Τεύχος 483

φ α κ ε λ ο ς

Β ιβ λ ία

Γ εύ σ εω ν

• 0 μπλόγκερ Reader’ s diggest ανοίγει τα χαρτιά του • Συνέντευξη: Βαγγέλης Ραπτόπουλος

... Κ ά π ω ς έτσ ι μ εγ α λώ σ α μ ε... σαν ένα σ το ίχη μ α κ ό ντρα σ ε κ α ν ό ν ε ς που δ ε ν ίσχυαν, ε ν ό ς σ υ σ τή μ α το ς που δ ε ν υ π ή ρ χ ε. Ε υ τυ χ ώ ς, ό μ ω ς, τα κ α λ ύ τερ α πα ιδιά που κ ά ν α μ ε π αρέα μ ά ς έκ α ν α ν να ν ιώ θ ο υ μ ε ό τι δ ε ν ήμ α σ τα ν μ ό ν ο ι, α κ ό μ η κ ι ότα ν μ α ς έζ ω ν α ν τα φ ίδ ια μ ε κ ε ίν ο το Α ν ε π α ισ θ ή τ ω ς μ ' έ κ λ ε ισ α ν α π ό το ν κ ό σ μ ο έ ξ ω το υ Α λ ε ξα ν δ ρ ιν ο ύ , κ α ίτο ι ε ίχ α μ ε α κ ο ύ σ ε ι κ α ι κ ρ ό το υ ς χτισ τώ ν κ α ι ή χ ο υ ς μ α σ τόρω ν...

«ΣΑΝ ΕΝΑ ΣΤΟΙΧΗΜΑ ΚΟΝΤΡΑ ΣΕ ΚΑΝΟΝΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΙΣΧΥΑΝ, ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ...»

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η w w w .k a s t a n i o t i s .c

Δημιουργώντας αναγνώστες ίγο πριν κλείσει αυιό ίο τεύχος διάβασα στα ξένα δίκτυα ότι το Τμήμα Λογοτεχνίας του Συμβουλίου Τεχνών στην Αγγλία, που έχει ρόλο υπουργείου Πολιτισμού, εξή γ ­ γειλε ένα πρόγραμμα μιας νέας πολιτιστικής προσφοράς προς μικρούς μαθητές. Η πολιτιστική προσφορά συνίσταται σε ένα πρόγραμμα που θα αναπτυχθεί σε στενή συνερ­ γασία με σχολεία και βιβλιοθήκες και προβλέπει την προσφορά μιας λογοτεχνικής εμπει­ ρίας πέντε ωρών την εβδομάδα στους μικρούς μαθητές. Πρόκειται για πιλοτικό πρόγραμ­ μα 25 εκ. λιρών οτο πλαίσιο ενός γενικότερου προγράμματος ύψους 110 εκ. λιρών και το οποίο προβλέπει οι συγγραφείς να επισκέπτονται τα σχολεία και να εργάζονται μαζί με τους μαθητές, σε μια προσπάθεια προώθησης της αναγνωστικής και βιβλιοφιλικής κουλ­ τούρας. Μία ώρα την ημέρα στο σχολικό πρόγραμμα θα είναι η «ώρα της λογοτεχνικής ανάγνωσης». Στόχος αυτής τη ς προσπάθειας, στην οποία θα συμμετέχουν και οι βιβλιοθή­ κες, είναι, σύμφωνα με τους υπεύθυνους του προγράμματος, να δημιουργηθούν οι αυρια­ νοί αναγνώστες. Υπάρχει και στη χώρα μας η προσπάθεια του ΕΚΕΒΙ με τις επισκέψεις τω ν συγγραφέων στα σχολεία. Επαφίεται, βεβαίως, στον ενθουσιασμό τω ν δασκάλων, εφαρμόζεται όμως ήδη από καιρό με θετικά αποτελέσματα. Έχω ακούσει πολλούς συγγραφείς, αλλά και δασκά­ λους, να μιλούν με ενθουσιασμό γι' α υτές τις επισκέψεις. Ίσως ήρθε η ώρα να προχωρή­ σει το πρόγραμμα αυτό σε ένα επόμενο στάδιο, που θα είναι πιο οργανωμένο, μέσα στο σχολικό πρόγραμμα, για όλα τα σχολεία. Αν προοέξει κανείς την αγγλική πρόταοη θα δει ότι προβλέπει συγκεκριμένες ώρες ανάγνωσης μαζί με συγγραφείς, μία ανά ημέρα, πέντε ώρες τη ν εβδομάδα, ως τμήμα του σχολικού προγράμματος. Ευχαριστώ για την προσοχή σας. Γιάννης Ν. Μπασκόζος

[ δ ι α β α ζ ω 1 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α !

1

Η Γ Ν Ω Μ Η Μ Ο Υ ΓΙΑΝΝΗΣ Ν. μπαεκοζος

Μ Ο Ν ΙΜ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε Σ 6 Σχόλια ΊΟ Courier 12 Από μήνα σε μήνα, ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ 16 Ρεπορτάζ, Σωκράτης Καμπουρόπουλος 2 6 Θερμιδωριανά Οξύτονα, ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ2β Στήλη Αλατος, ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ 3 0 Εκτός Γραμμής ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ 4 6 ΚΟΝΤΡΑ διάβασμα, ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ 4 8 ΧΩΡΙΣ προϋπηρεσία, ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ 1 5 4 Κόμικ. Κείμενα: ΛΗΔΑ ΤΣΕΝΕ, Εικόνες: ΚΩΣΤΑΣ ΚΥΡΙΑΚΑΚΗΣ, Font Design: ΚΩΣΤΑΣ ΖΗΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ 1 5 8 Ο Περιοδεύων ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ 1 6 0 a piacere ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΝΑΒΟΥΡΗΣ

18

ΤΑ Ε Υ Π Ω Λ Η Τ Α ΤΟ Υ Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω

ΑΡΘΡΑ 3 2 «Τι σου κάνω μάνα μ';» «Ψηφιοποίηση!» (Στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης) ΒΑΣΙΛΗΣ Π. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ

Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε ΙΣ 3 6 Βαγγέλης Ραπτόπουλος: «Αναγνώστες και κριτικοί σε τραβάνε από το μανίκι». ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΝΙΚΗ ΟΡΦΑΝΟΥ 4 0 Ο Reader's Diggest ανοίγει τα χαρτιά του: Ο πιο συζητημένος έλληνας μπλόγκερ σε μια εκ βαθέων συζήτηση. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΕΝΗ ΓΚΙΚΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟ

Β ΙΒ Λ ΙΑ Σ Τ Ο Ν Κ Ο ΣΜ Ο 5 0 Εξερευνήσεις και ανακαλύψεις... ΕΛΕΝΗ KAPPA 5 1 Μεγαλοφυΐες, μετάλλια και... ψυχίατροι. ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ 5 2 Ένα δύσκολο έργο ολοκληρώθηκε; Το φαινόμενο του Χάρι Πότερ.

CHRISTOPHER LEES 5 4 Το μεσανατολικό διχάζει το Τορίνο. MAURIZIO DE ROSA 5 6 ο Φλεβάρης των κλασικών. ΕΛΕΝΑ ΠΑΛΛΑΝΤΖΑ 5 8 Ασύρματη... γνώση! ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤ. ΑΝΔΡΙΑΝΕΣΗΣ

Γ Ε Υ Σ Ε ΙΣ 6 0 Η απόλαυση του φαγητού και του οίνου στο χαρτί ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΑΚΚΑΣ 6 1 Εκδόσεις για τη γαστρονομία: Σήμερα και αύριο.

ρολνι Μπλοΰμ

Ο ΔΥΤΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ

L & 0 / \ a r n M / \ U ) w / \ d ( i.

Κατγνσιχέ

M U j.h r h m n itrf

στοB ilkonuhio Udztibcrj, στο 5 7 irA

ο

if 'V e E R ^ '1 0 0 ® ^ /

Αι

I

ΔΙΑΒΑΖΩ

π

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ISSN: 1106-1383 ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ 1141

ε

ρ

Δ IA ΒA ΖΩ

ι ε

ΤΕΥΧΟΣ 483 ΜΑΡΤΙΟΣ 2008 Ιδρυτής Περικλής Αθανασόπουλος Ιδιοκτήτης Γ. ΓΑΒΑΛΑΣ & ΣΙΑ Ε.Ε. Εκδότης Γεώργιος Γαλάντης-Γαβαλάς Διευθυντής Γιάννης Ν. Μπασκόζος Τακτικοί Συνεργάτες Παναγιώτης Στ. Ανδριανέσης, Αλέξης Ζήρας, Ελένη Καρρά, Χρήστος Κατσίκας Κώστας Κατσουλάρης, Κώστας Μποτόπουλος, Γιώργος Ξενάριος, Ό λγα Σελλά

χ

ό

μ

ε

ν

α

!

1

Α Φ ΙΕ Ρ Ω Μ Α 12 6 Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ: 0 «γνωστός άγνωστος». Επιμέλεια: ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ 1 1 7 Τα χειρόγραφα δεν καίγονται Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, 0 Μαιτρ και η Μαργαρίτα / 1 8 Μια βιογραφία 1 2 7 Αυτο­ βιογραφία 1 3 2 κ. Σ. Στανισλάφσκι προς A. I. Ρίκοφ 133 Ντοκουμέντα 1 33 Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ προς τον A. I. Σβίντερσκι 136 Για τον Μολιέρο 1 3 8 Β. I. Κατσάλοφ, Ν. Π. Χμέλιεφ, Α. Κ. Ταράοοβα 1 39 0 νεαρός Μπουλγκάκοφ στις αναμνήσεις του Ε. Μιντλίν 141 Στάλιν και Μπουλγκάκοφ Βίοι παράλληλοι

UNDERGROUND 1 56 Του δρόμου...#26. ΩΜΕΓ@

Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΑ

14 8

Επιμέλεια: ΘΟΔΩΡΗΣ ΠΕΡΣΗΣ

Ανταποκριτές Christopher Lees (Μπέρμινγκχαμ) Έλενα Παλλαντζά (Φραγκφούρτη) Maurizio De Rosa (Μπολώνια) Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης (Μόσχα)

76 Τ07

Β ΙΒ Λ ΙΟ Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Η

Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Α Ρ Ο Υ Σ ΙΑ Σ Η

Κριτικογραφία Θοδωρής Πέρσης Διορθώσεις Σπόρος Κακουριώτης Υπεύθυνη Δημοσίω ν Σχέσεων Κωνσταντίνα Πολυχρονοπούλου Δια φημίσεις, Παραγωγή, Διανομή Τάσος Οικονομόπουλος

>

ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΤΕΥΧΟΣ Γ Ρ Α Φ Ο Υ Ν

ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ · Συνδρομές Χρυσάνθη Κουλελή

Μ ΙΛ Ο Υ Ν :

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤ. ΑΝΔΡΙΑΝΕΣΗΣ · ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΡΑΜΠΑΤΖΗΣ · Κ. Ξ. ΕΛΕΝΗ ΓΚΙΚΑ ·

ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ ·

ΚΩΣΤΑΣ

Ζ ηςιμ ο π ουλο ς · Σ π υρος Κ α κ ο υριώ της · Σ ω κράτης Κ α μ π ουρο · Κ ώ στας Κ αν αβο υρη ς · Θ αν αςης Καραβατο ς · Β ασίλης

Σχεδιασμός, dtp Σοφία Μιχάλα

π ουλος

Εξώφυλλο Μάρκος Πετρόπουλος

Χ ρηστός Κ ατσίκας · Κ ώ στας Κ ατςο υλαρης · Μ αν ο ς Κ ο ντο λεων

Εκτύπωση I. Μαυρίδης & ΥΙΟΙ Ο.Ε. ΔΙΑ ΝΟΜ Η ΑΡΓΟΣ (περίπτερα) ΕΡΜΗΣ (βιβλιοπωλεία)

Π. Κ α ρ α για ν νη ς · Δ ημ ητ ρα Κ α ραμ ο λεγκου · Ε λένη K appa ·

• Π ερςα Κ ουμ ουτςη · Κ ώ στας Κ υριακακης · Ν ικολ Λ αφαζανη •

C hris to pher L ees ·

Ξ ένη Δ . Μ παλωτη ·

Γ ιάνν η ς Ν.

Μ π αςκοζο ς · Γ ιάνν η ς Ν εδας · M au r iz io D e R o s a · Γ ιώργος Ξ ενάριο ς · Ν ίκη Ο ρφανού · Ε λενα Π αλλαντζα · Γ ιαννης Σ. Π α ΠΑΔΑΤΟΣ · ΧΡΗΣΤΟΣ I. ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ · 0ΟΔΩΡΗΣ ΠΕΡΣΗΣ ·

ΔΙΑΒΑΖΩ Χαρ. Τρικούπη 38, ΑΘΗΝΑ 106 80 Τηλ: 210 3388008 · Fax: 210 3388006 E-mail: diavazo@ otenet.gr

Κ ωνσταντίνα Π ολυχρο νοπο υλο υ · Β αγγέ λης Ρ απ το π ο υλος · Α λέξανδρος Σ ακκας ·

Ο λ γα Σ έλλα ·

Δ ημ ητ ρης Β. Τ ρια -

ΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ · ΛΗΔΑ ΤΣΕΝΕ · ΤΑΣΟΥΛΑ ΤΣΙΛΙΜΕΝΗ · Χ ουζουρη · Ω μ ε γ @

ΕΛΕΝΑ

βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ

Μ ΙΛΟΡΑΝΤ ΠΑΒΙΤΣ Δ ε ύ τ ε ρ ο σ ώμ α 0

Μ ίλορα ντ Π ά βιτε έχ ει π ιθανόν δίκιο ότα ν λ έει

-το έ χ ει πει σ ε σ υ ν έν τευ ξή το υ - ότι το Δ ε ύ τ ε ρ ο Σ ώ μ α μαζί μ ε το Λ ε ξ ικ ό τω ν Χ α ζά ρ ω ν είνα ι το βιβλίο του στο οποίο έχ ει ο ίδ ιο ε τη μ εγ α λύ τερ η α δυναμία. Είναι το πιο π ρόσ φ α το μεγ ά λο έρ γ ο το υ (στη Σ ερ βία και στη Ρω σία κ υ κ λο φ ό ρ η σ ε στα τέλ η το υ 2 0 0 6 ) μ ε α ν α ζ η τ ή σ ε ι β α θ ιέε τό σ ο στο λ ο γ ο τεχ ν ικ ό όσ ο και στο φ ιλ ο σ ο φ ικ ό πεδίο. Μανώληε Πιμπλήε, Τα Νέα. 1 9 - 2 0 /0 1 /0 8

Μ υθισ τόρημα. 328 σ ελ ίδ ες Πρώτη έκδοση: Δ εκ έμ β ρ ιο ς 2007 IS B N 9 7 8 -9 6 0 -0 5 -1 3 4 1 -7

w w .h e s tia .g r · w w w .e s tia b o o k s t o r e .g r

Νέοι βιβλιοπ ώ λες - Συνέδριο 51ο Διεθνές Συνέδριο Νέω ν Βιβλιοπωλών έχει οριστεί να γίνει στην Αθήνα το ν Μάιο το υ 2008. To International Congress o f Young Book­ sellers (ICYB) υποστηρίζεται από τη ν International Booksellers Federa­ tio n (IBF) και γίνεται α νελλιπώς από το 1957 οε διαφορετική χώρα κά­ θ ε φορά. Είναι μια προσπάθεια νέω ν ανθρώπων που σκοπό έχει να βο­ ηθήσει νέο υ ς ανθρώπους που δραατηριοποιούνται οτον βιβλιοπωλικό χώρο. Στην Ελλάδα τ ο συντονισμό α υτής τη ς προσπάθειας τη ν έχει αναλάβει η Μαρία Παρίκου -ν ε ό τερ η γενιά του Ομίλου ΙΩΝ- η οποία και ζητάει τη βοήθεια τω ν θεσμικών φ ορέω ν αλλά και ιδιωτών ώστε να μπορέσει να φ έρει σε πέρας επιτυχώ ς τη διοργάνωση. Νομίζω ότι χρειαζόμαστε θεσμούς που υποστηρίζουν το βιβλιοπωλείο! Μ.

Νέοι βιβλιοπ ώ λες Συνέδρ ιο 2

Προσοχή - το κα λύτερ ο !

Το Συνέδριο τη ς ICYB θα γίνει φ έτο ς στον Ωρωπό (11-18/5/08) και έχει θέμα «Πα­ ραδοσιακά βιβλιοπωλεία: επένδυση για κέρδη ή για ζημιά;». Θέμα που όπως φαί­ νεται είναι πανευρωπαϊκό κι όχι μόνον ελληνικό. Στο συνέδριο έχουν προβλεφ θεί ποικίλες δράσεις πέρα από τις επί­ σημες συζητήσεις, όπως η εκλογή του βιβλίου της χρονιάς, συζητήσεις για το βιβλιοπωλείο του μέλλοντος, θεατρική απόδοση ενός βιβλιοπωλείου κ.ά. Το συ.νέδριο διαρκεί 6 ημέρες και η συμμετοχή είναι μικρή σε σχέση με το κέρδος που θα έχουν οι συμμετέχοντες. Πληροφορίες στο www.icyb2008.com και info@ iw n.gr, 210-57.71.908.

Μιας κι ο λόγος για τα περιοδικά, ίσως το πιο προχωρημένο περιοδικό που έχω δει προοφάτως και αφορά τη μουσική, κι όχι μόνον, είναι το Muzine. Κυκλοφόρησε το δεύτερο τεύχος κι είναι κα-τα-πλη-κτι-κό. Βγαίνει στην Πάτρα από το Νεκτάριο Λαμπρόπουλο και τον μικρό εκδοτικό του οί­ κο Χαραμάδα (έχουμε ξαναμιλήσει γι' αυ­ τόν). Το περιοδικάκι, σε μέγεθος ενός CD, χωράει στην τσέπη του μπουφάν σου, πε­ ριέχει μουσικοκριτικές, λογοτεχνία, ποίη­ ση, συνεντεύξεις, κόμικς, γραφιστικά και μαζί δύο CD με ακυκλοφόρητα στην πλειονότητά τους τραγούδια της εναλλα­ κτικής αλλά και της παλιότερης ροκ σκη­ νής και κρατάνε όσο η διαδρομή Πάτρα Αθήνα. Αναζητήστε το στα κεντρικά βι­ βλιοπωλεία τω ν μεγάλων πόλεων. Σκίζει!

Μ.

Προσφορά το υ ΟΣΔΕΛ στα βραβεία Και γι’ αυτήν τη χρονιά ο ΟΣΔΕΛ, θέλοντας να τιμήσει το θεσμό των Βραβείων Διαβάζω, αποφάσισε να προσφέρει 1.000 ευρώ για κάθε βραβευθέντα. Είναι πράξη υπόμνησης ότι ο οργανισμός ανήκει στους συγγραφείς κι αυτοί πρέπει να ανήκουν σε αυτόν. Το περιοδικό μας ευχαριστεί τον ΟΣΔΕΛ γι’ αυτή του τη χειρονομία. Δ.

<5

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

προσοχή στις λογοκλοπ ές!

0 Πέτρος Τατσόπουλος είχε πάρει μια συνέντευξη από γνωοτό ηθοποιό και τη ­ λεπαρουσιαστή και με βάση αυτήν είχε διαμορφώσει ένα δικό το υ κείμενο που δημοσιεύτηκε σε γνωστό περιοδικό ποι­ κίλης ύλης. Κάποια μέρα όμως διαπίστω­ σε ότι σε εφημερίδα μεγάλης κυκλοφο­ ρίας δημοσιεύτηκε παρουσίαση του εν λόγω ηθοποιού και τηλεπαρουσιαστή με ατόφια τα κείμενα του Πέτρου Τατσόπουλου, χωρίς καν αναφορά της πατρό­ τητα ς του κειμένου. Ο Π.Τ. προσέφυγε στη δικαιοσύνη σε πρώτο και δεύτερο, εφέσιμο, στάδιο και κέρδισε την υπόθε­ ση. Η δικαστική απόφαση έχει τη σημα­ σία της, καθώς δημιουργεί ευνοϊκό δεδικασμένο, για πρώτη φορά όπως με πλη­ ροφορούν δικαστικοί κύκλοι. Πλέον μια

συνέντευξη αποτιμάται ως μη προσβάσιμη στον καθένα δεξαμενή πληροφοριών, αλλά και ως α υτοτελές προστατευόμενο πνευματικό έργο. Για πληροφορίες ανα­ ζητήστε το σχολιασμό της υπόθεσης στο περιοδικό Δίκαιο Μέσων Ενημέρωσης και Επικοινωνίας (4/2007! Μ.

Τα ποιητικά περιοδικά γιορ τά ζου ν Δεκαπέντε χρόνια κλείνει το περιοδικό Ποίηση που διευθύνει ο Χάρης Βλαβιανός. Όπως γράφει, «Η διάρκεια της ποίη­ σης ασφαλώς και δεν μετριέται με τη διάρκεια ενός λογοτεχνικού περιοδικού αποκλειστικά αφιερω μένου σ' αυτήν. Ωστόσο, τα δεκαπέντε χρόνια της Ποίη­ σης καταδεικνύουν πως όχι μόνον γρά­ φεται και μεταφράζεται στη γλώσσα μας

(ΥΡΙΑΚΟΣ ΣΤ. ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ

ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΓΟΥΝΑΡΗΣ

ΣΤΡΑΤΟΣ ΔΟΡΔΑΝΑΣ

ΤΟ ΕΛΝΤΟΡΑΝΤΟ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

...Η διείσδυση των ευρωπαϊκών εταιρειών στα μεταλλεία του μικρασιατικού χώρου και οι προσπάθειες τους να τα εκμεταλλευθούν μετά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα...

...Η διαμόρφωση της εικόνας των βαλκανικών λαών και των κρατών τους στην Ελλάδα, παράλληλα με τη συγκρότηση της ελληνικής εθνικής ιδεολογίας...

...Η ανάδειξη των Ταγμάτων Ασφαλείας σε παράγοντα του κατοχικού δράματος εξετάζεται σε σχέση με τις γενικότερες πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις τόσο στην Ελλάδα, όσο και στον ευρωπαϊκό χώρο...

ιρ

εκδόσεις

επίκεντρο

Αθήνα: Κιάφας 5, Τ.Κ. 106 78, Τηλ. 210 3811077, Fax: 210 3811086 Θεσσαλονίκη: Καμβουνίων 9, Τ.Κ. 546 21, Τηλ. 2310 256146, Fax: 2310 256148

w w w .e p ik e n tr o .g r e-mail: books@epikenUo.gr

[

δ ι α β α ζ ω

]

Σ Χ Ο Λ Ι Α

πολλή και καλή ποίηση, αλλά και ότι δια­ βάζεται κι αγαπιέται». Συμφωνούμε. Αλ­ λά υπάρχει κι άλλη ποιητική επέτειος: τα 20 του χρόνια κλείνει και το ιταλικό πε­ ριοδικό Poesia, που διευθύνει ο ελ λη νο­ λάτρης Nicola Crocetti, που κατάφερε να κάνει το περιοδικό του, σχεδόν, λαϊκό ανάγνωσμα με πάνω από 20.000 αντίτυ­ πα να πωλούνται στο περίπτερο.

θηκε από τον Nick Beatnick στις εκδόσεις Τυφλόμυγα. Κάπου στο κέντρο της πό­ λης μπορείτε πιθανόν να το βρείτε. Ξε­ σκισμένο κέφι, βλάσφημο, μπηχτές για την κωλοζωή και όσους την υπηρετούν. Πολλά vibes που λένε κι οι μοντέλες κι ας μη διαβάζουν. Ψάχτε, λοιπόν, να το βρείτε. Ν.

Plant this book Τι είναι το Pune; To Pune είναι ένα μικρό, πολύ μικρό περιοδικάκι που εκδίδεται στη Θεσσαλονίκη από τον αρχιτέκτονα Απόστολο Καλφό­ πουλο σε αριθμημένα αντίτυπα και δια­ νέμεται δωρεάν. Κάθε τεύχος αναφέρεται σε ένα σημείο στίξης. Έχουν εκδοθεί μέχρι στιγμής το «ερωτηματικό», τα «ει­ σαγωγικά» και τώρα «το κόμμα». Είναι ίσως το μοναδικό περιοδικό που έχει ανακοινώσει την ημερομηνία λήξης του: στο δω δέκατο τεύχος που θα είναι αφιε­ ρωμένο -πού α λλ ο ύ ;- στην «τελεία».

Η τρέλα έχει χαθεί από τις μέρες μας. Εί­ μαστε όλοι προβλέψιμοι -πλην εξα ιρέ­ σεων. Ανακάλυψα το περιοδικό Plant this Book (εκδίδεται από την Τυφλόμυγα) κι είναι αφιερω μένο στον beat Richard Braudigan, έναν χίπη ποιητή από το Frisco. Μια ζωή στη μεθόριο της κοινω­ νίας, αλλά δημιουργική, γεμάτη ευτυχία, ακόμα κι αν αυτή καταλήγει στην κατά­ θλιψη και την αυτοκτονία. Μαζί κείμενα του Τέο Ρόμβου, του Καστοριάδη κ.ά. Αλ­ λά ο Braudigan είναι το ζουμί. Η διαφο­ ρετική ζωή που λείπει.

Μ.

Η πιο σ ύντομη α λ ληλογρ αφ ία Το 1862, μόλις κυκλοφόρησαν οι Άθλιοι, ο Βίκτωρ Ουγκώ αγωνιώντας για τις πωλήσεις του βιβλίου έστειλε στους εκδό­ τες του την εξή ς επ ισ το λή :«;». Η ενθου­ σιώδης απάντηση που έλαβε ήταν «!». Πρόκειται για τη συντομότερη α λλη λο­ γραφία της ιστορίας. (Από το προαναφερθέν περιοδικό Pune που κι αυτοί με τη σειρά το υ ς το πήραν από τον Δ. Καλοκύρη (Πλώρη στον Εωσφόρο, Νεφέλη, 2001). Μ.

Η Ωραία Σαρκοφάγος Η Ωραία Σαρκοφάγος είναι ένα μαύρο σε χρώμα και διάθεση βιβλιαράκι που εκδό-

<3

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

Ν.

Βραβεία Το diavasame.gr (και όχι το Diavaseme -όπως το παλιό soft porn περιοδικό) προκήρυξε πανελλήνιο διαγωνισμό διη­ γήματος. Μάλιστα τα καλύτερα δώδεκα από αυτά κυκλοφόρησαν κι εντύπως. Ευ­ χές.

Παζάρι βιβλίου Για 15η χρονιά οργανώθηκε το Παζάρι Βι­ βλίου από τον Σ.Ε.Κ.Β. στην πλατεία Κλαυθμώνος στην Αθήνα. Με επίσημες κι απρόσμενες για το θεσμό επισκέψεις (Μ. Λιάπης, Δ. Σιούφας, Τ. Χυτήρης κ.ά.) γνώ­ ρισε μεγάλη επιτυχία. Οι δύσκολοι οικο­ νομικά καιροί κάτι σημαίνουν... Λ.

[

Π α ρα ιτήθηκε η Επιτροπή Μ ετά φ ρ ασ ης «Στις 5 Νοεμβρίου 2007 οας αποστείλαμε επιστολή με την οποία θέσαμε στη διά­ θεσή σας την παραίτησή μας. 0 λόγος αυτής τη ς ενέργειας μας, τον οποίο σας εκθέσαμε, ήταν η απόφαση του Υπουρ­ γείου να περικόψει την αποζημίωση τω ν μελώ ν τη ς Επιτροπής Κρατικών Βρα­ βείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης κατά 65% σε σχέση με τα ισχύσαντα κατά το προηγούμενο έτος. Τα μέλη τη ς Επιτρο­ πής θεώρησαν ότι αυτή η περικοπή συνιοτά εμπράκτως βαρύτατη υποτίμηση του έργου της. Επίσημη απάντηση στην επι­ στολή μας δεν υπήρξε και θεωρήσαμε ότι η παραίτησή μας έγινε αποδεκτή»... Η

ΣΑΒΒΑΣ ΡΟΜΠΟΛΗΣ

Εκπτώσεις και στο βιβλίο Οι εκδόσεις Μεταίχμιο έκλεισαν δεκαπέ­ ντε χρόνια (να τα εκατοστήσουν!) και προσφέρουν βιβλία σε πολύ χαμηλές τι­ μές μέσω τω ν βιβλιοπωλείων. Σπεύσατε. κ.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ - ΚΟΣΤΑΣ ΘΕΡΙΑΝΟΣ ΚΑΤΑΝΟΟΝΤΑΣ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ

"Η Ελλάδα απά παραδοσιακή χώρα προέλευσης μεταναστών, μετατράπηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '90, σε χώρα υποδοχής οικονομικών μεταναστών και αιτούντων πολιτικό άσυλο..."

"Το “ξεσκέπασμα” των μύθων, ο κλονισμός των "βεβαιοτήτων", η “απομυθοποίηση" της υπαρκτής εκπαιδευτικής πραγμαπκότητας είναι το πρώτο βήμα για να μπει κάποιος στη διαδικασία να αλλάξει το σχολείο και την κοινωνία...”

εκδόσεις

]

Κρατική Επιτροπή τω ν Βραβείων Μετά­ φρασης απέστειλε προς τον υπουργό Πολιτισμού κ. Μ. Λιάπη αυτήν την επιστο­ λή, την οποίαν υπογράφουν όλα τα μέλη της με επικεφαλής τον πρόεδρο της Άρη Μπερλή, δεν έλαβε καμία απάντηση - μ έ ­ χρι τη στιγμή που γράφονταν αυτές οι γρα μμές- και έτσι θεώρησε ότι η παραί­ τηση είναι οριστική. ο.

Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΑΠΟ ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ψ επίκεντρο

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Σ Χ Ο Λ Ι Α

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΡΕΤΑΣ Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΧΡΥΣΗΣ ΤΟΜΗΣ Ένα βιβλίο υψηλής εκλαίκευσης, για τα μεταλλαγμένα, τη βιοτεχνολογία και την κοινωνία,

Αθήνα: Κιάφας 5, Τ.Κ. 106 78, ΤηΚ. 210 3811077, Fax: 210 3811086 Θεσσαλονίκη: Καμβουνίων 9, Τ.Κ. 546 21, Τηλ. 2310 256146, Fax: 2310 256148

w w w .e p ik e n tr o .g r e-mail: books@epikentro.gr

Α γ α π η το ί φ ίλ ο ι, λα μ β ά ν ω π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς ά ρθρα σας κι έρ χ ομα ι jV w

σε δ ύ σ κ ο λ η θ έσ η . Δ εν μπ ο ρ ο ύ ν να δ η μ ο σ ιευ το ύ ν ό λ α . Ορισμένα από α υ τά είνα ι ε ν δ ια φ έρ ο ν τα , α λ λ ά μ π ο ρ εί να είνα ι άκαιρα για δ η μ ο σ ίευ σ η ή να έχ ει δ η μ ο σ ιε υ τε ί π α λιό τερ α κ είμ εν ο πα­

ρ ε μ φ ε ρ έ ς μ ε τ ο δικό αας. Κάποια π α ίρνουν σ ειρά για δ η μ ο σ ίευ σ η . Π α ρόλα α υ τά να σ τ έ λ ν ε τ ε ό ,τι εσ ε ίς ν ο μ ίζ ε τε κ α λ ύ τερ ο , είνα ι έν α ς τρ ό π ο ς επ ικοι­ νω ν ία ς και σ υ ν ο μ ιλ ία ς μ ε τα ξύ μας.

Tp

Γεω ργό Δ η μ ή τρ ιε, έλ α β α τ ο μ υ θ ισ τό ρ η μ ά σου « ...τη ς σπ ορά ς τ η ς μ α ύ ­

ρ η ς όργω μα» και ο μ ο λ ο γ ώ ό τι είναι έν α π ολύ σ κ λ η ρ ό κ είμ εν ο για μια πολύ ο κ λ η ρ ή επ ο χ ή . Η α νά π τυ ξή το υ έ χ ει π ολ λ ά ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τα σ τοιχεία. Από ε κ ε ί και πέρα, κα λ ό είναι να α π ε υ θ υ ν θ είς σε κάποιον εκ δ ο τικ ό οίκο. Εκείνοι ξ έ ­ ρ ο υ ν κ α λ ύ τε ρ α . Βέβαια μ ο υ γ ρ ά φ εις ότι έ χ εις κι ά λ λ α έτο ιμ α . Π ρέπει να επιλ έ ξ ε ις ποιο θ ε ω ρ ε ίς πιο « τε λ ε ιω μ έν ο » μέσ α σου, α ν ε ξ ά ρ τ η τα α ν θ ε ω ρ ε ίς ό τι και τα τέ σ σ ε ρ α έ χ ο υ ν μ ε τα ξύ το υ ς μια κάποια π νευ μ α τικ ή ο υ γ γ έν εια . Κα ραμ β άλη Δ η μ ή τρ η , δ ικη γ ό ρ ο - λ ο γ ο τέχ ν η , έλ α β α τ ο ά ρ θ ρ ο σας για τ ο «Ν έο νο μ ικό κ α θ εσ τώ ς σ υ ν τα ξιο δ ό τη σ η ς λ ο γ ο τε χ ν ώ ν και κ α λ λ ιτεχν ώ ν » και ν ο μ ίζω ό τι έχ ει π ο λύ εν δ ια φ έ ρ ο ν . Ίσ ω ς μα ς χ ρ εια σ τεί ε ά ν α ν ο ίξο υ μ ε κά ­ ποια σ τιγ μ ή το ν φ ά κ ε λ ο σ χετικά μ ε τις σ υ ν τά ξεις τω ν λ ο γ ο τε χ ν ώ ν μιας και π έρα από ό ,τι ισχύει σ ή μ ερ α σημασία μ εγ ά λ η έχ ει και τι ζ η τ ά ν ε να ισχύσει οι ίδιοι οι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς.

X

Βεργίνη Δ η μ ή τρ η , Π ήλιο , τα δ ύ ο μικρά κ είμ εν α

σας, γ ρ α μ μ έ ν α τ ο έν α σ τη Λ ευ κ ά δα και τ ο ά λ λ ο σ τη Σούδα, π ρα γματικά έ χ ο υ ν μια δική το υ ς εσ ω τε ρ ικ ή δ ύ ν α μ η , πού ο δ η γ ο ύ ν ό μ ω ς; Ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ο ­ ντα ι κάπ ου; Σε μια σ υ λ λ ο γ ή , σ ε έν α μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο α ύ ν ο λ ο ; ^

Α ν τώ ν ιο κι

Έ λ εν α Ξ α νθ ο π ο ύ λο υ , μ π ο ρ ε ίτε να π α ρου σ ιά σ ετε τ ο βιβλίο που λ έ τ ε , α ρ κεί να μ α ς σ τ ε ίλ ε τ ε έν α κ ε ίμ ε ν ο 4 0 0 λ έ ξ ε ω ν . Φυσικά τ ο π ερ ιοδικό δ ια τη ρ ε ί τ η ν τε λ ικ ή α π όφ ασ η για τ η δ η μ ο σ ίευ σ η το υ κ ειμ έν ο υ , α νά λ ο γ α μ ε τ η ν π ο ιό τη ­ τά το υ . <££ Μ α το ύ λ α Σ κα λτσ ά, καθη γ ή τρ ια ΑΠΘ, π ολύ ω ρ α ίες οι εκ δ ό σ εις για τα μ ο υ σ ειο λ ο γ ικ ά ζη τή μ α τα . Ελπίζω να π ρ ο σ εχ το ύ ν από ό λ ο υ ς τ ο υ ς ε ν ­ δ ια φ ε ρ ο μ έ ν ο υ ς .

Υ

Αναστασ ία Κοράκη, ε ν δ ια φ έρ ο υ σ α η δ ο υ λ ειά σας για

το ν Φ λ ω μ π έρ , ε π ικο ιν ω ν ή σ τε μ ε τη δ ιεύ θ υ ν σ η τ ο υ π εριοδικού για π ε ρ α ιτέ ­ ρω , π ιθανή, σ υ νεργα σ ία , ί ?

Γιώ ργο Μ αρινάκη, έλ α β α τ ο ά ρ θ ρ ο σου κι ε υ ­

χαρισ τώ . Υγιαίνω, τ ο α υ τό επ ιθ υ μ ώ και δΓ υμά ς. ο 1 I1 Y M C 10

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

Ο ΜΑΓΙΑΚΟΦΣΚΙ ΤΑ Ε Υ Κ Ο Λ Α ΚΑΙ ΤΑ Δ Υ Σ Κ Ο Λ Α Τ ο φ α ιν ό μ ε ν ο Μ α γ ια κ ό φ σ κ ι, ο n o irm is π ου ά ν ο ιξ ε κ α ιν ο ύ ρ γ ιο υ 5 ο ρ ίζ ο ν τε $ σ τα ρ ω σ ικ ά γ ρ ά μ μ α τα .

ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΕΣ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΒΙΟΕΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΗΤΣΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟ (ΜΕΤΑΛΛΙΟ ΠΟΥΣΚΙΝ, 2007, ΜΕΓΑΛΟ ΚΡΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, 2001)

ΤΟ ΨΩΜΙ p r ^ i 1 ΚΑΙ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ 0 ΓΚΟΡΚΙ Η ζω ή και το έρ γ ο εν 0 5 θ ρ ύ λ ο υ το υ 2 0 ο ύ α ιώ ν α , που ά φ η σ ε α ν ε ξ ίτ η λ η τη σ φ ρ α γ ίδ α το υ σ τη ν ευ ρ ω π α ϊκ ή λ ο γ ο τε χ ν ία . Ιζ,λ λ η ν ικ ά ] ^ α { Λ |χ α τ α

ΣΕ Ο Λ Α ΤΑ Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

τη ς Όλγας Σελλά

Ο

χ ώ ρ ο ς (και ο κ ό σ μ ο ς ) το υ π ο λιτισ μ ο ύ δ είχ ν ει ν α τα έχ ει χ α μ έν α από το σ κ ά ν δ α λ ο που έ κ α ν ε ό λ η τη ν Ε λλά δ α ν α α σ χ ο λ είτα ι γ ια πρώ τη φ ο ­ ρ ά με α υ τό το π εδίο. Α ν ά μ εσ α στη σ υ ζήτησ η γ ια το d v d , το ν κομιστή,

το α π ό ρ ρ η το , τα χ ά λ ια μ α ς ε ν γ έν ει, κ άπ οιοι π ρ ο σ π ά δησ α ν ν α δ ίξο υ ν το ζήτημα το υ π ολιτισμού, τω ν π ολιτισ τικώ ν δ ρ α σ τη ρ ιο τή τω ν, τω ν δ ο μ ώ ν το υ ς , τω ν λ α β ώ ν που χ ρ ο ν ίζ ο υ ν σ το θ ε σ μ ικ ό το υ π λαίσιο. Μ έσ α σ ' ό λ ο α υ τό το χ ά ο ς , ο χ ώ ρ ο ς το υ β ι­ β λ ίο υ μ ο ιά ζ ε ι ν α είνα ι ο πιο α λ ώ β η τ ο ς απ ό α υ τή ν τη λ αίλαπ α . Συ νεχ ίζει τις ε κ δ η ­ λ ώ σ εις του, β ρ α β εύ ετα ι, κ ά ν ει ν έ ε ς ε κ θ έ σ ε ις Βιβλίου, α π οκτά ν έ ο π ρ ό ε δ ρ ο σ το ΕΚΕΒΙ και σ χ ε δ ιά ζε ι τα κ α λ ο κ α ιρ ιν ά το υ Βιβλία. Α ς δ ο ύ μ ε τα σ η μ α ν τικ ό τερ α γ ε γ ο ­ ν ό τα το υ π ε ρ α σ μ έν ο υ μήνα, ξ ε φ υ λ λ ίζ ο ν τ α ς το η μ ερ ο λ ό γ ιο .

Φ 25 lav o u a p io u _____________________________________________________ Ήταν η βραδιά του Τίτου Πατρικίου ατο μεγάλο αμφιθέατρο του Γαλλικού Ινστιτούτου. Αφορμή η νέα του συλλογή Χάραξη (εκδ. Κέδρος) και στο πάνελ συγκεντρώθηκαν παλαιότεροι και νεότεροι φίλοι και μ ελ ε­ τη τές του: Κατερίνα Κωοτίου, Ελένη Αντωνιάδου, Αναστάσης Βιστωνίτης, Δημήτρης Ραυτόπουλος. Μια νέα «χάραξη» της ποιητικής του έκφρασης, βααισμένη «σε υλικά του παρελθόντος που έχει διάρκεια, επανά­ ληψη».

___ ____________________________________________________ 25 Ια ν ο υ ά ρ ιο υ ^ Πρώτα στη Θεσσαλονίκη και μέσα στο Μάρτιο στην Αθήνα, τα εξώ φ υλλα που ζωγραφίζει όλα αυτά τα χρό­ νια για τα εξώ φ υλλα τω ν βιβλίων ο Αλέκος Αεβίδης. Σε μια εποχή που στα εξώ φ υλλα κυριαρχούν τα μ ε­ ταμοντέρνα γραφήματα και οι φω τογραφίες-αντιγραφές από ξένους εκδότες, ο Αλέκος Λεβίδης επιμένει να επικοινωνεί με το κείμενο και να εμπνέεται από αυτό για να επιλέξει το έργο με το οποίο θα ντύσει το λόγο. Μέσα στο Μάρτιο στο βιβλιοπωλείο του ΜΙΕΤ στην Αθήνα (Αμερικής 13).

Φ 24 Ια ν ο υ ά ρ ιο υ

___________________________

Ένα βραβείο που θα απονεμηθεί σε δύο χρόνια: η ακαδημαϊκός και ποιήτρια Κική Δημουλά θα τιμηθεί με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας τον Μάρτιο του 2010 στο Στρασβούργο. Είναι ένα βραβείο που στηρί­ ζεται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας και το πανεπιστήμιο Marc Bloch και την κριτική του επιτροπή αποτελούν ακαδημαϊκοί, συγγραφείς, μεταφραστές και θεσμικοί παράγοντες από το χώρο του πολιτισμού. «Η Επιτροπή διακρίνει στο έργο σας μία από τις μεγά λες φω νές που εκπρο­ σωπούν τη σύγχρονη δημιουργία και θέλει να υπογραμμίσει επίσημα τη σημασία του έργου σας στο αύ­ ριο της ευρωπαϊκής κουλτούρας», έ λ εγ ε το σκεπτικό.

12

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

β 50 lavouapiou____________________________________ Την περιμέναμε μέρες την είδηση, από τις 19 Δεκεμβρίου, οπότε παραιτήθη­ κε ο Δημήτρης Νόλλας από πρόεδρος του Δ.Σ. του ΕΚΕΒΙ. Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου απέκτησε τον τέτα ρτο πρόεδρο του Δ.Σ. του (μετά τους Σπόρο Πλασκοβίτη, Ρένα Πατρικίου, Δημήτρη Νόλλα). Είναι ο δημοφιλής συγγραφέας Πέτρος Μάρκαρης, ο οποίος φαίνεται διατεθειμένος να... σηκώσει τα μανίκια και, μαζί με την Κατρίν Βελισσάρη, να τακτοποιήσουν κάποιες από τις εκκρε­ μότητες του ΕΚΕΒΙ. Καλορίζικος! _________________________________________ 1 Φεβρουάριου φ Πολλή κουβέντα έγινε όταν είχε πρωτοαναγγελθεί. Κι άλλη μία έκθεση βιβλίου; Το αποτέλεσμα ήταν απο­ στομωτικό ακόμα και για το υ ς πλέον απαισιόδοξους και συγκρατημένους. Η 1η Έκθεση Παιδικού Βιβλίου οργανώθηκε από το ΕΚΕΒΙ 1-4 Φεβρουάριου στις εγκαταστάσεις της Helexpo στο Μαρούσι με τιμώμενη χώρα την Ολλανδία και κεντρικό αφιέρωμα στους εξαιρετικούς εικονογράφους αυτής της χώρας. Επί τέσ ­ σερις μέρες χιλιάδες πιτσιρίκια και γονείς πέρασαν από την έκθεση, έπαιξαν, πήραν μέρος οε εκδηλώσεις, γνώρισαν συγγραφείς και εικονογράφους και κυρίως γνώριοαν τον κόσμο του βιβλίου. Ομολογουμένως, οι εκδότες είχαν βάλει τα καλά τους περιμένοντας το απαιτητικό νεανικό κοινό. Και κέρδισαν τις εντυπώσεις. Και του χρόνου καλύτερα!

Το βιβλίο αυτό, α π οτελεί μια π ρ ω τότυπ η έρευνα της ο π οίας σ κοπ ός είναι η απ οκά λυψ η, πα ράθεσ η και α ν ά δ ε ιξη ό λ η ς τη ς ε ξ ε λ ικ τ ικ ή ς δ ια δ ρ ο μ ή ς τη ς μετα π ο λεμικής ελ ληνικής κοινω νίας μέσ ω τω ν νέω ν τυπ ολογιώ ν και μορφ ώ ν βιομηχανικού σχεδιασμού που α π ο τυ π ώ θηκα ν στα καινοτόμα δ είγματα π ολιτισμού και α νά π τυ ξη ς, τα συνθετικά υλικά. Ο συγγρα φ έας α υτής της μ ελ έτη ς κατορθώ νει να προσεγγίσει α υτό το σημαντικό κοινω νικό-οικονομικό φ α ινό μ ενο μέσα α π ό σ ύγχρονη και π α λα ιότερη, ξενό γλω σ σ η κυρίω ς βιβλιογραφία, δημοσ ιεύματα της επ ο χ ή ς, μια εκ τετα μ έν η σειρά σ υ ν εν τεύ ξεω ν με π ρόσ ω π α-κλειδιά καθώ ς και με επ α ρ κές φ ω τογραφ ικό υλικό. Η α υσ τηρά παραδοσιακή θέση τω ν Ελλήνω ν περί κατα νάλω σ ης μετά το δ εύ τερ ο π α γκόσ μιο π όλεμο, ο α να νεω τικός ά νεμ ο ς τω ν δυτικώ ν κοινω νιώ ν με τα δ ώ ρα της νέα ς τεχνολογίας, η ανάδυση και η α νά π τυξη μιας ν έα ς αγοράς, α λλά και π α ράλληλα η εμφ άνιση ενός νέου μοντέλου πολιτισμού με έμβ λη μα τη γυναικεία ι χειρα φ έτησ η είναι θέμα τα τα οποία προσεγγίζονται με ι π ροσοχή, αναλύονται μεθοδικά και υποστηρίζονται I επ ιχειρηματολογικά.

■

w w w

.iw n .g r

ΕΚΟΟΤΙΚΟΣ ΟΜΙΠΟΣ ΙΩΝ

[

] Μ Η Ν Α

δ ι α β α ζ ω

ΑΠΟ

ΣΕ

Μ Η Ν Α

__________________________________________ 5 Φεβρουάριου ^ Ο κόσμος του πολιτισμού αποφάσισε να αντιδράσει. Έστω και σιωπηρά. Αντιδρώντας στα φαινόμενα διαπλοκής και ποταπότητας που κυριαρχούν στην πολιτισμική πραγματικότητα της σύγχρονης Ελλάδας κατέβηκαν στο δρόμο. Σιωπώντας. Και αγωνιώντας. Φ 11 Φεβρουάριου__________________________________________

0 κύκλος τω ν ποιητών τη ς γενιάς του 7 0 άνοιξε στο Μέγαρο Μουσικής μ' έναν από τους δημοφιλείς αυ­ τής της γενιάς και αυτής τη ς τέχνης: τον Μιχάλη Γκανά. Δεν λέει πολλά λόγια, γι' αυτό προτίμησε να μι­ λήσει για το ν εαυτό του, τη ζωή του και το στίχο του μέσα από το ντοκιμαντέρ που του έκαναν ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος και ο Θάνος Λαμπρόπουλος. Μέσα από την εικόνα μάς ξενάγησε στις εικόνες που τρ ο ­ φ οδοτούν το στίχο του, εικόνες του γενέθλιου τόπου του. Ο Μιχάλης Γκανάς διάβασε στίχους του, μίλη­ σε για τη διαδρομή, σεμνά και λιτά όπως είναι και τα ποιήματά του και κυρίως με αγάπη. Για όσους έφ υ ­ γαν και για όσους είναι πάντα γύρω του. ________________________________________ 12 Φεβρουάριου ^ Δεύτερη Fnac έρχεται μέσα στον Απρίλιο στην Αττική. Αυτή τη φορά στη Γλυφάδα με κτιριακές προδια­ γραφές όπως ακριβώς είναι οι γνωστές Fnac σ' όλο τον κόσμο. Ένα κτίριο 2.000 τ.μ. με όλο το πακέτο των προϊόντων ψυχαγωγίας. Όμως εξακολουθούν να αναζητούν, με αργά αλλά σταθερά βήματα, και το κεντρι­ κό τους κατάστημα, αφού το λογιστήριό τους δείχνει ότι η Fnac στο Mall είναι εξαιρετικά επικερδής. Δύο εί­ ναι προς το παρόν οι πιθανότητες: το κατάστημα που στέγαζε το Habitat στην οδό Κολοκοτρώνη ή το κτί­ ριο του ΟΤΕ στην απέναντι πλευρά της πλατείας. Για το πρώτο κτίριο η Fnac μετέχει ήδη στον πλειστηριασμό που γίνεται. Για το δεύτερο ίσως οι διαπραγματεύσεις ακολουθούν άλλους δρόμους. Θα δούμε... β 18 Φεβρουάριου__________________________________________ Ή ταν μια από τις μενάλες σύγχρονες μορφές του γαλλικού μυθιστορήματος. Ο συγγραφέας Αλέν ΡομπΓκριγιέ πέθανε στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο της πόλης Caen σε ηλικία 85 χρόνων. Το όνομά του συν­ δέθηκε με το nouveau roman και την έντονη αντίθεση τω ν γάλλω ν διανοουμένων κατά του κατεσ τημέ­ νου μετά την απελευθέρωση. Μαζί με τη Ναταλί Σαρότ και τον Μισέλ Μπιτό εκπροσωπούσαν τη λ ογοτε­ χνική ανανέωση μετά το 1945. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν τρία από τα κλασικά βιβλία του: Η ζήλια (εκδ. Σμίλη), Η επανάληψη (εκδ. Πόλις), Το σπίτι τω ν ραντεβού (εκδ. Νεφέλη), Το 2004 εξελ έγ η μέλος της Γαλ­ λικής Ακαδημίας, αλλά δεν εκφώνησε ποτέ τον επίσημο λόγο αποδοχής της ανώ τατης τιμής. Το τε λ ε υ ­ ταίο του βιβλίο θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Τόπος. _________________________________________ 19 Φεβρουάριου ^ Έξι από τους σημαντικότερους εκφραστές του σύγχρονου ελληνικού μυθιστορήματος συναντήθηκαν στο Μέγαρο Μουσικής αναζητώντας, από κοινού, τους λόγους που τους οδήγησαν στη γραφή, δημοσιοποιώ­ ντας τους δαίμονές τους, τις εμμονές τους, τα τραύματά τους. Οι Θανάσης Βαλτινός, Φίλιππος Δρακονταειδής, Νίκος Θέμελης, Τάκης Θεοδωρόπουλος, Μένης Κουμανταρέας, Κώστας Μουρσελάς, με συντονιστή τον διευθυντή του Διαβάζω Γιάννη Μπασκόζο, εξομολογήθηκαν, ο καθένας με τον τρόπο του και το στυλ του, τι τους γοητεύει και τι στοιχειώνει τα βιβλία τους.

14-

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

μ ητχοχαλ

^ ανλροπουλοι

ψβ

ΠΕΝΤΕ ΡΩΣΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ Π Ο Υ Σ Κ ΙΝ , ΓΚΟΓΚΟΛ, Μ Π Ε Λ ΙΝ Σ Κ Ι, Ν ΤΟ ΣΤΟ ΓΕ Φ ΣΚ Ι, Τ Ο Λ Σ Τ Ο Ϊ

'

ΠΕΝΤΕ '=* · Κ ίΡ ά ο ι

Π έν τε μ ε ίζο ν ε 5 σ υ γ γ ρ ά φ ει^ . Π έν τε λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ά π ορ τρ έτα α ν θ ρ ώ π ω ν υπ ό δ ιπ λή ιδ ιό τη τα : σ υ γ γ ρ ά φ ει^ και π α ρ ά λ λ η λ α ήρω ε$ το υ μ ε γ ά λ ο υ ρ ω σ ικ ο ύ μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α τ ο $ .

ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΕΣ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΒΙΟΕΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΗΤΣΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ Π ΟΥΑΟ (ΜΕΤΑΛΛΙΟ ΠΟΥΣΚΙΝ, 2007, ΜΕΓΑΛΟ ΚΡΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, 2001)

Ο ΤΟΛΣΙΟΪ Έ ν α έν α τα β ή μ α τα Tn s ζω ή ε, Tn s τέχ ν η $ κα ι το υ σ το χ α σ μ ο ύ

evos α ν ή σ υ χ ο υ π ν εύ μ α το $ ,

μ ο ν ίμ ω 5 α ν ικ α ν ο π ο ίη τ ο υ , που σ υ γ κ ρ ο ύ σ τ η κ ε σ φ ο δ ρ ά με τ η ν κ α τε σ τη μ έ ν η ε ξ ο υ σ ία .

^ S jM S

ΣΕ Ο Λ Α ΤΑ Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

τα νέα της 40ής Έκθεσης Βιβλίου ο ιο Κάιρο

α. Το ελληνικό περίπτερο στην έκθεση του Κάιρου. β. Επισκέπτες των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων με

1β

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

Μ

ε τ ά τ η δ ιεθνή α π ή χη σ η το υ Μ εγ ά ρ ο υ Γιακο υμ πιάν το υ Α λά α αλ-Α σ ουά νι, α λλ ά και το υ ε π ό μ εν ο υ βιβλίου το υ Σ ικά γο (υ π ό έκδοση α π ό τ ις εκδ ό σ εις Π ό ­ λις), τ ο σ η μ α ν τικ ό τε ρ ο γ εγ ο ν ό ς σ τη φ ε τιν ή έκθ εσ η τ ο υ Κάιρου - τ η μ εγ α ­ λ ύ τε ρ η σ το ν α ρ α β ικό κ ό σ μ ο - ή τα ν α φ ε ν ό ς η έ κ π λ η ξη το υ Ταξί: ισ το ρ ίες δια δρομ ώ ν, το υ ν ε ο ε μ φ α ν ιζό μ ε ν ο υ Khalid al-Kham issi, π ο υ ξε π έ ρ α σ ε τ α 3 0 .000 α ν τ ίτυ π α σ τη ν Α ίγ υ π το , και α φ ε τ έ ρ ο υ η π ο λ υ π λ η θ ή ς π α ρο υ σ ία το υ α γ γ λ ό φ ω ­ νου κόσ μου ( R a n d o m H ouse, O rio n , B lo o m s b u r y , Faber & Faber, In d e p e n d e n t Publishers G u i l d , Guardian, In d e p e n d e n t κ.ά.)· τιμ ώ μ εν η χ ώ ρ α ή τα ν τ α Η ν ω μ έν α Α ρ α ­ βικ ά Ε μ ιρ ά τα . Ό λ ο ι μιλο ύσαν σ τ η ν 'Ε κ θ εσ η γ ια τ ις ε ίκ ο σ ι δύ ο α ρ α β ικ έ ς χ ώ ρ ες π ο υ θα α π ο τελ έσ ο υ ν τ ο M a rke t Focus σ τη φ ε τ ιν ή Δ ιε θ ν ή Έ κθεση Βι β λ ί ο υ τ ο υ Λ ο ν δ ίν ο υ , τ ο ν Α π ρίλιο, με μια σ ειρ ά ε κ δ η λ ώ ­ σ εω ν (ανά μ εσ ά

τ ο υ ς δέκ α σ εμινάρια γ ια τ η σ ύγχρονη α ρ α β ική λ ο γ ο τεχ ν ία ): έν α β ή μα ίσως γ ια τη σ υ νά ντησ η δυο κόσ μω ν π ο υ φ α ίν ετα ι ν α έχ ο υ ν εγ κ λ ω β ισ τεί σ' έν α ν φ α ύ λ ο κύκλο π ρ ο κ α τα λ ή ψ εω ν . «Οι μ ετα φ ρ ά σ εις θ εω ρ ο ύ ν τα ι, γ εν ι­ κ ά, ψ ίχ ο υ λ α (sm all potatoes) α π ό εμπ ορ ική ά π ο ψ η γ ια το ν α γγ λ ό φ ω ν ο κόσμο», είπ ε χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά σ το σ ε­ μινά ριο γ ια τ α διεθνή δ ικ α ιώ μ α τα ο έμ π ειρ ο ς M a rk Linz, δ ιευ θ υ ν τή ς το υ εκ δ ο τικ ο ύ ο ίκου το υ Α μ ερ ικα νικού Π α ν επ ισ τη μ ίο υ σ το Κάιρο, π ο υ με τ ις μ ετα φ ρ ά σ εις τ ο υ έχει βοηθήσει σ η μ α ν τικ ά τ η λ ο γ ο τεχ ν ία τ η ς Αιγύπ το υ ν α γίνει ε υ ρ ύ τερ α γν ω σ τή · κ υ­ ρίω ς, όμ ω ς, π ρ ο ς ά λλ ες γλώ σ σ ες (γα λλικά , ιτα λ ικά , γερ μ α ν ικ ά , ια π ω νι­ κά κ.λπ .). «Κανείς δ εν φ α ίν ετα ι δια ­ τεθ ειμ έν ο ς σ το ν α γ γ λ ό φ ω ν ο κόσμο ν α μά θει π ερ ισ σ ό τερ α γ ια τ ις χ ώ ρ ες α υτές» . Το α ν τ ίθ ε το σ υμβαίνει βέβ α ια με τη ν Ελλάδα, η ο π ο ία σ υ μ μ ετείχ ε σ τη ν Έ κ­ θεση γ ια δ εύ τερ η σ υνεχή χρονιά , μ έ­ σ ω το υ Εθνικού Κ έν τρ ο υ Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ), με τη ν υ π ο σ τή ρ ιξη το υ π ρ έ ­ σβη κ. Ιω ά ννη Ζ έπ ο υ , τ ο υ μ ο ρ φ ω τι­ κού α κό λ ο υ θ ο υ και τ η ς ελληνικής π α ρ ο ικ ία ς, μ ε τά τη ν υ π ο γ ρ α φ ή σ υμ­ φ ω ν ία ς α ν τα λ λ α γ ή ς π ερ ιπ τέρ ω ν με τη Δ ιεθνή Έ κθεση Βιβλίου Θ εσ σ α λ ο ­ νίκης. Τα α π ο τε λ έ σ μ α τ α π ο λ υ ά ρ ιθ ­ μ ω ν ε π α φ ώ ν δεν α ργ ο ύ ν ν α φ α ν ο ύ ν : Κ α σ τα νιώ τη ς , Ψ υχογιό ς, Ω κ εα ν ίδ α , Πόλις, Libro, Η λ έκ τρ α , Ν εφ έλ η ε ξ έ ­ δω σ αν ή ετο ιμ ά ζ ο ν τα ι να εκδώ σ ου ν ν έα βιβλία α ιγ υ π τια κ ή ς λ ο γ ο τεχ ν ία ς, εν ώ και οι μ ετα φ ρ ά σ εις ελληνικής λ ο ­ γ ο τε χ ν ία ς είναι ε κ ε ί π ερ ισ σ ό τερ ες α π ό ο π ο ια δ ή π ο τε ά λλη α ρα β ική χ ώ ­ ρα : τέσ σ ερ α ελ ληνικά π α ιδ ικά βιβλία

ετο ιμ ά ζ ο ν τα ι ν α εκδ ο θ ο υ ν σ τα α ρ α ­ βικά α π ό τ ο ν ε κ δ ο τικ ό ο ίκο D a r El Shorouk, σε μ ε τά φ ρ α σ η το υ Γιάννη Μ ε λ α χ ρ ο ιν ο ύ δ η , εν ώ ο ο ίκο ς D ar M is r al M ahroussa σ υνεχίζει τ η σ ειρά «Η Α ίγ υ π το ς σ τη ν ελλη νική λ ο γ ο τε ­ χνία» και ο ν εο ελ λ η ν ισ τή ς Χ ά μ ντι Ιμ π ρ α ή μ ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ει - ε π ιτ έ λ ο υ ς , γ ια π ρ ώ τη φ ο ρ ά - τη μ ετά φ ρ α σ η όλης τη ς τρ ιλ ο γ ία ς το υ Τσίρκα σ τα α ρ α β ικά . Επίσης, τ ο «Εθνικό Π ρ ό ­ γ ρ α μ μ α Μ ε τά φ ρ α σ η ς 1 .000 βιβλία» τ ο υ Υ π ο υ ργείο υ Π ο λιτισ μ ο ύ π έρ α σ ε σ το ν δ ε ύ τε ρ ο κ ύ κλο το υ , υ π ό τη ν ε π ο π τε ία το υ Εθνικού Κ έν τρ ο υ Μ ε ­ τά φ ρ α σ η ς και τ ο υ έμ π ειρ ο υ Γκάμ π ερ Α σ φ ο υ ρ· σ το π λαίσ ιό τ ο υ , δ έκα α κόμη ελ λη νικά βιβλία π ρ ό κ ε ιτα ι να μ ετα φ ρ α σ τ ο ύ ν και ν α εκδ ο θ ο υ ν σ τα α ρ α β ικ ά (μ ε τά τ α Ά π α ν τα τ ο υ Κ. Π.

Κ α βά φ η , τ α π ο ιή μ α ­ τ α τ ο υ Ρ ίτσου και τρ ε ις α νθ ο λο γίες διη­ γ ή μ α το ς , π ο ίη σ η ς και θ ε α τρ ικ ώ ν έρ γω ν ελ λ ή ν ω ν σ υ γ γ ρ α φ έ­ ω ν, π ο υ ήδη κ υκλο­ φ ο ρ ο ύ ν).

Η

φακελος] A ll ΥΙΙΙΟ

* Το ΕΚΕΒΙ ετοίμασε ειδικό φάκελο γιο την Αγορά του βιβλίου στην Αίγυπτο, ο ο­ ποίος είναι διαθέσιμος στην ιστοσελίδα του www.ekebi.gr κααι μπορεί να σταλεί οε κάθε ενδιαφερόμενο (πληροφορίες: ΕΚΕΒΙ, Αθ. Διάκου 4,117 42 Αθήνα).

Αφήγηση - εικονογράφηση - ντοκουμέντα: μια φρέσκια ματιά στην Ιστορία. Γνωρίστε την πορεία και τη δράση του στρατηγού Μακρυγιάννη. τις σκέψεις του κοι τις ιδέες του έτσι όπως σκιογραφούνται μέσο από τα αποσπάσματα των Απομνημονευμάτων τον. Παράλληλα γνωρίστε την εποχή στην οποία έζησε: την επονάσταση του 1821 και την πορεία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

της Μαρίζας Ντεκύστρο

18,106 78 Αθήνα, τηλ.: 210 5234415

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟ ΓΟΤΕΧΝΙΑ α/α 1 2 3 4 5 6 7

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

μΧ Το σπίτι δίπλα στο ποτάμι Του φιδιού το γάλα 0 Κύριος Επισκοπάκης 0 τελευταίος Παλαιολόγος Επικίνδυνες λέξεις Μέρες Αλεξάνδρειας 8 Σουέλ 9 I Το 10 10 Το μενταγιόν

Γ εν ικ ό ς Π ίνακα ς

Α Β υσ ίδ ες Β ιβλιο π ω λείω ν

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟ ΓΟΤΕΧΝΙΑ 1 2 3 4 5 β 7 8 9 10

μ.Χ Το σπίτι δίπλα στο ποτάμι Του φιδιού το γάλα 0 Κύριος Επισκοπάκης 0 τελευταίος Παλαιολόγος Επικίνδυνες λέξεις Σουέλ Το 10 Το μεγάλο καλοκαίρι Μέρες Αλεξάνδρειας

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟ ΓΟΤΕΧΝΙΑ 1 2 3 4 5 6 7

8 9 10

μ.Χ Του φιδιού το γάλα Το σπίτι δίπλα στο ποτάμι Το μενταγιόν Μέρες Αλεξάνδρειας Κύριος Επισκοπάκης Το 10 Η πλωτή πόλη Χάρτες Στη σκιά της πεταλούδας

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Εξάντας Ψυχογιός Ελληνικά Γράμματα Καστανιώτης Λιβάνης Καστανιώτης Πατάκης Καστανιώτης Εστία Καστανιώτης

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Βασίλης Αλεξάκης Λένα Μαντά Γιάννης Ξανθούλης Ανδρέας Μήτσου Γιώργος Λεονάρδος Φιλομήλα Λαπατά Δημήτρης Στεφανάκης Ιωάννα Καρυστιάνη Μ. Καραγάτσης Ντόρα Γιαννακοπούλου

Βασίλης Αλεξάκης Λένα Μαντά Γιάννης Ξανθούλης Ανδρέας Μήτσου Γιώργος Λεονάρδος Φιλομήλα Λαπατά Ιωάννα Καρυστιάνη Μ. Καραγάτσης Μανίνα Ζουμπουλάκη Δημήτρης Στεφανάκης

Εξάντας Ψυχογιός Ελληνικά Γράμματα Καστανιώτης Λιβάνης Καστανιώτης Καστανιώτης Εστία Introbooks Πατάκης

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α Β ιβ λιο π ω λεία Βασίλης Αλεξάκης Γιάννης Ξανθούλης Λένα Μαντά Ντόρα Γιαννακοπούλου Δημήτρης Στεφανάκης Ανδρέας Μήτσου Μ. Καραγάτσης Μάρω Δούκα Θεόδωρος Γρηγοριάδης Ισίδωρος Ζουργός

Εξάντας Ελληνικά Γράμματα Ψυχογιός Καστανιώτης Πατάκης Καστανιώτης Εστία Πατάκης Πατάκης Πατάκης

Ση μειώ σ εις: 1. Στην Ελληνική Πεζογραφία, στο γενικό πίνακα, μετά τους 10 πρώτους ακολουθούν οι κάτωθι τίτλοι: Το μεγάλο καλοκαίρι, Μανίνα Ζουμπουλάκη, (Introbooks) - Η μελαγχολία της πατρίδας μετά τις ειδήσεις των οκτώ, Μόνος Ελευθερίου, (Μεταίχμιο) - Στη σκιά της πεταλούδας, Ισίδωρος Ζουργός, (Πατάκης) - Πανδαιμόνιο, Κώστας Ακριβός, (Μεταίχμιο) -Αλδεβαραν, Παύλος Μάτεσις, (Καστανιώτης) - Το φιλί του δράκου, Χρύσα Δημουλίδου, (Λιβάνης) - Η καλοσύνη των ξένων, Πέτρος Τατσόπουλος, (Μεταίχμιο) - Η πλωτή πόλη, Μάρω Δούκα, (Πατάκης) ι=>

Ιανουάριου 2008 ΞΕΝΗ ΛΟ ΓΟΤΕΧΝΙΑ

Γ εν ικ ό ς π ίνακας α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Το νησί 2 Εξιλέωση 3 Υ.Γ. Σ’ αγαπώ 4 Το σμήνος 5 Κωμικοί έρωτες 6 Ταξίδι στην άκρη της νύχτας 7 0 έρωτας στα χρόνια της χολέρας 8 Όπου υπάρχει αγάπη δεν νυχτώνει ποτέ 9 Σαν τη βροχή πριν πέσει 10 Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Victoria Hislop Ian McEwan Cecelia Ahern Φρανκ Σέτσινγκ Μίλαν Κούντερα Σελίν Λουί Φερντινάν Gabriel Garcia Marquez Musso Gaillaume Τζόναθαν Κόου Φίλιπ Ροθ

Α λ υ σ ίδ ε ς Β ιβ λ ιο π ω λ είω ν 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Το νησί Εξιλέωση Υ.Γ. Σ’ αγαπώ Το σμήνος Όπου υπάρχει αγάπη δεν νυχτώνει ποτέ 0 έρωτας στα χρόνια της χολέρας Κωμικοί έρωτες Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής Σαν τη βροχή πριν πέσει Η μάνα και το νόημα της ζωής

ΞΕΝΗ λ ο γ ο τ ε χ ν ί α Victoria Hislop Ian McEwan Cecelia Ahern Φρανκ Σέτσινγκ Musso Gaillaume Gabriel Garcia Marquez Μίλαν Κούντερα Φίλιπ Ροθ Τζόναθαν Κόου Ίρβιν Γιάλομ

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α Β ιβ λ ιο π ω λ εία 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Το νησί Ταξίδι στην άκρη της νύχτας Το τριαντάφυλλο του χειμώνα Στην ακτή Σαν τη βροχή πριν πέσει Εξιλέωση Φρανκενστάιν Χάρτινο φεγγάρι Κωμικοί έρωτες Το τριανταφυλλάκι

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Διόπτρα Νεφέλη Διόπτρα Καστανιώτης Εστία Εστία Λιβάνης Έσοπτρον Πόλις Πόλις

Διόπτρα Νεφέλη Διόπτρα Καστανιώτης Έσοπτρον Λιβάνης Εστία Πόλις Πόλις Άγρα

ΞΕΝΗ λ ο γ ο τ ε χ ν ί α Victoria Hislop Σελίν Λουί Φερντινάν Τζένιφερ Ντόμελι Ίαν Μακ Γιούαν Τζόναθαν Κόου Ian McEwan Μαίρη Σέλλεϋ Αντρέα Καμιλέρι Μίλαν Κούντερα Τζ. Ντόνελι

Διόπτρα Εστία Ωκεανίδα Πατάκης Πόλις Νεφέλη Εστία Πατάκης Εστία Ωκεανίδα

Χάρτες, Θεόδωρος Γρηγοριάδης, (Πατάκης) - Το ταγκό της Δανάης, Μαρίνα Πετροπούλου, (Λιβάνης) - 0 κηδεμόνας, Φραμτζέσκα Κολυβά, (Πατάκης) - Νεοέλληνες, Πέτρος Τατσόπουλος, (Μεταίχμιο) - Χάρτινος έρωτας, Ζοέλ Λοπινό Μαστραντώνη, (Εμπειρία Εκδοτική) - Μια ζωή δυο ζωές, Νίκος θέμελης, (Κέδρος) - Αγνοούμενος στη Σμύρνη, Ν. Λειβαδάς, (Λιβάνης).

2. Η λίστα των βιβλιοπωλείων από τα οποία αντλούνται τα στοιχεία είναι «ανοιχτή».

Ιανουάριου 2008 Γ εν ικ ό ς π ίνακας

π ο ίη ση

α/α 1 2 3 4 5 6

7 8 9 10

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως Μυθολογία και μυθολογία δεύτερη Το Μονόγραμμα 0 έρωτας στην Κρήτη είναι μελαγχολικός Οι άλλοι που είμαι Ρέκβιεμ Ποιήματα 0 αγαπημένος Όλα τα τραγούδια Ένα κρανίο καρφωμένο στο κιγκλίδωμα

Π Ο ΙΗ Σ Η 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως Μυθολογία και μυθολογία δεύτερη Το Μονόγραμμα Οι άλλοι που είμαι Ρέκβιεμ Ποιήματα 0 αγαπημένος Τραβέρσο Μαραμπού Πούσι

π ο ίη σ η

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως 0 έρωτας στην Κρήτη είναι μελαγχολικός Το Μονόγραμμα Μυθολογία και μυθολογία δεύτερη Όλα τα τραγούδια Ένα κρανίο καρφωμένο στο κιγκλίδωμα Ωραίος σαν Έλληνας Όταν οι άγγελοι περπατούν Στιχάκια του φλαμέγκο Άσμα ασμάτων

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Κική Δημουλά Μάνος Χατζιδάκις Οδυσσέας Ελύτης Λουδοβίκος των Ανωγείων Σταύρος Σταυρόπουλος Άννα Αχμάτοβα Κική Δημουλά Ruml Jalaluddin Νίκος Γκότσος Γιώργος Μανουσάκης

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Ίκαρος Άγρα Ίκαρος Ιανός Μεταίχμιο Αρμός Ίκαρος Αρμός Πατάκης Εκδόσεις των Φίλων

Α λ υ σ ίδ ε ς Β ιβλιο π ω λείω ν Κική Δημουλά Μάνος Χατζιδάκις Οδυσσέας Ελύτης Σταύρος Σταυρόπουλος Άννα Αχμάτοβα Κική Δημουλά Rumi Jalaluddin Νίκος Καββαδίας Νίκος Καββαδίας Νίκος Καββαδίας

Ίκαρος Άγρα Ίκαρος Μεταίχμιο Αρμός Ίκαρος Αρμός Αγρα Άγρα Άγρα

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α Β ιβ λιο π ω λεία Κική Δημουλά Λουδοβίκος των Ανωγείων Οδυσσέας Ελύτης Μάνος Χατζιδάκις Νίκος Γκάτσος Γιώργος Μανουσάκης Νίκος Εγγονόπουλος Συλλογικό απόδοση: Μιχάλης Γκανάς

Ίκαρος Ιανός Ίκαρος Άγρα Πατάκης Εκδόσεις των Φίλων Ύψιλον Μεταίχμιο Στιγμή Μελάνι

3. Τα στοιχεία για τα «Ευπώλητα - Ιανουάριος 2008» προέρχονται από 21 βιβλιοπωλεία που έδωσαν ακριβή αριθμό πωληθέντων αντιτύπων.

4. Δημοσιεύονται σε κάθε κατηγορία τα 10 πρώτα σε πωλήσεις.

5. Συνολικά δόθηκαν από τα βιβλιοπωλεία 67 τίτλοι για την ελληνική πεζογραφία, 74 για την ξένη, 83 για την ποίηση, 65 για τα δοκίμια, 94 για την παιδική & εφηβική λογοτεχνία και 102 για τα διάφορα.

N orm an Davies

Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΕ ΠΟΛΕΜΟ Η έ ν α ρ ξ η , οι σ υ γ κ ρ ο ύ σ εις , οι η γ έ τ ε ς κα ι τ ο τέ λ ο ς τ ο υ Φ α σ ισ μ ο ύ 1939-1945 Μια πρωτοποριακή και τολμηρή προσέγγιση της πλέον πολύνεκρης σύγκρουσης στην παγκόσμια Ιστορία, με κύριο πλαίσιο και φόντο τον αγώνα μεταξύ των δύο περισσότερο ολοκληρωτικών καθεστώτων του 20ού αι., του Ναζισμού και του Σταλινισμού. Εμπλουτισμένο με τα πορίσματα της πιο σύγχρονης διεθνούς βιβλιογραφίας. Σελίδες 812 Τιμή 28,ο ο € ISBN 978-960-426-464-3

W olf Τ. Zoepf

WAFFEN SS ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «NORDWIND» Μ ν ή μ ε ς από τ η γ ε ρ μ α ν ικ ή α ν τε π ίθ ε σ η σ το Δ υ τ ικ ό Μ έτω π ο 1945 Ένας εξαιρετικά σκληροτράχηλος μαχητής αξιωματικός των Waffen SS, γράφει ένα χρονικό του πολέμου όπως τον βίωσε ο ίδιος και η επίλεκτη μονάδα του, η 6η Ορεινή Μεραρχία SS «Nord» («Ορεινοί Κυνηγοί»). Ο συγγραφέας τονίζει με έμφαση τις συγκρούσεις της πρώτης εβδομάδας του 1945. όταν ο ίδιος μετείχε στην κρίσιμη γερμανική αντεπίθεση στην Αλσατία. Παγκόσμιο Best-Seller. Σελίδες 512 Τιμή 23,ο ο € ISBN 978-960-426-480-3 ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

ANAR ΜΕΤΑΞΑ 12 ΑΘ ΗΝ Α 1 0 6 81 Τ 2 1 0 3 3 0 4 1 1 12103618684 F2103304211 w w w .io l c o s .g r ■

IOLOX ■ ΕΚΔΟΣΕΙΣ PUBLICATIONS

ί I

Δ I A Β A Ζ Q I Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A

Ιανουάριου 2008 Δ Ο Κ ΙΜ ΙΑ α/α 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ Το μυστικό Μικρή ιστορία του κόσμου Η αρχιτεκτονική της ευτυχίας Δακρυσμένη Μικρασία Η ελληνική ιδιαιτερότητα Έπαινος ψήφου τιμωρητικής Το ταξίδι του Ματαρόα Τάο τε τσιγκ Πόλεμος και εθνοκάθαρση Καστοριάδης, μια φιλοσοφία της αυτονομίας

Γ εν ικ ό ς Π ίνα κα ς ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Μπερν Ρόντο Ερνοτ Γκόμπριχ Μπόττον Β.Ι.Τζανακάρης Κορνήλιος Καστοριάδης Χρήστος Γιανναράς Νέλλη Ανδρικοπούλου Λάο Τσε Τάσος Κωστόπουλος Θεοφάνης Τάσης

Δ Ο Κ ΙΜ ΙΑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Το μυστικό Μικρή ιστορία του κόσμου Η αρχιτεκτονική της ευτυχίας Δακρυσμένη Μικρασία Έπαινος ψήφου τιμωρητικής Η ελληνική ιδιαιτερότητα Τάο τε τσιγκ Καστοριάδης, μια φιλοσοφία της αυτονομίας Πόλεμος και εθνοκάθαρση Ανθολογία φιλοσοφίας

Δ Ο Κ ΙΜ ΙΑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Το μυστικό Μικρή ιστορία του κόσμου Η αρχιτεκτονική της ευτυχίας Δακρυσμένη Μικρασία Το ταξίδι του Ματαρόα Αποτυχημένες πολιτείες Πολιτική και λογική του συμβάντος Η περί θεού αυταπάτη Η ωραιότερη ιστορία του κόσμου Η τέχνη της γραφής

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Λιβάνης Πατάκης Πατάκης Μεταίχμιο Κριτική Ιανός Εστία Μελάνι Βιβλιόραμα Ευρασία

Α λ υ σ ίδ ε ς Β ιβλιο π ω λείω ν Μπερν Ρόντα Ερνοτ Γκόμπριχ Μπόττον Β.Ι.Τζανακάρης Χρήστος Γιανναράς Κορνήλιος Καστοριάδης Λάο Τσε Θεοφάνης Τάσης Τάσος Κωστόπουλος Nicola Ubaldo

Λιβάνης Πατάκης Πατάκης Μεταίχμιο Ιανός Κριτική Μελάνι Ευρασία Βιβλιόραμα Ενάλιος

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α Β ιβ λιο π ω λεία Μπερν Ρόντα Ερνοτ Γκόμπριχ Μπόττον Β.Ι.Τζανακάρης Νέλλη Ανδρικοπούλου Νόαμ Τσόμσκυ Αλαίν Μπαντιού Richard Dawkins Παντελής Καλιότσος Άντον Τσέχοφ

Λιβάνης Πατάκης Πατάκης Μεταίχμιο Εστία Πατάκης Πατάκης Κάτοπτρο Πατάκης Πατάκης

6. Στην κατηγορία Δοκίμια περιλαμβάνονται: λογοτεχνικά δοκίμια, μελέτες, (κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, ιστορικό βιβλίο).

7. Στην κατηγορία Διάφορα περιλαμβάνονται: λευκώματα, μαγειρική, ταξίδια, μαρτυρίες, τεχνικά κ.λπ.

8. Τα βιβλιοπωλεία από τα οποία προέρχονται τα στοιχεία είναι: LEADER BOOKS, Αλυσίδα, 210 6466156 - ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ, Ιωάννινα, 26510 34911 - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 210 3615077 - ΔΙΑΜΕΤΡΟΣ, Χαλκίδα, 22210 21796 - ΕΚΦΡΑΣΗ, Άνω Γλυφάδα, 210 9603817 - ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΣΤΗ ΣΤΟΑ, Χαλάνδρι, 210 6800644 - ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ, Αθήνα, 210 2618156 - ΙΑΝΟΣ, Αλυσίδα, 2310 276447 - ΛΕΜΟΝΙΆ

[ δ ι α β α ζ ω ] Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A

J

Ιανουάριου 2008 Γ εν ικ ό ς Π ίν α κα ς 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

0 μικρός Νικόλας σε νέες περιπέτειες 2 0 Μικρός Πρίγκιπας 0 Χάρι Πότερ και οι κλήροι του θανάτου 0 ψεύτης παππούς Το αστέρι του Βορρά 0 κύριος Ζαχαρίας και η κυρία Γλυκερία 0 Άρχοντας των δύο κόσμων Σκάκι για νεαρούς παίκτες Έλσα, στον κόσμο των μεγάλων Εμένα με νοιάζει

Α Β υ σ ίδ ες Β ίβΒ ίοηω Β είω ν 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

0 μικρός Νικόλας σε νέες περιπέτειες 2 0 Μικρός Πρίγκιπας 0 Χάρι Πότερ και οι κλήροι του θανάτου 0 κύριος Ζαχαρίας και η κυρία Γλυκερία 0 ψεύτης παππούς 0 Άρχοντας των δύο κόσμων Το αστέρι του Βορρά 0 γαργαληστής 0 μικρός Νικόλας Το καπλάνι της βιτρίνας

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α ΒίβΒίΟΠω Βεία 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

0 μικρός Νικόλας σε νέες περιπέτειες 2 0 Χάρι Πότερ και οι κλήροι του θανάτου 0 ψεύτης παππούς 0 Μικρός Πρίγκιπας Το αστέρι του Βορρά Σκάκι για νεαρούς παίκτες Έλσα, στον κόσμο των μεγάλων Εμένα με νοιάζει Η μαύρη λίμνη Δρακολογία: Ένα πλήρες βιβλίο για δράκους

ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟ ΓΟΤΕΧΝΙΑ Rene Goscinny Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ Τζ. Ρόουλινγκ Άλκη Ζέη Φίλιπ Πούλμαν Ευγένιος Τριβιζάς Φίλιπ Πούλμαν Levy Didier Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη

Σύγχρονοι Ορίζοντες Πατάκης Ψυχογιός Κέδρος Ψυχογιός Ελληνικά Γράμματα Ψυχογιός Οιωνός Οιωνός Πατάκης

ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟ ΓΟΤΕΧΝΙΑ Rene Goscinny Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ Τζ. Ρόουλινγκ Ευγένιος Τριβιζάς Άλκη Ζέη Φίλιπ Πούλμαν Φίλιπ Πούλμαν Δημήτρης Μπασλάμ Rene Goscinny Άλκη Ζέη

Σύγχρονοι Ορίζοντες Πατάκης Ψυχογιός Ελληνικά Γράμματα Κέδρος Ψυχογιός Ψυχογιός Επόμενος Σταθμός Σύγχρονοι Ορίζοντες Κέδρος

ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟ ΓΟΤΕΧΝΙΑ Σύγχρονοι Ορίζοντες Ψυχογιός Κέδρος Πατάκης Ψυχογιός Οιωνός Οιωνός Levy Didier Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλ 1 Πατάκης Πατάκης Μελίνα Καρακώστα Πατάκης Έρνεστ Ντρέικ

Rene Goscinny Τζ. Ρόουλινγκ Άλκη Ζέη Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ Φίλιπ Πούλμαν

Αθήνα, 210 3451910 - ΝΕΣΤΩΡ, Κατερίνη, 23510 36024 - ΟΙΩΝΟΣ, Λαμία, 22310 67276 - ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα, 210 3650000 - Ρ0ΚΚΑΣ, Μεταμόρφωση, 210 2812946 - ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ, Λιβαδειά, 22610 23136 Ο

[

δ ι α β α ζ ω ] Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A

Ιανουάριου 2008 Δ ΙΑ Φ Ο Ρ Α α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Στην κουζίνα με την Αργυρώ 2 0 θεός είναι καλός άνθρωπος 3 Greek proverbs 4 Κόκκινο Ημερολόγιο συναισθηματικής νοημοσύνης 5 Μπλε Ημερολόγιο συναισθηματικής νοημοσύνης 6 Ξυπνάς μέσα μου το ζώο 7 365 τρόποι να αλλάξεις τον κόσμο 8 Winter Hotels 2008 9 0 Αστερίξ στους Ολυμπιακούς αγώνες 10 Περσέπολις 2

Αρκάς Michael Norton Rene Goscinny Marjane Satrapi

Δ ΙΑ Φ Ο Ρ Α 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Στην κουζίνα με την Αργυρώ 0 θεός είναι καλός άνθρωπος Greek proverbs Κόκκινο Ημερολόγιο συναισθηματικής νοημοσύνης Μπλε Ημερολόγιο συναισθηματικής νοημοσύνης 365 τρόποι να αλλάξεις τον κόσμο Ξυπνάς μέσα μου το ζώο Winter Hotels 2008 Περσέπολις 2 Το ευ ζην σε 300 ρητά

Α Β υ σ ίδ ες Β ιβ λιο π ω λείω ν Αργυρώ Μπαρμπαρίγου Αρκάς A.Theodorakis

Michael Norton Αρκάς Marjane Satrapi Δημήτρης Μωραϊτης

Δ ΙΑ Φ Ο Ρ Α 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Στην κουζίνα με την Αργυρώ Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Το πηγάδι του κρίνου Στο δρόμο για την Ελλάδα Κάμα σούτρα 0 Φρόυντ με απλά λόγια Αρωματική κουζίνα Όλη η Ελλάδα στο πιάτο σας Εικόνες που αφηγούνται την ιστορία του κόσμου Οι φωτογραφίες. Ελλάδα 20ος αιώνας

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Φερενίκη Γράμματα Παπασωτηρίου Μίλητος Μίλητος Γράμματα Οξυ ΙΜΑΚΟ Μαμούθ Comix Ηλίβατον

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Αργυρώ Μπαρμπαρίγου Αρκάς A.Theodorakis

Φερενίκη Γράμματα Παπασωτηρίου Μίλητος Μίλητος Οξυ Γράμματα ΙΜΑΚΟ Ηλίβατον Υάδες

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α Β ιβ λιο π ω λεία Αργυρώ Μπαρμπαρίγου Λουδοβίκος των Ανωγείων Robert A. McCabe Vatsyayana Jean-Claude Liaudet Βαγγέλης Δρίσκας Eric Godeau Μιχάλης Κατσιγέρας

Φερενίκη Πατάκης Ιανός Πατάκης Άγρα Πατάκης Πατάκης Φυτράκης Σύγχρονοι Ορίζοντες Ποταμός

ΣΧΗΜΑ, Χανιά, 2810 56937 - ΤΟ ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ, Ηράκλειο, 2810 341158 - ΠΑΠΥΡΟΣ-ΑΙΓΕΑΣ, Χίος, 22710-21550 ΑΒΑΚΙ0, Θεσσαλονίκη, 2310-410520 - ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ, Κοζάνη, 24610-26463 - PUBLIC, Αλυσίδα, 210-3215319 - ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ, Αλυσίδα, 210-3323300.

9. Στον πίνακα «Αλυσίδες βιβλιοπωλείων» περιλαμβάνονται: ΙΑΝ0Σ, ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ, LEADER BOOKS, PUBLIC. Στον πίνακα «Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία» όλα τα υπόλοιπα.

ΑΝΤΡΙΟΥ ΡΟΜΠΙΝΣΟΝ

Ρ. ΤΖ. ΓΚΡΑΝΤ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ Αλφάβητα, ιερογλυφικά, εικονογράμματα ΕΓΧΡΩΜΟ-ΣΚΛΗΡΟ ΕΞΩΦΥΛΛΟ, 26x20 232 ΣΕΛ., ISBN 978-960-88765-5-2,44 €

Η πολεμική ιστορία 5.000 χρόνων ΕΓΧΡΟΜΟ-ΣΚΛΗΡΟ ΕΞΩΦΥΛΛΟ. 31x25.5 360 ΣΕΛ.. ISBN 978-960-88765-4-5,44 €

Από την πρώτη καταγεγραμμένη μάχη μεταξύ ΚαXcopis γραφή, cos γνωστόν, δεν θα υπήρχε ιστορία νάίτών και Αιγυπτίων στη Μεγιδδώ έωε τη σύγχρο­ και πολιτισμόε. Αλλά πώε, πότε και πού αναπτύχθη­ νη εποχή τηε «βέβαιηε αμοιβαίαε καταστροφήε», ο κε η γραφή; Σ’ ένα π εριεκτικό και συναρπαστικό πόλεμοε είναι τόσο παλιόε όσο και η ίδια η ιστορία. κείμενο, ο Άντριου Ρόμπινσον εξηγεί tis διασυνδέΟι M dxes είναι η απόλυτη καταγραφή αυτήε σειε ανάμεσα στον ήχο, το σύμβολο και τη γραφή. τηε ξεχωριστήε αλλά και τόσο βίαιηε ιστορίαε. Πα­ Παρουσιάζει τα κυριότερα συστήματα γραφήε, από ρουσιάζουν με την απαιτούμενη λεπτομέρεια και τη σφηνοειδή και τα ιερογλυφικά των Αιγυπτίων και διεισδυτικότητα κάθε πτυχή του πολέμου και προ­ των Μάγια έωε τα αλφάβητα και τα γραφικά συστή­ σφέρουν ένα ολοκληρωμένο έργο αναφοράε ματα τηε Kivas και τη ε Ιαπωνίαε και από τιε στα 5.000 χρόνια τηε πολεμικήε ιστορίαε. γραμμικέε γρα φέε Α και Β έω ε m γρα­ Οι αιτίεε, τα γεγονότα και τα αποτελέ­ φ έε τω ν Τσερόκι ή τη ρο υνική. Δια­ POLARIS σματα του κ ά θε π ολέμου από την πραγματεύεται την ιστορία τη ε αποΕΚΔΟΣΕΙΣ αρχαιότητα έωε σήμερα1 οι διαπρε­ κρυπτογράφησηε και αφιερώνει ένα w w w .p o la ris e k d o s e is .g r πέστεροι στρατιωτικοί ηγέτεε κάθε πολύ ενδιαφέρον κεφάλαιο σε μη αΝΑΥΑΡΙΝΟΥ 17,106 81 ΑΘΗΝΑ εποχήε από τον Μέγα Αλέξανδρο έ­ ηοκρυπτογραφημένεε γραφέε, εγείΤΗΛ.: 210-3836482 FAX: 210-3807608 ωε τον Σβάρτζκοπφ- τα εργαλεία και ρονταε το προκλητικό ερώ τημα: θα η τεχνολογία του κάθε πολέμου από σπάσουν αυτοί οι κώδικεε ποτέ; τα άρματα έω ε τουε κα θοδηγούμενουε Παρουσιάζει επίσηε όλεε τιε πρόσφαμε λέιζερ πυραύλουε- η ένταση, το θάρροε και τεε ανακαλύψειε και ευρήματα που αναπροσα­ η φρικιαστική πραγματικότητα του πολέμου μέσα νατολίζουν τη γνώση μαε για την ιστορία τηε γραφήε. από συναρηαστικέε, συγκινητικέε ιστορίεε. Κάνει λόγο για την τεχνολογική επανάσταση και για Ό λεε οι πτυχέε των πολεμικών συγκρούσεων το πώε, παρά τιε δυσοίωνεε ηροβλέψειε, δεν έμελλε παρουσιάζονται με εντυπωσιακέε έγχρωμεε φωτονα σημάνει την εξαφάνιση του τυπωμένου βιβλίου. γραφίεε, χάρτεε και διαγράμματα. Η Ιστορία ms Γοαφήε, με πλούσια εικονογρά­ Οι Μ άχεε είναι ένα μοναδικό εικονογραφημέ­ φηση, διαβάζεται ευχάριστα, παραμένονταε παράλ­ νο χρονικό τηε πιο δραματικήε από τιε ανθρώπινεε ληλα ένα πολύτιμο βιβλίο αναφοράε των σημαντι­ κότερων συστημάτων γραφήε του κόσμου.

δραστηριότητεε.

Αλέξη Ζήρα

Σωστά, λοιπόν, εγκαλούνται οι συγγραφείς;

Ε

χ ω π α ρ α τη ρ ή σ ει, το υ λ ά χ ισ το ν τ α τ ε λ ε υ τα ία είκοσι με τρ ιά ν τα χρόνια , ό τι έν α ς α π ό τ ο υ ς σ τό ­ χ ο υ ς π ρ ο ς τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς σ τρ έψ ο υ ν τ α π υ ρ ά τ ο υ ς με π ρ ο σ π ο ιη τή α γ α ν ά ­ κτη σ η τό σ ο οι π ο λ ιτικ ο ί όσο και οι δη­ μ οσ ιογράφ οι, ιδίω ς ό τα ν θολώ νει τ ο το π ίο τη ς δημόσ ιας ζω ή ς και τ α κα ­ τα κ ά θ ια τω ν λ υ μ ά τω ν τη ς α νεβ α ί­ ν ο υ ν π ρ ο ς τ α π ά νω , είναι οι σ υ γγρα ­ φ είς ! Δ εν α σ τειεύ ο μ α ι, οι σ υ γ γ ρ α φ είς εν σ ώ μ α τι! Α υ το ί ή τα ν υ π α ίτιο ι π ο υ δ εν π ρ ο έ τα ξα ν τ α σ τή θ η το υ ς γ ια να εμ π ο δ ισ τε ί τ ο «βρώ μικο '89»· α υ το ί δ εν ή θ ελα ν να σ υ νεγείρο υ ν τις συνει­ δήσεις με τις υπ ο θ έσ εις Ο τσ α λ ά ν και Ιμίω ν· α υ το ί δεν σ τή ρ ιξα ν τ ις α να ρίθ­ μ η τε ς εκσ υ γχρο νισ τικές ρεμ ο ύ λ ες και α υ το ί είναι τώ ρ α π ο υ δ εν βγα ίνουν ν α μιλή σουν α ν ο ιχ τά , κ α τα γ γ έ λ λ ο ­ ν τα ς τη ν ε κ τε τα μ έ ν η σήψ η τ ω ν θ ε­ σ μ ώ ν! Θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε κ ά π ο ιο ς ν α θ εω ρ ή σ ει το υ λ ά χ ισ το ν α σ τε ία και π α ρ ά λ ο γ η α υ τή ν τη ν εμ μ ο νή , π ο λ ιτι­ κώ ν και δ η μ ο σ ιο γράφ ω ν, ν α βλέπ ο υ ν σ το π ρ ό σ ω π ο τ ω ν σ υ γ γ ρ α φ έ ω ν τ ο υ ς α ρ χα γ γ έλο υ ς π ο υ με τ η ρ ομ­ φ α ία τ ο υ ς θ α α π ο κ α τα σ τή σ ο υ ν τη χα μ έν η τιμ ή τη ς π ο λ ιτικ ή ς και τ ο χ α ­ μένο ήθος τη ς δ η μ ο σ ιο γραφ ίας. Πολύ π ερισ σ ό τερ ο ό τα ν είναι α υ το ί οι ίδιοι π ο υ έκ α ν α ν ό ,τι μπ ο ρο ύ σ α ν γ ια να διασύρουν, ν α εξα χρ ειώ σ ο υ ν και να δ ιαλύσ ουν τ α π ά ν τ α , ιδ ιω τικ ά και δη­ *Το άρθρο αυτό, πιο συ­ μόσια, α π ό Βουλής, τη λ εο ρ ά σ εω ς , νεπτυγμένο, δημοσιεύ­ τηκε στις «Αναγνώσεις» ρ α δ ιο φ ώ ν ο υ και εφ η μ ε ρ ίδ ω ν , και της Κυριακάτικης Αυγής π ο υ τώ ρ α π α ρ ο υ σ ιά ζο ν τα ι ω ς θεμα (10.2.2008). Πολλοί το φ ύ λ α κ ε ς τ ω ν ό σ ω ν π ρ ο η γ ο υ μ έν ω ς γνωστοί και φίλοι που εκ π ό ρ ν ευ σ α ν α γρ ίω ς. δεν μπόρεσαν να το δια­ Μ έ μ φ ο ν τ α ι λ ο ιπ ό ν, ό π ω ς ο κ. Γιώ ρ­ βάσουν εκεί με προέγ ο ς Λ ιά νη ς, υ π ο υ ρ γ ό ς π ρ ο η γ ο ύ μ ε­ τρεψαν να το αναδημο­ σιεύσω στο Διαβάζω. ν η ς κ υ βέρ ν η σ η ς (το ίδιο ό μ ω ς α δ ιά ­

26

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

φ ο ρ η ς με τ η ν π α ρ ο ύ σ α γ ια τ α ο ρ γ α ­ νικ ά π ρ ο β λ ή μ α τα τ ω ν σ υ γ γ ρ α φ έω ν ), π ο υ σε π ρ ό σ φ α τη τη λ ε ο π τικ ή σ υ ζή ­ τη σ η μα ς κ α τή γ γ ειλ ε ω ς π ερ ιδ εείς και φ υ γ ό μ α χ ο υ ς . Ό τ ι είμ α σ τε α νίκ α ­ νοι ν α ορ θ ώ σ ο υ μ ε τ ο α ν ά σ τη μ ά μας, ό π ω ς ά λ λ ο τ ε τ ο όρ θ ω σ α ν ο Σ ε φ έ ρης, ο Ρίτσος, ο Α ν α γ νω σ τά κ η ς, ο Κ α τσ α ρ ό ς! Λ η σ μ ο ν εί ό μ ω ς ό τι, α ν εκείνοι όρ θ ω σ α ν τ ο α ν ά σ τη μ ά το υ ς , α υ τ ό σ υνέβ η γ ια τ ί ε ξέ φ ρ α ζ α ν μια σ υ ν ά φ εια με τ ις υ π ά ρ χ ο υ σ ες τ ό τ ε δυ ν ά μ εις α λλα γής, εν ώ τώ ρ α ο ύ τε σ υ ν ά φ ε ια υ π ά ρ χ ε ι κα ι σ τέ ρ ε ψ α ν οι δυ νά μ εις α λ λ α γ ή ς . Ζ η το ύ ν ε ν το ύ το ις α π ό το υ ς σ υ γ γ ρ α φ είς , ά λλοι με π ο ­ νη ρ ιές και ά λλοι, ό π ω ς ο κ. λ ιά ν η ς , με ε π ιτιμ η τ ικ ή διάθεσ η, ν α α π ο κ τ ή ­ σει η α ν τ ιρ ρ η τ ικ ή φ ω ν ή τ ο υ ς σ υλλο­ γ ικ ό εκ τό π ισ μ α , ν α π α ίξο υ ν ε ν τέλ ει ω ς διά μ α γεία ς έν α δημόσ ιο ρόλο. Και τ ο ύ τ ο τ η σ τιγ μ ή π ο υ α υ τή η ίδια η α νίερ η σ υμ μ α χία π ο λ ιτικ ώ ν και δη ­ μ ο σ ιο γ ρ ά φ ω ν - ο ιο ν ε ί ε μ π λ ε κ ο μ έ νω ν, α φ ο ύ τ ο μόνο π ο υ ε κ τιμ ο ύ ν εί­ ναι η τη λ ε ο π τικ ή εικόνα , τ α ν ο ύ μ ερ α τ η ς AG B και οι κ α τ ά τ ο δο κ ο ύ ν σ φ υ γ μ ο μ ετρ ή σ εις εν ό ς κοινού π ο υ ά γ ε τ α ι και φ έ ρ ε τα ι α π ό τ ις χ ύ δ η ν ε ν τυ π ώ σ ε ις - έκ α ν ε ό ,τι μπ ο ρ ο ύ σ ε σ τα π ρ ο η γ ο ύ μ εν α χ ρ ό ν ια ώ σ τε ν α σ π ρ ω χ τε ί ο κοινός ν ο υ ς α λλ ά και οι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς σ το π ερ ιθ ώ ρ ιο . Ν α μην υ π ά ρ ξο υ ν α υ τ ο ί οι τε λ ε υ τα ίο ι π α ρ ά μόνο ω ς λ ο ξέ ς και γ ρ α φ ικ έ ς π ερ ι­ π τώ σ ε ις π ο υ λ έν ε κ ά τι α κ α τα λ α β ίσ τικ α ! Τ ο ύ τη τ η ν εικό ν α κ α τά φ ε ρ α ν ν α π ερ ά σ ο υ ν , φ υ τ ε ύ ο ν τ ά ς τ η ν σ το ν ου το υ μέσ ου α π ο β λ α κ ω μ έν ο υ Έ λ­ λ η ν α και, σ α ν ν α μην έ φ τ α ν ε α υ τό , έρ χ ο ν τα ι τώ ρ α τε λ ε ίω ς α νερ υ θ ρ ία ­ σ τα και μ α ς α π ο δ ίδ ο υ ν ευ θ ύ ν ες ! ■

Το βιος τοο Μάρκου Λαοπόδη A W fttiW l Α ¥ *Τ Α Α Α «

Τα έργα τοο : Βόλτα στη σπιανάδο

ΑΝΤΩ ΝΗΣ ΔΕΣΥΛΛΑΣ

(1997) (20 02 ) (20 07 )

Ρίξε κάτι επάνω σου (20 03 )

Μικροί Άγιοι (20 04 ) μεταφρασμένο] στην Αλβανική γλώσσα το 2007 Αντιβάντου

(ο

(20 05 )

Κερκυραϊκή Πασχαλι

^

(2007)

^

βιβλίο το υ

Βασίλη

ο Τ~σ ιρ ω.ν η

m -Ύ.ΘΙΣτ.ΟΡΗΜΑΙ

% ΙΜΙια βαριά κατάρα χτυπάει το παλιό αρχοντολόι, «τα τζάκια». Οι οικογένειες των πλουσίων, που πολλαπλασιάζουν «τα πλούτια τους» εκμεταλλευόμενοι τους φτωχούς, σβήνουν από το χάρτη. Θεία δίκη;

Ο

ΝΕΚΡΟΣ ΑΔΕΡΙΟΣ

Ν ουβέλα

το υ Γιώργου Ξενάριου

Η Φήμη και η λογοτεχνία

Η

φ ή μ η το υ λ ο γ ο τε χ ν ικ ο ύ έ ρ ­ γ ο υ δ εν τ α υ τ ίζ ε τ α ι μ ε τη «φ ήμη» τ ο υ σ υ γ γ ρ α φ έ α το υ , α λλ ά έχ ει έν α δ ια φ ο ρ ε τικ ό π ε ­ ρ ιεχό μ εν ο , είνα ι μ ια ς ά λλ η ς υ φ ή ς μ έ­ γ εθ ο ς . Σ τ η σ ύ γχρο νη μ ιν τ ιο κ ρ α το υ μενη ε π ο χ ή μ α ς μ ά λ ισ τα οι δ υ ο α υ ­ τ έ ς σ η μ α ν τικ έ ς π α ρ ά μ ε τρ ο ι το υ λ ο ­ γ ο τε χ ν ικ ο ύ έ ρ γ ο υ έ χ ο υ ν χ ω ρ ισ τε ί α π ό μια α κό μ η μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η α π ό ­ σ τα σ η , α ν δ εν έρ χ ο ν τα ι σε ευ θ εία σ ύ γκρο υ σ η μ ε τ α ξ ύ το υ ς . Η φ ή μ η τ ο υ έ ρ γ ο υ έχ ει μια α υ τ ο τ έ ­ λεια , είνα ι α υ τό ν ο μ η α π ό τ ο π ρ ό ­ σ ω π ο τ ο υ σ υ γ γ ρ α φ έ α . Σ ε π α λ ιό τε ρ ες μ ά λ ισ τα ε π ο χ έ ς ή τα ν , σ χ εδ ό ν α ­ π ο κ λ ε ισ τικ ά , τ ο μ ο ν α δ ικ ό είδ ο ς φ ή ­ μ η ς π ο υ γ ν ώ ρ ιζε η λ ο γ ο τε χ ν ία . Χ ρη­ σ ιμ ο π ο ιώ ν τα ς , ξα ν ά , τ ο π ο λ ύ τιμ ο σ χ ή μ α π ο υ μ α ς κ λ η ρ ο δ ό τη σ ε ο Μ π έν γ ια μ ιν , είνα ι π ρ ο φ α ν έ ς ό τι η κ α τ ' α υ τό ν «ά λω ς τ η ς φ ή μ η ς» τ ο υ λ ο γ ο τε χ ν ικ ο ύ (α λλά και ο π ο ιο σ δ ή ­ π ο τ ε π ν ε υ μ α τικ ο ύ ) έρ γ ο υ μ ε τέ χ ε ι σ τη δια δ ικα σ ία τ η ς π ρ ό σ λ η ψ η ς , α ν δ εν α π ο τ ε λ ε ί τ ο κ υ ρ ιό τε ρ ο π ε ρ ιε χ ό ­ μ εν ό τη ς . Μ ο ιά ζ ε ι ν α σ υ ν τίθ ε τα ι α π ό δ ύ ο δ υ ν ά μ εις : τ η φ υ γ ό κ ε ν τρ ο , ε ξω σ τρ ε φ ή το υ κ ειμ έν ο υ , τ ο ο π ο ίο ε π ιζ η τ ε ί τ η ν α να κ ο ίν ω σ ή το υ , και τ η ν κ ε ν τρ ο μ ό λ ο , ε σ ω σ τρ ε φ ή το υ α να γ ν ώ σ τη , ο ο π ο ίο ς α γ ω ν ίζ ε τα ι ν α τ ο π ρ ο σ κ τη θ ε ί. Ε κτειν ό μ εν η και π α ρ α τε ιν ό μ ε ν η εν χ ρ ό ν ω , υ φ ίσ τα τα ι τις μ ε τα β ο λ έ ς π ο υ α υ τό ς σ υ ν ε π ά γ ε­ τα ι, ε ν τα σ σ ό μ εν η κ ά θ ε φ ο ρ ά σ το ε κ ά σ τ ο τε π ο λ ιτισ μ ικ ό π λ έ γ μ α π ο υ τ η ν υ π ο δ έ χ ε τα ι. Α ν ε ξά ρ τη τη , ό π ω ς είπ α μ ε , α π ό τ ο π ρ ό σ ω π ο το υ σ υγ­ γ ρ α φ έ α , σ η μ α δ εύ ει, με τ η ν π ο ιό τ η ­ τ α και τ η δ ιά ρ κ ειά τη ς , τ ις τ ύ χ ε ς τ ο υ έρ γ ο υ , α π ο τ ε λ ε ί τ ο ο υ σ ια σ τικ ό ­

τ ε ρ ο σ το ιχ είο τ η ς μ ε λ λ ο ν τικ ή ς ζω ή ς το υ κειμ έν ο υ . Α ν τίθ ε τα , η «φήμη» τ ο υ σ υ γ γ ρ α φ έ α όχι μόνο είνα ι π ρ όσ κα ιρη, κα θ ώ ς συν α ρ τά τα ι με τ α α ν ε μ ο μ α ζ ώ μ α τα και τ α α νεμ ο σ κο ρ π ίσ μ α τα τ η ς κυ ρ ία ρ ­ χ η ς π ο ιη τικ ή ς , α λλ ά και ε ξα ρ τά τα ι, σ χεδόν α π ο κλ εισ τικά , α π ό τ ο π ρ ό ­ σ ω π ο τ ο υ σ υ γ γ ρ α φ έ α και, π ιο σ υ­ γ κ εκρ ιμ έν α , α π ό τ η ν ικ α ν ό τη τά το υ ν α π λ α σ ά ρ ει τ ο ν ε α υ τό το υ . Α π ο τ έ ­ λ εσ μα το υ π λ έ γ μ α τ ο ς δημοσ ίω ν σ χ έ­ σ εω ν και τ η ς δημόσ ια ς διακίνησ ης το υ π ρ ο σ ώ π ο υ το υ , η «φήμη» α υ τή μόνον π ρ ο σ ω ρ ιν ά σ υ ν δ έετα ι με τ ο έργο. Α κ ρ ιβ έσ τερ α , γ ια όσο δ ιά σ τη ­ μα η κυρία ρχ η π ο ιη τικ ή και η εν γ ένει λ ειτο υ ρ γ ία τ ο υ λ ο γ ο τεχ ν ικ ο ύ σ υ­ σ τή μ α το ς τ ο ε π ιτρ έ π ε ι. Η π α ρ α μ ι­ κρή μ ε τα τό π ισ η α κό μ η και δ ευ τε ρευ ο υ σ ώ ν π α ρ α μ έ τρ ω ν το υ σ υ σ τή ­ μ α το ς επ η ρ εά ζει α υ τή τ η «φήμη», εν ώ α ν τ ιθ έ τω ς η φ ή μ η τ ο υ έρ γ ο υ μο ιά ζει ν α μην κ λ ο ν ίζ ετα ι α π ό α υ τέ ς τ ις σ υ γ κ υ ρ ια κ ές μ ε τα το π ίσ εις . Α ίγο ν α α λ λ ά ξει τ ο γ ο ύ σ το ή η μόδα , η α λ ­ λα γ ή α υ τή σ υ μ π α ρ α σ ύ ρ ει και τη «φήμη» το υ σ υ γ γ ρ α φ έ α , χ τισ μ έν η σ υ νήθω ς με τ α ευ τε λ ή υ λικά π ο υ το υ π α ρ έχ ει η μ ιντια κή επ ο χ ή μα ς. Μ ια α κό μ η σ η μ α ν τικ ή δ ια φ ο ρ ά είνα ι ό τι η φ ή μ η το υ κ ειμ έν ο υ σ υ ν ισ τά λ ειτο υ ρ γ ικ ό , και μ ά λισ τα , π α ρ ά τ α φ α ιν ό μ εν α , εσ ω τερ ικ ό σ το ιχ είο το υ κ ειμ έν ο υ . Ενώ η «φ ήμη» το υ σ υ γ γ ρ α ­ φ έ α όχι μόνο δ εν σ χ ε τίζ ε τα ι με τη ν κ α θ ε α υ τή λ ε ιτ ο υ ρ γ ία το υ κειμ έν ο υ α λλ ά , π ο λ λ ές φ ο ρ ές , θ ο λ ώ νει τη ν κρίση γ ύ ρ ω α π ό α υ τό , σ υ σ κ ο τίζο ­ ν τ α ς τ η ν τε λ ικ ή α π ο τίμ η σ ή το υ . Έ τσ ι δ εν είνα ι, π α λ ιέ, π ρ ώ η ν κα λέ, μου φ ίλ ε; ■

Yearbook 07<08 Στιγμιότυπα ελληνικού πολιτισμού 0 EflflnviKOS ποάιτισμόε κα τα γρά φ ετα ι... και συναρπ άζει Για τρίτη σ υ ν εχ ό μ εν η χρο νιά κ υ κ λ ο φ ο ρ ε ί ένα ε n fln p n s o 5 n y 0 s για ία π ολιτιστικά γ εγ ον ότα και τα π ρόσω π α π ου σ η μ ά δ εψ α ν το 2 0 0 7 . Τα πάντα γ ύ ρ ω απ ο τα εικα σ τικά , τη ν α ρ χιτεκ τον ικ ή, το β ιβ λ ίο , το θ έα τρ ο , το ν κ ιν η μ α το γ ρ ά φ ο , τη μ ο υ σ ική , τη φ ω το γ ρ α φ ία και το χ ο ρ ό σ ε έν α ν π ο λ υ σ έλ ιδ ο τό μ ο . Μ ια π ο λ υ τελ ή δ δ ίγλ ω σ σ η έ κ δ ο σ η α φ ιε ρ ω μ έ ν η στο σ ύγ χ ρ ο ν ο ε λ λ η ν ικ ό π ολιτισ μό και tous π ρ ω τα γω νισ τώ του.

(

Κ υκλοφ ορεί στα βιβλιοπωλεία το Μάρτιο

Μ ια έκδοση tns Φ ιλοθεάμω ν Ο.Ε. ΠΑηροφορίεε: tnfl: 210 38 21 22 2, 21 0 38 00 41 0

εκιί[ γριμμί[ Χρήσ του Κατσίκα

Πέρα και πίσω από τις «ειδήσεις» και την κατασκευή τους

Η

ζω ή μα ς σ υ γ κ ρ ο τε ίτα ι μέσ α α π ό τη ν είδηση! Μ έ σ α α π ό τ η ν εικό ν α π ο υ π ρ ο β ά λ λ ο υ ν τ α Μ Μ Ε , φ ο υ σ κ ώ ν ο ν τα ς και ξ ε φ ο υ ­ σ κ ώ ν ο ν τα ς τ α γ ε γ ο ν ό τα έ τσ ι π ο υ να μη ν τ α γ ν ω ρ ίζο υ ν η «μά να και ο π α ­ τέρ α ς » π ο υ τ α γ έννη σ ε. Μ ε τ η «μα­ γειρική» τ ο υ λό γ ο υ και τη ς εικό να ς θ ο λ ώ νο υ ν τ α ν ερ ά ώ σ τε ν α φ α ίν ο ­ ν τα ι β α θ ύ τε ρ α και θ ω ρ α κ ίζ ο υ ν τ ο σ κληρό δίσκο τη ς «κοινής γνώ μ η ς» με τ η ν επ ιλ ο γή εν ό ς σ υ γ κεκρ ιμ ένο υ τ ρ ό ­ π ο υ α νά γνω σ η ς τ η ς π ρ α γ μ α τικ ό τη ­ τ α ς και εν σ υ ν εχ εία με τη ν τα ύ τισ ή το υ με τ η ν ίδια τη ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα . Κι ό μ ω ς! Α ν οι ειδ ή σ εις μικρα ίνουν το ν κόσμο κ ά ν ο ν τά ς το ν α γν ώ ρ ισ το , α υ τό δ εν σημα ίνει π ω ς ο κόσ μος εί­ ναι μ όνο α υ τέ ς . Μ έ σ α σ το σ κο υ π ιδ ό­ το π ο τ ω ν ά να ρ χ α ρ ιγμ ένω ν «ειδήσε­ ω ν», ε π ίτη δ ε ς γ ια ν α γ ίν ε τα ι α λο ιφ ή τ ο μ υ α λό το υ κόσμου, υ π ά ρ χει τ ο βα θύ, τ ο π ιο μ εγά λο , α ρ κ ε ί ν α α να ­ ζ η τ ά κ α ν είς π ίσ ω α π ό τ ο π ώ ς, τ ο «ποιοι» και τ ο «γιατί», τη ν ε π ιμ ελ ώ ς κρυ μ μ ένη α ιτία τ ω ν π ρ α γ μ ά τω ν . Π ριν κ ά μ π ο σ ο καιρό σ τη Σ α λα μίνα τρ ία π ιτσ ιρ ίκ ια 7, 8 και 14 χρό νω ν, μ ε τ ο ν π α τέ ρ α σ τη ν ε ν τα τικ ή και τη μ ά να σ τη φ υ λ α κ ή , ρ ιγμ ένα σ το π ερ ι­ θ ώ ρ ιο τ η ς ζω ή ς, σε μία η λικία π ο υ χ ρ ε ιά ζο ν τα ι κ α θ η μ ερ ιν ά φ ρ ο ν τίδ α , έ π ν ιξα ν μια 75χρονη γ ια λ ίγα ευ ρώ . Α κρ ιβώ ς σα ν μ υ θ ισ τό ρ η μ α μ ιας ά λ ­ λ η ς επ ο χ ή ς , π α ιδ ιά ά γο υ ρ α , α π ό α υ ­ τ ά τ η ς δ ιπ λ α ν ή ς π ό ρ τα ς π ο υ τ α σ κλη ραίνει κ α θ η μ ερ ιν ά η ο ρ φ ά ν ια και η ε γ κ α τά λ ε ιψ η , τ α βυ ζα ίν ει η βία και η κοινω νική α δ ικία και τ α μ εγ α ­ λώ νει... π ο ιο ς α λή θ εια ; Την ίδια ώ ρ α ο Α ρ τά ν Μ π ρ ά ίλ ίκ α , ε ρ γ ά τη ς 33 χ ρ ό ­ νω ν, π α τέ ρ α ς δυ ο π α ιδ ιώ ν, π λ α κ ώ ­

30

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

θ η κ ε α π ό τρ ε ις τό ν ο υ ς μ π ε τό σ το π ρ ώ το το υ μ ερ ο κ ά μ α το σ το για π ί. Θ α γ ρ α φ ο ύ ν και τ α δυο σ τις σ τ α τ ι­ σ τικ ές το υ κ ρ ά το υ ς και η δικα ιοσύνη θα κάνει τ ο καθ ή κ ο ν τη ς , κ α τά π ω ς π ρ έπ ει, α θ ω ώ ν ο ν τα ς σ τη δ εύ τερ η π ερ ίπ τω σ η τη ν εργοδοσ ία, τιμ ω ρ ώ ­ ν τ α ς π α ρ α δ ε ιγ μ α τικ ά το υ ς α νή λ ι­ κο υ ς φ ο ν ιά δ ες τ η ς Σα λα μίνα ς. Α ξίζει λο ιπ ό ν ν α δει κα νείς π ίσ ω α π ό τ ις ειδήσ εις και τ ις επ ικο ίν ω ν ια κ ές μεθοδεύσ εις. Ν α δει με τ α μ ά τια το υ νο υ το υ , π ίσ ω α π ό τ α χ λ ω μ ά μονό­ σ τη λ α τ ω ν Μ Μ Ε , τ ις α π οσ ιω π ήσ εις, τ η «σαβούρα» τ ω ν δεδ ο μ έν ω ν και τ α «οχυρά» τω ν εικόνω ν, ν α π ρ ο χ ω ρ ή ­ σει σε ρ ή ξη με τη ν π λ α σ τή α ν α π α ρ ά ­ σ τα σ η τ ο υ κοινω νικού κόσμου. Π οιος έσ π ρ ω ξε α νή λ ικ ο υ ς ν α γ ίν ο ­ ν τα ι φ ο ν ιά δ ες , α ν όχι έν α ο λ ά κ ερ ο σ ύ σ τη μ α π ρ α κ τ ικ ώ ν και «α ξιώ ν», ν τό π ιο και π α γκόσ μιο, π ο υ θ εο π ο ιεί τ ο χρ ή μ α , γεν ν ά ει ζώ ν ες κόλασ ης και εγ κ α τά λ ειψ η ς , χ ρ η μ α το δ ο τε ί τ α π α ­ ρ ά σ ιτα και α φ ή ν ει τ α π α ιδιά , τ α π α ι­ διά μα ς τελ ικ ά , ν α κ α τα π ίν ο υ ν τη ν «άλογη» βία σα ν ν α είνα ι κα ρ α μ έλ ες; «Γεννιούντα ι οι ά νθ ρ ω π ο ι, δε γ ίν ο ­ ν τα ι» , θ α α π α ν τή σ ο υ ν οι μόνιμοι π ρ ο σ η λ υ τισ τές τ η ς κοινής γνώ μης, γ ια τ ί είναι εύ κολη α π ά ν τη σ η ν α ρί­ χ νεις τ ο ν ψ ό γ ο σ το θεό, σ το σ ύμπ α ν, σ το D N A, σ το υ ς π ρ ο γ ό ν ο υ ς και σ τη μ ετα φ υ σ ικ ή . Γ ια τί έτσ ι και μ ' α υ τό ν το ν τρ ό π ο είνα ι εύ κ ο λ ο ν α δ ικα ιολο­ γ είς τ ις φ υ λ α κ ές , τ α σ υ σ τή μ α τα κ α ­ τα σ το λ ή ς και π α ρα κ ο λ ο ύ θ η σ η ς, τ ο α σ τυ ν ο μ ικ ό κ ρ ά το ς, τ α σ τρ α τό π ε δ α και τ α γ κ έ το . Α λλά τ α ε ρ ω τή μ α τ α π α ρ α μ έν ο υ ν και θ α επ α ν έρ χ ο ν τα ι α μ είλ ικ τα , ε ίτε σαν μ α ζ ικ ά γ ε γ ο ν ό τ α τ η ς α π ελ π ισ ία ς

Συνάντησε το φύλακα άγγελό σου! από τα προάστια του Παρισιού και την εξέ­ γερση όσων κόβεται η ζωή και η ελπίδα είτε σαν εικόνες από τη Σαλαμίνα. Δηλαδή σαν ταξικά ίσως και εφιαλτικά σενάρια που έχουν πρωταγωνιστές, έχουν συγγραφέα και κοινό. Και σ' αυτά τα ερωτήματα δεν χωρούν μισόλογα και «ήξεις-αφήξεις». Οι Άθλιοι των Παρισίων δεν είναι μακριά, όπως νομίζουν ορισμένοι. Όλο και περισσό­ τερο πολλαπλασιάζονται οι εκτός των τει­ χών και οι Αγιάννηδες που γεννιούνται πλέ­ ον μαζικά απέναντι στους Ιαβέρηδες του συστήματος. Ακόμα και όταν τα βήματα που ακούγονται δεν έχουν παρά μόνο το ουρλιαχτό των ανθρώπων που συντρίβο­ νται, είναι βέβαιο, είναι φανερό, πως στα σπλάχνα αυτής της εποχής κυοφορούνται αλλαγές, κοινωνικές στροφές και εκτυφλω­ τικές φλόγες. Ένας ολόκληρος κόσμος σαπίζει και δεν μπορούν, οι ευαγγελιστές του κέρδους, να δώσουν διέξοδο. Γιατί οργανώνουν την οικο­ νομία, την κοινωνία και τον πολιτισμό πάνω στους βωμούς του υπέρτατου κέρδους, καταστρέφοντας μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα, όλο το ανθρώπινο δυναμικό, σαπίζο­ ντας την ίδια την ιστορική και κοινωνική πλευρά των ανθρώπων. Αυτόν τον αποκρουστικό Φρανκενστάιν ή θα τον βλέπουμε καθημερινά και θα του μοιάζουμε ή θα υψώσουμε πύργο αγέρωχο απέναντι' του. Ο θάνατος, φυσικός, οικονο­ μικός, πολιτιστικός, με τη μορφή της ανεργί­ ας, της φτώχειας, του αποκλεισμού, γυρίζει πάνω από το Παρίσι, όπως χτες πάνω από το Λος Αντζελες, τη Ν. Ορλεάνη και οι όμη­ ροι του συστήματος - Κρόνου, απεγνωσμέ­ νοι, απελπισμένοι, βγαίνουν στο προσκήνιο περιγελώντας αυτούς που τους έβαλαν κά­ τω από το χαλί. Η σιωπή των μεταβατικών χρόνων και της σιγουριάς του νεοφιλελευθε­ ρισμού αφήνει τη θέση της σε μία εκτεταμέ­ νη ρευστότητα. Η μάζα, ακόμα και χωρίς «άγρυπνα μάτια», κινείται. ■ 0 Χρηστός Κάτοικος είναι εκπαιδευτικός αναλυτής

ΠΑΣΧΑΛΙΑ ΤΡΑΥΛΟΥ

Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Ζήστε την εμπειρία. Στείλτε την κριτική σας. Επικοινωνήστε με τη συγγραφέα στο http://pasxaliatravlou.psichogios.gr

Εσείς κι εμείς πάντα σ ’επαφή

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Για α ν α γ ν ώ σ τε ς με α π α ιτή σ εις w w w . p s i c h o g i o s . g r Γραμμή χωρίς χρέωση για πληροφορίες: 80011-6Δ6Λ6Λ

«Τι σου κάνω μάνα μ’;» «Ψ η φ ιο π ο ίη σ η ! » Β. Π. Καραγιάννης

3 2

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

(Στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης)

υ είναι πια αυτή η ψηφιοποίηση; Χρυ­ σωρυχείο, όπως απέ­ δειξαν τα σκάνδαλα των ημερών. Πιάνεις μια ψηφιοποίηση, σου λέει ο καλός ο μύλος (που όλα τα αλέθει), και ξενοιάζεις. Της φορτώνεις και κα­ νένα εκατομμυριάκι ευρώ ως "κό­ στος" κι όξω απ' την πόρτα. Ακούς, φέρ' ειπείν, "ψηφιοποίηση της βιβλιοθήκης Κοζάνης": 700.000 ευρώ. Ψηφιοποίηση του τάδε αρ­ χείου (που εντελώς συμπτωματικώς κατέχει φίλος του χορηγούντος): 650.000 ευρώ. Έτσι φεύγουν τα εκατομμύρια (Τσίτσο, το λιμάνι φεύ­ γει...) από τα χέρια προέδρων εκ-πολιτιστικών οργανισμών που αναθέ­ τουν την πανάκριβη "ψηφιοποίηση" στην εταιρειούλα τους και ουδενός "σεμνού και ταπεινού" άρχοντος το αυτί ιδρώνει.

«MsΙ

Τι είναι η ψηφιοποίηση, μαντάμ, για να μας κοστίζει τόσα εκατομμύρια; Μιζ-αν πλι της άνασσας; Συν μπότοξ; Πώς την παίρνει έτσι ο άνεμος -και η ανέμη;

Φοίβη» Με αυτόν τον λίαν αμφίσημο τίτλο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Τα Νέα της 16ης Ιανουαρίου 2008 το ανωτέρω σχόλιο, που έρχεται σαν συμπλήρωμα εκείνου που δημοσιεύ­ τηκε στην εφημερίδα Το Βήμα της 6ης Ιανουαρίου 2008, με τον υπέρτιτλο «Κακοδιαχείριση» και τίτλο «Στο μικροσκόπιο τα κονδύλια του Ρ ΚΠΣ». Μεταξύ των κονδυλίων ανα­ φέρει, άρα και υπονοεί, την κακοδια­ χείριση στα χρήματα που δόθηκαν για την «Κοινωνία της Πληροφο­ ρίας». Σ' αυτό υπάρχει μεταξύ των άλλων και το κονδύλιο: «Ψηφιοποίηση της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κο­ ζάνης, 499.998 ευρώ» (τα γράφει αυτά η κ. Μαρία Θέρμου ή Θερ­ μού). Ρώτησα κι έμαθα φυσικά πως «Μιζ-αν πλι» είναι τεχνική κομμώσεως γυναικών, κάτι προς το σγουρό και «Συν Μπότοξ» τε­ χνική τσιτώσεως του δέρματος, γυναικών επ ί το πλείστον. Ερωτάται, χωρίς να περιμένουμε και απάντηση (στους δημόσιους και δημοτικούς χώρους έχουν με­ λετήσει καλά την Τέχνη της σιω­ πής του αββά Ντινουάρ), έτσι για την ιστορία, ο νέος ισχυρός άνδρας των τοπικών γραμμάτων, όπως τον προσδιόρισε το Δημοτι­ κό Συμβούλιο Κοζάνης, ως πρόε­ δρο των Δ.Σ., της Δημοτικής Βι­ βλιοθήκης και του ΙΝΒΑ (αλήθεια,

Α ν τ ί ν α π ερ ιμ έν εις τ η ν α γ ά π η , ά ρ χ ισ ε ν α τ η μ ο ιρ ά ζε ις !

σε ποια νομική και λειτουργική αφασική κα­ τάσταση διατελεί άραγε το εν λόγω καθίδρυμα): έλαβε γνώση των δημοσιευμάτων αυτών, ίσως κι άλλων, και τι απάντησε; Αν δεν έλαβε, τώρα που έλαβε τι έχει ν' απαντήσει, όχι στις διαφαινόμενες κι υπο­ νοούμενες, λεκτικές, δημοσιογραφικές κακοήθειες, αλλά στην κοινωνία της πόλης; Τι έγινε με εκείνο το πρόγραμμα «ψηφιοποίησης»; Που βρίσκεται και πότε ο συμπολίτης στην Κοζάνη ή ο πολίτης στη χώρα της γνώσης θα μπορεί, κι αν ποτέ μπορέσει, να ανοίξει από το σπίτι του τον Η/Υ και να επωφεληθεί των γνώσεων εκείνων των οποίων η πολύ-ευρη «Κοινωνία της Πληρο­ φορίας» θα του προσφέρει; Κάτι τέτοια λέγαν άλλωστε στην έναρξη του προγράμμα­ τος. Επειδή ήδη διοικεί ένα χρόνο τα τοπικά γράμματα, μήπως μπορεί να γίνει πιο σα­ φής, αναλυτικός και με λεπτομέρειες (άν­ θρωποι που εργάστηκαν, εταιρείες, χρήμα­ τα, έργο που έγινε κ.λπ.), κι όχι με γενικότη­ τες (που δηλώνουν εσκεμμένη άγνοια ή για να θολώνουν τα νερά), τι έγινε μ' αυτή την ιστορία; Για να μην αφήνεται να αιωρείται ότι κάτι το σκανδαλώδες υπάρχει, κι είναι πολύ εύκολοι αυτοί οι επιθετικοί προσδιο­ ρισμοί την σήμερον. Για να φυλάξει και τα νώτα και τα ώτα του από τυχόν κακές λέ­ ξεις και μπλέξεις. Δεν ξέρω βέβαια αν κατα­ νόησε πως διοικεί το πολυτιμότερο κομμά­ τι της πόλεως του παρελθόντος και του μέλλοντος· αλλά του παρόντος; Ας αφήσει τις «Λέσχες ανάγνωσης» για τα νηπιαγωγεία και τα σχολεία, όπως και τα «κομμάτια» δράσεων που θέλει να μοιράσει δίκην ευμεγέθους τραχανόπιτας σε δι­ καίους κι αδίκους. Είναι μεγάλος και σοβα­ ρός άνθρωπος κι έχει πολύ σημαντικό ρόλο, αν δεν κατάλαβε, να διακονήσει στη θέση που του εμπιστεύτηκαν.

Κοζάνη, Αγίου Αθανασίου 9 0 0 8 Μ εθ1 υπολήψεως Β, Π. Καραγιάννης

ΜΑΡΩ ΒΑΜΒΟΤΝΑΚΗ

Το φάντασμα της αξόδευτης αγάπης

Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Ζήστε την εμπειρία. Στείλτε την κριτική σας. Επικοινωνήστε μαζί μας.

Εσείς κι εμείς πάντα σ'επαφή

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Για α ν α γ ν ώ σ τ ε ς με α π α ιτή σ ε ις w w w . p s i c h o g i o s . g r Γραμμή χωρίς χρέωση για πληροφορίες: 80011 -646464

Perec

Επειδή όλοι υποτιμάμε τον αριθμό των ηλιθίων ανάμεσα μα5 και κάθε τόσο μα$ αιφνιδιάζουν πρόσωπα “υπεράνω unoijfias” μάλλον πρέπει να ξανασυστηθουμε...

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΠΟΣ Πλαπούια 2 & Καλλιδρομίου, 11473 Αθήνα Τηλ.: 210 8222835-856, Fax.: 210 8222684 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ Πεσμαζόγλου 5 & Σταδίου, Στοά του Βιβλίου, 10559 Αθήνα, Τηλ.: 210 3221580 Fax: 210 3211246

Βαγγέλης Ραπτόπουλος «Αναγνώστες και κ ρ ιτικ ο ί σε τραβάνε από το μ α ν ίκ ι...» Συνέντευξη στη Νίκη Ο ρ φ α νο ύ

ΪΪΝΕΝΤΕΪΙΙ παραμερίσει τις φοβίες του και να κάνει οικογέΑ ρ κετο ί «ξίνισαν» μ' αυτό, με κατηγόρησαν για συ­ ντηρητισμό. Είναι τρ ομερ ός ο συμβατικός τρόπος με τον οποίο δουλεύουν τα μυαλά των ανθρώπων. Είναι συντηρητικό το να κάνεις οικογένεια στην Ελλάδα, μια χώρα με τεράσ τιο δημογραφικό πρόβλημα; Μήπως η οικογένεια δεν είναι απάντηση στη μοναξιά του σύγ­ χρονου ανθρώπου - ή πρέπει να πάρουμε όλοι κατοι­ κίδια, όπως συμβουλεύουν οι γιατροί; Τ ο να κάνεις οι­ κογένεια σήμερα μόνο συντηρητικό δεν είναι. Τ ο συ­ ντηρητικό, νομίζω, για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο εί­ ναι να έχει αγκυλώσεις.

Βαγγέλης Ραπτόπουλος

Η Μεγάλη Αμμος Εκδόσεις Κέδρος, 2007, σελ. 421, τιμή: 17,00 ευρώ Θλιβερή η παραγωγή της Ελλάδας σ ε μάνγκο! Γιατί να φυτρώνει το μάνγκο εδώ πέρα, δεν το καταλαβαίνω. Τ ο εξηγώ ως έλλειψ η ανεξαρτησίας των διανοουμέ­ νων, που κουβαλάνε έτοιμες σκέψεις. Εάν το δεις στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, είναι θλιβερό, γιατί κανείς δεν προσπαθεί να δει τις ιδιαιτερότητες που έχει ο τόπος αυτός. Οπότε, το βιβλίου σας είναι, κατά κάποιον τρό­ πο, και μια αντίσταση στο φαινόμενο της παγκο­ σμιοποίησης; Οπωσδήποτε δεν έγραψα αυτό το βιβλίο έχοντας στο μυαλό μου έναν πολιτικό προγραμματισμό. Η αντί­ σταση στην παγκοσμιοποίηση είναι κάτι που σ κέφ το­ μαι ανεξάρτητα από το βιβλίο, σαν άνθρωπος. Μ ου φαίνεται ότι επικρατεί μια γενική ύπνωση, ότι υπάρ­ χει μια αδια φορία για το πώς μπορεί να αντιμετωπι­ σ τεί αυτή η προέλαση της παγκοσμιοποίησης, το χ ει­ ρ ότερ ο της οποίας είναι ότι αλλάζει τα μυαλά των αν­ θρώπων, ότι δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι είμαστε το ίδιο εδώ με το Παρίσι ή, χάρη στην τεχνολογία και το Ίντερνετ, μπορούμε να επικοινωνήσουμε ουσιαστι­ κά, κάτι που είναι ψευδές... Στο πρόβλημα του ήρωα κάποιοι θα έλεγαν ότι δίνετε την παραδοσιακή λύση: αποφασίζει να

33

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

Η δομή της Μεγάλης άμμου είναι αρκετά πα­ ράξενη. Το πρώτο κεφάλαιο λέει σχεδόν τα πά­ ντα. Ακολουθούν δύο φανταστικά κεφάλαια (τα οποία γράφει ο ήρωας του βιβλίου) και μετά ένα ασυνήθιστο κλείσιμο, με μια ξεχασμένη ιστορία, μπόλικα όνειρα και τη λύση. Υπάρχει η αίσθη­ ση ότι λείπουν κομμάτια. Το κάνετε αυτό σκό­ πιμα; Ν αι. Τ ο ότι λείπουν κομμάτια αφενός κάνει το βιβλίο να μοιάζει με ψυχοθεραπεία, που γίνεται πάντα με άλ­ ματα, αφ ετέρου επιτρέπει κενά για να τα καλύψει ο αναγνώστης. Δ εν χρειάζεται να είναι όλα στο πιάτο. Κάποιοι, βέβαια, αντέδρασαν σ' αυτό. Στα φανταστι­ κά κεφάλαια επίσης αντέδρασαν πολλοί. Τους ενοχλεί που δ εν είναι γραμμική η εξέλιξη . Εμένα, όμως, μ1 εν­ διαφ έρει, απ' όλα όσα συμβαίνουν στον ήρωα, τι εί­ ναι αυτό που κρατάει, τι μετασχηματίζει σ ε έργο, πώς το δ ουλεύει μέσα του και στο χαρτί. Εν μέρει είναι προϊόν ψυχανάλυσης του ήρωα και εν μέρει μυθοπλα­ σίας. Υπάρχουν αντιστοιχίες ανάμεσα στις ιστορίες που πλάθει για άλλους ο ήρωας και στην προσω­ πική του ιστορία... Βέβαια. Τ ο βιβλίο είναι σαν ένα δωμάτιο με καθρέπτες. Ό λ ο ι είναι καθρέπτες του Ν ίκου, εξηγούν τον ψυχισμό του. Ο Ν ίκος, για παράδειγμα, δείχνει έμπρακτα πόσο ζηλεύει τον αντίζηλό του, αφού κά­ θεται και τον παρακολουθεί, του αφιερώνει χρόνο. Εί­ ναι ένα είδος όχι ακριβώς ταπείνωσης αλλά ανοχής. Ο στόχος είναι μ' αυτούς τους καθρέπτες κάποτε να γυρνάνε προς το μέρος του συγγραφέα και κάποτε προς το μέρος του αναγνώστη. Γιατί το θέμα είναι μέ­ σα από τα κάτοπτρα να δημιουργηθούν κενά ώστε να σ κεφ τείς και τον εαυτό σου ενώ το διαβάζεις.

ίϊΝΕΝΜΪΙ

τ

ο τελευταίο βιβλίο του Βαγγέλη Ραπτόπουλου Η μεγάλη άμμος αποτελεί το τελευταίο μέρος μιας τριλογίας που αρχίζει με το Χάσαμε τον μπαμπά και συνεχίζει με τους Φίλους. Και στα τρία βιβλία, ο πρωταγωνιστής έρχεται αντιμέτωπος με μια απώλεια, τετελεσμένη ή, όπως στη Μεγάλη άμμο, εν εξελ ίξει και άρα αναστρέψιμη, αποφευκτή. Παρά τις διαφορές τους, και τα τρία βιβλία είναι

γραμμένα με διάθεση (και δομή) ψυχαναλυτική, γιατί η γραφή -τόσο για τους ήρωες όσο και για τον ίδιο τον συγγραφέα- δεν παύει να είναι ένα είδος θεραπείας...

Καταπιάνεστε με διάφορα θέματα στη Μεγάλη άμμο. Είναι ένα βιβλίο για τις ερωτικές σχέσεις, για τα σύγχρονα ζευγάρια και το θεσμό της οι­ κογένειας, αλλά και για την ίδια την Ελλάδα, με τα δύο της πρόσωπα... Ν α ι, αν και για μένα το κυρίαρχο θέμα στο βιβλίο εί­ ναι η παλαιό και η καινούργια Ελλάδα. Τ ο ζευγάρι των πρωταγωνιστών, ο Ν ίκος και η Αμαλία, βρίσκονται στον αντίποδα της παραδοσιακής Ελλάδας. Είναι ένα μοντέρνο ζευγάρι που σ υζεί για πολλά χρόνια, αντισ τεκόμενο με σθένος - ο άντρας, δ ηλα δή- στην πα­ ραδοσιακή μορφή της οικογένειας. Μ έσα από τα μά­ τια του Ν ίκου παρακολουθούμε το ζευγάρι, που βρί­ σκεται σε κρίση, και την επαφή του με την παραδο­ σιακή Ελλάδα, που το επηρεάζει με τρόπο καθοριστι­ κό. Τ ο νησί ξυπνάει στον ήρωα την παραδοσιακή του πλευρά, τον κάνει τελικά να παραδίνεται. Αυ τό βέβαια είναι πάντα κάτι σχετικό, είναι μια κινούμενη άμμος. Π ο τέ δεν ξέρ ο υμ ε τι θα έκαναν οι χαρακτήρες τρεις μήνες μετά το τέλος του βιβλίου... Πιστεύετε ότι ο φόβος της δέσμευσης, ή της πατρότητας, είναι σύγχρονο φαινόμενο; Σίγουρα. Α υ τές οι φοβίες είναι μοντέρνες. Ο άνδρας του '50 παντρευόταν και έκανε οικογένεια χωρίς δ εύ­ τερη σκέψη. Α κολουθούσ ε, κατά κάποιον τρόπο, τη φυσική πορεία των πραγμάτων... Κι όμως, βασικό κύτ­ ταρο στην Ελλάδα πιστεύω ότι είναι ακόμα η οικογέ­ νεια. Τ ο οικογενειακό μοντέλο βρίσκεται παντού. Ο ι νέοι βασίζονται σ' αυτήν για να βρουν δουλειά, να πά­ ρουν αυτοκίνητο, ενώ συχνά μένουν με τους γονείς τους. Ακόμα και στα εργασιακά περιβάλλοντα οι σ χέ­ σεις μοιάζουν οικογενειακές. Παντού βλέπω μια διά­ χυση του οικογενειακού μοντέλου -ό σ ο και αν νομί­ ζουμε ότι η σύγχρονη Ελλάδα το έχει ξεπ εράσει. Απ'

αυτό το μοντέλο δύσκολα μπορεί να διαφύγει κανείς. Ο ύ τε και ο Ν ίκος μπορεί. Π αρακολουθούμε στο βι­ βλίο την πορεία της αυτοκριτικής του (κάτι που δίνει μια φεμινιστική πλευρά στο βιβλίο), μια πορεία που τον οδηγεί να αναλάβει τις δεσ μεύσ εις του. Θεωρείτε, λοιπόν, ότι κάτω από το πετσί του σύγχρονου Έλληνα βρίσκεται η παραδοσιακή Ελλάδα; Αυ τό είναι ένα μείζον θέμα του βιβλίου. Άλλαξε η Ελ­ λάδα ή μένει η ίδια; Δ εν είναι εύκολο να μιλήσεις για την ελληνική πραγματικότητα -κ α ι δεν πρέπει να ξ ε ­ χνάμε ότι αυτοί που μιλούν για την ελληνική πραγμα­ τικότητα, οι διανοούμενοι, οι κοινωνιολόγοι, οι δημο­ σιογράφοι, έχουν πάρει τα φώτα τους από το εξω τε­ ρικό. Για να καταλάβεις αυτό που συμβαίνει εδώ δεν μπορείς να είσαι ένας κοινωνιολόγος που έχει σπου­ δάσει στην Αγγλία ή τη Γαλλία και που έρχεται με έτο ιμες ιδ έες και θεω ρίες στο κεφάλι. Ένα απλό πα­ ράδειγμα: κατά τη φροϋδική θεωρία, αν ο ασθενής αργήσει να πάει στη σεάνς, αυτό κάτι σημαίνει. Στη Βιέννη, ίσως. Στη χώρα μας σημαίνει ότι έχει μποτι­ λιάρισμα. Τ ο ερώτημα είναι: πόσοι απ' αυτούς που εκ­ φράζουν δημόσια απόψεις το βλέπουν αυτό; Τις προάλλες δημοσίευαν οι εφ ημερίδες τις μετρήσεις τις Eu­ rostat, τονίζοντας ότι είναι θλιβερή η κατάντια μας στα πολιτιστικά και ότι δεν παρακολουθούμε το ένα και το άλλο. Ο υδ είς αναρωτήθηκε γιατί να παρακο­ λουθούν οι Έλληνες μπαλέτο, αφού δεν έχουν καμία σχέση με το μπαλέτο, αλλά και γιατί δεν πάει η Euro­ stat να μετρήσει τους χορούς στα χωριά και στα πα­ νηγύρια. Δυστυχώς, όμως, δεν κοιτούν την τοπική πα­ ράδοση, και έρχονται σαν τον... Προκρούστη στο κρε­ βάτι και κατηγορούν τον κόσμο γιατί δεν βλέπει μπα­ λέτο! Είναι σαν να λέμε, εδώ δ εν παράγεται μάνγκο.

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008 3 7

ΠΝΕΝΙΕΤΪ1 Ο ήρωας γράφει ένα βιβλίο που τελικά πετάει ως ημιτελές. Λειτουργείτε παρόμοια στη γραφή; Μάλλον. Τα συρτάρια μου είναι γεμάτα από ημι­ τελή γραπτά. Φτάνω σε ένα σημείο, απογοητεύ­ ομαι και τα παρατάω. Έπειτα, απαιτείται ένα με­ γάλο διάστημα να κατακάτσει κάτι μέσα μου, για να λύσω προβλήματα ηθικής τάξεως. Γιατί το πρόβλημα είναι πάντα το πού πάει μια ιστορία και αυτό δεν μπορείς να το εξερευνήσ εις προκατα­ βολικά. Πολλές φ ορές χρειάζονται απανωτοί κύ­ κλοι των διαψεύσεω ν και απογοητεύσεων -κ α ι οι απογοητεύσεις είναι πάντα πιο διδακτικές από τις επιτυχίες. Έτσι, στο τέλος φτάνεις σε κάποια συ­ μπεράσματα και τό τε και στην ολοκλήρωση του βιβλίου. Πολλοί μου λένε το αντίθετο: «Γιατί τό ­ σα πολλά βιβλία;». Δ εν έχω απάντηση σ' αυτό, εί­ ναι θέμα ιδιοσυγκρασίας και βιορυθμών (και όχι εργατοωρών!). Τ ο μέλημά μου είναι αυτά που γράφω να μην είναι μόνο διανοητικές επινοήσεις. Υπάρχει το μέρος το επινοημένο, η μυθοπλασία, αλλά και ένα μέρος που προέρχεται από κάτι μύ­ χιο και βαθύ, που είναι το συμπέρασμα στο οποίο έχω καταλήξει εγώ, ζώντας. Πάντως, μια πλευρά μου νιώθει ευγνωμοσύνη που έχουν έρ ­ θει έτσι τα πράγματα και έχω γράψει πολλά βι­ βλία, γιατί κατάφερα να εξερευνήσω πολλά δια­ φορετικά πράγματα. Έχω, αν το θες, λιγότερα απωθημένα συγγραφικά.

Θα έλεγα ότι νιώθω λυτρωμένος ηον δεν χρωστάω σε κανένα, ούτε στους κριτικούς ηου μ ε έβριζαν όταν έκανα βιβλία τρόμου ούτε και στους αναγνώστες ηου απαιτούν να λειτουργείς κατά το γούστο τους (ιδιαίτερα μάλιστα οι φανατικοί σου αναγνώστες). Και οι μεν και οι δε θέλουν να σε τραβούν αηό το μανίκι

Ποιος θα λέγατε ότι είναι ο ρόλος του συγ­ γραφέα; Ν α παίρνει ερ εθίσ ματα από την πραγματικότητα και να της τα επιστρέφει επεξεργασμένα. Αυτή είναι η δουλειά του συγγραφέα. Ζεις, εισπράττεις ερ εθίσ μα­ τα , τα μεταπλάθεις... Και αυτό είναι κάτι που δεν μπο­ ρ εί να κάνει κανείς πέρα από τον συγγραφέα. Δ εν υπήρχε Δον Κιχώτης πριν τον ανακαλύψει ο Θ ερ βάντες. Από τη στιγμή που τον ανακάλυψε, όμως, βρή­ καμε ότι όλοι έχουμε μέσα μας μια δονκιχωτική πλευ­ ρά. Αυ τό είναι σαν θαύμα, σαν μαγεία. Αυτή είναι η λειτουργία της λογοτεχνίας. Όπως είπατε ο ίδιος, έχετε δεχτεί διάφορες κρι­ τικές, τόσο για τα παλαιότερα βιβλία σας όσο και για το τελευταίο, τη Μεγάλη άμμο. Πώς τις αντι­ μετωπίζετε; Θ α έλεγα ότι νιώθω λυτρωμένος που δεν χρωστάω σε κανένα, ούτε στους κριτικούς που με έβριζαν όταν

έκανα βιβλία τρόμου ούτε και στους αναγνώστες που απαιτούν να λειτουργείς κατά το γούστο τους (ιδ ιαί­ τερ α μάλιστα οι φανατικοί σου αναγνώστες). Και οι μεν και οι δ ε θέλουν να σ ε τραβούν από το μανίκι. Χ αίρομαι που δεν είμαι Αμερικανός και που οι απαι­ τήσεις του κοινού δεν μου επιβάλλουν τι να γράψω. Που είμασ τε μια χώρα μικρή, η εμπορευματοποίηση δεν έχει φτάσει στο βαθμό της Αμερικής και έχουμε την ελευθερ ία να κάνουμε ό,τι μας καπνίσει. Τ ο θεω ­ ρώ θλιβερό να αναπαράγω τον εαυτό μου στο διηνε­ κές για να βγάζουν κάποιοι λεφτά και εγώ να ικανο­ ποιώ τη ματαιοδοξία μου. Εδώ, που η επιτυχία και η αποτυχία δ εν έχουν και τόσ ο μεγάλη απόσταση, έχω την ευκαιρία να κάνω ό,τι μου καπνίσει. Τ ο θεωρώ τύ­ χη, λοιπόν, κοιτώντας πίσω, να βλέπω πολύ δ ιαφ ορ ε­ τικά βιβλία, και ας με βρίζουν κάποιοι... Σας ευχαριστώ... ■

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008 3 S

Ο πιο συζητημένος έλληνας μπλόγκερ σε μια εκ Βαθέων συζήτηση Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα και τον Γιάννη Ν. Μπασκόζο

Γ

ή

ταν ο μπλόγκερ με τη μεγάλη απήχηση. 500-1.000 άνθρωποι την ημέρα έμπαιναν στο μπλογκ του (diavazo.blogspot.com) για να διαβάσουν τα σχόλιά του. Για πολλούς ήταν ένας «Ρομπέν των βιβλίων». Έδινε προσοχή σε βιβλία που περνούσαν απαρατήρητα και επέκρινε βιβλία επωνύμων που η επίσημη

κριτική απέφευγε να θίξει. Οι επιλογές του δεν θα μπορούσαν να τους αφήνουν όλους ικανοποιημένους, αλλά εκείνο που μέτραγε κυρίως ήταν η αδέσμευτη φωνή του κι ένας καλώς εννοούμενος «ερασιτεχνισμός». Ξαφνικά διέκοψε το μπλογκ κι όλοι έμειναν με την απορία: γιατί; Κρατώντας την ανωνυμία του, δέχτηκε να μας μιλήσει και να εξηγήσει το «τι» και το «πώς».

[ΪΝΕΝΐΠίΙ Τι ήταν αυτό που σας ώθησε τον Δεκέμβριο του 2005 να γίνετε, τελικά, reader's diggest; Έως τό­ τε δεν υπήρχαν καν βιβλιοφιλικά μπλογκ, αλλά και μπλογκ γενικά υπήρχαν ελάχιστα, έτσι δεν Ό λα ξεκίνησαν από ένα άτυπο στοίχημα, εντελώς προ­ σωπικό, και από μια διαφωνία με κάποιους (από τους ελάχιστους που έχω) φίλους μου στο λογοτεχνικό χώ­ ρο. Η διαφωνία είχε να κάνει με το αν υπάρχουν κα­ λοί σύγχρονοι έλληνες συγγραφείς και, αν υπάρχουν, τι φταίει και δεν αναδεικνύονται. Ή θελα να αποδείξω ότι αρκούσε ένα μπλογκ, σε κάποιον χωρίς ιδιαίτερες διασυνδέσεις με τον εκδοτικό χώρο, που δεν πάει σε παρουσιάσεις βιβλίων, επιχορηγούμενες εκδηλώσεις και η καθημερινότητά του δεν περιλαμβάνει συγγρα­ φείς, εκδότες, βιβλιοπώλες ή κριτικούς, για να εκφέρει δημόσιο (αναγνωστικό) λόγο και άποψη. Και το σπου­ δαιότερο: Κάποιοι να διαβάζουν όσα γράφει. Τρία χρόνια μετά βρίσκετε να έχει αλλάξει κά­ τι; Εκτός από την πληθώρα των μπλογκ και δη των βιβλιοφιλικών, δεν περνούν πια «απαρατή­ ρητα πολλά καλά βιβλία και νέοι συγγραφείς;» Δ εν έχει αλλάξει απολύτως τίποτε στον πυρήνα του λογοτεχνικού κόσμου. Και δεν αναφέρομαι στις εξα ι­ ρέσεις του κανόνα. Ο ι κριτικοί είδαν τους μπλόγκερ ως εν δυνάμει αντιπάλους, επειδή η δωρεάν εκφορά άποψης αποδυναμώνει τη δική τους επαγγελματική θέση, οι εφ ημερίδες αδυνατούν να προσεγγίσουν σω­ στά το φαινόμενο, όπως παλαιότερα αντέδρασαν με λάθος συγχρονισμό και τρόπο στην κυριαρχική λαί­ λαπα της ιδιω τικής τηλεόρασης. Η αλλαγή συντελέσθηκε μόνο εντός του δικτύου, στην εικονική πραγ­ ματικότητα. Ο ι εκδότες σιγά-σιγά αντιλαμβάνονται ότι αν ένα βιβλίο κυκλοφορήσει από μπλογκ σε μπλογκ (όπως παλαιότερα από στόμα σ ε σ τόμα) έχει σοβα­ ρές πιθανότητες εμπορικής επιτυχίας. Προσπαθούν διάφοροι να ερμηνεύσουν την εμπορική επιτυχία της κ. Μαντά. Αν χτυπήσουν στο blogsearch το όνομά της, θα δουν σ ε πόσα μπλογκ έγινε αναφορά του βιβλίου της τους τελευταίους μήνες και θα λυθούν οι απορίες τους. Τ ο αντιλήφθηκαν έγκαιρα αρ κετοί συγγραφείς που έγιναν και μπλόγκερ και απάντησαν με τη δη­ μιουργία ενός διαδικτυακού κατεστημένου στο κατε­ στημένο των εντύπων. Νομίζω ότι ο χρόνος ζωής εί­ ναι σύντομος και η επιτυχία της επανάστασης των μπλογκ αμφίβολη, αφού σύντομα το φαινόμενο θα εκ­ φυλιστεί, μια και θα χρησιμοποιηθεί προς «άγρα πε­ λατών - αγοραστών».

Οι επιλογές σας πολλές φορές μοιάζουν αιρετι­ κές. Πιστεύετε ότι οι νέοι συγγραφείς αγνοού­ νται από την καθεστηκυία κριτική; Αιρετικό είναι ότι σε ένα χώρο που διέπεται από νό­ μους, κανόνες και λογική της δ εκαετίας του 7 0 βρέ­ θη κε κάποιος και μίλησε ευθέως και ευθαρσώ ς για το βιβλίο ως εμπορικό προϊόν και όχι μόνο ως αγαθό που προάγει τον πολιτισμό; Αιρετικό είναι ότι μίλησα για συγγραφείς που πρέπει να εκφ έρουν άποψη για κοινωνικά και πολιτικά φαινόμενα όπως γίνεται παντού στον κόσμο; Αιρετικό είναι ότι έγραψα για προώθη­ ση του βιβλίου στην τηλεόραση; Αιρετικό είναι, τελι­ κά, το απολύτως ειλικρινές «μου αρέσ ει» - «δ εν μου αρέσει»; Κατέθεσ α απλές αναγνωστικές απόψεις χω­ ρίς να τις ντύσω με το λούστρο του ειδικού, χωρίς να παριστάνω (γιατί απλά δεν είμαι) τον γνώστη της ιστο­ ρίας της λογοτεχνίας. Δ εν έχω στο βιογραφικό μου φιλολογικές σπουδές, κάνω το απλούστερο τελειώ νο­ ντας την ανάγνωση ενός βιβλίου, το αξιολογώ, το ίδιο με εκατομμύρια άλλους ανθρώπους στον πλανήτη. «Η ζωή είναι πολύ σύντομη για τα καλά βιβλία, πρέπει να διαβάζουμε μόνον εξαιρετικά βιβλία», συμφωνούμε απολύτως και με τον Τίμπορ Φίσερ και με σας που τον κάνατε μότο, πόσο εύ­ κολο όμως είναι να επιλέγει κάποιος «εξαιρετι­ κά βιβλία»; Μήπως χαμηλώνετε τα κριτήρια και έτσι η παραγωγή «βαφτίζεται» πολύ θετικά; Αγαπητέ κ. Μπασκόζο, δ εν θεσπίζω κριτήρια στην ανάγνωση, δεν βάζω όρους στην πρώτη σελίδα του βιβλίου, επιτρέπω στον συγγραφέα να με εκπλήξει, του δίνω ως αναγνώστης το δικαίωμα να το κάνει ακό­ μη και στην τελευταία σελίδα. Δ εν πιστεύω ότι υπάρ­ χει συγγραφέας που βάζοντας τη λέξη «Τέλος» στο βιβλίο του πιστεύει βαθιά μέσα του ότι έγραψ ε ένα κακό βιβλίο. Ό λο ι πιστεύουν ότι έχουν γράψει κάτι καλό. Συνεπώς, ποιος θέτει τα κριτήρια ποιότητας; Ο συγγραφέας; Ο εκδότης; Α ς βγει να ομολογήσει κά­ ποιος ότι εν γνώσει του εξέδω σ ε ένα «κακό βιβλίο». Ο ι κριτικοί; Μα, ακόμη και το χειρ ότερ ο βιβλίο του κόσμου να πάρουμε ως υποθετικό παράδειγμα, είναι ανώτερο της κριτικής που γράφ τηκε γι' αυτό. Υπάρ­ χει μια μόνιμη γκρίνια για έλλειψ η αναγνωστών. Μα, τους αναγνώστες, πέρα από τις κοινωνικές δ ιαφ ορο­ ποιήσεις (έλλειψ η χρόνου και αναγνωστικής παιδείας, εισβολή τηλεόρασης και Διαδικτύου κ.λπ.), τους απο­ μακρύνουν από τα βιβλιοπωλεία οι ίδιοι οι άνθρωποι του χώρου. Γιατί να πάω να αγοράσω ένα βιβλίο ή να ψάξω αν υπάρχει καλό βιβλίο όταν διαβάζω ότι το σύ-

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008 4 1

Μ Π Η Ι

π έ ν τ ε ε ρ ω τ ή σ ε ις α π ο κ λ ε ισ τ ικ ά για τ ο ν α ν α γ ν ώ σ τη r e a d e r's d ig g e s t: Το πρώτο ανάγνωσμα τη ς ζω ής σας; Το αναγνωστικό της πρώτης Δημοτικού. Το βιβλίο που σ ας ά λ λ α ξε τη ζωή; Π ισ τεύ ετε ότι μ πορεί να υπάρξει στη ζω ή μας έν α τέτο ιο βιβλίο; Όχι δεν υπάρχει. Υπάρχουν όμως βιβλία διαχρονικά για τον καθένα μας. Για μένα είναι ο Πεζός Πάγος του Βάρναλη, που τον έχω διαβάσει πέντε-έξι φορές και π άντοτε το ν προσεγ­ γίζω διαφορετικά. Οι αγαπημένοι σ ας συγγραφείς; Δεν χωράνε εδώ. Οι ν εο έλλη ν ες συγγραφείς που ξεχω ρίζετε; Ούτε αυτό χωράει εδώ. Χρειάστηκαν 250 κείμενα στο μπλογκ, αν αναφερθώ σε τρία-τέσσερα ονόματα θα είναι σαν να αποκηρύσσω τους υπόλοιπους. Σίγουρα πάντως θα αγοράσω ό,τι γράψουν Σταμάτης, Σώτη, Χωμενίδης, Ραπτόπουλος, αν και με εξαίρεση τον πρώτο οι τελευ τα ίες δου­ λειές τω ν υπολοίπων δεν με έχουν ικανοποιήσει αναγνω­ στικά και διακρίνω «κρίση μέσης συγγραφικής ηλικίας».

κετούς ακόμη καθυστερημένα μια σπου­ δαία ελληνίδα συγγραφέα, την Ιωάννα Μπουραζοπούλου, η οποία με υποχρέω­ σε να αναζητήσω και τα προηγούμενα βι­ βλία της και πείσθηκα αναγνωστικά ότι εί­ ναι εξαιρετική, το Live wire των Οιχαλιώ τη - Στεφ ανέα, που δυστυχώς πέρασε μάλ­ λον απαρατήρητο από το αναγνωστικό κοινό, τα Μ ελένια λεμόνια του Τριαρίδη, βιβλίο που δύσκολα προσπερνάει ασχολί­ αστο κάποιος, είτε το δει θετικά είτε αρ­ νητικά, και έμεινα εντυπωσιασμένος από τη χρήση της ελληνικής γλώσσας από την ηθοποιό Α φ ροδίτη Αλ Σάλεχ στον Βεσάρο. Είναι γλωσσικά το πιο άρτιο βιβλίο που διάβασα τα τελευταία χρόνια. Δυστυχώς, δεν ξέρω πόσοι άλλοι τα διάβασαν γιατί δεν τα είδα σε κανένα πίνακα ευπωλήτων.

Έχω τη γνώμη ότι, κινούμενος στο πλαίσιο της «νέας δημοσιογραφίας», κάπου προσπαθήσατε να υποκατα­ στήσετε τον έντυπο δημοσιογραφικό λόγο. Τι νόημα είχαν οι συνεντεύξεις, ευπώλητα κ.λπ. σε ένα μπλογκ; Μήπως έτσι απομακρυνθήκατε από Τι πρέπει να έχει έν α βιβλίο ή έν α ς συγγραφέας για να σας τα χαρακτηριστικά του «ερασιτέχνη» κάνει να το ν διαβάσετε; και μπήκατε στα χωράφια των επαγ­ Να είναι page turner. Να με υποχρεώνει στο τέλο ς μιας κου­ γελμάτων, δημιουργώντας άθελά σας ραστικής μέρας να κοιμηθώ μια ώρα λιγότερη για να διαβά­ αποτελέσματα που δεν θα θέλατε; σω «λίγο παραπάνω». Δ εν υπάρχει, κ. Μπασκόζο, παλιά και νέα δημοσιογραφία. Υπάρχει μια ενιαία δημο­ σιογραφία με βασικές αρχές. Ο υδ είς νολο της παραγωγής είναι μέτριο, δεν υπάρχουν μπλόγκερ μπορεί να υποκαταστήσει τους δημοσιο­ εμπνευσμένοι έλληνες συγγραφείς και εισπράττω μια γράφους. Δ εν έχει πρόσβαση στην πρωτογενή πλη­ μιζέρια; Τ ο βιβλίο, εφόσον έχει τιμή πώλησης πάνω ροφορία, στην είδηση. Πρέπει κάπου να διαβάσει, να του, είναι ένα προϊόν προς πώληση που αναζητά απε­ δει, να ενημερω θεί για τα γεγονότα και μετά να τα γνωσμένα αγοραστές - αναγνώστες. Π οιος και με ποια σχολιάσει προσθέτοντας το (όποιο) προσωπικό του κριτήρια καθορίζει την ποιότητα, κ. Μπασκόζο; Ο ι στοιχείο. Μόνο οι δημοσιογράφοι που διατηρούν κριτικοί, με τα 30-40 βιβλία ελλήνων συγγραφέων που μπλογκ έχουν πρόσβαση (λόγω θέσης και ρόλου) διαβάζουν σε ετήσια βάση από ένα σύνολο 300-350 στην πρωτογενή ενημέρωση, στην πηγή των ειδήσ ε­ που εκδίδονται; Ο ι αναγνώστες καθορίζουν με τα δι­ ων. Τα βιβλιοφιλικά μπλογκ είναι η εξαίρεση γιατί το κά τους υποκειμενικά κριτήρια τη βιβλιοπαραγωγή. πρωτογενές υλικό είναι το βιβλίο, στο οποίο μπορεί να έχει ο καθένας μας πρόσβαση. Μ ε τα ευπώλητα Εσείς, αυτά τα χρόνια που είχατε το μπλογκ, δεν ασχολήθηκα ποτέ, τις σ χετικές λίστες τις βλέπω διαβάσατε τέτοια «εξαιρετικά βιβλία»; στο περιοδικό σας ή στον τύπο. Ο ι σ υνεντεύξεις έ­ Θ α μιλήσω μόνο για την προηγούμενη ημερολογιακά γιναν με ανθρώπους που θα με ενδιέφ ερε να συνομι­ χρονιά. Διάβασα εξαιρετικά βιβλία, πολύ καλά βιβλία, λήσω και διά ζώσης. Ν α μάθω ποιοι είναι πίσω από καλά βιβλία και κάκιστα βιβλία. Ανακάλυψα μαζί με αρ­ τα βιβλία τους ή πίσω από τις κριτικές που γράφουν.

4 2

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

ΠΝΕΝΤΕΪΙΗ Δια ισθάνομαι ότι κάποιοι ενοχλήθηκαν. Απ όδειξη ό­ τι μετά τη «σιγή» του μπλογκ σταμάτησαν και διάφ ο­ ρα σχόλια στον τύπο για τη χρησιμότητα ή την αξία των μπλογκ. Τι ήταν αυτό που σας έκανε να θελήσετε να κλείσετε το μπλογκ; Οι αιτιολογίες σας δεν θεω­ ρήθηκαν από όλους πειστικές και δημιούργησαν μια μυθολογία, ότι κάτι κρύβετε... Δ εν υπάρχει κανενός είδ ους παρασκήνιο. Είναι όπως ακριβώς τα έγραψα τον περασμένο Ιούλιο και εκ εί θα, σας παραπέμψω... Δ εν βιοπορίζομαι εντός του λο­ γοτεχνικού χώρου, δ εν προσλήφθηκα σε εκδοτική ετα ιρ εία και παρά τις προτάσεις που μου έγιναν δεν κυκλοφόρησα κανένα βιβλίο με την υπογραφή rea­ der ‘s diggest για να εκμεταλλευτώ τη δημοφιλία του μπλογκ, όπου εμφανίστηκαν κείμενά μου εκτός μπλογκ ήταν «φιλικές σ υμμετοχές» χωρίς οικονομική δοσοληψία. Δ εν ήταν αυτοί οι στόχοι μου και δεν άλλαξε κάτι στη διαδρομή. Δ εν πήρα ούτε ένα δω­ ρεάν αντίτυπο από εκδο τικό οίκο ή συγγραφέα, αντί­ θετα, μέχρι σήμερα όταν κάποιος μου γράφ ει «διά­

βασε αυτό το βιβλίο, αξίζει το ν κόπο» πηγαίνω και το αγοράζω. Πιστεύετε ότι κάνατε φίλους ή εχθρούς μέσα απ' το μπλογκ σας; Θ α απαντήσω αντίστροφα. Μ όνο δύο άνθρωποι με υποχρέωσαν να ανασκευάσω κάτι που έγραψα και στη μία περίπτωση να ζητήσω δημόσια συγγνώμη. Στην πρώτη διαφωνία το θέμα λύθηκε δΓ αλληλογραφίας και ιδιωτικά. «Γνώρισα» υπέροχους ανθρώπους, δη­ μιούργησα μια τουλάχιστον «φιλία ζωής», συζήτησα μέσω αλληλογραφίας με συγγραφείς ή εκδό τες που είναι ως άνθρωποι σημαντικότεροι του σπουδαίου έρ ­ γου τους, με τίμησαν με την εμπιστοσύνη τους άτο­ μα που πιθανώς δεν θα συναντήσω ποτέ, ακόμη και άσχετοι με το λογοτεχνικό χώρο, επιστήμονες, ακα­ δημαϊκοί, απλοί αναγνώστες που δεν τους ενδιέφ ερε η δημόσια εκφ ορά λόγου αλλά μια γόνιμη ανταλλαγή απόψεων. Μ ου έστειλαν ανέκδοτα χειρόγραφα απλά για να πω τη γνώμη μου, ακόμη και τώρα συνεχίζεται, έχω στα χέρια μου δύο βιβλία υπό έκδοση για να τα διαβάσω και να πω τη γνώμη μου στους συγγραφείς.

τ ο β ιβ λ ιο π ω λ ε ίο τ ω ν β ιβ λ ιο π ω λ ε ίω ν

1 5 0 .0 0 0 β ιβ λ ία

σ τ ο in te r n e t!

2 0 β ιβ λ ιο π ω λ ε ία

www.bazaarbooks.gr

ΠΝΕΝΠΪΪΗ Ό λ α αυτά αποτέλεσαν μια μοναδική εμπειρία. Από την άλλη υπήρξαν κάποιοι που μου έστειλαν λιγοστά ανώνυμα υβριστικά μέιλ, ειδικά τους πρώτους μήνες του μπλογκ, λυπάμαι που δεν μου έδωσαν ποτέ την ευκαιρία να το συζητήσουμε. Δ εν με ενόχλησε γιατί το περίμενα, με ενόχλησε όταν κατάλαβα ότι κάποιος, το περασμένο καλοκαίρι, θεώρησε ότι είμαι επιζήμιος για τη δουλειά του. Α υ τό ούτε το ήθελα και ούτε το επεδίωξα. Ο τρομακτικά μεγάλος αριθμός επισκεψιμότητας επηρέασε σε κάποιο σημείο τις επιλογές σας; Μπορείτε να αναφερθείτε σ' αυτούς τους αριθμούς; Στο απολογιστικό σας ποστ γράφετε ότι υπήρχαν ήδη πολλές επισκέψεις σε ένα μπλογκ εκτός λειτουργίας, εκατό επισκέψεις κα­ θημερινά... Κάποια στιγμή, τον Σεπτέμβριο του 2006, αντιλήφθηκα ότι το μπλογκ είχε μετατραπεί σε ένα ανεξέλεγκτο «θηρίο». Έπρεπε να είμαι σε συνεχή εγρήγορση γιατί οι επισκέψεις είχαν φτάσει τις 500-600 τη μέρα και δεν ήξερα τι σχόλια θα άφηνε ο καθένας, ποιον μπορού­ σε να προσβάλει. Απαγόρευσα τα ανώνυμα σχόλια με βαριά καρδιά γιατί πιστεύω στην χωρίς περιορισμούς και κανόνες επικοινωνία, αλλά αυτό έκανε τελικά καλό γιατί διασώθηκε η ποιότητα του χώρου. Η συνέντευξη της Λώρης Κέζα λίγες μέρες πριν σιγήσει το μπλογκ έφτασε τις 1.2 0 0 -1.300 επισκέψεις σε μια μέρα, η συ­ νέντευξη του Νίκου Βλαντή λίγο νωρίτερα είχε ξεπεράσει τις 1.000 επισκέψεις σε μια μέρα. Μ ε εξαίρεση τους πρώτους πέντε μήνες που οι επισκέψεις ήταν ε ­ λάχιστες, από τον Μ άιο του 2006 μέχρι τον Ιούλιο του 2007 μπήκαν στο μπλογκ (υπάρχει και ο σχετικός με­ τρητής σε κοινή θέα) 100.000 άνθρωποι, παρότι μεσο­ λάβησαν και καλοκαιρινοί μήνες που δεν υπήρχε ενη­ μέρωση. Π ρο ημερών διαπίστωσα ότι ακόμη και σήμε­ ρα μπαίνουν καθημερινά 8 0 -100 άνθρωποι που προφα­ νώς ψάχνουν τα αρχεία του μπλογκ και παλαιότερα κεί­ μενα. Τ ο τελευταίο ποστ του 2007 το επισκέφτηκαν την επόμενη μέρα 400-500 άνθρωποι, παρότι δεν είχα ενημερώσει ότι σκόπευα να ξαναγράψω. Ο ι επιλογές μου ουδέποτε επηρεάστηκαν. Γιατί επιμένετε τόσο πολύ στην ανωνυμία; Και αυτό τι μπορεί να σημαίνει, ότι είστε ήδη πολύ γνωστός, άγνωστος κατά συνέπεια δεν έχει και σημασία... Υπάρχουν άνθρωποι που σας ξέρουν; Καταρχήν, βασική αρχή του μπλόγκινγκ είναι η ανωνυ­ μία. Πέραν όμως αυτού υπήρχε ουσιαστικός λόγος. Η

4 4

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

λογοτεχνία στην Ελλάδα είναι... ανάδελφη! Θ α το έθ ε­ τα σε μορφή παρομοίωσης ως εξής: Η ελληνική λογο­ τεχνία μοιάζει με ανελκυστήρα σε κίνηση. Απέξω πε­ ριμένουν κάποιοι να επιβιβαστούν με χειρ όγραφα στα χέρια και πιέζουν τους «μέσα» να κάνουν χώρο. Ο ι «μέσα», με βιβλία στο χέρι, επειδή δυστυχώς οι δια­ στάσεις του χώρου είναι μικρές, φωνάζουν «δεν χω­ ράει άλλος». Αν μπορούν να πετάξουν και κάποιον έ ­ ξω δεν θα στεναχωρηθούν. Ο ι καταξιωμένοι έλληνες συγγραφείς δεν είναι γενναιόδωροι προς τους νεότε­ ρους. Σπάνια θα ακούσουμε ή θα διαβάσουμε ένα κα­ λό σχόλιο συγγραφέα για δουλειά νεότερου ομότεχνού του. Και οι εντός και οι εκτός του ανελκυστήρα αρέσκονται στη διαπλοκολογία και στη δημοσιοποίη­ ση παραπόνων ή θεωριών συνωμοσίας. Καλώς ή κακώς, διατηρώ φιλίες, λιγοστές αλλά υπαρκτές, εντός του λο­ γοτεχνικού χώρου. Και θέλω να τις προστατεύσω για­ τί είναι ανεξάρτητες των βιβλίων και της λογοτεχνίας, ισχυρότερες αυτών. Δ εν ήταν υποχρεωμένοι οι φίλοι μου να χρεώνονται αυτά που έγραφα. Δ εν κινούμαι σε λογοτεχνικούς χώρους, για δύο χρόνια πήγα σε τρεις παρουσιάσεις βιβλίων ή λογοτεχνικές εκδηλώσεις που θα πήγαινα ούτως ή άλλως και δεν είχαν σχέση με το μπλογκ. Μόνο η ανωνυμία εξασφάλιζε ότι, αφενός, δεν θα έμπαινα σε ένα αλισβερίσι δημοσίω ν σχέσεων, τη­ λεφώνων, έκφρασης ευχαριστιών ή παραπόνων και, α­ φετέρου, ότι δεν θα μου καταλογιζόταν εξαρχής κακή πρόθεση, συμμετοχή σε «λογοτεχνικά λόμπι» ή μη τή­ ρηση των ίσων αποστάσεων. Χρειάσθηκαν μήνες για να πείσω ότι δεν... διαπλέκομαι, ότι δεν είμαι μαριονέτα κάποιου εκδότη ή κατ' εντολήν αβανταδόρος συγγρα­ φέων και ότι απλά ανθρώπινα τυχαίνει να συμπαθώ συγγραφείς για τη δουλειά τους και όχι γιατί τα πίνου­ με παρέα. Ο υδ είς με ενόχλησε ποτέ προσωπικά, αλ­ λά σε δύο άτομα που ευθέως με ρώτησαν για την ταυ­ τότητά μου δεν είπα ψέματα. Τ ο ίδιο θα κάνω και στο μέλλον αν κάποιος με ρωτήσει «εσύ είσαι ο reader;» Θα επιστρέψει ο reader's digest, τελικά; Θα μπορούσαμε να πάρουμε το απολογιστικό άρ­ θρο και ως την επιστροφή σας ή όχι; Δ εν έχω την παραμικρή ιδ έα αυτή τη στιγμή. Α ν αλ­ λάξει ο ψυχισμός μου σχετικά με το μπλογκ και τη χρησιμότητά του και είμαι βέβαιος ότι δεν θα κάνω τα λάθη του παρελθόντος, ίσως να επιστρέψω και αύ­ ριο το πρωί. Ούτω ς ή άλλως υπάρχουν πλέον πολλά και καλά βιβλιοφιλικά μπλογκ. Σας ευχαριστούμε πολύ. ■

Η αιχμαλω σ ία ενός αγοριού, η αλλαγή θ ρ η σ κ εία ς και η σταδιοδρομία του στη δ ιοίκησ η δεν ήταν ασ υνήθιστο φ αινόμενο στην Ο θω μανική Α υτοκρατορία. Η περίπτωση του Ισμαήλ Φ ερ ίκ πασά υπ ήρξε, ίσως, δ ια φ ο ρ ετική . Μ ισόν αιώνα μετά την αιχμαλω σ ία του επ έσ τρ εψ ε στη γενέτειρ α Κρήτη, ως αρχηγός του αιγυπ τιακού στρατού, για να κα τα σ τείλ ει την επανάσταση του 1866- 1868. Κατά τη δ ιά ρ κειά της, όμω ς, δ ολο φ ο ν ή θ η κε ή σ κ οτώ θηκε. 0 αδ ερ φ ό ς του, με τον οποίο είχαν α ιχμα λω τισ τεί μα ς ί αλλά η μοίρα τού επ ιφ ύ λ α ξε άλλη οδό, χρηματοδοτούσ ε κα ι εμψ ύχω νε την ίδια επανάσταση από την Α θήνα. Ό πω ς σ υ μ βαίν ει με τα πρόσωπα που κινούνται στις π αρυφ ές της Ιστορίας, το κενό των γραπτών πληροφοριώ ν καλύπ τεται από τις π ροφ ορ ικές παραλλαγές και τον μύθο, αφήνοντας όλ ες τις απ αραίτητες ρω γμές για την είσοδο τη ς λογοτεχνίας. Το έργο π αρα κολουθεί στενά τ ις παραλλαγές, τον μ ύ θο κα ι τα σ υ γκ εκριμένα ιστορικά γεγονότα, συνθέτοντας έτσι, με την «αυσ τηρή ε λ ε υ θ ε ρ ία » της τέχν ης, από την υπαρκτή δρα ματική ζω ή του Ισμαήλ Φ ερ ίκ πασά τη μ υ θισ τορ ηματική της διάσταση. Έ χ ει μ εταφ ρ ασ τεί σε οκτώ γλώ σσες (γαλλικά, αγγλικά, γερ μανικά, ολλανδικά, βουλγαρικά, τουρ κικά , αραβικά κα ι εβ ρ αϊκά).

ΕΝΑ ΚΛΑΣΙΚΟ, ΠΟΛΥΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΕ ΝΕΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΕΝΗ ΕΚΔΟΣΗ

? *>

Κ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ ,Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

w w w .k a s t a n io it is .c o m ‘ ,

ΓΡΑΦΕΙΑ: ΖΑΛΟΓΓΟΥ 11,106 78 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 2103301208, FAX 210 3822530 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΟΛΠΝΟΣ 131,106 77 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208 (ΕΣ. 187)

ΚΟΝΤΡΑ διάβασμα από τον Κώστα Κατσουλάρη

Βαγγέλης Αυδίκος Η κ ίτ ρ ιν η ο μ π ρ έλ α Εκδόσεις Μεταίχμιο σελ. 240, τιμή: 12,40 ευρώ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΑΛΙΕΣ Η αρχική ιδέα είναι ελκυστική: Μια ετερόκλητη ομήγυρη συναντιέται κάθε Σάββατο σε αθηναϊκή καφετέρια με μοναδικό σκοπό τη διήγηση και αναδιήγηση ιστοριών. Κάθε μέλος κρίνει και κρίνεται, κι από την επιτυχία ή όχι τη ς εκάστοτε αφήγησης οι ρόλοι στο τραπέζι αναδιατάσσονται, οι σχέσεις εξουσίας βρίσκουν μια νέα ισορροπία. ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΙΜΕΣ Στο κέντρο του τραπεζιού δεσπόζει ο «Αρχηγός», δημοσιογράφος στο επάγγελμα, ρυθμιστής τω ν εντάσεων και τω ν συγκρούσεων. Γύρω του παίρνουν θέσεις οι υπόλοιποι: ο «Εισαγγελέας», άτεγκτος και συντηρητικός, ο «Κλαψομανουράκιας», αδίστακτος τηλεοπτικός παρουσιαστής ρεάλιτι σόου, ο «Καφετζής», καφετζής στα ΚΤΕΛ που νοσταλγεί τη ζωή στον Ψηλορείτη, ο «Περίπτερός», περίπτερός στο Κολωνάκι που τείνει ευήκοον ους στους ποικίλους θαμώνες της Πλατείας, ο «Παρδαλός», τραβεστί στη Συγγρού, ρέκτης ιστοριών από τη σκοτεινή πλευρά της πόλης, και ο «Συγγραφέας», ευπώ λητος και σε κρίση. ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΔΑΝΕΙΚΕΣ Στο πρώτο κεφάλαιο σκιαγραφούνται τα κεντρικά πρόσωπα, στήνεται το σκηνικό. Ξεκι­ νάει, ήδη από εκεί, ένα γαϊτανάκι αφηγήσεων που αποκαλύπτει τις ιδιαίτερες πλευρές τους, τον κρυμμέ­ νο του ς άσσο. Η ατέρμονη διαδοχή έχει κάτι από «Χίλιες και μία νύχτες», αφού κι εδώ, όπως και στο γνω ­ στό παραμύθι, η αφήγηση ιστοριών τέρπει μεν εκείνον που τις ακούει, είναι όμως συνθήκη ζω ής για εκεί­ νον που τις αφηγείται. Φέρνει ωστόσο στο νου και γκρουπ ομαδικής ψυχανάλυσης, έτσι όπως σιγά-σιγά δημιουργείται μια ιδιαίτερη ψυχοδυναμική, με το ν «Αρχηγό» να μοιράζει το λόγο κυκλικά. ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΦΩΤΟΣ ΚΑΙ ΣΚΟΤΟΥΣ Οι εναλλαγές αποκαλύπτουν σταδιακά υπόγειες σχέσεις μετα ξύ τω ν μελώ ν της συντροφιάς. Διασυνδέσεις, συναλλαγές, με στόχο την απόκτηση εφ ήμερω ν ηδονών ή εξουσίας. Από τα αποκαλυπτικά σκοτάδια τη ς νυχτερινής Συγγρού μέχρι τα συσκοτιστικά φώτα της απογευματινής τ η λ ε ­ οπτικής ζώνης η απόσταση είναι πολύ μικρή. Το «μενού» περιλαμβάνει ιστορία από τα χρόνια του Εμφυ­ λίου, με άθαφτο νεκρό αντάρτη που μεταφ έρεται από την κόρη του για να «ησυχάσει» στα πάτρια εδάφη της Ηπείρου. Παρομοίως, δεν θα μπορούσε να λείπει η περιπέτεια τη ς μικρής Λεϊλά, η οποία «ατιμασμέ­ νη» διώχνεται βάναυσα από τη ν οικογένειά τη ς και καταλήγει -τι ά λλ ο ;- πόρνη. ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΕΣ Το βασικό πρόβλημα τη ς Κίτρινης ομπρέλας διαφαίνεται ήδη από την επιλογή τω ν προσώπων. Ανθρωπότυποι παρά χαρακτήρες, έχουν επ ιλεγεί με εμφανή σκοπό να καλυφ τεί μεγάλο μ έ­ ρος τη ς κοινωνικής βεντάλιας. Ως εκ τούτου ελάχιστες πραγματικές εκπλήξεις προκύπτουν, αφού τα πρό­ σωπα είναι εξαρχής δέσμια του «τύπου» που υπηρετούν. Ο Τραβεστί αποδεικνύεται ευαίσθητος και ντό­ μπρος, ο Εισαγγελέας φαρισαίος, ο Καφετζής νοσταλγός της κρητικής λεβεντιάς, ο Περίπτερός όχι κάτι πολύ περισσότερο από περίπτερός, ο τηλεοπ τικός δημοσιογράφος καρικατούρα, ο Συγγραφέας κακέκτυ­ πο που παλεύει να διασωθεί από τη μοίρα του, ενώ ο Αρχηγός, από τον οποίο περιμέναμε κάποια ανα­ τροπή, παραμένει μέχρι τέλ ο υ ς μυστηριώδης. ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΗΘΙΚΟΠΛΑΣΤΙΚΕΣ Ακόμη πιο δυσβάστακτη κι από τη στείρα ηθογραφία είναι ωστόσο η ηθικολογία. Ο Αυδίκος επιχειρεί μια καυστική κριτική τη ς αστικής παρακμής και της πλαστοπροσωπίας τω ν ανθρώπων τη ς πόλης, ωστόσο του διαφεύγουν οι λεπ τές αποχρώσεις: Η κριτική του παραμένει μέχρι τέλ ο υ ς επιδερ­ μική και ηθικοπλαστική. Κρίμα, γιατί η Κίτρινη ομπρέλα δεν στερείται λογοτεχνικών αρετών, κι αρκετές από τις αφηγηματικές επινοήσεις τη ς ξαφνιάζουν ευχάριστα. ■ 4 6

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

“TSSSsss· Μια γυναίκα «διαπράττει» θαύματα. Οι ορμόνες μιας πωλήτριας έχουν τρελαθεί. 0 κύριος Στέφανος αλλά­ ζει όψεις συνεχώς. Ένα φάντασμα επιστρέφει. Η Χά­ ρυβδη κλείνεται για πάντα στο σπίτι μαζί με τον ανώ­ νυμο σκύλο της. Δωδεκάχρονοι σιαμαίοι θα χωρι­ στούν. Κάποιος θρυμματίζει σαν βότανο τον άνθρω­ πο που αγαπά.Ένα σχολείο στην Αμερική αναστατώ­ νεται από μακελειό. Ανάμεσα σε όλα αυτα τα πρόσω­ πα και τα γεγονότα στέκεται και ένας συγγραφέας, που επιβλέπει σαν χειρουργός τα πειραματόζωά του και με αόρατα νυστέρια ενώνει και διαιρεί; ανθρώ­ πους, σαρκοβόρα φυτά, σκύλους, γάτες, μυρμηγκά­ κια, έναν κύκνο, ελέφαντες, τον Μπετόβεν στον ου­ ρανό και άλλα οικεία και ανοίκεια. Απροσδόκητες αφηγήσεις για τις αστείες και τις δρα­ ματικές μεταμορφώσεις της ταυτότητας, αλλά και ευ­ φάνταστες παραλλαγές πάνω στη σκληρή αναζήτηση της επαφής και της ένωσης.

£ H A Ο Ρ Γ ΙΑ Σ Τ ΙΚ Ο Π Α Ρ Α Λ Η Ρ Η Μ Α , Θ Ρ Υ Μ Μ Α Τ ΙΣ Μ Ε Ν Ο Σ .Τ Α Τ Ε Σ Σ Ε Ρ Α Σ Η Μ Ε Ι Α T O Y Ο Ρ ΙΣ Ο /VTA σε χαρτάκια. Γράψω, γράφω, γράφω. Σχέσεις. Η ιστορία του θείου μου του Ακύλα. Αργότερα. Αυτό αργότερα. Πρώτα τα ουσιώδη. Τα χρειώδη. Εγώ, εμού του ίδιου. Πολτός. Αδυνα­ μία χαρακτήρα. Το Αεροπλάνο. Τα σύννεφα. Οι θεοί. Πιο κά­ τω, οι άνθρωποι, τα φυτά, τα ζώα. Οι φυλετικά ανώτεροι. Ανίκητοι, αρχέτυποι, διηνεκείς. Ο καναπές. Κάθομαι ξαπλω­ μένος. Κόκονατ. Ασύλληπτη μυρωδιά ανανά. Γαλάζια τετρά­ γωνη φωταψία. Ακτινοβολεί. Γίνεται χαμός. Είναι απολύτως απαραίτητο θέλω Πρέπει να τα γράψω όλα προτού

Το Μόνολογκ δεν είναι απλώς ο τίτλος ενός μυθιστο­ ρήματος. Είναι η φωνή ενός ανθρώπου μπροστά σε μια βουβή οθόνη, είναι το θρυμματισμένο παραλήρη­ μά του, είναι η κατακερματισμένη του ζωή στα τέσσε­ ρα σημεία του ορίζοντα. Είναι η περιπέτεια της γρα­ φής, σ’ ένα βιβλίο όπου η ίδια εκτίθεται γυμνή, από τους υπόγειους σιδηροδρόμους της δυτικής Ευρώ­ πης μέχρι τα υποφωτισμένα μπαρ των τροπικών.

η

ΧΩΡΙΣ προϋπηρεσία από τον Γιώργο Ξενάριο

Χρηστός Παπαμιχάλης M aybe Εκδύσεις Άγκυρα, 2007 σελ. 113, τιμή: 10,80ευρώ

ΠΙΣΩ ΑΠΟ το ν ακαλαίσθητο τίτλ ο Maybe και τη ν παραπλανητική υπόδειξη «Μυθιστόρημα» (πρέπει κάποτε να σταματήσει αυτή η τακτική τω ν εκδοτώ ν να ανακαλύπτουν πίσω από κάθε κείμενο κι ένα μυθιστόρη­ μα) κρύβεται μια αφήγηση που δεν τη ς λείπει το ενδιαφέρον. Ο Παπαμιχάλης ανασυνθέτει μέσα από τον μετωπικό, πρωτοπρόσωπο μονόλογο π έντε διαφορετικών προσώπων, τριών αντρών και δύο γυναικών, μελώ ν τη ς ίδιας οικογένειας, μια οικογενειακή ιστορία, χωρίς να ενδιαφέρεται για την αληθοφανή, ρεαλι­ στικού τύπου, ανασύνθεσή της, αλλά και χωρίς να απομακρύνεται από την πραγματικότητα που γέννησε την ιστορία. ΜΕ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ πραγματικό γεγονός έναν ουλλογικό θάνατο, από τροχαίο, τεσσάρων ανθρώπων, τω ν μ ε­ λών, πάνω-κάτω, τη ς οικογένειας, ο συγγραφέας παίρνει (πρωθύστερη) αφορμή να μιλήσει για τον α το­ μικό και, κυρίως, το ν οικογενειακό τους βίο. Η αναδρομική αφήγηση τω ν πέντε μελώ ν της οικογένειας, η οποία ουνεπάγεται και τη ν αλλαγή εστιάσεως για το ν καθέναν από τους αφηγητές, αναδεικνύει την προ­ σωπική οπτική γωνία του καθενός πάνω στο ίδιο γεγονός. Τεχνική γνωστή, και στο Maybe αποτελεσματι­ κή, που, μέσω τω ν αντιθέσεων, νοημα τοδοτεί τη ν όλη αφήγηση. ΜΟΛΟΝΟΤΙ οι πέντε ήρω ες βαρύνονται με μια οχηματικότητα (είναι περισοότερο ρόλοι παρά μυθιστορη­ ματικά πρόσωπα, ο «ομοφυλόφιλος γιος», η «πόρνη μητέρα» κ.λπ.), ωστόσο αυτό δεν αποτελεί μειονέ­ κτημα για το συγκεκριμένο είδος κειμένου, το οποίο δεν έχει ως στόχο την αναπαράσταση και την ανα­ βίωση του οικογενειακού ιστορικού, αλλά τη συνειρμικού τύπου καταβύθιση στην ψυχική διαδρομή τω ν ηρώων. ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ, αξεπέραστο ίσως, πρόβλημα του κειμένου είναι η γλώοσα του. Πάσχοντας από υπερβο­ λική προφορικότητα, υπονομεύει κάθε απόπειρα για συγκρότηση λογοτεχνικού ύφους. Προσπαθώντας να είναι πειστική, χάνεται σε κοινοτοπίες και κλισέ ασυγχώρητα. Η καθημερινότητά της είναι τόση, που κατα­ λύει τη ν αφηγηματικότητά της. Και, ως γνωστόν, η λογοτεχνική αφήγηση είναι σύνθεση πολλών πραγμά­ των... ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ, μικρότερο αυτό, είναι η ροπή του συγγραφέα προς τον μελοδραματισμό. Όμως, μολονότι η μελό διάθεση είναι έκδηλη, κατορθώνει και το οώζει από αυτό που θα μπορούσε να είναι η οριστική καταδίκη του κειμένου, με δύο επιδέξιους χειρισμούς: πρώτον, με το κεφάλαιο όπου ο πατέρας, συχνάζοντας στο νεκροταφείο, έχει διαλόγους με τρίτους, πράγμα που αποσπά το κείμενο από τη σχεδόν αυτοοικτίρμονα στάση τω ν αφηγητών και, δεύτερον, με τη ματαίωση, διά του φόνου, του περιστατικού με τον Τρελομανόλη, περιστατικό που, αν πραγματωνόταν, θα έσ τελνε τον αναγνώστη ατα βάθη μιας δύ­ σπιστης θλίψης. ΕΝ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΙ: μια ενδιαφέρουσα πρώτη παρουσία που, αν χαλιναγωγήσει την ορμή τη ς πρώτης εμφάνι­ σης και κατορθώσει να καλλιεργήσει ύφος, μπορεί να έχει μια δόκιμη συνέχεια. ■

4 8

ΜΑΡΤΙΟΙ 2008

'

Τ τ ϊμ ιλ τ ο υ γ α ι

rP „.

__ Τα π α ιδ ιά του Α ρα ράτ

c-TO ή Α Ύ Ρ Ο £ M A l TO r 7 £ / V 4 0 Z M A L . ΤΟ κ ο κ κ ί ο £ Ι Ν Α Ι Τ Ο Α Μ Α ήΑ2~>

Από μικρός έμα θε ποιος είναι. Προτού προλάβει ν' α­ γαπήσει τη ζω ή, αγάπησε την πατρίδα του. Μ ε τ' όνομά της τον νανούριζε η μάνα του. Και όλα τα βράδια, οι ι­ στορίες του τόπου του βρίσκονταν μια ανάσα πριν απ’ το «καληνύχτα». Ή ξερ ε ότι δεν έπρεπε να λ έει δυνατά πως είναι Κούρδος κι έβγαλε το θυμό του, παιδί ακόμα, χαστουκίζοντας το άγαλμα του Κεμάλ. Από τότε γνώ ­ ρισε όλες τις φ υλακές της Τουρκίας. Τα βασανιστήρια σημάδεψαν το κορμί και το μυαλό του. Βγήκε στο α­ ντάρτικο. Είδε συντρόφους του να πεθαίνουν για την πατρίδα, γυναίκες και παιδιά να γίνονται λάφυρα στα χέρια του θανάτου, ώσπου δραπέτευσε... Κ ι είχ ε μαζί του μόνο ένα μικρό κομμάτι σχισμένης επιστολής... Τώρα πια, απ' την Ελλάδα, αγωνίζεται για να ελ ευ θε­ ρ ω θεί το Κουρδιστάν, αλλά και για να εκπληρώσει μια υπόσχεση: να κάνει για όλους τους Κούρδους αγω νι­ στές ένα μνημείο στο Αραράτ, με ένα καντηλάκι που θα καίει πάντα όπως έκαιγαν κι οι ψ υχές τους.

Ν Τ1 Ν Ο Ι Ο ΙΚ ΟΝΟΜΟΥ

Το μνημόσυνο της χελώνας

Α Π Ρ Ο £ > Α £ Π Τ Ο ^ ΙΑ Τ Ρ ΙΚ Ο » Ο Ρ ΐ Α £ Ρ , Ο Π Ο Υ K A /V £ /V A Z O A /V A TO Z Δ £ / ν £ Μ Α Ι < P Y U O Y )O r iM L ·, 077SZL K A /V £ /V A £ A H O P S H O L Δ £ Α ί £ I/ V A I O P IZ r t O Y A Q S0 2 L Αν η αυτοπυρπόληση της Ρέας Ορφανού ήταν ατύχη­ μα που μπορούσε να αποδοθεί στη συνέργεια αλκοόλ και ηρεμιστικώ ν. Α ν ο θάνατος του καρδιολόγου Φ ά νη Πετρέλη οφειλόταν σε παθολογικά αίτια, όπως πί­ στευαν όλοι. Αν η αυτοκτονία του διευθυντή της καρ­ διολογικής κ λινικής Ισίδωρου Βαρελά ήταν μια συνή­ θη ς αυτοκτονία. Α ν, τέλος, ο αναισθησιολόγος Α λέξης Τραυλός δε σπαταλούσε ενέργεια ανασκαλεύοντας τα κενά και παράδοξα που παρουσίαζαν οι αλληλοδιάδο­ χοι θάνατοι επειδή δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς. Τότε τα απροσδόκητα τραγικά γεγονότα θα τάραζαν τα νερά του νοσοκομείου «Παντάνασσα» όσο θα τα τάρα­ ζαν οποιαδήποτε απροσδόκητα τραγικά γεγονότα και ασφαλώς δε θα γραφόταν η ιστορία αυτή. Το Μνημόσυνο της χελώνας εισβάλλει βίαια και, πα­ ραβιάζοντας το μικρόκοσμο ενός κεντρικού νοσοκο­ μείο υ τω ν Α θηνώ ν, ακολο υθεί, μέσα από έντονα α­ ντιφ ατικά συναισθήματα, ένα οδοιπορικό που χαρα­ κτηρίζεται από ανατροπές και εκπλήξεις.

Εξερευνήσεις και ανακαλύψ εις... ο πρωτότυπο της Λώρας». «Ζεστές ώρες». Μια όίγνωστη ηχογράφηση του «Ουρλιαχτού». Ποιος είπε ότι στον κόσμο των γραμμάτων όλα είναι ήσυχα και βαρετά; Άλλωστε, όπως το περιγράφουν τόσα μυθιστορήμα­ τα, όπως το γνωρίζουμε τόσο καλά από τα παράλληλα σύμπαντα της λογοτεχνίας και τις δαιδαλώδεις βι­ βλιοθήκες του νου, ο ίδιος ο κόσμος των γραμμάτων τροφοδοτεί με μυ­ στήριο τη ζωή και οι νεκροί συγγρα­ φείς μας, μύθοι πλέον που μεταπλάθονται στο ίδιο υλικό από το οποίο ήταν φτιαγμένοι οι ήρωες κι οι κό­ σμοι τους, συνεχίζουν να στέλνουν τα δικά τους μηνύματα από το υπερπέραν. «Το πρωτότυπο της Λώρας», το τελευταίο ανέκδοτο έργο του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, περι­ μένει, χρόνια τώρα, κλει­ σμένο σε θυρίδα ελβετι­ κής τράπεζας, τη μοίρα του. Θα διαβαστεί άραγε ποτέ από τους «ναμποκοφιστές» που το περι­ μένουν ή, όπως γράφει η Guardian, θα πάρει μαζί του το μυστήριο των 30 περίπου χειρόγραφων σελίδων του στην πυρά στην οποία το είχε τάξει ο ίδιος ο συγγραφέας; Το αμλετικό αυτό δίλημμα -να καεί ή να μην καεί;έχει προκαλέσει μεγάλη συζήτηση, με τον γιο του συγγραφέα, 73χρονο σή­ μερα Ντμίτρι, να σηκώνει όλο το βάρος της τελικής JJ

W

είναι η Ελένη Καρρά

Μεν ΓκΐνσμπερΥκ

50

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

I

I

πράξης. Ζεστές ώρες τιτλοφορείται ένα μυθιστόρημα που χρονολογείται από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, κά­ ποιου ή κάποιας Μ. Ντοναντιέ. Ο συγγραφέας Ντομινίκ Νογκέζ, σαν ντετέκτιβ στα ίχνη των σημάτων που έχει αφήσει πίσω της η Μαργκερίτ Ντυράς, το ανακάλυψε μετά από έρευνες σε κάποιον παλαιοβιβλιο­ πώλη στο Παρίσι, ένα κίτρινο βιβλια­ ράκι 195 σελίδων... Και προσπαθεί έκτοτε να διαβάσει, να αναγνωρίσει, πίσω από τις λέξεις, τη γραφή της Ντυράς, το πραγματικό όνομα της οποίας ήταν Μαργκερίτ Ντοναντιέ. Το Μ. αντιστοιχεί άραγε σε Μαργκε­ ρίτ; Να πρόκειται για ένα από τα κείμενα που, όπως είχε δηλώσει η ίδια, είχε γράψει εκείνη την εποχή για καθαρά βιοποριστικούς λόγους και στα οποία δεν αναφέρθηκε στη συνέχεια ποτέ; Όσο για την τελευ­ ταία μεγάλη ανακάλυψη των ημε­ ρών, εκείνη της πρώτης, όπως φαί­ νεται, εγγραφής της απαγγελίας του ποιήματος-συμβόλου μιας γενιάς και ενός κινήματος, των Μπίτνικς, από τον Άλεν Γκίνσμπεργκ, ανατρέπει την επίσημη εκδοχή ότι η πρώτη ηχογραφημένη απαγγελία του «Ουρ­ λιαχτού» έγινε στο Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνιας, τον Μάρτιο του 1956. Η φωνή του Γκίνσμπεργκ ακούγεται τώρα σε ηχογράφηση που έγινε ένα μήνα νωρίτερα, τον Φεβρουάριο του '56, σε πανεπιστήμιο του Πόρτλαντ, «είδα τα καλύτερα μυαλά της γενιάς μου κατεστραμμένα από την τρέ­ λα...», ένα ουρλιαχτό που συνεχίζει και σήμερα, 50 χρόνια μετά, να αντη­ χεί με μιαν ηχώ όλο και πιο παρά­ ξενη... ■

Μεγαλοφυΐες, μετάλλια και... ψ υχίατροι • Τα καλά νέα δεν έρχονται αυτήν τη φορά από τη Ρωσία αλλά από τη Γεωργία, την ορεινή αυτή Δημο­ κρατία του Καυκάσου, όπου ο Ρωσογεωργιανός Σύνδεσμος Φιλίας αποφάσισε την αναβίωση της γιορτής «Ημέρες Μαγιακόφσκι», η οποία είχε καταργηθεί το 2002. Οι εορταστικές εκδηλώσεις θα γίνουν στην κωμόπολη Μπαγκντάτι, 20 χλμ. από το Κουταΐσι, γενέθλιο τό­ πο του ποιητή, και θα είναι αφιε­ ρωμένες στην 115η επέτειο από τη γέννησή του. Ο Ρωσογεωργιανός Σύνδεσμος Φιλίας το προηγούμενο φθινόπωρο είχε αναλάβει, επίσης,

την πρωτοβουλία για την οργάνω­ ση των «Ημερών Γκριμπογιέντοφ» στη Γεωργία με μεγάλη επιτυχία.

• Κι ενώ στην Ελλάδα αγωνιοόμε για το που τελικά θα καταλήξει το αρ­ χείο του Μάνου Χατζιδάκι, στη Ρωσία η δισέγγονη του μεγάλου ρώσου ποιητή Αλεξάντερ Πούσκιν Δημήτρης Β. δώρισε στο μουσείο του ένα χρυσό ΤριανταφυλλίΒης μετάλλιο του 1817, με αφορμή τις (αν τα π ό κρ ισ η ) εκδηλώσεις που γίνονται σε όλη τη Ρωσία για την 171η επέτειο από το θάνατο του ποιητή. Η βαρόνη Κλοτίλδη φον Ρίντελεν, δισέγγονη του ποιητή αλλά και του τσάρου Αλέξανδρου Β', δώρισε το 112

ΜεταιχΜίο ([) βιβλία αιχμής

Σεβόμενοι τη ρήση του, μέχρι σήμερα όλοι οι βιογράφοι του Φρόιντ τον παρουσιάζουν μό­ νο κατά τη διαδικασία δημιουργίας των θεωριών του, μιλούν για τα ταξίδια του, τις ασθένειες του, αφήνουν όμως σχεδόν ανέγγιχτο αυτό που ο ίδιος ονόμαζε «οικογενειακό μυθιστόρημα». ΗΈβα ΒαϊσΒάιλερ αναλαμβάνει να κα­ λύψει αυτό το κενό. Ερευνά το ρόλο του Σίγκμουντ Φρόιντ ως αδερφού, πατέρα,

Φρόιντ

ΈΒα ΒαϊσΒάιλερ

παππού, θείου και συζύγου, δίνει σε αν­

Φ ρόι ντ

θρώπους που μέχρι τώρα εμφανίζονταν

Η Β ιογ ρ α φ ία μιας

μόνο σε υποσημειώσεις μια δική τους

ο ικο γένεια ς

φωνή, χρησιμοποιεί πολυάριθμες μη δημοσιευμένες επιστολές. Με πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

«ίτα,χΜΚ. Ο

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ w w w . m e t a i x m i o . g r

δ ι α β α ζ ω

[

Β Ι Β Λ Ι Α

Μαγιακόφσκι

A. L Πούσκιν

] Σ Τ ΟΝ

Κ Ο Σ Μ Ο

ζουμε όλοι ότι οι εν λόγω ρώσοι γραμμαρίων χρυσό μετάλλιο στο συγγραφείς αντιμετώπιζαν πολλά μουσείο που είναι αφιερωμένο ψυχολογικά προβλήματα. Το βι­ στον αναμορφωτή της ρωσικής βλίο τράβηξε την προσοχή της κρι­ γλώσσας και γραμματείας στο τικής αλλά και του κοινού και ήδη Τσάρσκογιε Σελό. Το χρυσό μετάλ­ βρίσκεται σε εξέλιξη μια μεγάλη δη­ λιο απεικονίζει το σήμα του γυ­ μόσια συζήτηση. μνασίου από το οποίο αποφοίτη­ σε ο ποιητής και έχει ως έμβλημα • Μια κρυφή επίσης πλευρά της σο­ βιετικής ζωής αποκαλύπτει ο συγ­ μια κουκουβάγια. γραφέας Αντρέι Κολάσνικοφ στο • Ένα ενδιαφέρον βιβλίο κυκλοφόρη­ βιβλίο του Κεψενογράφοι, το σε τις ημέρες αυτές από τον εκδο­ οποίο είναι αφιερωμένο στους τικό οίκο Ίλο. Πρόκειται για το πό­ αφανείς εργάτες του γραπτού λό­ νημα της συγγραφέως Ιρίνας Σιγου, στη γραφίδα των οποίων ρότκινα Μεγαλοφυΐες και ψυχία­ τροι. Η συγγραφέας ασχολείται με οφείλουμε πολλά από τα σημαντι­ ενδιαφέρουσες πλην άγνωστες μέ­ κότερα κείμενα του 20ού αιώνα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγ­ χρι σήμερα πλευρές των βιογρα­ φιών των Ν. Β. Γκόγκολ, Φ. Μ. μα που αναφέρει ο συγγραφέας, Ντοστογιέφσκι, Λ. Τολστόι, αλλά σύμφωνα με το οποίο η ομιλία του Νικήτα Χρουστσόφ Η προσωπο­ και του «λαμπρού φωτός της ρω­ σικής ποίησης» Α. Σ. Πούσκιν. Η λατρία και οι συνέπειες της γρά­ επιλογή των συγγραφέων δεν είναι φτηκε στην εξοχική κατοικία όπου τυχαία, αφού μέσες-άκρες γνωρί­ πέθανε ο Στάλιν. ■

Ένα δύσκολο έργο ολοκληρώθηκε; Τ ο φαινόμενο του Χ ά ρ ι Π ότερ Μ π ε ρ μ ιν γ κ χ α μ

C h ris to pher Lees (α ν τα π ό κ ρ ισ η )

5 2

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

ολοκλήρωση της σειράς βιβλί­ ων παιδικής λογοτεχνίας «Χά­ ρι Πότερ» σηματοδοτεί όχι μό­ νο το τέλος ενός παγκοσμίου λογοτε­ χνικού φαινομένου αλλά και το τέλος του έργου μιας εκπληκτικής συγγρα­ φέως. Μιλάμε, βέβαια, για την πλέον διάσημη και παγκοσμίως αγαπημένη αγγλίδα συγγραφέα Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, η οποία μέσα από τα εφτά βιβλία της κατάφερε να δημιουργήσει έναν κό­ σμο γεμάτο φαντασία και εκπλήξεις, καθώς και να τραβήξει την προσοχή πολλών παιδιών από τον υπολογιστή στο βιβλίο, πράγμα που στις μέρες μας δύσκολα επιτυγχάνεται.

Η

Φέτος παρατηρήσαμε στα βρετανι­ κά ΜΜΕ μια μεγάλη σειρά άρθρων και τηλεοπτικών εκπομπών σχετικά με τα βιβλία αλλά και τη ζωή της Ρόουλινγκ. Για το λόγο αυτό, πι­ στεύω ότι οφείλουμε να αναφερθού­ με στο φαινόμενο, το οποίο στους λογοτεχνικούς κύκλους αποκαλείται «ποτερμανία». Η Ρόουλινγκ ξεκίνησε να γράφει για τον Χάρι Πότερ το 1990. Εκείνη την εποχή, σύμφωνα με τα δικά της λό­ για στο βρετανικό ντοκυμαντέρ «Α Year in the Life of J.K. Rowling» του ITV, ήταν μια ανύπαντρη μητέρα, η οποία εξαρτιόταν αποκλειστικά από

Β Ι Β Λ Ι Α

το σύστημα πρόνοιας του κράτους. Η ίδια ισχυρίζεται ότι η ιδέα για τον Χάρι Πότερ της ήρθε κατά τη διάρ­ κεια ενός ταξιδιού στο τρένο για το Λονδίνο, ενώ τα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου Ο Χάρι Πότερ και η φιλο­ σοφική λίθος γράφτηκαν σε καφετέριες και στη γκαρσονιέρα της στο Εδιμβούργο. Όλη η σειρά των βιβλί­ ων της αποτελείται από επτά μυθι­ στορήματα φαντασίας, το κάθε ένα εκ των οποίων αναφέρεται σε μια σχολική χρονιά στο σχολείο μαγείας «Χογκουάρντς». Το καινούργιο και, σύμφωνα με τα λόγια της Ρόουλινγκ, τελευταίο βι­ βλίο της δημοφιλούς σειράς ονομά­ ζεται Harry Potter and the Deathly Hallows (Ο Χάρι Πότερ και οι κλήροι

[ δ ι α β α ζ ω Σ Τ Ο Ν Κ Ο Σ Μ Ο

]

του θανάτου). Είναι το έβδομο βιβλίο |. Κ. ROWLING της σειράς, το οποίο αναμενόταν με ανυπομονησία από όλον τον κόσμο. Αμέσως μετά την αγγλική έκδοσή του στις 21 Ιουλίου 2007, το εν λόγω βι­ βλίο έσπασε όλα τα ρεκόρ πωλήσεων, πουλώντας περισσότερα από 11 εκατομμύρια αντίτυπα τις πρώτες 24 ώρες. Γνωστά βιβλιοπωλεία, ό­ πως το amazon.com, ανακοίνωσαν Ο Χάρι Πότερ ότι είχαν λάβει περισσότερες παραγ­ και οι κλήροι γελίες για το συγκεκριμένο βιβλίο α­ του θανάτου πό οποιοδήποτε άλλο μέχρι σήμερα. Το βιβλίο Ο Χάρι Πότερ και οι κλήροι του θανάτου χωρίζεται σε 5 κεφά­ λαια· το τελευταίο αποτελεί έναν επίλογο, όπου η Ρόουλινγκ αναφέρεται στο μέλλον των χαρακτήρων του μυθιστορήματος. Το κεντρικό θέμα

H AR R Y

POTTER

ΜεταιχΜίο ([) Βιβλία αιχμήε

Εύκολα ξεχω ρίζει τη γέφυρα. Πλησιάζειε την πόλη από αέροε, αυτέε

t is

δέκα εκατομμύ­

ρια ψυχέε, t is βίλεε τουε και τιε ψηλέε σαν πύργουε πολυκατοικίεε που κυματίζουν πάνω στουε λόφουε, πλησιάζειε τιε θάλασσεε και τουε όρμουε που διασχίζουν την πόλη, τιε κρεμαστέε γέφυρεε μεταξύ Ευρώπηε και Ασίαε, [...] τα δεκάδεε πλοία που αιωνίωε σκουριά­ ζουν αραγμένα προ των πυλών, τιε ερειπωμένεε επάλξειε και τα τείχη τηε πόληε τηε χαμένηε αυτοκρατορίαε, το Γαλάζιο Τζαμί πάνω στο οποίο αιωρούνται πάντοντε άσπρα πουλιά που διαγράφονται έντονα στον βραδινό ουρανό. ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ w w w . m e t a i x m i o . g r

δ ι α

β α

Ι Β Ι Β Λ Ι Α

ζ ω

]

Σ Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

του βιβλίου είναι η τελική αναμέτρη­ ση ανάμεσα στο καλό και το κακό, στον Χάρι Πότερ και τους φίλους του και στον πιο δυνατό από ποτέ Λόρ­ δο Βόλντεμορτ και τους συμμάχους του, τους θανατοφάγους. Επιπροσθέτους, όλα τα κενά της πλοκής από τα προηγούμενα βιβλία συμπληρώνονται, καθώς ο αναγνώ­ στης ανακαλύπτει την τελική μοίρα των αγαπημένων χαρακτήρων του. Δεν τίθεται αμφιβολία ότι το περιε­ χόμενο του τελευταίου βιβλίου είναι ακόμη πιο σκοτεινό από αυτό των προηγουμένων. Πρόκειται για πολ­ λούς θανάτους και πολλές κατα­ στροφές και τη θεμελιώδη ιδέα της μόνιμης μάχης ανάμεσα στο καλό και το κακό, που παρουσιάστηκε σε ελαφρύτερη μορφή στο πρώτο βι­ βλίο. Εδώ γίνεται όλο και πιο έντονη, καθώς οι δύο αντίπαλοι αναζητούν τη δική τους εκδίκηση.

Πάντως τα βιβλία της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ δεν ανήκουν αποκλειστικά στο εί­ δος παιδικής λογοτεχνίας. Τα θέματα που θίγονται στα βιβλία δεν περιορί­ ζονται στον κόσμο των παιδιών. Αντι­ θέτους, τα θέματα της αλληλεγγύης και της εκδίκησης, τα οποία παρου­ σιάζονται σε όλα τα βιβλία της σει­ ράς, αφορούν άμεσα τη ζωή των ενη­ λίκων. Πιστεύω ότι σ' αυτό οφείλεται η μεγαλύτερη επιτυχία της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ. Έχει δημιουργήσει έναν κό­ σμο στον οποίο μπορεί ο καθένας να ξεφύγει από την ανιαρή καθημερινό­ τητα της ζωής του, αλλά παρόλα αυ­ τά, στον κάθε χαρακτήρα, ακόμη και ο ενήλικας συναντάει ένα κομμάτι του εαυτού του, της ζωής του, της πραγ­ ματικότητας, έστω και από την όψη της φαντασίας. Ενώνομαι με τους άλ­ λους θαυμαστές με την ελπίδα ότι οι περιπέτειες του Χάρι και των φίλων του δεν έχουν τελειώσει ακόμα. ■

Το μεσανατολικό διχάζει το Το ρ ίν ο άλο προκάλεσε στην Ιταλία η απόφαση του Ερνέστο Φερέρο, συγγραφέα και διευθυντή της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου του Τορίνου, και του Ρολάντο Πικιόνι, προέδρου του συνυπεύθυνου για τη διοργάνωση «Ιδρύματος για το βι­ M aurizio De Rosa βλίο», να ανακηρύξουν ως τιμώμενη (α ν τα π ό κρ ισ η ] χώρα τον προσεχή Μάιο, με αφορμή την 60ή επέτειο από την ίδρυσή του, το Ισραήλ. «Ζητούμε από τους υπεύ­ θυνους να καλέσουν στην έκθεση μα­ ζί με το Ισραήλ και την Παλαιστινια­ κή Αρχή, ούτως ώστε οι εκδηλώσεις που θα λάβουν χώρα στο Τορίνο να προσφέρουν στους δύο λαούς μια Μ π ο λ ω ν ια

5 4

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

Σ

ανεπανάληπτη ευκαιρία να συνα­ ντηθούν και να συνομιλήσουν ειρηνι­ κά», δήλωσε ο Βιντσέντσο Κιέπα, γραμματέας του τοπικού τμήματος του κόμματος των Ιταλών Κομμουνι­ στών, ενός από τα πολλά πολιτικά σχήματα που δημιουργήθηκαν μετά τη διάλυση του πάλαι ποτέ PCI. Με τη σειρά του, ο Ταρίκ Ραμαντάν, κα­ θηγητής Φιλοσοφίας και Ισλαμικών Σπουδών στα πανεπιστήμια του Φριβούργου και της Εενέυης, με κα­ ταγωγή από την Αίγυπτο, τόνισε ότι όλοι όσοι διαθέτουν «ζωντανή συνεί­ δηση», ανεξαρτήτως πολιτικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων, θα

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

Β Ι Β Λ Ι Α

πρέπει να μποϋκοτάρουν την επό­ μενη έκθεση βιβλίου στο Τορίνο. Και όπως ήταν αναμενόμενο, άμεση ήταν η απάντηση των διανοουμέ­ νων, που μέχρι στιγμής δείχνουν να έχουν συσπειρωθεί γύρω από την έγκριτη εφημερίδα Corriere della Sera. Σε άρθρο του ο συγγραφέας Κλάουντιο Μάγκρις υπενθυμίζει στους αναγνώστες ότι, σύμφωνα με μια βιεννέζικη παροιμία, κάποια πράγ­ ματα δεν αξίζει καν να τα απαξιώ­ νουμε, διότι ακόμη και έτσι τους προσδίδουμε σημασία. Με αυτόν τον τρόπο ο Μάγκρις καλεί όλους τους πολίτες να καταδικάσουν απερίφρα­ στα τη μισαλλοδοξία, απ' όπου κι αν προέρχεται, και να υπερασπιστούν τις αξίες της δημοκρατίας και της

Σ Τ Ο Ν

ελεύθερης έκφρασης. Από την άλλη, ήδη εκφράζονται ανησυχίες για την επόμενη διοργάνωση της έκθεσης. Οι ισραηλινές αρχές ζητούν από την Ιταλία να εγγυηθεί την ασφάλεια των καλεσμένων συγγραφέων (με­ ταξύ των οποίων ο Γεόσουα), ενώ έντονος είναι ο προβληματισμός της κοινής γνώμης σχετικά με το απευ­ κταίο ενδεχόμενο μιας τρομοκρατι­ κής επίθεσης σε μια χώρα η οποία επ ί δεκαετίες συντηρούσε καλές σχέσεις με τον αραβικό κόσμο, ενώ τα τελευταία χρόνια, και δη την πε­ νταετία που ήταν πρωθυπουργός ο Μπερλουσκόνι, επέλεξε να βρίσκε­ ται πιο κοντά στα αιτήματα των Ηνωμένων Πολιτειών του Τζωρτζ Μπους. ■

Κ Ο Σ Μ Ο

]

Ο Ερνέστο Φερέρο, συγγραφέας και διευθυντής της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου του Τορίνο.υ

ΜεταιχΜίο (J) βιβλία aixpns

Ένα πανόραμα ms laiopias ms ελληνική$ εκπαίδευσή μέσα από φωτογραφικό και αρχειακό υλικό από την ίδρυση του νεοελληνικού Kpamus μέχρι το γύρισμα ms χιλιετία. Παρουσιά­ ζονται με λόγια και εικόνεε οι σημαντικότερεε στιγμέε aums ms πορείας προβάλλονται οι πρωταγωνιστέε των εξελίξεων, καταγράφο­

...

.

Η I

AAiins finpapds,

νται τα πρώτα Βήματα ms δημόσια5 και

Βάσω Βασιλού-

ms ιδιωτική$ εκπαίδευσή και αναδει-

3

Παπαγεωργίου

κνύονται οι διάφοροι παράγοντε5 που

Η

Α π ό το κ ο ν τ ύ λ ι

καθόρισαν την πορεία ms.

■

σ τ ο ν υ π ο λ ο γ ισ τ ή 183 0 -2 0 0 0 :Εκατόν

*

εβδ ομήντα χ ρ ό ν ια ελλην ικ ή εκ π αίδευ σ η με λ ό για και εικόνε$

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ w w w . m e t a i x m i o . g r

δ ι α β α ζ ω ] Λ I Α Σ Τ

, Β I Β

ΟΝ

Κ Ο Σ Μ Ο

Ο Φλεβάρης των κλασικών Φ ΡΑ ΓΚ Φ Ο Υ Ρ ΤΗ

Έλενα Παλλανχζά (α ν τα π ό κ ρ ισ η )

5 6

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

υο μεγάλα ονόματα της γερ­ μανόφωνης λογοτεχνίας δέ­ σποσαν στο χώρο του βιβλίου τον προηγούμενο μήνα: ο Πέτερ Χάντκε, ο μεγαλύτερος ίσως εν ζωή αυ­ στριακός λογοτέχνης, και ο Χανς Μάγκνους Έντσενσμπεργκερ, ο σπου­ δαιότερος ίσως εν ζωή ποιητής και δοκιμιογράφος της μεταπολεμικής Γερμανίας. Γνωστοί αμφότεροι και για την ανήσυχη και αιρετική πολιτική φύση και δράση τους, συναντήθηκαν μάλιστα ετούτο το χειμώνα και στον ίδιο εκδοτικό οίκο, τον Suhrkamp. Με ένα εκτεταμένο αφήγημα 560 σε­ λίδων κι ένα πλωτό σπίτι που πλέει στα νερά του Μοράβα, ο Πέτερ Χάντκε μάς ταξιδεύει στη Δυτική Ευρώ­ πη, στα Βαλκάνια, στην περιπετειώ­ δη ζωή ενός πρώην συγγραφέα, στην περιπέτεια της ίδιας της γραφής. Τίτλος: Die morawische Nacht (Η νύχτα του Μοράβα). Ο εν λόγω πρώην συγγραφέας, που εδώ και δέκα χρόνια έχει αποσυρθεί σ' ένα σπίτι-καράβι στην καρδιά της Σερβίας, απο­ φασίζει να περάσει μια νύχτα με επτά φίλους του προκειμένου να τους διηγηθεί την παράδοξη πε­ ριπλάνησή του στην Ευρώπη (με σταθμούς τη Σερβία, την Κροα­ τία, την Ισπανία, τη Γερμανία και την Αυστρία) σε αναζήτηση του χαμένου του εαυτού, της μούσας του, των φαντασμάτων του. Όπου βέβαια το ταξίδι είναι το πρόσχημα. Η ουσία του βιβλίου βρίσκεται στην ίδια τη χαρά της αφήγησης, στο παραμύθι που ζωντανεύει με τη δύναμή του και τα δικά του αμίμητα μέσα έναν

Δ

κόσμο που έχει γίνει τόσο, μα τόσο πεζός. Κι ο Χάντκε αποδεικνυεται για άλλη μια φορά ένας εύρωστος -ακό­ μη- και ευφάνταστος παραμυθάς.

To Hammerstein oder Der Eigensinn (Χάμερσταϊν ή Το αγύριστο κεφαλή όπως είναι ο τίτλος του νέου βιβλίου του Χανς Μάγκνους Έντσενσμπερ­ γκερ, δεν πρέπει να εκληφθεί ως μυ­ θιστόρημα, όπως τονίζει ο ίδιος ο συγγραφέας στον πρόλογο του βι­ βλίου, αλλά ως ιστορικό ντοκουμέ­ ντο μεταμφιεσμένο σε μυθιστόρημα (σε αυτό άλλωστε συνηγορεί και ο υπότιτλος Μια γερμανική ιστορία). Πρόκειται για την αληθινή ιστορία του πρώσσου στρατηγού Κουρτ φον Χάμερσταϊν (του οποίου η ιδιάζουσα περίπτωση δεν αποτέλεσε, περιέρ­ γως, ποτέ ώς τώρα αντικείμενο αμι­ γούς ιστορικής έρευνας) που υπήρξε πολέμιος των Ναζί και παύθηκε από το αξίωμά του το 1933, όταν ο Χίτλερ αποκάλυψε τα πολεμικά του σχέδια. Τη βιογραφία του ανυπόταχτου αυτού άντρα έρχονται να συ­ μπληρώσουν οι ιστορίες των επτά παιδιών του, που τάσσονται υπέρ της αντίστασης, ασπάζονται τον κομμουνισμό και ζουν τη δική τους θυελλώδη περιπέτεια τη μοιραία αυ­ τή περίοδο της πρόσφατης γερμανι­ κής ιστορίας. Ο Έντσενσμπεργκερ συνυφαίνει τα γεγονότα, το αρχεια­ κό υλικό και τις μαρτυρίες με επινοη­ μένα στοιχεία, ενώ φείδεται σχολίων και αξιολογήσεων, αν και σε ορισμέ­ να σημεία γίνεται αισθητή η μεροληψία του. Το αποτέλεσμα πάντως εί­ ναι, δίχως άλλο, ένα βιβλίο που τα­ ράζει τα νερά και προαγγέλλει έντο­ νες συζητήσεις. ■

ISBN 978-960-03-4678-7, σελ. 544, €25,00

Από μια άποψη, τουλάχισ τον ω ς ένα σ η μ είο , ε ίμ α σ τε δ ικα ιο λο γ η μ ένο ι. Από τη μια τα π ερίφημα ποσοστά τη ς Σ υ μ φ ω ν ία ς τη ς Μ όσχας (90% - 10%) μ ε τον κ αθορ ισ τικό τους ρόλο, από την άλλη η περίπου βεβα ιότητα (βγαλμένη από τη μακρόχρονη Ιστορία μας) ότι «η Ελλάδα ποτέ δεν π εθ α ίν ει» κάπου η σ υ χάζα με... Στα χρόνια από την Α π ελ ευ θέρ ω σ η κ ι εδ ώ , είδ α μ ε -μ ε τ ά τους Γ ερ μ α ν ο ύ ςνα 'ρχονται (κ α ι να φ εύ γου ν γρήγορα) οι Εγγλέζοι, να 'ρχονται (κ α ι να μη λ έν ε να ξεκου μπ ισ τού ν!) οι Α μερ ικά νο ι, ίσω ς γ ια τί κ ι ε μ ε ίς φ ε ρ θ ή κ α μ ε στην αρχή μπόσικα κ ι αυτοί μας κοροΐδ εψ αν: ω ς ν έο ι «π ροσ τάτες» εμ φ α ν ίζο ν τα ν με φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ ο πρόσωπο, δίνοντας ψ εύ τ ικ ες ελπ ίδ ες στον κόσμο ότι κάτι π άει ν' α λ λ ά ξε ι, όπως ακρ ιβ ώ ς έγ ιν ε όταν οι π ροπ ολεμικοί κλα σ ικο ί «π ροσ τάτες» παραχώρησαν τη θ έσ η τους στους σύγχρονους προαγωγούς κ α ι οι ντόπ ιοι π ίστεψαν ότι μπ ορεί να δουν κ α λ ύτερ ες μ έρ ες... Σή μ ερ α όμω ς; Δ εν π ρέπ ει κά τι να κάν ουμε; Φ τά ν ει να λ έ μ ε «δε θα π εθά νου με ποτέ κο υ φ ά λες ν ε κ ρ ο θ ά φ τε ς» ; Κ.Π.

Μ ΙΑ Κ Α Υ Σ Τ ΙΚ Η Α Π Ο Τ ΙΜ Η Σ Η Τ Η Σ Ν Ε Ο Τ Ε Ρ Η Σ Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η Σ Μ Α Σ ΙΛ Α Ρ Ο ΤΡ Α ΓΩ Δ ΙΑ Σ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε IΣ Κ Α Σ Τ Α Ν IΩ Τ Η ΓΡΑΦΕΙΑ.ΖΑΛΟΓΓΟγ11,m 78αθηνα- τηλ.2103301208,fax2103822530 W W W .k a S ta n io t iS .c o m

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Σ0ΛΩΝ0Ι 131, 106 77 ΑΘΗΝΑ- ΤΗΛ. 210 3301208 (ΕΣ. 187)

Ασύρματη... γνώση! Παναγιώ της Στ. ΑνΒριανέσης pandrianOgmail.com

5 8

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

να από τα πρώτα -στην Αθή­ να- ασύρματα δίκτυα δημό­ σιας ανοικτής πρόσβασης στο Internet λειτουργεί στη βιβλιοθήκη και τους άλλους χώρους του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ), στην οδό Βασ. Κωνσταντίνου 48. Πρόκειται για το Bcity, ένα δημόσιο δίκτυο που δημιουργήθηκε με τη χρηματοδότη­ ση του Επιχειρησιακού Προγράμμα­ τος «Κοινωνία της Πληροφορίας», για να κάνει επίδειξη των δυνατοτή­ των των ασύρματων ευρυζωνικών τεχνολογιών. Ξεκίνησε τη λειτουργία του πριν από τις γιορτές και παρέχει δωρεάν σύνδεση υψηλών ταχυτήτων στο Διαδίκτυο και ενδοεπ ι κ ο ιν ω ν ία , επίσης σε πολύ μεγάλες ταχύ­ τητες, σε όσους βρίσκο­ νται στη ζώνη κάλυψής του. Καθώς λει­ τουργεί από το πρωί μέχρι αρ­ γά το βράδυ, μπ ο ρ είτε, όποια ώρα της ημέρας θέλετε, να πάρετε το laptop σας ή ένα PDA και να ε π ισ κ εφ θ είτ ε το ΕΙΕ -αν δεν έχετε την ειδική κάρτα σύνδε­ σης σε ένα ασύρματο δί­ κτυο, μην ανη­

Ε

συχείτε, θα σας τη δώσουν οι εξυπη­ ρετικοί άνθρωποι του ΕΙΕ (αρκεί να την επιστρέψετε όταν φύγετε!). Κα­ τόπιν, ανοίξτε έναν browser στον υπολογιστή σας και στη σελίδα εισό­ δου του Bcity θα βρείτε αναλυτικές οδηγίες για να ενεργοποιήσετε την είσοδό σας. Σημειώστε πως η χρήση του δικτύου είναι δωρεάν!

To Bcity βασίζεται στην τεχνολογία ταχείας ασυρματικής μετάδοσης δε­ δομένων Wi-Fi (ΙΕΕΕ802.11 b & IEEE802.11g) και ενοποιεί κάτω από μια ενιαία αρχιτεκτονική βασικούς χώρους του ΕΙΕ, καθιστώντας εφικτή στους πολίτες και τους επισκέπτες του κέντρου της Αθήνας τη δωρεάν ασύρματη πρόσβαση στο Internet. Κάθε σημείο ασύρματης πρόσβασης του Bcity Hotspot μπορεί να προσφέ­ ρει σύνδεση στο Internet σε 150 ταυ­ τόχρονα συνδεδεμένους χρήστες σε μεγάλες ταχύτητες. Η αρχιτεκτονική ελέγχου πρόσβασης και ταυτοποίη­ σης των χρηστών του Bcity Hotspot έχει σχεδιαστεί από την τεχνική ομά­ δα του Δικτύου με τη συνεργασία του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτε­ χνείου. Η κάλυψη του Hotspot περιλαμβάνει δύο χώρους, έναν εσωτερικό χώρο του ισογείου του κτιρίου του ΕΙΕ και έναν εξωτερικό στην περίμετρό του. Οι εξωτερικοί χώροι καλύπτονται σχεδόν όλοι, συμπεριλαμβανομένου του χώρου στάθμευσης και του πάρ­ κου με τη χρήση 6 περιμετρικών access points. Οι συσκευές είναι έτσι τοποθετημένες ώστε να παρέχουν τη μεγαλύτερη δυνατή κάλυψη και τη μικρότερη αλληλεπικάλυψη. Στον εσωτερικό χώρο υπάρχει πλήρης κά-

Ralph Martin Novak ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ & ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

λυψη με τη χρήση 14 access points εύρους κά­ λυψης 360 μοιρών. Επιπλέον, στο ΕΙΕ θα λειτουργεί χώρος ενημέ­ ρωσης και διενέργειας επιδείξεων, το έργο του οποίου συμπληρώνεται από μια Κινητή Μονά­ δα Επίδειξης, με σκοπό τη διενέργεια επιδεικτι­ κών δράσεων εκτός του ΕΙΕ (σε χώρους της Πε­ ριφέρειας Αττικής). «Θέλετε να έλθουμε εμείς σε εσάς να σας δείξουμε τι είναι το Broadband Internet;» καλούν κάθε ενδιαφερόμενο οι υπεύ­ θυνοι του ΕΙΕ. «Αν είστε ένα σχολείο, μια βιβλιο­ θήκη, ένα Δημοτικό Πνευματικό Κέντρο, μια κοινότητα πολιτών, ζητήστε από την Κινητή Μονάδα Επίδειξης να σας επισκεφθεί (κλείστε ραντεβού). Πρόκειται για Κινητή Μονάδας Επί­ δειξης των ευρυζωνικών υπηρεσιών που μετα­ κινείται σε σημεία εντός της Περιφέρειας Αττι­ κής, για την επικοινωνία με το κοινό άλλων χώ­ ρων (δημότες, επισκέπτες βιβλιοθηκών και πο­ λιτιστικών κέντρων κ.ά.). Η λειτουργία της είναι περιοδική και ικανοποιεί προγραμματισμένες εκδηλώσεις, ενώ ανταποκρίνεται και στην πρό­ σκληση που της απευθύνεται από συγκεκριμέ­ νους οργανισμούς ή φορείς που θα επιθυμού­ σαν να παρέχουν από το χώρο τους τα επιδει­ κτικά σενάρια. Απευθύνεται σε πολίτες (χρή­ στες βιβλιοθηκών, μαθητές, φοιτητές, μέλη συλλόγων κ.λπ.) και σε άτομα με ειδικές ανά­ γκες (ΑΜΕΑ), που δεν έχουν τη δυνατότητα να επισκεφθούν το ΕΙΕ και να παρακολουθήσουν από κοντά τα επιδεικτικά σενάρια». Αξίζει να σημειωθεί πως στο κέντρο τις Αθήνας και συγκεκριμένα στις περιοχές της πλατείας Συντάγματος, του Θησείου και της πλατείας Κοτζιά λειτουργεί ήδη και το Δημόσιο Ασύρμα­ το Δίκτυο πρόσβασης στο Διαδίκτυο (athenswifi), που προσφέρει (πιλοτικά δωρεάν) ασύρματη ευρυζωνική πρόσβαση στο Διαδί­ κτυο για όλους, στο πλαίσιο της εξοικείωσης με τις ασύρματες τεχνολογίες και το Internet. Με­ τά τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του στην πλατεία Συντάγματος, έχουν πραγματοποιηθεί πάνω από 40.000 συνδέσεις, ενώ πάνω από 8.000 πολίτες το έχουν χρησιμοποιήσει για να συνδεθούν. Το δίκτυο θα λειτουργεί μέχρι το τέ­ λος του 2008, στο πλαίσιο εξοικείωσης του κό­ σμου με την ασύρματη ευρυζωνικότητα. ■

Ένας ηλουιος σπάνιων ανα­ γνωσμάτων μελέιης που αφο­ ρούν ιούς ιέσσερις ηρώιους αιώνες ιου Χρισιιανισμοό, γύρω από τον άξονα ιου οποί­ ου αναηιΰχθηκε η ισιορία ιης Οι πρωίες ισιορικές πηγές για ιη γέννηση ιου Χρισιιανιομού συγκενιρώνονιαι σε αυιή ιη μελέιη, συνθέιονιας ένα ενιαίο αφήγημα ιης ηολιιικοκοινωνικής σχέσης και ιης αλληλεπίδρασης Κράιους-Εκκλησίας και ιων διαφόρων εθνικών και πολιιισμικών κοινωνιών ενιός ιούς.

S. Fischer-Fabian «ΚΑΙ ΟΜΩΣ ΓΥΡΙΖΕΙ...» Ο S. Fischei~Fabian παρου­ σιάζει σιο βιβλίο ιου ανθρώ­ πους που οι πράξεις ιούς αποιέλεσαν ισιορικά παραδείγμαια σιαθερόιηιας και θάρρους ιης γνώμης: Εμίλ Ζολά, Τόμας Μορ, Σωκράιης, Γαλιλαίος Γαλιλέι, Σπάριακος, Χανς Κολχάζε, Φρίνιριχ φον Σπέε, Σοφί Σολ - οκιώ ηροσωπικόιηιες οι οποίες παραμένουν πρόιυπό μας ακόμη και σήμερα.

Robert Zimmer Η ΓίΥΑΗ ΤΩΝ Φ1ΑΟΣΟΦΩΝ Πλάιων - ΤΊοληεία, Αυγουσιίνος - Εξομολογήσεις, Μακιαβέλι - Ο Ήγεμών, Μονιέν - Δοκίμια, Καριέοιος Πραγματεία περί ιης Μεθό­ δου, Πασκάλ - Στοχασμοί, Αοκ - Δύο Πραγμαιείαι περί Κυβερνήοεως, Κανί - Κριτική του Καθαρού Λόγου, Σοπενχάουερ - Ο Κόσμος ως Βού­ ληση και ως Παράσταση, Κίρκεγκορ - Είιε-Είτε, Μαρξ Το Κεφάλαιο, Νίισε - Τάδε εφη Ζαρατούσιρα, Βίιγκενσιαϊν - Μια Λογικο-φιλοσοφική Πραγματεία κ.ά. Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Ο Ν 1 Δ Α Ρ Η

εκδόσεις

Τοοίιαα 1Α' · Αθήνα 106 82 ιηλ.: 210 88.46.570-2-4 · fax: 210 88.46.571 mh ΚΟΝΙΔΑΡΗ www.konidaris.gr · info@konidaris.gr

LC I ·

Η απόλαυοη ιου φαγιμού και ιου οίνου οιο χαριί Του Αλέξανδρου Σακκά

Η απόπειρα να εντοπισθεί ποιοτικά το σημείο όπου βρίσκεται η κουλτούρα της απόλαυσης του φαγητού και η γαστρονομία στην Ελλάδα μοιάζει να παρουσιάζει δυσκολίες. Πολύ περισσότερο μάλιστα που η πλημμυρίδα των εκδόσεων για το φαγητό -πραγματικός καταιγισμός, μοιάζει με απηνή βομβαρδισμό- δεν συνοδεύεται με ανάλογο αριθμό εκδόσεων για το κρασί, βασικό εταίρο της απόλαυσης του φαγητού. Η προσπάθεια εντοπισμού θέλει διαύγεια, ψυχραιμία, δυνάμεις, κουράγιο και μεγάλη προσοχή. Γιατί, μεταξύ άλλων, ίσως περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο λόγο, πρέπει επειγόντως να απαντηθεί το κεφαλαιώδες ερώτημα: εκφράζει, άραγε, αυτός ο καταιγισμός εκδόσεων μία ουσιαστική άνθηση της γαστρονομίας στην Ελλάδα; <50

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

Εκδόσεις για τη γαστρονομία:

Σ ή μερ α και αύριο

Μ

ε σημαντικό κίνητρο την επιθυμία

χωρίσαμε και θα παρουσιάσουμε μία-μία, τι θα

του Διαβάζω για τη δημιουργία

δούμε; Μα, ότι Βρισκόμαστε ακόμη στο στά­

αφιερώματος στις πρόσφατες εκ­

διο της «σποράς», μέχρι που κάποια στιγμή η

δόσεις για τη γαστρονομία και το κρασί, οπλι­

γαστρονομία και η απόλαυση των γεύσεων

στήκαμε με μεγάλα αποθέματα υπομονής. Με

-όχι πια η «μάσα»- να ριζώσουν βαθιά και

εξίσου μεγάλες ποσότητες εκλεκτού καφέ

αφενός

-άλλοτε από το πιο φημισμένο κτήμα της

στρώματα Ελλήνων και αφετέρου να γίνει απο­

να

αφορούν

πολύ

περισσότερα

Γουατεμάλας κι άλλοτε από το ανάλογο της

δεκτό το γεγονός ότι τα θέματα αυτά αποτε­

Κόστα Ρίκα («Finca El Injerto» Huehuetenango

λούν μέρος του πολιτισμού της καθημερινό-

και «La Minita» Tarrazu)- πέσαμε στη δουλειά.

τητάς μας. Γιατί σπορά λοιπόν; Διότι αυτό που

Έπρεπε να «κουρντιστούμε» με το κλίμα που

υπερέχει αριθμητικά, ως υπο-είδος, είναι βι­

επέβαλλε η τεράστια ποσότητα Βιβλίων γα­

βλία που πραγματεύονται τις τοπικές κουζίνες

στρονομίας, κρασιού και συνταγών που είχα­

της Ελλάδας και του ελληνισμού. Μία προσπά­

με μπροστά μας.

θεια που έπρεπε να αρχίσει πολλά χρόνια νω­

Γεγονός λοιπόν είναι ότι οι καφέδες της Λα­

ρίτερα, για να γνωρίσουμε εγκαίρως τις ξε­

τινικής Αμερικής, ακόμα κι όταν δεν προέρ­

χασμένες γαστρονομικές παραδόσεις του τό­

χονται από τα καλύτερα κτήματα ή δεν έχουν

που μας και να αποκτήσουμε βάσεις -πριν αρ­

καβουρδιστεί από τους πλέον έμπειρους κα-

χίσουμε να διαφοροποιούμαστε και να εξελισ­

φεκόπτες, παρουσιάζουν πολύ πιο ενδιαφέ­

σόμαστε με το άνοιγμα σε ξένες κουζίνες κι

ρουσα σύγκλιση ποιότητας από το επίπεδο της

ακόμη περισσότερο με το άνοιγμα στη λεγά­

γαστρονομίας και της απόλαυσης του φαγη­

μενη «gourmet» κουζίνα. Κάτι δηλαδή που

τού στην Ελλάδα. Αν, για παράδειγμα, παρα­

έπρεπε να γίνει εγκαίρως, πολύ πριν θαμπω­

τηρήσουμε προσεκτικά τις εκδόσεις που ξε­

θούμε (μερικοί τουλάχιστον) από την προηγη-

δείσα -ουσιαστικά μηχανιστική- άφιξη των

γειρικές διαστάσεις της απόλαυσης του φα­

«gourmet» εστιατορίων και αντίληψης για το

γητού και του κρασιού. Δεν πρέπει να είναι τυ­

φαγητό, που λόγω άγνοιας και υπερβολικά

χαίο ότι από το είδος Βιβλίων που υπονοού­

«glamorous» προσπάδειας επιβολής τους δεν

με υπάρχουν τόσο λίγοι, μόλις τέσσερις, τίτλοι.

έχουν συναντήσει αποδοχή και κατανόηση από

Ούτε εύκολο είναι να έχεις την κουλτούρα, τη

τους περισσότερους.

φινέτσα, τις γνώσεις, το σπιρτόζικο και παιχνι­

Φαίνεται συνεπώς ότι με το όλο και διαυγέ­

διάρικο «βλέμμα», την ευρυμάδεια και το κα­

στερο ξεκαδάρισμα της ιδιότυπης πραγματικό­

λό γούστο, την πνευματώδη διάδεση και το πά-

τητας του γαστρονομικού μας πολιτισμού, που

δος των συγγραφέων τους: Βίβιαν Ευδυμιοπού-

έμμεσα αλλά τόσο ουσιαστικά δείχνουν οι πολ­

λου (ψευδώνυμο «Αδήναιος»), Bill Bufford, Γιάν­

λές και ενδιαφέρουσες εκδόσεις για τοπικές

νης Ευσταδιάδης - «Απίκιος» και «Επίκουρος»

κουζίνες, αρχίζουν επιτέλους να μπαίνουν κά­

(δεν δέλει να κάνει γνωστό το πραγματικό του

ποιες ουσιαστικές Βάσεις. Η απόσταση όμως

όνομα). Ας δεχτούμε λοιπόν ότι σε όλα τα δέ­

που πρέπει να διανυδεί είναι μεγάλη: πρέπει ε­

ματα της ζωής ο δρόμος για την αποδοχή της

πειγόντως να πάψει να δεωρείται η συγγραφή

«κουλτούρας» της γαστρονομίας και του πο­

βιβλίων μαγειρικής (και ιδίως περί τοπικών μα­

λιτισμού των γεύσεων είναι μακρύς, ανηφορι­

γειρικών παραδόσεων) μη επαγγελματική υπό-

κός και δύσκολος. Μέχρι να εμφανιστούν και

δεση! Γιατί, δυστυχώς, με μία ή δύο εξαιρέσεις,

στην Ελλάδα ή στα ελληνικά τίτλοι με το Βά-

οι περισσότερες/οι συγγραφείς των Βιβλίων

δος και το πνεύμα των τεσσάρων που μόλις

περί τοπικών κουζινών δεν έχουν την κουζί-

αναφέραμε. Ας αρχίσουμε να βλέπουμε έναν-

να/μαγειρική ως επάγγελμα. Η απόσταση όμως

έναν τους τίτλους που έχουμε μπροστά μας.

είναι πραγματικά μεγάλη και διότι υπάρχει,

Να μην λησμονούμε όμως ότι αυτό το πλήδος

εκτός των άλλων, διαφορά «Βαδύτητας» μετα­

τίτλων είναι ενδεικτικό μόνο για την παρούσα

ξύ των συγγραφέων που μας απασχολούν και

περίοδο, στην πραγματικότητα, αυτής της πε­

πενία τίτλων που να τους απασχολούν οι ση­

ριόδου τον γαστρονομικό σφυγμό αφουγκρά-

μαντικότατες και τόσο ενδιαφέρουσες μη μα­

ζονται και εκφράζουν...

1010Μ

5, ,

ΙΝΔΙΚΤΟΣ Β ΙΒ Λ ΙΑ # ΤΑ ΜΗΛΑ ΤΟΥ ΜΑΓ61ΡΛ Παράδοση τής Μοναστηριακής Τράπεζας

Τ 0 ΥΤ Μ Α % Α * « « * * *

S

ΤΑ Μ Η Λ Α Τ Ο Υ Μ Λ Γ 6 1 Ρ Α ί

ΤΑ Μ Η Λ Α Τ Ο Υ Μ Α Γ 6 ΙΡ Α ®

|

V ". :'.ζ Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ε Ι

ΙΝΔΙΚ Τ Ο Σ w w w .i n d ik t o s.g r

1

220 ΑΥΘΕΝΤΙΚΕΣ ΣΥΝΤΑΓΕΣ 1

Προοωπικές ιστορίες γεύσ εω ν Να αρχίσουμε λοιπόν με το Καυτό του Bill Buford, με επεξηγηματικό υπότιτλο Οι περιπέτειες ενός μαθητευόμενου αεψ. (Εκδόσεις Κριτική, 2007) πρόκειται φαινομενικά για την εξιστόρηση της μετάβασης του ίδιου του Buford από τον κόσμο της λογοτεχνικής κριτικής (25 χρόνια εργασίας στο New Yorker) στον κόσμο της μαγειρικής και της κουζίνας ενός ιταλικού εστιατορίου της Νέας Υόρκης. Η καλλιέργεια όμως του ουγγραφέα, οι γνώσεις του, η εξοικείωσή του με τη λογοτεχνία, το πάθος του και η λατρεία του για το φα­ γητό δημιουργούν μία κατ’ ουσίαν εκρηκτική, καυτή και έντονα λογοτεχνική βόμβα. Βλέπουμε όχι μόνο ότι η δουλειά στην κουζίνα ενός εστιατορίου δεν είναι παίξε-γέλασε αλλά και ότι η απόλαυση του φαγητού είναι πολύ σημαντική υπόθεση. Έξοχο βιβλίο, που κερδίζει ακόμα πε­ ρισσότερο από την άμεση εμπλοκή της Νανάς Δαρειώτη και του Δημήτρη Αντωνόπουλου -δύο σημαντικών προσώπων της ελληνικής γαστρονομικής σκηνής

Γιάννης ΓκεΚντής 1 2 0 προτάσεις με φέτα (Εκδόσεις Ερευνητές, 2007)

Μιχάλης Ντουνέτας Αρωμα Μεσογείου (Εκδόσεις Hot Pepper, 2007) Δ ύ ο νέ ο ι σ ε ηλικία chefs (4 0 χ ρ ό ν ω ν ο έν α ς, ε κ ε ί γύρω ο ά λ λο ς), απ ό α υ τ ο ύ ς που χ ά ρ η σ τη ν ε ισ β ο ­

λή τ ο υ g la m o u r σ τη γ α σ τρ ο ν ο μ ία και τ ο π έρ α σ μ ά τ ο υ ς απ ό τη ν τη λ εό ρ α σ η και τις κ ο υ ζίν ες tre n d y ε σ τια το ρ ίω ν έ σ τρ ε ψ α ν πολύ εύ κ ο λ α και γ ρ ή γ ο ρ α τη ν π ρ ο σ ο χ ή σ το π ρόσ ω π ό το υ ς . Είναι και οι δ ύ ο πολύ ά ξ ιο ι και δ η μ ιο υ ρ γ ικ ο ί μ ά γ ειρ ο ι, μ ό ν ο που έ χ ο υ ν τ ελ είω ς δ ια φ ο ρ ε τ ικ ο ύ ς χ α ρ α κ τή ρ ε ς : ενώ ο Γ κ ελ ντή ς είν α ι ε κ ρ η κ τικ ό ς και φ ω νακλά ς, ο Ν τ ο υ ­ ν έ τα ς είναι χ α μ ο γ ελ α σ τό ς και γ λ υ κ ο μ ίλ η το ς. Η μα­ γ ε ιρ ικ ή ό μω ς και τω ν δ ύ ο είν α ι γε μ ά τη δ η μ ιο υ ρ γ ι­ κ ό τη τα και ή ρ ε μ ο π ά θο ς. Ενώ ο Μ ιχ ά λη ς Ν τ ο υ ν έ -

ΑΝΑ Κ0 ΧΥΛΑ

ΕΑΑΑΔΑ

τα ς ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί να θ ρ ια μ β ε ύ ε ι σ τα ε σ τια τό ρ ια , ο Γιάννης Γ κ ελ ντή ς για κά π ο ιο υς λ ό γ ο υ ς έ χ ε ι κάνει σ τρ ο φ ή 180° και α σ χ ο λ είτα ι π λ έον - ε κ τ ό ς ε σ τια ­ το ρ ίω ν - μ ε α υ τ ό που θ α α π ο κα λο ύ σ α μ ε «π α ρ α δ ο ­ σ ια κ ή » ελ λην ική κ ο υ ζίν α . Κι ενώ ο τ ίτ λ ο ς τ ο υ βι­ βλ ίου τ ο υ 1 2 0 π ρο τάσ εις μ ε φ έ τα α κ ο ύ γ ετα ι λίγο σ α ν « δ ο σ α τ ζ ίδ ικ ο » βιβ λ ίο για ν ο ικ ο κ υ ρ έ ς απ ό τ ο π α ρ ελ θό ν , τ ο π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ό τ ο υ είν α ι κ ά τι π αραπ ά­ νω απ ό εν δ ια φ έρ ο ν : τω ν π α ρ α δ ο σ ια κώ ν πιάτω ν, όπ ου η φ έ τα α π ο τελ εί λ ίγο -π ο λ ύ σ υ ν η θισ μ έν η π ρ ο σ θή κ η , έπ οντα ι δ η μ ιο υ ρ γ ικ ά π ου θ υ μ ίζ ο υ ν τ ο ν εκ ρ η κ τικ ό Γκ ελ ντή τη ς επ ο χ ή ς τω ν εσ τια το ρ ίω ν . Έ ξ ο χ ε ς οι φ ω τ ο γ ρ α φ ή σ εις τ ο υ Κ ω νσ τα ντίνο υ Κ α φ ίρ η , π ου τα τ ε λ ε υ τ α ία χ ρ ό ν ια έ χ ε ι δ ώ σ ει κ ο ρ υ ­ φ α ία δ είγ μ α τα δ ο υ λ ε ιά ς σ τις φ ω τ ο γ ρ α φ ή σ εις φ α ­ γητώ ν. Ο Ν τ ο υ ν έ τ α ς π άει α κ ό μ α πιο μα κ ρ ιά . Ε π ειδή ζει και αναπ νέει μέσ α σ τα g o u rm e t εσ τια τό ρ ια κι επ ει­ δ ή είν α ι γν ω σ τό ς σ το κ ο ινό τ ο υ για έν α ε ίδ ο ς α ρ ­ κ ετά δ υ τικ ό τρ ο π η ς δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τ η τα ς , χ ρ ε ια ζ ό τ α ν ένα α κ ό μ α πιο εν τυπ ω σ ια κ ό « β ά θ ρ ο » για να σ τή ­ σ ει τη δ ο υ λ ε ιά τ ο υ . Βεβ αίω ς, είν α ι ε ξά λ λ ο υ α ν έκ α ­ θ ε ν χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό τ ο υ , σ τα τ ό σ ο δ υ τικ ό τρ ο π α π ιά τα τ ο υ , η ελ λην ική π α ρ ά δ ο σ η χ ρ η σ ιμ ο π ο ιείτα ι π α νέξυ π να ή είν α ι λ ε ιτο υ ρ γ ικ ά ενσ ω μ α τω μ έν η : β λ έπ ε, π.χ., τη χ ρ ή σ η α υ γ ο τά ρ α χ ο υ σ ε α ρ κ ε τ έ ς απ ό τις εν τυπ ω σ ιακ ά π α ρ ο υ σ ια σ μ έν ες σ υ ν τα γ ές το υ . Εδώ έ χ ο υ μ ε να κ ά ν ο υ μ ε μ ε μία έκ δ ο σ η ο λ ο ­ φ ά ν ερ α α κ ρ ιβ ή , α π ίσ τευ τη ς αλλά π α ν έμ ο ρ φ η ς, λ ι­ τή ς π ο λ υ τέλ εια ς, αλλά και με σ π ο υ δ α ίες φ ω το γ ρ α ­ φ ή σ εις τ ο υ Jo erg Lehm an n. Π α ν έ μ ο ρ φ ο και απ ο­ λα υ σ τικ ό βιβλ ίο.

Angela Nilsen - Jeni Wright Η Βίβλος της μαγειρικής του 2 1 ου αιώνα (Εκδόσεις Πάπυρος, 2007) Δ ε ν είν α ι απλώς « Β ίβ λ ο ς», είναι μία ε ξ α ιρ ε τ ικ ά κ α­ λ ο γ ρ α μ μ έν η και επ ιμ ελη μ ένη εγ κ υ κ λ ο π α ίδ εια μα­ γε ιρ ικ ή ς -π ρ α γ μ α τικ ά για τ ο ν 2 1ο αιώ να. Π ε ρ ιλ α μ ­ βάνει τα π άντα για τα π άντα, μ ε έν α ν τρ ό π ο όμω ς δ ρ α μ α τικ ά δ ια φ ο ρ ε τικ ό και πολύ κ α λ ύ τερ ο απ ό τα δ ιά φ ο ρ α π α ρ ό μ ο ια βιβλία τ ο υ ξ ε π ε ρ α σ μ έ ν ο υ πα­ ρ ελ θ ό ν το ς . Και ως ε ξ α ιρ ε τ ικ ή εγ κ υ κ λ ο π α ίδ εια που είν α ι, α κ ο λ ο υ θ ε ί π ο ρ εία απ ό τ ο Α έω ς τ ο Ω . Α π ευ ­ θ ύ ν ε τ α ι σ ε ό σ ο υ ς θ έ λ ο υ ν να εξ ο ικ ε ιω θ ο ύ ν μ ε τη ν κ ο υ ζίν α και τη ζα χ α ρ ο π λ α σ τικ ή σ ε ό λ ε ς τ ο υ ς τις λ ε π το μ έ ρ ε ιε ς , γι' α υ τ ό και είν α ι γ ρ α μ μ έ ν ο μ ε τ ό ­ σ ο μ ε θ ο δ ικ ό -ιδ ια ίτ ε ρ α εν η μ ερ ω τικ ό και εύ λ η ­ π τ ο - τρ ό π ο . Είναι κ ρ ίμ α που σ ε μία τ ό σ ο α ξ ιο σ η ­ μείω τη δ ο υ λ ε ιά τα ο ν ό μ α τα τω ν δ ύ ο αγγλίδω ν σ υ γ γ ρ α φ έω ν λ ε ίπ ο υ ν απ ό τ ο εξώ φ υ λ λ ο -π ρ έ π ε ι μά λ λο ν να κ ο π ιά σ εις για να τα β ρ ε ις σ το ε σ ω τ ε ­ ρ ικ ό τ ο υ βιβ λ ίο υ.

J ill Fullerton-Smith Τρ ο φ ές: Όλη η αλήθεια (Εκδόσεις Ψυχογιός, 2007) Δ ε ν μας α ρ έσ ει κ α θ ό λ ο υ η δ ημαγ ω γ ική ς α ίσ θ η σ η ς π α ρ ά θ εσ η τ ο υ υ π ό τιτλ ο υ , που π α ραπ έμπ ει ά μ ε σ α σ ε «α π ο κ α λυ π τικ ή » δ η μ ο σ ιο γ ρ α φ ία τη ς ελλη ν ική ς τη λ εό ρ α σ η ς . Ο π ρ α γ μ α τικ ό ς ε ξά λ λ ο υ τ ίτ λ ο ς είναι

Βασιλεία ΛούΒαρηΓιαννέιαου, Παραβοοια κά στοιχεία βορειοανατ Αιγαίου, Παπαζήσης

« Η αλ ή θεια για τη ν τρ ο φ ή » και είναι γ ρ α μ μ έν ο από μία πολύ σ ο β α ρ ή δ η μ ο σ ιο γ ρ ά φ ο τ ο υ B B C , ε ξ ε ιδ ικ ευ μ έν η σ ε επ ισ τη μ ο ν ικά θ έ μ α τα . Γι' α υ τ ό εδ ώ δ ε ν έ χ ο υ μ ε να κ ά ν ο υ μ ε μ ε τη ν απ όλαυση τη ς τ ρ ο ­ φ ή ς αλλά μ ε τη ν κ α τα ν ό η σ η τ ο υ μ η χ α ν ισ μ ο ύ και τ ο υ ρ ό λ ο υ τη ς και μ ε τ ο ν τρ ό π ο που μ π ο ρ εί να ω φ ελή σ ει τ ο ν άνθρ ω π ο . Ο ρ ό λ ο ς τω ν π ειρ α μ ά τω ν λο ιπ όν, όπω ς δ ηλώ νει η σ υ γ γ ρ α φ έα ς , είν α ι σ η μ α ­ ν τ ικ ό ς και γ ίνετα ι μ ε τη σ υ ν δ ρ ο μ ή ειδ ικ ώ ν επ ισ τη ­ μόνων.

Κώστας Σαμαρτζής Νηστίσιμα και γιορτινά και Μ εζέδ ες της ταβέρνας («Η Βιβλιοθήκη του Σεφ», 2003 και 2005) Δ ε ν είναι ανάγκη να είσ α ι « γ νω σ τό ς» και «δ ιά σ η ­ μ ο ς » για να γ ρ ά ψ εις βιβλία μ α γ ειρ ικ ή ς, π ρ έπ ει ό μω ς να έ χ ε ις τα λ έ ν το και α ίσ θ η σ η τ ο υ σ ω σ το ύ. Ε λκ υ σ τικ ο ί λο ιπ ό ν τίτλ ο ι, που α σ χ ο λ ο ύ ν τα ι με δ ύ ­ ο π ολύ σ η μ α ν τικ ές γ α σ τρ ο ν ο μ ικ έ ς π α ρ α δ ό σ εις ή θ ε σ μ ο ύ ς (νη σ τίσ ιμ η κ ο υ ζίν α - τ α β έ ρ ν α ) π ου σ ιγ άσιγά σ υ ρ ρ ικ νώ νο ν τα ι, αλλά μά λ λο ν α τ υ χ ε ίς σ τη ν ε κ τέ λ ε σ ή το υ ς . Κι απ ό τ ο υ ς δ ύ ο λείπ ει η αν αγ καία σ π ιρ τά δ α ή κ άπ οιο χ ιο ύ μ ο ρ , ενώ σ το δ ε ύ τ ε ρ ο υπ ά ρχ ει τ ο σ η μ α ν τικ ό τερ ο φ ά λ τσ ο , ύπ α ρξη κ ε φ α ­ λα ίω ν για είδ η φ α γ η τώ ν (κα να π έ, αυγά γ ε μ ισ τά , ντιπ λα χ ανικώ ν) και τ ε χ ν ικ έ ς π ου π ο τ έ δ ε ν υπ ήρ ­ ξα ν ή ε φ α ρ μ ό σ τη κ α ν σ ε α υ θ εν τικ ή , π α ρ α δ ο σ ια κή τα β έρ ν α .

Μιχάλης Π. Μαγουλάς, Η παραδοσιακή κουζίνα της Ιδάκης & Η κουζίνα της Αμοργού, των Μικρών Κυκλάδων και της Νάξου, ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις

Εστερ Νάχμαν 5 0 έξυ π νες μικρ ές συνταγές που σ ε ταξιδεύουν (Εκδόσεις Κέδρος)

Τέσσα Κύρου Από στοργή και χρώματα (Βιβλία Τερζόπουλος, 2006) Δ ύ ο βιβλία μαγ ειρ ικ ή ς γ ρ α μ μ ένα από γ υ να ίκες ελ ά ­ χ ισ τα γνω σ τές σ το γα σ τρ ο ν ο μ ικ ό κ α τεσ τη μ έν ο τη ς Ελλάδας. Κι όμω ς, δ ύ ο βιβλία τα ξιδ ιά ρ ικ α , γ εμ ά τα δ ρ ο σ ιά , νο σ ταλ γία και φ ρ εσ κ ά δ α . Υ π ο θέ τω ό τι το « σ ε τα ξιδ ε ύ ο υ ν » το υ βιβλίου τη ς κ υρ ία ς Ν ά χ μ α ν α ν α φ έρ ετα ι σ τη νο σ ταλ γία το υ π α ρ ελ θό ν το ς, τη ς γιαγιάς τη ς και τω ν δ ύ ο α κ ό μ η γυναικώ ν που μνη­ μ ο ν εύ ει σ τη ν αφ ιέρω σ ή της. Γιατί έχ ο υ μ ε να κ ά νο υ­ με μ ε πολύ ν ό σ τ ιμ ες σ υ ν τα γ ές τη ς π α ραδ ο σ ια κή ς ελ λην ική ς, ο ικ ο γ ε ν εια κ ή ς κ ο υ ζίν α ς, π α νέμ ο ρ φ α σ τη μ έν ες απ ό τις δ ρ ο σ ε ρ ό τα τε ς - σ χ ε δ ό ν π αιδικές, όπως και η ζω γρ αφ ιά το υ εξώ φ υ λλ ο υ - ζω γρ α φ ιές τη ς Μ ιμ ί Μ π ονά νου. Τ ο βιβλίο τη ς Τ έ σ σ α ς Κ ύ ρ ο υ (κα μ ία π ληρ ο φ ο ρ ία απ ό τη σ υγ γρ α φ έα για το ν ε α υ ­ τ ό τη ς) δ ια θ έ τε ι έν α άλλο ε ίδ ο ς φ ρ εσ κ ά δ α ς , α κ ό ­ μα πιο νο σ τα λ γικ ή ς κι α κ ό μ α πιο τα ξιδ ιά ρ ικ η ς , αλ­ λά μ ε μία απ ίσ τευτη α ίσ θ ησ η ευ α ισ θη σ ία ς, δ υ τικ ο ­ ευρ ω π αϊκής πιθανώ ς π ρ ο έλευ σ η ς -ό π ω ς και οι π ε­ ρ ισ σ ό τερ ες και πολύ ε ν δ ια φ έρ ο υ σ ες σ υν ταγ ές. Ε ξο μ ο λ ο γ η τικ ό σ χ εδ ό ν β ιβλίο, γ ε μ ά το ευ α ισ θη σ ία (κ εφ ά λα ια ο ν ο μ α ζό μ εν α « Α νά μ νη σ η » ) και μία αι­ σ θη τικ ή που σ ε εμ ά ς το υ ς μ εγ α λ ύ τερ ο υ ς θ α θ ύ μ ι­ ζ ε «ά ρ ω μ α » α κ μ ή ς τη ς Laura Ashley.

Jan TragerΣυνοδινού lain McIntosh, Ρετσέτες από τις σιόρες της Κεφαλονιάς, Προπομπός

Η ντίβα στην κουζίνα. Η άγνωστη συλλογή συνταγών της Μ αρίας Κάλλας (Εκδόσεις Αίολος, 2007) Ιδ ια ίτε ρ α π α ρ α π λα ν η τικό ς ο τίτ λ ο ς τ ο υ κ α λ ό γ ο υ ­ σ το υ α υ τ ο ύ και δ ια κ ρ ιτικ ο ύ β ιβ λ ίο υ . Γιατί φ υ σ ικ ά και δ ε ν π ρ ό κ ε ιτα ι για κα νέν α ε ίδ ο ς κ ο υ ζίν α ς τη ς π ρ ά γ μ α τι ν τίβ α ς τ ο υ λ υ ρ ικ ο ύ τ ρ α γ ο υ δ ιο ύ , μ ε τη μ υ θ ισ το ρ η μ α τικ ή ζω ή και τ ο ν π ρ ό ω ρ ο θ ά ν α το . Σ τ η ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα , έ χ ο υ μ ε π α ρ ά θ εσ η μ ερ ικ ώ ν απ ό τα φ α γ η τά που ά ρ εσ α ν σ τη μ εγάλη τ ρ α γ ο υ ­ δ ίσ τρ ια τη ς ό π ερ α ς - φ α γ η τ ά κ υρ ίω ς ιτα λική ς και γα λλικής π ρ ο έλευ σ η ς, που απ ολάμ βανε σ τα κ ο σ μ ι­ κά ε σ τια τό ρ ια τη ς επ ο χ ή ς τη ς. Τ ο βιβ λ ίο δ ια ν θ ί­ ζετ α ι μ ε αν α μ ν ή σ εις για τη ν Μ α ρ ία Κ ά λλ ας από αν­ θρ ώ π ους που τη ν γνώ ρ ιζα ν καλά ή απ ό ά λ λου ς σ η­ μ α ν τικ ο ύ ς α ν θρ ώ π ο υς που γν ώ ρ ισ ε.

Οι γεύσεις του Αιγαίου Στρατής Πανάγος Η ακαταμάχητη γοητεία της αρσενικής κουζίνας (Εκδόσεις Άγκυρα, 2007) Μ ά λ λ ο ν ό χ ι τη ς α ρ σ εν ικ ή ς κ ο υ ζίν α ς αλλά τη ς κ ο υ ­ ζίν α ς το υ Α ν α το λ ικ ο ύ Α ιγ α ίο υ , έτσ ι όπω ς τη ν α ν τι­ μ ετω π ίζει έν α ς πολύ ε ν δ ια φ έρ ω ν Μ υ τιλ η ν ιό ς. Για­ τ ί ένα απ ό τα μεγ άλα π ρ ο σ ό ντα τ ο υ βιβ λ ίο υ είναι οι σ υ χ ν ές και πολύ σ α φ ε ίς α ν α φ ο ρ ές τ ο υ σ υ γ γρ α -

φ έ α σ τη ν π α τρ ίδ α τ ο υ -π ο υ , για ό σ ο υ ς δ ε ν τ ο ξ έ ­ ρ ο υ ν , υ π ή ρ ξε επ ο χ ή π ου ή τα ν απ ό τα πιο α κ μ ά ζο ν τα μ έρ η τη ς Ε λλάδας. Ο ι α ν α φ ο ρ έ ς το υ Σ τ ρ α τή Π α νά γ ο υ , που ζει σ τη Μ υτιλ ήνη, σ τη μεγάλη πα­ ρ ά δ ο σ η τ ο υ τό π ο υ τ ο υ - τ ο ο ύ ζ ο Μ υ τ ιλ ή ν η ς - και σ τη ν π ο το π ο ιία Π ο ύ λ ο υ π α ρ ο υ σ ιά ζο υ ν πολύ μ ε ­ γά λο εν δ ια φ έ ρ ο ν .

Βασιλεία Λούβαρη-Γιαννέτσου Παραδοσιακά στοιχεία και γ εύ σ εις του Βορειοανατολικού Αιγαίου (Εκδόσεις Παπαζήση, 2006) Έ να βιβλ ίο που θα μ π ο ρ ο ύ σ ε να έχ ε ι ιδ ια ίτερ α μ ε ­ γά λο , λό γω τ ο υ α ν τικ ειμ έν ο υ τ ο υ , ε ν δ ια φ έ ρ ο ν , αν σ τη σ υ γ γρ α φ ή και σ τη ν π αραγω γή τ ο υ επ ικ ρ α το ύ ­ σ ε π ερ ισ σ ό τερ η π ρ ο σ ο χ ή και κ α λα ισ θη σ ία . Δ ε ν έχ ο υ ν , λό γ ο υ χ ά ρ η , κ α μ ία θ έ σ η οι μη ελ λη ν ικέ ς σ υ ν τα γ ές σ ε βιβ λ ίο με τ ό σ ο σ α φ ή τίτλ ο . Ό π ω ς επ ίσ η ς π ο τέ, αλλά πολύ π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο σ τις μ έ ρ ε ς μας, δ ε ν έ χ ε ι θ έ σ η η α ισ θ η τικ ή τω ν 7 0 ς π ου β ρ ί­ σ κ ε τα ι σ τα ό ρ ια τ ο υ κιτς.

ΆΒλες τοπικές κουζίνες Μιχάλης Π. Μαγουλάς Η παραδοσιακή κουζίνα της Ιδάκης, Η κουζίνα της Αμοργού, των Μικρών Κυκλάδων και της Νάξου (ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις, 2007)

jw ei ■

HHHHHHHHHi

Jan Trager-Συνοδινού - lain McIntosh, Ρετσέτες από τις σ ιό ρ ες της Κεφ αλονιάς

Τερζόπουλος

Γελντά Σεμάζ, Η Κωνσταντι­ νούπολη οτο τραπέζι οας ΜΙνωας

ό λ α - α π αρα ίτητα για τη ν α π οθησ αύρ ισ η τη ς μ α γ ει­ ρ ικ ή ς μας π α ρ ά δ ο σ η ς.

(Εκδόσεις Προπομπός, 2006)

Μαρία Καράμπελα Γεύσεις της λακωνικής γης

Οι μεσογειακές γεύσεις

(Εκδόσεις Πατάκη, 2005)

Γεύσεις Μ εσογείου

Μαίρη Σφακιανούδη-Λιοδήμου Γεύσεις από ρουμελιώτικη κουζίνα και Από την Πόλη έρχομαι και συνταγές σ α ς φέρνω

ΓελντάΣονμέζ Η Κωνσταντινούπολη στο τραπέζι σ α ς

(προσαρμογή: Χριστίνα Ελευθερίου, Βιβλία Τερζόπουλος, 2008)

(Εκδόσεις Μίνωας, 2005)

(Εκδόσεις Κέδρος, 2007)

Χαρίκλεια Βασιλείου Πηλιορείτικη κουζίνα (Εκδόσεις Κέδρος, 2005)

Δημήτρη Ρουαουνέλου Μυκονιάτικη μαγειρική (Εκδόσεις Ίνδικτος, 2001) Μ π ο ρ εί να μην έ χ ο υ ν γ ρ α φ τ ε ί απ ό ε π α γ γ ελ μ α τίες μ α γ είρ ο υ ς ή ε σ τ ιά τ ο ρ ε ς (ε κ τ ό ς απ ό τη ν Π η λιο ρ είτικ η κ ο υ ζ ίν α ), μ π ο ρ εί να υ π ά ρ χ ο υ ν εδ ώ κι ε κ ε ί α π ειρ ο ελ ά χ ισ τ ες και ελ α σ σ ό ν ες ε λ λ είψ εις , μπ ο ρ εί τις /τ ο υ ς σ υ γ γ ρ α φ είς να μη γν ω ρ ίζο υ ν ό σ ο ι γν ω ρ ί­ ζ ο υ ν τ ο υ ς « σ τ α ρ » τη ς μ α γ ειρ ικ ή ς (σ τ' α λ ή θ εια , έ χ ε ι κ α μ ιά σ ημ α σ ία ;) αλλά τ ο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν , η α γ ά ­ πη και τ ο π ά θ ο ς για τ ο α ν τικ ε ίμ ε ν ο π ου α ν απ τύσ ­ σ ο υ ν έδ ω σ ε βιβλία απ ο λα υ σ τικ ά και -π ά ν ω απ'

Δ ύ ο βιβλία μ α γ ειρ ικ ή ς και σ υνταγώ ν. Α π ό τ ο φω ς τη ς Μ εγ ά λ η ς Γ α λά ζιας (όπ ω ς α π ο κα λο ύ ν οι Γάλλοι τη Μ ε σ ό γ ε ιο ) μ έχ ρ ι τ ο ν ήλιο τη ς Π ό λ η ς , η απ ό­ σ τα σ η δ ε ν είν α ι π ρ α γ μ α τικά μ εγ άλη . Θ α τ ο δ ο ύ ­ με ό τα ν μ ε λ ε τή σ ο υ μ ε π ρ ο σ εκ τ ικ ά τις σ υ ν τα γ ές, που φ α ίνετα ι να δ ια τ ρ έ χ ε ι μία κ α τά πολύ κοινή ρ α χ ο κ ο κ α λ ιά - μ ε σ υ ν ισ τώ σ ες π ου ά λ λ ο τ ε π λησ ιά­ ζ ο υ ν η μία τη ν άλλη και ά λ λ ο τ ε α π ο μ α κ ρ ύ ν ο ντα ι. Ό σ ο ι δ εν είχ α ν μ έχ ρ ι τώ ρ α ε ν δ ια φ ε ρ θ ε ί ιδ ια ίτε ­ ρα για τ ο ν π ο λ ιτισ μ ό τ ο υ φ α γ η το ύ , θ α εκ π λα γο ύν μ ε τ ο βιβ λ ίο τη ς Γελν τά Σ ο ν μ έ ζ -δ ια π ισ τώ ν ο ν τ α ς για πρώ τη π ιθανώ ς φ ο ρ ά τις ο μ ο ιό τ η τ ε ς π ου πα­ ρ ο υ σ ιά ζε ι η ελ λην ική κ ο υ ζίν α μ ε εκ είν η τω ν γ ε ιτ ό ­ νω ν μας. Χ α ιρ ό μ α σ τ ε ιδ ια ίτε ρ α που οι κ υ ρ ίες που α ν α κ α τεύ τη κ α ν μ ε τα βιβλία α υ τ ά δ ε ν είν α ι, ο ύ τ ε η Ε λληνίδα ο ύ τ ε η Τ ο υ ρ κ ά λ α , σ τη χ ώ ρ α το υ ς « δ ιά ­ σ η μ ες » . Είναι ό μ ω ς γ ν ω σ τές για τη σ ο β α ρ ό τη τ α

τη ς δ ο υ λ ε ιά ς τ ο υ ς και τη ν π ρ αγ ματική λ α τρ εία τ ο υ ς π ρ ο ς τη ν κ ο υ ζίν α .

Το πνεύμα και ο στοχασμός Αθηναίου ΒορΒορυγμοί (Εκδόσεις Πατάκη, 2007)

Επίκουρος Κριτική του Γευστικού Λόγου (Εκδόσεις Κέδρος, 2006)

ψ ο υ μ ε τ ο π λ ή θο ς τω ν δ εσ μ ώ ν π ου έ χ ο υ ν η κ ο υ ­ ζίν α και τ ο φ α γ η τό μ ε τη ν ισ το ρ ία , τ ο ν π ο λ ιτισ μ ό και τ ο σ το χ α σ μ ό . Α π ο λα υ σ τικ ές δ ιελ εύ σ εις και π ε­ ρ ά σ μ α τα απ ό τη νεα ν ικ ή σ π ιρ τά δ α και φ ρ εσ κ ά δ α τη ς Βίβιαν Ε υ θυ μ ιο π ο ύ λ ο υ (« Α θ ή ν α ιο ς » ) σ το κ ρ ι­ τ ικ ό π ν εύμα το υ «Ε π ίκ ο υ ρ ο υ » κι απ ό ε κ ε ί έν α τα ξιδ ά κ ι σ τα λο γοπ α ίγν ια, τ ο υ ς ιλ α ρ ο ύ ς σ υ ν ειρ μ ο ύ ς και τη β α θ ιά π α ιδ εία (γ α σ τρ ο ν ο μ ικ ή και μη) και α τ έλ ειω τη σ ειρ ά εν δ ια φ ερ ό ν τω ν και γνώ σ εω ν το υ μ εγ α λ ύ τερ ο υ σ τη ν ηλικία απ ό τ ο υ ς τ ρ ε ις , το υ «Α π ίκ ιο υ» . Μ α κ ά ρ ι να εκ δ ίδ ο ν τα ν π ερ ισ σ ό τερ α βι­ βλία π ου να έδ ε ιχ ν α ν π ρ ος α υ τή ν τη δ ιά σ τα σ η το υ α ν τικ ειμ έν ο υ « κ ο υ ζίν α » και « α π ό λ α υ σ η » τ ο υ φ α ­ γη το ύ .

Γιάννης Ευοταθιάδης Απίκιος Απαντα (Όλα τα βιβλία του Απίκιου στις εκδόσεις Μελάνι) Π λ αν ιόνται ό σ ο ι α κ ό μ α α ν θ ίσ τα ν τα ι σ ε μία π ερ ιο ­ ρ ισ μ έν α « θ ρ ε π τικ ή » και δ ε υ τ έ ρ α ς κλά σ εω ς (απ ό άπ οψ η π ο λ ιτισ μ ική ς σ π ο υ δ α ιό τη τα ς ) δ ιά σ τα σ η τ ο υ φ α γ η το ύ . Τ ο π ερ ιο ρ ίζο υ ν , τι κ ρ ίμ α , σ τα σ τ ε ­ νά ό ρ ια τ ο υ κ ο ρ ε σ μ ο ύ τη ς π είνας. Η Ε λλάδα μπ ο­ ρ ε ί να ε ίχ ε επί σ ειρ ά ετώ ν ά λ λες π ρ ο τε ρ α ιό τ η τε ς και α ν ά γ κες, αλλά τώ ρ α ε ίμ α σ τ ε πια μακ ρ ιά από ε κ ε ίν ε ς τις επ ο χ ές -ε υ τ υ χ ώ ς ! Κ α θώ ς σ χ ε δ ό ν κ α ­ ν ε ίς δ ε ν α ισ θ ά ν ετα ι ντροπ ή να δ ηλώ νει ευ θ α ρ σ ώ ς ό τι το υ α ρ έσ ει τ ο φ α γ η τό (κα ι τ ο κ ρ α σ ί!), είναι π ο­ λύ εν δ ια φ έ ρ ο ν να π λ η σ ιά σ ο υ μ ε τη σ κ έ ψ η και τ ο π νεύμα τω ν τρ ιώ ν σ υ γ γ ρ α φ έω ν και να αν α κ α λύ -

Ειδικές γεύσεις Σοκολάτα, η 0εϊκή τέρψη (άγνωστου συγγραφέα, Εκδόσεις NGV) Μ ό ν ο και μ ό ν ο γ ια τί α σ χ ο λ είτα ι μ ε τ ο πιο η δ ο ν ι­ κ ό και α ισ θ η σ ια κ ό γ α σ τρ ο ν ο μ ικ ό π ρ ο ϊό ν που π ρ οσ φ έ ρ θ η κ ε π ο τ έ σ το ν ά νθρ ω π ο , τη σ ο κ ο λ ά τ α . Λ ε ς όμω ς και ο χ ρ ό ν ο ς σ τα μ ά τη σ ε σ τα 70 ς, που βιβλία τ έ τ ο ιο υ ε ίδ ο υ ς και α ισ θ η τικ ή ς γ έ μ ιζα ν τα ρ ά φ ια τω ν σ ύ ν θ ετω ν τω ν ευρ ω π αϊκώ ν σ αλονιώ ν. Ο ι σ υ ­ ν τ α γ ές που δ ίνο ντα ι κ ά π ο τε θε ω ρ ο ύ ν τ α ν μ ο ν τ έ ρ ­ ν ε ς, σ ή μ ερ α ό μ ω ς μ ε ρ ικ ο ί τις θ ε ω ρ ο ύ ν κ ο ιν ό τ ο ­ π ες κι α κ ό μ η π ερ ισ σ ό τερ ο ι ξε π ε ρ α σ μ έ ν ε ς .

Ο φτωχός συγγενής: το κρασί Tom Standage Η ιστορία του κόσμου σ ε 6 ποτήρια (Εκδόσεις Κέδρος, 2006)

Ο ίνος: Πολιτισμός και κοινωνία (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 2006)

Τζόναβαν Ρέι Ο λα για το κρασί (Εκδόσεις Ψυχογιός, 2007)

Κωνσταντίνοι; Λαζαράκηι; Τα ελληνικά κρασιά (Εκδόσεις Ψίχαλου, 2006)

Ο φ τω χ ό ς σ υ γ γεν ή ς π ρ άγ ματι, με τις λ ιγ ό τ ε ρ ε ς α ρ ιθ μ η τικ ά και εν δ ε χ ο μ έ ν ω ς και πιο ά τ υ χ ε ς και α π ρ ό σ εκ τες ε κ δ ό σ ε ις , αλλά όχ ι π τω χ ο π ρ ό δ ρ ο μος. Α κ ό μ α κι αν σ τη χ ώ ρ α μας ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ μ ε να μιλ ά μ ε για «κ ρ α σ ά κ ι» (κα ι σ ε εσ τια τό ρ ια !), α κ ό ­ μα κι αν δ ε ν τ ο α ν τιμ ε τω π ίζο υ μ ε μ ε τ ό σ ο ε ν θ ο υ ­ σ ια σ μ ό (απ ό φ ό β ο , ά ρ α γ ε, ή απ ό άγνοια;), τ ο κ ρ α ­ σ ί δ ε ν π ρ ό κ ε ιτα ι π ο τ έ να γίνει π τω χ ο π ρ ό δ ρ ο μ ο ς. Γι' α υ τό και χ α ιρ ό μ α σ τ ε μ ε τη σ ο β α ρ ό τη τα τω ν α ρ ­ χα ιο λ ό γω ν (κα ι φ αν ατικώ ν οιν ο φ ίλ ω ν) που ε τ ο ίμ α ­ σ αν τ ο ν τ ό μ ο τ ο υ Ε θν ικο ύ Ιδ ρ ύ μ α το ς Ε ρευνώ ν ή, σ ε μ ικ ρ ό τ ε ρ ο β α θ μ ό , με τη ν ιδ έα τ ο υ β ρ ετα ν ο ύ

rSSGBEI

Τζόναβαν Ρέι,

Κωνσταντίνος Λαζαράκης, Τα ελληνικά

Ψυχογιός

Ψίχαλος

σ υ γ γ ρ α φ έα να δ ει τ ο υ ς αν θρ ώ π ινους π ο λ ιτισ μ ο ύ ς μ έσ α απ ό τη ν εμ φ ά ν ισ η και τη ν εγ γρ α φ ή σ τη ν κ α ­ θ η μ ε ρ ιν ό τη τ α σ ημ α ν τικ ώ ν και κ α θ ο ρ ισ τικ ώ ν π οΣ τ ε ν ο χ ω ρ ιό μ α σ τε ό μω ς ιδ ια ίτερ α και για λίγο θ υ ­ μώ σ α με έ ν το ν α απ ό τη ν α π ρ ο σ εξία σ τα άλλα δ ύ ο βιβλία. Δ ε ν φ τά ν ει που λ είπ ο υ ν δ ρ α μ α τικ ά ε ν η μ ε ­ ρ ω τικές, ε κ π α ιδ ευ τικ ές και π ο λ ιτισ τικ ές εκ δ ό σ ε ις για τ ο κ ρ α σ ί... έ χ ο υ μ ε και δ ύ ο ε κ δ ό σ ε ις που δ εν είναι και ό,τι τ ο κ α λ ύ τερ ο . Ενώ, για π α ρ ά δ ειγμ α , τ ο βιβ λ ίο τ ο υ Τ ζ ό ν α θ α ν Ρέι είν α ι ιδ ια ίτερ α κ α λ α ίσ θ η ­ τ ο και φ ρ ο ν τισ μ έ ν ο , μ ε θα υ μ ά σ ια μ ετ ά φ ρ α σ η και επ ιμ έλεια και έ ξ ο χ ε ς φ ω το γ ρ α φ ίες, δ ε ν είναι η κ α ­ λ ύ τερ η επ ιλογή για τ ο υ ς α ρ χ ά ρ ιο υ ς ο ιν ό φ ιλ ο υ ς. Έ χ ει α ρ κ ε τ έ ς α ν α κ ρ ίβ ειες , κά π ο ιες π α ρ ω χ η μ ένες π λ η ρ ο φ ο ρ ίες και μ ερ ικ ά «φ α λ τ σ ά κ ια » , ενώ οι σ υ ­ σ τά σ ε ις τ ο υ δ ε ν είν α ι και ό ,τι τ ο κ α λ ύ τερ ο . Τ ο βι­ β λίο τ ο υ Κ ω νσ τα ντίνο υ Λ α ζα ρ ά κ η σ τά θ η κ ε α κ ό ­ μα πιο ά τυ χ ο : κ α θ ό λ ο υ ελ κ υ σ τ ικ ή εμ φ ά ν ισ η , μάλ­ λο ν δ ε ύ τ ε ρ η ς π ο ιό τη τα ς χ α ρ τί, μ ετ ά φ ρ α σ η που δ είχ ν ε ι ό τι τ ο π ρόσ ω π ο π ου τη ν α ν έλ α β ε δ ε ν ε ί­ χ ε τη ν π α ρ α μ ικρ ή σ χ έσ η μ ε τ ο κ ρ α σ ί, τ ο υ ς «κ ώ ­ δ ικ ε ς » και τη ν ο ρ ο λ ο γ ία τ ο υ . Κι έτσ ι, τ ο α ρ τ ιό τ ε ­ ρ ο π ιθανώ ς και πιο π λ ή ρ ες σ το π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ό το υ εν η μ ερ ω τικ ό βιβ λ ίο που γ ρ ά φ τ η κ ε π ο τέ για τα ε λ ­ ληνικά κ ρασ ιά δ εν θα μπ ο ρ έσ ει π ο τέ να π α ίξει σ τη μ ετά φ ρ α σ ή τ ο υ σ τα ελ λην ικά τ ο ρ ό λ ο που δ ικ α ιω ­ μα τικά το υ α ξ ίζ ε ι.

Ο Αλέξανδρος Σακκάς είναι γευσιγνώστης

Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Σ ΓΙΩ ΤΗ Σ

■’ 1 ΝΟΣΤΙΜΟΝ Ν ΗΣΤΙΣΙΜ Ο Ν

#

,

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΑΛΟΥ

κ ρ α σ ί

y e u o e i s

ΓΡΑΦΕΙΑ: Ερεσού 2 3 & Χαρ. Τρικούπ η, Αθήνα 1 0 6 8 0 - Τηλ.: 2 1 0 3 6 2 5 1 0 0 ΚΕΝΤΡΙΚΟ: Χαρ. Τρικούπη 3 3 & Ν α υαρ ίνου (έναντι Χ η μ είο υ ], 1 0 6 81 Αθήνα Τηλ.: 2 1 0 3 8 2 7 2 7 8 & 2 1 0 3 3 01 111 - F a x :2 1 0 3 8 3 4 2 5 4 ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑ: Π εσ μ α ζό γ λ ο υ 5 (Στοά του Β ιβ λ ίο υ ) 1 0 4 6 4 Αθήνα - Tnfl.: 2 1 0 32 11 3 0 5 E-m ail: in fo @ p s ih a lo s .g r

■ W W W.pSlhal0S.gr

Σ τέφ ανος Μ. Διαμαντής

Ελένη Χαρατσή-Γιωτάκη

Τα μανιτάρια στην ελληνική κουζίνα

Συνταγές και διαιτολόγια για υγιεινή διατροφή

Γλυκά κουταλιού σε ασημένιο δίσκο και... λικέρ

Εκδόσεις Ίων, 2006 σελ. 324, τιμή: 30,00 ευρώ

Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2007 σελ. 350, τιμή: 32,00 ευρώ

Εκδόσεις Προπομπός, 2004 σελ. 119, τιμή: 17,00 ευρώ

Σ τ έ φ α ν ο ς Δ ια μ α ν τή ς , δ α ­ σ ο λό γο ς και ερ ευ ν η τή ς το υ Ιν σ τιτο ύ το υ Δ α σ ικώ ν Ε ρευνώ ν Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η ς , λ ά τρ η ς τω ν μανιτα ριώ ν, σ υ ν θ έ τε ι σ τη ν π α ρ ο ύσ α έκ δ ο σ η έν α βιβ λ ίο μ α γ ειρ ικ ή ς, έ ρ ε υ ν α ς και ε κ τ ε ν ο ύ ς π α ρ ο υ σ ία ­ σ ης τη ς εκ λ ε κ τ ή ς α υ τή ς τρ ο φ ή ς . Θ ρ ε π τικ ά , μ ε χ α μ η λ ή π ε ρ ιε κ τι­ κ ό τη τα σ ε λίπη, τα μ α ν ιτά ρ ια θ ε ­ ω ρ ο ύν τα ι τ ρ ο φ ή μ α κ ρ ο ζω ία ς. Κι όμω ς, σ τη ν Ελλάδα οι τρ ό π ο ι μα­ γ ε ιρ έ μ α τ ο ς το υ ς είν α ι π ολύ π ε­ ρ ιο ρ ισ μ έν ο ι και η τιμ ή το υ ς ιδ ια ί­ τ ε ρ α χ α μ η λ ή . Τ ο π α ρ ό ν βιβλ ίο μάς π ρ ο σ φ έρ ε ι χ ρ ή σ ιμ ες π λ ηρο­ φ ο ρ ίε ς για τα είδ η το υ ς , τα μ έ ­ ρη που α ν απ τύσ σ οντα ι, το υ ς κιν­ δ ύ ν ο υ ς που κ ρ ύ β ο υ ν , π α ράλ λη­ λα μ ε 2 8 0 σ υ ν τα γ ές μ α γ ε ιρ έ μ α ­ τ ο ς τ ο υ ξ ε χ ω ρ ισ τ ο ύ α υ τ ο ύ κ α ρ ­ πού. [Κ. Π.]

ο π α ρ ό ν β ιβ λ ίο α π ο τελ εί έ ­ να ν ε κ λ α ϊκ ε υ μ έ ν ο ο δ η γ ό υ­ γ ιειν ή ς δ ια τ ρ ο φ ή ς π ου επ ιχ ε ιρ εί να κ α τευ θ ύ ν ει τη δ ια τ ρ ο φ ικ ή σ υ ­ ν ε ίδ η σ η τω ν ανθρώ π ω ν σ τη μ ε ­ σ ο γ ε ια κ ή ελλη ν ική κ ο υ ζίν α τη ς δ ε κ α ε τ ία ς τ ο υ 19 6 0 , η ο π οία θ ε ­ ω ρ είτα ι η ιδ ανική δ ία ιτα και κ υ ­ ρ ίω ς η ιδ αν ικ ή δ ια τ ρ ο φ ή για δ ια ­ β η τικ ο ύ ς, π ριν γίνει φ υ σ ικ ά α ι­ σ θη τή η π α ρ έμ β α σ η τω ν δ υ τικ ώ ν σ υ ν η θειώ ν. Π α ρ ά λ λ η λ α , π ρ ο τείνο ντα ι η μ ερ ή σ ια δ ια ιτο λ ό γ ια που σ υ ν δ υ ά ζο υ ν τη ν απ όλαυ σ η με τη ν επ ιλογή σ ω σ τώ ν τρ ο φ ώ ν και θ ε ρ α π ευ τικ ώ ν σ υ σ τα τικ ώ ν . Έ νας π ο λ ύ τιμ ο ς και χ ρ η σ τ ικ ό ς ο δ η γ ό ς για όλη τη ν ο ικ ο γ έ ν εια , που μπο­ ρ ε ί να π ρ ο φ υ λ ά ξει τη ν υγ εία μας.

λυ κά τ ο υ κ ο υ τα λ ιο ύ , φ τ ια γ μ έ ­ να μ ε μ ερ ά κ ι και κ έφ ι, χ ω ρ ίς σ υ ν τη ρ η τικ ά ή χ η μ ικ ά π ρ ό σ θ ετα , που θ υ μ ίζ ο υ ν σ ε ό λ ο υ ς τη για ­ γιά... Τ α γλυκά τ ο υ κ ο υ τα λ ιο ύ είν α ι σ ε ό λ ο υ ς πολύ γνω σ τά και δ ια δ ε δ ο ­ μέν α ως τα γλ υκ ά τη ς φ ιλ ο ξ ε ­ νίας. Η Ε υ δ ο κία Π α τσ ιλ ιν ά κ ο υ , γνω σ τή σ υ γ γ ρ α φ έα ς βιβλίω ν μ α ­ γ ε ιρ ικ ή ς , π α ρ ο υ σ ιά ζει σ υ ν τα γ ές π ο υ α π ο τε λ ο ύ ν π ε ιρ α μ α τικ ά α π ο τελ έσ μ α τα 2 5 χρόν ω ν . Μ α ς απ οκα λύπ τει τα μ ο ν α δ ικ ά μ υ σ τι­ κά τη ς για τ ο δ έ σ ιμ ο τ ο υ σ ιρ ο ­ π ιού, για τη δ ια τή ρ η σ η τω ν χ ρ ω ­ μάτω ν και τω ν ο σ μ ώ ν και κ υρίω ς τη ν τεχ ν ικ ή τη ς π ρ ο κ ε ιμ έν ο υ να μην α λ λ ο ιω θ ε ί τ ο μ ο ν α δ ικ ό άρ ω ­ μα και η γ ε ύ σ η τω ν π α ρ α δ ο σ ια ­ κώ ν και αγαπ ημ ένω ν γλυκώ ν.

Ο

Ευδοκία Πατσιλινάκου-Χααάνη

Τ

E o u ria M n o ^ n

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ

Παράδοση Annvu/v______

[Κ. Π.]

Γ

[Κ. Π.]

Θανάσης Σκούρας

Θεόδωρος Παγιατάκης Αναστάσιος Πρωτοψάλτης

Νίκη Μ ηταρέα

Light γλυκά

Η κορυφαία ελληνική μαγειρική

Εκδόσεις Le Monde, 2005 σελ. 165, τιμή: 24,00 ευρώ

Εμπειρία Εκδοτική, 2005 σελ. 288, τιμή: 49,00 ευρώ

χ ρ ή σ η τ ο υ κ ρ α σ ιο ύ σ τη μ α ­ γ ε ιρ ικ ή ε ίν α ι π α ν ά ρ χ α ια , ίσω ς απ ό τις π ρ ώ τες γ α σ τρ ο ν ο ­ μ ικ ές ε φ ε υ ρ έ σ ε ις τ ο υ α ν θ ρ ώ ­ π ου, Η Ν ίκ η Μ η τα ρ έ α , σ το πρώ­ τ ο τη ς βιβ λ ίο , π α ρ ο υ σ ιά ζει 80 σ υ ν τα γ ές π ου π ερ ιλ α μ β ά ν ο υ ν τ ο κ ρ α σ ί ως απ λό αλλά π ρ ω τεύ ο ν υλ ικό μ α γ ειρ ικ ή ς. Ο ι μ ο ν α δ ικ ο ί σ υ ν δ υ α σ μ ο ί μ α γ ε ιρ έ μ α τ ο ς που π ρ ο τ ε ίν ο ν τ α ι, κ α τ α ν ο η τ ο ί και π ρ ο σ ιτο ί α κ ό μ α και σ το υ ς πιο α δ α ε ίς , και οι π λ ο ύ σ ιες π λ η ρ ο ­ φ ο ρ ίε ς π ου π α ρ έχ ει για τ ο κ ρ α ­ σί, τα ε ίδ η τ ο υ , τα π ο τή ρ ια το υ , τ ο ν τρ ό π ο σ ερ β ιρ ίσ μ α το ς το υ , κ α θ ισ τ ο ύ ν τ ο βιβ λ ίο α υ τ ό έν α α ­ π α ρ α ίτη το ε ρ γ α λ ε ίο για ε ρ α σ ιτ έ ­ χ ν ες π ου επ ιχ ε ιρ ο ύ ν να γ ίνο υ ν ε π ίδ ο ξ ο ι μ ά γ ειρ ες.

ο π α ρόν βιβλ ίο π ερ ιλ αμβάν ει π ρ ο τά σ εις για lig ht γλυκά, π α ρ α σ κ ε υ α σ μ έ ν α μ ε υ γ ιε ιν έ ς π ρ ώ τες ύ λ ες, π ου σ υ ν δ υ ά ζο υ ν τη σ τιγ μ ή τη ς α π όλαυ σ η ς μ ε α υ ­ τή ν τη ς δ η μ ιο υ ρ γ ία ς . Ο ι δ ύ ο έ μ π ε ιρ ο ι α ρ χ ιζ α χ α ρ ο π λ ά σ τ ε ς σ υ γ γ ρ α φ είς , σ ε σ υ ν ερ γ α σ ία μ ε έγ κ ρ ιτη δ ια τ ρ ο φ ο λ ό γ ο , π α ρ ο υ ­ σ ιά ζ ο υ ν έξυ π ν ο υ ς τρ ό π ο υ ς για τη δ η μ ιο υ ρ γ ία μ ο ν α δ ικ ώ ν λ ιχ ο υ ­ δ ιώ ν, που θα ικ α ν ο π ο ιή σ ο υ ν τη ν επ ιθυ μ ία μας για κ ά τι γ λ υ κ ό , πα­ ρ άλληλα ό μω ς θα μας π ρ ο φ υ λά ξ ο υ ν από τα α ν επ ιθ ύ μ η τα λιπαρά και τις π ε ρ ιττ έ ς θ ε ρ μ ίδ ε ς , α φ ο ύ τα β ασ ικά σ υ σ τα τικ ά π ου απ αι­ το ύ ν τα ι για τη ν π α ρ α σ κ ευ ή τω ν γλυκώ ν α ν τικ α θ ίσ τα ν τα ι απ ό τις light ε κ δ ο χ έ ς το υ ς .

[Κ. Π.]

[Κ. Π.]

να β ιβ λ ίο μ α γ ειρ ικ ή ς μ ε σ υ ­ ν τ α γ έ ς ελ λ η ν ικ ή ς κ ο υ ζίν α ς απ ό τ ο ν α ρ χ ιμ ά γ ειρ α τη ς Π ρ ο ε ­ δ ρ ία ς τη ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς και το μ ο ν α δ ικ ό ελ λ η ν ικ ό μ έλ ο ς το υ π α γκ ό σ μ ιο υ club α ρ χ ιμ α γ είρ ω ν π ρ ο σ ω π ικ ο τ ή τω ν « C lu b des C he fs des C he fs» , Θ α ν ά σ η Σ κ ο ύ ­ ρ α. Ο Θ α ν ά σ η ς Σ κ ο ύ ρ α ς σ τη ν ε ν λό γω έ κ δ ο σ η κ α τα γ ρ ά φ ει ε λ ­ λ η ν ικ ές π α ρ α δ ο σ ια κ ές σ υ ν τα γ ές απ ό όλ α τα γ εω γ ρ α φ ικά δ ια μ ε ρ ί­ σ μ α τα τη ς Ε λλάδ ας, π ρ ο κ ε ιμ έ νο υ να π α ρ ο υ σ ιά σ ει έν α μ έ ρ ο ς απ ό τη ν π ο λ ιτισ μ ική μας κ ο υ λ ­ τ ο ύ ρ α και τη ν ελ λην ική γ α σ τ ρ ο ­ ν ο μ ία , τη β α σ ισ μ ένη σ ε τοπ ικά π ρ ο ϊό ν τα . Σ α λ ά τ ες , μ ε ζ έ δ ε ς , λ α ­ δ ε ρ ά , π ίτες, ζυ μ α ρ ικ ά , σ ο ύπ ες, ψ ά ρ ια , π ο υ λ ερ ικ ά , κ ρ έ α τα και, τ έ λ ο ς , επ ιδό ρ π ια σ υ ν θ έ το υ ν τη ν κ ο ρ υ φ α ία ελλη ν ική μ α γ ειρ ικ ή .

Οινομαγειρέματα Ελληνικά Γράμματα, 2005 σελ. 216, τιμή: 24,90 ευρώ

Η

Τ

Ε

[Κ. Π.]

Βίκυ Σμυρλή

Ταξιδιώτης \ί.λ λ η ν ικ ά \

Κουζίνα

Γαστρονομική περιήγηση σε 12 χώρες

Σοφία Α. Σουλή

Λευτέρης Λαζάρου Νταϊάνα Κόχυλα

Γεύσεις Ελλήνων Εκδόσεις Ψύχαλος, 2004 σελ. 188, τιμή: 26,00 ευρώ

Παναγιώτης Κουμεντάκης

Υγεία για ό λου ς με σωστή διατροφή

Βαρούλκο Ελληνικά Γράμματα, 2006 σελ. 216, τιμή: 40,00 ευρώ

ο ια ήτα ν τα φ α γ η τά και οι δ ια τ ρ ο φ ικ έ ς σ υ ν ή ­ θ ε ιε ς τω ν α ρ χ α ίω ν Ελλήνων; Π ό σ ε ς φ ο ρ έ ς τη μ έρ α έτρ ω γ αν ; Π ώ ς λ ε ιτ ο υ ρ γ ο ύ ­ σ α ν τα ν ο ικ ο κ υ ρ ιά το υ ς ; Π ο ιε ς ή τα ν οι α π ο λα υ σ τικ ές λ ιχ ο υ δ ιέ ς τ ο υ ς ; Υ π ή ρ χ α ν ο ρ ε κ τ ικ ά και κύρ ια πιάτα; Ο ι Γεΰσε/ς Ε λλή νω ν είν α ι έν α βι­ β λ ίο μ α γ ειρ ικ ή ς που έ χ ε ι σ κο π ό να μας φ έ ρ ε ι σ ε επ α­ φ ή μ ε τη ν α ρ χ α ία ελληνική κ ο υ ζίν α , ό σ ο α υ τ ό φ υσ ικ ά είν α ι ε φ ικ τ ό μ ετ ά τη ν π ά ρ ο ­ δ ο 25 αιώνω ν, και να μας α π ο δ ε ίξε ι ό τι τα φ α γ η τά α υ ­ τά είν α ι ε ξίσ ο υ εύ κ ο λ ο να μ α γ ε ιρ ε υ το ύ ν και σ ή μ ερ α .

Π

[Κ. Π.]

Σκίτσα: Κώστας Μητράπουλος Εκδόσεις Κουκίδα, 2006 σελ. 712, τιμή: 30 ευρώ

ε τ ο β ιβ λ ίο α υ τ ό ο Λ ευ τέρ η ς Λ α ζά ρ ο υ , ιδ ιο κ τ ή τ η ς τ ο υ « Β α ρ ο ύ λ ­ κ ο υ » , γ ιο ρ τ ά ζε ι τη ν ε ικ ο σ α ­ ετή π ο ρ εία εν ό ς απ ό τα πιο γνω σ τά εσ τια τό ρ ια τη ς Α θ ή ­ να ς. Ο ίδ ιο ς ξ ε κ ίν η σ ε ως έν α ς απ λός μ ά γ ειρ α ς από έν α μα γ α ζά κι τ ο υ Π ειρ α ιά και κ α τ έ κ τ η σ ε τη ν κ ο ρ υ φ ή τη ς μ α γ ειρ ικ ή ς τέχ ν η ς , απ ο­ λ α μ β ά ν ο ν τα ς π λ έο ν δ ιεθ ν ή αναγνώ ρισ η για τη ν τέχ ν η και τη ν τεχ ν ικ ή τ ο υ και έ χ ο ­ ν τα ς σ το ε ν ε ρ γ η τικ ό τ ο υ τη β ρ ά β ευ σ η μ ε έν α α σ τέ ρ ι M ich e lin , αλλά και τη ν κ α θ η ­ μ ερ ινή επ ιβ ρ ά β ευ σ η τω ν πι­ σ τώ ν π ελατώ ν. Λ ά τ ρ η ς και γν ώ σ της τω ν θα λα σ σ ινώ ν , μας π ρ ο τείν ει α π λές σ υ ν τα ­ γ έ ς που μπ ο ρ ο ύν να δ ιε υ ρ ύ ­ νο υ ν τ ο υ ς ο ρ ίζ ο ν τ ε ς τη ς μ α ­ γ ε ιρ ικ ή ς μ α ς ικ α ν ό τη τα ς.

Μ

[Κ. Γ).]

υγ ιειν ισ τή ς δ ια τ ρ ο φ ο λ ό γ ο ς Π α ναγ ιώ ­ τη ς Κ ο υ μ εν τ ά κ η ς , με τη ν ο γκώ δη α υ ­ τή «Β ίβ λ ο τη ς υ γ ιειν ή ς δ ια τ ρ ο φ ή ς » π ρ ο ­ τρ έπ ει τ ο ν αναγνώ στη να α ν α ρ ω τη θ εί για τη μ έχ ρ ι σ ή μ ερ α δ ια τ ρ ο φ ικ ή σ υ μ π ερ ιφ ο ­ ρ ά τ ο υ . Κ ι α φ ο ύ π ρ ο β λ η μ α τισ τεί, να απ ο­ φ α σ ίσ ει, να κ ιν η τ ο π ο ιη θ εί για να π ρ ο σ τα ­ τέ ψ ε ι τ η ν υ γ εία το υ . Πώ ς; Μ ε απλά, φ υ σ ι­ κά μέσ α , που π ρ ο ά γ ο υν τη ν υγ εία και π ρ ο­ σ τα τ ε ύ ο υ ν τ ο π ερ ιβά λλ ον, ξεκ ιν ώ ν τα ς από τ η ν κ α θ η μ ε ρ ιν ή δ ια τ ρ ο φ ή . Π ε π εισ μ έν ο ς πως μ ε τ η ν αλλαγή τ ο υ τρ ό π ο υ ζω ής και δ ια τ ρ ο φ ή ς ό χ ι μ ό ν ο ν μ π ο ρ εί να β ελ τιω θ εί αλλά και να α ν α κ τη θ ε ί η ανθρώ π ινη υγ εία , ο σ υ γ γ ρ α φ έα ς , α φ ο ύ φ έ ρ ε ι σ ε επ α φ ή τ ο ν αναγνώ στη μ ε τις α ρ χ έ ς τη ς δ ια τ ρ ο φ ικ ή ς - ο ικ ο λ ο γ ικ ή ς ια τρ ικ ή ς, α ν α λ ύ ει δ ιά μ α ­ κρώ ν τις « α ρ ε τ έ ς » και τα π λ εο ν ε κ τή μ α τα τω ν ε κ ά σ τ ο τ ε φ υσ ικ ώ ν τρ ο φ ώ ν . Κ α θώ ς η υγιεινή δ ια τ ρ ο φ ή δ ε ν σ υ ν δ έε τα ι... αν α γ κα ­ σ τικ ά μ ε τ ο ά γ ε υ σ το φ α γ η τό , ο αναγνώ ­ σ τη ς σ το τ έ λ ο ς το υ βιβ λ ίο υ θ α β ρ ει δ ε κ ά ­ δ ε ς γ ε υ σ τ ικ ό τ α τ ε ς σ υ ν τα γ ές για τη δ η ­ μ ιο υ ρ γ ία εν ό ς ο λ ο κ λ η ρ ω μ έν ο υ φ υ σ ικ ο ύ μ εν ο ύ , κ α θώ ς και σ υ μ β ο υ λ ές για τ ο ν υ γ ιει­ ν ό τρ ό π ο μ α γ ειρ ικ ή ς - α φ ο ύ και α υ τ ό ς ο π α ρ ά γ ο ντα ς π α ίζει σ η μ α ν τικ ό ρ ό λ ο σ τη ν ανθρ ώ π ινη ε υ ε ξ ία . [Σ. κ .]

Ο

i-tnfm niKo

ro u ε ρ ω τ ε υ μ έ ν ο υ Μ ά γ ε ιρ α

"Ρ ετσ έτες από τις Σ ιό ρ ες της Κ εφαλονιάς" Κεφαλλονίτικες Συνταγές JAN TRAGER-SYNODINOS - IAIN Κ. MCINTOSH 978-960-7860-59-4 24,00

"Recipes from C ephalonia" The Siora's Cookbook JAN TRAGER-SYNODINOS - IAIN K. MCINTOSH 978-960-7860-56-X 24,

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ

"Εστιατόριο" Οργάνωση - Λειτουργία -Τεχνική Ελεγχος - Κοστολόγηση ΚΩΣΤΑΣ ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ 97 8-960-7860-18-7 18,40

“ Ε παγγελματική ΚουζίναΓ ενικές Α ρχές Μ α γειρ ική ς ' ΚΩΣΤΑΣ ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ ΛΕΥΤ. ΚΟΥΤΣΙΜΑΝΗΣ 97 8-9 60-7860-36-5 31,:

Τ: 210 52 45 264, F: 210 5245 246, Ε: p ro p o b o s @ p ro p o b o s .g ' w w w .p r o p o b o s .g r

"Σαλάτες μ ε γεύσεις ελληνικές" ΕΥΔ. ΠΑΤΣΙΛΙΝΑΚΟΥ 978-960-7860-42-Χ

Εκδόσεις

ΠΡΟΠΟΜΠΟΣ

Πέρσα Κουμούτση

Ένα απόγευμα συντροφιά με

τον Αλέξπ Ζορμπά του Φίλιππα Φιλίππου ασισμένος στην άποψη ότι ο πα­ σίγνωστος μυθι­ στορηματικός ήρωας που γνωρίσαμε από το βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη Βίος και πολι­ τεία του Αλέξη Ζορμπά δεν είχε και μεγάλη σχέ­ ση με τον πραγματικό Ζορμπά, ο οποίος χρη­ σιμέυσε μόνο ως αρχική έμπνευση, ο Φίλιππος Φιλίππου σ' αυτή τη μυ­ Φίλιππος Φιλίππου θιστορηματική βιογρα­ φία του επιχειρεί να ξα­ Ο θάνατος του ναβάλει σε άλλο καλούΖορμπά πι τη μορφή του λαϊκού χαρακτήρα, του γλεντζέ Εκδόσεις Πατάκη, 2007 και θηρευτή των ηδονών σελ. 360, τιμή: 15,50 ευρώ που έπλασε η φαντασία του Καζαντζάκη, ώστε να γνωρίσουμε τον Ζορμπά ως απλό, καθημερινό άνθρωπο. Έτσι όμως είναι ευνόητο ότι είναι ανα­ γκασμένος να τον απογυμνώσει από όλα εκείνα τα πληθωρικά χα­ ρακτηριστικά με τα οποία έμεινε στην παγκόσμια λογοτεχνία ως ένας από τους γοητευτικότερους μυθιστορηματικούς χαρακτήρες. Ωστόσο, ο Φίλιππος Φιλίππου δεν αναδημιουργεί τον χαρακτήρα αποκόβοντάς τον από το περιβάλ­ λον της εποχής ή από τα ιστορικά γεγονότα που συνέβαιναν κατά τη στιγμή της πραγματικής συνάντη­ σης του Καζαντζάκη με τον Ζορ­ μπά. Μια πλειάδα πολύ γνωστών ανθρώπων των ελληνικών γραμμά­ των της προπολεμικής περιόδου -ανάμεσά τους φυσικά και ο ίδιος ο

Β

7<5

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

Καζαντζάκης- συναντιούνται στην Αίγινα στα χρόνια της Κατοχής, οπότε και άρχισε να γράφει το δη­ μοφιλές μυθιστόρημά του ο συγ­ γραφέας της Αναφοράς στον Γκρέκο. Αυτός ο φιλικός περίγυρος του Καζαντζάκη είναι γνωστός από μαρτυρίες, επιστολές και πληροφο­ ρίες που είδαν το φως της δημοσιό­ τητας στα κατοπινά χρόνια, όμως ο Φιλίππου αναλαμβάνει στο βιβλίο του και τη δική τους απομυθοποίη­ ση, παρουσιάζοντάς τους όχι σαν ιδανικούς συζητητές και φίλους αλ­ λά με τις πολλές αντιφάσεις, τις αδυναμίες, τις ελλείψεις, ακόμα και τις μικρότητές τους, καθώς αυτό που τον ενδιαφέρει είναι γενικά να ξαναβάλει τα πράγματα στις όσο γίνεται πιο ρεαλιστικές τους δια­ στάσεις. Οι γνωστοί και οι φίλοι του Καζαντζάκη και της γυναίκας του, της Ελένης, συζητούν στοχα­ στικά, ονειρεύονται, φλερτάρουν μεταξύ τους, αλλά και βγάζουν τις προσωπικές τους διαφορές, χωρίς βέβαια να χάνουν ούτε στιγμή από τη σκέψη τους το ότι ζουν σε μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο για τον ελληνικό λαό, εξαιτίας της γερμανι­ κής Κατοχής, της πείνας και της βίας που ήταν καθημερινό φαινό­ μενο. Με αφορμή τις συζητήσεις ή και τις συγκρούσεις τους, που προέρχο­ νται από πολιτικές και κοσμοθεω­ ρητικές διαφορές, ο Φιλίππου μας μεταφέρει την ικανότητα των π ε­ ρισσότερων από τους επισκέπτες της Αίγινας να αναλύουν θέματα του ευρωπαϊκού και του παγκό­ σμιου πολιτισμού, θέματα φιλοσο-

BIB ΑΙΟ Φ ΙΑΙΚΕΣ - Ν ΕΕΣ ΕΚ Δ Ο Σ ΕΙΣ φίας, θέματα από την τρέχουσα τότε κίνηση της λογοτεχνίας, εντυπώσεις τους, επίσης, από ταξίδια που όλοι εί­ χαν κάνει σε μακρινές χώρες και τις εμπειρίες τους από τη σύγκριση ανάμε­ σα σε διαφορετικές πολιτισμικές πραγ­ ματικότητες. Έτσι, ο αναγνώστης του Φιλίππου έχει την ευκαιρία να γνωρίσει πρόσωπα και πράγματα μέσα από το βλέμμα διαφο­ ρετικών στη νοοτροπία και στις συνή­ θειες διανοουμένων και λογοτεχνών, όπως ο Πρεβελάκης, για παράδειγμα, και άλλοι πολλοί. Εξάλλου, το λογοτε­ χνικό είδος που φαίνεται ότι ενδιαφέρει ιδιαίτερα τον Φιλίππου κατά τα τελευ­ ταία χρόνια είναι η μυθιστορηματική βιογραφία, ένα είδος που του δίνει την ευκαιρία να ερευνά τη λογοτεχνική ζωή του 20ού αιώνα, τις ιδέες και τις τάσεις, μέσα από την παρακολούθηση προσώ­ πων που είχαν σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη της ελληνικής ποίησης και της πεζογραφίας, όπως ο Ν. Καββαδίας, ο Κ. Π. Καβάφης, ο Κ. Θεοτόκης. Να επιστρέφουμε όμως στο κεντρικό θέμα του βιβλίου, που είναι ο καινούρ­ γιος τρόπος με τον οποίο ο Φιλίππου μας παρουσιάζει τη μορφή του Ζορμπά. Πραγματικά, συναντούμε έναν αρ­ κετά διαφορετικό χαρακτήρα, αφού ο Ζορμπάς του Φιλίππου έχει διαπερα­ στικό χιούμορ, αυτοσαρκάζεται και με τις προσπάθειές του να γίνει αποδε­ κτός στην παρέα του Καζαντζάκη μας προκαλεί αισθήματα συμπάθειας ή ακόμα και οίκτου. Έτσι, τούτος ο Ζορ­ μπάς έχει μια αυτοτέλεια σε σχέση με τον μυθιστορηματικό ήρωα που γνωρί­ σαμε στα προηγούμενα χρόνια, και ακό­ μα μοιάζει πολύ πιο ανθρώπινος, ενώ με τους διαλόγους στους οποίους παίρ­ νει μέρος και με τις απόψεις που διατυ­ πώνει γίνεται μια ρεαλιστική αντίθεση στο εξιδανικευμένο πρότυπο του συγ­ γραφέα του Τελευταίου πειρασμού. ■

1. Dimitri A. Mantho, Black was the Night The Greek Nation as seen by Foreign Travellers (1453-1821) Πανόδετο 75,00€ 2. Γαρίδης Μίλτος, Μεταβυζαντινή Ζωγραφική 1450-1600 70,00 € Δεμένο 90,00€ 3. Αλεξίου Γ.Κ. Σαββίδη, Τα Βυζαντινά Επτάνησα 15,00 € 4. Λάσκαρις Κων/νος, Γραμματική. Αναστασιακή έκδοση της πρωτότυπης (Μιλάνο 1476) αριθμημένη σε 530 αντίτυπα 50,00€ 5. Boschini Marco, U Arcipelago. Αναστασιακή έκδοση της πρωτότυπης (1658) αριθμημένη σε 365 αντίτυπα 50,00 € 6. Boschini Marco, Το Αρχιπέλαγος. Μετάφραση-σχόλια Κ. Τζαντάλιας, Πρόλογος Γ. Γιαγκάκης, εισαγωγή Θ. Κουτσογιάννης 30,00€ 7. Παπαδόπουλος Θωμάς, Λέων Αλάτιος (1588-1669) - Σύμμικτα Αλλατιανά 30,00 € 8. Ο Χαράλαμπος I. Σπανός και το Βιβλιοπωλείο των Βιβλιόφιλων 15,00€ 9. Παρθένης Άγγελος, Σατιρικά Επιγράμματα. Αριθμημένη έκδοση σε 500 αντίτυπα 10,00€ ΙΟ.Ντελόπουλος Κυριάκος, Συμβολή στη Βιβλιογραφία τουΑγ. Όρους. Αριθμημένη έκδοση σε 500 αντίτυπα 15,00€ 11. Κωνσταντινίδου Αλεξάνδρα, Η Έκδοση του Description de Τ Egypte 3,00€ 12. Ευθυμιάδης Μήτσος, Η Φυλλάδα Μεγαλεξάνόρου 5,00€ 13. Η Μάνα και το Παιδί στη Νεοελληνική Χαρακτική (Συλλογή X. Λεοντιάδη) 10,00 € 14. Ψαράκης Τάκης, Το Β το Καλό, το Β του Βιβλίου. Συλλεκτική έκδοση με δερμάτινη βιβλιοδεσία “Γυπαετός” σε 60 αριθμημένα αντίτυπα 50,00€ 15. Χαλκιοπσΰλου Μαρία, Ο Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης και η Χριστιανική Τοπογραφία 3,00 € 16. Τριανταφΰ λλσυ Χλόη, Πέρα στο Σουδάν (Ιστορία) 15,00€ 17. Διονυσίου εκ Φουρνά, Ερμηνεία της Βυζαντινής Ζωγραφικής Τέχνης 15,00 € 18. Στέφανος Βοΰλγαρις, Χρονικό μιας Πολιορκίας 1798-1799 (Κέρκυρα) Αριθμημένο.

36,00€ Δεμένο 44,00 € ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΩΝ, ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 7 ,1 0 6 7 9 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ: 210/ 36.14332, FAX: 210/ 89.53.076 E-mail: biblioph@otenet.gr

I δ ι α β α ζ ω Ι L b i b a i o k p i t i k h

Μ όνος ΚοντοΛέων

Το νέο

αστικό κέντρο ς «Νέες αθηνα­ ϊκές ιστορίες» χαρακτηρίζει ο Κώστας Κατσουλάρης τα διηγήματα που π ε­ ριλαμβάνονται σε αυτό το βιβλίο. Αθηναϊκές γιατί όλες τους έχουν να κάνουν με πρόσω­ πα ή καταστάσεις που συμβαίνουν στο κέντρο της Αθήνας -στον μι­ κρό δακτύλιο. Και νέες γιατί ο συγγραφέας τους θέλει από την αρ­ Κώστας Κατσουλάρης χή να επισημάνει πως Μικρός δακτύλιος οι δικές του ιστορίες γύρω από τα τεκταινόΦωτογραφίες: Καμίλο Νόλλας μενα στην πρωτεύου­ σα θα διαφέρουν από Ελληνικά Γράμματα, 2007 σελ. 179, τιμή: 15,70 ευρώ τα αντίστοιχα διηγήμα­ τα που γραφόντουσαν εκεί προς τα τέλη του 19ου αιώνα. Θα διαφέρουν τόσο ως προς το είδος όσο και ως προς το ύφος. Οι αθηναϊκές ιστορίες του παρελ­ θόντος ήταν κείμενα κυρίως ηθο­ γραφικά και είχαν μια ενιαία μορφή -αυτή της στρωτής, ως προς την αφηγηματική τεχνική, εξιστόρησης. Ο Κατσουλάρης θέλει να αποφύγει την ηθογραφία. Και χρησιμοποιεί πολλαπλές και σύνθετες αφηγημα­ τικές τεχνικές. Τα κείμενα της συλλογής (δυσκο­ λεύομαι όλα τους να τα χαρακτηρί­ σω διηγήματα -κάποια πλησιάζουν ιδιότυπα το χρονογράφημα, κά­ ποια αγγίζουν τον εσωτερικό μονό­ λογο) θα μπορούσε κανείς τα χωρί­ σει σε δυο κατηγορίες.

Ω

78

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

Στην πρώτη γίνεται μια περιδιάβα­ ση σε δρόμους και στέκια της σημε­ ρινής Αθήνας, ενώ πρόσωπα ανα­ γνωρίσιμα αναλαμβάνουν να παί­ ξουν το ρόλο, κατά κάποιον τρόπο, του πρωταγωνιστή (π.χ. «Ο σωσίας του Κωνσταντίνου Τζούμα»). Στην ομάδα αυτή θα μπορούσε κα­ νείς να ισχυριστεί πως ο συγγραφέ­ ας δεν ξέφυγε από μια ηθογραφική προσέγγιση του θέματός του. Στη δεύτερη το δραματουργικό στοιχείο έχει τον πρώτο λόγο και τα πρόσωπα μετατρέπονται σε τύ­ πους της αθηναϊκής ζωής -νεαροί χαμένοι στα αδιέξοδά τους, άντρες που θεωρούν τη σεξουαλική τους επίδοση ως ένα ακόμα στοιχείο έκ­ φρασης της προσωπικότητάς τους, γυναίκες που καταναλώνουν ακόμα και τις ορμές του ίδιου του σώματός τους (π.χ. «Κυρίως σώ­ μα»). Εδώ ο Κατσουλάρης εμβαθύνει τους προβληματισμούς του και ολοκληρώνει τις περιγραφές των νεοαστών. Οι διαφορετικές τεχνι­ κές αφήγησης άλλοτε δυναμώνουν την αναγνωστική συγκίνηση (π.χ. «Ο βράχος»), μα άλλοτε πάλι λει­ τουργούν ανασταλτικά και, αντί να προκαλέσουν την ένταση, δημιουρ­ γούν μια κόπωση στον αναγνώστη (π.χ. «Σχεδόν καθόλου»). Αλλά πέρα από αυτές τις παρατη­ ρήσεις, νομίζω πως ο συγγραφέας κατάφερε να ολοκληρώσει σε σημα­ ντικό βαθμό τις προθέσεις του -να καταγράφει, δηλαδή, το νέο πρό­ σωπο του κέντρου μιας πόλης και να σκιαγραφήσει τα άτομα που έχουν επιλέξει να ζουν σε αυτό. Και αυτή η καταγραφή δεν μένει

στην επιφάνεια μιας άλλοτε αποτελεσμα­ τικής -και άλλοτε όχι, ίσως, και τόσο- εικο­ νογράφησης. Προχωρεί σε μια κριτική στάση απέναντι στα όσα συμβαίνουν. Μια κριτική στάση που την στιγμή που καταγ­ γέλλει, την ίδια και συμπάσχει (π.χ. «Αυτός ο Αλλος»), Ο Κατσουλάρης δεν συλλέγει μόνο τύπους για να τους κάνει πρωταγωνιστές των ιστοριών του. Φέρνει και τον ίδιο του τον εαυτό ανάμεσά τους. Κι έτσι πείθει αυτόν που διαβάζει: «Και καθώς όλα θα λούζο­ νται μες στο χρυσό του ήλιου, η Αθήνα θα έμοιαζε με πόλη του ονείρου, και τώρα πια θα ήθελα -τώρα ναι, έτσι ναι, θα το ήθελα- να αφήσω αυτό το σώμα που με κρατάει στη γη, αυτά τα πόδια κι αυτά τα σπλάχνα που δονούνται μέσα μου, και θα απέμενε από εμένα μοναχά μια αύρα, κάτι που βουίζει σαν μικροσκοπικό έντομο στα βάθη της ύπαρξής μου, τα λιγοστά γραμ­ μάρια ψυχής που μου αναλογούν, και θα έκανα την τελευταία μου βόλτα πάνω από την Ακρόπολη, μακριά, πιο πέρα κι από το Φάληρο, ώσπου κάπου στο Σαρωνικό, από το βάρος της αλμύρας και της λύπης, θα βυθιζόμουνα αργά-αργά στο γαλάζιο». Ό χι, το κέντρο μιας μεγαλούπολης δεν μπορεί πλέον να στεγάσει τη ζωή των κα­ τοίκων της. Η αναζήτηση στέγης άλλου θα πρέπει να στραφεί. Ο Κώστας Κατσουλάρης, νεο-αθηναίος και ο ίδιος (γεννήθηκε το 1968 στην Αρτα), με τις πολλαπλές ανιχνεύσεις του Μικρού δα­ κτυλίου', εντέλει μας προσφέρει το άγχος μιας πόλης που κάποτε αγαπήθηκε και τώρα καταναλώνεται. ΥΓ.: Αξίζει να σημειωθεί το εύρημα να συ­ νοδεύουν τις ιστορίες φωτογραφίες τρα­ βηγμένες από κινητό τηλέφωνο. Φωτο­ γραφίες που δεν εξωραΐζουν, απλώς κα­ ταγράφουν με τον ελλιπή φακό ενός αντι­ κειμένου που στην ουσία φτιάχτηκε όχι για να αποθανατίζει ιδιωτικές ή δημόσιες στιγμές των ανθρώπων αλλά να βοηθά στην μεταξύ τους επικοινωνία. ■

ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΑ Πέμπτη \ J & Παραοχενή \ 4 Μάρτιον 2008 ώρα 19:00

Ο ΡΓΑΝΩ ΣΗ ΚΩΣΤΑΣ ΣΠΑΝΟ Σ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΑΗ 7 ΤΗΛ.: 210 36.14.332 · FAX: 210 89.53.076 w w w.booksauction.gr

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Τοσούλα Τσιλιμένη

Σερσέ λα φαμ... ιαβάζοντας ένα μυθι­ στόρημα που μας φαίνεται εκ πρώτης όψεως ενδιαφέρον συνήθως παρασυρόμαστε και εγκλω­ βιζόμαστε στο περιεχόμενο, εξαντλώντας εκεί κάθε εί­ δους παρατηρήσεις και εικα­ σίες, αγνοώντας τον παρά­ γοντα που μας έχει οδηγήσει στο συγκεκριμένο πλαίσιο, ___ το στοιχείο δηλαδή που το έχει στοιχειοθετήσει, το έχει χρωματίσει έτσι ώστε να μας προκαλεί δημιουργικά. Αναφέρομαι στα αφηγηματι­ κά τεχνάσματα, τα οποία σε συνδυασμό με τη γλώσσα απογειώνουν ένα κείμενο και το κάνουν ξεχωριστό. Η μικρή αυτή εισαγωγή επιβάλλεται, καθώς το μυθιστόρημα του Κώστα Ακρίβου, εκτός από την ευρηματικότητα της πλοκής, την τολμηρότητα του θέματος και των άλλων στοι­ χείων που το απαρτίζουν, χαρακτη­ ρίζεται και από μια πληρότητα μορ­ φικών τεχνασμάτων. Το πιο δυνατό σημείο του συγγραφέα στο μυθιστό­ ρημα αυτό είναι οι 8 1/2 σελίδες με τις οποίες επιλέγει να κλείσει το βι­ βλίο του. Σελίδες οι οποίες αποκαλύ­ πτουν την πολυσημία της γραφής, το ζήτημα της πολλαπλότητας των εκδοχών, αλλά, κυρίως, γιατί αποκα­ λύπτουν βασικά ζητήματα της τέ­ χνης της μυθοπλασίας, όπως αυτό της παντοδυναμίας του συγγραφέα, της αυτονομίας των χαρακτήρων κ.λπ. Αλλάζουν φτερά οι άγγελοι... Μια φράση καθοριστικής σημασίας,

Δ

Κώστας Ακριβός

Πανδαιμόνιο

< 30

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

για τον βασικό ήρωα του μυθιστορή­ ματος, τον μοναχό Νήφωνα, φράση της μητέρας του, που τον συνοδεύει και είναι εκεί στο μυαλό του τη στιγ­ μή που περπατά μέσα στο χιόνι, στο Αγιο Όρος, για να πάει στον αρσανά, να τραβήξει τη βάρκα του, να την προφυλάξει από την κακοκαι­ ρία. Αγγελος ή σατανάς τελικά είναι η νεαρή γυναίκα, η Δόμνα, που θα αντικρύσει ο Νήφωνας στον αρσανά, σε μια άλλη ξένη βάρκα; Η πα­ ρουσία της θα φέρει τα πάνω κάτω στη ζωή του Νήφωνα και στην κοι­ νωνία του Αγίου Όρους. Η μορφή του αγγέλου, παρούσα και αινιγματική στο μυθιστόρημα, καθώς σημαδεύει τον Νήφωνα, όχι μόνο μέ­ σα από την αναφορά στα λόγια της μάνας του για τον άγγελο και το χιό­ νι, όχι μόνο γιατί ο ίδιος αποδεικνύεται «άγγελος εξ ουρανού» για τη Δό­ μνα (αφού τη σώζει), αλλά και γιατί ο ίδιος φέρει στο σώμα του το σημά­ δι, «το φίλημα του αγγέλου», όπως το είπε η μάνα του (σελ. 287). Αγγέλους θα δει ο Νήφωνας να περι­ κυκλώνουν τη βάρκα για να προφυλάξουν αυτόν και τα μωρά καταμε­ σής του πέλαγου. Το ίδιο σημάδι θα αντικρίσει με έκπληξη στη μασχάλη του νεογέννητου γιου του, στο κελί του. Σημάδι που θα ενισχύσει την πί­ στη στην προφητεία που για χάρη της ο Γεδεών, άλλος γέροντας του Όρους, θα πάρει το κρίμα της πα­ ραβίασης του άβατου από γυναίκα πάνω του. Αγγελος κοσμεί και το εξώφυλλο του βιβλίου, πίνακας του 1903, του Hugo Simberg, έργο ιδιαίτερα συμβολικό και ταιριαστό με το μυθιστόρημα.

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Ο αφηγητής, ομοδιηγητικός, αλλά και τριτοπρόσωπος, άλλοτε παρα­ κολουθεί και απλά εκθέτει, άλλοτε γνωρίζει καλά τι μέλλει γενέσθαι, ξε­ τυλίγει το μίτο της εξιστόρησης, οδη­ γώντας τον αναγνώστη στο άβατο της μυθοπλασίας. Η ευρηματική χρήση της ομοδιηγητικής αφήγησης, η επιστολική αφήγηση, η γραφή εν είδει ημερολογίου, καθώς και η χρή­ ση των SMS, η παράθεση αποσπα­ σμάτων από κείμενα των Γραφών, καθοριστικά συνδεδεμένων με την εξέλιξη της ιστορίας, φανερώνουν την πολυμορφική γραφή του συγ­ γραφέα. Το μυθιστόρημα, το οποίο εκτυλίσ­ σεται σε 24 κεφάλαια, όσα και τα γράμματα του αλφαβήτου, είναι ένας ύμνος στη δύναμη του έρωτα. Η γυναίκα παρουσιάζεται ως η πηγή των κακών που θα προκυψουν λόγω της παραβίασης του άβατου και ίσως γι' αυτό τιμωρείται τελικά με θάνατο. Κι ενώ η γυναίκα σκιαγραφείται ως άμοιρη ευθυνών, αθώα και θύμα, ταυτόχρονα αποθεώνει ο συγ­ γραφέας τη φύση της, αφού είναι εκείνη που απελευθερώνει την ψυχή του Νήφωνα, υλοποιεί όνειρα, φέρ­ νει στην επιφάνεια την καταπιεσμέ­ νη αλήθεια, καταδεικνύει τα όρια της

Η

δύναμης και της τόλμης για την πραγματοποίηση οραμάτων, όπως αυτό της επανάκτησης της Βασιλεύ­ ουσας. Η αμφισβήτηση του κανόνα, η ενοχή, αλλά κυρίως η πάλη μεταξύ του υποκειμενικά ή αντικειμενικά ηθικά ορθού, είναι 7 που αναδύονται στο μυθιστόρημα. Αν ο Εμμανουήλ Ρόίδης γράφει μια Πάπισσα Ιωάννα, αν ο Ουμπέρτο Έκο επινοεί ένα χειρόγραφο για να θίξει τις έριδες της καθολικής Εκκλη­ σίας, ο Κώστας Ακρίβος, εν τω ελέω της έμπνευσης, ή αλλιώς όταν η έμπνευση αποφάσισε να τον επισκεφτεί, αυτός ήταν στο γραφείο του και δέχτηκε με ευγνωμοσύνη -υπο­ θέτω- την ιεροτελεστία της συνεύ­ ρεσης, για να κυοφορήσει τελικά μια ιδέα πιο ενδιαφέρουσα απ' αυτή του Ροΐδη και του Έκο. Αποτέλεσμα αυτής της κυοφορίας είναι Το πανδαι­ μόνιο, ένα μυθιστόρημα που θα κά­ νει κριτικούς και αναγνώστες να αναρωτιούνται εάν πρόκειται εντέλει για ένα θρησκευτικό, ιστορικό ή ένα ερωτικό μυθιστόρημα αστυνομι­ κής απόχρωσης. ■ Η Τασούλα Τσιλιμένη είναι επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και συγγραφέας

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Η Ι α ν ο υ ά ρ ι ο υ

2008

από την 1 η Μ αρτίου 2008, βρίσκεται στο Διαδίκτυο στη διεύθυνση w w w .biblionet.gr και προσεχώς στη διεύδυνση w w w .diavazo .gr

Μια

συνεργασία

του

ΔΙΑΒΑΖΩ

με

το

ΕΚΕΒΙ

]

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Ν ικό λ Λ α φ α ζα ν η

Η απρόσμενη τροπή

ενός μεγάλου έρωτα

ΜΙ

ετα το σύγχρονο Σάββατο, ο Ίαν Μακ Γιούαν επέστρεφε λογοτεχνικά μ' ένα μικρό μυθι­ στόρημα που μας γυρίζει πίσω στο χρόνο. Πρόκειται για το χρονικό μιας αδικοχαμένης αγάπης που εκτυλίσσεται κα­ τά τη διάρκεια μιας νύχτας του Ιουλίου του 1962, της όλο προσμονής πρώτης νύχτας γάμου δυο ερωτευμένων νέων. Η Φλόρενς, μια όμορφη και τα­ λαντούχα βιολίστρια μεγαλοα­ στικής τάξης, ονειρεύεται μια καριέρα στη σκηνή ενός κουαρ­ τέτου κλασικής μουσικής και μια ζωή στο πλευρό του αγα­ πημένου της Έντουαρντ, ενός μικροαστού φοιτητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, που απροσδόκητα πολιόρκησε και κέρδι­ σε την καρδιά της. Μετά τη γαμήλια τελετή, παρθένοι κι οι δυο τους, κα­ ταφθάνουν σ' ένα ξενοδοχείο στην ακτή του Ντόρσετ για να περάσουν, μόνοι επιτέλους και χωρίς να τους στοιχειώνουν μυριάδες άρρητοι κανό­ νες, την πρώτη τους νύχτα. Κατά τη διάρκεια του επίσημου δεί­ πνου, καθένας απ' τη μεριά του προσπαθεί να καταπνίξει τους φό­ βους και τις ανησυχίες του για το μοιραίο επέκεινα που πλησιάζει. Ο Έντουαρντ, νέος με λιγοστές εμπει­ ρίες απ' το άλλο φύλο, μένοντας αγνός επί μια βδομάδα για να μπορέ­ σει να αντεπεξέλθει στις προσδοκίες της αγαπημένης του, μάχεται σιω­ πηλά να καταπνίξει το άγχος της αποτυχίας που τον κυριεύει. Την ίδια ώρα, η Φλόρενς αναμετράται με τα

32

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

πιο σκοτεινά σημεία του εαυτού της: να ξεπεράσει την αποστροφή που της προξενεί η κάθε είδους σωματι­ κή επαφή για να μην απογοητεύσει το σύζυγό της. Βρισκόμαστε όμως σε μια εποχή όπου η απελευθέρωση, ενώ έχει κά­ νει τα πρώτα δειλά βήματα στην κοι­ νωνία και τη μουσική, δεν έχει εισχω­ ρήσει ακόμα στο πεδίο των διαπρο­ σωπικών σχέσεων. Τα κάθε είδους πρωτόκολλα δεν αφήνουν τους δύο ερωτευμένους να φέρουν στην επι­ φάνεια τους προβληματισμούς τους, αντίθετα, περιορίζουν τη συμπεριφο­ ρά τους και τους συστέλλουν ακόμα περισσότερο, με αποτέλεσμα να έρ­ θουν σε αδιέξοδο, και το όνειρό τους για ένα ευτυχισμένο μέλλον να σβήσει προτού προλάβει καν να αρχίσει. Στο τέλος συναντάμε τον Έντουαρντ με­ τά από μερικές δεκαετίες, ωριμότερο και κατασταλαγμένο, ν' αναρωτιέται για τον αδέξιο τρόπο που έκλεισε την πόρτα στον μεγάλο του έρωτα. Το μυθιστόρημα, με ένα θέμα που σή­ μερα θεωρείται εν πολλοίς παρωχη­ μένο, καταφέρνει να κερδίσει τον ανα­ γνώστη χάρη στο κλινικό ύφος του Μακ Γιούαν που καταγράφει με ξεχω­ ριστή διαύγεια τις ανεπαίσθητες εκεί­ νες λεπτομέρειες που δομούν την αν­ θρώπινη προσωπικότητα και συμπε­ ριφορά. Η αφήγηση, σ' ένα αριστοτε­ χνικά δομημένο κείμενο στο οποίο κα­ μία λέξη δεν φαίνεται να έχει μπει τυ­ χαία, με μια τέλεια κυματοειδή ταλά­ ντωση από το παρελθόν στο παρόν, καταγράφει το χρονικό της σχέσης τους και τα συναισθήματα του καθενός, με φόντο πάντα την εποχή, αλλά και τις ταξικές διαφορές τους. ■

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΣΤΡΟ Φ Η £ r '/

Αντωνία-Λήδα Ματάλα Αστέρης Χουλιάρας Διερεύνηση των προβλημάτων της παραγωγής και κατανάλωσης τροφίμων που επηρεάζουν την καδημερινή διατροφή των ανθρώπων σε περιφερειακή και παγκόσμια κλίμακα.

0^

^

ΑΤΟΑ* < 0

Βασιλεία ΛούΒαρη-Γιαννέτσου Συνταγές μαγειρικής και ζαχαροπλαστικής συνδυασμένες (!) με ήβη, έθιμα και μύθους από την ελληνική παράδοση και λαογραφία.

Αναστάσιος Παπαλαζάρου Διατροφική εκπαίδευση όχι μόνο σχετικά με το τί τρώμε, αλλά και το πώς επιτυγχάνεται η σωστή επιλογή των τροφών μας.

OH ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ

Νικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Αθήνα Τηλ.: 210 3838020, 210 3822496, Fax: 210 3809150 site: www.papazisi.gr · email: papazisi@ otenet.gr

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Του Ω

Όταν «η» θάνατος παίζει με την αθανασία...

και στο τέλος ερωτεύεται πό μια άποψη, σε κάθε νέο του μυθιστόρημα, ο Ζ. Σαραμάγκου αφηγείται την ίδια ιστορία με διαφο­ ρετική αφορμή και από άλλη σκοπιά. Τοποθετώντας την πραγματικότητα, όπως την αντιλαμβανόμαστε στην καθημερινότητά μας, με το κεφάλι προς τα κάτω, επινοεί κάθε ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΥ ΠΕΡΙΘΑΝΑΤΟΥ φορά ένα εξωφρενικό εύρημα πάνω και γύρω από το οποίο οικοδομεί την ανάπτυξη της Ζ. Σαραμάγκου ιστορίας και το πλάσιμο χαρα­ Περί θανάτου κτήρων του. Στην Πέτρινη σχεδία (1986) η Εκδόσεις Καστανιώτη, 2007 Χερσόνησος (η Ιβηρική) πα­ σελ. 248, τιμή: 16,70 ευρώ ρουσιάζει μια ανεξήγητη ρωγ­ μή στα Πυρηναία και προς ανακού­ φιση της ενωμένης Ευρώπης αποχω­ ρίζεται από τη γηραιό ήπειρο. Στο Περί τυφλότητος (1995) αιφνίδια τύ­ φλωση πλήττει τον πληθυσμό της χώρας. Στο Περί φωτίοεως (2004) οι ψηφοφόροι, χωρίς να το περιμένει κανείς, χωρίς να υπάρχει κανένας προφανής οργανωτής (είναι όλοι και κανένας), ψηφίζουν στις εκλογές σε ποσοστό 80% λευκό, απορρυθμίζοντας και οδηγώντας σε αδιέξοδο το πολιτικό σύστημα της χώρας (βλ. Διαβάζω, τ. 466, Σεπτέμβριος 2006). Όπω ς ο ίδιος έχει πει, το θέμα και ο τίτλος του κάθε βιβλίου του γέννιουνται ξαφνικά μέσα στο κεφάλι του, με τη μορφή εκλάμψεων. Αυτή τη φορά, στο νέο του μυθιστόρημα Περί θανάτου, πρωταγωνίστρια της ιστο­ ρίας είναι η θάνατος. Γιατί όμως η θά­ νατος, ένα αφηρημένο ουσιαστικό να είναι γένους θηλυκού; Γιατί, αφενός η λέξη morte (θάνατος) στα πορτογα­ λικά είναι θηλυκού γένους και, αφετέ­

Α

<54 - ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

ρου, για να υπάρξει αντιστοιχία με το νεολογισμό του συγγραφέα που δημιουργεί εδώ το βασικό του χαρα­ κτήρα από ένα αφηρημένο ουσιαστι­ κό, η μεταφράστρια επέλεξε στο να μεταφέρει και στα ελληνικά τη θηλυ­ κή της υπόσταση, χρησιμοποιώντας τη λέξη σε γένος θηλυκό. Σε μια χώρα λοιπόν των 10.000.000 κατοίκων που δεν κατονομάζεται, η θάνατος αλλάζει έτσι ξαφνικά, αυ­ θαίρετα και ανεξήγητα, τις προαιώ­ νιες συνήθειές της και από την πρώ­ τη του νέου έτους δεν πεθαίνει κα­ νείς. Αυτόματα σχεδόν, αυτή η ιδιόρ­ ρυθμη κατάσταση «αναστολής θανά­ του» αρχίζει να λειτουργεί σαν βρα­ δυφλεγής βόμβα στα θεμέλια της οι­ κονομίας, των οικογενειακών, θρη­ σκευτικών και κοινωνικών σχέσεων και βέβαια του πολιτικού συστήμα­ τος, που μέσα στην εγγενή ανικανό­ τητά του καλείται να διαχειριστεί το απρόσμενο. Οι ηγέτες του κλήρου εί­ ναι ιδιαίτερα θορυβημένοι. Χωρίς θά­ νατο δεν υπάρχει παράδεισος, δεν υπάρχει κόλαση, δεν υπάρχει ανά­ σταση και επομένως η αιτιοκρατία της θρησκείας καταρρίπτεται. Πολύ γρήγορα αρχίζουν να γίνονται ορα­ τές οι επιπτώσεις στο συνταξιοδοτικό, στις κοινωνικές υπηρεσίες, στα νοσοκομεία. Η κρίση χτυπάει τα γρα­ φεία τελετών, που προσπαθούν να συντηρηθούν όπως-όπως με κηδείες σκύλων, γατιών, χάμστερ και οικόσιτων παπαγάλων. Μέσα σε λίγες μέ­ ρες ο κόσμος συνειδητοποιεί ότι οι α­ σφάλειες ζωής είναι πια περιττές και οι ασφαλιστικές εταιρείες απειλού­ νται με χρεοκοπία. Ενώ δε συμβαί­ νουν όλες αυτές οι ασύμμετρες απει­ λές που απειλούν να πλήξουν την

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

καρδιά του συστήματος, η συνειδητοποίηση της αθανασίας οδηγεί το λαό σε έξαλλους πανηγυρισμούς: ση­ μαιοστολισμοί, εορτασμοί, άνθρωποι που χορεύουν στους δρόμους. Ο υψηλότερος στόχος από καταβολής ανθρώπου έχει επιτευχθεί! Ζήτω η αιώνια ζωή! Τα προβλήματα όμως δεν αργούν να μετατρέψουν τη χαρά σε έντονο σκεπτικισμό. Όσο περνάνε οι μήνες και τα δεινά από τη «μονομε­ ρή ανακωχή της θανάτου» αρχίζουν να γίνονται ορατά τόσο η αιφνίδια χαρά μετατρέπεται σε έντονη ανη­ συχία. Πόσο μακριά μπορεί να πάει αυτός ο καταραμένος τόπος που τον ξέχασε η, προαιώνια όσο και η ζωή, θάνατος; Πόσον καιρό μπορεί ν' αντέξει μια οικογένεια (ακόμη και αυ­ τή η ίδια η βασιλική, με την ετοιμοθά­ νατη βασιλομήτορα να βασανίζεται

στο νεκροκρέβατό της και να καθυ­ στερεί τη διαδοχή) το άχθος των ετοιμοθάνατων συγγενών τους που πέρασαν ξαφνικά στην αθανασία; Προσωρινά, και ενώ η κατάσταση κινδυνεύει να βγει εκτός ελέγχου, τη λύση τη δίνει το οργανωμένο έγκλη­ μα, η μαφφία (με 2 φ τη θέλει ο συγ­ γραφέας). Αξιοποιώντας την επιτυχή ιδέα μιας οικογένειας χωρικών που ζουν σε ένα χωριό κοντά στα σύνορα -η οποία εμπειρικά διαπιστώνει ότι το πέρασμα ενός ετοιμοθάνατου από τη συνοριακή γραμμή επιφέρει ακαριαία το θάνατό του- αναλαμβά­ νει την οργάνωση και εκτέλεση της παράνομης διακίνησης των ετοιμο­ θάνατων εκτός συνόρων σε μαζική κλίμακα, με την ανοχή και τη διακρι­ τική υποστήριξη της ίδιας της κυβέρ­ νησης. Όταν το κράτος δεν έχει άλλη

Η. DIELS - W. KRANZ ΟΙ ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣΚΑΙ ΤΑΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ Δεμένος σχ. 8ο, σελ. 974

Η. DIELS - W. KRANZ

ΟΙ ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΚΑΙ ΤΑΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΤΟΜΟΣ Β’ Δεμένος οχ. 8ο, σελ. 813

Απόδοση στα Νέα Ελληνικά: Βασίλειος Κύρκος, Δημοσθένης Γεωργοβασίλης Φιλολογική Εποπτεία: Γ.Α. Χριστοδούλου

Απόδοση στα Νέα Ελληνικά Επιμέλεια: Βασίλειος Κύρκος Φιλολογική Εποπτεία: Γ. Α. Χριστοδούλου

Προσεχώς θα κυκλοφορήσει και ο Γ' τόμος - Ευρετήριο Σκοπός της μοναδικής αυτής έκδοσης «των προσωκρατικών» που κυκλοφο­ ρεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα, είναι η απόδοση στα Νέα Ελληνικά του αυθε­ ντικού λόγου των μεγάλων προσωκρατικών φιλοσόφων και η ανάδειξη της αξίας των αποσπασμάτων που μας διέσωσε η παράδοση. Η φιλοσοφική σκέψη των προσωκρατικών φιλοσόφων αποτελεί αδιάψευστο κριτήριο της προσπάθειας που κατέβαλε ο άνθρωπος στην Ελλάδα της αρχαϊκής εποχής να υπερβεί το τότε θρησκευτικό κατεστημένο και να δώσει μια καινούργια εξήγηση στο οντολογικό πρόβλημα θραύοντας το περίβλημα της μυθικής ερμηνεί­ ας του κόσμου. Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

| Δ. Ν.

Π Α 1ΙΑ ΔΗ Μ Α

Από.το 1960

]

Π ρ ο σ φ ο ρ ά σ το ν Π ο λιτισ μ ό κ α ι σ τη ν Π α ιδ ε ία Ιπποκράτους 8 Αθήνα. Τηλ.: 210.36.27.318 Λν.papadimasbooks.gr · papadimas@atp.gr

δ ι α β α ζ ω ! Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

επιλογή, όταν οι κοινωνικές, οικονομι­ κές και εξουσιαστικές παράμετροί του περιέρχονται στο φαύλο κύκλο της αποδόμησης, κάποιον πρέπει να βρει για να κάνει τη βρώμικη δουλειά. Είναι τότε που η συμβατική νομιμό­ τητα ανοίγει τις αγκάλες της και υπο­ δέχεται με ανακούφιση την κάλυψη των νομικών κενών από τις υπηρε­ σίες του οργανωμένου εγκλήματος. Και ξαφνικά, όπως ανεξήγητα στα­ μάτησε να σκοτώνει το ίδιο ανεξήγη­ τα και απροειδοποίητα, μετά από επτά μήνες απραξίας,η θάνατος επι­ στρέφει και ο κόσμος αρχίζει να πε­ θαίνει και πάλι. Με μια όμως καινοτο­ μία σε σχέση με τα όσα ίσχυαν στην πριν την αναστολή θανάτου περίοδο. Η θάνατος γράφει και αποστέλλει προσωπικά μωβ αγγελτήρια που πληροφορούν τους παραλήπτες τους πως ήρθε η ώρα τους, ότι τους δίνει περιθώριο ζωής μιας εβδομά­ δας, συμβουλεύοντάς τους να αξιοποιήσουν τον χρόνο που τους απο­ μένει για να τακτοποιήσουν τις προ­ σωπικές και οικογενειακές τους υπο­ θέσεις. Παρά τα παράξενα συναι­ σθήματα και συμπεριφορές που δη­ μιουργεί αυτή η νέα αυτή ιδιοτροπία της θανάτου, το σύστημα αρχίζει σιγά-σιγά να επανέρχεται. Όταν ωστόσο ένας απ' αυτούς τους φακέ­ λους που έστειλε σε ένα βιολοντσελί­ στα τής επιστρέφεται απρόσμενα, η θάνατος αρχίζει να βιώνει μια σειρά από παράδοξα, ανθρώπινα σχεδόν αισθήματα. Τελικό συμπέρασμα: η θάνατος, μεταμορφωμένη σε ανθρώ­ πινο ον, μπορεί να κατακτηθεί, έστω και προσωρινά, από τη δύναμη του έρωτα. Λόγω και του προχωρημένου της ηλικίας του, ίσως να είναι αναπό­ φευκτη η σκέψη ότι ο Ζ. Σαραμάγκου, φλερτάροντας με την ιδέα του δικού του θανάτου, δημιουργεί ένα έργο τέχνης που θεοποιεί και ταυτό­

&<3

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

χρονα εξανθρωπίζει τη θάνατο, ελπί­ ζοντας με τη βοήθεια του έρωτα να καταφέρει το ακατόρθωτο. Και σε αυτό το μυθιστόρημα τα ιδιό­ τυπα γλωσσικά και αφηγηματικά ερ­ γαλεία του Ζ. Σαραμάγκου (δοκιμιακή και ταυτόχρονα συνειρμική σύνταξη του λόγου, μεγάλες παράγραφοι χω­ ρίς σημεία στίξης, αφηγηματικές πα­ ρεκβάσεις, παρένθετες εκτροπές, με­ ταφορές, εναλλαγή διαλόγων με αφηγηματικούς σχολιασμούς και εξωτερικές περιγραφές) λειτουρ­ γούν, με έναν μη προκλητικό ειρωνι­ κό τρόπο, υπονομευτικά ως προς τις συμπεριφορές των ηρώων του. Συ­ νήθως, οι ήρωες του Ζ. Σαραμάγκου προσπαθούν να προσαρμοστούν όπως-όπως στα ανεξήγητα που τους συμβαίνουν, χωρίς να αναζη­ τούν την αιτία που τα προκάλεσε. Οι πιο καπάτσοι δε από αυτούς, ανε­ ξάρτητα από το ποια θέση κατέχουν στην κοινωνική ιεραρχία, μόλις συνέλθουν από τον πρώτο αιφνιδια­ σμό, με ύπουλες, πολλές φορές αφε­ λείς, κουτοπόνηρες ιδιοτελείς ενέρ­ γειες, προσπαθούν να αξιοποιήσουν τις συνέπειες από τα ανεξήγητα σύμβαντα, προς ίδιον όφελος. Μέγας πολέμιος της ανθρώπινης υποκρι­ σίας -βασική θέση του είναι ότι στις σημερινές αυταρχικές, ολοκληρωτι­ κού τύπου δημοκρατίες που ζούμε, όλοι μας μπορεί να είμαστε ταυτό­ χρονα θύματα, συνένοχοι και ένοχοιο Ζ. Σαραμάγκου έχει μια μοναδική ικανότητα, χρησιμοποιώντας την πο­ λιτική και κοινωνική σάτιρα, το σαρ­ κασμό, τις αλληγορίες και τους συμβο­ λισμούς, να την γελοιοποιεί με τον πιο λεπτεπίλεπτο, υποδόριο τρόπο. Παρά τον τίτλο που προδιαθέτει ίσως τον αναγνώστη ότι θα αναμε­ τρηθεί με ένα σκοτεινό θέμα, το Περί θανάτου είναι ένα από τα πιο αισιό­ δοξα βιβλία του συγγραφέα. ■

Θ Α Ν Α Σ Η Σ Χ Ε ΙΜ Ω Ν Α Σ

ΡΑΓΔΑΙΑ ΕΠΙΔΕΙΝΩΣΗ

«Τι είναι οι ερωτευμένοι; Μέλη κάποιας αίρεσης;» Ό ταν ο Αλέξανδρος Γεωργίου, ηλικιωμένος συγγραφέας, ξεχασμένος εδώ και χρόνια από κοινό και κριτικούς, πεθαίνει ξαφνικά, η διαχειρίστρια της πολυκατοικίας -και ερωτευμένη θαυμάστριά του—αναλαμβάνει να βρει και να κάνει γνωστό το τελευταίο του χειρόγραφο (το προσωπικό του ημερολόγιο;), το οποίο κρύβει ένα ένοχο Βη ΡΓ ικο που στιγμάτισε ολόκληρη Βγζω ή του.

232 σελ., 15,50€

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ε Ι Α Π Ο Τ Ι Σ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ

[

Δ IA BA Ζ Ο ]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

=ένη Δ. Μπαλωτή

Ένα αμφιλεγόμενο

μυθιστόρημα μολογώ ότι ξεκί­ νησα την ανάγνω­ ση του βιβλίου με πολλές προκαταλήψεις. Κάτι ο συγγραφέας που εί­ ναι Αμερικάνος και οι Γάλ­ λοι ξετρελαίνονται τώρα τελευταία με τις αμερικανιές, κάτι το θέμα που «καίει» και που θα μπο­ ρούσε υπογείως να δικαιο­ λογεί τα αδικαιολόγητα μίας ολόκληρης γενιάς, όχι Jonathan Littell μόνο της γερμανικής, κάτι Ευμενίδες η πολύ φιλόδοξη διαπί­ στωση του έλληνα εκδότη Μετάφραση: Αγγελος Φιλιππάτος πως «αυτό το βιβλίο δίνει Εκδόσεις Λιβάνη 2007 την εξήγηση πώς ένας κα­ σελ. 955, τιμή: 25,00 ευρώ θημερινός μέσος Γερμανός μπόρεσε να μετατραπεί σε γρανάζι της μηχανής θανάτου των ναζί» την ίδια ώρα που ο Littell σε όλες τις συνεντεύξεις του στο διεθνή τόπο ισχυρίζεται ότι δεν γράφει ιστορία αλλά ως λογοτέχνης ένα μυ­ θιστόρημα με ιστορικά στοιχεία, κάτι ο όγκος του βιβλίου, ένα «τούβλο» όπως τα αποκαλουμε οι παθιασμέ­ νοι αναγνώστες, κάτι από εδώ κάτι από εκεί και ...τελικά το διάβασα ολόκληρο χωρίς να το πάρω είδηση και μάλιστα στα γαλλικά! Ο Littell εί­ ναι πράγματι χαρισματικός συγγρα­ φέας. Καταρχήν μεταχειρίζεται πο­ λύ ωραία τη γαλλική γλώσσα χωρίς την επιδειξιομανία του λεξιλογίου που κατατρέχει άλλους συγγραφείς -αυτούς που δίνουν την εντύπωση ότι γράφουν μ' ένα λεξικό δίπλα τους αναζητώντας τις πιο δύσκολες λέξεις για να εντυπωσιάσουν μ' αυ­ τές αφού δεν τα καταφέρνουν με τις

Ο

<58

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

ιδέες τους. Και στην ελληνική γλώσ­ σα η μετάφραση τα καταφέρνει άρι­ στα. Ο συγγραφέας τιτλοφορεί το έργο του Ευμενίδες όχι για να καλοπιάσει τις «Ερινύες» της ευρωπαϊκής συνείδησης, αφού όλοι στην ήπειρό μας λίγο-πολύ φέρουν ευθύνη για όσα συνέβησαν κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά για να θυμίσει ότι το κακό έχει τόσο βαθιές στο χρόνο ρίζες όσο και οι αν­ θρωπόμορφες «ευμενίδες» θεότητες, ερχόμενος με λογοτεχνικό τρόπο να συνεχίσει τη φιλοσοφική προσέγγιση της X. Αρεντ. Οι Ευμενίδες του Littell παρασύρουν τον ήρωά τους, τον Μαξιμίλιαν, σ' έναν ξέφρενο «χορό θανάτου» τύπου βαλς, όπου παρτενέρ του δεν είναι η ιστορία αλλά ο προβληματικός ψυχισμός του και που το σούρουπο θα τον βρει να χο­ ρεύει σταθερά σε ρυθμό τριών τε­ τάρτων αλλά ολομόναχο και απογυ­ μνωμένο εσωτερικά, δηλαδή κενό από συναισθήματα και έτοιμο για το απονενοημένο βήμα ακόμη και εάν από την πρώτη σελίδα έχει φροντί­ σει να μας πει πως «η αυτοκτονία εί­ ναι μία επιλογή. Όμως, ...εγώ δεν μπαίνω στον πειρασμό». Ο Littell έγραψε ένα μυθιστόρημα σκληρό, ενίοτε αρρωστημένο, όπως άλλωστε ήταν και ο ήρωάς του, όπως είναι επίσης και οι πόλεμοι. «Θ' ανησυχήσω για την ειρήνη στην Ευρώπη» έλεγε ο Φρ. Μιτεράν στον καγκελάριο Κολ, «μόνο όταν οι λαοί μας σταματήσουν να μιλάνε για τις θηριωδίες των παγκοσμίων πολέ­ μων» και ένα είδος συζήτησης είναι και αυτό το βιβλίο το γεμάτο συμβο­ λισμούς. Από τα περιεχόμενα και μό-

I Δ I A B A Ζ Ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

νο, ο συγγραφέας δίνει το στίγμα. Η μουσική λέμε είναι η γλώσσα που ενώνει όλους τους λαούς. Πώς ένας λαός, ο γερμανικός, που στις φλέβες του τρέχουν νότες, μπόρεσε να κάνει τόσες θηριωδίες, αναρωτιόμαστε. Ο Littell δίνει την απάντηση: τοκάτα, κουράντ, σαραμπάντε, μενουέτο, ζιγκ, αυτά άκουγε και χόρευε ο δή­ μιος ήρωάς του, μουσικές όχι μόνο γερμανικές αλλά και αγγλικές και γαλλικές και ισπανικές. Ποιος μπορεί να ισχυριστεί πώς μόνο οι Γερμανοί έφταιξαν τότε; Ποιος μπορεί να αθωώσει τους ευρωπαίους ηγέτες που εθελοτυφλούσαν μπροστά στην άνοδο της θηριωδίας, την ίδια ώρα που η δυτική Εκκλησία έβαζε το μί­ σος για τον εβραίο πάνω από την αγάπη για τον πλησίον; Αλλά είπα­

]

με: ο Littell δεν γράφει ιστορία, συνε­ πώς ο οίκτος που θα δημιουργηθεί για τον ήρωά του δεν μπορεί να αποτελέσει τρόπο σκέψης για την προσέγγιση εκείνης της εποχής, για­ τί δεν υπήρξε μόνο ένας Μαξιμίλιαν αλλά χιλιάδες και βάλε... και αυτό δεν μπορεί να είναι σύμπτωση ! ΥΓ.: Αναζητώ και εγώ όπως και πολ­ λοί άλλοι το «πώς μπόρεσαν οι Γερ­ μανοί». Η απάντηση φαίνεται πως βρίσκεται στον Δούναβη του Κλ. Μάγκρις, όπου περιγράφεται η παιδεία που λαμβάνει ο Γερμανός «που δεν του επιτρέπει να διαχωρίσει καθαρά ούτε κι εκείνη τη στιγμή, τη χώρα του από το καθεστώς που τη διέ­ στρεφε και την πρόδιδε...». Αλλά αυ­ τή είναι μία άλλη συζήτηση. ■

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Μ

Δ ύ ο βιβλία από τη Χ ίο που ενδιαφ έρουν και εσάς,.

αν σας ιητεύουν οι κρυμμένες αλήθειες των παραμυθιών

...αν ψάχνετε την αλήθεια μέσα από τα πρόσωπα που γράφουν την Ιστορία

Κ.Ν. Κανελλάκης " Μ ε κ α ιρ ό ν κ ρ ίν ει ο Θ ε ό ς και άλ λα 2 2 π α ρ α μ ύ θ ια των εκ του Χ ιακου λαού” I.S.B.N.: 978-960-8262-83-6. Σχήμα: 17x21,5. Σελ: 234. Σκληρό εξώφυλλο.

"Τα Συ μ β ά ντα σ τη Χ ίο τ ο 1822, απ ό τ ο χ έρι το υ Β αχίτ Π α σ ά . Μ εταφρασθέντα υπό Δ.ΕΔ[ανιήλογλου] ” Επιμέλεια, Απόδοση στη Νεοελληνική: Νίκος Μιτσης I.S.B.N.: 978-960-8262-?2-8. Σχήμα; 17x24. Σε*.: 104. Σκληρό εξώφυλλο.

Τα παραμύθια αυτά τα έλεγαν παλιά οι γυναίκες στα νυχτέρια τους, τα λεγάμενα παρακάθια, όταν καθάριζαν το μαστίχι ή “ξεβαμβάκιζαν”, για να διασκεδάζουν και να διώχνουν τον ύπνο. Διαθέτουν χιούμορ, διδαχή, φαντασία και, όπως επισημαίνει ο Γιώργος Γαλάντης που τα προλογίζει, έχουν “γρήγορη πλοκή, έντονες συναισθηματικές καταστάσεις και πολυσήμαντους χαρα­ κτήρες” αλλά και μια “γλώσσα ρέουσα που διαθέτει ομοιογένεια, μουσικότητα και ποιητικό ύφος, ενώ η εικονογράφηση ακολουθεί το ύφος και το ήθος του κειμένου”.

Τα συμβάντα στη Χ ίο τον Απρίλη του 1822 κόστισαν στο νησί 50.000 νεκρούς και 40.000 αιχμαλώτους, συγκλόνισαν όλη την προοδευτική Ευρώπη και ανάγκασαν την Οθωμανική Κυβέρνη­ ση να εξορίσει το διοικητή του νησιού Βαχίτ Πασά ως υπεύθυ­ νο γ ί αυτήν την καταστροφή. Και ο Βαχίτ στον τόπο της εξο­ ρίας του βάλθηκε να γράψει τα απομνημονεύματά του, αιτιολο­ γώντας και περιγράφοντας ωμά τα “πιστεύω” και τις πράξεις του, που οδήγησαν σε αυτό το τραγικό αποτέλεσμα.

Δ ιατίθενται μ ε α ντικαταβολή από τις ε κ δ ό σ εις “ ά λφα π ι” Τ η λ .: 22710 41287

e -m a il:a p c h io s @ o te n e t .g r

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Έλενα Χουζούρη

Προσωπικές και

συλλογικές τραγωδίες εκαέξι χρόνια με­ τά τη διάλυση της Σοβιετικής 'Ενω­ σης και ενενήντα από την Οκτωβριανή Επανά­ σταση (πραξικόπημα των μπολσεβίκων, σύμ­ φωνα με την πρόσφατη τάση της μεταμοντέρνας δυτικής ιστοριογρα­ φίας...) όλο και περισσό­ τεροι σύγχρονοι Ευρω­ παίοι ή Αμερικανοί κατα­ πιάνονται με τη συγγρα­ Βικτόρ Σ ερ ζ φή μυθιστορημάτων που Υπόθεση Τοσλάγιεφ σχετίζονται κυρίως με το σταλινικό φαινόμενο και καθεστώς. Ό σα έχουν Μετάφραση: Σεραφείμ Βελέτζας υποπέσει στην αντίληψή μου είναι και ευρηματικά και καλογραμμένα. Τους λείπει όμως το ουσιώδες: Η οποιαδήποτε βιωματική σχέση με ό,τι συνέβη στην πρώην ΕΣΣΔ από το 1917 -για να μην πω από το 1905- έως το 1991. Και βιωματική σχέση δεν είναι μόνον αυτή που ζούμε εμείς οι ίδιοι αλλά και αυτήν που προσλαμβάνουμε από τις προηγού­ μενες γενιές των δικών μας ανθρώ­ πων. Η έλλειψη είναι εμφανής κυ­ ρίως στην οπτική τους, το πώς δη­ λαδή αντιλαμβάνονται τα όσα συνέβησαν εκεί, με αποτέλεσμα να μέ­ νουν στην επιφάνεια των γεγονό­ των, ενώ οι ήρωές τους είναι κατα­ φανώς προσχηματικοί, ή σχεδόν κα­ ρικατούρες. Το εντελώς αντίθετο συμβαίνει με το συγκλονιστικό -κυ­ ριολεκτικά- μυθιστόρημα του Βικτόρ Σερζ (ψευδώνυμο του Βικτόρ Λβόβιτς Κίμπαλτσιτς, 1890-1947) Υπόθε­

Δ

90

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

ση Τοσλάγιεφ, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Scripta σε μετάφραση Τιτίκας Δημητρούλια. Ο ίδιος ο Σερζ εί­ ναι μια τραγική περίπτωση που η ζωή του συνάδει απόλυτα τόσο με το μεγαλείο όσο και με την τραγικό­ τητα της Οκτωβριανής Επανάστα­ σης και του οράματος που επαγγέλ­ θηκε. Γεννημένος στις Βρυξέλλες από γονείς ρώσους εξόριστους του τσά­ ρου, ζει στο Παρίσι και στη Βαρκε­ λώνη και βρίσκεται στην Αγία Πε­ τρούπολη όταν ξεσπά η Οκτωβρια­ νή Επανάσταση, στην οποία και συμμετέχει ενεργά, γνωρίζοντας και την πρώτη γενιά των μπολσεβίκων επαναστατών. Λίγο αργότερα ταξι­ δεύει σε πόλεις της Ευρώπης με έντονο επαναστατικό άρωμα, Πρά­ γα, Βερολίνο, Βιέννη, για να επιστρέ­ φει στη Μόσχα το 1926. Το 1933 κα­ ταγγέλλει την τρομοκρατία του στα­ λινικού καθεστώτος και εκτοπίζεται. Απελευθερώνεται χάρη στη διεθνή κατακραυγή και φεύγει για το Παρί­ σι, όπου τον βρίσκει ο πόλεμος και η εισβολή των Γερμανών. Εγκαταλείπει μαζί με την οικογένειά του το Παρί­ σι, παραμένει τράνζιτο στη μη κατεχόμενη Μασσαλία και τελικά παίρνει βίζα για το Μεξικό, όπου πεθαίνει το 1947. Ό πω ς αναφέρει ο Richard Greeman, στο έξοχο και άκρως διαφωτιστικό επίμετρό του, «ποτέ άλ­ λοτε ένα τόσο νηφάλιο αριστούργη­ μα δεν γεννήθηκε σε τόσο δυσχερείς συνθήκες. Η Υπόθεση Τοσλάγιεφ γράφτηκε στη διάρκεια του Δευτέ­ ρου Παγκοσμίου Πολέμου από έναν απένταρο, εξόριστο ρώσο επανα­ στάτη, που η ζωή του ήταν ένας κα­ τατρεγμός χωρίς τέλος». Πριν την

[ δ ι α β α ζ ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Υπόθεση Τουλάγιεφ ο Σερζ, το 1939, είχε γράψει ε'να μυθιστόρημα για τα γκουλάγκ με τίτλο S' H est minuit dans le siecle («Μεσάνυχτα στον αιώνα»), που όμως γνώρισε μέτρια επιτυχία, αν και ήταν υποψήφιο για το Γκονκούρ. Για την Υπόθεση Τουλάγιεφ όμως ο Σερζ δεν μπόρεσε να βρει όσο ζούσε ούτε καν εκδότη, σε αντί­ θεση με τον Καίσλερ που το μυθιστό­ ρημά του Το μηδέν και το άπειρο (εκδ. 1946), με θέμα παρόμοιο μ' εκείνο του πρώτου μυθιστορήματος του Σερζ, όχι μόνο βρήκε εκδότη αλλά και έγινε αποδεκτό με εξαιρετικές τυμπανοκρουσίες από σύσσωμο το δυτικό τύπο και κόσμο. Ο Greeman μάλιστα υποστηρίζει ότι τα δύο γε­ γονότα δεν είναι τυχαία. Ας πάμε όμως στην Υπόθεση Τουλάγιεφ. Σε μια σπασμωδική έκρηξη κοινωνικής οργής ένας νεαρός εργάτης δολοφο­ νεί τυχαία και απροσχεδίαστα τον Τουλάγιεφ, ανώτατο κομματικό στέ­ λεχος, ένα σκοτεινό βράδυ στη Μό­ σχα της δεκαετίας του 1930, χωρίς να τον εντοπίσουν. Για τη δολοφονί­ α αυτή (παραπομπή στη δολοφονία του Κίροφ;) πρέπει να βρεθούν «ένο­ χοι» και να κατασκευαστεί η απαραί­ τητη συνωμοσία. Την πληρώνουν τρεις παλιοί μπολσεβίκοι οι οποίοι, αφού συλλαμβάνονται, «ομολογούν» και εκτελούνται. Μέχρις εδώ τίποτε το πρωτότυπο. Μια ακόμη -εκ των έσω- σελίδα της σταλινικής τρομο­ κρατίας. Είναι όμως τόσο σχηματικά απλό, όπως ήταν με τον Καίσλερ ή τους σημερινούς δυτικούς συγγρα­ φείς; Κατηγορηματικά όχι. Καταρχάς ο Σερζ στήνει ένα πυκνό, πολυφωνικό, πολυεστιακό μυθιστόρημα (δέκα κεφάλαια, δέκα πρόσωπα αλληλοσυμπληρούμενα) με πολλές μι­ κρές και μεγάλες εξακτινώσεις, έτσι ώστε να συμπεριλαμβάνει πολλές όψεις της κοινωνίας της ΕΣΣΔ, του

σταλινικού τρόπου πολιτικής οργά­ νωσης, μα πάνω απ' όλα των εκρη­ κτικών εσωτερικών της αντιφάσεων. Μ' ένα λόγο ο Σερζ ούτε μια στιγμή δεν απεμπολεί τη βαθιά μαρξιστική διαλεκτική του ματιά. Αντί για τον αφελή «δογματισμό» του Καίσλερ -μαύρο-άσπρο- με μια απίστευτη ικανότητα και καθαρότητα βγάζει στην επιφάνεια και τις ελάχιστες αντιφάσεις, τις υποφώσκουσες συ­ γκρούσεις, τις μελλοντικές αναταρά­ ξεις, δεν μένει στα αδιέξοδα του μαυρόασπρου δογματισμού αλλά βλέ­ πει, ακόμη και μέσα στο σταλινικό έρεβος, εναλλακτικές διεξόδους. Εί­ ναι η Υπόθεση Τουλάγιεφ ένα ακραιφνώς πολιτικό μυθιστόρημα; Και πάλι κατηγορηματικά όχι. Είναι και κοινωνικό και ψυχολογικό, αλλά πάνω απ' όλα τραγικό. Οι παλιοί μπολσεβίκοι - ήρωες του Σερζ γεύο­ νται αυτήν την τραγικότητα σε όλο της το μεγαλείο μέσα από τις επώδυνες δικές τους ψυχολογικές διακυ­ μάνσεις. Όπω ς σημειώνει ο Greeoian, «η τραγική ανατροπή της πε­ ριόδου του Σερζ (που δεν παύει να είναι και δική μας) είναι ότι η μεγάλη νίκη της Ρωσικής Επανάστασης που είχε νοηθεί ως το πρώτο βήμα του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της ανθρωπότητας οδήγησε στο αντίθε­ τό της: στο σφετερισμό του μαρξι­ στικού ιδεώδους από μια αιμοδιψή δικτατορία που στράφηκε εναντίον της εργατικής τάξης, και στην ήττα του διεθνούς σοσιαλισμού για μια ολόκληρη εποχή. Στην Υπόθεση Του­ λάγιεφ ο Σερζ παρουσιάζει το συλ­ λογικό του ήρωα τη στιγμή της «κα­ ταστροφικής αυτοσυνειδησίας». Εντέλει, ένα κορυφαίο μυθιστόρημα, παραδόξως αισιόδοξο μέσα στην απαισιοδοξία του! Επιπλέον ευτύχη­ σε από τη μετάφραση της Τιτίκας Δημητρούλια.· ΜΑΡΤΙΟΣ 2008 9 1

δ ι α β α ζ ω

[

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Α λέξανδρος Αραμπατζής

Μάθημα

επιβίωσης ο Βαμμένο πουλί του Γιέρζι Κοζίνσκι, που πρωτοεκδόθηκε το 1965, είναι ένα ομολογουμένως «σκλη­ ρό» βιβλίο, με συνεχείς, υπερβολικές σκηνές βί­ ας. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο άλλοι το κατη­ γόρησαν, άλλοι όμως το αποθέωσαν, και σήμερα θεωρείται πλέον κλασι­ κό, επειδή διεισδύει με πρωτότυπο και μοναδι­ Γέρζι Κοζίνσκι κό τρόπο στη φύση της Το βαμμένο πουλί ανθρώπινης βαναυσότη­ τας, αλλά προβάλλει επί­ Μετάφραση: σης την πάλη και την αν­ Τρισεύγενη Παποϊωάννου θρώπινη θέληση για επι­ Εκδόσεις Μεταίχμιο, 200? βίωση σε πραγματικά σελ. 351, τιμή: 19,00 ευρώ δύσκολες και αντίξοες ιστορικές συνθήκες. Το θέμα του μυθιστορήματος αφορά την οδύσσεια ενός εξάχρονου αγο­ ριού από μια μεγάλη πόλη της Ανα­ τολικής Ευρώπης, που οι γονείς του, τις πρώτες εβδομάδες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, το φθινόπω­ ρο του 1939, το έχουν στείλει σε ένα μακρινό χωριό, πιστεύοντας ότι ήταν ο καλύτερος τρόπος να δια­ σφαλίσουν την επιβίωσή του στον πόλεμο. Πλην όμως, τα χωριά εκεί­ νης της περιοχής ήταν παραμελημένα αιώνες, δυσπρόσιτα και απομα­ κρυσμένα από οποιοδήποτε αστικό κέντρο, στα πιο καθυστερημένα τμή­ ματα της Ανατολικής Ευρώπης. Το αγόρι, αντίθετα από την προσδοκία των γονέων του, έρχεται αντιμέτω­ πο με εξωφρενικές προλήψεις και προκαταλήψεις, με ανύπαρκτα ίχνη

Τ

3 2

ΜΑΡΤΙΟΙ 2008

συμπόνοιας και καλοσύνης. Επειδή είχε σκούρο δέρμα, σκούρα μαλλιά και μαύρα μάτια, οι χωρικοί το θεω­ ρούσαν έκθετο τσιγγανόπουλο ή εβραιόπουλο, και η προσφορά άσυ­ λου σε Τσιγγάνους και Εβραίους, η θέση των οποίων ήταν στα γκέτο και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, επέσυρε αυστηρότατες ποινές για άτομα και κοινότητες από τους Γερ­ μανούς. Η συμβολική χρήση του τίτλου πα­ ραπέμπει σε ένα έθιμο της υπαί­ θρου, που ο συγγραφέας είχε ζήσει στα παιδικά του χρόνια. Μία από τις προσφιλείς ασχολίες των χωρικών ήταν να παγιδεύουν πουλιά, να βά­ φουν τα φτερά τους και να τα αφή­ νουν κατόπιν ελεύθερα για να ξανα­ σμίξουν με το κοπάδι τους. Και ενώ τα ζωηρόχρωμα αυτά πλάσματα αναζητούσαν την ασφάλεια των ομοίων τους, τα άλλα πουλιά, που τα έβλεπαν σαν απειλητικούς ξέ­ νους, ορμούσαν στους απόβλητους και τους σκότωναν. Ο συγγραφέας εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ το 1957, όπου και έζησε έως το θάνατό του, το 1991, και θεωρείται σήμερα ένας από τους σημαντικότε­ ρους σύγχρονους αμερικανούς συγ­ γραφείς. Ωστόσο, ο Κοζίνσκι υπέφε­ ρε για πολλά χρόνια λόγω αυτού του βιβλίου: η έκδοσή του απαγορεύτηκε στην Πολωνία, τη γενέτειρά του, και η οικογένειά του υπέστη προπηλακισμούς από Ανατολικοευρωπαίους οι οποίοι θεωρούσαν ότι το βιβλίο έθιγε τον πολιτισμό τους. ■ 0 Αλέξανδρος Αραμπατζής είναι συγγραφέας

\Ρ&

ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΓΟΤΛΦ Το δωμάτιο του Τζάκομπ · Μέχρι το φάρο · Ένα δικό σου δωμάτιο χανς μαγκνοτγς ΕΝΤΣΕΝΣΜΠΕΡΓΚΕΡ Το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας αντρε ΖΙΝΤ Τα υπόγεια του Βατικανού τομας MAN Οι Μπούντενμπροκ · Οι εξομολογήσεις του απατεώνα Φέλιξ Κρουλ τονι ΜΟΡΙΣΟΝ Το τραγούδι του Σόλομον ρομπερτ ΜΟΤΖΙΛ Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες ΛοτίΣ ΜΠΟΪΝΙΟΪΕΛ Η τελευταία πνοή αλφρεντ ΝΤΕΜΠΛΙΝ Βερολίνο ΑλεξάντερπλατςτζοχΝΤΟΣ ΠΑΣΟΣ USA (Ο 42ος παράλληλος· 1919· Τα πολλά λεφτά) πιερ παολο ΠΑΖΟΛΙΝΙ Τα παιδιά της ζωής γιοζεφΡΟΤ Ο βουβός προ­ φήτης ρομπερτ λοτις ΣΤΗΒΕΝΣΟΝ Οι περιπέτειες του Ντέιβιντ Μπάλφουρ (Απαγωγή · Κατριόνα) γ κ ϊς τ α β ΦΑΩΜΠΕΡ Η αισθηματική αγωγή Β ίΡ τζ ίΝ ίΑ

© ΑΥΣΣΕΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 · ΤΗΛ. 210 32 12 111

www.odisseas.gr · info@odisseas.gr

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Χρήστος I. Παρασκευόπουλος

Τα αίτια

της μόνιμης διαφθοράς ι μεταρρυθμί­ σεις είναι στη μόδα. Ωστόσο, στη σχετική δημόσια συ­ ζήτηση κυριαρχούν, σχε­ δόν αμείλικτα, τα ερωτή­ ματα: γιατί καθυστερούν ή/και τελικά αποτυγχά­ νουν στο στάδιο της εφαρμογής απόλυτα αναγκαίες μεταρρυθμί­ σεις σε κρίσιμους τομείς δημόσιας πολιτικής στην Θοδωρής Πελαγίδης Ελλάδα, όπως εκπαίδευ­ Μιχαλης Μιτσόπουλος ση, οικονομία, κοινωνική Ανάλυση της πολιτική κ.λπ.; Και γιατί, ελληνικής αν κι όταν τελικά υιοθε­ οικονομίας: τούνται οι όποιες μεταρ­ ρυθμίσεις στη δημόσια Η προσοδοθηρία και πολιτική, έχουν -σχεδόν οι μεταρρυθμίσεις πάντοτε- μια χροιά κρατισμού, με βασικό δηλα­ Εκδόσεις Παπαζηση, 2006 δή χαρακτηριστικό την σελ. 409, τιμή: 21,00 ευρώ επιβολή τους εκ των άνω (top-down) από το κε­ ντρικό κράτος, που σε σημαντικό βαθμό φαλκιδεύει εκ των προτέρων τις πιθανότητες επιτυχίας τους; Οι συγγραφείς του παρόντος τόμου, προσφέρουν μια εξαιρετικά καινοτόμα, για τα δεδομένα της ελληνικής βι­ βλιογραφίας, και ενδιαφέρουσα επι­ στημονική εξήγηση, από τη σκοπιά περισσότερο της πολιτικής οικονο­ μίας, με βάση τις θεωρητικές προ­ σεγγίσεις της δημόσιας επιλογής (public choice) και των νεο-θεσμικών οικονομικών (new institutional eco­ nomics). Αυτό δεν είναι βέβαια τυ­ χαίο, δεδομένου ότι οι συγγραφείς εί­ ναι δύο νέοι, ταλαντούχοι και εξαιρε­ τικά παραγωγικοί οικονομολόγοι,

Ο

>-

2 4

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

που όχι μόνο συμμετέχουν ενεργά στο δημόσιο διάλογο σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις στη δημόσια πολιτι­ κή στην Ελλάδα αλλά και έχουν, εν πολλοίς, διαμορφώσει την σύχρονη ατζέντα στο πλαίσιο της σχετικής δημόσιας συζήτησης. Αυτό έχει ιδιαί­ τερη σημασία, αν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι το πώς επιτυγχάνεται η μεταβολή/μεταρρύθμιση στη δημό­ σια πολιτική αποτελεί ένα «καυτό θέμα» για όλες τις κοινωνικές επιστή­ μες και ιδιαίτερα για την πολιτική επιστήμη και τα οικονομικά. Το βιβλίο αναφέρεται στο φαινόμενο της προσοδοθηρίας (rent-seeking). Προσφέρει μια εξαιρετικά κατατοπι­ στική εισαγωγή στη θεωρία των προσοδοθηρικών ομάδων και εξετά­ ζει την χρησιμότητα της έννοιας για την εξήγηση της προβληματικής κα­ τάστασης της μεταρρύθμισης στη δημόσια πολιτική στην Ελλάδα. Η έν­ νοια της προσοδοθηρίας αναφέρεται στη δραστηριότητα μικρών κατά κα­ νόνα ομάδων ατομικών ή και συλλο­ γικών δρώντων (άτομα, επιχειρή­ σεις) που σκοπό έχει να επηρεάσει τη διαμόρφωση πολιτικής προς ίδιον όφελος -συνήθως για τη διατήρηση των προνομίων τους ή/και για την επίτευξη ειδικής μεταχείρισης έναντι του υπόλοιπου πληθυσμού, δηλαδή έναντι του γενικού συμφέροντος. Αυ­ τή η ικανότητα των μικρών ομάδων συμφερόντων να είναι περισσότερο αποτελεσματικές και άρα να επη­ ρεάζουν τη διαδικασία διαμόρφωσης πολιτικής προς όφελος τους εξηγεί­ ται από την αυξημένη ικανότητά τους για επίτευξη συλλογικής δρά­ σης στο εσωτερικό τους με τη χρήση

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω I Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η ^

επ ιλεκ τικ ώ ν/α π ο κ λειστικ ώ ν κινή­ τρων (selective incentives), όπω ς έχει δείξει εύστοχα ο O lso n. Α ντίθετα, η πλειο ψ ηφ ία τω ν πολιτώ ν είναι κατά κανόνα θύματα της ελλιπούς π ληρο­ φόρησης και γνώ σης (rationally igno­ rant), είτε λόγω έλλειψης «ειδικού» ενδιαφέροντος ή/και λόγω σ υστημα­ τικής παραπληροφ όρησης. Αν και η προσοδοθηρία δεν είναι α π ο κ λ εισ τικ ά ελληνικό φ αινόμενο - α π ο τ ελ εί μάλλον ένα τυπικό χαρα­ κ τηριστικό ώ ριμω ν κ α π ιτα λισ τικώ ν/φ ιλελεύθερω ν δημοκρατιώ ν, ενώ σε ορισμένες χώ ρες έχει επισήμως θεσμοθετηθεί (ό πω ς π .χ . το lob­ bying στις Η ΠΑ και τη Βρετανία)υπάρχουν τρεις ιδιαιτερότητες που κάνουν την π ερ ίπ τω ση της Ελλάδας αρνητικά διαφορετική. Πρώ τον, το γεγονός ότι το φαινόμενο στην Ελλά­

δα είναι σχετικά γενικευμένο, υπ ά ρ ­ χει δηλαδή μάλλον γενικευμένη π ρ ο ­ σοδοθηρία. Δ εύτερον, υπάρχει ση­ μαντική υσ τέρ η σ η του θ εσμικού πλαισίο υ ρύθμισης και ελέγχου (των λεγομένων στον αγγλοσαξωνικό κό­ σμο checks and balances) και τω ν θε­ σμών γενικά στην Ελλάδα, π ο υ π ρ ο ­ φανώ ς σχετίζεται με τα σημαντικά προβλήματα έλλειψ ης αμεροληψ ίας και σ υνεπ ώ ς αξιο π ισ τίας τω ν θε­ σμών της πο λιτεία ς κατά την μετα­ πολεμική και ειδικότερα την μετεμφυλιακή περίοδο, όπω ς επ ίσ η ς και με τη σχετική υποβάθμιση της διαδι­ κασίας οικοδόμησης θεσμώ ν (institu­ tion building) μετά τη μεταπ ο λίτευ­ ση. Και, τρίτον, υπάρχει εμπλοκή με το κομματικό σ ύστημα μέσω του μη­ χανισμού εντολέα (ψ ηφ οφ όρου) εντολοδόχου (πολιτικού) (principal-

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ Θανάσης Τζαβάρας

Ταξίδι από τα

Κύθηρα

ένας Κ Ο ίν ό ς Τ ό π ο ς για τη νόσο, το θάνατο, τις δυσλειτουργίες του νοσηλευτικού συστήματος και την ψυχοσωματική προβληματική Από τη σειρά συνάψεις της εταιρείας “Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου”

Διανομή:

T a ^ i5 e u c n q

Ιπποκράχους 34, Τηλ.: 210-3628852, Fax: 210-3628862 e-mail: info@ taxideftis.gr

[

j

Δ I A B A Z Q Β I Β Λ I Ο Κ Ρ I

Κ Η

agent), η οποία σχεδόν αδρανοποιεί -ω ς πρ ο ς τις μεταρρυθμίσεις- το ρό­ λο του τελευταίου ω ς «επιχειρημα­ τ ία π ο λιτική ς» (p o litical entrepre­ neur). Ο ι σ υγγραφ είς αναδεικνύουν αυτήν την αδυναμία πα ρ έμ β α σ η ς τω ν εντολοδόχω ν π ο λιτικώ ν και π ρ ο σ φ υώ ς χρησιμοποιούν τη μετα­ φ ορά τω ν Βίκινγκς π ο υ διακρίνονται για την κλεπτοκρατική το υς δράση για να περιγράψ ουν/αναλύσουν τη δράση τω ν προσοδοθηρικώ ν ομά­ δων στην Ελλάδα στο δεύτερο κεφ ά­ λαιο του βιβλίου. Σ ' αυτό το ο υσια­ στικά αντιδημοκρατικό πλαίσιο περιγρά φ εται και ο ασφ υκτικός εγκλω βι­ σμός τω ν πολιτώ ν εξα ιτία ς τη ς ανυ­ π α ρ ξία ς ο υσ ια σ τικά δ υνατοτήτω ν για διαφω νία (voice) ή αποχώ ρηση (exit), σε όρους Albert Hirschm an, π ο υ θα μπορούσαν να ενεργοποιή­ σουν τη μεταρρυθμιστική διαδικα­ σία. Ό π ω ς είναι π ρ ο φ ανές, πρ ό κει­ ται για μια κατάσταση σταθερής ισορροπίας (stable equilibrium ), σε όρους της θεω ρίας παιγνίω ν, όπου κανένας α π ό το υς δρώντες/»παίκτες» δεν έχει κίνητρο να αλλάξει σ υ ­ μπεριφ ορά και έτσι οι μεταρρυθμί­ σεις αναβάλλονται διαρκώ ς. Το τ έ ­ ταρτο, π έμ π τ ο και έκτο κεφάλαιο αναφέρονται διεξοδικά στο υς τομείς αγορών εργασίας και προϊόντος, της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και της απ ο δ ο τικ ό τη τα ς τη ς δ ικαιοσύνης αντίστοιχα, ενώ εξαιρετικό ενδιαφ έ­ ρον παρ ο υσ ιάζει και το όγδοο κεφ ά­ λαιο, π ο υ αναφ έρεται σ τις ευρ ύτε­ ρες κοινωνικές ε π ιπ τ ώ σ εις τη ς προσοδοθηρίας και ιδια ίτερα στη συσχέτισή τη ς με την ευτυχ ία, το φθόνο και τη διαφθορά. Ο ι ε π ιπ τ ώ σ εις α υ­ τές, β έβαια, είναι εύκολα εμφ ανείς στην προβληματική/κακή κ ατάστα­ ση ή/και έλλειψ η δημοσίω ν ή οιονεί δημοσίω ν αγαθώ ν/υπηρεσιώ ν π ο υ αποβαίνει τελικά σε βάρος τω ν αδύ­

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

ναμων κοινωνικών στρω μάτω ν π ο υ δεν διαθέτουν τα επ ιπ λ έο ν εισοδή­ ματα -π ρ ό σ ο δ ο - π ο υ θα το υς εξα ­ σφ άλιζαν πρ ό σβαση σ τα αγαθά α υ­ τά μέσω του μηχανισμού τη ς αγο­ ράς. Στο ερώ τημα «τι κάνουμε;», ευ τ υ ­ χώ ς, οι σ υγγραφ είς δεν ακολουθούν την «αφελή» σχολή σ κέψ ης π ο υ π ρ ο ­ τείνει μαζική απορρύθμιση τω ν αγο­ ρών και ιδιω τικοποιήσεις τω ν π ά ­ ντω ν, αλλά επικεντρώ νονται κυρίω ς στην ενίσχυση τω ν θεσμώ ν, σε δη­ μιουργία συνθηκώ ν ανταγω νισμού στον δημόσιο τομέα (quasi markets) και σε μέτρα βελτίω σης της πληρο­ φ όρησης τω ν πολιτώ ν. Σ ' αυτό το π λαίσιο, και παρόλο ότι θα μπορούσε ουσιαστικά να θεω ρη­ θ εί ότι α π ο τ ελ εί αντικείμενο μιας άλ­ λης ερευνητικής εργασίας, α π ο τ ελ εί αναλυτική αδυναμία του βιβλίου η έλλειψ η αναφ οράς σ το ρόλο του υπερεθνικού επ ιπ έδο υ διακυβέρνη­ σης (δηλαδή της Ε.Ε.). Κι αυτό γ ια τί το τελευταίο μπ ο ρ εί να π α ίξει α π ο ­ φ ασιστικό ρόλο για τη μεταρρύθμιση στη δημόσια π ο λιτική, επειδή , α φ ε­ νός, π ρ οσφ έρει σημαντικές ευκαιρίες διαφω νίας («voice») και αποχώ ρη­ σης («exit») για το υς δρώντες/παίκτες και, αφ ετέρ ο υ, α π ο τ ελ εί πηγή κρίσιμων πόρω ν (οικονομικών, νέων ιδεών, νέων κανόνων κ .λ π .) σε σημα­ ντικούς τομείς δημόσιας πολιτικής, π ο υ μπ ο ρ εί - υ π ό π ρ ο ϋ π ο θ έσ εις- να π α ίξο υν καθοριστικό ρόλο στην αλ­ λαγή τω ν «όρων του παιγνιδιού» στο εσω τερικό τω ν κρατών-μελών, διευ­ κολύνοντας έτσ ι την οικοδόμηση συμμαχιώ ν υπο σ τή ρ ιξη ς (advocacy coalitions) τω ν μεταρρυθμίσεων. ■

0 Χρηστός I. Παρασκευόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Μ ακεδονίας

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

]

Ξένη Δ. Μπαλωτή

Ο τελευταίος

Μεγάλος ά ποιοι, βιαστικοί, θα διερωτηθούν γ ια τί άλλο ένα βιβλίο για τον Μ ίκη, τι καινούργιο έχει να ειπ ω θ εί για τον Θεοδω ράκη; Και στις δύο π ερ ιπ τώ σ εις η απάντη ση είναι π ω ς με τον Θεοδω ράκη δεν τ ε­ λειώ νουμε εύκολα γ ια τ ί έχει π ά ντα κάτι να δώσει. Και μουσικά και σε επ ίπ εδ ο ιδεών. Αυτό είναι π α σ ιφ α ­ νές σε όλες τις σελίδες του βιβλίου. Μ ε τους αναστοχασμούς του για το μουσικό και πολιτικό του παρελθόν, ο Θ εο δ ω ρά κης επ ιβ εβ α ιώ ν ει την εκτίμηση π ω ς ίσως και να είναι ο τ ε­ λευταίος μεγάλος της χώ ρας μας π ο υ ακόμη και σήμερα σ υνεχίζει να μας εκπλήσσει για π ολλούς λόγους: γ ιατί, συνοδοιπόρος της λογοτεχνι­ κής γενιάς του '3 0, δημιούργησε α π ό τότε μουσική σχολή, όταν α π ό τα παιδικά του σχεδιάσματα «π άντρε­ ψε» ποίηση και μουσική με αποκορύ­ φ ω μα το Ά ξ ιο ν Ε σ τ ί -σχο λή π ο υ σ υ ­ νεχίζει να π ρ ο κα λεί ενδιαφέρον με τα ανεξερεύνητα επ ι μέρους στοιχεία της, κυρίω ς σ τα συμφω νικά του έρ­ γα , γιατί, θύμα ο ίδιος και μερικώς θύτης του εμφ υλίου πο λέμο υ, κρά­ τησε στο μυαλό του και μετουσίω σε σε νότες την τρυφ ερότητα τω ν αν­ θρώπινων σχέσεω ν μέσα α π ό τον Ε π ιτά φ ιο , έβαλε το εθνικό συμφ έρον υπεράνω τω ν ιδεολογικών του π ε ­ ποιθήσεω ν και υπ ερ ασ π ίσ θ η κε την ιδέα της εθνικής συμφ ιλίω σης μέσα α π ό Το τρ α γ ο ύ δ ι το υ νεκρ ο ύ α δ ε λ­ φ ο ύ , όταν αυτή απ ο τελο ύσ ε «ψόγο» για τους τιμητές τω ν δύο π α ρ α τ ά ξε­ ων π ο υ δίχασαν τον ελληνικό λαό, για τί π ήγ ε κόντρα στο ρεύμα ακόμη και όταν ήταν σίγουρος για το μεγά­ λο πρ ο σω πικό του κόστος, με τη

Κ

διατύπ ω ση της «λύσης Καραμανλή», γ ια τ ί στη σήψη της π ολιτικής του '60 αντιπρότεινε τις νε­ ω τ ερ ισ τ ικ ές ιδ έες τω ν Λαμπράκηδω ν, γ ια τ ί αρνήθηκε έγκαιρα τα «κυ­ κλώματα» τω ν πο λιτικά­ ντηδων, τασσόμενος με την διατύπ ω ση τη ς αλή­ θειας πρ ο ς το λαό, μιλώ­ ντας για ανίκανους ηγέ­ τες π ο υ έφ εραν το βά­ Γιώργος Αρχιμανδρίτης ρος της ήττας και των Μίκης Θεοδωράκης, θ υμάτω ν τω ν Δ εκ εμ ­ βριανών, γ ια τ ί έξω απ ό σε πρώτο πρόσωπο το σ ύστημα α π ο τέλεσ ε μέρος του λαού και κα­ Πρόλογος: Ζακ Λανγκ τάλαβ ε έγκαιρα τη δι­ κτατορία π ο υ ετοιμαζό­ Ελληνικά Γράμματα, 2007 ταν εις βάρος του λαού, σελ. 237, τιμή: 25,00 ευρώ την ίδια ώρα π ο υ επ ίσ η ­ μα κομματικά όργανα αρθρογραφούσαν για το αντίθετο, γ ια τ ί παρ έμεινε σταθερός στις θέ­ σ εις του γνω ρίζοντας π ω ς σ ταθερό­ τη τα δεν σημαίνει δογματική αντίλη­ ψη αλλά ρεαλισ τική π ροσαρμογή σ τα δεδομένα τη ς κάθε επ ο χ ή ς, τ έ ­ λος γ ιατί, ό πω ς γράφει και ο Ζακ Λανγκ στο εισαγω γικό του κείμενο, στο βιβλίο αυτό «το όνειρο τω ν λαών ...κ υ λ ά σ τις φ λέβ ες του ...και του δί­ νει ζωή». Ο Γιώ ργος Αρχιμανδρίτης έγρα ψ ε α υτό το β ιβλίο «διά μέσου» του συνθέτη. Π ολλές ώ ρες συζή τη σ η ς μα ζί το υ, έδωσαν πλο ύσιο υλικό το ο πο ίο ο Γιώ ργος Α ρχ ιμανδρίτης α να δ ιά τα ξε έτσ ι ώ σ τ ε τελ ικ ά να μιλάει σ ε πρ ώ το πρ ό σ ω π ο ο ίδιος ο Μ ίκης Θεοδω ράκης. ■

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

9Γ7

I

δ ι α β α ζ ω ] β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ η

Ι

Γιάννης N. Μπασκόζος

Η γραφή ως αφήγηση π ό τις σπηλαιογραφ ίες τω ν πρω τανθρώ πω ν έω ς τη σφηνοειδή γραφή του 4000 π .Χ ., α π ό τα ιερογλυφικά έω ς τα πρ ώ τα αλφ άβητα, α π ό την τυπογραφ ία έως την «ηλεκτρονική» γραφή και το ηλεκτρονικό τα χ υ­ δρομείο του Ίντερ νετ: Μια αναδρομή στην ιστορία της γραφής που συνοδέυσε τον Αντριου Ρόμπινσον άνθρωπο σε κάθε στάδιο Ιστορία της γραφής της εξέλιξής του, συμβάλλο­ ντας ακόμα και στην ανά­ π τυξη τω ν νοητικών του Μετάφραση: Ζωή Κ.Μπέλλα Επιμέλεια: Δημήτρης Αρμάος ικανοτήτων. Σ ε ένα π εριεκτικό κείμενο, Εκδόσεις Polaris, Αθήνα, 2007 ο Αντριου Ρόμπινσον εξη γεί σελ. 232, τιμή: 44,00 ευρώ τις διασυνδέσεις ανάμεσα στον ήχο, το σύμβολο και τη γραφή. Παρουσιάζει τα κυριότερα συσ τή μα­ τα γρα φής, α π ό τη σφηνοειδή και τα ιερογλυφικά τω ν Α ιγυπτίω ν και των Μ άγια έω ς τα α λφ άβη τα και τα γρα­ φ ικά σ υσ τή ματα της Κίνας και της Ιαπω νίας και α π ό τις γραμμικές γρα­ φ ές Α και Β έω ς τις γρα φ ές τω ν Τσερόκι ή τη ρουνική. Δ ια π ρ α γ μα τεύε­ ται την ιστορία της απο κρ υπτο γρ ά­ φησης και αφιερώ νει ένα πο λύ εν­ διαφέρον κεφάλαιο σε μη αποκρυπτογρα φ η μένες γρα φ ές, εγείροντας το προκλητικό ερώ τημα: θα σ π ά ­ σουν α υτο ί οι κώδικες π ο τ έ; Οι π ερισσότερες γρα φές π ο υ χρησι­ μοποιούνται σήμερα, με εξαίρεση κυ­ ρίως τα κινέζικα ιδεογράμματα, κα­ τάγονται, μέσα από μια μακρά εξελι­ κτική πορεία, από τη σουμεριακή σφηνοειδή γραφή. Σύμφ ω να με τις αρχαιολογικές μαρτυρίες, η γραφή

Α

2

>&

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

εμφ ανίζεται στην αρχαία Α ίγυπτο π ερ ίπ ου το 3100 π .Χ ., λίγο αργότερα α π ό την πρώ τη επιβεβαιω μένη εμ­ φάνισή της στη Μ εσοποταμία . Α πό την αιγυπτιακή γραφή αναπτύχθηκε το φ οινικικό α λφ ά β η το , π ο υ δημιουργήθηκε γύρω στο 1050 π .Χ . και στο οποίο μπορούν να αναχθούν όλα σχεδόν τα α λφ άβητα π ο υ χρησιμο­ ποιήθηκαν π ο τ έ. Α πό το φοινικικό αλφ άβητο κατάγεται το ελληνικό αλ­ φ άβητο και επ ίσ η ς α π ό το φοινικικό, μέσω του αραμάίκού αλφ αβήτου, το εβραϊκό, το αραβικό, τα ινδικά αλφ ά­ βητα, καθώς και τα αλφ άβητα της νοτιοανατολικής Ασίας κ.ά. Α νεξάρ­ τη τες εξελίξεις αποτελούν γρα φ ές όπω ς τα κινέζικα ιδεογράμματα, τα ιερογλυφικά τω ν Μ άγια, το κελτικό ογκαμικό αλφ άβητο κ.ά. Τα συστήματα γραφής εξελίχθηκαν στις μέρες μας με τέτοιον ιλιγγιώδη ρυθμό που κάποιοι νόμισαν ότι θα εξαφ ανιστούν. Η ψηφιακή έκρηξη πυροδότησε π ο λλαπλές συζητήσεις για το μέλλον της γραφής. Ο συγγρα­ φ έας του τόμου παρ ατη ρ εί ότι παρά τη σεισμική είσοδο της ηλεκτρονικής γραφής και αρχειοθέτησης στη διανο­ μή των πληροφοριών, ο τρόπος γρα­ φ ής μας παραμένει ακόμα παραδο­ σιακός. Φ υσικά οι προτάσεις για μια άλλη γραφή κατακλύζουν τον πλανή­ τη, αλλά καμία δεν έχει επ ιβεβαιω θεί στην πρακτική της, π έρ α από π εριο­ ρισμένη χρήση σε συγκεκριμένα π εδ ί­ α. Ω στό σο η έκρηξη της τεχνολογίας έχει ξαναθέσει τα π αλιά ερω τήματα: τι λέει ο δίσκος της Φαιστού, αν η γραφή εμφανίστηκε ανεξάρτητα σε διαφορετικά μέρη ή μόνο στην Μ εσο­ ποταμία κ.ά. Η

ΝΕΑ ΣΕΙΡΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΞΕΝΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Α STEF PEN NEY

Μ Η ΤΡΥΦΕΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΛΥΚΩΝ σελ. 304

ητρυφερότητα

«,, λύκων

Νταβ Ρίβερ. 1867. Ένα έγκλημα, μια εξα φ ά ­ νιση και μυστηριώδη ίχνη οδηγούν προς την αφιλόξενη τούνδρα, που κατοικείται από φ υ γάδες και άγρια ζώα. Μ ε φόντο τα παγωμένα δάση του Καναδά, η Στεφ Πένυ π λέκει με χιούμορ, το θρίλερ και το ιστορικό ρομάντζο σ' ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα της χρονιάς.

O L G A G R U S H IN L

Η ΟΝΕΙΡΙΚΗ ΖΩΗ ΤΟΥ^ ΣΟΥΧΑΝΟΦ σελ. 408

Ο Ανατόλι Σουχάνοφ λογοκρίνει καλλιτέχνες και προσανατολίζει τη σοβιετική τέχνη μακριά από τις επιδράσεις της Δύσης. Ωστόσο π αλεύει χρόνια ν ’ απωθήσει και τα δικά του καλλιτεχνικά οράματα. Το σπάνιο ταλέντο της Γκρούσιν ζω ντανεύει την άσβεστη φλόγα της ρωσικής λογοτεχνίας. . JU S T IN CA R TW R IG H T

Κ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΚΟΥΣΤΗΚΕ ΠΟΤΕ ΤΟ ΤΡΑ ΓΟ ΥΔ Ι

σελ. 304 Μ ε αφορμή το γεγονός της απόπειρας δολο­ φονίας του Χίτλερ στον Β ' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Τζάστιν Καρτράιτ γράφ ει ένα συναρπαστικό ψ υχολογικό θρίλερ, που κινείται αδιάκοπα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν.

D A N IE L A L A R C O N

ΑΓΝΟΟΥΜΕΝΟΙ FM σελ. 376

Η εκπομπή «Αγνοούμενοι FM » βοηθά να ενω θούν οικογένειες που διαλύθηκαν εξ α ιτίας ενός εμφ ύλιου πολέμου. Από τα χωριά των ινδιάνων στη ζούγκλα ως τα μπόριος της αχανούς μεγαλούπολης, ο Αλαρκόν δημιουρ­ γ εί μια φανταστική χώρα που συγκεντρώ νει με μοναδική αληθοφ άνεια όλα τα δεινά και τη γοητεία της Λ ατινικής Αμερικής.

ΠΑΠΥΡΟΣ

Εκδοτικός οργανισμός ΠΑΠΥΡΟΣ, Βουκουρεστίου 18,10671 Αθήνα Τηλ: 210 3826813 www.papyrosonline.gr

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Β I Β Λ I Ο Κ Ρ I Τ

Κ Η

Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

«Κανόνας» εναντίον «σ χο λή ς της μνησικακίας» ύγχρονες θεω ρη τι­ κές σχολές, ό πω ς ο φεμινισμός, ο μαρξι­ σ μό ς, οι gender studies κ .λ π ., ενταγμένες στο κλί­ μα του μεταμ οντέρ νο υ, αμφ ισβητούν τα κάθε εί­ δους κέντρα και π ρ ο βάλ­ λουν αφ ανείς σ υγγραφ είς και έργα, τα οποία ώ ς τώ ­ ρα είχαν περιθω ριοποιηθεί απ ό την κυρίαρχη ιδεολο­ γ ία . Ο H arold Bloom Harold Bloom εντάσ σ ει όλες α υ τ ές τις Ο Δυτικός Κανόνας τ ά σ εις στη ν ίδια σχολή, Τα βιβλία και τα σχολεία π ο υ ονομάζει «Σχολή της των εποχών μνησικακίας», καθώς αρνούνται το καθιερω μένο Μετάφραση: Κ. Ταβαρτζόγλου έργο τέχνης μόνο και μόνο Εισαγωγη-επιμέλεια: Δ. Αρμάος επ ειδή είναι πρ ο ϊό ν ανδρών, λευκώ ν και ετερο­ Εκδόσεις Gutenberg, 2007 σελ. 750, τιμή: 48,00 ευρώ φ υλόφιλω ν, ενώ π ρ ο βάλ­ λουν άλλα καλλιτεχνήματα ως άξια με αποκλειστικό κριτήριο την ιδεολογική τους π ροοπτική. Ο αμερικανός θεωρητικός είναι ένας sui generis μελετητής τη ς π α γκό ­ σμιας λογοτεχνίας, π ο υ ακολουθεί μια ιδια ίτερη, αιρετική πο λλές φ ο ­ ρές, π ο ρ εία, με έργα ό πω ς Η α γ ω ν ία τη ς ε π ίδ ρ α σ η ς π ο υ σ υζητήθηκα ν όσο λίγα. Ενώ ξεκίνησε α π ό την αποδόμηση (σχολή του Yale), σταδιακά απομακρύνθηκε α π ό αυτήν, αναμι­ γνύοντας στο στοχασμό του φροϋδι­ κές, ρομαντικές, κοσμολογικές, νιτσεϊκές κ.ά. α π ό ψ εις. Σ τ ο Δ υ τικ ό Κα νό­ ν α π ροκαλεί, καθώς καταρτίζει ένα στενό κύκλο α π ό 26 σ υγγραφ είς (λο­ γοτέχνες και έναν κριτικό) π ο υ έχουν γράψ ει τα π ιο δ ιαπρ επή έργα της π αγκό σ μιας γρα μμα τεία ς, ενώ σε

Σ

10 Ο

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

έναν ευρύτερο κατάλογο ανάγει σε κλασικο ύς π ερ ίπ ο υ εννιακόσιους σ υγγραφ είς α π ό την αρχαία Μ εσο­ πο ταμία ώ ς τη σύγχρονη Ρωσία κι α π ό την αρχαία Ελλάδα ώς τη Λα τι­ νική Αμερική. Ο Δ υ τικ ό ς Κα νό να ς παρουσιάστηκε το 1994 και φ υσικά ξένισε για τις π ρ ο σ ω π ικ ές επ ιλο γ ές του Bloom , π ο υ επιβάλλονται με το βάρος της αυθεντίας του αλλά και με τις α π ό ­ λ υτες θέσεις του. Σ ' αυτόν ο αμερικανός θεω ρητικός απ ο ρ ρ ίπ τει τις ισοπεδω τικές θ έσεις τη ς «Σχολής της μνησικακίας» και προτείνει τα έργα π ο υ διαχρονικά έδειξαν π ρ ω τό τυπ α στοιχεία και «ανοικείω σαν» την εκάσ τοτε λογοτεχνική νόρμα, παρεξέκλιναν δηλαδή α π ό την τρέχουσα αντίληψη τη ς επο χής. Κριτήριο για την ένταξή τους στον Κανόνα είναι η αισθητική τους αξία , χαρακτηριστι­ κό τους π ο υ τα καταξιώ νει ω ς κλα­ σ ικά κ ομμάτια τη ς W e ltlite ratu r, ό π ω ς την είχε συλλάβει ο Γκαίτε. Α λ­ λα ιδια ίτερα κριτήρια, ό π ω ς τη σ τ ά ­ ση τω ν αναγνω στών α π ό εποχή σε εποχή κι α π ό κοινωνία σε κοινωνία, τον ορίζοντα προσδοκιών του Η . R. Jauss ή άλλες παρ αμέτρο υς, π ο υ θα έπ ειθ α ν ένα ευρ ύτερ ο κοινό, δεν θέτει. Κέντρο του λογοτεχνικού σύμπ αντος το π ο θ ετεί τον Ουίλιαμ Σα ίξπ η ρ , ο οποίος, κατά τον αμερικανό π α ν επ ι­ στημιακό, ξεπ έρ α σ ε τους αρχαίους Έ λλη νες, καθώς έθεσε τα ερω τήμα­ τα του σύγχρονου κόσμου. Και δεν είναι απρόσμενη αυτή η επιλογή, αφ ού όλος ο αγγλοσαξωνικός τουλά­ χιστον κόσμος οριοθετεί την ύπαρξή του με βάση τα έργα του άγγλου

[ Δ I A B A Ζ Ω I B A I O K P I T I K H J

δραματουργού. Α π ό εκ εί και έπ ειτα οι υπό λο ιπες επιλο γές του έχουν εξί­ σου έντονο αγγλοαμερικανικό χαρα­ κτήρα, αν και θα μπ ο ρ ο ύσ ε ο οποιοσδήποτε να αναρω τηθεί γ ια τί αυτόν τον συγγραφ έα κι όχι τον άλ­ λο. Αγγλόφωνοι, ό π ω ς ο Τζέφ ρ ι Τσόσερ, ο κριτικός Σάμιουελ Τζόνσον, ο Ο υίλιαμ Γουέρντσγουορθ, η Τζέιν Ό σ τ εν , ο Γουόλτ Γουίτμαν, η Έ μιλι Ντίκινσον, ο Τσαρλς Ν τίκενς, ο Τ . Σ . Έ λιο τ, ο Τζέιμς Τζό ις, η Βιρτζίνια Γουλφ, ο Σάμ ιο υελ Μ π έκ ετ και ο Τζον Μ ίλτον (ακριβώ ς οι μισοί) και μα ζί άλλοι δεκατρείς, ό π ω ς ο Δάντης (Ιτα λία), ο Μ ιχαήλ Θ ερ βάντες (Ισ π α ­ νία), ο Μ ισέλ ντε Μ ονταίν, ο Μολιέρος και ο Μ αρσέλ Προυστ (Γαλλία), ο Γιόχαν Β ό λφ γκανγκ Γκ α ίτε, ο Σίγκμουντ Φ ρόυντ και ο Φ ραντς Κάφ κα (Γερμανία), ο Αέων Τολστόι (Ρω­ σία), ο Ερρίκος Ίψ εν (Σουηδία), ο Χόρχε Λουίς Μ πόρχες (ισπανόφωνη Α ργεντινή ), ο Π ά μ π λο Νερουδα (ισπανόφωνη Χιλή) και ο Φερνάντο Πεσόα (Πορτογαλία). Στο τέλος του βιβλίου παρουσιάζει έναν εκτενή κατάλογο με 900 π ερ ί­ π ο υ ονόματα συγγραφ έω ν και έρ­ γων, π ο υ θεω ρούνται «κανονικά», καθώ ς α π α ρ τίζο υ ν την κατά Μ πλουμ ιστορία της παγκόσμιας λο­ γοτεχνίας. Ξεκινά α π ό το Γιλγαμές και διαμέσου τω ν Ελλήνων (π ρ ο ­ σπ ερ νά σχετικά γρήγορα τους Ρω­ μαίους) φ τάνει στην Αναγέννηση. Σ τ α νεότερα χρόνια τα ονόματα π υ ­ κνώνουν, περιλαμβάνοντας γνω στά και άγνω στα π ρ ό σω π α , αλλά και π αρ αλείπο ντας άλλα, μερικά α π ό τα οποία επισημαίνει η μεταφ ράστρια (λ.χ. Δημοσθένης, Ρωμανός ο Μελωδός, Σολω μός, Κανταρέ, Π αμούκ, Σολόχοφ, Μ παχτίν, μπίτνικ κ .ά .). Π έρα α π ό την ονοματολογία -ό π ο ια κι αν ήταν η επιλογή τω ν ονομάτων, δεν θα απ έκλειε τις α ντιρρήσεις- η

ουσία του κανόνα βρίσκεται στο τι θ εω ρεί ο αμερικανός θεω ρητικός σ η ­ μαντικό και τι όχι. Διαμορφώ νει έναν κανόνα με π ρ ο σ ω π ικές αισθητικές εκ τιμή σ εις το λμώ ντας να πρ ο βάλει/επιβάλει τους δ ια π ρ επ είς, τους οποίους οι υπόλοιποι προσπαθούν και θα πρ ο σπαθ ο ύν να ξεπερ άσο υν, προκειμένου να το υς εξοβελίσουν πιθανόν α π ό τον κανόνα. Ο Μ πλουμ φ α ίνε τα ι να π ισ τ ε ύ ει ακράδαντα στην αξία τω ν 26 μονογραφούμενων και σ ε μεγάλο βαθμό τω ν υπόλοι­ πω ν. Ό π ω ς π ρ ο είπ α μ ε, τα κριτήρια του Μ πλουμ στην κατάρτιση του κανόνα είναι αρκετά πρ ο σ ω π ικά, εν είδει βι­ βλίω ν π ο υ α γά π η σ ε, και βασίζονται αμιγώ ς στην αισθητική αξία κάθε έρ­ γου. Συ γκρ ο τεί με εκκεντρικό τρόπο έναν κατάλογο α π ό σ υγγραφ είς π ο υ συνιστούν τη δυτική παράδοση, βι­ βλία π ο υ θα έπ ρ επ ε να διαβάσει κα­ νείς στη μικρή ζωή π ο υ του διατίθε­ τα ι. Α πο ρ ρίπτει κριτήρια π ο υ π ρ ο σ ­ διορίζονται α π ό κοινωνικές π α ρ α μέ­ τρ ο υς, δεν ξεχ ω ρ ίζει σ υγ γρ α φ είς α π ό δοκιμιογράφους και κριτικούς, χα ρ ά ζει γ ρα μμές π ο υ μυούν τον αναγνώστη στη λογοτεχνική ελίτ και πο λλές φ ορές τον πείθουν, με το π ά ­ θος, την ειλικρίνεια και την α υ τ ο π ε­ ποίθηση του Μ πλουμ, για την αξία του εγχειρήματος. Η ελληνική έκδοση κρίνεται ιδιαίτερα προσεγμένη και αξίζουν συγχαρητή­ ρια στη μεταφ ράστρια και τον ε π ι­ μελητή, π ο υ συμπ λήρω σαν το π ρ ω ­ τό τυπ ο κείμενο με μια κατα το π ισ τι­ κή εισ α γω γή , δ ιακριτικά σχό λια, ευρετήρια και τις ελληνικές μετα­ φ ράσεις τω ν «κανονικών» συγγρα­ φ έω ν. ■ 0 Γιώ ργος Ν. Περανχωνάκης είναι υποψήφιος ΒιΒάκχορας Νεοελληνικής Φιλολογίας χου Πανεπισχημίου Αθηνών

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008 Ό

[ ΔΒ ΙΙ ΒΑ ΛΒ ΙΑ ΟΖ ΚΩ Ρ Ι Τ Ι Κ Η Γιά ννη ς Ν. Μ π α σ κόζο ς

Ο ι μύθοι που (ίσω ς) δεν ξέρ ο υμ ε ο μικρό αυτό βιβλίο (μικρό σε μέγεθος, σε σελίδες ■ μεγάλο μ και πλούσιο σε εικόνες) % W μας ξεναγεί στον κόσμο τω ν μύθων μέσω της τ έ­ τ ω ι% _ ^ „ I χνης. Για χρόνια ολόκλη­ Μ Ε ίΆ Λ Ω Ν ρα η ιστορία του ανθρώ­ Μ Υ #Ω Ν πινου πολιτισμού π ο ρ εύ­ εται με μύθους. Είναι να α π ο ρ εί κανείς π ώ ς η αν­ θ ρ ω π ότη τα , π α ρ ά τ ις ισ το ρ ικές αγ κ υλώ σ εις, δεν εγκα τέλειψ ε π ο τ έ τη Ρομπέρτο Καρβάλιο ντι μυθολογική έκφανση της Μαγκαλιάες ζω ής. Για τους περ ισ σ ό ­ Το μικρό βιβλίο τερ ο υς ελληνικούς μύ­ θους γνω ρ ίζο υμε π ο λύ τω ν μεγάλων μύθων λίγα πρ άγματα, τ α π ε ­ Μετάφραση: Αθηνά Χατζή ρ ισ σ ό τερ α α π ό α υ τ ά έχουν χ α θ εί για π ά ντα . Η είσοδος της χριστιανικής θρησκείας στον κοσμικό χώρο και ο εναγκαλισμός της με τη ρωμαϊκή εξουσία απέβη μοιραία για τους ελληνικούς μύθους, καθώς το 391 όλα τα παγανιστικά τελετο υρ γικ ά απ α γ ο ρ εύτη κ α ν διά νόμου στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, οι αρχαίοι ναοί εγκαταλείφ θηκαν μα­ ζ ί με τη μυθολογική θέαση της δη­ μιουργίας του κόσμου. Αν και πολλά αρ χαία κείμενα διασώ θηκαν α π ό τους μοναχούς του Μ εσαίω να, οι οποίοι αντέγραφ αν σε π α π ύ ρ ο υ ς την αρχαία ελληνική γρα μμα τεία . Σ τη σ υνέχεια, γύρω στον 15ο αιώ να, τα κείμενα αυτά έγιναν «μόδα», άρχι­ σαν να μεταφ ράζονται και να γίνο­ νται αντικείμενο σ υζή τ η σ η ς και έμπνευσης για την καλλιτεχνική δη­ μιουργία. Η ελληνική μυθολογία έγινε

Τ ”

102

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

στοιχείο έμπνευσης για τους καλλι­ τέχνες της Αναγέννησης. Το ενδιαφ έ­ ρον έγκειται στο π ώ ς οι διάφοροι καλλιτέχνες στη γλυπτική ή τη ζω ­ γραφική χρησιμοποιούν το μυθολογι­ κό θέμα. Αυτό σημαίνει π ω ς η α π ό ­ δοση με λ επ τ ές γραμμές του τ α ξι­ διού του Διονύσου τον 6ο αιώ να π .Χ . α π ό τον αγγειογράφο Εξηκία δεν έχει π ολλά κοινά με τον στρουμπουλό Βάκχο (Διόνυσο) του Κα ρα βά τζο . Στ ο πρ ώ το έργο οι μορφές είναι λ ε­ π τοκαμω μένες και μουσικές, σχεδόν σ ε αντίφαση με το βίαιο και π α θ ια ­ σμένο επεισόδιο π ο υ θεω ρείται πω ς π αριστάνουν. Στ ο δεύτερο η εικόνα ζω ντανεύει με την αντίθεση φ ω τός και σκιάς και τα σχεδόν α π τ ά αντι­ κείμενα, ό πω ς το καλάθι με τα φρού­ τα και η καράφα του κρασιού ή το κύπελλο π ο υ π ρ οσφ έρει ο θεός. Π α ­ ρά τον κοινό πρω ταγω νιστή, κάθε έργο έχει μια π ο λ ύ διαφ ορετική οπτική γωνία: ο Εξηκίας φαίνεται να έχει θυσιάσει την ιστορία στο σκοπό της δημιουργίας μιας ρυθμικής κι αρ­ μονικής σύνθεσης. Ο Καραβάτζο έχει θέσει ενώ πιον μας έναν έφ ηβο με σάρκα κι οστά, εμφανώ ς αφ ιερω μέ­ νο στην από λαυσ η , με το φ ω ς να π α ίζει πάνω σ τα αντικείμενα γύρω του. Προσπαθώ ντας ο σ υγγραφ έας να βοηθήσει αυτές τις συγκρίσεις και να προκαλέσει σκέψ εις, παρουσιάζει τους βασικούς μύθους με την ιστο­ ρία το υς, δίνει τις π η γές τους, ε π ι­ τρ έπ ει έτσι στον αναγνώστη να βρει τις π η γ ές σ τα π ρ ω τό τυπ α κείμενα και να τα συγκρίνει με τους πίνακες ζω γραφικής. Βιβλίο χρηστικό, που δεν χάνει την γοητεία του, ένα απλό κομψοτέχνημα. ■

Θανάσης Καραβάτος

Ζωή και κλινική π ράξη S * —>ν ταν πρ ιν α π ό δέκα χρόνια ■ Ιο O live r Sacks ρω τήθηκε για τη θέση π ο υ κατέχει το γράψιμο ω ς πρ ο ς το κλινικό του έργο, εκείνος απόιντησε π ω ς είναι αξεχώ ριστο, χω ρίς αυτό να σημαίνει π ω ς διάγει διπλή ζω ή . Α ντίθ ετα π ρ ο ς τον Τσέχω φ , π ο υ δήλωνε π ω ς έχει τη λογοτεχνία ερωμένη του και νόμιμη γυναίκα την ιατρική το υ, εκεί­ νος επιμένει να λέει π ω ς έχει μία και μόνο απασχόληση ό π ο υ «συντήκονται η ιατρική και το γράψ ιμο». Γι' αυτό πρ ο τιμά να λέει π ω ς είναι «φ υ­ σιοδίφης» και «εξερευνητής» π ο υ α­ π εικονίζει τις πο ικίλες ανθρώ πινες συμπ εριφ ο ρές -τ ις επ ιπ τ ώ σ εις ιδιαί­ τερα τω ν νευρολογι κών π α θ ή σ εω νκι ότι έτσι ανακάλυψε τη «στενή σ υγ­ γένεια της ανθρω πολογίας με την ια­ τρική» και «είδε» την αρρώ στια μέσα στο πλαίσιό της κι όχι απομονω μένη, ω ς είθισται. Ο O live r Sacks δεν θα παρ αλείψ ει ακόμα να τονίσει π ω ς α ­ νήκει σε εκείνη την π α λ ιά γενιά τω ν γιατρώ ν π ο υ είχαν σε μεγάλη π ερ ιω ­ πή το «χάσιμο» χρόνου με τον άρρω ­ στο . Πολύτιμη σ π α τά λ η , π ο υ τους ξεπλήρω νε με όσα χρήσιμα για τη διάγνωση και τη θ ερ α π εία αντλού­ σαν α π ό τη διήγησή το υς, α π ό το ια­ τρικό τους ιστορικό, αλλά και την ιστορία της ζω ής το υς. Α ντίθετα, δη­ λαδή, πρ ο ς ό,τι ήδη συνέβαινε εκείνη την εποχή του ανερχόμενου ακραίου τεχνοκρατισμού. Μ ε τα λόγια του α ­ είμνηστου Κω νσταντίνου Γαρδίκα: «Ο σημερινός ιατρός είναι τεχνοκράτης, π ά ντο τε βιαστικός, δεν μιλά, αλ­ λά π ρ ο π α ντό ς δεν ακούει» . Ο O live r Sacks α π ο σ τρ έφ ετα ι τον τεχνοκρατισμό, μα εύχεται τις καινοτο­

μ ίες, γ ια τ ί φ ο β ά τ α ι μια OLIVERSACKS νευρολογία π ο υ είτε «£ ΕΝΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΟΣ χνάει τις ιστορικές ιη ς ρί­ ΣΤΟΝ ΑΡΗ ζες» είτε βολεύεται στον «συντηρητισμό». Τη θέση του αυτή τη μαρτυρούν τα λογοτεχνικά του έργα σε 22, κιόλας, γ λώ σ σ ες. Ανάμεσά τους και στην ελληνι­ κή· π ρ ώ τα το Ο ά ν θ ρ ω ­ π ο ς π ο υ έ β λ ε π ε τη γ υ να ίκ α το υ σ α ν κ α π έ λ ο και τ α Ξ υ ­ π ν ή μ α τα (Κ α σ τα νιώ τη ς) και τώ ρα το Έ ν α ς α ν θ ρ ω ­ Oliver Sacks π ο λ ό γ ο ς σ τ ο ν Ά ρ η (Αγρα), Ένας σε μετάφ ραση του Κώ στα ανθρωπολόγος Π ό τα γ α τ α δύο π ρ ώ τ α , στον Άρη του ίδιου και της Αννυς Επ τά παράδοξες Σπ υ ρ ά κ ο υ το τρίτο. ιστορίες Ιστορίες ζω ής διαβάζουμε σε α υτά τ α βιβλία, γνήσιο Μετάφραση: Κώστας Πάταγος απ ό σ τα γμα τη ς πλο ύσ ια ς Άννα Σπυράκου κλινικής του π ρ ά ξη ς. Στη ν Εκδόσεις Άγρα, 2007 ίδια γραμμή και τα εφ τά σελ. 492, τιμή: 26,00 ευρώ «π αράδοξα» π ερ ισ τ α τικ ά του Α ν θ ρ ω π ο λ ό γ ο υ , π ο υ συνεχίζουν β έβ α ια την παράδοση προηγούμενω ν βιβλίω ν, μόνο π ο υ τώ ρα ο συγγρ αφ έας περ ιο ρ ίζει το «πλήθος» π ο υ π α ρ α τ η ρ εί γ ια να προχω ρήσει σ ε «βάθος» την ανίχνευ­ σή του, ζώ ντας κοντά σ τα «π ερ ισ τα ­ τικά», ε κ εί π ο υ διαμένουν και εργά­ ζονται, με τον δικό το υς, φ υσ ικά , «ξεχω ριστό» τρ ό πο . Ξεχ ω ρισ τό , για ­ τ ί ο O live r Sacks βλέπ ει όχι μόνο το έλλειμμα π ο υ δημιουργεί η νόσος αλ­ λά και ό,τι άλλο αυτή «φέρνει στην επιφ ά νεια», όχι πλέο ν εξα ιτία ς της αλλά χάριν αυτή ς. Έ τ σ ι, σ τις 492 σελίδες του βιβλίου θα εξερευνήσουμε μ α ζί με τον Sacks:

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

103

[

δ

ι α

β

α

ζ

□ Θανάσης Καράβατος είναι ομότιμος καθηγητής Ψ υχιατρικής του ΑΠΘ

104-

ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

(α) τον ζω γράφο π ο υ έχασε την αντίληψη τω ν χρω μάτω ν, δημιουρ­ γώ ντας όμως την ασυνήθιστη ομορ­ φ ιά του μονόχρωμου κόσμου, (β) ένα, νέο με τη μνήμη του σταματημένη σ τα 1970 (α π ό καλοήθη με­ τω πιαίο όγκο) να «προσαρμόζεται» στο χώρο αλλά και να «απελευθερώ ­ νεται» α π ό την «υπερ μετω πιαία φ ύ ­ ση» μας, μέσα α π ό τις ασύνειδες ή άδηλες αναμνήσεις του, (γ) τον χειρουργό με σύνδρομο Gilles de la Tourette π ο υ ελέγχει τις εκρη­ κτικές κινητικές εκδηλώσεις του όταν χειρουργεί, (δ) έναν τυφ λό α π ό τα παιδικά του χρόνια, λόγω αμφ οτερόπλευρου κα­ ταρράκτη, π ο υ «βλέπει και δεν βλέ­ π ει» μετά την αφ αίρεσή του, υστέρα α π ό 45 χρόνια, μέχρι π ο υ μια σω μα­ τική πάθηση θα δείξει τα όρια της προσαρμογής του, (ε) έναν ζω γράφο με «φωτογραφική μνήμη» π ο υ κατακλύζεται, νύχτα-μέρα, α π ό «ονειρικές εικόνες», α π ο τ έ­ λεσμα επιλη π τοειδώ ν κροταφικώ ν εκφορτίσεω ν, (στ) έναν αυτιστικό «ιδιοφυή ηλίθιο», ένα «π αιδί θαύμα» με εκπληκτικές ζω γραφικές ικανότητες και, τέλος, (ζ) τη γνω στότατη Τ εμ π λ Γκράντιν, την α υτιστική επιστή μονα πο υ δημο­ σιεύει σε περιοδικά και συγγράφει βιβλία αλλά αδυνατεί να ντύσει σ υ ­ ναισθηματικά τη νοητική τη ς επ ά ρ ­ κεια. Το τελευταίο περιστατικό δίνει και τον τίτλο στο βιβλίο: Α ν θ ρ ιυ π ο λό γ ο ς σ το ν Άρη νιώθει π ω ς είναι η Τεμπ λ Γκράντιν, αποδίδοντας έτσι την αδυ­ ναμία της να καταλάβει τις σύνθετες ανθρώπινες συγκινήσεις. Είναι σα να λέει π ω ς λειτουργεί σε κενό, να είναι δηλαδή ανθρωπολόγος σε τό πο που δεν έχει ανθρώ πους, στον Αρη. Αν­ θρωπολόγος κι ο Sacks, στη Γη αυτός, που μελετά τον αυτισμό και την ίδια,

αναλογιζόμενος αν κάποια στιγμή θα μπορούσε κι εκείνη να τον δει έτσι. Ο ι «παράξενες» ιστορίες του O liver Sacks δεν είναι ξεκομμένα «παράδο­ ξα» της φ ύσ η ς, α π ' α υτά π ο υ ερεθί­ ζουν α π λώ ς την περ ιέρ γεια. Το «π α­ ράξενο» δημιουργεί το πρώ το μόνο ενδιαφέρον π ο υ π α ρ ω θ εί τον ανα­ γνώστη βαθύτερα στην παρακολού­ θηση της διήγησης, καθώς ο συγγρα­ φ έα ς συνθέτει την π αρ ο ύσ α κατά­ σταση και το ιατρικό ιστορικό, την ιστορία της ζω ής του αρρώ στου και την ιστορία τη ς νοσολογία ς π ο υ τον αφ ορά, δεμένα όλα με την αντίστοι­ χη κάθε φ ορά επιστημονική γνώση. Γνώση του εγκεφάλου τελικά. Κι εδώ ακριβώ ς βρίσκεται ο κεντρικός π υ ­ ρήνας του βιβλίου: μέσα α π ό τις σ ε­ λίδες αναδύεται το μέγιστο «π αρ ά­ δοξο» π ο υ ήταν έω ς π ρ ό σ φ α τα η προσαρμοστική ικανότητα του εγκε­ φ άλου. Μ ε άλλα λόγια, η πλαστικότητά το υ, π ο υ θα π ει δυνατότητα συνεχούς κατασκευής νέων νευρωνικών συνδέσεω ν και εξειδικευμένου διαχωρισμού αυτώ ν π ο υ αντιστοι­ χούν σε γνω στικά σχήματα: αλλού αυξάνονται, αλλού χάνονται κι αλ­ λού π ροστίθενται. Κι αυτό το π ε τ υ ­ χαίνει ο άνθρω πος ερχόμενος σε επ α φ ή με τα π ρ άγματα και τις π ρ ο ­ κλήσεις το υς, σαν συμπ λήρω μα μιας άλλης ικανότητας π ο υ α π ό πο λύ νω­ ρίς έχει διαμορφώσει π ά γ ια κυκλώ­ ματα και σ ταθερές δράσεις. Μ έσα α π ό μια τέτο ια γνώση μπορούμε σή­ μερα να «επανακαθορίσουμε», όπω ς λέει ο Sacks, «τις ίδιες τις έννοιες της υ γείας και τη ς νόσου». Ο O live r Sacks μας το διδάσκει π α ­ ρ αστατικά και με το πα ρ α π ά νω , τέρ πο ντάς μας ταυτόχρονα με τις «π αράξενες ιστορίες» του π ο υ α π έ ­ δωσαν σ τα ελληνικά με εξαιρετική επ ιτυχ ία ο Κώ στας Π όταγας και η Αννυ Σ π υ ρ ά κ ο υ . ■

I Δ I A B A Ζ Ω

ΒΙ ΒΛΙ ΟΚΡΙ ΤΙ ΚΗ

]

Κ. =. Γιαννόπουλος

Η σκληρή δεκαπενταετία εννημένος στη Σμύ ρ νη , ο Κω ν­ σ τ α ν τ ίν ο ς Μ εγα λο κ ο νό μο ς εγκα θ ίσταται στη ν Αθήνα το 1922 με τη μικρασιατική κα τα σ τρ ο ­ φή και α π ό γυμνασιό π α ιδ ο ακόμη μπαίνει με τα μούτρα στο φ ω τ ο ­ γρα φ ικό ρ επ ο ρ τ ά ζ. Ιδρύει το δικό του π ρ α κτο ρ είο «Ελληνικά Φ ω τ ο ­ γρα φ ικά Ν έα». Κ α τέγρ α ψ ε εξή ντα χρόνια ελληνικής ιστο ρ ία ς, ά φ η σ ε π λ ο ύσ ιο φ ω τογρ αφ ικό αρ χείο , το ο πο ίο αναδίφ ησε ο συγ γρ α φ έα ς κι επ ιμ ελ η τ ή ς εκδόσεω ν Α ρη ς Μ αραγ κό π ο υ λο ς. Α πο μό νω σε μια δεκα­ π εν τ α ετ ία της νεοελληνικής κοινω­ νικής και π ο λ ιτικ ή ς ζω ή ς, 19501965 , κι έφ τ ια ξ ε ένα συνα ρ π α σ τικ ό λεύκω μα με τ ις φ ω τογ ρ α φ ίες του Μ εγα λο κο νό μο υ, π ρ ό σ θ εσ ε λ ε ζ ά ­ ντες π ο λ ύ εύσ το χα δ ια τυπ ω μ ένε ς, εισ α γ ω γ ές σ τ α επ ιμ έρ ο υ ς κ εφ ά ­ λ α ια , α π ο σ π ά σ μ α τ α α π ό κείμενα τω ν π ρ ω τα γω νιστώ ν τη ς π ο λιτική ς ιστο ρ ία ς της επ ο χ ή ς , σ υγγρ αφ έω ν και δ ιανοουμένω ν, καθώ ς κι ένα χρονολόγιο της δ εκ α π εντ α ετ ία ς σε ιδιαίτερα π ρ ο σ ω π ικ ό ύ φ ο ς. Σ τ έ κ ο ­ μαι σ ε δύο μαρ τυρ ικές φ υσ ιο γνω ­ μίες της α ρ ισ τ ερ ό ς, τον Νίκο Πλουμπίδη και τον Νίκο Μ πελο γιάννη , οι ο π ο ίο ι τ έλ ειω σ α ν τη ζω ή τ ο υ ς μ π ρ ο στά στο εκ τελεσ τικ ό α π ό σ π α ­ σμα για δύο λό γο υς, ο π ρ ώ τ ο ς έχει να κάνει με τις α ντιφ ά σ εις και την αυτο χειρ ιαστική διάθεση τη ς η γε­ σ ία ς του Κ Κ Ε, το ο πο ίο χ α ρ α κ τή ρ ι­ σ ε τον π ρ ώ τ ο χ α φ ιέ και πρ ά κ το ρ α τω ν ξένω ν μυστικώ ν υ π η ρ εσ ιώ ν, τον α π ο κ ή ρ υ ξε, χα ρ α κτή ρ ισ ε την εκ τ έλ εσ η π λ α σ τ ή , α λ λ ά ε κ είνο ς σ υ μ β ο ύ λ εψ ε τη γ υ ν α ίκ α το υ να β γάλει δια ζύγιο σ ε βάρος τ ο υ, να

Γ

π ά ρ ει ο γιο ς το υς το δικό τη ς όνομα, για να μην θ ιγ εί το κόμμα! Η δ εύτερη ε κ τ έ λ ε σ η , φ υ σ ικ ά το υ Νίκου Μ πελο γιάννη, π ρ ο κ ά λεσ ε την π α γ κ ό σ μ ια κα­ τ α κ ρ α υγ ή α λλά δεν τον έ σ ω σ ε. Ο δ εύτερ ο ς λόγος εί­ ναι οι ίδιες οι σ υ ­ γ κ λ ο ν ισ τ ικ ές φ ω ­ το γρ α φ ίες. Ο σ κ ε­ Αρχείο Κωνσταντίνου λετ ω μ έν ο ς Ν ίκος Μεγαλοκονόμου Π λ ο υ μ π ίδ η ς με Η άλλη Ελλάδα, λ ευ κ ό κ ο σ τ ο ύ μ ι, 1950-1965 ύ φ ο ς μάλλον καρ­ τερ ικ ό α λ λ ά π ά ­ Επιλογή εικόνων - κείμενα: ντω ς σ υγ κ ρ α τη μ έ­ Αρης Μαραγκάπουλος νο, π ερ ισ τ ο ιχ ισ μ έ­ νος α π ό μυσ τα κ ο ­ Εκδόσεις Τόπος, 2007 σελ. 197, τιμή: 28,90 ευρώ φ ό ρ ο υς χ α μ ο γ ελα ­ στούς α σ τυ φ ύ λα ­ κες να τον α π ο δ ε­ σμεύο υ ν α π ό τ ις χ ε ιρ ο π έδ ες. Κρ α­ τ ά άφ ιλτρ ο τσιγάρ ο στο ένα χέρι και μια διπλω μένη εφ ημερ ίδ α υπ ό μάλης, σ ε άλλη εφ η μερ ίδ α τον β λ έ­ π ο υ μ ε να αγο ρεύει εκ φ ρ α σ τικ ά στο δ ικαστήρ ιο . Στ η φ ω τογ ρ α φ ία α υτή π ρ ω τα γω νισ το ύν τ α χέρ ια τ ο υ, α λ ­ λά και το π ρ ο τετα μ ένο μ έτ ω π ο , το π α χ ύ μουστάκι και τ α γνω σ τά γ υ α ­ λιά με σ κ ελετό α π ό τα ρ τα ρ ο ύγα . Επ ίσ η ς εμ φ α νίζετ α ι σ ε μια π α τρ ική π ό ζ α : σε π ρ ώ το π λά νο να κρατάει ένα π α κ έ τ ο π τ ι-μ π ερ , ο μ π α μ π ά ς μειδιά, ο γιο ς μο ιά ζει αμήχα νος α λ ­ λ ά τ α υ τ ό χ ρ ο ν α σ τ ο χ α σ τ ικ ό ς . Ο Μ π ελο γιάννη ς μάλλον ξ εκ α ρ δισ μέ­ νος σ τ α γ έ λ ια , π ερ ισ τ ο ιχ ισ μ έν ο ς

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

105

[

δ ι α β α ζ ω

]

ΒΙ ΒΛΙ ΟΚΡΙ ΤΙ ΚΗ

α π ό δύο συγκατη γο ρ ο ύμενο υς του τ α νεο κλασικά σ π ίτ ια τη ς π ό λ η ς. στο δικαστήριο. Υ π ο υ ρ γ ικ ά σ υ μ β ο ύ λ ια . Ο ι κύριοι του Ν ΑΤΟ . Η αμερικάνικη βοήθεια Σ ε άλλη δίκη ο Λεω νίδας Κύρκος και ο Μ ανώ λης Γ λέζο ς. Ο Η λία ς Η λιου σε σ ακιά με π α τ ά τ ε ς . Η σύνδεση υ π ε ρ α σ π ισ τ ή ς σε μια α π ό τ ις π άτ η ς χ ώ ρ α ς με τη ν Ε Ο Κ (1 9 6 1 ). Εγκαίνια στη Χαλυβουργική με τον μ π ο λλες δίκες-παρω δία τη ς ε π ο ­ Καραμανλή σ ε π ό ζ α χαμένου π ρ ο ­ χ ή ς, ένα ς τροχονόμος στη ν ειδική θήκη σαν ακίνητη κούκλα σ ε ώρα φ ίλ. Ο Ω νά σ η ς να υπ ο γ ρ ά φ ει σ ύ μ ­ βαση και να κ α π νίζει Α σ σ ο σ κέτο . ρύθμιση ς τη ς κυκλοφ ορίας π νιγμ έ­ Έ ν α μακρύ οδοιπορικό σε μια τ α ­ νος σ ε FISSA N , το π εριοδικό Τ α χ υ ­ δ ρ ό μ ο ς , τον κα­ ραγμένη δεκα ετία φέ Μ πράβο, τ η ς νεο ελλη νική ς μ π ο υ κ ά λ ια π ο υ Το λεύκωμα είναι προσωπικό ζω ή ς, με π ρ ώ το δεν διακρίνεται η σ ταθμό το π ρ ώ το ετ ικ έ τ α τ ο υ ς ... μ ε τ ε μ φ υ λ ια κ ό αφηγηματικό πορτρέτο αυτής Εικόνες α π ό τη έτο ς και τ ελ ε υ τ α ί­ ζω ή στη Δ ρ α π ε ­ ο μια μόλις δ ιετία τσ ώ ν α , ά νθ ρ ω ­ της δεκαπενταετίας, με όχημα π ρ ιν α π ό τη δι­ π ο ι κι ε ρ ε ίπ ια κτατο ρ ία. Η Ο μό ­ α τ ά κ τ ω ς ερριμ- το υλικό του σημαντικού νο ια να θ υ μ ίζει μένοι, ένα σ τ ιγ ­ α π ο λ ύ τ ω ς το π ο ί­ μιότυ π ο σ την οι­ ημα το υ Κά λα ς αρχείου, μια υποκειμενική κοδομή, σ το ερ ­ «της κάθε π ό λ η ς η γ ο σ τ ά σ ιο , π λ α ­ π λ α τ εία / γυρ ίζει νόδιοι π ω λ η τ έ ς ματιά του ερανιστή αφηγητή, σα σβούρα αν­ π ε ρ ισ τ ε ρ ιώ ν , θ ρ ώ π ου ς μηχανές φ ρούτω ν. Δ ύο που ασκεί ιδιαίτερη γοητεία / σ την Αθήνα γ υ ρ ί­ λ ιπ ό σ α ρ κ α π α ι­ ζει η Ομόνοια (...) διά με κοντά π α ­ γ ια τ ί σ τ η ν Ο μ ό ­ στον αναγνώστη ν τ ελ ό ν ια , γαλόνοια / ο κάθε δια­ τ σ ες , π ο υ π λ έ ­ β ά τη ς / η κάθε μη­ ουν σ τ α π α λ τ ά τ ο υ ς, λένε τ α κάλα­ χανή / είτ ε το θέλει είτ ε όχι / π ρ έ π ε ι ντα μπρ ο ς στη ν Ακαδημία Αθηνών. να π ά ει κυκλοτερά» -ό χι π ια . Η Ελλάδα της καθημερινότητας, τα Αν και η φ ύση τω ν λεζα ντώ ν δεν π ρ ό σ ω π α τη ς ε ξο υ σ ία ς, η μ α ρ τυ­ σ το χεύει στη διευκρίνιση αλλά στη ρία τη ς Α ρ ισ τ ερ ό ς, τ α τρ ία κ εφ ά ­ μυθ ο πο ίη σ η , στη μελαγχολία του λαια π ο υ συγκροτούν το λεύκω μα. αφ ηγητή - επ ιμ ελ η τ ή , ίσω ς σε κά­ Τ α Ιουλιανά (1 9 6 5 ), διαδήλω ση: μια π ο ιες π ερ ιπ τ ώ σ εις τ α απεικονιζόόμορφη κ ο π έλα κρατά τη φ ω το ­ μενα π ρ ό σ ω π α , π έρ α ν τω ν ανα­ γ ρ α φ ία του Γεω ργίου Π απανδρ έο υ γνω ρίσιμω ν. Εντέλει το λεύκω μα εί­ και κόκκινα γ α ρ ύφ α λλα , σ ε αμερ ι­ ναι πρ ο σ ω π ικ ό αφ η γη ματικό π ο ρ ­ κάνικο π λά νο . Ο Καραμανλής πλά ι τρ έτο α υτή ς τη ς δ εκ α π εντ α ετ ία ς στο ν Π λασ τή ρ α σ ε μπαλκό νι. Ο αρ­ το υ επ ιμ ελ η τ ή , με όχημα το υλικό χιερ έα ς το υ «εκσυγχρονισμού», ε ξ ί­ του σ ημαντικού α ρ χ είο υ , μια υ π ο ­ σου βίαιου με α υτο ύς π ο υ ακο λο ύ­ κειμενική ματιά του ερανιστή α φ η ­ θησαν. Η Αθήνα τη ς αντιπ α ρ ο χ ή ς, γ η τή , π ο υ α σ κ ε ί ιδιαίτερη γοη τεία π ο υ για χάρη τη ς κατεδ αφ ίσ τη καν στο ν αναγνώ στη. ■

1Ο 0

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

Νίκος Μήλιος____

ΠΟΙ ΗΣΗ Εκδόσεις Εριφύλη, 2007 σελ. 68, τιμή: 9,41 ευρώ

Μ ετα μ ό ρ φ ω ση

Μεταμόρφωση είναι η δεύτερη μετά την Αλληλουχία νευμάτων (που είχε κυκλοφορήσει το 2005) ποιη­ τική συλλογή του Νίκου Μήλιου και δείχνει ότι ο συγ­ γραφέας συνεχίζει να παλεύει με τις λέξεις και τις έννοιές τους. Ο ποιητής στη συλλογή Μεταμόρφωση με μία ανεπιτή­ δευτα αφηγηματική λιτότητα προσπερνά τη βιωματική του ιστορία και λυτρώνεται από το βάρος της μνήμης. Ο χρόνος και ο τόπος εναλλάσσονται για να φανεί η φαινομενολογία της ανθρώπινης μοίρας. Λιτοί και απέ­ ριττοι στίχοι αναμετρώνται με τα προαιώνια ερωτήμα­

Η

ΞΕΝΗ

τα της ανθρώπινης μοίρας και συ~ νομιλούν με τον αναγνώστη που θέλει να νιώθει ότι συζητάει με το ——■ κείμενο. Η Μεταμόρφωση μπορεί να θεωρηθεί ότι με πρώτη ανάγνω- _ _____ __________ ση είναι ένα καθαρά προσωπικό κείμενο, ίσως ένα δύσβατο μονοπάτι όπου φυσούν άνε­ μοι απ' όλες τις κατευθύνσεις, αλλά ταυτόχρονα είναι ένα κείμενο συναινετικό στις ανθρώπινες ανάγκες και αδυναμίες. [ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΕΔΑΣ]

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙ Α

Σιμπίλε Μπεργκ

Μετάφραση: Μαρία Μουρσελά Εκδόσεις Τόπος, 2008 σελ. 284, τιμή: 12,90 ευρώ το Σεξ II η Σεμπίλε Μπεργκ αφηγείται το εικοσιτετράωρο μιας τριαντάρας γυναίκας στα όρια της τρέλας, στον δαιδαλώδη, σκλη­ ρό πυρήνα μιας γερμανικής μητρό­ πολης. Η ηρωίδα ξυπνάει ένα πρωί καταδικασμένη να μπορεί να βλέπει μέσα από τοίχους και κεφάλια, καταδικασμένη να βλέπει αυτό που αντι­ κρίζει ο κάτοικος της σύγχρονης πόλης κάθε μέρα αλ-

Σ

Σ ε ξ II

λά από την ανάποδη: από μέσα προς τα έξω, από τα σκοτάδια της ψυχής προς το εκτεθειμένο σώμα των κοινωνικών ρόλων. Το Σεξ II είναι μια δαιμονική αφή­ γηση πάνω στα απλούστερα πράγματα της ζωής, σε ρυθμό άγριου θρίλερ, ένα εκρηκτικό μίγμα κυνισμού και αχαλίνωτου χιούμορ που εντέλει επενεργεί στον αναγνώστη λυτρωτικά. Ένα θαυμάσιο βιβλίο της σειράς «Cult» των εκδόσεων Τόπος. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Uzodinma Iweala ________________________________ θ η ρ ία χ ω ρ ίς π α τ ρ ίδ α

ραβευμένο με τρία βραβεία, το πρώτο αυτό μυθι­ στόρημα του νιγηριανού συγγραφέα έχει αφορμή τα παιδιά - στρατιώτες. Ο μικρός του ήρωας Αγκου βρί­ σκεται στη δίνη ενός εμφύλιου πολέμου κάπου σ' ένα από αυτά τα κράτη της Αφρικής που σπαράσσονται από εσωτερικές διαμάχες. Ο αρχηγός των ανταρτών θα τον συλλάβει σε μια εκκαθαριστική επιχείρηση και θα του προσφέρει τη δυνατότητα να γίνει μαχητής. Άλλη λύση δεν υπάρχει παρά ο θάνατος. Ακολουθεί το σώμα των ατάκτων και μαθαίνει να ζει

Β

Μετάφραση: Τάκης Μενδράκος Εκδόσεις Πάπυρος, 2008 Σελ. 160, τιμή 10,00 ευρώ

ΘΗΡΙΑ X e P IX

ΠΑΤΡΙΔΑ

σκληρά, να σκοτώνει, ενώ γίνεται αντικείμενο σεξουαλικής κακο­ ποίησης από τον αρχηγό. Μια μα­ θητεία στο θάνατο. Η πορεία της εξαθλίωσης θα σταματήσει με το θάνατο του αρχηγού και ο μικρός Αγκου θα προσπαθήσει να ξαναβγεί στην κανονική ζωή με τη βοήθεια της κοινωνικής πρόνοιας. Σκληρό ντοκυμαντερίστικο σχεδόν μυθιστόρημα, για ένα από τα χει­ ρότερα φαινόμενα της εποχής μας. [ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΕΔΑΣ]

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

107

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

ΒΙ ΒΛΙ ΟΠΑΡΟΥΣΙ ΑΣΗ

Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α _______________________ Μετάφρασπ: Ξένια Τισκέβιτς Εκδόσεις Αλφα Πι, Χίος, 2007 σελ. 391, τιμή: 40,00 ευρώ

Π ε ρ ίο δ ο ς τ η ς Ο δ η σ σ ο ύ , 1 9 ο ς - α ρ χ έ ς 2 0 ο ύ αι.

συγγραφέας είναι ιστορικός αρχειονόμος και εργάζεται στο Κρατικό Αρχείο της Περιοχής της Οδησσού. Στο πλαίσιο των ερευνών της έχει ερευνήσει τις ιστορίες πολλών ελληνικών οικογε­ νειών που δραστηριοποιήθηκαν την περίοδο του 19ου έως τις αρχές του 20ού αι. στην περιοχή της Οδησσού. Σε αυτό το βιβλίο μελετάει την ιστορία του ελληνικού γένους των Πετροκόκκινων, που έδρασε σε περιοχές της Ρωσικής Αυτοκρατορίας προς το τέλος του Ι9ου

Η

Jacques Lacarriere_________ Στα άδυτα των μύθων

Ο

Μετάφραση: Κώστας Τσιταράκης Εκδόσεις Δ. Ν. Παπαδήμα, 2007 σελ. 353, τιμή: 28,21 ευρώ Catherine Salles είναι διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας και διδάσκει Ρωμαϊκό Πολιτισμό στο Πανεπιστήμιο Paris X - Nanterre. Στο ανά χείρας βιβλίο καταπιάνεται με την άλλη όψη της αρχαιότητας, με τον υπόκοσμο, μια πλευρά του αρχαίου κόσμου που δεν έχει μελετηθεί επαρκώς από τη σύγχρονη ιστοριο­ γραφία. Εταίρες περιωπής, κορίτσια για ναύτες, ακόλα­ στοι νεαροί, μπράβοι, μονομάχοι, περιφέρονται στην αεικίνητη και μυστηριώδη ζωή των λαϊκών συνοικιών της

105

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

αιώνα. Μαζί με αυτούς υπήρχαν κι άλλοι Έλληνες που έδρασαν εκεί, πολλοί από αυτούς με χιώτικη καταγω­ γή, όπως οι Ράλληδες, οι Ιωάννου, οι Ροδοκανάκηδες, οι Μαυροκορδάτοι κ.ά. Οι Πετροκόκκινοι είναι μια οι­ κογένεια που εμφανίζεται το 1400 στην Κωνσταντινού­ πολη, τον Ι5 αι. στη Χίο κι από εκεί εξαπλώνεται σε πολλές περιοχές, ασχολούμενη με το εμπόριο. Κατα­ πληκτική μελέτη που το περιεχόμενό της ξεπερνάει το χιώτικο ενδιαφέρον και μας γνωρίζει με την οικονομία και τις συνήθειες μιας ευρύτερης περιοχής που έδρα­ σαν Έλληνες. [ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΕΔΑΣ]

Μετάφραση: Τερέζα Σ. Παναγιώτου Εκδόσεις Χοτζηνικολή, 2007 σελ. 435, τιμή: 26,54 ευρώ

γνωστός ελληνιστής Ζακ Λακαριέρ στο νέο του βι­ βλίο μας εισάγει στο πανόραμα των εικόνων που θεωρούνται ιδρυτικές για την κοσμοθεωρία και την παι­ δεία του σύγχρονου πολιτισμού. Το Στα άδυτα των μύ­ θων είναι μια αυθεντική προσέγγιση της ανθρώπινης πε­ ριπέτειας μέσα από τους μύθους της, από τη Σουμερία ώς τη Σκανδιναβία και από την Ινδία ώς την Ιρλανδία. Ου­ σιαστικά πρόκειται για τη θρυλική και μυστηριακή ιστο­ ρία του ανθρώπου, όπως την αποκαλύπτει και την αφηγείται ο ίδιος. Οι μύθοι στο επίκεντρο λοιπόν της μελέ­ της του συγγραφέα, οι οποίοι αποτελούν την ιερή διή­

Η

______________________________ Λίλια Μττελοουσόβα Το γένος των Πετροκόκκινων

Jacques LACARRIERE

γηση για τον άνθρωπο και τον σμο που επικαλείται τους θεούς ή τις κοσμικές δυνάμεις. Ένα εξαιρε­ τικά ενδιαφέρον και πολύτιμο βι­ βλίο, το οποίο δίνει εμπεριστατω­ μένες επιστημονικές απαντήσεις σε θεμελιώδη ζητήματα της κο­ σμογονίας και της μυθολογίας, σε μια εποχή που τσαρ­ λατάνοι τηλεπωλητές βιβλίων εμπαίζουν τη νοημοσύνη των πολιτών. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

__________________________________Catherine Salles Η άλλη όψη της αρχαιότητας Ο υπ όκοσμος Αθήνας, της Κορίνθου, της Αλεξάνδρειας ή της Ρώμης. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου ζωντανεύει η άλλη όψη της αρχαιότητας, γοητευτική και αποκρουστική συ­ νάμα. Και όλα αυτά στο όνομα της απόλαυσης, της από­ λαυσης που είναι βγαλμένη από τη βία, που είναι παρά­ γοντας βίας και η οποία στην αρχαιότητα υπάρχει χά­ ρη σ' αυτά τα χιλιάδες άτομα που υποβιβάζονται στην τάξη του εργαλείου: ένας υπόκοσμος που ξαφνιάζει, μέσα σε μια κοινωνία όπου ο άνθρωπος εξυψώνεται μό­ νο σε βάρος άλλων ανθρώπων. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ Όλη η Αλήθεια για τους Πρώτους «Αιρετικούς» του Χριστιανισμού SEAN MARTIN

Η Ν ΕΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΑΚΑΣΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ERVIN LASZLO Σελίδες: 176, Τιμή: «15,80

Σελίδες: 176, Τιμή: «15 Ο Γνωστικισμός αποτελεί μέχρι σήμερα ένα ζήτημα αμφιλεγόμενο, σχεδόν ταμπού για την επίσημη Εκ­ κλησία. Τα Γνωστικά κινήματα ανα­ πτύχθηκαν τους πρώτους αιώνες μ.Χ. και έγιναν η κυρίαρχη μορφή του Χριστιανισμού. Εντούτοις, επειδή ορισμένες από τις πεποιθήσεις τους προέρχονταν από τα αρχαία Μυστήρια της Ελλάδας και της Ρώμης, τα κινήματα αυτά θεωρήθηκαν αιρετικά από την πρώτη Εκκλησία. Στο βιβλίο αυτό ο Sean Martin (συγγραφέας των best seller The Knight Templar, Alcemy, The Cathars) αποκαλύπτει τη μακρόχρονη και άγνωστη ιστορία του Γνωστικισμού, τις πεποιθήσεις των Γνωστικών, τους λόγους που κυνηγήθηκαν μέχρι εσχάτων από την επίσημη Εκκλησία, πώς κάποιες ομάδες επιβίωσαν μέχρι σήμερα και ποιοι επηρεάστηκαν από το Γνωστικισμό ανά τους αιώνες.

Η ΜΑΓΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ Ένα Πρακτικό Σύστημα Νοητικής και Ψυχικής Δύναμης

Σοφοί και μυστικιστές από τα πανάρχαια χρόνια υποστήριζαν ότι υπάρχει ένα κοσμικό πεδίο που συνδέει τα πάντα, ένα είδος δια­ χρονικού και αιώνιου αρχείου στο οποίο είναι καταγραμ­ μένα όλα όσα έχουν συμβεί ποτέ στο Ούμπαν. Το πεδίο αυτό ονομάζεται Ακασικό Αρχείο. Πρόσφατες ανακαλύψεις δείχνουν ότι το Ακασικό Αρχείο είναι πραγματικότητα και αντιστοιχεί στο πεδίο zero-point των επιστημόνων. Στο βιβλίο του αυτό, διεθνές best-seller, ο'Ερβιν Λάζλο, ένας από τους κορυφαίους επιστήμονες και στοχαστές του και­ ρού μας (καθηγητής σε Σορβόννη, Γέηλ, Πρίνστον κ.α.), απο­ καλύπτει τα ουσιαστικά στοιχεία αυτού του Συμπαντικού Πληροφοριακού Αρχείου και συνθέτει μια Ολοκληρωμένη Θεωρία των Πάντων - το μεγάλο όνειρο όλων των σοφών, από τον Αϊνστάιν μέχρι τον Χώκινγκ.

PSIENCE Πώς η Κβαντική Φυσική και η Νέα Επιστήμη Ερμηνεύουν τα Ανεξήγητα Φαινόμενα

MARIE D. JONES Σελίδες: 272, Τιμή: «19,90 Σελίδες: 288 Το βιβλίο αποτελεί τη μοναδική πα­ ρουσίαση δημόσια μιας θεμελιώδους απόκρυφης τεχνικής, που με βασικό στοιχείο την ηθελημένη χρήση σκεπτομορφών, μπορεί να αλ­ λάξει προς το καλύτερο τη ζωή σας, τόσο στο καθημερινό όσο και στο πνευματικό επίπεδο.

• Πώς δημιουργείται ένα Αστρικό Σώμα · Η απόκρυφη τέχνη της Παρατήρησης · Τεχνικές Οραματισμού και Υλοποίησης • Πώς δημιουργείται ένας Αστρικός Βοηθός · Πώς να συνερ­ γάζεστε με τον Φύλακα Άγγελό σας · Πώς να ενισχύετε τη δύναμη της επιθυμίας σας · Η αληθινή φύση της Πραγματικό­ τητας · Ο χειρισμός σκεπτομορφών στο Αστρικό Πεδίο κ.ά.

Ένα μοναδικό βιβλίο, ένα μαγικό ταξίδι, όπου η σύγχρονη προω­ θημένη επιστήμη συναντάει το μυστηριώδη κόσμο των ανεξήγητων φαινομένων. Με τρό­ πο απλό και κατανοητό το βιβλίο εισάγει τον αναγνώστη στις τελευταίες ανακαλύψεις της κβαντικής φυσικής και μέσα από αυτές εξηγεί μια σειρά από παράξενα και ανε­ ξήγητα μέχρι σήμερα φαινόμενα, όπως UFO, φαντάσμα­ τα, πόλτεργκαϊστ, ταξίδια στο χρόνο, ψυχικές δυνάμεις, ανάκληση περασμένων ζωών, ενεργειακά πεδία, άλλες διαστάσεις, παράλληλα σύμπαντα, συγχρονικότητα και πολλά άλλα.

Λώρη Μ αργαρίτη 13, 546 22 Θ εσσαλονίκη, Τηλ.: 2310 226166, www.m etaekdotiki.gr

Δ I A B A Ζ Ω

Ε

3

ΒΙ ΒΛΙ ΟΠΑΡΟΥΣΙ ΑΣΗ

Μετάφραση: Κατερίνα Χαλμοάκου Εκδόσεις Γκοβόστη, 2007 σελ. 208, τιμή: 12,00 ευρώ

____________________________________ Γουόρις Ντίρι Γράμμα στη μητέρα μου

ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων (FGM) στην Αφρική αποτελεί κοινή πρακτι­ κή σε πλήθος φυλών. Η γεννημένη στη Σομαλία Γουόρις Ντίρι, που έγι­ νε παγκοσμίους γνωστή μέσω της ερ­ γασίας της στο χώρο του μόντελινγκ, ως ειδική πρέσβει­ ρα των Ηνωμένων Εθνών μάχεται κατά αυτής της τραυ­ ματικής πρακτικής, αλλά και γενικότερα υπέρ των δικαιω­ μάτων των γυναικών στην Αφρική. Το παρόν βιβλίο εί-

Ο

Βασίλης Αντ. Πααχάλης __________________________ Η γελοιογραφία και το δαιμονικό ξιο θαυμασμού και μόνο το γεγονός ότι το μεγά­ λο αυτό βιβλίο με το ενδιαφέρον ένθετο με γελοιο­ γραφίες εκδόθηκε «ιδίοις αναλώμασιν» από το συγγρα­ φέα του. Υπάρχουν ακόμη ασυμβίβαστοι ρομαντικοί στοχαστές στην εποχή μας. Επί του βιβλίου τώρα: Το πόνημα του Βασίλη Αντ. Πασχάλη εξετάζει τις θεωρη­ τικές βάσεις στις οποίες στηρίζεται η γελοιογραφική δαιμονοποίηση και, επιπλέον, επιχειρεί μια στοχαστική ιστορική περιδιάβαση στις απεικονίσεις των γελοιογραφικών δαιμόνων από τη Μεταρρύθμιση και στις ρίζες

Ά

Μετάφραση: Ιωάννα Λεμπέση - Μουζακίτη Εκδόσεις Κονιδάρη, 2008 σελ. 387, τιμή: 21,50 ευρώ συγγραφέας παρουσιάζει στο βιβλίο του ανθρώπους που οι πράξεις τους αποτέλεσαν ιστορικά παραδείγματα σταθερότητας και θάρρους γνώμης. Οι ιστορίες των Σωκράτη, Γαλιλαίου, Σπάρτακου, Εμίλ Ζολά, Τόμας Μορ, Χανς Κολχάαζε, Φρίντριχ φον Σπεε, Σοφί Σολ, είναι όλες ιστορίες συνείδησης. Για δια­ φορετικούς λόγους οι άνθρωποι αυτοί κάποια στιγμή αποφάσισαν να πουν την αλήθεια στην κοινωνία, έστω και με κίνδυνο της ζωής τους. Ο τίτλος του βιβλίου Κι όμως

Ο

110

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

ναι το τέταρτό της, αλλά και το πιο προσωπικό, καθώς απευθύνεται στη μητέρα της, εκφράζοντάς της όλα εκεί­ να τα συναισθήματα που πηγάζουν από τις αναμνήσεις των παιδικών της χρόνων στη Σομαλία, τη δική της προ­ σωπική εμπειρία με το FGM, το φευγιό της για να αποφύγει ένα γάμο στην ηλικία των δεκατριών ετών, τη ζωή της μακριά από την πατρίδα της. Σε ξεχωριστά παραρ­ τήματα παρουσιάζονται οι παρερμηνευμένες θέσεις του Ισλάμ πάνω στο FGM, αλλά και οι λόγοι της Ντίρι ανά τον κόσμο. [ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΑΡΑΜΟΛΕΓΚΟΥ]

Ιδίοις αναλώμασιν, 2007 σελ. 339, τιμή: 25,00 ευρώ της, έως τη σχεδόν πρόσφατη επο­ χή. Ψηλαφεί την έννοια του χιού­ μορ μέσα στο πλαίσιο αυτό, καθώς και τις δυνατότητες που προσφέ­ ρει η γελοιώδης «παραμόρφωση», και εξετάζει τις συναφείς επικρά­ τειες του γκροτέσκου και του μακάβριου, ώστε να γί­ νει ορατό το πεδίο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται η ιδιότυπη αυτή μίξη σάτιρας και επιθετικού ονειδισμού. [Δ ΗΜ ΗΤΡ ΗΙ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

_____S. Fisher-Fabian Κι όμως γυρίζει...

γυρίζει... είναι η περίφημη φράση του Γαλιλαίου ενώπιον της Ιεράς Εξέτασης το 1633 για να υποστηρίξει την άπο­ ψή του για την περιφορά της Γης κι έμεινε ως μια εμβληματική φράση για όποιον επιμένει να θυσιάζεται στο όνο­ μα της αλήθειας. Εξίσου ιστορική έμεινε η λέξη «Κατη­ γορώ» του Ζολά στη σύνταξη του μανιφέστου στην υπό­ θεση Ντρέυφους ή η απάντηση που έδωσε ο Μαρτίνος Λούθηρος στη Βουλή της Βρομς ενώπιον του αυτοκράτορα Καρόλου Ε1: «Δεν ανακαλώ τίποτα από τα λεγόμε­ νό μου αν δεν πειστώ με αποδείξεις». Ένα βιβλίο για όσους πάλεψαν για την αλήθεια. [ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΕΔΑΣ]

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

ΒΙ ΒΛΙ ΟΠΑΡΟΥΣΙ ΑΣΗ

Αλαίν Ντε Μποττόν_______________________________ Η αρχιτεκτονική της ευτυχίας

α τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι κάτοικοι δυτικών χωρών οργανώνουν τη διαρρύθμιση του σπιτιού τους, αλλά και του εργασιακού τους χώρου, βα­ σισμένοι στις επιταγές του feng shui, μιας αρχαίας κι­ νέζικης πρακτικής που σκοπό έχει τη βελτίωση της ζωής μέσω της θετικής ροής της ενέργειας. Ο ελβετός συγγραφέας Αλαίν Ντε Μποττόν παρουσιάζει τη δυτι­ κή όψη της αρχιτεκτονικής της ευτυχίας, καθώς πραγ­ ματοποιεί μια ανασκόπηση στην ευρωπαϊκή ιστορία της μελετώντας την επίδραση που ασκεί η αρχιτεκτονική στην ευημερία μας. Πλέον αποτελεί κοινό τόπο η δια-

Τ

]

______________________ Μ Ε Λ Ε Τ Η Μετάφραση: Αντώνης Καλοκύρης Εκδόσεις Πατάκη, 2006 σελ. 346, τιμή: 15,50 ευρώ πίστωση ότι η αίσθηση της ευτυ­ χίας ή της δυστυχίας που βιώνουμε επηρεάζεται έντονα από τον περιβάλλοντα χώρο, γεγονός που καθιστά την αρχιτεκτονική μια τέ­ χνη ευζωίας. Με το πλούσιο οπτι­ κό υλικό που προβάλλει, ο συγγραφέας εξετάζει πλή­ θος τεχνοτροπιών και αναδεικνύει τις αρετές των κτι­ ρίων. Το παρόν βιβλίο είναι γραμμένο με ύφος δοκιμί­ ου, σε μια γλώσσα όμως απλή και απολαυστική. [ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΑΡΑΜΟΛΕΓΚΟΥ]

- Μ Συβχέτίβπ των Πνευματικών Δυνάμεων - Μ Ζωή του Ιεχοβουά - Τα Τβάκρα και τα Ανφώπινα - Πώ5 να γίνουμε Πρακτικοί Μυβτικΐβτέ5 Ενεργειακά Πεδία - Το όνειρο που Αφυπνίζει - Αρχαία Ιδεώδη βτον Σύγχρονο Τεκιονιαμό - Το Κούρδίβμα ms Ανφώπινη5 Ψυχή5 - Τί είναι ο Τεκτονίβμάβ και οι Σκοποί του ή το νόημα του Τεκτονιαμού

Χαρ. Τρικαύηη 134, 11473 Α3ήνα

< = Κ λ Α ίψ

ι

ΐηλ-fax: 210 3612217, 210 3627426

[

δ ι α β α ζ ω

Ι

ΒΙ ΒΛΙ ΟΠΑΡΟΥΣΙ ΑΣΗ

Εκδόσεις Gutenberg, 2007 σελ. 300, τιμή: 18,00 ευρώ

υχνά η σημασία της προσχολικής αγωγής υττοχιμάται, γεγο­ νός που αντανακλάται και από το ίδιο το όνομά της, καθώς υποδη­ λώνει ότι δεν αποτελεί ουσιαστική βαθμίδα της σχολικής εκπαίδευ­ σης. Η αντιμετώπιση αυτή είναι εμφανής και στην έλ­ λειψη ερευνών που πραγματοποιούνται, τουλάχιστον στη χώρα μας, για την εκπαίδευση των νηπίων ενός έως έξι ετών. Ο Παντελής Κυπριανός επιδιώκει να προσδώσει στην προσχολική αγωγή το σεβασμό που της αξί-

Σ

Ευγένιος Τριβιζάς_____________________________ π_ α Ο κύριος Ζαχαρίας και η κυρία Γλυκερία τ ^ ν α ακόμη παραμύθι του γνωστού συγγραφέα, που L γνωρίζει με πρωτότυπους τρόπους μικρές, φευγαλέ­ ες, πολλές φορές απαρατήρητες αλλά και κοινότοπες στιγμές να τις αποκωδικοποιεί και να τις μεταπλάθει σε ιστορίες διασκεδαστικές, ποιητικές, με διάφορους συμ­ βολισμούς που αναφέρονται σε ανθρώπινες διαπροσω­ πικές καταστάσεις, και γενικά στη σύγχρονη οικολογική, πολυπολιτισμική και κοινωνική πραγματικότητα. Το χιού­ μορ του, λεκτικό ή καταστασιακό, εκτείνεται, με λεπτές αποχρώσεις, από το λογοπαίγνιο, το παράλογο, την απλή φάρσα έως τη σάτιρα, αποδεσμεύοντας τον αναγνώστη

______________________________Παντελής Κυπριανός Παιδί, οικογένεια, κοινωνία Ιστορία της ττροσχολικής αγωγής αττό τις απαρχές έως τις μέρες μας ζει, ερευνώντας τη γέννηση των αντιλήψεων και θεσμών στη χώρα μας και πώς αυτοί εξελίχθηκαν. Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες εκπαιδευτικές περιόδους στη ζωή του παιδιού, στην προσχολική αγωγή γιγαντιαία σημασία έχει η οικογένεια. Κατανοεί λοιπόν κανείς πως η έξο­ δος της μητέρας στην αγορά εργασίας, αλλά και η επι­ κράτηση της μονογονεϊκής οικογένειας ως σύνηθες πλέον φαινόμενο στην ελληνική κοινωνία, προκάλεσαν στην προσχολική αγωγή τέτοιες δραματικές αλλαγές που αξίζει κανείς να μελετήσει διαβάζοντας το παρόν βιβλίο. [ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΑΡΑΜΟΛΕΓΚΟΥ] I Δ I Κ Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙ Α Εικονογράφηση: Ράνια Βαρδάκη Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2007 σελ. 102, τιμή: 13,50 ευρώ από κοινωνικούς περιορισμούς που τον κρατάνε καθηλωμένο, παράλληλα ενθαρρύνοντας τη δημιουργικότητά του. Σ' αυτή την ιστορία δύο νέοι, ο Ζαχαρίας και η Γλυκερία, με αμοιβαία αγάπη για τις λιχουδιές, γνωρίστηκαν σε ένα ζαχαροπλαστείο. Κι όπως είναι φυσικό, αναπτύχθηκε μεταξύ τους μια μεγά­ λη συμπάθεια. Σπαρταριστά στιγμιότυπα και εκπλήξεις θα διασκεδάσουν το μικρό αναγνώστη. (Για αναγνώστες από 7 ετών). [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

________________________ Τρεις Μορόνι Θυμός ιβλίο της σειράς «Αγγίζω και αισθάνομαι - Τα συναισθήI ματα». Πρόκειται για κείμενα * που βοηθούν το παιδί να απο­ κτήσει μεγαλύτερη αυτονομία και ελευθερία. Είναι ουσιαστικά μικρά «έμμεσα» μαθή­ ματα συναισθηματικής και κοινωνικής νοημοσύνης, που προσφέρονται με πολύ μικρά μεγαλογράμματα κείμε­ να. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση ενός μικρού ζώου βο­ ηθάει το παιδί να καταλάβει καλύτερα τον εαυτό του σε σχέση με το περιβάλλον. Τονώνεται έμμεσα η αυτοε-

ί

112

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

κτίμησή του, η αυτογνωσία του και η επικοινωνία του με τους άλλους. Η εικονογράφηση είναι ανάγλυφη. Το παιδί εντυπώνει καλύτερα τις εικόνες, τις εσωτερικεύει, με αποτέλεσμα να κατανοεί δημιουργικά τα έμμεσα μηνύματα. Στο τέλος το βιβλίο έχει ορισμένες διευκρι­ νίσεις και οδηγίες για τους γονείς και τους εκπαιδευτι­ κούς σχετικά με την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και το συναίσθημα του θυμού. Στην ίδια σειρά κυκλοφο­ ρούν και τα βιβλία: Φόβος, Αγάπη, Ζήλια. (Για ακροατέςαναγνώστες από 4 ετών). [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

[ Δ Ι ΑΒ Α ΖΩ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

Ντέιε Μπάρι - Ρίντλεϊ Πίραον____________________ π

α ι δ ι κ ή

Ο Πίτερ Παν και οι Αστροκυνηγοί

' r -να ακόμη μυθιστόρημα της «Πιτερπανιάδας». Τα ΕΖτελευταία χρόνια γράφονται αρκετά βιβλία επηρε­ ασμένα από το αριστούργημα του Τ. Μ. Μπάρι. Θα έλε­ γε κάποιος ότι οι συγγραφείς του βιβλίου που παρου­ σιάζουμε μεταπλάθουν ορισμένα γεγονότα και κυρίως «γεννάνε» καινούργια σχετικά με ό,τι προηγήθηκε του κλασικού μυθιστορήματος. Έτσι ο Πίτερ Παν, με ένα κορίτσι, τη Μόλι, εγκλωβίζονται σε ένα πειρατικό κα­ ράβι. Εμπλέκονται σε περιπέτειες, κρυμμένους θησαυ­ ρούς και, όπως είναι φυσικό, έρχονται αντιμέτωποι με πειρατές. Ο αναγνώστης ίσως βρει και κάποιες απαντή-

]

λ ο γ ο τ ε χ ν ί α

Εικονογράφηση: Γκρεγκ Κολ Μετάφραση: Χρηστός Καψόλης Εκδόσεις Ψυχογιός, 2007 σελ. 384, τιμή: 15,00 ευρώ

σεις που δεν υπάρχω"'.· στο κλασι­ κό βιβλίο. ,.^ομε πώς ο Χουκ έχασε το χέρι του ή γιατί ο Πίτερ Παν δεν μεγαλώνει. Για την ώρα πάντως είναι αρχηγός των αγοριών της Χώρας του Ποτέ και δηλώνει ένα χρόνο μεγαλύτε­ ρος από το μεγαλύτερο κάθε φορά της παρέας! Συναρ­ παστικό μυθιστόρημα, με κινηματογραφική ροή και μπόλικα μαγικά κόλπα! (Για αναγνώστες από 12 ετώ ν και για εφήβους) [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

[ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΙΗ

Εικονογράφηση: Λιντά Κορατσά - Μαγκάλι Λε Υς Απόδοση: Ρένο Ρώσση-Ζαίρη Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2007 σελ. 62, τιμή: 12,00 ευρώ

λαστικά και συγκεκριμένα ...ανθρώπους. Κι επίσης θα συ­ ναντήσει το Σούπερ Δεινόσαυρο, αγαπητό στο σχολείο των δεινοσαύρων, τον Φαγητούλη, που κάνει παρέα με ανθρώπους, την Κοτοσαυρίνα, που σίγουρα δεν ήταν δεινόσαυρος, αλλά και την ωραιότερη ιστορία-ύμνο της διαφορετικότητας: «Αυτός που αγαπούσε τον άνεμο»! Ποιος ήταν; Ένας παραμελημένος, ονειροπόλος, γκαφα­ τζής δεινόσαυρος, ο ...Αμεδαίος, που με σύμμαχο τον αέρα και όργανα τα ...κοκάλινα λειριά του ανακάλυψε, φυ­ σικά, τη μουσική! (Για αναγνώστες από 9 ετών).

ρνωρίζουμε ότι τα παιδιά επιθυ­ μούν να βλέπουν εικόνες ή να διαβάζουν ιστορίες με ζώα της προϊστορικής εποχής. Σ' αυτό το βι­ βλίο οι αισθήσεις τους θα απολαύ­ σουν και τα δύο. Οι εικόνες είναι χιουμοριστικές, οι ιστο­ ρίες έξυπνες και ευχάριστες. Ιστορίες ενός αντεστραμμένου κόσμου, όπου τη θέση των ανθρώπων έχουν οι δεινόσαυροι. Ο αναγνώστης θα συναντήσει ζώα δίχως τρομακτική μορφή, συμπαθητικά, όπως ο εφευρέτης Φα­ καλό Παρακαλό που ανακαλύπτει επικίνδυνα ... δεινοθηΦωτεινή Τσαλίκογλου__________________ Η νεράιδο της Γης

[ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

Ζωγραφιές: Αλέξης Κυριτσόπουλος Εκδόσεις Κέδρος, 2007 σελ. 62, τιμή: 14,00 ευρώ

ρυφερή ιστορία φαντασίας που αρχίζει με τη φιλία δύο κοριτσιών που άθελά τους χώρισαν. Η αφηγη­ ματική παρακολούθηση της μιας, εντάσσεται σε πλαίσια μνήμης, εμπειρίας, αναζήτησης και έκφρασης συναισθη­ μάτων και εννοιών όπως η αγάπη, η προσμονή, η μνήμη, η ουσία της ζωής, η νίκη του καλού. Κι όλ" αυτά με τη δημιουργική σύνδεση της Γης ως ύλης και ιδέας. Περιγράφονται εικόνες άσχημες, αλλά και αισιόδοξες για τη διατήρηση της Γης, που δείχνουν ότι ο άνθρωπος ανή­ κει σε αυτή και εξαιτίας της υπάρχει. Ένα αληθινά οικο­ λογικό βιβλίο, το οποίο μέσα από διαλεκτικά δεμένες φι-

Τ

Μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου Εκδόσεις Ψυχογιός, 2007 σελ. 512, τιμή: 19,90 ευρώ

ντυπωσιακή η σύγχρονη εκδο­ τική έκρηξη μυθιστορημάτων του φαντασιακού και μάλιστα τρι­ λογιών ή και ...τετραλογιών με θέ­ μα τη μαγεία, που στηρίζονται σε αρχέγονους μύθους, κυρίως κελτικούς, και σε άλλα μυ­ θολογικά στοιχεία. Η Ρόουλινγκ, από τα μέσα της δε­ καετίας του 1990, φαίνεται ότι έγινε αφορμή για την ανάδυση παρόμοιων βιβλίων. Κι όπως χαρακτηριστικά έχει αναφερθεί, ο Χάρυ Πότερ βρήκε στο πρόσωπο της Λάουρας έναν ικανό ανταγωνιστή. Πρόκειται για το

Ε

114-

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

Ιστορίες με δεινόσαυρους

λοσοφικές απόψεις αποτυπώνει έναν ασυνήθιστο, απολαυστικό λό­ γο, ρέοντα, ποιητικό, «διακοπτόμε­ νο» από εμβληματικές φράσεις και συνδεόμενο με σύγχρονα οικολογι­ κά μηνύματα, αλλά και με εικόνες τόνωσης, αυτοσυναισθήματος και ενσυναίσθησης. Η ει­ κονογράφηση, εισχωρώντας πολύμορφα στο κείμενο, το ερμηνεύει και συγχρόνως προκαλεί τον αναγνώστη να το προσλάβει πολλαπλώς. (Για αναγνώστες από 9 ετών). [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

Η Λάουρα και η κατάρα των δράκων τέταρτο βιβλίο της σειράς με ηρωίδα τη Λάουρα, η οποία προκειμένου να σώσει τον πατέρα της εξαπολύει έναν δίχως όρια αγώνα εναντίον του Μαύρου Άρχοντα. Έναν αγώνα κατίσχυσης του καλού. Περιπέτεια, αγωνία, μαγικά μέσα, εντολείς, σφετεριστές, αναζητούμενους, για να θυμηθούμε το Βλαδίμηρο Προπ, παίρνουν μέρος σε ένα τρελό χορό ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα. Γρήγορη πλοκή, που καθηλώνει τον αναγνώστη. Η μετάφραση είναι υποδειγματική. (Για ανα­ γνώστες εφήβους και για ενήλικες). [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

ΣΟΝΙΑ Ι Λ Ι Ν Σ Κ Α Γ Ι Α Β Ρ Α Β Ε Ι Ο "ΔΙΔΩ ΣΩΤΗΡΙΟΥ" 2 0 0 7 Ε Τ Α ΙΡ Ε ΙΑ Σ Ε Α Α Η Ν Ω Ν Σ Υ Γ Γ Ρ Α Φ Ε Ω Ν

Η ΡΩΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 19ος α ιώ να ς

Η γνωριμία των Ελλήνων με τη ρωσική λογοτεχνία, οι όροι των επιλογών και των προσλήψεων, η οικειοποίηση της ξένης εμπειρίας, οι επιδράσεις στον εγχώριο πνευματικό διάλογο. Μ ια γοητευτική και συνάμα εμπεριστατωμένη παρουσίαση της ελληνορωσικής διαπολιτισμικής επικοινωνίας των νεότερων χρόνων.

ΕΛΛΗΝΟΡΩΣΙΚΑ ΣΥΝΑΠΑΝΤΗΜΑΤΑ

Σόνια Ιλίνσκαγια

Συναρπαστικά στιγμιότυπα μιας μεγάλης διαπολιτισμικής πορείας στη διάρκεια δύο αιώνων ελληνορωσικής πνευματικής επικοινωνίας. Η καταγραφή μιας αλυσίδας γεγονότων και προσώπων, διάσημων και μη, το καθένα με τη δική του πολύτιμη συμβολή, τη δική του περιπέτεια, τη δική του μοίρα, το δικό του πάθος.

\ & λ λ η ν ικ ά \

ΣΕ

Ο Λ Α

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

Μ ΙΧ Α Η Λ Μ Π Ο Υ ΛΓΚ Α Κ Ο Φ

Επιμέλεια: Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης

Τα χ ε ιρ ό γ ρ α φ α δ ε ν κ α ίγ ο ν τ α ι Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, Ο Μ α ιτ ρ κ α ι η Μ α ρ γ α ρ ίτ α

Ο

Μιχαήλ ΑφανάσιεΒιτς Μπουλγκάκοφ (1 8 9 1 -1 9 4 0 ) είναι ένας μεγάλος «γνωστός άγνωστος» για τον έλληνα αναγνώστη. Ευτύχησε ως συγγραφέ­ ας να έχει καλούς μεταφραστές στην ελληνική γλώσσα. Τα μεγαλύτερα, κυ-

ριότερα και γνωστότερά του έργα έχουν ήδη μεταφραστεί στη γλώσσα μας, είτε απευδείας από τα ρωσικά είτε μέσω τρίτων γλωσσών, όπως είναι τα γαλλικά και τα γερ­ μανικά. Εκεί που δεν ευτύχησε ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ είναι στο να μάβει ο έλληνας ανα­ γνώστης τη ζωή του. Την ταραχώδη ζωή ενός ανθρώπου που έζησε στο μεταίχμιο των εποχών, ενός ανθρώπου εμφορούμενου από ιδεαλιστικές απόψεις για τη ζωή και την κοινωνία, ενός πολίτη και καλλιτέχνη που ένιωσε τη Βαριά ανάσα του «Ηγέτη» να κα­ θορίζει τη μοίρα του. Ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ ακολούθησε τη μοίρα πολλών ταλαντούχων ανθρώπων που είχαν την ατυχία να ζήσουν το πρώτο μισό του 20ού αιώνα στην τότε ΕΣΣΔ. Είδε την «εξαφάνιση» οικείων και γνωστών. Έμαθε από τις εφημερίδες της εποχής την εκτέ­ λεση των «αντιφρονούντων» φίλων του. Βίωσε τη στενή παρακολούθηση των οργά­ νων της μυστικής αστυνομίας, αλλά έτυχε και της προσοχής του Στάλιν, ο οποίος ήταν ο πρώτος αναγνώστης του μυθιστορήματός του Ο Μαιτρ και π Μαργαρίτα. Ο άνθρωπος που έγραψε, κατά τον Μπόρχες, το μοναδικό μυθιστόρημα στην ιστο­ ρία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, το Ο Μαιτρ και π Μαργαρίτα, ήταν παιδί της επο­ χής του, ήταν και παρέμεινε μέχρι το τέλος γιος της ρωσικής γης, διάκονος της λο­ γοτεχνίας και της τέχνης και ένας Βασανισμένος άνθρωπος που Βρήκε τη δικαίωσή του αλλά και τη θέση του στην ιστορία της ρωσικής αλλά και παγκόσμιας λογοτε­ χνίας πολλά χρόνια μετά το θάνατό του. Στις γραμμές που ακολουθούν θα προσπαθήσουμε να ψηλαφίσουμε τη διαδρομή της ζωής και του έργου του μεγάλου αυτού ρώσου συγγραφέα, σε μια προσπάθεια «γνω­ ριμίας» του με τον έλληνα αναγνώστη.

δ

[Α

ι α

β

α

ζ

ω

]

Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίθης

Μι α

βιογραφία εννήθηκε ο Μιχαήλ Αφανάσιεβιτς Μπουλγκάκοφ οτις 3 ΜαΤου 1891 στην οικογένεια του καθηγητή της θεολογικής Ακαδημίας του Κιέβου Αφανάσι Ιβάνοβιτς Μπουλγκάκοφ και τη ς συ­ ζύγου του Βαρβάρας Μιχαήλοβνα Ποκρόφσκαγια. Στις 18 του ίδιου μήνα βαπτίστηκε ορθόδοξος χριστιανός και πήρε το όνομά του από το ν προστάτη τη ς πόλεω ς του Κιέβου αρχάγγελο Μιχαήλ. Ανάδοχοί του ήταν ο τακτικός καθηγητής τη ς θεολογικής Ακαδημίας Νικολάι Ιβάνοβιτς Πετρόφ και η γιαγιά του, από τη μεριά του πατέρα του, Ολυμπιάδα Φιοντόροβνα Μπουλγκάκοβα.

Γ

11<3

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

Το διάστημα 1892-1899 η οικογένεια Μπουλγκάκοφ αλλάζει συχνά τόπο κατοι­ κίας, αναζητώντας συνεχώς φθηνότερο ενοίκιο. Το 1892 γεννιέται η αδελφή του Βέρα, το 1895 η αδελφή του Ναντιέζντα και το 1898 ο αδελφός του Νικολάι, ενώ τη σειρά συμπληρώνει η γέννηση του αδελφού του Ιβάν το 1900. Χρονιά κατά την οποία ο νεαρός Μιχαήλ αρχίζει να φοιτά στην προκαταρκτική τάξη του>Α' Γυμνασίου Αρρένων του Κιέβου. Την επόμενη χρονιά και συγκεκριμένα μ ε­ τά την 22α Αυγούστου, ο Μπουλγκάκοφ γίνεται μαθητής του Α' Γυμνασίου αρρέ­ νων. Το 1902 η οικογένειά του υποδέχε­ ται το νέο της μέλος, την αδελφή του Γιλένα. Το κύριο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου της ζωής τω ν Μπουλγκάκοφ είναι οι συνεχείς μετακομίσεις από το έ ­ να σπίτι στο άλλο, αλλά και οι ετήσιες διακοπές στο χωριό Μπούτσα, κοντά στο Κίεβο. Το 1907 ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ χάνει τον πατέρα του από νεφρική ανεπάρκεια. Το 1908 αρχίζει το ειδύλλιό του με την Τατιάνα Νικολάγιεβνα Λάππα, μαθήτρια Γυμνασίου από το Σαράτοβ, κόρη τοπικού αξιωματούχου που έκανε διακοπές στο Κίεβο. Το 1909 τελειώ νει τις γυμνασιακές του σπουδές και αρχίζει η φοίτησή του στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Κιέβου. Η γνωριμία του με την Τατιάνα Νικολάγιεβνα αποκτά πια επίσημο χαρα­ κτήρα όταν το 1911 ο Μιχαήλ επισκέπτε­ ται τους γονείς της στο Σαράτοβ. Από το 1912 μέχρι το 1915 ο Μπουλγκάκοφ φοιτά επαναληπτικά στο δεύτερο έτος της Ιατρικής Σχολής. Το 1912 πηγαί­ νει για άλλη μια φορά στο Σαράτοφ, επι­ στρέφει όμω ς μαζί με την Τατιάνα Νικο-

λάγιεβνα και στις 26 Απριλίου 1915 πα­ ντρεύονται και νοικιάζουν δικό το υ ς σπίτι.

Το 1914, με τη ν έναρξη του Α' Παγκοσμί­ ου Πολέμου, ο Μπουλγκάκοφ σ υ μ μ ετέ­ χει ενεργά στη δημιουργία και λ ειτο υ ρ­ γία στρατιωτικού νοσοκομείου στο Σαράτοφ, όπου εργάζεται ως γιατρός, και το φθινόπωρο επιστρέφει ατο Κίεβο για να συνεχίσει τις σπουδές του στο πανε­ πιστήμιο. Το 1915 κάνει αίτηση για να υπηρετήσει ως γιατρός στο πολεμικό ναυτικό, η υγειονομική όμως επιτροπή τον κρίνει ακατάλληλο για στρατιωτική υπηρεσία λόγω υγείας και έτσι, με απόφαση του κοσμήτορα τη ς Ιατρικής Σχολής, ο Μιχα­ ήλ Μπουλγκάκοφ διορίζεται γιατρός στο στρατιωτικό νοσοκομείο του Κιέβου. Το 1916 δίνει με επιτυχία τις πτυχιακές του εξετάσεις, παίρνει το πτυχίο του και εργάζεται στα προκεχωρημένα κινητά στρατιωτικά νοσοκομεία στο Κάμενεσκ Ποντόλσκ και στο Τσερνοβτσί. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους απολύεται «εκ τω ν τά ξε ­ ων του στρατού» και τίθεται στη διάθεση του κυβερνήτη του Σμολένσκ ως αγροτι­ κός γιατρός. Το 1917, μαζί με τη σύζυγό του, πηγαίνει να επισκεφθεί τους γονείς της, όπου τον προλαβαίνουν τα νέα για την επανάστα­ ση του Φλεβάρη. Αμέσως επιστρέφει στο Κίεβο, συγκεντρώνει όλα τα απαραίτητα νομικά ντοκουμέντα και επιστρέφει στο Νικόλσκ. Είναι η εποχή τη ς συμβίωσής του με τη μορφίνη. Αυτό είχε ως αποτέ­ λεσμα το φθινόπωρο αυτής τη ς χρονιάς να αρχίσει να δουλεύει έναν κύκλο αυτο­ βιογρα φιώ ν διηγημάτων αναφορικά με τη ζωή του ως γιατρού στο νοσοκομείο του Νικόλσκ. Τον Δεκέμβριο επισκέπτεται την οικογένειά του στη Μόσχα και τους γονείς τη ς συζύγου του στο Σαράτοβ. Το 1918 ο Μπουλγκάκοφ απαλλάσσεται οριστικά από την υποχρέωση στρατιωτι­ κής θητείας και επιστρέφει στο Κίεβο,

όπου με τη βοήθεια του δευτέρου συζύγου της μητέρας του, Ιβάν Πάβλοβιτς Βοσκρεσένκσκι, απ ελευθερώ νετα ι από τη ν τρομερή του έξη για τη μορφίνη και ανοίγει το δικό του ιατρείο ως αφροδισιολόγος. Το Δεκέμβριο ζει ως αυτόπτης μάρτυρας τη βιαιότητα τω ν στρατευμάτων του Πετλιούρα, που κατέ­ λαβαν τη γενέθλια πόλη του, και παίρνει μέρος στην άμυνά της. Το 1919 ο Μπουλγκάκοφ επιστρατεύεται ως στρατιωτικός γιατρός στο στρατό της Ουκρανικής Λαϊκής Δημοκρατίας. Τη νύ­ χτα της 5ης Φεβρουάριου, κατά τη διάρ­ κεια τη ς υποχώρησης του στρατού, αυτομολεί. Το καλοκαίρι γράφει τις Σημειώ­ σεις ενό ς αγροτικού γιατρού που αργό­ τερα θα τιτλοφορηθούν Σημειώσεις ενός νεαρού γιατρού, και τα διηγήματα «Το πρώτο άνθος» και «Αρρώστια». Στα τέλ η Αυγούστου επιστρατεύεται και πάλι, αυ­ τή ν τη φορά όμως από τον Κόκκινο Στρα­ τό, ως στρατιωτικός γιατρός, και εγκατα­ λείπει το Κίεβο κατά την υποχώρησή του. Επιστρέφει μαζί με τον Κόκκινο Στρατό το ν Οκτώβριο, αλλά α υ το μ ο λ εί στο στρατό τω ν Ενόπλων Δυνάμεων του Νό­ του τη ς Ρωσίας και γίνεται επικεφαλής του υγειονομικού λόχου του 3ου Συντάγ­ ματος τω ν Κοζάκων της Τβερ. Αρχίζει η περιπλάνησή του στον βόρειο Καύκασο και η συμμετοχή του στον πόλεμο κατά τω ν τσετσένω ν αυτονομιστών της περιο­ χής. Στη συνέχεια φτάνει στο Βλαντικαφκάζ και αναλαμβάνει καθήκοντα στο στρατιωτικό νοσοκομείο. Εκεί δημοσιεύ­ ονται για πρώτη φορά οι επιφυλλίδες «Οι προοπτικές το υ μ έλ λ ο ν το ς μας» και «Γκρόζνι». Στα τέλ η Δεκεμβρίου εγκατα­ λείπει οριστικά τη θέση του γιατρού και αρχίζει να εργάζεται σε εφ ημερίδες και περιοδικά. Στις 18 Ιανουάριου 1920 δημοσιεύεται η ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

119

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

ΜΙΧΑΗΛ ΜΠΟΜΓΚΑΚΟΦ

Ο ΜΑΙΤΡ ΚΑΙ Η ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ

Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ

Ο Μαιτρ και η Μ αργαρίτα Μετάφραση: Τίνα Καραγεώργη, Γιούρι Γιαννακοπούλου Επιμέλεια: Πέτρος Ανταίος Εκδόσεις θεμέλιο, 1991 σελ. 340, τιμή: 17,77 ευρώ

επιφυλλίδα «Στο καφέ» στην Εφημερίδα του Καύκασου. Αρχές Μαρτίου όμως ο τύφος διακόπτει προσωρινά την ενασχό­ λησή του με τη συγγραφή. Ένα μήνα αρ­ γότερα διορίζεται επικεφαλής του λογο­ τεχνικού τμήματος της επαναστατικής επιτροπής του Βλαντικαφκάζ και τέλη Μαΐου επικεφαλής του θεατρικού τμήμα­ τός της. Παράλληλα, δίνει διαλέξεις πριν από τις παραστάσεις της όπερας και του θεάτρου δράματος και γράφει το θεατρι­ κό έργο Αυτοάμυνα, η πρεμιέρα του οποίου γίνεται οτις 4 Ιουνίου στη σκηνή του Πρώτου Θεάτρου του Βλαντικαφκάζ. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο γράφει το θεατρικό έργο Α δ ελφ ο ί Τουρμπινί και

120

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

από τον Οκτώβριο αρχίζει να διδάσκει στο Δραματουργικό Εργαστήριο της πό­ λης. Στις 28 Οκτωβρίου όμως η επιτροπή διερεύνησης της δράσης του Τμήματος Πολιτισμού ασκεί έντονη κριτική στο Α δ ελφ ο ί Τουρμπινί και ο Μπουλγκάκοφ, μαζί με άλλους δύο λογοτέχνες, εκδιώ­ κεται. Το διάστημα Νοεμβρίου - Δεκεμ­ βρίου αυτής της χρονιάς τον βρίσκει να γράφει την κωμωδία Λασπωμένοι αρραβωνιάρηδες, η οποία δεν ανέβηκε ποτέ στο θέατρο. Από τα τέλη Ιανουάριου μέχρι τις αρχές Φεβρουάριου 1921 ο Μπουλγκάκοφ γρά­ φει το θεατρικό έργο Οι κομμουνάροι του Παρισιού, το οποίο ανέβηκε στο τοπικό θέατρο. Την ίδια περίοδο στέλνει τρία θεατρικά έργα, τα Οι α δελφ ο ί Τουρμπινί, Αυτοάμυνα και Οι κομμουνάροι του Παρι­ σιού, στη Μόσχα, στο διαγωνισμό του Εργαστηρίου Κομμουνιστικής Δραμα­ τουργίας, αλλά δίχως να μπορέσει να διακριθεί. Ταυτόχρονα όμως συγγράφει ένα μυθιστόρημα πάνω στον καμβά του διηγήματός του «Αρρώστια». Στα μέσα Μαρτίου γίνεται η πρεμιέρα του έργου του Οι κομμουνάροι του Παρισιού στο θέατρο του Βλαντικαφκάζ. Ο Μπουλγκάκοφ διανύει μια περίοδο έντονης δη­ μιουργικής δουλειάς. Γράφει θεατρικά έργα και αναλαμβάνει καθήκοντα ως κο­ σμήτορας της θεατρικής σχολής του πα­ νεπιστημίου. Εγκαταλείπει όμως το Βλαντικαφκάζ και πηγαίνει στην Τιφλίδα μέ­ σω του Μπακού, μαζί με τη σύζυγό του. Προσπαθεί, μάταια, να φτάσει στην Κων­ σταντινούπολη ή να βρει αμειβόμενη λο­ γοτεχνική δουλειά στο Μπατούμ, και έτσι αναγκάζεται να επιστρέφει στο Κίεβο, όπου εργάζεται πάνω στη διασκευή του μυθιστορήματος του Λέοντα Τολστόι Πό­ λεμ ο ς και ειρήνη. Στις 28 Σεπτεμβρίου πηγαίνει στη Μόσχα και καταθέτει αίτηση να γίνει μέλος του Λογοτεχνικού Τμήμα­ τος του Υπουργείου Λαϊκής Παιδείας, στο οποίο προσλαμβάνεται ως γραμματέας.

ΤΟΣ Τις νύχτες εξακολουθεί να γράφει, αλλά τα κείμενα αυτής της περιόδου δεν είδαν ποτέ το φως της δημοσιότητας. Πρόκει­ ται για τις επιφυλλίδες «Ευγένιος Ονέγκιν» και «Η Μούσα της εκδίκησης». Οι δυ­ σκολίες συνεχίζονται. Το Τμήμα Κουλ­ τούρας διαλύεται και ο Μπουλγκάκοφ απολύεται. Αναγκάζεται να εργαστεί ως δημοσιογράφος στην εβδομαδιαία εφ η­ μερίδα Ταχυδρόμος του Εμπορίου και της Βιομηχανίας. Τους δύο τελευταίους μή­ νες του έτους αυτού υπαγορεύει στην δακτυλογράφο I. Σ. Ρααμπέν το πρώτο μέρος της νουβέλας Σημειώσεις στα μα­ νίκια. Στις 13 Φεβρουάριου 1922 στέλνει στην αδελφή του Ναντιέζντα στο Κίεβο την επιφυλλίδα «Η αναγέννηση του εμπο­ ρίου», με την παράκληση να φροντίσει να δημοσιευτεί στον τοπικό τύπο. Μάταια -η επιφυλλίδα αυτή δεν είδε ποτέ το φως της δημοσιότητας. Χάνει για άλλη μια φορά τη δουλειά του, αφού οι αρχές κλείνουν τον Ταχυδρόμο του Εμπορίου και της Βιομηχανίας. Ταυτόχρονα, η μη­ τέρα του πεθαίνει από τύφο στο Κίεβο. Στις 4 Μαρτίου βλέπει το κείμενό του με τίτλο «Η φάμπρικα των εμιγκρέδων» να δημοσιεύεται στην εφημερίδα Πράβντα. Για δύο μήνες εργάζεται στο εκδοτικό τμήμα της Ακαδημίας Πολεμικής Αεροπο­ ρίας και παράλληλα ως ρεπόρτερ στην εφημερίδα Εργάτης. Μέσα σε λίγους μή­ νες δημοσιεύει 29 επιφυλλίδες και άρ­ θρα με διάφορα ψευδώνυμα. Στις αρχές Μαρτίου γράφει το διήγημα «Οι ασυνήθι­ στες περιπέτειες ενός γιατρού». Τον ίδιο μήνα γνωρίζονται οικογενειακώς με την οικονένεια των Ζεμσκί, με τους οποίους οργανώνουν βραδιές πνευματιστικού χα­ ρακτήρα. Περνάει τους επόμενους μήνες γράφοντας επιφυλλίδες, διηγήματα και άρθρα. Το 1923 ξεκινάει με τη δημοσίευση του δεύτερου μέρους από τις «Σημειώσεις στα μανίκια» στο περιοδικό Ρωσία της

Μόσχας. Από τις αρχές του χρόνου αρχίζει να εργάζεται πάνω στο μυ­ Η Λευκή θιστόρημα Φρουρά και προσπαθεί να ιδρύσει το περιοδικό Επιθεωρητής, την έκδο­ ση του οποίου απαγό­ ρευσαν οι αρχές. Συνεχίζει να γράφει με πυρετώδεις ρυθμούς και να δημοσιεύει τα κείμενά του σε διάφορα έντυπα. Στις 31 Αυγούστου ανακοινώνει στο φίλο του συγγραφέα Γιούρι Σλιόζκιν ότι τελείω σε τη συγγραφή της νουβέλας Διαβολιάδα, αλλά και της Λευκής Φρουράς. Για την Διαβολιάδα θα λάβει αμοιβή 50 ρουβλίων ανά τυπογραφικό φύλλο τον Οκτώ­ βριο. Στις αρχές Ιανουάριου 1924, σε μια λογο­ τεχνική εκδήλωση, γνωρίζει την Λιουμπόφ Γιεβγιένιεβα Μπελοζέρσκαγια, η ο­ ποία στη συνέχεια θα γίνει η δεύτερη σύ­ ζυγός του. Τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς χωρίζει από την πρώτη του σύζυγο. Οι μήνες περνούν μέσα στην έντονη συγ­ γραφική δραστηριότητα και βλέπει τα δι­ ηγήματα, τις νουβέλες, τις επιφυλλίδες αλλά και τις μεταφράσεις του από τα γαλλικά να δημοσιεύονται σε διάφορα έντυπα. Το 1925 ξεκινάει με τη δημοσίευση του πρώτου μέρους του μυθιστορήματος Η Λευκή Φρουρά. Η δημοσίευσή του φέρ­ νει δημοσιότητα. Γνωρίζεται με τον Αντρέι Μπέλι. Γράφει την Καρδιά του σκύλου, τα Μοιραία αυγά και καλείται από τον σκηνοθέτη του Θεάτρου Τέχνης της Μόσχας Μη. I. Βερσίλοφ να γράψει τη διασκευή της Λευκής Φρουράς για το θέατρο. Αλληλογραφεί με τον ποιητή Μαξιμιλιάν Βολόσιν, ο οποίος τον καλεί στο Κοκτεμπέλ μαζί με τη σύζυγό του. Παράλληλα, στη Μόσχα, γίνονται έντο­ νες συζητήσεις με την καλλιτεχνική επι­ τροπή του Θεάτρου Τέχνης σχετικά με τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν, κατά τη

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

121

δ ι α β α ζ ω Ι L Α Φ I E P Ω M A

Σκηνές από ίο έργο Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα Παράφραση της Θεσσαλονίκης. Σκηνοθεσία Μόνα Κιτσοπούλου. Φωτογραφίες: Εύη Μαυρομάτη.

1 2 2 ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

γνώμη πολλών μελών της επιτροπής, στη Λευκή Φρουρά. Το 1926 ο Μπουλγκάκοφ υπογράφει συμβόλαιο με το Εργαστήρι του Ε. Μπ. Βατχάνκοφ για την κωμωδία Το διαμέρι­ σμα του Ζόικιν. Στα τέλη Ιανουάριου αρ­ χίζουν οι πρόβες της Λευκής Φρουράς στο Θέατρο Τέχνης. Στις 12 Φεβρουάριου συμμετέχει στη δημόσια συζήτηση του περιοδικού Λογοτεχνική Ρωσία οτον Οίκο Συγγραφέων. Εκεί, σύμφωνα με την ανα­ φορά πληροφοριοδότη της Γκεπεού, «ο συγγραφέας ζήτησε να σταματήοει πια η αναπαραγωγή των "κόκκινων ΤολστόΓ και ότι οι μπολσεβίκοι θα πρέπει να στα­

ματήσουν να βλέπουν κοντόφθαλμα τη λογοτεχνία και να δώσουν βήμα στις σ ε­ λίδες των περιοδικών τους στη νέα λο­ γοτεχνία και στους νέους, ζωντανούς συγγραφείς. Θα πρέπει να δοθεί η ευκαι­ ρία στους συγγραφείς να γράφουν για τον άνθρωπο και όχι για την πολιτική»; Στις 2 Μαρτίου υπογράφει συμβόλαιο με το Θέατρο Τέχνης για το θεατρικό του έργο Η καρδιά του σκύλου. Τους επόμε­ νους μήνες υπογράφει αντίστοιχα συμ­ βόλαια με το Θέατρο Βαχτάνκοφ και με το Μεγάλο Θέατρο του Λένινγκραντ, ενώ δείχνει τις δύο πρώτες σκηνές της Λευ­ κής Φρουράς στο μεγάλο σκηνοθέτη Κ. Σ. Στανισλάφσκι. Στις 7 ΜαΤου η Γκεπεού πραγμα­ τοποιεί αιφνιδιαστική έρευνα στο διαμέρισμά του και κατάοχει τα χειρόγραφα και τα αντίγραφα της Καρδιάς του σκύλου, τα οποία επέοτρεψε στο συγγραφέα μετά από τρία ολόκληρα χρόνια. Μαζί με τα χειρόγραφα αυτά ήταν και το ημερολόγιο του Μπόυλγκάκοφ, το οποίο κατέστρεψε μόλις ξανάπιασε στα χέρια του. Ταξι­ δεύει στο Λένινγκραντ, συμμετέ­ χει σε διάφορες λογοτεχνικές συ­ ζητήσεις και καλείται στην Γκεπε­ ού για ανάκριση, προκειμένου να δώσει εξηγήσεις. Αρχίζει η φιλία του με την Άννα Αχμάτοβα και τον Γιεβγένι Ζαμιάτιν. Αρχίζουν οι πρό­ βες στο Θέατρο Τέχνης για το ανέβασμα της Λευκής Φρουράς. Η καλλιτεχνική επιτροπή ζητάει να αφαιρεθεί η σκηνή με τις βιαιότη­ τες των στρατευμάτων του Πετλιούρα, ο Μπουλγκάκοφ αρνείται και απειλεί να αποσύρει το θεα­ τρικό του. Οι δυσκολίες ξεπερνιούνται, οι πρόβες συνεχίζονται κανονικά. Στις 22 Σεπτεμβρίου ο Μπουλγκάκοφ καλείται και πάλι στην Γκεπεού για ανάκριση. Οι

Μπουλγκάκοφ, όπως δήλωσε σε φίλους του στη συνέχεια, άρχισε να σκέφτεται τη βασική ιδέα του Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα. Το ημερολόγιο έδειχνε 28 Φεβρουάριου όταν ο Μπουλγκάκοφ γνώρισε την Γιλένα Σεργκέγιεβνα Σιλόφσκαγια, η οποία στη συ­ νέχεια θα γίνει η τρίτη του σύζυγος. Στα αρχεία της Κα Γκε Μπε που αποχαρακτη­ ρίσθηκαν πρόσφατα βρίσκουμε την πρώ­ τη αναφορά άγνωστου πληροφοριοδότη για την έναρξη της συγγραφής τού Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα. Στις 6 Μαρτίου η Γενική Διεύθυνση Λογοτεχνίας, με άλλα λόγια η επιτροπή λογοκρισίας του καθε­ στώτος, δημοσιεύει την απόφασή της για την απαγόρευση όλων των θεατρικών έργων του Μπουλγκάκοφ. Δύο μήνες αρ­ γότερα υποβάλλει και πάλι αίτηση, αλλά στέλνει και επιστολές στον Στάλιν και στον τότε πρόεδρο της ΕΣΣΔ Καλίνιν, ζη­ τώντας την άδεια να μεταναστεύσει στο εξωτερικό, αφού στην πατρίδα του πλέ­ ον δεν μπορεί να επιβιώσει επαγγελματι­ κά και στερείται ακόμη και των στοιχειω­ δών μέσων για τη ζωή. Στις 3 Αυγούστου ο γραμματέας της Κ.Ε. του ΚΚΣΕ Σμιρνόφ ζητά από το Πολιτικό Γραφείο του κόμ­ ματος να απορρίψει την αίτηση του Μπουλγκάκοφ και να «λάβει όλα τα απα­ ραίτητα μέτρα για την αναμόρφωσή του». 0 συγγραφέας γράφει στον Μαξίμ Γκόρκι και τον παρακαλεί να μεσολαβή­ σει για τη μετανάστευσή του. Εκείνος δεν απαντάει. Το καθεστώς εντείνει τις πιέσεις και το Θέατρο Τέχνης «σπάει» το συμβόλαιο για το θεατρικό έργο Φυγή και απαιτεί την επιστροφή της προκαταβο­ λής. Το 1930 βρίσκει τον συγγραφέα σε απελ­ πιστική και αδιέξοδη κατάσταση. Τα οικο­ νομικά του χειροτερεύουν και βρίσκεται σε απόγνωση. Αυτό όμως δεν πτοεί κα-

ΚΤΟΣ

πιέσεις του καθεστώτος συνεχίζονται. Η χρονιά κλείνει με τη γνωριμία του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ με τον φιλόλογο και φιλό­ σοφο Πάβελ Σεργκιέγιεβιτς Ποπόφ, ο οποίος στη συνέχεια θα γίνει ο καλύτε­ ρος φίλος του, αλλό και ο πρώτος βιο­ γράφος του. Δύσκολη είναι η χρονιά του 1927. Αν και ξεκινάει με την 50ή παράσταση του θεα­ τρικού Οι ημέρες τω ν Τουρμπινίστο Θέα­ τρο Τέχνης στη Μόσχα και την ολοκλή­ ρωση του θεατρικού έργου Ερυθρά νή­ σος, ο συγγραφέας τη χρονιά αυτή θα παλεύει συνεχώς με το νέο καθεστώς, το οποίο θέτει εμπόδια στο έργο του, με αποτέλεσμα να τον υποχρεώσει να πα­ ραιτηθεί από την Ένωση θεατρικών Συγ­ γραφέων της Μόσχας, διαμαρτυρόμενος για τη στάση του υπουργού Παιδείας Α. Β. Λουνατσάρσκι, ο οποίος άσκησε δριμεία κριτική στις Ημέρες τω ν Τουρμπινί. Τον Δεκέμβριο όμως ο γαλλικός εκδοτι­ κός οίκος Κονκόρντ, με τη σύμφωνη γνώ­ μη του συγγραφέα, δημοσιεύει τη Λευκή Φρουρά, αλλά παράλληλα αρχίζει η δι­ καστική διαμάχη του Μπουλγκάκοφ με τον πρώην εκδότη του Ζ. Λ. Καγκάνσκι σχετικά με τα συγγραφικά του δικαιώμα­ τα. Το 1928 ο Μπουλγκάκοφ υπογράφει συμβόλαιο με το Θέατρο Τέχνης για το έργο Φυγή. Παράλληλα, αρχίζει να γρά­ φει το άρθρο του «0 δραματουργός και η κριτική», που στη συνέχεια τιτλοφορήθη­ κε «Πρεμιέρα», αλλά φοβούμενος μην τυχόν παρεξηγηθεί το καταστρέφει. Την άνοιξη υποβάλλει αίτηση για την απόκτη­ ση δίμηνης βίζας να ταξιδέψει στο εξω­ τερικό για να φροντίσει τις υποθέσεις που σχετίζονται με την έκδοση των έρ­ γων του και την προστασία των συγγρα­ φικών του δικαιωμάτων, αλλά το καθε­ στώς την απορρίπτει. Είναι η χρονιά που ο Μπουλγκάκοφ βλέπει το ένα μετά το άλλο τα έργα του να απαγορεύονται από το καθεστώς. Προς τα τέλη του χρόνου ο

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

123

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

θόλου τους διώκτες του. Στις 18 Μαρτί­ ου λαμβάνει επιστολή από τη Γενική Διεύθυνση Λογοτεχνίας, από την οποία πληροφορείται ότι απαγορεύεται το θεα­ τρικό του έργο Μολιέρος. Εκείνος απελ­ πισμένος καίει τα χειρόγραφα της κωμω­ δίας Ευλογία, «ενός μυθιστορήματος για τον διάβολο», αλλά και τα πρώτα κεφά­ λαια από το μυθιστόρημα Θέατρο. Στις 28 Μαρτίου στέλνει επιστολή στην κυ­ βέρνηση της ΕΣΣΔ, με την παράκληση να αποφασίσει επιτέλους για τη μοίρα του και είτε να του επιτρέψει να μεταναστεύ­ σει στη Δύση είτε να άρει την απαγόρευ­ ση των έργων του. Λίγες ημέρες αργότε­ ρα θα παραστεί στην κηδεία του Βλαδί­ μηρου Μαγιακόφσκι. Συνεχίζει να συνα­ ντιέται με την Γιλένα Σεργκέγιεβνα Σιλόφσκαγια. Στις αρχές του 1931 χωρίζει με τη Γιλένα μετά από πιέσεις που ασκεί ο δεύτερος σύζυγός της, αρχιστράτηγος Ε. Α. Σιλόφσκι. Την άνοιξη υποβάλλει αίτηση να ερ­ γαστεί ως ηθοποιός στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας. Στις 30 Μαρτίου στέλνει για άλλη μια φορά επιστολή στον Στάλιν, προκειμένου ο τελευταίος να του επι­ τρέψει να ταξιδέψει στην Δύση. Η επιστο­ λή έμεινε αναπάντητη. Ολοκληρώνει το θεατρικό του έργο Αδάρ και Εύα. ζαναγράφει στον Μαξίμ Γκόρκι. Η Γενική Διεύ­ θυνση Λογοτεχνίας αίρει την απαγόρευ­ ση του έργου Μ ολιέρος και ο συγγρα­ φέας υπογράφει συμβόλαιο με το Θέα­ τρο Τέχνης της Μόσχας. Αποχαιρετάει τον συγγραφέα Λ. Ν. Ζαμιάτιν με τη σύ­ ζυγό του που φεύγουν για πάντα στο εξωτερικό και στη συνέχεια εργάζεται πάνω στη θεατρική διασκευή του έργου του Λέοντα Τολστόι Π όλεμος και ειρήνη. Χαρούμενα νέα περιμένουν τον συγγρα­ φέα στις αρχές του 1932, όταν μετά από τηλεφώνημα του καλλιτεχνικού διευθυ­ ντή του Θεάτρου Τέχνης πληροφορείται ότι η κυβέρνηση ήρε την απαγόρευση του έργου του Οι ημέρες τω ν Τουρμπινί.

124-

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

Στα τέλη Φεβρουάριου ολοκληρώνει τη διασκευή του Πόλεμος και ειρήνη και την παραδίδει στο Μεγάλο Δραματικό Θέα­ τρο του Λένινγκραντ. Παρόλα αυτά το έργο αυτό δεν ανέβηκε, ενώ λίγες ημέ­ ρες αργότερα η διεύθυνση του θεάτρου τον πληροφορεί ότι απέρριψε το έργο Μ ολιέρος και ακυρώνει το σχετικό συμ­ βόλαιο. Το καλοκαίρι υπογράφει συμβό­ λαιο για τη συγγραφή της βιογραφίας του Μολιέρου, γράφει τη διασκευή των Νεκρών ψ υχώ νχου Ν. Β. Γκόγκολ και συ­ νεχίζει τη συγγραφή του Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα. Στις 4 Οκτωβρίου παντρεύε­ ται, επιτέλους, τη Γιλένα Σεργκιέγιεβνα, η οποία παίρνει το επίθετο το νέου της συζύγου. Εκείνη, λίγες ημέρες αργότερα, μετακομίζει με το μικρό της γιο Σεργκέι στο διαμέρισμα του Μπουλγκάκοφ. Τους δύο τελευταίους μήνες του χρόνου αυ­ τού ο συγγραφέας εργάζεται πυρετωδώς πάνω στο Μαιτρ και Μαργαρίτα, ενώ συμμετέχει στις εντατικές πρόβες των Νεκρών ψυχών στο Θέατρο Τέχνης. Την άνοιξη του 1933 ολοκληρώνει τη βιογραφία του Μολιέρου και παράλληλα συμμετέχει στις πρόβες της Φυγής στο Θέατρο Τέχνης. Στα τέλη Μαρτίου ο βρετανός υπήκοος Σιντ Μπεναμπού διοργανώνει σπίτι του μια εκδήλωση προς τιμήν του Μπουλγκάκοφ, ο οποίος και παρίσταται. Η Γκεπεού, η οποία υποπτεύεται τον Μπεναμπού για σχέσεις με τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, θέτει υπό παρακο­ λούθηση τον Μπουλγκάκοφ, δίχως όμως άλλες επιπτώσεις. 0 λογοκριτής του εκ­ δοτικού οίκου που είχε αναλάβει την έκ­ δοση της βιογραφίας του Μολιέρου συ­ ντάσσει αρνητική έκθεση, πράγμα που εξοργίζει τον συγγραφέα, ο οποίος αρνείται να κάνει την παραμικρή διόρθωση στο κείμενο καθ' υπόδειξη των λογοκρι­ τών. Το φθινόπωρο συνεχίζει τη συγγρα­ φή του Μαιτρ και Μαργαρίτα και συνα­ ντιέται με τον Μαξίμ Γκόρκι στο Θέατρο Τέχνης, όπου έχουν μακρά συζήτηση.

ΤΟΣ Μέχρι τα τέλη του χρόνου ο Μπουλγκάκοφ συνεχίζει να γράφει το θεατρικό έρ­ γο Ευλογία και να συμμετέχει στις πρό­ βες του θεάτρου Τέχνης. Από τις αρχές του 1934 ξαναπιάνει το χειρόγραφο του Μαιτρ και Μαργαρίτα και ουνεχίζει την εργασία του. Τον Φεβρουά­ ριο συναντιέται με την ποιήτρια Άννα Αχμάτοβα. Για άλλη μια φορά υποβάλλει, ανεπιτυχώς, αίτηση στο κόμμα να του επιτρέψει να ταξιδέψει για δύο μήνες στο εξωτερικό. Η αίτηση απορρίπτεται. Ξανα­ γράφει στον Στάλιν. Η επιστολή παρέμεινε αναπάντητη. Ο δικτάτορας παίζει με τον συγγραφέα σαν τη γάτα με το ποντί­ κι. Την ίδια στιγμή τα στούντιο «Μόσφιλμ» εγκρίνουν το σενάριο που είχε γράψει διασκευάζοντας τις Νεκρές ψυχές του Γκόγκολ. Η άνοιξη και το καλοκαίρι περ­ νούν με τον συγγραφέα να εργάζεται πά­ νω στη διασκευή του έργου του Γκόγκολ Ο επιθεωρητής για τον κινηματογράφο και το θέατρο. Το φθινόπωρο ξαναρχίζει τη ουγγραφή του Μαιτρ και Μαργαρίτα και ολοκληρώνει την πρώτη του εκδοχή, αποτελούμενη από 37 κεφάλαια. Στις 21 Νοεμβρίου ενημερώνεται ότι το καθε­ στώς απαγόρευοε για άλλη μια φορά το θεατρικό του έργο Φυγή. Το 1935 εργάζεται πυρετωδώς πάνω οτη θεατρική και κινηματογραφική διασκευή των Νεκρών ψυχών, ενώ παράλληλα συ­ νεχίζονται οι πρόβες του Μ ολιέρου στο θέατρο Τέχνης. 0 συγγραφέας ξαναπιά­ νει το χειρόγραφο με το θεατρικό έργο για τον Α. Σ. Πούσκιν και το ολοκληρώνει. Την άνοιξη συναντιέται για άλλη μια φο­ ρά με την Άννα Αχμάτοβα, εκείνη τον συ­ στήνει στον Μπορίς Παστερνάκ, ο οποίος, κατά τη διάρκεια ενός δείπνου, κάνει πρόποση υπέρ του Μπουλγκάκοφ λέγοντας πως πρόκειται για «ένα παρά­ νομο φαινόμενο στη σοβιετική λογοτε­ χνία». Οι μήνες περνούν με τον Μπουλγκάκοφ να διαβάζει σκηνές από το θεα­ τρικό του έργο Πούσκιν στα μέλη του

θιάσου του θεάτρου Βατχάνκοφ και Τέχνης. Τελικά, η λογοκρισία ε ­ γκρίνει το έργο. Στις 3 Ο­ κτωβρίου ο συνθέτης Σεργκέι Προκόβιεφ προ­ τείνει στον Μπουλγκάκοφ να γράψει τη μουσι­ κή για το έργο Πούοκιν, η ιδέα όμως αυ­ τή ποτέ δεν υλοποιήθηκε. Στα τέλη του ίδιου μήνα πληροφορείται για τη σύλλη­ ψη του συζύγου και του γιου της Αχμάτο­ βα και τη βοηθάει να γράψει τη γνωστή της επιστολή προς τον Στάλιν. Στα τέλη του χρόνου ο Στανισλάφσκι αρνείται να οκηνοθετήσει τον Μ ολιέρο και έτσι την παράσταση σκηνοθετεί ο Βλαδίμηρος Ιβανοβιτς Νεμιρόβιτς - Ντάντσενκο. Τις πρώτες ημέρες του Ιανουάριου του 1936 διαβάζει τον Πούσκιν στο θίασο του θεάτρου Μπολσόι και τότε εμφανίζεται η σκέψη για τη δημιουργία της ομώνυμης όπερας, με λιμπρέτο του Μπουλγκάκοφ και μουσική του Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Λί­ γες ημέρες αργότερα όμως στην εφημε­ ρίδα Πράβντα δημοσιεύεται το άρθρο «Αθλιότητα αντί μουσικής», όπου αοκείται έντονη κριτική στην όπερα του Σο­ στακόβιτς Η λαίδη Μάκβεθ του Μτσενσκ και σταματούν οι συζητήσεις για τον Πούσκιν. Στις 6 Φεβρουάριου ο Μπουλγκάκοφ κάνει σκέψεις για τη συγγραφή ενός θεατρικού έργου για τον Στάλιν. Τον Μάρτιο όμως αποφασίζει να λάβει μέρος στη συγγραφή του σχολικού εγχειριδίου για την ιστορία της ΕΣΣΔ. Μερικές μέρες αργότερα η Πράβντα δημοσιεύει έντονη κριτική στην παράσταση του Μ ολιέρου και το θέατρο Τέχνης διακόπτει τις εμφα­ νίσεις του. 0 Γιανσίν, ηθοποιός του θεά­ τρου Τέχνης και σύζυγος της Τατιάνας Πολιάνσκαγια, ηθοποιού και τελευταίας ερωμένης του Μαγιακόφσκι, σε συνέ­ ντευξή του στην Πράβντα δηλώνει πως η κριτική που ασκήθηκε στον Μπουλγκάκοφ ήταν «εποικοδομητική», πράγμα που

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

125

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

. Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

οδηγεί στη ρήξη των μεταξύ τους σχέ­ σεων. Στο μεταξύ συνεχίζονται οι επιθέ­ σεις του κομματικού τύπου στην παρά­ σταση του Ιβάν Βασίλιεβιτς. Το καλοκαίρι κάνει διακοπές με τη σύζυγό του στην Αμπχαζία, όπου τον επισκέπτεται ο σκηνο­ θέτης του θεάτρου Τέχνης Γκορτσακόφ, προσπαθώντας να τον πείσει να προσθέ­ σει μερικές ακόμη σκηνές στον Μολιέρο και να κάνει διορθώσεις καθ' υπόδειξη της λογοκρισίας. Ο Μπουλγκάκοφ αρνείται.

1937. Η χρονιά αρχίζει δυσοίωνα για τον συγγραφέα. Η λογοκρισία απαγορεύει στο θέατρο Βαχτάνκοφ τις πρόβες του θεατρικού Αλεξάντερ Πούσκιν. Τον Μάρ­ τιο τον μηνύει το θέατρο της πόλης Χάρκοφ και ζητά την επιστροφή της προκα­ ταβολής για τον Πούσκιν, αφού το έργο δεν περιλαμβάνεται πλέον στη λίστα με τα επιτρεπόμενα θεατρικά έργα. Ο Μπουλγκάκοφ όμως κερδίζει τη δίκη στα δικαστήρια της Μόσχας. Την ίδια περίοδο γράφει τα πρώτα κεφάλαια από το Θεα­ τρικό μυθιστόρημα και το λιμπρέτο για την όπερα Μ εγάλος Πέτρος. Η λογοκρι­ σία τού ζητά αντίγραφα της Φυγής. Μέ­ χρι τα τέλη του χρόνου ο συγγραφέας εργάζεται πάνω στη θεατρική διασκευή του Δ ον Κιχώτη για το θέατρο Τέχνης. Τον Φεβρουάριο του 1938 ο Μπουλγκάκοφ στέλνει επιστολή στον Στάλιν με την παράκληση να βοηθήσει τον συνθέτη Νικολάι Ρομπέρτοβιτς Έρντμαν, οτον οποίο το καθεστώς είχε απαγορεύσει να ζει στη Μόσχα. Η επιστολή παρέμεινε αναπάντη­ τη για άλλη μια φορά. Τη νύχτα της 23ης Μάϊου ο Μπουλγκάκοφ ολοκληρώνει τη συγγραφή του Μαιτρ και Μαργαρίτα και παραδίδει το χειρόγραφο οτην αδελφή της συζύγου του Όλγκα να το δαχτυλο­ γραφήσει. Στη συνέχεια καταπιάνεται με τη διασκευή του Δ ον Κιχώτη και τη συλ­ λογή υλικού για το θεατρικό έργο το αφιερωμένο στον Στάλιν, που στη συνέ­ χεια τιτλοφορήθηκε Μπατούμ. Ολόκληρο το 1939 περνάει με τον συγ­

120

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

γραφέα να ασχολείται με το ανέβασμα του θεατρικού του έργου Μπατούμ. Το διαβάζει ο ίδιος προσωπικά στα μέλη του Τμήματος Κουλτούρας της Κ.Ε. του ΚΚΣΕ, στη Γενική Διεύθυνση Λογοτεχνίας, σε διάφορες θεατρικές ομάδες και θιάσους της πρωτεύουσας. Τελικά το καθεστώς αποφασίζει να ανέβει η παράσταση στο Εθνικό θέατρο της Γεωργίας. Ο Μπουλγκάκοφ, κυριολεκτικά στο σκαλοπάτι του τρένου στην Τιφλίδα, πληροφορείται για την ακύρωση του ταξιδιού και την απα­ γόρευση του θεατρικού του έργου. Κατά το ταξίδι της επιστροφής έχει την πρώτη κρίση νεφρικής ανεπάρκειας. Μέχρι το τέλος του έτους η όρασή του χειροτε­ ρεύει, βλέπει μετά βίας. Εισάγεται στο νοσοκομείο και η κατάσταση της υγείας του προσωρινά βελτιώνεται. Στις 10 Οκτωβρίου γράφει τη διαθήκη του και υπογράφει πληρεξούσιο στη σύζυγό του. Στα τέλη του χρόνου κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο του Λένινγκραντ Κρατικές Λογοτεχνικές Εκδόσεις ο τρίτος τόμος των έργων του. Στις 13 Φεβρουάριου 1940 κάνει τις τελευ­ ταίες και οριστικές διορθώσεις στο Ο Μαι­ τρ και η Μαργαρίτα. Λίγες ημέρες αργότε­ ρα νέα κρίση και ο Μπουλγκάκοφ αδυνατεί να περπατήσει. Φίλοι και γνωστοί σπεύ­ δουν σπίτι του, όπου σε βάρδιες προσέ­ χουν τον ανήμπορο συγγραφέα. Την 10η Μαρτίου και ώρα 16.39' ο Μπουλγκάκοφ αφήνει τον μάταιο τούτο κόσμο και πηγαίνει στους ουρανούς να συναντήσει τους ομότεχνούς του. Στην πολιτική του κηδεία, που έγινε στον Οίκο των Συγγραφέων της Μόσχας, ο γλύπτης Σ. Ντ. Μερκουρόφ κάνει το εκμαγείο του προσώπου του. Επικήδειους εκφώνησαν ο συγγραφέας Βσεβολόντ Βιατσεσλάβοβιτς Ιβανόφ, ο θεατρικός συγγραφέας Αλεξέι Μιχαήλοβιτς Φάικο και οι ηθοποιοί του θεάτρου Τέχνης Βασίλι Οσίποβιτς Τοπόρκοφ και Μπορίς Αρκάντιεβιτς Μορντβίνοφ. ■

Α υτο β ιο γρ α φ ία

Γ

εννήθηκα στο Κίεβο το 1891. Σπού­ δασα στο Κίεβο και το 1916 αποφοί­ τησα με τον βαθμό «Άριοτα» από

την Ιατρική Σχολή. Η μοίρα έφερε έτσι τα πράγματα ώστε να μην αξιοποιήσω ούτε τις σπουδές μου ούτε το «αριστείο» μου. Κάποια νύχτα το 1919, ήταν φθινόπωρο, ταξιδεύοντας με ένα σαραβαλιασμένο τρένο, υπό το φως ενός κεριού που ήταν στερεωμένο στο λαιμό ενός μπουκαλιού, έγραψα ένα μι­ κρό διήγημα. Στην πόλη που με άφησε το τρένο πήγα το διήγημα αυτό σε μια εφη­ μερίδα. Το δημοσίευσαν. Στη συνέχεια δημοσίευσαν μερικές επιφυλλίδες μου. Ζούσα σε μια μακρινή επαρχία και ανέβα­ ζα στο τοπικό θέατρο παραστάσεις δια­ φόρων θεατρικών έργων που έγραφα. Στη συνέχεια στη Μόσχα, το 1923, όταν τα ξαναδιάβασα, αποφάσισα εν θερμώ να τα καταστρέψω. Ελπίζω μόνο να μην έχει ξεφύγει κανένα αντίγραφο. Στα τέλη του 1921 έφτασα δίχως χρήμα­ τα και αποσκευές στη Μόσχα, κι έμεινα για πάντα. Στη Μόσχα υπέφερα πολύ. Για να μπορέσω να επιβιώσω δούλεψα ως δημοσιογράφος και επιφυλλιδογράφος σε εφημερίδες και μίσησα αυτούς τους τίτλους. Ταυτόχρονα μίσησα τους συντά­ κτες, τους μισώ και τώρα και θα τους μι­ σώ για όλη μου τη ζωή. Στην εφημερίδα Παραμονή του Βερολί­ νου, κατά τη διάρκεια δύο ετών, έγραψα μια σειρά σατιρικών και χιουμοριστικών επιφυλλίδων. Όχι πια υπό το φως ενός κεριού, αλλά με τη βοήθεια μιας χλωμής ηλεκτρικής λά­ μπας, έγραψα το βιβλίο Σημειώσεις οτα μανίκια. Το βιβλίο αυτό το αγόρασε από μένα ο εκδοτικός οίκος «Παραμονή» του Βερολίνου, δίνοντάς μου την υπόσχεση

ότι θα το εκδώσει τον Μάιο του 1923. Δεν το ε ­ ξέδωσε ποτέ. Στην αρχή αυτό με ανησυχούσε πολύ, στη συνέχεια αδιαφόρησα. Δημοσίευσα μια σειρά διηγημάτων σε περιοδικά της Μόσχας και του Λένινγκραντ. Μέσα σε ένα χρόνο έγραψα το μυθιστόρημα Λευκή Φρουρά. Το μυθι­ στόρημα αυτό το αγαπάω περισσότερο από όλα όσα έχω γράψει. Μόσχα, Οκτώβριος 1924

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

127

δ

[Α

ι α β α ζ ω ] Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Επιστολή προς την κυβέρνηση της ΕΣΣΔ ίου Μιχαήλ Αφανάσιεβιτς Μπουλγκάκοφ, οδός Πιρογκόφσκαγια 35Α, διαμέρισμα 6

Απευθύνομαι σιην κυβέρνηση της ΕΣΣΔ με την παρακάτω επιστολή:

1 Μετά την απαγόρευση δημοσίευσης των έργων μου, ανάμεσα στους πολίτες που με γνωρίζουν ως συγγραφέα, άρχισαν να ακούγονται φωνές, οι οποίες μου δίνουν μία και μόνο συμβουλή. Να συγγράφω ένα «κομμουνιστικό θεατρι­ κό έργο» (σε εισαγωγικά θα παραθέτω α­ ποσπάσματα), εκτός από αυτό να απευ­ θυνθώ στην κυβέρνηση της ΕΣΣΔ με επι­ στολή μεταμέλειας, η οποία θα περιλαμ­ βάνει την απάρνηση των πεποιθήσεων μου, όπως αυτές διατυπώθηκαν κατά το παρελθόν στα λογοτεχνικά μου έργα, κα­ θώς επίσης και διαβεβαιώσεις ότι από εδώ και στο εξής θα εργάζομαι ως συγγραφέ­ ας αφοσιωμένος στην ιδέα του κομμουνι­ σμού. Σκοπός: να σωθώ από τις διώξεις, την ανέ­ χεια και τον αναπόφευκτο θάνατο. Δεν ακολούθησα τη συμβουλή αυτή. Δεν θα μπορούσα να σταθώ ενώπιον της σο­ βιετικής κυβέρνησης έτσι όπως θα με συ­ νέφερε, έχοντας συντάξει μια ψευδή επι­ στολή, η οποία θα ήταν μια ανόητη πολιτι­ κή δήλωση. Δεν έκανα επίσης καμιά προ­ σπάθεια να συγγράφω ένα κομμουνιστικό μυθιστόρημα, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι ένα τέτοιο θεατρικό έργο θα ήταν αποτυχημένο. Η ώριμη επιθυμία μου να σταματήσουν τα βάσανά μου ως συγγραφέα με υποχρεώ­ νει να απευθυνθώ στην κυβέρνηση της ΕΣ­ ΣΔ με αυτήν την ειλικρινή μου επιστολή.

2 Αναλύοντας τα τετράδια με τα αποκόμμα­ τα του τύπου που έχω, είδα ότι ο τύπος της ΕΣΣΔ τα τελευταία δέκα χρόνια της λο­

126

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

γοτεχνικής μου δραστηριότητας τα κατέ­ γραψε οε 301 άρθρα. Από αυτά τα εγκω­ μιαστικά ήταν μόνο τρία, ενώ τα εχθρικά και υβριστικά 298. Αυτά τα τελευταία 298 αποτελούν τον κα­ θρέφτη της ζωής μου ως συγγραφέα. Ο ήρωας του θεατρικού μου έργου Ημέ­ ρες τω ν Τουρμπινί Αλεξέι Τουρμπίν έχει, με στίχους, χαρακτηριστεί δημοσίως ως «σκύλας γιος», ενώ τον συγγραφέα του θεατρικού έργου τον σύστησαν ως «λυσ­ σασμένο». Με έχουν χαρακτηρίσει ως «λο­ γοτεχνικό σκουπιδιάρη», ο οποίος μαζεύει τα απορρίμματα και τα αποπτύσματα «μιας ντουζίνας επισκεπτών». Έγραψαν: «...ο Μίσα Μπουλγκάκοφ, ο κουμπάρος μου, με συγχωρείτε για την έκφραση, συγ­ γραφέας, όλο με βρωμιές ανακατεύεται... Τι είναι αυτό, ρωτάω, αδελφέ μου, τρελά­ θηκες ... Είμαι άνθρωπος εκλεπτυσμένος, πάρε με και δώσ' μου με το ταψί στο σβέρκο ... για τον καθημερινό άνθρωπο οι Τουρμπινί χρειάζονται όσο χρειάζεται ένα σουτιέν στο σκύλο ... Χόρτασε ο γιος της σκύλας. Να βρισκόταν μια υψικάμινος να έβλεπε αν θα έπαιρνε συγγραφικά δικαιώ­ ματα ή αν θα είχε επιτυχία...» (Η ζωή της τέχνης, τχ. 44,1927). Έγραψαν «για τον Μπουλγκάκοφ, ήταν και παραμένει μια νεομπουρζουάδικη τερατογέννηση, που ξερνάει τα δηλητηριώδη σάλια του πάνω στην εργατική τάξη και τα κομμουνιστικά της ιδεώδη» (Κρμσρμόλσκαγια Πράβντα, 14/10/1926). Δήλωσαν ότι μου αρέσει «η ατμόσφαιρα του ξέφρενου οκυλίσιου γάμου, γύρω από την κοκκινοτρίχα γυναίκα του φίλου» (Α. Λουνατσάρσκι, εφημερίδα Ιζβέστια, 8/10/1926) και ότι από το θεατρικό μου έργο Οι ημέρες τω ν Τρυρμπινί«βγαίνει μια

.ΤΟΣ απίστευτη βρώμα» (στενογράφημα - ανα­ κοίνωση της Διεύθυνσης Αγκιτάτσιας και Προπαγάνδας τον Μάιο του 1927) και λοι­ πά, και λοιπά... Σπεύδω να δηλώοω ότι παραθέτω τα αποσπάσματα αυτά όχι για να παραπονεθώ για την κριτική που μου ασκείται ή για να ασκήσω κάποια πολεμική. 0 σκοπός μου είναι πολύ πιο σοβαρός. Δεν θέλω να ισχυριστώ, με τα στοιχεία στα χέρια μου, ότι όλος ο τύπος οτην ΕΣΣΔ, και μαζί με αυτόν όλες οι υπηρεσίες που είναι επιφορτισμένες με τον έλεγχο του ρεπερ­ τορίου, κατά τη διάρκεια όλων των χρό­ νων της λογοτεχνικής μου δραστηριότη­ τας, ομοφώνως και με ασυνήθιστη ένταση ισχυρίζονταν ότι τα έργα του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ δεν έχουν θέση στην ΕΣΣΔ. Δηλώνω ότι ο Τύπος της ΕΣΣΔ έχει απόλυ­ το δίκιο.

3 Αφορμή για την επιστολή αυτή είναι το θεατρικό μου έργο Η ερυθρά νήσος. Το σύνολο της κριτικής στην ΕΣΣΔ, δίχως εξαιρέσεις, δήλωσε, με αφορμή το θεα­ τρικό αυτό έργο, ότι είναι «ατάλαντο, άνευρο, ατελές» και ότι αποτελεί «λίβελλο κατά της επανάστασης». Η ομοφωνία ήταν απόλυτη, αλλά ξαφνικά η σύμπνοια αυτή διαλύθηκε προς μεγάλη μου έκπληξη. Στο τεύχος 22 του περιοδικού Νέα του ρε­ περτορίου δημοσιεύτηκε η κριτική του Π. Νοβίτσκι, στην οποία έλεγε ότι Η ερυθρά νήσος «είναι μια ενδιαφέρουσα και έξυπνη παρωδία», στην οποία «ορθώνεται η σκιά του Μεγάλου Ιεροεξεταστή, ο οποίος κα­ ταπιέζει την καλλιτεχνική δημιουργία, ο οποίος ενθαρρύνει τα δουλικά, χυδαία και ανόητα καλλιτεχνικά στερεότυπα, ο οποίος εκμηδενίζει την προοωπικότητα του ηθοποιού και του συγγραφέα», ότι στην Ερυθρά νήσο γίνεται λόγος για «τη δύναμη του κακού, η οποία διαπαιδαγωγεί είλωτες, κόλακες και ασπάλακες...» Ση­

μειωνόταν επίσης ότι «αν μια τέτοια σκοτεινή δύ­ ναμη υπάρχει, η δυσαρέ­ σκεια και η κακεντρεχής οξύνοια του φημισμένου δραματουργού δικαιώνε­ ται». Επιστρέψτε μου την ερώ­ τηση -πού είναι η αλήθεια; Σε τελική ανάλυση, Η ερυθρά νήσος είναι ένα «ατάλαντο και ατελές έργο» ή μια «έξυπνη αλληγορία»; Η αλήθεια υπάρχει στην κριτική του Νοβίτσκι. Δεν θέλω να κρίνω αν το θεατρικό μου έργο είναι έξυπνο, αλλά παραδέχομαι πως στο έργο αυτό όντως ορθώνεται η σκοτεινή σκιά το κακού και αυτή είναι η σκιά της Γενικής Διεύθυνσης Ρεπερτορίου. Αυτή είναι που διαπαιδαγωγεί είλωτες, κό­ λακες και ασπάλακες και τρομαγμένους «υποτελείς». Αυτή είναι που σκοτώνει τη δημιουργική σκέψη. Αυτή σκοτώνει τη σο­ βιετική δραματουργία και θα την εξαφανί­ σει. Δεν διατυπώνω τις σκέψεις αυτές ψιθυρι­ στά οε μια γωνία. Τις συμπεριέλαβα σε μια δραματουργική αλληγορία και ανέβασα οτο θέατρο το έργο αυτό. 0 σοβιετικός τύ­ πος, υποστηρίζοντας τη Γενική Διεύθυνση Ρεπερτορίου, έγραψε ότι η Ερυθρά νήσος είναι ένας λίβελλος κατά της επανάστα­ σης. Είναι μια επίθεση που στερείται σοβα­ ρότητας. Δεν υπάρχει κανένας λίβελλος κατά της επανάστασης οτο θεατρικό αυτό έργο για πολλούς λόγους, που λόγω της περιορισμένης έκτασης της επιστολής αυ­ τής δεν μπορώ να παραθέσω. Η αλληγο­ ρία δεν είναι λίβελλος και η Γενική Διεύ­ θυνση Ρεπερτορίου δεν είναι η επανάστα­ ση. Όταν όμως ο γερμανικός τύπος γράφει ότι Η ερυθρά νήσος είναι «το πρώτο στην ΕΣ­ ΣΔ κάλεσμα για την ελευθερία του τύπου» (περιοδικό Μαλαντάγια Γκβάρντια τχ. 1, 1929), έχει δίκιο. Το παραδέχομαι. Η πάλη κατά της λογοκρισίας, κάτω από οποιαδήΜΑΡΤΙΟΣ 2008

1 29

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

ποτέ εξουσία, είναι το χρέος μου ως συγ­ γραφέα, όπως και ία καλέσματα για την ε ­ λευθεροτυπία. Είμαι ένθερμος υποστηρικτής αυτής της ελευθερίας και υποθέτω ότι αν κάποιος από τους συγγραφείς σκε­ φτόταν να την αποδείξει, τότε δεν θα χρειαζόταν να κάνει σαν το ψάρι που δη­ μοσίως δηλώνει ότι το νερό δεν του χρειάζεται.

4 Να μία πλευρά του δημιουργικού μου έρ­ γου η οποία από μόνη της είναι αρκετή ώστε να απαγορευτούν τα έργα μου στην ΕΣΣΔ. Με την πλευρά όμως αυτή συνδέο­ νται και όλες οι υπόλοιπες, οι οποίες είναι διακριτές στα σατιρικά μου διηγήματα: τα μαύρα και μυστικιστικά χρώματα (εγώ εί­ μαι ένας μυστικιστής συγγραφέας), με τα οποία απεικονίζονται οι αναρίθμητες αθλιότητες της καθημερινής μας ζωής, με τα οποία είναι διαποτισμένη η γλώσσα μου, ο βαθύτατος σκεπτικισμός αναφορικά με την επαναστατική διαδικασία, η οποία εξελίσσεται στην καθυστερημένη χώρα και η αντιπαράθεσή της με τη Μεγάλη Επανάσταση και, το κυριότερο, η απεικόνι­ ση των παράξενων χαρακτηριστικών του λαού μου, των χαρακτηριστικών εκείνων τα οποία πολύ πριν από την επανάσταση προκαλούσαν μεγάλα βάσανα στον δά­ σκαλό μου Μ. Ε. Σαλτικόφ - Σεντρίν. Για να μην αναφέρω το γεγονός ότι ο Τύ­ πος της ΕΣΣΔ δεν σκέφτηκε ποτέ σοβαρά να λάβει υπόψη του όλα αυτά, αφού ήταν απασχολημένος με τη μετάδοση ελάχιστα πειστικών ανακοινώσεων ότι η σάτιρα του Μ, Μπουλγκάκοφ είναι «συκοφαντική». Μόνο μία φορά, όταν άρχισα να γίνομαι γνωστός, σημειώθηκε, τάχα με μεγάλη έκ­ πληξη: «Ο Μ. Μπουλγκάκοφ θέλει να γίνει ο σατιρικός συγγραφέας της εποχής μας» (Κνιγκόσα, τχ. 6,1 925). Φευ, το ρήμα «θέλει» είναι εντελώς άστο­ χο σήμερα, θα πρέπει να μεταφραστεί στον παρακείμενο χρόνο: 0 Μ. Μπουλγκά-

130

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

κοφ έγινε ο σατιρικός συγγραφέας την εποχή όπου καμιά πραγματική (διεισδύουσα σε απαγορευμένες περιοχές) σάτιρα δε νοείται στην ΕΣΣΔ με κανέναν τρόπο. Δεν είχα την τιμή να εκφράσω την εγκλη­ ματική αυτή σκέψη στον τύπο. Διατυπώθη­ κε όμως απολύτως ξεκάθαρα στο άρθρο του Β. Μπλιούμ (εφημερίδα Λιτερατούρναγια Γκαζέτα, τχ. 6) και το νόημα του άρ­ θρου αυτού περίτρανα μπορεί να συνοψισθεί σε έναν ορισμό: κάθε σατιρικός συγ­ γραφέας στην ΕΣΣΔ απειλεί στο σοβιετικό καθεστώς. Αναρωτιέμαι, λοιπόν: έχω θέση στην ΕΣΣΔ; 5 Και, τέλος, τα χαρακτηριστικά των απαγο­ ρευμένων μου θεατρικών έργων Ημέρες τω ν Τουρμπινί, Φυγή και του μυθιστορήματός μου Λευκή Φρουρά είναι η επίμονη απεικόνιση της ρωσικής διανόησης ως του καλύτερου κοινωνικού στρώματος της χώ­ ρας. Συγκεκριμένα, η απεικόνιση μιας οικο­ γένειας διανοουμένων που κατάγονται από ευγενείς και η οποία για ένα καπρίτσιο της μοίρας βρέθηκε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στο στρατόπεδο της λευκής φρουράς, είναι σε άμεση αντιστοι­ χία με τις παραδόσεις του έργου Πόλεμος και ειρήνη. Μια τέτοια απεικόνιση είναι α­ πολύτως φυσιολογική για ένα συγγραφέα που είναι συγγενής με τη διανόηση. Παρόμοια όμως χαρακτηριστικά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο συγγραφέας στην ΕΣΣΔ μαζί με τους ήρωές του -ανεξάρτητα από τις μεγάλες του προσπάθειες να στα­ θεί υπεράνω των λευκών ή των κόκκινωναποκτά τον χαρακτηρισμό του λευκο­ φρουρού - εχθρού και, όπως ο καθένας μπορεί να αντιληφθεί, είναι ένας άνθρω­ πος δίχως μέλλον στην ΕΣΣΔ.

6 Το λογοτεχνικό μου πορτρέτο έχει τελειώ­ σει, το οποίο, όμως, είναι και το πολιτικό μου πορτρέτο. Δεν μπορώ να πω τι είδους

ΓΟ Σ εγκληματικές προθέσεις κρύβονται στο βάθος του, θα σας παρακαλέσω όμως για ένα πράγμα: έξω από τα όρια αυτού του πορτρέτου μην αναζητήσετε τίποτα. Είναι φτιαγμένο ευσυνείδητα.

Τώρα πια είμαι εξοντωμένος. Η εξόντωση αυτή έγινε δεκτή από τη σο­ βιετική κοινή γνώμη με χαρά και αποκτή­ θηκε «επίτευγμα».

0 Ρ. Πίκελ, σημειώνοντας την εξόντωσή μου (εφημερίδα Ιζβέστια, 15/09/1926), διατύπωσε μια φιλελεύθερη σκέψη: «Με αυτό δεν θέλουμε να ισχυριστούμε ότι το όνομα του Μπουλγκάκοφ έχει διαγρά­ φει από τον κατάλογο των σοβιετικών δραματουργών». Και ενθάρρυνε τον μολυσμένο συγγραφέα με τα λόγια «γίνεται λόγος για τα προηγούμενα δραματουργικά του έργα». Παρόλα αυτά, η ζωή, στο πρόσωπο της Γενικής Διεύθυνσης Ρεπερτορίου, με μια λακωνική της απόφαση, απαγόρευσε όχι κάποιο προηγούμενο αλλά ένα νέο θεα­ τρικό μου έργο, τον Μολιέρο. Θα το πω εν συντομία: με δύο αράδες τυ­ πωμένες σε επιστολόχαρτο του δημοσίου θάφτηκαν η εργασία μου οτις βιβλιοθήκες, η φαντασία μου, το θεατρικό έργο, το οποίο από πλειάδα εξειδικευμένων θεατρι­ κών κριτικών έλαβε διθυραμβικές κριτικές. Ο Ρ. Πίκελ κάνει λάθος. Δεν εξοντώθηκαν μόνο τα προηγούμενα έργα μου αλλά και τα έργα που γράφω σήμερα, καθώς επί­ σης και όλα όσα θα γράψω στο μέλλον. Εγώ προσωπικά, με τα ίδια μου τα χέρια, έριξα στο τζάκι το σχεδιάγραμμα του μυθι­ στορήματος για τον διάβολο, το χειρόγρα­ φο μια κωμωδίας και την αρχή ενός δεύτε­ ρου μυθιστορήματος με τίτλο Το θέατρο. Όλα μου τα σχέδια είναι καταδικασμένα.

8 Παρακαλώ τη σοβιετική κυβέρνηση να λά­ βει υπόψη της ότι εγώ δεν είμαι πολιτικός

αλλά λογοτέχνης και ότι όλη μου την παραγωγή την έδωσα στη σοβιετική σκηνή. Παρακαλώ να λάβετε υ­ πόψη σας τις παρακάτω δύο κριτικές που δημο­ σιεύτηκαν στο σοβιετικό τύπο. Και οι δύο προέρχονται από δεδη­ λωμένους εχθρούς μου και για το λόγο αυτό έχουν ιδιαίτερη σημασία. Το 1925 είχε γραφτεί: «Εμφανίζεται ένας συγγραφέας ο οποίος δεν εντάσσεται στην κατηγορία εκείνων που γράφουν ως πάρεργο» (Λ. Άβερμπαχ, εφημερίδα Ιζβέστια. 20/09/1925), ενώ το 1929: «Το τα­ λέντο του είναι τόσο προφανές όσο και ο αντιδραστικός χαρακτήρας του έργου του» (Ρ. Πίκελ, εφημερίδα Ιζβέστια, 15/09/1929). Σας παρακαλώ να λάβετε υπόψη σας ότι το να μην μπορώ να γράφω ισοδυναμεί με το να ζω σαν θαμμένος ζωντανός.

9 Παρακαλώ την κυβέρνηση της ΕΣΣΔ να δώσει εντολή κατ' εξαίρεση να εγκαταλείψω την ΕΣΣΔ συνοδευόμενος από τη σύζυ­ γό μου Λιουμπόφ Γιεβγιέβνα Μπουλγκάκοβα.

10 Απευθύνομαι στα ανθρωπιστικά αισθήμα­ τα της σοβιετικής εξουσίας και παρακαλώ πολύ, εμένα, τον συγγραφέα, ο οποίος δεν μπορεί να είναι χρήσιμος στον εαυτό του, στην πατρίδα, να τον αφήσετε ελεύ­ θερο.

11 Ακόμη κι αν όλα όσα έγραψα δεν είναι πει­ στικά για εσάς και με καταδικάσουν σε εφ' όρου ζωής σιωπή στην ΕΣΣΔ, παρακαλώ τη σοβιετική κυβέρνηση να μου δώσει ερ­ γασία ανάλογη με την ειδικότητά μου και

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

131

Δ I A B A Ζ Ω ]

να με διορίσει σε ένα θέατρο να εργαστώ ως σκηνοθέτης. Υπογραμμίζω μετ' επιτάσεως την παρά­ κλησή μου για διορισμό, γιατί όλες μου οι προσπάθειες να βρω εργαοία στο μοναδι­ κό τομέα στον οποίο μπορώ να είμαι χρή­ σιμος στην ΕΣΣΔ ως ειδικός κατέληξαν σε απόλυτο φιάσκο. Το όνομά μου είναι αποκρουστικό, ώστε κάθε μου πρόταση για εργασία συνάντησε τον τρόμο, ανεξάρτη­ τα από το γεγονός ότι στη Μόσχα υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός ηθοποιών και σκη­ νοθετών, διευθυντών θεάτρων, οι οποίοι γνωρίζουν πολύ καλά τις γνώσεις που έχω για τη σκηνή. Προτείνω στην ΕΣΣΔ έναν απολύτως έντι­ μο, δίχως καμιά σκιά υποψίας, ειδικό, έναν σκηνοθέτη, ο οποίος θα αναλάβει με κάθε εντιμότητα να σκηνοθετήσει οποιοδήποτε θεατρικό έργο, αρχής γενομένης από τα

θεατρικά έργα του Σαίξπηρ μέχρι σήμερα. Σας παρακαλώ πολύ να με διορίσετε βοη­ θό σκηνοθέτη στο Ίο Θέατρο Τέχνης, στην καλύτερη οχολή, η οποία έχει ως επικεφα­ λής τους Κ. Σ, Στανισλάφσκι και Β. I. Νεμιρόβιτς - Ντάντοενκο. Εάν δεν με διορίσετε σκηνοθέτη, τότε σας παρακαλώ πολύ να με διορίσετε ως κο­ μπάρσο, αλλά και αν αυτό είναι αδύνατο, τότε διορίστε με ως εργάτη σκηνής. Αλλά αν ακόμη κι αυτό είναι αδύνατο, τό­ τε παρακαλώ τη σοβιετική κυβέρνηση να με χρησιμοποιήσει όπως νομίζει αυτή, αλ­ λά να κάνει κάτι, γιατί εγώ, συγγραφέας 5 θεατρικών έργων, γνωοτός στην ΕΣΣΔ και οτο εξωτερικό, είμαι, την παρούοα στιγμή, αντιμέτωπος με το φάσμα της ανέχειας, την έλλειψη στέγης και τον θάνατο. Μόσχα, 28 Μαρτίου 1930

Κ. Σ. Στανισλάφσκι προς A. I. Ρίκοφ Από το αρχείο του Στάλιν στο Κρεμλίνο

Αξιοσέβαστε Αλεξέι Ιβάνοβιτς, Ντρέπομαι πολύ που σας ανησυχώ, αλλά είμαι υποχρεωμένος να το κάνω προκειμένου να σώσω το Ακαδημαϊκό Θέατρο Τέχνης της Μόσχας που μου έχετε ανα­ θέσει. Το θέατρο, μετά την απαγόρευση του θεατρικού έργου Φυγή, βρίσκεται σε αδιέξοδη κατάσταση, όχι μόνο υλική αλ­ λά και σε επίπεδο ρεπερτορίου. Όλο το βάρος της δουλειάς έπεοε και πά­ λι πάνω σε μας τους γέροντες και φοβάμαι πολύ για την υγεία αλλά και τη ζωή των μεγάλων σε ηλικία ηθοποιών που πρέπει να φέρουν σε πέρας μια δουλειά που είναι υπεράνω των δυνάμεών τους. Ταυτόχρονα με τις τρέχουσες εργασίες είμαστε υποχρεωμένοι με έντονους ρυθ­

132

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

μούς να πραγματοποιούμε πρόβες για ένα περίπλοκο από σκηνοθετικής πλευ­ ράς έργο, το Τεθωρακισμένο τρένο, το οποίο είναι αφιερωμένο στα είκοσι χρό­ νια της ΕΣΣΔ. Στη δουλειά αυτή συμμετέ­ χουν ηλικιωμένοι, οι οποίοι τα βράδια συμμετέχουν στις τρέχουσες παραστά­ σεις. Με την άρση της απαγόρευοης για τους Τουρμπινίτο ζήτημα αυτό λύνεται τόσο σε επίπεδο υλικών πόρων όσο και σε επίπεδο ρεπερτορίου. Παρακαλώ τη μεσολάβησή σας. Με συγχωρείτε για την ενόχληση. Μ ε βαθύτατη εκτίμηση, Κ. Στανισλάφσκι 3 /1 0 /1 9 2 7

Ντοκουμέντα

Απόσπασμα από το πρωτόκολλο συ­ νεδριάσεων του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του Πανενωσιακού κομμουνιστικού Κόμματος (Μπολσεβίκων) Για το θεατρικό έργο του Μ. Μπουλγκάκοφ Φυγή από 14 Φεβρουάριου 1929 No 6 0 / 2 Άκρως Απόρρητο Να αποφασίσουν οριστικά οι σύντροφοι Βοροσίλοφ, Καγκάνοβιτς και Σμιρνόφ Α.Π.

γο, θεωρούν μη σκόπιμο να ανέβει ίο έργο αυτό στο θέατρο.

Απόσπασμα από το πρωτόκολλο συ­ νεδριάσεων του πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος (Μπολσεβίκων)

Ο γραμματέας της Κ.Ε.

Κ. Ε. Βοροσίλοφ προς το Πολιτικό Γραφείο του Πανενωσιακού κομμου­ νιστικού κόμματος (Μπολσεβίκων) 29 Ιανουάριου 1929 Ακρως Απόρρητο No 9 5 2 7 C Προς το Πολιτικό Γραφείο της Κ.Ε. του ΠΚΚ (μπ.) Σύντροφε Στάλιν, Σχετικά με το ζήτημα του έργου του Μπουλγκάκοφ Φυγή αναφέρω ότι τα μέ­ λη της επιτροπής, αφού διάβασαν το έρ-

Για το θεατρικό έργο του Μ. Μπουλγκάκοφ Φυγή από 30 Ιανουάριου 1929.

No 62. Ακρως Απόρρητο Απόφαση των μελών του Πολιτικού Γρα­ φείου από 30/1/1929 Για το θεατρικό έργο του Μπουλγκάκοφ Φυγή. Να γίνει δεκτή η πρόταση της επιτροπής του Πολιτικού Γραφείου για τη μη σκοπι­ μότητα της παράστασης Φυγή στο θέα­ τρο.

0 γραμματέας της Κ.Ε.

Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ προς τον A. I. Σβίντερσκι Προς τον Διευθυντή της Γενικής Διεύθυνσης Τεχνών A. I. Σβίντερσκι, του λογοτέχνη Μιχαήλ Αφανάσιεβιτς Μπουλγκάκοφ, Μόσχα, οδός Μπ. Πιρογκόφσκι 35Α, διαμέρισμα 6

Α ίτη σ η Φέτος συμπληρώνονται δέκα χρόνια από τότε που άρχισα τη λογοτεχνική μου δραστηριότητα στην ΕΣΣΔ. Κατά το διά­ στημα αυτό ούτε μία φορά δεν ταξίδεψα έξω από την ΕΣΣΔ (στη Μεγάλη Σοβιετική

Εγκυκλοπαίδεια υπάρχει ένα άρθρο για μένα στο οποίο αναληθώς αναφέρεται ότι εγώ τάχα ένα διάστημα έζησα στο Βερολίνο), έγραψα μια σειρά σατιρικών διηγημάτων, στη συνέχεια τέσσερα θεα­ τρικά έργα, από τα οποία τα τρία δέχτη­ καν αλλεπάλληλες διορθώσεις της λο-

ΜΑΡΤΙ0Σ 2008

133

δ ι α β α ζ ω ] « Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

γοκριοίας, απαγορεύσεις και άρση των απαγορεύσεων στις σκηνές των κρατι­ κών θεάτρων της Μόσχας, ενώ το τέταρ­ το, Η φυγή, απαγορεύτηκε κατά τη διαδι­ κασία των δοκιμών στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας και δεν είδε ποτέ το φως. Μου έγινε γνωστό όμως τώρα ότι και τα υπόλοιπα τρία θα απαγορευτούν. Κατ' αυτόν τον τρόπο, στη σεζόν που μόλις άρχισε κανένα από τα έργα αυτά, μεταξύ των οποίων και το αγαπημένο μου έργο Ημέρες τω ν Τουρμπινί, δεν πρόκειται να παρουσιαστεί στο κοινό, θα πρέπει να σημειώσω πως από την εποχή κατά την οποία τα έργα μου είδαν το φως της δημοσιότητας και κατ' επέ­ κταση ανέβηκαν οτη σκηνή, υπέοτηοαν όλα ανεξαιρέτως στον ένα ή στον άλλο βαθμό απαγορεύσεις, ενώ το σατιρικό μου διήγημα Η καρδιά του σκύλου, εκτός των άλλων, μου αφαιρέθηκε κατά τη διάρκεια έρευνας που πραγματοποίησαν τα όργανα της Κρατικής Πολιτικής Διεύ­ θυνσης. Όσο συνέχιζα να γράφω τόσο η κριτική έοτρεφε την προσοχή της πάνω μου κι έτσι ήρθα σε επαφή με ένα παράξενο και αξιοσημείωτο φαινόμενο: ποτέ και που­ θενά στον τύπο της ΕΣΣΔ δεν δημοσιεύ­ τηκε μια θετική κριτική για τα έργα μου, με εξαίρεοη μόνο ενός άρθρου στις αρ­ χές της λογοτεχνικής μου δραστηριότη­ τας που γράψατε εσείς και ο Α. Μ. Γκόργκι για τη Φυγή, το οποίο όμως χάθηκε γρήγορα δίχως να αφήσει ίχνη. Ούτε μία. Απεναντίας: στο βαθμό που το όνομά μου γινόταν γνωστό στην ΕΣΣΔ, ο τύπος άρχισε να μου φέρεται ολοένα και χειρότερα. Έγραψαν για μένα ότι είμαι ο εισαγωγέας επιζήμιων και ψευδών ιδεών, ότι είμαι ο εκπρόσωπος της μικροαστικής τάξης, τα έργα μου περιγράφτηκαν με θανατηφό­ ρους και προσβλητικούς χαρακτηρι­ σμούς, ακούστηκαν αδιαλείπτως επί σει­ ρά ετών κλήσεις για απαγόρευση και άρ­

134-

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

ση της απαγόρευσης των έργων μου, ενώ πολλοί δεν δίστασαν να με υβρίσουν δημοσίως. Όλος ο τύπος οτοχεύει στο να διακοπεί η συγγραφική μου εργασία και οι προσπάθειές του έφεραν στην επέτειο των δέκα χρόνων της λογοτεχνι­ κής μου δράσης επιτυχή αποτελέσματα: ξεκάθαρα βάσει στοιχείων μπορώ να πω ότι δεν έχω πλέον τις δυνάμεις να παρα­ μείνω στην ΕΣΣΔ ως συγγραφέας. Μετά την παράσταση του θεατρικού έρ­ γου Ημέρες τω ν Τουρμπινί ζήτησα την άδεια να μεταναστεύσω στο εξωτερικό και η απάντηση που έλαβα ήταν αρνητι­ κή. Όταν άρχισαν τα έργα μου να βγαί­ νουν στο εξωτερικό από κάποια πρόσω­ πα και με διαδρομές που μου είναι άγνω­ στες και εκεί να έχουν επιτυχία, ζήτησα άδεια να ταξιδέψει η ούζυγός μου μόνη στο εξωτερικό, αλλά και πάλι μου το αρνήθηκαν. Ζήτησα να μου επιστραφούν τα ημερο­ λόγια που μου κατάσχεσαν κατά την έρευνα και πάλι μου αρνήθηκαν. Σήμερα αντιλαμβάνομαι πλήρως τη θέση στην οποία έχω περιέλθεΐ: ούτε μια αράδα των έργων μου δεν θα δει το φως της δημοσιότητας, ούτε ένα έργο μου δεν θα ανέβει στη σκηνή, δεν μπορώ όμως να εργάζομαι σε καθεστώς πλήρους απου­ σίας κάθε ελπίδας, μετά την εξόντωσή μου ως συγγραφέα ακολουθεί η βιολογι­ κή μου, η οποία θα είναι οριστική και αμετάκλητη. Σας παρακαλώ λοιπόν με όλη μου την πειθώ να απευθύνετε στην κυβέρνηση της ΕΣΣΔ την έκκλησή μου: Παρακαλώ την κυβέρνηση της ΕΣΣΔ να στρέψει την προσοχή της στη δυσμενή μου κατάστα­ ση και να μου επιτρέψει να ταξιδέψω στο εξωτερικό μαζί με τη σύζυγό μου Λιουμπόφ Γιεβγιέβνα Μπουλγκάκοβα, για χρο­ νικό διάστημα που θα θεωρήσει ανα­ γκαίο. Μιχαήλ Αφανάσιεβιτς Μπουλγκάκοφ 3 0 Ιουλίου 1929

A. I. Σ β ίν τ ε ρ σ κ ι προς A. I. Σμ ιρ ν ο φ Προς τον γραμματέα της Κ,Ε. του ΠΚΚ (μπ.) Σύντροφο Σμιρνόφ Α. Π. Είχα μια μεγάλη συζήτηση με τον Μπουλγκάκοφ. Δίνει την εντύπωση ενός ανθρώπου ταλαιπωρημένου και παραιτη­ μένου. Δεν πιστεύω ότι η νευρική του κα­ τάσταση είναι καλή. Η κατάσταση στην οποία όντως έχει περιέλθει είναι απελπι­ στική. Κρίνοντας από τη γενική εντύπω­ ση, θέλει να δουλέψει μαζί μας, αλλά δεν τον αφήνουν και δεν τον βοηθούν προς αυτήν την κατεύθυνση. Υπό αυτές τις συνθήκες η ικανοποίηση το αιτήματος του θεωρείται δικαιολογημένη. Α. Σβίντερσκι 3 0 Ιουλίου 1929

Α. Π. Σμ ιρ ν ό φ προς Β. Μ . Μ ό λ ο τ ο φ

φου Σβίντερσκι. Αναφορικά με την παρά­ κληση του Μπουλγκάκοφ να του επιτραπεί να ταξιδέψει στο εξωτερι­ κό, νομίζω πως πρέπει να την απορρίψουμε του επιτρέψουμε να φύ­ γει οτο εξωτερικό με αυτές τις διαθέσεις που έχει, σημαίνει ότι θα αυξήσουμε τον αριθμό των εχθρών μας. Καλύτερα να παραμένει εδώ, να δοθούν εντολές από το Τμήμα Τεχνών της Κ.Ε. ώστε να γίνουν όλα τα απαραίτητα προκειμένου να έρθει με το μέρος μας. Πρόκειται για ταλα­ ντούχο λογοτέχνη και θα πρέπει να τον αξιοποιήσουμε. Δεν είναι δυνατόν να αγνοήσουμε τις πράξεις της Επιτροπής Κρατικής Ασφά­ λειας αναφορικά με την κατάσχεοη των ημερολογίων του Μπουλγκάκοφ. θα πρέπει να προτείνουμε στην Επιτροπή Κρατικής Ασφάλειας να του επιστραφούν. Α. Σμιρνόφ

3 Αυγούστου 1929 Απόρρητο Προς το Πολιτικό Γραφείο της Κ.Ε. του ΠΚΚ (μπ.) Σύντροφο Β. Μ. Μόλοτοφ Αποστέλλοντάς Σας αντίγραφο της αίτη­ σης του λογοτέχνη Μπουλγκάκοφ και την επιστολή του Σβίντερσκι, οας παρα­ καλώ να τα διανείμετε σε όλα τα μέλη και τα αναπληρωματικά μέλη του Πολιτι­ κού Γραφείου. Από την πλευρό μου θεω­ ρώ ότι αναφορικά με τον Μπουλγκάκοφ ο τύπος δεν φέρθηκε σωστό. Αντί να τον προσελκύσουν και να τον βοηθήσουν να βελτιωθεί, το μόνο που έκαναν ήταν να τον δηλητηριάζουν, ενώ την ίδια στιγμή θα έπρεπε να προσπαθήοουμε να τον φέρουμε προς το μέρος μας, όπως φαί­ νεται και από την επιατολή του συντρό­

Μ . Α. Μ π ο υ λ γ κ ά κ ο φ προς τ ο ν I. Β. Σ τ ά λ ιν Προς τον γενικό γραμματέα της Κ.Ε. του ΠΚΚ (μπ.) Αξιοοέβαστε Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς! Δεν θα επέτρεπα οτον εαυτό μου να σας ανησυχήσει με αυτήν την επιστολή αν δεν με υποχρέωνε να το κάνω η ανέχειά μου. Σας παρακαλώ, αν είναι δυνατόν, να με δεχτείτε το πρώτο δεκαπενθήμερο του ΜαΤου. Αλλους τρόπους ή μέσα σωτη­ ρίας δεν έχω. Μ ε σεβασμό σχο πρόσωπό Σας, Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ 5 /5 /1 9 3 0

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

135

δ

[Α

ι α β α ζ ω ] Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Για τον Μοηιέρο Π. Κ. Κερζεντσόφ προς I. Β. Στάλιν και Β. I. Μόλοτοφ

1. Ποια ήταν η ιδέα του συγγραφέα σε πολιτικό επίπεδο; 0 Μ. Μπουλγκάκοφ έγραφε το θεατρικό αυτό έργο το 19191931 (απόφαση της Γενικής Διεύθυνσης Ρεπερτορίου από 3/10/31), δηλαδή τη χρονική εκείνη περίοδο όταν μια σειρά δικών του θεατρικών έργων είχαν αφαιρεθεί από το ρεπερτόριο ή είχαν απαγο­ ρευτεί (7Ό διαμέρισμα του Ζόικιν, η Ερυ­ θρά νήσος, Η φυγή και για ένα διάστημα οι ΑδελφοίΤουρμπινί). Θέλησε με το νέο του αυτό θεατρικό έργο να δείξει τη μοί­ ρα του συγγραφέα, η ιδεολογία του οποίου είναι αντίθετη με το πολιτικό σύ­ στημα, το οποίο απαγορεύει τα έργα του. Έτσι ερμηνεύεται από τον Μπουλγκάκοφ αυτό το «ιστορικό» θεατρικό έργο βασι­ σμένο στη ζωή του Μολιέρου. Εναντίον του ταλαντούχου συγγραφέα μάχεται η μυστηριώδης «Καμπύλα», η οποία καθο­ δηγείται από τους παπάδες, τους ιδεο­ λόγους του μοναρχικού καθεστώτος. Εναντίον του Μολιέρου μάχονται οι ηγέ­ τες των σωματοφυλάκων του βασιλιά -η προνομιούχα φρουρά και η αστυνομία του βασιλιά. Διαδίδονται συκοφαντικά σχόλια για την οικογένεια του Μολιέρου κ.λπ. Και για ένα διάστημα μόνο ο βασι­ λιάς υπερασπίζεται τον Μολιέρο και τον προστατεύει από τις διώξεις της καθολι­ κής Εκκλησίας. Ο Μολιέρος λέει φράσεις όπως: «όλη μου τη ζωή έγλυφα τις μπότες του (του βασιλιά) και μόνο ένα σκεφτόμουν: να μη με πατήσει ... μήπως, σας έγλειψα λίγο; Μήπως σύρθηκα λίγο μπροστά σας; Η αυτού εξοχότητά σας πιστεύει ότι θα βρει άλλον τέτοιο γλείφτη οαν τον Μο­ λιέρο; Τι πρέπει να κάνω για να σας απο­ δείξω ότι είμαι οκουλήκι;»

136

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

Η σκηνή ολοκληρώνεται με την κραυγή: «Μισώ την παράφρονα τυραννία!» (Η Γε­ νική Διεύθυνση Ρεπερτορίου το διόρθω­ σε «Μισώ τη βασιλική τυραννία»). Ανε­ ξάρτητα από το γεγονός ότι υπάρχει πλήθος υπαινιγμών, το πολιτικό μήνυμα που υπάρχει στο έργο του Μπουλγκάκοφ είναι ξεκάθαρο, αν και υπάρχει η πιθανό­ τητα η πλειοψηφία των θεατών να μην αντιλαμβάνεται αυτούς τους υπαινιγ­ μούς. Καλεί τον θεατή να συγκρίνει την κατάσταση στην οποία περιέρχεται ο συγγραφέας τόσο οτη δικτατορία του προλεταριάτου όσο και κατά την «παρά­ φρονα τυραννία» του Λουδοβίκου ΙΔ'.

2. Τι εκπροσωπεί ο Μ ολιέρος ως έργο δραματουργίας; Είναι ένα καλογραμμένο έργο στο πνεύμα του Δουμά ή του Σκριμπ, με εντυπωσιακές θεατρικές σκη­ νές, όπου υπάρχουν μονομαχίες, προδο­ σίες, παρασκηνιακά επειοόδια, εξομολο­ γήσεις οε καθολικούς ναούς, συνεδριά­ σεις σε υπόγεια των μελών της «Καμπύ­ λα» με μαύρες μάσκες κ.λπ. Είναι ένα θεατρικό έργο για τον μεγαλοφυή συγ­ γραφέα, για έναν από τους πλέον επιφα­ νείς μαχητές υπέρ της νέας αστικής κουλτούρας και κατά του παπαδαριού και της αριστοκρατίας, για έναν από τους πλέον ένθερμους ρεαλιστές του 18ου αιώνα, ο οποίος ήταν συνεπής μαχητής υπέρ του υλισμού και κατά της θρη­ σκείας, υπέρ της απλότητας και κατά της διαστροφής και της χυδαιότητας. Πού εί­ ναι όμως ο Μολιέρος; Στο έργο του Μπουλγκάκοφ αυτός ο Μο­ λιέρος δεν υπάρχει ούτε καν ως αναφο­ ρά. Απεναντίας, δείχνεται, προς ικανο­ ποίηση του μικροαστού, ως ένας μικρός ηθοποιός, χαμένος μέσα στις οικογενεια­ κές του υποθέσεις, ο οποίος το μόνο που

υποκριτική του Μπόλκάνει είναι να κολακεύει τον βασιλιά. Ενώ (Λουδοβίκος ο Λουδοβίκος ΙΔ' παρουοιάζεται ως αλη­ ντουμαν ΙΔ'), αλλά είναι επιφα­ θινός «πεφωτισμένος μονάρχης», ένας νειακή, επιδεικτική, και γοητευτικός δεοπότης, ο οποίος είναι πολλά κεφάλια ανώτερος από το περι­ έχει στόχο την εξύψωση βάλλον του, ο οποίος λάμπει όπως ο της μορφής του βασιλιά, ήλιος, τόσο κυριολεκτικά όσο και μετα­ με απόκρυψη των πραγ­ ματικών πλευρών της φορικά. Στο βαθμό που στη βάοη της πλοκής έχει τεθεί ειδικά η οικογενειακή «πεφωτισμένης» δεσποτείας και χυδαιό­ ζωή του Μολιέρου, όλο το θεατρικό έρ­ τητας. Το κωμικό παίξιμο του Γιανσίν (Μπουτάν) είναι και αυτό επιφανειακό γο είναι διαποτισμένο μέχρι μυελού των (και μάλιστα με την επανάληψη των οστών με ένα πληκτικό αοτικό δράμα. Εάν αφήσουμε κατά μέρος τους πολιτι­ ίδιων λέξεων και χειρονομιών), δίχως να βαθαίνει στον χαρακτήρα. 0 Στανίτσιν ως κούς υπαινιγμούς και την αποθέωση του Μολιέρος χρησιμοποιεί πολύ τα ίδια επι­ Λουδοβίκου ΙΔ', τότε το θεατρικό έργο α­ πογυμνώνεται από κάθε ιδεολογικό πε­ φανειακά τεχνικά κόλπα (για παράδειγμα, τραυλίζει, πράγμα που έρχεται σε κατά­ ριεχόμενο -το έργο δεν θέτει κανένα πρόβλημα, τίποτα που να κάνει τον θεα­ φωρη αντίθεση με τον ίδιο τον Μολιέρο, τή πιο πλούσιο, ενώ την ίδια στιγμή τε­ ως εκπληκτικό ηθοποιό). Στην εξωτερική χνηέντως, μέσω μιας πλούσιας κοσμικής του ομορφιά στηρίζει τον δικό του ρόλο ο Λιβάνοφ. ζωής, ρίχνει σταγόνες δηλητηρίου.

3. Τι έκανε το θέατρο με αυτήν τη δηλη­ Ως αποτέλεσμα έχουμε μια πλούσια, κα­ τηριώδη ανοησία; Δεν θέλησε να υπο­ τά περιόδους, τεχνικά άψογη παράστα­ ση, η οποία όμως διαστρεβλώνει την γραμμίσει τους πολιτικούς υπαινιγμούς εποχή και τις μορφές επιφανών ιστορι­ και προσπάθησε να τους αγνοήσει. Μη έχοντας κανένα ιδεολογικό υλικό στο έρ ­ κών προσώπων εκείνης της εποχής. 0 θεατής βλέπει το σοφό μονάρχη Λουδο­ γο, το θέατρο ακολούθησε την πολιτική βίκο και το θλιβερό συγγραφέα Μολιέρο, της ελάσσονος αντίστασης. Προσπάθησε βυθισμένο στο οικογενειακό του δράμα να κάνει την παράσταση ένα πλούσιο θέαμα και να δείξει τον υποκριτικό πλού­ και τις διώξεις που υφίσταται από κάποια το των μελών του θιάσου. Όλη η ενέρ­ μυστική οργάνωση «Καμπάλα». Το ιδεο­ λογικό περιεχόμενο της παράστασης εί­ γεια του θεάτρου καταναλώθηκε σε κάτι ναι στο επίπεδο του Δουμά υιού. Άσχημη το επιφανειακό. Τα σκηνικά (Βίλιαμς), τα κατάληξη της δουλειάς τεσσάρων ετών κουστούμια, οι τοποθετήσεις στη σκηνή -όλα έχουν στόχο να καταπλήξουν τον του Θεάτρου Τέχνης, το οποίο έχει δώσει τέτοιες μορφές βαθιά ιδεολογικών και θεατή με τα πλούσια υλικά, τα βελούδα και τα μετάξια (δεν είναι τυχαίο το γεγο­ στέρεα ρεαλιστικών παραστάσεων.

4. Οι προτάσεις μου: Να πεισθεί το θέα­ νός ότι η παράσταση στοίχισε 350.000 τρο Τέχνης να κατεβάσει την παράσταση, ρούβλια, ενώ η Απειλή μόνο 100.000). Όλα είναι επιφανειακά και προσπαθούν όχι μέσω μιας τυπικής της απαγόρευσης αλλά μέσω μιας συνειδητής άρνησης του να εκμεταλλευτούν το θυμικό του θεατή (η σκηνή του δείπνου στο παλάτι, η συ­ ίδιου του θεάτρου γι' αυτήν την παράστα­ νεδρίαση της «Καμπάλα» στο υπόγειο, η ση, ως λανθασμένη, που ξεφεύγει από τη γραμμή του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Για εξομολόγηση στο ναό υπό τη μουσική του οργάνου και της χορωδίας κ.λπ.). Εκ­ το λόγο αυτό θα πρέπει να δημοσιευτεί στην Πράβντα κριτικό άρθρο με έντονη πληκτικά καλή από τεχνικής πλευράς η

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

137

δ

[Α

β α ζ ω ] Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ι α

πολεμική διάθεση για τον Μολιέρο, στο πνεύμα των παραπάνω παρατηρήσεων μου και να εξεταστεί η παράσταση αυτή και από άλλα όργανα του τύπου. Με το παράδειγμα του Μ οήιέρου ας δουν τα θέατρα ότι εμείς επιδιώκουμε όχι επιφανειακά πλούσιες και τεχνικά

άψογες παραστάσεις αλλά παραστάσεις ιδεολογικά πλούσιες, ρεαλιστικές και ιστορικά πιστές. Κυρίως αυτό πρέπει να δουν τα μεγάλα θέατρα. Κ ερ ζέντσ εφ 2 9 /2 /1 9 3 9

Β. I. Κατσάλοφ, Ν. Π. Χ μ έλιεφ , A. Κ. Ταράσοβα Προς τον Α. Ν. Ποσκρεμπίστσεφ

8 Φεβρουάριου 1940 Αξιοσέβαστε Αλεξάντρ Νικολάγιεβιτς! Συγχωρήστε μας που Σας ανησυχούμε με την επιστολή μας αυτή, αλλά δεν μπο­ ρούμε να μην στραφούμε σ' Εσάς στη συγκεκριμένη περίπτωση, αφού το θεω­ ρούμε χρέος μας. Το ζήτημα είναι ότι ο δραματουργός Μι­ χαήλ Αφανάσιεβιτς Μπουλγκάκοφ φέτος το φθινόπω­ ρο αρρώστησε βαριά και σχεδόν τυφλώθηκε. Σήμε­ ρα η κατάστασή του χειρο­ τέρεψε απότομα και οι για­ τροί λένε ότι οι μέρες του είναι μετρημένες. Ο ίδιος υποφέρει βαριά, είναι εξα­ ντλημένος και δεν μπορεί να δεχτεί καθόλου τροφή. Η τραγική του κατάληξη αναμένεται από μέρα σε μέρα. Η ιατρική αποδεικνύεται ανίσχυρη και οι θερά­ ποντες ιατροί δεν το κρύ­ βουν αυτό από την οικογένειά του. Το μοναδικό πράγμα που θα μπορούσε, κατά τη γνώμη μας, να δώ­

13 8

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

σει ελπίδες σωτηρίας του Μπουλγκάκοφ είναι μια ισχυρή δόσης χαράς, η οποία θα του ενέπνεε νέες δυνάμεις στη μάχη με την ασθένεια, καλύτερα, θα λέγαμε, θα τον υποχρέωνε να θελήσει να συνεχίσει να ζει για να δουλέψει, να δημιουργήσει και να δει τα μελλοντικά του έργα στη σκηνή. Ο Μπουλγκάκοφ πολύ συχνά ανέφερε την αιώνια ευγνωμοσύνη του προς τον Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς, την ασυνήθιστη ευαισθησία που έδειξε απέναντι του, την υποστήριξή του. Συχνά με εγκάρδια ευ­ γνωμοσύνη θυμόταν τη συζήτηση που είχε με τον Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς πριν από δέκα χρόνια, μια συζήτηση που του είχε δώσει τότε νέες δυνάμεις. Βλέποντάς τον τώρα να πεθαίνει, εμείς οι φίλοι του Μπουλγκάκοφ, δεν μπορούμε να μην Σας πληροφορήσουμε, Αλεξάντρ Νικολάγιεβιτς, σχετικά με την κατάστασή του, ελπίζοντας πως Εσείς θα το κρίνετε σκό­ πιμο να πληροφορήσετε με τη σειρά σας τον Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς. Μ ε βαθύτατη εκτίμηση Οι Λαϊκοί Κ αλλιτέχνες τη ς ΕΣΣΔ Βασίλι Κατσάλοφ Ν. Χ μέλιεφ Άλα Ταράσοβα

ΊΟ Σ Ο νεαρός Μπουλγκάκοφ σ τ ι ς α ν α μ ν ή ο ε ι ς τ ο υ Ε . Μ ιν τ Α ίν Αλεξέι Τολτσόι παραπονιόταν συ­ χνά ότι δεν του έστελνα συχνά έργα του Μπουλγκάκοφ. «Να μου στέλνετε περισσότερο Μπουλγκάκοφ!». Έτσι κι εγώ άρχισα να του στέλνω έργα του Μπουλγκάκοφ τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα. Υπήρξαν και περιπτώσεις που του έοτελνα και δύο φορές την εβδομάδα. Από το 1922 ο Αλεξέι Τολτσόι ήταν ο διευθυντής σύνταξης του «Λογο­ τεχνικού Ένθετου» της ρωσικής εφημερί­ δας Παραμονή του Βερολίνου. Μια φορά, είχα οτείλει οτον Τολτσόι μια επιφυλλίδα ή ένα απόσπασμα από κά­ ποιο μικρής εκτάσεως έργο του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, αλλά το υλικό αυτό δεν έφταοε ποτέ στη διεύθυνση του «Λογο­ τεχνικού Ένθετου»· η διεύθυνση σύντα­ ξης της καθημερινής εφημερίδας «άρπα­ ζε» το υλικό και το δημοσίευσε στην Πα­ ραμονή. Από την Παραμονή άρχισε να γίνεται γνωστός ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ. Θυμάμαι τώρα, τότε που για πρώτη φορά εκείνος έκανε την εμφάνισή του στην αί­ θουσα της αξιότιμης σύνταξης οτη Μό­ σχα. Θυμάμαι ότι λίγο πριν είχε φτάσει από το Βερολίνο η εφημερίδα όπου για πρώτη φορά είχε δημοσιευτεί έργο του. Ήταν μια επιφυλλίδα. Ο Μπουλγκάκοφ καταγόητευοε τα μέλη της σύνταξης με τους εκλεπτυσμένους τρόπους Όλοι μας ήμασταν νεαροί, η πρώιμη νεό­ τητα των οποίων συνέπεσε με τα χρόνια του πολεμικού κομμουνισμού και το φυλίου πολέμου, και έτσι είτε είχαμε χο ντροκομμένους τρόπους είτε μιμούμα όταν αδέξια τις συνήθειες της λογοτεχνι κής θεάς. Στον Μπουλγκάκοφ όλα, ακόμη και να που ήταν αδιανόητα για μας, ξεχώρι

Ο

ζαν έντονα στο περιβάλ­ λον μας. 0 καλοκολαρισμένος, σκληρός γιακάς και η τέλεια δεμένη γραβάτα, το παλιο­ μοδίτικο αλλά εξαιρετικά ραμμένο κο­ στούμι, το τέλεια σιδερωμένο παντελό­ νι, αλλά ιδιαίτερα ο τρόπος με τον οποίο απευθυνόταν στους συνομιλητές του, υπογραμμίζοντας τις καταλήξεις των λ έ­ ξεων, πράγμα που είχε καταργηθεί μετά την επανάσταση, τα χειροφιλήματά του οτις κυρίες, ήταν κάτι το εξωτικό για όλους μας. Και, φυσικά, το μακρύ γούνι­ νο παλτό του, το οποίο φορώντας με αξιοπρέπεια ανέβαινε στην αίθουσα σύ­ νταξης, έχοντας τα χέρια του σταυρωμέ­ να πίσω από την πλάτη. Ο οικονομικός διευθυντής του γραφείου ανταποκριτών της Μόσχας Σ. Ν. Κλάμενς τα έχανε μπροοτά στους εκλεπτυσμένους τρόπους του Μπουλγκάκοφ. Και από τη στιγμή που ευθύς εξαρχής ο τριαντάχρο­ νος Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ απέδειξε ότι εί­ ναι ένας εξαιρετικός δημοσιογράφος, ο τσιγκούνης με τους υπόλοιπους Κάλμενς δεν του αρνιόταν τίποτα. Έγιναν τα εγκαίνια της πρώτης Πανρωσι­ κής Έκθεσης Αγροτικής Οικονομίας στο χώρο του πρώην χυτηρίου, εκεί που σή­ μερα βρίσκεται το εργοστάσιο «Μ. Γκόργκι». Τότε όλοι, στις εφημερίδες της Μόσχας, έγραφαν για την Έκθεση. Μόνο ο Μπουλγκάκοφ όμως απέδειξε τι θα πει «υψηλή δημοσιογραφία». Η διεύθυνση σύνταξη της Παραμονής του ανέθεσε να γράψει μια εκτενή ανα­ φορά. Επί μία ολόκληρη εβδομάδα ο Μι­ χαήλ Αφανάσιεβιτς πήγαινε καθημερινά στην Έκθεση και περνούσε εκεί πολλές ώρες.

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

139

δ

[Α

ι α β α ζ ω ] Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Σιο τέλος, η μελέ­ τη ολοκληρώθηκε και ο Μπουλγκάκοφ έφ ερε στο γραφείο το υλικό που του είχε ζητη­ θεί. Ήταν ένα δοκί­ μιο για την Έκθεση Αγροτικής Οικονο­ μίας, γραμμένο πε­ ρίτεχνα, με σπινθηροβόλα διάθεση και εξαιρετική πα­ ρατηρητικότητα. 0 συγγραφέας είχε επικεντρώσει την προσοχή του στα περίπτερα -της Γε­ ωργίας και του Ουζμπεκιστάν- σε κάθε είδους σαγηνευ­ τικά ποτά και φαγητά, στα καταστήματα που σερβιριζόταν τσάι, σουβλάκια, διά­ φορα είδη κρασιών, κάτω από τις σημαί­ ες των Δημοκρατιών του Καυκάσου και της Μέσης Ασίας. Κανείς δεν είχε καμιά απολύτως αμφιβολία για την επιτυχία του άρθρου του Μπουλγκάκοφ στο Βε­ ρολίνο. Ακόμη και το γεγονός ότι στο άρ­ θρο είχε ξεχωριστή θέση η περιγραφή των εξ Ανατολών φαγητών και ποτών, θεωρήθηκε πολύ πετυχημένο και σύμ­ φωνα με τις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής. Την εποχή εκείνη ο τύπος των εμιγκρέδων έγραφε με χαιρεκακία για την πείνα που βασάνιζε τις διάφορες εθνικές Δημοκρατίες! Έστειλα το άρθρο στο Βερολίνο και τρεις ημέρες αργότερα κρατούσαμε στα χέρια μας το φύλλο της Παραμονής με το άρ­ θρο του Μπουλγκάκοφ δημοσιευμένο σε περίοπτη θέση. Ήρθε η μέρα καταβολής της αμοιβής. Η μεγαλοθυμία του Κλάμενς δεν είχε όρια: ο ίδιος πρότεινε στον Μπουλγκάκοφ να του καταβάλει το ποσό όλων των εξό­ δων που είχε κάνει: τα εισιτήρια για το

140

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

τραμ, τα εισιτήρια για την είσοδο στην Έκθεση. Μήπως υπάρχει και κάτι άλλο, Μιχαήλ Αφανάσιεβιτς; Η κατάσταση με τα έξοδα που είχε κάνει ήταν ήδη έτοιμη από τον Μιχαήλ Αφανάσιεβιτς. Τι κατάσταση όμως ήταν αυτή! Έξοδα γνωριμίας με τα εδέσματα και τα ποτά διαφόρων Δημοκρατιών! Δεν θυμά­ μαι καν πόσα γεύματα και δείπνα υπήρ­ χαν στην κατάσταση εκείνη, πόσα ελα­ φρά αλλά δύσπεπτα φαγητά και δοκιμές κρασιών! Το πιο εξωφρενικό απ' όλα ή­ ταν ότι η ομηρική αυτή κατάσταση, που περιελάμβανε σουβλάκια, σολομό, κεμπάπ, φρούτα και κρασιά, ήταν για δύο άτομα. Ήταν δύσκολο για όλους μας να κοιτά­ ξουμε τον Κλάμενς. Είχε την όψη ενός ανθρώπου στον οποίο απομένει μόνο μια στιγμή μέχρι το έμφραγμα. Λευκός σαν χιόνι, ο τσιγκούνης μας Συμέων Νικολάγιεβιτς Κλάμενς, με κομμένη την ανάσα, ρώτησε γιατί ο λογαριασμός των γλεντιών ήταν για δύο άτομα; Αν είναι δυνα­ τόν ο Μιχαήλ Αφανάσιεβιτς να έτρωγε α­ πό δύο μερίδες κάθε φαγητού!

0 Μπουλγκάκοφ ατάραχος απάντησε: Επιτρέψτε μου, Συμεών Νικολάγιεβιτς. Πρώτον, δεν πηγαίνω ποτέ στο εστιατό­ ριο δίχως να συνοδεύομαι από κάποια κυρία. Δεύτερον, σημειώνω στην επι­ φυλλίδα ποια φαγητά άρεσαν στη συνο­ δό μου. Όπως νομίζετε, βέβαια, αλλά σας παρακαλώ πολύ να μου καταβάλετε το ποσό των εξόδων που έκανα. Και τα κατέβαλε! 0 Κλάμενς από την τα­ ραχή του παραλίγο να καταρρεύσει, άρ­ χισε να μελανιάζει, να βαριαναστενάζει και να αναπνέει με δυσκολία. Παρόλα αυτά όμως κατέβαλε τα χρήματα. Δεν τόλμησε να αρνηθεί στον Μπουλγκάκοφ. Εμείς οι νέοι είχαμε πάρει το μάθημά μας. θα πρέπει όμως να παραδεχτούμε πως κανείς από εμάς δεν τόλμησε να ενδώσει στον πειρασμό του μαθήματος που πήραμε από τον Μπουλγκάκοφ. a

Sox;

Στάλιν και Μπουλγκάκοφ Β ίο ι π α ρ ά Π λ η Γ ίο ι πάρχουν περιπτώσεις όπου ένας συγγραφέας του παρελθόντος έζησε όλη του τη ζωή μέοα στη διασημότητα, αλλά κανείς δεν τον θυμά­ ται μετά το θάνατό του. 0 Μπουλγκάκοφ είχε μια εντελώς διαφορετική μοίρα. Όσο ζούσε μπορούμε να πούμε ότι ήταν άγνωστος στα «πλατιά στρώματα των εργαζομένων», ενώ σήμερα απολαμβά­ νει μεγάλης εκτίμησης και φήμης. Την ύ­ παρξή του όμως, όσο ζούσε, δεν λησμο­ νούσε ο μοναδικός άνθρωπος το όνομα του οποίου γνώριζαν όλοι στην αχανή Ρωσία: ο Στάλιν. Θα μπορούσε άραγε, σήμερα, να γίνει ένας παραλληλισμός των βιογραφιών του συγγραφέα και του τύραννου; Η απάντηση είναι μονοσήμαντη, αφού δεν υπάρχουν πολλά κοινά σημεία που να τους συνδέουν. Και οι δύο γεννήθηκαν μακριά από τα χώματα της Μεγάλης Ρω­ σίας, και οι δύο βιώσαν την έντονη επιρ­ ροή της θρησκείας κατά τα παιδικά τους χρόνια, ο ένας μαζί με όλη του την οικο­ γένεια, ο άλλος μαζί με τη μητέρα του. Τόσο ο Στάλιν όσο και ο Μπουλγκάκοφ ορφάνεψαν από πατέρα στην παιδική τους ηλικία. Στα χρόνια την ωριμότητας εγκατέλειψαν τον γενέθλιο τόπο τους με στόχο, όπως αυτάρεσκα έλεγαν, «να κα­ ταλάβουν τη Μόσχα». Το κυριότερο όμως ήταν ότι και οι δύο ήταν εξεγερμένοι. Ο Μπουλγκάκοφ όμως ήταν ένας παράτολ­ μος εξεγερμένος άνθρωπος, ανοιχτός, ενώ ο Στάλιν, απεναντίας, ήταν πάντα πί­ σω από τις πλάτες των άλλων ή, ακριβέ­ στερα, ζούσε σε βάρος των άλλων, όντας δειλός και μάλιστα μοχθηρός. Πότε έμαθαν ο ένας για τον άλλον; 0 Μπουλγκάκοφ έμαθε για τον Στάλιν σί­ γουρα από τον κατάλογο των λαϊκών κο­

Υ

μισάριων της σοβιετικής κυβέρνησης, ενώ ο Στά­ λιν για τον συγγραφέα, μάλλον, μετά το άρθρο του Φεβρουάρι­ ου του 1922 στην Πράβντα με τίτλο «Η φάμπρικα ραπτικής των εμιγκρέδων» (ή­ ταν η πρώτη εμφάνιση του Μπουλγκάκοφ στον μοσχοβίτικο τύπο) ή τον Σε­ πτέμβριο της ίδιας χρονιάς. Τότε ήταν που ο νεαρός λογοτέχνης στα πρώτα του βήματα καταγράφηκε για πρώτη φο­ ρά στους καταλόγους της τρομερής μυ­ στικής αστυνομίας. Η προσοχή της μυστι­ κής υπηρεσίας συνδέεται με την πρόθε­ ση του Μπουλγκάκοφ να γράψει το «Λεξι­ κό των ρώσων συγγραφέων». Τα άρθρα του τα δημοσίευαν ορισμένες εφημερί­ δες, μεταξύ αυτών και η εφημερίδα Πα­ ραμονή του Βερολίνου και η Πράβντα. Υπήρχε, ακόμη, ένα σπίτι, το οποίο και οι δύο επισκέπτονταν. Υπήρχε και μια γυ­ ναίκα, την οποία γνώριζαν πολύ στενά και οι δύο τους. Το σπίτι ήταν το Ακαδη­ μαϊκό Θέατρο Τέχνης της Μόσχας, ενώ η γυναίκα ήταν ο Όλγκα Σεργκιέγιεβνα Μποκσάνσκαγια, γραμματέας του Νεμιρόβιτς - Ντάντσενκο. Γνωρίζοντας το «έντονο ενδιαφέρον» του Στάλιν για τους ανθρώπους, είναι εύκολο να υποθέσου­ με ότι από την πλευρά του ή από την ίδια την Όλγκα Σεργκιέγιεβνα έμαθε πολλά για τους φίλους της γυναίκας πάνω στην οποία «έπεσε το μάτι του» και την οποία πρόσεχε μέχρι το θάνατό της. Στη δεκαε­ τία του 1940 αυτή ήταν γραμματέας της επιτροπής για τα Βραβεία Στάλιν. Σημα­ ντικό είναι το γεγονός ότι η Μποκσάνσαγια ήταν μεγαλύτερη αδελφή της Γιελένας Σεργκιέγιεβνα, τρίτης συζύγου του Μπουλγκάκοφ. Η Μποκσάνσαγια γνώριζε καλά γραφομηχανή και συχνά αντέγραφε

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

14-1

δ ι α β α ζ ω ] . Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

’ ΝΚΒΝτ: Λαϊκό Κομισαριάτο Εσωτερικών Υποθέσεων, η μυστική αστυνομία του καθεστώτος.

2Λιουμπλιάνκα: Το κτίριο της ΝΚΒΝτ στην πλατεία Φέλιξ Τζερζίνσκι στο κέντρο της Μόσχας. Το κολαστήριο εκατομμυρίων ανθρώπων κατά τη σταλινική τρομοκρατία.

14-2

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

ία χειρόγραφα του Μπουλγκάκοφ. Ακόμη πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι ο σύ­ ζυγός της, ο ηθοποιός του Θεάτρου Τέ­ χνης της Μόσχας Καλούζσκι, ήταν πλη­ ροφοριοδότης της ΝΚΒΝτ1. Κατά τη δε­ καετία του 1930 έγινε μέλος της οικογέ­ νειας του γαμπρού του. Ο Μπουλγκάκοφ και η πρώτη του σύζυ­ γός Τατιάνα Νικολάγιεβνα ήρθαν στη Μό­ σχα το 1921. Ο Μιχαήλ Αφανάσιεβιτς ήταν τότε στο περιθώριο της λογοτεχνι­ κής ζωής, ο αριθμός όμως των γνωρι­ μιών του στους θεατρικούς και λογοτε­ χνικούς κύκλους αυξανόταν ραγδαία. Το ίδιο ραγδαία αυξανόταν ο αριθμός των μυθιστορημάτων του. Ήταν η εποχή που άρχισε η ρήξη στις σχέσεις του με τη σύ­ ζυγό του. Εκείνη την εποχή η σοβιετική λογοτεχνι­ κή κριτική με όλες της τις δυνάμεις προ­ σπαθούσε να αποτιμήσει τον κάθε συγ­ γραφέα (μεγάλος, προοδευτικός, γνω­ στός...) και να του φορέσει μια ταμπέλα: προλεταριακός, συνοδοιπόρος, μικροα­ στός. Η αποτίμηση του Μπουλγκάκοφ ήταν κατώτερη του «γνωστός», ενώ η πολιτική ταμπέλα που του φόρεσαν δεν έφτανε καν στο επίπεδο του συνοδοιπό­ ρου. Η σημερινή φήμη του Μπουλγκάκοφ δεν θα πρέπει να μας κάνει να αγνοούμε το ιστορικό παρελθόν, 0 Μπουλγκάκοφ κα­ τά τη δεκαετία του 1920 ήταν γνωστός περισσότερο ως συγγραφέας επιφυλλί­ δων, ενώ κατά τη δεκαετία του 1930 ως δραματουργός. Οι επιφυλλίδες και τα άρθρα του Μπουλγκάκοφ αφορούσαν την καθημερινή ζωή και ήταν γραμμένα ανάλαφρα, η βασική του όμως εργασία ήταν άλλη. Εκείνα τα χρόνια ο Μπουλγκάκοφ έγραφε, συχνά δημοσίευε, ενώ περισσότερο διάβαζε στους φίλους τους τα σατιρικά του διη­ γήματα: Διαβολιάδα, Τα μοιραία αυγά, Η καρδιά του σκύλου. Αναφορές γι' αυτό του το «πάθος» έφταναν συχνά στα χέρια

της ΝΚΒΝτ. Όλες αυτές οι αναφορές υπήρχαν στα αρχεία της Λιουμπλιάνκα2. Το ποιος τις έγραφε παραμένει μέχρι σή­ μερα άγνωστο. Οι υπογραφές που φέ­ ρουν είναι προφανώς ψευδώνυμα. Σημα­ ντική ήταν η αναφορά που στάλθηκε στη μυστική υπηρεσία μετά τον Φεβρουάριο του 1926. Στην αναφορά αυτή παρατίθε­ ται το περιεχόμενο της ομιλίας που έκα­ νε ο Μπουλγκάκοφ σε μια λογοτεχνική συζήτηση: «Είναι ώρα να πάψουν οι μπολσεβίκοι να βλέπουν τη λογοτεχνία από τη χρησιμοθηρική της πλευρά ... Θα πρέπει να δοθεί η δυνατότητα στο συγ­ γραφέα να γράψει απλά για τον άνθρωπο και όχι για την πολιτική». Τι να πει κανείς γι' αυτό, ήταν προφανές ότι ο Μπουλγκάκοφ έπαιρνε τις αποστάσεις του από την εξουσία. Η ομιλία αυτή ήταν που προκάλεσε τον Μάιο του 1926 τη μυστική έρευνα στο διαμέρισμα του συγγραφέα (τότε ζούσε με τη δεύτερη σύζυγό του). Αυτό σημαί­ νει ότι οι ίδιοι δεν ήταν παρόντες στην έρευνα, δεν υπήρχαν μάρτυρες. Δεν προσπάθησαν όμως να μάθουν με ποιο δικαίωμα τους κατάσχεσαν το ημερολό­ γιο και το δακτυλογραφημένο αντίτυπο της Καρδιάς του σκύλου. Την χρονιά εκεί­ νη ο συγγραφέας κλήθηκε στη μυστική αστυνομία δύο φορές. Είναι εύκολο να αντίληφθούμε την ψυχική του κατά­ σταση. Δεν θα πρέπει όμως να νομίσου­ με ότι όλα αυτά σήμαιναν κάποια ιδιαίτε­ ρη προσοχή της εξουσίας απέναντι στον Μπουλγκάκοφ. Τα χρόνια εκείνα ήταν πε­ ρίοδος της γενικευμένης επίθεσης του Μενζίνσκι κατά του Μπουλγκάκοφ. Ήταν χρόνια γενικευμένης επίθεσης στο «ιδεο­ λογικό μέτωπο». Απαγορεύσεις, καταδό­ σεις, αυτοεξορία στο εξωτερικό, αυτο­ κτονίες ήταν η καθημερινότητα της λο­ γοτεχνικής ζωής της Ρωσίας.

0 Στάλιν από τα τέλη του 1926 προσεκτι­ κά παρακολουθούσε τον Μπουλγκάκοφ. Αυτό μας το επιβεβαιώνει το γεγονός ότι

μπινί: «Το έργο από μόνο του δεν είναι κακό, γιατί κάνει περισσότερο καλό παρά κακό. Οι ημέρες τω ν Τρυρμπινί είναι μια απόδειξη της συγκλονι­ στικής δύναμης του μπολσεβικισμού, αφού ακόμη και αυτοί οι Τουρμπινί υποχρεώνο­ νται να καταθέσουν τα όπλα και να υπο­ ταχθούν στη βούληση του λαού». Συ­ γκρίνετε τα λόγια αυτά με το κάλεσμα του Λουνατσάρσκι. Ο Μπουλγκάκοφ γλίτωσε στη δεκαετία του 1920 και πολύ περισσότερο στην τρομερή δεκαετία του 1930. Γιατί; Παραδόξως, αυτό οφείλεται στη γενναία του στάση. Ο συγγραφέας μιλάει δημόσια ευθαρσώς. Συμπαθούσε ως άνθρωπος τους ήρωες του έργου Οι ημέρες τω ν Τουρμπινί και του μυθιστορήματος Λευκή Φρουρά, με βάση το οποίο είχε γραφτεί το θεατρικό έργο. Τα σατιρικά διηγήματα γράφτηκαν σε γλώσσα κομψή και όχι χυ­ δαία, αλλά απολύτως διάφανη. Ο Στάλιν γνώριζε με ποιον έχει να κάνει, με τον Μπουλγκάκοφ, σε αντίθεση με τους αμφιταλαντευόμενους συνοδοιπόρους και τους αμφιλεγόμενους ομοϊδεάτες, στους οποίους δεν μπορούσε προσάψει τίποτα. Τον Απρίλιο του 1930 αυτοκτόνησε ο Μαγιακόφσκι. Συγκλονίστηκαν όλοι. Λογοτέ­ χνες, αναγνώστες, εξουσία. Θα έπρεπε να γίνει μια οποιαδήποτε χειρονομία από την πλευρά της «αδελφότητας της γρα­ φής». Μια από τις χειρονομίες αυτές ήταν το τηλεφώνημα που έκανε ο Στάλιν στον Μπουλγκάκοφ στις 18 Απριλίου, μία ημέρα μετά την κηδεία του Μαγιακόφσκι. Τυπικά το τηλεφώνημα αυτό προκλήθηκε από την επιστολή του Μπουλγκάκοφ προς τη «σοβιετική κυβέρνηση» (αξίζει εδώ να σημειώσουμε πως ο Μπουλγκάκοφ συνειδητά δεν χρησιμοποιούσε την ορολογία της εποχής, που ήθελε την κυ­ βέρνηση να ονομάζεται Σοβιέτ των λαΐ-

ΙΚΤΟΣ

όλες οι απαγορεύσεις που αφορούσαν τη λογοτεχνία και το θέατρο προέρχο­ νταν από το Πολιτικό Γραφείο του κόμμα­ τος. Η πλήρης απαγόρευση δημοσίευσης έργων του Μπουλγκάκοφ εκδόθηκε οτα τέλη του 1927, ενώ όλα τα θεατρικά του έργα αποσύρθηκαν από το ρεπερτόριο τον Μάρτιο του 1929. Μεταξύ αυτών ήταν και η παράσταση Ημέρες τω ν Τουρμπινί, την οποία είχε παρακολουθήσει και ο ίδιος ο Στάλιν στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας. Η ψυχική κατάσταση του Μπουλγκάκοφ ήταν πολύ άσχημη. Πέραν όλων των άλ­ λων, αποστερήθηκε κάθε έσοδο από την εργασία του. Αυξήθηκε δραματικά ο αριθμός των «καλοθελητών», οι οποίοι κυριολεκτικά «εφημέρευαν» στις σοβιετι­ κές εφημερίδες της εποχής, συγγράφο­ ντας τον ένα λίβελλο μετά τον άλλον. 0 ίδιος ο συγγραφέας συνέλεξε 298 υβρι­ στικά δημοσιεύματα (όπως φαίνεται από την επιστολή του προς τη σοβιετική κυ­ βέρνηση), ενώ μόνο τρεις ήταν οι θετικές κριτικές που πήραν τα έργα του. Παρα­ δείγματα: «ατμόσφαιρα ενός σκυλίσιου γάμου», «μισοαπολογία της λευκής φρουράς» (Α. Μπζίμενσκι). Είναι αλήθεια ότι με την μεσολάβηση του Μ. Γκόρκι ο Μπουλγκάκοφ (τρία χρόνια μετά την κα­ τάσχεση) πήρε πίσω το ημερολόγιό του. Παρόλα αυτά, το αυθεντικό ημερολόγιο έμεινε στα χέρια της μυστικής αστυνο­ μίας, ενώ ο συγγραφέας πήρε ένα αντί­ γραφό του. Η παρακολούθηση του Μπουλγκάκοφ γινόταν ανοιχτά και δίχως να τηρούνται καν τα προσχήματα. Το 1928 ο Στάλιν αναφέρθηκε στον Μπουλγκάκοφ στην επιστολή που έστει­ λε στον δραματουργό Μπιλ - Μπελοτσερκόφσκι, έναν από τους διώκτες του Μπουλγκάκοφ: «Το έργο Φυγή είναι μια απόπειρα να προκληθούν συμπάθειες προς ορισμένα στρώματα της αντισοβιετικής εμιγκράτσιας... η Φυγή είναι ένα αντισοβιετικό φαινόμενο». Για τους Τουρ-

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

143

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

κών κομισάριων). Εκεί τους παρακαλούσε να ξεκαθαρίσουν τη θέση του, να του επιτρέψουν να δημοσιεύει τα έργα του, να του δώσουν δουλειά ή να τον αφήσουν να φύγει στο εξωτερικό. Ο Στάλιν με το δικό του ιδιαίτερο τρόπο καθησύχασε τον Μπουλγκάκοφ, τον δια­ βεβαίωσε ότι θα προσληφθεί στο Θέατρο Τέχνης, αλλά δεν είπε τίποτα ούτε για την άρση της απαγόρευσης δημοσίευσης των έργων του ούτε για το δικαίωμα να φύγει στο εξωτερικό. Ουσιαστικά τα απέ­ κλεισε και τα δύο. Ο Μπουλγκάκοφ άρχισε να εργάζεται στο θέατρο ως σκηνοθέτης, συγγραφέας προσαρμογών άλλων έργων, ακόμη και ως ηθοποιός. Η απαγόρευση δημοσίευ­ σης των έργων του ήταν σε ισχύ, αλλά είχε πολλή δουλειά ως συγγραφέας ρα­ διοφωνικών θεατρικών παραγωγών, προσαρμογών άλλων έργων, κινηματο­ γραφικών μεταφορών και λιμπρέτων. Δεν υλοποιήθηκαν όμως όλα τα σχέδιά του. Με άλλα λόγια, ο Μπουλγκάκοφ ζούσε μια έντονη δημιουργική ζωή, αλλά τα έργα του δεν έβρισκαν το δρόμο προς τους θεατές ή τους αναγνώστες. Το 1923 οι Ημέρες τω ν Τουρμπινίανέβηκαν στο Θέατρο Τέχνης. Ο Στάλιν είδε την πα­ ράσταση τουλάχιστον δέκα φορές. Η οικονομική κατάσταση του Μπουλγκάκοφ βελτιώθηκε. Μπορούσε να συ­ ντηρήσει την οικογένειά του: την τρίτη του σύ­

Ivan Kudriashev. Σχέδιο για το πρώτο Σοβιετικό Θέατρο του Ορενμπούργκ, 1920.

144

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

ζυγο, Γιλένα Σεργκιέγιεβνα, τον προγονό του Ζένια. Απέκτησε μάλιστα συνεταιρι­ στικό διαμέρισμα. Τα τελευταία αυτά χρόνια ήταν κάπως ευτυχισμένα, οι σχέ­ σεις του με την Γιλένα Σεργκιέγιεβνα ήταν σχέσεις αλληλοκατανόησης, μεγά­ λης αγάπης, οι συνάδελφοί του εκτιμού­ σαν τις γνώσεις του και πάντα άκουγαν τις συμβουλές του. Το κυριότερο όμως ήταν ότι ο Μπουλγκάκοφ ήταν πλήρης δημιουργικής δύναμης και ιδεών. Δού­ λευε πάνω στο έργο του Θεατρικό μυθι­ στόρημα και στο Ο Μαιτρ και η Μαργαρί­ τα. Το 1934 έγινε μέλος της Ένωσης Σο­ βιετικών Συγγραφέων. Ο Στάλιν γνώριζε για την κρυφή, αλλά όχι μυστική, δημιουργική δουλειά του Μπουλγκάκοφ. Ανάμεσα στα έργα που γνώριζε ή μισοήξερε υπήρχαν ορισμένες «παρεκτροπές», αλλά δεν τους έδινε ση­ μασία. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 ο συγγραφέας είχε μερικές δυσά­ ρεστες εκπλήξεις από την πλευρά της εξουσίας. Δύο φορές έκανε αίτηση για να ταξιδέψει στο εξωτερικό και τις δύο φο­ ρές την απέρριψαν. Μια φορά τον κάλεσαν σε απολογία για τις θεατρικές του ασχολίες στην Κεντρική Επιτροπή. Γενικά στους καλλιτεχνικούς κύκλους ο Μπουλγκάκοφ θεωρούνταν ως «ειδικός στον Στάλιν». Αυτός βοήθησε την Άννα Αχμάτοβα να συντάξει επιστολή προς τον τύραννο, όταν συνέλαβαν το σύζυγο και το γιο

της ποιήτριας. 0 Μπουλγκάκοφ της έδω­ σε μια σωστή συμβουλή -να μην δακτυ­ λογραφήσει την επιστολή αλλά να την στείλει χειρόγραφη. Αυτό είχε θετικό α­ ποτέλεσμα -οι συλληφθέντες απελευ­ θερώθηκαν. Προσωρινώς. Τη δεύτερη φορά ο Μπουλγκάκοφ έγραψε ο ίδιος ε ­ πιστολή προς τον Στόλιν, μεσολαβώντας υπέρ του Νικολάι Έρντμαν, δραματουρ­ γού που διώχθηκε για το θεατρικό έργο Αυτοκτονία. Αυτήν τη φορά η μεσολάβη­ σή του δεν είχε αποτελέσματα. Κανείς όμως δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη γενναιότητα του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ. Στις αρχές του 1936 ο Μπουλγκάκοφ αποφάσισε να γράψει για το Θέατρο Τέ­ χνης της Μόσχας ένα θεατρικό έργο για τη νιότη του Στάλιν. Το σκέφτηκε από μόνος του, όχι κατά παραγγελία, όπως συνήθως γίνεται σε τέτοιες περιπτώσεις. Αρχισε όμως να δουλεύει αυτό το έργο μόλις μετά από τρία χρόνια, έχοντας τη σύμφωνη γνώμη της διεύθυνσης του Θε­ άτρου Τέχνης και στη συνέχεια, μάλιοτα, έλαβε και τη σχετική προκαταβολή. Είναι εξαιρετικά δύσκολο, σήμερα, μετά από τόσα χρόνια και την ασφάλεια που παρέχει ο χρόνος που διέρρευσε στο με­ ταξύ και οι τεκτονικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί, να αποτιμήσουμε την ιστορία αυτή. Είμαστε πολύ μακριά από την εποχή εκείνη. Ας προσπαθήσου­ με όμως να τη σκιαγραφήσουμε μέσα από το ημερολόγιο της Γιλένας Σεργκέγιεβνα: «Όλοι άκουσαν το θεατρικό με προσοχή. Μετά την ανάγνωσή του στο θέατρο, όρθιοι χειροκροτούσαν για πολ­ λή ώρα». Ας θυμηθούμε όμως τι έγρα­ φαν για τον «ηγέτη» η Αχμάτοβα, η Όλγκα Μπεργκόλτς, ο Παστερνάκ και ο Μαντελστάμ. 0 καθένας από τους ανθρώ­ πους αυτούς είχε τους δικούς του λό­ γους, ο δε Παστερνάκ έγραφε με απόλυ­ τη ειλικρίνεια τις Ωδές του. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ο Μπουλγκάκοφ έγραψε το θεατρικό για τον Στάλιν θέλο­

ντας να αυτοπροστατευθεί. Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Η με­ γάλη του επιθυμία, ο σκοπός της ζωής του ήταν να δει τα έργα του τυπωμένα να κυκλοο ρούν στα βιβλιοπωλεία, κυρίως τον ενδιέφερε η δημοσίευση του μυθιστορήματος Ο Μαιτρ και η Μαργαρί­ τα. Μέσα οτις επιθυμίες του ήταν και η ανομολόγητη, με βάση τα δεδομένα της εποχής, επιθυμία δημοσιότητας. Τα πράγματα όμως έφτασαν στο οημείο να διαγράφει το όνομα του δραματουργού από τον κατάλογο των συνεργατών του Θεάτρου Τέχνης στο ιωβηλαίο άρθρο της Πράβντα για τα 40 χρόνια από την ίδρυ­ σή του, το 1938.

0 ήρωας του θεατρικού έργου Μπατούμ είναι ένας νεαρός επαναστάτης, μια ρο­ μαντική φυσιογνωμία. Ακατανόητες για τον κοινό νου παραμένουν οι αντιδρά­ σεις του Στάλιν, ο οποίος τον Μάιο του 1939 έδωσε εντολή στον Νεμιρόβιτς Ντάντσενκο να ανεβάσει την παράσταση. Στη συνέχεια δόθηκε εντολή να γραφτεί κινηματογραφικό οενάριο και λιμπρέτο για την όπερα με βάση το θεατρικό έργο. Όλοι αναθάρρησαν. Ο Στάλιν όμως, τρεις μήνες μετά την απόφασή του, αλλάζει γνώμη και τα, απαγορεύει. Προφανώς, αποφάσισε ότι η μορφή του σοφού επα­ ναστάτη - ηγέτη - δάσκαλου στα μάτια του λαού δεν θα πρέπει να «πολλαπλασιαστεί» αλλά και, πέρα από αυτό, ο Στά­ λιν πάντα φρόντιζε να μένει κρυφό το παρελθόν του. Η απαγόρευση του θεατρικού του έργου ήταν ένα σκληρό χτύπημα για τον Μπουλγκάκοφ. Από το ημερολόγιο της συζύγου του αντιγράφουμε τα λόγια του ίδιου του συγγραφέα: «Εκείνος υπέγραψε τη θανατική μου καταδίκη». Όλες οι ελπί­ δες του για τη δημοσίευση του 0 Μαιτρ και η Μαργαρίτα εξανεμίστηκαν. Στη σκη-

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

14-5

I δ ι α β α ζ ω ] L A Φ I E P Ω M A

νή του θεάτρου Τέχνης συνεχίζονταν οι παραστάσεις των Τουρμπινίκαι η θεατρι­ κή προσαρμογή των Νεκρών ψυχών του Ν. Β. Γκόγκολ. Αυτή ήταν η κατάσταση μετά από πολλά χρόνια έντονης καλλιτε­ χνικής δημιουργίας. Τις πρώτες ημέρες του πολέμου τα σκηνικά των θεατρικών έργων του Μπουλγκάκοφ καταστράφη­ καν στο Μινσκ. Εξαφανίζεται το όνομα ταυ Μπουλγκάκοφ από τις θεατρικές αφίσες. Μόνο το 1943 ανέβηκε η παράστα­ ση Τελευταίες ημέρες για τον Α. Σ. Πούσκιν. Η υγεία του Μπουλγκάκοφ επιδει­ νώθηκε, έχασε την όρασή του. Η Γιλένα Σεργκιέγιεβνα και οι φίλοι του προσπα­ θούσαν να τον ενθαρρύνουν. Τον Φε­ βρουάριο του 1940 οι ηθοποιοί του Θεά­ τρου Τέχνης Ταράσοβα, Κατσάλοφ και Χμέλιεφ (αγαπημένοι ηθοποιοί του Στάλιν) έκαναν μια τελευταία προσπάθεια στέλνοντας επιστολή στον «μεγάλο ηγέ­

140

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

τη». Ανέφεραν τη δύσκολη κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η υγεία του συγγραφέα και του ζητούσαν να αρθεί η απαγόρευση των έργων του. Η επιστολή έμεινε αναπάντητη. 0 γραμματέας όμως της Ένωσης Σοβιετικών Συγγραφέων Φαντάγιεφ επισκέφτηκε τον ετοιμοθάνατο.

0 Στάλιν τον είχε στείλει να ελέγξει αν επίκειται ο θάνατός του. Τώρα πια μπο­ ρούσε να του υποσχεθεί τα πάντα και το ταξίδι στο εξωτερικό και τη δημοσίευση των έργων του. Εκείνες τις ημέρες ο Μι­ χαήλ Αφανάσιεβιτες έδωσε τις τελευταί­ ες του οδηγίες στη σύζυγό του.

0 Μπουλγκάκοφ πέθανε στις 10 Μαρτίου 1940. Λίγες ώρες μετά το θάνατό του τη­ λεφώνησαν στη χήρα του από το Κρεμλίνο. Μια άγνωστη φωνή την ρώτησε αν ό­ ντως είχε πεθάνει ο συγγραφέας Μπουλγκάκοφ. Για την Γιλένα Σεργκέγιεβνα η γνωριμία με τον Φαντέγιεφ είχε μεγάλες επιπτώ­ σεις. Μέσω αύτού είχε άμεση πρόσβα­ ση στον Στάλιν. Μέσω αυτού αμέσως μετά τον πόλεμο απευθύνθηκε στην «καθοδήγηση» με το αίτημα να εκδοθούν τα δύο θεατρικά έργα του Μπουλγκάκοφ: Οι ημέρες τω ν Τουρμπινί και ο Πούσκιν. Το αίτημα έμεινε αναπάντητο. Ορισμένοι ιστορικοί συνδέουν το γεγο­ νός της επανεμφάνισης των επωμίδων στις στολές του Κόκκινου Στρατού το 1943 με τη γοητευτική εικόνα των ηρώ­ ων από το έργο Οι ημέρες τω ν Τουρμπι­ νί. Είναι πιθανόν. Βλέπετε, και ο ίδιος ο Στάλιν στη ραδιοφωνική του ομιλία στις 3 Ιουλίου 1941 χρησιμοποίησε λέξεις τις οποίες κανείς δεν είχε ακούσει από αυτόν μέχρι την ημέρα εκείνη: «Αδελφοί και αδελφές! Απευθύνομαι σε εσάς, φί­ λοι μου!» Η πρώτη φράση είναι από το Ευαγγέλιο, η δεύτερη από το έργο του Μπουλγκάκοφ Οι ημέρες τω ν Τουρμπινί. Προφανώς θυμόταν πολύ καλά τι είχε μάθει στην εκκλησιαστική σχολή και τι είχε δει στη θεατρική σκηνή. ■

2,την Ιιετρονπολ,η υα σμιςονμε πάλι ΜΕΤΑΦΡΑΖΕΙ

ΚΑΙ

ΙΣΤΟΡΕ'Γο

Μ ΗΤΣΟ

Λ ΛΤ Ξ A Ν ,Δ Ρ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ

Η περίπτω ση μιας τραγικής ιδιοφυίας. Ο καλύτερος Ρώσος ποιητής για την Άννα Αχμάτοβα, που άφησε την τελευταία του πνοή σε ένα στρατόπεδο επί Στάλιν, 47 μόλις ετών. Το έργο συμπληρώνεται με τη μετάφραση 48 ποιημάτων του, από όλες τις δημιουργικές του περιόδους.

ΣΕ 0 Λ Α Τ Α Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

ΔΕΛΤΙΟ ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2008 Επιμέλεια: θο βω ρής Πέρσης

14S

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Ακριβός Κώστας: Πανδαιμόνιο (Ν. Παναγιωτόπουλος, Εδεύθερος Τύπος Κυριακής, 5.1.08, Σ. Παπααπύρου, Κυριακάτικη Εδευθεροτυπία, 5.1.08, Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα της Κυριακής, 6.1.08, Β. Χατζηβασιλείου, Εδευθεροτυπία, 18.1.08) Αλεξάκης Βασίλης: MX (Κ. Καρακώτιας, Εδεύθερος Τύπος Κυριακής, 27.1.08, Γ. Καρουζάκης, Lifo Athina, 31.1.08) Ανανιάδης Νότης: Το νησί μου, ο Πειραιάς (Ν. Φί­ λης, Αυγά 13.1.08) Βούλγαρης Κώστας; Η μέρα με τις δεκατέσσερις νύχτες (Β. Χατζηβασιλείου, Κυριακάτικη Εδευθε­ ροτυπία, 5.1.08, Γ. Περαντωνάκης, Εδευθεροτυ­ πία, 25.1.08) Γαλανόπουλος Νεοκήής: Η παραδδαγή του Γιώρ­ γου Δαροινού (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 19.1.08) Γιαννακοπούλου Ντόρα: Το μενταγιόν (Μ. Θεοδοσοπούλου, Η Εποχή, 27.1.08) Γρηγοριάδης Θεόδωρος: Χάρτες, εβδομήντα ιστο­ ρίες (Κ. Καρακώτιας, Εδεύθερος Τύπος Κυριακής, 5.1.08) Δάνδολος Στέφανος: Το αγόρι στην αποβάθρα (Σ. Λούκα, Βραδυνή Κυριακής, 23,1.08) Ευθυμιάδη Νένη: 0 γιος του Μπίδυ Μπδου (Ε. Γκίκα, Έθνος Κυριακής, 13.1.08, Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα της Κυριακής, 13.1.08) Καζής Κώστας: 0 άγνωστος δοχίας (Τ. Μανδηλαρά, Πρώτο Θέμα, 5.1.08) Κατσουλάρης Κώστας: Μικρός δακτύδιος (Μ, Μοί­ ρα, Αυγή, 20.1.08, Β. Χατζηβασιλείου, Εδευθερο­ τυπία, 25.1.08) Κιουρτσόκης Γιάννης: Το βιβδίο του έργου και του χρόνου (Λ. Προγκίδης, Τα Νέα, 19.1.08, Α. Ζήρας, Αυγή, 20.1.08) Κουνενές Νίκος: Υποκριτικά κείμενα (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 12.1.08) Κούτας Βαγγέλης: Χωρίς παραδήπτη (Δ. Μαμαλούκας. Διαβάζω, 01/08) Λειβαδά - Ντούκα Ευρυδίκη: Στα στενό της Χίμαι­ ρας (Ν. Κυριαζής, Διαβάζω, 01/08) Μαλανδρίνου Μαρία: Η καρφίτσα (Γ, Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 5.1.08, Μ. Θεοδοσοπούλου, Η Εποχή, 27.1.08) Μάτεσις Παύλος: Αδδεβαράν (Κ. Παπαγεωργίου, Εδευθεροτυπία, 4.1.08) Μοσχοχωρίτου Όλγα: Μπορείς ν' αδδάξεις μόνο το παρεδθόν σου (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυ-

Μουδατσόκις Τηλέμαχος: Άμφια εταίρας (Γ. Μπα­ σκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 5.1.08, Γ. Παπαοωτηρίου, Βραδυνή, 26.1.08) Μπρουντζάκης Ξενοφών: Οι καδύτερες μέρες (Ε. Χουζούρη, Εδευθεροτυπία, 18.1.08) Παπαηλιού Ντορίνα: Γκάτερ (Β. Χατζηβασιλείου, Κυριακάτικη Εδευθεροτυπία, 20.1,08) Πεντζίκης Νίκος: Προς εκκδηοιασμόν (Μ. θεοδο­ σοπούλου, Η Εποχή, 13.1,08) Πετσετίδης Δημιίτρης: Λυσσασμένες αδεπούδες (Η. Παπαδημητρακόπουλος, Εδευθεροτυπία, 25.1.08, Τ. Χατζητάτσης, Τα Νέα, 26,1.08) Ρουμπάτης Γρηγόρης: Η διώρυγα (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 5.1.08) Σεφέρης Γιώργος: Βαρνάβας Καδοστέφανος, τα σχεδιάσματα (Μ. Μητσού, Τα Νέα, 12.1.08) Φακίνου Μαρία: Το καπρίτσιο της κυρίας Ν (Γ. Μπα­ σκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 5.1.08, Γ. Παπαοωτηρίου, Βραδυνή, 12.1.08) Χαβιαράς Στρατής: Πορφυρό και μαύρο νήμα (Β. Χατζηβασιλείου, Εδευθεροτυπία, 11.1.08, Ε. Σωτηροπούλου, Τα Νέα, 12.1.08) Χατζηδημητρίου Νίκη: Υποφωτιομένο (Γ. θεοχά­ ρης, Διαβάζω, 01/08) Χατζημωυσιάδης Παναγιώτης: Καδά μόνο να βρεις (Γ. Περαντωνάκης, Διαβάζω, 01/08)

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Βιτκίεβιτς Στάνισλαβ Ιγκνάσΐ: Αδηφαγία (Α. Σπυροπούλου, Εδευθεροτυπία, 25.1.08) Έιμς Μάρτιν: Ιδιωτικές συναντήσεις (Α. Μαντόγλου, Εδευθεροτυπία, 11.1.08) Ιγουεάλα Ουζονζίνμα; Θηρία χωρίς πατρίδα (Σ, Νικολαϊδου, Τα Νέα, 19.1.08) Καζάν Ελία: 0 συμβιβασμός (Σ. Νικολαίδου, Τα Νέα, 4.1.08) Κλίμα Ιβάν: Ούτε άγιοι ούτε άγγεδοι (Ε. Γκίκα, Έθνος Κυριακής, 27.1.08) Κοζίνσκι Γιέρζΐ: Το βαμμένο πουδί (Γ. Βαιλάκης, Ημερηαία, 4.1.08) Κράουθερ Γιασμίν: Άρωμα σαφράν (Σ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 12.1.08) Μαριένσκε Ελένα: Το φαινόμενο Ρέζους Π. Γουδέλης, Εδευθεροτυπία, 11.1.08) Μόολυ Γουόλτερ: 0 διάβοδος με το γαδόζιο φό­ ρεμα (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα της Κυριακής, 6.1.08) Μουρακάμι Χαρούκι: Ο εδέφαντας εξαφανίζεται (Ρ. Γεωργακοπούλου, Τα Νέα, 26.1.08) Ντε Μπαλζάκ Ονορέ: Σαραζίν, Άγνωστο αριστούρ­ γημα (Γ. Βαιλάκης, Ημερηαία, 12.1.08) 0' Μπράιεν Έντνα: Στο φως του δειδινού (Σ. Λού­ κα, Βραδυνή Κυριακής, 20.1.08) Πάβιτς Μίλοραντ: Το δεύτερο σώμα (Μ. Πιμπλής,

Τα Νέα, 19.108, X. Μαυρομάτης, Απογευματινή της Κυριακής, 27.1.08) Πλαθ Σύλβια: Ο γυάλινος κώδων (Ε. Γκίκα, Έθνος Κυριακής, 5.1.08, Ε. Καρκι'τη, Αγγελιοφόρος Κυρια­ κής, 13.1.08) Ρονκαλιόλο Σαντιάγο: Κόκκινος Απρίλης (Ω, Διαβά­ ζω. 01/08) Σαραμάγκου Ζοζέ: Περί θανάτου (Γ. Βέης, Ελευθε­ ροτυπία, 18.1.08) Σβαν Γιαν Χέντρικ: Οι περιπλανώμενοι (Α. Μπακο­ δήμου, Ελεύθερος Τύπος Κυριακής, 20.1.08) Σελίν Λουί Φερντινάν: Ταξίδι στην άκρη της νύχτας (X, Μαυρομάτης, Απογευματινή της Κυριακής, 20.1.08) Σνίτσλερ Άρτουρ: Η κυρία Μπέρτα Γκάρλαν (Ν. Κώτοιου, Αντί, 18.1.08, Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυ­ πία, 25.1.08) Banville John: Σάβανο (Δ. Στεφανάκης, Ελεύθερος Τύπος Κυριακής, 27.1.08) Barry Sebastian: Μακριά, πολύ μακριά (Λ. Πανταλέων, Ελευθεροτυπία, 18.1.08) Coetzee John: Ημερολόγιο μιας κακής χρονιάς (Α. Δημητρακάκη, Ελεύθερος Τύπος Κυριακής, 13.1.08) De Cervantes Miguel: Ο Δον Κιχώτης (Φ. Αμπατζοπούλου. Τα Νέα, 19.1.08) Ellroy James: Αμερικανικό ταξίδι θανάτου (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 20.1.08) Enright Anne: Η συγκέντρωση (Σ. ΝικολαΤδου, Τα Νέα, 12.1.08) Flaubert Gustave: Μπουβάρ και Πεκισέ (Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή, 5.1.08, Α. Βιοτωνίτης, Το Βήμα της Κυριακής, 20.1.08) Kay Jackie: Τρομπέτα (θ. Γρηγοριάδης, Τα Νέα, 4.1.08) Littell Jonathan: Οι Ευμενίδες (X. Αστεριού, Ελεύ­ θερος Τύπος Κυριακής, 5.1.08) Matar Hisham: Στη χώρα των ανδρών (Μ. Παπα-

β ι β λ ί α

γιαννίδου, Το Βήμα της Κυριακής, 13.1.08) Regener Sven: Το μπλουζ του Βερολίνου (Σ. Νικολαϊδου, Τα Νέα, 26.1.08) Roth Philip: Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής (Σ. Λούκα, Βραδυνή Κυριακής, 13.1.08, Ν. Τσιμπούκη, Το Βήμα της Κυριακής, 13.1.08, Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 26.1.08) Sedaris David: Γυμνός (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 12.1.08, Γ. Καρουζάκης, LifoAthlna, 24.1.08) Simenon Georges: 45ο υπό σκιάν (X. Σπυροπούλου, Καθημερινή, 29.1.08) Simenon Georges: Τρία δωμάτια στο Μανχάτταν (Α. Μπομπούλα, Βραδυνή, 12.1.08) Walters Minette: Διαταραγμένες ψυχές (X. Μαυρο­ μάτης, Απογευματινή της Κυριακής, 20.1.08)

ΠΟΙΗΣΗ Αθαναοόπουλος Γιώργος: Το σβησμένο τετράδιο (Ν. Σταμάτης, Διαβάζω, 01/08) Δημουλά Κική: Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 8.1.08) Καπλάνη Βικτωρία: Ήχοι - απόηχοι (Δ. Κόκορης, Αντί, 18.1.08) Μακρυδημήτρης Αντώνης: Νάες άναες (Γ. Παπακώοτας, Καθημερινή, 22.1.08, Γ. Χρυσούλης, Δια­ βάζω, 01/08) Πεσσόα Φερνάντο: Αντίνοος (X. Χατζηαντωνίου, Καθημερινή, 20.1.08) Σιδηρά Αγγελική: Αμείλικτα γαλάζιο (X, Σπυροπούλου, Καθημερινή, 15.1.08) Χριοτοδούήου Δήμητρα: Λιμός (Σ. Τσούπρου, Κα­ θημερινή, 22.1.08, Η. Κεφάλας, Διαβάζω, 01/08)

ΔΟΚΙΜΙΑ Βαν Χένοεμπεργκεν Γκέις: Γκερνίκα (Γ. Καρουζάκης, Ελευθεροτυπία, 14.1.08) Βλαβιανός Χάρης: Ποιον αφορά η ποίηση (Μ. Μάλ-

ε κ δ ό σ ε ι ς

το Ο κ τ ω β ρ ι α ν ά Ο αντιπρόσωπος του Διαβάζω στην Κύπρο Πωλήσεις τευχών και συνδρομές για το Διαβάζω κα Θέκλα Κιττου Ο μ ή ρ ο υ 3κ Λ ε υ κ ω σ ία 1 0 9 7 , Κ ύ π ρ ο ς · τη λ .: 22 6 7 2 8 0 1

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

[ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ λη, Αντί, 18.1.08, κ. Καναβούρης, Διαβάζω, 01/08) Δεσποτόπουλος Κωνσταντίνος: Περί της πολιτικής (Γ. Κοντογιώργης, Ελευθεροτυπία, 18.1.08) Κάσσος Βαγγέλης: Ατελεύτητο τέλος (Κ. Κανα­ βούρης, Διαβάζω, 01/08) Ράμφος Στέλιος: Γενάρχες πεπρωμένων (Τ. θεοδωρόπουλος. Τα Νέα, 12.1.08) Χρυσόπουλος Χρήστος: Το γλωσσικό κουτί (Γ. Σενάριος, Ελευθεροτυπία, 11.1.08) Bourdieu Pierre: Η ανδρική κυριαρχία (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος Κυριακής, 5.1.08) Stasz Thomas: Αιρετικά (Σ. Αποστολίδης, Ελευθε­ ροτυπία, 25.1.08) Steiner George: Η νοσταλγία του απόλυτου (Τ. 0εοδωρόπουλος, Τα Νέα, 26.1.08)

Μπομπούλα, Βραδυνή, 19.1.08, Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα της Κυριακής, 27.1.08) Γιαννόπουλος Κώοτας: Περικλής Γιαννόπουλος (Δ. Μουσμούτης, ιστορία; 01/08) Μπλοχ - Ντανό Εβελύν: Η κυρία Προυστ (Λ. Κέζα, Το Βήμα της Κυριακής, 13.1.08) Τατσόπουλος Πέτρος: Νεοέλληνες (Γ. Μπασκό­ ζος, Εξπρές της Κυριακής 27.1.08) Φύτρας Παναγιώτης - Δαμασιώτης Μάρκος: Εντίθ Πιαφ (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 01/08) Χορστ Έμπερχαρντ: Μέγας Κωνσταντίνος (X. Μαυ­ ρομάτης, Απογευματινή της Κυριακής 13.1.08) Chang Jung - Halliday Jon: Μάο, η άγνωστη ιστο­ ρία (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 4.1.08)

ΜΕΛΕΤΕΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ Δουλαβέρας Αριστείδης: Η ανθρώπινη ομορφιά Βασιλείου Γιώργος: Πραγματισμός vs λαϊκισμός (Γ. στο δημοτικό τραγούδι, η γυναικεία ομορφιά (Μ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής,20.1.08) Αλεξιάδης, Καθημερινή, 8.1.08) Βογιατζής Γεώργιος: Από το Μαντζικέρτ στη Βιέν­ Έμκε - Πουλοπούλου Ήρα: Η μεταναοτευτική νη (Γ. Μαλούχος, Ελεύθερος Τύπος Κυριακής, πρόκληση (Μ. Καβουριάρης, Αυγή, 13.1.08) 27.1.08) Καγιαλής Τάκης: Η επιθυμία για το μοντέρνο (Δ. Βρυώνης Σπάρος: 0 μηχανισμός της καταστροφής Κούρτοβικ, Τα Νέα, 26.1.08) (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 01/08) Καλόγερός Γιώργος: Εθνοτικές γεωγραφίες (Ε. Δορδανάς Στράτος: Το αίμα των αθώων (Δ. Χου- Αράπογλου,Ελεύθερος Τύπος Κυριακής 5.1.08) λιαράκης, Το Βήμα της Κυριακής, 20.1,08) Καραβίας Πόνος: Η διάρκεια του υπερρεαλισμού Κωοτόπουλος Τάοος: Πόλεμος και εθνοκάθαρση (Σ. Τοούπρου, Αυγή, 13.1.08) (Κ. Τσιτσελίκης, Τα Νέα, 26.1.08) Κόκοτος Δημήτριος: Εικονικά περιβάλλοντα πλη­ Λιακός Αντώνης: Πώς το παρελθόν γίνεται Ιστο­ ροφόρησης (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής ρίαΐ; (Σ. Γεωργίου, Διαβάζω, 01/08) .20.1.08) Χατζηαντωνίου Κώστας: Κύπρος (Δ.-Μουσμούτης, Μπέρτον Ρόμπερτ: Η ανατομία της μελαγχολίας (X. Ιστορία, 01/08) Χρυσόπουλος, Ελεύθερος Τύπος Κυριακής 20.1.08) Χατζηιωοήφ Χρ. - Παπαστρατής Πρ. (επιμ): Ιστορία Μπλουμ Χάρολντ: Ο δυτικός κανόνας (Α. Βιστωνίτης Ελλάδας τον 20ό αιώνα (Ν. Αλιβιζάτος, Ελευ­ της, Το Βήμα της Κυριακής 6,1.08) θεροτυπία, 11,1.08) Παπαϊωάννου Κώστας: Βυζαντινή και ρωσική ζω­ Ferguson Niall: 0 πόλεμος στον κόσμο (Σ. Ντάλης, γραφική (Σ. Κακουριώτης, Διαβάζω, 01/08) Ελευθεροτυπία, 11.1.08) Ροτζώκος Νίκος: Εθναφύπνιση και εθνογένεση Leick Gwendolyn: Οι Βαβυλώνιοι (Δ. Μουομούτης, Ορλωφικά και ελληνική ιστοριογραφία (Μ. Χατζόιστορία, 01/08) πουλος, Αυγή, 13.1.08) Regan Geoffrey: Μάχες που άλλαξαν την ιστορία Στεφανίδης Μόνος: Εισαγωγή στην ελληνική γλυ­ (Δ. Μουομούτης, Ιστορία, 01/08) πτική (Α. Ράλλης, Ελευθεροτυπία, 25.1.08) Σωτηρόπουλος Δημιίτρης: Κράτος και μεταρρύθμι­ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ση στη σύγχρονη Νότια Ευρώπη - Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία (X. Κουταλάκης, Καθημερινή, Γιαννίτσης Τάσος: Το Ασφαλιστικό (Γ. Σιακαντάρης, 13.1.08) Ελευθεροτυπία, 18.1.08) Χατζηδημητρίου - Παράσχου Σοφία: Το περιοδικό Πάντζος Ε, - Σώπασης I. - Τσαχιρίδης Γ. - Διονάς Γ.

- Αναγνώστου Β.: Πρότυπος οδηγός εργατικών και «Παιδικός Κόσμος» 1950-1952 (Κ. Ντελόπουλος, Καθημερινή, 2.1.08) ασφαλιστικών θεμάτων (Α. Κλειδαρά, Βραδυνή, 26.1.08) Χατζημιχάλη Αγγελική: Σαρακατσάνοι (X. Κιοσσέ, Το Βήμα της Κυριακής 6.1.08) ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ Bichler R. - Rollinger R.: Ηρόδοτος εισαγωγή στο Βιρκοντέλο Αλαίν: Ομικρός ηρίγκηπας και το ρόδο έργο του (Α. Μαρκαντωνάτου, Ελεύθερος Τύπος Κυριακής, 27.1.08) του, Αντουάν και Κονσουέλο ντε Σαιντ Εξυηερύ (Α.

150

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω κ ρ

De Avila Manuel Gonzalez: Κριτική σημειωτική και κριτική της κουήτούρας (Γ. Παπαθεοδώρου, Ελευ­ θεροτυπία, 25.1.08) Gregory Andrew: Εύρηκα! η ανακάλυψη της επι­ στήμης στην αρχαία Ελλάδα (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 01/08) Harris Sam: Επιστολή προς ένα χριστιανικό έθνος (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος Κυριακής, 27.1.08) Holsher Uvo: Οδύσσεια, ένα έπος ανάμεσα στο παραμύθι και στο μυθιστόρημα (Ν. Μπεζαντάκος, Καθημερινή, 29.1.08) Tilly Charles: Κοινωνικά ζητήματα 1768-2004 (Δ. ΠαπανικοΠόπουλος, Αυγή, 13.1.08)

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Καντ Ιμμάνουελ: Η θρησκεία εντός των ορίων του λόγου και μόνο (0. Σαμαρτζής, Καθημερινή, 13.1.08)

ι τ

ι κ

ο γ ρ

α φ ι α

Ι

καστοριάδης Κορνήδιος: Η ελληνική ιδιαιτερότη­ τα, από τον Όμηρο στον Ηράκλειτο <Φ. Τερζάκης, Ελεύθερος Τύπος Κυριακής, 5.1.08) Λάο Τσε: Τάο τε Τσινγκ (Κ. Κατοουλάρης, Ελεύθε­ ρος Τύπος Κυριακής, 13.1.08) Λεφέβρ Ανρί: Αρχαίοι και νέοι Ελεότες (Γ. Παπαοωχηρίου, Βραδυνή, 19.1.08) Χένιερ Γιόχαν Γκόνχφρηνχ: Πραγματεία περί της καταγωγής της γλώσσας (Κ. Λυμηέρη, Ελευθερο­ τυπία, 25.1.08) Χιουμ Ντέιβινχ: Κείμενα (Γ. Βέης, Διαβάζω, 01/08) Diels Hermann - Kranz Walther: Οι προσωκρατικοί IX. Μαυρομάτης, Απογευματινή της Κυριακής, 27.1.08) Edmonds David - Eidinow John: ο σκύλος του Ρουοσό (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 26.1.08) Levy Bernard-Henri: American vertigo (A. Βιστωνίχης, To Βήμα της Κυριακής, 27.1,08)

Κάποιοι μας επαινούν για πς εγκαταστάσεις μας...

Το 1998 ενώσαμε τις δυνάμεις μας με τον φιλόδοξο στόχο, να δημιουργήσουμε μία εταιρεία ΠΡΟΤΥΠΟ στο χώρο του χαρτιού! Σήμερα η ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ - ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟ Σ καθιερώνεται σε ΕΤΑΙΡΕΙΑ - ΠΡ Ω ΤΑΓΩΝΙΣΤΗ στην κατηγορία της, με σημαντικά μεγέθη πωλήσεων, πρότυπες ιδιόκτητες εγκαταστάσεις και εξειδικευμένα συστήματα logistics - μηχανογράφησης. Είμαστε περήφανοι για τους ανθρώπους και χην οργάνωσή μας, που μας βοήθησαν να πεχύχουμε όλα αυχά. Με μεθοδικά βήματα κατακτάμε το στόχο μας, δηλαδή να προσφέρουμε σε εσάς, τους πελάτες μας, προϊόντα και υπηρεσίες που ικανοποιούν απόλυτα τις ανάγκες σας. Για μας καταξίωση είναι να παραμείνουμε η πρώτη σας επ ιλογή... σε φύλλο και ρολό χαρτί!

ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ - ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΕΒΕ

t

I

...εμείς καμαρώνουμε γι’ αυτό που γίνεται μέσα!

21ο χλμ. Ε.Ο. Αθηνών - Λαμίας · 145 68 Κρυονέρι Τηλ: 210 62 47 100 · Fax: 210 62 47 200 http://www.AnGpaper.gr · e-mail:AnG@AnGpaper.gr

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

[ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Βεργόπουλος Κώστας: Το μεγάήο ρήγμα - η αποδόμηοη του κόσμου (Π. Παπακωνσταντίνου, Καθη­ μερινή, 5.1.08) Δαλακούρα Κατερίνα: Ιοήάμ, φιήεήευθεριομός και ανθρώπινα δικαιώματα (Σ. Βανδώρος, Εήεάθερος Τύπος Κυριακής, 13.1.08) Ζουμπουλάκης Σταύρος: Στη οκηνή του κόσμου (Α. Πανταζόπουλος, Εήευθεροτυπία, 11.1.08) Κάπτσαν Τσαρλς: Το τέήος της αμερικανικής επο­ χής (Γ. Ζαρκαδάκη, Εήεάθερος Τύπος Κυριακής, 27.1.08) Λαλιώτης Κώστας: Η πυξίδα (Α. Ρήγος, Αυγή, 13.1.08) Λούλης Γιάννης: Η μάχη του 2007, η διαδρομή, η κάήπη, οι προοπτικές (Μ. Παπαδημητρίου, Καθη­ μερινή, 13.1.08) Νταλ Ρόμπερτ: Περί ποήιτικής ισότητας (Γ. Σιακαντάρης, Εήευθεροτυπία, 25.1.08) Παπακωνσταντίνου Πέτρος: Το χρυσό παραπέτα­ σμα (Ν. Κουνενής, Καθημερινή, 27.1.08) Πάτελος Κωνσταντίνος: Το ούγχρονο Ιοήάμ (Ε. Ρούσσος, Εήεύθερος Τύπος Κυριακής, 13.1.08) Hobsdawm Eric: Παγκοσμιοποίηση, δημοκρατία και τρομοκρατία (Ε. Γαζή, Το Βήμα της Κυριακής, 13.1.08) Insel Ahmet - Bayramoglu AM: 0 τουρκικός στρατός (Α. Πελώνη, Τα Νέα, 19.1.08) Kiesling John Brady: Μαθήματα διπήωματίας (Γ. Ευαγγελόπουλος, Εήεύθερος Τύπος Κυριακής, 27.1.08)

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ

Δημαράς Αλέξης: Σχοήή Μωραΐτη 1956-2006 (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 13.1.08) Λεκάκης Γιώργος: Σαμοθράκη (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 01/08) Πετρίδης Πάρις: Τα ρωμαίικα σχοήεία της Πόήης (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 20.1.08)

Κακολύρης Δημήτρης: Μπεθ, ένα αρχείο για τον Μπόρχες (Ε. Γκίκα, Έθνος Κυριακής, 20.1.08, Γ, Βαιλάκης, Ημερησία, 26.1.08) Bjorkman Stig (επιμ.): 0 Γούνα Άήεν για τον Γούντι Άήεν (Γ, Ζουμπουλάκης, Το Βήμα της Κυριακής, 6.1.08, X. Νάνου, Αγγεήιοφόρος 12.1.08)

ΚΟΙΝΩΝΙΑ - ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ

Πρωτοπαπαδάκης Ιωάννης: Γνωστά ονόματα, άγνωστες ιστορίες (Ν. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυ­ ριακής, 27.1.08) Giddens Anthony: Κοινωνιοήογία (Α. Κλειδαρά, Βραδυνή, 19.1.08) Vatsyayana: Κάμα Σούτρα, το εγχειρίδιο του έρωτα (Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα της Κυριακής 13.1.08)

Ενεπεκίδης Πολυχρόνης: Γράμματα προς τη Βιέν­ νη 1842-1843 (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυρια­ κής, 13.1.08)

Ανδρικοπούλου Νέλλη: Το ταξίδι του «Ματαρόα» 1945 (Δ. Παπανικολάου, Τα Νέα, 4.1.08, Κ. Δαφέρμου, Το Βήμα της Κυριακής, 6.1.08, Γ. Μπασκόζος,

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

ΠΑΙΔΙΚΑ Ψαραύτη Λίτσα: Η σπηήιά της γοργόνας (Ε. Σαράντίτη, Εήευθεροτυπία, 25.1.08) Norton Donna: Μέσα από τα μάτια ενός παιδιού (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής,27.1.08) Prap Lila: 0 μπαμπάς μου (Ε. Σαραντίτη, Εήευθερο­ τυπία, 18.1.08)

ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ

ΜΑΡΤΥΡΙΑ

152

Εξπρές της Κυριακής, 13.1.08, X. Μαυρομάτης, Απο­ γευματινή της Κυριακής, 13.1.08,0. Σελλά, Καθημε­ ρινή,13.1.08) Βασιλοκωνοταντάκης Γρηγόρης: Διηήωματία του επείγοντος (Α. Κούρκουλας, Το Βήμα της Κυρια­ κής, 13.1.08) Βενέτης Νικόλαος: Στη σκιά της Μουργκόνας (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος Κυριακής, 27.1.08) Βλοντάκης Μιχαήλ: Ποήεμικόν ημεροήόγιον 19401941 (Φ. Οικονομίδης, Εήευθεροτυπία, 18.1.08) Δέλτα Πηνελόπη: Αναμνήσεις 1940 (X. Μαυρομά­ της, Απογευματινή της Κυριακής, 13.1.08) Κρανάκη Μιμικά:«Ματαρόα» σε δυο φωνές, σεήίδες ξενιτιάς (X. Μαυρομάτης, Απογευματινή της Κυριακής, 13.1.08,0. Σελλά, Καθημερινή, 13.1.08) Σταβέρης Ηλίας: Δέκα χρόνια στον αστερισμό της βίας, 6 Μάρτη 1945 - 21 Μάη 1955 (Λ. Βάσσης, Αντί, 18.1.08) Beeror Antony - Vinogradova Luba: Ένας συγγρα­ φέας στον πόήεμο, ο Βαοίήι Γκρόσμαν με τον Κόκ­ κινο Στρατό 1941-1945 (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος Κυριακής, 5.1.08)

ΛΕΞΙΚΟ Γεωργιάδης Στάθης: 5435 ξένες ήέξεις καπέήωσαν τις δικές μας (Γ. Μπαοκόζος, Εξπρές της Κυ­ ριακής, 13,1.08) Λεξικό Ναυτικών και Ναυτιήιακών Όρων (Γ. Μπα­ σκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 27.1,08) Λεξικό Νεοεήήηνικής Λογοτεχνίας (Κ. Γεωργουσόπουλος, Τα Νέα, 19.1.08) ■

Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ Προστατεύουμε το βιβλίο όταν δεν επιτρέπουμε σε φωτοτυπικά κοτοοτήμοτο, σε Ιδρύματα Ανώτερης και Ανώτατης εκπαίδευσης, σε σχολεία, φροντιστήρια και βιβλιοθήκες να αναπαράγουν-χ ω ρ ίς ά δ ε,α -

το περιεχόμενο των βιβλίων.

ΦΠΤΟΤΥΠΗΣΗ-ΨΗΦΙΟΠΟΙΚΗ-ΑΠΟΘΗΚΕττΗ

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ www.osdel.gr, info@osdel.gr,- Ιηλ.: 210 3626056

ΚΕΙΝΕΝΑ: ΑΗΔΑ ΤΣΕΝΕ ΕΙΚΟΝΕΣ: ΚΟΣΤΑΣΚΙΡΙΑΚΑΚΗΣ

&η&'

ΜΩΣΗΛΘΑΤΕΙ

^

r

ΑΠΟ ΣΗΝΕΡΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΊΣ ΕΠΟΝΕΝΟΊΣΝΗΝΕΣ. ΞΕΚΙΝΑΝΕ ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ROAHXPQ.NO ΚΟΣΝΟ ΤΩΝ CONICS! .

NAKAAA

^

θ A A R O P H Σ O m K A R O lO l,

Τ ΙΓΊΡ ΕΊΕΙΝ ΙΑ ΣΤΗΛΗ ΓΙΑ C O N IC S ΣΕ ΕΝΑ "ΣΟ Β Α Ρ Ο " ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΟΠΩΣ ^ ΤΟ " ΔΙΑΒΑΖΩ"? ^ ' ΑΧ, ΕΧΩ ΒΑΡΕΘΕΙ ΝΑ ΕΞΗΓΩ -HE ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΠΑΝΙΑ 1 0 /SCO TT HCCLOUT/

ΑΛΛΩΣΤΕ. ARO THN ΠΡΩΤΗ ΣΤΙΓΝΗ ΤΗΣ ΕΝΦΑΝΙΣΗΣ10ΊΣ Σ ΤΙΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΩΝ ΕΦΗΝΕΡΙΔΩΝ. ΧΡΗΣΙΝΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΓΙΑ ΝΑ

ΝΗΝ ΝΠΕΡΔΕΊΕΤΕ ΤΟ ΝΕΣΟ ΝΕ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΝΕΝΟ!

TAC0NIC6 ΕΙΝΑΙ ΝΙΑ Ν ΠΟΛΊΕΠΙΠΕΔΗ ΝΟΡΦΗ ΤΕΧΝΗΣ, ΝΙΑΠΟΝΔΙΑΣΤΑΤΗ ΓΛΩΣΣΑ. ΠΟΊ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΕΙ ΑΝΕΣΑ. ΨΊΧΑΓΩΓΕI, ΝΕΤΑΦΕΡΕΙ ΝΗΝΊΝΑΤΑ. ΔΙΕΓΕΙΡΕΙ ΤΗ έ \ ΦΑΝΤΑΣΙΑ. ΕΡΕΘΙΖΕΙ / \ ΤΗ ΣΚΕΨΗ! y

Α/ΤΟΔΕΝ ΑΛΛΑΞΕ ΣΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ... ΠΕΡΑ ARO 70Ν ΨΊΧΑΓΩΓΙΚΟ ΤΟΊΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΑ CONICS ΠΑΝΤΑ ΛΕΤΕΟΊΡΓΟΊΣΑΝ ΣΑΝ ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΑΓΝΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ.

ΩΡΑΙΑ ΟΛΑ Ν ΙΑ . rtf ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΟΝΩΣ ΤΗ ΣΧΕΣΗ ΕΧΟΊΝ ? ΠΡΩΤΑ ΑΠΟ ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΑΊΤΑ ΕΝΑ

ΑΦΗΓΗΝΑΤΙΚΟ ΝΕΣΟ.

/

σ τ α c o n ic s > Σ/ΝΑΝΤΑΝΕ οκό το θ εν α-

τ ο λ ο γ ικ ο φ α ς ν α τω ν λ ο γο τ ε χ ν ικ ώ ν β ιβ λ ίω ν , a r o p o n a n t ik h

KONENTl n e x p i ισ τ ο ρ ικ ό .

m in o p m

a

r a a o o in x a p a h t h p e i me τοιι o r o io ii w m m i E h a ro ppir to iw e , a?hno/ n m m ΝΑ MHN/MAM ANAfiElA ITA U P E 1011 m i m o m h a ja A n o m m o m m o m E

noAho\momHAinommmta comics I E IXEIH ME ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. ΑΠΟ I/MBAlNfl

m m ΕΞΑίϊΐΑΐ m m N o m m i toil

nOPfHl. ΕΙΚ0ΝΑ=ΑΜΕ!0ΤΗΤΑ=ΛΙΓ0ΤΕΡΗ ΕΙΡ01ΠΑΘΕΙΑ=ΕΛΛΕΙΨΗ R M E IA L ΕΙΝΑΙ OW L ETII, Η ΕΙΝΑΙ M l ΑΠΟ MIAΚΟΙΝΩΝΙΚΗ I/MBAX/fi

Η ΑΡΧΗ ΕΓΙΝΕ ΟΤΑΝ 0 WILL EISNER ΕΓΡΑΨΕ 10 "CONTRACT Μ Η GOD" TO TTPOJO GRAPHIC NOVEL.MIA ΕΙΙίΟΝΟΓΡΑΨΗΗΕΝΗβΙΟΓΡΑΨίΙίΗ ΝΟ/βΕΑΑ. ΑΠΟ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ Τ01 δ0 M l ΜΕΤΑ, ME ΤΗΝ ΕΚ.Δ01Η COMICS OflQ L...

EillHOMNlAHEl ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ m o i T01 ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΙ WE101 l E X m m RAPAIEPN O N TAI R0AA011 U lN O lP lO ll ΑΝΑΓΝΏΣΤΕΣ IT O R E P AIWA T O IL

ΟΔΟ ΚΑΙ REPIILO TEPO I APXllAN NA R A P A ro m r io o p m i il t o p i e l comics.

0Δ0 M l R E P lllO T E P E l ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΕ! Δ ΙΣΤ Ε Ι APXllAN NA T il ΨΙΔ0ΞΕΝ01Ν IT U ΙΤ Η Δ Ε Ι T O IL ΟΔΟ ΚΑΙ R E P lU O T E P E l βΙΒΛίΟΘΗΚΕΧ IT A ΡΑΦΙΑ T O IL ΟΔΟ M l REPIU O TEPA E H R M E I M A ΒΙΒΛΙΑ !TIX ΙΕ Δ ΙΔ Ε Ι T O IL ΑΚΟΜΑΔΕΝΙΑΧΕΤΙΕΙΜ* OPA ΓΙΑ HOMEWORK... ΟΙΤΗΝ ΕΤΪ0ΜΕΝΗ ΨΟΡΑΝΑ ΕΧΕΤΕ ΔΙΑβΑΙΕίΤΟΙΛΑΧίΙΤΟΝ ENAAROTARAPAKATO. FONT DESIGN: K2ΠΑΙ m W OROIAOl

O ITO TE ΕΓ0. RANTQ1, ΘA...

Του δρόμου... # 2 6 Αδέσπ οτη επικοινωνία Ομέγ@

150

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

κτός από τη σύγκρουση υπάρ­ χει και η μοναξιά. Θ α το έχετε ίσως παρατηρήσει. Εκτός από τα συνθήματα, υπάρχουν και όλες εκείνες οι μικρές φράσεις που περι­ γράφουν περισσότερο προσωπικές καταστάσεις, ατομικές α πόπειρες διεξόδου, γραμμένες με μαύρα μαρκαδοράκια πάνω σε τοίχους, κολώνες, ασανσέρ, καζανάκια σε δημόσια W C, εισόδους παρηκμασμένων πο ­ λυκατοικιών, φραγμένα π ορτοπαρά­ θυρα νεοκλασικών υπό κατάρρευση. Ερωτικές απογοητεύσεις, προδοσίες, ποιητικές απόπειρες που δεν έχουν πού αλλού να δημοσιευθούν, αλλά και οι διάλογοι τυχαίων περαστικών, που συμφωνούν, διαφωνούν, συ­ μπληρώνουν ο ένας τις ατάκες του άλλου, αλληλοβρίζονται. Ο λόγος αυτός είναι περισσότερο συναισθηματικός, αυτάρεσκος, ειρω­ νικός, γελοιοποιητικός και, σπανιό­ τερα, ναρκισσιστικός και αυτοθαυμαστικός. Και η ποικιλία των μηνυ­ μάτων απρόβλεπτη. Ερωτική επιβε­ βαίωση αιώνιας αγάπης, εκδήλωση προσωπικής εκτίμησης ή αντιπά­ θειας, δημόσιες διευκρινίσεις που μό­ νο οι αόρατοι συνομιλητές γνωρί­ ζουν, απολογίες, αιτήματα συγγνώ­ μης, προσπάθειες διευθέτησης π α ­ ρεξηγήσεων με εξηγήσεις που για κάποιο λόγο δεν έγινε (ή δεν είναι πια) δυνατό να δοθούν πρόσωπο με πρόσωπο. Ρίξιμο γέφυρας σε τοίχο που βρίσκεται στη διαδρομή του άλ­ λου. Από τις πιο ενδιαφέρουσες περι­ πτώσεις, ίσως, είναι ο διάλογος ανά­ μεσα σε θρησκευόμενους και αντιεξουσιαστές. Πολλές φορές, ο θρη­

Ε

σκευτικός επιτοίχιος λόγος (παραι­ νετικός, συμβουλευτικός, αφελής και σπανιότερα αφοριστικός) δέχε­ ται επιτόπου τα καυστικά σχόλια του αντιεξουσιαστικού. Ό π ω ς αυτό που βλέπετε σε μια από τις φωτο­ γραφίες, το «κόποις κτώνται τα αγα­ θά, είτε υλικά είναι αυτά, είτε π ν ευ ­ ματικά, αδέλφια», στο οποίο ο περα­ στικός αντιεξουσιαστής απαντά με το ανορθόγραφο «ΚΑΛΟ ΠΑΡΑΔΗΣΟ ». Είναι μυστήριο για τους περισσότε­ ρους «φυσιολογικούς» περαστικούς το ποιες συναισθηματικές και διανο­ ητικές διεργασίες θα πρέπει να συμ­ βούν για να οδηγηθεί κάποιος να βγάλει το μαύρο μαρκαδοράκι και να αναζητήσει επειγόντως μια διέξοδο για να εκφράσει στον πρώτο τοίχο που θα βρεθεί μπροστά του τα συ­ ναισθήματα, τις σκέψεις και τις δια­ θέσεις που πλημμυρίζουν και απει­ λούν με έκρηξη τον εσώτερο ψυχι­ σμό του. Πρόκειται για διεργασίες που διαφέρουν ουσιαστικά από αυ­ τές που οδηγούν στη συγγραφή ενός πολιτικού συνθήματος. Εδώ κι­ νητήρια δύναμη δεν είναι η διάθεση της αποκάλυψης, της καταγγελίας, της ενημέρωσης, της απαίτησης, της προτροπής για δράση, για άμε­ ση ή εν δυνάμει σύγκρουση. Είναι η ανάγκη μιας ετερογενούς ομάδας ανθρώπων που, με ή χωρίς τη θέλη­ σή τους, διαφεύγουν της επίσημης προσοχής, να παράγουν πληροφο­ ρίες προσωπικού χαρακτήρα, να επικοινωνήσουν με αδέσποτο, ασύμμετρο τρόπο, με γνωστούς και αγνώστους, χωρίς να χρειαστεί να μιλήσουν πρόσωπο με πρόσωπο. ■

e h αα ν ήα γκ °αΜλ γύ % π ττοο υν νη

iT/ j ; U

^

£ /& * * * *

T

5Y i

Η 11η Σεπτεμβρίου του 2001 απ οδεικνύεται σημα­ διακή για τον Γιάκομπ και την Ιζαμπέλ, που μετά από πολλά χρόνια ξανασυναντιούνται ακριβώ ς αυτή τη μέρα σ’ ένα πάρτι στο Βερολίνο. Ερω τεύονται, πα­ ντρεύονται και μετακομίζουν στο Λ ονδίνο, αφού ο συνάδελφος του Γ ιάκομπ, που προοριζόταν για την περιζήτητη θέση στο λονδρέζικο δικηγορικό γραφ είο σ κοτώ θηκε στις επιθέσεις στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου. Μ ε φόντο το Λονδίνο την εποχή όπου ξ ε σπάει ο πόλεμος στο Ιράκ, η Καταρίνα Χ όκερ δ ιηγεί­ ται την ιστορία ενός ζευγαριού επιτυχημένω ν τρια­ ντάρηδω ν που έχ ει τα πάντα όσα θα μπορούσε να ε ­ πιθυμεί κανείς - κι όμω ς, μένουν με άδεια χέρια, χω ρίς όνειρα, απλοί θεατές της ζω ής τους. Το μυθιστόρημα τιμήθηκ ε με το σπουδαιότερο γερ ­ μανικό λογοτεχνικό βραβείο, το Γερμανικό Βραβείο -%

:

Βιβλίου 20 06 .

Μ Α TO AMAPU ΑΠΟΜΥΟΟΠΟΙΑΖΑ TOY ΙΖΠ ΑΝ ΙΚΟ Υ ε μ φ υ λ ί ο υ κ α ι ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΕΝΑ ΛΑΜΠΡΟ ΑΝΤΙΠΟΛΕΜΙΚΟ «Κ Α Τ Η Γ Ο Ρ Ώ Ο ημιονηγός Χ ουάν Κάστρο ενδιαφ έρεται περισσότε­ ρο για την τύχη του μουλαριού του παρά για την έ­ κβαση του πολέμου. Γ Γ αυτό, αναζητώντας το, κατα­ λή γει πίσω από τις γραμμές του εχθρού και βρίσκεται μπλεγμένος σε μια ιστορία επικίνδυνη αλλά και κ ω ­ μική, η οποία, παρά τη θέλησή του, θα τον μετατρέψει σε ήρωα πολέμου. Διά μέσου της μορφής του Χουάν Κάστρο, που ασχολείται περισσότερο με τις ερω τικές του περιπέτειες απ' ό,τι με την προέλαση του εχθρού, παρουσιάζεται μια ασυνήθιστη όψη του ισπανικού Ε μφ υλίου Πολέμου: αντιηρω ική, κατεργάρικη και τρυφ ερή ταυτόχρονα. Η μούλα του Χ ουάν Εσλάβα Γκαλάν είναι μια τολμηρή απομυθοποίηση της ισπα­ νική ς σύρραξης αλλά και ένα λαμπρό αντιπ ολεμικό «κατηγορώ ».

Σπύρου Κακουριώτη ε τούτους τους χαλεπούς, και πολλαπλώς όζοντες, καιρούς, όπου από παντού

ο

ορίζοντας

μοιάζει

να

σκοτεινιάζει,

μοναδική

καταφυγή

αποδεικνύεται, για μιαν ακόμη φορά, το ακριβό τους πρόσωπο, ζώντων και κεκοιμημένων...

καταφυγή στην ποίηση... Ξεχειλίζει από οργή και θλίψη το εισαγωγικό «επίτου όρους» σχό­ λιο του 4ου τεύχους της Περιοδικής έκδοσης πολιτισμού ΟΡΟΠΕΔΙΟ. Βλέπετε, η δίκιά του πατρίδα, η Νεμούτα Φολόης Ηλείας, βρέθηκε στο μάτι του «κυκλώνα» των καλοκαιρινών πυρκαγιών. Και, πράγμα ακόμη χειρότερο, βρίσκεται στο μάτι της «ανάπτυξης» που ακολου­ θεί βήμα το βήμα τις φλόγες... Γιατί «ο Νεοέλληνας μισείτο πεύκο ενώ, αντιθέτως, αγαπά­ ει υπερβολικώς την ελιά ... Αγαπάει πιο πολύ κι από την ελιά ... την "τσιμεντοανάπτυξη"». Κι αφού η μικρή πατρίδα αποδεικνύεται πικρή, μόνη καταφυγή απομένει η φιλία -κι η ποίηση. Και τα δυο συγκεντρώνονται στο πρόσωπο του ποιητή Τάσου Γαλάτη, στον οποίο αφιερώ­ νει τις σελίδες του το καλό περιοδικό. Ας σημειωθεί όμως και το διήγημα «Σταυρούλα» του Όμηρου Πέλλα (συγγραφέα του Stalag ΙΟ, συνοδευόμενο από έναν σύντομο σχολιασμό του Μάρκου Μέσκου. [ΟΡΟΠΕΔΙΟ, Καστοριάς 10, 173 4 2 , Αθήνα, τηλ.: 2 1 0 .9 9 .1 5 .0 4 3 , oropedioiigmail.com]

καταφυγή στη φιλία... «Πράγματι, μείναμε λίγοι», είπε ο πατριάρχης- «όμως ξεχνάτε πόσα εκατομμύρια είναι οι πεθαμένοι κάτω απ' τα πόδια μας; Αυτούς δεν τους υπολογίζετε; Μα­ ζί μ' αυτούς είμαστε πάρα πολλοί». Τη στιχομυθία αυτή του Αθηναγόρα με κάποιον δημο­ σιογράφο μετά τα Σεπτεμβριανά του '55 διασώζει στα Πεζά ποιήρατά του ο Ντίνος Χριστιανόπουλος -ένας ποιητής που είναι ίσως περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο ζώντα λο­ γοτέχνη ταυτισμένος με την Θεσσαλονίκη. Σε αυτόν, λοιπόν, αφιερώνει εξολοκλήρου το 11ο τεύχος του το Κατάλυμα νια τη λογοτεχνία και τις τέχνες ΜΠΙΛΙΕΤΟ. Για τη συμβολή του στην πνευματική ζωή της πόλης και της χώρας γράφουν οι φίλοι του Β. Καραλής, Π. Σφυρίδης, Π. Γούτας, Δ. Στεργιούλας, Κ. Τσίζεκ, Π. Πίστας και Γ. Χρονάς, ενώ ο Β. Δημητράκος ανθολογεί ποιήματα και πεζά του. Το όλο αφιέρωμα συμπληρώνεται με χρονολόγιο και βι­ βλιογραφία των έργων του Χριστιανόπουλου. [ΜΠΙΛΙΕΤΟ, I. Παπαγεωργίου 5, 190 0 2 , Παιανία, τηλ.: 6 9 3 8 7 3 6 1 3 1 ]

καταφυγή στην ιστορία... Την ώρα που θα διαβάζονται (;) αυτές οι γραμμές, το θρίλερ της προεδρικής εκλογής στην Κύπρο θα έχει -με τον ένα ή τον άλλο τρόπο- λήξει. Τα περί «κρίσιμης φάσης» στην οποία βρίσκεται το Κυπριακό θα ακουστούν και πάλι (ανεξαρτήτως του ποιος θα έχει κερδίσει στις εκλογές) και στη συνέχεια... business as usual! Προσπαθή­ στε όμως για μια στιγμή να ξεχάσετε ποιος βγήκε πρόεδρος και ρίξτε μια ματιά στο Ανε­ ξάρτητο σοσιαλιστικό περιοδικό MONTHLY REVIEW, τη γνωστή Μηνιαία Επιθεώρηση, που έφτασε αισίως στο 37ο τεύχος της νέας περιόδου της. Σε αυτήν ο Σπύρος Σακελλαρόπουλος επιχειρεί να ανιχνεύσει την απαρχή της αντιπαράθεσης των δύο εθνοτικών ομάδων στην Κύπρο, ενώ παράλληλα ο Β. Λειβαδάς, αγωνιστής της ΕΟΚΑ, καταθέτει τις δικές του θέσεις για τις προεδρικές εκλογές. Πέρα από τα κυπριακά, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιά­ ζει και το άρθρο του Mike Davis για την ιστορία των επιθέσεων με παγιδευμένα αυτοκίνη­ τα -«συνηθισμένη» πρακτική στις μέρες μας, που όμως εγκαινιάστηκε από ιταλοαμερικανούς αναρχικούς το 1920 με ένα ιππήλατο κάρο στη Γουόλ Στριτ!

[MONTHLY REVIEW, Πραξιτέλους 29, 105 60, Αθήνα, τηλ.: 2 1 0 .3 2.1 4.48 0, www.monthlyrevisw.gr]

15 8

ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

ΤΟ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗ Μ Α Ε/ΥΟΣ ΡΙΕΓΑΑΟΥ Σ Υ ΓΓΡΑ Φ ΕΑ ΠΟΥ ΣΗΜΑΔΕΨ Ε ΜΙΑ ΟΑΟΓΑΗΡΗ ΕΠΟΧΗ Ο Τζορτζ Σμάιλι, πρώην υπάλληλος της υπηρεσίας πλη­ ροφοριών, αναλαμβάνει να ξετρυπώσει έναν «Τυφλο­ πόντικα» που έχει φωλιάσει στα ανώτερα κλιμάκια της βρετανικής αντικατασκοπείας και πουλάει μυστικά στη Σοβιετική Ένωση. Για να τον ανακαλύψει, ο Σμάιλι αρ­ χίζει ένα δύσκολο σκακιστικό παιχνίδι με τον Κάρλα, το Σοβιετικό ομόλογό του. Κινήσεις που στην αρχή φα­ ντάζουν ασύνδετες μεταξύ τους στο τέλος θα συγκλί­ νουν και θα αποκαλύψουν την ταυτότητα του «Τυφλο­ πόντικα». Κι όλα αυτά μέσα σ’ έναν αμείλικτο ψυχρό πόλεμο όπου δεν υπάρχουν καλοί και κακοί. Το βιβλίο θεωρείται το αριστούργημα του Λε Καρέ και είναι το πρώτο μέρος μιας άτυπης τριλογίας με κεντρικό πρόσωπο αυτόν που χαρακτηρίστηκε ο καλύτερος ήρωάς του. Μεταφράζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.

EC w w w .k asta n io tis.c o m

ΤΟ Μ ΥΣΤΗ ΡΙΟ Τ Η Σ ΣΥΠ ΥΠ Α Ρ Σ Η Σ ΑΠΔΡΑ Κ Α Ι ΓΥΝ ΑΙΚΑΣ ΣΤΟ ΑίΕΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΗ Σ ΣΠΟΥΔΑΙΑΣ Π Ο Μ Π ΕΑ ΙΣ Τ Ρ ΙΑ Σ Η νέα κάτοχος του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας, μια από τις σπουδαιότερες εν ζωή συγγραφείς, στο νέο της μυθιστόρημα μας καλεί να φανταστούμε μια μυθική κοι­ νωνία, απαλλαγμένη από σεξουαλικά ένστικτα, μια κοι­ νωνία χωρίς φθόνο και αντιπαλότητες - μια κοινωνία χωρίς άντρες. Οι Σχισμές ούτε γνωρίζουν το αντρικό φύλο ούτε και το έχουν ανάγκη - όπως η παλίρροια που βρέχει τα πόδια τους, έτσι και η τεκνοποίηση καθο­ ρίζεται από τις φάσεις της σελήνης, ενώ φέρνουν στον κόσμο μόνο θηλυκά παιδιά. Όταν, όμως, γεννιέται α­ προσδόκητα ένα παράξενο, διαφορετικό βρέφος -ένα αγόρι-, απειλείται άμεσα η αρμονική διαβίωση της α­ νέραστης κοινότητας. Σε αυτό το συναρπαστικό μυθιστόρημα, η Λέσινγκ α­ ντιμετωπίζει κατά μέτωπο τα θέματα που ενέπνευσαν τα περισσότερα από τα πρώτα της έργα: το πώς δύο τόσο όμοια κι όμως διαφορετικά πλάσματα, όπως ο ά­ ντρας και η γυναίκα, καταφέρνουν να συμβιώνουν στον κόσμο και με ποιο τρόπο οι διαφορές του φύλου επηρεάζουν την κάθε πτυχή της ύπαρξής μας.

a piacere lo u

Κώστα Καναβούρη

Π ρ ά γ μ α τ α τ ο υ χ ιο ν ιο ύ τσι είναι τα πράγματα. Σαν τις νιφάδες του χιονιού που πέφτανε βράδυ στην Αθήνα κι έγερνε η πόλη στο πουθενά σαν να μην είχε υπάρξει ένοχη ποτέ και να μην είχε υπάρξει αθώα ποτέ. Έπεφτε το βράδυ και η πόλη γινόταν ο ύμνος της: «Συχνά πυκνά ανοιγοκλούσε / το στόμα της γλυκό γλυκό / και σαν πουλάκι ξεπετούσε / χαμόγελο μαρτυρικό». Αυτό ακριβώς- η αθωότητα και η ενοχή εν ταυτώ- μια ταυτότητα μαρτυρική. Έτσι είναι η πόλη nou είδε τα καλύτερα παιδιά της να φεύγουν για πάντα και να μην χιονίζει και να μην αφήνουν ίχνη τα καλύτερα παιδιά της καθώς έφευγαν. Κι ούτε ένα χαμόγελο μαρτυρικό κατά πως μαρτυρεί ο Γεώργιος Δροσίνης. Ναι. Έχει ακόμα πολλά κρυμμένα μυστικά η ποίηση, καθώς πέφτει το χιόνι μόνο και μόνο για να φανούνε τα πατήματα μια πορείας τόσο παλιάς όσο και η ματαίωσή της. Αργότερα έγιναν άλλα. Όμως πριν μέρες η πόλη έμεινε για λίγο λευκή. Τόσο λευκή όσο κι η κόλαση. Τόσο λευκή όσο κι οι αμαρτίες των παιδιών που εξαντλούνται μέσα στην πείνα και στην δίψα. Χιονίζει μέσα οτα παιδιά, χιονίζει μέσα στα ποιήματα των παιδιών. Και τίποτα δεν γίνεται την άλλη μέρα. «Την άλλη μέρα όλα τα νέκρωσε η χιο­ νιά», λέει πάλι ο Γεώργιος Δροσίνης. Πού να μαθαίνεις τώρα για την άλλη μέρα και για έναν επόμενο ενεστώτα. Άσε καλύτερα. Είναι κουραστικό πράγμα η φαντασία, αφού έτσι κι αλλιώς η ζωή κατά τους σύγχρονους κυνικούς (γιατί οι άλλοι, οι παλιοί, ήταν αλλιώς και ήξεραν από τρυφερότητα) είναι αυτό που σου συμβαίνει όταν εσύ σχεδιά­ ζεις το μέλλον. Σαχλαμάρες. Το χιόνι είναι πάντα χιόνι. Το απάτητο είναι πάντα απάτητο σαν νεκρό: «Κρυφό κι αλό­ γιστο στον άνθρωπον, / που κάρφωνε τα πόδια του / κάτω, / στο μαύρο βαλτωμένο κάμπο;». Όχι. Στον κάμπο του χιονιού- στην άλλη όψη του νομίσματος. Στις όψεις του νερού όπου καθένας μπορεί και πρέπει να καθρεφτιστεί και ν' ακουμπήσει τις όψεις του νερού σαν παρελθόν και μέλλον του καθρέφτη του. Αυτού του ίδιου εαυτού του, του κρυφού και του αλόγιστου κατά τον Γεώργιο Δροσίνη. Για της ζωής τη χάρη. Αυτής της ζωής που ψιθυρίζει το χιόνι της μέσα στα ποιήματα και κάνει παγωνιά μέ­ σα στους πολέμους. Και φεύγουν οι νεκροί ένας-ένας κι αφήνουν πίσω τους ίχνη για να τ' ακολουθεί η Μέδουσα κι οι Ερινύες. Για να μη χαθεί ο δρόμος ποτέ και να βρί­ σκεις την φοβερή ασπίδα, του καθρέφτη σου, παντού. Αλλά παντού. ■

Ε

Στο επόμενο τεύχος του Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω , Απρίλιος 2008, αφιέρωμα:

Μελαγχολία και Λογοτεχνία

Ο κτώ φ ορές το δ α χ τ υ λ ίδ ι ISBN 978-960-03-4648-0, σελ. 240. €14,00

«[...] ένα έργο τολμηρό. Εισ βά λλει ηρω ικά, όχι όμω ς ως Ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως, στον χώρο της Τουρκοκρατίας, τον α λ ω νίζει κα ι ξαπ οσταίνει με μια κορώνα -π ρ ος θ εο ύ ! όχι μελοδραματική, απλώς ως επ ισ τέγασ μ α- την ω ριμότερη, την αρ ιστοτεχνικότερη και την περισσότερο [...] υποσχόμενη. Ώ ριμο και πλούσιο ταλέντο, που εκδ ηλώ νετα ι εικονογραφ ικά, παίζοντας συχνά το παιχνίδι ενός ευ έλικτου κινηματογραφ ικού φ ακού. Πώ ς λοιπόν να μην είναι έργο οδυνηρά παράτολμο, όταν δεν δ ισ τάζει, μέσα από μιαν άνιση βιβλιογραφ ία, να π ερπατήσει για τετρακόσ ια ολόκληρα χρόνια στους δύσβατους και αν εξερ εύ ν ητου ς χώ ρους της πιο ξεφ ω ν η μ ένη ς , αλλά και της πιο αδ ικη μ ένη ς σε γνω ριμία, από τις τρ εις μεγά λες ενότητες του ιστορικού μας π αρελθόντος;» ΑΛΚΗΣ ΑΓΓΕΛΟΥ, Το Βήμα

Ε Ν Α Σ Φ Ο Ρ Ο Σ Τ ΙΜ Η Σ Σ Ε Ο Σ Ο Υ Σ « Π Α Γ ΙΔ Ε Υ Τ Η Κ Α Ν » Σ Τ Ο Ν ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΚ Ο Τ Ο Υ Σ Ρ Ο Λ Ο

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α ΣΤΑ Ν I ΩΤ Η

w w w .k a s ta n io tis .c o m

ΓΡΑΦΕ,Α. ΖΑΛΟΓΓΟΥ 11,106 78 ΑΘΗΝA - ΤΗΛ. 21ο3301208, FAX 210 3822530 βιβλιοπωλείο: ςολωνος 131,106 ή αθηνα - τηλ . 210 3301208 ιε ς . 187)

Παρουσιάζεται, σε χωριστά βιβλία, το σύνολο του πεζογραφικού έργου του

Γιώργου

Χειμώνα

Παρουσιάζονται επίσης τα μελετήματα του

Δ. Ν . Μ α ρ ω νίτ η «Η πεζογραφία του Γιώργου Χειμώνα» Ομιλητής ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου. Διαβάζουν αποσπάσματα η Μ άγια Λυμπεροπούλου και ο Δ . Ν . Μαρωνΐτης.