύπλευρη και ουσιαστική. Το δώ ρο του, ένα από τα δηλω ­ μένα αγαπητά αναγνώσματα το υ Foscolo, μοιάζει να ανταποκρίνεται και να επισφρα­ γίζει τη ν ισόβια συναισθηματική συγγένειά του με το θερβαντικό ήρωα2. Εκτός όμω ς από τις σύντομες αναφορές του ίδιου ή άλλω ν για τη σχέση του με το θερβαντικό ήρωα, οι πιο εντυπωσιακές δονκιχωτικές στιγμές του Foscolo είναι αναμ­ φίβολα α υ τές που αποτυπώθηκαν, αλλά και διαμόρφωσαν, δύο στιχουργήματά του. Το πρώτο καταχωρείται ο ε μια επιστολή του, στις 15 Ιουνίου 1815, την οποία έσ τειλε σε φιλικό του ζευγάρι, στη Βενετία, στον κόντε Leopoldo Clcognara, ιστορικό και αρ­ γότερα καθηγητή τη ς γλυπτικής τέχνης, και στη σύζυγό του Lucietta. Τα χρόνια 1812-1813 ήταν για το ν Foscolo ένα ευχάριστο και αποδοτικό διάλειμμα στην ήδη πολυτάραχη ζωή του: Μένει στα περίχωρα της Φλωρεντίας, στο λόφ ο του Bellosguardo, γράφει και παρουσιάζει στη οκηνή το θεατρικό του Ricciarda, δουλεύει τις Χάριζες, μεταφράζει το Αισθηματικό τα­ ξίδι του Laurence Sterne, γνωρίζει την Quirina Mocenni M agiotti, τη γνωστή ως Donna Gentile, της οποίας η βαθιά εκτίμηοη και φιλία θα παραμείνει το στήριγμά του μέχρι το τέλ ο ς τη ς ζω ής του. Είναι ακόμα τα χρόνια τη ς συγκατοίκησής του με τον Κάλβο, τον οποίο είχε προσλάβει ως αντιγραφέα του, αλλά και ως παιδαγωγό του Στέφανου Βούλτσου, νεαρού ξα δέλφ ου του Foscolo. Όλο αυτό το κλίμα ευφορίας που διακατέχει την εποχή αυτή το ν Foscolo αντικατοπτρίζεται οτη μα­ κροσκελή, ανάλαφρη, ζεστή και φιλική επιστολή του προς το ζεύ γ ο ς τω ν βενετσιά νω ν φ ίλω ν του Cicognara. Μια εύθυμη διόθεαη που μεταβαίνει με φυσικότητα, όπως συνήθιζε ο Foscolo σε επιστολές του, από το ν πεζό στον έμ μ ετρ ο λόγο: με άλλα λ ό­ για μέσα στην επιστολή βρίσκονται ενσω ματω μένα και δύο στιχουρνήματά του. Το πρώτο, που α ποτε­ λ ε ί μια σατιρική καρικατούρα για το είδος του ζώου που ονομάζεται Δημοσιογράφος (αυτός είναι και ο καταληκτικός στίχος του στιχουργήματος), αφορά ένα ά λλο θέμα. Το αντιπαρέρχομαι σημειώνοντας μόνο τη στάση τη ς απόλυτης απαξίωσης ενάντια στις επιθέσεις τω ν δημοσιογράφων, τη ν οποία ο Foscolo προτείνει οτον παραλήπτη τη ς επιστολής του. Οι επιθέσεις εναντίον του Cicognara είχαν γίνει με αφορμή την έκδοση ενός βιβλίου του: η πρόταση το υ Foscolo πρέπει να συσχετιστεί και με τη στάση 114- ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

ΚΤΟΣ

του ίδιου, αφού είναι η εποχή που «κυοφορείται» η δική του Υπερκά­ λυψα, η οποία, ως γνωατόν, προέκυψε από τη ν (αρχική) ιδέα της προ­ σωπικής σάτιρας ενάντια στους διανοούμενους που δημοσιογραφούσαν. Στη συνέχεια τη ς επιστολής το υ ο Foscolo, με περίσσεια ελαφράδα πάντα, ενημερώ νει το ζεύγος Cicognara για τα κοσμικά γεγονότα του αριστοκρατικού φλω ρεντινού κύκλου, κατονομάζοντας ένα πλήθος επώνυμων κυριών. Έτσι, μετα ξύ άλλω ν συμβάντων εξομολογείται και τον έρω τά το υ για μια φλω ρεντινή κυρία: μια από εκείνες τις υπερήφανες και ακατά­ δεκτες, όπως τις αγαπούσε ο Πετράρχης. Τον έχει εντυπωσιάσει η ομορφιά της: είναι πραγματικά ωραία... Οι π ληροφορίες για τη ν τα υ τό τη τα τη ς όμορφης αλλά ακατάδε­ κτης κυρίας συγκλίνουν στο πρόσωπο τη ς Eleonora Nencini Pandolfini, που υπήρξε ένας μεγάλος, γεμά τος πάθος, έρω τας το υ Foscolo και η πρώτη από τις τρεις ιέρειες της ποιητικής σύνθεσης τω ν Χαρίτων. Γράφει λοιπόν ο Foscolo: Είμαι πράνματι ερω ­ τευμένος και ξαναγίνομαι ντροπαλός: και τις στιγμές που δ εν ερω τοτροπώ με τη Μ ελ­ πομένη, σαν μαθητής, φ ίλος και ίσως μακρινός απόγονος του Δον Κιχώτη [...], αρχίζω με τη φαντασία μου παρέα με το ν ένδοξο πρόγονό μου να περιπλανιέμαι σ 'α υτοΰ ς τους λόφους... Στο σημείο αυτό η εξομολόγηση το υ έρω τά του ολοκληρώ νεται με το δεύ τερ ο ποιητικό χωρίο τη ς επιστολής, που αφιερώ νεται ειδικά στην κυρία Cicognara.

0 Foscolo δηλώ νει τη διπλή πηγή του πονήματός του: το θερβαντικό κείμενο, αλλά και το ποίημα ενός αξιαγάπητου σικελού ποιητή: Προσφέρω στη Lucietta μια καντάδα (cantata) μίμηση από το ν ήρω α τη ς Μάντσα·. οι σκέψεις το υ είναι γνω στές γιατί τις δια­ βάζουμε στην ιστορία του α λλ ά και μέσα στα ποιήματα ενός αξιαγάπητου σ ικελού ποι­ ητή... Η καντάδα το υ Foscolo είναι μια ελεύ θ ερη απόδοση από το ποίημα Don C hisclottixou σύγχρονου τό τε σικελού ποιητή Giovanni Meli, περίφημου αντιπροσώπου τη ς αρκαδι­ κής ποίησης5. Η μετάφραση είναι από τη σικελική διάλεκτο στα ιταλικά. Το ποίημα του Meli, με τη σειρά του, α π οτελεί «μίμηση» τω ν γνωστών θερβαντικών στίχων που εμπ ε­ ριέχονται στο μυθιστόρημα το υ Δον Κιχώτη και συγκεκριμένα στο 26ο κεφάλαιο του πρώτου τόμου, που τιτλοφ ορείται «Όπου συνεχίζονται τα ερωτιάρικα καμώματα του Δον Κιχώτη στη Σιέρα Μορένα». Εκεί αναφέρεται πως ο Ιππότης της Ελεεινής Μορφής, κυριευμένος από θλίψη για το ν ανανταπόδοτο έρω τά του προς τη Δουλτσινέα, κατα­ φεύγει στα βουνά και γράφει ασταμάτητα στίχους πάνω στην άμμο και στους κορμούς τω ν δέντρω ν. Οι μόνοι διασω θέντες στίχοι είναι το περίφημο, πλέον, ερω τικό ποίημα που απαγγέλλει ο ήρωας Δον Κιχώτης για τη ν Δουλτσινέα. Μέσα στους στίχους αυ­ τούς ο ιππότης -και στιχουργός- συνδιαλέγεται με τη φύση, με το α φιλόξενο τοπίο γεμάτο βουνοκορφές, φαράγγια και βράχους, όπου η αγάπη του το ν έχει παρασύρει και τον χτυπά σαν καταιγίδα. Στη δίστιχη επωδό, που επανέρχεται και κλείνει τις τρεις στροφ ές το υ ποιήματος, παροτρύνει τη φύση να αφουγκραστεί το κλάμα του για την απουσία τη ς σκληρής Δο υλτσινέας από το Τοβόσο. Ας σημειωθεί εξαρχής πως και οι δύο μετα φ ορές του θερβαντικού ποιήματος, τόσο του Meli όσο και του Foscolo, είναι ελεύ θ ερ ες αποδόσεις σε σχέση με την αρχική πηγή, αλλά και μεταξύ τους. Και ακόμα, παρόλο που ο Foscolo υποδείχνει τη θερβαντική προ­ έλευση τη ς καντάδας του, βασίζεται ουσιαστικά (αλλά και πρωτοτυπεί") πάνω στο κεί­ μενο του αξιαγάπητου σ ικελού ποιητή. Έτσι, έχοντας ως υπόδειγμα τον Meli, προσθέ­ τει και προτάσσει δύο σ τροφ ές που λειτουργούν ως εισαγωγή, προσφέροντας τις απα-

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 115

ίΩ ]

. Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ραίτητες βασικές πληροφορίες που εμπεριέχονται στο 26ο κεφάλαιο του θερβαντικού κειμένου. Πρόκειται δηλαδή για τη ν περιγραφή του τοπίου αλλά και την παρουσίαση το υ ήρωα, ο οποίος στη συνέχεια απαγγέλλει τους ερω τικούς στίχους του που απο­ τε λ ο ύ ν και το κυρίως μέρος τη ς καντάδας. Από την ά λλη μεριά η διαφορετική προ­ σαρμογή αυτού το υ σκηνικού από τους δύο μεταφ ραστές επιβεβαιώνει τη διαφ ορε­ τική τους πρόσληψη: Ο άγριος τόπος τη ς Σιέρα Μορένα έχει αντικατασταθεί διαδοχικά. Έτσι, στην εκδοχή το υ Meli, εμφανίζεται ένα ήπιο σικελικό τοπίο που αναπαράγει την τυπική αρκαδική ατμόσφαιρα (βουνά, σπηλιές, πηγές, ρυάκια, λιγω μένες αύρες), ενώ οτη φωσκολική εκδοχή συναντάμε ένα ακόμα ηπιότερο τοσκανικό τοπίο (κληματαριές, βαλανιδιές, φ τελιές). Μέσα σε αυτόν τον διαδοχικά μετα λλαγμένο χώρο, τόσο ο σι­ κελικός όσο και ο τοσκανικός Δον Κιχώτης ζητούν από τη φύση όχι μόνο να τους αφουγκραστεί αλλά και να μεσολαβήσει προκειμένου το ερω τικό τους μήνυμα να φτάσει στη σκληρή και αγαπημένη το υς θεά, τη Δουλτσινέα. Αναμφισβήτητα η πιο ουσιαστική παρέκκλιση τη ς φωσκολικής εκδοχής, που σηματο­ δ ο τεί και το αρχικό τη ς κίνητρο, είναι η αλλαγή του προσώπου του ήρωα και στιχουργού τη ς ερω τικής καντάδας: ο θερβαντικός και ο σικελικός Δον Κιχώτης έχουν παρα­ χωρήσει τη θέση το υ ς οτον Ούγο Κιχώτη (Ugo Chisciotte). Είναι το ετερώ νυμο του Foscolo, ένας ά λλος ήρωας και οτιχουργός με εν τονότερο πάθος. Η φόρτιση αυτού του πάθους αποτυπώνεται μέσα από τη λεκτική εκφορά, αλλά και από τις μετρικές αλλαγές, δηλαδή από τον τ ε ­ μαχισμό του αρμονικού μακρόσυρτου σικελικού οκτάστιχου, οε δύο τετράστιχα, με τη δίστιχη επωδό να επανέρχεται στο τέλ ο ς κάθε δεύτερου τετράστιχου4. Για να συμπληρω θεί το ιστορικό της σχέσης του Foscolo με την ποίηση του Meli, αξίζει να θυμί­ σουμε μια παράλληλη στιγμή του Κάλβου. Είναι γνωστό ότι η ενασχόληση του Foscolo με τον Meli στάθηκε αφορμή για να επιδοθεί, την ίδια εποχή, και ο Κάλβος στη μεταφορά (από τη σικελική διά­ λ εκτο στα ιταλικά) οκτώ «εκλογών» του σικελού ποιητή, από τη ν συλλογή Buccolica. Ο Foscolo είχε επικρίνει δριμύτατα τον Κάλβο για την προτίμησή του στην καθαυτό αρκαδική ποίηση του Meli, παροτρύνοντάς τον να ασχοληθεί περισσότερο με την κλασική γραμματεία (επιστ. προς Andrea Calbo, 17.12.1815). Σήμερα πάντως εκτιμάται πως η επαφή του Κάλβου με τη μελω δική ειδυλλιακή προρομαντική ποίηση του Meli α π οτέλεοε μια γό­ νιμη άσκηση και συνετέλεσ ε στη διαμόρφωση του ποιητικού του ύφους οτην κατοπινή του παρα­ γωγή5. Το δ εύτερ ο οτιχούργημα στο οποίο ο Foscolo υπο­ γράφει με το ψευδώνυμο Ούγος Κιχώτης είναι το 1 1 0 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

ΚΤΟΣ ΒΙΒΛΙΑ |

Σατιρικό ποίημα σ το ν κύριο Naldi (Capitolo al Signor Naldi). To ποίημα έχει το χαρακτήρα απαντητικής επιστολής και είναι γραμμένο μέσα τους πρώτους μήνες από τη ν άφιξη το υ ποιητή στο Λονδίνο, το Σε­ πτέμβρη το υ 1816. Το απλό καθημερινό περιεχόμενό το υ και ο ε ξί­ σου προφορικός και σατιρικός λόγος το υ βρίσκονται ήδη στον αντί­ ποδα τη ς επ ιτηδευμένης μετρικής το υ μορφής, αφού το στιχούργημα είναι γραμμένο σε (δέκα) δαντικές τερτσ ίνες (με πλεκτή ομοιοκατα­ ληξία). Μάλιστα ο α κροτελεύτιος στίχος, που συμπληρώνει τη ρίμα τη ς τελ ευτα ία ς τερταίνας, μπαίνει ως υπογραφή το υ αποστολέα: Ούγος Φώσκολος ο επονομαζόμενος Ούγος Κιχώτης lUgo Foscolo d e tto Ugo Chisciottel. Η απαντητική αυτή επιστολή προς το ν κύριο Naldi -σχεδίασμα με α ρκετές διορθώσεις και αμφίβολα ση­ μεία - βρέθηκε στα κατάλοιπα το υ ποιητή και δ εν υπάρχουν ενδείξεις αν τελικά είχε σ τα λεί στον παραλήπτη τη ς ή αν είχε μείνει ανεπίδοτη. Το περιεχόμενό τη ς μας μ ε­ τα φ έρει σε ένα ά λλο κοσμικό σαλόνι, στο Λονδίνο, όπου φαίνεται πως σύχναζε ένας ιταλικός κύκλος τη ς εποχής. Είναι το σαλόνι το υ μπολονέζου Giuseppe Naldi, ενός κω­ μικού ηθοποιού που διέμ ενε για αρκετά χρόνια στην αγγλική πρωτεύουσα. 0 Foscolo, σε επιστολή το υ (γραμμένη δια χειρός Κάλβου) προς το ν ιταλό νομομαθή Giuseppe Binda, που και α υτός είχε καταφύγει ως πολιτικός φ υγάς στο Λονδίνο, γράφει πως σύ­ χναζε στο σπίτι το υ Naldi, όπου όμως, όπως συνήθιζε, απείχε από τις συζητήσεις. Δια­ σκέδαζε μονάχα βλέποντας το υ ς ά λλο υ ς να παίζουν χαρτιά (επιστ. προς Giuseppe Binda, 28.10.1816). Η κοσμική και ανάλαφρη ατμόσφαιρα του σαλονιού ευνοούσε τη δονκιχωτική φιγούρα το υ ποιητή. Η ιστορία πάντως τη ς σχέσης του ποιητή με τη ν οι­ κογένεια Naldi και τα προξενιά που το υ κάνανε, όπως προκύπτει και από το ποίημα, είχε μια άδοξη συνέχεια. Μετά από αρκετόν καιρό η Quirina Mocenni M agiotti του απηύθυνε ένα αυστηρό γράμμα (επιστ. 2.3.1819): είχε φτάσει στην Ιταλία η φήμη για έναν πιθανό γάμο το υ ποιητή με τη ν πλούσια, αλλά μόλις δεκαεξάχρονη, νόθη κόρη του Naldi. Η Donna Gentile το υ εφισ τούσε τη ν προσοχή, επικαλούμενη τη δεδομένη αξιοπρέπειά του. 0 Foscolo τη διαβεβαίωνε πως α μέσως μόλις αντιλήφ θηκε τις προθέσεις τη ς οικογένειας είχε σπεύσει να απομακρυνθεί. Συμπλήρωνε μάλιστα και τη ν πληρο­ φορία πως και ο Κάλβος τη ν ίδια εποχή ήταν ένα ακόμα θύμα αυτής τη ς σκευωρίας (επιστ. 16.3.1819). Συνοψίζοντας, διαπιστώνουμε τα εξή ς: Το πρώτο στιχούργημα, η μίμηση του Meli, δεν είναι μόνο ένα μεταφραστικό γύμνασμα. Η ταύτιση το υ Foscolo με το θερβαντικό ήρωα και η ερω τική και ψευδοηρωική ατμόσφαιρα ιπποσύνης α π οτελούν έναν τρόπο έκφ ρα­ σης σε μια ακόμα δημιουργική λυρική ερω τική σύνθεση το υ Foscolo για την ιέρειά του, την Nencioni. Στο δ εύ τερ ο στιχούργημα η πεζότητα το υ καθημερινού πρακτικού πε­ ριεχομένου και οι εκφράσεις μια τυπικής αβροφροσύνης που διαπλέκονται με την υψηλή μετρική εκφορά δίνουν το ν τό νο το υ γελοίου, τη ς ματαιότητας και τη ς αυτοειρωνίας, σκιαγραφώντας μιαν ακόμα διάσταση τη ς δονκιχωτικής persona του Foscolo. Διαπιστώνεται λοιπόν ότι οι αναφορές στον Δον Κιχώτη δ εν αποδεικνύουν απλά τη γνώση που είχε ο Foscolo αναφορικά μ ε το έργο το υ Cervantes, αλλά κυρίως κατα­ δείχνουν για ακόμα μια φορά τη ν ουσιαστική πρόσληψη τω ν λογοτεχνικών προτύπων, τα οποία ο ιταλός ποιητής ενσω ματώ νει δημιουργικά τόσο στο έργο του όοο και στην προσωπική το υ ζωή.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 117

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

[Κ α ντάδ α -1 8 1 3 1 Κάτω από μια γέρικη βαλανιδιά που άπλω νε πάνω απ' το γκρεμό τη φυλλωσιά της μ ε το πρόσωπο κρυμμένο στην παλάμη ο Ούγος Κιχώτης καθόταν μελαγχολικός: μια γερτή κληματαριά που τα κλαδιά τη ς ένω νε με τη βελανιδιά και τη φ τελιά, το υ έπ λεκε ένα θόλο πάνω απ' το κεφάλι. Ξεκουραζότανε νωχελικά το μέγα ξίφ ος ανάμεσα στα χόρτα και τη σκόνη- στον πράσινο κορμό ήταν ακουμπισμένο το κοντάρι το υ πολέμουπαραμάσχαλα έχει τη ν ασπίδα και τη ν περικεφαλαία καταγής. Σαν σύννεφα γεμάτα ενοχλητικά ζωύφια μικροσκοπικά, κοπαδιαστά σε σμήνη η σκέψη το υ έρω τα του 'σ τελ ν ε τα βάσανα μες στο μυαλόσαν ηφαίστειο που κοχλάζει, έβγαζε καπνούς ανάμεσα σε στεναγμούς και φλόγεςκι όπως ολόγυρα τα δάση και οι κοιλάδες βουβές, ασάλευτες, θλιμ μένες, στέκονταν θ εα τές στο σκηνικό, με το τραγούδι α υτό ξεθύμα ινε το πόνο του. Βουνά και λόφοι πολύ λιγότερο σκληρά απ' τη ν περήφανη καρδιά μίας θεάςσπηλιές και δάση, καταφύγια σκοτεινά τη ς ζω ής μου που όλο δραπετεύει. Ω, γλιτώ στε με από το ν Έρωτα που μ ε κυνηγά για να μου πάρει τη ν καρδιάκαι το ν σ τέλνει η θεά μου η αγαπητή μου Δουλτσινέα. Αύρες χλιαρές και λάγνες, ω, πιο παγερά φυσήξτεδ είξτε έ λ ε ο ς και δροσίστε τις πυρω μένες κι ανοιχτές πληγές μου. Κι αν μεσ τές είσ τε απ' αγάπη, γιατί μόνο εμένα καίτε κι α π οφ εύγετε τη θεά μου, τη ν αγαπητή μου Δουλτσινέα;

118 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Ποταμάκι που αργά κυλάς και με κρυσταλλένιο κύμα το παράπονό σου απλώνεις μες στα δάση και το υ ς λόφους· πες μου εσύ, πες μου αν ποτέ θα 'βρω ησυχία απ' τις συμφορές μου· τρέχα ρώτα τη θεά μου την αγαπητή μου Δουλτσινέα. Χαριτωμένα πουλιά που σε χαρούμενα σμήνη το πρωί σαν πρωτοφέξει, οτον όμορφο ανοιξιάτικο ήλιο π λέκετε ύμνους για το ν έρωτα· ω, δανείστε μου τα λόγια τρυφ ερά γλυκά και παραπονεμένα, τη θεά να εξευμενίσω την αγαπητή μου Δουλτσινέα. Απ' τα βάραθρα όπου περιπλανιέμαι, πικρή, χαριτωμένη μου αγάπη, ο αέρας που αναπνέω μεσίτης έρχεται σ' εσένα. Τον πόνο μου ένας στεναγμός σ' εσένα φέρνει, το ν στέλνει ο Δον Κιχώτης, σ' εσέ θεά μου, σ' εσένα αγαπητή μου Δουλτσινέα.

[Σ α τιρ ικ ό ποίημα σ το ν κ ύ ρ ιο N a ld i -1 8 1 6 1 Αγαπητέ μου κύριε Naldi, μόλις τώρα, που είναι έντεκα και τέτα ρ το η ώρα, το μπιλιετάκι σας κατέφτασε απάνω στη στιγμή που ένα γράμμα μου είχα στείλει στον Bonelli για κάτι λεφτουδάκια που έχω να λαμβάνω απ' τη Ζυρίχη· τη ν πρόσκληση πρέπει να δεχτώ του κυρίου Bonelli να τον ευχαριστήσω· αύριο όμως κάνοντας τη ν τιμή σε οικοδεσπότη και πουλιά

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 113>

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

θα το ν ευχαριστήσουμε καλύτερα. Αν νομίζετε πως αύριο χωρίς εσάς δ ε θα 'πρεπε να πάω κατά τις π έντε να με π εριμένετε στο σπίτι σας.· το δρόμο να μου δ ε ίξε τε γιατί μπορεί και να χαθώ από τα μέρη αυτά μονάχα τ ' όνομα γνωρίζω. Στη χαριτωμένη κόρη σας μα και σ' εκείνη, τη μάντισσα που ρίχνει τα χαρτιά δώ στε παρακαλώ τα σέβη μου. Πέστε τη ς μια σύζυγο να μου 'βρει όμορφη, υγιή, λιγάκι πλούσια και μ' όλα τα καλά προσόντα π 'α νέφερα ψες βράδυ. Για τη νύφη και για μένα σπίτι να εξασφαλίσει: και να μου φ τιάξουνε μια δωδεκάδα πουκαμίσες, ορίστε και το δείγμα Τις ήθελα από ύφασμα εξαιρετικό, κι ανθεκτικές πολύ, μέρα και νύχτα να φοριούνται, πρωί και βράδυ, και ώς ότου ζω να μη χαλάσουν, κύριε Naldi μου σας χαιρετώ: το ν εα υ τό μου θεω ρώ δού λο σας ταπεινό και φίλο Ούγος Φώσκολος ο επονομαζόμενος Ούγος Κιχώτης

Η μετάφραση αποδίδει τα νοήματα κατά λέξη.

10ι αναφορές στις επιστολές του Foscolo παραπέμπουν στο: Edizione Nazionale delle Opere di Ugo Foscolo, τμ.

XIV-XXII, Epistolario (Φλωρεντία: Le Monnier, 1970). ! Βλ. σχετικά: Σαράντης Αντίοχος, «II buon canonico, ένας ισπανός κληρικός φίλος του Ούγου Φώσκολου στο Λον­ δίνο», Επτανησιακά Φύλλα, ΚΖ, 3-4, Ζάκυνθος, Φθινόπωρο-Χειμώνας 2007, ο. 654-665. s 0 αβάς Giovanni Meli (1740-1815), γιατρός και καθηγητής Χημείας στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμο, υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς σικελούς ποιητές. Τα έμμετρα έργα του σε απλή τοπική διάλεκτο ανήκουν στην αρκα­ δική ποίηση, συνδυάζοντας το λογοτεχνικό είδος της εποχής με μια έμφυτη αγάπη και έμπνευση από την αγρο­ τική ζωή.

4 Βλ. σχετικά: Carmelo Musumarra, «Ugo Foscolo traduttore di Giovanni Meli», Siculorum Gymnasium, Universita di Catania, Ιανουάριος-Ιούνιος 1948, o. 300-307.

5 Βλ. σχετικά: Mario Vitti, A. Kalvos e i suoi scritti in italiano (Νάπολη: Istituto Universitario Orientale, 1960), ιδιαί­ τερα οι σελίδες 29-33 και 175-226. Maria Caracausi, «Η ιταλική μετάφραση του Κάλβου από τα σικελικά ποιή­ ματα του Giovanni Meli», Πρακτικά 12ου Συμποσίου Ποίησης: Ανδρέας Κάλβος, επιμ. Σ. Λ. Σκαρτσής (Πάτρα: Αχαϊκές Εκδόσεις, 1994), σ. 113-119. ■

120

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

HELM UT KRAUSSER

ΕΡΩΣ "Ενα μυθιστόρημα για τά λε­ πτά όρια μεταξύ άγάπης, πά­ θους και ψευδαίσθησης καί, συνάμα, γιά τον καταστρο­ φικό 20ό αιώνα. Δυο άνθρω­ ποι, ένας άνδρας-κυνηγός καί τό αξιολάτρευτο θήραμά του, σ ’ ένα παιχνίδι κρυφτού, δια­ σχίζοντας τη Γερμανία κατά τή μεταπολεμική περίοδο.

© ΙΝ ΔΙΚ Τ Ο Σ

ΒΙΒΛΙΑ

www.indiktos.gr

ΔΕΛΤΙΟ ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑΣ

IΟΥΛΙΟΥ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2008 Επιμέλεια: ΘοΒωρής Πέρσ ης

122

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

ΕΛ ΛΗ Ν ΙΚ Η ΠΕΖΟ ΓΡΑ Φ ΙΑ Αργυρίου Πέτρος: Τα άγρια ζώα της πόλης (Π. Μποζινάκπς, Ελεύθερος Τύπος, 24.8.08) Αστερής Γιάννης: Θύελλα (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 12.7.08) Αυδίκος Βαγγέλης: Η κίτρινη ομπρέλα (Γ. Περαντωνάκης, Ελευθεροτυπία, 22.8.08) Βλαντής Νίκος: Λήθη (Κ. Κατσουλάρης, Ελεύθερος Τύπος, 6.7.08, Β. Χατζηβασιλείου, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 6.7.08, X. Χρυσόπουλος, Αυγή, 13.7.08, Γ. Περαντωνάκης, Ελευθεροτυπία, 18.7.08) Βόρνινγκ Αγγελική: Η Ανδριάνα και τα κεριά (Κ. Παπαγεωργίου, Ελευθεροτυπία, 18.7.08) Γκάκας Σέργιος: Στάχτες (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 20.7.08, Γ. Παηασωτηρίου, Βραδυνή, 23.8.08) Δεληγιώργη Αλεξάνδρα: Μια δική σου ζωή (Β. Ζωγράφου-Πόνσε, Αυγή, 13.7.08, Μ. θεοδοσοπούλου, Η Εποχή, 13.7.08) Δενδρινός Γιώργος: Απ' τα κόκαλα βγαλμένα (X Ποντίδα, Τα Νέα, 26.7.08) Δημητριάδης Δημήτρης: Insenso (Γ. Ξενάριος, Ελευ­ θεροτυπία, 25.7.08) Δούκα Μάρω: Οι λεύκες ασάλευτες (Γ. Ξενάριος, Ελευθεροτυπία, 29.8.08) Ζουργός Ισίδωρος: Η αηδονόπιτα (Σ. Σκαλίδη, Βρα­ δυνή, 30.8.08) Καραγάτοη Μαρίνα: Το ευχαριστημένο ή οι δικοί μου άνθρωποι (Γ. Ααδραχάς, Εξπρές, 6.7.08, Α. Βιοιωνίτης, Το Βήμα, 6.7.08) Καραποστόλης Βασίλης: Το χάρισμα (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 25.7.08) Κοροβέσης Περικλής: Γύρω από το νησί η θάλασσα (Γ. Σχίζας, Η Εποχή, 13.7.08) Κουμιώτου Αδαμαντίνη: Της αγάπης θάλασσα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 13.7.08) Κούρτοβικ Δημοσθένης: Τι ζητούν οι βάρβαροι (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 11.7.08, Λ. προγκίδης, Τα Νέα, 30.8.08) Κώτσιας Τηλέμαχος: Τεκμήριο αθωότητας (Κ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 6.7.08) Ααμπρίδης Σπύρος: Οι δράκοι (Κ. Κατοουλάρης, Ελεύθερος Τύπος, 17.8.08) Μακριδάκης Γιάννης: Ανάμισης ντενεκές (Μ. Μό­ σχος, Καθημερινή, 5.8.08) Μαμαλούκας Δημήτρης: Η χαμένη βιβλιοθήκη του Δημητρίου Μόστρα (Γ. Βέης, Ελευθεροτυπία, 25.7.08) Μαντά Λένα: Η άλλη πλευρά του νομίσματος (Κ. Κατσουλάρης, Ελεύθερος Τύπος, 10.8.08) Μαραγκόπουλος Άρης: True love (Μ. Μοίρα, Αυγή, 3.8.08, Ε. Γκίκα, Έθνος, 3.8.08) Μάρκαρης Πέτρος: Παλιά, πολύ παλιά (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 26.7.08, Κ. Καρακώτιας, Ελεύθε­ ρος Τύπος, 27.7.08, Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθερο­

τυπία, 8.8.08) Μαρούδας Γιάννης: Η μυστική βιβλιοθήκη της Πη­ νελόπης Γκαβογιάννη (Κ. Καρακώτιας, Ελεύθερος Τύπος, 13.7.08) Μηλιώνης Χριστόφορος: Τα πικρά γλυκά (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 13.7.08) Μιχαηλίδης Μάριος: 0 οοτεοφύλαξ (Κ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 17.8.08) Μπουραντάς Δημήτρης: Όλα σου τα 'μαθα, μα ξέχασα μια λέξη (Ε. Γκίκα, Έθνος, 31.8.08) Παναρέτου Αννίτα: Η παρηγοριά των επιστολών σου... (Ε. Χουζούρη, Ελευθεροτυπία, 4.7.08, Γ. Βέης, Καθημερινή, 29.7.08) Παπαμιχάλης Χρήοτος: Maybe (Ε. Γκίκα, Έθνος, 17.8.08) Ρούσσος Τάοος: Η νουβέλα ίΧ. Σπυροπούλου, Κα­ θημερινή, 22.7.08) Σκαλίδη Σταυρούλα: Προδοσία και εγκατάλειψη (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 17.8.08, Κ. Καρακώτιας, Ελεύθερος Τύπος, 24.8.08, Λ. Πανταλέων, Ελευθε­ ροτυπία, 29.8.08)) Σπηλιώτη Χρύσα: Χαμένο δίκιο (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 9.8.08) Σπυροπούλου Χρύσα: Το μυστικό της λίμνης (Γ. Βέης, Αυγή, 3.8.08) Σταμάτης Αλέξης: Βίλα Κομπρέ (Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή, 10.8.08) Συλλογικό: Ελληνικά εγκλήματα (Α. Νταραδήμου, Ελεύθερος Τύπος, 6.7.08, Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 19.7.08) Τζαμιώτης Κωνσταντίνος: Η εφεύρεση της σκιάς (Ν. Παναγιωτόπουλος, Ελεύθερος Τύπος, 17.8.08, Ε. Γκίκα, Έθνος, 24.8.08) Τζανακάρη Βάσια: Έντέκα μικροί φόνοι (Τ. Δημη­ τρούλια, Καθημερινή, 3.8.08) Τριανταφύλλου Σώτη: Λίγο από το αίμα σου (Λ. Καζαντζάκη, Αυγή, 17.8.08) Τριαντάφυλλου Σώτη: Αφρικανικό ημερολόγιο (Μ. Ντεκάστρο, Τα Νέα, 19.7.08) Τοίρος Πόνος: Φέρτε μου το κεφάλι της Μαρίας ΚένσοραΙΤ. Κοντός, Ελευθεροτυπία, 1.8,08) Χατζητάτσης Τάσος: Ασκήσεις μνήμης (θ. Μαρκόπουλος, Αυγή, 10.8.08, Ε. Γαραντούδης, Τα Νέα, 30.8.08) Χριστοφορίδης Χάρης: ΡέιβενΣίτυ (Α. Νταραδήμου, Ελεύθερος Τύπος, 31.8.08) Χωμενίδης Χρήοτος: Το σοφό παιδί (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 13.7.08) ΞΕ Ν Η ΠΕΖΟΓΡΑ ΦΙΑ Άμποτ Ελίζαμπεθ: Οι μετρέσες (Η. Μαγκλίνης, Κα­ θημερινή, 6.7.08) Άχερν Σεσίλια: Σ' ευχαριστώ για τις αναμνήσεις (Σ. Λούκα, Βραδυνή, 10.8.08) Βάλζερ Μάρτιν: Η στιγμή του έρωτα (Ε. Γιαννοπούλου, Καθημερινή, 17.8.08) Βόλπι Χόρχε: Το τέλος της τρέλας (Σ. Κακουριώτης, Αυγή, 13.7.08) Γκετζ Ντενί: Μηδέν (Γ. Βέης, Ελευθεροτυπία, 11.7.08) Γκουτιέρες Πέδρο Χουάν: Στην καρδιά της Κούβας (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 13.7.08, Τ. Γουδέλης, Ελευ­

θεροτυπία, 29.8.08) Γκρένβιλ Κέιτ: Το ρυοτικό ποτάμι (Κ. Ματσούκας, Ελευθεροτυπία, 117.08, Μ. Μοδινός, Τα Νέα, 19.7.08) Γουέι Λιανγκ Νταϊάν: Το κινέζικο πετράδι (Τ. Βασιλειάδου, Ημερηοία, 19.7.08) Δουμάς Αλέξανδρος: 0 κόμης Μοντεκρίοτο (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 17.8.08) Καλβίνο Ίταλο: Οι δύσκολοι έρωτες (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 29.8.08) Κέλμαν Ντάνιελ: Εγώ και ο Καμίνοκι (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 2.8.08) Κέρουακ Τζακ: Πικ (Σ. Σχαυρόπουλος, Καθημερινή, 31.8.08) Λε Καρέ Τζον: Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 20.7.08, X. Σπυροπούλου, Κα­ θημερινή, 20.7.08) Λέβιανχ Κερτ: Το ημερολόγιο μιας μοιχαλίδας (Σ. Λούκα, Βραδυνή, 3.8.08) Λερουά Ζιλ: Ένσ μπλουζ για τη Ζέλντα (Σ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 26.7.08) Λιανγκ Νταϊάν Γουέι: Το κινέζικο πετράδι (Ε. Μπέλλα, Βραδυνή, 9.8.08) Μαρτίνες Γκιγιέρμο: Η ακολουθία της Οξφόρδης (Μ. Καραγιάννης, Αυγή, 20.7.08) Μαρτίνες Γκιγιέρμο: Σχετικά με τον Ροδερέρ (Β. Πεσμαζόγλου, Τα Νέα, 26.7.08, Τ. Γουδέλης, Ελευθε­ ροτυπία, 1.8.08) Μάτσουριν Τσαρλς: Μέλμοθ ο περιπλανώμενος (Ε. Κουλιζάκη, Ελευθεροτυπία, 1.8.08) Μαχφούζ Ναγκίμπ: Καφενείο Καρνάκ (Β. Πεσμαζόγλου, Τα Νέα, 16.8.08) Μιγιάμπε Μιγιούκι: Πύρινη άμαξα (Γ. Κορδομενίδης, Καθημερινή, 13.7.08) Μίτσελ Ντέιβιντ: Μαύρος κύκνος (Ε. Καρκίτη, Αγγε­ λιοφόρος, 13.7.08, Λ. Κονομάρα, Ελεύθερος Τύ­ πος, 20.7.08)) Μουρακάμι Χαρούκι: Σπούτνικ αγαπημένη (Ε. Γκίκα, Έθνος, 6.7.08) Μπανκς Ράσελ: American darling (Σ. Λούκα, Βραδυνή, 6.7.08, Α. Μπιρμπίλη, Athens Voice, 24.7.08) Νόορτ Σύσκια; Λυκοφιλίες (Τ. Δημητρούλια, Καθη­ μερινή, 24.8.08) Ντι Μωριέ Δάφνη: Μετά τα μεσάνυχτα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 10.8.08, Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 16.8.08) Ντοστογιέφσκι Φιοντόρ: 0 κροκόδειλος και ο τίμιος κλέφτης (Τ. θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 23.8.08) Ντουμένκ Φιλίπ: Ποιος σκότωσε την Έμμα Μποβαρύ; (Σ. Νικολαΐδου, Τα Νέα, 2.8.08) Ρομπ - Γκριγιέ Αλέν: Ένα αισθηματικό μυθιστόρημα (Ε. Κουλιζάκη, Ελευθεροτυπία, 11.7.08, Ε. Γιαννοπούλου, Καθημερινή, 13.7.08) Ράσα Ισαάκ: Το μάταιο χθες (Λ. Πανταλέων, Ελευ­ θεροτυπία, 18.7.08) Σαβιάνο Ρομπέρτο: Γόμορρα (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 6.7.08, Τ. Βασιλειάδου, Ημερήσια, 12.7.08, Δ. Μαρίτσας, Ελεύθερος Τύπος, 27.7.08) Σάμπρα Αλεχάντρο: Μπονσάι (Τ. Δημητρούλια, Κα­ θημερινή, 20.7.08) Σερζ Βικτόρ: Υπόθεση Τουλάγιεφ (Γ. Βαϊλάκης, Ημερησία, 1.8.08)

Σκάρμετα Αντόνιο: Οχορός της νίκης (Τ. Δημητρού­ λια, Καθημερινή, 31.8.08) Σνίτσλερ Άρτουρ: Η κυρία Μπέρτα Γκάρλαν (X. Σπυροπούλου. Καθημερινή, 17.8.08) Σομόθα Χοσέ Κάρλος: Η θεωρία των χορδών (Τ. Βασιλειάδου, Ημερήσια, 14.8.08) Στόλεσεν Γκούναρ: Στο σκοτάδι όλοι οι λύκοι είναι γκρι (Μ. Μοδινός, Τα Νέα, 2.8.08, Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία,8.8.08, X. Σπυροπούλου, Καθημε­ ρινή, 10.8.08) Φλιν Τζίλιαν: Αιχμηρά αντικείμενα (Μ. Αθανασοπούλου, LifoAthina, 17.7.08) Χάϊσμιθ Πατρίτσια: Το αγόρι που ακολουθούσε τον Ρίπλεί (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 18.7.08, Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 19.7.08) Abbot Edwin: Flatland, η επιηεδοχώρα (Ε. Πασαμιχάλη, Ελεύθερος Τύπος, 17.8.08) Achebe Chinua: Μυρμηγκοφωλιές στη Σαβάνα (θ. Γρηγοριάδης, Τα Νέα, 12.7.08) Adair Gilbert: Μυστήριο στο χιόνι (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 27.7.08) Ambler Eric: Ο Λεβαντίνος (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 23.8.08) Bulgakov Mikhail: Τα μοιραία αυγά (Τ. θεοδωρόηουλος, Τα Νέα, 12.7.08, Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 22.8.08) Cortazar Julio: Το βιβλίο του Μανουέλ (Σ. Νικολαϊδου. Τα Νέα, 12.7.08) Dantec Maurice: Η κόκκινη σειρήνα (Τ. Δημητρού­ λια, Καθημερινή, 17.8.08) De Salmand Paul: Ένα βιβλίο για πέταμα (Β. Πεσμαζόγλου, Τα Νέα, 19.7.08) Enzensberger Hans Magnus: Η Ιωσηφίνα κι εγώ (Τ. θεοδωρόπουλος. Τα Νέα, 26.7.08) Frisch Max: Στίλερ (Κ. Καλφόπουλος, Καθημερινή, 6.7.08) Hamid Mohsin: Ο απρόθυμος φονταμενταλιστής (θ. Γρηγοριάδης, Τα Νέα, 2.8.08) Irving Clifford: Η απάτη (Ν. Κουνενής, Αυγή, 20.7.08) Jian Ma: Ο μακαρονοποιός (Δ. Μπόμπας, Καθημε­ ρινή, 24.8.08) Kennedy A. L.: Day (Θ. Γρηγοριάδης, Τα Νέα, 19.7.08) Lale David: Τελευταίος σταθμός Σαλίνα Κρους (θ. Γρηγοριάδης, Τα Νέα, 30.8.08) Lamar Jake: Είχαμε ένα όνειρο (Σ. Νικολαΐδου, Τα Νέα, 26.7.08) Le Fanu Joseph Sheridan: Καρμίλλα (Π. Τατσόπου­ λος, Τα Νέα, 26.7.08) Marai Sandor: Εμείς κι αυτός (Β. Πεσμαζόγλου, Τα Νέα, 23.8.08) Millas Juan Jose: Λάουρα και Χούλιο (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 25.7.08) Mones Nicole: Ο τελευταίος κινέζος σεφ (Β. Πεσμα­ ζόγλου, Τα Νέα, 9.8.08) Morris William: Το πηγάδι στο τέλος του κόσμου (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 5.7.08) Murakami Ryu: Σχεδόν διάφανο γαλάζιο (Μ. Μοδινός. Τα Νέα, 30.8.08) Oz Amos: Η νύχτα του συγγραφέα (Σ. Νικολαΐδου,

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 1 2 3

[

δ ι α β α ζ ω ] Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Τα Νέα, 5.7.08, Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 13.7.08) Paco Ignacio Taibo II: Μερικά σύννεφα (Π. Μάρκαρης, Τα Νέα, 9.8.08) Peace David: Χίλια εννιακόσια εβδομήντα τέσσερα (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 17.8.08) Pierrat Emmanuel: Η βιομηχανία του σεξ και του τη­ γανητού φαριού (Σ. ΝικολαΤδου, Τα Νέα, 19.7.08) Rouart Jean Marie: Το σκάνδαλο (Γ. Βέης, Ελεύθε­ ρος Τύπος, 20.7.08) Savage Sam: Φέρμιν (Σ. ΝικολαΤδου, Τα Νέα, 16.8.08) ΠΟ ΙΗΣΗ Βρειτός Σπύρος: Συνέβη (Μ. Cazzulo, Καθημερινή, 15.7.08) Κυπαρίσσης Πόνος: Το χώμα που μένει (X. Σπυροπούλου, Καθημερινή, 19.8.08) Μουλαγιάννης Κωνσταντίνος: Ατοπία (Σ. Τσούπρου, Καθημερινή, 20.7.08) Πας Οκτάβιο: Ηήιόηετρα (Γ. Λίλλης, Αυγή, 3.8.08) Πετροδασκαλόκης Δημήτρης: Με τον ξένο (Δ. Κόκορης, Αυγή, 13.7.08) Πορφύρης Δημήτρης: Το Πεντάγωνο και οι 4 άγγε­ λοι (Γ. Κουβαράς, Καθημερινή, 26.8.08) Σίγουρου Αγγελική: Αράς (Μ. Παπαντωνόπουλος, Αυγή, 20.7.08) Τασιόπουλος Βαγγέλης: Γράνα (Σ. Τσούπρου, Αυγή, 6.7.08) Τσολάκου Ρομέο (εισ., επιμ., μετ.): Ανθολογία σύγ­ χρονης αλβανικής ποίησης (Γ. Μπλάνας, Αυγή, 13.7.08) Χριστοδούλου Γιώργος: Ορατός κύκλος (Α. Μηομπούλα, Βραδυνή, 2.8.08) Χρονάς Γιώργος: Ποιήματα 1973-2008 (Κ. Ανέστη, LifoAthina, 24.7.08) Ginsberg Allen: Ουρλιαχτό, Καντίς και άλλα ποιή­ ματα (Μ. Μοδινός, Τα Νέα, 5.7.08) Longley Michael: Το χταπόδι του Ομήρου και άλλα ποιήματα (Μ. Τοπάλη, Καθημερινή, 6.7.08, Δ. Ελευθεράκης, Ελευθεροτυπία, 1.8.08) Rimbaud Arthur: Το μεθυσμένο καράβι (Γ. Χαντζής, Ελεύθερος Τύπος, 31.8.08) Δ Ο Κ ΙΜ ΙΑ Βαμβουνάκη Μάρω: Το φάντασμα της αξόδευτης αγάπης (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 20.7.08, Α. Μπομπούλα, Βραδυνή, 23.8.08) Μαγκλιβέρας Διονύσης: Η ζωή ως διαδρομή (Ν. Κοκκινάκη, Καθημερινή, 19.8.08) Μάνεσης Αριστόβουλος: Συνταγματική θεωρία και πράξη II 1980-2000 (Π. Κιτρομηλίδης, Το Βήμα, 13.7.08) Πεχλιβάνος Μίλτος: Από τη «Λέσχη» σ τις «Ακυβέρ­ νητες Πολιτείες» (Λ. Τσιριμώκου, Τα Νέα, 23.8.08) Τόκης Ανδρέας: Η ηθική αδιαφορία του νόμου (Σ. Δημητρίου, Αυγή, 10.8.08) Ταέχοφ Άντον: Η τέχνη της γραφής (X. Σπυροπούλου, Καθημερινή, 27.7.08) Φον Χούμπολντ Βίλχελμ: 0 χαρακτήρας των Ελλή­ νων (Σ. Ροζάνης, Αυγή, 20.7.08) Goody Jack: Η υφαρπαγή της ιστορίας (Δ. Κωστόπουλος, Καθημερινή, 26.8.08)

1 2 4 - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Jameson Fredric: Μια μοναδική νεωτερικότητα (Α. Σπυροπούλου, Ελευθεροτυπία, 29.8.08) Kennedy George (επιμ.): Αρχαιοελληνική και ρωμαϊκή κριτική (Δ. Ιακώβ, Ελευθεροτυπία, 11.7.08) Maeterlinck Maurice: Ο θησαυρός των ταπεινών (Κ. Λυμπέρη, Ελευθεροτυπία, 1.8.08) Steiner George: Η σιωπή των βιβλίων (Φ. Αμπατζοπούλου, Τα Νέα, 1.8.08) Valery Paul: Σκέφεις και αφορισμοί (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 14.8.08) Yalom Marilyn: Η γέννηση της βασίλισσας του σκακιού (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 20.7.08, Τ. Βασιλειάδου, Ημερήσια, 26.7.08, Ε. Παααμιχάλη, Ελεύθερος Τύπος, 28.7.08, Ν. Μπαστέα, Τα Νέα, 16.8.08, Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 24.8.08) ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ Αλεξάνδρου Χαράλαμπος: Μεραρχία Πινερόλο (Δ. Παλαιολογόπουλος, Αυγή, 207.08) Ανδρεάδης Γιάγκος: Λαθρέμποροι (Λ. Πανταλέων, Ελευθεροτυπία, 1.8.08) Βασιλειάδης Δαμιανός: 0 μύθος του Ανδρέα (Α. Ρήγος. Αυγή, 17.8.08) Ίρβινγκ Ντέιβιντ: Πίσω από τα σίδερα (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 12.7.08) Κορόμηλά Μαριάννα: Η Μαρία των Μογγόλων (Σ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 9.8.08) Σαμπατακάκης Θεόδωρος: Ταυτότητες πρακτόρων και κωδικό ονόματα (Μ. Βουρλιώτης, Αυγή, 24.8.08) Σφέτας Σπυρίδων: Στη σκιά του Μακεδονικού (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 08/08) Τσεζαρέτι Πάολο: Η χαμένη αυτοκρατορία (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 07/08) Τσιμούρής Γιώργος: Ίμβριοι (Δ. Μουσμούτης, Ιστο­ ρία, 07/08) Τσοκόπουλος Βάσιας: Η ομάδα και η πόλη, ο Ολυ­ μπιακός και ο Πειραιάς του Μεσοπολέμου μέσα από ιστορικά τεκμήρια (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος, 6.7.08, Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 13.7.08) Φιλιππής Δ. (επιμ.): 1936 Ελλάδα και Ισπανία (Δ. Μπαχάρας, Αυγή, 6.7.08) Φίνλεϋ Γεώργιος: Ιστορία της ελληνικής επανάστασεως (Ν. τριανταφυλλόπουλος, Καθημερινή, 22.7.08) Φλάισερ Χάγκεν: Οι πόλεμοι της μνήμης (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 12.7.08) Gombrich Ernst: Μικρή ιστορία του κόσμου (Μ. Ντεκάστρο, Τα Νέα, 23.8.08) Green Peter: Αλέξανδρος ο Μακεδόνας (Σ. Αηοστολίδης. Ελευθεροτυπία, 1.8.08) Davies Norman: Η Ευρώπη σε πόλεμο (Φ. Οικονομίδης, Ελευθεροτυπία, 18.7.08) Ferguson Niall: Α ' παγκόσμιος πόλεμος (Δ. Μου­ σμούτης, Ιστορία, 07/08) Ward Allen - Heichelheim Fritz - Yeo Cedric: 0/ Ρω­ μαίοι (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 08/08) Wieriorka Annette: Άουσβιτς 60 χρόνια μετά (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 08/08) Zinn Howard: Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πο­ λιτειών (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 13.7.08)

1

[ Δ I A B A Ζ Ω Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Λ

ΒΙΟ ΓΡ ΑΦ ΙΕ Σ - ΑΥΤΟ Β ΙΟ ΓΡ ΑΦ ΙΕ Σ Καρύδης Γιάννης: Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (Δ. Μουσμούιης, Ιστορία, 08/08) Λακόπουλος Γιώργος: Του μιλάνε τα κύματα (Γ. Ευαγγελόπουλος, Ελεύθερος Τύπος, 27.7.08) Μωραΐτης Μάκης: Βαοίλης Λογοθετίδης (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 30.8.08) Σαμαράς Κώστας: Καταζητείται (Κ. Καρακώτιας, Ελεύθερος Τύπος, 10.8.08) Ταχιάος Αντώνιος - Αιμίλιος: Κύριλλος και Μεθόδιος (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 07/08) Τραπιένιο Αντρες: Θερβάντες, ο ουνγραφέας πίσω από τον ήρωα (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 13.7.08) Φουέντες Νορμπέρτο: Η αυτοβιογραφία του Φιντέλ Κάστρο (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 20.7.08) Ψαρρού - Κατριβάνου Δήμητρα: Μ 'έλεγαν Άννα (Γ. θεοχάρης, Αυγή, 27.7.08) Kristeva Julia: Χάννο Άρεντ, γυναικεία ευφυΐα (θ. Βασιλείου, Καθημερινή, 20.7.08) Vidal Guy - Goscinny Anne - Gaumer Patrick: Ρενέ Γκοσινύ, επάγγελμα χιουμορίστας (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 23.8.08) Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ Φρανκιάδης Αλέξης: Ελληνική οικονομία 19ος 20ός αιώνας (Κ. Παπαδημητρίου, Ελεύθερος Τύ­ πος, 3.8.08) Μ ΕΛ Ε ΤΕ Σ Αντωνίου Γιάννης: Οι Έλληνες μηχανικοί, θεσμοί και ιδέες 1900-1940 (Β. Πεσμαζόγλου, Τα Νέα, 30.8.08) Βαρελάς Λάμπρος: Η νεοελληνική και μεταφρα­ σμένη λογοτεχνία στην ελλαδική δευτεροβάθμια εκπαίδευση 1884-2001 (Κ. Ντελόπουλος, Καθημε­ ρινή, 8.7.08) Γκέτσεφ Στέφαν: Οι Έλληνες φίλοι μου (Ε. Χουζούρη, Ελευθεροτυπία, 22.8.08) Ίσαρης Αλέξανδρος: Κάτω από τόσα βλέφαρα, ση­ μειώσεις για τον Ρίλκε (Φ. Αμπατζοπούλου, Τα Νέα, 19.7.08) Κακάμπουρα Ρέα: Αφηγήσεις ζωής, η βιογραφική προσέγγιση στη σύγχρονη λαογραφική έρευνα (Σ. Δημητρίου, Αυγή, 13.7.08) Κιτρομηλίδης Πασχάλης: Πολιτικοί στοχαστές των νεότερων χρόνων! Γ. Σιακαντάρης, Ελευθεροτυπία, 18.7.08) Κόλμπερτ Ελίζαμπεθ: Ημερολόγιο μιας καταστρο­ φής (Ν. Κουνενής, Αυγή, 17.8.08) Λαλαγιάννη Βασιλική: Οδοιπορικά γυναικών στην Ανατολή (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος, 6.7.08) Μαστροδημήτρης Π.: Επτανησιακά μελετήματα (Β. Αθανασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 22.8.08) Μουσμούτης Διονύσης: ο Ξενόπουλος, ο Μαλάνος και η θεατρική Αλεξάνδρεια (Γ. Ζώρας, Ελεύθερος Τύπος, 6.7.08, Σ. Τσούπρου, Αυγή, 10.8.08) Μπαοτέα Ελένη: Αθήνα 1834 - 1896, Νεοκλασική πολεοδομία και ελληνική εθνική συνείδηση (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 5.7.08, Δ. Φιλιππίδης, Καθημε­ ρινή, 4.8.08) Πούχνερ Βάλτερ: Μνεία και μνήμες (Γ. Μοοχόπουλος, Καθημερινή, 27.7.08)

Ρηγάτος Γεράσιμος: Ιστορία της Νοσηλευτικής (Δ. Μουομούτης, Ιστορία, 08/08) Ροζάνης Στέφανος: Villa Santos Dumont - κείμενα για τον Κώστα Παπαϊωάννου (Σ. Κακουριώτης, Αυγή, 31.8.08) Ρόμπινσον Άντριου: Ιστορία της γραφής (Δ. Μου­ σμούτης, ιστορία, 08/08) Bauman Zygmunt: Ρευστός φόβος (Γ. Πεφάνης, Ελευθεροτυπία, 22.8.08) Baeud Michel: Η ιστορία του καπιταλισμού (Φ. Πα­ νταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 3.8.08) Cannadine David (επιμ.): Τι είναι Ιστορία σήμερα; (Ε. Ανδριάκαινα, Ελεύθερος Τύπος, 24.8.08) Coetzee J. Μ.: Περί λογοκρισίας (Κ. Χριοτόπουλος, Αυγή, 24.8.08) Droit Roger - Pol (επιμ.): Οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι και εμείς (Α. Παναγόπουλος, Καθημερινή, 5.8.08) Muchembled Robert: 0 οργασμός και η Δύση (Δ. Μαρίτσας, Ελεύθερος Τύπος, 23.7.08) Radin Paul: Πρωτόγονη θρησκεία, ο ρόλος του μά­ γου - γιατρού στις πρωτόγονες κοινωνίες (Φ. Πα­ νταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 10.8.08) Salmon Christian: Stoiytelling (Α. Βιστωνίτης, To Βήμα, 13.7.08) Suleiman Susan Rubin: To γυναικείο σώμα στον δυ­ τικό πολιτισμό (Β. Αθαναοόπουλος, Ελευθεροτυ­ πία, 29.8.08) Vigarello George: Η ιστορία της ομορφιάς (Σ. Βαν­ δώρος, Ελεύθερος Τύπος, 17.8.08) Φ ΙΛ Ο ΣΟ Φ ΙΑ Καοτοριάδης Κορνήλιος: Παράθυρο στο χάος (θ. Γιαλκέτοης, Ελευθεροτυπία, 25.7.08) Νίτσε Φρήντριχ: 0 αντίχριστος, ανάθεμα κατά του χριστιανισμού (π. Γ. Μεταλληνός, Καθημερινή, 15.7.08) Σολοβιόφ Βλαδίμηρος: Το νόημα του έρωτα (Κ. Λυμπέρη, Ελευθεροτυπία, 29.8.08) Τάσης Θεοφάνης: Καοτοριάδης, μια φιλοσοφία της αυτονομίας (Μ. Χουντάση, Ελευθεροτυπία, 25.7.08) Edmonds David - Eidinow John: 0 σκύλος του Ρουσσό (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 20.7.08) Π Ο Λ ΙΤΙΚΗ Αγγελι'δης Μανόλης: Δικαιώματα και κανόνες στην πολιτική (Σ. Δημητρίου, Αυγή, 6.7.08) Βούλγαρος Γιάννης: Η Ελλάδα από τη μεταπολί­ τευση στην παγκοσμιοποίηση (Γ. Σιακαντάρης, Ελευθεροτυπία, 29.8.08) Κρούγκμαν Πολ: Η συνείδηση ενός προοδευτικού (Α. Πελώνη, Τα Νέα, 5.7.08, Γ. Παπασωτηρίου, Βραδυνή, 12.7.08, Δ. Αβραμίδης, Πελοπόννησος, 13.7.08, Π. Μανδραβέλης, Καθημερινή, 12.8.08) Λυγερός Σταύρος: Εν ονόματι της Μακεδονίας (Γ. Κολοβός, Καθημερινή, 20.7.08, Γ. Ευαγγελόπουλος, Ελεύθερος Τύπος, 31.8.08) Μακρής Σπύρος: Φιλελευθερισμός (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος, 20.7.08) Παπασωτηρίου Γιώργος: Homo americanus (Σ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 19.7.08, Μ. Ανδριωτάκης, Ελεύθε­ ρος Τύπος, 24.8.08) παηούλιας Δημήτρης: Χρυσάφι είναι το Δημόσιο (Γ. ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 1 2 5

[

Δ I A B A Ζ Ο ]

Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Σιακαντάρης, Ελευθεροτυπία, 1.8.08) Παππάς Τάοος - Δραβαλιάρης Τριανχάφυηλος: Το τέλος του δικομματισμού; (Τ. Βασιλειάδου, Ημερή­ σια, 5.7.08) Σκάλκος Δημήτρης: Αλήθειες για τον φιλελευθερι­ σμό (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος, 20.7.08) Τρότσκι Δέον: Η σταλινική σχολή της πλαστογρα­ φίας (Σ. Μαρκέτος, Αυγή, 24.8.08) Χαλαζίας Χρήοτος·. Παλαιστίνη (Β. Φιλίας, Βράδυνή, 26.7.08) Bessiere Stephanie: Η Κίνα στην αυγή του 21ου αι­ ώνα (θ. Βασιλείου, Καθημερινή, 10.8.08) Davis Angela: Δημοκρατία χωρίς δεομά (θ. Βασι­ λείου, Καθημερινή, 17.8.08) Raynaud Philippe: Το μωσαϊκό της άκρας αριστερός (Γ. Σιακαντάρης, Ελευθεροτυπία, 22.8.08) Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ - ΚΟ ΙΝ Ω Ν ΙΟ Λ Ο ΓΙΑ Βέμπερ Μαξ: Οικονομία και κοινωνία: Η πόλη ίθ. Σα­ μαρτζής, Καθημερινή, 3.8.08) Κριμπάς Κώστας: Κοινωνιοβιολογία (Λ. Ζούρος, Ελευθεροτυπία, 18.7.08) Σαββάκης Μάνος: Οι λεπροί της Σπιναλόγκας (Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα, 20.7.08) Ciddens Anthony: Κοινωνιολογία (Α. κλειδαρά, Βραδυνή, 9.8.08) Held David: Για ένα παγκόσμιο κοινωνικό συμβόλαιο (Δ. Μαρίτσας, Ελεύθερος Τύπος, 10.8.08) Hughes Michael - Kroehler Carolyn: Κοινωνιολογία, οι βασικές έννοιες (A. Κλειδαρά, Βραδυνή, 2.8.08) Ishay Micheline: Η ιστορία των δικαιωμάτων του αν­ θρώπου (Κ. Καλφόπουλος, Καθημερινή, 24.8.08) Maruani Margaret (επιμ): Γυναίκες, φύλο, κοινωνίες (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος, 24.8.08) Wagner Anne - Catherine: Οι κοινωνικές τάξεις οτην παγκοσμιοποίηση (Κ. Καλφόπουλος, Καθημερινή, 24.8.08) Μ Α Ρ ΤΥ Ρ ΙΑ Μικέ - Παϊδούση Γιόνα: Κόκκινος επιτάφιος (Η. Νικολακόπουλος, Τα Νέα, 5.7.08) ΚΟ Μ ΙΚ Spiegelman Art: Maus I, Maus II (Κ. Κατοουλάρης, Ελεύθερος Τύπος, 31.8.08) ΠΑ ΙΔΙΚ Α Τριβιζάς Ευγένιος: Πανικός στη χώρα της Γεωμε­ τρίας (Σ. Τσούπρου, Καθημερινή, 12.8.08) Χατζηχρήστου Άννα: Στα μονοπάτια των τραγουδιών (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 22.8.08) Gandon Odile. Καταλαβαίνω τον κόσμο (Ε. Σαρα­ ντίτη, Ελευθεροτυπία, 22.8.08) Α Λ Λ Η Λ Ο ΓΡ Α Φ ΙΑ - ΕΠΙΣΤΟ ΛΕΣ Καπότε Τρούμαν: Η αλληλογραφία (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 12.7.08, Γ. Βαϊλάκης, Ημερησία, 26.7.08) Παπακώστας Γιάννης (εισ., επιμ.): Προς την αδελ­ φήν στρατιώτου - γράμματα από το Μικρασιατικό μέτωπο (Κ. Παπαγεωργίου, Ελευθεροτυπία, 1.8.08) Σικελιανός Άγγελος: Γράμματα στην Εύα Πάλμερ Σικελιανού (Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα, 6.7.08) Τσβετάγιεβα Μαρίνα: Γράμματα στον «Ελικώνα» (Α.

126

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Μπακοδήμου, Αυγή, 10.8.08, Β. Καπλάνη, Ελευθε­ ροτυπία, 22.8.08) ΛΕΥΚ ΩΜ Α Γιαννακόπουλος Γιώργος: Απόσταγμα ζωής - Ούζο Βαρβαγιάννη (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 07/08) Δορδανάς Στράτος - Μαλκίδης Φάνης (επιμ): Σαμο­ θράκη (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 31.8.08) Καταγάς Κωνσταντίνος: Φυτά των Κυκλάδων (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 07/08) Μαραγκόπουλος Άρης (επιλ. - κειμ.): Αρχείο Κων­ σταντίνου Μεγαλοκονόμου: Η άλλη Ελλάδα 1950 - 1965 (Ν. Κουνενής, Αυγή, 6.7.08) Συλλογικό: Οι Έλληνες του κόσμου. Χρυσοίολυμπιον/κεςίΝ. Μαστροπαύλος, Το Βήμα, 17.8.08) Ali Tariq - Paco Ignacio Taibo II: 1968 (Α. Ρήγος, Αυγή, 3.8.08) Ε ΚΠΑ ΙΔΕΥΣΗ - Π Α ΙΔ Ε ΙΑ Κατοίκη-Γκίβαλου Άντα - Καλογήρου Τζίνα - Χαλκιαδάκη Άβα (επιμ.): Φιλαναγνωσία στο σχολείο (Β. Αποστολίδου, Ελευθεροτυπία, 18.7.08) Ντεμπρέ Ρεζίς: Η διδασκαλία της θρησκείας οτο ουδετερόθρηοκο σχολείο (Σ. Βανδώρος, Ελεύθε­ ρος Τύπος, 17.8.08) ΤΑ Ξ ΙΔ Ι Μοράν Πολ: Ταξίδια (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 25.7.08) Χέιρτ Μακ: Στη γέφυρα του Γαλατά (Δ. Μουομούτης, Ιστορία, 06/08) Χέιρτ Μακ: Στην Ευρώπη, ταξίδια οτον 20ό αιώνα (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 10.8.08) Freely John: Οι Κυκλάδες (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 07/08) Μ Ο ΥΣΙΚΗ Βολιότης - Καπετανάκης Ηλίας: Μούσα πολύτρο­ πος (Φ. Οικονομίδης, Ελευθεροτυπία, 1.8.08) Σαββίδης Αλέξιος: Μεγάλοι μαέστροι (Δ. Μουσμού­ της, Ιστορία, 08/08) Ψ Υ Χ Ο ΛΟ Γ ΙΑ - Ψ Υ Χ Α Ν Α ΛΥ ΣΗ Παπανικολάου Ανδρέας: Οι αμνησίες (Α. Μοσχοβάκης, Ελευθεροτυπία, 29.8.08) Yalom Irving: Στον κήπο του Επίκουρου (Γ. Ασδρα­ χάς, Εξπρές, 20.7.08, Ν. Μπακουνάκης, Το Βήμα, 27.7.08, Κ. Κατοουλάρης, Ελεύθερος Τύπος, 3.8.08, Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 24.8.08) Ε Π ΙΣ Τ Η Μ Η Μάροαλ Πήτερ: Παγκόσμια αστρολογία (Ε. Χατζηχρήατου, Καθημερινή, 27.7.08) Launet Edouard: Στο βάθος του εργαστηρίου, αρι­ στερά (Α. Στουηάκης, Καθημερινή, 27.7.08) ΘΡ ΗΣΚΕ ΙΑ Ιωσήφ Δέσποινα - Τριανταφύλλου Μαρώ (εισ., μετ., σχολ.): Απόκρυφες πράξεις Παύλου και Θέ­ κλας (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 08/08) Μέϊλερ Νόρμαν: Περί θεού (Β. Αθανασόηουλος, Ελευθεροτυπία, 1.8.08) Aslan Reza: Ένας είναι ο κύριος ο θεός μου (Δ. Μου­ σμούτης, Ιστορία, 07/08) ■

Συνδρομητής στο ΔΙΑΒΑΖΩ __είναι χρήσιμο... Τιμή Τεύχους:..........................................................................................................................................6€ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Ελλάδα (ετήσια 11 τεύχη) Φυσικά Πρόσωπα:................................................................................................................................................................ 50€ Φοιτητές, Σπουδαστές:.......................................................................................................................................................40€ Βιβλιοθήκες, Ιδρύματα, Νομικά Πρόσωπα:.................................................................................................................... 90€ Φιλική Συνδρομή:......................................................................................................................................................... 200 € Κύπρος (ετήσια 11 τεύχη) Φυσικά Πρόσωπα:................................................................................................................................................................ 95€ Βιβλιοθήκες, Ιδρύματα, Νομικά Πρόσωπα:...............................................................................................................125 € Ευρώπης (ετήσια 11 τεύχη) Φυσικά Πρόσωπα:...........................................................................................................................................................115 € Βιβλιοθήκες Ιδρύματα, Νομικά Πρόσωπα:...............................................................................................................160 € Αμερική & Λοιπές Χώρες Φυσικό Πρόσωπα:................................................................................................................................................130 $ ΗΠΑ Βιβλιοθήκες Ιδρύματα, Νομικά Πρόσωπα:........................................................................................................ 180 $ ΗΠΑ Παλιά Τεύχη (πριν το 2005): 10 ευρώ εφόσον δεν έχουν εξαντληθεί, πλέον ταχυδρομικών τελών. Επικοινωνήστε με τη Γραμματεία του ΔΙΑΒΑΖΩ: 210 33 88 008 κα Χρυσάνθη Κουλελή

Δ

Ε

Λ

Τ

Ι

Ο

Σ

Υ

Ν

Δ

Ρ

Ο

Μ

Η

Σ

ΟΝΟΜΑ / NAME ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ / ADDRESS

ΤΗΛΕΦΩΝΟ / PHONE □

1 ΕΤΟΣ / 1 YEAR

Q

2 ΕΤΗ / 2 YEARS

Μπορώ να γίνω συνδρομητής: Ρ ] Με ταχυδρομική επιταγή (Περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ - X. Τρικούπη 38, Αθήνα 106 8 0 κα Χρυσάνθη Κουλελή) [_ ] Με κατάθεση σε τραπεζικό λογαριασμό (στέλνω το αντίγραφο της Τράπεζας στο fax. 2 1 0 33 8 8 0 0 6 ) Εθνική Τράπεζα 0 1 1 1 1 6 /4 4 0 2 1 3 -8 5 □

Κάνοντας μια επίσκεψη στα γραφεία του ΔΙΑΒΑΖΩ ΥΠΟΓΡΑΦΗ / SIGNATURE

Επικοινωνήστε με τη Γραμματεία του ΔΙΑΒΑΖΩ: 210 33 88 008 κα Κουλελή

nyopi t i n ρ ι ρ ί ί ι »

Οικονομικά στοιχεία για την αγορά του βιβλίου

Ισολογισμοί Εκδοτικών Οίκων ύμφωνα με τα στοιχεία των ισολογισμών των σημαντικότε­ ρων εκδοτικών επιχειρήσεων που δημοσίευσαν τον ισολογισμό τους για το 2007, τα συμπεράσματα που προκύπτουν, σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά, είναι τα εξής:

Σ •

•

12&

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Οι μεγαλύτερες, συγκριτικά, εται­ ρείες παρουσίασαν αύξηση πωλήσεων· οι εκδοτικοί οίκοι της Ομάδας «1», δηλαδή όσοι είχαν ετήσιο κύκλο εργασιών μεγαλύ­ τερο των 3 εκ. ευρώ, κατά 16,1% -ή κατά 5%, εάν αγνοηθούν οι μη αποκλειστικά ασχολούμενες με το βιβλίο εταιρείες Modern Times και DeAgostini Hellas- οι εκδοτικές επι­ χειρήσεις της Ομάδας «2», δηλαδή όσες είχαν ετήσιο κύκλο εργασιών μεταξύ 3 εκ. και 1,5 εκ. ευρώ, αύ­ ξηση κατά 9,9%. Το γεγονός αυτό είναι δείγμα καταρχήν θετικής δραστηριότητας, καθώς η αύξηση αυτή φαίνεται να οφείλεται στις πραγματικές πωλήσεις και όχι -μόνο- στην αύξηση των τιμών των βιβλίων, παραμένοντας υψη­ λότερη από τον μέσο ποσοστιαίο τιμάριθμο του βιβλίου, που ήταν 2,4% το 2007 (σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία) ή 3,8% (σύμφωνα με στοιχεία της βάσης Βιβλιονέτ). Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ανω­ τέρω φαινόμενα δεν είναι μεν ομοι­ όμορφα, αφορούν όμως τις περισ­ σότερες από τις 30 εκδοτικές επι­ χειρήσεις των Ομάδων «1» και «2», αφού οι 24 σημείωσαν αύξηση

πωλήσεων και μόνον 6 μείωση πωλήσεων. Αντίθετα, αρνητικές εξελίξεις ση­ μείωσαν οι εκδοτικές επιχειρήσεις της Ομάδας «3» -με ετήσιο κύκλο εργασιών μικρότερο από 1,5 εκ. ευρώ- αφού εμφάνισαν μείωση πωλήσεων κατά 1,3% (ή κατά 11,3%, εάν εξαιρεθεί η αύξηση δραστηριότητας, που δεν συνδέε­ ται με το βιβλίο, της Σύγχρονης Εποχής). Οι μεγαλύτερες επιχειρή­ σεις του κλάδου φαίνεται να αντι­ μετωπίζουν λιγότερα, συγκριτικά, προβλήματα από ό,τι οι «μικρότε­ ρες». Τα καθαρά κέρδη των επιχειρή­ σεων δεν εξελίσσονται κατ' αναλο­ γίαν προς τις πωλήσεις: οι επιχει­ ρήσεις της Ομάδας «1» σημείωσαν μείωση κερδών κατά 21,2% (ή κατά 26,1% χωρίς τις Modern Times και DeAgostini Hellas), οι επιχειρήσεις της Ομάδας «2» μείω­ ση κερδών κατά 10,4% και οι επι­ χειρήσεις της Ομάδας «3» αύξηση ζημίας κατά 1,9% (ή κατά 65,7%, εάν εξαιρεθεί η Σύγχρονη Εποχή). Αντίστοιχες προς τις παραπάνω είναι οι εξελίξεις όσον αφορά τους δείκτες ρευστότητας, δανειακής επιβάρυνσης και ταχύτητας κυ­ κλοφορίας αποθεμάτων των επι­ χειρήσεων, με μια -αξιοσημείωτηανθεκτικότερη συμπεριφορά των μεσαίων και μικρότερων, όσον αφορά τη δανειακή επιβάρυνση, και ορισμένων «μεσαίων» επιχειρή­ σεων, όσον αφορά την ταχύτητα κυκλοφορίας αποθεμάτων. ■

ΚΥΚΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΚΔΟΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (σε χιλ. ευρώ )

Express Publishing Α.Ε.Ε.* H Παχάκης Ανώνυμη Εκδοτική & Εμπορική Εταιρεία Σαββάλας Α.Ε. Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη Α.Β.Ε. Ελληνικά Γράμματα Α.Ε. Ψυχογιός Α.Ε. Εκδόσεις Καστανιώπι Α.Ε. Λογοτεχνική Εκδοτική f lf t o w A i (Κέδρος) 7' Εκδόσεις Σταμούλη Α.Ε. Πάπυρος Α.Ε.** Γρίβα Α.Ε.Β.Ε. Νομική Βιβλιοθήκη Α,Ε.Β.Ε. Εκδόσεις Ωκεανίδα Α.Ε. Εκδόσεις Ταυμπής Α.Ε.**

Εκδοτικός Οίκος «Αγκυρα» Α,Β.Ε.Ε.

10.414 19.400 8.612"1 12.920 9.362 8.853

12.402 20.170 11.959 12.122 11.180 9.128

Β Η Η 3.865 Β | 4 514 6949 6-629 3.305™ 1 § 3.455 4.216 5.004

4.65318

2.001 : ' 2.355 98.353 147.597

University Studio Press Α.Ε. Παρισιάνου

16.008 11.750 14.975 19.594 13.406 14.800 12.497 14.124 12.812 12.216 10.328 9.516 14.401 15.944 4.713 i f H P 7.769 Η Μ Β 8 3.901 3.123 6.064 Μ Η 2.686 5.291 | 1.855 1

1.992 4.939 2.416 7.753™ 4.1071 4.132 3.266 1 2.789 2.560 Γ I 1.418'” 2.716 2.779 146.222 160.502 1.688 1.329 1.762 2.579 1.852 - 1833 1.901

I 2.011

2.000 ΐ I 2.060 1.518 1.631 Εκδόσεις Επτάλοψος Α.Β.Ι ΣΥΝΟΛΟ ΟΜΑΔΑΣ 2 Σύγχρονη Εποχή Εκδοτική Α.Ε.Β.Ε.

■ H o c IteQMMhKE n ΕΛ* ' - ϊ # Εκδοτική Αθηνών Α.Ε Εξάντας Εκδοτική ΑΕ Εκδοτικός Οίκος Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος Α.Ε | | HUH Εκδόσεις Ελληνική Παιδεία Α.Ε. Εκδόοεις Ατλαντίς Α,Β.Ε.Ε. ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ

683 781 1.069 I f I M 1.392 Β Μ 1 1.162 — 3.590 1.772 737 748 202 H P 19 59 692 306 9.546 7.540 116.282 ~ , Ί ϋ ϋ 4

* Εξαγωγική επιχείρηση ξενόγλωσσων εκπαιδευτικών βιβλίων ** Τα στοιχεία αφορούν το σύνολο των δραστηριοτήτων της εταιρείας ** Το 80% του κύκλου εργασιών προέρχεται από εξαγορά εταιρείας εντύπων. Συνεπώς, ο κύκλος εργασιών που αφορά βιβλία, είναι πε­ ρίπου 1.182 χιλ. ευρώ το 2003,1.186 το 2004,1.300 το 2005, 1.130 χιλ. ευρώ το 2006 και 1.219 το 2007.

1,1Υπερδωδεκάμηνη χρήση 1/7/1999-31/12/2000 18 Υπερδωδεκάμηνη χρήση 24/11/2000-31/12/2001

17.164 29.359 17.505 15.341 W 13.042 12.412 15.788 4.373 8.522 3.852 5.741

52.767 31.767 16.851

3.028 1 5.416 4.155 3.793 4.388 3.622 3-206 1 3.353 1 2.239 § 2.754 1 184.066 Β

2.265 5.050 4.542 3.894 3.691 2.983 3.475 3.389 2.518 3.130 · ·

14.772 14.401 14.899

75.881 — i 44.824 f t l B f l l 17.5171 18.927 17.268 ί ι ι ι ι ι ι κ 17.255 H 12.738 B B 15.567 1 10.132

m ^ M M I 8.204 1 7.788 B B H B 7.643 B B H M 4.762 5.874 a — 6.037

1.443 Η Μ Ι 2.502 1 3.021 2.200 2.321

2.067 | 4.879

» Η Η 4.289 | 3.081 § ■ m 3.4361 ___ 3.850 3.364 2.871 J 2.997 ΐ 269.229 312.561 3.075 ϋ Μ 8 8 Ι

2.346w m m

2.153 2.402!

1.553

2.946 1.495

2.501 IM IS I 1.211 1.819

13.066 14.001 14.838 16.133 15.909 17.488 902 5.916 5.934***: 6.503*** 5.652*** ; 6.096*** 1.260 — 1.192 1.125 1-236 1.062 1·.. 1.019 1.482 f - 1.212 1.742 1.776 1.119 — 1.277 1.349 1.259 1.218 1.071 — 1.535 1.066 798 B H 1 708 557 549 . B B R | 444 140 138 Β Β Ν Ι 141 I B l l l l 223 80 173 119 82 i S I i i 713 483 101 — 333 10.809 10.669 8.668 12.399 295.947 ( W O P 167.956 | 186.902

mam

456 535

ΒΗ

«ι Υπερδωδεκάμηνη χρήση 1/1/2000-31/12/2001 ι*ι Υπερδωδεκάμηνη χρήση 1/6/99-31/12/2000 1,1 Υπερδωδεκάμηνη χρήση 1/1/02-31/12/2003 " 1η εταιρική χρήση 16/4/1999-31/12/2000 m 1η εταιρική χρήση 5/5/2003-31/12/2003 1,11η εταιρική χρήση 20/4/2000-31/12/2001 1,11η Υπερδωδεκάμηνη εταιρική χρήση 31/01/2000-31/12/2001 Πηγή: Δημοσιευμένοι ισολογισμοί 2000-2007 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 1 2 9

ΚΑΘΑΡΑ ΚΕΡΔΗ (ΠΡΟ ΦΟΡΩΝ) ΕΚΔΟΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (σε χιλ. ευρώ )

warn

Εκδόσεις Σάκκουλα Δίκαιο & Οικονομία Π.Ν. Σάκουλας Α.Ε.Ε.Ε. Εκδόσεις Παπαζήση Α.Ε.Β.Ε Ερευνητές Α.Ε.Ε.Ε. Κριτική Α.Ε. Εκδόσεις Επτάλοφος Α.Β.Ε.Ε.** ΣΥΝΟΛΟ ΟΜΑΔΑΣ 2 Σύγχρονη Εποχή Εκδοτική Α.Ε.Β.Ε. Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη Α.Ε. Εμπειρία Εκδοτική Α.Ε.Β.Ε. ΙΙ^ ^ Ιέ Ρ ίό η ΰ ν λ ο ς Ε Π € **ίΗ Β · Εκδοτική Αθηνών Α.Ε. Εξάντας Εκδοτική Α.Ε. Εκδοτικός Οίκος Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος Α.Ε.

ΣΥΝΟΛΟ ΟΜΑΔΑΣ 3 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ

H

i Β 594 -2.768 1.115 252 48 1.907

H

H

553 886 21™ 308 173 94

149 770"’ | 111

210 576 1 -235"” 514 >

241 1.106 97 477

283 H 3.485 215 148 | 202

382 6.330 370 144 (8) 192

198

226

196

g i ...96

60 57 265 79 18 31 266 308 1.152 1.383 -2 3 127 M l f 27 10 6 86 122 81 110 85 34 1 20 3 15 -217 ffl§ -2 5 3 210 96 4.847 7.809

159

162

882

266

178 ϊ '

* Εξαγωγική επιχείρηση ξενόγλωσσων εκπαιδευτικών βιβλίων * * Τα στοιχεία αφορούν το σύνολο των δραστηριοτήτων της εταιρείας "> Υπερδωδεκάμηνη χρήση 1/7/1999-31/12/2000 » Υπερδωδεκάμηνη χρήση 24/11/2000-31/12/2001 131Υπερδωδεκάμηνη χρήση 1/1/2000-31/12/2001 141Υπερδωδεκάμηνη χρήση 1/6/99-31/12/2000

130

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

H 547 378 11 412

Η Ι Ι Η H IM Β Μ Η 779 4.785 736 650 3.410 1.332 -2.125 -3.793 1.331 626 1.472 1.310 1.891 1.839 538 2.001 137 378 425 ‘ Μ Ι 832 1.633 2.102 f l i H i 43 243 124 -249 625 588 360 § | 861 302 313 430 g j 180 59 46 18 5 326 K I M 274 | 448 252 269 183 216 94 -39 -186 -222 1.202 949 909 1.070 240 242 133 144 452 300 1.015-’ 650 ggj§20 215 s e w 667 276 1.361 417 65 56 95 48 555 § 514 521 M i 185"’ 306 387 56 | 205 360 28 14.093 16.662 8.126 6.179 447 330 340 360 146 232 136 538 146 162 179 v' .168

38 ϋ ϋ 94 631 149 362 1 366 1.592 1.808 5 -1.142 143 109 99 68 252 313 28 1.242 58 38 18 -9 »w m m .

96 -291 714 331 10.432 8.118

13 ! ■ ■ ■ 110 111 201 314 2.024 1.849 -1.110 | -1.599 121 100 12 | -2Q6 205 201 -179 p & flM B

38 I M P 5 9 2 -263 -1.165 14.952 |

-3 0 -422 -2.086 16.425

«

Ψυχογιός Εκδόσεις Κασκ Μεταίχμιο Α.Ε. Λογοτεχνική Εκ Εκδόσεις Σταμούλη Α.Ε. Πάπυρος Α.Ε.** Γρίβα Α.Ε.Β.Ε. Νομική Βιβλιοθήκη Α.Ε.Β.Ε. Εκδόσεις Ωκεανίδα Α.Ε. Εκδόσεις Τουμπής Α.Ε.** Εκδόσεις Φυτράκη Α.Ε. Εκδόσεις Σάκκουλας Α.Ε. Χαρλένικ Ελλάς Εκδοτική Α.Β.Ε.Ι Εκδόσεις Παπαδόπουλος Α.Ε. Εκδοτικός Οίκος «Αγκυρα» Α. ΣΥΝΟΛΟ ΟΜΑΔΑΣ 1 Εκδόσεις Ρόουντ Α.

University Studio Pr Παρισιάνου Α.Ε.Ε.Ε.

i H 476 -4.009 1.184"' 352 294 1.806

1

m

5.181 3.589 754 1.309 4.104 1.210 | -664 387

6.893 555 1.438 834 1.835 1.314 -4.291 545

225 B H M 471 M l 424 W i l l i 7Ί6 j j 304 -740 919 774 1.251 226 240 321 if 327 432 258 115 £ · 386 124 · Η Ρ 17Ό | 433 425 §§ 455 92 122 19.645 15.484 187 H 32 934 572 61 g 14 123 | j |

78

125 177 -157 1 106 154 184 366 444 1.793 1.607 -2.476 | -2.388 102 I H W M i -232 | m 109 23 -239 | -270 30· ϋ ϋ ίο m m is m m -11 -29 -2.689 -2.741 18.749 14.350

|S| Υπερδωδεκάμηνη χρήση 1/1/02-31/12/2003 " 1η εταιρική χρήση 16/4/1999-31/12/2000 <" 1η εταιρική χρήση 5/5/2003-31/12/2003 " 1η εταιρική χρήση 20/4/2000-31/12/2001 |!| 1η Υπερδωδεκάμηνη εταιρική χρήση 31/01/2000-31/12/2001 Πηγή: Δημοσιευμένοι ισολογισμοί 2000-2007

ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΚΑΘΑΡΩΝ ΚΕΡΔΩΝ (ΠΡΟ ΦΟΡΩΝ) ΕΚΔΟΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 2006-2007 19.1% 29,1% -26,6% 46,1% 207,4% 43,8% 56,5% 4,0% -25,8% 30,8% 49,8% 8,2% · | 4 1 , 1 % -15,4% 38,9% 12,1% 10,4% 18,3% -3,7% 4,0% 8,0% -6,2% 3,1% 13,0% 8,6% 2,8% 9,5% -2,6% 19,4% 14,6% -4,6% 6,8% 13,3% 16,8% -5,9% -7,9% 1 . ΜΑ%16,0% | *31#% 0,8% 10,7% -1,0% -5,6% 4,5% -34,9% 16,8% 4,4% 17,9% -21,3% 35,0% -8,1% 61,4% -4,6% 17,2% -1,7% 11,6% -3,7% -5,1% 6,5% 4,5% 12,9% -19,9% 23,3% 23,6% 60,5% 1,3% 18,7% . , % f j * 16,5% -18,7% 5,2% |§ >§ |g jk 30,8% -37,9% 32,9% 7,9% 1,6% 5,4% 10,6% 370,0% -24,2% -25,8% 52,0% -25,2% -8,7% 183,0% -6,7% 9,7% -6,8% -3,4% 8,0% 30,2% 72,0% 9,3% -0,7% 11,1% -51,1% 2,7% 5,4% 12,7% 9,4% 191,9% 0,6% 6,2% -15,9% 16,2% 0,9% 49,5% 18,1% -14,6% 29,9% -17,6% 3,3% 29,4% 328,5% 26,9% 14,3% 9,6% 8,4% -1,1% 4,4% 2,4% 13,0% 0,4% -1,0% 1,1% 13,6% -12,6% 4,0% 14,8% 17,7% 15,3% 2,3% -0,9% 13,7% 9,8% 14,7% 22,9% 19,0% 16,1% -21,3% 8,6% 7,3% -2,7% 89,5% 46,3% -2,9% 20,7% 1,8% -12,9%

Eraptfei Modern Times Α.Ε.Ε.Ε.

DeAgostini Hellas Μ.Ε.Π.Ε, Express Publishing A.E.E Σ. Πατάκης Ανώνυμη Εκδο Σαββάλας Α.Ε. Εκδοτικός Οργανισμός Λι| Ελληνικό Γράμματα Α.Ε Ψυχογιός ΑΕ Εκδόσεις Kgc Μεταίχμιο Α.Ε Λογοτεχνική Εκδ Εκδόσεις Στο Πάπυρος Α.Ε. Γρίβα ΑΕΒΕ Νομική Βιβλίο Εκδόσεις Ωκεανίδα Α.Ε Εκδόσεις Τουμπής Α.Ε. Εκδόσεις Φυτράκη Α.Ε. Εκδόσεις Σάκκουλας Α.Ε Χαρλένικ Ελλάς Εκδοτική Εκδόσεις Παπαδόπουλος Α.Ε Εκδοτικός Οίκος "Αγκυρα" Α.Β. ΣΥΝΟΛΟ ΟΜΑΔΑΣ 1 Εκδόσεις Ρόουντ Α.Ε University Studio Press Α.Ε Παρισιάνου Α.Ε.Ε.Ε Εκδόσεις Σάκκουλα Δίκαιο & Οικονομία Π.Ν. Σάκουλας Α.Ε.Ε.Ε Εκδόσεις Παπαζήση Α.Ε.Β.Ε. Ερευνητές Α.Ε.Ε.Ε Κριτική ΑΕ Εκδόσεις Επτάλοιρος Α.Β.Ε.Ε. ΣΥΝΟΛΟ ΟΜΑΔΑΣ 2 Σύγχρονη Εποχή Εκδοτική Α.Ε.Β.Ε Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη ΑΕ Εμπειρία Εκδοτική Α.Ε.Β.Ε Εκδόσεις Τερζΰπουλος Ε.Π.Ε. Εκδοτική Αθηνών Α.Ε Εξάντας Εκδοτική ΑΕ Εκδοτικός Οίκος Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος Α.Ε Εκδόσεις Ελληνική Παιδεία ΑΕ Εκδόσεις Ατλαντίς Α.Β.Ε.Ε ΣΥΝΟΛΟ ΟΜΑΔΑΣ 3

—

ΜΜΙ

-1,0% H M M f 5,7%

7

1

j

9,4% -27,0% 19,2% -13,4% 14,8% 14,3% -27,6% 29,7% -3,4% -50,6% ; ι -14,5% 210,5% -55,8% -21,0% 41,7%

249,1% 26,9% 20,0% 19,2% 35,7% 15,5% -3,5% 12,2% -13,4% 156,7% 193,2% 14,9% 1,9%

3,0% 7,4% 26,2% -1,8% !

7,2% 555,9% -5,6% 2,0% -3,3% -30,6% -21,4% -68,4% -31,2% -32,3% 43,1% 11,3%

7,1% 16,6% -4,8% 19,8% -14,6% 6,0% 0,3% -16,6% 4,9% 0,5% -1,4% 0,5% -31,1% -31,1% -2,4% 12,9%

5,5% | -7,0% 22,6% 7 -3,7% 1,5% 16,1% 8,7% 9,6% -2,9% a m -18,2% 5,6% -17,3% 0,0% 9,9% -11,0% -73,6% -0,7% 20,5%

-15,1% -19,0% 16,3% 8,0% -1,4% -13,1% naas -12,4% -17,0% -9,9% -16,9% -11,0% 205,5% 14,8% -10,0% 16,4%

-20,0% 50,2% 10,9% 8,9% 9,9% 7,9% -18,6% -4,0% -12,5% -7,4% 17,3% -12,3% -64,1% -26,7% -1,3% 15,1%

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων δημοσιευμένων ισολογισμών από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (Ε.ΚΕ.ΒΙ.)

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

131

ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΚΑΘΑΡΩΝ ΚΕΡΔΩΝ (ΠΡΟ ΦΟΡΩΝ) ΕΚΔΟΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Εταιρείες

-2001

Modem Times Α.Ε.Ε.Ε.

DeAgostini Hellas Μ.Ε.Π.Ε.1’1 Express Publishing A.E.E. ip Εκδοτική & Εμπορική Εταιρεία Σαββάλας A. H jjt a

Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε

2$gj^f83. £ |& -g e fj^ |t0 4 -2 0 0 5 2905-281» 2006-2807 -11.7%— Β -78,5% | W M 1 -11,0% 1,6% 272,2% H P 175,4%§ | 12,3% -68,9% § -546,2% -300,8% ρ Ι 40,8% 138,8% -58,2% | 67,9%

722

- , %m

e

63.5% § -27,2% 18,0% | : 16,7% -19,4% | 142,3% 17,7% « L fp S f e 8,3% 60,7%

Εκδόσεις Σταμούλη Α.Ε

Νομική Βιβλιοθήκη Α.Ε.Β.Ε Εκδόσεις Ωκεανίδα Α.Ε 14,8% 92,0% Εκδόσεις Σάκκουλας Α.Ε ίκ Ελλάς Εκδοτική Α.Β.Ε.Ε. Εκδόσεις Παπαδόπουλος Α.Ε Εκδοτικός Οίκος «Αγκυρα» Α.Β.Ε.Ε

Ur0ver$% Studio Press Α ί

295,6% | 11,0%

Εκδόσεις Παπαζήση Α.Ε.Β.Ε

Εκδόσεις Επτάλοφος Α.Β.Ε.Ε. Σύγχρονη Εποχή Εκδοτική Α.Ε.Β.Ε.1*1 Εμπειρία Εκδοτική Α.Ε.Β.Ε Εκδόσεις Τερζόπουλος Ε.Π.Ε.

-82,4%

-1816,7%

Εξάντας Εκδοτική ΑΕ Εκδόσεις Ελληνική Παιδεία ΑΕ Εκδόσεις Ατλαντίς Α.Β.Ε.Ε.151 ΣΥΝΟΛΟ ΟΜΑΔΑΣ 3®

-54,4% 61,1%

Οι μεταβολές μεταξύ 2000-02 αναφέρονται σε μείωση ζημίας· μεταξύ 2002-03 σε αύξηση ζημίας " Οι μεταβολές μεταξύ 2006-07 αναφέρονται σε αύξηση ζημίας " Οι μεταβολές μεταξύ 2002-03 & 2005-06 αναφέρονται σε αύξηση ζημίας '*' Μεταξύ 2003-04 & 2006-07 μείωση ζημίας· μεταξύ 2004-05 & 2005-06 αύξηση ζημίας

13 2

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

151Μεταξύ 2000-01, 2004-05 & 2006-07 αύξηση ζημίας· μεταξύ 2003-04 & 2005-06 μείωση ζημίας 151Οι μεταβολές μεταξύ 2004-07 αναφέρονται σε αύξηση ζημίας Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων δημοσιευμένων ισολογισμών από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (Ε.ΚΕ.ΒΙ.)

ΚΥΚΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΚΔΟΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (σε χιλ. ευρώ )

Μ ·Μ ΗΒΒΒΒΗΗΒΗBillBU SHΒΜΙ 5.398

2.117 1.663 583 9.761 * Τα στοιχεία αφορούν το σύνολο των δραστηριοτήτων της εταιρείας 1,1Αφορά τη χρήση 29/12/2000-30/6/2001 18 0 ισολογισμός αφορά υπερδωδεκάμηνη χρήση 1/7/02-31/12/2003

5.756 1,398'" 1.758 1.359 546 9.419

6.494 2.998 1.841 1.335 791 13.459

7.007 2.850 2.616 2.297'» 750 13.223

7.865 3.316 2.113 1.412» 761 14.055

6.410 3.229 2.538 1.508» 709 12.886

7.640 8.271 3.172 4.372 2.585 g 1.991 1.583» 1.892» 682 774 14.079 15.408

131Από το 2004 και μετά η εταιρεία Π. Κουτσουμπός Α.Ε. δημοσιεύει ισολογισμούς από 1/1 έως 31/12 του εκΰστοτε ημερολογιακού έτους. Πηγή: Δημοσιευμένοι ισολογισμοί 2000-2007

ΚΑΘΑΡΑ ΚΕΡΔΗ (ΠΡΟ ΦΟΡΩΝ) ΕΚΔΟΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (σε χιλ. ευρώ)

* Τα στοιχεία αφορούν το σύνολο των δραστηριοτήτων της εταιρείας '" Αφορά τη χρήση 29/12/2000-30/6/2001 18 0 ισολογισμός αφορά υπερδωδεκάμηνη χρήση 1/7/02-31/12/2003

131Από το 2004 και μετά η εταιρεία Π. Κουτσουμπός Α.Ε. δημοσιεύει ισολογισμούς από 1/1 έως 31/12 του εκάστοτε ημερολογιακού έτους. Πηγή: Δημοσιευμένοι ισολογισμοί 2000-2007

ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΚΥΚΛΟΥ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΚΔΟΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΚΑΘΑΡΩΝ ΚΕΡΔΩΝ (ΠΡΟ ΦΟΡΩΝ) ΕΚΔΟΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

ΜΜΚ HBHHΜ 29,2% |

-49,4%

« ■ Η -42,3% | -21,0% 29,4% ■ ■ ■ -16,8% · 1 Β Κ * % -0,3% -13,7% * Η μεταβολή μεταξύ 2004-05 αναφέρεται σε αύξηση ζημίας

-13,2% Β 57,9% -30,8% | 356,8% 26,5% | f -104,0% 0 .0 % ··· -35,8% ■ ■ ■ 15,6%

-8,5% | -64,5%

BMW -51,0% 167,5%

-7.1% I 186.7% 105,4% Ε Μ Β Ι -18,8% -w,7%

-15,8%

-87,6% 78,5% -161,5% 165,2% 200% 26,0%

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων δημοσιευμένων ισολογισμών από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (Ε.ΚΕ.ΒΙ.)

ΟΚΤΩΒΡΙΟΙ 2008

133

Η Βιβλιοθήκη

των Μεδίκων Νόσος Χριστογιαννόπουλος

134

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

ταν βρίσκεσαι ενώπιον ενός κτιριακού συνόλου στο οποίο έχουν εργαστεί καλλι­ τεχνικοί ογκόλιθοι, όπως ο Μπρουνελέσκι, ο Ντονατέλο και ο Μιχαήλ Αγγελος, δεν μπορεί παρά να αισθαν­ θείς δέος. Και κάτι τέτοιο συμβαίνει πράγματι στην Φλωρεντία, στο «Λαυρεντιανό σύμπλεγμα». Πρόκειται για τον ναό του Αγίου Λαυ­ ρέντιου (San Lorenzo), σε ρυθμό βα­ σιλικής, που καθαγιάστηκε στα τέλη του 4ου αιώνα από τον άγιο Αμβρό­ σιο, επίσκοπο Μιλάνου, και αναστη­ λώθηκε εκ βάθρων τον 15ο αιώνα από τον Φιλίππο Μπρουνελέσκι. Για ναό, στο εσωτερικό του οποίου το βλέμμα του προσκυνητή επικεντρώ­ νεται στους χάλκινους άμβωνες με τις ανάγλυφες δημιουργίες του Ντονάτο ντι Μπάρντι, του αποκληθέντος Ντονατέλο. Και που, στην αριστερή πλευρά του, βρίσκονται αφενός τα σκευοφυλάκια των Μεδίκων και αφε­

Ο

τέρου η Ααυρεντιανή Βιβλιοθήκη, έργα του Μικελάντζελο Μπουοναρότι. Η βιβλιοθήκη αποτελεί ένα εξαίρετο παράδειγμα της αρχιτεκτονικής ιδιο­ φυίας του μεγάλου εκείνου τέκνου της πρωτεύουσας της Τοσκάνης. Η κατασκευή της άρχισε στα 1524, μετά από εντολή του πάπα Κλήμεντος Ζ', που θέλησε να επιστρέφει στη γενέτειρα γη η οικογενειακή συλ­ λογή, η οποία είχε προγενέστερα με­ ταφερθεί στην Ρώμη. Τερματίστηκε, όσον αφορά τη δουλειά του Μιχαήλ Αγγέλου, στα 1534 και ολοκληρώθηκε αργότερα από τους Μπαρτολομέο Αμανάτι και Τζιόρτζιο Βαζάρι. Οι πύ­ λες της άνοιξαν στις 11 Ιουνίου 1571. Για να εισέλθει ο σημερινός επισκέ­ πτης ή μελετητής, όπως κι αυτός του 16ου αιώνα, πρέπει να χρησιμοποιή­ σει το κεντρικό κλιμακοστάσιο. Πρό­ κειται για ολιγάριθμα μεν, καμιά δεκα­ πενταριά όλα κι όλα, σκαλοπάτια,

που ωστόσο εντυπωσιάζουν με τη μορφή τους. Οι ευθείες γραμμές τους εναλλάσσονται αρμονικά με ελλειπτι­ κές καμπύλες και τα στηθαία, αν και σχετικά χαμηλά, δεν προκαλούν διό­ λου ανησυχία, δεδομένης της σταθε­ ρότητας που εμπνέει το συνολικό κα­ τασκεύασμα. Αρχικά είχε προβλεφθεί να γίνει ξύλινο, αλλά τελικά επι­ κράτησε η άποψη της απλής πέτρας. Φτάνοντας στο κεφαλόσκαλο, δεύ­ τερη πηγή θαυμασμού: το επίμηκες αναγνωστήριο, με έντονα επικλινή αναλόγια από ξύλο, περίτεχνα διακο­ σμημένα στις πλευρές τους, και με εγ­ χάρακτα αντικριστά γεωμετρικά σχή­ ματα στο δάπεδο και στην οροφή. Τα τρεις χιλιάδες παλιά χειρόγραφα, που αποτελούν σήμερα το καύχημα της βιβλιοθήκης, ήσαν τότε κατανε­

μημένα με βάση το περιεχόμενό τους (αστρονομία, ιστορία, γεωγραφία, φι­ λοσοφία, ρητορική, γραμματική, ποί­ ηση) και, με σαφή την ένδειξη του π ε­ ριεχομένου αυτού, περίμεναν τον εν­ διαφερόμενο σε ελεύθερη πρόσβαση, με μόνη τη σύνδεσή τους σε μία σιδε­ ρένια ράβδο για προφανείς λόγους ασφάλειας. Στη θέση εκείνη διατηρή­ θηκαν μέχρι τις αρχές του προηγού­ μενου αιώνα, οπότε τοποθετήθηκαν στους ειδικούς χώρους όπου φυλάσ­ σονται έκτοτε. Αλλά ας αφήσουμε κατά μέρος τα αρ­ χιτεκτονικά και διακοσμητικά σχόλια και ας εντρυφήσουμε στον κυρίως πλούτο της Βιβλιοθήκης, στα βιβλία της. Το σχετικό φυλλάδιο επαίρεται πως «η βιβλιακή κληρονομιά της είναι πα-

Μι κρ έ ς Α γ γ ε λ ί ε ς

Ζ η τ ο ύ ν τα ι...

Π ρ ο σ φ έ ρ ε τ α ί . .. χ ώ ρ ο ς γ ι α τη δ η μ ο σ ί ε υ σ ή τ ο υ ς •

Ζ η τ ά τ ε κ ά π ο ι ο ε ξ α ν τ λ η μ έ ν ο τ ε ύ χ ο ς ε ν ό ς π ε ρ ιο δ ικ ο ύ ;

·

θ έ λ ε τ ε ν α π ο υ λ ή σ ε τ ε σ π ά ν ι α β ι β λ ί α η α ν α ζ η τ ά τε

κ ά π ο ι ο δ υ σ ε ύ ρ ε τ ο β ι β λ ί ο ; * Έ χ ε τ ε π ρ ο ς δ ιά θ ε σ η τ η ν π λ ή ρ η σ ε ιρ ά τ ω ν τ ε υ χ ώ ν κ ά π ο ι ο υ π α λ ι ο ύ π ε ρ ιο δ ικ ο ύ ;

•

Ζ η τ ά τ ε υ π ά λ λ η λ ο π ο υ γ ν ω ρ ί ζ ε ι το χ ώ ρ ο τ ο υ β ι β λ ί ο υ ;

σ α ς, τ ο ν υ π ο λ ο γ ι σ τ ή σ α ς;

μπορεί να υ π ά ρ χ ο υ ν

·

·

θ έ λ ε τ ε ν α δ ια θ έ σ ε τ ε τ η β ι β λ ι ο θ ή κ η σ α ς , το γ ρ α φ ε ί ο

Γ ρ ά φ ε τ ε κ ά π ο ι α ε ρ γ α σ ία κ α ι α ν α ζ η τ ά τ ε χ ρ ή σ ι μ α σ τ ο ι χ ε ί α κ α ι π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς π ο υ

σ ε κ ά π ο ια ε ιδ ικ ή έκ δ ο σ η ;

Το ΔΙΑΒΑΖΩ καθιερώνει στήλη μικρών αγγελιών από την οποία οι αναγνώστες του θα ενημερώνουν τους ενδιαφερομένους για τις ανάγκες τους. Οι αγγελίες σας μπορούν να φτάνουν τις 25 λέξεις και θα πρέπει να αποστέλλονται είτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση diavazo@otenet.gr είτε με fax στον αριθμό 210-33.88.006 με την ένδειξη «ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΙΚΡΕΣ ΑΓΓΕΛΙΕΣ». Κάθε απλή αγγελία μέχρι 25 λέξεις θα χρεώνεται 5 ευρώ, ενώ αγγελία μέχρι 30 λέξεις θα χρεώνεται 6 ευρώ. Αγγελίες σε πλαίσιο και με εντονότερα στοιχεία θα κοστίζουν: Μέχρι 25 λέξεις, 10 ευρώ και μέχρι 30 λέξεις, 12 ευρώ. Η πληρωμή της αγγελίας θα γίνεται: - στο λογαριασμό της Εθνικής Τράπεζας (011) 116/44021385 - στο λογαριασμό της Eurobank 0026-0255-30-0100901182 - με ταχυδρομική επιταγή στη διεύθυνση: Χαριλάου Τρικούπη 28, Τ.Κ. 106 80, Αθήνα - απευθείας στα γραφεία του περιοδικού.

Για τους συνδρομητές μας η καταχώριση των αγγελιών θα γίνεται δωρεάν.

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Θ Η Κ Ε Σ

γκοσμίως διάσημη και μοναδική, λόγω της φιλολογικής και καλλιτεχνικής της αξίας». Και όχι άδικα. Γιατί η βι­ βλιοθήκη της Φλωρεντίας, ο πυρήνας της οποίας σχηματίστηκε από τον Κοσμά Μέδικο τον Πρεσβύτερο στο ιδιωτικό ανάκτορο των Μεδίκων (επισκέψιμο σήμερα και γνωστό ως Palazzo Medici Riccardi) και πλουτί­ στηκε αργότερα από τους διαδόχους γιους του Πέτρο και Ιωάννη και, κυ­ ρίως, από τον εγγονό του Λαυρέντιο Μέδικο τον Μεγαλοπρεπή (από αυ­ τόν πήρε και το όνομά της), διαθέτει πραγματικό θησαυρό παλαιών χειρο­ γράφων. Η ποικιλία και η ποιότητα της γρα­ φής και της διακόσμησής τους, τα γε­ γονότα που οδήγησαν στην από­ κτησή τους και η προσωπικότητα των αρχικών συγγραφέων τους, κα­ θιστούν τα χειρόγραφα πολύτιμα κει­ μήλια του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Από τον μακρύ κατάλογο αξίζει ίσως να σταχυολογηθούν τα επόμενα, με σοβαρό κίνδυνο να παραβλεφθούν, από αβλεψία ή μεροληψία, άλλα ση­ μαντικότερα. Το αρχαιότερο σωζόμενο κείμενο του Corpus Juris Civilis, το οποίο μεταγρά­ φηκε αμέσως μετά την έκδοσή του από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, το 534 μ.Χ. Δεκατέσσερις τραγωδίες του Αισχύ­ λου και του Σοφοκλή, στα ιταλικά, σε χειρόγραφο του 10ου αιώνα. Κείμενα με κριτικές παρατηρήσεις σχετικές με τις μεταφράσεις των έρ­ γων του Ηρόδοτου, του Θουκυδίδη και του Δημοσθένη. Οι Πλατωνικοί Διάλογοι, πλήρεις, σε χειρόγραφο του 15ου αιώνα, το οποίο είχε παραδώσει ο Κοσμάς Μέδικος ο Πρεσβύτερος για μετάφραση στον ελληνολάτρη μουσικό φιλόσοφο Μαρσίλιο Φιτσίνο. Επιστολές του Σενέκα, στα λατινικά

13S

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

(1458 μ.Χ.) Παυσανίου, Ελλάδος περιήγησις, κεί­ μενο του 1485 μ.Χ., στα ελληνικά. Το Κοράνι, του ίδιου αιώνα, στα αρα­ βικά. Προσωπικά χειρόγραφα του Πετράρχη και του Βοκάκιου, καθώς και η Ζωή του Μπενβενοάτο Τσελίνι, γραμμένη εν μέρει από το χέρι του ίδιου του καλλιτέχνη. «Και όλα αυτά τα αριστουργήματα εί­ ναι προσιτά στο κοινό;» «Ας μην υπερβάλλουμε. Δεν πρόκει­ ται για δανειστική βιβλιοθήκη, ούτε για αναγνωστήριο με σκοπό την κα­ θημερινή ενημέρωση. Η Biblioteca Medicea Laurenziana είναι δημόσιο πολιτιστικό ίδρυμα, υπάγεται στο Υπουργείο Πολιτισμού της Ιταλίας (Ministerio per i Beni e le Attivita Cul­ tural!) και είναι προσιτή στους ειδι­ κούς μελετητές μετά από αίτημα και αντίστοιχη άδεια». «Από πλευράς αριθμού διατιθεμένων τίτλων, πού βρίσκεται;» «Περίπου έντεκα χιλιάδες χειρόγρα­ φοι κώδικες, περισσότερες από εκα­ τόν είκοσι χιλιάδες έντυπες εκδό­ σεις, πολυάριθμες συλλογές περιοδι­ κών εκδόσεω ν... Για λεπτομερέ­ στερη ενημέρωση, παρακαλείστε να ανατρέξετε στον δικτυακό τόπο www.bml.firenze.sbn.it ή να αποτα­ θείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση medicea@librari.beniculturali.it». «Ή να ταξιδέψουμε μέχρι τη Φλωρε­ ντία και να σπαταλήσουμε μερικές ώρες μέσα στη βιβλιοθήκη». «Σύμφωνος για το ταξίδι, αντίθετος (κάθετα, όπως επιτάσσει η σύγχρονη ορολογία) για το χρησιμοποιηθέν ρήμα. Αλίμονο, αν χαρακτηρίζεται σπατάλη χρόνου η αναδίφηση σε μια σπουδαία βιβλιοθήκη!» «Καλά. Μα φαίνεται πως η εν λόγω αναδίφηση επιφέρει άμβλυνση της συναίσθησης του χιούμορ». ■

ΔΙΑΒΑΖΑ α ία

επιθεώρηση

βιβλίου

Ζΐντ, Α. · 206 Ζολά, Ε. · 97

Αγγελόπουήος, θ. · 457 Άγρας, Τ. · 104 Αθανασιάδης, Τ. ο 471 Αίσωπος · 167 Αλεξάνδρου, Α. · 212 Αξιώτη, Μ. · 311 Απολλιναίρ, Γκ. · 231 Αραγκόν, Λ. · 168 Αριστοτέλης · 135 Αριστοφάνης · 72 Αρτώ, Α. · 151

0 θεοτοκάς, Γ. · 137 θεοτόκης, Κ. · 92 θερβάντες, Μ. ντε · 176 Θουκυδίδης · 191 Ιονέσκο, Ε. · 122 Ίψεν, Ε. · 181 Ιωάννου, Γ. · 452

Β Βαλερί, Π. · 183 Βάρναλης, Κ. · 88* Βελεστινλής, Ρ. · 235 Βενέζης, Η. · 337 Βερλαίν, Π. · 378 Βερν, I, · 105 Βιάν, Μ. · 85 Βιζυηνός, Γ. · 278 Βλάμη, Ε. · 485 Βολταίρος · 177 Βουτυράς, Δ. · 298 Βρεττάκος, Ν. · 425

Κ Καβάφης, Κ. · 78, 389 καββαδίας, Ν. · 437 Καζαντζάκης, Ν. · 190, 377, 480 Καίρης, 0. · 106 Κάλας, Ν. · 387 Κάλβος, Α. · 140 καμύ, Α. · 110 Καποδίστριας, I. · 275 Καραγάτσης, Μ. · 258 Καρκαβίτσας, Α. · 306 καρούζος, Ν. · 393 Καρυωτάκης, Κ. · 157 Καστοριάδης, Κ. · 385 κενώ, Ρ. · 320 Κέρουακ, Τζ. · 249 Κοκτώ, Ζ. · 160 Κολέτ · 313 Κονδύλης, Π. · 384 Κόντογλου, Φ. · 113 Κοραής, Α. · 82 κούντερα, Μ. · 80* Κρίση, Α. · 149 Κρυστάλλης, Κ. · 326

Γέιτς, Ου. Μπάτλερ · 391 Γιουρσενάρ, Μ. · 81 Γκαι'τε, Γ. Β. · 154 Γκάτσος, Ν. · 443 Γκράμσι, Α. · 295 Γκρην, Γκ. · 267 Γληνός, Δ. · 61* Γονατάς, Ε. χ. · 444 Γουλφ, Β. · 153 Δάντης · 230 Δέλτα, π. · 300 Δημουλά, Κ. · 435 Δουμάς, Α. · 147, 431 Εγγονόπουλος, Ν. · 381, 478 Έκο, 0. · 145 Έλιοτ, Τ. Σ. · 133 Ελυάρ, Π. · 201 Ελύτης, 0. · 362, 372 Εμπειρικός, Α. · 358, 421 Εξυπερύ, Α. ντε Σ. · 330 Έσσε, Ε. · 109 Ζέη, Α. · 447 ζενέ, ζ. · 66

του

Λ Λάβκραφτ, X. Φ. · 477 Λακάν, Ζ. · 126 Λαπαθιώτης, Ν. · 95 Λεβί Στρως, Κ. · 158 Λειβαδίτης, Τ. · 228 Λεκατσάς, Π. · 166 Λιοτάρ, Ζ. Φ. · 388 Λόρκα, Φ. Γκ. · 192, 466 Λουκιανός · 102 Λουπέν, Α. · 218 Λώρενς, Ντ. X. · 132 Λωτρεαμόν · 355 Μαγιακόφσκι Β. · 121 Μαίηλερ, Ν. · 286 Μακρυγιάννης · 101

Μαλακάσης · 357 Μαν, Τ. · 90 Μαρής, Γ. · 356 Μαριβό · 257 Μάρκες, Γκ. Γκ. · 223 Μαρξ, Κ. · 83* Μήδεια · 479 Μίλλερ, Α. · 259 Μίλλερ, X. · 273 Μισίμα, Γ. · 253 Μολιέρος · 179 Μονταίν, Μ. ντε · 304 Μοραβία, Α. · 256 Μόρισον, Τ. · 406 Μούζιλ, Ρ. · 199 Μπαλζάκ, 0. ντε · 60*, 416 Μπάροουζ, Ου. · 383 Μπαρτ, Ρ. · 93 Μπατάιγ, Ζ. · 187 Μπέκετ, Σ. · 115 Μπόρχες, X. Α. · 79 Μπουλγκάκοφ, Μ. · 483 Μπρετόν, Α. · 207 Μπρεχτ, Μη. · 211 Μπωβουάρ, Σ. ντε · 136 Μυριβήλης, Σ. · 309 Μωπασάν, Γκ. ντε · 204 Ν Ναμπόκοφ,Β. · 162 Νέοι λογοτέχνες · 69, 87 Νικολαΐδης, Α. · 379 Νίτσε, Φ. · 91 Ντεκάρτ, Ρ. · 369 Ντίκενς, Κ. · 229 Ντεριντά, Ζ. · 397 Ντιντερό · 103 Ντοστογιέφσκυ, Φ. · 131, 470 Ντυράς, Μ. · 134 Ξενόπουλος, Γ. · 265

Ο Όμηρος · 174 Όργουελ, Τζ. · 226 Ουάιλντ, Ό. · 152 Ουγκό, Β. · 111 Ουίλιαμς, Τ. · 139 Π Παλαμάς, Κ. · 334, 446 Πάλλης, Α. · 118 Πεντζίκης, Ν. Γ. · 407 Πάουντ, Ε. · 178 Παπαγιώργης, Κ. · 441 Παπαδιαμάντης, Α. · 165, 422 Παπαντωνίου, Ζ · 285 Παραμυθάδες · 108* Πεσσόα, Φ. · 390 Πίνδαρος · 294 Πλαθ, Σ. · 396

Πόε, Ε. Ά. · 112 Πολίτης, Κ. · 116 Πρεβελάκης, Π. ο 472 Πρεβέρ, Ζ. · 73 Ράιχ, Β. · 197 Ράμφος, Σ. · 439 Ρεμπώ, Α. · 305 Ρίλκε, Ρ. Μ. · 274 Ρίτσος, Γ. · 205 Ροΐδης, Ε. · 96 Ρουσο, Ζ. Ζ. · 395 Ρώτας, Β. · 434 Σαίξπηρ, Ου. · 449 Σαμαράκης, Α. · 476 Σάνδη, Γ. · 327 Σαντ, Μ. ντε · 77 Σαρτρ, Ζ. πωλ · 127, 455 Σαχτούρης, Μ. · 436 Σεφέρης, Γ. · 142, 410 Σικελιανός, Α. · 424 Σιμενόν, Ζ. · 202 Σκαρίμπας, Γ. · 269 Σολωμός, Δ. · 213, 475 Σοφοκλής · 243 Στάινμπεκ, Τ. · 173 Σταντάλ · 98 Ταχτσής, Κ. · 440 Τζέημς, X. · 260 Τζόις, Τζ. · 62* Τολστόι, Λ. · 200 τουαίν, Μ. · 252 τουρνιέ, Μ. · 287 Τσάντλερ, Ρ. · 193 Τσέχωφ, Α. · 169 τσίρκας, Σ. · 171 Φιτζέραλντ, Φ. Σ. · 138 Φόρστερ, Ε. Μ. · 312 Φουκώ, Μ. · 125 Φλωμπέρ, Γ. · 143 Φραγκιάς, Α. · 426 Φρόιντ, Σ. · 150

X χάιντεγκερ, Μ. · 161,399 Χάκκας, Μ. · 297 Χάμμετ, Ν. · 82 Χάρντυ, Τ. · 324 Χατζηαργύρης, Κ. · 63 Χατζής, Δ. · 180 Χατζιδάκις, Μ. · 430 Χατζόπουλος, Κ. · 319 Χέμινγουεϊ, Ε. · 159 Χιουζ, Τ. · 396

* Τα τεύχη που σημειώνονται με αστερίσκο έχουν εξαντληθεί. Όσοι επιθυμούν να προμηθευτούν παλιά τεύχη, μπορούν να επικοινωνούν με το ΔΙΑΒΑΖΩ, Χαριλάου Τρικούπη 58, Αθήνα 106 80 · Τηλ. 210-3588008. Τα κ είμ εν α π ο υ ε ίν α ι χ ρ ή σ ιμ α σ τ ο υ ς α ν α γ ν ώ σ τ ε ς μ α ς κ α ι π ε ρ ιέ χ ο ν τα ι σ ε ε ξ α ν τ λ η μ έ ν α τε ύ χ η , δ ίν ο ν τα ι σ ε φ ω το α ν τ ίγ ρ α φ α .

Μτιερνάρ-Μαρί Κολτές: Ρομπέρτο Τσούκκο Έλενα Καρακούλη

Μπερνάρ-Μαρί κολτές

138

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

|— |

ρεμιέρα στο Εθνικό θέατρο: I Με την έναρξη της θεατρικής I I περιόδου τον ερχόμενο μήνα αναμένεται με ενδιαφέρον η παρά­ σταση του Ρομπέρτο Τσούκο, που θα ανεβεί στη Νέα Σκηνή του Εθνικού Θε­ άτρου σε σκηνοθεσία Έφης Θεοδώ­ ρου και με τον ταλαντούχο Γιάννο Περλέγκα στον ομώνυμο ρόλο. Ο Κολ­ τές έγραψε το έργο με αφορμή ένα γε­ γονός που τάραξε την κοινή γνώμη της Γαλλίας. Μέσα από τη σκιαγρά­ φηση ενός κατά συρροήν δολοφόνου ανατέμνεται η κοινωνία που επωάζει το έγκλημα, μέσα από τη βαθιά ποιη­ τική ματιά του Κολτές. Ο συγγραφέας: Στη σύντομη πε­ ρίοδο της ζωής του (1948-1989) ο Κολ­ τές πρόλαβε να δώσει δείγματα ενός εξαιρετικού ταλέντου, που ξεχώρισε στη γαλλική λογοτεχνία, ενώ τα θεα­ τρικά του έργα γνώρισαν διεθνή απήχηση. Ο Πατρίς Σερώ, που ανέβασε

I

επανειλημμένα το έργο του, τον χαρα­ κτήρισε «μετεωρίτη που διέσχισε βίαια τον ουρανό μας, μέσα σε μεγάλη εσω­ τερική μοναξιά και με απίστευτη δύ­ ναμη, την οποία ήταν μερικες φορές δύσκολο να προσπελάσει κανείς». Ρομπέρτο Τσοόκκο: Πρόκειται για το κύκνειο άσμα του συγγραφέα, ο οποίος όταν έγραφε το έργο έπασχε ήδη από AIDS. «Είμαι ο δολοφόνος του πατέρα μου, της μητέρας μου, ενός επιθεωρητή της αστυνομίας κι ενός παιδιού. Είμαι ένας φονιάς». Υπαρκτό πρόσωπο και ποιητικό δημιούργημα, ο αντιήρωας, ο δολοφόνος που ενέ­ πνευσε τον Κολτές, αυτοσυστήνεται μέσα από το ομώνυμο έργο: «Δεν εί­ μαι ήρωας. Οι ήρωες είναι εγκλημα­ τίες. Δεν υπάρχουν ήρωες που τα ρούχα τους να μην είναι βουτηγμένα στο αίμα. Και το αίμα είναι το μόνο πράγμα στον κόσμο που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο». Στο παρι­ σινό μετρό οι φωτογραφίες του και η προκήρυξη της αστυνομίας κινούν την προσοχή του Κολτές, που αναγνωρί­ ζει σε αυτές την ομορφιά ενός μετα­ βλητού προσώπου. Ένας σκοτεινός κόσμος: Στο θέατρο του Κολτές πρωταγωνιστούν πρό­ σωπα υποβαθμισμένα, μειονότητες, χαμένοι μικροαστοί που συμπεριφέρονται σπασμωδικά καθώς διαπραγμα­ τεύονται την επιβίωσή τους. Ο Κολτές έκανε μια διεισδυτική τομή στις παρυ­ φές αυτού του κόσμου, καταγράφο­ ντας το αδιέξοδο των αστικών δομών, τις σχέσεις εμπορίας και συναλλαγής μεταξύ των ανθρώπων. Ήδη τη δεκα­ ετία του '80 είδε με επιφυλακτικότητα τη φαινομενικά ευοίωνη προοπτική της νέας Ευρώπης και της νέας χιλιε­

τίας. Με λόγο σκληρό και σαρκαστικό ενίοτε, χωρίς διδακτισμούς, χωρίς καν να υπαινίσσεται κάποια ιδεολογική ή πολιτική άποψη-πανάκεια, ο Κολτές περιέγραψε τις σύγχρονες μορφές έν­ δειας. Από αυτές δεν εξαιρείται κανείς, αφού τόσο αλλοδαποί όσο και ιθαγε­ νείς βιώνουν την αθλιότητα. Στο σύγ­ χρονο θέατρο αυτή η θεματολογία θα εΤιεγε κανείς πως έχει γίνει «μόδα», μια τάση της εποχής. Υπ' αυτήν την έν­ νοια ο Κολτές υπήρξε σαφώς προχω­ ρημένος για την εποχή του. 'Εγκλήματα: Ανθρωποι που σκοτώ­ νουν χωρίς λόγο, δίχως εμφανές κίνη­ τρο. Δεν κατονομάζονται οι ένοχοι. Τα όρια είναι δυσδιάκριτα. Μη αναγνωρί­ σιμοι -επομένως και μη αντιμετωπίσιμοι- κίνδυνοι. «Εγώ δεν έχω εχθρό και δεν επιτίθεμαι. Λιώνω τ' άλλα ζώα όχι από κακία αλλά γιατί δεν τα είδα κι έβαλα το πόδι επάνω τους». Εγκλή­ ματα που οφείλονται σε έναν αδιευ­ κρίνιστο αποσυντονισμό. Απόκλιση από το μέσο όρο, διαφορετικότητα που οδηγεί στον αποκλεισμό, σε μια εποχή που επιχειρηματολογεί υπέρ της ομοιομορφίας και της ισοπέδωσης: «Πάντα πίστευα πως ο καλύτε­ ρος τόπος για να ζήσεις ήσυχος είναι να γίνεις διάφανος όσο ένα τζάμι, να περνάς μέσα από τους τοίχους, να μην έχεις ούτε χρώμα ούτε μυρωδιά. Το βλέμμα των ανθρώπων να σε δια­ σχίζει και να βλέπει τους άλλους πίσω από σένα σαν να μην ήσουν εκεί». Αλλοτρίωση και βία: «Κανείς δεν ενδιαφέρεται για κανέναν. Κανείς. Οι άνδρες έχουν ανάγκη τις γυναίκες και οι γυναίκες τους άνδρες. Αγάπη όμως δεν υπάρχει». «Όλοι είναι έτοιμοι να σκοτώσουν. Είναι σαν τα ποντίκια μες τα κλουβιά των εργαστηρίων. Έχουν ανάγκη να σκοτώνουν, φαίνεται αυτό στα πρόσωπα τους, φαίνεται στο βά­ δισμά τους. Βλέπω τις γροθιές τους σφιγμένες μες τις τσέπες τους».

Μ π ερνάρ-Μ αρί Κολτές

Ρομπέρτο Τσοοκκο Ταμπατάμπα Ένα υπόστεγο, στη δόση Μετάφραση:

Δημήτρης Δημητριάδης Εκδόσεις Άγρα

Αδυναμία έκφρασης: «Δεν υπάρχουν λέξεις, δεν υπάρχει τίποτα να πούμε. Πρέπει να σταματήσουμε να διδά­ σκουμε τις λέξεις». «Δεν πρέπει να προσπαθείτε να διασχίσετε τους τοί­ χους, γιατί πέρα από τους τοίχους υπάρχουν άλλοι τοίχοι, υπάρχει πά­ ντα η φυλακή». Μεταφράσεις στα ελληνικά: Αξίζει να αναζητήσει κανείς τα θεατρικά κεί­ μενα του Κολτές και να ανακαλύψει μια ιδιότυπη ποιητική γλώσσα: Ρο­ μπέρτο Τσοοκκο, Στην μοναξιά των κάμπων με βαμβάκι, Η νύχτα μόλις πριν από τα δάση κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αγρα σε μετάφραση Δημήτρη Δημητριάδη και συνοδεύονται από κατατοπιστικά επίμετρα και προσεγμένο συνοδευτικό υλικό. ■ Η Έλενα Καρακοόλη είναι φιλόλογος - θεατρολόγος

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

130

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΛΗΔΑ TLENE ΕΙΚΟΝΕΣ: K2ITAI KIPIAKAKHL (WWW.KJRIAMKJS.NET)

MHN im m T K L T O P 0 N 0 W L Q 1 ΣΧΟΛΙΑΣΤΕΣ ΤΗΣ K0IN2NIKHZ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΕΧΟΝΤΑΣ ΜΑΚΡΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛ/ΣΗ ΔΕΝ ΘΑ m P O /ΣΑΝ ΝΑ ΜΗΝ ΣΜΠΕΡίΛΑβΟΤΝ . ΣΤΙΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΟΊΣ, ΤΟΤΣ ΰ Ο 'M O'VHW 'IL

> Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΛΛ£ΖΤΕ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΤ ΑΠΑΣΧΟΛΕΙ ΠΟΛΧΙ/ΧΝ A ΤΟ /Ι ΔΗΜΟΤΡΓΟΪΣ. ΔΙΝΟΝΤΑΣ ΗΑΣΤΗΝ '

ΕΪΚΑΙΡΙΑ ΝΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΪΘΗΣΟΪΜΕ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΜΕ ΜΙΑ ΕΝΤΕΛ2Σ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΜΑΤΙΑ.

ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΟ MAI MAD

Κ/ΚΛΟΦΟΡΕΙ HE ΕζίΦΊΑΛΟ TON οβαμα και δο ρο δ / οαφ ιςες ton ΑΝΤΙΠΑΛΟΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΕΝΕΣ ΜΕ ΤΟ ΓΝ2ΣΤ0 ΧΙΟΪΜΟΡ ΤΟΪ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ/.

Ο OBAMA ΚΑΙ Ο MCCAIN ΠΑΝΤ2Ι ΔΕΝ ΔΕΙΧΝΟΤΝ ΝΑΑΔΙΑίΟΓΟ/Ν ΓΙΑ ΤΗΝ 9Η ΤΕΧΝΗ. Ο ΠΡ2Τ0Σ ΦΟΤΟΓΡΑΦΙΖΕΤΑΙ ΚΑΤ2 ΑΠΟ ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ TOy SUPERMAN. ΕΝ2 ΤΟΣΟ Ο ΓΝ2ΣΤΟΣ ΔΗΜΙΟΪΡΓΟΣ COMICS ALEX ROSS. ΟΣΟ ΚΑΙ Ο BRANDON ROUTH. Ο ΗΘΟΠΟΙΟΣ ΠΟΙ ΕΝΣΑΡΚ2ΝΕΙ ΤΟΝ ΪΠΕΡΗΡ2Α ΪΠΟΣΤΗΡΙΖΟ/Ν ΤΗΝ ΚΑΜΠΑΝΙΑ TOy OBAMA. ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΗ. Ο MCCAIN ΔΗΛ£ΝΕΙ f ΑΝ ΤΟΤ BATMAN ΚΑΙ ΘΑΤΜΑΖΕΙ ΤΗΝ ΕΠΙΜΟΝΗ ΤΟΪ HPQ.A ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΑΓΗ ΤΗΣΔΙΚΑΙΟΣ/ΝΗΣ ΠΕΡΑ ΑΠΟ

ΚΑΘΕ ΕΜΠΟΔΙΟ.

/?£«>«TS ARB STRBAMli WF«3*I ALL OVER THE

01 ΕΜΦΑΝΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΕΔΡΩΝ ΤΩΝ ΗΠΑ ΣΤΑ COMIC PANELS ΑΛΛΩΣΤΕ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΙ ΚΑΙΝΟ/ΡΙΟ.

0/710 XyXNUIETHZKEilTHZTON

U P t ΗΤΑΝ 0 ΠΡΟΕΔΡΟΙ KENNED/, 0 ΟΠΟΙΟΣ Σ/ΧΝΑΠ/ΚΝΑ ΑΝΟΙΓΕ ΚΟ/ΒΕΝΤΟ/ΛΑΜΕΤΟΝΑΛΛΟ ΙΣΧ/Ρ0 ΑΝΤΡΑ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ, TON SUPER\ MAN. j

/ / \

V

Ζ7Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟ/ 70 Ο JIMMZ CARTER ΗΤΑΝ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ/Σ ΘΕΑΤΕΣ ΠΟ/ΠΑΡΑΚΟΛΟ/ΘΗΣΑΝ ΤΟΝ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΚΟ ΑΓΟΝΑ ΜΠΟΞ ΜΕΤΑΞ7 SUPERMAN ΚΑΙ MUHAMMAD ALL...

Ο GEORGE BUSH ΕΓΙΝΕ ΑΡΚΕΤΕΣ ΦΟΡΕΣ ΘΕΜΑ, ΑΦΟ/ ΤΟ 2 0 0 0 ΕΧΑΣΕ ΤΙΣ ΠΡΟΕΔΡΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΑΠΟ TONLEXUJTHORKAI ΑΡΓΟΤΕΡΑ. ΛΙΓΟ ΜΕΤΑΤΗΝ11Η ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ/. Ο MARK. MILLAR ΣΧΟΛΙΑΣΕ ΜΕ ΤΟ ΔΙΚΟ TO/ ΤΡΟΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΕΔΡΕΙΑ BUSH ΣΤΑ ULTIMATE Χ-ΜΕΝΚΑΙΤΗΕ ULTIMATES.

ΕΝΩ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟ/ 90 ΤΟ ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΙΕ /Γ Ο Σ CLINTON ΠΑΡΑΒΡΕΘΗΚΕ, ΕΜΦΑΝΩΣ Σ/ΓΚΙΝΗΜΕΝΟ. ΣΤΗΝ ΚΗΔΕΙΑ TO/SUPERMAN.

ΛΟΙΠΟΝ; ΕΓΩ ΠΑΝΤΩΣ ΘΑ ΤΑ ΑΓΟΡΑΣΩ ΚΑΙ ΤΑΔ/Ο!

Ιπ ύ ρ ο υ Κακουριώ τη

Ν ύ χ τ α , ερ ημιά του Ο κτώ βρη. Χ ρονιά; Χ ρονιά χα μένη βα θιά στη μνήμη· ερημικά. εκσυγχρονισμός; Στο χώρο τω ν λογοτεχνικών περιοδικών, το ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ αποτελεί, χρόνια τώρα, φορέα μιας ιδιοπρόσωπης ευαισθησίας, χάρις στις άοκνες (επί 44 συναπτά τεύχη) προ­ σπάθειες του εκδότη του Γιάννη Πατίλη. Στρατευμένο, ούτως ειπείν, στη γνωριμία του ανα­ γνωστικού κοινού με σημαντικές αλλά όχι ευρύτερα γνωστές στην Ελλάδα μορφές της πα­ γκόσμιας ποίησης κυρίως, α λλ' όχι μόνο, αφιερώνει το παρόν τεύχος στον αμερικανό πεζογράφο Τομπάιας Γουλφ, με τέσσερα διηγήματά του μεταφρασμένα από τον ποιητή Τάσο Ανα­ στασίου -παράλληλα με τη ν πλούσια παρουσία του έργου ελλήνω ν ποιητών και πεζογράφων. Όμως αυτό που πάντα ξεχώριζε στο καλό περιοδικό είναι (και) οι «Αναφορές», οι σχολιογραφικές, δοκιμιακές και κριτικές σελίδες του -μ ε ποικίλα θέματα: βιβλιοκριτικά, γλωσσικά, επικαιρικά κ.ά. Ας ξεχωρίσουμε εδώ «Το βάρος τη ς βαρείας», τις σκέψεις του Γ. Πατίλη για την επιβολή του μονοτονικού, με αφορμή την επιστροφή της βαρείας στο πολυτονικό σύστημα που ακολου­ θεί, από καταβολής, το περιοδικό, αλλά και τις ελπίδες που δημιουργούν στους υπερασπιστές του «παλαιφάτου» τονικού συστήματος οι νέες τεχνολογίες τω ν επιτραπέζιων εκδοτικών συστημάτων. [ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ, Σεβαστείας 27, 171 22, Ν. Σμύρνη, τηλ.: 210-22.84.403, planodion0otenet.gr]

εκσυγχρονισμός! Απ ο τελείτο νεότερο επιστημονικό ιστορικό περιοδικό, αν και φέρει τον... αρχαιότερο τίτλο, επιλέγοντας γι' αυτή τη θέση το όνομα της Μούσας της ιστορίας. Ο λό­ γος για την Περιοδική έκδοση για τη νεότερη ιστορία ΚΛΕΙΩ, που, με «ορμητήριό» της τη Θεσσαλονίκη και με τη φροντίδα τω ν εκδόσεων Επίκεντρο, κάνει φ έτος την τέτα ρτη ενιαύσια εμφάνισή της. Το χρονικό εύρος τω ν περιεχομένων του ανά χείρας τόμου εκκινεί από το 1821 και την ανάπτυξη τη ς έννοιας του συντάγματος στον πολιτικό λόγο τω ν Ελλήνων (Δ.Κ. Γιαννακόπουλος) και φτάνει στο 1968, μέσα από την παρουσίαση μιας (ιδιωτικής) επι­ στολής του Πάνου Κόκκα, στην οποία επιχειρεί να διασαφηνίσει -και να δικαιολογήσει- το ρόλο που έπαιξε στην κρίση τω ν Ιουλιανών, κατά συνέπεια και στην έλευση της δικτατο­ ρίας (Χρ. Χρηστίδης). Εκείνα όμως που θα (έπρεπε να) συζητηθούν είναι τα αποτελέσματα μιας έρευνας για την ιστορία και την εθνική ταυτότητα που διενεργήθηκε σε φ οιτητές ανθρωπιστικών σπου­ δών στα πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης και Κρήτης. Είναι αποκαλυπτικά και συνιστούν από μόνα τους έναν ικανό λόγο για να αναζητήσετε το τεύχος! [ΚΛΕΙΩ, Καμβουνίων 9, 546 21, Θεσσαλονίκη, τηλ.: 2 3 1 0 -2 5 6 1 4 6 , www.epikentro.gr]

εκσυγχρονισμός... «Καινούργια κατάσταση, καινούργια καθήκοντα». Αυτή η σκέψη φαίνεται πως πρυτάνευσε στους κύκλους της Πολιτιστικής Εταιρείας Επιχειρηματιών Βορείου Ελλά­ δος, η οποία εκδίδει το πολύ καλό περιοδικό ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΠΟΛΙΣ. Διότι, στο 24ο τε ύ ­ χος του, θεωρώντας (και σωστά) πως «η Θεσσαλονίκη δεν είναι κάτι το στατικό αλλά με­ ταμορφώνεται» και πως σε «ένα παγκοσμιοποιημένο σκηνικό η επιβίωση ... εξαρτάται από την διαρκή προσαρμοστικότητα», που σημαίνει «καταρχήν εκσυγχρονισμός», αποφάσισε πως οι σελίδες του «δεν θα πρέπει να περιορίζονται μόνο στο παρελθόν και στην ιστορία, αλλά να προβάλλει και θέματα που αφορούν το σήμερα αλλά και το αύριο» της πόλης. Γιατί όμως αυτές οι ορθές παρατηρήσεις θα πρέπει να οδηγούν αναγκαστικά σε ένα πιο light αποτέ­ λεσμα (και δεν εννοώ μονάχα τις λιγότερες σελίδες και την συχνότερη έκδοση), αυτό μόνο κάποιος... εκσυγχρονιστής μπορεί να το εξηγήσει! Ας είναι καλοτάξιδο και στη νέα του περίοδο, γιατί παραμέ­ νει ένα αξιόλογο έντυπο της περιφέρειας, και ας ελπίσουμε πως πάντα υπάρχει καιρός για μια... επιστροφή στις ρίζες. [ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΠΟΛΙΣ, φράγκων 6-8, 546 26, Θεσσαλονίκη, τηλ.: 23 10-55 1.754, www.peebe.gr]

14-2

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Του δρόμου... #32 εν γνωρίζουμε αν, με αφορμή το θέμα που άνοιξε διπλανή στήλη, θα ακολουθήσει κά­ ποια σοβαρή συζήτηση για το ρόλο της διακειμενικότητας στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και του Διαδι­ κτύου. Μακάρι να γίνει. Κατά την άποψή μας πάντως, από όλα τα είδη του γραπτού λόγου, ο επιτοίχιος συνθηματικός λόγος έχει τη μεγαλύτερη σε έκταση και την πιο διεισδυτική σε βάθος διακειμενική δυ­ ναμική. Η αιτία θα πρέπει να αναζη­ τηθεί στη λιτότητα και την πυκνό­ τητα της έκφρασής του. Στο ότι ο ευ­ σύνοπτος αυτός λόγος μπορεί να εκφράσει νοήματα και συναισθήματα για τα οποία άλλοι εργάτες του λό­ γου, όπως οι λογοτέχνες, χρειάζεται να γράψουν ένα διήγημα, μια νου­ βέλα, ένα μυθιστόρημα. Με δεδομένο ότι, στις περισσότερες εκδοχές του, ο συνθηματικός λόγος είναι ανώνυμος, μπορεί, στο διακειμε­ νικό επίπεδο, να αξιοποιείται ελεύ­ θερα και απενοχοποιημένα. Η αξία της διακειμενικής καταλήστευσής του αποτελεί το μοναδικό σκοπό της ύπαρξής του, το μόνο δρόμο της αποστολικής του πραγμάτωσης. Ένας αυθεντικός παραγωγός επιτοίχιου λόγου το μόνο που θέλει είναι να αξιοποιούν το λόγο του ως διακείμενο όσο πιο συχνά γίνεται. Με τον ίδιο τρόπο που και αυτός σε αρκετές π ε­ ριπτώσεις δανείζεται φράσεις από αναγνωρισμένους δραματουργούς και λογοτέχνες, που κρύβουν συμπυκνω­ μένα νοήματα και μηνύματα, για να τα μετατρέψει σε πολιτικά συνθή­ ματα. Ένα από τα πιο χαρακτηρι­ στικά παραδείγματα, με το οποίο έχει

Δ

ήδη ασχοληθεί η στήλη στο τεύχος 461, είναι η γνωστή φράση από το κλασικό έργο των Μπέρτολντ Μπρεχτ και Κουρτ Βάιλ Η όπερα της πεντάρας «Τι είναι η ληστεία μιας τρά­ πεζας μπροστά στην ίδρυσή της...» Πάντως, για κάθε ενδεχόμενο, θα θέ­ λαμε να διευκρινίσουμε ότι τα σχόλια που δημοσιεύονται σε αυτή τη σελίδα διέπονται από τις αρχές της διακειμε­ νικής κοινοκτημοσύνης. Είναι ελευθέρας διακειμενικής χρήσης, με ή χωρίς αναφορά της πηγής τους. ■

Δ1ΑΚΕ1ΜΕΝ1ΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΥΝΘΗΜΑΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

Τι t m (

m i

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

14-3

του Κώ στα Καναβούρη

Το ακατανόπτον ια μυριοστή φορά τις π ροάλλες κάποιο κανάλι πρόβαλε την ταινία του παλιού λεγάμενου κινηματογράφου Το δόλωμα, με πρωταγωνιστές τους θρυλικούς εκλι πόντες ηθοποιούς Αλίκη Βουγιουκλάκη, Αλέκο Αλεξανδράκη και Ντίνο Ηλιόπουλο. Όπου αε κάποια οτιγμή ο Ηλιόπουλος μαθαίνει ένα ποίημα στην «λαϊκή», υποτίθεται, Βουγιουκλάκη, το οποίο υποτίθεται ότι πρέπει να αποστηθίσει προκειμένου να το απαγ­ γείλει και να εντυπωσιάσει σε συγκέντρωση τη ς «καλής κοινωνίας». Φυσικά, α κολου­ θώντας τα στερεότυπα που ποτέ δ εν υπερβαίνουν τη δεδομένη συντηρητική (έως χυ­ δαιότητας) κοινοτοπία, το «ποίημα» που διάβαζε ο συμπαθέστατος κωμικός ήταν μιας απίστευτης ηλιθιότητας αρλούμπα. «Δεν καταλαβαίνω τίποτα» λέει η Αλίκη Βουγιουκλάκη. «Ούτε εγώ» τη ς απαντάει ο Ηλιόπουλος. «Αλλά έτσι είναι η ποίηση. Άμα την καταλαβαίνεις, δ εν είναι ποίηση». Η πλήρης μάλιστα καταβαράθρωση τη ς ποίησης έ ρ ­ χεται όταν η Βουγιουκλάκη επιχειρεί να πει κάποιο ποίημα του Ιωάννη Πολέμη (ο ποι­ ητής βεβαίω ς δ εν κατονομάζεται, αλίμονο τώ ρα), ο Ηλιόπουλος το απορρίπτει ασυ­ ζη τη τί ως κατανοητό και εκείνη αναρωτιέται: «Γιατί, καλέ, αφού εγώ, όποτε το λέω , κλαίω». Ιδού λοιπόν και το ά λλο απόλυτο στερεότυπο: η ποίηση όταν την καταλαβαί­ νεις πάει να πει ότι είναι χαμηλού επιπέδου, με μοναδικό τη ς προορισμό το κλάμα. Τι Ξανθόπουλος και Μάρθα Βούρτση, τι Ιωάννης Πολέμης, ένα και το αυτό. Αυτά στην καλώς εννοούμενη σάτιρα, υποτίθεται, της καλώς εννοούμενης εποχής της αθωότητας, υποτίθεται. Μόνο που το πράγμα όταν επαναλαμβάνεται με θαυμαστή μο­ νοτονία από εποχή σε εποχή δεν είναι και τόσο αθώο. Και για να ακριβολογούμε, δεν εί­ ναι και διασκεδαστικό, γιατί πόσες φ ορές να γελάσεις πια με το «ακατανόπτον» της ποιήσεως τη ς οποίας μοναδικός προορισμός αποτελεί το να λέει ανοησίες οι οποίες είναι ακατανόητες επειδή ακριβώς είναι ανοησίες. Οπότε ευλόγω ς προκύπτει το συμπέρασμα πως ό,τι δ εν καταλαβαίνουμε είναι ανοησία. Άρα δεν χρειάζεται ουδεμία προσπάθεια κα­ τανόησης. 0 απόλυτος θρίαμβος του μικροαστού, η απόλυτη επικράτηση της μικροαστι­ κής ηλιθιότητας, που είναι έτοιμη να προσκυνήσει κάθε τι, αρκεί να το έχει σκεφτεί κά­ ποιος άλλος και να τη ς το σερβίρει στο πιάτο, ει δυνατόν και μασημένο. Θα μου πεις, με τις ταινίες το υ '60 θα ασχολούμαστε; Γιατί, τι ά λλα ξε (κι ας έγιναν τόσα και τόσα) ως προς τη ν ποίηση και τη ν αντιμετώπισή της; Εδώ τα εγκυρότερα τω ν εν τύ ­ πων έπαψαν να ασχολούνται με τη ν ποίηση, αφού το είδος δεν παρουσιάζει ενδιαφ έ­ ρον, ως ακατανόητο μάλλον. Κι αν τολμήσεις να διαμαρτυρηθείς, γίνεσαι και γραφι­ κός. Γιατί οι γραφικοί είναι απολύτως κατανοητοί. Είναι γραφικοί. Πάει και τελείω σ ε. Τώρα, αν μαζί με αυτό τελειώ νο υ ν και διάφορα άλλα που κάνουν το ν βίο αρκούντως αβίωτο, είναι... άλλου ποιητή ευαγγέλιο. Έτσι κι αλλιώ ς κι ο μεγά λος άγριος κόσμος εκ εί έξω , ακατανόητος είναι. ■

ε π ό μ ε ν ο τ ε ύ χ ο ς του

ΔΙΑΒΑΖΩ, Ν ο έ μ β ρ ιο ς

α φ ιέ ρ ω μ α :

Προσωπικά ημερολόγια ελλήνων λογοτεχνών

2008,

ΗΠΑΡΑΝΟΜΗ Προστατεύουμε το βιβλίο όταν δεν επιτρέπουμε

σε φωτοτυπικά καταστήματα, σε Ιδρύματα Ανώτερης και Ανώτατης εκπαίδευσης, σε σχολεία, φροντιστήρια και βιβλιοθήκες

,α αναπαράγουν-χω ρ ίςάδ ε,ατο περιεχόμενο των βιβλίων.

ΦΑΤΟΤΥΠΗΣΗ'ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ-ΑΠΟΘΗΚΕ^^

ΟΡΓΑΝΙ ΣΜΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙ ΚΗΣ ΔΙ ΑΧΕΙ ΡΙ ΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ www.osdel.gr, info@osdel.gr, Τηλ.: 210 3 62 6056