Τεύχος 472

llD t-13 fl3G l ISSN

ΦΑΚΕΛΟΣ: ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Γιάννης Παπακώσιας:

Κάθε εποχή έχει ιο ύ ς δικούς τη ς κανόνες

Αναζητώντας ταυτότητα χει γίνει κομμάτι τη ς καθημερινότητάς μομ. Να συναντώ στο δρόμο ή να μιλάω στό τη λέφ ω νο με κάποιον εκδότη ή ουγγραφέα και να μου θέτει το κλασικό ερώ τημα: «πώς τα βλέπεις;». Δεν ξέρω ακριβώς την απάντηση, αλλά ούτε κι αυ­ τοί, όπως φαίνεται. Υπάρχει, όμως, διάχυτη η αίσθηση ότι ο χώρος του βιβλίου βρί­ σκεται σε κρίση. Πρόκειται για χώρο που παραδοσιακά αποτελείται από τρεις πυλώ­ νες που σχετίζονται μεταξύ τους: το υ ς εκδότες, τους συγγραφείς και το αναγνωστικό κοινό. Η πρόσφατη κρίση στην Πανελλήνια Ομοσπονδία Εκδοτών Βιβλιοπωλών φ ανέ­ ρωσε την εσωτερική του παθογένεια. Υπάρχει μια αγορά του βιβλίου όπου συνωθούνται εκδότες, βιβλιοπώλες, βιβλιοχαρτοπώλες και πλασιέ βιβλίων και ο χώρος αυτός δεν φαίνεται να μπορεί να ξεκαθαρίσει τη ν ταυτότητά του ή τις επιμέρους τα υ τό τη ­ τε ς που τον συγκαθορίζουν. Οι εκδ ό τες δ εν έχουν τα ίδια προβλήματα και σ υμφέρο­ ντα με τους βιβλιοχαρτοπώλες και κανείς από αυτούς με τους πλασιέδες. Ακόμα και οι ίδιοι οι εκδότες έχουν διαφορετικά συμφέροντα μεταξύ τους, οι μεγάλοι από τους μικρούς, οι του επιστημονικού βιβλίου από αυτούς του παιδικού βιβλίου, οι εντός του χρηματιστηρίου από τους εκτός κ.λπ. Στην πράξη καθένας πορεύεται μόνος του. Γι' αυτό και είναι γυμνός. Το ξεκαθάρισμα τω ν ταυτοτήτω ν του χώρου, η ενιαία ισχυρή έκφραση σε δευτεροβάθμιο επίπεδο, η ισχυροποίηση ενός σωματείου εκδοτώ ν με τη συμμετοχή τω ν μεγάλω ν του χώρου θα τους καταστήσει ικανούς να διεκδικήσουν τα θεσμικά και άλλα αιτήματά τους. Από τη ν άλλη μεριά, οι συγγραφείς ετοιμάζονται για εκλογές. Έχουν κάνει προσπά­ θειες, αλλά δεν φτάνουν. Η μεγάλη πλειοψηφία δεν συμμετέχει στις διαδικασίες της Εταιρείας, με αποτέλεσμα η φωνή τη ς να είναι αδύναμη και ο ρόλος της περιθωρια­ κός. Δεν αρκεί οι συγγραφείς να ψηφίζουν στις εκλογές, πρέπει και να δραστηριο­ ποιούνται. Όχι μόνο για το δικό το υ ς καλό (ασφαλιστικό κ.ά.) αλλά και για την ιδέα που υπηρετούν, τη διάδοση του βιβλίου. Η ισχυροποίηση τω ν δύο αυτών πόλων -εκ δ ο ­ τών, συγγραφέων- θα βοηθήσει και το ν τρίτο: τους αναγνώστες.

Ε

Γιάννης Ν . Μ ποσκόζος

[ δ ι α β α ζ ω Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α .

7 E d i t o r i a l ΓΙΑΝΝΗΣ Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ

Μ Ο Ν ΙΜ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε Σ 6 Σχόλια 10 Courier 12 Από μήνα σε μήνα, ΟΛΓΑΣΕΛΛΑ16 Ρεπορτάζ 30 Θερμιδωριανά Οξύτονα, ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ 32 Φίλια Πυρά, ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ 34 Στήλη Άλατος, ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ 44 ΚΟΝΤΡΑ διάβασμα, ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ 46 ΧΩΡΙΣ προϋπηρεσία, ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ 158 Ο Περιοδεύων ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ 160 a piacere ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΝΑΒΟΥΡΗΣ

22 Τ Α Ε Υ Π Ω Λ Η Τ Α Τ Ο Υ Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω ΑΡΘΡΑ 36 Εξερευνητές του ζωντανού κόσμου ή ξεσαβανωτές των νεκρών; ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ

Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε ΙΣ 3 8 Γιάννης Παπακώστας «Κάθε εποχή έχει τους δικούς της αισθητικούς κανόνες κάι τη δική της πρόσληψη του παρελθόντος». Μια συζήτησή με την ΑΙΜΙΛΙΑ ΚΑΡΑΛΗ.

ΠΡΟ ΣΩ ΠΑ 152 Γεώργιος Καφαντάρης: Ένας πολιτικός «αρχών». ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΟΥΛΕΛΗΣ. Ένας πρωτοποριακός ηγέτης. ΞΕΝΙΑ Δ. ΜΠΑΛΩΤΗ 154 Νταβίντ Γκρόσμαν: «Γνωρίζοντας τον άλλον» ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ.

Β ΙΒ Λ ΙΑ Σ Τ Ο Ν Κ Ο Σ Μ Ο 48 Ανατριχιάζοντας με χάρη... ΕΛΕΝΗ KAPPA 49 Η γυναίκα των ερειπίων. ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ 50 Ένας χρόνος στα «merde» της Γαλλίας. CHRISTOPHER LEES 52 ο Πούσκιν χθες και σήμερα. ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ 54 Τα ιταλικά μπεστ Οέλερ. MAURIZIO DE ROSA

Α Φ ΙΕ Ρ Ω Μ Α 110 Παντελής Πρεβελάκης. Επιμέλεια: ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ Γ. ΤΣΟΥΠΡΟΥ 112 Παντελής Πρεβελάκης, η ζωή και το έρνό του, 1909-1986. ΒΑΣΙΛΙΚΗ NTATKOYNAKH-COAVOUX 116 0 Νέος Ερωτόκριτος και η Ιστορία της Τέχνης. ΜΑΡΙΝΑ ΛΑΜΠΡΑΚΗ-ΠΛΑΚΑ 720 Σικελιανός-Πρεβελάκης, δύο πρόλογοι, μια σύμπτωση ΡΙΤΣΑ ΦΡΑΓΚΟΥ-κιΚΙΛΙA 123 Πρεβελάκης και Καζαντζάκης: Το χρονικό μιας φιλίας. ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΝΤΑΓΚΟΥΝΑΚΗ-COAVOUX

Για πρώτη φορά η τριλογία πανόδετη, σε πολυτελή κασετίνα και προσιτή τιμή ΤΖΟΝ

ΝΤΟΣ

ΠΑΣΟΣ

0 42ος παράλληλος 1919 Τα πολλά λεφτά ΤΖΟ Ν ΝΤΟ Σ Π Α ΣΟ Σ

ΝΤΟΣ ΠΑΣΟΣ Ο 42ος παράλληλος 1919 _ Τα πολλά λεφτά

USA Ο 42ος π αράλληλος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΤΣΣΕΑΣ

Η τραγική διάψευση του «αμερικανικού ονείρου» στην αριστουργηματική τριλογία τουΤζον Ντος Πάσος. Στον 42ο Παράλληλο (1930) καταγράφονται τα γεγονότα μέχρι την έκρηξη του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου. Στο 7979 (1932) μια νέα κοινωνία οικοδομείται πάνω στα ερείπια και τη δυστυχία του πολέμου. Στα Πολλά Λεφτά (1936) οι ΗΠΑ ζουν την ξέφρενη άνοδο του βιοτικού επιπέδου αλλά και τις συνέπειες του κραχ του 1929.

ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ βιβλιοπωλείο: ςτοα του βιβλίου, πεςμαζογλου

5·

τηλ . 210 3212111

· www.odisseas.gr · info@odisseas.gr

[ Δ IA ΒA Ζ Ω I

Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

ISSN: 1106-1383 ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ 1141 ΤΕΥΧΟΣ 472 Μ ΑΡΤΙΟΣ 2007 Ιδρυτής

Περικλής Αθανασόπουλος Ιδιοκτήτης

Γ. ΓΑΒΑΛΑΣ & ΣΙΑ Ε.Ε. Εκδότης

126 Η γλωσσική πορεία του Παντελή Πρεβελάκη ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ 1301ο Χρονικό και η κριτική του. ΠΑΝΤΟΦΙΛΗ ΒΑΡΒΑΡΗΓΟΥ 133 0 Πρεβελάκης ως αντικείμενο μετάφρασης. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΙΛΙΑΣ 138 Ο Λάζαρος του Πρεβελάκη ως διακείμενο. ΒΑΛΤΕΡ ΠΟΥΧΝΕΡ

Γεώργιος Γαλάνιης-Γαβαλάς

UNDERGROUND

Διευθυντής

Γιάννης Ν. Μπασκόζος

156 Του δρόμου...#15. ΩΜΕΓ@

Τακτικοί Συνεργάτες

Παναγιώτης Στ. Ανδριανέσης, Αλέξης Ζήρας, Ελένη Καρρά, Κώστας Κατσουλάρης, Κώστας Μποτόπουλος, Γιώργος Ξενάριος, Όλγα Σελλά

746 Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Επιμέλεια: θοδωρής Πέρσης

5 8 Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω Α Κ Ο Υ Γ Ο Ν Τ Α Σ

Ανταποκριτές

74 Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Γιώργος Αρχιμανδρίτης (Παρίσι), Christopher Lees (Μπέρμινγκχαμ), 'Ελενα Παλλαντζά (Φραγκφούρτη), Maurizio De Rosa (Μπολώνια), Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης (Μόσχα), Φωτεινή Τσιγαρίδα (Ν. Υόρκη),

702 Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

Κριτικογραφία

Θοδωρής Πέρσης Διορθώ σεις

Σπάρος Κακουριώτης Διαφημίσεις, Παραγωγή, Διανομή

Τάσος Οικονομόπουλος Συνδρομές

Μάρω Γολικίδου Σχεδιασμός, dtp

Σοφία Μιχάλα Εξώφυλλο

Μάρκος Πετρόπουλος Εκτύπωση

I. Μαυρίδης & ΥΙΟΙ Ο.Ε. ΔΙΑ ΝΟΜ Η

ΑΡΓΟΣ (περίπτερα) ΕΡΜΗΣ (βιβλιοπωλεία) ΔΙΑΒΑΖΩ Χαρ. Τρικούπη 38, ΑΘΗ ΝΑ 106 80 Τηλ: 210 3388008 · Fax: 210 3388006 E-mail: diavazo@ otenet.gr

>

ΣΕ ΑΥΤΟ το ΤΕΥΧΟΣ ΓΡΑΦΟ ΥΝ και Μ ΙΛΟ ΥΝ : Παναγιώτης Στ. Α νδριανέσης · Γ ιώργος Α ρχιμανδρίτης · Παντοφιλη Β αρβαρηγου · A lex B asko · Σ πυρος Α. Β ρετος · Σ πυρος Α. Γ εωργιου · Κ. Ξ. Γ ιαννοπουλος · Αλεξης Ζ ηρας · Σ πυρος Κακουριώτης · Σ ωκράτης Καμπουροπουλος · Κ ώστας ΚΑΝΑΒΟΥΡΗΣ · ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Δ . ΚΑΡΑΠΑΝΝΗΣ · ΑΙΜΙΛΙΑ ΚΑΡΑΛΗ • Ε λένη Kappa · Χ ρηστός Κατσίκας · Κ ώστας Κατςουλαρης • Α ποστολής Γ. Καρδουλιας · Μαρίνα Λαμπρακη-Πλακα · C hristopher L e e s · Δ ιονυςης Ν. Μουςμουτης · Ξ ένη Δ. Μπαλωτη · Γ ιάννης Ν. Μπαςκοζος · Γ ιάννης Νεδας · Φ ίλιππος Νικολοπουλος · Β ασιλική Νταγκουνακη-C oavoux · Maurizio De R osa · Γ ιωργος Ξ ενάριος · Γ ιαννης Σ. Παπαδατος • Γ ιάννης Παπακωςτας · Γ εώργιο ς Ν. Π εραντωνακης · Θ οδωρής Περςης · Β αλτερ Πουχνερ · Ολγα Σ έλλα · Αλκηςτις Σ ουλογιαννη · Μαρία Σ ουμπερτ · Περικλής Σ φυριδης · Δ ημητρης Β. Τ ριανταφυλλίδης · Σ ταυρούλα Γ. Τ ςουπρου · Δ ημητρης Φ ιλίας · Φίλιππος Φίλιππου · Ρ ιτςα Φ ραγκου-Κ ικιλια • ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ · Ω μεγ @

ΦΩΤΗΣ ΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ ·

βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΠΡΕΒΕΛΑΚΗΣ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ 0 ήλιος του θανάτου Παντέρμη Κρήτη 0 Κρητικός (A . Β '. Π ) 0 άρτος των αγγέλων Η κεφαλή της Μέδουσας Το χρονικό μιας πολιτείας Η αντίστροφη μέτρηση 0 άγγελος στο πηγάδι ΘΕΑΤΡΟ Το ιερό σφάγιο Στα χέρια του ζωντανού Θεού ΔΟΚΙΜΙΑ Δείχτες πορείας: Δώδεκα κείμενα Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος: Συνολική θεώρηση του έργου του

w w w .h e s t i a .g r · in f o @ h e s t ia .g r

Μ ειά από πολλά χρόνια Μ ετά από πολλά χρόνια στη διοίκηση τη ς Πα­ νελ λ ή ν ια ς Ομοσπονδίας Εκδοτώ ν Ελλάδος, πα­ ρα ιτήθηκε ο Γιώργος Δαρδανός. Συναισθηματι­ κός ο πρώην π ρόεδρος, στην επιστολή παραί­ τη σ ής το υ (1S-02-07) προς το Δ.Σ. τη ς ΠΟΕΒ γ ράφει: «Θα βρίσκομαι πάντα κοντά σας, για να βοηθήσω όσο μπορώ σε οποιοδήποτε πρόβλη­ μα τυχ όν ανακύψει. Αν σας πίκρανα σε οτιδήπ ο­ τε , ζητώ τη ν κατανόησή σας. Σας ευχαριστώ πολύ για τη ν έω ς σήμερα συνεργασία και τη φ ι­ λία σας». Μ.

Παραίτηση Δαρδανού

Μια άποψη

0 Γ. Δαρδανός για χρόνια ηγείτο της Ομοσπονδίας. Είχε πολλούς φ ίλους κι αρκετούς εχθρούς. Είχε βοηθήσει αλλά και αμφισβητηθεί, είχε κοντραριστεί παλιότερα με την ηγεσία του ΕΚΕΒΙ αλλά με τη νέα ηγεσία τη ς Κ. Βελισσάρη είχαν βρει ένα ικανοποιητικό επίπεδο συνερ­ γασίας. Οι προτάσεις του στη Γ.Σ. για συμμετοχή τω ν door to door men στην Ομοσπονδία δ εν πέρασαν και ο Σύλλο­ γος Εκδοτών Βιβλίων Αθηνών φάνηκε να μη θέλει να νομιμοποιήσει μια τέτοια προοπτική. Ίσως είναι καιρός για μια νέα εποχή, όπου θα χρειαστεί να ξαναδούν όλοι, όλα από τη ν αρχή, διορθώνοντας χρόνιες αγκυλώσεις. Μ.

«Δεν είναι κατά την άποψή μου δυνατόν να υπάρχει ενιαίος σύλλογος εκδοτώ νβιβλιοπωλών. (...) Πιστεύω ότι δυστυχώς παρασύροντάι τα μέλη (και οι διοικήσεις) τω ν συλλόγων μοναδικά από μικρο(μεγαλοίσυμφέροντα. Μικροί εναντίον μ ε­ γάλων, βιβλιοπώλες εναντίον χαρτοπώλών, πλασιέ εναντίον όλων... ή κάπως έτσι, και με τεράστιο μήλον της Έριδος τους διαγωνισμούς του Δημοσίου για προμήθεια βιβλίων». Αυτά γράφει σε επι­ στολή της στην Καθημερινή (16-02-07) η Σοφίκα Ελευθερουδάκη.

Προτάσεις Η κυρία Σοφίκα Ελευθερουδάκη δίνει

Αυτοκριτική για το βιβλίο Θ α έπρεπε να έχω κάνει περισσότερα για το βιβλίο δήλωσε ο Υπουργός Πολιτισμού Γιώργος Βουλγαράκης στον ετήσιο απολογισμό του, θεωρώντας ότι αυτός ήταν ο πιο παραμελημένος, από τον ίδιο, τομέας. Α ναμένουμε δράση! Δ

οτην ίδια επιστολή και μια άλλη διάστα­ ση στο πώς πρέπει να οργανωθεί ένας σύγχρονος σύλλογος. Γράφει: «Με βάση την εμπειρία μου ως μέλους ξένω ν συλ­ λόγων, σκέφτηκα ότι ίσως ήταν χρήσιμο να δούμε με τι θέματα ασχολούνται οι "ξένοι": Προώθηση της ανάγνωσης -όχι μόνο μέσω κρατικών βιβλιοθηκών αλλά και μέσω άλλω ν ιδεών και τεχνικών. Δη­ μιουργία ενιαίων καταλόγων από πολ­ λούς εκδότες μαζί, οι οποίοι μοιράζονται στα μικρά βιβλιοπωλεία που δεν έχουν δυνατότητα να τους εκδώσουν μόνα τους. Προσπάθεια για μείωση τω ν τιμο­ λογίων του ηλεκτρικού*!), τω ν ασφαλι­ στικών εταιρειών(ϋ), τω ν μεταφορικών (!!!). Συμφωνίες με κατασκευαστές σα­ κουλών και εντύπων για ειδικές τιμές για τα μέλη τω ν συλλόγων. Σχεδιασμός ειδι­

κών εντύπων (π.χ. τιμολόγια, πιστωτικά, αιτήσεις επιστροφών κ.λπ.), που είναι εύκολα αναγνωρίσιμα και λειτουργικά για όλο τον κλάδο. Βοήθεια εκσυγχρονισμού τω ν μικρών βιβλιοπωλικών επιχειρή­ σεων, έτσι ώστε να μπορούν να αντεπεξέλθουν στις προκλήσεις τω ν εποχών».

κ.

Α λλαγές σια Ελληνικά Γράμματα Φαίνεται ότι ολοκληρώνονται οι αλλαγές στα Ελληνικά Γράμματα, εκδοτικό που κα­ τά 51% ανήκει μετοχικά στον ΔΟΛ. Η αλλα­ γή πλεύσης του νέου management του ΔΟΛ απομάκρυνε τις δύο πλευρές. 0 μέχρι πρότινος πρόεδρος Παύλος Παπαχριστοφίλου (υιός του ιστορικού ιδρυτή του εκ-

Ήταν κάποτε ένας άντρας και μία γυναίκα που αγαπήθηκαν πολύ. Όμως, ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος βύθιζε την Ευρώπη στη φρίκη, και η ζωή έμοιαζε πια με σκοτεινό λαγούμι. Προσπάθησαν να ξεφύγουν. Τα κατάφεραν! Ξεγέλασαν τον θάνατο με τη... μνήμη!

Ένα μ υ θ ισ τ ό ί^ ^ ύ μ ν ο ς

X;

ύν α υ π του έ ρ ω τ α ' ν

i

ν

\

κυκλοφορεί από τις εκδόσεις |

λέπ ρα I

w w w . e l e c t r a b o o k s . c o m

REMARQUL· Η Ν Υ Χ Τ Α Τ Η Σ Λ ΙΣ Α Β Ο Ν Α Σ

[

δ ι α β α ζ ω

]

Σ Χ Ο Λ Ι Α

δοτικού και κάτοχος του 49%) και η διοίκη­ ση του ΔΟΛ οδεύουν σε «συναινετικό!;)» διαζύγιο. 0 κύριος Παπαχριστοφίλου προσανατολίζεται προς νέες εκδοτικές προσπάθειες, που θα περιλαμβάνουν και αθλητικές εκδόσεις (πράσινης απόχρω­ σης). Λ.

Και ά λ λες παραιτήσεις Παραιτήθηκε ο συγγραφέας Άρης Μαραγκόπουλος από τα Ελληνικά Γράμματα. Οι αλλαγές στη διεύθυνση του εκδοτικού φαίνεται ότι επηρέασαν τη ν απόφασή του. Πάντως είναι κοινή η εκτίμηση ότι είχε βοηθήσει πολλαπλώς το λογοτεχνι­ κό τμήμα του εκδοτικού, με πολλούς και καλούς τίτλους, ιδίως στην ξένη λ ο γο τε­ χνική σειρά.

Διαμάχη για τα ψηφιακά Στη Βρετανία υπάρχουν διαφωνίες για το ποιος θα προωθήσει στην αγορά τα ψη­ φιοποιημένα προϊόντα. Οι βιβλιοπώλες διεκδικούν αυτόν το ν ρόλο για τον εαυτό τους, αλλά δεν συμφωνούν πολλοί εκδό­ τες, που σκέπτονται και την πιθανότητα να δημιουργήσουν ειδικά καταστήματα πώ­ λησης ψηφιακών προϊόντων. «Η μάχη μό­ λις άρχισε», δήλωσε ο c.e.o. της Ένωσης τω ν βιβλιοπωλών, ΤίΓη Godfray, τονίζο­ ντας πως «βρισκόμαστε μπροστά στη με­ γαλύτερη επανάσταση στην αγορά του βι­ βλίου από την εποχή του Γουτεμβέργιου». Ν.

πόσο κοστίζει ένα δανεισ μένο βιβλίο Παρεμπιπτόντως, στη Βρετανία αυξήθηκε το ποσό επιχορήγησης στις δημόσιες βι­ βλιοθήκες κατά 3%, ενώ και οι επισκέπτες τους αυξήθηκαν το 2006 κατά 0,7%. Παρό­ λα αυτά οι υπεύθυνοι δεν είναι ευχαριστη­ μένοι, καθώς, σύμφωνα με μια μ ελέτη το

3

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

λειτουργικό κόστος τω ν βιβλιοθηκών έχει αυξηθεί υπερβολικά. Έφτασε μάλιστα σε μια δημόσια βιβλιοθήκη το βιβλίο που δα­ νείζεται να κοστίζει κατά μ.ο. στο δημόσιο 11,50 λίρες, ενώ το ίδιο στην αγορά πω­ λείται 7,53 λίρες (150% παραπάνω). Δεν παρατηρήθηκε το ίδιο κόστος σε όλες τις δημόσιες βιβλιοθήκες της Βρετανίας -υπάρχουν βιβλιοθήκες με μ.ο. κόστους 10,6 ή 4 λίρες- αλλά τα νούμερα δεν παύουν να προβληματίζουν. Ν.

Διόρθωση Στο αφιέρωμα «Το Γοτθικό μυθιστόρημα» τεύχος 468 από παράληψη μας δεν έγινε αναφορά ότι η μετάφραση του άρθρου της κ. Αφροδίτης-Μαρίας Παναγή που φέρει τον τίτλο «Η σκιά ως σύμβολο τρ ό ­ μου στα μυθιστορήματα Ανεμοδαρμένα Ύψη και Ρεββέκα» έγινε από την κ. Βασι­ λική Μαρκίδου. Δ.

Προς τη ν «οδός Πανός» Αγαπητέ Γ. X. η πρότασή μας να φύγει το φεστιβάλ βιβλίου από τη ν Διονυσίου Αρεοπαγίτου σκοπεύει να ενισχύσει τον προβληματισμό για την αναβάθμισή του. Είμασταν εκεί και είδαμε ότι οι παράλλη­ λες εκδηλώσεις του «εξαφανίστηκαν». Τι έμεινε; Μόνο οι πάγκοι! Είμαστε ικανο­ ποιημένοι; Δ.

Θεατρική γραφή Τώρα έχουμε πια και εργαστήριο θεατρι­ κής γραφής. 0 δεύτερος κύκλος του ξ ε ­ κίνησε ήδη με τον Ανδρέα Φλουράκη επι­ κεφαλής. Η μεθοδολογία διδασκαλίας εί­ ναι βασισμένη στα συστήματα διδασκα­ λίας του Royal Court Theatre (Μ. Βρετα­ νία) και του Kansas University (ΗΠΑ). Την πρωτοβουλία πήρε το Ελληνικό Κέντρο του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου.

0.

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Ι Σ X Ο Λ I A

Α νθ εί η φωτοτυπία Νιάνες με φωτοτυπημένα βιβλία βρέθη­ καν σε καταστήματα δίπλα στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο (την ιστορική πρώην ΑΣΟΕΕ) να πωλούνται κανονικά. Ξένοι εκδοτικοί οί­ κοι που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας, με τη βοήθεια και του ΟΣΔΕΛ, τους τσίμπησαν και τους έστειλαν προς απολο­ γία. Με το δίκιο τους, γιατί χάνονται έτσι εκατομμύρια ευρώ, έσοδα για το κράτος και τους πνευματικούς δικαιούχους. Ν.

Ε γγραφείτε στον ΟΣΔΕΛ Και μιας και μιλάμε για τον ΟΣΔΕΛ, χρειάζε­ ται οι συγγραφείς που δεν είναι εγγεγραμ­ μένοι να εγγραφούν, τους συμφέρει και δεν το ξέρουν. Είναι μια μορφή αυτο-ορ-

J

γάνωσης αλλά και ένας μηχανισμός οικο­ νομικής ανταπόδοσης που χρειάζεται να δυναμώσει. Ενημερώστε όσους πνευματι­ κούς δημιουργούς δεν το ξέρουν! Ν.

Η Εόνια και η Γαλάτεια Πολύ συγκινημένη η Γαλάτεια Σαράντη προσφώνησε την Σόνια Ιλίνσκαγια στην εκδήλωση που έγινε προς τιμήν της από την Εταιρεία Συγγραφέων (Μουσείο Μπενάκη, 14-2-07), λέγοντας: «Η ζωή μου εί­ ναι ήσυχη, δεν βγαίνω πια, έπρεπε όμως να έρθω να κοιταχτούμε στα μάτια». Ρω­ τώ ντας έμαθα ότι είχαν χρόνια να βρε­ θούν, είχαν συναντηθεί σε δύσκολους καιρούς και είχαν κρατήσει μια βαθιά φι­ λία μεταξύ τους.

;χδ ό σ ε ις ΕΤΙΙΚΕΝΤΡΟ·εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ·εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ·εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ Β ΙΒ Λ ΙΑ

Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Σ - Β ΙΒ Λ ΙΑ

Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Σ -Β ΙΒ Λ ΙΑ

Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Σ -Β ΙΒ Λ ΙΑ

...Κανένα aUoW XioiovFreretoi ya τόσο τεκμηριωμένα τις ουνεηι που έχουν για την διδακτική πράξη ' δεες και οι πρωτοποριακές θεωριεν,

ΧΡΙΣΤΟΙ ΖΜΧΙΡΗΣ 0 e o o a d o v ih n s τ ο π ιο γ ρ α φ ία

■U L ο FR E IR E PA

Η ανάδειξη των Ταγμ__ _ — ...... ... παράγοντα τοο κατοχικού δράματος εξετάζε­ ται σε σχέση με τις γενικότερες πολιπκές και στρατιωτικές εξελίξεις τόσο στην Ελλάδα Οσο και στον ευρωπαϊκά χώρο...

Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Σ -Β ΙΒ Λ ΙΑ

του θανάτου, Υχ ανεξοίνίαστρ?αφΐαι T°U έρωτα και νίες και α μ φ ί σ τ ο μ ε ? * n°Xm* δ°λοφοΧαμένης πώυεθν,κής k^ v^ ΚλΠΡ°ν°μιΰ τρρ

επίκεντρο 3ΗΝΑ: Κιάφας 5, ΤΚ10678·τηλ.: 2103811077· Fax: 2103811086 - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Καμβουνίων 9, ΤΚ54621 ·τηλ.: 2310256146· Fax: 2310256148 www.epikentro.gr e-mail: epikentro@epikentro.gr

ΙΑ ΒΡΕΙΤΕ ΤΑ Β ΙΒ Λ ΙΑ ΜΑΣ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΕΝΗΜΕΡΩΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΠΩ Λ ΕΙΑ

courier Πληθώρα επιστολών και τηλεφωνημάτων δέχτηκε η διεύθυνση του περιοδικού για την υπόθεση των Κρατικών Βραβείων Παιδι­ κού Βιβλίου. Φαίνεται ότι κάτι «τσίγκλισε» ο Μόνος, που αφορά όλη τη διαδικασία και το οποίο ξεφεύγει από το προσωπικό του ζήτημα. Κά­ ποιες από τις επιστολές θα τις βρείτε σε άλλη στήλη.

Paolo Sartori, Savona, με ρωτάτε για την ιστοσελίδα μας (η σωστή

διεύθυνση είναι diavazo.gr ή διαβάζω.gr, αυτή που αναφέρετε δεν ανήκει σε μας) και σας απαντώ ότι μάλλον γύρω στην άνοιξη θα είναι έτοιμη. Πα­ λιά τεύχη θα βρείτε εύκολα αν επικοινωνήσετε με τη γραμματεία του πε­ ριοδικού. ^

Πάνο Περάκη, Αθήνα, ευχαριστώ για το fax με τα καλά σας

λόγια. Εμείς παρουσιάζουμε βιβλία, αυτός είναι ο ρόλος μας, αν και οφείλω να πω ότι με συγκίνησε η προσωπική σας περιπέτεια. Το βιβλίο πάντως ήταν ενδιαφέρον γι' αυτό και συμπεριελήφθη στις παρουοιάσεις μας.

S

Κώ­

στα Κρεμμύδα, περιοδικό Μανδραγόρας, συνυπογράφω καταγγελία σας για

την παράλειψη της πολιτείας να οκεφτεί να τιμήσει τον Νικόλαο Κόλας. Αλ­ λά δεν πειράζει, θα τον τιμήσουμε εμείς κι εσείς, έτσι ίσως να ήθελε και ο ποιητής. Λ

Δέσποινα Παπαδήμου, Πάτρα, πολύ προσωπική η επιστολή

σας για το βιβλίο του Κ. Λογαρά, νομίζω ότι πρέπει να του την αποστείλετε, θα χαρεί.

Κορινθιακή Εστία «Λέων Σγουρός», Κόρινθος, ενδιαφέρον

υλικό αυτό που μας στείλατε, για την παρουσίαση του λευκώματος Παλαιό και νέα Κόρινθος 1850-1980, φωτογραφικό χρονικό ενός και πλέον αιώνα. Με την πρώτη ευκαιρία θα αναφερθούμε σε αυτό αναλυτικά.

Υ

Σύλβια

Κατούντα και οι τρεις μελέτες για τις μεταμορφώσεις της Μήδειας είναι κα­

λές και δημοσιεύσιμες. Μάλλον θα πρέπει να τα πούμε και τηλεφωνικώς.

Υγιαίνω, το αυτό επιθυμώ και δΓ υμάς

□POYVillflC ΊΟ

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

ΜΕΓΑΛΑ ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

CHRISTOPHER HEADINGTON

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

ΜΑΡΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΣΗ

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

ΕΚΔΟΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΓΙΩΡΓΟΥ & ΚΩΣΤΑ ΔΑΡΔΑΙΜΟΥ G u te n b e rg

τυ ττω θ ή τω

ΣΠΟ ΥΔΗ

φ α ν τα σ ία

Διδότου 37, 10680 Αθήνα, τηλ. κέντρο: 210-3642003, fax: 210-3642030, e-mail: info@dardanosnet.gr, www.dardanosnet.gr

της Όλγας Σελλά

σ θ εν ή ς η ειδ η σ εο γ ρ α φ ία στον εκδ οτικό χώ ρο το μήνα που πέρασε.

Α

Οι ε κ δ ό τες σ χ εδ ιά ζο υ ν τις επ όμενες (α ν ο ιξιά τικες και κα λ ο κα ιρ ινές) ε κ δ ό σ ε ις τους, οι λ ίσ τες των μπεστ σ έλερ δ εν ανα νεώ νοντα ι με καινού ρ για Βιβλία, οι εκδ ηλώ σ εις είναι λιγοσ τές, οι σ υ γ γ ρ α φ είς π ροω θούν

τα Βιβλία το υ ς στην επ αρχία και στην Α θήνα α να μένου με την τελική φ άσ η των Βραβείων που θ α δώ σουν φ έ το ς τρ ία λογοτεχνικά π εριοδικά -τ ο Διαβάζω , το Ν α έν α μήλο και τα (Δε)κατα. Και τη σταθεροπ οίηση του καιρού...

Φ 19 Ια ν ο υ ά ρ ιο υ ____________________________________________________ Η σατιρική αρθρογραφία του χάρισε το Πούλιτζερ, το 1982, στον αμερικανό συγγραφέα Αρτ Μπούχβαλντ, που πέθανε σε ηλικία 81 ετώ ν από νεφρική ανεπάρκεια. Το χιούμορ και η καυστικότητα δεν στρέφονταν μόνο προς τους άλλους αλλά και προς τον ίδιο το ν εαυτό του. Έτσι, διέκοψε τη θεραπεία, για να πεθάνει με τον τρόπο του. Τελικά, πριν πεθάνει έγραψε για την εμπειρία της νοσηλείας του, αυτοσατιριζόμενος. Είχε κερδίσει παγκόσμια φήμη για τη στήλη του (ένας συνδυασμός σάτιρας και ειρωνείας), που διακρινόταν πάντα από το σκίτσο του προσώπου του που τη συνόδευε.

_____________________________________________________ 25 Ια ν ο υ ά ρ ιο υ φ Από τους πλέον ευαίσθητους τομείς η παιδική και η νεανική λογοτεχνία, φ ιλοξένησε στην Αθήνα μία από τις δημοφιλείς εκπροσώπους της: τη γαλλίδα συγγραφέα Μαρί Ντεσπλεσέν. Η γαλλίδα συγγραφέας, που έμεινε μια εβδομάδα στην Ελλάδα, επισκέφτηκε σχολεία, συναντήθηκε με μαθητές και μίληοε στο Γαλλι­ κό Ινστιτούτο βάζοντας το ερώ τημα: «Γιατί χρειάζεται να γράφουμε παιδικά βιβλία;».

Φ 24 Ια ν ο υ ά ρ ιο υ .......................... ............................................................... Είναι από τους πλέον δημοφιλείς συγγραφείς τη ς γειτονικής Αλβανίας ο Ισμαήλ Κανταρέ, έχει ήδη τιμηθεί μ' ένα Booker και είναι μόνιμα υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ. Ήρθε -για άλλη μια φ ορά - στην Ελλάδα με αφορ­ μή την κυκλοφορία του νέου του βιβλίου Η κόρη του Αγαμέμνονα - 0 διά­ δοχος (μετ. Δ. Ν. Ηλιόπουλος, εκδ. Εικοστού Πρώτου). Αντλεί τα θέματά του είτε από το ιστορικό παρελθόν τη ς χώρας του είτε από την παγκόσμια ιστορία. «Δεν το φοβάμαι το καθεστώς του παρελθόντος. Σαφώς και το κα­ ταδικάζω, αλλά δεν με φοβίζει η μνήμη του. Δεν φοβάμαι να το θυμάμαι», είπε σε μία από τις συνεντεύξεις του (Καθημερινή, 25/1/07).

12

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Φ 25 la v o u o o io u __________________________________________ Ή ταν ένας πραγματικός ρεπόρτερ ο πολωνός Ρίτσαρντ Καπισίνσκι που πέθανε, ύστερα από εγχείρηση καρδιάς, σε νοσοκομείο τη ς Βαρσοβίας, σε ηλικία 74 ετών. Στη διάρκεια τη ς πολύχρονης σταδιοδρομίας του επισκέφτηκε δεκάδες χώρες και περιοχές, κάλυψε 27 πραξικοπήματα και καταδικάστηκε, ερήμην, σε θάνατο τέσσερις φορές. «Η επαφή μου με ξένους τόπους και τους ανθρώπους τους ήταν για μένα το μεγαλύτερο δώρο αυτής τη ς δουλειάς» έλεγε. Γεννήθηκε στη Λευκορωσία το 1932, σπούδασε Ιστορία και ήταν ο πρώτος πολωνός δημοσιογράφος που μ ε­ τείχε σε αποστολές στο εξω τερικό στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. Συ­ νολικά έγραψε περίπου 20 βιβλία τα οποία κυκλοφορούν ο ε 30 γλώσσες. Στα ελληνικά το ν γνωρίσαμε από τα: Έβενος, το χρώμα της Αφρικής, Ο πόλεμος του ποδοσφαίρου και Ταξίδια με το ν Ηρόδοτο (όλα από τις εκ­ δόσεις Μεταίχμιο). Στη διάρκεια τω ν δεκάδων αποστολών του, παρατηρούσε τους ανθρώπους, τους τό ­ πους, τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες τη ς κάθε περιοχής που επισκεπτόταν. Κι έτσι τους γνώριζε.

ΚΥΚ ΛΟΦΟΡΗΣ Ε Διαμαντή Αναγνωστοπουλου Θανάσης Τζαβάρας

Ψυχαναλυτικές αναψηλαφήσεις στ ο έ ρ γ ο το υ

Ανδρέα Εμπειρικού ένας κοινός ΤΟΠΟς για τη λογοτεχνική κριτική, την ψυχαναλυτική θεωρία και την ιστορία Από τη σειρά σ υ ν ά ψ ε ι ς της εταιρείας “Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου”

Διανομή:

Φ Ταξιδβυςής

Ιπποκράτους 34, Τηλ.: 210-3628852, Fax: 210-3628862 e-mail: info@ taxideftis.gr

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ] ΑΠΟ Μ Η Ν Α

ΙΕ

Μ Η Ν Α

Φ 50 Ια ν ο υ ά ρ ιο υ ______________________________________ Ένα χρόνο μετά το θάνατο του γάλλου φιλόσοφου, ιστορικού και ε λ ­ ληνιστή Πιερ Βιντάλ Νακέ, το Γαλλικό Ινστιτούτο έκανε μια εκδήλωση τιμής και μνήμης οτο μεγάλο επιστήμονα. Τις επ όμενες μέρες θα κυ­ κλοφορήσει από τις εκδόσεις Ολκός η πνευματική του παρακαταθήκη: Αγώνας μου η Ιστορία. Ένα βιβλίο στο οποίο μιλάει για τη σχέση του με την επιστήμη που αγάπησε και υπηρέτησε, για το υ ς δρόμους που ακολούθησε, για τούς μύθους που συνάντησε και κατέρριψε.

_____________________________________________________ 51 ία ν ο υ α ρ ίο ιι φ Ή ρθε στην Ελλάδα και μας προσκάλεσε στο Μέγαρο Μουσικής για να συζητήσουμε πώς θα γνωρίσουμε τους ά λλους από εντός μας. 0 ισραηλινός συγγραφέας Νταβίντ Γκρόσμαν ζει σε μια περιοχή του πλανή­ τη που θέλει κουράγιο, ψυχραιμία και θάρρος για να μην είναι κανείς με τη μία ή με την άλλη πλευρά. Για να μη βλέπει σε ασπρόμαυρη διάσταση τον κόσμο και κυρίως τους γείτονές του, τους Παλαιστίνιους. «Δεν υπάρχει μόνο μία αφήγηση, δεν υπάρχει μόνο μία δικαιοσύνη. Δεν είναι δηλαδή ισραηλινή ή παλαιστινια­ κή δικαιοσύνη. Αυτό θα ήταν υπερβολικά εύκολο», είπε. Και εδώ και χρόνια, ο Νταβίντ Γκρόσμαν, όπως και οι συμπατριώτες του Αβραάμ Γεουσούα και Αμος Οζ έχουν διαλέξει τη δύσκολη διαδρομή.

Φ 5 Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ ____________________________________________________ Ανακοινώθηκε η ευρεία λίστα τω ν υποψήφιων βιβλίων για το λογοτεχνικό βραβείο που θέσπισε άπό φ έτος το περιοδικό Να ένα μήλο. Από τα 19 βιβλία θα επ ιλεγεί η short list και ένα θα κερδίσει το βραβείο τω ν 3.000 ευρώ, προσφορά της χορηγού εταιρείας Lamda Pharmaceuticals. Την Πρωταπριλιά θα γνωρίζουμε ποιος από τους Χρήστο Αστερίου, Αλ. Ασωνίτη, Ν. Βλαντή, Ελ. Γιαννακάκη, Γ. Γλυκοφρύδη, Ν. Δαββέτα, Αντζελα Δημητρακάκη, Γ. Ζευγώλη, Γκ. Καπλάνι, Άρη Μαραγκόπουλο, Τ. Μιχαηλίδη, Παυλ. Νάσιουτζικ, Σο­ φία Νικολαΐδου, Βασ. Πεσμαζόγλου, Π. Τατσόπουλο, Κων. Τζαμιώτη, Αλ. Σταμάτη, Αντ. Σουρούνη, Σώτη Τριανταφύλλου θα κερδίσει το βραβείο του Να ένα μήλο.

_________________________________ 14 Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ φ Ένα ομόφω νο βραβείο σε μια μελετήτρια της νεοελληνικής λογο­ τεχνίας. Η Σόνια Ιλίνσκαγια βραβεύτηκε από την Εταιρεία Συγγρα­ φέων, σε εκδήλωση που φ ιλοξενήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη, με το βραβείο «Διδώ Σωτηρίου» για τη διάδοση της ελληνικής λογο­ τεχνίας στη ρωσική γλώσσα (τη μητρική της γλώσσα). Τα δύο πιο πρόσφατα έργα της, τα Ελληνικά ουναπαντήματα και Η ρωσική λογοτεχνία στην Ελλάδα. 19ος αιώνας κυκλοφορούν από τα Ελ­ ληνικά Γράμματα.

14-

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

ΕΝ Ο ΙΚΟΙ ΓΡΑΦΗΣ 2007 Β' ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ HOTEL ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Ένα από τα πλέον κρίσιμα θέματα στην παγκόσμια ατζέντα είναι η μετανάστευση. Μετανάστευση για λόγους οικονομικής ή πολιτικής επιβίωσης, μετανάστευση ως φυγή ή εσωτερική αναζήτηση, αλλά και μετανάστευση ιδεών, φαινομένων, συμπεριφορών. Αυτό είναι το νέο ζητούμενο του Hotel 2007. Η αξιοσημείω τη συμμετοχή κειμένων, καθώ ς και η σημαντική στάθμη τους στο Hotel 2006 (με θέμα τον Γ.Μ. Βιζυηνό) επιβάλλει να είμαστε επιπλέον απαιτητικοί στην επιλογή και στην παρουσίαση νέων πεζογραφικών φωνών. Στο Hotel Μετανάστευση θα φιλοξενηθούν πέντε νέοι συγγραφείς: Γκάζμεντ Καπλάνι, Πέτρος Κουτσιαμπασάκος,

Ηλίας Παπαμόσχος, Λουίζα Σπηλιωτοπούλου (βραβευθείσα στον περσινό διαγωνισμό) και Χρύσα Φάντη. Θ α γράφουν από μία ιστορία συνόρων και από κοινού με την πανεπιστημιακό Αναστασία Νάτσινα (που θα πλαισιώσει θεωρητικά το όλο εγχείρημα),την εκδότρια Άννα Πατάκη και τον υπεύθυνο της σειράς Μισέλ Φ άις θα κρίνουν και θα προκρίνουν τους πέντε ένοικους γραφής, οι οποίοι θα προκύψουν από τον πανελλήνιο διαγωνισμό και θα εγκατασταθούν στο Hotel Μετανάστευση - ένας εξ αυτών θα /βρ αβευθεί και θα συμμετάσχει στο Hotel 2008.

Ό ροι συμμετοχής Δεκτές θα γίνονται συμμετοχές που έχουν ημερομηνία αποστολής έως την 30ή Ιουνίου 2 0 0 7 (σφραγίδα ταχυδρομείου). Τέλη Σεπτεμβρίου θα ανακοινω θεί ο βραχύς κατάλογος των 10 διακριθέντων. Αρχές Νοεμβρίου, σε ειδική εκδήλωση, θα παρουσιαστεί ο συλλογικός τόμος των 5 + 5 διηγημάτων, όπου θα μάθουμε και το όνομα του βραβευμένου διηγηματογράφου. Δικαίω μα συμμετοχής έχουν όσοι δεν έχουν εκδώσει πεζογραφικό βιβλίο. Τα διηγήματα πρέπει να είναι δακτυλογραφημένα με μονό διάστιχο και να συνοδεύονται από δισκέτα ή CD με το κείμενο σε ηλεκτρονική μορφή. Ο ι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να στείλουν κείμενα των 5 .00 0-7 .00 0 λέξεων, καθώ ς κι ένα ευσύνοπτο βιογραφικό τους με στοιχεία επικοινωνίας, ταχυδρομικά στις Εκδόσεις Πατάκη στη διεύθυνση Βαλτετσίου 14, 106 80 Αθήνα, με την ένδειξη «Για το διαγωνισμό διηγήματος», υπόψη του κου Γιώργου Πάντσιου (τηλ.: 21 0.36 .50 .0 51 ).

Άνοιγμα στις αγορές βιβλίου

ίου αραβικού κόσμου Σω κράτης Καμπουρόπουλος

16

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

αξιδεύοντας ο ε μια έκθεση στο εξω ­ τερικό, για πρώτη φορά, προσπαθείς να ανακεφαλαιώσεις μέσα σομ τα κυριότερα επιχειρήματα για την παρουσία της χώρας μας σ' αυτή. Στην περίπτωση της έκθεσης βιβλίου στην Αίγυπτο, στη χώρα του Νείλου, του Μπιρ-Χακίμ και του αλησμόνητου Νουρεντίν Μπόμπα του Τοίρκα, η προοπάθεια αυτή δεν είναι ιδιαί­ τερα δύσκολη. Η ελληνική παρουσία, η οποία συνεχίζεται εκεί επί δύο, τουλάχι­ στον αιώνες πρόσφατης Ιστορίας, είναι σήμερα ποιοτικά ενδιαφέρουσα και οικο­ νομικά δραστήρια, ενώ ταυτόχρονα απο­ τε λ ε ί δεσπόζουσα επιρροή στο πολιτισμι­ κό πεδίο: τα παιδιά των μικτών γάμων προτιμούν να δηλώνουν «Έλληνες» παρά «Αιγύπτιοι», ενώ στο Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο τη ς Αμπετείου Σχολής, στην Ηλιούπολη, οι αιγύπτιοί συρρέουν κατά εκατοντάδες στα μαθήματα της ελληνικής γλώσοας. Η πτήση της Aegean είναι γεμά­ τη από ταξιδιώτες που μιλούν ελληνικά, ενώ το εστιατόριο της Ελληνικής Λέσχης, στην πάροδο της μνημειώδους οδού Κασρ ελ-Νιλ (Τσίρκας), στην ιστορική πλατεία Talaat Harb, αποτελεί σταθερό τόπο συνά­ ντησης τω ν πιο προοδευτικών στοιχείων τη ς αιγυπτιακής κοινωνίας. Η υποδοχή της Ελλάδας στην 39η Διεθνή Έκθεση Βι­ βλίου στο Κάιρο (23 Ιανουάριου - 4 Φ ε β ρ ο υ ά ρ ιο υ 2007), στη μεγα­ λύ τερ η Έκθεση Βιβλίου του αρα­ βικού κόσμου, με 667 εκδότες -514

Τ

αιγυπτίους, 118 άραβες και 35 δυτικούς23 χώρες και μερικά εκατομμύρια επι­ σκέπτες (1,5 ως 3 κατά τους διοργανω­ τές), ήταν πραγματικά θερμή και δικαίω­ σε τους οτόχους που είχαν τεθεί. Σε ένα περίπτερο ανάμεσα σε αυτά της Λ.Δ. Κί­ νας, της Ισπανίας, της Τουρκίας, της Μ. Βρετανίας και 13 αραβικών χωρών, φιλο­ ξενήθηκαν ελληνικά βιβλία στο πρωτό­ τυπο και σε μετάφραση, στα αγγλικά ή στα αραβικά (του Καζαντζάκη -χω ρίς προβλήματα λογοκρισίας, όπως γράφτη­ κε-, του Καβάφη, του Τοίρκα, παιδικά βι­ βλία, λευκώματα κ.ο.κ.), μαζί με τις εκ­ δόσεις της Ελληνικής Κοινότητας ΚαΤρου και τις μεταφράσεις τω ν έργων αραβικής λογοτεχνίας στα ελληνικά (από τον Ναγκίμπ Μαχφούζ και τον Γκαμάλ ελ-Γκιτάνι ως τον Έντουαρ αλ-Χάρατ, τον Γιουσούφ Ιντρίς και τον Άδωνι -εκδ. Ψυχογιός, κυρί­ ως, αλλά και Καστανιώτης, Μεταίχμιο, Εμπειρία Εκδοτική, Ελλ. Γράμματα). «Σκοπός της συμμετοχής της Ελλάδας στην έκθεση του Κάιρου είναι η διάνοιξη νέφυρας επικοινωνίας με μια χώρα που έχει παίξει σημαντικό ρ όλο για τον ελ λ η ­ νισμό και έχει ηγετικό ρόλο στο χώρο του βιβλίου και τω ν εκδόσεω ν στον αρα­ βικό κόσμο, μαζί με τον Λίβανο», δήλωσε σε συνέντευξή της οτην ΕΡΤ η διευθύ­ ντρια του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (Ε.ΚΕ.ΒΙ.) κ. Κατρίν Βελισσάρη. Πράγματι, οι μεταφράσεις ελληνικώ ν βιβλίων προς τα αραβικά, στην Αίγυπτο, είναι πολύ πε­ ρισσότερες από ό,τι σε ά λλες χώρες, γ ε­ γονός που ενισχύεται από την ύπαρξη εξαιρετικών μεταφραστών (ΝαΤμ Ατίγια, Χάμντι Ιμπραχίμ, κ.ά.), και από τις επίπο­ νες προσπάθειες του μορφωτικού ακο­ λούθου της Ελληνικής Πρεσβείας (Γιάν­ νης Μελαχροινούδης) και του διευθυντή

του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού που εδρεύει στην Αλεξάνδρεια (Βασίλης Φιλιππάτος).Μετά τις τιμώ μενες χώρες -Ιταλία, φ έτος, και Γερμανία, πέρυσι- και τέσσερα χρόνια μετά τη φιλοξενία τω ν αράβων συγγραφέων στη Φρανκφούρτη, το 2002, η Ελλάδα δεν είναι κακή επιλο­ γή: ο πρόεδρος τη ς Έκθεσης δρ. Νάοερ αλ-Αναάρι βολιδοσκόπησε τη ν πρόθεση της Ελλάδας να είναι η τιμώμενη χώρα στο άμεσο μέλλον. Ανεξάρτητα από την αποδοχή ή όχι τη ς πρότασης, η ανταλλα­ γή περιπτέρων μεταξύ τω ν Εκθέσεων του Κάιρου και Θεσσαλονίκης οριστικοποιήθηκε, με την υπογραφή πρωτοκόλ­ λου συνεργασίας μεταξύ του κ. αλ-Ανσάρι και τη ς κ. Βελισσάρη. «Η 11η Σεπτεμβρίου μας έκανε να στρα­ φούμε με περισσότερο ενδιαφέρον και προσοχή οτον αραβικό κόσμο, ωστόσο η

ματιά μας παραμένει σε μεγάλο βαθμό γεμάτη στερεότυπα και προκαταλήψεις», δήλωσε η Camera D' A fflitto, καθηγήτρια οτο Ανατολικό Ινστιτούτο της Νάπολης και μεταφράστρια από τα αραβικά, που τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο Μ ετά­ φρασης τη ς Έκθεσης. Και φαίνεται να έχει δίκιο: παρά την αυτοπρόσωπη πα­ ρουσία πολλών συγγραφέων στην Έκθε­ ση (Ορχάν Παμούκ -Νόμπελ Λογοτεχνίας 2006-, Κλαούντιο Μόγκρις, Αντόνιο Ταμπούκι, Ντανιέλε Ν τελ Τζιούντισε κ.ά.), η παρουσία εκδοτώ ν από τη Δύση - μ ε την εξαίρεση τω ν Γάλλων και τω ν Ιταλώ νήταν μάλλον περιορισμένη, στα 13 μεγά­ λα και 30 μεσαία περίπτερα της Έκθεσης («πουλούν τα βιβλία τους, αλλά δεν έρ ­ χονται», δηλώ νει ο Mark Linz, διευθυντής του American University in Cairo Press)· σε αντίθεση, βέβαια, με τους λογοτεχνι-

Γλυκερία Γκρέκου

Το θυμωμένο αρκουδάκι Νιώθει μόνοε και θυμωμένοε. Νιώθει ένα ιίποια. Όλα ία «μπράβο» για tous άλλουε, ιίποια για κείνον. Κι έισι πήρε ιην απόφαση: Αφού δεν μπορεί να φτιάχνει, θα γκρεμίζει. Αφού δεν ιου έμαθαν να είναι ιρυφερόε, θα γίνει βίαιοε. r

Εικονογράφηση: Σπύροβ Γούση5

^ π ·ο ^ τ ο κ < ίλ ι

[

]

δ ι α β α ζ ω

Ρ Ε Π Ο Ρ Τ Α Ζ

κούς πράκτορες. Ωστόσο, η λογοτεχνική ζωή οτην Αίγυπτο είναι σήμερα περισσότερο ζωηρή και εν ­ διαφέρουσα από ποτέ: μετά τη ν καθολι­ κή, σχεδόν, αναγνώριση του Ναγκίμπ Μαχφούζ, και τη σταθερά υπολογίσιμη παρουσία του Γκαμάλ ελ-Γκιτάνι, τα τ ε ­ λευταία χρόνια, τα φώτα τη ς δημοσιότη­ τα ς συγκεντρώ νονται σε συγγραφείς όπως ο κοσμοπολίτης, αντισυμβατικός Αλάα αλ-Ασουάνι, πρ. μέλος τη ς κίνησης «Kefaya», του οποίου το κοινωνικά ρεαλι­ στικό και καυστικό για τα δεδομένα της Αιγύπτου, Κτίριο Γιακουμπιάν (2002) πού­ λησε 130.000 αντίτυπα στη Γαλλία και μετα φ έρθηκε στον κινηματογράφο με διανομή στη Γαλλία και τις ΗΠΑ (στα ε λ ­

ληνικά προσεχώς από τις εκδόσεις Πόλις· ο συγγραφέας έχει προσκληθεί να λάβει μέρος στην Έκθεση της Θεσσαλονίκης). Ακολουθούν μια πλειάδα λιγότερο γνω­ στών συγγραφέων, ανάμεσα στους οποί­ ους ορισμένοι ξαφνιάζουν με την ποιότη­ τα ή την πρωτοτυπία της γραφής τους (λ.χ. Αχμέντ Αλάιντι, Να είσαι ο Αμπάς ελ-Αμπν -το καλύτερο ίσως βιβλίο «νέας γραφής», κατά τους κριτικούς, Χάμντι Αμπού-Γκολάγιελ, Κ λέφ τες στη σύνταξη -μ ετα φ ρα σ μένο πρόσφατα από το Syracuse University Press, Ιμπραχίμ Αμπν ελ-Μεγκίντ, Στο κατώ φλι της ευτυχίας -υπό έκδοση από τις εκδόσεις Libro, Ιμπραχίμ Ασλάν, Ιστορίες της οδού Φα­ ντή Αλάχ Οτμάν, και πολλοί άλλοι). ■

Επιστολή ■Διαμαρτυρία

Ε

νας μεγάλος α ριθμός εκπαιδευτικών με επιστολή τους προς τον Π ρόεδρο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Δ. Βλάχο δέτουν ένα καίριο δέμα: αυτό της διδα ­

σκαλίας της λογοτεχνίας στο σχολείο. Μ εταξύ άλλων γράφουν:

Κύριε Πρόεδρε, «Η ολοκλήρωση, τη ς συγγραφής τω ν ν έ­ ων βιβλίων και η εισαγωγή τους στη σχο­ λική τάξη, αλλά κυρίως η συνεχιζόμενη υποβάθμιση τη ς λογοτεχνίας στο πλαίσιο τη ς επιμόρφωσης τω ν επ ιμορφω τώ ν («πολλαπλασιαστών») και στη συνέχεια τω ν δασκάλων, επιβάλλουν μια ιδιαίτερη αναφορά στο σημαντικό αλλά παραμελημένο ρόλο τη ς Λογοτεχνίας στην Πρω­ τοβάθμια Εκπαίδευση. Αν και στα πρόσφατα Προγράμματα Σπου­ δών (Δ.Ε.Π.Π.Σ. και Α.Π.Σ. (2002), σσ. 5758) υποστηρίζεται για πρώτη φορά η «με­ ρική αποσύνδεση» της Λογοτεχνίας από τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος, 18

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

δεν προβλέπεται συγκεκριμένη και ξεχω ­ ριστή ώρα υλοποίησής της. Δηλαδή και πάλι η ενασχόληση τω ν μαθητών με τη Λογοτεχνία δεν απαλλάσσεται από την «επιτήρηση» της γλωσσικής διδασκαλίας. Το γεγονός ότι στα νέα βιβλία που θα κυ­ κλοφορήσουν για το γλωσσικό μάθημα στο Δημοτικό Σχολείο δεν υπάρχουν πολ­ λά λογοτεχνικά κείμενα αλλά κυρίως «χρηστικά» για τη διδασκαλία γλωσσικών φαινομένων δικαιολογεί, νομίζω, τους φόβους μας για το «δυσοίωνο» μέλλον της Λογοτεχνίας στην Πρωτοβάθμια Εκ­ παίδευση. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος για τον οποίο θεω ρούμε ότι, εκτός από το σαφή διαχωρισμό της διδασκαλίας της

[ δ ι α β α ζ ω Ρ Ε Π Ο Ρ Τ Α Ζ

Γλώσσας από τη «διδασκαλία» της Λογο­ τεχνίας, είναι απαραίτητο να καθιερωθεί επίσημα στο Ωρολόγιο πρόγραμμα, οε εβδομαδιαία βάση και για κάθε τάξη, ένα δίωρο για τη Λογοτεχνία, κατά τη διάρκεια του οποίου οι μαθητές θα έρχονται αβίαστα σε επαφή με ένα ή περισσότερα λο­ γοτεχνικά κείμενα από τα Ανθολόνια Λο­ γοτεχνικών Κειμένων, τα οποία φαίνεται πως τελικά είναι και τα μόνα υπεύθυνα για την ολοκληρωμένη επαφή τω ν μαθητών με τη Λογοτεχνία. Η καθιέρωση της Λογοτεχνίας ως α υτό­ νομου και χωριστού από τη Γλώσσα αντι­ κειμένου θα δώσει τη δυνατότητα στους μαθητές να καλλιεργηθούν πολλαπλά.» Εκ μέρους των 6ι6ασκόντων Λογοτεχνία-Παι6ικη Λογοτεχνία στα Παιδαγωγικά Τμήματα Αντα Κατσίκη-Γκίβαλου, Καθηγήτρια Παν/μίου Αθηνών

]

Την Επιστολή-Διαμαρτυρία συνυπογράφουν οι: ΑναγνωστόπουΑος Βασίλης, Καθηγητής Παν/μίου Θεσσαλίας - Καψάλης Γεώργιος, Καθηγητής Παν/μίου Ιωαννίνων - Αναγνωστοπούλου Διαμαντή ΑναπΑ. Καθηγήτρια Παν/μίου Αιγαίου - Αποστολίδου Βενετία, Αναπλ. Καθηγήτρια Παν/μίου Θεσσαλονίκης Καλογήρου Τζίνα, Αναπλ. Καθηγήτρια Παν/μίου Αθηνών - Κανατσούλη Μένη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παν/μίου Αθηνών Καρακίτσιος Ανδρέας, Αναπλ. Καθηγητής Παν/μίου Θεσσαλονίκης - Λαλαγιάννη Βασι­ λική, Αναπλ. Καθηγήτρια Παν/μίου Θεσσαλί­ ας - Ακριτόπουλος Αλέξανδρος, Επίκ. Καθη­ γητής Παν/μίου Δυτικής Μακεδονίας - Βασιλαράκης Γιάννης, Επίκ. Καθηγητής Δημοκριτείου Παν/μίου Θράκης - Οικονομίδου Αναστασία, Επίκ. Καθηγήτρια Δημοκριτείου Παν/μίου Θράκης - Πσπαντωνάκης Γιώργος, Επίκ. Καθηγητής Παν/μίου Αιγαίου - Τσιλιμένη Τασούλα, Επίκ. Καθηγήτρια Παν/μίου Θεσσαλίας - Νιφτανίδαυ θεαχαρούλα, Λ έ­ κτορας Παν/μίου Πατρών - Σπανάκη Μαριάννα, Λέκτορας Παν/μίου Ιωαννίνων

Ξ Ε Ν Η Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν ΙΑ

W IL LIA M HOPE H O D G SO N Το σ π ίτ ι στα σ ύ ν ο ρ α

Λ ~Ύ ,

Μ

■

^

^

.'Α - ~

"

. ’·

το υ κ ό σ μ ο υ Έ ν α απ ο μ ο νω μ ένο σ π ίτ ι μ ε σ κ ο τειν ή φ ή μ η σ τη ν Ιρ λ α ν δ ία π ο λ ιο ρ κ ε ίτ α ι απ ό β δ ε λ υ ρ ά ό ν τα εν ό ς ά λ λ ο υ κ ό σ μ ο υ π ο υ α ν α δ ύ ο ν τα ι απ ό μ ια κ ρ υ μ μ έ ν η ά β υ σ σ ο ... Έ ν α ς Α ν α χ ω ρ η τή ς τ α ξ ιδ ε ύ ε ι σ το μ έ λ λ ο ν μ έ χ ρ ι τη ν κ α τα σ τ ρ ο φ ή το υ η λ ια κ ο ύ σ υ σ τή μ α το ς κ α ι π έ ρ α α π ’ α υ ­ τ ή ν ... Α κ α τ ο ν ό μ α σ τ ο ι κ ίν δ υ ν ο ι π α ρ α μ ο ν εύ ο υ ν σ το σ ύ ν ο ρ ο π ο υ χ ω ρ ίζει τ η ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α π ο υ ν ο μ ίζο υ μ ε ό τ ι γ ν ω ρ ίζο υ μ ε απ ό τ η ν ά λ λ η , τ η φ ρ ικ τ ή κ ι α λ λ ό κ ο τ η , π ο υ ε π ιμ έ ν ο υ μ ε ν α α γ ν ο ο ύ μ ε.

Μ

J ..

Μ

-

,

„. j r ;

Μ

... έ ν α β ιβ λ ίο α π ό τ η ν α φ ρ ό κ ρ ε μ α τ ω ν κ λ α σ ικ ώ ν έ ρ γ ω ν . Η . Ρ. L o v e c r a f t

ε κ δ ό σ ε ις π ο ρ το κ ά λ ι

Μ '

εκ δ ό σ ε ις πορτοκαλί

EIHilMEC Διάλογος για τα Κρατικά Βραβεία

Παιδικού ΒιβΑίου παρεμβάσεις για το ύφος και την ουσία Σε συνέχεια τη ς επιστολής του Μάνου Κο­ ντολέω ν (τεύχος 470) και τω ν απαντητικών επιστολών του Ε. Τριβιζά, του Π. Χατζόπουλου (Α. Κορτώ) και τω ν Ιωάννας Φωκά και Κέλλυς Ματαθία Κάβο (τεύχος 471) διακε­ κριμένοι συγγραφείς διατυπώνουν τη γνώ­ μη τους. Η Πόλυ Μηλιώρη αναφέρεται κυρίως στον τρόπο αντιμετώπισης της επιστολής Κοντο­ λέων. «...η επιστολή του κυρίου Πέτρου Χατζόπουλου, σαν χαστούκι που σε ξυπνά από μακάριο ύπνο, με έφ ερε στην πραγματικό­ τητα των καιρών. Η αντιστροφή των ρόλων, το ποιος δηλαδή είναι ο θίγόμενος ("νοικο­ κύρης") και ποιος ο υβριστής ("κλέφ τη ς")... είναι, φοβάμαι, τα σύγχρονα χτυπήματα κά­ τω απ' τη μέοη, που πάνε να καθιερώσουν κάποιοι νέοι σε ηλικία ή ήθος, προκειμένου να σπάσουν το «δεινοσαυρικό κατεστημέ­ νο», όπως προσδιορίζει ο εντεταλμένος α­ πό το υπουργείο Πολιτισμού κριτής τα απο­ λιθώματα άλλων πολιτισμών -έτσι θα ονό­ μαζα εγώ τους συνομήλικους με τον Κοντο­ λέων κι εμένα γραφιάδες. Και ακόμα περισ­ σότερο, τους μεγαλύτερους σε ηλικία και προσφορά στα γράμματα, όπως τον Παύλο Μάτεσί, που ο ίδιος κύριος, ως «Αύγουστος Κορτώ», είχε κατακεραυνώσει σε άλλο δη­ μοσίευμα με το ίδιος θράσος -στη νεοελλη­ νική του σημασία- δίχως κανένα επιχείρημα. Ίσως μάλιστα να μην προχωρούσα στη ση­ μερινή μου διαμαρτυρία, αν δεν ένιωθα ένοχη που σιώπηοα τότε».

0 Βαγγέλης Ηλιόπουλος διαπιστώνει ότι «...με έκπληξη είδα οτο προηγούμενο τεύ ­ χος του περιοδικού σας ότι, από τα εννέα μέλη, τα πέντε επιλέγουν να μην πάρουν θέση, με ό,τι αυτό σημαίνει. Επίσης ένα μέ­ λος επιλέγει να απαντήσει με ύφος που εκ­ 2

Ο

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

θέτει όχι μόνο τον ίδιο αλλά ολόκληρη την επιτροπή και τον υπουργό που τον διόρισε. Όλοι θα μπορούσαμε αντί επιχειρημάτων να εξαπολύουμε ειρωνικά κείμενα, που λοιδορούν όποιον τόλμησε να αμφισβητή­ σει την άποψή μας και θυμίζουν κακογραμ­ μένα επιθεωρησιακά νούμερα. Αυτό όμως δεν κλονίζει την αξιοπιστία της κρίσης μας; Ελπίζω ότι σύντομα θα διαβάσουμε απο­ σπάσματα από τα πρακτικά με τις τεκμη­ ριωμένες απόψεις όλων τω ν μελώ ν της επιτροπής και θα συμφωνήσουμε ή θα δια­ φωνήσουμε, όπως είναι αναφαίρετο δι­ καίωμά μας. Κάθε επιτροπή άλλωστε κρίνει αλλά και κρίνεται και τα μέλη της οφείλουν να το γνωρίζουν!». Τέλος, ο Θανάσης Τριαρίδης σημειώνει: «Ας πούμε, αν κάποιος (όπως εγώ) θεω ρεί τον θεομό τω ν Κρατικών Βραβείων ε ξ ορισμού άνευ σημασίας αλλά και στην πράξη ανα­ ξιόπιστο, δεν τον εκπλήσσει διόλου (σω­ στότερα: του φαίνεται σχεδόν αναμενόμε­ νη) η διαφαινόμενη (και μένει να επαλη­ θευτεί) παρατυπία σε σχέση με τον τρόπο τήρησης τω ν πρακτικών από μέρους της επιτροπής. Επίσης δεν τον εκπλήσσει το υβρεολόγιο προς τον Κοντολέων [...] Από όλο ετούτο τον διάλογο θεωρώ πως διαφεύγει (πιθανώς και από τον ίδιο τον Κο­ ντολέων) το ουσιαστικότερο: Η Ιστορία του Φιοντόρ είναι κάτι περισσότερο από ένα «αδικημένο» βιβλίο. Είναι, κατά τη γνώμη μου, μια από τις πιο συνειδητές καταβυθί­ σεις της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας, ένα σημείο αναφοράς για τη σχέση αναζητούμενης παιδικότητας και χαμένης τα υτό­ τητας -κι αυτό σε μια εκδοτική πραγματικό­ τητα που παλινδρομεί ανάμεσα στον εύκαι­ ρο μιμητισμό, την εξυπνακίοτικη εθιμοτυπί­ α και τη μαζική αγορά. Ως εκ τούτου: ευτυ­ χώς που δεν βραβεύτηκε». ■

ΙΤΑΛΟ-ΚΑΛΒΙΝΟ

Η ΣΥΛΛΟΓΉ ΤΗΣ ΑΜΦΙΟΥ/ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΙΤΑΛΟ ΚΑΛΒΙΝΟ

ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΠΕΙΣ «ΕΜΠΡΟΣ

ΕΙΚΟΣΤΟΙ-

ΙΤΑΛΟ ΚΑΛΒΙΝΟ

ΙΤΑΛΟ ΚΑΛΒΙΝΟ

Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ

0 ΑΝΥΠΑΡΚΤΟΣ ΙΠΠΟΤΗΣ

Ε< ΕΚ Δ Ο ΣΕ ΙΣ Κ ΑΣΤΑΝ ΙΩ ΤΗ

Επιμέλεια: Μ άρω Γολικίδου

Ιανουαρίου 2007 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 1 Σουέλ 2 Κινέζικα κουτιά 3 Η καλοσύνη των ξένων 4 Το μονοπάτι στη θάλασσα 5 Πυθαγόρεια εγκλήματα 6 Διοτίμα 7 Είναι γλεντζές πίνει γάλα 8 Η γυναίκα που πετάει 9 Δεκεμβριανή νύχτα 10 Μαμάδες βορείων προαστίων

Γενικός Πίνακας Ιωάννα Καρυστιάνη

Καστανιώτης Πατάκης

Σώτη Τριανταφύλλου Πέτρος Τατσόπουλος Αντώνης Σουρούνης

Μεταίχμιο Καστανιώτης

Τεύκρος Μιχαηλίδης Εύα Ομηρόλη Λευτέρης Παπαδόπουλος Μένης Κουμανταρέας Παντελής Καλιότσος Παυλίνα Νάσιουτζικ

Πόλις Λιβάνης Καστανιώτης Κέδρος Πατάκης Μελάνι

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ______________________________________Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων 1 Σουέλ 2 Κινέζικα κουτιά 3 Η καλοσύνη των ξένων 4 Το μονοπάτι στη θάλασσα 5 Διοτίμα 6 Η γυναίκα που πετάει 7 Δεκεμβριανή νύχτα 8 Είναι γλεντζές πίνει γάλα 9 Πυθαγόρεια εγκλήματα 10 Μαμάδες βορείων προαστίων

Ιωάννα Καρυστιάνη

Εύα Ομηρόλη Μένης Κουμανταρέας Παντελής Καλιότσος Λευτέρης Παπαδόπουλος Τεύκρος Μιχαηλίδης Παυλίνα Νάσιουτζικ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 1 Κινέζικα κουτιά 2 Σουέλ 3 Η καλοσύνη των ξένων 4 Πυθαγόρεια εγκλήματα 5 Το μονοπάτι στη θάλασσα 6 Κατ’ εξακολούθηση 7 Διοτίμα 8 Είναι γλεντζές πίνει γάλα 9 Η ωραιότερη ιστορία του κόσμου 10 Κλειδωμένο συρτάρι

Καστανιώτης Πατάκης Μεταίχμιο Καστανιώτης Λιβάνης

Σώτη Τριανταφύλλου Πέτρος Τατσόπουλος Αντώνης Σουρούνης

Κέδρος Πατάκης Καστανιώτης Πόλις Μελάνι

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία Σώτη Τριανταφύλλου Ιωάννα Καρυστιάνη

Πατάκης Καστανιώτης

Πέτρος Τατσόπουλος Τεύκρος Μιχαηλίδης Αντώνης Σουρούνης Πέτρος Μάρκαρης Εύα Ομηρόλη

Μεταίχμιο Πόλις

Λευτέρης Παπαδόπουλος Παντελής Καλιότσος Πασχαλία Τραυλού

Καστανιώτης Πατάκης Λιβάνης Καστανιώτης Πατάκης Ψυχογιός

Ση μ ειώ σ εις: 1.

Στην Ελληνική Πεζογραφία, στο γενικό πίνακα, μετά τους 10 πρώτους ακολουθούν οι κάτωθι τίτλοι: Κατ’ εξακολούθηση, Πέτρος Μάρκαρης (Πατάκης) - Το τέλος του εφιάλτη, Παναγιώτης Μπαλτάκος (Libra) Κλειδωμένο συρτάρι, Πασχαλία Τραυλού (Ψυχογιός) - Η ωραιότερη ιστορία του κόσμου, Παντελής Καλιΰτσος (Πατάκης) - Θυμάσαι;, Αναστασία Καλλιοντζή (Λιβάνης) - Τι τραβάμε κι εμείς οι μάνες, Κατερίνα Μανανεδάκη (Λιβάνης) - Μακάριοι οι πενθούντες, Μάιρα Παπαθανασοπούλου (Πατάκης) - Τα παιδιά των χαμένων ημερών, Γιάννης Δημουλέας (Αστάρτη) - Αμίλητα, βαθιά νερά, Ρέα Γαλανάκη (Καστανιώτης) - Μ εγάλο Αλγέρι, Κατερίνα Καριζώνη (Καστανιώτης) - Ιερή παγίδα, Λεία Βιτάλη (Πατάκης) - Για την καρδιά ενός αγγέλου, Αναστασία

Ιανουάριου 2007 ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Γενικός Πίνακας α/α 1 2 3 4 5 6 7 8

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ Το άρωμα Η ματωμένη εκστρατεία Καθένας Ιστανμπούλ: Πόλη και αναμνήσεις Ινές ψυχή μου Κωνσταντινούπολη, πόλη των πόθων

Το χάρτινο σπίτι 0 διάβολος φοράει Prada 9 Οι πύλες της φωτιάς 10 Η κατάρα της αλεπούς

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Πατρίκ Ζισκίντ Στίβεν Πρέσσφιλντ Φίλιπ Ροθ Ορχάν Παμούκ Ιζαμπέλ Αλιέντε Cornelia Golna Κάρλος Μαρία Ντομίνγκεζ Lauren Weisberger Steven Pressfield

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Ψυχογιός Πατάκης Πόλις Ωκεανίδα Ωκεανίδα Σύγχρονοι Ορίζοντες Πατάκης Λιβάνης Πατάκης

Minette Walters

Πόλις

ΑΛασίδες ΒίβΛιοπωλείων________________________________________ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Το άρωμα Καθένας Ιστανμπούλ: Πόλη και αναμνήσεις Η ματωμένη εκστρατεία Κωνσταντινούπολη, πόλη των πόθων Ινές ψυχή μου 0 διάβολος φοράει Prada 0 δάσκαλος, μια αυτοβιογραφία Όταν έκλαψε ο Νίτσε Η κατάρα της αλεπούς

Ψυχογιός Πόλις Ωκεανίδα Πατάκης

Cornelia Golna Ιζαμπέλ Αλιέντε Lauren Weisberger Φρανκ ΜακΚόρτ

Σύγχρονοι Ορίζοντες Ωκεανίδα Λιβάνης

Ίρβιν Γιάλομ Minette Walters

Α νεξάρτητα ΒιβΗΐοπωΒεία_______________________________________ 1 Η ματωμένη εκστρατεία

Στίβεν Πρέσσφιλντ

2 Το άρωμα 3 Καθένας 4 Ινές ψυχή μου 5 Ιστανμπούλ: Πόλη και αναμνήσεις

Πατρίκ Ζισκίντ Φίλιπ Ροθ Ιζαμπέλ Αλιέντε Ορχάν Παμούκ Κάρλος Μαρία Ντομίνγκεζ Steven Pressfield Lauren Weisberger

6 Το χάρτινο σπίτι 7 Οι πύλες της φωτιάς 8 0 διάβολος φοράει Prada 9 Η κατάρα της αλεπούς 10 Το μαύρο βιβλίο

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Πατρίκ Ζισκίντ Φίλιπ Ροθ Ορχάν Παμούκ Στίβεν Πρέσσφιλντ

Minette Walters Ορχάν Παμούκ

Scripta Άγρα Πόλις

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Πατάκης Ψυχογιός Πόλις Ωκεανίδα Ωκεανίδα Πατάκης Πατάκης Λιβάνης Πόλις Ωκεανίδα

Κορινθίου Χατζηρήγα (Εμπειρία Εκδοτική) - Το σκουλαρίκι της τύχης, Κ. Οικονόμου (Ωκεανίδα) - 0 θείος Πέτρος και η εικασία του Γκόλντμπαχ, Απόστολος Δοξιάδης (Καστανιώτης) - Στη σκιά της πεταλούδας, Ισίδωρος Ζουργός (Πατάκης) 2. Η λίστα των βιβλιοπωλείων από τα οποία αντλούνται τα στοιχεία είναι «ανοιχτή».

3. Τα στοιχεία για τα «Ευπώλητα - Ιανουάριος 2006» προέρχονται από 20 βιβλιοπωλεία που έδωσαν ακριβή αριθμό πωληθέντων αντιτύπων. *3

Ιανουαρίου 2007 ΠΟΙΗΣΗ α/α 1 2 3 4 ~ ϊ 6 7 8 9 10

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ Wishing on a star - Ένα αστέρι μια ευχή (δίγλωσσο) Το Μονόγραμμα Το παραμιλητό των σκοτεινών θεών Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες 1 (Παλαμάς, Καβάφης, Σικελιανός, Βάρναλης) Λιγότερο από μια στιγμή Ποιήματα Της Μικρής Άρκτου (δίγλωσσο) Αμοργός Σύσσημον ή τα κεφαλαία Sush-..Σώπα

Γενικός Πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Σοφία Σπόρου Οδ. Ελύτης Γιάννης Καλπούζος (επιμ.) Αγαθή Γεωργιάδου Αριστείδης Χαιρέτης Fernando Pessoa

1 Wishing on a star - Ένα αστέρι μια ευχή (δίγλωσσο 2 Το παραμιλητό των σκοτεινών θεών 3 Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες 1 (Παλαμάς, Καβάφης, Σικελιανός, Βάρναλης) 4 Λιγότερο από μια στιγμή 5 Το Μονόγραμμα 6 Ποιήματα 7 Της Μικρής Άρκτου (δίγλωσσο) 8 Σύσσημον ή τα κεφαλαία 9 Εκτός περιμετρικής 10 Το νεκρό καφενείο

Ροές-Printa Ιδιωτική Πατάκης Ίνδικτος Οιωνός

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων Σοφία Σπόρου Γιάννης Καλπούζος (επιμ.) Αγαθή Γεωργιάδου

Ιανός Ίκαρος Μεταίχμιο

Αριστείδης Χαιρέτης Οδ. Ελύτης

Σείστρον

Fernando Pessoa Ηλίας Μαργιόλας

Ίκαρος Ροές-Printa Ιδιωτική

Νίκος Παναγιωτόπουλος Ηρώ Παπαβασιλείου Μόνος Ελευθερίου

Ίνδικτος Ολκός Καστανιώτης

ΠΟΙΗΣΗ________________________________________ 1 Το Μονόγραμμα 2 Αμοργός 3 Sush..J(i)na 4 Ποιήματα: Μικρά Σύρτις. Αλφαβητάρι. Συλλογή 5 Όλα τα τραγούδια 6 Ποιήματα 7 Ποίηση 8 Του φθινοπώρου και της λησμονιάς 9 Γραμμένα φιλιά 10 Τοιχογραφία τής άνοιξης

Σείστρον

Ηλίας Μαργιόλας Νίκος Γκάτσος Νίκος Παναγιωτόπουλος Σέτη Λεπίδα

ΠΟΙΗΣΗ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Ιανός Ίκαρος Ίκαρος Μεταίχμιο

Οδ. Ελύτης Νίκος Γκάτσος Σέτη Λεπίδα Ζήσιμος Λορεντζάτος Νίκος Γκάτσος Γιώργος Σεφέρης Οδ. Ελύτης Θανάσης Κουτλής Γιάννης Ευσταθιάδης Γιώρα Αργυροπούλου

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία Ίκαρος Πατάκης Οιωνός Ίκαρος Πατάκης Ίκαρος Ίκαρος Οιωνός Ύψιλον Μεταίχμιο

4. Δημοσιεύονται σε κάθε Κατηγορία τα 10 πρώτα σε πωλήσεις.

5. Συνολικά δόθηκαν από τα βιβλιοπωλεία 49 τίτλοι για την ελληνική πεζογραφία, 52 για την ξένη, 82 για την ποίηση, 71 για τα δοκίμια, 98 για την παιδική & εφηβική λογοτεχνία και 141 για τα διάφορα.

6. Στην κατηγορία Δοκίμια περιλαμβάνονται: λογοτεχνικά δοκίμια, μελέτες, (κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, ιστορικό βιβλίο). ^

ΙΣΜΗΝΗ ΚΑΠΑΝΤΑΗ

5 1

Εμείς έχουμε εμάς Μυθιστόρημα

mmm Τις μεγάλες ανακατατάξεις στον χάρτη ύστερα από πολέμους τις ακολουθούν περίοδοι καταπιεσμένης ηρεμίας και ελάσσονες συγκρούσεις, που έχουν ωστόσο σαν επακόλουθο να χάνεται εντελώς όποιο αίσθημα ασφάλειας υπήρχε στην κοινωνία. Έρχεται τότε η ώρα των αρπακτικών, τωντσακαλόλυκων, η ώρα όπου το μόνο που μετράει είναι το «έχω». Δέκατος έκτος αιώνας. Βαλκάνια. Ήπειρος. Η Αγνή, στα δεκαπέντε της, παντρεύεται έναν Φράγκο ευγενή από τα Επτάνησα και ξεκινά την πορεία της στη ςωή με τις καλύτερες προθέσεις αποφασισμένη να πετύχει. Κινείται με θαυμαστή μαεστρία μέσα σε μια κοινωνία πολύ πιο σύνθετη απ’ ό,τι είχε ως τότε γνωρίσει, διαφεντεύει επάξια το φέουδο του άντρα της σαν άντρας, ταξιδεύει στην Ιταλία αψηφώντας κουρσάρους και φουρτουνιασμένες θάλασσες, συναλλάσσεται με τραπεζίτες προκειμένου να σώσει την οικογενειακή περιουσία, γυρεύει να εξασφαλιστεί και είναι σίγουρη, κάθε φορά, πως οι αποφάσεις που παίρνει είναι οι σωστές. Είναι σίγουρη...

And you all know security Is m ortals' chiefest enemy.

Macbeth, Act 3, sc. 5, 1.32

EC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ w w w .k a s ta n io tis .c o m

ISBN 978-960-03-4348-9, σελ. 240, €15,00

Η α να μ έτρ η σ η μ ια ς γ υ ν α ίκ α ς μ ε τα « α ν ε κ π λ ή ρ ω τ α χ ρ έ η » τη ς α π έ ν α ν τι σ τη μ ο ίρ α και σ τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ] Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A

[

Ιανουάριου 2007 ΔΟΚΙΜΙΑ α/α 1 2 3 4 5 6 7 8

Γενικός Πίνακας

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Mark Mazower

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Αλεξάνδρεια

Πραγματεία περί αθεολογίας

Michel Onfray Μάρω Βαμβουνάκη Μίμης Ανδρουλάκης Αλαίν ντε Μποτόν Christopher Delius Χρήστος Γιανναράς Markus Hattstein

Εξάντας Ψυχογιός Καστανιώτης Πατάκης Konemann

0 παλιάτσος και η Άνιμα θηλυκό πόκερ Η τέχνη του ταξιδιού Ιστορία της φιλοσοφίας Ενάντια στη θρησκεία Η ιστορία των θρησκειών

9 Όπερα 10 Ιστορία της ζωγραφικής

Anna Krausse

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων

ΔΟΚΙΜΙΑ 1 Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων 2 θηλυκό πόκερ 3 Ιστορία της φιλοσοφίας 4 Η ιστορία των θρησκειών 5 0 παλιάτσος και η Άνιμα 6 Πραγματεία περί αθεολογίας 7 Η τέχνη του ταξιδιού 8 Όπερα 9 Ενάντια στη θρησκεία 10 Ιστορία της ζωγραφικής

Mark Mazower Μίμης Ανδρουλάκης Christopher Delius Markus Hattstein Μάρω Βαμβουνάκη

_________

3 Η τέχνη του ταξιδιού 4 Το λέμε σωστά; Το γράφουμε σωστά; 0 παλιάτσος και η Άνιμα Η ιστορία του γυναικείου στήθους Το μυστικό του Ιησού Salonica: city of ghosts 9 Ενάντια στη θρησκεία 10 Με το βήμα του κάβουρα

~~5 6 7 8

Αλεξάνδρεια Καστανιώτης Konemann Konemann

Michel Onfray Αλαίν ντε Μποτόν

Ψυχογιός Εξάντας Πατάκης Konemann

Χρήστος Γιανναράς Anna Krausse

Ίκαρος Konemann

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία

ΔΟΚΙΜΙΑ 1 Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων 2 Πραγματεία περί αθεολογίας

Ίκαρος Konemann Konemann Konemann

Mark Mazower

Αλεξάνδρεια

Michel Onfray Αλαίν ντε Μποτόν

Εξάντας Πατάκης

I. ΑναγνωστοπούλουΠ. Γκέσουρα Μάρω Βαμβουνάκη Marilyn Yalom

Μεταίχμιο

Στέλιος Ράμφος Mark Mazower Χρήστος Γιανναράς Umberto Eco

Ψυχογιός Άγρα Αρμός Harper Collins Ίκαρος Ελληνικά Γράμματα

7. Στην κατηγορία Διάφορα περιλαμβάνονται: λευκώματα, μαγειρική, ταξίδια, μαρτυρίες, τεχνικά κ.λπ.

8. Τα βιβλιοπωλεία από τα οποία προέρχονται τα στοιχεία είναι: LEADER BOOKS, Αλυσίδα, 210 6466156 - PUBLIC, Αθήνα, 210 3215319 - ΑΒΑΚΙΟ, Θεσσαλονίκη, 2310 410520 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 210 3615077 - ΓΡΑΠΤΟ, Νέο Ψυχικό, 210 6714700 ΔΙΑΜΕΤΡΟΣ, Χαλκίδα, 22210 21796 - ΕΚΦΡΑΣΗ, Άνω Γλυφάδα, 2109603817 - ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, ■=>

ίΔ IA BA Z Q

E Y Π Ω Λ Η T A

I

J

Ιανουαρίου 2007 Γενικός πίνακας α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Έραγκον 2 0 Πρωτότοκος 3 0 Μικρός Πρίγκιπας 4 0 μικρός Νικόλας σε νέες περιπέτειες 5 Ως διά μαγείας 6 Ενδυμίων Σπριγκ, ο δαίμων του τυπογραφείου 7 Τι ώρα είναι Πίτερ Ράμπιτ; 8 Σειρά Ουράνιο τόξο 9 Πριγκίπισσες άγνωστες και ξεχασμένες 10 Ονειροφύλακες

π α ιδ ικ ή

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Κρίστοφερ Παολίνι Κρίστοφερ Παολίνι Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ Rene Goscinny Μαρία Παπαγιάννη Μάθιου Σκέλτον Beatrix Potter Ντέιζι Μέντοους Φιλίπ Λεσερμέιερ Αγγελική Δαρλάση

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων 1 2 3 4 5 6 7 8

Έραγκον Η τελευταία μαύρη γάτα Μαγευτικά νεραϊδοπάζλ 0 Πρωτότοκος 0 μικρός Νικόλας διασκεδάζει Πίτερ Παν και Γουέντι Πριγκίπισσες άγνωστες και ξεχασμένες Μπομπ ο Σιρουγγαράκης:

&

ε φ η β ικ η λ ο γ ο τ ε χ ν ί α ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Πατάκης Πατάκης Πατάκης Σύγχρονοι Ορίζοντες Πατάκης Πατάκης Λιβάνης Κέδρος Μεταίχμιο Πατάκης

ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Κρίστοφερ Παολίνι Ευγένιος Τριβιζάς Σίρλεϋ Μπάρμπερ Κρίστοφερ Παολίνι Rene Goscinny Τζέιμς Μπάρι Φιλίπ Λεσερμέιερ Ντέιβιντ Λιούμαν

Πατάκης Ελληνικά Γράμματα Μίνωας Πατάκης Σύγχρονοι Ορίζοντες Ελληνικά Γράμματα Μεταίχμιο Μίνωας

Συλλογικό

Πατάκης

περιπέτειες στο βυθό του μπικίνι (τόμος) 9 Οι φίλοι μου τα ζώα, μαγικό σινεμά: διαβάζω και βλέπω τις αγαπημένες μου ταινίες 10 Μαγολογία

Α νεξάρτητα Βιβλιοπωλεία 1 Έραγκον 2 0 Πρωτότοκος 3 0 Μικρός Πρίγκιπας 4 0 μικρός Νικόλας σε νέες περιπέτειες 5 Ως διά μαγείας 6 Ενδυμίων Σπριγκ, ο δαίμων του τυπογραφείου 7 Τι ώρα είναι Πίτερ Ράμπιτ; 8 Σειρά Ουράνιο τόξο 9 Ονειροφύλακες 10 Οι περιπέτειες του Πίτερ Ράμπιτ

Μίνωας

ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Κρίστοφερ Παολίνι Κρίστοφερ Παολίνι Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ Rene Goscinny Μαρία Παπαγιάννη

Πατάκης Πατάκης Πατάκης

Μάθιου Σκέλτον Beatrix Potter

Σύγχρονοι Ορίζοντες Πατάκης Πατάκης Λιβάνης

Ντέιζι Μέντοους Αγγελική Δαρλάση Beatrix Potter

Κέδρος Πατάκης Λιβάνης

Αλυσίδα, 210 3258440 - ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ, Αθήνα, 210 2618156 - ΙΑΝ0Σ, Αλυσίδα, 2310 276447 - ΛΕΜΟΝΙ, Αθήνα, 210 3451910 - ΝΕΣΤΩΡ, Κατερίνη, 23510 36024 - ΟΙΩΝΟΣ, Λαμία, 22310 67276 - ΠΑΠΥΡΟΣ-ΑΙΓΕΑΣ, Χίος, 22710 21550 - ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα, 210-3650000 - Ρ0ΚΚΑΣ, Μεταμόρφωση, 210 2812946 - ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ, Λιβαδειά, 22610 23136 - ΣΧΗΜΑ, Χανιά, 2810 56937 - ΤΟ ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ, Ηράκλειο, 2810 341158 - ΤΣΑΜΑΝΤΑΚΗΣ, Πειραιάς, 210 4138114 ■=>

Ιανουάριου 2007 Γενικός πίνακας

δ ιά φ ο ρ ά α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 θεωρία και πράξη της ομαδικής ψυχοθεραπείας 2 Αιγαίο 365 3 Το καλαντάρι 4 Σχέδιο για αρχάριους 5 Ελαιογραφία για αρχάριους 6 Houses 7 Why men love bitches 8 Ακουαρέλα για αρχάριους 9 Το απόλυτο βιβλίο για τη γλώσσα του σώματος 10 Υπάρχω, αλλάζω

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Irvin Yalom Κατερίνα Σέρβη Παντελής θαλασσινός Cerver Asensio Cerver Asensio

Άγρα Μίλητος Ιανός Konemann Konemann Konemann

Sherry Argov.

Cerver Asensio Allan Pease, Barbara Pease Πέγκυ Πελώνη-Πινήρου

Ορφέας Konemann Έσοπτρον Ισόρροπον

ΑΠυσίδες Βιβηιοπωηείων

Δ ΙΑ Φ Ο Ρ Α 1 Το καλαντάρι 2 θεωρία και πράξη της ομαδικής ψυχοθεραπείας 3 Εδώ είναι του Ρασούλη 4 Jean-Luc Godard - Four Short Films (booK/dvd) 5 Τα τραγούδια γράφουν την ιστορία τους

Παντελής θαλασσινός

6 Παροιμίες 7 Περί της λέξεως «ρεμπέτικο» το ανάγνωσμα και άλλα

Μιχάλης Στρατής Πόνος Σαββόπουλος

Ιανός Οδός Πανός

Quino Τομ Στάντεϊτζ Ηλίας Γκαρλάς

Μέδουσα-Πάρα πέντε Κέδρος Τυπωθήτω

8 Μαφάλντα 9 Η ιστορία του κόσμου σε 6 ποτήρια 10 Πού είναι το σύνθημα 0Ε0;

Irvin Yalom Μανώλης Ρασούλης Jean-Luc Godard Λευτέρης Παπαδόπουλος

8 Λούκυ Λουκ - Οι Ντάλτον στην κρεμάλα 9 Ραδιενεργά γκράφιτι 10 Τρεις μέρες στην Αβάνα

Ιανός

Ανεξάρτητα ΒιβΔιοπωλεία

δ ιά φ ο ρ ά

1 Το απόλυτο βιβλίο για τη γλώσσα του σώματος 2 0 Αστερίξ και η επιστροφή των Γαλατών 3 Τα χαμένα επεισόδια: 0 βίος και η πολιτεία του Σκρουτζ Μακ Ντακ 4 Τα ανάλεκτα του κυρίου Schott 5 300 ΤΜ 6 Μ ε θέα την Ελλάδα 7 Μαθαίνετε εύκολα το Internet

Ιανός Άγρα Ιανός Ecm cinema

Allan Pease, Barbara Pease Rene Goscinny-Aibert Uderzo Ντον Ρΰσα Ben Schott Frank Miller Janine Trotereau, Yann Arthus Κώστας ΞαρχάκοςΔημήτρης Καρολίδης Bansky Robert A. McCabe

Έσοπτρον Μαμούθ Comix Νέα Ακτίνα Κασταλία Μαμούθ Comix Libro Public Μαμούθ Comix Μεταίχμιο Πατάκης

9. Στον πίνακα «Αλυσίδες βιβλιοπωλείων» περιλαμβάνονται: ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, ΙΑΝΟΣ, LEADER BOOKS. Στον πίνακα «Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία» όλα τα υπόλοιπα.

ΓΑΛΑΤΕΙΑ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

A.

Άνθρωποι και υπεράνθρωποι

Όταν, το Δεκέμβριο του 1957, εκδόθηκε για πρώτη φορά το Βιβλίο της Γαλάτειας Καςαντςάκη Άνθρωποί καί υπεράνθρωποι, διατάραξε εύλογα το λογοτεχνικό στερέωμα της εποχής. Η μυθιστορηματική μεταφορά της σχέσης της με τον Νίκο Καςαντςάκη σε ένα Βιβλίο που αποκάλυπτε μιαν «άλλη» διάσταση της προσωπικότητάς του και μια διαφορετική θέαση της κοσμοθεωρίας του, αποκαθήλωνε το πρόσωπο από το μύθο του, ενώ ταυτόχρονα απογύμνωνε το συγγραφέα από το πέπλο της εξιδανίκευσης, με την οποία είχε αποκρυσταλλωθεί στο πνευματικό και κοινωνικό τοπίο. Όμως, είτε πρόκειται για δημιούργημα της μυθοπλαστικής αυθαιρεσίας είτε για απείκασμα προσωπικών βιωμάτων, η αξία του μυθιστορήματος αυτού έγκειται πίσω από τα προσχήματα: στις βαθύτερες θέσεις της συγγραφέως και στον εγγενή προβληματισμό της για το ρόλο και το χρέος των διανοουμένων απέναντι στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Άλλωστε, ο τίτλος Άνθρωποι καί υπεράνθρωποι μπορεί να παραπέμπει κατ' αρχάς στα νιτσεϊκά αρχέτυπα που θεμελίωσαν την ιδεολογία του Κρητικού συγγραφέα, αλλά σε ένα δεύτερο επίπεδο καταδεικνύει το χάσμα που χωρίςει ενίοτε τη διανόηση από τον έξω κόσμο και τους κινδύνους που ελλοχεύουν όταν το χαράκωμα αυτό υποστυλώνεται από άκαμπτα ιδεολογήματα.

EC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ w w w .k a s ta n io tis .c o m

ISBN 97 8-9 60-03-4365-6, σελ. 320, €18,00

Η μυθισ τορημα τική μ ε τα φ ο ρ ά της ζω ής μ ε το ν Κ αζαντζάκη σ ε έ ν α βιβλίο που απ οκαλύπ τει μια ά λ λ η διάσ τασ η της π ροσω πικότητάς του

Αλέξη Ζήρα

Τ υφλός

τυφλόν οδηγεί ν η Ελλάς είναι η χώρα των στην αγορά βιβλίου και στους συντε­ ανεξάντλητων θαυμάτων, τό­ λεστές της μια αυξανόμενη ανησυχία τε φαίνεται ότι κάποιοι από για την ποιοτική καθήλωση ή την τους έλληνες εκδότες ή κάποιοι δη­ ποιοτική υποχώρηση της υπό έκδο­ μόσιοι φορείς που έχουν ως αντικεί­ ση λογοτεχνίας. Ανοίγω εδώ μια σύ­ μενό τους το βιβλίο είναι από τους ντομη παρένθεση: όπως παλαιότεπιο θαυματολάγνους ή τους πιο ρα, όταν λέγαμε ένα είναι το κόμμα θαυμαστικούς επιχειρηματίες που εννοούσαμε το ΚΚΕ, τώρα όταν λέμε έχω συναντήσει. Δεν θα ήταν άσχη­ «λογοτεχνία» εννοούμε απαξάπαμο μάλιστα να δανείσουν λίγη από ντες το μυθιστόρημα! Σημειωτέον, η ανησυχία είχε την περίσσεια της Να πω ότι διασκεδάζω εκφραστεί από θαυματολαγνείας τους σε ένιους από όλους εκείνους που έχουν ως τους άγιους πατέ­ αφάνταστα ανακαλύπτοντας θέμα ή ως αντι­ ρες της Ιεράς ημών κείμενό τους το Συνόδου, οι οποίοι καθημερινά στο Διαδίκτυο βιβλίο, καθώς ο το μόνο θαύμα που αναγνωρίζουν ως αριθμός των καινούργια ανάλογα α ν α γ νω σ τώ ν άξιο είναι η ενδεχό­ παρέμενε με τα μενη εκ Θεού κε«εκπαιδευτικά» σχήματα χίλια ζόρια στα ραυνοβολία κά­ ίδια περίπου ποιου συνοδικού τα οποία Βεβαιώνουν ότι αντιπάλου τους. επίπεδα και μό­ νο σε ορισμέ­ Για να μην υποκύεξασφαλίζουν σταδιοδρομία νες, ελάχιστες, ψω όμως άλλο περιπτώσεις η στον πειρασμό των που θα την ζήλευε ο Ορχάν ροΐδειων παρεκβά­ ζήτηση χτυ­ πούσε πυρεσεων, ανακατεύο­ Παμούκ και ο Φίλιπ Ροθ; τώδες κόκκινο: ντας τις αγιαστού­ ρες με τα ευπώληόταν συνέτρε­ τα και μη, εδώδιμα και αποικιακά χαν οι ευτυχείς συγκυρίες της οργα­ της βιβλιαγοράς μας, σπεύδω να νωμένης διαφήμισης και, εννοείται, διευκρινίσω τον λόγο για τον οποίο της μελοδραματικής ιστορίας, που θεωρώ τους γηγενείς εκδότες και χωρίς αυτήν δεν συγκινούνται οι τους φορείς σε τέτοιο βαθμό έτοι­ τρυφερές καρδιές. Τι έφταιγε λοι­ μους να ευαγγελιστούν το θαύμα πόν; Ποιες έπρεπε να είναι οι σω­ της ποιοτικής βελτίωσης των βι­ στές κινήσεις για την αναθέρμανση ή βλίων που διαβάζουμε, ώστε να μην την πυροδότηση της αναγνωστικής μπορώ να ξεχωρίσω πια τον ενθου­ ζήτησης; Μήπως, φερ' ειπείν, ο «κο­ σιασμό τους από την ευπιστία και σμάκης» κουράστηκε από τα διάφο­ την αγαθοσύνη. ρα λυγμικά των αδιέξοδων ερώτων, Εδώ και ένα ή δυο χρόνια διακρίνω των οιονεί ανικανοποίητων γυναι-

Α

30

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

κών ή των κεκμηκότων ανδρών που ξαναβρί­ σκουν το γλυκό νόημα της ζωής πηγαίνοντας σε κάποιο αιγαιοπελαγίτικο νησί; Μήπως, τελικά, άρχισαν να δυσφορούν με τις κονσερβαρισμένες μυθιστορηματικές πλοκές που, άλλωστε, αντιγράφουν συστηματικά ανάλο­ γης ευφυΐας τηλεοπτικά σενάρια; Εδώ και ο εκ του μακρόθεν συνάδελφος Δημοσθένης Κούρτοβικ έκρουσε τον κώδωνα του κινδύ­ νου, όπως έμαθα. Απόκαμε κι αυτός με τη σειρά του να διαβάζει συνεχείς παραλλαγές της ήδη κακώς συγκερασμένης «μυθιστορη­ ματικής» γλυκεράντζας που σπρώχνεται στην βιβλιαγορά. Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά και στην δυσφορία, κριτικών και αναγνωστών, ήταν λοιπόν, ούτε λίγο ούτε πολύ, η οργάνωση σε­ μιναρίων ταχύρρυθμης εκπαίδευσης υποψη­ φίων συγγραφέων! Από εκδότες, αλλά και από δημόσιους φορείς του βιβλίου. Κάτι δη­ λαδή σαν ακαδημίες ποδοσφαίρου, από όπου ελπίζουν, πονηρά σκεπτόμενοι, να προκύψουν τα νέα ταλέντα των ευπώλητων. Να πω ότι διασκεδάζω αφάνταστα ανακαλύ­ πτοντας καθημερινά στο Διαδίκτυο καινούρ­ για ανάλογα «εκπαιδευτικά» σχήματα τα οποία βεβαιώνουν ότι εξασφαλίζουν σταδιο­ δρομία που θα την ζήλευε ο Ορχάν Παμούκ και ο Φίλιπ Ροθ; Να πω όμως και ότι με πιά­ νει φρικίαση όταν βλέπω ως διδάσκοντες στα εν λόγω σεμινάρια πεζογράφους που μου φαίνεται εξαιρετικά αμφίβολο αν γνωρί­ ζουν οι ίδιοι να καταφέρουν να στήσουν μια ενδιαφέρουσα πλοκή και να φτιάξουν πρό­ σωπα που δεν μιλούν σαν κομμένες κεφαλές; Σε μια χώρα σαλταδόρων και παλαβών, είναι ευνόητο ότι τέτοια είμαστε καταδικασμένοι να βλέπουμε- έλα όμως που οι δυστυχείς υποψήφιοι καλούνται επίσης από τα «αγα­ θοεργά» επιτελεία των εκδοτών ή των άλλων ευαγών Κέντρων να καταβάλουν τον οβολό τους... Ας είμαστε όμως μεγαλόθυμοι. Ας ανα­ γνωρίσουμε ότι τουλάχιστον πρόκειται για μια παγκόσμια συγκινητική πρωτοτυπία: να αμείβεται ο θεότυφλος δάσκαλος που ανα­ λαμβάνει να οδηγήσει τον εξίσου τυφλό μα­ θητή του... ■

ΗΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ

Η Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν ΙΑ Από τον Ομηρο μέχρι σήμερα Συγγραφείς: Φ. Κακριδής, Βλ. Φειδάς. Αθ. Καραθανάσης, Γ. Μαυρομάτης, Β. Πάτσιου, Αλ. Ζήρας Σελίδες: 212 Σχήμα: 24cm χ 16cm Χαρτόδετο Εξώφυλλο Τιμή: 18€ ISBN 10: 960 213 423 2 ISBN 13: 978 960 213 423 8

Το βιβλίο περιλαμβάνει την Ελληνική Λογοτεχνία από την ομηρική εποχή έως και την πρόσφατη λογοτεχνική παραγωγή. Είναι πολύτιμο βοήθημα για όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης γιατί ακολουθεί σαφή ιστορική διαδρομή της Λογοτεχνίας ανά τους αιώνες.

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ε Ι ΣΕ Ο Λ Α ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

ΤΑ

Κεντρική Διάθεσ η: Ε ΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘ Η ΝΩ Ν, Ακαδημίας 34, 106 72 Αθήνα. Τηλ.: 210 3608911, Φ αξ: 210 3606157 h ttp:/w w w .add.gr/cornp/ekdotiki

του Κώστα Κατσουλάρη

Συγγραφείς εναντίον κριτικών

Βαθιές ρίζες, ελαφριά προσέγγιση ληθαίνουν τελευταία οι συγ­ ορισμένες αμφιλεγόμενες πρακτικές γραφείς που, είτε στις εμφανί­ συναδέλφων τους που σε διαφορετι­ σεις τους είτε μέσα από τις κό πλαίσιο θα καυτηρίαζαν. στήλες τους σ' εφημερίδες και άλλα Πώς όμως θα μπορούσαν να σταθούν έντυπα, κατηγορούν τους κριτικούς κριτικά απέναντι σε ομότεχνούς τους για μεροληψία και συμπλεγματική συ­ όταν κι οι ίδιοι (που εξεγείρονται με μπεριφορά. Στις αιτιάσεις τους, όταν την παραμικρή αναφορά στα επικραδεν εκκινούν από προσωπική πικρία, τούντα ήθη) δεν έχουν πει ούτε ένα αντλούν συχνά επιχειρήματα από το «όχι» στις σειρήνες του λάιφ στάιλ, αφοριστικό ή ειρωνικό ύφος ορισμέ­ συμμετέχοντας εν χορώ σε εγχειρήμα­ νων κριτικών. Γενικότερα, φαίνεται να τα που τους γελοιοποιούν και τους εκ­ ενοχλούνται από την έντονα επικριτι- θέτουν, και μάλιστα πολύ χειρότερα κή στάση των τελευταίων για φαινό­ απ' ό,τι οι όποιες απαξιωτικές παρα­ μενα των καιρών όπως η υπερπαρα­ τηρήσεις των κριτικών; Αρνήθηκαν μή­ γωγή, η προχειρογραφία, η προσχώ­ πως ποτέ τη συμμετοχή τους σε κά­ ρηση πολλών στον λάιφ στάιλ συρμό. ποια συλλογή επειδή το ύφος της (ή Το ζήτημα βέβαια δεν είναι καινούρ­ και το ήθος της) δεν τους ταίριαζε; γιο, και μολονότι στη θεωρία η διάκρι­ Ελάχιστοι το έχουν κάνει. Εξεγέρθηκαν ση κριτικού λόγου και λογοτεχνίας αμ­ άραγε ποτέ όταν οι εκδότες τους τηλε­ φισβητήθηκε έντονα κι από πολλές φωνούσαν σε αρχισυντάκτες για να πλευρές, η διαμάχη φαίνεται πως έχει τους ζητήσουν να «κάνουν κάτι» για το βαθιές ρίζες και κάθε τόσο βγαίνουν βιβλίο τους ή, ακόμη χειρότερα, όταν τα μαχαίρια. Υπάρχει ωστόσο στη δη­ απειλούσαν με κόψιμο της διαφήμισης μόσια παρουσία των περισσοτέρων επειδή το έντυπό τους φιλοξένησε κά­ συγγραφέων, και ιδιαίτερα των νεότε­ ποια αρνητική κριτική; Όχι βέβαια, ρων, ένα στοιχείο που προκαλεί εντύ­ σφύριζαν αδιάφορα. Αρνήθηκαν μή­ πωση, κι ενώ δεν αφορά ακριβώς την πως να στηρίξουν βραβεία που τους ταμπακέρα -δηλαδή, τη συζήτηση για υποτιμούν, που τους βάζουν στη ίδια την επάρκεια ή το ήθος των κριτικών ζυγαριά με συγγραφείς τα πονήματα στη χώρα μας- είναι αποκαλυπτικό: των οποίων δεν θα έδιναν ούτε στην απουσιάζει πλήρως η κριτική διάθεση οικιακή βοηθό τους; Φυσικά και όχι, το απέναντι στους ομότεχνούς τους, παιχνίδι της αγοράς παίξανε. Μήπως τότε έχουν κάποια συγκροτημένη απέναντι στον καθρέφτη τους. Πράγματι: ειδικότερα εκείνοι που άποψη κατά της κριτικής ως λειτουρ­ όταν έρχεται η κουβέντα στους κριτι­ γίας, την οποία υποστηρίζουν με σο­ κούς το στόμα τους στάζει φαρμάκι, βαρότητα και συνέπεια; Δεν διαφαίνεαναπαράγοντας κάθε λογής στερεό­ ται κάτι τέτοιο. Αλλωστε, οι ίδιοι κρα­ τυπα (του επιπέδου «κριτικοί γίνονται δαίνουν αποσπάσματα από θετικές οι αποτυχημένοι δημιουργοί»), απο­ κριτικές σαν να ήταν λάβαρα, τις χρη­ φεύγουν όπως ο διάολος το λιβάνι να σιμοποιούν στα οπισθόφυλλα των βι­ σχολιάσουν, κι αν χρειαστεί να κριτι­ βλίων τους ή στις εκστρατείες προώ­ κάρουν, αν όχι το έργο, τουλάχιστον θησής τους εις την αλλοδαπή.

Π

32

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

t Εξίσου φειδωλοί σε αρνητικές κρίσεις είναι κι όταν αναφέρονται στους (περί το βιβλίο, εννο­ είται) δημοσιογράφους. Κι είναι λογικό: οι δημο­ σιογράφοι είτε δεν ασχολούνται καθόλου μαζί σου είτε ασχολούνται για να σε προβάλουν. Στις δε σπάνιες περιπτώσεις που ξεφεύγουν από τον ενημερωτικό ρόλο τους κι αρχίζουν τις κριτικές επισημάνσεις, τότε ουαί κι αλίμονο τους: έχουν «αθετήσει» συμφωνίες, έχουν «προδώσει» ηθικά συμβόλαια μεταξύ συνεντευξιαστή και συνεντευξιαζόμενου, έχουν υπερβεί τις αρμοδιότητές τους: δουλειά τους είναι να στηρί­ ζουν την διαφημιστική καμπάνια, κι όχι να κά­ νουν τους ξύπνιους... Άλλωστε, αν σκαλίσει κανείς τα πράγματα, αντιλαμβάνεται ότι το πρόβλημα δεν είναι οι κριτικοί και οι κριτικές τους αλλά η κριτική στά­ ση εν γένει. Το πρόβλημα, βαθύτερα, είναι κάθε λόγος που δεν αναπαράγει το κυρίαρχο επιχεί­ ρημα της αγοράς («αξίζεις ό,τι πουλάς»), επιχεί­ ρημα που οι περισσότεροι σημερινοί συγγρα­ φείς έχουν ενδοβάλει σε τέτοιο βαθμό που νομί­ ζουν πια ότι είναι δικό τους. Το γεγονός ότι κριτικά ή δημοσιογραφικά κείμε­ να που αφορούσαν μυθιστορήματα οδήγησαν πρόσφατα είστε σε αγωγές είτε σε καταγγελίες σε πειθαρχικά συμβούλια (δίχως να ιδρώνουν πολλά αυτιά, δυστυχώς) είναι μονάχα η μια όψη του προβλήματος -σίγουρα η πιο φαιδρή. Όπως όλες οι χρόνιες αντιπαλότητες έτσι κι αυ­ τή έχει έντονα φαντασιωσικό υπόβαθρο και υπακούει σε μεροληπτικές αφηγήσεις που δαιμονοποιούν τον άλλον: ο αντίπαλος στιγματίζε­ ται, μειώνεται, γίνεται καρικατούρα, η λειτουρ­ γία του απαξιώνεται, η κοινωνική του χρησιμό­ τητα αμφισβητείται. Οι κριτικοί μετατρέπονται συλλήβδην σε κομπλεξικούς, αποτυχημένους συγγραφείς, συνωμότες, τσιράκια των εκδοτι­ κών συγκροτημάτων κ,ο.κ. Μολαταύτα, υπάρχει έδαφος για γόνιμη συζή­ τηση γύρω από τη λογοτεχνική κριτική στην Ελ­ λάδα, με αφορμή κυρίως το πώς αυτή ασκείται στα ένθετα των εντύπων μεγάλης κυκλοφορίας. Μια τέτοια συζήτηση ωστόσο θα απαιτούσε νηφαλιότητα και αμοιβαία αναγνώριση ρόλων, κι όχι παλινδρόμηση σε εφηβικά μυθεύματα και ναρκισσιστικές ιδέες μεγαλείου. ■

ΕΚΔΟ ΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ

Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Η θ ρ η σ κ ε ία σ τ η ν Α ρ χ α ία Ε λ λ ά δ α Νικ. Δ. Παπαχατζή Σελίδες: 232 Τιμή: 40€ Πανόδετο Εξώφυλλο ISBN 13:978 960 213 147 0 ISBN 10: 960 213147 3

Η Ελληνική Θρησκεία στην περίοδο της ύψιστης ακμής της (7ος-6ος αι. π.Χ.) αποτελούσε ήδη πνευματικό δημιούργημα εφάμιλλο της ελληνικής φιλοσοφίας, της ποίησης και των εικαστικών τεχνών. Η εξελικτική πορεία της δυναμικής αυτής θρησκείας παρακολουθείται από τη γέννηση ως το θάνατό της και επισημαίνονται τα αίτια της παρακμής της.

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ε Ι ΣΕ Ο Λ Α ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

ΤΑ

Κεντρική Δ ιάθεσ η: ΕΚΔΟ ΤΙΚΗ ΑΘ Η ΝΩ Ν, Α καδημίας 3 4 ,1 0 6 72 Αθήνα. Τηλ.: 210 3608911, Φ αξ: 210 3606157 http:/www.add.gr/conrip/ekdotiki

Γιώργου ζενάριου

Διδάσκεται

η δημιουργική γραφή; άθε πεζογράφημα, ιδίως δε το μυθιστόρημα (ακόμα και το πιο αιρετικό ή πειραματικό) περιέχει, ως κυρίαρχη ιδρυτική του συνθήκη, την αφηγηματική του τε­ χνική, η οποία, σε κάθε έργο (ακόμα και σε διαφορετικά έργα του ίδιου συγγραφέα) εξειδικεύεται σε επιμέρους αφηγηματικές πρακτικές και επιλογές. Αυτές οι τελευταίες, παγιωμένες μέσα στο χρόνο και την πράξη, είναι ο παράδεισος και η κό­ λαση του συγγραφέα: αν ακολουθή­ σει κατά γράμμα αυτό που του παραδίδει η γενικευμένη κοινοχρησία του παρελθόντος, αναπαράγει τα κεκτημένα, τρώγοντας από τα έτοι­ μα και περπατώντας στον ασφαλή δρόμο που έχουν χαράξει οι προκάτοχοί του- αν επιχειρήσει να αλλάξει, να ανανεώσει τους παραδεδομένους αφηγηματικούς τρόπους, κινδυνεύει να φέρει σε αμηχανία τους υπόλοι­ πους συντελεστές του λογοτεχνικού συστήματος -πράγμα που το πλη­ ρώνει- ή, ακόμη χειρότερα, να περιπέσει στην ακαταληψία. Αυτό το στοιχείο της αφηγηματικής τεχνικής, στοιχείο υπάλληλο σε σχέ­ ση με το όλο αφηγηματικό εγχείρη­ μα, είναι εκείνο που μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο διδασκαλίας. Εκείνο που μεταδίδεται -«διδάσκε­ ται»- στα εργαστήρια δημιουργικής γραφής (σε όσα τουλάχιστον από αυτά αξίζουν να φέρουν αυτό το όνομα, δηλαδή εκείνα που δεν παρα­ δίδουν συνταγογραφήσεις για επίδο­ ξους μπεστσελερίστες ή εκείνα όπου η επάρκεια των «διδασκόντων» δεν είναι αμφίβολη) είναι ακριβώς αυτό το μικρό, μεταδόσιμο μέρος της λο­

Κ

34

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

γοτεχνικής, συγγραφικής εμπειρίας. Δεν είναι ούτε η λογοτεχνική δεξιότη­ τα ούτε, πολύ περισσότερο, το σύ­ νολο της συγγραφικής δραστηριότη­ τας, επίτευγμα το οποίο κατακτάται με μόχθο, με χρόνο και μετά από θη­ τεία δεκαετιών στην αγωνία της έκ­ φρασης. Αν λοιπόν αυτό το υπάλλη­ λο στοιχείο μπορεί να διδαχτεί στους φοιτητές των φιλολογικών σχολών για τους δικούς τους, φιλολογικούς ερευνητικούς, σκοπούς -πράγμα για το οποίο δεν διανοήθηκε ποτέ κανείς να φέρει αντίρρηση- γιατί να μην μπορεί να συμβεί το ίδιο με τους ελά­ χιστους «σπουδαστές» των εργα­ στηρίων δημιουργικής γραφής που θα καταφέρουν να γίνουν δόκιμοι συγγραφείς; Η διεθνής εμπειρία, κυρίως στις ΗΠΑ και στην Αγγλία, κατέδειξε πως η δι­ δασκαλία της δημιουργικής γραφής είναι αποτελεσματική όχι μόνο ως προς τα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματά της (παραγωγή έργων) αλλά κυρίως -κι αυτό είναι το σημαντικό­ τερο- ως προς τη δημιουργία ενός κλίματος εμπιστοσύνης, μιας ατμό­ σφαιρας, ενός «ορίζοντα προσδο­ κιών», για να μεταχειριστούμε κι εμείς τον εσχάτως κοινόχρηστο πο­ λιτισμικό όρο, σε ό,τι αφορά τη λογο­ τεχνία και τη γραφή. Τι απαγορεύει σ' έναν συγγραφέα να μεταδώσει ένα μικρό μέρος της λογο­ τεχνικής του εμπειρίας σε ανθρώ­ πους που ενδιαφέρονται να τη γνω­ ρίσουν; Τίποτα, εκτός από μια αρι­ στοκρατική αντίληψη για τη γλώσ­ σα, τη λογοτεχνία και τη γραφή, που δεν επιτρέπει στον συγγραφέα να μι­ λήσει, να μοιραστεί την εμπειρία του

ΚΑΣΤΑΛΙΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

-διότι γι' αυτό το απλό πράγμα πρό­ κειται- κατά το μικρό, μεταδόσιμο με'ρος αυτής. Η λογοτεχνική εμπειρία, από τη σκο­ πιά του συγγραφέα, είναι μια πολύ­ πτυχη, πολυσύνθετη εμπειρία: από το αρχικό ρίγος και την, κατά τη γνώ­ μη μας, μυστικο-μαγικής υφής εμπει­ ρία που φωλιάζει στον εσώτερο, πά­ ντοτε κλειστό και αμετάδοτο πυρήνα της πρώτης σύλληψης μέχρι τις κε­ ντρικές και περιφερειακές αφηγημα­ τικές επιλογές, τους μυθοπλαστικούς χειρισμούς, την επιλογή της γλωσσι­ κής ταυτότητας -του ύφους- την ορ­ γάνωση του πραγματολογικού υλι­ κού και, τελικά, τη συνολική ενορχή­ στρωση του μυθιστορήματος, η συγ­

γραφική εμπειρία περιλαμβάνει μια μεγάλη γκάμα συναισθημάτων, γνώ­ σεων, δεξιοτήτων και αποφάσεων. Από αυτά ένα μικρό μόνο μέρος είναι μεταδόσιμο και είναι ακριβώς αυτό που «διδάσκεται» στα εργαστήρια δημιουργικής γραφής, όταν αυτά, υπό τους όρους που αναφέραμε, επιτελούν τη λειτουργία τους. Αραγε, οι επικριτές της διδασκαλίας της δημιουργικής γραφής είναι ικανο­ ποιημένοι με την καινοτομική διάθε­ ση, τη δυνατότητα για ανανέωση και, εντέλει, με τη συνολική εικόνα της σύγχρονης ελληνικής μυθιστοριογραφικής παραγωγής μερικές δεκαε­ τίες τώρα που δεν διδάσκεται η δη­ μιουργική γραφή; ■

Δ ύ ο δ ο κ ίμ ια που σ υ ζπ το ύ ντα ι πολύ κ α ι μ α ς α φ ο ρ ο ύ ν ό λ ο υ ς Erik Izraelewicz Όταν η Κίνα αλλάζει τον κόσμο σελίδες 336. τιμή 22.00 €

Η ακτινογραφία της ανερχόμενης υπερδύναμης που. με τον πληθωρισμό και την ισχύ της, ταράζει τανερά όλου του κόσμου και οδηγεί σε νέα δεδομένα, συμμαχίες και προτεραιότητες.

A. C. Grayling Ανάμεσα στις νεκρές πόλεις σελίδες 464. τιμή 21.80 €

Η ακτινογραφία των συμμαχικών Βομβαρδισμών κατάγερμανικών πόλεων που ισοπεδώθηκαν στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως το Αμβούργο, η Δρέσδη κ.ά.Ένα έγκλημα κατάτης ανθρωπότητας.

Κ ΑΣ Τ Α ΛΙ Α Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Σταδίου 33, Αθήνα. ΤΚ: 105 59. τηλ: 210 3215 280, fax: 210 3215 281 e-mail:kastalia®ath.forthnet.gr. http://www.kastalia.gr

Με αφορμή την επέτειο της 25ης Μαρτίου

Εξερευνητές του ζωντανού κόσμου

ή ξεσαβανωτές των νεκρών; Χ ρηστός Κατσίκας

30

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

α τελευταία χρόνια η ιστορική παιδεία της νέας γενιάς βρίσκε­ ται στο «στόχαστρο» της δημο­ σιότητας με διάφορες αφορμές. Άλλο­ τε εξαιτίας της τεράστιας αποτυχίας στις πανελλήνιες εξετάσεις, όπου στην Ιστορία της Β' και Γ Λυκείου βαθμολογούνται κάτω από τη βάση το 50% έως και 70% των μαθητών. Άλλοτε εξαιτίας των... μαργαριταριών που αλιεύονται κάθε χρόνο από τα γραπτά των μαθητών στο μάθημα της ιστορίας από διάφορους ερανιστές και παρουσιάζονται προς τέρψιν -ή, κατ' ελπίδα, προς προβλημα­ τισμό- του αναγνωστικού κοινού. Άλλοτε τέτοιες ημέρες που γιορτά­ ζουμε κάποια εθνική επέτειο. Ιδιαίτε­ ρα με αφορμή τις ...απίθανες απα­ ντήσεις των μαθητών για την επέ­ τειο της 25ης Μαρτίου και τον ηρωι­ κό αγώνα του ελληνικού λαού. Οι σχολιαστές, κυρίως των ηλεκτρο­ νικών ΜΜΕ, εκμεταλλεύονται δεό­ ντως κατά καιρούς τα «μαργαριτά­ ρια» των μαθητών π.χ. στην κλασική ερώτηση «ξέρετε τι γιορτάζουμε την 25η Μαρτίου;» και βρίσκουν ευκαι­ ρία να ξεσκονίσουν τα ρεφρέν τους για τις «ευθύνες των εκπαιδευτικών» και την «αμορφωσιά των σημερινών μαθητών». Μαθημένοι στην παρα­ γωγή εξαιρετικών κοινοτοπιών, όπου «το νόημα χάνεται σαν το νερό στην πέτρα», «πετροβολούν» γενι­ κώς και αδιακρίτως το σχολείο και τα ζωντανά του στοιχεία ως αστοι­ χείωτα, κρύβοντας επιμελώς και υποκριτικά την επίδραση που προκαλούν στη διαμόρφωση της προ­ σωπικότητας των μαθητών τα δικά τους «τηλεοπτικά σκουπίδια».

Τ

Ας το επαναλάβουμε για μια ακόμη φορά για να μην το ξεχνούν: ο «δικός τους» «έγχρωμος» Γκλέτσος «έφαγε» τον Γλέζο της Ιστορίας! Γιατί είναι αλήθεια ότι το σφυροκόπημα των παιδιών από την τηλεόραση αρχίζει πολύ νωρίς και αυτά που φτάνουν σήμερα στο σχολείο είναι συχνά «μπουκωμένα» από τη μικρή οθόνη, ήδη από την τρυφερότερη ηλικία τους. Ένα νέο ανθρωπολογι κό δεδο­ μένο είναι ότι συχνά, πριν μιλήσουν, στέκονται μπροστά στην οθόνη. Στο σχολείο συναντάμε ήδη αυτά τα «παιδιά της τηλεόρασης». Κατα­ νοούμε λοιπόν γιατί πολλοί καθη­ γητές οδηγούνται στο πικρό συμπέ­ ρασμα ότι τα άτομα που έχουν μπροστά τους «δεν είναι πια μαθη­ τές», «δεν ακούνε πια». Αλλά μήπως με όλα τα παραπάνω υπονοούμε ότι η εκπαίδευση που λαμβάνουν τα παιδιά μας είναι αθώα; Κάθε άλλο. Τα βιβλία και οι όροι διδα­ σκαλίας της Ιστορίας φανερώνουν, ίσως, περισσότερο από κάθε τι άλλο τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπί­ ζουν οι υπεύθυνοι του ΥΠΕΓΊΘ την εκπαιδευτική διαδικασία, καθώς πρι­ μοδοτούν μια επιδερμική συσσώρευ­ ση ενός όγκου ασύνδετων μεταξύ τους γνώσεων. Είναι χαρακτηριστικά όσα σημειώνει ο Κώστα Γεωργουσόπουλος -για την εξεταστέα ύλη της Ιστορίας- σ' ένα άρθρο του: «...Εγκύψτε, παρακαλώ, σ' αυτή την ύλη. Είναι μνημείο ιστορικής λοβοτο­ μής... Δηλαδή από την ιστορική ροή, από τη διαδοχή γεγονότων που ακο­ λουθούν τη σχέση αιτίας και αποτε­ λέσματος, ένα βλακώδες «τσιμπιδά­ κι» τσιμπάει ένα γεγονός εδώ, μία

συνθήκη παραπέρα, ένα φαινόμενο ή έναν θε­ σμό πιο εκεί, χωρίς συνοχή, χωρίς συνέχεια, προχωρώντας με άλματα, αποκόβοντας τα αί­ τια από τα αιτιατά, διαχωρίζοντας τα πρόσω­ πα από τις ενέργειες, αποδεσμεύοντας την οικονομία από την πολιτική και τα γράμματα από την κοινωνική συγκυρία, τη διπλωματική ιστορία από την ευρωπαϊκή ή την παγκόσμια πολιτική σκακιέρα. Η Ιστορία που ζητούμε από τους υποψηφίους μας να αποστηθίσουν είναι ένα καγκουρό που προχωρεί με πηδηματάκια». Μπορεί να επέρχεται σύγχυση στους μαθητές, να μην μπορεί να ολοκληρωθεί η όλη με όρους παιδαγωγικούς, μπορεί να ξεπερνάει η έκταση της διδακτέας όλης τις δυνατότητες αφομοίω­ σης των μαθητών, μπορεί τα βιβλία να είναι πυκνογραφημένα, συμπυκνωμένα, δυσνόητα σε βαθμό που η μελέτη του μαθήματος της Ιστο­ ρίας να απωθεί τους μαθητές από την πληρέ­ στερη γνώση της, όμως εξυπηρετούνται οι εξε­ ταστικοί μηχανισμοί. Ωστόσο, όπως πολύ σωστά επισημαίνει και η ιστορικός Δήμητρα Λαμπροπούλου, και αυτή η διαπίστωση είναι ελλιπής αναφορικά με το ερώ­ τημα που μας απασχολεί. Γιατί η σχέση που τα παιδιά διαμορφώνουν με την Ιστορία εντάσσε­ ται στην ευρύτερη στάση που η κοινωνία επι­ φυλάσσει στην ιστορική γνώση. Στο κλίμα της εποχής ευδοκιμεί η υποταγή σ' ένα παρόν που θεωρείται αυτονόητο και δεδομένο, ενώ συγ­ χρόνως εκχερσώνονται τα ερωτήματα που μπορούν να υπονομεύσουν αυτή την εικόνα. Αν δεχτούμε ότι η άγνοια του παρελθόντος δεν προκαλεί μόνο συγχύσεις στη γνώση του παρό­ ντος αλλά και υπονομεύει κάθε δυνατότητα δράσης στο παρόν, τότε πρέπει να αναρωτη­ θούμε όχι μόνο για τις ανιστόρητες απαντήσεις λίγων μαθητών αλλά και για το αν η ιστορική γνώση των υπολοίπων πολλών συμβάλλει στην ανάληψη τέτοιας δράσης. Αν τους βοηθά να γί­ νουν εξερευνητές του ζωντανού κόσμου και όχι ξεσαβανωτές των νεκρών. Αν, με άλλα λόγια, η γνώση τους για την ιστορία αποτελεί προϋπό­ θεση για την ανάπτυξη της κριτικής τους συνεί­ δησης και πρακτικής. ■

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΖΗ Τ Ρ Ο Σ

ΙΝ ΟΙ ΟΥΓΓΡΑΦΘΙΟ

0 Χρήστες Κατσίκας είναι εκπαιδευτικός αναλυτής

www.zitros.gr

Γ ιά ν ν η ς Π α π α κώ σ τα ς «Κάθε εποχή έχει τους δικούς της αισθητικούς κανόνες και τη δική της πρόσληψη του παρελθόντος» Μια συζήτηση με την Αιμιλία Καραλή για τη σειρά «Επί τα ίχνη...»

ΗΝέΝΤΕΤΙΙ Γιάννης Παπακώστας, καθηγητής της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ασχολείται κυρίως με την περίοδο 1880 κι εξής. Οι πολυετείς έρευνες του σε βιβλιοθήκες του εσωτερικού και του εξωτερικού οδήγησαν στην έκδοση φιλολογικών μελετών γύρω από τη λογοτεχνική δημιουργία της εποχής. Τα ενδιαφέροντά του όμως επεκτείνονται και σε προγενέστερες αλλά και σε μεταγενέστερες περιόδους της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Έχει τιμηθεί τρεις φορές από την Ακαδημία Αθηνών για την πρωτοτυπία του έργου του. Από το 2004 διευθύνει τη σειρά «Επί τα ίχνη...» (εκδόσεις Πατάκη), στην οποία αριθμούνται ήδη 8 τόμοι που περιλαμβάνουν ποικίλα κείμενα -συχνά αθησαύριστα ή πλέον δυσεύρετα, λογοτεχνών όπως ο Βιζυηνός, ο Μητσάκης, η Παπαδοπούλου- αλλά και την επανέκδοση της πρώτης συλλογής νεοελληνικών διηγημάτων όπως και του έργου του Μαλακάση (πεζού και ποιητικού). Με αφορμή τη συμβολή του στην έκδοση της σειράς, η Αιμιλία Καραλή συζητά μαζί του για τη σημασία, τις συνιστώσες και τις προσδοκίες του εγχειρήματος.

Ο

Ποια ήταν η αφορμή να ξεκινήσετε τη σειρά «Επί τα ίχνη...»; Είναι ανάγκη, νομίζω, να εττισημάνω το αυτονόητο. Ό τι δηλαδή οι φιλόλογοι δεν έχουμε λύσει ακόμη τους λογαριασμούς μας με το παρελθόν. Τούτο ση­ μαίνει ότι ο αναγνώστης και πολύ περισσότερο ο με­ λετητής της νέας ελληνικής λογοτεχνίας ή ο ερευνη­ τής δεν έχει στη διάθεσή του ολόκληρο το σώμα των παλαιότερων λογοτεχνών. Ένα σώμα που ή παραμέ­ νει διάσπαρτο σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες (έντυπα απρόσιτα τις περισσότερες φορές) ή κυκλο­ φόρησε κάποτε και έκτοτε παραμένει ανέκδοτο. Η ορατή αυτή έλλειψη, λοιπόν, στάθηκε το έναυσμα να προβώ στην έκδοση της εν λόγω σειράς, φέρνο­ ντας έτσι στην επιφάνεια όχι μόνο αθησαύριστα αλ­ λά και παντελώς άγνωστα κείμενα. Ειδικότερα αναφέρομαι στις νουβέλες Παρά τοις δούλοις του Mix. Μητσάκη και Περιπέτειαι μιας διδασκαλίσσης της Αλεξ. Πα­ παδοπούλου, στην επιστολογραφία του Γ. Βιζυηνού (μερικές επιστολές ήσαν παντελώς άγνωστες) κι ακό­ μη σε έργα που κάποτε κυκλοφόρησαν αυτοτελώς, χωρίς όμως να επανεκδοθούν έκτοτε, όπως η πρώτη, στην ιστορία των νεοελληνικών γραμμάτων, συλλογή Ελληνικά διηγήματα ( 1896) κι ακόμη στο ποιητικό και πεζό έργο του Μιλτιάδη Μαλακάση. Και βέβαια το ένα φέρνει το άλλο, όταν μάλιστα στο εγχείρημά σου έρ­ χεται πρόθυμος αρωγός, όπως στην προκειμένη πε­ ρίπτωση είναι ο λόγιος εκδότης Στέφανος Πατάκης.

Γνωρίζοντας το επιστημονικό σας ενδιαφέρον για την ελληνική λογοτεχνική κριτική και λογο­ τεχνία της τελευταίας εικοσαετίας του 19ου αιώ­ να και των αρχών του 20ού, μπορείτε να ανα­ φ ερθείτε στα βασικά σημεία που καθόρισαν την ιστορική σημασία της γενιάς αυτής και το ρόλο της στη μετέπ ειτα νεοελληνική δημιουργία; Η περίοδος 1880-1930 αποτελεί μια μεγάλη περίοδο για τα λογοτεχνικά μας πράγματα. Και δεν σηματοδο­ τεί μόνο μια γενιά -όρος συμβατικός, που βοηθάει τη φιλολογική επιστήμη να οριοθετήσει τα πράγματα- τη λεγάμενη «γενιά του '80», αλλά και την περίοδο του Μεσοπολέμου και ειδικότερα τις δεκαετίες του 19 10 και 1920. Η «γενιά του '80» οριοθέτησε και μορφοποίησε το διήγημα, επαναπροσδιόρισε την έννοια του εθνικού, καλλιέργησε συστηματικά τη δημοτική γλώσσα και γε­ νικότερα είχε μια παρουσία καθοριστική για την εξέ­ λιξη της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Και δεν αναφέρομαι μόνο στην ηγετική μορφή του Κωστή Παλαμά, ο οποίος εξέφρασε τη συλλογική συνείδηση σε κρίσι­ μες ιστορικές στιγμές, αλλά και στον Γ. Δροσίνη, στον Γρ. Ξενόπουλο και τόσους άλλους που δραστηριοποι­ ήθηκαν την εποχή αυτή. Μια εποχή που παρατηρείται η σταδιακή μετάβαση από το ρομαντισμό στο ρεαλισμό, στον παρνασσισμό και στο συμβολισμό και ιδίως -ας το επαναλάβουμεη συστηματική καλλιέργεια ενός σχετικώς νέου για τα ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

30

ΠΜΝΤΕΠΙ ελληνικά δεδομένα λογοτεχνικού είδους, του διηγή­ ματος, το οποίο ίσαμε τότε βρισκόταν σε υβριδική κατάσταση. Ένα είδος που συνδέεται με τους κορυ­ φαίους και αξεπέραστους συγγραφείς, τον Αλέξαν­ δρο Παπαδιαμάντη και τον Γ. Βιζυηνό, ενώ, όσο προ­ χωρούμε χρονικά, βρισκόμαστε μπροστά σε δύο επί­ σης κορυφαίες ποιητικές μορφές, ήτοι τον Κ. Π. Καβάφη και τον Κ. Γ. Καρυωτάκη. Οι συγγραφείς αυτοί δεν σταματούν μόνο στο χώρο του αφηγηματικού και του ποιητικού λόγου αντίστοιχα, αλλά έμελλε να αποτελέσουν και πρότυπα για πολλούς μεταγενέστερους λογοτέχνες του είδους. Από τη μελέτη και την έρευνα που έχ ετε κάνει προκύπτουν στοιχεία που επιτρέπουν την επα­ νατοποθέτηση ή και την επαναξιολόγηση των συγγραφέων εκείνης της εποχής; Η επαναξιολόγηση κάθε συγγραφέα του παρελθόντος είναι μια διεργασία που αναπόφευκτα γίνεται σε κά­ θε εποχή. Κι αυτό γιατί κάθε εποχή έχει τους δικούς της αισθητικούς κανόνες και τη δική της πρόσληψη του παρελθόντος. Για τούτο και προσφυώς έχει δια­ τυπωθεί η, εκ πρώτης όψεως παράδοξη, άποψη ότι «κάθε συγγραφέας δημιουργεί τους προγόνους του», με την έννοια ότι κάθε συγγραφέας επιλέγει τα στοι­ χεία εκείνα από το παρελθόν που ταιριάζουν περισ­ σότερο στην ιδιοσυγκρασία του. Κατ' αναλογίαν μπο­ ρούμε να πούμε ότι κάθε εποχή δημιουργεί τους προ­ γόνους της, με την έννοια ότι επαναξιολογεί και εκτι­ μά εξαρχής τα λογοτεχνικά μεγέθη. Τα παραδείγμα­ τα από την ιστορία των γραμμάτων μας είναι αρκετά. Εν προκειμένω και συναφώς με το θέμα μου, θα ανα­ φερθώ και πάλι στους συγγραφείς, έργα των οποίων έχω εντάξει στη σειρά «Επί τα ίχνη...». Οι περιπτώ­ σεις της Αλεξ. Παπαδοπούλου και του Mix. Μητσάκη είναι ενδεικτικές, όπως ενδεικτική είναι και η περίπτω­ ση του Μ. Μαλακάση, το έργο του οποίου -ποιητικό και κριτικό- όπως προσφέρεται τώρα, δίνει τη δυνα­ τότητα για περαιτέρω αξιολόγηση και επανεκτίμηση. Είναι, νομίζω, σαφές ότι το ποιητικό έργο του Μαλα­ κάση διαφέρει από το έργο του Παλαμά, για τούτο και η άποψη ότι κινείται «στη σκιά του» έχει από και­ ρό αμφισβητηθεί. Ο λυρισμός, η μελαγχολία, η εσω­ στρέφεια και τα διάσπαρτα νεωτεριστικά στοιχεία προβάλλουν έναν Μαλακάση διαφορετικόν από αυτόν που μας παρουσιάζουν οι ιστορίες της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Αξιοπαρατήρητη είναι επίσης η κριτική ματιά του Μαλακάση, για τον πρωτότυπο, για την επο­ χή του, τρόπο που βλέπει τον Καβάφη, τον Παπαδιαμάντη, τον Μορεάς κι ακόμη τους σύγχρονούς του

40

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

συγγραφείς Λάμπρο Πορφύρα και Ρώμο Φιλύρα. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι στον Καβάφη αφιερώνει πέ­ ντε κριτικά κείμενα και μάλιστα σε μια εποχή που στην Αθήνα και στον φιλολογικό του κύκλο δέσποζε η ποιητική μορφή του συμπατριώτη του, του Κωστή Παλαμά, στο έργο του οποίου, για λόγους καθαρά αισθητικούς, δεν έχει αφιερώσει ούτε ένα κριτικό άρ­ θρο. Χαρακτηριστική είναι επίσης η παρατήρηση του Μαλακάση για την ποιητική διάσταση του έργου του Παπαδιαμάντη, διατυπωμένη τόσα χρόνια πριν όταν μάλιστα από παλαιότερους ή νεότερους μελετητές έχει παρατηρηθεί ιδιαίτερη εμμονή στην ηθογραφική διάσταση του έργου του, ως μοναδικού στοιχείου της ποιότητάς του. Ο όρος «ηθογραφία», κάτω από τον οποίο «στε­ γάστηκαν» αρκετοί από τους πεζογράφους με τους οποίους ασχολείστε, π ιστεύετε ότι μπορεί να εξαντλήσει την πολυμορφία του έργου των συγγραφέων αυτών; Μήπως πλέον πρέπει να επανασημασιοδοτηθεί ο όρος ή να επαναξιολογηθεί η ένταξη συγγραφέων, όπως π.χ. ο Βιζυηνός, στη λογοτεχνική δημιουργία των «ηθογράφων»; Ο όρος «ηθογραφία» είναι μια ετικέτα χωρίς ουσιαστι­ κό περιεχόμενο. Ακόμη και στα πιο περιγραφικά λο­ γοτεχνικά κείμενα αφήνονται χαραμάδες που μας επι­ τρέπουν να εισχωρήσουμε στην ψυχοσύνθεση των προσώπων, να κατανοήσουμε καλύτερα τη μικρή κοι­ νωνία της υπαίθρου και να αναχθούμε στα προβλήματά της μέσω μιας ρεαλιστικής γραφής, η οποία χαρα­ κτηρίζει τους περισσότερους συγγραφείς αυτής της περιόδου. Η συζήτηση για τον συγκεκριμένο όρο έχει απασχολήσει επί μακρόν όχι μόνο τη λεγόμενη «γενιά του '30» αλλά και τη σύγχρονή μας φιλολογική επιστή­ μη και έχει εξαντληθεί, θα έλεγα. Κι ας μην ξεχνούμε ότι ο Νικόλαος Πολίτης, στον οποίο, από άγνοια υπο­ θέτω, αποδίδεται μονομερώς η προτροπή των λογοτε­ χνών προς την αναπαράσταση ηθών, στη γνωστή του προκήρυξη του 1883 για τη συγγραφή διηγήματος έγραφε και τούτο: ότι δηλαδή οι συγγραφείς μπορούν να στραφούν και «εις ψυχολογικήν περιγραφήν χαρακτή­ ρων», πράγμα που σημαίνει ότι δεν παρέλειπε την ψυ­ χογραφική διάσταση της λογοτεχνίας. Όσο για το παράδειγμα που αναφέρετε, τον Γ. Βιζυη­ νό δηλαδή, είναι η κατεξοχήν περίπτωση σύνθετου και ιδιαίτερου συγγραφέα, ο οποίος στις μέρες μας έχει αναχθεί στην κορυφή των ελλήνων πεζογράφων κι όχι μόνο χάρη στην ηθογραφική εκδοχή του έρ­ γου του αλλά την ψυχογραφική. Ας προστεθεί επίσης

ΠΝΕΝΪΕΪΪΝ

να επιδείξει κάτι ξεχωριστό. Το ότι η Παπαδοπούλου, η οποία ζει σε μια συντηρητική κοινω­ νία, όπως η Κωνσταντινούπολη, τολμά και προ­ βάλλει θέματα που αγγίζουν τη γυναικεία χειρα­ φέτηση, συζητά για θέματα εργασίας ή προίκας είναι οπωσδήποτε κάτι πρωτοποριακό για την εποχή. Ο τρόπος γραφής επίσης του Μητσάκη με το περίτεχνο ύφος, τη λεπτομερή περιγρα­ φή, τη ρητορικότητα και την αιχμηρότητα των απόψεων του συνιστούν ένα συγγραφέα του οποίου η λογοτεχνική αξία φοβάμαι ότι δεν έχει εκτιμηθεί όσο θα 'πρεπε. Και οι δυο τους, για να μείνω μόνο σ' αυτούς, συνιστούν αισθητή από­ κλιση από την εποχή τους. Η σειρά των οκτώ τόμων περιλαμβάνει εκτενείς εισαγωγές. Ποια η σκοπιμότητα αυτής της μεθόδου που ακολουθήσατε; Τα περισσότερα από τα παλαιό αυτά κείμενα για τον σημερινό αναγνώστη είναι άσαρκα. Πρέπει να τους δώσεις πνοή. Αυτή την ανάγκη νομίζω ότι θεραπεύουν οι όντως πολυσέλιδες εισαγω­ γές, οι οποίες προτάσσονται σε κάθε τόμο χω­ ριστά, καθώς και τα υποσελίδια ή επιτασσόμε­ Ο όρος «ηθογραφία» είναι μια ετικέτα χωρίς να σχόλια. Στον τρόπο έκδοσης παλαιότερων έργων υπάρχει άλλωστε και σχετική προϊστορία. ουσιαστικό περιεχόμενο. Ακόμη και στα πιο Αναφέρομαι ειδικότερα και στην πλέον προσι­ περιγραφικά λογοτεχνικά κείμενα αφήνονται τή φιλολογική σειρά των εκδόσεων Ερμής, η οποία για μας τους νέους φιλολόγους τότε είχε χαραμάδες που μας επιτρέπουν να εισχωρή­ αποτελέσει χρήσιμη πηγή για τον τρόπο παρου­ σουμε στην ψυχοσύνθεση των προσώπων... σίασης και ερμηνείας των κειμένων. Διευκρινίζω εδώ ότι στον τόμο για την Παπαδοπούλου η ει­ σαγωγή ανήκει στον Αλέξη Ζήρα κι όλες οι άλ­ ότι ο Βιζυηνός ήταν ένας από τους συγγραφείς που λες στον υποφαινόμενο. Ο τρόπος προσέγγισής τους, ανήκε συνειδητά στον κύκλο του Πολίτη και της Εστίας γενικότερα, όπου και δημοσίευσε τα διηγήματά του. όπως εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς, ακουμπάΚι εδώ θα ήταν σκόπιμο να επισημάνω τη δυσκολία ει σε δύο άξονες: ο ένας άξονας συνιστά τη φιλολο­ χάραξης μιας διαχωριστικής γραμμής ανάμεσα στο πα­ γική έρευνα και ο άλλος την ερμηνεία. ραδοσιακό και το μοντέρνο. Αναφέρομαι ειδικότερα σε σύγχρονα ποιητικά κείμενα, όπου, κάτω από τον Μ ελετώντας και τα βιβλία της σειράς την οποία δεκαπεντασύλλαβο στίχο, σπαρταρά μια σπάνια μου­ επ ιμελείστε παρατηρούμε το σημαντικό ρόλο σικότητα, αναδύοντας έτσι μια ποιητική πνοή, που της του τύπου της εποχής που προωθούσε νεωτεριτην προσδίδουν τα νέα εκφραστικά μέσα. κές παρεμβάσεις, τόσο κριτικές όσο και πρωτο­ γενείς λογοτεχνικές. Π ισ τεύ ετε ότι ο τύπος σή­ Γιατί επ ιλέξατε να ασχοληθείτε με τους συγκε­ μερα παίζει ή θα μπορούσε να παίξει έναν ανά­ κριμένους συγγραφείς; Υπάρχουν ανάμεσά τους λογο ρόλο; λογοτέχνες που αποκλίνουν από τον κυρίαρχο Με το ερώτημά σας αυτό θίγετε ένα ζωντανό κομμά­ τι της ιστορίας των γραμμάτων μας: κατά πόσο, δη­ λογοτεχνικό κανόνα της εποχής τους; Οι συγγραφείς που περιλαμβάνονται στη σειρά είναι λαδή, ο τύπος συνέβαλε στην καλλιέργεια και ανάπτυ­ διαφορετικοί ο ένας από τον άλλο και ο καθένας έχει ξη της νέας ελληνικής λογοτεχνίας και ιδιαίτερα του ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

41

ίϊΝΕΝΪΕΪΜ

αφηγηματικού λόγου. Ξεφυλλίζοντας κανείς πα­ λιά περιοδικά και εφημε­ ρίδες, θα παρατηρήσει ότι όλα σχεδόν τα έντυπα α­ φιερώνουν ειδικές στήλες στην παρουσίαση νέων βι­ βλίων και ειδικότερα στη δημοσίευση διηγημάτων ή και μυθιστορημάτων ακό­ μη, τα οποία αποτελούσαν αναπόσπαστη ύλη των εντύπων αυτών. Το θέμα είναι βέβαια πολύ ευρύ, αλλά αξίζει να αναφερθεί, έστω και ενδεικτικώς, ότι ολόκληρο το έργο των Παπαδιαμάντη και Βιζυηνού και αρκετών άλλων συγ­ γραφέων αυτής της περιόδου σε περιοδικά ή εφημε­ ρίδες είχε πρωτοδημοσιευθεί και εκεί θα παρέμενε ίσαμε σήμερα, αν φιλέρευνοι λόγιοι δεν είχαν φρο­ ντίσει να το συγκεντρώσουν και να το εκδώσουν. Από ένα τέτοιο έντυπο άλλωστε και προσωπικώς, από την Ακρόπολι δηλαδή του Βλάση Γαβριηλίδη, μεταφέρεται στη σειρά «Επί τα ίχνη» και η νουβέλα του Μητσάκη Παρά τοις δούλοις ( 1897) καθώς και τα πε­ ρισσότερα διηγήματα του τόμου Εις τον οίκον των τρελών του ίδιου συγγραφέα, τα οποία μετέγραψα από το γνωστό περιοδικό της τελευταίας εικοσαε­ τίας του 19ου αιώνα, την Εστία. Θεωρώ ότι χωρίς τη μεσολάβηση του Τύπου, σε αρκετούς συγγραφείς δεν θα είχε δοθεί η δυνατότητα να δουν τα κείμενά τους δημοσιευμένα, πράγμα που αποτελούσε ένα πρόσθετο κίνητρο για δημιουργία. Ας σημειωθεί, για την ιστορία τουλάχιστον, ότι εκτός από την Ακρόπολι και άλλες εφημερίδες προώθησαν τη λογοτεχνία, όπως το Άστυ, το Νέον Άστυ, το Εμπρός και ιδίως τα περιοδικά Εστία, Η Τέχνη, Παναθήναια και τόσα άλλα. Σταδιακά, βέβαια, τα πράγματα έχουν αλλάξει και οι προϋποθέσεις που ορίζουν τη λογοτεχνική δημιουρ­ γία και κριτική παίρνουν άλλη μορφή. Σήμερα έχου­ με περιοδικά ή ολόκληρα ένθετα εφημερίδων που ασχολούνται αποκλειστικά με το βιβλίο, αποτελώντας έτσι αναγνωρίσιμα σημεία αναφοράς για τους αναγνώ­ στες που αγαπούν τη λογοτεχνία. Μια αγάπη που εί­ ναι αμφίπλευρη, όταν περιοδικά διοργανώνουν λογο­ τεχνικούς διαγωνισμούς ή προβαίνουν στη βράβευση λογοτεχνικών έργων, υποβοηθώντας και αναδεικνύοντας έτσι το έργο των λογοτεχνών.

42

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Η σειρά είχε απήχηση στο αναγνωστικό κοινό και αυτό φαίνεται από τις συνεχείς επανεκδόσεις αρκετών τόμων της. Πώς εξηγείτε αυτό το ενδιαφέρον; Είναι στενά φιλολογικό ή δείχνει χην ανάγκη για μια εκ νέου πολιτιστική ανακά­ λυψη και ανάγνωση της εποχής; Πρόκειται, όπως είναι φανερό, για μια εξειδικευμένη σειρά. Αν, ωστόσο, λάβουμε υπόψη τη σχετικώς ικα­ νοποιητική κυκλοφορία και ιδίως τον τρόπο που έγι­ νε αποδεκτή, μπορούμε να πούμε ότι είχε μια κάποια απήχηση. Θεωρώ ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι κάθε βιβλίο, από τα οχτώ της σειράς, έχει να προ­ σφέρει και κάτι διαφορετικό στον αναγνώστη. Είτε γιατί το έργο καθεαυτό ήταν απρόσιτο στο βιβλιόφι­ λο κοινό είτε γιατί μερικοί τόμοι αποτελούν καρπό πρωτογενούς έρευνας -άρα κομίζουν κάτι νέο και βέ­ βαια ενδιαφέρον στο χώρο της νέας ελληνικής φιλο­ λογίας. Η συγκέντρωση και ο σχολιασμός όλων των ευρισκομένων επιστολών του Γ. Βιζυηνού, για παρά­ δειγμα, όπου και μερικές άγνωστες, οι οποίες έρχο­ νται για πρώτη φορά στη δημοσιότητα, οπωσδήπο­ τε αποτελούν προσφορά στην έρευνα. Συνδέονται ευθέως με τη ζωή, το ποιητικό και πεζό έργο του θρακιώχη συγγραφέα. Η στροφή προς τα παλαιότερα κείμενα δεν είναι δείγ­ μα νοσταλγίας αλλά, θα έλεγα, μια επανεκτίμηση των πραγμάτων, μια νέα «πολιτιστική ανακάλυψη», όπως εύ­ στοχα παρατηρήσατε. Αυτή άλλωστε την ανάγκη προ­ σπαθεί να καλύψει η, για πρώτη φορά, έκδοση σε βι­ βλίο του Παρά τοις δούλοις του Mix. Μητσάκη κι ακόμη του έργου του Μαλακάση, ποιητικού και πεζού, το οποίο από το 1964, οπότε για πρώτη φορά είχε εκδοθεί συνολικά, ήδη από πολλού εξέλιπε από την αγορά. Ας αναφερθεί εδώ και η ανθολογία Ελληνικά διηγήμα­ τα ( 1896). Πρόκειται για μια ανθολογία όπου εμπεριέ­ χονται αντιπροσωπευτικά αφηγηματικά κείμενα όλων των γνωστών συγγραφέων του δέκατου ένατου αιώ­ να, τριάντα τεσσάρων τον αριθμό, δίνοντας έτσι αδρομερή εικόνα του αφηγηματικού λόγου κατά την περίοδο που παρατηρείται μια άνθηση αυτού του λο­ γοτεχνικού είδους, με αντιπροσωπευτικούς εκπροσώ­ πους, πλην των Βιζυηνού και Παπαδιαμάντη, και των Γ. Δροσίνη, Α. Καρκαβίτσα, Γρ. Ξενόπουλου, Ιάκ. Πολυλά, Ν. Επισκοπόπουλου και τόσων άλλων. Την πνευ­ ματική ζωή μιας χώρας άλλωστε δεν την συνιστούν τα μερικά κορυφαία ονόματα. Τη συνιστούν ένα σύνο­ λο πραγμάτων που εκδηλώνονται άλλοτε σε υψηλό­ τερους κι άλλοτε σε χαμηλότερους τόνους. Σας ευχαριστώ πολύ... ■

Σύγχρονοι Έλληνε$ πεζογράφοι ΑΡΗΣ ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ

μανία rnv Άνοιξη

Ένα ιδιόρρυθμο νησί στο Αιγαίο. Μια παθιασμένη γυναίκα, η Φλώρα (η ηρωίδα στη Χαμένη Ανοιξη του Σ. Τσίρκα).

'Evas apxaios Θυμ05 που ζητά εκδίκηση. Το μυ θισ τό ρ η μ α - κ λ ειδ ί για τη σ χέσ η Tns Α ρ ισ τερ ά 5 με την Τ ρ ο μ ο κ ρ α τία . gg

ά^

τα

Γ. Γενναδίου 6, τηλ.: 210 3817826 · Χρ. Λαδά 9Α, τηλ.: 210 3333970

~Π

ΟΛΑ

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

ΚΟΝΤΡΑ* δ ιά β α σ μ α από τον Κώ στα ΚατσουΑάρη

Εμφύηιος κύκλος Νίκος Δαββέτας

Λευκή π ετσ έτα στο ρινγκ Κέδρος 2006, σελ. 203

Άρης Μαραγκόπουλος

Η μανία με την Άνοι Ελληνικά Γράμματα 2006, σελ. 41

ΕΞΑΙΡΕΣΗ; Κάθε άλλο. Παρά τη σαρωτική επέλαση του λάιφ στάιλ συρμού, την αποθέωση της ασημαντότητας, την αναγωγή της χλεύης σε ύψιστη αισθητική (και λογοτεχνική) αξία, η Ιστορία επιστρέφει διαρκώς, ως άλλος Ιανός, και με τα δυο της πρόσωπα: ως εσωτερικευμένο σύμπτωμα, τραύμα ή θυμός, μα και ως πηγή έμπνευσης για το σήμερα. ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ Ο Ν. Δαββέτας συνεχίζει τις επιλεκτικές βουτιές του στο πρόσφατο παρελθόν, βάζοντας στο συγ­ γραφικό του στόχαστρο τις αριστερές «εκκαθαρίσεις». Κατασκευάζει μια φανταστική «σκηνή», το δήμο Σφαγείων (προφανής η ειρωνεία), συνοικία υποδοχής προσφύγων από τη Μικρά Ασία άλλοτε, απ' όλον τον κόσμο σήμε­ ρα, και θέτει ορισμένα επώδυνα ερωτήματα: ποια ιστορική συγκυρία μετατρέπει έναν συνηθισμένο άνθρωπο σε φονιά του γείτονά του; Σε ποιο βαθμό προσωπικά μίση και πάθη σέρνουν το χορό του θανάτου στο όνομα των ιδεολογιών; Πώς επηρεάζουν όλα αυτά τη δική μας ζωή τώ ρα ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΘΥΜΟΣ Συνοψίζοντας τους μέχρι σήμερα πολιτικούς προβληματισμούς του, ο Ά. Μαραγκόπουλος ανα­ λαμβάνει ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο εγχείρημα: να αναδείξει, να αναλύσει, να καυτηριάσει ή να εξυμνήσει την «ι­ διαιτερότητα» της ελληνικής ψυχής, έτσι όπως την έχει σημαδέψει η πρόσφατη ιστορία, κυρίως όμως η τριακο­ νταετία 1944-1974. Επινοεί κι αυτός τη δική του «σκηνή», ένα νησί της άγονης γραμμής -που θυμίζει εντονότα­ τα την Ικαρία, μα που ο συγγραφέας δεν το κατονομάζει- μες στην οποία βάζει να κινηθούν μια πλειάδα από πρόσωπα, απόνερα λίγο ώς πολύ της Ιστορίας. Τα ερωτήματα, πολλά και μεγάλα, «αντικειμενικοποιούνται» σε άμεσα ιστορικά ή και πολιτικά διλήμματα: Έχει κλείσει ή όχι ο αιματηρός κύκλος του εμφυλίου: Από πού αντλεί η ένοπλη βία την ιστορική ή ηθική νομιμοποίησή της; Τι να κάνουμε; ΤΟ ΚΙΒΩΤΙΟ Βάζοντας ως προμετωπίδα του βιβλίου του μια φράση του Αλεξάνδρου από το Κιβώτιο, ο Δαββέτας δίνει ένα διπλό στίγμα: ιδεολογικό, αναγνωρίζοντας εκ των προτέρων τη σημασία των κενών και των ελλείψ ε­ ων στην Ιστορία, μα και αισθητικό, δηλώνοντας πίστη σε μια λογοτεχνία που υπαινίσσεται περισσότερα απ' όσα λέει, που αναζητά στην αλληγορία τη σύνδεσή της με το μεγάλο ρου της Ιστορίας. Η ΧΑΜΕΝΗ ΑΝΟΙΞΗ Στον αντίποδα, κατά μια έννοια, του Αλεξάνδρου, ο Τσίρκας είναι η σαφής αναφορά του Μαραγκόπουλου: κι όχι μόνον επειδή δανείζεται μια ηρωίδα του, τη Φλώρα, δίνοντάς της μια εντελώ ς αναπάντε­ χη διάσταση, αλλά κυρίως επειδή ο συγγραφέας της Τριλογίας λειτουργεί ως ιδεολογικός του φάρος: η πολιτι­ κή, στον Τσίρκα, είναι σημαντικότερη από τον αισθητισμό. Κατά συνέπεια, η Χαμένη Άνοιξη όχι μονάχα δεν απο­ τελ εί το opus minor του, αλλά αντίθετα το έργο που φωτίζει καλύτερα τις προτεραιότητές του.

HELAS («αλίμονο», γαλλιστί) Τσίρκας, Αλεξάνδρου, Δεκεμβριανά, δεύτερο αντάρτικο κι εξορίες, η ζώσα λαϊκή μνήμη δίπλα στην τριτοκοσμική καταναλωτική λήθη, οι ετεροχρονισμένοι ένοπλοι αγώνες και η φαντασίωση μιας Ελλάδας που «αντιστέκεται και επιμένει», αυτά είναι μερικά από τα υλικά που, μας αρέσει ή όχι, συνθέτουν το σημερινό μας πρόσωπο. Υπαινικτικά, λακωνικά, όπως στη Λευκή πετσέτα στο ρινγκ, ή οργισμένα, θυμικά, με την πολιτική ρητορική να αδιαφορεί για ορισμένες αβλεψίες στην αφήγηση, όπως στη Μανία με την Άνοιξη, το μυθιστόρημα στοχάζεται την κοινωνία -έστω κι αν αυτή περί άλλα φαίνεται να τυρβάζει. ■ * Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε κουτσουρεμένο στο προηγούμενο τεύχος με αποτέλεσμα να αλλοιωθεί το νόημά του. Επαναδημοσιεύεται αυτούσιο. Ζητάμε συγνώμη από τους αναγνώστες μας και από τους συγγραφείς των δύο βιβλίων.

44-

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Σ ύγ χ ρονοι

ξένοι

πεζογράφο

Gudbergur Bergsson

Τα υ π α ρ ξια κ ά α δ ιέ ξ ο δ α

evos

κ ο ρ ιτσ ιο ύ σ τη ν α ρ χ ή Tns ε φ η β ε ία ε

και η σ ύ γ κ ρ ο υ σ η α ν ά μ ε σ α σ τη ν τ ε χ ν ο λ ο γ ικ ή π ρ ό ο δ ο κα ι τη ν επ ιθ υ μ ία γ ια τ ο a o c p a \ 0 s π α ρ ε λ θ ό ν .

1

I Γ. Γενναδίου 6, τηλ.: 210 3817826 · Χρ. Λαδά 9Α, τηλ.: 210 3333970 χρά^ατa [ j ^

Q Λ Α

Γλ

ΒΙ ΒΛΙ ΟΠΩΛΕ Ι Α

Χ Ω Ρ ΙΣ π ρ ο ϋ π η ρ ε σ ία από τον Γιώργο Ξενάριο

Δημητρης Καλαβρής Αγγελος τι μ ωρό ς Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2006 σελ. 354, τιμή: 15,00 ευρώ

Η ΠΛΕΙΟΝΟΤΗΤΑ τη ς σύγχρονης πεζογραφικής παραγωγής στη χώρα μας τις δυο τελευ τα ίες δεκαετίες

ήταν παγιδευμένη στα δεσμό μιας αδιέξοδης αναπαραστατικότητας, με την αληθοφάνεια -κάποτε-κάποτε και το μ ε λ ό - να απ οτελεί κεντρικό τη ς αίτημα. Σιγά-σιγά όμω ς εμφανίζονται νέες δυνάμεις που προσπαθούν να στεγαστούν εκεί που κατοικεί, στην εποχή μας, το αυθεντικό μυθιστόρημα: σ τη ν -μ ε άλλα μέσα, πέραν τη ς αναπαραστάσεως- εν τελή και ιδιότυπη, ανήκουσα μόνο στην τέχνη του μυθιστορήματος, ανθρωπογνωσία. Ο ΝΕΟΤΑΤΟΣ (γ. 1980) Δημήτρης Καλαβρής ανήκει σίγουρα σ' αυτές. Με μια ωριμότητα που παραξενεύει, αφηγείται μια ιστορία που ισορροπεί δυναμικά ανάμεσα στο πραγματικό και το μη πραγματικό, ανάμεσα στο τραγικό και το γκροτέσκο, Πρόκειται για τη ν παράλληλη ανάπτυξη, σε δύο αφηγηματικούς χώρους και χρόνους, τη ς ιστορίας ενός μετανάστη που επιστρέφει από την Αμερική στον γενέθλιο τόπο. Αυτός ο ά λλος χώρος-χρόνος είναι η Ήπειρος και τα χρόνια του πολέμου, και στο κέντρο του η φιγούρα του πρωταγωνιστή στην παιδική και τη ν πρώιμη νεανική τη ς εκδοχή. Ο Δ. ΚΑΛΑΒΡΗΣ χειρίζεται το πραγματολογικό υλικό του, στο οποίο οι προσμείξεις από τον λεγόμενο «μαγικό ρεαλισμό» είναι πολυάριθμες, με μια εξαιρετική αίσθηση ισορροπίας: λίγο πριν κατρακυλήσει το μυθιστόρημα στο αλλόκοτο, κατορθώνει και το ουγκρατεί; αφήνοντας πάνω στο υλικό του μόνο την πινελιά του «μαγικού». Διαθέτοντας μάλιστα ένα στέρεο αφηγηματικό νήμα, που του το προσφέρει η δεύτερη παράλληλη δομή τού «Τώρα», στήνει μια συνεκτική αφήγηση, που καθόλου δεν τη διασπά η ηθελημένα ασαφής αχλύς τού «Τότε». Στον Αγγελο τιμωρό ο συγγραφέας του, χρησιμοποιώντας δύο ευκρινώς διακριτές, παράλληλες αλλά όχι ισότιμες, δομές, συνθέτει έναν ημι-πρανματικό, ημι-μυθικό αφηγηματικό αλλά και γεωγραφικό χώρο, όπου λιγότερο το μυθικό και περισσότερο το γκροτέσκο λειτουργεί ως καταλύτης τω ν μυθιστορηματικών εξελίξεω ν. ΔΕΝ ΛΕΙΠΟΥΝ ασφαλώς και κάποιες, λίγες, αδυναμίες. Κυριότερη από α υτές είναι η διαφαινόμενη προγραμματική απόφαση του συγγραφέα να παρουσιάσει πρόσωπα και γεγονότα που δεν προκύπτουν από τη ν εσωτερική λογική του κειμένου. Πρόσωπα και καταστάσεις που ο συγγραφέας, μαγεμένος ο ίδιος από τη ν περιγραφή του, φ έρνει στο φω ς τη ς αφήγησης υλοποιώντας μια προειλημμένη απόφαση, προσδίδοντας μια ακαμψία σε ορισμένα από αυτά και ξεγυμνώ νοντας τον συγγραφέα πίσω από τον αφηγητή. Ο 27ΧΡΟΝΟΣ ωστόσο συγγραφέας, ο πρώτος ορατός επίγονος του Μάτεσι και του «Παπουλάκη», καταφέρνει να μας παραδώσει μια εν τελ ή αφήγηση, που έρχεται να προστεθεί σε άλλα βιβλία νεότερω ν συγγραφέων, στέλνοντας ευοίωνο σημάδι ότι η ελληνική λογοτεχνία, ωριμάζοντας, απαλλάσσεται από το ν περιοριστικό, ψυχαναγκαστικό ιδεασμό τή ς πάση θυσία αναπαράστασης, βασική αιτία τη ς καθυστέρησής της. ■ ΜΑΡΤΙΟΣ 2JJ57

Daniel Goleman ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ν τ ο υ μ π εσ τ σ έλ ερ Σ υ ν α ισ θ η μ α τ ικ ή Ν ο η μ ο σ ύ ν η

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ η νέα ε π ισ τή μ η τ ω ν α ν θ ρ ώ π ιν ω ν σ χ έ σ ε ω ν Μια ιδιαίτερα ζωντανή και αριστοτεχνική σύνθεση των σημαντικών ανακαλύψεων των νευροεηιστημών με n s καθημερινέΒ συμπερκρορέΒ και εμπειρίε5 που καθορίζουν τη ζωή και n s σχέσεΐ5 pas. Το νέο έργο του Daniel Goleman που αναμένεται να προκαλέσει και πάλι συζητήσει και αντιπαραθέσεΐ5.

I Γ. Γενναδίου 6, τηλ.: 210 3817826 · Λ άί'Ι'α:α Ι ΐ Ε

ΟΛΑ

ΤΑ

Χρ. Λαδά 9Α, τηλ.: 210 3333970

ΒΙ ΒΛΙ ΟΠΩΛΕ Ι Α

Ανατριχιάζοντας

με χάρη... α ήταν αττό παλιά, άραγε, η ανθρώπινη φαντασία τόσο νοσηρή, και πίσω από εκείνη την κουρτίνα που κάνουμε πως δεν βλέπουμε να κρύβονταν πάντα τόσο απίστευτα, τόσο ανείπωτα και σκο­ τεινά πάθη; Και κάτι ακόμα πιο πα­ ράξενο: γιατί να είναι οι γυναίκες εκείνες που γράφουν σήμερα ιστο­ ρίες φρίκης και τρόμου (θρίλερ) τόσο αποτροπιαστικές, και συγχρόνως, το αναγνωστικό κοινό αυτών των ιστοριών να αποτελείται σε μεγάλο ποσοστό επίσης από γυναίκες; Δια­ βάζοντας το «Ο κύκλος του κακού» της ισλανδής Ίρσα Σιγκουρδαντοτίρ (εκδ. Διήγηση), θυμήθηκα ένα άρθρο που έγραψε πρόσφατα στην Guar-

Ν

...είναι η Ελένη Καρρά

43

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

dian η Τζούλι Μπίντελ, πάνω στις σχέσεις γυναικείας γραφής και θρί­ λερ. Δίνει πολλές εξηγήσεις γι' αυτήν την εκ πρώτης όψεως παράξενη σχέση, μια εκ των οποίων επικαλεί­ ται κι η ηρωίδα της Σιγκουρδαντοτίρ, που προσπαθώντας να εξιχνιάσει ένα αποτροπιαστικό έγκλημα, με σατανιστικές προεκτάσεις, επισκέπτε­ ται το νεκροτομείο για να συλλέξει στοιχεία. «Έφερα στον κόσμο δυο παιδιά, με τους πόνους που αυτό συνεπάγεται, την απώλεια αίματος, τις βλέννες, τον πλακούντα και όλα τα υπόλοιπα. Θα επιζήσω και σ' αυ­ τό», λέει στον συνεργάτη της υπερα­ σπιζόμενη την ισότητα απέναντι στην φρίκη. Πράγματι, οι γυναίκες, λέει και η Μπίντελ, είναι παραδοσια­ κά πιο κοντά στην πιο πεζή και ζω­ ώδη πλευρά της ασθένειας και του θανάτου, είναι εκείνες που γνωρί­ ζουν πιο καλά τον τρόμο του θύμα­ τος, το σκοτάδι της ψυχής. Από την άλλη πλευρά, ιστορίες όπως Ο κύ­ κλος του κακού, που, εκκινώντας από μιαν οικεία καθημερινότητα, πετάνε αίφνης ένα πτώμα χωρίς μάτια στην ήρεμη καθημερινότητα, λει­ τουργούν προφανώς ως ένα ξόρκι απέναντι σ' αυτό το Κακό που αι­ σθανόμαστε να μας κυκλώνει, χωρίς όνομα και χωρίς συγκεκριμένη υπό­ σταση. Μια ακόμα κυρία μας προ­ σφέρει την πολυτέλεια να ανατριχιάσουμε και να φρίξουμε στη ζεστασιά του σπιτιού μας και, όταν κλείσουμε το βιβλίο, να αναστενάξουμε με ανα­ κούφιση. Ω, τι φρικτός κόσμος -μα ευτυχώς, φυλακισμένος ανάμεσα σε δυο εξώφυλλα και σε πολλές-πολλές λέξεις... ■

Η γυναίκα

των ερειπίων διαίτερα έντονη είναι τους τελευ­ ταίους μήνες η επικαιρότητα της βραβευμένης με το Βραβείο Νομπέλ αυστριακής συγγραφέως Elfriede Jelinek στο Παρίσι, με την έκ­ δοση του μυθιστορήματος της Π α ι­ διά νεκρών, του βιβλίου Η συνομιλία, που περιέχει συζητήσεις της με την Christine Lecerf και, τέλος, του διμη­ νιαίου περιοδικού Europe με ειδικό αφιέρωμα στο έργο της. Στο μυθιστόρημα Πα ιδιά νεκρών, η Jelinek φέρνει ξανά στη ζωή τρεις νε­ κρούς που καταδιώκουν μια ομάδα αυστριακών συνταξιούχων παραθε­ ριστών: τον εικοσάχρονο Edgar

Ι

Gstranz, πρώην επαγγελματία σκιέρ της αυστριακής ολυμπιακής ομάδας που σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα, την Gudrun Bichler, φοι­ τήτρια που αυτοκτόνησε στη μπα­ νιέρα της, και την Karin Frenzel, χήρα ολοκληρωτικά υποταγμένη στην τυ­ Γιώργος ραννική μητέρα της. Ζωντανοί-νεΑρχιμανδρίτης κροί, οι ήρωες της Jelinek περιπλα­ νιούνται στο ειδυλλιακό αυστριακό τοπίο και παίρνουν εκδίκηση για όλα τα αθώα θύματα της Αυστρίας. Βεβηλώνουν πτώματα, ευνουχίζουν οδηγούς, οργανώνουν όργια, προ­ σπαθώντας να βρουν μια θέση στον κόσμο των ζωντανών.

ΜεταιχΜίο (]) Β ιβ λ ία α ιχ μ ήε Είτε νόμιμη είτε παράνομη, κάθε υιοθεσία εμπεριέχει

tous

δικούε τηε κινδύνουε. Σε ένα παιχνίδι με ρευστούε κανόνεε, όπου όλα τα χτυπήματα επιτρέ­ πονται, δεν μπορείε παρά να ευχηθείε να μην σου συμβεί το χειρότερο. Να αφεθείε στιε αγα· θέε προθέσειε των αγνώστων. Στην καλοσύνη των ξένων. Ο ΠέτροεΤατσό-

ΠέτροεΤατσόπουλοε Η καλοσ ύνη ίω ν ξ έ ν ω ν μια αληθινή ιστορία

πουλοε αφηγείται την ιστορία τηε υιοθεσίαε που γνωρίζει καλύτερα. Τηε δικήε του υιοθεσίαε. Μια υπόθεση ξεκαρδιστική όσο και συγκινητική, αν και συνήθωε για τουε λάθοε λόγουε.

Ζ Η Τ Η Σ Τ Ε Τ Ο ΣΕ Ο Λ Α ΤΑ Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΑ

www.metaixmio.gr

δ ι α β α ζ ω

Β Ι Β Λ Ι Α

Ι Σ ΤΟΝ

Κ Ο Σ Μ Ο

Το μυθιστόρημα αυτό αποτελεί μια αλληγορία του θανάτου και της λή­ θης, ένα «κατηγορώ» της συγγραφέως ενάντια στην πατρίδα της και την ευκολία με την οποία αυτή ξεχνά την πρόσφατη ιστορία της, αφού επιμένει να αποσιωπά το ναζιστικό της παρελθόν. Η μακάβρια αυτή φάρσα, που περιγράφει την Αυστρία σαν ένα βασίλειο γερόντων και νε­ κρών βυθισμένων στη λήθη, προκάλεσε σκάνδαλο κατά την έκδοσή της και σόκαρε τους αυστριακούς ανα­ γνώστες με την ωμότητα των περι­ γραφών της. Η Elfriede Jelinek γεννήθηκε το 1946 στο Miirzzuschlag της Αυστρίας από έναν εβραίο σο­ σιαλιστή πατέ­ ρα (που πέθανε σε ψυχιατρική κλινική το 1968) και μια αυταρχι­ κή μητέρα που έγινε αιτία να πέσει η νεαρή κόρη της σε κα­ τάθλιψη και να καταφυγει στη

γραφή για να εκφράσει την α ν τ ίθ ε σ ή της στην καταπίεση που δέχτη­ κε. Βαθιά πολιτικοποιημένη κι έχοντας υποστεί πολλές επιθέσεις στη χώρα της, τον Φεβρουάριο του 2000 απαγό­ ρευσε το ανέβασμα των θεατρικών της έργων στην Αυστρία ως ένδειξη διαμαρτυρίας ενάντια στην ακροδε­ ξιά αυστριακή κυβέρνηση. Στο βιβλίο Η συνομιλία, η Αυστριακή συγγραφέας μιλά για τη ζωή και το έργο της με συγκίνηση και χιούμορ. Τα λόγια της δείχνουν μια γυναίκα που πολεμά με μόνο όπλο τη γλώσ­ σα και το ύφος. Μιλά για την παιδι­ κή της ηλικία, την οικογένειά της που χάθηκε στα στρατόπεδα συγκέ­ ντρωσης, τις ρίζες της (γερμανικές, εβραϊκές, τσέχικες και βαλκανικές), την αγοραφοβία της, το κορμί που εγκατέλειψε, τη γλώσσα που δεν της ανήκει, το έργο της, τη λογοτεχνία και την ηδονή των λέξεων. ■

Ένας χρόνος

στα «merde» της Γαλλίας Μ π ε ρ μ ιν γ κ χ α μ

Christopher Lees (αντα π ό κρ ισ η )

50

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

ο βιβλίο A Year in the Merde (6.99 λίρες), είναι μια χιουμορι­ στική αφήγηση του Stephen Clarke, ενός 27χρονου Αγγλου που προσλαμβάνεται από μια καινούργια γαλλική εταιρεία στο Παρίσι για ένα χρόνο για να σχεδιάσει και να τακτο­ ποιήσει μια αλυσίδα καφετεριών για έναν γάλλο επιχειρηματία.

Τ

Το βιβλίο γράφτηκε την περίοδο της εισβολής στο Ιράκ, το 2003, και μιλάει για τις πολιτιστικές διαφορές μεταξύ των Βρετανών και των Γάλλων, πράγμα που απασχολεί και τις δύο χώρες εδώ και αιώνες. Εδώ γίνονται πιο έντονες λόγω των αντίθετων απόψεων του Μπλερ και του Σιράκ. Ο τίτλος μεταφράζεται κυριολεκτικά

Β Ι Β Λ Ι Α

«Ένας χρόνος στα σκατά» και έχει δι­ πλή σημασία. Αναφέρεται, από τη μία, σε όλες τις δύσκολες καταστά­ σεις που ζει ο συγγραφέας κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Γαλλία και, σε πιο ειρωνικό επίπεδο, αναφέρεται στον όγκο των περιττω­ μάτων σκύλων στους δρόμους της γαλλικής πρωτεύουσας. Η ιστορία ξετυλίγεται στο Παρίσι τη στιγμή που αρχίζει ο Clarke την και­ νούργια του δουλειά. Στην αρχή ο Clarke δεν γνωρίζει τον αληθινό χα­ ρακτήρα και τις τάσεις του νέου αφεντικού του, του Jean-Marie Martin (ψευδώνυμο), ο οποίος εκ πρώτης όψεως φαίνεται συμπαθητι­ κός, γοητευτικά ντυμένος, όμορφος και, πάνω απ' όλα, έτοιμος να του προσφέρει έναν καλό μισθό. Δεν γνωρίζει ακόμα ότι ο Martin, ο ίδιος

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Σ Τ ΟΝ Κ Ο Σ Μ Ο

1

που ανακηρύχθηκε επισήμως υποστηρικτής της γαλλικής οικονομίας, κάνει ταυτόχρονα παράνομες εισα­ γωγές βρετανικού κρέατος, μέσα από τις πολιτικές του επαφές έχει εξασφαλίσει ένα διαμέρισμα για την κόρη του, το οποίο επιχορηγείται από το κράτος με λεφτά για τους άνεργους και ότι, παρόλο που είναι παντρεμένος, έχει μια ερωτική σχέση με μια κοπέλα από το γραφείο του. Επίσης, προσπαθεί να πουλήσει στον Clarke ένα εξοχικό σπιτάκι που βρίσκεται «τυχαία» δίπλα στον τόπο ενός μελλοντικού πυρηνικού εργο­ στασίου. Χωρίς έκπληξη ο Clarke τελειώνει πρόωρα το συμβόλαιό του στην εταιρεία και διδάσκει αγγλικά για λί­ γες εβδομάδες σε ένα σχολείο. Ταυ­ τοχρόνους, κάνει σχέσεις με 4 γυναί-

ΜεταιχΜίο ([) β ι β λ ία αι χ μ ή ς Ρ Ένα ταξίδι νοερό μέσα στα κείμενα, στον άτλαντα και στο χρόνο, μια περιπλάνηση χωρίς πυξίδες και χάρτες, που επιφυλάσσει πολύτιμα συναπαντήματα με το άγνωστο, αλλά κυρίως με το αναπάντεχο, το απροσδόκητο, το ενδεχόμενο, και δια­ σταυρώσει με πρόσωπα ξεχωριστά, αυτά που σημάδεψαν τον τόπο

tous

και σημαδεύτηκαν απ' αυτόν.

ΒάναΧαραλαμπίδου

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

ΐΓ

ϋ

Μ

ΐ

www.metaixmio.gr

δ ι α β α ζ ω

. Β Ι Β Λ Ι Α

]

Σ Τ Ο Ν

ΚΟΣΜΟ

κες, η μία από τις οποίες τυχαίνει να είναι η κόρη του πρώην αφεντικού του. Εν ολίγοις, πρόκειται για πολύ γέλιο. Ο λόγος που αγαπήθηκε σε τόσο με­ γάλο βαθμό η ιστορία του Clarke εί­ ναι φανερός. Είναι μια κωμική, περι­ πετειώδης αφήγηση ενός Βρετανού στο εξωτερικό, θέμα που πάντα κα­ ταφέρνει να ξεσηκώσει τους βρετανούς αναγνώστες. Στους έλληνες

αναγνώστες, πιστεύω, θα έδινε μια εικόνα του «προβληματικού λαού» που εισβάλλει στις παραλίες τους κάθε καλοκαίρι από μια άλλη οπτική γωνία. Οι χιουμοριστικές διαφορετι­ κές απόψεις των Βρετανών και των Γάλλων όσον αφορά την πολιτική, τον πολιτισμό και τον πόλεμο στο Ιράκ είναι ένα ιδιαίτερα εύθυμο στοι­ χείο, δημιουργώντας ένα συναρπα­ στικό ανάγνωσμα για όλους. ■

Ο Πούσκιν

χθες και σήμερα

Δημηχρης Β. ΤριανταφυΛλίΒης (α ν τα π ό κρ ισ η )

52

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

• Στις 10 Μαρτίου συμπληρώθηκαν 170 χρόνια από την ημέρα που ο μεγάλος ρώσος ποιητής και γεννή­ τορας της σύγχρονης ρωσικής γλώσσας Α. Σ. Πούσκιν σκοτώθηκε σε μονομαχία υπερασπιζόμενος την τιμή της νεαρής συζύγου του. Η Ρωσία απ' άκρη σ' άκρη γιόρτα­ σε την επέτειο αυτή. Την παραμο­ νή της επετείου εγκαινιάστηκε έκ­ θεση με τίτλο «Η ρωσική μοναξιά» Μουσείο Πούσκιν, κύριο έκθεμα της οποίας ήταν το πιστόλι από το οποίο έφυγε η μοιραία για τον ποιητή σφαίρα. Το πιστόλι αυτό επέστρεψε στη Ρωσία το 1998 και για πολλά χρόνια εκτίθετο στην Αγ. Πετρούπολη στο διαμέρισμα μουσείο του Α. Σ. Πούσκιν. Κι επει­ δή Ρωσία δίχως μύθους δεν υπάρ­ χει, φήμες λένε ότι την ημέρα που εκτέθηκε εκεί για πρώτη φορά το πιστόλι, έπεσε το ταβάνι.

• Στο μεταξύ, σάλος έχει ξεσπάσει μεταξύ κριτικών, κοινού και επι­ τροπής για την απονομή του Βρα­ βείου Πούσκιν στον ποιητή και

συγγραφέα Πιετσούχ. Οι σελίδες κριτικής μεγάλων εφημερίδων και περιοδικών αναρωτιούνται ποιος είναι ο Πιετσούχ και με βάση ποια κριτήρια η επιτροπή του απένειμε το βραβείο. Από την πλευρά της η επιτροπή απαντά ότι «βασικό της κριτήριο ήταν η συνολική προσφο­ ρά του Πιετσούχ στη ρωσική λογο­ τεχνία». Αβυσσος η ψυχή των με­ λών της επιτροπής, πολλώ δε μάλ­ λον όταν είναι και ρωσική.

• Σε ηλικία 47 ετών πέθανε μετά από μάχη με τον καρκίνο ένας από τους πιο αιρετικούς συγγραφείς και εκδότες της μετασοβιετικής Ρωσίας, ο Ιλία Κορμίλτσεφ. Εκτός από εκδότης που τόλμησε να εκδώσει βιβλία συγγραφέων όπως ο Εντουάρντ Αιμόνοφ, ο Αλεξάντερ Πορχάνοφ και ο Βσέβολοντ Γιεμέλιν από τον εκδοτικό οίκο «Ultra Kultura», ο Κορμίλτσεφ ήταν ποιη­ τής και στιχουργός. Από πολλούς θεωρείτο ως ο πατέρας του ρωσι­ κού ροκ στη μετασοβιετική εποχή και ένας από τους πιο ευαίσθη-

Β Ι Β Λ Ι Α

τους δημιουργούς της εποχής του. Παράλληλα, θα πρέπει να σημειώ­ σουμε πως ήταν από τους πλέον δραστήριους δημιουργούς στο θέ­ μα της προστασίας των ανθρωπί­ νων δικαιωμάτων στη Ρωσία. Ο Ιλία Κορμίλτσεφ είχε εγκαταλείψει τη Ρωσία, ζούσε σε ένα χωριό έξω από το Λονδίνο, απέφευγε τη δη­ μοσιότητα και λίγο πριν πεθάνει εί­ χε ασπαστεί το Ισλάμ.

• Μπορεί η συντριπτική πλειοψηφία του ρωσικού πληθυσμού να ζει κά­ τω από το όριο της φτώχειας, εντούτοις, ως γνωστόν, αυτή η τε­ λευταία θέλει και καλοπέραση. Αυ­ τό σκέφτηκε η αμφιλεγόμενη ρωσίδα δημοσιογράφος Λένα Λένινα, η οποία ζει εδώ και δέκα χρόνια στο

[ δ ι α β α ζ ω Σ Τ ΟΝ Κ Ο Σ Μ Ο

]

Παρίσι και εξέδωσε ένα χρήσιμο Ο δηγό για το π ώ ς να γ ν ω ρ ίσ ε τ ε μέλη του διε­ θνούς je t set. Αν μη τι άλ­ λο, πρόκει­ ται για μια « ά λ λ η » πλευρά της ζωής που διάγουν στο εξωτερικό οι ρωσίδες καλλονές. Το βιβλίο κυκλοφορεί στη Γαλλία από τον εκδοτικό οίκο Elite France και στη Ρωσία από τις εκδόσεις EKSMO. ■

ΜεταιχΜίο ([) Η ζωή του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα υπήρξε η πολυτιμότερη

β ιβ λ ί α αι χ μ ή ε

καλλιτεχνική του δημιουργία. Την πορεία τηε ζωήε του και το πώε αυτή επηρέασε το έργο του καταγράφει η Λέσλι Στέιντον, αντλώνταε πληροφορίεε από άγνωστεε ωε σήμερα επιστολέε, από αποκλειστικέε συνεντεύξειε με φίλουε, συγγενείε και γνωστούε του Λόρκα και από αρχειακό υλικό. Μέσα από αυτήν τη διαδρομή αναδύεται παραστατικά έναε Βαθιά διχασμένοε άνθρωποε, ο οποίοε πάλε­ ψε για θέματα ταξικά, πολιτιστικά και

Λόρκα Η μπαλάντα μιαε ζωήε

κυρίωε ταυτότηταε, αφήνονταε ανεξί­ τηλη τη σφραγίδα του με το διαχρονι­ κό και πολυδιάστατο έργο του.

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

www.metaixmio.gr

] Σ Τ ΟΝ

δ ι α β α ζ ω

[

Β Ι Β Λ Ι Α

Κ Ο Σ Μ Ο

Τα ιταλικά

μπεστ σέλερ · Την πρόθεσή του να δημοσιεύσει Ό σ ο για το περιβόητο βιβλίο, ένα βιβλίο για την καταγωγή και πρόκειται για ένα ιστορικό μυθι­ στόρημα που αφηγείται την ιστο­ την ιστορία της οικογένειας της ρία της οικογένειας Φαλάτσι από Οριάνα Φαλάτσι ανακοίνωσε ο Εντοάρντο Περάτσι, ανιψιός της τα μέσα του 18ου έως τα τέλη του Ιταλίδας συγγραφέως που έφυγε 19ου αιώνα, δηλαδή από την επο­ χή του Διαφωτισμού μέχρι την από τη ζωή στις 15 Σεπτεμβρίου Maurizio De Rosa χου 2006. «Μία από τις τελευίδρυση του ιταλικού κράτους. (αντα π ό κρ ισ η ) ταίες επιθυμίες της θείας μου ταν • Μήνας υπολογισμών και μελλοντι­ η κυκλοφορία αυτού του βιβλίου», κών σχεδίων είναι παραδοσιακά ο δηλώνει ο Περάτσι. «Η Οριάνα Ιανουάριος, όσον αφορά τη βιβλιοαγορά, απόλυτο μπεστ σέλερ θεωρούσε ότι το βιβλίο είναι έτοι­ μο για εκτύπωση», συνεχίζει. «Πα­ του 2006 αναδείχτηκε το μυθιστό­ ρόλα ταύτα είμαι σίγουρος ότι η ρημα II cacciatore di aquiloni, του αφγανού γιατρού Khaled Hosseini, θεία μου, αν είχε την ευκαιρία, θα έκανε πολλές αλλαγές». Και όπως το οποίο αποκλειστικά από στό­ συμβαίνει συχνά σε τέτοιου είδους μα σε στόμα κατέκτησε τις προτι­ ιστορίες, άμεση μήσεις του αναγνωστικού κοινού ήταν η (αρνητι­ στην Ιταλία. Στη λίστα με τα δέκα ευπώλητα του 2006 συμπεριλαμκή) αντίδραση της μητέρας βάνονται τρία βιβλία του Καμιλέρι του Εντοάρντο και δύο γραμμένα από συγγρα­ φείς που ανήκουν στο εγχώριο τη­ και αδελφής λεοπτικό star system: πρόκειται της Οριάνα, Πάολα Φαλάγια τον Giorgio Faletti, γνωστό και τσι: «Θα κάνω στην Ελλάδα, με το αστυνομικό ό,τι μπορώ για Fuori da un evidente destino (Έξω α π ό μ ία π ροφανή μοίρα) και για να εμποδίσω τον Fabio Volo με το μυθιστόρημα την κυκλοφο­ ρία αυτού του Un posto nel m ondo (Ένα μέρ ος βιβλίου. Το γε­ στον κόσμο). Γνωστός στο τηλεο­ γονός ότι η πτικό κοινό είναι επίσης ο δημο­ Οριάνα τα τε­ σιογράφος Κοράντο Αουτζας, ο λευταία χρόνια οποίος συνυπογράφει το βιβλίο το είχε εγκατα­ Inchiesta su Gesu . Chi era I' uom o λείψει για να α­ che ha cam biato il m ondo (Έρευνα φιερωθεί στο για τον Ιησού. Π οιος ήτα ν ο άν­ θέμα της διε­ θ ρω π ος που ά λλα ξε τον κόσμο), θνούς τρομο­ έβδομο στη λίστα, μαζί με τον Μάκρατίας είναι ουρο Πέσε, καθηγητή Εκκλησια­ κάθε άλλο πα­ στικής Ιστορίας στο Πανεπιστή­ ρά τυχαίο». μιο της Μπολώνιας. ■

Μ π ο λ ω ν ια

54

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

MAI PH MIKE

Ερως (αντ)εθνικός Ερωτική Επιθυμία και Εθνική Ταυτότητα τον 19ο Αιώνα

y

Από το book

στο... blook! Παναγιώτης Στ. Αν6ριανέσης pandrian@gmail.com

5<S

ΙΟΣ 2007

ιβλίο (book) ονομάζεται «ένα σύνολο έντυπων φύλλων, ραμμένων από τη μία πλευ­ ρά». Δικτυακό ημερολόγιο (web log, blog) είναι ένα ψηφιακό ημερολόγιο, το οποίο ο ιδιοκτήτης του κρατά στο Διαδίκτυο. Το πρώτο βιβλίο, μια Βί­ βλος, τυπωμένη σε σελίδες των 42 γραμμών (στίχων) χωρίς αρίθμηση ή τίτλο, εκδόθηκε το 1456 στη Μαγεντία (Mainz) της Γερμανίας, από τον εφευρέτη της τυπογραφίας, τον Γκούτενμπεργκ. Το πρώτο ψηφιακό ημερολόγιο, δυστυχώς, δεν ξέρουμε ποιος το ξεκίνησε, αλλά τα blogs με­ τρούν ήδη αρκετά χρόνια ζωής και σημειώνουν τεράστια επιτυχία. Και τώρα, μετά τα... books και τα blogs έρχονται τα... blooks. Πρόκειται για ένα νέο είδος βιβλίου... ή μήπως για έναν καινούργιο τύπο δικτυακού ημερολογίου; Μάλλον και τα δύο. Στην πραγματικότητα κάποιοι μι­ λούν για ένα εντελώς καινούργιο βή­ μα στην πορεία αυτού που ονομά­ ζουμε «περιεχόμενο». Αποτελείται, από υλικό που πρωτοπαρουσιάστηκε σε ένα blog, ένα webcomic ή κά­ ποιο άλλο website. Το υλικό αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τις θεματι­ κές, τους χαρακτήρες, τις ιδέες και οτιδήποτε άλλο παρουσιάστηκε online και μπορεί να τυπωθεί. Πέρσι δόθηκε για πρώτη φορά και ειδικό βραβείο, το Lulu Blooker Prize, και μάλιστα εις τριπλούν: στην κατηγο­ ρία Overall Winner/Non-Fiction στην Τζούλι Πάουελ για το «Julie & Julia» (www. blogs.salon.com/ 0001399/), στην κατηγορία Fiction στη Σέρι Πριστς για το «Four and Twenty Blackbirds» (www.cherie.twilightuni-

Β

verse.com) και στην κατηγορία Webcomic στον Ζακ Μίλερ για το «Totally Boned: A Joe and Monkey Col­ lection» (www.joeandmonkey.com).

Όταν φιμώνεται το Διαδίκτυο! Την περασμένη εβδομάδα έγινε η δί­ κη του (δυστυχώς, λόγω της διαδικα­ σίας εκτύπωσης του περιοδικού, δεν ήταν δυνατό να σας μεταφέρουμε το αποτέλεσμα). Στον κυβερνοχώρο, ει­ δικότερα στο υποσύνολό του που τον τελευταίο καιρό ονομάζουμε «μπλογκόσφαιρα», ήταν γνωστός με το όνομα Καρέεμ Αμερ. Τι έκανε; Μα έγραφε τη γνώμη του online! Φαίνε­ ται πως κάποιες δημοκρατίες δεν εί­ ναι και τόσο... δημοκρατίες, αφού ο 22χρονος Αιγύπτιος Αμπντούλ Καρίμ Ναμπίλ Σουλεϊμάν οδηγήθηκε στο δι­ καστήριο επειδή (όπως διαβάσαμε και στο εξαιρετικό ελληνικό blog erooster (http://e-roosters.blogspot. com/), μέσω του blog του (http:// karam903.blogspot.com/) «διέδιδε κα­ κόβουλες φήμες με σκοπό την απο­ σταθεροποίηση της δημόσιας ασφά­ λειας, τη δυσφήμηση του προσώπου του προέδρου, την πρόκληση για ανατροπή του καθεστώτος, την πρό­ κληση σε μίσος εναντίον του Ισλάμ» και άλλα παρόμοια. Σημειώστε πως αν (έχει) καταδικαστεί από το δικα­ στήριο, ίσως κλειστεί στις φυλακές για εννιά χρόνια! Από το site που έφτιαξαν ορισμένοι φίλοι και υποστηρικτές του (http://www.freekareem. org/) μπορείτε να ενημερωθείτε για την τύχη του, αλλά και να δηλώσετε τη συμπαράστασή σας. Χρειάζονται σχόλια; ■

Y e a rb o o k 2006<2007

Στιγμιότυπα ελληνικού

Ο ελληνικόν πολιτισμόν κ α ισ Για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά κυκλοφορεί έναε πλήρη;

ιολιτιστικά γεγονότα

και τα πρόσωπα που σημάδεψαν το 2006. Τα πάντα γύρω απο τα εικαστικά, την αρχιτεκτονική, το βιβλίο, το θέατρο, τον κινηματογράφο, τη μουσική, τη φωτογραφία και το χορό σε έναν πολυσέλιδο τόμο. Μια πολυτελήε δίγλωσση έκδοση αφιερωμένη στο σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό και

to u s

πρωταγωνιστέ5 του.

Κ υ κ λ ο φ ο ρ εί το Μ ά ρ τιο , στα β ιβ λιοπ ω λεία

Βιβλία

για τη μουσική και τους μουσικούς

Η

μουσική είναι η τέχνη που στις

π ολλές της ε κ φ ρ ά σ εις συγκινεί και πα­

ραμένει λαϊκή. Το τελευταίο διά στημα κυ κλοφ ορ ού ν πολλά Βιβλία για τη

μουσική, μ ο ν ο γ ρ α φ ίες και ιστορίες. Κάποια από αυτά α φ ο ρ ο ύ ν Β ιο γρ α φ ίες λαϊκώ ν ειδώ λων της ελληνικής ή ξ έν η ς μουσικής, υπ ακούοντας σε μια πρό­ σ καιρη μόδ α που εξάπτει το ε ν δ ια φ έρ ο ν του κοινού. Από την άλλη κυκλο­ φ όρ ησ αν ε ν δ ια φ έρ ο ν τα Βιβλία που δ α μένουν ω ς Βιβλία α ν α φ ο ρ ά ς για χ ρ ό ­ νια. Μ ε τα ξύ των τελευταίω ν εκδ όσ εω ν επ ιλέγουμε και π αρο υσιάζουμε ένα απ άνδισμα από δ ιά φ ο ρ α είδη μουσικής. Γράφουν οι: Αλέξανδρος Χαρκιολάκης, Alex Basco, Γιάννης Νέδας και Δημήχρης Γιάννου

56

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

το λαϊκό τραγούδι α βιβλία για το λαϊκό τραγούδι, τους σ υ νθέ­ τες και τους ερ μηνευ τές του δεν είναι πια λίγα. Μ ερικά είναι αυτοβιογραφ ίες, κάποια είναι άθροισ μα σ υ νεντεύξεω ν και ντοκουμέντω ν και ορισμένα είναι ημερολόγια συγγενών των καλ­ λιτεχνών. Από αυτά οι (αυτο)β ιογρ αφ ίες απ οτε­ λούν το πιο συνεπές υλικό. Έχουν τη δύναμη του άμεσου ντοκουμέντου και ως τέ το ιο θα πα­ ραμείνουν πάντα ένα απ οδεικτικό υλικό χρήσ ι­ μο για τους μελετητές του μέλλοντος.

Τ

Κώστας Μπαλαχούτης παρουσιάζει την αυτοβιο­ γραφία της τραγουδίστριας Γιώ­ τας Λύδια με τίτλο ένα από τα πιο μεγάλα της σουξέ «Η πιο μεγάλη ώρα». Η Γιώτα Λύδιας διηγείται από την αρχή την ιστο­ ρία της μέσα από τις σχέσεις της με τους δημιουργούς, τους παραγωγούς και τα στελέχη των δισκογραφικών εται­ ρειών. Αναδεικνύει έτσι το κλίμα, το οικονομικό back­ ground, τις κοινωνικές συνισταμένες και το πώς επηρέ­ αζαν αυτές την πολιτική των εταιρειών. Η Γιώτα Λύδια ήταν τραγουδίστρια των στούντιο κι έτσι μεταφέρει πολλά στοιχεία από τη ζωή των ερμηνευτών στα στού­ ντιο, μιλώντας για μεγάλες προσωπικότητες του λαϊκού τραγουδιού, όπως τον Καζαντζίδη, τον Καλδάρα, τον Μητσάκη, τον Θόδωρο Δερβενιώτη, τον στιχουργό Βίρβο κ.ά. Επίσης αναφέρεται εκτενώς στις λίγες προ­ σπάθειες να τραγουδήσει σε λαϊκό κέντρο μαζί με τον Στέλιο Καζαντζίδη, παρουσιάζοντας τις αντιξοότητες και τις κακές πλευρές της νύχτας. Παρόλα αυτά η πα­ ρουσία της στα νυχτερινά κέντρα είχε μεγάλη επιτυχί­ α, μέχρι που κάποτε ένας επιχειρηματίας την έστελνε από το μαγαζί που τραγουδούσε και στο δεύτερο κέ­ ντρο που είχε ο ίδιος για να ενισχύσει με κόσμο το πρόγραμμα που κρατούσαν δύο μεγάλοι του ελαφρού τραγουδιού, η Νάνα Μούσχουρη και ο Τώνης Μαρούδας. Ενδιαφέρουσα είναι και η περιγραφή της παρακ­ μής των λαϊκών κέντρων που την οδήγησαν να σταμα­ τήσει την παρουσία της τη νύχτα και να αρκεστεί σε δί­ σκους και συναυλίες σε Ελλάδα και εξωτερικό. Το βι­ βλίο τελειώνει με την εντυπωσιακή δισκογραφία κι ένα

Ο

πολύ όμορφο και απλό κείμενο δικό της για το πώς περνάει τις μέρες της τώρα που αντικρίζει το πλούσιο παρελθόν της. [Κώστας Μπαλαχούτης, «Γιώτα Λά­ δια: Η πιο μεγάλη ώρα», εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, σελίδες 255, τιμή 21,90 ευρώ].

I | αυτοβιογραφία της Καίτης ΓΗΓκρέυ από τον Νίκο ΝικόΑιζα «Έτσι, όπως έζησα» (εκδόσεις Άγκυρα) είναι καταπλη4 ·Γ Κωτη κτική. Οι ταινίες του Νίκου Ξανθόπουλου και της Ναργκίς #, ωχριούν μπροστά σε όσα περι­ γράφει η γνωστή τραγουδίστρια ----------*-------------για τη ζωή της. Τι βιασμούς, ξυ­ λοδαρμούς, τι απόπειρες αυτοκτονίας, γέννες τυχαίες, νοσοκομεία κ.λπ κ.λπ. Κατόπιν αρχίζει ο Γολγοθάς της καριέρας: ξεκίνησε σαν χορεύτρια και θεατρίνα στα μπουλούκια για να συνεχίσει σε υπόγεια ταβερνεία, μπουλούκια στην επαρχία, περιφερειακά αναψυκτήρια Στη δεκαετία του θα ξεκινήσει την καριέρα της σαν λαϊ­ κή τραγουδίστρια που θα γνωρίσει την αποθέωση κα­ θώς είναι η εποχή που το ρεμπέτικο υποχωρεί και το λαϊκό κερδίζει το κοινό. Η σύνδεση της με τον νεαρό τότε Στέλιο Καζαντζίδη θα είναι η αρχή μιας πολύ με­ γάλης καριέρας και για τους δύο. Η Καίτη Γκρέυ όντας ένα «αστέρι» της τότε νυχτερινής ζωής καταναλώνει πολύ χαρτί για τα προσωπικά και την «κοινωνική κριτι­ κή» της εποχής. Το βιβλίο κλείνει με κατάλογο των τραγουδιών και των δίσκων της. Ιδιαίτερα εντυπωσιακοί και οι δύο. [Επιμέλεια: Νίκος Νικόλιζας, Η αυτοβιογρα­ φία της Καίτης Γκρέυ «Έτσι, όπως τα έζησα», εκ­ δόσεις Αγκυρα, σελίδες 370, τιμή 25,80 ευρώ].

Η

Αννα Μπιθικώτση παρου­ σιάζει το ημερολόγιο του πατέρα της στο «Από το ημε­ ρολόγιο μου» (εκδόσεις Ελληνι­ κά Γράμματα). Δεν πρόκειται για ένα αμιγές βιβλίο της μουσικής και προσωπικής πορείας του Γρηγόρη Μπιθικώτση, καθώς ένα μεγάλο τμήμα του έχει να κάνει με τις προσωπικές διαταραγμένες σχέσεις της ιδίας με τον πατέρα της λόγω της δεύτερης γυναίκας του. Πα­ ρόλα αυτά στις εσωτερικές σελίδες διασώζονται μαρ­ τυρίες αξιόλογες, αποσπασματικά μπερδεμένες με πολΜΑΡΤΙΟΣ 2007

59

δ ι α β α ζ ω ] A Κ Ο Υ Γ Ο Ν Τ Α Σ

[

λές οικογενειακές λεπτομέρειες. Βεβαίως η περίπτωση Μπιθικώτση θα αναμένει πάντα τον μελετητή που θα προσεγγίσει το έργο του περισσότερο επιστημονικά και λιγότερο συναισθηματικά. [Αννα Μπιθικώτση, «Από το ημερολόγιό μου», εκδόσεις Ελληνικά Γράμ­ ματα, σελίδες 263, τιμή 24,90 ευρώ]. Ηλίας Βολιώτης - ΚαπεταΟ νάκης έχει ασχοληθεί σε πολλά βιβλία του με την ιστορία του λαϊκού τραγουδιού («Ένας αιώνας λαϊκό τραγούδι», «Ελλήνων Μούσα Λαϊκή» κ.λπ.). Στο βιβλίο «Μ άγκες αλήστου εποχής» ασχολείται με την ιστορία των προσώπων που... έγραψαν ιστο­ ρία. Παρουσιάζει 24 πορτρέτα ρεμπετών με πολλές άγνωστες πληροφορίες. Μιλάει για κλεμμένους στίχους, για απαγορευμένα τραγούδια, για δημιουργούς που δού­ λευαν σαν «μαύροι». Πρόσωπα με κυρίαρχο ρόλο σε αυ­ τό το είδος τραγουδιού, όπως οι αγαπημένοι του Βαμβακάρης και Κάβουρας, αλλά και πρόσωπα που δημιούρ­ γησαν στο σκιόφως χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν εί­ χαν σημαντική προσφορά. Μιλάει για τη Στέλλα Χασκίλ, την παραγνωρισμένη, τον θρυλικό λυράρη Ανδρέα Ροδινό, τον μάγκα και κιμπάρη Στέφανο Κιουπρούλη, τον λησμονημένο δανδή Κώστα Κανούλα κ.ά. Αν έλειπαν δυο-τρεις μεγάλοι η συλλογή αυτή θα μπορούσε να τι­ τλοφορηθεί «των αφανών» και σπουδαίων. [Ηλίας Βο­ λιώτης - Καπετανάκης, «Μάγκες αλήστου εποχής», Εκδόσεις Μετρονόμος, σελ.372, τιμή 23,00 ευρώ]. Κώστας Βλησίδης, Πει­ ραιώτης -όπως και ο Καπε­ τανάκης- συλλέγει πολλά αθη­ σαύριστα και άλλα σπάνια κείμε­ να για το ρεμπέτικο σε ένα τόμο υπό τον τίτλο «Σπάνια κείμενα για το ρεμπέτικο» ( 1929-1959), εκδόσεις του 21ου. Τα κείμενα προέρχονται από πολλαπλές πη­ γές και εκπροσωπούν πολλές και διαφορετικές από­ ψεις. Έτσι το απάνθισμα αυτό προσφέρει μια ματιά για το ρεμπέτικο προερχόμενη «απέξω» από τον κόσμο του ρεμπέτικου. [Κώστας Βλησίδης, «Σπάνια κείμε­ να για το ρεμπέτικο (1929-1959), Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, σελ.255, τιμή 21,93]

Ο

<50

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Λευτέρης Παύλου στο βιβλίο του «Το τουμπε­ λέκι και οι ρυθμοί» παρουσιάζει τους γνωστότε­ ρους ρυθμούς της τραμπούκος από την ελληνική λαϊκή παράδοση. [Λευτέρης Παύλου, «Το τουμπελέκι και οι ρυθμοί», Fagotto books, σελ.80, τιμή 22,00 ευρώ].

Ο

Τάσος Κουτσοθανάσης στο βιβλίο του «Οι χρυσές δεκαετίες του ελληνικού τρα­ γουδιού!..» (εκδόσεις Δρόμων) παρουσιάζει 120 προσωπικότη­ τες του ελληνικού τραγουδιού μέσα από συνεντεύξεις που είχε πάρει ο Κουτσοθανάσης πριν από πολλά χρόνια, κάτι που τις κάνει να διασώζουν την πατίνα του χρόνου και γί αυτό να διατηρούν μια δική τους αξία. [Τάσος Κουτσοθανά­ σης, «Οι χρυσές δεκαετίες του ελληνικού τραγου­ διού!..», εκδόσεις Δρόμων, σελ. 600, τιμή 33,44 ευρώ]

Ο

Το έντεχνο τραγούδι ι εκδόσεις Πολύτροπον πα­ ρουσίασαν ένα λεύκωμα για τον Λιονύση Σαββόπουλο (1983-2000). Περιέχει στίχους, παρτιτούρες και συνεντεύξεις του καλλιτέχνη από τους δί­ σκους του «Τραπεζάκια έξω», «Το κούρεμα», «Μην πετάξεις τί­ ποτα», «Ο χρονοποιός». Αξίζει για τους φαν του καλλιτέχνη, αλλά και γενικότερα για­ τί είναι ένα πολύ περιποιημένο λεύκωμα με καταπληκτι­ κό ντιζάιν. [Διονύσης Σαββόπουλος ( 1983-2000), εκ­ δόσεις Πολύτροπον, σελίδες 343, τιμή 57,48 ευρώ].

Ο

Πάνος Χρυσοστόμου πα­ ρουσιάζει τη βιογραφία ενός άλλου μεγάλου συνθέτη της έντε­ χνης μουσικής, του Νίκου Μαμαγκάκη, με τίτλο «Μουσική ακούω, ζωή καταλαβαίνω» (εκ­ δόσεις Αγκυρα). Από την εποχή του Νέου Κύματος, έως την ορ­ γισμένη μεταπολίτευση και την μετά ρεμπέτικο εποχή, ο Μαμαγκάκης έγραψε πολλά έρ­ γα, πολλά από αυτά τραγουδήθηκαν και έμειναν ως

Ο

2007 Μ Α Ρ ΙΑ ΚΑΛΛΑΣ

Μουσικά βιβλία — .

με δώρο C D

Η συναυλία r 4 των ζώων

B0W

5ΐ\ατταδ0„

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Π ΑΠ ΑΔΟ Π Ο ΥΛ Ο Σ Καποδιστρίου 9,144 52 Μεταμόρφωση Αττικής, τηλ.: 210 2816134, e-mail: info@picturebooks.gr

δ ι α β α ζ ω ] A Κ Ο Υ Γ Ο Ν Τ A Σ

[

σπουδαία τραγούδια. Δεν ήταν ποτέ ο συνθέτης των μα­ ζών αλλά ένας ήρεμος καλλιτέχνης των χαμηλών τόνων που έδωσε περισσότερο με το έργο του τις κρυφές πτυ­ χώσεις της ζωής. [Πόνος Χρυσοστόμου, Βιογραφία Νίκου Μαμαγκάκη «Μουσική ακούω, ζωή καταλαβαί­ νω», εκδόσεις Αγκυρα, σελίδες 418, τιμή 25,80 ευρώ]. ι εκδόσεις Ιανός έχουν εκδώσει μια σειρά βιβλίων αφιερωμένα σε καλλιτέχνες του έντεχνου τραγουδιού. Το ένα από αυτά αφορά τον τραγουδο­ ποιό Μανώλη Ρασούλη με τίτλο δανεισμένο από τον στίχο του «Εδώ είναι του Ρασούλη». Πε­ ριέχει ένα «εξομολογητικό» κεί­ μενο του ίδιου του συνθέτη, που κρίνει τους ανθρώ­ πους και τα έργα του συναφιού του. Το άλλο αφορά στον Διονύση Τσακνή. Ένα αυτοβιογραφικό, στο μεγά­ λο μέρος του, βιβλίο που έχει το προτέρημα να παρου­ σιάζει με ένα αθώο βλέμμα μια πολύ δύσκολη εποχή. Συγκροτήματα ροκ, αποτυχημένες προσπάθειες να γί­ νει καταστηματάρχης μουσικού καφωδείου στην Καρ­ δίτσα και άλλα πολλά, ταλαντευόμενος μεταξύ ροκ, τζαζ και ρεμπέτικου, μέχρι να βρει τον δρόμο του στην τραγουδοποιία. Τέλος, ο Παντελής Θαλασσινός εξέ­ δωσε «Το καλαντάρι» (Ιανός) σε στίχους του Ηλία Κατσούλη. Ένα ιδιότυπο ημερολόγιο για όλο τον χρόνο γεμάτο λόγια και μουσικές. [Μανώλης Ρασούλης, «Εδώ είναι του Ρασούλη», Εκδόσεις Ιανός, σελ, 600, τιμή 25,00 ευρώ], [ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΕΔΑΣ]

ΡΟΚ κουλτούρα όλων των εποχών ι-νώρισε σε ευρύτερα ακροατή-

I I

I ρια τη Τζαμαϊκανή μουσική παράδοση, βελτίωσε την εικόνα των ρασιαφάρι και έγινε αστέρας πρώτου μεγέθους στο δυτικό κόσμο. Καθόλου άσχημα για τον νεαρό Bob Marley που μεγάλωσε στην παραγκούπολη του

Trenchtown. Η αυτοβιογραφία της χήρας του Rita Marley «No W oman No Cry»

02

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

ασχολείται σε μεγάλο βαθμό με τον διάσημο σύζυγο της. Η Ρίτα μιλάει για την Τζαμάικα, τους Wallers, τη διασημότητα, τον θάνατο του Bob και τη ζωή της με­ τά. Αν και ο Marley είναι ο βασικός πόλος έλξης, η Ρί­ τα δίνει την οπτική της γωνία και τις σκέψεις της για όλα τα σημαντικά και ασήμαντα γεγονότα της κοινής τους ζωής. [Rita Marley (και) H ettie Jones, No W oman No Cry - Η ζωή μου με τον Bob Marley, εκδόσεις Άγκυρα σελ. 225, τιμή 17,50 ευρώ]

ι 5 J £ ' 3

· ' "

·*

^ Bob Dylan έγινε προσφά­ W τα ο γηραιότερος μουσικός με άλΡΠ0υΡ στΠν πρώτη θέση ίων αμερικάνικων charts. Έχει κερδίσει πληθώρα διακρίσεων, '

επισήμων και μη, οι οποίες σπάνια αναψΦ°νται, καθώς τα τρα-

γούδια που έχει γράψει αποτε­ λούν την καλύτερη συστατική επιστολή του. Κάποτε είχε πει πως «οι λέξεις είναι το ίδιο σημαντικές με τη μουσική, δεν θα υπήρχε μουσι­ κή χωρίς τις λέξεις». Τα «Τραγούδια 1962-2001 Lyrics» περιέχουν τους στίχους από τα τραγούδια σχε­ δόν τεσσάρων δεκαετιών σε ομοιοκατάληκτη μετάφρα­ ση στα ελληνικά του Γ. I. Μπαμπασάκη. Συχνά-πυκνά τίθεται το ερώτημα αν ο Ντύλαν είναι ποιητής. Μπρο­ στά στο ταλέντο του να αφηγείται ιστορίες, η απάντη­ ση ίσως να μην χρειάζεται. [Bob Dylan, Τραγούδια 1962-2001 Lyrics, εκδόσεις IANOS, σελ. 389, τιμή 20,00 ευρώ] α υπενθυμίσω εδώ το κα­ λύτερο ίσως μουσικό λεύ­ κωμα που κυκλοφορεί για τον Bob Dylan γραμμένο από τον Ρόμπερτ Σαντέλι, που αποτε­ λεί απόκτημα για τη συλλογή κάθε μουσικόφιλου. Πρόκειται για μια έξοχα εικονογραφημένη βιογραφία, η οποία μας «βυθί­ ζει» στην μυθική δεκαετία (1956-1966) της συναρπαστι­ κής σταδιοδρομίας του Bob Dylan. Με τις συνεντεύξεις, τις φωτογραφίες αρχείου, τις αναπαραγωγές χειρογρά­ φων και τα άλλα σπάνια ντοκουμέντα που προσέφεραν συλλέκτες απ' όλο τον κόσμο, το βιβλίο αυτό συνιστά κομμάτι της ιστορίας του rock 'n' roll. Συνοδεύεται από CD στο οποίο περιλαμβάνονται συνεντεύξεις του Bob

Ν

[ ΔΙ ΑΒΑΖΩ A Κ Ο Υ Γ Ο Ν Τ Α Σ .

Dylan -συγκεκριμένα από την πρώτη του ραδιοφωνική συνέντευξη, τον Οκτώβριο του 19 6 1, ως τις πρόσφα­ τες συνεντεύξεις που έδωσε για το ντοκιμαντέρ του Μάρτιν Σκορσέζε «No direction home: Bob Dylan» [Ρόμπερτ Σαντέλι, Το λεύκωμα του Bob Dylan, Με­ ταίχμιο, σελίδες 64, τιμή 42,00 ευρώ] ο βιβλίο «Metallica: Το τ έ ­ ρας ζει» είναι απότοκο του ντοκιμαντέρ «Metallica: Some Kind of Monster». Ο σκηνοθέτης Joe Berlinger αφιέρωσε 8 5 1 ημέ­ ρες για να φέρει στις αίθουσες μία ταινία, η οποία δεν εξέθετε απλά τη διαδικασία ηχογράφη­ σης ενός δίσκου, όπως ήταν ανα­ μενόμενο. Αντιθέτως, μπροστά στην κάμερα διεξάγο­ νταν ομαδικές συζητήσεις, παρουσία ψυχολόγου, και διαφαίνονταν τα διαπροσωπικά προβλήματα των μελών του συγκροτήματος. Το βιβλίο ολοκληρώνει το παζλ εκθέτοντας και τον ίδιο τον σκηνοθέτη-συγγραφέα Berlinger στους αναγνώστες. Το ενδιαφέρον του βι­ βλίου έγκειται τελικά όχι μόνο στην επιρροή που έχει ασκήσει η μακρόχρονη διασημότητα στο συγκρότημα αλλά και στην έλξη της δανεικής διασημότητας στον ψυχολόγο και τον Berlinger.[Joe Berlinger και Greg Milner, Metallica To τέρας ζει, Εκδόσεις Platypus, σελ. 370, τιμή 19,30 ευρώ].

Τ

Β

^ - ν Τζον Αένον έγραψε δεκάδες αριστουργηματικά τρα­ γούδια, λατρεύτηκε, στιγμάτισε μία ολόκληρη εποχή και το όνο­ μά του αξιοποιήθηκε εμπορικά μετά θάνατον όσο λίγα. Η συγ­ γραφέας της νέας αυτής βιογρα­ φίας του παραδέχεται πως έχουν ήδη γραφεί χιλιάδες βι­ βλία για τον Λένον. Η Elizabeth Partridge βασίζεται όπου είναι δυνατόν στα λόγια και τις φωτογραφίες του Λένον. Επικοινώνησε με ανθρώπους που ήταν κοντά στον Λένον κατά τα παιδικά του χρόνια και χρησιμο­ ποίησε στοιχεία από άλλα βιβλία με το ίδιο θέμα. Θ ε­ τικό στοιχείο της βιογραφίας οι 140 ασπρόμαυρες φω­ τογραφίες. [Elizabeth Partridge, John Lennon - Θ έ­ λω μόνο την αλήθεια, εκδόσεις Άγκυρα, σελ. 224, τι­ μή 25,00 ευρώ].

ία από τις αγαπημένες ασχολίες όσων ασχολού­ νται με τη μουσική είναι η κατάρ­ τιση και η ανάγνωση λιστών. «ΙΟ Ι Λίσκοι που σημάδεψαν την non κουλτούρα» σύμφωνα με τον Μάκη Μηλάτο. Αρχίζο­ ντας με Elvis και τελειώνοντας με Nick Cave, οι περισσότεροι δί­ σκοι έχουν το απαραίτητο μουσικό ειδικό βάρος, αν και ο όρος ποπ κουλτούρα είναι αρκετά ασαφής. Σε κά­ θε δίσκο αναλογεί μια μονοσέλιδη παρουσίαση και μία φωτογραφία του εξωφύλλου ή/και του συγκροτήματος. Η ταξινόμηση είναι χρονολογική, αν και υπάρχουν ορι­ σμένες μικροπαρατυπίες, όπως η εκπροσώπηση των Kinks με μία συλλογή του 1989. Η έλλειψη ενός ευρε­ τηρίου είναι εμφανής καθώς δεν επιτρέπει στον ανα­ γνώστη να δει συνοπτικά και τους 10 1 δίσκους. [Μάκης Μηλάτος, 101 Λίσκοι που σημάδεψαν την non κουλτούρα, εκδόσεις Athens Voice books, σελ. 160, τιμή 13,00 ευρώ].

Μ

Γιώργος - Ίκαρος Μπαμπασάκης παρουσιάζει στο βιβλιαράκι του «Τροβαδούροι» (Ιανός) έξι σπουδαίους σύγχρονους μπαλαντιστές - τραγουδοποιους: τους Νηλ Γιανγκ, Βαν Μόρισσον, Τζόνι Κας, Μπομπ Ντύλαν, Λέοναρντ Κοέν και Τζον Λένον. Πρόκειται για ένα βιβλίο νο­ σταλγίας για τους τροβαδούρους εκείνους που σημά­ δεψαν τις γενιές του '60-70 με τα τραγούδια τους αλ­ λά και το ήθος. Που κοινώνησαν τα όνειρά τους με μια γενιά που αναζητούσε αλλαγές σαρωτικές σαν τον άνε­ μο. [Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης, «Τροβαδού­ ροι», Εκδόσεις Ιανός, σελ. 140, τιμή 9,00 ευρώ] g p K '^ H · Η Κ ν «1· I ML

ο ΡΟ Δ Ο Ν LIVE είναι ένα άλ­ μπουμ ιστορικό, που αποτυπώνει τις συναυλίες που έλαβαν χώρο στη σκηνή του μεταξύ των ετών 1987-2005, με πλούσιο φωτογρα­ φικό υλικό θυμίζει αξέχαστες στιγ­ μές που δεν θα ξαναδούμε. [ΡΟ­ Δ Ο Ν LIVE! 1987-2005, Έκδοση της Ανωση Α.Ε., σελ. 256, τιμή:

Τ

39,90 ευρώ] ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

(S3

δ ι α β α ζ ω ] A Κ Ο Υ Γ Ο Ν Τ Α Σ

[

Τζαζ ■ μπλουζ Σάκης Παπαδημητρίου είναι γνωστός πιανίστας της τζαζ και από αυτούς που συνεχίζουν να δια­ δίδουν την τζαζ κουλτούρα στη χώ­ ρα μας. Στο βιβλίο «Η αναπνοή του αυτοσχεδιαστή» καλύπτουν τα κεί­ μενα από το σύνολο της δημιουργι­ κής του περιόδου από την δεκαετία του 7 0 έως τις μέρες μας. Ποιήματα, κείμενα λογοτεχνικού ενδιαφέροντος, σκέψεις, χρονο­ γραφήματα, δοκίμια κ.ά. αποτελούν το corpus του βι­ βλίου. Πολύ ενδιαφέροντα είναι τα κομμάτια που αφο­ ρούν τον αυτοσχεδιασμό, μιας και ο Σάκης Παπδημητρίου θεωρείται κορυφαίος της αυτοσχεδιαστικής μου­ σικής ως πιανίστας αλλά και ως θεωρητικός. [Σάκης Πα­ παδημητρίου, «Η αναπνοή του αυτοσχεδιαστή», εκ­ δόσεις Απόπειρα, σελίδες 190, τιμή 7,00 ευρώ]

Ο

M n fttΧόλιντεϊ

, . . ,, , ..

I Μπιλι Χολιντει είναι μια εμβληματική μορφή- όχι τυχαία έχει συ­ σχετιστεί με τις δικές μας ρεμπέτισσες. Στις εκδόσεις Κασταλία κυκλο­ φορεί η βιογραφία της από την Sylvia Fol. Μαύρη, φτωχή, πόρνη και καβγατζού, ξεκίνησε από τον βούρ­ κο του Χάρλεμ για να κατακτήσει τις μεγαλύτερες αίθουσες συναυλιών. Σεξ, ποτά, ναρκωτικά... δεν άφησε αμαρτία που να μην την δοκιμάσει και να μην πληγωθεί από αυτή. Καταθλιπτική, ενοχική, συμπλεγματική με τους γονείς της, αυτοκαταστροφική με το σώμα της, δεν κατάφερε ποτέ να απαλλαγεί από αυτά τα δεσμό. Η φωνή της όμως ήταν ο δικός της δρόμος προς την ελευθερία. [Sylvia Fol, «Μπίλι Χόλιντεϊ», εκδόσεις Κασταλία, σελίδες 366, τι­ μή 11,80 ευρώ]

Ο ήχος της Οθόνης Γιάννης Πετρίδης και ο συνερ­ γάτης του Κώστας Ζουγρής παρουσίασαν το έργο «Ο ήχος της οθόνης» με τις κινηματογραφικές μουσικές από επιλεγμένες κινηματο­ γραφικές ταινίες στη διάρκεια των τε­

Ο

64

ΜΑΡΤΙΟΙ 2007

λευταίων 100 χρόνων. Η μουσική από τις ταινίες δένε­ ται με το έργο - όταν είναι επιτυχημένη- και μερικές φο­ ρές γίνεται και πιο δυνατή από αυτό. Άλλωστε όχι τυχαία μερικές φορές ακούμε μια μουσική και αμέσως στην οθόνη του μυαλού μας σχηματίζεται η εικόνα του έργου, όπως π.χ. με τις μουσικές των ταινιών του 007, το Star Wars, το «Και οι εφτά ήταν υπέροχοι» κ.ά. Κάποιες από αυτές τις μουσικές κάνουν ανεξάρτητη πορεία, όπως πρόσφατα η μουσική της ταινίας του Τζιμ Τζάρμους «Broken flowers». Μια περιδιάβαση στον κόσμο των ει­ κόνων με ήχους κι ένας κατάλογος για να τον χρησιμο­ ποιήσετε πριν μπείτε στο δισκοπωλείο. [Γιάννης Πετρί­ δης -Κώστας Ζουγρής, «Ο ήχος της οθόνης», εκδό­ σεις Ανατολικός, σελίδες 268, τιμή 30,16 ευρώ] [ALEX BASC0]

Ελαφρό τραγούδι Παναγιώτης Φύτρας γράφει για την Νταλιντά (εκδόσεις Οδός Πανός), μια έκδοση με την ευ­ καιρία της συμπλήρωσης 20 χρόνων από τον θάνατό της. Η Νταλιντά ήταν μια μεγάλη τραγουδίστρια των '60s και 70s. Το πιο γνωστό της τραγούδι ήταν το «Paroles, paroles» που το τραγού­ δησε μαζί με τον Αλέν Ντελόν και το οποίο παραμένει ακόμα στις play lists όλων των νοσταλγικών djs. Ήταν μια γυναίκα που κυνήγησε το απόλυτο στον έρωτα, τη φιλία, την καριέρα της. Γεννήθηκε στην Αίγυπτο από γονείς Ιτα­ λούς. Ο πατέρας της ήταν πρώτος βιολονίστας στην όπε­ ρα του Καΐρου. Η Νταλιντά ξεχώρισε νωρίς για τη φωνή της. Έγραψαν γϊ αυτή τραγούδια σπουδαίοι συνθέτες, όπως ο Μισέλ Λεγκράν, ο Λεό Φερέ, ο Σαρλ Τρενέ, ο Ζιλμπέρ Μπεκό, ο Ζακ Μπρελ, ο Σερζ Λαμά, ο Μισέλ Σαρντού. Έζησε με πάθος, γνώρισε μεγάλους και τραγικούς έρωτες (όσοι πέρασαν από δίπλα της αυτοκτονούσαν με δική τους ευθύνη). Έσερνε μια σκληρή μοίρα μαζί της. Η κατάθλιψη την κατέβαλε και αποχώρησε οικιοθελώς από τη ζωή. Σε αυτό το βιβλίο περισσότερο και από τη ζωή της αξίζει να διαβάσει κάποιος μεταφρασμένα τα τραγού­ δια που τραγούδησε, υψηλής ποίησης και αισθαντικότητας: είναι το καλύτερο password για την κατανόηση της ζωής της. Για την Νταλιντά γράφουν ακόμα η Ελένη Βλά­ χου, ο Γιώργος Παπαστεφάνου, η Φανή Πετραλιά και ο Γιώρχος Χρονάς. [Παναγιώτης Φύτρας, «Νταλιντά», εκδόσεις Οδός Πανός, σελίδες 170, τιμή 17,00 ευρώ] [ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΕΔΑΣ]

Ο

Ιουστίνη Φραγκούλη-Αργύρη

«Τελικά, η φιλία των γυναικών γεννιέται τα χρόνια Tns ανιδιοτέλειαδ, φουντώνει με την άνθηση

των ορμονών, υποσιτίζεται τον καιρό του έρωτα, ανασταίνεται μετά το γάμο, αναβιώνει με την ωριμότητα. Δεν ξεχνιέται ποτέ oncos το ποδήλατο και το κολύμπι!»

Γ. Γενναδίου 6, τπλ.: 210 3817826 · Χρ. Λαδά 9Α, τηλ.: 210 3333970 p r a ia a iύ

ΐ

__________________________

Α

ΤΑ

ΒΙ ΒΛΙ ΟΠΩΛΕΙ Α

δ ι α β α ζ ω ] A Κ Ο Υ Γ Ο Ν Τ Α Σ

[

Κλασική μουσική. Η μουσική όλων των εποχών ίναι γεγονός αναντίρρητο ότι τον τελ ευ τα ίο καιρό οι εκ δ ό σ εις γύρω από την έντεχνη μουσική έχ ου ν π ληθύνει, γεγονός ε ν θ α ρ ρ υν τι­ κό για την επόμενη μέρα στην π ολιτιστική ζωή της χώρας μας. Φ υσικά, η έλλειψη βασικών έ ρ ­ γων μεταφ ρασ μένω ν στα ελληνικά, αλλά και πρωτότυπων μονογραφιώ ν από έλληνες συγ­ γρ αφ είς, π αραμένει π άντοτε ανοιχτή πληγή. Τ ο μόνο που μπ ορούμε να κάν ουμε είναι να ευελπ ισ τούμε ότι ίσως κάπ οτε τα πράγματα αλλάξουν.

Ε

Μονογραφίες εκδόσεις Ζαχαρόπουλος Ο έχουν ίσως την πιο συνεπή σειρά βιβλίων όσον αφορά την κλασική μουσική. Είκοσι δύο βι­ βλία με βιογραφίες συνθετών από επιλεγμένους συγγραφείς απευθύνονται σε όλα τα κοινά, μουσικόφιλους, μαθητές και φοι­ τητές μουσικής, απλώς ενδιαφε­ ρομένους να διαβάσουν για την ιστορία των μεγάλων «σταρ» της κλασικής μουσικής. Την σειρά αυτή διευ­ θύνει ο Γ. Ν . Δρόσος, ένας χαλκέντερος εργάτης αυ­ τής της υπόθεσης και δείχνει να έχει αρκετές δυνά­ μεις για μας προσφέρει κι άλλους τίτλους. Ανάμεσα στα πρόσφατα βιβλία της σειράς είναι αυτό για τον Μπραμς. Ο συγγραφέας και αυτού του τόμου, Γ. Ν. Δρόσος, επιλέγει τη γνωστή αφήγησή του, που είναι, ως συνήθως, γλαφυρή, ευχάριστη και αρκετά λεπτο­ μερειακή. Η παρούσα έκδοση είναι η 2 1η από τις εκ­ δόσεις Ζαχαρόπουλος, γεγονός αναμφισβήτητα σπουδαίο για τα ελληνικά δεδομένα. Μακάρι βέβαια ο εκδοτικός οίκος να αποφάσιζε να δημιουργήσει και μία σειρά με βιογραφίες ελλήνων συνθετών, γιατί αυ­ τό πραγματικά λείπει από τον ελληνικό εκδοτικό χώ­ ρο. Οπότε ζητείται θαρραλέος εκδότης για να αναλάβει το εγχείρημα. [Γ. Ν. Δρόσος, Γιοχάννες Μπραμς, εκδόσεις Ζαχαρόπουλος, 2005, σελ. 302, τιμή: 15,68 ευρώ]

&Ε> ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

ράφοντας κανείς μία βιο­ γραφία ενός συνθέτη όπως ο Χαίντελ, για τον οποίο έχουν γραφτεί εκατοντάδες, για να μην πούμε χιλιάδες, τόμοι, πρέ­ πει να προσεγγίζει το θέμα του με τέτοιο τρόπο ώστε να προ­ σφέρει και τις ανάλογες ακρι­ βείς πληροφορίες. Ο Γ. Ν. Δρόσος είναι πάνω απ' όλα ένας μεγάλος θαυμαστής του ιδιοφυούς συνθέτη, αλ­ λά συγχρόνως δείχνει να έχει ψάξει και ερευνήσει σε βάθος για τη ζωή και το έργο του Χαίντελ. Έτσι, το αποτέλεσμα για το ελληνόφωνο κοινό κρίνεται ικανο­ ποιητικό. [Γ.Ν. Δρόσος «Χ Α ΙΝ Τ Ε Λ », εκδόσεις Ζαχαρόπουλος]

Γ

m&m

ι τον Μότσαρτ και τη ζωή

γ:

φτεί χιλιάδες βιβλία ανά τον κόσμο. Δεν θα μπορούσε να γίνει και αλλιώς, μιας και επρόκειτο για μία από τις μεγαλύ­ τερες προσωπικότητες που περπάτησαν επί γης. Το βιβλί­ ο του Richard Baker «Μότσαρτ» (Libro) ενδείκνυται σίγουρα για όσους θα ήθελαν να μάθουν γενικά για τη ζωή του συνθέτη, δίχως να χρειαστεί να εντρυφήσουν στην πολυδαίδαλη βιβλιογραφία. Φυσικά δεν αποτε­ λεί επιστημονικό σύγγραμμα, άλλωστε είναι φανερό ότι ο συγγραφέας δεν επεδίωξε κάτι τέτοιο. Στο βι­ βλίο περιλαμβάνονται πλήθος φωτογραφιών, ο ι τλος αναφέρει ότι πρόκειται για εικονογραφημένη βιο γραφία, που κάνουν το διάβασμα του εν λόγω τόμου πιο ευχάριστο. Εδώ θα πρέπει να αποδώσουμε τα εύ­ σημα στην ιστορική συνέπεια του συγγραφέα, αφού τα γεγονότα που παραθέτει δεν περιέχουν ίχνη υπερ­ βολής ή ηρωοποίησης του Μότσαρτ. Δυστυχώς, σε άλλες βιογραφίες του συνθέτη έχουμε διαβάσει ση μεία και τέρατα, κάτι άλλωστε που δεν δείχνει ανα γκαίο, αφού ο Μότσαρτ υπήρξε έτσι κι αλλιώς ηρωι κός χαρακτήρας με τον τρόπο που έζησε την ζωή του [Richard Baker, Μότσαρτ, Μετάφραση: Μαριάννα Παπουτσοπούλου, εκδόσεις Libro, 2006, σελ. 162, τι μή: 19,00 ευρώ]

[

A Κ Ο

αισθητικές Τ ιςκαι φιλοσοφικές, πολιτικές αντιλήψεις του Ρ. Βάγκνερ εξετάζει ο συγγραφέ­ ας Γιώργος Μανιάτης μέσα από το βιβλίο του «Ρίχαρντ Βά­ γκνερ: Το καθαρά ανθρώπινο» (Πολύτροπον). Ο Γιώργος Μα­ νιάτης ανακρούει την εικόνα του συνθέτη που κατασκεύασε η εθνικιστική και ναζιστική προπα­ γάνδα, ως μονοδιάστατη, άδικη και μη τεκμηριωμένη. Ανασυνθέτει επίσης τις αισθητικές και πολιτικές συζη­ τήσεις του 19ου αιώνα καταδείχνοντας τη σημασία και την επικαιρότητά τους για την εποχή μας. [Γιώργος Μανιάτης, «Ρίχαρντ Βάγκνερ : «Το καθαρά ανθρώ­ πινο», Πολύτροπον, σελίδες 1.482, τιμή 27,17 ευρώ] ο ενδιαφέρον για τον Νίκο Σκαλκώτα και τη μουσική του δείχνει να έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, αν αναλογιστεί κανείς και τη σειρά της σουηδικής δισκογραφικής εταιρίας BIS, η οποία έχει αποφα­ σίσει να ηχογραφήσει το σύνολο του έργου του έλληνα συνθέτη. Μέχρι στιγμής έχουν κυκλοφορή­ σει 16 CD, με πιο πρόσφατο τον δίσκο της Λορέντας Ράμου με τίτλο The Land and The Sea o f Greece. Παράλ­ ληλα με τη δισκογραφική παρουσία της BIS, συναντάμε και δίσκους άλλων εταιρειών, όπως τον δίσκο της πασί­ γνωστης εταιρίας Decca, όπου η Δανάη Καρά ερμηνεύει με τεχνική αρτιότητα το Κοντσερτίνο για πιάνο και ορχή­ στρα και το 3ο Κοντσέρτο για πιάνο. Όλα τα παραπάνω κα­ ταδεικνύουν ότι ο Σκαλκώτας βρίσκει αργά αλλά σταθε­ ρά τη θέση που του αρμόζει στο πάνθεον των συνθε­ τών του 20ού αιώνα και μακάρι το ίδιο να συμβεί και με άλλους σημαντικούς έλληνες συνθέτες. Εκτός όμως από τη δισκογραφική δραστηριότητα που παρατηρείται, υπάρχουν και κάποια βιβλία που κυκλο­ φόρησαν και έχουν ως αντικείμενο μελέτης τους τον Σκαλκώτα. Ο Γιώργος Χατζηνίκος, μουσικός τέτοιου διαμετρήματος που ξεπερνά τα στενά όρια της πατρί­ δας μας, καταθέτει τη σοφή του άποψη σχετικά με τον Σκαλκώτα και το έργο του στο βιβλίο που κυκλοφόρη­ σε πρόσφατα από τις εκδόσεις Νεφέλη. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι ο Χατζηνίκος είχε διαγνώσει από πολύ

Τ

νωρίς τη συνθετική ιδιοφυία του Νίκου Σκαλκώτα. Το βιβλίο διανθίζεται με αρκετές ανέκδοτες ιστορίες από συναντήσεις του Χατζηνίκου με διάσημους συναδέλφούς του, οι οποίοι είχαν επίσης διαγνώσει τις εξαι­ ρετικές ικανότητες του Σκαλκώτα. Εδώ πρέπει να ση­ μειώσουμε ότι ο Χατζηνίκος δεν προβαίνει σε μία στεί­ ρα και ανεκδοτολογική εξιστόρηση. Αντιθέτως, με το γνωστό γλαφυρό του ύφος καταγράφει μία ζώσα πραγ­ ματικότητα, γεγονός που βοηθά τον αναγνώστη να δια­ βάσει απνευστί το βιβλίο. Όμως, η συγγραφική εργασία του Χατζηνίκου έχει και μία άλλη πτυχή που καλό είναι να μην παραγνωρίζου­ με: η πείρα του συγγραφέα αλλά και το μουσικό του ένστικτο βοηθούν τον αναγνώστη να εντρυφήσει, να εμβαθύνει και να εκτιμήσει το μουσικό κόσμο του Σκαλκώτα. Καλό φυσικά είναι να προειδοποιήσουμε τους επίδο­ ξους αναγνώστες ότι για κάποια μέρη του βιβλίου απαι­ τούνται μουσικές γνώσεις, ώστε να αντιληφθεί κανείς πλήρως το περιεχόμενο των λεγομένων του Χατζηνί­ κου. Παρόλα αυτά, ο ευσύνοπτος λόγος και η αμεσό­ τητα του κειμένου βοηθούν τον αναγνώστη και δεν τον προβληματίζουν. Τέλος, δεν πρέπει να παραγνωρίσου­ με το γεγονός της καλαισθησίας, ζήτημα αρκετά σημα­ ντικό στις μέρες μας. Η εμφάνιση του βιβλίου, αλλά και ο εμπλουτισμός του με δύο CD, τα οποία προσφέρονται μαζί με το βιβλίο, ολοκληρώνουν ένα ήδη επιτυχη­ μένο σύνολο. [Γιώργος Χατζηνίκος, Νίκος Σκαλκώ­ τας. Μια ανανέωση στην προσέγγιση της μουσικής σκέψης και ερμηνείας, εκδόσεις Νεφέλη, 2006, σε­ λίδες 216, τιμή: 15,00 ευρώ]

Ιστορίες ίγουρα μόνο χαρά μπορεί να ^.νιώ θει κανείς όταν βλέπει κλασικά βιβλία να επανεκδίδο­ νται και μάλιστα σε μία καλαί­ σθητη και προσεγμένη έκδοση, όπως είναι αυτή της εκδοτικής εταιρείας Κάκτος. Ο Ααντορμύ πέθανε το 1943, αλλά το έργο του «Ιστορία της μουσικής» θεωρείται κλασικό και διαχρονικό για τη μελέτη της ιστορίας της μουσικής. Φυσικά, είναι προφανές ότι ο 20ός αιώνας δεν καλύπτεται ικανοποιητικά, αφού ο συγ-

■

ΜΑΡΤΙ0Σ 2007

<37

δ ι α β α ζ ω ] A Κ Ο Υ Γ Ο Ν Τ Α Σ

[

γραφέας πέθανε το 1943, ενώ είχε συγγράφει την Ιστο­ ρία του νωρίτερα. Η μετάφραση του εν λόγω πονήματος είναι αυτή που είχε κάνει η Σοφία Σπανούδη, μουσικοκριτικός και μουσικολόγος, ενώ η φιλολογική ομάδα του εκδοτικού οίκου, όπως δηλώνεται στο εσώφυλλο του βιβλίου, έκανε την επιμέλεια. Η προσπάθεια της φιλολογικής ομάδας είναι σίγουρα αξιέπαινη, γιατί κατάφεραν να επικαιροποιήσουν ένα κείμενο αρκετά παλαιό και είναι κρίμα που δεν αναφέρονται ονομαστικά οι επιμελητές. Σημαντική προσθήκη στο σώμα του βιβλίου πρέπει να θεωρούνται και τα δύο κεφάλαια που συνέγραψε η Σο­ φία Σπανούδη, το ένα για τη βυζαντινή μουσική και το άλλο για τη μουσική στην νεότερη Ελλάδα. Κανείς μπο­ ρεί να αποτιμήσει μέσα από αυτά τα σύντομα κείμενα την προσωπικότητα και τις δυνατότητες της Σπανού­ δη και σίγουρα θα οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για μία σημαντικότατη προσωπικότητα στο μουσικολογικό κόσμο της Ελλάδας την εποχή εκείνη. [Πωλ Ααντορμύ, Ιστορία της μουσικής, Τόμοι Α' Β', Μετάφραση: Σοφία Κ. Σπανούδη, εκδόσεις Κάκτος, 2006, σελ. 986, τιμή: 31,36 ευρώ]

σειρά των εκδόσεων Ζαχαρόπουλου περιλαμβά­ νει επίσης την επιτομή της «ι­ στορίας της ευρωπαϊκής μουσικής», που έχει γράψει ο βέλγος καθηγητής αρμονίας και σύνθεσης του Πανεπιστη­ μίου των Βρυξελλών Ζ ακ Σ τέμαν. Τη μετάφραση του σημα­ ντικού αυτού ιστορικού έργου και τον πρόλογο έκανε ο Γιώργος Δρόσος. Την εισαγωγή στο βιβλίο έκανε η Ανα­ στασία Σιώψη, επίκουρος καθηγήτρια του τμήματος μουσικών σπουδών στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο της Κέρ­ κυρας, η οποία με τα σχόλιά της δίνει μια σημαντική διάσταση στην εργασία του Ζακ Στέμαν, υπογραμμί­ ζοντας την προσφορά του και αναλύοντας την αισθη­ τική, τις δομές και τις σχέσεις της μουσικής στο κοι­ νωνικό σύνολο. [Ζακ Στέμαν, Ιστορία της Ευρωπαϊκής Μουσικής, Εκδόσεις: Σ. I. Ζαχαρόπουλος, σελίδες 399, τιμή 15,60 ευρώ]

Η

ββ

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Λεξικά πρωτοβουλία της Εκδο­ τικής Αθηνών να απομο­ νώσει και να εκδώσει σε έναν καλαίσθητο τόμο με τίτλο «Μουσική» τα λήμματα που αφορούν τη μουσική και που περιέχονται στον τόμο 28 με τίτλο «Θέατρο, κινηματο­ γράφος, μουσική, χορός», της Ελληνικής Εκπαιδευτικής Εγκυκλοπαίδειας, φαντάζει αρκετά εύστοχη. Ο εμπλουτισμός της ελληνικής μου­ σικής βιβλιογραφίας με ένα βιβλίο αναφοράς δείχνει αναγκαίος. Άλλωστε τα έργα αναφοράς στην ελληνική δεν είναι παραπάνω από μερικές δεκάδες, ενώ ανάμε­ σα σε αυτά είμαστε αναγκασμένοι να συνυπολογίζου­ με και κάποιες εκδόσεις οι οποίες διακρίνονται για την προχειρότητά τους, καθώς και για την έλλειψη επιστη­ μοσύνης. Προσπερνώντας τα λυπηρά ζητήματα, επανερχόμαστε στον τόμο της Εκδοτικής Αθηνών και παρατηρούμε ότι τα λήμματα είναι γραμμένα από μία πλειάδα σημα­ ντικών συντελεστών: καθηγητές πανεπιστημίου, ερευ­ νητές, μουσικολόγοι, ιστοριοδίφες απαρτίζουν την συ­ ντακτική ομάδα. Πάντοτε η επιλογή των συντακτών εί­ ναι κομβικό σημείο για τέτοιου είδους συλλογικές εκ­ δόσεις. Στον τόμο υπάρχουν και κάποια τρωτά σημεία, με ση­ μαντικότερο εξ αυτών, κατά τη γνώμη μας, τη μη επικαιροποίηση των λημμάτων που περιλαμβάνονται στην έκδοση. Οι εξελίξεις που τρέχουν και τα νέα ευ­ ρήματα της έρευνας δείχνουν να μη βρίσκουν τη θέ­ ση τους στις σελίδες του βιβλίου. Η τακτική αυτή δη­ μιουργεί προβλήματα πρακτικής φύσεως. Για παρά­ δειγμα, κάποιοι από τους συνθέτες που παρουσιάζο­ νται ως πρωτοπόροι, σύγχρονοι και, το σημαντικότε­ ρο, ζωντανοί, δυστυχώς έχουν εγκαταλείψει τα εγκό­ σμια εδώ και κάποια χρόνια. Ίσως, λοιπόν, σε μία εν­ δεχόμενη επανέκδοση του τόμου αυτού καλό θα ήταν να γίνουν διορθώσεις σε κάποια εκ των λημμάτων, ώστε να ανταποκρίνονται στη σημερινή κατάσταση και όχι σε αυτήν πριν από επτά ή οκτώ χρόνια. [Μ ουσική. Συλλογικός τόμος, Εκδοτική Αθηνών, 2007, σελ. 408, τιμή: 32,00 ευρώ]

Η

[

δ ι α β α ζ ω

A Κ Ο Υ

ια τους φίλους της όπε­ ρας και όχι μόνον, κυ­ κλοφόρησε και στα ελληνι­ κά ο τόμος «Όπερα» του Andras Batta. Ενα πλή­ ρες λεξικό που απευθύνε­ ται και σε ανθρώπους που δεν έχουν καμία ειδική γνώση για την όπερα, απλώς θα ήθελαν να ξέ­ ρουν κάτι γι' αυτήν. Ο συγ­ γραφέας πιστεύει ότι η όπερετική εμπειρία μπορεί να παρομοιαστεί με την γευστική εμπειρία. Η όπερα εί­ ναι ένα γεύμα γκουρμέ. Αλλά για να το απολαύσεις χρειάζεσαι κάποιες πληροφορίες και αυτές θέλει να προσφέρει αυτό ο τόμος. Το βιβλίο είναι δομημένο με

Γ

r

Ο Ν Τ A Σ

J

βάση τους συνθέτες και τα έργα τους, εκτεινόμενο στην περίοδο των τεσσάρων τελευταίων αιώνων. Πε­ ριλαμβάνει βιογραφικά στοιχεία των συνθετών, γεγο­ νότα που σημάδεψαν τη ζωή τους, τα έργα τους κι ένα σύντομο χαρακτηρισμό τους με βάση το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο. Στο ευρετήριο υπάρχει γλωσσάρι με βασικούς μουσικούς όρους, πλήρης κατάλογος με τις όπερες, ευρετήριο θεμάτων και ονομάτων, επιλεγ­ μένη βιβλιογραφία και κατάλογος με φωτογραφίες και εικόνες. Αν και λειτουργεί ως εγκυκλοπαίδεια, εντού­ τοις τα κείμενα προχωρούν σε σχολιασμούς, θίγουν θέματα της μουσικής και σχολιάζουν τάσεις και από­ ψεις. Γραμμένο εύληπτα, διαβάζεται ως αφήγημα. [An­ dras Batta, «ΟΠΕΡΑ», Συνθέτες - έργα - ερμηνευ­ τές, εκδόσεις Ελευθερουδάκης, σελίδες 926, τιμή 45,00 ευρώ]

το βιβλιοπ ω λείο τω ν βιβλιοπ ω λείω ν στο internet!

1 5 0 .0 0 0 β ιβ λ ία

2 0 β ιβ λ ιο π ω λ εία

w w w .bazaarbooks.gr

δ ι α β α ζ ω ] A Κ Ο Υ Γ Ο Ν Τ Α Σ

Μουσική εκπαίδευση

Η

μουσική εκπαίδευση υπήρξε πάντοτε ένα θέμα συζήτη­ σης και αντιπαράθεσης για όσους ασχολούνται με τα της παιδείας καμώματα. Το απαρ­ χαιωμένο σύστημα και η ελλιπής παιδεία που λαμβάνουν οι μαθη­ τές σε ωδεία και σχολεία πρωτο­ βάθμιας και δευτεροβάθμιας εκ­ παίδευσης είναι πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Στο βιβλίο του ο Ιωάννης Σιμός επιχειρεί να κάνει μία ανασκόπηση της μουσικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα από τα αρχαία χρόνια μέχρι και τις μέρες μας. Το μέγεθος του βιβλίου δυστυχώς δεν επιτρέπει να γίνει μία λεπτομερής και διεξοδική αναφορά. Παρόλα αυτά, στο βιβλίο περιλαμβάνονται αρκετές πληροφορίες που σίγουρα θα ενδιαφέρουν γο­ νείς και μαθητές. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ιστορική ανασκόπηση για το τι πέρασε η δύσμοιρη μου­ σική εκπαίδευση κατά τον 19ο και κυρίως τον 20ό αιώ­ να. [Η μουσική εκπαίδευση στη νεώτερη και σύγ­ χρονη Ελλάδα, Ιωάννη Δ. Σίμου, Edition Orpheus Μ. Νικολαΐδης, σελίδες 181, τιμή 16,00 ευρώ]

τη θέση της μουσικής στην αρχαία ελληνική κοινωνία και, κατ' επέκταση, στην αρχαιοελληνική σκέψη. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρεται στο εξαιρετικά σημαντικό ζήτημα της ταύτισης της μουσικής με το λόγο και την κίνηση, καθώς επίσης και στην αντίληψη ότι η μουσική δεν υφίσταται ως ξεχωριστή τέχνη αλλά είναι παραπλη­ ρωματικό σκέλος ενός όλου που αποτελείται από λό­ γο, κίνηση και αρμονία. Ένα πραγματικό Gesamtkunstwerk δηλαδή, για να θυμηθούμε και τον Wagner, τον οποίο αναφέρει άλλωστε και ο Καϊμάκης. Κατόπιν, ο συγγραφέας παρουσιάζει με αρκετή σαφή­ νεια και βατό επιστημονικό λόγο τη θέση της μουσικής στη φιλοσοφία των Πυθαγορείων, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, ενώ ολοκληρώνει την εργασία του με τον Πλωτίνο. Σκοπός του δείχνει να είναι η συσχέτιση της μουσικής με σημαντικά φιλοσοφικά ρεύματα της επο­ χής και η ανάδειξή της ως κυρίαρχου στοιχείου στο φι­ λοσοφικό στοχασμό των αναφερόμενων σχολών. Επο­ μένως, η κυρίαρχη θέση της μουσικής καταδεικνύεται μέσα από την ανάπτυξη και την επεξήγηση του φιλο­ σοφικού λόγου. [Παύλος Καϊμάκης, «Φιλοσοφία και μουσική», εκδόσεις Μεταίχμιο, 2005, σελ. 166, τιμή: 15,00 ευρώ].

Σχολιάζοντας τη μουσική Φιλοσοφία και Μουσική μουσική, παρόλη την ταλαι­ πωρία που υφίσταται ως τέ­ χνη και πρακτική σε καθημερινή βάση από διάφορους αυτοτιτλοείναι, δαιδαλώδες. Αυτό θα πρέ­ φορούμενους «συνθέτες», πα­ πει να εκλαμβάνεται ουσιαστικά ραμένει μία από τις σημαντικότε­ ως αξίωμα στις μέρες μας, παρό­ ρες συλλογικές εκφράσεις του λο που παρατηρούμε ότι η έρευανθρώπου. Ως κοινωνικό φαινό­ να έχει καταφέρει να καταδείξει μενο, αλλά πολύ περισσότερο διάφορες πτυχές της αρχαιοελληως δείγμα υψηλής τέχνης, η μου­ ............ ..... νικής μουσικής, οι οποίες παρέ­ μεναν τα προηγούμενα χρόνια σική επηρεάζει την καθημερινότητα. Αυτό λοιπόν που γίνεται εκ πρώτης στο σκοτάδι. Φυσικά το μέγιστο πρόβλημα είναι η όψεως αντιληπτό σε αυτό το βιβλίο τουκαι Γιάννη Ευσταθιάδη είναι ότι για τον συγγραφέα η απουσία πολλών και πολλαπλών πηγών ευρημάτων, παίζει σχεδόν καθοριστικό ρόλο στη ζωή του. μέσω των οποίων θα μπορούσαμε ναμουσική διαμορφώσουμε μία ακόμα σαφέστερη άποψη περί του βασικού συστα­ Τα κείμενα του φιλοξενήθηκαν για κάμποσο διάστημα τικού της μουσικής, δηλαδή του ήχου. Με άλλα λόγια, στις σελίδες της εφημερίδας Καθημερινή και σε αυτό τον τόμο, σε συνδυασμό με το προηγούμενο βιβλίο του μας λείπουν οι παρτιτούρες. Ο Π. Καϊμάκης παραθέτει στοιχεία που θεμελιώνουν συγγραφέα, που κυκλοφόρησε και πάλι από τις εκδό­ σεις της Λέσχης, ανθολογούνται και παρουσιάζονται σε

Η

της αρχαίας ελληνι­ Τ οκήςζήτημα μουσικής θεωρείται, και

«Τ

Ι 70

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

[ δ ι α β α ζ ω A Κ Ο Υ Γ Ο Ν Τ A Σ .

μορφή «συναυλιακή», όπως οι όπερες όταν παρουσιά­ ζονται δίχως σκηνικά, κοστούμια και σκηνική δράση. Όπως όμως και οι όπερες, έτσι κι εδώ τα κείμενα αυ­ τά διατηρούν τους χυμούς τους και τα νοήματά τους ζωντανά. Ο συγγραφέας δεν αποζητά σε καμία περίπτωση να αποδείξει τη μουσικολογική του επάρκεια, άλλωστε δεν είναι αυτός ο ρόλος του, αν και σε πολλά ζητήματα δεί­ χνει να είναι τόσο ενημερωμένος ώστε να εκπλήσσει ευχάριστα. Αυτό που, κατά τη γνώμη μας, προσπαθεί να κάνει είναι να χρησιμοποιήσει την αναμφισβήτητη δύναμη της γραφίδας του ώστε να μας μιλήσει για τη μαγεία της μουσικής, αλλά και να καταδείξει την μεγα­ λοπρέπεια αυτού που ονομάζουμε έντεχνη - κλασική μουσική. Το βιβλίο είναι δομημένο σαν ένα μουσικό έργο, με αλ­ λαγές στις υφολογικές και ρυθμικές αγωγές, με τον συγ­ γραφέα να ονοματίζει αναλόγως το κάθε μέρος. Είναι επομένως φυσικό τα κείμενα να ανταποκρίνονται στο χαρακτήρα που περιγράφεται στον υπέρτιτλο κάθε μέ­ ρους. Μέγιστος σύμμαχος του Ευσταθιάδη αποδεικνύεται το βασικό του εργαλείο, ο λόγος. Μία γλώσσα ευπρέπειας και μέτρου, που όμως δεν αφυδατώνει τα νοήματα αλ­ λά, αντιθέτως, τα αναδεικνύει στον μέγιστο βαθμό. [Γιάννης Ευσταθιάδης, Το δεύτερο βιβλίο με τις αντιστίξεις, εκδόσεις Λέσχη, σελίδες 184, τιμή 15,00 ευρώ] [ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΧΑΡΚΙΟΛΑΚΗΣ] 0 Αλέξανδρος Χαρκιολάκης είναι μουσικολόγος στη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη»

Μουσική εργογραφία

Β

| | μοίρα των καταλόγων γενικά Π είναι να κινούνται στο περι­ θώριο του αναγνωστικού ενδια­ φέροντος. Γιατί κανένας δεν τους αντιμετωπίζει ως ανάγνω­ σμα στο οποίο αφιερώνονται κά­ ποιες στιγμές αναψυχής ή πνευ­ ματικής περισυλλογής. Το ξεφύλλισμά τους, κατά κανόνα σύντο­

μο και ευκαιριακό, γίνεται για την αναζήτηση κάποιας συγκεκριμένης πληροφορίας. Κατάλογοι γενικής χρήσεως (π.χ. τηλεφωνικοί), αλλά και ειδικοί, επιστημονι­ κού ενδιαφέροντος, βγαίνουν από τα ράφια μιας βι­ βλιοθήκης ή ενός κομοδίνου για λίγες στιγμές και ξαναγυρίζουν εκεί για ώρες, μέρες, μήνες ή και χρόνια. Έτσι, από την σκοπιά του αποτελέσματος, οι κατάλο­ γοι, προπαντός ειδικού επιστημονικού και πρακτικού ενδιαφέροντος, είναι ένα άχαρο έργο, που κρύβει όμως ένα ανυποψίαστο για τον επιπόλαιο χρήστη τους μεράκι. Σ' αυτές ειδικά τις περιπτώσεις, κάθε σελίδα συστηματικής και συνδυασμένης κατάταξης πληροφο­ ριών είναι αποτέλεσμα πνευματικής αυταπάρνησης που στηρίζεται στην αγάπη για το καταλογογραφούμενο αντικείμενο. Αυτές τις σκέψεις κάνω ξεφυλλίζοντας και διαβάζο­ ντας επιλεκτικά τα λήμματα του καταλόγου της Λίτσας Λεμπέση. Στο είδος των συνδυαζομένων πληροφο­ ριών που περιέχει, οπωσδήποτε εξαιρετικά πρωτότυ­ πο στη φτωχή σχετική ελληνική βιβλιογραφία, αλλά μάλλον ασυνήθιστο και στη διεθνή, αντικατοπτρίζεται η μακροχρόνια δραστηριότητα της συγγραφέως στη μουσική, στην εκπαίδευση και στην ποίηση. Αν ο συ­ νεκτικός κρίκος ανάμεσα στις τρεις αυτές ιδιότητες εί­ ναι σ' αυτή την περίπτωση πιθανόν η έγνοια του εκ­ παιδευτικού, ο κατάλογος καθεαυτός έχει πολύ ευρύ­ τερη χρησιμότητα. Γιατί συνδυάζει με σύντομο και συ­ στηματικό τρόπο πληροφορίες για τη μελοποίηση έρ­ γων ελλήνων ποιητών από έλληνες συνθέτες (συμβο­ λή στη γνώση του έργου των μεν και των δε, και όχι μόνο) και παράλληλα, χάρη στην εισαγωγή του Από­ στολου Κώστιου, είναι ένα μικρό εγχειρίδιο μεθοδο­ λογίας για τη σύνταξη μουσικολογικών καταλόγων, εξαιρετικά πρακτικό και χρήσιμο για φοιτητές, βιβλιοθηκονόμους και κάθε ενδιαφερόμενο φίλο της ποίη­ σης και της μουσικής. Συνολικά ένα πρωτότυπο, προσεγμένο και χρήσιμο συγγραφικό έργο και μια αξιέπαινη εκδοτική πρωτο­ βουλία. [Λίχσα Λεμπέση, Μουσική εργογραφία Έλληνες συνθέτες, έλληνες ποιητές, Εισαγωγή - επι­ στημονικός σύμβουλος: Απόστολος Κώστιος, εκδόσεις Παπαγρηγορίου - Νάκας, 2005, σελ. 104, τιμή: 10,00 ευρώ] [ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΙΑΝΝΟΥ] 0 Δημήχρης Γιάννου είναι μουσικολόγος, καθηγητής ΑΠ0

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007 71

^

Η σειρά «ΜΟΥΣΙΚΗ» του Εκδοτικού Οίκου Σ. I. Ζ Α Χ Α Ρ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ δεν απευθύνεται μόνο στους επαγ,^ελματίες μουσικούς ή στους σπουδαστές της τέχνης αυτής. Αντίθετα στοχεύει στην ενημέρωση μιας ευρύτερης μερίδας ατόμων που αγαπούν τη μουσική, ασχέτως επαγγέλματος, προσανατολισμού κοινωνικής τάξης. Έγκριτοι συγγραφείς, ιστορικοί, μουσικολόγοι και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι μετέχουν στην αξιόλογί! " αυτή εκδοτική προσπάθεια, θέλοντας να φέρουν τον κάθε φιλόμουσο κοντά στους μεγάλους δημιουργούς, στο έργο τους, στην εποχή μέσα στην οποία κινήθηκαν και δημιούργησαν. Η σειρά «ΜΟΥΣΙΚΗ» περιλαμβάνει πέντε θεωρη­ τικά δοκίμια που αναφέρονται στη Μ ο ν τφ ν σ μουσική, σ τη Ρ ομαντική μουσική, σ τη ν Κ λασική μουσική, σ την Ισ το ρ ία της ευρω π αϊκής μου σικής και στην Τέχνη του τρα γο υ δ ιο ύ και την τεχνική της φωνής.

Βιογραφίες των μεγάλων δημιουργών στις οποίες σκιαγραφείται η προσωπικότητά τους, παρατίθεται το έργο τους και περιγράφεται η εποχή τους. Το δεύτερο της βιογραφίας μερικών μεγάλων συνθετών συμε λιμπρέτα των λυρικών τους έργων, τα μάλιστα είναι μεταφρασμένα στα ελληνικά. Είναι έργων που φωτίζουν πολλές κι άγνωστες ζωής των συνθετών και των έργων τους.

~

1. ΒΕΡΝΤΙ 1 • ΤΡΑΒΙΑΤΑ Δρόσος Γεώργιος 312 σελίδες € 16,00

6 15,00

ΠΟΥΤΣΙΝΙ2

• ΜΠΟΕΜ • ΤΟΣΚΑ 296 σελίδες € 15,00

. Λ. Β. ΜΠΕΤΟΒΕΝ • ΦΙΝΤΕΛΙΟ Δρόσος Γεώργιος 560 σελίδες € 16,00

ΒΕΡΝΗ

8. ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΜΟΥΣΙΚΗ ΓκρίφιΒς Πολ 352 σελίδες € 16,00

5. Β.Α. ΜΟΤΣΑΡΤ 1 • Ο ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΕΧΕΛ Δρόσος Γεώργιος 608 σελίδες € 16,00

6. Β.Α. ΜΟΤΣΑΡΤ 2 • ΝΤΟΝ ΤΖΙΟΒΑΝΝΙ • ΜΑΓΙΚΟΣ ΑΥΛΟΣ ■400 σελίδες € 15,00

9. ΚΛΑΣΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Ράστον Τζούλιαν 448 σελίδες € 16,00

10. ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Γουίτελ Αρνολοντ 388 σελίδες € 16,00

Σ. I. Ζ Α Χ Α Ρ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Α.Ε. ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ; .....# Σταδίου5,10562Αβήνα^Γήλ,;210.32.31.525-210.3Ζ25.6 10.32.43.814 Π€σμαζόγλου5 (Στοάτφ βιβλίου], 10564ΑβήναΤηλ: 210.32.11.3<3&·, Πρ^πίλους141,185|5Πειραιάς,Τηλ·2104Ι.16^30 . | nfoesizacharopoulos.gr

11. Π.Ι. ΤΣΑΪΚΟΦΣΚΙ

12. ΡΙΧΑΡΔΟΣ ΒΑΓΚΝΕΡ

Δρόσος Γεώργιος 592 σελίδες € 16,00

Δρόσος Γεώργιος 672 σελίδες € 16,00

15. ΦΡΑΝΤΣ ΣΟΥI

Δρόσος Γεώργιος 384σελίδες € 16,00

19. ΦΡΑΝΤΣ ΛΙΣΤ

Δρόσος Γεώργιος 608 σελίδες € 16,00

16. Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΦΩΝΗΣ

Φουξ Βικτώρ 336 σελίδες € 16,00

13. ΓΙΟΧΑΝ ΣΕΜΠΑΣΤΙΑΝ ΜΠΑΧ

Δρόσος Γεώργιος 464 σελίδες € 16,00

17. ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΟΣ ΣΟΠΕΝ

Δρόσος Γεώργιος 651 σελίδες € 16,00

20. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

21. ΓΙΟΧΑΝΝΕΣ ΜΠΡΑΜΣ

Στέμαν Ζακ 400 σελίδες € 16,00

Δρόσος Γεώργιος 304 σελίδες € 16,00

14. ΕΚΤΟΡ ΜΠΕΡΛΙΟΖ

Δρόσος Γεώργιος 624 σελίδες € 16,00 /

18. ΦΡΑΝΤΣ ΓΙΟΖΕΦ ΧΑΪΝΤΝ

Δρόσος Γεώργιο^ 591 σελίδες € I6 ,o o - ^ j/

JJ

|

J I

Γεώργιος Ν. Περαντωνάκης

Ο μαγνήτης τη ς θά λασσας I. Καρυστιάνη κλείνει αι­ σίως δώδεκα χρόνια λο­ γοτεχνικής σταδιοδρο­ μίας, από το 1995, οπότε και ξε­ κίνησε με τα διηγήματα υπό τον τίτλο Κυρία Κατάκη. Συνε'χισε το 1997 με το μυθιστόρημα Μικρά Αγγλία, το οποίο την έκανε ευ­ ρύτερα γνωστή, το 2000 με το Κοστούμι στο χ ώ μ α και το 2003 με τον Άγιο της μ οναξιάς, πριν Ιωάννα Καρυστιάνη καταπιαστεί με το τελευταίο Σουέλ της έργο, το Σουέλ, χωρίς να μι­ λήσουμε για τα σενάρια, τις με­ Εκδόσεις Καστανιώτη, 2006 ταφράσεις ή άλλες δουλειές της σελ. 305, τιμή: 18,81 ευρώ εκτός λογοτεχνίας. Τι έχουμε κερδίσει από την πα­ ρουσία της στα ελληνικά γράμματα όλο αυτό το διάστημα; Μια ποικιλία υφών και τρόπων γραφής που ναι μεν όλα διακρίνονται για τον προφο­ ρικό χαρακτήρα τους αλλά διαφορο­ ποιούνται, καθώς σε κάθε βιβλίο υιο­ θετείται από τον αφηγητή και ένα άλλο ύφος γραφής -ή μάλλον φω­ νής- σε σημείο που να είναι άξιο απορίας γιατί δεν επιχειρεί να γρά­ ψει ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα. Η συγγραφέας μπορεί και κινείται από το κλασικό, στρωτό και καλοδουλεμένο ύφος στο Κουστούμι στο χ ώ μ α (ίσως το κορυφαίο της έργο) μέχρι τον χειμαρρώδη και σαρωτικό λόγο του Άγιου της μοναξιάς. Σε όλα της σχεδόν τα πεζά διακρίνεται η ανθρώ­ πινη συγκίνηση μπροστά στη μονα­ ξιά και στο βουβό πόνο, χωρίς να φτάνει στο μελό. Ο λόγος της ρέει αβίαστα είτε στην προσηνή προς τον αναγνώστη πορεία του είτε στη θυελλώδη μανία του, στον πιο καινοτόμο αν και όχι αναγκαστικά καλύτε­ ρο Άγιο της μοναξιάς.

H

74-

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Στο Σουέλ καταπιάνεται με την ιστο­ ρία ενός υπερήλικου καπετάνιου που δεν εννοεί να επιστρέφει στη γυναίκα του και στα παιδιά του. Τα πολυετή ταξίδια του στον Ειρηνικό και η ατμό­ σφαιρα στο καράβι μυούν τον ανα­ γνώστη στο κλίμα ναυτοσύνης μέχρι την πρώτη καμπή στην ιστορία που έρχεται σχετικά νωρίς, όταν αποκα­ λύπτεται ότι έχει μειωμένη όραση και παρόλ' αυτά καταφέρνει να κυβερνά το πλοίο του, ακόμα και σε δύσκολες στιγμές. Η δεύτερη καμπή, εκεί μετά τη μέση του βιβλίου, φέρνει στο προ­ σκήνιο τον γιο του, ο οποίος αγανακτισμένος από τη στάση του πατέρα του μπαρκάρει κρυφά στο πλοίο του -με άλλο όνομα- για να τον πείσει να γυρίσει πίσω. Στο βαπόρι, όμως, στο έδαφος του καπεταν-Μήτσου Αυγουστή, ο γιος -σε μια επεξεργασμέ­ νη παραλλαγή του Λάθους του Αντ. Σαμαράκη- μπλέκεται στον κόσμο τού έως και μισητού ώς τότε πλοιάρ­ χου και συναισθάνεται την ψυχή του τελευταίου, καθώς και την εμμονή του για τη θάλασσα. Οι συγκρούσεις που θα έκαναν το βι­ βλίο πιο δυνατό απουσιάζουν· μια πρώτη εξήγηση θέλει τα πάντα να παρουσιάζονται εξιδανικευμένα, από το πλοίο ATHOS III που απηχεί ηρωικό μοναστήρι έστω και μεσοπέ­ λαγα, έως τους ναύτες που δεν ξοκείλουν, παρά μόνο στο πλαίσιο της παραδεδομένης ναυτικής ηθικής, με αποτέλεσμα τίποτα να μην πρέπει, κατά τις συγγραφικές προθέσεις, να προκαλέσει ρυτίδες σ' αυτήν την μα­ καριότητα. Πιο πιθανό ωστόσο φαί­ νεται ότι οι συγκρούσεις παραλείπονται επειδή οι κραδασμοί είναι υπό­ γειοι, υποθαλάσσιοι για να είμαστε

κοντότερα στο πνεύμα του έργου, και φτάνουν σε μας ως απόηχος πα­ ρά ως καταιγίδα. Τέλος, σ' ένα συγκαταβατικό χάπυεντ η συγγραφέας δεν ηρωοποιεί τον πρωταγωνιστή της βάζοντάς τον να πεθαίνει πιστός στη θάλασσα, σε ένα μεγαλειώδες ίσως ναυάγιο. Η ζωή εί­ ναι πιο απλή και γι' αυτό πολλές φο­ ρές πιο απρόσμενη. Η οριστική επι­ στροφή στην Ελλάδα δεν κλείνει τις ανοιγμένες πληγές, ούτε τον φιλιώνει με τη γυναίκα του· ωστόσο τον ξανα­ σμίγει με την υπομονετική ερωμένη του, δίνοντάς του την ευκαιρία για ήσυχα στερνά, έστω κι αν αυτό κάνει το όλο εγχείρημα λίγο-πολυ γλυκερό. Τα ένθετα γράμματα, που υποτίθε­ ται πως του έστελνε στη διάρκεια των ταξιδιών του η σεμνή κομμώτρια Λίτσα, δίνουν έναν άλλο λυρικό τόνο στο μυθιστόρημα, με σοβαρές όμως ενστάσεις για την αληθοφάνεια της γραφής από μια αμόρφωτη γυναίκα. Το μεγάλο πλεονέκτημα του βιβλίου, που σκεπάζει τις τυχόν ατέλειές του και γι' αυτό κερδίζει το αναγνωστικό κοινό, είναι η ψιλοδουλεμένη επεξερ­ γασία του κόσμου των ναυτικών, με την υπομονετική επιλογή λεπτομε­ ρειών και βιωμάτων από μαρτυρίες, καθημερινών συνηθειών και κοσμο­

Από Το 1 9 ^ 9

σΎη

yparpe-i ΟεΛ'ώεΧ, γνώσηζ... Τ ο αγαπιψένο σου ^riionvurjeio

σε, ξε,ναγε,ί στον κόορο του βιβϋίον ΜΠΑΡΜΠΟΥΝΑΚΗΣ • Αρισιοιέλου$ 4, Θεσσαλονίκη, ιηΛ .: 2310 228682 • Λεωφ. ΠαπανικοΑάου 75, Ρειζίκι, εηλ.: 2310 674920 ΤΟ ΚΑΤΩΙ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ • Apiotouflous 6, Θεσσαλονίκη, ιηλ: 2310 278910 ιηλ. παραγγελιών: 801 11 48888 www.diaspora.gr Ελληνικό Ηλεκτρονικό Βιβλιοπωλείο

πολίτικων συμπεριφορών, κλωστών που βοηθουν την πεζογράφο να κε­ ντήσει έναν μικρόκοσμο πάνω στο καράβι που μεταφέρει τους καημούς και τα όνειρα Ελλήνων και ξένων. Αυ­ τός ο ιστός από λέξεις μιας ιδιαίτερης ιδιολέκτου και περιγραφές μιας ανοί­ κειας ζωής δεν καθυστερεί την υπό­ θεση, αλλά σαν το σουέλ, το βουβό κύμα, εναλλάσσει καλούπολογισμένες κορυφώσεις και ήπιες αμπώτιδες, χωρίς, όπως προείπαμε, τις σφοδρές συγκρούσεις. Η επιδιωκόμενη συγκίνηση φέρνει όλον αυτόν τον κυμάτισμά στον αποδέκτη του, που αποζημιώνεται, χωρίς να προεκτεί­ νει ή να ανατρέπει τον ορίζοντα προσδοκιών του. Η ελληνική ναυτική πεζογραφία, πα­ ραδόξους, δεν είναι πλούσια και το Σουέλ, αγγίζοντας ένα τέτοιο θέμα, με ήρωα μάλιστα έναν ηλικιωμένο -με τον οποίο μπορεί κανείς να ταυ­ τιστεί μόνο ως προς την προσήλωσή του σε μια αγάπη, γι' αυτόν στη θά­ λασσα, άλλη για άλλον- ταξιδεύει ικανοποιητικά τον αναγνώστη. ■

0 Γεώργιος Ν. Περανχωνάκης είναι υποψήφιος Βιδάκχορας Νεοελληνικής Φιλολογίας χου Πανεπισχημίου Αθηνών

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

[

Άλκησχις Σουλογιάννη

Το «νομίζω» του σ υγγραφ έα Μένης Κουμανταρέας χών και ιδεών του συγγραφέα, και στο παρόν βιβλίο φαί­ κινούνται μέσα στο πολυσήμαντο νεται να παρακολουθεί πεδίο που αντιπροσωπεύει την ακ­ εκ των ένδον τα όρια του χωρο­ μή τομής της αντικειμενικής και της χρόνου. Η σχέση του Μ. Κουμα- υποκειμενικής πραγματικότητας. Σ' νταρέα με την εξέλιξη του και­ αυτό το πλαίσιο, τα κειμενικά πρό­ ρού ήταν πόιντοτε συγχρονική, σωπα φαίνεται να δεσμεύονται απο­ γι' αυτό είναι σταθερά παρών λύτως από τα όρια του χωροχρό­ στα ανά πάσα στιγμή δεδομένα νου, πράγμα που ο Μ. Κουμαντα­ της ροής του ιστορικού, κοινωνι­ ρέας καθιστά σαφές από την αρχή κού, πολιτισμικού χρόνου. Το γε­ της σύνθεσης του βιβλίου του. Μ ένης Κουμανταρέας γονός αυτό προσδιορίζει τη μέ­ Το βιβλίο αποτελείται από ένδεκα Η γυναίκα χρι σήμερα δημιουργική παρα­ αυτοτελή, εντυπωσιακής και συχνά που πετάει γωγή του συγγραφέα. Το βιωμα­ πολυεπίπεδης σύνθεσης κείμενα, με τικό και το γενικό περιεχόμενο κεντρική εστίαση την έξοδο από την Εκδόσεις Κέδρος, 2006 της ιστορίας ως αποτύπωσης αντικειμενική πραγματικότητα που σελ. 408, τιμή: 17,99 ευρώ της ροής του χρόνου αποτελεί φαίνεται να διαβρώνει αλλά και να σταθερή ισοτοπία στη λογοτεχνία προσδιορίζει το σύνολο των σημαινομένων του βιβλίου. Για το λόγο αυ­ του Μ. Κουμανταρέα. Στο παρόν βιβλίο συγκεκριμένες τό, ο τίτλος του καταληκτικού κειμέ­ χρονικές περίοδοι, από τη δεκαετία νου αναβαθμίζεται σε τίτλο του βι­ του 1940 μέχρι τις περισσότερο βλίου ως συνόλου.Για άλλη μια φορά, πρόσφατες μέρες, στηρίζουν τις πα­ ο δημιουργικός λόγος του Μ. Κουμα­ λινδρομήσεις του χρόνου ανάμεσα νταρέα προβάλλεται καθημερινός στην κυρίαρχη παγίωση του παρελ­ έως ακραία αγοραίος, βιωματικός, θόντος και στις προοπτικές της ροής εξομολογητικός, αναλυτικός με ιδιαί­ του παρόντος, στο πλαίσιο της δια­ τερη επιμονή στις λεπτομέρειες, συ­ χείρισης της αντικειμενικής πραγμα­ χνά αυτοαναφορικός, ενίοτε παρα­ τικότητας και της συνακόλουθης ορ­ βολικός, συναρπαστικός συνδυασμός γάνωσης του υποκειμενικού, δηλαδή της κριτικής επιχειρηματολογίας με του κειμενικού, κόσμου όπου παρί- τη φιλάνθρωπη επιείκεια. σταται το πλούσιο γνωστικό και το Ο Μ. Κουμανταρέας εξακολουθεί να διαβρωτικό βιωματικό φορτίο του διατυπώνει την προσωπική του μυ­ Μ. Κουμανταρέα. Σ' αυτό το πλαίσιο θολογία διαχειριζόμενος στοιχεία της βασικό στοιχείο είναι τα (κυρίως αντικειμενικής πραγματικότητας μέ­ αθηναϊκά) τοπόσημα, στα οποία σα από τους κανόνες της υποκειμε­ εντάσσονται και τα όνειρα ως τόποι νικής οπτικής: πρόκειται για το «νο­ μίζω» του συγγραφέα, όπως εντοπί­ υποκειμενικής πραγματικότητας. Τα κειμενικά πρόσωπα κατάγονται ζεται στην καταληκτική παράγραφο τόσο από προσωπικές σχέσεις όσο του βιβλίου, και λειτουργεί ως ουσια­ και από την ευρύτερη καθημερινή στική διακήρυξη του Μ. Κουμαντα­ κοινωνία, ως διεκπεραιωτές των αρ­ ρέα για τη δημιουργική γραφή. ■

Ο

TH E

7<5

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

ί

ΔΙ ΑΒΑΖ Ω

b a i o k p i t i k h

I J

Φίλιππος Φιλίππου

Ο νόμος τη ς β ε ντέ τα ς S

πειτα από δυο μυθιστορήμαI — τα με αστυνομική πλοκή, μυΙ _ στήριο και σασπένς, τα Βαλς στην ομίχλη (2001) και Τσάι μ ε τον Καβάφη (2004), η Κατερίνα Καριζώνη, ποιήτρια και συγγραφε'ας παιδι­ κών βιβλίων, αποφάσισε να γράψει μια διαφορετική ιστορία, κάτι που περιέχει μια υπόθεση βεντέτας, κα­ θώς και επεισόδια με πειρατές. Χώ­ ρος δράσης του μυθιστορήματος Μ ε­ γάλο Αλγέρι είναι η Μάνη, η άγρια περιοχή στα νότια της Πελοποννήσου, την οποία τότε ονόμαζαν Με­ γάλο Αλγέρι εξαιτίας της πειρατείας των παραπλεόντων πλοίων στην οποία επιδίδονταν οι κάτοικοί της, άντρες, γυναίκες και παιδιά ακόμα. Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου η Όλγα, μια νεαρή κοπέλα, βλέπει στο χωριό έναν άγνωστο ωραίο ξανθό νέο που η μορφή του την συγκλονί­ ζει. Σύντομα, σε άλλα κεφάλαια, η Όλγα και ο νέος, ο Τζανέτος, θα γνωριστούν, θα ερωτευτούν ο ένας τον άλλον και θα διαπιστώσουν πως η μοίρα τους παίζει θανάσιμα παι­ γνίδια. Η ιστορία διαδραματίζεται σε δυο χρόνους: το 1897 και το 1919. Τον πρώτο χρόνο ο Θοδωρής Τρικουτελος, άρχοντας της περιοχής, δανείζει χρήματα στον φτωχό Μιχάλη Μιχαλιτσιάνο με επαχθείς όρους: σε περί­ πτωση που δεν τηρηθούν τα υπε­ σχημένα, ο πρώτος έχει δικαίωμα ενός φονικού στα άρρενα μέλη της οικογένειας του δεύτερου. Η συγ­ γραφέας μάς εισάγει στο θέμα της και καταλαβαίνουμε πολύ καλά πού θα καταλήξει εκείνο το συμβόλαιο. Δύο χρόνια αργότερα, ο Τρικούτελος

σκοτώνει τον Μιχαλιτσιάνο με πιστόλι, οπότε κάποιος από την οικογένειά του, με βάση τους άγραφους νόμους της Μάνης, πρέπει να εκδικηθεί, το αίμα είναι ανάγκη να ξανατρέξει. Ας είναι και πολλά χρό­ νια μετά, η χρονική απόσταση δεν έχει σημασία. Το δεύτερο χρόνο, ενώ στη Μικρά Ασία ο Κατερίνα Καριζώνη ελληνικός στρατός ετοιμάζε­ Μεγάλο Αλγέρι ται να μεγαλουργήσει ή να κα­ ταστραφεί, βλέπουμε τα παι­ Εκδόσεις Καστανιώτη, 2006 διά των δύο οικογενειών να σελ. 278, τιμή: 15,70 ευρώ εμπλέκονται στην παλιά ιστο­ ρία των γονιών τους, μια εμπλοκή από την οποία δεν μπορούν να ξεφύγουν. Τα πρόσωπα της πλοκής δεν είναι πολλά: πρωταγωνιστούν η Όλγα κι ο Τζανέτος, όλοι οι άλλοι, φίλοι, συγ­ γενείς, συγχωριανοί, η μνηστή του Τζανέτου, απλώς χρησιμεύουν στο να φτάσει η ιστορία στα άκρα, στην τραγωδία. Παρακολουθούμε ολοένα με αυξανόμενο ενδιαφέρον την κλι­ μάκωση της έντασης, καθώς η Όλγα είναι μπερδεμένη, αιχμάλωτη των αι­ σθημάτων της και του χρέους που απορρέει από το εθιμικό δίκαιο της Μάνης. Γραμμένο με ποιητική διάθεση, πλημμυρισμένο με όνειρα και οράμα­ τα, χαρακτηριστικό στοιχείο της γραφής της συγγραφέως, το βιβλίο μπορεί να χαρακτηριστεί ως ηθο­ γραφία. Πέρα από το σκληρό νόμο της βεντέτας, σε αυτό υπάρχουν μύ­ θοι της Μάνης, θρύλοι και πληροφο­ ρίες, ενώ στο τέλος παρατίθεται σχετικό γλωσσάρι για την κατανόη­ ση του τοπικού ιδιώματος. ■

ΜΑΡΤΙΟΙ 2007

77

δ ι α β α ζ ω

[

]

Β I Β Λ I Ο Κ Ρ I Τ I Κ Η

Περικλής ΣφυρΓΒης

Αναζητώντας «ζω έ ς α π ά ντω ν» εμμονή του Δαββέτα να γνωρίσει και λογοτεχνι­ κά να αναπαραστήσει «ζωές απάντων» της προηγούμε­ νης από αυτόν γενιάς, αυτής των γονιών του δηλαδή, σε δρα­ ματικές ιστορικές περιόδους που σημάδεψαν τον τόπο, είναι, πι­ στεύω, μια συγκλονιστική προ­ σπάθεια προσωπικής αυτογνω­ σίας μέσα από τη συγγραφή. Το Νίκος Δαββέτας θέμα που πραγματεύεται σ' αυ­ Λευκή πετσέτα τό το τρίτο του πεζογραφικό βι­ στο ρινγκ βλίο είναι το ξεκαθάρισμα λογα­ ριασμών ανάμεσα στους αριστε­ Εκδόσεις Κέδρος, 2006 ρούς, την ώρα που ο εμφύλιος, σελ. 203, τιμή: 12,00 ευρώ στα γνωστά Δεκεμβριανά του 1944, βρισκόταν στο πιο κρίσιμο ση­ μείο της αναμέτρησης. Ο χώρος όπου διαδραματίζονται τα επεισόδια είναι η παλιά προσφυγική γειτονιά των Σφαγείων, όπου ο δημοσιογρά­ φος αφηγητής καταφεύγει στη μητέ­ ρα του κι άλλους γνωστούς για να εξιχνιάσει δύο εκτελέσεις: ενός λό­ γιου και πολύγλωσσου μικρασιάτη τροτσκιστή, του Μυστακίδη, που βο­ ήθησε πολύ, γνωρίζοντας γερμανικά, τους κατοίκους της γειτονιάς την πε­ ρίοδο της Κατοχής με το να εξασφα­ λίζει τρόφιμα για τους λιμοκτονούντες, και ενός βενιζελικού γιατρού, του Κωστένογλου, από κάποια άγνωστη γυναίκα σε μπιραρία. Η πλοκή του μυθιστορήματος ξετυλί­ γεται σε δύο χρόνους: έναν παρελθό­ ντα χρόνο, που αφορά τη δράση ορι­ σμένων κατοίκων της γειτονιάς την εποχή εκείνη, και έναν παρόντα, που αναφέρεται στην προσωπική ζωή του δημοσιογράφου αλλά και στην τωρινή ζωή κάποιων προσώπων

Η

78

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

που συμμετείχαν στον εμφύλιο των Δεκεμβριανών και ακόμα ζούσαν ή στη ζωή των απογόνων τους (παι­ διά, εγγόνια). Ως αφορμή για την αναμόχλευση των πολιτικών αυτών παθών στάθηκε η απόφαση της συ­ ντακτικής επιτροπής του περιοδι­ κού, στο οποίο δούλευε ο δημοσιο­ γράφος, να κυκλοφορήσουν ένα ξε­ χωριστό τεύχος - αφιέρωμα στα Δε­ κεμβριανά, που να μην επαναλάμβα­ νε τετριμμένες γνωστές ιστορίες αλ­ λά να έφερνε στο φως της δημοσιό­ τητας άγνωστες πτυχές του εμφυλί­ ου, όπως π.χ. το πώς και γιατί εκτελέστηκαν τα δύο εκείνα -σημαντικάπρόσωπα της γειτονιάς. Ο πενηντάχρονος αφηγητής, ως ρεπόρτερ, με ένα μαγνητόφωνο στο χέρι, ξεκινάει τις προσωπικές επαφές και συνε­ ντεύξεις, αρχίζοντας πρώτα από τον φερόμενο ως εκτελεστή του Μυστα­ κίδη, κάποιον πρώην αντάρτη που λεγόταν Πιερής. Αυτός ομολογεί ότι σκότωσε μεν τον Μυστακίδη αλλά την πρόταση -μάλλον εντολή- την εί­ χε κάνει στην «ομάδα» ο πολιτικός καθοδηγητής τους, ο Βεντούρας, δια­ πρεπής ζωγράφος διεθνούς κύρους που ζούσε στη Θεσσαλονίκη. Ισχυρί­ ζεται ότι η δολοφονία αυτή υπήρξε μέρος των «εκκαθαριστικών επιχει­ ρήσεων» και ότι στην ψηφοφορία εί­ χε πάρει μέρος και ο πεθερός του αφηγητή. Με πρόσχημα τη δημοσί­ ευση άρθρου για τη ζωγραφική πο­ ρεία του Βεντούρα, ο αφηγητής κλεί­ νει ραντεβού μαζί του στη Θεσσαλο­ νίκη, όπου γνωρίζει και την κόρη του Βεντούρα, μια κοπέλα καλλονή, που τον ελκύει αισθησιακά, αφήνοντάς του όμως μια στυφή γεύση στο στό-

[ δ ι α β α ζ ω Β I Β Λ I Ο Κ Ρ I Τ I Κ Η.

μα, αφού γνωρίζει ότι το κορμί της ενσαρκώνει το παρόν, που εκείνος ως παρελθόν δεν επρόκειτο να αδράξει. Όταν ο δημοσιογρόιφος γυρνάει την κουβέντα στα Δεκεμβριανά, ο Βεντούρας τον διώχνει σκαιότατα, αλ­ λά πάνω στην κουβέντα παραδέχε­ ται ότι αυτός, ως καθοδηγητής, είχε κατεβάσει την πρόταση εκτέλεσης του Μυστακίδη. Όσο για τον Κωστένογλου, αυτός ο «γιατρός των φτω­ χών» υπήρξε παιδεραστής και τον καθάρισε η μάνα ενός αγοριού που έμαθε την παράνομη σχέση που δια­ τηρούσε με το γιο της. Οι συνεντεύ­ ξεις όμως που πήρε ο αφηγητής από τους συγγενείς των θυμάτων (γιο και εγγονή Μυστακίδη, κόρη Κωστένογλου) και από άλλους επιζώντες ανατρέπουν πλήρως τα όσα ισχυρι­

ζόταν ο Βεντούρας και ορισμένοι άλ­ λοι αριστεροί. Η έρευνα οδηγείται σε αδιέξοδο, αφού η μια εκδοχή ανατρέ­ πει την άλλη. Η προσωπική ζωή του ρεπόρτερ εξι­ στορείται σε πρώτο πρόσωπο, πα­ ράλληλα με την εξιστόρηση των στα­ δίων της έρευνάς του: το πώς έγινε δημοσιογράφος και ποιες οι συνθή­ κες της δουλειάς του, το πώς πα­ ντρεύτηκε μια συμφοιτήτριά του. Το πώς ο γάμος του εφθάρη μέσα σε λί­ γα χρόνια και κατέληξε σε διαζύγιο κ.ο.κ. Η μίζερη προσωπική ζωή του εκδηλώνεται και με ποικίλα ψυχοσω­ ματικά ενοχλήματα: έλκος στομάχου και κολίτιδα και με μια βασανιστική προστατίτιδα που τον κάνουν να βλέπει μαύρο τον γύρω του κόσμο, εκτός από τα νέα και όμορφα κορί-

Ε Κ Α Ο Σ Ε ΙΣ

Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Σ

LEOPO LD M IGEOTTE Καθηγητής Πανεπιστημίου

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ από την αρχαϊκή περίοδο μέχρι τους πρώιμους αυτοχρατορικους χρόνους

* &

Μετάφραση - επιμέλεια Μανόλης Παπαθωμόπουλος, καθηγητής Πανεπιστημίου. Σχ. 8°, σελ. 219 με πρόλογο του συγγραφέα για την 8. ελληνική έκδοση και τρεις χάρτες εκτός κειμένου

Κ Ο συγγραφέας εξετάζει και αναλύει τις οικονομικές συνθή" κ ε ς μιας περίπου χιλιετίας στις αρχαίες ελληνικές πόλεις. Εξετάζονται το γεωγραφικό περιβάλλον, η οικονομία και η εργασία, η πόλη και η ύπαιθρος, φορολογία και δημόσιες δαπάνες, το νόμισμα (κοπή και νομοθεσία), οι αγροτικές εργασίες και τα αγροτικά προϊόντα, οι καλλιέργειες, κτηνοτροφία και μελισσοκομία, κυνήγι και αλιεία, το σύστημα ιδιοκτησίας και εκμετάλλευσης, η χωροταξία και η κατοχή του χώρου, τα ορυχεία του Λαυρίου στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ., οι όροι των συναλλαγών, ο κόσμος των επιχειρήσεων, οι δημόσιες παρεμβά­ σεις. Ο L. Migeotte προσπάθησε να σκιαγραφήσει την εξέλιξη της παραγωγής και των συναλ­ λαγών που φαίνεται να συνδέθηκαν πριν απ’ όλα με τις πολιτικές αλλαγές και αναστατώσεις εκείνης της περιόδου. Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Π ρ ο σ φ ο ρ ά σ το ν Π ο λ ιτ ισ μ ό κ α ι σ τη ν Π α ιδ ε ία Π ΑΠ ΑΔΗ Μ Α Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 210.36.27.318

#

Από το 1960

Γ

Ι

δ ι α β α ζ ω ] β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ η

τσια που κυκλοφορούν στο δρόμο και το μετρά, που όμως και αυτά του προκαλούν κατάθλιψη, καθώς αναλογίζεται τη διαφορά της ηλικίας τους. Συμπτωματικά ο Βεντοόρας πεθαί­ νει από έμφραγμα και ο αφηγητής παραβρίσκεται στην κηδεία του, όπου συναντάει και τον πεθερό του, που μετά το διαζύγιο του δίνει τη χα­ ριστική βολή: του λέει ότι η μάνα του, που τότε ήταν μικρή επονίτισσα, ήταν παρούσα κατά την εκτέλεση του Μυστακίδη και μάλιστα ο ρόλος που της είχαν αναθέσει ήταν να βουτήξει τα σακιά με τα τρόφιμα που κουβαλούσε το θύμα για τους φτω­ χούς της γειτονιάς. "Ενα δεύτερο σοκ δέχεται ο ρεπόρτερ και πετάει «λευ­ κή πετσέτα στο ρινγκ» (παραιτείται από την προσπάθεια και το περιοδι­ κό) όταν η κόρη του Βεντούρα του επιτρέπει να διαβάσει το ημερολόγιο του πατέρα της, το περιεχόμενο του οποίου κι εκείνη αγνοούσε. Ο Βεντούρας, αντί για πολιτικά γεγονότα, κατέγραφε καθημερινά το είδος των κενώσεων του, γιατί η βασανιστική κολίτιδα από την οποία χρόνια υπέ­ φερε τον απασχολούσε περισσότερο από τα γεγονότα του εμφυλίου. Κι όμως το αφιέρωμα θα κυκλοφορήσει και θα υπάρξουν αποσπάσματα από το ημερολόγιο του Βεντούρα που αναφέρονται στη δράση του στα Δεκεμβριανά μαζί με επαίνους για το έργο και την προσωπικότητά του. Γράφει: «Οι αλχημιστές του έγκριτου Τύπου πέτυχαν το ακατόρ­ θωτο: να μετατρέψουν τα σκατά σε πυρίτιδα, τη βρώμα σε ευωδιά. Δια­ βάζω πολλές φορές το ίδιο δισέλιδο και δεν πιστεύω στα μάτια μου». Το μυθιστόρημα αποτελείται από 57 σύντομα κεφάλαια που διαβάζονται απνευστί. Γραφή ρεαλιστική, σφιχτή και εξομολογητική (δεν είναι τυχαίο

30

ΙΟΣ 2007

ότι στο βιογραφικό του σημείωμα ο Δαββέτας τονίζει τη σχέση του με το περιοδικό Διαγώ νιος). Τα γεγονότα εξιστορούνται από διαφορετικές οπτικές γωνίες και εκδοχές για να αντιληφθεί ο αναγνώστης ότι η ανα­ κάλυψη της ιστορικής αλήθειας απο­ τελεί ουτοπία. Ταυτόχρονα ολοκλη­ ρώνονται χαρακτήρες, όπως αυτός του Βεντούρα, που υπήρξε ένας αδί­ στακτος αριβίστας ο οποίος εκμε­ ταλλεύτηκε καταστάσεις (εμφύλιο, χούντα, μεταπολίτευση) και πρόσω­ πα (Ιόλας) για να αναδειχθεί σε εθνι­ κό καλλιτέχνη. Τέλος, όπως και στα προηγούμενα δύο πεζογραφικά βιβλία του Δαββέτα, υποφώσκει ένας διάχυτος πεσι­ μισμός, μια απαισιοδοξία για το νόη­ μα της ζωής, τόσο σε εποχές ανώμα­ λες, όπου κυριαρχούν μια ανάταση, μια ελπίδα, ένα όραμα για ένα καλύ­ τερο αύριο, που γρήγορα όμως κα­ ταρρέουν κάτω από το βάρος των ανθρώπινων παθών και λαθών, όσο και σε εποχές ειρηνικές, με τον καθη­ μερινό ρουτινιάρικο κάματο της δου­ λειάς, το άγχος της επιβίωσης, τη φθορά των ανθρώπινων σχέσεων και αισθημάτων που ροκανίζει ο χρό­ νος και την υπαρξιακή αγωνία του γήρατος που μοιραία καταφθάνει. Αυτή τη γκρίζα ατμόσφαιρα την απαλύνει ένα χιούμορ που διανθίζει αρκετές σελίδες του βιβλίου, το οποίο, στην περίπτωση του ημερο­ λογίου του Βεντούρα, μεταλλάσσεται σε σαρκασμό. Μπορεί το υλικό που συγκέντρωσε ο ρεπόρτερ να μην χρησιμοποιήθηκε στο αφιέρωμα του περιοδικού, που ακολουθώντας την «παράδοση» πλαστογράφησε κι αυ­ τό την ιστορία, υπήρξε όμως πολύτι­ μο για το συγγραφέα Δαββέτα, που με το τρίτο αυτό βιβλίο του καθιερώ­ νεται ως ένας από τους σημαντικούς νεότερους πεζογράφους μας. ■

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Δ ΙΑ Λ Ο Γ Ο Σ ΓΙΑ Τ Η Ν Τ Ρ ΙΤ Ο Β Α Θ Μ ΙΑ Ε Κ Π Α ΙΔΕ Υ Σ Η Επιμέλεια: Θάνος Βερέμης Βίκτωρ Παπαζήσης Εβδομήντα πέντε εισηγήσεις από τον καβημερινό τύπο σχετικά με τα ζητήματα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης στα πανεπιστήμια Η Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Ε Κ Π Α ΙΔΕ Υ Τ ΙΚ Η Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η ΚΑΙ Η Ε Ν Ω Μ Ε Ν Η ΕΥ ΡΩ Π Η (1957-1981) Πρόβατά Κ. Ανθή Ανάλυση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών παραγόντων που επηρέασαν τις εκπαιδευτικές πολιτικές κατά την ένταξη της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ΤΑ Π Α Ν Ε Π ΙΣ Τ Η Μ ΙΑ Χ Θ Ε Σ ΚΑΙ Σ Η Μ Ε Ρ Α Ράσης Σπύρος Μελέτη του εκπαιδευτικού θεσμού (φιλοσοφία, στόχοι, τρόπος λειτουργίας των πανεπιστημίων) από τον 12ο αιώνα, όπου και εμφανίστηκαν τα πρώτα μεσαιωνικά πανεπιστήμια, μέχρι τα μισά του 20ού αιώνα

Τ Ο Ε Κ Π Α ΙΔΕ Υ Τ ΙΚ Ο Σ Υ Σ Τ Η Μ Α Σ Τ Η Ν Υ Π Η Ρ Ε Σ ΙΑ Τ Ο Υ Ε Θ Ν ΙΚ Ο Υ Κ ΡΑΤΟ ΥΣ Αδάμου Μαρία Η συμβολή του εκπαιδευτικού συστήματος ως κοινωνικού θεσμού υποκείμενου σε εσκεμμένο κεντρικό έλεγχο στην παροχή εθνικής και πολιτικής διαπαιδαγώγησης Η Μ Ε Τ Α Ρ Ρ Υ Θ Μ ΙΣ Η Τ Ο Υ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ Π Α Ν Ε Π ΙΣ Τ Η Μ ΙΟ Υ Κλάδης Δ., Κοντιάδης Ξ ., Πανούσης Γ. Είκοσι εννέα μελέτες υψηλού επιπέδου που αφορούν την πορεία και την αναβάθμιση του ελληνικού πανεπιστημίου

Π Α Ν Ε Π ΙΣ Τ Η Μ ΙΟ . ΙΔ Ε Ο Λ Ο Γ ΙΚ Ο Σ Ρ Ο Λ Ο Σ ΚΑΙ Λ Ο Γ Ο Σ Ρήγος Αλκής Αναζήτηση του ιδιαίτερα αυξημένου ιδεολογικού και πολιτικού λόγου και ρόλου του πανεπιστημιακού θεσμού, αλλά και των κινημάτων των φορέων που τον συγκροτούν

BQ ΕΚΔΟ ΣΕΙΣ ΠΑ ΠΑ ΖΗ ΣΗ

Νικηταρά 2 & Εμμ. Μ πενάκη, 106 78 Α θήνα Τηλ.: 210 3838020, 210 3822496, Fax: 210 3809150 site: www.papazisi.gr · email: papazisi@ otenet.gr

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

[

Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης

Η αποδόμπση τη ς τη λε όρ α σ η ς ον ζοφερό κόσμο της τηλεό­ ρασης επέλεξε ως θέμα για το νέο του μυθιστόρημα ο γνωστός συγγραφέας Αλέξανδρος Ασωνίτης. Έναν κόσμο εικονικό (;) μα και αδυσώπητο όχι μόνο γι' αυ­ τούς που εργάζονται στην τηλεό­ ραση μα, κυρίως, για εκείνους που ζουν παρακολουθώντας την. Επίκαιρο όσο ποτέ το θέμα. Μέσα Αλέξανδρος Αθωνίτης από τις σελίδες του μυθιστορήμα­ τος ο συγγραφέας απογυμνώνει Γεια σου την τηλεόραση από τον ανθρωπι­ τηλεόραση! στικό της ρόλο, ταράσσει τα λιμνάζοντα υδατα μιας κοινωνικής πραγματικότητας όπου ο θεατής βρίσκεται καθηλωμένος μέσα σε αιώνια, αποχαυνωτική νάρκη και έτσι μετατρέπεται σε πειθήνιο υπήκοο των «βασιλέων της τηλοψίας». Ο Ασωνίτης περιηγείται σ' έναν κόσμο νοσηρό και παρανοϊκό, όπου επικρα­ τεί μια ατμόσφαιρα βίας και ζόφου. Όπλο της νέας εξουσίας η μικρή οθό­ νη, η οποία κυνικά απεκδύεται τις προφάσεις της ύπαρξής της (ψυχα­ γωγία, πολιτισμός, μετάδοση γνώ­ σεων) και επιβάλλεται στυγνά αλλά ρεαλιστικά ως το σύγχρονο μέσο ενός αργού και διαρκούς βασανισμού. Στην πλοκή του μυθιστορήματος τέσσερις δημοφιλείς δημοσιογράφοι παρουσιαστές της ιδιωτικής τηλεό­ ρασης απάγονται από μια τρομοκρα­ τική οργάνωση και φυλακίζονται σ' ένα υπόγειο διαμορφωμένο σε τηλεο­ πτικό στούντιο. Στη συνέχεια δένο­ νται πλάτη με πλάτη σ' ένα χώρο γε­ μάτο μόνιτορ και οθόνές βίντεο. Η ομηρεία τους μετατρέπεται σε ριάλιτι σόου και σπάει κάθε ρεκόρ τηλεθέασης με τη μετάδοση σκηνών βίας σ'

Τ

32

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

ολόκληρο τον κόσμο. Αυτό έχει ως συνέπεια ο πλανήτης σταδιακά να κατακλυστεί από ένα κύμα βίας. Η απαγωγή εντέλει γίνεται παράδειγμα για μίμηση. Ζοφερός ο κόσμος που σκιαγραφεί στο μυθιστόρημά του ο Ασωνίτης, αλλά ως αλληγορία εύστοχη, αφού αν ανοίξουμε ένα βράδυ τον τηλεο­ πτικό μας δέκτη θα δούμε ότι η αν­ θρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια είναι το πρώτα θύματα του νέου ιερα­ τείου των τηλεοπτικών σταθμών. Ο καταγγελτικός λόγος του μυθιστο­ ρήματος δεν ολισθαίνει σε λάίκίστικες κραυγές αλλά, μεστός νοημάτων και υπονοουμένων, αναδεικνύει ένα από τα κρισιμότερα ζητήματα του πολιτι­ σμού στις αρχές του 21ου αιώνα. Η προετοιμασία της κοινής γνώμης μέ­ σω των ριάλιτι προοιωνίζεται την κοινωνία του μεγάλου αδελφού, όπου η ιδιωτική ζωή του κάθε αν­ θρώπου θα υπόκειται στον ασφυκτι­ κό πνευματικό και φυσικό έλεγχο. Και η αντίσταση στον έλεγχο αυτό εί­ ναι πλέον καθήκον κάθε σκεπτόμενου και ελεύθερου ανθρώπου. Ο Αλέξανδρος Ασωνίτης μέσα από την υπερβολή, ποιητική αδεία, του θέματος αγγίζει το πιο επώδυνο, ίσως, κομμάτι του σύγχρονου πολι­ τισμού. Αγγίζει με ανευλαβή ματιά και αιρετική διάθεση τον παντοκρά­ τορα του κόσμου, την τηλεόραση. Την αγγίζει όχι για να την χαϊδέψει, ούτε και για να μετάσχει της απατη­ λής λάμψης της. Την αγγίζει για να την καταγγείλει, να τη στηλιτεύσει, να την καυτηριάσει. Και το κατορ­ θώνει. Αυτό ας μας προβληματίσει όλους μας. ■

[ δ ι α β α ζ ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

]

Σπύρος Α. Βρετός

Το αρχαιότερο μυθιστόρημα ε π ισ τη μ ο ν ικ ή ς φ α ν τ α σ ία ς ύμφωνα με την ανάλυση του Brian Aldiss (Billion Year Spree, 1973), δεν έχει νόημα να μιλά­ με για «Επιστημονική Φαντασία» πριν από τη βιομηχανική επανάστα­ ση. Ο διάσημος συγγραφέας τοποθε­ τεί τη γένεση του είδους στα 1817 και θεωρεί ως πρώτο συνειδητό κείμενο Ε.Φ. τον Φ ράνκενστα ϊν της Mary Shelley, επίγονο του γοτθικού μυθι­ στορήματος το οποίο γεννήθηκε το 1764 με Το κάστρο του Ο τράντο του Horace Walpole (βλ. και το αφιέρωμα του Δ ια β ά ζ ω , τχ. 468, 11/2006). Εντούτοις, συχνά ιστορικοί, εκδότες και θιασώτες (fans) επιδιώκουν να προσδώσουν στην επιστημονική φα­ ντασία γενεαλογία ευγενέστερη και ανάγουν το είδος στην αρχαιότητα. Η Αληθινή Ιστορία του Λουκιανού του Σαμοσατέως (γεννήθηκε περί το 120 και πέθανε μετά το 180) συχνότατα διεκδικεί τον τίτλο του «αρχαιότερου μυθιστορήματος επιστημονικής φα­ ντασίας» -χαρακτηρισμό ο οποίος αποδίδεται στο έργο και στην πα­ ρούσα έκδοση. Ήδη από την ύστερη ελληνιστική εποχή, πληθώρα ρομα­ ντικών μυθιστορημάτων (roman­ ces) κυκλοφορούσε ευρέως στην ανατολική Μεσόγειο. Ορισμένα από αυτά περιλάμβαναν ταξίδια σε ανύ­ παρκτες χώρες και φανταστικούς τόπους. Όπω ς αναφέρεται στο επί­ μετρο του τόμου (απόσπασμα από την Ιστορ ία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας του Albin Lesky), η Αλη­ θινή Ιστορία «με διασκέδαση κόν τρό­ πο παρωδ[εί] τη φαντασιοκοπία των περιπετειακών μυθιστορημάτων» που ήταν της μόδας εκείνη την επο­ χή (αλλά και τον Όμηρο, τον Ηρόδο­

Σ

το, τον Πλάτωνα, τον Αριστοφά­ νη και τον Κτησία) και σατιρίζει πεποιθήσεις και «χαρακτήρες-τύπους» της σύγχρονης του συγ­ γραφέα κοινωνίας. Από αυτή την άποψη συνιστά σαφώς πρόγονο μεταγενέστε­ ρων έργων, τα οποία περιλάμβα­ ναν, μεταξύ άλλων, ταξίδια στη Σελήνη, όπως το Ενύττνιον του Λουκιανός Kepler (1634), Τα κράτη και οι επι­ κ ρ ά τειες τη ς Σελήνης και του Αληθινή Ιστορία Ηλίου του Cyrano de Bergerac (1662), Τα τα ξίδ ια του ΓκιούλλιΜετάφραση και εικόνες: Δημητρης Καλοκύρης β ερ του Jonathan Swift (1726), το διήγημα «Μ ικρορέγας» του Vol­ taire (1752) και το διάσημο έργο Ο ι αλλόκοτες π εριπ έτειες του Βαρώ νου Μ υνχάουζεν (1781). Ασχε­ τα, συνεπώς, με το κατά πόσον απο­ τελεί «σπερματικό έργο Ε.Φ.», έχει ιδιαίτερα σημαντική αξία στην ιστο­ ρία της δυτικής λογοτεχνίας. Γι' αυτό και έχει γνωρίσει αλλεπάλληλες εκδό­ σεις, τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλά­ δα. Η μετάφραση του Δημήτρη Καλοκύρη (αναθεώρηση εκείνης που κυ­ κλοφόρησε από τις εκδόσεις Ύψιλον, 1983 και 1992) είναι ανάλαφρη και σε πολλά σημεία ιδιαίτερα πετυχημένη (ειδικά στην απόδοση των ονομάτων φυλών, θεών και τοπωνυμίων). Το μόνο παράπονο που μπορεί κάποιος να εκφράσει είναι που δεν αντιπαρατίθενται το πρωτότυπο και το νεοελ­ ληνικό κείμενο -η γλώσσα του Λου­ κιανού παραμένει ζωντανή, χαριτω­ μένη και αναγνώσιμη. Τα «εικονίσμα­ τα» (κολάζ) του μεταφραστή και εικονογράφου είναι παιχνιδιάρικα και ευ­ φυή και αναμιγνύουν στοιχεία από διάφορες εποχές. ■

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

S3

] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

δ ι α β α ζ ω

[

Μαρία Σούμπερτ

Η γυναίκα π ου κ α τέ κ τη σ ε τη Χ ιλ ή ην κατάκτηση της Χιλής πραγματεύε­ ται στο βιβλίο της Ινές, ψυχή μου η χιλιανή σ υγγραφ έας Ιζ α μ π έ λ Α λ ιέν τ ε , περιγράφοντας πώς μια μοδίστρα κατάφερε να γίνει ένας από τους ιδρυτές της πόλης του Σαντιάγο και να απο­ κτήσει οικονομική και κοι­ νωνική ευρωστία. Η Ινές Σουάρεθ (1 50 7-1 58 0), Ισπανίδα χαμηλής κοινω­ Μετάφραση: Λεωνίδας Καρατζάς νικής τάξης, ταξίδεψε στο Νέο Κόσμο, έζησε τον έρωτα έξω από τις κοινω­ νικές συμβάσεις της επο­ χής και συμμετείχε στην κατάκτηση της Χιλής. Με έντονη γυναικεία γρα­ φή, η συγγραφέας σε πρώτο ενικό πρόσωπο αφηγείται την πορεία της Ινές δίπλα σε τρεις άντρες, κάθε ένας από τους οποίους τη σημάδεψε ερωτικά, πνευματικά και ψυχολογι­ κά. Από αυτούς έμαθε για τον σαρκι­ κό έρωτα (Χουάν ντε Μάλαγα), τη διοίκηση και το πάθος (Πέδρο ντε Βαλδιβία) και εντέλει την αγνή και βαθιά αγάπη και ηρεμία (Ροδρίγο ντε Κιρόγα). Στέκεται δίπλα τους, με μια αξιοπρεπή διακριτικότητα, όπως έπρεπε στις γυναίκες της εποχής, αλλά είναι φανερό πως έχει μεγάλο μερίδιο στις αποφάσεις. Το έργο διαδραματίζεται σε μια σκληρή εποχή, της οποίας τη βαρ­ βαρότητα η συγγραφέας-αφηγήτρια αφήνει ξεκάθαρα να φανεί μέσα από τις τιμωρίες των στρατιωτών, τους βασανισμούς και εντέλει τον αφανισμό των γηγενών πληθυσμών, τη

Τ

8 4

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

διαφθορά και την ασυδοσία της Εκ­ κλησίας. Καταθέτει τις μικρότητες στο χαρακτήρα μεγάλων ανδρών και δεν παραλείπει τα στοιχεία εκείνα που κάθε επική μυθολογία θα άφηνε απ' έξω για να μην κηλιδώσει την εικόνα τους. Θέλει να δείξει ένα μεγάλο ιστορικό γεγονός -την κατάκτηση της Χιλής— μέσα από το πρίσμα του έρωτα, μέ­ σα από τις συχνά αλόγιστες πράξεις στις οποίες οδηγεί το πάθος. Θέλει να δείξει την απλότητα με την οποία αφάνισαν πληθυσμούς ολόκληρους και εξόντωσαν λαούς στο όνομα του χριστιανισμού, της Εκκλησίας και του βασιλιά. Και όλα αυτά η αφηγήτρια θέλει να τα αφήσει παρακαταθήκη στην κόρη της, να της αφήσει πει­ στήρια πώς πραγματικά συνέβησαν τα γεγονότα στην κατάκτηση της Χι­ λής, για να μη χαθεί και η δική της συμβολή. Γραμμένο με μια πνοή, με χρονολογι­ κή δομή, η Αλιέντε παραδιδει ένα χρονικογράφημα, βασισμένο σε ιστο­ ρικά στοιχεία και πηγές. Παρότι το μυθιστόρημα είναι προϊόν φαντα­ σίας, η Αλιέντε περιγράφει με ζω­ ντανά χρώματα τον τρόπο ζωής στο Νέο Κόσμο, τη φθορά των ηθών και την ελευθερία που περιέβαλλε τους πάντες. Περιγράφει την καταστρο­ φή των γηγενών πληθυσμών, οι οποίοι διέθεταν πολιτισμό λαμπρό­ τερο από τον ευρωπαϊκό, περιγρά­ φει την αποφασιστικότητα με την οποία πέθαιναν οι Ινδιάνοι για να μη γίνουν σκλάβοι των λευκών, αλλά και τις αδυναμίες των δύο φυλών που οδήγησαν τη μια στον αφανισμό και την άλλη στην εξουσία. ■

[ δ ι α β α ζ ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

]

Δημήτρης Β. ΤριανταφυλΛίΒης

Ο σκοτεινός π α ρ ά γ ω ν τ η ς τ σ α ρ ικ ή ς α υ λ ή ς Ρόμπερτ Αλεξάντερ (ψευδώ­ νυμο του Ρ. Ντ. Ζίμμερμαν) γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Σικάγο. Στο διάστημα όμως των τε­ λευταίων τριάντα ετών σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Λένινγκραντ και εργάστηκε για την αμερικανική κυβε'ρνηση στην πρώην ΕΣΣΔ και τα­ ξίδεψε σε όλη τη Ρωσία. Ιστορικό το μυθιστόρημα του Ρ. Αλεξάντερ, ανασυνθέτει την ταραγμένη ιστορική πε­ ρίοδο των αρχών του 20ού αιώνα με κεντρικό πρόσωπο την αινιγματική φιγούρα του Γκριγκόρι Ρασπούτιν, ενός χωρικού από τη Σιβηρία που, λόγω της χαρισματικής του προσω­ πικότητας αλλά και ενός γενικότερου μεταφυσικού κλίματος της εποχής, κατόρθωσε να ελέγχει τη ρωσική αυ­ λή του τσάρου Νικόλαου Β' και να θεωρηθεί από πολλούς η αιτία για το τέλος της δυναστείας των Ρομανόφ. Την αφήγηση της ιστορίας του Ρα­ σπούτιν αναλαμβάνει η κόρη του Μαρία, η οποία σ' ένα δικαστήριο της επανάστασης καλείται να μιλήσει για τις πολιτικές, θρησκευτικές αλλά και ρομαντικές περιπέτειες του πα­

Ο

τέρα της. Με τρυφερότητα αλλά και όσο περισσότερη αντικειμενι­ κότητα μπορεί να διατηρήσει μια κόρη απέναντι στον πατέρα της, η νεαρή Μαρία αναφέρεται στις διά­ φορες σχέσεις του πατέρα της αλ­ λά και στην πραγματική σχέση που είχε με την τσαρίνα Αλεξάντρα, για τον τρόπο με τον οποίο θεράπευσε τον αιμοφιλικό διάδοχο του θρόνου Αλεξέι, αλλά και την Ρόμπερτ Αλεξάντερ άγνωστη μα και συνάμα παράξενη Ρασπούτιν, αλήθεια για το πώς ακριβώς πέθανε ο Ρασπούτιν και ποιος τον σκό­ ο πατέρας μου τωσε. Κινούμενο ανάμεσα στη μυ­ θοπλασία και την ιστορική αναπα­ Μετάφραση: Τατιάνα Σταυρουλάκη ράσταση μιας ολόκληρης εποχής, το βιβλίο του Αλεξάντερ ισορροπεί θαυμάσια ανάμεσα στα δύο αυτά λογοτεχνικά είδη. Ο Ρ. Αλεξάντερ χρησιμοποίησε άφθονο αρχειακό υλι­ κό, το οποίο ήταν «χαμένο» ή απόρ­ ρητο σε διάφορα ινστιτούτα και ιδρύ­ ματα της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, και κατόρθωσε να γράψει ένα συναρ­ παστικό μυθιστόρημα για τον «τρελό κι αδίστακτο» μοναχό Γκριγκόρι Ρα­ σπούτιν. ■

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

[

Φώτης Χρονοπουλος

Στα άδυτα τω ν Ν α ϊτώ ν ο γαλλικό αυτό best sell­ er γράφτηκε στη δεκα­ ετία του '60, δηλαδή προτού γίνουν μόδα οι Νάίτες και ο Κώδικας Ν τα Βίντσι και έκανε διάσημο, αλλά κι ακα­ δημαϊκό, το συγγραφέα του. Αργότερα, το 1981, ο Maurice Dryon (βραβείο Goncourt), υπουργός Πολιτισμού, βου­ M aurice Druon λευτής και ευρωβουλευτής, Η κατάρα του έγινε κι αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. τελευταίου Ναΐτη Το βιβλίο είναι ιστορικό μυθι­ στόρημα, συναρπαστικό, με Μετάφραση: Μαρία Αβαριτσιώτη ερωτικό πάθος, ίντριγκα, τρα­ γικότητα, μεταφυσική, αλλά Εκδόσεις Περίπλους και χιούμορ, που βαδίζει ακρι­ σελ. 512, τιμή: 19,86 ευρώ βώς πάνω στα χνάρια των ιστορικών γεγονότων. Ολοκληρώνε­ ται σε έξι αυτοτελείς τόμους, από τους οποίους αυτός είναι ο πρώτος. Η υπόθεση διαδραματίζεται στη Γαλλία την εποχή του βασιλιάς ήταν ο Φίλιππος ο Ωραίος, δηλαδή στην αρχή του 14ου αιώνα, και ξεκινά λί­ γο μετά το σκάνδαλο της διαδοχής της κομητείας του Αρτουά, ενός από τα μεγαλύτερα στην ιστορία της Γαλλίας και του θρόνου της. Ο θρό­ νος της κομητείας διεκδικήθηκε από τον εγγονό του προκατόχου του Ρο­ βέρτο Β' αλλά και την κόρη του Μαώ. Ο βασιλιάς αποφάνθηκε υπέρ της Μαώ, με αποτέλεσμα ο συνδιεκδικητής ανιψιός της να αγωνίζεται τα επόμενα είκοσι χρόνια για την αποκατάσταση της αδικίας με όλα τα μέσα. Την ίδια εποχή η αδελφή του βασιλιά της Γαλλίας Ισαβέλλα, βασίλισσα της Αγγλίας μετά το γάμο της με τον βα­

Τ

ee

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

σιλιά Εδουάρδο Β', είναι αναγκασμέ­ νη όχι μόνο να ζει στο Αονδίνο, πράγμα που απεχθάνεται, αλλά και να ανέχεται τον ομοφυλόφιλο σύζυ­ γό της και τον εραστή του ιππότη του Γκάβεστον, ο οποίος έχει επι­ βληθεί στον άγγλο βασιλιά και διοικεί στην πραγματικότητα αυτός. Το ζοφερό αυτό κλίμα της βασιλείας του Φιλίππου του Ωραίου, που υπήρξε από τους πλέον σημαντι­ κούς και καινοτόμους γάλλους ηγε­ μόνες, ήταν το κατάλληλο για να αρ­ χίσει να γίνεται πραγματικότητα μια φοβερή κατάρα: Ω τελευταίος Μέγας Μάγιστρος των Ναϊτών Ιάκωβος ντε Μολέ, αφού κρατείται για χρόνια φυλακισμένος στα υπόγεια του ίδιου του πύργου του Ναού, καταδικάζε­ ται σε θάνατο στην πυρά. Την ώρα που ξεψυχά, στρέφεται προς τον βασιλιά και καταριέται τη δυνα­ στεία. Η κατάρα του αυτή ακολού­ θησε όλη τη γαλλική δυναστεία μέχρι τον οριστικό αφανισμό της, με τη Γαλλική Επανάσταση. Ω βασιλικός οίκος τιμωρείται για τον ίδιο δόλιο τρόπο με τον οποίο ο Φί­ λιππος αφάνισε ένα από τα πιο ισχυρά όσο και μυστηριώδη τάγματα όλων των εποχών, προκειμένου να αρπάξει τα αμύθητα πλούτη του και να εξουδετερώσει τη δύναμή του. Όμως το Τάγμα των Ναϊτών, παρά την επίσημη διάλυσή του, ανασυ­ γκροτείται στην παρανομία, πάλι με τη μορφή διεθνούς μυστικής εται­ ρείας, ξεκινώντας από το θεσμό της Συντεχνίας και φτάνοντας μέχρι τη Μασονία, από την οποία, ως γνω­ στόν, προέρχονταν οι ηγέτες της Γαλλικής Επανάστασης. ■

[ Δ IA BA Ζ Ω 1 J

i b a i o k p i t i k h

Φίλιππος Νικολόπουλος

Επανασύνδεση π ο λ ιτ ικ ή ς κ α ι η θ ικ ή ς παύγασμα σοφίας και ελπιδοφόρο μήνυμα ώριμης και στε­ ρεής σύνδεσης της πνευματι­ κής ανάτασης, της βαθιάς αίσθησης του ηθικού καθήκοντος και των επι­ ταγών του σύγχρονου κοινωνικού και πολιτικού βίου θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί το βιβλίο του διαπρε­ πούς ακαδημαϊκού και καθηγητού Φιλοσοφίας κ. Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου. Αυτό που εξαρχής οφείλουμε να υπογραμμίσουμε είναι ότι με το λόγο και τη γραφή του ο γνωστός καθηγητής και εμβριθής γνώστης της αρχαίας ελληνικής φι­ λοσοφίας επαναφέρει στους ταραγ­ μένους καιρούς μας, όπου τα πάντα σχεδόν τείνουν να αποδομηθούν και να ευτελιστούν, το μεγάλο ζήτημα της σύνδεσης της πολιτικής με εκεί­ να τα πνευματικά και ηθικά περιεχό­ μενα που είναι ικανά να προσδίδουν στη ζωή την υψηλή σκοποθεσία της. Τόλμημα με στοιχεία πλατωνικής παράδοσης (με την ευρύτερη έννοια του όρου, σύμφωνα με την οποία ο ασκών εξουσία πρέπει να είναι «επαΐων», φορέας καθηκόντων και υποχρεώσεων, ενάρετος και υπεράνω αποπροσανατολιστικών επιθυ­ μιών) και με πρόθεση αποκατάστα­ σης της πολιτικής ως λειτουργήμα­ τος άμεσα συνδεμένου με υψηλό επί­ πεδο παιδείας. Δεν είναι τυχαίο ότι το βιβλίο (που αποτελείται από εκτεταμένες ομι­ λίες, τοποθετήσεις και άρθρα του συγγραφέα εντός ή εκτός της Ακαδη­ μίας Αθηνών) ξεκινά με ομιλία (που ουσιαστικά λαμβάνει τη μορφή πυ­ κνού σε νοήματα μελετήματος) αφιε­ ρωμένη στην παιδεία ως αποστολή

Α

ανθρωπιστικού, κοινωνικού και πολιτικού χαρακτήρα. Μό­ νο ο πεπαιδευμένος πολίτης και πολιτικός (και όχι μόνο κα­ ταρτισμένος σε κάποια επαγ­ γελματική και επιστημονική ει­ δικότητα) είναι ικανός να συμβάλει στο «ευ ζην» της πολιτι­ κής κοινωνίας. Το βασικό μήνυμα, που εκπέΚωνσταντίνος μπεται από πολλά σημεία των I. Δεσποτόπουλος κειμένων του συγγραφέα (κει­ Μ ηνύματα μένων που αφορούν πολλά πολιτικής επίκαιρα -και εν πολλοίς καυ­ τά- ζητήματα της σύγχρονης Επισημάνσεις και κοινωνικής και πολιτικής παραινέσεις ζωής, συνίσταται στο ότι αυτό που πρέπει να χαρακτηρίζει Εκδόσεις Παπαζήση, 2006 σελ. 192, τιμή: 12,00 ευρώ τη λήψη των πολιτικών απο­ φάσεων είναι η αναζήτηση του μέτρου και η αποστασιοποίηση από συναισθηματικά φορτισμένες καταστάσεις. Η πολιτική σωφροσύ­ νη προσδιορίζεται από τον ορθό λό­ γο και την αίσθηση της πρακτικά ορ­ θής κίνησης (ανάλογα με τις συνθή­ κες και τις δυνατότητες των φορέων δράσης), πράγμα που και ο Αριστο­ τέλης υπογραμμίζει στο έργο του Η θ ικ ά Ν ικομάχεια. Τέλος, ο συγγραφέας θεωρεί ως θεμε­ λιακό άξονα της σκέψης και της ηθι­ κής στάσης του πολιτικού, που σκο­ πεύει πάντα στο «ευ ζην» της κοινω­ νίας, τη θεώρηση του ανθρώπου ως αυταξίας και αυτοσκοπού, ανεξάρτη­ τα από άλλες σκοπιμότητες. Βέβαια, κατ' αυτόν, η ανωτέρω αξιολογική αφετηρία σε πεδίο πολιτικής δράσης πρέπει να συνδυάζεται με ρυθμίσεις, διευθετήσεις και προσαρμογές πραξιολογικού επιπέδου. ■

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

67

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Δημήτρης Β. ΤριανταφυλΛίΒης

Ενάντια στους επίγειους «ε γ γ υ η τ έ ς » τ η ς α λ ή θ ε ια ς άθε βιβλίο t o o Χρήστου Γιανναρά αποτελεί πά­ ντα αφορμή για διάλογο, αντιπαράθεση απόψεων ή και, ορισμένες φορές, αντιδικιών. Ο Χρήστος Γιανναράς στο βι­ βλίο του αυτό θέτει επί τάπητος το ζήτημα της θρησκευτι­ κότητας πριν απ' όλα και κυρί­ ως το ζήτημα της ορμέφυτης Χρηστός Γιανναράς και ενστικτώδους ανάγκης του Ενάντια στη ανθρώπου για ηθικό νόμο θρη­ θρησκεία σκευτικής εγκυρότητας. Με άλλα λόγια καταπιάνεται με το Εκδόσεις Ίκαρος, 2006 τυπικό σαδομαζοχιστικό σύν­ σελ. 332, τιμή: 18,81 ευρώ δρομο της ενοχής - εξαγοράς δικαίωσης που καλλιεργείται σε όλες τις θρησκείες και προ­ στρέχει προς βοήθεια στην κλινική εμπειρία της νεωτερικής Ψυχολογίας. Υπό την ατομοκεντρική όμως οπτική γωνία της πίστης, συνεχίζει ο Γιαν­ ναράς, η πίστη παύει να είναι άθλη­ μα σχέσεων εμπιστοσύνης και ταυτί­ ζεται με νοητικές πεποιθήσεις, δηλα­ δή γίνεται το συνώνυμο της ιδεολο­ γίας. Συνεπώς η θρησκευτικότητα νοείται ως ατομική προτίμηση, όπως άλλωστε συμβαίνει και με την προ­ σχώρηση του ατόμου σε κάθε άλλη ιδεολογία. Η ατομική όμως αυτή προτίμηση στη συνέχεια οδηγεί στην παραίτηση από το λογικό έλεγχο των μεταφυσικώ ν προτάσεω ν, πράγμα που σημαίνει ότι το όνομα της πίστης γίνεται συνώνυμο με την πίστη. Έτσι, η προσφυγή σε κάποια αυθεντία ανταποκρίνεται στην ανά­ γκη όχι μόνο για επαλήθευση ή επι­ κύρωση αλλά και για τη γένεση μια θρησκευτικής βεβαιότητας. Να λοι­ Χρ%ττοςΓ«ν»φϋς

Ενάντια κιή θρησκεία

33

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Κ

πόν πώς φτάνουμε στην εξ αποκαλύψεως αλήθεια, την οποία προσφέ­ ρει ως χάρισμα ο Θεός. Έτσι, περνάμε στους επίγειους εγ­ γυητές της αλήθειας που δεν είναι άλλοι από τα ισχυρά ιερατεία, το θε­ σμό δηλαδή που συγκροτείται για να αναπληρώσει ως εξουσιαστική αυ­ θεντία το έλλειμμα βεβαιότητας της γνώσης και της σιγουριάς των πε­ ποιθήσεων. Η ανάγκη λοιπόν για κύ­ ρος εύκολα περνάει στη φάση της αναζήτησης εξουσιαστικής ισχύος και από την ιστορία μάς είναι γνω­ στοί θρησκευτικοί θεσμοί οι οποίοι διαχειρίστηκαν και διαχειρίζονται εξουσία ισχυρότερη από άλλους θε­ σμούς διακυβέρνησης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η συλλογι­ στική του Χρήστου Γιανναρά αναφο­ ρικά με το εκκλησιαστικό γεγονός. Και μόνο η επιλογή της λέξεως «εκ­ κλησία», κατά τον Γιανναρά, σημαί­ νει ότι επιθυμία των εξουσιαστικών θεσμών ήταν να υποδηλώσουν πέρα από μία νέα θρησκεία και ένα κοινω­ νικό γεγονός, ένα νέο τρόπο οργάνω­ σης των σχέσεων της κοινωνίας. Στη συνέχεια αναφέρεται στις βασικές θέσεις της Ορθοδοξίας ως στάσης ζωής αλλά και ως τρόπου ερμηνείας ορατών τε πάντων και αοράτων, συ­ νεχίζοντας τη συζήτηση που έχει ξε­ κινήσει από τις αρχές της δεκαετίας του '80. Το νέο βιβλίο του Χρήστου Γιανναρά θα συζητηθεί πολύ. Θα προκαλέσει αντιδράσεις και, ίσως, πολεμική. Αυ­ τός όμως δεν πρέπει να είναι ο σκο­ πός κάθε συγγραφέα που καταπιά­ νεται με τα μεγάλα ζητήματα της αν­ θρώπινης σκέψης και ζωής; ■

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΚΕΔΡΟΣ

:·

11 1 *

ΓΙΟΒΑΝΝΑ

I

L

δ ι α β α ζ ω

]

b i b a i o k p i t i k h

Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίθης

Για την κατανόηση τ η ς ρ ώ σ ικ η ς ζ ω ή ς νωστός βιβλιοκριτι­ κός της Μ. Βρετα­ νίας, αφού συχνά δημοσιεύει τις απόψεις του στη Gurdian και στο London Review o f Books, ο Orlando Figes είναι πα­ ράλληλα καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Bircbeck. Οι εργασίες του χαρακτη­ ρίζονται από επιστημονι­ Orlando Figes κή εγκυρότητα, πρωτο­ Ο χορός της Ν ατάσας ποριακές εκτιμήσεις, άμε­ Μια πολιτιστική ιστορία σο και συναρπαστικό της Ρωσίας ύφος. Τόμοι 2 Στο δίτομο έργο του, που παρουσιάζουν οι εκδόσεις Μετάφραση: Ηλέκτρα, ασχολείται με Χρηστός Οικονόμου το αγαπημένο του θέμα, τη Ρωσία και τον πολιτι­ σμό της, αφού σήμερα θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους βρετανούς ει­ δικούς σε θέματα ρωσικής ιστορίας. Ο τίτλος του βιβλίου είναι δανεισμέ­ νος από μια σκηνή που περιγράφει ο Λ. Τολστόι στο έργο του Πόλεμος και ειρήνη, κατά την οποία η αριστοκρα­ τικής καταγωγής ηρωίδα Νατάσα Ροστόβα παρασύρεται από τη μελω­ δία ενός παραδοσιακού τραγουδιού μπροστά στα έκπληκτα μάτια των χωρικών. Η σκηνή αυτή είναι χαρα­ κτηριστική για τον πολυεπίπεδο δυϊ­ σμό που χαρακτηρίζει τη ρωσική ιστορία και ζωή. Ο βρετανός συγγραφέας εκτιμά ότι στη μακραίωνη ρωσική ιστορία συ­ γκρούονται δύο διαμετρικά αντίθετοι κόσμοι: ο κόσμος των ανώτατων ευγενών με την ευρωπαϊκή παιδεία και ο κόσμος των χωρικών με τη χθόνια

Γ

5>0

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

ρωσική καλλιέργεια. Η αντιπαράθε­ ση αυτή των δύο κόσμων ίσως να αποτελεί το κλειδί για την κατανόη­ ση της ρωσικής ζωής, ιστορίας και εντέλει ψυχής που τόσο πολύ ενδια­ φέρθηκαν να μάθουν οι Δυτικοί. Το έργο του Figes είναι γραμμένο με ειλικρινή αγάπη και βαθύτατο σεβα­ σμό για τις μυθικές προσωπικότητες που έχτισαν έναν από τους γοητευ­ τικότερους πολιτισμούς του κόσμου στο διάβα των αιώνων. Γι' αυτό και μεταξύ των προθέσεων του συγγρα­ φέα διακρίνουμε την προσπάθειά του να δείξει την τεράστια ποικιλία των καλλιτεχνικών μορφών της Ρω­ σίας. Μια ποικιλομορφία που οφεί­ λεται στις αχανείς γεωγραφικές εκτάσεις της, στο μεγάλο αριθμό λαών και εθνοτήτων που κατοικούν σ' αυτές αλλά και στο μεγάλο πλή­ θος επιρροών που δέχτηκε τόσο από τον δυτικό πολιτισμό όσο και από άλλους όμορους εξ ανατολών, γεγονός που σημάδεψε την πολιτι­ σμική της εξέλιξη. Ο χορός της Ν α τά σ α ς είναι ένα δια­ βατήριο για τον άνθρωπο του δυτι­ κού πολιτισμού να προσεγγίσει τη μεθόριο που τον χωρίζει από τον ρωσικό πολιτισμό. Είναι ένας οδηγός, ένας χάρτης πολύτιμος, μια πυξίδα για έναν πρώτο προσανατολισμό στον αχανή κόσμο της Ρωσίας από τον Βλαδίμηρο τον Εκχριστιανιστή μέχρι την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Αν το ταξίδι αυτό είναι γόνιμο και δη­ μιουργικό, ο οιναγνώστης - ταξιδευτής ίσως μπορέσει να καταλάβει πολλά από αυτά που σήμερα συμ­ βαίνουν στη Ρωσία και δεν μπορεί να τα αντιληφθεί. ■

[ Δ IA BA Ζ Ω β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

1 !

Δικαιϊκτί προστασία τη ς τέ χνη ς εν είναι υπερβολή να πούμε ότι στην εποχή μας επικρατεί η αντίληψη ότι είναι μάταιο να αναζητούμε ε'ναν ορισμό της τέχνης, αφού πρόκειται για μια έκφραση που φαίνεται να περιλαμβάνει πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες και είναι πάντως ανοικτή να εντάξει στους κόλπους της νέες». Η εννοιακή απροσδιορι­ στία της τέχνης, παρόλο που φαίνε­ ται ικανοποιητική, αφού ακυρώνει το ετικετάρισμα και τη στεγανότητα των περίκλειστων ορισμών, εντού­ τοις είναι παράταιρη με τη νομική σκέψη και πρακτική. Στην περίπτω­ ση της Δικαιοσύνης (ως μηχανισμού που απονέμει το δίκαιο) τα αρμόδια όργανα που καλούνται να αποφανθούν για το ποιος έχει το δίκιο ή όχι -σε υποθέσεις που αφορούν θέματα τέχνης- παγιδεύονται σε κραυγα­ λέες αντιφάσεις. Ο εγκλωβισμός σε τέτοιες αντιφά­ σεις παρωθείται από νομικούς ισχυ­ ρισμούς που αμφισβητούν την καλλι­ τεχνική δημιουργία και αναπόφευ­ κτα ευνοούν τη λογοκρισία- ιδίως στο όνομα θρησκευτικών πεποιθή­ σεων που αμφισβητούν την ελευθε­ ρία της τέχνης. Ανασκοπώντας την ελληνική και ξέ­ νη νομολογία, ο Σταύρος Τσακυράκης με το βιβλίο του περιγράφει ακριβώς αυτή τη «διελκυστίνδα τέ­ χνης και θρησκείας μέσα από απο­ φάσεις ελληνικών, ευρωπαϊκών και αμερικανικών δικαστηρίων». Περι­ γράφει και αναλύει δηλαδή περιπτώ­ σεις όπου ασκήθηκαν διώξεις κατά της τέχνης και όσων την υπηρετούν (για παράδειγμα, η υπόθεση Ανδρου/ /

jk / \

\\ L V

λάκη, η έκθεση Outlook, η π ε­ ρίπτωση Μπαμπινιώτη) στο ΘΡΗΣΚΕΙΑ όνομα του σεβασμού του θρησκευτικού συναισθήμα­ ΤΕΧΝΗΣ τος- γεγονός το οποίο φα­ ντάζει μη συνεπές -όπως ση­ μειώνει ο συγγραφέας- προς μια φιλοσοφία προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων. Η περιπτωσιολογία που εκ­ Σταύρος Τσακυράκης θέτει ο Στ. Τσακυράκης είναι Θρησκεία κατά πράγματι ιδιαίτερα ενδιαφέ­ τέχνης ρουσα επειδή, αφενός, εκτεί­ νεται σε όλο το σύγχρονο κοι­ νωνικό τοπίο και, αφετέρου, προσεγγίζεται με αξιόπιστα τεκμήρια. Η νομική επιχειρη- J ματολογία και ο -αναπόφευκτα- δικανικός λόγος που προσδιορίζουν το ύφος του βιβλίου δεν αποδυναμώ­ νουν διόλου την αξία του σημαντικού αυτού έργου. Αντιθέτως, η σπουδαιότητα του περιεχομένου, η επικαιρότητα του θέματος και η εγγύτητά του προκαλούν, χωρίς αμφιβο­ λία, το μέγιστο ενδιαφέρον στον οποιονδήποτε αναγνώστη. Αποκλείοντας το ενδεχόμενο ενός προθετικού αντιλόγου που απαξιώ­ νει, ο συγγραφέας με έντεχνο τρόπο καταδεικνύει λοιπόν την ουσία του ζητήματος. Ότι τελικά η τέχνη δεν (θα) πρέπει να υπόκειται σε λογοκρι­ σία «αν έστω και ένα αναγνωρισμένο μέλος της καλλιτεχνικής κοινότητας υποστηρίζει ότι ένα έργο αποτελεί καλλιτεχνική δημιουργία». Και υπό αυτήν την έννοια η συμβολή του συγγραφέα στην αποσαφήνιση της αξίας που έχει, στις σύγχρονες/ πλουραλιστικές κοινωνίες, η προ­ στασία της τέχνης είναι μεγάλη. ■

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

3\

] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η δ ι α β α ζ ω

[

Αιμιλία Καραλή

Κρίση για την ιστορία τ η ς ε λ λ η ν ικ ή ς γ λ ώ σ σ α ς

ο

Τζέφρυ Χόρροκς είναι καθηγητής σ υγκριτικής γραμματολογίας στο Καίμττριτζ. Οι σπουδές του στην αρχαία ελληνι­ κή φιλολογία και την ομηρική γλώσσα (διατρι­ βή) αποτέλεσαν τα πρώτα εφόδια αλλά και Τζέφρυ Χόρροκς τα ερεθίσματα για να Ελληνικά: Ιστορία ασχοληθεί με την ελληνι­ κή γλώσσα συνολικά, της γλώσσας και στη διαλεκτική -παλαιότων ομιλητών της τερη και σύγχρονη- μορ­ φή της. Προϊόν αυτού Εισαγωγή-Μετάφραση: Μελίτα Σταύρου - Μαρία Τζεβελέκου του επιστημονικού εν­ διαφέροντος και, προ­ φανώς, της αγάπης για τη γλώσσα μας είναι και η γλωσσολογική του με­ λέτη Ελληνικά: Ιστορ ία της γλώ σσας και τω ν ομιλητώ ν της. Η πρωτοτυ­ πία του έργου συνίσταται στο ότι αποτελεί μια συνεχή αφήγηση για την πορεία της ελληνικής γλώσσας που παρατηρεί και ερμηνεύει τις αλ­ λαγές της όχι μόνο στο εσωτερικό της αλλά δίνει σημασία και στις εξω­ τερικές συνθήκες που την επηρέα­ σαν, γιατί τα ελληνικά, κυρίως κατά την αρχαιότητα και το Μεσαίωνα, μιλήθηκαν έξω από τα στενά γεω­ γραφικά σύνορα της Ελλάδας. Μια άλλη σημαντική αρετή του βιβλίου είναι ότι εξετάζει την ελληνική γλώσ­ σα υπό το πρίσμα της αλληλεπίδρασης της γραπτής και της προφορι κής έκφρασής της, ενώ σε κάθε κε φάλαιο υπάρχει αναφορά στις κοι­ νωνικές και πολιτικές εξελίξεις που επηρέασαν τη ζωή των ομιλητών της ελληνικής.

92

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Η μελέτη δομείται σε τρία μέρη. Στο πρώτο παρουσιάζεται η εξέλιξη των αρχαίων ελληνικών από την προϊ­ στορία έως τη ρωμαϊκή αυτοκρατο­ ρία. Παρακολουθώντας τις μορφολογικές (γραμματική κλίση, παραγω­ γή και σύνθεση), φωνολογικές, συ­ ντακτικές αλλαγές, τους λεξιλογι­ κούς νεωτερισμούς, συμπεραίνει την αλληλεπίδραση του λογοτεχνικού λαϊκού ύφους και της επίσημης γρα­ φής, παρά το γεγονός ότι η επίδρα­ ση της κλασικής γλώσσας μεγαλώνει σταθερά όσον αφορά τα περισσότε­ ρο επίσημα και πιο έντεχνα λογοτε­ χνικά επίπεδα ύφους. Σε αυτήν την περίοδο της αρχαιότητας ο Χόρροκς εντοπίζει τα πρώτα στοιχεία της δι­ γλωσσίας που θα εξελιχθεί σε γλωσ­ σική διαμάχη με πολιτικές προεκτά­ σεις κατά τον 19ο και 20ό αιώνα. Επίσης διαπιστώνει ότι η ύστερη αρ­ χαιότητα ήταν η περίοδος εκείνη κα­ τά την οποία σημειώθηκαν οι πιο χα­ ρακτηριστικές φωνολογικές διαφο­ ρές μεταξύ της κλασικής και της σύγ­ χρονης γλώσσας, ενώ στις λαϊκές προφορικές και γραπτές ποικιλίες εμφανίζονται τα πρώτα στάδια των πιο σημαντικών γραπτών αλλαγών. Στο δεύτερο μέρος εξετάζεται η ελ­ ληνική γλώσσα κατά τη βυζαντινή περίοδο, από τον Κωνσταντίνο Α' έως την άλωση της Κωνσταντινού­ πολης από τον Μωάμεθ τον Πορθη­ τή, το 1453. Ο μελετητής καταλήγει στο ότι το φάσμα των κειμένων μέ­ σου γλωσσικού επιπέδου στο Βυζά­ ντιο δεν αποτελούσε προϊόν μιας άτεχνης αρχαϊστικής τάσης αλλά «μάλλον αντανακλούσε μια αδιάκο­ πα εξελισσόμενη παράδοση που υπόκεινταν σε συμβάσεις οι οποίες

[ δ ι α β α ζ ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

ρύθμιζαν την ανάμειξη του αρχαίου με το νέο ανάλογα με την περίοδο, το γλωσσικό επίπεδο και το ύφος». Είναι το «μέσο ύφος» που εξελίχθηκε τελικά και κάτω από σημαντικές εξωτερικές πιέσεις στην πρότυπη γραπτή γλώσσα της ελληνικής δια­ νόησης του 17ου και του 18ου αιώ­ να. Το δεύτερο σημείο της συμπερα­ σματικής ερμηνείας του συγγραφέα αφορά τον τρόπο με τον οποίο η προφορική γλώσσα, παρά τις φωνο­ λογικές διαφορές των τοπικών διαλέ­ κτων, εξελίχθηκε ενοποιούμενη συ­ ντηρητικά από τη λειτουργία των κρατικών και εκκλησιαστικών θε­ σμών. Αυτή η συνοχή όμως διασπάστηκε μετά το 1204, όταν άρχισαν οι επιδρομές των Δυτικών και αργότερα των Σελτζούκων Τούρκων. Στο τρίτο μέρος του βιβλίου, που είναι

]

και το μικρότερο, προσεγγίζεται η εξέλιξη της νέας ελληνικής από το 1453 έως σήμερα, με συμβατικό τέρ­ μα την ένταξη της Ελλάδας στην Ευ­ ρωπαϊκή Ένωση και την πρόταση για την Πρότυπη Νέα Ελληνική. Ίσως σε αυτό το κεφάλαιο να υπάρχουν και αρκετές ενστάσεις, κυρίως για το πώς τοποθετεί τις ιδεολογικές και πολιτι­ κές συνιστώσες του γλωσσικού ζητή­ ματος (π.χ. η ερμηνεία της ονομαζό­ μενης «δίκης των τόνων» του I. Θ. Κακριδή το 1941), αυτό όμως δεν μειώνει καθόλου την αξία της έρευνάς του. Η εισαγωγή των δύο μεταφραστριών του βιβλίου είναι εξαιρετικά κατατο­ πιστική. Αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, ένα σημαντικό, ξεχωριστό κεφά­ λαιο του βιβλίου με το δικό του ενδια­ φέρον (και) ανεξάρτητα από τη μελέ­ τη του Χόρροκς. ■

IWr< οό'ορ'ϊοώΐ L -----------------------------------------Ένα καραβάνι λεηλατείται από ληστές· οι πάντες σκοτώνονται. Ένα εμπορικό πλοίο βυθίζεται- κανένας δεν επιστρέφει για να διηγηθεί τι ακριβώς συνέβη. Αλλά τώρα οι Πτεράργυροι -μία από τις σημαντικότερες οικογένειες εμπόρων της Σερανβέλ- θα υποστούν το χειρότερο πλήγμα της ζωής τους: θα χάσουν όλα όσα έχουν. Και μια νέα ζωή θα ανοιχτεί μπροστά τους, στη Σερανβέλ, τη φημισμένη Πόίλη των Ανοιγμάτων, καθώς ο Νολράκο Πτεράργυρος θα παλεύει να κάνει την οικογένειά του να ορθοποδήσει ξανά, και τα παιδιά του, η Θήρνα κι ο Χανμάρο, θα αρχίσουν να ερευνούν, για να ανακαλύψουν ποιος κρύβεται πίσω από τις πανωλεθρίες που τους έχουν βρει μέσα στον τελευταίο χρόνο. Συγχρόνως, η Ναράμια, μια αμφιλεγόμενη τυχοδιώκτρια που βασανίζεται από μια ανίατη ασθένεια, συνειδητοποιεί ότι ο εργοδότης της κρύβει πολύ περισσότερα από το πρόσωπό του πίσω από τη χάλκινή του μάσκα.

WWW.fa n ta s tik o s o riz o n ta s .g r

Τηλ.: 6976457235 Fax: 210.27.73.466 E-mail: fantastikosorizontas@yahoo.gr I Πληροφορίες για παραγγελίες χονδρικής στο Τ.Θ.: 63583,15237, Φιλοθέη lvvww.fantastikosorizontas.gr/booksellers.htni

] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

δ ι α β α ζ ω

[

Διονύσης Ν. Μουσμούτης

Πολύτιμο εργαλείο σ π ο υ δ ή ς και π ρ ο β λ η μ α τισ μ ο ύ αρπός εικοσα­ ετούς έρευνας, η οποία συνδυάσθηκε με την π α ι­ δαγωγική εμ π ειρ ία του ως καθηγητή Θεα­ τρικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Paris VIII, καθώς και με την εμπειρία του θεατρό­ Patrice Pavis φιλου θεατή, το Λεξικό Λεξικό του θεάτρου το υ θ εά τρ ο υ του Patrice Pavis κυκλο­ φόρησε σε μια πρώτη Γενική εποπτεία: Κώστας Γεωργουσόπουλος μορφή το 1980. Από Μετάφραση: Αγνή Στρουμπουλή τότε γνώρισε συνε­ Γλωσσική επεξεργασία: Εύα χείς επανεκδόσεις, οι Γεωργουσοπούλου οποίες του προσέφεθεατρολογική και δραματολογική ραν τη δυνατότητα έρευνα, ορολογία και σημασιολογία: χρήσιμων επανεξετά­ Έλυα Ανδριανού - Νατάσα Σιουζουλή σεων και διορθώσεων, Εκδόσεις Gutenberg, 2006 αλλά και ένταξης των οελ. 581, τιμή: 45,00 ευρώ πιο πρόσφατων εκδη­ λώσεων της γραφής και των σύγχρονων σκηνοθετικών αντιλήψεων. Το Λεξικό του Pavis κατά κύριο λόγο ασχολείται με τη δυτική θεατρική παράδοση, από τον Αριστοτέλη έως τον Μπομπ Ουίλσον, η οποία όμως αποκλείει την περιγραφή εξωευρωπαϊκών μορφών, που αφορά τα πα­ ραδοσιακά θέατρα της Ανατολής. Αποκλείονται επίσης, εξετάζονται μάλλον στο βαθμό που εμπλέκονται με το θέατρο, άλλες μορφές θεαμά­ των, όπως ιεροτελεστίες και τελε­ τουργίες, το τσίρκο, οι μαριονέτες, η παντομίμα, γενικότερα το λαϊκό θέα­ τρο, η όπερα κ.ά. Χωρίς αμφιβολία πρόκειται περί ενός χρησιμότατου επιστημονικού

Κ

9Δ τ

ΙΟΣ 2007

εργαλείου, το οποίο, χωρίς να προ­ σπερνά την ιστορία, τόσο των κυ­ ρίαρχων θεατρικών εννοιών όσο και των μεταμορφώσεών τους ανά τους αιώνες, συμπεριλαμβάνει το σύνολο των ερευνητικών αποτελεσμάτων του 20ού αιώνα, στα πεδία της ση­ μειολογίας, της γλωσσολογίας και της επικοινωνίας. Οι επιλεγμένοι από τον Pavis όροι ομαδοποιήθηκαν σε οκτώ κατηγορίες: Δραματουργία, Κείμενο και λόγος, Ηθοποιός και πρόσωπο, Είδη και μορφές, Σκηνοθε­ σία, Δομικές αρχές και Ζητήματα αι­ σθητικής, Πρόσληψη του θεάματος, Σημειολογία. Όταν αποφασίσθηκε η μεταφορά του εις τα καθ' ημάς διαπιστώθηκε ότι, για το ελληνικό, έστω και εξειδικευμένο, κοινό, που εκτείνεται από τους θεατρολόγους νεότερης γενιάς, τους ηθοποιούς, τους λοιπούς συ­ ντελεστές της θεατρικής θεωρίας και πράξης, τους φοιτώντες σε δραματι­ κές σχολές, μέχρι τους διανοούμε­ νους, τους εκπαιδευτικούς και γενι­ κότερα τους φίλους του θεάτρου, το Λεξικό εισήγαγε μια πληθώρα νέων όρων, οι πλείστοι των οποίων θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως ανοίκειοι για την εντόπια θεατρολο­ γική παράδοση. Για να υπάρξει το προσδοκώμενο αποτέλεσμα, ώστε το σημαντικό έργο του Pavis να απο­ κτήσει την απαιτούμενη χρηστικότητα του σύγχρονου εργαλείου σπουδής, έπρεπε, εκτός από ευσυ­ νείδητη μετάφραση, να επιτευχθεί με απόλυτη σαφήνεια η μεταφορά των δύσκολων και καινοφανών όρων, καθώς και των περίπλοκων σημασιών στα ελληνικά. Η δυσκολία

[

δ ι α β α ζ ω

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η .

όπως απεδείχθη δεν ήταν στην ελλη­ νική απόδοση, η οποία τελικοί είναι επιτυχής, αλλά η αναζήτησή του μέ­ σα σε δεκάδες λήμματα ως στοιχεία ορισμού άλλων όρων. Ο έμπειρος Κώστας Γεωργουσόπουλος, που είχε την γενική εποπτεία της έκδοσης, κατόρθωσε με τη διακριτά πολύτιμη συμβολή των θεα­ τρολόγων Έλσας Ανδριανου και Νατάσας Σιουζουλή, ώστε η απαραίτη­ τη επαναδιατύπωση όρων και σημα­ σιών, εκτός από θεατρολογικά και δραματολογικά κριτήρια, να γίνει με σαφήνεια. Παραθέτω σχετικό από­ σπασμα από το εισαγωγικό του ση­ μείωμα: «Όροι που έχουν π εράσει α μ ετά φ ρ α σ το ι στην ελληνική θ εα ­ τρολογική θεω ρ ία και π ράξη, άλλοτε π αρέμειναν, ώ σ τε να μην δημιουργηθ ε ί σύγχυση, άλλοτε απ οδόθηκαν μ ε νέα λέξη, ότα ν θεω ρήθηκε ότι η χρή­ ση του σ τα ελληνικά δεν έχει τη ση­ μ α σ ία π ου τη ς δίδει ο Pavis και άλλο­

τε π ροτάθηκαν π ρος συζήτηση, και π ιθανή, γ ια τί όχι, αναθεώ ρηση». Παρόλο που τις δυο τελευταίες δε­ καετίες παρατηρείται αύξηση του ενδιαφέροντος στη χώρα μας περί τις θεατρολογικές σπουδές, με απο­ τέλεσμα να κυκλοφορούν πολλές και σημαντικότατες μελέτες, η έλλειψη από την ελληνική βιβλιογραφία ενός λεξικού του θεάτρου, ενός λεξικού των θεατρικών όρων, ήταν εμφανέ­ στατη. Η άκρως επιτυχημένη έκδοση του Λ εξικ ού θ εά τρ ο υ του Patrice Pavis, μέχρι να εμφανισθεί ένα ανά­ λογο εγχείρημα που θα αφορά την ελληνική θεατρική παράδοση και θα στηρίζεται, εκτός της ξένης, και στην ελληνική βιβλιογραφία, θα καλύπτει ένα μεγάλο κενό. Εν ολίγοις, πρόκει­ ται περί ενός άξιου θαυμασμού και κάθε επαίνου τολμηρού εκδοτικού εγχειρήματος, πρόκειται περί ενός πολύτιμου εργαλείου σπουδής και προβληματισμού. ■

Υποστηρικτές της έκδοσης \ζ ,λ λ η ν ι κ ά \ β 'ρ α . μ . μ χ ζ τ α

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

EC

ΚΑΣΤΑΝ1ΩΤΗ α ,ε .

♦

ΚΕΔΡΟ Ι

Μ ε τ α ιχ Μ ίο ( ] ) ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

25

δ ι α β α ζ ω

]

. Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Αναστάσιος Δ. Καραγιάννης

Ιστορική μνήμη α δύο αυτά ημε­ ρολόγια των συμβάντων των δύο Παγκοσμίων Πολέ­ μων από δύο εξέχοντες συγγραφείς, συνοδευόμενα από πλούσιο φω­ τογραφικό υλικό που σε σημαντικό βαθμό ήταν ανέκδοτο, αιχμα­ λωτίζουν τον αναγνώ­ Ια ν Ουέστγουελ στη από τις πρώτες Α' Π αγκόσμιος Π όλεμος: σελίδες. Η μέρ α με ημέρα Στην εισαγωγή του πρώ του βιβλίου με πολλή ακρίβεια και χω­ ρίς πολλά λόγια περνά μέσα από τα μάτια και το μυαλό του όλη η οικονομικοκοινωνική και πολιτική κατάστα­ ση που τα τελευταία χρόνια του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα προετοίμασαν το έδαφος για την πρώτη παγκόσμια λαί­ λαπα που θα άφηνε αναρίθμητους νεκρούς Άντονι Σο και τραυματίες, ενώ Β' Π αγκόσμιος Π όλεμος: κράτη θα οδηγούνταν Η μέρ α με ημέρα στην αφάνεια. Οι αποι­ κίες και οι ζώνες επιρ­ ροής με στόχο την αφαίμαξη ξένων πλουτοπαραγωγικών πόρων ήταν τ βάθρο του Μολώχ π ό­ στο οποίο θυσιάσθηκαν άνθρω­ ποι, αξίες και συναισθήματα. Η κα­ θημερινή σύντομη περιγραφή των συμβάντων του Α' Παγκοσμίου Πο­ λέμου από τις 28 Ιουνίου 1914 μέχρι

Τ

95

ΜΑΡΤΙΟΙ 2007

τις 18 Δεκεμβρίου 1918 συνδέει όλες τις στρατιωτικές και πολιτικές πτυ­ χές που συνέθεσαν αυτό το ανθρώ­ πινο δράμα. Από τις μάσκες αερίων μέχρι τους βομβαρδισμούς αμάχων, στο μεγαλύτερο μέρος του «πολιτι­ σμένου» κόσμου κυριαρχούσε ο θά­ νατος και η αντεκδίκηση. Στο δεύτερο βιβλίο που με την ίδια προσέγγιση και παρουσίαση αναπλάθεται ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, τα νέα όπλα, οι νέες στρατηγικές μά­ χης (ο αστραπιαίος πόλεμος των Γερμανών) και η μεγαλύτερη απαν­ θρωπιά αντικαθιστούν τη μάχη χα­ ρακωμάτων του Α' Π.Π. Το φωτο­ γραφικό υλικό του τόμου αυτού είναι πιο ενδιαφέρον και πλουσιότερο από του πρώτου. Η μηχανή της πλασματικής, πολλές φορές, ενημέ­ ρωσης των μαζών για τα πολεμικά τεκταινόμενα (προπαγάνδα) μας άφησε ως ενθυμήματα πολλές πτυ­ χές της πολεμικής προσπάθειας των εμπλεκομένων χωρών. Από τα χαμό­ γελα και την αυτοπεποίθηση που έδειχναν οι υψηλοί τους αξιωματούχοι μέχρι τα νέα όπλα και τα ανδρα­ γαθήματα, αναδιπλώνεται από την καθημερινή πολεμική επισκόπηση του βιβλίου η γιγαντιαία πολεμική προσπάθεια που κατεβλήθη. Κατά τη γνώμη μου, και τα δύο βι­ βλία είναι αναγνώσματα για όλους. Αυτούς που θέλουν να μάθουν, αυ­ τούς που δεν θέλουν να ξεχάσουν και αυτούς που πρέπει να διδα­ χθούν τι να αποφεύγεται. ■ Ο Α. Δ. Καραγιάννης είναι αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιώς

ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ

ISBN 960-8160-15-4 · Σ ΕΛ ΙΔ ΕΣ : 400· 1200 Φ Ω ΤΟ ΓΡ Α Φ ΙΕΣ · Δ ΙΑ Σ Τ Α Σ Ε ΙΣ : 24 χ 33 cm

ΕΝΑ ΠΛΗΡΕΣ ΛΕΥΚΩΜΑ ΓΙΑ Ο,ΤΙ ΣΥΝΕΒΗ ΚΑΙ ΓΙΑ Ο,ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΓΗ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΟΥ ΧΑΡΙΛΑΟΥ ΤΡΙΚΟΥΠΗ 41, Τ.Κ. 106 81 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ.: 2 1 0 3 8 2 6 2 2 0 . FAX: 2 1 0 3 8 0 6 7 3 2 /w.angelakis.gr, E-mail: info@angelakis.gr ■

AUeeSaef/ό στον αναγνώστη

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Γιάννης Ν έθ α ς

Βιβλίο - «σοκ» ρόκειται για ένα βιβλίο σοκάρει. Ο Ντέιβιντ Ίρβινγκ είναι ένας ιστορικός που προκαλεί. Και η χώρα μας δεν ξέφυγε από τον κανόνα, καθώς ξέσπασε σάλος όταν ανακοινώθηκε ότι ο συγ­ γραφέας θα ερχόταν τον περα­ σμένο Οκτώβριο για να παρου­ σιάσει ένα αμφιλεγόμενο βιβλίο David Irving του. Υπήρξαν και ακραίες αντι­ Ο βομβαρδισμός δράσεις που ήθελαν να του απαγορέψουν την είσοδο στη της Δ ρ έσδης χώρα. Φυσικά η ποινικοποίηση Η αποκάλυψη των οποιοσδήποτε άποψης δεν γεγονότων 1945 συμβαδίζει με την αρχή της ελευθερίας και της δημοκρα­ Μετάφραση: τίας. Καμιά αστυνομία, κανένα Παντελής Μούτουλας τελωνείο και κανένα δικαστή­ ριο δεν είναι δυνατόν να ορίσει την ιστορική αλήθεια. Το συγκε­ κριμένο όμως βιβλίο του Ίρβινγκ δεν περιέχει τις αμφιλεγόμενες απόψεις του για το Ολοκαύτωμα αλ­ λά ασχολείται με την τραγωδία της Δρέσδης. Είναι ένα από τα βιβλία σταθμούς στην καριέρα του, τα οποία και εδραίωσαν τη φήμη του. Πρόκειται για ένα βιβλίο που αναφέρεται στην εκ θεμελίων καταστροφή μιας από τις ιστορικότερες πόλεις της Κεντρικής Ευρώπης, της Δρέσ­ δης. Οι δεκάδες χιλιάδες των προσω­ πικών ανθρώπινων τραγωδιών, ανε­ ξιχνίαστου αριθμού ακόμα και σήμε­ ρα, συνδέθηκαν με τη μεγαλύτερη ανθρωποσφαγή του τέλους του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Πολλοί ιστορι­ κοί αμφισβητούν τη χρησιμότητα της για το τέλος του πολέμου, μετα­ ξύ αυτών και ο Ίρβινγκ. Σημειωτέον ότι η ολοκληρωτική καταστροφή αυ-

π

SS

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

τής της πολυδομημένης αστικής πό­ λης έγινε με συμβατικά όπλα. Η Δρέσδη βομβαρδίστηκε στρατηγικά, δηλαδή μαζικά, ως περιοχή και όχι μόνον κάποια στρατηγικά σημεία της. Αποτέλεσμα: μέσα σε δύο μέρες να υπάρχουν τόσοι πολλοί νεκροί άμαχοι που οι εναπομείναντες ζω­ ντανοί να μην έχουν τη δυνατότητα να τους θάψουν. Έτσι τους περιέ­ λουσαν με βενζίνη και τους έκαψαν. Ανατριχιαστικές «λεπτομέρειες» που, κατά τον συγγραφέα, αποσιωπώνται σκοπίμως, ιδιαίτερα στην Αγγλία. Δεν είναι τυχαίο πως οι Αγ­ γλοι τον θεωρούν αντιπαθητική περσόνα, και αυτό είναι ευεξήγητο αφού ο Ίρβινγκ με το βιβλίο του «κατεδα­ φίζει» τον ανθρωπισμό του Τσώρτσιλ. Παρόλα αυτά ο συγγραφέας έχει πολλά ντοκουμέντα που συνέλεξε τόσο από τους πιλότους της RAF όσο και της αμερικάνικης αεροπο­ ρίας. Παραθέτει ακόμα και απόψεις πιλότων από την Luftwaffe, για το πώς είδαν οι ηττημένοι τη γρήγορη ήττα τους και το πώς αντιμετώπι­ σαν την επόμενη ημέρα. Από κάθε άποψη το βιβλίο του Ίρβινγκ κατα­ θέτει το κοινότοπο «ο πόλεμος είναι καταστροφή για όλους» αλλά πιο πολύ την πληρώνουν οι άμαχοι, οι de facto αθώοι. Υπάρχουν περιγραφές, όπως αυτές της αποκομιδής των νε­ κρών μετά τον βομβαρδισμό, που σκιαγραφούν ένα τοπίο φρίκης. Η Δρέσδη δεν είναι απλώς μια πόλη που βομβαρδίστηκε αλλά μια πόλη που εξαφανίστηκε χωρίς ουσιαστικό στρατηγικό σκοπό. Και ποιος στρα­ τηγικός σκοπός άραγε επιτάσσει το ολοκαύτωμα των αμάχων; ■

[ Δ I A B A Ζ Ω I !

β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

Κ. Ξ. Γιαννόπουλος

Καλά, α υ τ ό ς σ κ ο τ ώ θ η κ ε ν ω ρ ίς ... αρά το γεγονός ότι οι σταρ του Χόλυγουντ διάγουν βίο σκανδαλώδη και αρκετές φορές έχουν πρόωρο τέλος, δύο στάθηκαν έως σήμερα οι εμβληματικές φυσιογνωμίες του: η Μέριλιν Μονρόε και ο Τζέιμς Ντιν. Αυτή η εντελώς πρόσφατη βιογρα­ φία του δεύτερου, με υπότιτλο Το π ορτρ έτο ενός ρύθου, ξαναφέρνει στο φως τις αιτίες και τις αφορμές που οδήγησαν στη μυθοποίησή του μετά τον πολύ πρόωρο χαμό του. Να θυμίσουμε πως ο Τζέιμς Ντιν σκοτώθηκε σε τροχαίο ατύχημα οδη­ γώντας μια ολοκαίνουργια Πόρσε, έχοντας συμπληρώσει 24 χρόνια ζω­ ής. Και η ειρωνεία: δεν είχε προλάβει να δει ο ίδιος και το κοινό τις δυο από τις τρεις ταινίες που πρόλαβε να γυρίσει. Έτσι κέρδισε μια κυριολε­ κτικούς μεταθανάτια δόξα. Ο νεαρός επαρχιώτης από την Ιντιάνα των Η ΠΑ ήταν κοντός, με μεγάλο κεφάλι, κακή προφορά και άσχημη άρθρω­ ση, έκανε λαμπρές σπουδές στο UCLA και στα περίφημα Actors Studio και έμεινε αρκετά στον προ­ θάλαμο... Διαφημιστικά και κάποιες εμφανίσεις σε τηλεοπτικά και θεα­ τρικά έργα, ώσπου τον ανακάλυψε ο Καζάν και τον έβαλε να πρωταγωνι­ στήσει στο «Ανατολικά της Εδέμ» και τον έκανε σταρ. Αμέσως μετά ο Νίκολας Ρέι τον εκτόξευσε στο πάνθε-

Π

Η

ον των μύθων με το «Επανα­ στάτης χωρίς αιτία» και ο Τ. Ζ. Στίβενς συμπλήρωσε την «τρι­ λογία» του αδικοχαμένου σταρ με τον «Γίγαντα». Θαυμαστής του Μάρλον Μπράντο, δεν πρόλαβε, όπως αυτός, να δει την καριέρα του να κατακρημνίζεται και την ιδιωτική του ζωή να γίνεται βο­ ρά στα ΜΜΕ. Αλλά αυτός έζησε πολύ, μια ζωή κανονικής διάρ­ κειας, μεγάλου μήκους. Ενώ ο Ντιν δεν πρόλαβε ούτε μια σεκάνς. Σε αυτό το αστραπιαίο πέρασμα από τη ζωή και το σινεμά βασίστηκε και η κατα-

Τζορτζ Πέρι

James Dean Το πορτρέτο ενός μύθου Μετάφραση: Γ. Καστανάρας - Π. Τομαράς

στκευή του μύθου του. Ο ,Ιδιος Εκδόσεις Μεταίχμι0, 2006 έλεγε: «να ονειρεύεσαι σαν να σελ. 240. τιμή: 32,00 ευρώ πρόκειται να ζήσεις για πάντα, να ζεις σαν να πρόκειται να πεθάνεις σήμερα». Το ότι είχε συνείδηση της αυτοκαταστροφικότητάς του το κα­ ταδεικνύει η ακόλουθη απάντησή του σε έναν δημοσιογράφο όταν τον ρώτησε τι σεβόταν περισσότερο: «Το θάνατο. Είναι η μόνη αναπόφευ­ κτη αδιαφιλονίκητη αλήθεια. Όλα τα άλλα μπορούν να αμφισβητηθούν. Σε αυτόν βρίσκεται η μοναδική ευγέ­ νεια του ανθρώπου και, πέρα από αυτόν, η μοναδική ελπίδα». Πέρα και πάνω από οτιδήποτε άλλο αυτή τη μοναδική ελπίδα είχε και αυ­ τήν κυνήγησε με όλο του το είναι. ■

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Η Ι α ν ο υ ά ρ ι ο υ

2 0 0 7

από την 1η Μαρτίου 2007, βρίσκεται στο Διαδίκτυο στη διεύθυνση w w w .b ib lion et.g r και προσεχώς στη διεύθυνση w w w .d iava zo .g r

Μια

συνεργασία

του

ΔΙΑΒΑΖΩ

με

το

ΕΚΕΒΙ

δ ι α β α ζ ω

[

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Δημήτρης Β. ΤριανταφυΑΛίΒης

Απόκρυφη Ισ το ρ ία α τελευταία χρόνια ολοένα και πιο συχνά γίνεται θόρυβος, ναι, θόρυβος, για διάφορα «τά­ χα» απόκρυφα κείμενα της χριστιανικής γραμματείας και παράδοσης, τα οποία επίσης «τάχα» περιέχουν «κρυφές γνώσεις ή πληρο­ φορίες» που θα ανατρέ­ ψουν την εικόνα που είχαμε Το Κατά Θ ω μ ά ν μέχρι σήμερα. α π ό κρ υφ ο Συνήθως οι πηγές του «θο­ Ευαγγέλιο ρύβου» αυτού είναι κάποιοι ευφάνταστοι συγγραφείς ή Πρόλογος, εισαγωγή, εκδότες της Εσπερίας ή και μετάφραση, υπόμνημα: τα γραφεία δημοσίων σχέ­ Ευάγγελος Αδάμος σεων του Χόλλυγουντ. Ού­ Σταύρος Γκιργκένης τε όμως οι μεν ούτε οι δε Εκδόσεις Ζήτρος, 2006 έχουν κάποια σοβαρή γνώ­ σελ. 616, τιμή: 25,08 ευρώ ση γι' αυτά τα ζητήματα. Οι Ευάγγελος Αδάμος και Σταύρος Γκιργκένης ανήκουν σε άλλη κατηγορία στοχαστών. Εκείνων που με ιστορική γνώση, αγάπη και φρο­ ντίδα σκύβουν πάνω από τα κείμε­ να, τα σέβονται και τα αναδεικνύουν μέσα από το ιστορικό, φιλολογικό, φιλοσοφικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο γράφτηκαν. Το Κ ατά Θ ω μ ά ν απ όκρυφ ο Ευαγγέ­ λιο που κυκλοφόρησε από τις εκδό­ σεις Ζήτρος είναι μία πλήρης, με όλη τη σημασία αυτής της λέξης, έκδοση του κειμένου αυτού. Πρόκειται για ένα κείμενο που γράφτηκε αρχικά στα ελληνικά, αλλά η ολοκληρωμένη του μορφή διασώθηκε μόνο στην κοπτική του μετάφραση, η οποία, ειρήσθω εν παρόδω, συμπεριλαμβάνεται στην παρούσα έκδοση. Το κείμενο του Κα τά Θ ω μ ά ν α πόκρυ­

Τ

10 Ο

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

φ ου Ευαγγελίου είναι μια πρώτης τάξεως αφορμή για να γνωρίσουμε το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γράφτηκε. Με την ίδια αφορμή ο αναγνώστης θα έρθει σ' επαφή με ένα κείμενο εξαιρετικής λογοτεχνικής αξίας, που αντικατοπτρίζει την επιρροή των γνωστικών στον πολιτι­ σμό της εποχής εκείνης, αλλά και θα κατανοήσει καλύτερα τη μετέπειτα ιστορική διαδρομή του χριστιανι­ σμού. Οι δύο μελετητές - μεταφραστές του κειμένου έχουν κάνει υποδειγματική δουλειά όχι μόνο ως προς τη μετά­ φρασή του αλλά και ως προς τον υπομνηματισμό του, πράγμα που βοηθά τον αναγνώστη να υπεισέλθει σε βάθος στα ζητήματα που αφο­ ρούν την ιστορικότητα του κειμένου. Η έκδοση είναι πλούσια σε πληροφο­ ρίες ακόμη και για εκείνους που θεω­ ρούν τον εαυτό τους ειδικό, αφού οι δύο μελετητές - μεταφραστές του κειμένου θεώρησαν σκόπιμο -και ορθώς- να συμπεριλάβουν στην έκδο­ ση εκτενείς εισαγωγές και υπομνή­ ματα που δίνουν την ευκαιρία ακόμη και στον αδαή αναγνώστη να αντιληφθεί το κείμενο, την εποχή του, το πολιτισμικό περιβάλλον μέσα στο οποίο γράφτηκε, αλλά και τις σκοπι­ μότητες που εξυπηρετούσε την επο­ χή εκείνη. Μακριά από εντυπωσιασμούς και ψευδεπίγραφα διλήμματα, οι δύο με­ λετητές - μεταφραστές πραγματο­ ποίησαν έναν μεταφραστικό και με­ λετητικό άθλο και τον παραδιδουν σε πλήρη και ολοκληρωμένη μορφή στον αναγνώστη του σήμερα και του αύριο. ■

ΙΕ Κ Δ Ο Σ Ε I Σ Ι

ΓΊΕΡΙΠΛΟΥΣ

ΝΙΚΟΣ ΒΑΣΤΑΡΔΗΣ

Θυμάμαι ιστορίες μέσα & έξω από την αυλαία

ΣεΑ. 132 · 12 €

Στο εξαιρετικό και γεμάτο χιούμορ αυτό βιβλίο του ο Νίκοε Βοσταρδόε θυμάται άγνωστες ιστορίες, που έζποε μέοο κι έξω οπό την αυλαία στη μακρά κι ιδιαίτε­ ρα επιτυχημένη πορεία του στο ελληνικό θέατρο, θεατρικά πράαωπα, γνωστά ή λιγότερο γνωστά, καταστάσεις αδιανόητες σήμερα, δυσκολίες, αγώνες ικανοποιήσεις, απογοητεύσεις και γεγονότα ns πιο πολλές φορές ευτράπελα, κατατίθενται ως μαρτυρία ζωήε στην ιστορία του θεάτρου.

0 Σακελάριος, ο Χάρν, ο Λογοθετίδηε, ο Αργυρόπουήοε, ο Βεάκηε, η Κοτοπούλη, η Καρέζη. Δεν πρόκειται για ένα εγωπαθέε αυτοβιογραφικά βιβλίο. Περισσότερο αποτελεί εκπλήρωση υποχρέωσης μια κατάθεση σημαντικών αναμνήσεων από πρόσωπα και καιαστάοειε, ικανών νο συνιελέσουν στη διαμόρφωση ins ιστορίας του Νεο­ ελληνικού θεάτρου. «Δεν θα κρατήσω χρονολογική σειρά σ’ ά,α θα γράψω, θα τα' αραδιάζω σκόρπια, άπωε κάθε φορά είναι κι οι μνήμες μου» γράψει στον πρόλογο ο Ν. Βασταρδής. Οι διηγήσεις των θεατρικών περιστατικών, τις περισσότερες φορές ξεκαρδιστι­ κές, ξεκινούν από την «ποιοτικότερη θεατρική ομάδα που συγκροτήθηκε ποτέ στο “ελεύθερο θέατρο”» τους «Ενωμένους Καλλιτέχνες» στην εποχή του Εμφυλίου. Με γοητευτικό λόγο, που καθηλώνει τον αναγνώστη, ο γνωστός ηθοποιός μιλά και για τα στέκια των ηθοποιών, με κυριότερα εκείνα ins οδού Καρόλου, του Μουσείου και ms Φωκίωνος Νέγρη, as βραδινές συνεστιάσεις τους μετά ns παραστάσεις, ns κωμικοτραγικές ευτράπελες ιστορίες και as μεταξύ τους ανεπα­ νάληπτες φάρσες, από us οποίες ξεχώριζαν εκείνες του Αλέκου Σακελλάριου. Δίνει επίσης πάρα πολλές πληροφορίες για us «φυλές» των ηθοποιών, τους γκαντέμηδες, τους γουρλήδεε, τους σαρδαμιστές και τους χάχες, όπως και για τις εμμονές τους uus προλήψεις και στα γούρια. θυμάται σπουδαίους τύπους ηθοποιών δεύτερων ρόλων, που άφησαν εποχή και μετά χάθηκαν, όπως ο Μπετίνης κι ο Μητσάρας. Στο τέλος αναψέρεται στο πρώτα χρόνιος ms τηλεόρασης, στη μαυρόαοπρη περίοδό ins, γύρω στο 1967-68, όπου, όπως λέει, «είχα την τύχη ή την ατυχία, να βρίσκομαι ανάμεοα στους πρώτους που κλήθηκαν να την υπηρετήσουν» Πρόκειται για την εποχή του «Αγνωστου Πόλεμου» και ms ΥΕΝΕΔ, οπότε κι ο ίδιος πρωταγωνίστησε στα σίριολ «Εν τούτω νίκα», «Πορφύρα κι αίμα» και «Ρωμανός Διογένης» ή σε πολλά θεατρικά έργο στην τηλεοπτική σειρά το «θέα­ τρο ins Δευτέρας»

ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩ ΛΕΙΑ

Ταχυδρομικόν με αντικαταβολή κι έκπιω οη 10% στο τηλέφωνο: 210 3307004

Αλέξανδρος Βαλαβάνης Εκδόσεις ΑΛΔΕ, 2007 σελ. 170, τιμή: 10,90 ευρώ ίναι το πρώτο μυθιστόρημα του σ υγγραφέα. Α ν τικ είμ ενο της ιστορίας που αφηγείται είναι οι σ χέσεις των δύο φύλων. Ο ι ήρωές του είναι τρ εις φίλοι: ο Βασίλης, ο Ιπποκράτης και ο Γιάννης. «Απέναντι» τους είναι τρεις νέες και όμορφ ές κοπέλες. Η Κωνσταντίνα ή «Κ ορδ έ­ λα», η Κοκκινομάλλα και το «Ρακούν». Ο συγγραφέας περιγράφει το παιχνίδι στο οποίο αυτές οι δύο «τριά­ δες» θα αναμετρηθούν. Ο Βασίλης είναι ο ιθύνων νους των σχεδίω ν των αγοριών. Τα κορίτσια θα παίξουν το

Ε

Τέλος χρόνου

παιχνίδι του θηράματος με τους κυνηγούς. Θ α ελιχθούν, θα κάνουν αντιπερισπασμούς, θα σπείρουν κα­ πνούς παραπλάνησης. Ευφάνταστες τρίλιες στο προ­ αιώνιο φ λερτ μεταξύ αρσενικού και θηλυκού. Μ έσα από την ανέλιξη της ιστορία ς ο συγγραφέας θα διαπραγμα­ τ ευ τεί την έννοια του ρίσκου, την αξία του διακινδυνεύ­ ε ι σε ένα παιχνίδι που έχει αντικείμενο αυτό που κά­ ποιος ποθεί πολύ. Ο σ τόχος καθορίζει τη μέθοδο, αλ­ λά και οι προσωπικές επιλογές παίζουν καθοριστικό ρό­ λο. Η προσπάθεια αξίζει πάντα. Χ άνεις αν δεν προσπα­ θείς. [ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΕΔΑΣ]

Κώστας Βουλοζερης________________________________ ε λ / Η Ν Ι Κ Η

Πτεράργυροι ι εκδόσεις Φανταστικός Ορίζοντας είναι ένας νέος εκδοτικός οίκος με έδρα την Αθήνα. Επικεντρώ­ νεται στη λογοτεχνία του φανταστικού και το πρώτο βι­ βλίο που κυκλοφορεί είναι οι Πτεράργυροι του Κώστα Βουλαζέρη. Ο ι Πτεράργυροι, μία από τις σημαντικότερες οικογένειες της πόλης Σερανβέλ, αλλά εξασ θενημένοι οικονομικά τον τελευταίο καιρ ό από δύο σημαντικά «ατυχήματα», χάνουν την έπαυλη και τα υπάρχοντά τους εξαιτίας μιας πυρκαγιάς. Στη Σερανβέλ, τη φημισμένη Πόλη των Ανοιγμάτων, ο Νολράκο Πτεράργυρος θα δοκιμάσει να κάνει την οικογένειά του να ορθοποδήσει ξανά, ενώ τα παιδιά του, η Οήρνα κι ο Χ ανμάρο, θα αρχίσουν να

Ο

ΞΕΝΗ

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙ Α

Μετάφραση: Έφη Κορόμηλά Εκδόσεις Μελάνι, 2006 σελ. 195, τιμή: 10,45 ευρώ κτώ σύντομες ισ τορίες γεμά­ τες ερωτικά τεχνάσματα, κω­ μικές παρεξηγήσεις με τραγικό τ έ ­ λος ή το αντίστροφο. Ο κτώ ιστο­ ρ ίες όπου πέπλα αιδούς πέφτουν, ίντριγκες και δολοπλοκίες καταλήγουν σ ε ανατροπές. Ο κτώ ιστορίες γραμμένες από τον μεγάλο τεχνίτη της πένας, το όνομα του οποίου προκαλεί αποτροπιασμό στους εκπροσώπους της καθεστηκυίας ηθικής, αλλά πα-

Ο

102

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙ Α Εκδόσεις Φανταστικός Ορίζοντας, σελ. 634, τιμή: 19,95 ευρώ

ερ ευνο ύν για να ανακαλύψουν ποιος κρύβεται πίσω από τις πανω­ λεθρ ίες που τους έχουν βρει μέσα στον τελευταίο χρόνο. Συγχρόνως, η Ναράμια, μια αμφιλεγόμενη τυχοδιώ κτρια που βασανίζεται από μια ανίατη ασθένεια, αρχίζει να αμ­ φιβάλλει για τον εργοδότη της, ο οποίος κρύβει πολύ περισσότερα από το πρόσωπό του πίσω από τη χάλκινή του μάσκα. Ο ι Πτεράργυροι είναι το πρώτο από τα δύο μέρη των «Εξόριστων της Σερανβέλ».

[ALEX BASC0]

______________________________________ Μαρκήσιος ντε Σαντ

Τεχνάσματα του έρωτα και άλλες ιστορίες ραμένει εσ αεί γοητευτικός λογοτέχνης και ανατομός της ανθρώπινης ψυχής. Στα Τεχνάσματα ο αναγνώστης δεν θα βρει σκανδαλιστικές ερωτικές λεπτομέρειες, δεν θα βρει βία, περιγραφές σεξουαλικών οργίων ή αναπτύ­ ξεις φιλοσοφικού χαρακτήρα, © α διασκεδάσει όμως αφάνταστα με τον δηκτικό λόγο του Μ αρκήσιου, ο οποίος με άξονα πάντα την ερωτική απόλαυση ξέρ ει να δείχνει δρόμους στον παρατηρητικό και φίλεργο ανα­ γνώστη. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

[ Δ I A B A Ζ Ω 1 β ι β λ ι ο π α ρ ο υ ς ι α ς η Ι

Φρήντριχ Σ ίλ λ ε ρ _________________________________________

Δη μητριός ή Ο ματωμένος γάμος στη Μόσχα το Δημήτριο, το τελευταίο του ημιτελές θεατρικό έρ ­ γο που τον απασχόλησε παράλληλα με τον Γουλιέλμο Τέλλο, ο Σίλλερ αντλεί το θέμα του από την ιστορία, καθώς ο «ματω μένος γάμος» εκτυλίσσεται στη Ρωσία: Στις αρχές του 17ου αιώνα ένας νεαρός μοναχός εμ ­ φανίζεται ως νόμιμος διεκδικητής του τσαρικού θρ ό ­ νου. Η πρώτη πράξη τελειώ νει με την πολωνική επιχεί­ ρηση για την κατάληψη του ρωσικού θρόνου, ενώ η δεύτερη πράξη εκτυλίσσεται σε ρωσικό έδαφ ος. Ο ι ποιητικές προθέσεις και οι αναλυτικές περιγραφές των σκηνών που δ εν πρόλαβαν να ολοκληρω θούν ανιχνεύονται στα προσχέδια, τα οποία περιλαμβάνονται στη δί­ γλωσση έκδοση. Ή δη από το σωζόμενο έργο διαπιστώ­ νει κανείς αναγνωρίσιμους θεματικούς άξονες του ποι­ ητή των Ληστών και του Δον Κάρλος: Πολιτική ισχύς,

Σ

ΘΕ ΑΤ ΡΟ Μετάφραση: Δώρα Καραφύλλη Εκδόσεις Μαΐστρος, 2005 σελ. 288, τιμή: 19,60 ευρώ εξουσία, μηχανορραφίες, άδολος ιδεαλισμός, φ ιλοδοξίες. Ενδιαφέ­ ρον δραματουργικά παρουσιάζει ο χειρισμός του μοτίβου της πλάνης: Ο Δημήτριος εξαπατά, παρουσιαζόμενος ως επίσημος διεκδικητής του στέμματος, αφού έχει εξαπατηθεί πρώτα ο ίδιος από την ίδια του τη φύση. Στο όνομα των ιδανικών του ενδίδει σ ε μια ψευδή πραγματικότητα που τον εγκλω­ βίζει, τον αλλοτριώ νει σταδιακά, τον καθιστά θύμα της ίδιας του της κατασκευής. Τραγωδία της ταυτότητας εί­ ναι ο ανολοκλήρωτος Δημήτριος που ο μ ο λ ο γ εί«κρυμμέ­ νος ζοΰσα από το ίδιο το εγώ μου». [ΕΛΕΝΑ ΚΑΡΑΚΑΚΟΥΛΗ]

ΔΙΑΦΗΜΙΖΟΜΕΝΟΙ ΑΓΓΕΑΑΚΗΣ (σελ. 97) - BA ZAAR BOOKS (σελ. 69) - Δ Α ΡΔ Α Ν Ο Σ (σελ. 11) - ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α Θ Η Ν Ω Ν (σελ.31, 33) ΕΛΛ Η Ν ΙΚ Α ΓΡΑΜ Μ ΑΤΑ (σελ. 43, 45, 65) - ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ (σελ. 9) - ΕΣΤΙΑ (σελ.5) -

Ζ Α Χ Α Ρ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ (σελ. 72, 73) - Ζ Η Τ Ρ Ο Σ (σελ.37) - ΗΛΕΚΤΡΑ (σελ. 7) - HIG H LIGHTS (σελ. 57) ΙΝ Δ ΙΚ ΤΟ Σ (σελ.14 1) - Κ Α ΣΤΑ ΛΙΑ (σελ.35) - Κ Α ΣΤ Α Ν ΙΩ Τ Η Σ (εσωτ. εξωφύλλου, σελ. 2 Ι, 25, 29,5, Ι57, Ι59, εσωτ. οπισθοφύλλου) - ΚΕΔΡΟΣ (σελ. 89, οπισθόφυλλο) - Μ Ε ΤΑ ΙΧ Μ ΙΟ (σελ. 49, 5 Ι, 53, 109) -

Μ Π Α Ρ Μ Π Ο Υ Ν Α Κ Η Σ (σελ. 75) - Ο ΣΔ ΕΛ (σελ. Ι5 Ι) - ΟΔ Υ ΣΣΕΑ Σ (σελ. 3) - Π Α Π Α Δ Η Μ Α Σ (σελ. 79) Π Α Π Α Δ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ (σελ. 6 Ι) - Π Α Π Α Ζ Η Σ Η Σ (σελ. 8 Ι) - Π Α ΤΑ Κ Η Σ (σελ. Ι5) - ΠΕΡ ΙΠ Λ Ο ΥΣ (σελ. ΙΟΙ) - Π Ο Λ ΙΣ (σελ. 55) - ΠΟ ΡΤΟ Κ ΑΛΙ (σελ. Ι7, Ι9) - Φ Α Ν Τ Α Σ Τ ΙΚ Ο Σ Ο Ρ ΙΖ Ο Ν Τ Α Σ (σελ. 93)

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

103

δ ι α β α ζ ω

[

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

_____________________________________Αντρέας Παγουλάτοο, Εκδόσεις Μσνδραγόρσς, 2006 σελ. 46, τιμή: 6,27 ευρώ

Πέραμα

Αντρέας Παγουλάχος, ποιη­ τής και δοκιμιογράφος, γεν­ νήθηκε στην Αθήνα. Την περίοδο 1970-1988 έζησε στο Παρίσι, όπου συμμετείχε ενεργά στη γέννηση και εξέλιξη του ποιητικού γλωσσοκεντρικού κινήματος. Σήμερα διευθύνει μαζί με τον Νάνο Βαλαωρίτη το πε­ ριοδικό Συντέλεια (εκδόσεις Αγκυρα). Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές Όργια και εμπόδια (Εξάντας), Προς, Στοιχειώσεις, Πόροι (Μαραθιάς) και Επίμαχα και κορμί

Ο

(Μαραθιάς). Το πρώτο μέρος του ποιήματος Πέραμα γράφτηκε στο Παρίσι, το 1979, το δεύτερο και πιο εκτεταμένο μέρος του, που αποτελείται από 22 ποιή­ ματα, άρχισε να αρθρώνεται το 1983 και δέχτηκε πολ­ λές επεξεργασίες από το 1986 έως το 1996 στο Παρί­ σι και στην Αθήνα, το τρίτο μέρος ολοκληρώθηκε το 2004 στην Αθήνα και το τέταρτο τα χρόνια 2004 και 2005 στην Αθήνα. Μια ενδιαφέρουσα και γοητευτική ποιητική συλλογή. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Κ. Π. Κ α β ά φ η _________________________________

153 + 1 ποιήματα Καβάφης, καβαφική ποίηση και Απουάνοι

Πρόλογος - επιμέλεια: Παναγιώτης Καρματζός Εκδόσεις Εκάτη, 2006 σελ. 414, τιμή: 20,90 ευρώ

ρόκειται για ένα σύνθετο βιβλίο. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει τα 154 ποιήματα που ο ίδιος ο Κα­ βάφης αναγνώρισε όσο ζούσε και μάλιστα αναπαραγμένα από την αλεξανδρινή έκδοση του 1935, η οποία είχε γίνει με την επιμέλεια της φίλης του ποιητή Ρίκας Σεγκοπούλου. Κι αυτό γιατί ο εκδότης εκτιμάει ότι απη­ χεί πιο πολύ το πνεύμα του ποιητή από άλλες κατοπι­ νές εκδόσεις. Το δεύτερο μέρος του βιβλίου αφηγείται μια λίγο-πολύ άγνωστη ιστορία: αυτή της παρέας των Απουάνων που έδρασαν την εποχή του Καβάφη και εί­ χαν και κάποιες σχέσεις με τον ίδιο. Η ομάδα ιδρύθη­ κε το 19 17 από τον Γ. Βρισιμιτζάκη, ο οποίος επιστρέφοντας από την Ιταλία υπήρξε πάντα νοσταλγός της

Π

διαμονής του στην πόλη Άπουα. Την ομάδα αποτελούσαν ακόμα ο Π. Αλήτης, ο Ν. Σαντορινιάς, ο Β. Αθανασόπουλος, ο Αρ. Σεβαστόπουλος. Ήταν όλοι οπαδοί και θαυμαστές του Καβάφη. Αποτέλεσαν τους προδρόμους των μποέμ. Στο βιβλίο περιλαμ­ βάνεται ένα κείμενο του Γ. Βρισιμιτζάκη που εξιστορεί τα της παρέας των Απουάνων και αρκετά κείμενα με­ λών της ομάδας που υπερασπίζονται τον Καβάφη από τις επιθέσεις των λογοτεχνών της Ελλάδας και της Αλε­ ξάνδρειας. [ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΕΔΑΣ] ________________________________________ Fernando Pessoa

Μετάφραση: Γιάννης Σουλιώτης Εκδόσεις Printa, 2007 σελ. 258, τιμή: 17,77 ευρώ φήμη του Πεσσόα εδραιώθη­ κε πάνω σε δύο γεγονότα, τα οποία όμως ταυτόχρονα επηρέα­ σαν αρνητικά τη συνολική πρόσλη­ ψη του έργου του. Το πρώτο ήταν η επινόηση των ετερωνύμων του, διακριτές προσωπικότητες, τη ζωή και το έργο των οποίων είχε δημιουργήσει εξ ολοκλήρου ο ίδιος. Το δεύτερο γεγονός ήταν η ανακάλυψη των ανέκδοτων απάντων του Πεσσόα στο περίφημο μπαούλο του. Τα

Η

104-

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Ποιήματα

τελευταία χρόνια εκδίδονται αρκετά έργα του Πεσσόα. Τα Ποιήματα μπορούν να βοηθήσουν στη διαμόρφωση μιας πιο ευρείας εικόνας για το ποιητικό του έργο. Συμπεριλαμβάνονται ποιήματα με την υπογραφή τεσσά­ ρων ετερωνύμων του και του ορθώνυμου Πεσσόα, ο οποίος είναι ένα ακόμη πρόσωπο ανάμεσα στους ετε­ ρώνυμους. Άξιο αναφοράς είναι και το μόνο ολοκλη­ ρωμένο θεατρικό του έργο, «Ο ναυτικός». Η επιλογή και η μετάφραση των ποιημάτων είναι του Γιάννη Σου­ λιώτη.

[ALEX BASC01

[ δ ι α β α ζ ω Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

]

Οι τρεις Μιλήσιοι _ Εισαγωγικά, σχόλια, μεταφράσεις: θ. Γ. Μαυράπαυλος Εκδόσεις Ζήτρος, 2006 σελ. 544, τιμή: 25,08 ευρώ

Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης

r ρ- νας τόμος εισαγωγής στην προσωκρατική φιλοσοφία. Ε 'Ε ω ς τον Σωκράτη τα ενδιαφέροντα της φιλοσοφίας είναι οντολογικά και γνωσιολογικά: ερευνούν την ουσία των όγκων και τις γνωστικές δυνατότητες του ανθρώπου. Με τον Σωκράτη γίνεται μια σημαντική στροφή στα φι­ λοσοφικά ενδιαφέροντα, δηλαδή προς τον ορισμό των εννοιών και των θεμάτων της ηθικής ζωής στον κοινωνι­ κό χώρο. Βασικός κορμός του τόμου είναι οι τρεις μιλήσιοι φιλόσοφοι Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης. Εξε­ τάζεται το έργο καθενός από τους τρεις αυτούς πρωτερ­ γάτες της ελληνικής επιστήμης και φιλοσοφίας, αυτούς που επιχείρησαν μια ερμηνεία του κόσμου με εμπιστο­ σύνη στο λογικό του ανθρώπου, γυρνώντας την πλάτη σε όσους βολεύονταν με μυθολογικές ερμηνείες. Με μια πρωτόγνωρη τόλμη «δογμάτισαν» (όχι με τη θρησκευτι­ κή έννοια του όρου) και πρότειναν αληθοφανείς απόψεις για την αρχή των όντων και για την παρουσία του ανθρώ­

Ο δ ο δ ε ίκ τ ε ς Η

που στο σύμπαν. Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και σήμερα, για όποιον ασχολείται με την φιλοσοφία, είναι απαραίτητο να επιστρέφει στους προσωκρατικούς και να τους μελε­ τήσει. Ο συγγραφέας προτίμησε να μη μείνει στενά στις απόψεις των τριών Μιλήσιων, ενσω­ ματώνοντας και μια περιδιάβαση στον ευρύτερο χώρο της «προσωκρατικής φιλοσοφίας», ώστε να δοθεί η φι­ λοσοφική δραστηριότητα στον ελληνικό χώρο πριν από την έναρξη της λειτουργίας των φιλοσοφικών σχολών, πλατωνικής, αριστοτελικής, στωικής, επικούρειας, σκεπτικιστικής κ.ά. Σημαντική είναι επίσης η προσπάθεια του επιμελητή να συγκεντρώσει τα σκόρπια κείμενα των προσωκρατικών μιλήσιων φιλοσόφων και να τα δώσει μαζί με άλλες πληροφορίες για τη ζωή τους συγκεντρωμένα σε αυτό τον τόμο. [ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΕΔΑΣ]

^

π ν ε υ μ α τ ι κ ό τ η τ α μ έ σ α σ τ η ν κ α θ η μ ε ρ ιν ό τ η τ α . . .

c κ<5$ημερινό S icrbgo με τη ν ξωή

Το

περιοδικ.0 χου νεερνεχ

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

[

ΦΙ ΛΟΣΟΦΙ Α Μετάφραση: Σωτήρης Χαλικιάς Εκδόσεις Ίνδικτος, 2006 σελ. 389, τιμή: 25,00 ευρώ ιτάνιο το έργο που ανέλαβε ο Σωτήρης Χαλικιάς να μεταφρά­ σει και να παρουσιάσει ένα από τα πλέον σημαντικό βιβλία της κινεζι­ κής γραμματείας. Βιβλίο μεταφρα­ στικού άθλου το Βιβλίο του Μέγγιου φέρνει σε επαφή τον έλληνα αναγνώστη με ένα από τα σημαντικότερα και ουσιαστικότερα κείμενα της κινέζι­ κης φιλοσοφίας. Για πολλούς μελετητές της σινικής σκέ­ ψης και ειδικότερα της κομφουκιανικής της εκδοχής ο Μέγγιος είναι πιο σημαντικός και από τον ίδιο τον Κομφούκιο. Ο Μέγγιος ανέπτυξε τις κύριες ιδέες του Κομ-

Τ

Παναγιώτα Καζολέα - Ταβουλάρη _______________________

Το βιβλίο του Μέγγιου φούκιου. Στην προσπάθειά του ωστόσο να υποστηρί­ ξει την κομφουκιανική διδασκαλία, στη δύσκολη επο­ χή που έζησε, αναμετρήθηκε με τους θιασώτες άλλων πνευματικών προσεγγίσεων και από την αναμέτρηση αυτή προέκυψαν νέα ζητήματα που δεν τα είχε δείξει καθόλου ο Κομφούκιος. Έτσι ο Μέγγιος ανέπτυξε ένα δικό του τρόπο σκέψης, κύριο χαρακτηριστικό της οποίας είναι η ηθική του διδασκαλία και κυρίως η άπο­ ψη ότι η ανθρώπινη φύση είναι καλή ή, με άλλα λόγια, ότι ο άνθρωπος έχει από την ίδια του τη φύση ηθική προδιάθεση. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

___________ Φ Ι Λ Ο Σ Ο Φ Ι Α Εκδόσεις Τυπωθήτω - Γ. Δαρδανός, 2007 σελ. 300, τιμή: 15,00 ευρώ

Θεόφιλος ΚαΤρης ε υπότιτλο Από τη φιλοσοφική ψυχολογία στη θεοσεβική ηθική, η Παναγιώτα Καζολέα - Ταβουλάρη πα­ ρουσιάζει την πιο ενδιαφέρουσα πλευρά της ζωής και του έργου του μεγάλου αυτού πνευματικού άντρα, με το τόσο τραγικό τέλος. Αντικείμενο της έρευνας της συγγραφέως είναι ο ψυχολογισμός στο έργο του Καΐρη με τις θεολογικές και ηθικές του απολήξεις. Με άλ­ λα λόγια, πώς η στρατευμένη στην ηθική ψυχολογία του, η ανθρωπολογία, η γνωσιολογία και η κοσμολογία του απολήγουν στο θεολογικό μονισμό τους. Το βιβλίο

Μ

__________________ Μετάφραση: Μαρία Καίσαρ Επιμέλεια: Δανιήλ I. Ιακώβ Εκδόσεις Παπαδημα, 2007 σελ. 470, τιμή: 36,57 ευρώ I «οικεία ηδονή» αποτελεί, κα­ τά τον Αριστοτέλη, την πε­ μπτουσία της ποιητικής του. Η κά­ θαρση και η αμαρτία είναι οι δύο άλλοι πόλοι της αριστοτέλειας αισθητικής. Η αξία του έργου κα­ θορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την πρόσληψη του αποδέκτη. Πρόκειται για σκέψεις που ο Αριστοτέλης ανέπτυξε σε αντίθεση με το ιδεοκρατούμενο σύστημα σκέψης του Πλάτωνα, οδηγώντας τον αρχαίο κόσμο

ί

106

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Θεόφιλος Καίρης

αποτελεί μια πολύ σημαντική έκδο­ ση, η οποία έρχεται να συμπληρώ­ σει τις γνώσεις μας γύρω από την εξαιρετική και αιρετική αυτή προ­ σωπικότητα του ελληνικού Διαφω­ τισμού και συμβάλλει καθοριστικά στον εμπλουτισμό της βιβλιογραφίας μας σε ένα πεδίο που δεν έχει τύχει μέχρι σήμερα της κατάλληλης επι­ στημονικής επεξεργασίας αλλά και εκλαΐκευσης. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

M anfred Fuhrmann

Αρχαία λογοτεχνική θεωρία

από την ηθική στην αισθητική. Τις ιδέες αυτές ανέπτυ­ ξε παραπέρα ο ποιητής Οράτιος, ειδικότερα στη σύμπλεξη της γνωστικής με τη συγκινησιακή απήχηση του έργου. Τέλος, ο Λογγίνος στην «περί ύψους» πραγμα­ τεία του έδωσε τα μέτρα δημιουργικής ανάπλασης του έργου των κλασικών. Την αισθητική των τριών αυτών σπουδαίων συγγραφέων μελετάει ο συγγραφέας, μαθη­ τής του περίφημου θεωρητικού Hans Robert Jauss, δίνοντάς μας μια εξαιρετική εισαγωγή στην αρχαία λογο­ τεχνική θεωρία. [ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΕΔΑΣ]

1

[ Δ I A B A Ζ Ω B I B A I O n A P O Y I l A I H J

Λίλιαν Καραμητσοπούλου (επ ιμ .)__________________________ _______________ Λ Ε Υ Κ Ω Μ Α Εκδόσεις Ergo, 2006 Μαίρη Αρώνη. οελ. 262, τιμή: 44,00 ευρώ Η μεγάλη κυρία του θεάτρου Μαίρη Αρώνη υπήρξε μια από τις εξέχουσες φυ­ σιογνωμίες του νεοελληνικού θεάτρου, αστραφτε­ ρή προσωπικότητα, ταλαντούχα, με ανεπιτήδευτη χά­ ρη, θαυμάσια φωνή, με υπέροχο μέτρο στην κίνηση, στη σιωπή, στην ευγένεια της χειρονομίας, κυριάρχη­ σε με τη δυναμική παρουσία της στα θεατρικά πράγ­ ματα του τόπου για μισό αιώνα. Η θηριώδης τεχνική της τη βοήθησε να ερμηνεύσει μια τεράστια ποικιλία ρόλων, από τον Αισχύλο, τον Ευριπίδη, τον Αριστοφάνη, τον Σαίξπηρ και τον Σίλλερ, μέχρι τον Ξενόπουλο και τον Ψαθά. Η Λίλιαν Καραμητσοπούλου επιμελήθηκε τον τόμο με διακριτή αγάπη και θαυμασμό προς τη μεγάλη Κυρία του θεάτρου μας. Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου προήλθε από πτυχιακή εργασία της. Εκτός της χρησι­ μότατης παραστασιογραφίας, αποσπάσματα κριτικογραφίας, καταθέσεις ανθρώπων του οικογενειακού της

Η

περιβάλλοντος, συνεργατών και φίλων, το πλούσια εικονογραφη­ μένο και καλοτυπωμένο λεύκωμα συνοδεύεται από ένα C D με σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα πα­ ραστάσεων στις οποίες πρωτα­ γωνίστησε στο Εθνικό Θέατρο. Τα τελευταία χρόνια έχει εμφανισθεί μια πληθύς λευ­ κωμάτων που αφορούν γνωστούς καλλιτέχνες, συνήθως ηθοποιούς, τα οποία, λόγω του τρόπου αντιμετώπισης του θέματος και συγκρότησης της ύλης, δεν ξεπερνούν τα επίπεδα της γραφικότητας' θυμίζουν εν πολλοίς τα λαϊκά περιοδικά της δεκαετίας του '60. Η καθόλα άψο­ γη επιμέλεια της Καραμητσοπούλου αναδεικνύει τη δια­ φορά. Ας χρησιμεύσει στο εξής για υπόδειγμα. [ΔΙΟΝΥΣΗΣ Ν. ΜΟΥΣΜΟΥΤΗΣ]

Για την ενίσχυση της προσπάθειας σίτισης και περίθαλψης ορφανών παιδιών και απόρων, η Πορεία Αγάπης διοργανώνει και φέτος το Πασχαλινό Bazaar της το Σάββατο 31 Μαρτίου και την Κυριακή 1 Απριλίου από τις 10.00 το πρωί έως τις 10.00 το βράδυ Ανοιξιάτικες και Πασχαλινές ιδέες, όμορφα στολισμένες λαμπάδες, μοναδικά κοσμήματα, παραδοσιακές γλοκές και αλμυρές λιχουδιές, σοκολατάκια, τσουρέκια, αγνό λάδι, ψωμί, πίτες, κρασί και λικέρ, χειροποίητα σαπούνια και πολλές ακόμη εκπλήξεις, σας περιμένουν σε μια γιορτή που ετοιμάσαμε για σας, με φροντίδα και αγάπη. Καθ' όλη τη διάρκεια του διημέρου, θα γίνονται ειδικές για το έργο ι ης Πορείας Αγάπης.

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Αριστοτέλους 26 6 * όροφος πληροφορίες: 6945

ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ Αρ.κατ.Πρωτ. 14260/4-12-2001, ΑΦΜ: 999802168 Αρ. Λογαριασμού ALPHA BANK 353-00-2002-003203

δ ι α β α ζ ω

[

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

_____________________________________ Σοφία Μαντουβόλου Εκδόσεις Πατάκη, 2006 σελ. 137, τιμή: 6,00 ευρώ

Η δασκάλα που το κεφάλι της έγινε καζάνι

' αυτό το «σχολικό μυθιστόρη­ μα» μια δασκάλα γεμάτη αγάπη για τα παιδιά, ένθερμος οπαδός της μετασχηματιστικής παιδαγωγι­ κής, μεταμορφώνει τους μαθητές της σε αληθινούς δημιουργούς -όχι βέβαια χωρίς κόστος ψυχής!. Στους γρήγορους και με εναλλαγές εικόνων ρυθμούς της αφήγησης μέσα από το απλό και ευφυές χιούμορ της συγγραφέως, γνωστό κι από βιβλία της για πολύ μι­ κρές ηλικίες, ο τριτοπρόσωπος αφηγητής «αφήνει» πολλή ελευθερία στους ήρωες, οι οποίοι έμμεσα και με

Σ

ζωντανούς διαλόγους αποκαλύπτουν τις σημαίνουσες παιδαγωγικές δομές της καθημερινής εκπαιδευτικής πράξης και μιας ζητούμενης ευχάριστης και ποιητικής μαθησιακής διαδικασίας. Κι όλα αυτά με έναν αποκλει­ στικά δικό της λυρικό ρεαλισμό, με καταστάσεις και πε­ ριστατικά ντυμένα με εκείνο το ευρηματικό χιούμορ που μας φέρνει στο νου πολύ καλές στιγμές κλασικών του είδους, όπως του Μικρού Νικόλα των Σεμπέ-Γκοσινύ και ιδίως του Μπλάκερ με τη δασκάλα τη Μαγιοπούλα. (Γία αναγνώστες από 9-10 χρόνων) [ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

Νικόλας Ανδρικόπουλος__________________________________ _____________________Π Α Ι Δ Ι Κ Ο Εικονογράφηση: Νικόλας Ανδρικόπουλος Παιχνίδια και ψιλικά Εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη, 2006 σελ. 30, τιμή: 10,00 ευρώ ταν ο Νικόλας Ανδρικόπουλος, δόκιμος εικονο\mS γράφος παιδικών βιβλίων, γράφει κάποιο βιβλίο περιμένεις να δεις τη σχέση εικόνας και κειμένου. Για­ τί πάντα έχει τον τρόπο ώστε ο αναγνώστης απαραίτη­ τα να παρατηρεί όχι απλά την εικόνα και να την ξεπερ­ νά φευγαλέα αλλά να την εντάσσει εξελικτικά στο κεί­ μενο, δημιουργώντας ένα πλαίσιο συνομιλούντων «λό­ γων». Έτσι και σε τούτη την ιστορία. Όπου αποδεικνύεται πόσο κοντά είναι από τη μια πλευρά η χαρά και το παιχνίδι ενός ψεύτικου «πολέμου» που κάνει ένας μι­ κρός με τον ψιλικατζή της γειτονιάς του κι από την άλ-

λη πλευρά η σκληρή πραγματικότη­ τα ενός αληθινού πολέμου που εκρήγνυται και παρασέρνει τα πά­ ντα. Μια ευαίσθητη ιστορία ειρή­ νης, με εναλλαγές συναισθημάτων, σε ένα πλαίσιο επαναλαμβανόμε­ νης στο κείμενο προαγγελίας κάποιου κακού, η οποία αποτυπώνεται λειτουργικά στην εικονογράφηση. (Για ακροατές-αναγνώστες από 7 χρόνων) [ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

_ Χαρά Ιακωβίδου - Αναστασία Ιακωβίδου (επιλογή-επιμέλεια)

Μέσα στη ζωγραφιά Ένα βιβλίο-παιχνίδι για το ζωγράφο Γ. Ιακωβίδη - να μικρό αλλά πολύ σημαντικό I και γεμάτο αγάπη βιβλίο για το μεγάλο έλληνα ζωγράφο της λεγά­ μενης Σχολής του Μονάχου. Ένα βιβλίο διαφορετικό, που καλεί τα παιδιά να μάθουν και συνάμα να δημιουργήσουν. Οι συγγραφείς έχουν επιλέξει έργα του ζωγράφου πολύ κοντά στην παιδική ηλικία για τα θέματά τους και μέσα από διάφορες έξυπνες, πρωτό­ τυπες και συνάμα διακειμενικές και διαθεματικού τύπου δραστηριότητες καλούν τα παιδιά να παρατηρήσουν, να

108

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

συμπληρώσουν, να μαντέψουν διάφορα πρόσωπα σε σχέση με τη ζωή τους, να ζωγραφίσουν, να βρουν δια­ φορές, να συσχετίσουν, να φανταστούν ιστορίες και να συνδημιουργήσουν. Το βιβλίο περιέχει πληροφορίες για τη ζωή του ζωγράφου, πρόσθετα παιχνίδια και, βέ­ βαια, τις απαντήσεις όλων των δραστηριοτήτων. Ένα πολύ χρήσιμο και λειτουργικό βοήθημα για το σημερι­ νό σχολείο, που βοηθά το παιδί ώστε να μυηθεί στην αληθινή τέχνη. (Για αναγνώστες - δημιουργούς από 8 χρό­ νων) [ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΑΙΧΜΗΣ από το

Ιάκης Σερέφας

ΜεταιχΜίο (J)

IdKns leptipas

Θα γίνω ντιζεζ

θ α γ ίν ω ν π ζ έ ζ μια αληθινή ιστορία

Ι τ α 1950, μια κρύα νύχτα του την α ρ ρ α β ων,σστικ,α τ α ιο ξενοδοχείο Γ φ ρ ο ε κ^

εν

σ το δω μάπ ο 9, _ την οδό Εγνατία ο υ ν ϊΡ α »έα ε.

μθΜήν°“Βί“ ' α ο ,ό tn v συναντιέται με το και με το δράστη, Ζ

ΡΧηβ,Γδ

μόρ τυ ρεε tns υηδ θεοηε άφει τη μαρτυρία tous . πνεΛ Ρένη μέσα από τη ζωη. ρ ίο ο οοδ ,η ° o W P ° * " ·

" οοΑ° » « ώ„ ι τ

η θ ''Λ ΐ» « Η τ 2 “ 0,- μ ’° >

μηρ° στ ύ α η -

PTiou

'Qn£p,Oo0^ 0^ 0V τηλε^ ::^ ο ΐ 3 1 0 ^ 500,

w w w . m e t a i x m i o . g r

Παντελής ΠρεΒελάκης

Σ

ε σχέση με τον Τάσο Αθανασιάδη, για το έργο του οποίου έγινε το προηγούμενο αφιέρωμα του Διαβάζω, και ο οποίος δεν αξιώνεται ούτε καν μία ονομαστική αναφορά (;!) στην Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας τού Mario Vitti (Οδυσσέας, 2003), ο Παντελής Πρεβελάκης στά­

θηκε, ως προς αυτό, λίγο πιο τυχερός. Πέραν του επιγραμματικού (γι' αυτό ίσως και λίγο παραπλανητικού) παραλληλισμού μεταξύ Πρεβελάκη και Εύας Βλάμη (εκτενής συγκριτική μελέτη επί του θέματος, από την Παντοφίλη Βαρβαρήγου, δη­ μοσιεύεται στα προσεχή θέματα Λογοτεχνίας, μεταξύ και άλλων εργασιών από εκείνες που παρου­ σιάστηκαν υπό μορφήν ανακοίνωσης στο συνέδριο για τα 20 χρόνια από τον θάνατο του Π. Πρεβελάκη (Ρέθυμνο, 12-14 Μαίου 2006), ο Mario Vitti αναφέρεται στον κρητικό συγγραφέα με λίγα λό­ για, ονομάζοντας, μάλιστα, μόνο ένα από τα έργα του, Το χρονικό μιας πολιτείας, το οποίο, πάντως, αποτιμά θετικά. Στη συνέχεια διατυπώνει μια απορία, που αφορά από κοινού τους θεοτοκά, Τερζάκη, Μυριβήλη και Πρεβελάκη: «Προσέφερε η θεματική, στην οποία προσφεύγουν οι πεζογράφοι κατά τα χρόνια του Μεταξό, πραγματικά την ευκαιρία να αξιοποιήσουν μια άλλη πλευρά της προσωπικό­ τητάς τους δίχως να αποποιηθούν τις κατακτήσεις του μοντέρνου μυθιστορήματος, στη διαμόρφω­ ση του οποίου οι ίδιοι συντέλεσαν, ή όχι;». Ος προς τον Πρεβελάκη, η απάντηση του Vitti είναι ότι υπήρξε πιο πειστικός στο Χρονικό μιας πολιτείας «παρά με τα μεταγενέστερα μυθιστορήματα που έγραψε σε συνθήκες πολιτικής ελευθερίας», Αλλοι, βεβαίως, μελετητές δικαιούνται να έχουν δια φορε­ τικές απόψεις, αρκεί να τις τεκμηριώνουν. Στην κατεύθυνση, εξάλλου, της αποτίμησης του πολυσχιδούς έργου (ποιητικού, μυθιστοριογραφικού, θεατρικού, δοκιμιακού) του Π. Πρεβελάκη, αλλά και της γενικότερης προσφοράς του ως πανεπιστη­ μιακού ερευνητή και καθηγητή της Ιστορίας της Τέχνης, κινήθηκε τόσο το προαναφερθέν συνέδριο στο Ρέθυμνο όσο και οι τρεις συνεδρίες του Γ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου (Χανιά, 1 -8 Οκτω­ βρίου) που αφιερώθηκαν στον κρητικό συγγραφέα και εκπαιδευτικό' για τα ευεργετικά αποτελέσμα­ τα της άσκησης αυτής της δεύτερης ιδιότητας οι αποδέκτες της μιλούν πάντα με ευγνωμοσύνη και θαυμασμό. Στο παρόν αφιέρωμα συγκεντρώνονται εργασίες που, αν και δεν καλύπτουν όλες τις πλευρές της δημιουργικής προσωπικότητας του Παντελή Πρεβελάκη, ευελπιστούν πάντως να τονώσουν το σχετι­ κό ερευνητικό ενδιαφέρον. Το δημιουργικό έργο διαθέτει συχνά και μία πολυτέλεια -μπορεί να πε­ ριμένει. Σταυρούλα Γ. Τσούπρου

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

[

Βασιλική Νταγκουνάκη - Coavoux

παντελής Πρεβελάκης

η ζωή και ίο έργο ίου, 1909-1986 όνος ιστορικής οικογένειας, με προ­ γόνους αγωνιστές, ιερωμένους, δα­ σκάλους κι αγιογράφους, ο Παντε­ λής Πρεβελάκης γεννήθηκε ατο Ρέθυμνο το 1909, δευτερότοκος γιος του Γεωργί­ ου Πρεβελάκη και της Ειρήνης, το γένος Φραγκιαδάκη. Πέθανε στην Εκάλη το Μάρτιο του 1986.

Γ

I. Τα χρόνια της ετοιμασίας, οι σπουδές, οι γνωριμίες και οι επιηογές: 1913-1935 Μαθητής γυμνασίου ακόμη, ο Πρεβελά­ κης εκδηλώνει το ενδιαφέρον του για τη δημοτική γλώσσα και τη λογοτεχνία, αλ­ ληλογραφεί με τον Εμμ. Κριαρά, εκδίδει (σε συ­ νεργασία) το πε­ ριοδικό Αθηνά, όπου δημο­ σιεύονται και δύο άρθρα του Γ. Ψυχάρη. Το 1925, μετά το τέλος των γυ­ μνασιακών του σπουδών στο Ρέθυμνο, εγγράφεται στη Νομι­ κή Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Περνά τις εξετάσεις του πρώτου έτους και έρχε­ ται να εγκατα­ σταθεί στην Α­ θήνα το φθινό­

112 ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

πωρο του 1926. Τότε, και με δική του πρωτοβουλία, γνωρίζεται από κοντά με τον Νίκο Καζαντζάκη. Η Νομική δεν τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Παρακολουθεί όμως τακτικά τα (ελεύθερα) μαθήματα του Μανόλη Τριανταφυλλίδη και, συγ­ χρόνως, αρχίζει να εργάζεται. Μέλος της Συντακτικής Επιτροπής του Εγκυκλοπαιδικού Λεξικού του Ελευθερουδάκη (1926-1930), αρχίζει επίσης να μεταφράζει βιβλία από τα γαλλικά. Απε­ σταλμένος της Νέας Ημέρας, παρακο­ λουθεί και καλύπτει τις Δελφικές Γιορτές, την άνοιξη του 1927, και γνωρίζεται με τον Άγγελο Σικελιανό, που θα μετρήσει στη ζωή του σχεδόν όσο και ο Καζαντζάκης. Το περιοδικό Αναγέννηση δημοσιεύει μία κριτική του για την Ασκητική και το Νικη­ φόρο Φωκά του Καζαντζάκη (1928). Όσο για τις πρώτες του μεταφράσεις, που γί­ νονται προφανώς για βιοποριστικούς λό­ γους, εκδίδονται με το ψευδώνυμο Π. Συλβανός, όπως η Σύνοψη του κομμουνι­ σμού του Charles Rappoport (1927), Οι δώδεκα του Alexandre Blok (1929), To ημερολόγιο του Κόστια Ριάμπτζεφ του Nicolai Ognief, η Νεραντζούλα του Pana'it Istrati ή, με το όνομά του, όπως Η αρχαία Ινδική του Μ. Hollebecque (1928), η Γενι­ κή ιστορία της τέχνης των S. Reinach και R. Peyre (1931), Βυζαντινές ιστορίες των G. Schlumberger και Ch. Diehl (1931).

To 1928 είναι το πρώτο ορόσημο στη ζωή του: μετεγγράφεται στη Φιλοσοφι­ κή, ακολουθώντας την κλίση του, γράφει και δημοσιεύει τα πρώτα του λογοτεχνι­ κά έργα, το μονόπρακτο Ο μίμος και το επύλλιο Στρατιώτες, αλλά και αρχίζει τη συγγραφή του δοκιμίου Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, που εκδίδεται το 1930. Τα

/ Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω / Τετρακόσια γράμματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη μαρτυρούν για τον απο­ φασιστικό ρόλο της φιλίας που ενώνει ήδη τους δυο άντρες κι εξηγούν το εν­ διαφέρον του Πρεβελάκη για τον κομ­ μουνισμό, το βουδισμό, την Ιατορία της τέχνης, ακόμα και για την Κρήτη. Τελειώνοντας τις σπουδές του, ο Πρεβελάκης φεύγει για τη Γαλλία, τέλος του 1930. Οι εκδοτικοί οίκοι Ελευθερουδάκη και Δημητράκου του έχουν αναθέσει μια σειρά μεταφράσεις, αλλά και τη σύνταξη ενός γαλλο-ελληνικού λεξικού οε συ­ νεργασία με τον Καζαντζάκη. Στο Παρίσι γράφεται οτη Φιλοσοφική Σχολή της Σορβόννης και στο Ινστιτούτο Τέχνης και Αρχαιολογίας, απ' όπου παίρνει το πτυχίο του το 1932. Το καλοκαίρι του 1931 κά­ νει ένα μεγάλο ταξίδι στην Ισπανία, με­ λετά τους πίνακες του Γκρέκο, γνωρίζε­ ται με μελετητές του. Το 1932, ο Καζαντζάκης έρχεται στο Πα­ ρίσι, όπου συνεργάζονται για τη σύνταξη του λεξικού. Τον ίδιο χρόνο, ο Πρεβελάκης μεταφράζει το Μανδραγόρα του Μακιαβέλι. Τέλος του 1932 επιστρέφει στην Ελλάδα και αρχίζει να γράφει τη διδακτορική δια­ τριβή του με θέμα Ο Γκρέκο στην Κρήτη και στην Ιταλία με πρόλογο ένα Δοκίμιο γενικής εισαγωγής στην ιστορία της τέ­ χνης. Από το Φεβρουάριο ώς το Σεπτέμ­ βριο του 1933 μένει στην Αίγινα, όπου συγκατοικεί με τον Καζαντζάκη. Τελειώ­ νει την εισαγωγή του (που δημοσιεύεται το 1934) και γράφει είκοσι περίπου ποιή­ ματα. Τελειώνει τη διατριβή του και την υποστηρίζει το 1935 στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ένα μέρος της δημο­ σιεύεται με τον τίτλο Η ιταλική Αναγέν­ νηση και η ζωγραφική της. Παράλληλα με τις σπουδές του, συνεχίζει τις μετα­ φράσεις: Διηγήματα από τον Σαίξπηρ των Ch. και Μ. Lamb, Είκοσι τέσσερεις ώρες από τη ζωή μιας γυναίκας του S. Zweig, Paul Valiry, A. Maurois κ.ά.

II. Η δύσκολη αρχή μιας διπλής σταδιοδρομίας: 1936-1956 Ήδη από το 1934 και ενώ ήταν ακόμα στρα­ τιώτης, ο Πρεβελάκης είχε υποβάλει υποψηφιότητα στο Πανεπιστήμιο Θεσσα­ λονίκης. Ύστερα από μια δεύτερη προ­ σπάθεια, το 1935, που δεν φέρνει απο­ τέλεσμα για πολιτικούς λόγους, διορίζε­ ται το 1937 στη Διεύθυνση Καλών Τε­ χνών του υπουργείου Παιδείας. Αρχίζει από τότε τη μακρόχρονη καριέρα του στον τομέα των Καλών Τεχνών. Τον ίδιο χρόνο γράφει το δράμα Μοναξιά και, κυ­ ρίως, το Χρονικό μιας πολιτείας, που εκδίδεται το 1938. Διορίζεται καθηγητής στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεά­ τρου και, το 1939, γίνεται τακτικός καθη­ γητής της Ιστορίας και Επιστήμης της Τέ­ χνης ατην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τε­ χνών, όπου θα παραμείνει (με μια διακο­ πή στα χρόνια της Κατοχής) ώς το 1974. Εκτός από τα άρθρα που αφορούν την τέχνη, συνεχίζει να γράφει ποιήματα, που εκδίδονται το 1939 με τίτλο Η γυμνή ποίηση, γράφει το διήγημα 0 θάνατος του Μέδικου τον ίδιο χρόνο, μεταφράζει τα Δημιουργημένα συμφέροντα του J. Benavente για το Βασιλικό Θέατρο, Η ζω­ ή είναι όνειρο του Calder6n de la Barca. Κατά την περίοδο της Κατοχής γράφει τις μελέτες Ο Γκρέκο στη Ρώμη (1940) και Θεοτοκόπουλος - Τα βιογραφικά (1942), ένα δοκίμιο με τον τίτλο Επιτάφιος (ανέκ­ δοτο), τα ποιήματα της Πιο γυμνής ποίη­ σης (1941) την Παντέρμη Κρήτη (1944) που εκδίδεται με ξυλογραφίες του Γ. Κεφαλληνού και βραβεύεται. Αρχίζει επίσης την τριλογία Ο Κρητικός με το πρώτο μυ­ θιστόρημα, Το δέντρο, που τελειώνει το 1945. Ακολουθούν Η πρώτη λευτεριά (1947) και Η πολιτεία (1949-1950). Το

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

113

Δ I A B A Ζ Ο ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

[

1949, σε συνεργασία με τον Κεφαλληνό, επιμελείται την έκδοση της Ασκητικής του Καζαντζάκη. Το 1952 γράφει την τραγωδία Το ιερό σφάγιο και Τα χέρια του ζωντανού θεού, το Λάζαρο το 1954, μεταφράζει τη Μήδεια του Ευριπίδη το 1955 που πρωτοπαίζεται στην Επίδαυρο το 1956 και στο Ηρώδειο και τον Ρέμηρανττου Emile Verhaeren (1944).

ill. Η περίοδος της σχετικής αναγνώρισης: 1955-1970

ττό Παρίσι π 930)

114-

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Η παράσταση της Μήδειας, το 1956, και η μετάφραση του Κρητικού στα γερμανι­ κά τον ίδιο χρόνο εγκαινιάζουν αυτή την περίοδο, που χαρακτηρίζεται από τη δι­ πλή παρουσία του Πρεβελάκη στο χώρο

του θεάτρου (με δικά του έργα ή με με­ ταφράσεις) και στο διεθνή χώρο με μετα­ φράσεις των έργων του, σε συνολικά δώδεκα γλώσσες, για μερικά απ' αυτά. Ο θάνατος του Καζαντζάκη, στις 26 Οκτωβρίου 1957, αποτέλεσε επίσης σταθμό καί ορόσημο στη ζωή του Πρεβε­ λάκη. Είχε αρχίσει να γράφει τον Ποιητή και το ποίημα της Οδύσσειας από το 1956. Τελειώνει το βιβλίο αφού πρώτα μελετά τα κατάλοιπα του δασκάλου του στις Antibes, το 1958, και το εκδίδει αμέ­ σως μετά. Το καλοκαίρι του 1959 αρχίζει να γράφει την τριλογία Οι δρόμοι της δημιουργίας. Ο ήλιος του θανάτου εκδίδεται τον ίδιο χρόνο. Γράφει επίσης το δράμα Το ηφαί­ στειο, μεταφράζει από τα γαλλικά το Βραχόκηπο του Καζαντζάκη και τον εκδί­ δει το 1960, γράφει τη Χρονογραφία του βίου του Νίκου Καζαντζάκη. Το επόμενο καλοκαίρι αρχίζει να γράφει την Κεφαλή της Μέδουσας. Πρέπει να σημειωθεί ότι, από το 1960, η αναγνώρι­ σή του στην Κρήτη και οι εκδηλώσεις που οργανώνονται προς τιμήν του εκεί τον συγκινούν ιδιαίτερα κι ώς το τέλος της ζωής του. Η απονομή διακρίσεων και βραβείων αποτελεί μέρος της (σχετικής) επιτυχίας: βραβείο δοκιμίου της Ομάδας των Δώδεκα για τον Ποιητή και το ποίημα της Οδύσσειας (1959), κρατικό βραβείο μυθιστορήματος για τον Ήλιο του θανά­ του (1960). Το 1962, γράφει τη μελέτη Η φωτιά στη ζωγραφική και την ποίηση (1963), την κωμωδία Μουσαφιραίοι στο Στεπαντσίκοβο, εμπνευσμένη από ένα διήγημα του Dostoievski, μεταφράζει για το Εθνικό Θέατρο τις Βάκχεςτου Ευριπίδη. Το 1964 μεταφράζει το Ατλαζένιο γοβάκι του Claudel και τον Δον Ζουάν του Moliire για το Εθνικό Θέατρο και το Θέατρο Βορ. Ελ­ λάδος (1965). Τελειώνει τους Δρόμους της δημιουργίας με το μυθιστόρημα Ο άρτος των αγγέλων το 1965 και, τον ίδιο

χρόνο, εκδίδονται τα Τετρακόσια γράμ­ ματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη·. το πλατύ κοινό ανακαλύπτει τη μακρό­ χρονη φιλία τους. Το 1966 σημαδεύεται από τον εορτασμό της επετείου του Μεγάλου Σηκωμού στην Κρήτη, στον οποίο βέβαια συμμετέ­ χει. Το Εθνικό θέατρο ανεβάζει το Ηφαί­ στειο και το Ιερό σφάγιο. Τα δυο πρώτα χρόνια της στρατιωτικής δικτατορίας ο ίδιος δεν δημοσιεύει σχεδόν τίποτα. Εκδίδονται όμως οι πρώτες μελέτες για το έργο του, σημάδι καταξίωσης: η Συμβο­ λή στη βιβλιογραφία του Παντελή Πρε­ βελάκη του Ε. Κάσδαγλη (1967) και Η Κρήτη στο λογοτεχνικό έργο του Πρεβε­ λάκη του Γ. Μανουσάκη (1968). Το 1969 μεταφράζει τη Νεκρή βασίλισσα του Henri de Montherlant για το Εθνικό Θέατρο, ετοιμάζει την έκδοση των Ποιη­ μάτων του (1969) και γράφει το μυθιστό­ ρημα Η αντίστροφη μέτρηση (1974). Τον επόμενο χρόνο γράφει το μυθιστόρημα Ο άγγελος στο πηγάδι, που εγκαινιάζει το ύφος και την ιδεολογία της τελευταίας συγγραφικής του περιόδου, μεταφράζει τη μελέτη του Rene Huyghe Ο Ντελακρουά και η Ελλάδα και γράφει το δράμα Το χέρι του σκοτωμένου.

IV. Η αναγνώριση και το τέϋος: 1970-1986 Τον Φεβρουάριο του 1971 αρχίζει να γράφει το ποίημα 0 νέος Ερωτόκριτος, του οποίου η πρώτη έκδοση γίνεται το 1973 και την ακολουθεί μια δεύτερη, το 1978, και η οριστική το 1985. 0 ίδιος το θεωρεί σαν την «τελευταία (του) κατοι­ κία». Από το 1971 ώς το 1972 γράφει ε ­ πίσης τη μελέτη Αρχαία θέματα στην ιτα­ λική ζωγραφική της Αναγέννησης (1972). Μια συνέντευξη που δίνει τον Μάρτιο του 1972 στον Peter Mackridge αποτε­ λεί, ύστερα από τον πρόλογο των Ποιη­

μάτων του, το δεύτερο αυτοσχόλιο στο έργο του. Το καλοκαίρι του 1974 παίρνει τη σύνταξή του από την ΑΣΚΤ. Γράφει τα δράματα Η δεύτερη εντολή και Το τρελλό αί­ μα. Τον επόμενο χρόνο τού απονέμεται το βραβείο Herder στη Βιέννη. Έχει φτά­ σει ο καιρός των διακρίσεων: ακολουθεί το Αριστείο Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών (1977) και η εκλογή του ως τα­ κτικού μέλους στην Τάξη Γραμμάτων και Τεχνών (1977). Αργότερα, ανακηρύσσεται επίτιμος διδάκτωρ των πανεπιστη­ μίων Αθηνών (1982) και Κρήτης (1984). Εκδίδεται από τον Κάσδαγλη ο β' τόμος της Βιβλιογραφίας (1979) και αργότερα ο γ' (1990). Τα Τετράδια της Ευθύνης αρ. 9 του αφιερώνονται για τα 70 του χρόνια. Δημοσιεύονται οι μεταφράσεις Τα δημιουργημένα συμφέροντα του J. Benavente (1977) και Ο καρδινάλιος της Ισπανίας του Montherlant. Αλλά η πιο σημαντική συμβολή των τ ε­ λευταίων του χρόνων είναι οι μελέτες που αφιέρωσε στον Γιάννη Ρίτσο, Ο ποιη­ τής Γιάννης Ρίτοος. Συνολική θεώρηση του έργου του (1981) και στον Αγγελο Σικελιανό, Άγγελος Σικελιανός. Τρία κεφά­ λαια βιογραφίας (1984). Ύστερα από ένα αποχαιρετιστήριο ταξίδι στην Κρήτη το 1981, συμμετέχει -στις εκδηλώσεις για τον Σικελιανό το 1984 και ξαναπηγαίνει μια τελευταία φορά στο Ρέθυμνο. Τον Αύγουστο του 1985 εκδίδει την τελι­ κή μορφή του Νέου Ερωτοκρίτου και, τον Απρίλιο του 1986, τους Δείχτες πορείας, οδηγό ανάγνωσης του έργου του και ύστατο αυτοσχόλιο. Κλείνει για πάντα τα μάτια στις 15 Μαρ­ τίου 1986 στο σπίτι του, στην Εκάλη. ■ Βασιλική Νταγκουνάκη - Coavoux Univercite Jean Moulin, Lyon 3

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

115

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

[

Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα

Ο Νέος Ερωτόκριτος

και π Ιστορία της Τέχνης ο επιβλητικό λογοτεχνικό και φιλο­ λογικό έργο του Παντελή Πρεβελάκη μας κάνει συχνό να λησμονούμε την άλλη του ιδιότητα, την επιστημονική. Ο Πρεβελάκης υπήρξε ένας από τους πρώτους ιστορικούς της νεότερης τ έ ­ χνης στην Ελλάδα. Είχε σπουδάσει (1930-1933) Ιστορία της Τέχνης και Αι­ σθητική στο Παρίσι (Ινστιτούτο Τέχνης και Αρχαιολογίας της Σορβόννης) με επι­ φανείς δασκάλους, όπως ο Σαρλ Πικάρ (Charles Picard), ο Ανρί Φοσιγιόν (Henri Focillon), ο Βικτόρ Μπας (Victor Basch). Το διδακτορικό του δίπλωμα, αφιερωμέ­ νο στη ζωή και το έργο τού Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, το υποστήριξε αργότε­ ρα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (1935). Από το 1939 κατείχε την έδρα της Ιστορίας και Επιστήμης της Τέχνης στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Και την τίμησε με λαμπρή διδασκαλία τριά­ ντα πέντε χρόνων. Μια σειρά από συγ­ γράμματα αφιερωμένα κυρίως στον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο (τμήματα της ανέκδοτης διατριβής του) και στην τέχνη της ιταλικής Αναγέννησης συνδυάζουν την αυστηρή επιστημονική μέθοδο με την εμπνευσμένη ερμηνεία των έργων τέχνης. Η εξοικείωση του Παντελή Πρεβελάκη, όχι μόνο με τα εικαστικά έργα αλλά και με τις άλλες μορφές του πνευματικού βί­ ου, πλουτίζει τις τεχνοϊστορικές μελέτες του με μια ασυνήθιστη εποπτεία των καλλιτεχνικών φαινομένων. Σκοπός μου, ωστόσο, δεν είναι να παρουσιάσω εδώ τον ιστορικό της τέχνης Πρεβελάκη. Το θέμα μου συνοψίζεται ατο ερώτημα ως ποιο βαθμό η τεχνοϊστορική παιδεία προσδιόρισε τη λογοτεχνική δημιουργία του συγγραφέα; Σε άλλο μελέτημά μου

Τ

Η Μαρίνα ΛαμπράκηΠλάκα είναι καθηγήχρια Ιστορίας της Τέχνης και διευ­ θύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης

110

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

επιχείρησα να φωτίσω, με όργανο την τεχνοϊστορική εμπειρία του συγγραφέα, την κοσμοθεωρία, την ποιητική και την αισθητική του, όπως εκφράστηκαν στο λογοτεχνικό και φιλολογικό του έργο. Εδώ θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας στο ύστατο έργο του Παντελή Πρε­ βελάκη, τον Νέο Ερωτόκριτο, αλληγορική αναφορά στο ομώνυμο κρητικό έπος του Βιτσέντσου Κορνάρου.

0 Νέος Ερωτόκριτος πρωτοκυκλοφόρησε το 1973 κρυφό, για ευνόητους λό­ γους, αφού ήταν εμπνευσμένο από και αφιερωμένο στους ήρωες του αντιδικτατορικού αγώνα. Οι 2.500 στίχοι της πρώ­ της έκδοσης αυξήθηκαν σε 3.562 στην δεύτερη έκδοοη του 1978, εκτός εμπο­ ρίου και πάλι, με πρόλογο του Κωνστα­ ντίνου Τσάτσου. Η τρίτη και οριστική έκ­ δοση του 1985 (Εστία) έχει προσαυξηθεί με πάνω από 1.000 στίχους (4.632 στίχοι για την ακρίβεια).

0 Νέος Ερωτόκριτος αποκαλύπτει σε κά­ θε του στίχο ένα βλέμμα, γυμνασμένο οτη θέαση του απέραντου γαλαξία των έργων τέχνης όλων των εποχών. Μη φα­ νταστείτε, εντούτοις, ότι ο ποιητής ενδί­ δει οτον πειρασμό να περιγράφει έργα τέχνης ή ότι περιορίζεται στην οπτική εντύπωση, παραβιάζοντας την αρχή της συγγυμνασίας των αισθήσεων, θεμελιώ­ δη κανόνα της αισθητικής του. Στην ποι­ ητική μεταστοιχείωση του εικαστικού έρ­ γου συμμετέχουν και άλλες αισθήσεις, όπως σ' αυτό το δίστιχο που εμπνέεται από αιγυπτιακά ανάγλυφα: Χλιαρής βροχής σταλαματιές τα μάτια μου δροοίζουν και του φωτός τα δάχτυλα το μέτωπο μου αγγίζουν. (A' 33-4)1

Αρχαϊκή εικόνα κρήνης θυμίζουν στον ποιητή οι τέσσερις μάρτυρες, φόρος τι­ μής στους πολιούχους αγίους της γενέ­ θλιας πόλης: Σώπασα και τους κοίταξα- ράχη ρε ράχη στέκαν Σαν κρήνη τετραμέτωπη, κ' οι βρύσες δάκρυα τρέχαν. (Ε' 641-2) Το θηλυκό αυτό δαιμόνιο ξεκόλλησε θαρρείς από τα ανάγλυφα ενός ελληνι­ στικού νυμφαίου ή μιας αναγεννησιακής κρήνης (πρβ. την Κρήνη Μοροζίνι στο Ηράκλειο). Η κίνηση του ξανάδωσε πνοή: Ένα τα

δαιμόνιο θηλυκό με πόδια που πετούνε κυματάκια δρασκελά κι αυτά το κυνηγούνε. (Η' 71-2)

Από μεσαιωνικούς και πρωτοαναγεννησιακούς τάφους, με τα αγάλματα του αν­ δρόγυνου ξαπλωμένα πάνω στη σαρκο­ φάγο, κατάγεται η τρυφερή εικόνα του ζευγαριού εδώ: Ήταν γλυκός ο ύπνος μας, το βύθος μας μεγάλο, που μας θαρρούσαν πέτρινους τον ένα πλάι στον άλλο. (ΣΓ 267-8) Η τολμηρή παρομοίωση που ακολουθεί παραπέμπει στον πίνακα του Πάολο Ουτσέλλο Η μάχη του Σαν Ρομάνο (14561458, Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο). Για όσους είχαν παρακολουθήσει τα μαθή­ ματα του Πρεβελάκη, και τα σχόλια που αφιέρωνε σ' αυτή τη λεπτομέρεια του έργου, η σχέοη είναι διάφανη: Και στίχοι μείναν στο χαρτί ξέτεροι και μονάχοι, συντρίμμια καταγής σπαθιών ύστερα από τη μάχη. (Ζ' 605-6) Λίγοι ασφαλώς αναγνώστες, εξοικειωμέ­

νοι με το τεχνοϊστορικό έργο του Πρεβελάκη και με το πλαίσιο της ζωής του -στο γραφείο του είχε ένα παλιό αντίγρα­ φο του σχετικού έργουμπορούν να μαντέψουν τον μυστικό και υπαρξια­ κό δεσμό ενός δίστιχου του Νέου Ερωτόκριτου με την Πεντηκοστή του Θεοτοκόπουλου (περ. 1600, Πράδο). 0 πίνακας, που ζωγραφίστηκε στο τέλος της ζωής του καλλιτέχνη, περιέχει μιαν αποκαλυ­ πτική αυτοπροσωπογραφία: 0 Γκρέκο πα­ ρέστησε τον εαυτό του ως δέκατο τρίτο Απόστολο με τη φλόγα της θείας φώτι­ σης στο κεφάλι: «Να με ξεχώριζε ο Θεός, δικό του μέσα σ' όλους, να βρέξει γλώσσες πύρινες καθώς στους Αποστόλους!». (Α' 307-8) Από την Ταφή του Κάντε Οργκάθ (15861588, Αγ. Θωμάς, Τολέδο), το κορυφαίο έργο του θεοτοκόπουλου, και από τον εικονογραφικό τύπο της βυζαντινής Κοί­ μησης είναι εμπνευσμένο το δίστιχο που ακολουθεί: Λευκή ψυχή απ' το σκήνωμα σηκώθη σαν πλαγγόνα, κρατώ τα μάτια μου κλειστά να βλέπω την εικόνα. (Η '853-4) Οι νυχτερινοί ουρανοί με τα κυκλοδίωκτα φλέγόμενα ουράνια σώματα του Βαν Γκογκ (1853-1890) έχουν αφήσει το πυ­ ρωμένο αχνάρι τους σε πολλούς στίχους του Νέου Ερωτόκριτου-, Ψηλά των άστρων οι φωτιές αργούν να λαμπαδιάσουν (Α' 15) Και στο μελάνι τ' ουρανού χιλιάδες άστρα λάμπουν (Α' 52, α' έκδοση, 1973) ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

117

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

[

Χώρια από τους στίχους που φαίνεται να εμπνέονται από συγκεκριμένα έργα τ έ­ χνης, ολόκληρο το σώμα του ποιήματος μαρτυρεί την εξοικείωση του συγ­ γραφέα με την τέχνη και τη θεωρία της, Ας δούμε πώς ο Πρεβελάκης προσεγγίζει τη φύση: «Η συγγραφική μου κλίση», γράφει, εξηγώντας την ποι­ ητική του Χρονικού, «δεν με έφερνε προς τις θεατρικές σκηνογραφίες». Προτίμησε τους αυστηρούς κάμπους των βυζαντινών εικόνων. Στα πρώτα μυθιστορήματα, τα κρητικά (Χρονικό, Πα­ Ο Πρεβελάκης 1 7 ετών ντέρμη Κρήτη, Ο Κρητικός), κυριαρχεί (1926), τότε που πράγματι το βυζαντινό, το υπαινικτικό ή γνώρισε τον Καζατζάκη το κλασικό τοπίο με την οργανωμένη από το λόγο φύση2. Αντίθετα, το κυρίαρ­ χο αίσθημα του φυσικού κόσμου στα με­ ταγενέστερα έργα του συγγραφέα, και ιδιαίτερα στον Λ/έο Ερωτόκριτο, είναι ρο­ μαντικό*. Το τοπίο ως «ψυχική κατάσταση» συνδέε­ ται με τη ρομαντική τοπιογραφία και τη θεωρία που την περιέβαλε. Η φύση μπο­ ρεί να είναι μητρική, ήρεμη και παντοτινή και τότε επενεργεί πραϋντικά πάνω στον άνθρωπο ή, αντίθετα, εχθρική, τρομερή και κοσμογονική και τότε γεννά το αίσθη­ μα του «υψηλού» (sublime) και προκαλεί δέος και έκσταση. Η αισθητική της ρομαντικής τοπιογρα­ φίας επαληθεύεται αδιάκοπα στον Νέο Ερωτόκριτο. Η φύση συμμετέχει στα δρώμενα ως συμπαθητικό πλαίσιο των ψυχικών καταστάσεων των ηρώων. Πα­ ραδείσια, παρθενική, μητρική, είναι η ανοιξιάτικη φύση που περιβάλλει το «πρωτόπλαστο» ζευγάρι, πριν από την αμαρτία - ιστορία. Μια πανθεϊστική αρμο­ νία συναδελφώνει έμψυχα και άψυχα:

118

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Κήπος ζεστός και μυστικός είναι για μένα η πλάση όη' άνθρωπος δεν έσφαλε ποτέ via να τη χάσει. (Α' 239-40) Χελιδονάκι γύρισε κι έχει στα μάτια θάμπος απ' τα λιβάδια τ' ουρανού και του πελάου το λάμπος. (Α' 85-86) Στο «Κράτος του ζόφου» και στις «Νύχτες των βασάνων», η φύοη, κοσμική, μεγα­ λειώδης, λύνει την αλληλεγγύη της με τους ήρωες και συντάοσεται με τις δυνά­ μεις του κακού: Σα δαχτυλίδια του φιδιού προτού ξετυλιχτούνε δαιμονισμένα σύννεφα μαλώνουν και βροντούνε. (Δ' 133-4) Στον ύπνο μου είδα θολερή νεροσυρμή μεγάλη κι όρνιο κακό που νύρευε τα μάτια να μου βγάλει. (Δ' 5-6) «0 Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός»: Σο­ λωμός, Τ. Σ. Έλιοτ και Πρεβελάκης συμ­ φωνούν. Η ομορφιά και η αδιαφορία της φύσης μεγεθύνουν αντιστικτικά τα πάθη του Νέου Ερωτόκριτου·. Με τα περίσσια κάλλη της και τη μεγαλοσύνη το δείχνει η πλάση πως via μας δεν έχει σπλαχνοσύνη. (Ε' 443-4) Περιγραφές, εικόνες, μεταφορές, φώτα και σκιές, χρώματα, τόνοι, αποχρώσεις μαρτυρούν την τεχνοϊστορική καταγωγή της πένας του ποιητή και συχνά παραπέ­ μπουν σε συγκεκριμένες σχολές και κινή­ ματα ζωγραφικής. Με φώτα και με χρώματα τραγούδι πάω να πλάσω

να το δροσοποτίζομαι ποτές μην ξεδιψάσω. (7 469-70) Η ιμπρεσιονιστική αίσθηση πλεονάζει μέ­ σα στις περιγραφές του Πρεβελάκη: Ίσκιο μού στρώνει διάφανο, με πούλιες κεντημένο (Α' 156) Και πώς να μην τον θυμηθείς τον ήλιο μες τα φύλλα, που σαν ουράνιος ποταμός με χίλια μάτια εκύλα; <Ε' 399-400)

του κόκκινου. 0 ιστορι­ κός της νεότερης τέχνης αναγνωρίζει σ' αυτούς τους στίχους απηχήσεις από πίνακες που κυμαί­ νονται ανάμεσα στον φωβισμό και τον εξπρε­ σιονισμό, όπως σε τού­ το τον διπλό αντικατοπτρισμό:

Είμαι μια σκόνη μελανή που πέφτει απ' τα ερέβη αχτίδα φως της έλαχε και πήρε να χορεύει. (Α' 27-28)

Στα τσίνορά μου κρέμονται δυο δάκρυα ματωμένα, κι όλα του κόσμου τα θωρώ σε φλόγες τυλιγμένα. Ό,τι V αγγίξει ο πόνος μου, μ' άλικο βάφει χρώμα πώς τα κερασοβύσσινα ματώνουνε το χώμα. (Δ' 365-8)

0 Πρεβελάκης συμμερίζεται το πάθος των ιμπρεσιονιστών για τα νερά, τους καθρέφτες, τα σπασμένα είδωλα, τις αντανακλάσεις, τις φευγαλέες εικόνες ενός ατέρμονου γίγνεσθαι. Υμνώντας την Αρετούσα, «ζωγραφίζει» πίνακες που αποκαλύπτουν ένα βλέμμα γυμνασμένο στην τέχνη των ιμπρεσιονιστών:

0 Νέος Ερωτόκριτος είναι το τελευταίο έργο, το επιτύμβιο μνημείο του Πρεβελά­ κη. 0 ίδιος αποκαλούσε το ποίημα «τελευ­ ταία του κατοικία». Παρά την προγραμμα­ τική και λυτρωτική του αισιοδοξία, πρόκει­ ται για μια φαντασμαγορία θανάτου. Όσοι συνοδοιπόρησαν με τον συγγραφέα τα τε­ λευταία χρόνια το γνωρίζουν καλά:

Σ' ένα καθρέφτη από νερό σε στέρνα κοιμισμένο το αμάλαγό της είδωλο τρέμει κομματιασμένο (Β' 347-8)

Ας τα χαρώ στερνή φορά μπρος στου γκρεμού την άκρα, την ευωδιά του απόβροχου, το φέγγος από τ' άστρα! (Α' 5-6)

Τα κυπαρίσσια ρίχνουν γαλάζιους ίσκιους στα πρεβελακικά κείμενα, όπως στους ιμπρεσιονιστικούς πίνακες. Όταν όμως εξαϋλώνονται, παραπέμπουν οτον συμ­ βολισμό των αττικών τοπίων του Παρθένη: «τα κυπαρίσσια, γαλαζωπά κι ανάλα­ φρα, σα να 'χαν ξεκολλήσει από τις ρίζες τους»4. Η δύση είναι, φαίνεται, η προνομιακή ώρα του ποιητή στον Νέο Ερωτόκριτο. «Ξανθή», «πυροφλόγιστη», «περίφλογη», «αιματοστάλαχτη», η εικόνα της ανεβοκατεβαίνει μετωνυμικά όλη την κλίμακα

0 «ήλιος του θανάτου» καταυγάζει τον Νέο Ερωτόκριτο. Το αμείλικτο φως του ανασύρει από το οκοτάδι έναν κόσμο πρωτόγνωρο σε ένταση και ομορφιά. Ο δημιουργός επιστρατεύει όσα μυστικά του δίδαξαν ζωγράφοι, γλύπτες και ποιη­ τές για να «διαστείλει» την ευαισθησία του «αναγνώστη», να «του ανοίξει τα μά­ τια στο αίνιγμα του κόσμου», «με κίνδυ­ νο να τον εκθέσει στο φονικό φ ω ς». Αυ­ τός δεν ήταν άλλωστε ο ύπατος σκοπός της ποίησης, όπως την είχε οραματιστεί ο συγγραφέας; ■

1Οι παραπομπές στον Νέο Ερωτόκριτο αναφέρονται στην τρίτη έκδοση, Αθήνα, 1985.

3Τετρακόσια γράμματα του Καζαηζάκη οτον Πρεβελάκη, Αθήνα, 1965, επιστολή της 30-4-1948, σ. 588. Βλ. και «Το Ρέθεμνος ως ύφος ζωής», Δειχτεί; πορείας, Αθήνα, 1985, σ. 59.

3Ό.π., σσ. 31-32. *0 άγγελος στο πηγάδι, Αθήνα, 1970, σ. 13. s Παντελή Πρεβελάκη, 0 ποιητής Γιάννης Ρίτοος, Κέδρος, Αθήνα, 1981, σ.

76. ! Ό.π„ σ.518.

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

115>

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

[

Ρι'τσα Φράγκου-Κικίλια

Σικελιανός-Πρεβελάκης:

δύο πρόλογοι, μια σύμπιωοη μικρή μου συμβολή στην έρευνα του έργου του Πρεβελάκη θα πε­ ριοριστεί εδώ1 στην επισήμανση μερικών καίριων, κατά την άποψή μου, σημείων δύο προλόγων: α) του «Προλό­ γου» στον Λυρικό Βίο του 'Αγγέλου Σικελιανού από τον ίδιο τον ποιητή και β) του «Προλόγου» στην έκδοση των Ποιημάτωντου Παντελή Πρεβελάκη, επίσης από τον ίδιο τον Πρεβελάκη. Το 1942 ο Σικελιανός αισθάνεται την ανά­ γκη «να προλογίσει τον Πρόλογό του», θέλοντας να επισημάνει στον αναγνώστη για ποιο λόγο θεώρησε σκόπιμο να γρά­ ψει και να δημοσιεύσει τον «Πρόλογο» αυτόν: Οι παρακάτου σελίδες γραφήκανε το χειμώνα του 1938 για να χρησιμέψουν σαν εισαγωγή στη μελετώμενη έκδοση του ως τότε συντελεσμένου λυρικού μου έργου, σε έξη τόμους με το γενικό τίτλο Λυρικός Βίος. Στο μεταξύ οι εκδοτι­ κές συνθήκες δεν ευνοήσανε αυτό το τύ­ πωμα, που κανείς σήμερα δεν ξέρει πότε θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί. Επει­ δή όμως οι σελίδες τούτες (στη μορφή που πρωτογράφηκαν) παραμένουν σαν ένας γε­ νικότερος προσανατολισμός στην ουσία του Λυρισμού, κι ανταποκρίνονται για μένα πά­ ντα στο αίτημα μιας πλατιάς κατοπινής ανάπτυξης της Ποι­ ητικής μου, για το λόγο αυτό νομίζω πως μπορώ να τις προ­ σφέρω [...] σήμερα, και σ' ό­ σους ξέρουν κάπως την πορεί­ α της ποίησής μου και σ' αυ­ τούς που την αγνοούνε, σαν κεφάλαιο που, αν και οργανικά αλληλένδετο με το έργο μου, είναι άλλο τόσο στην πνευμα­

Η

120

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

τική του ουσία απρόσωπο και γενικά «ανθρωπολογικό»2. Την ίδια επιθυμία «εξομολόγησης» ένιω­ σε και ο Πρεβελάκης το 1969 όταν ετοί­ μαζε την έκδοση των Ποιημάτων του: Πάνε σαράντα ένα χρόνια αφότου τύπω­ σα σε βιβλίο τους πρώτους μου στίχους (Στρατιώτες, 1928). Στο διάστημα αυτό έγραψα αρκετά ποιήματα, που άλλα τα δημοσίευσα και άλλα τ’ άφηκα να περι­ μένουν. Αναπολώντας σήμερα τις περι­ στάσεις της ποιητικής μου παραγωγής, διαπιστώνω πως αυτή χαρακτηρίζεται από μακριές περιόδους σιωπής που δια­ κόπτονται από εκρήξεις δημιουργίας. Τα μεσοδιαστήματα, βέβαια, τα γεμίζει ακα­ τάπαυτη δημιουργία σε άλλα λογοτεχνι­ κά είδη. Αν αυτή έλειπε, ο καθαυτό ποιη­ τικός οίστρος μπορεί να ήταν αδιάπτω­ τος. Το φαινόμενο που περιγράφω επιδέ­ χεται πολλές ερμηνείες. Θα προσπαθή­ σω να το δω καθαρά και να σχεδιάσω ένα σχόλιο Η σύγκριση των δύο αποσπασμάτων δεί­ χνει πως υπήρξε ένα κοινό σκεπτικό, πα­ ρά το γεγονός ότι το κείμενο του Πρεβε­ λάκη δημοσιεύτηκε είκοσι εφτά χρόνια μετά τη δημοσίευση του «Προλόγου» στον Λυρικό Βίο. Εξάλλου, κατά πάσα πι­ θανότητα, τον «Πρόλογο» αυτόν θα τον ήξερε σχεδόν απ' έξω ο Πρεβελάκης, τό­ σο λόγω των ενδιαφερόντων του όσο και λόγω της προσωπικής τους φιλίας. Επιπλέον, το μέλλον έδειξε πόσο ο Πρε­ βελάκης συμφωνούσε με τα γραφέντα υπό του Σικελιανού4: Την ποίηση, την έζησα πάντα ως την απόληξη μιας εκπύρωσης, ως το λοφίο που η ζωική ανάβρα εκτινάσσει στην κορυφή της. Αν έγραψα ποιήματα, τούτο έγινε επειδή αξιώθηκα να ζήσω «σπάνιες στιγμές». Όπως ένα

/ΑΜΦΙΣΒΗΤΩ/ νήμα που καίγεται και κάπου-κάπου σπι­ θίζει, έτσι ένιωσα τη διάρκεια. Με την κα­ τάλληλη άσκηση και με τη βοήθεια της ποιητικής, οι σπίθες μπορούσε να πολλαπλασιασθούν και να αηοτελέσουν μια συγκρατηχτή φωτιά. Poca favilla gran fiamma seconda! (Dante, Parad. A' 34). Ki από μια σπίθα απόμικρη φωτιά μεγάλη εγίνη! (Κορνάρου, Ρωτόκριτος, A 466)*. Η παραπάνω κατάθεση του Πρεβελάκη παραπέμπει σαφώς σε πάγιες απόψεις του Σικελιανού, το καταστάλαγμα των οποίων θέλησε να περιέχεται στον «Πρό­ λογό» του. Έτσι, ο Σικελιανός στο μέρος του «Προλόγου» του που αναφέρεται στον ΑλαφροΤσκιωτο γράφει, ανάμεσα οτα άλλα, πως θεωρεί τη γνήσια «εφηβότητα» ως στάδιο «της συμπύκνωσης αναρίθμητων κρυφών δυνατοτήτων μιας ψυχής δημιουργικής» και όχι ως την «αναρχική σεξουαλική εκπύρωση του ορ­ γανισμού του», φράση που επαναλαμβά­ νει στο δεύτερο μέρος του «Προλόγου», στο κεφάλαιο «Ερωτική Ποίηση». Ακόμα, ως προς τη «διάρκεια», το ίδιο εννοεί ο Σικελιανός όταν γράφει πως ο Ποιητής πρέπει να έχει επίγνωση «του ίδιου του ... δημιουργικού εαυτού, να 'χει κερδίσει θετικά το νόημα της Διάρκειάς του, ως Συνείδησης βγαλμένης από την καρδιά του, από τον ίδιον αυτόν ποιητικά και υπεύθυνα "βεβιωμένον"». Αλλά και για το πώς ένιωσε αυτή τη Διάρκεια γράφει στο παραπάνω κείμενο ο Πρεβελάκης. Όσο για τον Σικελιανό, χρη­ σιμοποιεί τον όρο πάντα σε σχέση με τον ποιητή και την ποιητική δημιουργία. Και πλειστάκις. Έτσι, αυτή την ποιητική δη­ μιουργία θεωρεί ο Πρεβελάκης ως συ­ γκρατηχτή φωτιά, έκφραση ταυτόσημη με τη σικελιανική βακχεία του νήφειν. Μα αυτή η συγκρατηχτή φωτιά επιτυγχάνε­ ται με την κατάλληλη άσκηση... Η κατάλληλη άσκηση υπήρξε για τον Σικελιανό ο βασικότερος κανόνας της ζωής του. Στον «Πρόλογό» του διαβάζουμε:

Απεναντίας, η επαφή αυτή μου με τη Φύση είχεν από την αρχή τον χαρακτήρα κάποιας άσκησης βαθιάς κ' ευλα­ βικής- αυτής της ίδιας, άλλωστε, άσκησης των καθαυτό πρωταρχικών μας ψυχικών λειτουργιών, που αποτελεί μια δυνατότητα βιολογική αναντίρρητη για τη ζωή του κάθε ανθρώπου στην ανάπτυξη των σχέσεών του με τον κό­ σμο, αλλά που μέσα στον Ποιητή...*. Ο ρόλος που διαδραματίζει η άσκηση στη ζωή των δημιουργών γίνεται σαφής από τη λογοκριμένη παράγραφο που ακολου­ θεί: Η Δελφική μου λοιπόν άσκηση και μόνωση αυτό το νόημα είχε τότε: αφού πρωτύτερα με βοηθήσει να υψωθώ απά­ νω απ' τις εφήμερες πολιτικές Θρησκείες των ημερών μας, πιο ψηλά από τα τενά­ γη όπου δεν πνέει καμιά πνοή πραγματι­ κής ελευθερίας και που κυβερνιώνται ή από την τύχη ή από την ανάγκη, και αναχθώ μέσα στο χώρο μιας ουσιαστικής και καθαυτό παγκόσμιας εποπτείας κι αλή­ θειας, να πασχίσω, επιστρέφοντας εκείθε μες στα όρια της συγκαιρινής ευθύνης μου, να μπάσω ένα ποσοστό τουλάχι­ στον από την Αλήθεια αυτή στην ολογύρα μου τρισκότιδη στιγμή7. Η ιδέα της άσκησης δεσπόζει σε όλη την ποίηση του Σικελιανού, ενώ, όπως είδαμε, ήταν άποψη και του Πρεβελάκη. Προχωρώντας, ο Πρεβελάκης υποστηρί­ ζει πως: Η διαδικασία αυτή του «ποιείν» δε γίνεται να διαχωρίσει τις δημιουργικές ικανότητες του ποιητή. Υποσυνείδητο, αισθήσεις, διάνοια συγγυμνάζονται για V αποκαλύψουν την ενιαία ψυχή. Από τις δυνάμεις αυτές θ' αναδειχθεί τελικώς η επικρατέστερη -θες ο σκοτεινός κόσμος του ενστίκτου, θες το συναίσθημα, θες ο λογικός συνειρμός. Αλλά όπως και να 'ναι, ο ποιητής θα φανερωθεί αδιάσπα­ στος, κατά το φυσικό τρόπο των αρΜΑΡΤΙΟΣ 2007

121

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

[

122

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

χαίων. Ονομάζω «φυσικό» τον τρόπο των αρχαίων επειδή γνωρίζει να κινείται από την αλογιστία του ενστίκτου έως την άκρα συνείδηση. Απόδειξη η τραγωδία?. Αυτές, όμως, είναι οι γνωστές απόψεις του Σικελιανού για την ποίηση, ο οποίος στον «Πρόλογο» θεωρεί τα ποιήματά του «ως κάποια χνάρια της υπαρξιακής διαλε­ κτικής πορείας της ψυχής μου, προς την κεντρική κατάκτηοη μιας ενιαίας και μείζονος συνείδησης της ζωής». Άλλωστε για τον Σικελιανό «ο Ποιητής αισθάνεται πως ζει και από παιδί σε μυστική συμβίω­ ση με το παν».

0 Πρεβελάκης δε, όταν γράφει: «Όταν συνειδητοποίησα τον κατακερματισμό του Ανθρώπου στον αιώνα μας, είπα μέ­ σα μου: "Δεν μπορώ να βλέπω τον κό­ σμο από μια κλειδαρότρυπα, θα μείνω πιστός στο φυσικό μου"», εκφράζει καθα­ ρά απόψεις σικελιανικές. 0 Σίκελιανός ήθελε να ενώσει «τα σπαραγμένα μέλη του Διόνυσου», κι αυτός ήταν άλλωστε κι ο βασικός λόγος για τον οποίο πραγματο­ ποιήθηκαν οι Δελφικές Γιορτές (1927, 1930). Παρακάτω σημειώνει ο Πρεβελά­ κης: «Το κύριο στην ποίηση είναι να μεί­ νεις πιστός στο φυσικό σου. ΎένοΓ οίος εσσί!" παραγγέλλει ο Πίνδαρος»9.

0 Πρεβελάκης (όπως και ο Σίκελιανός) στον «Πρόλογό» του χωρίζει σε «θέματα» την ποίησή του. Έτσι δηλώνει πως τον

απασχόλησαν: η αναζήτηση της υπέρβα­ σης, ο άνθρωπος των μεγαλουπόλεων, ο έρωτας, ο θάνατος, οι εξάρσεις και οι πτώσεις της ποιητικής δημιουργίας, κυρί­ ως, όμως, η γλώσσα. Μ' αυτή τη λογική, ο Πρεβελάκης πιστοποιεί για τον δημοτι­ κισμό: «αυτός υπήρξε ο.πρώτος παιδευτής μας». Αλλά δεν ξεχνάμε πως για τον Σικελιανό η λέξη παιδευτής αντιστοιχεί πάλι στον ποιητή. Όπως λέει κι ο Πρεβε­ λάκης: «Οι λέξεις είναι σφραγισμένα μυ­ στικά που με τη βοήθεια του ποιητή τ' αποσφραγίζει ο ιδανικός αναγνώστης». Ο Σίκελιανός, όμως, σκέφτεται βαθύτερα όταν στον «Πρόλογό» του γράφει πως οι σύγχρονές του σκεπτόμενες γενιές «συ­ σπειρώνονται ολοένα περισσότερο τριγύρα από την ιδέα του γνήσιου Ποιητή, ως Παιδευτού του σύμπαντος του αν­ θρώπου βίου». Ο Πρεβελάκης, όπως ανοίγει έτσι και κλείνει τον «Πρόλογό» του, με έναν απο­ λογισμό, ο οποίος στηρίζεται στα μετα­ φορικά συμφραζόμενα της στωικής εκπύρωσης· «...για να εκπυρώσω την ψυχή μου», γράφει, κλείνοντας τον «Πρόλογό» του «κυκλικά», κατά τα διδάγματα του Σικελιανού. ■

1 Βλ. επίσης Ρίτσα Φράγκου-Κικίλια, «ΕισπνήλαςΑΐτας, 0 Πρεβελάκης για τον Σικελιανό», περ. Θέματα /Ιογοτεχνίας, τχ. 33, Σεπτέμβριος Δεκέμβριος 2006.

2 Αγγέλου Σικελιανού, Πρόλογος «Λυρικού Βίου», περ. Νέα Εστία, τ. 32,1 Σεπτεμβρίου 1942, σσ.

837-860 = Λυρικός Βίος Α, φιλολογική επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδης, Ίκαρος, Αθήνα, 1965, ο. 10.

3 Π. Πρεβελόκη, Ία ποιήματα, Οι εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1969, ο. 7.

4 Αναρωτιέμαι γιατί ο Πρεβελάκης δεν έλαβε -απ’ όσο γνωρίζω τουλάχιστον- μέρος στη συζήτηση «περί σαφήνειας και ασάφειας» μετά τη — λογοκριμένη— δημοσίευση του «Προλόγου» στο περιοδικό Νέα Εστία- θα μπορούσε να στηρίξει το σικελιανικό

κείμενο, πιστεύω, καλύτερα από κάθε άλλον.

5 Π. Πρεβελόκη, ό.π., σσ. 7-8.

6 Αγγέλου Σικελιανού, ό.π., σ. 19.

7 Ό.π., σ. 40.

8 Π. Πρεβελόκη, ό.π., σ. 8.

9 Ό.π., σ. 11. 0 Σίκελιανός στην ομιλία που έδωσε στον «Παρνασσό» στις 15/12/1936 με τίτλο «Η Δελφική Ιδέα» [τελευταία ομιλία], γ ρ ά ψ ε ις στίχους 72-73 του δεύτερου Πυθιόνικου στα αρχαία «Γένοι οίος εσσί μαθών καλός τις· πίθων παρά παισίν αιεί καλός». Και μεταφράζει: «Γίνε καλός, μαθαίνοντας πραγματικά ποιος είσαι’ για τα παιδιά μονάχα πάντα είναι καλή η μαϊμού»· βλ. στο Αγγέλου Σικελιανού, Πεζός Λόγος Β', Φιλολογική επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδη, Ίκαρος, Αθήνα 1980, σ. 419.

Η Ρίτσα Φράγκου-Κικίλια είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών

Βασιλική ΙΜταγκουνάκη - Coavoux

πρεβελάκης και Καζαντζάκης:

Το χρονικό μιας φίΠιας Αχ, αδερφέ και πατέρα, το τρανό αου παράδειγμα πόσο δύσκολος ο δρόμος που μ' έμπλεξε! Παντελής Πρεβελάκης (Ποιήματα, σ. 121)

Για να μπορέσει κανείς να κατανοήσει και να εκτιμήσει το έργο του Πρεβελάκη, οφείλει να εξετάσει πρώτα απ' όλα τη μακρόχρονη φιλία του με τον Καζαντζάκη, φιλία που άσκησε αποφασιστική επιρ­ ροή στη ζωή και το έργο του. Τα τριάντα χρόνια της (από το 1926 ώςτο 1957) ση­ μαδεύτηκαν από περιόδους ύφεσης και ανάκαμψης, επιδράσεων, μαθητείας και αντιδράσεων. Αλλά και μετά το θάνατο του Καζαντζάκη ο πρώην «αδερφός», «σύντροφος» και «μαθητής» του συνέχισε ώς το τέλος της δικής του ζωής τον διά­ λογο με τον γέροντα και διδάχο του, όπως το δείχνει το έργο του. Βασικά βοηθήματα για τον μελετητή πα­ ραμένουν Ο ποιητής και το ποίημα της Οδύσσειας και τα Τετρακόσια γράμματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη. Σ' αυτά πρέπει να προστεθούν σχεδόν όλα τα λογοτεχνικά έργα που έγραψε ο Πρεβε­ λάκης μετά το 1957 και μάλιστα η μυθι­ στορηματική τριλογία Οι δρόμοι της δη­ μιουργίας, ο Νέος Ερωτόκριτος, αλλά και οι Δείχτες πορείας, οδηγός ανάγνωσης και αυτοσχόλιο στο έργο του. Η πρώτη συνάντησή τους έγινε με πρω­ τοβουλία του Πρεβελάκη και ύστερα από ανταλλαγή αλληλογραφίας, το 1926. 0 Πρεβελάκης ήταν 17 χρόνων, ο Καζαντζάκης 45 και ήδη γνωστός, αν όχι κατα­ ξιωμένος, συγγραφέας. 0 Καζαντζάκης, όπως μαρτυρούν τα Τετρακόσια γράμμα­ τα, του δανείζει βιβλία και καθοδηγεί τον

νεαρό του φίλο. Εκείνος τον επισκέπτεται στην Αίγινα, ψάχνει για λογα­ ριασμό του βιβλιογραφία, πληροφορίες και ντοκουμέντα: η φιλία τους θεμελιώ­ νεται απ' την αρχή σε βάσεις ισότητας και συνεργασίας. Ο Πρεβελάκης είναι ο «σύντροφος» και ο «αδερφός». Η επίδραση του Καζαντζάκη φαίνεται αυ­ τά τα πρώτα χρόνια στην επιλογή των μεταφράσεων που κάνει ο Πρεβελάκης για λόγους βιοποριστικούς και που σχετί­ ζονται με το βουδισμό, τον μαρξισμό, αλλά και στον Μίμο. Ο Καζαντζάκης εν­ θαρρύνει την «κρητική φλόγα» του νεα­ ρού φίλου του που αρχίζει να γράφει μια Κρήτη το 1928. Πραγματικά, ο ρόλος της Κρήτης βρίσκεται απ' την αρχή συνυφασμένος με το δεσμό των δυο Κρητικών. «Εσείς μονάχα μπορείτε να με νοιώσετε γιατί είστε taill6 ίσμιλεμένος) από την ίδια κρητικιά στουρναρόπετρα», γράφει ο Καζαντζάκης στα Τετρακόσια γράμματα. Αρκετά σύντομα, ο Καζαντζάκης απευθύ­ νεται στο νεαρό φίλο του σαν σε (πνευ­ ματικό) του γιο και απόγονο: κάνει σχέδια για το μέλλον του, θέλει να τον καθοδη­ γήσει. Από το 1931 καταστρώνουν μαζί ένα... «πενταετές σχέδιο» συνεργασίας, χωρίς συνέχεια: ο Πρεβελάκης πρέπει να τελειώσει τις σπουδές του κι ο δημιουρ­ γικός πυρετός του Καζαντζάκη τον οδηγεί μόνο σε λίγες ατελέσφορες προσπά­ θειες προσωπικής δημιουργίας. Δεν έχει έρθει ακόμα η ώρα του. Το 1932 ο Καζαντζάκης χαρίζει στον Πρεβελάκη το χειρόγραφο της τρίτης γρα­ φής της Οδύσσειάςτου με μια συγκινητι­ κή και χαρακτηριστική αφιέρωση. Ακολουθεί, το 1933, η συγκατοίκηση στην Αίγινα (που περιγράφεται μυθο-

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

123

A IA B A Ζ Ω J . Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ποιημένη στην Κεφαλή της Μέδουσας), ζενίθ στο χρονικό της φιλίας τους κι ορό­ σημο, αφού αμέσως μετά ο Πρεβελάκης αρχίζει να διαχωρίζει τη θέοη και τις ιδέες του. Όπως θα φανεί αργότερα, η εκτίμηση και η στοργή που νιώθει για το δάσκαλό του δεν τον εμποδίζουν να δια­ φωνεί μ' αυτόν. Πρώτο χειροπιαστό ση­ μάδι, τα γράμματα αραιώνουν από το 1934 και το περιεχόμενό τους αλλάζει. 0 Πρεβελάκης, που έναν καιρό γοητεύτηκε απ' την ασκητική ζωή του Καζαντζάκη και τον αγώνα του, διαλέγει την ακαδημαϊκή καριέρα, τη ζωή στην Αθήνα, τα «εγκό­ Ο Πρεβελάκης σιο σμια». Μέσα σ' αυτό το κλίμα γράφει, το διαμέρισμα ίου της 1937, το Χρονικό μιας πολιτείας, που οδού ΘουκυδΙδου στην παίρνει όλη του τη σημασία αν το διαβά­ Πλάκα ανάμεσα σε φίλους το βράδυ της σουμε σαν αντίδραση στο «έργο» του Κα­ 26ης Μαίουί 971. ζαντζάκη, τοποθετημένο στους αντίπο­ Διακρίνονται από δες της ιδεολογίας που εκφράζουν η αριστερά οαδερφός του, Καθηγητής Οδύσοεια και η Ασκητική.Το Ρέθυμνο της Ελευδέριος Πρεβελάκης Πολιτείας αντιστέκεται ταπεινά κι αθόρυ­ με τη γυναίκα του, η βα στα σημεία τών καιρών, η παραδοσια­ Λουίζα Λαούρδα, ο Πρεβελάκης, ο Μανόλης κή Κρήτη γίνεται σύμβολο. Κάσδαγλης, η Μαρίνα Τα επόμενα χρόνια ακολουθούν, με το Λαμπράκη-Πλάκα και ίδιο σχεδόν πνεύμα, συν το επικό και η Άννα Σικελιανού

124-

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

ηρωικό στοιχείο, η Παντέρμη Κρήτη και η τριλογία του Κρητικού. Αυτή βέβαια η όψη του έργου του Πρεβελάκη θα φανεί πολύ αργότερα και πρώτα μέσα από την ανάλυση του έργου του Καζαντζάκη που κάνει στον Ποιητή και το ποίημα της Οδύσσειας (1958). Ωστόσο, οι προσωπι­ κές σχέσεις και ή φιλία ανάμεσα στους δυο άντρες συνεχίζονται αδιάλειπτα και οτα χρόνια της Κατοχής και αργότερα. Χάρη στον Πρεβελάκη συμφιλιώνονται και ο Καζαντζάκης με τον Ιικελιανό, το 1942. Το 1945 ο Πρεβελάκης επιμελείται την οριστική έκδοση της Ασκητικής και α­ πό το 1949 αρχίζει την έκδοση των Απά­ ντων του Καζαντζάκη. Όταν, το 1950, του αναγγέλλει πως γράφει ένα βιβλίο γι' αυτόν, ο Καζαντζάκης ενθουσιάζεται: «0 Θεός να δώσει, πριν πεθάνω, ν' αξιωθώ μια τέτοια χαρά», του γράφει. «Είστε ο μόνος άνθρωπος στον κόσμο που μπορεί να με κρίνει».

0 Καζαντζάκης πεθαίνει το 1957, προτού διαβάσει το βιβλίο. 0 ποιητής και το ποίη­ μα της Οδύσσειας εκδίδεται το 1958 και ακολουθούν τα Τετρακόσια γράμματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη, μ' ένα «Σχεδίασμα εσωτερικής βιο­ γραφίας», τα «Βιογραφικά», ση­ μειώσεις και σχόλια πολύτιμα για τον μελετητή (1965). Αυτά τα δύο βιβλία παρουσιάζουν όχι μόνο την πνευματική - φιλοσοφική πορεία του δασκάλου του, όπως την αντι­ λαμβάνεται ο Πρεβελάκης, αλλά και την κοσμοθεωρία του μαθητή. Γίνονται εισαγωγή και σχόλιο και στο δικό του έργο. Αν υποθέσουμε πως η περίοδος από το 1935 ώς το 1956 αντιστοι­ χεί σε φάση χειραφέτησης και πραγμάτωσης για τον Πρεβελάκη, που έπρεπε να «σκοτώσει» συμβο­ λικά τον πατέρα, αν όχι για να πά­ ρει τη θέση του τουλάχιστον για να βρει μια δική του, μετά το θάνα-

το του Καζαντζάκη η αλλαγή είναι οφθαλμοφανής. Στην τριλογία Οι δρόμοι της δημιουργίας η προοδευτική απομυ­ θοποίηση της ιδανικής παραδοσιακής Κρήτης των απαρχών του έργου του συμβαδίζει με ένα φόρο τιμής στο δά­ σκαλο - ΛοΊζο και με το πένθος για το θά­ νατό του. Δεν πρόκειται, φυσικά, για βιο­ γραφία. Υπάρχουν όμως άπειρες ενδεί­ ξεις που επιτρέπουν την υπόθεση ότι τα αυτοβιογραφικά στοιχεία αφθονούν και μάλιστα στην Κεφαλή της Μέδουσας και στον Άρτο των αγγέλων. ΛοΊζος και Γιωργάκης είναι ο διδάχος - γέροντας Καζαντζάκης και ο μαθητής Πρεβελάκης, σ' αυτό το Bildungsroman που έχει τις ρίζες του οε ανάλογα έργα του Goethe, του Η.

Hesse ή του Τ. Mann. 0 διδάχος των εφη­ βικών χρόνων, η άρνηοη του ανδρωμένου πια μαθητή, ο χωρισμός, η συμβολι­ κή συμφιλίωση πριν από το τέλος και κυ­ ρίως το λυτρωτικό πένθος που εκφρά­ ζουν τα κεφάλαια «Η οδύνη και ο στεναγ­ μός» και «Το τίμημα της απιστίας» στον Άρτο των αγγέλων, μπορούν να θεωρη­ θούν αυτοβιογραφικά, αν και μυθοποιη­ μένα. 0 θάνατος του Καζαντζάκη και η συναισθηματική φόρτιση που προκαλεί φέρνουν το μαθητή κοντά στο νεκρό δά­ σκαλο. 0 Πρεβελάκης, όπως είδαμε, εκ­ δηλώνει τη στοργή και την εκτίμησή του με έργα θεωρητικά και με μυθιστορήμα­ τα. Είναι «το χρέος», ο φόρος τιμής, η αναγνώριση ευγνωμοσύνης στο δάσκα­ λο που τον οδήγησε στους δύσκολους Δρόμους της δημιουργίας. Αλλά, αν η καρδιά τον φέρνει κοντά οτο νεκρό πια Καζαντζάκη, ο νους παραμένει διαυγής: αφού περιγράφει στους Δρό­ μους της δημιουργίας την πνευματική περιπέτεια που έζηοε κοντά στον εκλεκτικό κι αχόρταγο δάσκαλό του, ο Πρε­ βελάκης, μετά το 1970, ξαναγυρίζει στην πρώτη και μοναδική του αγάπη, την Κρήτη και τον παραδοσιακό της πολιτι­ σμό. 0 προβληματισμός του ανθρώπου

του 20ού αιώνα, επίκε­ ντρο της αναζήτησης του δασκάλου του, δεν απουσιάζει βέβαια εντε­ λώς από το έργο του. Απ' αυτή τη σκοπιά, χα­ ρακτηριστική είναι η πε­ ρίπτωση στον Άγγελο στο πηγάδι, όπου ο προβληματισμός του ατόμου και η αναζήτηση της προσωπικής σωτηρίας συνυπάρχουν με την Άνω Κρή­ τη, την επίγεια Εδέμ, που συναντούμε και στον Νέο Ερωτόκριτο, και που είναι ουσιαστικά η κατακλείδα του έργου του Πρεβελάκη και η οριστική του απάντηση στις αναζητήσεις και τις αμφιβολίες του δασκάλου του. Ας κλείσουμε αυτό το σύντομο σημείω­ μα με τα λόγια του ίδιου του Πρεβελάκη από τον Ποιητή και το ποίημα της Οδύσ­ σειας που το συνοψίζουν: «Τον έχω μπροστά μου τριάντα ένα χρό­ νια... Τον αγάπησα, τον αρνήθηκα και τον ξαναγάπησα (...] Φάγαμε ψωμί κι αλάτι μαζί [...]». ■

Οι παράγοντες της παράστασης To Ιερό ΣφαγΙο (Εθνικό Θέατρο, Αθήνα 3 Μαρτίου 1966) Όρθιοι: Αλέξης Μινωτής, Α Φωκάς, Β. Βασιλειάδης. Βασιλική Νταγκουνάκη - Coavoux ΚαθιστοΙ: Παντελής Univerciti Jean Moulin, Lyon 3 Πρεβελάκης, Λ ΤριΒιζάς

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

125

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

[

Χριστόφορος Χαραλαμπάκης

Η γλωσσική πορεία

ίου Παντελή Πρεβελάκη μελέτη της γλωσσικής πορείας του Παντελή Πρεβελάκη είναι ένα από τα πιο ελκυστικά ερευνητικά θέματα, γιατί ακριβώς δεν αφορά ένα με­ μονωμένο πνευματικό άνθρωπο, όσο κο­ ρυφαίος και αν είναι. Μέοα από το έργο του μπορεί να δει κανείς την πορεία και εξέλιξη της νεοελληνικής μας γλώσσας στις ποικίλες εκφάνσεις της, αφού ο Πρεβελάκης, βαθύτατα καλλιεργημένος άν­ θρωπος και πολύμορφη προσωπικότητα, καλλιέργησε όλα τα είδη του έντεχνου λόγου, ποίηση, μυθιστόρημα, θέατρο, δοκίμιο. Για να μελετήσει κανείς τη γλώσοα του Πρεβελάκη πρέπει πρώτα απ' όλα να ξ ε κ ιν ή σ ε ι από τη φιλο­ σοφική του τοποθέτηση απέναντι στο μοναδικό αυ­ τό όργανο με το οποίο ο πνευματικός δημιουργός φέρνει στην ε π ιφ ά ν ε ια ένα μέρος από τα άδυ­ τα της ψυχής του. Δεν είναι κα­ θόλου τυχαί­ ο το γεγονός ότι ο Πρεβελάκης άρχισε και τέλειωσε τη μακρά π νευματική του θητεία

Η

120

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

με εργασίες που αναφέρονται στη γλώσ­ σα. Το πρώτο - πρώτο δημοσίευμά του φέρει τον τίτλο «Περί το γλωσσικόν ζή­ τημα» (1927). Το κύκνειο άσμα του είναι η μελέτη «Μια μαρτυρία για τη γλώσσα», η οποία είναι αποκαλυπτική για τις μεταγλωσσικές θέσεις που περιέχει και οι οποίες θα μας απασχολήσουν στη συνέ­ χεια1. Ο θαυμασμός του για τον πλούτο της λαϊκής γλώσσας, προς την οποία τον οδήγησε -όπως και τους περισσότερους λογοτέχνες- το κίνημα του δημοτικι­ σμού, εκδηλώθηκε στην πράξη: άρχισε το θησαύρισμα δημοτικών λέξεων. Είχε ήδη παρακολουθήσει και βοηθήσει τον Καζαντζάκη στη συλλογή λέξεων από το στόμα του λαού, όσο και από λαογραφικά κείμενα και γλωσσάρια. Ούτε ο ίδιος υστέρησε σε συλλεκτικό ζήλο, όπως ση­ μειώνει εμφατικά. Κατά το παράγγελμα του Σολωμού «Υποτάξου πρώτα στη γλώσσα του λαού και, αν είσαι αρκετός, κυρίεψέ την», αναγνώρισε και αξιοποίησε την πνευματική ζωτικότητα του λαού της υπαίθρου. Κάπου μας μιλάει για μια «χορτολόισσα» που αντάμωσε μιαν ανοιξιάτι­ κη μέρα στη μεσημβρινή πλαγιά της Ακρόπολης: χωρίς να μετακινηθεί παρά μερικά βήματα, μάζεψε από τη γη μια σα­ ρανταριά βότανα κι έστερξε να του τα ονομάσει ένα-ένα. Μεγάλο πράγμα να ξέρεις να ξεχωρίζεις και να ονομάζεις τα είδη, σε αντίθεση με τους αστούς των μεγαλουπόλεων. Η θεία Ρουσάκη απα­ ριθμεί με άνεση διάφορα είδη σταφυλιών, τα οποία είναι άγνωστα στον νεαρό ήρωα που ήρθε από την πόλη στο χωριό: κρασοστάφυλα, μαυρορωμαίικα, ρουσές, ραζακιά, καρυδάτα, μοσχάτα, αυγουλάτα. 0 ίδιος θαυμασμός τον κυ-

ριεύει όταν ακούει τα ονόματα των ά­ στρων (Ο ήλιος του θανάτου, σσ. 143144): Εφτά αδέρφια: Τα λέγουν και Αναποδοκάραβο, ...Αλετροπόδα, ... Αράξι του Δαβίδ, ... Γκαλονόμια, ... Γελάστερας (όνομα και πράμα: να τον κοιτάς ν' ανοί­ γει η καρδιά σου)... Οι συμβολικές αυτές απαριθμήσεις, οι οποίες παραπέμπουν στο μεγαλείο του Δημιουργού, παρου­ σιάζονται σε διάφορα λογοτεχνικά έργα του Πρεβελάκη με σπάνια στατιστική συ­ χνότητα, έτσι ώστε να μην οδηγούν σε λεξιθηρία, όπως συμβαίνει με ορισμέ­ νους ποιητές.

0 Πρεβελάκης, ακολουθώντας τη μακρά παράδοση των ποιητών, ταύτιζε τη γλώσσα με την πατρίδα, όπως ακριβώς και ο Νίκος Καζαντζάκης, ο οποίος σε μια στιγμή έξαρσης και ενθουσιασμού είχε αναφωνήσει: «Η δημοτική γλώσσα είναι η πατρίδα μας». Δεν πρέπει, επίσης, να μείνει ασχολίαστη μια ακόμα εντυπωσια­ κή θέση του Πρεβελάκη που επιβεβαιώ­ νει πόσο βαθιά είχε εισχωρήσει στην ου­ σία της γλώσσας και των πραγμάτων (.Δείχτες πορείας, σ. 173): «Ο ποιητής εί­ ναι εκείνος που συλλαμβάνει τη μυστική έννοια των πραγμάτων και ακολούθως την εκφράζει με τη γλώσσα. Μπορούμε εξίσου να πούμε ότι η γλώσσα τον εισά­ γει στη μυστική έννοια των πραγμάτων: η κίνηση είναι αμφίδρομη». Η ειρωνεία έγκειται στο ότι και οι δύο αυ­ τές θέσεις του Πρεβελάκη, οι οποίες αποτέλεσαν το πιστεύω βαθύτατα καλ­ λιεργημένων λογοτεχνών και άλλων πνευματικών ανθρώπων, όπως διαμορ­ φώθηκαν επί αιώνες στη δυτικοευρωπαϊ­ κή παράδοση, τείνουν σήμερα να θεω­ ρηθούν παρωχημένες. Στην πρώτη περί­ πτωση η σχέση γλώσσας - πατρίδας αποδυναμώνεται, καθώς καταργούνται τα όρια των κρατών και διαμορφώνονται ταχύτατα εξελισσόμενες πολυγλωσσικές και πολυπολιτισμικές κοινωνίες, ενώ στη δεύτερη περίπτωση έχει σχεδόν αποκα­

θηλωθεί ο ποιητικός μυστικισμός. Το κεφάλαιο «Ο μυστικός κήπος», από το μυθιστό­ ρημα Ο άρτος των αγγέ­ λων (σσ. 166-182) απο­ τελεί μοναδικό φιλοσο­ φικό δοκίμιο για το ρόλο της γλώσσας στη σύλληψη του κόσμου, για τη γλώσσα της ποίησης, για τη δύνα­ μη των ονομάτων και τη μετάβαση από τα ορατά στα αόρατα (σσ. 177-178): «Δυο-τρία ταπεινά ονόματα που είχα ψι­ θυρίσει στα πράματα, αποδείχτηκαν ικα­ νά να με τινάξουν στον ανείπωτο μετεω­ ρισμό. Κρεμόμουν πια από το μεσούρανο καθώς η αράχνη με το σάλιο της απ' το ταβάνι!...». 0 Πρεβελάκης πιστεύει ότι η γλώσσα της ποίησης, ως αποκορύφωμα της μυστικοπάθειας των ονομάτων, πρέ­ πει να είναι «ζωντανή, εικονοπλαστική», να «σφύζει από διεγερτικούς συνειρ­ μούς». Στο τελευταίο δοκίμιό του για τη γλώσσα βλέπουμε σε δύο τουλάχιστον περιπτώ­ σεις την επίδραση που άσκησε ο Νίκος Καζαντζάκης στον Πρεβελάκη σε ό,τι αφορά καίρια σημεία του γλωσσικού του σκεπτικισμού.

1. Το σκληρότατο τσόφλι των λέξεων: «Τα ονόματα μου είχανε ξάφνου φανε­ ρωθεί ως τα μέσα να ταυτιστώ με τα πράματα, ως τα όργανα να διανοίξω τη φλούδα τους και να εισχωρήσω στη σάρ­ κα τους» (σ. 169). «Η δύναμη του ονόμα­ τος έσπασε το τσόφλι του» (σ. 170).

2. 0 άρρητος λόγος: «Ποιος λόγος θα σε χωρέσει, Μυστικέ Κήπε; Ποια γλώσσα θα σε εκφράσει, μοναδική αγαλλίαση;» (σ.

169). «Όλοι οι μυστικοί παραπονιούνται για την ανεπάρκεια της γλώσσας. Οι αδύ­ νατοι μιλούν κι εννοούνται μονάχα από τον εαυτό τους, ηροδίδοντας την απο­ στολή του λόγου. Οι δυνατοί κιντυνεύουν στα σύνορα του άρρητου» (σ. 181). Σχετικά με τη γενικότερη γλωσσική παιΜΑΡΤΙ0Σ 2007

127

[ δεία, ο ισχυρός συνεκτικός κρίκος ανάμεσα στον δάσκαλο και τον μαθητή δεν έπαυσε να είναι το πάθος για τη δημοτική γλώσσα και ιδιαίτερα τη μητρική, όπως την έζησαν στα ηρωικά χρόνια της Κρήτης. 0 Πρεβελάκης θεωρεί ότι η δημοτική γλώσσα {Δείχτες πο­ ρείας, σ. 24) «είναι το καλλιτέχνη­ μα όπου πραγματοποιήθηκε η ευ­ κρασία του αισθητού με το νοητό, όπως ιδιάζει στη φύση του Έλλη­ να». Και οι δυο μεγάλοι κρητικοί συγγραφείς απέδιδαν ιδιαίτερη σημασία στη δύναμη της μεμονω­ μένης λέξης. Ο Πρεβελάκης αναφέρεται συχνά, ιδιαίτερα στην πρώιμη ποίησή του, στην «εκπυρωμένη σημασία των λέξεων». Σε μια περίπτωση ο ποιητής νιώθει ό­ τι βρισκόταν «στο φλέγόμενο κέ­ ντρο απ' όπου αναπηδούν οι μητέ­ ρες - λέξεις». (Ο άρτος των αγγέλων, οσ.

92 και 284). Η μεγάλη όμως πνευματική τους συγγένεια συνδέεται με τη γενικό­ τερη «στάση ζωής» που τους διέκρινε. 0 μέγας πνευματικός τους άθλος, η υπέρ­ βαση της αυταρέσκειας των συρμών, αποτυπώνεται με τον πιο έκδηλο τρόπο στην Οδύαοεια και τον Νέο Ερωτόκριτο. Η τραχιά γλώσσα του Καζαντζάκη αντιπαρατίθεται στην υπέρτατη καθαρότητα.

0 τελικός σταθμός της μακράς και επώδυνης πορείας του Πρεβελάκη για την κατάκτηση της «γλώσσας» του είναι αναμφισβήτητα ο Νέος Ερωτόκριτος, όπου αποτυπώνεται όλη η μουσικότητα και η ομορφιά της γλώσσας μας. Με το αριστούργημα αυτό ο ποιητής πραγμα­ τοποίησε τον τελικό γυρισμό στο γενέθλιο νησί του, που ήταν, όπως δηλώνει ο ίδιος, «το πάθος και η λύτρωσή του». Η περιπέτεια για να δαμάσει το γλωσσικό όργανο, και τις σκέψεις που τον βασάνι­ ζαν, κράτησε από τον Φεβρουάριο του 1973 ώς τον Μάρτιο του 1985. Μέσα σ'

12a

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

αυτά τα δώδεκα χρόνια, μας έδωσε τρεις πολύτιμες γραφές του ποιήματος που αποτελούν και για τον γλωσσολόγο ανε­ κτίμητο θησαυρό. Αξίζει να γίνει συστη­ ματική υφολογική σύγκριση των τριών αυτών παραλλαγών. Στον Νέο Ερωτόκριτο η γλώσσα παρουσιάζει μοναδική λάμ­ ψη και καθαρότητα. Η γλώσσα, το ύφος και το ήθος «συλλειτουργούν σε μια με­ ταστοιχείωση του φθαρτού σε άφθαρ­ το». 0 ποιητής βρήκε αυτό που έψαχνε τόσα χρόνια: Βρήκα κείνο που γύρευα, τη ριζιριά τη λέξη, στη σκίζα του μεσονυχτιού, ατού καντηλιού τη φέξη! Μια λέξη! Πες τη σαγιτιά που στο κορμί δαγκάνει και που το κάνει να πονεί και τη φωνή να βγάνει.

0 Παντελής Πρεβελάκης είχε συνειδητο­ ποιήσει από πολύ νωρίς ότι βάδιζε ολο-

/ΕΠΙΘΥΜ Ω/ μόναχος ένα δύσκολο και ανηφορικό δρόμο σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια αναζήτησης της χαμένης αρμονίας, χω­ ρίς να τον παραπλανήσουν οι κάθε λογής Σειρήνες. Ανέδειξε μέσα από τις κρητικές του μυθιστορίες τη σημασία που αποκτά για το γένος το ομαδικό ασυνείδητο και η συλλογική μνήμη, η οποία εξοστρακΤξεται στον σύγχρονο αντιηρωικό και ισοπε­ δωμένο κόσμο που ζούμε. Το προνόμιο του Πρεβελάκη είναι, όπως έμμεσα ο ίδιος αναγνωρίζει, ότι «έμεινε πιστός στις ρίζες του και άφησε το αίμα του να μιλή­ σει». Ο Εμμ. Κριαράς (1992, 158) παρατηρεί εύστοχα: «Μέσα στην εξηντάχρονη φω­ τεινή πνευματική και λογοτεχνική του δραστηριότητα είχε την ευκαιρία να εμβαθύνει συστηματικά στα θέματα της γλώσσας μας και της χρήσης της ώστε στις μέρες μας [. . .] να έχει μείνει μαζί με το Νέστορα των φιλολόγων μας, τον Ιω­ άννη Κακριδή, ένας από τους δύο λα­ μπρότερους, νομίζω, σμιλευτές του νεο­ ελληνικού πεζογραφικού ύφους» και εκ­

φράζει την ευχή να βρε­ θεί ένας νεότερος μελε­ τητής ο οποίος θα πα­ ρουσιάσει τη γλωσσική πορεία του Πρεβελάκη. Προσωπικά θα ευχόμουν να βρεθούν πολλοί νέοι ερευνητές, οι οποίοι θα σκύψουν με αγάπη στο έργο του Πρεβε­ λάκη και άλλων λογοτεχνών μας, που φαίνονται σήμερα να είναι «ανεπίκαιροι», να μελετήσουν τη γλώσσα και το ύφος τους, δηλαδή στην ουσία την πνευματική τους περιπέτεια, που είναι από πολλές απόψεις και περιπέτεια του νεότερου ελ ­ ληνισμού. ■ 0 Χριστόφορος Χαραλαμπάκης είναι καθηγητής Γλωσσολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών

1Το έξοχο αυτό δοκίμιο αναδημοσιεύτηκε στο τελευταίο βιβλίο του Δείχτες πορείας. Δώδεκα κείμενα, Αθήνα 1985: Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σσ.

165-177.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία Κριαράς Εμμ., 1992: «Παντελής Πρεβελάκης, Σμιλευτής της ελληνικής πεζογραφίας (19091986)», στον τόμο: Η γλώσσα μας. Παρελθόν και παρόν, Θεσσαλονίκη, 156-158.

Mackriage Ρ„ 1984-1985: «Α glossary of unusual words and phrases» in «Ο ήλιος του θανά­ του by P. Prevelakis», Modem Creek Letters, 3,101-147. Μαστροδημήτρης Π.Δ., 1987: «ΟΝέος Ερωτόκριτος» του Παντελή Πρεβελάκη, Αθήνα: Εκ­ δόσεις Τροχαλία. Παπαδογιαννάκης Ν„ 2000: «0 ρυθμός του λόγου στο έργο του Παντελή Πρεβελάκη», στον τόμο: Ν. Ε. Παπαδογιαννάκης (επιμ.), Μνήμη Παντελή Πρεβελάκη και Νίκου Καζαντζάκη. Πεπραγμένα των ημερίδων της 22 Μαρτίου 1996 και της 28 Νοεμβρίου 1997, Ρέθυμνο, 2142. Χαραλαμπάκης Χρ„ 2001α: Νεοελληνικός λόγος. Μελέτες για τη γλώσσα, τη λογοτεχνία και το ύφος, επανεκτύπωση της γ' έκδοσης, Αθήνα. Χαραλαμπάκης Χρ., 2001β: «0 γλωσσικός σκεπτικισμός του Νίκου Καζαντζάκη», στον τόμο: Κρητολογικά μελετήρατα. Γλώσσα, λογοτεχνία, πολιτισμός, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σσ. 319-326. Χαρκιανάκης Στυλιανός, Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας, 1997: «Ο Νέος Ερωτόκριτος» του Πα­ ντελή Πρεβελάκη, β' έκδοση, Αθήνα: Οι Εκδόσεις των Φίλων.

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007 1 2 9

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Παντοφίλη Βαρβαρήγου

Το χ ρ ο ν ικ ό

και π κριτική του ο Χρονικό μιας πολιτείας του Παντε­ λή Πρεβελάκη είναι το πρώτο μυθιστοριογραφικό έργο του, δημοσιευ­ μένο το 1938, δέκα χρόνια μετά την πρώ­ τη εμφάνιση του συγγραφέα με το ποιητι­ κό έργο Στρατιώτες. Προϊόν λυρικής σκέ­ ψης και διάθεσης (ο ίδιος ο συγγραφέας, πολύ αργότερα, ατούς Δείκτες πορείας, το χαρακτηρίζει ως «προϊόν της νοσταλγίας του για τον αρμονικό κόσμο που τον ανά­ θρεψε»), το Χρονικό μιας πολιτείας είναι το έργο που επιβάλλει τον συγγραφέα ως έναν από τους σημαντικότερους εκπρο­ σώπους της γενιάς του '30, καθώς αντιμε­ τωπίζεται από την κριτική της εποχής ως ένα σπουδαίο κείμενο, το οποίο τέμνει νέ­ ους δρόμους στο χώρο της έως τότε νεο­ ελληνικής πεζογραφίας. Στην παρούσα εργασία θα επιχειρηθεί μία σύντομη πα­ ρουσίαση της αντιπροσωπευτικότερης -κατά το δυνατόν- σχετικής κριτικής. Πε­ ριττό να διευκρινιστεί πως ό,τι επελέγη για να συμπεριληφθεί εδώ δεν αποτελεί παρά μικρό μέρος του συνόλου των κριτικών. Η πρωτοτυπία του έργου είναι από τα πρώτα ζητήματα τα οποία αγγίζει η κριτι­ κή. «[Είναι] το βιβλίο που με την απόλυτη πρωτοτυπία του αποτελεί μια εξαίρετη επιτυχία», παρατηρεί από τους πρώτους ο Μηνάς Δημάκης (περ. Κρητικές Σελίδες, 79, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1938, σσ. 589590), αναφερόμενος στην ατμόσφαιρα και τις περιγραφές του έργου, οι οποίες έχουν «κάτι το μυθικό σαν τις ιπποτικές ιστορίες που διαβάζαμε παιδιά ή τα παραμύθια που μας έλεγε η γιαγιά τις χειμωνιάτικες νύ­ χτες». Στον τόνο του παραμυθιού, «χωρίς να έχει τίποτα από παραμύθι», αποδίδει επίσης την πρωτοτυπία του έργου ο Γιάν­ νης Χατζίνης (περ. Πνευματική Ζωή, 39,10 Ιανουάριου 1939, σ. 11). Το γεγονός ότι,

Τ

130

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

ουσιαστικά, πρόκειται για ένα βιβλίο αγά­ πης και νοσταλγίας συντελεί επίσης, κατά την άποψή του, στην απόδοση της ψυχής της πολιτείας «που ζωντανεύει στα μάτια μας, σε ό,τι έχει πιο χαρακτηριστικό και πιο βαθύ για να κινεί το ενδιαφέρον μας σα μια ζωντανή ανθρώπινη ύπαρξη», θεωρεί δε τόσο σημαντικά στοιχεία την έλξη και τη συγκίνηση, τις οποίες ανακινούν στην ψυ­ χή οι πολιτείες «που τις κυβερνούν τα πε­ ρασμένα», ώστε αβίαστα να εκφράζει την ευχή: «Μακάρι και τόσες άλλες παρόμοιες ελληνικές πολιτείες να 'βρισκαν σαν το Ρέθεμνος τον ιστορικό και τον αποκαλυπτή της κρυμμένης ψυχής τους».

0 ίδιος περίπου προβληματισμός εκφράζε­ ται επίσης από τον Σπύρο Μινώτο (περ. Ιόνιος Ανθολογία, 127, 1939, σσ. 263264), ο οποίος, εκτός της επισήμανσής του ότι πρόκειται για ένα από τα πιο ομορφοτυπωμένα, καλογραμμένα και κομψά βι­ βλία του καιρού του, μοναδικό στο είδος του και ιδιαίτερα ατμοσφαιρικό, παράλλη­ λα επισημαίνει: «Σκέφτομαι κι αναζητώ μή­ πως υπάρχει κι άλλος Πρεβελάκης που να 'χει δώσει την ιστορία και τον παλμό τό­ σων και τόσων πολιτειών [...). Γιατί θα 'ταν τόσο ενδιαφέρουσες τέτοιες "μυθιστο­ ρίες" για τον Έπαχτο, την Κορώνη, το Ανάπλι, τη Ζάκυνθο, το Θιάκι, το Μυστρά, την Γλαρέντζα, τα νησιά του Αιγαίου καί του Ιονίου». Την πρωτοτυπία επίσης του βι­ βλίου, «που το θέλγητρό του δεν είναι πα­ ρά μια διάθεση, μια ατμόσφαιρα», τονίζει ο Π. Σπανδωνίδης, ο οποίος, ταυτόχρονα, το βρίσκει τόσο λυρικό όσο ένα σονέτο. Ένα έργο «φωτογραφία», μια μαγική φωτογρα­ φία, «διότι από μέσα της βλέπει ο νοσταλγός, όχι μονάχα αυτό που είναι μπλεγμένο σα σε όνειρο, αλλά κι αυτό που ήταν και δεν είναι πια» (περ. Μακεδονικές Ημέρες,

/Π ΙΣΤ Ε Υ Ω / Θεσσαλονίκη, 2, Μάρτιος-Απρίλιος 1939, σ. 51), 0 μοναδικός τρόπος με τον οποίο ο Πρεβελάκης κατορθώνει να αναδείξει ως πρωταγωνιστή και κεντρικό ήρωα του έρ­ γου του όχι ένα πρόσωπο αλλά την πολι­ τεία ολόκληρη, τον δημόσιο βίο της και τη συλλογική ψυχή της, αποτελεί ένα από τα βασικότερα κριτήρια της πρωτοτυπίας του βιβλίου. Με εκτενή ή όχι σχόλια, η κριτική υποδέχεται την ιδιαιτερότητα αυτή του έργου και με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στέκεται, την χαιρετίζει και την επαινεί. «Ο ήρωας δεν είναι πρόσωπο αλλά μια πο­ λιτεία», γράφει ο π. Μοσχοβίτης (περ. Ερ­ γασία, 471, 8 Ιανουάριου 1939, σσ. 41-42) και χαρακτηρίζει το βιβλίο απόκτημα για τη λογοτεχνία μας. Γέννημα και θρέμμα αυ­ τής της πόλης ο Πρεβελάκης, δεν μπο­ ρούσε να μην γράψει και να μην ζωντανέ­ ψει την ιστορία της, ενώ, ταυτόχρονα, ξε­ δίπλωνε και τη δική του ψυχή. Στα σπλά­ χνα αυτής της πολιτείας διδάχτηκε αξίες και ήθος ζωής κι αυτά επιθυμεί να ζήσουν αιώνια μέσα από την ατμόσφαιρα του βι­ βλίου του, όπως κι η «πολιτεία ολόκληρη με τις παλιές της δόξες και τον τωρινό της ξεπεσμό, με την παλιά της άνθιση, την τω­ ρινή της στασιμότητα και την παντοτινή της ομορφιά και ημεράδα». «Πραγματική κατάκτηση του κ. Πρεβελάκη» χαρακτηρίζει ο Αιμίλιος Χουρμούζιος το γεγονός ότι κατορθώνει να καταστήσει το Ρέθεμνος «κέντρο της προσοχής των αναγνωστών !...]. Είναι η Πολιτεία αυτή καθαυτή ένας ήρωας μέσα στο βιβλίο, που ακολουθεί, θα 'λεγε κανείς, τις ψυχολογι­ κές μεταπτώσεις της ζωντανής μορφής», ενώ δεν παραλείπει, μεταξύ άλλων, να επισημάνει το εξαιρετικό και επιμελημένο τύπωμα και την «σχεδόν ολοκληρωτική έλλειψη λαθών, πράγμα πρωτοφανές για ελληνικό βιβλίο» (εφ. Η Καθημερινή, 16-11939). Εύστοχες και σημαντικές παρατηρήσεις για τη λειτουργία της πολιτείας του Πρε-

βελάκη, η οποία μέσα από τη συλλογική της ταυτότητα εκφράζει την αρμονία, την ομογνωμο­ σύνη, την αξιοπρέπεια, αλλά επίσης τον σπαραγ­ μό και την απώλεια, κάνει στην εργασία του για το βιβλίο ο Pierre Coavoux1. 0 μελετητής αναφέρεται σε μια πολιτεία που ισορροπεί πάνω στο σύνορο δύο κόσμων ή δύο αντι­ φατικών εποχών, η οποία, ακριβώς λόγω των εντάσεων που προκαλούν οι κάθε εί­ δους μεταβάσεις, βιώνει δραματικές στιγ­ μές και στην κορύφωσή τους αποκαλύπτει και αναδεικνύει όλη τη δύναμη της σιωπη­ ρής της αξιοπρέπειας. «Από τούτο πηγάζει και το μεγαλείο του Χρονικού ως μύθου»2, συμπεραίνει ο Coavoux, ο οποίος προσεγ­ γίζει και με έναν εντελώς ιδιαίτερο τρόπο τον χρόνο στο Χρονικό·. «Μέσα στο Χρονι­ κό ο Χρόνος δεν έχει μονάχα αυτό το φθο­ ροποιό πρόσωπο. Αντιθέτως, αν ο άνθρω­ πος με τη δημιουργία του κατορθώσει ν' αποκρούσει τη δουλεία του και να τον συλλάβει ως διάρκεια, γίνεται δύναμη να τον πλάσει και να τον στιλβώσει με την φυσική σημασία της λέξης»5. Πολλά τα πα­ ραδείγματα αυτής της ξεχωριστής αλλά, ταυτόχρονα, γοητευτικής και αισιόδοξης αντίληψης για τον χρόνο: το τριμμένο από τον καιρό ξύλο στο πατάρι του τούρκικου καφενέ του Ρεθύμνου «που γυάλιζε σαν το κεχριμπάρι», «το απαράμιλλο στίλβωμα στις πέτρες των μιναρέδων από το χάδι του χρόνου», οι λύρες του θωμά του Κου­ φού, ο οπΰίος, επίτηδες, τις άφηνε να παλιώσουν για να «τις γανώσει. ο καιρός» κι άλλα ακόμα παραδείγματα, όπως αυτό της λυγεράδας των παλικαριών στην πα­ ρέλαση που «χιλιάδες χρόνια ανθρωποσύνη τους χάρισαν το λύγισμα ετούτο και το σείσμα»1. Έτσι λιτά, απλά και ρεαλιστικά, ο χρόνος στο Χρονικό δεν αποτελεί μονάχα παράγοντα φθοράς, παρακμής και αναπό­ φευκτης προσέγγισης του τέλους, αλλά ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

131

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

στοιχείο ωριμότητας, σοφίας και αέναης γοητείας. Δεν θα μπορούσε κάποιος να αναφερθεί, έστω και συνοπτικά, στην κριτική του Χρο­ νικού μιας πολιτείας χωρίς να οταθεί στη δύναμη της περιγραφής, τη μοναδικότητα του ύφους, την καθαρότητα και τη ζωντά­ νια της γλώσσας. Αυτό κάνει το σύνολο σχεδόν της κριτικής. «Η περιγραφή αναδεικνύει τον Πρεβελάκη συγγραφέα με δραματικό και ωριμασμένο ταλέντο», γράφει ο Μιχάλης Ρόδάς (εφ. Ελεύθερον Βήμα, 1-1-1939), ενώ για τη γλώσσα προσθέτει πως, αν και θα μπο­ ρούσαν να εκφραστούν αντιρρήσεις σχετι­ κά με ορισμένες ιδιωματικές λέξεις, ωστό­ σο συμβαίνει να «είναι απαραίτητες για την ατμόσφαιρα της πολιτείας και τα χρόνια που περιγράφει». Στο ίδιο θέμα ο Φώτος Γιοφύλλης τονίζει: «Εκείνο που ιδιαίτερα τραβάει τον αναγνώστη είναι η αξιοθαύμα­ στη καθάρια δημοτική γλώσοα μαζί με το γοητευτικό καλοδουλεμένο ύφος, που φαίνεται αφελέστατο κι όμως είναι αποτέ­ λεσμα πολλής και καλαίσθητης δουλειάς. Τέτοιο λαμπρό αποτέλεσμα λίγοι σήμερα μπορούν να μας δώσουν» (εφ. Η Εθνική, 91-1939). «Τεχνουργός ύφους από τους επιμελέστε­ ρους» αποκαλείται ο Πρεβελάκης από τον I. Μ. Παναγιωτόπουλο, ο οποίος επίσης επαινεί το είδος της γλώσσας του συγγρα­ φέα, υποστηρίζοντας ότι δεν μας προσφέ­ ρει ένα είδος κοινόχρηστου λόγου αλλά 1Pierre Coavoux, «Στοχασμοί «γράφει για τον τόπο του στη γλώσσα του για το Χρονικό μιας τόπου του», μια γλώσσα βγαλμένη μέσα πολιτείας του Π. από «παλιά φυλλάδα» (εφ. Πρωία, 19-1Πρεβελάκη» (Για τα 30 χρόνια από την α’ έκδοση), 1962), ενώ ο Σ. Σκίπης βλέπει το έργο μα­ περ. Νέα Εστία, τ. 85, τχ. γικό «σαν ένα παλιό νηοιώτικο κέντημα ή 1004,1-5-1969, σσ. 663σαν παλιά χαλκογραφία βγαλμένη από χέ­ 671. ρι τεχνίτη πρωτογονικό» (περ. Το Νέον *'0.0., σ. 666.

•Ό.π,,σ. 665. Κράτος, 23, Ιούλιος 1939).

4 Παντελή Πρεβελάκη, Το Όπως είδαμε, λίγες είναι οι επιφυλάξεις χρονικό μιας πολιτείας, που εκφράζονται σχετικά με τα ιδιωματικά Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα, 1993, σ. στοιχεία της γλώσσας, οι οποίες συχνά 136. εξισορροπούνται ή υπερβαίνονται από θε­

132

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

τικά έως ενθουσιώδη σχόλια, τα οποία αφορούν την ομοιογένεια του ύφους, την ενάργεια των εικόνων ή την απόδοση του λυρισμού. Ο Α. Παπαδήμας, ωστόσο, αοχολείται μόνο με το θέμα του «υπερδημοτικισμού», όπως το ονομάζει, στον Πρε­ βελάκη και υποστηρίζει πως, αν έλειπαν οι ιδιωματισμοί και οι γλωσσικές υπερβολές, τότε το έργο «θα ξεχώριζε για τη δροσερή του αφέλεια και τη σίγουρη λογοτεχνική του αξία [...]» (εφ. Ακρόπολις, 9-1-1939). Σαν απάντηση έρχεται η κριτική του Π. Χά­ ρη όταν γράφει ότι ο συγγραφέας «με πεί­ ρα παλαιού και δοκιμασμένου πεζογράφου διάλεξε τη γλώσσα που ταίριαζε στο είδος τού αφηγήματος, [...), τη δούλεψε, την υπόταξε σε αισθητική ομοιομορφία, [...], για να διαμορφώσει ύφος αληθινά προσωπικό» (περ. Νέα Εστία, τ. 25, τχ.

291, 1-2-1939, ΟΟ. 217-218). Αυτά περίπου ήταν τα οημεία τα οποία έθι­ ξαν όσοι ασχολήθηκαν με το Χρονικό μιας πολιτείας την εποχή της έκδοσής του. Το γεγονός ότι ακόμα και σήμερα απασχολεί, μελετάται, συζητείται και γίνεται σημείο αναφοράς δεν αποτελεί παρά δικαίωση των επαίνων τους οποίους δέχτηκε και της μοναδικότητας που το χαρακτήρισε. Το έρ­ γο βρέθηκε να χαράσσει νέες οδούς στη νεοελληνική πεζογραφία και ο δημιουργός του αξιώθηκε πολύ νωρίς μια κορυφαία θέση στα ελληνικά γράμματα, έχοντας ήδη υψώσει την πολιτεία του, άφθαρτη, στο ψηλότερο κατώφλι του χρόνου. Τελευταίο σχόλιο ας είναι οι στίχοι από «Το χρονικό μιας πολιτείας» του 'Αγγέλου Σικελιανού, αφιερωμένοι οτον Παντελή Πρε­ βελάκη (Νέα Εστία, τ. 25, τχ. 298, 15-51939): «Όμοια βαθιά μου σήμερα μιαν πο­ λιτεία χαμένη, μ' από λογάρι καθαρό σκληρά πελεκηίή, κι από τον ίδιο πόνο Σου γαλήνια φωτισμένη, το Ρέθεμνος, η σκέψη μου χάρη σε Σε κρατεί!». ■ Η Παντοφίλη Βαρβαρήγου είναι υποψήφια 6ι6άκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών

Ο Π ρ εβ ελ ά κ η ς

ως αντικείμενο μετάφραοης ______

κτός από πηγή αισθητικής απόλαυ­ σης αλλά και προβληματισμού για τον αναγνώστη, εκτός από πεδίο έ ­ ρευνας για τον νεοελληνιστή και τον συγκριτολόγο, τα κείμενα του Παντελή Πρεβελάκη αποτελούν, για τον μεταφρασιολόγο και τον μεταφραστή, ουσιώδη παιδαγωγικά εργαλεία για την επίτευξη των στόχων του στο πλαίσιο άσκησης των μελλοντικών μεταφραστών λογοτε­ χνίας. Οι γραμμές που ακολουθούν αποτελούν μικρή γεύση από το καταστάλαγμα μιας μοναδικής εμπειρίας που καταγράφουμε, την τελευταία εξαετία, θεραπεύοντας ένα ιδιαίτερο και δύσβατο γνωστικό αντι­ κείμενο. Πρόκειται για τη διδασκαλία (σωστότερος θα ήταν ο όρος «άσκηση») της λεγάμενης αντίστροφης λογοτεχνι­ κής μετάφρασης, δηλαδή από την ελλη­ νική γλώοσα προς ξένες γλώσσες και πιο συγκεκριμένα προς τη γαλλική γλώσσα, οτο Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρα­ σης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπι­ στημίου. θα αποφύγουμε να επεκταθούμε στο γνωστό και επίμαχο ζήτημα της θεωρητικοποίησης ή μη της λογοτεχνικής μετά­ φρασης, αρκούμενοι να πούμε ότι ανή­ κουμε σε όσους πιστεύουν ότι η λογοτε­ χνική μετάφραση απαιτεί κυρίως ποιητική ευαισθησία που δεν είναι δυνατόν να με­ ταδοθεί μέοω θεωριών. Είναι τέχνη, δη­ μιουργία λόγου, αναδημιουργία κειμέ­ νου, δεύτερη γραφή, μετάγγιση νοήμα­ τος. Πρόκειται για μια μαγευτική αλλά επίπονη προσπάθεια διείσδυσης σε ένα διαφορετικό κειμενικό πλέγμα που χρη­ σιμοποιεί ο πολιτισμός της γλώσσας υποδοχής. Αφού αναφέρθηκε η λέξη-κλειδί, «τέ-

Ε

ΒΙΒΛΙΑ

χνη», ας θυμίσουμε ότι, πέρα από τους έμπει­ ρους και δόκιμους μετα­ φραστές οι οποίοι, δυστυχώς, αποτε­ λούν είδος που σπανίζει, ο μεταφραστής συμβαίνει, ενίοτε, να είναι και ταλαντού­ χος συγγραφέας. Εν προκειμένω ο Πρε­ βελάκης, το αξιόλογο και πρωτοποριακό για την εποχή του μεταφραστικό έργο του οποίου δεν έχει ακόμα επαρκώς με­ λετηθεί. Εδώ όμως μας ενδιαφέρει ο Πρεβελάκης όχι ως μεταφραστής αλλά ως μεταφραζόμενος.

Από τη γνωστή για τον όγκο, ξεχωριστή σε ποιότητα και πολύπλευρο ενδιαφέρον λογοτεχνική κατάθεση του ρεθυμνιώτη δημιουργού, τα εξής πέντε έργα απετέλεσαν τις παιδαγωγικές επιλογές στο συ­ γκεκριμένο πανεπιστημιακό μάθημα: 1. Το θεατρικό του έργο Μοναξιά, γραμ­ μένο το 1937 και δημοσιευμένο αρκε­ τά αργά, το 1981.

2. Η μοναδική στο είδος της κριτική ματιά στη ζωή και το έργο τού «διδάχου» του Νίκου Καζαντζάκη με τίτλο Ο ποιη­ τής και το ποίημα της Οδύσσειας (1958).

3. Το γνωστό μυθιστόρημά του 0 ήλιος του θανάτου (1959).

4. Το μυθιστόρημα Ο άγνελος στο πηγά­ δι (1970) 5. Το σχετικό με τη μυθιστορία του Ο Κρητικός σχόλιο που ο ίδιος ο Πρεβε­ λάκης εκφώνησε στην τελετή αναγό­ ρευσής του σε επίτιμο διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστη­ μίου Κρήτης το 1984. Είναι φανερό ότι η επιλογή των συγκε­ κριμένων κειμένων έγινε με γνώμονα τη

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

133

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

δυνατότητα μεταφραστικών προκλή­ σεων μέσα από διαφορετικά είδη και επί­ πεδα γραφής: θέατρο, μυθιστόρημα, δο­ κίμιο.

παντελής πρεβελάκης

134-

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Πριν προχωρήσουμε σε σύντομη αναφο­ ρά του τρόπου προσέγγιοης και άσκησης με βάση τα τρία αυτά είδη γραφής, ας επισημανθεί το έλλειμμα που παρουσιά­ ζει η γενικότερη φιλολογική και ειδικότε­ ρα η λογοτεχνική παιδεία των φοιτητών, γεγονός που μας οδήγησε, πριν την κειμενική εμπειρία, σε μια προσπάθεια στα­ διακής γνωριμίας με τον Πρεβελάκη και εξοικείωσης με το θεματικό του πεδίο. Στο πλαίσιο αυτό, μοιράζεται ατούς φοι­ τητές μια σειρά από φωτοτυπημένες δέ­ σμες με τίτλο «Κείμενα μύησης». Πρόκει­ ται για αναφορές - σύντομες μελέτες γύ­ ρω από τη ζωή και το έργο του συγγραφέα έτσι όπως δημοσιεύτηκαν τόσο σε α φ ιε ρ ώ μ α τ α λογοτεχνικών ε πιθ ε ω ρ ή σεων όσο και σε αυτόνομες μελέτες. Το προστάδιο αυτό κρίνεται α π α ρ α ίτ η τ ο γιατί σε αρκε­ τές περιπτώ­ σεις το να γνωρίζει ο μετα φ ρ α σ τή ς στοιχεία για τον συγγρα­ φέα μέσα από αναφορές στη ζωή και το έρ­ γο του, στην προσωπικότη­ τά του, τα χα­ ρακτηρισ τικά του, τις λογο­ τεχνικές του

τάσεις, την κοσμοθεωρία και τα πιστεύω του, αλλά και την εποχή που έζησε, βο­ ηθούν στην απόκτηση ικανότητας απο­ κρυπτογράφησης του ψυχικού κόσμου του δημιουργού, γεγονός που συμβάλλει στην κατανόηση των νοημάτων που θ έ­ λει να μεταδώσει στα κείμενά του. Ας μην ξεχνάμε ότι, αν ο στόχος δεν είναι απλώς μια πιστή μετάφραση αλλά η ε ­ ξεύρεση στη γλώσσα - στόχο αντίστοι­ χων λέξεων - εκφράσεων με λογοτεχνι­ κή αναφορά, τότε το πρόβλημα του με­ ταφραστή δεν είναι να δώσει μια απλή πληροφορία μέσω της μετάφρασης του κειμένου αλλά να μεταφέρει μια συγκε­ κριμένη ψυχολογική αντίδραση. Αυτά τα «κείμενα μύησης» μπορούν να λειτουρ­ γήσουν όχι μόνο ως απλές βιογραφικές και εργογραφικές πληροφορίες. Πηγαί­ νουν ακόμα πιο πέρα και προσεγγίζουν, κατά κάποιον τρόπο, αυτό που ο Μπαμπινιώτης ονομάζει «ποιητική παρακαταθή­ κη», τον οπλισμό δηλαδή του δημιουρ­ γού, το γνωστικό και βιωματικό του υπό­ βαθρο, την ποιητική του δομή, τη βαθύ­ τερη αίσθηση και στάση του απέναντι στον κόσμο και την τέχνη.

0 ίδιος ο Πρεβελάκης λέει ότι εμπνεύ­ στηκε το δράμα Μοναξιά (1937) από την καθημερινή ζωή. Ειδικότερα τον χαρα­ κτήρα της πρωταγωνίστριας τον μελέτη­ σε σε ένα νησιώτικο τύπο αγαθής δασκά­ λας που καταποντίστηκε μέσα στην κα­ λοσύνη, την ευθύτητα και τη μετριοφρο­ σύνη της. Με δεδομένο το γεγονός ότι η Μοναξιά δεν έχει μεταφραστεί στα γαλλικά, το εγχείρημα είναι τολμηρό, η πρόκληση μεγάλη και η εμπειρία ενδιαφέρουσα. Μέσα από εκτενή αποσπάσματα που προσεγγίζονται μεταφραστικά, οι φοιτη­ τές συνειδητοποιούν ότι δεν έχουν να κάνουν με μια απλή υπόθεση μετάφρα­ σης ενός γλωσσικού κειμένου αλλά με πολλές παραμέτρους που πρέπει να λη-

φθούν υπ' όψιν, αναφορικά με τα γλωσ­ σικά και εξωγλωσοικά στοιχεία του έρ­ γου, το πολιτισμικό του περιβάλλον, την προσαρμογή του συνόλου του στη γλώσσα -και τον πολιτισμό - στόχο. Η Μοναξιά δεν αποτελεί κείμενο που απαι­ τεί μόνο συνέπεια στην εξεύρεση λύσης των προβλημάτων της ειδικής γλώσσας αλλά και κάποια γνώση ή, τουλάχιστον, προβληματισμό γύρω από τους σκηνι­ κούς κώδικες. Επισημαίνεται λοιπόν στους ασκούμενους μεταφραστές ότι η απόδοση στην ξένη γλώσσα ενός τόσο ιδιαίτερου θεατρικού κειμένου οφείλει να τείνει, στο μέτρο του εφικτού βέβαια, οτην εκπλήρωση διπλής λειτουργίας: αφενός, να αναλύεται το ύφος των εκφωνημάτων, προκειμένου ο μεταφρα­ στής να βοηθιέται στη σωοτή ερμηνεία κάθε χαρακτήρα του έργου, ώστε να «παιχτεί» σωστά, αφετέρου, όμως, επει­ δή ο προορισμός του είναι και να διαβα­ στεί ως λογοτεχνικό υλικό, να μεταφέρεται ακόμα και οτον αναγνώστη αυτή η αίσθηση που δίνεται στον θεατή. Το ύφος που καλείται να δώσει στα συγκε­ κριμένα εκτενή αποσπάσματα στα οποία ασκείται ο φοιτητής πρέπει να είναι κα­ θαρό θεατρικό, αντιπροσωπευτικό του ύφους της γλώσσας - πηγή, αναπαραστατικό, ζωντανό, βάοη και θεμέλιο της σκηνοθεσίας. Δύο εκτενή αποσπάσματα από τη μελέτη του Πρεβελάκη Καζαντζάκης. Ο ποιητής και το ποίημα της Οδύσσειας (1958) και το Σχόλιο στη μυθιστορία «Ο Κρητικός» (1984) αποτελούν ευκαιρία μύησης άσκησης σε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον λογοτεχνικό είδος, τη δοκιμιακή γραφή. Στην πρώτη περίπτωση, οι ασκούμενοι μεταφραστές καλούνται να αποδώσουν στα γαλλικά τον ιδιαίτερο παλμό με τον οποίο ο Πρεβελάκης σκιαγραφεί την προσωπικότητα και το έργο του Καζαντζάκη αλλά και τη φιλία τους. Πολυεπί-

πεδη γραφή. Από το «Φάγαμε ψωμί και αλάτι μαζί» μέχρι την «ιδέα της θνησιμότητας των πολι­ τισμών» που είναι «το σπουδαιότερο πνευματι­ κό βίωμα του μεσοπολέ­ μου», ο διδάσκων αγωνί­ ζεται να ευαισθητοποιήσει τους φοιτητές στις ανάγκες που επιτάσσει κάθε φορά το συγκεκριμένο είδος γραφής, δίνοντας έμφαση στα σημεία που ο μεταφραστής πρέπει να επιλέξει για να δώσει βαρύτη­ τα άλλοτε περισσότερο στο νόημα και άλλοτε στο ύφος. Το ίδιο και με το Σχό­ λιο στη μυθιστορία «Ο Κρητικός», στο οποίο ο Πρεβελάκης περιγράφει τις περι­ στάσεις κάτω από τις οποίες συνέθεσε τη μυθιστορηματική τριλογία του Ο Κρη­ τικός, ερευνά τα οχετικά φιλολογικά προβλήματα και αποδίδει και τον οφειλόμενο φόρο τιμής στον παντοτινό του δά­ σκαλο, που είναι ο λαός της Κρήτης. Με τον Ήλιο του θανάτου (1959) και τον Άγγελο στο πηγάδι (1970) προσεγγίζεται η μυθιστορηματική γραφή του Πρεβελά­ κη. Εδώ θεωρήθηκε απαραίτητο, εκτός από τα οχετικά με τον Πρεβελάκη κείμε­ να που είχαν μοιραστεί στην αρχή του εκπαιδευτικού αυτού προγράμματος, να δοθούν δύο ακόμα εκτενή κείμενα: του Γιώργη Μανουοάκη σχετικά με τον Ήλιο του θανάτου και της Ελένης Κοντιάδη σχετικά με τον Άγγελο στο πηγάδι (και οι δυο μελέτες δημοσιευμένες στα Τετρά­ δια Ευθύνης, τχ. 9, Αθήνα, 1979). Στην περίπτωση των δύο συγκεκριμένων μυθιστορηματικών έργων, οι ασκούμενοι φοιτητές έχουν μια διαφορετική μετα­ φραστική επιλογή, που αποτελεί μοναδι­ κή ευκαιρία γνωριμίας και αντιπαράθεσης του πρωτότυπου πρεβελακικού κειμένου με τις ήδη υπάρχουσες γαλλικές μετα­ φράσεις του. Κάνουμε λόγο για τον Ήλιο του θανάτου (Le soleil de la mort, 1966), ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

135

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

σε γαλλική μετάφραση του μεγάλου λά­ τρη της Ελλάδας, ταξιδευτή - συγγρα­ φέα Jacques Lacarriire και τον Άννελο στο πηγάδι (£' ange dans le puits, 1978) σε γαλλική μετάφραση του Pierre Coavoux. Στην περίπτωση, μάλιστα, της γαλλικής μετάφρασης του Ήλιου του θα­ νάτου, μοιράζεται και ένα επεξηγηματικό πεντασέλιδο με μορφή επιλογικού ση­ μειώματος που ενσωμάτωσε ο Lacarri^re στην έκδοση του 1997 της γαλλικής με­ τάφρασης του μυθιστορήματος. Στο ξε­ χωριστό αυτό κείμενο, ο μεταφραστής παρουσιάζει στο γαλλικό κοινό τον συγ­ γραφέα του Ήλιου του θανάτου. Αναφέρεται κυρίως στους λογοτεχνικούς ήρωες του έργου, ενώ ιδιαίτερη σημασία αποκτούν τα όσα γράφει για τον τρόπο με τον οποίο είχε ζήσει και καταγράψει την Ελλάδα της δεκαετίας του 1960 και το πώς τη βλέπει στα τέλη της δεκαετί­ ας του 1990 με την εμπειρότερη και η επίδοση του Αριστείου διεισδυτικότερη ματιά. Μια ματιά που Γραμμάτων στον t OU εΠιχρέπεΐ να δει, OTOV ΉλΙΟ WU θ0Π. ΠρεΒελάκη στην Ακαδημία Αβηνών νάτου, πίσω από τη σκιαγράφηση των (24 Μαρτίου 197/) αγωνιστικών χρόνων τού μελλοντικού

δημιουργού, «τη μαθητεία στη ζωογόνο διαύγεια φωτός, που φέρνει όμως πάντα τις πληγές που διαφαίνονται οε κάθε σε­ λίδα του βιβλίου». Οι μεταφράσεις του Lacarridre και του Coavoux δεν προσφέρουν στους μελλο­ ντικούς μεταφραστές λογοτεχνίας μόνο την ευκαιρία να αντιπαραβάλουν το πρω­ τότυπο με μια ώριμη και δημιουργική λο­ γοτεχνική μετάφραση αλλά και να ανακαλύψουν στη δεύτερη αυτή γραφή, στις γαλλικές δηλαδή μεταφράσεις, τη σύ­ νταξη ενός κειμένου, οι όποιες σημασιολογικές επιλογές του οποίου αποτελούν ταυτόχρονα και υφολογικές επιλογές που εναρμονίζονται με τις υφολογικές συμβάσεις του συγκεκριμένου είδους κειμένου στη γλώσσα - στόχο. Τόσο ο Lacarridre όσο και ο Coavoux προβαίνουν με ιδιαίτερη επιτυχία σε μια λεπτή επέμ­ βαση συνδυασμού γλώσσας και οημαοίας. Πρόκειται για ένα εγχείρημα προα­ γωγής και των δύο στο χώρο της εικονοπλασίας, αν βασιστούμε στον Σιμωνίδη που υποστηρίζει ότι οι λέξεις είναι εικό­ νες των πραγμάτων. Είναι μάλιστα ευκαι­ ρία να θυμηθούν οι ασκούμενοι μετα­ φραστές ότι σύμφωνα με τον γαλλικό κυρίως δομισμό (Greimas, Barthes, Todorov, Kristeva, Derrida), το λογοτε­ χνικό κείμενο είναι ένας κόσμος σημα­ σιών, ένα «σύμπαν σημαινομένων» εξαι­ ρετικής λεπτότητας, πολυπλοκότητας και ποικιλίας. Είναι όμως και ένας κό­ σμος μορφών που, όπως χαρακτηριστι­ κά γράφει ο Μπαμπινιώτης, «προϋποθέ­ τει και προϋποτίθεται από το επίπεδο των σημασιών». Στην ωριμότερη φάση της μεταφραστι­ κής άσκησης - διαδικασίας με βάση το πρεβελακικό κείμενο, δίνεται η δυνατό­ τητα στον διδάσκοντα να κάνει χρήσιμες νύξεις σχετικές με την κατάταξη - κατηγοριοποίηση των όποιων μεταφραστι­ κών ζητημάτων και δυσκολιών σε έξι

136

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

/ΓΟΥΣΤΑΡΩ/ γλωσσικά επίπεδα, σύμφωνα με τα όσα έχουν ήδη γνωρίσει στη διάρκεια των σπουδών τους. Τα επίπεδα αυτά είναι: το μορφολογικό, το συντακτικό, το λεξιλο­ γικό, το σημασιολογικό, το υφολογικό και, τέλος, το πραγματολογικό. Στο πλαί­ σιο αναφοράς σε κάθε ένα από αυτά τα επίπεδα οι φοιτητές έχουν τη δυνατότη­ τα, μέσα από συγκεκριμένα κειμενικά πα­ ραδείγματα, να «συναντηθούν» με όρους που έως τότε είχαν κυρίως θεωρητική διάσταση, όπως «διαφοροποίηση», «από­ κλιση», «μετατόπιση», «μετάταξη», «δά­ νειο», «μετατροπία», «ισοδυναμία», «προ­ σαρμογή». Μέσα πάντως από την κατάταξη - κατη­ γοριοποίησα ή τον γενικότερο πολύ­ πλευρο προβληματισμό σχετικά με την απόδοση στα γαλλικά του πρεβελακικού κειμένου, το ελληνικό κείμενο αποτελεί πάντα τον πόλο έλξης, το ζητούμενο προς διερεύνηση, αφού είναι δεδομένο ότι θα υπάρξουν στοιχεία που θα χαθούν κατά τη μετάφραση, και αυτό ακριβώς εξελίσσεται σε στόχο της άσκησης στην πορεία των μηνών: η εκμάθηση του πε­ ριορισμού της απώλειας του νοήματος στη γλώσσα - στόχο. Περιορισμός που δεν επιτυγχάνεται μόνο με την αναζήτη­ ση λειτουργικών ισοδυναμιών αλλά κυρί­ ως με την εξοικείωση με το ίδιο το πρεβελακικό κείμενο. Επιστροφή λοιπόν στη γλώσσα εκκίνησης, στην ελληνική, επι­ στροφή, προβληματισμός και γνωριμία με τη γλώσσα του Πρεβελάκη που έχει όλα εκείνα τα στοιχεία που θα μας επέ­ τρεπαν να κάνουμε λόγο για γλώσσα που προσεγγίζει τα όρια της ιδιολέκτου, του προσωπικού δηλαδή τρόπου χρήσης της γλώσσας από τον συγγραφέα, που αποτελεί μια εξατομικευμένη μορφή συγγραφής. Τα κείμενα του προγράμμα­ τος άσκησης αποτελούν δείγματα της «ποιητικής γραμματικής» του Πρεβελάκη. Βρισκόμαστε δηλαδή μπροστά σε κείμε­ να που αποκαλύπτουν τις γλωσσικές δο­

μές οι οποίες συνθέτουν το προσωπικό ύφος του λογοτέχνη. Πριν από λίγα χρόνια, ο συγγραφέας και μετα­ φραστής David Johnston είχε πει ότι «η μετάφρα­ ση είναι μια άρνηση να αποδεχτούμε ότι γεννιόμαστε και κατοικούμε στους δι­ κούς μας μικρούς κόσμους που ισοδυναμούν μόνο με τη σιωπή. Στην καλύτερη περίπτωση, η μετάφραση είναι μια γιορ­ τή του ίδιου του ταξιδιού προς την ετε­ ρότητα, η οποία βρίσκεται στο κέντρο της λογοτεχνικής εμπειρίας». Τα μοναδικής λογοτεχνικής ευαισθησίας κείμενα του Παντελή Πρεβελάκη είναι, για τον ασκούμενο μεταφραστή, η πρό­ σκληση σε αυτή την όμορφη γιορτή. ■ 0 Δημήτρης Φι'λιας είναι επίκουρος καθηγητής Λογοτεχνικής Μετάφρασης και Συγκριτικής Γραμματολογίας

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

137

ί Ω ] ■Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Βάλτερ Πούχνερ

Ο Λ άζαρ ος

ίου ΠρεβεΠάκη ως διακείμενο τραγωδία Ο Λάζαρος του Παντελή Πρεβελάκη δημοσιεύτηκε το 1954, παίχθηκε το 1957 σε ραδιοφωνική διασκευή σε σκηνοθεσία του Μήτσου Λυ­ γίνου, απορρίφθηκε το 1958 από το Εθνικό Θέατρο για παράσταση και παίχτηκε μόλις το 1975 σε σκηνοθεσία του Αλέξη Σολο­ μού, προκαλώντας ανάμεικτες αντιδρά­ σεις εκ μέρους της κριτικής. Μορφή και θέ­ μα της τραγωδίας ήταν τότε σαφώς εκτός εποχής· το θέατρο της μεταπολίτευσης ετοιμάζεται να κάνει τη στροφή προς τα έσω, αλλά με τελείως άλλα μέσα και κά­ τω από άλλες ιδεολογικές προϋποθέσεις. Η τραγωδία αποτελεί το τελευταίο μέρος της τριλογίας Η αρρώστια του αιώνα, που συμπεριλαμβάνει και τις τραγωδίες Το ιερό σφάγιο και Στα χέρια του ζωντανού θεού. Διαθέτει όμως ακόμα λιγότερη δράση από εκείνες, και ο δρόμος της προς τη σκηνή ήταν ακόμα πιο δύσκολος. Με τον θεατρι­ κό Πρεβελάκη έχουν ασχοληθεί ελάχιστοι μελετητές και ο Λάζαρος σπάνια έχει μπει οτο στόχαστρο της ανάλυσης, παρά τις ομώνυμες ονομαστές τραγωδίες του Pirandello (1929) και του Eugene 0' Neill (1927), που δείχνουν πως το υπαρξιακό πρόβλημα της δεύτερης ζωής απασχόλη­ σε και τη δραματουργία του 20ού αιώνα. Αλλωστε και ο Σεφέρης κάνει σαφή ανα­ φορά στο θέμα στο ποίημά του «Ο κ. Στρατής Θαλασσινός περιγράφει έναν άνθρω­ πο». Η τραγωδία για τη δεύτερη ζωή του Λάζα­ ρου εκτυλίσσεται σε 22 σκηνές και κρατάει μόνο μερικές ώρες. Ο Πρεβελάκης, στις δι­ κές του σημειώσεις στο τέλος τού τόμου, εστιάζει τον προβληματισμό στην υπαρ­ ξιακή ερώτηση για το νόημα της ζωής· αν έχεις βρει το νόημα της ζωής, όπως ο Λά­ ζαρος του έργου μετά από μια διανοητική

Η

138

ΜΑΡΤΙΟΣ. 2007

διαδικασία, είσαι ελεύθερος να πεθάνεις. Έτσι, ενώ το επεισόδιο της έγερσης του Λαζάρου στηρίζεται στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο 11-12, ο Πρεβελάκης δηλώνει πως ήταν το εδάφιο 5,1-15 που του κίνη­ σε την περιέργεια. Εκεί ο Χριστός απαντάει στον Νικόδημο, ο οποίος τον ερωτά: «πώς δύναται άνθρωπος γεννηθήναι γέρων ων; μη δύναται εις την κοιλίαν της μητρός αυ­ τού δεύτερον εισελθείν και γεννηθήναι;» (5,4), πως «το γεγεννημένον εκ της σαρκός σάρξ εστι, και το γεγεννημένον εκ του Πνεύματος πνεύμά εστι» (5, 6)1. Ωστόσο ο τετραήμερος ή τεταρταίος Λάζαρος βρί­ σκεται οε προχωρημένη σήψη, όπως δηλώνέι το ίδιο το ευαγγέλιο («Κύριε, ήδη ό­ ζει- τεταρταίος γάρ εστι», 11, 59) και αυτό μεταφέρεται και μέσα στο έργο, όταν ο Αρχιερέας επιπλήττει τον αναστημένο: «Ο τετραήμερος εγκάτοικος του τάφου βρω­ μάει και ζέχνει, και το πρόσωπό του είναι λάσπη»2. Στην εικονογραφία πέρασε το χωρίο με την οπτικοποίηση της αποσύνθε­ σης: ο ένας από τους υπηρέτες που έχουν ανοίξει τον τάφο ή τη σπηλιά κλείνει τη μύτη του με το χέρι καλυμμένο με τον μανδύα του, για να προστατευτεί από την κακοσμία. Ακριβώς αυτή η εικόνα τράβηξε το ενδιαφέρον του Σεφέρη, που βάζει στο στόμα του Στρατή Θαλασσινού την αμφι­ βολία για το άφθαρτο και αιώνιο της ανά­ στασης και της δεύτερης ζωής. Επιπλέον, στο ίδιο το κείμενο του έργου βρίσκονται μια σειρά από ενδείξεις που δηλώνουν πως πηγή έμπνευσης του Πρε­ βελάκη δεν ήταν μόνο η Αγία Γραφή και η ερμηνευτική της, καθώς και η υπαρξιακή φιλοσοφία του Μεσοπολέμου, μαζί με τα βιώματα της γερμανικής Κατοχής, που αποτυπώνεται σαφέστατα στη ρωμαϊκή Λεγεώνα, αλλά και ο εικονογραφικός τύ-

/ZQ...I πος της εικόνας της Έγερσης και οι λαϊκές παραδόσεις, τα έθιμα και τραγούδια, που περιστοιχίζουν τον τετραήμερο. Η εμφάνιση του νεκρού στην αρχή του έρ­ γου ακολουθεί τον συνηθισμένο εικονογραφικό τύπο («ο τεθνηκώς δεδεμένος τους πόδας και τας χείρας και η όψις αυ­ τού σουδαρίω περιεδέδετο», 11, 44) αλλά και τη λαϊκή πρακτική της νεκρικής ταφής, όπου το σώμα του νεκρού «λαζαρώνεται», δηλαδή τυλίγεται σε λουρίδες άσπρου υφάσματος σαν αιγυπτιακή μούμια. Τα «λαζαρώματα» αυτά, όμως, έχουν διπλή σημασία και αποτελούν μια coincidentia oppositorum για τη ζωή και το θάνατο: ό­ ταν στον «Χριστό πάσχοντα» ο νεκρός Χρι­ στός θρηνείται «εν σπαργάνοις», και στην υμνονραφική παράδοση της ορθοδοξίας ταυτίζονται πλέον σε ορισμένα χωρία τα σπάργανα και τα σάβανα του Χριστού, τό­ τε γίνεται κατανοητό γιατί ο αναγεννημένος Λάζαρος θεωρείται, παρά την αποσύν­ θεση του σώματός του και την ηλικία του, νεογέννητο. Άλλωστε, στην εικονογραφική παράδοση της ορθόδοξης Εκκλησίας υπάρχει ο εικονογραφικός τύπος τής απει­ κόνισης της ψυχής ως μικρής μούμιας: έτσι απεικονζονται οι ψυχές στον Κάτω Κόσμο στην εικόνα της Ανάστασης ως Κατάβασης του Χριστού στον Κάτω Κόσμο, έτσι απει­ κονίζεται και η ψυχή της ξεψυχισμένης Θε­ οτόκου πάνω στην κλίνη στον εικονογραφικό τύπο της Κοίμησης της Θεοτόκουεκεί ο Χριστός κρατάει ένα σπαργανωμένο βρέφος σαν κούκλα στην αγκαλιά του, την ψυχή της νεκρής μητέρας του. Κάπως έτσι παρουσιάζεται και ο νεκρός/αναστημένος Λάζαρος στα λαζαρόψωμα στον νοτιοσλαβικό και τον αιγαιοπελαγίτικο χώρο, αλλά η διαλεκτική θανάτου/ανάστασης της υμνογραφίας και εικονογρα­ φίας έχει και άλλες εκφάνσεις: στις κατα­ κόμβες των πρώτων αιώνων οι χριστιανοί και κρυπτοχριστιανοί μοίραζαν μικρές κού­ κλες του σαβανωμένου/σπαργανωμένου Λαζάρου ως συμβόλου της ελπίδας της

ανάστασης, ο άγιος Ιωάν­ νης Χρυσόστομος στην ομιλία, του «Εις τον τε­ τραήμερον Λάζαρον» συνδέει την έγερση του φίλου τού Χριστού με την άνοιξη και την ανάοταση της φύσης, στα αγυρτικά έθιμα του Σαββάτου του Λαζάρου με τις λαζαρίνες, σε μερικές περιπτώσεις λικνίζε­ ται μια κούκλα σαν νεογέννητο μωρό, ο α­ ναστημένος παρουσιάζεται ως παιδική κούκλα με βαφτιστικά και στο καλάθι για τα δώρα μαζεύονται αυγά, σαφώς σύμβολο της νέας ζωής- σε μερικές περιπτώσεις η κούκλα του Λαζάρου τοποθετείται και στο καλάθι αυτό, που είναι ο τάφος του και η κούνια του ταυτόχρονα. Και, τέλος, στην παραδοσιακή ελληνική κοινωνία τα μωρά φασκιώνονταν με περίπου τον ίδιο τρόπο που λαζάρωναν τα σώματα των νεκρών. Κατ' αυτόν τον τρόπο, η σημασία της έγερσης του Λαζάρου ως νέας γέννησης, παρά την προχωρημένη αποσύνθεση του σώματος του τετραήμερου, και η αντίλη­ ψη πως πρόκειται για νεογέννητο μωρό, παρά την άθλια εμφάνιση του τεθνηκότος, είναι καλά κατοχυρωμένη στην εκκλησια­ στική παράδοση και τον λαϊκό πολιτισμό. Νεκρό σώμα και αθάνατη ψυχή ενώνονται στον εικονογραφικό τύπο τής σαβανωμέ­ νης μούμιας, που είναι ταυτόχρονα και φα­ σκιωμένο μωρό, θάνατος και ανάσταση συνυπάρχουν ταυτόχρονα σε μια εικονική chiffre μεγάλης συμβολικής περιεκτικότη­ τας. Στο κείμενο του Πρεβελάκη υπάρχουν σαφείς νύξεις πως ο Λάζαρος θεωρείται και θεωρεί τον εαυτό του βρέφος, έστω μεταφορικά: η Μάρθα στην α' σκηνή «κά­ νει μια κίνηση, σαν να σηκώνει τη σκέπη ενός βρέφους» (σ. 10), λίγο μετά πάει «να τον αλλάξει», η Μαρία μιλάει για την «και­ νούργια γέννησή του» (σκηνή β', σ. 13), «για το βρέφος το παράξενο» θα φέρει ένα ζευγάρι περιστέρια από τον Ναό, ο ίδιος θεωρεί πως «είμαι ένα βρέφος. Κοιμήθηκα ΜΑΡΤΙΟΣ 2007 1 3 0

δ ι α β α ζ ω ] . Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A

τον τέλειο ύπνο και γεννήθηκα με ψυχή καθαρισμένη» (σκηνή γ', σ. 14), η Μαρία τον αποκαλεί «αδύναμο παιδί» με τη «χνωτίλα από τον τάφο», ο ίδιος λέει πως «οι αύρες τής Δημιουργίας με λίκνιζαν μες στα μύρα τους. Είμουν ένα νήπιο» (σκηνή δ', σ.

17), μα όσο προχωράει το έργο, οι αναφο­ ρές αυτές σπανίζουν ο Λάζαρος ενηλικιώ­ νεται και μέσα σε λίγες ώρες διανύει ολό­ κληρη τη δεύτερη ζωή του έως τον νέο θάνατο. Του το εηιοημαίνει ειρωνικά ο Αρ­ χιερέας, όταν ο Λάζαρος επικαλείται τη νέα ζωή του: «είμαι θωρακισμένος με την αγνότητα του νεογέννητου» - «Απογιορτάστηκε η χαρά της γέννησης! το βρέφος έχει αντρωθεί» (τέλος της ιη' σκηνής, σσ.

76 εξ.). Προς το τέλος, φοράει πάλι το σά­ βανό του και το πρόσωπό του γίνεται χλω­ μό (σκηνή κ', ο. 86), κηρύττει όμως τη ζωή ' ως την υπέρτατη αξία (σ. 92). Η ζωή είναι ο λόγος της ανάστασής του- γνωρίζοντας αυτό μπορεί να πεθάνει ελεύθερα. «0 Ραβής μ' ανάστησε για να θυσιαστώ... (εξα­ ντλημένος) και να προεικονίσω το Μαρτύ­ ριό Του...» (σ. 99)3. Αυτό συμφωνεί με τη θεολογική ερμηνεία που δίνεται συνήθως στην έγερση. Και το τελικό μήνυμα, που αρθρώνει πεθαίνοντας από το σπαθί του ρωμαίου αξιωματικού, συμβαδίζει πάλι με την εμφάνιση της νέας ζωής: «Τολμάτε να ζει'τε! Αγαπάτε τη ζωή! Υπερασπίζεστε τη ζωή! -αυτά ήρθα να σας πω. (Σβήνει)» (σ.

106). 0 Λάζαρος είναι σύμβολο της ζωής. Υπάρχουν και άλλες αναφορές στην εκ­ κλησιαστική παράδοση και τον λαϊκό πολι­ τισμό. Η έγερση είναι η πρώτη νίκη του Χριστού πάνω στον Άδη. Έτσι, ο Λάζαρος είναι και ο εξάγγελος της άνοιξης, ο ήρωας των λουλουδιών και εντάσσεται στη σειρά των ηρώων της βλάστησης, που ανασταίνονται από τη χειμερία νάρκη και φέρνουν τη νέα ζωή. Επίσης, υπάρχουν και απηχήσεις από το τραγούδι του Λαζά­ ρου, όχι τόσο από τον εκτενή τύπο του ανατολικού ελληνισμού αλλά τον συντο­ μότερο τύπο της ηπειρωτικής Ελλάδας.

140

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Εκεί η αγωνία του κόσμου που περιστοιχί­ ζει τον αναστημένο φίλο του Χριστού κορυφώνεται στην ερώτηση προς τον Λάζα­ ρο τι είδε στον Κάτω Κόσμο: «Είδα φόβους είδα τρόμους, είδα βάσανα και πόνους, / Δώστε μου λίγο νεράκι, να ξεπλύνω το φαρμάκι» κ.λπ. Η εσχατολογική περιέρ­ γεια, όμως, προκαλεί μόνο το άλαλο και την πίκρα της ανάμνησης. Απήχηση αυτής της κεντρικής ερώτησης του τραγουδιού υπάρχει στο χορικό των Εθνών: «Και κάτω κει μες στ' ανήλιαγα τάρταρα, πώς τα περ­ νούνε;» (σ. 29), φόρμουλα που βέβαια πα­ ραπέμπει και στα τραγούδια του Κάτω Κό­ σμου και τα μοιρολόγια. Ωστόσο ο Λάζα­ ρος κρατάει μυστικό το θαύμα, ώοπου «να καταλάβω πού με πάει» (σ. 49), «από το θάνατο που θάχω, μπορεί να καταλάβω γιατί ξανάρθα στη ζωή» (σσ. 76 εξ.). Με το σύντομο αυτό μελέτημα ήθελα απλώς να αναδείξω σε ποιο βαθμό διαποτισμένο με την εικονολογία, τη θυμο­ σοφία, τον τρόπο σκέψεως και τους βιοτι­ κούς συμβολισμούς είναι αυτό το έργο του Παντελή Πρεβελάκη: ο Λάζαρος ως σύμβολο της κυκλικής ζωής, όπου θάνα­ τος και ζωή ενώνονται σε μια αέναη κίνη­ ση, τόσο υπέροχα διατυπωμένο στην εκ­ κλησιαστική παράδοση και τον λαϊκό πο­ λιτισμό, στον Πρεβελάκη παίρνει τις δια­ στάσεις της υπαρξιακής φιλοσοφίας, που πάντα ξεκινάει από το γεγονός του θανά­ του, το οποίο, και μόνο αυτό, διαφωτίζει όλη τη ζωή, όπως το τέλος την αρχή, το μηδέν όλους τους αριθμούς και το τίποτε το Είναι. ■

1 ’Π. Πρεβελάκης, 0 Λάζαρος. Τραγωδία, Αθήνα, Δίφρος 1954, σ. 113.

2Λάζαρος, σ. 80.

3 Βλ. και στη σκηνή ε’ τα λόγια του Πέτρου: «0 Μεσαίας ήρθε! Και τον ευαγγελίζεται η ανάστασή σου, Λάζαρε!» (σ. 20).

ΙΝΔΙΚΤΟΣ

Η

Εποχή στην κόλαση

και ο επαναστάτης Ρεμπό Αποστολής Γ. Καρ6ούλιας

Είχε σ υ ν η θ ίσ ε ι τ ό σ ο σ τ η ν ε ν α ν τ ίω σ η κ α ι σ τ η ν ε ξ έ γ ε ρ σ η ώ σ τ ε ν α ε ξ ε γ ε ίρ ε τ α ι τ ε λ ικ ά κ α τ ά τ η ς ίδ ια ς τ ο υ τ η ς ε π α ν ά σ τα σ η ς . Αντρέ Ζιντ

Σε προηγούμενο τεύχο ς του Δ ια β ά ­ ζ ω (τ. 416, Μ ά ρ τιο ς 2 0 01) δημοσιεύθηκε ένα κείμενό μου με τίτλ ο «Ο επ ανασ τάτης Ρεμπό και τ α Π ο ιή ρ α τ ά του». Επειδή όμως η επ ανάσ τασ η στον Ρεμπό είναι ένα γεγονός π ολυ­ δ ιά σ τατο, θεώ ρησα χρήσιμο να εμ­ βαθύνω σ' α υ τό με μια δεύτερη ερ­ γασ ία. Η εργασία α υ τή , βασισμένη στη δεύτερη ποιητική συλλογή του π οιητή, που τιτλ ο φ ορ είται Μ ια ε π ο ­ χ ή σ τ η ν κ ό λ α σ η ', φ ω τίζει κι άλλες π τυ χ ές το υ επ ανασ τατικού προσώ­ που του Ρεμπό, π τυ χ ές εσω τερικό­ τερ ου κι εμμεσ ότε­ ρου ίσως χα ρ α κτή ­ ρα σε σχέση με τις π ροηγούμεν ες, ε ξ ί­ σου όμως ενδιαφ έ­ ρουσες κι απ οκαλυ­ π τικές μ' εκείνες.

Συνθήκες δημιουργίας της Εποχής στην κόλαση Ο Αρθούρος Ρεμπό (1 8 5 4 -1 8 9 1 ) άρχισε ν α γρ άφ ει τη συλλο­ γή α υ τή στην πόλη Ρος τον Απρίλιο του 1873. Μ ε τ ά το επ ει­ σόδιο της 10ης Ιουλί­ ου 1873 στις Βρυξέ-

14-2

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

λες, κ α τά το οποίο ο δεκαεννιάχρονος Ρεμπό π ληγώθηκε ελαφ ρ ά στο χέρι απ ό σφ α ίρ α του φ ίλου το υ ποι­ ητή Πολ Βερλέν, ο π ρώ τος επ ισ τρέ­ φ ει στη γενέτειρά το υ Σαρλβίλ, όπου ολοκληρώνει το γράψ ιμο της Ε π ο χή ς σ τ η ν κ ό λ α σ η . Τ α σ υ ναισ θήματα της καταπ ίεσης απ ό μιαν αυτα ρχική μη­ τέρ α , τη ς αγανάκτησ ης για την υπο­ κρισία τη ς γαλλικής άρχουσας τά ξη ς και της π ικρίας για την κακή εξέλιξη της σχέσης του με τον Βερλέν πλημ­ μυρίζουν την ψ υχή το υ ότα ν γράφ ει τη συλλογή αυ τή.

τίτλ ο ς - σύνθεση του έργου Ο τίτλο ς Μ ια ε π ο χ ή σ τ η ν κό λ α σ η (U n e saison en en fe r), π έρα απ ό τον τρόμο τω ν βασανιστηρίων, π α ρ α π έ­ μπει τόσ ο στην π τώ ση τω ν αγγέλων οι οποίοι με π ροτροπή το υ Εωσφό­ ρου είχαν επ ανασ τατήσ ει εναντίον το υ Θ εο ύ όσο και σ' εκείνα τ α π ρό­ σω πα, μυθικά ή ιστορικά, που κα τέ­ βηκαν στον Αδη για να φ έρουν τη σω τηρία ή για να μεταφ έρ ουν εκεί την επ ανάσ τασ ή τους: τον Ηρακλή, τον Ο δυσσέα, τον Αινεία, τον Ο ρφ έα , τον Χριστό, τον Δάντη και τον Βιργίλιο. Εννιά κείμενα α π α ρ τίζο υ ν την Ε π ο χή σ τ η ν κ ό λ α σ η : τ ο π ρώ το επ έχει θέση προλόγου ο οποίος εισάγει στη γενι­ κή ατμόσ φ αιρα του έργου. Ο ι τίτλοι τω ν υπόλοιπων: «Κακό αίμα», «Νύ­ χ τ α τη ς κόλασης», «Π αραληρήματα I: Μ ω ρ ά Παρθένος - Ο καταχθόνιος Νυμφίος», «Π α ρα ληρήμ ατα II: Αλχη­ μεία το υ Αόγου», «Το αδύνατο», «Η ασ τρα π ή», «Πρωινό» και «Αντίο».

Κοινό στοιχείο α υ τώ ν τω ν κειμένων είναι η ρ ευ σ τό τη τα τω ν α ισθημάτω ν, οι έντονες δηλαδή ψυχολογικές μ ετα ­ π τώ σ εις και οι α ν τιφ ά σ ε ις σ τις οπ οίες υποπίπτει συχνά ο ποιητής.

Πώς εκδηλώ νεται η «επανάσταση» στο έργο αυτό Σε μορφολογι κό επίπεδο η Ε π ο χή σ τ η ν κ ό λ α σ η δεν διακρίνεται για το επ ανασ τατικό της πνεύμα. Δεν π α­ ρουσιάζει τις ρηξικέλευθες ποιητικές φόρμες που συναντούμε στην τρίτη συλλογή το υ Ρεμπό, τις Μ ικ ρ ο γ ρ α ­ φ ίε ς (Illu m in a tio n s )2, φόρμες π ου ανα­ γνωρίστηκαν απ ό πολλούς ως προάγγελοι τη ς σύγχρονης π οιητικής γλώσσας3. Εδώ, αν υπάρχει κάποια επ ανασ τατική πρόταση, θ α πρέπει να α ν α ζητηθεί στις θεματικές συνι­ στώ σες της συλλογής αυτής. Τα θ έ­ μα τα της Ε π ο χή ς στην κόλαση είναι, σε γενικές γραμμές, ταυτόσ ημα με τ α θέμ α τα τω ν Π ο ιη μ ά τ ω ν : το ταξίδι, ο μποέμικος τρόπος ζωής, η συμπόνια για τους ανα ξιοπ αθούντες, ο σαρκα­ σμός για την υποκρισία τω ν αστών, η εξέγερση κα τά του κοινωνικού και θρησκευτικού κατεσ τημένου. Ό λ α α υ τά όμως τ α χειρίζεται τώ ρ α ο Ρεμπό με τρόπο διαφορετικό αφ ού, όπως είδαμε, καταλυτικές αλλα­ γές συντελούνται, εν τω μεταξύ, τόσο στη ζωή όσο και στον ψυχισμό του.

«Η μέρα μου χαραμίστηκε. Εγκατα­ λείπω την Ευρώπη. Της θάλασσ ας τ ' αγέρι θ α π υρπ ολή­ σει τ α π νεμόνια μου. Τα χαμένα κλίματα θ α καψαλίσουν το π ετσ ί μου»4 Ό μ ω ς η φ υγή α υ τή είναι εντέλει ανέ­ φ ικτη. Έτσι, στο τ έτα ρ το μέρος του ίδιου κειμένου διαβάζουμε: «Δε φ εύγουμε. - Ας ξαναπ άρουμε του ς εδώ δρόμους, φορτω μένος το π άθος μου»5.

2) Τα ν α ρ κω τικά και το όπιο: Αν μέ­ σα σ τα Π ο ιή μ α τ ά του ο Ρεμπό γρά­ φ ει στίχους επηρεασμένος απ ό τη φιλοποσία του και τη ροπή του προς τις καταχρήσεις («Στο Πράσινο-Καμπαρέ», «Βραδινή προσευχή»), τώ ρ α κάνει μια συνταρακτική π εριγραφή, εκφ ρ άζοντας την απ οστροφ ή του γ ια τ α ναρκω τικά και το όπιο. Γράφει στη «Ν ύ χ τα της κόλασης»: «Κατάπ ια μια γερή γουλιά φ αρμάκι.

-Τρισευλογημένη να 'ναι η συμβουλή που μου δ ό θ η κε!- Τα σω θικά μου καίγονται. Η σ φ οδρ ότητα το υ δηλη-

1) Το τ α ξίδ ι, η φ υ γή: Σ το τρ ίτο απ ό τ α οκτώ μέρη που απ αρ τίζου ν το «Κα­ κό αίμα», η τάση για φυγή π ου α ν έκ α θ εν δ έσπ οζε στον π οιητή επ ανεμφ ανί­ ζετα ι, έχοντας όμως τ ώ ­ ρα μια χροιά τρ αγικότη­ τας: ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

14-3

δ ι α β α ζ ω ] . Φ Ι Λ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Α

Μ Ε Λ Ε Τ Η M A T A

Η μέθοδος α υ τή απ έτυ χε. Έτσι, στο τέλος του ίδιου κειμένου, ο Ρεμπό γράφ ει: «Αυτά ανήκουν στο π αρελθόν. Μ π ο ­ ρώ σήμερα να χαιρετήσ ω την ομορ­ φιά».

τήριου μου στραμπουλίζει τ α μέλη, με π αραμορφώ νει, με καταβάλλει. Π εθαίνω απ ό δίψ α, πνίγομαι, δεν μπορώ να φ ω νάξω . Είναι η κόλαση, η αιώ νια τιμωρία!»

3) Το εγχ είρ ημα το υ ελέους: Έτσι ο­ νομά ζετα ι η π ροσ π άθεια του Ρεμπό να αλλάξει τις ψ υχές τω ν ανθρώπ ων με μια μέθοδο οραματικου, π αραισθησιακοό χαρα κτήρ α, την π ερίφ η­ μη «εκλογικευμένη αποδιοργάνωση όλων τω ν αισθήσεων». Σ τ α «Π α ρα­ ληρήματα II» παίρνουμε μια γεύση α υ το ύ του μεγαλεπήβολου σχεδίου, όπως το βίωσε ο ίδιος ο ποιητής: «Στην αρχή ήταν μια μελέτη (...) Εξοικειώ θηκα με την απλή π αρα ί­ σθηση (...) Εν συνεχεία διερμήνευσα τ α μαγικά μου σ οφίσματα με την π αραίσθηση τω ν λέξεω ν (...) Τέλος, ω ευ τυ χία, ω λογική, απ οχώ ­ ρισα α π ' τον ουρανό το γαλάζιο, π ου είναι απ ό μαύρο (...)»

144 ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Η π α ρ α π ά νω π ροσ φ υγή σε κά­ ποιους απ ό του ς θεματικούς άξονες της Ε π ο χ ή ς σ τ η ν κ ό λ α σ η , ενδεικτική το υ π νεύματος που διαπνέει τη συλ­ λογή α υ τή , εύκολα θ α μπορούσε να οδηγήσει στο συμπέρασμα πως ο Ρε­ μπό - επ ανασ τάτης έχει πλέον εκλείψει εδώ. Κι όμως... Ακόμα και μ' α υ ­ τό το έργο, το διαποτισμένο απ ό την ιδέα της απ οτυχίας, ο Ρεμπό κ α τα ­ φέρνει να μεταδώ σει κάπ οια μηνύ­ μ α τα επ α να σ τα τική ς ευαισθησ ία ς και συνέπ ειας, μηνύματα π ου π αρα­ π έμπουν στη φράση του Ζιντ - μότο α υ το ύ το υ κειμένου. Το π ρώ το μήνυμα είναι η απ οφ υγή μ ετεξέλ ιξη ς τη ς επ ανάσ τασ ης σε «καθεσ τηκυία τάξη». Ο Ρεμπό, στην Ε π ο χή σ τ η ν κ ό λ α σ η , απ αρ νείτα ι κά­ θε μεγαλόπνοο σχέδιο π ου έκανε στο παρελθόν, έρ χεται σε αντιπ α ρ ά ­ θεση ακόμα και με την τόσο επ ανα­ σ τα τικ ή το υ ιδέα το υ «ο ρ αμα τισμού», ότα ν συνειδητοποιεί ότι α υ τή είναι πλέον αναπ οτελεσ ματική. Αποφ εύ γοντας έτσι να επ α να π α υ τεί σ τα επ α να σ τα τικά του σ τερ εότυ π α κα­ τορθώ νει να δ ιαφυλάξει την επ ανά­ στασή το υ απ ό το δογματισμό που οδήγησε άλλες επ ανασ τάσ εις σ τα ­ διακά στον εκφυλισμό. Το δεύτερο μήνυμα είναι ο ουσιαστι­ κός, ο βαθύτερος αέρας ελευθερίας που απ οπνέουν τ α κείμενα α υ τ ά σε κάθε φράση τους. Ο Ρεμπό π αρου­ σιάζετα ι εδώ ως ένα π νεύμα ανεξά ρ ­ τητο, αδιάφορο για τη γνώμη τω ν άλ­ λων, που δεν διστάζει να υποπέσει σε αντιφ άσ εις, ακόμα και να εκτεθ εί

Φ Ι Λ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Α

ϊ Δ I A Β A Ζ Ω 1 Μ Ε Λ Ε Τ Η Μ A Τ A J

σ τα μ άτια τω ν αναγνωστών του. Και το να διαφυλάσσει κάποιος τη φωνή του ελεύθερη, ακόμα και με τέτο ιο κόστος, είναι κάτι που π ροκαλεί φ ό ­ βο στους θιασώ τες της στασιμότη­ τας, οι οποίοι διαισθάνονται πως μια τέτο ια χρήση ελευθερίας μπ ορεί να οδηγήσει σε νέες, απρόσμενες αν α ­ τροπές, ανά π άσα στιγμή. Το τρ ίτο , τέλος, μήνυμα είναι η α ν ά ­ ληψη τω ν ευθυνώ ν το υ επ ανασ τάτη με κάθε κόστος, ηθικό ή υλικό. Στην Ε π ο χή σ τ η ν κ ό λ α σ η διαπιστώνουμε ότι ο Ρεμπό, α φ ο ύ εξομολογείται εκ βαθέω ν τ α π αλιά και ναυαγισμένα

το υ σχέδια, ελπίδες και οραματισμους, ανα λαμ­ βάνει ευθαρσώ ς να πλη­ ρώσει το τίμ η μ α τη ς α π οτυ χίας του. Και το αναλαμβάνει μόνος, χω ­ ρίς να επ ιζη τεί α π α τη ­ λά τεχν ά σ μ α τα υπεκφ υ γ ή ς ή εθ ελ ο τ υ ­ φ λίας, ακριβώς όπως έκα ναν π ριν και μ ετά α π ' α υ τό ν και άλλοι αλη­ θ ιν ο ί ε π α ν α σ τά τες: ο Π ρ ο μηθέας, ο Σ ω κρ ά ­ της, ο Χριστός, ο Τσε. ■

’ Την Εποχή οτψ κόλαοη, ακέραια, έχουν μεταφράσει και δημοσιεύσει στην Ελλάδα, μέχρι σήμερα, τέσσερις μεταφραστές: 0 Γιάννης Σφακιανάκης (Πεζά Ποιήματα, ΑΕΕ Εταιρεία «Φλόγα», Αθήνα, 1945), ο Νίκος Σπάνιας (Μια εποχή στην κόλαοη, εκδ. Τυπογραφείο Ν. Νικολαίδη, Θεσσαλονίκη, 1962), ο Άρης Δικταίος (Μεγάλες στιγμές της ποιήσεως, οο. 75-94, εκδ. Δωδώνη, Αθήναι, 1967), και σχετικά πρόσφατα ο Χριστόφορος Λιοντάκης (Μια εποχή στην κόλαοη, εκδ. Γαβριηλίδη, Αθήνα, 2004).

2Για τον τίτλο «Μικρογραφίες» που προτείνεται εδώ αντί του πιο διαδεδομένου «Εκλάμψεις», βλ. τη διδακτορική μου διατριβή με τίτλο «Οι μεταφράσεις των Illuminations του Rimbaud στην Ελλάδα (κριτική προσέγγιση)» ! Πολλοί διονοητές και κριτικοί, ανάμεσα στους

οποίους ο Αντρέ Μπρετόν και ο Ρολάν Μπαρτ, θεωρούν τις Illuminations ως το έργο από το οποίο ξεκινά ουσιαστικά η σύγχρονη ποίηση (βλ. A.Breton, Flagrant de lit, 1949, επανέκδ. Pauvret, 1964, σ.79, R.Barthes, Le degrdzdro de I' 6criture, εκδ.

Denoel-Gonthier, 1953, σς. 39-40, καθώς και την προαναφερθείσα διατριβή, σ. 11 και 42). * Η μετάφραση των παρατιθέμενων αποσπασμάτων της Εποχής στην κόλαοη έγινε από το συντάκτη αυτού του κειμένου.

5Στη μετάφρασή μου, εδώ, διατηρώ συνειδητά την ασυμφωνία ρήματος - μετοχής ως προς τον αριθμό (ξαναπάρουμε - φορτωμένος), αφού κι ο Ρεμπό την χρησιμοποιεί στο πρωτότυπο (reprenons - chargO), ως λεκτική εφαρμογή της θεωρίας του «Εγώ είναι ένας άλλος» («Je est un autre»).

το ΔΙΑΒΑΖΩ για το ΡΕΜΠΩ τεύ χ ο ς 305 Α φ ιέρ ω μ α στον Α ρθούρο Ρεμπ ώ με κείμενα των: Βασιλική Εξακουστού: Χρονολόγιο Α. Ρεμπώ - Κέλλη Ζερ β ά νο υ : Αρθούρος Ρεμπώ - Χρηστός Ηλιόπ ουλος: Ρεμπώ: Από την κραιπάλη τω ν αισθήσεων στο απ όλυτο κενό - Μ ω ρ ίς Μ π λανσ ό: Ο ύπνος του Ρεμπώ - Ξένη Αντ. Γούλα Μ η τά κ ο ο : Απόηχοι τη ς δόξας του Ρεμπώ στην Ελλάδα - Ο Χένρο Μ ίλλερ γ ια τον Ρεμπώ - Χρίσ τος Π α π αγ εω ρ γίοο: Ελληνική βιβλιογραφία για τον Ρεμπώ.

ΔΕΛΤΙΟ ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑΣ

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2007 Επιμέλεια:

ΕΛΛΗ ΝΙΚ Η ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΘοΒωρής Πέρσης

Αλεξάκπς Βασίλης: Το κεφάλι της γάτας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 28.1.07) Αναστασέα Νίκη: «Επικράνθη» δια χειρός Αλέξη Ραζή (Π. Μπουκάλας, Καθημερινά, 16.1.07, Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βάρα της Κυριακής, 28.1.07) Ανδρεάδης Πάγκος: Τοουνάμι (Β. Μουλόπουλος, Το Βήμα της Κυριακής, 6.1.07) Ασιεριάδης Αστέρης: 100 μέτρα κάτω από το γέ­ λιο (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 28.1.07) Βαμβουνάκη Μάρω: 0 παλιάτσος και η Άνιμα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 14.1.07)

Μαρασλής Αναστάσης: Λύκος ή πρόβατο (Ρ. Πράπα. Βραδυνή, 20.1.07) Μάρκογλου Πρόδρομος: Καταδολίευση (Μ. θεο­ δοσοπούλου, Το Βήμα της Κυριακής, 14.1.07, Δ. Κόκορης, Διαβάζω, 01/07) Σερέφας Σάκης: Θα γίνω ντιζέζ. Μια αληθινή ιστο­ ρία (Μ. θεοδοσοπούλου, Η Εποχή, 14.1.07, X. Ποντίδα, Τα Νέα, 27.1.07) Σαίας - Μαγρίζου Βεατρίκη: Το βραχιόλι της φω­ τιάς (Π. Σφυρίδης, Αντί, 26.1.07) Σκούρτης Γιώργος: Μανιφέστο (Β. Ζωγράφου, Αυ­ γή τ ης Κυριακής, 14.1.07)

Βλαντής Νίκος: Writersland το νησί των συγγρα­ φέων (Μ. θεοδοσοπούλου, Η Εποχή, 6.1.07) Γλυκοφρύδης Γιώργος: Ο επιβάτης ΙΑ. Πανταλέων, Παράγραφος, 2.1.07)

Τζαμιώτης Κωνσταντίνος: Παραβολή (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 13.1.07, Ρ. Πράηα, Βραδυνή, 13.1.07)

Γουδέλης Τάσος: Οικογενειακές ιστορίες (Β. Χα­ τζή βασιλείου, Ελευθεροτυπία, 12.1.07)

Φλουράκης Ανδρέας: Ζωή σε άλλους πλανήτες (Ρ. Πράηα, Βραδυνή, 13.1.07)

Γρηγοριάδης Θόδωρος: Αλούζα, χίλιοι και ένας εραστές (Γ. Βέης, Καθημερινή, 30.1.07)

Χαρπαντίδης Κοσμάς: Τα δώρα του πανικού (X. Πα­ παγεωργίου, Αυγή της Κυριακής, 14.1.07)

Δαββέτας Νίκος: Λευκή πετσέτα στο ρινγκ (Κ. Σάρρος, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 14.1.07, Α. Πα­ νταλέων, Ελευθεροτυπία, 19.1.07, Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 20.1.07)

Αλεξάντερ Ρόμπερτ: Ρασπούτιν, ο πατέρας μου (Σ. Λούκα, Βραδυνή της Κυριακής, 21.1.07)

Δενδρινός Γεράσιμος: Ματίας ντελ Ρίος. Από τη Σαραγόσα στην Αττάλεια (Γ. Βέης, Ελευθεροτυπία, 26.1.06) Δούκα Μάρω: Αθώοι και φταίχτες (Β. Πιτούλη, Βραδυνή, 20.1.07)

ΞΕ ΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Βίλα Μάτας Ενρίκε: Η νόσος του Μοντάνο (Β. Αθανασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 26.1.07) Βολταίρος: Ζαντίγκ, ανατολίτικη ιστορία (Χρ. Σπυροπούλου, Παράγραφος, 2.1.07)

Ηλιοπούλου Βασιλική: Η καρδιά του λαγού (Κ. Ματσούκας, Παράγραφος, 2.1.07)

Βόννεγκατ Κερτ: Ένας άνθρωπος χωρίς πατρίδα (Γ. Βαϊλάκης, Παράγραφος, 2.1.07, Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόροςτης Κυριακής, 14.1.07)

Καρυστιάνη Ιωάννα: Σουέλ (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 5.1.07)

Γκενατσίνο Βίλχελμ: Η βλακεία του έρωτα (Β. Αθανασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 12.1.07)

Κουμανταρέας Μένης: Η γυναίκα που πετάει (Β. Χατζηβαοιλείου, Ελευθεροτυπία, 26.1.07)

Γκριγκόριο Μάικλ: Η διαθήκη του Καντ, κριτική του εγκληματικού λόγου (Ν. Κουνενής, Καθημερινή, 30.1.07)

Κουμούτση Πέρσα: Δυτικά του Νείλου (Ρ, Πράηα, Βραδυνή, 20.1.07, Α. Ζήρας, Αυγή της Κυριακής, 21.1.07)

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Μαραγκόπουλος Αρης: Η μανία με την Άνοιξη (Τ. Μανδηλαρά, Πρώτο Θέμα, 6.1.07, Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 12.1.07)

Σουρούνης Αντώνης: Το μονοπάτι στη θάλασσα (Στ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 13.1.07, Β. Χατζηβασιλείου, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 14.1.07, Ε. Χουζούρη, Ραδιοτηλεόραση, 27.1.07, Δ. Ρου­ μπούλα, Έθνος, 27.1.07)

Βιτάήη Λεία: Ιερή παγίδα (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 20.1.07)

140

Παπαγεωργίου, Αντί, 12.1.07, Τ. Δημητρούλια, Κα­ θημερινή τ ης Κυριακής, 14.1.07)

Κάρει Πήτερ: Κλοπή, μια ερωτική ιστορία (Κ. Κατσουλάρης, Το Βήμα της Κυριακής, 21.1.07)

Κυριακίδης Αχιλλέας: 0 καθρέφτης του τυφλού (Τ. Δημητρούλια, Παράγραφος, 2.1.07)

Καρράρο Αντρέα. Δεν υπάρχει άλλος χρόνος (Ν. Κώτσιου, Αντί, 12.1.07)

Λαπαθιώτης Ναπολέων: Το τάμα της Ανθούλας (Κ.

Κις Ντανίλο: Ένας τάφος για τον Μπορίς Νταβίντο-

βιτς (E. Χουζούρη, Ραδιοτηλεόραση, 20.1.07)

δυνή της Κυριακής, 14.1.07)

Κρούμι Άντριου: Μόμπιους Ντικ (Α. Σπυροπούλου, Ελευθεροτυπία, 26.1.07)

Ντομίνγκες Κάρλος Μαρία: Το χάρτινο σπίτι (Στ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 20.1.07)

Μαν Τόμας: 0 μικρός κύριος Φρίντεμαν, σκύλος και αφέντης (Τ. Χατζητάτσης, Τα Νέα, 20.1.07)

Ντουγκέν Μαρκ: Η κατάρα του Έντγκαρ, το μυθι­ στόρημα για τον αρχηγό του FBI (Φ. πανταζής, Α­ δέσμευτος Τύπος Κυριακής, 14.1.07, Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα της Κυριακής, 21.1.07)

Μαρκήσιος ντε Σανί: Τεχνάσματα του έρωτα και άλλες ιστορίες. Διάλογος ανάμεσα σε έναν ιερω­ μένο και έναν ετοιμοθάνατο (Μ. θεοδοοοπούλου, Η Εποχή, 28.1.07) Μίλερ Χένρΐ: Ο τροπικός του Αιγόκερω (Τ. Γουδέλης. Ελευθεροτυπία, 12.1.07) Μορράλ Κλερ: Αποδράσεις του νου (Γ. Ζιώτης, Βραδυνή, 20.1.07) Μούλις Χάρι: 0 προατατευόμενος (Γ. Ξενάριος, Ε­ λευθεροτυπία, 19.1.07) Μουρακάμι Χαρούκι: Το κουρδιστό πουλί (Ε. Γκίκα, Έθνος, 6.1.07) Μπαρθ Τζον: Το τελευταίο ταξίδι του Σεβάχ του Θαλασσινού (Α. Βιοιωνίτης, Το Βήμα της Κυριακής, 21.1.07) Μπέκει Σάμουελ: Μερσιέ και Καμιέ (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 20,1.07) Μπλακ Μπένζαμιν: 0 διπλός θάνατος της Κριστίν Φολς (Δ. Μαμαλούκας, Αυγή της Κυριακής, 4.1.07, Φ. Φιλίππου, Το Βήμα της Κυριακής, 28.1.07) Μπόλντουιν Τζέιμς: Φώναξέ το στα βουνά (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 5.1.07, Α. Μαντόγλου, Ελευ­ θεροτυπία, 26.1.07) Νκρενέγκερ Όνχρεϊ: Οι γυναίκες του ταξιδευτή (Μ, Πανώριος, Ελευθεροτυπία, 19.1.07) Νιάρελ Λόρενς: Η σπηλιά του Πρόσπερου (Φ. Φι­ λίππου, Το Βήμα της Κυριακής, 14.1.07) Ντοκτόροου Έντγκαρ Λόρενς: Το βιβλίο του Ντάνιελ (Σ, Νικολαϊδου, Τα Νέα, 5.1.07, Σ. Λούκα, Βρα­

β ι β λ ί α tq

Όουτς Τζόις Κάρολ: Πίοω από τους καταρράκτες (Γ. Παπασωτηρίου, Βραδυνή, 20.1.07, Σ. Λούκα, Βραδυνήτ ης Κυριακής, 28.1.07) Πελεκάνος Τζορτζ: Δίλημμα δικαίου (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 5.1.07) Ροθ Φίλιπ: Καθένας (Τ. Μανδηλαρά, Πρώτο Θέμα, 28.1.07) Σμιθ Ζέιντί: Στην ομορφιά που χάνεται (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 27.1.07) Τσβάιχ Στόφαν: Ο κόσμος του χθες ,(Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 26.1.07) Χάντκε Πέτερ: Οι Χαμένες εικόνες ή διασχίζοντας τη Σιέρα δε Τρέδος (Σ. Νικολαϊδου, Τα Νέα, 15.1.07) Assouline Pierre: Ξενοδοχείο Lutetla (Ρ. Γεωργακοπούλου, Τα Νέα, 27.1.06) Celan Paul: Ο μεσημβρινός και άλλα πεζά (Φ. Αμπατζοπούλου, Τα Νέα, 20.1.07) Fairbanks Nancy: Θανάσιμη μοτσαρέλα (Φ. Φιλίπ­ που, Το Βήμα της Κυριακής, 21.1.07) Sedaris David: Εγκώ μιλήσει καλά κάποια μέρα (Ε. Λαμπροπούλου, Τα Νέα, 13.1.07) Seghers Anna: Τράνζιτο (Σ. Νικολαϊδου, Τα Νέα, 20.1.07) Walters Minette: Η κατάρα της αλεπούς (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 6.1.07) Welsh Irvine: Τα μυστικά της κρεβατοκάμαρας των

ε κ δ ό σ ε ι ς

Ο κτω βριανό

Ο αντιπ ρ όσ ω π ος το υ Δ ια β ά ζ ω σ την Κόπρο Π ω λήσεις τευχ ώ ν και συνδρομές γ ια το Δ ια β ά ζ ω κα Θ έκ λ α Κ ιττου Ο μ ή ρ ο υ 3κ Λ ε υ κ ω σ ία 1 0 9 7 , Κ ύ π ρ ο ς · τ η λ . : 22 6 7 2 8 0 1

[

Δ I A B A Ζ Ο ] Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

μεγάλων οεφ (Σ. Λούκα, Βραδυνή της Κυριακής, 6.1.07, Ε. Λαμπροπούλου, Τα Νέα, 20.107) Waif Christa: Ένα πρότυπο παιδικής αδικίας (Σ. Σταυρακοπούλου, Αντί 12.1.07, Β. Πούχνερ, Δια­ βάζω, 01/07) ΠΟΙΗΣΗ Βαιτσαρά Μίνα: Λίγα απ' όδα (Π. Τσιακούμης, Θεσ­ σαλία Βόδου, 4.1.07) Εγγονόπουλος Νίκος: Το ρέτρον ο άνθρωπος, πέ­ ντε ποιήματα και δέκα πίνακες (Φ. Αμπατζοπούλου, Τα Νέα, 5.1.07) Ευαγγελάτος Κώστας: Η εδεγεία των Εκβατάνων (Α. Πατσουράκη, Διαβάζω, 01/07) Ευσταθιάδης Γιάννης: Γραμμένα φιδιά (Γ. θεοχά­ ρης, Αυγή της Κυριακής, 28.1.07) Κοντός Γιάννης: Δευτερόδεπτα του φόβου (Κ. Βούλγαρης, Αυγή της Κυριακής, 21.1.07) Παγουλάτος Ανδρέας: Πέραμα (Α. Καράλη, Πριν, 6.1.07) Χαλαξωνίτης Δημήτρης: Πωδείται το παρόν (Κ. Βούλγαρης, Αυγή της Κυριακής, 6.1.07) Χιόνης Αργυρής: Όντα και μη όντα (Ε. Κοτζιά, Κα­ θημερινή της Κυριακής, 21.1.07) Δ Ο Κ ΙΜ ΙΑ Βούλγαρης Κώστας - Σκάσσης θωμάς - Φάις Μισέλ - Χατζητάτσης Τάσος: 25 χρόνια μετά, Γιάννης Πά­ νου, από το στόμα της ποδιάς Remington (Γ. Περαντωνάκης, Παράγραφος, 2.1.07) Γουργουρής Στάθης: Στοχάζεται η δογοτεχνία; Η δογοτεχνία ως θεωρία σε μια αντιμυθική εποχή (Γ. Πεφάνης, Εδευθεροτυπία, 19.1.07) Ζίζεκ Σλάβοι: Ιράκ, η δανεική χύτρα (Γ. Καλπαδόκης, Αυγή της Κυριακής, 14.1,07, Τ. Μανδηλαρά, Πρώτο Θέμα, 14.1.07, Τ. θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 20.1.07, Κ. Σάρρος, Κυριακάτικη Εδευθεροτυ­ πία, 21.1.07) Μιχαήλ Σάββας: Homo poeticas (Ν. Κουνενής, Αυ­ γή της Κυριακής, 6.1.07) Ντε Μποτόν Αλέν: Η τέχνη του ταξιδιού (Ε. Πασαμιχάλη, Εδεύθερος Τύπος, 5.1.07) Πλεξίδας Ιωάννης: Ο άνθρωπος ενώπιον του θα­ νάτου (Δ. Κρυωνίδης, Μακεδονία της Κυριακής, 28.1.07) Πολίτη Τζίνα: Περί αμαρτίας, πάθους, βδέμματος και άδδων τινών (Ρ. Κακλαμανάκη, Διαβάζω, 01/07) Πολίτης Αλέξης: Αποτυπώματα του χρόνου. Ιστο­ ρικά δοκίμια για μια μη θεωρητική θεωρία (Γ. Βέης,

14a

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Αυγή της Κυριακής, 28.1.07) Σαρτρ Ζαν Πολ: Στοχασμοί για το εβραϊκό ζήτημα (Ε. Κοσμά-Στ. Μήτας, Αντ/Ί2.1.07) Τξαίημς Ουίλλιαμ: Πραγματισμός (Γ. Παπασωτηρίου, Βραδυνή, 13.1.07) Χαριτόπουλος Γ.: Κορνήδιος Καστοριάδης, κριτική επισκόπηση της ακέφης του (Γ. Οικονόμου, Αντί, 26.1.07) De Avila Manuel Gonzalez: Κριτική σημειωτική και κριτική της κουδτούρας (Κ. Κατσουλάρης, Παρά­ γραφος, 2.1.07) Llewellyn - Smith Michael: Αθήνα ποδιτιοτική και δογοτεχνική ιστορία (Τ. θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 5.1.07) Osho: 0 ποιητής κι ο μύστης (Α. Μηομπούλα, Βρα­ δυνή, 13.1.07) ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ Μαξάουερ Μαρκ: Θεαοαδονίκη, πόδη των φαντα­ σμάτων. Χριστιανοί, μουοουδμάνοι και εβραίοι 1430-1950 (Π. Βόγλης, Τα Νέα, 13.1.07, Ν. Αλιβιξάτος, Τα Νέα, 20.1.07, Σπ. Κακουριώτης, Διαβά­ ζω, 01/07) Μαρκέτος Σπύρος: Πώς φίδησα τον Μουοοδίνι. Τα πρώτα βήματα του εδδηνικού φασισμού, Α' τόμος 1921-1932 (Γ. Μαργαρίτης, Τα Νέα, 5.1.07) Μούτουλας Παντελής: Σύντομη ιστορία της Κατο­ χής 1941 - 1944 (Τ. Σακελλαρόπουλος, Αυγή της Κυριακής, 21.1.07) De Tocqueville Alexis: Το παδαιό καθεστώς και η Ε­ πανάσταση (Ρ. Αργυροπούλου, Το Βήμα της Κυ­ ριακής, 28.1.07) Runciman Steven: Η ιστορία των Σταυροφοριών (Ε. Παοαμιχάλη, Εδεύθερος Τύπος, 20.1.07) Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ Γκιζιάκης Κωνσταντίνος - Παπαδόπουλος Αντώνης - Πλωμαρίτου Εύα: Νααδώσεις (Α. Παύλου- Παπαδημητρίου, Βραδυνή, 13.1.07) Καξάκος Πόνος: Αναθεώρηση του Συντάγματος και οικονομία (θ. Πελαγίδης, Διαβάζω, 01/07) ΒΙΟΓΡΑΦ ΙΕΣ - ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦ ΙΕΣ Μούσχουρη Νάνα: Το όνομά μου είναι Νάνα (Ε. Χουζούρη, Ραδιοτηδεόραοη, 2.1.07) Στέιντον Λέσλι: Λόρκα, η μπαδάντα μιας ζωής (Φ. Πανταξής, Αδέσμευτος Τύπος Κυριακής, 28.1.07, Γ. Μπασκόξος, Εξπρές της Κυριακής, 28.1.07) Hack Richard: Κυρίαρχος του παιχνιδιού, η κρυφή ζωή του J. EPgar Hoover (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα της Κυριακής, 21.1.07)

[ δ ι α β α ζ ω Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Lemesson Alexandra: Βιρτζίνια Γουλφ (Γ. Βαϊλάκης, Παράγραφος, 2.1.07) Μ ΕΛΕΤΕΣ Ασιαχίδου Δέσποινα: Η ποίηση ως πράγμα. Μελέτη για την ποίηση της Ελένης Βακαλό (Κ. Παπαγεωργίου, Ελευθεροτυπία, 19.1.07) Δημητρακόπουήος Φώτης: Βυζάντιο και νεοελλη­ νική διανόηση ατα μέοα του 19ου αιώνος (Ν, Μαυρέλος, Αυγή της Κυριακής, 28.1.07) Λαδιά Ελένη: Τα φυχομαντεία και ο υποχθόνιος κό­ σμος των Ελλήνων (Ε. Γκι'κα, Έθνος, 21.1.07) Μαυρωτάς Τάκης: Εικαστική καταγραφή 1986 2005 (Α. Δεληβοριάς, Ελευθεροτυπία, 19.1.07) Νιούμαν Λουσίλ (επιμ.): Η πείνα στην Ιστορία. Έλ­ λειψη τροφίμων, πενία και στέρηση (Ε. Κοχζιά, Κα­ θημερινή της Κυριακής, 14.1.07, Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα της Κυριακής, 21.1.07)

]

Παπαχαξιάρχης Ευθύμιος (επιμ.): Περιπέτειες της ετερότητας, η παραγωγή της πολιτισμικής διαφο­ ράς στη σημερινή Ελλάδα (Ν. Καραπιδάκης, Καθη­ μερινή της Κυριακής, 14.1.07) Πίκουλας Γ.: Εισαγωγή στην αρχαία ελληνική ιστο­ ρία και αρχαιογνωσία (Στ. Αποστολίδης, Ελευθε­ ροτυπία, 26.1.07) Camp John - Fischer Elisabeth: Θεοί, ήρωες και σοφοί (Στ. Αποστοήίδης, Ελευθεροτυπία, 26.1.07) Decker Wolfgang: 0 αθλητισμός στην ελληνική αρχαιότητα. Από τους μινωικούς στους Ολυμπια­ κούς αγώνες (Α. Παναγόπουήος, Καθημερινή, 16.1.07) Feher Ferenc - Ziarek Krzysztof: Τέχνη και ριζοσπα­ στικότατα - Λούκατς, Χάιντεγκερ, Αντόρνο (Κ. Χριστόπουλος, Αυγή της Κυριακής, 28.1.07) Yalom Marilyn: Η ιστορία του γυναικείου στήθους

Το ΔΙΑΒΑΖΩ

στην επαρχία

Οι φίλοι μας στην επαρχία μπορούν να βρίσκουν το ΔΙΑΒΑΖΩ σε όλα τα Κέντρα Τύπου τα οποία υποστηρίζουν τη διακίνηση και την προβολή του. Αγρίνιο: Βότση 15 και Πλατεία Δημοκρατίας - Αίγινα: Σπύρου Ρόδη & Πηλέως - Ακρατα: Π.Ε.Ο. Αθηνών Πατρών - Αλεξανδρούπολη: Λεωφ. Δημοκρατίας 363 - Αλμυρός Βόλου: Ερμου 130 Αμφιλοχία: Νικολάου Στρατού 27 - Αρτα: Σκουφά 34 - Βόλος: Πολυμερή 124 & Λαρίσης 182 - & Ορμυλίου 23Α - 2ας Νοεμβρίου 123 - Βόλος-Ν. Ιωνία: Λεωφόρος Ειρήνης 16 - Βόνιτσα: Ελ. Βενιζέλου 63 - Ελευθερούπολη: Ιουστινιανού 8 - Ερέτρια: Φιλοσόφου Μεναδήμου 40 - Ζάκυνθος: Πλατεία Αγ. Μάρκου - Ηγουμενίτσα: Πλατεία Δημαρχείου 1 - Ιωάννινα: Γρ. Σακκά 13 - Ιστιαία Καβάλα: Ερυθρού Σταυρού 34 - Καλαμάτα: 23ης Μαρτίου 6 - Καλλονή Μυτιλήνης - Κατερίνη: Ειρήνης 2 ■ Κάτω Αχαΐα: Αγ. Ιωάννου 74 - Κοζάνη: Γωνία Αριστοτέλους & Τζόνσον - Κομοτηνή: Πλατεία Ειρήνης 42 - Κόρινθος: Εθν. Αντιστάσεως 12 - Κως: Βασ. Παύλου 2 - Λήμνος: Μύρινα Λιβαδειά: Μπουφίδου 24 - Λίμνη Εύβοιας: Αγγ. Γοβίου - Λουτρά Αιδηψού: Ερμού 68 - Λουτρά Ωραίας Ελένης: Λ. Επιδαύρου 256 - Λουτράκι: Πλ. 25ης Μαρτίου - Μάλια Κρήτης: Υπολοχαγού Ζαχαριάδη 1 - Μεσολόγγι: Χαριλάου Τρικούπη 26 - Μοίρες Κρήτης - Μύκονος: Αγ. Τριάδος 25 Μύτικας: Αγ. Νικολάου - Ναύπακτος: Πλατεία Φαρμάκη (Λιμάνι) - Νέα Αγχίαλος Βόλου: Ελευθερίας 43 - Νεμέα: Λεωφ. Κωνσταντίνου 48 - Ξάνθη: Καραολή & Σμύρνης & Βασ. Κων/νου 80 Ξυλόκαστρο: Ιωάννου Ιωάννου 123 - Ορεστιάδα: Βασιλέως Κων/νου 152 - Πάργα: Μπάγκα 16 Πάτρα: Περιοχή Περίβολό - Πτολεμάίδα: Βασιλέως Κωνσταντίνου 2 - Πυργί Εύβοιας - Ρέθυμνο Κρήτης: Μοάτσου 46 - Σάμος-Πυθαγόρειο: Λυκούργου Λογοθέτη - Σαμοθράκη: Λιμάνι Καμαριώτισα - Σελιανίτικα Αχαίας - Σκόπελος ■Σκιάθος: Νυμφώνων & Παπαδιαμάντη - Σκύδρα-Πέλλας: Πλατεία Ελευθερίας - Σπέτσες: Ντόπια - Τήνος: Βασ. Κωνσταντίνου 1 ■Τρίπολη: Πλατεία Αγ. Βασιλείου 3 Φλώρινα: Μεγάλου Αλεξάνδρου 1 ■ Χαλκίδα: Φαρμακίδου 14 - Χίος: Ελ. Βενιζέλου 9 - Ψαχνά: Μητροπόλεως 4

[

3

Δ I A B A Ζ Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

(Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα της Κυριακής, 14.1.07, Σ. Νικολαΐδου, Τα Νέα, 27.1.07)

Γεωργιάδου Αγάθη: Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες (Κ. Παπαγεωργίου, Παράγραφος, 2.1.07)

Φ ΙΛ Ο ΣΟ Φ ΙΑ

Φραγκόηουλος Μίλτος (επιμ.): Εισαγωγή στην ι­ στορία και τη θεωρία του GrapPic Design (Μ. Κορρέ, Αυγή της Κυριακής, 6.1.07)

Ιεροδιακόνου Κατερίνα (επιμ.): Η χρήοη παραδειγ­ μάτων οτη φιλοσοφία (Π. θανασάς, Ελευθεροτυπία, 26.1.07) Μπερξόν Ανρί: Οι δυο πηγές της ηθικής και της θρησκείας (Γ. Σιακαντάρης, Ελευθεροτυπία, 19.1.07) Μπιτσώρης Βαγγέλης: Ζακ Ντερριντά, ζωή - θάνα­ τος - επιβίωση (Γ. Παπαθεοδώρου, Αυγή της Κυ­ ριακής, 28.1.07) Ντ' Αλαμπέρ: Προεισαγωγικός Πάγος στην Εγκυκήοπαίδεια (Κ. Γαβρόγλου, Αυγή της Κυριακής, 28.1.07) Ντερριντά Ζακ: Μαθαίνοντας να ζεις εν τέλει (Γ. Παπαθεοδώρου, Αυγή της Κυριακής, 28.1.07) ΚΟ ΙΝΩ ΝΙΟ Λ Ο ΓΙΑ - Κ Ο ΙΝΩ ΝΙΑ Τσουκαλάς Κωνσταντίνος: Πόλεμος και ειρήνη με­ τά το τέλος της Ιστορίας (Κ. Μελάς, Διαβάζω, 01/07) Giddens Anthony: Κοινωνιοήογία (Α. Κλειδαρά, Βραδυνή, 27.1.07) Standage Tom: Η ιστορία του κόσμου σε 6 ποτήρια (Λ. Κέζα, Το Βήμα της Κυριακής, 21.1.07) Μ ΑΡ ΤΥ ΡΙΕΣ Δεσποτόπουλος Κωνσταντίνος: Αναπολήσεις Τό­ μος Β 1940-1960 (Στ. Ευσταθιάδης, Το Βήμα της Κυριακής, 6.1.07) Τσιτσέλη Καίη: Το Α και το ΰ (Κ. Ματσούκας, Παρά­ γραφος, 2.1.07) ΠΟ ΛΙΤΙΚΗ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Αντωνόπουλος Β. - Παπαδόπουλος Γ, (επιμ.): Θρη­ σκευτική παιδεία και σύγχρονη κοινωνία, θέσεις και αντιθέσεις (Π. Καλαϊτζίδης, Καθημερινή της Κυ­ ριακής, 21.1,07) Παμπούκης Χάρης: Για την ανώτατη εκπαίδευση του μέλλοντος (Δ. Μπομπούλα, Βραδυνή, 13.1.07) Υ Gasset Ortega: Η αποστολή του πανεπιστημίου (Α. Ρήγος, Αυγή της Κυριακής, 21.1.07) ΗΜ ΕΡΟ ΛΟΓΙΟ Χατζόπουλος Θανάσης (επιμ.) - Νάνα Γεωργία (καλ. επιμ.): Ο ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος - Ημε­ ρολόγιο 2007 (Φ. Αμπατζοπούλου, Τα Νέα, 5.1.07) Πειραικό Δίκτυο «Λιμάνι της Αγωνίας» - Ζηοίμου Τόνια (επιμ.): Ημερολόγιο για το 2007 (Γ. Σταινχάουερ. Αυγή της Κυριακής, 14.1.07) ΚΟΜ ΙΚΣ Ταρλαντέζος Λευτέρης: Ιστορία των κόμικς (Μ. Πανώριος, Παράγραφος, 2.1.07) Moore Alan - Lloyd David (εικονογρ.): V fo r Venoetta (Η. Κανέλλης, Τα Νέα, 27.1.07) ΤΑ Ξ ΙΔ Ι Κοκτώ Ζαν: Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες (Γ. Βαϊλάκης,, Παράγραφος, 2.1.07) '

ΛΕΥΚΩΜ ΑΤΑ

Λ ΑΟΓΡΑ ΦΙΑ

Μέρτζος Νίκος: Νυμφαίον, το όνομα του παραμυ­ θιού (Τ. Μανδηλαρά, Πρώτο Θέμα, 21.1.07)

Τσαγγάρης Χαμπής: Οι καλικάντζαροι τζαι το παιξίμιν (Ν. Μαστροπαύλου, Το Βήμα της Κυριακής, 6.1.07)

Πάτσας Γιώργος: 0 ήχος του άδειου χώρου - Σκη­ νογραφίες 1965-2005 (Μ. Λοβέρδου, Το Βήμα της Κυριακής, 21.1.07) ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ Βασιλικός Βασίλης: 290 πρόσωπα (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 13.1.07, Γ. Μπασκόζος, Διαβάζω, 01/07)

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Freud Sigmud: Μια παιδική ανάμνηση τουΛεονάρντο ντα Βίντσι (Ε. Κάντζια, Τα Νέα, 13.1.07)

Heywood Andrew: Εισαγωγή στην πολιτική (Σπ. Γε­ ωργίου, Διαβάζω, 01/07)

Ξύδης Βασίλης - Δέδες Γρηγόρης: Παλαιό και νέα Κόρινθος 1850-1980 (Φ. Οικονομίδης, Ελευθερο­ τυπία, 12.1.07)

150

Ψ Υ Χ Ο ΛΟ ΓΙΑ - Ψ ΥΧΑΝΑ ΛΥΣΗ

ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΑ Κλάψης Εμμανουήλ (επιμ.): Ορθόδοξες εκκλησίες σε έναν πλουραλιστικό κόσμο (Δ. Τριανταφυλλίδης, Διαβάζω, 01/07) ΒΙΒΛΙΟ ΓΡΑ Φ ΙΑ Ηλιου Φίλιππος - Πολέμη Πόπη: Ελληνική βιβλιο­ γραφία 1864-1900 (Δ. Μουσμούτης, Διαβάζω, 01/07)

Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟ ΒΙΒΛΊΟ Φ Ω ΤΟ ΤΥΠ Η ΣΗ - Ψ Η Φ 1 0 Π 0 1 Η Σ Η -Α Γ Ι0 Θ Η Κ Ε Υ Σ Η ΠΡΟΒΟΛΗ ΣΤΟ Δ ΙΑ Δ ΙΚ Τ Υ Ο ΕΚΤΥΠΩΣΗ Α Π Α ΙΤ Ο Υ Ν Α Δ Ε ΙΑ ΤΩ Ν Δ Η Μ ΙΟ Υ Ρ Γ Ω Ν Προστατεύουμε το βιβλίο όταν δεν επιτρέπουμε σε φωτοτυπικά καταστήματα, σε Ιδρύματα Ανώτερης και Ανώτατης εκπαίδευσης, σε σχολεία, φροντιστήρια και βιβλιοθήκες να αναπαράγουν -χωρίς άδεια—

το περιεχόμενο των βιβλίων. ______5 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ www.osdel.gr, osdel@otenet.gr, Τηλ.: 2 1 0 3 6 2 6 0 5 6

Γ. Καφαντάρης:

Ένας πολιτικός «αρχών» έχρι πριν από λίγα χρόνια ακόμα ένα Βασικό αίτημα της κοινωνίας ήταν τα κόμματα «αρχών». Το αίτημα φαίνεται να έχει εγκαταλειφθεί, ίσως γιατί έγινε αντιληπτό ότι προϋπόθεση για τη δημιουργία κομ­ μάτων αρχών είναι η ύπαρξη πολιτικών με αρχές. Και αυτές σπανίζουν πια... Ένας πολιτικός με αρ χές ήταν ο Γεώργιος Καφαντάρης. Η προσφορά του στον τόπο υπήρξε μεγάλη. Σε μια εποχή μεγάλης οξύτητας των παθών εργάσθηκε για τη συνδιαλλαγή των πολιτικών παρατάξεων, για την ομαλή επίλυση του πολιτειακού ζητήματος, για την προάσπιση των δημο­ κρατικών θεσμών, για την αντιμετώπιση των οικονομικών προβλημάτων... Ο Γ. Καφαντάρης υπήρξε έν ας αναγνωρισμένα σημαντικός πολιτικός: Δ ιάδοχος και αντικαταστάτης του Βενιζέλου στην πρωθυπουργία και στην αρχηγία του Κόμματος των Φιλελευθέρων, αντιπρόεδρος στην κυβέρνηση Σοφούλη το 1 9 4 5 κ.λπ... Η αναγνώρισή του θ α μπορούσε να είναι και μεγαλύτερη. Ο ίδιος προτίμησε, για να μείνει συνεπής στις ιδέες του και στις αρ χές του, να θ υ ­ σιάσει την πρωθυπουργία, όταν την κατείχε, και την προεδρία της Δημοκρα­ τίας, όταν του προσφέρθηκε. Γι' αυτό η μεγαλύτερη προσφορά του είναι ότι κατόρθωσε να υπερασπιστεί και να καταστήσει σεβαστή, παρά τις εύλογες αντιστάσεις, μια περιοχή ηθι­ κής μέσα στον χώρο της κατεστημένης πολιτικής. Το γεγονός ότι, ενώ τα πολιτικά ήθη και οι νοοτροπίες άλλα ξαν δραματικά από τότε, εξακολ ουθούν κάποιοι, έστω λίγοι, σήμερα να ανακαλούν το πα­ ράδειγμά του (όπως αποδεικνύει και η πρόσφατη πρωτοβουλία του Μιχάλη Σταφυλά και της Πανευρυτανικής Ένωσης) ίσως δεν είναι κ άσχετο με την «ξηρασία» της σύγχρονης εποχής. Και ίσως, επίI σης, ένα μικρό μα ουσιαστικό μήνυμα (και προμήνυμαΟ για την α ­ νάγκη μιας πολιτικής που να αντιστοιχεί στον ορισμό του Sar Peladan: «Η πολιτική είναι ο πληθυντικός της ηθικής»...

Μ

Λάμπρος Κουλελής

Ένας πρωτοποριακός ηγέτης Ένα απ ό τ α διακυβεύματ α της ελληνικής π ολιτι­ κής ζωής, που έχει τις ρί­ ζες του στην π ροβληματι­ κή παρεχόμενη π αιδεία, είναι η άγνοια της ιστορί­ ας μας ή, για να είμαστε

152

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

πιο δίκαιοι, η άγνοια για ό,τι ξεπερνά το ένδοξο 1821. Και όμως, όπως η διαμόρφωση της χώ ρας μας δεν ολο­ κληρώθηκε με τον Μ ακρυγιάννη, έτσι και οι μεγάλες π ροσω π ικότητες που σημάδεψαν το π αρελθόν και το π α­ ρόν της Ελλάδας δεν εξαντλήθηκαν

με τον Καποδίστρια, ακόμη κι αν πολλές απ ό α υ τές που έδρασαν και έμειναν στην ιστορία μετά α π ' αυτόν δεν ήταν του ιδίου διαμετρήματος μ' εκείνον. Ό π ω ς είναι ασ τείο ένα μεγά­ λο έργο τω ν ημερών μας να αφ ιερώ ­ νεται σε π ροσ ω π ικότητα του 19ου αι. ως ένδειξη αναγνώρισης μίας σχε­ τικής ιδέας π ου είχε, άλλο τόσο είναι κωμικοτραγικό να επ α φ ίετα ι στον π ατριω τισμό τω ν εθελοντώ ν η κ α τα ­ γραφ ή της ζωής και τη ς δράσης μιας π ροσ ω π ικότητας που, ενώ προσέφ ερε α φ ά ν τα σ τα π ολλά στον τόπ ο μας, τελικά, χρειάστηκε «χορηγούς» για να εκδοθεί η βιογραφ ία της. Γιατί ο Γ. Κ α φαντάρης (1 873-1946) ήταν ένας π ρω τοποριακός, γ ια την εποχή του, πολιτικός, που άφ ησ ε πίσω του αξιόλογο έργο, αφ ού και η κριτική επ ί μίας π ολιτικής επιλογής την ώ ρα που α υ τή γίνεται χ ρ ειάζε­ τα ι δ ιορ ατικότητα γ ια να την κρίνεις και να απ οφ ανθείς εάν είναι σω στή ή λανθασμένη. Και ο Γ. Καφαντάρης φ αίνεται π ω ς δ ιέθετε α υ τό το χά ρι­ σμα. Αρκεί να ανα φ ερθεί, επ ιγραμ­ ματικά, η πολιτική που ακολούθησε σ τα αγρ οτικά θ έ μ α τα με τη ρύθμιση, μ ετα ξύ άλλων, το υ ζη τή μ α το ς τω ν τσιφλικιώ ν το 1920, η ίδρυση της Τρ άπ εζας τη ς Ελλάδος, η τ ο π ο θ έτη ­ σή του, απ ό τ ο 1917, για την επ ίλυ­ ση το υ π ολιτειακού ζη τή μ α το ς μέσω δημοψ ηφ ίσ ματος εφόσον, όπ ω ς εί­ π ε, «οι κ ίν δ υ νο ι π ο υ δ ιέ τ ρ ε ξ ε ν η π α τ ρ ίς μ α ς δ ε ν π ρ ο ή λ θ ο ν μ ό ν ο ε κ τ ο υ π ρ ο σ ώ π ο υ τ ο υ β α σ ιλ έ ω ς , α λ λ ά κ α ι ε κ τ ο υ θ ε σ μ ο ύ τ η ς β α σ ιλ ε ία ς » -α κ ό ­

μη και εάν α υ τή προκάλεσε τη δυ­ σφ ορία το υ Ε. Βενιζέλου, που ισχυρί­ στηκε ότι τ α λεγάμενα το υ Γ. Καφαντάρη «δεν α π ο τ ε λ ο ύ ν τ η ν επ ίσ η μ η θ έ σ η τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς τ ω ν Φ ιλ ε λ ε υ θ έ ­ ρ ω ν » , μέλος το υ οποίου ήταν ο Γ.

Κ α φ α ν τά ρ η ς- η αντίθεσή το υ στην προκήρυξη τω ν εκλογών του 1920

π ου π ροκά λεσ α ν μύρ ια όσα π ροβλήμ ατα στον τό ­ π ο μας, η άρνησή το υ να δ εχθεί ως συνομιλητές τω ν π ολιτικώ ν θεμ ά τω ν του ς σ τ ρ α τιω τικ ο ύ ς, σε μία εποχή π ου η παρέμβαση το υ σ τρ α το ύ στην π ολιτι­ κή ζω ή είχε π άρει με το «έτσι θέλω» ημιθεσμικό χ α ­ ρ α κτή ρ α , η σ τη λίτευσ η Μ ιχάλης Σταφυλάς το υ «Ιδιώνυμου» το 1929, Γεώργιος γ ια τ ί κινδύνευαν οι α τομι­ Καφαντάρης κές ελευθερίες, η αντίθεσή Μ ια ζωή στις επάλξεις το υ στη δ ικ τα το ρ ία το υ της Δημοκρατίας Μ ε τ α ξ ά με τη δημόσια έκ­ κληση προς τ ο λαό να την Πρόλογοι: Γ. Χαραλαμπόπουλος α ν α τρέψ ει, η απόδοση ευ ­ Κλ. Κουτσούκης θυνώ ν σ το υς Αγγλους και τον Γ. Παπανδρέου για το δεκεμβρ ια νό α ιμ α το κ ύ λ ι­ Στ. Δ. Βασιλόπουλος, 2005 σελ. 526, τιμή: 10,45 ευρώ σμα τη ς Αθήνας κ.ά. Το βιβλίο το υ Μ ιχ. Σ τα φ υ λά είναι αξιέπ α ινο και μόνο γ ια τ ί γρ άφ τηκε, γ ια τ ί π εριέχει μια πλήρη κατα γρα φ ή τω ν π ολιτικώ ν δραστη­ ριοτήτω ν το υ ευ ρ υ τά να π ολιτικού, την έν τα ξή το υ ς στο κοινωνικό π ερι­ βάλλον της εποχής που έδρασε και την τεκμηρίω σή του ς απ ό αρχειακό υλικό και έντυ π ες μαρτυρίες. Και μία λεπ τομέρεια: ο Γ. Κ α φ α ντά ­ ρης υπ ήρξε π ρω θυπ ουργός για ένα π ερίπου μήνα, απ ό τον Φ εβρουάριο έω ς τον Μ ά ρ τιο του 1924, και υπο­ ψ ήφ ιος Πρόεδρος της Δημοκρατίας το 1929. Ο Ε. Βενιζέλος είχε πει στον Πα π αν αστα σίου (13 Δεκεμβρίου) ότι κατέλ ηξε στην απ όφ ασ η να υποδεί­ ξει τον Καφαντάρη ως Πρόεδρο Δη­ μοκρατίας. Ό μ ω ς, την επομένη α να ­ κοίνωσε στους π ολιτικούς αρχηγούς την προτίμησή του στον Αλ. Ζαΐμη, ο οπ οίος και εκλέχθηκε. Η ισ τορ ία επ αναλαμβάνεται! Έτσι δεν έλεγε ο Μ α ρ ξ; ■

h

Ξένη Δ. Μπαλωχη

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

153

[

δ ι α β α ζ ω ] Π Ρ Ο Σ Ω Π Α

Νταβίντ Γκρόσμαν:

«Γνωρίζοντας τον άλλον» τ ις 31 Ιανουαρίου ήρθε για σχεδόν δυο μέρες στην Ελλάδα ο ισραηλινός σ υ γ γ ρ α φ έα ς Ν τα β ίν τ Γκρόσμαν και κα τά φ ερ ε να γοητεύσ ει. Και όσους είχαμε την ευ ­ καιρία να συνομιλήσουμε μ α ζ ί του α π ό κοντά , και τ ο π ολυπ ληθές ακροατήριό του στο Μ έγαρ ο Μ ουσι­ κής, όπου μίλησε με θέμ α «Γνωρίζο­ ν τα ς τον άλλον, απ ό εντός μας». Εί­ δαμε απέναντι' μας έναν άνθρω π ο με αίσθηση ευθύνης και δικαιοσύνης, β α θιά θλίψ η, αλλά και έντονη α π α ι­ σιοδοξία για όσα συμβαίνουν επ ί π ολλά χρόνια σ την π εριοχή το υ . «Ό ντω ς, δεν είμαι πολύ αισιόδοξος, αλλά π ισ τεύω ότι απ ό την κούραση και μόνο τω ν δύο πλευρών, κάπ οια στιγμή θ α κατα λήξουν σ το συμπ έρα­ σμα ότι η βία δεν θ α μπορέσει να λύ­ σει το π ρόβλημα. Οι δύο λ αοί έχουν αντιλ η φ θ εί ήδη, π ισ τεύω , ότι η μόνη λύση είναι η συνύπ αρξη δύο κρατών. Ο ι ηγεσίες τους, όμως, δεν έχουν το θάρρος και τη δύναμη ν α δουν π ρος το μέλλον για να π άρουν α υ τέ ς τις θαρραλέες απ οφ άσ εις. Μ ε το βλέμ­ μα στραμμένο τόσο στη λογοτεχνία όσο και στην πολιτική επ ικα ιρ ότητα, ο Ν τα β ίν τ Γκρόσμαν θ εω ρ εί ότι η λογοτε­ χνία μπ ορεί να μπο­ λιάσει και να επ ηρεά­ σει τη γλώσσα και τη στά σ η τω ν π ο λ ιτι­ κών: «Π ισ τεύ ω ότι κάθε σοβαρό λογοτε­ χνικό έργο έχει ένα π ολιτικό υπόβαθρο. Έχει μια π ολιτική δ ιά σ τασ η, δηλαδή, όπως έχει ψ υχολογι­

Σ

154-

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

κή διάσταση, γλωσσολογι κή δ ιά σ τα­ ση, κοινωνική... έχει όλα α υ τ ά τ α υπ όβαθρα. Το λάθος είναι να μειώ­ νεις τη λογοτεχνία και να παίρνεις απ ό α υ τή ν μόνο την πολιτική διά­ σταση. Τότε χάνεις τις λογοτεχνικές α ρ ετές. Η ιστορία μπ ορεί να ειπ ω θεί α π ό δ ια φ ο ρ ετικ ές ο π τικές. Δ εν υπ ά ρχει μόνο μία αφ ήγησ η, δεν υπάρχει μόνο μία δικαιοσύνη. Αν είχαμε εδώ έξι συγγραφ είς και ζη­ τούσαμε απ ό τον καθένα να γράψ ει γι' α υ τή ν την α ντιπ α λό τη τα , θ α είχα­ με έξι δια φ ο ρετικά μυθισ τορήματα». Μ ε μια αξιοζήλευ τη αξιοπ ρ έπ εια, ο Ν τα β ίν τ Γκρόσμαν ζει το υ ς τελευ ­ ταίου ς μήνες τη δική του τραγω δία, απ όρροια τω ν π αθώ ν και τω ν λα­ θώ ν μιας ολόκληρης π εριοχής. Ο γιος το υ ήταν απ ό το υ ς τελευ τα ίο υ ς νε­ κρούς του πολέμου Ισραήλ-Λιβάνου το καλοκαίρι. Ο ισραηλινός συγγρα­ φ έα ς δεν μιλάει γι' α υ τό . Στην εκδή­ λωση σ το Μ έγαρ ο Μ ουσικής τον ρώ­ τησ ε κάποιος απ ό το κοινό. Α π άντη­ σε ότι το μόνο π ου τον κράτησε α υ ­ τό το διάστημα είναι το γ ρ άψ ιμο. Και τώ ρ α, όπως και πριν, καταδικάζει τις εκδηλώσεις βίας, α π ' όπ ου κι αν π ροέρχονται: «Οπ οιοσδήπ οτε συμπ εριφ έρεται ως τρομοκράτης, είτε είναι οι Παλαιστίνιοι είτε είναι το κράτος το υ Ισραήλ, π ου συμπεριφ έρεται κάπ οιες φ ορές ως τρομοκρά­ τη ς π ρος α θ ώ ο υ ς ανθρ ώ π ους, οποιοσδήποτε έχει α υ τή τη συμπερι­ φορά, η βία π ροκαλεί καινούργια βία. Αλλά τ α δύο α υ τ ά μέρη, οι Π α ­ λαιστίνιοι και οι Ισραηλινοί, είναι τ ό ­ σο π αραμορφω μένοι απ ό τόσ α χρό­ νια βίας, που π ά ντο τε θ α επιλέγουν τη βία ως π ρώ τη λύση». ■

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ

Ο Μ εγάλος Αμπάι

Σε ένα γεωγραφικό συμπόσιο παρουσιάζεται μια σημαντική ανακάλυψη: το άγνωστο χειρόγραφο ενός Έλληνα που μετείχε το 18ο αιώνα σε μιαν εξερευνητική αποστολή για την αναζήτηση των πηγών του Νείλου. Ένα γραπτό μνημείο που ανασυνθέτει το χρονικό ενός δραματικού ταξιδιού στα Βάθη της Αφρικής, φωτίζοντας το μύθο από μια διαφορετική γωνιά. Αίγυπτος, 1769. Μια μεγάλη πορεία ξεκινά προς τα νότια. Επικεφαλής ο Σκοτσέζος Τζέιμς Μηρούς. Μέλος της ένας Γραικός από τη Μήλο: ο Ευστράτιος Ταταράκης. Προορισμός τους οι πηγές του ιερού ποταμού. Η διαδρομή τους μέσα από τα αιθιοπικά Βασίλεια και το Σουδάν. Επαφή με λαούς διαφορετικούς. Γνωριμία με άλλες κοσμοθεωρίες σε μια περιπλάνηση με αβέβαιη έκβαση. Σε μιαν ιστορία ξαναγραμμένη από την αρχή. Ο Μεγάλος Αμπάι είναι ένα ανατρεπτικό ταξιδιωτικό μυθιστόρημα, όπου ο συγγραφέας πραγματεύεται σε Βάθος τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, επαναφέρει στο προσκήνιο το διάλογο των πολιτισμών, και αποσείει κάθε οριενταλιστική προσέγγιση, υποδαυλίζοντας διαρκώς πίσω από τις δοκιμασίες των ηρώων του την ιδεολογική διαμάχη για το νόημα και την ουσία της ανθρώπινης περιπέτειας.

EC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ w w w . k a s t a n io t is . c o m

ISBN 978-960-03-4344-1, σελ. 472, €18,00

Ένα ανατρεπτικό ταξιδιωτικό μυθιστόρημα για την αξία της ανθρώπινης περιπέτειας

[

δ ι α β α ζ ω ] Τ Ο Ι Χ Ο Υ Σ

Του δρόμου... # 1 5 Φωτογραφίες Polaroid, Κείμενα: Ωμέγ@

k A ε t o σύνθημα α υ τό ολοκληj V / 1 ρώνουμε μια άτυ π η τριλογί-

I V 1α

με θέμ α το ρόλο το υ έρω ­ τ α και το υ δίπολου «ομορφιά-ασχήμια» στην πολιτική π ράξη. Υπ ενθυμί­ ζουμε ότι τ α άλλα δυο συνθήμ ατα ή­ τ α ν το «ΟΙ ΧΟ ΝΔ ΡΟ Ι Μ Π Ο Ρ Ο Υ Ν ΚΙ ΑΥΤΟΙ ΝΑ ΕΡΩΤΕΥΤΟΥΝ (ΤΟ ΕΙΠΕ Σ Τ ΙΣ ΕΙΔ ΗΣΕΙΣ)» και τ ο «ΕΙΜΑΙ ΟΜ ΟΡ Φ ΟΣ». Το σύνθημα α π ο τελ εί ενδεχομένως επ εξηγηματικό μέρος μιας ευ ρ ύ τε­ ρης εικασ τικής σύνθεσης με τε ρ α τό ­ μορφ α στένσιλ και στυλιζαρισμένες εικόνες απ ό τη ζωή σε μια φοινικούπολη. Χωρίς τ α εισαγω γικά στη λέξη-κλειδί (άσχημοι) η ερμηνευτική το υ θ α ήταν πανεύκολη. Θ α μπ ορούσαμε να το χα ρ α κτη ρ ίσ ο υ μ ε ρ α τσ ισ τικό και αφ ορισ τικό και να τελειώ σουμε. Η δαιμονοποίηση τη ς ασχήμιας και τ α πογκρόμ ενάντια σε όσους η εξ ω τ ε­ ρική του ς εμφάνιση δεν συμβαδίζει με το ΕΞΩ ΟΙ «ΑΣΧΗΜΟΙ» όπ οιο π ρ ό τυ π ο ομορφ ιάς κυριαρχεί σ τη ν κά θ ε επ οχή, π ο τέ δεν είχαν την π αραμικρή σχέση με καμ ιά φ ω τισ μένη π ολιτική π ρω το π ο­ ρία. Α ντίθ ετα , όπ οτε α φ έθηκε να κυριαρ­ χήσει η μορφή και το π εριεχόμενο σπρώχθηκε σ υ νειδ ητά σ τη ν άβυσ σο τη ς π αρα γνώ ρ ισ ης και τη ς υ π ο τίμησ ης, επ ακολούθησαν ολέ­ ΑΠΟ ΤΑ ΕΞΑΡΧΕ1Α θρια λάθη σ τρ ατηγι-

156

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

κής και τα κτική ς που οδήγησαν σε ή ττες και π ισ ω γυρίσματα. Τα εισαγω γικά λοιπόν μας οδήγησαν στο να αντιμετω π ίσ ουμε το μήνυμα ως κρυπτογραφ ημένο και αλληγορικό. Η π ρώ τη υ π όθεσ η ερ γασ ίας ήταν μήπως τ α εισαγω γικά σημαί­ νουν διακειμενική αντιστρ οφ ή το υ νοήματος «άσχημοι», δηλαδή «όμορ­ φοι» με την ευρ εία έννοια. Και πάλι όμως θ α ήταν ρατσιστικό και αφ ορ ι­ στικό απ ό την ανάποδη. Για να μην π ολυλογούμε, μ ε τ ά α π ό α ρ κ ετές υποθέσεις (ανάμεσ α στις οπ οίες και η: «άσχημοι» = ΜΑΤ) αλλά και επ ιτό­ π ια π αρατήρηση του π εριβάλλοντος χώ ρου, δεν μπ ορέσαμε να κατα λή­ ξουμε σε μια π ειστική ερμηνεία του. Το μόνο συμπέρασμα που βγάλαμε είναι η ακόλουθη σύσταση: Ο αφ ηγηματικός λόγος που ως μέσο ανα π α ρά στασ ης έχει τον τοίχο δεν επ ιδέχεται εκ τω ν π ραγμάτω ν εισα­ γω γικά. Ο επ ιτοίχιος λόγος δεν μπο­ ρεί να είναι αμφίσημος και αινιγμ ατι­ κός. Πρέπει να είναι ευπρόσληπτος, να έχει απλή αφ ηγημα τική δομή, να διέπ ετα ι απ ό εσω τερική οικονομία και αφ αίρεση και να συμπυκνώ νει τη πολιτική και πολιτισμική γνώση που δ ια θέτει για τ α π ρ ά γ μ α τα ο μέσος π εραστικός στον οποίο απ ευ θύ νε­ τα ι. Το λόγιο, ελιτίσ τικο υφολογικό στοιχείο σε ένα σύνθημα α φ α ιρ εί την α υ θεν τικ ό τη τά του και τη δυναμική που μπ ορεί να δια θέτει ως μήνυμα, πληροφορία, θέση, π ροτροπή, απ ο­ κάλυψη. Αλλω στε δεν π ρέπ ει να μας δ ια φ εύ ­ γει ότι και η επιστήμη τη ς ερμηνευτι­ κής έχει τ α όριά της... ■

ΜΑΝΟΥΕΛ ΒΑΘΚΕΘ ΜΟΝΤΑΛΜΠΑΝ

Και ο θεός μπήκε στην Αβάνα Κάποτε ένας Α μ ερ ικ α ν ό ς π ρ όεδρος α ν έθ εσ ε σ' έναν πράκτορα της CIA να κ ά νει μια επιτόπια μ ελ έτη της κ ο υ β α ν έζικ η ς επανάστασης. Μ ετά από καιρό ο πράκτορας ο τέλνει σαστισμένος την ε ξ ή ς αναφορά: « Κ ύ ρ ιε Π ρ όεδ ρε, δεν υπ άρχει ανεργία αλλά κ α νείς δ εν δ ο υλεύει. Κ α νείς δ εν δ ο υ λ ε ύ ει αλλά σύμφω να με τις σ τατισ τικές εκπληρώ νονται όλοι ο ι παραγωγικοί στόχοι. Εκπληρώνονται όλοι οι παραγωγικοί στόχοι αλλά δεν β ρ ίσ κεις τίποτα στα καταστήματα. Δ εν Β ρ ίσ κεις τίποτα στα καταστήματα αλλά όλοι τρώνε. Ό λο ι τρώνε αλλά επ ίσης όλοι παραπονιούνται δ ιαρ κώ ς ότι δ εν υπάρχουν τρ όφ ιμα . 0 κ όσ μος παραπ ονιέται δ ιαρ κώ ς αλλά όλοι πάνε στην Π λατεία της Επανάστασης και ζητω κραυγάζουν υπέρ του Φ ιδ έλ. Κ ύ ριε Π ρ όεδ ρε, έ χ ο υ μ ε όλα τα σ τοιχεία αλλά κανένα σ υμπ έρασ μα...»

Χρησιμοποιώντας διαφορετικές τεχνικές γραφής, ο Μονταλμπάν προσπαθεί να Βγάλει τα δικά του συμπεράσματα για την κουβανέζικη επανάσταση και, κυρίως, για την αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του Φιδέλ Κάστρο. Σε αντίθεση με τον πράκτορα του ανέκδοτου που κυκλοφορεί ευρύτατα στην ΚούΒα, ο Μονταλμπάν καταλήγει σε μια εμπεριστατωμένη, ζωντανή και άκρως ενδιαφέρουσα εικόνα της κουβανέζικης πρότασης που, παρά τα αδιέξοδά της, εξακολουθεί να αποτελεί μια αξιοπερίεργη τρύπα στην παντοκρατορία του καπιταλισμού.

EC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ w w w .k a s ta n io tis .c o m

Ο Φιδέλ Κάστρο μέσα από το διεισδυτικό βλέμμα εν ό ς σπουδαίου συγγραφέα

Σπύρου Κακουριώτη

λήθεια, πώς ν α π άρουν «τα ό ν ειρ α εκδίκηση» όταν πραγματώνονται; « Τρ έξε κόσμε, εδώ αρ χίζει το βα σ ίλ ειο του α κα ρ ια ίο υ » ο ύ ρ λ ια ζε ο Α ρ α γ κό ν το 1 9 2 4 . Σήμερα που το καταδλιπ τικό αυτό β α σ ίλ ειο είναι καδεσ τώ ς, τι μένει από τον υπερρεαλισμό; Ίσω ς μ ονά χα η απ όπειρα να ειπωδεί το... άφατο Σε αυτήν την επαναστατική προσπάθεια αφιερώθηκε από την πρώτη νιότη μέχρι το τέλος της ζωής του ο Νικόλαος Καλαμάρης ή Νικήτας Ράντος ή Μανόλης Σπιέρος -ο Νικόλαος Κόλας. Εκατό χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη γέννησή του, είκοσι του χρόνου από το θάνατό του. Με αυτή την ευκαιρία, το περιοδικό ΜΑΝΔΡΑΓΟΡΑΣ αφιερώ­ νει τις σελίδες του 35ου τεύχους του σε αυτόν τον «ανελέητο κριτικό», δημοσιεύοντας άρθρα για το έργο του, ανέκδοτα ποιήματά του, πεζά, δοκίμια, τεχνοκριτικές, αλλά και αποσπάσματα από την αλληλογραφία του με τον Μπρετόν, τον Ελύτη, τον Σινόπουλο κ.ά. Τα περισσότερα κείμενα προέρχονται από το Αρχείο Νικολάου και Έλενας Κόλα, που μετά την ταξινόμησή του από την Λένα Χοφ είναι προσβάσιμο από τους ερευνητές, στη Βιβλιοθήκη Βο­ ρείων Χωρών. Το αφιέρωμα μπορεί να διαβαστεί και ως «εισαγωγή», για τον αμύητο, στα πρακτικό του διε­ θνούς συνεδρίου (2005) για το έργο του, που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις του περιοδικού. [ΜΑΝΔΡΑΓΟΡΑΣ, Θεμιστοκλέους 100, 106 81, Αθήνα, τηλ.: 2 1 0 -8 2 .2 0 .2 9 4 , mandragoras_magazineSyahoo.gr]

άρρητο Στην ίδια επαναστατική κατεύθυνση, να φέρει στο φως το άρρητο, κινήθηκε ο ακούσιος πρόγονος του σουρεαλισμού -ο Σίγκμουντ Φρόυντ. Η δική του όμως επι­ στημονική τομή, 150 χρόνια μετά τη γέννησή του, δεν έχασε την επαναστατικότητά της, ακόμα και σήμερα που οι βιο-επιστήμες ανταγωνίζονται και αμφισβητούν ευθέως το φροϋδικό διάβημα. Με τρία κείμενα για τον πατέρα της ψυχανάλυσης (Ν. Γκουγκουλής, θ. Καράβατος και Λ. Τριάρχου) αλλά και το άρθρο του Μανόλη Τριανταφυλλίδη «Η αρχή της γλώσσας και η φροϊδιανή ψυχολογία» (1915, 'Δελυο Εκπαιδευτικού Ομίλου) υποδέχεται την επέτειο η Επιθεώρηση Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών & Επι­ στημών του Ανθρώπου ΣΥΝΑΨΙΣ στο 4ο τεύχος της. Ακόμη, στις σελίδες της ξεχωρί­ ζει το αφιέρωμα στον γάλλο ψυχίατρο Georges Lant0ri-Laura, με άρθρα μαθητών του για το έργο του δα­ σκάλου τους, καθώς και το κείμενο του ίδιου για τις σχέσεις που έχουν «Ανθρωπολογία και ψυχιατρική». [ΣΥΝΑΨΙΣ, Κ. Παλαμύ 21,· 5 5 1 33, Θεσσαλονίκη]

ανείπωτο «Αλλά δε μου είπε ο θεός καθόλου ότι τι σκοπό είχαν να κάνουνε... λέω μα αφού δεν κάναμε κακό τίποτα γιατί να μας πειράξουνε, και χαθήκαμ' όλοι, καταστραφή­ καμε». Πώς να ειπωθεί η φρίκη της εξόντωσης παρά με σπαράγματα λόγου, πώς να γί­ νει λόγος το αδιανόητο; Στην «πιο μαύρη μέρα της Κατοχής», την 13η Δεκεμβρίου του 1943, όταν τα Καλάβρυτα σβήστηκαν από το χάρτη, επικεντρώνει την ύλη του το 12ο τεύχος της τριμηνιαίας έκδοσης της Εταιρείας Καλαβρυτινών Σπουδών ΕΠΙ-ΚΟΙΝΩΝΕΙΝ. «Πλάι μας ομιλίες και ομιλίες, μέσα μας σιωπές και σιωπές»: Ανάμεσα στη ρητορική της θυσίας και τη σιωπή του ανείπωτου, μια απόπειρα της τοπικής κοινωνίας να επεξεργα­ στεί το τραυματικό βίωμα των παλαιοτέρων, ώστε να σταματήσει «η λήθη να είναι η πέμπτη φάλαγγα στη στρατηγική της ιστορίας»... [ΕΠΙ-ΚΟΙΝΡΝΕΙΝ, 2 5 0 01, Καλάβρυτα, τηλ.: 2 6 9 2 0 -2 4 7 10, www.epikoinonein.gr]

158

ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

ΕΙΜΑΙ ΔΑΙΜΟΝΙΣΤΗΣ. Έ τσ ι ξεκινά η αφ ή γη ση ενός ανθρώ π ου που δεν είν αι α κ ρ ιβ ώ ς ά ν θ ρ ω π ος. Ενός π λά σ μ ατος που ς ε ι με δ ιά φ ο ρ ες μ ο ρ φ ές ανάμ εσ ά μ ας. Το π ρόβλη μ α και ταυτόχρονα η κόλασή του είν α ι ο έρω τας. Γι’ αυτόν κ λ έβ ει, γ ι’ αυτόν σκοτώ νει, γ ι’ αυτόν Β υ θ ίζετα ι δ ια ρ κ ώ ς στην αθλιότητα.

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΚΟΡΤΩ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ w w w .kastan io tis.co m

Κώστα Καναβούρη

Ξεφυλλίζοντας ίναι γ εμ ά το ς θα ύματα απ οκαλύψ εω ν ο κόσμος. Κι α φού ο κόσμος ξεκινά ει από το ν Λόγο, νομίζω ότι μ π ορούμε να πούμε -κα ι να το χ α ρ ο ύ μ ε- ότι ε ί­ ναι γ εμ ά το ς θα ύματα α π οκαλύψ εω ν ο Λόγος. Ένα θαύμα που ξέρ ο υ μ ε ότι συμβαίνει κι ας μην είμ α σ τε ε κ ε ί τη ν ώρα που συμβαίνει· α υτή η γνώση για τα τ ό ­ σα θα ύματα το υ Λόγου που δ ε ν θα μά θουμε π οτέ κι όμω ς ο κόσμος θα έχει α λ ­ λάξει. 0 τρό π ο ς τη ς πορείας το υ θ έλ ω να πω κι ο τρόπ ος πρόσκτησης τω ν γ νώ ­ σεων, α λλά και η γνώση καθεα υτή μαζί μ ε το σκοτεινό κενό τη ς απ' όπου κάθε στιγμή μπ ορεί να πιδακίσει το αίμα ή το έ λ ε ο ς εν ό ς α νέμ ου που καθαρίζει και το κενό γίνεται φ ρέαρ. Για τίτο θαύμα είναι όπως η Ρώμη: ξέρ ο υ μ ε ότι υπάρχει κι ας μ ην έ χ ο υ μ ε πάει εκεί. Θα έρθ ει η στιγμή. Π ά ντοτε έρχεται η στιγμή. Κι αν είοαι

Ε

έτο ιμ ο ς ή τυ χ ερ ό ς, τα ξιδ εύ εις. Τον νοτιοαφ ρικανό ποιητή Μ ονγκέιν Γουόλι Σ ερόουτ δ εν το ν ήξερα . Ο ύτε τώ ρα το ν ξέρ ω , εκ τό ς από τρ εις στίχους το υ που α να φ έρει η Ναντίν Γκόρντιμερ στο βι­ βλίο Ζ ώ ντας μ ε τη ν ελπ ίδα και τη ν Ιστορία (εκδ. Καστανιώτη, 2004). Τρεις στί­ χους α λλά τι στίχους: «Ξ εφ υλλίζουμε ο ένα ς τ ο πρόσωπο το υ ά λλ ο υ / Διαβάζου­ μ ε κάθε μάτι που μας κοιτά... / Χρειάστηκαν π ο λλές ζω ές για να τα κα τα φ έρ ο υ ­ με». Προσπαθώ να φαντασθώ α υ τό ν το ν άγνω στό μου ποιητή. Προσπαθώ να φαντασθώ τη ν εμπειρία τη ς ζω ή ς το υ μέχρι τη ν στιγμή που έφ τα σ ε να γράψει α υτούς το υ ς στίχους και να πει για μια ακόμα φ ορά το κοινό βίωμα. Αυτή τη ν γνώση που είναι η μοναδική μας καταφ υγή κι ο βασικός μας τρ ό μ ο ς και που μονάχα η ποίη­ ση μ ε ανατριχιαστική ακρίβεια αποδίδει: ότι γνω ρίζουμε. Τα κατα φ έραμ ε. Δεν ε ί­ μα στε αθώοι. Γνω ρίζουμε και δ εν μ π ορούμε να κ ρ υφ τούμε. Κι αφού γνω ρίζουμε, δ εν γίνεται να σ τα ματήσ ουμε. Το σημειώ νει και η Ναντίν Γκόρντιμερ: «δεν μπο­ ρ ο ύ μ ε να αρνο ύ μ ασ τε τη ν ευ θ ύ νη αυτώ ν που γνωρίζουμε». Χρειάστηκαν π ολλές ζω ές και το υ καθενός π ο λ λ ές ζω ές για να μά θουμε ότι το πρόσωπο ακόμα κι εκείνο που δ εν θα γνω ρίσουμε ποτέ, ιδίως εκείνο, έχει π ο λ λ ές σ ελ ίδ ες που χρειάζονται ξεφ ύ λλισ μ α . Και πάντα θα απομένουν κι ά λλ ες . Κι είναι γι' α υτό που η ποίηση δ εν πρόκειται να σταματήσει ποτέ. Επειδή ξέρ ο υ μ ε. Ξ έρουμε όπως και ο Σερό ο υ τ τη ν διαρκή εκκρ εμ ό τη τα . Ότι χρειάζεται «να ξεφ υ λ λ ίσ ο υ μ ε τις σ ελίδες σε α ναζήτηση τη ς α λή θ εια ς μέσα στην επίμονη νύχτα». ■

Σ το επ ό μ ενο τε ύ χ ο ς το υ

ΔΙΑΒΑΖΩ, Α π ρ ίλ ιο ς

2 0 0 7 , α φ ιέ ρ ω μ α :

Σ τ ο ν Ε λ λ η ν ικ ό Κ ιν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο

ΕΙΚΟΣΤΟΣ ΑΙΩΝΑΣ

ΝΙΚΟΣ