Τεύχος 474

AlARAZn μ η ν ια ί α ε π ι θ ε ώ ρ η σ η τ ο υ β ιβ λ ίο υ · Μ ά ι ο ς 2 0 0 7 · 6 €

Τεύχος

474

Αφιέρωμα Οι μεγάλοι φιλόσοφοι για το ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο

Συνέντευξη Δημοσθένης Κούρτοβικ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΔΙΑΒΑΖΩ 2007 % a a a a n a

N IS S A N

S

S

e m u

M

Grant Thornton S

G

■

*

.. .. ...

ΤΑ ΝΕΑ

GQD

ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ

Φιλοδοξίες κήπου Διηγήματα

ISBN 978-960-03-4376-2, οελ. 184, €10.00

Διακειμενικά ταξίδια στη μυθολογία και τη λογοτεχνία. Τολμηρές διεισδύσεις στα παράδοξα και στις αντιφάσεις του αστικού τοπίου. Ιστορίες που συνομιλούν με τους μύθους και τους συντηρούν καταργώντας τους: Από το φιλμ στο χαρτί. «Διαβάζοντας» ένα ντοκιμαντέρ για τον Ε.Χ. Γόνατά. Οι εσωτερικοί μονόλογοι της μυθικής Ιφιγένειας και της Αριάδνης. Η συνομιλία ενός ομοφυλόφιλου με τον άλλο του εαυτό. Μια φανταστική συνέντευξη με τον Ροβινσώνα Κρούσο. Οι ταξικές διαφορές και η κοινωνικοποίηση ενός παιδιού. Η μοναξιά και το πένθος. Η ευθεία γραμμή που ενώνει τις Κόρες με μια χωριάτισσα. Η αφέλεια ενός παππού. Η ανάδυση από την κατάθλιψη. 0 παραλογισμός και η τρυφερότητα. Ένα διαφορετικό πρόσωπο της Ευγενίας Φακίνου, η οποία στη μικρή φόρμα των διηγημάτων δε φαίνεται να ασφυκτιά, αλλά επικεντρώνεται στο ουσιώδες και αναδεικνύει κάθε φορά τις καίριες λεπτομέρειες.

ΤΟΛΜΗΡΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΡΑΛΟΓΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΤΡΥΦΕΡΟΤΗΤΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΤΡΑΠΕΖΑ IΠΕΙΡΑΙΩΣ

HP Grant Thornton S τόλμ η και

E D I T O R I A L

Μ ε στόχο το διάλογο απονομή των Λογοτεχνικών Βραβείων ΔΙΑΒΑΖΩ 2007, πέρασε στην ιστορία. Η γιορτή, όπως εξελίχθηκε η τελετή της απονομής θα συνεχιστεί. Πολλοί εκλεκτοί καλεσμένοι, εκδότες, συγγραφείς αλλά και χορηγοί με πλησίασαν μετά τό τέλος της γιορτής και πρόσφεραν ιδέες για μια ακόμα καλύτερη παρουσία της την επόμενη χρονιά. Εμείς ως περιοδικό μείναμε ευχαριστημένοι όχι μόνον για την επιτυχία της γιορ­ τής αλλά και γιατί οι ίδιοι οι άνθρωποι του βιβλίου έμειναν ευχαριστημένοι. Για το ΔΙΑΒΑΖΩ η τελετή απονομής ήταν το δεύτερο στοίχημα μετά την επανέκδοση του που κερδήθηκε αλλά ταυτόχρονα έβαλε και τον πήχη ψηλότερα.

0 χώρος του βιβλίου έχει μπροστά του τις επόμενες ημέρες την Γιορτή του Βιβλίου στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου και την Διεθνή Έκθεοη Βιβλίου οτη Θεσσαλονίκη. Κι σε αυτούς τους χώρους θα συνεχιστούν οι συζητήσεις που άνοιξαν ήδη με τον θεσμό των βραβείων.

0 κριτικός της λογοτεχνίας Δημήτρης Κούρτοβικ στη συνέντευξη του σε αυτό το τεύ­ χος θέτει μερικά πολύ αιχμηρά ερωτήματα και προβαίνει σε ακόμα πιο προχωρημέ­ νες διαπιστώσεις. Ξέρω ότι κάποιοι θα διαφωνήσουν και ίσως θεωρήσουν τις απόψεις του "προκλητικές". Δεν έχουν παρά να πάρουν την σκυτάλη και να διατυπώσουν τις δικές τους σκέψεις. Το πεδίο διαλόγου είναι ανοικτό και αναμένει απόψεις. Στόχος η δημιουργία κλίματος συζήτησης ανάμεσα σε όσους εμπλέκονται στη διαδικασία συγ­ γραφής, παραγωγής και διακίνησης του βιβλίου. Με σκοπό να καλυτερεύσουμε τους όρους που καθορίζουν τις σχέσεις του αναγνώστη με το βιβλίο, να διευρύνουμε την αλληλεπίδραση βιβλίου και κοινωνίας.

Η

Ευχαριστώ για άλλη μια φορά προσωπικά όλους όσοι βοήθησαν με οποιονδήηοτε τρόπο την επιτυχία της υπόθεσης «Βραβεία Διαβάζω 2007». Γιάννης Ν. Μπασκόζος

[ δ ι α β α ζ ω Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

1

]

E d i t o r i a l γ ια ν ν η ς ν . μπαςκοζος

Μ Ο Ν ΙΜ Ε Σ

ΣΤΗΛΕΣ

6 Σχόλια 10 Courier 12 Από μήνα οε μήνα, ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ 16 Ρεπορτάζ 5 0 Θερμιδωριανά Οξύτονα, ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ 5 2 Στήλη Άλατος, ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ 66 ΚΟΝΤΡΑ διάβασμα, ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ 6 8 ΧΩΡΙΣ προϋ­ πηρεσία, ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ 158 Ο Περιοδεύων ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ 160 a piacere ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΝΑΒΟΥΡΗΣ

20 Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α Β Ρ Α Β Ε Ι Α Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω

42 Τ Α

2007

Ε Υ Π Ω Λ Η Τ Α ΤΟ Υ Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω

ΑΡΘΡΑ 5 4 Τι μας διδάσκουν... οι εξετάσεις ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ 5 6 Μπαλάντα για κάτι χαμένο ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 58 Δημοσθένης Κούρτοβικ «Οι Συγγραφείς σήμερα δεν πολυπιστεύουν στη λογοτεχνία. Πιστεύουν [μόνο στη δική τους λογοτεχνία». Μια συζήτηση με τον ΚΩΣΤΑ ΚΑΤΣΟΥΑΑΡΗ.

ΠΡΟΣΩΠΑ 152 Μαργκερίτ Ντυράς: Μακρύ ταξίδι στην οδύνη. ΕΛΕΝΗ KAPPA.

Ε Π ΙΣ Τ Ο Λ Η 7 0 Μία γνώμη για τα βραβεία δοκιμίων και μελετών.

Β ΙΒ Λ ΙΑ

ΣΤΟ Ν

ΚΟΣΜ Ο

72 κερτ Βόννεγκατ: «Ποτέ πια μόνος». ΕΛΕΝΗ KAPPA 74 Η «παθολογία» της λογοτεχνίας. ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ 75 Η πολιτική της μνήμης.

CHRISTOPHER LEES 76 Οι τελευταίοι κομσομόλοι. ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ 78 Το τρένο των βιβλίων. MAURIZIO DE ROSA 80 Δια βίου -ψηφιακή- εκπαίδευση. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤ. ΑΝΔΡΙΑΝΕΣΗΣ

ΧΡΟΝΙΑ 3-14 ΜΑΪΟΥ ΓΙΟΡΤΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΜΕΣΑ ΠΡΟΒΟΛΗΣ, ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΣΗΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΕΡΙΠΤΕΡΑ-ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

QQD Ε Η μj | [ Μ ^ τ ιο θ ή κ η

(2 J

λεύτερο

^)(φωνο

Ε Ξ Ξ 3Ι

Ε Δ IA Β A Ζ Ω I π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α !

Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ISSN: 1106-1383 ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ 1141 ΤΕΥΧΟΣ 474 ΜΑΙΟΣ 2007 Ιδρυτής Περικλής Αθανασόπουλος Ιδιοκτήτης Γ. ΓΑΒΑΛΑΣ & ΣΙΑ Ε.Ε. Εκδότης Γεώργιος Γαλάντης-Γαβαλάς Διευθυντής Γιάννης Ν. Μπασκόζος Τακτικοί Συνεργάτες Παναγιώτης Στ. Ανδριανέσης, Αλέξης Ζήρας, Ελένη Καρρά, Κώστας Κατσουλάρης, Κώστας Μποτόπουλος, Γ ιώργος Ξενάριος, Όλγα Σελλά

Α Φ ΙΕ Ρ Ω Μ Α 120 Οι φιλόσοφοι για το ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο. Επιμέλεια: ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ122 Τι είναι και τι θέλει το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο. ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ 124 Το πανεπιστήμιό του Χούμπολτ και η εποχή μας. ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΑΓΚΡΙΩΤΗΣ 128 Ο μερικός χαρακτήρας μιας διένεξης. ΟΛΓΑ ΣΤΑΘΑΤΟΥ 131 Νίτοε και πανεπιστήμιο. ΝΙΚΟΣ ΗΛΙΑΔΗΣ 135 Η φιλοσοφία ως κοσμοθεώρηση ten η ακύρωση του πανεπιστημίου. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΡΥΔΑΣ 140 Το πανεπιστήμιο κατόπιν εορτής. ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ

UNDERGRO UND 156 Του δρόμου...#17. ΩΜΕΓ@

746 Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Επιμέλεια: θοδωρής Πέρσης

Ανταποκριτές Γιώργος Αρχιμανδρίτης (Παρίσι), Christopher Lees (Μπέρμινγκχαμ), Έλενα Παλλαντζά (Φραγκφούρτη), Maurizio De Rosa (Μπολώνια), Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης (Μόσχα), Φωτεινή Τσιγαρίδα (Ν. Υόρκη),

62 Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

7 7 4 Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Α Ρ Ο Υ Σ ΙΑ Σ Η

Κριτικογραφία Θοδωρής Πέρσης Διορθώσεις Σπάρος Κακουριώτης Διαφημίσεις, Παραγωγή, Διανομή Τάσος Οικονομόπουλος Συνδρομές Μάρω Γολικίδου Σχεδιασμός, dtp Σοφία Μιχάλα Εξώφυλλο Μάρκος Πετρόπουλος Εκτύπωση I. Μαυρίδης & ΥΙΟΙ Ο.Ε. ΔΙΑΝΟΜΗ ΑΡΓΟΣ (περίπτερα) ΕΡΜΗΣ (βιβλιοπωλεία) ΔΙΑΒΑΖΩ Χαρ. Τρικούπη 38, ΑΘΗΝΑ 106 80 Τηλ: 210 3388008 · Fax: 210 3388006 E-mail: diavazo@otenet.gr

>

ΣΕ ΑΥΤΟ το ΤΕΥΧΟΣ ΓΡ Α Φ Ο ΥΝ και Μ ΙΛ Ο Υ Ν : Π αναγιώτης Σ τ . Α νδριανέσης · Γ ιωργος Α ρχιμανδρίτης · A lex B asko · Γ ιώργος Β εης · Α λεξης Ζ ηρας · Ν ικος Η λιαδης · Α λεξάνδρα Ιωαννιδου · Σ πυρος Κακουριώτης · Κ ώστας Κανα ΒΟΥΡΗΣ · ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Δ. «ΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ · ΕΛΕΝΑ Κα ΡΑΚΟΥΛΗ · ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΑΡΑΜΟΛΕΓΚΟΥ · ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΡΑ · ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΡΥΔΑΣ • Χ ρηστός Κατσίκας · Κ ώστας Κατςουλαρης · Μ ανος Κ οντο λεων · Δ ημοσθένης Κ ουρτοβικ · Ν ίκος Κ. Κυριαζης · C hri ­ stopher L e e s · Ε ιρηνη Μ ιτςη · Γ ιάννης Δ. Μ παρτζης · Γ ιάννης Ν. Μ παςκοζος · Κ ώστας Μ ποτοπουλος · Κ ωνσταντίνα Ε. Μ ποτςιου · M aurizio D e R o sa · Γ ιώργος Ξενάριος · Γ ιάννης Σ. Π απαδατος · Θ οδωρής Π ερςης · Ε λπίδα Ρ ικου · Γ ιωργος Σ αγκριωτης · Ο λγα Σ έλλα · Α λκηςτις Σ ουλογιαννη · • Μ. Σ πυριδακης · Ο λγα Σ ταθατου · Φώτης Τ ερζακης · Δ ημη Β. Τ ριανταφυλλίδης · Α λέξανδρος Χ αρκιολακης · Ω μ ε γ @

τρης

βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ

Ε Λ Ε Ν Η ΓΙ Α Ν Ν Α Κ Α Κ Η

Μ Α Ρ ΙΑ Σ Τ Ε Φ Α Ν Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ

ΤΑ ΧΕΡΟΥΒΕΙΜ ΤΗΣ ΜΟΚΕΤΑΣ

Ο ΒΡΑΧΟΣ ΣΤΟ ΣΥΝΝΕΦΟ

Το παρόν και το μέλλον της ελληνικής πεζογραφίας w w w . h e s t ia . g r · in f o @ h e s t ia . g r

Γιορτή Οι περισσότεροι ήταν] εκεί. Εκδότες, συγγραφείς, βι­ βλιοπώλες, καθηγητές, άνθρωποι του βιβλίου και πολλοί αναγνώστες. Γύρω στα χίλια ότομα κατηφό­ ρισαν στο νέο Μουσείο Μπενάκη για να δουν την τελετή απονομής τω ν Βραβείων ΔΙΑΒΑΖΩ 2007. Όλοι συμφώνησαν <^τι ήταν μια όμορφη τελετή. Πολλοί μου εκμυστηρεύτηκαν ότι έτσι φαντάζονταν πάντα μια γιορτή για το βιβλίο, με λαμπρότητα. Δεν του αρμόζει η γκρίνψ και η μιζέρια αυτού του χώ ­ ρου, αρκεί να το πιστέψουν καταρχήν αυτοί που εί­ ναι οι στυλοβάτες ταυ. Αποψη από την αίθουσα της τελετής της απονομής των Λογοτεχνικών Βραβείων Διαβάζω 2007

Οι πολλές σελίδες

Το μισό που αξίζει

«Εγώ, σε αντίθεση με τους άλλους βρα­ βευμένους, θα οας πω κάτι περισσότερο, εξάλλου έχω γράψει 600 τόοες σελί­ δες», έκανε την εισαγωγή του ο Αντώνης; Σουρούνης μετά την παραλαβή του βραβείου του. Αναφέρθηκε στην τριετή απομόνωσή του από τον έξω κόσμο μέ­ χρι να το τελειώσει. Μετά, όπως είπε, άφησα το βιβλίο να κάνει το ταξίδι μόνο του, γιατί το παιδί και το βιβλίο μόλις το δημιουργήσεις πρέπει να το αφήσεις να ταξιδέψει μόνο του. Φαίνεται ότι το ταξί­ δι ήταν καλό, γιατί και βραβεία και καλές πωλήσεις έκανε το Μονοπάτι στη θάλασ­ σα.

«Χαίρομαι γι' αυτό το βραβείο» είπε ο Μένης Κουμανταρέας, «και χαίρομαι πιο πο­ λύ γιατί δεν είναι κρατικό». Χαμογελώ­ ντας παραπονέθηκε βέβαια ότι έχει πάρει κι άλλα μισά βραβεία και επαίνεσε τον Αλέξη Ζήρα για τα κείμενά του στην εφη­ μερίδα Αυγή, από τις λίγες εφημερίδες που δίνο|υν σημασία ακόμα στη λογοτε­ χνία, όπα}ις χαρακτηριστικά είπε.

Ν.

Με σφραγίδα Φρανκφούρτης Με τη σφραγίδα της Φρανκφούρτης θα γίνει η φετινή Διεθνής Έκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη (17-20/5), καθώς ο

Έξω από το κουτί Ο παρουσιαστής Σταύρος Θ εοδω ρ άκης υπενθύμισε στους παρευρισκόμενους ότι την επομένη εβδομάδα αρχίζει η πανευρωπαϊκή κο­ μπανία «Βγες από το κουτί», μια εβδομάδα απεξάρτησης από το τη­ λεοπτικό κουτί που διοργανώ νεται σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. «Εσείς ήδη είστε αυτοί που την εγκαινιάζετε, τους είπε, αφού σή με­ ρα είστε εδώ και δεν βλέπετε τηλεόραση». Ν.

0

ΜΑΪΟΣ 2007

πρόεδρός της θα είναι αυτός που θα κά­ νει τα εγκαίνια. Παραλλήλως θα υπάρχει περίπτερο, από τα μεγάλα μάλιστα, της Έκθεσης της Φρανκφούρτης, ενώ θα υπάρξουν και επαγγελματικά σεμινάρια οργανωμένα από τους Γερμανούς για το πώς πουλάμε ένα βιβλίο στο εξωτερικό. Να μια τέχνη που αγνοούμε! κ.

βλιοθηκονόμοι, βιβλιοπώλες, εργαζόμε­ νοι και παράγοντες του χώρου του βι­ βλίου, με τη φιλοδοξία του χρόνου να υπάρχει και μια ξεχωριστή επαγγελματι­ κή ημέρα. Στόχος, τουλάχιστον εφέτος, οι εκδότες να πλησιάσουν τους ξένους ατζέντηδες και να προχωρήσουν σε deals.

Πιο επαγγελματική

Νέα δεδομένα για το βιβλίο

Η φετινή έκθεση στη Θεσσαλονίκη φιλο­ δοξεί να είναι πιο επαγγελματική. Κάθε ημέρα θα κυκλοφορεί η εφημερίδα της Έκθεσης, μια δυναμική καινοτομία που θα συμβάλλει στην πληροφόρηση. Επί­ σης, εκτός από τα σεμινάρια που σας εί­ πα, είναι καλεσμένοι, οργανωμένα, βι­

Στην έκθεση της Θεσσαλονίκης θα ανα­ κοινωθούν και τα νέα στοιχεία της βιβλιοπαραγωγής 2001-2006, στο πλαίσιο σχε­ τικής συζήτησης. Θα υπάρξουν συγκρί­ σεις και ελπίζω να συζητηθεί και το περί­ φημο «ανεξήγητο»: πώς γίνεται κάθε χρόνο να αυξάνονται οι τίτλοι αλλά οι

1 ϊΕ Ν Η

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν ΙΑ

WILLIAM HOPE HODGSON Το σπίτι στα σύνορα του κόσμου

WILLIAM HOPE HODGSON Τ Ο Σ Π ΙΤ Ι Σ Τ Α Σ Υ Ν Ο Ρ Α Τ Ο Υ Κ Ο Σ Μ Ο Υ

Έ ν α απομονωμένο σπίτι με σκοτεινή φήμη στην Ιρλανδία πολιορκείται από βδελυρά όντα ενός άλλου κόσμου που αναδύονται από μια κρυμμένη άβυσσο... Έν α ς Αναχωρητής ταξιδεύει στο μέλλον μέχρι την καταστροφή του ηλιακού συστήματος και πέρα απ’ αυτήν... Ακατονόμαστοι κίνδυνοι παραμονεύουν στο σύνορο που χωρίζει την πραγματικότητα που νομίζουμε ότι γνωρίζουμε από την άλλη, τη φρικτή κι αλλόκοτη, που επιμένουμε να αγνοούμε.

i

P 1

...ένα β ιβ λ ίο α π ό τ η ν τ ω ν κ λ α σ ικ ώ ν έργω ν.

α φ ρ όκρ εμα

Η . Ρ. L o v e c ra ft

*

Ε τ ο ιμ ά ζ ε τ α ι στην ίδ ια σ ειρά:

WILLIAM HOPE HODGSON Οι φάκελοι του Καρνάκι _____________ εκδόσεις πορτοκάλι ----------------------

εκδόοεις πορτοκάλι

[

δ

ι

α

β

α

ζ

ω

]

Σ Χ Ο Λ Ι Α

οιαθεροί αναγνώστες να παραμένουν ίδιοι.

κ.

Τα 15' του βιβλίου Στο πλαίσιο συνεδρίου βιβλιοπωλών που οργανώνει η ΠΟΕΒ στην έκθεση της Θεσ­ σαλονίκης θα ανακοινωθούν στοιχεία για τη βιβλιοπωλική και αγοραστική συμπερι­ φορά που, όπως ακούω, θα μας εκπλήξουν. Η έρευνα, που έγινε σε συνεργα­ σία του ΕΚΕΒΙ με τη MeTron Analysis, πα­ ρουσιάζει δεδομένα που θα προκαλέσουν. Αναφέρω μόνον ένα: ο μέσος ανα­ γνώστης δεν μένει πάνω από ένα τέταρ­ το (15 λεπτά) στο βιβλιοπωλείο και δεν μετακινείται σε απόσταση μεγαλύτερη της μισής ώρας για να ψωνίσει βιβλία! Μ.

Τα νούμερα... Στην έκθεοη παίρνουν μέρος περίπου 40 εκδότες, τα τετραγωνικά της έχουν αυ­ ξηθεί από 5.000 αε 7.000 για το σύνολο του χώρου που καταλαμβάνουν τα περί­ πτερα. Δύο αμφιθέατρα, 80 εκδηλώσεις συνολικά και δύο πάρτι θα σημαδέψουν τις πέντε βραδιές της έκθεσης. Από τις ξένες συμμετοχές τουλάχιστον 15 εκδό­ τες θα αντιπροσωπευτούν με υψηλά στελέχη, ενώ θα υπάρχουν και περίπτε­ ρα από «εξωτικές χώρες»: Ιαπωνία, Πε­ ρού, Κούβα...

κ.

...και τα θέματα «Το ταξίδι» και ο Εγγονόπουλος είναι οι δύο μεγάλες θεματικές ενότητες της έκ­ θεσης της Θεσσαλονίκης. Στο πλαίσιο της πρώτης θα υπάρξουν διαγωνισμοί με δώρα βιβλία, αλλά και ταξίδια. Διαλέξτε χώρα προορισμού και δηλώστε συμμε­ τοχή.

Θεσσαλονίκη μεγάλη...

0 δήμαρχος, της πόλης της Θεσσαλονί­ κης, πάντα ενήμερος σε θέματα κουλ­ τούρας, τηλεφωνεί σε στέλεχος του χώ­ ρου του βιβλίου και του λέει: «Έμαθα από τον πρέσβη της Δανίας ότι διοργανώνεται ψια μεγάλη έκθεση βιβλίου στην πόλη μου»!!! Αληθεύει, δήμαρχε, αλη­ θεύει... Ν.

0 Γιώργος... Είναι η πρώτη έκθεση βιβλίου εδώ και χρόνια που θα λείπει από το οργανωτικό μέρος ο (Γιώργος Δαρδανός, ο παραιτη­ θείς εδώ και λίγους μήνες πρώην πρόε­ δρος της ΠΟΕΒ. Ρώτησα άσπονδο φίλο του: «πώς είναι τα πράγματα χωρίς τον Γιώργο;» [και πήρα την απάντηση: οε πα­ ραπέμπω στα λόγια του Φιντέλ για τον Κένεντι όταν έμαθε τη δολοφονία του: «τον προτιμούσα παρόντα και ενεργό αντίπαλο». Άλλο στέλεχος που συμμετέ­ χει στη διοργάνωση κι έχει μπλεχτεί οτο (προσωρινό, ελπίζουν όλοι) χάος της Ομοσπονδίας αναφώνησε «Πού είσαι, Γιώργο...»

«Τόπος» ίο όνομα αυτού 0 πρώην) γενικός διευθυντής του εκδοτι­ κού Ελληνικά Γράμματα Βαγγέλης Γεωργακάκης θα ανακοινώσει στην Έκθεση Βι­ βλίου στη Θεσσαλονίκη, την ημέρα έναρξής:της, τη δημιουργία ενός νέου εκδοτικού, του οποίου είναι επικεφαλής και φέρει το όνομα «Τόπος». Το εν λόγω εκδοτικό θα υπάγεται στη μητρική παρα­ γωγική εταιρεία «Μοτίβο» και φιλοδοξεί να ρίξει στην αγορά εξαρχής δυνατούς τίτλους, που θα τους δούμε στα ράφια μάλλον από το Σεπτέμβριο. Δεξί χέρι του Γεωργακόκη ο Άρης Μαραγκόπουλος, με πείρα και άποψη. Μ.

<3 ΜΑΪΟΣ 2007

Δ IA B A Z Q I Σ X Ο Λ I A J

Εξ αναβολής Η Ημέρα του παιδικού βιβλίου μετακόμι­ σε για φέτος από τις 2 στις 19 Απριλίου, λόγω των εορτών του Πάσχα. Δεν έχασε όμως τίποτε από την αίγλη της και το εν­ διαφέρον της. Η αλλαγή του χώρου στο «Μελίνα Μερκούρη» αποδείχτηκε εξίσου καλή πρόταση. Δ,

Τίμα tov γεννήτορα σου Κάπως έτσι σκέφτηκε το Πνευματικό και Καλλιτεχνικό Κέντρο του Δήμου Γαοτούνης και αφιέρωσε ένα συνέδριο (20-22 Απριλίου) στις «Μεγάλες μορφές της Ηλείας». Διακεκριμένοι ομιλητές, πανεπι­ στημιακοί, ερευνητές, διδάκτορες, μίλη­ σαν για παλιούς και νεότερους Ηλείους: τον Αθ. Κανελλόπουλο, τον Παναγιώτη

Κονδύλη, τον Στέφανο X. Στεφανόπουλο, τον Κ. Γόντικα, τον Ανδρέα Καρκαβίτσα, τον Τάκη Σινόπουλο, τον Νίκο Καχτίτση, τον Σάκη Καράγιωργα, τον Γεώργιο Ζώρα αλλά και για τον Ιππία και τον Πύρρωνα κ.ά. Ν.

Μετακινήσεις 0 ποιητής Χάρης Βλαβιανός βρίσκεται εδώ και καιρό υπό τη σκέπη των εκδό­ σεων Πατάκη και ετοιμάζει νέες σειρές που θα εντυπωσιάσουν, όπως ο ίδιος λέει. Το σίγουρο είναι ότι θα συνοδευ­ τούν και με τη μετακίνηση γνωστών δια­ νοουμένων προς τον καλό εκδοτικό οίκο. Πρώτο στη λίστα ακούγεται το όνομα γνωστού ομηριστή... Ψ.

Λεωφ. Αλεξάνδρας Ι24, ΙΙ47Ι

Ευχαριστώ ό λ ο υ ς όσοι έσ τε ιλ α ν χρρνια π ολλά μ ε π ο λύχ ρ ω μ ες κάρτες, ποιήματα, στιχάκια και καλά λόγια. Π ερ ίσ σεψ ε η φαντα-

Γιάννη Μπάρτζη, Κόρινθο,

σία και καλοσύνη (των φίλων).

κατανοώ τη ν αγάπη που δείχνει ο δη μ ιο υρ γό ς για το δ η μ ιο ύ ρ ­ γημά του, ξέρ εις ότι αγαπώ πολύ το ν Π έτρ ο πικρό, α λλά α υτό δ ε ν μ π ορ εί να α λλά ξει τις διαδικασίες και τα κριτήρια τω ν έπιτρ οπώ ν κρίσης (βλέπε και στη σ ελίδα τω ν επ ισ τολ ώ ν λίγο παρακάτω).

^

Μάνο Φαλτάιτς, Σκύρο.

Πάντα πρω τότυπα όσο και πολύ προσωπικά τα δημ ιο υρ γή μ ατά σου. Αναφ έρομαι σ το Τα τρία σπαθιά το υ Γριμάήδη, τη ς σ ειρ άς Μ α ν ο υ ί - Παμ και Βικτώρ, που μ ου έσ τε ιλ ε ς από το κονάκι σ ου στη Βιγλατορία το υ Π αλιόπυργου Σκύρου.

1

Γαζέπη Νίκο, κάπως καθ υστερ η μένα είδα το βιβλιαράκι

που μ ου χάρ ισ ες με τίτλο Το σ ώ μ α είναι το κ ερ ί π ο υ φ ω τίζει τις σ χέσ εις και το πολύ ω ραίο εξώ φ υλ λο . Αντιγράφω: «Η σιωι|ιή που αφήνει πίσω το υ α υ ­ τό ς που φεύγει/με τις φ ω νές α υτο ύ που έμ εινε δ ε ν α ίρεται/Ό σο κι αν κα­ νείς μ έσ α σ το ν πόνο παραφέρεται/Και αν στη μνή μη α υ τό ς το υ α λ η σ μ ό ν η ­ το υ παιδεύεται/η σιω πή με τη σιω πή τω ν άλλ|ων θεραπεύεται».

^

Φιλ.

Γραμματικέ, Θεσσαλονίκη, λά βα με το βιβλίο τη ς σ υζύγου σ ας και θα πάρει κι α υτό τη σειρά το υ για βιβλιοπαρουσίαση, αλό|ά σ η μ ε ιώ σ τε ότι η βιβλιοπαραγωγή είναι τό σ ο μεγά λη και εντατική που π ολλά βιβλία δ εν πρ ολ αβα ίνο υ­ με να τα πα ρουσ ιάσ ουμε. ^

Ηλία Φούκη, Αθήνα, έλαβα τη ν ποιητική σου

σ υλλο γή μ ε τίτλ ο Η διαθήκη ε ν ό ς κ α τώ τερ ο υ θεού. Εκτιμώ πολύ ότι πρ ο­ έρχεται από ένα ν άνθ ρ ω πο εκτός το υ π α ρα δεδεγ μένο υ χώ ρ ου τω ν γρ α μ ­ μάτων, που έτσι κι α λλιώ ς δ εν είναι κάποιο «άβατο». Ενδια φ έρουσα είναι επ ίση ς η μίξη στοιχείω ν τη ς μ υθο λο γίας και τω ν π α ρα δό σεω ν τη ς Αγίας Γραφής που επιχειρείς. Θα π α ρο υσ ιασ τεί αναλυτικά από ά λ λ ο υ ς σ υ νερ γά ­ τ ε ς το υ περιοδικού.

Υγιαίνω, το α υτό επ ιθυμώ και δΓ υμάς

□ ονογνόοιιιι;

10

ΜΑΪΟΣ 2007

ΜΕΓΑΛΑ ΒΙ ΒΛΙ Α ΓΙΑ ΤΗ ΦΙ ΛΟΣΟΦΙ Α

O SW A LD SPENGLER Η Π Α Ρ Α Κ Μ Η ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ [2 τόμοι]

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΖΑΒΑΡΑΣ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ Φ ΙΛ Ο Σ Ο Φ ΙΑ Σ

JACQUELINE RUSS Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩ ΠΑΪΚΗΣ ΣΚΕΨ ΗΣ

Σωτηρία Α. Τριαντάρη

Φιλοσοφική Συμβουλευτική

Θεόφιλος Καΐρης

των εκπαιδευτικών απόψεων του Friedrich Nietzsche: Μαθήματα για την Παιδεία

Β

I. Γ. ΔΕΛΛΗΣ Φ ΙΛ Ο Σ Ο Φ ΙΚ Η ΣΥΜ ΒΟ ΥΛ ΕΥ ΤΙΚ Η

I

Η διαχρονικότητα

ΣΩΤΗΡΙΑ Α. ΤΡΙΑΝΤΑΡΗ Η Δ ΙΑ Χ ΡΟ Ν ΙΚ Ο Τ Η Τ Α ΤΩ Ν ΕΚΠ ΑΙΔ ΕΥΤ ΙΚΩ Ν Α Π Ο Ψ Ε Ω Ν TOY F. NIETZSCHE

Θ Ε Ο Φ ΙΛ Ο Σ ΚΑΪΡΗΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΓΙΩΡΓΟΥ & ΚΩΣΤΑ ΔΑΡΔΑΝΟΥ G u te n b e rg

τυπω θήτω

ΣΠΟΥΔΗ

φαντασία

Διδότου 37, 10680 Αθήνα, τηλ. κέντρο: 210-3642003, fax: 210-3642030, e-mail: info@dardanosnet.gr, www.dardanosnet.gr

απόm de Ρήνο

της Όλγας Σελλά

ην αρχή έκανε το Ν α έ ν α μ ήλο την Πρωταπριλιά και μετά το Πάσχα χορεύI

ουμε σ το υς ρ υ δ μ ο ύ ς των βραβείω ν που δίνο υν φ έ το ς τα λογοτεχνικά

I

περιοδικά. Κατά τα λοιπά, δα δέλα με να ξεχ άσ ο υμε ό σ α σ υ νέΒη σ αν στην

Εταιρεία Συγγραφέω ν τον π ερ α σμ ένο μήνα, που επιτέλους το Δ.Ι. συγκροτήδηκε σε σώμα. Και το Βλέμμα όλω ν είναι σ τραμμένο στη Θ εσσαλονίκη, όπου δα φιλοξενηδεί για τέταρτη χ ρο νιά η Δ ιεδ νή ς Έ κδεση Βιβλίου, από 1 7 έω ς 2 0 Μάί'ου, αλλά και στην Έ κδεση Βιβλίου της Α δ ή ν α ς στην Διο νυ σίο υ Αρεοπαγίτου από 3 έω ς 1 4 Μάί'ου.

Φ 18 Μ αρτίου________________________________________________ Η Εταιρεία Συγγραφέων κάνει αρχαιρεσίες, με μεγάλη συμμετοχή (177 μέλη ψήφισαν). Πρώτος σε σταυ­ ρούς ο Γιώργος Γεωργούσης (64 ψήφους) και ακολούθησαν: θ. Βαλτινός (61), Βασίλης Βασιλικός (56), Κώ­ στας Κατσουλάρης (53), Γιώργος Ξενάριος (51), Κατερίνα Ζαρόκωστα (50), Κώστας Γεωργουσόπουλος (46). Δεν εξελέγησαν οι Ρέα Γαλανάκη, Άρης Μαραγκόπουλος, Πέτρος Ταΐσόπουλος. Όμως ο Βασίλης Βα­ σιλικός υπέβαλε παραίτηση και οι υπόλοιποι τρεις δεν θέλησαν να συμπληρώσουν την κενή θέση. Από δω αρχίζει μια διαδρομή, που κράτησε ένα μήνα, με δημοσιεύματα για διάσπαση της Εταιρείας, με το Πρωτο­ δικείο να αναλαμβάνει ρόλο διαιτητή κ.λπ.

________________________________________________ 21 Μ α οτίου

φ

Ο Τίτος Πατρίκιος είχε τη δική του μέρα στο Μέγαρο Μουσικής, όπου μίλησε με θέμα «Η ελληνική ποίηση σήμερα», αφού τον προλόγισε ο Νόσος Βαγενάς. Ο Τίτος Πατρίκιος αναφέρθηκε στα πρώτα του διαβάσμα­ τα, στις επιρροές του, στις ιδεολογικές του διαδρομές, στις μεγάλες του λογοτεχνικές αγάπες. Και δεν παρέλειψε να πει πώς περνάει το χρόνο του: «Προσπαθώ να ταιριάζω λέξεις», απάντησε.

Φ 21 Μ α ρτίου______________________________________________ Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης και οι επιβάτες των μέσων μαζικής μεταφορρς έχουν την ευκαιρία, για το επόμενο διάστημα, να διαβάζουν, περιμένοντας και ταξιδεύο­ ντας, στίχους του Νίκου Εγγονόπουλου. Και να σημειώσουμε μια έκπληξη:|ότι η εργοβιογραφική έκδοση για τον Νίκο Εγγονόπουλο από το ΕΚΕΒΙ βρήκε μεγάλη απή­ χηση στο αναγνωστικό κοινό, όπως διαπιστώνουμε από τις λίστες των μπεστ σέλερ.

_________________________________________________27 Μ α ρτίο υ

φ

Μια είδηση από τον ξένο τύπο: Ο Ερωτόκριτος, το εμβληματικό έργο του Βιτσέντσου Κορνάρου, μεταφρά­ στηκε στα γαλλικά, και μάλιστα σε δύο εκδόσεις. Η μία από τον εκδοτικό οίκο Zoe, με μετάφραση σε πρό­ ζα, την οποία επιμελήθηκε ο Denis Kohler, και η άλλη από τις εκδόσεις jiose Corti, σε μια έμμετρη μετά­ φραση του Robert Davreu.

12 ΜΑΪΟΣ 2007

φ 2 7 M O O tlO U _______________________________________________________________ Σώζεται η οικία Λαπαθιώτη, αλλά ως ιδιωτικό οίκημα, διαβάζουμε στην Καθημερινή. Βρίσκεται στην οδό Κουντουριώτου 23 και Οικονόμου στα Εξάρχεια και είναι το σπίτι όπου έζησε και πέθανε ο Ναπολέων Λαπαθιώτης. Τον περασμένο χρόνο λειτούργησε ως θεατρικό σκηνικό. Όπως διαβάζουμε στο κείμενο του Δημ. Ρηγόπουλου, «η οικία Λαπαθιώτη θα σωθεί. Πέρασε στα χέρια ιδιωτών, οι οποίοι θα αποκαταστήσουν το σπίτι για να χρησιμοποιηθεί εκ νέου ως κατοικία». Η αρχιτεκτονική μελέτη του Γιάννη Σαΐτα εγκρίθηκε ομόφωνα από τα μέλη του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων. Είναι μια καλή είδηση για την ιστορία της λογοτεχνίας μας και την ιστορία της αρχιτεκτονικής της Αθήνας.

_______________________________________________________ 1 AnpifllOU φ Σε εκδρομή στο Λαύριο προσκάλεσε το περιοδικό Να ένα μήλο συγγραφείς, εκδότες και δημοσιογράφους, για την απονομή των πρώτων λογοτεχνικών βραβείων που θέσπισε το περιοδικό. Το βραβείο απονεμήθηκε στον Αντώνη Σουρούνη για το βιβλίο του Μονοπάτι στη θάλασσα (εκδ. Καστανιώτης). Και του χρόνου!

φ 5 AnpifllOU_______________________________________________________ 0 βρετανός μυθιστοριογράφος Μάικλ Ντίμπντιν, γνωστός για τα αστυνομικά του βιβλία που έχουν μετα­ φραστεί σε πολλές γλώσσες, πέθανε σε ηλικία 60 μόλις χρόνων. 0 Μάικλ Ντίμπντιν γεννήθηκε το 1947 στο Γουλβερχάμπτον της Αγγλίας και σπούδασε αγγλική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ. Πήρε μάστερ από το Πανεπιστήμιο του Έντμοντον στον Καναδά. Τα τελευταία χρόνια έγραφε κριτικές στην εφη­ μερίδα The Independent. Στα ελληνικά έχουν κυκλοφορήσει πέντε μυθιστορήματά του: από τις εκδόσεις Ολκός το Νεκρή λιμνοθάλασσα και από τις εκδόσεις Μοντέρνοι Καιροί τα βιβλία Κόκκινη ομίχλη, Έτσι κά­ νουν όλοι, Βεντέτα... υπέγραψε εκείνη και Οι ιππότες της Μάλτας.

______________________________________________________ 15 Α π ρ ιη ίο υ φ Το τελευταίο του βιβλίο κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά με τον τίτλο Ο άνθρω­ πος χωρίς πατρίδα (εκδ. Πατάκης). 0 Κερτ Βόνεγκατ πέθανε έπειτα από πτώση, στο σπί­ τι του, σε ηλικία 85 ετών. Γεννήθηκε στην Ινδιανάπολη το 1922 και σπούδασε βιοχημεία και ανθρωπολογία. Το 1945 συνελήφθη από τους Γερμανούς και έζησε ως αιχμάλωτος πολέμου τον βομβαρδισμό της Δρέσδης. Το 1952 έγραψε τον Πιανίστα (Κάκτος) και το 1959 τις Σειρήνες του Τιτάνα (Μέδουσα). Μεγάλη του επιτυχία ήταν, το 1963, το βιβλίο Η φωλιά της γάτας (Γνώση), αλλά το πιο γνωστό του είναι το Σφαγείο πέντε (Κάκτος), στο οποίο ο Βόνεγκατ μετέφερε τα βιώματά του από τη Δρέσδη με στοιχεία επιστημο­ νικής φαντασίας.

φ 14 AnPlfliOU______________________________________________________ Η short list για το Man Booker International ανακοινώθηκε στο Λονδίνο και σ' αυτήν συνωστίζονται πολλά μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. 0 Φίλιπ Ροθ, η Μάργκαρετ Άτγουντ, ο Ίαν Μακ Γιουάν, ο Τζον Μπάνβιλ, ο Χάρι Μούλις, η Ντόρις Λέσινγκ, ο Άμος Οζ, ο Ντον Ντελίλο, ο Σαλμάν Ρουσντί, ο Κάρλος Φουέντες, ο Πίτερ Κάρεϊ και πολλοί ακόμη είναι ανάμεσα σ ' αυτούς που θα διεκδικήσουν τον Ιούνιο το βρα­ βείο που απονέμεται κάθε δύο χρόνια, για ένα μυθιστόρημα γραμμένο ή μεταφρασμένο στα αγγλικά. Εί­ ναι η δεύτερη φορά που απονέμεται. Την προηγούμενη φορά, το 2005, νικητής αναδείχτηκε ο Ισμαήλ Κανταρέ. ΜΑΙΟΣ 2007

13

δ

ι

α

[ ΑΠΟ

β

α

ζ

ω

]

ΜΗΝΑ

ΙΕ

ΜΗΝΑ

_____________________________________________________ 17 Απριλίου φ Επιτέλους, habemus προεδρείο στην Εταιρεία Συγγραφέων. Έπειτα από αλλαγή τακτικής του Πέτρου Τατσόπουλου, ο οποίος αποφάσισε να διευκολύνει ώστε να αρθεί το αδιέξοδο στο οποίο βρέθηκε η Ε.Σ. με­ τά τις αρχαιρεσίες της 18ης Μαρτίου, το νέο Δ.Σ. συνεδρίασε με επτά μέλη -όσα πρέπει- και συγκροτή­ θηκε σε σώμα. Πρόεδρος ο Θανάσης Βαλτινός, αντιπρόεδρος ο Κώστας ΓεΙωργουσόπουλος, γενικός γραμ­ ματέας ο Γιώργος Ξενάριος και ταμίας ο Κώστας Κατσουλάρης. Για την ιστορία, η συμμετοχή του Πέτρου Τατσόπουλου στο νέο προεδρείο της Ε.Σ. ήταν μέχρι να συγκροτηθεί σε ψώμα. Μετά παραιτήθηκε.

φ 18 Απριλίου_________________________________________________ Ένας συγγραφέας γνωστός στην Ελλάδα, ο Κόρμακ Μακ Κάρθι, τιμήθηκε υε το φετινό Πούλιτζερ λογοτε­ χνίας για το μυθιστόρημά του Ο δρόμος. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν από ]τις εκδόσεις Καστανιώτη δύο βι­ βλία του: Το πέρασμα και το Όλα τα όμορφα άλογα. Το βραβευμένο βιβλ(ο του Κόρμακ Μακ Κάρθι Ο δρό­ μος, που θα κυκλοφορήσει το καλοκαίρι, επίσης από τις εκδόσεις Καστανι)ώτη, είναι το δέκατο βιβλίο του, τελείως διαφορετικό από τα άλλα, μια σκοτεινή παραβολή για την αγάπη) και την απώλεια.

_____________________________________________________ 19 ΑΠΡΙΑίΟΙΙ φ Η μικρή λίστα του Athens Prize for Literature, των λογοτεχνικών βραβείων που από φέτος θέσπισε το πε­ ριοδικό (δε)κατα για τα ελληνικά και τα ξένα βιβλία (για πρώτη φορά δίνεσαι βραβείο σε ξένα βιβλία) που κυκλοφορούν στην Ελλάδα. Από μια λίστα 100 ελληνικών βιβλίων και 50 ξένων προκρίθηκαν για την τελι­ κή φάση τα εξής: Στο ξένο μυθιστόρημα τα βιβλία: Ξενοδοχείο Lutetia (Πόλις), Η καλλιγράφος του Βοσπόρου (Μελάνι), Το βιβλίο του Ντάνιελ (Πόλις), Η ρώσικη ντίοκο (Κέδρος), Η\αρρώστια του Μοντάνο (Καστανιώτης), Το χάρτινο σπίτι (Πατάκης) και Α ετοί και άγγελοι (Opus Magnum). Στο ελληνικό μυθιστόρημα υπο­ ψήφια για το βραβείο είναι τα βιβλία: Τα χερουβείμ της μοκέτας της Ελένιρς Γιαννακάκη (Εστία), του Νίκου Δαββέτα Λευκή πετσέτα στο ρινγκ (Κέδρος), της Άντζελας Δημητρακάκη Το μανιφέστο της ήττας (Εστία), της Λίλυς Εξαρχοπούλου Μια αγάπη σαν Κέρκυρα (Κέδρος), της Ιωάννας Καρυστιάνη Σουέλ (Καστανιώτης), της Δήμητρας Κολλιάκου Θερμοκρασία δωματίου (Πατάκης) και του Κοσμά Χαρπαντίδη Τα δώρα του πανι­ κού (Κέδρος). Ραντεβού για τους νικητές στις 14 Μαΐου, στη Στοά Σπυρομήλιου.

Φ 20 ΑΠΡίΒίΟ ΙΙ_____________________________________________________ Έχει συμπληρωθεί λιγότερο από ένας χρόνος από το θάνατο του μεγάλου δάσκαλου και διανοητή Ροζέ Μιλλιέξ. Το Γαλλικό Ινστιτούτο, το οποίο υπηρέτησε με αυταπάρνηση αλλά και έμπνευση για πολλά χρόνια, διοργάνωσε εκδήλωση στη μνήμη του με ομιλητές ανθρώπους που συνεργάστηκαν μαζί, ευεργετήθηκαν από τη στάση του και αγάπησαν την Ελλάδα όσο και εκείγος.

_____________________________________________________ 21 ΑπρίΒίΟϋ φ Σαράντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την επιβολή της επτάχρονης δικτατορίας στην Ελλάδα, το 1967. Οι εκδηλώσεις πολλές. Αρκετές και οι εκδόσεις που επανακυκλοφορούν μ^ αφορμή τη θλιβερή επέτειο. Βι­ βλία που γράφτηκαν τότε, θέλοντας να γνωστοποιήσουν στο εξωτερικό όσ<ρ συνέβαιναν στην Ελλάδα. Το βι­ βλίο του Περικλή Κοροβέση Ανθρωποφύλακες επανακυκλοφόρησε από τις|εκδόσεις Ηλέκτρα, το βιβλίο του Γεωργίου Αλέξανδρου Μαγκάκη Γράμμα προς τους Ευρωπαίους από τον Ίκαρο σε τρίτη έκδοση, ο Βασίλης Βασιλικός εξέδωσε το Post Restantaπό τα Ελληνικά Γράμματα, ενώ η δημοσιογράφος Μαρία Καραβία εξέ­ δωσε στην Άγρα Το ημερολόγιο του Λονδίνου - Σημειώσεις από την εποχή της δικτατορίας, ένα προσωπικό χρονικό των χρόνων όπου πολλοί άνθρωποι έζησαν μακριά από την πατρίδα τους.

14

ΜΑΪ0Ι 2007

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ

ΠΙΕΡ ΜΠΟΥΡΝΤΙΕ

ΠΙΕΡ ΜΠΟΥΡΝΤΙΕ

Επιστήμη της επιστήμης και αναστοχασμός ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΡΑΔΕΛΛΗΣ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

Οι κανόνες της τέχνης Γένεση και δομή του λογοτεχνικού πεδίου ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΕΦΗ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ

ΣΕΛΙΔΕΣ 528 · ΤΙΜΗ 33

ΣΕΛΙΔΕΣ 280 · ΤΙΜΗ 17€

G e ra rd Genette

ζζζ ζ 111 = 3Έ 311 3 t#1/ ΕW — *·" σχήματα I I I GERARD GENETTE

αλη thz ια

Σχήματα II I

Περιοδικό ψυχανάλυσης, φιλοσοφίας & τέχνης

Ο λόγος της αφήγησης: δοκίμιο μεθοδολογίας

Αφιέρωμα στους Jaqcues Derrida, Paul Celan κ.ά.

και άλλα κείμενα

Εξαμηνιαία έκδοση, τεύχος 1

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΠΑΜΠΗΣ ΑΥΚΟΥΔΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ ΚΑΨΩΜΕΝΟΣ ΣΕΛΙΔΕΣ 352 · ΤΙΜΗ 20.50 €

ΣΕΛΙΔΕΣ 352 · ΤΙΜΗ 12 €

Τ ΗΛΕΦ ΩΝ Α ΕΠΙΚΟΙΝ Αθήνα: 2 10.38.11.850, 2 10.38.3 1.078, θεσσαλονί e-mail: info@ patak

30ή Γιορτή Βιβλίου

3-14 Μαΐου 2007 ριάντα χρόνια κλείνει η Γιορτή Βιβλίου, που και φέτος θα γίνει στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου από τις 3-14 Μάιου. Θα δεσπόζει η σχετική έκθεση για την ιστορία και την πορεία του θε­ σμού της Γιορτής Βιβλίου, από το 1978 μέχρι τις μέρες μας, όπως αποτυπώνεται σε αφίσες, φωτογραφίες, καταλόγους, κείμενα κ.λπ. από το αρχείο του ΣΕΒΑ.

Τ

Τα επίσημα εγκαίνια της 30ής Γιορ­ τής Βιβλίου θα γίνουν την Πέμπτη 3 Μαΐου από τον υπουργό Πολιτισμού κ. Γιώργο Βουλγαράκη και τον δή­ μαρχο Αθηναίων κ. Νικήτα Κακλαμάνη. Η γιορτή είναι αφιερωμένη στα «Μέ­ σα προβολής, προώθησης και διάδο­ σης του βιβλίου». Το πρόγραμμα των εκδηλώσεων έχει ως εξής:

16

ΜΑΪ0Σ 2007

Παρασκευή 4 Μαΐου, 19.30 «Η συμβολή του τόπου στο χώρο του βιβλίου» ομιλητές: Θανάσης Βαλτινός, συγγραφέας, Δημήτρης Δημηρουλης, καθηγητής Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπι­ στημίου, Αντώνης Καρατζαφέρης, δημοσιογράφος, μέλος της Συντακτι­ κής Ομάδας Έκδοσης της εφημερί­ δας Ελεύθερος Τόπος, Γιώργος Παπασωτηρίου, κριτικός βιβλίου. Συμ­ μετέχει και συντονίζει ο δημοσιογρά­ φος και διευθυντής του λογοτεχνι­ κού περιοδικού Διαβάζω Γιάννης Μπασκόζος. Δευτέρα 7 Μαΐου, 19.30 «Κριτική, κριτικοί και βιβλίο» ομιλητές: Κώστας Βουλγαρης, πεζογράφος,

κριτικός βιβλίου, Παύλος Μάτεσις, συγγραφέας, Μικέλα Χαρτουλάρη, δημοσιογράφος, κριτικός βιβλίου, υπεύθυνη του ενθέτου «Βιβλιοδρόμιο» της εφημερίδας Τα Νέα, Ιωάννα Χατζηνικολή, εκδότρια. Συμμετέχει και συντονίζει ο δημοσιογράφος και κριτι­ κός βιβλίου Βασίλης Καλαμαράς. τρίτη 8 Μάίου, 19.30 «Το βιβλίο στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση» ομιλητές: Βασίλης Βασιλικός, συγγραφέας, Κώ­ στας Καναβουρης, ποιητής, κριτικός βιβλίου, ραδιοφωνικός παραγωγός, Γιάννης Ξανθοσλης, συγγραφέας, ρα­ διοφωνικός παραγωγός, Ανταίος Χρυσοστομίδης, μεταφραστής, υπεύ­ θυνος εκδόσεων. Συμμετέχει και συ­ ντονίζει η δημοσιογράφος, κριτικός βι-

Κυκλοφορούν από τις εκ δ ό σ εις \

Η αυτοβιογραφία του C ae tan o J · Veloso, που θεωρείται από τους ανθρώπους που «πολιτικοποίησαν» τη μουσική της Βραζιλίας.

λέηρα\

Ένα γοτθίκό... αστυνομικό θρίλερ με φόντο H Βαυαρία του 18ου αιώνα, που μαγεύει με τη συναρπαστική πλοκή του.

•I

ft * '

· I

w w w .electrabooks.com

]

δ ι α β α ζ ω

[

Ρ Ε Π Ο Ρ Τ Α Ζ

Από αριστερά, οι συγγραφείς Βασίλης Βασιλικός, Γιάννης ζανόούλης και Αλέξης Σταμάτης που θα μιλήσουν οτις εκδηλώσεις της Γιορτής.

βλίου και μεταφράστρια Κατερίνα Σχινά. Τετάρτη 9 Μαίου, 19.30 «Το βιβλίο στον ξένο τόπο» ομιλητές: Χαβιέ Ροδρίγκεθ Μάρκος (Javier Rod­ riguez Marcos), διευθυντής του λογο­ τεχνικού παραρτήματος «Babelia» της εφημερίδας El Pais, Ντίνος Σιώτης, ποιητής, διευθυντής του λογοτεχνι­ κού περιοδικού (δέ)κατα, Βέσνα Ραντίσεβιτς (Vesna Radicevic), μορφωτικός ακόλουθος της πρεσβείας της Δημο­ κρατίας της Σερβίας. Συμμετέχει και συντονίζει η μεταφράστρια και διευ­ θύντρια του ΕΚΕΜΕΛ Νατιβιδάδ Γκάλβεθ (Natividad Galvez). Πέμπτη 10 Μαίου, 19.30 «Ο ρόλος του Internet στον χώρο του βιβλίου - Η περίπτωση των blogs: μια διαφορετική συνάντηση» ομιλητές: Τιτίκα Δημητροόλια, κριτικός βι­ βλίου, Νίκος Ξυδάκης, δημοσιογρά­ φος, κριτικός βιβλίου, αρχισυντά­ κτης της εφημερίδας Καθημερινή, blogger, Βασίλης Ρουβαλης, δημο­ σιογράφος, εκδότης, διευθυντής του ηλεκτρονικού περιοδικού για την ποίηση «(.poema..)», blogger, Αλέξης

18

ΜΑΙΟΣ 2007

Σταμάτης, συγγραφέας, blogger. Συμμετέχει και συντονίζει η δημοσιο­ γράφος, κριτικός βιβλίου και συγγρα­ φέας Ελένη Γκίκα. Στη συζήτηση θα συμμετάσχουν επώνυμοι και μη blog­ gers από όλη την Ελλάδα. Παρασκευή 11 Μαίου, 19:30 «Ηλεκτρονικά περιοδικά: οπτικές και προοπτικές» ομιλητές: Ιωσήφ Βεντούρας, εκδότης, διευθυ­ ντής του ηλεκτρονικού περιοδικού «poetica.net», Γιάννης Μανιάτης, μέ­ λος της συντακτικής ομάδας του ηλεκτρονικού περιοδικού «Λέξημα» (lexima.gr), Νότης Μαοροοδής, μου­ σικοσυνθέτης, εκδότης, διευθυντής του ηλεκτρονικού περιοδικού «Tar», Γιάννης Παππάς, εκδότης, διευθυ­ ντής του ηλεκτρονικού περιοδικού «www.diapolitismos.gr», Χάρης Τζαννής, εκδότης, διευθυντής του ηλε­ κτρονικού περιοδικού «Ασπρη λέξη της ημέρας». Συντονίζει η κριτικός βιβλίου Τιτίκα Δημητροόλια. Το σχεδίασμά και την επιμέλεια του αφιερώματος «Μέσα προβολής, προώθησης και διάδοσης του βι­ βλίου» έχει η συγγραφέας Πέρσα Κουμοοτση.·

i VAIABAZfl

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ Χ

Ο

Ρ

Η

Γ

Ο

% !Η Ξ Π Ζ 3 Γ

ΒΡΑΒΕΙΑ

Ι

^ Π Ε ΙΡ Μ Ω Σ

ς

N IS S A N

ΕΘΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΥ

Grant Thornton S Χ

Ο

Ρ

Η

Γ

Ο

Ι

Ε

Π

ΤΑ Ν ΕΑ Υ

Π

0

Ο

Ι

Κ

Ο

Ν

Ω

Ν

Ι

Α

QQD Σ

Τ

Η

Ρ

Ι

..* = =

Dewars

Ι

Κ

Σ

^ β ,ίτ ο Τ

Ε

Σ

g L·,

^ 55

iftacaii

..... 1 2

l^ ^ e o q ^ l

Φ

Ι

h U y\

I A N O S

ΜεταίΧΜΙΟ φ

Λ

Ο

Ι

@ m

Τ

Ω

Ν

Β

Ρ

Α

s »

ΕΚΔΟΣΕΙΣΚΑΖΤΑΝΙΟΤΉ

ΐΙ^ Ι X jP '

Β

Ε

Ι

Ω

^ επ ίκεντρο

^ Κ Ε Δ Ρ Ο Ζ

Εύρ.πίδης

* / Μ

πμακη

ΝΕΟ ΡΕΥΜΑ

Ν

^

Η γιορτή

άρχισε... ε γιορτή του βιβλίου μεταμορ­ φώθηκε ο θεσμός των Λογοτε­ χνικών Βραβείων Διαβάζω με­ τά την επιτυχημένη «επανάκαμψή» του. Σε ένα κατάμεστο Μουσείο Μπενάκη, που δεν χώρεσε όλο τον κόσμο, και έπρεπε να επιστρατευτεί και η διπλανή αίθουσα του φουαγιέ, οι διάδρομοι κι όποιος άλλος χώρος γειτόνευε με το αμφιθέατρο του Μουσείου, εκατοντάδες κόσμος της λογοτεχνίας, του εκδοτικού και βιβλιοπωλικού κόσμου, φίλοι του πε­ ριοδικού, προσήλθε για να ακούσει το ποια είναι τα βραβεία και ποιος θα τα πάρει. Η μυστικότητα της ψηφοφορίας αποτέλεσε το κινούν κίνητρο για την προσέλευση του κόσμου. Κι οφείλου­ με να πούμε ότι οι λο­ γοτέχνες υπερέβαλαν εαυτόν, αφού σχεδόν όλοι οι υποψήφιοι για τα βραβεία -που δεν ήταν και λίγοι, σχεδόν 70 άτομα- προσήλθαν χωρίς να ξέρουν από πριν το ποιος θα πάρει τα βραβεία, άρα δέχτηκαν να λά­ βουν μέρος σε αυτή τη γιορτή με ανοιχτά χαρτιά, δέχτηκαν τους όρους του παι­ χνιδιού, όπως πια κα­ θιερώθηκαν, και αυτό δίνει μια δύναμη στο ■ θεσμό κι ένα κύρος. Η Στις πρώτες θέσεις Η του αμφιθεάτρου κά■ θισαν τα μέλη των I Κριτικών Επιτροπών,

Σ

Ο παρουσιαατής της εκδήλωσης δημοσιογράφος Σταύρος ©εοδωράκης

2Ο

ΜΑΙΟΣ 2007

χωρίς ούτε αυτά να ξέρουν τι έκρυ­ βε η μυστική ψηφοφορία. Στις πρώ­ τες θέσεις επίσης βρέθηκαν ο πρόε­ δρος της Nissan και καθηγητής Πανεπιστημίου κ. Νίκος θεοχαράκης, ο πρόεδρος του Οργανισμού Σι­ δηροδρόμων Ελλάδος και καθηγητής Πανεπιστημίου κ. Διονύσης Χιόνης, ο Διευθύνων Σύμβουλος της Grant Thornton κ. Βασίλειος Καζάς, ο διευ­ θυντής του Ινστιτούτου Δημο­ κρατίας «Κωνσταντίνος Καραμαν­ λής» κ. Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, ο καθηγητής Πανεπιστημίου κ. Αντώνης Μακρυδημήτρης, ο πρόε­ δρος του ΕΚΕΒΙ κ. Δημήτρης Νάλλας, εκπρόσωποι της Eurobank και της Τράπεζας Πειραιώς, ο πρόε­ δρος του Ιδρύματος «Κώστας Κυριαζής» κ. Νίκος Κυριαζής, ο διευθυ­ ντής του Ιδρύματος Κώστα και Ελένη Ουράνη κ. Ευάγγελος Λεοντόπουλος. Και η γιορτή αρχίζει Τα φώτα χαμηλώνουν και στην οθό­ νη προβάλλονται όλοι οι προηγούμε­ νοι βραβευθέντες από το περιοδικό Διαβάζω, μέχρι το 2004. Ακολουθεί το τηλεοπτικό σποτ - προσφορά της ΕΡΤ και τα φώτα ανάβουν και πάλι για να υποδεχτούν στο βήμα τον διευθυντή του περιοδικού Γιάννη Ν. Μπασκόζο. Στο καλωσόρισμά του θα τονίσει τα νέα χαρακτηριστικά του θεσμού και τη φιλοδοξία της νέας διευθυντικής ομάδας να μετα­ μορφώσει το θεσμό σε γιορτή για το βιβλίο. Ο δημοσιογράφος Σταύρος Θεοδωράκης ανεβαίνει στο βήμα για να διευθύνει την τελετή. Καλεί

αμέσως τον εκδότη του περιοδικού Γιώργο Γαλάντη να ανέβει στη σκηνή για να απονείμει το Βραβείο Προ­ σφοράς στο Βιβλίο στον συλλέκτη και βιβλιοπώλη Κώοτα Σπανό. Ο τε­ λευταίος στον χαιρετισμό του θα θυ­ μηθεί τους δασκάλους του βιβλιογράφους που τον οδήγησαν σε αυ­ τόν τον δρόμο και τους γονείς και παππούδες του από τους οποίους παρέλαβε το βιβλιοπωλείο με τα σπάνια χειρόγραφα και βιβλία.

μ ε τ ό λ μ η και

τα βραβεία Αμέσως μετά αρχίζει η διαδικασία απονομής των βραβείων. Πρώτο στη σειρά το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα. Ο Αλέκος Αρ­ γυρίου το παραδίδει στην νικήτρια Λένα Κιτσοποόλου, λέγοντας: «ένας απερχόμενος σε μια νεοεισερχόμενη». Δεύτερο στη σειρά το βραβείο δοκιμίου απονέμεται στην Τζίνα Πο­ λίτη. Αντί γι' αυτήν θα το παραλάβει ο εκδότης της Σταύρος Πετσόπουλος, από την Αγρα, τονίζοντας την αξία του δοκιμιακου λόγου της Τζίνας Πολίτη. Η ιδία θα εμφανιστεί λί­ γο αργότερα, προς το πέρας της εκ­ δήλωσης, και θα προλάβει την ανα­ μνηστική φωτογραφία. Ακολουθεί το βραβείο εικονογραφημένου παιδικού βιβλίου που απονέμεται στον Χρη­ στό Μπουλώτη και την εικονογράφο Φωτεινή Στεφανίδη. Το βραβείο απένειμε η διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου Κατρίν Βελισσάρη. Ακολούθησε η απονομή του βρα­ βείου λογοτεχνικού βιβλίου για μεγά­ λα παιδιά. Το απένειμε η καθηγήτρια Αντα Κατσίκη-Γκίβαλου στην Μ α ­ ρία Παπαγιάννη. Το βραβείο ποίη­ σης το απένειμε ο συνθέτης Περι­ κλής Κούκος σε μια άγνωστη στο με­ γάλο κοινό ποιήτρια, την Θεώνη Κοτίνη. Ο Π. Κούκος τόνισε τη σχέση

ποίησης και μουσικής, ενώ η βραβευμένη ευχαρίστησε το Πλανόδιον, ένα r , Λ r c ' cc η μικρό περιοδικό που εκδίδει και βιβλία ποίησης, για την ευκαιρία που της έδωσε. Το βραβείο διηγήματος είχε αρκετό σασπένς, αφού ο κριτι­ κός Αλέξης Ζήρας ανεβαίνοντας στο βήμα για να το απονείμει παρέλαβε δύο αγαλματάκια, σημάδι ισοψηφίας. Και, πράγματι, ο φάκελος έγραφε ό­ τι το βραβείο απονέμεται εξ ημισείας στον Μένη Κουμανταρέα και στον Αργυρή Χιόνη. Δύο διαφορετικές γρα­ φές, όπως είπε ο Α. Ζήρας. Τέλος, η βραδιά κλείνει με το βραβείο μυθι-

ο Αντώνης Σουρούνης παραλαμβάνει το Βραβείο του από τον πρόε6ρο της

Εταιρείας Συγγραφέων

Θανάση Βαλτινώ·

ΜΑΪΟΣ 2007

21

δ ι α β α ζ ω ] Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α

[

Β Ρ Α Β Ε Ι Α

2007

μολύβι ο άνθρωπος πρέπει να τα κρατάει σε μεγάλη ηλικία, αλ­ λιώς θα κουτσαίνει α­ νεξήγητα». Η έκπληξη

στορήματος, που απονέμεται στον Αντώνη Σουροόνη. Ανεβαίνει συγκινημένος στο βήμα, είναι το δεύτερο βραβείο που παίρνει μέσα σε λίγες η­ μέρες, και αποφαίνεται ότι «μάλλον έχει πια ωριμάσει αρκετά, γιατί, ό­ πως πιστεύει, το μπαστούνι και το

22

ΜΑΪΟΣ 2007

Λίγο πριν το τέλος της τελετής ο διευθυντής του ΟΣΔΕΛ κ. Αρης Πετρόπουλος ανήγ­ γειλε ότι το Δ.Σ. τρο­ ποποιεί την αρχική του απόφαση για επι­ χορήγηση με 2.000 ευ­ ρώ κάθε βραβευθέντα που είναι μέλος του επεκτείνοντας την προσφορά και στα μη μέλη. Η τελετή τελειώνει και όλοι βγαίνουν στο αίθριο για ποτό και σχόλια. Πρό­ σωπα ευχαριστημένα, λαμπερά. Το πείραμα πέτυχε. Η απονομή έγινε γιορτή. Τρία κορίτσια στην άκρη του ---------------1 χώρου απαγγέλλουν σκόρπιους στίχους ποιητών και ένας dj «σκρατσάρει» ηλε­ κτρονικές μουσικές. Ο καιρός κάνει προς στιγμή ότι θα θυμώσει και στέλνει κάποιες ψιχάλες, αλλάζει όμως γνώμη και αφή­ νει τους εκατοντάδες καλεσμένους να συνεχίσουν τις συζητήσεις τους στον ανοιχτό χώρο του αίθριου του Μουσείου Μπενάκη, κάτω από ένα εντυ­ πωσιακό γλυπτό με I αιωρούμενες πέτρες του Κώστα Βαρώ-

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α

1 Δ IA B A Ζ Ω 1 Β Ρ Α Β Ε Ι Α 2 0 0 7 J

Η ομιλία του διευθυντή

του Διαβάζω Γιάννη Μπασκόζου Αγαπητοί φίλοι, Σας καλωσορίζω εκ μέρους της διεύ­ θυνσης του Διαβάζω στη φιλόξενη αίθουσα του Μουσείου Μπενάκη και σας εύχομαι μια βραδιά με σασπένς και πολλή χαρά. Πιστεύω ότι η σημερινή μέρα είναι μια μέρα γιορτής για όλο τον κόσμο του βιβλίου και σαν τέτοια φιλοδο­ ξούμε να συνεχίσει την πορεία της. Η ώρα των αποτελεσμάτων για τα φετινά βραβεία έφτασε και δεν έχου­ με παρά να περιμένουμε την ανακοί­ νωση της απόφασης των δύο κριτι­ κών επιτροπών. Η φετινή καινοτομία μας είναι ότι αυτή τη στιγμή που βρισκόμαστε εδώ κανείς δεν γνωρίζει τα αποτελέ­ σματα της ψηφοφορίας, ούτε τα ίδια τα μέλη της επιτροπής. Η ψηφοφο­ ρία ήταν μυστική, δηλαδή τα μέλη των επιτροπών κατέθεσαν την κρίση τους στη δικηγόρο κ. Τριανταφυλλοποόλου. Κάθε μέλος κατέταξε με αξιολογική σειρά τα υποψήφια βιβλί­ α κάθε κατηγορίας. Η βαθμολογία προκύπτει ως εξής: Το πρώτο βιβλίο σε μία λίστα 10 βι­ βλίων παίρνει 10 βαθμούς, το δεύτε­ ρο βιβλίο παίρνει 9 κ.ο.κ. Το βιβλίο που θα έχει το μεγαλύτερο άθροισμα βαθμών είναι αυτό το οποίο και βρα­ βεύεται. Είναι μια μέθοδος που εφαρμόζεται στις περισσότερες πε­ ριπτώσεις των ξένων λογοτεχνικών βραβείων. Το ότι ήρθαμε εδώ όλοι εμείς σήμερα για να ακούσουμε το ποιοι βραβεύο­ νται, πέρα από το ενδιαφέρον που προξενεί, δίνει και το χαρακτήρα μιας ευγενούς και άδολης άμιλλας.

Προτού προχωρήσουμε, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τις δύο κριτι­ κές επιτροπές, προσωπικά ένα-ένα τα μέλη τους, γιατί κοπίασαν όλο το χρόνο για να φτάσουμε στη σημερι­ νή βραδιά. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους χορηγούς μας, τη Eurobank, την Τράπεζα Πειραιώς, τον Οργανι­ σμό Σιδηροδρόμων Ελλάδος, τη Nissan Θεοχαράκης, την εταιρεία Ορκωτών Ελεγκτών Grant Thornton και το ΕΚΕΒΙ, γιατί χωρίς τη δική τους βοήθεια δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί η γιορτή έτσι όπως την είχαμε αρχικά στο μυαλό μας. Ευχαριστώ, επίσης, τους υποστηρικτές μας, όπως και τους φίλους του περιοδικού που βοήθησαν με πολ­ λούς τρόπους στη σημερινή διοργά­ νωση. Ευχαριστούμε ακόμα την ΕΡΤ και ΤΑ ΝΕΑ που ως χορηγοί επικοι­ νωνίας διέδωσαν το μήνυμα των βραβείων. Θα σας παραξένεψε ίσως το γεγο­ νός ότι οι χορηγοί και οι υποστηρικτές μας προέρχονται από πολύ δια­ φορετικούς κλάδους και τομείς της κοινωνίας, πράγμα που μας ευχαρι­ στεί γιατί δείχνει ότι τα βραβεία αφορούν πολύ περισσότερο κόσμο από το στενότερο κόσμο της λογοτε­ χνίας. Θέλουμε, επίσης, να πι­ στεύουμε ότι τα προγράμματα εται­ ρικής κοινωνικής ευθύνης αγγίζουν πλέον και το βιβλίο και τους δη­ μιουργούς τους. Και αυτό είναι καλό. Ευχαριστώ ιδιαίτερα το δημοσιογρά­ φο Σταύρο θεοδωράκη που δέχτη­ κε να παρουσιάσει την τελετή των βραβείων και τον καλώ να έρθει στην εξέδρα να αρχίσει το έργο του. ■

ΜΑΙΟΣ 2007

23

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ]

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α

Β Ρ Α Β Ε Ι Α

2007

Χαιρετισμός του Πρωθυπουργού

κ. Κώστα Καραμανλή π ί μία δεκαετία, τα λογοτεχνικά βραβεία του Διαβάζω κατα­ γράφουν με συνέπεια τη νέα δυναμική της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας και επιβεβαιώνουν το αισιόδοξο μήνυμα της επιστροφής των Ελλήνων στο βιβλίο. Η επιτυχία των βραβείων, ενός από τους σημαντικούς και καταξιωμέ­ νους θεσμούς στο χώρο του βιβλίου σήμερα, αποδεικνυει ότι η άμιλλα, η αναγνώριση και επιβράβευση της αριστείας είναι έννοιες που συνδέο­ νται άρρηκτα με τον πολιτισμό. Αρ­ μόζει λοιπόν στο Διαβάζω, μια από τις συνεπέστερες προσπάθειες για τη χαρτογράφηση της λογοτεχνικής παραγωγής του τόπου μας, να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο σ' αυτήν την προσπάθεια. Άλλωστε, ο αγώνας για τον πολιτι­ σμό, για τη διεύρυνση του δικαιώμα­

Ε

τος στην απόλαυση της λογοτεχνίας σε όλους τους Έλληνες, είναι υπόθε­ ση όλων μας: της πολιτείας, του εκ­ δοτικού κόσμου, των βιβλιόφιλων. Σε μια εποχή καταιγιστικών ρυθμών, οφείλουμε να αντιληφθούμε τη νη­ φαλιότητα και την κριτική σκοπιά της λογοτεχνικής ανάγνωσης ως προϋποθέσεις για την καλλιέργεια ενός νέου πολιτικού πολιτισμού και την ποιοτική αναβάθμιση της Δημο­ κρατίας μας. Μπροστά στο στόχο αυτό, αξίζει να ενώσουμε τις δυνά­ μεις μας, να συντονίσουμε τις δρά­ σεις μας, να συγκροτήσουμε μια ευρεία συμμαχία για τον πολιτισμό. Με τη βάσιμη ελπίδα λοιπόν ότι τέ­ τοιες πρωτοβουλίες συμβάλλουν στον κοινό μας στόχο, εύχομαι στις βραβευθείσες και τους βραβευθέντες σήμερα, όσο και στους ανθρώπους του Διαβάζω, καλή συνέχεια. ■

Χαιρετισμός του Υπουργού Πολιτισμού

κ. Γιώργου Βουλγαράκπ ενίσχυση του πολιτισμού και η διάδοσή του οφείλει να εί­ ναι στόχος όλων μας. Στο πλαίσιο αυτού του στόχου εντάσσε­ ται ο θεσμός των Λογοτεχνικών Βρα­ βείων του περιοδικού Διαβάζω. Ενός θεσμού που έχει συνδυαστεί στη συ­ νείδηση του βιβλιόφιλου κοινού με τη βράβευση και την ανάδειξη των κα­ λών λογοτεχνικών βιβλίων και των δημιουργών τους. Μέχρι σήμερα τα Λογοτεχνικά Βρα­ βεία του περιοδικού Διαβάζω έχουν κερδίσει την αναγνώριση του ανα­

Η

24-

ΜΑΙΟΣ 2007

γνωστικού κοινού και της ακαδημαϊ­ κής κοινότητας, ενθαρρύνοντας τις νεότερες φωνές προκειμένου να συνεχίσουν τη συγγραφική τους δια­ δρομή. Με αυτές τις σκέψεις, θέλω να συγ­ χαρώ εκ των προτέρων όλους τους βραβευόμενους σήμερα συγγραφείς, τους υποψηφίους και τους συντελε­ στές του περιοδικού Διαβάζω για τη συνεισφορά τους στην ανύψωση του μορφωτικού επιπέδου όλων μας και στην ενίσχυση της πίστης μας σε ουσιαστικές αξίες. ■

[ δ ι α β α ζ ω

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α

Β Ρ Α Β Ε Ι Α

2007

]

Χαιρετισμός του προέδρου του Π Α Σ Ο Κ

κ. Γιώργου Παπανδρέου ε μια εποχή έκπτωσης των αξιών, το περιοδικό Διαβά­ ζω, που δημιοοργήθηκε από τον αεΓμνηστο Περικλή Αθανασόπουλο και ξαναζωντάνεψε από μια νέα δυναμική ομάδα τα τελευταία δυο χρόνια, αποτελεί μια σταθερή αξία στο χώρο του πολιτισμού. Τα βραβεία, που το περιοδικό κα­ θιέρωσε από την πρώτη φάση της λειτουργίας του και που φέτος απονέμονται για δέκατη φορά, τι­ μούν, τόσο με τις επιλογές τους όσο και με την ίδια τη διαδικασία απο­ νομής τους, εκπροσώπους του βι­ βλίου αλλά και τον ίδιο το χώρο του βιβλίο. "Ενα χώρο που ακόμα δεν έχει βρει στην Ελλάδα το δημόσιο χώρο που του αξίζει. Το βιβλίο δεν έχει, δυστυχώς, τη σχέση που θα έπρεπε με την πολι­ τική στη χώρα μας. Και η ευθύνη γι' αυτό ανήκει κυρίως σ' εμάς τους

Σ

πολιτικούς, παρά στη λογοτεχνία, που έχει, από την ίδια τη φύση της, πολιτικό, με την αριστοτελική έν­ νοια, χαρακτήρα. Στο μέτρο που η λογοτεχνία είναι σχολή ήθους, «τό­ πος» επ-ανάστασης της ψυχής του ανθρώπου, η πολιτική, όπως εμείς την αντιλαμβανόμαστε, μια πολιτι­ κή στην υπηρεσία του ανθρώπου, μόνο να κερδίσει έχει αν αφουγκραστεί, πέρα από τον αχό των γεγο­ νότων, και την ουσία των πραγμά­ των, όπως αναδεικνύονται μέσα από την καλή λογοτεχνία. Θέλω να ευχηθώ καλή συνέχεια στο Διαβάζω και στη νέα του διεύθυν­ ση, καθώς και επιτυχία στη σημερι­ νή εκδήλωση. Και να σας διαβε­ βαιώσω ότι το βιβλίο ήταν και π α­ ραμένει προτεραιότητα της πολιτι­ στικής πολιτικής του ΠΑΣΟΚ, κα­ θώς και στοιχείο της ταυτότητάς μας. ■

Ευχαριστούμε... Το Μουσείο Μπενάκη, το διευθυντή του κ. Αγγελο Δεληβοριά και την κ. Ειρήνη Γερουλάνου. Τους φίλους του περιοδικού που προσέφεραν προσωπική βοήθεια. Συγκεκριμένα, ευχαριστούμε τους: Γιάννη Ευσταθιάδη, συγγραφέα, Μάρκο Πετρόπουλο, δημοσιογράφο, Γιώργο Λουίζο, Διευθύνοντα Σύμβουλο της Max Productions, Δημήτρη Χέλμη, Διευθύνοντα Σύμβου­ λο της εταιρίας Νέο Ρεύμα, Γιώργο Δαρδανό, εκδότη, Γιώργο Σορολοπίδη, Δημήτρη Τόλιο, σκηνοθέτη, Μ πέτυ Τσακαρέστου, Καθηγήτρια Παντείου Πανεπιστημίου, Πέννυ Κούτρα, δημοσιογράφο και τα μέλη της ομάδας χάπενινγκ: Ειρήνη Αθανασίου, θεατρολόγο, Κατερίνα Αυγέρη, φοιτήτρια, Ελίζ Μπεντροσάν, δημοσιογράφο-φοιτήτρια, τον dj Γιώργο Απέργη και τον εικαστικό Θ ανάση Διαμαντόπουλο.

ΜΑΙΟΣ 2007

25

Βραβείο

Μυθιοτορήματος

0 Αντώνης Σουρούνης γεννήθηκε στη Θεοσαλονίκη το 1942. Όταν τελείωσε το γυμνάσιο έφυγε για τη Γερμανία, όπου είχαν ήδη μεταναστεύοει όλοι του οι ς}υγγενείς. Μετά από μερικά εξά­ μηνα σε γερμανικά και αυστριακά πανεπιστήμια, ο συγγραφέας διακόπτει τη φοίτηση και ταξιδεύει δουλεύοντας. Εργάστηκε από τραπεζικός υπάρληλος μέχρι ναυτικός και από hotel boy μέχρι επαγγελματίας παίκτης ρουλέτας.

26

ΜΑΪΟΣ 2007

M a d e to a m a z e !

1.200cc με €11.290 • A-maze εσωτερικό · Sport καθίσματα • Radio - CD · Ζάντες αλουμινίου

Απόλυτα εξοπλισμένο. Απόλυτα ασφαλές.

NIK. I. ΘΕΟΧΑΡΑΚΗΣ Α.Ε.

www.nissan.gr

S H IFT_city life

Βραβείο

Διηγήματος (εξ ημισείας)

Μένης κουμανταρέας

0 Μένης Κουμανταρέας γεννήθηκε στην |θήνα. Ολοκλήρωσε τις εγκύ­ κλιες (ρπουδές του στο Πρότυπο Λύ­ κειο Αθηνών και δοκίμασε τις δυνάμεις του στη Φιλοσοφική και τη Νομική Σχο­ λή, τιο οποίες και εγκατέλειψε. Δεν ολοκλήρωσε ούτε τις θεατρικές του σπουδές, ενώ για ένα πολύ σύντομο διάστημα ασχολήθηκε με τη δημοσιοYpacpiq. Στα γράμματα εμφανίστηκε το 1961, φε μεταφράσεις Μοράβια, Χέμινγουαιη, Τζόυς, στο περιοδικό Ταχυδρό­ μος. Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος το 1967, το Κρατικό Βρα­ βείο Μυθιστορήματος το 1975, και το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος το 1997.

0 Αργύρης Χιόνης γεννήθηκε το 1943 στην Αθήνα. Έζησε είκοσι χρόνια σε πόλεις χης βόρειας Ευρώπης (Άμστερ­ νταμ, Βρυξέλλες), δουλεύοντας την περίοδό 1982-1992 ως μεταφραστής στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένω­ σης, μέχρι που τα εγκατέλειψε όλα για χάρη της ποίησης και της γεωργίας και εγκαταστάθηκε στο θροφαρί Κορινθί­ ας. Πρώτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1966, με την ποιητική συλλογή Από­ πειρες φωτός (εκδ. Δωδεκάτη ώρα). Ακολούθησαν τα ποιητικά βιβλία: Σχή­ ματα απουσίας (Αριών, 1973), Μετα­ μορφώσεις (Μπουκουμάνης, 1974), Τύ­ ποι ή/?ών(Εγνατία-Τραμ, 1978), Λεκτικά τοπία (Καστανιώτης, 1983) κ.ά.

28

ΜΑΙΟΣ 2007

Γνώρισε τι σημαίνει πραγματικό ταξίδι. Ό σ ο οι άλλοι περιμένουν σε ουρές, εσύ μπορείς να απολαύσεις καφέ, φαγητό, ύπνο και την υπέροχη θέα. Δηλαδή ένα άνετο, ασφαλές και ξεκούραστο ταξίδι. Γιατί να οδηγείς ενώ μπορείς να ταξιδεύεις;

ΜΕ ΤΗ ΣΎΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

οργανισμός σιδ ηρο δρόμων ελλαδος α ,ε.

Βραβείο

Ποίηοης

Θεώνη Κοτίνη Η Θεώνη Κοτίνη, γεννήθηκε το 1967 στη Μυρσίνη Ηλείας. Σπού­ δασε Φιλολογία και Θεατρολογία στην Αθήνα. Έχει εκδώσει τρεις ποιητικές συλλογές. Μικρογραφία (1999), Αθώα τη νύχτα (2003), Ανίδεοι πάλι (2006), από τις εκδόσεις Πλανόδιον. Υπηρετεί ως φι­ λόλογος στη Μέση Εκπαίδευση. Ζει στην Αθήνα.

30

ΜΑΙΟΣ 2007

ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Η Τράπεζα με τη δική σου έννοια

Βραβείο

Δοκιμίου

Περί αμαρτίας, πάθους, βλέμματος και άλλων τινών: Δοκίμια, εκδόσεις Άγρα

Τζίνα πολίτη Η Τζίνα Πολίτη, διδάκιωρ της Αγγλικής Λογοτεχνίας, είναι ομότι­ μη καθηγήτρια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ως Fellow του κολεγίου Churchill|, δίδαξε επί σειρά ετών στο Πα­ νεπιστήμιο του Cambridge. Βιβλία και μελέτες της πάνω στρν αγγλική, την ελληνική και τη συγκριτική Ιογοτεχνία έχουν δημοσιευτεί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το 1998 τιμήθηκε με το «Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Δι­ δασκαλίας και Έρευνας» από το[ Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευ­ νας. Στις εκδόσεις Άγρα κυκλοφόρησαν τα βιβλία της Συνομιλώντας με τα κείμενα, 1996, Στα όρια της γραφής, 1999, Η ανεξακρίβωτη σκηνή, 2001 και Δοκίμια για το ιστορικό μυθιστόρημα, καθώς και η μετάφραση του Κορακιού του Ε. A. Poe, 2000.

32

ΜΑΙΟΣ 2007

Grant Thornton %

με ευθύνη για το βιβλίο, τον αναγνώστη, το συγγραφέα, για τον πολιτισμό, τα γράμματα, τις τέχνες

ΠΡΩΤΟ ΕΜΦΑΝΙΖΟΜΕΝΟΥ

Βραβείο

Πρωτοεμφανιζόμενου

Η Λένα Κιτσοπούλου γεννήθηκε to 1971 στην Αθήνα. Είναι ηθο­ ποιός. Οι Νυχτερίδες είναι το πρώτο της βιβλίο.

34

ΜΑΙΟΣ 2007

PhotoCard Τώρα η πιστωτική σας κάρτα έχει τη φωτογραφία που αγαπάτε!

Πρώτη στην Ελλόδα, η Eurobank σας δίνει τη δυνατότητα να βάλετε στην όψη της πιστωτικής σας κάρτας Eurobank Visa & MasterCard, την εικόνα που σας εκφράζει: φωτογραφία με αγαπημένα πρόσωπα, κατοικίδια, αντικείμενα, ακόμα και δική σας καλλιτεχνική δημιουργία. Δημιουργήστε σήμερα τη δική σας PhotoCard στο www.eurobank.gr ή στα καταστήματα Eurobank & Open24. Η δυνατότητα της PhotoCard παρέχεται σε νέους κοι υφιστάμενους κατόχους πιστωτικών καρτών Eurobank Visa & MasterCard.

www.eurobank.gr

0pen2^

J2 B 3 S S S D

Βραβείο

Λογοτεχνικού Βιβλίου για μεγάλα παιδιά

Ως δια μαγείας, εκδόσεις Πατάκη

Μαρία Παπαγιάννη Γεννήθηκα το 1964 ατη Λάρισα. Εκεί έζησα τους πρώτους μου χειμώνες, ενώ στο γειτονικό Πλαταμώνα τα πρώτα μου καλοκαί­ ρια. Έκανα εύκολα φίλους και μιλούσα λίγο περισσότερο από το κανονικό. Τα φοιτητικά μου χρόνια τα έζησα στη Θεσσαλονίκη σπουδάζο­ ντας ελληνική φιλολογία. Μετά ήρθα στην Αθήνα κι άλλαξα διά­ φορες δουλειές. Έκανα κυρίως τη δημοσιογράφο σε ραδιόφωνο, τηλεόραση, εφημερίδες και περιοδικά. Ακόμα δεν μπορώ να απο­ φασίσω τι θα γίνω όταν μεγαλώσω. Προς το παρόν διαβάζω και διηγούμαι παραμύθια στα παιδιά μου και στους φίλους τους και στους φίλους των φίλων τους. Βλέπε­ τε, κάνω ακόμα εύκολα φίλους. |Ετσι, αν είμαι τυχερή, μου λένε κι αυτοί τις ιστορίες τους.

36

ΜΑΪΟΣ 2007

Eurobank]

Δυν

Με τη Σοφία και την Αιμιλία, μας ενώνουν κοινές αξίες. Συνεχίζουν τη διαδρομή τους και θέτουν όλο και υψηλότερους στόχους. Στρατηγική: Η Eurobank αναπτύσσεται σταθερά σε μια αγορά με πάνω από 200 εκατομμύρια ανθρώπους, στη Νέα Ευρώπη, όπου στοχεύει να είναι η τράπεζα πρώτης επιλογής για ιδιώτες, επιχειρήσεις και Θεσμικούς πελάτες.

Δυναμική: Αρχίζοντας την πορεία της το 1990, η Eurobank κατε'χει σήμερα ηγετική θέση, με 19.000 εργαζόμενους και ένα δίκτυο με περισσότερα από 1.300 καταστήματα και κέντρα εξυπηρέτησης στην Ελλάδα και τη Νέα Ευρώπη.

Ανθρωποκεντρική: Στη Eurobank, λειτουργούμε με βαθύ αίσθημα ευθύνης απέναντι στους πελάτες, τους μετόχους και την κοινωνία. ΕΛΛΑΔΑ/ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ/ΣΕΡΒΙΑ/ΡΟΥΜΑΝΙΑ/ ΠΟΛΩΝΙΑ/ΤΟΥΡΚΙΑ/ΟΥΚΡΑΝΙΑ/ ΚΥΠΡΟΣ/ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ/ ΗΝΩΜΕΝΟΒΑΣΙΛΕΙΟ www.eurobank.gr

Βραβείο

Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου

Η κυρία Μίνα και η άνοιξη, εκδόσεις ΛΙβάνη 0 Χρήστος Μπουλώτης είναι αρχαιολόγος και συγγραφέας. Γεννήθηκε σιο νησί της Λήμνου (1952), σπούδαόε Ιστορία, Αρχαιολογία και Συ­ γκριτική Γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Είναι διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Wuerzburg (Γε|ρμανία). Δίδαξε στο Ιόνιο Πανε­ πιστήμιο και στα Μεταπτυχιακά Τμήματα του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς επίσης στην Ανωτάτη Σχολή Καφών Τεχνών. Με την παιδική λο­ γοτεχνία ασχολείται συστηματικά από|το 1987. Έχει γράψει μέχρι σή­ μερα περίπου τριάντα βιβλία. Το πρώτο του βιβλίο Η παράξενη αγάπη του αλόγου και της λεύκας κέρδισε το ^υρωπαϊκό βραβείο παιδικής λο­ γοτεχνίας (Pier Paolo Vergerio, 1989).

Η Φωτεινή Στεφανίδη γεννήθηκε στην Αθήνα στις 15 Ιανουάριου του 1962. Σπουδές ξεκίνησε σε ηλικία δεκαέξι ετών, αρχικά σχέδιο, στη συ­ νέχεια ζωγραφική και φρέσκο στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, με δασκάλους τον Γιάννη Μόραλη, τον Δημήτρη Μυταρά και τον Κωνσταντίνο Ξυνόπουλο. Παράλληλα ασχολήθηκε με τη χαρακτική και το σχεδίασμά βιβλίου. Από το 1988 έχει πραγματοποιήσει έντεκα ατομικές εκθέσεις ζωγραφικής, χαρακτικής και εικονογράφησης στην Ελλάδα, τη Γερμανία και την Ισπανία και έχει πάρει μέρος σε πολλές ομαδικές και διεθνείς εκθέσεις στην Ευρώπη και την Ασία.

33

ΜΑΪΟΣ 2007

έλληνες και ξένοι συγγραφείς, εκδότες, λογοτεχνικοί πράκτορες, βιβλιοπώ λες, βιβλιοθηκονόμοι * εργαστήρια · επαγγελματικά σεμινάρια * επισκέψ εις σχολείω ν 130 εκδηλώ σεις · θεματική έκθεση: ΤΟ Τ Α Ξ ΙΔΙ

[

δ ι α β α ζ ω

]

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α

Β Ρ Α Β Ε Ι Α

2 0 0 7

Βραβείο Προσφοράς στο Βιβλίο

στο συλλέκτη Κώστα Σπανό Κώστας Σπανός είναι από­ γονος της γνωστής οικογέ­ νειας βιβλιοπωλών και εκ­ δοτών η οποία από το 1929 διατηρεί βιβλιοπωλείο στη γωνία Μαυρομιχάλη και Ακαδημίας. Το βιβλιοπωλείο και οι εκδόσεις Σπανός προσανατό­ λισαν τις εργασίες τους στον τομέα των παλαιών και σπόινιων εκδόσεων και εφάρμοσαν τη νέα μέθοδο της «δι' αναστάσεως» πιστή αναπαρα­ γωγή βιβλίων. Συνέβαλαν στη συγκέ­ ντρωση αρχειακών συλλογών και βο­ ήθησαν σημαντικά στη συγκρότηση των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Στην μακρόχρονη πορεία τους εντό­ πισαν και αγόρασαν τα χειρόγραφα «Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη» που διέθεσαν στον διευθυντή των Γενικών Αρχείων του Κράτους Γιάννη Βλαχογιάννη, όπως και τη βι­ βλιοθήκη του Κολοκοτρώνη την οποία απέκτησαν από την εγγονή τού αγωνιστή. Το 1967 ο Κώστας Σπανός αναλαμβάνει όλες τις δρα­ στηριότητες του εκδοτικού οίκου και από τότε συμμετέ­ χει συστηματικά στη Διεθνή Έκθεση Φ ρανκφ ούρτης, υπογράφει συμβό­ λαιο με τον εκδοτι­ κό οίκο Νταρκώ στο Παρίσι για την έκδοση του περιο­ δικού «ΑΣΤΕΡΙΞ», συνεργάζεται με τον βιβλιογράφοσυλλέκτη Γ. Λαδά για την έκδοση του Σύντομου Ευρετη­

Ο

Ο εκδότης του Δ ια Β ά ζ ω Γιώργος Γαλάντης-ΓαΒαλάς ηαραδίδει το βραβείι στο συλλέκτη

4 Ο

ΜΑΙΟΣ 2007

ρίου Ελληνικής Βιβλιογραφίας των ετών 1791 -1795 και οργανώνει σειρά εκθέσεων σε όλη την Ελλάδα με χα­ ρακτικούς χάρτες σπάνιων παλαιών βιβλίων, με κείμενα από απομνημο­ νεύματα με θέμα το Βυζάντιο, την Τουρκοκρατία, τη λαϊκή τέχνη και τον πολιτισμό. Το 1974 με μια μεγά­ λη συλλογή 1,000 σπανίων χαρτών, με αποσπάσματα από κώδικες και με μεσαιωνικά χαρακτικά εγκαινιάζει τον μόνιμο εκθεσιακό χώρο που λει­ τουργεί μέχρι σήμερα. Το 1976 κυ­ κλοφορεί το πρώτο τεύχος του πε­ ριοδικού «Βιβλιοφιλία» τριμηνιαία έρευνα ιστορίας του βιβλίου, εικονο­ γραφίας παλιών χαρακτικών. Το πε­ ριοδικό κυκλοφορεί μέχρι σήμερα και συνέβαλε σημαντικά με την ενημέ­ ρωσή του, ώστε μεγάλοι βιβλιόφιλοι Έλληνες και ξένοι να δημιουργήσουν βιβλιοθήκες και να διασώσουν τις πνευματικές μας παρακαταθήκες. Τον ίδιο χρόνο, 1976, κυκλοφορεί σε «αναστασιακή» έκδοση το πρώτο ελ­ ληνικό βιβλίο (Γραμματική του Κων­ σταντίνου Αάσκαρη, Μιλάνο 1476) για να τιμηθούν τα 500 χρόνια του ελληνικού βιβλίου. Το 1984 ο Κώστας Σπανός θέσπισε με την πρώτη του «Δημοπρασία Ξενόγλωσσου Βιβλίου στην Ελλάδα» την απαρχή των δημο­ πρασιών στην Ελλάδα η οποία συνε­ χίζεται μέχρι τις μέρες μας. Ο Κώστας Σπανός γεννήθηκε στην Αθήνα όπου τελείωσε τις γυμνασια­ κές του σπουδές. Σε Πανεπιστήμιο της Ιταλίας παρακολούθησε μαθή­ ματα Αρχιτεκτονικής και στη συνέ­ χεια σπούδασε και αποφοίτησε από το Πάντειο Πανεπιστήμιο της Αθή­ νας. ■

Κάθε Σαββατοκύριακο στα «ΝΕΑ» Το ειδικό ένθετο «.Βιβλιοδρόμιο - ιδέες»

προτείνει τα πιο ενδιαφέρο­ ντα βιβλία του μήνα ΜΕΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ συγγραφέων

ΜΕΚΡΙΤΙΚΕΣ σημαντικών μυθιστορημά­ των, ιστορικών μελετών, δοκι­ μίων, εφηβικών βιβλίων και παραστάσεων

t ΑΝΑΚΑΛΥΨ ΤΕ ^ΕΛΛΑ ΔΑ

Επιμέλεια: Μάρω Γολικίδου

Μαρτίου 2007

Γενικός πίνακας

ε λ λ η ν ικ ή λ ο γ ο τ ε χ ν ί α

1 Μι α ζωή δυο ζωές 2 Πυθαγόρεια εγκλήματα 3 Σουέλ 4 Το φιλί του δράκου 5 Η καλοσύνη των ξένων 6 Κινέζικα κουτιά 7 Σιωπηλές κραυγές 8 Το τέλος του εφιάλτη 9 Το μονοπάτι στη θάλασσα 10 Το μυθιστόρημα του Ξενοφώντα

Νίκος θέμελης

Κέδρος

Τεύκρος Μιχαηλίδης

Πόλις

Ιωάννα Καρυστιάνη Χρύσα Δημουλίδου Πέτρος Τατσόπουλος Σώτη Τριανταφύλλου Γιώργος Πολυράκης Παναγιώτης Μπαλτάκος Αντώνης Σουρούνης Τάκης θεοδωρόπουλος

Καστανιώτης Λιβάνης Μεταίχμιο Πατάκης

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 1 2 3 4

Μια ζωή δυο ζωές Πυθαγόρεια εγκλήματα Σουέλ Η καλοσύνη των ξένων

5 6 7 8 9

Κινέζικα κουτιά Το φιλί του δράκου Σιωπηλές κραυγές Το τέλος του εφιάλτη Το μονοπάτι στη θάλασσα

10 Το μυθιστόρημα του Ξενοφώντα

Ωκεανίδα

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων Νίκος θέμελης Τεύκρος Μιχαηλίδης Ιωάννα Καρυστιάνη Πέτρος Τατσόπουλος Σώτη Τριανταφύλλου Χρύσα Δημουλίδου Γιώργος Πολυράκης Παναγιώτης Μπαλτάκος Αντώνης Σουρούνης Τάκης θεοδωρόπουλος

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 1 Μια ζωή δυο ζωές 2 Το φιλί του δράκου 3 Σουέλ 4 Η καλοσύνη των ξένων 5 Κινέζικα κουτιά 6 Πυθαγόρεια εγκλήματα 7 Η ωραιότερη ιστορία του κόσμου 8 Ένας σκούφος από πορφύρα 9 Σιωπηλές κραυγές 10 Ιερή παγίδα

Ψυχογιός Libra Καστανιώτης

Κέδρος Πόλις Καστανιώτης Μεταίχμιο Πατάκης Λιβάνης Ψυχογιός Libra Καστανιώτης Ωκεανίδα

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία Νίκος θέμελης Χρύσα Δημουλίδου Ιωάννα Καρυστιάνη Πέτρος Τατσόπουλος Σώτη Τριανταφύλλου Τεύκρος Μιχαηλίδης Παντελής Καλιότσος Μάρω Δούκα Γιώργος Πολυράκης Λεία Βιτάλη

Κέδρος Λιβάνης Καστανιώτης Μεταίχμιο Πατάκης Πόλις Πατάκης Πατάκης Ψυχογιός Πατάκης

Σ η μ ε ιώ σ ε ις : 1. Στην Ελληνική Πεζογραφία, στο γενικό πίνακα, μετά τους 10 πρώτους ακολουθούν οι κάτωθι τίτλοι: Η ωραιότερη ιοτορία του κόσμου, Παντελής Καλιότσος, (Πατάκης) - Ένας σκούφος από πορφύρα, Μάρω Δούκα, (Πατάκης) - Στη σκιά της πεταλούδας, Ισίδωρος Ζουργός, (Πατάκης) - Διοτίμα, Εύα Ομηρόλη, (Λιβάνης) - Ιερή παγίδα, Λεία Βιτάλη, (Πατάκης) - Το μεγάλο όνειρο, Ζοέλ Λοπινό Μαοτραντώνη, (Εμπειρία Εκδοτική) - Εμείς έχουμε εμάς, Ισμήνη Καπάνταη, (Καστανιώτης) - Το μυστικό, Ντία Κομνηνού, (Πιτσιλάς) - Φεύγω, αγάπησα, Γιοβάννα, (Κέδρος) - Η γυναίκα που πετάει, Μένης Κουμανταρέας, (Κέδρος) - Το σκουλαρίκι της τύχης, Κ. Οικονόμου, (Ωκεανίδα) - Μύκονος μπλουζ, Παυλίνα Νάσιουτζικ, (Λιβάνης) - Το αριστερό χέρι της Αφροδίτης, Τάκης ^

Γενικός πίνακας ο/ο 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ίό"

ξέ νη λο γο τ εχ ν ία

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Οι πύλες της φωτιάς Καθένας Η ματωμένη εκστρατεία Η μέτρηση του κόσμου Ιστανμπούλ: Πόλη και αναμνήσεις Νορβηγικό δάσος Το μυστικό του χρυσοχόου Ινές ψυχή μου Να σου πω μια ιστορία-Διηγήσεις που μ’ έμαθαν να ζω Η μάγισσα του Πορτομπέλο

Steven Pressfield Φίλιπ Ροθ Στίβεν Πρέσσφιλντ

Πατάκης Πόλις Πατάκης Καστανιώτης Ωκεανίδα Ωκεανίδα Πατάκης

Ντάνιελ Κέλμαν Ορχάν Παμούκ Χαρούκι Μουρακάμι Έλια Μπαρθελό Ιζαμπέλ Αλιέντε Χόρχε Μπουκάι Paulo Coelho

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων Steven Pressfield Φίλιπ Ροθ Χαρούκι Μουρακάμι

4 Η μέτρηση του κόσμου 5 Ιστανμπούλ: Πύλη και αναμνήσεις 6 0 ιππότης με τη σκουριασμένη πανοπλία

Ντάνιελ Κέλμαν Ορχάν Παμούκ Ρόμπερτ Φίσερ Έλια Μπαρθελό Pierre Assouline Cornelia Golna Τρούμαν Κάποτε

Το μυστικό του χρυσοχόου Ξενοδοχείο Lutetia Κωνσταντινούπολη, πόλη των πόθων Καλοκαιρινό ταξίδι

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία 1 Οι πύλες της φωτιάς 2 Η ματωμένη εκστρατεία 3 Καθένας 4 Να σου πω μια ιστορία-Διηγήσεις που μ’ έμαθαν να ζω 5 6 7 8

Η μέτρηση του κόσμου Ινές ψυχή μου Ιστανμπούλ: Πόλη και αναμνήσεις Το μυστικό του χρυσοχόου

9 Νορβηγικό δάσος 10 Το χάρτινο σπίτι

Λιβάνης

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

1 Οι πύλες της φωτιάς 2 Καθένας 3 Νορβηγικό δάσος

7 8 9 10

Ωκεανίδα Opera

Πατάκης Πόλις Ωκεανίδα Καστανιώτης Ωκεανίδα Opera Πατάκης Πόλις Σύγχρονοι Ορίζοντες Καστανιώτης

ΞΕΝΗ λ ο γ ο τ ε χ ν ί α

Φίλιπ Ροθ Χόρχε Μπουκάι

Πατάκης Πατάκης Πόλις Opera

Ντάνιελ Κέλμαν Ιζαμπέλ Αλιέντε Ορχάν Παμούκ Έλια Μπαρθελό Χαρούκι Μουρακάμι Κάρλος Μαρία Ντομίνγκεζ

Ωκεανίδα Ωκεανίδα Πατάκης Ωκεανίδα Πατάκης

Steven Pressfield Στίβεν Πρέσσφιλντ

Καστανιώτης

θεοδωρόπουλος, (Ωκεανίδα) - Μικρό ημερολόγιο συνόρων, Γκασμένι Καπλάνι, (Λιβάνης) - Οι αναμνήσεις έχουν γεύση, X. Λουσίδου - Κ. Σακελλαρίδου, (Τυπωθήτω) 2. Η λίστα των βιβλιοπωλείων από τα οποία αντλούνται τα στοιχεία είναι «ανοιχτή».

3. Τα στοιχεία για τα «Ευπώλητα - Φεβρουάριος 2006» προέρχονται από 23 βιβλιοπωλεία που έδωσαν ακριβή αριθμό πωληθέντων αντιτύπων. <=>

[

δ ι α β α ζ ω

]

Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A

Μαρτίου 2007 Γενικός πίνακας

π ο ίη σ η

α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 2 3 4

Το Μονόγραμμα Ποιήματα Ποιήματα

Η βιογραφία του χρόνου 5 Wishing on a star - Ένα αστέρι μια ευχή (δίγλωσσο) θ" Μπολίβαρ 7 Ποιήματα 8 Ίνα ως ...

9 Αμοργός 10 Ήλος ύλης

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Οδ. Ελύτης Νίκος Εγγονόπουλος

Ίκαρος Ίκαρος Ροές-Printa

Fernando Pessoa Βαγγέλης Ιντζίδης

Νίκος Εγγονόπουλος Κική Δημουλά Στέφανος Μεσσήνης Νίκος Γκάτσος

ΠΟΙΗΣΗ 1 2 3 4

Η βιογραφία του χρόνου Ποιήματα Ποιήματα Το Μονόγραμμα 5 Wishing on a star - Ένα αστέρι μια ευχή (δίγλωσσο) 6 Μπολίβαρ 7 Ίνα ω ς ...

8 Ποιήματα 9 Σύγχρονη ερωτική ποίηση 10 Συνάντηση

Γαβριηλίδης Ιανός

Σοφία Σπύρου

Ίκαρος Ίκαρος Τυπωθήτω Πατάκης Οιωνός

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων Βαγγέλης Ιντζίδης Νίκος Εγγονόπουλος Fernando Pessoa Οδ. Ελύτης Σοφία Σπύρου

Γαβριηλίδης Ίκαρος Ροές-Printa

Νίκος Εγγονόπουλος Στέφανος Μεσσήνης Κική Δημουλά Ανθολογία Κική Δημουλά (Ζωγραφική:

Ίκαρος Τυπωθήτω Ίκαρος Καστανιώτης

Ίκαρος Ιανός

Ίκαρος

Γιάννης Ψυχοπαίδης)

ΠΟΙΗΣΗ 1 Το Μονόγραμμα 2 Ήλος ύλης 3 Αμοργός 4 S ush..l(im a 5 Ποιήματα Εγγονόπουλος 6 Όλα τα τραγούδια 7 Ποίηση 8 Ήχος απομακρύνσεων 9 Ποιήματα 10 Ποιήματα

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία Οδ. Ελύτης Νίκος Γκάτσος Σέτη Λεπίδα Νίκος Εγγονόπουλος Νίκος Γκότσος Οδ. Ελύτης Κική Δημουλά Κική Δημουλά Νίκος Εγγονόπουλος

Ίκαρος Οιωνός Πατάκης Οιωνός Ίκαρος Πατάκης Ίκαρος Ίκαρος Ίκαρος Ίκαρος

4. Δημοσιεύονται σε κάθε Κατηγορία τα 10 πρώτα σε πωλήσεις.

5. Συνολικά δόθηκαν από τα βιβλιοπωλεία 68 τίτλοι για την ελληνική πεζογραφία, 78 για την ξένη, 76 για την ποίηση, 92 για τα δοκίμια, 109 για την παιδική & εφηβική λογοτεχνία και 111 για τα διάφορα.

6. Στην κατηγορία Δοκίμια περιλαμβάνονται: ^

ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Ν Τ Ο Ρ I Σ

ΛΕΣΙΝΓΚ Η καλή τρομοκράτισσα

ιΥ Σ Σ Ε Α Σ

Η αυτοβιογραφία της Άλις Τόκλας

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Ο AT:

ΓΟΤΛΦ Το δωμάτιο του Τζάκομπ · Μέχρι το φάρο · Ένα δικό σου ΕΝΤΣΕΝΣΜΠΕΡΓΚΕΡ Το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας αντρε ΖΙΝΤ Τα υπόγεια του Βατικανού τομας MAN Οι Μπούντενμπροκ · Οι εξομολογήσεις του απατεώνα Φέλιξ Κρουλ τονι ΜΟΡΙΣΟΝ Το τραγούδι του Σόλομον ρομπερτ ΜΟΤΖΙΛ Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες λουις ΜΠΟΤΝΙΟΤΕΛ Η τελευταία πνοή αλφρεντ ΝΤΕΜΠΛΙΝ Βερολίνο Αλεξάντερπλατς τζον ΝΤΟΣ ΠΑΣΟΣ USA (Ο 42ος παράλληλος· 1919· Τα πολλά λεφτά) πιερ παοαο ΠΑΖΟΛΙΝΙ Τα παιδιά της ζωής γιοζεφ ΡΟΤ Ο βουβός προ­ φήτης ρομπερτ αουις ΣΤΗΒΕΝΣΟΝ Οι περιπέτειες του Ντέιβιντ Μπάλφουρ (Απαγωγή · Κατριόνα) γκυςταβΦΛΟΜΠΕΡ Η αισθηματική αγωγή βιρτζιμα

δωμάτιο χανς μαγκνους

©ΑΥΣΣΕΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 · ΤΗΛ. 210 32 12 111

www.odisseas.gr · info@ odisseas.gr

δ ι α β α ζ ω ] Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A

[ Μαρτίου 2007 ΔΟ ΚΙΜ ΙΑ

α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων 2 0 παλιάτσος και η Άνιμα 3 Ενάντια στη θρησκεία 4 Ν. Εγγονόπουλος-Η αγάπη είναι ο μόνος τρόπος 5 6 7 8 9

Παράδοση Οτζαλάν: Η ώρα της αλήθειας Τα Βυζαντινά Οι μονομάχοι του μεσοπολέμου Άννα Αχμάτοβα Εκατό ώρες με τον Φιντέλ 10 Η τέχνη του ταξιδιού

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Mark Mazower Μάρω Βαμβουνάκη Χρήστος Γιανναράς Συλλογικό Σάββας Καλεντερίδης Χρήστος Ζαχαρόπουλος Άρθουρ Μίλλερ Χέσνερ Βόλφγκανγκ

Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων 0 παλιάτσος και η Άνιμα Ν. Εγγονόπουλος-Η αγάπη είναι ο μόνος τρόπος Τα Βυζαντινά Ενάντια στη θρησκεία Παράδοση Οτζαλάν: Η ώρα της αλήθειας Οι μονομάχοι του μεσοπολέμου Άννα Αχμάτοβα 9 Ανάλεκτα διεθνούς πολιτικής 10 Πραγματεία περί αθεολογίας

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων Mark Mazower Μάρω Βαμβουνάκη Συλλογικό Χρήστος Ζαχαρόπουλος Χρήστος Γιανναράς Σάββας Καλεντερίδης Άρθουρ Μίλλερ Χέσνερ Βόλφγκανγκ Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος Michel Onfray

5 6 7 8 9 Ιό "

Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων Εκατό ώρες με τον Φιντέλ 0 παλιάτσος και η Άνιμα Η τέχνη του ταξιδιού Πραγματεία περί αθεολογίας Άουσβιτς Πέρα από το 16 Ποια “αριστερά, ποια "δεξιά"; Το λέμε σωστά; Το γράφουμε σωστά; Π. Γκέσουρα 0 ισπανικός εμφύλιος πόλεμος 1936-1939

Αλεξάνδρεια Ψυχογιός Ε.ΚΕ.ΒΙ. Ιανός Ίκαρος Ινφογνώμων Τραυλός Μελάνι Σιδέρης I. Εξάντας

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία

Δ Ο Κ ΙΜ Ι Α 1 2 3 4

Ιανός Τραυλός Μελάνι Πατάκης Πατάκης

Ignacio Ramonet Αλαίν ντε Μποτόν

Δ Ο Κ ΙΜ Ι Α 1 2 3 4 5 6 7 8

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Αλεξάνδρεια Ψυχογιός Ίκαρος Ε.ΚΕ.ΒΙ. Ινφογνώμων

Mark Mazower Ignacio Ramonet Μάρω Βαμβουνάκη Αλαίν ντε Μποτόν Michel Onfray Laurence Rees Νίκος Αλιβιζάτος Τάσος Παππάς L ΑναγνωστοπούλουAntony Beevor

Αλεξάνδρεια Πατάκης Ψυχογιός Πατάκης Εξάντας Πατάκης Μεταίχμιο Πόλις Μεταίχμιο Γκοβόστης

λογοτεχνικά δοκίμια, μελέτες, (κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, ιστορικό βιβλίο).

7. Στην κατηγορία Διάφορα περιλαμβάνονται: λευκώματα, μαγειρική, ταξίδια, μαρτυρίες, τεχνικά κ.λπ.

8. Τα βιβλιοπωλεία από τα οποία προέρχονται τα στοιχεία είναι: LEADER BOOKS, Αλυσίδα, 210 6466156 - PUBLIC, Αλυσίδα, 210 3215319 - ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ, Ιωάννινα, 26510 34911 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 210 3615077 - ΒΙΒΛΙΟΤΥΠΟ, Αθήνα, 210 7648875 - ΓΡΑΠΤΟ, Νέο Ψυχικό, ■=>

Μαρτίου 2007 Γενικός πίνακας

π α ιδ ικ ή

& ε φ η β ικ η λ ο γ ο τ ε χ ν ί α f S V . V n l ! M f 'l'M i! P i

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Τα γενέθλια του τριγωνοψαρούλη 0 πόλεμος της Ωμεγαβήτας Ως διά μαγείας Η ιστορία του Πάσχα Οι πιο ωραίες ιστορίες για το Πάσχα 0 Μικρός Πρίγκιπας Όταν η πασχαλίτσα συνάντησε ελέφαντα Ιστορίες από τη Βίβλο Το αυγό που δεν ήθελε να γίνει κοτόπουλο Μεγάλη Εβδομάδα και Πάσχα πάμε εκκλησία

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων 1 2 3 4

Ως διά μαγείας Όταν η πασχαλίτσα συνάντησε ελέφαντα Οι πιο ωραίες ιστορίες για το Πάσχα

0 πόλεμος της Ωμεγαβήτας Ιστορίες από τη Βίβλο Τα γενέθλια του τριγωνοψαρούλη Το αυγό που δεν ήθελε να γίνει κοτόπουλο Πριγκίπισσες άγνωστες και ξεχασμένες 9 Αν τ ’ αγαπάς ξανάρχονται 10 Μεγάλη Εβδομάδα και Πάσχα πάμε εκκλησία 5 6 7 8

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία 1 Τα γενέθλια του τριγωνοψαρούλη 2 Η ιστορία του Πάσχα 3 0 Μικρός Πρίγκιπας 4 0 πόλεμος της Ωμεγαβήτας 5 Η καρδιά και ο χωρίς καρδιά και οι κυρίες του μυαλού 6 Έραγκον 7 Ως διά μαγείας 8 Το τρενάκι με τα πασχαλινά αβγά 9 Ω Πρωτότοκος 10 Το βιβλίο των πώς

Βαγγέλης Ηλιόπουλος Ευγένιος Τριβιζάς Μαρία Παπαγιάννη

Πατάκης Μίνωας Πατάκης Πατάκης

Συλλογικό Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ Χρήστος Μπουλώτης

Μίνωας Πατάκης Λιβάνης Πατάκης Λιβάνης Ακρίτας

Χέδερ Έιμερυ Γιώργος Αντωνάκης

ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Μαρία Παπαγιάννη Χρήστος Μπουλώτης

Πατάκης Λιβάνης

Συλλογικό Ευγένιος Τριβιζάς Χέδερ Έιμερυ Βαγγέλης Ηλιόπουλος

Μίνωας Μίνωας Πατάκης Πατάκης Λιβάνης

Φιλίπ Λεσερμέιερ Βασιλική Νευροκόπλη Γιώργος Αντωνάκης

Μεταίχμιο Λιβάνης

π α ιδ ικ ή

Ακρίτας

& ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ

Πατάκης Πατάκης Πατάκης

Ευγένιος Τριβιζάς Όλια Λαζαρίδου

Μίνωας Εστία

Κρίστοφερ Παολίνι Μαρία Παπαγιάννη Ανν Μούσενμπροκ

Πατάκης Πατάκης Πατάκης Πατάκης Ελληνικά Γράμματα

Βαγγέλης Ηλιόπουλος

Κρίστοφερ Παολίνι Μαρτίν Λαφόν

210 6714700 - ΔΙΑΜΕΤΡΟΣ, Χαλκίδα, 22210 21796 - ΕΚΦΡΑΣΗ, Ανω Γλυφάδα, 210 - ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΣΤΗ ΣΤΟΑ, Χαλάνδρι, 210 6800644 - ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ, Αθήνα, 210 2618156 - ΙΑΝ0Σ, Αλυσίδα, 2310 276447 - ΛΕΜΟΝΙ, Αθήνα, 210 3451910 - ΝΕΣΤΩΡ, Κατερίνη, 23510 36024 - ΟΙΩΝΟΣ, Λαμία, 22310 67276 - ΠΑΠΥΡΟΣ-ΑΙΓΕΑΣ, Χίος, 22710 21550 - ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα, 210 3650000 - ΠΟΛΥΕΔΡΟ, Πάτρα, 2610 277342 - ΡΟΚΚΑΣ, Μεταμόρφωση, 210 2812946 - ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ, Λιβαδειά, 22610 23136 - ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ, Κοζάνη, 24610 26463 - ΣΧΗΜΑ, Χανιά, 2810 56937 - ΤΟ ΣΤΑΧΥ, Πειραιάς, 210 4134644 - ΤΟ ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ,

■=>

δ ι α β α ζ ω

[Ε

]

Υ Π Ω Λ Η Τ A

Μαρτίου 2007 Γενικός πίνακας

δ ιά φ ο ρ ά

α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Frank Miller 300 Allan Pease, Barbara Pease Το απόλυτο βιβλίο για τη γλώσσα του σώματος θάνος Ασκητής Ας μιλήσουμε για τις σχέσεις μας Rene Goscinny-Albert Uderzo Όλα για τον Αστερίξ τον Γαλάτη No 1 Φλέρυ Νταντωνάκη Γιώργος Λιάνης Αργυρώ Μπαρμπαρίγου Γεύση: Η τρίτη αίσθηση Περί της λέξεως "ρεμπέτικο" το ανάγνωσμα και άλ α Πάνος Σαββόπουλος 8 Το μάνατζμεντ των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων Λεωνίδας Χυτήρης Quino 9 Μαιράλντα-Συλλεκτική έκδοση

1 2 3 4 5 6 7

10 Το καλαντάρι

Παντελής θαλασσινός

10 Κάτι μαγειρεύει ο Ηλίας

Ιανός Λιβάνης Οδός Πανός Interbooks Μέδουσα Ιανός

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων

ΔΙΑΦΟΡΑ 1 Το απόλυτο βιβλίο για τη γλώσσα του σώματος 2 300 3 Όλα για τον Αστερίξ τον Γαλάτη No 1 4 Φλέρυ Νταντωνάκη 5 Περί της λέξεως "ρεμπέτικο" το ανάγνωσμα και άλ) α 6 Το μάνατζμεντ των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων 7 Ας μιλήσουμε για τις σχέσεις μας 8 Το καλαντάρι 9 Γεύση: Η τρίτη αίσθηση

Μαμούθ Comix Έσοπτρον Λιβάνης Μαμούθ Comix

Allan Pease, Barbara Pease Frank Miller Rene Goscinny-Albert Uderzo Γιώργος Λιάνης Πάνος Σαββόπουλος

Έσοπτρον

Λεωνίδας Χυτήρης θάνος Ασκητής

Μαμούθ Comix Μαμούθ Comix Ιανός Οδός Πανός Interbooks Λιβάνης

Παντελής θαλασσινός Αργυρώ Μπαρμπαρίγου Ηλίας Μαμαλάκης

Ιανός Λιβάνης Modern Times

ΔΙΑΦΟΡΑ

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία

1 Η τέχνη του φιλιού 300 Τα ανάλεκτα του κυρίου Schott Ελλάδα, τα χρόνια της αθωότητας Μαιράλντα-Συλλεκτική έκδοση

Χίου Μόρρις Frank Miller Ben Schott Quino

Μαμούθ Comix Κασταλία Πατάκης Μέδουσα

Ένας χρόνος στην κουζίνα του Βαγγέλη Δρίσκα Ας μιλήσουμε για τις σχέσεις μας 8 Τα χαμένα επεισόδια:

Βαγγέλης Δρίσκας θάνος Ασκητής Ντον Ρόσα

Πατάκης Λιβάνης Νέα Ακτίνα

William Arntz Ν. Δαβανέλλος-

Ορφέας Οιωνός

2 3 4 5 6 7

0 βίος και η πολιτεία του Σκρουτζ Μακ Ντακ 9 Τι στο μπιιιπ...ξέρουμε; 10 Λαμία με τη γραφίδα των περιηγητών Γ. Σταυρόπουλος

Πατάκης

Ηράκλειο, 2810 341158 9. Στον πίνακα «Αλυσίδες βιβλιοπωλείων» περιλαμβάνονται: PUBLIC, ΙΑΝΟΣ, LEADER BOOKS. Στον πίνακα «Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία» όλα τα υπόλοιπα.

ISBN 978-960-03-4410-3, σελ. 448, €18.00

Ο Σταύρος Τριπολιτσιώτης, υπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση του Κώστα Ζορμπά, πραγματοποιεί ένα έκτακτο ταξίδι στην Ευρώπη. Εκπροσωπεί τον πρωθυπουργό, που για λόγους υγείας αδυνατεί να ταξιδέψει. Το ταξίδι γίνεται σε φορτισμένο κλίμα. Οι φήμες διαδέχονται η μία την άλλη. Προδιαγράφουν για όλους ένα μέλλον ομιχλώδες. Επιτείνουν μιαν ανησυχία που κλιμακώνεται διαρκώς. Σ ’ αυτή την ατμόσφαιρα αγωνίας και μυστηρίου έρχεται ξαφνικά και το μοιραίο συμβάν: λίγο πριν από την προσγείωση, μια βλάβη στο αεροπλάνο οδηγεί στο θάνατο επτά ανθρώπους. Και αυτή είναι απλώς η αρχή της ιστορίας. Ένα μυθιστόρημα εμπνευσμένο από μια ιστορία πραγματική: από μια τραγωδία που προκάλεσε κλυδωνισμούς στην πολιτική ζωή της χώρας. Αντλώντας ωστόσο σύμβολα και συμβάντα από τη σφαίρα της επικαιρότητας, ο συγγραφέας δεν στέκεται στο «φαίνεσθαι», αλλά διεισδύει στο βάθος της πραγματικότητας, ανατέμνοντας τις δομές που τη συγκροτούν, άλλες φορές για να την απογυμνώσει και άλλοτε για να την ερμηνεύσει. Μ ' αυτό τον τρόπο δημιουργεί ένα αγωνιώδες θρίλερ που υφαίνεται στους λαβυρίνθους του πολιτικού κόσμου, με πρωταγωνιστές και κομπάρσους οι οποίοι εμπλέκονται εν γνώσει ή άθελά τους σε έναν κυκεώνα από αδόκητες συμπτώσεις, από ίντριγκες, αλλά και από ανθρώπινες αδυναμίες.

ΕΝΑ ΑΓΩΝΙΩΔΕΣ ΘΡΙΛΕΡ ΠΟΥ ΕΚΤΥΛΙΣΣΕΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΥΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

EC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ ΓΡΑΦΕΙΑ: ΖΑΛΟΓΓΟΥ 11.104 78 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208, FAX 210 3822530

w w w .k a s ta n io t is .c o m

βιβλιοπωλείο : ςολπνος

131, ιοό 77 αθηνα - τηλ . 210 3301208 ιες . 187)

Αλέξη Ζήρα

Τα κερδοφόρα ναυάγια

των ελληνικών ακτοπλοϊκών και των ΜΜΕ ομίζω πως δεν χρειαζόταν το πρόσφατο τραγικό συμβάν του βυθισμένου κρουαζιερόπλοιου για να ξεδιπλωθεί και να αναδειχθεί η διεθνώς γνωστή παθογένεια των ελληνικών ΜΜΕ. Αντί της ψύχραιμης και, κυρίως, της τεκμη­ ριωμένης ενημέρωσης, έτσι ώστε ως τηλεθεατές να σχηματίζουμε στο έτσι κι αλλιώς τρικυμισμένο κρανίο μας μια όσο γίνεται πιο ισορροπημέ­ νη αντίληψη των πραγμάτων, παίρ­ νουν αμέσως κεφάλι η έντεχνη εξαλλοσύνη που υποθάλπουν και μοιρά­ ζουν οι χρυσοπληρωμένοι άρρενες και θήλεις «αστέρες» των κεντρικών δελτίων, οι υστερικές και μελοδραμα­ τικές αντιδράσεις της μεγάλης δημο­ σιογραφικής σχολής των κάθε λογής Τραγκαίων, Κακαουνάκηδων, Αναστασιάδηδων κ.ά. και το κατατονικό μάτι με το υψωμένο αριστερό φρύδι του αιωνίως εμβρόντητου κ. Παυλόπουλου. Παρεπιδημών παραγωγός της καναδικής ραδιοφωνίας με ρω­ τούσε έκπληκτος μόλις χθες (15.4), πώς είναι δυνατόν οι ίδιοι άνθρωποι, με το ίδιο περισπούδαστο ύφος του παντογνώστη, να ασχολούνται με το σκάνδαλο των ασφαλιστικών τα­ μείων και των δομημένων ομολόγων και, με την ίδια ζέση και την ίδια βε­ βαιότητα ότι πουλούν από το τηλεο­ πτικό μαγαζί τους τη μία και μόνη αλήθεια, να επιπίπτουν δυο μέρες αργότερα στα ναυτολογικά με αφορ­ μή το βυθισμένο κρουαζιερόπλοιο της Σαντορίνης; Το μόνο που του απάντησα -και που το πιστεύω ακράδαντα- είναι ότι τυχαίνει απλώς να παρακολουθεί αυτές τις μέρες την έξαρση μιας μόνιμης, ενδη­

Ν

50

ΜΑΙΟΣ 2007

μικής νόσου των ελληνικών ΜΜΕ και της ανάλογης δημοσιογραφίας: της πλήρους ανευθυνότητάς τους. Ωστόσο, θέλοντας τα ΜΜΕ μας, ιδίως τα ιδιωτικά και κατά δεύτερο λόγο τα κρατικά, να μοιραστούν την ανευθυνότητά τους και να βαπτίσουν τον απύθμενο αμοραλισμό τους στην κολυμβήθρα της λαϊκής αποδοχής, είναι γνωστό πως έχουν επινοήσει την περίφημη «δημοκρα­ τία» των τηλεοπτικών παραθύρων ή των τραπέζιών. Εκεί, συνήθως, κα­ νείς δεν ακούει τον άλλο, κανείς δεν είναι διατεθειμένος να καταλάβει τι υποστηρίζει ο άλλος, ο καθένας λέει με όσο γίνεται δυνατότερη φωνή το κομματικό ή το συντεχνιακό μάθημα που αποστήθισε και κάτω από τα ελληστάεια, χατζηνικολάεια ή πρετεντέρεια παραγγέλματα (ω, πόσο cuty και πόσο trendy είναι οι πικάντι­ κες φατσούλες τους), δημιουργεί μα­ ζί με τους άλλους παραθυράτους ή ομοτράπεζούς του ένα απερίγρα­ πτο κομφούζιο. Ανάθεμα και αν ένας οποιοσδήποτε νουνεχής κατάφερε να βγάλει συμπέρασμα από τις συζητήσεις για το ναυάγιο του κρουαζιερόπλοιου. Και τούτο διότι οι ίδιοι οι συντονιστές των τραπέ­ ζιών και των παραθύρων αυτοί οι ίδιοι δεν θέλουν να ακουστεί μια άποψη ζυγισμένη, γιατί ακριβώς η ζυγισμένη άποψη είναι εκτός των προδιαγραφών της ζουγκλοειδούς μάχης των εντυπώσεων την οποία επιτάσσουν συνεχώς ολοένα και πιο εξοντωτικά τα μηχανήματα της AGB. Και βεβαίως πίσω από αυτά οι νονοί τους. Ήγουν, οι κύριοι καναλάρχες... ■

ISBN 978-960-03-4344-1, σελ. 472, €18.00

Σε ένα γεωγραφικό συμπόσιο παρουσιάζεται μια σημαντική ανακάλυψη: το άγνωστο χειρόγραφο ενός Έλληνα που μετείχε το

18 ο

αιώνα σε μιαν εξερευνητική αποστολή για την αναζήτηση των πηγών

του Νείλου. Ένα γραπτό μνημείο που ανασυνθέτει το χρονικό ενός δραματικού ταξιδιού στα βάθη της Αφρικής, φωτίζοντας το μύθο από μια διαφορετική γωνιά. Αίγυπτος, 1769- Μια μεγάλη πορεία ξεκινά προς τα νότια. Επικεφαλής ο Σκοτσέζος Τζέιμς Μηρούς. Μέλος της ένας Γραικός από τη Μήλο: ο Ευστράτιος Ταταράκης. Προορισμός τους οι πηγές του ιερού ποταμού. Η διαδρομή τους μέσα από τα αιθιοπικά βασίλεια και το Σουδάν. Επαφή με λαούς διαφορετικούς. Γνωριμία με άλλες κοσμοθεωρίες σε μια περιπλάνηση με αβέβαιη έκβαση. Σε μιαν ιστορία ξαναγραμμένη από την αρχή. Ο Μεγάλος Αμπάι είναι ένα ανατρεπτικό ταξιδιωτικό μυθιστόρημα, όπου ο συγγραφέας πραγματεύεται σε βάθος τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, επαναφέρει στο προσκήνιο το διάλογο των πολιτισμών και αποσείει κάθε οριενταλιστική προσέγγιση, υποδαυλίζοντας διαρκώς πίσω από τις δοκιμασίες των ηρώων του την ιδεολογική διαμάχη για το νόημα και την ουσία της ανθρώπινης περιπέτειας.

ΕΝΑ ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑΣ

7 V

EC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΓΡΑΦΕΙΑ: ΖΑΛΟΓΓΟΥ 11,106 78 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208, FAX 210 3822530 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΟΛΩΝΟΣ 131,106 77 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208 (ΕΣ. 187)

H i ! llfllllir Γιώργου =ενάριου

Η έλλειψη

βάθους νάμεσα στους όρους υπό τους οποίους η λογοτεχνική αφήγη­ ση επιτελεί τη λειτουργία της, υπάρχουν μερικοί που συναρτώνται με την εποχή -άρα και με τους γενι­ κότερους όρους που διέπουν την εκάστοτε πολιτισμική συνθήκη- και άλλοι που μοιάζουν σταθερότεροι, καθολικότεροι και διαχρονικότεροι. τελευταίων ένας από Μεταξύ ' τους σημαντικότε­ η έλλειψη βάθους της ρους είναι το βάθος της λογοτεχνικής λογοτεχνικής σύμβασης, σύμβασης. Διαφο­ ιδωμένη σε όλες της τις ρετικό, αν και τις συνέπειες, συνιστά μία από περισσότερες φο­ ρές συμβαδίζει, τις κυριότερες αιτίες για την από το ψυχολογικό υστέρηση που παρουσιάζει βάθος των ηρώων, η σύγχρονη ελληνική το βάθος αυτής της σύμβασης φαίνεται μυθιστοριογραφική παραγωγή να συναρτάται ευ­ θέως με δύο παραμέτρους, μία πιο φευγαλέα και υπόρρητη και μία πιο μετρήσιμη και απτή: Η πρώτη είναι η ζώνη συνείδησης στην οποία λειτουργεί το αφηγημα­ τικό έργο, συνείδησης τόσο του συγ­ γραφέα όσο και του αναγνώστη (δια­ φορετικά, δεν θα μπορούσε να κλεί­ σει ο κύκλος της αφήγησης, ούτε να ενεργοποιηθεί η πολλαπλότητα των αναγνώσεων). Το βάθος αυτής της ζώνης είναι καθοριστικό: σε όσο με­ γαλύτερο βάθος απευθύνεται -ή και τελείται- το αφηγηματικό γεγονός τόσο εντελέστερη γίνεται η αφήγη­ ση, καθώς το ψυχικό ίχνος που αφή­ νει γίνεται πιο ανεξίτηλο. Η παράμε­ τρος αυτή, ψυχολογικού - συναισθη­ ματικού τύπου, έχει ως προϋποθέ­ σεις της μια ψυχική λειτουργία -γι'

Α

52

ΜΑΪΟΣ 2007

αυτό είναι και λιγότερο μετρήσιμηκαι τα δρώντα υποκείμενά της: ο βα­ θύς συγγραφέας χρειάζεται βαθείς αναγνώστες. Η δεύτερη είναι αυτό που θα μπο­ ρούσε να ονομαστεί «επίπεδο πραγ­ ματικότητας», όρος που περιλαμβά­ νει φυσικά και το φανταστικό ή, εν γένει, το μη πραγματικό.Αν ορίζαμε ως πραγματικό το κομμάτι εκείνο της αφήγησης που είναι, εύκολα ή δύσκολα, ταυτοποιήσιμο με την κοι­ νή εμπειρία και ως μη πραγματικό εκείνο που η (κοινή) εμπειρία δεν μπορεί να αναγνωρίσει ή να ταυτοποιήσει, τότε και οι δυο κατηγορίες έχουν τις διαβαθμίσεις τους: ανάλο­ γα με το βαθμό οικείωσης ή ανοικείωσης του αναγνώστη με το αφη­ γηματικό υλικό έχουμε και το βάθος, ή τη ρηχότητα, του συνόλου σχεδόν της λογοτεχνικής σύμβασης. Υπό την έννοια αυτήν, όσο πιο αναγνωρίσιμο από τον αναγνώστη, με μέτρο πά­ ντα τη γνωστική εμπειρία, είναι το αφηγηματικό υλικό τόσο ρηχότερη είναι και η λογοτεχνική σύμβαση. Οι λιγοστές εξαιρέσεις, που υπάρχουν, επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Αυτή η έλλειψη βάθους της λογοτε­ χνικής σύμβασης, ιδωμένη σε όλες της τις συνέπειες, συνιστά μία από τις κυριότερες αιτίες για την υστέρη­ ση που παρουσιάζει η σύγχρονη ελ­ ληνική μυθιστοριογραφική παραγω­ γή, κατάσταση ενδημική που μαστί­ ζει τη λογοτεχνία μας κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Τις αιτίες της και τα χαρακτηριστικά της, λογοτε­ χνικά και εξωλογοτεχνικά, θα προ­ σπαθήσουμε να δείξουμε στο προσε­ χές σημείωμά μας. ■

Με ένα εξαιρετικό αισθητήριο για τον τρόπο που πρέπει να ακολουθείται στις συνεντεύξεις, ο Ίμρε Κέρτες, ο οποίος αρχικά δεν είχε απολύτως καμία πρόθεση να γράψει την αυτοβιογραφία του -πολλώ μάλλον υπό μορφή συνέντευξης-, πλέκει αριστοτεχνικά το διπλό μίτο αυτού του βιβλίου: την αμφίδρομη σχέση μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας («μη πραγματικής πραγματικότητας» όπως ο ίδιος την ορίζει), μεταξύ βιωματικής εμπειρίας και καλλιτεχνικής δημιουργίας, και μεταξύ αισθητικής και αφηγηματικής δυνατότητας.

0 Φάκελος Κ. - Μ ια έρευνα αποτελεί εισαγωγή αλλά και επιτομή του συνολικού έργου του Ίμρε Κέρτες, καταδεικνύοντας τη σπουδαιότητα της γραφής στην πολυκύμαντη ζωή του νομπελίστα συγγραφέα: «Η μεγαλύτερή μου χαρά σ' αυτή τη γη ήταν εντέλει το γράψιμο».

Ο ΚΕΡΤΕΣ ΣΥΖΗΤΑ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ ΣΤΟ ΠΙΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΚΑΙ ΩΡΙΜΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ

ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΥΡΙΑΡΧΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

Τι μας διδάσκουν...

οι εξετάσεις Χρηστός Κατσίκας

54

ΜΑΙΟΣ 2007

Μάιος, εκτός των άλλων, έχει χαρακτηριστεί ως ο μήνας του μεγάλου -εξεταστικούανταγωνισμοΰ. Εκατοντάδες χιλιάδες δεκαοκτάχρονοι και οι οικογένειες τους «ζουν» την αγωνία των πανελλαδικών εξετάσεων και βεβαίως και των απο­ τελεσμάτων τους. Ωστόσο οι εξετά­ σεις και η επιμονή στο εξεταστικοκεντρικό σχολείο δεν συνδέονται μόνο με την εισαγγελικού τύπου σχολική ετυ­ μηγορία, ούτε μόνο με τη δημιουργία συνθηκών φροντιστηριακής προσφυ­ γιάς. Να το πούμε προκαταβολικά: οι εξετάσεις, και ιδιαίτερα οι τόσες πολ­ λές εξετάσεις, μας διδάσκουν πολύ πε­ ρισσότερα από όσα μας εξετάζουν. Με λίγα λόγια οι εξετάσεις δεν έχουν να κάνουν τόσο με τη διαπίστωση των γνώσεών μας όσο να μας διδάξουν ό,τι δεν μπορούν (ή δεν μπορούν τόσο κα­ λά) να μας διδάξουν οι πιο τυπικές όψεις της εκπαίδευσης. Να ένας σύντομος κατάλογος για το τι «διδάσκουν» οι τόσες πολλές εξετά­ σεις: Η πίεση των εξετάσεων αναγκάζει τους μαθητές να πιστέψουν ότι ο κα­ θένας λαμβάνει αυτά για τα οποία έχει δουλέψει· ότι τα κριτήρια είναι αντικει­ μενικά και δίκαια και συνεπώς ότι αυ­ τοί που αποδίδουν καλύτερα πράγμα­ τι το αξίζουν. Το ίδιο φυσικά ισχύει και γι' αυτούς που δεν αποδίδουν καθό­ λου. Μετά από λίγο, αυτή η νοοτρο­ πία μεταφέρεται και σε ό,τι βρίσκουν οι μαθητές στην υπόλοιπη κοινωνία, συμπεριλαμβανομένων και των δικών τους αποτυχιών στη ζωή και η οποία τους ενθαρρύνει να «κατηγορούν το θύμα» (τους ίδιους τους εαυτούς τους ή τους άλλους) και να νιώθουν ένοχοι

Ο

για κάτι που στην πραγματικότητα δεν είναι δικό τους λάθος. Ο χρονικός περιορισμός, καθώς και η μορφή των εξετάσεων, προετοιμάζει τους μαθητές για την πιο άκαμπτη εργασιακή πειθαρχία που βρίσκεται μπροστά τους. Επειδή οι εξετάσεις είναι «διαταγές» που δεν τίθενται σε αμφισβήτηση, οι τόσες πολλές εξετάσεις προετοιμά­ ζουν τους μαθητές να αποδέχονται χωρίς σκέψη τις εντολές που θα προ­ έρχονται από τους μελλοντικούς ερ­ γοδότες τους. Επειδή οι περισσότερες εξετάσεις δί­ νονται σε ατομικό επίπεδο και ο καθέ­ νας μας παλεύει να τα πάει όσο το δυ­ νατόν καλύτερα, δημιουργείται η πε­ ποίθηση πως οι εξετάσεις αφορούν τους μαθητές ως άτομα. Οι συνεργατι­ κές λύσεις ισοδυναμούν με κλεψιά, αν κάποιος τις σκέφτεται ως λύσεις. Πά­ λι, και σε αυτή την περίπτωση, είναι εμφανείς οι επιπτώσεις για το πώς οι μαθητές θα πρέπει να προσεγγίζουν τα προβλήματα που θα αντιμετωπί­ σουν αργότερα στη ζωή τους. Επίσης, οι εξετάσεις παίζουν τον κε­ ντρικό ρόλο στον καθορισμό της διδα­ κτέας ύλης, αδιαφορώντας για ό,τι υλικό δεν σχετίζεται με τις εξετάσεις. Το πρώτο πράγμα που παραλείπεται από το πιεστικό πρόγραμμα σπου­ δών είναι οι ίδιες οι αναζητήσεις των μαθητών σε προβλήματα που ανακύ­ πτουν ως συλλογική αντανάκλαση των κύριων σημερινών προβλημάτων (όπως ο πόλεμος), οι εναλλακτικές αντιλήψεις, η εξερεύνηση θεμάτων και εν γένει οτιδήποτε προωθεί τη δη­ μιουργική, συνεργατική ή κριτική σκέ­ ψη. Είναι γνωστό, βέβαια, ότι η ιθύ-

νουσα τάξη δεν ενδιαφέρεται ιδιαίτε­ ρα να συναλλάσσεται με εργάτες, καταναλωτε'ς και πολίτες με τις παρα­ πάνω ικανότητες. Εν τελεί, οι πολλαπλές εξετάσεις έχουν μετατραπεί σε έναν από τους κύριους παράγοντες που καθορίζουν το χαρακτήρα της σχέσης μεταξύ μα­ θητών (με τους μαθητές να βλέπουν ο ένας τον άλλο ως ανταγωνιστές για καλυτέρους βαθμούς), το χαρακτήρα της σχέσης μεταξύ μαθητών και κα­ θηγητών (με τους περισσότερους μα­ θητές να βλέπουν τους καθηγητές τους πρώτα απ' όλα ως εξεταστές και βαθμολογητές και με τους περισ­ σότερους καθηγητές να βλέπουν σε μεγάλο βαθμό τους μαθητές τους σύμφωνα με το πώς τα πήγαν στις εξετάσεις), το χαρακτήρα της σχέσης μεταξύ δασκάλων και διευθυντών

(καθώς οι διευθυντές έχουν «αντικει­ μενικά» κριτήρια με τα οποία αποτιμούν την απόδοση των δασκάλων), ακόμα και το χαρακτήρα της σχέσης μεταξύ σχολικών διευθυντών και διά­ φορων κρατικών σωμάτων (καθώς χρησιμοποιείται το ίδιο κριτήριο από το κράτος για να κρίνει το έργο των σχολείων). Μόλις συνθέσουμε όλα αυτά τα κομ­ μάτια, είναι ξεκάθαρο ότι η μανία αύ­ ξησης του αριθμού των εξετάσεων για τους μαθητές όλων των εκπαιδευ­ τικών βαθμιδών δεν έχει να κάνει με την «ανύψωση των στάνταρ», όπως θέλει ο κοινός μύθος, αλλά με την ανάπτυξη ενός εκτεταμένου ελέγχου πάνω σ' ολόκληρη την εκπαιδευτική και κοινωνική διαδικασία. ■ 0 Χρήσιος Κατσίκας είναι εκπαιδευτικός αναλυτής

ΘΑ ΒΡΕΙΤΕ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΜΑΣ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΕΝΗΜΕΡΩΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

(i][

m

m

m

Μπαλάντα

για κάτι χαμένο Κώστας Μηοτόπουλος

Νίκος Θέμελης

Μ ια ζω ή δυο ζω ές Εκδόσεις Ωκεανίδα, 2007 σελ. 429, τιμή: 18,00 ευρώ

56

ΜΑΙΟΣ 2007

ίγα πράγματα είναι πιο ευχά­ ριστα -στη ζωή όπως και στη λογοτεχνία- από την επιστρο­ φή ενός φίλου. Μετά από μία μάλλον άγονη περιπλάνηση σε ξένα χωράφια (Για μια συντροφιά ανάμεσά μας), ο Νίκος Θέμελης ξαναγυρνάει, από άλ­ λο εντελώς δρόμο, σε κλίμα «τριλο­ γίας». Την εξωτική συναρπαστικότητα των τριών πρώτων του βιβλίων διαδέχεται ο ανηλεής πραγματισμός στο πρόσφατο Μια ζωή δυο ζωές. Κι όμως η φωνή -μια νηφάλια αλλά τό­ σο ζεστή φωνή- είναι η ίδια. Το είδος της οικειότητας μόνο αλλάζει: εκεί που η βουτιά στο χρόνο μάς μιλούσε πλάγια για την Ιστορία, εδώ η προ­ σκόλληση φυσιοδίφη στο τώρα μας κάνει να σκεφτούμε πόσο γρήγορα χάνεται -και φτηναίνει- το τώρα σ' αυτή τη χώρα. Η πλοκή στέκει σε λίγα πράγματα σ' αυτό το βιβλίο, που μοιάζει περισσό­ τερο με ένα προσωπικό μανιφέστο υπό μορφή μπαλάντας. Ο ήρωας -και, από μια άποψη, ήρωας πραγ­ ματικός- Οδυσσέας Πολίτης είναι καθηγητής πανεπιστημίου, ζει μια κρίση μέσης ηλικίας, αναρωτιέται για την προσωπική και συλλογική του ταυτό­ τητα και παλεύει με τον εαυτό του απέναντι σε τρεις γυναίκες (αλλά υπό τη σκιά της μίας, της μάνας του). Με τη γυναίκα του οι άγκυρες έχουν λα­ σκάρει αλλά δεν θέλει επ' ουδενί να τις αφήσει να ξεκολλήσουν -έστω, από το βυθό. Ζει μια (τελευταία;) ερωτική περιπέτεια, αλλά δεν της επιτρέπει να πάρει το χώρο που θα την έβγαζε από τον αστερισμό του αποχαιρετισμού. Στο πρόσωπο της κόρης του καλύτερου του φίλου νιώ­

Λ

θει το τσίμπημα της πατρότητας, που συνειδητά αρνήθηκε, αλλά ελέγ­ χει σκληρά τη σχέση να μην εξελιχτεί σε τίποτε άλλο. Όλα αυτά στη σημε­ ρινή Αθήνα, με δυο ιντερμέτζα στις σημερινές Βρυξέλλες και τη σημερινή Βιέννη, και κάτω από το βάρος δυο στρογγυλών όσο και δύσκολων ημε­ ρομηνιών: εκείνος είναι γύρω στα εξή­ ντα, ο χρόνος είναι ακριβώς πάνω στο γύρισμα του 21ου αιώνα. Σε τέτοιο οικείο σκηνικό, ο αναγνώ­ στης δεν χρειάζεται -κι ευτυχώς ο συγγραφέας δεν του ρίχνει- πολλές σημαδούρες. Τρεις αναφορές στο «Ελ­ σίνκι», μία στην ΟΝΕ, μία στην Ευρώ­ πη που ετοιμάζεται να αγκαλιάσει (ή να στραγγαλίσει;) την Ανατολή της, μια (ελαφρά ετεροχρονισμένη) νύξη στο πρόβλημα του ελληνικού πανεπι­ στημίου, δυο γρήγορες σκιαγραφήσεις των νέων νεο-ελλήνων της μεταχρηματιστηριακής εποχής των αμέτρη­ των κινητών πάνω στο τραπέζι και της πολυφυλετικής πραγματικότητας που κατακλύζει τους δρόμους μας αλ­ λά δεν εισχωρεί στην ψυχή μας. Ο ήρωας ζει μια ζωή με λίγα «γεγονότα», εσωτερικά πυκνή αλλά δίχως άλματα -ανήκει σε μια κοινωνική μειοψηφία που περισσότερο νιώθει παρά δρα. Ξέρει τι θέλει, αλλά έχει συμφιλιωθεί με το ανεκπλήρωτο: μια κοινωνική μειοψηφία, που σύντομα θα γίνει και πολιτική (παρότι το βιβλίο κλείνει με την επιστροφή στην Ελλάδα για να ψηφίσει στις εκλογές του 2000), μια προσωπική ηθική που ήδη έχει αφή­ σει μισή με τις πράξεις του. Ο τρόπος άμυνάς του είναι η καταφυγή σε αυτά που έχει μαζέψει -έξω του και μέσα του. Γι' αυτό το βιβλίο μπορεί να είναι

φειδωλό σε δράση, είναι όμως πλημ­ μυρισμένο από καταλόγους. Ο Πολίτης αντιστέκεται στο χρόνο και τη φθορά παραθέτοντας τα πράγματα που αγαπά ή που τον δέ­ νουν με τον εαυτό του. Από τους τί­ τλους - κλειδιά για την κατάσταση της σύγχρονης δημοκρατίας, τα πε­ ριοδικά της εποχής του πατέρα του, τα μεγάλα καφέ της Ευρώπης (όπου εμφιλοχωρεί το ασυγχώρητο για τον κοσμοπολίτη πρωταγωνιστή -και συγγραφέα- λάθος να ονομάζεται το Φλοριάν της Βενετίας «Φλορεάλ»), τα βιβλία που διάβαζε και διαβάζει, τις παραστάσεις που ζωγράφιζε τα Χρι­ στούγεννα όταν ήταν μικρός, τα χω­ ριά των Ζαγοριών, τα αντικείμενα που συνέλεξε από τις περιοδείες του, τη χωροθεσία της Εθνικής Βιβλιοθή­ κης της Αυστρίας, τα μεγάλα μουσεία

της Ευρώπης, τα φυτά του κήπου του, ώς πέντε ξεχωριστούς -και για διαφορετικές εποχές- καταλόγους με έργα μουσικής, της μεγάλης αγάπης της ζωής του, που τον συνόδεψε σε κάθε φάση και σκίρτημά της. Σε έναν κόσμο χωρίς έρμα, ένας άνθρωπος της διανόησης ταξινομεί για να υπάρ­ χει. Και μας αγγίζουν αυτοί οι ξεροί κατάλογοι, γιατί μέσα τους κρύβεται κάτι από τον καθένα μας (και ναι, το Ταξίδι στα Κύθηρα είναι η καλύτερη ταινία του Αγγελόπουλου). Περίεργο στ' αλήθεια: η «γενιά Μιτεράν» σφράγισε τη σύγχρονη Γαλλία αλλά δεν έδωσε άξια λόγου μυθιστο­ ρήματα (ο Ορσενά είναι πολύ λίγος). Η «γενιά Σημίτη» αμφιβάλλει για το κοινωνικό στίγμα της αλλά αφήνει βα­ θύ, χάρις στον Πολίτη Θέμελη, λογο­ τεχνικό αποτύπωμα. Μ

το βιβλιοπωλείο των βιβλιοπωλείων στο internet!

150.000 βιβλία

20 βιβλιοπωλεία

w w w .b a z a a rb o o k s.g r

Δημοσθένης Κ ο ϋ ρ τ ο β ικ « Ο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς σ ή μ ε ρ α δ ε ν π ο λ υ π ισ τ ε υ ο υ ν σ τη λ ο γ ο τεχ ν ία . Π ισ τ ε ύ ο υ ν μ ό ν ο σ τη δική τους λ ο γ ο τ ε χ ν ία » Μ ια συζητηση με τον Κώστα Κ ατσ ουλαρ η

ΪΪΝέΝΤΕΪΙΙ

μ

ια συζήτηση εφ’ όλης της ύλης με τον Δ ημοσθένη Κούρτοβικ, εκτός από σπάνια ευκαιρία, είναι πρώτα απ’ όλα διανοητική πρόκληση. Συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας, αρθρογράφος, μεταφραστής μερικών δεκάδων βι­ βλίων, ο Κούρτοβικ αποτελεί ένα ιδιαίτερο μείγμα ανένταχτου διανοούμενου και πα­ θιασμένου συγγραφέα, που ποτέ δεν ξέρ εις αν και πότε θα «εκραγεί». Τα κείμενά

του στα Νέα, από τις λίγες στήλες λογοτεχνικής κριτικής που διαβάζονται και από αναγνώστες εκτός σιναφιού, προκαλούν αντιδράσεις και ανοίγουν συζητήσεις, χάρη στην αντισυμβατική λογική τους και τις συχνά α ιρετικές και απρόβλεπτες θ έσεις τους.

Αφορμή για την κουβέντα μας υπήρξε η διάθεση παρέμβασης, η ανάγκη να τεθούν ερωτήματα και να σκιαγραφηθούν απαντήσεις σε ζητήματα που με τον έναν ή τον άλ­ λον τρόπο απασχολούν τον κόσμο της γραφής και της ανάγνωσης. Θα ήθελα να ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας από ένα ζήτημα που το έχετε θίξει κι εσείς τελευταία στην αρθρογραφία σας, τη σχέση αναγνωστών και κριτικής. Ισχυρίζεστε, αν κατάλαβα καλά, ότι το ευρύ αναγνωστικά κοινό και η κριτική σ υμπο­ ρεύονται στις περισσότερες επιλογές τους ή ότι, εν πόση περιπτώσει, το χάσμα δεν είναι τόσο μεγάλο ό σο λέγεται. Υπάρχουν ωστόσο κι εκεί­ νοι που πιστεύουν ότι αυτοί οι δύο κόσμοι τέμνονται όλο και λιγότερο κι ότι σήμερα στη χώρα μας αυτοί που είναι σε θέση να διαβάσουν λογοτεχνία δεν ξεπερνούν τις λίγες χιλιάδες. Μ ή ­ πως η κριτική σέρνεται καμιά φορά από την αγορά, από άγχος να μη βρεθεί «εκτός συρμού»; Πριν από είκοσι χρόνια πολύ σπάνια ένα βιβλίο στην Ελλάδα πουλούσε περισσότερα από 10 χιλιάδες αντί­ τυπα το χρόνο. Σήμερα βλέπουμε πολλά βιβλία, ελ­ ληνικά και ξένα, να ξεπερνούν τα 40 ή 50 χιλιάδες αντίτυπα. Επειδή είναι πολύ απίθανο να ανέβηκε τό­ σο θεαματικά το παιδευτικό επίπεδο των Ελλήνων σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, κάτι άλλο πρέπει να συμβαίνει. Πιστεύω πως εισέρευσε στο χώρο της ανάγνωσης μια μεγάλη μάζα που μικρή σχέση έχει με τη δίψα για μάθηση και ακόμη μικρότερη με την αισθητική καλλιέργεια. Πρόκειται για ανθρώπους, κυ­ ρίως γυναίκες, που πριν ικανοποιούσαν τις συναισθη­ ματικές ανάγκες τους διαβάζοντας λαϊκά περιοδικά και βιβλία τύπου Αρλεκιν, αλλά που διαπίστωσαν, χά­ ρη και στην πολιτική των εκδοτικών οίκων, ότι μπο­ ρούν να κάνουν το ίδιο με «σοβαρά» βιβλία, με τρό­ πο δηλαδή πιο κολακευτικό για το κοινωνικό προφίλ τους. Τα βιβλία αυτά δεν είναι απαραιτήτως κακά και συχνά βρίσκουν ευμενή υποδοχή από την τρέχουσα

κριτική, ιδίως όταν έχουν την υπογραφή γνωστών ονομάτων και τη σφραγίδα μεγάλων εκδοτικών οίκων. Αλλά είναι κατά κανόνα βιβλία που αναπαράγουν ιδέες του συρμού, απευθύνονται σε συγκυριακές ευαισθη­ σίες και στο συμβατικό γούστο. Ό σο παράδοξο και αν φαίνεται, λοιπόν, ισχύουν και οι δύο θέσεις που αναφέρατε. Οι επιλογές του μεγάλου κοινού και της κριτικής συμπίπτουν συχνότερα από ό,τι γενικά πι­ στεύεται και οι συμπτώσεις αυτές ανάγονται στην ίδια πάνω κάτω λογική· ταυτόχρονα όμως το χάσμα ανά­ μεσα στο αναγνωστικό κοινό ως σύνολο και σ' εκεί­ νους που είναι σε θέση να εκτιμήσουν το ξεχωριστό στη λογοτεχνία διευρύνεται ολοένα. Ω στόσο, έχει κανείς την εντύπωση ότι το παρά­ δοξο που περιγράψατε ενισχύεται κι από συγκε­ κριμένες πολιτικές. Παράδειγμα, το Βραβείο Αναγνωστών, που διοργανώνεται από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Υπάρχει η άποψη ότι έτσι εξω­ ραΐζεται το γούστο των πολλών -τ ο οποίο ούτως ή άλλως αποτυπώνεται στις λίστες των μπεστσ έλερ- μέσα από το κύρος ενός σημαντικού θε­ σμού. Τι γνώμη έχετε; Συμφωνώ απόλυτα. Ανεξάρτητα από τις όποιες προ­ θέσεις του ΕΚΕΒΙ, το βραβείο αυτό ανάγει τη λογο­ τεχνική αξία σε ζήτημα δημοψηφίσματος, δηλαδή σε αποφάσεις της αγοράς, κάτι που ονειρεύονται άλλω­ στε πολλοί εκδότες. Ακόμη χειρότερα: θα συμβάλει στην ολοένα μεγαλύτερη απενοχοποίηση των αναγνω­ στών εκείνων που ενσαρκώνουν το αγοραίο γούστο. Αν αρχίσαμε «κόσμια», με Φακίνου και Γαλανάκη, θα καταλήξουμε κάποια στιγμή στον Πολυράκη και στον Καρακάση.

ΜΑΙΟΣ 2007

53>

ΪΪΝίΝΪΕΪΙΙ Μιλώντας για βραβεία, φέτος είναι χρονιά πλη­ θωρισμού βραβεύσεων. Τα κρατικά φαίνεται να ξαναβρίσκουν κάποιο βηματισμό, το Διαβάζω κάνει μια δυναμική επιστροφή, ενώ κι άλλα πε­ ριοδικά (Δέκατα, Ν α ένα μήλο) διεκδικούν μερί­ διο παρέμβασης. Τι πιστεύετε, μπορούν τα βρα­ βεία, ως θεσμοί, με τις διαφορές φιλοσοφίας που τα διακρίνουν, να παίξουν κάποιο θετικό ρό­ λο στα λογοτεχνικά μας πράγματα; Οι μικρές κοινότητες, όπως είναι η δική μας λογοτε­ χνική κοινότητα, και μάλιστα με τις ιδιομορφίες της ελληνικής κοινωνικής συμπεριφοράς, δύσκολα σηκώ­ νουν μεγάλες διαφορές φιλοσοφίας, άσχετα με τις διακηρύξεις που γίνονται. Όλοι γνωρίζονται με όλους, όλοι συναλλάσσονται με όλους, και θα πρέπει να είναι κανείς πολύ εκκεντρικός για να μένει απ' έξω. Ο κομ­ φορμισμός αποτρέπει τις συγκρούσεις και τις ρήξεις, υπάρχει η τάση να βραβεύουν οι μεν τους δε και τε­ λικά να βραβεύονται όλοι. Φοβάμαι πως ο πολλαπλα­ σιασμός των λογοτεχνικών βραβείων τα τελευταία χρόνια αυτό εξυπηρετεί κατά βάθος, και όχι την ανά­ γκη της διαφοροποίησης. Από την ομάδα τού Να ένα μήλο, για παράδειγμα, που ως νεανική εκφράζει, υπο­ τίθεται, μια εικονοκλαστική διάθεση, θα περίμενε κα­ νείς μια τολμηρότερη επιλογή, χωρίς αυτό φυσικά να σημαίνει ότι ο Σουρούνης δεν είναι ένας πολύ καλός συγγραφέας. Θα χαρώ πολύ πάντως αν η πορεία των νέων βραβείων με διαψεύσει. Έχω άλλωστε χαιρετί­ σει επανειλημμένα την εμφάνισή τους, σε εποχές, είναι αλήθεια, που ήμουν κάπως πιο αφελής. Επιστρέφοντας στα της κριτικής, πώς βλέπετε το ρόλο της σήμερα στο πλαίσιο αυτής της πλη­ θώρας «λόγου περί των βιβλίων»; Αναρωτιέμαι κατά πόσο διασώζεται ο κριτικός λόγος στη γειτνίασή του με μια σειρά άλλους «λόγους», όπως διαφημίσεις, συνεντεύξεις, βιβλιοπαρουσιάσεις, κουτσομπολιά κ.ά. Το πρόβλημα είναι υπαρκτό. Δεν πρέπει να το υπο­ βαθμίζουμε, ούτε όμως να το υπερδραματοποιούμε. Ειδικά οι κριτικοί που δημοσιεύουν σε εφημερίδες δεν είναι δυνατό να περιμένουν συνθήκες θερμοκηπίου ή καθεστώς προστατευόμενου είδους για τα κείμενά τους. Οφείλουν να δώσουν οι ίδιοι βαρύτητα στη στή­ λη τους. Κάτι που σε πολλές περιπτώσεις, ίσως τις πε­ ρισσότερες, δυστυχώς δεν γίνεται. Όταν ξεκινάς μια στήλη λογοτεχνικής κριτικής, το ζήτημα δεν είναι πό­ σο σημαντικό πράγμα είναι η λογοτεχνία αλλά πόσο σημαντικά είναι αυτά που έχεις να πεις εσύ. Δεν μπο­

<50

ΜΑΪΟΣ 2007

ρείς να περιμένεις να έχει η στήλη σου κύρος και απή­ χηση όταν μιλάς για τα βιβλία με τρόπο στρυφνό, εσωστρεφή, με κώδικες κατανοητούς μόνον από το «σινάφι» και με μια λογική που αντιμετωπίζει τη λογοτε­ χνία σαν καπρίτσιο μιας εκλεπτυσμένης σέχτας. Οι στήλες λογοτεχνικής κριτικής στον τύπο είναι σήμε­ ρα πολύ περισσότερες από άλλοτε, αλλά το ειδικό βά­ ρος τους είναι μικρότερο. Αυτό δείχνει, κατά τη γνώ­ μη μου, ότι το πρόβλημα δεν είναι τόσο η συνύπαρ­ ξή τους με το λόγο του μάρκετινγκ όσο η διαχείρισή τους από τους ίδιους τους κριτικούς. Υπάρχει πάντως διάχυτη δυσαρέσκεια μεταξύ των συγγραφέων για το πώς οι κριτικοί αντιλαμ­ βάνονται το ρόλο τους. Για παράδειγμα, με αφορμή τους απολογισμούς της χρονιάς, η Α μάντα Μιχαλοπούλου έγραφε πρόσφατα: «Από τη φύση τους οι απολογισμοί είναι επιπόλαιοι, πιο επιπόλαιοι από τα πρωτόλεια μυθιστορήματα». Τι πιστεύετε εσείς; Προωθεί τη συζήτηση αυτό το «ξεπέταγμα» βιβλίων σε μια αράδα; Για να πω την κακιούλα μου, τα πρωτόλεια μυθιστο­ ρήματα στις μέρες μας είναι συνήθως μια χαρά, με τα επόμενα υπάρχει πρόβλημα... Τέλος πάντων, δεν νο­ μίζω πως το κύριο σημείο τριβής ανάμεσα στους συγ­ γραφείς και τους κριτικούς είναι οι απολογισμοί της χρονιάς. Έπειτα, το αν οι απολογισμοί αυτοί είναι επι­ πόλαιοι ή ουσιαστικοί δεν εξαρτάται από το πόσες λέ­ ξεις αφιερώνουν στο κάθε βιβλίο (πώς θα ήταν δυνα­ τό άλλωστε να κάνουν εκτενή αναφορά στο καθένα) αλλά από το αν η εικόνα που συνθέτουν έχει προο­ πτική ή όχι. Επιπόλαιο είναι να κρίνουμε τους απολο­ γισμούς γενικά, αντί να κρίνουμε συγκεκριμένους απολογισμούς. Αλλά φαντάζομαι πως έχετε κατά νου και σοβαρότερα παράπονα... Διάφορα λέγονται ή γράφονται, ωστόσο δεν αφορούν όλα όλους τους κριτικούς, αφού ο κα­ θένας έχει το δικό του ύφος και, ενδεχομένως, τα δικά του τυφλά σημεία. Πάντως, δύο-τρία πα­ ράπονα που σας αφορούν ειδικότερα έχω την αίσθηση ότι είναι τα εξής: Πρώτον, ότι μιλάτε ex cathedra, ότι δείχνετε υπερβολικά σίγουρος για την ορθότητα της ανάγνωσης που κάνατε* και, δεύτερον, ότι καμιά φορά οι απόψεις σας για το πώς θα πρέπει να είναι γραμμένο ένα σημερινό ελληνικό λογοτεχνικό έργο επηρεάζουν πέραν του δέοντος την πρόσληψή σας βιβλίων με δια­ φορετικές στοχεύσεις. Ω ς «ουρά» σ' αυτή την

ΪΪΝΕΝΪΕΪ1Η

ί

πράγμα που είναι ουσιαστικά το ίδιο, οι κριτικοί έχουν παραιτηθεί από την προσωπικότητά τους. Ό σο για την «ουρά», το ότι δεν είμαι καν σταθε­ ρός στις προκαταλήψεις μου, λέω: δό­ ξα τω Θεώ! Αν ήμουν σταθερός, θα σήμαινε ότι ο κόσμος και τα βιβλία δεν μπορούν πια να μ' επηρεάσουν, ότι δεν έχουν να μου πουν τίποτα, ότι έχω κλείσει τη συνομιλία μαζί τους.

Οι επιλογές τον μεγάλου κοινού και της κριτικής Θα ήθελα να σταθούμε λίγο περισ­ σότερο σ' αυτή τη διπλή σας ιδιό­ τητα, του συγγραφέα και του κρι­ τικού, γιατί είστε από τους ελάχι­ στους στη χώρα μας που ενσαρ­ κώνουν με σταθερότητα και άποψη τις δύο αυ­ τές λειτουργίες. Ερώτημα πρώτο: Δ εν αισθανθήκατε ποτέ ότι υπάρχει «ασυμβίβαστο»; Π αρα­ δείγματος χάριν, τη χρονιά που δημοσιεύετε δι­ κό σας μυθιστόρημα, δεν πιστεύετε ότι υπάρχει κάτι οξύμωρο στο να κρίνετε και να αξιολογεί­ τε τα βιβλία των άλλων; Ερώτημα δεύτερο: πού οφείλεται, κατά την άποψή σας, αυτή η παραί­ τηση των ελλήνων συγγραφέων από την κριτική λογοτεχνίας; Έχει κανείς την εντύπωση ότι πολ­ λοί σχεδόν φοβούνται τη «ρετσινιά» του κριτι-

συμπίπτουν συχνότερα από ό,τι γενικά πιστεύεται και οι συμπτώσεις αυτές ανάγονται στην ίδια πάνα κάτα λ ο γ ικ ή τελευταία μομφή, προστίθεται συχνά ότι δεν εί­ στε καν σταθερός στις προκαταλήψεις σας... Και οι τρεις παρατηρήσεις είναι σωστές κατά μία έν­ νοια. Ας μου επιτραπεί όμως να τις σηματοδοτώ δια­ φορετικά. Η σιγουριά που δείχνουν τα κείμενά μου (εκείνο το ex cathedra είναι βέβαια ένα σαχλό αντιεξουσιαστικό κλισέ) αφορά την έκθεση ενός ορισμέ­ νου τρόπου ανάγνωσης ενός βιβλίου, που δεν είναι ο μόνος, συχνά μάλιστα δεν είναι καν ο μόνος που θα υιοθετούσα εγώ ο ίδιος, αλλά μου φαίνεται ο πιο εν­ διαφέρων. Δεν μου αρέσουν οι μεσοβέζικες κριτικές, οι κριτικές που επαμφοτερίζουν περισσότερο από τα ίδια τα λογοτεχνικά κείμενα. Τις βρίσκω άτολμες, νε­ ρόβραστες και, σε τελική ανάλυση, φυγόπονες. Όλοι έχουμε τις αμφιβολίες μας για το πώς «πρέπει» να διαβαστεί ένα βιβλίο, αλλά από τη στιγμή που μιλάμε γι' αυτό ως κριτικοί οφείλουμε να έχουμε ξεκαθαρί­ σει μέσα μας πώς το διαβάσαμε και γιατί το διαβάσα­ με έτσι και όχι αλλιώς, και στη συνέχεια να στηρίξου­ με την επιλογή μας όσο μπορούμε πιο πειστικά. Εγώ θα πρόσθετα: και με τρόπο που να ανοίγει κάποια ζη­ τήματα λίγο-πολύ σημαντικά. Σε ό,τι αφορά, τώρα, τη δεύτερη μομφή, μην ξεχνάτε ότι είμαι συγγραφέας ο ίδιος. Οι προσεγγίσεις μου στα λογοτεχνικά κείμενα δεν είναι παθητικές, απηχούν και ορισμένες δικές μου αντιλήψεις για τη λειτουργία της λογοτεχνίας. Εννοεί­ ται ότι αυτό συνεπάγεται ένα ρίσκο, αλλά, αν οι κρι­ τικές μου έχουν κάτι ιδιαίτερο, σ' αυτό οφείλεται. Δεν μου ταιριάζει και δεν με συγκινεί ο ρόλος του δραγουμάνου των συγγραφέων. Πιστεύω μάλιστα πως, αν ο λόγος περί λογοτεχνίας πάσχει σήμερα από καχε­ ξία, μια από τις βασικές αιτίες είναι ότι οι συγγραφείς έχουν παραιτηθεί από την κριτική της λογοτεχνίας ή,

Το ασυμβίβαστο, κ. Κατσουλάρη, αφορά δημόσια αξιώματα, επιχειρηματικά συμφέροντα, γενικά μορ­ φές θεσμικής ή οικονομικής εξουσίας. Δεν μπορεί να αφορά προσωπικές κλίσεις και εκφραστικές ανάγκες. Δεν αισθάνομαι, επομένως, πως οφείλω να απολογηθώ για τη διπλή ιδιότητά μου. Θα υπήρχε θέμα ασυμ­ βίβαστου αν π.χ. δημοσίευα, επωνύμως ή ψευδωνύμως, κριτικές για τα δικά μου βιβλία ή αν ήμουν υπουργός, πρωθυπουργικός σύμβουλος, γενικός γραμματέας υπουργείου κ.λπ. και υποχρέωνα έτσι, έμ­ μεσα ή και άμεσα, τις δημόσιες βιβλιοθήκες να τα αγοράζουν. Τέτοια γίνονται, όπως γνωρίζετε, αλλά είναι αμαρτίες για τις οποίες κανένας δεν θα μπορού­ σε να με κατηγορήσει. Ως κριτικός έχω μόνο την εξουσία που μου δίνει η όποια απήχηση της στήλης μου. Και ως συγγραφέας εκτίθεμαι στην κριτική των άλλων κριτικών, που, αν μου επιφύλαξαν ποτέ ιδιαί­ τερη μεταχείριση λόγω της παράλληλης ιδιότητάς μου, έδειξαν περισσότερη αυστηρότητα, όχι περισ­ σότερη επιείκεια. Το τελευταίο εξηγεί ίσως, κατά ένα

ΜΑΙΟΣ 2007

01

ΠΝΕΝΙΠϊ Ι μέρος, γιατί οι συγγραφείς αποφεύγουν να δημο­ σιεύουν και κριτικές, εκτός αν είναι να επαινέσουν το βιβλίο κάποιου φίλου τους. Υπάρχει και η ανόητη, ιστορικά τελείως αστήρικτη προκατάληψη ότι κριτικοί γίνονται οι αποτυχημένοι συγγραφείς. Αλλά νομίζω πως ο βαθύτερος λόγος είναι άλλος. Οι συγγραφείς σήμερα δεν πολυπιστεύουν στη λογοτεχνία. Πι­ στεύουν μόνο στη δική τους λογοτεχνία. Γι' αυτό δεν τους ενδιαφέρει και τόσο τι γράφουν οι ομότεχνοί τους, ποιο πρόσωπο έχει σήμερα η λογοτεχνία, πώς διαλέγεται με τον κόσμο κ,λπ. Λέτε ότι οι συγγραφείς σήμερα δεν πολυιτιστεύουν στη λογοτεχνία. Α π ό την άλλη έχουμε ορι­ σμένες τάσεις που τείνουν να πάρουν τα χαρα­ κτηριστικά ρεύματος: αυτοβιογραφίες, λογοτε­ χνία των τεκμηρίων, ακόμη και σειρά εγκαινία­ σε μεγάλος εκδοτικός οίκος με τίτλο «Αληθινές ιστορίες». Σε πρόσφατο σχόλιό σας στα Ν έα μι­ λήσατε για «νοσταλγία της πραγματικότητας». Συνδέονται κάπου όλα αυτά; Η λογοτεχνία νοσταλγεί την πραγματικότητα από τα τέλη του 19ου αιώνα, από την εποχή της παρακμής του ρεαλισμού και της αστικής τάξης. Ο μοντερνι­ σμός προσπάθησε με διάφορες τεχνικές να αναδείξει την καινούργια κατάσταση, εστιάζοντας στη διασπασμένη ταυτότητα του σύγχρονου ανθρώπου, τη σύγχυση του ύστερου αστικού κόσμου, την ασάφεια ή την αστάθεια της ίδιας της έννοιας «πραγματικότη­ τα». Αλλά οδηγήθηκε σιγά-σιγά στην εσωστρέφεια, τον αναχωρητισμό και την αυτιστική ενασχόληση με τη φύση του λογοτεχνικού κειμένου, ιδιαίτερα την εγ­ γενή αναντιστοιχία του με την εξωτερική πραγματικό­ τητα. Τα μεταμοντέρνα ρεύματα ώθησαν το εκκρεμές πάλι προς το άλλο άκρο -ευφάνταστες ιστορίες, εξωστρεφής γραφή, ελεύθερο ανακάτεμα εικόνων, αν­ θρώπινων χαρακτήρων, υφολογικών γνωρισμάτων της κλασικής λογοτεχνίας ή και της παραλογοτεχνίας- αλ­ λά υπήρχε η αίσθηση πως όλα αυτά δεν ήταν παρά ένα παιχνίδι, η νοσταλγική μίμηση ενός παλιού τρό­ που ομιλίας για τον κόσμο, στον οποίο τρόπο ο συγ­ γραφέας δεν πίστευε πια, αν και θα ήθελε να πιστεύει. Γινόταν, έτσι, όλο και πιο φανερό ότι η μεταμοντέρ­ να γραφή αναπαρήγε απλώς τις καταναλωτικές φενά­ κες των μεταβιομηχανικών κοινωνιών. Μπροστά στο αδιέξοδο στο οποίο φαίνεται να έχει φτάσει η λογο­ τεχνία, πολλοί συγγραφείς αναζητούν την επανασύν­ δεση με την πραγματικότητα σ' αυτό το «μεταλογοτεχνικό» είδος βιβλίων που αναφέρατε. Και το κοινό φαίνεται να επιδοκιμάζει αυτή τη στροφή, πιθανώς

<52

ΜΑΙΟΣ 2007

γιατί έχει κουραστεί και αυτό από τα λογοτεχνικά τερ­ τίπια και τις εικονικές πραγματικότητες και θέλει κά­ τι πιο άμεσο, πιο χειροπιαστό. Δηλαδή, αν ερμηνεύω σωστά την ανάλυσή σας, εκτός από τους συγγραφείς, ούτε οι αναγνώστες πιστεύουν σήμερα στη λογοτεχνία; Μήπως τε­ λικά συζητάμε πάνω από ένα πτώμα, χρησιμο­ ποιώντας συχνά ξεπερασμένες έννοιες και λά­ θος εργαλεία; Δεν αποκλείεται να χρησιμοποιούμε ξεπερασμένες έν­ νοιες και λάθος εργαλεία, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η λογοτεχνία έχει πεθάνει. Η λογοτεχνία είναι κάτι πο­ λύ γενικό, καλύπτει κάθε είδος έντεχνης χρήσης του λόγου. Αλλά επειδή είμαστε προϊόντα μιας ορισμένης εποχής και ενός ορισμένου πολιτισμού, έχουμε συνη­ θίσει να περιορίζουμε τον όρο λογοτεχνία σε ειδικές μορφές της -το τυπωμένο βιβλίο, το μυθιστόρημα, την ομοιοκατάληκτη ποίηση ή, αργότερα, την ποίηση σε ελεύθερο στίχο κ.λπ. Οι λόγιοι της ύστερης αρχαιό­ τητας πίστευαν πως η λογοτεχνία είχε πεθάνει, αφού είχαν εκλείψει η τραγωδία και η επική ποίηση. Εμφα­ νίστηκαν όμως τότε νέες μορφές λογοτεχνίας, ανάμεσά τους και το μυθιστόρημα. Τον 15ο αιώνα, όταν κυ­ κλοφόρησαν τα πρώτα τυπωμένα βιβλία, πολλοί μορ­ φωμένοι της εποχής τα περιφρονούσαν και αρνούνταν να τα διαβάσουν, γιατί θεωρούσαν ότι η ίδια η τυπο­ γραφική μορφή τους τα εκχυδάιζε. Ίσως, λοιπόν, βρι­ σκόμαστε στα πρόθυρα μιας παρόμοιας αλλαγής. Για παράδειγμα, μερικοί bloggers ανεβάζουν στο Διαδί­ κτυο κείμενα που έχουν υψηλή λογοτεχνική ποιότη­ τα, χωρίς να είναι ούτε διηγήματα ούτε χρονογραφή­ ματα ούτε, ξέρω εγώ, δοκίμια με την κλασική έννοια. Η ποίηση, που αργοσβήνει με τις ποιητικές συλλογές, θα μπορούσε να γνωρίσει μια νέα άνθηση στο Διαδί­ κτυο, αλλάζοντας κάπως μορφή. Πολλά γκράφιτι της

ΪΤΝΕΝΤΕΤΙΗ εποχής μας, όπως και πολλά διαφημιστικά σλόγκαν, κι ας μη μας αρέσει αυτό, έχουν κάτι το εξόχως ποιητι­ κό. Τώρα όμως προτρέχω. Τέτοιες αλλαγές στην αντί­ ληψη περί λογοτεχνίας, αν συμβούν, θα αργήσουν να εδραιωθούν. Στο άμεσο μέλλον η λογοτεχνία μάλλον θα έχει τις μορφές που γνωρίζουμε και μερικές από αυτές, κυρίως το μυθιστόρημα, θα παραμείνουν δημο­ φιλείς. Το ερώτημα, για μένα, είναι ως τι θα παραμείνει δημοφιλές το μυθιστόρημα. Ο ορισμός του Κούντερα, σύμφωνα με τον οποίο ένα μυθιστόρημα πρέ­ πει να αποκαλύπτει κρυμμένες, ανεπίγνωστες πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης, ανταποκρίνεται απόλυτα στις δικές μου ευαισθησίες, αλλά δεν ξέρω αν το βλέ­ πουν έτσι και οι νεότεροι μυθιστοριογράφοι. Μερικοί από αυτούς έχουν επιλέξει συνειδητά το ρόλο του επαγγελματία διασκεδαστή ή του εκλαϊκευτή ειδικών γνώσεων ή του σύμβουλου επί ψυχολογικών προβλη­ μάτων. Αυτά όλα μπορεί να ακούγονται απαξιωτικά, ίσως όμως το μέλλον αποφασίσει ότι μόνο τέτοιες λει­ τουργίες θέλει από το μυθιστόρημα. Οπότε, καταλα­ βαίνετε, μπορεί η επιβίωση του μυθιστορήματος να σημαίνει ταυτόχρονα και το θάνατό του όπως το ξέ­ ραμε και το εκτιμούσαμε. Ωστόσο, το να υποδεχόμαστε το καινούργιο πά­ ντοτε ως πρόοδο φανερώνει μια διάθεση «προ­ γραμματικής αισιοδοξίας» -για να δανειστώ μια μομφή που είχατε πρόσφατα αποδώσει εσείς στον Νίκο Λήμου. Για παράδειγμα, οι «ενδια­ φέροντες» bloggers στους οποίους αναφέρεστε συνυπάρχουν μαζί με (ψηφιακούς) ποταμούς ακατάσχετης λογόρροιας. Αυτή η παντελής έλλειψη διαμεσολάβησης (π.χ. δεν υπάρχει εκ­ δότης ή αρχισυντάκτης) δημιουργεί μια πα­ ράλληλη κοινότητα όπου ισχύει ακόμη πιο έντο­ να η εντυπωσιοθηρία απ' ό,τι στην αγορά βι­ βλίου. Το ερώτημα είναι: βρισκόμαστε άραγε μπροστά σε μια αλλαγή πολιτισμικού «παρα­ δείγματος» ή σ' έναν νέου τύπου πολιτισμικό αναλφαβητισμό; Μήπως και στον εκδοτικό χώρο μια ολοένα μεγαλύ­ τερη μάζα τυπωμένων σκουπιδιών δεν στριμώχνει, αν δεν πνίγει, τα σχετικά λίγα αξιόλογα βιβλία; Το πρό­ βλημα με τις νέες τεχνολογίες είναι, κατά τη γνώμη μου, άλλο. Ο ενθουσιασμός για τις πρωτόγνωρες δυ­ νατότητες που δίνουν τείνει να κάνει το μέσο φετίχ, αυτοσκοπό, έτσι που το περιεχόμενο να μην παίζει πια σχεδόν κανένα ρόλο. Οι αμερικανικές ταινίες, για παράδειγμα, που χρησιμοποιούν κατά κόρον ψηφια­

κά εφέ, έχεις την εντύπωση πως γυρίστηκαν μόνο και μόνο γι' αυτά. Η τεχνολογία τους παραπέμπει μόνο στον εαυτό της. Σε έργα λόγου αυτό είναι πιο δύσκο­ λο να γίνει, αλλά υπάρχει κι εδώ μια τέτοια τάση. Βλέ­ πουμε π.χ. σε αρκετά μυθιστορήματα νέων συγγρα­ φέων να συρράπτεται ένα πληθωρικό πραγματολογι­ κό υλικό που αντλήθηκε από το Διαδίκτυο, αλλά χρη­ σιμοποιείται εντυπωσιοθηρικά και κακοχωνεμένα, χωρίς καμιά προσπάθεια εμβάθυνσης. Πάντως, δεν μου αρέσει η καταστροφολογία. Είναι γεγονός ότι ζούμε σε εποχή κυριαρχίας της εικόνας, αυτό όμως δεν σημαίνει αυτόματα έναν νέου τύπου αναλφαβητι­ σμό. Οι άνθρωποι σήμερα διαβάζουν πολύ περισσό­ τερο από άλλοτε, αυτό όμως δεν το συνειδητοποιού­ με εύκολα εμείς που ασχολούμαστε με το βιβλίο. Για να χρησιμοποιήσεις το Διαδίκτυο πρέπει να ξέρεις όχι μόνο να διαβάζεις και να γράφεις αλλά και να ορ­ θογραφείς, γιατί πρέπει να πληκτρολογήσεις σωστά αυτό που ψάχνεις να βρεις. Σκεφτείτε ότι την εποχή της γραφομηχανής υπήρχαν πολλοί μορφωμένοι άν­ θρωποι, ακόμη και συγγραφείς, που δεν ήξεραν να τη χειρίζονται και ανέθεταν σε άλλους να δακτυλογρα­ φήσουν τα χειρόγραφά τους. Αυτό έμοιαζε περισσό­ τερο με αναλφαβητισμό απ' ό,τι η σημερινή κατάστα­ ση, γιατί ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη του λό­ γου έπρεπε να μεσολαβήσει ένας ζωντανός «κωδικοποιητής» με μια ορισμένου είδους γνώση, όπως όταν μια αναλφάβητη μητέρα υπαγόρευε ένα γράμμα για τον γιο της. Αν και εγώ δεν είμαι φανατικός χρήστης του Διαδικτύου, θεωρώ πολύ σημαντικό ότι ο καθέ­ νας σήμερα μπορεί να γράφει και να διαδίδει τα κεί­ μενά του σ' ένα δυνητικά απεριόριστο κοινό. Μιλώντας για νεότερους συγγραφείς (στους οποίους λογίζονται, έχω την εντύπωση, κι ορι­ σμένοι που έχουν σχεδόν πατήσει τα πενήντα), τελευταία όλο και περισσότεροι τοποθετούν τη δράση των μυθιστορημάτων τους εξολοκλήρου στο εξωτερικό. Σ ε μία μάλιστα περίπτωση ακό­ μη και οι κεντρικοί ήρωες είναι Αμερικανοί. Πρόσφατα σχολιάσατε μάλλον επικριτικά αυτή την τάση, λέγοντας, μεταξύ άλλων, ότι «οι σημε­ ρινοί εκφραστές του ελληνικού κοσμοπολιτι­ σμού κάνουν το λάθος να πιστεύουν πως στο παγκόσμιο χωριό δεν υπάρχει ληξιαρχείο». Ρω­ τώ: Τι το μεμπτό έχει να χρησιμοποιεί κανείς ως πλαίσιο δράσης το εξωτερικό, αν έτσι η ιστορία του αποκτά ευρύτερους ορίζοντες και, ενδεχο­ μένως, πιο οικουμενική διάσταση;

ΜΑΙΟΣ 2007

<33

ΠΝΕΝΜΪΙ Το μυθιστόρημά μου Η νοσταλγία των δράκων διαδρα­ ματίζεται σχεδόν εξολοκλήρου στο εξωτερικό και πολλοί χαρακτήρες του είναι ξένοι. Μια σουηδέζα δη­ μοσιογράφος ήταν η κεντρική ηρωίδα ενός παλιότερου μυθιστορήματος μου, του Ελληνικού φθινόπωρου της Έβα Ανίτα Μπένγκτσον, εκεί μάλιστα δινόταν για πρώτη φορά στην ελληνική λογοτεχνία μια πολυεθνοτική εικόνα της Αθήνας. Δεν έχω, συνεπώς, ελληνο­ κεντρικές αγκυλώσεις. Η ένστασή μου, ας πούμε κα­ λύτερα η δυσφορία μου, έγκειται στο ότι σε πολλά μυθιστορήματα νεότερων συγγραφέων μας οι χαρα­ κτήρες τους, αν είναι Έλληνες, διατρέχουν τον κόσμο σαν να μην έχουν ρίζες, σαν να μην επηρεάζονται κα­ θόλου από τις καταβολές τους και, αν είναι ξένοι, ας πούμε Αμερικανοί, ο τρόπος που τους βλέπει ο συγ­ γραφέας είναι ο τρόπος ενός Αμερικανού. Δεν ξέρω, μπορεί οι νέοι έλληνες συγγραφείς να είναι πράγμα­ τι παγκοσμιοποιημένοι (δεν λέω κοσμοπολίτες) ώς το μεδούλι τους. Αλλά τότε θα πρέπει να είναι οι μόνοι στην Ευρώπη, γιατί δεν βλέπω κάτι τέτοιο στους νέους συγγραφείς άλλων ευρωπαϊκών χωρών, μάλλον το αντίθετο βλέπω, μια τάση επιστροφής στην εθνι­ κή παράδοση, αλλά με οικουμενική προοπτική. Μήπως όμως η ελληνική ταυτότητα, με τις ιδιαι­ τερότητες της, είναι τελικά βαρίδι; Μήπως δη­ λαδή ορισμένες επιλογές των νέων εκφράζουν, ασυνείδητα καμιά φορά, τη διάθεσή τους να αι­ σθάνονται κομμάτι ενός ευρύτερου πολιτισμι­ κού συνόλου, π.χ. της Ευρώπης, μέρος μιας πα­ ράδοσης που σου επιτρέπει να συνομιλήσεις αλ­ λιώς με τον σύγχρονο κόσμο; Ορισμένοι ανα­ ρωτιούνται πόσο μακριά μπορεί να σε πάει ο Παπαδιαμάντης, ο Βιζυηνός ή ο Καραγάτσης, όταν οι άλλοι έχουν πίσω τους, στο πλαίσιο μιας ενιαίας παράδοσης, έναν Λόρενς Στερν, έναν Φλομπέρ κι έναν Κάφκα; Η λογοτεχνική παράδοση με την οποία διαλέγεται ένας συγγραφέας είναι η παγκόσμια, δεν είναι ποτέ αποκλειστικά η εθνική. Αλλά το πώς διαλέγεται με αυ­ τή την παγκόσμια κληρονομιά εξαρτάται, εκτός από την ατομική ιδιοσυγκρασία του, και από τα καταγωγικά βιώματά του. Ο Βιζυηνός επηρεάστηκε πολύ από τους γερμανούς «ηθογράφους» αφενός, από το ευ­ ρωπαϊκό ψυχολογικό μυθιστόρημα και δράμα της εποχής του αφετέρου, αλλά οι επιρροές αυτές του επέτρεψαν να δει τον γενέθλιο τόπο του, τη Θράκη, με έναν ιδιαίτερο, καινούργιο τρόπο, που θα τον λέ­ γαμε μοντέρνο. Ο Νάιπωλ, ο Ρούσντι, ο Ισιγκούρο γα-

0 4

ΜΑΙΟΣ 2007

λουχήθηκαν με τις βρετανικές λογοτεχνικές (και όχι μόνο) παραδόσεις, αλλά αυτό που εξέφρασαν, γρά­ φοντας μάλιστα στα αγγλικά, ήταν κάτι τελείως δια­ φορετικό, οι εμπειρίες ενός άλλου, μιγαδικού κόσμου. Αν ένας συγγραφέας αισθάνεται την ταυτότητά του σαν βαρίδι, είναι προτιμότερο να πάψει να γράφει. Στη λογοτεχνία αναμετριόμαστε με τον αληθινό εαυ­ τό μας, ακόμη και, ή μάλλον προπαντός, με τις πλευ­ ρές του που μας ενοχλούν και μας ταράζουν. Διαβά­ ζοντας τη δουλειά νέων ελλήνων πεζογράφων έχω αρ­ κετά συχνά την αίσθηση ενός είδους νεοπλουτισμού, μιας αγχωμένης επίδειξης κοσμοπολιτικής άνεσης και οικουμενικού πνεύματος, που προσπαθεί να κρύψει, αλλά στην πραγματικότητα φανερώνει, το κόμπλεξ του επαρχιώτη. Θα πω όμως και κάτι για να τους δι­ καιολογήσω. Ώς το 1980 περίπου ο έλληνας συγγρα­ φέας καλούνταν να γίνει εκφραστής της συνείδησης του έθνους ή του λαού του, τίποτα πέραν αυτού. Η, σχετικά πρόσφατη ακόμη, απελευθέρωσή του από αυτό τον ασφυκτικό κορσέ ίσως οδηγεί σε υπερβο­ λές προς την αντίθετη κατεύθυνση. Και μια τελευταία ερώτηση, στον συγγραφέα Κούρτοβικ. Α υτή την εποχή εργάζεστε πάνω στο καινούργιο σας μυθιστόρημα. Πείτε μου, αν θέλετε, δυο λόγια γι' αυτό, με τι καταπιάνεται, πού εκτυλίσσεται κ.λπ., καθώς κι αν διακρίνετε στα βιβλία σας κάποια βαθύτερη εμμονή, ένα στοιχείο που διαποτίζει ακόμη κι ερήμην σας το πεζογραφικό σας έργο; Κύριε Κατσουλάρη, όταν ένας συγγραφέας προθυμο­ ποιείται να μιλήσει γι' αυτό που γράφει, οι χυμοί της έμπνευσής του εξατμίζονται, εκτός αν έχουν πολύ αδρανή σύσταση. Μη με βάζετε, λοιπόν, σ' αυτή τη δοκιμασία. Θα πω μόνο, πολύ γενικά, ότι γράφω κά­ τι που έχει σχέση με τα «βαλκανικά φαντάσματα», για να χρησιμοποιήσω μια φρασεολογία που είναι λίγο της μόδας. Ό σο για το άλλο, τη βαθύτερη εμμονή μου, αν μπορούσα να την ορίσω μάλλον θα έχανα τη διάθεση να γράψω. Υποθέτω πως υπάρχει. Αλλοι θα τη βλέπουν πιο καθαρά από μένα. Κάποια πράγματα ψυχανεμίζομαι κι εγώ. Ο άνθρωπος όμως, όσο είναι ζωντανός, δηλαδή όσο επικοινωνεί με το περιβάλλον του, αλλάζει. Ίσως όχι τόσο πολύ όσο πιστεύαμε άλ­ λοτε, πάντως αλλάζει. Και πρέπει πάντα να δεχόμα­ στε ότι ο εαυτός μας μπορεί να μας επιφυλάσσει εκ­ πλήξεις! Σ ας ευχαριστώ πολύ... ■

Baoirins BaairliKOs

P o ste R e s ta n te 1967-1974

4 0 χρόνια μετά το πραξικόπημα, ένα οδοιπορικό μνήμη$ στην Ελλάδα των συνταγματαρχών και την Ευρώπη των εξεγέρσεων.

Β55ΒΣΒ353

Υράγγαχα.

τ F Ο Λ Α ΤΑ Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

Lc

(DiXmnos Δρακονταειδή$

Ο PINOKSPOS βα είΝαι

εΔω

Η πραγματική ιστορία του μοναδικού ρινόκερου που εμφανίστηκε στην Ευρώπη. Ο ι αντιδράσεΐ5 που προκάλεσε σε πολιτικούε, διανοούμενου5 και το κοινό Μια ευφυής αλληγορία για το χθες και το σήμερα

Tns 8 n o xn s.

ΚΟΝΤΡΑ διάβασμα από τον Κώστα Κατσουλάρη

Ασκήσεις επί χάρτου

Πυθαγόρεια εγκλήματα Πόλις 2006, σελ. 271

Το επικηρυγμένο ττρόβλημ Πατύκης2006, σελ. 355

ΕΝΑ Η σύλληψη, το στήσιμο και η προσπάθεια επίλυσης ενός μαθηματικού προβλήματος έχει πολλά κοινά ση­ μεία με τη διαλεύκανση ενός αστυνομικού γρίφου· και οτις δύο περιπτώσεις, εκκινώντας από ορισμένα δεδομέ­ να ή αξιώματα, ο ιθύνων νους προσπαθεί να οδηγηθεί στο συμπέρασμα με βάση λογικές συνεπαγωγές. ΔΥΟ Η ιδιοφυία, συνοδευόμενη στις πλείστες των περιπτώσεων από ανεπιτήδευτη εκκεντρικότητα, χαρακτήρι­ σαν το βίο και την πολιτεία των μεγάλων μαθηματικών του 19ου και του 20ού αιώνα, προσφέροντας στους μυθιστοριογράφους υλικό τέτοιο που, ως είθισται να λέγεται, «η πραγματικότητα ξεπερνά τη φαντασία». ΤΡΙΑ 0 Τεύκρος Μιχαηλίδης, μαθηματικός ο ίδιος, μας συστήθηκε αρχικά ως μεταφραστής του ευπώλητου Θεω­ ρήματος του παπαγάλου και στη συνέχεια αρκετών ακόμη βιβλίων, μυθοπλασίας ή όχι, για τη σχέση των μαθη­ ματικών με κοινωνικά ή φιλοσοφικά ζητήματα. Από αυτή την άποψη, και παρά το προηγούμενο του Απ. Δοξιάδη, ο Μιχαηλίδης μπορεί να θεωρηθεί ως ο εισηγητής στη χώρα μας της «λογοτεχνίας που εμπνέεται από τα μαθηματικά». Στα Πυθαγόρεια εγκλήματα, πρώτη πεζογραφική του απόπειρα, χρησιμοποιεί την ιστορία των σύγ­ χρονων μαθηματικών εγείροντας ευρύτερα φιλοσοφικά ή και υπαρξιακά ερωτήματα... ΤΕΣΣΕΡΑ 0 Αργύρης Παυλιώτης, φυσικός στο επάγγελμα, διακονεί την αστυνομική λογοτεχνία χρόνια τώρα, με καλές, καθώς λένε οι μέντορες του είδους, επιδόσεις. Εσχάτως, έβαλε κι αυτός στη φαρέτρα του τα μαθηματι­ κά προβλήματα -ο νεαρός ήρωάς του έχει βρει τη λύση σε ένα από τα πλέον διάσημα- ωστόσο οι προβλημα­ τισμοί του δεν ξεφεύγουν από την πεπατημένη του είδους: κοινωνική κριτική, ηθογραφικές παρατηρήσεις -συν οι αναπόφευκτες δηλώσεις πίστης στη χαλαρότητα της ζωής στη συμπρωτεύουσα... ΠΕΝΤΕ Παρά την προφανή έλλειψη λογοτεχνικής τριβής (τα πρόσωπα σερβίρονται στον αναγνώστη έτοιμα και κρύα), παρά τις όποιες κατασκευαστικές ατέλειες (π.χ. σε φλας μπακ ολίγων λεπτών ο ήρωας μας διηγείται όλη του τη ζωή), όλα μοιάζουν καλά καμωμένα στο μυθιστόρημα του Μιχαηλίδη; Παρίσι των αρχών του αιώνα, συ­ νέδριο μεγάλων μαθηματικών της εποχής, πειστικές περιγραφές μποέμ ζωγράφων και ποιητών, με Πικάσο και Απολινέρ να ενσταλάζουν στην αφήγηση λίγη από τη φήμη τους... Τα κακά νέα έρχονται τη στιγμή που πρέπει να απαντηθεί το κλασικό ερώτημα: WHODUNIT, ΕΞΙ Εξίσου κρύα σερβιρισμένο το Πρόβλημα του Παυλιώτη, ακολουθεί μια πιο κλασική συνταγή -καλλίπυγος κυ­ ρία καταφεύγει σε δικηγόρο με τάσεις ντετέκτιβ για την ανεύρεση εξαφανισμένου νεαρού που τυχαίνει να είναι και μαθηματική μεγαλοφυΐα- κι ως εκ τούτου τόσο οι προσδοκίες όσο και οι δυσάρεστες εκπλήξεις ακολουθούν χαμηλότερες τροχιές... ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Αν το αστυνομικό μυθιστόρημα κινείται συνήθως στις παρυφές της λογοτεχνίας, η μαθηματικής εμπνεύσεως πεζογραφία φαίνεται ακόμη πιο αποδεσμευμένη από την ιστορία της... Έχοντας επενδύσει τα πά­ ντα στην επιστημονική της πραμάτεια, εμφανίζεται στεγνή και εργαλειακή: η «απόδειξη» της «αλήθειας» γίνεται αυτοσκοπός... ΑΠΟΡΙΑ 0 πρωτοπρόσωπος αφηγητής που αποκρύπτει συνειδητά από τον αναγνώστη σημαντικές πληροφορίες λέγεται στην αφηγηματολογία «αναξιόπιστος αφηγητής». Ο αφηγητής που ανασυστήνει με απόλυτη διαύγεια όλη του τη ζωή αποκρύπτοντας από τον αναγνώστη ότι μόλις δολοφόνησε τον καλύτερο φίλο του, πώς λέγε­ ται; «Πυθαγόρειος»;

66

ΜΑΪΟΣ 2007

O 3 0 x p o v o s Μ α λ κ ά ν ι, χα ρ ισ μ α τικό ν αφηγητή5, π ερ ιγρ ά φ ει με καταλυτικό χ ιο ύ μ ο ρ τον σ ύ γ χ ρ ο ν ο « μ ο λ υ σ μ ένο ^

^

χ κοσμο>>:

ρ α τ σ ισ μ ο Β ,

ο ικο νο μικε$ απατε5, δ ιά λυ σ η των ο ικ ο γ ενεια κ ώ ν δεσμώ ν, υπ ο κρ ισία και καταναλωτική μανία. διεισδυτική ματιά στο θέμα του καθορισμού rns πολιτισμικύβ toutowtos των καταπιεσμένων

A ya

ομάδων.

\ η ν ικ ά \

1 ^ .

Sunday Telegn

ΧΩΡΙΣ προϋπηρεσία από τον Γιώργο Ξενάριο

Χάρης Μαυρομάτης Ο κήπος των νεκρών Εκδόσεις Εστία, 2007 σελ. 120, τιμή: 8,00ευρώ

Η ΝΟΥΒΕΛΑ του Χάρη Μαυρομάτη χαρακτηρίζεται από την εμφανή πρόθεση του συγγραφέα της να μην ενδώσει στο εύκολο παιχνίδι της εύγλωττης αναπαραστατικότητας ή στην παγίδα της απολύτως προβλέ­ ψιμης αφηγηματικότατος. Κινούμενος συνεχώς στο χώρο του φαντασιακού, αλλά με πραγματικό υπό­ στρωμα, καταφέρνει να ανασυστήσει τον φασματικό κόσμο που τον στοιχειώνει. ΤΟ ΕΥΡΗΜΑ της εμφάνισης της προ πολλού νεκρής μητέρας του αφηγητή, αν και κοινότοπο, λειτουργεί τελικά υπέρ του συνολικού αφηγηματικού εγχειρήματος, καθώς του δίνει τη δυνατότητα να διαπλέξει τον ένα θάνατο, της μητέρας του, με τον άλλο θάνατο, της νονός Αικατερίνας -και οι δύο μέσα από το συμ­ βολικό φίλτρο της αφήγησής του, που δεν το εγκαταλείπει ποτέ- προκειμένου να συνθέσει μια φαντασιακή σάγκα, ακριβέστερα: τον αρχικό πυρήνα της. Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ εκκινεί από την πραγματικότητα, ατομική ή συλλογική, για να τη μετατρέψει στη δική του, μυθική, αφήγηση. Γεγονότα και πρόσωπα της Ιστορίας είναι ορατά στον πυθμένα του αφηγηματικού πλέγ­ ματος, μόνο που ο ίδιος δεν θέλει να μιλήσει κυριολεκτικά γι' αυτά. Παλινδρομώντας ανάμεσα στον κό­ σμο των ζωντανών και των νεκρών (ας μην το ξεχνάμε: ο θάνατος είναι διπλός, άρα διπλό είναι και το αφηγηματικό επίπεδο της ιστόρησης), αισθήματα που ποτέ δεν ειπώθηκαν, πράγματα που ποτέ δεν έγι­ ναν, επιθυμίες που ματαιώθηκαν παρουσιάζονται τώρα ανεστραμμένες μέσα στην καινούργια συνθήκη. Παράλληλα ο ίδιος αφηγητής, μεταμφιεσμένος σε πλάγιους χαρακτήρες, παρεμβαίνει για να σκηνοθετή­ σει σε δεύτερο βαθμό την αλήθεια ή το ψέμα της κυρίως ροής της αφήγησης. ΤΑ ΟΣΑ συμβαίνουν στο χώρο του αφηγήματος (σε μια μυθική Θεσσαλία; σε μια μυθική Ήπειρο;) είναι πο­ τισμένα από την ατομική μνήμη του αφηγητή-συγγραφέα και από τη συλλογική ιστορία του τόπου μας, αλλά μετατεθειμένα σ ' ένα άλλο επίπεδο πραγματικότητας. Με μια γλώσσα συνεχώς αμφίσημη και «ποιη­ τική» -αν και εδώ δεν λείπουν οι υπερβολές- και με το γκροτέσκο διαρκώς παρόν (το «χιούμορ» που αναφέρεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου αδικεί τον συγγραφέα: το γκροτέσκο είναι μια πολύ πιο σοβαρή υπόθεση), ο Μαυρομάτης κατορθώνει να στήσει μια ιδιότυπη αλλά συνεκτική αφήγηση που ισορροπεί επι­ δέξια ανάμεσα στο μεταμφιεσμένο πραγματικό και το ατομικό φαντασιακό. ΜΕ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ της Ιστορίας και, ενίοτε, της λογοτεχνίας, ο πυρήνας αυτός μιας μελλοντικής, συμβολικής σάγκας, την οποία περιμένουμε, γίνεται πιο συμπαγής. Αν μάλιστα ο συγγραφέας φρόντιζε να σπονδυλώσει περισσότερο την αφήγησή του πάνω στο συγκεκριμένο και επέτρεπε μια κάπως μεγαλύτερη γείωση του υλικού του με το πραγματικό, τότε τα γοητευτικά φαντάσματά του θα αποκτούσαν ακόμη ουσιαστι­ κότερο περιεχόμενο και το αποτέλεσμα θα ήταν ακόμη λαμπρότερο. ■

<Ε)8>

ΜΑΪΟΣ 2007

TO

E M B A H M A T IK O

Μ Υ Θ ΙΣ Τ Ο Ρ Η Μ Α T O Y

Ν ΤΕ Ϊ BI NT

ΜΙΤΣΕ

O Q IA O S

Ο Μίτσελ αηοδεικνύει ότι διαθέτει τη φαντασία και την τεχνική να δημιουργήσει έξι διαφορετικούΒ Koapous με τη δική tous γλώσσα, τα δικά tous τοπία και τα δικά tous ήθη.

The In d e p e n d e n t

Β Ρ Α Β Ε ΙΑ : British B o o k A w a r d , R ichard & Judy B o o k of the Year. Στη short list του M a n B o o k e r Prize για το 2 0 0 4 .

l* X m m

Γ. Γενναδίου 6, τηλ.: 210 3817826 * Xp. Λαδά 9A, τηλ.: 210 3333970

χ,ά^ατα Σ £

ο λ α

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

ειιηοΐέΐ Μία γνώμη για τα Βραβεία Δοκιμίων και Μελετών Προς τον κ. Γιάννη Μπασκόζο, Δ/ντή του περιοδικού ΔΙΑΒΑΖΩ. Αγαπητέ φίλε Γιάννη, σ' ευχαριστώ για την προσωπική πρό­ σκληση που μου έστειλες, καλώντας με να παραστιό στην απονομή των βραβείων του ΔΙΑΒΑΖΩ στις 25 Απρι­ λίου, όμως για λόγους αρχών και συνειδήσεως αρνούμαι να την αποδε­ χτώ. Αρνούμαι να υποστηρίξω -μ ε την ασήμαντη έστω παρουσία μου- μιαν εκδήλωση βράβευσης βιβλίων, όπου για μιαν ακόμα φορά κυριαρχεί και θριαμβεύει η παρεοκατία του Αθηναϊ­ κού κέντρου. Γνωρίζεις πολύ καλά, φίλε Γιάννη, και πρόσωπα και έργα, γι' αυτό και θα κα­ τανοήσεις απόλυτα πόση απογοήτευ­ ση γεννά το φανταστικό -μεταφορικά χρησιμοποιούμενο στην περίπτωσή μας- σενάριο, σε επίπεδο αρχιτεκτο­ νικής ας πούμε, να αγνοείται ο δη­ μιουργός της Γέφυρας του Ρίου και να βραβεύεται αυτός που έβαλε τα κάγκελα στα πλάγια της. Έχουμε πολλά να καταμαρτυρήσου­ με, φίλε Γιάννη, εμείς οι «εκτός των τειχών», σε εκείνους που ορίζουν και καθορίζουν τα φιλολογικά πράγματα μέσω των στηλών τους εκεί στο κέ­ ντρο (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ΒΗΜΑ, ΝΕΑ, ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ κ.λπ.) με συμπερι­ φορές που εκφράζει το δίπολο: ε ύ­ ν οια (φωνές, αντάρα, ενθουσια­ σμός) - α π οσ ιώ π η σ η (τσιμουδιά, τά­ φος). Θα θέλαμε το ΔΙΑΒΑΖΩ να κάνει την κρίσιμη -και ωφέλιμη θα έλεγαυπέρβαση. Ό σο για εκείνο τον εύστοχο τρόπο που βρήκατε να απαλύνετε το «Πικρό χάπι», διαχωρίζοντας διατριβ ές από

ΊΟ

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

δ οκ ίμια και εξαιρώντας τις πρώτες από τη βράβευση, θα μου επιτρέψεις να παρατηρήσω ότι δε σας απαλλάσ­ σει ούτε από τις ευθύνες που ως πε­ ριοδικό έχετε απέναντι στους Έλλη­ νες δημιουργούς ούτε από τις λογο­ τεχνικές Ερινύες που είναι βέβαιο ότι θα σας ενοχλούν κάπως. Ας ορίζατε και για τις διατριβές μιαν άλλη λίστα. Τι σας εμπόδιζε; Δεν πειράζει. Ευτυχώς που υπάρχουν κάποιοι αλώβητοι από παρέες στο φι­ λολογικό κόσμο, που δικαιώνουν με τον καλό τους λόγο και την αμερόλη­ πτη κρίση τους τις προσπάθειες ημών των «ανωνύμων», όταν τις βρίσκουν ενδιαφέρουσες και επαινετέες. Μας δίνουν θάρρος και κουράγιο να συνεχίσουμε, τόσο εμείς όσο και οι νεό­ τεροι που ακολουθούν και που πρέ­ πει να ενισχύεται το μεράκι τους. Εσείς δε βρήκατε ούτε μια τελευταία θέση στη λίστα, ούτε καν μιαν ανέξοδη εύφημη μνεία για πολύχρονες, επίμο­ νες και επίμοχθες εργασίες, για γνωστά σε εσάς έργα έρευνας και πάθους για τα λογοτεχνικά μας πράγματα. Ευτυχώς που υπάρχουν ακόμα Ζεβελάκηδες, Αργυρίου, Πάτσιου, Χατζηβασιλείου, Κρημνιώτη, Σταμούληδες κ.ά. Μπορεί να είναι αριθμητικά λίγοι (-ες). Είναι ικανοί (-ές) όμως να ενι­ σχύουν και να συντηρούν την ελπίδα.

Φιλικά πάντα, Γιάννης Δ. Μηάρτζης, θάσκαλος - συγγραφέας ΔΡ. ταυ ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών Η επιστολή πέραν του περ. ΔΙΑΒΑΖΩ, κοινοποιείται οτις εφημερίδες ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ΤΟ ΒΗΜΑ, ΝΕΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, ΑΥΓΗ, ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ κ.ά.

Η απάντηση του ΔΙΑΒΑΖΩ Αγαπητέ Γιάννη Μπάρχζη Η κριτική επιτροπή των Λογοτεχνι­ κών Βραβείων ΔΙΑΒΑΖΩ 2007 όρισε εξαρχής κάποια κριτήρια που θα διευκόλυναν το έργο της. Είναι γνω­ στό ότι από παλιά υπήρχε η διάκριση μεταξύ μελετών, διατριβών και λογο­ τεχνικών δοκιμίων. Η διατριβή, όπως γνωρίζετε καλύτερα από εμάς, στηρί­ ζεται κυρίως στο πραγματολογικό υλικό, διακονείται υπό την εποπτεία ενός πανεπιστημιακού καθηγητή που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη μορφή της και έχει ως βασικό στόχο την προσφορά νέας γνώσης, στο θέμα που επεξεργάζεται. Το λογοτεχνικό δοκίμιο στηρίζεται σε εργασίες που ήδη έχουν γίνει και σε πραγματολογι­ κό υλικό που υπάρχει, το οποίο ανα­

δεικνύεται μέσα από τη χρήση του λόγου και του προσωπικού ύφους του συγγραφέα. Το λογοτεχνικό δο­ κίμιο σε όλους τους διαγωνισμούς εδώ και χρόνια στη χώρα μας κρίνεται για το λογοτεχνικό ύφος, το στυλ και φυσικά το πραγματολογικό υλικό, αλλά παραμένει πάντα και κρίνεται ως λογοτεχνικό κείμενο. Αυτό δεν ση­ μαίνει οτι δεν υπάρχουν διατριβές που ξαναγράφονται και έχουν τα χα­ ρακτηριστικά λογοτεχνικού δοκιμίου. Αλλά έτσι κι αλλιώς είναι θέμα της επιτροπής να αποφασίσει που εντάσ­ σει κάθε κείμενο που τίθεται στην κρίση της. Η πρότασή σας για μια νέα κατηγορία βραβείων που θα αφορά τις διατριβές - μελέτες θα τεθεί υπόψη και πάλι της εκδοτικής ομάδας του περιοδικού. Δ.

Κώστας Καρακάσης

Evas ΙΚΑΡΟΣ Ικαρος ΑΡΚΕΤΟΣ ήταν αρκετής ΕΝΑΙ

ΗΤΑΝ

Μυθιστόρημα

Εκδόσεις Λογοσοφία ήνα, Τηλ.= 210 3315186, Fax: 2103315134, e-mail

Κερτ Βόννεγκατ: «Ποτέ πια μόνος» τις 11 Απριλίου πέθανε ο γερ­ μανικής καταγωγής αμερικάνος συγγραφέας Κερτ Βόννεγκατ (Kurt Vonnegut). Χάι Χο! Μ' αυ­ τό το επιφώνημα, θυμάμαι, τελείωνε τις διηγήσεις του ο δρ Γουίλμπορ Ντάφοντιλ II - Σουέιν, αφηγητής και κεντρικό πρόσωπο του μυθιστορή­ ματος του Βόννεγκατ Slapstick. Το Slapstick - Lonesome No More (Ποτέ πια μόνος) του 1976 είναι λιγότερο γνωστό από το Σφαγείο Ν. 5 που με­ ταφέρθηκε και στον κινηματογράφο και το οποίο τον καθιέρωσε ως «κλα­ σικό» συγγραφέα. Στην Ελλάδα όμως, όπου τα βιβλία του Βόννεγκατ έχουν μεταφραστεί τις τελευταίες τρεις δεκαετίες από διάφορους εκδο­ τικούς οίκους, το Slapsitck υπήρξε ένα από εκείνα τα «καλτ» μυθιστορή­ ματα των εκδόσεων Παρά Πέντε, των οποίων η φήμη, στη δεκαετία του '90, διαδιδόταν από στόμα σε στόμα, δημιουργώντας έναν κύκλο φανατικών «μυημένων». Δυσεύρετο τώρα πια, το συγκεκριμένο βιβλίο περιλαμβάνει αρκετά αυτοβιογραφικά στοιχεία και είναι αφιερωμένο στο γνωστό δίδυμο του αμερικανικού κινηματογράφου Λόρελ και Χάρντι. Το ίδιο το κείμενο ξεκινά ως εξής: «Αυτή είναι η πιο κοντινή προσπά­ θεια που θα κάνω ποτέ για να γρά­ ψω την αυτοβιογραφία μου. Την ονόμασα «φαρσοκομωδία» (Slap­ stick) γιατί είναι μια γκροτέσκα ποίη­ ση καταστάσεων -σαν τις κινηματο­ γραφικές φαρσοκομωδίες της πα­ λιάς εποχής, ιδιαίτερα αυτές με τους Χοντρό-Αιγνό. Μιλάει για την αίσθη­ ση που έχω από τη ζωή. Περιλαμβά­ νει όλα τα τεστ της περιορισμένης

Σ

Κερτ Βόννεγκατ

72

ΜΑΪΟΣ 2007

επιδεξιότητας και νοημοσύνης μου. Αυτά που δεν σταματάνε ποτέ». Επι­ στημονική φαντασία ακόμα και για κάποιον που δεν αγαπά την επιστη­ μονική φαντασία, σουρεαλιστικό όσο και ευφυέστατο, βαθιά πολιτικό αλλά και ποιητικό, περιγράφει τον κόσμο μετά την κατάρρευση του δυ­ τικού πολιτισμού. Σ' ένα τοπίο απο­ κάλυψης, όπου το Μανχάταν είναι ένα απομονωμένο νησί με ελάχι­ στους επιζήσαντες, κι όπου οι Κινέ­ ζοι έχουν εξελιχτεί τόσο που να μπο­ ρούν να συρρικνώνονται και να κυ­ κλοφορούν κατά χιλιάδες ως σκόνη που προκαλεί θάνατο σε όποιον τους... εισπνεύσει, η πένα του Βόν­ νεγκατ κυριολεκτικά σαρώνει εικό­ νες, με κοφτερό χιούμορ και μιαν απέραντη, υπόγεια θλίψη. Κεντρικό πρόσωπο, ο δρ Γουίλμπορ, αλλά και η δίδυμη αδερφή του Ελίζα -δυο αδέρφια που μαζί συνέθεταν την απόλυτη ευφυΐα, εκείνη που θα μπο­ ρούσε να σώσει τον κόσμο... Η Ελίζα όμως, όπως και η αδερφή του ίδιου του Βόννεγκατ, πεθαίνει και ο αφηγητής χάνει για πάντα την παντοδυ­ ναμία του. «Για μένα ωστόσο», ση­ μειώνει στην αρχή του βιβλίου ο συγ­ γραφέας, «θα ήταν καταστροφικό αν ξεχνούσα ξαφνικά την αδερφή μου. Δεν της το είπα ποτέ, αλλά γι' αυτήν έγραφα, από πάντα. Είναι το μυστικό της όποιας καλλιτεχνικής συγκρότησης έχω πετύχει. Είναι το μυστικό της τεχνικής μου. Είμαι σί­ γουρος ότι όποιο δημιούργημα δια­ θέτει ολοκλήρωση και αρμονία πρέ­ πει να έχει γίνει από έναν καλλιτέχνη ή έναν εφευρέτη που απευθυνόταν σε έναν συγκεκριμένο άνθρωπο».

Ο πρώτος νομπελίστας για συλλέκτες... Το 1901 αττονεμήθηκε για πρώτη φο­ ρά το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Σε ποιον; «Ούτε στον Τολστόι, ούτε στον Ίψεν, (...) ούτε στον Ζολά ή τον Ανατόλ Φρανς», όπως παρατηρούσε καυστικά σουηδική εφημερίδα της εποχής. Απονεμήθηκε σ' ε'ναν γάλλο ποιητή, τον Συλλύ Πριντόμ (Sully Prudhomme). Σήμερα, γράφει το γαλ­ λικό Magazine Litteraire, οι συλλέκτες και οι βιβλιόφιλοι γνωρίζουν πολύ κα­ λά ότι ο πρώτος νομπελίστας ποιη­ τής δεν συγκρίνεται μ' έναν Βερλέν ή έναν Μαλλαρμέ. Συγχρόνως, όμως, δεν μπορούν και να παραγνωρίσουν τη συλλεκτική αξία που έχουν, ακόμα και σήμερα, τα βιβλία του, και κυρίως οι πρώτες του ποιητικές συλλογές.

Ανατροπή και τοιχοκόλληση «Καμικάζι» της τέχνης, ο ποιητής, συγγραφέας, ζωγράφος και μουσικός Μαρκ Εντουάρ Ναμπ (Marc Edouard Nabe) αναζητά μονίμως τρόπους να πάει ενάντια στο ρεύμα, να ανατρέ­ ψει ή να σοκάρει, σε μιαν εποχή όμως όπου αυτό είναι μάλλον δύσκολο. Μπορεί άραγε η Πράξη να ανακτήσει μια μοναδικότητα και μια λάμψη; Ξε­ κινώντας από την αρχή ότι δεν υπάρ­ χουν πια εκδότες, δεν υπάρχουν πια βιβλία και, ουσιαστικά, δεν υπάρχει πια λογοτεχνία, άποψη, όπως παρα­ τηρεί από πλευράς του ο γάλλος συγ­ γραφέας Πιερ Ασουλίν, εντελώς προ­ σωπική και αρκετά αμφιλεγόμενη, ο Ναμπ αποφάσισε πλέον να εκφράζε­ ται υπό μορφήν... τρακτ. Τον Μάρτιο, «κυκλοφόρησε» το τέταρτο τρακτ

Μ ε τ α ιχ Μ ίο ( ] ) βιβ λία αιχμήε Ρ Ρ

Υπάρχει μια τελευταία φορά που Β λ έ π ει κάποιον, αλλά

εσύ δεν το ξέρειε ότι θα είναι π τελευταία. Κι ύστερα εύχεσαι να ιίξερεε τότε όλα όσα ξέρειε τώ­ ρα. Αλλά εσύ δεν τα ήξερεε, και τώρα πια είναι αργά. Και λεε στον εαυτό σου: Πού να το 'ξέρα,

πώε να το 'ξέρα. Έτσι λεε στον εαυτό Τ Ζ Ο ΪΣ Κ Α Ρ Ο Λ Ο Ο Υ Τ Σ Χω ρίε τη μητέρα μου

απόσπασμααπότοΒιβλίο

Ed Μ

Tzois Κάρολ Οουτε Xcopis τη μητέρα μου μυθιστόρημα

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ w w w . m e t a i x m i o . g r

] ΣΤΟΝ

δ ι α β α ζ ω

[ ΒΙΒΛΙΑ

Κ ΟΣ ΜΟ

της σειράς, με τίτλο «Παρουσιάσου» -το οποίο ο συγγραφέας τοιχοκολλά αλλά και διανέμει στους περαστικούς στους δρόμους του Παρισιού και της Μασσαλίας. Ο ομότεχνός του Ασουλίν πάντως σχολιάζει ότι μπορεί κανείς να δει σε όλα αυτά «την πολιτική κίνη­

ση μέσω της οποίας η γραφή προσφέρεται», θεωρεί όμως ότι «οι υπερ­ βολές, η λογόρροια και η αφθονία του Ναμπ έχουν κουράσει πλέον (σχεδόν) όλους τους εκδότες και διευθυντές εντύπων, ακόμα και ορισμένους από τους πρώτους του αναγνώστες». ■

Η «παθολογία» της λογοτεχνίας Παρίσι

74- ΜΑΪΟΣ 2007

Α υτό που πρέπει να μας προσφέρει η λογοτεχνία είναι / \ νέους τρόπους επικοινωνίας με ανθρώπους που διαφέρουν από μας, νέες δυνατότητες προσέγγισης της ζωής. Αυτό υποστηρίζει ο φιλό­ σοφος, γλωσσολόγος, σημειολόγος και ιστορικός Tzvetan Todorov στο πρόσφατο δοκίμιό του La litterature en peril («Η λογοτεχνία σε κίνδυνο»). Τα τελευταία χρόνια όμως, σύμφωνα με τον βούλγαρο διανοούμενο, έχει επι­ βληθεί, στη Γαλλία τουλάχιστον, μια λαθεμένη άποψη περί λογοτεχνίας. Η άποψη αυτή οφείλεται στο ότι αυτοί που διαμορφώνουν το σύγχρονο λο­ γοτεχνικό τοπίο, οι θεωρητικοί, οι κρι­ τικοί, αλλά και οι εκπαιδευτικοί, προωθούν μία ομφαλοσκοπική μορ­ φή λογοτεχνικής δημιουργίας, εντε­ λώς αποκομμένη από τη ζωή. Το μυ­ θιστόρημα, τονίζει ο Todorov, κινδυ­ νεύει και οι φιλολογικές σπουδές δεν έχουν πια αντικείμενο. Αντί η λογοτε­ χνία να είναι «η άρνηση της αναπαρά­ στασης», γίνεται «η αναπαράσταση της άρνησης». Συμπληρωματική με την θέση του Todorov είναι η άποψη που διατυπώ­ νει ο Dominique Fernandez, πρόσφα­ το μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας, στο νέο του βιβλίο L' art de raconter («Η τέ­ χνη της διήγησης»). Στο υποκειμενικό

αυτό λογοτεχνικό λεξικό, ο Fernandez μας ταξιδεύει από τον Σταντάλ στον ΤολVArtderaconter στόι, από τον Ντίκενς στον Μέλβιλ και από τον Στήβενσον στον Σιμενόν, υποστη­ ρίζοντας πως καλό μυθιστό­ ρημα είναι εκείνο που διηγεί­ ται μια ιστορία με χαρακτή­ ρες που δεν ταυτίζονται με Dominique Fernandez, τον συγγραφέα. Όπως λέει ΐ' art de raconter, ο Fernandez, σήμερα στη Grasset, Paris, 2007 Γαλλία «οι μυθιστοριογράφοι δεν πλά­ θουν πια ιστορίες, παρά μιλούν μόνο για τον εαυτό τους. Δεν κατέχουν πια την τέχνη τού να δημιουργούν χαρα­ κτήρες και να προβάλλονται σ' αυ­ τούς. Πειραματίζονται, αναμασούν τα ίδια πράγματα, έχοντας χάσει την ελευθερία και τη χαρά της μεταμόρ­ φωσης». Το μυθιστόρημα, υπογραμ­ μίζει, πρέπει να είναι ευχαρίστηση και χαρά για το συγγραφέα, ένα μέσο να ονειρεύεται και να παίρνει μαζί του τον αναγνώστη στις συγκινήσεις και τις ηδονές της περιπέτειας. «Το να διηγείσαι, γράφει, δεν συνίσταται στο να αναπαράγεις την πραγματικότη­ τα, αλλά να ψεύδεσαι βασιζόμενος σ' αυτήν, να ξαναβρίσκεις πίσω από αυ­ τό που πιστεύεις πως είναι η πραγ­ ματικότητα την αλήθεια των όντων και των πραγμάτων». ■

Β Ι Β Λ Ι Α

Η πολιτική της μνήμης ο φαινόμενο της μαζικής μετα­ φοράς πληθυσμών ή «εθνικής κάθαρσης» αποτελεί ένα ευρό πεδίο πολιτικών συζητήσεων που απασχολεί και τους ιστορικούς και τους μελετητές των ημερών μας. Στην περίπτωση της Γερμανίας το φαινόμενο αυτό, τουλάχιστον εντός της Γερμανίας, είναι γνωστό. Ύστερα από την Wiedervereinigung (ένωση της δυτικής και ανατολικής Γερμανίας) ξέ­ σπασε μια μανία εμφάνισης βιβλίων, άρθρων και γενικών πολιτικών συζη­ τήσεων περί εθνικής κάθαρσης, προκειμένου να εξεταστεί εκ νέου ο ρόλος της Γερμανίας ως θύματος του δεύτε­

Τ

ρου παγκοσμίου πολέμου. Μπερμινγκχαμ Σε γενικές γραμμές στην Ευρώπη, κυ­ ριαρχεί η γνώμη ότι η Γερμανία ήταν ο δολοφονικός δράστης κατά τη διάρ­ κεια του πολέμου, ακόμα κι ότι η «θέ­ ληση» εξολόθρευσης άλλων λαών είναι έμφυτη σε όλους τους Γερμανούς. Η αντίληψη αυτή, για παράδειγμα, είναι Christopher Lees φανερή στο γνωστό και αμφιλεγόμενο [ανταπόκρισ η] βιβλίο του Goldhagen Hitler's Willing Executioners (Οι πρόθυμοι εκτελεστές του Χίτλερ) που εκδόθηκε το 1996 και είναι μια αντίληψη που παραμένει η κυρίαρχη για πολλούς Ευρωπαίους. Αντιθέτως, η επιθυμία πολλών γερμανών πολιτικών στις μέρες μας είναι να

ΜεταιχΜίο (]) βι βλ ία a i x p n s Η Αδριάνα γίνεται εκατό χρονώ ν την παραμονή Tns Πρωτοχροvias του 2000. Η ιστορία Tns έχει υφανθεί με τον 20ό αιώνα και με ταραγμένουε καιρούε. Α πό την τουρκοκρατημένη Θεσσαλονίκη, όπου γεννήθηκε, cos την Αθήνα του 2000 η Αδριάνα έχει κάνει μια μακριά και επίπονη δια­ δρ ομή npos το νόημα Tns ζωήε Tns και το κέντρο Tns ύπαρξή5 Tns.

Αγγελική Βόρνινγκ

Η Αδριάνα και τα κεριά μυθιστόρημα

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ w w w . m e t a i x m i o . g r

] ΣΤΟΝ

δ ι α β α ζ ω

[ ΒΙΒΛΙΑ

Κ ΟΣ ΜΟ

προωθηθεί η αφήγηση της δυστυχίας των γερμανών πολιτών αμέσως μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, ήτοι η βιαία μεταφορά ή εκτοπισμός των γερμανών πολιτών από τις πρώην ανατολικές περιοχές της Γερμανικής αυτοκρατορίας. Εν ολίγοις, θα λέγαμε ότι το φαινόμε­ νο της εθνικής κάθαρσης έχει γίνει επίκαιρο θέμα πολιτικών συζητή­ σεων προκειμένου να κατανοηθεί το παρελθόν της Ευρώπης, καθώς μπαί­ νουμε στη λεγάμενη «εποχή της ειρή­ νης για την Ευρώπη». Φέτος στη Βρετανία δεν ξεχνιέται η πε­ ρίπτωση της Ελλάδας-Τουρκίας ύστε­ ρα από την καταστροφή της Μικρός Ασίας. Το βιβλίο Twice a Stranger: How mass expulsion forged Modern Greece and Turkey του συγγραφέα Bruce Clarke έχει ως θέμα τον εκτόπισμά των περίπου δυο εκατομμυρίων Ελλήνων και Τούρκων από τα «πάτρια εδάφη» τους. 'Οπως στο συνέδριο του Πότσδαμ, έτσι και στο συνέδριο της Λωζάννης αποφασίστηκε ότι η «μεταφο­ ρά» των μειονοτήτων από την Ελλάδα και την Τουρκία θα ήταν η ιδανική λύση

του προβλήματος των ασυμβίβαστων μειονοτήτων στις δυο χώρες. Σ' αυτό το προκλητικό βιβλίο ο Clarke φέρνει στο φως καινούργιες έρευνες από την Ελλάδα και την Τουρκία, κα­ θώς και σπάνιες συνεντεύξεις με τους επιζώντες του εκτοπισμού, ώστε να εξετάσει βαθύτατα αυτήν τη σκοτει­ νή περίοδο της μεσογειακής ιστορίας. Επίσης, εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο διαπραγματεύτηκε η μεταφο­ ρά και το πώς οι άνθρωποι των δύο πλευρών προσαρμόστηκαν σε μια ξέ­ νη χώρα με καινούργια ταυτότητα. Το καλύτερο σημείο του βιβλίου εντάσσεται αναμφίβολα στο επίτευγ­ μά του να δείξει το πώς η μεγάλη πο­ λιτική επηρεάζει τον καθημερινό άν­ θρωπο. Πιστεύω ότι λειτουργεί ως υπενθύμιση για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες πολυε­ θνικές χώρες, όπου οι άνθρωποι ταυ­ τίζονται σε μεγάλο βαθμό με την εθνι­ κή και θρησκευτική τους κοινότητα. Ίσως η ανάγνωση ενός τέτοιου βι­ βλίου να έχει περισσότερη σημασία τώρα από ό,τι είχε ποτέ και σας το συστήνω ανεπιφύλακτα. ■

Οι τελευταίοι κομσομόλοι Μ όσχα

Δημήτρης Β. Τριανταφυλλί6ης (ανταπόκριση)

7<3

ΜΑΙΟΣ 2007

• Τα εβδομήντα της χρόνια γιόρτασε στις 10 Απριλίου η γνωστή ρωσίδα ποιήτρια Μ πέλα Αχμαντούλινα, γνωστή τόσο για το έργο της όσο και για την υπερήφανη στάση της απέναντι στο σοβιετικό καθεστώς. Η 70ή επέτειος των γενεθλίων τής μεγάλης αυτής ρωσίδας ποιήτριας γιορτάστηκε με πληθώρα άρθρων στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο της Ρωσίας, καθώς επίσης και με

τη δημοσίευση ανέκδοτων ποιημά­ των της.

• «Στους τελευταίους κομσομόλους» είναι αφιερωμένο το τελευταίο μυ­ θιστόρημα του Βασίλι Αξιόνοφ Σπά­ νια εδάφη, το οποίο έχει προκαλέσει τρομερή εντύπωση σε κριτικούς και κοινό από την ημέρα που κυκλο­ φόρησε. Το μυθιστόρημα του Αξιό­ νοφ έχει ήδη φανατικούς φίλους αλ­ λά και ορκισμένους εχθρούς, με

Β Ι Β Λ Ι Α

τους πρώτους να το αποκαλουν «θεϊκό» και τους δεύτερους «προβο­ κάτσια». Η αιτία θα πρέπει να ανα­ ζητηθεί στην ίδια την πλοκή του έρ­ γου, όπου ένα πρώην στέλεχος της κομμουνιστικής νεολαίας της ΕΣΣΔ μετατρέπεται σε ολιγάρχη της νέας εποχής.

• Η Ιρίνα Χακαμάντα, πολιτικός της Ένωσης Δεξιών Δυνάμεων και αντί­ παλος του Βλ. Πούτιν στις προηγού­ μενες προεδρικές εκλογές της Ρω­ σίας, εξέπληξε το κοινό εκδίδοντας ένα βιβλίο με συνταγές μαγειρικής από διάφορες χώρες της Ανατολής. Η ίδια είναι κόρη κορεάτη κομμουνι­ στή που βρήκε καταφύγιο στην ΕΣΣΔ κατά τη δεκαετία του '50. Βέ­ βαια, η Χακαμάντα, όπως και στην πολιτική, έτσι και στη γαστριμαργία δεν φαίνεται να λαμβάνει υπόψη τις

[ δ ι α β α ζ ω ΣΤΟΝ Κ ΟΣ ΜΟ

γνώσεις, τα υλικά και τις διαθέσεις του μέσου Ρώσου, αφού προτείνει συνταγές τα υλικά των οποίων είναι αδύνατον να προμηθευτεί κανείς ακόμη και στα πιο εξεζητημένα κα­ ταστήματα delicatessen. » Λάβρος ο ρωσικός Τύπος κατά τον γερμανών διοργανωτών της Διε­ θνούς Έκθεσης Βιβλίου στη Λειψία, Μπέλα Αχμαντούλινα θεωρώντας πως στη Δυτική Ευρώ­ πη έχει εκδηλωθεί ένα κύμα τρομο­ κρατίας και φόβου κατά των Ρώ­ σων. Αιτία για όλα αυτά η βράβευ­ ση του Χερντ Κιόνεν για το βιβλίο του Το ρωσικό σύμπλεγμα. Οι Γζρμανοί και η Ανατολή: 1905-1945 και του Μιχαήλ Ρίκλιν για το βιβλίο του Το δικαίωμα του ισχυρότερου. Ο ρωσικός πολιτισμός σε συνθήκες κατευθυνόμενης δημοκρατίας. Όσο εύγλωττοι κι αν είναι οι τίτλοι των

Μ ε τ α ιΧ Μ ίο ( [ ) Ο Δ ορ ά ν Γ κοντέ, ο Βραβευμένος με G oncourt συγγραφέας, τη

βιβλία αιχμής

σημαντικότερη διάκριση στη Γαλλία, επιστρέφει με ένα μυθ ι­ στόρημα που περιγράφει το δ ρ άμα που εκτυλίσσεται στις ακτές της Μεσογείου με τους με­ τανάστες που αναζητούν τη γη της επαγγελίας, το δικό τους Ελντοράντο, στην πολιτισμένη Ευρώπη. Με πρωταγωνιστή τον πλοίαρ­ χο Πιράτσι, ο Δ ορ ά ν Γκοντέ στήνει

ΔΟΡΑΝ ΓΚΟΝΤΕ

μια καλοδουλεμένη αφήγηση για την

Ελντοράντο ΛοράϊΓκονκ Ε λντοράντο

αναζήτηση του προσωπικού Ελντο­ ράντο του καθενός από εμάς.

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ w w w . m e t a i x m i o . g r

] ΣΤΟΝ

δ ι α β α ζ ω

[ ΒΙΒΛΙΑ

Κ ΟΣ ΜΟ

βιβλίων αυτών, απ' ό,τι φαίνεται οι ρόλο θα κρατήσει η Ρενάτα Λιτβίνορώσοι ιθύνοντες δεν μπορούν ακό­ βα, μια από τις πιο σκανδαλώδεις μη να αντιληφθούν ότι ορισμένες «μορφές» του σύγχρονου ρωσικού κατακτήσεις στη Δόση παραμένουν κινη ματογράφου. αδιαπραγμάτευτες, ακόμη κι όταν • Και, τέλος, ο αποχαρακτηρισμός δια­ οι τιμές του πετρελαίου και του φυ­ φόρων, απόρρητων μέχρι στιγμής, σικού αερίου εξακολουθούν να τρέ­ εγγράφων σχετικά με τις δικαστικές χουν με φρενήρεις ρυθμούς. περιπέτειες του νομπελίστα ποιητή Ιωσήφ Μπρόντσκι έφερε στην επι­ • Το βιβλίο του Βίκτορ Πελεβίν Gene­ ration Ρ ετοιμάζονται να γυρίσουν φάνεια όλες τις ίντριγκες και τις δο­ σε ταινία ρώσοι κινηματογραφι­ λοπλοκίες του κρατικού μηχανισμού στές, όπου τον πρωταγωνιστικό της ΕΣΣΔ εναντίον του. ■

Το τρένο των βιβλίων Μπολωνια

k

ι\

Α πορεί το μεγαλύτερο νησί

της Μεσογείου, η Σικελία, να κλειστεί σε ένα βιβλίο; Ο κομψότατος εκδότης βιβλίων τέχνης Franco Maria Ricci το κατάφερε μέσα σε δύο χρόνια με τη βοήθεια της καθηγήτριας Caterina Napoleone και άλMaurizio De Rosa χων διακοσίων κορυφαίων καλλιτε(ανταπόκριση) χνών, ιστορικών της τέχνης και της φιλοσοφίας, φιλολόγων, μούσι κολόγων, λαογράφων, αρχαιολόγων, φω­ τογράφων και μελετητών της γεω­ γραφίας, του δικαίου και της μόδας. Όλοι μαζί είναι οι συντελεστές της Εγκυκλοπαίδειας της Σικελίας (σελ.

1.048, 200 ευρώ) η οποία βρίσκεται ήδη στην δεύτερη έκδοση. Η Εγκυκλο­ παίδεια της Σικελίας εντάσσεται σε ένα γενικότερο εκδοτικό σχέδιο του Franco Maria Ricci, το οποίο συμπερι­ λαμβάνει επίσης την Εγκυκλοπαίδεια της Ρώμης, που κυκλοφόρησε το 2000 με αφορμή το ιωβηλαίο της κα­ θολικής Εκκλησίας. Στον τόμο τον αφιερωμένο στη Σικελία, με 4.000 λήμματα και 500 εικόνες, παρελαύ­ νουν έλληνες και άραβες κατακτητές, πόλεις και χωριά, αρχαίοι ναοί και εκ­ κλησίες, άγιοι και επιχειρηματίες, νορμανδοί βασιλείς και ισπανοί αντι­

1V I

73

ΜΑΙΟΣ 2007

βασιλείς, αριστοκράτες και επιστήμο­ νες, ζωγράφοι και λογοτέχνες, καθώς περιηγητές όπως ο Goethe και μεγά­ λοι συγγραφείς όπως ο Sciascia. Από τη Σικελία ταξιδεύουμε στη Νάπολη, όπου από τις 16 έως τις 19 Μαρτίου διοργανώθηκε για 18η χρο­ νιά η Galassia Gutenberg, η μεγαλύτε­ ρη έκθεση βιβλίου της Νότιας Ιταλίας. Ιδιαίτερη επιτυχία γνώρισαν δύο πρωτοβουλίες σχετικά με το θέμα «Το βιβλίο ταξιδεύει»: τετρακόσια βι­ βλία τοποθετήθηκαν με το σύστημα του bookcrossing στα κρουαζιερόπλοια της εταιρίας MSC, ενώ ένα ολόκληρο «τρένο των βιβλίων», φορ­ τωμένο εκδόσεις, αναγνώστες, συγ­ γραφείς και, κυρίως, ιστορίες, σε συ­ νεργασία με το free press περιοδικό για το βιβλίο Leggere: tutti, ξεκίνησε από τον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό της Ρώμης με προορισμό τη Νάπολη. Λίαν θετικός ο τελικός απο­ λογισμός της έκθεσης: περίπου 50.000 οι επισκέπτες, με αύξηση 20% σε σχέ­ ση με το 2006, οι οποίοι κατέκλυσαν τα 5.000 τ.μ. του νέου εκθεσιακού χώ­ ρου και τις περίπου διακόσιες παρου­ σιάσεις βιβλίων και συναντήσεις συγ­ γραφέων που διεξήχθησαν. ■

πολαύοτε υπεύθυνα

Διά βίου -ψηφιακήεκτιαίδευση Παναγιώτης Στ. ΑνΒριανέσης pandrianogmail.com

<30 ΜΑΪΟΣ 2007

y ' —'v ταν, λίγους μήνες πριν, η I 1 διευθύντρια τεχνολογίας της δημόσιας βιβλιοθήκης της επαρχίας Charlotte & Mecklenburg, στη Βόρεια Καρολάινα των Η ΠΑ (στις εικόνες οι διάφορες φάσεις της στέγασής της, από το 1891 έως σή­ μερα) ξεκίνησε να εκπαιδεύει το προσωπικό της στις τελευταίες τε­ χνολογίες του παγκόσμιου ιστού (world wide web), δεν βρήκε και με­ γάλη ανταπόκριση. Για την ακρίβεια, αναγκάστηκε να δελεάσει τους ερ­ γαζόμενους με... δώρα: ένα MP3 player σε κάθε «τολμηρό» και τη δυ­ νατότητα να κερδίσει, ένας από αυ­ τούς, ένα φορητό υπολογιστή! Έξι μήνες αργότερα, το πρόγραμμα που, με τη δική της βοήθεια και κα­ θοδήγηση, ανέπτυξαν οι ίδιοι οι συμμετέχοντες είναι, ίσως, το καλύτε­ ρο βραβείο -γι' αυτούς και για ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα των βιβλιοθηκάριων. Ονομάζεται Learning 2.0 και, εδώ και λίγο και­ ρό, έχει γίνει «μπεστ σέλερ» στο Διαδίκτυο, αφού «κατεβάζεται» καθημερινά -δωρεάν, φυσικάαπό βιβλιοθηκονόμους, που εργά­ ζονται σε βιβλιοθήκες σε κάθε γω­ νιά του πλανήτη (http://plcmcl2about.blogspot.com)! «Το τελευταίο πράγμα που θα θέλα­ με είναι να έρχονται σήμερα άνθρω­ ποι στη βιβλιοθήκη μας, να μας ρω­ τούν για το Flickr ή το Second Life και να αντικρίζουν την... αμηχανία προσωποποιημένη!» λέει χαρακτη­ ριστικά η Κριστίν Μακένζι, διευθύ­ ντρια μιας από αυτές τις βιβλιοθή­ κες που κατέβασαν και χρησιμο­ ποιούν ήδη το πρόγραμμα, της Yarra

Plenty Regional Library, στη Μελ­ βούρνη της Αυστραλίας. Και συ­ μπληρώνει: «Με το Learning 2.0 σί­ γουρα αυτό δεν θα ξαναγίνει». Εξαιρετικά! Γιατί, μπορεί Google και Microsoft να συναγωνίζονται η μία την άλλη για το ποια θα πάρει μεγα­ λύτερο μερίδιο στην ψηφιακοποίηση του υλικού των βιβλιοθηκών όλου του κόσμου, η τεράστια επιτυχία του Learning 2.0, όμως, δείχνει πως το -καθαρά ανθρώπινο- ζήτημα της επονομαζόμενης και «διά βίου εκ­ παίδευσης» των εργαζομένων απαι­ τεί μεγαλύτερη προσοχή και διαφο­ ρετική αντιμετώπιση.

To Learning 2.0 πέτυχε απόλυτα το σκοπό του, συμφωνούν όλοι. Βιβλιοθηκονόμοι από δημόσιες και πανεπι­ στημιακές βιβλιοθήκες της Σουηδί­ ας, της Δανίας, του Καναδά και της Αυστραλίας το κατέβασαν στους υπολογιστές τους και το παραμετροποίησαν, ώστε να καλύπτει άρι­ στα τις ανάγκες τους. Ίσως, όλη αυτή την ώρα που διαβά­ ζετε τις παραπάνω γραμμές, μελαγ­ χολήσατε... Το ίδιο και εμείς, αναλογιζόμενοι πως, αν οι ελληνικοί σιδη­ ρόδρομοι (με τη σημαντική εξαίρεση του Προαστιακού) έχουν παραμείνει στην εποχή του Τρικούπη, οι ελληνι­ κές βιβλιοθήκες (με ελάχιστες, φω­ τεινές εξαιρέσεις) βρίσκονται ακόμη στην «προ Διαδικτύου» εποχή. Ου­ σιαστικά πολλές δεκαετίες πίσω δη­ λαδή, γιατί με την εξέλιξη της τεχνο­ λογίας ακόμη και ο χρόνος «τρέχει» πλέον γρηγορότερα -δυστυχώς, για τους άλλους, όχι για μας εδώ στην Ελλάδα... ■

1

Νίκος Κ. Κυριαζής

Αναζητώντας την ιστορική ακρίβεια ο ιστορικό μυθιστόρημα εί­ ναι η πιο δύσκολη μορφή μυθιστορήματος γ ια τ ί απαιτεί να συνδυάζονται δυο προϋποθέσεις: Να είναι καλό ως μυθιστόρημα και ταυτόχρονα να είναι σωστό ιστορικά. Το πραγ­ ματικά μεγάλο ιστορικό μυθιστό­ ρημα, που είναι σπάνιο σε πα­ γκόσμια κλίμακα, πρέπει επιπλέ­ ον να προτείνει και κάτι περισσό­ τερο, π.χ. μια νέα θεώρηση Λεία Βιτάλη προσέγγιση της ιστορικής περιό­ Ιερή παγίδα δου όπου διαδραματίζεται, όπως π.χ. το Πόλεμος και ειρήνη. Εκδόσεις Πατάκη, 2006 Η Ιερή παγίδα έχει ως ιστορικό σελ. 417, τιμή: 19,50 ευρώ υπόβαθρο την πτώση της Κων­ σταντινούπολης και τα πρώτα χρό­ νια (δεκαετίες) μερικών εξόριστων Βυζαντινών στη Βενετία. Είναι μία πε­ ρίοδος με την οποία έχουν ασχοληθεί πολλοί ξένοι και έλληνες ιστορικοί και μυθιστοριογράφοι, όπως ο σερ Στήβεν Ράνσιμαν The fall of Constanti­ nople, o David Nicolle Constantinople 1453 (Osprey 2000), o Mika Waltari O μαύρος άγγελος και ο Κώστας Κυριαζής Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Θα συγκεντρώσω τις παρατηρήσεις μου στο ιστορικό πλαίσιο του μυθι­ στορήματος, προσπαθώντας να εντοπίσω τα πραγματικά γεγονότα και τις «παρεμβάσεις» της κ. Βιτάλη. Βασικοί ήρωες είναι η οικογένεια του μεγάλου δούκα (πρωθυπουργού) του Βυζαντίου Λουκά Νοταρά, και κυρίως των παιδιών του, Ιακώβου (υπαρκτού) και Ιουστίνης, που γρά­ φει υποτίθεται το χρονικό έχοντας καταφύγει στη Βενετία. Το πρώτο «εύρημα» του βιβλίου είναι πως ο σουλτάνος Μωάμεθ βλέπει

Τ

32

ΜΑΙΟΣ 2007

ένα πορτρέτο του Ιακώβου (έφηβου 14 ετών τότε) από τον Μπελίνι (που ζωγράφισε και το πορτρέτο του ίδιου του Μωάμεθ) και τον ερωτεύε­ ται παράφορα. Έτσι, στόχος του Μωάμεθ είναι να κατακτήσει την πό­ λη όχι μόνο για τη δόξα και την πολι­ τική του φιλοδοξία αλλά για να κερ­ δίσει τον Ιάκωβο, ένας μύθος που θυμίζει την ωραία Ελένη και την πο­ λιορκία της Τροίας. Το δεύτερο «εύρημα» είναι ο σκοτει­ νός ρόλος δολοπλόκου και προδότη που αποδίδει η κ. Βιτάλη στον Λουκά Νοταρά, ο οποίος συνωμοτεί για να ανατρέψει τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, να κυβερνήσει στη θέση του μετά την παράδοση της πόλης με μυστική συμφωνία του Νοταρά με τον Μωάμεθ! Η συνωμοσία πετυχαί­ νει, ο στυλοβάτης της άμυνας γενο­ βέζος αρχηγός Ιωάννης Ιουστινιάνης τραυματίζεται θανάσιμα από βέλος Έλληνα, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έχει συμφωνήσει να αποσυρθεί στον Μυστρά, όμως ο Μωάμεθ δεν κρατά την υπόσχεσή του, ο Κωνστα­ ντίνος Παλαιολόγος σκοτώνεται μυστηριωδώς στο... Παλάτι και όχι αμυνόμενος στα τείχη, όπως είναι η επικρατούσα άποψη. Πρόκειται για ένα αντιηρωικό μυθι­ στόρημα που υποβιβάζει τον Κων­ σταντίνο Παλαιολόγο σε άχρωμο άν­ θρωπο που από πείσμα δεν παραδίδει την πόλη, ενώ ο όχλος και οι μο­ ναχοί τον λοιδορούν και την εγκατα­ λείπουν και ο Νοταράς παρουσιάζε­ ται ως τελείως αποτυχημένος και αστόχαστος συνωμότης... Ας δούμε τι γνωρίζουμε για τα γεγο­ νότα: Πράγματι, το 1453 υπήρχαν

δυο «παρατάξεις» στο Βυζάντιο (ή πολεμούσε αποτελεσματικά τους καλύτερα την Κωνσταντινούπολη) οι Οθωμανούς και, αν και νικήθηκε στο «ενωτικοί», με αρχηγό τον Κωνστα­ Κοσσυφοπέδιο, τους αναχαίτισε στο ντίνο, που για να σωθεί το Βυζάντιο Βελιγράδι. Όσο για το αν η επιλογή με τη βοήθεια της Δύσης είχαν απο­ του Κωνσταντίνου ήταν σωστή, φτά­ δεχθεί την πρωτοκαθεδρία του πάπα νει να σκεφθούμε πως ο 16ος αιώνας και των καθολικών, και οι «ανθενωτι­ ήταν ο αιώνας της Αναγέννησης στη κοί» με τον Γεννάδιο και τον Νοταρά, Δύση, ο 17ος της θεσμικής επανά­ που προτιμούσαν τους Οθωμανούς στασης (κοινοβουλευτισμός, ανώνυ­ από την ένωση. Πρέπει επίσης να δε­ μες εταιρείες, χρηματιστήρια, τράπε­ χθούμε πως οι δυτικοί, οι «Φράγκοι», ζες σε Αγγλία και Κάτω Χώρες) και ο ήταν παλαιοί εχθροί του Βυζαντίου, 18ος-19ος του Διαφωτισμού και της από το 1204 και μετά. Ο ίδιος ο Κων­ βιομηχανικής επανάστασης, στα σταντίνος, ως δεσπότης του Μυ- οποία η τουρκοκρατούμενη Ελλάδα στρά, τους είχε εκδιώξει από την Πε­ δεν συμμετείχε. λοπόννησο και είχε φτάσει πολεμώ­ Αν και ο Νοταράς πράγματι ήταν ντας εναντίον τους μέχρι τη Θεσσα­ ανθενωτικός, η «προδοσία» του δεν λία. Οπότε το μίσος των Βυζαντινών στοιχειοθετείται από τις σύγχρονες εναντίον τους ήταν δικαιολογημένο. πηγές, ούτε από μεταγενεστέρους. Ο Κωνσταντίνος όμως θεωρούσε Επίσης πρέπει να θυμόμαστε πως πως μεταξύ δύο κακών η θρησκευτι­ από τους 7.500 υπερασπιστές της κή υποταγή στον πάπα με τη διατή­ πόλης, 5.000 ήταν Έλληνες και οι άλλοι ρηση της πολιτικής ανεξαρτησίας ξένοι, ανάμεσά τους οι 700 του Ιουστιήταν το μικρότερο. Και η ανεξαρτη­ νιάνη. Πολέμησαν επί δύο μήνες με σία μπορούσε να διατηρηθεί, έστω εξαιρετικό ηρωισμό (που τον αποσιω­ και αν η πιθανότητα ήταν μικρή, μόνο πά τελείως η συγγραφεύς) εναντίον με τη βοήθεια της Δύσης. Ας μην ξε­ πολλαπλασίων πολιορκητών. Οι δε χνάμε επίσης πως το πνεύμα των 700 «ψωροπεζικάριοι» του Ιουστινιάσταυροφοριών ήταν ακόμα ζωντανό νη (όπως τους αποκαλεί χλευαστικά ο και οδήγησε στη μεγάλη σταυροφο­ Νοταράς στο βιβλίο) ήταν το πιο αξιό­ ρία που καταστράφηκε από τον Βα- μαχο τμήμα και των δύο στρατών. Η γιαζίτ στην Νικόπολη το 1396, και αποχώρησή τους σήμανε και το πως ο ούγγρος Ιωάννης Ουνυάδης ουσιαστικό τέλος της άμυνας.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΙΚΑΡΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΧΡΗΣΕΩΣ

ΓΙΑΝΝΗΣ Κ Α Ρ Α Τ Ζ 0 Γ Λ 0 Τ Α Π Ο Τ Ε Λ Ε Σ Μ Α Τ Α

Χ Ρ Η Σ Ε Ω Σ ΠΟΙΗΜΑΤΑ

Τ Η Λ . : 210 3 2 2 5 1 5 2 · F A X : 210 3 2 3 5 2 6 2 os.gr

·

info@ekdoseis-ikaros.gr

I

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

[

Η συγγραφεύς χρησιμοποιεί επίσης νέα ονοματοποιία για μερικά πρόσω­ πα, τα κακόηχα «Κουρουλούκα» (για κυρ Λουκάς Νοταράς) και «Γιουστουνιάς» (για Ιουστινιάνης) που θα μπο­ ρούσε να είναι σε λαϊκή χρήση εκείνη την εποχή. Στις λεπτομέρειες η συγγραφεύς δεν αποφεύγει ιστορικά λάθη και αναχρο­ νισμούς: Αναφέρει «γαλλικά σαπού­ νια», σε μια εποχή που οι δυτικοί γενι­ κά δεν φημίζονταν για την καθαριότη­ τά τους και δεν πλένονταν σχεδόν κα­ θόλου, «ναργιλέδες» όταν ο καπνός δεν είχε φτάσει στην Ευρώπη από την Αμερική, «γάλλους τραπεζίτες» που δεν αναφέρονται ακόμα στην ιστορική περίοδο αυτή (οι τραπεζικοί οίκοι που είχαν αρχίσει να εμφανίζονται ήταν ιταλικοί, όπως οι Μέδικοι της Φλωρε­ ντίας, και τον επόμενο αιώνα οι γερμα­ νικοί, όπως οι Φούγγερ στο Augsburg), «βέλη με υγρή φωτιά» (το υγρόν πυρ δεν εκσφενδονιζόταν με βέλη αλλά με σιφώνια, και το περίεργο είναι πως η χρήση του δεν αναφέρεται από καμία πηγή της εποχής στην πολιορκία. Μή­ πως το μυστικό της παρασκευής του είχε απολεσθεί;), οι υπερασπιστές της πόλης ήταν 7.500-8.000 και όχι 3.000, «ναυτικές στολές» και γενικότερα στο­ λές δεν είχαν ακόμα καθιερωθεί σε κα­ νένα δυτικό στρατό και ούτε στο Βυ­ ζάντιο, η Καλλίπολη, ως πόλη και χερ­ σόνησος, δεν βρίσκεται στην «απένα­ ντι ακτή του Κερατίου», η «ζάχαρη» με τη σημερινή της μορφή δεν υπήρχε, η Κωνσταντινούπολη δεν εμπόδιζε τους Τούρκους να εισβάλουν στην Ευρώπη (τους είχε διευκολύνει σε τούτο ο Ιωάννης Καντακουζηνός στον εμφύλιο πόλεμο της δεκαετίας του 1340, και εί­ χαν ήδη υποτάξει τη Σερβία - Βουλγα­ ρία). Η έκρηξη των «μπαρουτιών του Ιπποδρόμου» ως δολιοφθορά των συ­ νωμοτών δεν αναφέρεται ιστορικά. «Ιερά Εξέταση» δεν υπήρχε ακόμα (δη-

84

ΜΑΪ0Σ 2007

μιουργήθηκε στο τέλος του αιώνα, αρ­ χές του 16ου), οι μουσουλμάνοι υπο­ λογίζουν τις χρονολογίες όχι από τη γέννηση του Μωάμεθ αλλά από τη φυγή του από τη Μέκκα προς τη Μεδίνα, ο Μέγας Αλέξανδρος δεν σκοτώ­ θηκε από κάποιον φίλο του, όπως λέει στο βιβλίο ο Ιάκωβος Νοταράς στον Μωάμεθ, στο χριστιανικό Βυζάντιο δεν γίνονταν θηριομαχίες στον Ιππό­ δρομο και, από όσα γνωρίζω, η ορθό­ δοξη Εκκλησία δεν πούλησε ποτέ συγχωροχάρτια. Η εικόνα που έχει η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων για την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης είναι θυσίας και ηρωισμού, κάτι αντίστοιχο με τη μάχη των Θερμοπυλών, όπου ο τε­ λευταίος αυτοκράτορας Κωνσταντί­ νος Παλαιολόγος πέφτει πολεμώ­ ντας, όπως ο βασιλιάς της Σπάρτης Λεωνίδας. Αν δεχθούμε την άποψη της κ. Βιτάλη, τότε η πολιορκία θα έπρεπε να μας κάνει να ντρεπόμα­ στε. Πραγματικά, υπήρχαν πολλοί Βυζαντινοί που δεν πολέμησαν, όπως οι εκατοντάδες (ή και χιλιάδες) καλό­ γεροι που προτιμούσαν την ασφά­ λεια των μοναστηριών από τον κίνδυ­ νο στα τείχη, ή οι ίδιοι οι αδερφοί του Κωνσταντίνου, δεσπότες του Μυστρά Θωμάς και Δημήτριος, που τον άφησαν αβοήθητο. Κανένας όμως ιστορικός δεν αμφισβητεί τον επικό χαρακτήρα της πολιορκίας και τον ηρωισμό των πολιορκημένων (ανάμεσά τους και μοναχών, που μάλιστα υπερασπίσθηκαν με επιτυχία έναν από τους πύργους των τειχών). Αυ­ τός ο επικός χαρακτήρας θα ήταν αδύνατος αν όλοι οι υπερασπιστές ήταν ηττοπαθείς και αν ο Κωνσταντί­ νος Παλαιολόγος δεν ήταν μέχρι το τέλος εμψυχωτής της άμυνας. ■ 0 Νίκος Κ. Κυριαζής είναι αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

[

Αλεξάνδρα Ιωαννι'δου

Ένα εμβληματικό μυθιστόρημα ί ®

\

0

ε δύσκολα χρόνια της ιστορίας, σε εποχές διώξεων και λογοκρι­ σίας, κάποια βιβλία απο­ κτούν το δικό τους πεπρω­ μένο. Αναμφισβήτητα μια απ' τις πιο περιπετειώδεις πορείες έκδοσης και αντι­ μετώπισης βιβλίου στη μετα­ πολεμική Ευρώπη έχει δια­ γράψει το μυθιστόρημα του Μπορίς Παστερνάκ Μπορίς Παστερνάκ Δόκτωρ Δόκτωρ Ζιβάγκο Ζιβάγκο. Δεν είναι μόνο η απίστευτη φυγάδευση του Μετάφραση: χειρόγραφου στην Ιταλία και Μαρία Τσαντσάνογλου οι σαρωτικές αντιδράσεις του επίσημου λογοτεχνικού Εκδόσεις Ποταμός, 2006 σελ.: 668 τιμή: 29,00 ευρώ κατεστημένου στη Ρωσία με­ τά την έκδοσή του, η βρά­ βευση του συγγραφέα με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνί­ ας και η ακόλουθη άρνησή του -επιβληθείσα φυσικά εκ των άνω- να το αποδεχτεί, που καθιστούν το βιβλίο μοναδικό απ' αυτή την άποψη: Αν παρακολουθήσει κανείς την ιστορία της πρόσληψης του συγκεκριμένου μυθιστορήματος στη Ρωσία και στο εξωτερικό, την ιστορία των κριτικών προσεγγίσεών του και των μεταφράσεών του, θα δει ότι ο Δόκτωρ Ζιβάγκο αποτέλεσε για τους περισ­ σότερους πρωτίστως πολιτικό και όχι λογοτεχνικό γεγονός. Είναι ίσως παράδοξο ότι ο πλέον απολιτικός ήρωας της σοβιετικής λογοτεχνίας, ο γιατρός Ζιβάγκο, που με επιμονή προσπαθεί να αντιτάξει στη βιαιό­ τητα της εποχής του την απόλυτη προσήλωση στην ανθρωπιά και την αγάπη, δημιούργησε περισσότερες πολιτικές αντιπαραθέσεις από

& α

B PWCΠΑΠΈΡΗΑΚ “ " “’’Ζιβάγκο

η

ΜΑΙΟΣ 2007

Σ

οποιονδήποτε στρατευμένο ήρωα. Στην Ελλάδα, το μυθιστόρημα συζη­ τήθηκε αρχικώς στο περιοδικό Νέα Εστία, σε μεταφράσεις γαλλικών κυ­ ρίως άρθρων, το 1958, όταν ο κό­ σμος βούιζε με την υπόθεση του Νόμπελ, και στο πλαίσιο μιας φιλο­ λογικής διαμάχης ανάμεσα στους αστούς λογοτέχνες και τους θιασώ­ τες του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, που είδαν ως κομματικό τους καθή­ κον την απόρριψη του βιβλίου και του συγγραφέα του. Όλα τα παρα­ πάνω αδίκησαν τον Παστερνάκ κατάφορα: Κριτικοί και φιλόλογοι, αντί να ασχοληθούν με τη λογοτεχνικότη­ τα του βιβλίου, να συζητήσουν αφη­ γηματικούς τρόπους, σκιαγράφηση χαρακτήρων, περιγραφές τοπίων, επικεντρώθηκαν στην ιστορία της έκδοσης του μυθιστορήματος. Κά­ ποιοι μάλιστα, επιθυμώντας να απο­ φύγουν να λάβουν θέση πάνω στο μυθιστόρημα, το απαξίωσαν υπο­ στηρίζοντας την υποτιθέμενη απα­ ξία του σε σχέση με τα επίσης υπέ­ ροχα ποιήματα του Παστερνάκ. Κι όμως: Ο Παστερνάκ, εξαίρετος ποιητής, τόσο στο Δόκτωρ Ζιβάγκο όσο και στα άλλα του πεζά, διατήρη­ σε και τίμησε όσο λίγοι την ποιητικότητα του πεζού λογοτεχνικού λόγου. Ειδικά στις εξαίρετες περιγραφές των τοπίων το μυθιστόρημα αυτό υπακούει στην παράδοση ενός Τουργκένιεφ, που πρώτος το 1852 επιχείρησε να μεταφέρει σε πεζό λό­ γο αποχρώσεις και συναισθήματα που γεννάει η επαφή με τη φύση. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο -λόγω των απαράμιλλων περιγραφών της φύ­ σης- θα μπορούσε κανείς να συνδέ-

[ Δ IA Β A Ζ Ω 1 Β I Β Λ I Ο Κ Ρ I Τ I Κ Η

σει τον Παστερνάκ και με τους αστούς της μεταετταναστατικής διασττοράς Ιβάν Μπούνιν και Βλαντίμιρ Ναμττόκοφ. Το μυθιστόρημα είναι χωρισμένο σε στιγμιότυπα-σκηνές. Ο Παστερνάκ αφήνει τη σύνδεση των επεισοδίων στον αναγνώστη, αποφεύγοντας με συνέπεια τα «γεφυρώματα» απ' το ένα στιγμιότυπο στο άλλο. Συχνά δεν διστάζει να επιχειρήσει μεγάλα χρονικά άλματα. Όσο η δράση κυλά­ ει τόσο η σύνδεση της μιας σκηνής με την άλλη, του ενός ήρωα με τον άλ­ λον γίνεται φανερή στον αναγνώστη -το μυθιστόρημα μιμείται τη ζωή: Η σύνδεση των πεπρωμένων αποκα­ λύπτεται πάντα με το πέρασμα του χρόνου, ενώ εκ των υστέρων όλα μοιάζουν να υπακούουν σε ένα σο­ φά οργανωμένο σχέδιο, σε αυτό που κάποιοι αρέσκονται να ονομάζουν διαβολική τύχη και κάποιοι άλλοι μοί­ ρα. Οι ήρωες στο Δόκτωρ Ζιβάγκο άγονται και φέρονται από δυνάμεις που δεν μπορούν να ελέγξουν- τα γεγονότα γύρω απ' την επανάσταση και τον ρωσικό εμφύλιο είναι τόσο καταιγιστικά που ο μεγαλύτερος αγώνας τους συνίσταται στο να κα­ ταφέρουν να διατηρήσουν την αν­ θρωπιά τους. Ο Δόκτωρ Ζιβάγκο είναι ένα μυθιστό­ ρημα γραμμένο στην παράδοση των ρώσων κλασικών: Θα μπορούσε κα­ νείς να πει ότι απ' τον Τολστόι έχει δανειστεί τον τρόπο σύνθεσης, που προδίδει προσήλωση στη λεπτομέ­ ρεια και στο σχεδίασμά της πλοκής απ' την πρώτη έως την τελευταία σελίδα. Με τον Τσέχωφ και τον Ντοστσγιέφσκι μοιράζεται τους φιλοσο­ φικούς συλλογισμούς και την οντολο­ γική βάσανο του ήρωα. Με τους συμ­ βολιστές, στους οποίους και παρα­ πέμπει συχνά μέσω αλλεπάλληλων διακειμενικών αναφορών διά στόμα­

τος των στα λογοτεχνικά ενημερωμέ­ νων ηρώων του, ο Παστερνάκ φαίνε­ ται να συμφωνεί στη μετατροπή συγκεκριμένων στιγμών και εικόνων σε σύμβολα που αντικαθρεφτίζουν και σφραγίζουν αισθήματα, προαι­ σθήματα και προδιαγεγραμμένες από το πεπρωμένο συναντήσεις -ο καθένας θα αναγνωρίσει ένα απ' τα δυνατότερα σύμβολα της μοίρας των ηρώων στο αναμμένο κερί σε ένα περβάζι παραθύρου, μια εικόνα που επαναλαμβάνεται στο βιβλίο υπο­ βάλλοντας στον αναγνώστη το ανα­ πόφευκτο του τυχαίου κι όμως μυ­ στικά ελεγχόμενου γεγονότος. Η έκδοση ολόκληρου του βιβλίου, χωρίς καμιά περικοπή, απ' τις εκδό­ σεις Ποταμός μπορεί να θεωρηθεί λογοτεχνικό γεγονός. Στο τέλος του βιβλίου έχει προστεθεί ένα ενδιαφέ­ ρον επίμετρο γραμμένο απ' την jaqueline de Proyart, φίλη του Πα­ στερνάκ και μια απ' τους πρώτους αναγνώστες του βιβλίου σε χειρό­ γραφο, στο οποίο καταγράφεται όλη η «υπόθεση Παστερνάκ». (Δυ­ στυχώς, πουθενά δεν φαίνεται από ποια γλώσσα είναι μεταφρασμένο το συγκεκριμένο άρθρο, ούτε και τα βι­ βλιογραφικά του στοιχεία). Πολύ κα­ λαίσθητο το εξώφυλλο, σχεδιασμένο απ' την Δήμητρα Νικολοπούλου, σε έντονο κίτρινο χρώμα, με το όνομα του συγγραφέα να ξεχωρίζει κόκκι­ νο, σε κυριλλική γραφή. Σε ό,τι αφορά τη μετάφραση: Η Μαρία Τσαντσάνογλου έχει μετα­ φράσει με ακρίβεια και συνέπεια Η Αλεξάνδρα απευθείας απ' την απαιτητική, καΙωαννίδου είναι καθηγήτρια λοδουλεμένη ρωσική γλώσσα του σλαβολόγος, λέκτορας συγγραφέα-ποιητή, αποδεικνύοτου Τμήματος ντας για μια ακόμα φορά ότι ένας Βαλκανικών, Σλαβικών μεγάλος συγγραφέας εξαρτά την και Ανατολικών τύχη των έργων του σε ξένες γλώσ­ Σπουδών του σες απ' το μεράκι και την ικανότητα Πανεπιστημίου Μακεδονίας των μεταφραστών του. ■ ΜΑΪΟΣ 2007 <37

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Το ασχημόπαπο που έγινε κύκνος να εννιάχρονο κορι­ τσάκι συλλαμβάνεται να κλέβει σάντουιτς από οκτώ διαφορετικά μα­ γαζιά. Η τιμωρία της είναι να ζήσει για ένα χρόνο σε ένα αγρόκτημα, μακριά από την οικογένειά της και το περιβάλλον όπου μεγά­ λωσε, ανάμεσα σε άγνω­ στους ανθρώπους, με συ­ Gudbergur Bergsson νήθειες που αγνοεί. Ο κύκνος Η οπτική γωνία της εννιάχρονης κοπέλας καθορίζει το ύφος της γραφής. Απλή Μετάφραση: Α ρτεμιςΛ όη γλώσσα, λυρική, με πλού­ σιες εικόνες. Τα όνειρα της Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2007 κοπέλας και οι εντυπώσεις σελ. 244, τιμή: 13,90 ευρώ που της δημιουγεί η επαφή με τη φύση έρχονται σε αντιδιαστολή με την περισσότερο συνηθισμένη περιγραφή των σκηνών όπου πρωταγωνιστούν οι μεγάλοι. Οι χαρακτήρες του βιβλίου μοιάζουν αρχικά σχηματικοί, καθώς δεν αναφέρεται το όνομα κανενός. Εκτός από την κοπέλα, οι σημαντικότεροι είναι ο αγρότης, η κόρη του και ο ερ­ γάτης που δουλεύει στο αγρόκτημα. Το κοριτσάκι θα συναντήσει τελικά το θάνατο, τη γέννηση και τη σε­ ξουαλικότητα και θα γνωρίσει καλύ­ τερα τη φύση και τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι του αγροκτήματος αποδεικνύονται επίσης αρκετά πο­ λυδιάστατοι. Η επαφή του αγρότη με την παράδοση και τη φύση καθο­ ρίζει το χαρακτήρα του. Η κόρη του χρησιμοποιεί την πανεπιστημιακή της μόρφωση και το γέλιο της ως ασπίδα ενάντια στις ερωτικές της απογοητεύσεις και στην έκτρωση

Ε

S 3

ΜΑΙΟΣ 2007

που κάνει για να εκδικηθεί τον πατέ­ ρα του παιδιού, με τον οποίο επανασυνδέεται πριν το τέλος του βιβλίου. Ο εργάτης αποδίδει μεγάλη σημασία στα ημερολόγια που κρατάει, ελπί­ ζοντας να τα δώσει στη μέλλουσα σύζυγό του, η οποία δεν φαίνεται στον ορίζοντα. Και οι τρεις αλληλεπιδρούν με το κοριτσάκι με διαφορετι­ κό τρόπο. Ο Bergsson εξετάζει επίσης διάφορα κοινωνικά θέματα. Στην κλειστή αγροτική κοινωνία οι κάτοικοι των αγροκτημάτων αλληλοκατασκοπεύονται με τα τηλεσκόπιά τους. Η διαμάχη της παράδοσης και του και­ νούργιου εμφανίζεται συχνά μέσα από τραγελαφικές καταστάσεις. Εί­ ναι το ρούφηγμα του καπνού από τη μύτη η πεμπτουσία της παράδοσης; Κατά πόσο εκπροσωπεί την πρόοδο μία μηχανή που αντλεί το γάλα από τις αγελάδες μόλις παραχθεί, καθη­ λώνοντας το ζώο; Οι αγρότες εμφα­ νίζονται μπερδεμένοι: Θέλουν να τραγουδάνε παραδοσιακά τραγού­ δια όταν γυρίζουν μεθυσμένοι από το φεστιβάλ, αλλά δεν θεωρούν ότι αξίζει τον κόπο να τα μάθουν για μια φορά το χρόνο. Τελικά το κοριτσάκι συμφιλιώνεται με την ιδέα του «αγροτικού» του. Η γνωριμία με τους ανθρώπους της εξοχής και η επαφή της με τη φύση τη βοηθούν να νικήσει την «ισλανδική μελαγχολία». Δεν μεταμορφώνεται αλλά αναγνωρίζει ποια είναι, όπως συμβαίνει και στο παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Αντερσεν « Το ασχη­ μόπαπο που έγινε κύκνος». Ο Κύ­ κνος έλαβε το Ισλανδικό Λογοτεχνικό Βραβείο για το 1991. ■

[ Δ IA B A Ζ Ω 1

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η Ν

Έλενα Καρακούλη

Η θλίψη της απώλειας ε σταθερό μουσικό μοτίβο το Norvegian Wood των Μττιτλς, πολλούς λογοτεχνι­ κούς συνειρμούς (από τον Τόμας Μαν ως τον Σάλιτζερ) και έντονο τον από­ ηχο του Φιτζέραλντ, τον οποίο άλλω­ στε ο αφηγητής επικαλείται, ξεδι­ πλώνεται η ιστορία του Βατανάμπε και των ανθρώπων με τους οποίους συνδέθηκε: Ένα κορίτσι που πάσχει από την ασθένεια να ψάχνει τις λέ­ ξεις, μια μυστηριώδης φοιτήτρια, ένας εγωκεντρικός και αυτάρεσκος φίλος. Ιστορίες που λαμβάνουν χώρα στην κοινότητα του πανεπιστημίου, καθώς και σε ένα ίδρυμα αποκατά­ στασης ατόμων με ψυχικές διαταρα­ χές. Το Τόκιο, στα τέλη της δεκαετίας

Μ

του '60, περιγράφεται διεξοδι­ κά μέσα από τα στέκια, τις γεύσεις, τις μουσικές, τις εμμο­ νές του ήρωα και γίνεται οικεί­ ο παρά το δεδομένο εξωτισμό του. Παρά τη σκιά του θανάτου, το μυθιστόρημα έχει φωτεινές σε­ λίδες, στιγμές όπου ο ενθου­ σιασμός για τη ζωή και η προσδοκία υ π ερισ χύ ο υ ν. Όμως πάνω απ' όλα το θέμα του είναι η ενηλικίωση: Η απώλεια γεννά τη θλίψη για την ομορφιά που χάνεται, έστω κι αν αυτό που τη διαδέ­ χεται είναι επίσης όμορφο, για άλλους λόγους. ■

Χαρούκι Μουρακάμι

Νορβηγικό δάσος Μετάφραση:

Μαρία Αγγελίδου Εκδόσεις Ωκεανίδα, 2007 σελ. 505, τιμή: 17,99 ευρώ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ALEXANDER KAZHDAN Καθηγητής Πανεπιστημίου σε συνεργασία με τον SIM O N F R A N K L IN Καθηγητή του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ

ΜΕΛΕΤΕΣ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΟΥ ΕΝΔΕΚΑΤΟΥ ΚΑΙ ΔΩΔΕΚΑΤΟΥ ΑΙΩΝΑ Μετάφραση Μ. Αυγερινού-Τζιώγα, Λέκτορας Α.Π.Θ., επιμέλεια Βασίλειος Κατσαρός, καθηγητής Α.Π.Θ., σχ. 8ο, σελ. 357, με πρόλογο του επιμελητή j- βιβλιογραφία και ευρετήριο και 19 έγχρωμες εικόνες εκτός κειμένου

Ταδοκίμιααυτού του βιβλίου αμφισβητούν την παραδοσιακή άποψη των Ιστο­ ριών της Βυζαντινής Λογοτεχνίας και επιχειρούν να δείξουν τη συνοχή και την ιδιαιτερότηταόχιτωνειδών,αλλάτουσυγγραφέα.Οιπερισσότεροιαπότουςσυγ­ γραφείςτουςοποίουςεξετάζουνστοέργοαυτόοιβυζαντινολόγοιA. KazhdanκαιS.Franklin, έζησανστο12°αιώνα. Αρ­ κετοί απ’ αυτούς γνώρισαν μεπροσωπική εμπειρίατα γεγονόταή έγραψαν γι αυτά, είχαν προσωπικήγνωριμία συχνά μεταξύτουςκαικάποτε είχανκοινούςφίλους. Έτσι,κάθεδοκίμιοεκπληρώνειδύοσκοπούς: είναιαυτοτελέςκαισυμπλη­ ρωματικόπροςταυπόλοιπα. Ηιδιαιτερότητατουκάθε συγγραφέααναδεικνύεται μετονπληρέστεροτρόποκατάτησύ­ γκριση μετουςσυγχρόνουςτου και, αντιστράφως,ταξεχωριστάπορτραίτα μπορούννα συνδεθούν έτσι, ώστενα σχημα­ τίσουνμιανευρύτερη εικόνατηςΒυζαντινήςλογοτεχνικήςκοινωνίαςτης εποχήςεκείνης. Τοβιβλίοαυτότωνδύοδιαπρε­ πών βυζαντινολόγωνA. KazhdanκαιS. Franklinέρχεταινα συμπληρώσειτησειράτηςΒυζαντινής- Μεσαιωνικής Ιστο­ ρίαςπου μεεπιμέλειακαιυπευθυνότηταπροσφέρουνοι εκδόσειςΠαπαδήμαστουςβιβλιόφιλους.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΗΜΑ Από το 1960

Π ροσφορά στον Π ολ ιτισ μ ό κ α ι στην Π α ιδ εία Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 210.36.27.318 www.papacJiinasbooks.gr · papadimas@atp.gr

δ ι α β ά ζ ω

]

[ ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ Alex Basco

Η ανασύσταση των Καβάφειων ανασύσταση των Καβαφείων πραγματο­ ποιήθηκε το 2005 από τη Σύγχρονη Δελφική Αμφικτυονία με γενικό θέμα «Κ.Π. Καβάφης και νέοι συγ­ γραφείς της Μεσογείου». Το παρόν βιβλίο περιέχει τις ελ­ ληνικές εισηγήσεις της συνά­ ντησης. Η εισήγηση της Σόνιας ΙλίνσκαWilliam Gibson για «Με τον Καβάφη στον 21ο Καβάφεια 2005 αιώνα» εντοπίζει τους λόγους Οι ελληνικές εισηγήσεις της αναγνώρισης του έργου του ποιητή στο ηθικό πρότυ­ Εκδόσεις Τυπωθήτω- Γιώργος πο που προβάλλει και τον αν­ Δαρδανός, 2006 θρωπισμό του. Δίνει επίσης σελ. 182, τιμή: 19,00 ευρώ μια μαρτυρία για την πρόσλη­ ψη του Καβάφη στη Ρωσία. Στην εισήγηση «Ανδρέας Κάλβος και Κ. Καβάφης, οι σχέσεις προς τη γλώσσα δύο ποιητών της περιφέρειας του ελ­ ληνισμού» ο I. Α. Βλάχος μελετά το ξε­ χωριστό γλωσσικό ιδίωμα του κάθε ποιητή και την πρόσληψη αυτής της γλωσσικής ιδιαιτερότητας. Ο Κ. Κουτσουρέλης εξηγεί στο κείμε­ νο «Ο διεθνής Καβάφης» τους λό­ γους της διεθνούς αναγνωρίσεως του έργου του Καβάφη και επισημαί­ νει πως η προβολή του καβαφικού έργου δεν συνεπάγεται προβολή της νεοελληνικής λογοτεχνίας. «Η στιγμή της απόφασης» του Δ. Αρμάου εξετάζει διαχρονικά την ποιητι­ κή του Καβάφη και την προσπάθεια του Αλεξανδρινού να κατακτήσει τη φωνή του και να τη διατηρήσει. Ο Κ. Πουλής σχολιάζει με βάση το «Ας φρόντιζαν» τη διαδεδομένη ανέ­ ξοδη κριτική σε λογοτεχνικούς χαρα­ κτήρες που δεν επιδεικνύουν ηρωι­

Η

90

ΜΑΙΟΣ 2007

σμό, ανεξαρτήτως των πράξεων αυ­ τού που την ασκεί. Το «Σχόλιο στην κριτική ανθολόγηση του Καβάφη από τον Ζήσιμο Λορεντζάτο» του Σπ. Γιανναρά αναλύει γιατί ο Ζ. Λορεντζάτος θεωρεί το ποίημα «Εν τω μηνί Αθύρ» πυρήνα του καβαφικού έργου. Ο Λορεντζάτος θεωρεί πως στο ποίημα αυτό η τέχνη λειτουργεί ως παράδειγμα ζωής. «Η διαλεκτική πατρίδας και περιπλά­ νησης στην αρχαία γραμματεία» του Ηλ. Παπαγιαννόπουλου παίρνει ως αφορμή δυο κείμενα, του Λορεντζάτου και του Σεφέρη, για να εξετάσει την ιδέα της πατρίδας ως τέλος, πα­ ρά ως αρχή, χρησιμοποιώντας την «Οδύσσεια» και τις τραγωδίες «Οιδίπους επί Κολονώ» και «Οιδίπους τύ­ ραννος». Στην εισήγηση «Ο Καβάφης, η νοσταλγία και η εσχατολογία της μορφής» ο Ν. Μαυρίδης εξηγεί γιατί θεωρεί ότι το ποιητικό έργο του Αλε­ ξανδρινού πρόκειται για το «μέγιστο δυνατό ελληνικό μυθιστόρημα», με ακρογωνιαίο λίθο του την έννοια της νοσταλγίας και την ηδονή και τη μνή­ μη σε σχέση με αυτήν. «Οι φυγόκοσμοι του σώματος» του Ηρ. Λογοθέτη πραγματεύονται τη θέση του σώματος στη νέα τεχνολο­ γική εποχή και τη θέση του στη θεο­ λογία και τη φιλοσοφία. «Η ελληνική παιδεία ως βάση του διαλόγου ανά­ μεσα στο Ισλάμ και τον χριστιανι­ σμό» του Κ. Ρωμανού επισημαίνει τη διττή βάση των δύο θρησκειών στην Ιερουσαλήμ -μονοθεϊσμό- και στην Αθήνα -αναζήτηση της αλήθειας μέ­ σω της ανθρώπινης διάνοιας- και προτείνει την ελληνική ανοιχτή σκέ­ ψη ως γέφυρα συνεννόησης. ■

ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΨΥΧΟΓΙΟΣ

Va Kajvzefw «φύ^α» ανθίζουν ζηνάνοτ^η... ΔΕΣΜΟΙ ΣΩΜΑΤΟΣ Μηελίκα Κουμπαρέλη ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΔΙΠΛΑ ΣΤΟ ΠΟΤΑΜΙ Λένα Μαντά Η ΔΕΚΑΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Γιώργος Παυλίδης Η ΕΤΑΙΡΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ Α Λ ΕϊΑ Ν Δ Ρ Ο Υ Ελένη Κ. Τσαμαδού ΤΟ ΣΙΩΠΗΛΟ ΚΟΡΙΤΣΙ Πέτερ Χόε ΟΙ ΕΝΑΡΕΤΟΙ Σαμ Μπορν ΟΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΩΡΑΙΑΣ ΕΛΕΝΗΣ Αμάντα Έλιοτ

a Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ 5

Για αναγνώστες με απαιτήσεις

p sicho gios.gr

· info@ psichogi

Αν θέλετε να σας ενημερώνουμε για τις Εκδόσεις μας και να συμμετέχετε σε κληρώσεις με δώρα βιβλία, γραφτείτε στη ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ των Εκδόσεων ΨΥΧΟΓΙΟΣ. Στείλτε sms στο 4222: ΕΑ (κενό) ΔΙΑ και το ονοματεπώνυμο και τη διεύθυνσή σας. (Κόστος αποστολήςμηνύματος: 0.25ευρώ + 19%ΦΠΑ)

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Κωνσταντίνα Ε. Μπότσιου

Ευαίσθητη ζυγαριά διεθνούς πολιτικής κυρίαρχη εντύπω­ ση που αφήνουν στον αναγνώστη τα Ανάλεκτα διεθνούς πολι­ τικής του Κωνσταντίνου Αρβανιτόπουλου είναι η σφαιρικότητα των αναλύ­ σεων. Αυτή η θεμελιώδης αρετή του βιβλίου ανα­ πτύσσεται σε τρεις άξονες. Πρώτον, στην επιλογή των θεμάτων. Δεύτερον, στη Κωνσταντίνος διασύνδεση της εξωτερικής Αρβανιτόπουλος πολιτικής με τα δεδομένα Ανάλεκτα διεθνούς στο εσωτερικό κάθε χώρας πολιτικής που ασκεί μια συγκεκριμένη πολιτική. Τρίτον, στη συ­ Εκδόσεις Σιδέρης, 2007 σελ. 221, τιμή: 16,00 ευρώ νέργεια της θεωρητικής ανάλυσης με την εμπειρική έρευνα και παρατήρηση. Ως προς το πρώτο στοιχείο, την επι­ λογή των θεμάτων που αναλύονται. Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος έχει κατανείμει την αρθρογραφία του σε πέντε θεματικές ενότητες: την ελ­ ληνική εξωτερική πολιτική, τα ελληνο­ τουρκικά, την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, τις ευρωαμερικανικές σχέ­ σεις και, τέλος, τη μικρότερη ενότητα της γεωπολιτικής. Παρότι δεν αναφέρεται ρητά, το βιβλίο καλύπτει άμεσα ή έμμεσα τις τέσσερις κεντρικές κα­ τευθύνσεις της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, που αφορούν την Τουρκία, τα Βαλκάνια, την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ. Και στις τέσσερις κατευθύνσεις εξε­ τάζεται η στάση της Ελλάδας από διπλή σκοπιά. Από τη μία πλευρά προβάλλονται οι πολιτικές που απορρέουν από στενά εθνικά συμ­ φέροντα και, επομένως, απαιτούν συχνά ειδικούς διμερείς ή πολυμερείς

Η

3>2

ΜΑΙΟΣ 2007

χειρισμούς. Από την άλλη πλευρά αναδεικνυονται τα ζητήματα που «περνούν» κυρίως μέσα από την ιδιότητα της Ελλάδας ως κράτουςμέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η διπλή αυτή οπτική είναι πολύτιμη, γιατί τοποθετεί τα καίρια θέματα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στη θέση που τους αναλογεί. Ξεπερ­ νά με αυτόν τον τρόπο καθιερωμένα δόγματα που θέλουν όλα τα μεγάλα θέματα να είναι είτε αμιγώς εθνικά και ανάδελφα είτε αμιγώς ευρωπαϊ­ κά και αυτοματοποιημένα. Ως προς το δεύτερο στοιχείο, τη δια­ σύνδεση της εξωτερικής με την εσω­ τερική πολιτική. Εδώ έχουμε να κά­ νουμε με ένα σπάνιο φαινόμενο στη μελέτη των διεθνών σχέσεων, τουλά­ χιστον στη χώρα μας. Στην πλειονό­ τητά τους, τα βιβλία διεθνών σχέ­ σεων μελετούν την εξωτερική πολιτι­ κή της Ελλάδας ή άλλων κρατών ωσάν αυτή να αποτελεί δραστηριό­ τητα αυτόνομη ή περιχαρακωμένη από το ευρύτερο πολιτικό γίγνεσθαι στο εσωτερικό κάθε χώρας. Έτσι, εί­ ναι συχνά δύσκολο να κατανοηθούν οι κοινωνικές δυναμικές που υποκι­ νούν μια συγκεκριμένη πολιτική ή ακόμη και προσωπικοί χειρισμοί σε επίπεδο πολιτικής ηγεσίας. Ο συγ­ γραφέας των Αναλέκτων δεν συμμε­ ρίζεται αυτή τη στατική σχολή. Χω­ ρίς να παρασύρεται στο άλλο άκρο, να ερμηνεύει δηλαδή την εξωτερική πολιτική ως συνισταμένη αποκλει­ στικά κοινωνικών επιλογών και πολι­ τικού κόστους, παρουσιάζει κατά περίπτωση ένα εξισορροπημένο μίγ­ μα άνωθεν και κάτωθεν επιρροών. Ω αναγνώστης, ιδίως ο μη ειδικός ανα-

[ Δ IA BA Ζ Ο 1 β

γνώστης, μπορεί με αυτό τον τρόπο να κατανοήσει μέσα σε ποιο ζωντα­ νό περιβάλλον ασκήθηκε η εκάστοτε εξωτερική πολιτική. Αυτό που επαληθεύει, όμως, το βι­ βλίο είναι η αδιάκοπη επαφή του συγγραφέα με τις διεθνείς εξελίξεις. Επαληθεύει, επίσης, τη συνεχή φρο­ ντίδα του για ιστορική τεκμηρίωση, ώστε να μπορεί να εξηγήσει τις τε­ κτονικές κινήσεις που υποκινούν κά­ θε γεγονός, και όχι απλώς τις σεισμι­ κές δονήσεις στην επιφάνεια. Μιλώντας για θεωρία, προκύπτει σαφώς και από αυτό του το πόνημα ότι ο συγγραφέας θεωρεί πειστικό­ τερη στις γενικές της γραμμές τη ρεαλιστική σχολή για την ανάλυση των διεθνών σχέσεων. Δεν παραξε­ νεύει έτσι το ότι αρκετά άρθρα απο­

ι β

λ ι ο

κ

ρ ι τ ι κ

ή

!

πνέουν μια συγκρατημένη απαισιο­ δοξία. Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για την επίλυση σύνθετων διεθνών ζητη­ μάτων, που απαιτούν από τα κράτη να αναπροσαρμόσουν δραστικά τις πολιτικές τους σε βάθος χρόνου. Χα­ ρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι κρίσεις που εκρήγνυνται τα τελευ­ ταία χρόνια με επίκεντρο τις νέες ασύμμετρες απειλές, όπως η τρομο­ κρατία. Η ρεαλιστική σχολή δεν ισχυ­ ρίζεται, βέβαια, ότι οι διεθνείς σχέ­ σεις πάσχουν από ανίατες ασθέ­ νειες, οπότε διεθνολόγοι και πολιτι­ κοί δρώντες αναγκάζονται να σηκώ­ σουν τα χέρια ψηλά. Αντίθετα, τονί­ ζει ότι η προσεκτική ανάγνωση των ίδιων των γεγονότων είναι προϋπό­ θεση για να επιλυθούν προβλήματα, σε αντίθεση με την ιδεαλιστική αντί-

ϋτέράρρυροι Ένα καραβάνι λεηλατείται από ληστές- οι πάντες σκοτώνονται. Ένα εμπορικό πλοίο βυθίζεται- κανένας δεν επιστρέφει για να διηγηθεί τι ακριβώς συνέβη. Αλλά τώρα οι Πτεράργυροι -μία από τις σημαντικότερες οικογένειες εμπόρων της Σερανβέλ- θα υποστούν το χειρότερο πλήγμα της ζωής τους: θα χάσουν όλα όσα έχουν. Και μια νέα ζωή θα ανοιχτεί μπροστά τους, στη Σερανβέλ, τη φημισμένη Πό­ λη των Ανοιγμάτων, καθώς ο Νολράκο Πτεράργυρος θα παλεύει να κάνει την οικογένειά του να ορθοποδήσει ξανά, και τα παιδιά του, η Θήρνα κι ο Χανμάfoo, θα αρχίσουν να ερευνούν, για να ανακαλύψουν ποιος κρύβεται πίσω από τις πανωλεθρίες που τους έχουν βρει μέσα στον τελευταίο χρόνο.

Κώστας Βουλαζέρης

ΛΣυγχρόνως, η Ναράμια, μια αμφιλεγόμενη τυχοδιώκτρια που

βασανίζεται από μια ανίατη ασθένεια, συνειδητοποιεί ότι ο εργοδότης της κρύβει πολύ περισσότερα από το πρόσωπό του πίσω από τη χάλκινή του μάσκα.

WWW.fantastikosorizontas.gr

Τηλ.: 6976457235 Fax: 210.27.73.466 E-mail: fantastikosorizontas@yahoo.gr Τ.Θ.: 63583,15237, Φιλοθέη |\

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

ληψη που τείνει να προσαρμόζει την πραγματικότητα στα μέτρα της. Το ότι η ρεαλιστική σχολή δίνει μεγάλη βαρύτητα στην ισχύ για να ερμη­ νεύσει το διεθνές σύστημα δεν ση­ μαίνει ότι αποδέχεται τους νόμους της ζούγκλας. Αλλά μάλλον ότι προ­ σπαθεί να καταλάβει τους κανόνες της διεθνούς αναρχίας με γνώμονα τον ορθό λόγο. Από αυτή την αφετη­ ρία επιχειρεί να τους προβλέψει, να τους αξιοποιήσει και, όπου είναι δυ­ νατόν, να τους τροποποιήσει. Η ρεαλιστική προσέγγιση ευθύνεται προφανώς σε μεγάλο βαθμό για την τάση του Αρβανιτόπουλου να διακιν­ δυνεύει προβλέψεις μόνον όταν κι­ νείται πάνω σε στέρεο έδαφος και όταν τα τεκμήρια που χρησιμοποιεί είναι δουλεμένα από πολλές οπτικές γωνίες. Από τις περιπτώσεις όπου το βιβλίο εκπλήσσει με την διορατικότητά του είναι τα άρθρα του που αναφέρονται στο Κυπριακό και το Κουρδικό ήδη στα μέσα της δεκαε­ τίας του 1990. Εντυπωσιακή είναι, επίσης, η συνοχή των άρθρων για την αμερικανική εξωτερική πολιτική και τις σχέσεις των Η ΠΑ με την Ελλά­ δα και την Ε.Ε. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η ιστορικότητα των αναλύ­ σεων. Στα Ανάλεκτα το σήμερα δεν είναι η εφήμερη πραγματικότητα, αλλά μια διάσταση της ιστορικής εξέλιξης, η οποία πάντα μπαίνει στο παιχνίδι με προσοχή και συνέπεια. Ο συγγραφέας μάς υπενθυμίζει συστη­ ματικά την καταγωγή των εξελίξεων με τις οποίες καταπιάνεται. Με αυτό τον τρόπο αποστασιοποιείται για να δει τα τρέχοντα στις πραγματικές τους διαστάσεις. Η αμερικανική πολιτική αποτελεί ένα κεντρικό νήμα στο βιβλίο και, γενικό­ τερα, στην εργογραφία του Αρβανι­ τόπουλου. Σε αυτό του το ενδιαφέ­

9 4 ΜΑΪΟΣ 2007

ρον χρωστάμε ορισμένα από τα πληρέστερα έργα που έχουν γρα­ φτεί από έλληνες διεθνολόγους για την αμερικανική εξωτερική πολιτική, τις καταβολές και τις μεταβολές της τουλάχιστον μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο. Γιατί, ενώ στη δημόσια συ­ ζήτηση της χώρας μας κυριαρχεί η αμερικανική πολιτική -πράγμα εύλο­ γο, λόγω του πολιτικού μεγέθους των ΗΠΑ- στην ουσία γνωρίζουμε ελάχιστα για την ιστορία και την πο­ λιτική ταυτότητα αυτής της χώρας. Οι ΗΠΑ παραμένουν εν πολλοίς terra incognita ή πάντως μελετώνται απο­ σπασματικά, στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, στον Τύπο, ακόμη και στις εξωστρεφείς επιστήμες, όπως είναι οι διεθνείς σχέσεις. Συνολικά, τα Ανάλεκτα είναι ένα βι­ βλίο στο οποίο ο αναγνώστης ανα­ τρέχει ξανά και ξανά για να θυμηθεί σημαντικές εξελίξεις από την ελληνι­ κή και τη διεθνή πολιτική μετά το τέ­ λος του ψυχρού πολέμου. Τα άρθρα διαβάζονται με την ίδια ευκολία είτε συνεχόμενα είτε μεμονωμένα, ανάλο­ γα με τα ενδιαφέροντα του κάθε αναγνώστη ή την εκάστοτε συγκυ­ ρία που ανασύρει ένα ζήτημα. Το εν­ διαφέρον συντηρεί και η επιστημο­ λογική σταθερότητα. Δεν παρατηρείται εδώ το φαινόμενο ο συγγρα­ φέας να διαφωνεί με τον εαυτό του σε βασικά ζητήματα, αν κανείς συ­ γκρίνει παλαιότερες με νεότερες αναλύσεις. Διαβάζοντας το βιβλίο κατανοεί κανείς κατά πόσον και σε ποια σημεία ο κόσμος άλλαξε ή δεν άλλαξε τα τελευταία δεκαπέντε χρό­ νια. Και κατά πόσον και σε ποια ση­ μεία η ελληνική εξωτερική πολιτική μπορεί ή πρέπει να αλλάξει. ■ Η Κωνσταντίνα Ε. Μπότσιου είναι λέκτορας Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών

ΧΑΡΗΣ ΒΛΑΒΙΑΝΟΣ

Ποιον αφορά η ποίηση ΣΚΕ ΨΕ Ι Σ ΓΙ Α Μ Ι Α Τ Ε Χ Ν Η

ΠΕΡΙΤΤΗ

ΠΟΛΙΣ ΑΙΟΛΟΥ 33 ♦

Μ η ρ ό Μ ο ν α σ τη ρ ά κ ι

♦ 210-33 15 746, 210-33 15 747

δ ι α β α ζ ω

]

[ ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ Άλκηστις Σουλογιάννη

Πραγματεία θανάτου και ζωής ιευρύνοντας περαιτέ­ σμούς της υποκειμενικής πρόσλη­ ρω τον ήδη πολυσύν­ ψης, ως βιωματική «ανάκληση» της θετο χαρακτήρα μιας αντικειμενικής πραγματικότητας, ως δημιουργικής γραφής τριά­ απομάκρυνση από την αντικειμενική ντα και πλέον ετών, ο Γιάν­ πραγματικότητα. Η λήθη ως συνομι­ νης Ευσταθιάδης με το πα­ λητής του χρόνου. Η νοσταλγία ως ρόν βιβλίο προσφέρει μια εν­ αναζήτηση κωδίκων για τις σχέσεις δελεχή πραγματεία περί θα­ του εσωτερικού ανθρώπου με τον νάτου ως προέκτασης της χρόνο. Ο χρόνος με αντικειμενικό και ζωής, με εστίαση στην επι­ με βιωματικό περιεχόμενο ως ρέον κοινωνία ως το μέγα εν προ- και ως στατικό μέγεθος. Ο χωρόχρο­ Γιάννης Ευσταθιάδης κειμένω ζητούμενο στο πλαί­ νος ως αντίκρισμα της μνήμης και ως Γραμμένα φιλιά σιο της πεπερασμένης αν­ πραγματικός τόπος για τη ροή του θρώπινης γνώσης και ισχύος. βιωματικού χρόνου. Τοπόσημα υλικά Εκδόσεις Ύψιλον/βιβλία, 2006, Κεντρική υπόθεση εργασίας (φωτογραφίες) και άυλα (ενύπνια) οελ. 78, τιμή: 10,00 ευρώ του Ευσταθιάδη είναι ο θά­ ως εργαλεία μνήμης, ως υποκειμενι­ νατος ως οριστική διακοπή της επι­ κά υποκατάστατα της αντικειμενι­ κοινωνίας στη συμβατική μορφή αυ­ κής πραγματικότητας, ως υποκειμε­ τής. Με αυτό το δεδομένο ο Ευστα­ νικοί δίαυλοι για τις παλινδρομήσεις θιάδης επιχειρεί να οργανώσει ένα του βιωματικού χρόνου και για τις υποκατάστατο σύστημα επικοινω­ μεταβολές του βιωματικού φορτίου. νίας που εν τοις πράγμασι αποδει- Με αυτό το υλικό, στο βιβλίο ανα­ κνύεται μονόδρομος και τεκμηριώνει γνωρίζεται ένα ιδιαιτέρως ενδιαφέ­ με τον τραγικότερο τρόπο τη μειονε­ ρον θεωρητικό σύστημα περί θανά­ κτική θέση του ανθρώπου απέναντι του, όπου: Ο θάνατος και η ζωή εί­ στο φυσικό φαινόμενο που αντιπρο­ ναι παράλληλοι χαρακτήρες. Ο θά­ νατος και η γέννηση συμπίπτουν σωπεύει ο θάνατος. Ο Ευσταθιάδης ταξινομεί τα στοι­ στο σημείο συρρίκνωσης του βιωμα­ χεία του συστήματος που προτείνει: τικού χρόνου. Θάνατος είναι μετα­ Το περιεχόμενο του βιωματικού φορά της ζωής, υποκειμενική εξέλι­ φορτίου για την «ανάκληση» της ξη του αντικειμενικού χρόνου αλλά αντικειμενικής πραγματικότητας. Το και απουσία χρόνου, βιωματική σύνολο των αισθήσεων (κυρίως η «πρόσληψη» δυσανάγνωστων ση­ αφή και η όσφρηση) στην υπηρεσία μαινόντων επικοινωνίας, δηλαδή της μνήμης. Η μνήμη με βάση την στην ουσία μονόλογος. Για τους λό­ παραδοχή του τετελεσμένου, ως γους αυτούς θάνατος σημαίνει απε­ διάλογος της παρουσίας με την λευθέρωση από τα συμβατικά αν­ απουσία, ως διάλογος με τον χρόνο, θρώπινα όρια, επέκταση των ορίων ως αποκωδικοποίηση, επιβεβαίωση, του χωρόχρονου και υπ' αυτή την επαλήθευση, ανασύνθεση, αποκρυ­ έννοια μεταζωή. πτογράφηση σημαινόντων, ως μετα­ Το σύστημα αυτό φαίνεται να έχει σχηματισμός της αντικειμενικής φιλάνθρωπο σκοπό την αποδοχή πραγματικότητας με τους μηχανι­ του φαινομένου του θανάτου ως πα­

Δ

3 X 3 ΜΑΙΟΣ 2007

ραμυθία και ισορροπία, χωρίς όμως να είναι βεβαία και η κάθαρση, και έχει συνταχθεί με τη λογική αυτού που μένει για «λογαριασμό» αυτού που φεύγει, αλλά πάντως ερήμην του. Στα τριάντα τρία κείμενα του βι­ βλίου, χωρίς ιδιαίτερους τίτλους και με καταιγιστική ροή συνειδησιακού υλικού, κυριαρχούν σύνθετες συνδη­ λώσεις με τον αποκλίνοντα σχηματι­ σμό συνταγμάτων (συχνά ουσιαστι­ κό σε χρήση επιθετικού προσδιορι­ σμού), εντυπωσιακές γραμματικές εικόνες με τη συνδρομή της μεταφο­ ράς ως του επικρατέστερου γλωσσι­ κού φαινομένου, εμφανέστατη μετα­ γλώσσα ως βιωματική διαδικασία για μια μορφή μετασημασιολόγησης κοι­ νών όρων, υποθετικοί λόγοι και προ­ στακτικές του μη πραγματικού, το

οποίο πάντως είναι πλήρες συναι­ σθήματος και βιωματικής έντασης. Ακριβώς σε σχέση με το βαθμό βιω­ ματικής έντασης κατά τη χρήση της γλώσσας πρέπει να επισημανθεί ιδιαιτέρως ο ευρηματικός νεολογι­ σμός «πολυάχρονος» (στο κείμενο «Δε θα δεις ποτέ τη σύγκλιση»), με τον οποίον ο Ευσταθιάδης δηλώνει την αντίστροφη και άνιση σχέση του χρόνου της παρουσίας με τον «χρό­ νο» της απουσίας. Επιπλέον, στην αρχή του βιβλίου υπάρχει δείξη βιωματικού φορτίου ως σήμα έκρηξης για τη δημιουργία του κειμενικού κόσμου και ως δήλω­ ση υποκειμενικών απωλειών κατά την εξέλιξη των αντικειμενικών συ­ γκυριών (και έτσι οδηγούμεθα και στην ανάγνωση του τίτλου του βι­ βλίου). ■

ΚΥΚΛ Ο Φ Ο Ρ Η Σ Ε Ja cq uy C h e m o u n i

Ο Λ ένιν και

η Ψυχανάλυση JacquyChemouni

ένας Κ Ο ίνός τ ό π ο ς για την ψυχανάλυση, τη σεξουαλικότητα και τις φοβίες της πολιτικής

ο Λένιν και

η Ψυχανάλυση —

Από τη σειρά συνάψεις της εταιρείας “Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου”

(f^ ^ TagiSeucrSq

Ιπποκράτους 34, Τ η λ: 210-3628852, Fax: 210-3628862 e-mail: info@taxideftis.gr

E l·

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Μόνος Κοντολέων

Μια ασυνήθιστη εξιστόρηση ηθών ον Τόμας Λακέρ τον εί­ χαμε γνωρίσει πριν από τέσσερα περίπου χρό­ νια, όταν είχε κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πολύτροπον η μελέτη του Κατασκευάζο­ ντας το φύλο. Καθηγητής Ιστορίας σε Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, εστιάζει τις έρευνες του γύρω από την πολιτισμική ιστορία του νεό­ Thomas W. Laquer τερου κόσμου και πλέον συ­ Οι κατά μόνας γκεκριμένα γύρω από τις σχέ­ ηδονές σεις που δημιουργούνται ανά­ Πολιτισμική ιστορία μεσα στο πολιτισμικό γίγνε­ του αυνανισμού σθαι και τη σεξουαλική συ­ μπεριφορά. Μετάφραση: Με το νέο του έργο φωτίζει το Πελάγια Μαρκέτου πώς η κατά μόνας ηδονή -ο αυνανισμός δηλαδή- αντιμε­ Εκδόσεις Νεφέλη, 2006 τωπίστηκε μέσα στα χρόνια σελ. 528, τιμή: 27,00 ευρώ (από την αρχαιότητα έως σήμερα), αλλά και πώς αυτή η πράξη διαμόρφωσε την ιδιωτική ζωή των ατόμων από τη μια εποχή στην άλλη. Με εξαντλητικές έρευνες και τεκμη­ ριωμένες θέσεις, ο συγγραφέας ανα­ πτύσσει μια αληθινά ασυνήθιστη εξιστόρηση ηθών και κοινωνικών φαι­ νομένων, πάντα μέσα στην άμεσή τους σχέση με τον αυνανισμό. Χρησι­ μοποιεί ιστορικά και ιερά κείμενα, ιατρικές γνωματεύσεις άλλων επο­ χών, ημερολόγια επωνύμων, μαρτυ­ ρίες ανωνύμων, αλλά και ιστοσελίδες του Ίντερνετ. Και καταφέρνει να κα­ ταγράψει το πώς μια δυνατότητα του σώματος μετατράπηκε σε ηθικό και κοινωνικό ταμπού. Γιατί απέναντι στον αυνανισμό οι κα­ τά εποχές κοινωνίες δεν είχαν την ίδια στάση.

Τ

3>3

ΜΑΪΟΣ 2007

Από τη σχεδόν ουδέτερη αντιμετώ­ πισή του στα αρχαία χρόνια, περνά στην ηθικά κολάσιμη στάση της εβραϊκής και χριστιανικής διδασκα­ λίας, για να μετατραπεί από την κομπογιαννίτικη ιατρική -«εκεί γύρω στο 1712»- σε πρόξενο βλαβερών ασθενειών του σώματος, αλλά αμέ­ σως μετά και σε δημιουργό ψυχολο­ γικών αναστολών, καθώς ο Διαφωτι­ σμός τον αντιμετωπίζει ως εχθρό των διδαγμάτων του. Στη συνέχεια έρχεται η ψυχανάλυση που θα τον αποδεχτεί, έστω και ως έκφραση της παιδικής σεξουαλικό­ τητας, για να θεωρηθεί προς το τέ­ λος του εικοστού αιώνα -και μέσα στο πλαίσιο της ανάπτυξης του φε­ μινισμού και της αναγνώρισης της ομοφυλόφιλης επιθυμίας-ως βασικό στοιχείο ατομικής σεξουαλικής έκ­ φρασης και κοινωνικής απελευθέρω­ σης. Ο Λακέρ καταφέρνει να κρατά το εν­ διαφέρον του μέσου αναγνώστη, κα­ θώς με επιστημονικό κύρος, αλλά και αφηγηματική απλότητα, τον ταξι­ δεύει από εποχή σε εποχή, του φω­ τίζει το πώς και το γιατί δημιουργούνται τα ήθη, τον βοηθά να κατανοή­ σει την εμπλοκή οικονομικών συμφε­ ρόντων και ψευτο-επιστημονικών απόψεων και βέβαια, τέλος, τον απελευθερώνει από τις ενοχές και τον αφήνει να αποδεχτεί ότι το σώ­ μα του καθενός έχει δικαίωμα στη χαρά, ακόμα και ίσως περισσότερο στην εποχή μας, όπου όλα σχεδιάζο­ νται και η ελευθερία που προσφέρει το Διαδίκτυο κινδυνεύει να χρησιμο­ ποιηθεί ως μια νέα μορφή εμπορευ­ ματοποιημένης καταπίεσης. ■

GERHARD SCHRODER

ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ Η αυτοβιογραφ ία μιας κορυφ αίας πολιτικής προσωπικότητας, ενός ονόματος που συνδέθηκε με την ιστορία της Γερμανίας και τη θέση της στη σύγχρονη Ευρώπη και το σημερινό κόσμο. Η πολιτική διαδρομή ενός πρωταγωνιστή στην παγκόσμια σκηνή, όπως ο ίδιος την καταγράφει. Μ ία συναρπαστική μαρτυρία, πλούσια σε πορτραίτα μεγάλων

Σελίδες: 560 Διαστάσεις: 16,8x21,5 εκ. Λιανική τιμή άδετου: 29,80€ ISBN: 978-960-7560-59-9 Λιανική τιμή δεμένου: 33€ ISBN: 978-960-7560-58-2

ηγετών της εποχής μας όπως ο Τζωρτζ Μ πους, ο Ζακ Σιράκ, ο Τόνυ Μ πλαιρ και ο Βλαντιμίρ Πούτιν. Ένα βιβλίο με πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Μ ία ανασκόπηση της σ ημερινής ιστορίας και του πολιτικού γίγνεσθαι, μία αναδρομή στις μεγάλες προκλήσεις του σ ημερινού κόσμου.

Σταδίου 33, ΤΚ: 105 59. Αθήνα τηλ. 210 3215 280, 210 3247 945, fax: 210 3215 281 E-m ail:info@ kastalia.gr, http://www.kastalia.gr

Κ Α Σ Τ Α Λ ΙΑ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Γιώργος Βέης

Οι αρχέγονες αγωνίες του μέτοικου ρόκειται για έναν α­ κόμη τόμο αυτοβιογραφικών καταθέσε­ ων του Ελίας Κανέτι, ο οποί­ ος γεννήθηκε το 1905 στο Ρουστούκ της Βουλγαρίας από Ισπανοεβραίους και πέθανε το 1994 στην προ­ σφιλή του Ζυρίχη, έχοντας στο μεταξύ τιμηθεί, μεταξύ άλλων, και με το βραβείο Ελίας Κανέτι Νομπέλ Λογοτεχνίας το Πάρτι και 1981. Από το Ρουστουκ στο αερομαχίες Μάντσεστερ (1911) και από Τα χρόνια στην Αγγλία εκεί στη Γερμανία (1921), για να επιστρέφει στην Αγγλία, Επιμέλεια: Κρίστιαν Βαχινγκερ το 1938, λόγω της ανόδου Επίλογος: Τζέρεμι Άντλερ του ναζισμού, ο Ελίας Κανέ­ Μετάφραση: Αλεξάνδρα Παύλου τι, βίωσε πρωτογενώς και σε όλη την έκτασή της την διασπορά - κατάτμηση του συγγραφέα σε μια εξοντω­ μένη αιματοβαμμένη ήπειρο. Οι διαδοχικοί, αναγκαστικοί ενίοτε, τόποι υποδοχής τού πολλάκις αυτοεξόριστου, αποδήμου, φυγάδα, με­ τανάστη, μετοίκου, «λαθραίου», ακα­ ταπόνητου Ελίας Κανέτι συνιστούν με τη σειρά τους το μέγα, πολύμορ­ φο, καλειδοσκοπικό εκείνο υπερκεί­ μενο, το οποίο καλεί διαρκώς τον συγγραφέα να το επεξεργαστεί σχο­ λαστικά, να το αποδελτιώσει και να το υπομνηματίσει δεόντως. Μέσα από τις αλλεπάλληλες συνα­ ντήσεις του με τους ήδη τότε καθιε­ ρωμένους ή και «περιθωριακούς» άγγλους συγγραφείς και καλλιτέχνες, ο συγγραφέας απομονώνει με προσοχή εκείνες τις αισθητικές αλήθειες οι ο­ ποίες στοιχειώνουν, διαμορφώνουν διαλεκτικά, υποστηρίζουν και ανα­ τροφοδοτούν την περιρρέουσα ατμό­

Π;

10 Ο

ΜΑΙΟΣ 2007

σφαιρα. Χωρίς υπεκφυγές ή έμμε­ σους υπαινιγμούς, ο Ελίας Κανέτι α­ νατέμνει τον περίγυρό του. Σε αντίθεση με την τριλογία που προηγήθηκε, ήτοι Η γλώσσα που δεν κόπηκε (1905-1921), Ο πυρσός στο αυτί (1921-1931) και Το παιχνίδι των ματιών (1931 -1937), ο λόγος εδώ δεν διστάζει να εγκαλέσει στην κυριολε­ ξία του όρου τα βρετανικά ταμπού. Αφαλκίδευτος, καυστικός, είρων: ο νομπελίστας συγγραφέας φαίνεται ότι ακύρωσε όλες τις ενστάσεις που ένδον ίσχυαν και εξέθεσε χρόνιες αβελτηρίες, υπογράμμισε βάναυσες αντιφάσεις και εγγενή ελαττώματα του βρετανικού βίου καθόλου. Αποδόμησε όσο ελάχιστοι τον Έλιοτ, ανέδειξε το έργο της Άιρις Μέρντοχ, κατεδάφισε πολιτικούς: το Πάρτι και αερομαχίες είναι από μια πλευρά τεκ­ μήριο πολεμικής. Εξού και ο χαρακτη­ ρισμός τον οποίο απένειμαν στο δη­ μιουργό του: «The godmonster of Hampstead», δηλαδή «Το θεϊκό τέρας του Χάμστεντ» (βλ. σελ. 275). Βεβαίως ο τόσο ιδιαίτερα αυστηρός και καυ­ στικός Ελίας Κανέτι, ο οποίος δεν δί­ σταζε ως γνωστόν να κρίνει σκαιώς τον ίδιο του τον εαυτό, δεν παραλεί­ πει να τονίσει κάπου ότι: «Όταν μιλά­ ω για την Αγγλία, συνειδητοποιώ πό­ σο λανθασμένα είναι όλα αυτά που λέω» (βλ. σελ. 269). Δεν πρόκειται α­ σφαλώς για μια σαφή δήλωση αυτοϋπονόμευσης αλλά μάλλον για μια έν­ δειξη των διαρκών ελέγχων στους ο­ ποίους υποβάλλει τον «αντικειμενισμό» του ο ασίγαστος αυτός συγγρα­ φέας. Το φευγαλέο της ζωής, η μα­ ταιότητα των κοσμοθεωριών, οι πε­ ρισσότερες των οποίων εγκλημάτη­ σαν κατά της ανθρωπότητας, οι απα-

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Ι Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η .

τηλοί χαρακτήρες που μας περιβάλ­ λουν καθιστούν τελικά αδύνατη την πιστή απόδοση της λεγάμενης ρεαλι­ στικής πραγματικότητας. Γι' αυτό και ο Ελίας Κανέτι σπεύδει να διασώσει τα φαινόμενα, ως πρακτικογράφος μιας αέναης ροής των πραγμάτων, κατά τρόπο προσωποπαγή μεν, βαθύτατα ανθρωπιστικό και λυτρωτικό δε. Ει­ σπράττουμε λοιπόν αβίαστα εδώ ένα αίσθημα κάθαρσης, μιαν αίσθηση της επιβεβλημένης Ουσιαστικής πράξης, η οποία επιτυγχάνει να δικαιώσει κατά βάθος το ίδιο το Αγαθό. Το έργο δημοσιεύεται σκοπίμως με­ ταθανάτια: η σωρεία των κατηγο­ ριών, οι σατιρικοί τόνοι, η δριμεία κριτική κατά θεσμών και προσώπων θα επέσυρε ίσως και μηνύσεις, αν κυκλοφορούσε την εποχή που γρά­ φτηκε: ο λόγος θυμίζει μάλιστα ένα είδος εισαγγελικής ρητορικής. Κατά

τα άλλα το όλο εγχείρημα προσο­ μοιάζει με ό,τι συναφές προηγήθηκε στο χώρο της αυτοβιογραφικής μαρ­ τυρίας του Κανέτι. Το πνευματικό αναζητείται παντού. Κι όταν εντοπι­ στεί, διεξάγεται αγώνας μακρύς κι άλλο τόσο επίπονος για να οικειοποιηθεί από τον εναργέστατο συγγραφέα-παρατηρητή: αυτό που δια­ μοιράζεται στους αναγνώστες είναι το τιμαλφές ενός στοχαστικού ταξι­ διού στο εσωτερικό του βρετανικού ψυχισμού. Η επιμέλεια και ο επίλο­ γος επιβοηθούν ιδιαίτερα την ανα­ γνωστική πρόσληψη. Το Πάρτι και αερομαχίες είναι ο καθρέφτης μιας κρίσιμης εποχής. Οι όποιες παρα­ μορφώσεις είναι σ' ένα βαθμό διδα­ κτικές. Ένα βιβλίο οδηγός για το «με­ γάλο πράσινο νησί» που θεωρείται κοιτίδα του πιο δημιουργικού φλέγ­ ματος στον πλανήτη. ■

ΚΥΚΛ Ο Φ Ο Ρ Η Σ Ε Διαμαντή Αναγνωστοπουλου Θανάσης Τζαβάρας

Ψυχαναλυτικές αναψηλαφήσεις

' i f

i f

στο έργο του

Ανδρέα Εμπειρικού

Ψ υ χ α ν α λ υ τικ ές α να ψ η λ α φ ή σ εις στο έργο του

έ ν α ς Κ Ο ί ν ό ς Τ Ό Π Ο ς γ ια τ η λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ή κ ρ ιτ ικ ή , τη ν

ψ υ χ α ν α λ υ τ ικ ή

θ ε ω ρ ία

και τη ν

Α νδρ έα Ε μπ ειρικού.

ισ τ ο ρ ία

Από τη σειρά συνάψ εις της εταιρείας “Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου"

Διανομή:

T a ^ i5 e u c n q

Ιπποκράτους 34, Τ η λ: 210-3628852, Fax: 210-3628862 e-mail: info@taxideftis.gr

_ ,

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης

Εμβλπματτκή ρώσικη φωνή A w a Αχμάτοβα, εκτός, ίσως, από το γεγονός ό­ τι υπήρξε η μεγαλύτερη ποιήτρια της Ρωσίας κατά τον 20ό αιώνα, ήταν και η πιο εμβληματική μορφή, η οποία σηματο­ δότησε με τη ζωή και το έργο της την αξιοπρέπεια του απλού ρώσου πολίτη καθόλη τη διάρκεια του σοβιετικού καθεστώτος και κυρίως σε εποχές που βασίλευε Βόλφγκανγκ Χέονερ ο τρόμος και η απειλή της εξό­ Αννα Αχμάτοβα ντωσης στα στρατόπεδα συγκέ­ θυελλώδης ζωή μιας ντρωσης της σταλινικής υστερί­ μεγάλης ποιήτριας ας. Δεν θα ήταν υπερβολή να λέ­ γαμε πως η Αννα Αχμάτοβα Μετάφραση: υπήρξε η φωνή της συνείδησης Ανίτα Συριοποιίλου, της Ρωσίας, η ποιήτρια εκείνη Γιάννης Αντιόχου την οποία το καθεστώς χαρα­ Εκδόσεις Μελάνι, 2007 κτήρισε ως «αγία και πόρνη» σελ. 224, τιμή: 16,72 ευρώ στην περιβόητη εισήγηση του Ζντάνοφ στην Κ.Ε. του ΚΚΣΕ. Η βιογραφία της Αχμάτοβα, γραμμέ­ νη από τον Βόλφγκανκ Χέσνερ, είναι η πρώτη ολοκληρωμένη προσπάθεια να παρουσιαστεί στο ελληνικό ανα­ γνωστικό κοινό η ζωή της μεγάλης αυτής ρωσίδας ποιήτριας. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αυτού ο ανα­ γνώστης παρακολουθεί βήμα-βήμα τους έρωτες, τις απογοητεύσεις και τους διωγμούς μιας γυναίκας που όχι μόνο διακόνησε με τη γραφίδα της την ποίηση αλλά ήταν και η ίδια μού­ σα ποιητών, ζωγράφων και μουσουρ­ γών. Ποιος άλλωστε μπορεί να ξεχάσει την εκπληκτική της προσωπογρα­ φία βγαλμένη από τον χρωστήρα του Αμαντέους Μοντιλιάνι; Η Αννα Αντρέγιεβνα Γκορένκο, όπως ήταν το πραγματικό της όνομα, γεν­ νήθηκε στην Πετρούπολη το 1889. Το επίθετο Αχμάτοβα το επέλεξε

H

1 0 2 ΜΑΙΟΣ 2007

γιατί ανήκε σε μια προγιαγιά της από τη φυλή των Τατάρων, απόγο­ νο του θρυλικού Τζέγκινς Χαν. Η Αννα Αχμάτοβα από τις αρχές, ακόμη, του 20ού αιώνα, όταν πρωτοέκανε την εμφάνισή της στα ρωσι­ κά γράμματα, άσκησε καθοριστική ε­ πιρροή στην εξέλιξή τους. Στην αρχή με την ομάδα των ακμεϊστών (από την ελληνική λέξη «ακμή») και στη συνέχεια με τη χαμηλόφωνη μα και συνάμα εξαιρετικά φορτισμένη συ­ ναισθηματικά ποίησή της, η Αχμάτο­ βα ήταν για πολλές δεκαετίες η ίδια η ποίηση της Ρωσίας. Μορφή ασκητική, μπόρεσε παρά τις κακουχίες, τις διώξεις, τις εκτελέσεις προσφιλών της προσώπων, όπως ο πρώτος της σύζυγος Γκουμιλιόφ, να μετουσιώσει το προσωπικό της δρά­ μα σε συλλογική εμπειρία και να εκφράσει μέσα από τα ποιήματά της τον πόνο ενός ολόκληρου λαού. Μια από τις κορυφαίες στιγμές του έρ­ γου της είναι το Ρέκβιεμ, μια ποιητι­ κή συλλογή αποτελούμενη από 15 ποιήματα, τα οποία έγραψε την εποχή που πήγαινε καθημερινά στο κτίριο της Κα Γκε Μπε για να επισκεφθεί το δεύτερο σύζυγο και το γιο της που είχαν συλληφθεί από το κα­ θεστώς. Η ίδια, επειδή φοβόταν ότι θα έχει την τύχη τους, έγραφε τα ποιήματα, τα αποστήθιζε και στη συνέχεια έκαιγε τα χειρόγραφα. Με­ τά από χρόνια τα ξανάγραψε και με τρόπο μυστικό τα έστειλε στη Γερ­ μανία, όπου και κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά το 1963, σε ένα περιο­ δικό της ρωσικής διασποράς. Εκπληκτικής και μυστηριώδους ομορφιάς γυναίκα, η Αννα Αχμάτοβα μαγνήτιζε τους άντρες, οι οποίοι

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

έτρεχαν πι'σω της μαγεμένοι. Γυναί­ κα υπεροπτική, ποτέ δεν καταδέ­ χτηκε να εκμεταλλευτεί την αδυνα­ μία των θαυμαστών της. Ο πρώτος της γάμος με τον ποιητή Γκουμιλιόφ έληξε άδοξα κι εκείνος βρήκε το θά­ νατο στο εκτελεστικά απόσπασμα «λόγω συμμετοχής σε αντεπαναστατική οργάνωση». Από το γάμο αυτό απέκτησε ένα γιο, ο οποίος κατά τη διάρκεια της σταλινικής τρομοκρα­ τίας γνώρισε από κοντά τη «φιλοξε­ νία και τις ανέσεις» των τρομερών μυστικών υπηρεσιών του καθεστώ­ τος. Το ίδιο έπαθε και ο δεύτερος σύ­ ζυγός της Πούνιν. Σε προσωπικό επίπεδο ολόκληρη η ζωή της Αχμάτοβα ήταν γεμάτη από καταστροφι­ κές σχέσεις και δυστυχισμένους γό­ μους, που κράτησαν μέχρι το τέλος της ζωής της. Η βιογραφία του Βόλφγκανγκ Χέρ-

I

!

σεν στηρίζεται σε πλούσιο υλικό από πηγές γραμμένες στα ρωσικά, καθώς επίσης και σε άλλες γλώσσες. Παρουσιάζει τη ζωή της Αχμάτοβα παράλληλα με την εξέλιξη του ποιη­ τικού της έργου και δείχνει πώς οι συνθήκες της περιρρέουσας πραγ­ ματικότητας επηρέαζαν την ποιήτρια και κατεύθυναν τη γραφίδα της πάνω στις λευκές κόλλες χαρτιού. Ο συγγραφέας μέσα από τις σελίδες της βιογραφίας αυτής αναδημιουρ­ γεί το περιβάλλον της ζωής της Αχ­ μάτοβα, παρουσιάζει την ίδια ως το κεντρικό πρόσωπο ενός δράματος που ζούσαν τότε εκατομμύρια άν­ θρωποι, ταυτόχρονα όμως αναδεικνύει την εκπληκτική προσωπικότη­ τα αυτής της τόσο ανθεκτικής στις κακουχίες γυναίκας, η οποία με τη ζωή και το έργο της απέδειξε «πόσο ανθεκτική είναι η ίδια η ποίηση». ■

...Το βιβλίο του Σταμάτη Χονδρογιάννη είναι μεστό από πολλές αρετές: θέμα, πλοκή, γραφή, διάλογοι. Ένα"κατηγορώ" τύπου Ζολά και με τον ρεαλισμό τύπου Ταχτσή στο "Τρίτο Στεφάνι". Ζωντανοί χαρακτήρες, που παντρεύουν μετανάστες και αυτόχθονες σ’ένα συναρπαστικό θρίλερ. ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ - Συγγραφέας

... Ένα λογοτέχνημα που είναι από τα καλύτερα δημιουργήματα των Ελληνικώνγραμμάτων τα τελευταίαχρόνια. Πρώτα η γλώσσα. Πλούσια, αδρή, παραστατική. Δεν ξέρω πολλούς σύγχρονους λογοτέχνες που ξέρουν να χειρίζονται την λογοτεχνική δημοτική με τόση άνεση και σιγουριά. Δεύτερο, οι διάλογοι. Κάθε διάλογος ταιριάζει σ’αυτόν που μιλά, στον χαρακτήρα που εκπροσωπεί, στη σκηνή, στα συναισθήματα της στιγμής. Είναι διάλογοι έξυπνοι, ρεαλιστικοί, ευρηματικοί, με περιεχόμενο που κινεί την ιστορία μπροστά αλλά ταυτόχρονα κτίζει και τουςχαρακτήρες πετραδάκι-πετραδάκι. Η ΟΛΓΑ είναι μια ηρωίδα αλησμόνητη. Γλυκειά, σκληρή, τρυφερή, ευάλωτη, ασυμβίβαστη, εκδικητική, πιστή, άπιστη, ζουμερή, ΓΥΝΑΙΚΑ... ΔΗΜΗΤΡΗΣ Γ. ΚΟΥΣΟΥΛΑΣ Καθηγητής Πανεπιστημίου, Washington DC Συγγραφέας Σε όλα τα κεντρικά βιβλιοπωλεία της Αθήνας. Διάθεση yia την επαρχία: Αθ. Χριστάκης (Ιιπιοκράτους 10-12, τηλ.: 210 3639336, fax: 210 3638489)

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Ειρήνη Μίτση

Κ αναζήτηση του στυλ h, so chic!». Πα/ / 1 1 ρότι οι ενδυμαW V _ ^ τολογικές προ­ τάσεις κάθε εποχής αλλάζουν με φρενήρη ρυθμό, το στυλ εί­ ναι ένα στοιχείο που παραμέ­ νει παντοτινό και η διαμόρ­ φωσή του απαιτεί πολλά πε­ ρισσότερα από την τυφλή Μαρίας Παπαγρηγορίου υποταγή στη μόδα. Το στυλ Ελένης Στασινοπούλου του ντυσίματος είναι αυτό Oh so chic! που καθορίζει την εξωτερική εικόνα των προσώπων και Απλοί κανόνες για τέλειο στυλ καθιστά διαχρονικές μορφές γυναίκες όπως οι Όντρεϊ Χέπμπορν, Μαίριλυν Μονρώ, Μάρλεν Ντήτριχ, Τζάκι Κένεντι, Μελίνα Μερκουρη κ.ά. Οι ενδυματολογικές προτιμήσεις των ατόμων αποκαλύπτουν πολλές πλη­ ροφορίες για τη γεωγραφία, το κλί­ μα, τις κοινωνικές συνθήκες, τα ήθη και τα έθιμα. Η μόδα που ξεπηδά α­ πό τις συνήθειες αυτές εξελίσσεται, συμβαδίζει με τις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές και καταγράφεται συνήθως στα έργα τέχνης, αλλά και εμπνέεται από αυτά. Πολλοί θα ήθελαν να αγ­ γίξουν την κόκκινη βελούδινη κάπα που φοράει ο «Πάπας Λέοντας I» στη γνωστή ελαιογραφία του Ραφα­ ήλ, τα φορέματα από ταφτά και δα­ ντέλα στο έργο του Νικόλαου Κουνελάκη «Η οικογένεια του καλλιτέχνη» ή το σομόν φόρεμα που φοράει η κυ­ ρία στον πίνακα «Η κούνια» του Jean Honore Fragonard. Ο Ηλίας Πετρόπουλος, μελετητής και «λαογράφος του περιθωρίου» ασχολήθηκε με την ελληνική κυρίως ένδυση και έγραψε μελέτες για τη φουστανέλα, την τρα­ γιάσκα αλλά και για το στρινγκ. Σε

104 - ΜΑΙΟΣ 2007

συνέντευξή του (Μάρτιος 2002), δη­ μοσιευμένη στο «Κ» της Καθημερι­ νής, στην ερώτηση της Αννας Μιχαλιτσιάνου «Τι σας γοητεύει στη μό­ δα» απαντά: «Η δύναμή της...». Και, πράγματι, η δύναμή της είναι μεγά­ λη. Μας επιβάλλεται συνειδητά και ασυνείδητα, αλλά μπορεί να μετα­ τραπεί και σε δική μας κινητήρια δύ­ ναμη. Το εξαιρετικά καλογραμμένο βιβλίο των Μαρίας Παπαγρηγορίου και Ελένης Στασινοπούλου, είναι ι­ διαίτερα προσεγμένο αισθητικά και αποτελεί χρήσιμο οδηγό για τη γυ­ ναίκα του σήμερα, η οποία έχει να διαδραματίσει και να καλύψει ποικί­ λους κοινωνικούς ρόλους και ανά­ γκες. Η εικονογράφηση του Oh so chic! οφείλεται στη Φιλιώ Κορδώνη, που επέλεξε το χαρακτήρα της χάρ­ τινης κούκλας και του ντυσίματός της -βιβλίο-παιχνίδι των παιδικών μας χρόνων- και με την οποία συμ­ βάλλει στην κατανόηση των κειμέ­ νων. To Oh so chic! κάνει μια διαδρο­ μή στα χρώματα, τις φόρμες, τα υλι­ κά, σε βασικά κομμάτια της γκαρνταρόμπας και στα απαραίτητα αξεσουάρ. Στην έκδοση περιλαμβάνο­ νται μια σύντομη αναδρομή στις ε­ πιρροές των δεκαετιών 1920-1980 και χρήσιμες συμβουλές που βοη­ θούν στη διαμόρφωση του προσω­ πικού στυλ, μέσω της σύνθεσης των ρούχων. Αλλωστε η σύνθεση είναι αυτή που κάνει τον άνθρωπο ξεχω­ ριστό και διαχρονικό και, όπως έλε­ γε η Coco Chanel, «για να είναι κά­ ποιος στη μόδα πρέπει να είναι ντεμοντέ». ■ Η Ειρήνη Μίτση είναι ιστορικός τέχνης

Μόλις κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις ΜΕΛΑΝΙ

ΤΖΗΝ ΡΥΣ

ΚΟΥΑΡΤΕΤΟ Ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα όπου τα συναισθήματα ξεσκεπάζονται με γυμνή ει­ λικρίνεια και ειρωνεία, μέσα σε ένα σκηνικό με υγρούς χειμωνιάτικους δρόμους και γε­ μάτα καπνό καφέ.

ΤΖΑΝΕΤ ΓΟΥΙΝΤΕΡΣΟΝ

ΠΕΣ ΜΟΥ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Η Τζάνετ Γουίντερσον διαθέτει μια μοναδική αφη­ γηματική δύναμη και μέσα από αυτό το μοντέρνο παραμύθι μας κάνει να σκεφτούμε ποιοι είμαστε ως άνθρωποι, ποια είναι η σχέση μας με το παρελ­ θόν, και τι είναι αυτό που κάνει μια ζωή να αξίζει, μετατρέποντας τελικά, το σύμβολο του φάρου από ένα μακρινό σημείο ελπίδας μέσα στο σκοτάδι σε άσβεστο φως που κρύβουμε μέσα μας και κουβα­ λάμε πάντα μαζί μας.

ΣΚΟΥΦΑ71α ΑΘΗΝΑ | www.melanibooks.gr

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

[

Ελπίδα Ρίκου

Η αρχιτεκτονική ως φαντασίωση το βιβλίο Αρχιτεκτο­ νική και ψυχανάλυ­ ση: φαντασίωση και κατασκευή, που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Futura, αναπτύσ­ σεται η θέση του ψυχανα­ λυτή Νίκου Σιδέρη σχετικά με την αρχιτεκτονική ως «τη φαντασίωση του αρχι­ τέκτονα διατυπωμένη στη Νίκος Σιδέρης γλώσσα της κατασκευής». Αρχιτεκτονική και Ο Νίκος Σιδέρης εκκινεί ψ υ χ α νά λ υσ η : από το έργο -το αρχιτεκτόνημα- και το εκλαμβά­ Φ α ντα σίω σ η νει ως δημιούργημα και ει­ και κα τασκευή δικότερα τέχνημα «κατά τον τρόπο του τέκτονα», για να επικεντρωθεί τελι­ κά στο πρόσωπο του αρ­ χιτέκτονα - δημιουργού. Αναζητά τη «μυστική φόρμουλα» (έκφραση αρχιτεκτόνισσας που υιο­ θετεί) πίσω από τα αρχιτεκτονικά σχέδια που αντιστοιχεί στο «ύφος» ή την «υπογραφή» του αρχιτέκτονα, η οποία με την κατάλληλη αποκρυ­ πτογράφηση θα αναδείξει πώς «η φαντασία και το πάθος», μεταφρα­ σμένα με ψυχαναλυτικούς όρους ως «φαντασίωση», υποτάσσονται στο νόημα της τέχνης (στην προκειμένη περίπτωση της αρχιτεκτονικής ως τέχνης). Η δημιουργία ανάγεται, κατά τον Σιδέρη, σε «αναδιατύπωση ενός προσωπικού στοιχείου σε κώδικα κοινό», όπου «προσωπικό στοιχείο» ισοδυναμεί με «φαντασίωση» και «κώδικας» -για τον αρχιτέκτονα- με «γλώσσα της κατασκευής». Στη συ­ νέχεια, ο μη εξοικειωμένος με την

Σ

106

ΜΑΙΟΣ 2007

ψυχαναλυτική ορολογία αναγνώ­ στης εισάγεται εκτενώς στην έννοια της φαντασίωσης, η οποία εξετάζε­ ται ως προς την ανάγκη, την επιθυ­ μία και το αίτημα, ως προς τη ση­ μειωτική υπόσταση και δομή της και ως προς το μηχανισμό της ταύτισης και τις χρήσεις του στο πεδίο αυτό. Ως παραδείγματα, ο Νίκος Σιδέρης επιλέγει εμβληματικές περιπτώσεις, όπως ο Le Corbusier, για τον οποίο, όπως υποστηρίζει, ο αρχιτέκτονας εξομοιώνεται με τον Δημιουργό-ΘεόΚύριο όλων των απολαύσεων, ο Δημήτρης Πικιώνης, που προσεγγίζε­ ται ως υποταγμένος στην εσωτερική ανάγκη επιστροφής σε ένα εξιδανικευμένο γονεϊκό πρότυπο, στη γημήτρα που τον γέννησε, ο Bernard Tschumi, ο οποίος εκλαμβάνεται ως φορέας φαντασίωσης με σαδομαζοχιστικό περιεχόμενο, επιδεικνύοντας στον «ευνουχισμένο άλλο» το πολύ­ τιμο «κάτι» του ώστε να του προκαλέσει σοκ, ανησυχία και σαγήνη, ο Antonio Gaudi, που εμφανίζεται να ωθείται στο έργο του από μια εξιδανικευμένη αναφορά στη θεσμική και πνευματική καταγωγή του, στην «Αγία Οικογένεια», και, τέλος, ο Jean Nouvel, του οποίου το έργο θεωρεί­ ται ότι χαρακτηρίζεται από μια φα­ ντασίωση συγχώνευσης με τον στο­ ματικό τρόπο, επανένωσης με τον «αιώνιο μαστό». Ακολουθούν σχόλια σχετικά με τη διαμάχη μεταξύ μοντέρνου και μετα­ μοντέρνου ως διαφορετικές τοποθε­ τήσεις απέναντι στη φαντασίωση στην αρχιτεκτονική πράξη: ο μο­ ντερνισμός φαίνεται να εστιάζει στη γλώσσα της κατασκευής, στο κτί-

Β I Β Λ

σμα, ενώ το μεταμοντέρνο στη φα­ ντασίωση, η οποία εκφράζεται κα­ λύτερα μέσω μιας αρχιτεκτονικής νο­ ούμενης ως κατασκευή κειμένου. Εντέλει, γίνεται συνοπτικά λόγος για τη γλώσσα της κατασκευής ως ιστο­ ρικά καθορισμένο «σύστημα υλικών και νοητικών συναφειών», όρων, πε­ ριορισμών κ.λπ., στο πλαίσιο του οποίου σχεδιάζεται και κατασκευά­ ζεται το αρχιτεκτόνημα. Η μετάβα­ ση από τη φαντασίωση στη γλώσσα της κατασκευής ορίζεται ως τόπος συνάντησης με τον «άλλο», δηλαδή με κάθε μορφή ετερότητας, υλικοτεχνικού, πολιτισμικού, διαπροσωπι­ κού χαρακτήρα, ενώ ως παράδειγμα της πολύπλοκης αυτής συνθήκης επιλέγεται η εξιστόρηση της κατα­ σκευής μιας εξοχικής κατοικίας στη δυτική Πελοπόννησο. Το κείμενο κλείνει με μια σύντομη αναφορά στη σχέση μεταξύ αρχιτεκτονικής και άλ­ λων τεχνών. Αν στο βιβλίο επιχειρείται να θεμελιώθεί μια «ριζικά πρωτότυπη συνει­ σφορά (...) στη μετάβαση από μια αρχιτεκτονική της ανάγκης σε μια αρχιτεκτονική της επιθυμίας», όπως γράφεται στο οπισθόφυλλο, τότε το σχέδιο του Νίκου Σιδέρη είναι φιλό­ δοξο, τα ζητήματα που θέτει πολλά και ο τρόπος πραγμάτευσής τους ίσως υπερβολικά συνοπτικός ώστε να πετύχει το στόχο του. Το ύφος του κειμένου προδιαθέτει σε μια άνε­ τη ανάγνωση: μετέχει κανείς σε μια συζήτηση μάλλον παρά σε μια διεξο­ δική και εις βάθος επιστημονική πραγμάτευση του θέματος1. Μια από τις σπάνιες -ακόμα, για τα ελ­ ληνικά δεδομένα- περιπτώσεις ψυ­ χαναλυτών με διεπιστημονική προο­ πτική, ο Νίκος Σιδέρης αναφέρεται, βέβαια, σε κοινωνικοϊστορικούς πα­ ράγοντες αλλά φαίνεται να προκρί­ νει ξεκάθαρα μια προσωποκεντρική

θεώρηση της τέχνης και της δη­ μιουργίας. Οι παρατηρήσεις του σχετικά με τους αρχιτέκτονες που επιλέγει είναι, πιθανόν, εύστοχες, το ζητούμενο όμως είναι κατά πόσον εί­ ναι πειστική και παραγωγική η προ­ σφυγή στην ψυχαναλυτική έννοια της φαντασίωσης και όχι απλά στο κοινώς νοούμενο «όραμα» ή «ύφος» του κάθε αρχιτέκτονα. Θα είχε εν­ διαφέρον αν η δημοσίευση προκαλούσε εκτενέστερη συζήτηση μεταξύ ειδικών, ψυχαναλυτών, αρχιτεκτό­ νων αλλά και κοινωνικών επιστημό­ νων διαφόρων κατευθύνσεων. Επιπλέον, από την άποψη της προ­ ώθησης ενός διεπιστημονικού διαλό­ γου γύρω από ζητήματα αρχιτεκτο­ νικής και γενικότερα τέχνης, θα πα­ ρατηρούσε κανείς ότι η έννοια της «κατασκευής» -που υποβόσκει ως κοινό στοιχείο τόσο της αρχιτεκτονι­ κής όσο και της φαντασίωσης και ενδιαφέρει σήμερα το σύνολο των κοινωνικών επιστημών- προσφέρεται ως αντικείμενο εκτενέστερης διαπραγμάτευσης. Αν μάλιστα θυ­ μηθούμε ότι στο κείμενό του σχετικά με την κατασκευή στην ψυχανάλυση ο Freud (1937) αναδεικνύει την ψυ­ χανάλυση ως κατεξοχήν διμερή υπόθεση2, ίσως μια τέτοια προοπτι­ κή βοηθούσε ώστε «η συνάντηση με τον άλλο», με την οποία κλείνει ο Νί­ κος Σιδέρης, να γίνει εναρκτήρια πρόσκληση σε μια αναδιαπραγμάτευση της αρχιτεκτονικής -και από ψυχαναλυτική σκοπιά- με όρους που δεν αφορούν μόνο το υποκειμένο-δημιουργό αλλά τη διυποκειμενική ενσώματη κατασκευή και εμπει­ ρία του χώρου. ■ Η Ελπίδα Ρίκου είναι 6ρ Κοινωνικής Ψυχολογίας ΐης Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales (EHESS)

Ι Α Β Α Ζ Ω I P I T I K HJ

'■ Πρόκειται, όπως πληροφορούμαστε, για απομαγνητοφωνημένη διάλεξη που έγινε το 2003 στο Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, όπου και διδάσκει σήμερα ο ομιλητής (διδάσκων, επίσης, ψυχαναλυτής της Ψυχαναλυτικής Σχολής του Στρασβούργου). ! Βλ. Σ. Μητροσύλης (1997, σ. 21) στο πρώτο τεύχος του περιοδικού Εκ των Υστέρων (Σεπτέμβριος 1997), αφιερωμένο κατασκευάζεται στην ψυχανάλυση».

ΜΑΙΟΣ 2007 1 0 7

δ ι α β α ζ ω ] , Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Δήμητρα Καραμολέγκου

Ένας ταξιδιωτικός οδηγός για την Ολλανδία! ια γυναίκα ονειρευό­ ταν όλη της τη ζωή να ταξιδέψει στη Γαλ­ λία και γι' αυτό το σκοπό μά­ θαινε γαλλικά, σχεδίαζε επι­ σκέψεις σε φημισμένα μουσεία και ειδυλλιακές τοποθεσίες. Μετά από αποταμιεύσεις χρό­ νων κατάφερε να αγοράσει το πολυπόθητο εισιτήριο. Η πτή­ ση ήταν απολαυστική κι εκείνη Ελένη X. Γκονέλα ανυπόμονη. Αμέσως μετά την Αυτισμός προσγείωση όμως άκουσε έκ­ Αίνιγμα και πληκτη τον πιλότο να καλωσο­ πραγματικότητα ρίζει τους επιβάτες στην Ολ­ λανδία. Η πρώτη της αντίδρα­ Εκδόσεις Οδυσσέας, 2007 ση ήταν η άρνηση: δεν ήθελε σελ. 255, τιμή: 17,77 ευρώ να είναι στην Ολλανδία! Ήθελε να δει το Λούβρο, τον πύργο του Αιφελ, να μιλήσει γαλλικά! Κα­ θώς όμως υποχωρούσε η άρνησή της, κοίταξε τριγύρω και είδε τους ανεμόμυλους, τις τουλίπες, τα κανά­ λια. Και χαμογέλασε, γιατί αυτό που έβλεπε ήταν πολύ όμορφο. Μπορεί να μην ήταν η Γαλλία, ήταν όμως μο­ ναδικό. Αυτή η ιστορία γράφτηκε από μια μητέρα ενός παιδιού με αυτισμό. Για όλους μας ο αυτισμός είναι μια ξένη χώρα, όπου πάμε χωρίς να γνωρί­ ζουμε τίποτα, χωρίς να μιλάμε τη γλώσσα. Βιβλία όπως αυτό της Ελέ­ νης Γκονέλα μας εισαγάγουν στα άγνωστα εδάφη που πολλοί φοβού­ νται να εξερευνήσουν. Το βιβλίο π ε­ ριέχει κεφάλαια που αναφέρονται στο θεωρητικό υπόβαθρο που οφεί­ λουμε να γνωρίζουμε, για να κατανο­ ήσουμε και να δουλέψουμε δημιουρ­ γικά με τα άτομα με αυτισμό, καθώς επίσης και κεφάλαια που αφορούν

Μ

10 3

ΜΑΙΟΣ 2007

πολύ χειροπιαστά πρακτικά ζητή­ ματα της εκπαίδευσης των ατόμων με αυτισμό. Η συγγραφέας έχει επι­ πλέον συμπεριλάβει ένα παράρτημα με πραγματικά εξαιρετικό υλικό. Ένας εκτενής και ενδελεχής ορισμός του αυτισμού παρουσιάζεται στην αρχή, παράλληλα με τις θεωρίες αι­ τιολογίας. Ενδιαφέρον έχει η ιστορι­ κή εξέλιξη του ορισμού, καθώς αυ­ τός μοιάζει να εξελίσσεται παράλλη­ λα με την ατομική κατανόηση που έχει ο καθένας μας για τον αυτισμό: από τους σοφούς ιδιώτες στους μο­ ναδικούς ανθρώπους που έχουν πολλά να μας διδάξουν. Αναλύονται επιπλέον οι διαδικασίες διάγνωσης και αξιολόγησης, αλλά και οι επι­ πτώσεις που μπορεί να έχει ο αυτι­ σμός πάνω στην οικογένεια. Στο πρακτικό τμήμα του βιβλίου πα­ ρουσιάζονται οι θεωρίες διαχείρισης συμπεριφοράς, αλλά και πώς να χει­ ριζόμαστε συγκεκριμένα θέματα συ­ μπεριφοράς και τη διδασκαλία πλή­ θους δεξιοτήτων για την αυτονομία του παιδιού. Τέλος, τα θέματα της συνεκπαίδευσης και της ένταξης εξε­ τάζονται, ώστε οι γονείς να είναι σε θέση να λάβουν μια ορθότερη από­ φαση για την εκπαίδευση του παι­ διού τους. Η Ελένη Γκονέλα είναι ειδική παιδα­ γωγός και έχει εργαστεί με παιδιά με αυτισμό σε συνεργασία με τους γο­ νείς τους. Στο βιβλίο της είναι εμφα­ νείς αυτές οι εμπειρίες της, καθώς εστιάζει στο παιδί αλλά και στην οικογένειά του. Τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί θα συμφωνήσουν ότι το εγχείρημα αυτό αποτελεί πο­ λύτιμη πηγή βοήθειας. ■

ΕΜ Π ΕΙΡ ΙΚ Η Ε Ρ Ε Υ Ν Α

Ένας συστηματικός και εις βάθος Οδηγός Χρήσης και Ανάλυσης Δεδομένων του SPSS με πολλαπλά παραδείγματα από την κοινώνιολογ ία, την ψυχολογία, την οικονομία, την επιδημιολογία και τη διατροφή.

Π Γ1 1_J LJ

Ε κδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΑΕΒΕ, Ν ικηταρά 2 ,1 0 6 78 Α θή να , τηλ.: 210-3822496, 210-3838020 - fax: 210-3809150, e-mail: papazisi@otenet.gr - www.papazisi.gr

[

Δ IA BA Z Q 1

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Μ. Σπυριδάκης

Παιδεία: φανερά και αφανή προβλήματα την τρέχουσα περίο­ δο η συζήτηση για την πορεία, την ταυ­ τότητα και την ουσία της ελληνικής ανώτατης εκπαί­ δευσης, όπως αυτή διενεργείται μέσα από την ακαδη­ μαϊκή λειτουργία των πανε­ πιστημίων στη χώρα μας, έχει λάβει διαστάσεις που άλλοτε αγγίζουν την υπερ­ Δ. Κλάδης, Ξ. Κοντιάδης, βολή, άλλοτε ερωτοτρο­ Γ. Πανουσης (επιμ.) πούν επικίνδυνα με την Η μεταρρύθμιση άγνοια και την κινδυνολο­ γία, άλλοτε αναδεικνΰουν του ελληνικού εγγενείς παθογένειες του ■πανεπιστημίου συστήματος και άλλοτε εμ­ φανίζονται να τονίζουν μεΚέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου - Ίδρυμα Θεμιστοκλή και ταρρυθμιστικές αναγκαιό­ Δημήτρη Τσάτσου τητες. Οι διαστάσεις αυτές Εκδόσεις Παπαζήση, 2007 κατατείνουν σε μια κοινή σελ. 405, τιμή: 22,99 ευρώ συνισταμένη που αφορά την παραδοχή ότι ορισμένα ή πολλά πράγματα στο πλαίσιο λειτουργίας και οργάνωσης των πανεπιστημίων χρειάζεται να αλλάξουν. Με έναν, θα λέγαμε, ιδιότυπο τρόπο, ωστόσο, η συνισταμένη αυτή αναγιγνώσκεται πολύτροπα από τους εμπλεκόμε­ νους, γεγονός που εκβάλλει στην εμ­ φάνιση ενός προβληματισμού περί κρίσης της ανώτατης εκπαίδευσης στη χώρα μας υπό το φως τόσο των διεθνών εξελίξεων όσο και των ανα­ γκών που προτάσσονται από την ίδια την κοινωνία. Ό πω ς και αν εκλαμβάνεται η κρίση αυτή, αποτε­ λεί αδιαμφισβήτητο δεδομένο ότι συνιστά μια σημαντική ευκαιρία για την κατάθεση απόψεων οι οποίες εμφιλοχωρούσαν για καιρό στους δια­ δρόμους της πολιτικής και της ακα-

Σ

110

ΜΑΙΟΣ 2007

δημάίκής κοινότητας. Το εύρος των απόψεων είναι τόσο μεγάλο όσο και οι όψεις αυτής της κρίσης. Και τούτο διότι τίθενται στην ημερήσια διάταξη ζητήματα που αφορούν τη σχέση επίσημης κρατι­ κής εκπαιδευτικής πολιτικής και πα­ νεπιστημίου, την τοποθέτηση των εγχώριων ΑΕΙ στον Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης, το μέγεθος της αξιοπιστίας και του κύρους του ακαδημαϊκού χώρου εν γένει κ.ά. Ακριβώς και λόγω εύρους, οι προκύπτουσες διαμφισβητήσεις, την ίδια στιγμή που αναδεικνύουν τους λό­ γους της ύπαρξής τους, δημιουρ­ γούν εμπλοκές και αδυναμίες εύρε­ σης του μίτου εκείνου που θα αποτελέσει τη βάση για την ιεράρχηση των προτεραιοτήτων που θα συ­ γκλίνουν, στην πορεία, στην αναβάθ­ μιση του ελληνικού πανεπιστημίου. Με άλλα λόγια, όσο τίθενται ζητήμα­ τα τόσο χρειάζεται κανείς να ξεκινή­ σει από κάπου τη συζήτηση τουλά­ χιστον. Ο παρών τόμος επιχειρεί, εν πρώτοις, να εξυπηρετήσει έναν τέτοιο σκοπό, καθώς συμπεριέχει πλευρές του διαλόγου για τα πανεπιστήμια στην τρέχουσα περίοδο οι οποίες «κυκλοφορούσαν» σκόρπιες στη δη­ μόσια συζήτηση και κυρίως μέσα σε διαφορετικό κάθε φορά πλαίσιο. Οι πλευρές αυτές δεν μεροληπτούν υ­ πέρ της μιας ή της άλλης άποψης, αλλά μέσα από την ενοποιημένη τους μορφή στα κεφάλαια του τό­ μου φωτίζουν κατά περίπτωση «σκοτεινές» περιοχές ενός, σε μεγά­ λο βαθμό, συνθη ματολογι κού διαλό­ γου και ανακινούν προβληματισμούς

ΔΙΑΒΑΖΩ

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η *

L

οι πτυχές των οποίων δεν ήσαν γνω­ στές ή δεν υπήρχε η ανάγκη κατα­ γραφής τους. Από την άλλη, η πολυ­ συλλεκτική αυτή έκδοση συμβάλλει με τον καλύτερο τρόπο στην εισα­ γωγή σε ένα φλέγον ζήτημα, μέσα α­ πό τη διατύπωση αντιλήψεων και προτάσεων που προέρχονται από ανθρώπους των οποίων ο βίος έχει οργανική σχέση με την ελληνική ανώ­ τατη εκπαίδευση. Η ανάδειξη στον εν λόγω τόμο του προβληματισμού αναφορικά με τα μη κρατικά πανεπι­ στήμια, με την οργάνωση των σπου­ δών, με τη σχέση των ΑΕΙ με τη δευ­ τεροβάθμια εκπαίδευση, με τη διοι­ κητική εποπτεία του ΥΠΕΠΘ, με την αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων, με την οργάνωση της έ­ ρευνας, με την αγορά και την περι­ φερειακή ανάπτυξη, με τη μεταρ­

ρύθμιση του νόμου - πλαισίου και πολλά άλλα, δεν συνιστά μια απλή καταγραφή θέσεων ή απόψεων αλ­ λά αντιπροσωπεύει μια έκδηλη και συμπυκνωμένη ανησυχία και δη­ μιουργική αναρώτηση με εξωστρεφή προσανατολισμό. Οι τριάντα συμβολές του τόμου, αναδεικνύουν, άλλοτε ρητά και άλλο­ τε άρρητα, το γεγονός ότι η ανώτα­ τη εκπαίδευση είναι ένα προϊόν της κοινωνίας και, γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, είναι ένα προϊόν αλληλεξαρτή­ σεων, οι οποίες με τη σειρά τους δη­ μιουργούν τους όρους διαμόρφωσης και αναδιαμόρφωσης της φυσιογνω­ μίας του πανεπιστημίου. ■

O

Ι

G

I

S

T

I

C

S

Δ

□ Μ. ΣηυριΒάκης είναι λέκτορας του Πανεπιστημίου Πελοπόννησου

Α

Θ

Ε

Σ

Η

Δ

Ι

Α

Ν

Ο

Μ

Ε

Σ

F* \ / κ Τ Υ Ο

£ ΕΡΜΗΣ

Για εσ ά ς το υ ς εκδότες α να λα μβ άνο υ με την

^ L O G IS T IC S Δ ΙΑ Θ Ε Σ Η Δ ΙΑ Ν Ο Μ Ε Σ

/Α π ο θ ή κ ε υ σ η /Π ρ ο β ο λ ή /Π ρ ο ώ θ η σ η / Δ ια ν ο μ ή των βιβλίων σ α ς

'% v l / Π. Ράλλη 18,177 78, Ταύρος · Τηλ.: 2 1 0 -3 4 51 509, Fax: 210 34 56 639 · Email:ermis@ermisnetwork.gr

[

] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η δ ι α β α ζ ω

Αναστάσιος Δ. Καραγιάννης

Η γέννηση της επιστήμης Russo, καθηγητής των Μαθηματικών στο Πα­ νεπιστήμιο της Ρώμης, χρησιμοποιώντας εξαντλητικά την οπάρχοοσα βιβλιογραφία για την ελληνιστική περίοδο και ειδικότερα το διάστημα μεταξύ 3ου και 2ου αιώνα π.Χ., αναλύ­ ει τα επιστημονικά της επι­ τεύγματα. Τέσσερις στόχους έ­ χει το βιβλίο. Κατά πρώτον, οLucio Russo ριοθετουνται οι έννοιες της επι­ Η λησμονημένη στήμης, της επιστημονικότηεπανάσταση τας και των επιστημονικών με­ Πώς η επιστήμη θόδων και αναλύονται τα χα­ γεννήθηκε το 300 π.Χ. ρακτηριστικά τους. Έτσι εξη­ και γιατί έπρεπε γείται από το συγγραφέα πως να ξαναγεννηθεί κατά την αρχαιότητα μόνο μια επιστημονική επανάσταση εί­ Μετάφραση: χαμε, αυτή της ελληνιστικής Κουλά Καφετζή περιόδου, που έφερε πλησίον Επιμέλεια: διαφορετικούς επιστημονικούς Νίκος Παπακωνσταντίνου Επιστημονική επιμέλεια: κόσμους, τον ελληνικό, τον Στρατός Θεοδοσίου αιγυπτιακό και τον ασιατικό. Δεύτερον, αναλύονται λεπτο­ Εκδόσεις Δίαυλος, 2006 σελ. 367, τιμή: 26,13 ευρώ μερώς οι επιστημονικοί τομείς

Ο

Η

που οι Έλληνες πρωτοπόρησαν επι­ στημονικά και με ποιο τρόπο χρησι­ μοποίησαν τα ευρήματά τους αυτά για να καινοτομήσουν τεχνολογικά και με αυτό τον τρόπο να αναπτυ­ χθούν περισσότερο πολιτισμικά, οι­ κονομικά και στρατιωτικά. Τρίτον, ε­ ξετάζεται η καταστροφή αυτής της επιστημονικής επανάστασης από τους Ρωμαίους και η ολοκληρωτική σχεδόν εξαφάνισή της. Τέταρτον, περιγράφεται πώς την εποχή της Α­ ναγέννησης άρχισαν οι άνθρωποι κύ­ πτοντας στα αρχαία γραπτά να ξαναανακαλύπτουν την επιστήμη και τις ποικίλες της εφαρμογές. Είναι η πρώτη -από όσα γνωρίζωολοκληρωμένη πραγματεία για το ε­ πιστημονικό και τεχνολογικό επίπε­ δο του αρχαίου ελληνικού κόσμου και την επίδρασή του στην επιστη­ μονική αναγέννηση της Δύσης. ■ 0 Αναστάσιος Δ. Καραγιάννης είναι αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιώς

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Η Μ α ρ τ ί ο υ

20 07

από την 1η Μαΐου 2007, βρίσκεται στο Διαδίκτυο στη διεύδυνση www.biblionet.gr και προσεχώς στη διεύδυνση www.diavazo.gr Μι α

συνεργασία

του

ΔΙΑΒΑΖΩ

με

το

Ε ΚΕ Β Ι

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΠΕΛΕΓΡΙΝΗΣ ΔΟΣΗΣ. Π Ε Λ Ε Γ Ρ Ι Ν Η Σ

Ένα πολύτιμο έργο από τον καθηγητή <piAooo<pias

ΘΕΟΔΟΣΗ ΠΕΛΕΓΡΙΝΗ 1.500 ocAiOcs 4.340 λήμματα Εξάγλωσση ορολογία (ελληνικά, λατινικά, αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά)

ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ Β Ι Β Λ Ι ΟΠΩ Λ Ε Ι Α

Μια πρωτότυπη περιπλάνηση στον κόσμο των φιλοσοφικών ιδεών με πυρήνα την ιδέα Tns «αιώνιαε επιστροφή5».

ριρίιοιιιροιιοίιιη Μετάφραση: Φωτεινή Παππρηγα Εκδόσεις Μανδραγόρας, 2007 σελ. 44, τιμή: 7,32 ευρώ ο έργο του Νάνου Βαλαωρίτη Γη του διαμαντιού γράφτηκε στα γαλλικά, την περίοδο που ο ποιη­ τής ήταν μέλος της ομάδας του Α. Μπρετόν, δηλαδή το 1958, και εκδίδεται για πρώτη φορά στα ελληνικά. Η Γη του διαμα­ ντιού δεν είναι μια αυτόνομη ποιητική συλλογή αλλά από αποτελείται από κείμενα που συνοδεύουν τις λιθογρα­ φίες της γνωστής αμερικανίδας ζωγράφου και συζύγου του, Μαρί Ουίλσον, η οποία υπήρξε επίσης μέλος της

Τ

_____________ Μάρι Ουίλσον Δεκαέξι λιθογραφίες Νάνος Βαλαωρίτης Δεκαέξι κείμενα Γη του διαμαντιού γαλλικής υπερρεαλιστικής ομάδας και στενή φίλη της Ελίζας και του Α. Μπρετόν. Ο Βαλαωρίτης, στο συγκε­ κριμένο έργο, δείχνει να μην απασχολείται ιδιαίτερα με την ελληνικότητα αλλά, απεναντίας, φαίνεται να αποστα­ σιοποιείται και από την ελληνική παράδοση αλλά ακό­ μη και από την ελληνική γλώσσα. Όπως και να έχει όμως, η Γη του διαμαντιού είναι ένα γέννημα των λιθο­ γραφιών της Μαρί Ουίλσον και συνδέεται οργανικά μα­ ζί τους. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

ΠΕ ΖΟΓΡΑΦΙ Α Τρούμαν Καπότε __________________________ Ξ Ε Ν Η Μετάφραση: Μιχάλης Μακράπουλος Καλοκαιρινό ταξίδι Εκδόσεις Καστανιώτη, 2007 σελ. 160, τιμή: 10,00 ευρώ ο Καλοκαιρινό ταξίδι του Τρούμαν Καπότε είναι ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα που έγραψε πριν ακόμη γίνει διάσημος. Η ιστορία του χειρόγραφου εί­ ναι συναρπαστική και στο τέλος της ελληνικής έκδοσης υπάρχουν εξαιρετικά κατατοπιστικά σημειώματα που την εξηγούν. Πρόκειται για ένα πρωτόλειο έργο που φανερώνει τη δύναμη της γραφής του μεγάλου αυτού αμερικανού συγγραφέα, ένα κείμενο που επιβεβαιώνει το ταλέντο αλλά και τη ώριμη γραφή του, στοιχεία που τον ανέδειξαν ως έναν από τους σημαντικότερους αμερικανούς συγγραφείς του 20ού αιώνα. Στο μυθιστόρη-

Τ

ΞΕΝΗ

ΠΕ ΖΟΓΡΑΦΙ Α

Μετάφραση: Αννα Περιστέρη Εκδόσεις Μαΐστρος, 2006 σελ. 105, τιμή: 9,70 ευρώ ι Εκπατρισμένοι ανήκουν στις φιλοσοφικές μελέτες της Αν­ θρώπινης Κωμωδίας του Μπαλζάκ και μαζί με τη Σεραφίτα και τον Λουί Λαμπέρ «θα αντιπροσώπευαν τις κυριότερες απόψεις του για την ανθρώπινη έκστα­ ση όταν αυτή διαπνέεται από τη θεία πνοή» (Lettres a Mme Hanska, II). Σε αντίθεση με τα περισσότερα βιβλία του κύκλου που λαμβάνουν χώρα στη Γαλλία του Ι9ου αιώνα, το παρόν διαδραματίζεται στο Παρίσι το 1308.

Ο

114· ΜΑΪΟΣ 2007

μα, οι γονείς της Γκρέιντι, ενός δεκαεφτάχρονου πλουσιοκόριτσου από τη Νέα Υόρκη, φεύ­ γουν για ταξίδι στην Ευρώπη. Η Γκρέιντι πολιορκείται από τον Πίτερ, έναν νεαρό της κοινωνι­ κής της τάξης, αλλά ερωτεύεται τον Κλάιντ, που κατά­ γεται από τη λαϊκή συνοικία του Μπρούκλιν, και ζει το δικό της ιλιγγιώδες ταξίδι, καθώς πρώτα ο έρωτας και ύστερα η απελπισία την μεταμορφώνουν από έφηβη σε γυναίκα. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ!

_ Ονορέ ντε Μπαλζάκ Ο ι εκπατρισμένοι

Οι κεντρικοί χαρακτήρες είναι ο εξόριστος ποιητής της Θείας Κωμωδίας και ένας όμορφος νέος που πιστεύει ότι είναι έκπτωτος άγγελος. Οι δυο τους προκαλούν άθελά τους φόβο στο μισαλλόδοξο αστυνομικό σπιτονοι­ κοκύρη τους, παρακολουθούν μια παράδοση Μυστικής Θεολογίας στο παρισινό Πανεπιστήμιο από τον δόκτορα Σιγκιέρι και συζητούν για τις μεταφυσικές εμπειρίες του Δάντη. Παρά το σύντομο του έργου, η συγγραφι­ κή και περιγραφική ικανότητα του Μπαλζάκ είναι φανε­ ρή. [Α. Β.]

Jeff Long ___

Έτος Μηδέν

o Έτος Μηδέν είναι το δεύτερο βιβλίο του Jeff Long μετά την Κατάβαση που κυκλοφορεί από τις εκδό­ σεις Φανταστικός Κόσμος. Έτος Μηδέν ονομάζεται το πρόγραμμα για την αναζήτηση του ιστορικού προσώ­ που του Χριστού. Ένας αμερικανός αρχαιολόγος στην Ιερουσαλήμ συνεργεί στη λεηλασία μιας παλιάς ρωμαϊ­ κής επιχωμάτωσης, κάτω από τον Γολγοθά. Μια πανού­ κλα ηλικίας δύο χιλιάδων ετών απελευθερώνεται προκαλώντας δισεκατομμύρια θανάτους. Καθώς ο λοιμός απειλεί να αφανίσει την ανθρωπότητα, ανθρώπινα πει­ ραματόζωα, κλωνοποιημένα από τις σορούς του Έτους Μηδέν, χρησιμοποιούνται για να καταπολεμηθεί η αρ­ ρώστια. Ιδιαίτερης σημασίας είναι ένας από τους κλώ­ νους που διατηρεί τη μνήμη του- ο Ιησούς Χριστός.

T

Μετάφραση: Ηλίας Χουντάλας Εκδόσεις Φανταστικός Κόσμος, 2007 σελ. 281, τιμή: 25,90 ευρώ Το Έτος Μηδέν αξιοποιεί το ρεύ- H ta L , μα των βιβλίων που αναμειγνύουν Ζ& J b T o i p θρησκευτικά πρόσωπα στην πλοκή, επιλέγοντας την επιστημονική λύση της κλωνοποίησης αντί για τη συνωμοσιολογία. Με χαρακτήρες καλύτερους του μέσου όρου, μεγάλες δόσεις δράσης, εσχατολογικά στοιχεία και τις απαραίτητες ανατροπές όταν οι ήρωες τα βρίσκουν σκούρα, το Έτος Μηδέν εντυπώσιασε τον πρόσφατο πατριάρχη του best seller Dan Brown. Διαβάζεται εύκολα, χωρίς να διεκδικεί δάφνες λογοτεχνικότητας.

ΕΜΗΔΕΝ

[ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. TPIΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Χαρ. Τρικοΰπη 134,11473 Αθήνα, τηλ-fax: 210 3612217, 210 3627426

Κ υ β έλ η - Ζεν γ ια την ζωή κα ι τον θάνατο Η Ερμηνεία του Σμαράγδινου Πίνακα - Οι πνευματικές Διδασκαλίες του Σενέκα - Ούτε Άνδρος, ούτε Γυναίκα - Τα Πάντα Γεγραμμένα - 6 Βδομάδες προς την Υ περυγεία - Ερωτήσεις από την Πόλη, Απαντήσεις από το Δάσος - Αποτοξινωθείτε με Νερό - Το Έ πος των Αθανάτων -Μια Σύντομη Περιήγηση στην Ανώτερη Συνειδητότητα

δ ι α β α ζ ω

]

[ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΞΕΝΗ

ΠΕ ΖΟΓΡ ΑΦΙ Α

Μετάφραση: Ιακώβ Σίμπη Εκδόσεις Καστανιώτη, 2006 σελ. 368, τιμή: 18,00 ευρώ 'ρ ν α ς από τους πλέον προβεβληC μένους ισραηλινούς συγγρα­ φείς της εποχής μας ο Νταβίντ Γκρόσμαν, στο νέο του βιβλίο πε­ ριλαμβάνει δύο νουβέλες, η πρώτη με τίτλο «Αυτοκατασπάραξη» και η δεύτερη ομώνυμη με τον τίτλο της έκδοσης. Στις δύο αυτές νουβέλες ο Ντ. Γκρόσμαν εξερευνά τις δαιδαλώδεις ανθρώπινες σχέσεις με μια πρωτότυπη ματιά, αντι­ μετωπίζοντας με τον ίδιο τρόπο την καθημερινή πραγ­ ματικότητα και την ανθρώπινη φαντασία. Στην πρώτη νουβέλα, ένας άντρας βασανίζεται από την εμμονή ότι η γυναίκα του τον απατό. Ξεκινά μέσα στη νύχτα ένα

________________________ Νταβίντ ΓκρόομανΙ Η μνήμη του δέρματος

μακρύ ταξίδι για να την αιφνιδιάσει με τον εραστή της. Στο δρόμο, οι αφηγήσεις του για τους δύο εραστές αλ­ λάζουν, που γρήγορα ο αναγνώστης αρχίζει να αναρω­ τιέται: Ποιος κοροϊδεύει ποιον; Πού αρχίζει η αλήθεια και πού η φαντασίωση; Και ποιος πραγματικά ζει μια δι­ πλή ζωή; Στη δεύτερη νουβέλα μια νεαρή γυναίκα επι­ σκέπτεται την άρρωστη μητέρα της για να της αφηγη­ θεί μια ερωτική ιστορία που είχε βιώσει πριν από χρό­ νια σαν μια τραυματική μορφή προδοσίας. Η ιστορία αυτή θα φέρει πιο κοντά τις δύο γυναίκες και θα τις συμβιβάσει τη μια με την ομοφυλοφιλία της και την άλ­ λη με τον επικείμενο θάνατό της. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

John Η. Finley ____________________________ Μετάφραση: Τάσος Κουκουλιός Εκδόσεις Δ. Ν. Παπαδήμα, 2006 σελ. 402, τιμή: 15,08 ευρώ

Θουκυδίδης

John Η. Finley για πολλά χρόνια υπήρξε καθηγητής της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας στο πανεπιστή­ μιο Harvard, όπου εξακολουθεί να είναι επίτιμος καθη­ γητής. Μερικά από τα έργα του είναι Τρία δοκίμια για τον Θουκυδίδη, Πίνδαρος και Αισχύλος και η Οδύσσεια του Ομή­ ρου. Στο βιβλίο του Θουκυδίδης ο J. Ν. Finley συνδυά­ ζει τη βαθιά γνώση του θέματος με την απλότητα. Θ ί­ γοντας αδρομερώς ή αφήνοντας για τον ειδικό μελετη­ τή τα πολυάριθμα τεχνικά προβλήματα του έργου, ρί­ χνει το βάρος στο πολιτικό και πνευματικό κλίμα της εποχής του Θουκυδίδη, φροντίζοντας να δείξει μέσα

Ο

από ποιες συνθήκες ξεπήδησε αυ­ τό το λαμπρό πνεύμα και αυτό το υπέροχο έργο του, η Ιστορία. Στη συνέχεια παρακολουθεί το κείμενο τονίζοντας τα κύρια σημεία του σχεδίου του και τις καθοδηγητικές γραμμές της σκέψης του ιστορικού και προβάλλοντας τα μέρη εκείνα όπου κορυφώνεται η διεισδυτική του ματιά. Αξίζει να σημειω­ θεί πως η παρούσα έκδοση είναι η 7η μετά την πρώτη που έγινε το 1985. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Μετάφραση: Αναστασία Μεσσάρη, Γιάννης Καρούζος Εκδόσεις Τραυλός, 2007 σελ. 348, τιμή: 26,00 ευρώ ο μεγάλο προτέρημα του βι­ βλίου αυτού είναι η απόλυτα I κατανοητή, ακόμη και για τον μη μυημένο αναγνώστη, κριτική προI σέγγιση. Ο συγγραφέας δεν αρκείται σε μια επιστημονική ιστοριο­ γραφία. Η ταυτότητα της φιλοσοφίας κατά τον Μεσαί­ ωνα αναδεικνύεται αρχικά μέσα από την ανάλυση τόσο

Γ

I

110 ΜΑΙΟΣ 2007

Ιστορία της μεσαιω νικής φιλοσοφίας

των θεολογικών όσο και των «εκκοσμικευμένων» πεδί­ ων της και στη συνέχεια μέσα από μια δημιουργική σύν­ θεση των γνωρισμάτων τους, την οποία ο Franco Alessio εκφράζει με έναν εξαιρετικά πρωτοποριακό τρόπο, καθιστώντας το έργο του πολύτιμο απόκτημα στην έτσι κι αλλιώς περιορισμένη ελληνική βιβλιογρα­ φία. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Martyn van den Hoek Μετάφραση: Ινώ Μπαλιά Εκδόσεις Φυτράκη, 2007 σελ. 208, τιμή: 25,00 ευρώ

Ο υ ς και Ο φθαλμός

συγγραφέας τι υ βιβλίου αυτού είναι γνωστός ερ­ μ ηνευτής, νικητής του Διεθνούς Πιανιστικού Δια­ μιγωνισμού Franz Liszt το 1986. Η έκδοση συνοδεύεται από δύο CD, όπου ο Martyn van den Hoek ερμηνεύει διάφορα κομμάτια για πιάνο. Η εκτελεστική δεινότητα του πιανίστα αποδεικνύεται από την ακρόαση των CD, καθώς και από την επιλογή του ρεπερτορίου. Αρκεί κα­ νείς να δει ότι περιέχονται έργα από όλο το φάσμα της πιανιστικής φιλολογίας, όλων των εποχών και των τά­ σεων, από τον Μπαχ μέχρι και τον Μεσσιάν. Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος ο συγγραφέας αναπτύσσει τις απόψεις του όσον αφορά τη μουσική. Το κείμενο είναι ξεκάθαρο, εύληπτο και με αρκετή πρωτοτυπία. Αρκεί να αναφέρουμε ότι ο συγγραφέας παραλληλίζει τα προγράμματα συναυλιών με υπέροχα μενού εστιατορίων. Αυτό το modus σκέψης

Ο

βέβαια το δανείζεται, όπως | αναφέρει και ο ίδιος, από σημαντικό πιανίστα Artur Rubinstain. Μία σκέψη ομολογουμένως πρωτότυπη. Από την άλλη, στο δεύτερο μέ­ ρος ο συγγραφέας επιχειρεί να συντάξει έναν οδηγό ακρόασης των έργων που περιέχονται στα δύο CD. Η προσέγγισή του, όπως συμβαίνει άλλωστε και σε όλο το εύρος του βιβλίου, είναι φιλική προς το χρήστη, κα­ θώς δεν χρησιμοποιεί πολύπλοκη μουσική ορολογία, ενώ οι αναλύσεις του δεν εμπεριέχουν τεχνικά στοιχεία παρά μόνο καλολογικά. Αυτό κάνει άμεσα προσβάσιμο και ελκυστικό το κείμενο για τον ερασιτέχνη φιλόμουσο. [Αλέξανδρος ΧαρκιολάκηςΙ

Zorns (nnnvimms ins £ιniamprn pc inv ZUvcvpuiiKoimus mv Jd aw pc tup HUρ ά φ ι τι\υ ψοβ/ίιιμάσηυ pc us thhrcts

WWW. Για διαλογισμέ και εφαρμογί Αιρετικέ

ΛΥα, Σχόώα, *Λρΰρα, Z w onm ^ cts

ιτιστήμες - τεχνολογώ

famicpwcs tJCupuboacts, Μ ικρά Μ υστικά

τωτερικές παραδόσεις |

Επιστημονικά νέα Μικρό μυστικέ

(Ζιβ/fiu, %ινημαιογρά(ρθ$,„

] Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η δ ι α β α ζ ω

[

Π Α Ι Δ Ι Κ Ο ____________________ ______________________________ Ben Schott Μετάφραση: Ιακώβ Σίμπη Ο πλανήτης τού δεν ξέρω π ού Εκδόσεις Ψυχογιός, 2007 σελ. 216, τιμή: 7,90 ευρώ ακόμη μυθιστόρημα επιΕστημονικής φαντασίας από μια συγγραφέα που γνωρίζει άριστα την τέχνη της αφήγησης και της μυθοπλασίας. Η υπόθεση του έρ­ γου έρχεται έμμεσα να θέσει ερω­ τήματα για την αδυναμία των κυβερνητών του πλανήτη Γη ώστε να τον στρέψουν σε μια ευτυχισμένη πορεία, αλλά και συνάμα να συμφιλιώσει τον αναγνώστη για την πιθανή μελλοντική γνωριμία με άλλους τόπους του δια­ στήματος. Ένας εφευρέτης με την οικογένειά του, αφού

περιδιαβάζουν διάφορους πλανήτες αλλά και τον κατοικημένο από ...αγριωπά αλλά και φιλόξενα όντα «Πλα­ νήτη τού δεν ξέρω πού» -ίσως τον αυριανό πλανήτη όλων μας! - επιστρέφουν στη Γη με περισσότερη και δημιουργικότερη σοφία. Η συγγραφέας, μέσα από μια ενδιαφέρουσα πλοκή που τα έχει όλα: αγωνία, περιπέ­ τεια, μυστήριο, χιούμορ, γοργή αφήγηση, φαντασία, μα­ γεία και πολύ συναίσθημα, προσφέρει ένα μυθιστόρη­ μα που διαβάζεται ευχάριστα και όχι μόνο από τους μι­ κρούς αναγνώστες. (Για αναγνώστες από 11-12 ετών) [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη ________________

Σόλων και Κροίσος Όταν ο -πλούτος συνάντησε την ιστορία ίναι γνωστή η συγγραφέας κι επίσης γνωστό το έρ­ γο της το συγγραφικό και το ευρύτερα κοινωνικό. Με τη σοφία της πείρας και της ενασχόλησής της και με το ιστορικό μυθιστόρημα (Κοπετόν Κώττος: μακεδο­ νικό, Ο μικρός μπουρλοτιέρης: αγώνες του 1821, Ο με­ γάλος αποχαιρετισμός: μικρασιατική καταστροφή...) έχει την ικανότητα εμβληματικά ιστορικά στιγμιότυπα να τα μεταπλάθει, ώστε στο συμβολικό τους επίπεδο έμμεσα να διδάσκουν τον αναγνώστη εμποτίζοντάς τον με αξίες που πάντα θα τον ακολουθούν. Κι όλ' αυτά με έναν λόγο απλό και συνάμα μεστό περιεχομένου. Σ' αυ-

Ε

Μετάφραση: Μαρία Σπανού Εκδόσεις Κέδρος, 2007 σελ. 152, τιμή: 9,00 ευρώ ελευταία, η λεγάμενη λογοτε­ χνία του φανταστικού κατέχει ένα ευάριθμο μέρος της έκδοσης βιβλίων για νέους. Ο συγγραφέας, γνωστός για τα βιβλία με θέματα επιστημονικής φαντασίας στη σειρά του «Επιχείρηση Ναυτίλος», σαφώς επηρεασμένος από τον Βερν, θα λέ­ γαμε ότι βλέπει με νέα ματιά τον ...μεταβερνικό κόσμο του μέλλοντος. Έτσι, με ιστορικό πλαίσιο τις πρώτες δε­ καετίες του προηγούμενου αιώνα, ο σατανικός γερμανός

Γ

11<3 ΜΑΙΟΣ 2007

Εικονογράφηση: Μαρίλη Ξένου Εκδόσεις Πατάκη, 2007 σελ. 64, τιμή: 4,90 ευρώ τό το βιβλίο, με τον ίδιο τρόπο, αναπαριστώνται σκηνές της συνά­ ντησης του Κροίσου και του Σάλω­ να και αντίστοιχα οι χαρακτηριστι­ κές αξίες που τους ενέπνεαν: από τη μια πλευρά πλούτος, αλαζονεία και υποτιθέμενη ευτυχία και από την άλλη πλευρά αρε­ τή, απλότητα, τιμιότητα, σεβασμός, πίστη και έρωτας για την ελευθερία... (Για αναγνώστες από 8 ετών) [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

_____ Βόλφγκανγκ Χολμπάιν Η φωτιά της θάλασσας

πλοίαρχος Βίντερφελντ θα επιχειρήσει να καταστρέψει τον κόσμο προκαλώντας έκρηξη σε ένα θαλάσσιο ηφαί­ στειο. Όμως ο Μάικ, απόγονος του ήρωα του Βερν Νέμο, με τον θρυλικό «Ναυτίλο» θα αναλάβουν δράση. Ένα μυθιστόρημα αγωνίας και περιπέτειας που θα θέλξει τον αναγνώστη, και για τα διακειμενικά του ιστορικά και μυ­ θιστορηματικά στοιχεία, και σίγουρα θα τον «αναγκάσει» να αναζητήσει και τους άλλους τέσσερις, έως τώρα, τίτ­ λους της σειράς. (Για αναγνώστες από 12 ετών) [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

Έχοντας μόλις δολοφονήσει την ερωμένη του, ο Λόιαλ Μπλαντ, πρωτότοκος γιος μιας πολυμελούς οικογένειας της αμερικανικής υπαίθρου, φεύγει για πάντα από το σπίτι του, αυτοεξόριστος σαν σύγχρονος Κάιν. Μέσα από διαδοχικές διαψεύσεις, ήττες, και την απέραντη μοναξιά που τον στοιχειώνει σαν Ερινύα για το κρίμα του, ο Λόιαλ διατρέχει το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα στους αντίποδες του αμερικάνικου ονείρου, ενώ οι δικοί του, το αίμα του που μόλυνε με αίμα, ακολουθούν κι αυτοί παράλληλες πορείες μοναξιάς και συντριβής, χωρίς ποτέ οι μοίρες τους να συγκλίνουν. Μια συγκλονιστική σάγκα γύρω από το οικείο μοτίβο της ερημιάς και του ανθρώπινου πόνου, γραμμένη από τη μοναδική άξια διάδοχο του Φώκνερ.

ΜΙΑ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΗ ΣΑΓΚΑ ΠΟΥ ΚΙΝΕΙΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΑΝΤΙΠΟΔΕΣ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ

ΕΚΔΟΣΕIΣ ΚΑΣΤΑΝIΩΤΗ ΓΡΑΦΕ|Α.ΖΑΛΟΠ-0Υ 11,106 78 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208. FAX 210 3822530

Οι φιλόσοφοι για το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Π ω ς το έ β λ ε π α ν ο Κ α ντ, ο Χ ο ύ μ π ο λ τ , ο Γ κ α ίτ ε , ο Ν ίτ σ ε , ο Χ ά ϊν τ ε γ κ ε ρ , ο Ν τ ε ρ ιν τ ά Επιμέλεια: Φώτης Τερζάκης Γράφουν: Φώτης Τερζάκης, Γιώργος Σαγκριώτης, Όλγα Σταθάτου, Νίκος Ηλιάθης, Δημήτρης Καρύδας

] Ε Ρ Ω Μ Α

δ ι α β ά ζ ω

[ΑΦΙ

Φώτης Τερζάκης

τι είναι και τι θέλει

ίο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο ο πανεπιστήμιο, ένας προαστικός θεσμός σε έναν αστικό κό­ σμο»: η φράση με την οποία ξεκινάει ο Γιώργος Σαγκριώτης το κείμενό του για τον Χούμπολτ που ακολουθεί, μας καλεί να στοχαστούμε κάτι που είναι ίσως το σημαντικότερο, και το οποίο συ­ νήθως ξεχνάμε στις πρόσφατες συζητή­ σεις για το ρόλο και για το μέλλον του δημόσιου πανεπιστημίου. Ο μετασχημα­ τισμός της νομοθεσίας που επιτρέπει την αποδέσμευση των εκπαιδευτικών θε­ σμών από την προνομιακή προστασία του κράτους και την ανάληψή τους από την απερίφραστα κερδοσκοπική επιχει­ ρηματική πρωτοβουλία είναι ήδη γεγο­ νός σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και επίκειται σε άλλες. Το πράγμα έχει αλλε­ πάλληλες απηχήσεις και συνέπειες, πρωτίστως μέσα στην εκπαιδευτική κοι­ νότητα και δευτερευόντως σε ευρύτε­ ρους, πολιτικά ευαίσθητους κοινωνικούς χώρους. Τι είναι όμως εκείνο που πραγ­ ματικά διακυβεύεταί; Η εκπαίδευση είναι αναντίρρητα το νευραλγικό στρατηγικό πεδίο για την αναπαραγωγή οιασδήποτε κοινωνίας, συνεπώς ένας αναστοχασμός για τη φύση και τις λειτουργίες της εκ­ παίδευσης θα πρέπει να ξεκινάει από μια συνολική αποσαφήνιση του τι είδους κοι­ νωνία έχουμε προκαταβολικά υπόψη μας ή είναι αυτή στην οποία επιθυμούμε να ζούμε. Είναι ακριβώς το πρόβλημα που αποσιωπάται στις περισσότερες σύγχρο­ νες συζητήσεις. Οι περισσότεροι από τους επικριτές των σχεδιαζόμενων αλ­ λαγών τείνουν να επαναφέρουν στη συ­ ζήτηση τις διαφωτιστικές ιδέες και διακη­ ρύξεις στο όνομα των οποίων ιδρύθηκε το σύγχρονο πανεπιστήμιο. Θα πρέπει όμως και οι ίδιες αυτές ιδέες και διακη­

Τ

'■ Έχω κυρίως υπόψη μου τρία κείμενα (ίσως υπάρ­ χουν και άλλα που δεν είδα): του Δημήτρη Κυρτάτα, «Ο μεγαλύτε­ ρος εχθρός της εκπαι­ δευτικής μεταρ­ ρύθμισης», περ. ΟΠολί­ της, 149 (Νοέμβριος 2006)· της Ελένης Φουρναράκη, «Επικοινωνιακά στερεότυπα για το ελλη­ νικό πανεπιστήμιο, ή πώς νομιμοποιείται η πο­ λιτική που το υπονομεύ­ ει», εψημ,4ι/γή (18/2/2007)· και του Γιώργου Φουρτούνη, «0 Καντ στις καταλήψεις», εψημ. Αυγή (18/2/2007). Ας μου επιτραπεί να θυμίοω ότι αυτή την αντιδιαστολή (κρατικού/δημοσίου) είχα επισημάνει με οξύ τρόπο πριν από έξι χρόνια σε άρθρο μου προοριζόμενο ακριβώς για την εφημε­ ρίδα Αυγή, με τίτλο

122

ΜΑΪΟΣ 2007

ρύξεις να κατανοηθούν ιστορικά: να κα­ τανοηθεί τι αντιπροσώπευαν ήδη στην εποχή τους και μέσα σε μια προϋπάρχουσα κοινωνική πραγματικότητα με την οποία συνομιλούσαν και να κατανοηθεί προπαντός κατά τι έχει αλλάξει αυτή η κοινωνική πραγματικότητα και προς ποια κατεύθυνση. Μόλις προσφάτως έχει υπεισέλθει στις επικαιρικές συζητήσεις μια κρίσιμη διά­ κριση ανάμεσα στο δημόσιο και τον κρα­ τικό χαρακτήρα του πανεπιστημίου. Μέ­ χρι πρότινος οι δύο όροι ταυτίζονταν και από τις δύο πλευρές: τόσο από την πλευρά των διαχειριστών της πολιτικής εξουσίας, οι οποίοι απαιτούσαν, και ου­ σιαστικά διέθεταν, έναν ασφυκτικό έλεγ­ χο πάνω στη δομή, τη λειτουργία και το μαθησιακό περιεχόμενο του πανεπιστη­ μίου όσο και από την πλευρά των επαγγελματιών της εκπαίδευσης, οι οποίοι διεκδικούσαν θεσμική προστασία και χρηματοδότηση από το κράτος, συνδυα­ σμένη με απόλυτη οργανωτική και διδα­ κτική αυτονομία. Οι «εσωτερικές» δια­ πραγματεύσεις μεταξύ κράτους και εκ­ παιδευτικής κοινότητας, δηλαδή, διεξήγοντο σχετικά ομαλά υπό τον όρον ότι δεν θίγεται η θεμελιώδης ιδεολογική κα­ τασκευή περί «κοινών συμφερόντων» ανάμεσα στις δύο πλευρές. Σήμερα που το αστικό κράτος αποφασίζει το ίδιο να εκχωρήσει στα επιχειρηματικά συμφέρο­ ντα (από τα οποία πάντοτε ελεγχόταν, αλλά με πιο καλυμμένους τρόπους) θε­ σμικές μορφές τις οποίες διατηρούσε υπό την υψηλή εποπτεία του, η εκπαι­ δευτική κοινότητα «ανακαλύπτει» ότι ο χειρότερος εχθρός της αυτονομίας της, ο αληθινός προαγωγός της στον εκλειτουργισμό και την αγοραιοποίηση, είναι

το ίδιο το κράτος από το οποίο ζητούσε ανέκαθεν χρηματοδότηση και προστα­ σία1. Ιστορικά μιλώντας, το πρόβλημα φαίνεται ανεπίλυτο εντός του παρόντος πλαισίου, διότι εκείνο που έχει αλλάξει -και όσο νωρίτερα το καταλάβει κάποιος τόσο ευκολότερα θα βγει από εξοντωτι­ κά αδιέξοδα- είναι η δομή του καπιταλι­ σμού, ο οποίος στο υπερτεχνολονικοποιημένο και ολοκληρωτικό στάδιο που δια­ νύει σήμερα συντρίβει όλες τις παραδο­ σιακές φιλελεύθερες διαμεσολαβήσεις ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό ή το πολιτικό και το οικονομικό (το κρότος και τις επιχειρήσεις). Το πανεπιστήμιο όμως ήταν ένας προαστικός θεσμός. Γεννήθηκε ανάμεσα στον 11ο και τον 13ο αιώνα οτην Ευρώπη (κα­ τά ενάμιση περίπου αιώνα είχε προηγηθεί το μουσουλμανικό πανεπιστήμιο, με το ιεροσπουδαστήριο αλ-Αζάρ του Κάι­ ρου) σαν μορφωτικός - ιδεολογικός βρα­ χίονας της καθολικής Εκκλησίας για την επιβολή της πνευματικής και πολιτικής της ηγεμονίας στους ευρωπαϊκούς λα­ ούς, οι οποίοι ακόμη αντιστέκονταν στον εκχριστιανισμό τους. Όταν τον 17ο αιώνα η αστική τάξη κέρδισε οριστικά τον αγώ­ να με το μεγάλο φεουδαρχικό της αντί­ παλο και άρχισε να θεσμοθετεί για λογα­ ριασμό της, ουσιώδες στοιχείο για την αναπαραγωγή της νέας μορφής του εθνικού κράτους ήταν η ενσωμάτωση και διαχείριση του πανεπιστημιακού θεσμού. Μέσα στις διακηρύξεις των μορφωτικών ιδεωδών εκείνης της εποχής διαφαίνεται ακριβώς το είδος της ιδεολογικής συμμαχίας, αλλά και των εγγενών αντιφά­ σεων, που γεννούσε αυτή η ενσωμάτω­ ση: τα προγραμματικά κείμενα του Χούμπολτ και του Καντ, στα τέλη του 18ου αιώνα, μαρτυρούν το τι εξαρχής διακυβευόταν μέσα στις διακηρύξεις ανεξαρ­ τησίας του νεωτερικού πανεπιστημίου. Διαλέξαμε να διαβάσουμε κριτικά αυτά τα κείμενα, καθώς και κάποια εξίσου εμ-

βληματικά που ακολού­ θησαν μέσα στους επό­ μενους δύο αιώνες, ακριβώς για να φανεί η ιστορική τροχιά που διέ­ γραψε το ευρωπαϊκό πα­ νεπιστήμιο μέχρι τη στιγμή της κρίσης του -τη στιγμή ακριβώς που μιλάμε. Οι διαλέ­ ξεις του Νίτσε για την παιδεία εκφράζουν με τον πιο προφητικό τρόπο την υποψία για τον χειραγωγικό ρόλο που θα παίζει όλο και πιο απροκάλυπτα το κρατικά ελεγχόμενο πανεπιστήμιο, που είναι και η πρώτη μνημειακή διάψευση των διαφωτιστικών οραματισμών, της μεγάλης εναρμόνισης την οποία επιζητούσαν ο Καντ και Χόύμπολτ. Ο περίφημος πρυτανικός λόγος του Χάιντεγκερ, επί τη αναλήψει των καθηκόντων του στο πηδάλιο της ναζιστικής εκπαιδευτικής πολιτικής, επαληθεύει τραγικά τη διόραση του Νί­ τσε: μέσα στην εξαιρετικότητά του, κα­ ταδεικνύει περίτρανα πόσο ανυπεράσπι­ στη είναι από την ίδια την καταστατική της θέση η πανεπιστημιακή δομή απένα­ ντι στις πιο εγκληματικές επιλογές του κράτους. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το ναζιστικό κράτος ήταν απλώς η γενική δοκιμή για τη φύση και τις λειτουργίες του κράτους υπό συνθήκες ανεπτυγμέ­ νου καπιταλισμού (που είναι οι επικαιρικές μας συνθήκες). Τραυματικό προϊόν αυτών των συνθηκών, το κείμενο - επαγ­ γελία του Ντεριντά έρχεται να δείξει, ακριβώς τη στιγμή της παρούσας κρίσης, πόση είναι η απόσταση που μας χωρίζει από τις διαφωτιστικές διακηρύξεις και τι είδους βάραθρο χαίνει, αγεφύρωτο ίσως πλέον, κάτω απ' όλες τις αδύναμες εκ­ κλήσεις μας σε έναν προ πολλού εξαρ­ θρωμένο ουμανισμό. ■

«Κράτος, Εκκλησία, παι­ δεία, και αυταπάτες "προοδευτικών”», I και II -αλλά τότε η αρι­ στερά δεν ήταν «ώριμη» φαίνεται να την ακούσει: το μεν πρώτο μέρος που αναφερόταν στη σχέση κράτους - Εκκλη­ σίας δημοσιεύθηκε κα­ νονικά στα «Ενθέματα» της Κυριακής, 18/4/ 2001,το δεύτερο όμως, που αναφερόταν στη σχέση κράτους - παιδεί­ ας, «κόπηκε» από τον τότε διευθυντή των σε­ λίδων και δημοσιεύθηκε, κατό­ πιν πιέσεών μου, ένα μήνα αργότερα σε άλλη ημέρα και σελίδα της ίδιας εφημερίδας (18/5/2001). Σήμερα, βλ. στο βιβλίο μου: Φώτης Τερζάκης, Το φάντασμα του έθνους και το ικρίωμα της αγο­ Ο φώτης Τερζάκης είναι ράς (Αλεξάνδρεια, συγγραφέας, δοκιμιογράφος 2001).

ΜΑΙΟΣ 2007 1 2 3

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Γιώργος Εαγκριώτης

Το πανεπιστήμιο του Χούμπολτ

και η εποχή μας ο πανεπιστήμιο είναι ένας προαστικός θεσμός σε έναν αστικό κόσμο. Συγκροτημένο στη βάση της ιδέας περί μορφωτικού προνομίου των ανώτε­ ρων τάξεων, αφομοιώθηκε οταδιακά στο εκπαιδευτικό πρότυπο μιας κοινωνίας όπου τα όρια μεταξύ του υψηλού και του κοινού ολοένα ρευστοποιούνται. Από την αντινομία αυτή προσδιορίζονται τόσο οι σύγχρονες συζητήσεις για το ρόλο και το μέλλον του πανεπιστημίου όσο και οι κλασικές θεωρίες γύρω από την ιδεώδη του οργάνωση. Η κλασικότερη ίσως όλων των ανάλογων θεωριών είναι, ως γνωστόν, εκείνη που

Τ

Alexander Von Humbolt

διατύπωσε σε μια σειρά κειμένων περί τα τέλη του δέκατου όγδοου αιώνα ο Βίλχελμ φον Χούμπολτ και η οποία σημάδε­ ψε τη διαμόρφωση του κεντροευρωπαϊκού πανεπιστημιακού θεσμού1. Το πρό­ γραμμα του Χούμπολτ, όπως ο ίδιος επι­ χείρησε να το εφαρμόσει από τη θέση του στο υπουργείο Εσωτερικών κατά την περίοδο 1808-1810, αφορούσε τη ριζική

124- ΜΑΪΟΣ 2007

μεταρρύθμιση της συνολικής εκπαιδευτι­ κής διαδικασίας στην κατεύθυνση της προσαρμογής της στις ανάγκες και τα ιδεώδη της εκσυγχρονιζόμενης Πρω­ σίας2. Απώτερος σκοπός του εμπνευστή της πρωσικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμι­ σης ήταν η υπονόμευση της παλαιός τά­ ξης πραγμάτων μέσω της δημιουργίας ώριμων, χειραφετημένων πολιτών. Το παιδαγωγικό - πολιτικό ιδεώδες του Χούμπολτ έχει τις καταβολές του στη διαφωτιστική σύλληψη του ανθρώπου ως ελεύθερης προσωπικότητας και αέ­ ναα τελειοποιούμενου όντος. Στο διάση­ μο κείμενό του για τη Διαμάχη των σχο­ λών, όπου υπερασπίζεται την κριτική ελευθερία της πανεπιστημιακής φιλοσο­ φίας έναντι των κρατικά κυρωμένων δι­ δασκαλιών, ο Καντ διαβλέπει μια διαρκή πρόοδο του ανθρώπινου γένους «όχι [...] από κάτω προς τα πάνω, αλλά από πάνω προς τα κάτω», μολονότι δυσπιστεί ως προς τις πιθανότητες επιτυχίας μιας μορ­ φωτικής μεταρρύθμισης που θα προϋπέ­ θετε ένα «καλοστοχασμένο σχέδιο της υπέρτατης εξουσίας [...], η οποία θα έπρεπε να αναμορφώνει τον εαυτό της από καιρό σε καιρό»5. Την ίδια περίοδο ο Χούμπολτ, λιγότερο επιφυλακτικός από τον Καντ, αναπτύσσει ένα ανάλογο σχέ­ διο με στόχο τον εκσυγχρονισμό του κρατικού θεσμού, μέσα από τη δημιουρ­ γία υποκειμένων τα οποία, ως μέτοχοι κατάλληλης παιδείας, θα καταστούν αρ­ κετά ώριμα ώστε να αναπροσδιορίσουν τη σχέση μεταξύ εξουσίας και ατόμων. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση γίνεται νοη­ τή ως εκ των άνω δημιουργία δομών, οι οποίες θα οδηγήσουν βαθμιαία στην εκ των ένδον ανατροπή του απολυταρχικού πλαισίου εντός του οποίου οι ίδιες ανα-

/Μ ΕΛΕΤΩ / πτύχθηκαν. Πολιτικός είναι ο στόχος, όχι όμως και το περιεχόμενο του προγράμ­ ματος. «Κατά την άποψή μου», γράφει ο Χούμπολτ, «παντού θα πρέπει να προη­ γείται η πλέον ελεύθερη μόρφωση του ανθρώπου, όσο το δυνατόν λιγότερο προσανατολισμένη εκ των προτέρων στις πολιτικές συνθήκες. 0 άνθρωπος που θα έχει μορφωθεί κατ' αυτόν τον τρόπο θα πρέπει να εισέλθει έπειτα στο κράτος, προκειμένου να αξιολογήσει τρόπον τινά με κριτήριο τον εαυτό του το σύνταγμα του κράτους»4. Την προτεραιότητα στο σχεδίασμά του Χούμπολτ αποκτούν συνεπώς οι ουμανι­ στικές και ιδιαίτερα οι φιλολογικές και γλωσσικές σπουδές, καθώς ειοάγεται η εκμάθηση των ελληνικών και των λατινι­ κών στο ενιαίο Γυμνάσιο. Την προτίμησή του δεν προσδιορίζει μόνον ο κλασικιστικός πυρήνας της σκέψης του αλλά και το προσωπικό του ενδιαφέρον για τη φιλο­ σοφία της γλώσσας, στο πεδίο της οποίας θα αναπτύξει μία ατομοκεντρική και δυναμική θεωρία σύμφωνα με την οποία η γλώσσα είναι κατά βάση προσω­ πική, ενώ «δεν συνιστά έργον, αλλά ενέργεια [δραστηριότητα]»5. Εδώ βρίσκε­ ται άλλωστε το σημείο τομής ανάμεοα στις διαφωτιστικές και φιλελεύθερες προκείμενες της σκέψης του Χούμπολτ και την επαφή του με τον ιδεαλισμό, προς τον οποίο συγγενεύουν όλες οι κλασικές γερμανικές θεωρίες που αντι­ λαμβάνονται την αυτονομία ως «μόρφω­ ση» IBildung], όρος ο οποίος δεν είναι συνώνυμος της μάθησης αλλά υποδη­ λώνει την ελεύθερη ανάπτυξη του ατό­ μου ως ολότητας. Σύμφωνα με τον Χέρντερ, έναν από τους πρώτους θεωρητικούς του μορφωτικού ιδεώδους, η γλώσσα αποτελεί την εξω­ τερική εκδήλωση του διακριτικού γνωρί­ σματος του ανθρώπου έναντι των ζώων. Ασκώντας κριτική στη ρουσσωική θεωρία της γλώσσας και του πολιτισμού, ο Χέρ­

ντερ θα συνδέσει τη γλώσσα με τον αναστοχασμό [Reflexion] ως θεμελιώδη έκφραση της ανθρώπινης ελευθερίας, η οποία πραγματώνεται με την ολόπλευρη ανά­ πτυξη της προσωπικότη­ τας. Η αντίληψη της μόρφωσης ως «ατο­ μικής ολότητας» (individuelle Totalitaet) θα βρει απήχηση στην παιδαγωγική θεω­ ρία του Σίλλερ για τον πολιτισμό, κυρίως όμως στο θεωρητικό και λογοτεχνικό έρ­ γο του Γκαίτε, ειδικότερα δε στο μυθι­ στόρημα Τα χρόνια μαθητείας του Βίήχελμ Μάιστερ, που αποτέλεσε το πρότυ­ πο του λεγάμενου Bildungsroman και υπήρξε, σύμφωνα με τον Φ. Σλέγκελ, συγκρίσιμο σε σημασία με την ίδια τη Γαλλική Επανάσταση. Σε αντίθεση ωστόσο με τη γιακωβινική θεωρία και πρακτική της επανάστασης, η κλασική γερμανική σύλληψη της μόρφω­ σης δεν εμφορείται από ανατρεπτικά ιδεώδη, αλλά προσανατολίζεται σε μια μεταρρυθμιστική στρατηγική συμφιλίω­ σης μεταξύ αριστοκρατίας και αστικής τάξης. Το πρόγραμμα του Χούμπολτ για το πανεπιστήμιο, αρθρωμένο σε μια σει­ ρά βασικών αρχών, είναι προσανατολι­ σμένο στην επίτευξη μιας πολλαπλής αρμονίας: αφενός όλων των ψυχικών και πνευματικών δυνάμεων του ατόμου, αφετέρου του ατόμου με την κοινωνία, καθώς και του κοινωνικού παρελθόντος με την έλευση μιας νέας εποχής. Πρώτη και διασημότερη αρχή του σχε­ δίου του Χούμπολτ υπήρξε η «ενότητα έρευνας και διδασκαλίας», με στόχο την αμοιβαία ωφέλεια διδασκόντων και διδασκομένων, την εξοικείωση των φοιτητών με την επιστήμη ως κριτική διαδικασία ανάπτυξης και όχι εκμάθησης παγιωμένων γνώσεων και την αλληλεπίδραση μεταξύ εξειδικευμένης κατάρτισης των καθηγητών και καθολικών ενδιαφερό-

ΜΑΪΟΣ 2007 1 2 5

] Ε Ρ Ω Μ Α

δ ι α β α ζ ω

[ΑΦΙ

ντων των νέων. Η αρχή αυτή, που οδη­ γούσε στο μεγαλύτερο δυνατό περιορι­ σμό των εισαγωγικών διαλέξεων και την οριακή άμβλυνση του ιεραρχικού κατα­ μερισμού κατά τη οεμιναριακή εργασία, είναι συναρτημένη με ένα δεύτερο κανό­ να, τον οποίο κωδικοποίησε ο Χούμπολτ ως ενότητα «μοναχικότητας και ελευθε­ ρίας». Μολονότι η πανεπιστημιακή δρα­ στηριότητα είναι κοινοτική, η επιστημονι­ κή εργασία προϋποθέτει την αυστηρό ατομική εργασία, η οποία με τη σειρά της δεν μπορεί να εκτελεστεί παρά από ολο­ κληρωμένα και αυτόνομα άτομα, που έχουν τρόπον τινά απορροφήσει στην ολότητα της προσωπικότητάς τους τη

1 2 0 ΜΑΙΟΣ 2007

συλλογικότητα της εκπαιδευτικής διαδι­ κασίας. Με αυτή την έννοια, η συνεργα­ σία πραγματώνεται στην ελευθερία της επιστημονικής σκέψης και πράξης, τόσο από τις επιταγές των σχολών όσο και από τα όποια συμφέροντα συνδέονται με την προώθηση της επιστήμης. Η αρχή αυτή υπαινίσσεται αφενός την ανεξαρτη­ σία του πανεπιστημίου από τις απαιτή­ σεις, τις αξίες και τους κανόνες της κοι­ νωνίας, αφετέρου την απαλλαγή του επιστήμονα από την κατ' ανάθεση εκπό­ νηση έργων που υπαγορεύουν οι όποιες εξωτερικές ως προς τον ίδιο σκοπιμότη­ τες. Η εναντίωση στην εργαλειακή αξιοποίη­ ση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης κορυφώνεται έτσι σε μια τρίτη αρχή, η οποία συμπυκνώνει τον προορισμό της επιστήμης στην προώθηση του διαφωτι­ σμού και των ανθρωπιστικών ιδεωδών. Το σκεπτικό αυτό καθιστά εκ του αντιθέ­ του ανεπιθύμητη τη σύνδεση του πανε­ πιστημίου με συγκεκριμένες επαγγελμα­ τικές προοπτικές, παραγωγικές ανάγκες και κάθε λογής χρησιμοθηρικές επιδιώ­ ξεις, θέτοντας ως στόχο της εκπαίδευ­ σης τη διαμόρφωση ολοκληρωμένών και αυτόνομων υποκειμένων, ικανών να συνχελέσουν με τη σειρά τους στη γενική πρόοδο της ανθρωπότητας. Όπως είναι φυσικό, το ιδεώδες αυτό συνεπάγεται τη σύλληψη του παν-επιστημίου με την κυ­ ριολεξία του όρου, καθώς, προβάλλο­ ντας μια συνολική μορφωτική στόχευση, αποκλείει τη μετατροπή των πανεπιστη­ μίων σε ιδρύματα μετάδοσης εξειδικευμένων γνώσεων. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Χού­ μπολτ έπεσε, όπως ήταν φυσικό, στην εποχή της στο κενό. Απαγορεύοντας από τη μία στο κράτος κάθε ανάμειξη στην πανεπιστημιακή διαδικασία και αιτώντας από την άλλη την εν λευκώ οικονομική συνδρομή του, βρέθηκε εμπεμπλεγμένη σε μιαν αντίφαση η οποία αντικατοπτρί-

/ΑΝΑΖΗΤΩ / ζεται στη διπλή σύλληψη του κράτους, από τη μία ως κινδύνου για την ανάπτυ­ ξη του διαφωτισμένου ατόμου και από την άλλη ως αποκλειστικού θεσμικού φορέα του διαφωτισμού. Ταλαντευόμε­ νες μεταξύ αυταρχικής και κοινοτιστικής σύλληψης της συλλογικότητας, οι ιδέες του Χούμπολτ έμεναν εκτεθειμένες στην κριτική τόοο αυτών που τις έβρισκαν επι­ κίνδυνα δημοκρατικές όσο κι εκείνων οι οποίοι τις έκριναν ελιτίστικες, διότι μόνο ελάχιστα χαρισματικά άτομα μπορούσαν να ανταποκριθούν στο ύψος των απαιτή­ σεων. Αλλά και η σημερινή πανεπιστημιακή πραγματικότητα, πόσο μάλλον η σχεδια­ ζόμενη αναδιοργάνωση, βρίσκεται σε εμφανώς αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη που επιδίωξε ο Χούμπολτ. Επίσπευση του βασικού κύκλου σπουδών, εξειδίκευση, ιδιωτικοποίηση, σύνδεση με την πα­ ραγωγή και την αγορά εργασίας, όλα εν ολίγοις τα βασικά και από πολλούς θεω­ ρούμενα ως αυτονόητα συνθήματα ανα­ μόρφωσης της τριτοβάθμιας εκπαίδευ­ σης, συγκρούονται με το πρόγραμμα που εισηγήθηκε ο Χούμπολτ και ακόμη περισ­ σότερο με την έμπνευση και τη στοχοθεσία του®. Διότι σε παρακμή βρίσκεται το ίδιο το μορφωτικό ιδεώδες στη βάση του οποίου ο Χούμπολτ ήταν σε θέση να σκέ­ φτεται ως ενότητα εκείνο που σήμερα παρουσιάζεται ως αντίθεση: την ατομική ελευθερία και την κοινωνική συλλογικό-

τητα, την αυτονομία και την καθολικότητα. 0 δρόμος προς αυτή την αρμονία είναι κλειστός, όχι μόνο διότι οι κοινωνι­ κοί όροι έχουν μεταβλη­ θεί τόσο ώστε ο αστικός κόσμος να μην έχει πλέ­ ον ανάγκη τον αριστοκρατικό μανδύα του αλλά και γιατί το ίδιο το αρμονικό ιδεώ­ δες προετοίμασε την πτώση του. Προ­ φητικά, στα Χρόνια περιπλάνησης του Βίλχελμ Μάιστερ του Γκαίτε, προαναγ­ γέλλεται το ιστορικό αδύνατο της «ολό­ πλευρης ανάπτυξης»: «Ναι, ήρθε λοιπόν η εποχή του μονόπλευρου, και χαρά σ' εκείνον που θα το καταλάβει και θα επη­ ρεάσει και τους άλλους στην ίδια κατεύ­ θυνση»7. Ζητούμενο τώρα δεν είναι η επι­ στροφή σε έναν ουρανισμό, του οποίου ο Χέγκελ προέβλεπε τον εκφυλισμό σε συσσώρευση γνώσεων που η μοναδική σημασία τους «είναι όχι κάποιος τις κατέ­ χει»8, αλλά η απαλλαγή της παιδείας από τη συμπλοκή της με τη διοίκηση, κρατι­ κή, ιδιωτικοοικονομική, ακόμη κι από εκείνη την οποίαν ασκεί εμμέσως αλλά αυταρχικά η συγκροτημένη προσωπικό­ τητα. Ωστόσο, «τη δύναμη για κάτι τέτοιο αντλεί το πνεύμα από αυτό που ήταν κά­ ποτε μόρφωση»9. ■

’■ Κλασική αναφορά είναι το Menze, Cl., Die Bildungsreform Wilhelm von Humboldts, Αννόβερο 1975. *· Για τη θεσμική δράση του Humboldt, βλ. Hohendahl P.U., «Reform als Utopie: Die preuBische Bildungspolitik 1809-1817», στο VoBkampf, W. [επιμ.], Utopieforschung, τομ. Ill, Φραγκφούρτη επί του Μάιν 1985, σελ. 250-272.

3·Kant, I., Streit der Fakultaten, Λειψία, σελ. 94.

4Humboldt, W.v„ Werke, τόμ. 1, Ντάρμσταντ 1984, σελ. 106.

5·Ό.π., τάμ. 7, σελ. 46.

8 Για μιαν αντιπαράθεση του προγράμματος του Hum­

boldt στο σημερινό εκσυγχρονισμό του πανεπιστημίου, βλ. Gruschka, Andreas, «Die aktuelle Modernisierung der Hochschule vor demGericht der Idee der Universitat», στο Zeitschrilt fUrkritische Theorie, 14, Λύνεμπουργκ 2002, σελ. 66-86.

Goethes Werke [Hamburger Ausgabe], τόμ. VIII, Μόναχο 1981, σελ. 289.

■ Hegel, G.W.F, Vorlesungen uber die Geschichte der Philosophie, Φραγκφούρτη επί του Μάιν 1993, σελ.

29.

1Adorno Th.W., Gesammelte Schriften, τόμ. 8, Φραγκφούρτη επί του Μάιν 1972.

0 Γιώργος Σαγκριώχης είναι υποψήφιος διδάκτωρ κοινωνιολογίας

ΜΑΪΟΙ 2007 127

δ

ι α

[ΑΦΙ

β

α

ζ

ω

]

Ε Ρ Ω Μ Α

Όλγα Σταθάτου

Ο μερικός χαρακτήρας

μιας διένεξης ο καντιανό δικαστήριο του Λόγου θα συνεδριάσει για μία ακόμη φο­ ρά: τα έδρανα των διαδίκων θα κα­ ταλάβουν από τη μία πλευρά οι ανώτε­ ρες πανεπιστημιακές οχολές (της θεολο­ γίας, της νομικής και της ιατρικής) και από την άλλη η κατώτερη σχολή (συγκε­ κριμένα, της φιλοσοφίας). Κατ' ουσίαν πρόκειται για τους ίδιους, γνώριμους, κα­ ντιανούς διαδίκους: τα εμπειρικά δεδο­ μένα των επιστημών απέναντι στο έλλο­ γο a priori. Το επίδικο ζήτημα θα είναι καταρχήν και πάλι η δικαιοδοσία της αλή­ θειας, την οποία ο συνεπής καντιανός δι­ καστής, ο Λόγος, θα επιδικάσει, με βάση άλλωστε και το δεδικασμένο, στη φιλο­ σοφία.

Τ

Immanuel Cant

12 &

ΜΑΪΟΣ 2007

Πρόκειται για το καταστατικό κείμενο του Ιμμάνουελ Καντ Η διένεξη των σχολών, η έκδοση του οποίου έγινε το 1798 και το οποίο αποτελεί ένα από τα τελευταία γραπτά του μεγάλου γερμανού φιλοσό­ φου1. Στο δεδομένο πλαίσιο του παρό­ ντος σημειώματος μπορούν να επισημανθούν, επιγραμματικά, ορισμένα μόνο ειοαγωγικά ζητήματα του έργου. Μέσα από το ζήτημα των σχέσεων της έλλογης γνώσης, δηλαδή της γνώσης' της αλήθειας, προς την εμπειρική γνώση, τη γνώση των εφαρμογών, εκείνη δηλα­ δή που προορίζεται να κατευθύνει τους υπαλλήλους, τα όργανα του κράτους, στα λειτουργικά τους καθήκοντα, προ­ βάλλει το ζήτημα των σχέσεων της θε­ σμοθετημένης γνώσης προς το ίδιο το κοινωνικό, τη θεσμική εξουσία, την κυ­ βέρνηση. Καθώς το ένα ζήτημα τίθεται ως αναστοχασμός του άλλου2, το αίτη­ μα της θεσμοθέτησης της γνώσης προ­ βάλλει, στην καντιανή προβληματική, ως αίτημα αυτοκατανόησης της ίδιας της κοινωνίας. 0 Λόγος καλείται να συ­ ναντήσει τον θεσμικό φορέα της εξου­ σίας· η κίνηση του πράγματος γίνεται κατά τέτοιον τρόπο ώστε την έξοδο του Λόγου προς τη θεσμική εξουσία σπεύδει να προλάβει μάλλον η ίδια η κυβέρνη­ ση, καθώς υπεισέρχεται με καθοριστικές αρμοδιότητες εντός του πανεπιστημια­ κού πεδίου. Στο άπλετο φως του δια­ φωτισμού, στόχος είναι η θεσμοθέτηση της αλήθειας· μέσα σ ' ένα τέτοιο φως δεν υπάρχει χώρος για την αναγκαία σκοτεινή στιγμή που θα δείξει ότι αυτή η θεσμοθέτηση της αλήθειας συνιστά ταυτόχρονα την ακύρωσή της. Το πανεπιστήμιο αποτελείται από τις ανώτερες σχολές, τη θεολογία, τη νομι-

κή και την ιατρική, και από την κατώτερη, τη φιλοσοφική. Το κριτήριο αυτής της ιε­ ραρχικής κατάταξης οφείλεται οτην κυ­ βέρνηση και ο Καντ, κρατώντας αποστά­ σεις, παραδέχεται ότι ανήκει στη «φύση του ανθρώπου» να θεωρεί ότι ανώτερος είναι εκείνος που διατάζει: οι ανώτερες σχολές διατάζουν εφόσον εκπαιδεύουν και εξουσιοδοτούν τα όργανα της κυβέρ­ νησης, τους ιερωμένους, τους νομικούς και τους γιατρούς, να πραγματώνουν τους σκοπούς του κράτους. Η φιλοσοφι­ κή σχολή στερείται μιας τέτοιας δικαιο­ δοσίας, δεν δίνει διαταγές, κι έτσι θεω­ ρείται κατώτερη, με το μεγάλο αντάλ­ λαγμα όμως να είναι αυτόνομη, να υπά­ γεται μόνο στο Λόγο: δηλαδή στην ικα­ νότητα να κρίνει κανείς ελεύθερα και αυ­ τόνομα με βάση τις αρχές του σκέπτεσθαι. Έργο της είναι να προασπίζει την αλήθεια ελέγχοντας τις τρεις ανώτερές της μέσα σε ένα πεδίο που ανοίγει, εκτός των άλλων, και την ευρεία προβληματική της δημόσιας χρήσης του Λόγου3. Η διέ­ νεξη, η οποία διαδραματίζεται ανάμεσα στη φιλοσοφική και τις τρεις ανώτερες σχολές, έχει στο επίκεντρό της τα κατα­ στατικά των σχολών με τα οποία η κυ­ βέρνηση συγκροτεί και εγκρίνει τα περιε­ χόμενα των διδασκαλιών κάθε μίας σχο­ λής: τη νενομιομένη ερμηνεία της Βί­ βλου, το δίκαιο της χώρας και τις ιατρικές και υγειονομικές διατάξεις. 0 Καντ θα διακρίνει αυτά τα καταστατικά από την αλήθεια καθεαυτήν, η οποία παραμένει μεν εκτός δικαιοδοσίας της κυβέρνησης, δεν μπορεί όμως να της είναι αδιάφορη· οι σχολές θα πρέπει να υποτάσσονται στον έλεγχο της αλήθειας, στο Λόγο, τα συμφέροντα του οποίου διαφυλάσσει η φιλοσοφική οχολή, εγκαινιάζοντας έτσι, μέσ' από αυτή την ένταση, την αντιπαρά­ θεσή της με τις ανώτερες αχολές. Καταρχήν, οτο κρίσιμο πεδίο του Λόγου (που νοείται ως η ολότητα των όρων) οφείλει να συγκροτείται το όλο πλαίσιο

των θεσμών, η κυβέρνη­ ση, το πανεπιστήμιο. Υπ' αυτούς τους όρους η κυβέρνηση είναι έλλο­ γη, αποτελεί ιδέα του Λόγου και γι' αυτό καλεί­ ται να συγκροτήσει το πανεπιστήμιο όχι τυχαία και ευκαιριακά αλλά με βάση «έστω και μια σκοτεινή ιδέα του Λόγου», μιαν a pri­ ori ιδέα με κατεύθυνση πάντα την ανά­ γκη της «να επιδρά επί του λαού»· έτσι, σύμφωνα με το Λόγο, τα ελατήριά της είναι το αιώνιο καλό (που αφορά την ψυ­ χή μετά το θάνατο), το αστικό καλό (που αφορά την αστική δικαιοσύνη) και το σω­ ματικό καλό (που αφορά την υγεία) του λαού. Η όλη συγκρότηση του πράγματος είναι έλλογη- προχωρώντας όμως προς την έσχατη θεμελίωση της πανεπιστη­ μιακής γνώσης, δηλαδή οτα καταστατικά των σχολών πάνω στα οποία στηρίζονται κατά το περιεχόμενό τους οι πανεπιστη­ μιακές διδασκαλίες, η έλλογη πορεία ανακόπτεται, καθώς αυτά εδράζονται στην αυθαιρεσία, δηλαδή στις εμπειρικές αποφάσεις που θα πάρει η κυβέρνηση με βάση το δικό της συμφέρον, την επιρρο­ ή της στο λαό. Η ολότητα του Λόγου (στην αναγκαιότητα της δυναμικής της) είναι αναγκασμένη να δείξει τον μερικό χαρακτήρα του πράγματος. Σε σχετική μελέτη ο R. Brandt" αναφέρεται στη διά­ σταση «οικουμενικότητας του Λόγου και μερικότητας» και επισημαίνει ότι αυτή η διάσταση ανάμεσα στον οικουμενικό χα­ ρακτήρα της αυτονομίας (του Λόγου) και στη μερικότητα της ετερονομίας, που βρίσκεται στο επίκεντρο της κριτικής ηθι­ κής φιλοσοφίας, καθιστά δυνατό στον Καντ τον σχεδίασμά του πανεπιστημίου με βάση τη συστηματική ιδέα της πρακτι­ κής φιλοσοφίας του. Μέσα σε αυτή τη διάσταση εκτυλίσσεται η ίδια η διένεξη: τα καταστατικά που αποτελούν την αιτία της διένεξης -καθώς βάσει αυτών η φι-

ΜΑΪΟΣ 2007 122>

δ ι α β α ζ ω

[

]

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

1 3 0 ΜΑΪΟΣ 2007

λοσοφική σχολή αντιπαρατίθεται και ελέγχει, με το κριτήριο του Λόγου, τα πε­ ριεχόμενα των διδασκαλιών- προκύ­ πτουν από την αυθαιρεσία της κυβέρνη­ σης· αυτή όμως μένει κατά μέρος, αλώ­ βητη, και «θεάται ήρεμη» τα καθέκαστα, δηλαδή την ενδοπανεπιστημιακή έριδα που διεξάγεται ερήμην της, μολονότι ο τελικός στόχος αυτήν κατ' ουσίαν ευ­ νοεί: είναι η καλύτερη επίτευξη των σκο­ πών της. Εξάλλου η ίδια η αντιπαράθεση της φιλοσοφικής προς τις άλλες σχολές έχει ως ανυπέρβατο όριο τον έλεγχο και τις σχετικές ενστάσεις ως προς τα περιε­ χόμενα των διδασκαλιών, σε καμία περί­ πτωση «την κατάρριψή τους». Αυτή η προσεκτικά οριοθετημένη διαδικασία, στην οποία βασική στιγμή αποτελεί το ζήτημα της δημοσιότητας -το οποίο εδώ δεν είναι δυνατόν να αναπτυχθεί- στο­ χεύει στην αυτοδιόρθωση και στην αυτο­ βελτίωση του πανεπιστημιακού συστή­ ματος. Σε σχετική μελέτη του ο R. Selbach5 θεωρεί ότι το πανεπιστήμιο αποτελεί για τον Καντ έναν τρίτο πόλο εξουσίας δίπλα στα άλλα δύο θεσμικά συστήματα, το κράτος και την Εκκλησία· αυτά τα συστήματα θα πρέπει να αυτοβελτιώνονται χωρίς να θίγεται η σταθε­ ρότητά τους. Ακριβώς όμως γι' αυτό, ως πόλος εξουσίας, το πανεπιοτήμιο είναι εγγενώς ανελεύθερο και το αν μπορεί να αυτοβελτιώνεται φάνηκε ήδη το 1798 όταν ο φιλόσοφος Φίχτε εκδιώχθηκε από

το πανεπιστήμιο της Ιένας κατηγορούμε­ νος για αθεΐα. Εντέλει, μέο' από την πορεία της διένε­ ξης, η κατώτερη φιλοσοφική σχολή τεί­ νει μέσω του κριτικού της ελέγχου να γί­ νει ανώτερη, προς όφελος της κυβέρνη­ σης, καθώς τελικός στόχος παραμένει «η επίτευξη των σκοπών της». Η φιλοσοφία, στο πλαίσιο του διαφωτισμού, γίνεται χρήσιμη, θεσμικά χρήσιμη. Βέβαια ο ίδιος ο Καντ ιεραρχεί στο κείμενο την ωφέ­ λεια, τη χρησιμότητα, ως αίτημα δευτέρας τάξεως για τη φιλοσοφία σε σύγκρι­ ση με το αίτημά της αλήθειας. Με τον τε­ λικό στόχο της διένεξης όμως, που είναι η εξυπηρέτηση του συμφέροντος της θεσμικής εξουσίας, μετριάζεται κρίσιμα αυτή η ήδη μετριασμένη θέση για την χρησιμότητα (στο πλαίσιο του διαφωτι­ σμού η θεσμοθετημένη γνώση δεν μπο­ ρεί να αντέξει το αρνητικό φορτίο τής μη χρησιμότητας -έτσι τουλάχιστον όπως τίθεται οτην αριστοτελική θέση όπου η φιλοσοφία αποσυνδέεται από οιαδήποτε χρήση της6, και οτην ακόμη πιο ριζική διατύπωση του Μ. Χάιντεγκερ, ο οποίος σε σχετική συνάφεια, για τη φιλοσοφία, θα πει: «αλλά ό,τι είναι άχρηστο μπορεί να είναι, και μάλιστα ακριβώς τότε, μια δύναμη»7). ■

’■ I. Kant, Der Streit der Fakultdten, (Hg. Klaus Reich), Αμβούργο 1959. Στα ελληνικά, βλ. Η διένεξη των σχολών, μετ. - εισαγ. - επιμ. θανάαη Γκιούρα (Σαββάλας: Αθήνα 2004). * βλ. Κ. Ψυχοπαίδη, Πολιτική μέσα στις έννοιες (Νήσος: Αθήνα 1997), σελ. 111.

3 Βλ. J. Habermas, Strukturwandel der dffentlichkeit, Φραγκφούρτη επί του Μάιν 1990, σελ. 181 κ.ε.1 Αλλαγή δομής της δημοσιότητας, μετάφραση: Λ. Αναγνώστου, Νήσος, Αθήνα 1997, σελ. 175, επίσης, Κ. Ψυχοπαίδη, Κριτική φιλοσοφία

και λογική των θεσμών (Εστία: Αθήνα 2001), σελ.

197 κ.ε. *■ Reinhard Brandt, Universitatzwischen Selbst- und Fremdbestimmung, Βερολίνο 2003, σελ. 18 και 162. s·R. Selbach, Staat, Universitat und Kirche, Φραγκφούρτη επί του Μάιν 1993, οελ. 199 και 13.

3 Αριστοτέλους, Μετά τα φυσικά, A 2 982b. '· Μ. Heidegger, Eintuhrung in die Metaphysik, Τυβίγγη 1998, σελ. 7. Στα ελληνικά, βλ. Εισαγωγή στη μεταφυσική, μετ. X. Μαλεβίτση (Δωδώνη: Αθήνα 1990), σελ. 39.

Η Όλγα Σχαθάχου είναι φιλόλογος - μεχαφράσχρια

/ΑΜΦΙΣΒΗΤΩ/ Nit σε και

πανεπιοτήμιο ματα» (σελ. 49). Η δεύ­ r ύριοι! Το θέμα που πρόκειται τερη είναι μια τάση για να εξετάσουμε μαζί εδώ είναι k σοβαρό και σημαντικό και, κα­ εξειδίκευση, καθώς οι τά κάποιον τρόπο, προξενεί ανησυχίες»1: «ειδικές επιστημονικές σπουδές έχουν λάβει τέτοια έκταση σήμερα» ώστε κά­ Νίτοε και πανεπιστημιακός θεσμός. Ένα ποιος «πρέπει να ασχοληθεί με έναν πρώτο, προσιτό, εικοσιοκτάχρονο corpus εντελώς ειδικό επιστημονικό τομέα», ως είναι οι πέντε διαλέξεις του νεαρού Νίπρος τον οποίο τελικά θα είναι «ανώτε­ τσε με τίτλο Περί του μέλλοντος των εκ­ παιδευτικών ιδρυμάτων μας, τον καιρό ρος από το valgus, ωστόσο σε όλα τα που είχε σταθεί ως καθηγητής2 του Πα­ άλλα θέματα, δηλαδή σε όλα τα βασικά θέματα, ανήκει ο ίδιος στο vulgus» (σελ. νεπιστημίου της Βασιλείας. Ο ομιλητής 52). Πρόκειται για διαπιστώσεις ταυτό­ παρουσιάζεται να έχει στην κατοχή του χρονα πολύ ανησυχητικές και πολύ κα«τολμηρές και απαγορευμένες αλήθειες» θησυχαστικές, από την άποψη, πρώτον, (σελ. 22) αναφορικά με την κατάσταση του αναγνώστη του παρόντος6 και από της παιδείας. Η μέριμνά του, τότε ακόμη, την άποψη, δεύτερον, του αναγνώστη να μη λυπήσει5 τους κύκλους της πόλης του Νίτσε. όπου σταδιοδρομούσε, φαίνεται να έχει διαμορφώσει αυτό που δεν αποτελεί πα­ Από τον ορίζοντα του χρόνου κάτι που ρά μια άοκηση παρρησίας·, ανακοι­ νώνει ότι «έτυχε κάποτε L.l να πα­ ρακολουθήσει) μια συζήτηση γύ­ ρω απ' αυτό ακριβώς το θέμα ανά­ μεσα σε δύο αξιοπρόσεκτους αν­ θρώπους» (σελ. 21-22), την οποία και μεταφέρει στο ακροατήριό του. Ύστερα από μια υπερβολικά μα­ κροσκελή εισαγωγή, στην οποία πάντως μια ενεργός φιλολογία4 θα έβρισκε έναν Νίτσε που θέλει κάτι, θέλει να τείνει ευήκοον ους, δίνε­ ται η διάγνωση -και η σκυτάλη5. Η κριτική του εστιάζει σε δύο τά­ σεις: τάση για επέκταση και διάδο­ ση της παιδείας, αφενός, και για πε­ ριορισμό και αποδυνάμωσή της, αφετέρου. Η πρώτη τάση έχει σκο­ πό «τη χρησιμότητα ή, ακόμη πιο συγκεκριμένα, την υλική απολαβή» (σελ. 48): «μια ταχύρρυθμη μόρ­ φωση, ώστε να μπορεί κανείς γρή­ γορα να κερδίσει Πάρα ΠΟλλά χρή- Friedrich Nieztche

«ΚΙ

ΜΑΙΟΣ 2007 131

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

μοιάζει, και είναι, ένα δεύτερο βέλος έρ­ χεται για να προκαλέσει μεγαλύτερη αναστάτωση, αν σκεφτεί κάποιος ότι προσγειώνεται, καρφώνεται ο ίδιος ο φι­ λόσοφος7: το πρόβλημα καταλογίζεται απερίφραστα στην εξυμνούμενη ακαδη­ μαϊκή ελευθερία. «Κάθε φορά που κά­ ποιος ξένος θέλει να γνωρίσει την ανώ­ τατη παιδεία μας, το πρώτο πράγμα στο οποίο επιμένει είναι: "Πώς συνδέεται στον τόπο σας ο φοιτητής με το πανεπι­ στήμιο;" "Με το αυτί, ως ακροατής", απαντάμε εμείς. [...] 0 φοιτητής ακούει. [...] Πολύ συχνά L.1 γράφει την ώρα που ακούει. Είναι οι στιγμές που κρέμεται από τον ομφάλιο λώρο του πανεπιστημίου. Έχει τη δυνατότητα να επιλέξει τι θα ακούσει, δεν είναι απαραίτητο να ακούει, μπορεί να κλείνει τα αυτιά του, όταν δεν του κάνει κέφι να ακούει. Αυτή είναι η "ακροαματική" μέθοδος. Στους φοιτητές

1 3 2 ΜΑΪ0Σ 2007

που ακούνε μιλάει κάποιος καθηγητής Συχνά [...] διαβάζει την ώρα που μι­ λάει !...] Ένα στόμα που μιλάει, πάρα πολλά αυτιά και μερικά χέρια που γρά­ φουν -να ποιος είναι εξωτερικά ο πανεπι­ στημιακός μηχανισμός, να πώς λειτουρ­ γεί η μορφωτική μηχανή του πανεπιστη­ μίου» (σελ. 169-70). Η τοποθέτηση αυτή εξηγείται σε πρώτο επίπεδο με διάφορα διαβήματα: αρχικά, «λείπουν οι εκπαιδευτές, η πρώτη προϋ­ πόθεση της εκπαίδευσης», «που να είναι οι ίδιοι εκπαιδευμένοι, ανώτερα, ευγενή πνεύματα [...) κι όχι οι μορφωμένοι αγροίκοι τους οποίους προσφέρουν σή­ μερα στη νεολαία σαν "παραμάνες υψη­ λής ποιότητας" τα [...] πανεπιστήμια»8: λείπουν οι φιλόσοφοι-καλλιτέχνες. Έπει­ τα, η γλώσσα που διακινείται στην εκπαί­ δευση είναι μια γλώσσα την οποία «μετα­ χειρίζονται σαν γλώσσα νεκρή» υπό το κράτος του ιστορικισμού και του δημοσιογραφισμού (σελ. 65). Τέλος, ο παράξενος, ανοίκειος εκείνος ομ­ φάλιος λώρος που τρέ­ φει τις δύο ομάδες της εκπαίδευσης ξεκινά από την κοιλιά ενός τέ­ ρατος, ενός νεκρού πα­ τέρα9: του κράτους, το οποίο στέκεται «σεμνά, σε απόσταση», «για να τους υπενθυμίζει από καιρό σε καιρό ότι απο­ τελεί τον σκοπό, το τ έ­ λος και το ουσιαστικό νόημα αυτής της ιδιό­ μορφης ομιλητικής και ακροαματικής διαδικα­ σίας» (σελ. 170). Πρέπει να υπογραμμί­ σουμε εδώ ότι για τον Νίτσε ακοή σημαίνει υπακοή: «Κάθε μόρφω-

/ΕΡΜ Η Ν ΕΥΩ / ση αρχίζει ακριβώς με το αντίθετο απ' αυτό που τώρα εξυμνείται ως ακαδημαϊ­ κή ελευθερία: αρχίζει με την υπακοή, με την υποταγή, με την πειθάρχηση» (σελ.

189)· «Σ' αυτήν την ηλικία ίενν. της μα­ θητείας], ο άνθρωπος έχει απόλυτη ανά­ γκη από ένα χέρι που να τον οδηγεί» (οελ. 173), από έναν οδηγό. Στο σημείο αυτό το «μικρό κουκλοθέατρο» (σελ.

124) του Νίτσε κινδυνεύει να καταρρεύσει, αφού η λέξη οδηγός στο πρωτότυπο είναι Fiihrer. μια πρόχειρη και βολική λα­ βή για τις ναζιστικού τύπου παραναγνώσεις του Νίτσε. Το ζήτημα απαιτεί εδώ μιαν αναδιατύπω­ ση, κάτι το οποίο μπορεί να γίνει με διά­ φορους τρόπους: πρώτον, να ενταχθεί στο πλαίσιο της βασικής νιτσεϊκής θεω­ ρίας αναφορικά με τη θέληση για δύναμη και τις διαφορικές αποκρυσταλλώσεις ενεργών και αντενεργών δυνάμεων, θεωρίας η οποία λειτουργεί τόσο στο κο­ σμολογικό επίπεδο όσο και στο επίπεδο του ανθρώπινου όντος: «Η κουλτούρα, για τον Νίτσε, είναι κατ' ουσίαν εκγύμνα­ ση και επιλογή»10, ένα βίαιο ντρεσάρισμα. Το θέμα λοιπόν θα ήταν ποια βία θα υπερισχύσεί: η βία των αντενεργών δυνά­ μεων, του κράτους, των θεσμών, του πολιτισμού, που οδηγεί στον «εκφυλισμό της κουλτούρας» ή η βία που αποβλέπει στη διαμόρφωση του Υπεράνθρωπου: Οδηγός θα είναι το κράτος ή το διαλεχτό άτομο, το genius11; Θα εξακολουθήσει ο θρίαμβος που γνωρίζει ο άνθρωπος της μνησικακίας, με τον σκληρυμένο κηρό της συνείδησής του (πρβλ. rasum tabu­ lae), η ισοπέδωση, ο εξισωτισμός12 και «οι κοινές γνώμες: ιδιωτική οκνηρία»15 ή μή­ πως θα μάθουμε να σκεπτόμαστε, να επινοούμε νέες μορφές ζωής; Θα πονά­ με τη σκέψη (ωδίνες της δημιουργίας) ή θα σκεπτόμαστε με πόνο (στα έντερα14); Θα λέμε Ναι ή θα λέμε Όχι; Δεύτερον, θα μπορούσε να αναζητηθεί η τέχνη που προσιδιάζει σε μια νιτσεϊκή

μόρφωση, μια τέχνη ανκυλομήτιδα, δηλαδή σφυρηλατημένη με πα­ νουργίες σε φαύλο κύ­ κλο, και αρχιτεκτονική, δηλαδή δημιουργός της αρχής, που δεν μπορεί να είναι άλλη από τη γε­ νεαλογική αρχή της αξιολόγησης, της διαφοράς ως αντικειμένου κατάφασης και ευχαρίστησης. Και αυτή τη διαφορά θα μπορούσαμε να τη σκεφτούμε όπως ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος, δηλαδή ρυομώ («η παιδεία αρχίζει με το σωστό βάδισμα στη γλώσσα» (σελ. 79]- πρβλ. αρετές της περιπατητικής σκέψης: χο­ ρός, ρυθμική του έναρθρου λόγου15) και διαθινή («πάθος της απόστασης») και τροπή (οι προοπτικές, το πολυειδές, πε­ ρισσότερες ψυχές σε ένα σώμα). Σε κάθε περίπτωση, στις διαλέξεις του 1872 διαφαίνεται ένα αίτημα αναγέννη­ σης των εκπαιδευτικών θεσμών16. 0 Νί­ τσε δεν θα διστάσει να πει αργότερα: «Κάποια μέρα θα χρειαστούν ιδρύματα όπου οι άνθρωποι θα διδάσκουν και θα ζουν έτσι όπως εγώ εννοώ εγώ το ζην και το διδάσκειν: ίσως μάλιστα συσταθούν τότε και μερικές έδρες για την ερ­ μηνεία του Ζαρατούστρα»17. Κάτι σαν «παραδείσιο πανεπιστήμιο» τύπου Νίτσε, θα λέγαμε; Μια τέτοια αναζήτηση, ού­ τως ή άλλως, έχει χάσει κάπως την οξύ­ τητά της, εφόσον το πανεπιστήμιο σήμε­ ρα πλέον δεν κατέχει τα ίδια προνόμια όσον αφορά τη διακίνηση της γνώσης ούτε και την ίδια κομβική θέση στα κυ­ κλώματα των δημόσιων λόγων. Εξάλ­ λου, θα μπορούσαμε να αναλογιστούμε την ίδια την κοινωνησιμότητα της νιτσεϊκής εμπειρίας18 ή τον παράγοντα τύχη, ως εική■ το παιχνίδι μάλλον παίζεται μέ­ σα στο αυτί, σε έναν λαβύρινθο χωρίς έξοδο. Και όμως... παράδεισος; Η αρχική σημασία της λέξης ήταν κήπος όπου φυ­ λάσσονται ζώα. Αν η μόρφωση λοιπόν

ΜΑΪ0Σ 2007 1 3 3

δ

ι α

[ΑΦΙ

β

α

ζ

ω

]

Ε Ρ Ω Μ Α

134- ΜΑΪΟΙ 2007

τεθεί από την άποψη του ανθρωποπάρ­ κου19 και της αναγκαίας εκτροφής του ηγετικού και του αγελαίου ζώου20, ίαως να μην χρειάζεται τελικά να αλλάξουν τα πανεπιστημιακά πράγματα. Εφόσον, σύμ­ φωνα πάντοτε με το δόγμα της αιώνιας επιστροφής, θα επιστρέφει αιώνια και ο μικρός άνθρωπος21, τότε θα παραμείνει η ανάγκη εκτροφής22 και γι' αυτό το ζώο,

το οποίο μάλλον ταξινομείται σε όσα από απόσταση (από το ύψος μιας επισκό­ πησης23) μοιάζουν με μόνες (Borges): τις μύγες της αγοράς24 ως του δημοκρατικού forum, ως χρηματιστηρίου (όχι μεταστοιχειωτηρίου) των αξιών, ως μη ζωντανού χρήματος.

1Βλ. Friedrich Nietzsche, Μαθήματα για την παιδεία, μτφρ. - πρόλ. - σημ. Ν. Μ. Σκουτερόπουλος (Printa: Αθήνα 1998) σελ. 21. Στο εξής, οι απλές παραπομπές εντός παρενθέσεων αφορούν την έκδοση αυτή. !·Πρβλ. Friedrich Nietzsche, Πέρα από το καλό και το κακό, μτφρ. Ζήσης Σαρίκας (Νησίδες: Σκόπελος 1999), σελ. 211: «Για την εκπαίδευση του πραγματικού φιλοσόφου μπορεί να είναι απαραίτητο να έχει σταθεί και ο ίδιος κάποτε σε όλα εκείνα τα σκαλοπάτια στα οποία οι υπηρέτες του, οι επιστημονικοί εργάτες της φιλοσοφίας, στέκονται ακίνητοι». !· Πρβλ. Friedrich Nietzsche, Ανεπίκαιροι στοχασμοί, μτφρ. I. Σ. Χριστοδούλου (Εκδοτική Θεσσαλονίκης χ.χ.), «0 Σοπενχάουερ ως παιδαγωγός», σελ. 307: «Αυτό έπρεπε να αναφέρεται στο επιτύμβιο της πανεπιστημιακής φιλοσοφίας: “δεν λύπησε κανέναν”». Το έργο αυτό μπορεί να διαβαστεί παράλληλα με τα Μαθήματα για την παιδεία. *· Πρβλ. Gilles Deleuze, Ο Νίταε και η φιλοσοφία, μτφρ. Γιώργος Σπανός, επιμ. Φώτης Σιατίτσας - Αρης Στυλιανού (Πλέθρον: Αθήνα 2002), σελ. 111.

1Με την έννοια της λέξης ως κρυπτογραφικής αλληλογραφίας: «,..[θ]α γίνομαι αντιληπτός μόνο από ακροατές που μπορούν αμέσως να μαντεύουν αυτά για τα οποία μόνο νύξεις μπορούν να γίνουν» (σελ. 23). Πάντως ο Νίτσε απέρριψε ένα τέτοιο commercium, δηλαδή να κυκλοφορήσουν οι διαλέξεις σε βιβλίο- ούτε καν τις ολοκλήρωσε (είχε κατά νου μια έκτη και τελευταία διάλεξη).

6-0 ομιλητής πέτυχε να «μιλ[ήσει] προφητικά για το μέλλον [...] μέσα από τα σπλάγχνα του παρόντος» (σελ. 21) -άλλωστε ο Νίτσε διδάσκει το φιλοσοφείν ως παράκαιρο, ανεπίκαιρο. '· «0 Σοπενχάουερ ως παιδαγωγός», όπ. π., σελ. 284.

■- Friedrich Nietzsche, Το λυκόφως των ειδώλων, μτφρ. Ζήσης Σαρίκας (Νησίδες: Σκόπελος 2000), «Τι λείπει από τους Γερμανούς», 5. !·Πρβλ. Jacques Derrida, Otobiographies (Παρίσι 1984)· ειδικά επ’ αυτού, βλ. σελ. 102 κ.ε.

Gilles Deleuze, όπ. π., σελ. 156. Ηεκεί ανάλυση και

το πλήθος των παραπομπών της αποτελεί την αφετηρία για ένα σύντομο σημείωμα όπως αυτό.

11Διάζευξη η οποία διατρέχει τις διαλέξεις. Προφανώς σήμερα το θέμα δεν είναι μόνο το κράτος.

"■ Από την άποψη αυτή, και όχι μόνο: «Στα μεγάλα κράτη η εκπαίδευση θα είναι πάντοτε μέτρια στην καλύτερη περίπτωση, για τους ίδιους λόγους για τους οποίους στις μεγάλες κουζίνες η μαγειρική είναι μέτρια στην καλύτερη περίπτωση»: Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο, μτφρ. Ζ. Σαρίκας (Εκδοτική Θεσσαλονίκης χ.χ.), σελ. 467. *■ Όπ. π., σελ. 482. u Friedrich Nietzsche, Ecce Homo, μτφρ. Ζήσης Σαρίκας (Νησίδες: Σκόπελος 2000), «Γιατί είμαι τόσο έξυπνος», 1. ,s Βλ. Philippe Lacoue-Labarthe, Le sujet de la philosophie. Typographies I, «Le Detour» (Παρίσι 1979), σελ. 60. * 0 Derrida, όπ. π., σελ. 88, επισημαίνει ένα «motif phenicien» [μοτίβο του φοίνικα], "· Ecce Homo, «Γιατί γράφωτόσο καλά βιβλία», 1. “· Εδικά γι’ αυτό, βλ. το εμβληματικό έργο του Pierre Klossowski, Nietzsche et le circle vicieux (Παρίσι 1969).

11Πρβλ. Peter Sloterdijk, Κανόνες για το ανθρωποπάρκο, μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου (Scripta: Αθήνα 1999). * Friedrich Nietzsche, Θέληση για δύναμη, μτφρ. Ζήσης Σαρίκας (Νησίδες: Σκόπελος 2001), σελ.

956. !1- Friedrich Nietzsche, Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα, μτφρ. Ζήσης Σαρίκας (Νησίδες: Σκόπελος 1998), III, «0 αναρρωνύων». Ά Πέρα από την αναγκαιότητα της ιεραρχίας, πρόκειται για μία ανάγκη οικονομική: π.χ. «διατήρηση των αδύναμων, επειδή πρέπει να πραγματοποιηθεί ένας τεράστιος όγκος μικρών εργασιών» (Θέληση για δύναμη, όπ. π., σελ. 895). “·Θέληση για δύναμη, όπ. π., σελ. 886.

"■ Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα, όπ. π., I, «Για τις μύγες της αγοράς».

Ο Νίκος Ηλιόδης είναι μεταφραστής

Δημήτρης Καρύδας

Η φιλοσοφία ως κοσμοθεώρηση

και π ακύρωοη ίου πανεπιστημίου r αθεχί το μεγαλειώ δες είναι εκτεθειμένο στη θύελλα»1, k διεκήρυττε καταληκτικά ο Μάρτιν Χάιντεγκερ, αποδίδοντας κατά ιδιοσυγκρασιακό τρόπο το πλατωνικό πά­ ντα τα μεγάλα επισφαλή στο λόγο που εκφώνησε επί τη αναλήψει της πρυτα­ νείας του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ μετά την εκλογή του στη θέση αυτή τον Απρίλιο του 1933. Η ανάληψη αυτής της ηγετικής θεσμικής θέοης και η προσχώρηση στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα (NSDAP) από τον στοχαστή που με το Είναι και χρόνος είχε καταθέσει το 1927 ένα από τα σημαντικότερα φιλοσο­ φικά έργα του εικοστού αιώνα, αποτέλεσε το επιστέγασμα της προσχώρησής του στην υπόθεση του εθνικοσοσιαλι­ σμού. Αν ήδη από το 1945 η οτάση του Χάιντεγκερ έχει καταστεί αντικείμενο θεωρητικής διαμάχης, η προσχώρηση αυτή δεν έπαψε να ρίχνει μια μεγάλη σκιά στο έργο του, ιδίως από τη στιγμή που η αναγνώριση της μέσης και ύστε­ ρης παραγωγής του τον έθεσαν στο προ­ σκήνιο των φιλοσοφικών αντιπαραθέ­ σεων. Οι συγκρούσεις γύρω από το αν οι επιλογές του συνιστούσαν μιαν απλή πα­ ρένθεση, οφειλόμενη σε λανθασμένες εκτιμήσεις ενός προσώπου που παραούρθηκε, ή πήγαζαν από σταθερές, βα­ θύτερες πεποιθήσεις, οι οποίες μάλιστα δεν αναθεωρήθηκαν ποτέ, αναζωπυρώ­ νονται κάθε τόσο επ' ευκαιρία νέων ντο­ κουμέντων που στοιχειοθετούν την ενεργό πολιτική ανάμιξη του Χάιντεγκερ με τον ναζισμό ή νέων προσεγγίσεων που επιχειρούν ερμηνείες της. Πολύ πε­ ρισσότερο επανέρχονται στη συζήτηση τα φιλοσοφικά διακυβεύματα που ενέχο­ νται στα πολιτικά γραπτά,, όπως και η.

«ΚΙ

υπόρρητη πολιτική διά­ σταση του συνόλου του έργου του Χάιντεγκερ με αφορμή μεταπτώσεις της εκάστοτε θεω­ ρητικής συγκυρίας που αναδεικνύει εκ νέου τα συναφή ερωτήματα2. Οι σχετικές αντιπαραθέσεις έχουν επα­ νειλημμένα παρουσιαστεί στην ελληνική δημοσιότητα, ενώ ο αναγνώστης έχει πλέον στη διάθεσή του πολλά από τα έργα που σηματοδοτούν τους βασικούς σταθμούς εξέλιξης του χαϊντεγκεριανού στοχασμού. Έχει καταστεί μάλιστα εμ­ φανές ότι η επάνοδος στο οπωσδήποτε κρισιμότατο ζήτημα της πολιτικής στά­ σης ενός μεγάλου στοχαστή καταλήγει είτε στη δαιμονοποίηση είτε στην απο­ λογία, αν δεν εστιάζεται στην αποκρυ­ πτογράφηση της πολιτικοθεωρητικής συνθήκης που διέπει τόσο τις εννοιολογικές επεξεργασίες όσο και το ερμηνευ­ τικό εύρος της σκέψης του. Τα ρητής πολιτικής προθέσεως κείμενα ή διαλέξεις του Χάιντεγκερ ουσιαστικά πε­ ριορίζονται στην περίοδο άσκησης της πρυτανείας. Ο κεντρικός τους πυρήνας αφορά την αποστολή του πανεπιστημίου και το ρόλο των διανοουμένων στις νέες συνθήκες που δημιουργούσε το Τρίτο Ράιχ. Ένας πρώτος όρος κατανόησης των θέσεων του Χάιντεγκερ αποτελεί η εγγραφή τους στο πλαίσιο των αντιλή­ ψεων που εξέφραζε η πιο επιθετική μερί­ δα των διανοουμένων εκείνων οι οποίοι συναποτέλεσαν το ρεύμα της συντηρητι­ κής επανάστασης (JCjnger, Krieck, Baumler κ.λπ.), δηλαδή της αντίθεσης στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης από σκο­ πιά αντινεωτερική, αντικοινοβουλευτική και εθνικιστική. Το ρεύμα αυτό, που συ­ ντάχθηκε ενεργά με τον εθνικοσοσιαλι-

ΜΑΪΟΣ 2007 1 3 5

δ ι α β α ζ ω

[

]

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

σμό, θεωρούσε ότι ο γερμανικός λαός κατείχε μια ιστορικά προνομιακή θέση, εκ της οποίας μπορούσε να επωμιστεί την αποτροπή της κρίσης οτην οποία είχε οδηγήσει ο αστικός πολιτισμός και να ανασυστήσει μια μυθική, αρχέγονη ενό­ τητα του υποκειμένου με τον εαυτό του και τον κόσμο. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα της αποσά­ θρωσης του αστικού κόσμου αποτελού­ σε, κατά τη διάγνωση αυτών των διανο­ ουμένων, η απαίτηση απόστασης από την πολιτική που διέκρινε την άσκηση της επιστήμης και την πανεπιστημιακή δραστηριότητα. Το γερμανικό πανεπιστή­ μιο κατά τον μεσοπόλεμο, αν και συνέχι­ ζε να είναι συντηρητικό και αυστηρά

ιεραρχικό, αναγνώριζε ταυτόχρονα σε σοβαρό βαθμό τις θεμελιώδεις επιταγές του Χούμπολτ για την οργάνωση της ακαδημαϊκής ζωής και έρευνας. Ως εκ

1 3 6 ΜΑΪΟΣ 2007

τούτου, πρωταρχικός όρος για την κινη­ τοποίηση των διανοουμένων και την αξιοποίηση της εργασίας τους προς εκπλήρωσιν της αποστολής αποκατάστα­ σης του γερμανικού πνεύματος ήταν η πολιτικοποίηση κάθε πνευματικής δρα­ στηριότητας και συνάμα ο ρητός πολιτι­ κός προσανατολισμός των ακαδημαϊκών θεσμών. Η πολιτικοποίηση εν προκειμένω σήμαινε την υπαγωγή του συνόλου της αστικής κοινωνίας στον έλεγχο του κράτους και τη μεταβίβαση των πολιτι­ κών δικαιωμάτων στις αρμοδιότητες του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, δηλαδή την ουσιαστική κατάργηση της σφαίρας του πολιτικού ως χώρου διεξαγωγής του κοινωνικού ανταγωνισμού. Κατά συνέ­ πεια, η πολιτικοποίηση του πανεπιστη­ μίου, την οποία ο Χάιντεγκερ απαιτούσε με έμφαση, σηματοδοτούσε την κατάρ­ γηση της πνευματικής αυτονομίας, ενώ η αξίωση της άρσης της αποξένωσης των επιστημών από την πραγματικότη­ τα συνεπαγόταν την υποταγή της πνευ­ ματικής παραγωγής στα κελεύσματα της πραγματικότητας του Τρίτου Ράιχ. Ως προς τούτο είναι αξιοσημείωτο ότι διαφοροποιείται σημαντικό μέρος των συντηρητικών γερμανών καθηγητών, οι οποίοι επέμεναν στην αξιακή και πολιτι­ κή ουδετερότητα της επιστήμης ως όρο άσκησής της και, εν μέρει, μόνον ως αποτέλεσμα πίεσης ή καιροσκοπι­ σμού στήριξαν εντέλει το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς. Θεμελιώδες στοιχείο της εθνικής ανασυγκρότησης συνιστούσε η επίθεση κατά του «εξεβραϊσμού του γερμανικού πνεύματος», όπως αποκαλούσαν οι συντηρητικοί κύκλοι τις εκ­ φράσεις της κουλτούρας που δεν παρέπεμπαν στις οιονεί αρχέγονες ανα­ φορές του γερμανικού φαντασιακού. Αν και δεν υιοθέτησε ποτέ κάποιου είδους βιολογικό ρατσισμό, μεταφέροντας αυτό το σχήμα στο χώρο της φιλοσοφίας ο Χάιντεγκερ οτοιχειοθέτησε έναν θεωρη-

ΟΝΕΙΡΕΥΟΜΑΙ/ τικό αντισημιτισμό, τον οποίον ωστόσο εν συνεχεία δεν φαίνεται να θεματοποιεί ρητά. Η γενική στρατηγική πολιτικής κυριαρχίας του ναζισμού συμπυκνωνόταν στην επι­ βολή της ευθυγράμμισης (Gleichschaltung), δηλαδή της κατάργησης της σχετικής αυτονομίας των πολιτικών και κοινωνικών θεσμών και τη συνακόλουθη υποταγή τους στον κεντρικό οχεδιασμό του κόμματος. Τούτο σήμαινε, μεταξύ άλλων, τον έλεγχο της πολιτικοϊδεολογικής θέσης αλλά και της φυλετικής καθα­ ρότητας του προσωπικού που τους επάνδρωνε. Ο Χάιντεγκερ προώθησε την ευθυγράμμιση του πανεπιστημίου ως πρύτανης, αλλά και ως μέλος διαφόρων ανώτερων οργάνων που διαμόρφωναν την εκπαιδευτική πολιτική, επιφυλάσσο­ ντας στη φιλοσοφία τη θέση του τριτεγ­ γυητή του κοσμοθεωρητικού προσανα­ τολισμού που προσέβλεπε στην ενότητα όλων των δυνάμεων της κουλτούρας, της επιστήμης και της εργασίας προς εκπλήρωσιν της αποστολής του γερμανι­ κού λαού5. Η διαλεκτική αυτοακύρωαης του πανεπιστημίου, αλλά και της φιλο­ σοφίας στο πλαίσιό του, όπως τα είχε κα­ τοχυρώσει ο αστικός πολιτισμός του δέ­ κατου ένατου αιώνα, διαφαίνεται από τις αντιστροφές με τις οποίες επενδύει τη στοχοθεσία του ο Χάιντεγκερ: «Έχουμε απαρνηθεί τη θεοποίηση ενός σκέπτεσθαι χωρίς θεμέλιο και δύναμη. Βλέπου­ με το τέλος της φιλοσοφίας που το υπη­ ρετούσε»4. Η στιγμή αλήθειας που ενέχε­ ται στην κριτική της ακαδημαϊκής φιλο­ σοφίας ακυρώνεται από την απαίτηση η νέα, ριζοσπαστική αντίληψη του σκέπτεσθαι να ζωογονηθεί από τη στράτευσή του στο κοσμοθεωρητικό πρότυπο του εθνικοσοσιαλισμού. Καθώς η εργαλειοποίηση της σκέψης στο πλαίσιο μιας σα­ φώς προσανατολισμένης κοσμοθεωρίας (Weltanschauung) προς χάριν της εθνικολαϊκής (volkisch) ανασυγκρότησης και

τελικά σύμπτωσης κρά­ τους και λαού θέλει να υπερβεί τη φιλοσοφία την απομακρυσμένη από τον πυρήνα της ανθρώ­ πινης ύπαρξης, προβαί­ νει στην αναίρεση της εργασίας της έννοιας και κατά συνέπεια ακυρώνει την ίδια τη φι­ λοσοφία. Απώτερη βέβαια βλέψη του Χάιντεγκερ είναι η φιλοδοξία να επανακτήσει η φιλοσοφία την πρωταρχική της θέ­ ση, όπως θεωρούσε ο ίδιος ότι την κατεί­ χε την εποχή των προσωκρατικών, ξανα­ βρίσκοντας δηλαδή τον αληθινό εαυτό της, ώστε να εκφράσει αυθεντικά το Εί­ ναι. Αν το επιτύγχανε, τότε θα μπορούσε, ως αποτύπωση της αυθεντικής μέριμνας για την ανθρώπινη ύπαρξη, να διαδραμα­ τίσει καθοριστικό ρόλο στην καθοδήγηση του γερμανικού λαού προς την πραγμά­ τωση των πεπρωμένων του. Κι εφόσον ενσαρκωτής αυτής της πορείας ήταν ο ίδιος ο Φύρερ και τα όργανα του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, ο Χάιντεγκερ ήλπιζε ότι η δική του εκδοχή φιλοσοφι­ κής κοσμοθεωρίας5 θα μπορούσε να επη­ ρεάσει την πορεία του γερμανικού έθνους. Ως πρύτανης ο Χάιντεγκερ δεν άσκησε τα καθήκοντά του χωρίς προστριβές, που αφορούσαν είτε χειρισμούς σχετικούς με το ακαδημαϊκό προσωπικό είτε, πολύ πε­ ρισσότερο, την ιδιαίτερη εκδοχή κοσμο­ θεωρίας που πρέσβευε. Το βέβαιο είναι ότι, στον ανταγωνισμό για την απόκτηση επιρροής και θεσμικών αρμοδιοτήτων κατά τη συγκρότηση του μηχανισμού διαμόρφωσης της γερμανικής ακαδημαϊ­ κής και εκπαιδευτικής πολιτικής, ο Χάιντεγκερ ηττήθηκε, με αποτέλεσμα να παραιτηθεί από την πρυτανεία το Φε­ βρουάριο του 1934, κατόπιν διαφωνιών με την τοπική ηγεσία της Βάδης για την εφαρμογή της κομματικής πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ5. Ακόμη

ΜΑΪΟΙ 2007 1 3 7

[

Δ I A B A Ζ Ο ]

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

και αργότερα όμως οτη δεκαετία του 1930 ο Χάιντεγκερ δεν έπαψε να αναφέρεται στην «εσωτερική αλήθεια και το μεγαλείο του κινήματος», χωρίς να εξη­ γήσει ποτέ, ούτε και πολύ αργότερα, τους λόγους για τους οποίους κάτι τόσο σπουδαίο στον πυρήνα του εσώρευσε τόση φρίκη.

0 ειδικός χαρακτήρας των αντιλήψεων του Χάιντεγκερ για τη μεταρρύθμιση του γερμανικού πανεπιστημίου είχε αμελη­ τέο βάρος στη διαμόρφωση της κυρίαρ­ χης εθνικοσοσιαλιστικής ιδεολογίας και πρακτικής από δύο απόψεις: τόσο από την άποψη της ευρύτερης επιρροής στους κύκλους των ευθυγραμμισμένων με την πολιτική του NSDAP διανοουμέ­ νων όσο και από την άποψη της υλοποίη­ σής τους στο πλαίσιο της σύζευξης του ακαδημαϊκού δυναμικού και των πανεπι­ στημιακών θεσμών με το κοσμοθεωρητι­ κό πρόγραμμα του ναζισμού. Όσον αφο­ ρά το πρώτο, παρά τη γρήγορη και ευρεία αναγνώριση του Χάιντεγκερ στη γερμανική φιλοσοφική σκηνή μετά τη δη­ μοσίευση του Είναι και χρόνος, η ενεργός στράτευσή του στον εθνικοσοσιαλισμό, με κύρια αιχμή την ανάδειξη και φιλοσο­ φική κατοχύρωση της εθνικολαϊκής διά­ στασης, αποξένωσε μεγάλο μέρος των συνεργατών και μαθητών του, πολλοί εκ των οποίων ήταν άλλωστε Εβραίοι (Lowith, Marcuse, Anders, Arendt κ.λπ.). Όσον σφορά το δεύτερο, ο υψηλός τό­ νος και η ιδιαίτερη απόχρωση της χαϊντεγκεριανής φιλοσοφίας την καθιστούσε δύσπεπτη για τον κομματικό μηχανισμό, καθώς δεν φαινόταν συμβατή με την κυ­ ρίαρχη ιδεολογία του ναζισμού. Οι προτάσεις του Χάιντεγκερ για ένα πα­ νεπιστήμιο προσανατολισμένο στην υπη­ ρεσία του εθνικοσοσιαλισμού, πέρα από ιδεολογικές κατευθύνσεις σχετικές με την ορθή εθνικολαϊκή διαπαιδαγώγηση, δεν ελάμβαναν συγκεκριμένα μέτρα ριζι­ κών αλλαγών, εκτός από τις γενικές κα­

1 3 8 ΜΑΪ0Σ 2007

τευθύνσεις ασφυκτικού ελέγχου των ακαδημαϊκών υποθέσεων από τους ηγε­ τικούς καθηγητικούς κύκλους. Αυτοί με τη σειρά τους δεν προβλεπόταν να δια­ θέτουν κάποιαν αυτονομία έναντι των ιδεολογικών και πολιτικών κέντρων του κράτους και του κόμματος, δεδομένου ότι ο Χάιντεγκερ ήλπιζε πως οι συσχετι­ σμοί σε αυτά τα κέντρα θα διαμορφώνο­ νταν ευνοϊκά προς τις απόψεις του. Η πο­ λιτικοποίηση άλλωστε του πανεπιστη­ μίου, όπως την εννοούσαν οι διανοούμε­ νοι της συντηρητικής επανάστασης που προσχώρησαν ενεργά στον ναζισμό, σήμαινε την εσωτερίκευση των επιταγών της κεντρικής πολιτικής εξουσίας ως ενσαρκωτή των πεπρωμένων του γερμανι­ κού λαού. Επενδυμένες με όλες τις κοι­ νοτοπίες περί «απόφασης», «δράσης», «αποστολής», «πεπρωμένου» ή «ηγε­ σίας», οι απόψεις του Χάιντεγκερ για το πανεπιστήμιο δεν μπορεί παρά να έχουν σήμερα ένα ιστορικό και μόνο ενδιαφέ­ ρον, ως εξέχον δείγμα θεωρητικής άρ­ θρωσης της πολιτικής θέσης που πήρε ένα σοβαρό μέρος της ευρωπαϊκής δια­ νόησης εναντίον των προταγμάτων του διαφωτισμού και υπέρ του φασισμού. Από αυτή την άποψη, η σκέψη του Χάιντεγκερ για τα εκπαιδευτικά ζητήματα εγγράφεται στο πεδίο έντασης που ανοί­ γεται στο εσωτερικό του ηγεμονικού θεωρητικού και ιδεολογικού σχηματι­ σμού όταν διακυβεύεται η αναδιάταξή του ενόψει όξυνσης των κοινωνικών συ­ γκρούσεων. Εντούτοις, πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέ­ ρον παρουσιάζει το πρόβλημα της εσω­ τερικής συνάφειας μεταξύ των πολιτικών επιλογών του Χάιντεγκερ και της διαμόρ­ φωσης της φιλοσοφίας του. Πέρα από προσωπικούς παράγοντες και συγκυρια­ κούς υπολογισμούς του Χάιντεγκερ, πα­ ραμένει ζητούμενο να προσδιοριστούν οι κόμβοι στο θεωρητικό του έργο, ιδιαίτε­ ρα της περιόδου γύρω στο 1933, όπου

έρχεται οιην επιφάνεια το πολιτικό φορ­ τίο που διαλανθάνει πάντοτε στο εννοιακό πλέγμα της φιλοσοφίας, ανεξάρτητα από τις πολιτικές επιλογές και προθέσεις του δημιουργού του. Ενδεικτικά, το δια­ πιστωμένο από τον ίδιον αδιέξοδο του Είναι και χρόνος, στο οποίο η ύπαρξη αναζητούσε την αυθεντικότητά της μέ­ σω του ανοίγματος στο μέλλον, τον οδη­ γεί στις μετά το 1927 εργασίες στην υιο­ θέτηση της προτεραιότητας της στιγμής (Augenbiick). Η συνακόλουθη απαίτηση πράξης στον παρόντα χρόνο παρέχει ήδη ένα θεωρητικό πεδίο στο οποίο ο Χάιντεγκερ μπορεί να στηρίξει τη διεκδίκηση της αυθεντικότητας μέσω της πολιτικής στράτευσης. Η θύελλα μέσα στην οποία ο στοχαστής ήθελε να δοκιμάσει το πολιτικό δυναμικό της φιλοσοφίας του αποδείχθηκε η κατα­ στρεπτικότερη που έχει ζήσει η ανθρω­ πότητα, και οι πολιτικές πρωτοβουλίες του της περιόδου της πρυτανείας σ υ­ ντάσσονταν απόλυτα με το σχέδιο της εθνικοσοσιαλιστικής κυριαρχίας, που προοιωνιζόταν από την αρχή την επερχόμενη βαρβαρότητα. 0 ίδιος εν συνε­ χεία δεν αντιπαρατέθηκε ποτέ αναλυτικά με τον ιδιαίτερο ιστορικό χαρακτήρα του

ναζισμού, ενώ τήρησε πεισματική σιωπή σχετι­ κά με τη δική του στάση, παραπέμποντας ουσια­ στικά και τα δύο στην αλληλουχία έκπτωσης από το α-ληθές Είναι που χαρακτηρίζει το πε­ πρωμένο του Είναι (Seinsgeschick) και την ουσία της νεωτερικής τεχνικής. Ως εκ τούτου, τίθεται επιτακτικά το ερώτημα αν το ύστερο έργο του Χάιντεγκερ, που αποτελεί βεβαίως σημαντικότατο σταθ­ μό στη φιλοσοφία του ύστερου εικοστού αιώνα, μπορεί να γονιμοποιήσει τις ανα­ ζητήσεις για μια ηθική στάση στο σημερι­ νό κόσμο. Τούτο ισχύει με μεγαλύτερη ένταση για τους αναγνώστες του Χάιντεγκερ που κινούνται στον πανεπιστημιακό χώρο, εφόσον αυτός σήμερα αποτελεί δέκτη αφόρητων πιέσεων, που έχουν την αφετηρία τους σε ξένες προς τον ίδιον πολιτικές και οικονομικές στοχοθεσίες. ■

'· Martin Heidegger, Die Selbstbehauptung der deutschen Universitat. Das Rektorat 1933/34, (Φραγκφούρτη 1983), σελ. 19.

1 Για μια παρουσίαοη των ποικίλων ερμηνειών που ομαδοποιεί τις ποικίλες εκδοχές και τις αποχρώσεις τους, βλ. D. ThomS, Die Zeit des Selbst und die Zeit danach. Zur Kritik der Textgeschichte Martin Heideg­ gers 1910-1976 (Φραγκφούρτη 1990), σελ. 466-495. !· Πρβλ. τη διάλεξη στην Τυβίγγη (Νοέμβριος 1933), σαφέστερη από την άποψη της άρθρωσης των πολιτικών στόχων με τα καθήκοντα της φιλοσοφίας εν συγκρίσει με τον πρυτανικό λόγο, στο Μ. Heideg­ ger, «Die Universitat im nationalsozialistischen Staat», στο B. Martin [επιμ.], Heidegger und das «Dritte Re­ ich» (Ντάρμσταντ 1989), σελ. 178-183.

4- Από την παρέμβαση του Χάιντεγκερ σε μεγάλη

εκδήλωση γερμανών επιστημόνων προς υποστήριξη της θετικής ψήφου σε δημοψήφισμα-φάρσα του Χίτλερ, ανατυπωμένη στο G. Schneeberger, Nachlese zu Heidegger (Βέρνη 1962), σελ. 149. s- Βλ. χαρακτηριστικά τις αιτιάσεις του απαντώντας στις εγκλήσεις του παλιού του μαθητή Χέρμπερτ Μαρκούζε μετά τον πόλέμο, στο «Marcuse - Heideg­ ger. Αλληλογραφία», περ. Λεβιάθαν, 8 (β’ περίοδος, 1990), ενώ ιδιαίτερα ενδεικτικός είναι ο ισολογισμός μεταξύ των εγκλημάτων του ναζισμού και της τύχης των Ανατολικογερμανών κατά τη σοβιετική προέλαση (σελ. 119).

1 Για το σύνολο των σχέσεων μεταξύ των φιλοσόφων και του καθεστώτος, βλ.Τ. Laugstien, Philosophieverhaltnisse im deutschen Faschismus (Αμβούργο

Ο Δημήτρης Καρύδας είναι επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου του Βερολίνου

ΜΑΙΟΣ 2007 1 3 0

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Φώτης Τερζάκης

Το πανεπιστήμιο

κατόπιν εορτής τον απόλογο μιας διάλεξης που εκ­ φώνησε ο Ζακ Ντεριντά ιο ν Απρί­ λιο ίο υ 1998 στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ στην Καλιφόρνια, με τίτλο «Το μέλλον του επαγγέλματος/ομολογίας· ή, το Πανεπιστήμιο άνευ όρων»1, διαβάζου­ με: «Δεν γνωρίζω αν αυτό που λέω είναι κατανοητό, αν έχει νόημα [....] Προπά­ ντων δεν γνωρίζω ποιο είναι το καθε­ στώς, το γένος ή η νομιμότητα του λό­ γου που μόλις σας απηύθυνα. Είναι ακα­ δημαϊκός; Είναι ένας μαθησιακός λόγος εντός των Ανθρωπιστικών Σπουδών ή σχετικά με τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες; Είναι μόνο μάθηση; Μόνο μια επιτελεστική ομολογία πίστεως; Ανήκει οτο ένδον του πανεπιστημίου; Είναι φιλοσοφία ή λογοτεχνία; Ή μήπως θέατρο; Είναι ένα έργο ή ένα πανεπιστημιακό μάθημα, ή μήπως ένα είδος σεμιναρίου;» (σελ. 85). Με τη σειρά μας αναρωτιόμαστε ποιο εί­ ναι το κίνητρο αυτής της ρητορικής αναρώτησης του ομιλούντος. Είναι μια ορια­ κή αγωνία για το νόημα των λεγομένων

Σ

Jacques Derrida

140

ΜΑΪΟΣ 2007

του ή των λεγομένων εν γένει, ή μία ακόμη ναρκισσιστική χειρονομία ενός εξόχως αυτάρεσκου στοχαστή που θέλει να κατονομάσει τα πάντα, ακόμα και την επιτελεστική δέσμευση του λέγειν, χω­ ρίς να αναλάβει πραγματικά καμία από τις έμπρακτες (πολιτικές) δεσμεύσεις του λέγειν; Είναι ίσως αδικαιολόγητο να ξεκινάει κά­ ποιος την ανάγνωση ενός κειμένου με μια δήλωση καχυποψίας, παρηγορούμαστε όμως από το γεγονός ότι ο ίδιος ο Ντεριντά ήταν από τους μεγάλους διδάξαντες την καχυποψία απέναντι στα κεί­ μενα. Και θα συμφωνήσουμε μαζί του προπάντων στην απορία -έστω κι αν για τον ίδιο είναι μόνο ρητορική- αναφορικά με το νόημα εκείνου που προσπάθησε να πει. Η πυκνή αυτή διάλεξη είναι ένας αναστοχασμός πάνω στην ιστορία, στον ιδιάζοντα χαρακτήρα και στο μέλλον του σύγχρονου πανεπιστημίου, και ειδικότε­ ρα, εντός αυτού, των λεγάμενων ανθρω­ πιστικών σπουδών· αναστοχασμός ταυ­ τόχρονα πάνω στις ιδιομορφίες του επαγγέλματος του καθηγητή και στους επικείμενους αναπροσδιορισμούς του υπό το διπλό κράτος μιας διάχυτης «κρί­ σης της αυθεντίας», αφενός, και των συ­ νεπειών εκείνου που ονόμασαν «τέλος της εργασίας», αφετέρου. Στο πλαίσιο αυτό, ο Ντεριντά ξεδιπλώνει έναν εκτε­ ταμένο χάρτη θεμάτων που είναι ό,τι ακριβώς καλείται να εξετάσει ο οιοσδήποτε σήμερα επιχειρεί να σκεφτεί πάνω στο κοινωνικό καθεστώς και τη μοίρα του πανεπιστημίου. Κατά τον συνήθη του τρόπο, όμως, απλώνει τα θέματα παρα­ τακτικά και ασυνεχώς σε κάποιου είδους χωρική συμπαράθεση χωρίς κανένα συ­ νεκτικό επιχειρηματολογικό νήμα που να

τα συνθέτει, και ταυτόχρονα να εκφράζει μία συγκεκριμένη τοποθέτηση με ειδικές στοχεύσεις και συνέπειες -μιαν αναμφίλογη και πολιτικά μονοσήμαντη θεσιληψία. Έτσι, μέσα σε ένα θολό περιβάλλον παλιλλογίας και αμφισημιών, αφήνει όλα τα ερμηνευτικά ενδεχόμενα ανοιχτά -και με τον ίδιο τρόπο, βέβαια, κάθε καιροσκοπική διαπραγμάτευση ή συμμαχία. Εν πάση περιπτώσει, δύο έννοιες μπορούμε να πούμε ότι έχουν καθοδηνητικό ρόλο σε όλη αυτή τη συζήτηση: η έννοια του απροϋπόθετου (μία άλλη διατύπωση για το «άνευ όρων» του τίτλου) και η σημασιολόγηση των ίδιων των «ανθρωπιστι­ κών σπουδών». Το απροϋπόθετο του πανεπιστημίου και όσων λέγονται μέσα σε αυτό είναι πράγ­ ματι μια διακήρυξη αρχής, και σημαίνει ρητά την ανεξαρτησία του από κάθε θε­ σμικό έλεγχο. «Αντίσταση L.1 σε έναν μεγάλο αριθμό εξουσιών» (σελ. 17), θα πει ακριβώς ο Ντεριντά, και αμέσως μετά κατονομάζει ως πρώτη μεταξύ αυτών το κράτος. Οι κίνδυνοι όμως του σημερινού πανεπιστημίου είναι πολύ περισσότεροι, και καταριθμούνται σε άλλο σημείο της πραγμάτευσης: επειδή το ίδιο το πανεπι­ στήμιο είναι, και πρέπει να είναι, «χωρίς εξουσία», διατρέχει τον κίνδυνο να γίνει «υποκατάστημα ομίλων επιχειρήσεων και διεθνών εταιρειών», ενεργούμενο κάθε είδους «βιομηχανικών και εμπορικών συμφερόντων», «όμηρος των τμημάτων της καθαρής ή εφαρμοσμένης επιστήμης που συγκεντρώνουν τις υποτιθέμενες κερδοφόρες επενδύσεις ξένων κεφα­ λαίων στον ακαδημαϊκό κόσμο» (οελ.

20). Έτσι, καταλαβαίνει κανείς μέσ' από ποια πραγματική αγωνία ξεπηδάει ο ση­ μερινός αναστοχασμός πάνω στο πανε­ πιστήμιο και ποιον αμυντικό χαρακτήρα έχει η τόσο εμφατική διακήρυξη του απροϋπόθετού του από τον Ντεριντά. Εκείνο που δεν φωτίζεται βέβαια είναι η σχέση ανάμεσα στους δύο αυτούς συμ­

μετρικούς πόλους της απειλής: το κράτος και τα δίκτυα των επιχειρή­ σεων, τα οποία σε συν­ θήκες ολοκληρωτικού καπιταλισμού όπως οι παρούσες συγχωνεύο­ νται όλο και πιο αδιαχώ­ ριστα. Έτσι όμως παρασιωπάται και το κρισιμότερο πρακτικό ερώτημα, η πραγ­ ματική αιχμή της κρίσης του σύγχρονου πανεπιστημίου: πώς μπορεί να διατηρή­ σει την ανεξαρτησία του ένας θεσμός που είναι μέσω της ίδιας του της χρημα­ τοδότησης όμηρος του κράτους, τη στιγ­ μή που το κράτος αυτό έχει προ ποήλού γίνει το μακρύ χέρι της αγοράς και των κτηνωδών κεφαλαιοκρατικών συμφερό­ ντων; 0 Ντεριντά φαίνεται να υποστηρίζει πως ο αναστοχασμός του πανεπιστημίου, καθώς και η αντίσταση για την οποία μι­ λάει, είναι υποθέσεις του ίδιου του πανε­ πιστημίου, και στρατηγικό τους πεδίο ει­ δικότερα ο τομέας των ανθρωπιστικών σπουδών· πριν από το τέλος της ομιλίας του, ωστόσο, θα κάνει λόγο για άνοιγμα και για συμμαχίες με δυνάμεις που βρί­ σκονται εκτός του ακαδημαϊκού χώρου (σελ. 84-5). Υπάρχει κι εδώ κάτι τι αμφίσημο, αφού από την αρχή δεν αποσαφη­ νίστηκε με ποια έννοια πράγματα όπως «το καθεστώς και το γίγνεσθαι της αλή­ θειας, καθώς και η αξία της αλήθειας (...) συζητιούνται ακριβώς, προνομιακά, εντός του πανεπιστημίου και στα τμήμα­ τα που ανήκουν στις Ανθρωπιστικές Σπουδές» (σελ. 14). Μια τέτοια αξίωση εκ μέρους του πανεπιστημίου θα ήταν του­ λάχιστον υπερφίαλη, αλλά δηλώνει επί­ σης μειωμένη επίγνωση των σχέσεων του πανεπιστημίου με την ευρύτερη κοι­ νωνία η οποία το εξουσιοδοτεί και του παρέχει τα μέσα. Η σκέψη και η ζήτηση της αλήθειας δεν ήταν ποτέ μονοπώλιο του πανεπιστημίου, μολονότι σε μεγάλες

ΜΑΪ0Σ 2007 14-1

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Αριστοτέλης περιόδους της ιστορίας του -ουσιαστικά, σε όλη τη διαμορφωτική του περίοδο, όταν ήταν πραγματικά ιεροσπουδαστή­ ριο, εκπαιδευτικός βραχίονας της Εκκλη­ σίας- στάθηκε το ίδιο σκληρός διώκτης της ανεξάρτητης σκέψης. Την πατρωνία της Εκκλησίας διαδέχθηκε το αστικό κρά­ τος και οι δικές του εργαλειακές σκοπι­ μότητες, και μόνο σε μικρές περιόδους της ιστορίας του, και ίσως κατά παρέκταοιν του προδιαγεγραμμένου θεσμικού του ρόλου, το πανεπιστήμιο στάθηκε στο ύψος των διαφωτιστικών διακηρύξεων με τις οποίες προσπάθησε να νομιμο­ ποιηθεί από την εποχή του Χούμπολτ (και τις οποίες κλιμακώνει αμυντικά εδώ, όπως γίνεται ολοφάνερο, ο Ντεριντά). Αμυντικός είναι και ο ελαφρά μεσσιανι­

14-2 ΜΑΪΟΣ 2007

κός τόνος με τον οποίον ο Ντεριντά μι­ λάει για «ελευαόμενη δημοκρατία» και για «νέες Ανθρωπιστικές Σπουδές». Εν πόση περιπτώσει, μπορεί να διαβαστεί σαν ένα κα­ νονιστικό ιδεώδες, που αντιπροσωπεύει το όραμα του φιλοσόφου γι' αυτό που θα έπρεπε να γίνουν οι λεγάμενες ανθρωπιστικές σπου­ δές. Κατά την εκδοχή του, ο όρος (οφείλει να) καλύπτει σαφώς το δίκαιο και τη νομική επι­ στήμη, τη μεταφρασεολογία, το θεωρητικό πεδίο που διαγράφεται μεταξύ λογοτεχνίας, φιλοσοφίας, γλωσσο­ λογίας, ανθρωπολογίας και ψυχανάλυσης (σελ.

25), ενώ η επίδρασή τους (οφείλει να) γίνε­ ται αισθητή στην ιατρι­ κή, οτη γενετική, στα μαθηματικά, στις φυσικές επιοτήμες, στη θεολογία (σελ.

75). Μέσα στο φάσμα των επιδιώξεών τους περιλαμβάνεται η κατάλυση των στεγανών κλάδων σε μια διευρυμένη διαραθησιακότητα, ενώ μείζων αποστο­ λή τους θα είναι η επανεπεξεργασία της έννοιας του Ανθρώπου, ιδιαίτερα στο φως της ανανεωμένης «Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου» (1948) και του Διεθνούς Δικαίου που θεσπίζει την έννοια του «Εγκλήματος κατά της Αν­ θρωπότητας» (σελ. 14). Και ορθά οπωσ­ δήποτε παρατηρεί ότι το πρόγραμμα του Διαφωτισμού συνδέεται καταστατικά με αντίστοιχες συλλήψεις της έννοιας του ανθρώπου. Διάσπαρτες μέσα στο κείμενο, και συχνά

/ ΑΙΣΘΑΝΟΜΑΙ/ διφορούμενες ως προς τη στόχευσή τους, εμφανίζονται διάφορες αναφορές οτον Καντ. Με ρητορική επιτήδευση ο συγγραφέας θα χρησιμοποιήσει επανει­ λημμένα το «ως εάν» της τρίτης καντια­ νής Κριτικής, την τροπικότητα δηλαδή των αναστοχαστικών κρίσεων, για να δεί­ ξει -στην πιο απερίφραστη από αυτές τις χρήσεις (σελ. 33-4)- ότι προσιδιάζει ως τέτοια στη φύση των ανθρωπιστικών σπουδών και των ιδιαζουσών παραγω­ γών τους (τέχνη, λογοτεχνία, συμβολικές ή πολιτισμικές δημιουργίες)· σε μία πα­ ρέκταση αυτής της ιδέας όμως, που στην πραγματικότητα έχει προηγηθεί, υπαινίσ­ σεται ότι η εν λόνω τροπικότητα, στο βαθμό που μας οδηγεί σε μια περιοχή προγενέστερη του διαχωρισμού φύσης και ελευθερίας, δηλαδή στην άρση της διάκρισής τους, είναι ένα είδος «αποδομητικής μαγιάς» (σελ. 30). Σαν να λέμε -μολονότι δεν λέγεται- η «αποδόμηση» είναι το προσίδιο έδαφος των ανθρωπι­ στικών σπουδών. Το να επιμείνουμε όμως στο ερώτημα γιατί αυτό δεν είναι απλώς διαλεκτική θα ήταν αγενές, διότι θα σήμαινε ότι αμφισβητούμε το ρόλο του Ντεριντά ως θεσμοθέτη-πατέρα μιας νέας φιλοσοφικής επικράτειας. Ένα άλλο τονικό κέντρο αυτής της πολυθεματικής ανάπτυξης είναι π διάκριση διαπιστωτικών - επιτελεστικών χρήσεων του λόγου, σύμφωνα με την πραγματο­ λογία των ομιλιακών ενεργημάτων του Austin. Το «ζουμί» του πράγματος, όπως λέμε, βρίσκεται στη συστοίχιση της πα­ ραπάνω διάκρισης με την κρίσιμη διάκρι­ ση που θα υποδείξει εντέλει ο Ντεριντά ανάμεσα στις δύο όψεις του επαγγέλμα­ τος του διδάσκοντος: αυτές που στα ελ­ ληνικά διακρίνουμε με τους όρους επιτή­ δευμα και λειτούργημα (σελ. 38-9). Το λειτούργημα του καθηγητή συναρθρώνει πίστη και γνώση στην επιτελεστική μορ­ φή μιας επαγγελίας, δηλαδή μιας υπό­ σχεσης και μιας ευθύνης, και αυτή είναι η

αληθινή πηγή του κύ­ ρους του, όπως υπαινίσ­ σεται ο Ντεριντά. Σω­ στά. Πώς όμως συναρ­ θρώνεται αυτή η όψη με την αντίθετή της, την ω­ μά βιοποριστική; Δηλα­ δή, με τα ίδια του τα λό­ για, ποια η σχέση μεταξύ επαγγέλεσθαιδιδάσκειν και εργάζεσθαι; Δεν πρόκειται άραγε για μία ακόμη αναπαραγωγή της οδυνηρής αντίφασης του ατόμου μέσα στην αστική κοινωνία, ανάμεσα στους ρόλους του citoyen και του bourgeois; Το ερώτημα είναι όμως από τα κρισιμό­ τερα και για έναν άλλον λόγο: διότι συ­ σχετίζει επίσης το ρόλο και τη μοίρα του καθηγητή-διδάσκοντος με τον ευρύτερο καταμερισμό της εργασίας στη σύγχρονη κοινωνία- και, κάνοντας αυτό, αναδεικνύει μία ακόμη διάσταση της παρούσας κρίσης του πανεπιστημίου: εκείνη που συνδέεται με το «τέλος της εργασίας» (κατά τη διατύπωση του Τζέρεμυ Ρίφκιν, τον οποίον αναφέρει σε διάφορα σημεία ο Ντεριντά) σαν αποτέλεσμα της αναδιά­ ταξης του εργασιακού τομέα από την εφαρμογή των νέων τεχνολογιών του αυτοματισμού. Και, πρέπει να παρατηρή­ σουμε -το παρατηρεί ήδη ο ίδιος (σελ.

27)- η νέα τεχνική σύσταση της εργασίας επιδρά όχι μόνο στο εργασιακό καθε­ στώς των απασχολουμένων επαγγελμα­ τικά μέσα στο πανεπιστήμιο αλλά και στο ίδιο το περιεχόμενο της αναμεταδιδόμενης γνώσης. Εν ολίγοις, το πρόβλημα του «απ-εντοπισμού» μέσω της «δυνητικοποίησης - εικονικοποίησης» δεν θίγει μόνο την επαγγελματική υπόσταση του διδάσκοντος αλλά καθιστά και το ίδιο το πανεπιστήμιο έναν μη τόπο, ένα φάντα­ σμα -μ ε απρόβλεπτες ακόμα συνέπειες. Αν ακολουθούσε κάποιος αυτή τη γραμ­ μή των επισημάνσεων θα μπορούσε να οδηγηθεί στην πιο γόνιμη περιοχή της όλης συζήτησης: δηλαδή, να δειχθεί και

ΜΑΙΟΣ 2007 14-3

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

να αναλυθεί πώς η κρίση του πανεπιστη­ μίου συνιστά αναπόσπαστο κομμάτι της κρίσης ολόκληρης της κοινωνίας, η οποία είναι μεν αποτέλεσμα του δραματικού μετασχηματισμού των δομών παραγωγής και αναπαραγωγής που επέφερε η

Πώς μπορεί να διατηρήσει την ανεξαρτησία του ένας θεσμός που είναι μέσω της ίδιας του της χρηματοδότησης όμηρος του κράτους, τη στιγμή που το κράτος αυτό έχει προ ποΛλού γίνει το μακρύ χέρι της αγοράς και των κτηνωδών κεφαλαιοκρατικών συμφερόντων;

νέα τεχνική σύσταση της εργασίας (η κατακόρυφη μετατόπιση του συσχετισμού ανάμεσα σε πάγιο και μεταβλητό κεφά­ λαιο), αλλά η αποφασιστική του σημασία απορρέει από το γεγονός ότι τα μέσα πα­ ραγωγής παραμένουν ιδιωτική ιδιοκτη­ σία, υποταγμένη ως τέτοια στο σκοπό της μεγιστοποίησης του κέρδους, και η

'■Η τελική έκδοση του κειμένου, με έλεγχο των κατοπινών του παραλλαγών, έχει παρουσιαστεί στα ελληνικά ως Jacques Derrida, Το πανεπιστήμιο άνευ όρων (Εκκρεμές: Αθήνα 2004) σε μετάφραση Βαγγέλη Μπιτσώρη. 0 μεταφραστής, μέχρι παθήσεως πιστός στο γράμμα του φιλοσόφου, έκανε όπως ήταν αναμενόμενο καλή δουλειά’ πέραν αυτού,

1 4 4 ΜΑΙΟΣ 2007

ίδια π εργασία, ως εκ τούτου, εμπόρευ­ μα. Δυστυχώς όμως, ο Ντεριντά διασπείρει αυτές τις παρατηρήσεις ανάμεσα σε άλλα θεματικά μοτίβα, εξίσου αποσπα­ σματικά και με συμπτωματικό τρόπο διαπλεκόμενα, και τις εγκαταλείπει εκεί. Η έσχατη αμφισημία αυτής της διά­ λεξης έγκειται στο ότι δεν ξέρει κανείς αν θα πρέπει να την εκλάβει ως θρήνο για την επικείμενη άλω­ ση ή ως αισιόδοξη εξαγγελία ενός νέου μακρόπνοου προγράμματος. Και τα δύο προφανώς δεν μπορεί να είναι, επί ποινή σχιζοφρένειας (ο Νίτσε οτάθηκε και σε αυτή την πε­ ρίπτωση πιο έντιμος). Θα μπορού­ σε κάποιος να πει ότι η υπεκφυγή και η διπλωματική αμφιταλάντευση είναι ίδιον της σκέψης του Ντεριντά, πράγμα που είναι βεβαίως αλήθεια- όμως εδώ όλα δείχνουν ότι το πρόβλημα δεν εξαντλείται στην προσωπική ιδιομορφία -ή εν­ δεχομένως παθολογία- του συγ­ γραφέα... Η ατέρμονη αμφιθυμία του πρέπει μάλλον να εκληφθεί ως αδιάψευστο σημείο μιας αντικειμε­ νικής κίνησης των πραγμάτων: και αυτή η κίνηση, αν τουλάχιστον δεν πα­ ρανοούμε τα συμπτώματα, μαρτυρεί την επιθανάτια αγωνία του αστικού πανε­ πιστημίου. ■

Ο Φώτης Τερζάκης είναι συγγραφέας, δοκιμιογράφος

ατην παρούσα έκδοση έχει προσθέσει υπό μορφή σημειώσεων ένα υπερβολικά εκτεταμένο σώμα κειμένων από το σύνολο του έργου του Ντεριντά προς επεξήγησιν όρων και διατυπώσεων που εμφανίζονται στο αρχικό γραπτό. Στον τόμο αυτό και οι παραπομπές τις οποίες χρησιμοποιώ στην κριτική

ΙΝΔΙΚΤΟΣ

diktos.gr

ΔΕΛΤΙΟ ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 2007 Επιμέλεια: θοδωρής Πέρσης

14S

ΜΑΙΟΣ 2007

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Αφήγησις Λιβίστρου και Ροδάμνης (κριτ. εκδ.: Π. Α­ γαπητός) (Γ. Γιατρομανωλάκης, Το Βήμα της Κυ­ ριακής, 4.3.07) Αναγνωσιάκη Άούλα: 0 ήχος της ζωής (Γ. Βαιλάκης, Ημερήσια, 31.3.07) Αντονάς Αριστείδης: Ο χειριστής {Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα της Κυριακής, 24.3.07) Βαλτινός Θανάσης: Στοιχεία για τη δεκαετία του ' '60 (Β. Ζωγράφου, Αυγή χης Κυριακής, 4.3.07) Αθωνίτης Αλέξανδρος: Γεια σου τηλεόραση (Δ. Τριανταφυλλίδης, Διαβάζω, 03/07) Βαμβουνάκη Μάρω: Ο παλιάτσος και η Άνιμα (Στ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 3.3.07) Βιτάλη Λεία: Ιερή παγίδα (Α. Ζήρας, Αυγή της Κυ­ ριακής, 4.3.07) Βιντιάδης Μηνάς: Ο δράκος κόκορας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 18.3.07) Βήαντής Νίκος: Writersland (Κ. Φαρμάκης, Status, 1.3.07) Δαββέτας Νίκος: Λευκή πετσέτα στο ρινγκ (Μ. θεοδοσοπούήου, Η Εποχή, 18.3.07, Π. Σφυρίδης, Διαβάζω, 03/07) Δημητρακάκη Αντζελα: Το μανιφέστο της ήττας (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 10.3.07, Γ. Μπασκόζος, Εξ­ πρές της Κυριακής, 11.3.07, Κ. Καρακωτιάς, Ελευθεροτυπία, 16.3.07, Β. Ραπτόπουλος, Καθημερινή της Κυριακής, 24.3.07) Δημητρομανωλάκη Ελευθερία: Η ηγεμονία της ευ­ τυχίας (Μ. Πανώριος, Καθημερινή, 6.3.07) Δοξιάδης Απόστολος: Από την παράνοια στους αλγόριθμους (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή της Κυριακής, 24.3.07) θέμελης Νίκος: Μια ζωή, δυο ζωές (Δ. Μητρδπουλος, Τα Νέα, 17.3,07) θεοδωρόπουλος Τάκης: Το αριστερό χέρι της Αφροδίτης (Μ. Χαρτουλάρη, Τα Νέα, 23.3.07) Καλοκύρης Δημήτρης: Το χέρι του σημαιοφόρου (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 16.3.07) Καριζώνη Κατερίνα: Μεγάλο Αλγέρι (Φ. Φιλίππου, Διαβάζω, 03/07) Καρυστιάνη Ιωάννα: Σουέλ (Γ. Περαντωνάκης, Δια­ βάζω, 03/07) Κιτσοπούλου Λένα: Νυχτερίδες (Α. Μπομπούλα, Βραδυνή, 17.3.07) Κολιάκου Δήμητρα: Θερμοκρασία δωματίου (Β. ΧατΖηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 2.3.07) Κορινθίου - Χατζηρήγα Αναστασία: Για την καρδιά ενός αγγέλου (Ε. Μαρωνίτη, Τα Νέα, 10.3.07) Κοτοπούλη Μαρία: Χωρίς ωράριο τα όνειρα (Ε. Γκί­ κα, Έθνος, 24.3.07) Κουμανταρέας Μένης: Η γυναίκα που πετάει (Α. Σουλογιάννη, Διαβάζω, 03/07)

Κουμούτση Πέρσα: Δυτικά του Νείλου (Ε. Γκίκα, Έθνος, 4.3.07) Κουτσούκος Ηλίας: Φάτε μόνοι (Γ. Μπασκόζος, Εξ­ πρές τ ης Κυριακής, 11.3.07) Κυρίμης Πέτρος: Το λευκό του ήλιου (Τ. Μανδηλαρά, Πρώτο Θέμα, 11.3.07) Λειβαδά - Ντούκα Ευριδίκη: Στα στενά της χίμαι­ ρας (Γ. Παπαδόπουλος, Αγγελιοφόρος, 31.3.07) Λεονάρδος Γιώργος: Οι Παλαιολόγοι (Ε. Χουζούρη, Ραδιοτηλεόραση, 3.3.07) Λίτσας Σπάρος: Το κρυφτό (Ρ. Πράπα, Βραδυνή, 31.3.07) Λουκιανός: Αληθινή ιστορία (Σ. Βρετός, Διαβάζω, 03/07) Μαραγκόπουλος Άρης: Η μανία με την Άνοιξη (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 10.3.07) Μάρκαρης Πέτρος: Κατ' εξακολούθηση (Γ. Περα­ ντωνάκης, Ελευθεροτυπία, 9.3.07) Μάρκογλου Πρόδρομος: Καταδολίευση (Γ. Κορδομενίδης, Καθημερινή της Κυριακής, 18.3.07) Μαυρομάτης Χάρης: ο κήπος των νεκρών (Κ. Τρα­ χανάς, Μαχητής Άρτας, 21.3.07) Μαυρουδής Κώστας: Στενογραφία (θ. Μαρκόπουλος. Αντί, 9.3.07) Μοδινός Μιχάλης: 0 μεγάλος Αμπάι (Η. Ευθυμιόπουλος, Τα Νέα, 23.3.07) Μπιρμπίλης Πέτρος: Έχω μόνο εσένα (Κ. Παπαγεωργίου, Ελευθεροτυπία, 9.3.07) Παπαγιώργης Κωστής: Κέντρο δηλητηριάσεων (0. Σταθόπουλος, Καθημερινή της Κυριακής, 18.3.07) Πασχάλης Στρατής: 0 άνθρωπος του λεωφορείου (Τ. Δημηχρούλια, Καθημερινή της Κυριακής, 11.3.07) Πολυράκης Γιώργος: Σιωπηλές κραυγές (Ρ. Πρά­ πα, Βραδυνή, 10.3.07) Σαραντάρης Γιώργος: Έργα (2) Κατάλοιπα 19321940, εισ. - επιμ. Σοφία Σκοπετέα (Σ. Γουνελάς, Καθημερινή της Κυριακής, 4.3.07) Σερέφας Σάκης: Θα γίνω ντιζέζ, μια αληθινή ιστο­ ρία (Γ. Κορδομενίδης, Καθημερινή της Κυριακής, 24.3.07) Σταμάτης Αλέξης: Αμερικάνικη φούγκα (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 10.3.07) Στρατηγοπούλου Αγγελική: Δεν θα ξαναρωτήοω τον μπαμπά (Φ. Τσαλίκογλου, Τα Νέα, 3.3.07) Σωτάκης Δημήτρης: Ο άνθρωπος καλαμπόκι (Δ. Μαμαλούκας, Αυγή της Κυριακής, 18.3.07) Τατσόπουλος Πέτρος: Η καλοσύνη των ξένων (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 23.3.07) Τζαμιώτης Κωνσταντίνος: Παραβολή (Λ. Πανταλέων. Ελευθεροτυπία, 16.3.07) Φιλίππου Φίλιππος: 0 θάνατος του Ζορμπά (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 10.3.07) Χαλιακόπουλος Γρηγόρης: Η καρδιά του δότη (Φ. Οικονομίδης, Ελευθεροτυπία, 16.3.07) Χαριάτης Άγγελος: 25 ιστορίες για ευτυχισμένους αστούς (Ε. Γκίκα, Έθνος, 11.3.07) Χαρπαντίδης Κοσμάς: Τα δώρα του πανικού (Ε. Γαραντούδης, Τα Νέα, 3.3.07)

Χατζημωυσιάδης Παναγιώτης: Καλά μόνο να βρεις (X. Παπαγεωργίου, Αυγή της Κυριακής, 11.3.07) ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Αϊρονσάιντ Βιρτζίνια: Πανιά με γκάζια (Σ. Λούκα, Βραδυνή Κυριακής, 24.3.07) Αλεξάντερ Ρόμπερτ: Ρασπούτιν, ο πατέρας μου (Δ. Τριανταφυλλής, Διαβάζω, 03/07) Αλιέντε Ιζομπέλ: Ινές, ψυχή μου (Μ. Σούμπερτ, Διαβάζω, 03/07) Βερν Ιούλιος: Το Αιγαίο οτις φλόγες (Στ. Τσούπρου, Καθημερινή, 6.3.07, Φ. Πανταζής, Αδέσμευ­ τος Τύπος Κυριακής, 24.3.07) Βίτκιεβιτς Στανισλόβ Ιγκνάσΐ: Αδηφαγία (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα της Κυριακής, 18.3.07) Γκενατσίνο Βίλχελμ: Η βλακεία του έρωτα (Στ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 17.3.07) Γκοιτισόλο Χουάν: Στοιχεία ταυτότητας (Γ. Παπασωτηρίου, Βραδυνή, 3.3.07, Γ. Καρουζάκης, Lifo Athina, 8.3.07) Γουέλς Χέρμπερτ Τζωρτζ: Η τροφή των θεών (Μ. Πανώριος, Ελευθεροτυπία, 30.3.07) Ζέγκερς Αννα: Τράνζιτο (Ε. Γιαννοπούλου, Καθη­ μερινή της Κυριακής, 4.3.07) Καμιλλέρι Αντρέα: Η άλωση του Μακαλλέ (Τ. Γου­ δέλης, Ελευθεροτυπία, 2.3.07) Κασόγκι Σοχέιρ: Ψηφιδωτό (Κ. Κουνινιώτη, Πελο­ πόννησος, 18.3.07) Κέλμαν Ντάνιελ: Η μέτρηση του κόσμου (Ε. Μπέλλα, Βραδυνή Κυριακής, 4.3.07) Κέρτες Ίμρε: Αστυνομική ιστορία (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 23.3.07) Κρούμι Άντριου: Μόμπιους Ντικ (Η. Ευθυμιόπουλος. Τα Νέα, 3.3.07) Μπανκ Ζούτα: 0 κολυμβητής (Κ. Ματσούκας, Ελευθεροτυπία, 16.3.07) Μπέκετ Σάμουελ: - Μερσιέ και Καμιέ - Πώς είναι (Χρ. Σπυροπούλου, Καθημερινή της Κυριακής, 4.3.07) Ντοστογιέφσκι Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς: Το ημερολό­ γιο του συγγραφέα A' μέρος - Β' μέρος 1873-1876 (Ε. Χουζούρη, Ραδιοτηλεόραση, 24.3.07) Ουελμπέκ Μισέλ: Η δυνατότητα του νησιού (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 3.3.07, Μ. Πανώριος, Ελευθε­ ροτυπία, 9.3.07)

β ι β λ ί α

Ποζολίνι Πιερ - Πάολο: Το μακρύ ταξίδι της άμμου (Β. Ζωγράφου - Στ. Πολενάκης, Αυγή της Κυρια­ κής, 11.3.07) Παμούκ Ορχάν: Ιστανμπούλ (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 3.3.07) Παοτερνάκ Μπορίς: Δόκτωρ Ζιβάγκο (Ε. Χουζούρη, Ραδιοτηλεόραση, 10.3.07, Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 31.3.07) Ρομπ Γκριγιέ Αλαίν: Η ζήλια (Τ. Δημητρούλια, Κα­ θημερινή της Κυριακής, 4.3.07, Μ. θεοδοσοπούλου, Η Εποχή, 11.3.07) Ροτ Γιόζεφ: Ο θρύλος του Αγίου Πότη (θ. Σταθόπουλος, Καθημερινή της Κυριακής, 11.3.07) Φέιμπερ Μισέλ: Τα δίδυμα Φαρενάιτ (Α. Μαντόγλου. Ελευθεροτυπία, 30.3.07) Φλομπέρ Γκιστάβ: Ο πειρασμός του Αγίου Αντω­ νίου (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 2.3.07) Χάρις Τόμας Χάνιμπαλ: Το ξύπνημα του κακού (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 3.3.07) Assouline Pierre: Ξενοδοχείο Lutetia (Λ. Παντολέων, Ελευθεροτυπία, 2.3.07) Barcelo Ella: Το μυστικό του χρυοοχόου (Σ. Νικολαίδου, Τα Νέα, 17.3.07, Στ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 23.3.07) Bergsson Cudberger: 0 κύκνος (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 30.3.07) Chabon Michael: Οι συναρπαστικές περιπέτειες των Κάβαλιερ και Κλέι (Μ. Μιχαηλίδης, Τα Νέα, 23.3.07) Collins Michael: Χαμένες ψυχές (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα της Κυριακής 24.3.07) Druon Maurice: Η κατάρα του τελευταίου Ναϊτη (Φ. Χρονόπουλος, Διαβάζω, 03/07) Highsmith Patricia: Ο Ρίπλεϋ κάτω από το χώμα (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 9.3.07) Lenoir Frederic - Cabesos Violette: Η υπόσχεση του αρχαγγέλου (Στ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 10.3.07) Me Call Smith Alexander: Τεστ ηθικής για όμορφα κορίτσια (Β. Πεσμαζόγλου, Τα Νέα, 23.3.07) Moix Yann: Partouz (Ε. Λαμπροπούλου, Τα Νέα, 10.3.07) Pelecanos George: Δίλημμα δικαίου (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα της Κυριακής 11.3.07) Tariq Ali: Ένας σουλτάνος στο Παλέρμο (Ε. Χου-

ε

κ

δ

ό

σ

ε

ι

ς

τα Ο κ τ ω β ρ ι α ν ά Ο α ν τ ιπ ρ ό σ ω π ο ς τ ο υ Δ ια β ά ζω σ τ η ν Κ ύ π ρ ο Π ω λ ή σ ε ις τ ε υ χ ώ ν κα ι σ υ ν δ ρ ο μ έ ς γ ια τ ο Δ ια β ά ζω κ α Θ έ κ λ α Κ ίτ τ ο υ

Ομ ήρου 3κ Λευκωσία 1097, Κύ π ρ ο ς · τηλ.: 22 672801

[

δ ι α β α ζ ω ] Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

ζούρη, Ραδιοτηλεόραση, 31.3.07) Verissimo Luis Fernando: 0 Μπόρχες και οι αιώνιοι ουραγκοτάγκοι (Τ. θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 17.3.07) ΠΟΙΗΣΗ Βέης Γιώργος: Λεπτομέρειες κόσμων (Γ. Μπλάνας, Αυγή της Κυριακής, 11.3.07) Μαρωνίτη Ανθή: Το ακόντιο (Β. Χαχζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 9.3.07, Τ. Βασιλειάδου, Ημερήσια, 23.3.07) Μεσσήνης Στέφανος: Ίνα ως... (Λ. Κανάς, Αυριανή της Κυριακής, 11.3.07) ΔΟΚΙΜΙΑ Καλβίνο Ίταλο: Η συλλογή της άμμου (Τ. Θεοδω­ ρόπουλος, Τα Νέα, 3.3.07) Παπανικολάου Θύμιος: Θρύμματα του έρωτα (X. Κατσιβαρδάς, Μακεδονία Κυριακής, 18.3.07) Πολίτης Αλέξης: Αποτυπώματα του χρόνου (Ε. Κοτζιά. Καθημερινή της Κυριακής, 18.3.07) Φρίντμαν Τόμας: 0 κόσμος είναι επίπεδος. Σύντο­ μη ιστορία του 21ου αιώνα (Α. Βιστωνίτης, Το Βή­ μα της Κυριακής, 11.3.07, Κ. Κουνινιώτη, Πελο­ πόννησος, 11.3.07,Τ. Μανδηλαρά, Πρώτο Θέμα, 24.3.07) Χάισμιθ Πατρίτσια: Πώς να γράφετε ένα μυθιστό­ ρημα αγωνίας (Σ. ΝικολαΤδου, Τα Νέα, 10.3.07) Χήνυ - Σέφερ - Κήλυ - Ικετάουα - Χέιντας - Κρύγκερ - Ντεόν - Λακαριέρ: Η ελληνική εμπειρία (Ε. Γαραντούδης, Τα Νέα, 23.3.07) ΙΣΤΟΡΙΑ Βερέμης θάνος - Κολλιόπουλος Γιάννης: Ελλάς, η σύγχρονη συνέχεια από το 1821 μέχρι σήμερα (Β. Γούναρης, Καθημερινήςης Κυριακής, 11.3.07) Γκιουβέν Ντιλέκ: Εθνικισμός, κοινωνικές μεταβο­ λές και μειονότητες. Τα επεισόδια εναντίον των μη μουσουλμάνων της Τουρκίας, 6-7 Σεπτεμβρίου 1955 (Δ. Σωτηρόπουήος, Καθημερινή της Κυρια­ κής, 24.3.07) Ουέστγουελ Ίαν: Α' παγκόσμιος πόλεμος, ημέρα με ημέρα (Α. Καραγιόννης, Διαβάζω, 03/07) Ρίχτερ Χάιντς: Ιστορία της Κύπρου (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 4.3.07) Σο Άντονί: Β' παγκόσμιος πόλεμος, ημέρα με ημέ­ ρα (Α. Καραγιόννης, Διαβάζω, 03/07) Τσιτσελίκης Κωνσταντίνος (επιμ.): Η ελληνοτουρ­ κική ανταλλαγή πληθυσμών. Πτυχές μιας εθνικής σύγκρουσης (Π. Βόγήης, Τα Νέα, 10.3.07) Beevor Antony: Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος 1936 - 1939 (Φ. Οικονομίδης, Ελευθεροτυπία, 2.3.07, Ε. Χουζούρη, Ραδιοτηλεόραση, 16.3.07) De Tocqueville Alexis: Το παλαιό καθεστώς και η Επανάσταση (Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος, 4.3.07) Irving David: Ο βομβαρδισμός της Δρέσδης (Γ. Νέδας, Διαβάζω, 03/07) MackaY Christopher: Αρχαία Ρώμη, στρατιωτική και πολιτική ιστορία (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος Κυριακής, 11.3.07) Runciman Steven: Η ιστορία των Σταυροφοριών (Α. Διαμαντής, LifoAthina, 8.3.07)

ί43

ΜΑΙΟΣ 2007

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Αγραπίδη - Γκόρτσου Βίκυ: Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στο θεσμικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Α. Παύλου- Παπαδημητρίου, Βραδυνή, 3.3.07) Γούναρης Σπύρος - Σταθακόηουλος Βλάσης: Κεγ account management. Διοίκηση στρατηγικών σχέ­ σεων (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 18.3.07) Δούκα Βικτωρία: Μερική απασχόληση, το καθε­ στώς εργασίας των μερικώς απασχολούμενων στον ιδιωτικό τομέα (Α. Κλειδαρά, Βραδυνή, 10.3.07) θωμαδάκης Σταύρος - Ξανθάκης Μανώλης: Αγο­ ρές χρήματος και κεφαλαίου (Α. Παύλου - Παπα­ δημητρίου, Βραδυνή, 10.3.07) Μπαγκαβός Χρήστος: Δημογραφικές μεταβολές, αγορά εργασίας και συντάξεις στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Α. Κλειδαρά, Βραδυνή, 3.3.07) Deakins D. - Freel Μ.: Επιχειρηματικότητα (Α. Κλει­ δαρά, Βραδυνή, 17.3.07) Dounellon Anne: Οδήγησε την ομάδα σου στην ε­ πιτυχία (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 18.3.07) ΠΑΙΔΙΚΑ Κοκορέλη Αργυρώ: Παιχνίδι με πριγκίπισσες (Ν. Σιδέρης, Αυγή της Κυριακής, 4.3.07) Μαυρομμάτη Καίτη: Τα χρόνια της Αλεξάνδρειας (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 2.3.07) Μεσσηνέζη Καίτη: Προσωπικές στιγμές (Ε. Σαρα­ ντίτη, Ελευθεροτυπία, 2.3.07) Μπόιν Τζον: Το αγόρι με τη ριγέ πιτζάμα (Ε. Σαρα­ ντίτη, Ελευθεροτυπία, 9.3.07) ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ Βιντάλ Νακέ Πιερ: Αγώνας μου, η ιστορία (0. Σελλά, Καθημερινή της Κυριακής, 4.3.07) Γκρας Γκίντερ: Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 17.3.07) Καμπάνη Κατερίνα: Άρης Αλεξάνδρου, ο παππούς μου (Κ. Παπαγεωργίου, Αντί, 9.3.07) Πέρι Τζορτζ: James Dean, το πορτρέτο ενός μύ­ θου (Κ. Γιαννόηουλος, Διαβάζω, 03/07) Ραμονέ Ιγνάσιο: Εκατό ώρες με τον Φιντέλ. Βιο­ γραφία σε δυο φωνές (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα της Κυριακής, 24.3.07) Σκόρδος Σταμάτης: Συμβολή στην ιστορία των Ελ­ λήνων ναυτεργατών (Σπ. Κακουριώτης, Αυγή της Κυριακής, 4.3.07) Στέιντον Λέσλι: Λόρκα, η μπαλάντα μιας ζωής (Ε. Μπέλλα, Βραδυνή Κυριακής, 11.3.07) Χέσνερ Βόλφγκανγκ: Άννα Αχμάτοβα, η θυελλώ­ δης ζωή της μεγάλης ποιήτριας (Σ. ΝικολαΤδου, Τα Νέα, 23.3.07) M.B.W. Tent: Καρλ Φρίντριχ Γκάους, ο πρίγκηπας των μαθηματικών (Σ. ΝικολαΤδου, Τα Νέα, 3.3.07) ΜΕΛΕΤΕΣ Αντωνίου Γιάννης: Οι Έλληνες μηχανικοί, θεσμοί και ιδέες 1900 - 1940 (Χρ. Αγριαντώνη, Ελεύθερο­

[ Δ I A BA Ζ Ω Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α ϋ

τυπία, 16.3.07) Γκιτσάκης Ιωάννης: Η παραχώρηση δημόσιας υπη­ ρεσίας και δημοσίου έργου (Α. Παύλου - Παπαδημητρίου, Βραδυνή, 17.3.07) Γλύκατζη - Αρβελέρ Ελένη: Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας (Φ. Πανιαζής, Αδέ­ σμευτος Τύπος Κυριακής, 4.3.07) Δασκαλοθανάσης Νίκος (επισι. επιμ.): Από τημινιμαλιστική στην εννοιολογική τέχνη, μια κριτική αν­ θολογία (Μ. Στεφανίδης, Ελευθεροτυπία, 9.3.07) Ηλιού Φίλιππος - Πολέμη Πόπη: Ελληνική βιβλιο­ γραφία 1864-1900 (Μ. θεοδοοοπούλου, Η Εποχή, 24.3.07) Καζολέα - Ταβουλάρη Παναγιώτα: Θεόφιλος Καϊρης, από τη φιλοσοφική ψυχολογία οτη θεοοεβική ηθική (Β. Κύρκος, Ελευθεροτυπία, 30.3.07) Κακλαμανάκη Ρούλα: Η γυναίκα χθες και σήμερα, ισονομία, ισότητα αλλά και διαφορετικότητα (Μ. Λαμπαδαρίδου-Πόθου, Καθημερινή, 27.3.07) Κασίνης Κ.: Βιβλιογραφία των ελληνικών μετα­ φράσεων της ξένης λογοτεχνίας Iff-Κ αιώνας, τό­ μος Α', 1801-1900 (Ν. Μπεζαντάκος, Καθημερινή, 27.3.07) Μαρκόηουλος Θανάσης: Ανέστης Ευαγγέλου, ο

1

ποιητής, ο πεζογράφος, ο κριτικός (Γ. Κουβαράς, Αυγά της Κυριακής, 11.3.07) Μπαδογιαννάκις Γιάννης: Χρονο-λόγια (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 24.3.07) Πασαλάρης Χρήστος: ιστορία του Τύπου, 200 χρό­ νια αγώνων (Ε. Πασαμιχάλη, Ελεύθερος Τύπος, 3.3.07) Περπατάρη Νικολέττα: Η λειτουργικότητα των λα­ ογραφιών θεμάτων στον επιστολικό λόγο αθηνα­ ϊκών εφημερίδων 1974-2005 (Μ. Βαρβούνης, Κα­ θημερινή, 20.3.07) Πούλος Παναγιώτης (επιστ. επιμ.): Έννοιες της τέ­ χνης τον 20ό αιώνα (Π. Στεφανίδης, Ελευθεροτυ­ πία, 9.3.07) Τζούμα Αννα: Εκατό χρόνια νοσταλγίας (Κ. Παπαγεωργίου, Αντί, 23.3.07) Τσακυράκης Σταύρος: Θρησκεία κατά τέχνης (Σ. Γεωργίου, Διαβάζω, 03/07) Χασιώτης Ιωάννης - Κατοιαρδή - Hering Όλγα - Αμπατζή Ευρυδίκη (επιμ.): Οι Έλληνες στη διασπορά 15ος - 21ος αιώνας (Γ. Κολοβός, Καθημερινή της Κυριακής, 24.3.07) Χόρροκς Τζέφρυ: Ελληνική, ιστορία της γλώσσας και των ομιλητών της (Α. Καράλη, Διαβάζω, 03/07)

Το ΔΙΑΒΑΖΩ στην επαρχία Οι φίλοι μας στην επαρχία μπορούν να βρίσκουν το ΔΙΑΒΑΖΩ σε όλα τα Κέντρα Τύπου τα οποία υποστηρίζουν τη διακίνηση και την προβολή του. Αγρίνιο: Βότση 15 και Πλατεία Δημοκρατίας - Αίγινα: Σπύρου Ρόδη & Πηλέως - Ακρατα: Π.Ε.Ο. Αθηνών Πατρών - Αλεξανδρούπολη: Λεωφ. Δημοκρατίας 363 ■ Αλμυρός Βόλου: Ερμού 130 Αμφιλοχία: Νικολάου Στρατού 27 - Αρτα: Σκουφά 34 - Βόλος: Πολυμερή 124 & Λαρίσης 182 - & Ορμυλίου 23Α - 2ας Νοεμβρίου 123 - Βόλος-Ν. Ιωνία: Λεωφόρος Ειρήνης 16 - Βόνιτσα: Ελ. Βενιζέλου 63 - Ελευθερούπολη: Ιουστινιανού 8 - Ερέτρια: Φιλοσόφου Μεναδήμου 40 - Ζάκυνθος: Πλατεία Αγ. Μάρκου - Ηγουμενίτσα: Πλατεία Δημαρχείου 1 - Ιωάννινα: Γρ. Σακκά 13 - Ιστιαία - Καβάλα: Ερυθρού Σταυρού 34 ■ Καλαμάτα: 23ης Μαρτίου 6 - Καλλονή Μυτιλήνης - Κατερίνη: Ειρήνης 2 - Κάτω Αχαΐα: Αγ. Ιωάννου 74 - Κοζάνη: Γωνία Αριστοτέλους & Τζόνσον - Κομοτηνή: Πλατεία Ειρήνης 42 Κόρινθος: Εθν. Αντιστάσεως 12 - Κως: Βασ. Παύλου 2 - Λήμνος: Μύρινα - Λιβαδειά: Μπουφίδου 24 Λίμνη Εύβοιας: Αγγ. Γοβίου - Λουτρά Αιδηψού: Ερμού 68 - Λουτρά Ωραίας Ελένης: Λ. Επιδαύρου 256 - Λουτράκι: Πλ. 25ης Μαρτίου - Μάλια Κρήτης: Υπολοχαγού Ζαχαριάδη 1 - Μεσολόγγι: Χαριλάου Τρικούπη 26 ■ Μοίρες Κρήτης - Μύκονος: Αγ. Τριάδος 25 - Μύτικας: Αγ. Νικολάου - Ναύπακτος: Πλατεία Φαρμάκη (Λιμάνι) - Νέα Αγχίαλος Βόλου: Ελευθερίας 43 ■ Νεμέα: Λεωφ. Κωνσταντίνου 48 Ξάνθη: Καραολή & Σμύρνης & Βασ. Κων/νου 80 - Ξυλόκαστρο: Ιωάννου Ιωάννου 123 ■ Ορεστιάδα: Βασιλέως Κων/νου 152 - Πάργα: Μπάγκα 16 ■ Πάτρα: Περιοχή Περίβολό - Πτολεμάίδα: Βασιλέως Κωνσταντίνου 2 - Πυργί Εύβοιας - Ρέθυμνο Κρήτης: Μοάτσου 46 - Σάμος-Πυθαγόρειο: Λυκούργου Λογοθέτη - Σαμοθράκη: Λιμάνι Καμαριώτισα - Σελιανίτικα Αχάίας - Σκόπελος - Σκιάθος: Νυμφώνων & Παπαδιαμάντη ■ Σκύδρα-Πέλλας: Πλατεία Ελευθερίας - Σπέτσες: Ντόπια - Τήνος: Βασ. Κωνσταντίνου 1 · Τρίπολη: Πλατεία Αγ. Βασιλείου 3 - Φλώρινα: Μεγάλου Αλεξάνδρου 1 - Χαλκίδα: Φαρμακίδου 14 - Χίος: Ελ. Βενιζέλου 9 - Ψαχνά: Μητροπόλεως 4

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

[ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ Auerbach Erich: Μίμηοις (Τ. Δημηχρούλια, Καθημε­ ρινή me, Κυριακής, 18.3.07) Bolter Jay David: Οι μεταμορφώσεις της γραφής (Γ. Περαντωνύκης, Ελευθεροτυπία, 30.3.07) Bourdieu Pierre: Οι κανόνες της Τέχνης, γένεση και δομή του λογοτεχνικού πεδίου (Ε. Κοχζιά, Καθημε­ ρινή της Κυριακής, 11.3,07) Figes Orlando: 0 χορός της Νατάοας, μια πολιτιοτική ιστορία της Ρωσίας (Α. Καλογνωμής, Καθη­ μερινή, 13.3.07, Δ. Τριανχαφυλλίδης, Διαβάζω, 03/07) Hooper - Greenhill Eilean: Το μουσείο και οι πρό­ δρομοί του (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 4.3.07 και 10.3.07, Γ. Καρουζάκης, Lifo Athina, 8.3.07) Millo Antonio: Isolario (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 4.3.07 και 10.3.07) Wolin Richard: Η γοητεία του ανορθολογισμού, το ειδύλλιο της διανόησης με τον φασισμό. Από τον Νίτοε στον μεταμοντερνισμό (Ν. Μπΰκουνάκης-Α. Βιστωνίχης, Το Βήμα της Κυριακής, 4.3.07, Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 15.3.07, Γ. Παπαοωχηρίου, Βραδυνή, 17.3.07 & 31.3.07) ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Γιανναράς Χρήσχος: Ενάντια στη θρησκεία (Δ. Τριανχαφυλλίδης, Διαβάζω, 03/07) Κάλφας Β. - Ζωγραφίδης Γ.: Αρχαίοι Έλληνες φι­ λόσοφοι (Β. Πεσμαζόγλου, Τα Νέα, 3.3.07) Κανχ Ιμμάνουελ: Πρακτικός λόγος και νεωτερικότητα (Σ. Γερογιωργόκης, Ελευθεροτυπία, 9.3.07) Ονφρέ Μιοέλ: Πραγματεία περίαθεολογίας (Γ. Σιακανχάρης. Ελευθεροτυπία, 16.3.07) Ταίηλορ Τσαρλς: Οι δυσανεξίες της νεωτερικότητας (θ. Σαμαρχζής, Καθημερινή χης Κυριακής, 24.3.07) Nietzche Friedrich: Τελευταίες επιστολές 1887 1889 (Κ. Λυμπέρη, Ελευθεροτυπία, 9.3.07) ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ - ΚΟΙΝΩΝΙΑ Ανδριωχάκης Μανώλης: Blog, ειδήσεις από το δι­ κό σου δωμάτιο (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα της Κυριακής, 24.3.07) Morgan Michael: Η τηλεόραση, η πραγματικότητα και το κοινό (Η. θεοδωρακόπουλος, Marketing Week, 19.3.07) ΠΟΛΙΤΙΚΗ Δεσποχόπουλος Κωνοχανχίνος: Μηνύματα πολιτι­ κής. Επισημάνσεις και παραινέσεις (Φ. Νικολόπουλος, Διαβάζω, 03/07) Λας Κρίσχοφερ: Η εξέγερση των ελίτ και η προδο­ σία της Δημοκρατίας (Β. Μουρδουκούχας, Καθημε­ ρινή της Κυριακής, 18.3.07) Χολογουέι Τζον: Ας αλλάξουμε τον κόσμο χωρίς να καταλάβουμε την εξουσία. Το νόημα της επα­ νάστασης σήμερα (Γ. Σιακανχάρης, Ελευθεροτυ­ πία, 9.3.07) Hrair Dekmejian Richard: Επαναστατημένο Ισλάμ, ο φονταμενταλισμός στον αραβικό κόσμο (Α. Πελώνη, Τα Νέα, 17.3.07) KiziiyureK Niyazi: Κεμαλιομός (Φ. ΠανχαΖής, Αδέ­ σμευτος Τύπος Κυριακής, 18.3.07)

1 5 0 ΜΑΙΟΣ 2007

ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ Μηχροπούλου Αγλαΐα: Ελληνικός κινηματογράφος (Π. Κάγιος, Τα Νέα, 3.3.07) Παπαδάκου Σου: Σφουγγαράδες (Γ. Κρηχικός, Έθνος, 24.3.07) ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ Αίμος Ανθολογία Βαλκανικής Ποίησης (Δ. Κούρχοβικ, Τα Νέα, 3.3.07) Νχουνιά Χρισχίνα: Πέτρος Πικρός, τα όρια και η υ­ πέρβαση του νατουραλισμού (Β. ΧαχΖηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 30.3.07) ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ - ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ Πονχαλίς Ζαν Μπερχράν: Παράθυρα (Α. Μανχόγλου, Ελευθεροτυπία, 9.3.07) Χρυσανθόπουλος Μιχάλης: Αρτεμίδωρος και Φρόυντ, ερμηνευτικές θεωρίες και λογοτεχνικά όνειρα (Γ. Πλουμπίδης, Αυγή χης Κυριακής, 4.3.07) Filliozat Isabelle: Η νοημοσύνη της καρδιάς (Α. Μπομπούλα, Βραδυνή, 3.3.07) ΘΕΑΤΡΟ Βαγενά Άννα: Το Θεσσαλικό μου Θέατρο (Κ. Γεωργουσόπουλος. Τα Νέα, 10.3.07) Paris Patrice: Λεξικό του θεάτρου (Δ. Μουσμούχης, Διαβάζω, 03/07) ΘΕΟΛΟΓΙΑ Το κατά Θωμάν απόκρυφο Ευαγγέλιο (Δ. Τριανχαφυλλίδης, Διαβάζω, 03/07) ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Αγγελόηουλος Βένιος: Θέλουμε Παιδεία; (Α. Αραγεώργης, Αυγή χης Κυριακής, 4.3.07) ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Αρβανιχάκης Δ. (επιμ.): Αλληλογραφία Γιώργου και Μαρώς Σεφέρη - Νάνη Παναγιωτόπουλου 1938 1963 (Μ. θεοδοοοπούλου, Το Βήμα της Κυριακής, 11.3.07) Σχεφανίδης Θεόδωρος: Γράμματα στον Λώρενς Ντάρελ 1961 - 1982 (Η. Παπαδημηχρακόπουλος, Ελευθεροτυπία, 16.3.07) ΔΙΚΑΙΟ Κχισχάκη Σχαυρούλα: Δημοσιοϋπαλληλικό δίκαιο και ΕΣΔΑ (Α. Κλειδαρά, Βραδυνή, 23.3.07) ΛΕΞΙΚΑ Μεγαπάνου Αμαλία: Πρόσωπα και άλλα κύρια ονό­ ματα μυθολογικά - ιστορικά έως τον 1ο μ.Χ. αιώνα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας (Σχ. Αποοχολίδης, Ελευθεροτυπία, 2.3.07) ΚΟΜΙΚ Miller Frank - Varley Lynn: 300 (Η. Κανέλλης, Τα Νέα, 10.3.07) ΜΟΥΣΙΚΗ Γεραμάνης Πόνος: Η ζωή μου ένα τραγούδι (X. Πονχίδα, Τα Νέα, 17.3.07) Τοάμπαι Αχίλα: 0 σιωπηλός έρωτας του Ζαράστρο (Γ. ΔουαχΖής, Καθημερινή της Κυριακής, 11.3.07) ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ Domine Andre: Οίνος (X. Ζουράρις, Καθημερινή χης Κυριακής, 18.3.07)

Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΚΟΤΩΝΕΙ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ να

Προστατεύουμε το βιβλίο όταν δεν επιτρέπουμε 3ε φωτοτυπικά κοτοοτήμοτο, σε Ιδρύματα Ανώτερης και Ανώτατης εκπαίδευσης, σ ε σχολεία, φροντιστήρια και βιβλιοθήκες αναπ αράγουν-χω ρίς ά δ εια το περιεχόμενο των βιβλίων.

φηΤΟΤΥΠΗΣΗ-ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΧΗ-Α^

ΟΡΓΑΝΙΣΜΰΣΣΥΛΛΟΠΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΡΓΠΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ •/vww.osdetgr, info@osdel.gr, Τπλ.: 210 3626056

Μαργκερίτ Ντυράς:

Το μακρύ ταξίδι στην οδύνη εραστής της Μαργκερίτ 1 Ντυράς: ο χρόνος. Ένας εραστής που την κατακλύ­ ζει, σαν ωκεανός, μεθυστικά την τραβά μακριά από μια δυστυχισμέ­ νη, ατέρμονη παιδική ηλικία, ορμητι­ κά την αποσπά από το άγονο έδα­ φος της Ινδοκίνας -κι εκείνη του αντιτάσσει λέξεις. Ισχνά, όσο και π α­ νίσχυρα φράγματα στη λήθη. Αδύνα­ μα όσο και εκτυφλωτικά φράγματα στην τρέλα. Το έργο της Ντυράς, πλούσιο, στοιχειωμένο από την Ινδο­ κίνα των παιδικών της χρόνων, αποτελούμενο από νησίδες μιας γλώση Μαργκερίτ Ντυράς σα<; διαβρωτ.κής σαν το αλάτι, σαν σε νεανική φωτογραφία τα καβούρια που ροκανίζουν τα θε­ μέλια της λο­ γικής. Και ξαφνικά φέ­ τος βλέπουν τη δημοσιότη­ τα αυτά τα ξεχα σμ ένα στα «γαλάζια ν τ ο υ λ ά π ια του Νωφλ-λεΣατώ» Τετρά­ Ελένη Καρρά

/ ^ ν

I

δια του πολέ­ μ ο υ και κά­

ποια άλλα κείμενα, όπου ανακαλύ­ πτουμε, πίσω από τον Ερα­ στή, πίσω α­ πό το Φράγ­ μα, πίσω από ολόκληρο το ν τυ ρ α σ ια ν ό φαντασιακό, μια συγκροτη­

1 5 2 ΜΑΙΟΣ 2007

μένη γλώσσα, έναν ολοκληρωμένο κόσμο. Τον κόσμο της Ντυράς πριν τη Ντυράς. Στα τέσσερα τετράδια, τα οποία η 29χρονη τότε Μαργκερίτ είχε συντάξει εν είδει ημερολογίου, αλλά και πρώτων σκαριφημάτων του κατοπινού της έργου, διαγράφε­ ται με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο η πορεία από την πραγματικότητα στη μυθοπλασία. Συγχρόνως, απο­ τελούν μια μοναδική ευκαιρία για τον αναγνώστη, όσο και για τον μελετη­ τή, να ανακαλύψουν σε ένα ενιαίο σύνολο ολόκληρο το σύμπαν από το οποίο γεννήθηκαν, στις επόμενες δε­ καετίες, έργα τόσο διαφορετικά όσο το Φ ράγμα στον Ειρηνικό, ο Εραστής, η Οδύνη, Ο υποπρόξενος ή Το μακρύ ταξίδι στη μ οναξιά της Λ. Στάιν. « Θ α α ναρω τηθεί κανείς, και δικαίως, για ποιο λόγο γράφ ω αυτές τις ανα­ μνήσεις, για ποιο λόγο σκιαγραφώ συμπεριφ ορές πο υ δηλώνω εξαρχής ότι δεν θα ήθελα να κριθούν. Ίσω ς, για να τις φ έρω σ το φ ω ς της μέρας, α π λ ώ ς και μόνο. Έ χ ω την εντύπωση, α π ό τότε πο υ άρχισα να γράφ ω ετούτες τις αναμνήσεις, ότι τις ξεθά­ β ω α π ό μ ια χιλιετή σω ρό άμμου (...) Κανένας άλλος λόγος δεν με ω θ εί να τα γ ράψ ω αυτά, πέ ρ α α π ό το ένστι­ κτο της εκταφής. Είναι πολύ απλό. Αν δεν τα γράψω, θα τα ξεχάσω στο τέ­ λος. Αυτή η σκέψη μου προκαλεί φρί­ κη. Αν δεν είμαι πιστή στον εαυτό μου, σε ποιον θα είμαι; (...) Το να π ι­ στεύεις στην ασ ημαντότητα των π α ι­ δικών σου χρόνων είναι, πιστεύω, σημάδι μ ια ς β αθ ιάς απιστίας, μ ια ς α π ισ τία ς αποφασιστικής, ολοκληρω­ τικής».

Η κινούμενη άμμος του παρελθόντος

της, εκείνη στην οποία τίποτα δεν ρί­ ζωνε, και στην οποία η παντοδύνα­ μη φιγούρα της μητέρας επιχείρησε απεγνωσμένα να οικοδομήσει ένα όνειρο, είναι η ίδια που ξαναβρίσκου­ με στα μυθιστορήματα της, εκείνη η γλώσσα η κατακερματισμένη, ενός ανθρώπου που επιχείρησε μιαν ολό­ κληρη ζωή να βγει από τον εφιάλτη, χωρίς ποτέ να τα καταφέρει. Γι' αυ­ τό ίσως και προκαλούν τόση εντύ­ πωση τα συγκεκριμένα κείμενα των τετραδίων -ακριβώς επειδή είναι γνώριμα ως υλικό, όσο και συχνά άγνωστα σαν ύφος, στην πρώτη αυ­ τή καταγραφή τους. Απαρτίζονται από γνώριμες για τον αναγνώστη της Ντυράς ιστορίες. Της γης που εκ­ χωρήθηκε στην οικογένεια Ντοναντιέ (το πραγματικό όνομα της Ντυράς ήταν Μαργκερίτ Ντοναντιέ) στην Καμπότζη και η οποία αποδείχτηκε ότι δεν ήταν καλλιεργήσιμη, πλημμύ­ ριζε κάθε χρόνο, και μέσα στην οποία βούλιαξαν οι ζωές και οι ελπί­ δες της δασκάλας μητέρας της και των δυο αδερφών της (Φ ράγμα στον Ειρηνικό). Της γνωριμίας της με τον πλούσιο ανναμίτη Λεό (τον οποίο σε μεταγενέστερα κείμενα των τετρα­ δίων ξαναβρίσκουμε ως Κύριο Τζο), με το ακριβό αυτοκίνητο, εκείνον που μετουσιώθηκε σε Εραστή, η θλι­ βερή πρώτη αλήθεια του οποίου όμως είναι η ασχήμια (ο αδερφός της Μαργκερίτ τον αποκαλούσε «το έμ­ βρυο»), η βλακεία, και τα δωράκια με τα οποία εξαγόραζε ολόκληρη την οικογένεια για να μπορεί να βλέπει τη νεαρή «λευκή». Της αναμονής επι­ στροφής από στρατόπεδο συγκέ­ ντρωσης του πρώτου της συζύγου Ρομπέρ Αντέλμ, του θανάτου του πρώτου της παιδιού στη γέννα, του βασανισμού ενός συνεργάτη των Γερμανών από αντιστασιακούς (Η οδύνη). Αλλά και πολλές άλλες ιστο­

ρίες, καθώς και περιγρα­ φές και σχόλια για την παρουσία των Γάλλων στην Ινδοκίνα, για την αντίσταση εναντίον των Γερμανών στην Ευρώπη, για την πολιτική του Ντε Γκωλ... Ό π ω ς σημειώ­ νουν στην εισαγωγή των Τετραδίων οι Sophie Βοgaert και Olivier Corpet, που επιμελήθηκαν την έκδοση, «κατά την Μαρ­ γκερίτ Ντυράς, κοινό Μαργκαρίτ Ντυράς στοιχείο του χρόνου της Τετράδια Πολέμου παιδικής ηλικίας και του χρόνου του πολέμου εί­ και άλλα κείμενα ναι ότι επιβάλλουν την Μετάφραση: Τάσος Μπέτζελος εμπειρία της υποταγής και ωθούν σε μιαν Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2007 ανταρσία η οποία χρησι­ μοποιεί τη γραφή ως ερ­ γαλείο». Υποταγή. Και μια περιγραφή του εαυτού της ως παιδιού που εντυ­ πωσιάζει με τη σκληρότητά της. «Ή μ ου ν μισητή ό π ω ς κάποιοι άλλοι είναι αξιαγάπητοι (...) Δ εν υπή ρ ξα πο τέ καλή με κανέναν. Καλοσύνη, μ ια άγνω σ τη ήπειρος. Ό τ α ν έφ τασ α στην κοινωνία των Λευκών της Σαϊγκόν ανακάλυψ α την καλοσύνη. Την είδα σαν προνόμιο του πλούτου και της ευτυχίας. (...) Χ αρά ένιωθα μόνο με τη μη τέρα μου και τ' αδέρφια μου, στο σπίτι γνωρίζαμε μόνο το τρελό γέλιο (...) Ο ι βρισιές ήταν η δική μ α ς ποίηση».

Και πίσω από την υποταγή, η κυ­ ριαρχική εικόνα της Μητέρας και των αδερφών, της οικογένειας την οποία η μικρή Μαργκερίτ αντιμετω­ πίζει μ' ένα μεταφυσικό δέος. Δέος που μετατρέπεται σε μιαν απίστευ­ της ομορφιάς και δύναμης γραφή: «Ξαναβλέπω τα χέρια της μ ά ν α ς μου γαντζω μένα α π ό την τσάντα της,

ΜΑΙΟΣ 2007 1 5 3

δ ι α β α ζ ω

[

]

Π Ρ Ο Σ Ω Π Α

κρατήσω ακέραια τη λάμψ η του Συμ­ β άντος π ο υ ήταν για μένα ο μεγάλος μου αδερφός. Ή τ α ν άδικος και ποταπός, σαν τη μοίρα, σαν κάθε π ε π ρ ω ­ μένο (...) Ο αδερφός μ ου ήταν βέβ α ια μοχθηρός, μ α δεν θα μ πορ ούσ α να σταθμίσω τη μοχθηρία του με αν­ θρώ πινα μέτρα, και αυτό είναι το ση­ μαντικό, μ ε β ά σ η αυ τό ακ ρ ιβώ ς αξιώνω, όχι την επιείκεια, αλλά την άρση κάθε ηθικής».

Η άρση κάθε ηθικής, η απουσία κρί­ σης αποτελεί μια α π ό τις πληγές, αλ­ λά και τα όπλα της Ντυράς -στρέφει τις λέξεις ενάντια σε μια κοινωνία που ενδύεται το μανδύα της ηθικής, και διαβρώνει κάθε μυθοποίηση, για να φτάσει στην καρδιά της οδύνης και της βίας. «Λυτούς πο υ τώ ρ α μορ­ φάζουν, δ ια βά ζον τας τούτες τις γραμμές, αυτούς πο υ νιώθουν αη ­ δία, τους έχω χεαμένους, τους εύχο­ μ αι να συναντήσουν σ το δρόμο τους, κάπ οια μέρα, έναν άνθρω πο πο υ το η Μαργκερ(τ Ντυράς σχεδόν παιδί

154

,ΜΑΪΟΣ 2007

ό π ω ς γαντζώ νεται κανείς α π ό τη μοίρα του. Τα χέρια του Θ εού δεν μου φαίνονται πιο όμορφ α (...) Δ εν έχω συναντήσει άνθρω πο πο υ να ονειρεύεται όσο η μητέρα μου. Ονειρευόταν την ίδια της τη δυστυχία, μιλούσε γι' αυτήν με περηφάνια, δεν είχε γνωρίσει την αληθινή θλίψη μ α μόνο την οδύνη, γιατί την ψυχή της διαπερνούσε μ ια βασιλική βιαιότητα και αδυνατούσε να αντλήσει αυτάρεσκα α π ό το συναίσθημα αποδοχής πο υ συνεπάγεται κάθε θλίψη». Και ο μεγάλος αδερφός: «Όταν αργότέρα ζούσαμε στη Γαλλία (...), ο αδερφ ός μου απέκτησε τη συνήθεια να ψάχνει τις τσέπες μου κάθε βράδυ για να πάρει ό,τι χρήματα είχα. Μ ε τά με έδερνε, λέγοντας ότι “μ ε σ πιτώ νανε και ότι αυ τός είχε αναλάβει να με μάθει να ζω, ότ, το έκανε γ,α το καλό μου". Δεν θα το κρίνω τώρα, ό π ω ς δεν το έκρινα και τότε. Θ α ήθελα να

σ ώ μ α του θα αδειάζει έτσι α π ό τον πρω κτό του, και εύχομαι α υτός ο άνθ ρω πος να είναι ό,τι ομορφότερο, ό,τι προσφιλέστερο και ό,τι πιο ποθητό έχουν. Ν α είναι ο εραστής τους, Τους εύχομαι μ ια τέτοια δυστυχία»,

Σίγουρα, η Μαργκερίτ Ντυράς, που με τις ιδεολογικές της τοποθετήσεις, τα κείμενα όπως το σενάριο του Χιροσίμα, α γ άπη μου, τον αλκοολισμό, τη σχέση στα τελευταία χρόνια της ζωής της με τον κατά 38 χρόνια νεότερό της Γιαν Αντρέα Στάινερ, δεν έπαψε όσο ζούσε να προκαλεί και να σοκάρει, δεν είναι μια «ανώδυνη» συγγραφέας. Εκεί όμως όπου τελειώνει το μακρύ ταξίδι της στον πόνο ξεκινά η περιπέτεια μιας μεγάλης γραφής... ■ Tqαποσπάσματαπου αναφέρονται είναι απόταΤετρά. δια του πολέμου και άλλα κείμενα, τα οποίαθα κυκλοφορήσουνπροσεχώς απότις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Ο Ρούντολφ Κέρκχοβεν, ένας «τεχνολόγος χημικός», που μόλις αποφοίτησε από το Πολυτεχνείο του Ντελφτ, φεύγει το 1871 για τις Ανατολικές Ινδίες. Εκεί θα γνωρίσει τη Γιένι, θα την παντρευτεί και θα κάνει παιδιά. Ταυτόχρονα θα πάρει μια άγονη έκταση και θα την μετατρέψει σε μια μεγάλη φυτεία τσαγιού. Γύρω του ένας κόσμος που προσπαθεί να εισαγάγει ευρωπαϊκές συνήθειες σε μια χώρα που παραμένει στην κατάσταση που βρισκόταν για αιώνες πολλούς, και που συχνά εκδικείται αυτή την αποικιοκρατική εισβολή - η Γιένι θα οδηγηθεί στο μαρασμό και από εκεί στην αυτοκτονία γιατί δεν θα μπορέσει να προσαρμοστεί στη ζωή που καλείται να ζήσει. Ιστορία μιας οικογένειας που είναι ταυτόχρονα και η ιστορία ενός κόσμου που ςει στο μυστηριώδες τοπίο της Δυτικής Ιάβα,το μυθιστόρημα αυτό της Χέλα Χάασε, μιας από τις σπουδαιότερες συγγραφείς της Ευρώπης, τιμήθηκε με το Μέγα Αριστείο Γραμμάτων της Ολλανδίας.

ΜΙΑ ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΟΛΛΑΝΔΗ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΠΟΥ ΜΑΓΕΥΕΙ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΓ

[

δ

ι α

Τ Ο Ι

β

α ζ ω ] Χ Ο Υ Σ

Του δρόμου... # 17 ύνθημα γραμμένο την περίοδο των φοιτητικών κινητοποιή­ σεων. Ένα όνειρο δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια οπτα­ σία, μία ασυνάρτητη σειρά ιδεών με τη μορφή εικόνων που αναπαράγονται στον ανθρώπινο εγκέφαλο κατά τη διάρκεια του ύπνου. Σύμφωνα με όσα γνωρίζει μέχρι στιγμής η επιστή­ μη, η προβολή αυτών των εικόνων οφείλεται σε μια τμηματική και τε­ λείως αυτόματη λειτουργία του εγκε­ φάλου και αποτελεί μια μορφή στα­ διακής απελευθέρωσης των πιο κρυ­ φών επιθυμιών του ανθρώπου, τις οποίες ο καθένας μας τις υποθάλπει στο ασυνείδητό του μη τολμώντας ή μη μπορώντας να τις υλοποιήσει. Γι' αυτό και λειτουργούν ως καταπραϋ­ ντικοί παράγοντες του ΕΧ Ο ΥΜ Ε ΔΙΚΑΙΩ Μ Α ΣΤΟ ΟΝΕΙΡΟ; νευρικού μας συσ τή ματος, ανε­ ξάρτητα από το ακριβές ν ο η μ α τ ικ ό και συμβολι­ κό τους π ε ­ ριεχόμενο. Δ εν ξέρω πώς μας ήλ­ θε η ιδέα, αλ­ λά π ρ ο τ ι­ μήσαμε να αποφύγουμε το χαώδες εύρος της ανάλυσης που απαιτεί ένα τέτοιο σύνθημα (και

Σ

Εχοτη ε A im

Στο O ^ E I ^ O i Ψ

1 5 0 ΜΑΙΟΣ 2007

ερωτηματικό που το συνοδεύει) και να δώσουμε στους αναγνώστες του περιοδικού ερείσματα για σκέψη και αναστοχασμό, ανατρέχοντας σε πα­ ραδοσιακότερα εργαλεία ονειρικής ερμηνείας και διερεύνησης των όσων έχουν σχέση με το συγγραφικό και εκ­ δοτικό επάγγελμα, τα βιβλία, τη γρα­ φή και την ανάγνωση. Ιδού λοιπόν οι κλείδες ερμηνείας των ονείρων που αφορούν τα του επαγγέλματος, όπως καταγράφονται σε έγκριτους ονειροκρίτες του Διαδικτύου: Βιβλία Ευχάριστες επιδιώξεις, τιμές και πλούτη σάς περιμένουν αν ονειρευ­ τείτε πως μελετάτε βιβλία. Για ένα συγγραφέα που θα δει στον ύπνο του έργα του να πηγαίνουν στο τυ­ πογραφείο, είναι ένα όνειρο που τον ειδοποιεί πως πρέπει να είναι προ­ σεχτικός, θα έχει μεγάλους μπελάδες φέρνοντάς τα στη δημοσιότητα. Αν ονειρευτείτε πως ξοδεύετε πολλή μελέτη και χρόνο στο ξεδιάλυμα κά­ ποιων μπερδεμένων θεμάτων ή στην κατανόηση της κρυφής σημασίας των βιβλίων που διαβάσατε, είναι σημάδι τιμών που θα τις κερδίσετε με το σπαθί σας. Αν δείτε παιδιά σκυμμένα στα βιβλία τους, σημαίνει επιμέλεια και καλή διαγωγή των νέων. Αν δείτε παλιά βιβλία, είναι μια προειδοποίηση ν' αποφύγετε το κα­ κό σε οποιαδήποτε μορφή του. Βιβλιοθήκη Αν ονειρευτείτε ότι βρίσκεστε σε βι­ βλιοθήκη, σημαίνει ότι οι συντροφιές σας έχουν πάψει να σας ικανο­ ποιούν. Αν είστε σε βιβλιοθήκη για

[ δ ι α β α ζ ω

άλλους σκοπούς, εκτός από τη μελέ­ τη, σημαίνει ότι η συμπεριφορά σας είναι γεμάτη προσποίηση. Αδεια βι­ βλιοθήκη στ' όνειρο σημαίνει ότι θα σας διώξουν από τη δουλειά σας για έλλειψη ικανοτήτων ή γιατί δεν έχετε κάποιον να σας υποστηρίξει. Βιβλιοπωλείο Αν δείτε στον ύπνο σας πως επισκεφθήκατε βιβλιοπωλείο, είναι προμήνυμα πως θα γεμίσετε με λογοτεχνι­ κές φιλοδοξίες, που θα έρθουν σε σύγκρουση με τις άλλες σας εργασίες και ασχολίες. Γράψιμο Αν δείτε ότι γράφετε, είναι προμήνυμα ότι θα κάνετε λάθη. Αν δείτε γρά­ ψιμο, σημαίνει ότι θα σας μαλώσουν για κακή συμπεριφορά και ίσως σας καταγγείλουν. Αν δείτε ότι προσπαθούσατε να δια­ βάσετε περίεργη γραφή, σημαίνει ότι θα αποφύγετε κακόβουλα σχέδια εχθρών χωρίς νέες προσπάθειες από μέρους σας. Εκδότης Αν δείτε στον ύπνο σας εκδότη, ση­ μαίνει μακρινό ταξίδι και φιλοδοξίες για τους ανθρώπους που ασχολού­ νται με τα γράμματα και τις επιστή­ μες. Για τη γυναίκα που θα ονειρευ­ τεί ότι ο άνδρας της είναι εκδότης, σημαίνει ότι θα υπάρξουν βάσιμοι λόγοι για να ζηλεύει πολλές γυναίκες του περιβάλλοντος του και αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα συζυγικές σκη­ νές. Αν ονειρευτείτε ότι ένας εκδότης απορρίπτει τα χειρόγραφά σας, εί­ ναι σημάδι απογοήτευσης για την αποτυχία σχεδίων σας. Αν τα δέχτη­ κε, σημαίνει χαρά και ικανοποίηση για την εκπλήρωση του σκοπού σας. Σε περίπτωση που θα ονειρευτείτε ότι τα χειρόγραφά σας χάνονται, εί­

ναι σημάδι ότι θα υποφέρετε από ενέργειες αγνώστων σε σας προσώ­ πων. Συγγραφέας Αν ένας συγγραφέας ονειρευτεί ότι το χειρόγραφό του απορρίφθηκε από τον εκδότη, σημαίνει κάποια αμ­ φιβολία στην αρχή, αλλά τελικά το έργο του θα γίνει δεκτό ως αυθεντι­ κό και πρωτότυπο. Αν δείτε στ' όνει­ ρό σας ένα συγγραφέα να εργάζεται, δουλεύοντας το έργο του με μεγάλη προσοχή, σημαίνει ότι θα στενοχω­ ρηθείτε σχετικά με κάποιο λογοτε­ χνικό έργο, είτε δικό σας είτε κά­ ποιου άλλου προσώπου. Τυπογραφείο Αν ονειρευτείτε πως βρεθήκατε σε τυπογραφείο, σας απειλούν συκο­ φαντία και ύβρη. Αν δείτε πως διευθύνατε τυπογραφείο, είναι σημάδι ατυχίας. Η κοπέλα που θα δει πως ο αγαπημένος της έχει δοσοληψίες με τυπογραφείο, θ' αποκτήσει έναν εραστή που δεν θα της αφιερώνει όσο χρόνο και χρήματα θα ήθελε εκείνη, και δεν θα είναι αρκετά λογι­ κή για να καταλάβει πού οφείλεται αυτή η συμπεριφορά του. Τυπογράφος Αν δείτε τυπογράφο στ' όνειρό σας, είναι προμήνυμα φτώχειας, αν δεν είστε οικονόμος και δραστήριος. Για τη γυναίκα που θα δει πως ο ερα­ στής ή ο φίλος της είναι τυπογρά­ φος, προβλέπεται πως δεν θα ευχα­ ριστήσει τους γονείς της με την εκλο­ γή ενός στενού φίλου.

Ο δαίμων του τοιχογραφείου: Το προηγού­ μενο «Διαβάζω Τοίχους» από λάθος χαρα­ κτηρίστηκε ως 18, ενώ στην πραγματικότη­ τα ήταν το 16.

ΜΑΪΟΣ 2007 15 7

Σπύρου Κακουριώτη

ξεικόνισις δανάτου π εμβάπτισις... Ώστε μέσα από τα ύδατα να έλδει στην επιφάνεια άνδρωπος καινός, καδαρμένος από την αμαρτία. Κάποτε όμως στην επιφάνεια έρχονται μόνον κενωμένα από ζωή κουφάρια ή παραμένουν για πάντα στα σκότη -και τότε η κολυμβήδρα της αναψυχής μετατρέπεται σε κιβούρι... ναυάγιο... «χεσσερισήμισι μέρες αργότερα, ο κόσμος άλλαξε. Το παρθενικό ταξίδι του "ονειρεμένου πλοίου" κατέληξε σε αδιανόητο εφιάλτη και η πίστη της ανθρωπότητας στην ακατάβλητη δύναμή της διαλύθηκε για πάντα από αποκλειστικά ανθρώπινα σφάλ­ ματα: αλαζονεία, αυταρέσκεια και απληστία» -ο Ίαν Τζακ γράφει για «τον Τιτανικό, την ταινία και τα κορίτσια» στο τρίτο τεύχος της ελληνικής έκδοσης του GRANTA, ενός πε­ ριοδικού που επιδιώκει να φέρει κοντά τον έλληνα αναγνώστη με τη σύγχρονη, σημε­ ρινή βρετανική γραφή. Στο τεύχος αυτό (που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γιαννίκος) κεντρικό θέμα αποτελεί «η δύναμη των κοριτσιών» και ανιχνεύεται όχι μόνο στη λογο­ τεχνία αλλά και σε δημοσιογραφικές έρευνες, φωτογραφίες, βιογραφικές διηγήσεις κ.ά. που περιλαμβάνονται στις σελίδες του. Κι αν κανείς αναρωτιέται πώς συνδέεται η «δύναμη των κοριτσιών» με το ναυάγιο του Τιτανικού, δεν έχει παρά να θυμηθεί εκείνο το παλαιό πυρ, γυνή και θάλασσα...

[GRANTA, Φειδίου 18, 106 78, Αθήνα, χηλ.: 210-38.12.195, www.granta.gr] ναυαγοί... όχι όμως κάποιου καραβιού, αλλά μιας ολόκληρης χώρας, που διασώθηκαν πά­ νω στο κατάστρωμα του «Ματαρόα», του θρυλικού πλοίου που έσωσε μια γενιά ελλήνων διανοουμένων από τις εξορίες και τις εκτελέσεις, προσφέροντάς τους καταφύγιο στο Πα­ ρίσι. Σε αυτή τη γενιά, αλλά και σε εκείνους που ακολούθησαν είκοσι χρόνια μετά, αναζη­ τώντας κι αυτοί καταφύγιο από τη χούντα, αναφέρεται στο αφιέρωμά της «Η ελληνική δια­ νόηση οτο Παρίσι» η ΝΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ -η Κοινωνιολογική επιθεώρηση της νέας Ελλάδας, που κυκλοφορεί με τη φροντίδα των εκδόσεων Παπαζήση και διευθύνει ο Μελέτης Μελετόπουλος. Επικεντρωμένο στους Ν. Σβορώνο, Κ. Καστοριάδη, Κ. Παπαϊωάννου, Ν. Πουλαντζά και το έργο τους, το αφιέρωμα του τεύχους 43 εκτείνεται, φυσικά, έως το Μάη του '68, αλλά και ατην επίδραση των ρώσων εμιγκρέδων θεολόγων στην καθ' ημάς ορθοδοξία. Εν είδει προλόγου, παρατίθεται το αυτοβιογραφικό κείμενο της Μιμίκας Κρανάκη με το χαρακτηριστικό τίτλο «Σελίδες ξενητειάς»... [ΝΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ, Τ.θ. 63535, 152 37, Φιλοθέη, χηλ.: 210-68.12.723, www.newsociology.gr] ροβινσώνες... σε έναν άξενο (πολιτιστικά) τόπο, δημιουργούν οι ίδιοι έναν ολόκληρο κό­ σμο. Ο λόγος για την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, την πνευματική επιθεώρηση της Κοζάνης, που αισίως, με τη χειμωνιάτικη παρουσία της («Χειμώνας χωρίς ίχνος χιόνι» οημειώνεται στη θέαη της ημερομηνίας...) φτάνει τον ασύλληπτο, για περιοδικό μιας πόλης «εκτός των τειχών», αριθμό των 138 τευχών και 22 χρόνων! Την απίστευτη ...αντοχή εξηγεί, ίσως, ο διευ­ θυντής και «ψυχή» του περιοδικού Β. Π. Καραγιάννης σε ένα από τα «ενδόδημα και επο­ χιακά» σχόλιά του, αναφερόμενος στη Θεσσαλονίκη: «Νιώθουμε ζωτικός, περιβάλλον χώρος της πόλης. Φορές πράγματά της μας ενοχλούν περισσότερο κι από τους μόνιμα διαμένοντες... Έτσι εις εκάστην ζήτηση είμαστε εκεί. Όχι γιατί μας έχει ανάγκη αυτή ή άλλος, αλλά γιατί έχουμε οι ίδιοι τη χρεία να ξαναϋπάρχουμε, όπου υπήρξαμε σε διά­ φορες φάσεις του βίου, έστω και όχι όπως τις ζήοαμε. Αλλά αυτό είναι το τίμημα του χρόνου και του τρόπου της ζωής». [ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, X. Μούκα 1, 501 00, Κοζάνη, χηλ.: 24610-34691]

1 5 8 ΜΑ!ΟΙ 2007

« ί ■■ * '

ΔΗ ΜΗΤΡΗΣ ΜΑΜΑΛΟΥΚΑΣ

Η χαμένη βιβλιοθήκη του Δημητρίου Μόστρα Μυθιστόρημα

Στις αρχές του

1 9 ου

αιώνα ο Δημήτριος Μόστρας, ένας παθιασμένος Έλληνας βιβλιόφιλος,

είχε δημιουργήσει στην Ιταλία μια πολύτιμη βιβλιοθήκη γεμάτη κώδικες, χειρόγραφα και σπάνια βιβλία. Έναν ανεκτίμητο θησαυρό που χάθηκε στο χρόνο και παρέμεινε ένα αξεδιάλυτο μυστήριο. Πολλά χρόνια αργότερα, ένας ανάπηρος συλλέκτης κι ένας Ελληνοϊταλός έμπορος βιβλίων πιστεύουν ότι έχουν βρει το κλειδί για τους χαμένους τόμους. Όμως, το κακό κινείται γύρω τους με τους δικούς του ρυθμούς, τους δικούς του κανόνες και τους δικούς του ανθρώπους. Μια σειρά από ομιχλώδη ερωτήματα παρασύρει από την αρχή τους ήρωες σ' ένα αδιάκοπο κυνηγητό: Τι κρύβεται πίσω από το αίνιγμα της χαμένης βιβλιοθήκης; Ποιος είναι ο άνθρωπος σκιά; Τι συνδέει τα μοναδικά χειρόγραφα με τις ανεξήγητες εξαφανίσεις αποφυλακισμένων δολοφόνων; Ποια μοίρα ενώνει και χωρίζει την πανέμορφη Ντανιέλα και την αινιγματική Μονίκ; Οι απαντήσεις και οι λύσεις καραδοκούν στους δρόμους της βροχερής Ρώμης και στα κανάλια της Βενετίας, σ' ένα βιβλιοφιλικό θρίλερ ποτισμένο από άρωμα παλαιού βιβλίου.

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΙΚΟ ΘΡΙΛΕΡ ΠΟΤΙΣΜΕΝΟ ΑΠΟ ΑΡΩΜΑ ΠΑΛΑΙΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Κ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ , www.kastaniotis.com

a piacere Κώστα Καναβούρη

Τι ετοιμάζουμε; ιάβαοα κάπου μια περισπούδαστη δήλωση-απάντηση στην ερώτηση «τι είναι για σας τα βιβλία;». «Τα βιβλία είναι το καταφύγιό μου» ήταν η απάντηση. Φυ­ σικά δεν είναι καινούργιο το ότι ζούμε σε καιρούς χαλεπούς όπου η αφόρητη κοινοτοπία μεταμφιέζεται σε σοβαρότητα. Ίσως να φταίει ότι είμαστε ικανοποιημένοι με τα λίγα σε μια εποχή βάρβαρης ευκολίας. Φτάνει κάποιος να δηλώσει ή να πάρει το ύφος του σοβαρού και ολοπρόθυμα τον δεχόμαστε ως τέτοιον. Αν μάλιστα είναι και δημόσιο πρόσωπο, τότε τον φορτώνουμε με τόσα μαλάματα που είναι επόμενο ο καημένος να λυγίσει, να βγει από τα όριά του και να λέει σαχλαμάρες νομίζοντας ότι έχει ανακαλύψει την πυρίτιδα. Ακούς να ρωτάνε δείγματος χάριν «τι είναι η γνώση;». Πού το ρωτάτε, μωρέ; Και τι εί­ δους απάντηση περιμένετε; Αφήστε ήσυχο τον άνθρωπο. Το ότι βγαίνει η φάτσα του στο γυαλί χωρίς να προσβάλλει δεν σημαίνει και καλά ότι η βαθύνοια είναι το βασικό προσόν του. Άλλος επειδή δήλωσε ροκάς, έγραψε και δυο-τρία συμπαθή άσματα, δεν σημαίνει ότι τον αφήνει να μιλάει και να εκτίθεται για την καταραμένη ποίηση. Στο κάτω-κάτω, όταν υπάρχει αίσθηση των μεγεθών και των ορίων τότε μπορούμε να μι­ λήσουμε για πραγματική εκτίμηση. Δεν εκτιμούμε μονάχα τους μεγάλους ποιητές και τους μεγάλους φιλοσόφους κι έτσι δεν είναι απαραίτητο όλοι να περιενδύονται τέ­

Δ

τοιους ρόλους. Ας αφήσουμε ήσυχους λοιπόν τους ασήμαντους προσεκτικούς ανθρώπους που δεν μπορούν να κάνουν τίποτε άλλο εκτός από το να είναι σοβαροί. Ας τους αφήσουμε ήσυχους για να μας αφήσουν κι εμάς ήσυχους να δούμε τι θ' απογίνουμε. Ο Henri Miohaux (1899-1984) μιλάει ωραία για τους προσεκτικούς σοβαρούς ανθρώπους που νομίζουν ότι έχουν μέσα τους άλλος μια αποθήκη ασβέστη, άλλος μολύβδου και άλ­ λος σιδήρου, σημειώνοντας με απίστευτο σαρκασμό: «Και τελευταία ακόμη βγάλανε μια σφαίρα απ' την καρδιά ενός που δεν πολέμησε ποτέ». Ας αρχίσουμε επιτέλους να ενδιαφερόμαστε για τους άλλους. Εκείνους -πάντα κατά τον Miehaux στην ομότιτλη μετάφραση του Αργύρη Χιόνη (εκδ. Γαβριηλίδη)- «με το αγκίστρι στην καρδιά» που μας ρωτάνε: «Τι μου προσφέρετε; / Τι μου δίνετε; / Ποιος θα με πληρώσει για την παγωνιά της ύπαρξης; / Στο ψάρι δίνουνε τ' αγκίστρι. / Και σ' εμένα; Τι δίνετε σ' εμένα για τη δίψα μου; / Τι μου ετοιμάζετε;» Αλήθεια, τι ετοιμάζουμε γι' αυτούς τους ανθρώπους; ■

Στο επόμενο τεύχος του ΔΙΑΒΑΖΩ, Ιούνιος 2007, αφιέρωμα:

Μια ψυχαναλυτική ματιά στον Διονύσιο Σολωμό

ISBN 978-960-03-4448-6, οελ. 136, €10.00

Ένας οδοντίατρος εισάγεται στο νοσοκομείο. Στην αναστάτωση αυτή επιθυμεί μόνο τη μοναξιά, την ησυχία του και τη συντροφιά των βιβλίων. Παρά τη θέλησή του, όμως, η ηρεμία του διαταράσσεται συνεχώς από τους συγγενείς αλλά και τους απρόσμενους επισκέπτες: η σύζυγος και η κόρη, ο μικρός συγκάτοικος στο δωμάτιο, η γιαγιά του μικρού συγκατοίκου, οι φίλοι, οι συνάδελφοι, δυο μετανάστες από το χωριό, ο παηα-Χρήστος, μέχρι κι ένας καθηγητής πανεπιστημίου, όλοι σαν συνωμότες από το θέατρο σκιών «εισβάλλουν» διαδοχικά στο δωμάτιο, για να τον δουν, για να δείξουν εμπράκτως το ενδιαφέρον τους, αλλά και για να αποκαλύψουν άθελά τους την ιλαροτραγωδία που διέηει τον ανθρώπινο βίο. Μ ε τη «σαρκαστική» ευαισθησία και το υποδόριο χιούμορ που χαρακτηρίζουν και τα προηγούμενα βιβλία του, ο Δημήτρης Γκιώνης συνθέτει και αυτή τη φορά ένα απρόβλεπτο αφήγημα, που διαβάζεται σαν μάθημα ανατομίας της ελληνικής κοινωνίας και, ταυτόχρονα, σαν εκτενές ανέκδοτο, όπου το παράδοξο και το γελοίο αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

ΕΝΑ ΣΑΡΚΑΣΤΙΚΟ ΑΦΗΓΗΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΥΦΗ ΓΟΗΤΕΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΑΞΙΑΣ

iC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ ΓΡΑΦΕΙΑ: ΖΑΛΟΓΓΟΥ 11,106 78 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208, FAX 210 3822530

j www.kasfaniotisVtono

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΟΛΩΝΟΣ 131, 106 77 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208 ΙΕΣ. 187)

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΦΚΕΔΡΟΣ Μια τρυφερή σχέση παππού και εγγονού, όπου μέσα από τα γεγονότα α να δεικνύεται η προσπάθεια του αγοριού να κατανοήσει τον παππού και να τον κάνει να νιώθει περήφανος για κείνον.

Από τα πιο συγκινητικά και τρυφερά μυθιστορήματα της αγαπημένης μας Αλκής Ζέη.