Τεύχος 409

■ ΤΕΥΧΟΣ 409 ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓ ΟΥΣΤΟΣ 2000 :: ΔΡΧ 2,200

185 ΒΙΒΛΙΑ m

m

n

t a

m

IDiKnq Αεοδωράκηι:

ΕΚΔΟΣΕΙ Σ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ ________________

ΑΠΟ

ΤΟ

1 8 8 5

________________

Κυρίαρχα μοτίβα σε όλα τα μυθιστορήματα του Ντον ΝτεΛίλλο -π ο υ κατατάσσεται αναμφίβολα στους μεγάλους συγγραφείς του 20ού αιώνα είναι η τεχνολογία, η μαζική κουλτούρα και η συνακόλουθη απεγνωσμένη αναζήτηση νοήματος στην εποχή της πυρηνικής κυριαρχίας. Στον Υ πόγειο κ όσ μ ο, οι εμμονές αυτές του ΝτεΛίλλο κορυφώνονται σ’ ένα αληθινό

έπος, με υλικό την αμερικανική ιστορία της τελευταίας πεντηκονταετίας.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ . ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ' ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Σύγχρονο μυθιστόρημα, νεαροί ήρωες, σκληρή πραγματικότητα. Η δράση τοποθετείται σε Φυλακή Ανηλίκων (Κασσαβέτεια) αλλά και στον «έξω» κόσμο. Η παράλληλη ζω ή τω ν δύο «κόσμων» αλλά και τω ν δύο ηρώων, του Ιάκωβου και του Ριχάρδου.

...Δυνατοίχαρακτήρες, έντονη πολυγλωσσία και μύθος πλήρης γοητευτικών περιπλοκών, σ’ ένα μυθιστόρημα που εικονογραφεί την οριακή, όπως και εκ των προτέρων σημαδεμένη, κοινωνική μοίρα της εποχής μας... ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ ...Η Μάρω Δούκα, δημιουργεί ένα έργο ιδιαιτέρως σημαντικό, ανοικτό σε πολλές ερμηνείες και αναγνώσεις... Η ΑΥΓΗ

Ιστορίες-αποσπάσματα ζω ής που, κομμάτι κομμάτι, σελίδα τη σελίδα, φτιάχνουν ένα μυθιστόρημα. Εποχή σύγχρονη. Σε μια μικρή πόλη που θα μπορούσε να είναι η πόλη μας, η γειτονιά μας, το σπίτι μας.

...Ζωντανοί διάλογοι, όχι κατασκευασμένοι, αφήγηση ρέουσα, μας οδηγούν να σκεφτούμε το παράδοξο της ύπαρξης, που γίνεται παράλογο. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ ...γρήγορη πλοκή, έντονοι χαρακτήρες και ένα αίσθημα απελπισίας που συντροφεύει τους ήρωες στο ταξίδι της ζωής τους. Στο βιβλίο του Κ.Μ. πάλλεται η νέα Ελλάδα, που όμως δεν έχει λυτρω­ θεί από το παρελθόν της. Εξ ου και η μελαγχολία.

ELLE

www.kedros.gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ Π ε ζ ο γ ρ α φ ία

Π ρόσωπα ανάμεσα στο χθες και στο σήμερα, τα οποία καθώς μπερδεύονται οι δεκαετίες είναι φορές που ενώνονται στα διηγήματα με νήματα αόρατα. Π ρόσωπα που η Στέλλα Βογιατζόγλου δεν περνά ανάμεσά τους, όπω ς συνέβη με τους πολλούς, αλλά ακολουθώντας τους και με τη μνήμη, τους ακούει, τους κατανοεί και ξέρει να κρατά το καλύτερο από τις εξομολογήσεις τους.

Γεννημένη παραμυθάς, με τάλαντο πηγαίο και ανεξάντλητο, που ταιριάζει τη μιαν ιστορία μετά την άλλη, κινεί τα πρόσωπά της σε μια σκακιέρα τεράστια, τα στήνει εκεί και περνά βιαστικά (αυτή τη φορά) ανάμεσά τους... ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Λίγο πριν το γύρισμα του 1900, μια γυναίκα αποφασίζει το δικό της μακρύ δρόμο για μια ζω ή που θέλει η ίδια να ορίζει. Μ ια ζω ή που η μία ανατροπή διαδέχεται την άλλη.

Ένα ιδιαίτερα γοητευτικό μυθιστόρημα γύρω από τη θαυμαστή ιστορία του Ελληνισμού της Διασποράς από τον Δούναβη ως τη Μαύρη Θάλασσα κατά την περίοδο 1880-1930, προκειμένου να δώσει μορφή και αλήθεια σε ένα όραμα για το μέλλον της σύγχρονης Ελλάδας... Ο συγγραφέας δίνει ιστορικό, κοινωνικό και πολιτικό βάθος σε κάθε βήμα της ηρωίδας του, λειτουργώντας όμως σαν καθαρόαιμος λογοτέχνης και ντύνοντας την περιπέτεια της ζωής της με μια καταπληκτική και απόλυτα πιστή ατμόσφαιρα εποχής. ΤΑ ΝΕΑ

www.kedros.gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ . ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ' ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Ενοχές οδηγούν, άλλοτε τους ενόχους καχ άλλοτε τα θύματά τους, σε απρόβλεπτες συναντήσεις. Επτά ιστορίες, από την εποχή τω ν Π αλαιολόγων μέχρι τις ημέρες μας, προσπαθούν να επικοινωνήσουν υπόγεια μεταξύ τους. Επτά ιστορίες-λιτανείες υπεράσπισης της Μ νήμης.

Ο Γ. Καισαρίδης κατορθώνει χωρίς την παραμικρή αμφιβολία όχι μόνο να βρει στις «Συναντήσεις και Ενοχές» τη δικαιοσύνη για τους ήρωές του, αλλά και να μας δώσει θαυμάσιες (γεμάτες υποβλητικά χρώματα και ατόφια ποίηση) σελίδες στα περισσό­ τερα από τα διηγήματά του - διηγήματα που αναδεικνύουν ένα βιβλίο με υψηλή εσωτερική θερμοκρασία κι ένα συγγραφέα με προχωρημένη γραφή και ώριμη συνείδηση. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Μ ια αναρχοαυτόνομη ομάδα δχαβρώνεταχ από πράκτορες μ υστικών υπηρεσιών.

Κ Β I Τ A I

Ο Π αύλος Λέντερης, ένας φ ιλήσυχος οικογενειάρχης, μπλέκει άθελά του σε ξεκαθάρισμα ομάδων αντιτρομοκρατχκών υπηρεσιών. Ο φιλόδοξος υπαρχηγός τη ς ΓΥΠ προσπαθεί να εξουδετερώσει τον αρχηγό οργανώνοντας τη ν απαγωγή του. Η πολύνεκρη επιχείρηση θα μείνεχ γνωστή ω ς Μακελειό τη ς Λ εωφόρου. Ο Λέντερης θα βρεθεί αναπάντεχα κάτοχος ενός φιλμ όπου έχει αποτυπωθεί η επιχείρηση.

Ιδανικοί αυχόχειρες

Γνωρίζεται με μια πανέμορφη φω τογράφο, μέλος της παράνομης ομάδας τω ν αναρχικών. Ο συγκλονχστχκός έρωτάς τους κυριαρχεί και επηρεάζει όλα τα γεγονότα, που θα οδηγήσουν στην κάθαρση τη ς ιστορίας.

www.kedros.gr

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Μ ια νεαρή γυμνάστρια διορίζεται καθηγήτρια σ’ ένα χωριό του Διδυμότειχου. Κάποια στιγμή αρχίζουν να της συμβαίνουν παράξενα πράγματα. Στα όνειρά της παρουσιάζεται ο Ιωάννης Κατακουζηνός, αυτοκράτορας του Βυζαντίου, και της διηγείται τις έριδες του με τους Παλαιολόγους. Αλλόκοτα γεγονότα συμβαίνουν στην ίδια και στους φ ίλους της. Μ υστηριώδη εγκλήματα διαπράττονται. Σαν να επιδρά μια παλιά κατάρα. Έ να ερωτικό μυθιστόρημα με μαγική διάσταση, όπου χρονικά συνυπάρχει το Βυζάντιο με τη σύγχρονη εποχή.

- ίί Δεν έχει να φ οβηθεί τίποτα! Υπήρξε ερωτευμένη με την πολιτική. Έλιωνε στον ήχο τω ν πιο συγκλονιστικών συγκροτημάτων. Αγάπησε και αγαπήθηκε στα ωραιότερα στέκια. Έ παιξε με τη μόδα όπω ς έπαιζε με το μικρόκοσμό της. Και τι έγινε δηλαδή που πέταξε το σκισμένο τζιν και φόρεσε ταγεράκι Σανέλ; Δεν ξεχνάει πω ς βρίσκεται στο 2000, και θεωρεί τον εαυτό της τυχερό που γεννήθηκε στην πιο ταραγμένη δεκαετία, τη δεκαετία του 1960. Τώ ρα είναι επιτυχημένη δημοσιογράφος, σύζυγος και μητέρα. Στη ζω ή του άντρα τη ς μπαίνει μια δεκαεννιάρα. Ε, και; Μ η φοβάστε! Ό τα ν όλα κλείνουν... ο έρωτας διανυκτερεύει.

www.kedros.gr

www.kedros.gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Αγαπημένη πόλη είναι το Λένινγκραντ, η ξανά Αγία-ΓΊετρούπολη. Μ οίρα παράξενη φέρνει

a jfsm fivn nojln

την Σίλβα Εμμανουήλ, ώ ριμη Ελληνίδα με μεγάλα παιδιά, στην Βόρεια αυτή περιοχή τη ς Ρωσίας αμέσως μετά την πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Α πό κει, και για όσους μήνες μένει κάθε χρόνο, στέλνει κάρτες και γράμματα στον φίλο της ποιητή Αντρέα Α. Τ ο σύνολο τω ν επιστολών από το 1991 μέχρι το φθινόπωρο του 1998 συγκροτούν ένα οδοιπορικό, όπου το ξάφνιασμα, ο θαυμασμός, η σύγκριση, η διάλυση της ουτοπίας και ταυτόχρονα η αιχμαλωσία του νου απ’ τις διαχρονικά αναγεννησιακές δυναμικές του χώ ρου συνδιαλέγονται με μιαν οδοιπορία ψ υ χή ς αναπάντεχη.

Ο Γιάννης Λ ουκάς επιμελείται την α υτοβιογραφία του λογοτέχνη πατέρα του. Ψάχνοντας στο οικογενειακό αρχείο, βρίσκει το χειρόγραφο ενός επίδοξου συγγραφέα, του Λουκά Ματθαίου. Αναζητώντας τον συγγραφέα, η ζω ή του Γιάννη παίρνει έναν απρόβλεπτο δρόμο. Είναι η αρχή ενός

Α λ εξ η ς Σ τ α μ α τ η ς

οδοιπορικού γεμάτου έρωτα, διάψευση και κίνδυνο.

Ένα πολυσυλλεκτικό μυθιστόρημα, πρωτότυπο για τα ελληνικά δεδομένα, ένα λογοτεχνικό παλίμψηστο, που όλα τα επψέρους στοιχεία του δεν σε βαραίνουν. Διεισδύει αβίαστα σε διαδοχικά επίπεδα, για να καταλήξει με ένα απρόβλεπτο εύρημα. Π. ΤΑΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

www.kedros.gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ . ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Έ να γραπτό που φέρνει συμπυκνωμένη γεύση και μυρω διά μιας Ελλάδας όπω ς βρίσκεται κρυμμένη στη μνήμη μ ας με όλη της την ομορφιά και που λαχταράει να επιστρέφει μέσα από το κεντίδι του αργαλειού, το φύσημα του ανέμου πάνω στην κεραμιδένια στέγη του χωριάτικου σπιτιού, μαζί με τους θρύλους και τις μαγικές εικόνες όπω ς τις κλείνουμε βαθιά μέσα μας από τις ξεχασμένες α φηγήσεις τω ν παραμυθιών των παιδικών μας χρόνων.

Βραζιλία. Μ ια χώρα όπου κυριαρχεί η εκμετάλλευση, η αδικία, ο εύκολος πλουτισμός, οι πολιτικές συνωμοσίες. Η Έλλη, μια όμορφη Ελληνίδα, έχει πέσει στα δίχτυα μιας συμμορίας που εκμεταλλεύεται το σώμα και την ψ υχή της. Στην ελληνική πρεσβεία, ω ς στρατιωτικός ακόλουθος, υπηρετεί ο ταγματάρχης Μανόλης Μ αθιουδάκης. Αρρενωπός, άφοβος, χαρακτήρας ακέραιος και ασυμβίβαστος. Θ α ορθώσει το πείσμα του και θα συγκρουστεί με τα συμφέροντα της βρόμικης αυτής κοινωνίας για να σώσει την Έλλη. Εμψυχωτής και αιμοδότης σ’ αυτό την προσπάθεια είναι για μια ακόμη φορά ο ανομολόγητος έρωτας.

www.kedros.gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

.. .Γιατί η μάνα μου έκανε κι άλλο παιδί τόσο γρήγορα; Γιατί πρέπει ν ’ αγαπάω τα αδέρφια μου; Τ ι είναι παράδειγμα; Π άντω ς εγώ δε θέλω να είμαι το παράδειγμα. Σε ποιο χέρι κρατάμε την υπόσχεση; Ο γιος της Κοντοδάχτυλης με βίασε ή με κατούρησε; Μ α καλά, εκτός από την Παναγία είμαι κι εγώ παρθένα; Ό π ω ς και να χουν τα πράγματα, έστω κι αν κανένας δε δίνει απαντήσεις στα ερωτήματά μου, εγώ θέλω να ζήσω.

Ένα μυθιστόρημα τοιχογραφία της σύγχρονης Ελλάδας, που υποφέρει, μοχθεί, ερωτεύεται, αλλά αναγεννιέται από τις στάχτες της. Όχημά της, απλοί και καθημερινοί άνθρωποι. Η γραφή της κοφτή και ρεαλιστική, κινηματογραφική και βιωματική. Γεμάτη πόνο και ελπίδα ταυτόχρονα. ΕΘΝΟΣ

...Η κόντρα μεταξύ τους έπαιρνε διαστάσεις αλληλοεξόντωσης, ξεφεύγοντας κατά πολύ από τα οριοθετημένα πλαίσια του «παιχνιδιού». Η καθημερινή σύγκρουση έφτανε στο αποκορύφω μά της με ανεξέλεγκτες πλέον ενέργειες και άγνωστες συνέπειες. Η επίδειξη είχε εξελίχθεί σε αντιζηλία, η αντιζηλία σε φθόνο, ο φθόνος σε έχθρα, η έχθρα σε ο ργή, η οργή σε μίσος, το μίσος σε εκδίκηση. Θυσιασμένα όλα στο βωμό της νίκης, ακολου­ θούσαν μια πορεία χω ρίς επιστροφή, παρασέρ-

ΜΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ που την είπανε

Τ Ρ Ι Τ Η

νοντας μ αζί τους ό,τι τους στήριζε... Η έλλειψη ψυχραιμίας οδηγούσε σε λανθασμένες ενέργειες, αποτρέποντας την οποιαδήποτε προγραμματισμένη κίνηση. Έ πρεπε να περάσει μεθοδικά στην αντεπίθεση, αν ήθελε να αποφύγει τον αιφνιδιασμό και να γευτεί τους καρπούς του θριάμβου...

♦

www.kedros.gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΙ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ι ι ι ι ι Ι Ι ι

II

II

Μ ετάφραση: Μ άρω Ταυρή Έ να μαγευτικό μυθιστόρημα. Μ ια διαρκής περιπέτεια. Ο ι ήρωες ξεκινούν ένα ταξίδι που θα αλλάξει τη ζωή τους για πάντα. Ανακαλύπτουν πώ ς μπορούν να επιβιώσουν σε κόσμους ά γνωστους και διαφορετικούς, ελέγχοντας το φόβο, αποκτώντας αυτογνωσία αλλά και δύναμη μέσα από την επιτυχία και την αποτυχία. Μ πορούν και επιβιώνουν γιατί έχουν Ιστορία π ου δεν ξεχνούν ποτέ. Ο ι μύθοι και οι θρύλοι του τόπου τους τούς ακολουθούν. Μ ια σπουδαία ιστορία, γεμάτη συμβολισμούς και καυστικό χ ιούμορ. Έ να τραγούδι για την περιπλάνηση, το όραμα, την ηθική, την ατομική ελευθερία, αλλά και την από κοινού δράση. Ο καθένας μπορεί να πετύχει τα πάντα όταν έχει όραμα. Μ ια καταπληκτική ιστορία, που μπορεί να διαβαστεί και να ξαναδιαβαστεί από διαφορετική κάθε φ ορά οπτική γωνία.

Σπάνιο...μαγικά καλογραμμένο και αξιομνημόνευτο.

THE NEW YORK TIMES Ο Άνταμς έχει ποιητική ματιά και την ικανότητα να διηγείται θαυμάσια, έτσι που θ’ αγγίζει τους αναγνώστες κάθε ηλικίας για πολλά χρόνια.

SUNDAY TELEGRAPH Σπουδαίο βιβλίο... Ένας ολόκληρος κόσμος υφαίνεται, με τέλεια αληθοφάνεια, αποτελώντας όμως συγχρόνως και ένα σχόλιο για την ανθρώπινη κοινωνία.

www.kedros.gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ^

ΠΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ 0 LYYP0 (P6 IS

κ οσ μ ου

Μετάφραση: Γιώργος-Ίκαρος Μ παμπασάκης Η ιστορία μιας ομάδας ναυτικών που αγγίζει τα όρια της τρέλας και τη ς λύτρωσης. Ο μούτσος είναι μια βαθιά ανθρώπινη ιστορία εγκατάλειψης, απώλειας, προδοσίας και δύναμης της αγάπης, ενώ ταυτόχρονα είναι ένας σύγχρονος μύθος για την άγνωστη κουλτούρα τω ν μεταναστών της Αμερικής.

Ένα δυνατό και έξυπνο μυθιστόρημα, που απορροφά τον αναγνώστη. Η αφηγηματική σύνθεση, η θαυμάσια χρήση της γλώσσας, η προσεκτική ανάλυση των αδελφοτήτων - όλα αποδίδονται με εξαιρετικό τρόπο στην ιστορία του Γκόλντμαν.

CHICAGO TRIBUNE

Μετάφραση: Μελίνα Π αναγιωτίδου Έ ξω από την Αβάνα, σ’ ένα αγρόκτημα που ονομά­ ζεται Το Νησί, μια μικρή κοινότητα ζει υπό την απειλή ενός απροσδιόριστου κινδύνου. Έ να πολυ­ διάστατο έργο που εκτυλίσσεται ω ς έργο μυστη­ ρίου, ενώ παράλληλα είναι βαθύτατα αλληγορικό, σαρκαστικό, με πλήθος συμβολισμών και νύξεων. Η γλώσσα διαθέτει όλα τα γνωρίσματα της εκρηκτικής δημιουργικότητας π ου χαρακτηρίζει τους μεγάλους συγγραφείς της νότιας Αμερικής. ΓΑΛΛΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟΥΞΕΝΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 2000

Ένα καταπληκτικό επίτευγμα... με στοιχεία που συναντάμε στο έργο του Τζόις ή του Πάουντ.

PUBLISHERS WEEKLY, Starred review

www.kedros.gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΙΙΙΙΐΙΙΐ

II

II ------------------------ -------------------------- ^

Μ ΤΙ■

Λ^ΕΤΣ°Ι Ν V Κ Μετάφραση: Γιάννης Κ αραδήμος

£ ,* »

Σ υνδυάζοντας τα γεγονότα του ζοφερού παρόντος

Λ*

I

\

με τους μύθους από ένα λαμπρό παρελθόν,

-V !

η Ν τόρις Λέσινγκ δημιουργεί μια ευφυέστατη αλληγορία π ου καθρεφτίζει και επαναπροσδιορίζει τη ν ιστορία του κόσμου μ ας από το ξεκίνημά του

♦

1| ι

Μ

μέχρι τις μέρες μας.

Οι περιγραφές του τοπίου από την Ντόρις Λέσινγκ είναι εξαίσιες. Οι αναφορές στο ψύχος είναι εντυπωσιακές. Είναι δύσκολο να μη διακρίνει κανείς μέσα στους πάγους και στις προδομένες ελπίδες την ίδια την εποχή μας.

GUARDIAN

0

α π ε σ τα λ μ έν ο ς στο ν

π λ α ν ή τη

8

“ " " * « * * <

Α

Ψ

h _______ ____ __ ________________ ^

it-

Μετάφραση: Κατερίνα Κ ροντηρά Το καλοκαίρι του 1902, ο Τ ζονΆ σλεϊ, κάτοικος μιας μικρής πόλης ανθρακωρύχω ν στο νότιο Ιλινόις, καταδικάστηκε σε θάνατο για το φόνο του καλύτερου φίλου του. Ενώ μεταφέρεται στον τόπο εκτέλεσής του, θα αποδράσει. Η εξιχνίαση της δ ολοφονίας θα γίνει πολλά χρόνια αργότερα. Ό τα ν π ια όλοι θα έχουν μάθει να επιβιώνουν με σοφία και καρτερικότητα σ’ έναν κόσμο παράλογο. ΕΘΝΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 1968 (ΗΠΑ) Έ νας αριστουργηματικός συγγραφέας από τους πιο

αναγνωρισμένους της χώρας έγραψε το καλύτερό του και πιο διεισδυτικό μυθιστόρημα.

NEW YORK DMES

www.kedros.gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ Ξέ ν η Π ε ζ ο γ ρ α φ ί α σ υ ν ν ρ α φ ε ιε ίο υ κο ο μ ο υ

1 ■

|

Μ ετάφραση: Μ αίρη Γαβριήλ-Καβαλιεράτου Με ύ φ ο ς λιτό, λυρικό και συνάμα τρυφερό ο συγγραφέας καταγράφει την πορεία μιας

λ α ρ α ν τ α

:|Sfe

τεσ σ ερ α

W:' vv^;i? f;tO ' A !V"

40»

δουβλινέζικης οικογένειας ξεκινώντας την

1

f

kLY

flE r * φ r ρ4° ε ’ 1 1 °: Μ°A

παραμονή της Π ρωτοχρονιάς του 1960, όταν ο Πίτερ (αφηγητής) είναι 10 χρονών και η οικογένειά του αποκτά την πρώτη της τηλεόραση.

Είναι ένα από αυτά τα απολαυστικά βιβλία που μπορείς να προτείνεις σε οποιονδήποτε να διαβάσει, των οποίων μερικές φορές καταλήγουν να υπερτονίζονται τα λογοτεχνικά στοιχεία, ενώ απλώς είναι εξαιρετικά καλά αναγνώσματα.

THE BOOKSELLER

Μετάφραση: Τ ζένη Μ παριάμη Η επιθυμία, ο έρωτας, η αναζήτηση, η λύτρωση. Στιγμιότυπα ζωής. Τ ο ίδιο το παιχνίδι τη ς ζωής. Σ ’ ένα νησί της Μ εσογείου, ο θάνατος ενός άντρα αναστατώνει μια ομάδα παραθεριστών. Κοιτάζοντας τη ζω ή τους μ’ ένα άλλο πια μάτι, ανακαλύπτουν καινούργια νοήματα. Και τότε αντιλαμβάνονται πω ς η ζω ή είναι σύντομη κι εύθραυστη... Αλλά συγχρόνως μαγική και σαγηνευτική. Αρκεί να βλέπεις τα πράγματα με το σωστό τρόπο.

Η τέχνη του Μ. Φ. είναι η μαρτυρία της μουντής λάμψης του τέλους, ο άδοξος ύμνος της σιωπηλής αποχώρησης από τη σκηνή. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

www.kedros.gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ Ξέ ν η Π ε ζ ο γ ρ α φ ία σ υ γ γ ρ α φ ε ι ε του κ ο σ μο υ

Μετάφραση: Ξενοφώ ν Α ρμυρός Μ ια γυναίκα δέχεται την πρόσκληση ενός φιλικού της ζευγαριού να περάσει λίγες μέρες στο εξοχικό τους. Μετά την άφιξή τη ς οι οικοδεσπότες πηγαί­ νουν σε ένα γειτονικό χωριό, αλλά δεν επιστρέφουν. Α νήσυχη η γυναίκα παίρνει τον ίδιο δρόμο για να μάθει τι έχει συμβεί. Ό μ ω ς πριν φτάσει στο χωριό, πέφτει πάνω σε έναν αόρατο και απροσπέλαστο τοί­ χο. Αποκλεισμένη από τον υ πόλοιπο κόσμο, περι­ τριγυρισμένη από ζώα, προσπαθεί να επιβιώσει.

Η αναζήτηση των ορίων των δυνατοτήτων του ανθρώπου, μέσα από την απόλυτη και αναπάντεχη απομόνωση, είναι το θέμα που διαπραγματεύεται η Μαρλέν Χαουσχόφερ, η τιμημένη με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας Αυστριακή συγγραφέας. ΗΜΕΡΗΣΙΑ

ο-

Μετάφραση: Μ αριάννα Τ ζιαντζή Ο θεός έπεσε στη γη. Ο ι άγγελοι κοιμούνται με νεαρές παρθένες. Φ ώτα που λάμπουν εκτυφλωτικά εμφανίζονται στον ουρανό. Ο πατήρ Πεσόα, ένας περιπλανώμενος Ιησουίτης ιεροεξεταστής, βασίζει την κρίση του στη λογική και όχι στην πίστη. Βυθίζεται στο βλέμμα της Βερενίκης και την ερωτεύεται. Υποπίπτει στο αμάρτημα της συνουσίας. Ό λ η η χώρα πρέπει να συμπεριφέρεται σύμφωνα με τις επιταγές της Ιεράς Εξετάσεως.

Η Άνθονι είναι ένα καταπληκτικό ταλέντο. Μια πραγματική στυλίστρια... αποφασισμένη να σπάσει τα όρια του μυθιστορήματος.

NEW YORK DAILY NEWS

www.kedros.gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ Ξέ ν η Π ε ζ ο γ ρ α φ ία

Μετάφραση: Τ ότα Τσάκου-Κονβερτίνο Η γοητεία που περιβάλλει τους ο μηρικούς ήρωες στάθηκε αφορμή να φτάσουν ω ς εμάς πολλές παραλλαγές του ομηρικού μύθου. Με το Ιθάκη για πάντα ο συγγραφέας δίνει μια νέα, εντελώς πρωτόγνωρη εκδοχή. Τ ο βιβλίο του Μ αλέρμπα μ ας κάνει να ξαναχαξιδέψουμε τη διαδρομή για την Ιθάκη και να ανακαλύψουμε κι άλλες πτυχές, κι άλλα μυστικά.

Ο Μαλέρμπα με την «Ιθάκη» του απαλλάσσει τους πρωταγωνιστές από το μυθικό τους πέπλο, αποκαλύπτοντας δύο σχεδόν σύγχρονους εραστές με ανάλογους προβληματισμούς. ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ

Μετάφραση: Έ λενα Τ ριανταφύλλου Λονδίνο 1980. Ο ηλεκτρισμός θα γίνει αφορμή για μια σωρεία συγκρούσεων. Η Σάρλοτ ζει σε μια τυπική βικτοριανή κοινωνία. Παντρεύεται έναν νεαρό ηλεκτρολόγο. Λίγο αργότερα ένας παράνομος δεσμός θα γίνει αφορμή να ανακαλύψει την καταπιεσμένη σεξουαλικότητά της. Η ηρωίδα θα νιώσει όλες τις αλλαγές που συμβαίνουν στην κοινωνία της, ακολουθώντας τον προσωπικό της δρόμο προς την ελευθερία.

Η βραβευμένη αγγλοϊρλανδέζα συγγραφέας κατορθώνει να εισαγάγει τη «μεγάλη» ιστορία μέσα στη «μικρή» ιστορία των ηραίων του μυθιστορήματος. ΗΜΕΡΗΣΙΑ

www.kedros.gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ I

ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ j ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ II III n i l II

Μετάφραση: Ελίκη Βαρβάκη Δυο εντελώς διαφορετικοί ά νθρωποι μπλέκουν στα δ ίχτυα του έρωτα. Ο Κρις θ α την ερωτευτεί με τη ζωντάνια τη ς νιότης του. Η Κάθριν θα τον αγαπήσει μόνο με τη λογική της. Α υτός θα αναγεννηθεί. Εκείνη θα ανακαλύψει τη δύναμη του έρωτα. Τ ο παιχνίδι γίνεται γοητευτικό, η απόλαυση όμω ς αμφίβολη... Από την Αυστραλέζα συγγραφέα του Μαγεμένου Απρίλη.

Ένα βιβλίο γραμμένο κυριολεκτικά με δάκρυ και αίμα. Παρότι έχει υποστεί πολλές παραπλανητικές αλλαγές, οι περισσότεροι γνωρίζουν πως πρόκειται για τη σχέση της συγγραφέως με τον Μάικλ Φρερ. ΕΘΝΟΣ

Μετάφραση: Κορίνα Ξυπολιτίδου Επιμέλεια: Βάσω Παπαχρήστου-Ζούλη Η Μ αρί Κ αρντινάλ διηγείται ένα θαυμάσιο παραμύθι, πλέκοντας τη φαντασία με την πραγματικότητα, προς μεγάλη ευχαρίστηση τω ν α ναγνωστών της. Καταμεσήμερο. Μ όνη, κάτω από την πέργκολα του κήπου της μια γυναίκα ονειροπολεί. Ο ι αναμνήσεις στο μυαλό τη ς ζωντανεύουν. Επιστρέφει με τη σκέψη στο Αλγέρι - τη χαμένη από καιρό πατρίδα της. Ξαναγίνεται παιδί, έφηβη, νεαρή γυναίκα. Θυμάται τον πατέρα της, τις γυναίκες που την κανάκεψαν, τους άντρες που την αγάπησαν, τον έρωτα που γέμισε τη ζω ή της.

www.kedros.gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ■ Ξ έ νη Π ε ζ ο γρ α φ ία

Μετάφραση: Γιώργος-Ικαρος Μ παμπασάκης Πρόκειται για ένα συναρπαστικό πολιτικό και στρατιωτικό θρίλερ που ασκεί δριμύτατη κριτική στο βρόμικο πόλεμο του Βιετνάμ, στις πολιτικές δολοπλοκίες, αλλά και στη γενικευμένη αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου. Αληθινός πρωταγωνι­ στής αυτού του μ υθιστορήματος, που διαβάζεται με κομμένη την ανάσα, μοιάζει να είναι η αμφιβολία. Στο τέλος, ο συγκλονισμένος αναγνώστης, ανακα­ λύπτει ότι πρέπει να δώσει ο ίδιος τις απαντήσεις στα καυτά ερωτήματα. Η αμφιβολία θριαμβεύει.

Ο Ο ’ Μπράιαν παρουσιάζει τους άρωές του μέσα σε μια δραματική ατμόσφαιρα, ζητώντας πάση θυσία από τον αναγνώστη όχι μόνο τη συμμετοχή αλλά και την ξεκάθαρη τοποθέτησή του. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

♦

Μετάφραση: Ν τενίζ Ρώντα Έ να ς άντρας απάγει την ψυχίατρο Αντί Μανέτ και τις δύο μικρές κόρες της και τις πηγαίνει σ’ ένα εγκαταλειμμένο αγροτόσπιτο. Από κεχ απο­ φασίζει να παραβγεί, διανοητικά, με τον θρυλικό ντεντέκτιβ Λοόκας Ν τάβενπορτ, παίζοντας μαζί του, χλευάζοντάς τον με παραπλανητικά στοιχεία, παρασύροντάς τον από παγίδα σε π α γίδα ... Έ να θρίλερ που κόβει την ανάσα, από σκηνή σε σκηνή.

Η ένταση γίνεται αφόρητη και για τον αναγνώστη, που μάλλον δεν θα σταματήσει να διαβάζει μέχρι να φτάσει όσο πιο γρήγορα μπορεί στο λυτρωτικό φινάλε. Βιβλίο για τουςλάτρεις των καλών θρίλερ. ΑΔΕΣΜΕΥΤΟΣ ΤΥΠΟΣ ΜΗΤΣΗ

www.kedros.gr

ΓΟ ΜEBflIWMffflffiflt

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 15 Bestseller 16 Βραχυγραφίες 19 Εξώστης Γράφει ο Γιάννης Δεληολάνης 24 Αιχμές Διαοκευαομένη Άννα Φρανκ Γράφει ο Κώστας Ακριβός 26 Παρεμβατικά To «Ithaca» τότε και τώρσ Γράφει ο Αλέξης Ζήρας 2 8 Ξένο

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 409, ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΠΟΙ2000 ISSN 1106-1383

βιβλίο Επιμέλεια: Ηλίας Μαγκλίνης 31 Ευκαιρίας δοθείσης Ελληνισμός και

Σύνταξη: 33.01.313 Λογιατήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315,33.01.241 Fax: 33.01.315

ΑΡΘΡΟ

Ιδρυτής: Περικλής Αθανποάπουλος Διευθυντής: Ηρακλής Παπαλέξης Σύνταξη: Γιώργος Γαλάντης, Κατερίνα Γρυπονηαιώτου, Βασίλης Καλαμαράς Λάμπρος Κουλελής Ηρακλής Παπαλέξης Βάοω Σπάθή. Υπεύθυνη οικονομικών: Βάοω Σπάθή Συνδρομές: Αθαναοία Σπάθή Διαφημίσεις: Ηραιάής Παπαλέξης Επιμέλεια - Διορθώσεις: ΟΛ . Νικολάου Σελιδοποίηση ■Διαχωρισμοί: Μαρία Σαχαριουδάκη, τηλ. και fax: 38.21.700 Φιλμ-Μοντύζ: ΜΥΘΙΚΗ Γραφικές Τέχνες Ζωοδόχοιι Πηγής 36, τηλ.: 38.44.265-38.12.373 Εκτύπωση: Λ. Πρίφτηςί ΥιοίΟΕ, Σωνιέρου 6, τηλ.: 5232323 Βιβλιοδεσία: Μ. Φουντουλύκης, Παπανικαλή 13, Αιγάλεω, τηλ.: 5987432 Διανομή: Πρακτορείο διανομής τύπου Ευρώπη Αί, Αμφιαράου 15-17, τηλ.: 5199900 Ιδιοκτησία: Γιώργος Γαβαλάς & ΣΙΑ L L Εκδότης: Γιώργος Γαλάντης Κεντρική διάθεση: Αθήνα: «διαβάζω», Α. Μεταξύ 26, Αθήνα 106 81, θεοοαλονίκη: Βιβλιοπωλείο t Κέντρο του βιβλίου*, Λαοοάνη 9, τηλ. 237.463 Καλλιτεχνική επιμέλεια Σύνθεση εξωφύλλου: Μαρία Σαχαριουδάκη Το διαβάζω στον κυβερνοχώρο: hHp:/Aook.cullure.gr.

Ορθοδοξία: Μία περίπλοκη οχέοη Γράφει ο Βαγγέλης Πανταζης

35 Αρθρο Μίκης θεοδωράκης: 60 χρόνια δημιουργίας Γράφει ο Αριοτείδης

Παναγιώτου ΣΕΛΙΔΕΣ: ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

42 45

Δύο γραφές, ένας κόομος

Γράφει ο Παντελής Μπουκάλας

'Αλλο μονόστηλο και άλλο ποίημα, ή: αγάπη που 'γινες δίκοπο μαχαίρι

Γράφει ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: 185 Βιβλία που αξίζει να διαβάσετε 4 9 Προτείνουν 40 συγγραφείς, κριτικοί και δημοοιογράφοι

Επιμέλεια: Ηλίας Μαγκλίνης ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ 1 900 106 Ιωάννης Παπαζίδης (1827-1900) ΤΟ ΡΕΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ: Η θεωρία του Χάους 108 Εισαγωγικό - επιμέλεια: Εμμανουήλ Αρετουλάκης 110 Χριστίνα Ντόκου: Σημεία και τέρατα οτο μυθολογικό χάος 115 Αφροδίτη Παναγή: Η έννοια του χάους οτον Ουίλιαμ Μπλέικ 120 Νίκος Κουφαλιώτης: Η θεωρία του Χάους οτα έμβια συστήματα και την ιατρική

124 Χρήοτος Γιαπιτζάκης: Εξέλιξη της ζωής: η γενετική ουναπά τη θεωρία του Χάους

128 Δημήτρης Σκούφης: Fractals: η γεωμετρία της φύοης 131 Εμμανουήλ Αρετουλάκης: Το λογοτεχνικό είδος των φράκταλ 135 Έροη Χατξηαργυροά: Τετελεσμένος μέλλων 138 Όπυ Ζούνη: Τάξη οτο χάος 140 Κωστής Τρανταφύλλου: Χ+χάος, η γραμμή του κεραυνού ΔΕΛΤΙΑ 144 Βιβλιογραφικό 1 5 0 Κριτικογραφία

ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ Κ. Ε. Fleming Μ Η ΠΑΣΑΣ: 0 ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΣ ΒΟΝΑΠΑΡΤΗΣ

Το πραγματικό μέγεθος της προσωπικότητας του Αλή Πασά, πίσω από το θρύλο και τις παρεξηγήσεις. Ο ισχυρός άνδρας των Ιωαννίνων που υπολόγιζαν, θαύμαζαν και έτρεμαν οι δυτικοί και που ο λόρδος Μπάυρον αποκάλεσε πολύ εύστοχα «μουσουλμάνο Βοναπάρτη».

Hugh Poulton ΗΜ ΙΨΗΛΟ, ΓΚΡΙΖΟΣ ΛΥΚΟΣ ΚΑΙ ΗΜΙΣΕΛΗΝΟΣ

Εθνικισμός και δημοκρατία στην Τουρκία Ο Poulton εξετάζει τον εθνικισμό ως πο­ λιτική ιδεολογία και καταγράφει την πο­ ρεία του από τις πρώτες εκδηλώσεις του στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μέχρι τις ανταγωνιστικές μεταξύ τους εθνικιστικές τάσεις που δρουν σήμερα στην Τουρκία: τον κοσμικό/αντιθεοκρατικό εθνικισμό, την Τουρκοϊσλαμική Σύνθεση, τον παντουρκισμό, τον φονταμενταλισμό και τους εθνικισμούς των μειονοτήτων, με ιδιαίτε­ ρη έμφαση στον κουρδικό εθνικισμό.

Robin Osborne Η ΓΕΝ ΕΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (1200-479 n JL )

Ο R. Osborne, αξιοποιώντας τις πιο πρόσφατες επιστημονικές έρευνες, τη φιλολογία, την τέχνη και τα αρχαιολογικά ευρήματα της εποχής, συνθέτει την ιστορία της γένεσης της Ελλάδας και μας δείχνει πώς με αυτές τις γνώσεις μπορούμε να κατανοήσουμε τις κατοπινές ιστορικές περιόδους.

Σούζαν Μπερν Σούζαν ΜπΕΡλ^^^ρΡ

Έγκλημα στη γειτονιά

ΕΓΚΛΗΜΑ ΣΤΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ

Σε ένα προάστιο της Ουάσιγκτον όπου οι εξώπορτες μένουν ξεκλείδωτες και οι νοικοκυρές παραφυλούν η μια την άλλη για να κουτσομπολέψουν, κάποιος βιάζει και δολοφονεί ένα δωδεκάχρονο αγόρι. Την ίδια ώρα το αμερικανικό έθνος συγκλονίζεται από το Ουοτεργκέητ και το γκρέμισμα πολιτικών και κοινωνικών αξιών δεν γνωρίζει όρια. Είναι ένα τέλος εποχής, μια συλλογική απώλεια αθωότητας, που η Μάρσα Έμπερχαρτ -η ηρωίδα του μυθιστορήματος- καταγράφει στο ημερολόγιό της με ανατριχιαστική κυνικότητα.

Μισέλ Χιουνίβεν ROUND ROCK ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΩ Ν ΑΛΚΟΟΛΙΚΩΝ

To Round Rock είναι μια περιοχή με ολοστρόγγυλες πέτρες όπου το νερό δείχνει να έχει την αντίθετη από τη φυσιολογική πορεία και τίποτα δε λειτουργεί κανονικά. Σε αυτό το παράδοξο τοπίο εκτυλίσσεται η ιστορία του Ρεντ Ρέι, που διευθύνει μια φάρμα για αποτοξίνωση αλκοολικών, του προβληματικού τροφίμου Λιούις Φλέτσερ και της ευαίσθητης Λίμπυ Ντόου, της γυναίκας που αγάπησαν οι δύο άντρες. 'Ενα γοητευτικό μυθιστόρημα που οι σελίδες του αναβλύζουν μουσική.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α Σ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΗ 3 - 114 71 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 36.24.326, 36.25.575 - FAX 36.48.030 ΒΙΒΛΙΟ ΠΩ ΛΕΙΟ : ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ - ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 - ΤΗΛ. 32.12.111 http://www.vivliopolis.gr - e-mail: odisseas@otenet.gr

110 ΧΡΟΝΙΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΕΝΗΛΙΚΕΣ

ΣΥΓΧΡ ΟΝΗ ΛΟ ΓΟΤΕΧΝΙΑ ΓΙΑ ΝΕΟΥΣ

Δ. Α. Π ΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Α.Β.Ε,Ε. Λ. Κηφισού 85, 122 41 Αιγάλεω, Τηλ,: 3478044, 3459321 Fax 3474732 Κατάστημα: Πεσ μαζόγλου 5 (Στοά Ορφέως) Τηλ.: 3 2 1 3507 · Ε -mail: agyra@ agyra.gr · w w w.agyra.gr

Ο ρεπόρτερ που χάραξε νέους δρόμους στη Δημοσιογραφία - εκείνους της αποκάλυψης της αλήθειας όσο και αν αυτό είναι επίπονο, χρονοβόρο και συχνά γεμάτο κινδύνους

Δ . Α. Π Α Π Α Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Υ Α.Β.Ε.Β1 Λ. Κηφισού 85, 122 41 Αιγάλεω , Τηλ.: 34 7 8044, 3489321 Fax 3474732 Κατάστημα: Πεσ μαζόγλου 5 (Στοά Ο ρφ έω ς) Τηλ.: 3 2 1 3 5 0 7 · Ε - i# i l: agyra@ agyra.gr · www.agyra.gr

110 ΧΡΟΝΙΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ

Θ α νάσ η ς Βαλτινός

ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΑΝΤΡΕΑ ΚΟΡΔΟΠΑΤΗ ΒΙΒΛΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ:

Βαλκανικοί - ’22

A ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΩΚΕΑΝΙΔΑ

0 RÎ&#x2019;I S

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΠΟΛΙΤΕΙΑ I

Το Βιβλιοπωλείο Πολιτεία

(ΓΙΑ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ Ε.Ε.) Οπουδήποτε στην Ελλάδα ή σε χώρα-μέλος της Ε.Ε. και αν μένετε, σας ταχυδρομούμε - το αργότερο την επομένη μέρα α­ πό την γνωστοποίηση της παραγγελίας σας - όποια βιβλία θελήσετε. Για να μας παραγγείλετε τα βιβλία που χρειάζεστε, αρκεί ένα τηλεφώνημα, φαξ, e-mail, ή μία επιστολή σας. Τα βιβλία θα σας αποσταλούν στις ίδιες χαμηλότερες τι­ Π άντα μ ε τις μές και με τους ίδιους όρους που ισχύουν και στα καταστήματά μας (για τις αποστολές εσωτερικού: δυνατότητα πλη­ ρωμής με την παραλαβή των βιβλίων ή με χρέωση της πιστω­ τικής σας κάρτας, έξι (6) και δώδεκα (12) άτοκες μηνιαίες δόσεις κλπ.) Παραγγελίες εσωτερικού αξίας πάνω από 5.000 δρχ. αποστέλλονται χωρίς καμία απολύτως επιβάρυνση εξό­ δων αποστολής - ενώ μένετε πάντα κερδισμένοι από τις τιμές Βιβλιοπωλείου Πολιτεία. Για παραγγελίες εσωτερικού αξίας μικρότερης των 5.000 δρχ. τα έξοδα αποστολής είναι 950 δρχ.(ισχύει μέχρι 30/9/2000) Για τις αποστολές εξωτερικού είναι απαραίτητη η χρέωση πιστωτικής κάρτας και δεν ισχύουν οι άτοκες δόσεις, ισχυουν όμως παντα οι τιμές του βιβλιοπωλείου μας χωρίς καμία π υ η ν . n D C V Q προσαύξηση. Τα έξοδα αποστολής, για το εξωτερικό, καθορίζονται από τον ισχύοντα τιμοκατάλογο των ΕΛΤΑ

σας περιμένει με 3 κ α τά γματα , 4 εξειδικευμένα τμήματα, 230 θεματικές βιβλιοθήκες και 60.000 τίτλους βιβλίων.

,

,

,

,

,

m m

Ό λ ο το χ ρ ό ν ο μ ε π ρ ο γ ρ ά μ μ α τα έξι (6) κ αι δώ δεκα (12) άτοκω ν μ η νια ίω ν δόσ εω ν. Στο βιβλιοπωλείο μας οι τελικές τιμές αναγράφονται οτα βιβλία και είναι ΑΚΡΙΒΩΣ ΟΙ ΙΔΙΕΣ όταν κάνετε χρήση της πιστωτικής σας κάρτας. Με τα προγράμματα ΕΞΑΜΗΝΩΝ Κ Α Ι ΔΩΔΕΚΑΜΗΝΩΝ ΑΤΟΚΩΝ ΔΟΣΕΩΝ - εφεεόσον διαθέτετε τις αντίστοιχες πιστωτικές κάρτες (VISA, MASTERCARD, DINERS, AMERICAN EXPRESS) - έχετε τη δυνατότητά να μοιράσετε την εξόφληση του λογαριασμοΰ,σας σε έξι μήνες'(®νεξάρτητα απρ την αξία της αγοράς σας - χωρίς υποχρεωτικό όριό), και σε δώδεκα μήνες(για αγορε'ς πάνω από3Ο.ΟΘ0 δρχ.) χωρίς καμία επιβάρυνση και χωρίς καμία απολύτως διαφοροποίηση στις τιμές μας.

f

ΛΑ

χ α μ η λ ό τ ερ ε ς τ ιμ ές

Στο 80% των τίτλων, τελική τιμή των , βιβλίων είναι πίνταη γνωστή ασυναν^νιστα χαμηλότερη ΤΙΜΗ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΕΙΑ. Στα βιβλία που εμπίπτουν στον νόμο περί “ενιαίας τιμής’ντέλική τιμή είναι πάντα η κατώτατη επιτρεπόμενη. , Q , nrUZ'PUrcA θεωρούμε τα βίρλίαπου διατ|0^νταΐ43ε τιμή τουλάχιστον -50% ar έως -80% χαμηλότερα αίίό την τιμή καταλόγου. ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΕΤΗΝ ΠΟΡΤΑ ΕΑΕ

(ΓΙΑ ΑΘΗΝΑ -ΠΕΙΡΑΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΑΣΤΙΑ) Εμείς χαιρόμαστε ιδιαίτερα να σας βλέπουμε στους χώρους του βιβλιοπωλείου μας να ψάχνετε στα ράφια, να ξεφυλλίζε­ τε τα βιβλία και να μπορούμε να σας εξυπηρετήσουμε. Ξέ­ ρουμε όμως ότι πολλές φορές σας είναι εξαιρετικά δύσκολο να κλέψετε χρόνο, ενώ γνωρίζετε ποιά βιβλία σας χρειάζο­ νται. Γι’ αυτή την περίπτωση οργανώσαμε την αποστολή βι­ βλίων από το Βιβλιοπωλείο Πολιτεία στον χώρο σας. Ενα α­ πλό τηλεφώνημα, φαξ ή e-mail αρκεί για να παραλάβετε στις επόμενες 24 έως 48 ώρες - όποια βιβλία θελήσετε στην πόρτα του σπιτιού ή του γραφείου σας. Οι συνεργάτες μας θα σας φέρουν τα βιβλία σας στις ίδιες χαμηλότερες τιμές και με τους ίδιους όρους που ισχύουν και στα καταστήματά μας (δυνατότητα πληρωμής με την παραλαβή των βιβλίων ή με χρέ­ ωση της πιστωτικής σας κάρτας, έξι (6) και δώδεκα (12) άτοκες μηνιαίες δόσεις κλπ.) Παραγγελίες αξίας πάνω από 5.000 δρχ. αποστέλλονται χωρίς καμία απολύτως επιβάρυνση εξόδων απο­ στολής - ενώ μένετε πάντα κερδισμένοι από τις τιμές Βιβλιοπωλεί­ ου Πολιτεία. Για αποστολές εκτός μικρού δακτυλίου αξίας μικρότε­ ρης των 5.000 δρχ., τα έξοδα ταχυμεταφοράς είναι 950δρχ.( ιοχΰει μέ­ χρι 30/9/2000) _ _____

Ασκληπιού 1- 3 & Ακαδημίας - Αθήνα 10679 - Τηλ.: 3600235,3616373, ^ 3604475 - Fax: 3604462 - e-mail: politeia@otenet.gr - internet: http://www.politeianet.gr

ΕΚ Δ Ο ΣΕΙΣ

ΑΓΡΑ CHARLES BAUDELAIRE ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΤΟΥΓΕΛΙΟΥ ΓΕΝΙΚΑΠΕΡΙ ΤΟΥΚΩΜΙΚΟΥ ΣΤΙΣ ΠΛΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΙΑΡΟΥΧΗΣ Θολορης Γκονης, ΤΑ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ ΚΑΙ ΑΛΛΑΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣΑΓΡΑ

ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΔΥΣΗ

ΧΡΗΣΤΟΣ®, ΜΠΟΚΟΡΟΧ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΑΓΡΙΝΙΟ ΕΧΗΙΒ1ΠΟΝ IN AGRINIO

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ε Ι ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

Ό Ιούλιος δέν εχει τύψεις

Εκδόσεις «Δωδώνη»

Αν είναι να με κάψει το απόκρημνο σου φως μάθε μου το θάνατο ως το τέλος. Με κείνη την αιχμή της αγωνίας θα με πας στον άλλον αιώνα σα μυρωδιά νυχτολούλουδου που ηχεί ανάπλωρη στο δήμιο μελτέμι να σμίξω με το γιασεμί που ξέρει να πεθαίνει στο δριμύ καλοκαίρι και στο ρύγχος της πέτρας.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΔΩΔΩΝΗ» Ασκληπιού 3 , ιο ό 79 Αθήνα, τηλ.: 36 37 973

Οι εκδόσεις opera ευχαριστούν όλους του ψιλούς και συνεργάτες ηου υποδέχτηκαν στην Ελλάδα τον ουρουγουανό συγγραψέα ΝΤΑΝΙΕΛ ΤΣΑΒΑΡΙΑ στην παρουσίαση του νέου του μυθιστορήματος: ΚΑΠΟΤΕ ΣΤΗ ΜΑΔΡΙΤΗ

,αποτεί

Κάποτε στη Μαδρίτη Μ ετάφ ρα σ η: Κ ριτών Η λ ιό π ο υ λ ο ς Σ ελίδες: 240 - δρχ. 400 0 Εκδόσεις opera, Κωλέχχη 23Α106 77 Αθήνα Τηλ. 330 45 46 - Fax: 330 36 34 - e-mail: opera@ acci.gr

όσεις Ιανός · ν έε ς κυκλοφορίες · Εκδόσεις Ιανός · ν έε ς κυκλοφορίες · Εκδόσεις Ιαν

Θεσσαλονίκην, ου μ’ εθέσπισεν... Αυτοβιαγραφικά κείμενα Ντίνος Χριστιανόπουλος «Δίδυμη» αυτοβιογραφία του θεσσαλονικιού ποιητή και της πόλης του

Διονύσης Σαββόπουλος Υπόγεια Διαδρομή Κώστας Δ. Μπλιάτκας Αφηγηματική βιογραφία του Διονύση Σαββόπουλου με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, μαρτυρίες, συνεντεύξεις και δισκογραφία

μετά αμφιθέατρο

Εικαστικοί Καλλιτέχνες της Βόρειας Ελλάδας Επιμέλεια: Κάτια Κιλεσοπούλου Λεύκωμα με αντιπροσωπευτικά έργα 82 καλλιτεχνών-μελών του Συλλόγου Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών Βόρειας Ελλάδας

Κωνσταντινούπολη Επιμέλεια: Θωμάς Κοροβίνης Λογοτεχνική ανθολογία με 60 κείμενα για την Πόλη και πλούσιο φωτογραφικό υλικό

Μετά το αμφιθέατρο Η παιδεία και ο άνθρωπος του ΞΟού αιώνα

Μιχάλης Παπαδάηουλος Οι θέσεις του Πρύτανη του Α.Π.Θ. για την εκπαίδευση, την παιδεία και τον άνθρωπο

Αριστοτέλους 7, Τηλ.: 277 004 Fax: 284 833 e-mail: ianos@oneworld.gr w w w .ianos.gr

Ε Α

ρχ αία

κ δ ό σ ε ις

Ε

Κ

λ λ η ν ικ ή

«Ο

ι

Ε

άκτος

Γ

ρα μ μ ατεία

λλη νες

»

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο ΡΟ Υ Ν 5 1 0 ΤΟΜΟΙ

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, μια σειρά Αρχαίων Συγγραφέων δημιουργεί ένα μοναδικό προηγούμενο. Π αραβλέποντας τις τρέχουσες εκδοτικές «λογικές» της εμπορικότητας, αγνοώντας τη συστηματική χειραγώγηση του κοινού προς τις εύκολες «επιτυχίες», προσπερνώντας την αδιαφορία των υπεύθυνων, υποτίθε­ ται, φορέων ή την πολεμική κάποιων κύκλων που θέλουν να μονοπωλούν την αρ­ μοδιότητα χωρίς να διακόπτουν τον λήθαργο τους, οι Εκδόσεις « Κ ά κ τος» δίνουν με συνέπεια και επίγνωση της ευθύνης τους τη σειρά της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας «Οι Έ λ λ η ν ες» , τη μόνη που εκδίδει, όπως ακριβώς υποσχέθηκε με την έναρξή τη ς, σχεδόν μια δεκαετία τώρα, ΟΛΑ τα έργα Ο Λ Ω Ν των κλασικών συγγραφέων. Π ολλές και γνω στές οι δυσκολίες που πρέπει να ξεπεράσει ένα τέτοιο έργο. Μ ήπως όμως είναι η ώρα να ξεπεράσει και ο αναγνώστης την παραπλάνηση; Ο αναγνώστης που πληροφορείται, επί παραδείγματι, από σχετικό κατάλογο ότι η σειρά των Αρχαίων Συγγραφέων των Εκδόσεων Ζαχαρόπουλου είναι «η πιο ολοκληρωμένη», όταν σε 127 τόμους παρουσιάζονται επιλογές έργων. Ή , επίσης, ο αναγνώστης που μαθαίνει από τον κατάλογο του «Π απύρου» ότι οι εκδόσεις αυτές κυκλοφορουν τα Απαντα των Αρχαίων Συγγραφέων, όταν δεν πρόκειται παρά για επιλογές πάλι, μερικές φορές ανολοκλήρωτες όσον αφορά τα ίδια τα παρουσιαζόμενα κείμενα, και μάλιστα με εκδοτικά και μεταφραστικά δεδομένα περασμένων δεκαετιών. Η Αρχαία Ε λληνική Γραμματεία υπήρξε η ιδρυτική πράξη του παγκόσμιου πολιτι­ σμού, και, αιώνες τώρα, η ανθρωπότητα προοδεύει χάρη στη μαθητεία της στα κλασικα κείμενα. Η έκδοση και μελέτη των κειμένων αυτών δεν σημαίνει απλώς γνωριμία ενός πολιτιστικού παρελθόντος. Είναι πρωτίστως η συνείδηση του ότι η αρχαία ελληνική σκέψη περιέχει αυτό που καμιά νεότερη, τεχνολογική ή άλλη, εξέλιξη δεν μπορεί να ανταγωνιστεί: την αρετή, τον άνθρωπο ως υπόδειγμα για τον άνθρωπο. Αυτό το παγκόσμιο ελληνικό κληροδότημα αποτελεί ιδίως για τον σημερινό Έ λλη να π η γή και όρο της ύπαρξής του. Ας αξιολογηθεί η συνεισφορά καθενός αντικειμενικά, και κάθε πρόταση ας κριθεί ως συντελεστής πραγματικότητας.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ ΑΚ ΤΟ Σ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ 46, 106 78 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 38.40.524, 38.44.458, FAX: 33.03.098 in fo@ kak tos.com

15/ 5/2000 14/ 6/2000

L Μ. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ Οι τοξικές ενώσεις του αρσενικού

Τα εμπορικότερα βιβλία

2 . Σ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Το εργοστάσιο των μολυβιών

πατακης

πατακης

του μήνα, σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώ­ ρησαν 30 βιβλιοπώλες, απ'ό λη την Ελλάδα, δη­ λώνοντας ο καθένας τους τέσσερα βιβλία που είχαν τις περισσότερες πωλήοεις.

3 . Ν. ΘΕΜΕΛΗΣ Η ανατροπή

κέδρος

4 . Μ. ΡΕΖΑΝ Me νοσταλγία... για μια ζωή έτσι, χωρίς πρόγραμμα 5 . I. ΑΛΙΕΝΤΕ Κόρη της μοίρας

πατακης

ωκεανιδα

Λ. NT. ΜΠΕΡΝΙΕ Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλλι

ψυχογιός

6. Μ. ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ Μν καςτανιοτης 7. Δ. ΧΑΤΖΗΣ Το τέλος της μικρής μας πόλης το 8 . Α. ΠΑΠΑΔΑΚΗ Σαν χειμωνιάτικη λιακάδα Ρ. ΠΙΛΤΣΕΡ Το έρημο σπίτι

ροδακιο

καλεντης

ωκεανιδα

9. Ε.ΦΑΚΙΝΟΥ Τυφλόμυγα ΚΑΣΤΑΝΙΟΤΗΣ 10. Γ. ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ Η μύηση: Της επανάστασης, της μοναξιάς και της λαγνείας

καςτανιοτης

11. Μ. ΔΟΥΚΑ Ουράνια μηχανική

κέδρο ς

12. Ε. ΣΑΡΑΝΤΙΤΗ Ο κάβος του Αγίου Αγγέλου

ΚΑΣΤΑΝ ΙΟ ΤΗΣ

13. Ν. ΘΕΜΕΛΗΣ Η αναζήτηση ΚΕΔΡΟΣ Κ. ΜΟΥΡΣΕΛΑΣ Κλειστόν λόγω μελαγχολίας

κέδρο ς

Τα οτοιχεία παραχώρηοαν τα βιβλιοπωλεία: Αβηνά-ΚορνΙΜόξ. ΑριοτοτΆης-Αβήνα. Bayio\άηξ-Αθήνα. ΓονιοάΑαύριο. Αιάμετροξ-Μκίϊα. Αωίώνη-Γιάννινα. Ελευθερουίάκηζ-Αθήνο. Ενίοχώρα-Αβήνα. Εξαρχύπουλοζ-Αβήνα. ΕοτίαΑθήνα. Ζαφειρίου-Νεα Λιόσια. Θεμα-Βύρωναζ. Ιανόζ-θεαοαλοήκη. Κεντρί-Ααμίο. Λυχνάρι-Αράρα. Μιχαλάζ-Αβηνα. Μπα κάλης-Λήμνος. Μπιβάνης-Μψρα. Μπουγιούκου-Ναύπλιο. ΠαράμετροξΜαργόξ. Πατάκης-Αβήνα. Πειραϊκή ΦωλιάΠειραιάζ. Περγαμηνή-θεοοαλονίκη. Πολιτεία-Αβήνα. ΙύγχρονηΈκφραοη-Λιβαόειά. ΤοΑεντρο-Ρόίοξ. Τοαηαρλιώτηξθεοσαλονίκη. Φελοόρηξ-Παλαιό Φάληρο. Φωτόόεηρο-Ηράκλειο.

15

ΤΑ Β Ρ Α Β Ε Ι Α ΤΟΥ «δι αβάζω^ Μετά από πολλά τηλεφωνήματα αναγνωστών και φίλων του «διαβάζω» για το πότε θα πραγματοποιηθεί η εκδήλωση της απονομής των Λογοτεχνικών Βραβείων 2000, οφείλουμε να τους πληροφορήσουμε ότι με­ τατίθεται στις αρχές Νοεμβρίου. Η ακριβής ημερομη­ νία και ο τόπος όπου θα γίνει η εκδήλωση θα ανακοι­ νωθούν σε ένα από τα προσεχή τεύχη μας. Επίσης οι αναγνώστες μας πρέπει να γνωρίζουν ότι: 1. Η πενταμελής ως τώρα επιτροπή των Βραβείων έ­ γινε επταμελής με τη συμμετοχή δύο νέων κριτι­ κών: του Κώστα Καρακώτια και της Τιτίκας Δημητρούλια.

2. Για πρώτη φορά θα δοθούν, από άλλη πενταμελή επιτροπή -τα ονόματα έχουν ήδη γνωστοποιηθεί σε προηγούμενο τεύχος-, δύο βραβεία: ένα σε παιδικό και ένα σε εφηβικό βιβλίο.

5. Στην ίδια εκδήλωση θα ανακοινωθούν τα αποτελέ­ σματα της Πανελλήνιας Έρευνας του «διαβάζω» για τα σημαντικότερα (ελληνικά και ξένα) βιβλία και τους σημαντικότερους (Έλληνες και ξένους συγγραφείς) του 20ού αιώνα. Στην έρευνα του διαβάζω συμμετείχαν και Πανεπιστήμια (Πάντειο, το Τμήμα Ιστορίας της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, το Τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας κ.ά.), το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, η Διεύθυνση Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού και το Υπουργείο Τύπου και ΜΜΕ.

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ! ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ

ΕΝΩΣΗΣ

Η Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών (ΠΕΛ) προκηρύσσει τον 19ο Διαγωνισμό για το 2000, ο οποίος καλύπτει όλα τα είδη του γραπτού λόγου: ποίηση, διήγημα, μυθιστό­ ρημα, θέατρο, δοκίμιο. Ειδικότερα για την ποίηση, το ποίημα πρέπει να έχει έκταση μέ­ χρι 40 στίχους (με ποια κριτήρια μπαίνει αυτό το όριο;) και το διήγημα δεν πρέπει να υ­ περβαίνει τις 6 σελίδες. Όσο για το μυθιστόρημα, το θέατρο και το δοκίμιο, πρέπει οι διαγωνιζόμενοι να το αποστείλουν σε πέντε αντίτυπα στη διεύθυνση Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών, Κάνιγγος 7 ,5ος όροφος, 106 77 Αθήνα. Οι υποψήφιοι μπορούν να δηλώσουν συμμετοχή σε ένα ή περισσότερα είδη του δια­ γωνισμού ως τις 20 Οκτωβρίου. Για περισσότερες λεπτομέρειες τηλεφωνήστε στο 8622571. Όσοι πιστοί προσέλθετε!

16

ΕΙΣΑΙ

Ό,ΤΙ

ΔΗΛΩΣΕΙΣ;

Σε μια εποχή, όπου ιδέες, αξίες και πιστεύω δοκιμάζονται στην πράξη και καταρρέουν, φαίνεται ότι, από το να δηλώνουμε τυπικά ότι είμαστε κάτι, πολύ μεγαλύτερη αξία έχει το να είμαστε πραγματικά αυτό που δηλώνουμε. Αν δηλώνουμε, η.χ., ότι είμαστε Χρι­ στιανοί Ορθόδοξοι, να είμαστε πραγματικά Χριστιανοί Ορθόδοξοι... Αυτή είναι η ουσιαστική ανάγκη που αναδύεται μέσα από το ζήτημα της αναγραφής ή μη του θρησκεύματος στις ταυτότητες.

ΕΡΓΟΤΑΞΙΑ

ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ

Στο πρόσφατο βιβλίο του Γερμανού δοκιμιογράφου και ποιητή Χανς Μάγκνους Έντσενσμπεργκερ με τίτλο Ποντική και πολιτισμός (εκδόσεις «Scripta») γίνεται αναφορά στην «εκδηλωτική παραμόρφωση». Τι αφορά αυτή η παραμόρφωση; Τη σύγχρονη υπερπροσφορά εκδηλώσεων παντός τύ­ που από Ακαδημίες, πολιτιστικούς φορείς, ιδρύματα, εκδοτικούς οίκους, θέατρα κ.ά. Ένας πραγματικός καταιγισμός. 0 μηχανισμός βεβαίως, για να λειτουργήσει σωστά, απαι­ τεί επαγγελματίες διοργανωτές, έμπειρους διαμεσολαβητές, κατάλληλους χώρους, δια­ φήμιση, γραφείο Τύπου, δημόσιες σχέσεις και, φυσικά, ένα σεβαστό κονδύλι για τη διορ­ γάνωση.

0 X. Μ. Έντσενομπεργκερ χαρακτηριστικά αναφέρει: «Καθώς οι διοργανωτές αηιγράφουν ο ένας από τον άλλον τις λίστες των προσκεκλημένων, οι καλεσμένοι που θεωρούνται ατραξιόν, είναι χρονίως υπεραπαοχολούμενοι. Αεν αποτελούν πλέον σπάνιο φαινόμενο οι φιλόσοφοι που, εξαιτίας των πολλών εκδηλώσεων, δεν βρίσκουν πια χρόνο να φιλοσοφήσουν' οι κοινωνιολόγοι που ο πιο αγαπητός τους κοινω­ νικός χώρος είναι ο προθάλαμος των ξενοδοχείων και οι ποιητές που θεωρούν τον εαυτό τους αναγκασμένο να οκαλίξει τους στίχους του οτο αεροπλάνο. Στη Γερμανία πραγματοποιούνται τουλάχιστον 30.000 πολιτιστικές εκδηλώσεις. Και το κοινό είναι ο μεγάλος άγνωστος σ' αυτό το παιχνίδι. Κάθε βράδυ αμέτρητοι άνθρωποι κατακλύξουν τους τόπους λατρείας όπου εμφανίζονται οι περιπλανώμενοι εργάτες του πνεύματος. Για ποιο λόγο κάνουν τον κόπο οι άνθρωποι να παρακολουθούν κεφάλαια μυθιστορημάτων, ταξιδιωτικές περιγραφές, ποιήματα κ.ά. που μπορούν να τα βρουν χωρίς κό­ πο και οε προσιτή τιμή στο πληοιέατερο βιβλιοπωλείο; Αυτό παραμένει ένα μυστήριο. Μήπως πρόκειται για μια αντίδραση οτην ανωνυμία των ΜΜΕ, για την απελπισμένη προσπάθεια να βρεθεί ένα ψήγμα ουπροφικότητας; Ή μήπως οι ακροατές γίνονται θύματα της ψευδαίσθησης πως η εμφάνιση του καλεσμένου ομιλητή θα είναι αυθεντικότερη απ' όλα όσα ο ίδιος δημοσιεύει ή τυπώνει;»

Τα ερωτήματα του Γερμανού στοχαστή αφορούν κι εμάς. Δεν γίνονται φυσικά 30.000 εκ­ δηλώσεις στον τόπο μας ούτε υπάρχει -ακόμη- κάποιος γιγαντιαίος μηχανισμός για την πραγματοποίησή τους. Πάντως ένα είναι σίγουρο: Αρκετοί Έλληνες συγγραφείς (ποιητές, πεζογράφοι, στοχαστές, κοινωνιολόγοι κ.ά.) ταξιδεύουν «αενάως» ανά την Ευρώπη δίνο­ ντας διαλέξεις ή προωθώντας τα νέα τους βιβλία. Και τις εισηγήσεις τους τις γράφουν σε αεροπλάνα ή τρένα ταξιδεύοντας από τόπο σε τόπο κι από χώρα σε χώρα.

/7

Μιας και αναφερθήκαμε προηγουμένως στις απόψεις του Έντσενσμπεργκερ για τις εκδηλώσεις στη Γερμανία, καιρός να δούμε τι συμβαίνει και στην Αθήνα αυτή την εποχή με τους εκ­ δοτικούς οίκους και την προώθηση των νέων τους βιβλίων. Ως τώρα οι εκδότες συνήθιζαν να ενοικιάζουν μια αίθουσα -συνή­ θως στη Στοά του Βιβλίου-, να στέλνουν προσκλήσεις σε δη­ μοσιογράφους, συγγραφείς και κοινό, να ανακοινώνουν μέσω του Τύπου τον τόπο και το χρόνο που θα πραγματοποιηθεί η εκδήλωση. Με λίγα λόγια, η όλη διαδικασία απαιτούσε χρόνο, κόπο και χρήμα. Κάποιοι εκδότες λοιπόν σκέφτηκαν ότι οι εκδηλώσεις σε αίθουσες δεν αποδίδουν τα α­ ναμενόμενα, διότι οι δημοσιογράφοι και οι άνθρωποι του βιβλίου έχουν κουραστεί με τα συνεχή πήγαιν'-έλα. Γι' αυτό πρέπει κάτι καινούριο να επινοήσουν. Τι καλύτερο από τις συνεστιάσεις; Ένα και μόνο τηλεφώνημα στους δημοσιογράφους -αυτοί είναι οι διαμε­ σολαβητές με το πλατύ αναγνωστικό κοινό- και το λευκό τραπεζομάντιλο, εν στενώ κύ­ κλω, σε κεντρικό λουσάτο εστιατόριο έχει στρωθεί. Εκεί μεταξύ πρώτου πιάτου και γλυκίσματος οι εργάτες του Τύπου θα σημειώνουν τα λεχθέντα από το συγγραφέα, του οποίου το βιβλίο μόλις κυκλοφόρησε. Χορτάτοι κατά το μεσημέρι θα πάνε στις εφημερίδες τους να γράψουν το ρεπορτάζ. Πώς όμως να εκφράσουν ελεύθερα την όποια αντίθετη άποψή τους, αφού το γεμάτο τους στομάχι τους θυμίζει την άψογη φιλοξενία; Επειδή όμως υπάρχουν και οι μιμητές αυτής της νέας τακτικής προώθησης των βιβλίων, ιδού τα πρώτα παρατράγουδα: Γνωστός εκδοτικός οίκος, για την παρουσίαση ενός νέου βιβλίου γνωστού συγγραφέα, προσκαλεί σε γεύμα τους δημοσιογράφους σε σικ εστια­ τόριο. Πού το περίεργο, θα αναρωτηθείτε! Κι όμως. Προσκαλούνται μόνο τέσσερις δη­ μοσιογράφοι των εξής εφημερίδων: Βήμα, Νέα, Ελευθεροτυπία και Καθημερινή. Όλοι οι άλλοι, των άλλων εφημερίδων απρόσκλητοι. Μήπως ο εν λόγω εκδοτικός οίκος δεν διέθετε αρκετά λεφτά στο ταμείο του για να προσφέρει μεσημεριανά πιάτα και σ' άλ­ λους οκτώ ή δέκα δημοσιογράφους; Ή -κι αυτό είναι το σοβαρότερο- δεν τον αφορά η δημοσιότητα σε εφημερίδες μικρότερης κυκλοφορίας; Και ο συγγραφέας του βιβλίου, για το οποίο δόθηκε το γεύμα, πώς αντέδρασε σε αυτήν την επιλεκτική πληροφόρηση;

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ε Ι ΪΟ ΤΡΙΤΟ ΤΕΥΧΟ Σ TOY «Ithaca» - ■

Β ρ

*

I

18

Επανακυκλοφορεί, σε σταθερή δίμηνη πλέον βάση, το αγγλόφωνο περιοδικό «Ithaca», έκδοση του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, με υπότιτλο «BOOKS FROM GREECE». Μέρος του τρίτου τεύχους του «Ithaca» -πρώτο της νέας του περιόδου- είναι αφιερωμένο στον Γιώργο Χειμωνά, «τον πλέον νεοτερικό πεζογράφο, ίσως, των μεταπολεμικών χρόνων στην Ελλάδα», ο οποίος έφυγε τον περασμένο χειμώνα. Στο αφιέρωμα γράφουν οι: 0. Τζαβάρας, Π. Μπουκάλας, Κ. Γεωργουσόπουλος, Σ. Ροζάνης, Μ. Βόλκοβιτς, Ρ. Κριστ. Ακόμα, στην ύλη του τεύχους περιλαμβάνεται συνέντευξη της Ζυράννας Ζατέλη, πα­ ρουσιάσεις των βιβλίων που απέσπασαν τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία του 1999, ε­ νώ ειδικό βάρος δίνεται στην παρουσίαση όλων των σημαντικών βιβλίων πεζογρα­ φίας, ποίησης, δοκιμίου, παιδικών και γαστρονομίας, τα οποία κυκλοφόρησαν τους τελευταίους μήνες.

εξώ σ της I Βιβλίο και Κινηματογράφος

Πρ ο ς έν α δ ι καλοκαίρι Το «Ραντεβού τον Σεπτέμβρη», που κάποτε αποτελούσε την τελευταία λέξη όλων των οινεμά εν όψει του θέρους, έχει αρχίσει να γίνεται μια ρετρό ανάμνηση. Αν και πολλές χειμερινές αίθουσες... πηγαί­ νουν διακοπές, άλλες -κλιματιζόμενες, π ά ν τα - επιμένουν, όπως βεβαίως και τα θερινά. Αυτό που πραγματικά άλλαξε είναι η ποσότητα και η ποιότητα των νέων τίτλω ν: με περισσότερους από 60 να κυκλοφορούν από τα μέσα του Μάη ως τις αρχές του Σεπτέμβρη, αλλά και με ακριβές, υψηλού προ­ φίλ παραγωγές, σταρ, μικρά «διαμάντια» αλλά και σημαντικές επανεκδόοεις, θα έλεγε κανείς ότι τα πρώτα οημαπικά βήματα προς μια σεζόν 12 μηνών έχουν ήδη γίνει. Η αύξηση των αιθουσών μέοω των πολυκινηματογράφων οδηγεί και οε αύξηση του συνολικού αριθμού των θεατών. Η εισπρακτική επιτυχία υψηλού εμπορικού προφίλ ταινιών, όπως το Ανάλυσε το ή το Matrix πέρυσι, στην (υποθετι­ κά) νεκρή οεζόν, άνοιξε την πόρτα για τη φετινή «επίθεση». Στην άλλοτε άνυδρη περίοδο θα δούμε υπερ-περιπέτεις οαν το Patriot του Ρόλαντ'Εμεριχ, την Καταιγίδα του Βόλφγκανγκ Πέτεροεν ή το επικό Gladiator του Ρ ίντλεΊΣκοτ' ποιοτικές και προκλητικές συνεφίλ προτάοεις σαν το Καλπάζοντας με το διάβολο, γουέοτερν του ταλαντούχου ανεξαρτήτως κινηματογραφικού είδους Ανγκ Λι, ή το American psycho της Μέρι Χάρον' αλλά και πολλές «μικρές» ταινίες που ίοως εξαφανίζονταν μέσα στον ανταγω­ νισμό του χειμώνα, εξοπλισμένες παρ' όλα αυτά με ονόματα και ικανές να κάνουν τώρα τη μικρή τους έκπληξη, ουναπώντας ένα ευρύτερο κοινό. Αν οι συνθήκες αλλάζουν προς το καλύτερο, γιατί να μην αλλάζουν και οι συνήθειες των θεατών μαζί τους;

ΜΙΚΡΗ ΑΓΓΕΛΙΑ Εκδοτικός οίκος ζητά επιμελητή Βιβλίων με εμπειρία και γνώσεις αγγλικών για άμεση πρόσληψη. Επικοινωνήστε στο τηλ.: 67 75 147 (12:00 μ.μ. - 17:00 μ.μ.)

19

ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Α Π Ο Ν Η Φ Ο Ι Τ Ι Ε Ρ Η ΣΤΑ ΙΤΑΛΙΚΑ Κυκλοφόρησε προσφάτως στην Ιταλία από τον εκδοτικό οίκο «Crocetti Editore» ένας μι­ κρός τόμος με ποίηση του Αντώνη Φωστιέρη στα ιταλικά. Ο τόμος έχει τον τίτλο Nostalgia del Presente (Η νοσταλγία του παρόντος) και περιέχει 64 ποιήματα από τις τέσσερις τε­ λευταίες συλλογές του ποιητή (που καλύπτουν μιαν εικοσαετία): Σκοτεινός έρωτας, Ο διάβολος τραγούδησε σωστό, Η σκέψη ανήκει στο πένθος και Η νοσταλγία του παρόντος. Όπως σημειώνει ο μεταφραστής Νικόλα Κροτσέτι (που έκανε και την επιλογή των ποιη­ μάτων): «Τα κύρια χαρακτηριστικά της ποίησης του Φωστιέρη απορρέουν από τη βαθιά ουσία του στίχου του, την οριακή συμπύκνωση της έκφρασης, που μεταδίδουν στον λόγο έναν τόνο επιγραμματικής λιτότητας και αφοριστικότητας. Είναι μια ποίηση που προκύ­ πτει από αφαιρέσεις και όχι από προσθέσεις, που κερδίζει σε νόημα από την υποβολή».

0 ιταλικός εκδοτικός οίκος «Κροτσέτι», που εδρεύει στο Μιλάνο, έχει ξεκινήσει από χρό­ νια μια πολύ προσεγμένη και αυστηρή σειρά παγκόσμιας ποίησης. Στα είκοσι έξι βιβλία που έχουν εκδοθεί σήμερα περιλαμβάνονται έργα των Ρίλκε και Αραγκόν καθώς και των δικών μας Καβάφη, Ελύτη, Ρίτσου, Αναγνωστάκη, Βαγενά, ενώ στο άμεσο μέλλον ετοιμά­ ζεται ένα βιβλίο της Κικής Δημουλά. Εμείς, από την πλευρά μας, να ευχηθούμε στο βιβλίο του Αντώνη Φωστιέρη να είναι κα­ λοτάξιδο.

NOSTALGIA DEL PRESENTE

0 I ΑΝ Κ Ε Ρ Σ Ο Ο Υ ΓΙΑ ΤΟΝ Χ Ι Τ Λ Ε Ρ ...................

■

·■

IA N K E R SH A W \ ΧΙΤΛΕΡ $

«Β

20

0 πρώτος τόμος της βιογραφίας του Αδόλφου Χίτλερ από τον φημισμένο Αγγλο ιστορικό (αυθεντία οε θέματα ναζισμού) Ίαν Κέρσοου κυκλοφόρησε στην χώρα μας προσφάτως από τις εκδόσεις «Scripta». Τίτλος; Χίτλερ, 18891936 - Ύβρις. 0 ηρώτοςτόμος τρομάζει με τον όγκο του (940 σελίδες) και α­ κολουθεί δεύτερος! Δικαιολογημένα ο μεταφραστής ολόκληρου του έργου Στέφανος Ροζάνης δήλωσε, χαριτολογώντας, στην παρουσίαση του βιβλίου ότι «υπήρξε το τελευταίο θύμα του Αδόλφου». Μία ακόμα βιογραφία του Χίτλερ, θα βιαστεί να πει κανείς. Κι όμως, όντας ένα κείμενο πολυπρισματικό και πολυδιάστατο, το συγκεκριμένο πόνημα του Κέρ­ σοου είναι ίσως ό,τι πιο διεισδυτικό και ολοκληρωμένο έχει γραφεί, ως τώρα για τον «πιο μισητό άνθρωπο του εικοστού αιώνα» (σύμφωνα με δημοσκοπή­ σεις που έγιναν στα τέλη τόυ 1999) και δεν πρέπει να διαβαστεί μόνον ως ι­ στορικό ντοκουμέντο, για την ιστορική αλήθεια δηλαδή (αυτήν που κρύβεται πίσω από τα πρόσωπα και τα γεγονότα), αλλά και ως μία προειδοποίηση για το μέλλον.

ΤΙ Δ Ι Α Β Α Ζ Ο Υ Ν Ε Υ Ρ Ω Π Α Ι Ο Ι ΚΑΙ Α Μ Ε Ρ Ι Κ Α Ν Ο Ι 0α θέλατε να ξέρετε ποια είναι τα πρώτα μη λογοτεχνικά βιβλία στις λίστες των Best Seller τεσσάρων μεγά­ λων χωρών; Το περιοδικό «Economist» μας πληροφορεί ότι το μήνα Μάιο τις περισσότερες πωλήσεις στις ΗΠΑ έκανε το βιβλίο Who moved my cheese? του Spencer Johnson, ένα βιβλίο αυτοβοήθειας. Τις υπόλοιπες θέσεις κατέχουν βιβλία για την «απόλυτη υγεία», η αυτοβιογραφία ενός παλαιστή, ένας οδηγός υγιεινής δια­ τροφής, βιβλία με συμβουλές για το πώς θα γίνετε πλούσιοι, πώς θα σώσετε την κλονισμένη σχέση σας, πως να κόψετε τη ζάχαρη! Στη Βρετανία πρώτο στη λίστα είναι το Delia's How to Cooke της Delia Smith με συνταγές μαγειρικής. Ακολου­ θούν βιβλία όπως: Ο σωματοφύλακας της Λαίδης Νταϊάνα διηγείται τι πραγματικά συνέβη τη νύχτα του δυ­ στυχήματος, πώς έγινα αστέρι της non, οι αναμνήσεις ενός παλαιστή, όπως προαναφέραμε, αλλά και ενός άλλου επίσης παλαιστή και ο αγώνας ενός αθλητικού συντάκτη κατά του καρκίνου. Στη Γερμανία την πρώτη θέση κατέχει ένας οδηγός ορθογραφίας και γραμματικής και έπεται η αυτοβιογραφία ενός γνωστού βιβλιοκριτικού. Επίσης βιβλία για το πώς να γίνετε πλούσιοι, πώς να καταπολεμήσετε το άγχος, συνταγές ενός σεφ, η σχέση του Γκαίτε με την ερωμένη του... Στη Γαλλία, τέλος, πρώτο σε πωλήσεις είναι το βιβλίο του Guillaume Durand, ο οποίος εκδικείται τα αφεντικά της τηλεόρασης πού τον απέλυσαν. Παρακάτω φιγουράρουν βιβλία όπως: περισσότερη ανάλυση των ουτο­ πιών του σοσιαλισμού, μία τηλεοπτική σταρ μιλάει για τη ζωή και το θάνατο του εραστή της, η ζωή των φυ­ λακισμένων στο Παρίσι, η ιστορία του Χριστιανισμού και πώς να νικήσετε το άγχος (βιβλίο το οποίο είναι κατά τα φαινόμενα παγκόσμιο best seller...). Εκ των άνω μάλλον συνάγεται ότι είμαστε λιγότερο αλλοτριωμένοι από τους Αμερικανούς και τους Ευρωπαί­ ους εταίρους μας, αν κάποιος μελετήσει και τις δικές μας Πίστες των best seller, τόσο του «διαβάζω» όσο και των εφημερίδων. Σ' αυτήν την αναμέτρηση είμαστε προς το παρόν κερδισμένοι.

ΠΡ Ω ΤΕ Σ Β Ο Η Θ Ε Ι Ε Σ ΓΙΑ ΑΓΡΙ Α ΠΟΥ ΛΙ Α Σε περίπτωση που βρούμε ένα τραυματισμένο πουλί ίσως μπορέσουμε να του παρά­ σχουμε τις πρώτες βοήθειες, πριν το παραδώσουμε στον κοντινότερο αρμόδιο σύλλογο περίθαλψης, αν προηγουμένως έχουμε συμβουλευθεί το βιβλίο Πρώτες βοήθειες για ά­ γρια πουλιά (εκδόσεις «Φιλιππότης»), ένα βοήθημα με λεπτομερείς οδηγίες και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Οι δύο συγγραφείς, ο Πόνος Μαραφέλιας και ο Μάριος Φουρνάρης, είναι βασικά στελέχη του συλλόγου περίθαλψης των άγριων ζώων «Αλκυόνη», που ε ­ δρεύει στην Πάρο και στηρίζεται σε εθελοντική εργασία και προσφορά. Εκτός από τη χρηστικότητά του, ένα τέτοιο βιβλίο αξίζει να αγοραστεί και για έναν επι­ πρόσθετο λόγο: τα χρήματα θα διατεθούν εξ ολοκλήρου για την οικονομική ενίσχυση της «Αλκυόνης», που φροντίζει καθημερινό όσα ζώα έχουν τραυματιστεί. Για περισσότερες πληροφορίες στα τηλέφωνα: 0284-22931 και 0944-741616.

21

Γ

ΤΟ ί

I

ΚΟΥΤΙ

THI

ΓΡΑΦΗΣ

Το εκπαιδευτικό πακέτο για την τεχνολογία και την ιστορία της γραφής με γενικό τίτλο «Το κουτί της γραφής. Πάνω σε τι και με τι» (εκδόσεις «Καλειδοσκόπιο») είναι μια εκπαιδευτική καινοτομία για τη διδασκαλία της γραφής, που απευθύνεται σε παιδιά όχι μόνο της πρώτης αλλά και όλων των τάξεων του δημοτικού σχολείου. Το καλαίσθητο κόκκινο και μπλε βαλιτσάκι περιέχει: Το βιβλίο του δασκάλου, αφίσα για το ελληνικό αλφάβητο, κυρωμένη πινακίδα και μπρούτζινο αντίγραφο αρχαίου «στύλου», δείγμα αιγυπτιακού παπύρου και γραφίδα από καλάμι, δείγμα περγαμηνής και πένα από φτερό, δείγμα ρυζόχαρτου και κινέζικο πινέλο, μεταλλική πένα της δεκαετίας του '50 και στυπόχαρτο, πλαστικοποιημένες καρτέλες που εικονογραφούν ενότητες-σταθμούς στην τε­ χνολογία της γραφής, 24 καρτέλες με τα γράμματα του αλφαβήτου σχηματισμένα από σώ­ ματα μικρών μαθητών, ανθολόγιο με παραμύθια και κείμενα για τη γραφή και το αλφάβητο. Είναι πράγματι εντυπωσιακό τι δουλειά έχει κάνει η Μπίλη Βέμη, η οποία έχει την επιστημονι­ κή επιμέλεια και την ευθύνη για τη συγγραφή των κειμένων, και όλοι οι άλλοι συνεργάτες της έκδοσης. Πρόκειται για εκπαιδευτική καινοτομία διότι τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να αγ­ γίξουν, να μυρίοουν, να νιώσουν την υφή διαφορετικών υλικών, να τα χρησιμοποιήσουν, να συλλέξουν πληροφορίες γι' αυτά και να βιώσουν την περιπέτεια της γραφής ως ένα θαυμα­ στό παιχνίδι. Απαραίτητο εξωσχολικό εργαλείο για δασκάλους, γονιούς και παιδιά. Πρέπει να το αναζητή­ σετε. Αξίζει τον κόπο!

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Σ Τ Ο Χ Α Σ Τ Η Σ Σ ύ γ χ ρ ο ν ο ι Ε λ λ η ν ε ς Σ υ γ γ ρ ά φ ε ις

ΣΩΤΗΡΙΑ ΜΑΛΑΑΤΟΫ

Π Ο ΙΗ Σ Η

Ε Π ΙΛ Ο Γ Ο Φ Ω Σ

Η π ο ίη σ η ε ίν α ι κ α ι ά ν ε μ ο ς ε ίν α ι κ α ι β ρ ο χή ε ίν α ι κ α ι φ ω ς . Σ ε ιρ έ ς ά λ λ ο τ ε α π ό β α σ α ν ισ μ έ ν ε ς γ ε μ ά τ ε ς α ίμ α λ έ ξ ε ις , έ τ ο ιμ ε ς ν α οδη γή σ ο υν σε εύ φ ο ρ ες μνήμες ή σ ε ιρ έ ς α π ό σ τ ίχ ο υ ς π λ ή ρ ε ις , θ ρ ια μ β ε υ τ ικ έ ς λ ά μ ψ ε ις , γεμ ά το υ ς ουρα νό, έ τ ο ιμ ο υ ς ν α δ ρ α π ε τ ε ύ σ ο υ ν σ τη ν α β ε β α ιό τ η τ α . ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ

Μ α υ ρ ο μ ιχ ά λ η 3 9 · Α θ ή ν α 1 06 8 0 · Τ ηλ.: 3 6 0 1 9 5 6 , 3 6 1 0 4 4 5 · F a x 3 6 1 0 4 4 5

η

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΕΦΗ ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΠΕΦΑΝΗ

DAVID AMBROSE

ΧΡΩΜΑ ΣΚΙΑΣ

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

μυθιστόρημα

μυθιστόρημα

“...Αυτή ήταν σέ γενικές γραμμές ή ζωή μου. Ένα νεύμα, ένα τηλε­ φώνημα, ένας παροξυσμός ηδο­ νής, ό καναπές, τό πάτωμα, ή κλειστή πόρτα του γραφείου. Μιά προσποίηση. Μιά ατέλειωτη, καλοστημένη θεατρική παράστα­ ση, όπου έπαιζα άψογα τόν ρόλο τής υπάκουης καί εργατικής γραμματέως τού ύπουργοϋ”. Μία γραμματέας, ένας νέος υπουργός. Μια ερωτική σχέση γεμάτη πάθος και απρόοπτα. Ο υπουργός χρόνια παντρεμένος, αυτή χρόνια δεσμευμένη. Ένταση, δράμα, προβλήματα που οδηγούν αργά την ηρωίδα σε τραγικές όσο και απρόσμενες αποφάσεις.

Ο Ρικ Χάμιλτον είναι επιτυχημέ­ νος επιχειρηματίας, έχει μία όμορ­ φη γυναίκα και έναν υπέροχο γιο. Μια μέρα, ενώ βρίσκεται στη μέση μιας συνάντησης, ένα πολύ έντο­ νο προαίσθημα θανάτου της γυ­ ναίκας του σε τροχαίο ατύχημα τον οδηγεί στον τόπο του δυστυχήμα­ τος. Εκεί τον περιμένει το μεγαλύ­ τερο σοκ της ζωής του. Η γυναί­ κα του, που πριν από λίγο φαινόταν νεκρή, τώρα είναι ζωντα­ νή και προσπαθεί να τον παρηγορήσει... Αλλά γιατί τον φωνά­ ζει Ρίτσαρντ; Και γιατί αρνείται ότι έχουν έναν γιο; Ένα πρωτότυπο cult μυθιστόρημα που θα σας καθηλώσει με την απρόβλεπτη εξέλιξή του. Ένα συναρπαστικό θρίλερ που συνδυάζει σύγχρονες επιστη­

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΟΥΤΣΗ

ΑΥΤΟ ΤΟ ΣΙΡΙΑΛ ΚΑΠΟΥΤΟ ’ΧΩ ΞΑΝΑΔΕΙ

μονικές θεωρίες της κβαντικής θεωρίας για παράλληλους κό­ σμους και εναλλακτικές πραγματικότητες με την αγωνία, το ψυχολογικό δράμα και την περιπέτεια.

διηγήματα

ALAN A T T W O O D

ΑΝΑΠΝΕΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΝΕΡΟ

«Να σε κερατώνει ο άντρας σου το καταλαβαίνω, μα να σε κερα­

μυθιστόρημα

τώνει καημένη μου κι ο γκόμεΥραφα!!! Καλά, δεν σου έχει μεί­

Μια απρόσμενη ερωτική ιστορία

νει ίχνος αξιοπρέπειας;

ανάμεσα στον Άνταμ Γουίντσονγκ,

Πώς να σου δώσω να καταλά­

που έχει την απίστευτη ικανότητα

βεις ότι το δέσιμο ψυχή τε και

να αναπνέει μέσα στο νερό και τη

σώματι Μιμίκας-Άγγελου ήταν

Σάλι Σπέκτορ, που γίνεται η πλέον

φύκια για μεταξωτές κορδέλες;

διάσημη σταρ του Κάρντιγκαν, με­

Πώς να σε κάνω να το πάρεις χαμπάρι ότι τη σπατάλη για

τά από μια σειρά απίστευτων συ­ μπτώσεων και «έντονων» προσπα­

jo v άθλιο που στην έφερε, μπορείς να τη μετατρέφεις σε α­ πόλαυση για κάποιον άλλον που το αξίζει; Δεν υπάρχει χώνεψέ το έρωτας ανεξάντλητος, έρωτας διάρκειας, έρωτας for even..».

θειών της. Μια ερωτική ιστορία με απολαυ­

7 απολαυστικά διηγήματα με πρωταγωνίστριες σύγχρονες γυναίκες σε απρόβλεπτες καταστάσεις!

Π εριοδικό

στικούς χαρακτήρες, χιούμορ, σασπένς και απρόοπτες εξελί­ ξεις που οδηγούν σε ένα από τα πιο περίεργα εγκλήματα που έ­ χετε διαβάσει.

εκ δ ό σ εις

ΑΝΑ ΤΟ Λ ΙΚ Ο Σ

Αποστολοπο όλο υ 64, 152 31 Χαλάν®5ρι, Τηλ.: 6775.147, email: apt@x-treme.gr

ΔΙΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΗ ANNA ΦΡΑΝΚ

A

F *!

από το ν

ΚΩΣΤΑ ΑΚΡΙΒΟ

Παρόλο που υπάρχουν πολλές και σοβαρές επιφυλάξεις για το κατά πόσο είναι επι­ τρεπτό η γλώσσα των λογοτεχνικών κειμένων να κρίνεται με τους κανόνες αξιολόγη­ σης του δοκιμιακού λόγου, εντούτοις η απόφαση της επιτροπής Γενικών Εξετάσεων να διαγωνιστούν οι μαθητές της Β' Λυκείου σε απόσπασμα από Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκαντιμετωπίστηκε θετικά απ' όλους. Είναι, βλέπετε, τόσα τα προβλήματα που το τωρινό εξεταστικό σύστημα έχει προκαλέσει στη διδασκαλία της λογοτεχνίας, ώστε δεν αρκούν μόνο τα καινούρια βιβλία Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία (Β' Λυκεί­ ου) και Νεοελληνική Λογοτεχνία (Γ Λυκείου) για να διασώσουν τη γοητευτική ιδιαιτερότητά της, αλλά απαιτούνται και πολλές άλλες προτάσεις-κινήσεις που θα επανα­ φέρουν στο μάθημα της λογοτεχνίας την τρωθείσα απόλαυση και το χαμένο πνεύμα της προσωπικής συμμετοχής των μαθητών. Να, όμως, που η αρχική χαρά για την επιλογή αυτού του κειμένου έμελλε γρήγορα να μεταβληθεί σε σκεπτικισμό και προβληματισμό. 0 λόγος ένας, αλλά αρκετά σοβα­ ρός. Το υπό εξέταση απόσπασμα του Ημερολόγιου της Άννας Φρανκ ήταν -άκουσον, άκουσον!- «διασκευασμένο». Που πάει να πει ότι για λόγους αδιευκρίνιστους είχε αλλαχθεί η φρασεολογία, η σύνταξη και η δομή του. Κι αν η συρραφή συμβάντων από δύο διαφορετικές χρονολογίες (19 Νοεμβρίου 1942 και 22 Μαϊου 1944, με πρό­ ταξη των γεγονότων της δεύτερης) δικαιολογείται από την ανάγκη δημιουργίας ενός ευρύτερου πλαισίου κατανόησης, πώς μπορεί να εξηγηθεί η διασκευαστική προσπά­ θεια που την εξαίρετη μετάφραση της Ρένας Χατχούτ στην ολοκληρωμένη και χωρίς περικοπές έκδοση του βιβλίου («Πατάκης», Αθήνα 1997), τη μεταποίησε -κυρίως στις δύο πρώτες παραγράφους- σε δυσνόητα ελληνικά; Η επιστροφή, λοιπόν, της ύαινας-διασκευής. Αυτής της παραλογοτεχνικής διαδικα­ σίας που αφυδάτωσε στη χώρα μας γενιές ολόκληρες λογοτεχνικών κειμένων (ποιος δεν θυμάται τον διασκευασμένο Παπαδιαμάντη και τα Ανεμοδαρμένα Ύφη ως «0 Πύργος των Καταιγίδων»;) και που ξαναδείχνει τώρα τα βουλιμικά της δόντια. Για το καλό της εκπαίδευσης αλλά προπάντων της λογοτεχνίας, ας μην της προσφέρουμε άλλη τροφή· αρκετά ως εδώ. □

> *λ ο φ ο ρ ε1

Σ το

ΑμερικανικόΕιδύλλιο οΦ ίλιπ Ροθ μας μ ετέ­

φερε στην Αμερική της δεκαετίας του ’6 0 , στα χρ ό ­ νια του πολέμου του Β ιετνά μ . Μ ια δεκαετία π ερί­ που νω ρίτερα, στα σκοτεινά χρ όνια του μακαρθι­

Παντρεύ­ τηκαένανκομμουνιστή. Ο κεντρικός ήρω ας, π ρ ώ ­

σμού, δ ιαδραμ ατίζεται το μυθιστόρημα

ην εργάτης π ου εξελίχθηκε σε δημοφιλή ηθοποιό, ι­ δεολόγος κομμουνιστής, στρατευμένος στον α γ ώ να γ ια μια νέα κοινωνία, καταλήγει στη μαύρη λίστα, άνεργος, και με τη ζωή του ρημαγμένη. Η γυναίκα του, διάσημη ηθοποιός, τον καταγγέλει ως κα­ τά σκ οπ ο της Σοβιετικής Έ ν ω σ η ς, και το π ροσω πικό δράμα της σχέσης τους μ ετατρ έπετα ι σε εθνικό σκάνδαλο. Ο Ροθ, γ ια μια ακόμη φορά, περιγράφει με διεισδυτικό και κριτικό τρόπο, α λλά και με σαρκασμό, τη μεταπολεμική Αμερική.

ΠΑΝΤΡΕΥΤΗΚΑ ΕΝΑΝ

ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΗ μετάφραση: Τ ρ ι σ ε ύ γ ε ν η Π α π α ϊ ω ά ν ν ο υ

ΟΜΗΡΟΥ 32,

τηλ.

36 43 382, FAX 36 36 501, e - m a i l: p o l i s @ a t h .f o r t h n e t .g r

από τονΑΑΕΞΗ ΖΗΡΑ

To «Ithaca» τότε και τώρα η γνώμη μου για το «Ithaca», το περιοδικό που έχει ως προορισμό τη γνωρι­ μία του πολιτισμικού παρόντος μας στους πέραν των συνόρων, την είπα στον Βαγγέλη Χατζηβασιλείου, όταν με ρώτησε αν θα ήθελα να συνεργαστώ στο επικείμενο, τέταρτο τεύχος. Εδώ μπορώ να την αναπτύξω κάπως περισσότερο, χωρίς όμως να αποκλίνω ουσιαστικά. Άλλωστε, το ότι είναι φίλοι αυτοί που ανέλαβαν την αρχισυνταξία του περιοδικού νομίζω πως κάνει ακόμα πιο αναγκαία την απε­ ρίφραστη διατύπωση ορισμένων σκέψεων, έστω και αν αυτές δεν είναι τίποτε περισ­ σότερο από κοινοί τόποι. Χρειάζεται ίσως να συμφωνήσουμε ότι το «Ithaca» δεν είναι ένα οποιοδήποτε περιο­ δικό που απηχεί τις απόψεις και τις προτιμήσεις της εκδοτικής του ομάδας. 0 βασικός και κατευθυντήριος σκοπός του είναι καταρχάς συλλογικός, αφού δημιουργήθηκε για να προσελκύσει με την ύλη του το ενδιαφέρον των ξένων εκδοτών, μεσαζόντων και ειδικών δημοσιογράφων για την ελληνική βιβλιο-παραγωγή, λογοτεχνική ή άλλη. Εξυπηρετήθηκε ο σκοπός αυτός με την ως τώρα παρουσία του; Φοβάμαι πως όχι. Έχοντας υπόψη μου το δεύτερο τεύχος της πρώτης περιόδου και το πρώτο της τρέ χουσας, θα ήταν άδικο να μην επαινέσω την ελκυστική του εμφάνιση και σελιδοποί­ ηση ή τις σύντομες αλλά ουσιώδεις αναφορές σε παλαιότερους και νεότερους συγ­ γραφείς. Δεν θα ισχυριζόμουν όμως το ίδιο για την υπόλοιπη ύλη του -τις ανθολογή σεις κειμένων, τις συνεντεύξεις, τις βιβλιοπαρουσιάσεις- την οποία βρήκα ιδιαίτερα εσωατρεφή. Τι εννοώ «εσωστρεφή»; Το ότι η φιλοσοφία της εξακολουθεί να είναι λιανικού εμπο­ ρίου, αναδεικνύοντας περισσότερο αυτό που ενδιαφέρει το ελληνικό αναγνωστικό κοινό, μη λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη ότι το «Ithaca» απευθύνεται στους συντελε­ στές της ξένης βιβλιαγοράς που τα κριτήριά τους είναι κάθε άλλο παρά ποιοτικά. Άλλωστε, δεν πέρασαν πολλοί μήνες από την ιλαροτραγική περιπέτεια της Φραν­ κφούρτης, όπου εμφανίσαμε στους χονδρέμπορους της διεθνούς έκθεσης βιβλίου τα εδώδιμα ως αποικιακά. Ελάχιστο δείγμα της εσωστρέφειας και της επαρχιώτικης αντίληψης που αντικατοπτριζόταν στο «Ithaca», το συνοδευτικό της τότε αποστολής, ήταν και το ότι τα περισσότερα μέλη της σύνταξής του έσπευσαν να βάλουν τον τίτλο του δόκτορος (dr) πλάι στο όνομά τους! Όμως και σ' αυτό, το τεύχος 5, που μόλις κυκλοφόρησε, μπορώ να μην επισημάνω τον απίθανο ποταμό των λιλιπούτειων βιβλιοκρισιών, οι οποίες τι και ποιον εξυπηρετούν; Τον γηγενή συγγραφέα, που κολακεύεται να πιστεύει ότι κάπως έτσι αρχίζει μια διεθνή σταδιοδρομία; Ή τον αλλοδαπό εκδότη, που προφανώς είναι αδύνατον να αντιληφθεί από κείμενα τριά­ ντα αράδων, ριγμένων χύμα, αν τον ενδιαφέρει ένας ποιητής ή ένας πεζογράφος, στο βαθμό που δεν έχουν προηγηθεί οι αναγκαίες ανά περιόδους επισημάνσεις τάσεων και κατευθύνσεων της λογοτεχνίας μας; Βρισκόμαστε μάλλον σ' ένα σημείο όπου δεν αρκεί πια η φιλοπατρία και ο νεανικός ενθουσιασμός. To «Ithaca» δεν έχει άλλο νόημα ύπαρξης εκτός από τούτο: να παρουσιάζει όχι αυτό που μας αρέσει να δούμε διεθνοποιημένο, αλλά εκείνο που αξιακά έχει τις δυνατότητες να αναδείξει επί ίσοις όροις τη διαφορετικότητά μας. Κάτι που αναμφίβολα δεν θέλει αυτοσχεδιασμούς και σπασμωδικές αντιδράσεις, αλλά πολύ πιο ικανή στήριξη, όσφρηση και μεθοδική οργάνωση. □

ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΑ

Τ

26

ΑΠΟ TO

1960

ΣΤΗΝ ΟΔΟ

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ - ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Π Α Π Α Δ Η Μ Α

Με αγάπη και συνέπεια οι εκδόσεις Παπαδήμα εργάστηκαν ώστε όλο και περισσότεροι νέοι να γνωρίσουν την κλασική παιδεία και τον πολιτισμό. Οι προσπάθειες συνεχίζονται με ένα πλήρες και οργανωμένο βιβλιοπωλείο, με εκδόσεις ποιότητας και πάντα με τις καλύτερες τιμές. Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Ο - Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

Α

Η

Μ

.

Ν .

Π

Α

Π

Α

Δ

Η

Μ

Α

Ι Π Π Ο Κ Ρ Α Τ Ο Υ Σ 8 Α Θ Η Ν Α 1 06 7 9 , Τ Η Λ . 36 27 3 1 8 - 3 6 4 2 6 9 2

επ ψ ίλιια:

ΗΜΑΣΜΑΓΚΛΙΝΗΣ

Ηάνοδος και η πτώση του Φράνοις Φ. Κόπολα τη βιογραφία που κυκλοφόρησε πρόσφατα στη Βρετανία με τίτλο Φράνσις Φορντ Κόπολα. Η ζωή ενός κινηματογραφιστή (Francis Ford Coppola. A film-maker's life, εκδ. Bloomsbury, σελ.

536), ο συγγραφέας της Μάικλ Σουμάχερ (Michael Schumacher) δημιουργεί το πορ­ τρέτο μιας αντιφατικής προσωπικότητας: του Αμερικανού σκηνοθέτη Φράνσις Φορντ Κόπολα. Το στοιχείο αυτό της αντίφασης δεν προκύπτει τόσο από τον ψυχισμό ή τα δεδομένα της προσωπικής ζωής του σκηνο­ θέτη, όσο από τις ίδιες τις ταινίες του. Κρί­ νοντας δηλαδή εκ του αποτελέσματος, εί­ ναι πολύ δύσκολο να κατανοήσουμε ότι ο ίδιος άνθρωπος σκηνοθέτησε τον «Νο­ νό», το «Αποκάλυψη τώρα», τη «Συνομιλία», τον «Αταίριαστο» και, από την άλλη πλευρά, το «Τάκερ», τους «Πέτρινους κήπους», το «Η Πέγκι Σου παντρεύτηκε» τρεις ταινίες που κινούνται σε ένα επίπεδο αξιοπρεπούς μετριότητας. Ως γνωστόν, η καριέρα του Κόπολα χωρίζεται σε δύο περιόδους. Η πρώτη, η «χρυσή εποχή», ξεκινά με τις πρώτες του ταινίες στα τέλη της δεκαετίας του '60 και φυσικά με το θρίαμβο του «Νονού» και ολοκληρώνεται με το «Αποκάλυψη τώ­ ρα» το 1980. Η δεύτερη, τα «πέτρινα χρόνια», ξεκινά με το ανθρώπινο «One from the Heart», τον εξαιρετικό «Αταίριαστο» και όσο συνεχίζεται, τόσο τα πράγματα «σκουραίνουν»: ακολουθούν η ιδιαίτερα ατμοσφαιρική και προσεγμένη ταινία «Κότον Κλαμπ», η οποία όμως πάσχει από σενάριο, το μελοδραματικό «Αουτσάιντερς» για να φτάσουμε στο άχρωμο και άοσμο «Τάκερ» κ,ο.κ. Στην δεκαετία του '90 ο Κόπολα δύο φορές κατάφερε να μας δείξει τα δόντια του: με το «Νονός No 3» και τον φαντασμαγορικό, μετα-εξπρεσιονιστικό «Δράκουλα».

0 Μ. Σουμάχερ μάς παρουσιάζει έναν άνθρωπο αυταρχικό, αποφασισμένο να φέ­ ρει σε πέρας αυτό που έχει στο μυαλό του - κάτι που άλλωστε προκύπτει και από το ντοκιμαντέρ «Καρδιές του σκοταδιού» που αφορά στα περιπετειώδη γυρίσμα­ τα της πολύκροτης ταινίας «Αποκάλυψη τώρα», που παραλίγο να κοστίσει τη ζωή στον Μάρτιν Σιν, εξαιτίας ενός εμφράγματος που υπέστη κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων και την αδιαφορία του Κόπολα στο γεγονός, μια ταινία που γυρίστηκε χάρη στη συνεργασία του στρατού του δικτάτορα Μάρκος των Φιλιππινών. Η συγκεκριμένη βιογραφία δεν είναι «επίσημη» (authorised)· μ' άλλα λόγια, ο Κό­ πολα δεν τη διάβαζε ενόσω γραφόταν. Δεν είμαστε βέβαιοι ότι θα ευχαριστηθεί από το πορτρέτο που σκιαγραφεί ο Σουμάχερ, επειδή ο τελευταίος απέφυγε τη συγγραφή μιας αγιογραφίας - κάτι που φυσικά καθιστά το βιβλίο ακόμα πιο ενδια­ φέρον. □

28

ΟΝτέιβιντ Μάμετ δοκιμιογράφος 1 ^ 0 ·^

λοι γνωρίζουν τον Αμερικανοεβραίο Ντέιβιντ Μάμετ ως θεατρικό συγγραφέα, σεναριογράφο και διηγηματογράφο. Τώρα εμφανίζεται και ως δοκιμιογράφος: Τζάφσι και ΤζονΧένρι. Δοκίμια πάνω στο Χόλιγουντ, τα κακά αγόρια και έξι ώ­ ρες τέλειου πόκερ Uafsie and John Henry. Essays on Hollywood, bad boys and six hours o f perfect poker, εκδ. Faber, σελ. 186) είναι ο τίτλος της συλλογής δοκιμίων του που κυκλοφόρησε πρόσφατα σε Αγγλία και Αμερική.

0 Μάμετ γράφει για ό,τι τον ευχαριστεί ή τον ενοχλεί αφήνοντας τη σκέψη του να αναπτύσσεται ελεύθερα και χωρίς την αυστηρή δομή που συναντά κανείς σε κείμενα δοκιμιακού τύπου. Ενδεικτικά ανα­ φέρουμε: τον ενοχλεί το Χόλιγουντ ή η παθητική μας υποταγή οτην τηλεόραση και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και, από την άλλη πλευρά, τον ευχαριστούν το πόκερ (του αφιερώνει δύο κείμενα), το ουίσκι και το κυνήγι. Με άφθονο χιούμορ, ειρωνεία και έναν γλυκόπικρο (αυτο)σαρκασμό ο Μάμετ αφήνει τη δοκιμιακή του πλευρά να ακολουθήσει εκείνη του πεζογράφου. Σε αυτό συντελεί και ο βιωματικός χαρακτήρας των κειμένων του και, φυσικά, το ότι τα συγκεκριμένα δοκίμια ανα­ πτύσσονται ως μικρές ιστορίες που έχουν ένα επιμύθιο - χωρίς ό­ μως ηθικοδιδακτισμούς. Ακόμα και όταν επιτίθεται στην τηλεόραση και την ηλεκτρονική τεχνολογία γενικότερα, δεν είναι τεχνοφοβικός ούτε οπισθοδρομικός. Το πρόβλημά του εξάλλου δεν είναι οι μηχα­ νές αλλά ο άνθρωπος. Γνωστά πράγματα δηλαδή, ιδωμένα όμως α­ πό τη σκοπιά ενός συγγραφέα που, δίχως να μας ξαφνιάζει με την πρωτοτυπία του, διαθέτει άποψη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το δοκίμιό του που είναι αφιερω­ μένο στο κυνήγι και που είναι ίσως το πιο κοντινό στη διηγηματογραφία κείμενο του τόμου. Όσο κι αν προκαλεί απέχθεια σε πολ­ λούς το κυνήγι, ο Μάμετ λέει ότι είναι ένας ακόμα τρόπος να ξε­ φεύγει κανείς από τον εαυτό του. Ο Μάμετ επιμένει ότι η ανάγκη φυγής στη σύγχρονη εποχή δεν είναι μόνον η απόδραση από τα πλήθη και την πολυκοσμία αλλά από τον ίδιο μας τον εαυτό. Όσο διαρκεί η απόδραση, ο χρόνος κυλάει γοργά, η ροή είναι απαλή και όλα είναι ανάλαφρα. Όταν «επιστρέφουμε» όμως, η συνείδηση μετατρέπεται σ' ένα αβάσταχτο φορτίο, ο χρόνος μοιάζει να έχει στα­ ματήσει και το παραμικρό βήμα θυμίζει πλέον ένα τεράστιο άλμα που απαιτεί δύναμη και, το χειρότερο, αντοχή που ελάχιστοι διαθέ­ τουν. Ο Μάμετ φαίνεται πως επιβεβαιώνει τη ρήση του Σοπενχάουερ, ο ο­ ποίος έλεγε ότι, αν με το σεξ δεν περνούσαμε ευχάριστα την ώρα μας, το ανθρώπινο γένος θα είχε εξαλειφθεί αιώνες τώρα. □

29

Νίκος Γκάτσος

ΑΜΟΡΓΟΣ

Η Αμοργός είναι διαποτισμένη α πό μια φ υ σ ι­ κότητα που την κάνει να ηχεί τόσο όμορφα όσο και την εποχή που εκδόθηκε, π ρ ά γ μ α πο υ για πολύ λίγα π οιή μ α τα μπορούμε να πο ύ μ ε. Ό σες πα ρ α τη ρ ή σεις κι αν κάνουμε λοιπόν γ ια την Αμοργό, είνα ι δύσκολο, αν όχι α δ ύνα το , να εντοπίσουμε το μυστικό της. Ίσω ς - μ ια υπόθεση κά νω - το αληθινά εκπληκτικό μ’ αυτό το ποίημα να είναι, α πλώ ς και μόνον, αυτή η φυσικότητά το υ , η ισ ο ρ ρ ο π ία το υ νο ή μ α το ς π ά ν ω στη γλώ σσα, ερήμην κα ι τω ν δύο. Δεν μπορούμε και π ά λ ι ν α θ ίξ ο υ μ ε τ ο ν π υ ρ ή ν α α υ τ ή ς τ η ς φυσικότητας, η ο ποία εν τελεί είναι θείο δώρο, μ π ο ρ ο ύ μ ε ω σ τό σ ο να π α ρ α τ η ρ ή σ ο υ μ ε τ α εξω τερικά γνω ρ ίσμ α τα τη ς «αισ θητικής» της, κι ένα α π ’ α υ τά είναι σίγουρα η εντύπω ση ότι οι λ έξεις συνδέονται μ’ ένα φύσημα του ανέμου, είναι σαν να λέμε ότι ανάμεσα στις λάμψεις και τ ις σκιές το υ νοή μ α το ς, κα θ ώ ς α υ τά ε να λ ­ λάσσονται, δεν υ πάρχει κανένας κραδασμός, δεν δ ια κ ρ ίν ε ι κα νείς α νά μ εσ α σ τις φ ρ ά σ ε ις τις « ρ α φ ές», ο πιο μουσικός ρυθμός, αυ τό ς που τον ακούμε συνήθως να καταλήγει στη φανφάρα, ελέγχει το πη δά λιο μια ς φωνής καθαρής και λείας, σχεδόν ακύμαντης. Αυτό το επίτευ γμ α δεν είχε ίσως ση μ ειω θεί ξ α νά στα ελληνικά γρ ά μ μ α τα α π ' την εποχή του Σολωμού. Από την ομιλία του Ευγένιου Αρανίτση στη βραδιά Νίκου Γκάτσου, που έγινε στις 19 Οκτωβρίου 1992, στο βιβλιοπωλείο «Οδός Πανός»

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

K 3 W ΠΑΤΑΚΗ

γράφει ο ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΤΑΖΗΣ

Κύμινα που γράφονται μ ι αφορμή ένα βιβλίο

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ Μία περίπλοκη σχέση Στη μνήμη του Νίκου Μπαήή

σάλος που ξεσηκώθηκε, με αφορμή την αναγραφή ή μη ίου θρησκεύματος στις ταυτότητες, σε έναν ξένο ασφαλώς θα φαίνεται ακατανόητη. Σχεδόν όλοι όμως στον τόπο μας νιώθουν ότι το ζήτημα δεν εξαντλείται στην αναγραφή μιας λέξης (αν και το «filioque» δείχνει πως ούτε κι αυτό είναι πάντα ασήμαντο κι ανώδυνο). Αφορά την ίδια την εθνική μας ταυτότητα. Και πάλι, βέβαια, θα αναρωτηθεί κανείς: με ποια λογική ένας εκπρόσωπος του θεού, που δηλώνει ρητά πως γι' αυτόν «ουκ ένι Έλλην ουδέ Ιουδαίος», εμφανίζεται ως εθνάρχης των Ελλήνων; Όπως φαίνεται, υπό την πίεση εξωτερικών περιστάσεων, ήρθε η ώρα να απαντήσουμε στο δίλημμα που πριν από χρόνια είχε ήδη θέσει ο Καστοριάδης: θα πρέπει επιτέλους να ξεφύγουμε από τη «σχιζοφρενική», κατά την έκφρασή του, σύζευξη δύο ασυμβιβάστων ταυτοτήτων, της αρχαιοελληνικής και της χριστιανικής, επιλέγοντας τη μία από τις δύο. Για να απαντήσουμε όμως σ' αυτό, θα πρέπει να 'χουμε πρώτα κατανοήσει πώς προήλθε αυτή η «αφύσικη» μα τόσο στενή συνύφανση δύο τόσο διαφορετικών στάσεων ζωής. Πα­ ρακολουθώντας τα ξόρκια και τα επιχειρήματα που εκτοξεύει πάνω από το οδόφραγμα η μια πλευρά κατά της άλλης, πείθομαι πως ελάχιστοι έχουν κάποια αμυδρή ιδέα των αφε­ τηριών του προβλήματος. Κατά κανόνα ο καθένας απομονώνει μια ιστορική στιγμή (π.χ. την πρώτη φάση του χριστιανισμού ή την περίοδο της εθνεγερσίας) και τα ορθά γι' αυτήν συμπεράσματα τα επεκτείνει σε όλες τις εποχές και όλες τις καταστάσεις. Σε ό,τι ακολουθεί θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμε τις κυριότερες φάσεις αυτής της παράδοξης σχέσης χριστιανισμού και ελληνισμού, όπου τις στιγμές του ορκισμένου μί­ σους διαδέχονται εκείνες του σφοδρού έρωτα. Η συμπίεση ενός τόσο τεράστιου θέμα­ τος σε τόσο ασφυκτικά μικρό χώρο ασφαλώς θα δώσει την εντύπωση πως τα τελικά συ­ μπεράσματα μιας μακρόχρονης αναζήτησης του γράφοντος δεν είναι παρά δογματικές προγραμματικές τοποθετήσεις. ί. Στην ελληνιστική και τη ρωμαϊκή εποχή, όταν ο κοσμοπολιτισμός μιλούσε και σκεπτόταν ελληνικά, κάθε εθνική ή θρησκευτική αντίσταση στην απειλή της τοτινής «παγκοσμιοποίη­ σης» στρεφόταν αναπόφευκτα κατά του «ελληνισμού» ως κοσμοαντίληψης. Το Ισραήλ, που συνέβαινε να πιστεύει σε έναν εθνικό θεό -αυτή ήταν αρχικά η έννοια του μονοθεϊ­ σμού- ήταν φυσικό να αισθανθεί την εισβολή του ελληνικού πολιτισμού ως την κύρια α­ πειλή εθνικής και θρησκευτικής ταυτόχρονα αφομοίωσης. Μάταια αναζητάμε εδώ κάποια

Ε

0

31

Ε κδόσεις Π οιότητας P A U L FA U R E Καθηγητής Πανεπιστημίου

Οδυςςεας ο Κρητικός Νέα θεώρηση για τον Οδυσσέα

Μετάφραση Σταυρου Βλοντάκη 382 σελίδες με 16 εικόνες, 6 χάρτες και 12 σχέδια εκτός κειμένου

Ε Κ Δ Ο Σ Ε I Σ ΠΑΠΑΔΗΜΑ Π ρο σ φ ο ρ ά στο ν Π ο λιτισ μ ό

32

Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

συνωμοσία. Το κίνημα των Μακκαβαίων, που σήκωσε το βάρος της εθνικοθρησκευτικής αντίστασης των Εβραίων, ή­ ταν αναπόφευκτο να θεωρεί εχθρούς του τους Έλληνες, ϋ. Οι πρώτες χριστιανικές κοινότητες ξεηήδησαν από τις ε ­ βραϊκές κοινότητες που διαχώρισαν τη θρησκεία από το έ­ θνος. Αναπτύχθηκαν ως διεθνιστική αίρεση που μετέτρεφε τον ένα θεό του Ισραήλ σε μοναδικό θεό όλων των εθνών. Αυτό ήταν ουσιαστικό το καθοριστικό πέρασμα από τον ενοθεϊσμό στο μονοθεϊσμό. Το νέο κίνημα διατήρησε τα πα­ λαιό ιερά κείμενα δίνοντας τους ένα νέο νόημα. Όπως ήταν φυσικό, μέσα απ' αυτά διατήρησε την αντιπαλότητα ιουδαϊ­ κού και ελληνιστικού πολιτισμού, δίνοντάς της τώρα τη μορφή της σύγκρουσης δύο κοσμολογιών που διεκδικούάαν την φυχή όλων των ανθρώπων. Επρόκειτο πλέον για σύγκρουση μονοθεϊσμού και ηολυθεϊσμού. Σύγκρουση της νοοτροπίας που άφηνε ελεύθερους όλους να πιστέψουν ό,τι ήθελαν -με υποχρέωση μόνο να εντάξουν στο πάνθεόν τους και τον αυτοκράτορα- και εκείνης που φιλοδοξού­ σε την κυριαρχία ενός -κάποτε εθνικού- θεού πάνω σε ό­ λους τους λαούς. Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο ο «έλλην» (ο φορέας της «ελληνικής» κοσμοπολίτικης αντίληψης της ζω­ ής) αναπόφευκτα προέβαλε ως το αντίπαλον δέος του χρι­ στιανού, η ενσάρκωση του κακού: «μυσαρός τις Έλλην». Στο βάθος της αυτή η σύγκρουση διατήρησε κάτι από το χρώμα που είχε την εποχή των Μακκαβαίων: πολιτιστική σύγκρουση δύο κάποτε εθνικών ιδεολογιών για την κατά­ χτηση της ψυχής του καταχτητή που είχε κατακτήσει τα έ­ θνη τους με τη δύναμη των όπλων, ίϋ. Για ένα καθεστώς συγκεντρωτικό σαν και το ρωμαϊκό, ο μονοθεϊστικός χριστιανισμός ασφαλώς παρείχε ένα σφιχτό ιδεολογικό πρότυπο περισσότερο κατάλληλο από τον χα­ λαρό, φιλελεύθερο και κοσμοπολίτικο ελληνισμό. Όσο ό­ μως η πίστη στον αυτοκράτορα είχε και θρησκευτικό χαρα­ κτήρα και ο ίδιος ο αυτοκράτορας ήταν πρωθιερέας μιας θρησκείας συγχωνευμένης σχεδόν με το ελληνικό πάνθεον, ο χριστιανισμός φάνταζε ως ανταρσία και απειλή κατά του ρωμαϊκού κράτους. Αυτή ήταν και η αιτία των διωγμών. Στους διωγμούς αυτούς οι «έλληνες» -οι μέτοχοι της ελλη­ νικής παιδείας και του ελληνικού πολιτισμού- ήταν αυτοδί­ καια απέναντι από τους διωκόμενους, ίν. Όταν, με πρώτο τον Κωνσταντίνο, οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες διαπίστωσαν τα πλεονεκτήματα που τους παρείχε η νέα θρησκεία και προσεταιρίστηκαν τους πιστούς της, η σχέση διωκόμενου και διώκτη πολιτισμού αντιστράφηκε. Τώρα έπρεπε να ξεριζωθεί ως επικίνδυνη ιδεολογία πλέον ο «ελληνισμός». Καθώς όμως ο μονοθεϊσμός δεν είναι ανε­ κτικός όπως ένας ανοιχτός πολυθεϊσμός («ουκ έσονταί σοι θεοί έτεροι πλην εμού»), η δίωξη τώρα ήταν περισσότερο επίμονη και -σε αντίθεση με τη δίωξη των πρώτων χριστια­ νών, που ξεκινούσε από κρατική πρωτοβουλία- διαχεόταν σε όλο το πλήρωμα των πιστών, ν. Η σωτήρια όμως για τον ελληνισμό σύμπτωση ήταν ότι

τα ιερά κείμενα του χριστιανισμού ήταν γραμμένα σε ελλη­ νική γλώσσα. 0 «λόγος του θεού», καθώς έπρεπε να μένει αλώβητος, έκανε τη γλώσσα της Καινής Διαθήκης ιερή και απρόσβλητη. Χωρίς να το θέλει, αντίθετα μάλιστα από τις συνειδητά και ρητά διατυπωμένες απόψεις του ιερατείου της, η νέα θρησκεία λειτούργησε ως κιβωτός της ελληνικής γλώσσας. Παρά τη συνειδητή καταστροφή των μνημείων λόγου του αρχαίου ελληνισμού, τα ιερά κείμενα του χρι­ στιανισμού κράτησαν ζωντανό τον ομφάλιο λώρο των νεοτέρων γενεών με τους αρχαίους Έλληνες: όσο η εκκλησία καλλιεργούσε την ελληνική γλώσσα για τις δικές της ανά­ γκες, επέτρεπε την επαφή με την αρχαία γραμματεία. Από κει και πέρα ήταν η γοητεία της τελευταίας που δελέαζε α­ κόμη και τους πλέον φανατικούς μοναχούς να αντιγράφουν και να διασώζουν ακόμη και μερικά από τα πλέον σκανδαλιστικά αρχαιοελληνικό έργα λόγου, νί. Ακούσια, η μύηση ενός ολοένα ευρύτερου κύκλου αν­ θρώπων ποικίλης εθνοτικής και γλωσσικής προέλευσης (Ασιατών, Σλάβων, Ιλλυριών κ,ο.κ.) σήμαινε μύηση στην ελ­ ληνική γλώσσα, στη συνείδηση εθνικής ταυτότητας που δημιουργούσε αυτή η γλώσσα και στη συναίσθηση της κα­ ταγωγής από τους αρχαίους Έλληνες. Μπορεί κανείς άφο­ βα να πει πως η ορθόδοξη εκκλησία -αυτή που κρότησε τα ιερά της κείμενα στην ελληνική γλώσσα ασφαλώς, γιατί αυτή μιλούσε ο αρχικός πυρήνας των πιστών της στην ανα­ τολική Μεσόγειο- εξέθρεψε την ελληνική συνείδηση και το ελληνικό πνεύμα, ακούσια βεβαίως και με έναν τρόπο που δεν θα μπορούσαν να τον φανταστούν οι πρώτοι πατέρες της, νϋ. Με την έννοια αυτή το νέο ελληνικό έθνος ξεπήδησε α­ προσχεδίαστα μέσα από την Ορθοδοξία. Ήταν φυσικό, λοι­ πόν, κάτω απ' αυτές τις συνθήκες οι θρησκευτικοί ηγέτες να διολισθαίνουν προς την άσκηση εθνικής ηγεσίας -παρά­ δοση που κρατάει ακόμη. νϋί. Κι έτσι, περιέργως, ένας θεός που ξεκίνησε ως εθνικός θεός των Εβραίων, καταρχήν εχθρικός απέναντι στον ελλη­ νισμό, αφού για ένα διάστημα έγινε θεός όλων των λαών, μετέπεσε σε εθνικό θεό των Ελλήνων! ίχ. Κάθε φορά όμως που ο ελληνισμός με την απρόβλεπτη βοήθεια των ιερών κειμένων της Ορθοδοξίας άπλωνε τις ρίζες του ως τα βάθη του προχριστιανικού παρελθόντος, α­ ποκτούσε την αίσθηση της ταύτισης μ' αυτό το παρελθόν, ανδρωνόταν και στρεφόταν αναπόφευκτα ενάντια στην Ορθοδοξία που την εξέθρεφε. Για μια ακόμη φορά, σε ένα τόσο κεντρικό ζήτημα διαπι­ στώνουμε πόσο πιο περίπλοκη από τις απλοϊκές και «σα­ φείς» εικόνες των «καθαρών» εθνών και των εξίσου «καθα­ ρών» ιδεολογιών είναι η πραγματική ιστορία. Πόσο βαθιά διαποτισμένη από παραπλανητικό ιδεολογήματα είναι η πραγματικότητα. □

Ε κδόσεις Π οιότητας JACQUELINE DEROMILLY της Γαλλικής Ακαδημίας

0 ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ ΚΑΙ 0 ΑΘΗΝΑΪΚΟΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ Τοπρώτοέργο τηςσνγγραφέως

Μ ε τά φ ρ α σ η

Λύντια Στεφάνου συγγραφέας - κριτικός Σελίδες 567

Ε

Κ Δ Ο Σ Ε I Σ

ΠΑΠΑΑΗΜΑ Π ρ ο σ φ ο ρ ά σ το ν Π ο λ ιτισ μ ό Ιπ π ο κ ρ ά τ ο υ ς 8 Α θ ή ν α Τ η λ .: 3 6 .2 7 .3 1 8

33

u

Ο EOMMEX παρουσιάζει ένα CD εργαλείο” γνώσης

ελληνικά διακοσμητικά θέματα Δύο τόμοι σε ένα CD Για πρώτη φορά σε ψηφιακή μορφή πάνω από 1000 Ελληνικά διακοσμητικά θέματα. Παρμένα από κεραμικά, τοιχογραφίες, υφαντά, κοσμήματα, αναθη­ ματικές πλάκες, ιερατικά άμφια, κεντήματα, ξυλόγλυπτα και ζωγραφιές. Δημιουργίες ομαδικές και διαδοχικές, ιδιαίτερες απαντήσεις του χώρου και του χρόνου, στην πανανθρώπινη και αιώνια αναζήτηση τη ς σύζευξης τη ς χρείας με την ομορφιά. Κάθε μια, με τη δική τ η ς συναισθηματική φόρτιση και το δικό τ η ς νοηματικό περιεχόμενο. Αστείρευτη παρακαταθήκη διδαχής και έμπνευσης. Πραγματικό εργαλείο γνώ σης και δουλειάς! Ανοίξτε το, Μελετήστε το, Εμπνευστείτε και Χρησιμοποιήστε το...

To CD «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ» θα το βρείτε στο Τμήμα Προμηθειών του ΕΟΜΜΕΧ, Ξενίας 16, τηλ. 01-7491240 Fax: 01-7491174 ή στα κεντρικά βιβλιοπωλεία.

-----------------------

ΕΟΜΜΕΧ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΜΙΚΡΩΝ - ΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ & ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ Α.Ε.

του Α Ρ Ι Σ Τ Ε Ι Δ Η

ΠΑΝΑΓΙ ΩΤΟΥ

ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: 60 ΧΡΟΝΙΑ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ τις 29 Ιουλίου ο Μι'κης θεοδωράκης γιορτάζει τα 75 του χρόνια. Με αφορμή αυτό, αλλά και το γεγονός ότι θεωρείται ένας από τους επικρατέστερους υποψήφι­ ους για το Νόμπελ Ειρήνης 2000, θα επιχειρήσουμε μια σύντο­ μη αναφορά στο ανεκτίμητο ακόμη έργο του κορυφαίου μουσι­ κοσυνθέτη. Το 1942 ο δεκαεφτάχρονος Μίκης θεοδωράκης αποφασίζει πως θέλει να γίνει μουσικοσυνθέτης. 0 ίδιος διηγείται το περιστατικό που σημάδεψε τη ζωή του:«... Εκείνη την εποχή, παίχτηκε ένα γερμανικό φιλμ με φόντο την εκτέλεση της Ένάτης" του Μπετόβεν. θυμάμαι ακόμα το σκηνικό. Ένα μεγάλο χολ, με άσπρες μαρμάρινες σκάλες, γεμάτες γυναίκες και άντρες τραγουδιστές. Έχασα τα μυαλά μου. Από την άλλη μέρα κιόλας σηκώθηκα στην τάξη και δήλωσα στον κ. Λυκάκη, το μαθηματικό, "Επειδή δε θέλω να σας κοροϊδέψω, σας δηλώνω ότι από δω και στο ε­ ξής μ' ενδιαφέρει μόνο η Μουσική. Αυτό το βιβλίο που κρατώ είναι βιβλίο Μουσικής. Κι εδώ θα διαβάζω τέτοια βιβλία... Αν θέ­ λετε μπορείτε να με αποβάλετε..." Ήταν βλακεία. Κι αυτό μου το είπαν όλοι οι συμμαθητές μου. Το 'ξέρα κι εγώ».1 Γύρω στα 60 χρόνια ο θεοδωράκης συνθέτει μουσική. Όλα αυ­ τά τα χρόνια δεν δημιουργεί αυτόνομα έργα, αλλά σταδιακά σκιαγραφεί τον δικό του μουσικό κόσμο. Τα έργα του σχηματί­ ζουν μεταξύ τους αστρικά συμπλέγματα και όλα τα δημιουργή­ ματα μαζί ένα γαλαξία μουσικής και λόγου. Όλη η ενέργεια, που

Σ

35

εσωκλείει ο θεοδωράκης και την οποία κατά διαστήματα α­ ποκρυσταλλώνει είτε σε μορφή μουσικής είτε σε μορφή πολιτικού αγώνα, είναι μια ενορχηστρωμένη προσπάθεια να προσεγγίσει την αλήθεια ή αυτό που ονομάζει ο ίδιος Συμπαντική Αρμονία. 0 ατελεύτητος αγώνας για την εδραίωσή της είναι αυτό που συνδέει τον θεοδωράκη του 1942 και Το τροπάριο της Κασσιανής και αυτόν του 1996 και τη λυρική τραγωδία Αντιγόνη.

0 Αστέρης Κούτουλας, φίλος και μελετητής της μουσικής του θεοδωράκη, χωρίζει τα έργα του συνθέτη σε τρεις πε­ ριόδους. Η πρώτη περίοδος (1937-1959) είναι ουσιαστικά μια περίο­ δος αναγνωριστική, κατά την οποία ο θεοδωράκης συνθέ­ τει κυρίως τραγούδια (200) και συμφωνική μουσική (33 έρ­ γα). Προσπαθεί να εξωτερικεύσει τη δημιουργική ορμή που τον διακατέχει συνθέτοντας χορωδιακά έργα με γνωστότε­ ρο το Τροπάριο της Κασσιανής (1943), συμφωνικά έργα με σημαντικότερα τα: Συμφωνία No 1 (1943-5), Το Πανηγύρι τηςΑοη-Τωνιάς (1946), τη Συμφωνία σε Τρία Μέρη (1948), την οποία αφιερώνει στον «σεβαστό και αγαπητό» του δά­ σκαλο Φιλοκτήτη Οικονομίδη και για την οποία γράφει: «Με το έργο αυτό πραγματοποιείται η ριζική στροφή μέσα στη μουσική μου. Ανακαλύπτω την προσωπική μου μουσική ταυτότητα. Το δικό μου συμφωνικό σύμπαν»2. Το 1950 παίρνει το πτυχίο αντίστιξης και φούγκας από το Ωδείο Αθη­ νών και παίζεται για πρώτη φορά το πανηγύρι τηςΑοη-Γωνιάς. Το 1955 συνθέτει τη Σουίτα No 1, η οποία παίζεται το 1957 στο Φεστιβάλ Νέων Συνθετών και η κριτική επιτροπή με πρόεδρο τον Ντμίτρι Σοστακόβιτς του δίνει το πρώτο βραβείο. Άλλο σημαντικό έργο είναι η Σουίτα No 2 (1955), όπου και για πρώτη φορά ο θεοδωράκης χρησιμοποιεί το τετραχορδικό σύστημα, μια παραλλαγή του δωδεκατονικού. Ακολουθούν η Σουίτα No 3, την οποία συνέθεσε το 1956 και αφιέρωσε στη μητέρα του, το Κοντσέρτο για Πιά­ νο (1957) και ο Οιδίπους Τύραννος (1958). Ιδιαίτερα παρα­ γωγικός είναι και στις συνθέσεις έργων δωματίου, με κυριότερα παραδείγματα το Κουαρτέτο εγχόρδων (1946), το Κοι­ μητήριο (1946), το Τρίο (1947), το Σεζτέτο (1947), τη Σονα­ τίνα No 1 (1952) και τη Σονατίνα για Πιάνο την οποία συνθέ­ τει το 1955 και αφιερώνει στον ομότεχνό του Μόνο Χατζιδάκι. Ιδιαίτερα σημαντικό έργα αυτής της περιόδου είναι το μπαλέτο Αντιγόνη (1959), το οποίο παίζεται στο Covent Carden, και οι Φοίνιοσες (1959) που είναι μουσική για τρα­ γωδία. Κατά την πρώτη περίοδο ο θεοδωράκης σπουδάζει, συνθέτει κατά κύριο λόγο συμφωνική μουσική και εξασκεί τις δυνατότητέςτου. Η δεύτερη περίοδος (1960-1980) είναι, σχεδόν έξ ολοκλή­ ρου, αφιερωμένη στα τραγούδια (730) και σηματοδοτεί την άρρηκτη σχέση που σταδιακά δημιουργείται μεταξύ του συνθέτη και του λαού. Πιο συγκεκριμένα, ο συνθέτης ανα­

36

φέρει: «Ζητούσα πάντα και εξακολουθώ να αναζητώ εκείνο το ποιητικό ή δραματικό έργο που θα εκφράζει με τον πιο άμεσο αλλά και καίριο τρόπο μιαν από τις κορυφαίες, κάθε φορά, καταστάσεις του λαού μας και του καιρού μας»3. Το 1960 ο Μίκης θεοδωράκης μελοποιεί τέσσερα ποιήματα του αδερφού του, Γιάννη, τα οποία κυκλοφορούν με τον τίτλο Λιποτάκτες. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να αναφέρου­ με ότι το πρώτο τραγούδι που συνέθεσε ήταν το «Χάθηκα», όταν υπηρετούσε στρατιώτης, ενώ το ποίημα το είχε γρά­ ψει ο Γιάννης θεοδωράκης σε ηλικία είκοσι χρόνων. Με τη λαϊκή λυρική τραγωδία Το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού, που συνθέτει το 1960-1, ο δημιουργός δείχνει έμπρακτα τις προθέσεις του να μεταλαμπαδεύσει τη μουσική του αρμο­ νία στο πολιτικό τοπίο, όπου οι πληγές του Εμφυλίου είναι ακόμα ανοιχτές. Σε σημείωμά του κατά την πρώτη παρου­ σίαση του έργου (1962), ο θεοδωράκης γράφει: «Πιστεύω πως ο μοναδικός δρόμος για να κερδίσουμε τη μάχη μπρο­ στά στην ιστορία και στον πολιτισμό, είναι αυτή τη στιγμή η αληθινή ενότητα»4. Το 1960 είναι ίσως η δημιουργικότερη χρονιά του συνθέτη. Μέσα σε ένα μόλις χρόνο, ο θεοδωράκης συνθέτει τρία α­ πό τα σπουδαιότερα έργα του, το Αξιόν Εστί, την Πολιτεία και τα Επιφάνια, και τελειώνει τη σύνθεση του Επιτάφιου την οποία είχε ξεκινήσει το 1958. Τα έργα του, τόσο άμεσα και επιβλητικά, όχι μόνον εξοικει­ ώνουν το απαίδευτο κοινό με τον άριστο λόγο, αλλά κατα­ φέρνουν να τον κάνουν μέρος της ουνειδήσεώς του. 0 θε­ οδωράκης σμιλεύει τη μουσική και το λόγο και δημιουργεί ένα αμάλγαμα πρωτοφανούς αρμονίας. Η ποίηση γίνεται κι­ νητήρια δύναμη του λαού. Και ως εκ θαύματος ο απλός πο­ λίτης τραγουδά Βάρναλη, Ρίτσο, Γκάτσο. 0 θεοδωράκης θεωρεί πως η ποίηση του Σεφέρη και του Ελύτη δεν είναι πολυτέλεια που ανήκει στους ειδήμονες, αλλά αναγκαία «βρώση της ψυχής» όλων των ανθρώπων. Στις 6 Μαΐου 1967, εποχή της χούντας, το Διάταγμα Αγγελή, απαγορεύοντας την εκτέλεση της μουσικής «του κομμουνιστού συνθέτου Μίκη θεοδωράκη, τέως αρχηγού της νυν διαλυθείσης κομμουνιστικής οργανώσεως Νεολαία Λαμπράκη» επιχειρεί να φιμώσει το πνεύμα της ελευθερίας. 0 συνθέτης τυπικά περνάει στην παρανομία, αλλά ουσιαστικά εισχωρεί ολοένα και περισσότερο στις καρδιές και τις συ­ νειδήσεις του καταπιεσμένου λαού. Προσπαθεί με τη μου­ σική και τους αγώνες του να βγάλει την Ελλάδα από το τέλμα στο οποίο είχε περιέλθει. θέλει να ξαναλάμψει η α­ λήθεια, δεν θέλει να εκδικηθεί«... γιατί η ψυχή του ποιητή πονά για όλους τους ανθρώπους. Ακόμα και για αυτούς που τον μισούν και τον βασανίζουν»5. Γράφει το 1967 τα Τραγούδια για το ΠΑΜ. Στην απομόνωση της Γενικής Ασφάλειας γράφει 32 ποιήματα, μελοποιεί ορι­ σμένα από αυτά που ηχογραφούνται το 1971 ως Ο Ήλιος

δίες τραγούδιών που ανήκουν στην πρώτη περίοδο. Χαρακτηρι­ στικά παραδείγματα αυτής της τάσης είναι η σουίτα μπαλέτου Ζορμπάς που περιέχει βασικές μελωδίες από παλαιότερα έργα, το ορατόριο Canto Olympico ό­ που χρησιμοποιούνται ήδη γνω­ στά μοτίβα, η Κατάσταση Πο­ λιορκίας γραμμένη για συμφωνι­ κή ορχήστρα, το Adagio για σόλο φλάουτο, ορχήστρα εγχόρδων και κρουστό με μοτίβο παρμένο από τη Βεατρίκη και οι τρεις λυ­ ρικές τραγωδίες Μήδεια, Ηλέκτρα, Αντιγόνη. 0 θεοδωράκης Ο ποιητής Μιχάλης Κατοαρός μι τον Μίκη Θιοίωράκη ενδιαφέρεται και πάλι για τα και ο Χρόνος. Από τις Φυλακές Αβέρωφ τον ίδιο χρόνο συμφωνικά έργα. Το 1981 τελειώνει τη σύνθεοη της 2ης συνθέτει το Μυθιστόρημα σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη. Το και της 3ης Συμφωνίας. Στη Συμφωνία No 2 «Το τραγούδι 1968 γράφει Τα Τραγούδια του Αντρέα και από τη Ζάτουνα της γης» ο δημιουργός ενσωματώνει μελωδίες από τη γράφει τις Αρκαδίες Ι-Χ (η Αρκαδία 1/ είναι το ορατόριο Σουίτα No 1 και από το μπαλέτο Αντιγόνη, ενώ στη Συμ­ Πνευματικό Εμβατήριο σε ποίηση Αγγέλου Σικελιανού). 0 φωνία No 3 ενσωματώνει τη Σουίτα No 5. αγώνας κατά της χούντας κορυφώνεται με τα Δεκαοχτώ Η 3η Συμφωνία, ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά συμ­ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας. Από χειρόγραφο του φωνικά έργα του θεοδωράκη, βασίζεται στην «Τρελή Μά­ ποιητή διαβάζουμε: «Τα 16 από τα 'Δεκαοχτώ λιανοτρά­ να» του Διονυσίου Σολωμού, στους τρεις βυζαντινούς ύ­ γουδα της πικρής πατρίδας" γράφτηκαν μέσα σε μια μέρα μνους της Μεγάλης Παρασκευής και αποσπάσματα από -στις 16 του Σεπτέμβρη του 1968- στο Παρθένι της Λέτην «Πόλη» του Κωνσταντίνου Καβάφη, ενώ ο θεοδωρά­ ρου, ύστερα από κρυφό μήνυμα του Μίκη θεοδωράκη με κης προσέθεσε το στίχο «Είμαστε όλοι μαζί κυκλωμένοι». την παράκληση να μελοποιήσει κάτι δικό μου ανέκδοτο... Σύμφωνα με τον Andreas Brandes, το μήνυμα της Τρίτης Δε σκόπευα να εκδώσω τα "Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα" Συμφωνίας είναι καταλυτικό και μαρτυρεί τις ανησυχίες και είχα ζητήσει να μην δημοσιευτούν και να μην μετα­ του συνθέτη: «Μένοντας κυκλωμένος μέσα στην ίδια σου φραστούν, παρά μόνο να τραγουδηθούν. Αλλά, να που τα την πόλη, που όπου κι αν πας είσαι καταδικασμένος να περισσότερα δημοσιεύτηκαν κιόλας σε πολλά ντόπια και την κουβαλάς μαζί σου, στην πραγματικότητα είσαι νε­ ξένα περιοδικά και μεταφράστηκαν σε αρκετές ξένες κρός. Ζεις σε τάφο. Καθημερινά ζεις την ταφή της Ανοι­ γλώσσες. Έτσι, δεν υπάρχει πια λόγος να επιμείνω οτην ξης, του κάποτε εαυτού σου»7. αρχική μου απόφαση. "Τα Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της Το 1982 μελοποιεί το μανιφέστο Κατά Σαδδουκαίων του πικρής πατρίδας" είναι αφιερωμένα στον Μίκη θεοδωρά­ Μιχάλη Κατσαρού. 0 θεοδωράκης φτάνει στα όρια την τε­ κη»6. χνική του για τη χορωδία και, χρησιμοποιώντας μελωδίες 0 θεοδωράκης θεωρείται πλέον ένας χαρισματικός συν­ από το έργο Οιδίηους Τύραννος, δημιουργεί αυτήν την Κο­ θέτης και ένας τολμηρός αγωνιστής. Με τα έργα του με­ ντότα που είναι μια γροθιά στο στομάχι του κατεστημένου ταλαμπαδεύει την ελληνική ποίηση και μουσική στο εξω­ και του πλήθους των λωτοφάγων και των «αυλοκολά­ τερικό, δείχνοντας έτσι πως ο πραγματικός καλλιτέχνης κων». 0 θεοδωράκης προσπαθεί να αφυπνίσει όλους όσοι καταφέρνει να συγκινείτο παγκόσμιο κοινό. Η μουσική του έχουν «αφομοιωθεί» και «ξεπέσει», διότι, με συγκινητικό αγκαλιάζει όλους τους λαούς, γνωρίζει στους ξένους τον πείσμα αισιοδοξίας, ο συνθέτης πιστεύει ότι «υπάρχουν οι Ελύτη και στους Έλληνες τον Νερούντα (Canto General, προϋποθέσεις για μια καινούργια Άνοιξη».

1972). Την ίδια χρονιά συνθέτει και την Εαρινή Συμφωνία, Συμφω­ Η τελευταία περίοδος (1981 ως σήμερα), η οποία είναι και νία No 7, πάνω σε στίχους του Γιάννη Ρίτσου («Εαρινή η πιο ώριμη, περικλείει στοιχεία από τις δύο προηγούμε­ συμφωνία»: πρώτο μέρος, «Εμβατήριο του ωκεανού»: τρί­ νες. Ενώ συνεχίζει να γράφει τραγούδια, παράλληλα συν­ το μέρος και «Κυρά των αμπελιών»: τέταρτο μέρος) και θέτει και συμφωνική μουσική βασισμένη κυρίως σε μελω­ του Γιώργου Κουλούκη («Η αδερφή μας Αθηνά»: δεύτερο

37

μέρος). 0 ίδιος θυμάται πότε πρωτοδιάβασε τα ποιήματα, που ύστερα από χρόνια συμπεριέλαβε στην Έβδομη Συμ­ φωνία «ΙΣτις κοντινές εκδρομές) παίζαμε με τον Κουλούκη -εγώ βιολί και αυτός μαντολίνο- μουσική κλασική, είτε καμιά δική μου σύνθεση, γραμμένη επί τούτου, και μετά αρχίζαμε τις απαγγελλίες. Είχαμε και ένα βράχο, πάνω α­ πό το σπίτι του Μάκη, που τον βαφτίσαμε Ό βράχος του Ρίτσου", γιατί σε λίγο ανακαλύψαμε 'Το Τραγούδι της Αδελφής μου' και το 'Εμβατήριο του Ωκεανού", που τα διαβάζαμε τουλάχιστο μια φορά τη μέρα»8. Η Ακολουθία Εις Κεκοιμημένους είναι ένα από τα σημαντι­ κότερα έργα της τρίτης περιόδου του θεοδωράκη. Βασι­ σμένος στα γνωστά κείμενα του Ιωάννη Δαμασκηνού, ο συνθέτης δίνει μια πιο ολοκληρωμένη και φιλοσοφημένη πνοή στο εκκλησιαστικό μυστήριο. 0 θεοδωράκης έχο­ ντας κατασταλάξει στην κοσμοθεωρία του, δίνει στο φαι­ νόμενο του θανάτου μια αρμονική μορφή και αυτό το κα­ ταφέρνει με την προσθήκη παιδικής χορωδίας. 0 ίδιος α­ ναλύει: «Αυτή η αντίθεση των παιδικών φωνών, σαν μια ε­ πιθετική παρουσία της ζωής προς το θάνατο, μας βοηθά πιστεύω για να απολυτρωθούμε από τη μακάβρια θεώρη­ ση ενός αναπότρεπτου αλλά ωστόσο συγκλονιστικού και μυστηριώδους φαινομένου»9. Το 1987 τελειώνει τη σύνθεση της 4ης Συμφωνίας Των Χορικών κατόπιν παραγγελίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Την ίδια χρονιά συνθέτει και το εξαιρετικό μπαλέτο Ζορμπάς, που πρωτοπαρουσιάζεται στο Arena di Verona με τεράστια επιτυχία. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι η παρουσίαση του έργου του και η εμφάνιση του ονόματός του στο πρόγραμμα της Όπερας της Βερόνα, πλάι σε αυ­ τά των Βέρντι, Πουτσίνι και Μπελίνι τον ώθησε στη σύνθε­ ση των τριών λυρικών τραγωδιών. Το 1990 η Διεθνής Επι­ τροπή Ολυμπιακών Αγώνων παραγγέλνει στον θεοδωρά­ κη τη σύνθεση ενός συμφωνικού έργου και ο θεοδωρά­ κης ετοιμάζει το Canto Olympico.

To 1986 τελειώνει την ενορχήστρωση της πρώτης του ό­ περας Κώστας Καρυωτάκης, όπου χρησιμοποιεί μελωδίες από τον κύκλο τραγουδιών Ποίημα και την αφιερώνει στον Μάνο Χατζιδάκι. Κατά το διάστημα 1988-1996 ο θεοδωράκης αφοσιώνεται στη σύνθεση των τριών λυρικών τραγωδιών. Αισθάνεται πλέον ώριμος και ικανός να δώσει με τη μουσική του άλ­ λη διάσταση στην τραγωδία, την οποία θεωρεί «την ανώ­ τατη βαθμίδα κατάχτησης του ανθρώπινου πνεύματος»10. Το χρονικό διάστημα 1988-1990 συνθέτει τη Μήδεια βασι­ σμένος στην τραγωδία του Ευριπίδη. Η λυρική τραγωδία είναι αφιερωμένη στον Βέρντι, ενώ η κύρια άρια είναι μια μελωδία από την Αρκαδία II. 0 θεοδωράκης αναφερόμενος στο έργο λέει: «θέλησα να μεταφέρω όλες τις "ψυχι­ κές" δονήσεις των χαρακτήρων, όλες τις συγκρούσεις, τα

38

ξεσπάσματα, τα πάνω και τα κάτω, καθώς και τις ιερατικές παρεμβάσεις του Χορού, κατ' αρχήν με το Μέλος... Προ­ σπάθησα να απστυπώσω το σύνολο του Λόγου σε μια συ­ νεχιζόμενη διαρκή μελωδία, με μόνη φιλοδοξία αυτή η μελωδία να αντιστοιχεί και να αποτυπώνει τον πυρήνα του Λόγου και των καταστάσεων και νοημάτων που θέλει να εκφράσει»11. Το 1992-3 μελοποιεί την Ηλέκτρα του Ευριπίδη. 0 θεο­ δωράκης εκείνη την περίοδο δεν συνθέτει απλώς, αλλά επιχειρεί και καταφέρνει την υπέρβαση. Εισχωρεί στο σύμπαν της αρχαίας τραγωδίας και από εκείνο τον τόπο με­ ταγγίζει σε μας τη διαχρονική σοφία. Το εγχείρημα δεν εί­ ναι εύκολο. Ιδιαίτερα προβληματίζεται με την είσοδο της Κλυταιμνήστρας. Αποφασίζει να κάνει έναν θαλάσσιο πε­ ρίπατο με το μικρό του ιστιοφόρο. Οι αέρηδες τον σπρώ­ χνουν ολοένα και περισσότερο στο βάθος της θάλασσας. Αργά το βράδυ πίσω από το πρόσωπο της σελήνης τού α­ ποκαλύπτεται με κάθε λεπτομέρεια η σκηνή της Κλυται­ μνήστρας. 0 συνθέτης ηρεμεί. Γνωρίζει πλέον ακριβώς αυτό που αισθανόταν η Κλυταιμνήστρα και συνεχίζει να ντύνει την τραγωδία με την αρμόζουσα μουσική. Το μουσικό σύμπαν του θεοδωράκη ολοκληρώνεται με την Αντιγόνη (1994-6), βασισμένη στην τραγωδία του Σο­ φοκλή. Με αυτό το έργο ο συνθέτης ολοκληρώνει την υ­ πόσχεση που είχε δώσει στις 6.8.1988 στη Βερόνα. Ο ίδιος μιλάει για το σκοπό του: «Με τις τρεις Τραγωδίες θέλω να προσφέρω στο Λαό μας τη δυνατότητα να προσεγγίσει και να κατανοήσει -από ένα διαφορετικό πρίσμα και με τη βοήθεια της Μουσικής- μύθους, έργα και πρόσωπα, που παρά την απόσταση του χρόνου παραμένουν αρχέτυ­ πα»12. Η λυρική τραγωδία τελειώνει και συνάμα ολοκλη­ ρώνει τον κύκλο της τριλογίας με την άρια «Έρως ανίκατε μάχαν». Ίσως και έτσι να αποχαιρετά ο θεοδωράκης το κοινό του. Τον Αύγουστο του 1995 ο συνθέτης, σε μια συνέντευξή του στον Αστέρη Κούτουλα, εκφράζει τη λύπη και την α­ πογοήτευσή του για τον τρόπο με τον οποίο του έχουν συμπεριφερθεί: «Τα βλέπω όλα αυτά γύρω μου -τ ις ορ­ χήστρες, τις όπερες- σαν πελώρια φρούρια με κλειστές πόρτες, που για να τα περάσει κανείς πρέπει να κατεβά­ σουν κάτω τις γέφυρες, να "παραδοθούν". Αλλά... εγώ πάντα ήμουν εκτός των φρουρίων»18. Είναι χαρακτηριστικό ότι η καντάτα Κατά Σαδδουκαίων είχε κυκλοφορήσει στη Γερμανία, στα γερμανικά, από το 1985, ενώ στο ελληνικό κοινό παρουσιάστηκε σε CD το 1999, λίγες μέρες πριν παι­ χτεί στο Ηρώδειο. Ευτυχώς, τα συμφωνικά έργα του θεοδωράκη κυκλοφο­ ρούν πλέον οε CD. Όλες οι συμφωνίες του - μ ε εξαίρεση τη Συμφωνία No 2 - είναι διαθέσιμες. Το 1999 κυκλοφό­ ρησε η Symponietta μαζί με την Κατάσταση Πολιορκίας

και η Ακολουθία εις Κεκοιμημένους (Requiem). Παράλληλα, στις 21 Φεβρουάριου υπεγράφη συμβόλαιο με τη δισκογραφική εταιρεία Schott για την έκδοση όλων των έργων του θεοδωράκη. 0 διευθυντής της εταιρείας χαρακτήρισε τον θεοδωράκη ως «το μεγαλύτερο εν ενεργεία συνθέτη κλασικής μουσικής»14. Επίσης, ο εκδοτικός οί­ κος «Ρωμανός», που ασχολείται με την έκδοση και προβο­ λή των έργων του δημιουργού, έχει ήδη εκδώσει παρτι­ τούρες για σημαντικό έργα, όπως Λυρικώτερα, Επιφάνια, Λιποτάιαες, Το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού, Επιτάφιος, /Αξιόν Εστί, Adagio και Μπαλέτο Ζορμπάς, ενώ υπό έκδοσιν είναι τα έργα Ηλέκτρα, Μήδεια, Ραψωδία για Βιολοντσέλο και ορχήστρα και Ραψωδία για κιθάρα και ορχήστρα. Επο­ μένως, δίνεται η ευκαιρία στο κοινό να γνωρίσει το έργο ενός συνθέτη ο οποίος, ούμφωνα με τη μουσικολόγο Gail Holst, είναι ισάξιος με τους σπουδαιότερους κλασικούς συνθέτες του 20ού αιώνα, όπως ο Bartok και ο Stravinsky15.

0 χωρισμός του έργου του θεοδωράκη σε τρεις περιό­ δους είχε καθαρά λειτουργικό χαρακτήρα. Μέσα από αυ­ τόν το διαχωρισμό κατανοούμε πως ουσιαστικά το έργο του Μίκη δεν επιδέχεται καταμερισμό. Είναι ένας μουσικός γαλαξίας. Το 1942 είδε τη λάμψη του άστρου του Μπετόβεν και αποφάσισε να προσθέσει στο σύμπαν της αιωνιό­ τητας τους δικούς του αστερισμούς. Με τη μουσική του μας έδειξε τη μαγεία του Ελύτη, του Σεφέρη και του Καβάφη. Μας εξοικείωσε με τον Σικελιανό, τον Ρίτσο, τον Λειβαδίτη και τον Γκάτσο. Μας μετέφερε τη σοφία του Ευ­ ριπίδη, του Σοφοκλή και του Αισχύλου. 0 αγώνας δεν ήταν ιδιοτελής. Όλες του οι προσπάθειες στόχευαν στην πολι­ τιστική ανάταση του ελληνικού λαού. Όσο κι αν φωνασκούν οι μετριότητες, δεν καταφέρνουν να τον ακουμπήσουν, διότι ο θεοδωράκης έχει ενωθεί με το Ιερό Κέντρο της Συμπαντικής Αρμονίας. Έχει γίνει ένα με το φως. □

Τρίτη Συμφωνία» δημοσιεύεται στο βιβλίο Μελοποιημένη ποίη­ ση, τόμ. Β', ό.π., σελ. 250.

8. Βλ. στην αυτοβιογραφία του συνθέτη, Οι δρόμοι του Αρχάγγελου,τ. 1, ό.π, σελ. 115.

9. Βλ. Μελοποιημένη ποίηση, τόμ. Β',ό.η., σελ. 326.

10. Από το βιβλίο Μελοποιημένη ποίηση, τόμ. Γ'. Αθήνα, ύψιλον/βιβλία, 1999, σελ. 129.

11. Απόσπασμα που δημοσιεύεται στο βιβλίο του Αστέρη Κούτουλα, 0 μουσικός Θεοδωράκης, ό.π., σελ. 83.

12. Βλ. Μελοποιημένη ποίηση, τόμ. Γ', ό.π., σελ. 168.

13. Το απόσπασμα αυτό είναι από συνέντευξη που παραχώρησε ο συνθέτης στον Αστέρη Κούτουλα τον Αύγουστο του 1995 στο Aalborg της Δανίας. Η συνέντευξη δημοσιεύεται στο βι­ βλίο του Αστέρη Κούτουλα Ο μουσικός Θεοδωράκης, ό.π., σελ. 398.

14. Αυτή η πληροφορία υπάρχει στην ιστοσελίδα αφιερωμένη στον Μί|κη θεοδωράκη με διεύθυνση http://m ikistheodoraljds.net 15. Αυτό γράφει η μουσικολόγος Call Holst στο βιβλίο Theodorakls, Myth & Politics In modern Creek music, 1980, Amsterdam, Adolf M. Hakkert.

Ο ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

h ttp ://m ik is -th e o d o ra k is .n e t/ h ttp ://w w w .th e o d o ra k is .o rg h ttp ://w w w .m ik is th e o d o ra k is .g r/

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: 1. Από την αυτοβιογραφία του συνθέτη, Οι δρόμοι του Αρχάγγε­ λου, τ. 1. Αθήνα, Κέδρος, 1986, σελ. 119.

2. Αυτή η πληροφορία εμφανίζεται στο βιβλίο του Αστέρη Κούτουλα, 0 μουσικός Θεοδωράκης. Αθήνα, Νέα Σύνορα-Α.Α. Λιβάνη, 1998, σελ. 119.

3. Από το βιβλίο του συνθέτη Το χρέος. Το χωρίο αναδημοσιεύε­ ται στο βιβλίο Μελοποιημένη Ποίηση, τόμ. Β'. Αθήνα, ύψιλον/βιβλία, 1998, σελ. 60.

4. Βλ. Μελοποιημένη ποίηση, τόμ. Α'. Αθήνα, ύψιλον/βιβλία, 1997, σελ. 82.

5. Αυτή η φράση προέρχεται από το ημερολόγιο του συνθέτη και δημοσιεύεται στο βιβλίο Μελοποιημένη Ποίηση, τόμ. Α', ό.π., σελ. 184.

6. Το χειρόγραφο του Γιάννη Ρίτσου δημοσιεύεται στο βιβλίο Με­ λοποιημένη ποίηση, τόμ. Α', ό.π., σελ. 236.

7. Αυτά γράφει ο κριτικός Andreas Brandes μελετώντΰς την Τρίτη Συμφωνία του θεοδωράκη. Το άρθρο του «Μια μελέτη για την

39

ιΜ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ

ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΥ 7, 106 78 ΑΘΗΝΑ, τηλ. 33 04 196 - 38 30 604, fax: 38 19 439

Καδιώ Κολύμβα Κ Α ύ Ιβ ΚΟΛΥΜ &Α

Η ΠΑΝΩ ΜΕΡΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ h Tldtvw Megia τσν

Ή Ιστορία μιας μοναδικής, για τήν

χή της,

επο­

γυναίκας, πού μέ τήν ιδιαίτερη

προσωπικότητά της καί μέ γνώσεις μόλις τής Γ' Δημοτικού ξεκίνα άπό τή μικρή ναυτική κοινωνία τής Οΐας, στα τέλη τοΰ 19ου αιώνα, καί καταφέρνει να δημιουργή­ σει τό δικό της στόλο καί να παίξει έ'ναν σημαντικό ρόλο στή ναυτιλία. Ά πό

οικογένεια

καπ ετα να ίω ν

τής

Π άνω Μεριάς τής Σαντορίνης καί, χωρίς ποτέ ν ’ άπαρνηθεϊ τό ρόλο τής συζύγου, τής μάνας καί τής νοικοκυράς — άλλα καί χωρίς ταυτόχρονα να λησμονήσει τον τόπο της— , κατορθώνει καί μετά τό 1922 στον Πειραιά να διακριθεΐ στους ναυτιλιακούς κύκλους. Στο μυθιστόρημα αύτό πού βασίζεται στήν προσωπική της ιστορία — άπό τα πανιά τής σκούνας μέχρι τά μεταπολεμικά λίμπερτυς καί τά ποστάλια— άναδύεται παράλληλα καί ή πορεία τής νεοελληνικής ναυτοσύνης καί ναυτιλίας.

Λίτσα Καραμπίνη ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΜΕ ΚΑΛΗ ΑΝΑΤΡΟΦΗ Τό παραμύθι λέει π ώ ς τό βασιλόπουλο ά νάστησε τήν μαρμαρωμένη βασιλοπού­ λα

μ ’ έ'να φιλί

του

μ όνο.

"Υστερα

παντρεύτηκαν. Ά ρ α γ ε τί άπ έγινα ν; Είναι ά κόμα τά φιλιά τους ικανά νά δώσουν ζω ή στό μάρ­ μαρο ή γυρίζουν βαριεστημένοι τίς π λ ά ­ τες τους τώρα καί αποκοιμούνται.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ

■& *

ΜΑΥΡΟΚΟΡΑΑΤΟΥ 7, 106 78 ΑΘΗΝΑ, τηλ. 33 04 196 - 38 30 604, fax: 38 19 439

Κώστας Ζουράρις

Χέσαιτο εί μαχέσαιτο

άλλως σκωπτικός ...μέσα από τό σατφίζειν τα πεπραγμένα τοΰ δημοσίου μας κοπρωνύμου ή καί θεαρέστου βίου, άναβρύουν ώς βρύα σεσηπότα καί ρόδα μυρωδάτα ορισμένα ένδημοΰντα τής καθ’ ημάς πλάκας: ένα Συναμφότερον έριδος καί νήψεως, νηφαλιότητας καί εΐρωνος εκνευρισμού, αυτό τό πάντοτε σύμμεικτον τοΰ επαμφοτερίζοντος συμπαγούς μας...

π. Φιλόθεος Φάρος Η Α Λ Λ Ο ΙΩ ΣΗ Τ Ο Υ Χ Ρ ΙΣ Τ ΙΑ Ν ΙΚ Ο Υ ΗΘΟΥΣ π. Φιλόθεος Φάρος

Αύτό τό βιβλίο βασίζεται στην πεποίθηση ότι πραγματικά για τις συμφορές τοΰ σύγ­ χρονου κόσμου εύθύνεται σε ένα μεγάλο ποσοστό ή παραμόρφωση τοΰ χριστιανι­ σμού, που πραγματοποιήθηκε αρχικά στή Δύση καί στόχος του είναι νά κατάδειξη καί νά καταγγείλη τη διαστροφή μάλλον, παρά νά άποτελέση μιά συλλογή νανουρισμάτων γιά τον σύγχρονο άνθρωπο. Ή παρουσίαση οδυνηρών αληθειών μπορεί νά είναι από ενοχλητική μέχρι εξοργιστική, ειδικά γιά αυτούς πού είναι τόσο ανώριμοι ώστε νά θέλουν νά άκοΰν μόνον ό,τι τούς ευχαριστεί καί πού δεν μπορούν νά ανεχθούν οτιδήποτε προκαλεΐ δυσφορία.

Η ΑΛΛΟΙΩΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣ ΤΙΑ ΝΙΚ ΟΥ ΗΘΟΥΣ

του Π Α Ν Τ Ε Λ Η

ΝΙΠΟΥΚΑΑΑ

Δ ύο γραφές, ένας κύαμος Αν η λογοτεχνία θα μπορούσε να υπερασπίσει μάλλον εύκολα την ευγενή της καταγωγή και, κραδαίνοντας την αλήθεια του μύθου, να ισχυριστεί ηως είναι τέκνο των Μουσών αγαπη­ μένο, η δημοσιογραφία θα συναντούσε πολύ πιο σοβαρές δυσκολίες εάν δοκίμαζε να πείσει για την υψηλή ποιότητα των γονιδίων της και την κληρονομημένη αίγλη της. Ακόμη κι αν, ισχυρογνωμώντας ή σεβαστικά, διατύπωνε την άποψη ότι είναι μέχρις ενός σημείου εύλογο να α­ ναγνωριστούν τα ομηρικά έπη σαν οι αποφασιστικοί προπάτορες του πλήρους, αμερόληπτου και θαυμαστά απελευθερωμένου από τις συμβάσεις ρεπορτάζ, οι οποίοι μάλιστα δεν απέκτη­ σαν πολλούς άξιους απογόνους, θα μπορούσαν να της ανατάξουν ότι η συμβολική γένεση της δημοσιογραφίας σημειώθηκε αρκετούς αιώνες αργότερα, όταν ο Αλέξανδρος ο Μέγας πρόσταζε κάποιους από τους σπουδαίους γραφιάδες που τον ακολουθούσαν στην εκστρα­ τεία του να συντάσσουν «τας βασιλείους εφημερίδας», ώστε να καταγράφουν σχεδόν αυθη­ μερόν τσ ανδραγαθήματά του. Κρατάει βέβαια η δημοσιογραφία από τη σπουδαία τέχνη της ρητορικής, η οποία έδωσε πολ­ λούς καρπούς, αρκετούς γλυκούς αλλά και κάμποσους ξινούς, μιας και ο σύνδεσμός της με τη δημαγωγία υπήρξε ισχυρότατος, όπως άλλωστε και ο σύνδεσμος της νυν δημοσιογραφίας. Εντούτοις, καμία από τις Μούσες δεν είχε ΐην καλοσύνη να αναλόβει υπό την προστασία της τη ρητορεία οπότε ο κληρονόμος της, ο δημοσιογραφικός λόγος, το εφήμερο γραπτό, δεν ' θα μπορούσε να προτείνει σαν αυτονόητη την ουράνια καταγωγή του. Κι ωστόσο, οι ίδιες, οι λέξεις, λογοτεχνία και δημοσιογραφία, επιβεβαιώνουν τη συγγένεια; Με κέντρο το λόγο στη μια περίπτωση και τη σχεδόν συνώνυμή του γραφή στην άλλη, σχηματί­ ζονται δύο κύκλοι οι οποίοι τέμνονται και ορίζεται έτσι μία έκταση κοινή. Πόσο μεγάλη είναι αυτή η συγκεκριμένη έκταση και πόσο' καθοριστική αποβαίνει'η αξία και η λειτουργία της, πό­ σες δυνατότητες έχει δηλαδή να παρακάμψει τις φανερές ανομοιότητες και να επιτρέψει στα δύο κέντρα να συμπλησιάσουν, δεν είναι εύκολο να το πούμε. Επειδή, τελικά, οι κατά βάθος διαφορές των δύο τεχνών είναι περισσότερες και ουσιαστικότερες από τις φαινόμενες ομοιότητές τους. Και πρώτη, θεμελιώδης διαφορά είναι ά χρόνος, η σχέση της δημοσιογραφίας και της λογοτεχνίας με το χρόνο, όσον αφορά τόσο την παραγωγή τους όσο και τη σκοπούμενη . χρήση τους, ΐην κατανάλωσή τους.

0 Καρλ Κρύους, ο Αυστριακός λογοτέχνης και στοχαστής του αιώνα μας που χαρακτηρίστηκε αρμοδίως «ο μεγαλύτερος σατιρικός συγγραφέας της γερμανικής γλώσσας», είχε διατυπώσει την εξής άποψη, με τπν προσφιλή του μέθοδο των αφορισμών, στο καθεστώς των οποίων η οξύνοια ηδονίζεται να αυθαιρετεί: «0 δημοσιογράφος εμπνέεται από την προθεσμία. Αν έχει*

* Εισήγηση στο Δημοσιογραφικό Συνέδριο της Σαμοθράκης τον Ιούήιο 1999

42

καιρό μπροστά του, τότε γράφει χειρότερα». Στην πρώτη του ανάγνωση, το απόφθεγμα αυτό ηχεί σαν δριμύτατη καταδίκη της δημοσιογραφικής γραφής- μοιάζει να την ενταφιάζει χωρίς ιδιαίτερους δισταγμούς, αφού μας πληροφορεί ότι στη δημοσιογραφία η επιζήτηση του καλύτερου οδηγεί αναπόφευκτα στο χειρότερο. Με μια δεύτερη ματιά πάντως, προσεχτικότερη, τα πράγματα τείνουν, αν όχι να ανατραπούν, πάντως να ισορροπήσουν.

0 δημοσιογράφος, μας λέει ο Καρλ Κράους, οφείλει να συλλάβει και να αποδώσει το ακαριαίο, κι αυτό είναι μια τέχνη που έχει τους δικούς της, δύσκολους και αυστηρότατους όρους τη δική της εσωτερική λογική και τη δική της αποτελεσματικότατα. Και καθόλου βέβαιο δεν είναι ότι ένας λογοτέχνης, όσο καλός και άξιος κι αν είναι, έχει την ικανότητα να αναγνωρίσει αυτούς τους όρους και να υπακούσει σε ό,τι σαφέστατα του υπαγορεύουν. Με άλλα λόγια, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ένας δοκιμασμένος λογοτέχνης, ένας εξωτερικός δηλαδή της δη­ μοσιογραφίας, ένας τιμώμενος επισκέπτης της, μπορεί να επιδοθεί ακόπως και αυτονοήτως στη δημοσιογραφική γραφή. Τα βιβλία του δεν συνιστούν διαβατήριο με το οποίο θα μπορέσει να εισέλθει χωρίς άλλον έλεγχο στη δι­ πλανή του επικράτεια, και μάλιστα να επιβληθεί εκεί σαν αυτονοήτως ανώτερος και ευγενέστερος. Αλλά ισχύει και το αντίστροφο: Η άσκηση στη δημοσιογραφική γραφή, το μεροδούλι-μερογράφι, δεν αποτελεί διαβατήριο με το οποίο ο δημοσιογράφος μπορεί κάποια στιγμή να ελπίζει ότι θα εισέλθει, επίσης ακόπως και αυτονοήτως, στην επικράτεια της λογοτεχνίας. Και πάλι, θα εισέλθει σε ένα χώρο τυπικά οικείο, αλλά κατ' ουσίαν διαφορετικό, όρα απαιτείται ο αναπροσανατολιαμός του, μια κάποια μετεκπαίδευσή του. Για να προσφύγουμε σε κάτι που φαίνεται ανάλογο, μιας και συχνά αναφερόμαστε σε μπαλαδόρους που «γράφουν», «ζωγραφίζουν» ή «κεντάνε», ενώ υ­ πήρξαν και εποχές που ο μέγας Βασίλης Χατζηπαναγής χαρακτηρίστηκε «Ρεμπό του ποδοσφαίρου», οι καλαθο­ σφαιριστές και οι ποδοσφαιριστές παίζουν με μια μπάλα ελαφρώς διαφορετική ως προς το υλικό της κατασκευής της και κινούνται προς παρόμοιο σκοπό. Αλλά ούτε ο εξτρέμ μπορεί να γίνει φόργουορντ, όσο γρήγορα κι αν φεύγει στον αιφνιδιασμό, ούτε ο γκαρ μπορεί να γίνει μηακ, όσο καλός κι αν είναι στην άμυνα. Κάθε παιγνίδι, δη­ λαδή κάθε τέχνη, έχει τη δική του στρατηγική, τη δική του τεχνική, τη δική του νομοτέλεια. Ανώτερο, καλύτερο ή ευγενέστερο δεν είναι κανένα, απλώς διαφέρουν ριζικό κι ας δείχνουν ίδια. Έχουν, πιστεύω, τη σημασία τους αυτές α σκέψεις, κυρίως επειδή σης μέρες μας τείνει να ισχύσει σαν κανόνας η εμπλοκή του δημοσιογράφου στη λογοτεχνία, και μάλιστα με τη ναυαγοσωστική αναφορά σε σπουδαίους Έλλη­ νες λογοτέχνες που ασκήθηκαν κατά το παρελθόν στη δημοσιογραφία και διέπρεψαν. Ναι, να στραφεί ο δημο­ σιογράφος στη λογοτεχνία, κανείς δεν δικαιούται να απαγορεύσει οτιδήποτε, κανείς δεν είναι ο αποκλειστικός διαπιστευμένος των Μουσών ή ο μοναδικός διαχειριστής της κληρονομιάς τους. Αλλά το τελευταίο που μπορεί να ελπζει ο δημοσιογράφος εκείνος, ο οποίος αποφασίζει να γίνει και μυθιστοριογράφος ή να εκδώσει επιτέλους τους πρωτόλειους στίχους του, επενδεδυμένους με όση φήμη απέκτησε σε άλλον πνευματικό τόπο και με άλ­ λον αφηγηματικό τρόπο, είναι ότι του αρκεί ο εξοπλισμός που απέκτησε δημοσιογραφώντας. Αυτός ο εξοπλι­ σμός αρκεί, κι αν βέβαια αρκεί, για την καθαυτό δημοσιογραφία. Αλλά, για να το πω εντελώς σχηματικά, δεν μπο­ ρείς με τα ίδια όπλα να αντιμετωπίσεις δύο εντελώς διαφορετικούς αντιπάλους. Ούτε μπορείς να επαναπαύεσαι στα όποια κεκτημένα, πιστεύοντας αφελώς ότι η συντεχνιακώ δικαίω προβολή των συγγραφικών σου δοκιμών θα σου αποφέρει με την πρώτη και οπωσδήποτε τον έπαινο τόσο του δήμου όσο και των σοφιστών. Η δημοσιογραφική γραφή, λοιπόν, έχει εγγεγραμμένο μέσα της το θάνατο: το «νέο» σκουριάζει ταχύτατα και κα­ ταντάει παλαιό, το νυν σημαντικό μετατρέπεται αφεύκτως σε άσημο, αφού η μηχανή της ιστορίας και της καθη­ μερινότητας παράγει ακαταπαύστως «νέα», «ειδήσεις», «συγκλονιστικά γεγονότα» που ύστερα από τη δεύτερη, την τρίτη ειδησεογραφική χρήση τους, δεν συγκλονίζουν πλέον ούτε καν εκείνον που τα εκφωνεί, όσο στόμφο κι αν βάλει στη φωνή του, όσο μελοδραματικό κι αν παίξει την είδηση. Κατά συνέπεια, και πγραφή που καλείται να ιστορήσει και να αποδώσει το τρέχον, τρέχει κι αυτή μαζί' του ααθμαίνοντας - τρέχει προς το θάνατό της, παθαί­ νει δηλαδή αυτό που οι αρχαίοι αποκαλούσαν έγκυο μόρο: θνήσκει ακριβώς μόλις γεννιέται. Αν εξαιρέσουμε τα κείμενα των εφημερίδων που φιλοξενούνται σε κάποιες σελίδες ή στήλες οι οποίες προσομοιάζουν σια γκέτο, κυκλωμένα από αμέσως και αποκλειστικός αναλώσιμη ύλη, ο τυπικός δημοσιογραφικός λόγος γνωρίζει εκ των ηροτέρων ότι ματαιοπονεί αν ευελπιστεί άτι θα υπερκεράσει σε κάθε περίπτωση τις χρονικές συντεταγμένες ή ό­ τι και η τελευταία του αράδα θα κατορθώσει να βγάλει περιφρονητικά τη γλώσσα της στον γενετικά ληξιπρόθε­ σμο χαρακτήρα της. Και όχι απλώς ματαιοπονεί, αλλά απειλείται να χάσει την ευθυβολία και το στόχο του, το εί­ δος του, την ίδια τούτη νομιμοποίηση. Αυτό βέβαια κάθε άλλο παρά σημαίνει ότι ο δημοσιογράφος οφείλει να καθηλώνεται στη βαυκαλιστική ασφάλεια

των στερεοτύπων, να κρεμάει νωχελκά τη σκέψη του από τις σκαλωσιές του ξύλινου λόγου, να μηρυκάζει το οριακό και ήδη ξεθυμασμένο λεξιλόγιο μιας κάποιας παράδοσης, τάχα για να μην ξενίσει το κοινό, το οποίο σπεύδουμε μονίμως να το θεωρούμε κατώτερό μας, Κάθε άλλο παρά σημαίνει ότι οφείλει να μην τολμάει την α­ προσδόκητη λέξη, που θα ωφελήσει την απόδοση της σκέψης του, ή την ανοίκεια σύνταξη, την ερεθιστική μετα­ φορά και την αιφνίδια εικόνα. Να τολμάει· αυτή είναι η δουλειά του. Με γνώση πάντως, έγκαιρα και έμμετρα, ώ­ στε το ύφος να μην εκπίπτει σε τρικ και η ενδεχόμενη λογοτεχνική όρεξη να μην εξαντλείται από το ναρκισσισμό της. Το αντίθετο ακριβώς, ως πρός το χρόνο, συμβαίνει στη λογοτεχνία. Εκεί - και αν βέβαια εξαιρέσουμε από μιας αρ­ χής τα κατακλυσμιαία μπεστ σέλερ, ξενόφερτα και ελληνικά, τα οποία, υιοθετώντας το πιο πρόχειρο δημοσιο­ γραφικό γράψιμο και ταυτόχρονα τη λογική και την αισθητική της τηλεοπτικής εικόνας, βλέπουν το χρόνο φτενό και μονοδιάστατο και παράγονται με μοναδική τους έγνοια την αγορά - εκεί, λοιπόν, στη λογοτεχνία, ο κανόνας, ο χρονικός κανόνας είναι η μακρά διάρκεια, ως προς το παρελθόν της γραφής και ως ηρος το εληιζόμενο μέλλον της. Εν αντιθέσει προς το δημοσιογράφο, που έχει συμφιλιωθεί με το ακαριαίο και απευθείας γράψιμο, το οποίο υπηρετείται από την πείρα ή τα ρεφλέξ παρά από το αυτσκριτικό και τελειοθηρικό ξανακοίταγμα, ο συγγραφέας επεξεργάζεται αλλεπάλληλες φορές το κείμενό του, πετάει και ξαναπετάει, σβήνει και ξανασβήνει, ή τουλάχι­ στον έτσι οφείλει να κάνει, έτσι έκανε μια φορά κι έναν καιρό. Και δεν αποβλέπει στην άπαξ κατανάλωσή του από κάποιον ράθυμο αναγνώστη, δεν είναι αυτό ο στόχος και η ελπίδα του. Διεκδικεί την αντοχή των κειμένων του στο χρόνο, την εγγραφή τους στο μέλλον, την τρίτη και πέμπτη τοκοφόρο ανάγνωσή τους. Ειδάλλως αυτοχειριάζεται. Και δεν συντρέχει κανένας λόγος να θεωρήσουμε νόμιμο και φυσικό αυτόν τον αυτοχειριασμό επειδή βλέ­ πουμε να τελείται όλο και συχνότερα γύρω μας, από συγγραφείς που αδυνατούν ή απαξιούν να καταλάβουν πό­ σο βάρος έχει-η έννοια λογο-τέχνης, αρνούμενοι φυσικά και να το φορτωθούν. Στη δημοσιογραφία, λοιπόν, η λέξη είναι, αν όχι εξ ορισμού, πάντως σέ μεγάλο βαθμό, απλώς ένα πληροφοριακό υλικό, ένα κέλυφος. Στη λογοτεχνία η λέξη είναι ένα σήμα βαθύ, πολυεδρικό, ποικίλο, δύστροπο και ανυπότακτο, που αποβλέπει στη μνήμονα συγκίνηση και στον ερεθισμό του πνεύματος και όχι στο μηρυκασμό της επικαιρότητας και τη διέγερση των ανακλαστικών ή των ενστίκτων. Η γλώσσα της δημοσιογραφίας είναι όχημα - έτσι μας έ­ μαθαν κι έτσι μαθαίνουμε κι εμείς στους επιγόνους, μιας και οι δύο στους τρεις δημοσιογράφους γίνονται δάσκα­ λοι στις ποικίλες σχολές πριν καν ολοκληρώσουν τη δική τους μαθητεία. Η γλώσσα της λογοτεχνίας είναι η ου­ σία, είναι το τρένο μαζί' και οι ράγες και το κάρβουνο και ο μηχανοδηγός και η διαδρομή. Εκεί θεμελιώνεται η πρω­ ταρχική διαφορά των δύο εκδοχών γραφής. Εκεί χωρίζουν οι δρόμοι τους. Και το γεγονός ότι υπάρχουν παράδρομοι που τις ενώνουν κάπου κάπου, υπάρχουν ας πούμε στήλες δημοσιογράφων που λογοτεχνίζουν ή λογο­ τεχνών που δημοσιογραφίζουν, δεν πρέπει να μας οδηγεί στην ιδέα πως τα δύο πεδία είναι εξίσου βατά για ό­ λους και ότι η διάβαση από το ένα στο άλλο είναι ευχερής και ακώλυτη. Η μείξη των ειδών, εν προκειμένω, ούτε οπωσδήποτε ευκταία μπορεί να θεωρηθεί ούτε πάντοτε γόνιμη αποδεικνύεται. Και οι δύο γραφές, λοιπόν, σκηνο­ θετούν έναν κόσμο, ένα θέαμα διά του λόγου· στη μία περίπτωση όμως το θέαμα αυτό ανεβαίνει άπαξ στη σκη­ νή του εφήμερου, και άπαξ καταναλώνεται, ενώ στην άλλη μπορεί να ελπίζει ότι θα παιχτεί και θα ξαναπαιχτεί. Για να επανέλθουμε στο σχήμα με τους δύο τεμνόμενους κύκλους, η κοινή περιοχή, ο κοινός τόπος της δημοσιο­ γραφίας και της λογοτεχνίας έχει το όνομα της ευθύνης, εφόσον πρόκειται για τέχνες ή για εργασίες που ασκού­ νται δημοσίως και με ευθεία αναφορά στο δήμο. Της ευθύνης πρώτα πρώτα, έναντι της γλώσσας, του βασικού τους όπλου δηλαδή, που πρέπει να το προστατεύουν από τη σκουριά και από τις κατ' εξακολούθησιν λαθεμένες βολές, αν θέλουν να μην εξοστρακιστούν οι σφαίρες τους πάνω στα ίδια τους τα γραπτά, οπότε θα γυρίσουν εκ­ δικητικές καταπάνω τους. Της ευθύνης, έπειτα, να υπηρετούν το βάθος των πραγμάτων και να αναμοχλεύουν εις βάθος τα αισθήματα, να μην επιτρέπουν δηλαδή τον αφανισμό της κριτικής τους σκέψης αηό τα τρέχοντα και τα συμβατικά, από τα εξουσιόφιλα και τα δημαγωγικό, από τα κίβδηλα και τα αστόχαστα. Αν μάλιστα λάβουμε υπό­ ψη μας ότι το παλαιότατο εκείνο «Όμηρος την Ελλάδα πάσαν πεηαίδευκε» τείνει να αντικατασταθεί από το «Μίντια την Ελλάδα πάσαν, και τον κόσμο όλον, παιδεύουν» γλωσσικά, αισθητικά, ιδεολογικά, διαπιστώνουμε πόσες ευθύνες βαραίνουν τον δημοσιογραφικό ώμο. Και ξέρουμε δα ότι συχνά, συχνότατα, ο ώμος αυτός, συμφιλιωμέ­ νος πιθανόν με τον «ηθικό εκπρολεταρισμό» του, τον οποίο υποδείκνυε ο Ε. Λεμπέσης μισόν αιώνα πριν, γράφο­ ντας την Κοινωνιοηογία του Τύπου, δεν δείχνει ιδιαίτερη προθυμία να τις αναλάβει, μακάριος μέσα στην εφήμερη δόξα του. □

του Γ Ι Ω Ρ Γ Ο Υ Ι Κ Α Μ Π Α Ρ Δ Ω Ν Η

—“

— I

1

\ ι \ J

>1>Μο μ ονόστηλο κα ι ά λλο ποίημα, αγάπη που

'γινες δίκοπ ο μ αχαίρ

0 δημοσιογράφος που φιλοδοξεί να γίνει λογοτέχνης θυμίζει έναν φίλο του Μάριου Χάκκα: ήταν λογιστής κι ι rocλε να γίνει οικονομολόγος. Με την ίδια, σχεδόν, λογική που ένας λαμπρός ελαιοχρωματιστής ονειρεύεται να γίνει ζωγράφος, αλλά δεν τον αφήνει το μεροκάματο, οι φίλοι και η γλύκα του ότι, συχνά, δεν κόβει απόδειξη. Σε κάθε περίπτωση: «αλλιώς αντιλαμβάνεται το νερό ένας χημικός κι αλλιώς ένας ναύαρχος». L..1 Η δημοσιογραφία, ως γνωστόν, είναι εηικαιρική και εκ φΰσεως, αναγκαστικά, πρόχειρη, ί.,.1 Και ο δημοαιο-γράφων δεν νοιάζεται, συνήθως, τόσο για τη γραφή καθαυτή αλλά για το αποτέλεσμα της γρα­ φής, ως μετάδοση μηνύματος, πληροφορίας, ειδήσεως ή αηόψεως, δηλαδή για τη μετάγγιση κάποιου νοήματος. Και, συχνά, για διάφορα παρελκόμενα και διαπλεκόμενα, πλην του νοήματος καθαυτό, δηλαδή: τη διεκπεραίωση της σελίδας, το μισθό, το κόμμα, τις εμμονές ή το άντε να τελειώνουμε και να φεύγουμε. Το ζω είκοσι χρόνια, αλλά ευτυχώς υπάρχουν και οι λαμπρές εξαιρέσεις για νααϋντηρούν όλο το οικοσύστημα. Το δημοσιογραφικό κείμενο, αν πληροί κάποιες γνωστές σταθερές, δηλαδή το πού, πότε, πώς, ποιος και είναι στρωτό, με στοιχειώδεις προϋποθέσεις κατανοπτότητας, πυκνότητας και σαφήνειας πάει, τέλειωσε. Δεν χρειάζε­ ται τίποτε παραπάνω, το 'βγάλε το μεροκάματο. Οι δημοσιογραφικές γραφές είναι συνήθως παραλλαγές ενός τυφλοσούρτη -ή έτσι έχουν καταλήξει. Και είναι Φυσικό γιατί η δημοσιογραφία είναι καθημερινή, ανελέητη κι ανεξάρτητη από τα κέφια του δημοσιογράφοντος. Η έμπνευση δεν είναι το πρώτο, αλλά το έσχατο, υπάρχει πρώτα το αγώι και μετά ο αγωγιάτης και ανεξάρτητα απ' αυτόν. Βρέξει-χιονίσει εφημερίδα πρέπει να βγει, οι ειδήσεις να γραφούν, τα σελίδια να γεμίσουν, τα κατεβατά να πέσουν στα καλώδια, ο μηχανισμός να εργαστεί Απ' αυτή την άποψη, βέβαια, του σχεδόν απόλυτου φορμαλι­ σμού, της ανελέητης νόρμας, της σταθερότητας των σελίδων, του ότι τα κείμενα πρέπει να γραφούν ανεξαρτή­ τως κεφιού και βαθμού εμπνεύσεως, το πράγμα περιέχει κάποιο ενδιαφέρον. Και τούτο γιατί από κείμενο σε κεί-

* Εισήγηση στο Δημοσιογραφικό Συνέδριο της Σαμοθράκης τον Ιούήιο 1999

45

μενο, από σελίδα σε σελίδα, από υπογραφή σε υπογραφή, βλέπει ένα εξασκημένο μάτι τη διαφορά. Δεν έχει αημασία αν πρόκειται για θλιβερό μονόστηλο, για δίστηλο δυστύχημα του στιλ «γεωργικός ελκυστήρας ανετράπη στο Σουφλί και καταπλάκωσε τον αγρότη που πήγαινε στον μπαχτσέ να μαζέψει μπρόκολα». Σημασία έχει εκείνο το ελάχιστο στην πνοή του κειμένου ηου δείχνει το μάστορα, τη χάρη του μαέστρου, ακόμα και μέσα στη βαρεμάρα του. Σημασία, δηλαδή, έχει, όπως και ατη λογοτεχνία, περισσότερο το πώς παρά το τι. Η διαπραγμάτευση του θέματος, ο τρόπος γραφής περισσότερο από το θέμα καθαυτό. Συχνά, η δημοσιογραφία δεν γίνεται με το θέμα ή με τις ιδέες, αλλά με τις λέξεις. Αλλά κι εδώ υπάρχει μια βασική διαφορά: η δημοσιογραφία μπορεί να γίνει και κυρίως βασικά, με το θέ­ μα, ενώ στη λογοτεχνία κατ' εξοχήν σημασία έχει ο τρόπος χειρισμού του θέματος. Στη δημοσιογραφία -μιλώ πάντα για τον γραπτό Τύπο- έχει τεράστια σημασία η υπόθεση, η είδηση, το θέμα, και λιγότερη ο λόγος, ενώ στη λογοτεχνία συμβαίνει σχεδόν το εντελώς αντίθετο- μην ξεχνάμε ε­ ξάλλου ότι πρόσφατες αναζητήσεις στην πεζογραφία, όπως στο Νέο Μυθιστόρημα, έχουν καταστρατη­ γήσει και την έννοια του θέματος και την καθαρότητα των προσώπων, του χρόνου, της συνοχής της υ­ πόθεσης και του νοήματος. Όλα καταλύονται και μπλέκονται συνειδητά, συχνά άνευ συνέπειας και νοή­ ματος, σε μιαν αχλύ ποιητικότατος ή θεληματικής σύγχυσης που αναιρεί όλες τις παραδεδεγμένες τε­ χνικές και προϋποθέσεις αφήγησης. Κι αυτά ηου θεωρούνται νόμιμα στη λογοτεχνία, δηλαδή το σπάσιμο των σταθερών, η σκοτεινότατα, η παρασημαντική, η αλληγορία, η μεταφορά, η καταστρατήγηση του νοήματος και της δομής, ακόμα και η συνειδητή αποδιάρθρωση του συντακτικού, είναι στοιχεία απολύτως ακατανόητα για τη δημοσιογραφία που στηρίζεται στην απλότητα και απευθύνεται στον κοινό νού. Αν τα κάνεις σε μια εφημερίδα, θα λιθοβοληθείς -και δικαίως: δεν μπορείς να παίξεις τάβλι με κανόνες του σκακιού, ή σκάκι με όρους μπιρίμπας. Εκτός κι αν είσαι ο Σκαρίμηας. Και μην ξεχνάμε, επιπλέον, τι καζί έχουν φάει μερικοί λογοτέχνες από ανίδεους ή προκατειλημμένους δημοσιογράφους, Ας μην ξεχνάμε τι υπέστη ο Εγγονόπουλος και ιδίως ο Εμπειρικός όταν πρωτόβγαλε την Υψικάμινο και την Ενδοχώρα, κι ας μην ξεχνάμε τι υπέστη στη Θεσσαλονίκη ο ιδιόρρυθμος συγγρα­ φέας Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης όταν κυκλοφόρησε, και μάλιστα άδετο, το πρώτο του βιβλίο: ένας δημο­ σιογράφος της εποχής, ο Τάκης Οικονομίδης, έγραψε: «ΤΌβιβλίο του κυρίου Πεντζίκη κυκλοφορεί άδετο, όπως, άλλωστε, και ο συγγραφέας του». Η δημοσιογραφία βαδίζει πάνω σε ανάλλαχτες σκαλωσιές, σε σταθερές ράγες που μεταλλάσσονται ε ­ λαφρώς. Αντίθετα η λογοτεχνία απαιτεί ακριβώς τη μετάλλαξη, την ιδιοτυπία, τον προσωπικό καλπα­ σμό, τη σφραγίδα του ξεχωριστού, την αέναη καταστρατήγηση τη μορφής και την ανακάλυψη νέων δια­ τυπώσεων, καινούριων τρόπων, τη χάραξη εκείνου που μέχρι πριν χαραχθεί δεν υπήρχε. Την προσωπική γλώσσα, το στιλ. Κάθε συγγραφέας, κάθε ποιητής οφείλει να ιδρύσει ένα δικό του προσωπικό βακούφι λέξεων και ύφους, ένα δικό του, ανεξίθρησκο διάστημα. Μπορεί να στηριχθεί στα παραδεδεγμένα, κι αυτό είναι αναπόφευκτο, αλλά αρχίζει και γίνεται συγγραφέας μόνον απ' τη στιγμή που τα υπερβαίνει και ιδρύει τη δική του προσωπική γκαρσονιέρα λέξεων που επεκτείνεται και γίνεται δικό του αυθύπαρκτο σύμπαν. και δεν μιλώ, βέβαια, για παράθεση γνώσεων, για φιλολογώ ούτε για λεξιλαγνεία, τώρα ηου θα πω όη, στη λογοτεχνία, περισσότερο από το λεγόμενο 'νόημα’, το κείμενο είναι οι ίδιες οι λέξεις, ό­ πως το περιτείχισμα μιας πόλεως είναι η ίδια η πόλη κι αντιστρόφως. Έπειτα: η δημοσιογραφία, ως γραφή, δεν στηρίζεται μόνο σε σταθερές σκαλωσιές, αλλά, συχνά, σε κλι­ σέ, στοιχεία που στη λογοτεχνία τιμωρούνται με κεφαλοθραύστη: ενώ στις εφημερίδες μπορείς να δεις να γράφεται αφειδώς το αβάσταχτο «ξεφύτρωσαν σαν μανιτάρια» ή άλλα παρόμοια, στη λογοτεχνία αυ­ τά θεωρούνται εγκλήματα καθοσιώσεως ή, το χειρότερο, παιδικές ασθένειες, κοκίτης και ιλαρά των πρώτων προσπαθειών, δηλαδή συμπτώματα, ελαττώματα πρωτόλειου, και το κείμενο θεωρείται ιδια­ ζόντως κατάλληλο για τρίποντο στο καλάθι των αχρήστων.

Η δημοσιογραφική γραφή, σας ποικίλες εκδοχές της -ρεπορτάζ, άρθρο, είδηση- είναι από τη φύση και τις ανάγκες της περισσότερο τυπική και συντηρητική εφόσον νοιάζεται κυρίως για τη σαφήνεια και την κατανοητότατα, στοιχεία που δεν ενδιαφέρουν πάντα και σφοδρώς τη λογοτεχνία, θα καταντούσε, ας πούμε, αστείο να προσπαθούσε κάποιος ατάλαντος να φιλοτεχνήσει μονόστηλο με ποιητικές απαιτή­ σεις, αν κι έχουν γραφεί αρκετά τέτοια κατά λάθος. Εκ λάθους έχουν γραφεί σε εφημερίδες ποιητικότα­ τες φράσεις όπως το «με το ένα χέρι τον χαιρετούσε και με το άλλο του φώναξε δυνατά», όπως αντί το «ο πρύτανης κύριος Φατούρος» γράφτηκε «ο προπονητής κύριος Φατούρος», το «επί ψύλλου κρεμάμενος» και, αντί το «χοροστατούντος του μητροπολίτου» γράφτηκε το ποιητικότατο «χοροπηδούντος του μητροπολίτου». Και μην μπερδεύουμε τη στιχουργική με την ποίηση, εννοώ την περίπτωση Εουρή και άλλων που κάπο­ τε έβγαζαν έμμετρες εφημερίδες - οι δημοσιογραφικές ομοιοκαταληξίες ποτέ δεν είχαν σχέση με την πραγματική λογοτεχνία, θυμίζω τον Σουρή:

«Ο Ρωμιός την εβδομάδα / μόνο μια φορά θα βγαίνει, / κι όταν έχω εξυπνάδα/ κι όηστε μου κατεβαίνει. Συνδρομητάς δεν δέχομαι / γιατί δεν τους ανέχομαι /κ ι όσα φύήήα κι αν κρατείς /δ εν περνάς συνδρο­

μητής». Ήταν ένα ευφυές στιχούργημα στην προμετωπίδα της εφημερίδας ο «Ρωμιός»· μου αρέσει, αλλά, προ­ φανώς, δεν είναι λογοτεχνία.

Οφείλω να πω ότι κάποτε, προς τα τέλη του προηγούμενου και στις αρχές αυτού του αιώνα, ήταν συνη­ θισμένη και τιμητική η συνεργασία τω ν συγγραφέων με τις εφημερίδες, είτε με διηγήματα είτε με άρ­ θρα, κατ' εξοχήν με χρονογραφήματα. Κάποιοι λογοτέχνες, μάλιστα έγιναν εκδότες ή και διεύθυναν ε­

φημερίδες, όπως ο Εμμανουήλ Ροΐδης, ο Κωστής Μηαστιάς που με τον Ηρακλή Αποστολίδη εξέδωσαν και διεύθυναν την περίφημη «Ηχώ τη ς Ελλάδος» το 1935 που, τό τε, πουλούσε 55.000 φύλλα και άνοιξε

τις στήλες της στη λογοτεχνία, όπως εξάλλου και η «Πρωία» της εποχής. Οι εφημερίδες εξέθρεψαν εν Ελλάδι πολλούς λογοτέχνες, καθότι οι συγγραφείς ποτέ δεν μπόρεσαν στην Ψωροκώσταινα να ζήσουν από τα βιβλία τους, λόγω γλώσσας και περιορισμένου αναγνωστικού κοινού, οπότε έσπευδαν στις εφη­ μερίδες, που ήταν και είναι ο εγγύτερος στην εργασία τους χώρος, αλλά και η μεγάλη παγίδα, ο ολο­ κληρωτικός καταπιώνας. . .. Αναφέρω ενδεικτικά: το ν Α λέξανδρο Παπαδιαμάντη, συνεργάτη από το 1877 ως το ν Ιανουάριο το υ

1911 που πέθανε στην εφημερίδα «Η Εφημερίς», στον «Νεολόγο» Κωνσταντινουπόλεως, στο «Μη χάνε­ σαι», στο «Αστυ», στην «Ακρόπολη» του Γαβριηλίδη, τον Εμμανουήλ Ροίδη, τον Κώστα Βάρναλη που ήταν και μ έλος τη ς Ένωσής Συντακτών, το ν Σπύρο Μελά, τον θράαο Καστανάκη και πολλούς άλλους.

Η συνεργασία των συγγραφέων με τον Τύπο από τις αρχές του αιώνα συνεχίζΏαι με ενδιάμεσα κενά, στο μεσοπόλεμο. Πολλοί συγγραφείς χαρτώνουν τις εφημερίδες δημοσιογραφώντας, αρθρογραφούν, χρονογραφούν, γράφουν ταξιδιωτικά κείμενα που είναι της μόδας, κι αργότερα κάνουν πολεμικές αντα­ ποκρίσεις,. Ενώ, μεταπολεμικά, τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια, ίσως γιατί υπάρχει και το χάσμα της πολιτικής αντι­ παράθεσης, συμβαίνει αυτό που λέει ο Κώστας Βάρναλης:«Κσποτε δημοσιογραφούσαν οι ήογοτέχνες,

τώρα ηογοτεχνίζοϋν οι δημοσιογράφοι». Αργότερα, μ ε την ανάπτυξη τη ς ραδιοτηλεόρασης, που είναι ένα άλλο, μεγάλο κεφάλαιο τω ν διαηλεκο-

μένων δημοσιογραφία-λογοτεχνία, υπάρχει και η καλή πλευρά: εκατοντάδες λογοτέχνες βρίσκουν δου­ λειά χωρίς να αλλοτριώνονται όσο στις εφημερίδες, ενώ αρκετοί διάσημοι και σημαντικοί λογοτέχνες γί­ νονται διευθυντές ραδιοφωνίας και τηλεόρασης, όπως ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Βασίλης Βασιλικός, ο Ιά­ κωβος Καμπανέλλης.

θα αναφερθώ ειδικότερα στη Θεσσαλονίκη, κάνοντας μια μικρή αναδρομή, και θα θυμίσω ότι: ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης συνεργάστηκε με την «Ελεύθερη Ελλάδα» του Πετσόπουλου που έβγαζε και τον «Ρι­ ζοσπάστη». Μετά το πέρας του Εμφυλίου ο Πεντζίκης έλ εγ ε στον Πετσόηουλο «εγώ δεν θα σε έγκατα-

47

λείψω» κι ο Πετσόηουλοςτου απαντούσε «δεν πειράζει, Νίκο, μη ζορίζεσαι· εσένα, έτσι κι αλλιώς, κανείς δεν σε διαβάζει».

θυμίζω επίσης άτι ο συγγραφέας Γιώργος Δέλιος υπήρξε συνεργάτης πολλών Σαλονικιώτικων εφημερί­ δων, ο Γιώργος Ιωάννου έγραφε στην «Ελευθεροτυπία» και στην «Καθημερινή», ο Τηλέμαχος Αλαβέρας στον «Ελληνικό Βορρά», ο Γιώργος ΚιτσόπουΠος επίσης στον «Βορρά», ο Νίκος Μηακόλας στην «Μακεδο­ νία», τον «Βορρά» και τη ν «Δράση».

0 ηεζογράφος Κώστας Λαχάς είχε τα πολιτιστικά στην εφημερίδα «Θεσσαλονίκη» όπως και ο Θόδωρος Ιωαννίδης, πρώτος μεταφραστής του Ουμπέρτο Έκο, του 'Ιταλό Καλβίνο, του Σάντρο Πένα, του Στάνεφ

και του Ντόντοεφ στην Ελλάδα. 0 ποιητής και συγγραφέας Θανάσης Γεωργιάδης έγραφε στην «Καθημε­ ρινή», τον «Βορρά», και γράφει στην «Μακεδονία» και την «Θεσσαλονίκη», ο περίφημος Ηλίας Πετρόηουλος έγραφε, παλιά, στην «Θεσσαλονίκη», ο ποιητής Αναστάσης Βιστωνίτης γράφει στο «Βήμα» και στα «Νέα». Να θυμηθώ επίσης, από ξένους: τον Χέμινγουεί που ήρθε στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια ω ς ανταποκρι­ τή ς τη ς «Τορόντο Στάρ», τον Γαμηριέλ Γκαρσία Μαρκές που είχε Ψώρα με τις εφημερίδες κι έλεγε, όταν δημοσιογραφούσε, ότι «εμείς οί δημοσιογράφοι δουλεύουμε νύχτα; έχουμε ίδιο ωράριο με τις ηουτάνες». Να θυμίσω τον Σάρτρ που έβγαζε τη ν «La voix du peuple», τον Αρθουρ Κέστλερ που ταξίδεψε ως ανταποκριτής στην Αλάσκα, τον Έκο που γράφει κάθε βδομάδα στο «Espresso», τον dirty man Τσαρλς Μπουκόφσκι που είχε βέβηλη, αλλά ορθή, νομίζω, αντίληψη για τη ν πυκνότητα του δημοσιογραφικού κειμένου λέγοντας ότι «ένα άρθρο πρέπει να κρατάει όσο ένα χώσιμο». Κι εδώ πρέπει να αναφερθώ κι εγώ σε ένα υβριδικό είδος" που ζει στις θ ολές όχθες μεταξύ λογοτεχνίας και δημοσιογραφίας και είναι το χρονογράφημα. Στην Ελλάδα έχει επαρκώς υπηρετηθεί από αρκετούς

συγγραφείς και από μερικούς δημοσιογράφους που κολύμπησαν, εηιτυχώς ή όχι, και στα λογοτεχνικά ύδατα. Το χρονογράφημα είναι το παιδί τη ς αθεμιτογαμίας μεταξύ μελάνης και αντιμόνιου, μεταξύ εφ η ­ μερίδας και συγγραφής. Κινείται στον νόθο, ενδιάμεσο χώρο, είναι σαν να λ έμ ε «μπαουλοντίβανο», «κα­ τσικοκλέφτης» ή το σύνθετο όνομα «Σαμο-Θράκη». Νήσος τίς εστι, ρευστή και μυστηριώδης. Τα χαρα­ κτηριστικά του είναι ότι δεν χρησιμοποιεί πομπώδες ύφος, παρατακτική, ευθύγραμμη δομή όπως το άρ­ θρο, δεν γνωμοδοτεί και δεν επιχειρηματολογεί αυτάρεσκα, δεν μετέρχεται τις γνωστές αποδεικτικές ρητορικές, αλλά κινείται λοξά, μέσα από τηνεντύηω σ η και το στιγμιότυπο, το συναίσθημα, τ ο λυρισμό ή το χιούμορ. Το χρονογράφημα είναι σύμφυτο με την παιγνιώδη διάθλαση, με το ν αυτοσαρκασμό, την προσωπική, υποκειμενική αίσθηση, την αντιστροφή, τη ν έκπληξη, την προβολή του μη ορατού, την ανα­ πάντεχη γωνία παρατήρησης. Το χρονογράφημα στις καλές το υ ποικιλίες κι, εκδοχές επηρεάζει βαθιά

τον αναγνώστη, γιατί μετέρχεται λογοτεχνικές τεχνικές, η πειθώ του είναι έμμεοη και χρησιμοποιεί πε­ ρισσότερο τη γοητεία και τη ν αίσθηση παρά τη ν επίκληση τω ν μεγάλων ιδεών - το 'χουν δ ε τιμήσει ουκ ολίγοι Έλληνες συγγραφείς και αντιστοίχως το 'χουν ταλαιπωρήσει άλλοι. Γιατί και στο χρονογράφημα συμβαίνει συχνά ό,τι συνήθως, δηλαδή: μικροί-μεγάλοι στο καφενείο. Οι εφημερίδες, σε κάθε περίπτωση, υπήρξαν βιότοπος συγγραφέων, αλλά εκτός από τη σωτηρία είναι και ο γλυκός τους αφανισμός. Για μια εφημερίδα ο συγγραφέας είναι ο καλύτερος μεζές, έλεγε ο Φρέντυ. Γερμανός. Και δεν είναι, ακόμα, λίγοι οι ποιητές και οι συγγραφείς που ναυάγησαν και ναυαγούν στο φτυάρισμα τη ς καθημερινής είδησης, στο μαγκάνι του εφήμερου, σαν ζωγράφοι που ασκούν το εθνω­

φελές λεπτούργημα των ελαιοχρωματιστών. Ή, αντιστρέφοντας τον Χάκκα, ως οικονομολόγοι που έγι­ ναν λογιστές για να μπορέσουν, απλώς, να επιβιώσουν σε μια χώρα που μπορεί να ζήσει τον έσχατο μάνατζερ-ασφαλιστή τη ς Εθνικής Ασφαλιστικής Τρικάλων, αλλά όχι και τους συγγραφείς τη ς - εκτός αν γίνουν ασφαλιστές, ή δημοσιογράφοι. Υπάρχει βέβαια και ο δρόμος με τις λεύκες, ο προσοδοφόρος δρόμος του μπεστ σ έλερ στον οποίο, πά­ ντα, ο Ιούδας φιλάει υπέροχα. Αν τυχαίνει να μην είσαι ούτε Βούδας, ούτε Κούδας, ψάχνεις μόνο για ένα δώρο: «δώρο ασημένιο ποίημα»; Ο

48

185

βιβλία που αξίζει

να διαβάσετε

Παρουσιάζουν και προτείνουν οι: Β. Αθανασόπουλος Ν. Βατόπουλος Γ. Βέης Τ. ΔημητρούΧια Φ. Δ. Δρακονταειδής

(π α ρ α γ ω γ ή ς ΐ 9 9 9 -2 0 0 0 )

Λ. Εξαρχοπούλου Γ. ΖεβεΧάκης

Αποτελεί κοινό τόπο ότι το καλοκαίρι είναι ιδανική εποχή για διά­ βασμα. Έ να βιβλίο στην παραλία, πλάι στη θάλασα ή κάτω από έναν δροσερό ίσκιο μπορεί να είναι ο καλύτερος σύντροφος σε ώρες μοναχικές, μακριά από τον πανικό της πρωτεύουσας, το άγχος της πόλης και την ανία της καθημερινότητας. Ζητήσαμε, λοιπόν, από σαράντα (40) συνεργάτες του περιοδικού, έγκυρους κριτικούς (μερικοί από τους οποίους είναι μέλη των δύο κριτικόν Επιτροπών των Λογοτεχνικόν Βραβείων του διαβάζω), γνωστούς συγγραφείς και δημοσιογράφους να παρουσιάσουν και να προτείνουν βιβλία (παραγωγής 1999-2000) που έκριναν ότι αξίζει να διαβαστούν. Έ τσι προέκυψαν 185 (εκατόν ογδόντα πέντε) βιβλία όλων σχεδόν των κατηγοριών: ελληνική και ξένη πεζογραφία, ποίηση, φιλοσο­ φία, δοκίμια, μελέτες, ιστορία, πολιτική, λευκώματα, εφηβική και παιδική λογοτεχνία κ.ο.κ. Εννοείται ότι ουδείς ισχυρίζεται ότι αυτά και μόνο είναι τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το ν τε λ ευ τα ίο ε νά μ ιση χρόνο, καθώς οι προτά­ σεις απηχούν διαφο­ ρ ετικ ές κ α ι ενίο τε αντικρουόμενες από­ ψ εις τω ν συνεργατών α υ το ύ το υ ιδ ιό τυ π ο υ αφιερώματος. Σίγουρα όμως είναι μερικά από τα πιο σημαντικά της πρόσφατης εκδοτικής παραγωγής. Η ποικιλία είναι μεγάλη και το εύρος της επιλογής επι­ τρέπει κάθε είδους συνδυα­ σμό στις θερινές σας ανα­ γνώσεις. Ευχόμαστε, λοι­ πόν, σε όλους καλό καλο­ καίρι. Επιμέλεια: Ηλίας Μαγκλίνης

Α. Ζερβού Α. Ζήρας Μ . Θεοδόοης Β. Κ. Καλαμαράς Μ . ΚανατοούΧη Α. Καραβαντά Κ. Καρακώτιας Μ . Κοντολέων Ε. Κοτζιά Η. Μαγκλίνης Κ .Δ . Μαλαφάντης Α. Μαντόγλου Α. ΜιχαΧοπούλου Ν. Μολυβιάτης

Γ. Μ . Μπαοκόζος Ν. Ναγόπουλος Σ. ΝτάΧης Γ. Σ. Παπαδάτος Η. Παπαλέξης Τ. Παππάς Β. Πάτσιου Β. Ρούβαλης Ό. ΣεΧΧά Α. ΣουΧογιάννη Α. Σταμάτης Σ. Τριαντάφυλλου Δ. Τοατσούλης Π. Τοιαμούρας Μ . Τσιγάρα Μ . Φάις Φ. Φιλίππου Β. Χατζηβαοιλείου Α. Χρονάκη

49

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

το υ ς, που ο ίδ ιο ς α ντιμ ετω πίζει ταυτόσημα. Ο ι «Τέσσερις Εποχές» του ΒιΒάλντι ως συνοδευτικό της αφήγησης άκουσμα και η μετάφραση των μουσικών μοτίΒων τους που ολοένα και σκληραίνει. Οι τρεις Μαρίες ανακαλύπτουν το παιχνίδι που παίζεται εις

ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ

Βάρος τους και εκδικούνται. Γίνονται αδυσώπητες. Το τριπλό πρόσωπο της Γυναίκας, πανίσχυρο, αμεί­ λικτο, κατατροπώνει το αρσενικό και την υπεροψία του, το διαμελίζει. Ένας εφιάλτης του αύριο, μια προειδοποίηση προς τα απανταχού αρσενικά που περιφ έρουν τη γοητεία τους; Σίγουρα, ένα γοητευτι­ κό μυθιστόρημα για τη μαύρη πλευρά του έρωτα

Σ υ ν α ξά ρ ι Α ν τρ έα Κορδοπάτη Βιβλίο AcwTcpo: Β α λκα νικο ί - '2 2 Αθήνα, Ωκιανίδα, 2000.

Σελ. 296

που γίνεται ανατριχιαστικός εφιάλτης. to Συναξάρι Αντρέα Κορδοπάτη - Βιβλίο Πρώ­ το: Αμερική ο Θ. Βαλτινός περιέγραφε tn v ο­ δύσσεια ενός Πελοποννήσιου στην Αμερική των αρ­ χών του 20ού αιώνα. Στον δεύτερο τόμο το σκηνικό αλλάζει: δεν μιλάει μόνον ο Αντρέας Κορδοπάτης (που επέστρεφε από την Αμερική, όπως και πολλοί ά λλοι ξενιτεμ ένοι, για να πολεμ ή σει στη Μικρά Ασία), αλλά κι ένα πλήθος προσώπων, αντρών και γυναικών, που Βίωσαν την τραγωδία μίας Ελλάδας που σπαρασσόταν από τους πολέμους: Βαλκανικοί Πόλεμοι, Μικρασιατική Εκστρατεία. Π όλεμοι που συνεχίζονταν για δεκαετίες· το μέτωπο μπορεί να άλλαζε, όχι όμως και οι άνθρωποι που δοκιμάζο­ νταν σε αυτό ή οι οικείοι τους που έμεναν πίσω και τους περίμεναν, μάταια πολλές φορές, να γυρίσουν. Μέσα από θραύσματα και σπαράγματα αφηγήσεων, ο Θ. Βαλτινός συνθέτει ένα συναρπαστικό ψηφιδωτό, όπου η απλή καθημερινότητα μετατρέπεται σε Ιστο­ ρία και, αντίστοιχα, η Ιστορία μετατρέπεται σε προ­ σωπικό Βίωμα που αφήνει στη μνήμη, συλλογική και ατομική, μία ανεξίτηλη σφραγίδα.

Αημήτρης Τσατσούλης

S

Ηλίας Μαγκλίνης

S

ΜΗΝΑΣ ΒΙΝΤΙΑΔΗΣ

Ο ι τρεις Μ α ρ ίε ς

Αθήνα, Νέα Σύνορα - Α.Α. Λιβάνης, 1999.

0 Γ 3 νας άντρας, πετυχημένος διαφημιστής, για τον Ι_5 οποίο ο έρωτας είναι παιχνίδι. Ένα στοίχημα μ’ ένα φίλο και η ταυτόχρονη σχέση του με τρεις γυ­ ναίκες, τρεις Μαρίες, ολότελα διαφορετικές μεταξύ

50

ΣΤΕΛΛΑ ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ

Π ερνώ ντας Βιασ τικά α ν άμ εσα τους Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 192 to αρτιότερο ΒιΒλίο της η Στ. Βογιατζόγλου πλάθει εκπληκτικούς ανθρώ πινους χαρακτή­ ρες, που ανασύρει μέσα από το περ ιβ ά λ λ ο ν της Θεσσαλονίκης πριν αρχίσει κι αυτή να γίνεται τερατούπολη. Στα διηγήματά της, όπου οι κεντρικοί ήρωες του ενός εμφανίζονται σαν δευτερεύουσες φι­ γούρες σε κάποια άλλη ιστορία, συναντάμε πάθη α­ νομολόγητα, διαψευσμένες προσδοκίες, αβεβαιότη­ τες, όλα τα στοιχεία που συνιστούν συνήθως τη σύ­ ντομη ζωή. Μεγάλη πρωταγωνίστρια αναδεικνύεται η πόλη της Θεσσαλονίκης με τα στέκια της, τις γει­ τονιές της, τα στενά και τους κεντρικούς δρόμους της, το αμάλγαμα των κατοίκων της νεότερης ιστο­ ρίας της: ανθρώπους μικρασιατικής καταγωγής, με­ τανάστες στη Γερμανία, παλιννοστοΰντες από την Ανατολική Ευρώπη, οικονομικούς μετανάστες από τις βαλκανικές χώρες. Ο χορός αυτός ελέγχει και ε­ λέγχεται από τους πρωταγωνιστές και τον περίγυρό τους, δημιουργεί ένα χώρο όπου τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές διαπλέκονται με τη ροή των γεγονότων και τη ζωή των ανθρώπων σε ένα τοπίο πολύχρωμο, ζωντανό και ενίοτε τραγικό. Συστατικά: η ωριμότητα γραφής, η επεξεργασμένη γλώσσα, η μυστική σοφία και γλυκύτητα.

S

Λίλυ Εξαρχοπούλου

0ΟΔΩΡΗΣ ΓΚΟΝΗΣ

Τα πορ τοκά λια της Π α λ α ιό ς Επίδαυρου και ά λ λ α Διηγήματα

Αθήνα, Άγρα, 2000. Σιλ.99 Ο^Λ νθρωπος του θεάτρου και του τραγουδιού (ο Κ. Παπαγιώργης έγραφε ότι «ο Γκόνης σκύ­ βοντας στο δρόμο βρίσκει τους στίχους»), ο Θ. Γκό­ νης μάς χάρισε είκοσι μικρά κείμενα (τα περισσότε­ ρα δημοσιευμένα σε περιοδικά και εφημερίδες την τελευταία πενταετία), που μιλάνε για την παιδική η­ λικία, την αποσιωπημένη ιθαγένεια, τους εμβληματικούς ήρωες ενός αφηγητή που βλέπει θαύματα με ανοιχτά τα μάτια. Παραγνωρισμένοι ήρωες του 1821, ατρόμητοι αερο­ πόροι του ’12, παράδοξοι ωρολογοποιοί, χαρισματι­ κοί ποδοσφα ιριστές, θλιμμένες αρχόντισσες δ ια ­ σταυρώνονται με παιδιά που περιφέρονται σε μαγι­ κές επαρχιακές πόλεις ή σε ύπαιθρο με τρελή χλω­ ρίδα. Με χιούμορ, τρυφερότητα και ανεπαίσθητη μελαγχο­ λία ο Θ. Γκόνης στα Πορτοκάλια της Παλαιάς Επί­ δαυρου μας συστήνει έναν κόσμο που ήδη τον περι­ γράφουμε στους νεότερους σαν χαμένο παράδεισο.

κά ανάγλυφους αντρικούς χαρακτήρες: από τους εμβληματικούς Ιάκωβο, Ριχάρδο και Καψάλη ως τους περιθωριακούς Σήφη, Στέλιο και Ακάκιο, που βρί­ σκονται, τόσο οι μεν όσο και οι δε, στην καρδιά κυ­ ριολεκτικά του μυθιστορήματος, πλάθοντας κομμάτι κομμάτι (ό π ω ς ο ι γ υ ν α ικ ε ίε ς μ ο ρ φ ές στο Ένας σκούφος από πορφύρα του 1995) τη συνείδηση και την ψυχή του.

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου

Li-Λ

Μισέλ Φάις

ΜΑΡΩ ΔΟΥΚΑ

Β

ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Μ η ν ξ υ π ν ά ς το ν«ρό Αθήνα, Πόλις, 1999. Σελ. 184 Γ υ Ί πρωτοεμφανιζόμενη πεζογράφος Αθ. ΔρακοL n J πούλου αφηγείται σε απλή γλώσσα, με ευαι­ σθησία και ευστοχία πέντε ιστορίες, στις οποίες οι ήρωες έχο υ ν αποσυρθεί π λ έο ν από την επιδίω ξη γοήτρου και ισχύος και έχουν συμβιβαστεί με την πραγματικότητα, βρίσκοντας απόλαυση στις μικρές χαρές μιας ομοιόμορφα επαναλαμβανόμενης καθη­ μερινότητας. Η βολικό ρουτίνα μακράς διαρκείας, ωστόσο, χτίζει μέσα στην ψυχή των ηρώων ανεπαί­ σθητα μια μοναξιά, που είναι τόσο δραματική όσο και αυτονόητη. Η εμπειρία ενός ξεχωριστού και ιδι­ αίτερου γεγο νό το ς αναταράσσει α προσδόκητα το σταθερό και κανονιστικό πλαίσιο των συνηθειών και προκαλεί αμηχανία, περίσκεψη και συναισθηματικό αποπροσανατολισμό, καθώς ο ι ήρωες βιώνουν τον εαυτό τους σε άλλη διάσταση.

Μαργαρίτα Τσιγάρα

Ο υ ρ ά ν ια μ η χ α ν ικ ή

Αθήνα, Κέδρος, 1999. Σελ. 560

□Γ 3 ργο μιας έντονα σκεπτικιστικής (έως και βαθιά Ι_5 απαισιόδοξης) προβληματικής, η Ουράνια μη­ χανική διαθέτει τις καθιερωμένες αφηγηματικές α­ ρετές της Μάρως Δούκα: τη σοφή οικονομία στην α­ νάπτυξη του μύθου, την πειστική όσο και έντονη πολυγλω σσία (από το σμπαραλιασμένο, αλλά όχι και αφασικό ιδίωμα των εγκλείστων εφήβων ως τα αρχαιόπληκτα ελληνικά των παλαιοτέρων εκπαιδευ­ τικών) και, πρωτίστως, τους δυνατούς και εξαιρετι­

51

Σκοπός του συγγραφέα είναι η ανίχνευση των ερω­ τικών ενστίκτων στις ακραίες τους εκδοχές και μέ­ σω αυτών ο κοινω νικός αυτοπροσδιορισμός και η αυτογνωσία των ηρώων του.

HavameA ■·

ΝΙΚΟΣ ΘΕΜΕΛΗΣ

Η ανατρο πή Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σίλ.512 υνέχεια, κατά κάποιο τρόπο, του πρώτου Βι/ Ί βλίου του Ν. Θέμελπ, που κυκλοφόρησε το 1998 με τίτλο Η αναζήτηση. Στο κέντρο της δράσης και πίσω από τα πρόσωπα, που παρελαύνουν από την αφηγηματική σκηνή, σαλεύει εκείνο που, α π ’ ό,τι φαίνεται, διατρέχει απ’ άκρου εις άκρον τη σκέ­ ψη του συγγραφέα: η ιδεολογία της ανανέωσης και του εκσυγχρονισμού εν όψει των μεγάλων κοινωνι­ κών, πολιτικών και οικονομικών μεταβολών, όπως αναδεικνύονται στις αρχές του 20ού αιώνα. Το αν και το πώς ακριβώς ο Ν. Θέμελης «κλείνει το μάτι» και στην εποχή μας (κάθε ιστορικό μυθιστόρημα εί­ ναι μια προβολή στο παρόν), ο αναγνώστης θα το α­ ποφασίσει μόνος του. Εκείνο που πέφτει σε μένα να επισημάνω είναι η μαστοριά της αφήγησης, οι καλοχτισμένοι χαρακτήρες και το πολύ ατμοσφαιρικό περιβάλλον της πλοκής.

Βαγγέλης ΧατζηΒασιλείου Το βιβλίο του Ν. θέμελη προτείνουν επίοης οι Τιτίκα Δημητροΰλια, Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής και Βίκυ Πάτοιου.

m m ■ H

W

J

ΜΑΧΗΣ ΘΕ0Δ0ΣΗΣ

|| Μ ια «ρωτική i i τραγω δία Η I

I

^^mmm

Ο Α λέξα ν δ ρ ο ς κάτω από τη μηλιά

Αθήνα, Καοτανιώτης, 1999. μ . 368

ο μυθιστόρημα του πρω τοεμφανιζόμενου Μ. Θεοδόση Μια ερωτική τραγωδία είναι η ελληνι­ κή εκδοχή του Ένδεκα χιλιάδες βέργες του Γκιγιόμ Απολινέρ. Στις 360 και πλέον σελίδες του οι δυαδι­ κές σχέσεις εξελίσσονται σε τριαδικές, οι ετεροφυ­ λόφιλες σε ομοφυλόφιλες, και το ερωτικό γαϊτανάκι δεν έχει τέλος. Τα πάντα ή σχεδόν τα πάντα συμβαί­ νουν σ' αυτό το σκανδαλιστικό μυθιστόρημα.

52

Η Ερωτική τραγωδία δεν απευθύνεται σε πουριτα­ νούς αναγνώστες· πολύ περισσότερο σε θρησκόλη­ πτους, διότι το μέρος του βιβλίου, στο οποίο αναφέρεται το τι έκαναν οι πρωτόπλαστοι στον παράδεισο και πώς τελικά εκδιώχθηκαν από το Θεό, μπορεί να ξεσηκώσει θύελλες θρησκευτικού φανατισμού ως και την εισαγγελική παρέμβαση. Πάντως η μετάφραση του μυθιστορήματος από τα γερμανικά, την οποία έκανε ο ίδιος ο συγγραφέας, δεν μπορεί να θεωρηθεί απόλυτα επιτυχής.

Ηρακλής Παπαλέξης

L i f e

I

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΔΗΣ

jy

Ζυνα ντήσ «ις κα ι

ρωταγωνιστής στα διηγήματα του Γ. Καισαρίδη είναι το παρελθόν, είτε ως μνήμη συλλογική και ατομική είτε ως λο γο τεχνική παράδοση, από την οποία ο συγγραφέας αντλεί τους πλούσιους χυ­ μ ο ύ ς τη ς γλώ σσας του. Η γερ μ α νικ ή κα τοχή , ο Εμφύλιος, καθώς και κομμάτια από τη ζωή του αφη­

Π

γητή —σχολικά χρόνια, εφηβικοί έρωτες κι η εμπει­ ρία της πατρότητας— είναι συνήθως η θεματολογία του. Και τα εργαλεία του, για να αποφύγει την κοι­ νοτοπία και το μελόδραμα, είναι ποικίλα τεχνάσμα­ τα όπως ο εξανθρωπισμός των άλογων, το θαύμα ή η παρουσία των νεκρών.

Ελισάβετ Κοτζιά

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΚΑΡΑΠΑΝΟΥ

« Ν α ι» Αθήνα, Ωκεανίδα, 1999. Σελ. 280

απωθητικές έννοιες της φυσικής μπορούν να γίνουν ελκυστικές, μόνον αν συνδυαστούν με την ποίηση της ζωής και το νόημα της ύπαρξης. Τα είκοσι τρία μικρά κεφάλαια του Βιβλίου, «πτή­ σεις σε τροχιές ασύμβατες», συνθέτουν ένα συναρ­ παστικό αφήγημα που μας ταξιδεύει στους σκοτει­ νο ύ ς και απροσδιόριστους κόσμους της φυσικής, παρεμβάλλοντας με το παιχνίδι των συνειρμών καλ­ λιτεχνικά ισοδύναμα από την ελληνική και την ξένη πνευματική παραγωγή.

Γ1Γ] ζωή είναι πολύ ωραία. Τα έχεις όλα χωρίς <π να έχεις τίποτα». Η Μ. Καραπάνου είναι λι­ τή, ειλικρινής, αισθαντική, αυθεντική. Δεν αγωνίζε­ ται ν ’ ανήκει σε μια τυπικά αναγνωρίσιμη συνομοτα­ ξία (διανοούμενων, αστών, κοσμογυρισμένων κ.ο.κ.) Την ενδιαφέρει περισσότερο η συνομοταξία των α­ σθενών. Η επιλογή της σε κάνει να δεχτείς και να πα ρα δεχτείς τη δικ ή σου ασθένεια, ό πο ια και να 'ναι, καθώς διαβάζεις το «Ναι». Π ρος το τέλος του μυθιστορήματος, η επιστροφή της αφηγήτριας στην υγιή κατάσταση (υπάρχει υγιής κατάσταση;) σε απι­ θώνει ξανά σε ασφαλές έδαφος. Στο μεταξύ έχεις κάνει ένα ταξίδι στην εμπειρία της μανιοκατάθλι­ ψης, στην ασθένεια της μυθοπλασίας. Γιατί το «Ναι» είναι ένα Βιβλίο που ανακουφίζει τους αναγνώστες, όλως ιδιαιτέρως τους συγγραφείς: παρουσιάζει το

Γιώργος Ζεβελάκης

LnJ

γράψιμο ως έξοδο από την ασθένεια.

Αμάντα Μιχαλοπούλου Το βιβλίο της Μ. Καραπάνου προτείνει επίσης η Άλκηστη Χρονάκη.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΑΣΣΕΤΑΣ

Κ α ι τη ς προτείνει μ ια Β όλ τα Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 228

ΑΓΓΕΛΑ ΚΑΣΤΡΙΝΑΚΗ

Ζτα όρια της ζεσ τα σιά ς Αθήνα, Πόλις, 1999. Σελ. 126 I „ I ιστεύω ότι n Α. Καστρινάκη δεν επιλέγει τυχαία τη σύντομη αφηγηματική μορφή. Είναι μία συγγραφέας που ενδιαφέρεται πολλαπλά για το διήγημα. Ό χι μόνο για τί στο είδ ο ς αυτό ασκείται

UU

και αναδεικνύεται περισσότερο από αλλού η λιτή έκφραση και η μοναδικότητα των καθημερινών στιγ­ μών της ζωής ενός ανθρώπου, αλλά και διότι η ο ­ πτική της προσιδιάζει στη μικρή πρόζα, στο Βαθμό που σε όλα τα έως τώρα Βιβλία της είχαν ιδιαίτερη σημασία οι ανεπαίσθητες αποχρώσεις, οι τονικότη­ τες στις φωνές, ο ι λεπτομέρειες στο διάκοσμο, οι κυμαινόμενες διαρκώς διαθέσεις. Ο κόσμος της Α. Καστρινάκη αποπνέει μια αμεσότητα και αυθεντικό­ τητα. Και παρά το ότι τους διαλόγους, τις περιγρα­ φές και τις μονολογικές ενότητες τις διατρέχει, ως μόνιμο μοτίΒο, μια αμυδρή ειρωνεία -προερχόμενη κυρίως από την πλάγια ματιά της ουγγραφέως-, ό,τι μένει ως απόγευση στον αναγνώστη είναι η έντεχνα παραστημένη συναισθηματική θαλπωρή που διαπερ­ νάει το σύνολο της αφηγηματικής πραγματικότητας.

συγγραφέας, φυσικός στη Μέση Εκπαίδευση που γοήτευσε διδάσκοντας με τον ιδιαίτερο π ρ οσ ω πικό του τρ ό π ο εκα το ντά δες μ αθητές και προπαντός μαθήτριες σχολείων και φροντιστηρίων της Αττικής, πραγματοποιεί με επιτυχία το σχέδιό του να συνδέσει την επιστήμη του με τη λογοτεχνία. Παραλλάσσοντας το γνωστό απόφθεγμα του Πουλαντζά για το σοσιαλισμό, θεωρεί ότι οι δυσνόητες και

©

Αλέξης Ζήρας Το βιβλίο της Α. Καστρινάκη προτείνουν επίσης οι Αμάντα Μιχαλοπούλου και Όλγα Ιελλά.

53

ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΟΛΛΙΑΚΟΥ

Το μαγ«ίο Αθήνα, Ιστία, 1999. Σελ. 392 ΕΓ~ρ ο μυθιστόρημα Το μαγείο της πρωτοεμφανιζόU μενης πεζογρ ά φ ου Δ. Κολλιάκου α ποτέλεσε μία ιδιαίτερα ευχάριστη έκπληξη τη χρονιά που μας πέρασε. Καταγράφοντας τη συναρπαστική όσο και επώδυνη εμπειρία της ενηλικίωσης μιας νεαρής κο­ πέλας, της Μαρίνας, που σπουδάζει στο Εδιμβούρ­ γο, η Δ. Κολλιάκου δημιουργεί έναν κόσμο όπου η εξωτερική πραγματικότητα συμβαδίζει με την επιμο­ νή της μνήμης, το παρόν βρίσκεται δίπλα δίπλα με το παρελθόν και η συνηθισμένη καθημερινότητα δέ­ χεται διαρκείς εισβολές από το στοιχείο του μαγι­ κού, του εξωπραγματικού που τόσο πολύ αναζητού­ με όλοι μας, είτε μέσα μας είτε στις σχέσεις μας με τους άλλους: τους γονείς, τα αδέλφια, τον/την ερωτικό/-ή σύντροφο. Άρτια δομημένο, με μία ρέουσα αφήγηση και ένα υ­ ποδόριο χιούμορ που δίνει περισσότερη ένταση στα δραματικά στοιχεία του βιβλίου, Το μαγείο είναι μία από τις πιο αξιοπρόσεκτες «παρθενικές» πεζογραφικές καταθέσεις.

Ηλίας Μαγκλίνης

λάξ αφηγήσεις κύριων και δευτερευόντων προσώ­ πων επιτυγχάνει να δώσει μ’ έναν απόλυτα θεατρικό τρόπο τις διαστάσεις του μύθου, άλλοτε με ασθμαίνοντα ρυθμό, όταν ιστορεί γεγονότα στο διάβα του χρόνου, κι άλλοτε αργά, σε πρώτο πλάνο, όταν αφηγείται κορυφώσεις της πλοκής. Ο μύθος αποτυπώνει στοιχεία που αγγίζουν στιγμές αρχαίας τραγω­ δίας: το πάθημα, το πάθος, τη μοναξιά, την ενοχή και μια ιδιότυπη κάθαρση, που περαίνεται μάλλον στο επίπεδο της αναγνωστικής πρόσληψης. Ένα εν­ διαφέρον μυθιστόρημα τόσο για το θέμα του όσο και για τις αφηγηματικές αρετές του.

Γιάννης Σ. Παπαδάτος

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ

Η νο σ τα λ γ ία τω ν δράκω ν Αθήνα, Ιστία, 2000. Σελ. 420 λοκή, μυστήριο, δράση, περιπέτεια και πολλά ταξίδια είναι το φόντο του τελευταίου Βιβλίου του συγγραφέα, κριτικού και μεταφραστή Δημοσθέ­ νη ΚούρτοΒικ. Και μια διαρκής αναζήτηση. Της μού­ μιας, καταρχάς, που κλάπηκε από ένα μουσείο και την οποία μελετούσε ο καθηγητής Δρακάς (ένα από τα δύο κεντρικά πρόσωπα του βιβλίου). Αλλά και α­ ναζήτηση του τρόπου με τον ο ποίο οι! Έλληνες θα

Ε

υπάρξουν, θα επικοινωνήσουν, θα διεκδικήσουν την παρουσία τους έξω από τα όρια του κράτους. Ταυ­ τόχρονα και η αναζήτηση κοινής γλώσσας ανάμεσα

ΚΩΣΤΙΑ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ

Το χ ά ρ τιν ο οπέρμα Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 94 ΓΛ υο ομόκεντροι κύκλοι, της οικο γένεια ς και / — λ του ευρύτερου κοινω νικού περίγυρου, είναι το πλαίσιο των δρώμενων. Στο κέντρο των κύκλων η ηρωίδα, ένα άτομο με ειδικές ανάγκες. Το κοντινό ή μακρινό μας «Άλλο», στην ουσία εκείνα τα στοι­ χεία του εαυτού μας, ίσως τα π ιο σημαντικά, που άλλοτε τα δεχόμαστε κι άλλοτε δεν μπορούμε ή δεν θέλουμε να τ ’ αποδεχτούμε. Η συγγραφέας, με εναλ­

54

σε δύο γενιές Ελλήνων, του καθηγητή Δρακά και της πολύ νεότερής του υπαστυνόμου, με την οποία αναγκαστικά ακολουθεί την ίδια πορεία. Ένα βιβλίο με περιπέτεια και στοχασμούς.

Όλγα Σελλά Το βιβλίο του Δ. Κούρτοβικ προπίνει ιπίοης ο Ηρακλής Παπαλίξης

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ

Α πό ψ ε 8 α οου ορκιστώ πω ς ο ' α γ α πάω Αθήνα, Καοτανιώτης, 1999. Σιλ.274 □ Γ 3 να βιβλίο με θέμα τον έρωτα. Έναν έρωτα δυο Ι_3 νέων ανθρώπων που σε μια κρίσιμη εποχή για την Ελλάδα, τέλος της δεκαετίας του '60, ενώνουν τις τύχες τους σε πείσμα της κ ο ινω νία ς'π ο υ τους περιτριγυρίζει. Μια ιστορία αγάπης με μεγάλες δια­ κυμάνσεις και μεταστροφές που κάλλιστα θα μπο­ ρούσε να έχει συμβεί στον καθένα μας. Το Απόψε θα σου ορκιστώ πως σ ’ αγαπάω είναι αναμφισβήτητα ένα ελληνικό μυθιστόρημα που α­ πευθύνεται σε όλους του ς αναγνώστες, ανεξαρτή­ τως ηλικίας. Ε ντούτοις, πιστεύω ότι το Βιβλίο εί­ να ι ιδιαίτερα αφιερω μένο στη γενιά που έχει σή­ μερα την ηλικία του συγγραφέα, τη γενιά δηλαδή π ο υ μεγά λω σε στη δ εκ α ετία το υ ’60, κά π ο υ σε κ ά π οια γε ιτ ο νιά τη ς Ελλάδας. Είμαι Βέβαιος ότι πολ λ οί θα είναι εκείνοι που διαβάζοντάς το θα α­ ναγνω ρίσουν στους ήρωες το υ ς εαυτούς τους, συ­ νειδητοποιώ ντας ίσως μαζί τους τι κέρδισαν ή τι έχασαν α πό τους πρώ τους έρωτες!

Μάκης Θεοδόσης

θάψουν, όπως του αρμόζει, στη γεννέθλια γη. Ποιος όμως ενδιαφέρεταί; Ό πω ς και στ’ άλλα Βιβλία του, ο Τ. Κώτσιας ασχολείται με στιγμιότυπα άνευ ιδιαίτερης σημασίας -σε πρώτη ματιά- για την εποχή μας, εποχή της χοανοειδούς παγκοσμιοποίησης. Καταθέτει, σε πείσμα των καιρών, την αγωνία του μετουσιώνοντας σε λογοτεχνία λιλιπούτεια γεγονότα. Συμπληρώνει με τις ψηφίδες του μιαν «ελληνικότη­ τα» που θέλουμε να απεκδυθούμε. Αυτόν τον παρήκοο συγγραφέα οφείλουμε να προ­ σέξουμε!

Ηρακλής Παπαλέξης

ΜΑΡΙΑ ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΔΟΥΠΟΘΟΥ

Η Έ κτη Σ φ ρ α γ ίδ α Αθήνα, Κέδρος, 1999. Σελ. 408 □ Γ 3 νας αμφίσημος έρωτας είναι η «υπόθεση» του U μυθιστορήματος σ’ ένα χώρο στον οποίο τα σύμ­ βολα ενός θρύλου εξουσιάζουν τις ανθρώπινες πρά­ ξεις. Είναι τα δύο επίπεδα του μύθου, όπου το ένα εισχωρεί στο άλλο, στο μεταίχμιο ενός κόσμου, του σύγχρονου κόσμου, που φαντάζει ανάμεσα στο δια­ δίκτυο μετέωρος, αγνοώντας αισθήσεις και ανθρώπι­ να όνειρα. Η ηρωίδα, μια γυναίκα που «βίωσε το σώ­

μα της από την αρχέγονη διαδρομή έως τη μνήμη του αύριο», με κ ινή σ εις αρχαίας θεάς, άλλοτε με σπονδές δακρύων, προσπαθεί να εναντιωθεί, να φέ­ ρει την ισορροπία. Ερμηνεύοντας «κώδικες», αποκα­

ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΚΩΤΣΙΑΣ

■

Β ρ ο χ ή οτο μ ν ή μ α

Αθήνα, Κέδρος, 2000. Ιελ.160

ταν ανοίγουν τα ελληνοαλβανικά σύνορα, ένας εβδομηντάρης Βορειοηπειρώτης Βοσκός, μετά α πό 46 χ ρόν ια , α ποφ α σ ίζει να α ποκ α λύψ ει στην αστυνομία στα Γιάννενα το μυστικό που τον βαραίνει επί δεκαετίες. Έθαψε στο δάσος έναν σκο­ τωμένο στρατιώτη, του οποίου το πτώμα Βρήκε στην άλλη πλευρά των συνόρων. Το διάβημά του έχει ως μοναδικό σκοπό να βρεθούν οι εναπομείναντες συγ­ γενείς του αδικοσκοτωμένου στρατιώτη για να το

θαίρει εν τέλει σύμβολα ιερά που αποτυπώνουν τη ζώσα ανθρώπινη πράξη ως αποτέλεσμα φρικτών, Βέ­ βηλων όσο και γενεσιουργών μετεικασμάτων μνήμης. Πρόκειται για μια κατάθεση ψυχής της συγγραφέως, μια περιπλάνησή τη ς στο κέντρο του ανθρώ πινου δράματος. Η γραφή ποιητική, μέσα σε εικόνες εμΒληματικές, προσκαλεί τον αναγνώστη σε μια ενδια­ φέρουσα όσο και αγω νιώδη περ ιπ έτεια ύπαρξης, σκεπτικισμού και συνάμα ανίχνευσης οραμάτων.

Γιάννης Σ. Παπαδάτος

55

γραφή, στα άδυτα της ζωής των Ελλήνων ναυτικών, που πο λλοί από μας ίσως έχουν ονειρευτεί, αλλά λίγοι είχαν την ευκαιρία ή το θάρρος να ζήσουν. Γνώστης της ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΝΙΩΤΗΣ

Η α δ ρ εν α λ ίνη ... πάντοτε ψ ηλ ά ! Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 600 Γ ίΠ Κατερίνα Μαντζιριώτη, η ηρωίδα του πολυεπίL n J πέδου αυτού μυθιστορήματος, υποστασιοποιεί την οριακή αγωνία της γυναίκας στην προσπάθειά της να οριοθετήσει σήμερα τον εαυτό της μέσα στο εξαιρετικά ασφυκτικό πλαίσιο ενός διαΒρωτικού, ε­ μπορευματοποιημένου μικρόκοσμου. Η συστηματική κωδικοποίηση των αξιών και των αναπόφευκτων α­ παξιών της αναγκαστικής συγκατοίκησης της Κατε­ ρίνας με την ετερότητα αποτελεί το εννοιολογικό υ­ πόβαθρο της χειμαρρώδους αλλά λεπτοδουλεμένης αφήγησης. Ο ι σαρωτικές συνουσίες, οι διονυσιακές εκστάσεις, οι αλλεπάλληλες συνευρέσεις της ηρωίδας με μία ευρύτατη ποικιλία αντρών-εκπροσώπων της αθηναϊκής τύρβης δεν είναι τίποτε άλλο παρά βαθμίδες, σταθμοί ακραίας κάθαρσης. Από μια άποψη, η Αδρεναλίνη... πάντοτε ψηλά! συνιστά ένα σαφέστατο μάθημα ορμόνης: ο δρόμος, που οδηγεί εκ του ασφαλούς στην τραυματική αυτο­ γνωσία κι από εκεί στην πληρέστατη γνώση της περιρρέουσας ψυχωτικής ενίοτε ατμόσφαιρας, δεν θα μπορούσε να ήταν άλλος -φρονεί με όλο το κύρος της συγγραφικής του πείρας ο Γ. Μανιώτης, ο παντεπόπτης σκηνοθέτης- παρά ο πανάρχαιος δρόμος του έρωτα.

Γιώργος Βέης

ΤΖΩΡΤΖΗΣI. ΜΑΡΑΤΟΣ

Ο λαθ ρ επ ιβ ά τη ς Ιω ά ν ν η ς Μ ε τ α ξ ά ς και ά λ λ ε ς ναυτικές

Αθήνα, Καοτανιώτης, 2000. Σελ. 225

του αιώνα μας, ο συγγραφέας ξεχωρίζει το σημαντι­ κό από το ασήμαντο, προσδίδοντας έτσι στη ναυτι­ κή καθημερινότητα μια μεγαλοπρέπεια που συγκινεί και διεγείρει τη φαντασία. Ο ι ιστορίες του, με κε­ ντρικό ήρωα πάντα το ίδιο πρόσωπο, το συγγραφέα, διαβάζονται απνευστί σαν ένα μοντέρνο μυθιστόρη­ μα. Αρχή και τέλος δεν έχουν σημασία σ’ αυτό. Το μεγάλο ταξίδι είναι αυτό που μετράει.

Μάκης Θεοδόσης

ΕΓρ ο εκτεταμένο αφήγημα Μουχαρέμ, που δίνει και τον τίτλο στο Βιβλίο, είναι μια επιτομή του αφηγηματικού σύμπαντος του Μ. Μέσκου, «συνομι­ λεί» δε με τα άλλα κείμενα της συλλογής αλλά και μ’ αυτά των δύο προηγουμένων του, των Παιχνίδια στον παράδεισο και Κομμένη γλώσσα, (εκ δό σ εις «Νεφέλη» και τα δύο). Ο παππούς μιας οικογένειας αφηγείται τη ζωή του από το 1866 που γεννήθηκε ως το 1954 που πέθανε. Ο ι διακυμάνσεις της ζωής ακολουθούν και επηρεάζονται έντονα α π’ αυτές της Ιστορίας και των γεγονότων της, πολύ περισσότερο που ο τόπος, η περιοχή της Έδεσσας και της Μακε­ δονίας, είνα ι το επίκεντρο των διεκδικήσεω ν και των εθνικισμών στην καμπή του 19ου προς τον 20ό αιώνα. Ο Μ. Μέσκος σ’ αυτό, αλλά και στα υπόλοι­ πα διηγήματα, α πο δίδει το κλίμα της εποχής, την πολυεθνική και πολύγλωσση ιδιαιτερότητα της πε­ ριοχής, τον αγώνα των ανθρώπων να ζήσουν και ε­ πιπλέον να διατηρήσουν τις εθνικές τους ταυτότη­

U

τες. Συλλογή πολύτιμη και ενδιαφέρουσα, και όχι μόνο λογοτεχνικά.

Κώστας Καρακώτιας καπετάν Τζώρτζης I. Μαράτος μάς χαρίζει με το Βιβλίο του μικρές ναυτικές απολαύσεις, ταξιδεύοντάς μας με τις ιστορίες του σε τόπους ε­ ξωτικούς. Παράλληλα μας ξεναγεί, με μια στρωτή

©

Το βιβλίο του Μ. Μεσκου προτείνει επίσης η Όλγα Σελλά.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΙΓΓΑΣ

Η

Ι ω ν κ<κο·μημ<νω ν

Αθήνα, Πόλις, 2000. Σελ.209

Δ. Μίγγας προέρχεται από την ελληνική ενδοχώρα, όπως και ο άλλος καλός διηγηματογράφος μας που εμφανίστηκε σχετικά όψιμα, ο Γιάννης Καισαρίδης. Και τα πέντε αφηγήματα που συγκρο­

®

τούν το βιβλίο του Δ. Μιγγα αναλαμβάνουν να παρα­ στήσουν ρεαλιστικά τη βίωση του υπερφυσικού, αφαιρώντας από αυτό το τελευταίο κάθε μεταφυσική διάσταση και γειώνοντάς το σ' έναν κύκλο ζωής και θανάτου, όπου το ένα είναι η συνέχεια αλλά και το προοίμιο του άλλου. Πρόκειται, όπως είναι εμφανές από τις πρώτες σελίδες των Κεκοψημένων, για αφη­ γήματα ομόκεντρα, με την έννοια ότι έχουν ενιαίο, βιωματικό πυρήνα, τα οποία παραλλάσσουν μεν ως προς τα καθέκαστά τους, αλλά και συγκλίνουν ως προς το φρόνημα του συγγραφέα ότι ζούμε σ' έναν κόσμο, όπου συγκατοικούμε με ό,τι φανταστήκαμε ή ποθήσαμε πολύ. Είναι τουλάχιστον αξιοθαύμαστη η ικανότητα του συγγραφέα να διατηρεί τις εσωτερικές ισορροπίες των διηγημάτων, παίζοντας μαιανδρικά με το χρόνο και εισάγοντας απροσδόκητα την αίσθη­ ση του απόκοσμου, όταν πια είναι σχεδόν αδύνατο να αποσυνδέσουμε στην αφηγηματική πραγματικότη­ τα τη ζωή των ψυχών από τη ζωή των ζωντανών.

Αλέξης Ζήρας Το βιβλίο του Λ. Μίγγα προπίνουν επίοης οι Ηρακλής Παπαλέξης και ΌλγαΣελλά.

ΚΩΣΤΑΣ ΜΟΥΡΣΕΛΑΣ

Κ λ ω ο τό ν λ όγ ω μ ΐλ α γ χ ο λ ία ς Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ.408 ΓΛΓ\

ΙΛΑ\

θρω ποι διπλανοί: ο Παντελής, ο Στέλιος, ο Νική­ τας, η Αλεξάνδρα, η Ευδοκία, ο Ανέστης, η Ευτέρπη, ο Λουκάς... Άνθρωποι που συνήθως ασφυκτιούν μες στη ζωή τους, που επιδιώ κουν τη φυγή, την από­ δραση, την ανατροπή. Είναι άνθρωποι που παρασέρ­ ν ο υ ν το ν α ναγνώ στη σ το υ ς ρυ θμ ο ύς και τη ζωή τους, και σ’ αυτό το Βιβλίο του- μεταδίδουν τις αγω­ νίες τους και τις αναζητήσεις τους, τους κρυφούς έ­ ρωτες και τη γήινη προσαρμογή. Τσακώνονται, ερω­ τεύονται, χωρίζουν, σιωπούν, παραστέκονται, απο­ μακρύνονται. Το Κλειστόν λόγω μελαγχολίας είναι ένα μυθιστόρημα που ακολουθεί την «ένταση» της ρουτίνας, του ανομολόγητου μυστικού, των άρρητων κραυγών, των αναγνωρίσιμων ηρώων.

Όλγα Σελλά

ΑΛΜΠΕΡΤΟΣ ΝΑΡ

Ζα λ ο ν ικ ά ι, δ η λ α δή Ζ α λ ο ν ικ ιό ς Αθήνα, Νεφέλη, 1999. Σελ. 185 Γ1Π Θ εσσαλονίκη με το υ ς χώ ρους της, τους ανLnJ θρώπους της, τις μνήμες της και το πολιτισμι­ κό της παρελθόν είναι ο τόπος εκτύλιξης των διη­ γημάτων της συλλογής του Αλμπέρτου Ναρ. Ο συγ­ γραφέας, γέννημα-θρέμμα της πόλης, εβραϊκής κα­ ταγωγής, στην πρώτη ενότητα του Βιβλίου καταγρά­ φει τα Βιώματά του, τις αναμνήσεις της παιδικής η­ λικίας, τη σταδιακή πρόσληψη της εβραϊκότητας και του φορτίου της και αναπλάθει με εξαιρετική ευστο­ χία τις ατομικές και συλλογικές διαδρομές ενός ο­ λόκληρου κόσμου και αναμεταδίδει τον απόηχο του αποτρόπαιου και τραυματικού του τέλους, του Ολο­ καυτώματος. Με τον ίδιο πάντα γενέθλιο τόπο ως α­ ναφορά και ως πλαίσιο, ο Αλμπ. Ναρ στα υπόλοιπα διηγήματα, ώ ριμος πια, «ξαναβλέπει» φ ίλο υ ς και συμβάντα από την πορεία του στη ζωή και το χρό­ νο, σχολιάζει με σαρκασμό την κοινωνική του ενσω­ μάτωση και τη σωματική φθορά του και αντιπαραθέτει τα χρόνια της νεότητας και τα όνειρά του. Διη­ γήματα ώριμα, λιτά, αλλά πυκνά νοηματικά.

Κώστας Καρακώτιας

μικρή πόλη, οποιαδήποτε, είναι το σκηνικό του μυθιστορήματος. Ο ι ήρωές του άν-

57

με γομολάστιχα τα όρια της εποχής και του τόπου που ξετυλίγονται οι ιστορίες του. Η δεκαετία του '50 γίνεται ένας συνεχιζόμενος Μεσοπόλεμος και η πόλη της Καβάλας μοιάζει με τις άλλες επαρχιακές παραθα­

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΝΟΛΛΑΣ

Φ ω η ιν ή μ α γ ική Αθήνα, Καοτανιώτης, 2000. Σελ. 141

λάσσιες πόλεις, όπως το Ηράκλειο, η Καλαμάτα και ο Βόλος. Η γραφή του δεν παρασύρεται από την ένταση του συναισθήματος, διατηρεί αποστάσεις από το Βίω­ μα, ισορροπώντας ανάμεσα στην αθωότητα και την υ­ ποψία, στη φαντασία και τη μνήμη.

Γιώργος ΖεΒελάκης Γ \Γ \ έσα από την ιστορία μίας σύγχρονης αθηναϊ-

L/VAj

κής οικογένειας (η οποία όμως έχει τις ρί­ ζες της στη Θεσσαλονίκη), ο Δ. Νόλλας θίγει με το τρίτο του μυθιστόρημα τα κακώς κείμενα μιας χώ­ ρας που διχάζεται ανάμεσα σ' ένα παρόν, που περιέ­ χει κάμποση σχιζοφρένεια, και σ' ένα κακοφορμισμένο παρελθόν, που έχει ακόμα φυλαγμένα αρκετά φαρμάκια για τους ήρωες του Βιβλίου. Έτσι, μέσα α­ πό το μικρόκοσμο μιας, ίσως όχι και τόσο τυπικής, ελληνικής οικογένειας εισερχόμαστε στο μακρόκο­ σμο μίας ολόκληρης κοινωνίας, η οποία έχει περά­ σει από τόσες ξαφνικές μεταβολές τις τελευταίες δεκαετίες, ώστε βρίσκεται πια σε σύγχυση. Ελλειπτικός, διεισδυτικός, δεινός ψυχογράφος και ο­ ξυδερκής παρατηρητής των κοινωνικοϊστορικών φαι­ νομένων, ο Δ. Νόλλας δημιουργεί ένα σύγχρονο οικο­ γενειακό δράμα (με αρκετή δόση χιούμορ όμως) για να μιλήσει για τη σχιζοειδή ελληνική πραγματικότητα.

Ηλίας Μαγκλίνης Το βιβλίο του Δ. Νόλλα προτείνει επίσης ο Ηρακλής Παπαλέξης

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ

Ά γ γ ε λ ο ς τω ν πρώ τω ν ημερώ ν

Κτ*η χειραφετημένης H k

jH

ΚΑΛΛΙΡΡΟΗ ΠΑΡΡΕΝ

Η χειρ αφ ετημένη H jfiS S M 1 * ^ Β · · · Ε ΐ

Επίμετρο: Αγγελικά Ψαρρά Αθήνα, Εκάτη, 1999. Σελ. 488

χειραφετημένη είναι το πρώτο μέρος της τριλο­ γ ία ς τη ς φ ε μ ινίστρ ια ς Κ αλλιρρόης Π αρρέν (1859-1940) και ένα συναρπαστικό ντοκουμέντο για την κατάσταση των γυναικών στην Ελλάδα των αρχών του αιώνα. Εκτός του ότι πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ανάγνωσμα, ποιητικό, χαριτωμένο, συχνά μελοδραματικό και γραφικό (μια και έχει γραφεί το 1900), Η χειραφετημένη αποτελεί μαρτυρία για τις σχέσεις των φύλων στην Ελλάδα: τόσο εξαιτίας του περιεχομένου του Βιβλίου —η «χειραφετημένη» κάθε άλλο παρά χειραφετημένη είναι— όσο και λόγω των σχολίων που προκάλεσε στην εποχή του. Το επίμετρο του Βιβλίου είναι ένα εμπεριστατωμένο δοκίμιο και παρέχει πλήθος πληροφορίες για τον τοπικό μισογυνισμό που φαίνεται ανησυχητικά οικείος.

Σώτη Τριανταφύλλου

Αθήνα, Νέα Σύνορα - Α. Λιβάνης, 1999. Σελ. 206 ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ σκηνοθέτης του συγκλονιστικού φιλμ-ντοκουμέντου Καλή πατρίδα, σύντροφε μας είχε προϊ­ δεάσει πριν λίγα χρόνια για το Βιβλίο που θα ακο­ λουθούσε, με το ποιητικό του ελεγείο Σήκωσε το κε­ φάλι σου, πατέρα. Τη μορφή της μυθιστορίας πήρε η περιπλάνησή του στην παιδική ηλικία κάτω από τη σκιά του Αγγέλου των πρώτων ημερών. Με γλώσσα λογοτεχνικά ώριμη, πυκνή και αμφίσημη σβήνει σαν

©

58

Η απίστευτη ιστορία της Π άπισσας Ιω ά ν ν α ς Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 200 ε αφετηρία την αφηγηματική παράδοση του 19ου αιώνα ο Β. Ρα π τό πο υ λο ς ανανεώνει

τον δημιουργικό διάλογο με το παρελθόν της λογο­ τεχνίας μας, επιλέγοντας μια ισχυρή εκδοχή εμφα­ νούς διακειμενικότητας που δεν χρειάζεται τη δρά­ ση του αναγνώστη ή του κριτικού για να αποκαλυ­ φθεί, καθώς ομολογείται από τον ίδιο το συγγρα­ φέα. Παρά την αναφορά στο σχεδόν ομότιτλο έργο του Εμμανουήλ Ροΐδη, τα δύο μυθιστορήματα δεν μοιράζονται τον ίδιο μυθοπλαστικό χώρο: υπάρχει ένα αναθεωρητικό στοιχείο στο έργο του Β. Ραπτόπουλου, που αμφισβητεί και ταυτόχρονα συμπληρώ­ νει εκείνο του προγόνου του. Η απουσία της έκπλη­ ξης από την αναμενόμενη έκβαση των γεγονότων, που είναι ήδη γνωστά από το έργο του Ροΐδη, εξου­ δετερώνεται συστηματικά με την απόδραση στην α­ πρόβλεπτη περιπέτεια της γραφής, καθώς ο λόγος του συγγραφέα, διαυγής, λιτός και λείος, προσφέ­ ρει στις αισθήσεις του αναγνώστη την ηδονή που προκαλεί ένα καλογραμμένο κείμενο.

Βίκυ Πάτσιου

ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΡΟΥΣΟΧΑΤΖΑΚΗΣ

Η

Μ π ιμπ ερ ό με κ ό κ α κό λ α

ΤΑΣΟΣ Ρ0ΥΣΣ0Σ

Η αποστολή Αθήνα, Καατανιώτης, 1999. Σελ. 150 ΓΛ ναμφισβήτητος κύριος του είδους της φανταLr-Λ στικής λογοτεχνίας, ο Τ. Ρούσσος φτιάχνει γ ι’ ακόμη μια φορά ένα μυθιστόρημα για το υπερφυσι­ κό με την αφέλεια του μικρού παιδιού που ανακα­ λύπτει τον θαυμαστό κόσμο των παραμυθιών. Είναι οι δαίμονες όντα που ζουν ανάμεσά μας; Και, άραγε, ποια είναι η μορφή τους; Και τι στοχεύουν ερχόμε­ νο ι στη γη, εμπλεκόμενοι με τους θνητούς; Κι αν σήμερα ο Μεφιστοφελής ερχόταν στη γη να εκμαυ­ λίσει έναν νέο Φάουστ, θα συναντούσε μια Μαργα­ ρίτα που θα πέθαινε από την άτυχη αγάπη και τη σκληρή προδοσία; Ή, μήπως, οι σύγχρονες Μαργα­ ρίτες μπορούν εξίσου να καθοδηγούνται από έναν Μεφιστοιρελή; Στη μεγάλη κρίση όπου ο ι δόκιμοι κρίνονται για τις αποστολές που εξετέλεσαν σωστά ή μη, για τον σύγχρονο Φάουστ της Αθήνας μάλλον η χλεύη καραδοκεί!

Δημήτρης Τσατσούλης Αθήνα, Καατανιώτης, 2000. Σελ. 261

[Ύ 7 ατά το πρ ότυπο του γαλλικού λαϊκού μελο|_Ι\Λ δράματος του 19ου αιώνα ή του παλαιότερου εγγλέζικου «συναισθηματικού μυθιστορήματος», το Μπιμπερό με κόκα κόλα του Α. Ρουσοχατζάκη απο­ τελεί μια σύγχρονη μυθιστορία. Καλόψυχοι, υπερευ­ αίσθητοι και αγνοί οι ήρωές του συγκρούονται με το κακό. Ύστερα από σοβαρές περιπέτειες και αφού υποστούν τα πάνδεινα, το καλό θα επικρατήσει και η αρετή θα επιβραβευτεί. Σε αντίθεση βεβαίως με τα παραδοσιακά έργα, η σημερινή εκδοχή του είδους είναι απολύτως ειρωνική, αφού και ο ι δύο ήρωες της ιστορίας δεν είναι παρά δύο ομοφυλόφιλοι που θα γνωρίσουν όλες τις χαρές και τα βάσανα του έ­ ρωτα.

Ελισάβετ Κοτζιά

OVVT στερα από μια συλλογή διηγημάτω ν και μια U νουβέλα, ο Θ. Σκάσσης επανεμφανίζεται με έ­ να μυθιστόρημα, από το ο πο ίο περνάει η ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, από την Κατοχή και τον Εμφύλιο μέχρι την εποχή της χούντας. Σ ’ αυτό συ­ ναντάμε πολλά επίπεδα -πολιτικά, ιστορικά, ερωτι­ κά, δημοσιογραφικά-, που έχουν ως κεντρικό άξονα την ιστορία του νεαρού δημοσιογράφου Σωτήρη Σω­ τηρίου, ορφανού, μεγαλωμένου από θείες του, ο ο­ π ο ίο ς αναζητεί τον πατέρα του, παλιό αντάρτη. Η ελληνική Ιστορία περνάει μέσα από αφηγήσεις, πα-

59

λιά φύλλα εφημερίδων, ιστορικές μελέτες, μυθιστο­ ρήματα και κάποια «εγκυκλοπαιδικά» λήμματα που θα μπορούσαν να είναι άγνωστες λέξεις στα τετραγωνάκια των σταυρολέξων. Πρόκειται για ένα πρω­ τότυπο και γοητευτικό Βιβλίο για απαιτητικούς ανα­ γνώστες.

Φίλιππος Φιλίππου

ΕΡΣΗΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ

Ζ ιγ κ ζ α γ κ στις ν ε ρ α ν τζ ιές Αθήνα, Κέδρος, 1999. Σελ. 262

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΣΦΥΡΙΔΗΣ

Μ ετα μ όσ χ ευ σ η νεφ ρού Αθήνα, Καατανιώτης, 2000. Σελ. 240 I η I άνω από 6.000 νεφροπαθείς στην Ελλάδα συνU U δέουν τη ζωή τους με το μηχάνημα αιμοκάθαρ­ σης. Μέρα παρά μέρα το ίδιο μαρτύριο, και η αγω­ νία για την επικείμενη μεταμόσχευση παίρνει δια­ στάσεις μεταφυσικές. Αυτήν την αγωνία για μια καλύτερη ζωή και το ο­ δοιπ ορ ικό μιας μεταμόσχευσης στη μακρινή Ινδία περιγράφει ο Π. Σφυρίδης στο τελευταίο του μυθι­ στόρημα. Ν έοι Ινδοί εγχειρίζονται αφαιρώντας το ένα τους νεφρό με σκοπό να εξασφαλίσουν χρήματα για να ζήσουν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους. Ένα παρά­ νομο, κερδοφόρο κύκλωμα σε πλήρη ανάπτυξη δίνει

Π γ ουφόβραση, υγρασία, ο διαπεραστικός ήχος ϋ ν Λ του τηλεφώνου που επίμονα καλεί καθώς κοι­ μάσαι, η μυρωδιά των νοσοκομειακών αντισηπτικών, οι καθετήρες κι οι οροί, ο ή λιος που πέφτει λοξά πάνω στο βουνό συνθέτοντας μια χρωματική φαντα­ σμαγορία. Θα ήταν λάθος να μιλήσουμε για το μυθι­ στόρημα τη ς Έρσης Σωτηροπούλου μέσα από την περιγραφή της υπόθεσης και των ηρώων της. Διότι με τον ίδιο τρόπο που υπάρχει η «καθαρή ποίηση», κείμενα σαν το Ζιγκ ζαγκ στις νεραντζιές ανήκουν στην «αμιγή πεζογραφία». Κι αυτό γιατί η φαινομε­ νικά ασήμαντη κι ωστόσο σημαίνουσα λεπτομέρεια είναι το μοναδικό εργαλείο που η συγγραφέας δια­ θέτει προκειμένου να ορίσει τη μοίρα των ανθρώ­ πων της μέσα στο εξαιρετικά δυσδιάκριτο τοπίο της πραγματικότητας.

Ελισάβετ Κοτζιά Το βιβλίο της Ε. Σωτηροπούλου πρόπινα ιπίοης η Αμάντα Μιχαλοπουλου.

ελπίδες σε χιλιάδες νεφροπαθείς σ’ όλο τον κόσμο. Το ταξίδι στην Ινδία για την πολυπόθητη μεταμό­ σχευση που παρατείνει τη ζωή γίνεται η αφορμή για να καταθέσει ο Π. Σφυρίδης τις εμπειρίες του. Το ανθρώπινο δράμα των νεφροπαθών και η ελπίδα είναι η μία πτυχή του μυθιστορήματος. Η άλλη είναι η σκοτεινή Ινδία των πενήτω ν, των ζητιάνων και των κοινωνικά απόβλητων. Μία συγκλονιστική μαρ­ τυρία είναι η αφορμή για ένα ιδιότυπο ταξιδιωτικό μυθιστόρημα.

Ηρακλής Παπαλέξης

60

ΠΕΤΡΟΣ ΤΑΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

Κ ο μ εν τί Αθήνα, Καατανιώτης, 1999. Σελ. 143 Π \ υναμική επιστροφή του Π. Τατσόπουλου με μια / u \ ακόμα συλλογή διηγημάτων -προηγήθηκαν οι Ανάλαφρες ιστορίες, εκδόσεις «Εστία». Μέσα από μία νουβέλα (που φέρει και τον τίτλο της συλλογής) και μία σειρά από σύντομα, σε γενικές γραμμές, διηγήμα­ τα, ο Π. Τατσόπουλος οξύνει περισσότερο τους τό­ νους, στο Βαθμό που το «κωμικό» αποδεικνύεται η μόνη οδός για να θίξει κανείς'τα κακώς κείμενα της σύγχρονης ζωής εν Ελλάδι. Ο Π. Τατσόπουλος μιλά

για το σφαγείο των ανθρωπίνων σχέσεων, και δη των ερωτικών, με το γνωστό καυστικό, ειρωνικό ύφος του, ιδανικό για να αποτυπωθεί το γελοίον του πράγματος που ελλοχεύει, είτε μας αρέσει είτε όχι, σε κάθε αν­ θρώπινο δράμα. Προσωπική μας αδυναμία το διήγημα «Η ανάπαυση του πολεμιστή», μία από τις απολαυστικότερες στιγ­ μές της συλλογής, όπου το βίωμα μετατρέπεται (ή μάλλον: ανατρέπεται) σε μύθο με τρόπο δεξιοτεχνικό.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΡΙΑΡΙΔΗΣ

Ο άν εμος σ φ υρίζει σ την Κουπέλα Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 464

Ηλίας Μαγκλίνης Π Π

ια νέα φωνή στην ελληνική λογοτεχνία είναι Μα το μυθιστόρημά του Ο

ΙΑΑλ ο Θ. Τριαρίδης.

άνεμος σφυρίζει στην Κουπέλα δεν έχει τίποτε να

ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ

Το «ργοστάσιο τω ν μ ο λ υ β ιώ ν Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 392 \ J το μεγαλόπνοο αυτό μυθιστόρημα ατομικής και / ι κοινω νικής αναζήτησης, η Σ. Τριανταφύλλου κατορθώνει με θαυμαστό τρόπο να αναπλάσσει το σ φυγμ ό τη ς επ ο χή ς με τη ν ο π ο ία κ α τα π ιά νετα ι (1860-1940). Η ιστορία της εκτυλίσσεται σε δύο η­ πείρους, την Ευρώπη και την Α φρική, και αφουγκράζεται τον διαφορετικό ρυθμό της ζωής των δύο κόσμων. Στην Αφρική εξακολουθούν να κυριαρχούν τα φυσικά φαινόμενα και η αποικιοκρατία, ενώ στην Ευρώπη τα γεγονότα τρέχουν με φρενήρη ρυθμό, τα εργατικά κινήματα αναπτύσσονται, στην τέχνη αναδεικνύονται κινήματα πρωτοπορίας, ξεσπά η Οκτω­ βριανή επανάσταση, ξεκινά η ανοδική πορεία του φασισμού. Η αναζήτηση των ιδεών και οι προσπά­ θειες πραγμάτωσης του οράματος για την ανοικοδό­ μηση του μέλλοντος είναι ο κόσμος μέσα στον ο­ ποίο αναπτύσσονται οι ήρωές της με προεξάρχοντα τον διαρκή επαναστάτη Βάγκαλη, την παλλόμενη ανθρώπινη συνείδηση που ποτέ δεν επαναπαύεται. Ο έρωτας και ο θάνατος, η δημιουργία και η κατα­ στροφή, η ανθρώπινη μοίρα εν γένει, ξεδιπλώνονται με ρυθμούς ταιριαστούς στις ιδιοσυγκρασίες των η­ ρώων, με την ειρωνεία πάντοτε υποφώσκουσα. Ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα από μια πεζογράφο της νε­ ότερης γενιάς.

Λίλυ Εξαρχοπούλου Το βιβλίο της I . Τριανταφύλλου προτείνει επίσης η Βίκο Πάτοιου.

ζηλέψει α πό ένα έρ γο πεπειραμένου συγγραφέα. Πλούσια αφηγηματική τεχνική, προσωπική ενόραση των γεγονότω ν που επιλέγο νται να περιγρα φούν και ανάπτυξη επαρκής των χαρακτήρων που πρωτα­ γωνιστούν. Ο Θ. Τριαρίδης έχει στήσει ένα δικό του σύμπαν. Ένα σύμπαν που χαρακτηρίζεται από μια άλλη άπο­ ψη για το τι μπορεί να είναι η παιδική ηλικία και η διαδικασία μύησης στην ωριμότητα και στα μεγάλα μυστήριά της -το ν έρωτα και το θάνατο. Το μαγικό στοιχείο κυριαρχεί. Και με τη δίκιά του βοήθεια η δασκάλα θα προσφ έρει στους μαθητές της την αυτογνωσία. Το μυθιστόρημα Ο άνεμος σφυρίζει στην Κουπέλα μας χάρισε ό,τι πιο ουσιαστικό μ πορεί κανείς να περιμένει από έναν νέο συγγραφέα -ιδ ιό τυπ η και παρθένα ανάγνωση μιας περιοχής της ανθρώπινης πορείας.

Μάνος Κοντολέων

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΤΣΑΚΑΛΟΣ

■

Τ ζο τζ ό θέλω ν α μ c λ έ ν*

Αθήνα, Καοτανιώτης, 2000. ήρωας του μυθιστορήματος αρνείται τις συμ­ Σελ. 252 βάσεις της ζωής, το περιβάλλον και τ’ όνομά του, εξ ου και ο τίτλος Τζοτζό θέλω να με λένε. Ζει μοναχικά και συνάπτει σύντομες ερωτικές σχέσεις. Υπερβαίνει τα όρια καλού και κακού, εξωθώντας μια νεαρή καλόγρια στη σαρκική «αμαρτία» και τις συνέπειές της και οδηγώντας στο θάνατο έναν δυ­

©

61

στυχισμένο γέροντα ζωγράφο ιδιοποιούμενος το έρ­ γο του. Αλλάζει ταυτότητες και ιδιότητες, πόλεις και χώρες -δικηγόρος, ζωγράφος, συγγραφέας, Πά­ τρα, Αθήνα, Άμστερνταμ-, εκμεταλλεύεται ηλικιωμέ­ νες κυρίες, παρατηρεί την κρίση των ανθρώπινων και ερωτικών σχέσεων, αδυνατώντας δε και ο ίδιος να αγαπήσει, γίνεται άθελά του αίτιος του θανάτου μιας νεαρής αγνής κοπέλας. Ο Γ. Τσάκαλος, ένας αθόρυβος σχετικά, αλλά ου­ σιαστικός και καίριος στη γραφή και το νόημά του, συγγραφέας, δημιουργεί έναν προβληματικό ήρωα, σε δυσαρμονία με τον εαυτό του και το ν εξίσου προβληματικό κόσμο, και με την σε πρώτο πρόσω­ πο αφήγησή του περιέρχεται το παράλογο, το ρεα­ λισμό, την ειρωνεία, σχολιάζοντας με τον τρόπο του όψεις του σύγχρονου ανθρώπου και του σύγχρονου κόσμου.

Κώστας Καρακώτιας Το βιβλίο του Γ. Τοάκαλου προτείνει ιπίοης ο Ηρακλής Παπαλέξης

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΤΖΗΣ

Το τέλος της μ ικ ρ ή ς μ α ς πόλης Αθήνα, Το Ροίακιό, 2000. Σελ. 216 ΕΓρ ον Σιούλα τον Ταμπάκο, τον Σαμπεθάι ΚαμπιU λή, τη θεία μας την Α γγελική και μερικούς α­ κόμη ξανασυναντάμε, έπειτα από αρκετά χρόνια -α ­ φού το Βιβλίο είχε εξαντληθεί- στο Τέλος της μι­ κρής μας πόλης, από τα πρώτα Βιβλία του Δ. Χατζή, που επανακυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Το Ροδακιό». Ήρωες που περικλείονται στη φωτογραφία της Βούλας Παπαϊωάννου με το Βαρκάκι της λίμνης των Ιωαννίνων σε πρώτο πλάνο και το νησάκι μόλις να φαίνεται στην ομίχλη· την ομίχλη που έτσι κι αλ­ λιώς, συχνά-πυκνά, καλύπτει και τη «μικρή μας πό­ λη». Πινελιές ανθρώπων, χώρων και στιγμών δύσκο­ λων και, παρ’ όλα αυτά, γοητευτικών και μαγικών. Ο ι προσωπικές μνήμες που γίνονται λογοτεχνία και μοιράζονται.

ΜΙΣΕΛΦΑΪΣ

Β

και ά λ λ ις ιστορίες Αθήνα, Καστανιά της, 1999.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Σελ. 272

ι νε κ ρ ο ί μιλούν, σαράντα δύο μ έρες μετά. Βλέμματα μάγων που εγκαταλείφθηκαν από τις βασκανίες τους, πλάτες πατρικές που αποτελούν τα μόνα εγχειρ ίδ ια φ υ σιο λ ο γία ς, λάμψη αίματος

®

αιφνίδια, εικόνες ρεαλισμού με την ποίηση να ρέει από τα μανίκια, θραύσματα συγκεκριμένου σε ανά­ ληψη, λόγος με βαθιά συναίσθηση ιστορίας, λέξεις σμιλεμένες σχεδόν ευλαβικά, μοντάζ Σκορσέζε σε καρέ Ταρκόφσκι. Με δυο λόγια, ένα σπουδαίο Βι­ βλίο που χαράσσεται στη μνήμη. Το διήγημα «Χαλιμά, Δυσδαιμόνα, Μπουμπού» είναι μαζί με τις «Κού­ κλες» του Σωτήρη Δημητρίου από τα καλύτερα της μεταπολεμικής διηγηματογραφίας.

Αλέξης Σταμάτης Το βιβλίο του Μ. Φάις προτείνουν επίσης οι Τιτίκα Δημητρούλια, Αμάντα Μιχαλοπούλου, Βασίλης Ρούβαλης και Όλγα Σελλά.

62

Όλγα Σελλά

Α π ' το ίδιο ποτήρι

ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΑΡΑΝΙΤΣΗΣ

Η

άρ εσ αν σε μερ ικού ς ανθρ ώ π ου ς που

Προτείνει ο Γιώργος Ζεβελάκης.

ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

Ο ύ π νο ς του Αλφ ρεντ

Το γ ο νίδιο της α μ φ ιβ ο λ ία ς

Αθήνα, Νεφέλη, 1999. Σελ. 106 Προτείνει η Λίλυ Εξαρχοπούλου.

■

Προτείνει ο Κώστας Καρακώτιας.

ΙΩΑΝΝΗΣ Δ. ΚΟΝΔΥΛΑΚΗΣ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΡ. ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΣ

Ο ι ά θ λ ιο ι τω ν Αθηνώ ν

Παράλληλες σχέσεις

Τόμοι 2 Αθήνα, Νεφέλη, 1999.

Αθήνα, Νέα Σύνορα-Α.Α. Λιβάνη, 1999. Σελ. 355

Σελ. 802 και 406 Προτείνει ο Νίκος Βατόπουλος.

Προτείνει ο Μάκης Θεοίόοης.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ

Η μύηση: Της Επανάστασης, της μ ο ν α ξ ιά ς κα ι της λ α γ νε ία ς

'Τυφλόμυγα]

ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ

Τ υ φ λόμυ γα

Αθήνα, Καοτανιώτης, 2000. Σελ. 608 Προτείνει η Λίλυ Εξαρχοπούλου.

Αθήνα, Καοτανιώτης, 2000. Σελ. 380 Προτείνουν η Άλκηστη Χρονάκη και η Βίκυ Πάταιου.

ΚΩΣΤΑΣ ΜΟΥΡΣΕΛΑΣ

Α ρ σ ενικ ή πόρνη (Σειρά: Γραφές Αθωότητας) Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999. Σελ. 75 Προτείνει ο Δημήτρης Τσατοοάλης.

ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥ

I

Θ εσσ αλ ο νίκη

Προτείνει ο Νίκος Μολυβιάτης.

63

ΣΤΡΑΤΗΣ ΧΑΒΙΑΡΑΣ

Ό τα ν τρ α γου δο ύσ α ν τα δέντρα Μτφρ.: Παύλος Μάτεοις. Αθήνα, Καατανιώτης, 1999. Σελ. 269

κανείς προηγουμένως όλα ή κανένα μυθιστόρημα του συγγραφέα, το συγκεκριμένο γοητεύει και κα­ θηλώνει με τη δύναμη των περιγραφών του, την α­ ντικειμενικότητα των συναισθημάτων και κυρίως με τη σπουδαιότητα των ηθικών διδαγμάτων που δια­ κηρύσσει. Ό,τι καλύτερο για ένα σύντομο αεροπορι­ κό ταξίδι ή το κατάστρωμα πλοίου με προορισμό τις καλοκαιρινές διακοπές. Μ ά κη ς Θ εο δ ό σ η ς

Προπίνιι ο Δημήτρης Τοατοούλης.

ΚΕΪΤ ΑΤΚΙΝΣΟΝ

Το α ν θ ρ ώ π ινο κροκέ ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΡΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

Ζ ου νυ ά τα Αθήνα, Οδυοαέας, 1999. Σελ. 160 Πρόπινα η Λίλυ [ξαρχοπούλου.

ΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ζορζεαμ αντο

Η

Η α ν α κ ά λ υ ψ η της Α μ ε ρ ικ ή ς από τους Τούρκους

Μτφρ.: Αργυρώ Μαντόγλου Αθήνα, Scripta, 1999. Σελ. 404 ΓΛ φηγήτρια και πρωταγωνίστρια είναι μια δεκαLr-Λ εξάχρονη που δεν έχει μια σταθερή εικόνα ό­ σων συμβαίνουν στο παρόν, αλλά γνωρίζει τις δια­ φορετικές εκδοχές του παρελθόντος και του μέλλο­ ντος. Αναζητεί τη βεβαιότητα της στιγμής μέσα από μια διαδικασία σύνθεσης του παρελθόντος και του μέλλοντος, η οποία αντλεί τη χρονική της ενέργεια από μια οριακή ανάλωση του παρόντος. Το παιχνίδι με το χρόνο αποτελεί το θέμα του μυθιστορήματος, αλλά και την πρόταση της συγγραφέως: η εναλλαγή των κεφαλαίων αντιστοιχεί στην εναλλαγή παρελθό­ ντος και μέλλοντος, ενώ το παρόν συνεχώς γλιστρά ανάμεσά τους. Η γραφή είναι νευρωτική και απελευ­ θερωμένη από την ανάγκη γοήτευσης του αναγνώ­ στη, ενώ η μαγεία απομονώνεται σε στεγανά της α­ φήγησης. Β α γ γέ λ η ς Α θα να σ ό π ο υλ ο ς

Μτφρ.: Αθηνά Ψύλλια Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 115

ίδιος ο συγγραφέας, στον πρόλογό του, μας αποκαλύπτει ότι πρόκειται για μια επί πλη­ ρωμή εργασία που προοριζόταν για ταξιδιώτες κά­ ποιω ν αεροπορικώ ν γραμμών, σχέδιο που τελικά ναυάγησε. Ό π ο ιο ς γνω ρίζει το έργο του μεγάλου Βραζιλιάνου συγγραφέα, ίσως παραξενευτεί στην αρχή για τις ομοιότητες αυτής της μικρής μυθιστο­ ρίας, όπως την αποκαλεί, με ήρωες και καταστάσεις άλλων μυθιστορημάτων του. Αυτοσαρκαζόμενος μά­ λιστα ο Ζόρζε Αμάντο, χαρακτηρίζει τον εαυτό του

©

«μυθιστοριογράφο της μετριότητας και της επανά­ 64 ». Ανεξάρτητα όμως από το αν έχει διαβάσει ληψης

Χρονοσ«ομός Μτφρ.: Χριστόδουλος Λιθαρής Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 244 σως το πιο διασκεδαστικό κείμενο για το τέλος

"0 του αιώνα. Ο ι Έλληνες αναγνώστες μπορούν να

α ξιοποιή σουν το βιωματικό το υ ς υ λικό από τους πρόσφατους σεισμούς και να φανταστούν αυτό που ζητάει ο Βόνεγκατ στο τελευταίο του —κυριολεκτι­ κά— βιβλίο. Αντί για μια ταραχή της γης, μια ταρα­ χή του χρόνου που θα μας ανάγκαζε να ξαναζήσου­ με την τελευταία δεκαετία διά της επαναλήψεως. Η μέρα της μαρμότας, με αίσθηση του χιούμορ και φι­ λοσοφικές νύξεις. Ένα είδο ς εκλαϊκευμένων δοκι­ μίων που διαβάζεται και ως μεταμοντέρνο μυθιστό­ ρημα, αλλά και ως παραμύθι για την αποκατάσταση της πλανητικής και προσωπικής ισορροπίας. Α μάντα Μ ιχα λ ο πο ύ λ ο υ

ΖΑΝ-ΚΛΩΝΤΙΖΖΟ

Το μ α ύ ρ ο τρα γούδι της Μ α σ σ α λ ία ς Μτφρ.: Ριχάρδος Σωμερίτης Αθήνα, Πόλις, 1999. Σελ. 288 I π I ρώτο μέρος μιας νουάρ τριλογία ς αφιερωμέU U νης στην πόλη της Μασσαλίας, το μυθιστόρη­ μα αποτελεί μια τοιχογραφία, στην οποία απεικονί­ ζονται αστυνομικοί και κακοποιοί, γηγενείς Γάλλοι και μέτοικοι, ένας ολόκληρος κόσμος που βιώνει τη μιζέρια και το φόβο, τον έρωτα και το θάνατο. Ο κεντρικός ήρωας Φαμπιό Μοντάλ προσπαθεί να εξι­ χνιάσει τους σκοτεινούς φόνους δύο παιδικών του φίλων και μπλέκει με το οργανωμένο έγκλημα, την το π ική μαφία και τους κύ κλους του ρατσιστικού Εθνικού Μετώπου που ελέγχουν την περιοχή. Ωστό­ σο, ο συγγραφέας ενδιαφέρεται κυρίως να αφηγηθεί

CTj-l έταρτο μέρος της περίφημης Τετραλογίας του U Λος Άντζελες, της τεράστιας τοιχογραφίας της Πόλης των Αγγέλων, που έχει μετατραπεί σε πόλη των δαιμόνων, και τοποθετείται χρονικά στην περίο­ δο από το 1948, έτος γεννήσεως του συγγραφέα, ως το 1958, έτος δολοφονίας της μητέρας του, το μυθι­ στόρημα περιέχει πραγματικά και φανταστικά πρό­ σωπα. Εδώ, ο υπαστυνόμος Ντέιβιντ Κλάιν αναλαμ­ βάνει να διαλευκάνει την περ ίερ γη διάρρηξη στο σπίτι ενός εμπόρου ναρκωτικών και εμπλέκεται στα διαπλεκόμενα κυκλώματα πολιτικής και οργανωμέ­ νου εγκλήματος. Ο ήρωας, το alter ego του συγγρα­ φέα, διηγείται και στοχάζεται, μεταφέροντας τον α­ ναγνώστη σ’ ένα δαίδαλο βίας, διαστροφών και ψευ­ δαισθήσεων στην καρδιά του Α μερικανικού Ο νεί­ ρου. Φ ίλ ιπ π ο ς Φ ιλ ίπ π ο υ

τις πικρές ιστορίες του συμπαθητικού μπάτσου, των γυναικών που αγάπησε και των φίλων του κι ακόμα να δείξει τη λατρεία του στρ γενέτειρά του. Φ ίλ ιπ π ο ς Φ ιλ ίπ π ο υ

ΜΑΡΣΕΛ ΚΟΕΝ

Γρ ά μ μα ο τον Α ν τ ό ν ιο Ζάο υρ α Δίγλωαοη έκδοση Μτφρ. από τα ιοπανοεβραϊκά: Σάμης Ταμπώχ Σκόπελος, Νησίδες, 2000. Σελ. 86 σεφαρδίτικη διάλεκτος -ένα κράμα παλιών ι­ σπανικών και εβραϊκών- μιλήθηκε στην Ιβηρική χερσόνησο από Εβραίους τραπεζίτες, μεταφρα­ στές, για τρούς, λογιστές, υφαντουργούς, εργάτες για εννέα περίπου αιώ νες -μ έχ ρ ι το 1492, χρονιά που ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα έδειχναν για μια φορά ακόμη στα τέκνα του Αβραάμ το δρόμο της ε­

Ρ

ξορίας. Ο σ υ γγρ α φ έα ς, Τ ο υρ κ ο εβ ρ α ίο ς, υ π ο τίθε τα ι πω ς στέλνει ένα γράμμα στον Α ντόνιο Σάουρα (κορυ­ φαίο Ισπανό ζωγράφο του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα), όπου του ιστορεί τα ανέστια πάθη της φυ­ λής του.

65

Σύμφωνα με τον Κοέν, οι Εβραίοι που σκόρπισαν στα όρια της οθωμανικής αυτοκρατορίας (μέρος της οποίας αποτελούσε φυσικά και η Ελλάδα) οραματι­ ζόντουσαν την επιστροφή μέσα από τις κιτρινισμένες σ ελίδες της Τορά. Τα τραγούδια, ο ι συνανα­ στροφές, θρησκευτικές και κοσμικές, η γλώσσα, πά­ νω α π ’ όλα, γίνονται ο καθρέφτης που επιστρέφει τη βαναυσότητα της ιστορίας και της καθημερινότη­ τας σαν ουράνια νοσταλγία, ερωτικό καημό, έξαρση πένθους. Μ ισέλ Φ ά ις

ΤΖΟΥΖΕΠΕ ΤΟΜΑΖΙ ΝΤΙ ΛΑΜΠΕΝΤΟΥΖΑ

Ο γ ατόπ αρδος Ειο., μτφρ., επίμ.: Μαρία Σπυριδοπούλου Αθήνα, Bell, 1999. Σελ.400 ΓΛ ν τα Σταφύλια της οργής είναι το μεγάλο αμεί,ι-Λ ρικανικό μυθιστόρημα, Ο γατόπαρδος είναι το μεγάλο ιταλικό μυθιστόρημα. Στην Ελλάδα διαβά­ στηκε (όχι αρκετά) στη μετάφραση του Κοσμά Πολί­ τη, αλλά οι καινούριες μεταφράσεις και εκδόσεις μοιάζουν σήμερα σχεδόν απαραίτητες. Ο γατόπαρ­ δος είναι μια τοιχογραφία της σικελικής κοινωνίας στις παραμονές της ενο πο ίη σης (annus m irabilis I860) με ήρωα έναν πρίγκιπα που βλέπει την τάξη του (και τον κόσμο του) να καταρρέουν. Πρόκειται λοιπόν για το χρονικό μιας κοινωνικής τάξης —της αριστοκρατίας— που παρακμάζει, καθώς και μιας τάξης πραγμάτων που ανατρέπεται: ο Γκαριμπάλντι βρίσκεται προ των πυλών· κα νείς και τίπο τα δεν μπορεί να εμποδίσει την πορεία της Ιστορίας.

THOMAS MALORY

Ο θ ά ν α το ς του Αρ θ ού ρ ου Τόμοι 2 Μτφρ.: Αλέξανδρος Κοοματόπουλος Αθήνα, Gutenberg, 2000. Σελ. 504 και 650 ίδιος ο συγγραφέας του μυθιστορήματος απο­ τελεί ήδη μυθική μορφή για την αγγλοσαξονι­ κή γραμματεία. Ο Θάνατος του Αρθούρου θεωρείται ένα από τα πλέον γοητευτικά μεσαιωνικά κείμενα. Ο βασιλιάς Αρθούρος και οι Ιππότες της Στρογγυλής Τ ρα πέζη ς π ρ ο σφ έρ θη κ α ν γ ια τη δ η μιο υ ργία πάμπολλων ιστοριών και μύθων σ’ ένα κοινό που εξύ­ ψωνε την ιπποσύνη σε ένδοξη εκδήλωση κοινωνι­ κής προβολής. Ο Τ. Μάλορι συνέγραψε τη μυθιστο­ ρία του αποσκοπώντας στη διάσωση του ιπποτικού ιδεώδους, το οποίο στην εποχή του (15ος αι.) κατέρρεε σταδιακά. Συνθέτει την ιστορία του με πλή­ θο ς αινιγματικώ ν μύθων, προσώ πω ν, γεγονότω ν,

©

που χάνονται στα βάθη των αιώνων. Κυρίως όμως α­ ντικατοπτρίζουν σε συμβολικό επίπεδο τη γέννηση του αγγλικού έθνους. Το κείμενο διαβάζεται ως ευ­ χάριστο παραμύθι, που εξακολουθεί να συναρπάζει τους αναγνώστες ακόμη και σήμερα. Β α σίλη ς ΡούΒαλης Το βιβλίο του Τ. Malory προτείνει επίοης ο Ηρακλής Παπαλέξης

ΤΖΩΝ ΜΠΑΝΒΙΛ

Ο α δ ιά φ θ ορ ος

Σ ώ τη Τ ρ ια νταφ ύλλο υ

Μτφρ.: Κατερίνα Τζωρίδοα Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 480 ρωας του Ιρλανδού Τζον ΜπάνΒιλ είναι ο Βίκτορ Μάσκελ, ιππότης και έφορος των βασιλι­ κών πινάκων στη Μεγάλη Βρετανία, όταν στην ηλι­ κία των εβδομήντα δύο ετών δημοσιοποιείται η κα­

Έ Ο^:

τασκοπευτική του δραστηριότητα στο πλευρό των Σοβιετικών. Ο συγγραφέας, με άξονα τον ήρωά του, συγκροτεί μια σαγηνευτική μυθοπλασία που εκτυ­ λίσσεται κυρίως στο Λονδίνο του μεσοπολέμου, α-

66

ναπλάθει και σχολιάζει τον τρόπο ζωής ριας μερί­ δας γόνω ν της μεγαλοαστικής τάξης και τη σχέση τους με την τέχνη, αναδεικνύει εκδοχές της σεξουα­ λικότητας, διερευνά το πώς και το γιατί της στρά­ τευσης στον τότε σοσιαλισμό και διατηρεί ως το τέ­ λος ζωντανά την κατασκοπευτική ίντριγκα και το μυστήριο. Το μυθιστόρημα Βασίζεται στην πραγματι­ κή και πολύκροτη ιστορία της ομάδας των μεγαλοα­ στών κατασκόπων του Κέιμπριτζ, που στοιχειώνει α­ κόμα τη Μεγάλη Βρετανία, και ο ήρωάς του είναι ε­ μ π νευ σ μ ένο ς α π ό ένα ν α π ’ α υ το ύς, το ν Ά ντο νι Μπλαντ. Κ ώστας Κ α ρα κώ τια ς

Ι1ΜΠΑΡΘ Ο βλακοχορτοφάγος

ΤΖΩΝ ΜΠΑΡΘ

Ο β λ α κ ο χ ο ρ το φ ά γο ς Μτφρ.-πρόλ.-σχόλ.: Αλέξης Παν­ σέληνος Αθήνα, Πόλις, 1999. Σελ. 816 Π Γ Ί εμπειρία της ανάγνωσης του ΒλακοχορτοφάΙ_Π_Ι γου δεν είναι μόνον αισθητικής ή καθαρά α­ πολαυστικής τάξης αλλά κυρίως γνωσιολογικής μέ­ θεξης. Η Αμερική που ξέρουμε είναι η Αμερική που δ εν ξέρουμε, δια τείνετα ι εμμέσως πλ η ν σαφώ ς ο πρωτεϊκός Τζον Μπαρθ σ’ αυτό το περίπλοκο αλλά ιδιοφυώς συγκερασμένο μεγαφήγημά του, το οποίο διεκδικεί επάξια τα πρωτεία του πρώτου αυθεντικού μεταμοντέρνου μυθιστορήματος. Η παράτολμη ζωή του πολύπλαγκτου δαφνοστεφούς ποιητή της επαρχίας του Μέριλαντ, του Εμπενέζερ Κουκ, γνήσιου τέκνου του νεφελώδους, εκρηκτικού ταυτόχρονα αμερικανικού 17ου αιώνα, συνιστά το αίτιο και το αιτιατό της διεξοδικής αυτής μυθιστο­ ρίας, δίνοντας στο συγγραφέα την ευκαιρία να ξα­ ναγράφει τον Δον Κιχώτη του 20ού αιώνα. Παρά τα σαράντα του χρόνια το ΒιΒλίο-αλληγορία του Τζον Μπαρθ διατηρεί ακμαίο όχι μόνο το υφολογικό του κύρος αλλά το ίδιο το εννοιολογικό του πάθος. Στο Βαθμό μάλιστα που η αλήθεια είναι πάντα άμεσα εκφράσιμη στη (λογοτεχνική) γλώσσα, όπως φαίνεται να πιστεύει ακράδαντα ο ρηξικέλευθος δημιουργός του Βλακοχορτοφάγου, τότε το αποτελεσματικότατο αυτό εγχείρημα πιστοποιεί τη Βαθύτερη ουσία της α­ μερικανικής ψυχής. Ο δόκιμος μεταφραστής και εμπνευσμένος πεζογρά-

φος Αλέξης Πανσέληνος απέδειξε άλλη μία φορά το γενναίο εύρος των λεκτικών του δυνατοτήτων, παραδίδοντάς μας ένα ακόμη Βιβλίο του που επιμορφώνει δραστικά το φιλοπεζογραφικό κοινό μας. Γ ιώ ρ γο ς Β έης

ΤΖΩΝΜΠΑΡΘ

■

Η πλω τή O n c p a

Μτφρ.: Χίλντα Παπαδημητρίου Αθήνα, Πόλις, 2000. Σελ. 313

Τοντ Άντριους γράφει για την πιο σημαντική ημέρα της ζωής του —την 21η ή 22η Ιουνίου 1937, του διαφεύγει η ημερομηνία— , τη μέρα που

®

«ξεκαθάρισαν ξαφνικά τα πάντα, στον ουρανό και στη γη, και [συνειδητοποίησε] ότι εκείνη η μέρα θα ήταν η τελευταία», θα αυτοκαταστρεφόταν. Η απόπειρά του όμως διακόπτεται τυχαία και δεκαεφτά χρόνια αργότερα τον βρίσκουμε ακόμη ζωντανό. Η πρώτη συγγραφική προσπάθεια του Τζον Μπαρθ δη μοσ ιεύετα ι μισό σ χ εδ ό ν αιώνα α ργότερα στην Ελλάδα και ίσως ο ι τεχνικές που χρη σιμ οποιεί ο συγγραφέας να μη φανούν πρωτότυπες στον έμπει­ ρο αναγνώστη. Ωστόσο το έργο, το οποίο διακατέ­ χεται από ένα μηδενιστικό πνεύμα, διατηρεί μια μο­ ναδικότητα στον τρόπο Που εξυμνεί τη ζωή, τη ση­ μασία των ανθρώπινων σχέσεων και την τέχνη της αφήγησης. Ά λ κη σ τη Χ ρ ο νά κη

ΣΩΑ ΜΠΕΛ00Υ

Χ έ ρ το ο γ κ Μτφρ.: Δημήτρης Στεφανάκης Αθήνα, Καατανιώτης, 2000. Σελ. 496 πιτέλους ένα μυθιστόρημα με ήρωες, αληθινούς ήρωες. Μερικές φορές το χρειάζεσαι, ακριβώς όπω ς χρειάζεσαι έναν πίνακα κλασικής τέχνης που απεικονίζει καλοσχεδιασμένα ροδάκινα. Ο Μπέλοου κάνει στη λογοτεχνία περίπου ό,τι κάνει ο Έντου-

Β

67

αρντ Χόπερ στη ζωγραφική: τοποθετεί τον άνθρωπο στο κέντρο, αλλά πάντα σε συνάρτηση με το περι­ βάλλον του. Και το περιβάλλον εδώ είναι η αμερι­ κανική μεγαλούπολη, οι φιλοδοξίες, οι νευρώσεις, οι απιστίες, η εβραϊκή θέαση του κόσμου (δηλαδή η μελαγχολική αίσθηση του ανθρώπου που αισθάνεται απόκληρος). Δεν είναι τυχαίο ότι το μυθιστόρημα φέρει το όνομα του κεντρικού του ήρωα, του απελ­ πισμένου Χέρτσογκ. Ούτε είναι τυχαίο που όλοι αι­ σθανόμαστε λίγο Χέρτσογκ. Α μάντα Μ ιχα λ ο πο ΰ λ ο υ

ΤΟΝΙΝΟ ΜΠΕΝΑΚΟΥΙΣΤΑ

Ζάγκα Μτψρ.: Αθανασία Δρακοπούλου Αθήνα, Πόλις, 1999. Σελ. 497 r~V~l ια ομάδα άσημων σεναριογράφων συναντιούντα ι στο γρ α φ είο ενός καναλιού, όπο υ ακούνε με έκπληξη την πρόταση του διευθυντή παρα­ γω γής, «Γράψτε οτιδήποτε, απολύτως οτιδήποτε, αρκεί να έχει το μικρότερο δυνατό κόστος». Άλλω­ στε το σίριαλ θα μεταδίδεται στις 4.00’ το πρωί, «έ­ τσι κι αλλιώς... δεν θα το βλέπει κανείς». Κανείς; Μα η απόλυτη ελευθερία δεν μ πορεί να οδηγήσει παρά σε πλήρη ανατροπή των δεδομένων και ο κό­ σμος δεν θέλει τίποτα άλλο από μια αφορμή. Τη στιγμή που στη χώρα μας το μεγαλύτερο ιδιωτι­ κό κανάλι μάς προ[σ]καλεί να ζήσουμε σ’ αυτό, ο Τονίνο Μπενακουίστα μάς προσφέρει ένα απολαυ­ στικό μυθιστόρημα που αποκαλύπτει την καταστρο­ φική δύναμη της τηλεόρασης, όταν οι ιθύνοντες των τηλεοπτικών παραγωγών πάσχουν από έλλειψη καλ­ λιέργειας, και κυρίως τη νωθρότητα στην οποία ο­ δηγούνται οι τηλεθεατές, καθώς ξεχνούν ότι ο ρό­ λος αυτής της μηχανής είναι απλώς «να φτιάχνει ι­

LAJu

στορίες». Α λ κη σ τη Χ ρ ο νά κη

68

ΜΑΛΚΟΛΜ ΜΠΡΑΝΤΜΠΕΡΥ

Ο Άνθρω πος Ιοτορία Μτψρ.: Χίλντα Παπαδημητρίου Αθήνα, Πόλις, 1999. Σελ. 382 ] Γ 3 να κλασικό πλέον «πανεπιστημιακό μυθιστόρηL 3 μα» που δίνει μια από τις πιο ουσιαστικές αλλά και καταλυτικές εικόνες της ακαδημαϊκής ζωής στη δεκαετία του 70, που υπήρξε η εποχή της αμφισβή­ τησης, της σεξουαλικής απελευθέρωσης και των ρι­ ζοσπαστικών ιδεολογιών. Θέτει σοβαρά ερωτήματα για τον πολιτισμικό ρόλο της διανόησης αλλά και για τη φύση του πολιτισμού. Παρουσιάζει μια κοι­ νωνία που δίνει την εντύπωση της κλιμάκωσης ενός νέου πολιτισμού, ενός κόσμου απελευθερωμένου α­ πό τις δεσμεύσεις που καθόριζαν το παρελθόν, ενώ ταυτόχρονα ασκεί μια φλεγματικά διακριτική κριτι­ κή αποκαλύπτοντας το ρόλο της υπερβολής και της επίφασης. Ο συνδυασμός του σοβαρού προβληματι­ σμοί; με τη διακριτική κριτική υπηρετείται από έναν τόνο συγκρατημένα σατιρικό που αναδεικνύει το έρ­ γο σαν ένα από τα πιο έξυπνα και αστεία αγγλικά μυθιστορήματα. Β α γ γέ λ η ς Α θα να σ ό π ο υλ ο ς

PATRICIA DUNCKER

Ζτα ίχ ν η μ ια ς π α ραίσ θησης ... γ ια το ν Φ ο ιικω ΝΙτφρ.: Λίζα Σαμλόγλου Αθήνα, Π. Τραυλός, 1999. Σελ. 237 Γ ίΠ Πατρίτσια Ντάνκερ δημιουργεί το μυθιστορη1_Τϋ ματικό alter ego του φιλόσοφου Μισέλ Φουκό, προσδίδοντας μια άλλη διάσταση στην προσωπικό­ τητά του. Ο Πολ Μισέλ είναι νέος, ωραίος, κυνικός και ταλαντούχος. Μέσα από αυτόν βρίσκει την ευ­ καιρία να αναπλάσει μυθιστορηματικά τα θέματα που συναντάμε στον πυρήνα της φιλοσ οφίας του Γάλλου στοχαστή: τη σχέση ανάμεσα στην τρέλα και τη δημιουργία, τη σεξουαλικότητα, τη φυλακή, τον έρωτα και το θάνατο.

Ένα γοητευτικό δραματικό μυθιστόρημα για τη μυ­ στήρια σχέση ανάμεσα σε συγγραφέα και αναγνώ­ στη, για τη δύναμη της γραφής να επηρεάζει και να μεταμορφώνει ζωές, καθώς και για το δικαίωμα να σκέφτεται και να ζει κανείς διαφορετικά, ενώ η ανά­ γνωση παρουσιάζεται σαν σχέση ερωτική, η οποία βρίσκεται στον πυρήνα κάθε δημιουργίας. Α ργυρώ Μ α ντό γλ ο υ

ΜΙΣΕΛ ΟΥΕΛΜΠΕΚ

■

Η « ιέκ τα σ η του πεδίου της πά λη ς

Μτφρ.: Αλέξης Εμμανουήλ

πρωτοεμφανιζόμενος Γάλλος συγγραφέας Μ. Ουελμπέκ καταδικάζει, σε μια αποστομωτική μέθη λεκτικής βίας, το καπιταλιστικό σύστημα και την ηθική του, παίρνοντας ως αφορμή την κρίση

©

στις διαπροσωπικές σχέσεις. Η σεξουαλικότητα α­ ποτελεί ένα σύστημα διαφοροποίησης εξίσου αδυ­ σώπητο με το οικονομικό σύστημα: «Στο απόλυτα

ΜΙΣΕΛ ΟΥΕΛΜΠΕΚ

Τα σ τοιχειώ δη σω ματίδια Μτφρ.: Αλέξης Εμμανουήλ Αθήνα, Εοτία, 2000. Σελ. 420 \ J υναρπαστικό μυθιστόρημα λόγω ευρυχωρίας ι/ Ί δεών και καταστάσεων, έχει την ιδιαιτερότητα ότι συνθέτει ένα τεράστιο μωσαϊκό, στο οποίο αποτυπώνεται η πολιτική, οικονομική, κοινω νική και πολιτιστική ιστορία της Ευρώπης τα τελευταία τριά­ ντα πέντε χρόνια. Ένας επιπόλαιος αναγνώστης, ο οποίος αρέσκεται σε εύκολους χαρακτηρισμούς, θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει παρακμιακό’ μόνο τέτοιο δεν είναι, καθώς σε κάθε σελίδα αναφαίνεται η αγωνία του Γάλλου συγγραφέα να υπερκεράσει την παρακμή. Ή ρωές του δύο ετεροθαλή αδέλφια, χαμένα στο πουθενά, ανερωτικά και με σπλάχνα μαυρισμένα. Η Δύση έχει βρει στο πρόσωπο του Μ. Ουελμπέκ τον εκφραστή των αιτιών της αυτοκτονίας της. Δεύτερη μπουνιά στο στομάχι, μετά την Επέκταση του πεδίου

της πάλης. Β ασίλη ς Κ. Κ αλαμαράς

φιλελεύθερο σεξουαλικό σύστημα, ορισμένοι ζουν μια συναρπαστική ερωτική ζωή γεμάτη ποικιλία- άλ­ λοι περιορίζονται στον αυνανισμό και στη μοναξιά». Η ανεξέλεγκτη σεξουαλική συμπεριφορά, όμως, αντί ν ’ απελευθερώνει την κοινωνία, τη διαλύει. Ο ήρωας αντιμετωπίζει με κυνισμό, ακόμα κι αυτό το συ­ ναίσθημα της αγάπης, το οποίο κατέχει όλα τα γνω­

ΑΛΕΞΑΝΤΕΡ ΠΟΥΣΚΙΝ

Ευγένιος Ο ν έγ κ ιν Μτφρ.: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ Αθήνα, Κποτανιώτης, 2000. Σελ. 236

ρίσματα μιας θαυμαστής λειτουργικής δύναμης και δεν χρειάζεται διαφήμιση για να καταναλωθεί. Μ α ργα ρίτα Τ σιγά ρα Το βιβλίο του Μ . Ουελμπέκ προτείνει επίσης ο Κώοτας Καρακώτιας.

.Ευγένιος Ονέγκιν είναι κατά τον Αλ. Πούσκιν «το ωραιότερο του έργο». Ο ήρωας πάσχει α­ πό την αρρώστια της εποχής, ennui, spleen, πλήξη θα λέγαμε εμείς... Ο δ εύτερος ήρωας, ο ποιη τή ς

®

Λένσκι, θα πεθάνει από το χέρι του Ονιέγκιν, όπως και ο ίδιος ο Πούσκιν 7 χρόνια μετά τη συγγραφή του έργου. Οικεία πρόσωπα λάμπουν με κρυστάλλι­ νη διαύγεια σε αυτό το μυθιστόρημα σε στίχο —κα­ τά το ν τρ ό πο του Ντον Ζουάν του Μ π ά ιρ ο ν ένα κείμενο που μοιάζει να καταγράφει κι όχι να επινο­ εί. Ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λο-

69

γοτεχνίας οε καίρια μετάφραση της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ.

Αλέξης Σταμάτης

ΦΙΛΙΠ ΡΟΘ

Α μ ε ρ ικ α ν ικ ό ειδύ λλιο ΝΙτφρ.: Τρισεύγενη Παπαϊωάννου Επίμετρο: Σώτη Τριαντάφυλλου Αθήνα, Πόλις, 1999. Σελ. 566

περάσει πολλά χρόνια-, τους προβληματισμούς για τους διαχωρισμούς που χαράσσονται γύρω μας και δίπλα μας. Αυτό είναι το περιεχόμενο των Ερωτικών αποδράσεων του συγγραφέα, που πρωτογνωρίσαμε από το Διαβάζοντας στη Χάννα, έναν πολιτικό συγ­ γραφέα που δεν δηλώνει τον επίμονο τρόπο του να προσεγγίζει τα πράγματα, τον κόσμο και τους αν­ θρώπους. Ο ι ενοχές του β’ παγκοσμίου πολέμου, η εμπειρία της Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας και το σοκ της επανένωσης συμπλέουν με τους ήρωες των διηγημάτων του, διαμορφώνουν τις συμπεριφο­ ρές τους και τις επιλογές τους.

Όλγα Σελλά

ΓΛΓΛ ε αυτό το μυθιστόρημα ο Φ ίλιπ Ροθ αναμεΙΛ Λ Λ τριέται με την πρόκληση της συγγραφής του «μεγάλου αμερικανικού μυθιστορήματος» και στρέ­ φεται προς την κατεύθυνση της ρεαλιστικής, κοινω­ νικής μυθοπλασίας, με σαφείς αναφορές στις ιστο­ ρικές συνθήκες, αλλά και με ανάλογες αφηγηματι­ κές επιλογές που καθορίζονται από τη σημειολογία του ρεαλιστικού. Με τη στροφή αυτή μπαίνουν σε δεύτερο πλάνο οι συνηθισμένες στους ήρωές του υ­ παρξιακές αγωνίες, για να γίνει κυρίαρχο θέμα του ο χαρακτήρας και η ιστορία της γενέθλιας χώρας του Αμερικανοεβραίου συγγραφέα, στο δεύτερο μι­ σό του αιώνα μας. Ο τίτλος του μυθιστορήματος εί­ ναι Βίαια ειρωνικός, επειδή με αυτό περιγράφεται η διαδικασία της πτώσης από τη σταθερότητα στην α­ νατροπή, από την ειδυλλιακή κοινωνική κατάσταση στο χάος και από την αμερικανική αθωότητα στη συνειδητοποίηση της αμερικανικής ενοχής.

Βαγγέλης Αθανασόπουλος Το βιβλίο του Φ. Ροθ προτείνει επίοης η Σώτη Τριαντάφυλλου.

BERNHARD SCHLINK

Ερωτικός αποδράσεις Μτψρ.: Ιάκωβος Κοπερτί Αθήνα, Κριτική, 2000. Σελ. 296 τα ν . η αφήγηση ερωτικών ιστοριών περιγρά­ φει αποκαλυπτικά την πολιτική πραγματικότητα, τα σημάδια της ιστορίας -ακόμα κι όταν έχουν

70

\ J το έκτο κατά σειρά μυθιστόρημά του ο Γκρά/ \ χαμ Σ ουίφτ, με την πλη θω ρική και αβίαστη γραφή του που θυμίζει τους κλασικούς του 19ου αι­ ώνα, επιστρέφει στα θέματα που τον απασχόλησαν και στα προηγούμενα μυθιστορήματά του: ιστορία, π α ρελθόν, κρυμμένα μυστικά, α δικοχαμένες ζωές κ αι η ίδια η διαδικασία της αφήγησης. Ο ήρωάς του, Μπιλ Ανγουίν, μετά το θάνατο της συζύγου του κυριεύεται από «παρελθοντολαγνεία» και αρχίζει να ερευνά την παρασκηνιακή ιστορία της οικογένειάς του, του νεκρού πατέρα του και μια σειρά τετραδίων του προπάππου της μητέρας του, Μάθιου Πηρς, ο ο ποίος είχε ασπαστεί τις θεωρίες του Δαρβίνου. Το παρελθόν, μετά την οδυνηρή καταβύθισή του, πα­ ρουσιάζεται ως το άγνωστο πεδίο με το ο πο ίο θα πρέπει να συμφιλιωθεί.

Αργυρώ Μαντόγλου

PACO IGNACIO TAIBOII

To ποδ ήλατο του AcovapvTO

λέξεις έναν από τους δρόμους, θα θυσιάσεις όλους τους άλλους: θα θυσιαστείς επιλέγοντας, θα πάψεις να είσαι όλοι αυτοί οι άλλοι άνθρωποι που θα μπο­ ρούσες να ήσουν». Άλκηστη Χρονάκη

Μτφρ.:Έφη Γιοννοπούλου Αθήνα, Άγρα, 1999. Σελ. 443 Χοσέ Δανιέλ Φιέρο, διάσημος συγγραφέας α­ στυνομικών μυθιστορημάτων, καθηλω μένος στο σπίτι του ύστερα από ατύχημα, ερωτεύεται μιαν Αμερικανίδα παίκτρια του μπάσκετ που Βλέπει στην τηλεόραση. Στο μυθιστόρημα παρακολουθούμε την πορεία της σχέσης του με την κοπέλα που επισκέ­

ΜΑ

®

πτεται το Μεξικό, την περ ιπ έτεια ενός πράκτορα της CIA που υπηρέτησε στο Βιετνάμ κι επιπλέον τη δράση μιας ομάδας αναρχικών της Βαρκελώνης στις παραμονές του ισπανικού εμφυλίου πολέμου. Στην πραγματικότητα, με πρόσχημα τις τρεις διαφορετι­ κές ιστορίες, ο Μεξικανός δημιουργός μιλάει για τη μοναξιά του συγγραφέα και πρωτίστως την τέχνη της μυθοπλασίας. Πρόκειται για ένα αριστούργημα.

Φίλιππος Φιλίππου

CARLOS FUENTES

Ο θ ά ν α το ς του Α ρ τέμ ιο Κ ρου ς Μτφρ.ι'Εφη Γιοννοπούλου Αθήνα, Άγρα, 1999. Σελ. 362 ΓΛ νάμεσα στην παράλυση και την αποχαλίνω<ε /_γΑ ση βρίσκεται η γραμμή της ζωής» μονολο­ γεί ο συνταγματάρχης Αρτέμιο Κρους ενώ αργοπε­ θαίνει. Ο πό ν ο ς τη ς αρρώστιας και ο ι άνθρω ποι που τον περιτριγυρίζουν —άνθρωποι που τον μίση­ σαν, τον πόθησαν, τον θαύμασαν— προκαλούν μια

I

▼

©

Hom o Faber Μτφρ.: Σώτη Τριαντάφυλλου Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 244

ελάχιστα γνωστός στην Ελλάδα Ελβετός συγ­

γ ρ α φ έ α ς Μαξ Φ ρ ις α ν ιχ ν ε ύ ε ι στο Homo Faber π ο λ λ ο ύ ς α πό το υ ς πρ ο β λη μ ατισμ ο ύ ς των πρώ τω ν μ ετα πολεμ ικώ ν γε νιώ ν τη ς Ε υρώ πης. Η πλοκή εκτυλίσσεται το ’57, την επο χή τη ς ακμής της ανάπτυξης των νέων τεχνολογιών και του πνεύ­ ματος της ανοικοδόμησης. Ο πρωταγωνιστής Φάμπερ, ένας τεχνοκράτης με απόλυτη πίστη στις αν­ θρ ώ πινες δυνατότητες για πλήρη εξορθολογισμό του ανθρώπινου πνεύματος, είναι παντελώς καχύποπτο ς απέναντι στις ανθρώ πινες αδυναμίες: τη φα­ ντασία, το συναισθηματισμό, την τέχνη, τη μοίρα, την πνευματική ενατένιση. Στο μακρύ ταξίδι ανα­ γνώρισης ο Φάμπερ θα συναντηθεί τυχαία με την κόρη του, θα συνάψει μαζί της μια σύντομη σχέση και στη συνέχεια θα τη χάσει. Η απώλεια θα τον α­ ναγκάσει να κοιτάξει εναργέστερα εκείνες τις πλευ­ ρές του ανθρώπινου χαρακτήρα, που προηγουμένως ηθελημένα αγνοούσε, και να αναθεωρήσει κάποιες από τις πεποιθήσεις του. Ο Φάμπερ-Οιδίπους αναδεικνύεται στον τραγικό ήρωα της νέας μεταπολεμι­ κής εποχής σ’ ένα μυθιστόρημα υψηλών προδιαγρα­ φών.

Λίλυ Εξαρχοπούλου

συνειρμική αντίδραση αναμνήσεων και ένα δαιδαλώδες ταξίδι στα Βάθη της ψυχής του και στην ιστορία του Μεξικού. Δύο διαδρομές άμεσα συνδεδεμένες καθώς η χώρα αυτή, ο Ομιραλός της Γης κατά τους Αζτέκους, δεν αναπτύσσει φυγόκεντρες δυνάμεις, α­ ντίθετα λειτουργεί ως πυρήνας έλξης για τους Μεξι­ κανούς αποδίδοντας μια ταυτότητα μοναδική σε κά­ θε υπήκοο. «Για να επιζήσεις θα διαλέξεις... θα επι-

71

THOMAS H A R R IS

' m # .. 1

«ξΓ ! ΧΑΝΙΜΠΑΛ

ΟΙ ΜΑΓΕΜΕΝΟΙ

ΤΗΟΜΑΣ HARRIS

Χ ά ν ιμ π α λ Μτφρ.: Μιχάλης Μακρόπουλος Αθήνα, Bell, 2000. Σελ. 544

ΕΓρ ρίτο μέρος της τριλογίας του Χάνιμπαλ Λέκτερ, U του πιο αποτρόπαιου, βίαιου, αινιγματικού αλ­ λά και συμπαθητικού ήρωα της λογοτεχνίας θρίλερ, το μυθιστόρημα μας μεταφέρει στη Φλωρεντία, όπου ζει ο διανοούμενος κανίβαλος μετά τη δραπέτευσή του από το υψίστης ασφαλείας νοσοκομείο στο ο­ ποίο εκρατείτο. Όταν γίνεται αντιληπτός από έναν οξυδερκή και άπληστο αστυνομικό που δουλεύει για λογαριασμό του μοναδικού επιζήσαντος από τις επιθέσεις του, ενός διεστραμμένου εκατομμυριού­ χου, ο δόκτωρ Λέκτερ συναντά τη νεαρή πράκτορα του FBI Κλαρίς Στάρλινγκ, γνωστή από τη Σιωπή

των αμνών, κι επιχειρεί να ξεφύγει από τους διώ­

'

■

ΒΙΤΟΛΝΤ ΓΚΟΜΠΡΟΒΙΤΣ

Ο ι μαγ εμένο ι Μτφρ.: Τασία Χατζή Αθήνα, Νεφέλη, 2000. Σελ. 380

Προπίνουν ο Βαγγέλης Αθανασάπουλος και η Σώτη Τριαντάφυλλου.

MICHAEL CANNINGHAM

Ο ι ώρες Μτφρ.: Λύο Καλοβυρνάς Αθήνα, Νέα Ιύνορα-Λιβάνης, 2000.

Σελ. 268 Προτείνει η Αργυρό Μαντόγλου.

κτες του και να τιμωρήσει τους κακούς. Τούτο το μυθιστόρημα, το πιο πολιτικό του Τόμας Χάρις, μι­ λάει κυρίως για τις νοσηρές καταστάσεις στο εσωτε­ ρικό της αμερικανικής οικογένειας. Φ ίλ ιπ π ο ς Φ ιλ ίπ π ο υ

ΟΥΓΚΟ ΚΛΑΟΥΣ

Ο ι φ ήμες

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μτφρ.: Γιάννης Ιωαννίδης Αθήνα, Καοτανιώτης, 1999. Σελ. 274 Προτείνει ο Αλέξης Σταμάτης.

FEDERICO ANDAHAZI

Ο ι Ελεούσες Μτφρ.: Στρατός Ιωαννίδης Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999. Σελ. 183 Προπίνει ο Μάκης θεοδόσης.

ΠΩΛΚΟΝΣΤΑΝ

Μ ετα ξύ μας Μτφρ.: Αλίκη Σαλίμπα Αθήνα, Χατζηνικολή, 1999. Σελ. 224 Προτείνει η Μαργαρίτα Τσιγάρα.

j|j|g

ΕΝΤΟΥΑΡΝΤΟ ΜΕΝΤΟΘΑ

Μ Η Ι

Μ ια α ν ά λ α φ ρ η κω μω δία

*4 ’

...

'Γ

4

Μτφρ.: Κατερίνα Τζωρίδου Αθήνα, Καοτανιώτης, 1999. Σελ. 552

Προτείνει ο Κώστας Καρακώτιας.

a

ΠΒΓΙ β ΒΒ —-

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Η κα ινο ύ ρ γ ια ζω ή Μτφρ.: Στέλα Βρεττού-Σοφιανίδου Αθήνα, Ωκεανίδα, 1999. Σελ. 352

Προτείνει η Άλκηοτις Ιουλογιάννη.

I

Η τελευταία ο κ ά λ α του Τ ραμπ Χ τή μ ιρ

ΜΠΛΑΙΖ ΣΑΝΤΡΑΡ

Ο χρυσός

Μτφρ.: Μανόλης Παπαδολαμπά-

Μτφρ.: Αλέξης Ζήρας Αθήνα, Καοτανιώτης, 1999. Σίλ.171 Προτείνει ο Νίκος Βατόπουλος.

Προτείνει ο Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής.

jfjp j [jH y Η Μ Ι

ΒΛΑΝΤΙΜΙΡ ΝΑΜΠΟΚΟΦ

Δ ια φ α ν ή α ν τικείμ ενα Μτφρ.: Κατερίνα Γκούμα-Μεταξά Αθήνα, Καοτανιώτης, 2000.

Προτείνει η Αμάντα Μιχαλοπούλου.

ΖΟΖΕ ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΥ

■

Ό λ α τα ονό μα τα

Προτείνει η Άλκηοτις Σοιιλογιάννη.

Μ

ΛΟΥΝΤΜΙΛΑ ΟΥΛΙΤΣΚΑΓΙΑ

4

πα ιδιά της Μτφρ.: Λεωνίδας Καρατζάς Αθήνα, Ωκεανίδα, 2000. Σελ. 360

Προτείνει η Αργυρά Μαντόγλου.

Πϊξόζε*ιν KnML.

S ·“

ΤΖΕΝΕΦΕΡ ΣΟΥΤ

Ό τ α ν η Τ ζ ό ζ ε φ ιν ή τα ν είκοοι χ ρ ο ν ώ ν κ α ι ζ ύ γ ιζ ε 3 2 κιλά... Μτφρ.: Αναοταοία Παπαοταθοπούλου Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 270

Προτείνει ο Βαγγέλης Αθαναοόπουλος.

73

MICHELE FITOYSSI

Πενήντα εκατοστά π α νί κα θ α ρ ό και ατ<γνό

ΧΑΡΗΣ ΒΛΑΒΙΑΝΟΣ

Ο Ά γ γ ελ ο ς της Ισ τορίας

Μτφρ.: Μάια Ρούτοου Αθήνα, Άγκυρα, 1999. Σελ. 202

Αθήνα, Νεφέλη, 1999. Σελ. 118

Προτείνει ο Μάκης Θεοδάοης. ΓΤΓ1 τραγικότητα των περιστάσεων» και η ιστορι<32 κότητα των φαινομενικά μη ιστορικών στιγ­ μών —της ομορφιάς, του θανάτου, του τυχαίου, της εικόνας, του ταξιδιού, του έρωτα, δηλαδή της ίδιας της ζωής— είναι το σώμα κάθε ποιήματος αυτής της συλλογής. Ο ποιητής τους μας καλεί να σταθούμε απέναντι στην τραυματική, ερωτική, συχνά ανείπω­ τη, ιστορία του κάθε ποιήματος και να κοιτάξουμε κατάματα τα ερείπια που οι εικόνες του αποκαλύ­ πτουν, με θάρρος, γενναιοδωρία και χάρη προς αυ­ τό που ο λόγος της στιγμής του κάθε ποιήματος α­ φήνει στην ομιλητική σιωπή του. Το κάθε ποίημα δεν είναι η απλή ανασκαφή του παρελθόντος αλλά μια π ρ ο κ λη τική στάση α πένα ντι στο πα ρόν, στα στοιχειά και στα ερείπιά του, σε ό,τι δηλαδή αντι­ στέκεται στην παρωχημένη ερμηνεία της ιστορικότη­ τα ς τη ς στιγμ ή ς. Ο π ο ιη τή ς του Ά γγελον και ο Ά γγελος του Μπένγιαμιν φαίνεται να έχουν δίκιο: την ποίηση και την ιστορία τελικά τις γράφουν τα

LnJ

ΠΟΙΗΣΗ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

Χ ρ υ σ α λ λ ίδ α σ τον πάγο Αθήνα, Ύψιλον/βιβλία, 1999. Σελ. 64 □I 3 να ευρύ φάσμα κειμενικών μορφών, από το α1_3 ποκλίνον σονέτο μέχρι τον υψηλής αισθητικής ελεύθερο στίχο και την αυστηρή οικονομία επιγράμ­ ματος, με τη συνδρομή της ευρηματικής και σχεδόν γενικής χρήσης της μεταφοράς, διεκπεραιώνει πο ­ λύτιμα υλικά εσωτερικών τοπίων, που κατάγονται α­ πό το βιωματικό φορτίο του συγγραφέα, αλλά μέσα στο νοηματικό περιβάλλον τους αναδεικνύονται ως σταθεροί συντελεστές γενικών ανθρώπινων καταστά­ σεων.

ερείπια. Α ση μ ίνα Κ αραβαντά

ΠΕΤΡΟΣ Α. ΔΗΜΑΣ

Ο λ ίγ ο φ ω ς και μακρινό...

Το κυρίαρχο Εγώ του βιβλίου δηλώνει σαφώς την παρουσία του, άλλοτε ως πρώτο πρόσωπο και άλλο­ τε πίσω από μια σειρά προσωπείων που αντιπροσω­ πεύουν ένα εξίσου κυρίαρχο Εσύ ή ένα σημειολογικό σύστημα ανθρωπομετρικών ζώων, σε διαρκή δια­ λεκτική σχέση με τον πολυδιάστατο προσωπικό του χρόνο. Με το βιβλίο αυτό ο Γ. Βέης προσθέτει ένα προωθη­ μένο περιεχόμενο στην έννοια τη ς δ ημιουργικής γραφής. Ά λ κη σ τις Σ ο υ λ ο γιά ννη

Ανθο λο γία κ ιν έζικ η ς ποίησης

Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1999. Σελ. 144 Πέτρος Α. Μ μ α ς συνεχίζει την παράδοση του Άρη Δικταίου και της Αμαλίας Τσακνιά και ε­ μπιστευόμενος α ποκλειστικά γαλλικές αποδόσεις μάς ξεναγεί στο χώρο της σινικής ποιητικής θεμα­ τολογίας, ξεκινώντας από τον ενδέκατο αιώνα π.Χ.

©

και φθάνοντας ως το 1911. Χωρίς να ενδίδει στους πειρασμούς της γλωσσικής ισοπέδωσης ή της σημα­ σιοσυντακτικής απλούστευσης, ο τολμητίας αναμε-

14

ταφραστής επιδίδεται εντίμως στην κατ’ οικονομίαν προσαρμογή του παμπάλαιου κινεζικού ποιητικού ήθους στα καθ’ ημάς. Εδραιώνοντας αισθητικές ισορροπίες, φω τίζοντας κατάλληλα τα σημαντικά χω ρία και α πο δίδο ντας δικαιοσύνη στην κρίσιμη ε ννο ιο λ ο γ ική λ επ το μ έ­ ρεια, ο Π. Α. Δήμας δρα με γνώμονα τόσο το έν­ σ τικτό του όσο και τη ν επα ρκή , δημο τικο φ ανή , τρόπον τινά, γλωσσική του κατάρτιση. Στο βαθμό που δ εν μ πορ εί κα νείς να εκτιμή σει σήμερα τις συνθήκες εκείνες που θα μας πρ οσφ έρουν μία ή και περισσότερες ευπρόσωπες, ικανοποιητικές α­ πό κάθε άποψη, μεταφράσεις στη γλώσσα μας της άπω, εξαιρετικά γοητευτικής αυτής λογοτεχνίας α­ πευθείας από τη γλώσσα του Κομφούκιου και του Λι Τάι Πο, οφείλουμε να πληρώ νουμε το μεγάλο αυτό κενό με ευγενή εγχειρήματα σαν αυτό του Π. Α. Δήμα. Το Ολίγο φως και μακρινό... είναι ένα διεξοδικό, καλειδοσκοπικό ταχυδρομικό δελτάριο που εμπλου­ τίζει διακριτικά την ποιητική μας θέαση.

Γιώργος Βέης

ΜΑΡΙΑ ΜΑΜΑΛΙΓΚΑ

Α Β γ ά τισ μ α Εικόνες: Τάσος Παυλόηουλος Αθήνα, Άγρα, 1999. Σελ. 106

ρ ε α λ ισ τικ ές σ υ μ βά σ εις το ν φ έ ρ ν ει π ο λ ύ κο ντά στην ουσία της ποιητικής γραφής.

Βίκυ Πάτσωυ

ΜΑΡΙΟΣ ΜΑΡΚΙΔΗΣ

Β α π ο ρ ά κ ια Αθήνα, Νεφέλη, 1999. Σελ. 64 Γ Λ νατρεπτικός, σκωπτικός, με μια ιδιάζουσα ζωΖ_π— Λ τικότητα, ο π ο ιη τικ ό ς λ ό γο ς ανατέμνει εδώ την οριακή, καθεστωτική επίφαση της καθημερινό­ τητας, χω ρίς όμως να καταχράται των μέσων του, χωρίς να παρωδεί αναίτια. Εύληπτος και λιτός, ο Μ. Μαρκίδης ξέρει να διατηρεί την ενδιάθετη επιγραμματικότητά του, ακόμη και όταν θίγει γνωστά μεγαθέματα του πραγματικού. Το πρόσφατο, τραυματικό παρελθόν γίνεται υπόθεση του παρόντος, ενώ το ί­ διο το πα ρόν διαχέεται και περ ιέχει σιγά-σιγά το παν. Η ρηματική διεισδυτικότητα προλαβαίνει να αποδελτιώσει την ποιητική εμπειρία. Πρόκειται για μια δοκιμασμένη γραφή που θέλει να επιδιορθώσει την Ιστορία, να αποδομήσει ριζικά το συμβεΒηκός, να α πο κ λείσ ει, με άλλα λ ό για , την ψ ευδεπίγραφη ερμηνεία του κόσμου. Η φιλοδοξία αυτής της διεξοδικής ποιητικής συλλογής είναι η α­ ρετή της.

Γιώργος Βέης ΓΛ ν είχαμε ζαχαρωτά βιβλία», τα ποιήματα <ε /_ π _\ της Μ. Μαμαλίγκα θα έλιωναν γλυκά «σαν κουραμπιέδες και τηγανίτες». Η συλλογή υιοθετεί τη γνωστή μορφή της αλφαβήτου με στίχους που ο μ οιοκαταληκτούν επιζητώντας να αναδείξουν το μουσικό στοιχείο του λόγου. Παρά την επεξεργα­ σμένη τεχνική των ποιημάτων και την εξωτερική σ υ νοχή το υ ς που εξα ντλ εί τις δυνα τό τη τες τω ν γλω σσικώ ν και λ εκτικώ ν συνδυασμών, το α πο δ ε­ σμευμένο νόημά του ς δ εν πε ιθ α ρ χε ί στη λ ο γική της οργανω μένης του ς μορφή ς, καθώς μέσα από την ακολουθία τω ν ήχω ν και των λέξεων α πελευ­ θερώνονται με έναν τελετο υ ρ γικό ρυθμό εικόνες ζωντανές, πολύχρω μες και φανταστικές, που υ πο ­ νομεύουν σε όλη του την έκταση το οικείο και το καθημερινό. Η α πρ όβ λ επ τη συνάντηση του ανα­ γνώστη με το π α ιχνίδι της αποδέσμευσης από τις

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ

Ο π ό τα ν π λ ά τα νο ς Αθήνα, Άγρα, 1999. Σελ. 37 JI J χουμε ένα τριμερές κείμενο: «Η ρίζα», «Το νε1_3 ρό», «Η πυρά». Έχουμε μια σύνθεση. Έχουμε την προσπάθεια μιας σύνθεσης. Έχουμε την επίγνω­ ση της αδυναμίας μιας σύνθεσης. Έχουμε τη σύνθε­ ση αυτής της αδυναμίας. Ό πω ς και να έχει, τελικώ ς μέσον και σκοπός της

75

χαμένης συνοχής είναι το δίπολο έρωτας-θάνατος. Αλληλοπλέκονται: ο έρως πένθους της αττικής τρα­ γωδίας, η χαρμολύπη της δημοτικής μας ποίησης, η φροϊδική ανατομία της ψυχής στη μοντέρνα συνεί­ δηση. Αφηγηματικά ποιήματα εμβολίζονται από στιχουργημένα. Η γλώσσα του Π. Μπουκάλα, όσο κρύβει τη βάσανό της στην αρχαιομάθεια, άλλο τόσο κρύβει τα πολιτικά της «φαρμάκια». Λ όγος παραληρηματικός, παρηγορητικός, χοϊκός, ερωτομανής, συστρέφεται όπως οι ρίζες του αιωνόβιου δέντρου, που ο ποιη­ τής το καθιστά αρχέτυπο και ημερολόγιιο μαζί.

Μισέλ Φάις Το βιβλίο του Π. Μπουκάλα προπίνει επίσης ο Δημήτρης Τοατοούλης.

ΑΡΓΥΡΗΣ ΧΙΟΝΗΣ

Tore που η σιωπή τραγούδησε κα ι ά λ λ α ασήμαντα περιστατικά

Αθήνα, Νεφέλη, 2000 Σελ. 66 ,τι συμβαίνει στα ποιήματα της συλλογής του λ— ' Α. Χιόνη, συμβαίνει σπανίως στο αναφορικό τους πεδίο. Η δράσή παράγεται στα διάκενα των λέ­ ξεων και των σημασιών τους, στο διάστημα που εκκρεμεί μεταξύ των δύο ή τριών πράξεων που σημει­ ώνονται στο εσωτερικό της κάθε ποιητικής μονά­ δας. Είναι μια μέθοδος την οποία έχει εφαρμόσει ο Αρ. Χ ιόνης με πολύ γόνιμ α αποτελέσματα και σε

ΜΑΝΟΛΗΣ ΠΡΑΤΙΚΑΚΗΣ

Α φ η μ έ ν α ή σ υ χα άγη χ λ ό η Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1999. Σελ. 72

παλαιότερες συλλογές του: ο αναγνώστης παρακο­ λουθεί την ιστορία που αφηγείται το ποίημα και τό­ τε, λίγο προτού προχωρήσει σε μιαν άλλη σημασιολογική τάξη, ανάβει στην αντίληψή του ο σπινθήρας του προηγούμενου νοήματος. Και το νόημα αυτό μπορεί να έχει πολλαπλές αντανακλάσεις, διατηρώ­ ντας στο βάθος του εναν ανέγγιχτο από οιαδήποτε μονόδρομη εξήγηση πυρήνα.

Βαγγέλης ΧατζηΒασιλείου δώ και αρκετά χρόνια η ποίηση του Μ. Πρατικάκη ακολουθεί μια κίνηση ταλαντώσεως μετα­ ξύ του άμεσα βιωματικού και του κοσμολογικού. Αυτό Βέβαια δεν σημαίνει ότι είναι ασύνδετες μετα­ ξύ τους οι επιμέρους τρ ο χιές των συλλογών του. Κατά τεκμήριο, μάλιστα, τα ποιήματά του προεκτεί­

0

νουν ενορατικά το ελάχιστο της μνήμης και της ε­ μπειρίας και ενοφθαλμίζουν στον κύκλο του συμπαντικού κανόνα τις πρόσκαιρες εικόνες που συλλαμ­ βάνει από τη ζωή η ανθρώπινη ματιά. Τα Αφημένα ήσυχα στη χλόη, από αυτή την άποψη, κινητοποιού­ νται από άμεσες εμπειρίες, και μέσω συμβόλων ή συνεκδοχικών εικόνων, υπερρεαλιστικής συνήθως εμπνεύσεως και τεχνικής, εκτινάσσουν το αρχικό ε­ ρω τικό βίωμα ή την ανάμνηση στο απειροπλάσ ιό τους: «Ο ,π από πάντα μας μαγεύει είναι αυτό που

φεύγει. Είναι αυτό που επιστρέφει. [...] Κάθε γέλιο σου μια προκυμαία, και τα μαλλιά σου / στ' ανοιχτό ανεμολόγιο των χεριών μου / έριχναν πίσω την πε­ ριοχή του ανέφικτου». Αλέξης Ζήρας

76

ΔΗΜΗΤΡΑ X. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ

Προ ς τα κάτω Αθήνα, Νεφέλη, 1999. Σελ. 106 Γ1ΓΊ Δ. X. Χριστοδούλου προτείνει εδώ, με ρηματιU 1 J κή συνέπεια κι ευελιξία, μία ακόμη γενναία ε­ πανεξέταση στοιχείων του ηρακλείτειου σάρματος, ορισμένων δηλαδή σημασιολογικά διφορούμενων, δήθεν ευκαταφρόνητων υλικών του καθ’ ημέραν βί­ ου. Η λεκτική ευγένεια, η ακριβολογία που αγγίζει ενίοτε τα όρια της απόλυτης πιστότητας, η ανάδειξη του ευτελούς σε διαχρονική αξία, η υποβλητική χω­ ροταξία και ο υπαινικτικός, διακριτικός πάντα, ποι­ ητικός λό γο ς συνιστούν τα κύρια γνωρίσματα της γραφής αυτής, που θέλησε να αυτοπροσδιοριστεί μ’ έναν επαγωγικό, μεταλυρικό τρόπο.

Γειώνοντας συστηματικά το εύρημα στο έδαφος ε­ νό ς εύληπτου αισθητικά νοήματος, το βιβλίο μάς υ π ο β ά λλ ει συχνά ερωτήματα του τύ πο υ : «Όμως

ΔΟΚΙΜΙΑ

μπορεί ο νέος αιώνας να μην πατά τις μυρμηγκο­ φωλιές,·» Ο ι απαντήσεις αιωρούνταί: η στρατηγική του αναπτυγμένου, ενιαίου κειμένου επιδιώ κει τη συμμετοχή μας. Ο διά λογο ς είναι ακόμη εφικτός,

ΤΖΙΝΑ ΠΟΛΙΤΗ

διατείνεται με όλη τη δύναμη της ευθυκρισίας της η ποιήτρια. Γ ιώ ρ γ ο ς Β έη ς

Ζτα όρια της γραφ ής Αθήνα, Άγρα, 1999. Σελ. 208

ΠΟΙΗΣΗ ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΩΤΗΣ Κ ρ υ μ μ έ νη Ε ικ ό ν α Αθήνα, Στιγμή, 1999. Σελ. 56 Προτείνει ο Γιώργος Βέης.

JOHN ASHBERY

■

Αυτοπ ροσ ω πο­ γ ρ α φ ία oc κυρτό κάτοπτρο

ΓΛΓΛ ια σειρά δοκιμίων για τους τρεις από τους L/VAj τέσσερις μ εγα λύτερους π εζο γρ ά φ ο υ ς του (περασμένου) αιώνα. Μπέκετ, Τζόις και Κάφκα. Κεί­ μενα που καλύπτουν μια τριακονταετία, αρχής γενομένης α πό το 1969· Αν το μυθιστόρημα ήταν τον 20ό αιώνα ένας κα θεδρικός ναός (ή ένα Κάστρο), αυτοί ο ι τρεις, και πρωτίστως ο Τζόις, τον κατεδά­ φισαν. Με μια εκπληκτική μέθοδο η Τζ. Πολίτη πα­ ρακολουθεί την πορεία αυτής της κατάρρευσης, ως εκεί που το σημαίνον παύει πια να συναντάται με το σημαινόμενο. Η λογοτεχνική γλώσσα ανατρέπει τη συμβολική τάξη και το μόνο που μένει πια είναι ί­ σως μόνον ο προφορικός λόγος. Η αρχή της πραγ­ ματικότητας έχει πια εξαντλήσει το language της. Τι μέλλεται για την αρχή της ηδονής; Ένα σημαντικό Βιβλίο που θα μείνει στο χρόνο. Α λ έξη ς Σ τα μ άτης Το βιβλίο της Τζ. Πολίτη προτείνει επίοης η Άλκηστη Χρονάκη.

Μτφρ.: Χάρης Βλαβιανός Αθήνα, Νεφέλη, 2000. Σελ. 88

ΝΙ ΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ

Η α λ χ η μ ω α της Ε υτυχίας

Προτείνουν ο Αλέξης Σταμάτης και η Ασημίνα Καραβαντά.

Αθήνα, Πόλις, 2000. Σελ. 197 I „ I οια είναι η σύγχρονη αντίληψη περί ευτυχίας; Π ώς μ π ο ρ ε ί να α να θεω ρη θ εί ή, ακόμη, να στοιχειοθετηθεί η άποψη ότι η ευτυχία πηγάζει από τη γνώση, το ουσιώδες της ανθρώπινης ύπαρξης, α­ πό την αρχέγονη αίσθηση της αλήθειας; Ο ποιητής και δοκιμιογράφος Ν. Σεβαστάκης θέτει τους γρί-

UU

λ λ !^

77

φους και καλείται να δώσει προσήκουσες απαντή­ σεις με λόγια απλά, απέριττα. Ο σύγχρονος άνθρω­ πος κατακερματίζεται σε επίπλαστες και εφήμερες στιγμές κενότητας, που ονοματίζει ευδαιμονία. Κι αυτό δ ιότι η πολιτική, ο ι τέχνες, η φιλοσοφία, η κοινωνική διάσταση του ατομικού και του συλλογι­ κού διαθλώνται στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Ο συγγραφέας πρ οτείνει μια νέα πνευματικότητα που μπορεί να πραγματωθεί διαμέσου της ελληνο­ χριστιανικής παράδοσης και της δυτικοευρωπαϊκής εμπειρίας. Β α σίλη ς Ρ ο ύ δ α λ η ς Το βιβλίο του Ν. ΐεβαοτάκη προπίνουν επίσης οι Αλέξης Ζήρπς, Αργυρά Μαντόγλου και Αμάντα Μιχαλοπούλου.

HANNAH ARENDT

Περί β ία ς Ειο.-μτφρ.: Βάνα ΝικολαΐδουΚυριανίδου Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2000. ΣεΑ.190

Γρ ραμμένο το 1969, το δοκίμιο Περί Βίας συμπληU ρώνει τις διαπιστώσεις της Άρεντ για την επα­ νάσταση, τον ολοκληρωτισμό και την κοινοτοπία του κακού. Διαπιστώνοντας πως η Βίαδεν έχει αποτελέσει αντικείμενο Βαθύτερης μελέτης, η Αρεντ κα­ ταπιάνεται να δώσει περιεχόμενο σε αυτή τη λέξη, ξεκινώντας από την αρχαία ελληνική σκέψη και φτάνοντας ως τον Μαρξ αλλά και «φιλοσόφους» ό­ πως ο Σαρτρ ή ο Φανόν. Διακρίνοντας ανάμεσα στη γονιμότητα της δύναμης και τη στειρότητα της Βίας, ανάμεσα στο απροσδόκητο που φέρνει στο φως η πράξη και στο προβλέψιμο που καλύπτει ο πειρα­ σμός της προσφυγής στη Βία, η Άρεντ παραμένει ε­ πίκαιρη: ο σημερινός κόσμος και, πολύ περισσότε­ ρο, ο αναμενόμενος κόσμος θα είναι Βίαιος, δηλαδή Βάρβαρος.

HANS MAGNUS ENZENSBERGER

Π ο λιτική κα ι πολιτισ μός Μτφρ.: Θανάσης Λάμπρου - Μαρία Τοπάζη Αθήνα, Scripta, 2000. Σελ. 174

Πλ υτή η συλλογή δοκιμίων του Γερμανού διανοL-A ούμενου και ποιητή X. Μ. Έντσενσμπεργκερ,

71 ετών σήμερα, είναι ένα από τα πιο ελκυστικά και χυμώδη θεωρητικά Βιβλίαπου κυκλοφόρησαν τελευ­ ταία. Με έξοχο φλεγματικό όσο και αναλυτικό ύ­ φος, ο Χ.Μ. Έντσενσμπεργκερ ανανεώνει επί της ουσίας τη σύγχρονη αριστερή γλώσσα και απλώνει την καλειδοσκοπική, όσο και διεισδυτική, ματιάτου σε όλες τις σφαίρες της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Εξυψώνει την αξία του χρόνου και του χώρου σε θεότητες της σύγχρονης πολυτέλειας, καυτηριά­ ζει τον κινητήριο πολιτισμό του μέσου όρου που α­ ποτελεί τη ραχοκοκαλιά της Δύσης, ξεγυμνώνει τους πολιτικούς ως θύματα της αιώνιας και αναπό­ δραστης πλήξης, μιλάει για τους «νομάδες» που έ­ χουν εισόδημα με ανακυκλωμένες ομιλίες, επισημαί­ νει τους δευτερογενώς «αναλφάβητους» -κάποιους από εμάς; Ν ίκ ο ς Β α τό π ο υλ ο ς Το βιβλίο του Ε. Enzensberger προτείνουν επίοης οι Λίλυ Εξαρχοπούλου και Αμάντα Μιχαλοπούλου.

CHARLES BAUDELAIRE

ncpi της ο υ οία ς του γ έλιο υ κ α ι γ <νικά ncpi του κω μικ ού στις πλασ τικ ές τ «Χ ν « ς Μτφρ.-επίμ.-οχόλ: Αίζυ Τσιριμώκου Αθήνα, Αγρό, 2000. Σελ. 75

Φ. Δ. Δ ρ α κ ο ντα ειδ ή ς

e συνέντευξή του ο Φλαμανδός Ούγκο Κλάους είχε αποιρανθεί: είναι δυσκολότερο να Βρεις έ­ ναν καλό κριτικό από έναν καλό συγγραφέα. Ως παράδειγμα εμβριθούς κριτικού είχε αναφέρει τον ποιητή των αιρετικών Ανθέων του κακού. Και είχε το δίκιο με το μέρος του. Σ’ αυτό το σύντομο ανο­ λοκλήρωτο του δοκίμιο για το γέλιο (1855) ο Μπο-

S

78

ντλέρ μάς μυεί στην έννοια του εκδικητικού, μοχθη­ ρού, σατανικού γέλιου, το οποίο αντιπαραθέτει στο ποιητικό γέλιο, μας εξηγεί για ποιους λόγους δεν γελά ο σοφός, μας βοηθά να καταλάβουμε γιατί ο υ­ ψηλός καλλιτέχνης είναι μονίμως διχασμένος ανά­ μεσα στον εαυτό του και σ’ αυτόν που μπορεί να περιγελάσει. Δεν ξεχνά να αποτίσει φόρο τιμής στην αγγλική παντομίμα και στα αφηγήματα του Χόφμαν, που υπηρετούν το απόλυτο κωμικό, το γκροτέσκο. Βασίλης Κ. Καλαμαράς

ΝΙΛ ΠΟΣΤΜΑΝ

Τεχνοπώλιο Η υποταγή του πο λιτισμο ύ σ τη ν τεχ ν ο λ ο γ ία Ειο.-επιμ.: Στέλιος Παπαθανασόπουλος Μτφρ.: Κάτια Μεταξύ Αθήνα, Καατανιώτης, 1999. Σελ. 206

\ J ύμφωνα με τον Ν. Πόστμαν τεχνοπώλιο είναι η / Ί υποταγή όλων των μορφών της πολιτισμικής ζωής στην υπέρτατη αρχή της τεχνικής και της τε­ χνολογίας, σε βαθμό που να συρρικνώνει την αν­ θρώπινη ύπαρξη, ώστε αυτή να βρει το νόημά της στη μηχανή και την τεχνική. Η κριτική του δεν στρέφεται αδιάκριτα ενάντια στην τεχνολογική ανά­ πτυξη, αλλά σε μια μορφή τεχνοπωλίου «μια κατά­ σταση τεχνολογικού ολοκληρωτισμού», όπου τα ίδια τα ανθρώπινα υποκείμενα έχουν απολέσει την ιστορικότητά τους. Επιχειρείται μια νέα ερμηνευτική προσέγγιση της τεχνολογίας, και στο σημείο αυτό ο συγγραφέας βρίσκεται σύμφωνος με μια σειρά σημα­ ντικών στοχαστών του αιώνα, προτείνοντας ένα πολιτικό-πολιτιστικό πρόγραμμα εκπαιδευτικής μεταρ­ ρύθμισης, ώστε να αναδειχθεί σε μια νέα προοπτική η σημασία της επιστημονικής γνώσης. Παναγιώτης Τσιαμούρας

ANTPE ΣΙΦΡΙΝ

S

Εκδόσεις χωρίς

Αθήνα, Πόλις, \9 99 .

ι νέες οικονομικές συνθήκες που επικρατούν σε παγκόσμιο επίπεδο δεν επιφέρουν σημα­ ντικές αλλαγές μόνο στα οικονομικά ζητήματα που αφορούν μια κοινωνία. Επεκτείνονται και σε άλλους τομείς της κοινωνικής και πνευματικής μας ζωής. Διαφοροποιούν καταστάσεις, που σύμφωνα με αυτές είχαμε μάθει μέχρι σήμερα να καθορίζουμε τις αξίες μας· Το Βιβλίο Εκδόσεις χωρίς εκδότες είναι ένα κείμενο-μαρτυρία σχετικά με τις διαφοροποιήσεις που συμβαίνουν στο χώρο του Βιβλίου, καθώς οι οικο­ νομικοί παράγοντες ολοένα και περισσότερο καθο­ ρίζουν τις επιλογές των εκδοτών, σε Βάρος βέβαια της ποιότητας των κειμένων. Ο συγγραφέας γνωρίζει πολύ καλά το θέμα και ο τρόπος που το παρουσιάζει όχι μόνον είναι απόλυ­ τα εμπεριστατωμένος, αλλά παράλληλα προκαλεί και ένα αίσθημα έντονης ανησυχίας στον αναγνώστη του — αναγνώστη του καλού και πλουραλιστικού Βι­ βλίου. Αίσθημα ανησυχίας που επιδιώκει να προκαλέσει διάθεση αντίδρασης. Και αυτό είναι το πιο ση­ μαντικό: ο αναγνώστης να προσπαθήσει να πάρει στα χέρια του την υπόθεση του πώς τελικά θα επι­ λέγεται αυτό που ο ίδιος θα διαβάσει. Μάνος Κοντολέων Το βιβλίο του Α. Σίφριν προτείνει επίσης ο Αλέξης Σταμάτης.

79

ΔΟΚΙΜΙΑ ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΗΛΙΑΣ X. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

της πορνογραφίας. Η Ά. Κάρτερ, με έντεχνο λόγο, ε­ πιχειρεί μια σύγχρονη ερμηνεία του έργου του Μαρκησίου ντε Σαντ, αποκαλύπτοντας την αφαιρετική φύ­ ση της πορνογραφικής αναπαράστασης, τη σχέση της με την προπαγάνδα, και φέρνει στην επιφάνεια τις παραδοξολογίες και τις αντιφάσεις του, εστιάζοντας στον τρόπο που η πορνογραφία χρησιμοποιείται για την ενίσχυση του τρέχοντος συστήματος αξιών και ι­ δεών. Αργυρώ Μαντόγλου

Αποκείμενα Αθήνα, Νεφέλη, 2000.

Μ . 336 Προπίνει ο Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής.

ΜΕΛΕΤΕΣ ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Λογοτεχνία και Εκπαίδευση ΡΙΤΣΑΡΝΤΣΕΝΕΤ

Η τυραννία της οικειότητας Μτφρ. Γιώργος Μερντίκος Αθήνα, Νεφέλη, 1999. Σελ.458 Προτείνει ο Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής.

Επιμ.: Βενετία Αποοτολίδου και Ελένη Χοντολίδου Αθήνα, Τιιπωθήτω-Γ. Δαρδανός, 1999. Σελ. 392 και ιστ'

ΤΖΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

ΜΕΛΕΤΗ

ANGELA CARTER

Η Ζαδική Γυναίκα

Τέρψεις και ημέρες ανάγνωσης Μελετήματα για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας οτο Δημοτικό Σχολείο Αθήνα, Σχολή I. Μ. Παναγιωτόπουλου, 1999. Σελ. 224 Προτείνει ο Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης.

Μ ια ά σκηση στην ιστορία του πολιτισμού Μτψρ.: Τόνια Κοβαλένκο Αθήνα, Χατζηνικολή, 1999. Σελ.173

Π-Π Άντζελα Κάρτερ (1940-1992), μια από τις σημαLnJ ντικότερες και πρωτοπόρους πεζογράφους της σύγχρονης αγγλικής λογοτεχνίας, δημοσίευσε το 1979 το πρώτο δοκιμιακό της έργο, στο οποίο διακρίνονται οι καινοτομικές της θέσεις για τον πολιτι­ σμό και τη μαζική κουλτούρα και το οποίο θεωρείται ακόμα και σήμερα μια κλασική μελέτη για τη φύση

ΔΗΜΗΤΡΗΣ X. ΣΚΛΑΒΕΝΙΤΗΣ

Νάνος Βαλαωρίτης Χ ρ ο ν ο λ ο γ ία Β ιβ λιογ ρ α φ ία α νθ ο λ ό γ ιο (Α πό το 1933 ως το 1999) Αθήνα, Νεφέλη, 2000. Σελ. 392 Προτείνει ο Γιώργος Ζεβελάκης.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

PIERRE LEVY

Δυνητική πραγματικότητα Η φ ιλ ο σ οφ ία του πο λιτισμο ύ κ α ι του κ υ β ϊρ ν ο χ ώ ρ ο υ Μτφρ.: Μιχάλης Καραχάλιος Αθήνα, Κριτική, 1999. Σελ. 205

Γ1Π Δυνητική Πραγματικότητα είναι η συμβολή LnJ του Ρ. Levy στον ορισμό της πραγματικότητας του κυβερνοχώρου -και όχι μόνο-, την οποία συ­ στηματικά αναλύει την τελευταία δεκαετία. Φιλόλο­ γος και φιλόσοφος, πανεπιστημιακός και συνεργά­ της του Συμβουλίου της Ευρώπης, ο Ρ. Levy ορίζει το δυνητικό ως συμπληρωματική ιδιότητα του εν ενεργεία είναι, της πραγματικότητας, και το αντιδια­ στέλλει ρητώς -και ορθώς- από το εικονικό το ο­ ποίο παραπέμπει στο πλασματικό και στο θέαμα. Γνήσιο τέκνο του Deleuze και του Baudrilliard, αλλά και του Serres, εμπλουτίζει τη συλλογιστική τους α­ κόμα και μέσα από τη μερική αναίρεσή της και προσδιορίζει επακριβώς την έννοια της δυνητικοποίησης, ως αποτοπικοποίησης, στο ανθρώπινο σώ­ μα, το οποίο προσεγγίζει ως κοινωνικό και τεχνοβιολογικό γεγονός, αλλά με ποιητικότατες εικόνες (σώμα-φλόγα), στην επιχείρηση, στη γνώση, στο κεί­ μενο, στον ίδιο τον υπολογιστή που δυνητικοποιείται στον κυΒερνοχώρο. Ένα εξαιρετικό κείμενο, σταθμός για τη φιλοσοφία του πολιτισμού, σε μια ε­ ξαιρετική μετάφραση, σταθμό για την απόδοση της νέας αυτής ορολογίας στα ελληνικά. Τιτίκα Αημητρούλια

ΕΥΤΥΧΗΣ I. ΜΠΙΤΣΑΚΗΣ

Β

Ο δαίμων του 'Αϊνστάιν Α ιτιότητα και τοπ ικότητα στη φ υσική Αθήνα, Gutenberg, 2000.

Σελ. 286 Πρόπινα ο Παναγιώτης Τοιαμούρας.

FEDERICO Dl TR0CCHI0

Αλλοπαρμενες μεγαλοψυίες Μτφρ.: Παναγιώτης Σκόνδρας Αθήνα, Π. Τραυλός, 1999. Σελ. 458 Πρόπινα ο Παναγιώτης Τοιαμούρας

CTj] ο Βιβλίο αποδεικνύει πώς η αντικειμενική U πραγματικότητα, που αποτελούν συγκεκριμένα (π.χ. ασιατικά) ιστορικά - γεωγραφικά - κοινωνικά τοπία, είναι δυνατόν να μετατραπεί σε πολυσήμαντο περιεχόμενο της διαλεκτικής σχέσης μεταξύ της υ­ ποκειμενικής πρόσληψης και της αισθητικής από­ δοσης.

81

Ο Γ. Βέης εφαρμόζει για πρώτη φορά σε οργανωμέ­ νο σημασιολογικό σύστημα τις απόψεις του περί α­ φηγηματικού λόγου, χωρίς πάντως να απεμπολεί την ιδιαίτερη, αναγνωρίσιμη, υψηλή ποιότητα του ποιητή εαυτού του. Αλλωστε η ευρύτατη, πρωτότυπη χρήση της μεταφοράς και ο εγγενής ρυθμός του λό­ γου του Γ. Βέη αποτυπώνουν με τον καλύτερο τρό­ πο τον συνδηλωτικό χαρακτήρα και την ιδιαίτερη αισθητική των κινεζικών (και όχι μόνον) σημαινομέ-

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Γιάνης Ζαρεγιάννης και η έννοια της ασθένωας Επιμέλεια: Κώοτας Κριμπάς Αθήνα, ΜΙΕΤ, 1999. Σελ. 226

Άλκηστις Σουλογιάννη Το βιβλίο του Γ. Βέη προτείνι επίοης ο Μόνος Κοντολέων.

εξελικτικός βιολόγος με τη διεθνή αναγνώρι­ ση, καθηγητής της Γενετικής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών από το 1961 ως το 1993 και από τότε καθηγητής της Ιστορίας και της Φιλοσο­ φίας της Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, είχε την επιμέλεια της έκδοσης της αφιερωμένης στον α­ ξιόλογο παλιό συνάδελφό του στη Γεωπονική, Γιάν­ νη Σαρεγιάννη. Μέσα από μια συλλογική ματιά φω­ τίζεται η ζωή και το έργο του, μεταφράζεται το δο­ κίμιό του για την έννοια της ασθένειας στα ελληνι­ κά, σχολιάζεται από ειδικούς επιστήμονες και πα­ ρατίθεται σπάνιο φωτογραφικό υλικό. Το συλλογικό πορτρέτο που το χαρακτηρίζει πληρότητα, ακρίβεια κα ευχρηστία, συνιστά πρωτότυπη πρόταση για το πώς μπορεί καλύτερα να παρουσιαστεί η προσωπι­ κότητα ενός ακαδημαϊκού δασκάλου και πνευματι­ κού ανθρώπου. Γιώργος Ζεβελάκης

©

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΑΠΟΣΤΟΛΗΣ

Ο εαυτός δίχως πυξίδα Τ αξιδ εύο ντας Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1999. Σελ. 174

Ι7~ρ αξίδια σε πόλεις ευρωπαϊκές ή αφρικάνικες, U που προετοιμάζουν για το τελικό ταξίδι στη γε­ νέθλια του συγγραφέα Αρκαδία, συνιστούν την προ­ σωπική αυτή διαδρομή, στην οποία μας καλεί ως συνοδοιπόρους του ο Β. Καραποστόλης. Προσωπι­ κή, καθότι ο κάθε τόπος, η κάθε πόλη, περισσότερο από το στερεότυπο άρωμά της, φέρει εδώ τη φαντασιακή ποιητική ματιά του αφηγητή: μια άδεια πλα­ τεία στη Βερόνα γεμίζει, μές στη μεσημεριάτικη αχλύ, από την ιστορία και τα πιθανά συμβάντα, η ε­ ρημιά της γίνεται αιτία μιας χρονικής τομής κι ανα­ δρομής. Το Λονδίνο των πολυάριθμων επισκεπτών δέχεται τον ανελέητο σαρκασμό του φοιτητή, ενώ το Κάιρο μεταβάλλεται σε πόλη αισθαντική και η Μα­ δρίτη σπαταλιέται στη νοσταλγία. Το ταξίδι γίνεται απειλητικό εκεί που η ποίηση της γλώσσας καιροφυλακτεί κι ο ταξιδιώτης αντιμετωπίζει τον ίδιο του τον εαυτό. Αημήτρης Τσατσούλης

82

Β. L.V A N DER WAERDEN

Η αφύπνιση της «πιστήμης Μτφρ. - επιστημονική επιμέλεια: Γιάννης Χριοτιανίδης Ηράκλειο, Πανεπιοτημιακές ίκδόσεις Κρήτης, 2000. Σελ. 370

\ J τις δεκαετίες του '50 και του '60 οι περισσότε/ Ί ροι πίστευαν ότι τα αρχαία μαθηματικά ό,τι ή­ ταν να δώσουν το έδωσαν. Κι όμως, οι νεότερες α­ νάγκες ώθησαν τον επιστημονικό κόσμο να ξανασκύψει στους κλασικούς, στον Αρχιμήδη και τον Νεύτωνα. Ο Van Der Waerden αφηγείται την ιστο­ ρία της εξέλιξης των μαθηματικών από την αρχαία Ελλάδα στους Αιγυπτίους, τη Βαβυλώνα και από κει

στον αιώνα του Πλάτωνα και στην αλεξανδρινή πε­ ρίοδο και την παρακμή των ελληνικών μαθηματι­ κών. Στο βιβλίο παρατίθενται και νέα στοιχεία για τα αρ­ χαία μαθηματικά που προστέθηκαν για να καταλά­ βουν τον κόσμο όσοι αναγκάστηκαν να μάθουν στα γεράματα μαθηματικά. Ο Van Der Waerden προσφέ­ ρει έναν εύληπτο οδηγό για όλους. Γ. Ν. Μπασκόζος

JOHN L.CASTI

Ο Μυστικός Δείπνος Μτψρ.: Δημήτρης Σκούφης Αθήνα, Π. Τραυλός, 2000. Σελ. 227

έντε επιστήμονες συγκεντρώνονται για ένα δείπνο, το οποίο δεν έγινε ποτέ, αλλά συνετελέσθη στη φαντασία του συγγραφέα ως αφορμή για να συζητήσει τη μεγάλη εξέλιξη του αιώνα μας: τη δυνατότητα να μπορέσει ο άνθρωπος να δημιουργή­ σει τεχνητή νοημοσύνη. Ο οικοδεσπότης του δεί­ πνου, ο φυσικός Σ.Π. Σνόου, διάσημος για το έργο του Οι δυο πολιτισμοί και η επιστημονική επανά­ σταση, κάλεσε τον πολύ γνωστό μαθηματικό Άλαν Τιούρινγκ, που με τις έρευνές του έγινε προάγγελος των σύγχρονων ψηφιακών υπολογιστών, τον ακτιβιστή γενετιστή και μαρξιστή Τ. Μ. Χάλντεϊν, τον Νομπελίστα φυσικό Ε. Σρέντιγκερ και, τέλος, έναν από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους του 20ού αιώ­ να, τον γλωσσολόγο ΛούντΒιχ Βίτγκενσταϊν. Η συ­ ζήτηση έχει σκοπό να ορίσει τα όρια της μηχανής και του ανθρώπου. Επίκαιρο όσο τίποτα άλλο! Γ. Ν. Μπασκόζος

Ε

Ζ 0 Ρ Ζ ΛΑΝΤΕΡΙ-Λ0ΡΑ

Ιστορία της φρ€νολογίας Προοίμιο: θανάοης Καράβατος Μτφρ.: Κώστας Πάταγος Αθήνα, Εξάντας, 1999. Σελ. 368

Υ"Ρ το έργο εξετάζεται η συνεισφορά των εργασιών / Ί του F. Gall στις σημερινές συζητήσεις περί φρενολογίας όπως και στη σύγχρονη εγκεφαλική α­ νατομία. Ο συγγραφέας υπερασπίζεται την κληρονο­ μιά του F. Gall, θεωρώντας ότι το σημερινό ενδιαφέ­ ρον μας για την ανατομία του εγκεφάλου προϋποθέ­ τει τη γνώση της ιστορίας αυτής της ανατομίας, στην οποία ο τελευταίος κατέχει εξέχουσα θέση. Παρουσιάζεται το περιεχόμενο του ανατομικού και φυσιολογικού έργου του F. Gall, η εξάπλωση και η παρακμή που γνώρισαν οι απόψεις του: η θέση δη­ λαδή που αυτό κατέχει μέσα στο πολιτισμικό πλαί­ σιο του 19ου αιώνα και το σύνολο των απόψεων, των οποίων στάθηκε το έναυσμα σε σχέση και με ζητήματα που σε ένα βαθμό εξακολουθούν να απα­ σχολούν τις τωρινές έρευνες. Παναγιώτης Τσιαμούρας

ISABELLE STENGERSΒ. BENSAUDE-VINCENT

Ιστορία της Χημ€·ας Μτφρ.: Ιωάννης Μπιτοάκης Αθήνα, Π. Τραυλός, 1999. Σελ. 512

ι συγγραφείς επιχειρούν μια εξαιρετικά εν­ διαφέρουσα προσέγγιση της ιστορίας και της δυναμικής της χημείας έξω από τις παραδοσιακές πρακτικές, εκείνες των τοπικών ιστοριών, των μο­ νογραφιών και της χρονολογικής παράθεσης. Με τον τρόπο αυτό μας αποκαλύπτουν τα διάφορα πρό­ σωπα της χημείας στο πέρασμα των αιώνων, την ε­ σωτερική πάλη ιδεών και αντιλήψεων, τη σχέση της με την «προεπιστημονική αλχημεία», όπως και με τις ποικίλες χειροτεχνικές τεχνικές και τις πολιτι­ σμικές παραδόσεις, τους αγώνες για την αναγνώρι­ ση της επιστημονικής νομιμότητας και εγκυρότητάς

®

83

της και τους τρόπους με τους οποίους η χημεία συνδέθηκε τόσο με τον ακαδημαϊκό, όσο και με τον βιομηχανικό κόσμο της παραγωγής, για να καταλήξει κατακερματισμένη σε πολλαπλούς επιμέρους ε­ πιστημονικούς κλάδους, λιγότερο ή περισσότερο υβριδικούς ή αυτόνομους. Παναγιώτης Τσιαμοΰρας

ΝΙΚΟΣ ΡΑΠΤΗΣ

Π£ρ·βαλλοντ·κή Εκπαίδευση και Αγωγή Το θ ιο ρ η τ ικ ό Π λαίσιο τω ν Ε πιλογώ ν Αθήνα, Τυπωθήτω, 2000. Σελ. 231

ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ Το έργο οικοτύπων στην Ελλάδα: Δίκτυο Φύοη 2000. Επιμ.: Σ. Ντάφης κ.ά. Θεσσαλονίκη, Mouocio Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων, 1999. Σελ. 908

ΕΓ~ρ ο Ε.Κ.Β.Υ. για άλλη μια φορά έρχεται να σώU σει(;) τη χαμένη — προ πολλού— τιμή της ελ­ ληνικής πολιτείας στα ζητήματα του περιβάλλοντος. Σε συνεργασία με τα πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσ­ σαλονίκης και μια πλειάδα ανεξάρτητων επιστημό­ νων κατόρθωσε να καταγράφει την υπάρχουσα πανί­ δα και χλωρίδα, επισημαίνοντας παράλληλα τους οι­ κοτύπους οι οποίοι πρέπει να τΰχουν προστασίας. Έργο δύσκολο και μεγάλης σημασίας για μια χώρα, στην οποία ο πλούτος του περιβάλλοντος είναι από τους μεγαλύτερους στην Ευρώπη, αλλά συγχρόνως και η με γοργούς ρυθμούς καταστροφή του. Για τις προτεινόμενες περιοχές υπάρχουν πληροφορίες γε­ νικού τύπου, ανάλυση και κατάταξή τους σε διάφο­ ρους τύπους και λεπτομερής καταγραφή των χαρα­ κτηριστικών τους. Μέχρι πριν λίγο καιρό η ανυπαρ­ ξία συστηματικών στοιχείων και μελετών ήταν ένα από τα... ισχυρότερα «άλλοθι» για τις περιβαλλοντι­ κές αθλιότητες που συνέβαιναν σ’ όλη την επικρά­ τεια. Με την υπάρχουσα μελέτη καταρρέει κι αυτό. Τι θ’ ακολουθήσει; Νίκος ΜολυΒιάτης

Γ ίΠ περιβαλλοντική εκπαίδευση, τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς, γνώρισε και γνωρίζει, ύ­ στερα από πολλές αμφισβητήσεις και επιφυλάξεις, μεγάλη άνθηση. Αγκαλιάστηκε από μεγάλο μέρος του μαθητικού πληθυσμού και των εκπαιδευτικών ανοίγοντας συχνά «πόρτες» επτασφράγιστες εξαιτίας των άκαμπτων και αναχρονιστικών αναλυτικών προ­ γραμμάτων. Ίσως να αποτελεί ακόμα και σήμερα στην Ελλάδα τη μόνη διέξοδο για δημιουργική έκ­ φραση στα σχολεία. Κι αυτό δεν γίνεται χωρίς προ­ βλήματα. Όμως δεν πρέπει να παραβλέψουμε την τάση ωραιοποίησης ορισμένων αρνητικών καταστά­ σεων, που ούτε τις γνώσεις διευρύνουν ούτε συμ­ βάλλουν στην οικολογικοποίηση της σκέψης των μαθητών. Ο συγγραφέας του Βιβλίου επιχειρεί να θέσει μια σειρά από θέματα και να καταθέσει ορι­ σμένες απόψεις αιρετικές, με τις οποίες μπορεί να μην συμφωνεί υποχρεωτικά κανείς -όπως ο υποΥράφων-, αλλά επιτέλους ακούγεται μια κριτική φωνή. Κι αυτό είναι σημαντικό. Νίκος ΜολυΒιάτης

LnJ

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΖΑΝ-ΠΙΕΡ ΛΙΕΖ0ΥΑ

Ρομά, Τσιγγάνοι, Ταξιδϊυτές Μτφρ.: Αθηνά Σιπητάνου Αθήνα, Καοτανιώτης, 1999. Σελ. 336

Ζαν Πιερ Λιεζουά συνδυάζει επιστημονικότατα και απλότητα για να μιλήσει για την ιστορία, τη γλώσσα, τον πολιτισμό, το χαρακτήρα και τον τρό­ πο ζωής των ελάχιστα γνωστών και παραγνωρισμέ-

®

84

νων Ρομά, Τσιγγάνων και Ταξιδευτών στην Ευρώπη. Η ανεξάρτητη φύση και η κοινωνική αλληλεγγύη, το ταξίδι και η προσαρμοστικότητα, η απόρριψη και η δυσκολία επιβίωσης στη σημερινή οικονομική, κοι­ νωνική και πολιτική πραγματικότητα αποτελούν τις συνιστώσες αυτής της μελέτης, που παρέχει σε εκ­ παιδευτικούς και κοινωνικούς λειτουργούς τις βά­ σεις για ένα πρόγραμμα δράσης, προσαρμοσμένο στις ειδικές ανάγκες του κοινωνικού αυτού συνόλου. Εν τέλει, η πατρίδα του Τσιγγάνου είναι μέσα του και τα σύνορά του ψυχολογικά. Μαργαρίτα Τσιγάρα

WOLFGANG SCHULLER

Ιστορία της αρχαίας Ελλάδας Μτφρ. Αψ. Καμάρα - Χρ. Κοκκινιά Αθήνα, ΜΙΕΤ, 2000. Σίλ.339

ΕΓρ ο Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης επέλεU ξε να εκδώσει την Ιστορία της Αρχαίας Ελλά­ δας του πανεπιστημιακού (Κωνσταντία) W. Schuller στο πλαίσιο της προσπάθειάς του να απαντήσει στο συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον για ελληνόγλωσσα εγχειρίδια αρχαίας ελληνικής ιστορίας. Μια επιλογή καθ’ όλα επιτυχημένη, αφενός λόγω της δεδομένης ποιότητας της εργασίας του W. Schuller και αφετέ­ ρου λόγω της πρωτότυπης, πολυεπίπεδης διάρθρω­ σής της -διάρθρωση κοινή σε όλα τα βιβλία της συ­ γκεκριμένης σειράς, η οποία της επιτρέπει να διευ­ ρύνει σημαντικά τον κύκλο των αναγνωστών στους οποίους απευθύνεται. Στο πρώτο μέρος καταγράφε­ ται συνθετικά και περιεκτικά η ιστορία της Ελλάδας από τα κρητομυκηνάίκά χρόνια ως την εποχή του Φιλίππου Β’ της Μακεδονίας. Στο δεύτερο μέρος έ­ χουμε μια ιστοριογραφική ανάλυση, μια «γενετική εικόνα», όπως πολύ σωστά την ονομάζει ο επιμελη­ τής της σειράς Κ. Μπουραζέλης, των ερευνών και του επιστημονικού διαλόγου στο συγκεκριμένο πε­ δίο. Τέλος, στο τρίτο μέρος παρατίθεται η σημαντι­ κότερη σχετική διεθνής βιβλιογραφία. Έτσι, το βι­ βλίο απευθύνεται στον αναγνώστη που επιθυμεί α­ πλώς να έρθει σε επαφή με την πραγματικότητα της συγκεκριμένης περιόδου, στον αναγνώστη με τα ει­ δικά ενδιαφέροντα που θέλει να γνωρίσει και το «εργαστήρι του ιστορικού», αλλά και στον ειδικό ε­

πιστήμονα που μελετά την εν λόγω περίοδο. Η κρι­ τική ματιά του W. Schuller στα πράγματα πρέπει να θεωρηθεί ένα επιπλέον πλεονέκτημα, όπως και η αρτιότητα της έκδοσης, χαρακτηριστική του Μ.Ι.Ε.Τ. Τιτίκα Δημητρούλια

W ILLIAM V . SPAN0S

America's Shadow A n A na to m y of a n Empire

(Η Σκιά της Αμερικής. Ανα τομία μιας Α υτοκρατορίας) Minneapolis, University of Minnesota Press, 2000. Σελ. 288

ΕΤρ ο βιβλίο τούτο είναι μια προκλητική γενεαλογία του Δυτικού ιμπεριαλισμού και της Δύσης γενικότερα, η οποία έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ρώμη κι όχι, όπως γενικά πιστεύεται, στην αρχαία Ελλάδα. Αντίθετα, ο αρχαίος ελληνικός τρόπος σκέ­ ψης είναι τελείως ξένος προς τους Δυτικούς υπο­ λογιστικούς και αποικιοκρατικούς μηχανισμούς, οι οποίοι, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του συγγρα­ φέα, έχουν διαβρώσει την εθνική ταυτότητα και την εξωτερική πολιτική της Αμερικής. Κεντρικό παρά­ δειγμα του βιβλίου είναι ο πόλεμος του Βιετνάμ και ο κατακτητικός, μεταφυσικός του λόγος, ένας λό­ γος συνένοχος στη Βία του ιμπεριαλισμού. Σ’ αυτή τη βία, όμως, αντιτίθεται ο λόγος των στοιχειών, ό­ λων εκείνων οι οποίοι, αν και θύματα αυτής της α­ δυσώπητης κατακτητικής πολιτικής, είναι τα σώμα­ τα μιας ανοίκειας και ακατονόμαστης διαφορετικό­ τητας που απαιτεί και δεν εφησυχάζει, μάχεται και δεν αφήνεται, και ζητά να τη συναντήσουμε με βαθύ στοχασμό για να επανεξετάσουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Ασημίνα ΚαραΒαντά

U

85

ERIC HOBSBAUM

The New Century Little, Brown and Co., 2000. Σελ.176 BURGO PARTIDGE

Γερμανοεβραίος ιστορικός εκφράζει, μέσα α­ πό μια μεγάλης διάρκειας συνέντευξη, τις α­ πόψεις του για τον 21ο αιώνα, κατά τρόπο απλό, με λογική συνοχή, με την πεποίθηση πως η Ιστορία δεν έχει τέλος και με τη Βεβαιότητα πως οι αλλαγές που ξεκίνησαν στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα εί­ ναι μη αναστρέψιμες. Αυτές οι αλλαγές είναι αλυσι­ δωτές, ανατρέπουν εκ Βάθρων όλα τα παραδοσιακά σχήματα κοινωνίας, πολιτικής και πολιτισμού που δημιούργησαν ο διαφωτισμός και η επανάσταση, διαλύουν τα εθνικά κράτη και εν τέλει φαίνεται να παίρνουν ανεξέλεγκτες διαστάσεις και να εγκυμο­ νούν περισσότερους κινδύνους παρά ελπίδες. Ο Χόμπσμπαουμ προκαλεί τον αναγνώστη του να διατρέξει τα προσιόντα, επειδή Βρίσκονται προ θυρών έτοιμων να διαλυθούν. Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής

Ιστορία των οργίων

©

Το βιβλίο του Ε. Hobsbaum προπίνει επίοης ο Τάοος Παππάς.

Μτφρ.: Στρατής Ψάλτου Αθήνα, Οξύ, 1999. Σελ. 202 Προτείνει η Αμάντα Μιχαλοποόλου.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΤΣΟΥΡΗΣ

Αρχιτεκτονική και γλυπτική Αθήνα, Εθνικό Μετοόβιο Πολυτεχνείο / Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Ίίρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή, 2000.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Σελ. 168

ΒΑΣΙΑΣ Τ Σ 0 Κ 0 Π 0 Υ Λ 0 Σ

Μ«γάλα τέχνικά έργα στην Ελλάδα τέλη 19ουα ρ χέ ς 2 0 ο ύ α ιώ να Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σίλ.170 Προτείνει ο Γιώργος Ζεβελάκης.

86

Αλέξανδρος Πατσούρης (1955-1998), αρχιτέ­ κτονας και γλύπτης, στην εξαιρετικά σύντομη ζωή του κατόρθωσε να διατυπώσει μια ολοκληρωμέ­ νη πρόταση αρχιτεκτονικής και περίοπτης εικαστι­ κής δημιουργίας. Το Βιβλίο παρουσιάζει τα γλυπτά και τα αρχιτεκτο­ νικά έργα του Αλ. Πατσούρη, τεκμηρίωση του ίδιου για τα έργα αυτά, καθώς και σημειώσεις-σχέδια που αντιπροσωπεύουν το εργαστήριό του. Ακριβώς αυτά τα τεκμήρια του εργαστηρίου είναι το σπουδαιότερο τμήμα του Βιβλίου, επειδή αποκαλύπτουν την εξέλι­ ξη της θεωρητικής και προγραμματικής σκέψης του Πατσούρη. Τις θέσεις του για τη γλυπτική υποστηρίζουν κείμε­ να του Θόδωρου, της Έφης Στρούζα και του Κώστα Κουλεντιανού, ενώ στην αρχιτεκτονική του Πατσού­ ρη αναφέρεται κείμενο του Παναγιώτη Τουρνικιώτη, αν. καθηγητή του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανι­ κών Ε.Μ.Π. Άλκηστις Σουλογιάννη

©

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΟΥΛΡΙΧ ΜΠΕΚ

Τι είναι παγκοσμιοποίηση; Πρόλογος: Ν. Κοτζιάς Μτφρ.: Γ. Παυλόπουλος Αθήνα, Καστανιώτης, 1999.

ΠΑΝΤΑΖΗΣ ΤΕΡΛΕΞΗΣ

M ax Weber Τόμοι 3. Αθήνα, Παπαζήοη, 1999. Σελ. 596,632 και 500

\ J το τρίτομο έργο του ο Π. Τερλεξής, καθηγητής / ι Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, επιχειρεί με μια διεισδυτική ματιά να προσεγγίσει τους προβληματισμούς και την πολυσημία της κοι­ νωνικής θεωρίας που αναπτύσσει ο μεγάλος Γερμα­ νός διανοητής Μαξ Βέμπερ. Στον πρώτο τόμο («Το ξεμάγεμο του κόσμου») γίνεται αναφορά στα μεθο­ δολογικά ενδιαφέροντα του Βέμπερ και υποδηλώνε­ ται η ανεπάρκεια της διαισθητικής μεθόδου στην προσπάθεια μιας αντικειμενικής σύλληψης της πραγματικότητας. Στον δεύτερο τόμο («Ο καπιταλισμός στα όρια»), ο συγγραφέας αναλύει με τρόπο μεθοδικό τις μελέτες του Βέμπερ που εντάσσονται στην εμπειρική Κοινωνιολογία. Τέλος, στον τρίτο τόμο («Ιδεόκοσμοι σε αντιπαράθε­ ση») ο Π. Τερλεξής αφήνει τον Βέμπερ να αναπτύξει έναν ενδιαφέροντα διάλογο με τον Μαρξ, τον Ντίρκχάίμ και τον Πάρσονς, από τον οποίο προκύπτουν ταυτίσεις και αντιθέσεις απόψεων. Η σπουδαιότητα του έργου του Π. Τερλεξή συνίσταται στο ότι ο συγγραφέας είναι από τους λίγους που φαίνεται να έχουν αποκτήσει το προνόμιο της κατανόησης των θέσεων του μεγάλου Γερμανού διανοητή. Νίκος Ναγόπουλος

Σελ.311

Ούλριχ Μπεκ, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπάμπεργκ, εξετάζει την πολλαπλότητα των γνωρισμάτων της παγκο­ σμιοποίησης (οικολογικά - πολιτισμικά - οικονομι­ κά - πολιτικά - κοινωνικά) και επισημαίνει τους κινδύνους της αποδιάρθρωσης των εθνικών οικονο­ μιών και της βιομηχανοποίησης των πολιτσμικών συμβόλων. Κατά τον Ου. Μπεκ η αντίδραση στην παγκόσμια δύναμη της αγοράς μπορεί να αναπτυχθεί μέσα από ένα κίνημα για την παγκόσμια δημοκρατία των πο­ λιτών. Θεωρεί αναπόφευκτο τον παγκόσμιο χαρα­ κτήρα της ανθρώπινης πράξης, διαφωνεί όμως ως προς την υιοθέτηση παρωχημένων προστατευτικών και ενίοτε συντηρητικών μέτρων ή απολιτικών συ­ μπεριφορών και προτρέπει σε μορφές αντίδρασης πολιτικού και ταυτόχρονα γενικευμένου χαρακτήρα. Ο Ου. Μπεκ αναζητεί τον επαναπροσδιορισμό της έννοιας του πολιτικού μέσα από την ιδέα μιας σχετικιστικής καθολικότητας. Τούτο συνεπάγεται έναν υγιή ανταγωνισμό αξιακών συστημάτων και αρχών ανάμεσα σε διαφορετικούς λαούς και έθνη και την επικράτηση ή, καλύτερα, τη γενική αποδοχή των ωφελιμοτέρων εξ αυτών. Νίκος Ναγόπουλος

©

87

ΠΙΕΡ ΜΠΟΥΡΝΤΙΕ

Κείμενα Κοινωνιολογίας Παρουσ., επιμ.: Νίκος Παναγιωτόπουλος Μτφρ.: Ν. Πανογιωτόπουλος, Π. Γεωργίου, θ. Ψυχογιός, Μ.Βιδάλη, Μ. Χαλαρή, Κ. ΗΧιοπούλου, Μ. θανοπούλου, Ε. Σταματέλου, Γ. Μαυροειδόκος, Α. Κύπελλο, Γ. Φερτόκης Αθήνα, Στάχυ, 1999. Σελ.162

L J α Κείμενα Κ οινω νιολογίας είναι μια συλλογή κειμένων (άρθρα που δημοσιεύτηκαν στο διά­ στημα 1975-1990 και προφορικές ομιλίες του σε μη ειδικούς), τα οποία εξασφαλίζουν μια πρόσβαση σε βασικές πτυχές του κοινωνιολογικού έργου του Π. Μπουρντιέ. Με τα κείμενα αυτά ο συγγραφέας δεν καλεί τον αναγνώστη να ταυτιστεί με μια πάνσοφη γνώση: τον προσκαλεί κυρίως να εξοικειωθεί με μια μέθοδο σκέψης που χαρακτηρίζει την επιστήμη, δη­ λαδή με τη μέθοδο που στηρίζεται στην αλληλοσυσχέτιση και τον συστηματικό τρόπο εξήγησης των κοινωνικών φαινομένων. Στην προοπτική αυτή ανα­ πτύσσονται οι προβληματισμοί του συγγραφέα πάνω στη μέθοδο και τις θεμελιώδεις έννοιες, πάνω σε ε­ πιστημονικά και φιλοσοφικά προβλήματα που θέτει η κοινωνική επιστήμη και πάνω σε ορισμένα προ­ βλήματα της νοητικής διαδικασίας. Παναγιώτης Τσιαμούρας

U

νίας, έγραφε το Δ ίκ τυο υπό μορφήν εισήγησης προς τη Λέσχη. Εμπλουτισμένο με μια αναλυτική ει­ σαγωγή του Don Tapscott, ειδικευμένου στην κοι­ νωνικοοικονομική διάσταση των νέων τεχνολογιών, το Δίκτυο αποτελεί μια προσπάθεια εκλαϊκευμένης περιγραφής της νέας πραγματικότητας του κυβερνοχώρου και των ποικίλων διαστάσεών του. Ένα α­ πό τα πλέον ενδιαφέροντα στοιχεία του βιβλίου εί­ ναι οι αντίθετες, επί της ουσίας, προσεγγίσεις του Tapscott και του Θεμπριάν: ο μεν πρώτος αντιμετω­ πίζει θετικά το Δίκτυο, με κάποιες επιφυλάξεις, ο δεύτερος θεωρεί ότι το αντιμετωπίζει θετικά, στην πραγματικότητα όμως καταγράφει διεξοδικά τους φόβους, αληθινούς και φανταστικούς, ή καλύτερα πραγματικούς και δυνητικούς, που το Δίκτυο γεν­ νάει στο άτομο και τον πολίτη. Γραμμένο απλά και κατανοητά, το Δίκτυο απευθύνεται σε όλους όσοι θέλουν να αποκτήσουν μια εικόνα για τον κυβερνοχώρο -με την προϋπόθεση ότι θα ανατρέξουν και σε πιο αισιόδοξες προσεγγίσεις του. Τιτίκα Δημητρούλια

ΜΜΕ ΑΛΛΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

ΙΓΝΑΣΙΟ ΡΑΜΟΝΕ

Η τυραννία των ΜΜΕ Η: ΤΥΡΑΝΝΙΑ. όΝ ΜΜΕ

ΜΜΕ

Μτφρ.: Φωτεινή Μαυρκούση Αθήνα, Πόλις, 1999. Σελ. 168

Προτείνει η Μαργαρίτα Τσιγάρα.

ΧΟΥΑΝ ΛΟΥΙΣ ΘΕΜΠΡΙΑΝ

Το Δίκτυο Μτφρ.: Χάρης Παπαγεωργίου Αθήνα, Στάχυ, 2000. Σελ. 235

Χ.Λ. Θεμπριάν, στέλεχος του ισπανικού εκδο­ τικού χώρου και μέλος της Λέσχης της Ρώ­ μης, ενός ιδιωτικού πολυεθνικού οργανισμού που ασχολείται με τα προβλήματα της σύγχρονης κοινω­

® 88

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΥΡΩΝ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ

Το παράλογο στις διεθνείς σχέσεις ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ

«Η «ιγ€νής μας τύφλωσις...» Αθήνα, Βιβλιόραμα, 1999. Σελ. 382

I π I ολλά από τα ιδεολογήματα περί εξωτερικής πολιτικής που επιβαρύνουν τη δημόσια σφαί­ ρα έλκουν την καταγωγή τους από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα. Ο επιθετικός εθνικισμός, η πατριδοκαπηλία, η δαιμονοποίηση του «άλλου», οι αντιλήψεις ότι το ελληνικό έθνος είναι ανάδελφο, περιούσιο και περικυκλωμένο από εχθρούς που μονίμως συνωμοτούν για να το διαγουμίσουν καθοδη­ γούν σήμερα τη σκέψη πολιτικών, στρατιωτικών και δημοσιολόγων. Παραμονές του πολέμου του 1897 αυτές οι απόψεις ήταν πλειοψηφικές στα διευθυντι­ κά στρώματα του πολιτικού, διπλωματικού και εκ­ κλησιαστικού προσωπικού. Με την κατάλληλη χει­ ραγώγηση επείσθη και η ελληνική κοινωνία. Το α­ ποτέλεσμα είναι γνωστό: Αντί ο ελληνικός στρατός να φτάσει στην Πόλη, τα τουρκικά στρατεύματα «ακούμπησαν» τη Λάρισα. Το σημαντικό και εξαιρετι­ κά διδακτικό βιβλίο του Γ. Γιανουλόπουλου (από την ήττα του 1897 έως τη μικρασιατική καταστρο­ φή) πρέπει να διαβαστεί απ’ όσους (λίγους ευτυ­ χώς) οραματίζονται την αναβίωση της Μεγάλης Ιδέ­ ας, απ’ αυτούς που πολεμούν με μανία την πολιτική ύφεσης με τη γείτονα καθώς κι απ’ εκείνους που θέλουν να ιερουργήσουν επικεφαλής του έθνους στην Παναγιά Σουμελά του Πόντου. Τάσος Παππάς

UU

Αθήνα, I. Σιδέρης-ΕΛΙΑΜΕΠ, 2000. Σειρά: Κείμενα Εργασίας. Σελ. 175

\ J το νέο του βιβλίο, Το παράλογο στις διεθνείς / π σχέσεις, ο συγγραφέας Βλέπει την ιστορία των διεθνών σχέσεων από μια οπτική γωνία που ίσως στην αρχή ξενίζει. Γιατί, με μια ευρύτατη «δειγματο­ ληψία» διαμέσου των εποχών και σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, διακρίνει πόσο συχνά οι λαοί και οι ηγέτες τους ενεργούν παράλογα προκαλώντας έτσι αθέλητα ολέθριες συνέπειες. Από την αθηναϊκή εκστρατεία στη Σικελία ως τον ιρανο-ιρακινό πόλεμο για το Στα-Ελ-Άραμπ, από την καταστροφική μανία των Μογγόλων ως το σημερινό δράμα της τέως Γιουγκοσλαβίας επισημαίνεται πόσο το παράλογο στοιχείο οδήγησε και οδηγεί ακόμη σε συμφορά και ανθρώπινη τραγωδία. Ο συγγραφέας δείχνει πως η μαθηματική λογική της θεωρίας των παιγνίων, όπου αυτό που χάνει ο ένας παίκτης το κερδίζει ο άλλος, δεν ισχύει στην πραγματικότητα των διεθνών σχέσεων, γιατί τις πε­ ρισσότερες φορές και οι δύο μονομάχοι τραυματίζο­ νται θανάσιμα από τις παράλογες συγκρούσεις τους. Σωτήρης Ντάλης PANAJOTIS K0NDYLIS

Das Politische und der Mensch.

Grundxiige der Sozialontologie. Τομ. 1. S ozia le B e zie hun g, V e rste he n , R a tio n a lita t Belrin, Akademie Verlag, 1999.

Crp ο οντολογικό ερώτημα φαντάζει απλοϊκό: Τι είU ναι η κοινωνία; Ποιος θα μπορούσε να αποτινάξει το περισπούδαστο, πολυεπιστημονικό κα αυτοεπιΒεβαιωτικό κέλυφος του εξορθολογισμένου ι­ δεοτύπου που παγκοσμιοποιείται ραγδαίως, άλλοτε ως Βάση και άλλοτε ως εποικοδόμημα, χωρίς πρω­ ταρχικά να εξασφαλίσει καταφύγιο στα ανορθολογι-

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΑΡΒΑΡΗΓΟΣ

Με το ίδιο χρώμα η νύχτα και η σιωπή

κά, ρομαντικά και σχετικιστικά ρεύματα που αντιστρατεύονται τον ολοκληρωτικό θετικό επιστημονι­ σμό; Και τι μπορεί να αντιτάξει κανείς με τη μη προσχώρησή του στα σπουδαιότερα ιδεολογικά κοινωνικοπολιτικά ρεύματα που, τους τελευταίους δύο αιώνες, δημιούργησαν όχι μόνο σχολές σκέψης και γνώσης, αλλά και στάσεις ζωής (Lebensfuenhrungen); Μα, μια νέα κοινωνική οντολογία, θα απα­ ντούσαν πολλοί διανοητές, αποφεύγοντας ή αδυνα­ τώντας συγχρόνως να αποκηρύξουν τη δεσμευτικότητα αξιακών συστημάτων και ιδεολογιών, που δια­ στρεβλώνουν την αλήθεια. Ποιος θα επιχειρούσε χωρίς ιδεολογικά στηρίγματα, ιστορικιστικές προ­ φητείες ή υποτιθέμενες έτοιμες βεβαιότητες και κα­ νονιστικές αρχές να διαβεί το μοναχικό μονοπάτι που οδηγεί απευθείας σε αρχετυπικές καταστάσεις και πρωτογενείς κοινωνικές σχέσεις, για να ανιχνεύσει τα θεμέλια πρώιμων μορφών κοινωνικής ορ­ γάνωσης; Το δύσκολο αυτό εγχείρημα αναλαμβάνει στην τε­ λευταία του πραγματεία ο Π. Κονδύλης. Μια πραγ­ ματεία που διεκόπη τόσο απότομα και αναπάντεχα όσο και η ζωή του Έλληνα στοχαστή με την ακατα­ πόνητη δημιουργική σκέψη και την ασυνήθιστη οξυ­ δέρκεια. Το Πολιτικόν και ο άνθρωπος. Βασικές αρ­ χές της κοινωνικής οντολογίας είναι ο τίτλος του τρίτομου έργου, από το οποίο εξεδόθη στα γερμανι­ κά ο πρώτος τόμος: Κοινωνική σχέση - κατανόηση ορθολογικότατα , ενώ προαναγγέλλονται οι άλλοι δύο: Η κοινωνία ως πολιτική συλλογικότητα και Ταυτότητα, δύναμη και κουλτούρα.

Νίκος Ναγόπουλος

«Δεν θέλω να κλάψεις, δεν σου αξί­ ζουν δάκρυα, ούτε να λυπηθείς αν με το ίδιο χρώμα η νύχτα και η σιωπή με αγκαλιάσουν». Μια ιστορία τρυφερή όμοια με όλες αυτές που χαρίστηκαν στο όνομα της πίστης στον άνθρωπο και στον έρωτα.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Υπερεθνικές και πολιτειακές αρχές στην Ευρωπαϊκή Ένωση Π ρος α να ζή τη σ η μ ια ς ν έα ς θεσ μική ς ταυτότητας Αθήνα, Α. Ιάκκουλα-Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου, 2000. Σιλ. 40

= Π ΐ1ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Ε. ΔΑΡΔΑΝΟΣ ΓΡΑΦΕΙΑ: ΧΑΡ. ΤΡΙΚΟΥΠΗ 99 · ΑΘΗΝΑ · 114 73 ΤΗΛ.: 38.43.511-15, FAX: 38.29.402 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΚΩΛΕΤΤΗ 7 & ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ ΑΘΗΝΑ · 106 81

E -m a il: gu te n b e rg @ in te rn e t.g r

90

εριγράφοντας την απαρχή της υπέρβασης της πολιτείας, ο συγγραφέας υπογραμμίζει εύστο­ χα ότι το πρίσμα, υπό το οποίο εξετάζουμε σήμερα την ευρωπαϊκή ενοποίηση, έχει εμπλουτιστεί και παρουσιάζει σήμερα μεγαλύτερη ωριμότητα.

Ε

Όλα τα κράτη που προσχώρησαν στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες και συμμετείχαν στη λειτουργία τους απώλεσαν, ως ένα βαθμό, τη συστηματική «καθαρότη­ τα» που τα διέκρινε ως τη στιγμή της ένταξής τους, σημειώνει ο Γ. Παπαδημητρίου για να συμπληρώσει ότι μετά την πρώτη διεύρυνση προκλήθηκαν στις περισσότερες χώρες συνταγματικές αμφισβητήσεις ή κραδασμοί. Άραγε η πολιτεία έχασε το λόγο ύπαρξής της; Και τι προβλέπεται για το ορατό μέλλον; «Η Πολιτεία θα διατηρήσει, ασφαλώς διαφοροποιού­

ΛΗΜΗΤΡΗΣ ΒΑΡΒΑΡΗΓΟΣ

Γυναίκες τον κόσμον

μενη κατά περίπτωση, την υπόστασή της και θα συ­ νεχίσει να αποτελεί το θεμέλιο για την οικοδόμηση της διεθνούς κοινωνίας και το βάθρο για την Ευρω­ παϊκή Ένωση», απαντά πολύ εύστοχα ο καθηγητής

Γ. Παπαδημητρίου. Σωτήρης Ντάλης

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ

Η «ξουσία ως λαός και ως έθνος Αθήνα, Θεμέλιο, 1999.

Σελ. 602 CTj] ις φιλελεύθερες κοινωνίες της νεοτερικότητας χαρακτηρίζει ο συγκερασμός μιας ελευθερίας του κοινωνικού πράττειν και μιας δέσμευσης των πολιτών σε μορφές συλλογικής έκφρασης. Ο συγκε­ ρασμός αυτός φέρνει στην επιφάνεια νέους μηχανι­ σμούς εξουσίας που θεμελιώνονται πάνω σε μια α­ ναζήτηση αμφίδρομων σχέσεων, από την οποία η διττή αναγκαιότητα αναφαίνεται ως εσωτερική δια­ πλοκή. Η κοινωνία ως ένα κατ’ ουσίαν συλλογικό υ­ ποκείμενο, που διασφαλίζει την ιδιωτική αυτονομία και τα ατομικά ή συλλογικά δικαιώματα των πολι­ τών, διευκολύνει ως πρόπλασμα επικοινωνιακής δυ­ ναμικής στη συγκρότηση μιας έλλογης εθνικής ο­ ντότητας και ενός κράτους δικαίου που νομιμοποι­ είται μέσα από προϋποθέσεις σύγχρονης δημοκρατίας. Η προσεκτική ανάγνωση του ογκώδους έργου του Κωνσταντίνου Τσουκαλά αφαιρεί οποιαδήποτε πρω­ ταρχική και πρόχειρη, πιθανώς, εντύπωση περί από­ λυτης νοηματικής αυτοτέλειας των επιμέρους ενοτή­ των. Οι έννοιες «λαός», «κοινωνία», «έθνος» και «ε­ ξουσία» διαπερνούν οριζόντια, ως κύριοι εννοιολο-

U

Το βιβλίο αυτό είναι ύμνος για την ερωτευμένη γυναίκα. Μια ιστορία που θα μεταφέρει τον αναγνώστη σε άλλους χώρους και χρόνους. Μέσα από μια περιπλάνηση πόθου, από ένα χάσιμο λογικής, από ένα σωματικό σκόρπισμα, από έναν ερωτικό φανατισμό.

=Γ~0 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Ε. ΛΑΡΔΑΝΟΣ

91

γικοί άξονες, το όλο έργο και συνθέτουν ένα πλέγ­ μα συλλογικοτήτων, των οποίων η εκδηλούμενη δυ­ ναμική εξετάζεται σύμφωνα με την ιστορική συγκυ­ ρία, αλλά και τη διαχρονική της δοκιμασία. Νίκος Ναγόπουλος

PHILIPPE ENGELHARD

Ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος έχει αρχίσει Μτφρ.: Α. Φιλιππάτος Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1999. Σελ. 452

ΤΑΚΗΣΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ I lc p i C K T iK q

δημοκρατία Αθήνα, Καοτανιώτης, 1999. Σελ. 656

συγγραφέας του έργου αυτού είναι ένας από τους σημαντικότερους διανοητές της εποχής μας, όχι μόνο για τον τόπο μας αλλά και το εξωτε­ ρικό, όπου ζει και εργάζεται. Το διεθνές περιοδικό «Δημοκρατία και Φύση» που διευθύνει (και δυστυ­ χώς σταμάτησε την ελληνόφωνη έκδοσή του) είναι μοναδικό στο είδος του και το κοσμούν με τις υπο­ γραφές τους δεκάδες πανεπιστημιακοί, ερευνητές και διανοούμενοι από πολλές χώρες. Ο Βασικός πυ­ ρήνας της σκέψης του Τ. Φωτόπουλου συμπυκνώνε­ ται στο ότι στο κατώφλι της νέας χιλιετίας είναι ε­ πιτακτική η ανάγκη για τη διατύπωση ενός απελευ­ θερωτικού προτάγματος, που θα στοχεύει στην α­ ναίρεση της θεμελιακής αιτίας της πολυδιάστατης κρίσης. Δημοκρατία, οικολογία, σοσιαλισμός και φεμινισμός είναι μερικά από τα συστατικά που θα συμβάλουν προς αυτή την κατεύθυνση. Η ισοκατα­ νομή της δύναμης μεταξύ των πολιτών σε όλα τα ε­ πίπεδα, η περιεκτική δημοκρατία, δηλαδή η άμεση και οικολογική δημοκρατία, είναι η λύση, σύμφωνα με το συγγραφέα, για την έξοδο από το ζοφερό το­ πίο των κοινωνιών των 2/3, της φτώχειας, της ανερ­ γίας και της οικολογικής κρίσης. Ένα Βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί, τουλάχιστον από εκείνους που δεν προσδοκούν τη σωτηρία από τη Δευτέρα Πα­ ρουσία ή από το χρηματιστήριο... Νίκος ΜολυΒιάτης

©

ετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ολόκληρα τμήματα του κόσμου κατακερματί­ στηκαν, με αποτέλεσμα να βρίσκονται σε ασταθή ι­ σορροπία. Όμως, περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο, ο κόσμος αντιμετωπίζει ένα μοναδικό παράδοξο, υποστηρίζει ο Φ. Ένγκελχαρντ: Ενώ ποτέ μέχρι σήμερα δεν είχε παραγάγει τόσο πλούτο, η φτώχεια κερδίζει συνε­ χώς έδαφος, ακόμα και στις πλούσιες χώρες. Δικαιολογώντας τον πρωτότυπο τίτλο του Βιβλίου του ο Ένγκελχαρντ, υποστηρίζει ότι ο τρίτος πα­ γκόσμιος πόλεμος έχει ήδη ξεκινήσει κι αυτό δεν είναι απλά ένα σχήμα λόγου. «Ο πόλεμος αυτός εί­

^

ναι ο πόλεμος που πρέπει να διεξάγουμε εναντίον της φτώχειας μέσα στην οποία, αν δεν αντιδράσουμε, θα Βυθιστούν τόσο οι χώρες του Νότου όσο και οι χώ ρες του Βορρά». Το Βιβλίο του Ένγκελχαρντ

δεν είναι ούτε μια γεωπολιτική ανάλυση ούτε μια οικονομική ανάλυση, αλλά μια προσπάθεια να γίνει κατανοητός ο καινούριος κόσμος, οι προκλήσεις που μας υποχρεώνει ν’ αντιμετωπίσουμε και οι δρό­ μοι που πρέπει ν’ ακολουθήσουμε για να τις υπερ­ νικήσουμε. Σωτήρης Ντάλης

ΑΛΑΙΝ ΤΟΥΡΑΙΝ

Πώς να ξ«ρύγουμ< από τον φιλελευδερισμό; Μτφρ., επίμ.: Κώοτας Μποτόηουλος Αθήνα, Πόλις, 1999. Σελ. 184

Α. Τουρέν είναι μέλος ενός κύκλου κοινωνιο­ λόγων που κάνουν τον κόσμο καλύτερο. Όχι μόνον επειδή τον εξηγούν και προσπαθούν να βρουν νόημα ακόμα και στον παραλογισμό του, αλ­ λά επειδή επιμένουν στις αξίες και τα αιτήματα της

®

92

κοινωνικής Αριστερής. Στο Πώς να ξεφύγουμε από τον φιλελευθερισμό; ο συγγραφέας αναλύει το μύθο της «μονόδρομης» σκέψης και την ιδέα του αναπό­ φευκτου της παγκοσμιοποίησης, ενώ παρουσιάζει μια εικόνα της σημερινής Γαλλίας, που μοιάζει να συμπληρώνει τη Γαλλική κοινωνία του Κορνήλιου Καστοριάδη (1979)· Ο Α. Τουρέν επικρίνει τόσο τη Δεξιά όσο και την άκρα Αριστερά (που αντιμετωπί­ ζει τους πολίτες, κλαψουρίζοντας, ως αθώα θύματα) και υποστηρίζει πως η αλλαγή των σχέσεων κυριαρ­ χίας και η διεύρυνση της δημοκρατίας αποτελούν τόσο συλλογική όσο και προσωπική ευθύνη. Σώτη Τριαντάφυλλου

ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΠΑΣ

Μεταξύ ΓουτεμΒέργιου και Μαρξ 3 0 χ ρ ό ν ια μ ε μ ολ ύ β ι 4 Β κ α ι μ οβ μ αρ κα δ ό ρο Αθήνα, Υποδομή, 1999. Σελ. 140 Προτείνει ο Σωτήρης Ντάλης.

ΤΖΩΝ ΓΚΡΕΪ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Απατηλή αυγή

ΤΑΚΗΣ ΛΑΜ ΠΡΙΑΣ

Η Ευρώπη φάντασμα ΣτΠν ίπ ο χ ή "15

Ο ι α υταπάτες του παγκ ό σμιο υ κ απ ιταλ ισ μο ύ Μτφρ.: θάνος Χατζόπουλος Αθήνα, Πόλις, 1999. Σελ. 448 Προτείνει η Άλκηοτις Σουλογιάννη.

του α με ρ ικ α ν ικ ο ύ ηγ εμο νισμο ύ Αθήνα, Ποταμός, 2000. Σελ. 671 Προτείνει ο Σωτήρης Ντάλης.

a

Βαλκάνια 7 8 μέρ ες « σ τό χ ο ς »

Για την ηθική και την οικονομία

Η

Μτφρ.: Α. Φιλιππάτος Πρόλ.: Ν. Κοτζιάς Αθήνα, Καοτανιώτης, 2000. Σελ. 163 Προτείνει ο Σωτήρης Ντάλης.

Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 2000.

Προτείνει ο Νίκος Μολυβιάτης.

93

κυκλοφορεί

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Γ ΙΩ Ρ Γ Ο Σ Χ Α Τ Ζ Η Σ Τ Ε Ρ Γ ΙΟ Τ

Μικρή πόλη, μεγάλα μυστικά

ΓΊΓΊ οικονομία του 21ου αιώνα αλλάζει, αλλά δεν LnJ θα ’πρεπε να φοβάται κανείς την παγκοσμιο­ ποίηση. Πρέπει πρώτα να καταλάβουμε αυτές τις αλλαγές και δεν υπάρχει καλύτερος αφηγητής, για να μας πει το παραμύθι του αιώνα που έρχεται, α­ πό τον Ντον Τάπσκοτ, ο οποίος αφηγείται το στά­ ρι της νέας ψηφιακής οικονομίας, αυτής που στη­ ρίζεται στην επανάσταση των νέων τεχνολογιών. Η αγορά αλλάζει: τα προϊόντα γίνονται ψηφιακά, οι αγορές ηλεκτρονικές, οι επιχειρήσεις δεν χρειάζο­ νται ανασχεδιασμό αλλά επαναπροσδιορισμό της ύ­ παρξής τους. Η παιδεία, τα επαγγέλματα, η καθη­ μερινή κουλτούρα, όλα υπόκεινται σε αλλαγές. Ο Τάπσκοτ μάς εισάγει στην κοινωνία που θα ζήσουν τα παιδιά μας. Γ. Ν. Μ πα σκό ζο ς

Ανάμεσα στη μικροαστική φρίκη και τη γλυκόπικρη νοσταλγία, το βιβλίο αποτίει φόρο τιμής σε όλες τις φυλές του παραλόγου: νεόπλουτοι και πεθερές, νύφες με προίκα ή χωρίς προίκα, άσπονδα σόγια, γαμπροί με πτυχίο, ομοφυλόφιλοι οικογενειάρχες και υπάλληλοι με ανεξιχνίαστους χαρτοφύλακες κινούνται στο σκηνικό μιας επαρχιακής πόλης γεμάτης κοινά μυστικά και κρυφούς πόθους, στο θέατρο της «μικρής μας πόλης», που μάλλον δεν είναι πια αυτό που ήταν.

/ 1 ε κ δ ό σ ε ι ς

/^-ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Κεντρική διάθεση: Σόλω νος 1 3 3 ,1 0 6 77 Αθήνα, τηλ. 3806305, 3 8 2 1 8 1 3 , fax : 3 8 3 8 1 7 3 , e - m a il: a le x c o m @ o t e n e t .g r Βιβλιοπω λείο στη Στοά του Βιβλίου, Σταδίου 4 4 ,1 0 5 64 Αθήνα

94

ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΝΤΓΚΑΡ ΜΟΡΕΝ

Τα δαιμόνια μου Μτφρ.: Δημήτρης Δημουλάς Πρόλ.: Σπήλιος Παπαοπηλιόπουλος Αθήνα, Εκδόοας του Εικοστού Πρώτου, 1999. Σελ. 360

εν είναι μια κλασικού τύπου αυτοβιογραφία. Ο Ε. Μορέν, επειδή δεν είναι, όπως σημειώνει στον πρόλογό του ο Σ. Παπαοπηλιόπουλος, «ένας ε­ πιστήμονας κι ένας διανοητής απομονωμένος στο γυάλινο πύργο του, αλλά ένας πολίτης που εντάχθη­ κε στους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες του

Μ

καιρού του», δεν περιορίζεται στην καταγραφή των γεγονότων. Παρακολουθεί, σχολιάζει και ανατέμνει την πολιτική, φιλοσοφική και ιδεολογική πορεία της Ευρώπης. Διατυπώνει απορίες, δεν διστάζει να κάνει αυτοκριτική πιάνοντας από την αρχή το νήμα της προσωπικής διαδρομής του, συγκρούεται με τις Βεβαιότητες, τα στερεότυπα και τους μανιχάίσμούς των ολοκληρωτισμών του αιώνα (σταλινισμός, φασι­ σμός, ναζισμός), χωρίς όμως να χάνει την αισιοδοξία του:«Πρέπει να αρνηθούμε τον ιστορικό μεσαία, την

κυκλοφορεί ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΛΦΟΠΟΤΛΟΣ

Στην εποχή της περιπλάνησης

επίγεια σωτηρία, πρέπει να απορρίψουμε την ουτο­ πία εν κόσμω αρμονίας... Υπάρχει ευτυχώς μια “καλή ουτοπία”: η κατάργηση των πολέμων μεταξύ των ε­ θνών, η σύσταση μιας γήινης ομοσπονδίας».

Τάσος Παππάς

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ

■

ΠΕΤΡΟΣ ΣΤ. Μ ΑΚΡΗΣΣΤΑΪΚΟΣ

Κίτσος Μαλτέζος. Ο αγαπημένος των 8cov Αθήνα, Ωκεανίδα, 2000. Σελ. 470

ριν από μερικά χρόνια ήμαστε Βέβαιοι ότι ο συγγραφέας δύσκολα θα έβρισκε σοβαρό εκ­ δοτικό οίκο προκειμένου να τυπώσει τη μαρτυρία του. Κι αυτό γιατί ο ήρωάς του είναι θύμα της άλ­ λης πλευράς του Εμφυλίου. Τον Κίτσο Μαλτέζο — απόγονο του στρατηγού Μακρυγιάννη— δολοφόνη­ σε η ΟΠΛΑ (το ένοπλο χέρι του ΕΛΑΣ που έπαιζε ρόλο μυστικής υπηρεσίας) επειδή «αποστάτησε». Ήταν στην ΟΚΝΕ και μεταπήδησε, μεσούσης της Κατοχής, σε δεξιά οργάνωση. Η ιστοριογραφία και η λογοτεχνία των δεκαετιών του 70 και του ’80 στις κυρίαρχες εκδοχές τους υπηρετούσαν κυρίως ένα σκοπό: προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να αποδεί­ ξουν ότι όλοι οι καλοί ήταν στη μία πλευρά της διελκυστίνδας (την Αριστερά), ενώ όλοι οι κακοί ή­ ταν στην αντίπερα όχθη (τη Δεξιά). Σιγά-σιγά αυτή η μυθολογία διασκεδάστηκε. Η περίοδος πριν από την επίσημη έναρξη του Εμφυλίου, αλλά και ο ίδιος

Ε

Α π ό το Μ π έλφ α σ τ στην Α θή να , από τους Μ π ά α ντ ερ -Μ ά ινχοφ στη Χ ά ννα Συγκούλλα και τον Γιάννη Διακογιάννη... Πενήντα ρηξικέλευθα κείμενα για τη μνήμη και την επικαιρότητα της πολιτικής, για πρόσωπα και πράγματα του πολιτισμού, της επικοινωνίας και του αθλητισμού, για τις υπόγειες διαδρομές της πόλης, για τις ιδιαίτερες στιγμές και τις αργόσυρτες εποχές του χρόνου. Π ρολογίζουν: Π. Κ Ο Ρ Ο Β Ε Σ Η Σ , Γ. Τ Ρ ΙΑ Ν Τ Η Σ

/ 1 ε κ δ ό σ ε ι ς

^Α Λ Ε Ξ Α Ν ΔΡΕ ΙΑ Κεντρική διάθεση: Σόλω νος 1 3 3 ,1 0 6 77 Αθήνα, τηλ. 3806305, 3 8 2 1 8 1 3 , fa x : 3 8 3 8 1 7 3 , e - m a il: a le x c o m @ o t e n e t .g r Βιβλιοπω λείο στη Στοά τοο Βιβλίου, Σταδίου 4 4 ,1 0 5 64 Αθήνα

95

αυτό συμβάλλει τα μέγιστα στην αποκατάσταση της ιστορικής τάξης. Τάσος Παππάς

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Μ . Γ. ΜΕΡΑΚΛΗΣ

Το λαϊκό παραμύθι

ROBERT BALD0CK

Πάμπλο Καζάλς

Kc ip c va

παραμυθολογίας

Μτφρ.: Π. Ταμηακάκη - Μ. Φραγκουλάκη.

Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999. Σελ. 264

Αθήνα, Ορίολος, 2000. Σελ. 499

\ J πάνια έκδοση που είχαμε καιρό να δούμε στη / Ί φτωχή ελληνική μουσική βιβλιογραφία. Είναι σπάνια τόσο ως προς το αντικείμενό της, όσο και ως προς το αποτέλεσμά της. Διότι αφενός Βιογρα­ φείται ένας από τους σημαντικότερους τσελίστες του 20ου αιώνα, ο Ισπανός Πάμπλο Καζάλς, και α­ φετέρου διότι έχουμε μπροστά μας μια βιογραφία γραμμένη με γνώση και αίσθημα. Το πόνημα είναι χωρισμένο σε πέντε μέρη: ο μαθητής, ο επαγγέλμα­ τος, ο ήρωας, η εξορία, ο σούπερσταρ. Πολύτιμο το επίμετρο της ελληνικής έκδοσης, το οποίο υπογρά­ φουν οι Π. Ταμπακάκη (α. Χρονολόγιο: Στιγμιότυπα από την εποχή του Καζάλς, 1876-1973, Β· Μουσικοί όροι, αίθουσες, ερμηνευτές) και 1ων Ζώτος (Ο Κα­ ζάλς στην Ελλάδα, 1938 και 196©. Βασίλης Κ. Καλαμαράς

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΑΛΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

MERLIN HOLLAND

Όσκαρ Ουάιλντ Η ζω ή κ α ι το έ ργο του Μτφρ.: Νίκος Δαβανελλος Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 224 Προτείνει ο Νίκος Βατόπουλος.

I „ I ρόκειται για μια πραγματικά σημαντική συλλοΥή λαογραφικών μελετών του καθηγητή Μ.Γ. Μερακλή, κατ’ εξοχήν ειδικού στο χώρο της κοινω­ νικής λαογραφίας, γύρω από το παραμύθι. Στα δεκαπέντε κείμενα του τόμου συζητούνται θεω­ ρητικά ζητήματα, όπως οι νόμοι και οι κανόνες της καλλιτεχνικής δημιουργίας στο λαϊκό παραμύθι και στα συναφή είδη της λαϊκής λογοτεχνίας, συνδεδεμένα με τις σταθερές ανθρωπολογικές αξίες του. Εξετάζονται επίσης και περισσότερο εξειδικευμένα θέματα, όπως οι όροι λειτουργίας του παραμυθιού, η σχέση μέσα σ’ αυτό του λαϊκού με το λόγιο, του ιστορικού με το αχρονικό, του πραγματικού με το φανταστικό, η παρουσία του υπερφυσικού και του μεταφυσικού και η ιδιάζουσα προσαρμογή του, η ύ­ παρξη και οι σημασιοδοτήσεις του παραλόγου, η σχέση του τραγικού με το κωμικό στοιχείο κ.ά. Το ίδιο σημαντικές είναι και οι προσεγγίσεις που κάνει ο Μ. Γ. Μερακλής στην παιδαγωγική διάσταση του παραμυθιού. Μέσα από τη μελέτη του λαϊκού παραμυθιού και με βάση συγκεκριμένα παραδείγμα­ τα παιδαγωγικής και διδακτικής πρόθεσης και της ψυχολογικής λειτουργίας του, με ενδιαφέρουσες α­ ναφορές σε πρακτικές από το εξωτερικό, αλλά και με παραδείγματα αξιοποίησης παραμυθιακών μοτίβων στη νεοελληνική λογοτεχνική δημιουργία, προσφέρονται στους αναγνώστες πολλά παραδείγματα δημιουργικής αξιοποίησης του παραμυθιού στην εκ­ παίδευσή μας, που το έχει υποβαθμίσει. Κωνσταντίνος Λ. Μαλαφάντης

UU

ΘΕΑΤΡΟ ΠΡΟΤΑΣΗ

Η

γοι, παιδαγωγοί, ιστορικοί της τέχνης και της λογο­ τεχνίας αποδεικνύουν τη σοβαρότητα του θέματος «παιδί και παιχνίδι», την επικαιρότητά του και την ανάγκη περαιτέρω συστηματικότερης μελέτης του. Κωνσταντίνος Λ. Μαλαφάντης

ΣΑΒΒΑΣ ΠΑΤΣΑΛΙΔΗΣ

ΑΝΤΩΝΗΣ ΧΟΥΡΔΑΚΗΣ

Θέατρο και θεωρία

Παιδαγωγία και διαφωτισμός στο «Ζχολΐίον των νκλικάτω ν εραστών» του Ρήγα Βελεστινλή

Περί (υ πο)κ ειμεν ω ν κ αι (δ ·α )κ « μ « ν ω ν Θεσοαλονίκη, University Studio

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ Προπίνει ο Δημήτρης Τσατοούλης.

Παιδί και παιχνίδι οτη νεοελληνική κοινωνία (19ος και 20ός αιώνας) Επιμ.: Κλείω Γκουγκουλή & Αφροδίτη Κούρια Αθήνα, Καοτανιώτης, 2000. Σελ. 552

τη σύγχρονη κοινωνία παιδί και παιχνίδι είναι έννοιες αλληλένδετες. Το παιχνίδι είναι πλέον αναγνωρισμένο όχι μόνον ως δικαίωμα του παιδιού, αλλά και ως αναπόσπαστο στοιχείο της παιδικής έκφρασης. Οι επιστήμες της Αγωγής αποδεικνύουν πως το παιχνίδι με τις διάφορες μορφές του είναι για το παιδί η μόνη σοβαρή απασχόληση στη ζωή και ένα από τα Βασικά γνωρίσματα της παιδικής ηλικίας, με αφάνταστες προεκτάσεις στον ψυχικό του κόσμο και στη σωματική του ανάπτυξη. Βέβαια τα πράγματα σε περασμένες εποχές δεν ήταν έτσι. Το .παιχνίδι δεν έχαιρε πάντα της ίδιας ανα­ γνώρισης στην ελληνική κοινωνία και την εκπαίδευ­ ση. Πολλοί γονείς και δάσκαλοι θεωρούσαν το παι­ χνίδι ως πάρεργο, ως μια δευτερεύουσα ή περιττή υπόθεση. Υπό το πρίσμα των κοινωνικών επιστημών, οι συ­ νεργάτες αυτού του τόμου, κοινωνιολόγοι, ψυχολό-

Αθήνα, Τυπωθήτω-Γ. Δαρδανός, 1999. Σελ. 240

ρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα και πρω­ τότυπη μελέτη, που προσεγγίζει το έργο του Ρήγα Σχολείον των ντελικάτων εραστών κυρίως από παιδαγωγική άποψη. Στο έργο αυτό του Ρήγα η παιδευτική του προσπά­ θεια θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, όπως και ο ί­ διος εξάλλου την αποκαλεί στον πρόλογό του, ως «επανορθωτική», δηλαδή αναμορφωτική της ηθικής των ανθρώπων και της κοινωνίας του 18ου αιώνα, σύμφωνα με τα πρότυπα της ευρωπαϊκής εμπειρίας. Και, βέβαια, με το έργο του αυτό ο Ρήγας απευθύνε­ ται στην πιο ευαίσθητη και ευσυγκίνητη περίοδο της ζωής του ανθρώπου, «είς τήν νεανικήν ηλικίαν». Το έργο, ενταγμένο μέσα στο πλαίσιο του Νεοελλη­ νικού Διαφωτισμού, στρέφεται από τη νοησιαρχία στην πράξη, διαμορφώνοντας ένα νέο πρότυπο στην ελληνική σκέψη: το ρεύμα της αμφισβήτησης. Η μελέτη του Αντώνη Χουρδάκη αποτελεί συμβολή στη μελέτη της παιδείας στα χρόνια του Νεοελληνι­ κού Διαφωτισμού και πλουτίζει τη σχετική Βιβλιο­ γραφία. . Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης

Ε

91

ΓΛΩΣΣΑ ΧΕΛΓΚΑ ΤΣΙΤΣΛΣΠΕΡΓΚΕΡ

Τα παιδιά παίζουν παραμύθια Μτψρ.: Δέσποινα Παηαδοπούλου Αθήνα, Πατακης, 1999. Σελ. 228

C ρ α λαϊκά παραμύθια, αν και αποφεύγονται συχνά U στην εκπαίδευση ως τρομακτικά, κατέχουν μια υψηλή συμβολική εκφραστική δύναμη, που επιτρέ­ πει μια πολύσημη ερμηνευτική προσέγγισή τους. Στα εννέα παραμύθια, που αναλύονται λεπτομερώς στο Βιβλίο, παρουσιάζεται το πλήθος των δυνατοτή­ των για ποικίλη επεξεργασία του περιεχομένου τους και δημιουργική ενασχόληση των παιδιών με πλα­ στικές τέχνες, ζωγραφική, παιχνίδια ρόλων και α­ κουστικά παιχνίδια, παντομίμα, φωτοσύνθεση, μελο­ ποίηση κ.ά. Η παιδαγωγική αξιοποίηση των λαϊκών παραμυθιών προσανατολίζει τους εκπαιδευτικούς σε μια ολο­ κληρωμένη μαθησιακή διαδικασία, σε μια ενεργό μάθηση πέραν της γνωστικής και εξασφαλίζει στα παιδιά τη δυνατότητα να εκφραστούν με το σύνολο της προσωπικότητάς τους και να την αναπτύξουν πολύπλευρα. Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΓΡ.Α ΥΔΙΚΟΣ

Μια φορά κι έναν καιρό... αλλά... μπορεί να γίνει και τώρα Η ε κπαίδευση ω ς χ ώ ρο ς διαμόρφ ω σ ης π α ραμ υθ άδ ω ν Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999. Σελ. 156 Προτείνει ο Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης.

98

ΠΡΟΤΑΣΗ ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΣΠ .Μ Η ΤΣΗ Σ

Η διδασκαλία της «λληνικής γλώσσας στην πρωτοβάθμια <κπαίδ«υση (18221993) Π αράθεση πηγώ ν Αθήνα, Gutenberg, 1999. Σελ. 432 Προπίνει ο Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης.

ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ

ΣΤΕΛΙΟΣ ΣΤ. ΣΚΟΠΕΛΙΤΗΣ

Νΐοκλασικά της Αθήνας και του Πειραιά Αθήνα, Ολκός, 1999. Σελ. χωρίς αρίθμηση

φωτογραφική απόδοση της «τσαρουχικής» εμπνεύσεως νεοκλασικής υμνογραφίας βρί­ σκει τον αρμονικό εκφραστή της στην τέχνη του Στ. Σκοπελίτη. Λεύκωμα κλασικό, που στην πρώτη του έκδοση το 1975 συμπύκνωσε θαυμαστά το με­ ταπολιτευτικό άγος για τον αμοραλισμό του αθη­ ναϊκού περιβάλλοντος, επανακυκλοφόρησε ξαναδουλεμένο και εμπλουτισμένο. Μια Βωβή διαμαρ­ τυρία, ένα υπόκωφο μνημόσυνο, μία μελαγχολική πατίνα αναδύεται από τις μαυρόασπρες φωτογρα­ φίες αυτών των νεοκλασικών σπιτιών: ερειπωμέ­ νων ή εν χρήσει, ξεδοντιασμένων καλλονών, σαν λαμπρή αυλαία σε επαρχιακό μπουλούκι, τα σπίτια της Αθήνας και του Πειραιά υποκύπτουν στο φα­ κό του Στ. Σκοπελίτη και από αρχιτεκτονικά απεικάσματα μετατρέπονται σε αισθησιακές ερωτοτρο-

πίες. Μια επί της ουσίας καταβύθιση στην αθηναϊ­ κή μεταφυσική - ιδέα.

Νίκος Βατόπουλος

ΑΛΜΠΕΡ ΚΑΝ

Θ<σααλονίκη 1913 & 1918 Οι π ρ ύ κ ς

«γχρ«μ«« φ ω τογραφ ίες Αθήνα, Ολκός, 2000. Σελ. 204

ΓίΠ σταδιακή αποκάλυψη του φωτογραφικού αρχείLnJ ου που συγκέντρωσε ο Αλμπέρ Καν, ειρηνιστής και ιδεολόγος τραπεζίτης των αρχών του αιώνα, επι­ φέρει ρήγμα στη στερεότυπη πρόσληψη του παρελθό­ ντος. Και αυτό γιατί οι φωτογραφίες που έφερναν οι συνεργαζόμενοι με αυτόν «στρατευμένοι» φωτογράφοι —Stephane Passet, Leon Busy, Jean Brunhes, Auguste Leon— ήταν αυτοχρωμικές, ήταν, δηλαδή, οι πρώτες έγχρωμες φωτογραφίες. Μπροστά στα αυθεντικά χρώ­ ματα της εποχής, πλήττεται η μυθολογία της «σέπια», η ρομαντική απόσταση του χρόνου. Τα πρόσωπα γί­ νονται απτά, οι δρόμοι χωμάτινοι, η θάλασσα παφλάζουσα. Η Θεσσαλονίκη αναδύεται πολύχρωμη και πο­ λυεθνική, γεμάτοι ρόζους, ταυτόχρονα ειδυλλιακά ό­ μορφη και ελκυστικά υπανάπτυκτη. Το 1913 έγινε ά­ ξαφνα μόλις πέρσι και ο χρόνος μια βαθιά εσωτερική υπόθεση και όχι αντικειμενική συνθήκη. Νίκος Βατόπουλος

λειτουργεί και σαν πρό-φαση (pre-texte) και αφόρμηση για μια αφήγηση με έντονο συγκινησιακό χρώ­ μα και αναμνήσεις καθαρές, ως προς τις πιο ματω­ μένες γωνίες τους. Ο νεαρός, ευαίσθητος και στο­ χαστικός Γιαννούλης αφηγείται στην κυρία που πραγματοποιεί την έρευνα το «πώς άλλαξε η γειτο­ νιά», πώς οι παιδικοί του φίλοι και γείτονες χάθη­ καν στον κόσμο των ναρκωτικών, πώς το λοφάκιτσουλήθρα των παιχνιδιών τους έγινε τόπος συνά­ ντησης των ίδιων, εφήβων πια, ναρκομανών, όπου μοιράζονται την ίδια σύριγγα βρίζοντας κι αγριεύο­ ντας, έτσι όπως το παιδικό γραφείο με το μοναδικό συρτάρι έγινε κρυψώνα για την πραμάτεια του οικογενειάρχη-εμπόρου ναρκωτικών, πριν ο ίδιος βρει δίπλα του τον, ήδη ναρκομανή, γιο του κρεμασμένο και πεθάνει από καρδιά κι ο ίδιος την ίδια ώρα... Ο Γιαννούλης περνά μια οδυνηρή διαδικασία μύη­ σης και ενηλικίωσης αναζητώντας το δρόμο προς την αυτογνωσία και την ωριμότητα. Τολμώ να πω πως η ανάγνωση τούτου του εξαιρετικού (μ’ όλες τις έννοιες που μπορεί να πάρει αυτή η λέξη) κειμέ­ νου ανάλογη μυητική εμπειρία προσφέρει. Αλεξάνδρα Ζερβού Το βιβλίο της Δ. Λάλα-Κριοτ προτείνει επίσης η Μενη Κανατοούλη.

ΤΟΥΛΑ ΤΙΓΚΑ

Τα χρόνια τρέχοντος

ΕΦΗΒΙΚΑ

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΛΑΛΑ-ΚΡΙΣΤ

Ένας μικρός θεός περίσσεψε Αθήνα, Κέδρος, 1999. Σελ.216

0Γ2 να βιβλίο πυκνό, δυνατό και σπαραχτικά αληθιI π νό και, κυρίως, μια γνήσια λογοτεχνική γραφή. Το σημαδιακό θέμα είναι τα ναρκωτικά, θέμα που

Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 400

C ρ ο έργο αυτό ανήκει στην εφηβική ή τη λογοτεU χνία για νέους, παρόλο που η χρήση του όρου έχει σχεδόν καθιερωθεί χωρίς να έχει αποσαφηνι­ στεί πλήρως. Στο μυθιστόρημα κυριαρχεί ο χώρος της υποκειμενικότητας που υποκύπτει σε πιθανές μεταμορφώσεις, οι οποίες σχετίζονται με την ηλικία (εφηβεία), τις συνθήκες (φοιτητικά χρόνια στη Θεσ­ σαλονίκη, χρόνια αναζητήσεων και περιπλάνησης στην Αθήνα και το Παρίσι) και σε μικρότερο βαθμό από τις κοινωνικές και πολιτικές καταστάσεις, από τις οποίες η ηρωίδα διατηρεί προσεκτικές αποστά­ σεις. Το μυθιστόρημα της Τ. Τίγκα με την ευρηματικότητα της πλοκής, την πολυφωνία των χαρακτή-

99

ρων και τον επιδέξιο χειρισμό των αφηγηματικών τρόπων επιβεβαιώνει την ανάπτυξη της λογοτεχνίας για νέους και συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας κα­ τηγορίας αναγνωστών που γνωρίζει να ανταποκρίνεται σε μια λογοτεχνία αξιώσεων. Βίκυ Πάτσιου

ΤΖΟΑΝ Κ. ΡΟΟΥΛΙΝΓΚ

• Ο Χάρι IloTcp και η Φιλοσοφική Λίθος

Φ ΙΛΙΠ ΠΟΥΛΜΑΝ

Η Τριλογία του Κόσμου • Το αστέρι του Βορρά

• Ο Χάρι IloTcp και η Κάμαρα pc τα Μυστικά

• Ο άρχοντας των δύο κόσμων Μτψρ.: Κώστα Κοντολεων Αθήνα, Ψυχογιός, 1999. Σελ. 440 & 416

• Ο Χάρι IloTcp και ο αιχμάλωτος του Αζκαμπάν Αθήνα, Ψυχογιός, 1999. Σελ. 349,358 και 459

Φ. Πούλμαν, με τα δύο μυθιστορήματά του α­ πό την τρίτομη Τριλογία του Κόσμου που έ­ χουν μέχρι σήμερα κυκλοφορήσει, καταφέρνει να πλάσει ένα ολότελα προσωπικό σόμπαν, μέσα στο οποίο ο ρεαλισμός, ο φιλοσοφικός προβληματισμός και η φαντασία συνυπάρχουν. Μα εκείνο που θεωρώ ότι ο συγκεκριμένος συγγρα­ φέας έχει πετύχει είναι το ότι μπόρεσε να δημιουρ­ γήσει ένα έργο ικανό να απευθυνθεί σε αναγνώστες διαφορετικών ηλικιών. Τα δύο αυτά μυθιστορήματα διαθέτουν μια πλούσια πλοκή και πολλά πρωτότυπα ευρήματα, τα οποία κρατούν το ενδιαφέρον αναγνωστών που διανύουν τη δεύτερη δεκαετία της ζωής τους. Παράλληλα, η σύζευξη επιστημονικών επιτευγμάτων με φιλοσοφι­ κούς προβληματισμούς προσελκύει και το αναγνω­ στικό ενδιαφέρον ενήλικων αναγνωστών. Ο Φ. Πούλμαν καταθέτει μια δική του λογοτεχνική πρόταση. Τα μέσα με τα οποία την υλοποιεί είναι οι λέξεις. Εικόνες και νοήματα, περιγραφές και αναζη­ τήσεις, όλα μαζί μάς προτείνουν μια άλλη σύνθεση των όσων μέχρι τώρα έχουμε γνωρίσει. Μάνος Κοντολέων

®

100

ήρωας της Τζ. Ρόουλινγκ είναι ο Χάρι Πότερ ένα αγόρι ορφανό με μαγικές ικανότη­ τες, που ζει δυστυχισμένο στον κόσμο των Μογκλ, δηλαδή των κοινών ανθρώπων, σπουδάζει όμως στο Χόγκουαρτς, το σχολείο των μάγων. Εκεί, μαζί με τη μαγεία, μαθαίνει την αξία της φιλίας και της συντροφικότητας στο πρόσωπο του καλόκαρδου Ρον και της σοφής, πανέξυπνης Ερμιόνης, αναζη­ τάει τις δικές του ρίζες ερευνώντας το θάνατο των μάγων γονιών του, ανακαλύπτει πράγματα και θά­ ματα, ξεδιαλύνει τρομερά μυστικά, επιδίδεται στο «κουίντιτς», αυτό το ομαδικό παιχνίδι που παίζε­ ται καβάλα σε μαγικά σκουπόξυλα, συγκρούεται με κακούς μάγους καθηγητές, βοηθιέται από κα­ λούς κι άλλα τέτοια πολλά μεγάλα και θαυμαστά, δοσμένα με χιούμορ κι απίθανα συναρπαστικό τρόπο. Ο Χάρι Πότερ είναι έργο πολυεπίπεδο που προσφέρεται για πολλαπλές αναγνώσεις, επειδή εμπε­ ριέχει διαφορετικά, απολύτως αναγνωρίσιμα, είδη.

®

Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι κέρδισε τόσο γρήγορα την εκτίμηση των ειδικών. Κυρίως είναι μυθιστόρημα ενηλικίωσης, επειδή προσφέρει μια ιδιότυπη, αλλά όχι και τόσο ξένη, εκδοχή της πορείας προς την ωρίμανση και την ατογνωσία -θέματος κλασικού στα μυθιστορήματα εφηβείας. Αλεξάνδρα Ζερβού

ΠΑΙΔΙΚΑ

ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑΣ

Η Θάλασοα Διασκευή: Κώστας Πούλος Εικον.: Έφη Λαδά Αθήνα, Παπαδόπουλος, 2000. Σελ. 26

ΕΦΗΒΙΚΑ ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ

Μαγική μητέρα Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ.104 Προπίνει ο Νίκος Μολυβιάτης.

ΜΑΡΤΙΝ ΓΟΥΟΝΤΕΛ

Το κρυφό ημ(ρολόγιο της Ζόι Τ. Κέρλυ Μτφρ.: Βίκη Δέμου Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 208 Προτείνει ο Μόνος Κοντολέων.

/ V \ ε την πρότασή μας αυτή στηρίζουμε ένα βιUuL1 Βλίο που αποτελεί διασκευή (για παιδιά) ε­ νός διηγήματος του «κλασικού» Νεοέλληνα διηγηματογράφου Ανδρέα ΚαρκαΒίτσα. Ως διασκευή μπο­ ρεί να προκαλέσει ενστάσεις εκ μέρους των ενήλι­ κων αναγνωστών βάσει μιας επιχειρηματολογίας ή­ δη γνωστής. Το δικό μου αντεπιχείρημα είναι ότι μια διασκευή για παιδιά κρίνεται από το τελικό α­ ποτέλεσμα και όχι από το γεγονός ότι είναι δια­ σκευή. Έτσι, κοντά στο όφελος ότι τα παιδιά γνωρί­ ζουν από κοντά έργα παλαιότερων Ελλήνων συγ­ γραφέων, πρέπει να επισημανθεί ότι το Βιβλίο κατα­ πιάνεται με ένα γοητευτικό θέμα — σαν να μας έρχε­ ται από τη μαγεία μιας άλλης εποχής— , το θέμα της θάλασσας που μαγεύει, που παίρνει το μυαλό. Ο λό­ γος του Βιβλίου είναι στρωτός, οι κειμενικές εικό­ νες παραστατικές, όμως το Βιβλίο χρωστά το εξαίρε­ το συνολικό αποτέλεσμα στην εικονογράφησή του: η προσωποποιημένη θάλασσα, οι ανθρώπινες φιγού­ ρες και το τοπίο αναδίνουν μιαν υψηλή αισθητική. Μένη Κανατσούλη

Φ ΙΛΙΠΠ ΟΣ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑΣ

Ο μ€γάλος ίσκιος και οι Τσιγγάνοι ΜΑΡΓΚΑΡΕΤ ΜΕΪΧΥ

Οι πέντ< αδερφές Μτψρ.: Γεωργία Γαλανοπούλου Εικον.: Πατρίτοια Μακάρθυ Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 116 Προτείνει ο Μόνος Κοντολέων.

Αθήνα, Πατάκης-Αίκτυο DROMIιατροί του κόσμου, 1999. Σελ. 238

CTp ο Βιβλίο περιέχει 12 αυτοτελείς ιστορίες — με U στοιχεία παραμυθιών και θρύλων— και η καθε­ μιά τοποθετείται σε διαφορετικό χωρο-χρονικό πλαίσιο. Η πρώτη μάς μεταφέρει βαθιά, πίσω στο παρελθόν, στην αρχαία Περσία, εξηγώντας τον όρο «μεγάλος ίσκιος» (δυστυχία του κόσμου) του τίτλου,

101

ενώ η τελευταία αφηγείται τον πρόσφατο διωγμό των Τσιγγάνων στο Κοσσυφοπέδιο. Ο καμβάς των ι­ στοριών πλέκεται πάνω σε ιστορικά γεγονότα, ενώ η πραγμάτωσή τους διακρίνεται για τη λογοτεχνικότητά της. Ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να πα­ ρακολουθήσει το οδοιπορικό της τσιγγάνικης φυ­ λής, ένα οδοιπορικό δύσκολο, όμως γεμάτο μουσι­ κή, φύση, λυρισμό, στοιχεία με τα οποία ο συγγρα­ φέας ξέρει πολύ καλά να μπολιάζει την ιστορική α­ φήγηση. Το βιβλίο είναι διπλά πρωτότυπο: α) Συ­ ναιρεί σε ένα γνωρίσματα του βιβλίου γνώσεων και του λογοτεχνικού βιβλίου. Σε έναν χρονολογικό πί­ νακα που παρατίθεται στο τέλος, με τα εξακριβωμέ­ να γεγονότα για την ιστορική πορεία των Τσιγγά­ νων στον κόσμο, αντιστοιχούνται οι λογοτεχνικές ι­ στορίες. β) Ενώ το βιβλίο καταπιάνεται με ένα θέμα, το ρατσισμό, στο οποίο μπορεί εύκολα να στραβο­ πατήσει κανείς, ώστε η αφήγηση να ξεπέσει σε μελό ή διδαχή, ο Φ. Μανδηλαράς δείχνει πως ξέρει καλά τους λογοτεχνικούς χειρισμούς για να μετουσιωθεί η ιδέα σε λογοτεχνία. Μένη Κανατσούλη

ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ

Η Μάριον στ' ασημένια νησιά και στα κόκκινα Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 128

Γ ΙΠ μικρή Μαριόν κατοικεί σε μια Βόρεια πόλη με LiU τον μπαμπά της που ετοιμάζει ευωδιαστά περί­ πλοκα εδέσματα, τη μαμά της που πηγαίνει τις κα­ θημερινές στο Μεγάλο Ενυδρείο της Πόλης ή ταξι­ δεύει στα παγωμένα νησιά με το καράβι για να φέ­ ρει (και προφανώς να διασώσει) υδρόβια «κρυωμένα ζώα», «γεμάτα ταλέντα», το μωρό αδερφάκι της που αρρωσταίνει λιγάκι και Βήχει, όταν λείπει η μαμά. Μαζί της είναι και ο νάνος Φλουπ, που μπορεί να σταματάει τους δείκτες του ρολογιού (και το χρόνο) για να μην αργήσει η Μαριόν στα μαθήματά της ή για να παραταθούν οι καλές στιγμές, και ο σκύλος της, ο Ζέφυρος. Υπάρχει και η γειτονοπούλα, η Πούπε, που φτιάχνει ζωγραφιές με ήλιους και θά­ λασσες και «μπαίνει μέσα σ’ αυτές» ή τηλεφωνεί σε ανθρώπους στις μακρινές ζεστές χώρες Παραπεμπτική λογιοσύνη (σε στίχους τραγουδιών,

102

βόρεια μυθολογία, Σαίξπηρ...) και υπαινικτική αφέ­ λεια, όνειρο και πραγματικότητα, οι δομές της υ­ περσύγχρονης οικογένειας μισοθαμμένες σε μυστηριακή αχλύ, χιούμορ και αγωνία, αφηγηματική άνε­ ση και ατμόσφαιρα με σαφείς αναλαμπές από την Αλίκη του Carroll και πολύ αχνότερες ή συμπτωματικές από Ende. Ωραιότατο Βιβλίο που, περισσότερο κι απ’ τα παι­ διά, θα μαγέψει τους ενήλικους συναναγνώστες κι ακόμα περισσότερο τις σημερινές υπερδραστήριες μαμάδες. Αλεξάνδρα Ζερβού

■

_Ο άν<μος στις ιτιές Μτφρ.: Φώντας Κονδύλης Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 272

ερίπου έναν αιώνα μετά την πρώτη έκδοσή του, το κλασικό πια αυτό βιβλίο του Κ. Γκρέιαμ μεταφράζεται επιτέλους στα ελληνικά. Το βιβλίο το υποστηρίζουμε ένθερμα για δύο λόγους: για να επικροτήσουμε την προσπάθεια με την οποία αριστουργήματα της ξένης παιδικής λογοτεχνίας, δημοφιλή σε ξένους αναγνώστες και θεωρητικούς, γίνονται προσιτά και στο ελληνικό κοινό και, Βέ­ βαια, για να υπογραμμίσουμε τη λογοτεχνική του α­ ξία. Ο μικρός αναγνώστης Βλέπει μπροστά του να ξετυλίγεται μια μικρογραφία της ενήλικης κοινω­ νίας, δοσμένης μέσα από τους Βασικούς χαρακτήρες που είναι 4 συμπαθητικά ζωάκια. Έτσι, ο Σφάλαγκας είναι το επαρχιωτόπουλο που ωριμάζει στη διάρκεια της ιστορίας, ο Νεροπόντικας ο συνετός φίλος του, ο Βάτραχος το σκανταλιάρικο παιδί και ο Ασβός ο σοφός προστάτης όλων. Η φιλία είναι το θεματικό μοτίΒο που συνέχει την ιστορία, οι περιπέτειες είναι που προκαλούν συνεχώς το αναγνωστικό ενδιαφέ­ ρον, ενώ το σκηνικό του δάσους με τις ειδυλλιακές εικόνες είναι αυτό που τα πλαισιώνει όλα με νο­ σταλγία και φινέτσα. Η μετάφραση του Φ. Κονδύλη καταφέρνει να πιάσει όλες τις αποχρώσεις του έρ­ γου αυτού, που έρχεται από μια άλλη εποχή και ένα άλλο τοπίο. Μένη Κανατσούλη

ΠΑΙΔΙΚΑ ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΖΙΓΚΡΙΝΤ ΛΑΟΥΜΠΕ

Ο παππούς π€τά«ι Εικον.: Μ . Μπλαζεγιόψσκι Μτφρ.: X. Στρώνη Αθήνα, Κάοτωρ, 2000. Σελ. 36

Π Π

ια πολυεπίπεδη ιστορία για παιδιά και, γιατί

L\J\J όχι, για μεγάλους γραμμένη μ’ ευαισθησία, αγάπη, ποίηση και τρυφερότητα. Ο μικρός Βάλεντιν και ο άρρωστος παππούς του λίγο πριν το τελευ­ ταίο του ταξίδι, με τα φτερά της φαντασίας τους, ε­ πισκέπτονται αγαπημένα μέρη. Η ευφυής εικονο­ γράφηση αποτελεί συνάμα και μια άλλη «πραγματι­ κότητα». Πιο ξεκάθαρη, «Βοηθά» τον αναγνώστη να δεχτεί ένα γεγονός που το κείμενο το αφήνει ανοι­ χτό. Το ταξίδι «πραγματοποιείται» μέσα από τις ει­ κόνες του δωματίου. Ο παππούς απ’ αυτόν το μικρόκοσμο Βρίσκεται σε στιγμιότυπα μνήμης στον νοσταλγικό μεγάκοσμο της παιδικής ηλικίας, γεγο­ νός και προανάκρουσμα της αναχώρησής του. Πά­ ντα ένα καλό Βιβλίο, μαζί με την αισθητική απόλαυ­ ση, μπορεί ν’ αποτελέσει θαυμάσια το έμμεσο εκείνο παιδαγωγικό μέσο, όπου ο μικρός αναγνώστης δέ­ χεται περισσότερο ομαλά μια φυσική όσο και ανα­ πόφευκτη κατάσταση. Γιάννης Σ. Παπαδάτος

ΝΙΤΣΑ ΚΙΑΣΣΟΥ

Κύμα του Αιγαίου Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 208 Προπίνει η Μενη Κανατοούλη.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΟΥΛΩΤΗΣ

Το άγαλμα που κρύωνε Εικον.: Φωτεινή Στεφανίδη Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 30 Προτείνουν οι Αλεξάνδρα Ζερβού και Μενη Κανατοούλη.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΠΑΡΟΥΣΗ

Ήταν ένα μικρό χαρτάκι Εικον.: Α. Κυριτσόπουλος Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 64 Προτείνει η Αλεξάνδρα Ζερβού.

103

« Ι ί Μ

Η

ο Μ

»

• Ζ α ν Μ πω ντριγιάρ Η καταναλωτική κοινωνία • Πω λ Β ιριλιό Η πληροφορική βόμβα ■Νόρμαν Κον Αγώνες για την έλευση της χιλιετούς βασι­ λείας του Θεού: Επαναστάτες χιλιοστές και μυστικιστές αναρχικοί του Μεσαίωνα • Λ ιούις Μ άμφ ορντ Η ιστορία των ουτοπιών Οι μεταμορφώσεις του ανθρώπου Τέχνη και τεχνική • Μ αρία Λ ο υίζα Μ περνέρι Περιήγηση στην Ουτοπία

'

1 ΜΙΧΑΕΛΕΝΤΕ i LA

ν,

J ΖΒερκοχοντρίνος J

'

'

Μτφρ.: Ε. Βαρδάκη-Βασιλείου Α^Πνα' Πατάκης, 2000.

Προηίνιι ο Γιάννης Σ. Παπαδατος

THIERRY MAGNIER • Εύα Φ οργκάς Μπάουχαους: Ιδέες και πραγματικότητα • Γκρος, Γκόγια, Μ ά λ ε θ ιτς • Χάννα Ά ρ εν τ Ανθρωποι σε ζοφερούς καιρούς (Λούξεμπουργκ, Μπένγιαμιν, Μπρεχτ) • Πά τρ ικ Μ π ρά ντλιντζερ Αρτος και θεάματα: Θεωρίες για την μαζική κουλτούρα ως κοινωνική παρακμή • Ιβάν Ί λ λ ιτς • Φ ρίντριχ Νίτσ ε Ετσι μίλησε ο Ζαρατούστρα Πέρα από το καλό και το κακό • Μ αρ κ Φ ερρό Η ιστορία υπό επιτήρηση Από τα σοβιέτ στον γραφειοκρατικό κομμουνισμό • Χ ρίσ τος Τσ ολάκης Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική (δύοτόμοι) • Ν ικόλαος Μ ουτσ όπ ουλος Διαδρομή αυτογνωσίας. Τα χρόνια της παιδείας • Μ ω υσ ής Μ ιχ α ή λ Μ π ουρλάς Ελληνας, Εβραίος και αριστερός • Τόμα ς Μ π έρνχαρντ Οι Φτηνοφαγάδες • Γιόν Ν έρ ουντα Ιστορίες από την παλιά Πράγα • Άνα Νόβακ Οι ατυχίες της ψυχής • Πιέρ-Π ά ολο Πα ζολίνι Μυθοπλασία • Λ ώ ρ ενς Στερν Αισθηματικό ταξίδι • Μ αρ σέλ Κοέν Γ ράμμα στον Αντόνιο Σάουρα 37003 Σκόπελος

104

Τηλ. 0424-23277, 23283 031 -263363

■

Η Μουσούδι) και το Αγγελούδι

Εικον.: G. Halleseben Μτφρ.: Μάριος Λαμπρούλης Αθήνα, Ποταμός, 1999. Σελ. 36 (για αναγνώστες από 5 ετών) Ρ 0Υ Ν Τ0 Λ Φ ΧΕΡΦ0ΥΡΤΝΕΡ Προτιίνιι ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος.

Τα παιδιά του δάσους

Εικον.: Α. Μπορατίνοκυ Μτφρ.: X. Στρώνη Αθήνα, Κάοτωρ, 1999. Σελ. 36 (για αναγνώστες από 8 ετών) Γιάννης Σ. Παπαδάτος.

Δ

Α

Ι

Δ

Α

Λ

Ο

Σ

I. Ζ Α Χ Α Ρ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η Α Ρ Χ Α ΙΟ Γ Ν Ω Σ Τ ΙΚ Η Β ΙΒ Λ ΙΟ Θ Η Κ Η

Διεύθυνση σειράς: Στ. Γεωργούδη - Ν. Νικολάου Μ. AUSTIN - Ρ. VIDAL- NAQUET Οικονομία καί κοινωνία στην ’Αρχαία Ελλάδα Μ τφ ρ . Τ ά σ ο ς Κ ο υ κ ο υ λ ιό ς *

J.-P. VERNANT Μύθος καί Σκέψη στην ’Αρχαία Ελλάδα Μ τφ ρ . Σ τ έλ λ α Γεω ρ γο ύδ η *

J.-P. VERNANT - Ρ. VIDAL- NAQUET Μύθος καί Τραγωδία στήν ’Αρχαία Ελλάδα Μ τφ ρ . Σ τ έλ λ α Γ εω ρ γο ύδ η - ’Α ρ ιά δ νη Τ ά ττη *

Μ. DETIENNE - J.-P. VERNANT Μ Η Τ I Σ Ή πολύτροπη νόηση στήν ’Αρχαία Ελλάδα Μ τφ ρ . ’Ιω ά ν ν α Π α π α δ ο π ο ύ λ ο υ *

ΜΑΡΙΑ ΔΑΡΑΚΗ Ό Διόνυσος καί ή θεά γη FRANQOIS CHAMOUX cO Ε λ λη νικ ό ς Π ο λιτισ μ ός Μ τφ ρ . Α ίκ. Π α π α θ ω μ ο π ο ύ λ ο υ *

H.-W. PARKE Οί εορτές στήν αρχαία ’Αθήνα* Μ τφ ρ . Χ α ρ . Ό ρ φ α ν ο ς

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Ά ρ σ ά κ η 6 - Τηλ. 3233271 - FAX: 3247791 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Π ανεπιστημίου 18 - Τηλ. 3615011 - FAX: 3638536

Δημοοκυμίνατότιοι ημερολόγια, εφημερίδες και περιοδικά. Στιγμές απάτην πνευματική, καλλιτεχνική και κοινωνική ζωή των αρχών του αιώνα

από τ ο α ρ χ ε ί ο τ ο υ Γ Ι Ω Ρ Γ Ο Υ

ΖΕΒΕΛΑΚΗ

________________________________________________________________

Τα τελευταία γεγονότα, με την ιεραρχία της Εκκλησίας να προσπαθεί να επιβάλει δικούς της κανόνες στη λειτουργία του δημοκρατικού μας πολιτεύματος, φέρνουν στην επικαιρότητα το έργο ενός ξεχασμένου πανεπιστημιακού δασκάλου, του Ιωάννη Πανταζίδη, ο οποίος σήμερα μόλις που αναφέρεται στις εγκυκλοπαίδειες ως «μεταφραστής εκ του γερμανικού του Ομηρικού Λεξικού του Κρουσίου και Σέιλερ μετά προσθηκών και διορθώσεων». Το 1890 πρότεινε, μαζί με ορισμένες άλλες γλωσσικές και εκπαιδευτικές καινοτομίες, τη μετάφραση του Ευαγγελίου. Η μετάφραση πραγματοποιήθηκε δέκα χρόνια αργότερα από την ανιψιό του Ιουλία Σωμάκη, τυπώθηκε από τονΑνέστη Κωνοταντινίδη, αφού προηγουμένως διορθώθηκε από τον καθηγητή της Ριζαρείου Φίλιππο Παπαδόπουλο. Η Ιερά Σύνοδος καταδίκασε τη μετάφραση ■ ακολούθησαν επεισόδια και η κατάσταση παγιώθηκε το 1911 με τη συνταγματική διάταξη του άοθοου 2 η οποία απαγόρευε τη μετάφραση των ΓοαΦών. Από τα πολλά που έχουν δημοσιευτεί για τα «Ευαγγελικά» παραπέμπω στα εμβριθή άρθρα του Νίκου Σταθάτου στην εφημερίδα «Έθνος» τον Σεπτέμβριο του 1948. Το νεκρολογικό σημείωμα των «Παναθηναίων» που εντάξαμε στη σειρά «κείμενα του 1900» δημοσιεύτηκε πρώτο στη στήλη «Γράμματα-ΤέχνηΕπιστήμη» ο. 197, τεύχος Αρ. 5,15 Δεκεμβρίου 1900. Την επιμέλεια της στήλης είχε ο διευθυντής του περιοδικού Κίμων Μιχαηλίδης. Γ.Ζ.

ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ Περιοδικό «Παναθήναια», Αρ. 5,15 Δεκεμβρίου 1900

Ο την 25ην Νοεμβρίου αποβιώσας και μετά πάσης τι­ μής κηδευθείς καθηγητής της ελληνικής φιλολογίας εν τω Εθνικώ Πανεπιστημίω Ιω. Πανταζίδης, εγεννήθη εν Κρουσόβω της βορειοδυτικής Μακεδονίας τη 25η Δε­ κεμβρίου 1827. Εκεί παιδευθείς τα πρώτα ελληνικά γράμματα ήλθε περί το τέλος του 1843 εις Αθήνας, οπόθεν μετά πενταετείς σπουδάς εν τω γυμνασίω και τω πανεπιστημίω επανήλθεν εις την πατρίδα του τω 1848, όπου και εσχολάρχησε τέσσαρα έτη. Τω 1855 μετέβη εις Γερμανίαν προς συμπλήρωσιν των φιλολογικών αυτού σπουδών δαπάναις της πόλεως Σερρών, τω δε 1858 υποστάς τας διδακτορικός εξετάσεις εν Γοτίγγη, όπου εδημοοίευσε και το πρώτον μέρος των Ξενοφωντείων διορθώσεων αυτού, επανήλθεν εις την Μακεδονίαν και εδίδαξεν επί τετραετίαν. Τω 1862 διωρίσθη καθηγητής του Α' εν Αθήναις Γυμνασίου, διδάξας μέχρι του 1875, οπότε διωρίσθη έφορος της Εθνικής Βι­ βλιοθήκης επί μήνας τινας και είτα καθηγητής του Πανεπιστημίου. Τω 1877 ηξιώθη της τιμής να προσληφθή καθηγητής της βασιλικής οικογένειας, διδάξας, ιδία και την βασίλισσαν την ελληνικήν γλώσσαν.

Ιωάννης Πανταζίδης

0 βίος του Πανταζίδου υπήρξεν έμπλεος εργασίας. Πλην της συνεργασίας αυ­ τού και σπουδαιότατα φιλολογικά περιοδικά ησχολείτο εις παντοίας γλωσσολογικάς και κριτικός πραγματείας, ων αξιολογωτάτη είνε η περί αποκαταοτάσεως του κειμένου Μιχαήλ του Φελλού. Το Ομηρικόν Λεξικόν, όπερ μετέφρασεν εκ του Γερμανικού και εξέδωκε τω 1874, δύναται να θεωρηθή ως πρωτότυπος σχεδόν εργασία και διά τας επενεχθείσας διορθώσεις και διά την απόδοσιν διά φράσεων της δημώδους γλώσσης των ομηρικών φράοεων. Η Γυμνασιακή Παι­ δαγωγική (1889) είνε εράνισμα γλαφυρώς μεν συντεταγμένον, αλλ' ουχί αντά­ ξιον των προόδων της Παιδαγωγικής. Καλλιεπείς είνε αι εν τη βιβλιοθήκη του Μαρασλή μεταφράσεις της «Ιστορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου» και της «Ιστο­ ρίας των Διαδόχων» του Δρώυζεν. Αλλά το επιστέγασμα της φιλολογικής αυ­ τού εργασίας είνε η εν τη Ζωγραφείω Βιβλιοθήκη εις ογκώδη τόμον εκδοθείσα «Ανάβασις του Ξενοφώντος» μετά κριτικών παρατηρήσεων. □

107

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ Το να 6 α κανείς ολόκληρο τον κόβμο «μέσα ο ' έναν κόκκο άμμου», όπως είπε κάποτε ο Ουίλιαμ Μπλέικ, φάνταζε και φαντάζει υπέροχο τόοο από λογοτεχνικής όοο και από επιστημονικής πλευράς. Το γεγονός όμως ότι το έμβρυο δεν είναι ένας ενήλικας στο μικροσκόπιο, προετοιμάζει την επιστήμη — αλλά και τη φιλοσοφία και τις τέχνες— για κάτι πιο πολύπλοκο και ευαίσθητο από μια αβασάνιστη αναγωγή των πάντων σε μια απλοποιημένη θεωρία σχημάτων και μεγεθών. Η θεωρία του Χάους αποτελεί μάλλον την αφετηρία της επίπονης προσπάθειας να εξηγήσουμε το σύμπαν παρά μια γενικευμένη, συνολική θεωρία που απλώς ταιριάζει στη ρητορική του τέλους ενός αιώνα. Αντίθετα με τις διάφορες Κασσάνδρες (θρησκευτικές αιρέσεις, ίσως και την ίδια μας τη λογική) που δημιουργούν κλίμα βιβλικής καταστροφής στη δύση του 2 0ού αιώνα, η θεωρία του Χά ους καταρχάς είναι μια μαθηματική θεωρία. Μετά τη θερμοδυναμική και το ρόλο της ενέργειας στη ζω ή, περάσαμε — τον αιώνα που τελείωσε— στην πληροφορία, ολόκληρη ή αποσπασματική, γρήγορη και πολλές φορές αβασάνιστη, συχνά εις βάρος της ίδιας της γνώσης και πάντοτε στο όνομα της προόδου και του πολιτισμού. Το Χ ά ο ς ως θεωρία δεν προτείνει, αλλά μάλλον περιγράφει την αναγκαιότητα να παρακολουθήσουμε τον πρωταγωνιστικό ρόλο του τυχαίου στην εξέλιξη της ζω ής χωρίς να μας διακατέχει το σύνδρομο του «ομφαλού τ ο υ . . . σύμπαντος». Είμαστε άξιοι της τύχης μας αλλά όχι οι μοναδικοί υπεύθυνοι γ ι' αυτήν. Το παρόν αφιέρωμα είναι μια απόπειρα να ανακαλύψουμε κατά πόσο η ρητορική του Χά ους στηρίζει πολλά και στην αίσθηση του «τέλους μιας «ηοχήδ» η»» μας διαπερνά, και ν α δούμε πόσο έχει επηρεάσει η μαθηματική αυτή θεωρία τις λογικές και το σκεπτικό της φιλοσοφίας, της λογοτεχνίας, της κοινωνιολογίας, της τέχνης και γενικότερα του ανθρωπιστικού κλάδου. Από την άποψη αυτή, το ενδιαφέρον μας εστιάζεται στις θεωρίες και όχι στη θεωρία του Χάους. Τα κείμενα που ακολουθούν στοιχειοθετούν μικρές αφηγήσεις-οπτικές πάνω στα διαφορετικά επίπεδα του χάους. Για μια συνολικότερη θεωρία των πάντων ο αναγνώστης πρέπει (δυστυχώς ή ευτυχώς) να ανατρέξει στα ενδότερα της ψ υχής του. Επιμέλεια αφιερώματος: Ε μμανουήλ Αρετουλάκης

108

ΦΙΛΟΛΟΜΑ-ΤΕΧΝ ΕΙ-ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

I η μ ία και τέρατα ατ ο μ υ θ ο λ ο γ ι κ ό χάος

της ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΝΤΟΚΟΥ*

/ γ - 1 «Εν αρχή ην» το χάος, η πρωτογενής σούπα από την οποία, όσοι δεν ασπάζονται την εκδοχή μιας «εκ του μηδενός» κοJ L -| σμογονίας, διατείνονται ότι ξεπήδησε το σύμπαν. Κι ύστερα Π ήρθαν οι λέξεις, η προσπάθεια καταγραφής και εξήγησης « I I του χάους και των φαινομένων του -προσπάθεια, ταυτόχρο« ν Ξ ] να, εξάλειψης του χάους, εφόσον η παγίωσή του σε κατα­ νοητές δομές εκμηδενίζει το ακατανόητο της φύσης του. Το πόσο σημαντική παραμένει η προσπάθεια αυτή για τον άνθρωπο διαπιστώ­ νεται, μεταξύ άλλων, από το αυξανόμενο ενδιαφέρον των σύγχρο­ νων επιστημών -θετικών και ανθρωπιστικών- για τη θεωρία του Χά­ ους και τις εφαρμογές της. Πώς ξεκινά να διατυπώνεται, όμως, η ενα­ σχόληση με το αρχέγονο χάος; Κοσμογονικοί μύθοι από κάθε γωνιά της γης μάς δίνουν τους πρώτους συλλογισμούς για τη σύλληψη του χάους· ταυτόχρονα, μαρτυρούν το γεγονός πως, είτε μέσα από αλλε­ πάλληλες ιστορικές επιρροές (κυρίως για τον Δυτικό κόσμο) είτε μέ­ σα από αυτό που ο καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ ονόμασε «αρχετυπικές» παραστάσεις του συλλογικού ασυνείδητου, πολλοί πολιτισμοί κατέ­ ληξαν σε κοινά συμπεράσματα για τη φύση του χάους, τα οποία συ­ νεχίζουν να διέπουν και τους συλλογισμούς του 21ου αιώνα. Και οι δύο, όμως, οδοί έρευνας -η επιρροή και η εγγενής σύλληψη- οδη-

*Η Χριστίνα Ντόκου είναι καθπγήτρια στο κολέγιο Λα Βερν Αθηνών.

110

γούν στην αρχαιό­ τερ η (γύρω στο 2000-1200 π.Χ.) και, λόγω γεω -π ολιτισμικών α λ λ η λ ο υ ­ χιών, σημαντικότε­ ρη αναπαράσταση του χάους, που ξεπηδά μέσα από το αρχαίο βαβυλωνιακό τελετουργικό έ ­ πος, το Ενούμα Ελίς. Η εξέταση του θεματικού περιεχο­ μένου αυτής της κοσμογονίας κατα­ δεικνύει τόσο την ε ­ κλεπτυσμένη θ εώ ­ ρηση του χάους που είχαν αναπτύξει οι αρχαίοι Μεσοπο­ τάμιοι, όσο και το πόσο ουσιαστικά η σύγχρονη Δυτική σκέψη, τηρουμένων τω ν αναλογιώ ν, διαμορφώ θηκε ως επιστήμη και ως πολιτισμός από αυτές της πρώτες παραστάσεις, μέσα από τις οποίες ο άνθρωπος επι­ χείρησε να εξορκίσει το χάος. Οι εφτά ασσυριακές πήλινες πλάκες (I- VII) και τα σκόρπια θραύσματα, αντίγραφα κι αυτά πανάρχαιων κειμένων, μας παρουσιάζουν την ιστορία του Ενούμα Ελίς, που παίρνει τ' όνομά του από τις πρώτες λέξεις του κειμένου, ως ένα ξεκίνημα από το χά ος:«Όταν δεν υπήρχαν ουράνια/ ούτε γη, ούτε ύφος, ούτε βά­ θος, ούτε όνομα» (I). Καταγράφει τη γέννηση των πρώτων Σουμερο-Βαβυλώνιων θεών από το αρχέγονο ζεύγος των υδάτων του χάους, του Απσού (το ό­ νομά του, «γλυκό νερό» και «ωκεανός», μας έδωσε τη λέξη «άβυσσος») και της Τιαμάτ, της «Δράκαινας του Χάους» που αντιπροσωπεύει το «στυφό νερό» (σύμ­ φωνα με τον Ν. Κ. Σάνταρς, η υδάτινη θεά Τήθυς, σύ­ ζυγος του Ωκεανού στην ελληνική μυθολογία, και η βιβλική λέξη «τεχόμ», το υδάτινο χάος της Γένεσης, είναι μετεξελίξεις της: 56, 61). Την ησυχία του ζεύ­ γους, όμως, ταράζει η θορυβώδης κι αυθάδης ενερ­ γητικότητα των παιδιών τους, που χωρίζονται σε δύο π αρατάξεις«πολεμώντας και συγκρουόμενα μέσα στην κοιλιά της Τιαμάτ» (I). 0 Απσού παραπονιέται στην

Τιαμάτ μα, όταν εκεί­ νη διαλέγει το δρό­ μο της μητρικής α ­ δράνειας, στρέφεται μόνος ενάντια στο πάνθεον, με αποτέ­ λεσμα να τον σκο­ τώσει ο Νουντιμούντ-Έα, ο ισχυρός θεός της σοφίας. Ακολουθεί η γέννη­ ση του θαυμαστού γιου του Έα, του Μαρδούκ, προστάτη-θεο ύ της Βαβυ­ λώνας· όμως οι δυσαρεστημένοι θεοί ξυπνούν στην Τια­ μάτ το αίσθημα της εκδίκησης για το θά­ νατο του Απσού, και «η Αρχέγονη Λάμια, η πρώτη μητέρα, γεννά μια νέα γενιά» αφοσιωμένων ερπετοειδώ ν τερ άτω ν (I), θέτοντας όμως ως αρχηγό τους -γιατί πώς θα μπορούσε ποτέ το χά­ ος να έχει οργανωμένη στρατηγική;- τον ασήμαντο θεό Κινγκού. Τέτοια είναι η δύναμη της αρχέγονης Δράκαινας του Χάους, που ούτε ο Έα ούτε ο πατέρας του, ο Ανού («Ουρανός»), τολμούν καν να την αντιμε­ τωπίσουν. Έτσι στρέφονται στον Μαρδούκ που, χλευάζοντας την αντίπαλο ω ς «μόνον ένα θηλυκό» (II), υπόσχεται γρήγορη νίκη, αλλά ζητά ως αντάλ­ λαγμα την αναγόρευσή του σε αιώνιο κύριο όλων των θεών και πραγμάτων (III). Έχοντας ανώτερη στρατηγική και όπλα, σκοτώνει σε μονομαχία την Τια­ μάτ (IV). Σχίζοντας το σώμα της στα δύο, δημιουργεί το τακτικό σύμπαν, θεμελιώνει πάνω της γη και στε­ ρέωμα, ορίζει την πορεία των άστρων και, θάβοντας κάτω από ορεινούς όγκους την υδάτινη ουσία της Τιαμάτ, δημιουργεί τα υδάτινα σώματα, καθώς και τον Τίγρη και τον Ευφράτη από τα μάτια της (V). Έπειτα ο Μαρδούκ σκοτώνει τον Κινγκού και από το αίμα του δημιουργεί τον άνθρωπο ως εργάτη των θε­ ών, για να χτίσει την Βαβυλώνα, την πόλη-εικόνα της ουράνιας εκκλησίας (VI). Το έπος τελειώνει με τη με­ γάλη γιορτή των θεών και τον Ύμνο των Πενήντα Ονομάτων του Μαρδούκ (VII).

111

Ένα πρώτο συμπέρασμα που εξάγεται από την ιστο­ ρία αυτήν αφορά τη δημιουργικότητα του χάους ή, μάλλον, την εν δυνάμει τάξη που κρύβει μέαα του. Αυτή είναι μια αλήθεια που, όπως λέει ο Ρεν Γιονγκ, είναι γνωστή και παραδεκτή στους ανατολικούς λα­ ούς, ενώ στη Δύση το φυσικό χάος θεωρήθηκε το α­ ντίθετο της ποιητικότητας (103,107). Η Τιαμάτ, πολύ περισσότερο από τον Απσού, είναι η ποιητική αρχή του κόσμου: η «προαιώνια μητέρα» γεννά από το ίδιο της το σώμα, που στο έπος ταυτίζεται ξεκάθαρα με το κοσμικό πεδίο, θεούς, πράγματα και τέρατα. Το εγγενώς δημιουργικό σώμα της Τιαμάτ είναι το απα­ ραίτητο υλικό του νέου τακτικού, νομοτελούς σύμπαντος, αιώνιου όσο και η εξουσία του Μαρδούκ: «Αυτό είναι εις ανάμνηση, ώστε η Τιαμάτ δεν θα ξεχαστεί ποτέ», λέει ο αρχιθεός που φτιάχνει τον κό­ σμο, αλλά δεν τον δημιουργεί από το τίποτα, όπως η Τιαμάτ ή ο βιβλικός Γιαχβέ (Σάνταρς: 61). Πρακτικό­ τερα, η εξέγερση της Τιαμάτ συμβολίζει τις τρομε­ ρές πλημμύρες του Τίγρη και του Ευφράτη και το ξεχείλισμα της θάλασσας που, ανά πάσα στιγμή, μετέ­ τρεπαν την Κάτω Μεσοποταμία σε πεδίο θανάτου (Σάνταρς: 25, 38). Κι όμως, από τις ίδιες πλημμύρες προερχόταν, κάθε χρόνο, το ποτισμένο, πλούσιο σε προσχώσεις χώμα που έκανε τα σπαρτά να μεγαλώ­ νουν και δημιούργησε την αδιαμφιοβήτητη βάση για τον μεγάλο, πλούσιο Σουμεριακό πολιτισμό (και ό­ σους τον ακολούθησαν). Η σχέση αυτή ζωής και θα­ νάτου, καταστροφής και συνέχειας, χάους και τάξης, που έχει τη θεϊκή, ρευστή φύση των υδάτων ως βά­ ση, είναι κύριο στοιχείο των Μεσοποτάμιων μύθων, παρόν και στο αρχαιότερο υπάρχον λογοτεχνικό κεί­ μενο, το Έπος του Γκιλγκαμές, στην ιστορία του με­ γάλου Κατακλυσμού (πρωτότυπου της ιστορίας του βιβλικού Νώε). Το χάος, όντας υπερβατικά ασύλλη­ πτο για τον ανθρώπινο νου, γίνεται, με άλλα λόγια, απτό κι εφαρμόσιμο στην καθημερινότητα -κάτι που προσπαθεί επίσης να κάνει, με τα θεωρητικά μοντέ­ 112

λα της, η σύγχρονη επιστήμη: όπως παρατηρεί ο Σά­ νταρς, «Το φυσικό σύμπαν -ραδιενέργεια, βαρύτητα, ηλεκτρικά πεδία, εκρήξεις και συγκρούσεις- είναι μια μεταφορά φτιαγμένη από τον άνθρωπο, όχι καθαυτή η πραγματικότητα· και οι διαμάχες των Απσού και Έα, Τιαμάτ και Μαρδούκ, δεν είναι τίποτα περισσότε­ ρο ή λιγότερο απ' αυτό» (69). Η δημιουργία από το μηδέν στη Βίβλο ή από το πρωτογενές υλικό του χά­ ους στη Μεσοποτάμια μυθολογία δεν είναι παρά πρώιμες εκφάνσεις του σύγχρονου επιστημονικού διλήμματος μεταξύ των θεωριώ ν της Μεγάλης Έκρηξης και της Συνεχούς Δημιουργίας (Σάνταρς: 70) -και το μυθολογικό χάος ελλοχεύει ακόμα εκεί που τελειώνει η επιστημονική μας γνώση. Ένα άλλο στοιχείο με ιδιαίτερη σημασία στο Ενούμα Ελ/'ς είναι το φύλο που αποδίδεται στην ενσάρκωση της θεϊκής ποιητικής δημιουργικότητας. Η Δράκαινα του Χάους είναι μία χαρακτηριστικά θηλυκή παρου­ σία: μητρικά υπομονετική προς το πάνθεον, ακόμα και μετά το θάνατο του συζύγου της, αφυπνίζεται τελικά όχι για προσωπικό όφελος, όπως ο Απσού ή ο Μαρδούκ, αλλά για χάρη των άλλων παιδιών της που υποφέρουν. Φύση ειρηνική, εκδηλώνεται μόνο πλάι σε έναν αρσενικό σύντροφο -τον Απσού και, μετά, τον Κινγκού-, έστω κι αν αυτός είναι υποδεέ­ στερος ή άμυαλος. Η δύναμή της, ισχυρότερη όλων των άλλων θεών, συνίσταται ακριβώς στην ικανότη­ τα «ποίησης» που εκφράζει ο τοκετός: μια ταύτιση παραγωγικότητας και αναπαραγωγικότητας. 0 θρίαμ­ βος του Μαρδούκ, πάλι, επιτυγχάνεται όχι επειδή εί­ ναι δυνατότερος, αλλά επειδή είναι αρκετά έξυπνος ώστε να στρέψει τις ίδιες της τις δυνάμεις εναντίον της: τα όπλα του είναι δώρα των άλλων γηραιότερων θεών, που ενυπάρχουν στην Τιαμάτ- ο Μαρδούκ υπολογίζει στη φυσική τάση της θεάς να εμπεριέχει τα πάντα στην κοσμική μήτρα της, ώστε να την ξεγε­ λάσει και να καταπιεί τον τυφώνα, το ισχυρό του ό­ πλο, που την κάνει να πρηστεί και να παραλύσει. Η

(ίΟλοι οι αιώνες είναι ίίιοι».Έργο του Μιχάλη Μανουαάκη

αποφασιστική σκηνή της μάχης, που βρίσκει την Τιαμάτ με πρησμένη την κοιλιά της, ακινητοποιημένη α­ πό το κοσμικό δίχτυ, και τον Μαρδούκ να τη διαπερ­ νά με το βέλος του και μετά να καβαλάει το σώμα της για να τη συντρίψει, αναπαριστά με ωμή γλαφυρότητα τη σκηνή του βιασμού. Η βία του Μαρδούκ ε ­ νάντια ακριβώς στη δημιουργικότητα που προμηνύει η στρογγυλή κοιλιά της Τιαμάτ καθιστά το νέο του σύμπαν προϊόν καταστρατήγηοης, ή μάλλον υπο­ κλοπής, μιας προϋπάρχουσας κύησης. Ταυτόχρονα, στην εικόνα αναγνωρίζουμε θέματα που σήμερα α­ ποτελούν σημεία του κοινωνικού στοχασμού για τη γυναίκα: το προβληματικό στερεότυπό της ως άμυα­ λης και χαοτικά συναισθηματικής, ως δεοποτικής μά­ νας ή ανεξέλεγκτης τερατογεννήτορος που χρειάζε­ ται πάντα έναν πατριαρχικό θηριοδαμαστή, ως Λά­ μιας, Μέδουσας, Γοργόνας (φιδίσια αποκυήματα του φόβου της θηλυκής δυναμικότητας) που πάντοτε α­ ντιμετωπίζεται με βία. Η ταύτιση του φυσικού χάους με την κοινωνική έννοια της γυναίκας ως υποδεέστερης εξηγεί ίσως όχι μόνο την αρνητική αντιμετώπιση του χάους στην παλαιότερη φιλοσοφία και επιστήμη, αλλά και την αναθεώρησή του ως θετικού στοιχείου στη σύγχρονη λογοτεχνική θεωρία. Όπως στο Ενούμα Ελίς η γλώσσα, ιδιαίτερα στα εδάφια με την Τια­ μάτ, μοιάζει χαώδης, ενώ ουσιαστικά ακολουθεί μια εσωτερική αρμονία (Σάνταρς: 23, 28), έτσι και η ε ­ λεύθερη γυναικεία σύγχρονη γραφή, όπως υποστη­ ρίζει η γαλλική θεωρητική σχολή (Ελέν Σιξού, Λουζ Ιριγκαρέι, Τζούλια Κριστέβα), είναι μη-γραμμική, ασύ­ ντακτη, ένα ρευστό μείγμα σκέψεων, αισθήσεων και αισθημάτων, με επίκεντρο το σώμα, χαοτική. Η θεω­ ρία αυτή, βέβαια, επανέρχεται στα στερεότυπα χά­ ους και γυναίκας, έστω και κάτω από θετικό φως· αλλά, όπως υπογραμμίζει η Ν. Κάθριν Χέιλς, η ιστο­ ρία της ανθρώπινης σκέψης αποτελείται από «περί­ πλοκα επιστρώματα στα οποία στοιχεία παλαιών πα­ ραδειγμάτων έχουν ενσωματωθεί μέσα στα καινού-

ρια, η αντίσταση στην κυριαρχία έχει αναδιπλωθεί μέσα στην παρόρμηση για κυριαρχία, κινήσεις ολο­ κληρωτικές έχουν ταχθεί στην υπηρεσία επικεντρω­ μένης γνώσης» (265). Και η μερική αποδοχή του στε­ ρεότυπου είναι ένας τρόπος να προσεγγίσουμε το χάος επιστημολογικά με τους δικούς του όρους, να το αποδεχτούμε χωρίς να το αφανίσουμε μετατρέποντάς το σε τάξη.

0 στοχασμός γύρω από τα θέματα γλώσσας και ση­ μασίας, δημιουργικότητας και τάξης, μας οδηγεί, τέ­ λος, στην πιο σημαντική ίσως συνεισφορά του Ενούμα Ελίς ως πραγματείας περί του χάους: πέρα από θεωρίες για το τι είναι το χάος, το έπος προσφέρει τη δική του ιδέα για το πώς φτιάχνεται η τάξη από το πρωτογενές υλικό του χάους. Κι η απάντηση βρίσκε­ ται στην εφαρμογή: στον ποιητικό λόγο. Όπως μας λέει η σύγχρονη γλωσσολογία και σημειολογία, ένας τυχαίος συνδυασμός ήχων γίνεται λέξη μέσα από την επανάληψή του, που τον παγιώνει ως κάτι ανα­ γνωρίσιμο · η σημασία, δηλαδή, δεν είναι ταυτόσημη της κατανόησης του σημαινομένου (λέγοντας τη λέ­ ξη «χάος» δεν καταλαβαίνω απαραίτητα τι σημαίνει το χάος), αλλά απλώς ένα σημείο που εντοπίζει την έννοια στο χάρτη της πραγματικότητάς μας. Και το Ενούμα Ελίς μπορεί να ιδωθεί ως μια τέτοια προσπά­ θεια επαναληπτικής επίκλησης του χάους και συντα­ κτικής αναγνώρισής του μέοα από τις σχέσεις που το έπος δημιουργεί για το χάος. Το σώμα της Τιαμάτ ε­ παναλαμβάνεται, πολλαπλασιάζεται στις δρακόμορ­ φες γέννες της, στη διχοτόμησή της από τον Μαρ­ δούκ, αποκτώντας κάθε φορά μια νέα σημασία: από το απροσδιόριστο «μητέρα όλων» στο «μητέρα των τεράτων» και, τέλος, στο τεκμαρτό «θεμέλιο και στε­ ρέωμα του φυσικού κόσμου». Κατά τον ίδιο τρόπο θεωρούμε σήμερα πως λειτουργεί η ικανότητα κάθε ζωντανού σώματος να σημαίνει, όπως λέει μιλώντας για το χάος, ο Τζέισον Σ. Σμιθ: «Το σώμα γίνεται ένα πολύπλοκο σύστημα που δημιουργεί τη γλώσσα από 113

PRIMUS ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΠΑΤΟΥ Gabriella Magrini

ΚΥΝΗΓΩΝΤΑΣ TO ΟΝΕΙΡΟ... “Η Σάσα Κόλμαρ μία δυνα­ μική και πολύ πλούσια γυναίκα, αποφασίζει στα ογδόντα της χρόνια να αφη­ γηθεί τη ζωή της, αλλά και το πως κατάφερε να δημιί ουργήσει μια ισχυρή επιχεί­ ρηση, σχεδόν μια αυτοκρα­ τορία. Μ ια νεαρή δημοσιο­ γράφος, η Κλάουντια, θα 1είναι αυτή που θα αναλάβει να γράψει την αυτοβιογραφία της Κόλμαρ. Α ν τι­ μετωπίζοντας πολλούς κινδύνους και βγάζοντας στην επιφάνεια συγκλονιστικές αποκαλύψεις, για όλους όσους την περιβάλλουν”. Η Gabriella Magrini γράφει ένα έντονο, γεμάτο πάθος κ αι γρήγορη πλοκή μυθιστόρημα, που κινείται ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν και που κάθε φορά μας μεταφέρει σε εποχές, ατμό­ σφαιρες κ αι τοπία τελείως διαφορετικά

I

Paola Calvetti

ΕΡΩΤΙΚΟ ΠΡΕΛΟΥΑΙΟ “Τ ι συμβαίνει όταν ένας απαγορευμένος έρωτας παρασύρει ξαφνικά, ανθρώ-j πους, που έμοιαζαν ικανόποιημένοι από τη ζωή τους; Το πάθος τους ωθεί σε κρυ­ φές πράξεις, τρέφεται και μπορεί να επιζήσει για μια ολόκληρη ζωή, μέχρι τον θάνατο. Αυτό συμβαίνει στους δύο πρωταγωνιστές της ιστορίας, όπου η άρνηση του έρωτα, τους οδη­ γεί σε φευγαλέες συναντήσεις και γραπτές εξομο­ λογήσεις. Ό ταν εκείνος πεθαίνει, η κόρη του ανα­ καλύπτει τα γράμματα και μαζί τη μοιχεία που για τριάντα χρόνια, κανείς δεν είχε ανακαλύψει. ... Το μυθιστόρημα, γραμμένο σαν συμφωνία με πρελούδιο, κινείται μέσα στον απόμακρο κόσμο των ερμηνευτών της κλασσικής μουσικής.

PRIMUS ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΠΑΤΟΥ

114

πληροφορίες και θόρυβο, με τόσες διαμεσολαβήσεις όσα είναι και τα επίπεδα ενοποίησης» (104). Ιδιαίτε­ ρη σημασία δίνεται στον γραπτό και προφορικό λόγο σε όλο το έπος, όπως με τις Πλάκες του Πεπρωμέ­ νου, που δίνουν σε όποιον τις κατέχει απόλυτη εξου­ σία. Η αρχικά χαώδης και ασαφής γλώσσα του έ ­ πους, με τους θεούς ακόμα ανώνυμους, περνά μέσα από πολυάριθμα εδάφια επαναλήψεων (η μακροσκε­ λής περιγραφή της εξέγερσης μόνον επαναλαμβά­ νεται αυτολεξεί τέσσερις φορές) για να καταλήξει στον ποιητικά δομημένο και εννοιολογικά σαφή επε­ ξηγηματικό Ύμνο των Πενήντα Ονομάτων· τα γεγο­ νότα στις πλάκες I-V αντικατοπτρίζονται σε αντίστοι­ χό τους στις πλάκες VI-VII- η κοσμογονική σύλληψη του χάους επαναλαμβάνεται κάθε Απρίλη, καθώς το έπος είναι μέρος της ετήσιας τελετουργίας για τη γιορτή του Μαρδούκ· και η ουράνια εκκλησία πραγ­ ματώνεται στο αντίστοιχό της στην επίγεια Βαβυλώ­ να, πόλη ξακουστή για την αρχιτεκτονική τάξη της και ζωντανό παράδειγμα της δύναμης του σημείου ενάντια στη φυσική, χαοτική εντροπία: «καμία άλλη πόλη... δεν έχει ζήσει τόσο ακατάλυτα ως μεταφο­ ρά, πολύ μετά αφότου η πραγματικότητα των τειχών και των παλατιών της, των χρυσών και γαλάζιων στολιδιών της, είχε θαφτεί και χαθεί» λέει για τη Βα­ βυλώνα ο Σάνταρς (12). Το χάος γίνεται λέξη, γίνεται ύλη και λόγος -επεξηγηματικός λόγος για το υπερ­ βατικό άφατο, ποιητικός λόγος του έπους και λόγος να επικυρωθεί απτά ο λόγος που δίνει το Πάνθεον στον Μαρδούκ να τον κάνει υπέρτατη αρχή του σύμπαντος. Εν αρχή εστίν ο λόγος. □

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Hayles, Ν. Katherine. Chaos Bound: Orderly Disorder in Contem porary Literature and Science. Ithaca: Cornell UP, 1990.

Sandars, N. K„ ed. and trans. Poems o f Heaven and Hell from Ancient Mesopotamia. London: Penguin, 1971.

Smith, C. Jason. «SchrOdinger's Cat and Sarah's Child: John Fowles's "Quantum Narrative"». Mosaic 32.2 (June 1999): 91-106.

Yong, Ren. «Cosmogony, Fictlonality, Poetic Creativity: Western and Traditional Chinese Cultural Perspectives». Comparative Literature 50.2 (Spring 1998): 98-119.

Η έ ν ν ο ι α του χάους οτον Ο υ ι Ί ι α μ Μ πλ ί ι κ

της ΑΦΡΟΔΙΤΗ! ΠΑΝΑΤΗ*

Εν apxn εποίηοεν ο θεός τον ουρανόν και την γην. Η δε γη ην αόρατος και ακατασκεύαστος, και σκότος επάνω της αβύσσου, και πνεύμα θεού επεφέρετο επάνω του ύδατος. Γένεσις: 1-2

πορεί χωρίς επιφύλαξη κάποιος να υποστηρίξει ότι στην καρ­ διά του χάους υπάρχει ένας κόσμος, όπως και στην αταξία υ­ πάρχει κάποια μυστική τάξη. Προφανώς καθετί φαίνεται λογι­ κό, επειδή υφίσταται και το αντίθετό του. Υπάρχει έπειτα και ο άνθρωπος, η αναλυτική ικανότητα του οποίου του δίνει τη δυνατότητα να διασπά τα πάντα σε μικροσκοπικά άτομα και να κατανοεί πώς αναδύεται το χάος μέσ' από την αρμονία. Από την άπο­ ψη της ψυχολογίας, το χάος είναι το αντίστοιχο της anima με την οποία έρχεται αντιμέτωπος ο άνθρωπος. 0 Καρλ Γιουνγκ, στο έργο Αρχέτυπα και το Συλδογικό Ασυνείδητο, περιγράφει την anima ως «χαοτική» και «ιδιό­ τροπη». Η anima ευθύνεται για την υποψία ότι πολύ πέρα από τα όριά της υπάρχει μυστική τάξη, ένα σχέδιο ή νόημα. Η ιδιοτροπία της anima τον βάζει στον πειρασμό να θέσει ένα τέτοιο ερώτημα διατηρώντας πάντα την αμφιβολία. 0 ρομαντικός ποιητής Ουίλιαμ Μπλέικ (W. Blake) ηεριέγρα*Η Αφροδίτη Παναγή είναι καθηγήτρια της αγγλικής φιλολογίας στο Πανεπιστή­ μιο Αθηνών.

H 5

ψε το χάος ως κάτι που διαχωρίστηκε από την αιωνιότη­ τα, καθιστώντας το έτσι μια χρονική και τοπική κατάστα­ ση που ενυπάρχει στην ψυχή του ανθρώπου και από την οποία προέρχεται όλη η δημιουργία. Όταν η επιστήμη, η φιλοσοφία και η θρησκεία αποτυγ­ χάνουν να ερμηνεύσουν την ταραχώδη φύση ή μια κα­ τάσταση που ξεφεύγει από παραδοσιακά στεγανά, τότε η κατάρρευση είναι αναπόφευκτη. Είναι το στάδιο όπου γκρεμίζεται οριστικά ο άνθρωπος, η ώρα της αβύσσου, του χάους, του εκουσίου θανάτου. Είναι μια κατάσταση αναπόφευκτη, κατά την οποία ο άνθρωπος παραδίδει απροθύμως τις δυνάμεις του, καθώς εξαναγκάζεται από τη φύση να το πράξει. Η αθέλητη αυτή υποταγή αποτε­ λεί την απόλυτη ήττα, όπου κυριαρχεί ο πανικός από το φόβο εξαχρείωσης που πλανάται από πάνω του. 0 Κάρλ Γιουνγκ λέει ότι «όταν καταρρεύσουν όλα τα στη­ ρίγματα και δεν υπάρχει η παραμικρή ελπίδα ασφάλει­ ας», τότε και μόνον τότε καθίσταται πιθανή η βίωση «ε­ νός αρχετύπου που μέχρι τότε παρέμενε κρυμμένο πί­ σω από τις λογικές α-νοησίες της anima» (Αρχέτυπα: 32). Αναμφισβήτητα υφίσταται διαχωριστική γραμμή ανάμε­ σα στον κόσμο και οτιδήποτε βρίσκεται εκτός αυτού, το οποίο και ορίζεται ως χάος. Έτσι, ό,τι υπάρχει εκτός κό­ σμου θεωρείται ξένο. Μπορεί εύκολα να πει κανείς ότι το χάος είναι η κατοικία φαντασμάτων, δαιμόνων και ψυχών. Συνεπώς, ο κόσμος μας είναι πάντα εκτεθειμέ­ νος σε εξωτερικές επιθέσεις που απειλούν να τον μετα­ τρέψουν σε χάος. Ο κόσμος αυτός ξεκίνησε από το χάος και τη μίμηση των έργων των θεών. Άρα οι επικείμενοι εχθροί είναι δαίμονες που μόνον οι θεοί μπορούν να α­ ντιμετωπίσουν. Προέρχονται από το χάος με μοναδικό στόχο την καταστροφή. Είναι πανίσχυροι και μπορούν να αντιμετωπισθούν από θεούς ικανούς να τους πολε­ μήσουν. Κάθε νίκη των θεών θεωρείται νίκη έναντι των δυνάμεων του σκότους, του θανάτου και του χάους. Οί όροι που χρησιμοποιούμε συνεχώς -χάος, αταξία και σκότος- εκφράζουν την κατάργηση της τάξης, της ορ­ γανικής δομής και την επαναφορά σε καταστάσεις ρευ­ στότητας, αμορφίας· με άλλα λόγια, χάους.

0 άνθρωπος αισθάνεται μεγάλη ανάγκη να δημιουργή­ σει, διότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος να αποδείξει ότι υ­ πάρχει. 0 τρόμος του χάους που καταπνίγει τον κόσμο αντιστοιχεί στον τρόμο του κενού. 0 χώρος του αγνώ­ στου δεν έχει κατεύθυνση ή προσανατολισμό, αλλά ού­ τε και δομή. Φυσιολογικά, εάν ο άνθρωπος συρθεί μέσα στο άγνωστο, νιώθει απογυμνωμένος από την οντολογική του ουσία «σαν να διέλυε στο χάος μια πράξη που θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει στο θάνατο» (Mircea Eliade, Το Ιερό και το ΒέβηΤίο: 64).

116

Το χάος συνεπώς είναι ανάμεικτη μάζα άμορφης ύλης και απείρου χώρου, που υποθετικά προϋπήρχε του έννομου σύμπαντος όπως το ξέρουμε. Πρόκειται για την πιο πρώιμη κατάσταση άτακτης δημιουργίας που ώθησε τυφλά στη γένεση νέων φαινομένων και κρυμμένων νοημάτων. Το χάος ασπάζεται το σύνολο των αντιθέ­ των δυνάμεων που βρίσκονται σε κατάσταση αδιαφοροποίητης ισορροπίας. Κατά τον Μπλέικ, για παράδειγ­ μα, το πρωτογενές χάος κατέχει την αθανασία αλλά και το θάνατο. Το χάος δεν είναι μόνον αυτό που εικονο­ γραφείται ως άπειρος χώρος, αλλά επεκτείνεται στην ε­ σωτερική συναισθηματική και ψυχολογική άβυσσο του ανθρώπου.

0 Μπλέικ οραματίστηκε το χάος ως χώρο απέραντο, γε­ μάτο από αρνητικές και θετικές δυνάμεις. Μέσ' από το χάος, όμως, ξεπετάγεται ένας κόσμος που αποτελεί το δημιούργημα του μυθικού χαρακτήρα Los. Κατά τον Μπλέικ, οι δυνάμεις αυτές είναι το αντίστοιχο της ενέρ­ γειας ως θεμελίου λίθου της δημιουργίας. Δεν συμφω­ νούσε με την άποψη ότι το χάος είναι απλώς νεκρή μά­ ζα ύλης, με την οποία ο θεός έπλασε τον κόσμο, και ότι ο θείος λόγος αποτελεί την απαρχή όλων των πραγμά­ των. Αντιθέτως, ήταν πεπεισμένος ότι η Βίβλος ξεκινά in media res, ενώ η δημιουργία, όπως περιγράφεται στη Γένεση, αποτελεί σύμβολο μιας σειράς από πτώσεις, σύμβολο απόσχισης από την προϋπάρχουσα αιώνια ε­ νότητα. Το χάος του Μπλέικ σημαίνει μάλλον τον απο­ χωρισμό από την αιωνιότητα παρά την ύλη που τυχόν σχηματίστηκε τη στιγμή της θεϊκής δημιουργίας. Σημαί­ νει επίσης την πτώση του ανθρώπου στην άβυσσο του συναισθηματικού του κόσμου. Συνιστά, τέλος, τον κατα­ κερματισμό της ψυχής με την ελπίδα ότι η διαδικασία της ανοικοδόμησης θα φέρει γνώση, αρμονία και ειρήΤο χάος είναι βίωση εσωτερικής κατάστασης. Αποτελεί τον καθρέφτη του διαταραγμένου νου, του νου που δεν έχει όραμα, που βασίζεται στη μνήμη και «τις σκιές της θύμησης» («Ιερουσαλήμ» 92:22, Ποίηση και Πεζά του Ου. Μπλέικ). Επιπλέον, «Χάοςείναι το φάντασμα του αν­ θρώπου, η ορθολογιστική του δύναμη, και ο Διάβολος ως πράκτορας του υλισμού» (33:1, 23:4). Σύμφωνα με τον Μπλέικ, το «φάντασμα» είναι η δύναμη του λογικού, μια από τις τέσσερις δυνάμεις του διαιρεμένου ανθρώ­ που (αρχικά ο άνθρώπος αποτελείτο από τέσσερα μέ­ ρη), η οποία, όντας αμείλικτη, συνιστά την εγωκεντρικό­ τατα της ταυτότητας.

0 Μπλέικ σ υνεχιστήν ανάπτυξη των επιχειρημάτων του για το χάος αποπειρώμενος να εντοπίσει την τοπο­ θεσία του. «Το Χάος υπάρχει πέρα από τ' αστέρια», δια­ τείνεται («Μίλτον» 20:42, 23:21) και παράλληλα «μέσα

Απόοπααμα από το έργο του Μπλέικ «Οι γόμοι του Ουρανού και της Κόλααης

στο κοσμικό κέλυφος, την προβολή του ανθρώπου» («Μι'λτον» 17:24, 20:42). Περιγράφει ίο Κοσμικό Κέλυφος σ α ν«απέραντη γη κοίλου σχήματος, πελώρια σκληροτράχηλη σκιά των πάντων πάνω στην καταπράσινη γη μας, τέράοτια, και πλημμυρίζει το αχανές διά­ στημα Είκοσι επτά Ουρανών με τις Κολάσεις τους μαζί, χάος, Πανάρχαια νύχτα και Καθαρτήριο. Είναι η κρυφή λαβυρινθώδης γαία, είκοσι επτά στρώματα θολούρας, που τελειώνει στο θρόνο του κορυδαλλού» (17:21). Στο ίδιο ποίημα ο Μπλεικ απεικονίζει το χάος σαν την «κατάμαύρη καταιγίδα» που«έρχεται πέρα από τ' άστρα ξεπηδώντας από τις σκοτεινές και δαιδαλώδεις σπηλιές του Κοσμικού Κέλυφους, περνώντας τους πλανήτες και το ουράνιο στερέωμα, ο ήλιος βυθίζεται στο Χάος και τ' αστέρια στις ερήμους, και ξαφνικά η καταιγίδα γίνεται ο­ ρατή, ηχηρή και τρομερή καλύπτοντας το φως της ημέ­ ρας, θρονιάζοντας στα βουνά πάνω» (23:21-28). Κατά τον Μπλέικ, όλα παραμένουν«στη σκιά της θύμησης και στο χάος της οπτασίας» («Ιερουσαλήμ» 92:22)«μέχρι να φωτιστούν ολόγυρα», έως ότου τα αναπλάσει η φαντα­ σία και τους δώσει πνοή. Για να μεταδώσει τη φιλοσοφία του στον απλό αναγνώ­ στη, ο Μπλέικ αποφάσισε να δημιοιυργήσει μια μυθολο­ γία που θα καταστούσε πιο συγκεκριμένες τις ιδέες του.

Οι πολυάριθμες μυθικές μορφές έχουν ανθρώπινα χα­ ρακτηριστικά, αλλά δρούν σαν θεοί. Και, κυρίως, ζωντα­ νεύουν πτυχές του ανθρώπινου χαρακτήρα. 0 Μπλέικ συνειδητοποίησε ότι ο ρόλος του ήταν να εξωτερικεύσει και να δώσει σάρκα και οστά στις πτυχές αυτές. Είχε βαθιά πίστη ότι η ποίησή του μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο σημαντικά καταδεικνύοντας τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του. Η γνώση οδηγεί στην ξεδίπλωση των πτυχών της ψυχής και την ωριμότητα. Η διαδικασία αυτή είναι παράλληλη της ψυχολογικής, την οποία ο Γιουνγκ ονόμασε εξατομίκευοη. Πρόκειται για τη διαδικα­ σία ανάπτυξης μιας «διαφοροποιημένης, ισορροπημέ­ νης και ακέραιης προσωπικότητας» -ποθητός στόχος που σπάνια επιτυγχάνεται (Αρχέτυπα: 180). Η βίωση του εσωτερικού αυτού αγώνα ενσωματώνει στο συνειδητό εκείνο που κείται στο ασυνείδητο. Φυσικά, η τάση για αυτο-πραγμάτωση και ολοκλήρωση είναι έμφυτη, εφό­ σον είναι αρχετυπική. 0 Μπλέικ και ο Γιουνγκ επεσήμαναν την αναγκαιότητα της προσπάθειας και του κόπου για να αγγίξει κανείς την αυτο-γνωσία. Κάθε άνθρωπος, γράφει ο Γιουνγκ, βιώνει τις τέσσερις κύριες πλευρές της ψυχής του -τις ονομάζει Eternals (Αιώνιες) και Zoas: ο Urizen/λογική, ο Tharmas/oi αισθή­ σεις, ο Luvah/καρδιά και ο Urthona/πνεύμα. Οι θηλυκές πλευρές είναι η Vala, η Ahanla, η Εηίοη και η Enitharmon, οι οποίες συμβολίζουν το νου τις αισθή­ σεις, την ψυχή και το σώμα αντίστοιχα. Παρομοίως, στη σκέψη του Γιουνγκ έχουμε τα τέσσερα αρχέτυπα: την anima, τον animus, τον εαυτό και τη σκιά. Οι τέσσερις αυτές μορφές αντιστοιχούν στα τέσσερα χαρακτηριστι­ κά της κεφαλής, δηλαδή το μάτι, τη γλώσσα, τη μύτη και το αφτί, καθώς επίσης και τέσσερα διαφορετικά μέ­ ρη του σώματος, την κεφαλή, την καρδιά, τη μέση και τα πόδια. Ο ποιητής τοποθετεί κάθε έναν από τους τέσ­ σερις μυθολογικούς χαρακτήρες στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα: τον Urizen στο νότο, τον Tharmas στη δύ­ ση, τον Luvah στην ανατολή και τον Urthona στο βορρά. Επίσης προχωρεί σε συνδυασμούς με τις τέσσερις επο­ χές -άνοιξη/Luvah, καλοκαίρι/Urizen, φθινόπω­ ρο/Tharmas, χειμώνας/Urthona-, ενώ εξισώνει τις μορ­ φές αυτές με τα τέσσερα στάδια της ζωής, δηλαδή νε­ ότητα, ωριμότητα, γηρατειά και θάνατο. Ο Μπλέικ πραγ­ ματεύεται και τη θρησκευτική ιδέα της (Αγίας) Τριάδας ταυτίζοντας τον Tharmas με τον Πατέρα, τον Luvah με τον Υιό και τον Urthona με το Άγιο Πνεύμα. Ο Urizen ταυτίστηκε με το Σατανά. Σαν αποτέλεσμα η λογική/Urizen αντιπροσωπεύει κάτι το σατανικό και το αμείλικτο. 0 Urizen έχει την ευκαιρία να πλάσει τον κό­ σμο, αλλά αποτυγχάνει. Παρ' όλ' αυτά, αποδεσμεύει το χάος το οποίο καλύπτει τους Αιώνιους (Eternals) με πέ­ 117

πλο θανάτου. 0 Tharmas τότε, απελπισμένος, στρέφε­ ται στον Los για βοήθεια και του ζητά να φτιάξει έναν κόσμο που θα νικήσει το υπάρχον σκότος του χάους. Οι τέσσερις προαναφερθείσες μορφές συνυπάρχουν στο άτομο επηρεάζοντας τη συμπεριφορά του ανάλογα με το ποια πτυχή-μορφή είναι ενεργή-ανενεργή. Οι τέσ­ σερις Zoas ευθύνονται για ό,τι δημιουργεί ή καταστρέ­ φει ο άνθρωπος. Με άλλα λόγια, ενώ αντιπροσωπεύ­ ουν τα αντίθετα στην ψυχή του ανθρώπου, από την άλ­ λη αποτελούν και δυνάμεις έμπνευσης, καθώς πηγά­ ζουν από εσωτερική ενέργεια.

0 Tharmas είναι οι αισθήσεις και οι τελευταίες είναι ε ­ νέργεια. Στο έργο Ο Γάμος Παραδείσου και Κόλασης ο Μπλέικ ισχυρίζεται ότι «η ενέργεια είναι ζωή και προέρ­ χεται από το Σώμα». Το νερό, η θάλασσα του χωροχρό­ νου είναι η κατοικία του Tharmas. Η θάλασσα συμβολίζει το σκότος, την άβυσσο, το χάος. Η πιο σημαντική του αίσθηση είναι η γλώσσα, το όργανο της ατομικής έκ­ φρασης. Λόγω έλλειψης φαντασίας όμως είναι αδύνα­ τον να τη χρησιμοποιήσει καταλλήλως. Κατά συνέπεια ο Tharmas παραδίδει τη δύναμη στον Los με την ελπίδα ότι θα τη χρησιμοποιήσει με φαντασία δημιουργώντας έτσι τον ποθητό κόσμο. Ο Los συμβολίζει την ποίηση και την έκφραση της δημιουργικής φαντασίας και έχει τη δυνατότητα να περιορίσει και να καθορίσει την άμορφη ύλη. Είναι το αντίθετο του Tharmas αλλά και του Urlzen που ισοδυναμεί με στείρα λογική. Σύμφωνα με τον Μπλέικ, η φαντασία βρίσκεται στο κέντρο της ψυχής. Η φαντασία αναλύει, συνθέτει, οραματίζεται και η κατα­ πίεσή της υποτάσσει τις εσωτερικές δυνάμεις του αν­ θρώπου. 0 Los χτίζει και κατεδαφίζει με στόχο τη δημι­ ουργία ενός τέλειου κόσμου. Είναι σιδηρουργός στο ε ­ πάγγελμα, σαν τον Urthona. Δουλεύει με τη φωτιά, ένα σφυρί κι ένα αμόνι και προσπαθεί να δώσει σάρκα και ο­ στά σε ό,τι έχει οραματιστεί. Ο πλανήτης του είναι ο ή­ λιος, το όνομά του αναγραμματισμός της ίδιας έννοιας, sol. Έχει τη δύναμη για δημιουργία αλλά και καταστρο­ φή -όπως ο ήλιος που ζεσταίνει, αλλά και κατακαίεικαθώς, ενώ χτίζει με πάθος, κατεδαφίζει ό,τι δεν ταιριά­ ζει στο όραμα του τέλειου κόσμου. Εκτός από δημιουρ­ γός, ο Los εμφανίζεται και ως υπερασπιστής του αν­ θρώπου, κατ' εικόνα του Ιησού. Είναι ο ποιητής και κατ' επέκταση ο προφήτης της Αιωνιότητας που θα αποκαλύψει βασικές αλήθειες, ο πιο πολυεπίπεδος και σύνθε­ τος χαρακτήρας στη μυθολογία του Μπλέικ. Δεν παρα­ βλέπετε όμως η σπουδαιότητα και άλλων χαρακτή­ ρων, καθώς κάθε χαρακτήρας απεικονίζει και από μία πλευρά της ψυχής. Στην «Ιερουσαλήμ» ο Μπλέικ τονίζει τη σημασία του σφυριού του Los λέγοντας ότι «το χτύπημά του είναι δι­ 118

καιοσύνη, η αιώρησή του οίκτος και η δύναμή του πα­ ντοτινή συγχώρεαη», φέρνοντας στο νου τον Χριστό (88:49). 0 Los χτίζει πρώτα τη Golgonooza, την πόλη της τέχνης, ενώ αργότερα χτίζει την Ιερουσαλήμ, την πόλη όπου εδράζει η ιδέα της ελευθερίας και η πίστη στην αγιότητα του σώματος κα των ορμών του. Τελικά θεωρεί αναγκαίο να δώσει σάρκα και οστά στο ψεύδος, ώστε να επιτύχει τη μετατροπή του ψεύδους από αφηρημένη έννοια σε συγκεκριμένο αντικείμενο για να το εξολοθρεύσει. 0 Los συμβολίζει και το χρόνο έχοντας την ικανότητα να παρεμβάλλεται στην αιωνιότητα και να εμποδίζει -λόγω του επιεικούς του πνεύματος- να αποτελέσει το λάθος την αιώνια δοκιμασία της συνείδη­ σης. Στο έργο «The Four Zoas» τα θεμέλια του κόσμου κα­ ταρρέουν μονομιάς, με τον άνθρωπο να έχει απελπι­ σμένα γαντζωθεί σε σφαίρα που στριφογυρίζει καταμε­ σής του υγρού στοιχείου σε πελώρια άβυσσο χάους και μακριά από τα άλλα ουράνια σώματα (Northrop Frye, Φοβερή Συμμετρία: Μια Μελέτη του Ουίλιαμ Μπλέικ: 137). 0 άνθρωπος συνειδητοποιεί ότι το χάος επέστρε­ ψε και ότι δύο από τους Αιώνιους, ο Urizen και ο Luvah, έχουν τσακιστεί, ενώ ο Urthona και ο Tharmas είναι ακ­ μαίοι. Τη στιγμή αυτήν ο Tharmas ζητά από τον Los να ξαναχτίσει τον κόσμο και να ξαναδημιουργήσει τον άν­ θρωπο. Αυτό θα επιτευχθεί με την ενέργεια και τη θά­ λασσα (Tharmas). 0 Tharmas -ως χάος- είναι το «αόρι­ στο μείγμα από το οποίο γεννιούνται τα ζωντανά και νε­ κρά σώματα, ενώ ο ρυθμός γέννησης ή καταστροφής της ζωής στη φύση επαναλαμβάνει το αναίτιο τίναγμα της θάλασσας» (Frye: 137). Περιέργως, ο κατακλυσμός, κυρίαρχος, θανατηφόρος, εμπερικλείει και παλλόμενη ζωτικότητα. 0 Μπλέικ, όπως ο Γιουνγκ, πίστευε ότι η ψυχή βρίσκεται συνεχώς κομματιασμένη και, σαν τον μυθικό Όσιρι, τείνει πάντα προς την ολοκλήρωση. Σύμβολο χάους είναι η θάλασσα, μια αβέβαιη, αόριστη μορφή που αποστρέφεται ο Μπλέικ, γιατί καλύπτει τα πάντα με πέπλο σύγχυσης. Παραδέχεται όμως τη σημα­ σία του χάους καθότι δεν υφίσταται δημιουργία χωρίς το χάος. Στην τέχνη το χάος/θάλασσα μπορεί εύκολα να καταγραφεί από τη φαντασία. Η ιδέα προέρχεται από κάποιον μύθο της Μεσοποταμίας, όπου το χάος παίρνει τη μορφή θαλασσίου ερπετού/τέρατος, ενώ ο θεός εί­ ναι ο νεαρός ήρωας που το σφάζει για να δημιουργηθεί ο κόσμος. Στη Βίβλο γίνονται αναφορές στη σύγκρουση του θεού με το υγρό στοιχείο, σύγκρουση που καταλήγει στην υ­ ποταγή του νερού και τον περιορισμό του (Frye: 138). Η βιβλική καταστροφή σημαίνει την ήττα της φαντασίας και η ξηρασία την αναγέννησή της. Υπό το πρίσμα αυτό.

η υποχώρηση του νερού στην Ερυθρά θάλασσα ερμη­ νεύεται ως θετικό σημάδι, γιατί σηματοδοτεί την επι­ στροφή της φαντασίας. Η θεϊκή δύναμη βρίσκεται στην υποταγή του υγρού στοιχείου με τον ίδιο τρόπο που και ο ποιητής πετυχαίνει, όταν δημιουργεί έργα τέχνης μέ­ σα από τη χαοτική συσσώρευση λεπτομερειών. Η μυθολογία του Μπλέικ περιστρέφεται γύρω από την αρχική ενότητα-ακεραιότητα του ανθρώπου, που χωρί­ στηκε στα στοιχεία των τεσσάρων Zoas. Γινόμαστε μάρ­ τυρες του χωρισμού της λογικής από το συναίσθημα, δηλαδή του Urizen από τον Luvah, όπως και της ενστι­ κτώδους ενότητας του σώματος από τη φαντασιακή του κατεύθυνση, δηλαδή του Tharmas από τον Urthona (Martin Price, «Το Δεδομένο της Ενέργειας»·. 268). Καθέ­ να από τα στοιχεία βρίσκεται σε σύγκρουση με τα υπό­ λοιπα. Από μυθολογικής απόψεως, δεν είναι πιθανή η κυριαρχία ενός στοιχείου έναντι κάποιου άλλου, και στο ψυχολογικό επίπεδο κανένα από τα αρχέτυπα δεν μπο­ ρεί να αγνοηθεί. Οι τέσσερις Zoas αντιπροσωπεύουν τα τέσσερα στάδια πριν την αυτογνωσία. Όλες οι πτυχές του εαυτού έχουν την ανάγκη αναγνώρι­ σης και φροντίδας μέσω πνευματικών πρακτικών που ε­ νισχύουν το Εγώ καθώς σπάει τα δεσμά, που έχει επιβά­ λει το ίδιο, για να περάσει στο πιο σπουδαίο στρώμα συνειδήσεως, στον κόσμο. Το σημαντικό αυτό ταξίδι λαμ­ βάνει χώρα ανάμεσα στην οντότητά μας και τον κόσμο. Η αναβίωση της χαοτικής ψυχής, όπως λέει ο Μπλέικ, εί­ ναι το πρώτο βήμα που οδηγεί σε μια υγιή συσχέτιση με τους άλλους και κατ' επέκταση με την κοινωνία.

Υπάρχουν δύο τρόποι ενδυνάμω­ σης του εαυτού. Ο πρώτος έχει να κάνει με τις πνευματικές κατηγορίες του σώματος, νου και ψυχής, δηλα­ δή την απαγκίστρωση από την κοι­ νωνία για χάρη της αυτοσυνείδη­ σης. Η δεύτερη σχετίζεται με την υ­ πέρβαση της συνείδησης για χάρη της συλλογικής συνείδησης που λειτουργεί σε υψηλότερες σφαίρες. Με τον τρόπο αυτόν το άτομο ξε­ περνά το χάος, που αποτελεί ανα­ πόσπαστο μέρος του και από το ο­ ποίο ξεπηδά όλη του η οργανωτική ενέργεια. Συμπερασματικά, τα προφητικά ποι­ ήματα του Μπλέικ αποπειρώνται να καταγράψουν τις μεθόδους που χρη­ σιμοποιεί ο άνθρωπος για να κατα­ νοήσει τις διάφορες πτυχές της ύ­ παρξής του, να αγγίξει την αυτο­ γνωσία, να ξεπεράσει το χάος βιώνοντας την αίσθηση της ολοκλήρωσης και, τελικώς, να τα βρει με τον εαυτό του. Τα ποιήματα του Μπλέικ απεικονίζουν την ψυχολογι­ κή διαδικασία που επεξεργάστηκε επιστημονικώς ο Γιουνγκ χρόνια αργότερα. Συνεπώς, το χάος είναι μια εσωτερι­ κή κατάσταση που πρέπει κάθε άτομο ξεχωριστά να αντι­ μετωπίσει. Ένα είναι σίγουρο: Η ικανότητα της φαντασίας βοηθά στην κατεύθυνση αυτή, διότι όλες οι αιτίες, οι συ­ νέπειες, τα όνειρα και τα οράματα πηγάζουν απ' αυτήν. Χωρίς αμφιβολία, δίχως φαντασία δεν μπορεί να υπάρξει δημιουργική διαδικασία ούτε σωτηρία από την άβυσσο της ψυχής μας. Με άλλα λόγια από το χάος. □ Μετάφραση: Εμμανουήλ Αρετουλάκης ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Eliade, Mircea. The Sacred and the Profane. New York: Harcourt, 1959.

Erdman, David V, Ed. The Poetry and Prose of William Blake. New York: Doubleday, 1970.

Frye, Northrop. Fearful Symmetry: A Study of William Blake. New Jersey: Princeton UP, 1947.

Jung, Carl. The Archetypes and the Collective Unconscious. Trans. R.F.C. Hull. Vol.2. New Jersey: Princeton UP, 1980.

Price, Martin. «The Standard of Energy». Romanticism and Consciousness: Essays in Criticism. Ed. Harold Bloom. New York: Norton, 1970. 255-273.

J19

Η Οt a p ίατ ου Χ ά ο υ ς ο τα έ μ β ι α σ υ σ τ ή μ α τ α και την ιατρική του ΝΙΚΟΥ ΚΟΥΦΑΛΙΩΤΗ*

θεωρία του Χάους αποτελεί σήμερα την πλέον σύγχρονη ε ­ νασχόληση της μαθηματικής επιστήμης. Ο ενθουσιασμός που διακατέχει τους επιστήμονες όλων των κλάδων εξηγεί­ ται από το γεγονός ότι πολλά ακατανόητα μέχρι σήμερα φαινόμενα αρχίζουν να φαίνονται πιο προσπελάσιμα στον ανθρώπινο νου. Επιπλέον, διαφαίνεται η πιθανότητα της ε ­ ξήγησης φαινομένων που ξεπερνούν τα όρια των θετικών επιστημών και επεκτείνονται σε όλο το φάσμα των ανθρωπίνων δραστηριοτή­ των, φαινομενικώς ασχέτων μεταξύ τους, όπως η οικονομία, η κοινωνιολογία, η ψυχολογία ή τα τυχερά παιχνίδια. Περισσότερο ίσως από άλλο τομέα της μαθηματικής επιστήμης, η θεωρία του Χάους συσχετίζεται με τα θεμελιώδη φιλοσοφικά, μετα­ φυσικά και θεολογικά προβλήματα, αναθεωρώντας τις αρχές του ντετερμινισμού, της τύχης και της ελευθερίας της βούλησης. Τα τελευταία χρόνια η θεωρία του Χάους τείνει να εξελιχθεί από θ ε­ ωρητικό μοντέλο εξήγησης σε εφαρμοσμένη μέθοδο διάγνωσης, πρόγνωσης και θεραπείας στην ιατρική επιστήμη. Επίσης, τείνει να χρησιμοποιηθεί σαν εργαλείο επαναθεώρησης κλασικών θεωριών, όπως της θεωρίας της εξέλιξης, των μεγάλων εκρήξεων εμφάνισης νέων μορφών βιολογικής διαφοροποίησης (Κάμβριος περίοδος) ή, α-

*0 Νίκος ΚουφάΠιώτπς είναι γιατρός-βιοπαθοΟόγος.

120

μπαντος είχε εξηγηθεί και να προκαλέσει ξανά στον άνθρωπο την αγωνία των μακρινών προγόνων του, που θεωρούσαν τα διάφορα φαινόμενα απόρροια μιας τυφλής τύχης ή αυθαίρετες αποφάσεις ενός Απόλυτου Νου, εξουσιαστή των πάντων, ικανού να ανατρέπ ει του ς νό­ μους της φύσης, εισάγοντας έτσι το απρόβλεπτο στην καθημερινή ζωή αλλά και την επιστήμη. Βέβαια, πρέπει να υπεν­ θυμίσουμε ότι ήδη από τα μέσα του 20ού αιώνα είχε υπεισέλθει στην επι­ στημονική σκέψη η θεω ­ ρία της Απροσδιοριστίας, που σηματοδοτούσε την εμφάνιση της τύχης και της μη προβλεψιμότητας στα φυσικά φ αινόμενα βάσει της κβαντικής συ­ μπεριφοράς των υπο-ατομικών σωματιδίων. «Αναπαράοταοη της χαοτικής όομής των αρτηριων».Έργο του'Ayydou Αντωνόπουλου Η θεωρία του Χάους είχε σαν αφορμή την παρα­ τήρηση ότι πολλά φαινόμενα ήταν αδύνατον να της νέας επαναστατικής θεωρίας στη βιολογία και προσδιορισθούν επαρκώς από τους γνωστούς φυσι­ την ιατρική. κούς νόμους και τα μαθηματικά θεωρήματα. Γνωστά Με δεδομένη τη σχεδόν ανύπαρκτη εξοικείωση του παραδείγματα είναι η τυρβώδης ροή, η πρόβλεψη μη ειδικού αναγνώστη με τους νεολογισμούς και του καιρού ή τα τυχερά παιχνίδια. Η αρχική απαισιο­ τους επιστημονικούς όρους που διέπουν τη σχετικά δοξία όμως έδωσε τη θέση της σε μία σχετική αισιο­ νέα αυτή θεωρία και επιστήμη, γίνεται φανερή η α­ δοξία, όταν αποδείχτηκε ότι υπήρχε μία τάξη μέσα νάγκη πρόταξης ορισμών απαραίτητων για την πα­ στην αταξία και μια μορφή μερικής προβλεψιμότη­ ραπέρα κατανόηση των θεμάτων που πρόκειται να τας μέσα στην τυχαιότητα. Η νέα ερμηνεία της απο­ αναπτυχθούν. τυχίας των κλασικών μεθόδων υπολογισμού ήταν ό­ Η έννοια του χάους ήταν πάντοτε συνδεδεμένη με τι υπήρχαν συστήματα τόσο ευαίσθητα στις αρχικές την παντελή αταξία, τη σύγχυση, την τυχαιότητα, συνθήκες ώστε μία ελάχιστη απόκλιση στη μέτρηση την απουσία πρόβλεψης ή το κενό. Στη σύγχρονη ε ­ των αρχικών συνθηκών να προκαλεί μία αληθινή πιστήμη το χάος ορίζεται σαν στοχαστική συμπερι­ χιονοστιβάδα τελικών αποκλίσεων στην τελική έ ­ φορά που εκδηλώνεται σε ένα ντετερμινιστικό σύ­ κβαση. Έτσι, η τύχη καθορίστηκε σαν αδυναμία του στημα. Η λέξη «στοχαστική» είναι ένας παγκόσμιος ανθρώπινου νου να μετρήσει με απόλυτη ακρίβεια νεολογισμός που αφορά το τυχαίο και απρόβλεπτο το σύνολο των αρχικών συνθηκών ενός τέτοιου συ­ γεγονός. Ντετερμινισμό ονομάζουμε τη νομοτέλεια στήματος. που μπορεί να εξηγεί ένα φαινόμενο μέσα από α ­ Η σχολαστική μαθηματική μελέτη αυτών των συ­ πλούς νόμους καθολικής ισχύος, που προβλέπουν στημάτων απέδειξε την ύπαρξη τριών καταστάσεων κάθε μελλοντική κατάσταση, αν δοθούν τα στοιχεία σε κάθε τέτοιο πολύπλοκο σύστημα, που ονομάζε­ που συνθέτουν την παρούσα κατάσταοη κάθε συ­ ται πλέον δυναμικό ή μη γραμμικό σύστημα: στήματος. α) την περιοδικότητα, όπου ένα σύστημα ελκύεται Η θεωρία του Χάους ήρθε να ταράξει την ηρεμία ό­ από ένα σημείο σταθερής επαναφοράς, αλλά με ι­ σων επιστημόνων πίστευαν ότι η λειτουργία του σύντίθετα, των περιόδων μαζικής εξαφάνισης βιολογι­ κών ειδών (Πέρμιος περίοδος) και της ισορροπίας των οικοσυστημάτων. Στο άρθρο αυτό θα επιχειρηθεί μία σύντομη περιγραφή των επιπτώσεων αυτής

121

διότητες τόσο πολύπλοκες ώστε το μοντέλο που το περιγράφει να ονομάζεται «παράξενος ελκυστής»· β) την έλλειψη οιασδήποτε περιοδικότητας και τά­ ξης· γ) την οριακή κατάσταση όπου παραμένει σε περιο­ δική σταθερότητα μέχρι ένα κρίσιμο σημείο, από ό­ που, αν ξεφύγει, μεταπίπτει σε απόλυτα χαοτική τυ­ χαία και απρόβλεπτη συμπεριφορά. Η τελευταία αυτή κατάσταση ονομάζεται «όριο του χάους» (edge of chaos) και αποδείχτηκε πως παίζει καθοριστικό ρόλο στα βιολογικά συστήματα. Στην κλασική φυσική παρομοιάζεται με την οριακή κατά­ σταση όπου ένα στερεό σώμα μετατρέπεται σε υ­ γρό ή ένα υγρό σε αέριο. Πιο κατανοητό είναι το φαινόμενο ενός πιάτου στο οποίο συσσωρεύεται άμμος, μέχρις ότου δεν υπάρχει πλέον άλλος δια­ θέσιμος χώρος. Η προσθήκη ενός επιπλέον κόκκου άμμου οδηγεί το σύστημα σε μία ολική κατάρρευση απρόβλεπτης μορφής. Τα συστήματα αυτά μελετώνται από έναν ξεχωρι­ στό πλέον κλάδο της επιστήμης του Χάους, που ονομάζεται Πολυπλοκότητα (Complexity). Η εξέλιξη των ειδών, η εκρηκτική εμφάνιση νέων ειδών, η μα­ ζική εξαφάνιση πολλών ειδών, η πληθυσμιακή ε ξ έ ­ λιξη μεταξύ ειδών-κυνηγών και ειδών-θηραμάτων καθώς και οι διάφοροι βιολογικοί ρυθμοί, όπως οι διημερήσιοι ρυθμοί, οι καρδιακοί παλμοί, η αρτηρια­ κή πίεση, οι ρυθμοί του κεντρικού νευρικού συστή­ ματος κ.λπ., χαρακτηρίζονται από συμπεριφορές που σχετίζονται με τη θεωρία της Πολυπλοκότητας. θεωρείται ότι η οριακή αυτή κατάσταση μεταξύ τά­ ξης και χαοτικής συμπεριφοράς προσφέρει τον μέγι­ στο βαθμό αξιοποίησης των πληροφοριών του συ­ στήματος και αυτορύθμισης σε περίπτωξη τυχαίων διαταράξεων. Η σημαντικότερη σημερινή εφαρμογή των θεωριών, που σχετίζονται με τη διάγνωση, πρόγνωση και θ ε­ ραπεία στην ιατρική, πραγματοποιείται από ειδικά Ιατρικά Κέντρα μελέτης του Χάους που ασχολούνται κυρίως με δύο πεδία πειραματικής εφαρμογής: α) τις ανωμαλίες του καρδιακού ρυθμού και κυρίως την κολπική και κοιλιακή μαρμαρυγή· β) τις ανωμαλίες ηλεκτρικών εκκενώσεων από συ­ γκεκριμένα εγκεφαλικά κέντρα που δημιουργούν τις διάφορες μορφές επιληψίας. Συγκεκριμμένα, έχει πλέον διαπιστωθεί ότι η καρδιά πάλλεται με ρυθμούς που ανήκουν στην περιοχή των «ορίων του χάους». Η κατάσταση απόλυτα τα­ κτικού ρυθμού θα αφαιρούσε τη δυνατότητα ταχύ­ τατης προσαρμογής σε καταστάσεις ανάγκης μετα­

122

βολής του ρυθμού, αφού ξέρουμε πως τα δυναμικά μη-γραμμικά συστήματα (χαοτική συμπεριφορά πε­ ριοδικότητας) έχουν πολύ ευαίσθητη ανταπόκριση στις ελάχιστες διαταράξεις. Στην περίπτωση της κοιλιακής μαρμαρυγής, ο ρυθ­ μός των κοιλιών της καρδιάς μεταπίπτει σε χαοτικό χωρίς περιοδικότητα, με συνέπεια την αυτόνομη συστολή και διαστολή των μεμονωμένων μυϊκών ινών του μυοκαρδίου, ώστε να είναι αδύνατη η εξώ­ θηση του αίματος, οπότε επέρχεται θάνατος. Στην περίπτωση της κολπικής μαρμαρυγής, η κατάσταση δεν είναι άμεσα θανατηφόρος, αλλά χαρακτηρίζεται από ενοχλητικά μέχρι απειλητικά για τη ζωή αποτε­ λέσματα, όπως η αποκόλληση θρόμβου και θρομβοεμβολικό επεισόδιο. Η κλασική μέθοδος θεραπείας είναι η απινίδωση με την ξαφνική παροχή ισχυρότατης ηλεκτρικής ενέρ­ γειας ούτως ώστε να ακυρωθούν οι αυτόνομες ηλε­ κτρικές εκκενώσεις με την ελπίδα της αυτόματης ε ­ παναφοράς του ομαλού καρδιακού ρυθμού. Οι σύγχρονοι πειραματισμοί τείνουν να παρεμβάλ­ λουν με ένα μικρού μεγέθους εμφυτευμένο ηλε­ κτρόδιο μία μικρή ηλεκτρική εκκένωση σε αυστηρά καθορισμένη χρονική στιγμή ούτως ώστε να επανα­ κτηθεί ο περιοδικός χαοτικός ρυθμός της φυσιολογι­ κής καρδιάς και αυτόματα το ερέθισμα αυτό να ε ­ φαρμόζεται όποτε ο ρυθμός παρεκκλίνει, με σκοπό τον αποκλεισμό ξαφνικής κατακλυσμιαίας αλλαγής του ρυθμού (κατάρρευσης του συστήματος). Το αντίθετο επιχειρείται στις επιληψίες, όπου ο πε­ ριοδικά χαοτικός ρυθμός νευρικών εκκενώσεων α­ ντικαθίσταται βαθμιαία από έναν συνεχώς ομαλότε­ ρο ρυθμό, έως ότου ο ρυθμός μεταβληθεί σε απο­ λύτως οταθερό. Τότε έχουμε την εκδήλωση επιλη­ ψίας. Σε πειραματικά κέντρα αποκαλύφθηκε η βαθμιαία ροπή προς τακτικότητα μέχρι και ένα μήνα πριν την εμφάνιση του επεισοδίου. Η εφαρμογή της θεωρίας του Χάους είναι δυνατόν να προβλέψει και να προ­ λάβει την έναρξη της επιληπτικής κρίσης και να την αναχαιτίσει σε περίπτωση έναρξης. Η θεραπευτική αυτή παρέμβαση γίνεται με την εμφύτευση η λε­ κτροδίων που παρεμβάλλουν εκκενώσεις αυστηρά καθορισμένης περιοδικότητας ούτως ώστε να απο­ κατασταθεί ο περιοδικά χαοτικός φυσιολογικός ρυθ­ μός. Με τη μέθοδο αυτή οι νευρολόγοι ελπίζουν να θ ε­ ραπεύουν εξαιρετικά δύσκολες περιπτώσεις, που δεν απαντούν σε φάρμακα και απαιτούν χειρουργική επέμβαση. Αξίζει να σημειωθεί ότι η τελευταία αυτή

εργασία είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας δύο συμπατριωτών μας στις ΗΠΑ, των Χρ. Σακελλάρη και Λεωνίδα Ιασεμίδη. □

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ D. Ruelle. Τύχη και Χάος. Εκδ. «Τραυλός».

Ian Stewart. Παίζει ο θεός ζάρια; Η επιστήμη του Χά­ ους. Εκδ. «Τραυλός».

G.Williams. Chaos Theory Tamed. Joseph Henry Press.

Roger Lewin. Complexity. Life a t the Edge of Chaos.

The University of Chicago Press.

John Toon. The Heart o f Chaos. The Applied Chaos Lab. Georgia Institute of Technology.

F.Heylighen. W hat Is Com plexity. Principle Cybernetica Web.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

F.Heylighen. The Growth o f S tru ctural and Functional Complexity During Evolution. In «The Evolution of Complexity». Kluwer Publications.

Nonlinear Dynamics and Complex Systems Theory.

Glossary of terms. Web dictionary o f Cybernetics and System.

J.Yasha Kreash and Igor Izrailtyan. The Heart as a Complex Adaptive System. Dept of Cardiothoraclc Surgery and medicine. MCP. Hahnemann School of Medicine / Drexel University, Philadelphia, PA. D .lngb er. The A rch itectu re o f Life. «Scientific American», jan.1998.

J.Yasha Kresh. The Brain and heart o f Chaos. An Interview.

Chris Sackellares, Leonidas lasemldis. Seized by Chaos. Brain Institute, University of Florida and Malcom Randall veterans Affairs, Medical Center in Gainesville (VA).

« Δ Ω Δ Ω Ν Η » ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

ΛΙΟΝΥΣΗΣ ΚΩΣΤΙΛΗΣ

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΩΣΤΙΔΗΣ: @0 M

£ % pi' KiunxeoNior ,

ί

W Lm m

Πολύμορφη και πολύχρωμη τοιχογραφία της σύγ­ χρονης ζωής στην Αθήνα. Με άνετο αφηγηματικό τρόπο καταγράφονται γεγονότα και περιστατικά που συνθέτουν την αλλοπρόσαλλη σήμερα καθη­ μερινή ζωή, πέρα από υποκριτικές ηθικολογίες ή επιτηδευμ ένες, όσο κ α ι ε ξω π ρ α γμ α τικ ές και φλύαρες, μυθοπλασίες. Οι κοινωνικές καταστά­ σεις, οι αντίστοιχες εμπειρίες και τα πάθη ενός κόσμου περιθωριακού, αλλά και περίφοβου στο βάθος, κρα τούν αδιάπτω το το ενδια φέρον του αναγνώστη μέχρι το τέλος.

«ΔΩΔΩΝΗ» ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 3,10679, ΑΘΗΝΑ. ΤΗΛ. 3637973

123

ίξΜιξη Μί Μ ?··

η γενετική συναντά

τθ ε ω

τ ου Χ ά ο υ ς του ΧΡΗΣΤΟΥ ΓΙΑΠΠΖΑΚΗ*

Εξέλιξη και Γίνετική Γιατί τα παιδιά μοιάζουν στους γονείς τους; Γιατί δεν υπάρχουν πια δεινόσαυροι; Γιατί όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί που ζουν στον πλανή­ τη Γη έχουν την ίδια βιοχημική σύσταση; Για περισσότερο από έναν αιώνα, περιμέναμε απαντήσεις σε αυτά και άλλα παρόμοια ερωτήματα από τη γενετική. Τις τελευταίες δύο δεκα­ ετίες, με έκπληξη αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε ότι πολλά από τα παραμένοντα σκοτεινά σημεία μπορεί να φωτίσει και η θεωρία του Χά­ ους. Η γενετική είναι η βιολογική επιστήμη που μελετά τα φαινόμενα της κληρονομικότητας. Η γενετική μελετά την οργάνωση της ζωής από το πρωταρχικό της επίπεδο, δηλαδή το μόριο της κληρονομικότητας DNA (δεσοξυριβοζονουκλεϊνικό οξύ), έως το επίπεδο του κυττάρου («δια­ φοροποίηση»), το επίπεδο του οργανισμού («φαινότυπος») και εντέλει το επίπεδο των πληθυσμών («ποικιλομορφία», «κοινωνιοβιολογική συ­ μπεριφορά»).

To DNA αποτελεί τη βιβλιοθήκη της ζωής. Κατ' αντιστοιχία με τα γράμ­ ματα του ελληνικού αλφαβήτου, τα τέσσερα μοριακά γράμματα του DNA, G, A, Τ, C (οι αζωτούχες βάσεις γουανίνη, αδενίνη, θυμινη και κυτοσίνη), συνδυάζονται για να γράψουν κείμενα, που μεταφέρουν όλες τις πληροφορίες για τη δημιουργία, επιβίωση και προσαρμογή στο πε-

*0 Χρήστος Γιαπιτξάκης είναι Δρ. Γενετιστής, Βιολόγος-Οδοντίατρος.

124

ριβάλλον ενός οργανισμού. Το ανθρώπινο DNA περιέ­ χει δισεκατομμύρια γράμματα οργανωμένα σε 23 ζεύγη τόμων («χρωμοσώματα»), που περιγράφουν κρυπτογραφικά με τον γενετικό κώδικα όλες τις λε­ πτομερείς δομές και λειτουργίες που είναι απαραίτη­ τες για τη ζωή. Σχεδόν κανένα κεφάλαιο, όμως, δεν είναι μοναδικό για το είδος μας. Το γενετικό κείμενο του ανθρώπου έχει μόνο κατά 1% ορθογραφικές δια­ φορές από το αντίστοιχο κείμενο του χιμπατζή, 10% διαφορές από τα άλλα θηλαστικό και μόλις 35% από την αγαπημένη μύγα των γενετιστών, δροσόφιλα. Αυτή η μεγάλη συγγένεια των ειδών οφείλεται στο γεγονός ότι όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί που υπάρ­ χουν στον πλανήτη μας προέρχονται από έναν κοινό πρόγονο και αποτελούν προϊόντα της αδιάκοπης δια­ δικασίας της εξέλιξης. Το κείμενο του DNA που περιγράφει ένα κληρονομικό χαρακτηριστικό αντιστοιχεί σε ένα γονίδιο. Όμως, τα κύτταρα ενός οργανισμού δεν εκφράζουν όλα τα γο­ νίδια ή όλα τα κληρονομικά χαρακτηριστικά. Μέσω ε­ νός εξαιρετικά ακριβούς βιοχημικού μηχανισμού, της γονιδιακής ρύθμισης, κάθε κύτταρο «διαβάζει» και εκ­ φράζει μόνο συγκεκριμένα κεφάλαια. Για το λόγο αυ­ τόν, τα διάφορα κύτταρα «διαφοροποιούνται» σε δια­ φορετικής δομής και λειτουργίας λευκά αιμοσφαίρια, επιθηλιακά, νευρικά, μυϊκά κύτταρα κ.λπ. Η ποικιλία του κειμένου του ανθρώπινου DNA οφείλε­ ται στους πολυμορφισμούς και τις μεταλλαγές. 0 πο­ λυμορφισμός είναι ο διάφορος τρόπος γραφής, που δεν είναι «ανορθογραφία» και δεν απειλεί την υγεία του ατόμου (π.χ. τραίνο και τρένο). Αντίθετα, οι με­ ταλλαγές είναι οι ανορθογραφίες που καθιστούν την πληροφορία του DNA δυσερμήνευτη ή μη αναγνώσι­ μη (π.χ. το φυσιολογικό άνθρωπος γίνεται άνθρωπως, άνρωπος, άνθρζωπος) και συχνά επηρεάζουν την υ­ γεία ή την ικανότητα επιβίωσης του οργανισμού που τις φέρει. 0 «φαινότυπος» κάθε ανθρώπου αντανακλά τους διαφόρους πολυμορφισμούς του (χρώμα δέρ­ ματος ή ματιών, ύψος κ.λπ.) και τις διάφορες μεταλ­ λαγές του (προδιάθεση για καρκίνο, μεσογειακή αναι­ μία, κληρονομική κώφωση κ.λπ.). Οι διάφοροι πολυμορφικοί φαινότυποι που υπάρχουν σε έναν πληθυσμό ανθρώπων αποτελούν την πλού­ σια κληρονομιά του. Έτσι, στον ελληνικό πληθυσμό υπάρχουν άτομα με περιέργεια και δημιουργική φα­ ντασία που γίνονται επιστήμονες, άτομα με ευαισθη­ σίες και αναζητήσεις που γίνονται καλλιτέχνες και ά­ τομα υψηλό και ευκίνητα που γίνονται καλαθοσφαιρι­ στές. Εν τέλει, τα γονίδιά μας και ο μοναδικός συν­ δυασμός που αντιστοιχεί σε κάθε άνθρωπο επιδρούν

κατά μεγάλο βαθμό και στη συμπεριφορά μας (κοινωνιοβιολογική θεώρηση). Οι 46 τόμοι του DNA («χρωμοσώματα») προέρχονται από τους γονείς μας: καθένας τους συνεισφέρει από 23. Το δίκλωνο μόριο του DNA έχει τη μοναδική ικα­ νότητα να αντιγράφεται σε πιστά αντίγραφά του· κα­ τά συνέπεια οι γενετικές πληροφορίες που έχουν τα κύτταρα των γονέων μας (ή οι μισές από αυτές, για την ακρίβεια) μεταφέρονται σ' εμάς. Πανομοιότυπες; Όχι. To DNA ως χημική ένωση υπόκειται στους νό­ μους της χημείας. Η υψηλή θερμοκρασία, το pH, η «τύχη» (ή οι μηχανισμοί του χάους, όπως θα δούμε στη συνέχεια) επιδρούν στην αντιγραφή του, που τε­ λικά δεν είναι και τόσο πιστή. Γίνονται λάθη ανά δια­ στήματα. Λάθη που παραμένουν στους απογόνους και αποτελούν τη «μαγιά» των πολυμορφισμών και των μεταλλαγών. Αποτελούν την αιτία της ποικιλομορφίας σ' έναν πληθυσμό, την αιτία των διαφορετι­ κών φαινοτύπων στα άτομα ενός είδους και, εν τέλει, την αιτία της εξέλιξης των ειδών μέσα από μια διαδι­ κασία φυσικής επιλογής. Κατά τις αλλαγές του περι­ βάλλοντος επιβιώνουν μόνο τα καλύτερα προσαρμο­ σμένα άτομα, όπως μας δίδαξε ο Δαρβίνος. Και από τους επιζήσαντες προέρχονται οι επόμενες γενεές... Απαντήσεις στα ερωτήματα που διατυπώθηκαν στην αρχή του κειμένου δόθηκαν κατά τον 20ό αιώνα κυ­ ρίως από τη γενετική. Τα παιδιά μοιάζουν στους γο­ νείς τους, διότι από εκείνους κληρονόμησαν το συν­ δυασμό των γονιδίων τους. Οι δεινόσαυροι δεν υπάρ­ χουν πια, διότι δεν μπόρεσαν να επιβιώσουν μετά α­ πό κάποια δραματική αλλαγή του περιβάλλοντος (πι­ θανόν εξαιτίας μίας σειράς ακραίων μετεωρολογικών φαινομένων που ήταν αποτέλεσμα της σύγκρουσης ενός μεγάλου αστεροειδούς με τη γη). Εννοούμε τους μεγάλους δεινόσαυρους, διότι κάποιες ποικιλίες τους επέζησαν, εξελίχθηκαν και κατέκλυσαν τον πλα­ νήτη: τα γνωστά μας πτηνά. Όλοι οι ζωντανοί οργανι­ σμοί του πλανήτη (βακτήρια, μύκητες, φυτά και ζώα) έχουν την ίδια βιοχημική σύσταση και περίπου τον ί­ διο ενδοκυττάριο μεταβολισμό, διότι όλοι προέρχο­ νται από κάποιον κοινό πρόγονο. Εξέλιξη και 8cupia του Χάους Πώς εμφανίστηκαν κατά την εξέλιξη σωματικές δο­ μές όπως το αφτί, το δόντι ή η σπονδυλική στήλη; Πώς εμφανίζονται νέα είδη ζωντανών οργανισμών; Πώς εξαφανίζονται κάποια είδη; Σε αυτά και άλλα παρόμοια ερωτήματα οι απαντήσεις της γενετικής είναι ικανοποιητικές, αλλά όχι απόλυτα ακριβείς. Οι παρατηρούμενες συνθήκες του «τυχαίου» 125

συμβάντος (στοχαστική παράμετρος) ή της εμφάνι­ σης μίας μεταλλαγής, η οποία ως μικρή νιφάδα προκαλεί χιονοστιβάδα αλυσιδωτών γεγονότων, ή ακόμη της μη ισορροπημένης διακύμανσης βιοχημικών πα­ ραμέτρων, που τελικά καταλήγουν στην ισορροπία της «ομοιόστασης», αποτελούν έννοιες που επεξηγούνται σε μεγάλο βαθμό μόνον από τη θεωρία του Χάους. Προχωρώντας σε παραδείγματα από τον βιολογικό κόσμο, θα ήταν χρήσιμο να οριοθετήσουμε ορισμέ­ νες βασικές έννοιες. Καταρχάς, με τη διαδικασία της εξέλιξης παρατηρείται η τάση για αύξηση της οργά­ νωσης της έμβιας ύλης από απλούστερα σε πολυπλοκότερα συστήματα. Από τους προκαρυωτικούς οργανισμούς (βακτήρια) προήλθαν οι ευκαρυωτικοί (μύκητες, φυτά και ζώα). Οι δεύτεροι, σε αντίθεση με τους πρώτους, διαθέτουν πυρήνα όπου φυλάσσεται προστατευμένο το DNA και εξειδικευμένα ενδοκυττάρια οργανίδια. Από τους μονοκύτταρους οργανισμούς προήλθαν οι πολυκύτταροι, από τα αφυλετικά ζώα τα διφυλετικά με την προφανώς ευνοϊκότερη δυνα­ τότητα περισσότερων συνδυασμών των γονιδίων τους. Στα έμβια όντα η πολυπλοκότητα (complexity) ορίζε­ ται ως η ιδιότητα που συνδυάζει δύο παραμέτρους: τη διαφορετικότητα (distinction) των μερών που α­ παρτίζουν το σύνολο και τη σύνδεσή τους (connection). Η πρώτη έννοια αντιστοιχεί στην ποικιλομορφία, την ετερογένεια και τη διαφορετική φυσι­ κοχημική συμπεριφορά των συστατικών ενός έμβιου συστήματος. Η δεύτερη έννοια αντιστοιχεί στην αλληλοεξάρτηση, το ουνδυασμό και τη στενή σχέση των συστατικών. Η διαφορετικότητα τείνει οριακά στην αταξία (εντροπία) και το χάος, ενώ η σύνδεση οριακά τείνει στην τάξη και την τέλεια οργάνωση. Η χαρακτηριστική πολυπλοκότητα των ζωντανών συ­ στημάτων υπάρχει μόνον εφόσον και οι δύο παράμε­ τροί της υπάρχουν εξίσου. Ούτε η τέλεια αταξία (που περιγράφεται, π.χ., για τα μόρια ενός αερίου με τους νόμους της στατιστικής και της θερμοδυναμικής) ού­ τε η τέλεια τάξη (που περιγράφεται, π.χ., στις δομές των κρυστάλλων με κλασικές ντετερμινιστικές μεθό­ δους) είναι πολύπλοκες. Κατά συνέπεια, η ζωή υφίσταται ανάμεσα στην τάξη και την αταξία ή «στο όριο του χάους». Αν εξετάσουμε την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου σώματος, θα τη συναντήσουμε σε διάφορα επίπεδα: στον συνολικό οργανισμό, στα όργανα, στους ιστούς, στα κύτταρα, στα ενδοκυττάρια οργανίδια, στα πολυ­ μερή βιομόρια (όπως οι πρωτεΐνες ή το DNA), στα 126

μονομερή τους (αντίστοιχα τα αμινοξέα και τα νουκλεοτίδια), στα άτομα, στους ατομικούς πυρήνες και στα στοιχειώδη σωματίδια. Η οργάνωση αυτή της πολυπλοκότητας είναι μορφοκλασματική (fractal). Η πολυπλοκότητα ενός έμβιου συστήματος, π.χ. ενός διαφοροποιημένου κυττάρου, χαρακτηρίζεται από οργάνωση στο χώρο («δομή») αλλά και οργάνωση στο χρόνο («λειτουργία»). Οι δύο τύποι οργάνωσης έ­ χουν μεγάλο βαθμό ελευθερίας (καθώς ισχύουν οι χημικοί νόμοι της ελεύθερης διάχυσης των μορίων και της αυτοσυγκράτησής τους), αλλά παράλληλα υ­ πάρχουν μηχανισμοί ελέγχου της σωστής δομικής συγκρότησης και της σωστής λειτουργικής πορείας. Η δομή ως στατική ιδιότητα ενός κυττάρου και η λει­ τουργία ως δυναμική ιδιότητα αποτελούν τις δύο ό­ ψεις του ίδιου νομίσματος, που εν τέλει περνά τη σκληρή δοκιμασία της φυσικής επιλογής. Στο όριο του χάους τα σημαντικά λάθη δεν επιτρέπο­ νται. Το έμβιο σύστημα που δεν είναι επαρκώς λει­ τουργικό στο περιβάλλον του θα χαθεί και δεν θα διαιωνίσει το DNA του σε όμοιους απογόνους. Σε σύ­ γκριση με τα λίγα εκατομμύρια είδη που υπάρχουν στις μέρες μας, υπερδεκαπλάσιο πλήθος ειδών έχει εξαφανιστεί. Η ζωή, γνωρίζοντας τους σκληρούς κα­ νόνες του παιχνιδιού, χρησιμοποιεί τις ατέλειες της αντιγραφής του DNA για να δημιουργήσει ποικιλομορφία. Στις συνεχείς αλλαγές του περιβάλλοντος α­ παντά με πληθώρα λιγότερο ή περισσότερο διαφο­ ρετικών οργανισμών. Κάποιοι από αυτούς θα περά­ σουν τη σκληρή δοκιμασία και οι απόγονοί τους θα έ­ χουν όλο και πιο πολύπλοκες δομές και λειτουργίες για να αντέξουν σε νέες περιβαλλοντικές μεταβολές. Για παράδειγμα, ένα ζώο που ήταν ικανό να βρει και να πέψει μια μεγάλη ποικιλία τροφών, όπως ο πρόγο­ νος του ανθρώπου, είχε περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσει και να εξαπλωθεί σε διάφορες περιοχές σε σχέοη με κάποιο φυτοφάγο πιθηκοειδές. Για την πορεία της εξελικτικής ανέλιξης της πολυπλοκότητας της ζωής, η βιολογική άκρη του νήματος είναι οι «τυχαίες», στοχαστικές αλλαγές των βάσεων του DNA: οι μεταλλαγές και οι πολυμορφισμοί. Σύμ­ φωνα με τη θεωρία του Χάους, ένα απειροελάχιστο γεγονός σε ένα σύστημα μπορεί κάποτε να οδηγήσει σε εξαιρετικά διαφορετική κατάσταση του συστήμα­ τος αυτού. Μια μεταλλαγή που έγινε σε ένα αρχέγονο γονίδιο κολλαγόνου υπήρξε ίσως το πρώτο βήμα για μια ιδιαίτερη λειτουργία αυτής της πρωτεΐνης, ώ­ στε σήμερα να μπορούμε να ακούμε, εφόσον χρησι­ μοποιείται μια μορφή της στο αφτί μας. Μια τροπο­ ποίηση της έκφρασης κάποιου γονιδίου επέτρεψε

στον καρχαρία να έχει δόντια, εφόσον άρχισαν να παράγονται στο στόμα του σχηματισμοί όμοιας σύστα­ σης με τα λέπια του. Διαφορετικά στοχαστικά γεγο­ νότα δημιούργησαν τα δικά μας δόντια. Κάποια γονί­ δια προκόλεσαν αφενός την ανάδυση του επιθηλίου

σε διάφορα σημεία του στόματος κάποιου προγόνου μας και αφετέρου την ενασβεστίωση των μεσεγχυματικών κυττάρων που καλύπτονταν από το επιθήλιο αυτό, οδηγώντας εξελικτικά στην εμφάνιση των δοντιών των πρωτευόντων. Η εμφάνιση των νέων ειδών γίνεται με τη φυσική επι­ λογή κάποιου «φαινοτύπου» από την ποικιλία των υ­ παρχόντων σε έναν πληθυσμό, εφόσον ταυτόχρονα απομονωθεί αυτός ο φαινότυπος από τον πατρικό πληθυσμό γεωγραφικά (π.χ. τεκτονική δημιουργία νη­ σιού), συμπεριφεριολογικά (π.χ. διαφορετικές δια­ τροφικές συνήθειες) ή γενετικά (π.χ. μια χρωμοσωματική μεταβολή που δεν επιτρέπει τη γέννηση απο­ γόνων). Η ανυπαρξία περιοδικότητας ή και προκαθο­ ρισμένου «σχεδίου» εμφάνισης νέων περισσότερο πολύπλοκων βιολογικών δομών ή νέων οργανισμών εξηγεί τη δυναμικότητα της διαδικασίας της εξέλιξης,

η οποία έχει χαρακτήρα χαοτικό, τυχαίο και μη προ­ βλέψιμο. Αξίζει να υπογραμμισθεί ότι η εξελικτική αυτή διαδι­ κασία δεν ήταν και δεν είναι μονόδρομος. Ίσως, σε ε­ λάχιστα διαφορετικές συνθήκες, στη γη θα μπορού­ σαν να υπήρχαν πολιτι­ σμοί έξυπνων δελφινιών, αιλουροειδών ή χταποδιών. Παρά το γεγονός ό­ τι η ανθρωπότητα φαίνε­ ται ότι έχει φθάσει στο α­ πόγειο πολυπλοκότητας της εξέλιξης που γνωρί­ ζουμε, περισσότερο εξε­ λιγμένα και πολύπλοκα είδη μπορεί να υπάρχουν ήδη σε κάποια μέρη του σύμπαντος ή μπορεί να εμφανισθούν στη γη μετά από εμάς. Συμπερασματικά, η γενε­ τική μάς εξη γ εί το πώς εμφανίστηκε το είδος μας και η θεωρία του Χάους μάς υπογραμμίζει το πό­ σο τυχαία ήταν η εμφάνι­ σή μας αυτή. Οι ιδεολο­ γίες του ανθρωποκεντρι­ σμού ανήκουν στη σφαί­ ρα της φαντασίας και του εγωισμού μας. Όσο ενωρίτερα το συνειδητοποιή­ σει αυτό το είδος μας, τόσο περισσότερο θα αυξηθούν οι πιθανότητες να ε­ πιβιώσουμε τη νέα χιλιετία και να μεταφέρουμε το δώρο της ζωής σε άλλους πλανήτες. □

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Stewart I. Παίζει ο Θεός ζάρια; Η επιστήμη του Χάους. Εκδ. «Τραυλός».

Lewin R. Complexity-Life at the edge o f Chaos. The University of Chicago Press.

Heylighen F. The growth of Structural and Functional Complexity during Evolution. In «The Evolution of Complexity». Kluwer Publications.

Ingber D. The A rchitecture o f Life. «Scientific American», January 1998.

127

Fractals: η γιωμπρία τ 1 (

♦ < · «

του ΔΗΜΗΤΡΗ [ΚΟΥΦΗ*

ε πρόσφατη ομιλία του στο Γαλλικό Ινστιτούτο στην Αθήνα, ο δι­ ευθυντής του «Monde Diplomatique» Ignacio Ramonet (ο οποίος ασχολείται και με τη σημειολογία της εικόνας) επισήμανε ότι, αν για τη σημειολογία του γραπτού και προφορικού λόγου έχουν χυθεί τόνοι μελάνης, η σημειολογία της εικόνας εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο βαθμό terra incognita. Η αναφορά του αφορού­ σε, φυσικά, κατά πρώτο λόγο την εικόνα που προβάλλουν τα σύγχρονα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η διαπίστωσή του όμως αφορά ένα πολύ ευ­ ρύτερο πεδίο: σε μια εποχή κατά την οποία η εικόνα τείνει να υποκαταστήσει σε μεγάλο βαθμό τον γραπτό λόγο, ν' αναγορευτεί σε ένα είδος lingua franca ενός πολύγλωσσου και πολύ-πολιτισμικού κόσμου που χρησιμοποιεί τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ως μέσο μαζικής επικοινωνίας, η εκ των πραγμάτων πολυσημία της εικόνας θ' αποτελεί όλο και περισ­ σότερο ένα από τα σημαντικότερα αντικείμενα μελέτης. Τα fractals και η συχνά μυθοπλαστική ρητορική ηου έχει αναπτυχθεί γύ­ ρω τους είναι ένας από τους τομείς αυτούς. Οι σχετικές απόψεις παρου­ σιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς καλύπτουν ένα φάσμα που ξεκινά από την άμεση και σε πρώτο επίπεδο ανάγνωση των εντυπωσιακών ει­ κόνων που δημιουργούνται από γραφικές παραστάσεις εξισώσεων με μιγαδικούς αριθμούς, οι οποίοι προκύπτουν με τη μέθοδο των διαδοχικών

ί

*0 Δημιίιρης Σκούφος είναι μηχανικός με ειδίκευση στην τεχνολογία του Internet

128

Α προσεγγίσεων, μέχρι την πρακτική επιβεβαίωση της γνωστής αρχαίας ρήσης -βοηθήματος αριθμητικής α­ πομνημόνευσης του π- «αεί ο θεός ο μέγας γεωμετρεί». Αποφεύγοντας τους αυστηρούς μαθηματικούς όρους και ορισμούς, μπορούμε να πούμε ότι τα fractals είναι γεωμετρικά μοτίβα (patterns) που έχουν την ιδιότητα της αυτο-ομοιότητας (self-similarity): εάν μεγεθύνουμε ένα μικρό τμήμα ενός τέτοιου μοτίβου, όσο σύνθετο και αν είναι, αυτό που προκύπτει είναι απόλυτα όμοιο με το αρχικό. Υπάρχουν άφθονα στη φύση και στα φυ­ σικά και βιολογικά φαινόμενα: η ροή του αίματος στα αιμοφόρα αγγεία, η δομή πολλών φυτών, η μορφή των νεφών, η μορφολογία ακτών και ορέων και πολλά άλλα από εκείνα που συνθέτουν το περιβάλλον μας υπακούουν στο νόμο της αυτο-ομοιότητας. Ο Benoit Mandelbrot, ο μαθηματικός που το 1975 επι­ νόησε τον όρο «fractals» και διατύπωσε τους βασικούς νόμους που διέπουν τη γεωμετρία τους, επισήμανε ότι με τον όρο αυτόν αναφέρεται σε μια θεωρία που αφο­ ρά «τόσο σε μαθηματικές οντότητες όσο και σε πραγ­ ματικά σχήματα της φύσης»1 και στόχος της είναι να διατυπώσει μαθηματικούς νόμους που να αποδίδουν τα φαινομενικά χαοτικά σχήματα και φαινόμενα που πα­

Αναπαράτααη της αιιτο-ομοιότητας k ατα φράκταλ

ρατηρούμε στον φυσικό κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε. Αλλωστε, η αντίληψη ότι το βιβλίο της φύσης «είναι γραμμένο στη γλώσσα των μαθηματικών και οι χαρα­ κτήρες της είναι τρίγωνα, κύκλοι και άλλα γεωμετρικά σχήματα, χωρίς τα οποία είναι ανθρωπίνως αδύνατο να κατανοήσουμε έστω και μια λέξη απ' αυτό» δεν είναι καθόλου καινούρια: είχε ήδη διατυπωθεί από τον Γαλιλέο το 1623. Αν και «τα σύννεφα δεν είναι σφαιρικά, τα βουνά δεν είναι κώνοι, οι ακτές δεν είναι κύκλοι (...) ού­ τε ο κεραυνός ακολουθεί ευθύγραμμη διαδρομή»2, η ουσιαστική αξία της φράσης του Γαλιλέου έγκειται στην αρχή που εκφράζει και όχι στις ευκλείδειες γεωμετρι­ κές γνώσεις της εποχής του. Από τη διατύπωση της ρηξικέλευθης αυτής άποψης μέ­ χρι την έστω και μερική επί της αρχής επιβεβαίωσή της, χρειάστηκαν περίπου τετρακόσια χρόνια και, βέβαια, η ανακάλυψη και χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών που παρέχουν δύο στοιχεία, απαραίτητα για τέτοιου εί­ δους εγχειρήματα: την ικανότητα να πραγματοποιούν εκατομμύρια σύνθετους υπολογισμούς σε ελάχιστο χρόνο και τη δυνατότητα να οπτικοποιούν με γραφικές αναπαραστάσεις τα αποτελέσματα των υπολογισμών αυτών. Έτσι, έγινε δυνατή η διατύπωση μαθηματικών μοντέλων για μη γραμμικά, δυναμικά συστήματα και η

Ι29

μελέτη της συμπεριφο­ ράς τους. Τα συστήματα αυτά αποτελούν ικανοποι­ ητικές προσεγγίσεις σε φυσικά, οικονομικά και κοινωνικά φαινόμενα, μια και ο κόομος μας αηοτελείται από πολυσύνθετα τέτοια συστήματα που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους: η γραμμικότητα είναι εξαιρετικά σπάνια στον κό­ σμο μας και η κατανόηση των φαινομένων δεν μπορεί παρά να απαιτεί μια μη γραμμική, δυναμική προσέγγι­ ση. Ταυτόχρονα, διαπιστώθηκε ότι ακόμα και απλά μαθη­ ματικά συστήματα εμφανίζουν τόσο σύνθετη και απρό­ βλεπτη συμπεριφορά, που μπορεί να χαρακτηριστεί ως τυχαία. Από την ανακάλυψη αυτής της συμπεριφοράς προέκυψε η σύγχρονη μαθηματική θεωρία του Χάους.

0 πιο χαρακτηριστικός και ίσως πιο εύληπτος ορισμός της είναι αυτός που δίνει ο Ian Stewart στο βιβλίο του Οι αριθμοί της Φύσης, σύμφωνα με τον οποίο «χάος εί-

Νιφάίίξ φράκταλ

ναι π φαινομενικά τυχαία συμπεριφορά που έχει καθα­ ρά ντετερμινιστικά αίτια», ενώ η θεωρία του Χάους ορί­ ζεται ως «η ποιοτική μελέτη της ασταθούς απεριοδικής συμπεριφοράς σε ντετερμινιστικά, μη γραμμικά δυναμι­ κά συστήματα». θα πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι, παρόλο που υ­ πάρχουν σημαντικές επικαλύψεις ανάμεσα στη μαθη­ ματική θεωρία του Χάους και στα fractals, οι δύο αυτοί τομείς δεν ταυτίζονται. Όπως παρατηρεί ο Benoit Mandelbrot, «η επικάλυψή τους οφείλεται στο γεγονός πως σχεδόν όλα τα σχήματα που προκύπτουν από την επεξεργασία χαοτικών δυναμικών συστημάτων είναι fractals, (...) όμως οι αναλυτικές μέθοδοι της θεωρίας του Χάους δεν έχουν σχέση με τα fractals και η γεωμε­ τρία των fractals περιλαμβάνει τυχαία σχήματα που δεν έχουν σχέση με το χάος». Πέρα από τις σημαντικές πρακτικές τους εφαρμογές στους τομείς των θετικών επιστημών, της οικονομίας και της ιατρικής, τα fractals χρησιμοποιούνται ως μέσα εικαστικής και μουσικής έκφρασης, καθώς και για τη δη­ μιουργία ρεαλιστικών συνθετικών εικονικών τοπίων στον τομέα της βιομηχανίας του θεάματος. Το ζήτημα του εάν και κατά πόσο οι εντυπωσιακές εικόνες και οι ήχοι, που δημιουργούνται με το χειρισμό μαθηματικών τύπων και των γραφικών τους αναπαραστάσεων, είναι ή δεν είναι τέχνη είναι ένα ερώτημα που μένει να απα­ ντηθεί. Το σίγουρο είναι ότι τα fractals άνοιξαν ένα και­ νούριο μονοπάτι στο ολοένα αναπτυσσόμενο αλλά ή­ δη πολυσχιδές τοπίο των νέων μέσων ανθρώπινης επι­ κοινωνίας και έκφρασης. □ Σημειώσεις

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Βιβλιοπωλείο Όμβρος Ασκληπιού 14 · Τηλ.: 36 2 7 0 2 9

130

1. Οι αναφορές στις απόψεις του Benoit Mandelbrot προέρχο­ νται από διάλεξη που έδωσε στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο του Λονδίνου τον Μόιο του 1994 με τίτλο «Η ομορφιά και η χρη­ σιμότητα των fractals», την οποία μπορείτε να παρακολου­ θήσετε ηχογραφημένη μέσω του Internet, στη διεύθυνση: http://kmi.open.ac.uk/kmiradio/hits.mandelbroiyintr0.html.

2. ό.π.

Το λ ο γ ο τ ε χ ν ι κ ό ε IS ο ς των φράκταλ

του ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΑΡΕΤΟΥΛΑΚΗ*

ταν ο Ουίλιαμ Β. Γέιτς στο ποίημα «Η Δευτέρα Παρουσία» («The Second Coming», 1920) εμφάνιζε τη ροή της ιστορίας ως χρονο­ δίνη («gyre») με κέντρο που «δεν αντέχει» λόγω φυγόκεντρων δυνάμεων και όπου τα πάντα διαλύονται, ασυναίσθητα σχολίαζε το ρόλο της εντροπίας στην εξέλιξη (ή μη) των πραγμάτων, ενώ \ Z S παράλληλα απεικόνιζε την κυριαρχία του χάους ως ύλης και ε ­ νέργειας έναντι της δομής. Από τις βιβλικές παραστάσεις που μας φέρνει στο νου ο όρος «χάος» ως τη θεωρία του Χάους έχει διανυθεί αρκετά με­ γάλη απόσταση. Το χάος, όπως υπονοεί και ο Γέιτς στο ποίημά του, δεν είναι ούτε απόλυτα αρνητικό στοιχείο ούτε απόλυτα θετικό. Δεν είναι αρ­ νητικό, διότι το χάος ως χαλάρωση δομής ή τάξης πιθανότατα προσδίδει ευελιξία σε μια κοινωνία μέσω της εναλλαγής μορφών και μοντέλων. Δεν είναι θετικό από την άλλη μεριά, διότι αυξάνει σε επικίνδυνα επίπεδα το βαθμό απροβίΤεφιμότηταςτης ζωής. Η μαθηματική θεωρία του Χάους επισημαίνει το ρόλο του τυχαίου και του άτακτου κατά την περιγραφή ή πρόβλεψη της συμπεριφοράς ενός σωματιδίου, ενός οργανισμού, ενός ανθρώπου, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μια τάση σύνδε­ σής της με την τέχνη και την αφήγηση. Η θερμοδυναμική και η κυβερνητική (ως ροή της πληροφορίας), του 19ου και 20ού αιώνα αντίστοιχα, προκάλεσαν αμφιβολίες ως προς τη φερεγγυότητα της βασιζόμενης σε αιτιώδεις σχέσεις «γραμμικής» σκέ­ ψης και άρχισαν να ψάχνουν για εναλλακτικά μοντέλα. Οι δύο νόμοι της

*

' *0 Εμμανουήλ Αρετουήάκης είναι υποψήφιος διδάκτωρ αγγήικής φιήοήογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

131

θερμοδυναμικής παρουσιάζουν αντιθέσεις μεταξύ τους. Σύμφωνα με τον πρώτο νόμο, η ενέργεια δεν χά­ νεται, αλλά απλώς μετατρέπεταί: για παράδειγμα, από κίνηση σε θερμότητα. Σύμφωνα με τον δεύτερο, με την πάροδο του χρόνου η απώλεια ενέργειας, η εντρο­ πία, γίνεται όλο και μεγαλύτερη. Ο χαοτικός τρόπος α­ ντίληψης παίζει με τις πιθανότητες για το ποιος νόμος παρουσιάζει μεγαλύτερη αξιοπιστία κάθε φορά. Ακρι­ βέστερα, και οι δύο νόμοι ισχύουν ταυτόχρονα, καθώς η αντιθετικότητα των συμπερασμάτων τους αυξάνει τη δυναμικότητα του συστήματος, είτε αυτό είναι πείραμα στη φυσική είτε λογοτεχνικό κείμενο. Η πληροφορία -ως γνώση- έγινε τον 20ό αιώνα πεδίο απίστευτης διαμάχης και εκμετάλλευσης. Η έλλειψή της θεωρήθηκε ότι οδηγεί κατευθείαν στο Μεσαίωνα και σε θρησκευτικούς ή άλλους φανατισμούς. Εντού­ τοις, η απλόχερη προσφορά της δημιούργησε πρόβλη­ μα στην κριτική ικανότητα του ανθρώπου και σύγχυση ως προς το τι είναι «σωστό» και τι «λάθος». 0 βομβαρδι­ σμός πληροφοριών ακυρώνει τη σημασία του νοήμα­ τος, επειδή παράγει «θόρυβο» ο οποίος καταστρέφει την «ήρεμη» ροή του μηνύματος. Αν θεωρήσουμε την πληροφορία σαν ένα σύνολο σωματιδίων που έχουν την ίδια φορά, το χάος αναδύεται στην περίπτωση που τα σωματίδια αρχίζουν να συγκρούονται μεταξύ τους και να ακολουθούν απρόβλεπτη πορεία αυξομειώνοντας τη μάζα και την ταχύτητά τους. Από την άλλη, ο δυναμισμός αυτός είναι υπεύθυνος για τη διαπίστωση ότι «κάτι κινείται, κάτι εξελίσσεται». 0 Claude Shannon και ο Warren Weaver στη Μαθηματική Θεωρία της Επι­ κοινωνίας (1949) ισχυρίζονται ότι η πληροφορία βασί­ ζεται ταυτόχρονα στο τυχαίο και το προβλέψιμο, προ­ σθέτοντας ότι όσο πιο απροσδόκητο και αιφνιδιαστικό είναι κάποιο μήνυμα, τόσο περισσότερη ουσία εμπεριέ­ χει. Στην προκειμένη περίπτωση η υπόνοια του χάους ως αβεβαιότητα αποδεικνύεται θετική. Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα το χάος με τις δια­ κλαδώσεις του έχει αρχίσει ήδη να απασχολεί τομείς και εκτός της επιστήμης των μαθηματικών ή της φυσι­ κής. Η «αμορφία» του χάους και η νεότερη εξέλιξη της θεωρίας των φράκταλ (fractal) κεντρίζει το ενδιαφέρον της λογοτεχνίας, η οποία διαβλέπει φρέσκους ορίζο­ ντες έκφρασης περί του «μη-λογικού» και εναλλακτικές μεθόδους άρθρωσης του ανείπωτου -μή γραμμικού ή γραφόμενου- στην αφήγηση. ΟΓμετα-μυθοπλασίες του Αμερικανού Τόμας Πίντσον στα '60-70 και ειδικότε­ ρα το έπος του Ουράνιο Τόξο της Βαρύτητας (1974) α­ ντιστρέφουν τις γραμμικότητες του ανθρώπινου νου και τις σχέσεις αιτίας-αποτελέσματος. Το αποτέλεσμα προηγείται μάλλον παρά έπεται της αιτίας, ενώ η φορ­ 132

τωμένη με επιστημονικά και ιστορικά στοιχεία υπόθεση με τον υπερβολικά μεγάλο αριθμό των χαρακτήρων ε­ ντείνει τη σύγχυση του αναγνώστη όχι μόνο για το «τι θα συμβεί μετά» αλλά και για το τι συμβαίνει ακόμη και «αυτήν τη στιγμή». Οι πληροφορίες παρατίθενται πολύ λογικά δομημένες, είναι όμως τόσο πολλές που οδη­ γούν στην απόλυτη αβεβαιότητα (μπολιασμένη με α­ πόλυτη σιγουριά) και, αργότερα, παράνοια. Η σύλληψη των φράκταλ απο τον μαθηματικό Benoit Mandelbrot το 1975 συνετέλεσε στον εντοπισμό ενός χώρου που λειτουργούσε παράλληλα με τις αναπαρα­ στάσεις της ευκλείδειας γεωμετρίας αλλά εκτός αυ­ τής. 0 όρος προέρχεται από τη λέξη fraction (=κλάσμα) και έχει να κάνει με ό,τι δεν είναι «τέλειο» σχήμα, κύκλος ή ευθεία γραμμή: στην ουσία δηλαδή με την ί­ δια τη φύση. Το φύλλο ενός δέντρου, ένα σύννεφο, το σχήμα ενός βουνού δεν μπορούν να αναπαρασταθούν με τις τρεις διαστάσεις του Ευκλείδη. Η πρωτόγονη φύ­ ση δεν παράγει ευθείες ή τέλειους κύκλους ούτε κάθε κύκλος έχει απαραίτητα και από μια εφαπτομένη. 'Οταν η γνωστή μας τριγωνομετρία σχεδιάζει αντικείμενα με «ξεκάθαρες» διαστάσεις 1 ή 2, η διάσταση των φρά­ κταλ είναι 1 συν «κάτι», 2 συν «κάτι». Όπως λέει ο J. Gleick στο Χάος. Η δημιουργία μιας νέας Επιστήμης, «τα φράκταλ είναι η μέθοδος του νου για να αντικρίσει το άπειρο» (98). Πώς γίνεται αυτό; Μέσω της αρχής της αυτο-ομοιότητας (self-similarity), κατά την οποία όοο και να μεγεθύνουμε ή να σμικρύνουμε ένα φύλλο, για παράδειγμα, η δομή του παραμένει η ίδια· ή, ακόμα κα­ λύτερα, αν πάρουμε ένα οποιοδήποτε κομμάτι μιας α­ κτής (0 Β. Mandelbrot διάλεξε να μετρήσει την περίμε­ τρο της ακτής της Αγγλίας), θα δούμε ότι περιέχει τη δομή του συνόλου της περιμέτρου της. Αυτό σημαίνει ότι το αντικείμενο φαίνεται το ίδιο ανεξαρτήτως κλίμα­ κας: ένα κούτσουρο μοιάζει με κλαδί που μοιάζει με δέντρο. Η αυτο-ομοιότητα συνεπάγεται την επ' άπει­ ρον επέκταση-ανάλυση (εμβάθυνση;) μέσα σε περιορι­ σμένο χώρο. Η τέχνη φαίνεται ότι συνέλαβε τη διάσταση των φρά­ κταλ πριν την επιστήμη. Τα έργα του Λεονάρντο που α­ πεικονίζουν τρικυμισμένη θάλασσα ή και του, πιο πρό­ σφατου, Αμερικανού Τζ. Πόλακ, αποτελούν ικανά πα­ ραδείγματα. Μια πολύ ενδιαφέρουσα παρατήρηση του Mandelbrot πάντως ήταν το ότι η μέτρηση της περιφέ­ ρειας συνδέεται άμεσα με την οπτική γωνία του παρα­ τηρητή. Αυτή η διαπίστωση έχει πολλά να πει και για τον τρόπο πρόσληψης της λογοτεχνίας και γενικότερα τη λογοτεχνική θεωρία.'Παρουσιάζει αναλογίες με την ερμηνεία του λογοτεχνικού κειμένου βάσει της οπτικής γωνίας του αναγνώστη. Η σχετικοποίηση επομένως κα-

θίσχαται αναπόφευκτη, εάν συνυπολογίσουμε και την αρχή της αβεβαιότητας του Heisenberg, σύμφωνα με την οποία δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ταυτόχρονα τη μάζα και την ταχύτητα ενός σωματιδίου. Όταν κατα­ νοήσουμε τη μάζα, η ταχύτητα θα έχει μεταβληθεί. Όταν ο παρατηρητής γίνει μέ­ ρος του συστήματος, η αντι­ κειμενικότητα εξανεμίζεται. Έχει ειπωθεί ότι το φτερούγισμα μιας πεταλούδας στη μια άκρη της γης μπορεί να επη­ ρεάσει τον καιρό στην άλλη άκρη. Βασικά, η αρχή της «χαοτικότητας» λέει ότι η απειρο­ ελάχιστη μεταβολή σ' ένα σύ­ στημα πιθανόν επισύρει τερά­ στιες συνέπειες σ' ένα ολό­ κληρο οικοδόμημα. Στο μυθι­ στόρημα του Αμερικανού Richard Powers The Cold Bug Variations (Οι Παραλλαγές του Χρυσού Σκαραβαίου, 1991) η προσπάθεια εύρεσης του γε­ νετικού κώδικα απ' όπου ξεκι­ νά η ζωή οδηγεί στην ανατρο­ πή της ίδιας της ζωής των χα­ ρακτήρων. Το βιβλίο αποτελεί συνδυασμό μοριακής βιολο­ γίας, πληροφορικής και μουσικής, όπου η αγάπη είναι εξίσου δυνατή με τη θέληση για γνώση. Μια βιβλιοθη­ κάριος ενώνει τις δυνάμεις της με κάποιον τεχνικό ηλε­ κτρονικών υπολογιστών για να βρεθεί τι απέγινε ο Στιούαρτ Ρέστλερ, η μεγαλύτερη ελπίδα της γενετικής το 1950, τα ίχνη του οποίου είχαν χαθεί από κάποιο ση­ μείο και ύστερα. Το μυθιστόρημα βρίθει αναφορών σε γενετικούς και μουσικούς κώδικες. 0 τίτλος καθαυτός είναι συνδυασμός του μουσικού «Goldberg variations» («Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ») του Μπαχ και του διηγή­ ματος «0 Χρυσός Σκαραβαίος» του Έντγκαρ Άλαν Πόε. Με άλλα λόγια, και το βιβλίο αποτελεί μια παραλλαγή ανάμεσα σε τόσες άλλες. 0 Ρέστλερ, καταβάλλοντας προσπάθεια να σπάσει τον κώδικα του DNA, σπάει ένα σωρό άλλους κώδικες -τον κοινωνικό, τον συναισθη­ ματικό- με συνέπεια την απομόνωση. Αυτό που διδάσκει το βιβλίο είναι ότι το μυστήριο της ζωής δεν αποτελείται από το σύνολο των συμπερα­ σμάτων που αφορούν το DNA. Η ζωή είναι ο κωδικός «συν κάτι παραπάνω». Το σύνολο είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των μερών που το αποτελούν. Αυτό μας λέει η φράκταλ οπτική, αυτό υποστηρίζουν και τα μη

γραμμικά σχήματα των χαοτικών θεωριών. Όταν οι τρεις βασικοί χαρακτήρες αποφασίζουν να βοηθήσουν τον μικρό Τζίμι «μπαίνοντας» στα αρχεία της εταιρείας για να του «δώσουν» αύξηση, αυτό ηου καταφέρνουν είναι να του ακυρώσουν την ασφάλιση! Η αποκάλυψη της απάτης φέρνει εγκεφαλι­ κό στον Τζίμι, που χρειάζεται τώρα υγειονομική περίθαλψη την οποία, ατυχώς, δεν διαθέ­ τει πλέον. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι μια ανώδυνη κίνηση φέρ­ νει τεράστιες αλλαγές στο σύστημα. Εδώ, η καταπίεση του «εγωιστικού» γονιδίου προκάλεσε αναμφίβολα σο­ βαρές επιπλοκές... Όπως δηλώνεται και στο βι­ βλίο, «όλα τα ιδιαίτερα χαρα­ κτηριστικά αποτελούν σύνολο παραλλαγών, οι διαφορές των οποίων υποδηλώνουν την πολυποίκιλη ομοιότητά τους» (40). Ή, όπως θα έλεγε ο Mandelbrot, η απειροελάχι­ στη διαφορά οδηγεί την ομοι­ ότητα σε απροσδόκητα μονο­ πάτια. Δεν υπάρχουν μόνο βιβλία που περιέχουν απλώς «χαοτικά» στοιχεία. Υπάρχουν και έργα τα οποία δημιουργήθηκαν σκόπιμα για να περιέ­ χουν τέτοια στοιχεία και να αποδείξουν «έμπρακτα» τη σχέση χάους και λογοτεχνικής αφήγησης.

0 John A. Paulos, στο βιβλίο του Πέραν τηςΑριθμήσεως (1991), συνδέει τη φράκταλ διάσταση με την αυτο­ ομοιότητα που παρουσιάζει η ανθρώπινη συνείδηση. Πιστεύει ότι η σκέψη μας βαδίζει από τα ίδια μονοπάτια, είτε συλλογιζόμαστε για σοβαρά θέματα είτε για θέμα­ τα αμελητέας σημασίας: «η ανθρώπινη συνείδηση... φαίνεται να χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένο ύφος, εί­ τε κάποιος σκέπτεται λογικά με συγκεκριμένο σκεπτικό είτε περιπλανιέται άσκοπα, είτε εστιάζει σοβαρά και λε­ πτομερώς σε κάποιο θέμα, κάτι που με τη σειρά του μπορεί να οδηγήσει σε πιο εξονυχιστική έρευνα με α­ κόμη μεγαλύτερη λεπτομέρεια, ή στην επιστροφή σε αρχικές γενικότερες σκέψεις». Η μη γραμμική ανάγνω­ ση ενός κειμένου -η ανάγνωση που πάει προς τα πίσω ή πολύ μπροστά, η ανάγνωση που οδηγείται σε δια­ κλαδώσεις, παρακλάδια μέσω οριζόντιων παρεκβάσε­ ων- παρουσιάζει την πολυδιάστατη μορφή ενός φρά­ κταλ. 0 Paulos σχηματοποιεί την ιδέα του αυτή χρησι133

μοηοιώντας ένα μυθιστόρημα που... δεν έχει γραφτεί ακόμα και κάνοντας λεπτομερή κριτική στον μαθηματι­ κό Eli Halberstam ο οποίος υποτίθεται ότι το έγραψε. Το μυθιστόρημα λέγεται Ράκερ - Ζωντανό Φράκταλ (Rucker - A Life Fractal), στο οποίο ο βασικός χαρακτή­ ρας Ράκερ, καθηγητής μαθηματικών, ταλανίζεται εν μέ­ σω βαρετών θεωρημάτων την ίδια στιγμή που ο ανα­ γνώστης τον παρακολουθεί να σκαλίζει τη μύτη του. Εμείς έχουμε τη δυνατότητα (με την ενθάρρυνση του συγγραφέα) να ακολουθήσουμε το πρόβλημα με τη μύτη του Ράκερ ασχολούμενοι με το ερώτημα «πόσοι άραγε έχουν τη συνήθεια να σκαλίζουν τη μύτη τους δημοσίως;», πληροφορία που μας παρέχεται, αν θέ­ λουμε, στο περιθώριο άλλων τμημάτων του τεράστιου -3.200 σελίδων- βιβλίου. Το εκπληκτικό είναι ότι είναι αδύνατον να ξεδιπλώσει ο αναγνώστης κάθε άγνωστη ητυχή-λεπτομέρεια που παρέχεται στο βιβλίο, καθώς αυτό απαιτεί την επιλογή συνεχώς διαφορετικών παραλλαγών-νΟηματικών ιστών. Κάθε αφήγηση εμπεριέχει μια άλλη, που δεν είναι μι­ κρότερη ούτε λιγότερο σημαντική. Ενώ η αφήγηση ξε­ κινά από ένα κοινό πεδίο σκέψης, φεύγει στη συνέχεια προς μια δραματικά διαφορετική κατεύθυνση, η οποία περιλαμβάνει την προηγούμενη χωρίς να σχετίζεται μαζί της. Πρόκειται για ένα είδος ασταμάτητης σμίκρυν­ 134

σης ή μεγέθυνσης, χωρίς να καταλήγουμε σε κάποια βασική κεντρική ιδέα και χωρίς καν να υιοθετούμε τις διαστάσεις της ευκλείδειας γεωμετρίας: μήκος, πλά­ τος, ύψος, μεταφρασμένες σε γραμμικότητα, βάθος, εξελιξιμότητα. Το φανταστικό αυτό μυθιστόρημα (που για την περίσταση είναι πολύ αληθινό) μεταδίδει το μή­ νυμα ότι η συνείδηση -όπως ένα σύννεφο, μια κορυφογραμμή, οι κυματισμοί του νερού ή η περιφέρεια μιας ακτής- χρησιμοποιεί για μοντέλο τη μη γεωμετρι­ κή έννοια των φράκταλ. Η χαοτικότητα του μοντέλου αυτού συνίσταται στο ότι -όπως και στα φράκταλ η ο­ πτική γωνία του θεατή επηρεάζει τον υπολογισμό- η παραμικρή (σκόπιμη ή μη) αλλαγή στον ειρμό σκέψης και ανάγνωσης γεννά και μια απίστευτα διαφορετική παραλλαγή του αντικειμένου προς μελέτη. □ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Gleick, James. Chaos. Making a New Science. London: Heinemann, 1988.

Paulos, John Allen. Beyond Numeracy. Knopf: Random House, 1991 Powers, Richard. The Gold Bug Variations. New York: HarperCollins, 1992.

Shannon, Claude and Weaver, Warren. Mathematical Theory of Communication. 1949.

Τετελεομενος

μεΠων

της ΕΡΣΗΙΧΑΤΙΗΑΡΓΥΡΟΥ*

ο χάος είναι ο δημιουργικός και γενεσιουργός άγνωστος χ τό­ σο του ανθρώπου όσο και του σύμπαντος. Κι όσο εντοπίζεται και αποκωδικοηοιείται ο εκάστοτε χ, τόσο θα διαφεύγει σε α­ πρόβλεπτες συναρτήσεις τόσο κοσμικές όσο και ανθρώπινες. Όπως η ζωή, όπως ο έρωτας, όπως η τέχνη. Το χάος δημιούργησε τον κόσμο για να ενσωματωθεί ως πα­ ράμετρος των πάντων; Ή ήχος του λόγου, εμφανίζοντας τον κόσμο, δημιούργησε τη λέξη «χάος» για να δηλώνει ότι δεν μπορεί να ονομα­ τίσει ευκρινώς ό,τι του διαφεύγει; Το χάος γέννησε το φως και το φως τη λάμψη του ματιού και του νου κι ο λόγος δημιούργησε το ρήμα: οίδα. Οπλίζοντας το μάτι και το μυα­ λό για την αντιμετώπιση της αταξίας, του άμορφου, του μη εκπεφρα­ σμένου. Τα αισθητήρια όργανα της γνώσης και της δράσης θα παραγάγουν στα ελληνικά ένα κατ' εξοχήν οπτικό λεξιλόγιο που θα στοχεύει στην ισορ­ ροπία, το μέτρο, την τάξη. Σε καμιά άλλη γλώσσα δεν συνεργάστηκαν με τόση αισθητική η επιθυ­ μία του μυαλού και ο πόθος του ματιού, ώστε να ενεργοποιήσουν την έννοια-εικόνα.

0 λόγος μπόρεσε να εικάζει τον ακριβή συλλογισμό με το σχήμα της μορφής παραδίνοντάς τον στην κίνηση του ματιού. Έτσι η γνώση και το εικάζω θα είναι άρρηκτα δεμένα με τον ομφάλιο λώρο της αισθητικής.

*Η Έρση Χατζηαργυρού είναι εικαστική καήήιτέχνις.

135

Σχέδιο τηςΊροης Χατζηαργυρού

Αν όμως η ελληνική γλώοσα είχε αυτήν την πρωτο­ τυπία, είχε και την πρωτιά της συγκατοίκησης του Λό­ γου με το εμπόρευμα. Έτσι, εκτός από κοιτίδα του πολιτισμού, θα είναι και η κοιτίδα της εμπορευματικής διάστασης του λόγου. Η πρωτοκαθεδρία του Λόγου στην Αγορά θα αγνοή­ σει τους γνωστικούς θύλακες των αισθήσεων. Η σύντηξη λόγου-επιστήμης-γνώοης κι η άρνηση της αρχικής ηδονής εν ονόματι της εγκυρότητας θα κατα­ στήσουν ηδονιστικά και μόνο, μια σειρά πολιτιστικών προϊόντων επιφυλάσσοντας ιδιαίτερη μεταχείριση για τα εικαστικά μια που θα είναι ο λόγος που θα δημι­ ουργήσει και θα συντηρήσει και την Αγορά Τέχνης. Η γνώση είτε έτσι είτε αλλιώς θα έχει τα πρωτεία α­ πέναντι στην όραση. Οι λέξεις σε έναν διαρκή ιστορικό ενεστώτα θα χά­ νουν τον πρωταρχικό τους ήχο και την κινητικότητά τους, με αποτέλεσμα να εικονοποιούν έννοιες ολόι­ διες με το πρωτότυπο, που καμιά εξέλιξη δεν θα μπορεί να τους προσδώσει το αισθητικό τους ηχόχρωμα. Οι έννοιες θα βυθίζονται στην αναπόληση της λέξης κι οι λέξεις θα χάνονται στη μνήμη της έννοιας. Το αρχικό είδωλο της έννοιας-εικόνας θα διασπαστεί κι ο

136

πολλαπλασιασμός του ειδώλου θα είναι γεωμετρικός εκατέρωθεν. Ο διαχωρισμός της λέξης από τη διαλεκτική της ενό­ τητα και η χρησιμοποίηση των στοιχείων κάθε συνό­ λου ως μεμονωμένων αυθύπαρκτων μονάδων θα επι­ ταχύνει χαοτικά την αυτοηδονή στην ακινησία των λέ­ ξεων. Οι αφηρημένες έννοιες -το υπαρκτό αλλά μη ο­ ρατό- θα αποσυντονίσουν τελείως το βλέμμα. Χάνο­ ντας το μάτι την ηδονή του, θα γίνει το ίδιο ηδονιστι­ κό. Χάνοντας το θήραμά του, την εικόνα, θα δώσει τη θέση της στην εικονική απόλαυση. Και θα 'ναι το πλέγμα της ψηφιακής εικόνας και η χαοτική της επιτά­ χυνση που θα επικαλύψει την απόλυτη απραγία του.

0 αυτοηδονισμός του λόγου όσο και του ματιού θα βυσσοδομήσουν ανελέητα στο σώμα του έρωτα και της τέχνης. Οι χαοτικές παράμετροι των συστημάτων «διαοκεδασμού» θα διαμεσολαβούνται στην επικοινωνία και την όραση. Στο χώρο της αγοράς του «βλέπειν» το ρήμα οίδα θα συρρικνωθεί στη λέξη: video. Το χάος στην αισθητική του διάσταση δεν διδάσκεται, βιώνεται. Ιδίως στο χώρο της τέχνης που είναι και ο φυσικός της χώρος. Κι ενώ στον επιστήμονα το χάος

τού καταδεικνύει τα όριά του και την αδυναμία ελέγ­ χου του σύμπαντος, στον καλλιτέχνη γίνεται αρωγός της μετάθεσης των ορίων του. Γιατί και η γνώση και το μάτι ακυρώνουν τους όποι­ ους χειριστικούς μηχανισμούς τους μπρος στο όμορ­ φο μάγμα της προδημιουργίας. Κάθε φορά ο καλλιτέ­ χνης θα αντιμετωπίζει με καινούριους απρόβλεπτους όρους την ασάφεια, την αβεβαιότητα και τη σύγχυση. Αυτά θα είναι τελικά που θα παραγάγουν το σχήμα, τη μορφή και την κίνηση στο έργο του. Ανασύροντας από την αφάνεια την έννοια-εικόνα που διαχωρίζει το εικαστικό έργο από το έργο αντικείμενο. Στόχος του τελευταίου είναι η διασκεδαστική αναπα­ ραγωγή του «ωραίου». Το δημιουργικό έργο τέχνης φέρει την κρυπτογραφημένη σφραγίδα του άλεκτου. θα είναι το μάτι που θα ξεχωρίσει αυτό το ιδιαίτερο επιμέρους στοιχείο και θα το φέρει στην επιφάνεια. Και θα είναι ο λόγος που ονοματίζοντάς το θα το βγά­ λει από την απομόνωση παραδίδοντάς το στην αγο­ ρά. Και από τουε νόμους της αγοράς -της ανταλλα­

γής- ούτε ένας καλλιτέχνης δεν ξεφεύγει, αν θέλει να επιζήσει. Υποφέρει ή είναι ικανοποιημένος, αλλά είναι πάντα ο πόνος ή η ευχαρίστηση του δούλου χωρίς διαλεκτική σχέση. Το χάος θα εμπλουτιστεί με περαιτέρω ιδιότητες. Δεν είναι πια μόνον ό,τι δεν αναγνωρίζεται, η ασάφεια, η αταξία, η σύγχυση, ό,τι δεν ελέγχεται από εγγενή α­ δυναμία. Είναι όλα αυτά στην αυτοοργάνωσή τους, που θα συντελεστεί χάριν της ιδιοτελούς παντοδυνα­ μίας του εμπορεύματος. Και το πιο κερδοφόρο εμπό­ ρευμα είναι η επένδυση στα ανθρώπινα θραύσματα. Του μυαλού, της όρασης, των αισθήσεων. Όσες αναδιπλώσεις και εσωτερικές συσπειρώσεις και αν επιχειρήσει το ανθρώπινο fractal, αυτές θα έχουν αυτο-ομοιότητα εγκλωβισμένες σ' έναν πεπερασμέ­ νο μιγαδικό χρόνο-χώρο. Άλλωστε, όσο πιο ατελής αποβεί ο ανθρώπινος ορ­ γανισμός, τόσο πιο ανθεκτικός μπορεί να αποδειχθεί στη χαοτική προβολή του ενεστώτος χρόνου στον τετελεσμένο μέλλοντα. □

Ij(«S/o της'Εραης Χατζηαργυρού

137

Τάξη ο το χ ά ο ς

της ΟΠΥΣΖΟΥΝΗ*

Στο παρακάτω απόσπασμα από εισήγησή της στο 4ο Διεθνές Συνέδριο «Τόξη-Αταξία» (Ισραήλ, 1988), η ζωγράφος Όπυ Ζούνη μιλά για το ρό­ λο που διαδραματίζει η γεωμετρία και η αποδόμηση της γεωμετρίας στο έργο της. Για τη δημιουργό αυτή, το χάος ελλοχεύει πιο συχνά οτη σύγχρονη εποχή απ' ό,τι παλιότερα, καθώς η ίδια η τάξη παρου­ σιάζεται απίστευτα πιο πολύπλοκη, διαδαλώδης και χαοτική. Τί έχει να προτείνει η τέχνη μπροστά σε μια τέτοια πραγματικότητα; Εμμανουήλ Αρετουλάκης

τη δουλειά μου περνώ από πολλές αντιφατικές διαδικασίες. Εί­ ναι μια οργάνωση εικόνων χώρου, μια γεωμετρική γραφή, μια α­ νάλυση, μια διάλυση, που από τη γεωμετρία μεταφέρεται στη ζωγραφικότητα και την ύλη. Έφτασα ο' αυτή τη δουλειά από τη διάλυση και ανασύνθεση των μορφών. Η τάξη χτίζει τον γεωμε­ τρικό χώρο, που γίνεται φανταστικός, και η ύλη γίνεται μη παρα­ στατική. Έτσι η επιφάνεια αρχίζει να γεμίζει με μια χειρονομιακή γραφή, από μια αυθόρμητη επιθυμία μου να περάσω την ατίθαση και προγραμ­ ματισμένη εξέλιξη της φύσης. Αρχίζω από την αυθόρμητη σχεδίαση, σκέψη, χρώμα, καταγραφή και μετά στήνω τη γεωμετρική δομή, αλλά μέχρι να τελειώσει το έργο μπορεί και να την έχω σπάσει. Δέχομαι το τυχαίο, αλλά και το καθοδηγώ συγχρόνως. Στον τρόπο της σκέψης και της υλοποίησης χρησιμοποιώ τη διαδικασία της πρόσθεσης αλλά και της αφαίρεσης. Αυτός ο διάλογος της γεωμετρικής με την αφηρημένη γραφή με απασχολεί από το 1978. Η διαδικασία της εκτέλεσης μιας ιδέ­ ας με γοητεύει. Υπάρχει το χρώμα, αυτή η άβυσσος, που πρέπει να ψά­ χνεις συνεχώς, να παίζεις μαζί του. Υπάρχει ακόμη και η τεχνολογία που μας προτείνει αδιάκοπα καινούριες οπτικές. Μαθαίνεις να βλέπεις χωρίς αρχή και τέλος, γίνεται άλλη διήγηση. Εξοικειώνεσαι οε καταστάσεις α­ πό τάξη σε αταξία, διότι η τάξη του σήμερα είναι πιο πολύπλοκη και δυ-

ί

* Η Όπυ Ζούνη είναι ζωγράφος J38

ναμική από αυτήν άλλων εποχών, λόγω της συνεχούς αλλαγής των τεχνολογικών μέσων, μέχρι ακόμη και των χρηστικών αντικειμένων. Στη διαδικασία επεξερ­ γασίας μιας εικόνας περνάς από ανάλυση, σύνθεση, α­ φαίρεση, διάλυση μέσα σε δευτερόλεπτα. Για να προ­ χωρήσεις πιο πέρα, η εποχή μας απαιτεί στέρεη εικα­ στική παιδεία που αν δεν την έχεις, μπερδεύεσαι και χάνεσαι μέσα στις διαδικασίες.

0 καλλιτέχνης είναι δημιουργός εικόνας και η εποχή μας είναι η εποχή της «εικόνας». Μπορεί να έχει απαλ­ λαγεί από την απεικόνιση αλλά όχι από την εικόνα. Αυ­ τό που δημιουργεί είναι η δική του εικόνα, η απεικόνι­ ση της φαντασίας και της σκέψης του, που έχει σχέση πάντα με το παρόν. Υπάρχει σήμερα μια εξάσκηση οτην όραση και στην ακοή, σε αντιπαράθεση με τη μέ­ χρι τώρα εξοικείωση στο διάβασμα. Αλλάζει το σύστη­ μα και εξελίσσεται ραγδαία σε αλλαγή γλώσσας, κώδι­ κα. Η μεγάλη πρόκληση είναι ότι μπορείς να κάνεις το δικό σου puzzle, που διευκολύνει την προσωπική σου τάξη μέσα από διάσπαρτα και ετερόκλητα στοιχεία, γνώσεις κ.λπ., πράγμα που άλλοτε ήταν ανέφικτο. Ανοίγουν νέοι ορίζοντες, με τον κίνδυνο όμως της α­

ποτελμάτωσης, αν αποδειχθείς ανίκανος να συνθέσεις το δικό σου puzzle. Η ζωή σήμερα παρέχει τις δυνατό­ τητες μεγάλων διευκολύνσεων, αρκεί να 'χεις τον κώ­ δικα πρόσβασης. 0 άνθρωπος μπορεί να είναι κάτοχος τεράστιων εγκυκλοπαιδικών γνώσεων, αλλά αδυνατεί να διεκπεραιώσει πολύ απλές δουλειές, που στο πρό­ σφατο παρελθόν δεν απαιτούσαν καμιά προσπάθεια πρόσβασης, λόγω της αμεσότητας της λειτουργίας τους. Το τέλος του αιώνα μας ανοίγει τρομερές προοπτικές στην επεξεργασμένη εικόνα. Το περίεργο είναι ότι τα οράματα των σουρεαλιστών, της οπτικής τέχνης, της pop art, του Escher κ.ά. συναντάμε συνεχώς στην επε­ ξεργασμένη εικόνα μέσω video, PC και άλλων ηλε­ κτρονικών μέσων. Οι καινούριες γενιές καλλιτεχνών, που βιώνουν όλα αυτά τα σύγχρονα μέσα, θα γεννή­ σουν με τη σειρά τους νέες εικόνες και νέα οράματα. Μετά απ' αυτές τις σκέψεις, θέλω να ξεκαθαρίσω ότι δεν υπάρχει προγραμματισμός της επόμενης μέρας στην τέχνη, είναι αυτό το απίθανο απρόβλεπτο, που υ­ πάρχει στη φύση. Δεν ξέρω ποτέ πώς θα είναι το επό­ μενο έργο μου. □ 139

Jf+ χ ό β ί

η γ ρ α μ μ ή τ ου κ ε ρ α υ ν ο ύ

m

κοπή

fr\\

mrn

υτήντη στιγμή κάποιοι ετοιμάζονται να παρακολουθήσουν κα­ ταιγίδες και να κυνηγήσουν κεραυνούς. Έτσι, φωτογραφικά να συλλάβουν αυτό το άπιαστο φως που δεν το προλαβαίνουν. Υπάρχει η απέραντη ασχηματοποίητη έκταση, ενεργειακά φορ­ τισμένη, πριν τον ερχομό του ανιχνευτή κεραυνού. Η αστραπή είναι αναγκασμένη να εμφανιστεί κάποια συγκεκριμένη ηλεκτρι­ κή στιγμή για να επανέλθει η ζωογόνος ισορροπία στη φύση. Η φυσική ε­ πιλογή εμφανίζει αυτά τα σταθεροποιητικά ηλεκτρικά συστήματα των κεραυνικών αγωγών. Χωρίς κάποιο κεντρικό σημείο αλλά με διάχυτα τα σημεία σε όλη την ατμόσφαιρα, ενεργοποιεί τη δραστηριότητά του εκα­ τό φορές το δευτερόλεπτο πάνω στον πλανήτη. Εάν πολλαπλασιάσου­ με αυτόν το ρυθμό συνεχούς εμφάνισης επί τα τρία δισεκατομμύρια ο­ κτακόσια εκατομμύρια χρόνια ζωής του πλανήτη, εάν υπολογίσουμε τα ηλεκτρικά φορτία με τα οποία συνδιαλέγεται, εάν μπορούμε να μετρή­ σουμε τις παραμέτρους που επηρεάζει σε κάθε του δραστηριοποίησα ε ­ άν όλα αυτά λοιπόν είναι δεδομένα και μετρήσιμα -ο φίλος φωτογρά­ φος, που πήρε τις καταιγίδες στο κυνήγι, παρ' όλα αυτά ακόμα δεν έχει συνέλθει από την ατυχία του, γιατί, όπως λέει, με τρεις μηχανές στημέ­ νες, όταν περίμενε τον κεραυνό να εμφανιστεί μπροστά στην κοιλάδα, έσκαγε από πίσω και, όταν ήταν σίγουρος πως θα εμφανιζόταν δεξιά του, χτύπαγε διασυννεφικός κεραυνός πάνω από το κεφάλι του. Ο γνωστός παράγων άγνωστος χ κι ο ατίθασος κεραυνός.

* Ο Κωστής Τριανταφύόόου είναι εικαστικός καόΠιτέχνης.

140

Το χάος προϋπάρχει. Εν δυνάμει είμαστε γεννήτορες του χάους μας που μέσα του θα κολυμπήσουμε στα χαοτικά του πεδία. Ονειρευόμαστε στο άγνωστο, ζώντας -«ονειρικά» ό­ πως «εικονικά»στο χάος. Οριοθε­ τώντας το άγνωστο ορίζουμε το χάος του, σε απύθμενη βυθοσκόπηση ριγ­ μένοι με όλες τις αισθήσεις. Η ιδέα του χάους έρχεται από την αρχαιότη­ τα, μεταβάλλεται σε φιλοσοφική έν­ νοια και αργότερα χαράζει το δρόμο της και μέσα στην επιστημονική σκέ­ ψη. Όταν αναφέρομαι στη λέξη χάος, τη διαβάζω σαν ε ­ νέργεια, μια που εί­ ναι εν έργω, και αί­ σθηση οικεία, μια που την κυοφορούμε. Παρόλο που δεν υπάρχει αυθύπαρκτη λογική ύπαρξης του κεραυ­ νού και διεκπεραίωσης της τάξης στο ηλεκτρικό πεδίο, αλλά υπάρχει μέσα στον πολυποίκιλο κόσμο των φυσι­ κών φαινομένων και σε συνάρτηση με άλλες ενέργει­ ες, ο κεραυνός διαμορφώνει με ιδαιτερότητα τη μονα­ δική ελεύθερη πορεία του διαμέσου της ατμόσφαιρας. Έχει τόσο τοπικό χαρακτήρα όσο και πλανητικό ενδια­ φέρον. Μπορεί ο πλανήτης να είναι ένα σύνολο μέσα σε μια ενιαία ατμόσφαιρα, όμως ο κάθε κεραυνός έχει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, που αναφέρονται τό­ σο στην τοπική όσο και στην πλανητική κλιματολογική κατάσταση. 0 κεραυνός είναι εκδήλωση ρηγματοποιός, παρέμβαση σταθεροποιητική, μέσα από τη φυσική ο­ λότητα, μια δύναμη μοναδική που αντιστέκεται ακόμα στο να τη θεωρήσουμε σαν «φυσικό πόρο» αναλώσιμο και να την «εκμεταλλευτούμε» όπως τον ήλιο, τον άνε­ μο, το νερό. Μπορεί να μας θυμίζει μ' αυτήν του την παρουόία πως τη φύση -και τις κλιματολογικές συνθή­ κες ακόμη- έως πριν ένα αιώνα, μας την ηαρέδωσαν χωρίς πολλές πληγές, τη συντήρησαν για να τη χαρούν οι επόμενοι ή πάντως δεν την κατέστρεψαν. Από τον φυτικό και ζωικό πληθυσμό μόνον ένα πολύ μικρό μέ­ ρος, από τα πάρα πολλά είδη που υπήρξαν, επιβίωσε, αυτό όμως είναι μέσα στη φυσική επιλογή. Η θαυμαστή

πολυμορφία της φύσης, με τα επιμέρους φαινόμενα να γίνονται αντιληπτά μόνον ενοποιημένα σ' ένα σύνολο, είναι ο πνευματικότερος τρόπος για να αντιληφθούμε τη φύση. Η μοναδι­ κότητα του κεραυ­ νού μαζί με την πο­ λυδιάστατη παρεμ­ βατική παρουσία του και την ποιοτι­ κή διαφορά από κε­ ραυνό σε κεραυνό δίνει το μεγαλείο της φυσικής ευαι­ σθησίας, του πλού­ του και της δύνα­ μής της. Η ποιοτική δια φορετικότητά τους στοιχειοθετεί τις αναγκαίες εναλ­ λαγές για να αλληλοσυμπληρωθεί το ενεργειακό περι­ βάλλον με τον πλούτο της χαοτι­ Έργο τον Κοντή ΤριανταφύΜον κής πολυμορφίας.

0 άγνωστος χ ίσον χάος σε αέναη ανάπτυξη.

0 σχηματισμός της γραμμής τ ης αστραπής προσδιορίζε­ ται από τις αγωγιμότητες και τα φορτία, από τις τροχιές και την απειρία των σημείων που θα προταθούν για να αναπτυχθεί, από τις χαοτικές κινήσεις των αερίων ρευ­ μάτων που μπορούν να πάρουν και τη συμπεριφορά στροβιλισμών, από την αστάθεια των συστημάτων και βέβαια από κάποια απρόβλεπτα και άγνωστα στοιχεία χ σε μεταμόρφωση. Η επανάληψη της απόστασης των κεραυνικών φάσεων στη μακρο-μετεωρολογία είναι μη προβλέψιμη και, αν αυτές στατιστικά πρέπει να μελετη­ θούν είτε από επίγειες παρατηρήσεις είτε από δορυφό­ ρους, είναι για την κατανόηση των κλιματολογικών φαι­ νομένων. Χρησιμοποιώ το σημείο σαν μονάδα του σχη­ ματισμού της γραμμής της αστραπής. Βέβαια στην κλί­ μακα ενός κεραυνικού αγωγού 10 χιλιομέτρων τα ση­ μεία αυτά είναι επιφάνειες σημείων, ανάλογα με το ύ­ ψος και την πυκνότητα του αέρα, όπως επίσης αν διασχί­ ζει ένα περισσότερο αγώγιμο από τον αέρα τμήμα όπως είναι αυτό του σύννεφου, που έχει μεγαλύτερη διηλε­ κτρική ικανότητα μια που είναι πιο αγώγιμο λόγω υγρα­ σίας -έτσι κι αλλιώς κάποια ατίθαση δίνη αέρα μάς αλ­ λάζει όλα τα δεδομένα. Όταν η επιτυχημένη έκρηξη εμ­ φανιστεί χαράσσοντας στο χάος των σημείων την α­ στραπή, χωρίς να έχουμε ούτε καν αιτιολογική συμπερι141

φορά αναγνώσιμη και κατανοητή του γιατί ένας τέτοιος 0 κεραυνός είναι δημιουργία. Μέσα σε περιβάλλον σχηματισμός τότε, αυτό που είναι δεδομένο είναι πως καταιγίδας, με ηλεκτρική φόρτιση αρνητική και θετική, με τον τρόπο τους τα επιμέρους φορτία του ηλεκτρικού ο κεραυνός ασταμάτητα εμφανίζεται και κάθε φορά πεδίου φτάνουν σ' ένα βαθμό κυριαρχίας και συνείδησης με διαφορετική μορφή, με άλλη ένταση και σε άλλο των πηγών ενέργειας που δια­ σημείο του πλανήτη. Διέρχε­ θέτουν, για να μπορέσουν να ται μεταβάλλοντας τον αέρα οργανώσουν αυτήν τη μεγάλη που αναπνέουμε και τη γη ριζοσπαστική αναδιάρθρωση που περπατάμε κι ανανεώ­ της επίγειας και ατμοσφαιρικής νουμε τον ηλεκτρισμό του ενέργειας. Η ισορροπία επέρχε­ σώματός μας και καλλιεργού­ ται μόνον όταν η αστραπή ολο­ με τις τροφές μας. Διέρχεται κληρώσει τη χάραξη της τομής από αινιγματικά σταυροδρό­ της και η βροντή ακουστεί στα μια στέλνοντας και στις δύο πέρατα. Το περιβάλλον χάος φορτισμένες κατευθύνσεις σημείων της ατμόσφαιρας είναι την ενέργειά του δημιουργώ­ ένα δυναμικό πεδίο φορτισμέ­ ντας αυτές τις θαυμάσιες ρι­ νο, ένας τεράστιος πυκνωτής ζοειδείς γραμμές. Όταν εκδη­ γύρω από τη γη, που η αστρα­ λωθεί η δυνατότητα του κεπή πρέπει να διαπεράσει οργαραυνικού αγωγού, όπου τα νώνοντάς το, επαναφορτίζοσημεία έχουν διηλεκτρικά ανιντάς το. Δεν μπορούμε να χα­ χνευτεί, διέρχεται η αστραπή ρακτηρίσουμε την εκάστοτε από σημείο σε σημείο, από το τροχιά σε κανονική διάταξη ση­ ένα στάδιο στο επόμενο πε­ μείων ή σε ταραγμένη. Η αστά­ δίο μάχης που θέλει να κατα­ θεια του συστήματος -μ ε τον κτήσει με τη βεβαιότητα ότι ε­ άγνωστο χ που εδώ ανιχνεύει πιχειρεί να οριοθετήσει τη με­ την επιλογή από σημείο σε ση­ ταφορά της ενέργειάς της α­ μείο- διαμορφώνει τροχιές μέ­ νάμεσα σ' ένα μη αγώγιμο κι σα στην απειρία των αγώγιμων εχθρικό περιβάλλον. Η ένωση «Όρααις -Όραμα». Έργο του Κωοτή Τριανταφύλλου σημείων που ορίζουν το κανάλι αυτών των σημείων, η ενοτου χάους στο οποίο θα κινηθεί η αστραπή. Είναι ένα ποιητική διαδρομή λοιπόν αποτελεί επικοινωνία, όπου φαινόμενο που επαναφέρει την τάξη που κάθε φορά τα στοιχεία που έρχονται σε επαφή είναι μη αγώγιμα γεννάει το χάος -που επαναφέρει την τάξη που κάθε στοιχεία με διηλεκτρική ικανότητα χαμηλή, που μετα­ φορά επαναπροσδιορίζει το χάος. Ένα σταθερό ενεργει­ μορφώνονται για να υπάρξει επαναφορά της σταθε­ ακό σύστημα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς χαοτικές πα­ ρότητας ανάμεσα στο θετικό κι αρνητικό φορτίο. Φέρ­ ρεμβολές. 0 ανιχνευτής κεραυνός είναι ο ερευνητής του νει σε επαφή περιοχές που βρίσκονται σε διαφορετικό χάους που μετασχηματίζει το άγνωστο σε γνωστό κι α­ περιβάλλον, τμήματα ατμόσφαιρας με αυτά της γης, ναγνωρίσιμο χάος, σε μια λαμπερή διάταξη σημείων ε­ ή και σε ίδιο περιβάλλον, δηλαδή διασυννεφικός κε­ νεργειακής αναπροσαρμογής. Αυτή η συστοιχία χαοτι­ ραυνός, και πιο σπάνια από το σύννεφο προς το περι­ κών σημείων οριοθετεί τη γραμμή της αστραπής που βάλλον του. Αυτή η αυτοποιητική κεραυνογονία που βλέπουμε. 0 ήχος του κεραυνού είναι μια σύνθεση χαο­ επαναλαμβάνεται χορογραφικά πάνω στον πλανήτη τικών εκρήξεων διαμέσου του αέρα· σε κοντινή απόστα­ είναι μια τεράστια αναζωογονητική έκρηξη με τις πιο ση από την κρούση ακούγεται σαν σκίσιμο, σε μια μαλαμπερές γραμμές, που ενσωματώνουν όλο το ορα­ κρυνότερη απόσταση αυτός ο ήχος μεταβάλλεται σε τό χρωματικό φάσμα αλλά και τις υπεριώδεις και υπέ­ φοβερό βόμβο, γιατί έχει συμπεριλάβει τα αποτελέσμα­ ρυθρες ακτινοβολίες. Η δύναμη του χάους μας ή η τα του φίλτρου αέρος επί την απόσταση που βρισκόμα­ δύναμή μας γίνεται αντιληπτή σε σχηματισμούς όπως στε. Σε μια πολύ μακρινή θέση που δεν ακούμε καθόλου στο όνειρο, όπου η χαοτική δημιουργία μπορεί να τη βροντή, ενώ έχουμε δει την αστραπή, παράγεται το χαρτογραφήσει έναν ολόκληρό κόσμο. Ας ονειρευ­ μουσικό έργο του John Cage «Τρία λεπτά σιωπής»- εδώ τούμε τους κεραυνούς μας -ας τους δημιουργήσου­ θα προσθέταμε κεραυνοβόλου σιωπής. με. □ 142

I β

ά

μ

μ

α

τ

α

]

Για πρώτη φορά στην Ελ­ λάδα κυκλοφορούν χω­ ρίς περικοπές τα δύο πρώτα Βιβλία (τόμοι) του βασικού έργου του Adam Smith Έρευνα για τη Φύ­ ση και τι ς Α ιτίες του Πλούτου των Εθνών, τα οποία περιέχουν το σύνο­ λο των θεωρητικών ανα­ πτύξεων του Έργου. Με το βιβλίο αυτό, που η πρώτη του έκδοση έγινε το 1776, η Πολιτική Οικο­ νομία απέκτησε για πρώ­ τη φορά την υπόσταση μιας αυστηρά ορισμένης επιστημονικής περιοχής και εγκαινιάσθηκε ταυτό­ χρονα η Κλασική Σχολή της. Τη μετάφραση έκανε ο Χρήστος Βαλλιάνος και την επιστημονική επιμέ­ λεια είχε ο καθηγητής Γιάννης Μηλιάς.

Βιβλιοπωλείο: · Γ. Γενναδίου 6,106 78 Αθήνα. Τηλ./Fax: 3817826 Κ εντρ ική Διάθεση: · Ζωοδ. Πηγής 21 & Τζαβέλλα 1,106 81 Αθήνα. Τηλ.: 3806661,3302033 - Fax: 3817001 • Κ. Μελενίκου 30,546 35 Θεσσαλονίκη. Τηλ.: (031) 245222,245950 - Fax: 245222 • Μαιζώνος 1 και Καρόλου 32, 26 223 Πάτρα. Τηλ.: (061) 620384 - Fax: (061) 272072

Αρ.409

Επι μ έ λ ΐ ΐ α : Ε Φ Η

ΑΠΑΚΗ

1Μ ο υ 200031 Matou 2000

Η ταξινόμηση των βιβλίων γίνεται με βάοη το γνωστό Δεκαδικό Ιύοτημα Ταξινόμησης προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία. Το Βιβλιογραφικό Δελτίο συηάσοεταιμετην πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Βιβλιογραφία

ΑΥΓΗΤΙΔΗΣ Κ.Γ. Η εκδοτική δραστηριό­ τητα των ομογενών της Οδησσού (1829-1917). Αθήνα, Δωδώνη, 2000. Σελ. 131. Δρχ. 3.120. ISBN 960-385021-7. ΦΡΕΖΗΣ Ρ. Ο Εβραϊκός τύπος στην Ελλάδα. Βόλος, Ώρες. Σελ. 515. Δρχ.

7.280. ISBN 960-515-016-6. Τύποε

Σύλλογος Προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων. Διαδρομή μιας εκατονταετίας 1899-1999. Αθήναι, 1999. Σελ. 417. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7133-78-1.

Γενικά

KANT I. Κριτική του καθαρού λόγου. Εισ.-μετ.-παρατ. Μ.Φ. Δημητρακόηουλος. Αθήναι, 1999. Σελ. 493. Δρχ.

15.600.

ISBN 960-91047-0-3.

CARLYLE Τ. Σημεία των καιρών. Μετ. Σ. Δενδρινός. Αθήνα, Ροές, 2000. Σελ.

81. Δρχ. 1.250. ISBN 960-283-095-6.

LAGREE Ζ. Η φυσική θρησκεία. Μετ. Α. Παπαθανασοπούλου. Αθήνα, Πατά­ κης, 2000. Σελ. 174. Δρχ. 3.700. ISBN 960-360-449-4. ΛΕΒΙΝ Α. Η γενική βούληση - Ρουσσώ, Μαρξ, κομμουνισμός. Αθήνα, Στάχυ, 2000. Σελ. 303. Δρχ. 5.500. ISBN 9608032-04-6. ΟΥΑΪΛΝΤ 0. Η ψυχή του ανθρώπου στο σοσιαλισμό. Μετ. Α. Ανδρέου. Αθήνα, Στοχαστής, 2000. Σελ. 78.

Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Πρακτικά Πανελλήνιου Συνεδρίου. Κοζάνη, Ινστιτούτο Βιβλίου Και Ανάγνωσης, 1999. Σελ. 437. Δρχ. 8.320. ISBN 9607973-08-9.

ΑΚΤΥΠΗΣ Ζ.Δ. Ηράκλειτος ο Εφέσιος. Αθήνα, Μπάστας, 2000. Σελ. 132. Δρχ.

2.000.

ISBN 960-7418-51-4.

ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ Μ.Ν. Κοινωνική πράξη και υλισμός. Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2000. Σελ. 412. Δρχ. 5.720. ISBN 960221-186-5.

ΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ Κ.Γ. Η Αριστοτελική τραγική κάθαρσις. Αθήνα, Ινστιτούτο του Βιβλίου, 2000. Σελ. 121. Δρχ.

2.080. ISBN 960-354-076-5.

ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ X. Ελληνική ετοιμότητα για την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 387. Δρχ.

5.500.

ISBN 960-14-0186-5. ΚΑΣΣΕΤΑΣ Α.Ι. Και της προτείνει μια βόλτα. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ.

232. Δρχ. 3.400. ISBN 960-378-469-9. ΜΑΝΟΣ Α. Η μεταφυσική της τέχνης του ωραίου. Αθήνα, 1999. Σελ. 163. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7133-75-7. ΜΠΕΓΖΟΣ Μ.Π. Διόνυσος και Διονύσιος. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ.

207. Δρχ. 3.500. ISBN 960-344-963-6.

ARENDT Η. Περί βίας. Εισ.-μετ. Β. Νικο-

144

λαΐδου-Κυριανίδου. Αθήνα, Αλεξάν­ δρεια, 2000. Σελ. 190. Δρχ. 3.300.

ISBN 960-221-181-4.

Αρχαία

Ατουική

Φιλοσοφία

ill u χ ο λ ο γ ί α

LEIDER R.J. -SHAPIRO D.A. Ξανά... από την αρχή. Μετ. Σ. Ανδρεόπουλου. Αθήνα, Φυτράκης, 1999. Σελ. 306. Δρχ. 3.600. ISBN 960-246-188-8.

JAMES E.S. Εσωτερική απλότητα. Μετ. Α. Μηακοδήμου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 277. Δρχ.

3.800. ISBN 960-344-901-6. Εφαρροορενη

ιΐιυχολογία

FILLIOZATI. Στην καρδιά των συναι-

σθημάτων του παιδιού. Μει. Β. Κόκκι­ νου. Αθήνα, Ενάλιος, 2000. Σελ. 302. Δρχ. 3.950. ISBN 960-531-061-6.

BRADSHAWJ. Η οικογένεια. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Διόπτρα, 2000. Σελ.

311. Δρχ. 5.200. ISBN 960-364-145-6.

HIRIGOYEN M.-F. Ηθική παρενόχληση. Μεχ. Μ. Γεωργιάδου. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 238. Δρχ. 3.900. ISBN 960378-465-6.

ΤΣΟΜΣΚΙ Ν. Κυριαρχία και παγκόσμια τάξη. Μετ. Ν.Β. Αλεξίου. Αθήνα, Ελεύ­ θερος Τύπος, 2000. Σελ. 108. Δρχ.

Παραψυχολογία

Πολιτική

ΑΓΙΩΡΓΙΤΗ Α. Μπορείς να πραγματοποι­ ήσεις το όραμά σου. Μετ. Α. Λυμπερόπουλος. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ.

105. Δρχ. 2.000. ISBN 960-04-1704-0.

Ελλάδα-Ευρώπη-Κόσμος στον 21ο αι­ ώνα. Έρευνα-επιμ. Σ. Αντύπας. Αθήνα, Προσκήνιο. Σελ. 358. Δρχ. 4.680. ISBN 960-7057-62-7.

Γενικά

ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ Λ.θ. Η περιφέρεια σε τροχιά ανάτπυξης. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 260. Δρχ.

3.000.

ISBN 960-344-944-Χ.

ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Κ. Γεροντικό του 20ού αιώνος. Αθήνα, Παναγόπουλος, 1999. Σελ.

582. Δρχ. 5.200. ISBN 960-8034-02-7. ΚΥΡΤΑΤΑΣ Δ.Ι. Ιερείς και προφήτες. Αθήνα, Ινστιτούτο Του Βιβλίου, 2000. Σελ. 235. Δρχ. 4.160. ISBN 960-354085-4. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Σ.Γ. Άγιος Μακάριος Κορίνθου. Αθήνα, Ακρίτας, 2000. Σελ.

175. Δρχ. 2.600. ISBN 960-328-131-X. ΡΟΔΟΣΤΟΛΟΥ ΧΡ. Πόθος και Χάρις στον Άθωνα. Άγιον Όρος, 2000. Σελ. 435. Δρχ. 6.240. ISBN 960-86589-0-Χ.

Μυθολογία ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ Α. Νέο λεξικό ελληνι­ κής μυθολογίας. Αθήναι, Ελεύθερη Σκέψις, 2000. Σελ. 558. Δρχ. 6.760.

ISBN 960-7931-28-9.

ΚΟΙΝΟΝΙΚίΙ ΕΠΙΙΤΗΜΕΙ Κ ο ι ν ω ν ι ο λ ο γ ία ΜΑΥΡΟΓΙΑΝΝΗΣ Δ. Οι Σαρακατσάνοι Θράκης, κεντρικής και ανατολικής Μα­ κεδονίας. Αθήνα, Δωδώνη, 1999. Σελ.

268. Δρχ. 10.400. ISBN 960-385-018-7. ΦΙΛΙΑΣ Β. Κοινωνιολογία του πολιτι­ σμού. Τόμος Α'. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 484. Δρχ. 6.240. ISBN 96002-1392-5.

2 .000.

ΚΑΠΟΥΤΣΗΣ Χ.Α. Το νέο περιβάλλον α­ σφαλείας στα Βαλκάνια. Αθήνα, Στρα­ τηγικές Εκδόσεις, 2000. Σελ. 167. Δρχ. 3.900. ISBN 960-8094-04-6. ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ Γ.Μ. Δραμινές αναφορές. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 2000. Σελ.

101. Δρχ. 2.080. ISBN 960-374-070-5. ΤΣΕΚΟΥΝΑΡΗΣ Μ.Α. Η πορεία των Βαλ­ κανίων προς τη «Νέα Εποχή». Θεσσα­ λονίκη, Αλέξανδρος, 2000. Σελ. 95. Δρχ. 1.870. ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Τ. θρησκεία, αυτονομία, δημοκρατία. Αθήνα, Ελεύθερος Τύ­ πος, 2000. Σελ. 170. ΑΝΑΛΙΣ Δ.Γ. Χρονικό ενός πολιορκημένου λαού. Γιουγκοσλαβία 1993-1996. Μετ. Γ.Α. Καλαμάντης. Αθήνα, Νέα Σύ­ νορα, 1999. Σελ. 365. Δρχ. 5.000.

ISBN 960-14-0162-8. ΓΚΟΛΝΤΜΑΝ Ε. Για την Ισπανική Επα­ νάσταση. Μετ. Κ. Λουκόπουλος. Αθή­ να, Άρδων, 1999. Σελ. 171. Δρχ.

1.760. ISBN 960-7575-03-2.

ΛΥΜΠΕΡΑΚΗ Α. - ΠΕΛΑΓΙΔΗΣ θ. 0 «φό­ βος του ξένου» στην αγορά εργασίας: Ανοχές και προκαταλήψεις στην ανά­ πτυξη. Αθήνα, Πόλις, 2000. Σελ. 85. Δρχ. 2.080. ISBN 960-8132-02-9.

Μ.Μ.Ε. ΚΥΡΙΑΚΑΚΗΣ Β. Πολιτική επικοινωνία. Αθήνα, Καμπύλη, 2000. Σελ. 268. Δρχ.

5.200. ISBN 960-86514-1-7.

Δ ημόσια διοίκηση Δίκτυα ολοκληρωμένης φροντίδας στην υγεία. Επιμ. Ε. Γεωργούση - Γ. Κυριόπουλος - Τ. Μπεαζόγλου. Αθή­ να, θεμέλιο, 2000. Σελ. 150. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-310-263-6.

Λαογραφία ΑΣΗΜΑΚΗΣ Σ. Αράχοβα. Αθήνα, Συλλο­ γές, 2000. Σελ. 173. Δρχ. 4.680. ISBN 960-7463-27-7.

Εκπαίδευοη Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Τα πρώτα 75 χρόνια. Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 2000. Σελ. 106. Δρχ. 10.200.

ISBN 960-12-0827-5. ΜΠΑΜΠΟΥΝΗΣ X. Η εκπαίδευση κατά την Καποδιστριακή περίοδο. Αθήναι, 1999. Σελ. 527. Δρχ. 5.200. ISBN 9607133-77-3.

mm

Οικονομία ΒΑΣΙΛΟΓΙΑΝΝΗΣ Φ. - ΠΑΠΑΤΟΛΙΑΣ Α. ΣΚΑΓΚΟΥ Μ. Εργασιακές σχέσεις. Αθή­ να, Πατάκης, 2000. Σελ. 285. Δρχ.

4.500.

ISBN 960-378-497-4.

ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ Ν. Ετυμολογικό αλφα­ βητάριο. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 171. Δρχ. 3.500. ISBN 960-140180-6.

ΚΟΛΑΙΝΤΖΑΣ Γ. Η αδράνεα του Status Quo. Αθήνα, Κριτική, 2000. Σελ. 165. Δρχ. 4.000. ISBN 960-218-179-6.

ΚΑΛΟΒΥΡΝΑΣ Λ. Πλαθολόγιο λέξεων. Αθήνα, Ακτή-Οξύ, 2000. Σελ. 110. Δρχ. 2.200. ISBN 960-806-821-5.

145

ΕΠΥΡΩΝΗΣ Σ.Ι. Η προέλευση και η αρ­ χική σημασία 2.100 κυρίων ονομάτων. Αθήνα, Μιχαλάς, 2000. Σελ. 123. Δρχ.

4.160. ISBN 960-85852-3-6.

Ε λ λ η ν ι κ ή γ λ ώ σσα Η ελληνική γλώσσα και οι διάλεκτοί της. Αθήνα, 2000. Σελ. 141. Δρχ.

3.120. ISBN 960-85931-8-2.

Γενικά ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗΣ Θ.Γ. Λεξικόν αρχαίων Ελλήνων. Τόμος Β'. Αθήναι, Σταμούλης, 1999. Σελ. 448. Δρχ. 8.320. ISBN 960-90056-2-4.

ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ Δ. «Διαλέγεσθε ονειρι­ κά με πολυσύλλαβους στίχους ελληνι­ κούς σε ρυθμούς ελευσίνιους οργιακούς». Αθήνα, Δωδώνη, 1999. Σελ. 41.

ISBN 960-248-970-7. ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Προσέξτε! Η γη γυρνά για να μας ζαλίσει... Αθήνα, Δω­ δώνη, 1999. Σελ. 138. ISBN 960-248971-5.

Γενικά

ΑΙΣΧΥΛΟΣ. Χοηφόροι. Εισ.-μετ.-σχόλ. Α. Μπαλτάς. Αθήνα, Παπαδήμας, 2000. Σελ. 140. Δρχ. 3.000. ISBN 960-206465-Χ.

ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Το φεγγάρι σου γέ­ μισε, ο προφήτης είπε: Σιγήστε... Αθή­ να, Δωδώνη, 1999. Σελ. 18. ISBN 960248-970-7.

ΜΠΑΔΟΓΙΑΝΝΑΚΙΣ Γ. Χρόνος. Οδοιπορι­ κό χωρίς τέλος. Αθήνα, Πορεία, 2000. Σελ. 377. Δρχ. 7.280. ISBN 960-704348-0.

ΓΑΛΗΝΟΣ. Απαντα. Τόμοι 1,2,3,4,6,26,27. Εισ.-μετ.-σχόλ. Φιλολογική Ομάδα Κά­ κτου. Αθήνα, Κάκτος, 2000. Δρχ. 4.160. (ο κάθε τόμος).

ΛΕΜΠΕΣΗ Λ. Το τελευταίο γράμμα στο Γιώργο Χειμωνά. Αθήνα, 2000. Σελ. 19.

Ανθρωπολογία

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ. Ιστορίας επιγράμματα. Απόδ.-πρόλ. Α. Βέλιος. Αθήνα, Ροές, 2000. Σελ. 117. Δρχ. 1.600. ISBN 960283-077-8.

ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

ΠΙΤΣΙΟΣ θ.Κ. Ο Ταινάριος άνθρωπος. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 170. Δρχ. 3.800. ISBN 960-344762-5.

ΤΕΧΝΕΣ Φωτογραφία ΡΑΛΛΗ I. Φωτοζωή. Αθήνα, Ολκός, 2000. Σελ. 88.

ΦΙΛΩΝ. Άπαντα. Τόμοι Α'+Β'. Εισ.-μετ.σχόλ. Φιλολογική Ομάδα Κάκτου. Αθή­ να, Κάκτος, 2000. Σελ. 245+378. Δρχ.

3.120+4.160. ΣΟΥΗΤΩΝΙΟΣ. Οι βίοι των Καισάρων. Τό­ μος Β'. Εισ.-μετ.-σχόλ. Ν. Πετρόχειλος. Αθήνα, Μ.Ι.Ε.Τ., 1999. Σελ. 433. Δρχ.

7.000.

ISBN 960-250-152-9.

Μουσική

ΤΣΙΓΑΡΑΣ θ. Περιπολία μιας νύχτας. Ποίηση. Αθήνα, Μαυρίδης, 2000. Σελ.

62. ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΣ θ. Πειραματόζωα. Ποιήμα­ τα. Αθήνα, Εμβόλιμον, 1999. Σελ. 58. ΠΟΥΣΚΙΝ Α. Ευγένιος Ονέγκιν. Μετ. Κ. Αγγελάκη-Ρουκ. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 235. Δρχ. 5.200. ISBN 96003-2643-6.

Πείονραφία ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΟΥ Ε. Οι έρωτες που γρά­ φουν ιστορία. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 413. Δρχ. 5.000. ISBN 96014-0195-4.

Ποίηοπ

ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ Μ. Μέτρον πάντων αγάπη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 325. Δρχ. 4.000. ISBN 960-14-0173-3.

ΑΡΓΥΡΙΟΥ θ. Ποιο το χρώμα της φύσης; Αθήνα, Δρομέας, 2000. Σελ. 30. ISBN 960-7576-17-9.

ΒΑΛΕΤΑΣ Κ. Ο θησαυρός του Κιαμήλμπεη. Διηγήματα. Αθήνα, 2000. Σελ.

123. Δρχ. 3.120.

Γενικά

ΓΑΖΕΠΗΣ Ν. Λόγος να γίνεται. Ποιήμα­ τα. Αθήνα, Παρατικετέρι. Σελ. 255.

ΚΥΤ. - ΓΚΙΛΜΠΕΡ Ζ. Μ. - ΝΤΑΝΤΟΥ Μ. Η τέχνη του να καπνίζεις χωρίς να πεθάνεις. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 224. Δρχ. 3.850. ISBN 960-378-480-Χ.

ΔΗΜΑΣ Π.Α. Ολίγο φως και μακρινό.,, Ανθολογία κινέζικης ποίησης. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1999. Σελ. 141.

ΒΛΑΧΟΣ Α.Σ.. Βίος και πολιτεία του Ανδρέα Ρουσάνου. Αθήνα, Ωκεανίδα, 2000. Σελ. 313. Δρχ. 5.000. ISBN 960410-140-4.

ΚΑΜΠΥΛΗΣ Π.Γ. - ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ Ι.Μ. Το εργαστήρι της μουσικής. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 124. Δρχ. 3.500.

Αθλητισμόε ΜΠΑΖΙΝΑΣ Η. Χωρίς παρωπίδες. Αθή­ να, Αλκυών, 2000. Σελ. 400. Δρχ.

4.200.

ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ Α.Ι. Ψάξε, θα με βρεις στις ανισότητες. Αθήνα, Οδός Πανός, 2000. Σελ. 40. ISBN 960-7716-47-7.

ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ Σ. Περνώντας βιαστικά ανάμεσά τους. Διηγήματα. Αθήνα, Κέ­ δρος, 2000. Σελ. 191. Δρχ. 2.600. ISBN 960-04-1670-2.

ΚΑΨΑΣΚΗ Α.Γ. Αυτή η γρήγορη φθορά της σάρκας. Αθήνα, Όμβος, 2000. Σελ.

32. Δρχ. 1.800. ISBN 960-8086-09-4.

ΓΟΥΔΕΛΗΣ Τ. Ο ύπνος του Άλφρεντ. Διηγήματα. Αθήνα, Νεφέλη, 1999. Σελ.

105. ISBN 960-211-432-7. ΔΙΑΜΑΝΤΙΔΗΣ Κ. Το ροδάφ'νον. Αθήνα,

146

Στάχυ, 2000. Σελ. 369. Δρχ. 5.000.

ISBN 960-8032-26-1. ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ Τ. Το αδιανόητο το­ πίο. Αθήνα, Ωκεανίδα, 2000. Σελ. 272. Δρχ. 4.000. ISBN 960-410-137-4. ΚΑΡΤΕΡΗΣ Γ. Κάτσε καλά. Αθήνα, Εστία, 2000. Σελ. 356. Δρχ. 3.500. ISBN 96005-0891-7. ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ Δ. Η νοσταλγία των δρά­ κων. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Εστία, 2000. Σελ. 420. Δρχ. 4.680. ISBN 96005-0885-2. ΚΩΤΤΗ Α. Η Η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 166. Δρχ. 3.120. ISBN 96003-2683-5. ΜΑΥΡΟΚΕΦΑΛΟΣ Σ. Η Ελλάδα κοιμόταν πλάι μου. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ.

296. Δρχ. 4.000. ISBN 960-378-509-1. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ Μ. Οι τοξικές ε ­ νώσεις του αρσενικού. Αθήνα, Πατά­ κης, 2000. Σελ. 400. Δρχ. 4.700. ISBN 960-378-525-3. ΠΙΚΗ Μ. Στις τελευταίες νότες του βαλς. Αθήνα, Ενάλιος, 2000. Σελ. 345. Δρχ. 3.950. ISBN 960-536-060-8. ΠΙΤΣΙΩΡΗΣ Γ. Νύχτα με αχνόφεγγο. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 327. Δρχ. 4.000. ISBN 960-14-0184-9. ΠΟΛΥΡΑΚΗΣ Γ. Συνάντηση με το χθες. Β' έκδοση. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 295. Δρχ. 4.500. ISBN 960-274458-8. ΣΚΑΣΣΗΣ 0. Ελληνικό σταυρόλεξο. Μυ­ θιστόρημα. Αθήνα, Πόλις, 2000. Σελ.

594. Δρχ. 6.600. ISBN 960-8132-03-7.

APPLEYARD D. Η καλή νοικοκυρά. Μετ. Κ. Οικονόμου. Αθήνα, Νίκη, 2000. Σελ.

286. Δρχ. 3.950. ISBN 960-7974-11-5. ΚΙΠΛΙΝΓΚ Ρ. Γενναίοι καπετάνιοι. Μετ. Λ. Παλλαντίου. Αθήνα, Καλέντης, 2000. Σελ. 234. Δρχ. 3.120. ISBN 960-219097-3. ΛΩΡΕΝΣ Μ. Πύρινα όνειρα. Μετ. X. Παπαδημητρίου. Αθήνα, Νίκη, 2000. Σελ.

304. Δρχ. 4.050. ISBN 960-7974-0-7. ΜΑΝΤΕΛ X. Ο γίγαντας Ο' Μπράιαν. Μυθιστόρημα. Μετ. Δ. Κερεβάντη. Αθήνα, Νεφέλη, 2000. Σελ. 224. Δρχ.

3.500.

ISBN 960-211-516-5. ΜΠΑΡ0 Τ. Η πλωτή όπερα. Μετ. X. Παπαδημητρίου. Αθήνα, Πόλις, 2000. Σελ. 336. Δρχ. 4.500. ISBN 960-747875-4.

BARKER C. Καμπάλ. Μετ. Δ. Μουστρή. Αθήνα, Ακτή-Οξύ, 2000. Σελ. 212. Δρχ. 3.500. ISBN 960-8068-16-3. ΟΥΕΛΜΠΕΚ Μ. Τα στοιχειώδη σωματί­ δια. Αθήνα, Εστία, 2000. Σελ. 420. Δρχ. 5.200. ISBN 960-05-0895-Χ.

WILLIAMS Ν. 0 Παράδεισος μπορεί να περιμένει. Μετ. Χ.Ε. Σακελλαροπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ.

428. Δρχ. 5.000. ISBN 960-14-0120-2. ΟΥΛΜΑΝ Λ. Πριν κοιμηθείς. Μετ. 0 Καλογιάννη. Αθήνα, Ωκεανίδα, 2000. Σελ. 415. Δρχ. 4.800. ISBN 960-410136-6. ΠΡΕΣΤΟΝ Ν. - ΤΣΑΪΛΝΤ Λ. Φονική πα­ λίρροια. Μετ. Γ. Κουσουνέλος. Αθήνα, Μηουκουμάνης, 2000. Σελ. 548. Δρχ.

7.070. ISBN 960-7458-41-9.

ΡΙΟ Μ. Το άγαλμα της ελευθερίας. ΣΤΑΣΙΝΟΥ Ε. 0 Στέφανος του ελαιώνα. Μετ. Α. Ξύδη. Αθήνα, Πόλις, 2000. Αθήνα, Όμβρος, 2000. Σελ. 152. Δρχ. ,^Σελ. 229. Δρχ. 3.800. ISBN 960-81323.600.

ISBN 960-8086-08-6.

02-3. ΣΦΥΡΙΔΗΣ π. Μεταμόσχευση νεφρού.

ROUSSEAU F.-0. Τα παιδιά του αιώνα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, Μετ. Κ. Βλαχάκη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 223. Δρχ. 4.160. ISBN 9602000. Σελ. 295. Δρχ. 3.500. ISBN 96003-2662-2.

14-0192-Χ. ΧΑΤΖΗΠΑΠΑΣ X. Στο μάτι του φιδιού. ΦΟΡΕΣΤΕΡ Α.Γ. Για ποιον χτυπά το τη­ Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, λέφωνο. Μετ. Σ. Σπυριδογιαννάκη.

2000. Σελ. 361. Δρχ. 4.680. ISBN 960Αθήνα, Νίκη, 2000. Σελ. 240. Δρχ.

03-2702-5.

3.640. ISBN 960-7974-12-3.

Μ eh'rec Συνομιλώντας με τον Καβάφη. Επιμ. Ν. Βαγενάς. Θεσσαλονίκη, Κέντρο Ελλη­ νικής Γλώσσας, 2000. Σελ. 379. Δρχ.

4.680. ISBN 960-7779-14-2. ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Α. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Αθήνα, Νεφέλη, 2000. Σελ. 93. Δρχ. 1.870. ISBN 960-211-0000. ΖΑΜΑΡΟΥ Ρ. Φύση και έρωτας στον Παπαδιαμόντη. Αθήνα, Νεφέλη, 2000. Σελ. 148. Δρχ. 2.080. ISBN 960-211499-1. ΚΑΡΑΟΓΛΟΥ Χ.Λ. Εκτός ορίων. Θεσσα­ λονίκη, University Studio Press, 2000. Σελ.164. Δρχ. 2.500. ISBN 960-120829-1. ΛΟΤΣΑΡΗ-ΓΡΟΥΜΠΟΥ Α. Το φιλοσοφικό υπόβαθρο στον «Νέο Ερωτόκριτο» του Παντελή Πρεβελάκη. Πάτρα, 2000. Σελ. 134. Δρχ. 3.120. ISBN 960-912890-4. ΜΑΚΡΗΣ Γ. Νεοελληνική λογοτεχνία (χωρίς εκδοτικά στοιχεία). Σελ. 173. Δρχ. 3.120. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ-ΑΓΟΡΑΣΤΟΥI. Εισαγωγή στη συγκριτική στερεοτυπολογία των εθνικών χαρακτηριστικών στη λογοτε­ χνία. Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 2000. Σελ.120. Δρχ. 2.500. ISBN 960-12-0337-0. ΠΑΠΑΝΤΩΝΑΚΗΣ Γ.Δ. Η μορφολογία της Σαχτουρικής μεταμόρφωσης. Αθήνα, Νεφέλη, 2000. Σελ. 552. Δρχ. 7.280.

ISBN 960-211-514-9. Ζαν Κοκτώ. Ο πολύτροπος ποιητής. Επιμ. Γ. Κονταξόπουλος. Αθήνα, Εξάντας/Οδός Πανός, 1999. Σελ. 346.

ISBN 960-256-403-2.

Αοκ ί μ ι α ΜΕΣΚΟΣ Μ. Προσωπικά κείμενα. Αθήνα, Νεφέλη, 2000. Σελ. 286. Δρχ. 4.000.

ISBN 960-211-523-8. ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ Γ. Ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση. Αθήνα, Αγρα, 2000. Σελ. 36. Δρχ. 1.600. ISBN 960-325-342-1. ΘΕΜΠΡΙΑΝ Χ.Λ. Το δίκτυο. To Internet

1 47

και τα νέα μέσα επικοινωνίας. Αθήνα, Στάχυ, 2000. Σελ. 235. Δρχ. 3.500.

ISBN 960-8032-31-8.

έτσι, χωρίς πρόγραμμα. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 512. Δρχ. 5.950. ISBN 960-378-524-5.

BAUDELAIRE C. Περί της ουσίας του γέ­ λιου. Μετ. Λ. Τσιριμώκου. Αθήνα, Άγρα, 2000. Σελ. 76. Δρχ. 2.285. ISBN 960-325-341-3.

ΟΖΚΙΟΥΡ Ο.Α. Η Κύπρος στη ζωή μου. Μετ. Γ. Λάμψας. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 280. Δρχ. 5.200. ISBN 96003-2634-7.

FINKIELKRANT Α. Η χαμένη ανθρωπότη­ τα. Μετ. Γ. Καυκιάς. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 188. Δρχ. 3.500.

ISBN 960-344-923-7.

le x a ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ Α. Πολιορκίες, θέατρο. Τό­ μοι Α'+Β'. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999. Σελ. 369+355. Δρχ. 4.000+4.000.

Μ ελ έ τεc ΠΟΥΧΝΕΡ Β. Διάλογοι και διαλογισμοί. Αθήνα, Χατζηνικολή, 2000. Σελ. 360. Δρχ. 5.500. ISBN 960-264-155-Χ.

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ Ε. Η Θεσσαλονίκη του πολι­ τισμού. θεοσαλονίκη, Παρατηρητής, 2000. Σελ. 175. Δρχ. 5.720. ISBN 960374-057-8. Αρχαιολογία

ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Α. Αλιβέρι. Αθήνα, 2000. Σελ. 94. Δρχ. 2.600. ISBN 96091288-0-7. Μ α ρ τ υ ρ ί ec

Μαρτυρίες για τον Αντώνη Σαμαράκη. Επιλ.-επιμ. θ.θ. Νιάρχος. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 248. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-03-2712-2. ΠΑΤΡΑΣ Κ. Τιμισοάρα, Παρίσι, Νέα Υόρκη. Αθήνα, Μέδουσα, 2000. Σελ. 301.

ISBN 960-7014-62-6. ΚΡΙΤΑΣ θ. Όπως τους γνώριοα. Τόμος Β'. Αθήνα, Το Κλειδί, 2000. Σελ. 276. Δρχ. 4.000. ISBN 960-237-157-9. ΡΕΖΑΝ Μ. Με νοσταλγία... για μια ζωή

148

Βιογραφίες

ΑΛΛΑΜΑΝΗΣ Γ.Ι. Δίχως καβάτζα καμιά. Βίος και πολιτεία του Νικόλα Άσιμου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 303. Δρχ. 5.000. ISBN 960-14-0174-1. ΓΑΛΑΝΟΥ-ΤΟΥΡΚΟΒΑΣΙΛΗ Ρ. Θεόδωρος Τουρκοβασίλης. Αθήνα, Σιδέρης, 2000. Σελ. 322. Δρχ. 5.200. ISBN 960-080184-3. ΜΑΚΡΑΚΗΣ Μ.Σ. Το ξεκίνημα. Ανδρέας Γ. Παπανδρέου 1933-1943. Αθήνα, Ιστορητής/Κάτοπτρο, 2000. Σελ. 210. Δρχ. 4.680. ISBN 960-7878-25-1. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Β. Ορέστης, ο Πατρινός καραγκιοζοπαίχτης Ανέστης Βακάλογλου. Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, 1999. Σελ. 206. Δρχ. 3.120. ISBN 960-796026-2. ΜΠΑΡΣΚΙ Ρ.Φ. Νόαμ Τσόμσκί: Η ζωή ε­ νός αντιφρονούντα. Μετ. Π. Ρομποτή. Αθήνα, Εκκρεμές, 2000. Σελ. 312. Δρχ.

4.800. ISBN 960-765-17-0. ΧΙΤΣΕΝΣ Κ. Μητέρα Τερέζα - θεωρία και πράξη. Αθήνα, Στάχυ, 2000. Σελ. 132. Δρχ. 2.500. ISBN 960-8032-25-3. Ελληνική

Ιστορία

Οι Σύλλογοι της επαρχίας Κόνιτσας στην Αθήνα. Κόνιτσα 1999. Σελ. 305. ΚΑΣΑΠΗΣ Β. (Κρίτων). 0 εμφύλιος στον Έβρο (1946-1949). Αλεξανδρούπολη 1999. Σελ. 553. Δρχ. 5.200. ΛΑΜΝΑΤΟΣ Β. Ανέκδοτα ιστορικά κείμε­ να της Εθνικής Αντιστάσεως του Γεωρ­ γίου Ν. Παπαϊωάννου. Αθήνα, Δωδώνη, 1999. Σελ. 559. Δρχ. 8.320. ISBN 960248-991-X. ΜΕΡΤΖΟΣ Ν.Ι. Αρμάνοι οι Βλάχοι. Θεσ­ σαλονίκη, Ρέκος. Σελ. 424. Δρχ.

18.720. ISBN 960-358-143-7. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ Μ.Β. Πόλις. Ένας τύπος αρχαίου ελληνικού κράτους. Μετ. Δ. Κοκκώνης. Αθήνα, Μ.Ι.Ε.Τ., 1999. Σελ.

459. Δρχ. 9.000. ISBN 960-250-179-0. ΣΚΟΠΑΣ Ν.Α. Ήπειρος. Αρχέγονος Ελλάς. Αθήνα, Δωδώνη, 1999. Σελ. 98. Δρχ. 3.120. ISBN 960-385-009-5. ΦΙΛΙ ΠΠΑ-ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ Μ. Μικροί οχυρω­ μένοι οικισμοί του Αιγαίου. Αθήνα, Φιλιππότης, 2000. Σελ. 104. Δρχ. 3.000.

ISBN 960-295-022-6. ΧΑΤΗΡΑΣ Τ. Ελληνική ιστορία. Τόμοι Α'+Β'. Αθήνα, 2000. Σελ. 347+298. Δρχ. 6.240 (ο κάθε τόμος).

FAURE Ρ. Η καθημερινή ζωή στην Κρή­ τη τη Μινωική εποχή. Μετ. Ε. Αγγέλου. Αθήνα, Παπαδήμας, 1999. Σελ.

410+εΐΚ. Δρχ. 4.000. ISBN 960-206438-2.

Παγκόσμια Ιστορία

Έργα και ημέρες στην Κρήτη. Από την προϊστορία στο Μεσοπόλεμο. Επιμ. Α. Χανιώτης. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2000. Σελ. 507. Δρχ.

7.000.

ISBN 960-524-087-4.

ΦΩΤΙΟΣ (ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟ­ ΛΕΩΣ). Βιβλιοθήκη. Όσα της ιστορίας. Ανθολογία. Εισ.-μετ.-σχόλ. Σ. Ευθυμιάδης. Αθήνα, Κανάκης, 2000. Σελ. 511. Δρχ. 8.320. ISBN 960-7420-57-8.

ΔΙΓΙΔΙΚΗΣ Γ.Π. θέρμη. Μυτιλήνη, 1999. Σελ. 463. Δρχ. 5.200. ISBN 960-911340-0.

CAMERON Α. Η ύστερη Ρωμαϊκή Αυτο­ κρατορία (284 μ.Χ - 430 μ.Χ). Μετ. I. Κράλλη. Αθήνα, Ινστιτούτο Του Βιβλί­ ου, 2000. Σελ. 350. Δρχ. 5.200. ISBN 960-354-084-6.

ΙΩΑΝΝΟΥ Κ.Ε. Η ελευθέρα ορεινή Ελλάς. Ιστορική έρευνα. Αθήνα, Δρομεύς, 2000. Σελ. 159. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7576-15-2. ΚΑΚΑΜΠΟΥΡΑ-ΤΙΛΗ Ρ. Ανάμεσα στο αστιικό κέντρο και τις τοπικές κοινωνίες:

BERTAUD J.-P. Η καθημερινή ζωή στη Γαλλία τον καιρό της Επανάστασης. Μετ. Σ. Αλεξανδράτος - Δ. Αγγελοπούλου. Αθήνα, Παπαδήμας, 2000. Σελ.

355. Δρχ. 4.500. ISBN 960-206-078-6.

ΑΠΟΛΛΩΝΕΙΟ ΦΩΣ. Τεύχος 25. Δρχ.

1 .000 . Ελλάδα

Πρόσω ολοταχώς για Τήνο... Επιλ.-επιμ. Σ. Γ. Φιήιππότης. Αθήνα, Ερίννη, 2000. Σελ. 93. Δρχ. 1.870. ΑΝΩΝΥΜΟΣ. Από το ταξίδι μου στην Τή­ νο το καλοκαίρι του 74. Αθήνα, Ερίν­ νη, 2000. Σελ. 107. Δρχ. 1.870.

ΑΡΝΑΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ. Περιοδική έκ­ δοση. Τεύχος 46. Δωρεάν. ΔΑΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 221. Δρχ. 1.500. ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βι­ βλίου. Τεύχος 407. Δρχ. 2.000. ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 57. Δρχ. 750.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ. Άγιον Όρος. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 153. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-03-2771-8.

ΔΙΑΔΡΟΜΗ. Μηνιαία έκδοση. Τεύχος 127.

Περιηγήσεις

ΕΠΙΓΝΩΣΗ. Τεύχος 73. Δρχ. 2.

ΜΠΡΑΖΙΛΙ Κ.Μ. Ένας Ρώσος στην Ελλά­ δα του Καποδίστρια. Μετ. 0. Τσυμπένκο. Αθήνα, Καλέντης, 2000. Σελ. 325. Δρχ. 4.160. ISBN 960-219-095-7.

Ενώοεις

COUPER A. - McRAE Α. Παιδικός Εικονο­ γραφημένος Παγκόσμιος Άτλας. Αθή­ να, Κέδρος, 2000. Σελ. 46. Δρχ. 3.000.

ISBN 960-04-1565-Χ. Ελεύθερα

αναγνώσματα

ΗΛΙΑΣΚΟΥ Β. - ΔΑΛΜΑΤΣΟΥ-ΖΕΒΡΟΥΔΑΚΗ Κ. 12 μήνες 12 τραγούδια. Αθή­ να, Πατάκης, 2000. Σελ. 28. Δρχ.

2.000.

ISBN 960-378-428-1. ΜΠΟΥΛΩΤΗΣ X. Το τελευταίο χρυσό αυγό του κόσμου. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 30. Δρχ. 3.500. ISBN 960378-421-4.

ΑΓΙΑΣΟΣ. Διμηνιαία έκδοση. Τεύχος 116. Δρχ. 600. ΑΓΟΡΑ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΟΡΑ. Τριμηνιαία επιθε­ ώρηση. Τεύχος 2. Δρχ. 1.000. ΑΕΡΟΠΟΣ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 31. Δρχ. 2.000.

ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχος 1722. Δρχ. 2.800. ΝΕΟ ΕΠΙΠΕΔΟ. Ειδική έκδοση. Τεύχος 31/1. ΝΟΥΜΑΣ. Μηνιαία επιθεώρηση. Τεύχος 69. Δρχ. 500. ΟΔΟΣ ΠΑΝΟΣ. Τεύχος 109. Δρχ. 3.000. ΟΜΠΡΕΛΑ. Γράμματα - τέχνες - πολιτι­ σμός. Τεύχος 48. Δρχ. 2.000. ΟΥΤΟΠΙΑ. Διμηνιαία έκδοση. Τεύχος 38. Δρχ. 1.800. ΠΑΡΑΛΛΑΞΗ. Μηνιαία εφημερίδα. Φύλ­ λα 61,62. Δωρεάν.

ΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ. ΓΓΕΤ. Τεύχος 2.

ΠΑΡΟΥΣΙΑ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 11. Δρχ. 1.200.

ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχη 340,341. Δρχ. 1.800.

ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ. Λογοτεχνικό περιοδικό. Τεύχος 31. Δρχ. 2.300.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ. Τριμηνιαία έκδο­ ση. Τεύχος 36. Δρχ. 1.200.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ. Τεύχος 132. Δρχ.

1.000.

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΑΙίΥΠΤΙΩΤΩΝ. Φύλλο 54.

Ο ΠΟΛΙΤΗΣ. Μηνιαία επιθεώρηση. Τεύ­ χος 75. Δρχ. 1.000.

ΘΕΜΑΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ. Τετράμηνο πε­ ριοδικό. Τεύχος 12. Δρχ. 2.500.

ΠΟΡΦΥΡΑΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 94. Δρχ. 2.000.

ΘΕΣΕΙΣ. Τριμηνιαία επιθεώρηση. Τεύχος 71. Δρχ. 2.000.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Δίμηνη επιθεώ­ ρηση. Τεύχος 111. Δρχ. 1.560.

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ δικαιώματα . Τεύχος 18. Δωρεάν.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Δίμηνη έκδοση. Φύλ­ λο 16.

ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση. Τόμος 76, τεύχος 5. ΙΒΥΚΟΣ. Τρίμηνη επιθεώρηση. Τεύχος 5. Δρχ. 1.500. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 57. Δρχ. 2.500. ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. Περιοδική έκδοση. Φύλλο 31. Δρχ. 300. Η ΛΕΞΗ. Ελληνική και ξένη λογοτεχνία. Τεύχος 156. Δρχ. 2.000. ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ ΝΕΑ. Φύλλο 63. Δρχ. 200. ΤΑ ΜΟΥΣΙΚΑ. Τρίμηνη έκδοση για τη μουσική. Τεύχος 5. Δρχ. 2.000. ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ. Εξαμηνιαία επιθεώ­ ρηση μουσικής. Τεύχος 1. Δρχ. 3.000.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ.ΈΒΕΑ. Τεύχος 4.

Η ΜΥΚΟΝΙΑΤΙΚΗ. Μηνιαία εφημερίδα. Φύλλο 125.

ΑΝΤΙΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ. Τεύχος 555. Δρχ. 1.000:

ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 5-6.

ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ. 40ήμερη έκ­ δοση. Τεύχος 424. Δρχ. 875.

0 ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογραφική επιθεώρησις. Τεύχη 117,118. Δρχ. 1.000. ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 99. Δρχ. 1.040. ΦΥΛΛΑΔΙΟ. Τετράμηνη έκδοση. Τεύχος 32. Δρχ. 800. ΦΩΝΗ-ΕΝ. 0. Δρχ. 1.500 GOLF IN GREECE. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 3. Δρχ. 1.200.

HELLENIC QUARTERLY. No3.

NEWSLETTER FOR THE HISTORY OF SCIENCE IN SOUTHEASTERN EUROPE. NO 2.

UNICEF ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΣ. Τεύχος 41.

149

Αρ. 409 επι μέλει α: Η Α Ι Α Σ

1 Μ ο υ -2 0 0 0 31 Μ ο υ 2 000

Ι ψ Κριτικογραφία περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουοιάοεις των ελληνικών ( d o o m που δημοοιεύοηαι οτον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

IffHfΙΚ Α

Έκο 0.: Ο Καντ και ο ορνιθόρυγχος (Έ. Αβραμίδου, Εντευκτήριο, 49)

[Ρ Γ Α

Εκδόσεις Φυτράκη: Μητέρα εις τους αιώνας χων αιώνων... Στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε. Χλιμί­ ντζα, Ημερήσια, 31.5.2000) Ζέρβας Γ.: Το αλφαβητάρι του καπνι­ στή (;) (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 28.5.2000) θανοπούλου Κ., Παλαμιώτη Σ„ Μπεκατώρος Σ.: Βιβλιοθήκες. Γιατί δεν έ­ χουμε: Τι πρέπει να γίνει; (Δ. Μίγγας, Εντευκτήριο, 49) Ιωσηφείδης Κ.: Graffiti, τα χρώματα της πόλης (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 19.5.2000) (Αλ. Τσόλκα, Down Town, 19.5.2000) Πετρίδης Β.: Κατάκτησε τον εαυτό σου και όλο τον κόσμο (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 12.5.2000) Κόβει Σ.: Οι 7 συνήθειες των εξαιρετικά αποτελεσματικών ανθρώπων (Β. Κ. Κα­ λαμαράς, Ελευθεροτυπία, 26.5.2000)

Βαρβιτσιώτης θ.: Λεξικόν αρχαίων Ελλήνων (Π. Δ. Λαζαρόπουλος, Πα­ ρουσία, 11)

ΚΡΙΤΙΚΟ

Εκδόσεις Σταφυλίδη: Λεξικό της Σύγ­ χρονης Οικονομίας, θεωρητικής και ε­ φαρμοσμένης (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 13.5.2000)

150

ΙΦΜΡΙΡΦΜ

Μ Α Γ Κ A IΝ Η I

I

Ζακόπουλος Αθ. X.: Πλάτων και Παύ­ λος. Περί του ανθρώπου (Β. Κ. καλα­ μαράς, Ελευθεροτυπία, 12.5.2000) Πλάτωνος: Γοργίας (Π. Τζαμαλίκος, Ελευθεροτυπία, 5.5.2000) Πλάτων: Φαιδρός (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 7.5.2000) Πλούταρχος: Γυναικών αρεταί. Πλα­ τωνικά ζητήματα (Α. Δήμου, Ραδιοτη­ λεόραση, 6.5.2000)

Σάιφ To.: Zero: The Biography of a Dangerous Idea (Κ. Γιαννούτσου, Ελευθεροτυπία, 5.5.2000) Χάιλμπρονερ P.: Οι φιλόσοφοι του οι­ κονομικού κόσμου (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 7.5.2000)

Νίντλμαν Τζ.: Χρόνος και ψυχή (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 5.5.2000) (Ε. Χλιμίντζα, Ημερήσια, 6.5.2000) Νόργουντ Ρ.: Γυναίκες που αγαπούν πολύ (Λ. Κέζα, Votre Beauty Μάιος 2000)

Συμιγδαλάς Α.: Η διαφορά του Χρι­ στιανισμού (Τ. Νατσούλης, Ελεύθε­ ρος, 23.5.2000) ΦωτόπουλοςΤ.: θρησκεία, αυτονο­ μία, δημοκρατία. Η άνοδος του νέου ανορθολογισμού (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 19.5.2000) Έκο 0.: Τι πιστεύει αυτός που δεν πι­ στεύει; (Έ. Αβραμίδου, Εντευκτήριο, 49)

ito im m riA

I

Ελληνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευ­ νών: Εμείς και οι άλλοι - Αναφορά στις χάσεις και τα σύμβολα (Ε. Χλιμί­ ντζα, Ημερήσια, 13.5.2000) Λυμπεράκη Α., Πελαγίδης θ.: Ο "φό­ βος του ξένου" στην αγορά εργασίας (Ε. Χλιμίντζα, Ημερήσια, 13.5.2000) Κούπερ Σ.: Το ποδόσφαιρο εναντίον του εχθρού (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 21.5.2000) Μπρομ Ζ.-Μ., Περελμάν Μ.: Ποδό­ σφαιρο. Μια συγκινησιακή πανούκλα

Το Βήμα,

στην πολιτική (Αλ. Δεληγιώργη, Καθη­ μερινή, 16.5.2000)

Μαυρουδής Γ.: Η τέχνη της ηγεσίας (Γ. Ν. Μηασκόζος, Εξπρές, 14.5.2000)

Σενέτ Ρ.: Η τυραννία ιης οικειότητας: 0 δημόσιος και ο ιδιωτικός χώρος στο δυτικό πολιτισμό (0. Γεωργίου, Ελευ­ θεροτυπία, 12.5.2000)

(Μ. Παπαγιαννίδου, 21.5.2000)

ΓκάρβεϊΤζ.: Energy, Ecology, Economy (Α. Παναγόπουλος, Καθημερινή, 9.5.2000)

ΠαπαδημητρόπουλοςΆ.: Λογιστική (Δ. Στεργίου, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 13.5.2000)

Λεβίν Α.: Η γενική βούληση - Ρουοό, Μαρξ, κομμουνισμός (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 5.5.2000)

Σιδηρόπουλος 0.: Εισαγωγή στο δίκαιο του ηλεκτρονικού εμπορίου (Γ. Ν. Μηασκόζος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 20.5.2000)

ΐηοΛίτικΜ

I

Αθανασοπούλου Ε.: Τουρκία: αναζή­ τηση ασφάλειας αμερικανο-βρετανικά συμφέροντα (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευ­ θεροτυπία, 5.5.2000) Δρουσιώτης Μ.: S-500 και άλλοι σύγ­ χρονοι μύθοι (Ν. Ντόκας, Ελευθερο­ τυπία, 5.5.2000) Κεφαλογιάννης Μ.: Προβλήματα δη­ μοκρατίας (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 6.5.2000) παππάςΑνδρ.: Μεταξύ Γουτεμβέργιου και Μαρξ (Ε. Ντάλης, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 27.5.2000) Χλέπας Ν.: Η τοπική αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 27.5.2000) Αντόμ Μη. (επιμ.): La Guerre du Kossovo. Eclairages et Commentaires (Σ. Ντάλης, To Βήμα, 28.5.2000) Ένγκελχαρντ Φ.: 0 τρίτος παγκόσμιος πόλεμος έχει αρχίσει (Σ. Ντάλης, Αυ­ γή, 28.5.2000) Μάγερ Τ.: Η πολιτική ως θέατρο (Γ. X. Παηασωτηρίου, Ελευθεροτυπία, 12.5.2000) Νέγκρι Τ.: Εξορία (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 5.5.2000)

Μπέη X.: Αμεσοκρατία (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 26.5.2000) Τσόμσκι Ν.: Κυριαρχία και παγκόσμια τάξη/κέρδος και πολίτης (Γ. X. παπασωτηρίου, Ελευθεροτυπία, 26.5.2000)

Αποστολόπουλος Δ.: Ανάγλυφα μιας τέχνης νομικής. Βυζαντινό δίκαιο και μεταβυζαντινή “νομοθεσία” (X. Παπαστάθης. Το Βήμα, 28.5.2000) Δεδουσόπουλος Α.: θεωρίες της α­ νεργίας (Γ. Ν. Μηασκόζος, Εξπρές, 7.5.2000) Κουτσούκης Δ.: Η σύμβαση των Ηνω­ μένων Εθνών για τις διεθνείς πωλήσεις κινητών πραγμάτων (Ε. Χαλιώρη, Κέρδος, 23.5.2000) Κυπρούλης Κ.: Το συγγενικό δικαίωμα των ερμηνευτών εκτελεστών καλλι­ τεχνών (Γ. Ν. Μηασκόζος, Εξπρές, 7.5.2000) Μπιτζιλέκης Ν.: Γεγονότα και κρίσεις στο Δίκαιο και ειδικότερα στο ποινικό δίκαιο (Ε. Χαλιώρη, Κέρδος, 23.5.2000) Σταμάτης Κ.: Δίκαιο και δικαιοσύνη στην εποχή των ορίων (Δ. Γράβαρης, Αυγή, 21.5.2000)

Βεργόπουλος Κ.: Παγκοσμιοποίηση η μεγάλη Χίμαιρα (Κ. Μελάς, Θέσεις, 71) θεοδωρόπουλος Β.: Το παράλογο στις διεθνείς σχέσεις (Σ. Ντάλης, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 6.5.2000) Παπαδημητρίου Γ.: Υπερεθνικές και πο­ λιτειακές αρχές στην Ε. Έ. - Προς ανα­ ζήτηση μιας νέας θεσμικής ταυτότητας (Σ. Ντάλης, Το Βήμα, 7.5.2000) (Σ. Ντά­ λης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 20.5.2000) Ψυχοπαίδης Κ.: Κανόνες και αντινομίες

IH iULkim SRB& m Βενιζέλος Ε.: Η ελληνική οικονομία με­ τά την ένταξη στην ΟΝΕ (0. Πελαγίδης, Το Βήμα, 28.5.2000) Δεδουσόπουλος Α.: θεωρίες της α­ νεργίας (Λ. Βατικιώτης, Ημερήσια, 13.5.2000) Κοψιαύτης Α.: Φορολογία εισοδήματος (I. Κ. Σιωμόπουλος, Το Βήμα, 14.5.2000)

Σταθόπουλος π.: Κοινοτική εργασία: Διαδικασία, μέθοδοι και τεχνικές πα­ ρέμβασης (Ε. Χαλιώρη, Κέρδος, 23.5.2000) Ίτοχ Μ., Λαπαβίτσας Κ.: Political Economy of money and finance (0. Αθανασίου, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 13.5.2000) Φόρεστερ Β.: Μια παράξενη δικτατο­ ρία (Σ. Ντάλης, Το Βήμα, 14.5.2000)

Γκέφου-Μαδιανού Δ.: Πολιτισμός και εθνογραφία (Γ. Ν. Μηασκόζος, Εξπρές, 21.5.2000)

ΜΑ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Ι Αναγνωστόπουλος Β.Δ.: Λαϊκή παρά­ δοση και παιδί/Λαϊκή παράδοση και σχολείο (Κ. Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 407) Δαρζέντα- Γοργία Ειρ..· Το ελληνικό έ­ πιπλο (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 26.5.2000) ΤρούλλοςΑ.: Κιμωλιακών παροιμιών το ανάγνωσμα (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 21.5.2000)

Μυγιάκης Λ. (επιμ.): Μάγια, μύθοι και θρύλοι (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 6.5.2000)

Ιοικοκοηι Δηλανός Αθ.: 21ος αιώνας. Προβλη­ ματισμοί για τη ρύπανση του περι­ βάλλοντος (Γ. Ν. Μηασκόζος, Εξπρές, 21.5.2000) Τρούμπης Α.: Λόγια Οικολογία (Ν. Μολυβιάτης, διαβάζω, 407)

151

ΐεκπΑΐάεγπ

|

Καλογήρου Τζ.: Τέρψεις και ημέρες α­ νάγνωσης (Β. Ηλιόπουλος, Αυγή, 7.5.2000) (Κ. Δ. Μαλαφάντης, Σύγχρο­ νο Νηπιαγωγείο, 15) Κωττούλα Μ.: Ενιαίο σχολείο και εκ­ παιδευτικοί (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 14.5.2000) Μπαγάκης Γ.: Εκπαιδευτικές αλλαγές (Κ. Δ. Μαλαφάντης, Σύγχρονο Νηπια­ γωγείο, 15) Ραβάνης Κ.: Οι φυσικές επιστήμες στην προσχολική εκπαίδευση (Ε. Φιωτάκη. Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15) Ειγάλας Γ. (επιμ.): Εικαστικά Α' Ενιαίου Λυκείου (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 5.5.2000) Σταμέλος Γ.: Τα Πανεπιστημιακά Παι­ δαγωγικά Τμήματα (Κ. Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 407) Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και θρη­ σκευμάτων: Ελαιόλαδο: Πηγή ζωής και πλούτου για τη Λέσβο και τη Με­ σόγειο (Α. Δανιήλ, Καθημερινή, 9.5.2000) Ντίκμεγιερ Ντ., Μακ Κέι Γκ.: Σχολείο για γονείς (Φιλ. Βρεττός, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15) Σάρλοτ Μη.: Η σχέση με την γνώση (Κ. Σταματάκη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15)

ΙίΑ Ω Π Α

I

Βάρντεν Β.: Η αφύπνιση της επιστή­ μης (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 21.5.2000) Μόνοντ Ζ.: Από τη βιολογία στην ηθική (Κ. Τριανταφυλλίδης, Ελευθεροτυπία, 19.5.2000) Ντόκινς Ρ.: Το εγωιστικό γονίδιο (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 5.5.2000) Πένροουζ Ρ.: Αϊνστάιν 1905 (Δ. Τερζής, Αθηναϊκή, 11.5.2000)

tffM fr

■

............. ~~

I

Λόουντεν Τζ.: Πρώιμη χριστιανική και βυζαντινή τέχνη (Γ. Ν. Μπαοκόζος, Εξπρές, 14.5.2000)

Ράλλη I.: Φωτοζωή (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 5.5.2000)

im o m o

I

Μυλωνάς Κ.: Μουσική και κινηματο­ γράφος (Ν. Κολοβός, διαβάζω, 407) Χοστ Γκ.: Δρόμος για το ρεμπέτικο (Β. Παππά, Αυριανή, 7.5.2000)

!■ ■ ■ ■ ■ Παπαθανασίου θ., Ρέππας Μ.: Safe Sex - Το σενάριο της ταινίας (Ν. Ντό­ κας, Ελευθεροτυπία, 12.5.2000)

Καλοβυρνάς Λ.: Πλαθολόγιο λέξεων (Αλ. Αθανασιάδου, Καθημερινή, 14.5.2000) (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 5.5.2000)

Ισαγκπούρ Γ.: Το σινεμά (Φ. Τερζάκης, Ελευθεροτυπία, 5.5.2000)

If H I I T H M E I

|

Κωνσταντινίδης Σ.: Τεχνικές αναζήτη­ σης επιχειρηματικών πληροφοριών στο Διαδίκτυο (Ε. Καργανιώτη, Το Βή­ μα, 7.5.2000)

152

Αλεξάκης 0ρ.: Υπήρξε (Ν. Δαββέτας, Το Βήμα, 7.5.2000) Γκανάς Μ.: Τα μικρά, 1969-1999 (Η. Μαγκλίνης, Καθημερινή, 28.5.2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 5.5.2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευ­ θεροτυπία, 5.5.2000) Γρίβας Σ.: Περιστέρια και γεράκια (Αλ. Νικ. Βαρόηουλος, Παρουσία, 11) Δαββέτας Ν.: 15 Οκτωβρίου i960 (Μ. Τσάτσου, Καθημερινή, 30.5.2000) Δαλδάκης Α.: Πέρα απ' το αύριο (Μ. ΚορνήΠιος, Ριζοσπάστης, 4.5.2000)

Οικονομόπουλος Ν.: Από μηχανής χο­ ρός (Ν. Κασσιανού, Το Βήμα, 28.5.2000)

Βαρδιαμπάσης Ν.: Ετυμολογικό αλφα­ βητάριο (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 5.5.2000)

Μπουρντιέ Π.: Γλώσσα και συμβολική εξουσία (Σ. Μοσχονάς, Καθημερινή, 9.5.2000)

φανταστικού (Μ. Πανώριος, Ελευθε­ ροτυπία, 19.5.2000)

Δήμας Π.: “Ολίγο φως και μακρινό". Ανθολογία κινέζικης ποίησης (Έ. Φο­ λίδα, Τα Νέα, 6.5.2000) Κουγέας Σ. (επιμ.): Τραγούδια του κά­ τω κόσμου - Μοιρολόγια της Μεσσηνιακής Μάνης (Γ. Κοροπούλης, Καθη­ μερινή, 23.5.2000) Παραμούκης Β.: Αγοράστε τον Δία, και άλλες 69 πολύ μικρές ιστορίες του

Εμμανουήλ Κ.: Ποιήματα (Η. Κεφάλας, Ευθύνη, 341) Ηλιοπούλου-Ζαχαροπούλου Ε.: Αμοι­ βαία μετάθεση (Κ. Καρούσος, Παρου­ σία, 11) θεοφίλη Κ.: Καφέ γάντι στα σύρματα (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 8.5.2000) Καλαϊτζής X. Δ.: Προπατορικά (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία, 28.5.2000) Καραντώνης Γ.: Παράθυρα (Κ. Καρού­ σος, Παρουσία, 11) Κατσιγιάννης Χρ.: Ως εν παρόδω... (Σ.

I. Αρτεμάκη, Ναυτεμπορική, 6.5.2000) Κουλεντιανός Δ.: Για την Αφρική με α­ γάπη (Κ. Καρούσος, παρουσία, 11) Κωσταβάρας θ.: Η μακρινή άγνωστη χώρα (Μ. Τριανταφύλλου, Πλανόδιον, 31) Λαμπρόπουλος Β.: Αναηαλμός μυθο­ λογίας (Κ. Καρούσος, Παρουσία, 11) Λιοντάκης Χρ.: Με το φως (Τ. Δημητρούλια, Εντευκτήριο, 49) (Αρ. Ελληνούδη, Ριζοσπάστης, 4.5.2000) Μάινα-Μαυραγάνη Μ.: Σταυρωμένη σιωπή (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 8.5.2000) Μαρωνίτη Α.: 0 ρυθμός ζεστός (Δ. Παυλόκου, Αυγή, 21.5.2000) Μπουκάλας Π.: Οπόταν πλάτανος (Μ. Φάις, Εντευκτήριο, 49)

Νικηφόρου Τ.: Χώμα στον ουρανό/Γαλάζιο βαθύ σαν αντίο (Κ. Ν. Πλαστήρας. Εντευκτήριο, 49) Ξύδη Α.: Μοναχικός περίπατος (Γ. Καρύτσας, Παρουσία, 11) Παναγουλόπουλος Γ.: Κεριά θυέλλης (Ν. Ανώγης, Παρουσία, 11) Παπαθανασόπουλος θ.: Θερσίτης θερσανέμης (Γ. Καρύτσας, Παρουσία, 11) Παπανικολάου Ειρ.: Πρέπει... (Ζ. Ξηροτύρης, Παρουσία, 11) Πάσχος Π. Β.: Η πηγή και το ελάφι (0. Αλεξάκης, Ευθύνη, 341) Παυλόπουλος Γ.: Λίγος άμμος (Γ. Ξούριας, Θέματα Λογοτεχνίας, 12) Εταμάτης Α.: Πυκνό τώρα (Κ. Αγγελάκη-Ρουκ, διαβάζω, 407) Στεργιόπουλο'ς Κ.: Παλίρροια (Έ. Σταυροπούλου, Θέματα Λογοτεχνίας, 12)

I

Διαμαντίδης Κ.: Το ροδόφ' νον (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηήεόραοη, 27.5.2000)

Αλεξάκης Β.: Η καρδιά της Μαργαρί­ τας (Λ. Κέζα, Votre Βεευίέ, Μάιος 2000) (Έ. Χουζούρη, Εήευθεροτυπία, 26.5.2000)

Διβάνη Λ.: Εργαζόμενο αγόρι (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 28.5.2000) (Έ. Φα­ λίδα, Τα Νέα, 27.5.2000)

Αλέξανδρός θ.: Αυτή η νύχτα μένει (Αλ. Τσόλκα, Down Town, 5.5.2000)

Δοξιάδης Α.: 0 θείος Πέτρος και η ει­ κασία του Γκόλντμπαχ (Γ. Ναθαναήλ, Το Βήμα, 14.5.2000)

Αρανίτσης Ε.: ιστορίες που άρεσαν σε μερικούς ανθρώπους που ξέρω (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία, 28.5.2000)

Ελπίδα X.: Απορίες (Β. Κ. Καλαμαράς, Εήευθεροτυπία, 19.5.2000)

{ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Αργυρόπουλος Β.: Το τραγούδι του Ντάνιελ (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 407) Αυγερινός Π.: Καθώς πλησίαζε ο Αύ­ γουστος (Σ. Σιδέρη, Αξία, 13.5.2000)

θέμελης Ν.: Η ανατροπή (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία, 21.5.2000) (Ε. Γκίκα, Έθνος, 11.5.2000) (Ελ. Κοτζιά, Καθη­ μερινή, 14.5.2000) (Ν. Ντόκας, Εήευ­ θεροτυπία, 19.5.2000) (Σ. Σιδέρη, Αξία, 13.5.2000)

Αυγερινού Μ.: Μέτρον πάντων αγάπη (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 7.5.2000)

θεοδωρίδης Π.: Η δεξιά ερωμένη (Σ. ΝικολαΤδου, Εντευκτήριο, 49)

Βαλέτας Κ.: Το κορίτσι με το μεγάλο βρακί (Π. Δ. Λαζαρόπουλος, Παρουσία, 11)

θεοδωρόπουλος Τ.: Το Αδιανόητο Το­ πίο (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 12.5.2000)

Συμιγδαλός Α.: Στον αστερισμό της α­ γάπης (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος 23.5.2000)

Βελετά-Βασιλειάδου Μ.: Επείγον τηλε­ γράφημα (Σ. Σιδέρη, Αξία, 13.5.2000)

Τασιόπουλος Β.: Οι λάμιες του θολού βυθού (Β. Παππά, Αυριανή, 21.5.2000)

Βιτάλη Λ.: Το παραμύθι του μεγάλου φόβου (X. Δημακοπούλου, Εστία, 6.5.2000)

Θεοφίλου Ν.: 0 Ερημόπολις και η κα­ ταδυόμενη Αφροδίτη (Γ. Ν. Μπασκό­ ζος, Εξπρές, 21.5.2000)

Τζωρτζοπούλου-Καρανάσιου Π.: Οδών ωδή (Δ. Παυλόκου, Αυγή, 7.5.2000) Τόλιας Γ.: Εξίτηλος χρόνος (Φ. ΖαμπάΘα-Παγουλάτου, Ριζοσπάστης, 25.5.2000) Τσιγάρας θ.: Περιπολία μιας νύχτας (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 23.5.2000) Φιλύρας Ρ.: Μια παρουσίαση από τον Γιάννη Δάλλα (Δ. Κονιδάρης, Το Βήμα, 7.5.2000) Χιόνης Α.: Τότε που η σιωπή τραγού­ δησε και άλλα ασήμαντα περιστατικό (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές 14.5.2000) Χωρεάνθης Κ.: Αστροθεσία (Μ. Κορνήλιος, Ριζοσπάστης 25.5.2000) Άσμπερι Τζ.: Αυτοπροσωπογραφία σε κυρτό κάτοπτρο (Τ. Γραμμένος, Εντευκτήριο, 49) (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 6.5.2000) Μαλαρμέ Σ.: Ποιήματα (Δ. Παυλόκου, Αυγή, 28.5.2000)

Βλάχος Ά.: Βίος και πολιτεία του Ανδρέα Ρουσάνου (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 28.5.2000) Βογιατζόγλου Σ.: Περνώντας βιαστικά ανάμεσά τους (θ. Γεωργιάδης, Μακε­ δονία, 7.5.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές 14.5.2000) Γκιώνης Δ.: Έτσι κι αλλιώς... (Β. Χατζηβασιλείου, Εντευκτήριο, 49)

Ιωακείμ Β.: Αμήχανος κληρονόμος (Τ. Μενδράκος, Αυγή, 21.5.2000) καββαδίας Ν.: Το στοιχειό στο Φύτεμα (Π. Σφυρίδης, Εντευκτήριο, 49) Καραγιάννης Β.: Τα 6,6 της σκηνοπη­ γίας (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 7.5.2000) Καραπάνου Μ.: Ναι (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 18.5.2000) Καρατζαφέρη I.: Όπως ήταν... (Δ. Τερζής, Αθηναϊκή, 11.5.2000)

Γκόνης θ.: Τα πορτοκάλια της παλαιός Εηιδαύρου (Ν. Ντόκας, Εήευθεροτυπία, 19.5.2000)

Καρουσάκη Γ.: Το πορτρέτο της Καβουρίνας (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 23.5.2000)

Γουδέλης Τ.: 0 ύπνος του Άλφρεντ (Κ. Μουρσελάς, Το Βήμα, 21.5.2000)

Καρτέρης Γ.: κάτσε καλά (Β. Κ. Καλα­ μαράς, Εήευθεροτυπία, 12.5.2000) (Χρ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 14.5.2000)

Δάνδολος Σ.: 0 περίγελος των αγίων (Ε. Γκίκα, Έθνος, 25.5.2000) Δημητριάδη Ντ.: Ιστορία μιας μύησης (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 12.5.2000) Δημουλέας Γ.: Μια ελεύθερη μέρα (Π. Λιάκος, Diva, Μάιος 2000)

Κασόλας Μ.: Το σάπιο νερό (Ε. Ζωγρά­ φου, Ριζοσπάστης 25.5.2000) Κασσέτας I. Α.: Και της προτείνει μια βόλτα (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυ­ πία 12.5.2000) Κέντρου-Αγαθοπούλου Μ.: Στο δωμά­

153

τιο (Γ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυριακής, 7.5.2000) (Μ. Γ. Μερακλπς, Η Λέξη, 156) Κεσμέτη Ν.: Μαγεμένο χώμα (Γ. Αράγης, Πλανόδιον, 31) Κεφάλα Α.: Το ανύποπτο γαλάζιο της μνήμης (Ό. Σελλά, Καθημερινή, 14.5.2000) (Δ. Χαλαζωνίτης, Αυγή, 7.5.2000) Κολλιόκου Δ.: Το Μαγείο (Λ. Κέζα, Votre Βεευίέ, Μάιος 2000) Κοσεγιάν X.: Έχει κι άλλες όψεις το φεγγάρι (Ν. Κοκκινάκη, Καθημερινή, 30.5.2000) Κούρτοβικ Δ.: Η νοσταλγία των δράκων (Μ. θεοδοσοηούλου, Το Βήμα, 7.5.2000) (Π. Μηουκάλας, Καθημερινή, 30.5.2000) (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 28.5.2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 19.5.2000) Κουσαθανάς Π.: Είναι κάτι πράματα βουβά (Γ. Αράγης, Πλανόδιον, 31) Κώτσιας Τ.: Βροχή στο μνήμα (Ν. Αλμπανόπουλος, Ηπειρωτικός Αγών, 18.5.2000) (Π. Μπουκάλας, Καθημερι­ νή, 23.5.2000) (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευ­ τος Τύπος, 21.5.2000) Λαδιά Ε.: Η Χάρις (Ν. Ντόκας, Ελευθε­ ροτυπία, 26.5.2000) Λαζάνης Ν.: Καμαλόκα (Μ. Γ. Μερακλής, Η Λέξη, 156) Λαμπαδαρίδου-Πόθου Μ.: Η Έκτη Σφραγίδα (Λ. Βελιαρούτης, Θέματα Λογοτεχνίας, 12) (θ. Μπελίτσος, δια­ βάζω, 407) Λεονάρδος Γ.: Μάρα, η Χριστιανή Σουλτάνα (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 26.5.2000) Λεονταρίτης Γ.: Οδός Παυλώφ 22 (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 14.5.2000) Μάρκογλου Π.: Σπαράγματα (Γ. Δ. Παγανός, Θέματα Λογοτεχνίας, 12) Μεγάλου Σεφεριάδη Λ.: Μια στιγμή στον παράδεισο (Μ. Γ. Μερακλής, Η Λέξη, 156) Μηλιώνη Σ.: Δήθεν από έρωτα (X. Δημακοπούλου, Εστία, 6.5.2000) Μιχαηλίδης Γ.: Η μύηση. Της επανά­ στασης, της μοναξιάς και της λαγνεί­

154

ας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 25.5.2000) (0. Νιάρχος, Ελευθεροτυπία, 26.5.2000)

και άλλες ιστορίες (Ε. Ζωγράφου, Ρι­ ζοσπάστης, 11.5.2000)

Μουρσελάς Κ.: Κλειστόν λόγω μελαγ­ χολίας (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 20.5.2000) (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 12.5.2000) (Ν. Παρίσης, Εντευκτήριο, 49)

Σωτηροπούλου Έ.: Ζιγκ-Ζαγκ στις νερατζιές (Δ. Νόλλας, Ελευθεροτυπία, 5.5.2000)

Μπακόλας Ν.: Μην κλαις, αγαπημένη (0. Γεωργιάδης, Μακεδονία, 21.5.2000) Μπίχτας Π.: 0 Πέτρος στην αυλή των θαυμάτων (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθε­ ροτυπία, 5.5.2000) Μπράμος Γ.: 'Οτσι τσιόρνιγια (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 7.5.2000) Ναρ Αλ.: Σαλονικάι, δηλαδή Σαλονικιός (Β. Μπούτος, Το Βήμα, 28.5.2000) (Χρ. Παπαγεωργίου, Εντευκτήριο, 49) Νενεδάκης Α.: Αδεια ηνιοχείας (Ε. Ζω­ γράφου, Ριζοσπάστης, 4.5.2000) Παπαγιάννη Β.: Ξένη (X. Δημακοπούλου, Εστία, 6.5.2000) Παπαθανασοπούλου Μ.: Οι τοξικές ε­ νώσεις του αρσενικού (X. Δημακοηούλου, Εστία, 6.5.2000) (Ε. Κοτζιά, Καθη­ μερινή, 7.5.2000) (Ν. Ντόκας, Ελευθε­ ροτυπία, 19.5.2000) (Κ. παηαγιώργης, Αθηνόραμα, 19.5.2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 21.5.2000) Πολιτοπούλου Μ.: 0 κύριος Μάριος μετάνιωσε αργά (Μ. Τσιγάρα, διαβάζω, 407) Πολυράκης Γ.: Συνάντηση με το χθες (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 6.5.2000) Σαραντίτη Ε.: 0 Κάβος του Αγίου Αγγέ­ λου (Α. Παπαδάκη, Ελευθεροτυπία, 12.5.2000) Σκάσσης 0.: Ελληνικό σταυρόλεξο (Μ. θεοδοσοηούλου, Το Βήμα, 21.5.2000) (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 16.5.2000) (Χρ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 28.5.2000) (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 12.5.2000) Σομαρίπας Φ.:. Τα περάσματα της νύ­ χτας (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυ­ πία, 26.5.2000) (Χρ. Σιάφκος, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 14.5.2000) Σπανίδου Ειρ.: Φόβος (Γ. θ. Κεσσόπουλος, Εντευκτήριο, 49) Στεφανίδης Γ.: Το ελιξίριο του έρωτα

Τέλογλου Α..· Παραμύθια αγάπης και σοφίας (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία, 14.5.2000) Τραυλός-Μεσσάρης Α.: Στη φωλιά του άσπρου γέρακα (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 28.5.2000) Τριανταφύλλου Σ.: Το εργοστάσιο των μολυβιών (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 14.5.2000) (Έ. Χουζούρη, Καθημερινή, 23.5.2000) Φάις Μ. (επιμ.): Άρωμα βιβλίου (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 27.5.2000) Φακίνος Μ.: Το τελευταίο μυθιστόρη­ μα του 20ού αι. (Σ. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 12.5.2000) Φακίνου Ε.: Τυφλόμυγα (Μ. Κάλκου, Exodos, 19.5.2000) (Π. Λιάκος, Diva, Μάιος 2000) Φραγκόπουλος Μ.: Πορτ Μπου (Γ. Βλάχος, Πλανόδιον, 31) Φυτούση 1.·. Βοήθεια, θέλω να ζήσω (Σ. Σιδέρη, Αξία, 13.5.2000) Χουρμούζης Μ.: Παρωδική μικρογρα­ φία μυθιστορημάτων (Β. Αθανασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 19.5.2000) Χρηστίδης Λ.: ΨΥΧ (Χρ. Σιάφκος, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 19.5.2000) ΧρυσόπουλοςΧρ.: Σουνυάτα (Έ. Φαλί­ δα, Τα Νέα, 6.5.2000) Χωμενίδης X.: Δεύτερη ζωή (Ν. Ντό­ κας, Ελευθεροτυπία, 19.5.2000) Ψαράκης Π.: Το πέρασμα (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 8.5.2000) Αλιέντε I.: Η κόρη της Μοίρας (Ε. Γκί­ κα, Έθνος, 14.5.2000) Αλτάν Α.: Του έρωτα και της αμαρτίας (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 14.5.2000) Αμπροουζ Ντ.: Μήνυμα από το μέλ­ λον (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 20.5.2000) Άτκινσον Κ.: Στα παρασκήνια του μου­ σείου (Ό. Σελλά, διαβάζω, 407)

Άτκινσον Κ.: Το ανθρώπινο κροκέ (Ν. Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Μάιος 2000)

Έμπολι (Β. Ρούβαλης, Ελευθεροτυπία, 12.5.2000)

Βάργκας Γιόσα Μ.: Οι αρχηγοί (Ά. Χρονάκη, διαβάζω, 407)

Λέσινγκ Ντ.: 0 απεσταλμένος στον πλανήτη 8 (Α. Παπαδοπούλου, Bazar, Μάιος 2000)

Βολχέρος: Ιστορίες και διηγήματα ΓΕ. Φολίδα, Τα Νέα, 6.5.2000)

Λόρενς Μ.: Πύρινα όνειρα (Τ. Γουδέ­ λης, Ελευθεροτυπία, 19.5.2000)

Βόνεγκατ Κ.: Χρονοσεισμός (Α. Ξύδη, Μελωδία, Μάιος 2000)

Λυτλ Κρουτιέ Ά.: Η κούκλα (Ε. Γκίκα, Έθνος 21.5.2000) (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 12.5.2000)

Γκετζ Ν τ.: Το θεώρημα του πα­ παγάλου (Μ. Καραγιάννης, Αυγή, 28.5.2000) Γκόμπροβιτς Β.: Οι μαγεμένοι (Β. Κ. Κα­ λαμαράς, Ελευθεροτυπία, 26.5.2000) Γκριμάλντι Λ.: Η υποψία (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 12.5.2000) Γκρόνταλ Ρ.: Κανείς δεν γνωρίζει το τέλος (Ε. Γκίκα, Έθνος, 25.5.2000) Ζακ Κ.: Σαμπολιόν, ο άνθρωπος που διάβασε τα ιερογλυφικά (Α. Παπαδοπούλου, Το Βήμα, 21.5.2000) Ζολό Ε.: Η χαρά της ζωής (Γ. Ν. Μπασκόζος. Εξπρές, 28.5.2000) Κάνινγκχαμ Μ.: Οι ώρες (Ν. Βατόηουλος, Καθημερινή, 15.5.2000) (Α. Δή­ μου, Ραδιοτηλεόραση, 6.5.2000) (Κ. Κατσουλάρης, Το Βήμα, 14.5.2000) (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 26.5.2000) (Σ. Παπασπύρου, Ελευθε­ ροτυπία, 7.5.2000) Καρρέρ Εμμ.: 0 εχθρός (Β. Κ. Καλαμα­ ράς, Ελευθεροτυπία, 26.5.2000) (Μ. Τσάτσου, Καθημερινή, 28.5.2000) Καρρέρ Εμμ.: Τα μαθήματα στο χιόνι (Σ. Παπασπύρου, Ελευθεροτυπία, 14.5.2000) Κεσέλ Ζ.: Η ωραία της ημέρας (Τ. Γου­ δέλης, Ελευθεροτυπία, 5.5.2000) Κινγκ Σ.: Σάκος με κόκκαλα (Αλ. Τσόλκα, Down Town, 12.5.2000) Κόνελι Τ.: Σταυροδρόμια της ψυχής (Φ. Φιλίππου, διαβάζω, 407) Κόρμαν Μ.: Καριέρα, σεξ ή το μωρό; (Π. Λιάκος, Diva, Μάιος 2000) Κρουτιέ Α. Λ.: Η κούκλα (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 7.5.2000) Λέβι Κ.: 0 Χριστός σταμάτησε στο

Μακ ΓιούανΊ.: Έμμονη αγάπη (Ε. Καρκίτη, Εντευκτήριο, 49) Μάλορι Τ.: 0 θάνατος του Αρθούρου (Έ. Χουζούρη, Ελευθεροτυπία, 5.5.2000)

Ουγκρέσιτς Ντ.: Το Μουσείο της άνευ όρων συνθηκολόγησης (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 27.5.2000) Ουελμπέκ Μ.: Τα στοιχειώδη σωματί­ δια (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 5.5.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές 7.5.2000) Ούλμαν Λ.: Πριν κοιμηθείς (Α. Ξύδη, Μελωδία, Μάιος 2000) Παλιάνουκ Τα.: Fight Club (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 5.5.2000) Πούσκιν Α.: Ευγένιος Ονέγκιν (Α. Μαραγκόηουλος, Το Βήμα, 14.5.2000) Ράζι Ελ.: Ποζίλιηο (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 26.5.2000)

Μοπασάν Γκ.: 0 φιλαράκος (Έ. Φολί­ δα, Τα Νέα, 20.5.2000)

Ρέζα Γ.: Κατάπτωση (Λ. Προγκίδης, Ελευθεροτυπία, 12.5.2000)

Μπάρκερ Κ.: Καμπάλ. Η γενιά της νύ­ χτας (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 26.5.2000)

Ρέις Κ.: 0 θάνατος της ημέρας (Δ. Τερζής, Αθηναϊκή, 11.5.2000)

Μπέιλ Μ.: Αγάπη κάτω από τους ευκάλυπτους (Ε. Γκίκα, Έθνος 6.5.2000) (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 28.5.2000) Μπλανσό Μ.: Η στιγμή του θανάτου μου (Α. Πανταζόπουλος, Αυγή, 28.5.2000) Μπονγκράν Κ.: 0 Υπογραμμιστής (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 12.5.2000) Ναμπόκοφ Β.: Διαφανή αντικείμενα (Γ. Βέης, Ελευθεροτυπία, 12.5.2000) Νόορντερβλιτ Ν.: Το όνομα του πατρός (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυ­ πία, 19.5.2000) Ντε Βίντερ Λ.: Σούπερτεξ (Η. Μαγκλίνης, Καθημερινή, 7.5.2000) Ντε Λίλλο Ντ.: Υπόγειος κόσμος (Γ. Τσιώλης, Τα Νέα, 6.5.2000) Ντε Μπερνιέ Λ.: 0 μυστικός πόλεμος του Δον Εμμανουέλ (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα. 28.5.2000) Όλγκρεν Ν.: 0 άνθρωπος με το χρυσό χέρι (Γ. Ί. Μπαμπασάκης, Ελευθεροτυ­ πία, 19.5.2000) (Α. Ξύδη, Μελωδία, Μάιος 2000) Ονέτι X. Κ.: Η σύντομη ζωή (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές 21.5.2000)

Ριό Μ.: Το άγαλμα της ελευθερίας (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 28.5.2000) Ροδρίγες Κρους X. Κ.: Η τελευταία επι­ στροφή (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 7.5.2000) Σαραμάγκου Ζ.: Η πέτρινη σχεδία (Γ. Ξενάριος, Ελευθεροτυπία, 19.5.2000) Σάσα Λ.: Στον καθένα αυτό που του α­ ξίζει (θ. Σκάσσης, Ελευθεροτυπία, 12.5.2000) Σέρινταν Π.: Σαράντα τέσσερα: Ανα­ μνήσεις από το Δουβλίνο (Α. Αθανασιάδου, Καθημερινή, 28.5.2000) Σλινκ Μη.: Ερωτικές αποδράσεις (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 15.5.00) (Ε. Γκίκα, Έθνος 25.5.2000, 28.5.2000) (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος 6.5.2000) Σμιθ 0.: Μουσώνας (Ν. Ντόκας, Ελευ­ θεροτυπία, 26.5.2000) Ταΐμπο Π. I.: Το ποδήλατο του Λεονάρντο (Κ. Ξ. Γιαννόπουλος, Καθημερι­ νή, 30.5.2000) Τσαβαρία Ντ.: Το μάτι της θεάς (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 5.5.2000) Φαθολίνθε Έ.: Συνταγές για απογοη­ τευμένες γυναίκες (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 12.5.2000)

155

Φλομπέρ Γ.: Η Κυρία Μποβαρί (Ν. Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Μάιος 2000)

Φορτουνάτο Μ.: Η τέχνη να χάνεις βά­ ρος (Ε. Γκίκα, Έθνος, 25.5.2000) Φρις Μ.: Homo Faber (Η. Μαγκλίνης, Καθημερινή, 14.5.2000) (Γ.-Ί. Μπαμπασάκης, Εήευθεροτυπία, 12.5.2000) Χάινε Ε.: Φλωρεντινές νύχτες (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 5.5.2000) Χάουπτμαν Γκ.: Τα ψέμματα στο κρε­ βάτι (Β. Κ. Καλαμαράς, εήευθεροτυ­ πία, 19.5.2000) Χάρις Τ.: Χάνιμπαλ (Γ. Ν. Μηασκόζος, Εξπρές, 28.5.2000) (Α. Μπιρμπίλη, Men, Μάιος 2000) 1 — Δημηρούλης Δ.: Ο φοβερός παφλα­ σμός. Κριτικό αφήγημα για τα Τρία Κρυφά Ποιήματα του Γ. Σεφέρη (Τ. Δημητρούλια. Το Βήμα, 7.5.2000) (Σ. Ροζάνης, Εήευθεροτυπία, 26.5.2000) Ζωιόπουλος Ν.: Τα χάρτινα όνειρα των παιδικών μας χρόνων (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 19.5.2000) Κονταξόπουλος Γ. (επιμ.): Ζαν Κοκτώ.

0 πολύτροπος ποιητής (Λ. Λυχναρά, Το Βήμα. 28.5.2000) Μαρωνίτης Δ. Ν.: Ομηρικά μεγαθέματα (Β. Χατζηβασιλείου, Εήευθεροτυ­ πία, 14.5.2000) Μπαμπασάκης Γ.-Ί.: W. S. Burroughs Το ιλιγγιώδες καλειδοσκόπιο (Β. Κ. Κα­ λαμαράς, Εήευθεροτυπία, 5.5.2000) Παγανός Γ.: Τρεις μεταπολεμικοί πεζογράφοί: Χρ. Μηλιώνης-Ν. Μπακόλας-Η. X. Παπαδημητρακόπουλος (Κ. Κωστίου, Θέματα Λογοτεχνίας, 12) Παπαγεωργίου Σ.: Το τέλος μιας αρ­ χής - Αναφορά στον Νίκο Αλέξη Ασλάνογλου (Γ. Αράγης, Ηπειρωτικός Αγών, 4.5.2000) Παπαντωνάκης Γ. Δ.: Η μορφολογία της σαχτουρικής μεταμόρφωσης (Ν. Ντόκας, Εήευθεροτυπία, 12.5.2000) Πολίτης θ. Μ.: Λογοτεχνικές προσεγ­ γίσεις Ελλήνων δημιουργών (Δ. Πιστι­ κός, Παρουσία, 11)

7 56

Τρικούκης Μ.: Τα παράδοξα στην ομη­ ρική Οδύσσεια: αφηγηματολογική και σημασιολογική προσέγγιση (Φ. Τερζάκης, Εήευθεροτυπία, 26.5.2000) Χρονόηουλος Κ. Γ.: Η αριστοτελική τραγική "κάθαρσις" (Ν. Ντόκας, Εήευ­ θεροτυπία, 12.5.2000) Αρνχαϊμ Ρ.: Τέχνη και οπτική αντίληψη (Ν. Δασκαλοθανάσης, Το Βήμα, 14.5.2000) Μάφι Μ.: Underground (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 20.5.2000) Μπερλίν Α.: Οι ρίζες του ρομαντισμού (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 21.5.2000) Σάντερς Φ.: The Cultural Cold War. The CIA and the World of Arts and Letters (Τζ,Τζοφέ, To Βήμα, 28.5.2000) Στάνζελ Φ.: θεωρία της αφήγησης (Β. Χατζηβασιλείου, Εήευθεροτυπία, 12.5.2000)

Im /M

I

Αποστολόπουλος Απ.: Η Δύση των φαντασμάτων και η μέσα Ελλάδα (Ν. Ντόκας, Εήευθεροτυπία, 26.5.2000) Βαγενάς Ν.: Σημειώσεις από το τέλος του αιώνα (Β. Χατζηβασιλείου, Εήευ­ θεροτυπία, 26.5.2000) Βαρβέρης Γ.: Σωσίβια λέμβος (Κ. Γ. Παπαγεωργίου, Εήευθεροτυπία, 19.5.2000) Βιτσαξής Β.: Αναφορά στην ποίηση, δώδεκα δοκίμια αισθητικής προσέγγι­ σης στον ποιητικό λόγο (Μ. Λαμπαδαρίδου-Πόθου, Θέματα Λογοτεχνίας, 12) Γιανναράς Χρ.: Ελληνική ετοιμότητα για την ευρωπαϊκή ενοποίηση (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 12.5.2000)

Νιάρχος θ.: 0 έρωτας για τους άλ­ λους (Τ. Μενδράκος, Αυγή, 7.5.2000) Ξυγγόηουλος Α.: θεσσαλονίκεια. Μελετήματα 1925-1979 (Π. Βοκοτόπουλος, Καθημερινή, 14.5.2000) Τζάννος Α., Ζαΐμη Λ. (επιμ.): Πρακτικά Ημερίδας για την ελληνική επιστημο­ νική φαντασία (Φ. Καραμήτσος, Ηπει­ ρωτικός Αγών, 18.5.2000) Τσατσούλης Δ.: Η γλώσσα της εικόνας (Ζ. Σαμαρά, Το Βήμα, 7.5.2000) Χατζηβασιλείου Β.: Οδόαημα (Γ. Μα­ τζουράνης, Αυγή, 14.5.2000) Έκο 0.: Πρώτο ελάχιστο ημερολόγιο (Έ. Αβραμίδου, Επευκτήριο, 49) Εντσεσμπέργκερ X. Μ.: Πολιτική και πολιτισμός (Β. Κ. Καλαμαράς, Εήευθε­ ροτυπία, 26.5.2000) (Γ. Ν. Μηασκόζος, Εξπρές, 28.5.2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 26.5.2000) Μποντλέρ Σ.: Περί της ουσίας του γέ­ λιου και γενικά περί του κωμικού στις πλαστικές τέχνες (Ζ. Σαμαρά, Το Βήμα, 28.5.2000) ΝτιμπίΖ.: Τέχνη και κοινωνία του Με­ σαίωνα (Ν. Ντόκας, Εήευθεροτυπία, 26.5.2000) Ρόι Α.: Η αξία της ζωής (Δ. Ρουμπούλα. Έθνος, 27.5.2000) Τόμσον Τζ.: Το αειθαλές δέντρο. Δια­ λέξεις και άρθρα για τον ελληνικό πο­ λιτισμό (Β. Λιάπης, Καθημερινή, 14.5.2000) Τσόμσκι Ν.: Το κοινό καλό (Γ. X. παπασωτηρίου, Εήευθεροτυπία, 26.5.2000) (Β. Πεσμαζόγλου, Τα Νέα, 15.5.2000) Γ & Γ γρο

■

Ζαμπέλιος Σ.: Λόγιοι και γλώσσαι της ΙΔ' εκατονταετηρίδος (Φ. Τερζάκης, Πήανόδιον, 51)

Ιερωνυμίδης Μ.: Πίσω από τον μπερντέ (X. Δημακοπούλου, Εστία, 4.5.2000)

Κούρτοβικ Δ.: Στις καθυστερήσεις του ημιχρόνου (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 14.5.2000)

Καμηανέλλης I.: θέατρο. Τόμος Ζ' (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 407)

Μαγκλιβέρας Δ.: Προσεγγίσεις και κα­ ταγραφές (Γ. Αναγνωστόπουλος, Πα­ ρουσία, 11) (Γ. Ν. Μηασκόζος, Εξπρές, 28.5.2000)

Μπακονικόλα-Γεωργοπούλου X.: Κα­ νόνες και εξαιρέσεις (Ειρ. Μπελλά, Βραδυνή, 15.5.2000) Παναγιωτάκης Μ., Πούχνερ Β. (επιμ ): Τραγέδια του Αγίου Δημητρίου (Κ. Πε-

τράκου, Ελευθεροτυπία, 19.5.2000) Ροντήρης Δ.: Σελίδες αυτοβιογραφίας (X. Δημακοπούλου, Εστία, 4.5.2000) Σεβαστάκης ΑΠ.: πολιορκίες (Ειρ. Μπελλά, Βραδυνή, 13.5.2000) Συνοδινού Ά.: Αίνος στους άξιους (X. Δημακοπούλου, Εστία, 4.5.2000) ΣωτηρέλληςΧ.: θεατρικά Άπαντα (Φ. Δ. Δρακονταειδής, διαβάζω, 407) Μολιέρος: Μιοάνθρωπος (Ε. Χλιμίντζα, Ημερήσια, 13.5.2000) Μπρουκ Π.: Ένας άλλος κόομος. Σα­ ράντα χρόνια θεατρικής αναζήτησης (X. Δημακοπούλου, Εστία, 4.5.2000) Ντουβινιό Ζ.: 0 ηθοποιός (Ε. Χλιμίντζα, Ημερήσια, 6.5.2000)

Αυγητίδης Κ.: Η εκδοτική δραστηριό­ τητα των ομογενών της Οδησσού (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 27.5.2000) Γουρίδης Α.: Το ιστορικό Διδυμότειχο. Συμβολή στην ιστορία και την τοπο­ γραφία του Διδυμότειχου (Β. Κ. Καλα­ μαράς, Ελευθεροτυπία, 19.5.2000) Εκδοτική Αθηνών: Ιστορία του ελληνι­ κού έθνους, τ. ΙΣΓ (Ν. Ντόκας, Ελευ­ θεροτυπία, 26.5.2000) Ενεπεκίδης Π.: Κύπρος 1800-1878: Τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας στη γερμανική έρευνα και κριτική (Π. Πρωταίου, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 27.5.2000) Ινστιτούτο Βιβλίου και Ανάγνωσης: Νεοελληνικός Διαφωτισμός (Μ. θεοδοσοπούλου, Εποχή, 14.5.2000) Καρύτσας Γ.: Η Ομοσπονδιακή Αιτωλική πολιτεία και το αρχαίο θέρμο (Ε. Παπαδήμα, Παρουσία, 11) Καστανιάς Ε.: Λεύκες Πάρου. Πεντέμισι αιώνες ιστορία (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 19.5.2000)

γραφία (Νικ. Λυκ. Φορόπουλος, διαβά­ ζω, 407) Λαμνότος Β.: Ανέκδοτα ιστορικά κεί­ μενα της Εθνικής Αντιστάσεως (Γ. Αναγνωστόπουλος, Παρουσία, 11) Μέρτζος Ν. I.: Αρμάνοι-Οι βλάχοι (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 12.5.00) (Δ. Στεργίου, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 6.5.2000) Μούτουλας Π.: Ωρίων-Γιάννης Μιχαλόπουλος: Με την Αριστερό στον Με­ σοπόλεμο, στην Εθνική Αντίσταση, στην μεταπολεμική Ελλάδα (Τ. Παππάς, διαβάζω, 407) Μηενβενίστε Ρ.: Εβραίοι ταξιδιώτες τον Μεσαίωνα (Α. Πανταζόπουλος, Αυγή, 14.5.2000) Παπασωτηρίου Χαρ.: Βυζαντινή υψη­ λή στρατηγική, 6ος-11ος αι. (Ν. Ντό­ κας, Ελευθεροτυπία, 19.5.2000)

κος, Ελεύθερος Τύπος, 7.5.2000) Χρηστίδης Χρ.: Τα Σεπτεμβριανά (Ν. Αλμπανόπουλος, Ηπειρωτικός Αγών, 11.5.2000) Χριστογιάννης Γ.: Στο ηφαίστειο των Βαλκανίων (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 21.5.2000) Αρς Γκ„ Σβολόπουλος Κ.: Alexandre Ypsilanti, Correspondance Ιηέάΐΐθ, 1816-1828 (Π. Πρωταίου, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 6.5.2000) Μηενβενίστε Ρ.: Εβραίοι ταξιδιώτες τον Μεσαίωνα (Μ. Καβίδα, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 6.5.2000) Μπούρκερτ Β.: Αρχαίος ελληνικός πολιτισμός-Η επίδραση της Ανατολής (Αρ. Ελληνούδη, Ριζοσπάστης, 7.5.2000) Νίκολ Ντ.: Οι τελευταίοι αγώνες του Βυζαντίου, 1261-1453 (Γ. Ν. Μπασκό­ ζος, Εξπρές, 7.5.2000)

Πρόντζας Ε.: Οικονομικός εθνικισμός (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 20.5.2000)

Νορθ Ντ.: Δομή και μεταβολές στην οικονομική ιστορία (Ν. Ντόκας, Ελευ­ θεροτυπία, 26.5.2000)

Ροτζώκος Ν.: Επανάσταση και εμφύ­ λιος στο εικοσιένα (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 19.5.2000)

Ντε Γκομπινό Α.: Στο βασίλειο των Ελλήνων (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 5.5.2000)

Σακελλαρίου Μ. Β.: Η αθηναϊκή δημο­ κρατία (Δ. Κυρτάτας, Ελευθεροτυπία, 19.5.2000)

Πινόλ Ζ.: 0 κόσμος των πόλεων τον 19ο αι. (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 13.5.2000)

Τσιρκινίδης X.: Αγώνες χωρίς δικαίω­ ση... Η τραγωδία του ελληνισμού της Κύπρου και της Κωνσταντινούπολης μέσα από τα γαλλικά αρχεία 17791999 (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυ­ πία, 5.5.2000)

Ρικς Ντ., Μαγνταλίνο Π.: Byzantium and the modern Creek Identity (Π. Μπίεν, Τα Νέα, 6.5.2000)

Τσοκόπουλος Β.: Μεγάλα τεχνικά έρ­ γα στην Ελλάδα (Τ. Κατσιμάρδος, Ημερήσια, 13.5.00) (Σ. Ντάλης, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 13.5.2000)

Κούκκου Ε.: Η ιστορία των Επτανήσων από το 1797 μέχρι την Αγγλοκρατία (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 7.5.2000)

Χασιώτης I.: Αποζητώντας την ενότη­ τα στην πολυμορφία. Οι απαρχές της ευρωπαϊκής ενότητας από το τέλος του Μεσαίωνα ως τη Γαλλική Επανά­ σταση (Σ. Περράκης, Το Βήμα, 7.5.2000)

Κούκκου Ε., Παυλώφ-Βαλμά Ε.: Ιωάν­ νης Καποδίστριας. Ανέκδοτη αλληλο­

Χατζηαντωνίου Κ.: Μικρά Ασία: Αρχαία και Μεσαιωνική ιστορία (Σ. I. Καργά-

Φρανκ Ντ.: Οι Μποέμ του Παρισιού (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 13.5.2000) Χόμπσμπαουμ Έ.: The New Century (Φ. Δ. Δρακονταειδής, Ελευθεροτυπία, 12.5.2000)

Εκδόσεις Παρασκήνιο-Δημοτικό Κέ­ ντρο Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Βό­ λου: Γιώργος Ζιούτος (1903-1967), Επιστημονική συνάντηση στο Βόλο για τον ερευνητή, το δημοσιογράφο, τον εκδότη και τον αγωνιστή της αριστε­ ρός (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 28.5.2000) Μπαστιάς Κ.: Φιλολογικοί περίπατοι.

157

Συνομιλίες με 38 συγγραφείς του 20ού αι. (Σ. I. Αριεμάκης, Ναυτεμπορι­ κή, 20.5.2000) (Κ. Στεργιόπουλος, Κα­ θημερινή, 16.5.2000) Σιαπέρας Γ.: Πολίτης τρίτης κατηγο­ ρίας (Φ. Κανελλόπουλος. Ριζοσπά­ στης, 4.5.2000) Χάλο Τ.: Ούτε το όνομά μου (Α. Παπαρσένος, Το Βήμα, 7.5.2000) Χίτσενς Κ.: Μητέρα Τερέζα. θεωρία και πράξη (Α. Χουλιάρας, Το Βήμα, 21.5.2000)

νες βαρκούλες (Λ. Ψαραύτη, Διαδρο­ μές, 57) Βέης Γ.: Ασία, Ασία. Σινικές και άλλες μαρτυρίες (Χρ. Σπυροπούλου, Καθη­ μερινή, 9.5.2000)

Μηουλώτης Χρ.: Και να μου πεις για τα παιχνίδια σου! (Κ. Γιούργος, Καθημερι­ νή, 21.5.2000)

Πμ μ / η

Μηουλώτης Χρ.: 0 Τομ Τιριτόμ και η πολιτεία που ήταν χωρισμένη στα δύο (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 57)

Αριστοτέλους Τ.: Όμορφα παραμύθια (θ. Χορτιάτη, Διαδρομές, 57) Αυτζής Μ.: Ιστορίες που λαμπυρίζουν (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 57) (Έ. Φολί­ δα, Τα Νέα, 20.5.2000)

Μηουλώτης Χρ.: Το τελευταίο χρυσό αβγό του κόσμου (Ε. Σαραντίτη, Ελευ­ θεροτυπία, 26.5.2000)

\

Βαλάρη Φ.: Το κύμα, ο φίλος μας (Αλ. Τσόλκα, Down Town, 5.5.2000)

Δρόσος Γ.: Φρειδερίκος Σοπέν (Αλ. Δή­ μου, Ραδιοτηλεόραση, 27.5.2000)

Ορόντη Δ.: Γιάννης Τσαρούχης: Το τα­ ξίδι της πεταλούδας με τις μπλε βού­ λες (Α. Ναδάνη, Σύγχρονο Νηπιαγω­ γείο, 15)

Γιουβαντσιούδης Κ., Μουσιάδου Ειρ.: Μια φορά κι έναν καιρό ήταν το σκά­ κι... (θ. Καραγιάννης, διαβάζω, 407)

Παππάς Μ.: Τρίλιες και φτερουγίσματα (θ. Χορτιάτη, Διαδρομές, 57)

Εκδόσεις Ηλιοτρόπιο: θαλασσινή περι­ πέτεια (Τ. Ματζώρου, Σύγχρονο Νη­ πιαγωγείο, 15)

Πασσιά Α., Μανδηλαράς Φ.: Ρίγκι το μυρμήγκι - διακοπές στην παραλία (Τ. Ματζώρου, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15)

I Β ΙΟ Γ Ρ Α Φ Ι Ε Ϊ -Α Υ Τ Ο Β ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΙ Ι

Ζιούτος Γ.: Άνθιμος Γαζής (Μ. θεοδοσοπούλου, Εποχή, 14.5.2000) Μακράκης Μ.: Το ξεκίνημα. Ανδρ. Γ. Παπανδρέου, 1933-1943 (Β. Κ. Καλα­ μαράς, Ελευθεροτυπία, 12.5.2000) Μακρής-Στάικος Π.: Κίτσος Μαλτέζος, ο αγαπημένος των θεών (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Μάιος 2000) Φλεριανού Κ. (επιμ.): Χαρίλαος Τρικούπης. Η ζωή και το έργο του (Β. Καραμανωλάκης. Ελευθεροτυπία, 5.5.2000) Βέστφαλ Ρ.: Η ζωή του Ισαάκ Νεύτωνα (Ά. Γαλδαδάς, Το Βήμα, 14.5.2000) Βιρκοντελέ A.: Saint-Exup6ry, 0 Consuelo (Κ. Βελισσάρη, Το Βήμα, 7.5.2000) Κίλι Έ.: Αναπλάθοντας τον παράδεισο (Δ. Δασκαλόπουλος, Εντευκτήριο, 49) Μπάρσκι Ρ.: Νόαμ Τσόμσκί: Η ζωή ε ­ νός αντιφρονούντα (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 27.5.2000) (Γ. X. Παπασωτηρίου, Ελευθεροτυπία, 26.5.2000) Ράιχ-Ρανίτσκι Μ.: Η ζωή μου (Σ. Μοσκόβου, Το Βήμα, 14.5.2000) Τοντόροφ Τ.: 0 εκπατρισμένος (Μ. Καΐρη, Το Βήμα, 7.5.2000) Χόλαντ Μ.: Όσκαρ Ουάιλντ: Η ζωή και το έργο του (Ε. Γκίκα, Έθνος, 25.5.2000) (Λ. Εξαρχοπούλου, δια­ βάζω, 407)

158

Εκδόσεις Μίνωας: Σώζω το νερό από τη μόλυνση (Τ. Ματζώρου, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15) Εκδόσεις Ντουντούμη: Πολύχρωμες δημιουργίες από χαρτί (Π. Κολοκυθά, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15) Δικαίου Ε.: Ηρακλής (Α. Βαρελά, Δια­ δρομές, 57) Καραγκούνη Α.: Εγώ η χελώνα καρέχτα-καρέπα (Τ. Ματζώρου, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15)

Περιορή Ε„ Αποστολοηούλου-Χόεκ Ε.: Το τραγούδι των κυμάτων (Μ. Βρεττού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15) Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Λ.: Ποι­ ος θα γράψει για το σκύλο μας; (Α. Βα­ ρελά, Διαδρομές, 57) Πριόβολου Ε.: Βικιτόρια, το κορίτσι που πετάει στα σύννεφα (Γ. ΓρηγοριάδουΣουρέλη, Διαδρομές, 57) Ρώσση Ε.: Παίζω με πίνακες ζωγραφι­ κής (Λ. Ψαραύτη, Διαδρομές, 57)

Κοντολέων Μ.: Η Μάρω πάει στο πάρ­ κο (Π. Κολοκυθά, Σύγχρονο Νηπιαγω­ γείο, 15)

Ρώσση-Ζαΐρη Ρ.: Ουαα...χα! Γεννήθη­ κα! (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 57)

Κοντολέων Μ.: Η ιστορία του σκύ­ λου... θα δείξει (Μ. Τζαφεροπούλου, Διαδρομές, 57)

Σακελλαρίου X.: Το παιδί και η αρκού­ δα (Αρ. Ελληνούδη, Ριζοσπάστης, 28.5.2000)

Κορδομπά I.: Πιρουλί, το μικρό αλεπουδάκι (Γ. Σ. Παπαδάτος, διαβάζω, 407)

Σπυροπούλου-Σπανού X.: Το θαλασσόδεντρο (Π. Κολοκυθά, Σύγχρονο Νη­ πιαγωγείο, 15)

Μαθητές Α' Τάξης Β' 6/θέσιου Πειραμ. Δ. Σ. Μαρασλείου: Οι περιπέτειες της Χρυσαφένιας (Γ. Σ. Παπαδάτος, διαβά­ ζω, 407)

Σωτηριάδου Α.: 0 Πέτρος και ο Πητ (Τ. Ματζώρου, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15)

Μαντούβαλου Σ.: 0 κόσμος είναι παρ­ δαλός (Α. Ναδάλη, Σύγχρονο Νηπια­ γωγείο, 15) Μολυβιάτης Ν.: Η λίμνη με τις χάρτι­

Τριβιζάς Ε.: Η χαρά και το γκουντούν (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 12.5.2000) Τσιάλτα Ε.: Ιστορίες τσέπης (Α. Βαρε­ λά, Διαδρομές, 57)

Φράγκου Β.: Η φεγγαροστράτα (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές, 57)

των μυστικών (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 27.5.2000)

Χατζημανώλη Ά.: Τρωικός πόλεμος/ Οδυσσέας (Α. Βαρελά, Διαδρομές 57) (Μ, Βρειτού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15)

Μποσέ Σ.: 0 Αντρέας ο αυτιάς (Α. Βα­ ρελά, Διαδρομές 57)

Χωρεάνθη Ε,: Τραγούδια της γης και του ουρανού (θ. Χορτιάτη, Διαδρομές 57)

Ντάμιαν Μ.: Οι μνήμες συναντήθηκαν (Α. Βαρελά, Διαδρομές 57)

Άρτμαν X.: Το ποντικάκι του φάρου (Μ. Βρεττού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15)

Σέφλερ 0.: Ένα κομπιούτερ στο περι­ βόλι του παππού (Α. Βαρελά, Διαδρο­ μές 57)

Μπρετ Τζ.: Αγαπώ τη φύση (Α. Ναδά­ λη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15)

Γιάνις X.: Η προγκίπισσα και η κολοκύ­ θα (Α. Βαρελά, Διαδρομές 57)

Σόμεϊ Γ.: 0 Τζέικ στη θάλασσα (Μ. Βρεττού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15)

ΓκλιτςΑ.: Ένα αβγό αηό αλλού (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 20.5.2000)

Ύμπε 1: 0 Φασουλής και η Κατερίνα (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές 57)

Γκρέι Ν.: 0 Μελένιος και ο παππούς που έφυγε (Α. Βαρελά, Διαδρομές 57) Γκρέιαμ Κ.: 0 άνεμος στις ιτιές (θ. Χορ­ τιάτη, Διαδρομές 57) Γκρίντλεϊ Σ.: Η χαζοχήνα και η τρελόπαπια παίζουν κρυφτό (Α. Ναδάλη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15) (Έ. Φαλί­ δα, Τα Νέα, 27.5.2000) Εκδόσεις Κάστωρ: Νορβηγικό λαϊκό παραμύθι (Α. Βαρελά, Διαδρομές 57) Εκδόσεις Πατάκης: Διαβάζω με τους Τζεντάι (Α. Βαρελά, Διαδρομές 57) Γουλφ Τ.: Κρα-Κρα, ο βάτραχος (Α. Να­ δάλη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15) Κοβάτα Τζ.: Φεγγαράκι μου λαμπρό... ψέξε μου και γλίστρησα! (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος 28.5.2000) Κουρτ Τα πέντε δάχτυλα και το φεγγάρι (Α. Βαρελά, Διαδρομές 57) Λάουμπε Ζ., Μπλαζεγιόφσκι Μ.: Ο παπ­ πούς πετάει (Χρ. Μπουλώτης, Τα Νέα, 20.5.2000) Λιάο Τζ.: Εκείνη και εκείνος (Β. Παππά, Αυριανή, 21.5.2000) Λουίζι Π.: Τα ζώα της θάλασσας (Μ. Βρεττού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15) Μέιχυ Μ.: Οι πέντε αδερφές (θ. Χορ­ τιάτη, Διαδρομές 57)

Φρανσιά Σ.: Οι διακοπές της Ρομπέρτας (Μ. Βρεττού, Σύγχρονο Νηπιαγω­ γείο, 15) Χιουζ Κ.: Τουτς, ένας κόσμος άνω-κάτω (Μ. Τζαφεροπούλου, Διαδρομές 57) Χόλτζβαρτζ Β„ Έρλμπρουκ Β.: Ποιος τα 'κάνε πάνω μου; (Π. Κολοκυθά, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 15)

l»twn

Ί

Γιαννακοπούλου X.: Η ιστορία μιας ι­ στορίας (0. Χορτιάτη, Διαδρομές 57) Καρατζαφέρη I.: Όνειρα και γέλια (Γ. Σ. Παπαδάτος, διαβάζω, 407) Μπενέκος Α.: 0 Μπακ και οι σύντροφοί του (Γ. Σ. Παπαδάτος, διαβάζω, 407) Τζώρτζογλου Ν.: Το φιλί της Γοργόνας (0. Χορτιάτη, Διαδρομές 57) Γουαντέλ Μ.: Το κρυφό ημερολόγιο της Ζόι Τ. Κέρλυ (Γ. Γρηγοριάδου-Σου­ ρέλη, Διαδρομές 57) Τάσμα Σ.: Εμένα ποιος με σκέφτηκε; (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές 57) Ράμπις Μ.: 0 κλώνος Ίωνας 7 (Γ. Γρη­ γοριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές 57)

Μπίχελ Π.: 0 μικρός καπετάνιος (θ. Χορτιάτη, Διαδρομές 57) Μπλάιτον Έ.: Η κλοπή των απόρρη­

Εκδόσεις Ολκός/Μουσείο Albert Kahn:

Θεσσαλονίκη 1913 & 1918. Οι πρώτες έγχρωμες φωτογραφίες του αιώνα (Λ. Κέζα, Votre Beaut6, Μάιος 2000)

m u - ΕΠΙΦΥΛΛΙάΕΙ

[

Νιάρχος 0.: Το ημερολόγιο μιας δια­ μαρτυρίας (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 28.5.2000)

Εκδόσεις Εξάντας: Η αστρολογία στην Ελλάδα και στη Ρώμη (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 27.5.2000)

Διαβάζω: Τεύχος 406 (Κ. Ρεσβάνης, Τα Νέα, 22.5.2000) Θέσεις·. Τεύχος 71 (Κ. Ρεσβάνης, Τα Νέα, 22.5.2000) Η Λέξη·. Τεύχος 156 (Μ. Παηαγιαννίδου, Το Βήμα, 21.5.2000) Νέα Εστία·. Τεύχος 1722 (Β. Κ. Καλα­ μαράς, Ελευθεροτυπία, 12.5.2000) (Α. Πανταζόπουλος, Αυγή, 14.5.2000) Πανεπιστήμιο: Τεύχος 1 (Κ. Ρεσβάνης, Τα Νέα, 22.5.2000) Περίπλους: Αφιέρωμα στον Κοσμά Πολίτη (Β. Κ. Καλαμαράς, Εήευθερο­ τυπία, 5.5.2000) Σκακιστικά Δρώμενα: Τεύχος 10 (Γ. Ί. Μπαμπασάκης, Ελευθεροτυπία, 19.5.2000) Το Σαχ: Τεύχη 32 & 33 (Γ. Ί. Μπαμπα­ σάκης, Ελευθεροτυπία, 19.5.2000) Ύφος: Τεύχος 8 (Κ. Ρεσβάνης, Τα Νέα, 22.5.2000) Agenda: Τεύχος 3-4 (Α. Ζήρας, Ελευ­ θεροτυπία, 19.5.2000) Strange: Τεύχος Μαΐου 2000 (Ε. Χλιμίντζα, Ημερηαία, 13.5.2000) Mond Diplomatique: Τεύχος 17 (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 26.5.2000)

159

ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ

Πέντε αναγνώσεις για τον

ΓΙΩΡΓΟ Σ Ε Φ Ε Ρ Η

Γράφουν οι: • Roderick Beaton: Ο Σεφέρης βιογραφούμενος.

• Μάρθα Κληοονόηου: Ημνήμη στον Σεφέρη.

• Μιχάλης Τσιανίκας: Σεφέρης, η «καύσιμη»ηλικία.

• ΑντώνηοΔρακόπουλοσ Τι είδε ο Σεφέρης στα μοναστήριατης Καππαδοκίας; • ΒρασίδαοΚαοαλήσ: Το δράμα του άθρησκου ανθρωπισμού στο έργο του Γ. Σεφέρη. Επίσης στο επόμενο τεύχος: • Κριτικές και παρουσιάσεις 40νέων βιβλίων. Ταbest seller τουμήνα. Ξένοβιβλίο. ΒιβλιογραφικάΔελτίακ.ά. Το διαβάζω στον κυβίρνοχώρο: h t t p : / / b o o k . c u l t u r e . g r

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

Α Ν ΑΣ Τ ΟΧΑ Σ ΜΟΣ Διεύθυνση σειράς: Νίκος Κοτζιάς ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΣ

ζζ

ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΣΗΜΕΡΑ

ΔΝΙΪΤΠΥΔΤΜΓΙΤ

ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΣ

"ϊ" · 0 ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΕΣ

- ΤΑΠΑΙΔΙΑΤΟΥ

ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

NOAM ΤΣΟΜΣΚΙ

ΟΥΙΛ ΙΑΜ ΓΚΡΕΪΝΤΕΡ

ΟΥΛΡΙΧ ΜΠΕΚ

Οι έχοντες και οι μη κατεχοντες

Ο μανιακός καπιταλισμός

Τι είναι παγκοσμιοποίηση;

.

f i ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

0 Νόαμ Τσόμσκι αναστοχάζεται γύρω α πό τη σύγχρονη κοινωνία, αλλά και την Ιστορία, καθώς και τους παράγοντες που καθορίζουν την εξωτερική πολιτική κάθε χώρας. Αναδεικνύει τα σύγχρονα προβλήματα κατανομής πλούτου, α π ο ­ καλύπτει τις αδικίες που προκαλεί ο κα­ πιταλισμός όταν α ποσπ ά πόρους από τους μη κατέχοντες και τους αποδίδει στους ήδη έχοντες. Αποκαλύπτει τους τρόπους με τους οποίους το σύστημα φροντίζει να αποπροσανατολίζει τους πολίτες· το πώ ς ανάγει σε κύριο τις δ ια ­ φορές ανάμεσα σε εκείνους που έχουν α ­ πασχόληση και σ’ αυτούς που είναι ά ­ νεργοι, ανάμεσα στους λευκούς και στους μαύρους, στους ντόπιους και στους ξένους. Α ποκαλύπτει την υποκρι­ σία των δυνάμεων του νεοσυντηρητισμού.

Ο Ουίλιαμ Γκρέιντερ αποκαλύπτει τους μύθους ενός κόσμου που είναι ανέτοιμος να αντιμετωπίσει δημοκρατικά την ίδια του την εξέλιξη, την παγκοσμιοποίηση. Δίνει απαντήσεις στο βασικό του ερώτη­ μα κατά πόσο ο κόσμος θα επιβιώσει του θριάμβου ενός μανιακού συστήματος που μέσα από την άνοδό του διαμορφώ­ νει τους όρους της καταστροφής του. Η διάγνωσή του είναι ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα δ ρ ά μα : ένα ανεξέλεγκτο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα κινείται συνεχώς στα όρια της αυτοκαταστροφής. Ο συγγραφέας δεν περιορίζεται, όμως ,σε αποκαλύψεις. Προτείνει διεξοδικές και αισιόδοξες λύσεις στα σημερινά προβλή­ ματα και δίνει καταλυτικές απαντήσεις στις νεοφιλελεύθερες συνταγές που κα­ ταδυναστεύουν τον σύγχρονο κόσμο.

Στο καινούριο του βιβλίο, ο ΟύλριχΜπεκ παρουσιάζει ένα μεγάλο τμήμα της συζή­ τησης για την παγκοσμιοποίηση. Αναλύει τη θέση του ατόμου-πολίτη και του εθνι­ κού κράτους στο νέο διεθνές περιβάλλον. Κ αταγράφει τις αδύνατες πλευρές και τις νέες θέσεις της κοινωνιολογίας όσον αφο­ ρά στην παγκοσμιοποίηση. Παρουσιάζει τις θεωρίες για το παγκόσμιο καπιταλι­ στικό σύστημα. Για τον καπιταλισμό χω­ ρίς εργασία. Για τον υπερεθνικό πλούτο σε αντίθεση με τη διεθνή φτώχεια,.Συγκεντρώνει την προσοχή του στην υπερεθνική εκπολιτισμένη κοινωνία και στο λεγόμενο υπερεθνικό κράτος, στο πρόβλημα της δημοκρατίας και της θέσης του πολίτη σ’ αυτό τον νέο κόσμο. Αναδεικνύει τις αυ­ ταπάτες των οπαδών της παγκοσμιότη­ τας και προτείνει ένα σύστημα νέων δο­ μών, σχέσεων και θεσμών.

ΣΕΛΙΔΕΣ 288 ISBN 960-03-2338-0 ΤΙΜΗ 6.000 δρχ.

ΣΕΛΙΔΕΣ 800 ISBN 960-03-2339-9 ΤΙΜΗ 10.000 δρχ.

ΣΕΛΙΔΕΣ 320 ISBN 960-03-2239-2 ΤΙΜΗ 7.000 δρχ.

Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα, τηλ. κέντρο 330.12.08 www.kastaniotis.com e-mail: info@kastaniotis.com

Ε Κ Δ μια ε π ικ α ιρ ό τ η τ α που , κρατάει α κ ό μ α

Ο

Σ Ε *

Σ

Τραγούδια που επέδειξαν την αντοχή τους στο χρόνο, τραγούδια κλασικά, και τραγούδια που είναι ακόμα μόνον ωραίες στιγμές, εικονογραφημένα από τον ΣΤΑΘΗ.

«Εικόνες με χώματα ζωηρά που δημιουργούν μια ψυχική ευφορία, προβληματισμό και βαθιά συγκίνηση.» ΤΑ ΝΕΑ

Κ

ΣΤΑΘΗΣ 33 ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

«Η δική του ιδιότητα, του σκιτσογράφου και του εικαστικού, τον οδήγησε σε μία άλλης μορφής προσέγγιση, πολύ

Ε Δ Ρ Ο

Σ

«... και τα καρέ μοιάζουν να τα βγάζουν' πέρα μόνα τους χωρίς ούτε ένα τόσο δα πεντάγραμμο.» ΤΟ ΒΗΜΑ

«Κι είναι σ,τι καλύτερο για ένα ταξίδι. Σε θάλασσες, σε αναμνήσεις, σε αισθήματα.» ΗΜΕΡΗΣΙΑ

Κ ΕΔΡΟ Σ

iwww.kedros.gr