Τεύχος 400

Κ Α Σ Δ Α Γ Λ Η Σ · Σ. Μ Α Γ Γ ΙΩ Ρ Η Σ · NT. Μ Α Λ Ο Υ Φ

Δύο μήνες ζωή. Η τελική μεταμόρφωση.

Έ να ταξίδι στην Ινδία.

Μία μυστηριώδης πανέμορφη αγνώστου ηλικίας γυναίκα. Πώς είναι να αναπνέει κανείς με... βράγχια; ΕΚΔΟΣΕΙΣ PERUGIA

tf] TINA ΖΩΓΟΠΟΥΛΟΥ

Λόντου 8 - Σόλωνος 116,106 81 Αθήνα Τηλ.: 3816559, 3803193, Fax: 3821158

2 5 Best Seller 2 6 ΕπβτηοΙδα ΟκτωΒοΙου ΕπμέλθαΗ. ΜαγκΑΙνης 2 β Βοαχυνοα(ρΙβο 3 8 ΕΕώστησ ΓράφβιοΓώννηςΔβληολάνης 41 ΕυκαιοΙαο δοθβΙοηο Ηκατασκευή ■ ^acm /^toi^a^eev^acTodgieioBciw ^A ricncM aC hC 4 4 ΠοοδηυοοΙβυση . Ο άγγελοι στον παράδεισο μιλούν ελληνικά Γράφβι ο Γιώργός Κβντρωτής 4 6 ΤοΕένοΒιΒλΙο Επιμέλεια Η. ΜαγκλΙνης

4 8 Συνέντευξη Μπέρνχαρντίλινκ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ 5 3 Συνεργάστηκαν οι: Γιώργος Δανιήλ, ΤιτΙκα Δημητρούλια, ΛΙλυΈξαρχοπούλου, Κώστας Καλημέρης,

M o jit a jig i

Ιστορία και μνήμη

Βρασίδας Καραλής, Ανδρέας Ιωάννου Κασσέτας, Γιώργος Κβντρωτής, Διονύσης Κωστίδης, Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, Γιάννης Σ. Πσπαδάτος, Τάσος Πατηάς, Βασίλης ΡούΒαλης, Αλκηστις Σουλογιάννη, Αλέξης Σταμάτης, Κατερίνα ΤαΒαρτζόγλου, Δημήτρης Τσατσούλης, Παναγιώτης Τσιαμούρας, Μάκης Φάρος, Άλκηστη Χρονάκη >

Σεα'ποόσωπο

5 6 Νίκος Μπακόλας 6 9 Ρούλα Κακλομανάκη 7 5 Απόστολος Αποστολόπουλος ΤΑ ΠΛΑΙΑ 8 8 Ξένοδιήνηυα: Κάρσον ΜακΚάλερς: ...Από ένα δέντρο, ένα Βράχο, έν ά ΔΕΛΤΙΑ 9 4 ΒιΒλιονοα(ΐ)ΐκά 10 6 Κοιτικον ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ 114 Ολοκαύτωμα: Ιστορία και μνήμη Επιμέλεια: ΗλΙας I 116 Στέφανος Ροζάνης: Η σύγχρονη προβληματική ι 121 Φραγκίσκη Αμπατζοηούλου: Q μαρτυρίες τωνί 1 2 6 Ρίκα Μπενβενίστε: ΜνημονικοΙ τάπα του Ολοκαυτώματος 1 3 2 1 Μνήμη και Ολοκαύτωμα. Η απεικόνιση του τρόμου και η λεΑ

(ΪΙπέρνχαρνι Σϋινκ

Μ Η Ν Ι Α Ι Α

135 Θανάσης ΤζαΒάρας: Γλώσσα - Ταυτότητα - Κράτος, 141 Ολοκαύτωμα: Ενδεικτική βιβλιογραφία στα ι

Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η ____ Τ Ο Υ____ Β Ι Β Λ Ι Ο Υ No 400 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1999 ISSN 1106-1383

Σύνταξη: 33.01.313 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.241 Fax: 33.01 Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπουλος Διευθυντής: Ηρακλής Παπαλέξης Σύνταξη: Γιώργος Γαλάνιης, Κατερίνα Γρυηονησώτου, ΒααΙλης Καλαμαράς, Λάμπρος Κουλελής, Ηρακλής Παπαλέξης, Βάρω Σπάθή, Υπεύθυνη οικονομικών: ΒάσωΣπάθή Συνδρομές: Αθανασία Σπάθή Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Επιμέλεια - Διορθωθείς: Ο,-Ά. Νικολάου Στοιχειοθεσία: Φωτεινή Βλααιώτου Ηλεκτρονική Σελιδοποίηση - Διαχωρισμοί: Μαρία Ζαχαριουδάκη, τηλ. και fax: 38.21.700 Φιλμ-Μοντάζ: ΜΥΡΙΚΗΓραφικές Τέχνες, Ζωοδάχου Πηγής 36, τηλ.: 38.44.265-38.12.373 Εκτύπωση: Δ. ΠρΙφιης & Υιοί ΟΕ,Σωνιέρομό, τηλ.: 5232323 Βιβλιοδεσία: Μ. ,Φομντουλάκης, Παπανικολή 13, Αιγάλεω, τηλ.: 5987432 Διανομή: Νέο Πρακτορείο Τύπου Ιδιοκτησία: Γιώργάς Γαδαλάς 8: ΣΙΑ Ε.Ε, Εκδότης: Γιώργος Γαλάνιης Κεντρική διάθεση: Αθήνα: «διαβάζω», Α, Μεταξά 2ό, Αθήνα 10681, Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντρο του βιβλίου», Λασοάνη 9, τηλ. 237.463 Καλλιτεχνική επιμέλεια - Σύνθεση εξωφύλλου: Μαρία Ζαχαριουδάκη

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α ΒΡΑΒΕΙ Α 1998

Το Βιαβάζωευχαριστεί θερμά τους xopnyouq της εκΟήΑωσηΐ yio την απονομήίων Λογοτεχνικών ΒραΡείων 1998 (30 Ιουνίου οτο Αίθριο ιηο Στοάς ιοο ΒιβάΙοο)

ΚΩΜΩ

Σνκήρη^ A ijj

η φ λ έ| I

ΙΟΙ) /.( I I1

iiKtj Amiaud m\ π αρτή μέ{ ηροχορούΣΕ;

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΙΤΩΡΟΣ

ναι καλοπροαίρετη. Στους Κρητικούς περισσεύει αυτή η διάθεση και τα πειράγματα δίνουν και παίρνουν στα καφενεία και στις συναθροίσεις, στα χωράφια, στ’ αμπέλια και στα λιόφυτα. Τα πιο επιτυχημένα από αυτά τα πειράγματα τα διηγούνται ξανά και ξανά, τροποποιώντας τα πολλές φορές έτσι, που, από επώνυ­ μες ιστορίες, καταλήγουν να γίνονται ανώνυμα ανέκδοτα. Ο Γιώργος Βττώρος, χρόνια τώρα, συγκεντρώνει λαογραφικό υλικό της Κρήτης που το διασώζει παρουσιάζοντάς το σε δίσκους, σε τηλεοπτικές ή ραδιοφωνικές εκπομπές ή σε βιβλία. Στον πρόλογο του πρώτου βιβλίου του έγραφε ότι, διατρέχοντας την Κρήτη, διαπίστωνε πως οι κάτοι­ κοι των χωριών έπαυαν να «ροζονάρουν» και αντί γΤ αυτούς μιλούσαν οι σταρ της τηλεόρασης. 0 Βιτώρος, στα χρόνια που πέρασαν από τότε, κατάφερε να σταματήσει την κατρακύλα προς τη μουγκαμάρα. Έ ­ βαλε τους νέους να ρωτούν για τα παλιά, ευαισθητοποίησε τους ριμαδόρους να φτιάχνουν μαντινάδες κι ερέθισε τους πάντες να αναζητούν έξυπνες «αθιβολές» και «σόρδινα». Μια σταχυολόγηση χαριτωμένων ανεκδότων από την καθημερινή ζωή των Κρητικών από τα χρόνια της τουρκοκρατίας μέχρι σήμερα είναι το περιεχόμενο του νέου βιβλίου του “Χαρά σ ’ εκείνον που γελά με τα παθήματά του”. Τα γελοιογραφικά σκίτσα του ΓΉΣΗ ΠΑΠΑΓΈΩΡΓΙΟΥ συνοδεύουν και τονίζουν τον ελλειπτικό λόγο των «σόρδινων» του βιβλίου. Η επιμέλεια της έκδοσης είναι ίου ΜΙΧΑΛΗ ΙΕΡΩΝΥΜΙΔΗ.

IS B N 9 6 0 - 2 1 9 - 0 9 4 - 9 Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Λ ΕΝ ΤΗ Σ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 5 · 106 79 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 36 01 551 · FAX.: 36 23 553

ΔΡΧ. 1.500

ΕΚΔΟΣΕΙΣ OPERA Osvaldo Soriano θηΙιμμένοΞ, icflcuiaios και μόνοΞ

*· Έ ν α ς σ υ γ γ ρ α φ έ α ς ψ ά χ ν ε ι σ τ ο ιχ ε ία γ ι α ν α γ ρ ά ψ ε ι έ ν α β ιβ λ ίο γ ια τ ο υ ς Ό λ ι β ε ρ Χ ά ρ ν τ ι κ α ι Σ τ α ν Λ ό ρ ε λ (Χ ο ν τ ρ ό ς κ α ι Λ ιγ ν ό ς ) , τ ο π ιο λ α μ π ε ρ ό κ α ι δ ιά σ η μ ο ν τ ο υ έ τ ο σ τη ν ισ τ ο ρ ία το υ κ ιν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο υ . Σ τ ο κ ο ιμ η τ ή ρ ιο τ ο υ Φ ό ρ ε σ τ Λ ό ο υ ( Λ ο ς Ά ν τ ζ ε λ ε ς ), σ υ ν α ν τ ά ε ι τ υ χ α ία κ ά π ο ιο ν π ο υ γ ν ώ ρ ισ ε τ ο ν Σ τ α ν Λ ό ρ ε λ σ τ α τ ε λ ε υ τ α ία το υ . Π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια τ ο ν Φ ίλ ιπ Μ ά ρ λ ο ο υ , τ ο ν ν τ ε τ έ κ τ ιβ π ο υ ε π ιν ό η σ ε ο Ρ έ ιμ ο ν τ Τ σ ά ντλερ. Ο Ο σ β ά λ ν τ ο Σ ο ρ ι ά ν ο σ υ ν ε χ ίζ ε ι τ ις π ε ρ ιπ έ τ ε ιε ς το υ Μ ά ρ λ ο ο υ α π ό τ ο ίδ ιο α κ ρ ιβ ώ ς σ η μ ε ίο ό π ο υ τ ις έ κ ο ψ ε ο Τ σ ά ν τ λ ε ρ , σ τ ις τ ε λ ε υ τ α ίε ς σ ε λ ίδ ε ς το υ Πλέιμπακ κ α ι τ α δ υ ο π ρ ώ τ α κ ε φ ά λ α ια το υ η μ ιτ ε λ ο ύ ς: The Poodle Springs Story. Π ε τ υ χ α ίν ε ι ν α δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ε ι μ ια σ υ ν τ α ρ α κ τ ικ ή α φ ή γ η σ η , α ν τ ιπ ρ ο σ ω π ε υ τ ικ ή τ ό σ ο ε ν ό ς α π ό τ α π ρ ώ τ α β ιβ λ ία το υ μ α ύ ρ ο υ λ α τ ιν ο α μ ε ρ ικ ά ν ικ ο υ μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α τ ο ς ό σ ο κ α ι τ η ς θ α υ μ ά σ ια ς τ έ χ ν η ς τ ω ν κ ω μ ικ ώ ν Λ ό ρ ε λ κ α ι Χ ά ρ ν τ ι. Έ ν α ς δ η μ ο σ ιο γ ρ ά φ ο ς - σ υ γ γ ρ α φ έ α ς , έ ν α ς ν τ ε τ έ κ τ ιβ , ο Χ ο ν τ ρ ό ς κ α ι ο Λ ιγ ν ό ς , ο Τ σ ά ρ λ ι Τ σ ά π λ ιν , ο Τ ζ ο ν Γ ο υ έ ιν , η Τ ζ έ ιν Φ ό ν τ α κ α ι ο Ν τ ικ Β α ν Ν τ ά ικ ε ίν α ι μ ε ρ ικ ά μ ό ν ο α π ό τ α π ρ ό σ ω π α π ο υ δ ρ ο υ ν σ το β ιβ λ ίο . Μ ε τ ο Θλιμμένος, τελευταίος και μόνος, ο Ο σ β ά λ ν τ ο Σ ο ρ ι ά ν ο έ γ ρ α ψ ε έ ν α β ιβ λ ίο π ο υ α ν τ α ν α κ λ ά τη β α θ ιά ε π ιρ ρ ο ή τ ο υ « μ α υ ρ ο υ μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α τ ο ς » σ τη ν κο υ λ το ύρ α κ α ι το ν κό σ μ ο τού σ ή μ ερα .

Ο Ο σ β ά λ ν το Σ ο ρ ιά ν ο γ ε ν ν ή θ η κ ε τ ο 1943 σ το Μ α ρ ν τε Π λ ά τα , τη ς Α ρ γ ε ν τ ιν ή ς . Γ ν ω σ τ ό ς γ ια το β ιτρ ιο λ ικ ό χ ιο ύ μ ο ρ το υ , φ α ν α τ ικ ό ς ο π α δ ό ς τ η ς ο μ ά δ α ς τ ο υ α ρ γ ε ν τ ίν ικ ο υ π ο δ ο σ φ α ίρ ο υ κ α ι λ ά τρ η ς τ ω ν φ ιλ μ ν ο υ ά ρ , ο Σ ο ρ ιά ν ο ,μ ε τ ο π ρ ώ τ ο το υ μ υ θ ισ τό ρ η μ α : Θλιμμένος, τελευταίος και μόνος, δ ίν ε ι σ ά ρ κ α κ α ι ο σ τ ά σ ε μ ια π α λ ιά τ ο υ φ α ν τα σ ίω σ η : ν α γ ίν ε ι τ ο a lte r e g o τ ο υ Φ ίλ ιπ Μ ά ρ λ ο ο υ , τ ο υ ή ρ ω α π ο υ ε μ π ν ε ύ σ τη κ ε ο Ρ έ ιμ ο ν τ Τ σ ά ν τ λ ε ρ ...

Κ Ω Λ Ε Τ Τ Η 2 3 Α, 106 77 - Α Θ Η Ν Α - Τ Η Λ , 33 0 4 5 4 6 - FA X : 330 36 34, e-m ail: opera@ acci.gr

JVPITIKH

Ε Κ A Ο 1 Κ I

Γνωρίστε τον συγγραφέα Μπέρνχαρντ Σλινκ··· Το παγκόσμιο μπεστ σέλερ

και τα βραβευμένα αστυνομικά...

BERNHARD S CHLINK WALTER POPP

” '

Απόδοση δικαιοσύνης

Γόρδιος φιόγκος

Απόδοση δικαιοσύνης

Βιβλιοπωλείο: Κωλέττη 25,10677 Αθήνα, τηλ. 3836460

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Κλασικά έργα σημαντικών Ελλήνων συγγραφέων σε διασκευές για μικρά παιδιά από τον βραβευμένο Κώστα Πούλο. Η εικονογράφηση έχει γίνει από σύγχρονους, γνωστούς εικονογράφους. Νέα προσέγγιση με σεβασμό και ευαισθησία προς τα κείμενα και την εποχή, με σκοπό τη δημιουργική γνωριμία των μικρών αναγνωστών με την παράδοση και την ατμόσφαιρα άλλων εποχών.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑΣ

Γουτού Γούπατού

Η Γοργόνα

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Καποδιστρίου 9 · 144 52 Μεταμόρφωση Αττικής · τηλ.: 2816134 · fax: 2817127 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Σόλωνος και Μασσαλίας 1 4 .1 0 6 80 Αθηνα-τηλ.: 3615334

Λ

A

I

A

A

A

Ο

X

Ι . Ζ Α Χ Α Ρ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η Α Ρ Χ Α ΙΟ Γ Ν Ω Σ Τ ΙΚ Η Β ΙΒ Λ ΙΟ Θ Η Κ Η Δ ιεύθυνση σ ειράς: Σ τέλλα Γ εω ργούδη - Ν ίκος Α. Ν ικολάου

Μ .Μ . AUSTIN - Ρ. VID AL- NAQUET

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΡΧ ΑΙΟΓΝΩΣΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Δ Α Ι Δ Α Λ Ο Σ 1. ΖΑΧΑΡΟΗΟΥΛΟΣ

Μ ετάφραση: Τ άσ ος Κ ο υ κουλ ιός

Κ Ε Ν Τ Ρ ΙΚ Η Δ ΙΑ Θ Ε ΣΗ : Ά ρ σ ά κη 6 - Τηλ. 3233271 - Fax. 3247791 Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΟ : Π ανεπιστημίου 18 - Τηλ. 3615011 - Fax. 3638536

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ σ ύ γ χ ρ ο ν η

&

Π Α Τ Α Κ Η

ε λ λ η ν ι κ ή

λ ο γ ο τ ε χ ν ί α

Σωτήρης Δημητρίου Η φλέβα του λαιμού ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ 1998 τοτ

π ε ρ ιο δ ικ ο ύ

δι αβ ά ζω

Μαρία Ε. Σκιαδαρέση Κίτρινος χρόνος Μετά το μυθιστόρημα Άτροπος ή Η ζωή και ο θάνατος της Βενετίας Δαπόντε, η Μ.Σ. μας δίνει τον Κίτρινο Χρόνο, τέσσερις φ υγόκεντρες ιστορίες στημένες πάνω στην αλήθεια και στο ψέμα, στο όνειρο και στην πραγματικότητα.

Γιώργος Μανιώτης Η αδρεναλίνη... πάντοτε ψηλά! Το τελευταίο μυθιστόρημα του Γιώργου Μανιώτη είναι η ιστορία μιας γυναίκας που καταφέρνει να κερδίσει την απόλυτη επαγγελματική επιτυχία. Χαρακτηριστικά της η συστηματικότητα, η εξυπνάδα, ο μόχθος και η επιμονή. Η ίδια θα μεθοδεύσει στην συνέχεια την πτώση της από την κορυφή. Τι είναι αυτό που την κινεί;

Κρύσταλλο

www.book.culture.gr/travlos

Φέρτε μου το κεφάλι του Πέρικλε Σκαλτσόνε Ένα γνήσιο ηοπ, σαν καλή αμερικάνικη ταινία του ’40, με κοφτούς ρυθ­ μούς, με πλοκή που δεν ξεστρατίζει ποτέ απ’ το στόχο της: Ο Πέρικλε, που “το επάγγελμά του> είναι να ξεκωλιάζει κατ’ εντολή”, άνθρωπος-εκτελεστικό όργανο των ναπολιτάνικων συμμο­ ριών, διασχίζει όλο το μήκος της ημιφωτισμένης, αλλά ρεαλιστικής ζωής, του μαφιόζικου υποκόσμου.

Εκδοτικός Ο ίκος Π. ΤΡΑΥΛΟΣ

Ο ΘΕΙΟΣ ΚΑΡΔΕΡΙΝΑ Ο Λούκα Περέλα τρελά­ θηκε, ή έχει αποφασίσει να διακωμωδήσει το σοβαροφανές περιβάλλον της πολυεθνικής IBM; Η μεταμόρφωσή του είναι η πολυπόθητη εξέγερσή του ή το αποτέλεσμα της αλλοτρίωσης; Ο Λουτσιάνο Ντε Κρεσέντσο γράφει με ξεκαρδιστικό χιούμορ και εκρηκτική φαντασία ένα γλυκόπικρο έργο που μας κάνει να χαμογελάμε, να γελάμε και να σκεφτόμαστε...

ΌΤΑΝ ΦΤΑΣΕΙ ΕΚΕΙΝΗ Η ΩΡΑ... «Αναλαμβάνω να σας μυήσω σε όλη τη φρίκη και σε όλη την ομορφιά μιας μάχης», υπό­ σχεται ο Πατρίκ Ραμπώ και, στην πραγματικότητα, αναλαμβάνει να μας ξεναγήσει μέσα στην, άγρια ομορφιά του κιν­ δύνου για την απώλεια της ζωής.

Η Maria Corti γράφει ένα από τα πιο σημαντικά μυθιστορήμα­ τα των ιταλικών γραμμάτων: μια ιστορία που δεν αγγίζει απλώς εξωτερικά ένα ιστορικό συμβάν (την απόβαση των Τούρκων στο Ότραντο κατά τον 15ο αιώνα), αλλά ζωντανεύει το έπος της καθημερινής ζωής των ανθρώ­ πων που υπήρξαν οι πρωταγωνι­ στές του. Ανάμεσα στους χαρα­ κτήρες, η Ιντρούζα, συμπυκνώνει τα έντονα συναισθήματα της μεσογειακής θηλυκότητας.

Ο ΚΡΕΜΑΣΤΟΣ ΚΗΠΟΣ Ο Τζον Ρέμπους, επιθεω­ ρητής έξω από κάθε κλισέ και μόνιμος πρωταγωνι­ στής των βιβλίων του Ράνκιν, μπλέκεται σε μια υπό­ θεση όπου καλείται να εξακριβώσει την ταυτότη­ τα ενός καθηγητή ύπο­ πτου για εγκλήματα πολέ­ μου. Επιλογές και τυχαία συμβάντα τον φέρνουν σε έναν κόσμο όπου το εμπό­ ριο ναρκωτικών και λευ­ -j v > V κής σάρκας, οι σπείρες που λυμαίνονται την πόλη, οι μαφιόζικες οργανώ­ σεις της Άπω Ανατολής και έρωτες που φωλιά­ ζουν στα πιο σκοτεινά σοκάκια της εγκληματικό­ τητας, αποτελούν λόγους για μια προσωπική φιλοσοφική αναζήτηση.

Ή

·

7 ΜΑΣΚΕΣ Ανελέητα ειρωνική, σπα­ ρακτικά κωμικοτραγική κι εξαιρετικά δροσερή, πρό­ κειται για την ιστορία ενός ανθρώπου που επι­ βιώνει σε κάποια μεγα­ λούπολη, χρησιμοποιώ­ ντας όχι μόνο επτά ονό­ ματα, αλλά επτά πρόσω­ πα, επτά ρόλους: έναν για κάθε μέρα της εβδο­ μάδας. Ένας “χαμαιλέο­ ντας”, ένας “άνθρωπος δίχως ταυτότητα”, που σπρώχνει κάθε μέρα τη μόλις 24χρονη ζωή του μπροστά σκηνοθετώντας τον εαυτό του. Κι ο έρωτας είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να τον κάνει να αναρωτηθεί αν είναι πιο πολύ σκηνοθέ­ της ή ο εαυτός του.

Λ .ν ο Β ι β λ ί α Σ τ α θ μ ό ς

Αποτέλεσμα μακρόχρονης και επίπονης προ­ σπάθειας αποτελεί αυτό το βιβλίο του John Julius Norwich. Παρακολουθεί τις τύχες του Βυζαντίου από την ίδρυση ως την πτώση του. και προσπαθεί να επανορθώσει τη «συνωμοσία σιωπής» για τη μακροβιότερη και πιο εμπνευ­ σμένη Χριστιανική Αυτοκρατορία στην παγκόμια ιστορία. Ό πω ς τονίζει ο συγγραφέας, αν δεν υπήρχε το Βυζάντιο, «η Ευρώπη και η Αμερική ίσως να ήταν μουσουλμανική σήμερα». Με την γλαφυρότητα της αφήγησης, τον γρήγο­ ρο ρυθμό και το πλούσιο υλικό του -ανέκδοτα, παρεκβάσεις, περιγραφές προσ ώ πω ν- κατα­ φέρνει να κεντρίσει το ενδιαφέρον και να προκαλέσει τον ενθουσιασμό του αναγνώστη για τον παράξενο, άγριο και απέραντα γοητευτικό κόσμο του Βυζαντίου. Έ ν α βιβλίο που δεν χορταίνεις να διαβάζεις.

Ε κ δ ό σ ε ι ς

Στη διάρκεια μιας ζωής ένδεκα αιώνων, το βυ­ ζαντινό κράτος ανέπτυξε έναν ξεχωριστό και υψηλό πολιτισμό. Με κέντρο την Κ ωνσταντι­ νούπολη άνθισαν η λογοτεχνία κ αι η ιστοριο­ γραφία, η τέχνη και η νομοθεσία. Εκεί επέζησε, περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, κα ι η ‘αρχαία κληρονομιά, για να διοχετευτεί αργό­ τερα στην Δύση. Ο καθηγητής Sture Linner, με ιδιαίτερη σοφία και ενθουσιασμό, μας μιλάει για την άνοδο και το βαθμιαίο σβήσιμο του βυζαντινού π ο ­ λιτισμού, αλλά και την επιβίωσή του ως τις μέρες μας. Με τη διεισδυτική του ματιά και τις χυμώδεις περιγραφές προσώπων και κα­ ταστάσεων, αναπλάθεται μια γοητευτική εικό­ να ενός κόσμου που ποτέ δεν τον γνωρίσαμε καλά, αλλά εξακολουθεί να ζει γύρω μας μέ­ χ ρ ι σήμερα.

Γ κ ο β ό σ τ η

Ζωοδ. Π ηγής 21, 106 81 Α θήνα · Τηλ. 3815433, 3822251 · Fax: 3816661 · E-mail: cotsos@ govostis.gr

ΧΡΗΣΤΟΣ

Πρόσεξε,

ΣΚΟΡΙΝΗΣ

μημε τσαν

Ο ι σ α π ο υ νό π ε ρ ες μ α ς δελ εά ζο υ ν με ε ικ ό ν ε ς α π ό π α ρ α δ ε ισ έ ν ιε ς ε π α ύ λ εις, α σ τρ α φ τε ρ ά α υ το κ ίν η τα κ α ι ε κ θ α μ β ω τικ ές γ υ ν α ίκ ε ς. Ο ι « κ ο υ τσ ομ πολ ίσ τικ ε ς » φ υ λ λ ά δε ς υ μ ν ο υ ν τ ις σ υ ν ή θ ε ιε ς, το υ ς έ ρ ω τε ς κ α ι τ α σ κ ά ν δ α λ α τω ν π λ ο ύ σ ιω ν κ α ι διά σ η μ ω ν . Τ α « λ ά ιφ -σ τ ά ιλ » π ε ρ ιο δ ικ ά δ ίνο υ ν ο δ η γ ίε ς χ ρ ή σ η ς γ ια φ ίν ε ς, π ε ρ ίτ ε χ ν ε ς ηδονές. Τ ι σ υ μ β α ίν ε ι ό μ ω ς ό τα ν ο α ν α γ ν ώ ­ σ τη ς κ α ι ο τη λ ε θ ε α τή ς δεν κ ρ α τ ο ύ ν τ ις α π α ρ α ίτ η τ ε ς α π ο σ τά σ ε ις ; Ο ι « ή ρ ω ε ς» α υ τ ώ ν τω ν ισ τ ο ρ ιώ ν α φ ή ν ο υ ν τ α π ιο ά γ ρ ια έ ν σ τ ικ τ ά το υ ς ν α εκδηλω θ ο ύν κ α ι τ α π ιο τα π ε ιν ά α ισ θ ή μ α τ α ν α β ρουν εκδ ίκη σ η . Π α ρ α δ ε ίγ μ α τ α π ρ ο ς α π ο φ υ γ ή ν γ ια ένα ν υ π εύθυ ν ο π ο λ ίτη , μ ε τέ ρ χ ο ν τα ι κ ά θε μέσ ο ν γ ια ν α φ τά σ ο υ ν σ τη ν ε π ιτ υ χ ία . Ό μ ω ς τ α κ ό λ π α δεν α π ο δ ί­ δο υ ν π ά ν τ α κ α ι τό τε μό νη δ ιέξ ο δ ο ς ε ίν α ι το ξ έ σ π α σ μ α τη ς β ία ς, π ο υ κ α ­ τα σ τρ έ φ ε ι, μ έ σ α α π ό έ ν α θ ε α μ α τ ικ ό χ ά π ε ν ιν γ κ , α υ τό ν το σ α γ η ν ε υ τικ ό κ α ι α π ρ ό σ ιτο κόσ μο.

/~S r. If X Λ Λ Ρ 1 Λ

ΣΟΛΟΝΟΣ 133,106 77 ΑΘΗΝΑ ιηλ. 3806 305,3821 813 fax 3838 173, e-mail: aiexcom@olenet.gr ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΣΤΗ ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΠΕΣΜΑΖ0ΓΛ0Υ 5/ΣΤΑΔΙΟΥ 44,105 64 ΑΘΗΝΑ, τπλ. 3311 719

Δ ΙΑ Β Α Σ Τ Ε Τ Ο ! Αυτό τ© τε ύ χ © ς ε ί ν α ι π ρ ο φ η τ ικ ά !

&

Ζ .ς 3 ;

λ

1ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΣΦΡΑΓΙΔΕΣ ΣΑΛΠ ΙΓΓΕΣ ΦΙΑΛΕΣ

Η ΠΡΩΤΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΕΟ & Τ ΙΣ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ Α Ρ Η Σ

Τ Ε Ρ Ζ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ

-

Ε Ι Δ Ι Κ Ε Σ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΝΕΕΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΕΣ

ΖΙΛΜΓΤΕΡ ΣΙΝΟΥΕ

ΤΖΙΜ ΟΥΙΛΙΑΜΣ

Η Π ορφ ύρα κ α ι η Ε λιά

Μηλικά Ο ΥΦ ΚI Ρ Μ,σέλ ΦΙΤ ΟΥ ΣΙ Π ·: Φ Υ Λ Μ ΙΣ Μ Ε ^

Ψ Υ Χ Ο Γ ΙΟ Σ

ZJ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α .Ε . ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 1 -106 79 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 36 02 53 5.3618 654, FAX. 01 - 36 40 683 h ttp : w w w .psichogios.gr E-mail: psicho@ otenet.

και επωφεληθείτε από τη μεγάλη προσφορά

MSEm Για ένα χρόνο (11 τεύχη - το ένα διπλό) πληρώνετε μόνο

Σπουδαστική

13.000 δρχ.

Οι τ ι μ έ ς α υτ έ ς ι σχ ύ ο υ ν γι α τ η ν Ελλ άδα και τ ην Κύπρο

Βιβλιοθήκες-Ιδρύματα: 25.000 δρχ. Εξαμηνιαίες

Συνδρομές εοωτερικού και Κύπρου: 8.000 δρχ. Ιπουδαοτική: 7.000 δρχ. Ετήσιες

Συνδρομές εξωτερικού: 85 δολ. ΗΠΑ. Σπουδαοτική 80 δολ. ΗΠΑ. Βιβλιοθήκες-Ιδρύματα: 120 δολ. ΗΠΑ Παλιά τεύχη

Δεκαπενθήμερα και μηνιαία: 1.500 δρχ. Εμβάοματα

| . οτη διεύθυνση: Α. Σπάθή, Ανδρ. Μεταξύ 26 ,1 0 6 81 Αθήνα - Τηλ.: 33.01.239 - Τηλ. & Fax: 33.01.315

ΦΟΡΙΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ

ΟΔΥΣΣΕΑΣ - ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α λεξ Γ καρλαντ

Η παραλία Ταϊλάνδη. Νεολαία σε αναζήτηση της περιπέτειας. Τρεις ταξιδιώτες ενώνουν τις τύχες τους, αναζητώντας την παραλία των ονείρων τους. Μόνο που το αθώο παιχνίδι του καλοκαιριού θα μετατραπεί σε εφιάλτη.

Α λεξ Γ κ αρλαντ

Μαύρος Σκύλος Από το αποπνικτικό δωμάτιο ενός κακόφημου ξενοδοχείου μέχρι τη φροντισμένη αυλή μιας μονοκατοικίας, από την πολύβουη ατμόσφαιρα της Μανίλας μέχρι την κουζίνα ενό ς ήσυχου προαστίου η απόσταση είναι μηδαμινή, ιδιαίτερα τη νύχτα. Και οι ήρωες του ΜΑΥΡΟΥ ΣΚΥΛΟΥ -χαμίνια, μπράβοι, τυχοδιώκτες και ευυπόληπτοι πολίτες που εμπλέκονται ως κυνηγοί, θηράματα ή ως απλοί παρατηρητές σ' αυτή την ξέφρενη κούρσαεπιμένουν πως οι ίδιοι ορίζουν τα βήματά τους και επιλέγουν τα περάσματα, τους φανερούς και μυστικούς τους δρόμους. Όταν όμως διαψευστούν και οι τελευταίες ελπίδες, το μόνο που απομένει είναι ένα τοπίο μετά την καταστροφή.

Μποτσουάνα, δεκαετία του '80. Σε μια χώρα που αναζητεί την ταυτότητά της μέσα από όνειρα, φιλοδοξίες και συνωμοσίες λευκών και μαύρων, εκπατρισμένων τυχοδιωκτών και ντόπιων επαναστατών, μια νεαρή ανθρωπολόγος αποφασίζει να αφιερωθεί στην κατάκτηση ενός διάσημου και προικισμένου άντρα, ενός ουτοπιστή που αγωνίζεται να μείνει μακριά από τον πολιτισμό. Το αποτέλεσμα: ένα από τα πιο επεισοδιακά ζευγαρώματα στη σύγχρονη λογοτεχνία. Κεφαλλονιά, δεκαετία του '40. Ή ρωες και αντιήρωες, συνεργάτες του εχθρού και πατριώτες, αυτοεξόριστοι αντιστασιακοί και επιβραβευμένοι προδότες, ντόπιοι και ξένοι, πρόσωπα διαφορετικά αλλά και όμοια, που ερωτεύονται, ελπίζουν, ζηλεύουν, προδίδουν, απαρνιούνται τον εαυτό τους, πεθαίνουν σαν κρίκοι της ίδιας μοιραίας αλυσίδας. Έ νας μικρόκοσμος, σε μια τραγική για τον τόπο στιγμή, που συναρπάζει τον αναγνώστη μέχρι την τελευταία αράδα με τις αλήθειες και τα πάθη του.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ο Δ Υ ΣΣΕΑ Σ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΗ 3 -1 1 4 7 1 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 36.24.326, 36.25.575 - FAX 36.48.030 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ - ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 - ΤΗΛ. 32.12.111

εκδόσεις Απόπειρα κυκλοφορουν:

Κώστας ευαγγελάτος:

Η ροπή της

Γιώργος Χρηοτεας

Γ υ να ίκ ες του Έρωτα

Αργυρώ Μαντόγλου:

Β ιρ τζίνια Γουλφ C a fe J

Ελιοοάβετ Βαρώνου:

Α ια λο γικά Χνά ρ ια ! Λ

k Τ ΕΚΔ Ο ΣΕΙΣ, Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΟ : ΝΑΥΑΡΙΝΟΥ 18-20, 106 80 Α Θ Η Ν Α , Τ Η Λ . 6450519

ΚΩΣΤΑΣ

ΛΕΤΣΙΚΑΣ

Ταίναρο 111 μ.Χ... Ανοιχτά, στην ανταριασμένη θάλασσα του βυθίζεται ένα ριο. Ένας μάγος, μύστης του Μίθρα σώνεται, γλιτώνοντας στον κόρφο του ένα Τον Αιώνα. Τον κυρίαρχο των τεσσάρων στοιχείων που συνθέτουν το σόμπαν. Το σύμβολο της απεραντοσύνης. Το αγαλματίδιο με το κεφάλι λιονταριού, τις τέσσερις φτερούγες και το περιτυλιγμένο στο σώμα του φίδι. Το ίδιο αγαλματίδιο βρίσκει, χίλια χρόνια μετά, ένας Νορμανδός σταυροφόρος στην Ιερουσαλήμ. Οδηγείτε στο ίδιο σημείο. Στο ακρωτήρι Ταίναρο... Όπως στο ίδιο σημείο οδηγούνται και τέσσερις φίλοι από την Αθήνα... Τι τους ενώνει μέσα στο χρόνο;

1111

«Ο Δέτσικας έχει έναν καταπληκτικό, μεταφο­ ρικό λόγο. Έχει μέσα του το αφηγηματικό κύτταρο που δεν τον αφήνει να ξεφύγει, επειδή ακριβώς το έχει, από τους μεγάλους μύθους που έχει ο ανθρώπινος πολιτισμός και ειδικά ο Ελληνικός...» Κώστας Γεωργουσόπουλος

ι Ε

Κ

Δ

Ο

Σ

Ε

Ι

Σ

ΔΩΡΙΚΟΣ Ζωοδόχου Πηγής 29, Αθήνα, Τ.Κ. 106 81, Τηλ.: 3303609 Τηλ. & Fax: 3301866 Πεσμαζόγλου 5 (στοά του βιβλίου), Αθήνα, Τηλ: 3212641

ουν Μ ρμ ψ ^υυφ ί ιηρούς νά A l

Αν. Μ α ρ κ α ντω νά το <

\ν . Μ α ρ κ α ντω να το ς

Ο

Μ

Η

Ρ Ο

Ο Μ Η Ρ Ο Υ . Ο Δ ΥΣΧΕ1Α

Υ

ΙΛ 1 Α Σ

M et I ώνον

ίΐν ε ί'

Ε Κ Δ Ο Τ ΙΚ Ε Σ Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε ΙΣ Γ ΙΩ Ρ Γ Ο Υ & Κ Ω ΣΤΑ Δ Α Ρ Δ Α Ν Ο Υ

GUTENBERG

χυπωθήτω

Σπουδή

Γραφεία X. Τρικουπη 99, 114 73 Αθήνα (χηλ. κέντρο 38 08 334, fax 38 43 285) Κεντρική διάθεση Διδότου 37, 106 80 Αθήνα(τηλ. 36 41 996 - 79, fax 36 42 030) e - m a il:a u t u b @ o te n e t.q r

Σοφοκλής. Μετάφραση: Χρίστος Τσάγκας

Παβέζε. Μετάφραση: Θανάσης Κοντλής

ΝΑ ΤΑ ΣΙΑ ΦΡΑΝΤΖΕΣΚΑΚΗ

ΑΙΘΟΥΣΑ ΑΝΑΜΟΝΗΣ ΟΔΟΣΠΑΝΟΣ

11 ιστορίες σάν όνειρο ή εφιάλτης

Περιοδικό &Εκδόσεις

6 ιστορίες της (νέας) ζωής

Περιοδικό & Εκδόσεις Όδός Πανόςκαί Εκδόσεις ΣΙΓΑΡΕΤΑ Βιβλιοπωλείο: Διδότου 39, 106 80 ’Αθήνα. Τηλ.- Fax: 3616782

’Ε κδόσεις Β Β Ε 3 Β

ΤΑ ΓΝΩΣΤΑ - ΑΓΝΩΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ» ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΚΑΚΤΟΣ

476 ΤΟΜ ΟΙ

ΕΙΣΑΓΩ ΓΗ - ΚΕΙΜ ΕΝ Ο - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ - ΣΧΟΛΙΑ

ΟΙ ΓΝΩΣΤΟΙ - ΑΓΝΩΣΤΟΙ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Κ Τ Ο Σ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ 46 Τ.Κ. 10678, ΤΗΛ.: 3844458-3840524, FAX: 3303098

15/7 έως 14/91999 Τα εμπορικότερα Βιβλία του μήνα, σύμφωνα μ€ τα οτοιχα'α που μας παραχώρησαν 3 0 Βιβλιοπώλες, απ' όλη την ΕλλάΒα, δηλώνοντας ο καθένας τους τέοαερα βιβλία που είχ αν τις περισσότερες πωλήσεις.

ί?0 Μ. ΠΑΊΑΘΑΗΑΣΟΠΟΥΛΟΥ & Γ .Ν Τ ΙΡ Ι·Κ Μ Ε Ρ So Α. ΠΑΠΑΔΑΚΗ 4 L Ρ. ΠΙΛΤΪΕΡ

Ο Ιο ύ δ α ς φ ιλ ο ύ σ ε υπ έροχ α

ΩΚΕΑΝΙΔΑ

Το λ ο υ λ ο ύ δ ι τη ς ερ ή μ ο υ

ΚΑΑΕΝΤΗΣ

Ζ α ν χ ε ιμ ω ν ιά τικ η λ ια κ ά δ α

Το μ ο ν α χ ικ ό λ ιο .τ ά ρ ι

SL Α. ΙΦΑΚΙΑΝΑΚΗΙ

κ

ΠΑΤΑΚΗΣ

DKEMM

.,.δ. ., .,

(3 b IΔΟΜΒΡΟΥ

κεαρος

ΚΕΔΡΟΣ

5 ^ Ν. ΘΕΜΕΛΗΙ Η αναζήιηαη Κ Ε Μ 3αΝ.ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ « 0 0 Φ. ΓΕΡΜΑΝΟΣ Υ. ΡΟΜΠΕΡΤΣ λ ΚΑΚΟΥΡΗ

,

Ι

Γ υ ν α ίκ α από β ελ ο ύ δ ο

Ν ία γ υ ν α ίκ α μ όν η δ «ν ψ α , ν α

Π ρ ψ α ρ ό λ ια

Λ. ΜΕΓΑΛΟΥ-ΣΕΦΕΡΙΑΔΗ

·

ΚΑΣίΑΒΙΗΣ ■

ΕΠΗ α ν..η α ,,ά«,.ο. η

·

Αλεξανδρής-Καλλιθέα. ΑριστοτέληςΑθ. Αρκτούρος-Σπάρτη. ΒαγιονάκηςΑθ. Βενάρδου-Ερμιόνη. ΓονιούΛαύριο. Δοκιμάκης-Ηράκλειο. Ελευθερουδάκης-Αθ. Ενδοχώρα-ΑΘ. Εοτία-ΑΘ. Ζηριχίδης-θεσο. θεωρίαΖάκυνθος. θησαυροφυλάκιο του Πνεύματος-Κως. Ιανδς-θεσο. Κεντρί-Λαμία. Κουκίδα-Κόρινθος.

Libro-ΑΘ. Λυχνάρι-Δράμα. Μιχαλάς-ΑΘ. Μπακάλης-Λήμνος. Μποστάνογλου-Πειραιάς. Νέστωρ-Κατερίνη. Πατάκης-ΑΘ.

Paper-Town-Αμπελόκηποι. Παράμετρος-Χολαργός. Περγαμηνή-θεσσ. Πολιτεία-ΑΘ. Ρηγόπουλος-Νίκαια. Σύγχρονη Εποχή-ΑΘ. Τοπαραθύρι-Καλαμάκι.

best seller

-30

Επιλεκτική καταγραφή σημαντικών, cviotc αξιοπερίεργων γεγονότων από τον κόσμο της λογοτεχνίας και της τέχνης

επιμέλεια: ΗΑΙΑΧ ΜΑΓΚΑΙΝΗΧ

1 Οκτωβρίου 1896: Δημοσιεύε­ ται στην «Ακρόπολη» το διήγημα Ιστορία ενός τουφεκισμού του Εμμανουήλ Ρόίδη (1836-1904).

2 Ο κτω βρίου 1998: Πεθαίνει η π ε ζο γ ρ ά φ ο ς Λ ιλή Ζ ω γρ άφ ου (χρ. γένν. 1922).

3 Οκτω βρίου 1979: Αυτοκτονεί στο Παρίσι ο στοχαστής Νίκος Πουλαντζάς (χρ. γένν. 1936).

5 Ο κτω βρίου 1998: Πεθαίνει ο λογοτέχνης και ακαδημαϊκός Πέ­ τρος Χάρης (χρ. γένν. 1902).

6 Οκτωβρίου 1885: Αρχίζει να εκδίδεται σε συνέχει­ ες στην «Εστία» ο Χρηστός Μηλιώνης του Α λέξαν­ δρου Παπαδιαμάντη (1851-1911).

8 Ο κτω βρίου 1927: Γεννιέται στη Θεσσαλονίκη ο Κώστας Ταχτσής (χρ. θαν. 1988).

8 Οκτωβρίου 1987: Πεθαίνει ο στοχαστής και πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Τσάτσος (χρ. γένν. 1899).

8 Οκτωβρίου 1996: Πεθαίνει ο πεζογράφος, ποιητής, δοκιμιογράφος και ψυχίατρος Α ρ ισ τοτέλης Νικολαίδης (χρ. γένν. 1922).

10 Οκτωβρίου 1893: Δημοσιεύεται στην εφημερίδα «Το Άστυ» το αφήγημα Ιστορία ενός σκύλου του Εμμανουήλ Ροΐδη (1836-1904).

10 Οκτωβρίου 1901: Γεννιέται ο πεζογράφος και εκ­ παιδευτικός I. Μ. Παναγιωτόπουλος (χρ. θαν. 1982).

11 Οκτωβρίου 1998: Πεθαίνει ο πεζογράφος Γιάννης Πάνου (χρ. γένν. 1943).

12 Ο κ τω β ρ ίο υ 18 87 : Ο Α ν δ ρ έα ς Κ α ρ κ α β ίτσ α ς (1865-1922) ολοκληρώνει τη συγγραφή του διηγήμα­ τος Ο αφωρεσμένος.

13 Οκτωβρίου 1926: Ο Νίκος Καζαντζάκης (1883 1957) παίρνει συνέντευξη από τον Ιταλό δικτάτορα Μπενίτο Μουσολίνι, η οποία δημοσιεύεται στην εφη­ μερίδα «Ελεύθερος Τύπος». Ο Καζαντζάκης κατα­ γράφει στις εντυπώσεις του στο βιβλίο «Ταξιδεύο­ ντας, Ιταλία-Αίγυτττος»: «Ο Μουσολίνι είναι ο αρσενι­ κός Βενιζέλος... ζει μέσα σε μια ατμόσφαιρα τραγι­

κή... δεν είναι απίθανο να μην είναι τίποτα άλλο παρά ο σκληρός πρόδρομος στην Ιταλία, του Λένιν».

15 Οκτωβρίου 1850: Γεννιέται ο πεζογράφος και θε­ ατρικός συγγραφέας Αλέξανδρος Μ ωραϊτίδης (χρ. θαν. 1929).

16 ΟκτωΒοίου 1849: Γεννιέται ο πεζογράφος Εμμανουήλ Σ. Λυκούδης (χρ. θαν. 1925).

16 Οκτωβρίου 1926: Συνέντευξη του Κωστή Παλαμά (1859-1943) στον Λουκά Χριστοφίδη, όπου δηλώνει για την ποίηση του Κ. Π. Καβάφη (1863-1933): «Ιδέες που

πάνε να γίνουν ποιήματα, ρεπορ­ τάζ από τους αιώνες, ξεχαρβα­ λωμένος στίχος».

17 ΟκτωΒοίου 1908: Γεννιέται στη Θεσσαλονίκη ο Ν ίκος Γαβριήλ Π εντζίκης (χρ. θαν. 1993).

17 Οκτωβρίου 1910: Ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος (1868-1920) ξεκινά να δημοσιεύει σε συνέχειες στο «Νουμά» το μυθιστόρημα Τάσω.

I I Οκτωβρίου 19 44 Τελευταία ημέρα της Κατοχής. Στη γωνία Αγίου Μελετίου και Πατησίων, μια αδέσποτη σφαίρα Βρίσκει τον ποιητή Τέλλο Αγρα (χρ. γένν. 1899) στον αστράγαλο. «Τον έρριξαν σ’ έν α θάλαμο τρίτης θέσ ης στον Ευαγγελισμό, και τον άφησαν στην τύχη του. (...) Δέχτηκε τα πάντα αδιαμαρτύρητα, και δεν ή θ ελ ε ν’ ακουστεί Γ όνομά του (...) σημείω νε τις σ κέψ εις του σ’ έν α ολιγοσέλιδο, μικρό σημειωματάριο, με το γενικό τίτλο “Ultimus infer pares” , που θα πει “Τελευταίος ανάμεσα σε ίσους"»... Ο Τ. Αγρας θα υποκύψει από το τραύμα του σης 12 Νοεμβρίου.

18 Οκτω βρίου 1979: Αναγγελία βράβευσης με το Βραβείο Νόμπελτου Οδυσσέα Ελύτη (1911-1996).

19 ΟκτωΒοίου 1784: Γεννιέται στην Άνδρο ο Θεόφι­ λος Καί'ρης (χρ. θαν. 1853).

21 ΟκτωΒοίου 1907: Γεννιέται ο Νίκος Εγγονόπουλος (χρ. θαν. 1985).

24 Οκτωβρίου 1922: Πεθαίνει ο πεζογράφος Ανδρέας Καρκαβίτσας (χρ. γένν. 1865).

26 Οκτωβρίου 17 53 :0 ποιητής, φιλόσοφος και ιστο­ ρικός Καισάριος Δαπόντες (1713-1784) κείρεται μο­ ναχός. Καταφεύγει στο νησί Πιπέρι, όπου ζει απομο­ νωμένος για δυόμισι χρόνια.

3 0 Οκτωβρίου 1896: Γεννιέται ο Κώστας Καρυωτάκης (χρ. θαν. 1928).

30 ΟκτωΒοίου 1966: Πεθαίνει ο Γιώργος Θεοτοκάς (χρ. γένν. 1905).

30 Οκτωβρίου 1988: Πεθαίνει ο ποιητής Τάσος Λειβαδίτης (χρ. γένν. 1922).

25 Ο κτω βρίου 1935: Ο Δημήτρης Γληνός (18821943) εξορίζεται μαζί με τον Κώστα Βάρναλη (18841974) στον Άη-Στράτη.

31 Οκτωβρίου 1888: Γεννιέται στην Αθήνα ο Ναπο­ λέων Λαπαθιώ της (χρ. θαν. 1944).

26 Οκτωβρίου 1957: Πεθαίνει ο Νίκος Καζαντζάκης (χρ. γένν. 1883).

31 Οκτω βρίου 19 85: Θάνατος του Νίκου Εγγονόπουλου (χρ. γένν. 1907).

2 Ο κ τω βρ ίου 18 41: Ο Γ άλλος συγγραφέας Ο νορέ ντε Μπαλζάκ (1799-1850) υπογράφει συμ­ βόλαιο με τον εκδοτικό οίκο των Φιρν, Ετζέλ, Πολέν και Ντιμποσέ για την έκδοση της «Ανθρώπινης Κωμωδίας». Υ ποφέρει από το στομάχι του και αισθάνεται πό ­ νους στην καρδιά που επιδεινώ­ νονται συνεχώς.

10 ΟκτωΒοίου 1930: Γεννιέται ο Άγγλος θεατρικός συγγραφέας Χάρολντ Πίντερ.

13 Οκτω βρίου 1913: Δίνεται στη Μόσχα η «πρώτη ρωσική βραδιά των δημιουργών της ιδιογλωσσίας», όπου ο Ρώ σος ποιητής Β λ α ν τψ ίρ Μ αγια κ ό φ σ κ ι (1893-1930) δίνει διάλεξη με τίτλο Το χειρόκτιον.

15 ΟκτωΒοίου 1924: Στην αίθουσα Μπετόβεν στο Βε­ ρολίνο, σε ομιλία του ο Γερμανός συγγραφέας Τόμας Μαν (1875-1955) παίρνει θέση υπέρ της δημοκρατίας.

16 Οκτωβρίου 1854: Γεννιέται ο Ιρλανδός συγγρα­ φέας Όσκαρ Ουάιλντ (χρ. θαν. 1901).

17 Οκτωβρίου 1896: Πρεμιέρα του Γλάρου του Ρώ­ σου συγγραφέα Άντον Τσέχοφ (1860-1904) στο Θέ­ ατρο Αλεξαντρίσκι της Πετρούπολης. Πρωτοφανής στα χρονικά του θεάτρου αποτυχία. Η κριτική απορ­

ρίπτει το έργο. Ο Τσέχοφ δίνει όρκο στον εαυτό του ότι δεν θα ξαναγράψει για το θέατρο.

20 Ο κτω βρ ίου 1854: Γεννιέται ο Γάλλος ποιητής Αρθούρος Ρεμπό (χρ. θαν. 1897).

23 Οκτω Β οίου 1950: Ο Αμερικανός ποιητής Τ. Σ. Έ λιοτ (1888-1965) δηλώνει στο περιοδικό Time ότι

«Τα χρόνια ανάμεσα στα πενήντα και τα εβδομήντα εί­ ναι τα δυσκολότερα. Σου ζητούν πάντα να κάνεις πράγματα, αλλά δεν έχεις γεράσει αρκετά για να αρνηθείς να τα αναλάβεις».

27 ΟκτωΒοίου 19 98: Πεθαίνει ο Πορτογάλος συγ­ γραφέας Χοσέ Καρντόσο Πίρες (χρ. γένν. 1925).

28 ΟκτωΒοίου 1954: Απονέμεται το Βραβείο Νόμπελ Λ ο γο τεχνία ς στον Α μερικανό συγγραφέα Έ ρνεσ τ Χ έμινγουεϊ (1899-1961). Το βραβείο παραλαμβάνει ο Αμερικανός πρέσβης στη Σουηδία, ενώ ο Χέμινγουεϊ στέλνει το λόγο του μαγνητοφω­ νημένο.

29 Ο κτω βρ ίου 1958: Ο Ρώσος συγγραφέας Μπόρις Πάστερνακ, κάτω από την ασφυκτική πίεση του σοβιετικού κράτους, αρνείται το Βραβείο Νόμπελ που του απένειμε η Σουηδική Ακαδημία.

Τον ΟκτώΒοιο του 1941 πραγματοποιείται η τρίτη κινηματογραφική εκδοχή του μυθιστορήματος Το γεράκι mg Μάλτας του Αμερικανού συγγραφέα Ντάσιελ Χάμετ (1884-1961). Σκηνοθεσία: Τζον Χιούστον. Στον κεντρικό ρόλο οΧ ά μφ ρεϊ Μπόγκαρτ.

επετηρίδα

55!

■·;| imni ι m.i u j

AOrOTOOIIKf) ΒΡΑΒΕΙ01998

Δημοοκύουμ£ μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από 6 4 δημοσιεύματα του ημερήσιου και εβδομαδιαίου Τύπου για τα ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ 1 998, που απονεμήθηκαν στην εκδήλωση του διαβάζω την Τετάρτη 3 0 Ιουνίου 1999 στο Αίθριο της Ζτοάς του Βιβλίου της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας.

Α Υ ΓΗ Περιοδικό διαβάζω: Ανανεω μένο αποχαιρετά τον εικοστό αιώνα Με τ ο ν καλύτερο ή μάλλον πιο καίριο τρ ό π ο , έ­ τσ ι δη λα δ ή ό π ω ς α ρ μ ό ζει σε έ να πε ρ ιο δ ικ ό με 20ετή και π λ έ ο ν π ο ρ ε ία και ε να σ χό λ η σ η με το χώ ρ ο του βιβλίου, ετοιμάζεται το διαβάζω να απ ο χ α ιρ ε τή σ ε ι το ν α ιώ να π ο υ φ ε ύ γ ει. Σ ύμ φ ω να με πλ η ρ ο φ ο ρ ίες μας, το γνω στό περιοδικό ετοι­ μάζει μια πανελλαδική έρ ευ να για τα σημαντικό­ τε ρ α βιβλία και το υ ς ση μ α ντικό τερ ο υς σ υ γ γ ρ α ­ φ ε ίς του 20ού αιώνα. Ή δη έ χο υ ν ξεκινήσει οι ε ­ π α φ έ ς με διά φ ο ρ ο υ ς φ ο ρ είς, κρατικούς, πανεπι­ σ τη μ ιακ ούς και ά λ λο υ ς, και όχι μόνο το υ βιβλί­ ου, π ρ ο κ ειμ ένο υ να π λ α ισ ιω θεί η έ ρ ευ ν α , η ο ­

ποία, βεβαίως, δ εν θ α α φ ορά μόνο τη λογοτεχνία. Ό μ ω ς και τα λογοτεχνικά του βραβεία, ό πω ς μα­ θ α ίνουμε, πα ίρ νο υ ν νέ α πνο ή α π ό τη ν επό μ ενη χρονιά, καθώς πρόκειται ο θεσμ ός να κάνει το ά­ νοιγμά το υ και π ρ ο ς την παιδική και εφηβική λο­ γοτεχνία, με τη θέσπιση δύο νέω ν βραβείων, για κάθε είδ ο ς αντίστοιχα. Α λλαγές θα υπάρξουν και στην Κριτική Επιτροπή τω ν βραβείων, όπου πλάι στους Βαγγέλη Αθανασόπουλο, Αλέξη Ζήρα, Ελι­ σάβετ Κοτζιά, Βαγγέλη Χατζηβασιλείου και Μισέλ Φάις θα προστεθούν δύο ακόμα μέλη. Π ρ ο ς το π α ρ ό ν π ά ντω ς το διαβάζω ετοιμ ά ζετα ι π υ ρ ε τω δ ώ ς για τη φετινή απονομή τω ν Λ ογοτε­ χνικών Βραβείων ’98, ενό ς θεσμού που κλείνει ή­ δη τα τ έσ σ ερ α χρόνια του, έχο ντα ς δώ σει επιτυ­ χημένα διαπιστευτήρια ε γκυρότητας... Π.Κρ.

22 Ιουνίου 1999

βραχυγραφκς

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ Σ B p aB cia του διαβάζω Σ τις 30 Ιουνίου, στη «Στοά το υ Βιβλίου» (8.30 μ.μ.), θα α πονεμηθούν τα «Λογοτεχνικά Βραβεία 1998» π ο υ κα θιέρω σε το περ ιο δικό διαβάζω και

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Από το περιοδικό διαβάζω «εΛογοτεχνικά Βραβεία 1 9 9 8 » Τ έσ σερις Θ εσσαλονικείς λ ο γο τέχν ες περιλαμβά­ νονται μεταξύ τω ν υποψηφίων για τα βραβεία του περ ιοδικού διαβάζω , που θα α πο νεμ η θο ύ ν στην Αθήνα αύριο βράδυ. Στην κατηγορία του μυθιστορήματος υποψ ήφιος είναι ο πολυβραβευμένος Νίκος Μπακόλας για το έ ρ γ ο το υ «Μπέσα για μ πέσ α ή ο ά λ λο ς Φώτης», που κυ κλ οφ όρ η σε π έ ρ υ σ ι α πό τις ε κ δ ό σ εις Κέ­ δ ρ ο ς. Ο β ρα βευμ ένος με τ ο κρατικό βραβείο λο ­ γ ο τεχ νία ς τα έτη 1988 («Η μεγάλη πλατεία») και 1997 («Η α τέλειω τη γ ρ α φ ή το υ αίματος») σ υ γ ­ γ ρ α φ έ α ς περιπλανιέται τη φ ο ρ ά αυτή στο χώ ρ ο του ληστρικού μυθιστορήματος, τη ς λαϊκής περ ι­ πέτεια ς σε δάση και σπηλιές, τω ν οιωνοσκοπήσε-

που φ έ το ς στηρίζουν με χ ο ρη γίες το υ ς 28 εκδοτι­ κοί οίκοι, η Πανελλήνια Ο μοσπονδία Εκδοτών Βι­ βλίου, η Έ νωση Συντακτών Π εριοδικού Τύπου, η ΕΡΑ και άλλοι φο ρ είς και επιχειρήσεις... Μετά την απονομή τω ν βραβείω ν θα γίνει συναυ­ λία με συγκρότημα Βορειοηπειρωτών.

25 Ιουνίου 1999

πω ς ναρκομανείς, ψυχασθενείς και φυλακισμένοι, βρίσκονται μ πλεγμένοι σε ιστορίες που κάθε άλ­ λο π α ρ ά ρ οζ είναι, ενώ βεβ α ίω ς δ εν συμβαίνουν στην Ταϊλάνδη... Στο δ εύ τερ ο βιβλίο του Ζήση Σαρίκα διαβάζουμε μια σ υ λ λο γ ή το υ α π ό μικρά π ε ζά κείμενα, κλε­ φτέ ς ματιές στον εσω τερικό του κόσμο και στον τρ ό π ο πο υ ο εξω τερ ικ ό ς κό σμ ο ς μιλά σε αυ τό ν μέσα του. Καυστικές γρ α μ μ ές, ψ ίχουλα κομμένα α πό το καρβέλι που μ ας τρέφει...

29 Ιουνίου 1999

Για 4 η eu v cx q χρ ονιά Τα B p aB cia του διαβάζω

στη. Στην κα τη γορία τω ν πρ ω το εμ φ α νιζό μενω ν σ υ γ ­ γ ρ α φ έ ω ν η Γα λά τεια Ριζιώτη γ ια το βιβλίο «Το ρ οζ τη ς Ταϊλάνδης», που κυκλοφορεί α πό τις εκ­ δ όσεις Κ έδρος, και ο Ζήσης Σ αρίκας για το βιβλίο «Ψίχουλα», που κυκλοφορεί α πό τ ις εκδόσεις Νη­

Β ρ α β εύ τη κ α ν οι Στ. Πα σ χά λης, Ελ. Χ ο υρ μ ο υζιά δ ου, Σω τ. Δ η μ η τρ ίο υ και Ν . Ανασ τα σ έα Για 4η συνεχή χρονιά το περιοδικό διαβάζω και η επιτροπή κριτικών... απένειμαν τα βραβεία λο γο ­ τεχνία ς 1998. Το διαβάζω καθιέρω σε ένα θεσμό π ο υ δ ικ α ιο λ ο γη μ έν α ο νό μ α σ ε «μ’ α νο ιχτά χ α ρ ­ τιά», α φ ο ύ η επιτροπή δ εν συνέρχετα ι ω ς σώμα, αλλά πα ρα κολουθώ ντα ς την εκδοτική πα ρα γω γή κάθε χ ρ ο ν ιά ς ξεχω ρίζει τ α καλύτερα βιβλία α πό κ άθε κατηγορία. Π ρόθεση το υ περ ιο δικο ύ είναι να α πο νέμ ο ντα ι β ρ α βεία με τρ ό π ο πο υ θα α π ο ­ κλείονται τα «μαγειρέματα» και η διάκριση να δί­ νετα ι όχι με κριτήριο τη γενικ ό τερ η π ρ ο σ φ ο ρ ά του σ υ γγρ α φ έα , αλλά τη ν ποιότητα του κρινόμενου κάθε φ ο ρ ά έργου. Πάντως, το διαβάζω κατάφ ερ ε να ακολουθεί τέτοια διαδικασία στην α πονο­ μή διακρίσεων, ώ στε να α ποκλείεται ο ιαδήποτε ομοιότης με τα Κρατικά Βραβεία...

σίδες. Στο βιβλίο τ η ς Γαλάτειας Ριζιώτη γιατροί, δικηγό­ ροι, νοικοκυρές αλλά και πιο «νορμάλ» άτομα, ό­

Κώστας Καλημέρης 1 Ιουλίου 1999

ων και τω ν ονείρων... Στην κ α τη γορία δ ιη γή μ α το ς υ π ο ψ ή φ ιο ς είναι ο Τ η λέμ α χος Α λαβ έρ α ς για το βιβλίο το υ «Ως κυ­ λ ιόμ ενος τά πη ς» πο υ εκδό θη κε α πό το ν Καστανιώτη. Τα δεκαέξι διηγήματα το υ βιβλίου είναι έ ­ ν α ς π λ ο ύ το ς και μια πο λ υ χρ ω μ ία κ α τα στάσ εω ν που ο σ υ γγρ α φ έα ς αποδίδει με έ ναν τρ ό π ο μονα­ δικό, επιδιώκοντας και τη συμμετοχή του αναγνώ ­

Βραχυγραφίες

■2®

ΒΡΑΔΥΝΗ Από την κριτική επιτροπή του n c p io S iK o u διαβάζω : B p aB cia στα καλύτερα Βιβλία Τα κ α λ ύ τερ α β ιβ λ ία π ο υ κ υ κ λ ο φ ό ρ η σ α ν το 1998 β ρ ά β ε υ σ ε χ θ ε ς η κριτική ε π ιτρ ο π ή του περιοδικού διαβάζω... Η Επιτροπή Κριτικών... δεν συνήλθε ποτέ ω ς σώ­ μα. Κάθε μέλος τη ς επιτροπής για ένα χρόνο συ­ νεργάστηκε με το περιοδικό, παρακολουθώντας την εκδοτική παραγω γή του 1998 στο χώρο.

0 διευθυντή ς του διαβάζω, Ηρακλής Παπαλέξη ς, υπογρ ά μ μ ισ ε τ η ν α πόλυτη δ ια φ ά νεια με την οποία γίνεται ο διαγωνισμός, αφού το κάθε μ έλ ο ς τ η ς ε π ιτ ρ ο π ή ς ξ εχ ω ρ ισ τά σ τέλ νει τις προτάσ εις του πλή ρω ς αιτιολογημένες... Ειρήνη Μπέλλα 1 Ιουλίου 1999

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ Ποιοι πήραν τα Bp aB cia του διαβάζω Ο Σ τρατής Π ασχάλης, η Ελιάνα Χουρμουζιάδου, ο Σωτήρης Δημητρίου και η Νίκη Αναστασέα είναι οι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς σ τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς α πο νε μ ή θ η κ α ν χ θ ε ς τα Λογοτεχνικά Βραβεία 1998 το υ π ερ ιο δ ι­ κού διαβάζω... Είναι η τέταρτη συνεχής χρονιά που το περιοδικό διαβάζω και η επιτροπή των κριτικών... απονέμουν τα βραβεία λογοτεχνίας στα καλύτερα, όπω ς εκεί­

νοι τα θεω ρούν, βιβλία τη ς χρο νιά ς που πέρασε. Ως γνωστόν, οι κριτικοί καταθέτουν τις προτάσεις το υ ς ξεχωριστά ο καθένας στο περιοδικό, πλήρω ς αιτιολογημένες. Στο τεύχος του διαβάζω που μόλις κυκλοφόρησε μπορούμε να διαβάσουμε τις προτά­ σεις τους. Εξάλλου, αυτή η διαφάνεια τω ν απόψε­ ων τω ν κριτικών και η δημοσιοποίησή το υ ς είναι το κύριο χαρακτηριστικό αυτών τω ν βραβείων... Να αναφέρουμε πω ς με τα μηνύματά το υ ς χαιρέτη­ σαν τη βράβευση ο πρω θυ πο υ ρ γό ς Κώστας Σημί­ της, η υπουργός Πολιτισμού Ελισάβετ Παπαζώη και ο δήμαρχος Αθηναίων Δημήτρης Αβραμόπουλος.

ΜΙΚΡΗ ΑΓΓΕΛΙΑ

ΠΩΛΕΙΤΑΙ ΠΛΑΤΕΙΑ ΕΞΑΡΧΕΙΩΝ Υπόγειος αποθηκευτικός χώρος, 6 0 μ 3, ανεξάρτητη είοοβος, φωτισμός και αερισμός. 6 .0 0 0 .0 0 0 .

Τηλ. 3 6 .2 5 .1 7 9 ,3 3 .0 0 .9 2 8

1 1ουλίου 1999

Ε Ξ Ο Υ Σ ΙΑ

Α Κ Ρ Ο Π Ο Λ ΙΣ

Τα B paB cia του περιοδικού διαβάζω

Τα Λογοτεχνικά Bp aB cia του διαβάζω

Για τέ τα ρ τη συνεχή χρονιά τ ο περ ιοδικό δια­ βάζω α π ένειμ ε τα λογο τεχν ικ ά β ρ α β εία στα

Να λοιπόν, που για τέτα ρ τη συνεχή χρονιά το π ε ρ ιο δ ικό διαβάζω α πένειμ ε τ α Λ ογοτεχνικά Βραβεία για το έτος 1998. 'Οταν πριν από τέσσε­ ρα χρόνια το συγκεκριμένο περιοδικό εξήγγειλε τη θέσπιση των βραβείων, πολλοί είπαν ότι προ­ σπαθεί να μιμηθεί τα «Κρατικά Βραβεία» και ότι δεν θα κρατήσει αυτή η πρωτοβουλία πα ρα π ά ­ νω από ένα χρόνο. Τελικά ούτε το ένα συνέβη, ο ύτε το άλλο. Η φετινή π εντα μ ελή ς Ε πιτροπή Κριτικών του διαβάζω ..., η οποία από του χ ρό ­ νου θα είναι επταμελής «για περισσότερες και αντικρουόμενες απόψεις»..., βράβευσε τα καλύ­ τερα βιβλία για το 1998 στις κατηγορίες τη ς Ποί­ ησης, του Μυθιστορήματος, του Διηγήματος και του Πρωτοεμφανιζόμενου Πεζογράφου, χθες το βράδυ στο Αίθριο της Στοάς του Βιβλίου... Επίσης, το περιοδικό διαβάζω συστήνει νέα π ε­ νταμελή επιτροπή με σκοπό να βραβεύει κάθε χρόνο τα καλύτερα Λογοτεχνικά Βιβλία για παι­ διά και εφήβους, θεω ρώ ντας π ω ς το συγκεκρι­ μένο λογοτεχνικό είδος στη χώ ρα μας είναι αρ­ κετά υποβαθμισμένο... Γιώργος Παπαϊωσήφ, 1 1ουλίου 1999

καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 1998. ... Κριτήριο τ η ς επιτρ ο π ή ς δ εν είναι ο ύτε η η ­ λικία ού τε το «εκτόπισμα» το υ ο νό μ α το ς κά­ θ ε λ ο γ ο τέ χ ν η , α λ λά η π ο ιό τη τα το υ έ ρ γ ο υ του. Για το 1999, ό π ω ς δ ή λω σε ο διευ θ υ ν τή ς το υ περιοδικού διαβάζω Ηρακλής Παπαλέξης, η ε ­ πιτροπή α πό πεντα μ ελή ς θα γίνει επταμ ελής, γ ια να ε π ιτευ χθ ο ύ ν τό σ ο οι ά ν ε τες πλειοψ ηφίες όσο και ο πλουραλισμός απόψεων. Ε πίσης θα σ υ στα θεί μία νέ α πεντα μ ελή ς επι­ τροπή , η οποία θα β ρα βεύει τ α καλύτερα λο­ γοτεχνικά παιδικά βιβλία με δ ύο βραβεία, ένα για αυτά που απευθύνονται σε παιδιά από 7 έ ­ ω ς 12 ετώ ν και ένα για εκείνα που απευ θύνο ­ νται σε εφήβους. Αξίζει, τέ λ ο ς, να ση μ ειω θεί ότι το π ερ ιο δ ικό διαβάζω ορ γα νώ νει μία πανελλαδική έρ ευ να με θέμ α τ ο υ ς σ υ γ γ ρ α φ ε ίς και τα βιβλία πο υ σημάδεψαν την Ελλάδα του 20ού αιώνα. Μαρία Ανδριανού, 1 Ιουλίου 1999

ri)v απ ονομή το υ ΒΡΑΒΕΙΟΥ Π Ο ΙΗ ΖΗ Ζ 1 9 9 8 στον Ζ τρ α τή Π α ο χ ά λη

βραχυγραφίες

■©0

I

Λιγότερο ηχηρά, αλλά άξια ονόματα, με φρέσκια γραφή και ματιά, που ανταγωνίστηκαν τα καταξιω­ μένα τη ς ελληνικής λ ογοτεχνίας, κέρδισαν φ έτο ς τα Λογοτεχνικά Βραβεία του περιοδικού διαβάζω... Ο Σ τρ α πίς Πασχάλης τιμήθηκε με το Βραβείο Ποί­ ησης για το έρ γο του «Κωμωδία» από τις εκδόσεις «Το Ροδακιό». Η Ελιάνα Χουρμουζιάδου κέρδισε, κατά πλειοψηφία, το Βραβείο Μ υθιστορήματος για το μυθιστό­ ρημά τη ς «Η ιδιαιτέρα» (Κέδρος). Ο Σω τήρης Δημητρίου συγκέντρω σε τις ψ ή φους και τω ν π έντε μελών τη ς Ε πιτροπής και απέσπασε το Βραβείο Δ ιη γή μ α το ς γ ια τη συ λ λο γή το υ «Η φλέβα του λαιμού» (Πατάκης). Τέλος, ομόφωνα απονεμήθηκε το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Π εζογράφου στη Νίκη Αναστασέα, τη ν έκπληξη τη ς π ερ σινή ς χρονιάς, για το βιβλίο τη ς «Αυτή η αργή μέρα προχωρούσε» (Πόλις).

1 1ουλίου 1999

και γκλάμορους. Με ποτό και μουσική, μετά το τέ­ λ ο ς τ η ς τε λ ετή ς τη ς απονομ ής, με παρουσιασ τή τον Παύλο Τσίμα. Τιμώ μενοι: Ή ταν όλοι εκεί και παρέλαβαν από τον διευ θ υ ν τή το υ διαβάζω, Η ρακλή Π απαλέξη, τα β ρ α β ε ία τ ο υ ς , σ υ ν ο δ ευ ό μ εν α α π ό μια επ ιτα γή 300.000 δρ χ., ένα συλλεκτικό στυλό Parker και 3 CD... Χ ω ρ ίς παράπ ονα: Την τέταρτη χρονιά απονομής τω ν Βραβείων το υ διαβάζω δ εν ακούστηκαν στα «πηγαδάκια» τα παράπονα περασμένων ετών περί συγκέντρωσης ή επανάληψης των βραβείων σε ίδι­ ο υ ς εκδό τες. Α ντιθέτως, σχολιάστηκαν θετικά οι φετινές επιλογές. Κ ύρος, χρησ ιμότητα τω ν Β ραβείω ν του διαβάζω: Πέρσι, ο πρ ό εδ ρ ο ς τη ς Εταιρείας Συγγραφέω ν Κώ­ στας Στεργιόπουλος, με το κύρος που επιβάλλει η π ρ ο σ φ ο ρ ά του στα γράμματα, είχε μιλήσει για το αδιάβλητο αυτών τω ν βραβείων, που δεν περιβάλ­ λονται α πό την τυπική κάλυψη τη ς επισημότητας. Εφέτος αναφέρθηκε στο κύρος και στη χρησιμστητά το υ ς. Δ. Ρούμπουλα 2 Ιουλίου 1999

διαβάζω: BpaBcia χωρίς γκρ ίνκ ς

ΙΟ €ρωτήο«ς στην ΕΛΙΑΝΑ Χ Ο Υ Ρ Μ Ο Υ Ζ ΙΑ Δ Ο Υ

Ό σ ο περισ σ ότερα λογοτεχνικά βρ αβεία τόσ ο κα­ λύτερα; Σίγουρα όχι. Δεν έχουν όλοι οι θεσμοί κι ό­ λα τα βραβεία το ίδιο κύρος και συνεπώ ς τη ν ίδια χρησιμότητα. Τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία, αλ­ λά και τ η ς Α καδημίας Αθηνών, έχο υ ν στο διάβα του ς αρκετά αμφισβητηθεί. Ωστόσο, ειδικά τα πρώτα, εξακολουθούν να αποτε­ λούν «διαβατήριο» για το υ ς τιμώμενους. Ό μως, υ­ πάρχουν και κάποια ιδιωτικά βραβεία που συναγω­ νίζονται τα επίσημα ή, τουλάχιστον, αυτό φιλοδο­ ξούν. Και όχι άδικα, ειδικά για την περίπτω ση του περιοδικού διαβάζω, που κάνει φιλότιμες προσπ ά ­ θειες να καθιερώσει το θεσμ ό τω ν Λ ογοτεχνικών Βραβείων. Τ έ τ α ρ τ η χ ρ ο ν ιά α π ο ν ο μ ή ς τω ν Λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ώ ν Β ρ α β είω ν το υ διαβάζω: Π ροχθές το βράδυ, στο Αίθριο τη ς Σ τοάς του Βιβλίου, ό πω ς και τ ις π ρ ο η ­ γού μ ενες χρονιές, με δεκ ά δες πα ρ ό ντες εκδότες, συγγραφείς, μεταφραστές, φίλους του βιβλίου, σε ατμόσφαιρα φιλική, ευχάριστη, χωρίς φιοριτούρες

- Πώ ς νιώ θ ετε που κ ερ δ ίσ α τε το Β ρ αβείο Μ υ θ ι­ σ τορήματος το υ διαβάζω ; «Φαίνεται ότι στο συχνά άχαρο επάγγελμα του συγ­ γρα φέα υπάρχουν και χαρές».

- Τ ι σ ημαίνει για σ ας ένα βραβείο; «Το σίγουρο είναι ότι μου δημιουργεί ένα είδο ς υ­ ποχρέω σης έναντι του εαυτού μου. Αναμφίβολα θα συνέχιζα να γρά φω ακόμα και αν δεν το έπαιρνα».

- Πόση αξία δ ίνετε στο θεσ μ ό τω ν Β ραβείω ν του

ΕΘΝΟΣ Τα B paBcia του διαβάζω

διαβάζω; «Είναι πολύ σημανπκό να υπάρχει ένας θεσμός που να λ ειτουργεί κατά κάποιον τρ ό πο ω ς «αντίπαλον δ έο ς» στα Κρατικά Β ραβεία, για τί η πο λ υ φ ω νία στην τέχνη είναι σχεδόν επιβεβλημένη. Βέβαια, τα Βραβεία το υ διαβάζω έχουν θεσπιστεί σχετικώ ς πρόσφ ατα κι αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να περι­ μένουμε ακόμα πολλά, έ ω ς ότου πάρ ο υ ν την ορι­ στική το υ ς μορφή». Δήμητρα Ρούμπουλα 6 Ιουλίου 1999

Βραχυγραφίες

ΤΟ ΒΗΜ Α B p aB cia κοινής αποδοχής Λογο τεχνικές διακρίσεις από το περιοδικό διαβάζω Σε βιβλία που είχαν τύ χε ι τη ς επιδοκιμ α σία ς του κοινού και τη ς κριτικής δόθηκαν χ θ ε ς τ α Βραβεία Λ ογοτεχνίας του περιοδικού διαβάζω για το έτο ς 1998... Και τ α τέσ σ ερ α βραβευμένα βιβλία έχουν π α ρ ο υ σ ια σ τεί α π ό τ ο υ ς κ ρ ιτικ ο ύ ς -σ υ ν ερ γ ά τ ες το υ ε νθ έ το υ «βιβλία» το υ «Β ή μ α τος τ η ς Κ υρια­ κής»...

Ανανεωμένα πά ντω ς θα εμφ ανιστούν τ α βραβεία το υ δ ια β ά ζω για το ν επ ό μ εν ο χ ρ ό ν ο με τη δ ιεύ ­ ρυνση τ η ς Κριτικής Ε πιτροπής π ου θα γίνει πλέον ειττα μ ελής, ενώ θεσ π ίζετα ι ένα ακόμη Βραβείο γ ια τα κ α λ ύ τερ α Λ ογοτεχνικά Βιβλία γ ια Παιδιά και Ε φ ή β ο υς, τα ο πο ία θ α κρίνει αντίστοιχη π ε ­ ντα μ ελής επιτροπή. Στην απονομή τω ν βραβείων π ο υ έγιν ε χ θ ε ς το β ρ ά δυ σ το α ίθ ρ ιο τ η ς Σ το ά ς το υ Βιβλίου ... μουσικό συγκρότη μ α Β ορειοηπει­ ρω τών έ δω σε έθνικ α ποχρώ σ εις σε μια εκδήλωση που ή θελε να βρίσκεται μακριά α πό το υ ς φιλολο­ γικούς τύ πο υ ς.

1 1ουλίου 1999

I

ΑΔΕΣΜΕΥΤΟΣ | § B p aB cia λογο τεχνίας και ποίησης από το διαβάζω Τα Β ρ α β ε ία Λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς τ ο υ π ε ρ ιο δ ικ ο ύ διαβάζω, που καθιερώθηκαν ω ς θεσμ ό ς τ α τελ ευ ­

Βραχυγραφίας

τα ία τέ σ σ ε ρ α χρόνια, α πονεμ ήθηκαν σε χθεσινή εκδήλωση, στη Στοά του Βιβλίου... «Φέτος, η σύμπτω ση τω ν πρ ο τά σ εω ν τη ς επιτρο­ π ή ς στις περ ισ σ ό τερ ες περιπτώ σεις υπήρξε εντυ­ πω σιακή», είπ ε στη χ θεσ ινή συ νέντευ ξη Τ ύπου, με αφορμή τη ν παρουσίαση τω ν βραβείω ν π ου α ­ νακοινώ θηκαν επισ ήμ ω ς χ θ ε ς το β ρ ά δυ , ο δ ιε υ ­ θυντής του διαβάζω Ηρακλής Π απαλέξης...

1 Ιουλίου 1999

-S ®

λαιμού» (Πατάκης) και το βραβείο πρω τοεμφανιζό μ ενο υ π ε ζο γ ρ ά φ ο υ η Νίκη Α να στα σέα για το «Αυτή η α ρ γή μ έρ α π ρ ο χ ω ρ ο ύ σ ε » (Πόλις), στο

ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ Τα B p aB cia λο γοτεχνίας Το β ρα βείο ποίη σ η ς π ή ρ ε ο Σ τρ α τή ς Π ασχάλης γ ια τη ν «Κωμωδία» (Ε κ δ ό σ εις Το Ρ ο δ α κιό ), το β ραβείο μ υ θιστορ ήμ α το ς η Ελιάνα Χουρμουζιάδου για τη ν «Ιδιαιτέρα» (Κέδρος), το βραβείο διη­ γή μ α τος ο Σ ωτήρης Δημητρίου για τη «Φλέβα του

πλαίσιο του θεσμού «Λογοτεχνικά Βραβεία 1998» που με... ανοιχτά χαρτιά, ό πω ς σημειώνεται, απένειμε το περιοδικό διαβάζω ύστερα α πό κατά μά­ να ς κατάθεση τω ν εισηγήσεω ν από επιτροπή κρι­ τικών!...

1 1ουλίου 1999

ι

ΕΞΠΡΕΣ

ΕΞΥΠΝΟ ΧΡΗΜΑ

Βραβεία επιτυχημένα Α πόλυτα δικαιολογημ ένα κρίθηκαν τ α φετινά λ ο γο τεχν ικ ά β ρ α β εία '9 8 το υ κ α θ ιερ ω μ ένο υ π ια θ εσ μ ού το υ π ε ρ ιο δ ικο ύ δ ια β ά ζω , π ο υ τα παρουσίασ ε χ θ ε ς για τέταρτη συνεχή χρονιά... Οι π ε ρ ισ σ ό τερ ο ι πα ρ ισ τά μ εν ο ι θεώ ρη σ α ν τα βραβεία ιδιαίτερα επιτυχημένα και τόνιζαν ότι τώ ρ α η Επιτροπή Κρατικών Βραβείων θα βρ ε­ θεί σε δύσκολη θέση, καθώς θα αναγκασθεί να βραβεύσει κάποιο από τα ήδη βραβευμένα... Εν όψει του τέλ ο υς του αιώνα το διαβάζω ετοι­ μάζει ερω τημ ατολόγιο για να βγο υ ν τα βιβλία του αιώνα.

1 1ουλίου 1999

Α Υ Ρ ΙΑ Ν Η Λ ο γ ο η χ ν ικ ά B p aB cia διαβάζω Η τελ ετή τ η ς α π ο νο μ ή ς έ γιν ε το β ρ ά δυ τ η ς Τ ε­ τά ρ τη ς, στο αίθριο τη ς Σ τοάς του Βιβλίου, σε εκ­ δ ή λ ω σ η , π ο υ π α ρ ο υ σ ία σ ε ο δ η μ ο σ ιο γ ρ ά φ ο ς Π α ύ λ ο ς Τ σ ίμ α ς, ενώ μ η ν ύ μ α τα α π έ σ τ ε ιλ α ν ο π ρ ω θ υ που ρ γός Κώστας Σημίτης, η υπο υ ρ γό ς Πο­ λιτισμού Ελισάβετ Παπαζώη και ο Δ ήμαρχος Αθη­ ναίων Δημήτρης Α βραμόπουλος. Την εκδήλω ση ά νοιξε μ πά ντα μ ουσικώ ν α π ό τη

© 4 -

Λογοτϋχνικά B p aB cia 19 98 από το διαβάζω Χ ο υ ρ μ ο υ ζ ιά δ ο υ , Δ η μ η τ ρ ίο υ , Π α σ χ ά λ η ς και Α ν ασ τα σ έα β ρ α β εύ τη κα ν για τα έρ γα το υ ς Για τέταρτη συνεχή χρονιά, το περιοδικό διαβά­ ζω και η Επιτροπή Κριτικών που συνεργάζεται με το περιοδικό, απένειμαν τα Βραβεία Λογοτεχνίας στα καλύτερα ελληνικά βιβλία που κυκλοφόρη­ σαν το 1998... Ο θεσμός τω ν βραβείων προηγεί­ ται εκείνου των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας που απονέμονται το φθινόπωρο και αποτελεί το μοναδικό στην Ελλάδα π ου εκπορεύεται από ι­ διωτική πρω τοβουλία και τη βιβλιοκριτική, αντί­ στοιχο τω ν διεθνών βραβεύσεων κριτικής.

3 Ιουλίου 1999

Β όρεια Ή πειρ ο και τη ν πα ρ α κο λ ο ύ θη σ ε π λ ή θο ς βιβλιόφιλων... Το περ ιο δ ικ ό δια β ά ζω κα θ ιέρ ω σε α υ τά τ α β ρ α ­ β εία με τη ν ε υκ αιρ ία τ η ς σ υ μ π λ ή ρ ω σ η ς είκοσι χρόνω ν α πό την κυκλοφορία του, και φ έτο ς, τέσ­ σ ερ α χρό νια μετά, μ πορεί να καυχιέται π ω ς έχει καθιερώσει έναν υγιή θεσμό, που συμβάλλει α πο­ φασιστικά στη θερ α πεία και στην προώ θηση τη ς καλής ελληνικής λογοτεχνίας. «Θελήσαμε να θεσπίσουμε βραβεία, όσο το δυνα­ τό πιο α διάβλητα α πό σκοπιμότητες», είπ ε π ρ ο ­ χ θ ές ο διευθυντής του περιοδικού.

3 Ιουλίου 1999

Βραχυγραφκς

I ΕΠΟΧΗ Τα B p aB cia του διαβάζω Α κριβώ ς επ ε ιδ ή η δική μ α ς ε π ο π τ εία γύ ρ ω α π ό τη ν πε ρ σ ινή εκδοτικ ή π α ρ α γ ω γ ή υ π ο ­ λ είπετα ι κατά πολ ύ α υ τή ς τω ν κριτικών το υ π ε ρ ιοδ ικού δια β ά ζω ομ ο λ ο γο ύ μ ε π ω ς α δ υ ­ νατούμ ε να κρίνουμε τ ις τ ελικές το υ ς επιλο­ γ έ ς . Έ χου μ ε διαβάσει ελάχιστα α πό τ α υ πο ­ ψήφια π ρ ο ς βράβευσ ιν έ ρ γα και κανένα α πό τα τελικώ ς βρα βευθέντα . Γι’ αυτό δ εν έ χο υ ­ με άλλη επιλογή π α ρ ά να π ερ ιο ρ ισ το ύ μ ε σε κάποιες επισημάνσεις: α. Και οι τ έ σ σ ε ρ ις β ρ α β ε υ θ έ ν τ ε ς σ υ γ γ ρ α ­ φ ε ίς ε ίνα ι νέ ο ι. Α π ο υ σ ιά ζο υ ν π α ν τ ε λ ώ ς οι πα λ ιό τερ ες γενιές. Το ίδιο πα ρ α τη ρ εί κανείς και στις υποψ η φ ιότη τες. Αν και εκεί ε κ π ρ ο ­ σ ω πού ντα ι οι π α λ ιό τε ρ ε ς γ ε ν ιέ ς σ ε κά ποιο ποσ οστό. β. Π λην τ η ς π ρ ω το ε μ φ α ν ιζ ό μ ε ν η ς Ν. Αναστασέα, και οι υπόλοιποι τ ρ ε ις έ χο υ ν ακόμη ελά χιστα βιβλία στο ενεργητικό το υ ς. Μάλι­ σ τα η Ε λιάνα Χ ο υρ μ ο υ ζιά δ ο υ β ρ α β ε ύ τ η κ ε γ ια τ ο π ρ ώ τ ο τ η ς μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α και μ ό λ ις δ εύ τε ρ ο βιβλίο τη ς. γ. Κάτι π ο υ δ ε ν π α ρ α τ η ρ ε ίτ α ι σ υ χνά : Δ ύ ο β ρ α β ε ία δ ό θ η κ α ν π α μ ψ η φ ε ί (Δ η μ η τρ ίο υ , Α να σ τα σ έα ). Και σ τις δ ύ ο π ε ρ ιπ τ ώ σ ε ις έ ­ χουμ ε δίκαιες βρα βεύσ εις, δ. Ίσ ω ς α πό τη ν επόμ ενη χρο νιά θα έ π ρ ε π ε να υπά ρ χει και β ραβείο δοκιμίου πο υ δ εν έ ­ χουμ ε κατανοήσει για τί δ εν θεσπίστηκε ακό­ μα... Σημείωση: Ό σοι π α ρ ευρ εθή κα μ ε στην τ ε λ ε ­ τή το β ρ ά δυ τ η ς Τ ετά ρτη ς δ εν κ α το ρ θ ώ σ α ­ με να ακούσουμε τ α λ εχθέντα α πό τ ο υ ς ομι­ λ η τ έ ς , γ ια τ ί η η χη τικ ή ε γ κ α τά σ τ α σ η ή τα ν κακή. Χ άσαμε π ρ ο π α ν τό ς τη ν καταπληκτική ανάγνωση ενός διη γή μ α το ς του Σωτήρη Δη­ μητρίου α πό την Αλέκα Παΐζη. Κατά τα άλλα ο κόσμος ήταν π ο λ ύ ς αλλά α ρκετά θ ο ρ υ β ώ ­ δη ς. Κ. ζ . Γιαννόπουλος 4 Ιουλίου 1999

Βραχυγραφίας

4 )0

Κ Α Θ Η Μ Ε Ρ ΙΝ Η

το υ δ ια β ά ζω και αντά μ ειψ ε τη φ ο ρ έ α το υ με τ ο Βραβείο Π ρω τοεμφανιζόμενου Σ υ γ γρ α φ έα , τη ν περασμένη Τετάρτη...

Από Βιβλιοπώλης βραβευμένη συγγραφ έας

'Ελενα Χουζούρη 4 Ιουλίου 1999

Η δ η μιουρ γική π ορ εία τη ς Ν ίκ η ς Α ν ασ τα σ έα μ έ­ χρι το β ρ α β ε ίο π ρ ω τ ο εμ φ α ν ιζό μ εν ο υ σ υ γ γ ρ α ­

Εσωτερική εξορία

φ έα που τ η ς α π ο ν εμ ή θ η κ ε τη ν π ερ α σ μ έν η Τ ε ­ τά ρτη ... Σε αυτή την πλημμυρίδα τω ν τυπω μένω ν σελί­

... Το στοιχείο τ η ς εξο ρ ία ς χαρακτηρίζει ολόκλη­ ρο το πεζο γρ α φ ικό έ ρ γο το υ Δ ημητρίου, α πό το

δ ω ν με τις δ ε κ ά δ ε ς κο ινό το π ες και τ ό σ ο ό μ ο ιες

1987, ό τα ν κυ κλοφόρη σε η πρ ώ τη το υ συλλογή

σελίδες, με τ ις οποίες ο καθείς φιλοδοξεί να κερ­

διη γη μ ά τω ν «Ντιάλιθιμ, Χριστάκη» μέχρι τη ν τ ε ­ λευταία συλλογή διηγημάτων, «Η φ λέβα του λαι­

δίσει τον τίτλο του σ υ γγρ α φ έα -α λλ ά και τα αντί­ στοιχα χρηματικά ο φ έλ η-, εμφανίζεται ένα μυθι­

μού» (1998), που το υ χάρ ισε πριν α πό λ ίγες ημέ­

στόρημα που κομίζει τη διαφορετικότητά του, ω ς θέμ α αλλά και ω ς γρ α φ ή , που φ έρ ει το ή θο ς του

ρ ε ς το βρ α βείο διη γή μ α το ς το υ περ ιο δικο ύ δια­ βάζω . Ε ίχε π ρ ο η γ η θ ε ί η σ υ λ λο γ ή δ ιη γη μ ά τω ν,

συγγραφικού μ όχθου και τ α σημάδια τ η ς τ έχνη ς του λόγου. Μοιάζει με δ ρ ο σ ερ ό αεράκι σε τοπ ίο

«Ένα π αιδί α π ’ τη Θεσσαλονίκη» (1989) και το μο­ ναδικό, έ ω ς τώ ρ α , μ υ θιστό ρ ημ ά το υ «Ν’ α κούω

ζαλισμένο α πό τον καύσωνα.

καλά το όνομά σου» (1993)...

Και είναι ακόμη πιο ευχάριστο όταν το αεράκι αυ­

Ηλίας Μαγκλίνης

τό το ένιω σε η Κριτική Ε πιτροπή τω ν Β ραβείω ν

11 Ιουλίου 1999

©&-

Βραχυγρι

ΤΑ Ν Ε Α Διάβασα τη « Φ λ έ β α τ

ιο ύ »

Έ κα να λίγο καιρό να καταλάβω για τί ένιω σα τ έ ­ το ια μεγά λη χ α ρ ά και ικανοποίηση δ ια β ά ζο ντα ς τη «Φλέβα το υ λαιμού», τη συ λλο γή δ ιη γη μ ά τω ν του Σωτήρη Δημητρίου... Έ χω τη ν εντύπω ση ότι το ε πίτευ γμ α το υ Δημητρί­ ου έχει να κάνει με τη ν ικανότητα να πρ ο β ιβά ζει τ ο υ ς ή ρ ω ε ς και τ α γ ε γ ο ν ό τ α σ ε κ α λ λ ιτέχ νη μ α . Εάν το καλοσκεφτεί κανείς, οι ιστο ρ ίες και οι χ α ­ ρ α κ τ ή ρ ε ς π ο υ σ υ ν α ν τά μ ε στη «Φ λέβα το υ λ α ι­ μού» δ ε ν είνα ι ά λ λο ι α π ό τ ο υ ς π ρ ω τ α γ ω ν ισ τ έ ς

ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Ο θ . Π ά γ κ α λο ς στην Ε Τα β ρ α βεία το υ διαβάζω για τ ο 1998 έδε ιξ α ν ότι η κριτική επιτρ οπή το υ περιοδικού θέλ η σ ε να μην π ρ ο κ α λέσ ει τ ο κοινό α ίσθημα, να μην α π ο μ ο νω ­ θεί με το ν (και στον) δ ογμ α τισμ ό τ η ς, ό π ω ς έγινε πέρ υ σι. Αλλά και τ ο ίδιο το περιοδικό, συνα ισθα ­ νόμ ενο το ν κίνδυνο τ η ς α σ φ υ ξία ς πο υ επικρέμ αται πά νω α πό ένα βραβείο, και μάλιστα νεο γέννη ­ το, α πό μια μόνιμη κριτική επιτροπή, ανακοίνω σε τη ν αύξη ση τω ν μελώ ν τ η ς . Ά λλωστε, α ν εξα ιρ έ­

τ η ς τη λ εό ρ α σ η ς, τω ν μεσημβρινών εκπομπώ ν και τω ν ρεαλιστικών δελτίων ειδήσεω ν. Είναι αυτοί οι μ ονοδιά στα τοι μ ά ρ τυρ ες, θ ύ τε ς και θύματα, που πα ρ ελ α ύνο υ ν καθημερινά α πό τα δελτία, απαξιωμένοι και εφήμεροι, εκείνοι τω ν οποίω ν τα επώ νυ­ μα είναι ανώ νυμα και η ύπαρξή το υ ς δικαιολογεί­ ται α πό μόνο τ ο ν επιθετικό πρ ο σδιο ρ ισμ ό τ η ς λ ε­ ζάντας... Πριν τ ελ ειώ σ ει α υ τό το μικρό σημ είω μ α ή λθε το βραβείο το υ διαβάζω με τη ν ομοφω νία το υ να ε πι­ β εβ α ιώ σ ε ι τ η ν ά π ο ψ ή μ ου. Μια τιμή και για το ν σ υ γγρ α φ έ α και για τ α ίδια τα βιβλία. Φ αίδων Ταμβακάκης 10 Ιουλίου 1999

σ ουμ ε τα βρα βεία τω ν Ακαδημιών, ό π ω ς το Γκονκούρ, γ ια τ α ο ποία ψ η φίζουν τ α ισόβια μέλη, κα­ νένα μ εγά λο β ρα βείο δ εν έχει μόνιμη κριτική επι­ τρ ο π ή . Για το π ιο γν ω σ τό και τ ο π ιο δ η μ ο φ ιλ έ ς ω ς π ρ ο ς τη ν απή χησ ή το υ στο α ναγνω στικό κοι­ νό β ρα βείο Booker η κριτική επιτρ ο πή α να νεώ νε­ τα ι τακτικά και μ άλιστα με κριτήρια μ εγ ά λ η ς ε υ ­ ρ ύ τη τα ς, π ο υ δ εν απο κ λείο υν ακόμη και τ ο υ ς α ­ π ο δ ε δ ε ιγ μ έν α βιβ λ ιό φ ιλ ο υς. Και για να κάνουμ ε τ ο ν σ υ ν ή γ ο ρ ο το υ δ ια β ό λ ο υ , ο Θ ε ό δ ω ρ ο ς Π ά­ γκ α λ ο ς , π ο υ κείμενό το υ φ ιλο ξ ενο ύ μ ε σ ε ά λ λ ε ς σ ε λ ίδ ες, γ ν ω σ τό ς β ιβ λ ιο φ ά γ ο ς, θ α ε ίχ ε θέση σε μια τέτο ια επιτροπή.

11 Ιουλίου 1999

Ευχαριστούμε θερμά τους αυντάκτες των εφημερίδων και περιοδικών: Αδέσμευτος Τύπος (Μήτοη), Α θη να ϊκή , Ακρόπολις, Απογευματινή, Α υ γή , Αυριανή, A thens N ew s, Βραδυνή, Έ θνος, Είναι, Ελεύθερος Τύπος, Ελευθεροτυπία, Εξουσία, Εξπρές, Έξυπνο χρήμα, Εποχή, Ελεύθερη Ώ ρ α, Εστία, Ελεύθερος, Ημερήσια, Θεός & Θ ρησκεία, Καθημερινή, Κ έρδος, Μ ακεδονία, Ποντίκι, Ριζοσπάστης, Σύγχρονη Δ ιαφήμιση, Τηλέραμα, Τα Νέα, Το Βήμα, Το Βήμα της Κυριακής. Ευχαριστούμε επίσης τα Βιβλιοπωλεία «Ελευθερουδάκης» και «Πατάκης» για την προβολή των βραβευθέντων Βιβλίων στις προθήκες τους Ευχαριστούμε, τέλος, τους τηλεοπτικούς σταθμούς M EG A και NET και τους δημοσιογράφους των ραδιοφωνικών εκπομπών της Ε .ΡΑ . Μαρία Κωνσταντοπούλου, Κώστα Αρβανίτη, Αγγελική Κουτάντου,Έλενα Χ ουζούρη, Καλυψώ Λά ζου και τη Μαίρη-Γιώτα Φιορεντίνου του Ράδιο Αττική 9 9 ,4 FM.

βραχυγραφίες

εξώστης I Βιβλίοκαι Κινηματογράφος

Ανοιχτά μάτια, κλειστές σελίδες Χωρίς αμφιβολία, η προβολή της τάιυταίας ταινίας του σπουδαίου σκηνοθέτη Στάνλεϊ Κιούμπρικ αποτελεί ένα από τα κορυφαία κινηματογραφικά γεγονότα της χρονιάς. To Eyes Wide Shut, που έκανε την πρεμιέρα του στις ΗΠΑ τον Ιούλιο και αναμένεται ατην Ελλάδα στις αρχές του φθινοπώ­ ρου, ακολουθεί τη δική του πορεία' πίοω ή πέρα από αυτήν, μου θύμισε κάτι διαφορετικό: την πάγια τακτική του Κιούμπρικ (τα τε­ λευταία 30 χρόνια) να βασίζει τις ταινίες του σε λογοτεχνικό υλικό: το 2001 σε βιβλίο του Άρθουρ Κλαρκ, το Κουρδιστό Πορτο­

κάλι σε μυθιστόρημα του Άντονι Μπέρτζες, το Μπάρι Λίντον οε έργο του θόκερεϊ, τη Λάμψη οε νουβέλα του Ιτίβεν Κινγκ, το Full Metal Jacket σε μυθιστόρημα του Γκούαταβ Χάαφορντ, το Eyes Wide Shut σε βιβλίο του Άρθουρ Σνίτζλερ... Κανένα δεν ξε­ φεύγει από τον κανόνα. Κι όμως, η δημιουργική ματιά του Κιούμπρικ μεταμορφώνει τόσο πολύ την αρχική πηγή, ώστε τελικά... τη σφετερίζεται. Τι σχέση έχει άραγε η κιντροευρωπαϊκή δράση στη δεκαετία του '20, όπως παρουσιάζεται στο έργο του Σνίτζλερ

* Traumnovelle», με το πλούσιο Μανχάταν του '90 στο Eyes Wide Shut; Πρόκειται μόνο για ένα παράδειγμα της ουσίας: τα βιβλία ήταν μονάχα αφορμή για τον Κιούμπρικ και κανείς δεν μπορεί να απαηήοει με σιγουριά για το αν η μεταφορά τους ατην οθόνη από τον εκκεντρικό σκηνοθέτη τα «τιμά»... ή αηιθέτως τα εξορκίζει. Το 2001, για παράδειγμα, ταξιδεύει έτη φωτάς πέρα από τη συγκρι­ τικά ρεαλιστική σκοπιά του μυθιστορήματος' ξεπερνάει το βιβλίο με τόσο ολοκληρωτική ευκολία, ώστε στην πραγματικότητα, και από μια πολύ συγκεκριμένη άποψη, εξοντώνει τελικά την πηγή. Τα ανάλογα ισχύουν για τη Λάμψη ή το Eyes Wide Shut, φόρους τιμής στην (κάποτε αλαζονική) επικυριαρχία της εικόνας πάνω στον τυπωμένο λόγο. Πέρα από τον Κιούμπρικ, ξαφνικά συνειδητοποιείς ότι δεν θα έπρεπε καν να μιλάμε για μεταφορές βιβλίων ατην οθόνη, αλλά για «μετατροπές» βιβλίων για την οθόνη. Από την πρώτη σελί­ δα του σεναρίου, το βιβλίο έχει κλείσει οριστικά.

«Πν«ύμα αντ ιλ ο γ ία ς» : η ν έα τηλεοπτική εκπομπή για το Βιβλίο Μ ετά τ ο ά δ ο ξ ο τ έ λ ο ς

συντριπτική πλ ε ιο ψ η φ ία - ανα κη ρ ύ σσο ντα ν α πό

τ η ς τη λ εο π τικ ή ς ε κ π ο ­

το ν π α ρ ο υ σ ια σ τή τ η ς ω ς επίδο ξ ο ι Ν τοστογιέφσκι ή Φλομπέρ;

μ πή ς το υ Βασίλη Βασι­ λικού «Άξιον Εστί», μια

Ρ ω τή σ α μ ε το σ υ γ γ ρ α φ έ α , π α ρ ο υ σ ια σ τή και υ­

ν έ α ε κ π ο μ π ή μ ε τίτ λ ο

π ε ύ θ υ ν ο τ η ς ν έ α ς ε κ π ο μ π ή ς Π έτρο Τ α τσόπου-

« Π νε ύ μ α α ν τ ιλ ο γ ία ς »

λ ο γ ια τ ο ύ φ ο ς και τ ο ή θ ο ς α υ τ ή ς τ η ς ν έ α ς

θα β γει στο ν α έ ρ α α πό

π ρ ο σ π ά θ ε ια ς κι ε κείνο ς δή λω σ ε ότι:

τ η ν ΕΤ1

σ το τ έ λ ο ς

Οκτωβρίου.

©©-

Ο τ ίτ λ ο ς τ η ς ε κ π ο μ π ή ς « Π νε ύ μ α α ν τ ιλ ο ­

Να θ ε ω ρή σ ο υ μ ε ότι θα

γ ία ς» ε κ φ ρ ά ζε ι α π ο λ ύ τ ω ς τ ο π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ό

α πο τελ έσ ει το ν αντίπο ­

τη ς . Σ κο πό ς μ α ς είναι να μην κρύβονται τ ε ­

δα τη ς εκπομ π ής του

χ νη έντω ς οι α ντιθέσ εις και οι σ υ γκρ ο ύ σ εις,

Β. Β α σ ιλ ικ ο ύ, σ τη ν ο ­

ό τα ν και ε φ ό σ ο ν υ πά ρ χο υ ν, μεταξύ τω ν αν­

π ο ία τέ σ σ ε ρ ις σ υ γ γ ρ α ­

θ ρ ώ π ω ν τ ο υ β ιβ λ ίο υ π ο υ θ α σ υ μ μ ετέ χ ο υ ν

φ ε ίς - π ε ζ ο γ ρ ά φ ο ι στη

σε κάθε εκπομπή.

_ βραχυγραφίες

Είμαστε αντίθετοι με τ ο συγκαταβατικό πνεύ ­

π ο μ π έ ς . Μια α π ’ α υ τ έ ς θ α α ν α φ έ ρ ε τ α ι σ τ ο υ ς

μα άλλων εκπομπών, όπο υ όλα χρω ματίζονται

« Κ α τα δ ικ α σ μ έ ν ο υ ς σ ε ε π ιτ υ χ ία σ υ γ γ ρ α φ ε ίς » ,

ρόδινα. Βασικό χ αρακτηριστικό τη ς εκπομ π ής

δ η λ α δ ή τ ο υ ς μ π ε σ τσ ε λ ερ ίσ τε ς. Το δια β ά ζω θα

θα είναι ο γόνιμ ος δ ιά λ ο γο ς μέσω τω ν δια φ ο ­

μ ιλ ή σ ει γ ια τ ο θ ε σ μ ό τ ω ν b e s t se lle r, ενώ σ το

ρετικών α πόψεω ν. Μ’ αυτό το κριτήριο θα επι­

σ το ύ ντιο η σ υ ζή τη σ η θ α δ ιε ξ α χ θ ε ί μ ετα ξύ τω ν

λέγονται οι άνθρω ποι πο υ θα συνομιλούν.

Γιάννη Ξ ανθούλη, Άρη Μ α ρ α γκ ό πο υ λο υ και Νί­

Με συντονισ τή -πα ρ ουσ ια σ τή το ν Π έτρο Τ ατσό-

είνα ι: « Γ υ να ικ εία λ ο γ ο τ ε χ ν ία » , « Ν α ρ κω τικ ά» ,

π ο υ λ ο , α ρ χισ υ ντά κτη το ν Γιώ ρ γο Α ριστηνό και

«Κυπριακό», «Ρατσισμός» κ.ά.

σ υ μ β ο ύ λ ο υ ς-ρ επ ό ρ τ ερ τη ν Έ λε να Χ ουζούρη και

Α να μ έν ο υ μ ε τ η ν π ρ ο β ο λ ή τ η ς ν έ α ς ε κ π ο μ π ή ς

κου Μ πακουνάκη. Ά λλες θεμ α τικ ές ε κ π ο μ π ές θα

το ν Κώστα Α ρ κου δέα περ ιμ ένο υ μ ε να πρ ο κ ύψ ει

και, υ ιο θ ε τώ ν τα ς τ ο γρ ά μ μ α και τ ο π ν εύ μ α το υ

κάτι π ολ ύ ε νδια φ έρ ον.

τίτλου τη ς , θ α εκ φ ρ ά σ ο υ μ ε χ ω ρ ίς ε νδο ια σ μ ο ύ ς

Ή δ η ολ ο κ λ η ρ ώ νο ν τα ι οι π ρ ώ τ ε ς θ ε μ α τικ ές εκ­

τη γνώ μ η μας· ό πο ια κι α ν είναι.

Βραχυγραφίας

g^SrT

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ

ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΥ 7, 106 78 ΑΘΗΝΑ, τηΑ. 33 04 196 - 38 30 604, fax: 38 19 439

Γεράσιμος Ν. Πυλαρινός

Ό μοναχός ’Αντώνιος πορευόμενος... ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΑΝΔΡΕΑ ΛΑΣΚΑΡΑΤΟ Ό μοναχός ’Αντώνιος ταξιδεύει. ”Οχι σε τόπους μόνο, άλλα και σέ χρόνους. Κάπως έτσι θά βρεθεί στην Κεφαλονιά. Στόν περασμένο αιώνα. Θά συναντηθεί με τά μυστήρια της... τό βίο καί τά έργα τοΰ ποιητή Άνδρέα Λασκαράτου. Σήμερα, σ’ άλλους καιρούς, άλλος άνθρωπος, δ μοναχός ’Αντώνιος θά δεΤ τά πράγματα διαφορετικά. Ό άφορεσμένος ποιητής, που άκόμη καί σήμερα είναι παρεξηγημένος, θά δικαιωθεί μέσα άπό την άναλυτική-κριτική ματιά τοΰ φανταστικού μονάχου.

ΜΙΧΑΗΛ ΚΟΚΚΙΝΑΡΗ

ΟΙ ΑΝΤΡΕΙΩΜΕΝΟΙ ΚΟΡΚΟΔΕΙΛΟΣ ΚΛΑΔΑΣ

Τό έπος τοΰ νεώτερου ελληνισμού μετά τήν άλωση τής Κωνσταντινούπολης ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

Κείμενα που γράφονται pc αφορμή cva Βιβλίο Γράφει ο ΒΑΓΓΕΛΗ! ΠΑΝΤΑΖΗΖ

οίηση, η προσποίη ση , η διογκω μένη σ ο ­ β α ρ ο φ ά νεια και η α πάτη είναι φα ινόμ ε­ ν α κ α θ η μ ε ρ ιν ά , κ ο ιν ά κ α ι σ υ ν ή θ η . Ά νθρω ποι πο υ σκη νο θετο ύν επίμονα έ­ να θρύλο γύ ρ ω α πό το π ρ ό σ ω πό το υ ς ή που κ α λ λ ιερ γο ύ ν μια πλα σμ α τική εικό να α νω τε­ ρ ό τη τα ς δ η μ ιο υ ρ γ ώ ν τα ς τε χ ν η τ έ ς α π ο σ τ ά ­ σ ε ις α π ό τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς, τύ π ο ι π ο υ π α ρ ισ τά ­ νουν συστηματικά τ ο «βαρύ και ασήκω το π ε ­ πόνι» υ π ά ρ χο υ ν σε ό λ ο υ ς τ ο υ ς κοινω νικούς χ ώ ρ ο υ ς. Θ α ή τα ν π ε ρ ίε ρ γ ο αν έ λειπ α ν α πό το ν κόσμο το υ πνεύμ α τος. Στο άκουσμα τ η ς λ έξ η ς «πνεύμα», ο α φ ελή ς αισθάνεται την ανάγκη να βγάλει το κασκέτο το υ και να σ τα υ ρ ο κο πη θ εί: είναι δυνα τό ν σ ’ αυτόν το ναό να δια πρά ττοντα ι τό σ ο τα πεινά α δ ικ ή μ α τα ; Κι ό μ ω ς, σ ε τ ο ύ τ ο τ ο χ ώ ρ ο θ α ’π ρ ε π ε να φ υ λάγεται κανείς α πό τ ο υ ς α πα τε­ ώ ν ε ς π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο α π ’ ο π ο υ δ ή π ο τε αλλού: α ν δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι α πά τη χ ω ρ ίς τη χ ρ ή σ η το υ λ όγου, τι να πει κανείς για το επά γγελ μ α πο υ μόνο το υ ερ γα λ είο έχει το λόγο; Ο τ ρ ό π ο ς με τ ο ν οποίο μ πορεί κανείς να διο ­ γκ ώ σ ει τ ις π ν ευ μ α τικ ές το υ δ ια σ τά σ ε ις στο χ ώ ρ ο τω ν γρ α μ μ ά τω ν είνα ι πο λ ύ α π λ ό ς , α ­ π α ιτε ί ό μ ω ς συ σ τη μ α τικ ό τη τα , επιμο νή και κόπο: είναι η κα λ λ ιέρ γεια ε ν ό ς ε π ιτη δ ε υ μ έ ­ νου λεξιλογίου και εν ό ς α ντίστοιχου μυστικι­ στικού γλω σσικο ύ κώ δικα, π ο υ το ν καθιστά α πρόσιτο σε μια «πρώτη ανάγνωση». Φυσικά,

Η

ππ

W

Ε υ κ α ιρ ία ς δ ο θ ε ί σ η ς .

4Η ]

ένα μίνιμουμ πνευματικών γνώ σεω ν και δεξιοτήτων είναι α σ φ α λ ώ ς απα ρ α ίτη το , πρ ο κ ειμ ένο υ να ξεπεράσει το φ ρ ά γμ α που θα τ ο ν θέσει εκείθεν το υ χώ ­ ρ ου τω ν κοινών στοχαστώ ν. Αν μάλιστα το π νευ μ α ­

π ιτέλο υ ς κτήμα το υ ς τη γλ ώ σ σ α ε νό ς Λακάν, ενό ς Α λ το υσ έρ , ε ν ό ς Μ παρτ, ε ν ό ς Ν τεριντά . Κ ά ποτε μ πορεί να τ α κατα φ έρ ο υ ν να τη ν κάνουν δική το υ ς σε σημείο πο υ να τ ο υ ς ε πιτρ έπ ει να πα ρ α κο λο υ θή ­

τικό το υ ε π ίπ εδ ο είναι α ρ κετά υψηλό, οι π ρ ο ο π τι­ κές να π ε ρ ά σ ε ι στο α πυ ρ ό β λη το , σ ε ύψη π ο υ δ εν μ π ο ρ ο ύ ν να φ τά σ ο υ ν τ α βέλη τ η ς κριτικής, είναι

σουν κάποια διάλεξη το υ ινδά λμ α το ς το υ ς, ή ακό­ μη και να το μ ιμ η θο ύ ν σ ε κά π ο ιο α ρ θ ρ ίδ ιό το υ ς. Αυτό είναι σ υ νή θω ς το α νώ τερ ο ση μ είο π ο υ μ πο ­ ρ ε ί να φ τ ά σ ε ι έ ν α ς ο π α δ ό ς μ ια ς τ έ τ ο ια ς α υ θ ε ­ ντία ς. Α νάμεσα σ το δά σκα λ ο τ η ς μ α γε ία ς και το ν μ α θ η τ ε υ ό μ ε ν ο μ ά γ ο δ η μ ιο υ ρ γ ε ίτ α ι μ ία σ χ έ σ η πνευματικού σαδομαζοχισμού. Η ν ε ό τ ε ρ η γα λ λ ικ ή δ ια νό η σ η έ χ ε ι δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ει μια μεγάλη π α ρ ά δ ο σ η σ ’ αυ τό το ν τομ έα , μια σχο ­ λή σκέψ η ς π ο υ , ενώ ε π ιδ ρ ά λίγο στην ουσιαστική π ρ ό ο δ ο τω ν ιδεών, προκαλεί φ ο β ερ ό «σαματά» γ ύ ­ ρω α πό τη σ υνεισφορά τη ς. Φυσικά, δ εν πρόκειται για κάποια εθνική ή φυλετική ιδιομ ορφία τω ν Γάλ­ λων. Πρόκειται για μια πα ρ ά δ ο σ η , ό π ω ς αυτή, π.χ., τ η ς γα λ λ ικ ή ς μ ό δ α ς ή τω ν γα λ λ ικ ώ ν α ρ ω μ ά τω ν, πο υ θα άξιζε να α να λυθεί κά π οτε κοινωνιολογικά. Αυτό δ εν σημαίνει π ω ς η σχολή αυτή δ εν συνεισέφ ε ρ ε ν έ ε ς ή σ η μ α ντικ έ ς ιδ έ ε ς . Κ ανείς, π .χ ., δ ε ν μ πορεί να α μφισβητήσει τη ν π ρ ο σ φ ο ρ ά εν ό ς Κλοντ Λ ε β ί-Σ τρ ο ς ή ε ν ό ς Φ ου κό , α ν θ έ λ ε τ ε και το υ Ν τεριντά . Η α π ό σ τα σ η ό μ ω ς α νά μ εσ α σ το ύ φ ο ς και το π ερ ιε χ ό μ ε ν ο είναι, και στις πιο ση μ α ντικές π ε ρ ιπ τώ σ εις δια νο ο υ μ ένω ν, δ υ σ α ν ά λ ο γ α μεγάλη. Η ικανότητα α υ τή ς τ η ς σ χ ο λή ς να πα ρ ο υ σ ιά ζει το πα λα ιό σε δ ια ρ κ ώ ς νέ α συ σκευα σία και το τίπο τε σ ε π ο λ υ τε λ ή σ υ σ κ ευ α σ ία , α ξίζει το ν α νυ π ό κ ρ ιτο θα υμ α σμ ό μας. Η περ ίφ ημ η «αποδόμηση», π.χ., σ ’ ένα μεγάλο πο σ ο στό α ποτελεί μια τερ ά σ τια επιχεί­ ρηση μ ετο νο μ α σ ία ς τ η ς π α λ α ιό τερ η ς «ανάλυσης» εννοιώ ν, ψυχικώ ν λειτο υ ρ γιώ ν και κοινωνικών δ ια ­ δικασιών. Ό τα ν ο λ ό γ ο ς γίνετα ι σκο τεινό ς και δ υσ π ρ ό σ ιτο ς, η δυσκολία τη ς α ντιδιαστολής α νάμεσ α στο γνήσιο και το π λ α σ τό , α νά μ εσ α σ το μ εσ τό και στο κενό, γίνετα ι σ χ εδ ό ν α ξεπ έρ α σ τη . Το διφ ο ρ ο ύ μ εν ο έχει τη ν ικανότητα να αντιστέκετα ι σ ε ο π ο ια δ ή π ο τε α ­ π ό π ειρ α ε ντο πισ μ ο ύ, μ έτρ η σ η ς και α ξιο λ ό γη σ η ς. Κάθε α π ό π ειρ α κριτικής εύκ ο λα μ πο ρ εί έτσι να ε ­ ξο υ δ ε τερ ω θ ε ί και να γελ ο ιο π ο ιη θ ε ί. Στο απλοϊκό μάτι τ ο συνηθισμένο φ ό ρ εμ α είναι α μ έσ ω ς ορατό. Τι γίνετα ι ό μ ω ς με το α ρ α χνο ΰ φ α ντο έ νδ υ μ α πο υ μόνο με ειδικά γυα λιά π ο υ φ ο ρ ο ύ ν εξασκημένα μά­ τια μ π ο ρ εί να εντοπιστεί; Τι γίνετα ι με το κατεξοχή ν α ρ α χνο ΰ φ α ντο ύ φ α σ μ α το καμω μένο α π ό λ ε­ π τ έ ς και α νεπα ίσθη τες α πο χρ ώ σ εις φράσεω ν; Πώς θ α ξ εχ ω ρ ίσ ο υ μ ε το ν γυ μ ν ό α π ’ α υ τό ν π ο υ φ έ ρ ει

θαυμάσιες. Ο θ ρ ύ λ ο ς, π ο υ δ η μ ιο υ ρ γ είτα ι μ ’ α υ τό το ν τρ ό π ο γύ ρ ω α πό μια πνευματική «μορφή» (αν θέλετε, χ ω ­ ρ ίς εισαγω γικά), έχει τη ν ιδιότητα να α υ το τρ ο φ ο δοτείτα ι. Ό σ ο πιο ψηλά ανεβα ίνει κα νείς σ ’ α υτό το ν κόσμο, τ ό σ ο α π ο μ α κ ρ ύ νε τα ι α π ό τη ν υ πο ψ ία τω ν τα πεινώ ν ελατηρίω ν, τό σ ο υ περ άν ω π ό σ η ς υ­ ποψ ία ς τοπ οθετείτα ι σ τα μάτια τω ν άλλων. Αντίθε­ τα, κάθε α πόπ ειρ α α ποκάλυψ ης, κάθε α πό π ειρ α να το ν φ έ ρ ει κα νείς στα π ρ α γ μ α τικ ά το υ μ έτρ α, λ ει­ το υ ρ γε ί υ πέρ του: αποδεικνύει μόνο το φ θό νο που πρ οκ α λεί σ το υ ς ανίκανους ο επιτυχη μ ένο ς. Το γ ε ­ γ ο ν ό ς ότι τ ις π ε ρ ισ σ ό τερ ε ς φ ο ρ έ ς οι κριτικές στις επιτυχη μ ένες πνευμ α τικές κ ο ρ υ φ ές έχο υ ν π ρ ά γ μ α ­ τι τέτο ια τα πεινά κίνητρα, π ρ ο σ θ έτ ει σ ’ α υ τές π ά ­ νω α πό το ν κότινο του νικητή το φω το στέφ α νο του οσιομάρτυρα. Βεβαίως, αν δ εν υπή ρ χε τ ο κατάλληλο έ δ α φ ο ς -το κατάλληλο α ναγνω στικό κο ινό - τα φ α ινό μ ενα τη ς πνευμ α τικής α γυ ρ τεία ς δ εν θα μπο ρ ο ύ σα ν εύκολα να α να π τ υ χ θ ο ύ ν . Οι σ κο τεινο ί μ έ ν το ρ ε ς εκ κ ο λ ά ­ π τ ο ν τ α ι ε κ ε ί ό π ο υ η κ α το χ ή μ ια ς δ υ σ π ρ ό σ ιτ η ς γλ ώ σ σ α ς γ ια αποκλειστική χρή ση τω ν μυημένω ν α ­ π ο τελ ε ί ανα γκ α ίο εξοπ λισ μ ό το υ πνευ μ α τικ ά καλ­ λιερ γη μ ένου α νθρ ώ που . Ε ξάλλου ο σ κο τεινό ς και δ ιφ ο ρ ο ύ μ εν ο ς λ ό γ ο ς ενέχ ει εξ ορισ μού το τεκμ ή ­ ριο του β ά θ ο υ ς (ξεχνάμε ότι το θολό νερ ό μ πορεί να κρύβει αποτελεσ ματικά έναν πολύ ρηχό π υ θμ έ­ να). Δ εν είνα ι τ υ χα ίο το ό τι οι γ η τ ε ιέ ς σ υ ν τε λ ο ύ ­ ν τα ν π ά ν τ α με τη σ υ ν ο δ ε ία α κ α τα νό η τω ν β α ρ ύ ­ γ δ ο υ π ω ν φ ρ ά σ εω ν . Α υτό συ νισ τά ένα ν πε ιρ α σ μ ό στον οποίο δύσκ ολα α ντιστέκεται κανείς. Ο δια νο ­ ού μ ενος που κατέχει μια πα ρ ό μ ο ια γ λ ώ σσα είναι ο μ ά γ ο ς το υ καιρ ού μ α ς. Το ε ξο ρ γ ισ τικ ό α π ο τέ λ ε ­ σμ α είνα ι ό τι θα υ μ ά ζο υ μ ε π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο ε κ ε ίνο υ ς πο υ κατανοούμε λ ιγότερο. Το ότι θαυμ άζουμ ε α υ το ύς π ο υ δ εν κατανοούμε, ε ­ ν έ χε ι δ ύ ο κ ινδ ύνου ς: είτε να θ α υ μ ά ζο υ μ ε γ ια λ ά ­ θ ο ς λ όγο είτε ν α π ά ρ ου μ ε εξαιτίας το υ θαυμασμού μ α ς λ ά θ ο ς δ ρ ό μ ο . Σ υ ν ή θ ω ς π α θ α ίν ο υ μ ε και τ α δύο. Υ πάρχουν ά νθρω ποι π ο υ επί μ έρ ες, μήνες και χρόνια π ιέζουν το υ ς κ ρ ο τά φ ο υ ς το υ ς και στρ α γγ α ­ λ ίζουν το μυαλό το υ ς, πρ ο σ π α θώ ντα ς να κάνουν ε ­

δ ο θ ο 'σ η ς...

μιαν αόρα τη στολή; Ποιος θα τολμήσει να πει ότι ο βασιλιάς είναι γυ μ νός; Π οιος θα δια τρ έξει το ν κίν­ δ υνο να το φω νά ξει π ρ ώ το ς α νά μ εσ α στο π λ ή θ ο ς τω ν ο π α δ ώ ν που πα ρ α λ η ρ εί; Η αμ φιβολία π ω ς «ί­ σ ω ς εγώ να μην κατάλαβα καλά» ή π ω ς «ίσως δ εν έχω μάθει ακόμη το μάθημά μου», ο φ ό β ο ς μήπω ς, δ είχνο ν τα ς τη γύ μ νια το υ άλλου, α πο κ α λύ ψ εις τη δική σου, σε συγκρατεί. Ό τα ν μάλιστα έ χε ις δ α π α ­ νήσει ένα σημαντικό μ έρ ο ς τ η ς ζω ή ς σου για να ει­ σ χ ω ρ ή σ ε ις σ τη γ λ ώ σ σ α τ ο υ π ν ε υ μ α τ ικ ο ύ σ ο υ γκ ουρού, ο ποια δ ήπ οτε α πό π ειρ α κριτικής το υ μοι­ ά ζει με τε κ μ ή ρ ιο α π ο τ υ χ ία ς ή ε ξ α π ά τ η σ ή ς σο υ . Δ εν σου μένει, λοιπόν, αν μάλιστα θ έ λ εις να α νή ­ κ εις στον κύκλο τω ν μυημένων και «να συμ μ ετέχεις στα πνευματικά τεκταινόμενα», π α ρ ά να συνεχίσεις το ν ίδιο δ ρόμ ο: να πρ ο σ π α θ ε ίς επίπονα και μάταια να κα τα λ ά β εις, να θα υ μ ά ζεις, να μιμείσαι, να χ ει­ ρ ο κ ρ ο τείς, να α γω νιά ς για τη ν πνευμ ατική σ ου ε ­ π ά ρ κ εια και να α π ο π α ίρ ν ε ις ε κ ε ίν ο υ ς πο υ ά θελ ά τ ο υ ς ρίχνουν ένα σ π ό ρ ο α μ φ ιβο λ ίας γ ι’ α υτήν. Οι ο ρ γισ μ έν ες α ντιδρ ά σεις, πο υ πρ ο κ ά λεσ ε το γ ε μ ά ­ το αθώ α ασέβεια αγχολυτικό ά ρ θ ρ ο τ η ς Μαρίλλης Μ αργωμένου στο «Βήμα» τ η ς 6 η ς Ιουνίου 1999 με­ τά τη ν ομιλία του Ν τεριντά στο Γαλλικό Ινστιτούτο με τίτλ ο «Η α πο δ ό μ η σ η μ ια ς ρ ε π ό ρ τε ρ . Ε ντυ πώ ­ σ εις -κ α ι ε φ ιά λ τε ς- α πό μια ομιλία το υ Γάλλου φι­ λ ο σόφου Ζακ Ντεριντά», είναι ά κρ ω ς διδακτικές. Με όλα αυτά δ εν θέλω να π ω π ω ς η περίπλοκη σκέ­ ψη είναι εξ ορισμού κακή. Πολλά πράγματα δ εν μ πο­ ρούν να ειπω θούν απλά, γιατί δ εν είναι απλά. Ό τα ν μάλιστα αντικείμενο του λόγου είναι ο ίδιος ο λόγος, όταν αντικείμενο τω ν εννοιών είναι οι ίδιες οι έννοιες -π ρ ά γ μ α π ο υ συμβαίνει, π.χ., στο έ ρ γ ο το υ Ντεριντά -, τ α πρ ά γ μ α τα γίνοντα ι ακόμη πιο περίπλοκα . Α υτός ό μ ω ς α κριβώ ς είναι έ ν α ς π ρ ό σ θ ετ ο ς λ ό γο ς για να επιδιώκει κανείς τη σαφήνεια. Έ να ς από τ ο υ ς πραγματικά μεγάλους φ ιλοσ όφους του αιώνα μας, ο Καρλ Πόπερ, θεω ρούσε τη σαφήνεια θέμα πνευματι­ κής εντιμότητας. Βεβαίως, θα ήταν καταστροφικό να απαιτήσει κανείς κάτι τέτοιο από το υ ς λογοτέχνες: η ποίηση, π .χ , εκφράζεται καλύτερα με μυστικούς συ­ νε ιρ μ ο ύ ς και κυ μ α ινόμ ενες ν ε φ ε λ ώ δ εις π α ρ α σ τά ­ σεις. Θα πει κανείς π ω ς και οι διανοούμενοι, στο υ ς ο πο ίο υ ς α να φ ερ θή κα μ ε ονομαστικά πιο πάνω , κά­ νουν το ίδιο: εν μέρει είναι λο γο τέχν ες. Αυτό όμω ς το αδια σά φη το «εν μέρει» συνιστά ένα ακόμη στοι­ χείο εν δυνάμει παραπλάνησης. Έ να ς ανατόμος των εννοιών, που χρησιμοποιεί τη χειρουργική του στολή σαν ποιητική τήβεννο, στην καλύτερη π ερίπτω ση αυταπατάται και στη χ ειρότερη απατά το υ ς άλλους. □

ευ κα ιρ ίας δο θείση ς.

0 Εκδόσεις Ιδμων Τ.Θ. 48030 ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ - Τ.Κ. 132 31 & ΑΡΙΣΊΊΕΙΔΟΥ10-12 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ.-FAX 5015 550

ΝΙΚΟΣ ΔΑΝΙΗΛ

ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΟΝΕΙΡΩΝ

Κ ΥΚ ΛΟ Φ Ο ΡΟ ΥΝ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΑ

ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΑΟΣ

Οι

dyydoi

στονπαράδεισο

μιλούν ελληνικά

Ν . Ε γγονόπ ουλου: Ο ι τυ ρ α ν ν ο κ τό ν ο ι.

Tcpncpo 1954

Γιώργου Κ€ντρωτή ε λίγες μέρες πρόκειται να εκδοθεί από τις εκδό­ σεις «ΥΨΙΛΟΝ» έ να ς τό μ ο ς με τίτλ ο Οι άγγελο ι στον παράδεισο μιλούν ελληνικά, που περιλαμβά­ νει 42 συνεντεύξεις του Νίκου Εγγονόπουλου συνοδευόμενες, κατά το ειωθός, από πίνακες του καλλι­ τέχνη. Την έκδοση έχει επιμεληθεί και σχολιάσει ο υπογραφόμενος, ο οποίος είχε σε όλα τα στάδιά της την αμέριστη βοήθεια και συμπαράσταση τω ν κυριών Ελένης Εγγονοπούλου και Ερριέττης Εγγονοπούλου. Το κείμενο που ακολουθεί α μέσως παρακάτω είναι η

Ι

QQ------------------------------------------------

απάντηση που έδω σ ε ο Ε γγονόπουλος στο πλαίσιο μιας έρευνα ς που είχε οργανώσει ο Αλέξης Ζακυθηνός για το περιοδικό της Κέρκυρας ΠΡΩΤΟ ΣΚΑΛΙ στη

φιλολογία, στη δημοσιογραφία, στην τέχνη, στην επι­ στήμη με ερώτημα «Πώς βλέπετε αυτούς που πατούν το πρώτο σκαλί της ζω ής τους;» και είχε δημοσιευθεί στο τε ύ χ ο ς 5 (έτος Β', Ιανουάριος 1955, σελ. 5-6). Μεταξύ αυτών που είχαν απαντήσει στη σχετική έρ ευ ­ να, ήσαν και οι συγγραφείς Διονύσιος Ρώμας και Μαρ­ γαρίτα Λυμπεράκη. Στη σελ. 5 δημοσιεύθηκε ασπρό---------------------------------------προδημοσίευση

μαύρος ο πίνακας ίο υ Εγγονόπουλου Οι Τυραννοκτό­ νοι, με την ένδειξη «Τέμπερα 1954». Η απάντηση του Ε γγονόπουλου: Σέβομαι το υ ς ν ε­

κρούς, ακόμη όταν είναι και ζωντανοί. Δεν πιστεύω ότι πρέπει να γίνεται διάκριση μεταξύ νέων και παλαιοτέρων. Αυτό είναι μια κακή συνήθεια που υπάρχει στον τόπο μας, να ζητούν δηλαδή οι νέοι ευμένειες μέχρι προχωρημένου γήρατος. Πρέπει όλοι να είναι ίσοι για­ τ ί η τέχνη έχ ει προ πάντω ν κα θήκοντα . Ανάμεσα ατούς ανθρώπους που θαυμάζω είναι ο μεγάλος ποι­ ητής Λωτρεαμόν που πέθανε είκοσι χρόνων. Επίσης το ίδιο θαυμάζω και τον ποιητή Χαίλντερλιν που πέθα­ νε εβδομηνταέξη χρόνων. Επομένως...

0 Εγγονόπουλος ξανάπε, πολλά χρόνια αργότερα, ότι «σέβεται τους νεκρούς ακόμη όταν είναι και ζωντανοί» και σε άλλη του συνέντευξη, οτον Γιώργο Λιάνη, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ στις 28 και 29 Μαρτίου 1978. Σε ερώτηση του δημοσιογράφου για το ποιους ξεχωρίζει από το υ ς νέο υς - τ ό τ ε - ποιητές και ζω γράφους ο Εγγονόπουλος απάντησε: «Δεν πα­ ραδέχομαι το ζήτημα τη ς ηλικίας. Παραδέχομαι ζω ­ ντα νού ς και νεκρούς. Μάλιστα συμ φω νώ και με το Ροΐδη ακόμα: σέβομαι τους νεκρούς ακόμα κι όταν εί­ ναι ζωντανοί. Γιατί γύρω μας υπάρχουν πολλοί νεκροί που περπατούν. Δηλαδή 100% νεκροί!». Στην παρατή­ ρηση δε του δημοσιογράφου ότι μπορεί να συμβαίνει και το αντίθετο, ο καλλιτέχνης απάντησε: «Φυσικά. Μπορείτε να πείτε ότι ο Σολωμός είναι νεκρός; Συμβα­ δίζει μαζί μας». Επανερχόμενοι στο ΠΡΩΤΟ ΣΚΑΛΙ επισημαίνουμε ότι στο καταληκτήριο σημείωμά του ο επιμελητής της έ ­ ρευνας Αλέξης Ζακυθηνός (σελ. 6) σημείωνε μεταξύ άλλων: Όπως είπαμε και στο προηγούμενό μας τεύ ­

χος, η γνώμη των φτασμένων για τους νέους είναι πά­ ντα πολύτιμη. Όχι μόνο γιατί αποκαλύπτει τις δυνατό­ τητάς τους, αλλά και γιατί τους δείχνει τους σωστούς δρόμους. Σε κάποιους όχι ευκαταφρόνητους καλλιτε­ χνικούς κύκλους, άρα, ο Νίκος Εγγονόπουλος εθεω ρείτο ήδη «φτασμένος» το 1955, μιας και είχε ά λ λω ­ στε προηγηθεί, το καλοκαίρι του 1954, η συμμετοχή του στην 27η Διεθνή Μπιεννάλε τη ς Βενετίας, όπου εκπροσώπησε την Ελλάδα με 78 έργα του. Βεβαίως, το τι είχε προηγηθεί του 1954 και τι κατατρεγμούς εγνώ ρισε ο Ε γγονόπουλος πα ρα λείποντα ι ω ς πολύ γνωστά. Προσωπικώς, όμως, οφείλω να μην παραλείψω να α­ ναφέρω ότι η πρόσβασή μου στη δυσεύρετη σήμερα γνώμη του Εγγονόπουλου στο ΠΡΩΤΟ ΣΚΑΛΙ οφείλεται στους ποιητές Μόνο Ελευθερίου και Σπύρο Κατσίμη, τους οποίους και ευχαριστώ θερμά. □

ιροδημι

• Λιούις Μάμφορντ, Η ισ το ρ ία τω ν ουτοπ ιώ

• Μαρία Λουϊζα Μπερνέρι, Π ερ ιή γ η σ η σ τη ν Ο υ το π ία

• Νόρμαν Κον Α γώ νες γ ια τη ν έλ ευσ η της Χ ιλ ιετο ύ ς Β α σ ιλείας το υ Θ εο ύ : Επαναστάτες χ ιλ ια σ τεί κ αι μ υ σ τικισ τές α ν α ρ ­ χ ικ ο ί το υ Μ εσ α ίω ν α .

Το κλασικό έργο για τις σταυροφορίες, τους μαστιγΙ τους Χουσίτες, τους Πολέμους των Χωρι­ κών, τον Αναβαπτισμό και γενικά τις αιρέ­ σεις του Μεσαίωνα, που απέσπασε τον θαυμασμό στοχαστών τόσο διαφορετικών όπως ο Ιζάια Μπέρλιν και ο Γκυ Ντεμπόρ. Τα Β ιβ λ ία τ ο υ Κώ σ τα Τ ο μ α ν ά κ α ι τ ο υ Ιω σ ή φ Ν ε χ α μ ά γ ια τ η ν Θ ε σ ­ σ α λ ο ν ίκ η .

• Ο ι ζω γρ άφ οι Γ κ ό γ ια , Γκρός, Μ ά λ ε β ιτ ς • Λ ο γ ο τ εχ ν ία : Κ . Δ α π ό ν τ ε ς , I. Δ ρ α κ ιώ τη ς, Α . Ζ α ρ ύ , Ν . Κ οέν, Α λ . Κοσ μ α τ ά π ο υ λ ο ς , Τ. Μ π ε ρ ν χ α ρ ν τ , Γ. Ν έρ ο υ ν τα , Α . Ν ο β α κ , Α λ . Παπαδ ια μ ά ν τ η ς , Π . Π α ζ ο λ ίν ι, Ζ . Σ α ρ ίκ ας, Μ π ρ. Σ ο υ μ ά να τς, Λ . Στερν, X . Φ λόκα • Φ ιλ ο σ ο φ ία κ α ι δ ο κ ίμ ια : X . Α ρ ε ν τ , Α . Α σ σ έρ , I. Ί λ λ ιτ ς , Λ . Μ ά μ φ ο ρ ν τ , X . Μ α ρ κ ο ύ ζ ε , Π . Μ π ρ ά ν τ λ ιν τ ζ ε ρ , Φ . Ν ίτσ ε , Γ. Ν τεμ π ό ρ , Ε.Π. Τόμσ ον, Μ . Φ ερρ ό, Σ. Φ ρά ϋ ντ.

Εηιμέλϊΐα: ΗΛΙΑΖ ΜΑΓΚΛΙΝΗΖ

Θ ε ο ί κ α ι δ α ίμ ο ν ε ς Το χειμώνα του 1998 παρακολουθήσαμε στους κινηματογράφους το ε­ ξαιρετικό φιλμ «Θεοί και δαίμονες» (Gods and Monsters), σε σενάριο και σκηνοθεσία του Μπιλ Κόντον. Η ταινία ήταν βασισμένη στο βιογραφικό μυθιστόρημα «Η νύφη του Φράνκεσταϊν» του Κρίστοφερ Μπραμ, το οποίο κυκλοφόρησε το 1995 (εκδ. Plum, σελ. 276). Το βιβλίο αφορά στις τελευταίες δύο εβδομάδες της ζωής του Βρετανού σκηνοθέτη Τζέιμς Γουέιλ (τον υ­ ποδύθηκε έξοχα ο Άγγλος ηθοποιός Ίαν Μακ Κέλεν), δημιουργού ταινιών για τον Φράνκεσταϊν της εταιρεί­ α ς Γιουνιβέρσαλ, του μιούζικαλ Show Boat και ενός αντιπολεμικού φιλμ που αναφερόταν στον α' παγκό­ σμιο πόλεμο. Στην ταινία γινόμαστε μάρτυρες τη ς τε­ λευταίας περιόδου τη ς ζωής του εκκεντρικού αυτού ανθρώπου, ο οποίος βομβαρδίζεται στην κυριολεξία από μνήμες και εικόνες του πα ρελθόντος: από τα παιδικά του χρόνια σε μια οικογένεια εργατικής τά ­ ξης τ η ς Α γγλίας, από τη φρίκη τω ν χαρακωμάτω ν του α' παγκοσμίου πολέμου, από τη δόξα που απο­ λάμβανε στο Χόλιγουντ κατά τη διάρκεια τη ς δεκαε­ τίας του ’30. Ευφυής, πολυτάλαντος και κύριος του εαυτού του ο Γουέιλ, όπως και ο Κιούμπρικ, ήρθε σε ανοιχτή αντιπαράθεση με τη λο­ γική των μεγάλων στούντιο του Χόλιγουντ, αλλά -σ ε αντίθεση με τον δημιουργό του «2001»- προτίμησε να αποσυρθεί για τα καλά το 1941 σε ηλικία πενήντα περίπου χρόνων. Δεκαέξι χρόνια αργότερα θα βρι­ σκόταν νεκρός στην πισίνα τη ς βίλας του στην Καλιφόρνια. Ο τρόμος των γηρατειών και τη ς μοναξιάς νίκησαν αυτόν το γερόλυκο τη ς σιω­ πής, αφού ο Γουέιλ προτίμησε να ζήσει αυστηρώς ιδιωτικά ζωγραφίζο­ ντας κι αφιερώνοντας το χρόνο του στους έρωτές του: ο Γουέιλ ήταν ο­ μοφυλόφιλος. Δίχως ποτέ να το αποκρύψει, παραδόξως, δεν ήταν το στοιχείο αυτό που τον έφερε στο περιθώριο τη ς αμερικανικής κινηματο­ γραφικής βιομηχανίας. Έτσι κι αλλιώς, για το Χόλιγουντ ήταν ουσιαστι­ κά «νεκρός» από τη στιγμή που «πήρε τη σύνταξή του». Πέρα από το μυθιστόρημα και την ταινία, ο Γουέιλ προσέλκυσε και το ενδιαφέρον του Τζέιμς Κέρτις, συγγραφέα της βιογραφίας «Τζέιμς Γου­ έιλ: Έ νας νέος κόσμος από Θεούς και Δαίμονες» (εκδ. Faber and Faber, σελ. 455), και του Αλμπέρτο Μανγκέλ, συγγραφέα τη ς μελέτης για το φιλμ του Γουέιλ'«Η νύφη του Φράνκεσταϊν» (εκδ. British Film Institute, σελ. 69), που και τα δύο κυκλοφόρησαν πρόσφατα στην Αγγλία. Η έμφυτη αριστοκρατικότητα του Γουέιλ (παρά τη λαϊκή του καταγω­ γή), η μοναχικότητά του σε συνδυασμό με τις ερωτικές του ιδιαιτερότη­ τες, φέρνουν στο μυαλό του Έλληνα αναγνώστη την περίπτωση του Καβάφη. Όπω ς και σε πολλά ποιήματα του μεγάλου Αλεξανδρινού ποι­ ητή, τόσο το βιβλίο του Μπραμ όσο και το φιλμ του Κόντον είναι έργα για τη μνήμη, για τη σημασία τη ς μνήμης ω ς το ύστατο όπλο κάθε θνη­ τού που αισθάνεται το παγερό άγγιγμα τη ς φθοράς, το θάνατο να του μάτι.

ξ έ ν ο Β ιβλίο

Ο Άρτουρ Χνίταλερ του Χτάνλεϊ Κιούμπρικ Μόλις ολοκλήρωσε το μοντάζ της τελεσταίας του ταινίας, Eyes Wide Shut («Μάτια ερμητικά κλειστά») με πρωταγωνιστές τη Νικόλ Κίντμαν και τον Τομ Κρουζ, ο Αμερικανός σκηνοθέτης Στάνλεϊ Κιούμπρικ μάς άφησε χρόνους. Γεννημένος το 1928 στο Μπρονξ, ο Κιούμπρικ υπήρ­ ξε από τους ελάχιστους Αμερικανούς κινηματογραφιστές που τον απασχολούσε η αποτύπω­ ση της εσωτερικής περιπέτειας του ανθρώπου αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα την πλοκή, τη δράση και το θέαμα. Επίσης, η κρυψίνοια και η τελειομανία του ήταν παροιμιώδεις· απαιτού­ σε να έχει απόλυτο έλεγχο του τι έκανε - γι’ αυτό και ήρθε σε κόντρα με το κατεστημένο των μεγάλων αμερικανικών στούντιο. Αποτέλεσμα; Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’60 «μετανάστευσε» στη Μεγάλη Βρετανία, όπου μεγαλούργησε μέχρι να αφήσει την τελευταία του πνοή σ πς αρχές αυτής της χρονιάς. Ο Κιούμπρικ ήταν επίσης από τους λίγους σκηνοθέτες γενικότερα που σχεδόν όλες του οι ταινίες βασίζονταν σε έργα λογοτεχνικά. Από τον Θάκερεϊ μέχρι τον Ναμπόκοφ και από τον Μπέρτζες μέχρι τον Στίβεν Κινγκ, η λο­ γοτεχνία αποτέλεσε τη λυδία λίθο των αριστουργημάτων του. Έτσι, και η τελευταία του ταινία βασίζεται στη νουβέλα «Ονειρική ιστορία» του Αυστριακού συγγραφέα Άρτουρ Σνίτσλερ (Arthur Schnitzler, 1862-1931), γνωστού στο ελληνικό κοινό από τις νου­ βέλες του «Η Δεσποινίς Έλζε» και «Ο ανθυπολοχαγός Γκουστλ» (κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ολκός σε υποδειγματική μετά­ φραση του Γιώργου Δεπάστα). To Traumnovelle, όπω ς είναι ο πρωτότυπος τίτλος, κυκλοφόρησε στην Αγγλία προσφάτως από τις εκδόσεις Penguin (αγγλικός τίτλος: Dream Story, σελ. 98), έκ­ δοση η οποία περιλαμβάνει και πρόλογο του σεναριογράφου του Κιούμπρικ, Φρέντερικ Ράφαελ. Ο Σνίτσλερ, που εργαζόταν ως γιατρός, ήταν γνωστός στους βιενέζικους κύκλους και για τα θεατρικά του έργα, αλλά κυρίως για το σάλο που ξεσήκωνε κάθε τόσο, αφού τα θέματά του αφορού­ σαν στην εξερεύνηση της ανθρώπινης σεξουαλικότητας (ο συγγραφέας ήταν σύγχρονος του Φρόυντ), καθώς και σπς πιο σκοτεινές πλευρές του σύγχρονου πολιτισμού. Ο ερωτισμός του συγγραφέα είναι έκδηλος στο συγκεκριμένο βιβλίο, αφού ένα παντρεμένο ζευγάρι αναλώνεται σε εξομολογήσεις απόκρυφων πόθων και επιθυμιών όπου, από ένα ση­ μείο και έπεαα, τα όρια ανάμεσα στο όνειρο και στην πραγματικότητα μπερδεύονται άσχημα. Στο βιβλίο ο σύζυγος είναι, όπως και ο Σνίτσλερ, γιατρός και υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι το κείμενο αυτό εμπεριέχει άφθονα αυτοβιογραφικά στοιχεία. Ο Σνπσλερ φαίνεται πως βίωνε έντονα τη νυχτερινή ζωή της Βιένης συλλέγοντας πολύπμες εμπειρίες για τα ανθρώπινα πά­ θη. Ταυτόχρονα, είχε μία πολύ καλή εικόνα της διαφθοράς της αυστριακής «καλής» κοινω­ νίας, στην οποία υποφώσκει ο αντισημιτισμός (μολονότι ο Κιούμπρικ, όπως και ο Σνίτσλερ, εί­ ναι εβραϊκής καταγωγής, εξάλειψε κάθε εβραϊκό στοιχείο από το σενάριο που του ετοίμασε ο επίσης εβραϊκής καταγωγής Ράφαελ) που στην ουσία αποτελούσε το προανάκρουσμα της φρίκης και της αθλιότητας του Γ' Ράιχ. Ο Κιούμπρικ μετέφερε τον τόπο δράσης από την προπολεμική Βιένη στη σύγχρονη Νέα Υόρκη παρουσιάζοντας ένα όμορφο, ταιριαστό και μοντέρνο ζευγάρι μόνο και μόνο για να αποδομήσει αυτή την εικόνα του στερεότυπου (μία εικόνα ονείρου, ένα wet dream, για κάθε επί­ δοξο γιάπι του χρηματιστηρίου και κάθε ανύπαντρη δεσποινίδα των νοτίων προαστίων του λεκανοπεδίου) μέσα στο χάος, την αβεβαιότητα, στην οποία εξωθούν οι σεξουαλικές ακρότη­ τες - έστω και μέσα από ένα φιλοσοφικό πρίσμα. Η κοινωνική παρακμή του Σνίτσλερ ήρθε «κουτί» στον Κιούμπρικ, ο οποίος είναι γνωστός για την εμμονή του στο ζήτημα της παρακμής μιας κοινωνίας (πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ο «Μπάρι Λίντον» και το «Κουρδιστό πορτοκάλι»). Τέλος, κάτι ακόμα που τράβηξε την προσο­ χή του Κιούμπρικ είναι η γραφή του Σνίτσλερ: η νηφάλια, ελλειπτική, αποστασιοποιημένη και κλινική πρόζα ενός επιστήμονα που πάνω απ’ όλα θέλει να είναι ένας παρατηρητής της αν­ θρώπινης κωμικστραγωδίας. Ελπίζουμε να διαβάσουμε σύντομα και στα ελληνικά τη νουβέλα του Σνίτσλερ.

ξ έ ν ο Βιβλίο _

-Q 5 7

UiA!AjJAAALMff τη συνένττυξη πήρ€ ο ΗΛΙΑΖ ΜΑΓΚΛΙΝΗ!

Αίσθηση προκάλεσε όταν κυκλοφόρησε στη χώρα μας το μυθιστόρημα «Διαβάζοντας στη Χάννα» του Γερμανού συγγραφέα Μπέρνχαρντ Σλινκ. Μέσα από μία ασυνήθιστη ερωτική ιστορία στη Γφμανία των αρχών της δεκαετίας του '50, ο Μπ. Σλινκ επαναφέρει στο προσκήνιο μνήμες των ναζιστικών στρατοπέδων συγκεντρώσεως, μνήμες επώδυνες και εικόνες ζόφου. Θίγοντας το ζήτημα της συλλογικής ευθύνης των Γφμανών για τα εγκλήματα και τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν στη Γφμανία και την Ευρώπη γενικότερα από το 1933 έως το 1945, ο Σλινκ ξύνει πληγές που ναι μεν είναι παλιές, αλλά που δεν λένε να κλείσουν. Σε συνδυασμό με την πρόσφατη έκδοση της πολύκροτης ιστορικής μελέτης του Ντάνιελ Γκολντχάγκεν «Πρόθυμοι δήμιοι: Οι εκτελεστές του Χίτλερ» (ΤsrzoBooks), το «Διαβάζοντας στη Χάννα» μπορεί να ενταχθεί στα βιβλία εκείνα που θίγουν εκ νέου το ζήτημα του Ολοκαυτώματος και της συμμετοχής των απλών, καθημερινών Γφμανών σ’ αυτό. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο Μπέρνχαρντ Σλινκ μιλάει τόσο για το «Διαβάζοντας στη Χάννα» όσο και για το καυτό ζήτημα της συλλογικής ευθύνης των Γφμανών, αλλά και για το έργο του ως συγγραφέα γενικότερα. Ωστόσο, προκαλεί κάποια έκπληξη το γεγονός ότι εμφανίζεται περισσότερο υπαινικτικός στις απαντήσεις του απ’ ό,τι ίσως θα περίμενε κανείς, δίχως μάλιστα να αναφέρει πουθενά λέξεις όπως «Ολοκαύτωμα», «Β’ παγκόσμιος πόλεμος», προτιμώντας να χρησιμοποιεί περισσότερο αφηρημένες έννοιες όπως «ιστορικά γεγονότα». Τέλος, μας παραξενεύει το ότι ο συγγραφέας ενός βιβλίου, που αναφέρεται σε ακρότητες και μαζικές σφαγές -πανεπιστημιακός καθηγητής ευρωπαϊκού δικαίου, φιλοσοφίας του δικαίου και συνταγματικού δικαίου-, αποφεύγει να πάρει θέση για τον πρόσφατο πόλεμο στη Γσυγκοσλαβία.

m-

συνέντζυξη

ΰ Ε & 3 £ β Τ /ϊ£ ΰ Ζ 3 ι «Οι συγγραφβίς dev πρ να κάνουν δηλώοας για την πολιτική...» Ηλίας Μαγκλίνης: Το «Διαβάζοντας στη Χάννα» αποτελεί «παρένθεση» στην πορεία σας ως συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτω ν ή σ ηματοδοτεί μία στροφή στο έργο σας; Μ π έ ρ ν χ α ρ ν τ Σ λ ιν κ : Δ εν π ισ τε ύ ω σ τις κ α τη γ ο ρ ιο ­ ποιή σεις. Μετά το «Διαβάζοντας στη Χάννα» έ γ ρ α ­ ψα μία συλλογή διη γη μ ά τω ν π ο υ θα ε κδ ο θεί τη ν ε ­ πόμ ενη άνοιξη· φ έ το ς το καλοκαίρι ελπίζω να ο λ ο ­ κ λ η ρ ώ σ ω τ η ν « Τ ρ ιλ ογία το υ Ζ ελμ π» και μ ετ ά να γ ρ ά ψ ω έ να α κόμ α μ υ θισ τό ρ ημ α , κ α θ ώ ς ε π ίσ η ς κι ένα θεατρικό.

Η λιτότητα των εκφραστικών σας μέσων χαρακτηρίζουν σε μεγάλο βαθμό το «Διαβάζοντας στη Χάννα». Μ ε ποιο τρόπο επ εξεργάζεστε το υλικό σας;

με μαζί τ ο υ ς , β ρ ισ κ ό μα σ τα ν μ έσ α σ ε μία κοινότη­ τα . Η συλλογική ε υθ ύνη ή τα ν μία πρ α γμ α τικό τητα γ ια ό λ ο υ ς ό σ ο ι έ ζ η σ α ν τ α γ ε γ ο ν ό τ α εκ ε ίν α , γ ια το υ ς δ ρ ά σ τες και τα πα ιδ ιά το υ ς. Σ ε ό,τι α φ ο ρ ά τη ν τρ ίτη μ εταπολεμ ική γενιά , σ π ά ­ νια συ να ντά ή γ ν ω ρ ίζει τ ο υ ς δ ρ ά σ τ ε ς πια· έτσι, η συ λλο γικ ή ε υ θ ύ ν η είνα ι γ ια τ α π α ιδ ιά α υ τά μια ε ­ μ πειρία πο λύ λ ιγ ό τερ ο πρα γμα τική σε σύγκριση με τη δική μ ας.

Πολλοί ισχυρίζονται ότι δεν έχει νόημα να συνεχίζουμε να συζητάμε ακόμα για γεγονότα που συνέβησαν πριν από πενήντα χρόνια, κι ακόμα, ότι πρέπει επιτέλους να σταματήσουν οι Γερμανοί να κατηγορούν τους εαυτούς τους εξαιτίας του Ολοκαυτώματος. Π ιστεύετε ότι μ ε το ►

Ε ρω τήμ ατα σχετικά με το ύ φ ο ς και τη ν τεχνική τη ς γ ρ α φ ή ς φ α ίνοντα ι να υ π ο νο ο ύ ν ότι έ ν α ς σ υ γ γ ρ α ­ φ έ α ς μ π ο ρ ε ί α π λ ώ ς να ε π ιλέξ ει τ ο δικό το υ ύ φ ο ς μέσ α α π ό μία ποικιλία έ ντεχνω ν εκφ ρ ά σ εω ν, ή τη ν τεχνική του μ έσ α α π ό μια ποικιλία τεχνικώ ν α φ ή γη ­ σ η ς. Ίσ ω ς υ π ά ρ χο υ ν σ υ γ γ ρ α φ ε ίς π ο υ ερ γά ζο ντα ι κατ’ α υτό το ν τρ ό π ο . Εγώ μπο ρ ώ να γ ρ ά ψ ω έτσι ό ­ π ω ς γρ ά φ ω .

Το θέμα της συλλογικής ευθύνης και ενοχής απασχόλησε έντονα τις πρώτες μεταπολεμικές γενιές στη Γερμανία. Είναι ένα θέμα που εξακολουθεί να απασχολεί τις σημερινές γενιές στη Γερμανία και, αν ναι, μ ε διαφορετικό τρόπο από εκείνες των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων; Η συλλογική ευθ ύνη δ εν είναι έ να ς μ ύθος, κάτι μυ­ σ τ η ρ ιώ δ ε ς . Ε ίναι τ ο α π ο τ έ λ ε σ μ α τ η ς α ν ά μ ε ιξ ή ς μ α ς με εκ είνο υ ς π ο υ δ ιέ π ρ α ξ α ν τα εγκλ ή μ α τα α υ ­ τά , κάτι πο υ π ρ ο έκ υ ψ ε α π ό τ ο γ ε γ ο ν ό ς ότι ζούσα-

συνέντευξη

Η συλλογική ευθύνη δίν «ναι ένας μύθος. Είναι το αποτέλεσμα της ανάμειξής μας με εκείνους που διέπραξαν τα εγκλήματα

θεωρείτε πως η γενοκτονία των στρατοπέδων συγκέντρωσης δεν έχει όμοιο της; Τα ιστορικά γε γ ο ν ό τ α π ο υ α ν α φ έ ρ ετε μ πο ρ ο ύ ν να συ γκ ρ ιθο ύ ν μ εταξύ τ ο υ ς. Ω σ τόσο, θ ε ω ρώ ότι δ εν π ρ έ π ε ι οι Γ ερ μ α νο ί να ε π ιβ ά λ λ ο υ ν α υ τ έ ς τ ις σ υ ­ γκ ρ ίσ ε ις σ το υ ς ά λ λο υ ς, ειδικά σ ε εκ ε ίνο υ ς π ο υ υ­ πή ρ ξα ν θύ μ α τα γ ερμανικώ ν θηριωδιώ ν.

Πιστεύετε ότι η έλλειψη συνείδησης είναι που οδηγεί τελικά τον άνθρωπο στο έγκλημα;

Καθώς η Ιστορία διαγράφα την πορα'α της, έτσι διαγράφα τη δική της nopcia το αίσθημα της ενοχής

«Διαβάζοντας στη Χάννα» δίνετε ένα είδος απάντησης σε αυτούς τους ισχυρισμούς; Ό π ω ς είπα, η ενοχή και ιδιαίτερα η συλλογική ενο ­ χ ή είνα ι κάτι π ο λ ύ π ρ α γ μ α τ ικ ό . Ω σ τό σ ο , γ ια τη ν τρίτη μεταπολεμική γενιά δ εν είναι ένα τ ό σ ο μ εγά ­ λο φορτίο, ό π ω ς ή ταν για τη ν πρ ώ τη ή για τη δ εύ ­ τερ η . Δ εν νομίζω ότι μ πο ρ εί κανείς να κάνει το π α ­ ρ α μ ικ ρό για να π ά ψ ε ι να α ισ θά νετα ι έ ν ο χ ο ς ή για να συ νεχίσει να αισ θά νετα ι έ νο χο ς. Κ αθώς η Ιστο­ ρ ία δ ια γ ρ ά φ ε ι τη ν π ο ρ ε ία τη ς , έτσ ι δ ια γ ρ ά φ ε ι τη δική τ η ς π ο ρ ε ία το α ίσ θη μ α τ η ς ε νο χή ς. Δ εν μ πο ­ ρώ να φ α ντα στώ ότι θα εκλείψει εντελώ ς. Θ α υποσ τεί ό μ ω ς α λ λα γές.

Όλοι μιλούν για τα εγκλήματα των Γερμανών στον β ’ παγκόσμιο πόλεμο. Όμως, ο γερμανικής καταγωγής Αμερικανός συγγραφέας Κουρτ Βόνεγκατ στο βιβλίο του «Σφαγείο No. 5» εκφράζει την άποψη ότι ο βομβαρδισμός της Δρέσδης από τους Συμμάχους δεν ήταν παρά ένα έγκλημα πολέμου. Ελάχιστοι είναι επίσης εκείνοι που αναφέρονται στις ατομικές βόμβες των Αμερικανών στην Ιαπωνία το 1945 ως εγκλήματα πολέμου. Μπορείτε να δείτε αναλογίες ανάμεσα στο Ολοκαύτωμα και τα δύο αυτά, τουλάχιστον, ιστορικά γεγονότα ή

0 ® ·

Π ιστεύ ω ό τι η πο ικιλ ία κ ινή τρ ω ν π ο υ ο δ η γ ε ί το ν ά νθρ ω πο στο έγκλημ α είναι τό σ ο πλ ο ύ σ ια ό σο και εκείνη πο υ το ν ω θεί σ το να κάνει κάτι καλό, ευγενέ ς, γενναίο.

Η Χάννα ζητά από τον Μίχαελ να της διαβάζει πριν κάνουν έρωτα, όπως ζητούσε από τις φυλακισμένες που είχε υπό την επίβλεψή της στο Αουσβιτς να της διαβάζουν πριν σταλούν στα κρεματόρια. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε ένα είδος ερωτικής τελετουργίας, ενώ στη δεύτερη ένα είδος τελετουργίας θανάτου. Θεωρείτε ότι ο έρωτας και ο θάνατος είναι δύο κοντινές έννοιες, στο βαθμό που το ένα «ακουμπάει» πάνω στο άλλο με έναν αυστηρό, πολλές φορές, τρόπο; Ό χι, δ εν μπο ρ ώ να δ ω το ν έ ρ ω τα και το θά να το να βρίσκονται πο λ ύ κοντά. Ο έρ ω τα ς είναι ζωή!

Κατά τη γνώμη σας, τι άνθρωπος είναι η Χάννα; Πώς θα τη χαρακτηρίζατε; Δ εν νομίζω ότι π ρ έ π ε ι έ ν α ς σ υ γ γ ρ α φ έ α ς να ε ρ μ η ­ νε ύ ε ι τ ο υ ς ή ρ ω έ ς το υ . Έ γ ρ α ψ α γ ια τη Χ άννα όλα ό σ α ή θελ α να γρ ά ψ ω και ό λα ό σ α έ π ρ ε π ε να γ ρ ά ­ ψω γ ι’ αυτήν.

Στο μυθιστόρημά σας «Απόδοση δικαιοσύνης», γράφετε ότι η περίοδος από το 1933 έως το 1945 έχει ξεχαστεί στη σημερινή Γερμανία και αυτή ακριβώς η λήθη είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο ανοικοδομήθηκε το γερμανικό κράτος. Η διαπίστω ση αυτή είναι κοινός τ ό π ο ς πλέον. Φ έρ­ ν ο ν τ α ς σ το μ υ αλ ό μου τ ο ν π λ η θ υ σ μ ό τ η ς π ρ ώ η ν

β υ ν ϊν τη ξη

Ο μ οσπονδιακ ή ς Δ η μ οκρ α τία ς τ η ς Γ ερ μ α νία ς α να ­ ρ ω τιέμ α ι α ν υ π ή ρ χ ε κ ά π ο ια α ρ χή με βά ση τη ν ο ­ ποία , ύ σ τερ α α π ό τη φ ά ση κο ρ εσ μ ο ύ π ο υ δ ιέ ρ χ ε ­ τα ι ένα μ εγά λ ο ιστορικό γ ε γ ο ν ό ς , να δη μ ιο υ ργο ύνται τέ το ιε ς συ νθή κες ώ στε να ξεχαστεί, πρ ιν ακό­ μα οι ά νθρ ω ποι π ρ ο σ π α θή σ ο υ ν ν α α να λογιστούν τι πρα γμα τικά συνέβη.

Πέρα από τα στοιχεία της αγωνίας, της δράσης και του σασπένς που αποτελούν στοιχεία των αστυνομικών βιβλίων σας, δίνετε την εντύπωση ότι το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι για σας ένα «μέσον» για να μεταφέρετε ιδέες, ανησυχίες. Και πάλι - δ εν πιστεύω σε κα τη γοριοποιή σεις. Έ να α σ τυ νομ ικ ό μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α είνα ι μ έσ ο ν έ κ φ ρ α σ η ς , στο μ έτρο που μ έσ ον έκ φ ρ α σ η ς είναι ο πο ιο δ ήπ ο τε μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α , θ ε α τρ ικ ό έ ρ γ ο , κ ιν η μ α το γρ α φ ικ ή ταινία, πίνα κα ς ζω γρα φική ς.

Εργάζεστε ως καθηγητής της νομικής σε γερμανικά πανεπιστήμια. Σε ποιο βαθμό έχει επηρεάσει η επαγγελματική σας ιδιότητα την ενασχόλησή σας με τη λογοτεχνία και ιδιαίτερα τη συγγραφή αστυνομικών μυθιστορημάτων;

Ο έρωτας και ο θάνατος 6cv Βρίσκονται πολύ κοντά. Ο έρωτας «ναι ζωή

φ ο ρ ά τ η ν ελληνική λ ο γο τεχνία , λ α τρ εύ ω το ν Ό μ η ­ ρο. Έ χω δια β ά σ ει τη ν «Ο δύσσεια» α μ έτ ρ η τε ς φ ο ­ ρ έ ς και σ κ ο π εύ ω να τη ν ξ α να δ ια β ά σ ω ά λ λ ε ς τ ό ­ σες!

□

Ο το μ έ α ς μου είναι τ ο συντα γμ α τικό δίκαιο, το δί­ καιο στο χ ώ ρ ο τ η ς διοίκησης, το ευρω πα ϊκό δίκαιο και η φ ιλοσ οφ ία το υ δικαίου. Είμαι β έβ α ιο ς ότι το ε π ά γ γ ε λ μ ά μ ου έ χ ε ι ε π η ρ ε ά σ ε ι τ ο γ ρ ά ψ ιμ ό μ ου, αλλά όχι στο βαθμ ό το υ να με π ρ ο μ η θεύ ει με ιστο­ ρ ίες, ή ρ ω ες, υλικό γενικά.

Ποια είναι η γνώμη σας για τις πρόσφατες εξελίξεις στα Βαλκάνια και τους ΝΑΤΟϊκούς βομβαρδισμούς; Θεωρείτε ότι έχουμε και πάλι να κάνουμε με εγκλήματα πολέμου, είτε από την πλευρά του Μιλόσεβιτς είτε από την πλευρά των βομβαρδισμών αμάχων πληθυσμών; Θ εω ρ ώ ότι οι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς δ ε ν θ α έ π ρ ε π ε να κά ­ νουν δη μ όσ ιες δη λώ σ εις για τη ν πολιτική, εκ τό ς κι αν έχο υ ν κάτι πιο διαφω τιστικό να π ο ύ νε σε σχέση

του Μ πέρνχαρντ Χ λινκ Ο Μ π έρ νχα ρ ντ Σλινκ γεννή θη κ ε το 1944 στο Μπίλεφελντ τη ς Γερμανίας. Σήμερα ζει και ερ ­ γάζεται ω ς νομικός στη Βόννη και στο Βερολίνο. Βιβλία του που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά:

Διαβάζοντας στη Χάννα Μετάφραση: Ιάκωβος Κοπερτί Αθήνα, Κριτική, 1997

Απόδοση δικαιοσύνης (μαζί με τον Βάλτερ

με όσα λέγοντα ι α π ό άλλους.

Προπ) Μετάφραση: Ιάκωβος Κοπερτί Αθήνα, Κριτική, 1998

Ποιοι συγγραφείς σάς έχουν επηρεάσει; Γνωρίζετε Έλληνες συγγραφείς;

Ο γόρδιος φιόγκος Μετάφραση: Νίκος Δεληβοριάς Αθήνα, Κριτική, 1999

Κ υρίω ς οι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς το υ 19ου αιώ να. Σε ό ,τι α-

συνέντευξη

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ )

ΑΓΡΑ Α Π Ο Τ Ο 1979

τα βιβλία το υ μ ή να

ΣΤΕΦΑΝΟΣ Θ0Μ0Π0ΥΛ0Σ Ισ τορία της πόλεως τω ν Π ατρώ ν Τόμος Α ' ............................................................. ...........78

ΕΛ Λ ΗΝ ΙΚ Η ΠΕΖΟ ΓΡΑΦ ΙΑ Κριτικές:

ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΛΑΣ Μ πέσα γ ια μπέσα ή Ο ά λ λ ο ς Φ ώ τ η ς ...............54

|

ΝΙΚΟΣ ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ Παρουοιάοίΐς: ΝΙΚΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ Το σ τοιχειό οτο φ ύτεμα κ α ι ά λ λ ες ισ το ρ ίες ................................................... 60

[

ΑΛΚΥΟΝΗ ΠΑΠΑΔΑΚΗ Ζ α ν Χ ειμ ω νιά τικ η Λ ια κ ά δ α 1

61

ΞΕΝΗ Π Ε ΖΟ ΓΡΑΦ ΙΑ

|

Κριτική:

1

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Παρουοιάοεις: Η κ ρίσ η στο Κόσοβο. Η Ελλάδα, η Διεθνής Κοινότητα και τα Μ.Μ.Ε.

Επιμέλεια: Σωτήρης Ντάλης............................................ 80 Η μεταρρ ύθμισ η του κ ο ινω νικο ύ κ ράτους Τόμος Α'

ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΜΑΛΟΥΦ Αναπ ολώ ντας τη Β α βυλώ να

___ J

Φ ΙΛΟΣΟΦ ΙΑ

Παρουοίαοη: ERIC HAVILAND Κώ στας Α ξ ελ ό ς Βίος στοχαστικός - Βιωμένη σκέψη................. ...........79

Α κ οίμητο το αίμα τ ο ν ν ε κ ρ ώ ν ..........................57

62

Επιμέλεια: Θεόδωρος Σακελλαρόπουλος............................ 81 ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ Π ο λ ιτική α ν α φ ο ρ ά ............... 81

Παρουσιάοεις:

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΟΥΣΚΙΝ Ν τάμα π ίκ α.................................................................. 64

|

ΠΑΤΡΙΚ ΜΑΚ ΚΕΪΜΠ Ο π αραγιός του χ α σ ά π η ....................................... 66

ΝΤΑΝΙΕΛ ΤΣΑΒΑΡΙΑ

της Φ ύσ ης κ α ι της Β ιολογίας

Α ν με ξα ν α δ είτ ε γρ ά ψ τε μ ο υ .............................. 67

ΠΟΙΗΣΗ

Π

Κριτική:

|

Ο ΙΚ Ο Λ Ο ΓΙΑ

Κριτική:

ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΑΓΓΙΟΡΗΣ Σ τα Μ ονοπ άτια

Τ

............... 82

ΕΚ Π ΑΙΔ ΕΥ ΣΗ

Παρουοίαοη:

ΑΝΤΟΝΗΣ ΚΑΛΦΑΣ 0 μ α θ ητής ω ς αναγνώ σ της ... 84

ΡΟΥΛΑ ΚΑΚΛΑΜΑΝΑΚΗ Λ ίγ ο πριν, λ ίγ ο μ ε τ ά ..........68 Παρουοίαοη:

I

ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ Η Άτροπος τω ν η μ ερ ώ ν .........70

ΠΑ ΙΔ ΑΓΩ ΓΙΚ Η

Παρουοίαοη:

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΤΑΜΑΤ0Π0ΥΑ0Υ

Μ ΕΛ ΕΤΕΣ

Α ισ θ η τική κ α λ λ ιέρ γ εια κ α ι μορ φ ές έκ φ ρα σ ης τω ν νηπίων

Κριτική:

............... 85

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣΑΠ0ΣΤ0Λ0Π0ΥΛ0Σ Η δύοη τω ν φ αν τασ μά τω ν κ α ι η μέσα Ε λλάδα .................................................71

j--------

Ι στορία

ί

Π ΑΙΔΙΚ Α

Παρουσιάσεις:

|

MAPQ ΛΟΪΖΟΥ 86

ΖΑΚΛΕΓΚΟΦ

• Μ ια φ ο ρ ά ... ή τα ν έ ν α κ οσ μικό α υγό • Η πορεία της Ζω ής Γ. Ζεφ έρ ης, ο θ α λα σ σ ινός φ ίλ ο ς μας

Ισ τορία κ α ι μ νήμη ..................................................77

Επιμέλεια: Ειρήνη Βοκοτοπούλου

86

Παρουσιάοεις:

τα βιβλία του μήνα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Λήσταρχων τόποι, τρόποι Γραφής

I

ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΛΑΣ

Μπέσα για μπέσα ή Ο άλλος Φώτης

Μπέοα για μπέοα

ή0άΜος Φώτης

Μυθιστόρημα Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 236

αράντα χρόνια πέρασαν από την έκδοση του πρώτου του βιβλίου, του Μην κλαις, αγαπημένη, και ο Νίκος Μπακόλας εξακολουθεί, σε κάθε του νέο μυθιστόρημα, όχι μόνο να διηγείται σαγηνευτικά ιστορίες, αλλά και να δοκιμάζει διαφορετικούς αφη­ γηματικούς τρόπους, διατηρώντας πάντοτε αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη με την εύρωστη γρα­

Ϊ

\

φή του και την αμιγώς λογοτεχνική του γλώσσα. Λίγα χρόνια πριν, για παράδειγμα, με την Κεφαλή (1994), ένα από τα ωραιότερα μυθιστορήματά του, δημιουργούσε όχι μόνο μια ενδιαφέρουσα αφηγημα­ τική δομή με τις πολλαπλές αφηγηματικές φω νές και την τεχνική της εγκιβωτισμένης ιστορίας αλλά και μια πολύγλω σση γραφή μεταξύ ανευρ εθέντο ς χειρο­ γράφου και σχολαστικού αναλυτή του όπω ς και μια διακειμενική αναφορά σε άλλα κείμενα της ελληνι­ κής γραμματείας. Με το παρόν μυθιστόρημα δεν δημιουργεί πολυσύν­ θετη δομή αλλά μια ρέουσα διήγηση, κατ' απομίμη­ ση λαϊκών προφορικών αφηγήσεων και του τρόπου ι­ στόρησης τω ν φυλλάδων. Ακολουθώντας, φαινομε­ νικά, μια γραμμική αφήγηση δεν παύει να καταφεύγει σε μικρές αναληπτικές (φλας-μπακ) ή και προληπτι­ κές διηγήσεις γεγονότων, δημιουργώντας άλλοτε έ­ να είδος αστυνομικού σασπένς κι άλλοτε, δίνοντας εκ τω ν προτέρων το αποτέλεσμα, την αγωνία για τα ενδιαμέσως πεπραγμένα. Πράγματι, από το Μπέοα για μπέσα ο ύτε η αστυνο­ μία λείπει ούτε τα κυνηγητά ούτε η περιπέτεια ούτε οι όμηροι ούτε οι ριψοκίνδυνες επιχειρήσεις ούτε οι

$

μάχες και οι προδοσίες, οι φιλίες και οι ανατροπές, οι μεταμφιέσεις και οι αματοβαμμένοι φόνοι. Μόνο που όλα αυτά δεν έχουν να κάνουν με αστυνομικό ή πε­ ριπ ετειώδες μυθιστόρημα που εξελίσσεται σε σύγ­ χρονες μεγαλουπόλεις με σύγχρονα όπλα και μηχα­ νισμούς παρακολούθησης. Έχει να κάνει με λήσταρ­ χο υς που λυμαίνονται τα βουνά και τα χωριά της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας, έχει να κάνει με μά­ χες που διεξάγονται ανάμεσα στους παρανόμους και κυνηγημένους από τον Νόμο και τους εκπροσώπους τη ς αστυνομίας, αλλά και το υ ς καλούς νοικοκυραίους που απειλούνται το βιός και η ζωή τους. Έχει να κάνει με την ορεινή Ελλάδα της δεκαετίας του 1920. Κεντρικό πρόσωπο, ο λήσταρχος Φώτης, ένα σχεδόν αμούστακο παιδί που σ' ένα ασήμαντο χωριό σκοτώ­

τα Βιβλία του μήνα

νει εν ψυχρώ όχι κάποιον τυχαίο αλλά τον υπενωμο­ τάρχη, γιατί αυτός ενοχλούσε την ξαδέρφη του. Για

Και, βέβαια, ο Φώτης δεν είναι ο μόνος λήσταρχος-

να μη συλληφθεί και θανατωθεί, ο Φώτης καταφεύ­

είναι και άλλοι, ο καθένας με τον δικό του μύθο ή θρύλο, με τα δικά του ανδραγαθήματα ή κουσούρια,

γει στα βουνά, συναντά άλλους ληστές καταδιωκό-

που ίσως να περιμένει να γραφτεί η δική του φυλλά-

μενους, γρήγορα κερδίζει την εμπιστοσύνη τους και

δα.

γίνεται αρχηγός της ομάδας τους και, στη συνέχεια,

Κι είναι αλήθεια: οι λήσταρχοι, για τον απλό βουνίσιο κόσμο και τη φτωχολογιά τω ν χωριών, ήσαν προστά­

λόγω τω ν επιτυχιών του θα γίνει ξακουστός και α ­ σταμάτητα καταζητούμενος από τις αρχές. 0 Φώτης παίρνει λεφτά από τους πλούσιους, γίνεται προστά­ της τω ν βοσκών που τον καλύπτουν, βοηθάει το υ ς φτωχούς με μεγάλες δωρεές. Ερωτεύεται, παντρεύ­ εται πάνω στα βουνά, χάνει το υ ς συντρόφους του, συλλαμβάνεται, δραπετεύει, οργανώνει νέα ομάδα,

Μια ρεουοα διήγηση), κ α τ'

τες τους κι εκδικητές εναντίον αυτών που τους απο­ μυζούσαν, ήσαν το αντίπαλο δ έο ς μιας αστυνομίας που ταλαιπωρούσε και βασάνιζε και το υ ς ίδιους για κάθε λόγο, αφήνοντας ατιμώρητους τους πλούσιους και ισχυρούς. Το ενδιαφέρον αυτό κοινωνικό υπόβα­ θρο, που δηλώνει μια ιδιάζουσα διάρθρωση και τρό­ πο οργάνωσης της ελληνικής κοινωνίας τη ς εποχής -αντικείμενο άλλωστε κοινωνιολογικών μελετών-, α ­ ποτελείτο υπόστρωμα της αφήγησης, διαλύοντας έ ­ τσι τα στεγανά μεταξύ καλών και κακών: μήπω ς ο

απομίμηση \α ϊκώ ν προφορικών

Φ ώτης θα μπορούσε να παρομοιασθεί με ένα Ρομπέν τω ν Δασών του 20ού αιώνα;

αφηγήσεων και του τρόπου

Ωστόσο, οι λαϊκές αφηγήσεις δεν έχουν για όλα μια εκδοχή: τα πράγματα μπορεί να γίνονταν έτσι ή και

ιστόρησης των φυλλάδων κινείται σε άλλα βουνά, βοηθάει σε γόμους άλλων, ο ίδιος πάντα πιστός και ερ ω τευ μένο ς με την Κατίνα του, ακόμη κι όταν μεταμφιεσμένος κατεβαίνει στην Αθήνα, συχνάζει σε υψηλούς κύκλους γοητεύοντας κυρίες, εκτελεί το εκδικητικό του έργο και επιστρέφει στα βουνά.

0 Φώτης, πρόσω πο μυθικό, πρόσω πο αμφισβητού­ μενο, αμφιλεγόμενο, πάντως παλικάρι και τίμιος, έχει ω ς βάση της συμπεριφοράς και τω ν πράξεών του το

αλλιώς, κι ο αφηγητής κρατά πάντα τις όποιες α πο­ στάσεις του προσπαθώντας να διασταυρώσει τις πη­ γέ ς και τα ακούσματά του. Ό μως, πόσοι α υτόπτες μάρτυρες μπορεί να υπάρχουν αλλά και, όταν αυτοί υπάρχουν, πόσο αξιόπιστοι μπορεί να είναι; Το παιχνί­ δι της αλήθειας και του ψέματος είναι διαρκώς παρόν και είναι σ' αυτό που οφείλεται η σχετικότητα τη ς ι­ στορίας και της Ιστορίας. Διότι, και σ' αυτό, όπω ς και σε άλλα μυθιστόρηματά του, αυτό που ο Νίκος Μπα­ κόλας έμμεσα θέτει ως προβληματική του είναι το α ­ δύνατο της μιας αλήθειας ή τουλάχιστον της αντικει­ μενικής απόδειξης της ύπαρξής της.

νόμο τω ν λήσταρχων: μπέσα για μπέσα. 0 ίδιος πά­

Σ' αυτή την πολυφωνία μαρτυριών, που συγχωνεύο­

ντα το κρατά, άλλοι όχι. Η ζωή του γίνεται παραμύθι

νται σε ένα σώμα γραφής, έρχεται ωστόσο να προ­

και θρύλος. Και η αφήγηση τούτον το θρύλο μάς πα­

στεθεί ένας περισσότερο αντικειμενικός λόγος: Πρό­ κειται για το βιβλιαράκι που θα γράψει και θα κυκλο­ φορήσει, λίγα χρόνια μετά το θάνατο του Φώτη, έ ­ νας νεαρός τότε όμηρός του για λύτρα και ο μόνος

ραδίνει: 0 Νίκος Μπακόλας ακολουθώντας μια γλώ σ­ σα φυλλάδας, λυρική και συχνά έμπλεη θαυμασμού για τα «ανδραγαθήματα» του ήρωα, δεν παύει ούτε στιγμή, ω ς ο γραφέας που θέλει συγχρόνως να είναι αντικειμενικός για όσα διηγείται, να παραθέτει και τις αντίθετες απόψεις, την άλλη οπτική- δημιουργεί έτσι μια ολόκληρη τοπ ογρα φία τη ς ληστρικής επο χή ς στην Ελλάδα, αλλά και τη ς ιδιαιτερότητάς τη ς ω ς κοινωνικού φαινομένου, περιδιαβαίνει σε τόπους ο ­ ρεινούς, ανοιξιάτικους ή χιονισμένους, γίνεται ένας τοπιογράφος με τις λέξεις, φτιάχνει οπτικούς πίνακες με την αγριάδα τω ν βουνών και τη μαγεία της βλά­ στησης. Τόποι και τρόποι τω ν ληστών.

τελικό επιζών ενός μεγάλου μακελειού πάνω στον Όλυμπο, κατόπιν προδοσίας, μεταξύ αστυνομίας και τω ν ανδρών του Φώτη. Τούτος ο πρώην όμηρος και νυν γιατρός δεν καταθέτει μόνο τα όσα έζησε και συνέβησαν κατά τη διάρκεια τη ς ομηρίας του και τις α ­ ναγκαστικές του περιπλανήσεις στα βουνά ακολου­ θώ ντα ς τ ο υ ς λη στές που ανέμεναν τα λύτρα από τους πλούσιους γονιούς του παιδιού, αλλά και όσα άκουγε μεταξύ τους, τα όσα εκτίμηοε κι αξιολόγησε για τον Φώτη. Και τούτο το γραπτό δεν συμβάλλει λι­ γότερο στη θετική πλέον διαγραφή του πολυθρύλη­

του Φώτη. Ωστόσο: η Κατίνα, η γυναίκα του Φώτη, φυλακισμένη στα Φάρσαλα από τη στιγμή της απα­ γωγής τω ν παιδιών για λύτρα από τους ληστές, ξε­ χασμένη μες στη φυλακή μετά το θάνατο του Φώτη,

κλειδί της γνώσης. Όμως, όχι. Διότι η συζητημένη και ξεχασμένη Κατίνα γίνεται, μες στη φυλακή, ξαφνικά, Βαγγελιώ και με επίθετο εκείνο του πατέρα της. Και η γυναίκα που συναντά ο νεαρός δεν μοιάζει διόλου με

ποια είναι; 0 νεαρός πρώην όμηρος θα θελήσει να τη βρει και να την επισκεφτεί· τούτη η γυναίκα, άλλω ­ στε, είναι η μόνη χειροπιαστή αλήθεια της ζωής του Φώτη, είναι ίσως αυτή που κρατά ένα μεγάλο μέρος από την πραγματική ζωή του, καθώς υπήρξε ο μόνος πραγματικά έμπιστος άνθρω πός του. Αυτή έχει το

μια φωτογραφία της δημοσιευμένη σε εφημερίδα. Και η αγράμματη Κατίνα φέρεται ότι γράφει στίχους... Αν ακόμη και τα υπαρκτά πρόσωπα χάνουν την ταυ­ τότητά τους, κάτω από το βάρος των θρυλουμένων, πώ ς να προσδιοριστεί η πραγματική ταυτότητα των νεκρών; Ποιος υπήρξε τελικά ο Φώτης;

0 Νίκος Μπακόλας

γράφει γιατοβιβλίοτου Υπάρχουν ιστορίες, «μύθοι», «παραμύθια», που ααφυκτιούν για χρόνια μέσα μας, που επιζη­ τούν να βγουν στο φως, γιατί αλλιώς απειλούπαι να βρυκολακιάσουν ή, τουλάχιστον, υπάρ­ χουν προσωπικό μας «άλλοθι», για θέματα, πρόσωπα, καταστάσεις για τα οποία δε μιλήσα­ με, προφανώς μην τολμώντας ή μην εκτιμώντας τα, παλαιάτερα, στο ακέραιο. Μια τέτοια ιστορία της προσωπικής μου μυθολογίας είναι και η ιστορία του Φώτη και των περί αυτόν, που επιχείρησα να ιχνηλατήσω πατώντας με το ένα πόδι σε μια πραγματικότητα που δεν την έζηοα παρά μόνο μέοα από αφηγήσεις άλλων, προφορικές και γραπτές και με το άλλο πόδι στη φαντασία ενός «παραμυθά», εμού του ίδιου, θρεμμένου στα παιδικά και νεανικά του χρό­ νια με λαϊκά μυθιστορήματα, ημεδαπών ή αλλοδαπών συγγραφέων, τον κόσμο δηλαδή που συνεχιζόταν ή επηρέαζε παράλληλα με τις παραμυθίες, εξ ου, εν μέρες το περιεχόμενο, η δομή και το ύφος του βιβλίου μου «Μπέσα για μπέσα» ή «0 άλλος Φώτης». Κι έτσι, ιχνηλατώντας για μιαν ακόμη φορά, ζωές και ριζικά ανθρώπων, συγκεκριμένα τώρα ενός περιβόητου λήσταρχου, των συντρόφων του, των συγγενών του αλλά και των διωκτών-αντιπάλων του, προοπάθηοα σ' αυτό το μυθιοτόρημα να περιγράφω τον βίο (και να τον αναδιφήαω) διαφόρων ομάδων ανθρώπων, ενόπλων ή μη, απάπιομένων, επηρμένων, διωκομένων και διωκόηων, ριψοκίνδυνων, σκληρών, θυτών και θυμάτων, αλλά, αε κάποιες στιγμές απρόσμενα δίκαιων κοινωνικά ή διψαομένων για κοινωνική δικαιοούνη. Χώρος του δράματος η Μακεδονία, κυρίως η ύπαιθρος με κάποιες τολμηρές καθόδους του ριψοκίνδυ­ νου Φώτη προς την πολύβουη και τότε Αθήνα, είτε ως δανδή είτε ως τιμωρού. Χρόνος του δράματος του Φώτη και των περίαυτόν η περίοδος της Μικρασιατικής καταστροφής και μετά, κάτω από τον γδούπο οημαηικών εθνικών θεμάτων, αλλά οπωσδήποτε όχι εξαιτίας τους τουλάχιστον αμέσως αλλά οπωσδήποτε εμμέσως. Η τελική κατάληξη του Φώτη και των ουπρόφων του, παράνομων ή παραουρμένων από τη δική του μοίρα και δραστηριότητα, είναι εκ των προτέρων προδιαγεγραμμένη, αιματοβαμμένη, όσο και αν η εκτυλισσόμενη περιπέτειά τους είναι κατά διαστήματα διανθισμένη με θεόπνευστα οράματα, όνειρα και εφιάλτες με απάπιομένα γλέντια και ευτράπελα καμώματα, με παθιασμένους και κυνηγημένους έρωτες ημιτελείς ουοιαστικά και άκαρπους και, φυσικά, με θανάσιμες συγκρούσεις, προσωρινά κερδισμένες από τη μεριά των παρανόμων. Η μνήμη της μοίρας του Φώτη και των κατά καιρούς ουπρόφων του δε θα σβήσει απά την κοινή μνήμη με τον βίαιο θάνατό τους τον Σεπτέμβριο του 1925, αλλά θα συνεχίσει να υπάρχει μέοα απά μοιρολόγια, παραμύθια, λαϊκούς θρύλους ποικίλα δημοσιεύμα­ τα, επικριτικά ή δοξαστικά, απομνημονεύματα και έγγραφα, κιτρινιομένες φωτογραφίες της εποχής εκείνης θα συνεχίσει να υπάρ­ χει αρχικά έηονα, παρά τις κατά καιρούς αηιδράοεις κάποιων κυβερνητών (Πάγκαλου, Μεταξά), αργότερα πιο ήπια, κυρίως εξαι­ τίας πιο συπαρακτικών γεγονότων και καταστάσεων (πόλεμος κατοχή, αντίσταση), θα συνεχιστεί πάπως και μέχρι τα χρόνια του Άρη Βελουχιώτη, κι ακόμη και μέχρι τις μέρες μας κυρίως από μελέτες του φαινόμενου της ληστείας και της περί αυτής φιλολο­ γίας και παραφιλολογίας από κάποια νοοταλγικά δημοσιογραφικά κείμενα και από βιβλία σαν το δικό μου «Μπέσα για μπέσα».

τα Βιβλία του μήνα

Μια γοητευτική ιοτορία που διαβάζεται απνευστί Τα λόγια, οι μύθοι, οι διαδόσεις επικάθηνται πάνω στην αλήθεια και κείνο που μένει από αυτή είναι το παράξενο αμάλγαμα που διατηρείται μέσα από τις πολλαπλές κατασκευές και επιστρώσεις. Οι διηγήσεις

δημιουργούν το δικό τους παλίμψηστο. Ο θρύλος, άλλωστε, δεν έχει ανάγκη απόδειξης.

0 Νίκος Μπακόλας φτιάχνει έτσι μια γοητευτική ιστο­ ρία που διαβάζεται απνευστί. Διότι κάνει το θρύλο έ­ ντεχνη αφήγηση, τόπο πολύμορφης γραφής και ανα­ γνωστικής απόλαυσης, δείχνοντας μας πως όχι μόνο τα μικρά εγγονάκια αλλά κι εμείς έχουμε ανάγκη από τέτοια υπέροχης γραφής «παραμύθια»: αυτά που α­ ποτελούν ό,τι ακόμη απέμεινε από πραγματική λογο­ τεχνική γραφή. □

Η εκδίκηση του αίματος της Άλκηστης Σουλογιάννη

Ν ΙΚΟ Σ Κ Α ΣΔ Α ΓΛ Η Σ

Ακοίμητο το αίμα των νεκρών Αθήνα, BELL, 1999. Σελ. 592 Νίκος Κάσδαγλης ανήκει, ως γνωστόν, στα ση­ μαντικά μεγέθη που διαμόρφωσαν το τοπίο της πανίσχυρης μεταπολεμικής πεζογραφίας μας, με τις εξελικτικές προεκτάσεις αλλά και (κυρίως) με τις παντοίες διαφοροποιήσεις/αποκλίσεις ως προς τις μεγάλες παραδόσεις που αποτελούν η Γενιά του 1880 ή η Γενιά του Μεσοπολέμου. Ο κοινωνικός ρεαλισμός που αντιπροσωπεύουν τα κείμενα του Κάσδαγλη, ως σαφές στίγμα της λογο­ τεχνικής γραφής του, και κατιών της γραφής του Καρκαβίτσα, του Μυριβήλη ή του Καραγάτση κατά τον Παναγιώτη Μουλλά (πβ. Διαγώνιος 2 , 1960), εί­ ναι γνωστός για τον ολοκληρωμένο τύπο του ήδη α­ πό την εποχή των Κεκαρμένων (1959) - άλλωστε το μυθιστόρημα αυτό έχει προ πολλού ενταχθεί στις σταθερές που προσδιορίζουν τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνική παραγωγή. κότητα της πληροφόρησης (αυτός ο τελευταίος πα­ Τον αναγνωρίσιμο ρεαλισμό του Κάσδαγλη χαρακτη­ ράγων ανήκει, ω ς γνωστόν, στα βασικά νεοτερικά ρίζουν παράγοντες όπως: εξαντλητική μέχρι πλή­ στοιχεία, με τα οποία η μεταπολεμική γενιά ενίσχυσε ρους απορρόφησης επεξεργασία του προωθημένου τη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία). στο (απώτερο ή εγγύς) παρελθόν όσο και του τρέ­ Ενδιαφέροντα πεδία εφαρμογής του κατά Κάσδαγλη χοντος ιστορικού υλικού, μέσα από το οποίο ανα­ ρεαλισμού, εκτός από τους αξεπέραστους πάντοτε δύονται ξεκάθαρα ψυχολογικά πορτρέτα και δραμα­ Κεκαρμένους, εξακολουθούμε και σήμερα (εννοώ τικές ανθρώπινες σχέσεις, εκτενέστατη κατά παρά­ με την ασφαλή χρονική απόσταση) να αναγνωρίζου­ ταξη τοιχογραφία χαρακτήρων, στερεή οικονομία με π.χ. στα έργα Μακάριοι οι εήεήμονες ότι αυτοίεδομής της θεματικής ανάπτυξης, σύνθετη πρισματι-

0

τα Βιβλία του μήνα

λεηθήσονται (1971), Η νεαρή (1985) ή Το θοήάμι (1987). Το ίδιο ενδιαφέρον κλίμα αναγνωρίζεται και στο παρόν βιβλίο του Κάσδαγλη. Πρόκειται για ένα τρίπτυχο, ή μια σύνθεση τριών κεφαλαίων, όπου η θεματική ανάπτυξη βασίζεται στην υπαρξιακή αντιπαράθεση ή «αντιπαρά­ θεση» των Κούρδων προς τους Τούρκους ή/και προς τους ομοφύλους τους, μέσα σ' ένα τοπίο με ασαφή ή συγκεχυμένα γλωσσικά - εθνικά - ιστορικά διαχωριστικά (;) όρια. Τα πραγματικά ιστορικοπολιτικά στοιχεία λειτουργούν ως υποστήριξη της σημασιολογικής οργάνωσης του βι­ βλίου και αποτελούν (α) τον σύνδεσμο μεταξύ κειμενικής και αντικειμενικής πραγματικότητας και, περαιτέρω, (β) στοιχεία πληροφορητικότητας του κειμένου που ε­ ξυπηρετούν την αποδεκτότατα αυτού.

Ένα τρίπτυχο, ή μια σύνθεση τριών κεφαλαίων, όπου η θεματική ανάπτυξη βασίζεται οτην υπαρξιακή απιπαράθεοη ή «απιπαράθεοη» των Κούρδων προς τους Τούρκους Άλλωστε, ο Κάσδαγλης ανήκει στους πρώτους σημα­ ντικούς μεταπολεμικούς συγγραφείς (όπως π.χ. και ο Αλέξανδρος Κοτζιάς, ο Ρόδης Ρούφος ή ο Στρατής Τσίρκας) που αξιοποίησαν συγκεκριμένο ιστορικό υλικό για την οργάνωση των κειμενικών τους κόσμων. Τα τρία κεφάλαια του βιβλίου προσδιορίζονται από τους επιμέρους τίτλους: «Σαμπάχ-Ελ-Ντιν» (11-268), «Ντεμίρ» (269-475) και «Νέμεση» (475-580), αντίστοι­ χα. Το πρώτο κεφάλαιο αποτελείχαι από δεκαέξι κείμενα με τους ιδιαίτερους τίτλους: Σαμπάχ-Ελ-Ντιν, Τζεμίλ, Φατμά, Ντεμίρ, Ντάικε Ρες, Γκουρμπετλί, Ση-Λαν, Ορχάν, Σαλάχ-Ελ-Ντιν, Ντεμίρ, Το διάσελο, Και ιδού ίπ­ πος χλωρός και το όνομα αυτού θάνατος, Τισιφόνη, Αληκτώ, Κελαινώ, Αδράστεια. Σαμπάχ-Ελ-Ντιν είναι και το όνομα του σκληρού Κούρ­ δου αντάρτη, κεντρικού χαρακτήρα που κατέχει την ε­ στίαση του κειμένου σ' αυτό το πρώτο κεφάλαιο, διεκπεραιώνει τα σημαινόμενα σε πρώτο πρόσωπο ως ο-

μο-/ενδοδιηγητικός αφηγητής και επανέρχεται στα δύο επόμενα κεφάλαια ως περιφερειακός χαρακτήρας. Το δεύτερο κεφάλαιο απστελείται από ένδεκα κείμενα, εκ των οποίων τα δέκα πρώτα φέρουν απλή αρίθμηση και το ενδέκατο προσδιορίζεται από τον τίτλο: Αδράστεια. Τα σημαινόμενα του κεφαλαίου αναπτύσσονται κάτω από την εστίαση του κεντρικού χαρακτήρα που ονομάζεται Ντεμίρ, απαντά για πρώτη φορά ως περι­ φερειακός χαρακτήρας του πρώτου κεφαλαίου του βι­ βλίου, είναι Κούρδος με καριέρα στον τουρκικό στρατό και λειτουργεί ως ομο-/ενδοδιηγητικός αφηγητής (α­ φήγηση σε πρώτο πρόσωπο). 0 Ντεμίρ επανέρχεται στο τρίτο κεφάλαιο ως περιφερειακός (επίσης) χαρα­ κτήρας. Το τρίτο κεφάλαιο αποτελείχαι από εννέα κείμενα, εκ των οποίων τα οκτώ φέρουν, επίσης, απλή αρίθμηση και το τελευταίο κείμενο προσδιορίζεται, επίσης, από τον επιμέρους τίτλο: Αδράστεια. Τα σημαινόμενα του κεφαλαίου αυτού παρατίθενται σε πρώτο πρόσωπο κάτω από την εστίαση του κεντρικού χαρακτήρα του κεφαλαίου που ονομάζεται Σεβκέτ, απαντά ως περιφε­ ρειακός χαρακτήρας στα δύο προτασσόμενα κεφά­ λαια, είναι Κούρδος που υπηρετεί στην τουρκική αστυ­ νομία και λειτουργεί (κι αυτός) ως ομο-/ενδοδιηγητικός αφηγητής. Επιπλέον, ο Σεβκέτ έχει αναλάβει να διεκπεραιώσει την «κάθαρση» των τραγικών κειμενικών γεγο­ νότων που προκάλεσαν η συμπεριφορά και η συνάντη­ ση των δύο προηγουμένων κεντρικών χαρακτήρων, του Σαμπάχ-Ελ-Ντιν και του Ντεμίρ. Έστω και αν αυτή η «κάθαρση» δεν αποτελεί αποκατάσταση της ισορρο­ πίας στον κειμενικό (και όχι μόνον) κόσμο, είναι απλώς μια παρέμβαση που καθυστερεί την εξέλιξη των γεγο­ νότων, όπως σαφώς υπαινίσσεται το τελευταίο εκφώνημα του βιβλίου («Μη στενοχωριέσαι, του κάνω. Ο πό­ λεμος θα βαστάξει περισσότερο από σένα»580). Τα επιμέρους κείμενα, που συνθέτουν τα τρία κεφά­ λαια του βιβλίου, έχουν κειμενική αυτοτέλεια και νοη­ ματική συγγένεια που βασίζεται στην κατά παράταξη ε ­ ξέλιξη των κειμενικών γεγονότων που συνθέτουν τα α­ ντίστοιχα κεφάλαια. Αυτοτέλεια διέπει και τα κεφάλαια του βιβλίου καθαυ­ τά. Ταυτόχρονα όμως η σύνθεση των τριών κεφαλαί­ ων συνιστά μία καλώς δομημένη εσωτερική επικοινω­ νία των σημαινομένων του βιβλίου ως συνόλου, καθώς τα τρία αυτά κεφάλαια αποδίδουν τρεις διαφορετικές εστιάσεις των ίδιων σημαινομένων κάτω από την οπτι­ κή των τριών κεντρικών κατά κεφάλαιο χαρακτήρων του βιβλίου. Οι χαρακτήρες αυτοί αντιπροσωπεύουν ένα επιπλέον στοιχείο εσωτερικής επικοινωνίας μεταξύ των τριών

τα Βιβλία του μήνα

κεφαλαίων, καθώς «διασχίζουν» τα σημαινόμενα (έ­ στω) με διαφορετικές οπτικές ή διαφορετική επιφάνεια συμμετοχής στα κειμενικά γεγονότα, αλλά πάντως με σταθερή ηθική κειμενικής παρουσίας. Λειτουργούν έτσι ως ένας σταθερός αρμός μεταξύ των τριών κεφαλαί­ ων του βιβλίου. Τόπο σύγκλισης των τριών εστιάσεων αντιπροσωπεύ­ ουν τα τρία καταληκτικά κατά κεφάλαιο κείμενα με τον κοινό τίτλο: Αδράστεια. Τόπο ακριβώς σύγκλισης και όχι σύμπτωσης των εστιάσεων, δεδομένου ότι πρόκειται όχι απλώς για διαφορετικές αλλά, ως προς ελάχιστες μεν βασικές όμως λεπτομέρειες, πλήρως ανατιθέμε­ νες εστιάσεις. Το γεγονός αυτό δεν σημαίνει βεβαίως αδυναμία του βιβλίου, αλλά δηλώνει την αυτοτέλεια και αυτοδυναμία των κεντρικών χαρακτήρων του βιβλί­ ου που ελέγχουν απολύτως τη σύσταση των κατ' αυ-

0 Ν. Κάοδαγλης ανήκει ατούς πρώτους σημαντικούς μεταπολεμικούς ουγγραφείς που αξιοποίηοαν ουγκεκριμενο ιοτορικό υλικό για την οργάνωση των κειμενικών τους κόομων τούς κειμενικών καταστάσεων, δηλαδή στην ουσία δη­ λώνει τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα των καθ' έκα­ στον κειμενικών κόσμων του βιβλίου, ή αλλιώς: δηλώ­ νει τη σχετικότητα της κειμενικής πραγματικότητας, πράγμα που αναγνωρίζεται αμέσως ως στοιχείο προθετικότητας του συγγραφέα. Αυτή η κειμενική πραγματικότητα βασίζεται μεν σε α­ ντικειμενικά στοιχεία, ως τελικό όμως προϊόν αντιπρο­ σωπεύει ένα ενδιαφέρον από πλευράς σύλληψης και σύνθεσης επινόημα του συγγραφέα, οργανωμένο με βάση ένα ευρύτατο φάσμα αποχρώσεων, με το οποίο ο Κάσδαγλης αναπτύσσει μέχρις οριακών λεπτομερει­ ών το κεντρικό θέμα του βιβλίου του, που είναι (βεβαί­ ως) οι ανθρώπινες σχέσεις στην ακραία τραγικότητά τους. Σ' αυτό το πλαίσιο, φορείς των σημαινομένων εί­ ναι οι παντοίοι, κεντρικοί και περιφερειακοί, χαρακτήρες που συνθέτουν μια ποικιλόμορφη τοιχογραφία. Εξίσου ποικιλόμορφο είναι και το σύστημα των κειμενικών γεγονότων που ιστορεί αυτή η τοιχογραφία, με

βασικό στήριγμά της τη στερεή δομική οικονομία του βιβλίου. Κορύφωση αυτών των γεγονότων είναι ο θά­ νατος ως οριακή ανθρώπινη συμπεριφορά, ως αιτιο­ κρατική ανταποδοτικότητα, ως μοιραία (αυτο-)δέσμευση, ως διαδικασία καταστασιακής ισορροπίας, ως ανοι­ χτή αέναη εκκρεμότητα, όπως ο Κάσδαγλης αποδίδει σαφώς τόσο με τις τρεις διαφορετικές εκφάνσεις του κειμένου Αδράστεια (προσηγορία της θεάς Νεμέσεως) ω ς οιονεί κατάληξης τω ν τριώ ν κεφαλαίω ν και Leitmotiv στην τακτοποίηση των σημαινομένων του βι­ βλίου, όσο και με την έξοδο του βιβλίου, η οποία κάθε άλλο παρά τέλος δηλώνει. Αυτή ακριβώς η έξοδος, αλλά και τα σημαινόμενα που αντιστοιχούν (α) στους τίτλους των επιμέρους κειμέ­ νων: Τισιφόνη (142-158) και Αληκτώ (159-188) -ονόμα­ τα Ερινύων ως γνωστόν- και (β) στον τίτλο του τρίτου κεφαλαίου του βιβλίου, «Νέμεση», αποδίδουν την ηθι­ κή του βιβλίου που κωδικοποιείτε στο εκφώνημα «Το αίμα πληρώνεται με αίμα» που επανέρχεται ως δήλω­ ση, ως ρητορικό σχεδόν ερώτημα, σε απόλυτη έννοια με αφοριστικό χαρακτήρα ή στο πλαίσιο ομολόγων συμφραζομένων και διατυπώσεων. Μια τέτοια διατύ­ πωση αντιπροσωπεύει και ο τίτλος του βιβλίου: Ακοί­ μητο το αίμα των νεκρών, αλλά και το παράθεμα από τον Αγαμέμνονα του Αισχύλου: «εγρηγορός το πήμα των οήωήότων, γένοιτ'αν» (στ. 546-347) που λειτουρ­ γεί ως motto και προληπτική αναφορά στα σημαινόμενα του βιβλίου, αλλά και ως δήλωση «εκλεκτικής» κα­ ταγωγής αυτών ακριβώς των σημαινομένων. Το γλωσσικό εργαλείο, που διεκπεραιώνει την ανάπτυ­ ξη των πληροφοριών του βιβλίου, είναι ένας ευέλι­ κτος, προσιτός, απλός λόγος με έντονα στοιχεία προφορικότητας, στην οποία συμβάλλουν ιδιαιτέρως τόσο η κυρίαρχη αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο όσο και οι σχεδόν συνεχείς διάλογοι. Με τον τρόπο αυτό εξυπη­ ρετείται η ρητορική αλλά και ο «διδακτικός» χαρακτή­ ρας της γραφής του Κάσδαγλη. Είναι πάντως σαφές, και όχι μόνον στο παρόν βιβλίο, ό ­ τι η έμφαση δίδεται στην ανάπτυξη της έντασης των σημαινομένων επάνω σε μια κλίμακα που χαρακτηρίζε­ ται από περίπου συνεχείς κορυφώσεις. 0 Κάσδαγλης έ ­ χει επιλέξει ω ς όχημα τω ν σημαινομένων του μια γλωσσική μορφή που υποχωρεί και δεν εμπλέκεται α­ ποφασιστικά στη σύνθεση του λογοτεχνικού προϊό­ ντος. Με τον τρόπο αυτό, τα λογοτεχνικά κείμενα του Κάσ­ δαγλη είναι δυνατόν να εκτιμηθούν ως τυπικά τεκμήρια κυριαρχίας των σημαινομένων επί των σημαινόντων, ή αλλιώς: τυπικά δείγματα υπεροχής των σημαινομένων απέναντι στα οπτικά τους ινδάλματα. □

Εξιστορήσεις αξιοσημείωτης πεζογραφικής εμβέλειας

i

Ν ΙΚ Ο Σ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Το στο·χ«ό οτο φύτεμα και άλλες ιστορίες Αθήνα, Εστία, 1998. Σελ. 206

ο βιβλίο περιλαμβάνει, στο πρώτο και δεύτερο μέ­ ρος του, αυτοτελή διηγήματα, χαλαρά κάπως συν­ δεόμενα μεταξύ τους, χωρίς όμως πολλαπλά α­ φηγηματικά αντικρύσματα ούτε και αξιόλογες υφολογικές διαφορές. Τα διηγήματα αυτά είναι μάλλον αυτοβιογραφικά και αναφέρονται σε περιστατικά της παιδι­ κής και της εφηβικής ηλικίας του συγγραφέα. Κατοχικές μνήμες, άλλα γεγονότα σημαντικά ή ασήμαντα, οι συ­ νακόλουθες παιδικές ή εφηβικές εντυπώσεις και φα­ ντασιώσεις, καθώς τα παιδιά περνούν στην εφηβική η­ λικία ανυποψίαστα ή ήδη υποψιασμένα και με τα ανα-

Τ

Τα διηγήματα είναι μάλλον αυτοβιογραφικά και αναφέρονται οτην παιδική και εφηβική ηλικία του συγγραφέα πόφευκτα σεξουαλικά ξυπνήματα, άλλες πρωτόγνω­ ρες καταστάσεις, οι κατοχικές στερήσεις, παιδικά εντυπώματα από περιστατικά λαϊκής αντίστασης, όλα αυτά τα (ιστορικά κατά ένα μέρος) δεδομένα, αποδίδονται στα περισσότερα διηγήματα με αφηγηματική πληρότη­ τα. Έκδηλη είναι και η νοσταλγική, η ποιητική υφή των ιστορουμένων, ιδίως στο καλύτερο, κατά τη γνώμη μου, διήγημα της συλλογής «Το Στοιχειό στο Φύτεμα», που δίνει και τον τίτλο σε Ολόκληρη τη συλλογή. Το διήγημα αυτό, πολύ χαρακτηριστικό και από την άποψη της πληρέστατης εικονογράφησης της ζωής των α­ πλών ανθρώπων της υπαίθρου στο νησί της Κέρκυρας, ιδίως όταν άρχισαν να ξεφτίζουν και να χαλαρώνουν οι παλαιοί οικογενειακοί δεσμοί, έχει και μια υπόκρουση θυμημάτων που συγκινεί τον αναγνώστη. Ο τουρισμός

εισβάλλει στην Κέρκυρα και οι χωριανοί «παρατούν την τσάπα για να γίνουν γκαρσόνια» (σελ. 62), ωστόσο ο συγγραφέας στις καλοκαιρινές του διακοπές εξακο­ λουθεί «να μαγεύεται απ' τη μουσική της καρδερίνας, απ' τη μυρωδιά των θερισμένων χωραφιών, από ένα τσαμπί σταφύλι, απ' τη θάλασσα με το μυστήριο της ζωής που φωσφορίζει μέσα της» (σελ. 64). Βέβαια, υ­ πάρχουν και αδύνατα κάπως διηγήματα, στα οποία η α­ νάπλαση κοινών περιστατικών δεν είναι εύστοχη, και α­ ναφέρω ενδεικτικά το διήγημα «Μοίρα θαλασσινή» (σελ. 33), στο οποίο η αφηγηματική πρόθεση δεν μετουσιώνεται λογοτεχνικά, αλλά παραμένει ανολοκλή­ ρωτη στο πλαίσιο μιας περιληπτικής (δημοσιογραφι­ κής) απόδοσης. Υπάρχουν και άλλα διηγήματα στο βι­ βλίο με διαφορετική θεματική (Ανατολικά του Χρόνου, Χειμερινό Ηλιοστάσιο), τα περισσότερα από τα οποία εμφανίζουν επίσης αξιοσημείωτα αφηγηματικά προτε­ ρήματα. Οπωσδήποτε, τα διηγήματα της συλλογής στην πλειονότητά τους, παρά τις κάποιες ελλείψεις ευπρόσδεισης θεματικής πρωτοτυπίας, διαβάζονται ευ­ χάριστα και κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του ανα­ γνώστη, επειδή και το πεζογραφικό ταλέντο υπάρχει και οι εξιστορήσεις συγκινούν με τις ανθρώπινες κατα­ βολές και προεκτάσεις τους. Διονύσης Κωστίδης

Ανεκπλήρωτα πάθη και ίντριγκες

L

Α Λ Κ Υ Ο Ν Η ΠΑ ΠΑ Δ ΑΚ Η

Ζαν χ«μων·άτ·κη λιακάδα Αθήνα, Καλέντης, 1999. Σελ. 379

Τ Γ να παιδί αντικρίζει tn μάνα του κρεμασμένη και Τ ' αυτή είναι η πρώτη ανάμνηση που έχει από τη L ζωή του. Τίποτα μετά α π' αυτό δεν μπορεί να κλείσει την πληγή και όλα του επιτρέπονται. «Όταν ξεκινάς το ταξίδι σου σταμπαρισμένος, ασ' τα να πά­ νε. Μην το ψάχνεις. Όσες συμφορές και να σκορπίσεις στο διάβα σου, όχι πως δικαιολογείσαι, αλλά έχεις έ ­ να άλλοθι ισχυρό. Ας μην ξεσαλώνουν οι κριτές. Τα μαχαίρια στις θήκες». Γι' αυτό και η κοπέλα, καθώς με­ γαλώνει, σκορπά συμφορές στο διάβα της. Πληγώνει τη θεία που αναλαμβάνει να τη μεγαλώσει, παντρεύ­ εται έναν άντρα που δεν αγαπάει, ενώ υποψιάζεται ό-

Ένα βιβλίο που θα μπορούσε να μεταφερθεί οτην τηλεόραση και να γίνει μια πετυχημένη σειρά, απ'αυτές που καμία οχέοη όεν έχουν με την πραγματικότητα τι είναι ομοφυλόφιλος, και μετακομίζει στο σπίτι του μαζί με τους γονείς του, τους οποίους αντιπαθεί. Τί­ ποτα από όλα αυτά δεν την ικανοποιεί, αλλά για κά­ ποιον ανεξήγητο λόγο δεν αντιδράει. Ούσα κούκλα, εν τω μεταξύ, ξελογιάζει τους υπόλοιπους άντρες της οικογένειας, αδερφό και κουνιάδο -ο πατέρας α ­ πλώς τη συμπαθεί, δεν κοιμάται μαζί της-, οι οποίοι αν και δεν τη συμπαθούν ιδιαίτερα, την αγαπάνε και δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς αυτή. Οι γυναίκες της οικογένειας φυσικά τη μισούνε, η μία γιατί της κατέ­ στρεψε τα παιδιά, η άλλη γιατί της έφαγε τον άντρα, αλλά καμία δεν αντιδράει. Φοβούνται μήπως πάρει το παιδί της, που ούτως ή άλλως τη μισεί γιατί δεν το α ­ γάπησε ποτέ, και φύγει! Το τραγικό τέλος, όμως, δεν αργεί να έρθει και να αποδώσει δικαιοσύνη. Έτσι οι

τα Βιβλία του μήνα

κακοί πεθαίνουν για να αφήσουν τους καλούς να ζή­ σουν ήσυχοι με ό,τι τους έχει απομείνει. Το τελευταίο αυτό μυθιστόρημα της Αλκυόνης Παπαδάκη έγινε best seller λίγες μόνο ημέρες μετά την εμ­ φάνισή του στα βιβλιοπωλεία. Το γεγονός δεν πρέπει να εξέπληξε τον «κόσμο του βιβλίου», αφού το «έργο» έχει όλα τα συστατικά που πουλάνε εύκολα: δυστυ­ χία, ανεκπλήρωτους έρωτες, πάθη και ίντριγκες σ' έ ­ να περιβάλλον οικείο και χωρίς τα αμύθητα πλούτη που βλέπουμε στις σαπουνόπερες, ίσως για να μπο­ ρέσουν οι αναγνώστες να ταυτιστούν ευκολότερα με τους χαρακτήρες. Οι τελευταίοι, όμως, δεν έχουν υ­ πόσταση και μοιάζουν περισσότερο με χάρτινες φι­ γούρες παρά με ανθρώπους, καθώς δεν έχουν καμία συνοχή στις πράξεις τους και σε κάθε σχεδόν σελίδα παρουσιάζουν μια διαφορετική εικόνα. Το βιβλίο θα μπορούσε πολύ εύκολα να μεταφερθεί στην τηλεόραση και να γίνει μια πετυχημένη τηλεοπτι­ κή σειρά, απ' αυτές που καμία σχέση δεν έχουν με την πραγματικότητα. Αν και θα είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αποδοθούν στη μικρή οθόνη τα φιλοσοφικά αποφθέγ­ ματα της κυρίας Παπαδάκη, τα οποία έρχονται σαν κα­ τακλείδα μετά από διάφορα «σημαντικά» γεγονότα, για να βγάλουν από το παράδειγμα τον κανόνα, σε περί­ πτωση που δεν καταφέρει ο αναγνώστης να ερμηνεύ­ σει σωστά το κείμενο ή τις προθέσεις της συγγραφέα. Άλκηστη Χρονάκη

ΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Αρχέγονη βία

της Κατερίνας Ταβαρτζόγλου

ΝΤΕΪΒΙΝΤ Μ ΑΛΟ ΥΦ

Α ν α π ο λ ώ ν τ α ς τη Β α β υ λ ώ ν α Μτφρ: Ελίκη Βαρβάκη Αθήνα, Καοτανιώτης, 1999. Σελ. 257

ο φάσμα μιας πρωταρχικής βίας φαίνεται να στοιχειώ νει τη μ υθοπλαστική ενέρ γεια του αυστραλέζικου μυθιστορήματος, καθώς ζητά να αρθρώσει την ιδιαιτερότητα τη ς πολιτισμικής το υ φ υ σιογνω μ ία ς, α π ο γα λα κ τισ μ ένη ς α πό τη βρετανο-αποικιοκρατική ηγεμονία. Ακόμα και σή­ μερα, το μυθιστόρημα δεν ξεχνά πως στα θεμέλια συγκρότησης του αυστραλέζικου πολιτισμικού το ­ πίου παίχτηκε το δράμα της γενοκτονίας τω ν αυτόχθονων φυλώ ν της αυστραλιανής γης και, ακό­ μα, πω ς το όραμα κυριαρχίας της αυτοκρατορίας αιμοδοτήθηκε από το υ ς λογής-λογής ανεπιθύμη­ τους, παρίες, επικίνδυνους, εκείνο γενικά το κομ­ μάτι από το σώμα τη ς χώ ρας, που η προάσπιση της ευημερίας της την ωθούσε να το αποβάλει. Μέσα σε αυτό το αποικιοκρατικό ιστορικό πλέγμα και τις συγκρούσεις και αντιπαλότητες που εκτυλίχτηκαν κινούνται τα μυθιστορηματικά πρόσωπα του Ντέιβιντ Μαλούφ στο Αναπολώντας τη Βαβυλώνα (1995). Τα πρόσωπα που πλάθει ο Μαλούφ είναι α ­ πό το υ ς πρώ τους αποίκους τη ς χώρας. Είναι ά ν­ θρωποι που ένιωσαν το ρίγος του φόβου μπροστά στο άγνωστο τη ς γης και τω ν ανθρώ πω ν που την κατοικούσαν. Στην πάλη τους με το αδάμαστο της φύσης και με τον πρω τόγνωρο κόσμο τω ν ιθαγε­ νών αυτής τη ς γης οδηγήθηκαν από τις αρχές της κυριαρχίας, όπω ς και τόσοι άλλοι άλλωστε. Δεν έ ­ μαθαν από τη γη και τους ανθρώπους της, έφεραν τη συμβολική τους σκευή και νοηματοδότησαν τον κόσμο κατά πώς ήξεραν. Ερριμένοι στην περιπέτεια του ανοίκειου και του ξένου, συγκρότησαν τον κό­ σμο τους με τη γλώσσα της ιδιοποίησης, στήριξαν την αντιπαλότητα «εαυτού» και «άλλου» και θεμ ε­ λίωσαν το φυσικό δίκαιο των λευκών.

Τ

© a -

Πολλοί αφανίστηκαν, πολλοί διαψεύστηκαν, άλλοι επιβίωσαν και στέριω σαν την καινούργια χώρα. Αυτοί που στάθηκαν θύματα και θύτες συνάμα στο όραμα κυριαρχίας της αυτοκρατορίας βρέθηκαν α­ ντιμέτωποι με βασανιστικά αισθήματα εγκατάλει­ ψης, ερημιάς, νοσταλγίας, ξεριζωμού, αισθήματα που το μυθιστόρημα αυτό ζητά να φηλαφίσει, α ­ φού τέτοιες νοηματοδοτήσεις του βιωματικού πε­ δίου παίρνουν μια μορφή εγχαράξεων στη συλλο­ γική μνήμη. Η αφηγηματική στρατηγική του μυθιστορήματος αξιοποιεί το εύρημα της ξαφνικής εμφάνισης ενός άνδρα διφορούμενης ταυτότητας σ' έναν απομα­ κρυσμένο οικισμό αποίκων. Αυτός ο λευκός-μαύρος λειτουργεί ω ς καταλύτης που ανατρέπει τις ι­ σορ ρ ο πίες τω ν σχέσεω ν και την ευπρέπεια τω ν συμπεριφορώ ν τη ς μικρής κοινωνίας και ενεργο­ ποιεί το φόβο και τη βία.

Το αινιγματικό και συνάμα απειλητικό στίγμα αυ­ τού του ανθρώπου προέρχεται από την υβριδιακή εκδοχή που κομίζει, τη ρευστότητα των ορίων της ταυτότητας. Η υπόνοια μιας βρετανικής καταγω­ γής αιωρείται καθώς, τη στιγμή που πιάστηκε από μια παρέα παιδιών, μπόρεσε να πει: «Μην πυροβο­ λείτε. Είμαι βρετανός υπήκοος». Η όψη του όμως πιο πολύ θυμίζει ιθαγενή της χώρας. Το ημίγυμνο σώμα του φέρει την κακουχία και τα σημάδια του

0 Ντ. Μαλούφ ανατρέχει οτο παρελθόν των ηρώων του και αποκαλύπτει θραύσματα ιστοριών, ανασύρει υπόγεια ρεύματα που τους περιέχουν, αναδεικνύει εκείνο το βιωματικό βάρος που βουίζει με τη οιωπή του

αγώνα επιβίωσης πάνω στη γη, με ένα σωρό ακό­ μα παραμορφώσεις που προδίδουν μάλλον τη βία τω ν ανθρώπων. Όσο για τα λόγια του, ακατάλη­ πτα είναι κι αυτά, ήχοι καμωμένοι από το υλικό μιας άγνωστης γλώσσας και κάποιων ξεφτισμένων αγγλικών λέξεω ν ενός παιδιού. Το πλήθος συγκε­ ντρώ νεται να το ν δει και να μάθει για το ποιόν του. Ένα όνομα σχηματίζεται - Τζέμι Φέαρλι. Μια κάποια ιστορία συναρμολογείται, με τόοα κενά και απορίες όμως, που κανείς δεν ξέρει αν είναι αλη­ θινή ή πλασμένη από υλικά άλλω ν ιστοριών, α­ φού άλλωστε παρόμοιες ιστορίες έχουν ξανακου­ στεί. Με τη βοήθεια του δασκάλου και του κληρι­ κού η ζωή του Τζέμι αποκτά μια υπόσταση επτά σελίδων. Ο Τζέμι να τη διαβάσει δεν μπορεί, γίνε­ ται όμω ς δέσμιος του συμβάντος και ο δρόμος της λύτρωσης, που θα χαράξει στην πορεία του μυθιστορήματος, θα περάσει από τη ν ανάκτηση αυτών των συμβόλων πάνω στο λευκό χαρτί. Ο Τζέμι βρίσκει μια θέση οτην οικογένεια των παι­ διών που τον βρήκαν. Δεσμοί αγάπης, αφοσίωσης, συμπόνοιας γεννιούνται και δοκιμάζονται. Ίσως να μη στέκουν αλώβητοι στο βάρος των πραγμάτων,

η λάμψη τους όμως ενοικεί στη βιωμένη διάταξη τη ς ζωής. Το τελ ευτα ίο κεφάλαιο δε, αξιοποιώντας την κληρονομιά της Β. Γουλφ και του Ε. Μ. Φόρστερ, προτάσσει αυτή τη θεμελιώ δη ροπή του κειμένου: την κοινωνία εαυτού και άλλου. 0 Μαλούφ εδώ πλάθει την εμψύχωση του ατόμου με το δώ ρο τη ς αγάπης και τη μαρμαρυγή τη ς μνήμης. Για τους άλλους ο Τζέμι αποτελεί το είδωλο του τρόμου που συνοδεύει την ύπαρξή τους σε αυτήν την ξένη γη. Αυτός ο άκακος λευκός-μαύρος γίνε­ ται ο «άλλος», ο οποίος εξεικονίζεται με όρους ε ­ νός απόλυτου σκότους, ενός πρωτεϊκού κακού που διασαλεύει τα στέρεα θεμέλια του κόσμου. Καθώς ιχνηλατεί τη διαύγαση αυτής της απειλής ο Μαλούφ, περνάμε από πράξεις και γλωσσικά ε ­ νεργήματα που στηρίζουν τη βία, την ισχύ, την α­ νω τερό τη τα , τη ν παραποίηση. Πέρα όμω ς από αυτά τα γνώριμα σημάδια του ρατσισμού, οδηγούμεθα σε μια θεμελιώδη ανικανότητα της δυτι­ κής συμβολικής σκευής να γνωρίσει και να κατα­ νοήσει την ετερότητα. Η αδυναμία αυτή του δυτικοκεντρικού πολιτισμού είναι έκδηλη σε όλο το έργο του συγγραφέα και συναντιέται με έναν άλλο γνώριμο τόπο του νεοτερικού μυθιστορήματος - το αίσθημα συντριβής τη ς γραφής ενώπιον της πληρότητας τη ς ζωής. Αυτό θεματοποιείται έξοχα στο επεισόδιο όπου ο Τζέμι ζητά να ορίσει τον εαυτό του παίρνοντας πί­ σω τις σ ελίδες που αφηγούνται τη ζωή του. 0 συγγραφέας έχει προηγουμένως εύστοχα παρου­ σιάσει την παραποίηση και το παραμύθι που ενοικούν σε αυτή την εξιστόρηση και έτσι ο αναγνώ­ στης αντιλαμβάνεται τις δυσκολίες της διεκδίκη­ σης του Τζέμι. Πώς είναι δυνατόν ο Τζέμι να ανα­ συγκροτήσει ένα αληθινό πρόσωπο από μια διαμεσολαβημένη εκδοχή κάποιων άλλων; Η απαξίω­ ση αυτή μεγεθύνεται από μια επιπλέον πλάνη κα­ θώς οι σελίδες, που παίρνει στα χέρια του ο Τζέμι, δεν είναι καν εκείνες που αφηγούνται τη ζωή του αλλά κάποιες σ ελίδες σχολικών ασκήσεων. Για τον Τζέμι αυτό δεν έχει καμία σημασία, αφού δεν ξέρ ει να διαβάζει· αυτά τα σύμβολα πάνω στο λευκό χαρτί λειτουργούν σαν ένας αντικατοπτρι­ σμός που ανοίγει την προοπτική ενός προσώπου και διαθλά το αίτημα αυτοκαθορισμού. Το αληθινό πρόσωπο και την ιστορία του Τζέμι οι αναγνώστες δεν θα τα γνωρίσουν. Από το σημείο που ο Τζέμι ζητά να γίνει κύριος της ιστορίας του και να ανα­ κτήσει το πρόσωπό του, χάνονται τα ίχνη του.

Η αφήγηοη του Ντ. Μαλούφ ξεχωρίζει με τη λυρική, οτοχαοτική, καλλιεργημένη, υπαινικτική φωνή που έχει κατακτήσει Η αφήγηση του Μαλούφ ξεχωρίζει με τη λυρική, στοχαστική, καλλιεργημένη, υπαινικτική φωνή που

έχει κατακτήσει, κι όχι από κάποια αφηγηματικά τεχνάσματα. Κινείται στα δοκιμασμένα χνάρια μιας τριτοπρόσωπης αφήγησης και ευν ο εί μια ενδοστρεφή προοπτική, η οποία εστιάζει στα διαφορε­ τικά πρόσωπα που εμφανίζονται στο μυθιστόρη­ μα. Ανατρέχει στο παρελθόν τω ν προσώπων και αποκαλύπτει θραύσματα ιστοριών, ανασύρει υπό­ γεια ρεύματα που τους περιέχουν, αναδεικνύει ε ­ κείνο το βιωματικό βάρος που βουίζει με τη σιωπή του. Το εγχείρημα της διαύγασης τω ν μυθιστορη­ ματικών προσώπων είναι προγραμματικά εκκρε­ μές, τραυματισμένο από μια απουσία. Αυτό που υ­ πηρετεί η γραφή του είναι η ακεραιότητα και το φέγγος μιας στιγμής αποκάλυψης. □

'Ενα αριστούργημα_ _ _ _ _ _ _ της παγκόομιας λογοτεχνίας |

Α Λ ΕΞ Α Ν Δ Ρ Ο Σ Π Ο Υ ΣΚ ΙΝ

ί

Ντάμα Πίκα

I ■ I

Μτφρ.: Στρατός Κακαδέλλης Αθήνα, ίκδόοίΐς Ερατώ, 1998. Σελ. 123

Χέρμαν, ο ήρωας τη ς νουβέλας Ντάμα Πίκα (1833) του Αλέξανδρου Πούσκιν, του, κατά τον Ντοστογιέφσκι, πιο εθνικού από τους Ρώ­ σους προκατόχους του, είναι ένας Γερμανός αξιω­ ματικός του μηχανικού που ζει στη Ρωσία. Πρόκει­ ται για ένα χαρακτήρα που χρησιμέυσε στον Ντοστογιέφσκι σαν πρότυπο για τον Ραοκόλνικοφ οτο «Έγκλημα και Τιμωρία», αλλά κυρίως για τον Αλεξέι Ιβάνοβιτς, τον ήρωα του «Παίκτη». Μην ξεχνά­ με πως ο ίδιος ο Πούσκιν υπήρξε μεγά λος παί­ κτης, όπως άλλω στε και ο Ντοστογιέφσκι. Τα πά­ ντα στο διήγημα παρουσιάζονται μέσα από την ο­ πτική του Χέρμαν. Στην αρχή παρουσιάζεται σαν ένας λογικός άνθρωπος που δεν παρασύρεται εύ­ κολα από τα πάθη. Μια εξιστόρηση όμως, από την οποία διαφεύγει ένα χρυσοφόρο μυστικό, τον ε ­ ξω θ εί να εκστομίσει τη φράση κλειδί: «Παραμύ­ θια». Από αυτό το κομβικό σημείο και ύστερα, το

0

φανταστικό εισχω ρεί στο πραγματικό μέσα από μια διήγηση-δαντέλα, με το βιτριολικό χιούμορ να ελλοχεύει παντού. Η πένα του Πούσκιν, διαυγής και πανανθρώπινη, σχεδιάζει ένα ποιητικό αρι­ στούργημα. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Χέρμαν παρου­ τα Βιβλία του μήνα

σιάζεται ως Γερμανός, και μέσα στο κείμενο παρο­ μ ο ιά ζετε τόσο με τον Μεφιστοφελή όσο με τον Ναπολέοντα, με τον δεύτερο δε και φυσιογνωμι­ κά. Αυτός λοιπόν ο πολλαπλά συμβολοποιημένος χαρακτήρας διαπράττει μια ύβρη. Προσπαθεί να αφαιρέσει το τυχαίο από τη ζωή, να υπερπηδήσει

Η πένα του Α. Πούοκιν, διαυγής και πανανθρώπινη, σχεδιάζει ένα ποιητικό αριοτούργημα το πεπρωμένο, να παίξει στα σίγουρα. Για να το πετύχει αυτό, δεν διστάζει να ξελογιάσει τη νεαρή Λισαβέτα Ιβάνοβα, αλλά και να απειλήσει την ογδονταεπτάχρονη κάτοχο του μυστικού, τη γριά κόμισσα. Το μυστικό τής το είχε εκμυστηρευτεί ο κόμης του Σεν Ζερμέν και αφορά την ακολουθία τριώ ν χαρτιών τη ς τράπουλας στο παιχνίδι φα­ ραώ, που παιζόταν στην αυλή του Λουδοβίκου ΙΔ'.

0 άσσος, το αμφίσημο τραπουλόχαρτο, θα παίξει

άσχημο παιχνίδι στον Χέρμαν με ολέθρια αποτε­ λέσματα. Οφείλουμε να τονίσουμε δύο ειδικού ενδιαφέρο­ ντος στοιχεία της δομής της νουβέλας. Αξίζει κα­ νείς να προσέξει τις επιγραφές στην αρχή του καθενός από τα έξι μικρά κεφάλαια. Σχολιάζουν, χω­ ρίς να περιγράφουν, με τρομερό χιούμορ και οξυ­ δέρκεια, στο πλαίσιο ενός «μινιμαλιστικού» χορού. Για τον δε επίλογο - με τη μελλοντική μοίρα των κεντρικών προσώπων- οι κληρονόμοι του Πούοκιν θα μπορούσαν να είχαν κερδίσει δις, αν απαιτού­ σαν πνευματικά δικαιώματα για τις αναρίθμητες φορές που έχει κοπιαριστεί ως φινάλε στο σινεμά, είτε σαν «voice over» είτε με τους τίτλους του τ έ ­ λους. Σε μια έκδοση κομψοτέχνημα, με τη ρέουσα μετά­ φραση του Στράτου Κακαδέλλη να έχει γίνει από τα ρωσικά, υποβοηθούσης της γαλλικής μετάφρα­ σης του Αντρέ Ζιντ, με εισαγωγικό σημείωμα του μεταφραστή, πρόλογο του Ζιντ και επίμετρο του Βλαδίμηρου Τρουμπετζκόι, το βιβλιαράκι αυτό φι­ λ ο ξεν εί ένα από τα αριστουργήματα της παγκό­ σμιας λογοτεχνίας. Α λ έξη ς Σταμάτης

περιοδικό

ΒΙΚΥ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ

Α Ν Α Τ Ο Λ ΙΚ Ο Σ

ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΟΥ ΝΟΥ Έσπρωξε την καρέκλα του και βγήκε στην αυλή. Ήθελε να βρα­ χεί, να ταξιδέψει νοερά με τη Λη, να ξανανιώσει τη δροσιά που κάποτε του χάριζε. Πόσο λίγο τό χε καταλάβει! Έμεινε εκεί ώρες. Ένιωσε τα κόκκαλάτου να μουλιάζουν από τη βροχή. Ύστερα χώθηκε στον κορμό της αγαπημένης ελιάς. Η σταγόναΛη χόρευε απελπισμένα πάνω του, μα εκείνος πρόσεχε μόνο τη μουσική της βροχής και των φύλλων. Κάποια περίεργα μουδιάσματα είχαν αρχίσει στο σώμα του, που τα κατάλαβε μόνο σαν έφθασαν στανεκρωμένα του πόδια Αισθανόταν να μικραίνει και του φάνηκε αστείο. Χαμογέλασε. Οι κεραυνοί έπεφταν τώρα πιο δυνατοί. Ο Ηλίας μίκραινε, ώσπου απόκτησε το μέγεθος της Λη. Τότε τη βρήκε!

Τεύχος 10 ΑποκλειστικήΣυνέντευξη

■θ

Σώτη Τ ρ ια ν τά φ υ λ λ ο υ Allen Ginsberg · Nick Lowe Μπάστερ Κητον · Unkle John Sayles · Suzanne Vega John Waters · Οδυσσέας Ελύτης Χρηστός Λάζος · Σταύρος Μίχας

Βιβλία, Δίσκοι, Cult movies, Classic45s Διηγήματα, Ποίηση, Αποκόμματα, Ημερολόγιο

Αλέξανδρος Ασωνίτης

Π ε ρ ιο δ ι κ ό κ α ι ε κ δ ό σ ε ις

Α Ν Α Τ Ο Λ ΙΚ Ο Σ Αποσιολοπούλου 64,152 31 Χαλάνδρι, Τηλ.: 6775.147, email: apt@x-treme.gr

τα Βιβλία του μήι

Τ3©

Η εκδίκηση του γουρουνιού Π Α Τ Ρ ΙΚ Μ Α Κ ΚΕΪΜΠ

Ο παραγιός του χασάπη Μτφρ.: Χρύαα Τοαλικίδου Αθήνα, Εξάντας, 1998. Σελ. 241

παραγιός του Χασάπη είναι ένα βιβλίο με α­ πόλυτη αξία - δεν αποδεικνύει τίποτα. 0 Πάτρικ Μακ Κέιμπ κατάφερε μέσα απ' αυτό να μας αποκαλύψει μια εφιαλτική πλευρά του παρα­ λόγου.

0 Φράνσι Μπρέιντι, παιδί αλκοολικού πατέρα και νευρωτικής μάνας, έχει σαν σύντροφο των παιδι­ κών του χρόνων τον Τζο Περσέλ. Όταν χάνει τους γονείς του και στη συνέχεια του παίρνουν τον φί­ λο του, εκδικείται αυτούς που θεω ρεί υπ εύθυ­ νους για τη ν κακοτυχία του: το υ ς καθωσπρέπει γείτονές του.

0

0 συγγραφέας κατορθώνει να μας δείξει την εφιαλτική πλευρά του παραλόγου Η αφήγηση είναι σε πρώτο πρόσωπο. 0 Φράνσι δεν εξη γ ε ί τίποτα, μόνο καταγράφει. Ένα είδος καταγραφής που προϋποθέτει μια παθητική συνεί­ δηση όπου, σε αντίθεση με τον «ξένο» του Καμί, φωλιάζει το χιούμορ. Ένα χιούμορ αιχμηρό σαν μαχαίρι. 0 Φράνοι βρίσκεται πάντα σε εξέγερση. Η λογική του γίνεται παραλογισμός· όμως, ενώ κα­ τα φ έρνει και σώζει τη ν τιμή τη ς κρατώ ντας τα προσχήματα, υπακούει στις προσταγές ενός σκο­ τεινού πανικού. Δεν φτάνει ούτε στην απόλυτη ε ­ νόραση ούτε στην πλήρη τύφλωση. Κάθε στιγμή ανακαλεί μέσα από τις ονειροπολήσεις του στέρε­ ες συμπεριφορές - κλισέ από ήρωες τω ν κόμικς και τω ν γουέστερν (φιγούρες απαλλαγμένες από το βάρος της ιστορικότητάς τους) έχοντας συναί­ σθηση του παιχνιδιού. Κάθε στιγμή αναγνωρίζει

<3©·

την ατίμωση και δρα μέσα στο παράλογο. Όμως ο μυστικός νόμος της μοναχικής εξέγερσης είναι ο αφανιομός της μέσα στο καταργημένο νόημα.

0 νεαρός Φράνσι μοιάζει απομονωμένος στον φα­ νταστικό ανώριμο (σύμφωνα με τον Φρόυντ) ψυχι­ κό του κόσμο. Έχει τη θεία ανευθυνότατα του κα­ ταδικασμένου, μοιάζει να μην καταλαβαίνει τα α­ ποτελέσματα των πράξεών του. Από τη στιγμή που κάποιος φταίει, πρέπει να πλη­ ρώσει με οποιοδήποτε τίμημα (κανένα τίμημα δεν είναι αρκετό). Αυτό γίνεται μανία, που δεν οφ είλε­ ται μόνο στην οργή, προϋπάρχει στη σχέση του με τον κόσμο. Η ζωή του είναι μια κίνηση, από το έξω προς το μέσα και από το μέσα προς τα κάτω. Ταυτόχρονα η έννοια της Κιρκεγκοριανής επανά­ ληψης βρίσκεται πίσω από τις σκέψεις και τις πρά­ ξεις του, όσο αντιφατικές και αν είναι αυτές (γιατί αντιφατικές είναι οι πηγές του κάθε ενεργήματός του). Κάθε του παρόν είναι ένας διαστρεβλωμέ­ νος διάλογος με τις καίριες στιγμές του παρελθό­ ντος του. Τον φωνάζουνε γουρούνι. Τους εκδικεί­ ται κάνοντας το γουρούνι: αφοδεύοντας στο σα­ λόνι τω ν μισητών γειτόνων. Πάει στο αναμορφω­ τήριο (στο γουρουνοσχολείο) που το βλέπει σαν τα Βιβλία του μήνα

μια περιπέτεια. Και γυρνώντας, πιστεύοντας ότι έ ­ χει αλλάξει στο βαθμό που μπορεί να γίνει δεκτός από τον φίλο του Τζο, υφίσταται τις αρνήσεις του τελευταίου, απογοητεύεται και σκοτώνει βάναυσα την κυρία Νάτζετ, τη γειτόνισσά του, τη ν αιτία ό ­ λων τω ν κακών. Το ενδιαφέρον όμως τη ς γραφής του Πάτρικ Μακ Κέιμπ είναι ότι, εκτός από την παθητική καταγρα­ φή τω ν συμβάντων μέσα από τη συνείδηση του πραγματικά ριγμένου μέσα στον κόσμο Φράνσι, έ ­ χουμε ταυτόχρονα μια ανάλυση της πρωταρχικής εμπειρίας του χρόνου, της εμπειρίας του βιωματι­ κού παρόντος μέσα σε κάθε σχεδόν παράγραφο του βιβλίου, όπου ο βιωματικός χρόνος δεν είναι μια συνεχής γραμμική διαδοχή βιωμάτων, αλλά α­ ποτελεί ένα σύνθετο ρεύμα που χαρακτηρίζεται από μια πολλαπλότητα αργών, σύντομων, πολύ γρήγορων ή και εντελώ ς αδρανών ροών. Ταυτόχρονα η πλοκή ξεδιπλώνεται όχι με τον τρό­ πο που ένας αναγνώστης εξετά ζει τη ν αιτιότητα τω ν διαδοχικών πράξεων που αφορούν την έκβα­ ση και ολοκλήρωση τη ς όλης διαδικασίας, αλλά με ένα ξεδίηλωμα-επανάληψη, ισοδύναμο αυτού που ο Χάιντεγκερ ονομάζει ατομικό πεπρωμένο, δηλαδή την πλήρη ανάκτηση τω ν κληρονομημέ­ νων δυνατοτήτων μέσα από τις οποίες το Είναι εί­ ναι ριγμένο από τη γέννησή του. Βιώνουμε δηλαδή πώς ο Φράνσις έγινε εγκλημα­ τίας.

0 Πάτρικ Μακ Κέιμπ είναι σήμερα σαράντα τεσσά­ ρων χρόνων κι έχει δημοσιεύσει αρκετά βιβλία. Το παρόν βιβλίο κέρδισ ε το 1992 το λ ο γο τεχ νικό βραβείο Irish Times / Aer Lingus, ήταν υποψήφιο για το βραβείο Booker την ίδια χρονιά και η γερμα­ νική έκδοσή του απέσπασε το Ευρωπαϊκό Βραβείο Μετάφρασης 1997. Έχει γυριστεί ταινία από τον Ν. Jordan, αλλά μά λλον δ εν θα το δ ούμε ποτέ, γιατί το ανακήρυξαν εμπορική αποτυχία και στα­ μάτησε η διανομή του σε κάποιες χώρες. Μ άκ ης Φ άρος

> s a @ s s iv

Εύπεπτο ανάγνωσμα

t

N TA N lEA ΤΣΑ ΒΑ ΡΙΑ

Αν pc ξαναδ€ΐ'τ€ γράψτε μου Μτφρ.: Κρίτων Ηλιόπουλος Αθήνα, Opera, 1998. Σελ. 160

βάνα 1991 και κή ρ υ ξη Κατά­ στα σ ης Ανά ­ γκης λόγω τη ς κα­ τά ρ ρ ευ σ η ς τω ν α­ ν α το λ ικ ώ ν χω ρώ ν και τω ν οικονομικών συνεπειών τη ς συ­ γκ εκρ ιμ έν η ς κατά ­ στασης για την Κού­ βα. Μια νεαρή χινετέρ α («πεταλουδίτσα»), η Αλίσια, κυκλοφ ορ εί προκλητικά στους δρόμους πάνω στο ποδήλατό της και ψαρεύει ξ έ ­ νους εραστές, ελπίζοντας ότι θα παντρευτεί κά­ ποιον από αυτούς και θα φύγει για το εξω τερικό. Κάποια στιγμή συναντά τον Χουανίτο, έναν Καναδό που έχει ζήσει χρόνια στο Μεξικό και τώρα δου­ λεύει στην Κούβα για έναν πλούσιο Ολλανδό που ασχολείται με ξενοδοχειακές επιχειρήσεις. Το μυ­ θιστόρημα αποκτά έντονα αστυνομική χροιά, όταν ο Ολλανδός σκοτώνεται και η Αλίσια και ο Χουανί­ το επιχειρούν να αποσπάσουν λύτρα από την οικογένειά του. Η αφήγηση αγγίζει κάπως επιδερμικά τη ζωή στη σύγχρονη Κούβα, εκ θ έτο ν τα ς όμω ς πολλά από τα προβλήματα που έχουν σχέση με τη διαφθορά. Ο Τσαβαρία γράφει ένα ευχάριστο μυθι­ στόρημα με πολλά φαρσικά στοιχεία, ευρηματική αρχή και έξυπνο τέλος, όπου αναμειγνύει με ευκο­ λία ερωτικές σκηνές με αστυνομικό μυστήριο, τριτοπρόσωπη αφήγηση με ενθέματα κειμένων (λί­ στες, γράμματα, φαξ, βιογραφικά), που όμως φα­ ντάζει εύπεπτο στα μάτια του πιο απαιτητικού ανα­ γνώστη. Το βασικό μήνυμα, ότι το χρήμα πουλά και αγοράζει τα πάντα διαμέσου τω ν αιώνων και τω ν διαφορετικών καθεστώτων, είναι αρκετά κοινότο­ πο και δεν λαμβάνονται υπόψη οι επιπλέον παρά­ μετροι που θα έδιναν αφορμή για βαθύτερο στο­ χασμό.

Η

Λ ίλυ Εξαρχοπούλου

ΠΟΙΗΣΗ

0 άνθρωπος_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ οτα μονοπάτια της ιστορίας της ΤιτίκαςΔημητρού\ια

Ρ Ο Υ Λ Α Κ Α ΚΛ Α Μ Α ΝΑ Κ Η

Λίγο πριν, λίγο μετά Αθήνα, Καατανιώτης, 1999. Σελ. 54

πό το 1975, όταν δημοσίευσε την πρώτη ποιητι­ κή συλλογή τη ς έως σήμερα, με το Λίγο πριν, λί­ γο μετά, η Ρούλα Κακλαμανάκη εμπιστεύεται στο λόγο την αγωνία της για τον άνθρωπο και την πο­ ρεία του στα μονοπάτια της ιστορίας. Μέσα από τις ποιητικές συλλογές, τα πεζά, τα δοκίμια και τα πολιτι­ κά γραπτά της, όλα σελίδες ενός ενιαίου κειμένου, η Ρ. Κακλαμανάκη αφηγείται την απλή ιστορία του αν­ θρώπου, χωνεμένη στην ιστορία του τόπου και της ε ­ ποχής του: ο άνθρωπος αντιπαλεύει τον κόσμο και τον ίδιο του τον εαυτό για να υπερνικήσει τα εμπόδια που του κρύβουν την εικόνα του μέλλοντος. Καθώς τη σχηματίζει ξανά και ξανά, ο άνθρωπος ανακαλύ­ πτει μέσα της το πρόσωπό του, ανάμεσα σε όλα τα άλλα πρόσωπα που τον σημάδεψαν ή του χαράζουν νέο δρόμο.

«

Η Ρ Κακλαμανάκη αφηγείται την απλή ιστορία του ανθρώπου, χωνεμένη οτην ιστορία του τόπου και της εποχής του Κατακερματίζοντας το χώρο και το χρόνο στην προ­ σωπική και πολιτική ιστορική τους συνέχεια, η ποιήτρια προετοιμάζει τη διαλεκτική ανασύνθεσή τους με τον τρόπο του κυβισμού. Στο σώμα του λόγου είναι ο­

(5 ® -

ρατές οι ουλές των πρώιμων φόβων και η αιμορραγούσα πληγή της ποίησης, παρούσες οι ρυτίδες της κοινωνικής αφασίας, όπως τις απαλύνει η περηφάνια της αντίστασης ή η ελπίδα της παρέμβασης. Ο βιολογικός χρόνος, διαστελλόμενος, απορροφά τα βιώματα και το παρελθόν στρωματώνεται σε εμπει­ ρίες διηθημένης έντασης. Η παιδικότητα στεφανώνε­ ται από τη γνώση του μέλλοντος που έχει ήδη περά­ σει στο παρελθόν, επαληθεύοντας τις προφητείες. 0 πατέρας, παριστάνοντας το φάντασμα, προαναγγέλ­ λει την αποχώρησή του στην άυλη λευκότητα των ψυχών, η φλόγα του πολύχρωμου κεριού σκιαγραφεί τα πρόσωπα του χτες με τα μολύβια του αύριο. Το παιδικό ένστικτο συναντά τη σοφία της ωριμότητας, μετά από τα επίπονα χρόνια μαθητείας στην ύπαρξη

Ο λυρικός ανθρωπισμός εοωτερικευμενα πολιτικός, οτη ουλλογή της Ρ. Κακλαμανάκη ανοίγει ξεφωτα στις ενοχές, τους φόβους και τις μνήμες, για να αναδειχτεί η καθημερινότητα οτη λάμψη της ανθρωπιάς της και τη συνύπαρξη. Εγκαταλείποντας ακουσίως την α­ θωότητα με λαμπιόνια που λαμπυρίζουν, ο άνθρωπος

φθονεί τα φτερό των αγγέλων στα γήπεδα, δυναμιτί­ ζει τις αναστολές του υποκύπτοντας στο ερωτικό πα­ ραλήρημα, δίνει γροθιά στο μαχαίρι της ποίησης κι α­ φήνει τη σιωπή της να κυλήσει στο αίμα του, οδηγεί τον έρωτα, μέσα από μια βαθιά, ολόισια τομή, στο θά­ νατο του σώματος. Σ' αυτόν το χορό των μεταμφιε­ σμένων, όπου ο άνθρωπος εναλλάσσει προσωπεία στο ρυθμό του χρόνου, η κυρία με το μεγάλο καπέλο χορεύει με το στρατηγό το βαλς της τρέλας, ο Τζακ ο Αντεροβγάλτης αγκαλιάζει τη νεκρή παρθένα που τον λάτρεψε, η Σαπφώ τραγουδάει με τα κορίτσια της κι ο ορίζοντας όλο ανοίγει, για να χωρέσει ο γίγαντας που νανουρίζει τους φόβους, το δέντρο της ζωής. Η σημειολογία της φύσης στον ποιητικό λόγο της Ρ. Κακλαμανάκη εγγράφει μια πρόταση υπαρξιακής συ­ γκρότησης και πολιτικής στάσης. Ο άνθρωπος βρίσκε­ ται στο κέντρο ενός κύκλου που συνεχώς διευρύνε­ ται, αγγίζοντας δυνάμει το άπειρο. Από την πυρηνική

Η Ρούλα Κ α κλαμ ανά κη

Η ποίηοη για μένα είναι μια διαρκής όοκηαη ζωής, μι πολλές απαλήξιις. Μιμικές απ' αυτές έχουν και τις προϋποθέοιις της λογοτιχνικής ιπάρκιιας στίχων και ποιημάτων, που μπορούν να κάνουν ένα βιβλίο. Τη διαδικασία αυτή την αισθάνομαι να προχωράιι από προσέγγιση at προσέγγιση, παραμιρίζοντας καθετί το πιριττό, και να οδηγιί σ'έναν κόσμο, όπου η πραγματικότητα δένιται μι τη φαντασία και μι τον πυρήνα ινός βιώματος που ζητάιι να πάριι μορφή μι μια πνοή δημιουργίας. Είναι ένας δρόμος μι πολλές πιριπέτιιις και πολλές ιμπιιρίις. Υπάρχουν μικροί και μεγά­ λοι σταθμοί, που αηιστοιχοόν σι μικρότιρις ή μιγαλύτιρις ερωτικές στιγμές, οι οποίες γεννούν ποιήματα ή, αε περίπτωση μεγαλύτερης διάρκειας, ποιητικές ενότητες με δική τους αίσθηση ζωής και δικούς τους λειτουργικούς κώδικες. Στο τελευταίο ποιητικό μου βιβλίο με τον τίτλο«Λίγο πριν, λίγο μετά», υπάρχουν τρεις ενότητες. Η μία απ' αυτές χωρίζεται σε τρία μέρη, ή αποτελείται από τρία ποιήματα μπορεί να πει κανείς, από τα οποία τα δύο συνιστούν και πάλι δικές τους ενότητες. Είναι η ενότητα με τον τίτλο «Το δέντρο», η ενότητα με τον τίτλο «Υπάρχουν δέντρα» και το ποίημα με τον τίτλο «Το ψηλό δέντρο και το μικρά πουλί», που γράφτηκαν μέσα στο πλαίσιο μιας ερωτικής αίσθησης, σ' ένα δάσος από δέηρα στην Ιρλανδία, η οποία άνοιξε το δρόμο για το άγγιγμα των καταστάσεων, των συμβολισμών και της συγκίνησης που πυροδότησε την ανάλογη έμπνευση και ενεργοποίησε τους ανάλογους συνειρμούς. Εκτός απ' αυτήν την ενότητα, και τις δύο άλλες ενότητες, ιδίως εκείνη με τον τίτλο «Του αέρα, της γης και της σάρκας», που είναι η συνέχεια και η εξέλιξη της ποιητικής γραφής που καλλιεργώ εδώ και τριάηα χρόνια, στη συλλογή αυτή υπάρχουν κι άλλα δέκα αυτοτελή ποιήματα, με ξεχωριστή μορφή το καθένα. Κάτι παρό­ μοιο υπάρχει και στα προηγούμενα βιβλία μου. Υπάρχει μέοα μου μια τάση που με σπρώχνει ν' αλλάζω μορφές και θέματα. Να ζητάω διαρκώς καινούρια πράγματα, να ανακαλύπτω καινούρια μυστικά. Μέοα από τον κλοιό μιας αναπόφευκτης, αν και ουχνά ευεργετικής, ατομικής και κοινωνικής δέσμευσης ξεπετάγοπαι, οαν δώρα στιγμιαίας άευθερίας, ποιητικές ολοκληρώσεις κατα­ στάσεων που επωάζονται πολύ καιρό. Το ποίημα τότε πλάθεται αχεδόν μόνο του μέσα από μια μεταφυσική διεργασία που δεν χρειάζεται καμιά ερμηνεία και δεν έχει ανάγκη από καμιά δικαιολογία ύπαρξης, εκτός από εκείνη που μπορεί να το κάνει να μετα­ δίδει αιοθηπκή ενέργεια και να αποκτά μια ταυτότητα ως πλάσμα της ποιητικής συνείδησης και της ποιητικής γλώσσας.

τα Βιβλία του μήι

παιδικότητα στην ομάδα, από το χώμα στον άνεμο, α­ πό τη ρίζα στο θεό, από την οδύνη στη σωτηρία και την πλήρωση. 0 άνθρωπος ζει συνυπάρχοντας, ενυ­ πάρχοντας στα στοιχεία που τον αποτελούν. Φύση ο ίδιος, δανείζεται τα χαρακτηριστικά της, της δανείζει τα προσωπεία του. Όσο αντέχει, απλώνεται, υψώνε­ ται ν' αγγίξει τα σύννεφα.

0 λυρικός ανθρωπισμός, εσωτερικευμένα πολιτικός.

στη συλλογή της Ρ. Κακλαμανάκη ανοίγει ξέφω τα στις ενοχές, τους φόβους και τις μνήμες, για να αναδειχτεί η καθημερινότητα στη λάμψη της ανθρωπιάς της. Με λόγια απλά κι ανεπιτήδευτα χρωματίζει τις σκιασμένες όψεις της ανθρώπινης διαδρομής, οικοδο­ μώντας ξανά το χώρο και το χρόνο σε φιλικές διαστά­ σεις. Δημιουργεί μια ζεστή γωνιά για τον άνθρωπο, καταφύγιο να ξαποστάσει. □

Η ερωτοτροπία μτην'Ατροπο Σ Τ Α Υ Ρ Ο Σ ΖΑΦ ΕΙΡ ΙΟΥ

Η Άτροπος των ήμερων Αθήνα, Νεφέλη, 1998. Σελ. 62

πάρχει, μου είπαν, κάποιος ά λλος δρόμος». Είναι η ηλικία στο Φως, στο Σώμα, στη Νύχτα, στη Γλώσσα. Και μέσα αη' αυτή την περιπλά­ νηση, «υπάρχει, λέω, κάποιος ά λλος δρόμος», εκεί δηλαδή που δεν υπήρχαν άλλοι, τελικά, υπάρχει κά­ ποιος που μιλάει, για να δώσει η Γλώσσα την ηλικία στο Φως, τη Νύχτα και το Σώμα, ή αυτά να ορίσουν την ηλικία της Γλώσσας. Μα, πίσω απ' όλα αυτά, υ­ πάρχει η ερωτοτροπία με την Άτροπο, δηλαδή με τη στέρηση και την απουσία τρόπου, στοιχεία απαραί­ τητα για τη γνώση, την απορία, αφού ο οδοιπόρος χωρίς δρόμο, είναι ο γνώστης.

ν

Μοναξιά; πλάνη, ενοχή, οόηγούντη ίλωοοα ο'ένα ποιητικό κείμενο που μοιάζει πρωταρχικό, γιατί παίζει με τις οομές του μύθου και της ιστορίας Ποια είναι τα άτροπα του Σταύρου Ζαφειριού, που απ' το 1983 θεματογραφεί και διαφοροποιείται γνω­ ρίζοντας ότι το φ λερτ με τις σκιές κινεί τα ποιητικά του νήματα; Τα άτροπα και άπορα είναι τα παράδοξα, τα αδιέξο­ δα, οι πραγματικές τοποθεσίες του χρόνου. Το πάθος του θαυμάζειν, του ενδιαφέρεσθαι, μαζί

Ε®-

με την έμφυτη τάση για γνώση, που μοιάζουν με τον ενστικτώδη κόσμο της ποίησής του, καθορίζουν το απλανές της ζωής. Μέσα απ' το «μου είπ αν»,«οου είπα», καταλήγει στον πυρήνα του ατόμου, που εξεγείρεται, προβάλ­ λοντας αυτό που ανακαλύπτει: «Υπάρχει, λέω, κά­ ποιος άλλος δρόμος». «Εξεγερμένπ η προσδοκία της ποίησης/ εξεγερμένπ η μεταμέλεια της οίησης». Μοναξιά, Πλάνη, Ενοχή, οδηγούν τη Γλώσσα σ' ένα ποιητικό κείμενο που μοιάζει πρωταρχικό, γιατί παίζει με τις οσμές του μύθου και της ιστορίας, αλλά τα υ­ περβαίνει πέρα απ' τη γλώσσα, σαν τη φωνή του ποιητή, που είναι «φωνή ανάμεσα στις άλλες», όπως του τρελού, του ναυαγού, του τυφλού, «που έμεινε να οσμίζεται του νόστου τον καπνό». Κώστας Καλημέρης

τα Βιβλία του μήνα

ΜΕΛΕΤΕΣ

Μύθοι >Μ Ι μυ()ομιανίες περί νεοελλιivm παράιEioorις του Βραοίδα Καραλή

I

IL

Α Π Ο ΣΤ Ο Λ Ο Σ Α Π Ο Σ Τ Ο Λ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ

■1

Αθήνα, Μ ικ τό ς , 1998. Σελ. 635

Η δύση των φαντασμάτων ■| και η μέσα Ελλάδα

ΑΠΟΣΤΟΛΟΥΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ

Η ΔΥΣΗ ΤΩΝ

ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΜΕΣΑ ΕΛΛΑΔΑ

όποια βιβλία ξεχω ρίζουν για τα ελαττώ μα τά τους· για την ακρίβεια, γίνονται ενδιαφέροντα ε ­ πειδή έχουν ελαττώματα. Άλλα, πάλι, καταβαρα­ θρώνονται από τις αρετές τους- για την ακρίβεια, δια­ λύονται από την αυτάρκειό τους. Κάπως έτσι θα προ­ σπαθούσα να εντοπίσω το στίγμα του ογκώδους βι­ βλίου του Απ. Αποστολόπουλου, ενός βιβλίου που προκαλεί, θα έλεγα, ανάμικτα συναισθήματα και δημι­ ουργεί ένα αίσθημα ευφορίας και σύγχυσης στον ανα­ γνώστη του. Αμέσως μετά την πρώτη ανάγνωσή του, κατανοούμε το εύρος του στοχασμού, την πυκνότητα του λόγου, την πολυτυπία των αναφορών, την ευστοχία της έκ­ φρασης. Το τέντωμα του λόγου σε μια τόσο μεγάλη έκταση, και με τόσο πυκνή ένταση, αποτελεί ένα κα­ τόρθωμα, που δεν πρέπει να περάσει χωρίς εγκώμιο. Βέβαια, οι πρόγονοί μας δήλωναν ότι μένα βιβήίον, μένα κακόν, αλλά ακόμα κι εκείνοι δεν ήταν αλάνθα­ στοι σε ζητήματα ύφους. Να τονίσουμε επίσης εξαρ­ χής ένα μεγάλο προτέρημα της γραφής του Αποστολόπουλου: τη διαλεκτική, γοητευτική έκφραση, που συνεπαίρνει τον αναγνώστη και δεν του επιτρέπει να εγκαταλείψει το βιβλίο πριν την τελευταία του σελίδα. Οι λεπτοί υπαινιγμοί, οι πλαγιοβολήσεις, η διαβρωτική ειρωνεία, το ακανθώδες αστειολόγημα αποτελούν μεγάλες αρετές που επιδεικνύονται σε αυτό το βιβλίο στην απόλυτη εκφραστική τους πληρότητα. 0 Αποστολόπουλος γνωρίζει να κινητοποιεί τις συναισθημα­ τικές υποδηλώσεις του γραπτού λόγου, να αντιστρέ­ φει τη λογική τους σειρά, να εμπλέκει τον αναγνώστη τα Βιβλία του μήνα

σε ένα περίεργο παιχνίδι ανεύρεσης των προθέσεών του. Σε πολλά σημεία, το κείμενο σταματάει λίγο πριν τη σύγχυση· σε άλλα, μεταδίδει μια μοναδική ευφο­ ρία, ένα είδος γλωσσικού συμπαιγνίου, που εμπλουτί­ ζει και διατηρεί την ενέργεια της γλώσσας στον ύπα­ το βαθμό έντασης και οικονομίας. Τα προτερήματα του βιβλίου είναι πάμπολλα· αλλά, όπως αναφέραμε, συμπορεύονται με τα μειονεκτή­ ματα. 0 Αποστολόπουλος πιστεύουμε ότι, σε γενικές γραμμές, βάζει καινούριο κρασί σε παμπάλαιους α­ σκούς. Δυστυχώς, έχει πάρει σαν συμβουλάτορες της εξερεύνησής του δυο από τους πιο μονολιθικούς και ιδιωτεύοντες στοχαστές του σύγχρονου ελληνισμού, τον Σεφέρη και τον Λορεντζάτο. Εκεί όμως που βρί-

σκεχαι η έμπνευσις, γεννιέται και η νέμεσις. Οι από­ ψεις του Λορεντζάτου, πολλές φορές μάλιστα και το ύφος του, δεομεύουν την ίδια τη σκέψη του Αποστολόπουλου, σχεδόν υπονομεύουν τη βεβαιότητα του λόγου και την ευρυθμία των συλλογισμών του. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τόσο ο Σεφέρης όσο και ο Λορεντζάτος διαμόρφωσαν μιαν ειδική άποψη για τη νεοελληνική παράδοση, αποσκοπώντας στη διάρ­ θρωση μιας κουλτούρας επικεντρωμένης γύρω από ορισμένα πρόσωπα και έργα - λογοτεχνικά ή λογοτεχνοποιημένα. Οι αντιλήψεις τους δεν εκφράζουν την πληρότητα ούτε, πολύ περισσότερο, την ολότητα της ελληνικής παράδοσης. Δεν μπορούν να λαμβάνονται ως οδηγοί σε ένα τέτοιο πολύτροπο ταξίδι, γιατί δεν κατόρθωσαν ποτέ να διαμορφώσουν μια συνολι­ κή εικόνα που να αντικρίζει το ελληνικό φαινόμενο με κάποια μελλοντική οπτική. Οι αντιλήψεις τους είναι α­ ποκλειστικά στραμμένες στο παρελθόν, κατά αρχαιο­ λογικό και πολύ μελοδραματικό, να μην πούμε οπερατικό, τρόπο· δεν αφορούν τη συνθήκη της σημερι­ νής μας ύπαρξης και δεν ανήκουν στην πολιτισμική προβληματική που έχει διαμορφωθεί στον τόπο μας μετά τον πόλεμο, μολονότι και οι δύο συνέβαλαν στη διαμόρφωσή του. Η όλη επιχειρηματολογία του Αποστολόπουλου περι­ στρέφεται γύρω από εκείνη την περίεργη αντίληψη του Λορεντζάτου περί χαμένου κέντρου, μια από τις χειρότερ ες παρανοήσεις και τα πλέον παράδοξα σφάλματα της σύγχρονης ελληνικής σκέψης. Η άπο­ ψη είναι ευνουχιστική και συναισθηματική- δεν επιτρέ­ πει τον επαναπροσδιορισμό των κέντρων ενός πολιτι­ σμικού χώρου, δεν αφήνει περιθώριο στην ανθρώπι­ νη πρωτοβουλία να θεσπίσει μια καινούρια σχέση σημασιοδότησης με το παρελθόν και το μέλλον. Ομολογώ ότι το βιβλίο μετά από δυο ή τρεις προσε­ κτικές αναγνώσεις με άφησε και πάλι σε μια αναμονή· σαν να μην είπε, σαν να μη διατύπωσε τελικά και ορι­ στικά το κεντρικό του επιχείρημα. 0 Αποστολόηουλος ξεκινάει από μια πραγματική προσωπική, αλλά και μια συλλογικότερη, ανάγκη: εκείνη του διαλόγου με κά­ ποιον και, μέσω αυτού, με την παράδοσή μας. Δυστυ­ χώς, επαναλαμβάνουμε, ως συνομιλητή του διαλέγει τον Ζήσιμο Λορεντζάτο, έναν άνθρωπο που μας έχει συνηθίσει σε ανέραστους μονολόγους. Μετά από τον Λορεντζάτο, διαλέγει τον άλλο μονοκύτταρο οργανι­ σμό του σύγχρονου λόγου, τον Γιώργο Σεφέρη. Γύρω από αυτούς περιστρέφει μια άλλη ομάδα με επικεφα­ λής τον Μακρυγιάννη, τον Καβάφη, τον Τσίρκα, τον Τσάτσο. Η συντροφιά είναι πολύ παράδοξη· και μόνο η επιλο­

γή ξενίζει, ίσως μάλιστα απλά με τη μονομέρειά της και ιδιαίτερα με την αυτάρκειά της. 0 Σεφέρης και ο Τσάτσος άλλωστε, μολονότι, κάποια στιγμή, επιδόθηκαν σε ένα είδος διαλόγου κουφών, διέπρεψαν στην τέχνη του ρητορικού μονολόγου, σε βαθμό αυτιστικό. Ποιος άλλωστε ποτέ ακούει αυτά που του λέει κάποι­ ος άλλος; Εφόσον στη χώρα μας η απουσία πολιτικής αγοράς είναι μια μοναδική επίτευξη του κοινωνικού μας συστήματος, ο διάλογος, ακόμα και η αρχή της διαλογικότητας, δεν φαίνεται να έπαιξε ποτέ κανένα σπουδαίο ρόλο στη διάπλαση του νεοελληνικού χώ­ ρου. Στους συνομιλητές του Αποστολόπουλου υπάρχει μια ενδιαφέρουσα εξαίρεση, που νομίζουμε ότι αποτελεί και την κεντρικότερη κατάθεση του βιβλίου: ο Στρα­ τός ΤσΓρκας. 0 Τσίρκας έχει γράψει το τελευταίο μυθι­ στόρημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Μετά από αυτόν ακολουθούν επίγονοι και ανήψια, που έχουν κατοικήσει έναν παράγωγο λογοτεχνικό χώρο, αντίτυ­ πο και αντιδάνειο, που κορυφώνεται στα πολυσέλιδα μυθιστορήματα που μοσχοπουλιούνται σήμερα. Με την ιδιότητα του τελευταίου Έλληνα μυθιστοριογράφου, ο Τσίρκας αποχαιρετάει μιαν εποχή και, μαζί της, έναν ιδιαίτερο λόγο, μια ξεχωριστή προβληματική, μια σειρά διλημμάτων και προβλημάτων που, κατά πε­ ρίεργο τρόπο, απασχολούν μετά μανίας τον Αποστολόπουλο. Αναμφίβολα, το ερώτημα που απασχολεί τον συγγρα­ φέα είναι η παράδοση, η Ελλάδα, η Δύση, ίσως μάλι­ στα και ο χριστιανισμός, εκείνη η πανταχού παρούσα αρχαία Ελλάδα, το αναπόφευκτο Βυζάντιο και, τελικά, κάπου κάπου και ο άνθρωπος. Ομολογώ ότι, ζώντας εκτός Ελλάδας, έχω πλέον χάσει κάθε βεβαιότητα για το τι σημαίνουν αυτές οι λέξεις· και στη συνείδησή μου έχει λάβει την ευρύτερη δυνατή σημασία της μια πρόταση, του 1828, από τον Γεώργιο Τερτσέτη: «Το ανθρώπινο γένος είναι η πατρίδα μας και όλη η γη οκηνή των έργων μας και ολιγοχρόνιοι λημεριαστάδες αυτής της τάχα παντοτινής σκηνής χρεωστούμε ν' αφίσωμε πολύτιμη κληρονομιά από εύμορφες επι­ στήμες και από έργα δοξασμένα» (Γ. Τερτσέτη, Λόγοι και Δοκίμια, επ. Ν. Κονόμος, 2, σελ. 9). Ανάμεσα στην «πολύτιμη κληρονομιά» για τους άλ­ λους και το «πολυτίμητο τζιβαϊρικόν» για την προθήκη μας, αναμφίβολα κλίνουμε προς το πρώτο. Κάτω από αυτό το πρίσμα βλέπουμε στους Έλληνες -και όχι σε εκείνη τη φρικαλέα αφαίρεση Ελλάδα- την κρυστάλ­ λωσα ως είδους, ως πλανητικού κατοίκου, των ερω­ τημάτων που αφορούν το ανθρώπινο υποκείμενο, α­ πό τη στιγμή που αποτύπωσε την παλάμη του στις

σπηλιές της Αλταμίρας μέχρι σήμερα που κοιτάζει με φόβο και δισταγμό τη μεγάλη νύχτα των άστρων.

0 Αποστολόπουλος παραμένει δέσμιος μιας τεμαχιστικής ερμηνευτικής της παράδοσης, της ερμηνευτι­ κής που διατείνεται ότι υπάρχουν ουσίες διαχρονικές και πυρήνες δι-ιστορικοί, που μεταμορφώνονται, αναπλάθονται και διατηρούν την ενότητά τους. Αυτή την αντίληψη άλλωστε εκφράζουν οι περισσότεροι δημι­ ουργοί με τους οποίους συνομιλεί, με την εξαίρεση του Καβάφη και του Τσίρκα, ανθρώπων του εξωελλαδικού ελληνισμού. Τι σημαίνει βέβαια ενότητα παράδοσης και πολιτι­ σμού, δεν συζητιέται καθόλου μέσα στο βιβλίο. Δεν

Ένα βιβλίο που προκαλεί ανάμικτα ουναιοθήματα και δημιουργεί ένα αίοθημα ευφορίας και ούγχυοης στον αναγνώστη του συζητιέται άλλωστε ούτε από τον Λορεντζάτο και τον Σεφέρη, που θεωρούν λίγο ώς πολύ κάπως σαν με­ ταφυσικές οντότητες αυτές τις «μεγάλες ουσίες», ό­ πως τις χαρακτήρισε η κριτική αδράνεια του Σολω­ μού. Πρέπει βέβαια να το δηλώσουμε εξαρχής: η α­ ντίληψη περί παράδοσης που διαμόρφωσαν ο Σεφέρης και ο Λορεντζάτος είναι νόμιμες βέβαια προσωπι­ κές επιλογές αλλά, αναγορευόμενες σε ιδεολογία, έ ­ χουν ελάχιστη ερμηνευτική αξία- ανήκουν σε μια επι­ φανειακή και επιπόλαιη αντίληψη περί πολιτισμού. Εί­ ναι συναισθηματικές απαντήσεις στους πολιτικούς κλυδωνισμούς της ελληνικής ιστορίας και δεν αγγί­ ζουν το κεντρικό ερώτημα του οντολογικού ειρμού που συνδέει, ή αποσυνδέει, τις διαφορετικές φάσεις μιας ιστορικής κοινότητας. Ένας άλλος κακός σύμβουλος για την κατανόηση της νεοελληνικής περιπέτειας είναι αναμφίβολα ο Μακρυγιάννης. Η μυθοποίησή του κατά τη δεκαετία του '30 ως του κατεξοχήν εκφραστή του χθόνιου πνεύματος, του ανόθευτου Έλληνα, μυθοποίηση που κυριαρχεί μέχρι σήμερα, έχει κατορθώσει να αφιστορικοποιήσει την ειδικότητα του ατόμου του και να αφαιρέσει από το πολιτισμικό μας παράδειγμα την πολύπλευρη αστασία, το ζωοφόρο χάος της ύπαρξης. Το 1868, ο Φωτάκος δημοσίευσε το βίο του Παπαφλέσσα, ένα βιβλιαράκι που δεν μελετάται, φυσικά,

καθόλου σήμερα. Ανάμεσα στα πολύ ωραία πράγμα­ τα που αποδελτιώνει εκεί ο παλιός αγωνιστής, διαβά­ ζουμε: «Φαίνεται δε τότε, ότι είχε μεθύσει τους αν­ θρώπους ο θεός διά να πιστεύουν τα ψεύματα ως α­ ληθινά· και εάν συλλογισθώμεν τώρα ανθρωπίνως, η αρχή με τα ψεύματα ήρχιοε, και με ψεύματα ετελείωσε, και εις ψεύματα ακόμη είμεθα» (Βίος του Παπά Φλέσσα, σελ. 23).

0 αγράμματος αγωνιστής έθεσε ένα σημαντικό πρό­ βλημα, που είχε προφανώς απολέσει ο Μακρυγιάννης μέσα από τις μυστικές εταιρείες, τις συνομιλίες με τους αγίους και την τακτική του συνέντευξη με την Παναγία: το ερώτημα της θέσης μας στην πραγματι­ κότητα, χωρίς την παρέμβαση των φαντασιακών και ψυχολογικών μας αναγκών. Με άλλα λόγια, η παρά­ δοση που έβλεπε ο Μακρυγιάννης ήταν μια δήλωση ψευδούς συνειδήσεως, μιας φαντασίας, μιας ουτοπι­ κής αναγωγής που, έχοντας επαναλάβει τόσες φο­ ρές, μαζί με αυτόν και οι μεταγενέστεροι, «επίστευε πολλάκις και ο ίδιος την απάτη ως πράγμα» (σελ. 35), για να συνεχίσουμε τον Φωτάκο. Κάθε «παράδοση» είναι ένας μύθος, μια προσπάθεια επινόησης κάποιου προτύπου δράσης, ένας μηχανι­ σμός επιβίωσης και αυτοσυντήρησης. Δεν είναι δυνα­ τόν να θεωρούμε τίποτε πλέον δεδομένο· ούτε τι ση­ μαίνει παράδοση, ούτε Ελλάδα, ούτε ενότητα. Η επο­ χή μας είναι καιρός επαναπροσδιορισμών: είναι ώρα εξεύρεσης νέων θέσεων και ετερόρρυθμων χρονικοτήτων. Έχουμε αναλάβει την ιστορική ευθύνη να ζω­ ογονήσουμε την οικουμενικότητα του έλληνα λόγου, μέσα από τη συσχέτιση και τη μεταφύτευσή του σε ετερότυπα και αλλότροπα συστήματα. Η επιμονή στην «Ελλάδα» σημαίνει επιμονή σε μια ενδοστρεφή, αυτομυθευόμενη και αυτοδικαιούμενη κουλτούρα- επανα­ λαμβάνουμε το κολοσσιαίο λάθος του Βυζαντίου: πε­ ριχαρακωνόμαστε και πάλι, δεν βλέπουμε τη θέση μας, βρισκόμαστε εν ύπνω και δεν μπορούμε ακόμα να αναφωνήσουμε αυτό που είπε ένας δικός μας μυ­ στικός, ο πραγματικά πανούργος Γκούρτζιεφ, «η ζωή είναι πραγματική, μόνο τότε, όταν 'εγώ είμαι"». Εδώ λοιπόν βρίσκουμε και το κεντρικό μειονέκτημα του βιβλίου του Αποστολόπουλου. Υποτάσσοντας την προσωπικότητά του στις ιδεοληψίες του Λορεντζάτου, ασφυκτιά ο ίδιος και αδυνατεί να διαρθρώσει μια θέση απέναντι στα ερωτήματα που τον απασχολούν. Η αμηχανία του αυτή φαίνεται καθαρά στη στάση του για την αρχαία Ελλάδα και τον Σωκράτη, στη στάση του απέναντι στους μεγάλους φιλοσόφους της δυτι­ κής Ευρώπης και, συχνά πυκνά, στις ειρωνικές παρεμ­ βολές σχετικά με τη στάση της Δύσης απέναντι στην

Ελλάδα - και βέβαια, στο απίστευτο ερώτημα, αν α­ νήκουμε στη Δύση ή αν η Δύση προήλθε από την Ελλάδα και πολλά τέτοια, λες και δεν μπορούμε να υ­ πάρξουμε χωρίς αναφορά στην Εσπερία. Και μόνο η ενασχόλησή του με εκείνη την αυτοκρατορία της πα­ λιλλογίας και της κοινοτοπίας, τον ασήμαντο διάλογο Σεφέρη-Τσάτσου και τα αφιλοσόφητα ψευδοπροβλή­ ματα, που κηλιδώνουν την αθωότητα του χαρτιού, α­ ποτελεί μια πράξη στυγνής νεκροφιλίας. Το ίδιο μπορούμε βέβαια να πούμε και για κείνη την περιβόητη ελληνικότητα, έναν ιδεολογικό μηχανισμό ελέγχου, που μέχρι σήμερα δεν μας αφήνει να γίνου­ με ο εαυτός μας. 0 Αποστολόπουλος θεμελιώνει τους συλλογισμούς του σε αντιθετικά δίπολα: έλλογο/άλογο, ελληνικότητα/μη-ελληνικότητα, Ελλάδα/Δύση, δάνεια όλα και παραπομπές στο σουλτάνο του μανιχαϊσμού Λορεντζάτο. Μα ας κοιτάξουμε την

Δυστυχώς, ο Δ. Αποστολόπουλος πίστεψε πολύ και αφιέρωσε τη οτιβαρή σκέψη του σε μια χαμένη υπόθεση ελληνική ιστορία: έλληνας λόγος σημαίνει σύνθεση, αναχώνευση και συγχώνευση, ανεύρεση κατάλληλου χώρου για κάθε ειδική περιπέτεια. Σημαίνει επίσης και κάτι άλλο που, με αυτές τις μυθομανίες του Λορεντζάτου, έχουμε προ πολλού ξεχάσεί: μετάφραση του παλαιού σε καινούριο, μετατόπιση του δάνειου σε νέο χώρο συμφραζομένων. Για να μιλήσουμε πιο θρησκευτικά, σημαίνει μεταμόρφωση του ετερότυπου σε οικείο, του απόδημου σε ένδημο. Οι απόψεις των Σεφέρη-Τσάτσου-Λορεντζάτου έχουν διαμορφωθεί κάτω από ένα τραύμα κατωτερότητας, από το οποίο υπέφεραν όλοι, μετά την αποδημία τους, τόσο σύντομη άλλωστε και τόσο τουριστική, στη δυτική Ευρώπη. Εκεί αισθάνθηκαν πραγματικά κα­ θυστερημένοι εμπρός στις συζητήσεις και τους θε­ σμούς ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών, ιδιαίτερα μά­ λιστα της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Αγγλίας (για­ τί βέβαια δεν έκαναν τον κόπο να γνωρίσουν την Ιρλανδία, την Ισπανία, την Πολωνία ή την απείρως πιο ενδιαφέρουσα περιπέτεια της Ρωσίας). Όλοι τους επι­ δείνωσαν τη διανοητική αποικιοκρατία του σύγχρονου ελληνικού κράτους - διότι αυτό είμαστε μέχρι σήμε­

ΊΙΟ-

ρα: μια αποικία χωρίς αυτόφωτο πολιτισμό- και σε αυ­ τό θα πρέπει να συμφωνήσουμε με τον Λορεντζάτο, τον Σεφέρη και τον Αποστολόπουλο. Η απο-αποικιοποίηση όμως είναι μια άλλη υπόθεσηκαι για τούτη κανένας δεν καταθέτει τίποτε. Δεν μπο­ ρεί παρά να γίνει με κριτήρια και αξίες εκτός των ευ­ ρωπαϊκών, τα οποία, μέσα από την ένταση της σύ­ γκρουσής τους, θα προκαλέσουν μια νέα ρύθμιση, μια νέα ισορροπία, μια νέα ευκρασία παραδόσεων, πράγμα που έγινε δυνατό πολλές φορές στο παρελ­ θόν - ίσως μάλιστα εδώ να βρίσκεται και το ζητούμε­ νο της σημερινής ελληνικής σκέψης. Και οι μεν Τσάτσος-Σεφέρης, λόγω κοινωνικών υπο­ χρεώσεων, δεν μπορούσαν να αντιδράσουν. Ο Λορεντζάτος όμως θωρακίστηκε με μηχανισμούς αμύνης που απέρριπταν τη Δύση για τον χριστιανισμό της, τη φιλοσοφία, τη λατρεία του άγιου, του ιδιοφυούς και του καταχτητή, όπως γράφει ο Αποστολόπουλος. Το αίσθημα της κατωτερότητας όμως είναι εντονότατοδεν βλέπει την Ελλάδα σαν αυτόνομη οντότητα αλλά σε διαρκή αναφορά προς τη Δύση και βλέπει, τέλος, τη Δύση σαν μια τεράστια αφαίρεση χωρίς ιστορικό­ τητα, χωρίς διλήμματα, χωρίς εσωτερική ζωή. Αυτό που βγαίνει τελικά από τον Λορεντζάτο είναι μια αβυσσαλέα εχθρότητα για κάτι που δεν καταλα­ βαίνει, για κάτι που φοβάται. Όλα αυτά μάλιστα γί­ νονται κάτω από το λάβαρο ενός ορθόδοξου χρι­ στιανισμού, τον οποίο κάποιοι Έλληνες, αγνοί και αμόλυντοι, έχουν διατηρήσει αγνό και αμόλυντο. Ένας, μάλλον ξεχασμένος σήμερα, θεολόγος του θανάτου του θεού έγραφε ότι «η τραγωδία του Χρι­ στιανισμού βρίσκεται στο ότι δικαιώνει την απιστία μας» (Gabriel Vahanian, Wait without Idols, 1964, σ.

92). Εκεί φυσικά βρίσκεται και το μεγαλείο του. Μό­ νο αυτός που σε αρνείται, σου δείχνει το μέτρο και το κριτήριο της ύπαρξής σου. Αυτό δεν ισχύει στον κόσμο του Λορεντζάτου, που είναι ενδοστρεφής, κλειστός και κατ' ουσίαν ο κόσμος ενός χριστιανίζοντος γνωστικού. Οι αντιλήψεις όμως του Λορεντζάτου είναι απόρροι­ ες της ψυχοπαθολογίας της σύγχρονης Ελλάδας. Ανήκουν σε μια ευρύτερη πολιτισμική στάση που διαμόρφωσε το ελληνικό κράτος απέναντι στην πο­ λιτισμική ετερότητα, δύσης και ανατολής, που θα μπορούσαμε να την ονομάζαμε μια στάση ποήιτισμικής αμηχανίας. Πάνω σε αυτή την αμηχανία, στο αδιευκρίνιστο μεσοδιάστημα, πολλοί διανοούμενοι έχουν χτίσει τους πύργους μιας προσωπικής Βαβέλ. Ας μην ξεχνάμε όμως και εκείνον τον τρομερό στίχο του Καλλίμαχου: «άκαπνα yap αιέν αιοιδοίθύομεν» τα Βιβλία του μήνα

(απ. 494). Με ίο να ζούμε σε μιαν άκαπνη κοινωνία, μιλάμε κι εμείς άκαπνα. Πώς είναι δυνατόν άλλωστε να συζητήσουμε επί ίσοις όροις με τους μεγάλους Εβραίους στοχαστές

που, κατατρεγμένοι, διασκορπισμένοι και ανέστιοι, διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Ευρώπη - και όχι μόνο τη δυτική; Πώς είναι δυνατόν να αντιληφθούμε τα ερωτήματα που διαμορφώθηκαν σε άλλες πολιτισμικές

0 Απόστολος Αποστολοπουλος γράφει για το

βιβλίο του Η δύση των φανταομάτων και η μεοα Ελλάδα To 1984 εργαζόμουν στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Δελφών. Εκείνο τον καιρό είχα τελειώσει το κεφάλαιο «0 Διάλογος της Ακροναυπλίας», δηλαδή ένα από τα 15 κεφάλαια που αυνθέτουν το δοκίμιο «ΗΔύση των Φαντασμάτων και η Μέσα Ελλάδα» ΜΊνδικτοςΑ Επρόκειτο για ένα κείμενο που προσπαθούσε να εξετάσει τον «διάλογο» του Μεσοπολέμου ανάμεσα στον φιλόσοφο-πολιτικό Κ. Τσάταο και τον ποιητή Γ. ϊεφέρη, που είχε ως θέμα την αρχαία διαμάχη ανάμεσα στη φιλοσοφία και την ποίηση, καθώς και τη λογοτεχνία εκείνης της εποχής, που ένα μεγάλο μέρος της είχε συνδεθεί με το κίνημα των Υπερρεαλιστών της Ευρώπης. Απά τότε πέρασαν χρόνια. Όλο τούτο το διάστημα έπιανα και άφηνα τη συγγραφή της «Δύ­ σης των φαντασμάτων και η μέσα Ελλάδα». Πρόκειται για ένα βιβλίο που ασχολείται με τις σχέσεις Ελλάδας και Δύσης και ουσιαστικά εξετάζει την ύπαρξη δύο ανθρώπινων τύπων: 1) τουΐλληνα Τραγικού και 2) του δυτικού θεολόγου (στην κορυφή του οποίου βρίσκεται η Χριστιανική Αγιότητα). Αρχικά όμως μπορούμε να πούμε ότι το εν λόγω δοκίμιο προσπαθεί ν'αδράξει το διάλογο ανάμεσα στους Κ. Τοάτοο, Γ. Σεφέρη, Σ. Τοίρκα και I. Λορεντζάτο, καθώς και τον τρόπο που οι τέσσερις αυτοί συγγραφείς μας αυνδέοηαι με τις δύο κυρίαρχες παραδόσεις του τόπου: την Ελληνική και την Εβραϊκή (ελληνόφωνο) του Ανατολικού Χριστιανισμού. Ταυτόχρονα προσπαθεί να φηλαφίοει τους τρόπους με τους οποίους η ελληνική κοινωνία συνδέεται με τις κυριότερες ευρωπαϊκές προοπτικές. Τι σημαίνει Ελληνισμός Τι σημαίνει Ρωμιοσύνη; Τι σημαίνει Δύαη; Ποια η συγγένεια τους Ποια η διαφορά τους Ποια η συνύπαρξή τους Αυτά είναι ορισμένα από τα κεηρικό ερωτήματα αυτού του βιβλίου. Τώρα γιατί ασχολήθηκα με τη συγγραφή αυτού του βιβλίου; Δεν ξέρω. Ίσως γιατί ως υπάλληλος του Ευρωπαϊκού Κέηρου Δελ φών εξ ανάγκης ερχόμουν σε επαφή μ'ένα πλήθος Ευρωπαίων διανοουμένων. Ίσως επειδή είχα περάσει ένα μεγάλο μέρος της ζωής μου στη Γαλλία. Ίσως επειδή κάποια στιγμή διαπίστωσα μια περίεργη αντίθεση που μου προκάλεοε μεγάλη εηύπωοη. θέλω να πω ότι κάποια στιγμή διαπίστωσα ότι, ενώ οι μεγαλύτεροι'Ελληνες ποιητές των 170 ετών που είμαστε ελεύθεροι είχαν γονατίσει μπροστά στις Ελληνοχριστιανικές παραδόσεις (ακόμη και η διαβόητη γενιά του '30, έχοντας κεφαλή τον Γ. Σεφέρη, προσπάθησε να επιβάλει την ιδεολογία του Βυζαπίου [τη Ρωμιοσύνη] ως κυριότερη πνευματική πηγή της «νέας» Ελλάδας), εντούτοις από το 1945 και ύστερα μια μικρή ομάδα αριστερών φαγάδων, όπως ο Καστοριάδης ο Αξελός ο Παπαϊωάννου (γράφοπας κυρίως στη γαλλική γλώσσα) είχαν στραφεί (ζώντας στη Γαλλία) όπως και άλλοι Ευρωπαίοι συγγραφείς (Νποε, Χάιντεγκερ, Μαλρό και Καμί) προς αυτό που είναι η ελληνική ενοόρκωαη. Έτοι το δοκίμιο, «Η δύαη των φαντασμάτων και η μέσα Ελλάδα» αφηγείται αυτή τη συνύπαρξη ή τη ρήξη ανάμεσα σε Ρωμιούς και'Ελληνες από την άποψη που το μόρφωμα «Ρωμιοαύνη» κατά βάθος είναι μια μίμη­ ση του κράμματος των στοιχείων που συνθέτουν τον πολιτισμό της Ευρώπης. Παρ' όλα αυτά ο ημερήσιος τύπος υποστηρίζει, αυτόν τον καιρό, σπ το 97% του «ελληνικού» λαού είναι ορθόδοξοι χριστιανοί Και ότι το υπόλοιπο 3% μοιάζει με το λαϊκό άσμα «Άο’ τον τρελό στην τρέλα του»! Αν είναι αληθή όλα αυτά που αναφέροπαι στον ημε­ ρήσιο τύπο, τότε δικαίως μπορεί να αναρωτηθεί κανείς για το «τι» κρατάει τους Ρωμιούς ορθοδόξους και δεν συντάσσουν νέο σύνταγμα μετονομάζοντας το ελληνικό έθνος-κράτος σε κράτος της «Ρωμιοσύνης» ή σε «Ηέο Βυζάντιο»!!! Το λέω αυτό διότι, π.χ., εάν οι Κινέζοι ονόμαζαν το κράτος τους«Γαλλία» ή οι Τούρκοι αυτοαποκαλούπο «Ίωνες», σίγουρα θα νομίζαμε ότι βρισκόμαστε μπροστά ο' ένα φαινόμενο ομαδικής παράκρουαης. Εντούτοις θεωρούμε ως εντελώς«λογικό» ότι οι Ρωμιοί ορθόδοξοι του 97% ονομάζουν το έθνος-κράτος τους Ελληνικό και τους εαυτούς τους'Ελληνεςϋ! Λίγο πολύ αυτό τα θέματα της διπλοπροσωπίας ή του «αωσία» μπορείκανένας να σιιναπήοει διαβόζοπας το δοκίμιο «Η δύση των φανταομάτων και η μέσα Ελλάδα».

τα Βιβλία του μψ

περιοχές, όταν οι ίδιοι ζούμε στην εποχή των ειδώ­ λων, των αυτειδώλων, για να θυμηθούμε τον Ανδρέα Κρήτης; «Αεί τοις μικκοίς μικκά διδούσε θεοί», συνέχιζε ο Καλλίμαχος (απ. 475). Αυτήν τη μικρότηττα και τη μικροπραγμοσύνη ο Λορεντζάτος έχει αναγορεύσει σε πολιτισμικό σύνθημα και αυτοδικαίωση, νομιμοποι­ ώντας έτσι την ελληνική ιστορία.

0 Αποστολόπουλος διακρίνει μεταξύ ελληνικού κό­ σμου και ελληνικής ιστορίας και μιλάει γι' αυτή την μέσα Ελλάδα, που κατοικεί κύριος οίδεν σε ποιο ιδεαλιστικό πού. Η υποτίμηση όμως της ιστορίας εί­ ναι υποτίμηση του αυτεξούσιου και της ανθρώπινης ελευθερίας. Είναι μια πρωτοφανής αναίρεση του χριστιανισμού εκ τω ν ένδον και τη ς ελπίδας που πρόσφερε για να δραπετεύσουμε από το σπήλαιο του Πλάτωνα, από την αιώνια επιστροφή των ίδιων καταστροφών και αρετών που διακήρυττε ο ελληνι­ κός παγανιομός. Με μια λέξη, πολύ χριστιανική δυστυχώς και πάλι, α­ πό τις απόψεις του Λορεντζάτου και του ΑΠοστολόηουλου απουσιάζει η ευδοκία προς τον άλλο. Η δω­ ρεά της χάριτος δεν περιορίζεται από καμιά πολιτισμι­ κή συνθήκη. Να πούμε κάτι ακόμα βαρύτερο: ότι τα αυθαίρετα γνωματεύματα του Λορεντζάτου δεν ε ­ δραιώνονται πάνω στην ορθόδοξη παράδοση ούτε α­ κόμα και πάνω στην ελληνική· αποτελούν μιαν ανακά­ λυψη της ορθόδοξης παράδοσης διά της τεθλασμέ­ νης, μέσω των αναγκών και των ιδεότυπων των δυτι­ κών πανεπιστημίων. Για τούτο άλλωστε και ο Λορε­ ντζάτος γοητεύτηκε από τον Μακρυγιάννη: γιατί από εκείνον έλειπε η δυτικοφροσύνη, που εκείνος διέθετε εν αφθονία. Να προσθέσουμε ακόμα κάτι χειρότερο: ότι από τις α­ ντιλήψεις του Λορεντζάτου απουσιάζει η αγάπη και ο μη αγαπών μένει εν τω θανάτω, όπως έγραφε και ο Ιωάννης. Δυστυχώς, ο Αποστολόπουλος πίστεψε πο­ λύ και αφιέρωσε τη στιβαρή σκέψη του σε μια χαμένη υπόθεση, θα υποστηρίζαμε λοιπόν ότι το βιβλίο αυτό προσφέρει μια μοναδική και επιτυχημένη ανακεφα­ λαίωση και επιτομή μιας ολόκληρης στάσης προς το ελληνικό φαινόμενο, για την ακρίβεια προς τις πρά­ ξεις των Ελλήνων, κατά τρόπο που κλείνει διά παντός το κεφάλαιο αυτό. Βλέπουμε το βιβλίο ως ένα τέλος, μια θεαματική ανασύνθεση ενός κόσμου ιδεών και απεικασμάτων, που βρήκε εδώ τον οριστικό του σταθ­ μό και το τέλος της πορείας του. Αυτό είναι το προσωπικό επίτευγμα του Αποστολόπουλου. Οι μεγάλες στιγμές του βιβλίου είναι εκείνες που κουβεντιάζει με τον Τσίρκα και τον Καβάφη, εκεί που παρουσιάζει τον άγνωστο Γιάννη Σαλά και αγγίζει

κάποιες απόψεις του άνισου και άψυχου Τσάτσου. Εκεί, καλλιεργεί ένα ήθος διαλόγου, ένα φρόνημα λό­ γου, που, δυστυχώς, δεν υπάρχει στους μέντορές του. Να τονίσουμε επίσης το καταληκτήριο κεφάλαιο υπό τον τίτλο Ο Πανούργος■όλες οι συνθετικές δυνά­ μεις του λειτουργούν με ευψυχία για να αποτυπώ­ σουν τη σημασία του Σεφέρη, σε αντιδιαστολή και σε συμπόρευση με τους υπολοίπους. Το δρομολόγιο όμως έχει καταργηθεί από τα συμβαίνοντα. 0 επιμερισμός, η κλασματικότητα ως αξιολογι­ κή αρχή, δεν είναι δυνατόν να έχει πλέον θέση στον ελληνικό κόσμο, στον έλληνα λόγο. Χρειαζόμαστε μιαν αναστοιχείωση της παράδοσης, μια ανάπλασή της σε σχήματα που να αφορούν τη σημερινή κατά­ σταση του όντος, αποδεχόμενοι την πολυεκδοχικότητα και τον πολυκεντρισμό ως όρους αυτοκατανοήσεως. Αν αυτό δεν καταστεί η πραγματικότητά μας, αν δεν μεταφράσουμε και πάλι, όπως έγινε άλλωστε τό­ σες φορές στο παρελθόν, την παράδοση στην εηικαιρικότητα της έγχρονης ύπαρξης, θα καταστούμε και πάλι αρχαιολογικά ευρήματα και, φυσικά, ωραία εκθέ­ ματα μουσείου. Σε κάποιο νεανικό μας πονημάτιο αφιερωμένο στο δημιουργικό, τονίζουμε, έργο του Λορεντζάτου, είχα­ με υποδηλώσει τη μαγγανεία που ασκεί το ύφος του, μαγγανεία που συσκοτίζει τον βαθύτατα ατελέσφορο και ύποπτο χαρακτήρα των ιδεών του. Για τον Λορεντζάτο θα μπορούσε να επαναληφθεί εκείνη η οξύρροπη πρόταση που διατύπωσε ο Σικελιανός για έναν ομοιοπαθούντα συγγραφέα, τον Περικλή Γιαννόπουλο: «Η "αισθητική" τού εστάθη εμπόδιο στο βαθύτερο ισορρόπημα του οργανισμού του. Η "αισθητική", σαν ξέχωρη απ' την σύνολην ενέργεια του ανθρώπου εί­ ναι ο σκόπελος όπου εσυντρίφτη - κι όπου, καθημερι­ νά, συντρίβονται αναρίθμητες ψυχές» (Σικελιανού, Πε­ ζός Λόγος, Α', σ. 67). Αυτό είναι, πιστεύουμε, το ολίσθημα που εκφράζει σε πολλά σημεία του βιβλίου του ο Αποστολόπουλος. Υποκύπτοντας στη μαγγανεία του ύφους του Λορε­ ντζάτου, διαρθρώνει μια ολόκληρη μυθολογία γύρω από ένα σώμα αξιών και προσώπων που έχουν, ως ι­ δεολογικοί μηχανισμοί, λειτουργήσει στο παρελθόν σαν δείκτες ιστορικών αναγκών αλλά που σήμερα εί­ ναι πλέον νεκροί. Με τον Τσίρκα μπορούμε να διακρί­ νουμε μια νέα αρχή, μια καινούρια ισορροπία να δια­ μορφώνεται, η οποία, αφομοιώνοντας τη σεφερική θλίψη και, πιθανώς, την λορεντζάτειο νοσταλγία, μπόρεσε να αντικρίσει το παρόν, τη στιγμή της ενθαδικότητας, με το πολιτικό ήθος μιας ελληνικής φω­ νής.

Και οε αυτό βρίσκουμε τη συμβολή του έργου του Αποστολόπουλου: στην προσπάθεια του να διευρύνει τον σεφερικό-λορεντζάτειο κανόνα· η ίδια η διεύρυν­ ση όμως απλώς υπονομεύει το οικοδόμημα, κατα­ στρέφει τη συνοχή και αποσυναρμολογεί την αντοχή του. Αυτό είναι το σημείο αφετηρίας που εμείς οι ανα­ γνώστες κρατούμε και εγκωμιάζουμε. Αυτό είναι και το ευτυχές τέλος της εξερεύνησής του στη διαμάχη φιλοσοφίας και ποίησης· αυτός που κερδίζει τελικώς είναι ο στοχασμός, η επ ανένταξη τη ς ελληνικής γλώσσας στην περιπέτεια της γνώσης, από την οποία έχει αποδημήσει πολύ καιρό τώρα. □

0 Εκδόσεις Ι δμων

Τ.Θ. 48030 ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ - Τ.Κ. 132 31 & ΑΡΙΣΤΕΙΔΟΥ10-12 ΑΘΗΝΑ - THA.-FAX 5015 550 Γ. Στεφανάκις (λιθογραφίες) Ν. Βαλαωρίτης Έ . Κακναβάτος Μ. Κατσαρός Μ. Μουντές Π. Μ πονκάλας (κείμενα) Μ. Ζ. Κασιμάτη (Πρόλογος)

ΙΣΤΟΡΙΑ

Στο «εργαστήρι» του ιοτορικού Ζ Α Κ Λ Ε ΓΚΟΦ

I

Ιστορία και μνήμη Μτφρ.: Γιάννης Κουμπουρλής Αθήνα, Νεφέλη, 1998. Σελ. 328

ρόκειται για βι­ βλίο που πρωτοεκδόθηκε στην ΙΣΤΟΡΙΑ Ιταλία και αποτελείΚΑΙ ΜΝΗΜΗ ται από τέσσερα μέ­ ρη: παρελθόν / πα­ ρόν, αρχαίο / νεότε­ ρο, μνήμη, ιστορία. Η σύλληψη των κειμέ­ νων είναι «εγκυκλο­ παιδική», με ό,τι αυτό σημαίνει στην πνευ­ ματική παράδοση της Εσπερίας. Παρόλο που τα κείμενα του κορυφαί­ ου ιστορικού εντάσσονται σε πλαίσιο μεγαλύτερο, που καλύπτει ευρύτερη ιστορική ύλη, και μόνα τους λειτουργούν ως προσηλώσεις σε έναν συνολικό στοχασμό ως προς το τι είναι δευτεροταγώς ιστορία. Με το βιβλίο αυτό βρισκόμαστε στο «εργαστήρι» του ιστορικού και διεξερχόμενοι τις γραμμές του μαθαί­ νουμε πώς γράφεται η ιστορία της ιστορίας και ποιο είναι το έργο του «επαγγελματία» ιστορικού. Η έκδο­ ση συνοδεύεται από εκτενή βιβλιογραφία, ευρετήριο όρων και ονομάτων.

Π

Γιώργος κεντρωτής

τα Βιβλία του μήνα

ΛΙΘΙΝΗ ΕΠΟΧΗ Μ ιχάλης Κατσαρός Παναγιώτης Καραβααίλης

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΓΕΝΝΑΕΙ ΟΝΟΜΑΤΑ Η τελευταία συνε'ντευξη του ποιητή Μ. Κατσαροΰ

Γιώργος Αεληγιάννης

Η ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ ΕΞΟΔΟΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΜΥΡΝΗ Μαρτυρίες

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

■W

Πάτρια ιστορία____________

I

ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΘΩΜΟΠΟΥΛΟΣ

Ιστορία της πόλιος Πατρών

Τόμος Α '

Επιμέλεια: Βασίλης Λάζαρης Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόοας, 1998. Σελ. 648

ΤΓ να ε γ χ ε ιρ ίδ ιο το π ικ ή ς ισ το ­ ί . ρίας, από καιρό εξα ντλημένο και εν πολλοίς χρηστικό κι ε ν δ ια φ έ ρ ο ν , επ αν ε κ δ ό θ η κ ε χάρη στη θ έλ η σ η το υ δραστήριου π ελοποννησιακού οίκου και τη θ ερμ ή π ρο­ σέγγισ η που επ ι­ δ ίω ξε ο επ ιμ ελη τή ς Βασίλης Λάζαρης. Το έργο του Στ. θωμόπουλου διεκδικεί τον τίτλο της πρώ­ τη ς ολοκληρω μένης ιστοριογραφικής προσέγγι­ σης σε ό,τι αφορά τη ν πόλη τη ς Πάτρας και την ευρύτερη περιοχή της. Το έργο πρωτοτυπώθηκε το 1888 αποσκοπώντας σε μια ολοκληρω μένη χωροχρονική προσέγγιση, στο πνεύμα βέβαια της επιστημονικής αντίληψης του ερευνητή αλλά και της ιστορικής μεθόδου που στην εποχή του ακο­ λουθούνταν. Η ογκώδης εργασία του απέφερε έ ­

ναν σημαντικό όγκο στοιχείων επισκοπώντας άμε­ σες κι έμμεσες πηγές, όπου η ιστορική ακολουθία και οι αιτιάσεις τω ν φαινομένων πιστοποιούν την υπευθυνότητα με την οποία ο θωμόπουλος επι­ δίωξε να προσεγγίσει το θέμα του. Αν και το ε ξε ­ ταζόμενο ιστορικό εύρος είναι πελώριο, δύναται να σημειωθεί η πειθαρχημένη χρήση του υλικού και η ισομερής ταξινόμησή του, παρότι δεν λ εί­ πουν κάποιοι βερμπαλισμοί ή, αντιθέτως, αναφο­ ρές σε γεγονότα μείζονος σημασίας για την ιστο­ ρική επαλληλία είναι σύντομες και αρκετές φορές διατακτική η σαφής κριτική θέση. Το έργο κυκλοφορεί σε δύο τόμους και χωρίζεται σε δώ δεκα εν ό τη τες . Η εισαγωγή α να φ έρετα ι στη γεωφυσική φυσιογνωμία τη ς περιοχής, με πλήθος στοιχείων σχετικά με τα λιμάνια, τους πο­ ταμούς, τα όρη και την κλιματολογία της. Η ιστο­ ρική πραγμάτευση αρχίζει με την αρχαία περίοδο, και ιδιαίτερα την περίοδο της Αχαϊκής Συμπολιτεί­ ας. Ακολουθεί η ρωμαιοκρατία μέσω, κυρίως, της πληθώ ρας στοιχείω ν που παρέχονται από το ν Παυσανία. Ύστερα, η βυζαντινή Πάτρα του «πρω­ τόκλητου Ανδρέα» με την ιδιαίτερη άνθηση που γνώρισε η πόλη την περίοδο εκείνη. Κατόπιν τα χρόνια της φραγκοκρατίας με όλο το στροβίλισμα στρατιωτικών συσχετισμών, κοινωνικών αναταρά­ ξεω ν, συμφερόντων και ανακόλουθων πολιτικών σχημάτων που ακολουθήθηκαν από τις αλλεπάλ­ λ ηλες κατακτήσεις τω ν Βενετών και τω ν Τούρκων έω ς την έναρξη του εθνικοαπελευθερω τικού α­ γώνα. Βασίλης Ρούβαλης

Μ ΙΚ Ρ Η Α Γ Γ Ε Λ ΙΑ Αν βρίσκονται στη βιβλιοθήκη σας και δεν τα χρειάζεστε: α. ο «Απελλής» του Κ. Θεοτόκη (εκδ. Κείμενα) β, τα «Γεωργικά» του Βιργίλιου σε μτφρ. Κ. Θεοτόκη (εκδ. Κείμενα) γ. Δισκογραφικό Δελτίο τεύχος 3 (αφιέρωμα στον Στραβίνσκι) της Λέσχης του Δίσκου, δ, τα βιβλία του Σκαρίμπα (εκδ. Κείμενα) σας παρακαλώ τηλεφωνήστε μου στο 36.13.876. Αμοιβή ικανοποιητική.

m-

τα Βιβλία του μήνα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Βιώνοντας τη σκέψη ERIC H A V ILA ND

1

Κώ στας Α ξ ΐλ ό ς .

Β ίο ς σ τ ο χ α σ τ ικ ό ς - Β ιω μ έ ν η σ κ έ ψ η Μτφρ.: Στέλλα Μανέ Πρόλογος: Jean-Michel Palmier Αθήνα, Βιβλιοπωλών της «Εστίας», 1998. Σελ. 186

■e Γάλλος σ υγγρα φέας με μ υ θ ισ τορημα τικό τρόπο παρακολουθεί και καταγράφει την πο­ ρεία της ζωής και της σκέψης του σημαντικού στοχαστή Κώστα Αξελού (τις πρώτες απορίες για τον κόσμο, τις πρώτες μελέτες, την εμπειρία της Αντίστασης, τις βαθύτερες μελέτες και τις προσω­ πικές σχέσεις, το ταξίδι στο Παρίσι, τη ν αποστα­ σιοποίηση από τον μαρξισμό, τις σημαντικές γνω­ ριμίες, τις φιλοσοφικές περιπλανήσεις και τις συ­ Για τον Ε. Haviland, βιογραφία ναισθηματικές περιπέτειες). Με το ν τρόπο αυτό

0

και θεωρία, οκεφη και βίωμα δεν διαχωρίζονται ποτέ, αλληλομπλεκοπαι αξεδιάλυτα οτο πλαίοιο μιας ενότητας περιγράφεται και το γενικότερο ιστορικό και κοι­ νωνικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο αυτή η βιωμένη σκέψη πρέπει να μελετηθεί, αν επιθυμούμε να την κατανοήσουμε πραγματικά. Δεν έχουμε βέβαια να κάνουμε με μια φιλοσοφική βιογραφία ισάξια εκείνης του R. Monk για τον L. Wittgenstein, αλλά φαντάζομαι ότι ο στόχος του συγγραφέα ήταν λιγότερο φιλόδοξος και λιγότε­ ρο φιλοσοφικός και υπό αυτή την οπτική πρέπει να εκτιμηθεί με τα θετικά και τα αρνητικά σημεία της. τα Βιβλία του μήνα

ο

Το έργο χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Στο πρώτο καταγράφεται η περιπετειώδης ζωής του στοχα­ στή (μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του εξήντα). Στο δεύτερο έχουμε το ξετύλιγμα της σκέψης (οι τριλογίες, η διαμόρφωση του στυλ, η αντίληψή του για τη φιλία και τον κόσμο). Στο τρίτο μέρος καταγράφονται οι απόηχοι της σκέψης του Κ. Αξε­ λού σε σχέση με μια σειρά σημαντικών στοχα­ στών του αιώνα (από τον C. Lukacs και τον J. Ρ.

Sartre μέχρι τους C. Deleuze και J. Derrida κ.ά.). Ο συγγραφέας επικεντρώνει την προσοχή του σε ο­ ρισμένα κεντρικά σημεία τω ν έργων του Κ. Α ξε­ λού με οκοπό να καταγράψει το «ξετύλιγμα της ποιητικής φιλοσοφίας» του, υπογραμμίζοντας την ένταση, τη δύναμη και την επικαιρότητα που, πά­ ντα σύμφωνα με τον ίδιο, προσδιορίζουν τη σκέ­ ψη του Ελληνογάλλου οτοχαστή. Για τον Ε. Haviland στην περίπτωση του Κ. Αξελού, ό­ πως και στην πλειονότητα των μεγάλων στοχαστών, βιογραφία και θεωρία, σκέψη και βίωμα δεν διαχωρί­ ζονται ποτέ, αλληλομπλέκονται αξεδιάλυτα στο πλαίσιο μιας ενότητας για τη δημιουργία μιας δυνα­ μικής και πληθωρικής προσωπικότητας- και μόνον έ ­ χοντας αυτό κατά νου μπορούν να κατανοηθούν.

•θ

Το παρόν έργο, ωστόσο, δεν απ οτελεί μόνο μια εισαγωγή στη ζωή και τη σκέψη του Κ. Αξελού, καθώς μέσα από τη ν παρουσίαση τη ς ζω ής και του έργου του ξετυλίγεται και ένα ολόκληρο κομ­ μάτι της ευρωπαϊκής πνευματικής ζωής του δ εύ­ τερ ο υ μισού το υ εικοστού αιώνα (στη διάρκεια της αφήγησης μας παρουσιάζονται ενδιαφέροντα πορτρέτα μεγάλω ν στοχαστών και δημιουργών του αιώνα: του Μ. Heidegger, του A. Breton, του Ρ. Picasso κ.ά.). Ταυτόχρονα έρχονται στο προσκή­ νιο και φιλοσοφικές συζητήσεις τη ς εποχής και προβληματισμοί οι οποίοι συχνά εξακολουθούν έ ­ ως σήμερα να είναι επίκαιροι. Στο κλείσιμο υπάρχει ένας Επίλογος από όπου δεν απουσιάζουν εντελώ ς οι υπερβολικοί χαρακτηρι­

σμοί (του τύπου: «Το να τοποθετήσει κανείς τον Αξελό στο χωροχρόνο της σκέψης και της ιστο­ ρίας χρειάζεται κόπο και προσπάθεια» (!;) ή ακόμα «άνθρωπος που δεν μπορούμε να τον εξα ν τλ ή ­ σουμε»), που μάλλον δεν συνάδουν με κανένα σύγχρονο τρόπο έρευνας και ερμηνείας. (Βλ. ό ­ μως και στη σελ. 120 για τη διαφορά μεταξύ επι­ στημονικής μεθόδου και οδού της σκέψης, όπου η έλλειψ η μέτρου περιττεύει). Το έργο χαρακτηρί­ ζεται βέβαια από την εξαιρετικά υποκειμενική μα­ τιά του συγγραφέα, ο οποίος ελάχιστες φορές συζητά τους προβληματισμούς του φιλοσόφου σε ένα επίπεδο ερμηνείας λιγότερο «ποιητικό» και πιο συγκεκριμένο. Παναγιώτης Τσιαμούρας

e

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Μια αποτίμηοη της κρίσης

Ι

Η κρίση στο ΚόσοΒο Η Ε λ λ ά δ α , η Δ ι ε θ ν ή ς Κ ο ιν ό τ η τ α κ α ι τ α ΜΜ Ε

Επιμέλεια: Σωτήρης Ντάλης Αθήνα, Παπαζήαης, 1999. Σελ. 222

τα κείμενα α υ­ το ύ το υ τό μ ο υ όλο ι έχ ο υ ν δ ί­ κιο, δ ιό τι όλα τα άρθρα τα χαρακτη­ ρίζει η αγω νία για το μ έ λ λ ο ν τω ν Βαλκανίων, άρα και τη ς χώ ρας μας. Όπως είναι φυσικό, οι απ όψ εις τω ν σ υ γγρ α φ έ ω ν δ ια ­ φ έ ρ ο υ ν . Καθένας βλέπει τη ν τραγωδία του Κοσόβου από τη δική του σκοπιά. Το βιβλίο αυτό δημοσιεύθηκε τις μέρες που έληξε ο

ί

©<όμ

πόλεμος κι επιχειρεί να καταγράψει το ρόλο της διε­ θνούς κοινότητας και τω ν ΜΜΕ, καθώς και τη στάση της Ελλάδας οτην κρίση. Σήμερα, που η ειρήνη και η σταθερότητα επιστρέ­ φουν οτην περιοχή, η αλήθεια γύρω από το «πώς» και το «γιατί» ξεκίνησε αυτός ο πόλεμος, ακόμη μας διαφεύγει και το βιβλίο αυτό μπορεί να συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση των επιλογών που έγι­ ναν εκείνη την κρίσιμη περίοδο. Γράφουν κορυφαίοι Έλληνες πολιτικοί, όπως οι θ. Πάγκαλος, Γ. Παπανδρέου, Γ. Κρανιδιώτης, Λ. Κύρκος, Στ. Μάνος, Μ. Παπαγιαννάκης και Π. Παυλόπουλος, οι πανεπιστημιακοί και ειδικοί αναλυτές Ν. Αλιβιζάτος, θ. Βερέμης, Γ. Βούλγαρης, Γ. Γιαννουλόπουλος, Μ. Ευρυβιάδης, Α. Ηρακλείδης, Π. Ιωακειμίδης, Π. Κοζάκος, Μ. Κοππά, Ν. Κοτζιάς, θ. Κουλουμπής, Δ. Κώνστας, Α. Λοβέρδος, Μ. Μπόση, Α. Μπρεδήμας, Σ. Ντάλης, Σ. Περράκης, Χρ. Ροζάκης, Δ. Σωτηρόπουλος και Κ. Χατζηκωνσταντίνου, οι δη­ μοσιογράφοι Κ. Ιορδανίδης, Γ. Καπόπουλος, Α. Καρκαγιάννης, Γ. Καρτάλης, Ν. Μαράκης, Μ. Μορώνης, Γ. Παντελάκης, Σ. Παπασπηλιόπουλος, Α. Παπαχελάς, Γ. Ρουμπάτης, Ρ. Σωμερίτης, Π. Τσίμας και Τρ. Χατζηδημητρίου και οι πρέσβεις επί τιμή Κ. Ζέηος και Β. θεοδωρόπουλος. Γιώργος Δανιήλ

Δοκίμια για την πολιτική

Ι

Η μεταρρύθμιση του κοινωνικού κράτους

Τόμος Α ' Επιμέλεια: Θεόδωρος Ιακελλαρόπουλος Αθήνα, Κριτική, 1999. Σελ.566

ίναι ένα συ λλο ­ γικό έργο πανεπ ισ τπ μ ια κ ώ ν . Περιλαμβάνει δοκί­ μια για την κοινωνι­ κή πολιτική, το κοι­ νωνικό κράτος, τις εργασιακές σχέσεις, τη ν κοινω νική α ­ σφάλιση, τη ν υγεία, την πρόνοια και την κοινωνική φροντίδα. Περί τα θέματα αυ­ τά στην Ευρώπη έχει αναπτυχθεί πλούσιος προ­ βληματισμός μεταξύ τω ν αρμοδίων επιστημόνων, των πολιτικών και τω ν συνδικάτων. Ορισμένες βε­ βαιότητες του παρελθόντος έχουν καταρρεύσει. Ά λλες δοκιμάζονται και κάποιες αναθεωρούνται για να παρακολουθήσουν τα νέα οικονομικά και παραγωγικά δεδομένα. Στη χώρα μας η σχετική συζήτηση βρίσκεται ακόμη πολύ πίσω, παρά το γεγονός ότι τα κόμματα καλούνται να αντιμετωπί­ σουν τα καινούρια σύνθετα προβλήματα που ζη­ τούν λύσεις πιεστικά. Το έλλειμ μ α αυτόχθονης θεω ρητικής σκέψης οδηγεί τους γραφειοκράτες τω ν κομμάτων εξουσίας στην αντιγραφή τω ν μο­ ντέλω ν που εφαρμόζονται σε χώρες τη ς Δύσης, αν και οι συνθήκες εκεί είναι διαφορετικές. Το βι­ βλίο αυτό φιλοδοξεί να συμβάλει στην αναζήτηση εκείνης της πολιτικής που δεν θα ξεθεμελιώνει τις κατακτήσεις του εργατικού κινήματος αλλά και δεν θα αποφεύγει να συγκρουστεί με τους δογμα­ τισμούς και τα στερεότυπα της λαΐκιστικής Αριστε­ ρός. Συγγραφείς του έργου είναι: Γ. Κουζής, θ. Σακελλαρόπουλος, Γ. Χάλαρης, Κ. Λαμπροπούλου, Π. Κυπριανός, Σ. Χτούρης, Σ. Αλεξανδρόπουλος, I. Ψημμένος, Σ. Ρομπόλης, Μ. Χλέτσος, 0. Ρούπας, X. Οικονόμου, Α. Σισσούρας, Γ. Αμίτσης.

(

Τάσος παππάς

Ομιλίες και παρεμβάοεις

i

ΕΥ Α ΓΓΕΛ Ο Σ ΒΕΝ ΙΖΕΛ Ο Σ

Πολιτική αναφορά Αθήνα, Παρατηρητής, 1998. Σελ. 154

το βιβλίο α υτό υπ άρχουν κ ε ί­ μενα που γ ρ ά ­ φ τηκαν για να ε ξ υ ­ π η ρ ετή σ ουν α νά ­ γκες τη ς πολιτικής συγκυρίας (παρέμ­ βαση σε συνεδρία­ ση τη ς Κ εντρικής Επιτροπής το υ ΠΑΣΟΚ, άρθρο στην «Κυριακάτικη Ελευ­ θεροτυπία» κ.λπ.). Όμως δεν ασφυκτιούν από τους περιορισμούς α­ νάλογων προσπαθειών (εμμονή στην εηικαιρότητα, απουσία αναλυτικού βάθους, συναισθηματική φόρτιση). Έχουν εκείνο το απαραίτητο διανοητικό βάρος που τα καθιστά διαχρονικά, γιατί αντιμετω ­ πίζουν τα μείζονος σημασίας πολιτικά ζητήματα νηφάλια χωρίς το πάθος της στιγμής και, κυρίως, γιατί κεφαλαιοποιούν τις μέχρι τώρα συνεισφορές της θεωρητικής σκέψης. Δείγμα γραφής: «οι έννοι­ ες που κυριαρχούν πλέον στο λόγο της ευρωπαϊ­ κής Αριστερός είναι α υτές τη ς δημοσιονομικής πειθαρχίας, της μακροοικονομικής ισορροπίας, της ανταγωνιστικότητας, τω ν ρυθμών ανάπτυξης και όχι α υτές της κοινωνικής δικαιοσύνης, πολύ πε­ ρισσότερο της κοινωνικής ανατροπής. 0 Κέινς φαί­ νεται να είναι το ακραίο θεω ρητικό όριο της ευ ­ ρωπαϊκής Αριστερός».

ί

Τάσος Παππάς

ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ

Περιβαλλοντική εκπαίδευση του Ανδρία Ιω άπ ου Καοοίτα

i

Σ Τ Α Υ Ρ Ο Σ Μ Α ΓΓΙΩ ΡΗ Σ

Ζτα Μονοπάτια της φύσης και της Βιολογίας Αθήνα, Βασιλείου, 1999. Σελ. 188

Σταύρος Μαγγιώρπς μάς προσκαλεί σε μια πε­ ριπλάνηση μ ε σκοπό να ενεργοπ οιήσ ει το βλέμμα μας, τη σκέψη μας, αλλά και το βλέμ­ μα τη ς σκέψης μας. Το Σύμπαν, στο οποίο μας προσκαλεί, έχει Αιγάλεω και Σκόπελο, ανθισμένες αγκινάρες και δάση τη ς Αφρικής, φραγκόσυκα και Κέντρο Περίθαλψης Άγριων Ζώων της Αίγινας, θ ε­ ρινά σινεμά και καστανιές της Αγιάσου, αρμηαρόριζες και τσακάλια, πυράκανθους και σαύρες έτοι­ μες να κρυφτούν· περιέχει όμως και ρύπανση της ατμόσφαιρας, τω ν νερών και του εδάφους και στο τέλο ς του πρώτου μέρους του ταξιδιού και -αφού ο αναγνώστης έχει «προλάβει» να απολαύσει τρία από τα καλύτερα κείμενα του βιβλίου, το Γεράκι του Αιγάλεω, το ΓΙετάει πετάει ο γάιδαρος, καθώς και το κείμενο για το ρόλο της ανθρώπινης παρέμ­ βασης στη βιόσφαιρα του Πλανήτη- επιδιώκει να μας ξεναγήσει στην ενδοχώρα της επιστήμης Βιο­ λογία. Σ' αυτό ειδικά το τμήμα της περιπλάνησης, ο Μαγγιώρης επιχειρεί να αποφύγει τον διδακτισμό, ο ο­ ποίος θα μπορούσε να α πειλήσει το ύφ ος τη ς γραφής του. Τελικά το καταφέρνει, αν και το ε γ ­ χείρημα γίνεται ιδιαίτερα δύσκολο κατά τη Σύντο­ μη ιστορική αναοκόπηοη της εξέλιξη ς της συγκε­ κριμένης επιστήμης, κατά την οποία μια πληθώρα από ονόματα, σε μία «διαδρομή» δέκα περίπου σελίδων, κάνει την εμφάνισή της, οπότε μια ελ α ­ φρά γεύση εγκυκλοπαιδισμού είναι αναπόφευκτο να συνυπάρχει μαζί με ά λλες -εν τελ ώ ς διάφορε-

0

© 2 -

Στα Μονοπάτια της Φάσης και της Βιολογίας

τικές- σε αυτό που δοκιμάζει ο αναγνώστης. Στο μεταξύ, σε όλη τη διάρκεια της περιπλάνησης επιχειρεί να διατηρήσει ίσες αποστάσεις από τα διάφορα πλάσματα της βιόσφαιρας. Ο γάιδαρος και οι φοίνικες, η μαντζουράνα και το κόκερ, οι πα­ σχαλιές και τα χέλια, οι λύκοι και οι κοκκινολαίμη­ δες, οι πεταλούδες και οι ροδιές, οι σολομοί και οι σκυλοκρεμμύδες, δείχνουν, σε πρώτη ανάγνωση, να μοιράζονται ίσες ποσότητες από τους τόνους -βά ρους- της τρυφ ερότητάς του. Η αδυναμία, ό­ μως, δεν κρύβεται και στη δεύτερη ανάγνωση γί­ νεται πλέον φανερό ότι ο μεγάλος έρω τας είναι για τα ιπτάμενα. Το μεγαλύτερο μέρος της περι­ πλάνησης γίνεται ουσιαστικά μία πτήση. Ψαρόνια τα Βιβλία του μήνα

σε μπαλέτο του φθινοπωροχείμωνου και κιτρινοσουσουράδες με την καμπυλόγραμμη τροχιά, κο­ ρυδαλλοί που τραγουδούν κι αμπελουργοί κι αη­ δόνια, ταξιδιώ τες ψαραετοί στον ουρανό τω ν Κυ­ κλάδων και πελεκάνοι τη ς Πρέσπας, αργυροτσικνιάδες και αγαθοκαλημάνες που εξαφανίζονται, η κατακόρυφη βουτιά του πετρίτη, γλαρόνια και ν ε­ ροχελίδονα και η σπάνια χαλκόκοτα στην Αλυκή της Νάξου, ο έρω τας για τους πανάρχαιους φ τε ­ ρωτούς κατοίκους της γήινης βιόσφαιρας είναι βήχας που είναι αδύνατον να κρυφτεί. Η πτήοη στην οποία μας καλεί είναι όντως σαγη­ νευτική, αλλά μία από τις προσεδαφίσεις τις οποί­ ες επιχειρεί έχει ειδικό ενδιαφέρον. Είναι η προ-

0 Στ. Μαγγιώρης μάς προσκαλεί οε μια περιπλάνηση με άκοπά να ενεργοποιήσει το βλέμμα μας, τη σκέψη μας, αλλά και το βλέμμα της σκέψης μας σγείωση στο έδαφος μιας σχολικής αυλής ή, ακό­ μα καλύτερα, στο εσωτερικό μιας σχολικής αίθου­ σας· είναι η τελευταία πρόσκληση για περιπλάνη­ ση στο εσωτερικό το υ «υπαρκτού» θεσμού σχο­ λείο. Εστιάζοντας στη διδασκαλία της Β/ολογ/σς αλλά και στο γνωστό εγχείρημα τω ν δύο τε λ ε υ ­ ταίων δεκαετιών, που λέγεται Περιβαλλοντική εκ­ παίδευση, επιχειρεί να καταγράψει τη σημερινή πραγματικότητα, με την επίγνωση ότι και η πιο α­ θώα, καταγραφή ενός θεσμού δεν μπορεί παρά να έχει το χαρακτήρα μιας προσωπικής ανάγνωσης. Δεν περιορίζεται όμως στην καταγραφή. Αποτολ­ μά και τη διατύπωση προτάσεων καταθέτοντας τις προσωπικές απαντήσεις του σε ερω τήματα του τύπου «καλύτερα να χαθεί μια χρονιά ή ακόμα μια γενιά;»,«υπάρχει βέλτισ το διδακτικό μ οντέλο για το ι\άθημα της Βιολογίας;» ή «τι μπορούμε να κά­ νουμε;». Δεν αγνοεί βέβαια ότι στο εσωτερικό του θεσμού σχολείο, όπως εξάλλου και στο εσω τερι­ κό οποιοσδήποτε κοινωνικού θεσμού -δημόσια υ­ γεία], δικαιοσύνη, Κοινοβούλιο-, συνυπάρχουν έ ­ νας ουρανός δ εο ντο λο γ ία ς και μία βραχώδης ε ­ πίγεια π ραγματικότητα. Εμφορούμενος από αυτή τα Βιβλία του μήι

την πεποίθηση μετακινείται ως σταυροχελίδονο ανάμεσα στα ουράνια δέοντα του διδάσκω βιολο­ γία, στα οποία ο δάσκαλος της βιολογίας και ο κα­ θηγητής που έχει αναλάβει την Περιβαλλοντική α­ ντικρίζουν τη γνώση, επιστρατεύοντας όλα τα α­ ποθέματα αθωότητας που διαθέτουν, αντλώντας από τα κοιτάσματα της παιδικής ηλικίας, τότε που οι μήτρες της οκέψης τους ήταν σε ρευστή κατά­ σταση, συλλαμβάνουν ιδέες που έχουν τη φ ρ ε­ σκάδα του νεογέννητου και ανακαλύπτουν καθη­ μερινά τον κόσμο από την αρχή. Συγχρόνως όμως γειώνεται και στη βραχώδη εκ­ παιδευτική πραγματικότητα, όπου οι καθηγητές τη ς βιολογίας καλούνται να παρουσιάσουν γνω ­ στικά αντικείμενα το οποία οι ίδιοι ουδέποτε διδά­ χτηκαν, αλλά αρνούμενος τη μιζέρια του «τίποτα δεν γίνεται» καταθέτει την άποψη του «είναι δυνα­ τόν να», την οποία εμφανίζει και ως ένα «ακράδα­ ντο πιστεύω του». Την άποψη δηλαδή ότι, παρά τις όποιες υπάρχουσες αδυναμίες σε προγράμμα­ τα, σε συνθήκες και σε εργαστηριακή υποδομή, είναι δυνατόν -τουλάχιστον οι βιολόγοι στην πα­ ρούσα περίπτωση- να λειτουργήσουν καταλυτικά στην παρεχόμενη μόρφωση τόσο για τους ίδιους όσο και για το κοινωνικό σύνολο, αρκεί να μην αφήσουν τις μυλόπετρες του υπαλληλικού πνεύ­ ματος να τους συνθλίψουν. Και τους καλεί, από τη μια, να αμφισβητήσουν έμπρακτα το δασκαλοκεντρικό σχολείο και, από την άλλη, να πυροδοτή­ σουν τις ευαισθησίες τω ν νεαρών διδασκομένων. Τους καλεί επίσης σε «ηρωικές εξόδους» από τη σχολική αίθουσα, σε συγκεκριμένες επισκέψεις με σκοπό τη ν παρατήρηση εκθεμάτω ν ή ζωντανών οργανισμών σχετιζομένω ν με τις εν ό τη τες τω ν μαθημάτων του Προγράμματος, τους καλεί σε υ­ παίθριες διδασκαλίες, τους καλεί να ενθαρρύνουν τους μαθητές τους να φωτογραφίσουν, να πράξουν, να αισθανθούν. Και οφείλουμε βέβαια εδώ να πούμε ότι τα πράγ­ ματα δεν είναι τόσο απλά. Διότι εκτός τω ν τειχών του θεσμού σχολείο υπάρχει μια κοινωνία-ωκεανός, η οποία παγιδεύει στην τηλεοπτική δυσλεξία, αποδέχεται την πορνογραφική λογική, ένα συγκε­ κριμένο τμήμα της σπρώχνει στην απομόνωση της ηρωίνης και του τίποτα, το μεγαλύτερο κομμάτι τη ς αντικρίζει τις κοινωνικές αξίες με τη βουλιμία του επιχειρηματία, ενώ στο συλλογικό υποσυνεί­ δητο διατηρείται η πεποίθηση ότι ακόμα και το πε­ ριβάλλον οφείλει να υπονομεύεται από τη λογική της αγοράς.

-© ©

Κι ακόμα: έξω από ία τείχη υπάρχει μια κοινωνία από ενηλίκους που βιάζονται. Σπεύδουν να σηκω­ θούν από την καρέκλα του σινεμά πριν από τις τ ε ­ λευταίες σκηνές του έργου. Βιάζονται. Βιάζονται κάπου να πάνε χωρίς να ξέρουν πού. Υπάρχει κά­ ποιο τρένο που διαρκώς φοβούνται ότι θα το χά­ σουν. Βιάζονται. Βιάζονται να αποσύρουν τη ματιά τους από τα πράγματα. Το βλέμμα τους δεν εμπε­ ριέχει παρατήρηση. Το δάσος είναι γι' αυτούς μο­ νάχα πράσινο και συνεχές. Ξέρουν ότι αποτελείται από δέντρα, αλλά δέντρα «χωρίς όνομα». Ποτέ

Μια σαγηνευτική πτήοη οτο χώρο της διδασκαλίας, μέοα από τη μελέτη της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ή της Βιολογίας δεν στάθηκαν ο ' αυτό, σε τέτο ιες λεπτομέρειες. Οι καστανιές, οι φλαμουριές, οι αριές, τα πουρνά­ ρια, οι οξιές, τα ρουπάκια, οι φ τελιές, οι κουκου­ ναριές είναι δέντρα και μόνο δέντρα. Αλλά το ό­ νομα έχει μια δύναμη κι αυτό θέλει να το πει ο Μ αγγιώ ρης σ το υ ς εκπ α ιδ ευ τικο ύ ς. Το όνομα προσδίδει στο αντικείμενο μια κατοικία, μια εγκα­ τάσταση. Η πασχαλιά παύει να είναι «εκείνο το

φυτό». Η φτελιά-καραγάτσι του Εθνικού κήπου γί­ νεται κάτι που το προσέχεις. Παύει να είναι απλά «ένα δέντρο» όπως όταν ήσουνα μικρός. Όπως κι εκείνη η αριά, η quercus ilex, μιας κάποιας ηλικίας, που χρόνια τώρα αγωνίζεται να δραπετεύσει από τον κήπο και πιέζει το κάγκελο της Ηρώδου του Αττικού. Το όνομα ξεκλειδώνει την πόρτα για την επικείμενη αλληλεπίδραση με τα πράγματα. Το πράγμα φωτίζεται. Αρχίζουμε να το προσέχουμε. Διακρίνουμε τις ιδιαιτερότητές του, τις δικές του εκείνες λεπτομέρειες, όπως το σημάδι που έχει στην πλάτη το αγαπημένο πρόσωπο ή τη ρυτίδα κάθετα στη γραμμή των χειλιών. Σιγά σιγά το γνω­ ρίζουμε και το αναγνωρίζουμε. Γίνεται ερωδιός, γερακίνα, πέρκα, φούλι, νυχτολούλουδο. Αυτά θέλει να πει ο Μαγγιώρης στους εκπαιδευτικούς και τα λέει με τον δικό του τρόπο. Διότι, ειδικά για το δάσκαλο, το ζήτημα έχει και μία διάσταση ιδιαί­ τερα σοβαρή. Πείθουμε τον απέναντι' μας καθι­ σμένο σε θρανίο νέο άνθρωπο ν α θ έ λ ε ι να μαθαί­ νει, να αναρωτιέται και να ερευνά, μόνο εάν τον έχουμε πείσει ότι θ έ λ ο υ μ ε να μ αθαίν ουμε, να α ­ ναρω τιόμα σ τε και να ερ ευ ν ο ύ μ ε αδιάκοπ α... ε ­ μ είς , οι δ ικ ο ί το υ δ ά σ κ α λ ο ι. Έχουμε, με άλλα

λόγια, χρέος να αναζητούμε τα εναύσματα πρώτα για τους εαυτούς μας κι ύστερα για τους καθισμέ­ νους σε θρανία ανθρώπους - μαθητές. Και σε τ ε ­ λευταία ανάλυση για κάθε εκπαιδευτικό το παιχνί­ δι παίζεται στο «πόσες πυρκαγιές θα καταφέρει να ανάψει στα τριαντατόσα χρόνια που θα είναι εκ ­ παιδευτικός». □

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Ανάγνωσης περιδιάβαομα

i

A N T Q N H Z ΚΑΛΦ ΑΣ

Ο μαθητής ως αναγνώστης Θεσσαλονίκη, Το τραμ, 1998. Σελ. 320

Αντώνπς Κάλφας είναι ένας αξιόλογος ποιη­ τής της «γενιάς» του '80. Ασχολείται όμως και με τη θεωρία τη ς λογοτεχνίας και τη ς ανά­ γνωσης. Ένα μικρό αλλά σημαντικό στην αξία βι­

Ο

©Q -

βλίο ήταν «0 μαθητής ως αναγνώστης» (Εκδόσεις Τραμάκια, 1993). Σ' αυτό παρουσίαζε βασικά στοι­ χεία θεωριών για την ανάγνωση, κυρίως του Η. R. Jauss, και μάλιστα με πρακτικές εφαρμογές. Στην πορεία, αυτό το βιβλίο φάνηκε χρήσιμο για όλους όσοι ασχολούνται με θέματα σχετικά με τη θεω ­ ρία της λογοτεχνίας, την προσέγγιση τω ν κειμέ­ νων και τη διδακτική τους, αλλά αποτέλεσε και έ-

ναυσμα γ ι' α υ το ύ ς που ήθελαν να ενη­ μερωθούν περισσό­ τ ε ρ ο για τις α να ­ γνωστικές θεω ρίες. Τώρα, λοιπόν, αυτό το βιβλίο συμπεριελήφθη, με μια μικρή π ροσθήκη σχετικά με τα κενά στο έργο το υ Ελύτη, σε ένα «άλλο» βιβλίο (με το ν ίδιο τίτλ ο ) και, ως συμπλήρωμα στη βιβλιογραφία, προστέθηκαν κι άλλα έργα σε τέτοιο βαθμό που να έχουμε ένα εντελώ ς καινούριο έργο, με έναν σαφώς μεγαλύ­ τερο αναλυτικό-περιγραφικό οδηγό (βιβλιογράφη-

ση-περίληψη βιβλίων, συλλογικών έργων, περιο­ δικών, άρθρων, μελετώ ν, ερευνώ ν κ.ά.) από την ξενόγλωσση, τη μεταφρασμένη και την ελληνική βιβλιογραφία και αρθρογραφία τη σχετική με τη θεωρία, την πράξη και τη διδακτική της λ ο γ ο τε­ χνίας και τη ς ανάγνωσης. 0 αναγνώστης και κυ­ ρίως ο εκπαιδευτικός κάθε βαθμίδας μπορεί να βρει π ληροφ ορίες σχετικά με τη διδακτική του πράξη, αλλά και ο ερευνητής ένα ευρύ υλικό για τις περαιτέρω ανιχνεύσεις του. Πρόκειται για ένα επίπονο έργο, μια προσπάθεια που μόνο άνθρωποι σαν τον συγγραφέα, δουλευτέ ς και ρηξικέλευθοι, θα μπορούσαν να το εκπο­ νήσουν και να το παρουσιάσουν σε ενημερωμένη, αναλυτική και χρηστική μορφή. Γιάννης Σ. Παπαδάτος

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

ΑιοΒητικη αγωγή νηπίων ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ

Αισθητική καλλιέργωα και μορφές έκφρασης των νηπίων Αθήνα, Καοτανιώτης, 1998. Σελ. 216

αισθητική καλλιέργεια του παιδιού από τα τρυ­ φερά του χρόνια, ήδη από τον καιρό του νηπια­ γωγείου, είναι και εφ ικτή αλλά και σκόπιμη. Τούτο γιατί τα παιδιά σήμερα ζουν στην κοινωνία της κατανάλωσης και της υπερπληροφόρησης, δ έ­ χονται τον καθημερινό καταιγισμό εικόνων, πληρο­ φοριών και μηνυμάτων, που τα επηρεάζουν, πιθα­ νώς τα αποπροσανατολίζουν και, πάντως, διαμορ­ φώνουν το γούστο και τη συμπεριφορά τους. Αυτό το βιβλίο αφορά στη μεθοδική αισθητική καλ­ λιέργεια στα χρόνια και στο ηλαίσιο του νηπιαγωγεί­ ου. Στο πρώτο μέρος του, σε μια προσπάθεια βαθύ­ τερ η ς προσέγγισης το υ θέμα τος τη ς αισθητικής καλλιέργειας τω ν νηπίων, γίνεται μια φιλοσοφική εμβάθυνση στην αναγκαιότητα των τεχνών στην εκ­ παίδευση, καθώς και αναφορά σε πιθανά προβλή­ ματα που εμποδίζουν την αισθητική αγωγή στο νη­ πιαγωγείο να λειτουργεί σε σταθερή βάση με δυνα­

«

τα Βιβλία του μήι

μικές προοπτικές. Στο δ εύ τερ ο μέρος γίνεται μία συνοπτική ψυχολογική προσέγ­ γιση της αισθητικής εμπειρίας γενικά και ειδικότερα στο χώρο το υ νηπιαγω γείου (διδακτικές προεκτά­ σεις τω ν κινήτρω ν για την τέχνη και την αισθητική εμπειρία, εξελικτικές ψυχολο­ γικές θεω ρίες της αισθητικής ανάπτυξης τω ν νη­ πίων). Στο τρίτο μέρος γίνεται αναφορά στη διδακτι­ κή πραγματικότητα των αισθητικών ενασχολήσεων στην τάξη (παρουσίαση έργων τέχνης, επισκέψεις σε μουσεία, σύγχρονοι καλλιτέχνες στο σχολείο, χρώμα, ιχνογράφημα, αισθητικά περιβάλλοντα εμψύχωσης κ.τ.λ.) σε συσχετισμό με το εκάστοτε στά­ διο αισθητικής ανάπτυξης και την ψυχολογική λει­ τουργία της αισθητικής εμπειρίας. Το βιβλίο απευθύνεται σε κείνους που διδάσκουν μέσα και έξω από τη σχολική τάξη, αλλά είναι πολύ χρήσιμο και στους γονείς και σε όλους εκείνους που οραματίζονται μια πιο δημιουργική εκπαίδευση. Κω νσταντίνος Δ. Μ αλα φ άντης

m

ΠΑΙΔΙΚΑ

Λογοτεχνικά βιβλία... γνώσεων!

Ι

ΜΑΡΩ ΛΟΪΖΟΥ

• Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα κοσμικό αυγό • Η nopcia της Ζωής Εικαν.: Κ. Βερούτοου Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 48 το καθένα

αι τα δύο βι­ βλία ανήκουν στη σειρά «Το θαύμα το υ κόσμου», η οποία ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ετα ι με ά λλα οκτώ . Αναφέρονται στη γέννηση το υ σύμπαντος και το υ ηλιακού μας συ­ στήματος (Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα κοσμικό αυγό) και στην εμφάνιση και εξέλιξη της ζωής (Η πο­ ρεία της Ζωής). Είναι βιβλία τα οποία με εικόνες ανά­ γλυφ ες στέλνουν στο παιδί τη βιωμένη μνήμη της ανθρωπότητας, ιδωμένη με το φακό της επιστήμης και σμιλεμένη με το γνώριμο ποιητικό ύφος της γνω­ στής συγγραφέως. Κι η εικονογράφηση είναι εντυ­ πωσιακή. Αυτά τα δύο στοιχεία διαλεκτικά δεμένα κάνουν τα βιβλία ευχάριστα αναγνώσματα που επι­ τυγχάνουν τη γνώση μέσω της αισθητικής συγκίνη­ σης. Έχουν κι ένα επιπλέον προτέρημα: Στο τέλος περιέχουν ασκήσεις, οι οποίες απευθύνονται περισ­ σότερο στη δημιουργία και στην ανακαλυπτική ικα­ νότητα του μικρού αναγνώστη με γνώμονα την ανα­ γνωστική του ανταπόκριση. Είναι απλές και οι περισ­ σότερες πρωτότυπες. Και πώς αλλιώς, αφού επικε­ φαλής τω ν συντακτών τους είναι η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου; Τα συστήνουμε ανεπιφύλακτα και ιδιαίτερα στους δα­ σκάλους. θα τους βοηθήσουν πολύ στα μαθήματα και όχι μόνο! (Για παιδιά από 8 ετών) Γιάννης Σ . παηαδάτος

Γνώση και αισθητική απόλαυση Γιώργος Ζ«ρέρης, ο θαλασσινός φίλος μας Επιμέλεια: Ειρήνη Βοκοτοπούλου Αθήνα, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, 1998. Σελ. 64

ετά το βιβλίο για το ν Γεώργιο Βιζυηνό, το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) εξέδ ω ­ σε και τούτο το αριστουργηματικό βιβλίο για τον Γιώργο ΣεΦέρη. Πρωτότυπος ο τρόπος παρουσίασης μέσα α­ πό: α) Ένα βιβλίο με εικόνες από τη ζωή του Σεφέρη και φωτογραφίες του ίδιου, αποσπάσματα για τη θάλασσα από το έργο του, βιογραφικά και άλλα στοιχεία και εμβόλιμα κείμενα της Ειρήνης Βοκοτο­ πούλου, που είχε και την επιμέλεια της όλης έκδο­ σης. β) Μια αφίσα με παράλληλες φωτογραφίες και μικρά κείμενα για τη ζωή του, την κοινωνι κή - ιστορι­ κή και λογοτεχνική κίνηση στην Ελλάδα και στον κό­ σμο. γ) Κάρτες και σελιδοδείκτες που λειτουργούν παράλληλα με τα κείμενα του βιβλίου και το χρονολόγιο της αφίσας. Είναι ένα εντυπωσιακό εγχείρημα που συνδυάζει τη γνώση, μέσω της συσχέτισης εικόνων και κειμένων, και τη δημιουργική φαντασία των παιδιών, μέσω της παιγνιώδους μορφής μάθησης. Πρόκειται για μια εκπληκτική δουλειά, που μόνο η δημιουργικότητα και το μεράκι της επιμελήτριας και η βούληση του ΕΚΕΒΙ και της διευθύντριάς του Μυρ­ σίνης Ζορμπά θα μπορούσαν να επιτύχουν. Στα γρα­ φεία του ΕΚΕΒΙ υπάρχει και άλλο ενισχυτικό υλικό (slides και μουσική), το οποίο μπορούν να δανει­ στούν φορείς, κυρίως σχολεία. (Για παιδιά από 8-15 ετώ ν και για εκπαιδευτικούς).

Π

Γιάννης Σ. Παηαδάτος

_________________________ τα Βιβλία του μήνα

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ (Αρχαία - Μεσαιωνική - Ν εότερη) MOSSE CLAUDE Η γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα Μετάφραση: Αθαν. Στεφάνης • MARTIN Ρ. NILSSON Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής Θρησκείας Μετάφραση: A lx . Παπχθωμοπούλου ΤΣΙΜΠΟΥΚΙΔΗ Δ. - ΓΚΑΦΟΥΡΩ Φ: Β. Αλέξανδρος ο Μακεδών Μετάφραση: I. Στεργίου • ΤΣΙΜΠΟΥΚΙΔΗ Δ. Φ ίλιπ πος Β ' ο Μακεδών και ο ιστορικός του ρόλος • ΤΣΙΜΠΟΥΚΙΔΗ Δ. Ιστορία του Ελληνιστικού κόσμου • ROBERT FLACELlERE 0 δημόσιος και ιδιω τικός βίος τω ν αρχαίω ν Ελλήνων Μετάφραση: Γερ. Βαν8ώρος • CHARLES DELVOYE Βυζαντινή Τέχνη (324-1453) Μετάφραση: Μαντώ Παπα8άχη

Ν.Η. BAYNES - Η. MOSS Βυζάντιο Εισαγωγή στον βυζαντινό πολιτισμό Μετάφραση: Δ. Σαχχάς • TAMARA TALBOT RICE 0 Δημόσιος και ιδιω τικός βίος τω ν Β υζαντινών Μετάφραση: Φ. Βώρος Μ ΠΑΛΤΑ ΧΑΡΑΛ. Πύλος - Ναβαρίνο - Νιόκαστρο Ανάκτορο Νέστορος D.M. Mac DOWELL Το Δίκαιο στην Αθήνα τω ν κλασικών χρόνων Μετάφραση: Γ. Μαθιου8άχης D.M. Mac DOWELL Σπαρτιατικό Δίκαιο Μετάφραση: Νιχ. Κονομης • BISCARDI ARNALDO Αρχαίο Ελληνικό Δίκαιο Μετάφραση: Παν. Δ. Δημάχης • FARRAR SYNTHIA Οι αρχές της δημοκρατικής σκέψης στην κλασική Αθήνα Μετάφραση: Αντ. Η . Σαχελλαρίου

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΗΜ. Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑ IΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 8 - ΑΘΗΝΑ 106 78 - ΤΗΛ. 362.73.18 - 364.26.92 - FAX 361.02.71

Άγνωστα διηγήματα διάσημων ξ έν ω ν συγγραφ έω ν από το αρχείο του Γιώργου ΖεΒελάκπ

ΚάρσονΜακΚάλερς (1917-1967) Μ ε τοπρώτο της μυθιστόρημα: «Η καρδιά είναι μοναχικός κυνηγός»1(1940), η ΚάρσονΣμιθΜακ Κάλερς -γεννημένη στην Τζώρτζια των Η.Π.Α. το 1 91 7-κέρδισε την εκτίμηση των κριτικών για την ευαισθησία του λογοτεχνικού ύφους, την αισθαντική διείσδυση στα μοναχικά τοπία της ανθρώπινης προσωπικότητας και τα οξυδερκή συμβολικά της σχόλια πάνω στο φαινόμενο του φασισμού. Ακολούθησαν τα μυθιστορήματα: «Ανταύγειες σ ’ένα χρυσό μάτι» (1941), «Συμμέτοχος στο γάμο» (1946), «Ρολόι χωρίς δείκτες» (1961), καθώς και δύο θεατρικά έργα. Κυρίαρχο θέμα η καταγραφή προσωπικών εμπειριών και αισθημάτων, η εξέλιξη και ωρίμανση των χαρακτήρων, συνηθέστατα μέσα στο περιβάλλον του αμερικανικού νότου, όπου γεννήθηκε η συγγραφέας - μολονότι έζησε κατόπιν για πολλά χρόνια στη Νέα Υόρκη. Η «Μπαλάντα του μελαγχολικού καφενείου»2 (1951) περιέχει συγκεντρωμένα διηγήματα και νουβέλες, από όπου ο ΈντουαρντΆλμπι επέλεξε το πρώτο κομμάτι για μια δική του θεατρική διασκευή το 1963. Μια τελευταία συλλογή διηγημάτων εκδίδεται μετά το θάνατό της, στα πενήντα της χρόνια. Πρόκειται για το «Υποθηκευμένη καρδιά» (1971), όπου δημοσιεύονται ορισμένα από τα πρώιμα διηγήματά της-πάνταστο γνώριμο, ευδιάκριτο μοτίβο όλου της του έργου: την εξερεύνηση και κατανόηση του εαυτού μας. Δέσποινα ΚερεΒάντη 1. Η καρδιά κυνηγάει μονάχη. Μτφρ.: Βικτωρία Τράπαλη. Εξάντας, 1981.

2. Ημπαλλάντα του λυπημένου καφενείου. Μτφρ.: Μένης Κουμανταρέας. Κέδρος, 1969.

CARSON Me CULLERS

Β Ρ Α Χ Ο , ΕΝΑ ΖΥΝ Ν ΕΦ Ο ... ΔΙΗΓΗΜΑ Περιοδικό Εκλογή, Ιούλιος 1956

©©■

/ Τ " Ί βρεχε εκείνο το πρωινό και ήταν ακόμη πολύ σκοτεινά. Όταν το παιδί έφθασε στο καφενείο είχε σχεδόν τελειώσει τη διανομή των εφημερίδων και μπήκε I ' μέσα για να πιη ένα φλιτζάνι καφέ. Το καφενείο αστό διανυκτέρευε πάντα και U το κρατούσε ο Λέο, ένας πικρόχολος και τσιγκούνης άνθρωπος. Μετά τον βρεγμένο, γυμνό δρόμο η ατμόσφαιρα του καφενείου ήταν φωτεινή και φιλική. Μπροστά στο μπαρ στέκονταν δύο στρατιώτες, τρεις εργάτες από το γειτονικό βαμβακουργείο και στην πέρα γωνιά ένας άνθρωπος που καθόταν σκυμμένος με το πρό­ σωπό του θαρρείς χωμένο μέσα στο ποτήρι τη μπύρα του. Το παιδί φορούσε ένα κασκέτο σαν των αεροπόρων. Όταν μπήκε μέσα στο καφενείο ξεκούμπωσε το λουρί που κρατούσε το κασκέτο κάτω από το σαγόνι του και το έσπρωξε λίγο πίσω. Πολλές φορές, την ώρα που έπινε τον καφέ του, οι άλλοι του μιλούσαν φιλικά. Μα εκείνο το

IJ

ξένο διήγημα

πρωί ο Λέο ούτε τον πρόσεξε και οι άλλοι δεν μιλούσαν. Πλήρωσε και προχώρησε να φύγη όταν μια φωνή τον σταμάτησε.

-Ν εαρ έ, ε νεαρέ! Στράφηκε και είδε τον άνθρωπο της γωνιάς να τόυ γνέφη. Είχε σηκώσει το κεφάλι του από το ποτήρι της μπύρας και ξαφνικά έμοιαζε πολύ χαρούμενος. Ο άνθρωπος ήταν πολύ χλωμός και μαραμένος, με μεγάλη μύτη και ξεπλυμένα ξανθά μαλλιά. Το παιδί τον πλησίασε. 'Ηταν ένα αγόρι ώς δώδεκα χρονώ όχι πολύ ανεπτυγμένο για την ηλικία του, με τον ένα ώμο σηκωμένο ψηλότε­ ρα από τον άλλο - ήταν το βάρος από τις εφημερίδες που κουβα­ λούσε. Το πρόσωπό του ήταν αδύνατο, με πανάδες, και τα μάτια του στρογγυλά, παιδιάστικα μάπα.

- Τ ι είναι, κύριε; Ο άνθρωπος έβαλε το ένα χέρι στον ώμο του μικρού και με το άλλο τον έπιασε από το σαγόνι. Το παιδί τραβήχπικε με αμηχανία.

- Για στάσου! Τι έπαθες κύριε; Η φωνή του παιδιού ήταν λεπτή. Στο καφενείο έγινε ξαφνικά μεγάλη ησυχία. Ο άνθρωπος είπε αργά.

- Σ’ αγαπώ, παιδί μου... Οι θαμώνες του καφενείου γέλασαν. Το παιδί που είχε λίγο τραβη­ χτή δεν ήξερε π να κάνη. Κοίταξε πάνω από τον πάγκο τον Λέο και ο Λέο τον κοίταξε χαμογελώντας βαριεστημένα. Το παιδί δοκίμασε να γελάση κι αυτό, μα ο άνθρωπος ήταν σοβαρός και θλιμμένος.

- Δεν ήθελα να σε κοροϊδέψω, νεαρέ, του είπε. Κάτσε να πιης μια μπύρα μαζί μου. Θέλω κάτι να σου εξηγήσω. Ο μικρός εφημεριδοπώλης κοίταξε με την άκρη του μαπού του τους άλλους, να δη π έπρεπε να κάνη. Μα οι άλλοι είχαν γυρίσει στην μπύρα ή στον καφέ τους και δεν τον πρόσεχαν. Ο Λέο έφερε ένα φλιτζάνι καφέ μεγάλα και το έβαλε μπροστά του.

-Δ εν μπορώ νατού δώσω μπύρα, είναι ανήλικος, εξήγησε. Ο μικρός κάθησε σε ένα σκαμνί. Ο άνθρωπος τον κοίταξε σοβαρά.

- Είναι πολύ σπουδαίο, είπε και έβαλε το χέρι στην τσέπη του. Έβγαλε κάτι που το άπλωσε μέσα στην παλάμη του χεριού του για να το δη ο μικρός.

- Κοίταξε προσεχπκά, του είπε. Ο μικρός κοίταξε μα δεν είδε τίποτα αξιόλογο για να το κοιτάξη προσεχτικά. Ο άνθρωπος κρατούσε στο χέρι του μια φωτογραφία. Έδειχνε το πρόσωπο μιας γυναί­ κας, μα ήταν θαμπή.

- Βλέπεις; ρώτησε ο άνθρωπος. Ο μικρός κούνησε το κεφάλι του και ο άνθρωπος έβγαλε άλλη μια φωτογραφία και του έδειξε. Ήταν μια γυναίκα με μαγιώ σε μια ακρογιαλιά.

- Κοίταξες καλά; ρώτησε σκύβοντας κοντά στο παιδί. Την είχες δη άλλη φορά ποτέ Το παιδί καθόταν ακίνητο και κοίταζε λίγο στραβά τον άνθρωπο.

-Ό χ ι, δεν ξέρω.

- Πολύ καλά, είπε ο άλλος βάζοντας τις φωτογραφίες στην τσέπη του. Αυτή ήταν η γυναίκα μου.

- Πέθανε; ρώτησε το παιδί. Ο άνθρωπος κούνησε αργά το κεφάλι του. Η μπύρα του ήταν ακόμη μπροστά του σ’ ένα μεγάλο καφέ κύπελλο. Το έπιασε με τα δυο του χέρια και ρούφηξε μερικές γου­ λιές. ξένο διήγημι

Carson McCullers *

* Την φωτογραφία της Carson McCullers από τη βιβλιοθήκη του κολεγίου Αθηνών μας προσέφερε η Κάσση Κόντου.

- Κανένα βράδυ θα κοιμηθής με τη μύτη σου χωμένη σε κανένα ποτήρι μπύρα και θα πνιγής, είπε ο Λέο. Θα είναι ωραίος θάνατος μα την αλήθεια. Ο μικρός προσπάθησε να κάνη νόημα στον Λέο. Την ώρα που ο άνθρωπος κοίταζε αλλού, ο μικρός έκανε νόημα του Λέο «μεθυσμένος;». Μα ο Λέο σήκωσε τα φρύδια του και γύρι­ σε το κεφάλι στην ψηστιέρα του όπου τηγάνιζε κάτι κομμάτια μπέηκον. Ο άνθρωπος έσπρωξε το κύπελλο πέρα, ίσιωσε την πλάτη του και δίπλωσε τα χέρια του πάνω στον πάγκο. Το πρόσωπό του ήταν θλιμμένο καθώς κοίταζε το παιδί. Πότε πότε τα βλέφαρά του έκλειναν σοβαρά πάνω στα ανοιχτόχρωμα πράσινα μάτια του. Κόντευε να ξημερώση και ο μικρός σήκωσε το σάκκο του να φύγη.

- Θέλω να σου μιλήσω για την αγάπη, είπε ο άνθρωπος. Για μένα είναι πια μια επιστήμη.

Ο μικρός μισοσηκώθηκε από το σκαμνί αλλά ο άνθρωπος σήκωσε το χέρι σαν να τον εμπόδιζε. Είχε κάτι επάνω του που κρατούσε το παιδί εκεί και δεν το άφηνε να φύγη.

- Εδώ και δώδεκα χρόνια παντρεύτηκα τη γυναίκα που είδες στη φωτογραφία. Ή ταν γυναίκα μου για ένα χρόνο, εννιά μήνες, τρεις μέρες και δύο νύχτες. Την αγαπούσα. Ναι... Την αγαπούσα. Νόμιζα πως μ’ αγαπούσε και κείνη. Ήμουνα μηχανικός, στους σιδηρο­ δρόμους. Της πρόσφερα όλες τις ανέσεις και τις πολυτέλειες. Ποτέ δεν μου πέρασε από το μυαλό η σκέψι πως δεν ήταν ευχαριστημένη. Ξέρεις όμως τι έγινε; -Ό ο ο ο ο χι,είπ εο Λ έο . Ο άνθρωπος δεν σήκωσε το βλέμμα του από το πρόσωπο του παιδιού.

- Με άφησε. Γύρισα ένα βράδυ στο σπίτι μου και το βρήκα άδειο. Με άφησε.

- Με κάποιον άλλον; ρώτησε το παιδί. Ο άνθρωπος ακούμπησε απαλά το χέρι του στον πάγκο.

- Φυσικά, μικρέ μου. Μια γυναίκα δεν το σκάει έτσι μοναχή της. Το καφενείο ήταν ήσυχο και έξω έπεφτε απαλή και ατελείωτη η βροχή. Ο Λέο γύρισε το μπέηκον στο τηγάνι και είπε: - Ώστε την κυνηγάς έντεκα χρόνια τώρα; Είσαι θεοπάλαβος δηλαδή! Για πρώτη φορά ο άνθρωπος κοίταξε τον Λέο.

- Σε παρακαλώ μην είσαι αγενής. Άλλωστε δεν μιλούσα σε σένα. Γύρισε το κεφάλι του πάλι στον μικρό και του είπε σιγά, με ύφος εμπιστευπκό.

- Ας μην του δώσουμε σημασία. Ναι; Ο εφημεριδοπώλης κούνησε το κεφάλι του με δυσπιστία.

- Να τι έγινε λοιπόν, συνέχισε ο άνθρωπος. Εγώ είμαι ένας άνθρωπος που νοιώθει πολλά πράματα. Σ’ όλη μου τη ζωή, πολλά πράματα, το ένα ύστερα από το άλλο, μου έκαναν εντύπωσι. Το φεγγάρι. Η γάμπα μιας όμορφης κοπέλλας, και άλλα. Μα όταν τα χάρηκα όλα, είχα ένα παράξενο αίσθημα σαν να ήταν κάτι χαλαρό γύρω μου. Τίποτα δεν φαινόταν να μου ταιριάζη. Ήμουνα ένας άνθρωπος που δεν είχε αγαπήσει ποτέ. Αργά αργά έκλεισε τα μάτια του και η κίνησι αυτή έμοιαζε με το κλείσιμο τη ς αυλαίας ύστερα από μια σκηνή του έργου. Ό ταν μίλησε πάλι η φωνή του ήταν έντονη και τα λόγια έβγαιναν γρήγορα από το στόμα του. Τα μεγάλα του αυτιά, θαρρείς και τρέμανε.

- Τότε γνώρισα αυτή τη γυναίκα. Ήμουνα 51 ετών και εκείνη έλεγε πάντα πως ήταν τριά­ ντα. Τη γνώρισα σε ένα πρατήριο βενζίνης και παντρευτήκαμε μέσα σε τρεις μέρες. Και ξέρ εις με τι έμοιαζε; Δεν μπορώ να σου εξηγήσω. Όλα όσα είχα νοιώσει ώς εκείνη τη στιγμή συγκεντρωθήκανε γύρω σ’ αυτή τη γυναίκα. Τίποτα δεν έμεινε πια άδειο γύρω μου. Όλα τα γέμισε εκείνη. Ο άνθρωπος σταμάτησε ξαφνικά και έξυσε τη μεγάλη του μύτη.

- Πώς τη λέγανε; ρώτησε το παιδί.

- Ω, είπε ο άλλος. Εγώ τη φώναζα Ντοντό1αλλά αυτό δεν σημαίνει τίποτα.

- Δοκίμασες να την κάνης να γυρίση πίσω;

©Θ-

ξένο διήγημα

Ο άνθρωπος έδειξε πως δεν άκουσε.

- Καταλαβαίνεις λοιπόν πώς ένοιωσα όταν μ’ άφησε και έφυγε. Ο Λέο έφτιαχνε σάντουιτς με το ψημμένο μπέηκον. Ένας από τους εργάτες τού ζήτησε και άλλο καφέ και ο Λέο τού τον σέρβιρε. Δεν έδινε ποτέ συμπλήρωμα καφέ τζάμπα. Οι εργάτες αυτοί τρώγανε εκεί κάθε πρωί, μα ο Λέο όσο καλύτερα γνώριζε τους πελάτες του τόσο πιο πολλές τσιγκουνιές τούς έκανε.

- Και δεν την ξαναβρήκες ποτέ; Το παιδί δεν ήξερε τι να σκεφθή γι’ αυτόν τον άνθρωπο και το παιδικό του πρόσωπο έδει­ χνε αβεβαιότητα μαζί με περιέργεια και αμφιβολία. Ήταν καινούργιος στη δουλειά. Του φαινόταν παράξενο να βρίσκεται έξω μέσα στο σκοτεινό, βροχερό πρωινό.

- Ναι, απάντησε ο άνθρωπος. Προσπάθησα να τη γυρίσω πίσω. Πήγα εδώ και κει για να τη βρω. Πήγα στην Τούλσα όπου είχε συγγενείς. Και στο Μομπάιλ. Πήγα σε όλες τις πόλεις που μου είχε αναφέρει στις κουβέντες της και ρώτησα όλους όσους ήξερα πως τη γνωρίζανε. Τούλσα, Ατλάντα, Σικάγο, Τσίχοου, Μέμφις... Δυο χρόνια σχεδόν γύριζα παντού για να τη βρω.

- Μα και οι δυο τους είχαν εξαφανιστή από το πρόσωπο της γης, είπε ο Λέο.

- Μην τον ακούς, είπε ο άνθρωπος εμπιστευτικά. Και ξέχασε τα δυο αυτά χρόνια. Δεν έχουν σημασία. Σημασία έχει πως τον τρίτο χρόνο άρχισε να γίνεται κάτι παράξενο μέσα μου.

-Τ ι; ρώτησε ο μικρός. Ο άνθρωπος έσκυψε να πιη λίγη μπύρα, μα μόνο τη μύρισε χωρίς να πιη καθόλου.

- Πρώτα απ’ όλα η αγάπη είναι ένα παράξενο πράμα. Στην αρχή σκεπτόμουνα μόνο να τη φέρω πίσω. Ήταν μια μανία. Αλλά όσο περνούσε ο καιρός προσπαθούσα να τη θυμηθώ. Και ξέρεις τι έγινε; -'Οχι, είπε το παιδί.

- Όταν ξάπλωνα στο κρεββάτι και προσπαθούσα να τη θυμηθώ, το μυαλό μου άδειαζε. Δεν μπορούσα να τη φέρω στο νου μου. Έβγαζα τις φωτογραφίες της και τις κοιτούσα. Τίποτα. Μπορείς νατό φανταστής; - Άκου, Μακ, φώναξε ο Λέο στον εργάτη. Μπορείς να φανταστής το μυαλό αυτουνού εδώ άδειο; Ο άνθρωπος κούνησε αργά το χέρι του. Τα πράσινα μάπα του ήταν καρφωμένα στο αδύ­ νατο προσωπάκι του εφημεριδοπώλη.

- Ξαφνικά όμως ένας καθρέφτης, ένα τραγούδι, μια σκιά τη νύχτα μου τη θύμιζε. Με παρακολουθείς; - Ένας καθρέφτης... είπε το παιδί.

- Οτιδήποτε. Τριγυρνούσα παντού και δεν είχα τη δύναμι να τη θυμηθώ. Βρισκόμουνα στο έλεος όλων όσων έβλεπα και άκουα. Και ξαφνικά αντί εγώ να την παρακολουθώ και να τη γυρεύω άρχισε να με κυνηγά εκείνη μέσα στην ίδια μου την ψυχή. Εκείνη να κυνηγά εμένα. Για σκέψου! Και μέσα στην ψυχή μου!

- Σε ποιο μέρος βρισκόσουνα τότε; ρώτησε το παιδί.

- Ω, αναστέναξε ο άνθρωπος. Ήμουν σαν άρρωστος. Ομολογώ πως άρχισα να μεθάω και να κάνω ένα σωρό βρωμιές. Όταν θυμάμαι εκείνο τον καιρό το μυαλό μου στρίβει. Τόσο ήταν τρομερός...

Ο άνθρωπος έσκυψε το κεφάλι του και ακούμπησε το μέτωπό του στον πάγκο. Για λίγα λεπτά έμεινε έτσι σκυμμένος με τα μακρυά τριχωτά χέρια του πλεγμένα σαν σε προσευ­ χή. Επιτέλους ανασηκώθηκε. Χαμογελούσε. Και ξαφνικά το πρόσωπό του φάνηκε φωτει­ νό καιγερασμένο.

- Τούτο έγινε τον πέμπτο χρόνο, είπε. Και τότε άρχισε και η επκπήμη μου. ξένο διήγημα

■©Ή

Το στόμα του Λέο μισάνοιξε σε ένα ειρωνικό χαμόγελο. «Γερο-Ρωμαίο!» είπε.

- Τι έγινε; ρώτησε το παιδί. Η φωνή του γέρου ήταν δυνατή και καθαρή.

- Ειρήνη, είπε.

-Ε ; - Είναι δύσκολο να σου το εξηγήσω αυτό. Φαντάζομαι πως η λογική εξήγησι είναι πως εκείνη και γω είχαμε κυνηγηθή τόσο καιρό ώστε τελικά μπερδευτήκαμε και ησυχάσαμε. Ειρήνη... Ένα όμορφο και παράξενο κενό. 'Ηταν άνοιξι στο Πόρτλαντ και κάθε απόγεμα έβρεχε. Ό λο το βράδυ έμεινα στο κρεββάτι μου στα σκοτεινά. Και έτσι γνώρισα την επι­ στήμη μου. Τα τζάμια του καφενείου άρχισαν ν’ ασπρίζουν. Οι δύο στρατιώτες πλήρωσαν και άνοιξαν την πόρτα να φύγουν. Οι τρεις εργάτες συνέχιζαν σιωπηλοί το πρωινό τους. Το ρολόι του Λέο χτύπησε ρυθμικά στον τοίχο.

- 'Ακουσέ με με προσοχή! Συλλογίστηκα την αγάπη και κατάλαβα πως κάτι στραβό κάνα­ με. Οι άνθρωποι αγαπούν για πρώτη φορά. Και π αγαπούν; Το τρυφερό στόμα του παιδιού ήταν μισάνοιχτο και δεν απάντησε.

- Μια γυναίκα, είπε ο άνθρωπος. Χωρίς γνώσι, χωρίς εφόδια, καταπιάνονται με την πιο επικίνδυνη και ιερή εκδήλωσι που έφ ερε ο Θ εός στη γη. Αγαπούν μια γυναίκα. Έτσι δεν γίνεται νεαρέ; - Ναι, είπε το παιδί σιγανά.

- Αρχίζουν τη ν αγάπη ανάποδα. Αρχίζουν από την κορυφή. Μπορεί να άπορή λοιπόν κανείς που γίνονται δυστυχισμένοι; Ξέρεις πώς θα έπρεπε να αγαπούν;

Ο γέρος άπλωσε το χέρι του και έπιασε το παιδί από το γιακά τη ς πέτσινης ζακέτας του. Τ ο κούνησε ελαφρά και τα πράσινα μάτια του το κοίταξαν σταθερά και σοβαρά.

- Παιδί μου, ξέρεις πώς θα έπρεπε να αρχίζη η αγάπη; Το παιδί καθόταν, μικρούλι, προσεκτικό, ακίνητο. Αργά κούνησε το κεφ αλά κιτου. Ο γέρος έσκυψε και ψιθύρισε.

- Από ένα δέντρο, ένα βράχο, ένα σύννεφο. Έ ξω στο δρόμο εξακολουθούσε να βρέχη. Μια μαλακιά, γκρίζα, ήσυχη βροχή. Η σειρήνα του εργοστασίου σφύριξε για τη βάρδια των έξι και οι τρεις εργάτες πλήρωσαν και έφυ­ γαν. Στο καφενείο δεν ήταν άλλος από τον Λέο, τον γέρο και τον μικρό.

- Τέτοιος καιρός ήταν τό τε στο Πόρτλαντ, είπε ο γέρος. Τστε που άρχισε η επκπήμη μου. Σκεφτόμουνα και ξεκίνησα πολύ προσεκτικά. Έβλεπα στο δρόμο κάτι, το συλλογιζόμου­ να και το αγαπούσα. Μέρα τη μέρα προχωρούσα. Βρήκα ένα χρυσόψαρο, το πήρα σπίτι και το αγαπούσα... στο δρόμο από το Πόρτλαντ στο Σαν Νπέγκο...

- Ω, φτάνει πια! φώναξε ξαφνικά ο Λέο. Ο γέρο ς κρατούσε ακόμη το γιακά του μικρού. Έ τρεμε και το πρόσωπό του ήταν λαμπε­ ρό κι ολόθερμο.

- Έ ξι χρόνια τώ ρα γυρίζω μόνος μου και φτιάχνω την επιστήμη μου. Και τώρα, μικρέ, είμαι κυρίαρχος. Μπορώ ν’ αγαπήσω το καθετί. Δεν χρειάζεται ούτε να το σκέπτομαι πια. Βλέπω ένα δρόμο γεμάτο ανθρώπους και ένα όμορφο φως λάμπει μέσα μου. Βλέπω ένα πουλί στον ουρανό- ή συναντώ έναν ταξιδιώτη στο δρόμο. Όλοι ξένοι και όλοι αγαπημέ­ νοι. Καταλαβαίνεις τι μπορεί να σημαίνη μια επιστήμη σαν τη δική μου; Ο μικρός στεκόταν ακίνητος με τα χέρια του σφιγμένα πάνω στον πάγκο. Τέλος ρώτησε: - Τη βρήκες ποτέ τη γυναίκα; -Τ ι; τι λες μικρέ; - Θέλω να πω, ρώτησε το παιδί δειλά, αγαπήσατε ξανά καμμιά γυναίκα; Ο γ έρο ς άφησε το γιακά του μικρού. Γύρισε αλλού και για πρώτη φορά το βλέμμα του

©S-

ξένο διήγημα

είχε μια έκφρασι αόριστη και θαμπή. Σήκωσε το κύπελλο και ήπιε όλη τη μπύρα. Έπειτα είπε: - Όχι, νεαρέ. Βλέπεις αυτό είναι το τελευταίο σκαλοπάτι της επιστήμης μου. Προχωρώ προσεχακά. Και δεν είμαι ακόμη έτοιμος.

-Ν ό τα μας! είπε ο Λέο. Ο γέρος σηκώθηκε και στάθηκε μπροστά στην ανοιχτή πόρτα. Κοντά στο αμυδρό γκρίζο φως της αυγής φαινόταν σκυφτός και αδύνατος. Μα το χαμόγελό του ήταν φωτεινό.

- Να θυμάσαι πως σ’ αγαπώ μικρέ μου, είπε και η πόρτα έκλεισε μαλακά πίσω του. Το παιδί δεν μίλησε για αρκετή ώρα. Ύστερα κατέβασε το κασκέτο του και κούμπωσε το λουρί. Χωρίς να κοιτάξη τον Λέο, ρώτησε: -'Η τα ν μεθυσμένος; - Όχι, είπε ο Λέο κοφτά.

-Τ ό τε μήπως παίρνει ναρκωτικά; ρώτησε η καθαρή παιδική φωνή.

-Ό χ ι. Το παιδί κοίταξε τον Λέο και το χλωμό του πρόσωπο ήταν ανήσυχο, η φωνή του πνιγμένη.

- Μήπως ήταν τρελλός; Λες να ήταν τρελλός, Λέο, ή όχι; Αλλά ο Λέο δεν απάντησε. Δεκατέσσερα χρόνια δούλευε το καφενείο του και δεν βιαζό­ ταν να μιλήση για τρέλλα. Υπήρχαν ένα σωρό παράξενοι τύποι στην πόλι και περαστικοί που τους έφερνε η νύχτα. Ή ξερε τις μανίες τους. Μα δεν ήθελε να ικανοποιήση την περιέργεια του παιδιού που περίμενε. Έσφιξε τα χείλη του και δεν απάντησε. Το παιδί κούμπωσε το ζακέττο του και γυρίζοντας να φύγη είπε το μόνο πράγμα που του φαινόταν σίγουρο να το πη, τη μόνη κουβέντα που δεν ήταν ούτε για να την κοροϊδέψη κανείς ούτε για να την περιφρονήση.

- Η αλήθεια είναι πως γύρισε ένα σωρό μέρη. □

ΣΤΟ ΕΠΟΜ ΕΝΟ δ ια β ά ζ ω :

Το διήγημα του Λ ευκάδ ιου Χ ερν « Ι σ τ ο ρ ίε ς της Ια π ω ν ία ς »

ΕΚΔΟΣΕΙΣ SCRIPTA Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Ο

Μ Υ Θ Ι Σ Τ Ο Ρ Η Μ Α

ΤΖΟ ΫΣ ΚΑΡΟΛ Ο Ο ΥΤΣ

ΤΡΕ ΛΗ ΓΙΑ ΑΝ ΤΡ Ε Σ Η μικρή Ίνγκριντ Μπουν αγαπάει τον πατέρα της με όλη την αθωότητα και την τυφλή εμπιστοσύνη της παιδικής ηλικίας. Όταν όμως εκείνος ο τρυφε­ ρός και μαζί βίαιος άντρας που έμαθε να σκοτώνει στο Βιετνάμ θα εξαφανι­ στεί από τη ζωή της όμορφης γυναίκας του και της λατρεμένης του κόρης έχοντας διαπράξει ένα αποτρόπαιο έγκλημα, η Ίνγκριντ θα νιώσει τον κόσμο της να καταρρέει. Βρίσκοντας καταφύγιο, μαζί με τη μητέρα της, σε μια ορεινή κοινότητα, η Ίνγκριντ θα μεγαλώσει απομονωμένη, χωρίς φίλες, με μυριάδες ερωτηματι­ κά, μαθαίνοντας να μην κάνει ερωτήσεις. Η μόνη της ανακούφιση είναι οι ονει­ ροπολήσεις με επίκεντρο τον πατέρα της. Ζητώντας απελπισμένα να ξαναβρεί αυτή τη χαμένη αγάπη, πεινασμένη για λίγη τρυφερότητα, η Ίνγκριντ επι­ τρέπει στα αγόρια και τους άντρες να την εκμεταλλεύονται ερωτικά, βουλιά­ ζει στο αλκοόλ, τα ναρκωτικά, το ωμό σεξ σε μια κατάπτωση χωρίς τέλος, που θα την οδηγήσει στους κόλπους μιας σατανισηκής ομάδας, στο κατώφλι του θανάτου. Και από εκεί, θα αρχίσει η αργή και βασανιστική ανάδυση στο φως...

ξένο διήγημα

Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΖΗ των Βιβλίων γίνεται μ* Βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική Βιβλιογραφία ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Δελτίο συντάσσεται με την πολύτιμη συνεργασία του Βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Αρ. 400 I Ιουλίου-31 Αυγούστου 1999

επιμέλεια: ΕΦΗΑΠΑΚΗ

Δρχ. 7.500. ISBN 960-7151-92-5.

Βιβλιογραφία ΚΑΡΠΟΖΗΛΟΥ Μ. Τεύχη-αφιερώματα τω ν ελλη νικώ ν π ε ρ ιο δ ικώ ν (1879-1997). Αθήνα, Τυπωθήτω, 1999. Σελ. 436. Δρχ. 6.5 00. ISBN 960-7643-93-3.

Φ ιλοσοφία

Γενικά Γιάννης Σαρεγιάννης. Επιμ. Κ. Κριμπάς. Αθήνα, Μ.Ι.Ε.Τ., 1999. Σελ.

232. Δρχ. 4.000. ISBN 960-250168-5. Γλώσσα και νόηση. Επιμ. Δ. Κατή Μ. Κονδύλη - Κ. Νικηφορίδου. Αθή­ να, Αλεξάνδρεια, 1999. Σελ. 252. Δρχ. 3.500. ISBN 960-221-170-9. Η επιστημονική σκέψη στον ελληνι­ κό χώ ρ ο . 1 8 ο ς -1 9 ο ς αι. Α θήνα, Ε.Ι.Ε., 1998. Σελ. 376. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-7809-49-1. ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΥ Β. Γνώση, πά­ θη και πολιτική στη φιλοσοφία του Σ πινόζα. Α θήνα, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ια , 1999. Σελ. 236. Δρχ. 3.640. ISBN 960-221-167-9. ΚΑΤΑΡΤΖΗΣ Δ. Τα ευρισκόμενα. Α θήνα, Ε ρ μ ή ς, 1999. Σελ. 4 95. Δρχ. 6.240. ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Q uo vad is hom ine? Πάτρα, 1999. Σελ. 320. Δρχ. 2.910. ISBN 960-90505-1-4. ΜΑΡΚΗΣ Δ. Το τέλος της σοφίας. Α θήνα, Σ τά χυ, 1999. Σελ. 4 44.

ΜΠΕΓΖΟΣ Μ. Π. Χρήστος Μαλεδίτσης. Η ζωή και το έργο του. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999. Σελ.

84. ISBN 960-344-672-6. ΝΕΓΡΕΠΟΝΤΗ Α. Ελληνιστές: Η Ελλάδα δεν τους πληγώνει. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1999. Σελ. 314. Δρχ.

3.500.

ISBN 960-14-0055-9. ΡΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Μαθηματικός ρ εα λ ισ μ ό ς. Α θήνα, Ε λ λ η ν ικ ά Γράμματα, 1999. Σελ. 215. Δρχ.

4.000.

ISBN 960-344-719-6. ΣΤΑΜΑΤΗΣ Κ. Η ανάκτηση του μέλλοντος. Αθήνα, Ν ή σ ο ς, 1999. Σελ. 124. Δρχ. 2.5 0 0 . ISBN 9607711-22-Χ. ΤΖΑΜΑΛΗΣ Κ. X. Η αληθινή ηθική και η λειτουργικότητά της στην κοι­ νωνία. Αθήνα, Δωδώνη, 1999. Σελ.

101. Δ ρχ. 1.560. ISBN 960-248974-Χ. ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙ­ ΣΜΩΝ. Η μισαλλοδοξία. Μετ. Ζ. Σαρίκας. Αθήνα, Εξάντας, 1999. Σελ.

313. Δ ρχ. 4 .680. ISBN 960-256377-Χ.

AUERNHEIMER G. Σ οσιαλδημο­ κρατία, εθνικοσοσιαλισμός, κριτική θεω ρία. Αθήνα, Π λ έθρ ο ν, 1999. Σελ. 177. Δρχ. 4.6 8 0 . ISBN 960348-086-Χ.

KIRKEGAARD S. Ασθένεια προς θά­ νατον. Μετ. Κ. Παπαγιώργης. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 236. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-2428-Χ.

LEVY Ρ. Δυνητική πραγματικότητα. Μετ. Μ. Καραχάλιος. Αθήνα, Κριτι­ κή, 1999. Σελ. 205. Δρχ. 3 .800.

ISBN 960-218-177-Χ.

BALIBAR Ε. Η φιλοσοφία του Μαρξ. Μ ετ.-επιμ. Α. Σ τυλιανού. Αθήνα, Νήσος, 1999. Σελ. 232. Δρχ. 3.000.

ISBN 960-7711-20-3.

DERRIDA J. Αντιστάσεις της ψυχα­ νάλυσης. Μετ. Ε. Κωνσταντίνου - Β. Ναστοΰλη. Αθήνα, Πλέθρον, 1999. Σελ. 217. Δρχ. 4.6 8 0 . ISBN 960348-094-0.

DIDEROT D. Το ό νε ιρ ο του D’Alembert. Εισ.-μετ.-σχόλ. Α. Καλογνωμής. Αθήνα, Ζήτρος, 1999. Σελ. 275. Δρχ. 4.0 0 0 . ISBN 9607760-79-0. ΡΙΤΤΕΡ Γ. Ο Έ γελος και η Γαλλική Επανάσταση. Πρόλ.-μετ.-εργογρ.βιβλ. Γ. Φαράκλας. Αθήνα, Εστία, 1999. Σελ. 152. Δρχ. 2.000. ISBN 960-05-0859-3.

CHURCHARD Ρ. Μ. Η μηχανή της λογικής. Η θέση της ψυχής. Μετ. Α. Ραφτόπουλος. Αθήνα, Γκοβόστης, 1999. Σελ. 414. Δρχ. 8.000. ISBN 960-270-811-5.

Μεταφυσική GAULDEN A. C. Είμαστε όλοι έκ­ πτωτοι άγγελοι. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Διόπτρα, 1999. Σελ. 212. Δρχ. 3.950. ISBN 960-364-134-0.

Ψ υ χο λο γία

Γενικά CARTER-SCOTT C. Αν η ζωή είναι πα ιχνίδι... αυτοί είναι οι κα νόνες του. Μετ. Α. Δενδάκη. Αθήνα, Δ υ ­ ναμική Επιτυχίας, 1999. Σελ. 162. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7604-35-0.

ΒιΒλιογραφικό δελτίο

PECK S. Στον ουρανό όπως και στη γη. Μεχ. Μ. Γαβριήλ. Αθήνα, Κ έ­ δρος, 1998. Σελ. 182. Δρχ. 3.300.

ISBN 960-04-1430-0.

SEANARD Β. L. Στήσου σαν βουνό, κόλα σαν ν ερ ό. Μετ. Α. Φύτρου. Α θήνα, Δ υ ν α μ ικ ή Ε π ιτ υ χ ία ς , 1999. Σελ. 321. Δρχ. 4.680. ISBN 960-7604-28-8.

HAGER D. Ναι, ο Ιησούς αγάπησε και τη γυναίκα. Μετ. Μ. Κόφφα. Αθή­ να, Κασταυιώτης, 1999. Σελ. 252. Δρχ. 5.200. ISBN 960-03-2455-7.

Ατομική ψυχολογία ΡΕΙ Β. Η αναζήτηση της ευτυχίας. Μετ. Γ. Σπανδωνής. Αθήνα, Φιλίστωρ, 1999. Σελ. 311. ISBN 960369-039-2.

ΝΤΟΛΤΟ Φ. Η ασυνείδητη εικόνα του σώματος. Μ ετ.-πρόλ.-σημ. Ε. Κούκη. Αθήνα, Εστία, 1999. Σελ.

3 7 7 . Δ ρ χ. 5 .4 0 0 . ISBN 9 6 0 -0 5 0858-5.

Παραψυχολογία

ΤΑΤΣΗΣ Ν. X. Κλασικές έρευνες των κοινωνικών επιστημών. Γ' έκδο­ ση. Αθήνα, Οδυσσέας, 1999. Σελ.

290. Δ ρχ. 3 .6 4 0 . ISBN 960-210354-Χ.

SOMOGYI R. Εσωτερική γαλήνη στην καθημερινή ζωή. Μετ. Τ. Λαμ η ρ ο θα νά σ η ς. Α θήνα, Δ ί ο δ ο ς , 1999. Σελ. 174. Δρχ. 2.6 00. ISBN 960-7072-40-5.

ΨΗΜΜΕΝΟΣ I. Παγκοσμιοποίηση και συμμετοχή εργαζομένων. Μετ. I. Δ. Μπιμπλή. Αθήνα, G u tenb erg, 1999. Σελ. 316. Δρχ. 4.990. ISBN 960-01-0798-Χ.

Θρηβκα'α

Κοινωνική ψυχολογία

Γενικά ΘΕΟΔΩΡΟΥ Α. Απαντήσεις σε ερω­ τήματα δογματικά-συμβολικά-ιστορικοδογματικά. Αθήνα, Αποστολική Δ ια κ ο ν ία , 1999. Σελ. 398. Δρχ.

2.800. ISBN 960-315-375-3.

Εφαρμοσμένη ψυχολογία

ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗ-ΚΑΤΣΑΟΥΝΟΥ Α. Πώς θα διαπαιδαγωγήσω το παιδί μου. Αθήνα, Βεργίνα, 1998. Σελ.

198. Δρχ. 3.000. ΣΥΝΟΔΙΝΟΥ Κ. Ο παιδικός αυτι­ σμός. Β ' έκδοση. Αθήνα, Κασταν ιώ τ η ς , 1999. Σ ελ. 250. Δ ρχ.

4.160.

ISBN 960-03-2449-2. ΤΣΙΑΝΤΗΣ Γ. - ΔΡΑΓΩΝΑ Θ. Μωρά και μητέρες. Αθήνα, Καατανιώτης, 1999. Σελ. 430. Δρχ. 6.240. ISBN 960-03-2458-1. ΧΑΤΖΗΧΡΗΣΤΟΥ X. Γ. Ο χωρισμός των γονέων, το διαζύγιο και τα παι­ διά. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999. Σελ. 244. Δρχ. 4.500. ISBN 960-344-617-Χ.

GRANT W. Τόλμησε! Μετ. Γ. Μπαρουξής. Α θήνα, Δ ιόπ τ ρ α , 1999. Σελ. 202. Δρχ. 3.430. ISBN 960364-139-1.

βιβλιογραφικό δολτίο

ΜΟΥΣΗΣ Ν. Ευρωπαϊκή Ένωση. Η' έκδοση. Αθήνα, Παπαζήσης, 1999. Σελ. 684. ISBN 960-02-1341-0.

ΛΙΝ Ν. Προηγούμενες ζωές, τωρινά όνειρα. Μετ. Δ. Κουτσούκης. Αθήνα, Κ α α τα νιώ τ η ς, 1999. Σελ. 2 35.

ISBN 960-03-2441-7.

ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ X. Κοινωνικοί ρόλοι των δύο φύλων. Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 293. Δρχ.

5.000.

ISBN 960-03-2450-6.

ΕΥΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ Σ. Θέματα παιδαγωγικής ψυχολογίας. Τόμος Γ'. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999. Σελ. 207. Δρχ. 3.500. ISBN 960-344-717-Χ.

Α θήνα, Π α π α ζή σ η ς, 1999. Σελ.

165. Δ ρ χ. 5 .2 0 0 . ISBN 9 6 0 -0 2 1321-6.

ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΣ Κ Ν. Παροιμίαι Σολομώντος. Αθήνα, Παρουσία, 1998. Σελ. 223. Δρχ. 3.1 2 0 . ISBN 9607956-20-6. ΚΥΡΙΛΛΟΣ. Γνώμες Α γίων Π ατέ­ ρων. Αθήνα, Τ σ ολα κίδ ης, 1999. Σελ. 3 27. Δρχ. 1.770. ISBN 9607841-01-8. ΠΑΜΠΟΥΚΗΣ Γ. Στην τροχιά του ε­ νός Θεού. Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α ., 1999. Σελ. 739. ISBN 960-201-133-05. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Σ. Γ. Ο ρθοδο­ ξία και Ελληνισμός. Β' έκδοση. Αθή­ να, Παρουσία, 1999. Σελ. 94. Δρχ.

1.560. ISBN 960-7956-22-2. ΡΟΪΑΟΣ Λ. Γ. Ελθέτω η Βασιλεία σου. Ερμηνεία προφητειών. Αθήνα, Κονιδάρης, 1999. Σελ. 207. Δρχ.

3.015. ISBN 960-7136-91-8.

Κ ο ινω νικές επιστήμες

Γενικά ΑΡΩΝΗ-ΤΣΙΧΛΗ Κ. Το σταφιδικό ζήτημα και οι κοινω νικοί αγώ νες.

FRANK R. Τα πά θη της λο γική ς. Μετ. Λ. Εξαρχοπούλου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 339. Δρχ.

7.280.

ISBN 960-03-2443-3.

Κοινωνιολογία Ανθρώπινη αξιοπρέπεια και κοινωνι­ κός αποκλεισμός. Μετ. Ε. Παπαδάκου κ.ά. Αθήνα, Ελληνικά Γράμ­ ματα, 1999. Σελ. 387. ISBN 960344-686-6. ΚΑΦΦΕΣ Γ. Κοινωνιολογία. Αθήνα, Παπαζήσης, 1999. Σελ. 244. Δρχ.

3.430. ISBN 960-02-1321-Χ. ΦΩΤΟΠΟΥΑΟΣ Τ. Ν αρκω τικά. Αθήνα, Ε λεύθερ ος Τύπος, 1999. Σελ. 100. Δρχ. 1.760.

BOURDIEU Ρ. Νόσπμον ήμαρ. Αθή­ να, Καρδαμίτσας, 1999. Σελ. 153. Δρχ. 3.640. ISBN 960-354-069-2.

Πολιτική Ελλάδα και Τουρκία μετά το τέλος του Ψ υχρού Πολέμου. Επιμ. X. Κ. Γ ια λλ ο υ ρ ίδ η ς - Π. I. Τ σάκω νας. Αθήνα, Σ ιδέρης, 1999. Σελ. 522. Δρχ. 6.760. ISBN 960-08-0166-5. Η κρίση στο Κόσοβο. Επιμ. Σ. Ντάλης. Αθήνα, Π α π α ζή σ η ς, 1999. Σελ. 222. Δρχ. 3.120. ISBN 960-021344-5. ΑΛΑΤΖΑΣ I. Α. Η αλεβιτική-μπεκτασική ταυτότητα στη σύγχρονη Τουρ­ κία και οι πολιτικές προεκτάσεις του προβλήματος στην Ελλάδα. Θεσσα­ λονίκη, Β ά νια ς, 1999. Σελ. 327. Δρχ. 4.160. ISBN 960-288-057-0.

ΑΛΜΠΑΝΗΣ Ε. Παγκοσμιοποίηση. Β ' έκδ οσ η . Α θή να , Τ ρ ο χ α λ ία , 1999. Σελ. 372. Δρχ. 5.0 00. ISBN 960-7809-58-6. ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ Α. Κόσοβο: Ο πλανητικός πόλεμος. Αθήνα, Νέα Σ ύ ν ο ρ α , 1999. Σελ. 197. Δ ρχ.

2.500.

ISBN 960-14-0074-5. ΑΡΒΑΝΙΤΟΠΟΥΛΟΣ Κ. - ΗΦΑΙ­ ΣΤΟΣ Π. Ευρωατλαντικές σχέσεις. Αθήνα, Ποιότητα, 1999. Σελ. 284. Δρχ. 6.500. ISBN 960-7803-07-8. ΓΕΩΡΠΑΔΗΣ Γ. Σοσιαλισμός. Αθή­ να, Π απ αζή ση ς, 1999. Σελ. 352.

ISBN 960-02-1329-1. ΓΡΙΒΑΣ Κ. Ο πόλεμος στον 21ο αιώ­ να. Αθήνα, Ε π ικ οινω νίες, 1999. Σελ. 224. Δρχ. 3.900. ISBN 9607882-06-7. ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Λ. Καύκασος και Κεντρική Ασία. Α θήνα, Π α π αζιί­ σης, 1999. Σελ. 96. ISBN 960-021330-5. ΗΦΑΙΣΤΟΣ Π. Θεωρία διεθνούς και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αθήνα, Π οιότητα, 1999. Σελ. 462. Δρχ.

8.000.

ISBN 960-7803-08-6. ΘΕΟΦΑΝΙΔΗΣ Σ. Ποιος είναι ηγέ­ της. Α θήνα, Π α π α ζιίσ η ς, 1999. Σελ. 254. Δρχ. 3.640. ISBN 960-021343-7. ΚΥΡΙΑΖΗΣ Ν. Κ. - ΣΩΜΑΚΟΣ Λ. Λ. Ελλάδα-Τουρκία: Άμυνα και οικο­ νομία. Αθήνα, Εστία, 1999. Σελ.

181. Δ ρ χ . 3 .1 2 0 . ISBN 9 6 0 -0 5 8660-7. ΚΥΡΙΑΚΟΣ Κ. Α. Η ελληνική εξωτε­ ρική πολιτική. Αθήνα, Εντός, 1999. Σελ. 230. Δρχ. 4.160. ISBN 9608472-43-1. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Ίμια. Μια νομικοπολπική προσέγγιση. Θεσσαλο­ νίκη, U n iv e r sity S tu d io P re ss, 1999. Σελ. 119. Δρχ. 4.000. ISBN 960-12-0746-5. ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ X. Ελλάδα, Νο­ τιοανατολική Ευρώπη και νέο διε­ θνές σύστημα: Οι προκλήσεις του 21ου αιώνα. Αθήνα, Π απαζιίσης, 1999. Σελ. 210. Δρχ. 2.9 10. ISBN 960-02-1339-9. ΧΑΤΖΗΠΡΟΔΡΟΜΙΔΗΣ Λ. Η δολο­ φονία της Γιουγκοσλαβίας. Θεσσα­

©<3-

λονίκη, Παρατηρητής, 1999. Σελ.

405. ISBN 960-374-031-4. ΧΕΙΛΑ Ε. Ο ρόλος της μεσολάβησης στο χειρισμό κρίσεων. Αθήνα, Σιδέρης, 1999. Σελ. 289. Δρχ. 3.950.

ISBN 960-08-0165-7.

BUCHANAN J. Μ. - TULLOCK G. Ο λογισμός της συναίνεσης. Μετ. I. Παπαδόπουλος. Αθήνα, Π απαζή­ σ ης, 1999. Σελ. 571. Δρχ. 8.320.

ISBN 960-02-1342-9.

Δίκαιο ΒΟΥΡΒΑΧΗΣ Ε. Α. Δικηγόρος και διαφήμιση των υπηρεσιών του. Αθή­ να, Δω δώ νη, 1999. Σελ. 43. Δρχ.

I. 560. ISBN 960-248-982-0. ΓΕΡΑΡΗΣ X. Γ. Η προσωρινή προ­ στασία στα δημόσια έργα, τις προμή­ θ ε ιε ς και τις υ π η ρ εσ ίε ς. Α θήνα, Σ ά κκουλας, 1999. Σελ. 63. ISBN 960-15-0075-8. ΜΗΛΙΩΝΗΣ Ν. Το Ευρωπαϊκό Ελε­ γκτικό Συνέδριο. Αθήνα, Σάκκου­ λας, 1999. Σελ. 232. ISBN 960-232986-6. ΜΠΕΗΣ Κ. Η διαλεκτική του δικονομικού δικαίου. Αθήνα, Ευνομία / V er la g , 199 9 . Σ ελ. 783. Δ ρχ.

12.480. ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Β. Τα κωλύμα­ τα εκλογιμότητας υπό το φως της νο­ μολογίας του Ανωτάτου Ειδικού Δικα­ στηρίου. Αθήνα, Σάκκουλας, 1999. Σελ. 217. ISBN 960-15-0080-4.

Οικονομία

ΜΑΡΙΟΛΗΣ-ΓΙΩΡΓΟΣΤΑΜΑΤΗΣ Θ. ΟΝΕ και νεοφιλελεύθερη πολιτι­ κή. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999. Σελ. 253. Δρχ. 4.200. ISBN 960-344-747-1. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Π. Η. Οικονο­ μικά της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και οι νέες θεσμικές ρυθμίσεις. Μύτικας, 1999. Σελ. 301. ΛΑΦΟΝΤΑΙΝ Ο. - ΜΥΛΛΕΡ Κ. Μη φοβάστε την παγκοσμιοποίηση. Μετ. Θ. Παρασκευόπουλος. Αθήνα, Π ό­ λ ις, 1999. Σελ. 432. Δρχ. 5.500.

ISBN 960-7478-78-9.

BRANDENBURGER Α. Μ. - NALEBUFF Β. J. Συν-ανταγωνισμός. Μετ. Λ. Χριστοφίλου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 365. Δρχ. 7.280.

ISBN 960-03-2428-1.

Δημόσια διοίκηση ΜΑΚΡΥΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. Διοίκηση και κο ινω νία . Α θήνα, Θ εμ έλ ιο , 1999. Σελ. 527. Δρχ. 6.760. ISBN 960-310-253-9.

Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας ΑΝΤΥΠΑΣ Ν. Η σαιζόν 1998-1999 στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο. Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 201. Δρχ. 3.200. ISBN 960-378-001-4. ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ Γ. Tragicomedia. Α θήνα, O p er a , 1999. Σελ. 212. Δρχ. 3.430. ISBN 960-7073-51-7.

Λαογραφία

Πολιτική και οικονομία του φαρμά­ κου στην Ελλάδα. Επιμ. Μ. Γείτονα Γ. Κυριόπουλος. Αθήνα, Θ εμέλιο, 1999. Σελ. 297. Δρχ. 4.680. ISBN 960-310-254-7.

Η σοφία του ονειροχρόνου. Μύθοι και θρύλοι των ιθα γενώ ν της Αυ­ στραλίας. Επίλ.-επιμ. Κ. Καλογερόπουλος. Αθήνα, Ιάμβλιχος, 1999. Σελ. 161. Δρχ. 3.2 0 0 . ISBN 960268-136-5.

Πού βαδίζει η Ρωσία; Επιμ. Λ. Μαρούδας - X. Τσαρδανίδης. Αθήνα, Ε ξ ά ντ α ς , 199 9 . Σ ελ. 3 5 9 . Δ ρχ.

6.240. ISBN 960-256-367-2.

ΓΕΩΡΠΑΔΗΣ Ν. Ο Ακρίτας που έγι­ νε ρ εμπ έτης. Α θήνα, Σ ύ γ χ ρ ο ν η Εποχή, 1999. Σελ. 229. Δρχ. 3.640.

ISBN 960-224-843-2.

ΔΑΓΚΑΣ Α. Συμβολή στην έρευνα για την οικονομική και κοινωνική ε­ ξέλιξη της Θεσσαλονίκης: Οικονομι­ κή δομή και κοινωνικός καταμερι­ σμός της εργασίας 1912-1940. Θεσ­ σα λονίκη , 1998. Σ ελ. 8 2 9 . Δ ρχ.

II. 000. ISBN 960-86310-1-7.

ΡΗΓΑΤΟΣ Γ. Α. Ιατρική παροιμιολογία. Αθήνα, ΒΗΤΑ, 1997. Σελ. 146.

ISBN 960-7308-72-7. ΡΗΓΑΤΟΣ Γ. Α. Νεοελληνικά επώ­ νυμα με ιατρική προέλευση. Β' έκ­ δοση. Αθήνα, ΒΗΤΑ, 1997. Σελ.

89. ISBN 960-7308-76-Χ.

βιβλιογραφικό S cXti'o

Κοινωνική ανθρωπολογία ΝΤΑΤΣΗ Ε. Α. Πολιτισμική ηγεμονία και λαϊκός πολιτισμός. Αθήνα, Ελλη­ νικά Γράμματα, 1999. Σελ. 263. Δρχ. 5.000. ISBN 960-344-723-4.

AUGE Μ. Για μια ανθρωπολογία των σύγχρονων κόσμων. Μετ. Δ. Σαραφ ε ίδ ο υ . Α θήνα, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ια , 1999. Σελ. 238. Δρχ. 3.500. ISBN 960-221-172-5.

Εθνολογία ΚΟΥΚΟΥΔΗΣ A. I. Οι μηιροπόλεις και η διασπορά ίω ν Βλάχων. Θεσ­ σα λονίκη , U n iv e r s ity S t u d io Press, 1999. Σελ. 375. Δρχ. 8.500.

ISBN 960-12-0750-3.

DANFORTH L. Μ. Η Μακεδονική διαμάχη. Μετ. Σ. Μαρκέτός. Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1999. Σελ. 294. Δρχ.

6.240. ISBN 960-221-153-9.

Οικολογία ΜΑΓΓΙΩΡΗΣ Σ. Ν. Στα μονοπάτια της φύσης και της βιολογίας. Αθήνα, Β α σ ιλείου, 1999. Σελ. 188. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-304-020-7.

Παιδαγωγική-Εκπαίδευση

Παιδαγωγική ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ I. Ε. Μεταξύ φιλοσοφίας και παιδαγωγικής. Β' έκδοση. Αθήνα, Γρήγορης, 1999. Σελ. 355. ISBN 960-333-168-6.

Εκπαίδευση Λαϊκή παράδοση και παιδί. Επιμ. Β. Δ. Αναγνωστόπουλος. Αθήνα, Κασ τανιώ ιης, 1999. Σελ. 179. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-2421-2. Λαϊκή παράδοση και Σχολείο. Επιμ. Β. Δ. Α ναγνω στόπουλος. Αθήνα, Κ α σ τα νιώ τη ς, 1999. Σ ελ. 189. Δρχ. 4.160. ISBN 960-2422-0. ΚΟΥΜΑΚΗΣ Γ. X. Σύγχρονοι προ­ βληματισμοί. Ιωάννινα, Πανεπιστή­ μιο Ιω αννίνω ν, 1999. Σελ. 288. Δρχ. 6.240. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ Θ. Στο σχολείο μ ε... χαρτί και καλαμάρι. Αθήνα,

βιβλιογραφικό δελτίο

Κ α λειδ ο σ κ ό π ιο , 1999. Σελ. 57. Δρχ. 4.000. ISBN 960-7846-09-5. ΜΠΑΣΕΤΑΣ Κ. Οι προσδοκίες των δασκάλων και οι επιδράσεις τους στους μαθητές. Αθήνα, Γρηγόρης, 1999. Σ ελ. 142. ISBN 9 6 0 -3 3 3 193-7. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Ν. Εκπαιδευτικές αλλαγές, προγράμματα κινητικότη­ τας και Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Αθήνα, Μεταίχμιο, 1999. Σελ. 157. Δρχ. 3.120. ISBN 960-375-027-1. ΤΣΟΥΛΙΑΣ Ν. «Σε πρώτο πρόσω ­ πο». Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ.

222. Δ ρχ. 3 .0 0 0 . ISBN 9 6 0-378006-5.

Γραμματική της νέας ελληνικής. Τό­ μος Β'. Αθήνα, Ελληνικά Γράμμα­ τα, 1999. Σελ. 3 9 2 . Δ ρχ. 7 .000.

ISBN 960-344-572-Χ.

Θ ετικές επιστήμες

Φυσική EINSTEIN Α. Η θεμελίωση της γενι­ κής θεωρίας της σχετικότητας. Μετ. Θ. Χριστακόπουλος. Αθήνα, Τροχα­ λία, 1999. Σελ. 261. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-7809-55-6.

Εφαρμοσμένες επιστήμες Γλώσσα

Γενικά Γλώσσες, αλφάβητα και εθνική ιδεο­ λογία στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια. Επιμ. Κ. Τσιτσελίκης. Αθήνα, Κριτι­ κή, 1999. Σελ. 144. Δρχ. 2.5 0 0 .

ISBN 960-218-176-1. ΚΟΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Γ. Γλώσσες και διάλεκτοι της Ευρώπης. Τόμοι Α' + Β'. Αθήνα, Γ ρηγόρη ς, 1998. Σελ. 798+801. ISBN Set 960-333177-5. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Γ. Το γλωσ­ σικό αιτία πα ρα κμ ή ς του Ελληνι­ σμού. Θ εσσαλονίκη, U n iv e r sity Studio Press, 1999. Σελ. 96. Δρχ.

1.500.

ISBN 960-12-0745-7. ΣΠΥΡΩΝΗΣ Σ. I. Τα λατινικά, αλβα­ νικά, εβραϊκά και σλαβικά στην ελ­ ληνική γλώσσα. Αθήνα, Μ ιχαλάς, 1999. Σελ. 286. Δρχ. 7.280. ISBN 960-85852-2-8. ΤΣΙΚΡΙΤΣΗ-ΚΑΤΣΙΑΝΑΚΗ X. Κρητι­ κά επώνυμα ενετικής προελεύσεως. Αθήνα, 1999. Σελ. 445. Δρχ. 8.320.

ISBN 960-91100-0-2. ΧΑΤΖΗΣΑΒΒΙΔΗΣ Σ. Ε λληνική γλώσσα και δημοσιογραφικός λό­ γος. Αθήνα, Gutenberg, 1999. Σελ.

167. Δ ρ χ. 2 .5 0 0 . ISBN 9 6 0 -0 1 0792-0.

Ελληνική γλωσσά ΚΛΑΙΡΗΣ X. - ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ Γ.

Ιατρική THEODOSAKIS J. - ADERLY Β. FOX Β. Η θεραπεία της αρθρίτιδας. Μετ. Φ. Μεγαλούδη. Αθήνα, Ελλη­ νικά Γράμματα, 1999. Σελ. 235.

ISBN 960-344-675-0.

Ηλεκτρονική ΟΥΙΝΓΚΕΪΤ Φ. Το Ιντερνέτ για αρ­ χάριους. Μετ. Α. Κτενά. Αθήνα, Πα­ τάκης, 1999. Σελ. 48. Δρχ. 2.200.

ISBN 960-600-932-7.

Τέχν ες

Γενικά Η ελληνική δαντέλα στο Μουσείο Victoria-Albert. Θεσσαλονίκη, Ίνδικτος, 1999. Σελ. 236. Δρχ. 15.600.

ISBN 960-518-052-9. ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ-ΚΑΡΑΜΠΙΝΑ Ε. Ιερά Μονή Ιβήρων. Χρυσοκέντητα ά μ φια και πέπλα . Ά γιο ν Ό ρ ο ς , 1998. Σελ. 151. Δρχ. 8.320. ISBN 960-86-086-2-7. ΓΕΡΟΥΛΑΝΟΥ Α. Διάτρητα. Αθήνα, Μ ο υσ είο Μ πενά κη , 1999. Σελ.

320. Δρχ. 18.720. ISBN 960-845261-9. ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ. Η Βενετία των Ελλήνων, η Ελλάδα των Βενετών. Αθήνα, 1999. Σελ. 199. Δρχ. 7.280.

-W

ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ. Θ η σα υρ οί της Α ρμενίας. Αθήνα, 1999. Σελ. 251. Δρχ. 10.400. ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ. I. Μόραλης - Τσαρούχης - Ν. Χατζηκυριάκος-Γκίκας. Ζωγραφική για το θέ­ ατρο. Αθήνα, 1999. Σελ. 130. Δρχ.

7.280. ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗΣ Γ. Σταυροδρόμια. Α θήνα, Ά γ ρ α , 1999. Σελ. 157.

ISBN 960-325-295-6.

θέτες. Αθήνα, Α ιγό κερω ς, 1999. Σελ. 156. Δρχ. 2 .080. ISBN 960322-114-7.

Δραματική τέχνη ΑΤΖΟΛΕΤΑΚΗ Γ. Η θοποιός. Σκιά και φως. Αθήνα, Εμπειρία Εκδοτι­ κή, 1999. Σελ. 159. Δρχ. 2.8 0 0 .

ISBN 960-7919-33-5.

Ενα σχολήσεις

Λευκώματα ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Εις άγραν Ρέ­ θυμνου. Αθήνα, Ά γρα, 1999. Σελ.

124. Δρχ. 6.500.

Αρχιτεκτονική Αθηναϊκός κλασικισμός. Αθήνα, Δή­ μος Αθηναίων / Πνευματικό Κέ­ ντρο, 1996. Σελ. 137. Δρχ. 2.080. Ό τα ν κτιζόταν η Α θήνα. Επιλογή κειμένω ν Μ. Καρδαμίτση-Αδάμη. Αθήνα, Libro, 1999. Σελ. 228. Δρχ.

6.000.

ISBN 960-490-02-2. ΔΕΚΑΒΑΛΛΑΣ Κ. Απ’ όσα είπα κι έ­ γραψα. Αθήνα, Libro, 1999. Σελ.

196. Δρχ. 6.000. ISBN 9 6 0-490023-4.

Μουσική ΒΑΝΕΖΗΣ Β. U2. L ast b a n d on earth. Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ.

192. Δ ρχ. 2.600. ISBN 960-600884-2. ΒΡΟΝΤΟΣ X. Για τον Νίκο Σκαλκώτα. Α θήνα, Ν ε φ έ λ η , 1999. Σελ.

105. Δρχ. 1.560. ISBN 960-211438-Χ.

Φωτογραφία Η μεγάλη τέχνη του Paul Strand. Μετ. Ε. Συμεωνίδου. Αθήνα, Κ α­ θ ρ έφ τ η ς . Σελ. 122. Δρχ. 1.870.

ISBN 960-86431-1-2. ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ Ν. Σ τέφ α νο ς Στουρνάρας. Ο άγιος της φωτογρα­ φίας. Αθήνα, Α ρχιπέλαγος, 1999. Σελ. 111. Δρχ. 5.000. ISBN 9607911-25-3.

Αθλητισμός Στα γή π εδ α η πόλη αναστενάζει. Επιμ. Γ. Αναστασιάδης. Θεσσαλονί­ κη, Ια ν ό ς, 1999. Σελ. 173. Δρχ.

4.000.

ISBN 960-7771-26-5. ΜΑΡΑΝΤΗ Α. Ο λυμπία και Ο λυ­ μ πια κο ί Α γώ νες. Α θήνα, T u b is, 1999. Σελ. 176. Δρχ. 2.910. ISBN 960-546-335-8.

KUPER S. Το ποδόσφαιρο εναντίον του εχθρού. Μετ. Μ. ΠεραντάκουCook. Αθήνα, Ελληνικά Γράμμα­ τα, 1999. Σελ. 4 2 8. Δ ρχ. 4 .9 0 0 .

ISBN 960-344-533-9.

Οικιακή οικονομία ΒΟΥΤΣΙΝΑ Ε. Κρόκος-σαφράν. Κο­ ζάνη, Α ναγκα στικός Σ υνεταιρι­ σ μ ό ς Κ ροκοπ α ραγω γώ ν Κ οζά ­ ν η ς, 1999. Σελ. 215. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-86394-0-9. ΜΑΜΑΛΑΚΗΣ Η. Ελληνικό τυρί. Αθήνα, Τροχαλία, 1999. Σελ. 136. Δρχ. 6.200. ISBN 960-7809-51-3. ΤΣΩΝΗΣ Γ. Το αλφαβητάρι των ψα­ ριών. Αθήνα, Δίαυλος, 1999. Σελ.

224. Δ ρχ. 1.500. ISBN 960-531075-9. ΨΙΛΑΚΗΣ Ν. - ΚΑΣΤΑΝΑΣ Η. Ο πο­ λιτισμός της ελιάς το ελαιόλαδο. Ηρά­ κλειο, Καρμάνωρ, 1999. Σελ. 360. Δρχ. 7.280. ISBN 960-7448-17-0.

Κ λα σική Φ ιλολογία

Αρχαίοι συγγραφείς Κινηματογράφος ΣΟΥΜΑΣ Θ. 12 Ευρωπαίοι σκηνο­

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ. Αθηναίων πολιτεία. Εισ.-μετ.-σχόλ. Α. Π αναγόπουλος.

Αθήνα, Α ίο λ ο ς , 1999. Σελ. 176. Δρχ. 4.000. ISBN 960-521-019-3. ΟΜΗΡΟΣ. Οδύσσεια. Ραψωδία σ. Μει.-επιλεγόμενα: Δ. Ν. Μαρωνίτης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ.

54. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-2444-1. (ΨΕΥΔΟ)ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ. Το γέλιο και η τρέλα. Επιστολές. Μετ. Α. Σιδέρη. Αθήνα, Αγρα, 1999. Σελ. 153. Δρχ. 2.700. ISBN 960-325-300-6.

Μελέτες GRIFFIN J. Ο Ό μ η ρο ς για τη ζωή και το θάνατο. Μετ. Π. Ανδρικόπουλος. Αθήνα, Ε κδόσεις Του Εικο­ στού Π ρ ώ του , 1 999. Σελ. 3 2 0 . Δρχ. 5.200. ISBN 960-7058-81-Χ.

PETRIDES S. Ρ. Homer’s Odyssey.

A thens, 199 9 . Σ ελ. 4 4 7 . Δρχ.

12.480. ISBN 960-90347-2-1.

Λογοτεχνία

Γενικά ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α. Φωτοπαρακείμενα. Θεσσαλονίκη, Εντευκτήριο, 1999. Σελ. 77. Δ ρχ. 2 .0 8 0 . ISBN 9607568-09-5.

Ποίηση ΑΓΓΕΛΑΚΑΣ Γ. Πώς τολμάς και νο­ σταλγείς τσόγλανε; Αθήνα, Νέα Σύ­ νο ρ α, 1999. Σελ. 62. Δρχ. 2.000.

ISBN 960-14-0065-6. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Π. Δρώ­ μενα. Αθήνα, Ιω λκός, 1999. Σελ.

59. ΒΑΗΣ Θ. Λ άλον ύ δω ρ . Α θήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999. Σελ.

74. ISBN 960-344-669-6. ΒΑΛΑΒΑΝΗ Ν. Ο απαραίτητος πό­ λεμος... Αθήνα, Στάχυ, 1999. Σελ.

47. ISBN 960-8032-08-3. ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ Ν. Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη. Β' έκδοση. Αθήνα, Ν ε­ φ έλη , 1999. Σελ. 193. ISBN 960211-443-6. ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗΣ Τ. Τα δώρα των μάγων. Ποιήματα. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1999. Σελ. 54. ISBN 96003-2440-9.

Βιβλιογραφικό δελτίο

ΒΡΕΤΤΟΣ Σ. Λ. Ανιστόρητο. Ποιή­ ματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 49. ISBN 960-03-2425-5.

ΜΟΥΖΑΚΗ Μ. Ο μύκητας των ποιη­ τών. Α θήνα, Α ίο λ ο ς , 1999. Σελ.

112. ISBN 960-521-065-1.

ΓΑΛΑΝΟΣ Γ. Γαλάζιος ου ρ ανό ς. Ποιήματα. Αθήνα, Φ αίδω ν, 1998. Σελ. 375.

ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ Θ. Ευκρί­ νεια. Ποιήματα. Αθήνα, Καστανιώ­ της, 1999. Σελ. 97. ISBN 960-032397-6.

ΔΑΡΑΚΗ Ζ. Π οίηση 1971-19 9 2 . Εκλογή. Αθήνα, Ελληνικά Γράμ­ ματα, 1999. Σελ. 294. ISBN 960344-641-6.

ΣΑΡΑΝΤΑΡΗΣ Γ. Ποιήματα. Αθήνα, Ζ ή τρο ς, 199 9 . Σελ. 4 7 7 . Δ ρχ.

5.000.

ISBN 960-7760-25-5.

ΔΑΡΑΣ Α. Μύρισε πώς ακοόγεται το φως. Αθήνα, Ασχάριη, 1999. Σελ.

47. ISBN 960-263-064-7.

ΣΙΩΤΗΣ Ν. Μουσείο αέρος. Ποιή­ ματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 66. ISBN 960-03-2432-8.

ΔΕΝΕΓΡΗΣ Τ. Το πνεύμα της άμυ­ ν α ς. Π οίηση. Α θήνα, Π α τάκ η ς, 1999. Σελ. 43. ISBN 960-600-988-2.

ΣΤΑΜΑΤΗΣ Α. Πυκνό τώρα. Ποίη­ ση. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999. Σελ. 76. ISBN 960-344-622-Χ.

ΕΞΑΡΧΟΣ Θ. Μνήμες. Αθήνα, Πει­ ραματικά Μ ουσείο Λογοτεχνίας, 1999. Σελ. 30. ISBN 960-7463-17-Χ.

ΤΟΥΛΟΥΠΗΣ Φ. Φ ω νή δεσμ ία . Γιάννινα, 1999. Σελ. 62.

ΕΠΙΤΑΛΙΩΤΗΣ Κ. Η θλίψη της αιωνιότητας. Ποιήματα. Αθήνα, Ν ουμάς, 1999. Σελ. 62. ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ Μ. Κ. Έ ω ς την έξοδο. Λ εμεσός, 1999. Σ ελ. 51. ISBN 9963-7502-4-9. ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ Μ. Κ. Η συνέχεια. Λε­ μεσός, 1999. Σελ. 56. ISBN 99637502-5-7. ΚΑΡΑΤΖΑΣ Δ. Π οιήματα (19721997). Αθήνα, Διάτιων, 1999. Σελ.

113. Δρχ. 3.000. ISBN 960-703143-1.

ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ Γ. Γαλάζια μηχανή. Ποιήματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 62. ISBN 960-03-2457-3. ΤρουΒ αδούροι. Οι Π ροβηγκιανοί ποιητές και τραγουδιστές του Μεσαί­ ωνα. Μετ. Σ. Σκιαδαρέσης. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1999. Σελ. 117.

VILLON F. Οι μπαλάντες και άλλα ποιή μ α τα . Β ' έκδ ο σ η . Ε ισ.-μετ.σχόλ. Σ. Σκιαδαρέσης. Αθήνα, Γα­ βριηλίδης, 1999. Σελ. 222.

YEATS W. Β. Μυθολογίες και ορά­ ματα. Μετ. Σ. Ηλιόπουλος. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1999. Σελ. 196.

ΚΟΡΦΙΩΤΗ Β. Πού πορευθώ από του προσώπου σου. Ποίηση. Αθήνα, Ε τα ιρ εία Ε λ λ η ν ικ ο ύ Β ιβ λ ίο υ , 1999. Σελ. 91. ISBN 960-8037-00-4.

LANDRE Ρ. Στην κόψη της ευτυχίας. Μετ. Λ. Λούβρου. Αθήνα, Ο λκός, 1999. Σελ. 36. Δρχ. 4 .0 0 0 . ISBN 960-7169-91-3.

ΛΕΒΕΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Π. Ο ποιητής. Π οίηση. Α θήνα, Κ α στα νιώ τη ς, 1999. Σελ. 50. ISBN 960-03-2436-0.

MALLARME S. Ποίηση και μουσική. Μετ. Α. Ζήρας. Αθήνα, Γαβριηλί­ δης, 1999. Σελ. 168.

ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ X. Στοχασμοί και αρπίσματα. Αθήνα, Π α π αζή ση ς, 1999. Σελ. 65. Δρχ. 1.040. ISBN 960-02-1333-Χ.

BAUDELAIRE C. Εικοσιοχτώ ποιή­ ματα. Μετ. Κ. Π αράσχος. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1999. Σελ. 128.

ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ Β. Επιθαλάμια. Αθή­ να, Παρουσία, 1999. Σελ. 45. ISBN 960-7956-32-Χ. ΜΟΡΟΖΙΝΗΣ Π. Στην άκρη σ’ ένα Βράχο. Αθήνα, Νεφέλη, 1999. Σελ.

60. ISBN 960-211-445-2. ΜΟΥΖΑΚΗ Μ. Μας ελεείτο άνθος. Αθήνα, Γκοβόστης, 1999. Σελ. 94.

ISBN 960-270-806-9.

βιβλιογραφικό δελτίο

ΠΟΕ Ε. Α. Π οίηση και φαντασία. Επιλογή: Α. Ζήρας. Αθήνα, Γαβριη­ λίδης, 1999. Σελ. 142.

Πεζογραφία

ρία, 1999. Σελ. 2 0 3 . ISBN 9607919-34-3. ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΟΥ Ρ. Το πορτρέτο ε­ νός άγνωστου. Αθήνα, Νέα Σύνο­ ρ α, 1999. Σελ. 3 21. Δρχ. 3 .5 0 0 .

ISBN 960-14-0070-2. ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ Π. Κλαίρη. Αθήνα, Ίλιδα, 1999. Σελ. 175. Δρχ. 2.080. ΑΡΓΎΡΟΠΟΥΛΟΣ Β. X. Το τραγού­ δι του Ντανιέλ. Μυθιστόρημα. Αθή­ να, Εστία, 1999. Σελ. 234. ISBN 960-05-0841-0. ΑΡΚΟΥΔΕΑΣ Κ. Ποτέ τον ίδιο δρό­ μο. Α θήνα, Κ έδ ρ ο ς, 1999. Σελ.

186. Δ ρχ. 2 .5 0 0 . ISBN 9 6 0 -0 4 1386-Χ. ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Στο ρέμα των κορυδαλλών. Αθήνα, Ενάλιος, 1999. Σελ. 291. Δρχ. 3.325. ISBN 960-536-045-4. ΒΑΤΖΙΑΣ Γ. Προληπτικός πυρηνικός πό λ εμ ο ς. Α θήνα, Ν έα Σ ύ ν ο ρ α , 1999. Σελ. 235. Δρχ. 2.600. ISBN 960-14-0064-8. ΒΕΜΠΟΣ Θ. Η επέτειος. Αθήνα, Το Κλειδί, 1999. Σελ. 474. Δρχ. 4.500.

ISBN 960-237-147-1. ΓΈΡΑΚΗΣ Γ. Δ. Σφουγγαράδικες ι­ στορίες. Α θήνα, Έ ν ω σ η Καλυμνίω ν Α ττικής, 1999. Σελ. 137. Δρχ. 3.500. ISBN 960-86408-0-6. ΓΕΡΜΑΝΟΣ Φ. Γυναίκα από βελού­ δο. 42η έκδοση. Αθήνα, Καστανιώ­ της, 1999. Σελ. 263. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-03-2414-Χ. ΓΕΡΜΑΝΟΣ Φ. Έ να γελαστό από­ γευμα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κα­ στανιώ της, 1999. Σελ. 81. ISBN 960-03-2472-7. ΓΚΟΥΡΟΠΑΝΝΗΣ Β. Ο θίασος των Αθηναίων. Μ υθιστόρημα. Αθήνα, Κ α σ τ α νιώ τ η ς, 1999. Σελ. 3 9 7 . Δρχ. 5.200. ISBN 960-03-2447-6. ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ Κ. Δια ξηράς. Θεσσα­ λονίκη, Εντευκτήριο, 1999. Σελ. 44. Δρχ. 1.000. ISBN 960-7568-10-9.

Ο φύλακας των ψυχών. 8 ιστορίες φαντασίας. Αθήνα, Κ έδρος, 1999. Σελ. 225. ISBN 960-04-1583-8.

ΔΗΜΗΤΡΑΚΑΚΗ Α. Το άνοιγμα της μύτης. (Διηγήματα). Αθήνα, ΑκτήΟξύ, 1999. Σελ. 202. Δρχ. 2.900.

ISBN 960-7614-91-7.

ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ Ο. Ο δρόμος του φεγ­ γαριού. Αθήνα, Εκδοτική Εμπει­

ΔΗΜΟΥ Α. Να μ’ ακούς όταν σω­ παίνω. Νουβέλα. Αθήνα, Εξάντας,

------------------------------------- © 0

1999. Σελ. 121. Δρχ. 2.080. ISBN 960-256-385-0. ΔΟΜΒΡΟΥ Σ. Έρωτας είναι, θα πε­ ράσει... Αθήνα, Κέδρος, 1999. Σελ.

165. Δ ρ χ. 2 .2 0 0 . ISBN 9 6 0 -0 4 1637-0. ΖΑΡΑΒΕΛΑΣ Δ. Α. Κ λώνος «Ζ». Αθήνα, Δ ω δώ νη, 1999. Σελ. 224. Δρχ. 3.120. ISBN 960-248-972-3. ΖΙΑΝΝΗ Δ. Καληνύχτα, σενιόρα. Ν ουβέλα. Αθήνα, Κ αστανιώ της, 1999. Σελ. 100. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-2459-9. ΘΕΟΤΟΚΗ-ΑΛΥΦΑΝΤΗ Δ. Κοντε­ σίνα μου... Αθήνα, Δωδώνη, 1999. Σελ. 213. Δρχ. 3.120. ISBN 960248-978-2. ΘΕΟΤΟΚΗΣ Κ. Κάιν και άλλες ιστο­ ρίες. Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ.

89. ISBN 960-600-807-Χ. Θ ΕΟΤΟΚΗΣ Κ. Τ ίμ ιο ς κό σμ ο ς. Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 84.

ISBN 960-600-804-1.

αιώνα. Διηγήματα. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1999. Σελ. 76. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-03-2475-1.

ΜΕΣΚΟΣ Μ. Μ ουχαρέμ. Α θήνα, Ν ε φ έ λ η , 1 999. Σ ελ. 144. Δ ρχ.

2.080.

ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ X. Απολύομαι και τρε­ λαίνομαι. Αθήνα, Ακτή-Οξύ, 1999. Σελ. 247. Δρχ. 3.5 0 0 . ISBN 9607614-93-3.

ΜΗΑΙΩΡΗ Π. Ο κλήρος πέφτει στην Αρήτη. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πατά­ κη ς, 1999. Σελ. 437. Δρχ. 4.400.

ISBN 960-600-967-Χ.

ΚΑΣΤΡΙΝΑΚΗ Α. Τα όρια της ζεστα­ σιάς. Διηγήματα. Α θήνα, Π ό λ ις, 1999. Σελ. 126. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7478-81-9.

ΜΟΥΣΤΟΥ Π. Πες μου μια αλήθεια που φοβάσαι. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κ α σ τ α νιώ τ η ς, 1 999. Σελ. 284. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-2461-1.

ΚΑΤΣΑΜΑΚΗ Δ. Τα ανθρω πάκια του ιδρώτα. Αθήνα, Σύγχρονη Επο­ χή, 1999. Σελ. 336. Δρχ. 4.680.

ΜΠΙΡΜΠΙΛΗ Ε. Τα όνειρα τραγου­ δούν ακόμα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κ έ δ ρ ο ς , 199 9 . Σ ελ. 2 2 4 . Δρχ.

2.600.

ISBN 960-04-1488-2.

ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ Κ. Σ ιγανά, σιγανά πατώ τη γη. Διηγήματα. Αθήνα, Πα­ τάκης, 1999. Σελ. 134. Δρχ. 2.500.

ISBN 960-600-918-1. ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ Μ. Ροκ ρεφρέν. Μυ­ θιστόρημα. Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 257. Δρχ. 2.9 0 0 . ISBN 960600-982-3.

ΘΕΟΦΙΛΟΥ Ν. Τι θα γίνω όταν με­ γαλώ σω. Α θήνα, Ν εφ έλ η , 1999. Σελ. 138. Δρχ. 2.600.

ΚΟΡΔΟΣΗ Α. Τα χαμ ένα βήματα του αυτοκράτορα. Διηγήματα. Αθή­ να, Α γκυρα, 1999. Σελ. 120. Δρχ.

2.000.

ISBN 960-234-610-8.

ΙΩΑΚΕΙΜ Β. Αμήχανος κληρονόμος. Αθήνα, Ν εφ έλη , 1999. Σελ. 146. Δρχ. 1.870. ISBN 960-211-439-8.

ΚΟΤΑΝΙΔΗΣ Γ. Απρόσμενα αισθή­ ματα. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1999. Σελ. 203. Δρχ. 3.120.

ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Σ. Η αποκήρυξη. Ξάν­ θη, Σπανίδης, 1999. Σελ. 219. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-8632-41-2.

ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΔΟΥ-ΠΟΘΟΥ Μ. Η έ­ κτη σφραγίδα. Μυθιστόρημα. Αθή­ να, Κ έδρος, 1999. Σελ. 403. Δρχ.

4.800. ISBN 960-04-1587-0.

ΚΑΛΟΓΕΡΑΚΗ-ΛΟΤΣΗ Κ. Γίνετε, παρακαλώ, οι αγαπημένοι μου. Αθή­ να, Εξάντας, 1999. Σελ. 92. Δρχ.

1.560. ISBN 960-256-382-6. ΚΑΜΑΡΑΤΟΥ-ΓΙΑΛΛΟΥΣΗ Ε. Ανοίγματα. Αθήνα, Λω τός, 1999. Σελ. 165. Δρχ. 2.600. ISBN 9607918-06-1. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ Α. Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Π α τάκ ης, 1999. Σελ. 195. Δρχ.

2.400.

ISBN 960-378-018-9. ΚΑΝΤΟΥΝΑΣ Κ. Της καλής εμπο­ ρίας. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Ιστός, 1999. Σελ. 217. Δρχ. 3.6 40. ISBN 960-320-084-0. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ Β. Π. Δεκαπενθή­ μερα. Κοζάνη, Παρέμβαση, 1999. Σελ. 171. ISBN 960-7792-01-7. ΚΑΡΑΚΑΤΣΑΝΗ Ρ. Η Εύελπις του

Ώ®®·

ΑΙΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Μανχάταν. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Π ατάκης, 1999. Σελ. 465. Δρχ. 4.700. ISBN 960-600-993-9. ΜΑΝΤΑΔΑΚΗ Σ. Η μυστική βιβλιο­ θήκη της Αλεξάνδρειας. Θεσσαλονί­ κη, Αρχέτυπο, 1999. Σελ. 253. Δρχ.

3.400.

ISBN 960-7928-06-7. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ X. Α λέξανδρος και Διογένης. Αθήνα, Παπαζήσης, 1999. Σελ. 181. Δρχ. 2.080. ISBN 960-02-1331-3.

ΜΩΥΣΕΙΔΗΣ Σ. Όταν ξυπνήσουν οι Τιτάνες. Αθήνα, Εκάτη, 1999. Σελ.

599. Δρχ. 5.720. ISBN 960-743756-Χ. ΝΙΚΑ-ΜΑΝΩΛΙΤΣΑΚΗ Ε. Η πάνινη κούκλα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Φιλίστωρ, 1999. Σελ. 159. ISBN 960369-041-4. ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Χρυσό και κόκκινο βαθύ. Μυθιστόρημα. Αθή­ να, Α γκυρα, 1999. Σελ. 269. Δρχ.

3.000.

ISBN 960-234-612-4. ΝΕΝΕΔΑΚΗΣ Α. Άδεια ηνιοχείας. Μ υθιστόρημα. Α θήνα, Κ έ δ ρ ο ς, 1999. Σελ. 299. Δρχ. 3.600. ISBN 960-04-1596-Χ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ Λ. Σαν χειμωνιάτικη λιακάδα. Β' έκδοση. Αθήνα, Καλέντης, 1999. Σελ. 379. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-219-091-4. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Α. Κοινωνικά διηγήματα. Τόμος Γ'. Αθήνα, Σύγ­ χρονη Εποχή, 1999. Σελ. 373. Δρχ.

4.160.

ISBN τ. Γ' 960-224-846-7. ΠΑΠΑΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Μ. Α πών. Αθήνα, Κ έδ ρ ο ς, 1999. Σελ. 448. Δρχ. 5.000. ISBN 960-04-1311-8. ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ Π. Μπαλαντέρ. Αθή­ να, Δ α υλός, 1999. Σελ. 152. Δρχ.

2.080. ISBN 960-531-076-7.

ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ Λ. Θα κρατήσου­ με ό,τι μας αρέσει. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ.

107. ISBN 960-03-2495-6.

ΠΕΡΙΣΤΕΡΑΚ Η -Ψ ΥΧ Ο ΓΙΟ Υ Α. Αριάδνη. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1999. Σελ. 104. Δρχ. 1.760. ISBN 960-224-848-3.

ΜΑΤΕΣΙΣ Π. Αφροδίτη. Νουβέλα. Α θήνα, Ε σ τία, 1 999. Σ ελ. 120.

ISBN 960-05-0839-9.

ΠΟΛΙΤΗΣ Ν. Υπό τον Μόδιον. Αθή­ να, Ί κ α ρ ο ς, 1999. Σελ. 98. ISBN 960-7721-46-2.

Βιβλιογραφικό δελτίο

ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ Γ. Ν. Ο μ ο ν α χ ό ς Α ντώ νιος π ο ρ ε υ ό μ ε ν ο ς . Α θή να , Αρμός, 1999. Σελ. 82. Δρχ. 1.500.

ISBN 960-527-116-8. ΡΙΚΑΚΗΣ Δ. «ΤΠΠΕΛΚΟΠ» ή πα­ ραμύθι για μεγάλους. Αθήνα, Γαβρ ιηλίδ ης, 1999. Σελ. 209. Δρχ.

3.120. ΡΟΥΦΟΣ Ρ. Οι Γραικύλοι. Μυθι­ σ τό ρ η μ α . Α θή να , Ω κ ε α ν ι δ α , 1999. Σελ. 442. Δρχ. 4.500. ISBN 960-410-104-8. ΣΟΥΒΑΛΙΩΤΗ-ΜΠΟΥΤΟΥ Τ. Για­ τρ ο ί έξω α πό τα χαρακώ μ ατα. Β' έκδοση . Α θήνα, 1998. Σελ. 140. Δρχ. 2.080. ΤΣΑΚΑΛΑΚΗΣ Θ. Και τώρα, κάτι ε­ ντελώς καινούργιο! Αθήνα, Α ρ χι­ π έ λ α γ ο ς , 1999. Σ ελ. 190. Δ ρ χ.

3.300. ISBN 960-7911-24-5.

να , Ω κ ε α ν ίδ α , 1 999. Σ ελ. 2 0 6 . Δρχ. 2.700. ISBN 960-410-103-Χ.

ANDERSON-DAGRATZ G. Γεύση α­ πό μέλι. Μετ. Α. Παπασταύρου. Αθή­ να, Παπαδόπουλος, 1999. Σελ. 407. Δρχ. 5.200. ISBN 960-261-896-5. ΑΝΩΝΥΜΟΣ. Το κυρίαρχο μεσο­ φόρι. Μετ. Α. Ζαγκούρογλου. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 132. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-2463-8. ΑΡΣΕΝΙΕΒΙΤΣ Β. Στο αμπάρι. Μετ. Γ. Ρόσιτς. Αθήνα, Κ έδ ρ ο ς, 1999. Σελ. 182. Δρχ. 2 .5 0 0 . ISBN 96004-1590-0.

VAUTRIN J. Έ ν α βήμα π ρ ο ς τον καλό Θ εό. Μ υθιστόρημα. Μετ. Ε. Κεκροπούλου - Δ. Ψάλλη. Αθήνα, Ε ν ά λ ιο ς , 1 9 9 9 . Σ ελ. 5 7 0 . Δ ρ χ.

5.200. ISBN 960-536-042-Χ.

ΦΙΛΙΠΠΟΥ Φ. Αντίο, Θ εσσαλονί­ κη. Αθήνα, Π όλις, 1999. Σελ. 287.

ISBN 960-7478-76-2.

GAARDER J. Το κάστρο των Αγγέ­ λω ν. Μετ. Μ. Α γγελίδο υ . Α θήνα, Ν έ α Σ ύ ν ο ρ α , 1 9 9 9 . Σ ελ . 3 0 0 . Δρχ. 3.500. ISBN 960-14-0076-1.

ΦΙΛΟΠΟΥΛΟΥ Ν. Το έβδομο λιο­ ντάρι. Αθήνα, Ευρωπαϊκό Κέντρο Τ έ χ ν η ς , 1 9 9 9 . Σ ελ . 2 2 6 . Δ ρ χ .

3.120.

ΓΚΙΓΙΟΥ Λ. Αντζελίνα. Μυθιστόρη­ μ α . Α θή να , Σ ύ γ χ ρ ο ν η Ε π ο χ ή , 1999. Σελ. 168. Δρχ. 2.600. ISBN 960-224-847-5.

ΧΑΒΙΑΡΑΣ Σ. Τα ηρωικά χρόνια. Μετ. Τ. Α βέρωφ-Ιωάννου. Αθήνα, Κ α σ τ α ν ιώ τ η ς , 1999. Σ ελ. 4 3 5 . Δρχ. 5.720. ISBN 960-03-2450-3.

GRAN J. Τα χαρτιά σας! Μετ. Μ. Λ ώ μη. Α θή να , Α σ τ ά ρ τ η , 1 9 9 9 . Σελ. 174. Δρχ. 3 .6 4 0 . ISBN 960263-060-4.

ΧΑΤΖΗΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ Τ. Α παγω­ γή. Μ υθιστόρημα. Αθήνα, Α γ κ υ ­ ρ α, 1999. Σελ. 352. Δ ρχ. 3.8 0 0 .

ISBN 960-234-608-6.

ΓΚΡΑΝΖΕ Ζ.-Κ. Π ορφυρά ποτάμια. Μετ. Τ. Π λυτά . Α θ ή να , L ib r o , 1999. Σελ. 437. Δρχ. 6.000. ISBN 960-490-025-0.

ΧΑΤΖΗΠΕΤΡΟΣ Ν. Ελάτε να ντύ­ σουμε το καλοκαίρι. Α θήνα, Δ ω ­ δώνη, 1999. Σελ. 153. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-248-976-6.

GREEN J. Τριάντα και κάτι. Μυθι­ στόρημα. Μετ. Ε. Ξενάκη. Αθήνα, Π α τά κ η ς, 1 999. Σελ. 3 0 1 . Δρχ.

3.900. ISBN 960-600-894-0.

Και ο Θ εός έπλασε τη μητέρα. Μετ. Γ. Κ. Καλαμάντης. Αθήνα, Ν έα Σύ­ νορα, 1999. Σελ. 369. Δρχ. 4.500.

ISBN 960-14-0067-2.

ΔΟΝΟΣΟ X. Το παπαδοπαίδι. Μυ­ θιστόρημα. Μετ. Β. Ιατρίδης. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 222. Δρχ. 3.640. ISBN 960-03-2437-9.

D isco 2 0 0 0 . Μετ. X. Μ ιχαλάτος. Α θή να , Α κ τ ή -Ο ξ ύ , 1 9 9 9 . Σ ελ.

453. Δρχ. 4.600. ISBN 960-761488-7.

ESCANDON Μ. Α. Το εικονοστάσι της Εσπεράντσα. Μετ. Π. Μ οσχοπούλου. Αθήνα, Ω κεανιδα , 1999. Σελ. 245. Δρχ. 3 .3 0 0 . ISBN 960410-100-5.

ΑΛΜΠΑΧΑΡΙ Ν. Δόλωμα. Μετ. Γ. Ρ ό σ ιτς. Α θή να , Κ έ δ ρ ο ς , 1 9 9 9 . Σελ. 199. Δ ρχ. 2.500. ISBN 96004-1532-2.

ALBOM Μ. Το μεγαλύτερο μάθημα της ζωής. Μετ. Ο. Αβραμίδης. Αθή­

βιβλιογραφικό δελτίο

ZIMLER R. Ο τελευτα ίος καβαλιστής της Λισαβόνας. Μετ. Λ. Καλοβ υ ρ ν ά ς . Α θή να , Ν έ α Σ ύ ν ο ρ α , 1999. Σελ. 505. Δρχ. 5.000. ISBN 960-14-0071-0.

KANAFANI Α. Ά νθρω ποι στον ή ­ λιο. Ν ουβέλες. Μετ. Ν. Α λατράς. Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ.

1 74. Δ ρ χ. 2 .6 0 0 . ISBN 9 6 0 -0 3 2453-0.

KADARE I. Μια γυναίκα από τα Τί­ ρανα. Μετ. Σ. Ντάγιος. Αθήνα, Εκ­ δ ό σ ε ις Του Ε ικ οστού Πρώ του, 1999. Σελ. 253. Δρχ. 3.750. ISBN 960-7058-82-8.

CARVALHO Μ. DE. Έ να ς Θ εός α­ κροπατεί στη δροσιά του δειλινού. Μετ. Μ. δα Π ιεδάδε - Φ. Μανιάτογλου. Αθήνα, Ενάλιος, 1999. Σελ.

3 9 8 . Δ ρ χ. 4 .1 6 0 . ISBN 9 6 0-536034-9.

CASSOLA C. Το κορίτσι του Μπούμ πε. Μετ. Μ. Λ υ κο ύ δη ς. Α θήνα, B e ll, 1999. Σελ. 327. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-620-424-3.

KINCAID J. Η αυτοβιογραφία της μητέρας μου. Μετ. Κ. Χαλμούκου. Αθήνα, Κ έδ ρ ο ς, 1999. Σελ. 191. Δρχ. 2.800. ISBN 960-04-1505-6. ΚΙΟΥΡΕΪΣΙ X. Ο ικ είες α πισ τίες. Μυθιστόρημα. Μετ. Μ. & Ε. Παξινού. Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 162. ISBN 960-03-2494-8. ΚΟΝΣΤΑΝ Π. Μεταξύ μας. Μετ. Α. Σ αλίμπα. Α θήνα, Χ α τ ζη ν ικ ο λ ή , 1999. Σελ. 224. Δρχ. 4.000. ISBN 960-264-148-7. Κ Ο ΡΤΩ Α. Ρ α μ π α σ τέν . Α θή να , Ε ξ ά ντ α ς , 1 9 9 9 . Σ ελ. 2 6 6 . Δ ρχ.

3.325. ISBN 960-256-387-7. ΚΟΡΤΩ Α. Το βιβλίο των βίτσιων. Αθήνα, Εξάντας, 1999. Σελ. 174. Δρχ. 2.600. ISBN 960-256-386-9. ΛΑΜΠΡΟΝ Μ. 1941. Μυθιστόρη­ μα. Μετ. X. Θεοδωροπούλου. Αθή­ ν α , Π α τ ά κ η ς , 1 9 9 9 . Σ ελ. 4 3 2 . Δρχ. 4.200. ISBN 960-600-938-6. ΔΕ ΚΛΕΖΙΟ Ζ. Μ. Γ. Το χρυσόψα­ ρο. Μ υθιστόρημα. Μετ. Α. Ψ αροπούλου. Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 2 11. Δρχ. 1.980. ISBN 960600-552-1.

MAZZUCATO F. H ot line. Η ιστο­ ρία μιας εμμονής. Μετ. Ζ. Σαμουήλ. Αθήνα, Τραυλός, 1999. Σελ. 130. Δρχ. 2.900. ISBN 960-7990-09-9. ΜΑΛΡΩ Α. Οι κατακτητές. Μ υθι­ στόρημα. Μετ. Α. Ζ ήρας. Α θήνα,

--------------------------- ΒΘΏ

Κ α σ τ α ν ιώ τ η ς , 1999. Σ ελ. 2 8 7 .

ISBN 960-03-2401-8.

MANGANELLI G. Φανταστικές συ­ να ντή σεις. Μετ. Σ. Θ εοδω ρ ο πο ύ λου. Αθήνα, Καστανιώ της, 1999. Σελ. 181. Δρχ. 3.120. ISBN 96003-2459-Χ.

MISHIMA Υ. Ο ν α ό ς του Χ ρυσού Περιπτέρου. Μυθιστόρημα. Μετ. Λ. Π α λλαντίου. Α θήνα, Κ α σ τ α ν ιώ ­ της, 1999. Σελ. 340. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-03-2252-Χ. Μ Ο Ν ΤΕΣΚ ΙΕ. Α λ ηθ ινή ισ το ρ ία . Μετ. Ε. Γ ια ν ν ο π ο ό λ ο υ . Α θή να , Ε ρ α τ ώ , 1 9 9 9 . Σ ελ . 2 1 8 . Δ ρ χ .

3.530.

BLUME J. Φ ίλες του καλοκαιριού. Μυθιστόρημα. Μετ. Α. Παπασταύρου. Αθήνα, Τροπικός, 1999. Σελ.

493. Δ ρ χ. 5.5 0 0 . ISBN 96 0 -2 6 1 895-7. ΜΠΕΝΑΚΟΥΙΣΤΑ Τ. Σάγκα. Μυθι­ στόρημα. Μετ. Α. Δ ρ α κ ο πο ύ λο υ . Α θή να , Π ό λ ις , 1999. Σ ελ. 4 9 7 . Δρχ. 5.000. ISBN 960-7478-80-0.

BAINBRIDGE Β. Ο νεα ρός κύριος Τζώρτζυ. Μετ. Ρ. Χάτχουτ. Αθήνα, Κ α σ τ α ν ιώ τ η ς , 1999. Σ ελ. 2 0 8 . Δρχ. 3.640. ISBN 960-03-2438-7. ΜΠΟΝΑΦΕ Κ. Έ ν α φω ς στο νησί. Μ υθιστόρημα. Μετ. Μ. Αλεβίζου. Α θή να , Μ π ο υ κ ο υ μ ά ν η ς , 1 999. Σελ. 279. Δ ρχ. 3 .850. ISBN 9607458-27-3.

BURKE J . L. Λ ου ιζιά να μ πλ ο υ ζ. Μετ. Α. Κ ουμπαρέλη. Α θήνα, Ελ­ λ η ν ικ ά Γ ρ ά μ μ α τ α , 19 9 9 . Σ ελ.

359. Δ ρχ. 4 .0 0 0 . ISBN 9 6 0 -3 4 4 754-4.

Μ πομπολέση. Αθήνα, Ε κ κ ρ εμ ές, 1999. Σελ. 209. Δρχ. 3.200. ISBN 960-7651-13-8.

δου. Αθήνα, Ν έα Σ ύ νο ρα , 1999. Σελ. 397. Δ ρχ. 4 .5 0 0 . ISBN 96014-0068-0.

ΝΤΕΣΠΛΕΣΕΝ Μ. Έ να κύμα αγά­ πη ς σε μια λίμνη φ ιλία ς. Μ ει. Μ. Γ ε ω ρ γ ιά δ ο υ . Α θή να , Π α τ ά κ η ς , 1999. Σελ. 96. Δ ρχ. 1.300. ISBN 960-600-881-9.

ΡΟ Θ Φ. Α μ ερ ικ α ν ικ ό ε ιδ ύ λ λ ιο . Μετ. Τ. Παπαϊωάννου. Αθήνα, Π ό­ λ ις, 1999. Σελ. 564. Δρχ. 7.000.

ISBN 960-7478-71-1.

Ν ΤΙΡΙ Γ. Λ ο υ λο ύ δ ι τη ς ε ρ ή μ ο υ . Μετ. Μ. Ε υθυμίου. Αθήνα, Ω κεανίδα , 1999. Σελ. 328. Δρχ. 4.000.

ISBN 960-410-102-1. ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ Φ. Μ. Α δερ φ ο ί Κ α ρ α μ ά ζω φ . Τ ό μ ο ς Γ '. Μετ. Σ. Αργυροπούλου. Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 567. Δρχ. 6.000. ISBN 960-600-763-4.

ORTESE Α.-Μ. Η πικραμένη καρ­ δερίνα. Μυθιστόρημα. Μετ. Α. Παπασταύρου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 489. Δρχ. 6.240. ISBN 960-03-2452-2. ΟΥΕΛΜΠΕΚ Μ. Η επέκτα ση του π εδ ίο υ της πάλης. Μ υθιστόρημα. Μετ. Α. Εμμανουήλ. Αθήνα, Εστία, 1999. Σελ. 201. Δρχ. 2.600. ISBN 960-05-0838-0.

PARSONS I. Μαίρη, Μαίρη. Μετ. Σ. Β ρ ε το ύ -Σ ο φ ια ν ίδ ο υ . Α θή να , Ω κ εα ν ίδ α , 1999. Σελ. 367. Δρχ.

4.300. ISBN 960-410-099-8. ΠΟ Ε Ε. Α. Π ορτραίτα γυ να ικώ ν. Μετ. Κ. Πολίτης. Α θήνα, Α ιγό κ ερ ω ς, 1999. Σελ. 125. Δρχ. 1.250.

ISBN 960-322-112-0.

RUSHDIE S. Ο κόσμος κάτω απ’ τα π ό δ ια τη ς. Μετ. Μ. Α γ γ ε λ ίδ ο υ . Α θή να , Ψ υ χ ο γ ι ό ς , 1 9 9 9 . Σ ελ.

746. Δ ρ χ. 7 .5 0 0 . ISBN 9 6 0-274405-7.

SANTACROCE I. Destroy. Μετ. Τ. Μπαριάμη. Αθήνα, Κ έδ ρ ο ς, 1999. Σελ. 171. Δρχ. 2 .4 0 0 . ISBN 96004-1509-9.

SARABIA Α. Οι καλεσμένοι του η­ φαιστείου. Μετ. X. Δήμου. Αθήνα, O p e r a , 1 9 9 9 . Σ ελ . 1 9 6 . Δ ρ χ .

3.430. ISBN 960-7073-52-5.

SC O T T Μ. Τ ο τα ξ ίδ ι το υ Π ίτερ. Μετ. Μ. Π αππά. Α θήνα, Ν έα Σ ύ ­ νορ α, 1999. Σελ. 300. Δρχ. 3.200.

ISBN 960-14-0046-Χ.

STEIBER Ε. SX Εύα. Μετ. Α. Μπα­ κ ο δ ή μ ο υ . Α θ ή να , Α κ ιή - Ο ξ ύ , 1999. Σελ. 121. Δρχ. 1.600. ISBN 960-344-727-7. ΤΕΜΠΕΡΛΕΫ Α. Ο Χάρυ και οι σα­ καράκες. Μετ. Π. Π αμπούδη. Αθή­ ν α , Π α τ ά κ η ς , 1 9 9 9 . Σ ελ . 3 8 8 . Δρχ. 3.560. ISBN 960-600-876-2.

TESTART J. Εύα... μια επανάληψη. Αθήνα, Τ ραυλός, 1999. Σελ. 178. Δρχ. 3.800. ISBN 960-7990-07-2.

ΠΟΕ Ε. Α. Το πηγάδι και το εκκρε­ μές. Μετ. Δ. Κούρτοβικ. Αθήνα, Αιγ ό κ ε ρ ω ς , 1 999. Σελ. 157. Δ ρχ.

1.280.

ISBN 960-322-116-3.

CH A N DLER R. Δ ο λ ο φ ό ν ο ς στη βροχή. Μετ. Ε. Γεωργίου. Αθήνα, Ε ρ α τ ώ , 1 9 9 9 . Σ ελ . 3 1 9 . Δ ρ χ .

4.380. ISBN 960-219-144-1.

ΜΠΡΙΝΚ Α. Η πρώτη ζωή του Αδαμ ά στορα . Μετ. A. Β. Β αχλιώ της. Αθήνα, Χ ατζηνικολή, 1999. Σελ.

155. Δ ρχ. 2.9 0 0 . ISBN 96 0 -2 6 4 140-1.

Π Ο Ε Ε. Α. Τ ο τα ξ ίδ ι το υ Χ α νς Π φάαλ στη Σελήνη. Μετ. Δ. Κούρτοβικ. Α θήνα, Α ιγό κ ε ρ ω ς, 1999. Σελ. 120. Δρχ. 1.250. ISBN 960322-111-2.

PHILBRICK R. Μια υπέροχη γυναί­ κα. Μετ. Ρ. Ρώσση-Ζαΐρη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999. Σελ.

200. ISBN 960-344-671-8.

BRITE Ρ. Ζ. Θεσπέσιο πτώμα. Μετ. Β. Τ όμ πρ ου . Α θήνα, Α κτιί-Ο ξύ, 1999. Σελ. 250. Δρχ. 3.580. ISBN 960-7614-95-Χ.

Π ΡΕΣΤΟΝ Ρ. Το περιστατικό κό­ μπρα. Μετ. Α. Μ ανωλίδης. Αθήνα, T e rz o B o o k s , 1 9 9 9 . Σ ελ . 5 3 7 . Δρχ. 4.380. ISBN 960-7867-09-2.

FUENTES C. Ο θάνατος του Αρτέ­ μιο Κ ρους. Μετ.-σημ. Ε. Γιαννοπούλου. Αθήνα, Α γρα, 1999. Σελ.

3 6 1 . Δ ρχ. 5 .5 0 0 . ISBN 960 -3 2 5 277-8.

NEBOT D. Καχένα. Μετ. Ε. Καλογεράκη. Αθήνα, Δ α ρ δ α ν ό ς, 1999. Σελ. 317. Δ ρχ. 4.200. ISBN 960380-059-7.

ΡΑΝΤΙΤΣΚΟΦ I. Το εύηχον σκεύ­ ος. Νουβέλες. Μετ. Π. Σταθογιάννη ς. Α θήνα, Κ έδ ρ ο ς, 1999. Σελ.

286. ISBN 960-04-1508-0.

NOGUEZ D. Am our noir. Μετ. Ε.

RICE Α. Π ανδώρα. Μετ. Λ. Ιωαννί-

---------------------------------------

HAUPTMANN G. Καλός άντρας εί­ ναι ο νεκρ ό ς άντρας. Μετ. Τ. Λιάνη . Α θήνα, Ν έα Σ ύ ν ο ρ α , 1999. Σελ. 4 04. Δρχ. 4 .7 0 0 . ISBN 96014-0066-4.

Βιβλιογραφικό διλτίο

HARRISON S. Η γερακίνα. Μετ. Π. Μοσχοπούλου. Αθήνα, Ω κεανίδα, 1999. Σελ. 358. Δρχ. 3.700. ISBN 960-410-105-6.

καβίτσας. Ο ανατόμος της λαϊκής κ ο ινό τη τα ς. Α θή να , Ε λ λ η ν ικ ά Γράμματα, 1999. Σελ. 274. ISBN 960-344-479-0.

ΙΛΛΙΤΣ I. Για τις ανά γκ ες του α ν­ θρώπου σήμερα. Μετ. Β. Τομανάς. Σ κό πελο ς, Ν η σ ίδ ε ς , 1999. Σελ.

119. ISBN 960-8480-33-7.

HELLER Ε. Γυνα ικεία εκδ ίκη σ η γλυκιά σαν... σοκολάτα. Γ' έκδοση. Μει. I. Λαζαρίδου. Αθήνα, Εμ πει­ ρ ία Ε κ δ οτ ικ ή , 1999. Σελ. 3 1 9 . Δρχ. 3.800. ISBN 960-7919-27-0.

ΠΑΣΧΟΣ Π. Β. Ο Σολω μός μέσα στο φ ω ς της Ο ρθοδοξίας. Αθήνα, Α ρμός, 1999. Σελ. 49. Δρχ. 1.000.

ISBN 960-527-112-5.

ΤΣΑΤΟΥΙΝ Μ. Η ανατομία του αει­ κίνητου. Μετ. Τ. Κίρκης. Α θήνα, Χ α τ ζ η ν ικ ο λ ή , 1 9 9 9 . Σελ. 2 3 2 . Δρχ. 4.000. ISBN 960-264-149-5,.

ΧΟΪΚ Ζ. Το μυστικό του ζωγράφου. Μετ. Ρ. Χάτχουτ. Α θήνα, Κασταν ιώ τ η ς , 1 9 9 9 . Σ ελ. 2 7 3 . ISBN 960-03-2404-2.

Μελέτες Π ρόσωπο και είδωλο του Γ. Θέμελη. Α θήνα, Τ ετρ ά δια Ε υ θ ύνη ς, 1999. Σελ. 268. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7033-87-6. Ο Τάκης Αντωνίου και το έργο του. Τ όμ οι Α ' + Β '. Α θήνα, Δ ω δ ώ ν η , 1999. Σελ. 1.138. Δρχ. 16.640 (οι δύο τόμοι). ISBN Set 960-248-962-6. ΚΑΦΑΟΓΛΟΥ Η. Η άλλη ομηρία. Μια συνομιλία με τον Ό μ η ρο Πέλ­ λα. Αθήνα, Ύ ψιλον/Β ιβλία, 1999. Σ ελ. 43. Δ ρ χ. 1 .500. ISBN 96 0 7049-15-3. ΚΟΚΟΡΗΣ Δ. Ό ψ εις των σχέσεων της Αριστερός με τη λογοτεχνία στο Μ ε σ ο π ό λ ε μ ο . Π ά τρ α , Α χ α ϊ κ έ ς Ε κ δ ό σ εις , 1999. Σελ. 255. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-7960-20-3. ΚΟΝΔΥΛΗ-ΜΠΑΣΟΥΚΟΥ Ε. Ε ι­ σαγω γή στη λογοτεχνία των Α ρά­ βων. Αθήνα, 1999. Σελ. 341. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-91105-0-9. ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ Ζ. Έ να αυστηρό ελλη νικό π οίη μ α «Οι β ρ ά χο ι της Ύ δρας» Νίκου Καρούζου. Αθήνα, Δ όμ ος, 1999. Σελ. 24. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-353-063-8. ΜΗΤΣΑΚΗΣ Κ. Η κρητική ματιά. Μελέτες για τον Νίκο Καζαντζάκη. Αθήνα, Καρδαμίτσας, 1999. Σελ.

8 9 . Δ ρ χ. 2 .0 8 0 . ISBN 9 6 0 -3 5 4 064-1. ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ Μ. Το μυθιστόρημα αμφισβήτησης και η ρήξη του λογο­ τεχνικού ιστού. Αθήνα, Δ ω ρ ικ ό ς, 1999. Σ ελ. 36 2 . ISBN 9 6 0 -1 7 9 398-8. ΜΠΑΛΟΥΜΗΣ Ε. Γ. Ανδρέας Καρ-

βιβλιογραφικό δελτίο

ΦΡΕΡΗΣ Γ. Εισαγωγή στη γαλλοφωνία. Θεσσαλονίκη, Παρατηρη­ τής, 1999. Σελ. 354. Δρχ. 4.680.

ISBN 960-374-030-6. ΧΑΤΖΗΦΩΤΗΣ I. Μ. Ιωάννης Κονδυλάκης. Ο συγγραφέας της Κρητι­ κής ρω μιοσύνης. Αθήνα, Π α ρ ο υ ­ σία, 1999. Σελ. 141. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-7956-28-1. ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ Λ. Α λέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής. Μαρτυρία λόγου. Α θή να , Ε λ λ η ν ικ ά Γ ρ ά μ μ α τ α , 1999. Σελ. 429. Δρχ. 7.0 00. ISBN 960-344-665-3.

T H OM SO N G . Τ ο α ε ιθ α λ έ ς δ έ ­ ντρο. Εισ.-επιμ. X. Αλεξίου. Αθήνα, Κ έ δ ρ ο ς , 1 9 9 9 . Σ ελ. 3 4 8 . Δ ρ χ.

6.500. ISBN 960-04-0852-1.

Ταξιδιωτική λογοτεχνία MAILLART Ε. Σ κλ η ρό ς δ ρ ό μ ο ς. Μετ. Σ. Χ α λικιά ς. Α θήνα, Ί ν δ ι κτος, 1999. Σελ. 262. Δρχ. 4.370.

ISBN 960-518-051-0.

Ευθυμογραφικά ΓΕΡΜΑΝΟΣ Φ. Κατάστασις απελπι­ στική αλλά ό χ ι σ ο β α ρ ή . Α θή να , Καστανιώτης, 1999. Σελ. 93. Δρχ.

3.640. ISBN 960-03-2467-0. ΓΕΡΜΑΝΟΣ Φ. Τρελαθήκαμε εντε­ λώς... Β' έκδοση. Αθήνα, Καστα­ ν ιώ τ η ς , 1 9 9 9 . Σ ελ . 9 5 . Δ ρ χ .

3.640. ISBN 960-03-2468-9.

Δοκίμια ΔΑΣΚΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Συμπαθητι­ κή μελάνη. Αθήνα, Ερμής, 1999. Σελ. 224. Δρχ. 3 .0 0 0 . ISBN 960320-083-2. ΔΙΖΙΚΙΡΙΚΗΣ Γ. Η κληρονομιά του κλασικού ελληνισμού. Αθήνα, Αιγ ό κ ε ρ ω ς , 1999. Σελ. 2 4 1 . Δρχ.

3.120.

ISBN 960-322-113-9. ΜΑΛΑΜΑΣ Λ. Εξιχνιάσεις Β'. Αθή­ να, Ελεύθερο Πνεύμα, 1999. Σελ.

111. Δρχ. 2.080. ΜΙΣΥΡΗΣ Β. Κατωτικοί και πόρνες. Α θήναι, Ν έα Θ έ σ ις , 1999. Σελ.

109. Δρχ. 1.870. ΜΠΑΛΤΑΣ Α. Φ ιλοξενώ ντα ς τον Ζακ Ντεριντά... Αθήνα, Εκκρεμές, 1999. Σελ. 101. Δρχ. 1.975. ISBN 960-7651-12-Χ.

Γενικά ΙΕΡΩΝΥΜΙΔΗΣ Μ. Πίσω α πό τον μ περ ντέ. Α θή να , Ά μ μ ο ς , 1999. Σελ. 192. Δρχ. 4 .8 0 0 . ISBN 960202-194-2.

Έ ργα ΜΑΡΚΑΡΗΣ Π. Η ιστορία του Αλή Ρέτζο. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1999. Σελ. 130. ΝΕΥΡΟΚΟΠΛΗ Β. Εγώ ο άλλος. Σ κό πελ ο ς, Ν η σ ίδ ε ς , 1999. Σελ.

75. ISBN 960-8480-57-4. ΝΤΑΒΑΣ Ν. W.C. Αθήνα, Σ ιγαρέ­ τα, 1999. Σελ. 63. ISBN 960-771640-Χ.

ΡΟΖΑΝΗΣ Σ. Θείος έρως. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999. Σελ.

751 Δρχ. 2.000.

ΛΑΖΟΥ Μ. Μακρυγιάννη, οράματα; Αθήνα, Δ ω δώ νη , 1999. Σελ. 98. Δρχ. 1.560. ISBN 960-248-984-7.

WOLF V. Δοκίμια. Μετ. Α. Μάντογλου. Αθήνα, Scripta, 1999. Σελ.

97. Δ ρχ. 2 .3 0 0 . ISBN 96 0 -7 9 0 9 15-1.

ΣΑΙΞΠΗΡ Ο. Η τρικυμία. Μετ. Μ. Α γγελίδου. Αθήνα, Π α π αδ όπ ουλ ο ς , 1999. Σ ελ. 36. Δ ρ χ. 2 .6 0 0 .

ISBN 960-261-885-Χ.

ΣΑΙΞΠΗΡ Ο. Ριχάρ δος ο Γ'. Μετ. Ε. Μπελιές. Αθήνα, Κε'δρος, 1999. Σελ. 184. Δρχ. 2.800. ISBN 96004-1579-Χ.

ΜΩΡΑΪΤΗΣ Γ. Αναμνήσεις ενός α­ ντάρτη. Τόμος Β'. Αθήνα, Κασταν ι ώ τ η ς , 1 9 9 9 . Σ ελ. 5 2 2 . Δ ρ χ .

7.280.

ISBN τ. 2 960-03-2427-1.

Μελέτες

ΣΚΟΥΡΤΗΣ Γ. Π. Μαρτυρίες. Αθή­ να, 1999. Σελ. 399. Δρχ. 5.200.

ΠΟΥΧΝΕΡ Β. Φ αινόμενα και ν ο ­ ούμενα. Δέκα θεατρολογικά μελετήματα. Αθήνα, Ελληνικά Γ ράμ­ ματα, 1999. Σελ. 421. Δρχ. 6.500.

ISBN 960-344-738-2.

ΓΚΑΛΙΜΠΕΡΤΙ Ρ. Τρύπια άρβυλα. Μετ.-πρόλ. Α. Σολάρο. Αθήνα, Φιλ ίσ τ ω ρ , 1 9 9 9 . Σ ελ . 1 9 1 . ISBN 960-369-042-2.

Βιογραφίες

Ιστορία

Γενικά ΦΙΛΙΠΠΑΣ-ΚΑΜΠΟΥΝΗΣ Λ. Λίγο πριν - λίγο μετά το 2001. Αντισταθείτε! Αθήνα, 1999. Σελ. 303.

Αρχαιολογία ΓΟΥΝΑΡΗΣ Γ. Γ. Ε ισαγωγή στην π α λ α ιοχρ ισ τια νική α ρ χα ιο λ ο γία . Θεσσαλονίκη, U niversity S tu d io Press, 1999. Σελ. 247. Δρχ. 8.000.

ISBN 960-12-0737-6.

Μαρτυρίες ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Β. Έ να κλωνάρι ανθι­ σμένο ρείκι. Μαρτυρία. Αθήνα, Θ ε­ μέλιο, 1999. Σελ. 257. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-310-252-0. ΒΛΑΧΟΚΩΣΤΑΣ Γ. Εκ θα θέω ν ε­ ξομολογήσεις (τέως Υπ. Δασών κ. Κλ. Γιαννούση). (Χωρίς εκδοτικά στοιχεία). Σελ. 203. Δρχ. 5.200. ΓΙΑΤΡΟΥΔΑΚΗΣ Σ. Τασκένδη. 30 χρόνια προσφυγιά. Αθήνα, Δ ιο γέ­ ν η ς . Σελ. 366. Δρχ. 5.20 0 . ISBN 960-7153-32-4. ΔΙΑΝΕΛΛΟΣ Σ. 5 0 0 ... τό σες και σήμερα. Αθήνα, Ελληνικά Γράμ­ ματα, 1999. Σελ. 181. Δρχ. 2.500.

ISBN 960-344-715-3. ΖΗΚΑΣ Γ. Α ποκλεισμένος στη Σα­ λ ονίκ η . Α θή να , Ε ξ ά ντ α ς , 1999. Σελ. 138. Δ ρχ. 2.500. ISBN 960256-390-7. ΜΠΟΥΡΝΙΑΣ Τ. Τότε πο υ πο λ ε ­ μ ού σα με. (Χω ρίς εκδοτικ ά στοι­ χεία). Σελ. 192. Δρχ. 2.600.

ώΜ

--------------------------

ΔΑΦΝΗΣ Κ. Γεώ ργιος Θ εοτόκης. Κ έρ κ υρ α , 1 9 9 8 . Σ ελ. 1 5 5 . Δ ρ χ .

4.370. ΜΑΖΑΡΑΚΗΣ Α. Β ιογρα φία ι των εν δ ό ξ ω ν α ν δ ρ ώ ν τη ς νή σ ο υ Κε­ φ α λ λ η ν ία ς . Α θή να , Κ α ρ α β ία ς , 1999. Σελ. 672. Δρχ. 12.480. ISBN 960-258-066-6. ΜΟΥΤΟΥΛΑΣ Π. Ωρίων. Γιάννης Μ ιχαλόπουλος. Αθήνα, Θ εμ έλιο , 1999. Σελ. 315. Δρχ. 4.160. ISBN 960-310-251-2. ΜΠΟΥΖΑΚΗΣ Σ. Γεώργιος Α. Παπανδρέου (1888-1968). Τόμος Β': 1933 -1 9 6 8 . Α θήνα, G u te n b er g , 1999. Σελ. 654. Δρχ. 9.000. ISBN 960-01-0795-5.

1999. Σελ. 342. Δρχ. 5.200. ISBN 960-214-428-2. ΓΕΩΡΓΑΝΤΖΗΣ Π. Α. Προξενικά Αρχεία Θράκης. Τόμος Β'. Ξάνθη, 1999. Σελ. 553. Δρχ. 8.320. ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Ν. Το πέταγμα του Περιστεριού. Α θήνα, Ε λ εύ θ ερ ο ς Δ ιά λ ο γ ο ς , 1999. Σελ. 128. Δρχ.

2.000.

ISBN 960-90737-1-9. ΚΑΪΚΑ-ΜΑΝΤΑΝΙΚΑ Γ. Π άτρα 1 8 7 0 -1 9 0 0 . Π ά τρ α , Α χ α ϊ κ έ ς Ε κ δ ό σ εις , 1998. Σελ. 197. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-7960-14-9. ΚΑΡΑΣΤΑΘΗΣ Κ. Β. Μ αλεσ ίνα. Αθήνα, 1999. Σελ. 175. Δρχ. 3.120. ΚΑΣΔΑΓΛΗ A. Ε. Συμβάσεις γη ς και συμβάσεις γά μ ου στο Α ιγαίο. Το παράδειγμα της Νάξου τον 17ο αιώ να. Βενετία, Ε λληνικό Ινστι­ τούτο Β υ ζα ντινώ ν και Μ εταβυ­ ζ α ν τ ιν ώ ν Σ π ο υ δ ώ ν Β ε ν ε τ ία ς , 1999. Σελ. 468. Δρχ. 7.280. ISBN 960-7743-05-9. ΚΟΥΤΡΟΥΒΕΛΗΣ Κ. Β. Η αναχρονολόγηση της προϊστορίας. Αθήνα, Δ α υ λ ό ς , 1 9 9 9 . Σ ελ . 3 1 9 . Δ ρ χ .

7.280.

Ελληνική Ιστορία

ΛΑΜΠΡΙΝΙΔΗΣ Μ. Γ. Η Ναυπλία. Αθήνα, Ε λεύθερη Σ κ έψ ις, 1999. Σελ. 653. Δρχ. 8 .8 4 0 . ISBN 9607931-19-Χ.

Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσί­ ου «Ιωάννης Καποδίστριας». Ν αύ­ πλιο, 1998. Σελ. 199. Δρχ. 3.500.

ISBN 960-86362-0-5.

ΜΕΛΑΣ Γ. Μ. Κ ω νσταντίνος και Βενιζέλος. Αθήνα, Α ρ χιπ έλ α γ ο ς, 1999. Σελ. 407. Δρχ. 5.600. ISBN 960-7911-18-0.

Σεπτεμβριανά 1955: Η «νύχτα των κρυστάλλων» του ελληνισμού της Π όλης. Β ' έκδοση. Αθήνα, Τσουκάτος, 1999. Σελ. 283. ISBN 9607922-05-0.

ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ Α. Δημόσιες τελετές στην Κέρκυρα κατά την περίοδο της Βενετικής κυριαρχίας. Αθήνα, Θ ε­ μ έ λ ι ο , 1 9 9 9 . Σ ελ . 5 2 6 . Δ ρ χ.

10.400.

ISBN 960-310-248-2.

ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ Α. Π ροϊστορι­ κές αποικίες των Ελλήνων. Τόμοι Α ' + Β '. Α θήνα, Ε λ εύ θ ερ η Σ κ έψ ις , 199 9 . Σ ελ. 2 5 4 + 2 6 2 . Δ ρχ.

4 .1 6 0 (ο κ ά θ ε τό μ ο ς). ISBN S e t 960-7931-21-1.

ΠΑΠΠΑΣ A. Α. Το Παγκράτι και τα περί τον Ιλισσόν Κέντρα διοικήσεω ς - π νεύ μ α το ς - υ γεία ς. Α θήνα, Δ ή μ ο ς Α θ η ν α ίω ν , 1 9 9 9 . Σ ελ.

233. Δρχ. 5.200. ISBN 960-740111-5.

ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Α. Ο έ ν ο ­ π λ ο ς α γ ώ ν α ς στη Μ α κ ε δ ο νία (1904-1908). Θεσσαλονίκη, Η ρ ό­ δ ο τ ο ς , 1 9 9 9 . Σ ελ. 4 0 0 . Δ ρ χ .

7.800. ISBN 960-7290-61-5.

ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΑΔΗΣ Σ. Α. Απομνη­ μονεύματα. Αθήνα, Ε ντός, 1999. Σελ. 100. Δρχ. 3 .1 2 0 . ISBN 9608472-4-Χ.

ΒΕΝΤΟΥΡΑ Λ. Έ λ λ η νε ς μετανά­ στες στο Βέλγιο. Αθήνα, Ν εφ έλη ,

ΣΚΟΥΤΕΛΑΣ X. Ε. Γεώργιος Γεμιστός-Π λήθω ν. Α θήνα, Δ η μ ιο υ ρ ­ γία, 1999. Σελ. 94. Δρχ. 2.080.

βιβλιογραφικό δελτίο

ΤΖΟΚΑΣ Σ. Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η συγκρότηση του νεοελληνι­ κού κράτους. Α θήνα, Θ εμ έ λ ιο , 1999. Σελ. 298. Δρχ. 4.680. ISBN 960-310-250-4. ΧΑΤΖΙΩΤΗΣ Κ. Το Μεταξουργείο. Αθήνα, Δ ή μ ο ς Α θηναίω ν, 1999. Σελ. 224. Δρχ. 3.640. ISBN 9607401-06-9. ΧΟΛΕΒΑΣ I. Κ. Οι Έ λλη νες Σλα­ βόφωνοι της Μακεδονίας. Αθήνα, Π ελασ γός, 1999. Σελ. 389. Δρχ.

5.200. ISBN 960-522-020-2.

Ταξίδια

Κόσμος ΖΩΓΡΑΦΟΥ-ΣΙΜΑΛΑΡΙΔΟΥ Α. Ό τα ν μ ιλούν οι ά νεμ ο ι. Α θήνα, Τσουκάτος, 1999. Σελ. 127. ISBN 960-7922-08-5.

VAKA D. Στην καρδιά των Βαλκα­ νίων. Μετ. Α. Δήμα. Αθήνα, Πατάκ η ς , 1999. Σελ. 140. Δρχ. 2.300.

ISBN 960-600-222-Χ.

Γεωγραφία

Παγκόσμια Ιστορία Η Βυζαντινή Μικρά Ασία. Αθήνα, Ε.Ι.Ε . / Ινστιτούτο Β υζαντινώ ν Ε ρ ευ νώ ν, 1998. Σελ. 446. Δρχ.

12.450. ISBN 960-371-005-9. Η μ ετά δοσ η τη ς γν ώ σ η ς στην Αρχαιότητα. Επιμ. Δ. I. Κυρτάτας X. Μ πάλλα. Α θή να , Ε .Μ .Ε .Α ., 1999. Σελ. 171. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7711-17-3.

EVANS J. A. S. Η εποχή του Ιου­ στινιανού. Μετ. Β. Κουρής. Αθήνα, Ο δυσ σέα ς, 1999. Σελ. 510. Δρχ.

6.240. ISBN 960-210-342-6.

NICHOLAS D. Η εξέλιξη του Με­ σαιωνικού κόσμου. Μετ. Μ. Τζιαντζή. Αθήνα, Μ.Ι.Ε.Τ., 1999. Σελ.

764. Δρχ. 9.000. ISBN 960-250166-9.

ROSENER W. Οι αγρότες στην Ευ­ ρώπη. Μετ. I. Δημητρούκας. Αθή­ να, Ε λληνικά Γ ράμματα, 1999. Σελ. 418. Δρχ. 6.000. ISBN 960344-718-8.

SHERMAN Α. Κύπρος, το μαρτυρι­ κό νη σί. Μετ. Σ. Ν. Μ παλάσκα. Αθήνα, Ίνδικτος, 1999. Σελ. 267. Δρχ. 5.720. ISBN 960-518-050-2.

TROCCHIO F. DI. Α λλοπαρμένες μ εγαλοφυΐες. Μετ. Π. Σ κόνδρας. Αθήνα, Τ ραυλός, 1999. Σελ. 458. Δρχ. 5.500. ISBN 960-7990-01-3.

FERRO Μ. Από τα Σοβιέτ στον γρα­ φειοκρατικό κομμουνισμό. Μετ. Β. Τ ομ α νά ς. Σ κ ό π ελ ο ς, Ν η σ ίδ ε ς , 1999. Σελ. 198. Δρχ. 3.950. ISBN 960-8480-36-1.

Βιβλιογραφικό δελτίο

Χάρτες ΤΟΛΙΑΣ Γ. Οι ελληνικοί ναυτικοί χάρτες πορτολάνοι. Αθήνα, Ολκός / Ε .Ι.Ε ., 1999. Σελ. 2 1 9 . Δρχ.

14.560. ISBN 960-7169-93-Χ.

Παιδικά

Γνώσεις ΒΑΡΕΛΛΑ Α. Κόρινθος. Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 56. Δρχ. 4.200.

ISBN 960-600-787-1. ΒΑΡΕΛΛΑ Α. Κρήτη. Αθήνα, Πατάκ η ς, 1999. Σελ. 78. Δρχ. 4 .7 0 0 .

ISBN 960-600-786-3. ΣΤΥΛΙΑΔΗΣ Κ. Η επικοινωνία χτες και σή μ ερα . Α θήνα, Π α τά κ η ς, 1999. Σελ. 32. Δρχ. 2.4 0 0 . ISBN 960-600-970-Χ.

Ελεύθερα αναγνώσματα ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ Τ. Γη 2040 μ.Χ. Αθήνα, Ποταμός, 1999. Σελ.

300. Δρχ. 3.000. ISBN 960-756333-6. ΒΕΛΕΤΑ-ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥ Μ. Ο Μίμης, η Λόλα και οι σκανδαλιές τους. Α θήνα, Ε λ λ η ν ικ ά Γ ρ άμ μα τα, 1999. Σελ. 88. Δρχ. 1.8 00. ISBN 960-344-667-Χ. ΘΩΜΟΠΟΥΛΟΥ Ε. Η φαντασία, η Ελπίδα και οι κούκλες. Αθήνα, Ελ­ ληνικά Γράμματα, 1999. Σελ. 45.

ISBN 960-344-664-5. ΛΟΪΖΟΥ Μ. Η πιο όμορφη πορτοκα­ λιά του κάμπου. Αθήνα, Πατάκης,

1999. Σελ. 48. Δρχ. 2.300. ISBN 960-600-760-Χ. ΛΟΪΖΟΥ Μ. Το θαύμα του κόσμου. Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 48. Δρχ. 2.300. ISBN 960-600-759-6. ΛΥΡΑΤΖΗ Μ. Η Σμαραγδένια κι άλ­ λα παραμύθια. Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 96. Δρχ. 1.500. ISBN 960-600-853-3. ΜΑΞΙΜΟΥ Π. Παραμυθάκι του κα­ λοκαιριού. Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 56. Δρχ. 1.200. ISBN 960-378005-7. ΟΜΗΡΟΣ. Η Ιλιάδα. Διασκευή: I. Στράχαν. Μετ. Δ. Τσούρη. Αθήνα, Π α τά κ η ς, 1999. Σελ. 98. Δρχ.

4.500. ISBN 960-600-912-2. ΣΑΚΚΑ-ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Ν. Η μικρή πολιτεία μιας ζωής. Αθήνα, Κ ώ τσιας. Σελ. 109. Δρχ. 1.870.

ISBN 960-7840-04-6. ΧΑΤΖΗΧΑΝΝΑ Φ. Οι περιπέτειες του Μαυρίκιου. Αθήνα, Ψ υχογιός, 1999. Σελ. 182. Δρχ. 2.000. ISBN 960-274-383-2. ΧΑΤΖΗΧΑΝΝΑ Φ. Τι α π ό γ ινε ο Μ αυρίκιος. Α θήνα, Ψ υ χ ο γ ι ό ς , 1999. Σελ. 182. Δρχ. 2.000. ISBN 960-274-348-0. ΠΑΝΙΣ X. Η Πριγκίπισσα και η κο­ λοκύθα. Μετ. X. Στρώνη. Αθήνα, Κ άστω ρ, 1999. Σ ελ. 32. Δ ρχ.

2.700. ISBN 960-7906-15-2.

GODAREL Α. Ναταλί. Α πόδ. Ρ. Ρώσση-Ζαΐρη. Αθήνα, Ελληνικά Γ ράμματα, 1999. Σελ. 49. ISBN 960-344-689-6. ΕΡΖΕ. Οι περιπέτειες του Τεντέν. 4 βιβλία. Μετ. Μ. Ανδρεαδάκη. Αθή­ να, Πατάκης, 1999. Σελ. 62. Δρχ.

1.200 (το κάθε βιβλίο). ΚΟΥΡΤ Κ. Τα πέντε δάχτυλα και το φεγγάρι. Μετ. Μ. Μούγιαννη. Αθή­ να, Κάστωρ, 1999. Σελ. 32. Δρχ.

2.700. ISBN 960-7906-14-4.

MOOST Ν. - RUDOLPH Α. Ό λα θα πάνε καλά. Μετ. Μ. Αγγελίδου. Αθή­ να, Παπαδόπουλος, 1999. Σελ. 32. Δρχ. 2.500. ISBN 960-261-896-1. ΣΤΟΚΤΟΝ Φ. Ρ. Το αίνιγμα της Βα­ σιλοπούλας. Μετ.-διασκ. Κ. Πούλος. Α θήνα, Π α π α δ ό π ο υ λ ο ς , 1999. Σελ. 50.

4]®@

Χτην Κριτικογραφία πϊριλαμΒάνονται όλίς οι επώνυμες Βιβλιοκριτικός και βιβλιοπαρουυιάαεις των ελληνικών εκβάσεων που βημοαιεύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

επιμελεια: ΗΛΙΑΖ ΜΑΓΚΛΙΝΗΖ

Αρ. 400 1 Ιουλίου - 31 Ιουλίου 1999

Οδηγοί Ιορδανίδου Ά. (επιμ.): Ο δηγός της Νεοελληνικός γλώσσας (Α. Τότολος, Η μ ερ ή σια , 9/7/99) Πασιάς Ε.: Πινακοθήκες-ΜουσείαΣ υλ λ ογές (Κ. Μ α νδενάκη, Α ξ ία , 31/7/99) Προτεστού Έ .: Athens (Α. Γιακουμακάτος, Τ ο Β ή μα , 25/7/99) Γουέινράίτ Γκ.: Επιτυχημένη σύνταξη επαγγελματικών κειμένων (Β. Παππά, Α υρ ια νή , 25/7/99) Καλίλ Κ., Τόιμπιν Κ.: The Modern L ibrary. T he 200 b e st novels in English since 1950 (Θ. Γρηγοριάδης, T o Β ή μα , 4/7/99)

Α να πολιτά νος Δ.: Leibniz, Re­ p resentation, C ontinuity an d the Spatiotemporal (Σ. Βιρβιδάκης, To Β ή μα , 18/7/99) Καζαντζάκης N.: Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του Δικαίου και της Πολπείας (Β. Κάρολός, διαβάζω, 398) Ψυχοπαίδης Κ.: Ο φιλόσοφος, ο πο­ λιτικός και ο τύραννος (Β. Χατζηβασιλείου, Ε λ ευθερο τυπία , 4/7/99) Άγιος Αυγουστίνος: Εξομολογήσεις (Π. Τ ζαμαλίκος, Ε λ ε υ θ ε ρ ο τ υ π ί α , 16/7/99) (Λ. Τσιριμώκου, Τ ο Β ή μα , 4/7/99) Αριές Φ.: Ο άνθρωπος ενώπιον του θανάτου (Σ. Ντάλης, Α υ γ ή , 25/7/99) (Σ. Ντάλης, Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α χ υ δ ρ ό ­ μ ο ς , 15/ 7/99) (Μ. Φάις, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τύπο ς, 18/7/99) Θωμάς Ακινάτης: Περί του όντος και της ουσίας (Δ. Κωστίδης, Σ ύ γ χ ρ ο ν η Σ κέψ η , Ιοόλ.-Αύγ. ’99)

ΛεδίΠ.: Δυνητική πραγματικότητα (I. Παπαζόση, Ισοτιμία, 31/7/99) Λεφέβρ Ζ., Μασερέ Π.: Ο Έ γελος και η κοινωνία (Κ. Π απαγιώργης, Α θ η νό ρ α μ α , 16/7/99) (Γ. Φαράκλας, Α υ γή , 1/7/99) Μπερνέρι Μ. Λ.: Περιήγηση στην Ουτοπία (Γ. I. Μπαμπασάκης, Κ α θ η ­ μερ ιν ή , 25/7/99) Τάιλς Μ., Μπασελάρ Μ.: Επιστήμη και αντικειμενικότητα (Γ. Φαράκλας, Α υ γή , 8/7/99) Τζέιμσον Φρ.: Το μεταμοντέρνο ή η πολιτισμική λογική του ύστερου κα­ πιταλισμού (Α. Βιστωνίτης, Το Β ή μα , 25/7/99) (Σ. Ροζάνης, Ε λ ε υ θ ε ρ ο τ υ ­ π ία , 16/7/99) (Β. Χατζηβασιλείου, Ε λευθεροτυπία , 16/7/99) Φρανκ Ρ.: Τα πάθη της λογικής (Ν. Λέανδρος, Ε λ ευ θ ερ ο τυπ ία , 30/7/99) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Ε ξπρ ές, 25/7/99) θρησκεία Νίκας Κ.: Ιταλοελληνικά (Δ. Κωστί­ δης, Σ ύ γ χ ρ ο ν η Σ κ έ ψ η , Ιούλ.-Αύγ. ’99) Μάιλς Τζ.: Θ εός. Η βιογραφία (Δ. Ρουμποόλα, Έ θ νο ς , 17/7/99) Μεσαντί Ζ.: Μωυσής.Έ νας πρίγκηηας χωρίς κορόνα (Γ. Ν. Μπασκό­ ζος, Ε ξπρ ές, 18/7/99)

γικά προβλήματα των μουσικών (Λ. Κέζα, Το Β ή μα , 18/7/99) Ψ υχανάλυση Λίντερ Ντ., Γκρόουβς Τζ.: Ο Λακάν με εικόνες (Λ. Λυχναρά, Το Β ή μ α , 18/7/99) Κοινωνιολογία Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευ­ νών: Μακεδονία και Βαλκάνια. Ξε­ νοφοβία και ανάπτυξη (Σ. Παπασπηλιόπουλος, Α ντί, 30/7/99) Μ ακρυδημήτρης Α.: Διοίκηση και κοινωνία. Η δημόσια διοίκηση στην Ελλάδα (Γ. Ν. Μπασκόζος, Ε ξπ ρ ές, 18/7/99) Φαναριώτης Π.: Δημόσια διοίκηση, αποκέντρωση και αυτοδιοίκηση (X. Ζ. Καρανίκας, Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α χ υ ­ δ ρ ό μ ο ς, 29/7/99) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Ε ξπρές, 25/7/99) Βεντούρα Λ.: Έ λληνες μετανάστες στο Βέλγιο (Β. Κ αραμανωλάκης, Ε λ ε υ θ ε ρ ο τ υ π ί α , 2 3 /7 /9 9 ) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Ε ξπρ ές, 11/7/99) Μπιουκάναν Τζ., Τούλοκ Γκ.: Ο λο­ γισμός της συναίνεσης (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 24/7/99) Π ολίΐΐκή-Πολιτικές Επιστήμες

Ψυχολογία Δορμπαράκης Ν.: Η αυτονομία αρ­ χίζει από την οικογένεια (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 31/7/99) Γκόλμαν Ντ.: Η συναισθηματική νοημοσύνη (Σ. Ντάλης, Α υ γ ή , 1 1 / 7/99) (Δ. Τερζής, Α θ η να ϊκή , 8/7/99) Σακαλάκ Η.: Σωματικά και ψυχολο­

Ανωμερίτης Γ.: Μ εταγωγές (X. Ζ. Καρανίκας, Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α χ υ δ ρ ό ­ μ ο ς , 8/7/99) Ίδρυμα «Κ. Καραμανλής»: In memoriam: Η διεθνής κοινότητα τιμά τον Κωνσταντίνο Καραμανλή (X. Δημακοπούλου, Εστία, 1/7/99) Λιούσης Ν., Ντάλης Σ.: Οι διεθνείς

κριτικογραφίι

σχέσεις στη μεταψυχροπολεμική ε­ ποχή (X. Ζ. Καρανίκας, Ο ικο νομικ ός Τ α χ υδ ρ ό μ ο ς, 8/7/99) Μακρίδης Α.: Πωλείται πατρίς (Σ. I. Καργάκος, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τ ύ π ο ς , 18/ 7/99) Μαρούδας Λ., Τσαρδανίδης X. (επιμ.): Που Βαδίζει η Ρωσία; (Ε. Βλάχου-Μπάτση, Α νά π τυ ξ η , Αρ. 7-8) (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 24/7/99) Ντάλης Σ. (επιμ.): Η Κρίση στο Κόσο6ο, η Ελλάδα, η Διεθνής Κοινότη­ τα και τα ΜΜΕ (Ε. Κωφός, Το Β ή μα , 25/7/99) Παπασωτηρίου X.: Ελλάδα, Νοτιοα­ νατολική Ευρώπη και νέο διεθνές σύστημα (Ε. Βλάχου-Μπάτση, Α ν ά ­ πτυξ η, Αρ. 7-8) (I. Παπαζήση, Ισοτι­ μία, 3/7/99) Χατζηπροδρομίδης Λ.: Η δολοφονία της Γιουγκοσλαβίας (Α. Ηρακλείδης, Ε λ ευθερο τυπία , 30/7/99) Χειλά Ειρ.: Ο ρόλος της μεσολάβη­ σης στο χειρισμό κρίσεων. Ο ΟΗΕ στην εποχή της μοναδικής υπερδύναμης (Σ. Ντάλης, Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α­ χ υ δ ρ ό μ ο ς, 22/7/99) Γκίντενς Α.; Πέραν της αριστερός και της δεξιάς. Το μέλλον της ριζο­ σπαστικής πολιτικής (Γ. Ν. Μπασκόζος, Ε ξ π ρ έ ς , 18/7/99) (Δ. Σωτηρόπουλος, Τ ο Β ή μα , 4/7/99) Μινκ Α.: Η ευτυχής παγκοσμιοποίη­ ση (Ε. Βλάχου-Μπάτση, Α ν ά π τυ ξ η , Αρ. 7-8) Μπεκ Ου.: Τι είναι παγκοσμιοποίη­ ση (Ν. Δεμερτζής, Ε λ ε υ θ ε ρ ο τ υ π ία , 2/7/99) Ντεμπρέ Ρ.: Εξηγώντας τη Δημοκρα­ τία στην κόρη μου (Ν. Ξ υδάκης, M a d a m e Figaro, Ιούλ. ’99) Προλ A.: Baader Meinhof, Pictures on the run 67-77 (K. Θ. Καλφόπουλος, Ε λ ευθερο τυπία , 2/7/99) Σ ενελά ρ Μ.: Μ ακιαβελισμός και κρατική σκοπιμότητα (Σ. Ροζάνης, Ε λ ευθερο τυπία , 2/7/99) Σιντζιάνσκι Ντ.: Η ομοσπονδίωση της Ευρώπης. Δυναμική και προοπτι­ κές της Ε. Έ . (Σ. Ντάλης, Ο ικονομι­ κ ό ς Τ α χ υδ ρ ό μ ο ς, 29/7/99) Στίγκλπζ Τζ.: Σοσιαλισμός προς ποια κατεύθυνση; (Σ. Ν τάλης, Α υ γ ή , 18/7/99) Τζάκομπι Ρ.: T he end of U topia: Politics and Culture in an Age of Apathy (K. Γιαννούτσου, Ε λ ε υ θ ε ρ ο ­ τυπία, 23/7/99)

κριτικογραφία

Τρότσκι Λ.: Η ηθική τους και η ηθι­ κή μας (Α. Πανταζόπουλος, Α υ γ ή , 1/7/99) Τσόμσκι Ν.: Π αλαιές και νέες τά­ ξεις πραγμάτων (Α. Παναγόπουλος, Κ α θ η μ ερ ινή , 6/7/99)

Δίκαιο Γαμβρούδης Β.: Συλλογή νομοθε­ σίας και νομολογίας εργατικού δι­ καίου (Γ. Ν. Μπασκόζος, Ε ξ π ρ έ ς , 25/7/99) (I. Παπαζήση, Ι σ ο τ ιμ ία , 3/7/99) Κραβαρίτου Γ.: Δεσμοί αγάπης και δίκαιο στην Ε. Έ . (Ε. Κοτζιά, Κ α θ η ­ μ ε ρ ιν ή , 23/7/99)

Αντύπας Ντ.: Η σαιζόν 1998-1999 (Σ. Ντάλης, Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α χ υ δ ρ ό ­ μ ο ς , 22/7/99) Παπαθανασόπουλος Σ.: Η δύναμη της τηλεόρασης (Ν. Κολοβός, δ ια ­ βάζω, 398)

Ρεγκούκος Π.: Κατάστημα. Αυξήστε τζίρο και κέρδη (Ε. Βλάχου-Μπά­ τση, Α νά π τυ ξ η , Αρ. 7-8) Σιώμκος Γ.: Στρατηγικό μάρκετινγκ (X. Ζ. Καρανίκας, Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α ­ χ υ δ ρ ό μ ο ς , 29/7/99) Σκούνιζος Θ. Α., Λίβας Π. X.: Αρχές οικονομικής του χώρου (Χ.Ζ. Καρα­ νίκας, Ο ι κ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α χ υ δ ρ ό μ ο ς , 15/7/99) Χαλκιάς I., Γιακουμάτος Μ.: Τα βα­ σικά προϊόντα της Ελλάδος το έτος 1997 (X. Ζ. Καρανίκας, Ο ικονομικ ός Τ α χ υδ ρ ό μ ο ς, 22/7/99) Εκπαίδευση Μπούρας Π.: Το σχολείο που χάνε­ ται (Κ. Βαλέτας, Ρ α δ ιο τ η λ ε ό ρ α σ η , 24/7/99) Ντούσκος Π.: Εκπαιδευτικό σύστημα και σύστημα αναπαραγωγής της ειδι­ κευμένης εργατικής δύνα μ η ς (Κ. Μελάς, Η μ ερ ή σια , 31/7/99) Σπετσιώτου-Μέλλιου Ε.: «Δάσκαλε... τον ήρωά μου!». Το κοινωνικό πρό­ σωπο της σχολικής λογοτεχνίας (Κ. Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 398)

Οικονομία Βαβούρας I.: Πολιτική οικονομικής ανάπτυξης (Χ.Ζ. Καρανίκας, Ο ικ ο ­ ν ο μ ικ ό ς Τ α χ υ δ ρ ό μ ο ς , 15/7/99) Δεδουσόπουλος Α.: Η προσφορά ε ρ γα σ ία ς (Κ. Μ ελάς, Η μ ε ρ ή σ ι α , 17/7/99) Εκδ. Κριτήριον: Κίνητρα πωλήσεων/Μέθοδοι κατάρτισης προϋπολο­ γισμού επιχειρήσεων (Ε. ΒλάχουΜπάτση, Α νά π τυξη , Αρ. 7-8) Θ εοδω ρόπουλος Θ.: Χρηματιστη­ ριακές αναπτύξεις (X. Ζ. Καρανί­ κας, Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α χ υδ ρ ό μ ο ς , 29/ 7/99) Μαλινδρέτος Β.: Χρηματο-οικονομική ανάλυση: Επενδύσεις/Χρηματο-οικονομική ανάλυση: Χρηματι­ στήριο (Ε. Βλάχου-Μπάτση, Α ν ά ­ πτυξη, Αρ. 7-8) Μπέσιλα-Βήκα Ε.: Ο ελεύθερος α ­ νταγωνισμός και οι περιορισμοί του (Κ. Μελάς, Η μ ερ ή σ ια , 24/7/99) Μ υλωνάς Ν.: Ελληνικά αμοιβαία κεφάλαια: Θεωρία και πρακτική (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 3/7/99) Π ομόνης Ν.: Κοστολόγηση (Χ.Ζ. Καρανίκας, Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α χ υ δ ρ ό ­ μ ο ς , 15/7/99)

Λαογραφία Γεωργιάδης Ν.: Ο Ακρίτας που έγινε ρεμπέτης (Ε. Ζωγράφου, Ρ ιζ ο σ π ά ­ σ τ η ς , 8/7/99) (Γ. Ν. Μ πασκόζος, Ε ξπρ ές, 4/7/99) (I. Παπαζήση, Ισοτι­ μία, 31/7/99) Ιερ ω νυ μ ίδ η ς Μ.: Πίσω α πό τον μπερνιέ (Γ. Ν. Μπασκόζος, Ε ξπρ ές, 4/7/99) Ντε Τσάβες Λ.: Η ελληνική δαντέλα στο Μουσείο Victoria & Albert (Γ. Κορδομενίδης, Α γ γ ε λ ι ο φ ό ρ ο ς τη ς Κ υριακής, 14/8/99)

Αθλητισμός Υφυπουργείο Αθλητισμού - Γενική Γραμματεία Αθλητισμού: Ελληνικός αθλητισμ ός. Ιστορική α να δρ ο μ ή 1896-1996 (Μ. Δημητρίου, διαβάζω, 398) Α νθρωπολογία Κριμπάς Κ.: Εκιείνοντας τον Δαρβι­ νισμό και άλλα δοκίμια (Ε. Καφειζόπουλος, Ε λ ευθεροτυπία , 23/7/99)

--------------m/

Οζέ Μ.: Για μια ανθρωπολογία ίων σύγχρονω ν κόσμων (Α. Πανταζόπουλος, Α υ γή , 22/7/99)

Επιστήμες ■Τ εχνολογία Ταμπάκης Ν.: Από την ποίηση στη Λογικά (Π. Τσιαμούρας, δια β ά ζω , 398) Ακερνεχτ Ε. X.: Ιστορία της ιατρικής (Φ. Τερζάκης, Ε λ ε υ θ ε ρ ο τ υ π ία , 23/ 7/99) Γιουρντόν Έ . & Τζ.: Time Bomb 2.000 (Γ. Ν αθαναήλ, Τ ο Β ή μ α , 4/ 7/99) Αρχιτεκτονική Χαραλαμπίδης Μ.: Ρωμανία, η αρχι­ τεκτονική μιας νέας πόλης (I. Μ. Χατζηφώτης, Α κ ρ ό π ο λις, 4/7/99) Γλώσσα Παπαδόπουλος Δ.: Το γλωσσικό αι­ τία παρακμής του Ελληνισμού (Σ. I. Κ αργάκος, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τ ύ π ο ς , 18/7/99) Τέχνες Τσιγαρίδας Ε. Ν.: Τοιχογραφίες της περιόδου των Παλαιολόγων σε να­ ούς της Μακεδονίας (X. Κιοσσέ, Τ ο Β ή μα , 4/7/99) Γκόμπριχ Ε.: Το χρονικό της τέχνης (Π. Τσιαμούρας, διαβάζω, 398) Αρχαία Ελλάδα Παπαϊωάννου Κ.: Τέχνη και πολιτι­ σμός στην αρχαία Ελλάδα (Δ. Μήττα, Τ ο Β ή μα , 4/7/99) Κλασική Φιλολογία-Λογοτεχνία Ομήρου: Οδύσσεια α-ω (Σ. I. Αρτεμάκης, Ν α υτεμ π ο ρ ική , 17/7/99) Πλούταρχος: Γυναικών αρεταί, Πλα­ τωνικά ζητήματα (Δ. Κυρτάτας, Ε λ ευ ­ θερο τυπία , 30/7/99) Γκρίφιν Τζ.: Ο Ό μ η ρος για τη ζωή και το θάνατο (Ε. Κοτζιά, Κ α θ η μ ε ρ ι­ νή, 11/7/99) Ροκ Ντ., Μπουκάλας Π.: Επιτάφιος λ ό γ ο ς (Μ. Φάις, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τ ύ π ο ς , 18/7/99)

Α νθολογίες Εκδ. Ιανός: Η Θ εσσ αλονίκη των συγγραφέων (Σ. I. Καργάκος, Ε λ εύ ­ θ ε ρ ο ς Τ ύ π ο ς , 18/7/99) (Σ. Ντάλης, Ο ικ ο νο μ ικ ό ς Τ α χ υδ ρ ό μ ο ς , 29/7/99) Εκδ. Ιανός: Στα γήπεδα η πόλη ανα­ στενάζει (Γ. Ν. Μπασκόζος, Ε ξπρ ές, 417199)

Μαρωνίτης Δ. Ν. (επιμ.): Με τον τρό­ πο του Κ. Π. Καβάφη (Ε. Κοτζιά, Κ α­ θη μ ερ ινή , 4/7/99) Σονιέ Γκ.: Ελληνικά δημοτικά τρα­ γούδια (Μ. Φάις, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τύπος, 18/7/99) Ποίηση Αρανίτσης Ε.: Η θάλασσα (Β. Χατζηβασιλείου, Π οίη ση , 13) Βαλαωρίτης Ν.: Αλληγορική Κασσάν­ δρα (Δ. Παυλάκου, Α υ γή , 25/7/99) Βαρβιτσιώτης Τ.: Τα δώρα των μά­ γων (Σ. I. Καργάκος, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τ ύ ­ π ος, 11/7/99) Βεντούρας I.: Αριθμητική μιας ανά­ μ νη ση ς (Γ. Κ αραβασίλης, Α υ γ ή , 22/7/99) Δαράκη Ζ.: Ωσάν λέξεις (Β. Χατζηβασιλείου, Π οίη ση , 13) Δελαβίνια Ε.: Η λιοπαραμύθια (Κ. Βαλέτας, Ρ α διο τη λεό ρα σ η , 31/7/99) Δημουλά Κ.: Ενός λεπτού μαζί (Σ. Ροζάνης, Π ο ίη ση , 13) Δροσίνης Γ.: Άπαντα, Τ όμος Π έ­ μπτος (Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Κ α θ ημερινή , 13/7/99) Ζερβός Τ.: Π ροσωπογραφίες ή το μεσιανό κατάρτι (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ρ ιζοσπάστης, 8/7/99) Κ αλαϊτζάκη-Π αντελοπούλου Σ.: Κ ραδασμοί σιωπής (Φ. ΖαμπάθαΠαγουλάτου, Ρ ιζοσπάστης, 15/7/99) Καλοκύρης Δ.: Τα ελιξήρια της φω­ νής τους (Σ. Λιόντος, διαβάζω, 398) Κανίνια Ε.: Το ελάχιστο μαύρο (Δ. Κωστίδης, Σ ύ γ χ ρ ο ν η Σ κ έψ η , Ιούλ.Αύγ. ’99) Καραβασίλης Π.: Π υρίδρομα (Φ. Ζαμπάθα-Π αγουλάτου, Ρ ιζ ο σ π ά ­ στης, 22/7/99) Κάσσος Β.: Αδιαπέραστο φω ς (Μ. Μαρκίδης, Π οίη ση , 13) Κεπέσης Ν.: Στο δίδυμο αδελφό μου τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν (Γ. Καρα­ βίδας, Ρ ιζοσπάστης, 8/7/99) Κούκος Β.: Χωρίς χρόνο/Διάλογοι πιθήκων/Ο δοιπορικό/Επιλογή (Βα-

λαβάνης Κ, Ε λ εύ θ ε ρ η Ώ ρ α , 1/7/99) Κ ούσουλας Λ.: Νέα ποιήματα (Ε. Κοτζιά, Κ α θ ημερινή , 11/7/99) Κουτσοχέρας Γ.: Ωδή στον Ίκα ρο (Κ. Β αλέτας, Ρ α δ ι ο τ η λ ε ό ρ α σ η , 24/7/99) Λαμπαδαρίδου-Πόθου Μ.: Και θέα προς το Αμίλητο (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ρ ιζοσπάστης, 29/7/99) Μέσκος Μ.: Άνθη στο καταραμένο φίδι (Γ. Βέης, διαβάζω, 398) Μισερλής Π.: Ρημαγμένο φθινόπω­ ρο (Κ. Βαλέτας, Ρ α δ ιο τ η λ ε ό ρ α σ η , 17/7/99) Μιχελής Ντ.: Το χάος και το φως (Γ. Καραβίδας, Ρ ιζοσπάστης, 22/7/99) Νικηφόρου Τ.: Χώμα στον ουρανό (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ρ ιζοσ πά ­ στη ς, 29/7/99) Νικορέτζος Δ.: Λευκή μουσική (Δ. Κωστίδης, Σ ύ γ χ ρ ο ν η Σ κ έψ η , Ιούλ.Αύγ. ’99) Π α πα δά κη Α.: Στη Βασιλίδα του Εξώστη (Σ. Παντελιά, Π οίη ση , 13) Πασχάλης Σ.: Κωμωδία (Μ. Φάις, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τ ύπος, 25/7/99) Σαχτούρης Μ.: Ανάποδα γύρισαν τα ρ ολόγια (Β. Ρούβαλης, δ ια β ά ζ ω , 398) Σίμος Μ.: Ποίηση I (Ν. Χειλαδάκης, Α θ η να ϊκ ή , 8/7/99) Σταφυλάς Μ.: Η πικρή γεύση της α­ λή θεια ς (Δ. Κωστίδης, Σ ύ γ χ ρ ο ν η Σ κέψ η , Ιούλ.-Αύγ. ’99) Φίλης Γ.: Σίσυφος (Δ. Παυλάκου, Α υ γή , 11/7/99) Χαλατσάς Δ.: Πτέρυγα Β. 87 (Δ. Κω­ στίδης, Σ ύ γ χ ρ ο ν η Σ κ έψ η , Ιούλ.-Αύγ. ’99) Χαραλαμπίδης Κ.: Αμμόχωστος Βα­ σιλεύουσα (Μ. Κορνήλιος, Ρ ιζοσ πά ­ στη ς, 22/7/99) Χριστοδούλου Δ.: Το φορτίο (Α. Πα­ παδάκη, Π οίη ση , 13) Χρονάς Γ.: Κατάστημα νεωτερισμών (Γ. Μπλάνας, Π ο ίη ση , 13) Άσμπερι Τζ.: Wakefulness (Β. Παπαγεωργίου, Π ο ίη ση , 13) Μπασέφσκι Ντ.: Προσωρινή παρα­ μονή (Κ. Βαλέτας, Ρ α δ ιο τη λεό ρ α σ η , 17/7/99) Ρεμπό Α.: Μια εποχή στην Κόλαση (Μ. Παπαδήμα, Π οίη ση , 13) πεζογρα φ ία Αλαβέρας Τ.: Ως κυλιόμενος τάπης (Τ. Μενδράκος, Α υ γή , 18/7/99)

Αναστασία Ν.: Αυτή η αργή μέρα προχωρούσε (Μ. Φάις, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τύπο ς, 25/7/99) Αποσιολίδης Α.: Αστυνομικές ιστο­ ρίες για πέντε δεκαετίες (Τ. Βασιλειάδου, Η μ ερ ή σ ια , 24/7/99) Αρανίτσης Ε.: Λεπτομέρειες για το τέλος του κόσμου (Κ. Σχινά, Ε λ ευ θ ε ­ ρο τυπία , 23/7/99) Αθωνίτης Αλ.: Η συνείδηση της αιω­ νιότητας (Λ. Κέζα, V o tr e B e a u t έ , Ιούλ. ’99) Γιοβάννα: Ο δρόμος για το νότο (Ε. Γκίκα, Έ θ ν ο ς , 25/7/99) Γκίκα Ε.: Ό νειρα από Toplexill/Avaζητώντας τη Μαρία (Ε. Χωρεάνθη, Κ α θ ημερινή , 13/7/99) Γκιμοσούλης Κ.: Χέρι στη φωτιά (Κ. Μουρσελάς, Ε λ ευ θ ερ ο τυπ ία , 2/7/99) (Χρ. Σιάφκος, Α δ έ σ μ ε υ τ ο ς Τ ύ π ο ς , 4/7/99) Γκουρογιάννης Β.: Ο θία σος των Α θη να ίω ν (Κ. Ν ούλα ς, Α ν τ ί , 16/ 7/99) Δήμα Κ.: Οι μικροί πρίγκιπες του σύμπαντος (Δ. Μουρατίδης, Ν έ ο Β ή μα , 29/7/99) Δημητρίου Σ.: Η φλέβα του λαιμού (Μ. Φ άις, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τ ύ π ο ς , 2 5 / 7/99) Δόμβρου Σ.: Έ ρω τας είναι, θα πε­ ράσει... (Σ. Σιδέρη, Α ξία, 17Π Ι99) Εμμανουηλίδης Κ.: Ιπτάμενη πολυ­ θρόνα (Τ. Βασιλειάδου, Η μ ερ ή σ ια , 14/7/99) Ευσταθιάδης Γ.: Tragicomedia (Κ. Παπαγιώργης, Α θ η νό ρ α μ α , 2/7/99) Ζιάννη Δ.: Καληνύχτα, σενιόρα (Τ. Βασιλειάδου, Η μ ε ρ ή σ ια , 14/7/99) (Χρ. Σιάφκος, Α δ έ σ μ ε υ τ ο ς Τ ύ π ο ς , 14/7/99) Θεοφίλου Ν.: Τι θα γίνω όταν μεγα­ λώσω (Ε. Κοτζιά, Κ α θ η μ ε ρ ι ν ή , 4/7/99) (Β. Χατζηβασιλείου, Ε λ ε υ θ ε ­ ρ ο τυπία , 11/7/99) Κακουλίδης Γ.: Η αλήθεια που δεν υπάρχει (Αρ. Ελληνούδη, Ρ ιζο σ π ά ­ στης, 25/7/99) Κακούρη Α.: Πριμαρόλια (Ά. Σουλογιάννη, διαβάζω, 398) Καρούζος Ν.: Πεζά κείμενα (Θ. Σταθόπουλος, Π ο ίη ση , 13) Καντούνας Κ.: Της καλής εμπορίας (Μ. Θεοδοσοπούλου, Τ ο Β ή μ α , 4/ 7/99) Καρκαβίτσας Α.: Ταξιδιωτικά (Γ. Γιώτης, Κ α θ ημερινή , 20/7/99) Κάσδαγλης Ε. X.: Ιστορίες πριν από

κριτικογραφία

το σεισμό (Τ. Βασιλειάδου, Η μ ε ρ ή ­ σια, 15/7/99) Κ άσδαγλης Ν.: Α κοίμητο το αίμα των νεκρώ ν (Δ. Μουρατίδης, Ν έ ο Β ή μα , 14/7/99) Καστρινάκη Α.: Τα όρια της ζεστα­ σιάς (Κ. Καρακώτιας, Α υ γ ή , 1/7/99) (Κ. Νούλας, Α ντί, 30/7/99) Κατσούρος Φ.: Ταξίδι στη Φλωρε­ ντία (Ι.Μ. Χατζηφώτης, Α κ ρ ό π ο λ ις , 18/7/99) Κουμανταρέας Μ.: Η μέρα για τα γρα πτά , η νύχτα για το σώ μα (Γ. Χρονάς, Ε λευθ ερ ο τυπ ία , 11/7/99) Κουμπαρέλη Μπ.: Αυτά να τα πεις αλλού (Κ. Μ ανδενάκη, Α ξ ία , 3 1 / 7/99) Κουτσάκης Π.: Το κάψιμο της ση­ μαίας (Δ. Μουρατίδης, Ν έ ο Β ή μ α , 20/7/99) Κωσταγιόλας Σ.: Η γυναίκα του πι­ θή κο υ (I. Π α παζήση, Ι σ ο τ ιμ ία , 17/7/99) Κωστίδης Δ.: Ιστορίες απόκρυφης ζω ή ς (Η. Μ α γκ λ ίνη ς, δ ια β ά ζ ω , 398) Λιβανού Μπ.: Μόνο στα όνειρα (Κ. Μανδενάκη, Α ξία, 31/7/99) Λύττας X.: Χωρίς ανάγκες σώμα (Ε. Κοτζιά, Κ α θ η μ ε ρ ι ν ή , 4 /7 /9 9 ) (Μ. Μαμμαρέλη, Α ξία, 3/7/99) Μανουσάκης Γ.: Έ να κρανίο καρ­ φωμένο στο κιγκλίδωμα (Ν. Κοκκινάκη, Κ α θ η μ ερινή , 27/7/99) Μάτεσις Π.: Αφροδίτη (Γ. Ν. Μπασκόζος, Ε ξπρ ές, 18/7/99) Μέσκος Μ.: Μουχαρέμ (Μ. Θ εοδο­ σοπούλου, Τ ο Β ή μ α , 18/7/99) (Ε. Κοτζιά, Κ α θ η μ ε ρ ιν ή , 11/7/99) (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 13/7/99) Μίγγας Δ.: Των κεκοιμημένων (Κ. Καρακώτιας, Α υ γ ή , 1/7/99) (Δ. Κόκκορης, Α ντί, 16/7/99) (Δ. Ρουμπούλα, Έ θ ν ο ς , 24/7/99) (Ό. Σελλά, Κ α­ θ η μ ερινή , 18/7/99) Μπακόλας Ν.: Μπέσα για μπέσα ή Ο άλλος Φώτης (Σ. Ντάλης, Ο ικ ο ν ο μ ι­ κ ό ς Τ α χ υδ ρ ό μ ο ς , 8/7/99) Μωυσείδης Σ.: Τάλως, ο τρόμος που ήρθε απ’ το χ θες (Κ. Βαλέτας, Ρ α ­ διο τη λεό ρ α σ η , 24/7/99) Μωυσείδης Σ.: Τάλως, ο τρόμος που ήρθε απ’ το χθες /Ό ταν ξυπνήσουν οι Τιτάνες (Φ. Φιλίππου, Τ ο Β ή μ α , 25/7/99) Νικολαϊδης I.: Ο Παπά-Τασκένδης και άλλες διηγήσεις (Δ. Κωστίδης, Σ ύ γ χ ρ ο ν η Σ κ έψ η , Ιούλ.-Αύγ. ’99)

Ν όλλα ς Δ.: Μικρά τα ξείδια (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 13/7/99) Ξενόπουλος Γρ.: Αρραβωνιασμένοι στα ψέμματα (Β. Παππά, Α υ ρ ια ν ή , 4/7/99) Παλλάντιος Μ.: Πείρα πάντα τελείται (Σ. I. Καργάκος, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τ ύπ ο ς, 11/7/99) Παπαδήμα Δ.: Ή θελα κάτι να πω... (Λ. Αλεξίου, C o s m o p o lita n , Ιούλ. ’99) Πατρίκιος Τ.: Στην ίσαλο γραμμή (Ν. Ορφανίδης, Α κτή , 39) Παυλιώτης Α.: Α ρμαγεδών (Ε. Κο­ τζιά, Κ α θ ημερινή , 11/7/99) Ραγκαβής A. Ρ.: Διηγήματα (Ά. Μαραγκόπουλος, Τ ο Β ή μα , 25/7/99) Ρούφος Ρ.: Οι Γραικύλοι (Κ. Παπαγιώργης, Α θ η νό ρ α μ α , 23/7/99) Σαμουηλίδης Χρ.: Μιθριδάτης ο Μέγας (Ε. Γκίκα, Έ θ ν ο ς , 4/7/99) Σ κιαδαρέση Μ.: Κίτρινος χ ρό ν ο ς (Κ. Δ ουζένη, Γ υ ν α ίκ α , Ιούλ. ’99) (Έ. Χουζούρη, Ε λ ευ θ ε ρ ο τυ π ία , 16/ 7/99) Σολωμός Δ.: Η γυναίκα της Ζάκυθος (Γ. Κ ορδομενίδης, Α γ γ ε λ ι ο φ ό ρ ο ς τη ς Κ υρια κή ς, 11/7/99) Σ τεφ α ν ό πο υ λο ς Θ.: Ά τομα 3 (Κ. Μανδενάκη, Α ξία, 31/7/99) Σωτήρχος Π. Μ.: Η γειτονιά των αγ­ γέλων (Δ. Κωστίδης, Σ ύ γ χ ρ ο ν η Σ κ έ­ ψ η, Ιούλ.-Αύγ. ’99) Σωτήρχος Π. Μ.: Η κόρη μου η ξενιτειά (Γ. Ν. Μ πασκόζος, Ε ξ π ρ έ ς , 11/7/99) Τ ο υμ ά ζο υ -Κ α λ ο γερ ο πο ύ λ ο υ Α.: Φοίβη (Φ. Δημητρακόπουλος, Α κτή, 39) Τσιτσέλη Κ.: Ο χορός των ωρών (Π. Μπουκάλας, Κ α θ ημερινή , 6Π /99) Φ ερούσης Δ.: Θ εοδώρα Κομνηνή, βασίλισσα και μοναχή (I. Μ. Χατζη­ φώτης, Α κ ρ ό π ο λις, 11/7/99) Φιλίππου Φ.: Α ν τίο , Θεσσαλονίκη (Ε. Χλιμίντζα, Η μ ερ η σ ία , 31/7/99) Χαλατσάς Γ.: Αντιστιασιακό αφήγη­ μα (Δ. Κωστίδης, Σ ύ γ χ ρ ο ν η Σ κ έψ η , Ιούλ,-Αύγ. ’99) Χατζηβασιλείου Β.: Δέκα βήματα στην άμμο (Λ. Εξαρχοπούλου, δ ια ­ βάζω, 398) Χερν Λ.: Η χώρα των χρυσανθέμων (Σ. Αποστολίδης, Ε λ ε υ θ ε ρ ο τ υ π ί α , 30/7/99) Χουρμουζιάδου Ε.: Η ιδιαιτέρα (Μ. Φάις, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τύπος, 25/7/99) Χ ρυσόπουλος Χρ.: Σουνυάτα (Β.

-----------------------------------0 0 ©

ΧατζηΒασιλείου, Ε λ ε υ θ ε ρ ο τ υ π ί α , 25/7/99) Γκαρθί Μοράλες Α.: Η σιωπή των σειρήνων (Μ. Μαμμαρέλη, Α ξία, 17/ 7/99) Γκάρισον Ντ.: Τα εργαζόμενα κορί­ τσια πάντα Βγαίνουν χαμένα (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 1717199) ΓκάρΛαντ Ά.: Η παραλία (Κ. Καρακώτιας, Α υ γή , 29/7/99) Γκρανζέ Ζ. Κ.: Πορφυρά ποτάμια (Θ. Σκάσσης, Ε λευ θ ερ ο τυπ ία , 2/7/99) Γουάιτ Π.: Η υπόθεση Τουάιμπορν (Κ. Νούλας, Α ντί, 2/7/99) Γουέλντον Φ.: Ό ταν ο γάμος συνα­ ντά τον ψυχοθεραπευτή (Τ. Γουδέλης, Ε λευ θ ερ ο τυπ ία , 30/7/99) Γουίσαρτ Ντ.: Εγώ, ο Βιργίλιος (Σ.

I. Α ρτεμάκης, Ν α υ τ ε μ π ο ρ ικ ή , 24/ 7/99) ΕντιαγίΜ.: Η μάγισσα (Χρ. Σιάφκος, Α δ έ σ μ ε υ τ ο ς Τύπο ς, 18/7/99) Εσκαντόν Μ. Α.: Το εικονοστάσι της Ε σπεράντσα (Σ. Σ ιδέρη , Α ξ ία , 3/ 7/99) Έ σσε Έ .: Σιντάρτα (Β. Παππά, Α υ ­ ρια νή , 25/7/99) Έ φ ρ ο ν Ν.: Τ ηλεφω νή μ α τα (Χρ. Σιάφκος, Α δ έ σ μ ε υ τ ο ς Τ ύ π ο ς , 14/ 7/99) Καλβίνο Ί.: Λίγο πριν πεις «Εμπρός» (Δ. Ρουμποόλα, Έ θ ν ο ς , 10/7/99) Κασόλα Κ: Το κορίτσι του Μπούμπε (Κ. Β αλέτας, Ρ α δ ι ο τ η λ ε ό ρ α σ η , 17/7/99) Κάφκα Φ.: Τα ημερολόγια (Σ. Ντάλης, Αντί, 16/7/99) Κίπλινγκ Ρ.: Ο άνθρωπος που κάπο­ τε υπήρξε (I. Παπαζήση, Ισ ο τιμ ία , 24/7/99) Κ όρνγουελ Π.: Αγνώστων λοιπών στοιχείω ν (Κ. Δ ουζένη, Γ υ ν α ίκ α , Ιούλ. ’99) Κορτώ Α.: Το 6ι6λίο των Βίτσιων (Γ. Ν. Μ πασκόζος, Ε ξ π ρ έ ς , 11/7/99) (Ε. Χλιμίντζα, Η μ ε ρ ή σ ια , 3/7/99) (Χρ. Σιάφκος, Α δ έ σ μ ε υ τ ο ς Τ ύ π ο ς , 11/7/99) Κορτώ Α.: Ραμπάστεν (Ε. Χλιμίντζα, Η μ ερ η σ ία , 17/7/99) (Γ. Ν. Μπασκό­ ζος, Ε ξπ ρ ές, 11/7/99) (Χρ. Σιάφκος, Α δ έ σ μ ε υ τ ο ς Τύπο ς, 11/7/99) Λεντόν Μ.: Η δίκη του Ζαν-Μαρί Λεπέν (Γ. I. Μπαμπασάκης, Κ α θ η μ ε ρ ι­ ν ή , 11/7/99) (Κ. Κατσουλάρης, Τ ο Β ή μ α , 18/7/99) (Μ. Φάις, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τ ύπο ς, 11/7/99) Λίμπερτι Α.: Μετά τη χυλόπιτα (Λ.

ΏΉ®---------------------------

Αλεξίου, C osm opolitan, Ιοόλ. ’99) (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 24/7/99) Λίντελ Ρ.: Ανύπαρκτη πολιτεία (Γ. Κορδομενίδης, Α γγελιοφ όρος τ η ς Κ υρια κή ς, 29/8/99) Λοτζ Ντ.: Ούτε γάτα ούτε ζημιά (Ά. Χρονάκη, διαβάζω, 398) Μάθεσον Ρ.: Θα σε Βρω στον Παρά­ δεισο (Μ. Πανώριος, Ε λ ε υ θ ε ρ ο τ υ ­ πία, 16/7/99) Μακ Γ ιούα ν Ί .: Ά μστερνταμ (Δ. Μάργαρης, Status, Ιούλ. ’99) Μανγκανέλι Τζ.: Φανταστικές συνα­ ντήσεις (Π. Μπουκάλας, Κ α θ η μ ε ρ ι­ νή, 27/7/99) Μαχφούζ Ν.: Το σοκάκι της αμαρ­ τίας (Κ. Μανδενάκη, Α ξία, 17/7/99) Μαχφούζ Ν.: Φλυαρία πάνω στον Νείλο (Β. ΡούΒαλης, διαβάζω , 398) Μίσιμα Γ.: Ο ναός του χρυσού περι­ πτέρου (Γ. Ν. Μπασκόζος, Ε ξ π ρ ές , 25/7/99) Μ ούζιλ Ρ.: Το μ α γεμ ένο σπίτι, Η Γκρίτζα (Σ. Ντάλης, Α ντί, 16/7/99) Μουράτ Κ.: Ο κήπος του Μπανταλπούρ (Π. Κουνενάκη, Κ α θ η μ ε ρ ιν ή , 11/7/99) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Ε ξπ ρ ές, 11/7/99) Μ ουσταφά Μπ.: Τ ο χ άρ τινο τα ­ μ πο ύ ρ λ ο (Φ. Δ. Δ ρ α κ ο ντα ειδής, Ε λευθ ερο τυπ ία , 23/7/99) Μπαρίκκο Α.: Ωκεανός (Γ. Ν. Μπα­ σκόζος, Ε ξπρ ές, 11/7/99) Μ πέρνχαρντ Τ.: Ο α ποτυχημένος (Η. Μ αγκλίνης, Κ α θ η μ ε ρ ι ν ή , 25/ 7/99) Μπέρτζες Μ.: Ju n k (Χρ. Σιάφκος, Α δ έ σ μ ε υ τ ο ς Τ ύπος, 14/7/99) Μπόουεν Ε.: Ο θάνατος της καρδιάς (Κ. Ξ. Γιαννόπουλος, Ε π ο χ ή , 11/ 7/99) Μπροντώ Μ.: Π ερού (Κ. Δουζένη, Γ υνα ίκα , Ιούλ. ’99) (Γ. Ν. Μπασκό­ ζος, Ε ξπρ ές, 18/7/99) Μωπασάν Γκ.: Ο αλήτης (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ε λευ θ ερ ο τυπ ία , 25/7/99) Ντε Βίντερ Λ.: Η πείνα του Χόφμαν (Ν. Ξυδάκης, M a d a m e Figaro, Ιούλ. ’99) Ντίρι Γ., Μίλερ Κ.: Λουλούδι της ε­ ρήμου (Ε. Γκίκα, Έ θ ν ο ς , 11/7/99) Ν τόμπινς Σ.: Η εκκλησία των ν ε ­ κρών κοριτσιών (Φ. Φιλίππου, Τ ο Β ή μα , 4/7/99) Ντραμπλ Μ.: Φωτεινά μονοπάτια (Κ. Ξ. Γιαννόπουλος, Ε π ο χή , 11/7/99) Οζ Ά.: Νύχτα στο Τελ Κένταρ (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 398)

Ουελμπέκ Μ.: Η επέκταση του πεδί­ ου της πά λη ς (Γ. Ν. Μ πασκόζος, Ε ξπρ ές, 25/7/99) Ουφκίρ Μ., Φιτουσί Μ.: Η φυλακι­ σμ ένη (Κ. Μ ανδενάκη, Α ξ ία , 17/ 7/99) ΠαΒέζε Τσ.: Το σπίτι στο λόφο (Τ. Γουδέλης, Ε λευθ ερο τυπ ία , 16/7/99) Πάρσονς Τζ.: Μαίρη, Μαίρη (Φ. Φι­ λίππου, Τ ο Β ή μα , 18/7/99) Πρέστον Ρ.: Το περιστατικό Κόμπρα (Α. Μπιρμπίλη, M en, Ιούλ. ’99) Ράιχς Κ.: Αναγγελία ενός Βέβαιου θανάτου (Φ. Φ ιλίππου, Τ ο Β ή μ α , 4/7/99) Ροθ Φ.: Αμερικανικό ειδύλλιο (Κ. Δ ουζένη, Γ υ ν α ίκ α , Ιούλ. ’99) (Η. Μαγκλίνης, Κ α θ η μ ε ρ ιν ή , 18/7/99) (Μ. Φ άις, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τ ύ π ο ς , 25/ 7/99) Ρόμπερτς Υ.: Νέα γυναίκα μόνη δεν ψάχνει (Κ. Δουζένη, Γ υνα ίκα , Ιούλ. ’99) (Γ. Ν. Μ πασκόζος, Ε ξ π ρ έ ς , t i n 199) (Ε. Χλιμίντζα, Η μ ε ρ η σ ία , 3/7/99) Ρούσντι Σ.: Ο κόσμος κάτω από τα πόδια της (Κ. Κατσουλάρης, Τ ο Β ή ­ μ α , 4/7/99) Σακί: Τομπερμόρι (Δ. Παυλάκου, Α υ γ ή , 18/7/99) ΣαλΒέρ Λ.: Η συντροφιά των φαντα­ σμάτων (Γ. Ν. Μπασκόζος, Ε ξ π ρ ές , 11/7/99) Σαμουάζο Π.: Τεξάκο (Τ. Γουδέλης, Ε λευ θ ερ ο τυπ ία , 217199)

Σαμπέντρο Ζ. Λ.: Το χαμόγελο των Ετρούσκων (Κ. Παπαγιώργης, Α θ η ν ό ρα μα , 2/7/99) Σαραμάγκου Ζ.: Περί τυφλότητος (Λ. Αλεξίου, C osm opolitan, Ιούλ. ’99) Σελφ Γ.: Σκληρά παιχνίδια για σκλη­ ρά α γό ρ ια (Λ. Κέζα, Τ ο Β ή μ α , 25/7/99) Σλινκ Μπ.: Ο γόρδιος φιόγκος (Γ. Κ ορδομενίδης, Α γ γ ε λ ι ο φ ό ρ ο ς τ η ς Κ υρια κή ς, 14/8/99) (Ό. Σελλά, Κ α­ θ η μ ε ρ ιν ή , 24/7/99) (Ε. Χλιμίντζα, Η μ ερ η σία , 31/7/99) Σλινκ Μπ.: Διαβάζοντας στη Χάννα (Φρ. Α μ πα τζοπούλου, Τ α Ν έ α , 31/7/99) Σοναγκόν Σ.: Το κρυφό ημερολόγιο (Λ. Αλεξίου, C o s m o p o lita n , Ιούλ. ’99) Ταΐμπο Π. I.: Το ποδήλατο του Λεονά ρ ντο (Ό . Σ ελλά, Κ α θ η μ ε ρ ι ν ή , 24/7/99) Τσέχω φ Ά.: Η αγάπη και 32 άλλα

κριτικογραφία

διηγήμ ατα (Ντ. Π ιέρ ρ ου, Ε ίν α ι, 13/7/99) Τ ζόις Γκ.: Ρέκβιεμ (Λ. Α λεξίου, Cosm opolitan, Ιουλ. ’99) Τζόνσον Τζ.: Η πριγκίπισσα και ο ζωγράφος (Χρ. Μπουλώτης, Τα Ν έα , 3/7/99) Τρουαγιά Α.: Ιβάν ο τρομερός (Κ. Παπαγιώργης, Α θ η νό ρ α μ α , 23/7/99) (Σ. Σιδέρη, Α ξία, 3/7/99) Τσάτουιν Μπ.: Ανατομία του αεικίνη­ του (Τ. Γουδέλης, Ε λ ε υ θ ε ρ ο τ υ π ία , 23/7/99) (Ν. Μπακουνάκης, Τ ο Β ή ­ μα , 25/7/99) Τσιτσέκογλου Φ.: Μην πυροβολείτε το χαρταετό (Κ. Λάζου, δ ια β ά ζ ω , 398) Φόκνερ Ο.: Ο γέρος (Τ. Δημητρούλια, Τ ο Β ή μα , 18/7/99) Φουέντες Κ.: Ο θάνατος του Αρτέμιο Κρους (Μ. Φάις, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τ ύπος, 11/7/99) Χέγκλαντ Τζ.: Στην καρδιά του δά­ σους (Κ. Δουζένη, Γ υ ν α ίκ α , Ιούλ. ’99) Χάιν Κ.: Κι ο έρωτας εξ αποστάσεως (Κ. Δουζένη, Γυναίκα, Ιουλ. ’99) Χάρισον Σ.: Η γερακίνα (Χρ. Σιάφκος, Α δ έ σ μ ε υ τ ο ς Τ ύπος, 25/7/99) Χέλερ Ε.: Γυναικεία εκδίκηση γλυκιά σ α ν... σοκολάτα (Ε. Γκίκα, Έ θ ν ο ς , 18/7/99) Χίγκινς Τζ.: Η κόρη του Προέδρου (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 31/7/99) Χιούστον Ν.: Τα εργαλεία του σκό­ τους (Β. Αθανασόπουλος, Ε λ ε υ θ ε ­ ρο τυπία , 2/7/99) Χόροβιτς Μ., Πάλμερ Σ.: Χορεύτριες στους λαβύρινθους της φαντασίας (Α. Μ αντόγλου, Ε λ ε υ θ ε ρ ο τ υ π ί α , 2/7/99) Μ ελέτες Αναγνωστόπουλος Β.: Τέχνη και τε­ χνική του παραμυθιού (Β. Λαλαγιάννη, Α ντί, 2/7/99) Βασιλείου Αλ.: Δύο ποιητικές φωνές (Δ. Παυλάκου, Α υ γ ή , 4/7/99) Έ κδ . Τετραδίων «Ευθύνης»: Π ρό­ σωπο και είδωλο του Γ. Θέμελη (Σ.

I. Κ αργάκος, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τ ύ π ο ς , 18/7/99) Καραβίδας Γ.: Η Ναταλία Αποστολοπούλου και η γυναίκα της Αντίστα­ σης (Ε. Ζωγράφου, Ρ ιζ ο σ π ά σ τ η ς , 15/7/99) Κόκκορης Δ.: Ό ψ εις των σχέσεων

κριτικογραφία

της αριστερός με τη λογοτεχνία στο Μεσοπόλεμο (1927-1936) (Β. Χατζηβασιλείου, Ε λ ε υ θ ε ρ ο τ υ π ί α , 18/ 7/99) Παπαθανασόπουλος Θ.: Ο λυρικός κόσμος του Γ. Αθάνα (Δ. Κωστίδης, Σ ύ γ χ ρ ο ν η Σ κέψ η , Ιούλ.-Αύγ. ’99) Π άσχος Π.: Ο Σολωμός μέσα στο φως της Ο ρθοδοξίας (Σ. I. Καργάκος, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τύπος, 11/7/99) Ροζάνης Σ.: Θείος έρως (Γ. Ί. Μπαμπ α σ ά κ η ς, Ε λ ε υ θ ε ρ ο τ υ π ί α , 3 0 / 7/99) Σαμουήλ Αλ.: Ο βυθός του καθρέ­ φτη (Β. Χατζηβασιλείου, Ε λ ε υ θ ε ρ ο ­ τυπία, 30/7/99) Φλόκα X.: Η φαρμακογνωσία του Οδυσσέα Ελύιη (Ν. Κολοβός, δια β ά ­ ζω, 398) Βίττι Μ.(επιμ.): Εισαγωγή στην ποίη­ ση του Ελύτη (Κ. Γ. Παπαγεωργίου, Ε λευθ ερο τυπ ία , 16/7/99) Λαβαγκέτο Μ.: Η μηχανή του σφάλ­ ματος (Α. Μαντόγλου, Ε λ ε υ θ ε ρ ο τ υ ­ πία, 23/7/99) Ματβέγιεβιτς Π.: Μεσογειακή σύνο­ ψη (Θ. Γιαλκέισης, Ε λ ευ θ ε ρ ο τυπ ία , 30/7/99) Δοκίμια Δαρδανός Γ.: Ό ταν η γάτα γλείφει τη λίμα (Γ. Μ ατζουράνης, Α υ γ ή , 11/7/99) Θ εοδοσοπούλου Μ.: Εποχικά (Γ. Κορδομενίδης, Α γγελιοφόρος τη ς Κ υ ρ ια κ ή ς, 1/8/99) (Κ. Κρεμμύδας, Ε π ο χή , 18/7/99) Νιάρχος Θ.: Ο έρωτας για τους άλ­ λους (Β. Καραβίτης, Κ α θ η μ ε ρ ιν ή , 27/7/99) Παπαστράτου Δ .: Ανιχνεύσεις (Δ. Κωστίδης, Σ ύ γ χ ρ ο ν η Σ κ έψ η , Ιούλ.Αύγ. ’99) Γουλφ Β.: Δοκίμια (Π. Σπίνου, Ε λ ευ ­ θεροτυπία , 11/7/99) Νταστίρ Φ.: Ο θάνατος (Μ. Φάις, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τ ύπος, 18/7/99) Π ια ρότα ς Μ.: Des C o n tes e t des Fem m es (Β. Λ αλα γιάννη , Α ν τ ί, 2/7/99)

Μπόμπο (Γ. Σ. Παπαδάτος, διαβάζω, 398) Δεϊμέζη-Καλιότσου Ά.: Ξανθίππου 5 (Κ. Δουζένη, Το Β ή μα , 4/7/99) Εκδ. Άγκυρα: Το ευτυχισμένο σκιάχιρο (Κ. Βαλέιας, Ρ α δ ιο τη λε ό ρ α σ η , 31/7/99) Ζαραμπούκα Σ.: Η Αργοναυιική εκ­ στρατεία (Κ. Δ ουζένη , Τ ο Β ή μ α , 4/7/99) Μαρτζούκου Μ.: Το πέτρινο πρόσω­ πο της Γκοντβάνα (Κ. Δουζένη, Τ ο Β ή μα , 4/7/99) Μέρικα Λ.: Λάκης ο Ντριν (Μ. Ντεκάστρο, Τ ο Β ή μα , 4/7/99) (Βασ. Χατζηβασιλείου, Μ α κεδονία , 18/7/99) Μεταξά-Παξινού Μ.: Ο παππούς μου κι εγώ (Κ. Δ ουζένη , Τ ο Β ή μ α , 4/7/99) Μ πενέκος Α.: Ο Μπακ και οι σύ­ ντροφοί του (Μ. Ντεκάστρο, Τ ο Β ή ­ μ α , 4/7/99) Μ πουλώτης Χρ.: Το άγαλμα που κρύωνε (Μ. Λαμπαδαρίδου-Πόθου, Κ α θ η μ ε ρ ιν ή , 20/7/99) (Μ. Ντεκά­ στρο, Τ ο Β ή μα , 4/7/99) Παπάκου-Λάγου Α.: Το φιλί της ζω­ ής (Α. Ε λληνούδη, Ρ ιζ ο σ π ά σ τ η ς , 4/7/99) Χίου Έ .: Σινιάλα με καθρέφτες (Γ. Σ. Παπαδάτος, διαβάζω, 398) Βερν I.: Το μυστικό του Βίλχελμ Στόριτζ (Μ. Ν τεκάστρο, Τ ο Β ή μ α , 4/ 7/99) Μουστ Ν., Ρούντολφ Α.: Ό λα δικά μου (Κ. Δουζένη, Τ ο Β ή μα , 4/7/99) Μπελιαγέβα Μ.: Τα ωραιότερα πα­ ραμύθια από τη Ρωσία (Κ. Δουζένη, Το Β ή μα , 4/7/99) Μπλουμ Μπ.: Ό τα ν ο κούκος (Κ. Δουζένη, Το Β ή μα , 4/7/99) Ντε Πενάρ Τζ.: Το γεύμα των λύκων (Κ. Δουζένη, Τ ο Β ή μα , 4/7/99) Ράμπις Μπ.: Κλώνος Ιωνάς 7 (Μ. Ντεκάστρο, Τ ο Β ή μα , 4/7/99) Ρίντλεϋ Φ.: Το διαστημικό κουτάλι (Κ. Δουζένη, Τ ο Β ή μα , 4/7/99) Στύλερ Α.: Η πόλη των παιδιών/Κυνηγητό στον Ίντερνετ (Μ. Ντεκά­ στρο, Το Β ή μα , 4/7/99) Χόικ Ζ.: Το μυστικό του ζωγράφου (Μ. Ντεκάστρο, Τ ο Β ή μα , 4/7/99)

Παιδικά - Εφηβικά Βαρελά Α.: Τα παπουτσάκια που λέ­ νε παραμύθια (Γ. Σ. Π απαδάτος, διαβάζω, 398) Βασιλείου-Μιχαήλ Γ.: Τον έλεγαν

θέ α τρ ο Μανιώτης Γ.: «Ρεσιτάλ». 9 μονόπρα­ κτα (Τ. Βασιλειάδου, Η μ ερ η σ ία , 24/ 7/99)

Μ

Κλωντέλ Π.: Ο κλήρος του μεσημε­ ριού (Τ. Μενδράκος, Α υ γ ή , 4/7/99) Λαμπίς Ε.: Ο πολυφίλητος Σελιμάρ (Κ. Βαλέτας, Ρ α δ ι ο τ η λ ε ό ρ α σ η , 24/7/99) ιστορία Αναγνώστου Σ.: Ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 και ο αντίκτυπός του στη Λέσβο (Ν. Νικολούδης, Κ α­ θ η μ ερινή , 20/7/99) Αρώνη-Τσίχλη Κ.: Το σταφιδικό ζή­ τημα και οι κοινωνικοί αγώνες, Πε­ λοπόννησος 1893-1905 (X. Ζ. Καρανίκας, Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α χ υδ ρ ό μ ο ς , 8/7/99) Γιαννουλόπουλος Γ.: Η ευγενής μας τύφλωσις... Εξωτερική πολιτική και «εθνικά θέματα» αηό την ήττα του 1897 έως τη Μικρασιατική καταστρο­ φή (Ν. Μ παλτά, Ε λ ε υ θ ε ρ ο τ υ π ί α , 16/7/99) (Π. Μπουκάλας, Κ α θ η μ ερ ι­ νή, 13/7/99) Εκδ. TerzoBooks: Η λάμψη των ιδε­ ών (Σ. Ντάλης, Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α χ υ ­ δ ρ ό μ ο ς, 8/7/99) Κουκούδης Α.: Οι μητροπόλεις και η διασπορά των Βλάχων (Δ. Στεργίου, Ο ικ ο νο μικ ό ς Τ α χ υδ ρ ό μ ο ς , 22/7/99) Γκολνιχάγκεν Ντ. Τζ.: Πρόθυμοι δή­ μιοι: Οι εκτελεστές του Χίτλερ (Σ. Ντάλης, Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α χ υ δ ρ ό μ ο ς , 15/7/99) Χαμπίμπι Ε., Κανιούκ Γ.: Η γη της διπ λή ς ευα γγελία ς (Β. Π εσμαζόγλου, Τ α Ν έα , 3/7/99)

Β ιογραφίες-Α υτοβιογραφίες Αποστολόπουλος Θ.: Περνώντας α­ πό το Παρίσι (Δ. Κωστίδης, Σ ύ γ χ ρ ο ­ ν η Σ κέψ η , Ιούλ.-Αύγ. ’99) Ηλιόπουλος Ντ.: Έ να ς Ηλιόπουλος ονόματι Ντίνος (Δ. Μουρατίδης, Ν έ ο Β ή μα , 22/7/99) Καυκαλίδης Ζ.: Σ τέφανος Ξ ένος. Σκηνές από το δράμα του ελληνι­ σμού σε Ανατολή και Δύση (18211894) (X. Δ ημακοπούλου, Ε σ τία , 117199)

Καψάσκης Σ.: Στοιχεία βιογραφίας του Διονυσίου Σολωμού/Μοναχικοί μαυροντυμένοι περιπατητές της Κέρ­ κυρας: Δ. Σολωμός, Α. Κάλβος (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 398) Μπέγζος Μ.: Χρήστος Μαλεβίτσης. Η ζωή και το έρ γο του (Κ. Παπαγιώργης, Α θ η νό ρ α μ α , 16/7/99) Χατζημιχάλη Έ .: Περίπατος με την Αγγελική (X. Δημακοπούλου, Εστία, 1/7/99) Χρήστου Θ.: Κωνσταντίνος Δημητρίου Σχινάς. Η ζωή, το έργο, η εποχή του (Ν. Ν ικολούδης, Κ α θ η μ ε ρ ιν ή , 20/7/99) Λιόσα Μ. Β.: Το ψάρι στο νερό (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 398) Λ ιοτάρ Ζ. Φ .: Με την υ π ο γρ α φ ή Μαλρώ (Γ. Κορδομενίδης, Α γ γ ε λ ιο ­ φ ό ρ ο ς τη ς Κ υρια κή ς, 22/8/99) Σέξπιρ Ν.: Μ ηρούς Τσάτουιν (Ν. Μπακουνάκης, Τ ο Β ή μ α , 25/7/99)

Γεωγραφία - Χάρτες Μαρτυρίες Κουσαθανά-Ρόε Α.: Η γειτονιά του Γιώρη (Ό . Σελλά, Κ α θ η μ ε ρ ι ν ή , 17/7/99) Ομάδα συγγραφής της Θεραπευτι­ κής Κοινότητας «Νόστος»: Πορεία α­ νατολική (Ε. Ζωγράφου, Ρ ιζ ο σ π ά ­ στης, 22/7/99) Σαμαράς Κ.: Καταζητείται (Κ. Βαλέ­ τας, Ρ α δ ιο τ η λ ε ό ρ α σ η , 31/7/99) (Ε. Χλιμίντζα, Η μ ερ η σ ία , 17/7/99) Τραυλού-Μεσσάρη Α.: Της τυφλής ανεμοθύελλας (Κ. Καρακώτιας, Α υ ­ γή, 29/7/99) Χωραφάκη-Κεπέση X.: Έ να ταξίδι αξέχαστο (Αρ. Ελληνούδη, Ρ ιζοσ πά ­ στη ς, 15/7/99) Εντ Ντ.: Η ώρα του πειραματόζωου (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 398)

-------------

Τόλιας Γ.: Οι ελληνικοί ναυτικοί χάρ­ τες πορτολάνοι (Γ. Ν. Μπασκόζος, Ε ξ π ρ ές , 11/7/99) (X. Ζ. Καρανίκας, Ο ικονομικ ός Τ α χ υδ ρόμος, 22/7/99)

Ταξιδιωτικά - Οδοιπορικά Στόουνμαν Ρ.: Φιλολογικές διαδρο­ μές στην Ελλάδα (Γ. Κορδομενίδης, Α γ γ ε λ ιο φ ό ρ ο ς τη ς Κ υ ρ ια κ ή ς, 8/ 8/99)

Επιστολές - Α λληλογραφία Καρδαράς Χρ.: Ιωακείμ Γ'-Χαρ. Τρικούπης, η αντιπαράθεση. Από την α­ νέκδοτη αλληλογραφία του Οικου­ μενικού Πατριάρχη (Ν. Νικολούδης, Κ α θ ημερινή , 20/7/99)

Σ υνεντεύξεις Κατσαρός Μ., Καραβασίλης Π.: Μια αισθητική προσέγγιση της τέχνης (Φ. Ζαμπάθα-Π αγουλάτου, Ρ ιζ ο σ π ά ­ στης, 22/7/99) Λευκώματα Εκδ. Παπαδήμα: Πύλος, Ναβαρίνο, Νιόκαστρο, Ανάκτορο Νεστορος (Σ. Ντάλης, Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α χ υ δ ρ ό μ ο ς , 15/7/99) Ιωαννίδης Θ.: Θεσσαλονίκη η ψυχή μας (Σ. I. Καργάκος, Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τ ύ ­ π ος, 18/7/99) Καρνασιώτης Κ: Αισχύλου: Προμηθέ­ ας Δεσμώτης - Μια εικαστική πρόταση (Γ. Παπάίωσήφ, Α κρ όπολις, 25/7/99) Κωνσταντίνου Φ., Τσιγκάκου Φ.-Μ.: Φωτογραφίες του James Robertson (Γ. Κ ορδομενίδης, Α γ γ ε λ ι ο φ ό ρ ο ς τη ς Κ υριακής, 8/8/99) Χατζηπαυλής I., Πουρνάρας Γ.: Τή­ νο ς 12 περιστεριώνες (Μ. Κορνήλιος, Ρ ιζοσπάστης, 29/7/99) Α ποκρυφισμός Τζανάκου Ρ.: Εκάτη, Διόνυσος, Ερ­ μής (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 17/7/99) περιοδικά Agenda: Greek Poetry (Γ. Κορδομε­ νίδης, Α γ γ ε λ ιο φ ό ρ ο ς τη ς Κ υρια κή ς, 4/7/99) Ariel: Tidskrift fur Litteratur (Γ. Κορ­ δομενίδης, Α γ γ ε λ ι ο φ ό ρ ο ς τ η ς Κ υ ­ ρ ια κ ή ς, 4/7/99) Ε νασχολήσεις Βουτσινά Ε.: Κρόκος-Σαφράν (Γ. Ν. Μπασκόζος, Ε ξπρ ές, 4/7/99) Παπαδημητρίου X.: Μακροζωία και ένα το κρατούμενο (Γ. Παπαϊωσήφ, Α κ ρ ό π ο λις, 18/7/99) Σκουλάς Γ.: Τα παλαιό αυτοκίνητα (Σ. Ντάλης, Ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς Τ α χ υ δ ρ ό ­ μ ο ς , 29/7/99) Μπλέικ Ρ., Μουτόν Τζ., Στόκτον Ά.: Η ιδανική γραμματέας (Β. Παππά, Α υ ρ ια ν ή , 4/7/99) Ν ατζέμυ Ρ.: Σ τοχα σμ οί ζω ής (Δ. Τερζής, Α θ η να ϊκ ή , 8/7/99) Σκοτ Πεκ Μ.: Η άρνηση της ψυχής (Δ. Τερζής, Α θ η να ϊκή , 8/7/99)

κριτικογραφία

ΕΚΔΟΣΕΙΣ σ ύ γ χ ρ ο ν η

«ι

ε λ λ η ν ι κ ή

Το Είδωλο του Κόσμου

ό λ

λ ο γ ο τ ε χ ν ί α

Η κοίτη του χρόνου τόποι, πόλεις, άνθρωποι

Η ιστορία του αδελφού Τομάζο, που στο γύρισμα του 16ου προς το 17ο αιώνα συνελήφθη, βασανίστηκε και καταδικά­ στηκε σε θάνατο από την Ιερά Εξέταση. Γ ια να α π ο φ ύ γ ε ι το θάνατο, π ρ ο σποιήθηκε τον τρελό με αποτέλεσμα τη μετατροπή της ποινής του σε ισόβια κά­ θειρξη. Παρά τις διώξεις και τα βασανι­ στήρια, κατόρθωσε να μείνει όρθιος. Αν όμως η φοβερή Ιερά Εξέταση δεν κατόρ­ θωσε να τον αφανίσει, το κατόρθωσε ένα είδωλο - το νέο είδωλο του κόσμου.

σ ε

ΠΑΤΑΚΗ

λ

τ α

Στην Κοίτη του χ ρ όνου συνυπάρχουν πό­ λεις, άνθρωποι και τόποι, το παρελθόν και το παρόν, η Ιστορία και η φαντασία. Η αφήγηση ξεκινά από τα παιδικά χρό­ νια του συγγραφέα και προχωρεί στον περ ίπ λου της Μ αύρης Θάλασσας της Οδησσού, της Κωνστάντζας και της Βάρ­ νας, για να συνεχιστεί στην Κωνσταντι­ νούπολη, στη Σμύρνη, στην Έφεσο και στην Πέργαμο. Από εκεί περνά στη Σλο­ βενία των ποιητών και πάει βορειοδυτι­ κά, στη Λαπωνία των πάγων. Το ταξίδι έχει ακόμα τρεις σταθμούς: τη Βενετία του Καρναβαλιού και του Έζρα Πάουντ, τη Νέα Ορλεάνη του Μισσισσιππή, και τη Νέα Υόρκη, τη σεληνιακή μητρόπολη του αιώνα μας.

β ι β λ ι ο π ω λ ε ί α 1.940 · Κεντρική διάθεση: Εμμ. Μπενάκη 16, ττηρίου 122, 563 34, τηλ.: (031) 70.63.54-5

Πενήντα και πλέον χρόνια μετά τη λήξη του Β' παγκοσμίου πολέμου, η ακραία μορφή φρίκης των ναζιστικών στρατοπέδων συγκεντρώσεως συνεχίζει να προβληματίζει ιστορικούς και φιλοσόφους, πολιτικούς επιστήμονες και ψυχαναλυτές, καθώς και να εμπνέει συγγραφείς και σκηνοθέτες του κινηματογράφου. Βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, όπως η πολύκροτη ιστορική μελέτη Πρόθυμοι δήμιοι:

Οι εκτελεστε'ς του Χ ίτλερ. Οι κ αθη μ ίρινοΐ Γερμανοί και το Ολοκαύτωμα του Ντάνιελ Τζόνα Γκολντχάγκεν, η συγκλονιστική μαρτυρία του Πρίμο Αέβι Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος ή το συναρπαστικό μυθιστόρημα Διαβάζοντας στη Χ ά ν νο του Μπέρνχαρντ Ζ λινκ , φανερώνουν πως, αν μη τι ά λλο, το Ολοκαύτωμα (προβληματικός όρος, αφού περικλείει την έννοια της θυσίας, γι' αυτό και πολλοί μελετητές προτιμούν τον όρο "γενοκτονία"), ως κορυφαίο γεγονός φρίκης του αιώνα που μας αφήνει, συνεχίζει να προσελκύει ενδιαφέρον αλλά και να συγκινεί. Ύστερα από την καταγραφή εκατοντάδων προφορικών μαρτυριών, την έκδοση ημερολογίων και αυτοβιογραφιών (όχι μόνο από την πλευρά των θυμάτων αλλά και από αυτή των θυτών), ιστορικών ντοκουμέντων, μελετών και μυθιστορημάτων, την προβολή τηλεοπτικών και κινηματογραφικών ταινιών, η αμιγώς ιστορική καταγραφή της λεγάμενης «Τελικής Λύσης» (όρος που χρησιμοποιούσαν οι Ναζί) φαίνεται πως περνά σε δεύτερη μοίρα. Η μελέτη της Shoo (εβραϊκός όρος για τη γενοκτονία) εισέρχεται σε μια νέα φάση προσεγγίζοντας το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός όχι πλέον από μια στενά ιστοριογραφική σκοπιά, αλλά εξετάζοντας, μέσα από μία φιλοσοφική (με την ευρεία έννοια) οπτική γωνία, κάποιες, εξίσου σημαντικές, παραμέτρους που έχουν να κάνουν με ζητήματα μνήμης, αναπαράστασης και γλώσσας: Πώς μπορεί να διατηρηθεί, αλλά και να μεταδοθεί, η μνήμη μιας τόσο οριακής εμπειρίας, ειδικά σε μια εποχή που ελάχιστοι επιζήσαντες των διωγμών βρίσκονται εν ζω ή; Ζε ποιο βαθμό μπορεί η γλώσσα να διατηρήσει ζωντανή τη συλλογική μνήμη και να κρατήσει ενωμένο ένα ολόκληρο έθνος; Μπορεί η απεικόνιση του Ολοκαυτώματος (μουσεία, μνημεία, κινηματογραφικές ταινίες ή βιβλία) να διατηρήσει τη μνήμη ζωντανή δίχως την ίδια στιγμή να μετατρέψει τη φρίκη σε θέαμα; Ζε αυτό το πλαίσιο προβληματισμού κινείται και το παρόν αφιέρωμα του διαβάζω, αφού περιλαμβάνει κείμενα που αφορούν στις διάφορες ερμηνευτικές του Ολοκαυτώματος που κατά καιρούς αναπτύχθηκαν, σε ζητήματα προφορικών μαρτυριών, στους μνημονικούς τόπους της Γενοκτονίας καθώς και σε θέματα γλώσσας (συγκεκριμένα της εβραϊκής γλώσσας), στο βαθμό που αυτή αποτελεί όργανο της μνήμης. Α ν πράγματι "η νοσταλγία για τη βαρβαρότητα είναι η τελευταία λέξη κάθε πολιτισμού", κατά τον Εμίλ Ζιοράν, τότε δεν χωρεί αμφιβολία ότι η Μνήμη και ο Λόγος ενδεχομένως είναι τα μοναδικά μας όπλα ενάντια σε κάθε βαρβαρότητα. Ευχαριστούμε θερμά την κ . Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου και το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος για την πολύτιμη βοήθειά τους.

Η σύγχρονη_ _ _ προβΓίηματική ίου θϋοΗουτώματοΐ Ί

τραυματική εμπειρία του Ολοκαυτώματος αποτελεί αναμφισβήτητα μια από τις κρισιμότερες πτυχές της νεοτερικής εποχής. Αντανακλά όχι μόνο στη συμπεριφορά του σύγχρονου ανθρώπου, αλλά και προ­ παντός στους όρους δόμησης του κοινωνικού περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο ο σύγχρονος άνθρωπος καλείται να επιβιώσει ως ατομικόJ U τητα. Κατ' αυτόν τον τρόπο, η προβληματική του Ολοκαυτώματος τί­ θεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος των κοινωνιολογικών και φιλοσοφικών ε ­ ρευνών, και δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι εν τέλει προσανατολίζει σε μεγάλο βαθμό τις έ ρευνες αυτές. 0 προβληματισμός σχετικά με τη φύση και το είδος της ατομικότητας, όπω ς αυτή αναδύθηκε από τη σκοτεινή περιοχή της τραυματικής εμπειρίας του Ολοκαυτώματος, έχει ήδη ανατρέψει την πα­ ραδοσιακή ουμανιστική εικόνα του ανθρώπου και, κυρίως, τα πρότυπα του Διαφωτισμού, τα οποία φαίνεται να έχουν υποστεί μια σοβαρή ήττα1. Η αυτεξουσιότητα και αυτονομία της ατομικότητας, κερδισμένη ύστερα από μακρό­ χρονους και επίπονους κοινωνικούς αγώνες και εδραιωμένη στη συνείδηση των ανθρώπων ως κορύφωση των μεγάλων φιλοσοφικών και ηθικών συστη­ μάτων της νεοτερικής εποχής, τίθεται εκ νέου υπό αμφισβήτηση σε έναν κό­ σμο μετανεοτερικό, στον οποίο η νεοτερικότητα καλείται να απολογηθεί όχι για κάποιο ιστορικό ατόπημα ή έστω ιστορικό έγκλημα, αλλά εξαιτίας του ότι εξέθρεψε τους όρους και τις συνθήκες που οδήγησαν σε μια κατάσταση του ανθρώπου, στην οποία η αυτεξουσιότητα και αυτονομία του υποκειμένου υπέ­ στησαν ένα τόσο σοβαρό πλήγμα, ώστε να αμφισβητούνται πλέον οι κεφαλαι­ ώδεις αξίες του ανθρώπινου πολιτισμού και της κουλτούρας. Όπως παρατηρεί ο Jeffrey Herf: «ο μοντερνισμός παραδόθηκε στη γοητεία του τρόμου και της βίας, θεωρώντας τα ως μια ευπρόσδεκτη αντίδραση στην αστική πλήξη και παρακμή»2. Υπό την έννοια αυτή, η κρίση της νεοτερικότητας καθίσταται πλέον πολιτισμική κρίση: δηλαδή, κρίση της ηθικής συμπεριφοράς. Ταυτόχρονα, ω ­ στόσο, έχει γίνει φανερό ότι αυτή την κρίση δεν μπορούμε πλέον να τη διαχει­ ριστούμε με κλασικές μεθόδους και ότι απαιτείται μια ριζικά διαφορετική προ-

το θέμα του μήνα

σέγγιση, πέρα και πολλές φορές ενάντια στα παραδοσια­ κά σχήματα διαχείρισης, ή τουλάχιστον στα σχήματα ε­ κείνα που ο ίδιος ο ουμανισμός επιστράτευε οσάκις υ ­ πήρχε ανάγκη να συγκαλύψει τις αντιφάσεις του και να ανακηρύξει την ατομικότητα ως ύψιστη ηθική και πνευμα­ τική αξία του.

0 Zygmunt Bauman έχει ήδη διατυπώσει αυτόν το σκε­ πτικισμό σχετικά με τις παραδοσιακές μεθόδους και σχή­ ματα διαχείρισης της κρίσης, την οποία το Ολοκαύτωμα δημιούργησε στις νεοτερικές κοινωνίες. «Είναι αλήθεια», αποφαίνεται, «ότι το ολοκαύτωμα συνέβη πριν από μισόν σχεδόν αιώνα. Είναι αλήθεια ότι τα άμεσα αποτελέσματά του υποχωρούν ταχύτατα στο παρελθόν. Η γενεά που έζησε το ολοκαύτωμα από πρώτο χέρι έχει ήδη πεθάνει. Αλλά -και αυτό είναι ένα τρομακτικό, δυσοίωνο 'α λ λ ά 'αυτά τα κάποτε γνώριμα χαρακτηριστικά του πολιτισμού μας, τα οποία το ολοκαύτωμα τα έχει καταστήσει πάλι μυστηριώδη, είναι ακόμη σε μεγάλο βαθμό στοιχεία της ζωής μας. Δεν εξαφανίσθηκαν. Κι ούτε κατά συνέπεια ε­ ξαφανίσθηκε η πιθανότητα τ ου ολοκαυτώματος»5.

0 προβληματισμός, τον οποίο εγείρει ο Bauman, αφορά την πιθανότητα επανάληψης του Ολοκαυτώματος στον μετανεοτερικό μας πολιτισμό. Μέχρι το 1941, υποστηρί­ ζει ο Bauman, κανείς δεν περίμενε το Ολοκαύτωμα, και ό ­ ταν εν τέλει, ένα χρόνο αργότερα, τα γεγονότα έγιναν γνωστά, συνάντησαν την παγκόσμια δυσπιστία. Οι άνθρω­ ποι αρνήθηκαν να πιστέψουν σ' αυτό που τα μάτια τους έβλεπαν. Σήμερα, η κατάσταση είναι η ίδια: δεν μπορού­ με πάλι να φανταστούμε ένα νέο Ολοκαύτωμα. Όμως, καταλήγει ο Bauman, σήμερα ξέρουμε όσα δεν ξέραμε το 1941: ότι δηλαδή αυτό που η φαντασία δεν μπορεί να ουλλάβει πρέπει εντούτοις να το φανταστούμε. Ανεξάρτητα από το κατά πόσον μπορεί κανείς να δεχθεί μια τέτοια δυσοίωνη προοπτική, γίνεται φανερό ότι αυτή η προοπτική αντανακλά πλήρως το γεγονός της χρεοκο­ πίας των παραδοσιακών διαχειριστικών μεθόδων της ηθι­ κής και πολιτιστικής κρίσης, ή τουλάχιστον όσων από αυ­ τές έχουν μέχρι σήμερα προβληθεί ως δραστικές μέθο­ δοι διαχείρισης. Η ηθική και πολιτιστική κρίση παραμένει και, πάντως, ο μετανεοτερικός κόσμος φαίνεται να διακα­ τέχεται από έναν εξαιρετικά έντονο σκεπτικισμό σχετικά με τις αιτίες της κρίσης και την πιθανότητα αναβίωσης «του τρόμου και της βίας»: ό,τι δεν μπορούμε να φαντα­ στούμε πρέπει, ωστόσο, να ενταχθεί στην προοπτική του μέλλοντός μας. Αυτό το δυσοίωνο «αλλά» του πολιτι­ σμού μας έχει βέβαια την καταγωγική του περιοχή όχι στα γεγονότα καθαυτά, αλλά στη διεστραμμένη λογική του χειραφετημένου ατόμου, το οποίο διαμορφώθηκε α ­ πό το «πείραμα» των στρατοπέδων του μαζικού θανάτου. Σύμφωνα με τη λογική αυτή, η ιστορία κινείται παράλογα,

ΤΟ 8έμα του μήνα

«Υπό τις διαταγές του Κάλτενμπρουνερ “ειδικές ομάδες” [τάγματα θανάτου] αλώνιζαν τα κατεχόμενα εδάφη αναζητώντας Εβραίους για να τους εξοντώσουν. Ο μάρτυς Όττο Όλεντορφ, ηλικίας 38 χρόνων, δικηγόρος και πρώην υπάλληλος της RSHA -που θα πληρώσει κι αυτός τα εγκλημαιάτου στην αγχόνη- διευκρινίζει στον συνταγματάρχη Έιμεν το είδος των δραστηριοτήτων των «κδικών ομάδων»: Έιμεν: Τι οδηγίες είχαν; Όλεντορφ: Να ξεκαθαρίσουν τους Εβραίους. Έιμεν: Όταν λέτε να ξεκαθαρίσουν, εννοείτε να σκοτώσουν; Όλεντορφ: Ναι, εννοώ να τους σκοτώσουν. Έιμεν: Όλους; Και τα παιδιά; Όλεντορφ: Ναι, όλους, άντρες, γυναίκες, παιδιά. Μάιντα Τζουζέπε: Η δίκη της Νυβεμβέργης. Σειρά: Τα Φοβεά Ντοκουμέντα

όλα μπορούν να συμβούν, όλα επιτρέπεται, κάτω από συγκεκριμένους όρους και συνθήκες, να συμβούν, το α­ δύνατον να συλληφθεί είναι κι αυτό μέσα στην προοπτι­ κή του ανθρώπου και του πεπρωμένου του μέσα στον κόσμο. Εν τέλει, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι ο Bauman επιβεβαιώνει το φόβο ότι κανείς πλέον δεν μπο­ ρεί να ξεφύγει από το αδιέξοδο της κρίσης ή ότι η κρίση είναι πλέον τόσο μόνιμα εγκαθιδρυμένη, ώστε η άρση του αδιεξόδου να είναι αδύνατη μέσω της ιστορικο-κοινωνιολογικής έρευνας και του φιλοσοφικού στοχασμού σχετικά με το παρόν και το μέλλον του σύγχρονου αν­ θρώπου. Το Ολοκαύτωμα, διατείνεται ο Bauman, «ασφα­ λώς ελάχιστα, αν όχι καθόλου, έχει μεταβάλει τη μεταγε­ νέστερό του ιστορία της συλλογικής συνείδηοής μας και αυτοκατανόησης. Ελάχιστα ορατή επίδραση είχε στην ι­ δέα μας για το νόημα και την ιστορική τάση του σύγχρο­ νου πολιτισμού [...], η κατανόηση εκ μέρους μας των πα­ ραγόντων και μηχανισμών, που κάποτε έκαναν δυνατό το ολοκαύτωμα, δεν έχει προχωρήσει σημαντικά [...!. Τίποτε άξιο λόγου δεν συνέβη σε εκείνα τα προϊόντα της ιστο­ ρίας, τα οποία μέσα στις πιθανότητές τους περιλάμβαναν τη δυνατότητα του ολοκαυτώματος - ή τουλάχιστον δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι κάτι συνέβη. Απ' όσα γνωρίζουμε (ή, μάλλον, α π' όσα δ εν γνωρίζουμε) τα προϊόντα αυτά μπορεί να βρίσκονται ακόμη ανάμεσά μας περιμένοντας την ευκαιρία τους. Μπορούμε μόνο να υποπτευθούμε ότι οι συνθήκες που κάποτε γέννησαν το ολοκαύτωμα δεν έχουν ριζικά μεταβληθεί. Αν υπήρχε κά­ τι στην κοινωνική μας τάξη το οποίο έκανε δυνατό το ο ­

-------------------------------------------- 0 W

λοκαύτωμα το 1941, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι έχει έκτοτε εξαλειφθεί». Οι αποφάνσεις αυτές του Bauman διαθέτουν αναμφισβή­ τητα μιαν ισχυρότατη βάση. Τόσο η κοινωνιολογική έρευ­

κρατούντες επιθυμούν να επιβάλλουν. Όπω ς ακριβώς δ ε ν υ π ή ρ χε υ π έ ρ τερ η ηθική εξο υ σία έξω α πό το Auschwitz, στην οποία ο έγκλειστος θα μπορούσε να κα-

να όσο και ο φιλοσοφικός στοχασμός έχουν καταστήσει φανερό ότι πράγματι οι συνθήκες, οι οποίες γέννησαν το Ολοκαύτωμα, δεν έχουν εξαλειφθεί, ότι βρίσκονται, λανθάνουσες ή μη, μέσα στον ιστό τω ν σύγχρονων κοινω­ νιών, ακόμη και ω ς συστατικοί όροι της κοινωνικής διάρ­ θρωσης. Με άλλα λόγια, θα μπορούσε κανείς, όχι αβάσιμα, να ισχυριστεί ότι οι σύγχρονες κοινωνίες διαμορφώ­ νονται δομικά με την ίδια λογική, η οποία δοκιμάστηκε μέσα στα στρατόπεδα της μαζικής εξόντωσης, στο φρικιαστικό «πείραμα της ολικής κυριαρχίας», καθώς το ονό­ μασε η Hannah Arendt. Το πόσο καθοριστικός παράγο­ ντας της σύγχρονης ηθικής κρίσης και της κρίσης της αν­ θρώπινης συμπεριφοράς εξακολουθεί να είναι αυτή η λογική έχει δειχθεί από του ς George Μ. Kren και Leon

στους πολίτες του σύγχρονου κράτους. Αν οι πολίτες μπορούν να κρίνουν το κρατούν ήθος, μπορούν να εκ-

Rappoport. Οι Kren και Rappoport βεβαιώνουν καταρχάς ότι είναι πο­ λύ δύσκολο να αντιληφθούμε το Ολοκαύτωμα ως ιστορι­ κή κρίση, επειδή η κατάρρευση της συναίνεσης και τω ν πολιτισμικά καθορισμένων εννοιών που προέρχονται από αυτή τη συναίνεση δεν είναι διόλου εύκολο να κατανοη­ θεί. Δεν υπήρξαν μεγάλες μ εταβολές στις αντιλήψεις σχετικά με την κυβερνητική και πολιτική ισχύ, διότι το Ολοκαύτωμα δεν ήταν, για παράδειγμα, μια επανάσταση. Τα οικονομικά συστήματα και πρακτικές δεν επηρεάστη­ καν, διότι το Ολοκαύτωμα δεν ήταν ένα οικονομικό κραχ. Και επιπλέον, το Ολοκαύτωμα δεν οδήγησε σε εντυπω ­ σιακές μεταβολές εθνικών συνόρων ούτε είχε κάποια ο­ ρατή επίδραση στις επιστήμες. Ωστόσο, η μοναδικότητα του Ολοκαυτώματος βρίσκεται αλλού, σε κρισιμότερες περιοχές για τον σύγχρονο άν­ θρωπο και το κοινωνικό του περιβάλλον. «Το σύγχρονο κράτος», αηοφαίνονται οι Kren και Rappoport, «μπορεί να επιβάλλει οτιδήποτε θελήσει επάνω σ' αυτούς που βρί­ σκονται υπό τον έλεγχό του. Δεν υπάρχει ηθικό όριο το οποίο το κράτος να μην μπορεί να υπερβεί αν το επιθυ­ μεί, διότι δεν υπάρχει ηθική δύναμη υπέρτερη εκείνης του κράτους. Επιπλέον, γίνεται φανερό ότι κανένα σύγ­ χρονο κράτος δεν θα παρέμβει σοβαρά στις εσωτερικές υποθέσεις κάποιου άλλου κράτους μόνο και μόνο για λό­ γους ηθικής. Κατά συνέπεια, στο επίπεδο της ηθικής, η κατάσταση του ατόμου μέσα στο σύγχρονο κράτος είναι ex principio κατά προσέγγιση ισοδύναμη με την κατάστα­ ση του έγκλειστου στο Auschwitz: είτε ενεργεί σύμφωνα με τους κρατούντες κώδικες συμπεριφοράς που επιβάλ­ λουν εκείνοι οι οποίοι βρίσκονται στην εξουσία, είτε δια­ κινδυνεύει να υποστεί οποιεσδήποτε συνέπειες που οι

ταφύγει, δεν υπάρχει καμιά τέτοια εξουσία διαθέσιμη

φράσουν την κριτική τους μόνο μέσα στα επιτρεπόμενα από το κράτος όρια»4. Ο γράφων έχει επεκτείνει, εν σχέσει προς τους Kren και Rappoport, την αλληλόδραση μεταξύ Ολοκαυτώματος και σύγχρονων κοινωνικών μορφωμάτων. Έχει υποστηρί­ ξει ότι το Ολοκαύτωμα δεν αντιπροσωπεύει μιαν ιστορική στιγμή, οσοδήποτε δραματική ή επονείδιστη για τον πο­ λιτισμό και την κουλτούρα, αλλά μια μόνιμη απειλή που εισβάλλει στη ζωή του σημερινού ανθρώπου, στην καθημερινότητά του, στους όρους της επιβίωσής του, ανατρέποντας εκ βάθρων τη σχέση του με το ιστορικό, κοι­ νωνικό και ψυχικό του περιβάλλον: «Οι σύγχρονες ιδεο­ λογίες, μέσα στις οποίες το ουσιαστικά αποσυρμένο και αδιάφορο άτομο προσπαθεί να βρει κάποιον λόγο ύπαρ­ ξης, δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να του θυμίζουν το χρέος της επιβίωσής του, που είναι η εκμηδένιση εκείνων οι οποίοι δεν μπορούν να συμμορφωθούν, είτε είναι πο­ λιτικοί αντίπαλοι, είτε "ξένοι", είτε φυλετικά κατώτεροι, είτε ακόμη και κοινωνικά απροσάρμοστοι. Έτσι, μια ψευ­ δής συλλογικότητα που στηρίζεται στην άρνηση της ατο­ μικότητας αναδύεται μέσα από τη σύγχρονη οργάνωση της αυταρχικής κοινωνίας, η οποία συνεχίζει με άλλα μέ­ σα, αλλά με την ίδια λογική, το πείραμα της συγκέντρω­ σης τη ς δύναμης και της ολικής κυριαρχίας»5, το οποίο χ αρ α κ τή ριζε κα τεξο χή ν τη ν εσ ω τερ ική δ ο μ ή το υ Auschwitz.

0 Zygmunt Bauman, ωστόσο, φαίνεται να αρνείται ένα τέτοιο είδος αλληλόδρασης, ή έστω κατά προσέγγιση ι­ σοδυναμίας, και πάντως το απωθεί ως επιζήμιο. Αν, αποφαίνεται ο Bauman, καθετί που γνωρίζουμε μοιάζει με το Auschwitz, τότε μπορεί κανείς να ζήσει με το Auschwitz και, σε πολλές περιπτώσεις, να ζήσει κάπως καλά. Αν οι αρχές που κυριαρχούσαν πάνω στη ζωή και στο θάνατο των εγκλείστων του Auschwitz ήσαν σαν κι αυτές που κυ­ ριαρχούν στη δική μας κατάσταση, τότε προς τι όλη αυτή η κατακραυγή και ο θρήνος; «Σε αντίθεση με όσα οι Kren και Rappoport υποστηρίζουν, η επιλογή μεταξύ της συμ­ μόρφωσης και των συνεπειών που συνεπάγεται η ανυπα­ κοή δ εν σημαίνει αναγκαστικά ότι ζο ύ μ ε μέσα στο Auschwitz και οι αρχές τις οποίες διακηρύσσουν και α ­ σκούν τα περισσότερα σύγχρονα κράτη δεν αρκούν για να μετατρέψουν τους πολίτες τους σε θύματα ολοκαυ­ τώματος». Παρ' όλα αυτά, ο Bauman φαίνεται να βρίσκεται αρκετά

κοντά σε μια κριτική τω ν σύγχρονων κοινωνικών μορφω­ μάτων από τη σκοπιά αυτή, αφού εγκαλεί τον μοντερνι­ σμό, υπό την έννοια ότι συνέβαλε ευθέω ς στο Ολοκαύ­ τωμα, το οποίο, άλλωστε, θεωρεί ορθά όχι ως ένα μετα­ ξύ τω ν πολλών επεισοδίων μαζικής εξόντωσης που η ι­ στορία έχει να επιδείξει, αλλά ως μοναδικότητα η οποία σημασιοδοτεί την αποτυχία του σύγχρονου πολιτισμού. Το Ολοκαύτωμα, διατείνεται ο Bauman, «διαθέτει χαρα­ κτηριστικά τα οποία δεν μοιάζουν με κανένα από εκείνα των γενοκτονιών του παρελθόντος. Είναι αυτά τα χαρα­ κτηριστικά που αξίζουν ιδιαίτερης προσοχής. Έχουν μια ξεχωριστή μοντερνική ατμόσφαιρα. Η παρουσία τους δεί­ χνει ότι ο μοντερνισμός συνέβαλε στο ολοκαύτωμα πε­ ρισσότερο ευθέω ς παρά μέσω της αδυναμίας και της α ­ νικανότητάς του. Δείχνει ότι ο ρόλος του σύγχρονου πο­ λιτισμού στο ουμβάν και στη διάπραξη του ολοκαυτώμα­ τος υπήρξε ενεργός και όχι παθητικός. Δείχνει ότι το ολο­ καύτωμα ήταν τόσο το προϊόν όσο και η αποτυχία του σύγχρονου πολιτισμού». Και επιπλέον, ο ίδιος ο Bauman θέτει ως αφετηριακό σημείο του προβληματισμού του το

λε αποφασιστικά στην υλοποίηση του Ολοκαυτώματος. Με μια διαφορά: ότι τώρα έχουν διογκωθεί ακόμη περισ­ σότερο και έχουν διεισδύσει βαθύτερα στην ψυχική σφαί­ ρα του μαζοατόμου τη ς ολοκληρωτικής δημοκρατίας, πάνω στην οποία εδράζονται οι κοινωνικοί και ψυχολογι­ κοί μηχανισμοί τω ν μετά το Ολοκαύτωμα κοινωνιών. Η ιδεοληπτική γλώσσα την οποία μιλά, δίχως πολλές φορές να το αντιλαμβάνεται, το άτομο των σύγχρονων μαζοκοινωνιών είναι ασφαλώ ς ενδεικτική τω ν χαρακτηριστικών αυτών που είναι πάλι «οε μεγάλο βαθμό στοιχεία της ζω­ ής μας». Η γλώσσα αυτή, αντανακλώντας πλήρως την ηθική κρίση και την κρίση της συμπεριφοράς του σύγχρονου μαζοα­

ότι τα χαρακτηριστικά αυτά είναι πάλι «σε μεγάλο βαθμό στοιχεία της ζωής μας. Δεν εξαφανίσθηκαν». Αυτό ασφα­ λώ ς δεν μπορεί να σημαίνει τίποτε διαφορετικό από το ότι η κατά προσέγγιση ισοδυναμία και η αλληλόδραση μεταξύ Ολοκαυτώματος και σύγχρονων κοινωνικών μορ­ φω μάτων α ποτελεί μια πραγματικότητα, την οποία η ιστορικο-κοινωνιολογική έρευνα και ο φιλοσοφικός στο­ χασμός δεν μπορούν να αγνοήσουν. Πολύ περισσότερο που, όπω ς ορθά αποδέχεται, το Ολοκαύτωμα ελάχιστα έχει μεταβάλει τη συλλογική μας συνείδηση και ελάχιστη επίδραση άσκησε στο νόημα και στην ιστορική τάση του σύγχρονου πολιτισμού. Αν ο μοντερνισμός υπέθαλψε ενεργά τα κοινωνικά χαρα­ κτηριστικά που οδήγησαν στο Ολοκαύτωμα, τα σύγχρονα μετα-μοντερνικά κοινωνικά μορφώματα ενέχονται στον ί­ διο βαθμό, αφού ουσιαστικά διατηρούν την ίδια δομή και διαστρωμάτωση τω ν μοντερνικών κοινωνιών και ενερ ­ γούν μέσω τω ν ίδιων κωδίκων ηθικής και συμπεριφοράς. Μάλιστα, το σύγχρονο κράτος έχει σημαντικά βελτιώσει τους τεχνολογικούς μηχανισμούς καταπίεσης και κατα­ στολής προκειμένου να επιβάλλει την κυριαρχία του. Εξάλλου, η ίδια η ηθική έχει υ ποστεί ένα περαιτέρω πλήγμα έτσι ώστε η μόνη αναγνωρίσιμη συμπεριφορά μέσα στον σύγχρονο πολιτισμό της κατανάλωσης και της μαζοκουλτούρας να είναι εκείνη τη ς ετοιμότητας για δράση, τη ς εξυπνάδας και της καπατσοσύνης, της επι­ δίωξης του ευδαιμονισμού και της ηδονοθηρίας με κάθε μέσο και με οποιοδήποτε κόστος. Όμως, αυτά υπήρξαν τα χαρακτηριστικά τη ς «ξεχωριστής μοντερνικής ατμό­ σφαιρας», η οποία αν όχι δημιούργησε, πάντως συνέβα­

ΤΟ θέμα του μήνα

τόμου, είναι κατασκευασμένη για να φιλοξενήσει τερατό­ μορφες κοινωνικές, εθνικιστικές και φυλετικές φαντασιώ­ σεις και, προπαντός, για να φιλοξενήσει το φόβο απένα­ ντι στον ξένο, στον «μη-δικό μας». Είτε ω ς παθητικός δ έ­ κτης είτε ω ς ενεργητικός πομπός της γλώσσας αυτής, το σύγχρονο άτομο διαβρώνεται από ετοιμοπαράδοτα σλό­ γκαν και ετυμηγορίες που καταργούν την κριτική του ικα­ νότητα, την ικανότητά του να σκέπτεται κάθε φορά για τον εαυτό του. Μέσα από μιαν αδιάκοπη διαστροφή εν­ νοιών, μέσα από το δηλητήριο που ενσταλάζει στο σύγ­ χρονο άτομο αυτή η προσχηματική γλώσσα, οι πιο ταπει­ νές φαντασιώσεις εξορμούν και κυριαρχούν επάνω του: το καθυποτάσσουν και το χειραγωγούν. 0 ρατσισμός, ο μισοξενισμός, οι ποικίλες φοβίες απέναντι σε ό,τι μοιάζει να είναι, ή είναι, διαφορετικό, κάνουν ξανά την εμφάνισή το υ ς στην καθημερινή πρακτική. Το σύγχρονο κράτος κερδίζει απ' αυτή τη γλώσσα: κερδίζει τις προϋποθέσεις

και τους όρους της επιβολής του. Προετοιμάζει, επιπλέ­ ον, το έδαφος πάνω στο οποίο θα εφαρμόσει τους επι­ στημονικά επεξεργασμένους τρόπους δημιουργίας μιας κοινωνίας, η οποία θα σχεδιάζεται τεχνολογικά σε κάθε της λεπτομέρειας και θα εξυπηρετεί το πρότυπο της α­ πόλυτης κυριαρχίας μέσω συνειδητών επιλογών που οι «τεχνοκράτες χωρίς πνεύμα και οι ηδονοθήρες χωρίς καρδιά» αναλαμβάνουν να εκτελέσουν στο όνομα τη ς καθαρότητας (φυλετικής ή άλλης) και της υπεροχής. «0 καθαυτό σκοπός», μας ειδοποιεί ο Bauman, «είναι το με­ γαλόπνοο όραμα μιας καλύτερης και ριζικά διαφορετικής κοινωνίας. Η σύγχρονη γενοκτονία αποτελεί ένα στοιχείο κοινωνικής μηχανολογίας που αποσκοπεί να δημιουργή­ σει μια κοινωνική τάξη σύμφωνη με τον οχεδιασμό της τέλειας κοινωνίας». Κατά τον Bauman, ο μετα-μοντερνικός πολιτισμός φαίνε­ ται να ενισχύει το φόβο για την πιθανότητα επανάληψης του Ολοκαυτώματος. Η τεχνολογικά σχεδιασμένη κοινω­ νία, η καθαρότητα και η ψυχρότητα του σύγχρονου «ορά­ ματος» τω ν ποικιλόμορφων κοινωνικών μορφωμάτων της μετανεοτερικότητας, την ενισχύουν. Όμως, η επανά­ ληψη σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να σημαίνει επι­ στροφή. Επαναλαμβάνοντας, δεν επιστρέφουμε στο ση­ μείο εκκίνησης, και η ιστορία δεν κινείται στο περίγραμμα ενός κύκλου. Οφείλουμε να ερμηνεύσουμε διαφορετικά την επανάληψη, και όχι ω ς πιθανότητα επιστροφής. Η πλέον δυσοίωνη προοπτική του παρόντος και του μέλλο­ ντος, το τρομακτικό και δυσοίωνο «αλλά» του πολιτισμού μας, για το οποίο μας ειδοποιεί ο Bauman, βρίσκεται δυ­ νητικά μέσα στη δομή τω ν μετανεοτερικών κοινωνιών μας. Βρίσκεται, επιπλέον, μέσα στην ηθική κρίση και στην κρίση συμπεριφοράς του σύγχρονου ατόμου. Η «ηθική» των ψυχοδυναμικών δεσμεύσεων που υπαγορεύεται από τους σύγχρονους κοινωνικούς και θρησκευτικούς μηχανι­ σμούς, η απώλεια του πραγματικού μέσα στο πλέγμα τω ν τεχνητά αυξανόμενων αναγκών και της παραζάλης του καταναλωτισμού, η ζωή ως θέαμα που διαστρέφει το υποκείμενο σε απόμακρο θεατή της ίδιας του της ζω ­ ής, μια παγκόσμια τάξη ζώντων που τους κυβερνά ο θά­ νατος, καθώς θα έλεγε ο Raul Vanelgem, η αίσθηση αυ­ τών των «ζώντων» μιας παραλυτικής ανημπόριας μπρο­ στά στις αόρατες δυνάμεις κοινωνικών επικυριάρχων, η οποία ενσταλάζει μέσα του την πεποίθηση πως το μονα­ δικό του χρέος είναι η επιβίωση και πως δεν θα μπορού­ σε να γίνει αλλιώς και, τέλος, η υποβάθμιση της ατομικό­ τητας, ακόμη και αυτού του Διαφωτιστικού υποκειμένου, μέσα σε μια χρηματιστηριακή μεταφορά της ζωής, δεν είναι παρά χαρακτηριστικά των κοινωνικών μορφωμάτων του μετά το Ολοκαύτωμα τραύματος. «Οδηγούμε ένα με­ γάλο μέρος της ζωής μας», επισημαίνει ο George Steiner,

«ανάμεσα στον απειλητικό συνωστισμό του πλήθους. Τε­ ράστιες πιέσεις ανταγωνιστικών αριθμών ορθώνονται ε ­ νάντια στις ανάγκες μας για ιδιωτικό χώρο. Το α ποτέλε­ σμα είναι μια αντιφατική παρόρμηση προς την "εκκαθάρι­ ση'. Από τη μια μεριά, η απτή μάζα της ομοιόμορφης ζω­ ής, το τεράστιο μέγεθος της πόλης ή του πλήθους στις παραλίες που θυμίζει υπερμεγέθεις μυρμηγκοφωλιές, υ­ ποτιμά κάθε έννοια ατομικής αξίας. Απομυθοποιεί πλή­ ρως το μυστήριο της αναντικατάστατης παρουσίας. Από την άλλη μεριά, και επειδή η ταυτότητά μας απειλείται α­ πό την αποπνικτική μάζα της ανωνυμίας, υποφέρουμε α­ πό καταστροφικούς σπασμούς, από μια τυφλή ανάγκη να εκτιναχθούμε και να δημιουργήσουμε χώρο»6. Η ζωή που εδώ περιγράφεται είναι μια ζωή έγκλειστη, α ­ κριβώς κατά τη λογική του έγκλειστου μέσα σε στρατό­ πεδο συγκέντρωσης. Αν τη συγκρίνει κανείς με τη ζωή των εγκλείστων του Auschwitz, όπω ς μας την έχει περι­ γράφει και αναλύσει ο Primo Levi, οι ομοιότητες και ισο­ δυναμίες είναι πράγματι εντυπωσιακές. Τουλάχιστον, μας δείχνουν ξεκάθαρα ότι η πιθανότητα του Ολοκαυτώμα­ τος ενοικεί σ' αυτή τη σύγχρονη μορφή ζωής, σ' αυτόν τον απειλητικό συνωστισμό, σ' αυτή την υποτίμηση της ατομικής αξίας, σ' αυτή την ακύρωση του μυστηρίου της παρουσίας, και άρα σ' αυτή την τυφλή ανάγκη «εκτίνα­ ξης» από το τίποτε τ ης ανωνυμίας στο κάτι της διεστραμ­ μένης επωνυμίας. Ο μόνος τρόπος να ερμηνεύσουμε την πιθανότητα του Ολοκαυτώματος είναι η πιστοποίηση αυτής της πραγματι­ κότητας και αυτής της «ηθικής» και «λογικής». Η επανάλη­ ψη δεν πρέπει και δεν μπορεί να νοείται ως οπισθοδρό­ μηση της ιστορίας. Αυτό που συνέβη είναι πλέον η αρχαι­ ολογία του Ολοκαυτώματος. Η πιθανότητα του Ολοκαυ­ τώματος βρίσκεται μέσα στο «κοινωνικό ιδεώδες», το ο ­ ποίο εξυπηρέτησε το Ολοκαύτωμα και το οποίο εξακο­ λουθεί να είναι το «κοινωνικό ιδεώδες» της μαζοκοινωνίας, της ολοκληρωτικής δημοκρατίας και της επινόησης μιας «νέας τάξης» πραγμάτων στο όνομα της υποκρισίας των καλουμένων «ανθρωπίνων δικαιωμάτων». □ Σημειώσεις 1. 'Εχω αναλύσ ει τις θέσ εις α υ τές στην εργασία μου Concentration Camps and the End o f Traditional Humanism, Ypsilon/Books, Athens, 1988.

2. Jeffrey Herf, Reactionary Modernism, CambriOge University Press, 1987.

3. Zygmunt Bauman, Modernity and the Holocaust, Polity Press, 1989.

4. George M. Kren and Leon Rappoport, The Holocaust and the Crisis o f Human Behavior (Revised Edition), Holmes and Meier, New York, 1994.

5. Stephanos Rozanis, Concentration Camps and the End o f Traditional Humanism, ibid.

6. George Steiner, In B luebeard's Castle, Faber and Faber, London, 1978.

ΕΤ·Ρ-·.·ΡjΜ ,α —τ ·θ Λ ΐ_ Μ .η

Οι μαρτυρίες_ _ _ _ _ ίων ίίΛήνων Εβραίων .ιη ς .

Π Π ανείς δεν μπορεί να μαρτυρήσει για τον μάρτυρα, γράφει ο Paul // J L/ / 1 Π I

Celan. Αυτός ο στίχος μού έρχεται συχνά στο νου, όταν μελετώ χις μαρτυρίες επιζώντων. Γιατί σκέφτομαι πω ς πάντα η γνώση μας θα είναι ελλιπής- και θα απουσιάζει το πιο σημαντικό: η μαρ­ τυρία εκείνων που δεν μπόρεσαν να μιλήσουν, εκείνων που έζησαν την οριακή εμπειρία τω ν στρατοπέδων εξόντωσης και δεν επέζησαν. Όμως και ένα άλλο ερώτημα με έχει απασχολήσει, βασανιστικά, τα τελευταία χρόνια: Τι δεν λένε, τι δεν μπορούν να πουν και να μεταδώ­ σουν εκείνοι που επέζησαν, όταν καταθέτουν τη μαρτυρία τους; Τι κρύβε­ ται πίσω από τις οιωπές, την αμηχανία, πίσω από ένα δάκρυ ή πίσω από τη φράση: «γιατί έζησα εγώ, και όχι οι άλλοι»; Όσοι ασχολούνται με την προφορική ιστορία της γενοκτονίας γνωρίζουν την αδυναμία του ερευνη­ τή να φτάσει πέρα από ένα ορισμένο όριο και το αίσθημα ότι το πιο σημα­ ντικό θα είναι πάντα άρρητο, μη-περιγράψιμο. Το ενδιαφέρον μου για τη μελέτη του Ολοκαυτώματος άρχισε από πολύ παλιά, από την εποχή που ζούσα στα Γιάννενα και δίδασκα στο πανεπιστή­ μιο αυτής της πόλης. Εκεί, το 1976, συνδέθηκα φιλικά με την οικογένεια του αείμνηστου προέδρου τη ς Ισραηλιτικής Κοινότητας, Ιωσήφ Κοέν. 0 ί­ δ ιος διασώθηκε γιατί πήγε αντάρτης στο βουνό. Όμως η γυναίκα του και το μωρό τους, καθώς και όλη η πολυμελής οικογένειά του, εξοντώθηκαν ο το Άουσβιτς. Μετά τον πόλεμο παντρεύτηκε με την Εσθήρ, επιζώσα του Άουσβιτς. 0 γιος τους, ο Αβραάμ, σπούδασε φιλοσοφία στη Νέα Υόρκη και στο Σικάγο -τώ ρα ζει στην Αμερική- και η κόρη τους, η Ευτυχία, ζει με την οικογένειά της στο Τελ Αβίβ. Όταν ζήτησα από τον Ιωσήφ Κοέν βιβλία για

U U

ΤΟ θέμα του μήνα

τη γενοκτονία, μου έδω σε ό,τι υπήρχε στη βιβλιοθήκη του. Ήταν τέσσερα βιβλία όλα κι όλα και, από ό,τι δια­ πίστωσα αργότερα, ήσαν τα μόνα μέχρι τότε στην ελ­ ληνική βιβλιογραφία. Ένα από αυτά ήταν το σημαντι­ κό βιβλίο τω ν ιστορικών Ιωσήφ Νεχαμά και Μιχαήλ Μόλχο In Memorlam, στο οποίο οι συγγραφείς, στη­ ριγμένοι κατά μέγιστο μέρος σε προφορικές πηγές, έ­ δωσαν μια νωπογραφία της ιστορίας του ελληνικού ε­ βραϊσμού και της καταστροφής του. Από την αρχή η προσοχή μου επικεντρώθηκε γύρω α­ πό δύο άξονες, σε μαρτυρίες τω ν επιζώντων και σε έργα μυθοπλασίας τω ν μη Εβραίων. Με ενδιέφεραν και οι μαρτυρίες τω ν «θεατών», τω ν μη-Εβραίων, για να χρησιμοποιήσω εδώ τον όρο του Raul Hilberg, και οι αντιδράσεις τους. Συγκεκριμένα, από τη δεκαετία του 7 0 άρχισα να ψάχνω μαρτυρίες και αναφορές στη γενοκτονία σε έργα μυθοπλασίας Ελλήνων χριστια­ νών πεζογράφων. Ωστόσο, η συστηματική έρευνά μου για τις μαρτυρίες τω ν Ελλήνων Εβραίων άρχισε το 1986, όταν πήγα στη Θεσσαλονίκη για να διδάξω Νοελληνική φιλολογία στο πανεπιστήμιο της πόλης. Πολύ σύντομα, με μεγά­ λη μου έκπληξη και λύπη διαπίστωσα ότι η γενοκτο­ νία τω ν Ελλήνων Εβραίων δεν είχε απασχολήσει την πανεπιστημιακή κοινότητα. Ωστόσο, πριν από τις εκτο­ πίσεις, οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης αποτελούσαν το ένα πέμπτο του πληθυσμού της. Η ίδια η πανεπιστημιούπολη είναι χτισμένη στο χώρο όπου βρισκόταν το μεγάλο εβραϊκό νεκροταφείο. Κι όμως, στο χώρο αυ­ τό, αλλά και στην υπόλοιπη πόλη, δεν υπήρχε ούτε έ­ να μνημείο. Η Θεσσαλονίκη, πόλη του δράματος μιας παμπάλαιης εβραϊκής κοινότητας που καταστράφηκε ολοσχερώς, επί πολλές δεκαετίες έμοιαζε να αρνείται επίμονα να γίνει ένα ς τόπ ος μ νή μ η ς1. Η μνήμη έμενε εγκλω βι­ σμένη στη μικρή ομάδα τω ν οικογενειών τω ν θυμά­ των. Δεν έγινε υπόθεση μιας κοινωνικής ομάδας που να ασκεί επίδραση στην κοινωνική ζωή, όπω ς συνέβη με τη μνήμη τω ν θυμάτων της Αντίστασης από τις ελ­ ληνικές αριστερές οργανώ σεις. Επιπλέον, η βιβλιο­ γραφία για το θέμα αυτό παρέμενε εξαιρετικά φτωχή. Αυτή η σιωπή με έκανε να νιώθω θυμό. Με έθιγε ως πολίτη αλλά και ω ς πανεπιστημιακό δάσκαλο. Μου γεννούσε όμω ς και πολλά ερωτηματικά. Δεν είναι υ ­ περβολή να πω ότι όλα αυτό μου έγιναν σχεδόν έμ­ μονη ιδέα. Έτσι αποφάσισα να ξεκινήσω συστηματικά την έρευνά μου σχετικά με τις μαρτυρίες για το Ολο­ καύτωμα. Παράλληλα με την έρευνα τω ν μαρτυριών, μια και­ νούρια πλευρά στην έρευνά μου ήταν η μελέτη της

εικόνας του Εβραίου στα έργα μυθοπλασίας τω ν μη Εβραίων, πριν και μετά τη γενοκτονία. Με ενδιέφερε να δω αν η δ ύνα μ η τη ς προ κ α τά λη ψ η ς κατά τω ν Εβραίων είναι τέτοια ώστε να αντέχει ακόμη και μετά τη σχεδόν ολοκληρωτική εξολόθρευσ ή το υ ς. Ας το πω και αλλιώς: στην παγκόσμια λογοτεχνία υπάρχει έ­ να παραδοσιακό αρνητικό λογοτεχνικό στερεότυπο το υ Εβραίου. Είναι βέβαιο ότι αυτό το στερ εό τυπ ο συνδέεται με την αντισημιτική ρητορική και έπαιξε ρό­ λο στην πραγματοποίηση της γενοκτονίας. Τι κάνουν με αυτό οι χριστιανοί συγγραφείς, πώ ς το χειρίζονται όταν γράφουν για το Ολοκαύτωμα; Το ανατρέπουν, το ανασκευάζουν ή μήπως η αρνητική εικόνα παραμένει στα έργα αυτά σε κάποια λανθάνουσα μορφή; Η έρευνα αυτή ολοκληρώθηκε πρόσφατα, με τη δ η ­ μοσίευση του βιβλίου μου Ο Αλλος εν διωγμώ. Η εικό­ να του Εβραίου στη λογοτεχνία. Όμως ήδη το 1989 έ ­ δωσα στη Θεσσαλονίκη μια διάλεξη με τα πρώτα μου πορίσματα. Τότε γνώρισα τις ιστορικούς Ρένα Μόλχο και Ρίκα Μπενβενίστε και την Έρικα Κούνιο Αμαρίλιο, επιζώσα από το Άουσβιτς, που είχαν έρθει, όπω ς μου είπαν μετά, να ακούσουν μια «άγνωστή τους γυναίκα, με χριστιανικό όνομα, που θα μιλούσε για την εικόνα του Εβραίου». Η συνάντηση αυτή υπήρξε critical για την πορεία της δουλειάς μου και της ζω ής μου. Γιατί εκείνο το βράδυ ξεκίνησε η πολύτιμη φιλία μας και η συνεργασία μας, και λίγους μήνες αργότερα ιδρύσαμε την Εταιρεία μελέτης Ελληνικού Εβραϊσμού. Παράλ­ ληλα, η Έρικα μεσολάβησε ώστε να μου αναθέσει η Ισραηλιτική κοινότητα Θεσσαλονίκης την επιμέλεια τη ς έκδοσης της ανέκδοτης μαρτυρίας του Μαρσέλ Νατζαρή. Έτσι έγινε το πρώτο βήμα. Στη συνέχεια α­ νέλαβα την επιμέλεια τη ς δημοσίευσης τω ν μαρτυ­ ριών του Μάρκου Ναχόν, του Γιομτώβ Γιακοέλ, του Γιακόβ Χανταλή, του Ιάκωβου Στρούμσα. Το 1996 η Έρικα έγραψε τη δική της μαρτυρία. Τέλος, το 1998, επιμελήθηκα τη μνημειώδη έκδοση τω ν προφορικών μαρτυριώ ν, που μ α γνητοφώ νησαν η Έρικα Κούνιο Αμαρίλιο και ο Αλμπέρτος Ναρ στις αρχές της δεκαε­ τίας του '90. Πρόκειται για ένα σώμα με σαράντα πέ­ ντε προφορικές συνεντεύξεις2. Θεωρώ ότι η έκδοση αυτή συμπληρώνει το έργο των Μικαέλ Μόλχο και Ιω­ σήφ Νεχαμά In Memoriam. Οι μαρτυρίες τω ν Εβραίων τη ς Θεσσαλονίκης αποτε­ λούν ανεκτίμητη πηγή για την ιστορία τη ς εβραϊκής κοινότητας της πόλης αυτής και ρίχνουν νέο φ ω ς σε πολλά ζητήματα που αφορούν όχι μόνο την εκτόπιση στο Ά ουσ βιτς-Μ ηίρκεναου, α λ λά και τις σ χ έσ ε ις Εβραίων και μη-Εβραίων στην προπολεμική περίοδο,

την πληροφόρησή τους σχετικά με το σχέδιο της «τε­ λικής λύσης», τη στάση του μη εβραϊκού πληθυσμού κατά την εφαρμογή τω ν φυλετικών μέτρων, τις προ­ σπάθειες για τη διάσωσή τους, την ευθύνη τω ν επίση­ μω ν ελληνικώ ν φ ο ρ έω ν και τη ς εβραϊκής ηγεσίας. Επίσης παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την ε ­ ξέγερση και την ανατίναξη του κρεματορίου III στο Άουσβιτς στις 7 Οκτωβρίου του 1944. Πολλά από τα ζητήματα αυτά συμβάλλουν γενικότερα στην ιστορία του Ολοκαυτώματος. Τα παραπάνω ζητήματα αφορούν την ιστορική έρ ευ ­ να. Η δική μου προσέγγιση είναι διαφορετική. Οι μαρ­ τυρίες είναι ιστορικές αφηγήσεις, αλλά υποοτηρίζω ότι αυτό που κατά βάση αφηγούνται οι επιζώντες εί­ ναι μια ισχυρή τραυματική εμπειρία που προκάλεσε ρήξη με τον συνηθισμένο κόσμο τους και απείλησε δι­ πλά την ακεραιότητα του εαυτού τους. Με τις μαρτυ­ ρίες τους προσπαθούν να διαχειριστούν την ταυτότη­ τά τους και τη μνήμη τους. Μπορούμε λοιπόν να ανα­ ζητήσουμε σ' αυτές όχι μόνο ιστορικά στοιχεία αλλά και άλλες αλήθειες που έχουν σχέση με τις ανθρώπι­ νες πραγματικότητες. Για το σκοπό αυτό επεχείρησα μια εκ του σύνεγγυς ανάγνωση στις γραπτές και προ­ φορικές μαρτυρίες Ελλήνων Εβραίων, θέτοντα ς μια σειρά ερωτημάτων: Πώς βίωσαν και ερμήνευσαν την εμπειρία του ς οι επιζώντες; Πώς και με ποιους τρ ό ­

πους προσπάθησαν να ανασυγκροτήσουν την ταυτό­ τητά το υ ς μέσα στα στρατόπεδα, αλλά και μετά την απελευθέρωση; Ποιοι παράγοντες το υ ς βοήθησαν να επα νεντα χθ ο ύν στη ζωή και να αντιμετω πίσουν το τραύμα το υ ς; Η ίδια η αφήγηση τη ς εμπειρίας το υ ς ποιο ρόλο έπαιξε στην αντιμετώπιση του τραύματος; Για τη ν έρευνά μου μελέτησα συγκριτικά μαρτυρίες σε άλλες γλώσσες. Για ζητήματα της λειτουργίας του στρατοπέδου Άουσβιτς-Μπίρκεναου, με βοήθησε πο­ λύ η σχετική βιβλιογραφία, και ιδιαίτερα το βιβλίο του Hermann Langbein, καθώς και εργασίες δημοσιευμέ­ νες στο Bulletin of Auschwitz Foundation. Στην ανάγνωση τω ν μαρτυριών που επιχειρώ, πρωτίστω ς με ενδιαφέρει η αλήθεια του γράφοντος. Η ιστορικοποίηση του γεγονότος, δηλαδή η transmission και η εγγραφή του στην πραγματικότητα, είναι ο μο­ να δικ ό ς τρ ό π ο ς θ ε ρ α π ε υ τικ ή ς διαδικασίας για το τρα ύμα του επιζώ ντο ς. 0 επιζών, με τη ν αφήγησή του, μπαίνει στην ανθρώπινη κοινότητα, ακριβώς επει­ δή η εμπειρία του αποκτά μάρτυρες και γίνεται «αλη­ θινή». Η μαρτυρία δηλαδή είναι μια πράξη θεραπείας, κατά την οποία ο μάρτυς αποκτά στο πρόσωπο του α­ κροατή έναν συμ-μάρτυρα, κάποιον που θα τον πιστέ­ ψει, και είναι αυτό ακριβώς που του έλειπε στο στρα­ τόπεδο, όταν ζούσε υπό αδιανόητες συνθήκες α πο­ κομμένος από τον έξω κόσμο. Ταυτόχρονα, ο επιζών

διαχειρίζεται τη μνήμη τη ς εμπειρίας του, και αυτή η διαχείριση έχει πάντα σχέση με την τωρινή του ζωή. Γι' αυτό δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι προφορικές μαρ­ τυρίες, που μαγνητοφωνήθηκαν το 1990, πρ ο έρ χο ­ νται από άτομα που επέλεξαν να ζήσουν στη Θεσσα­ λονίκη -αντίθετα από άλλους που μετανάστευσαν κυ­ ρίως στο Ισραήλ και τις ΗΠΑ- και η επιλογή αυτή, που έγινε μετά την καταστροφή, ασφαλώ ς επηρεάζει την

σουν σε μέρη με συνθήκες πιο ασφαλείς, πολλοί ά ν­ δ ρ ες λ ένε ότι έκαναν αυτή τη σκέψη και πο λλο ί το προσπάθησαν. Αντίθετα, όλες οι γυναίκες απάντησαν ότι δεν διανοήθηκαν κάτι τέτοιο μόνες τους, ήταν κα­

αφήγησή τους. Ένα δείγμα τη ς προσέγγισης που προτείνω είναι το ζήτημα τη ς στάσης τω ν Ελλήνων μη Εβραίων, τω ν bystanders, συναφές με το ζήτημα της διάσωσης. Το ποσοστό τω ν θανάτων τω ν Εβραίων της Θεσσαλο­ νίκης -που εξοντώθηκαν σχεδόν στο σύνολό τ ο υ ς- εί­ ναι τέτοιο που δ εν μας επιτρέπει να μιλάμε για μια ουσιαστική προσπάθεια διάσωσης. Η αρνητική στάση τω ν επίσημων φορέων, για την οποία δίνει στοιχεία ο Γιομτώβ Γιακοέλ, α ποτελεί γεγονός. Ό μως οι επιζώντες, που παρέμειναν στην Ελλάδα, επιμένουν στη θετική πλευρά, δηλαδή στη φιλική στάση τω ν φίλων και γειτόνω ν το υ ς, και α να φ έρ ο υν περιστατικά μη Εβραίων που προσφέρθηκαν να τους βοηθήσουν, με κίνδυνο της ζωής τους. Αναφέρουν βεβαίως περιπτώ­ σεις αντισημιτισμού και κερδοσκοπίας, εφόσον πολλοί φ υγα δεύτη κα ν έναντι μεγάλου χρηματικού ποσού. Όμως περισσότερο επιμένουν στις αγαθές σχέσεις με το υ ς μη εβραίους σ υ μ πολίτες το υ ς. Επίσης δ εν μι­ λούν για την ευθύνη τη ς κρατικής ηγεσίας, αντίθετα ρίχνουν ευθύνες στην εβραϊκή ηγεσία, και ειδικά στον

θαρά ζήτημα του πατέρα ή του συζύγου. Το συμπέρασμα είναι ότι προσπάθειες από μη Εβραί­ ους για διάσωση έγιναν σε προσωπικό επίπεδο και ο­ ρισμένες φορές είχαν χαρακτήρα εντελώ ς αυθόρμη­ το , ό π ω ς έγιν ε και α λ λ ο ύ . Είναι η π ερ ίπ τω σ η τη ς Σ τέλλας Κοέν που, τη στιγμή τη ς σύλληψ ής τη ς, η σηιτονοικοκυρά τη ς έκρυψε τα δυο κοριτσάκια της. Ό μως ο Γενικός Διοικητής Μακεδονίας, οι επίσημες οργανώσεις και οι εκπρόσωποι του εμπορικού και βιο­ μηχανικού κόσμου έδειξαν απολύτω ς αρνητική στά­ ση. Πώς εξηγείται λοιπόν αυτή η θετικότητα τω ν αφηγη­ τώ ν για το τόσο σημαντικό αυτό ζήτημα; θα αποτολ­ μούσα τη σκέψη ότι η θετικότητα αυτή συνδέεται με το ζήτημα της διπλής ταυτότητας τω ν θεσσαλονικιών Εβραίων και τις ιδιαιτερότητες τη ς εβραϊκής κοινότη­ τα ς Θεσσαλονίκης με την παλιά παράδοση, τη ς ανθο ύ σα ς Madre Israel. Μετά τη ν εμπειρία τη ς κατα­ στροφής, όταν τα έχασαν όλα, οι περισσότεροι.επιζώντες μετανάστευσαν. Αυτοί που έμειναν υπερασπίζο­ νται τη διπλή το υ ς ταυτότητα εξω ρα ζοντα ς κάποιες σκληρές αλήθειες, γιατί αισθάνονται ή πιστεύουν ότι αυτή το υ ς βοήθησε και στα στρατόπεδα. Έτσι, ο οι­ κείος χώ ρος τη ς γενέτειρας μπορεί πάλι να λειτουρ­ γήσει ως παράγων ανασυγκρότησης του εαυτού.

ραβίνο Κόρετς. Ποιες πραγματικότητες κρύβονται πίσω από αυτή τη στάση; Από μια σύγκριση τω ν μαρτυριών προκύπτει ό­ τι οι επιζώ ντες δ εν γνώριζαν το σχέδιο τη ς τελικής λύσης και δεν πίστευαν στις φήμες που κυκλοφορού­ σαν. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τις μαρτυρίες τω ν Γιακοέλ και Νατζαρή. Οι φή μ ες που κυκλοφορούσαν -βασικά από το BBC τον Δεκέμβρη του 1942- ήσαν τό ­ σο εξω φ ρενικ ές, ώ στε τις εκλάμβαναν ω ς αγγλική προπαγάνδα. Ωστόσο ο κίνδυνος ήταν ορατός. Πολλοί αντιστασιακοί πρότειναν στους άνδρες να φύγουν στο βουνό. Πρέπει να σ η μ ειώ σο υμ ε ότι η πρόταση να βγουν στο αντάρτικο γεννούσε ένα μεγάλο δίλημμα σε άνδρες και γυναίκες, γιατί θα έπρεπε να εγκαταλείψουν του ς ηλικιωμένους γονείς τους και την οικογένειά τους, που βρισκόταν σε κίνδυνο. Είναι ενδεικτική η περίπτωση τη ς Επονίτισσας Στέλλας Κοέν που ήταν με τους αντάρτες στο βουνό, αλλά όταν εφαρμόστη­ καν τα φυλετικά μέτρα γύρισε στην οικογένειά της, ε­ κτοπίστηκε με του ς δικούς τη ς στο Άουσβιτς και εκεί πέθανε5. Στην ερώτηση εάν σκέφτηκαν να δραπετεύ­

Το μυθολογικό σύστημα και η προσωπική μυθολογία τω ν Ελλήνων Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα εί­ ναι κατεξοχήν μια περιοχή προς διερεύνηση, για να πρ ο σ διορίσουμ ε το ρό λ ο που έπα ιξε η διττή το υ ς ταυτότητα, ελληνική και εβραϊκή, στην ιδιαίτερη μορ­ φή «αντίστασης», δηλαδή στον αγώνα για επιβίωση. Τα στοιχεία, που α ντλούμε από τις μαρτυρίες τους, δείχνουν ότι νέα εικόνα τους για τον εαυτό αγκιστρωνόταν στην ελληνική παράδοση. Θα δώσω ένα παρά­ δειγμα. Στα στρατόπεδα οι Έλληνες Εβραίοι μετέφρα­ σαν στα ελληνικά τα τραγούδια που τραγουδούσαν σε γλώ σσα ισηανοεβραϊκή, ενώ πολλά από τα τρ α ­ γούδια που έφτιαξαν ειδικά για τα στρατόπεδα ήσαν σε μουσική ελληνικών δημοτικών ή ρεμπέτικων τραγουδιώ ν. Λέει ο Λεόν Χαγουέλ: «Τα τρα γούδια του στρατοπέδου ήταν στην ελληνική που τη μιλούσαμε περισσότερο στα στρατόπεδα γιατί νιώθαμε ξενιτεμέ­ νοι. Αυτό συνέβαινε και με π ο λ λ ο ύ ς Εβραίους τη ς Θεσσαλονίκης, που όταν βρίσκονται στο εξωτερικό μι­ λούν ελληνικά. Η γλώσσα η ελληνική είναι ο δεσμός με την πατρίδα σου που νοσταλγείς».

το θέμα του μήνα

θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι η διδασκαλία της ελληνικής είχε γίνει υποχρεωτική από το 1 9S2.0 Γιομτώβ Γιακοέλ, στα απομνημονεύματά του, γράφει: «η ελληνική μόρφωση έγινε φυσικός φ ορέας της ψυχικής εθνικής αφομοιώ σεω ς... α ποτέλεσμα της οποίας υπήρξεν η ενθουσιώ δης και πατριωτική στάσις αυτού κατά τον Ελληνοϊταλικόν πόλεμον εν Αλβανία»4. Περί­ που 12.000 Εβραίοι πολέμησαν στο αλβανικό μέτωπο. Είχαν πιστέψει στην ελληνική πατρίδα. Οι πρ οφορικές μ α ρτυρίες από τη γενοκτονία συνιστούν καταρχήν ένα βιβλίο μνήμης. Κύριοι φορείς της

• A m ' α Εβραία μεταφέρθηκαν στο δάσος με εντολή του (λοχία) Στάνμετζ. Εμείς συνοδεύσαμε τους Εβραίους. Ύστερα από καμιά διακοσαριά μέτρα ο Στάνμετζ διέταξε τους Εβραίους να ξαπλώσουν οένας δίπλα στον άλλο πάνω στο χώμα. Θα πρέπει να αναφέρω πως μόνο γυναικόπαιδα ήταν εκεί. Ως επί το πλείστον, ήταν γυναίκες και παιδιά περίπου 12 ετών... Εγώ έπρεπε να σκοτώσω μία ηλικιωμένη γυναίκα 60 περίπου ετών. Θυμάμαι ακόμα π ω γύβσε και μου είπε, άντε, ρίξε να τελειώνουμε, ή κάτι τέτοιο... Δίπλα μ ω ήταν ο αρχιφύλακας Κοχ... Αυτός έπρεπε να σκοτώσει ένα αγόβ 12 περίπου ετών. Οι εντολές μας όριζαν ρητά πως η

διατηρήσουν τη μνήμη της; Πόσο επηρεάστηκε η σχέ­ ση τους με την Ελλάδα; θέλησαν ή μπόρεσαν να ει­ σαγάγουν τη γενοκτονία στη συλλογική το υ ς μνήμη και σ' εκείνη του έθνους ευρύτερα5; Μια δεύτερη σειρά ερωτημάτων θα μπορούσε να έχει ω ς άξονα τη ν πρόσληψ η τη ς γενο κτο νία ς α πό μη Εβραίους. Πότε και σε ποιο βαθμό οι Έ λ λ η νε ς μη Εβραίοι α ντε λ ή φ θ η σ α ν τη δ ια φ ο ρ ετικ ή τύ χη τω ν Εβραίων; Πόσο και πότε έγινε αντιληπτή η διαφορά μεταξύ στρατοπέδω ν συγκέντρωσης και εξόντωσης; Ποια εικόνα τω ν στρατοπέδω ν εξόντωσης και τη ς εξολόθρευσης τω ν Εβραίων έδωσαν οι πολιτικές οργα­ νώσεις; Πώς οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε ο «ε­ παναπατρισμός» τω ν θυμάτων της φυλετικής εκτόπισης; Είναι παρήγορο ότι σήμερα η έρευνα προχωρεί. Ιδιαί­ τερ α κ α ρ π ο φ ό ρ ες ήοαν οι συ να ντή σεις Ελλήνων, Εβραίων και μη Εβραίων, ερευνητώ ν που πραγματο­ ποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια σε επιστημονικά συνέ­ δρια για τον πόλεμο, την Κατοχή και την Αντίσταση. Η γενοκτονία, που έχει χαρακτηρισθεί «οριακή εμ π ει­ ρία», προσφέρεται επιπλέον ω ς πλαίσιο για τη συνεξέταση τη ς εμπειρία ς τη ς εκτόπισης στα ελληνικά στρατόπεδα και της εξορίας πολιτικών κρατουμένων6.

□

κάννη έπρεπε να απέχει 8 ίντσες από το κεφάλι τω θύματος. Προφανώς ο Κοχ δεν είχε εφαρμόσει την οδηγία, γιατί την ώρα που φεύγαμε, α άλλοι συνάδελφα άρχισαν να γελάνε μαζίμου, επειδή κομμάτια από τα μυαλά τ ω παιάού είχαν τιναχτεί και είχαν κολλήσει στο μανίκι μω. Στην αρχή ρώτησα, γιατί γελάτε, και τ ά ε ο Κοχ δείχνοντας τα μυαλά πάνω στο μπράτσο μω, είπε γεμάος καμάβ: Αυτά «ναι από το δικό μου, δε σπαρταράει πια». Μαρτυρία μέλους του Αστυνομικού Τάγματος 101 που έκανε εκκαθαρίσεις Εβραίων στην Πολωνία (Ντάνιελ Τζόνα Γκολντχάγκεν: «Πρόθυμοι δημιοιCHεκτελεστές του Χίτλερ»)

μνήμης της γενοκτονίας είναι οι ίδιοι οι εκτοπισμένοι. Ενώ λοιπόν σήμερα θεω ρούμε ότι τα γεγονότα είναι γνωστά, πολλά ερωτήματα δεν έχουν βρει ακόμη α­ πάντηση. Ένας στόχος τη ς μελλοντικής έρευνα ς θα μπορούσε να είναι ο εξής: Πώς οι Εβραίοι της Ελλά­ δας ανέλυσαν αυτό που συνέβη; Πώς αντιμετώπισαν τα τραύματα τη ς γενοκτονίας; Πώς προσπάθησαν να

Σημειώ σεις 1 Με τη ν έννοια που του δίνει ο Γάλλος ιστορικός Pierre Nora και στην οποία συμπεριλαμβάνονται μνημεία, ταινίες, εκδόσεις.

2. Έρικα Κούνιο-Αμαρίλιο / Α λμπ έρτος Ναρ, Προφορικές Μ αρτυρίες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης από το Ολο­ καύτωμα, επιμ. Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1997, 3. Την περίπτωση αναφέρει ο Γιώργος Καφταντζής, Το Πανε­ πιστήμιο της Θεσσαλονίκης στον καιρό της Κατοχής, Θεσ­ σαλονίκη 1982.

4. Γιομτώβ Γιακοέλ, Απομνημονεύματα 1941-1943, εισαγωγή Φ. Αμπατζοπούλου, Έτς Αχαΐμ και Παρατηρητής, Θεσσα­ λονίκη 1993, 00. 96-97.

5. Αυτά τα ερω τήμα τα εξετά ζει, για τη Γαλλία η A nnette Wieviorka, Ddportation e t g6nocide. Entre la mdmoire e t Toubli, Plon, Παρίσι 1992.

6. Βλ. τις εργασίες του Παναγή Παναγιωτόπουλου, «Η ανα­ παράσταση του πόνου στις αφηγήσεις δύο ακραίων εμπει­ ριών: Γιώργης Πικρός, Το χρονικό της Μακρονήσου, Primo Levi, Αν είναι άνθρωπος», Δοκιμές 2 (1994), σσ. 13-32· του ίδιου, «Η κομμουνιστική μνήμη τη ς ήττας: Διερευνώντας τις κοινωνιολογικές προϋποθέσεις της μετα-ιστορικής ηθι­ κής δικαίωσης», στο Το Εμφύλιο Δράμα, επιμ. Νίκος Κοταρίδης, Πρακτικά ημερίδας του περ. Δοκιμές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο το ν Οκτώβριο 1996, Δοκιμές 6 (1997), σσ.

135-163.

m

■ u .q - T A M - M ,n .

Πίνημονικοί τόποι_ του Οϋοκαυτώματος ] ον Νοέμβριο του 1997, στη Θεσσαλονίκη, ο Πρόεδρος της Δημοκρα­ τίας αποκάλυψε το Μνημείο προς τιμήν των Εβραίων της πόλης που εκτοπίστηκαν και εξοντώθηκαν από τους Ναζί. Όλοι συμφώνησαν ότι το Μνημείο ανεγέρθηκε με πολύ μεγάλη καθυστέρηση και την τελετή των Αποκαλυπτηρίων τίμησαν με τη συμμετοχή τους εκπρόσωποι ξέ­ νων κρατών, εβραϊκών οργανώσεων, πολιτικοί, υπουργοί και κυβερ­ νητικά στελέχη. Το παγκοσμίου ενδιαφέροντος γεγονός συνοδεύτηκε από μια λαμπρή τελετή, εκφωνήθηκαν λόγοι και γράφηκαν ανταποκρίσεις στον ελλη­ νικό και ξένο τύπο2. Οι επιζώντες δάκρυσαν κι ένιωσαν μια μικρή δικαίωση. Ύστερα, το πολυπόθητο μνημείο, στη συμβολή τριών μη κεντρικών δρόμων, έγινε αόρατο και ξαναζωντανεύει μέσα στα στεφάνια, μια φορά το χρόνο, την «Ημέρα Μνήμης». Πώς θυμόμαστε; Πώς λησμονούμε; Πώς ένας συγκεκριμέ­ νος μνημονικός τόπος διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο θυμόμαστε ένα γεγονός από το παρελθόν; Συνήθως, τα μνημεία για το Ολοκαύτωμα είναι φτιαγμένα για να καθοδηγούν το θεατή στην κατανόηση της γενοκτονίας. Ο Ρ. Μιούζιλ έγραφε, πάντως, ότι δ εν κοιτάζουμε τα μνημεία, δεν τα προσέχουμε- μολονότι ανεγέρθηκαν για να τραβήξουν το βλέμμα μας, παραμένουν αδιάβροχα καθώς η προσοχή μας κυλάει από πάνω τους όπως το νερό από το βρεγμένο ρούχο5. Η μνημόνευση του ιστορικού γεγονότος, στο οποίο αναφέρεται ένα μνημείο, δεν καθορίζε­ ται μονάχα από την καλλιτεχνική σύλληψη και από την εκτέλεση του έργου, αλλά και από τις αλλαγές που συνοδεύουν τη «ζωή» του, αλλαγές στην όψη, τη θέση ή ακόμη και καταστροφή4. Όπως δηλωτική για την κοινωνία μπορεί να είναι η διαδικασία της κατασκευής και της δεξίωσης αυτών τω ν μνημείων, το ίδιο δηλωτική μπορεί να είναι και κάθε πράξη μνημόνευσης, κάθε «μνημο­

νικός τόπος»5. το θέμα του μήνα

Κατά τις δυο-τρεις πρόσφατες δεκαετίες οι κοινωνίες ε­ πιδεικνύουν υπερβολική ενασχόληση με τη μνήμη - τί­ ποτα δεν μοιάζει πολύ πρόσφατο ή πολύ τετριμμένο για να κριθεί ανάξιο μνημόνευσης. Τελετές και τεχνουργή­ ματα δεν αφηγούνται απλώς ιστορίες από το παρελθόν, αλλά καλλιεργούν μια «λατρεία της μνήμης»6. Πλήθος εκδηλώσεων επικαλούνται, καταχρηστικά μερικές φο­ ρές, τόσο τον όρο «μνήμη» όσο και τις ιστορικές του α­ ναφορές. 'Οταν πρόκειται για το Ολοκαύτωμα, η επίκλη­ ση αυτή διατυπώνεται συχνά με όρους «χρέους», προς τους νεκρούς, προς τα θύματα γενικότερα, προς τις επό­ μενες γενιές. Τελετές, μουσεία, μνημεία, η συλλογή των μαρτυριών από επιζώντες, η τέχνη που έχει ως θέμα της τη Shoah, αλλά και η ιστοριογραφία που καλείται να ερ­ μηνεύσει το παρελθόν αναδεικνύονται σε «μνημονικούς τόπους» της ναζιστικής γενοκτονίας. Η ανάμνηση και η μνημόνευση της γενοκτονίας των Εβραίων έχει και αυτή την ιστορία της. Για είκοσι περίπου χρόνια μετά τον πόλεμο, στην Ευρώπη, στην Αμερική ή στο Ισραήλ, οι επιζώντες έπρεπε να ενσωματωθούν ξα­ νά ως πολίτες και αφιέρωσαν όλες τους τις δυνάμεις στο σκοπό αυτό. Αναμεταξύ τους δεν έπαψαν ποτέ να θυμούνται και να μιλούν, απέκρυπταν όμως με τη σιωπή τους -από τα παιδιά τους ή από τους άλλους- τον πόνο και την ντροπή που ένιωθαν για όλα όσα είχαν υποφέ­ ρει. Η σιωπή τους τράφηκε από την επιθυμία τους να «προστατέψουν» τα παιδιά τους και σφραγίστηκε από την απροθυμία των άλλων να ακούσουν μιαν απίστευτη, μιαν αφόρητη, ιστορία. Πολλοί διανοούμενοι παρέλυσαν και αυτοί σε μιαν αμήχανη σιωπή7έως τη δίκη του Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ και την αναφορά της X. Άρεντ8, το ίδιο και οι ιστορικοί, τουλάχιστον έως την έκδοση του βι­ βλίου του R. Hilberg9. Πολιτικές παράμετροι, ακόμη κι ό­ ταν διέφεραν πολύ μεταξύ τους, συνέτειναν στο ίδιο α­ ποτέλεσμα. Ας σταθούμε σε λίγα χαρακτηριστικά παρα­ δείγματα: Στη Γαλλία η απόκρυψη της συνεργασίας με τους Γερμανούς και η προσπάθεια να τονισθεί η αντίστα­ ση των Παρτιζάνων υποβάθμισαν το δράμα των Εβραί­ ων10, ενώ στην Ελλάδα ο εμφύλιος σπαραγμός, η από­ κρυψη και η επούλωση των πληγών που αυτός άνοιξε ο­ δήγησαν σε παρόμοιες στάσεις11. Στην Πολωνία οι ιδιαί­ τεροι λόγοι της εκτόπισης ισοπεδώθηκαν κάτω από την ετικέτα των «θυμάτων του φασισμού»12. Στην ίδια τη Γερ­ μανία η αναμέτρηση με το παρελθόν παραγκωνίσθηκε χάριν της οικονομικής ανόρθωσης και μόνον αργότερα -από τα τέλη της δεκαετίας του '60- τα διακυβεύματα της «συλλογικής ενοχής» τάραξαν όχι απλώς την ιστο­ ριογραφία αλλά και την πνευματική και πολιτική ζωή16· τα γεγονότα της περασμένης χρονιάς -με αφορμή τις δηλώσεις του συγγραφέα Martin Walser και την ανέγερ­

ση μνημείου στο Βερολίνο1- μαρτυρούν ότι οι «λογαρια­ σμοί» της μνήμης δεν έχουν κλείσει. Η μνήμη λοιπόν, ατομική ή συλλογική, είναι ιστορικά προσδιορισμένη. Και η μνημόνευση δεν είναι απλώς αυ­ τοματική αντίδραση που γεννιέται από την απώλεια, το τραύμα και το πένθος, δεν είναι για όλους μυστικιστική πράξη που αντλεί τη δύναμή της από τους νεκρούς ή α­ πό το θεό, δεν είναι μονάχα επιλογή που νοηματοδοτεί

«Μια φορά, δυο παιδάκια είχαν τόσο πολύ αηορροφηθεί από το παιχνίδι τους που η μητέρα τους δεν μπορούσε να τα αποσπάοει απ' αυτό. Ακόμη και οι Εβραίοι του ζοντερκομάντο δεν ήθελαν να πάρουν τα παιδιά. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την απελπισμένη ικετευτική μαπά της μάνας που ήξερε περί τίνος πρόκειται. Εκείνοι που είχαν ήδη μπει στο θάλαμο είχαν αρχίσει να ανησυχούν. Έπρεπε να δράσω. Ό λα είχαν στρέψει τα μάπα πάνω μου. Έκανα νεύμα στον υπαξιωματικό υπηρεσίας που πήρε στα χέρια τα ανπστεκόμενα παιδιά και τα πήγε στο θάλαμο ενώ η μητέρα, με ένα κλάμα που απάραξε την καράά του ανθρώπου, προχωρούσε μαζίτους. Ήθελα μέσα στη συμπόνια μου να με καταπιεί η γηίαλλά ήταν ανεπίτρεπτο να δείξω την παραμικρή συγκίνηση».

R udolf Hoess (διοικητής το υ Ά ουσβιτς):

Αυτοβιογραφία

μια ξεχωριστή ταυτότητα, δεν εξηγείται από μια περίερ­ γη «μανία» μας να κρίνουμε και να δικάζουμε ούτε από έ ­ ναν νεφελώδη διδακτισμό, ακόμη και αν όλες αυτές οι παράμετροι αναδεικνύονται λίγο ή πολύ οτα λόγια εκεί­ νων που έζησαν το Ολοκαύτωμα αλλά και εκείνων που συμμετέχουν στη μνημόνευση της τραγωδίας. Το πρό­ σταγμα της μνήμης δεν έχει το ίδιο βάρος για όλους και σε όλες τις εποχές. Και αυτή μονάχα η διαπίστωση θα αρκούσε για να μας οδηγήσει να αναρωτηθούμε: Ποιες όψεις του παρελθόντος μνημονεύονται και πώς; Ποια εί­ ναι τα αισθητικά, διανοητικά, πολιτικά και ηθικά διακυβεύματα που ανακινεί η αναπαράσταση του παρελθό­ ντος, η οποία αναγκαστικά συνοδεύει κάθε μνημόνευση; Ποια είναι η σχέση της ιστορικής αφήγησης και ερμηνεί­ ας με τη συλλογική μνήμη; Τα ερωτήματα αυτά είναι α­ πολύτως δόκιμα όταν αναφερόμαστε οε οπόιοδήποτε ι­ στορικό γεγονός, αλλά οι απαντήσεις αποκτούν κρίσιμο βάρος όταν γίνεται λόγος για τη μέγιστη ρωγμή του αιώ­ να μας, το «Ολοκαύτωμα». Όχι βέβαια στη λογική κάποι­

ας λογιστικής της φρίκης, που επιχειρεί να «μετρήσει» ε ­ άν τότε υπέφεραν περισσότεροι άνθρωποι ή με φριχτό­ τερο τρόπο απ' ό,τι σε προγενέστερες ή μεταγενέστε­ ρες εποχές. Επιπλέον, δεν θα πρέπει η εβραϊκή εμπειρία

θρησκεία θυματοποίησης που ανάγει την τραυματική ε ­ μπειρία μιας γενιάς στην πεμπτουσία της εβραϊκής ταυ­ τότητας. Κάτι που με τρόπο ακραία λογικό θα σήμαινε ό­ τι ένας ολόκληρος κόσμος υπήρξε μονάχα επειδή δολο­

να θεωρείται παραδειγματική της ανθρώπινης βασάνου ούτε οι Εβραίοι παράδειγμα θυμάτων15. Η κρισιμότητα των αποκρίσεων στις προκλήσεις της μνήμης οφείλεται στο γεγονός ότι παραμένει αγεφύρωτη η άβυσσος ανά­ μεσα σε οποιαδήποτε φιλοσοφική έννοια και τη συγκε­ κριμένη ιστορική καταστροφή. Ακόμη και σήμερα αναζη­ τούμε τη γλώσσα εκείνη που θα αποδίδει τόσο την ε ­ μπειρία των ανθρώπων στα ναζιστικά στρατόπεδα συ­ γκέντρωσης όσο και τα συμπεράσματα τα οποία θα μπο­ ρούσαμε να αντλήσουμε από την ιστορική εμπειρία. Η α­ ναζήτηση αυτή δεν είναι απλή διανοητική άσκηση, αλλά ισοδυναμεί με ερμηνεία του ρόλου μας στο παρόν, της στάσης μας απέναντι στα διακυβεύματα της μνήμης· μπορεί να συμφιλιώσει, ίσως, την προσωπική ανάμνηση με τη συλλογική και τελετουργική μνημόνευση. Παρα­ φράζοντας τον Β. Μπένγιαμιν16, θα έλεγα ότι στοχαζόμα­ στε γύρω από τη μνήμη, όχι επειδή θέλουμε να διερευνήσουμε το μέλλον, όπως απελπισμένα κάνουν εκείνοι που συμβουλεύονται τους μάντεις, αλλά για να πάψει το μέλλον να είναι χρόνος κενός. Οι μνημονικοί τόποι της ναζιστικής γενοκτονίας μετατρέπονται συχνά σε τελετουργίες πένθους και σε τόπους α­ νάκτησης ή επινόησης μιας συλλογικής ταυτότητας. Το πένθος είναι κοινωνική πρακτική που, για να λειτουργή­ σει λυτρωτικά, απαιτεί να αναγνωρισθεί η απώλεια και να κατονομασθούν τα θύματα. Δίχως αυτήν τη διαδικα­ σία οι επιζώντες, και οι απόγονοί τους, εγκλωβίζονται στα δεσμό της μελαγχολίας, το τραύμα τους παραμένει ανοιχτή πληγή και καταναγκαστικά επιστρέφουν στην ε ­ μπειρία του παρελθόντος. Η στρατοπεδική εμπειρία προκάλεσε μια ρωγμή στα θύματα, μια ρωγμή που διέρηξε τη συνέχεια με το παρελθόν τους, όταν αντιλήφθηκαν, όπως λέγει ο Π. Λέβι, ότι στο στρατόπεδο όλα τα πολιτισμικά και ηθικά πρότυπα, πάνω στα οποία έχτι­ ζαν τη ζωή τους, δεν είχαν καμία απολύτως αξία17. Κλο­ νίστηκε η τα υτότη τά τους. Η «βαθιά μνήμη» των επιζώντων, παρατηρεί ο L. Langer, είναι επικεντρωμένη στη Shoah, η «κοινή μνήμη» αποκαθιστά τον εαυτό στην κα­ νονική ζωή πριν και μετά από το στρατόπεδο και προ­ σφέρει την αποστασιοποιημένη θεώρηση από την οπτι­ κή γωνία του σήμερα18. Στους μνημονικούς τόπους του Ολοκαυτώματος, καθώς το τραύμα έρχεται στην επιφά­ νεια, ενισχύεται η αίσθηση ή η συνείδηση τόσο της προ­ σωπικής όσο και της συλλογικής-εβραϊκής ταυτότητας που απειλήθηκαν. Ωστόσο, ελλοχεύει ο κίνδυνος η ταυ­ τότητα αυτή να θεμελιωθεί αποκλειστικά σε μια ψευδο­

φονήθηκε και μάλιστα κατά τρόπο απεχθή. Κάτι που θα σήμαινε επίσης ότι οι Εβραίοι κινδυνεύουν να εγκλωβι­ στούν, με τρόπο τελεολογικό, δηλαδή ανιστορικό, σε μια ταυτότητα καταδικασμένη να απορρίπτεται, σε μια ύ­ παρξη αιωνίως υπό διωγμό. Και μια τέτοια εκδοχή δεν εί­ ναι διόλου λυτρωτική, ούτε πολιτικά υπεύθυνη. Τελετές, μουσεία, μνημεία και εκδόσεις νομιμοποιούνται συχνά στο όνομα των διδαγμάτων, που αντλούνται από την ιστορική εμπειρία και έχουν οικουμενικό βάρος. Εάν η γενοκτονία των Εβραίων θεωρηθεί «μοναδικό γεγονός» -πράγμα που ίσως και να είναι ορθό με κριτήρια όπως η πρόθεση των ναζί, ο μηχανισμός της εξόντωσης, η ταυ­ τότητα των θυμάτων ή η στάση των τρίτων1-, τότε αποσιωπάται ότι το Άουσβιτς αντιπροσωπεύει μια μείζονα κρίση ολόκληρου του δυτικού πολιτισμού που το παρήγαγε- κατά συνέπεια δεν αφορά μονάχα τους Εβραίους και η προσπάθεια ευαισθητοποίησης δεν μπορεί να πε­ ριορίζεται στην κοινότητα των θυμάτων. Η διδακτική επι­ θυμία μαρτυρεί καλές προθέσεις ενδεχομένως, αλλά ε­ μπεριέχει αρκετή δόση διαφωτιστικής αφέλειας που στηρίζεται στο «αξίωμα» ότι η πληροφόρηση, η διδασκα­ λία της ιστορίας, μπορεί να μας «εμβολιάσει» απέναντι στο κακό, μπορεί να αποτρέψει παρόμοια φαινόμενα20. Έτσι, μερικές φορές, νομιμοποιούνται η κοινότοπη ανα­ φορά στο Άουσβιτς με λόγια ή με τηλεοπτικά έργα που εξαντλούνται σε έναν υπέρμετρο συναισθηματισμό. Εί­ ναι, πράγματι, «άβολη» η άρνηση να υποκύψει κανείς στον πειρασμό της αναζήτησης του οποιουδήποτε δι­ δάγματος, του ελάχιστου νοήματος στη βαρβαρότητα του Ολοκαυτώματος: η επιμονή σε έναν λόγο που οδη­ γεί πίσω στο βάραθρο της καταστροφής ομολογώντας ότι δεν διδασκόμαστε τίποτα από την αθλιότητα που συ­ ναντάμε εκεί21. «Άβολη», αλλά λιγότερο αφελής και πε­ ρισσότερο υπεύθυνη. Οι μαρτυρίες των εηιζώντων, προφορικές, γραπτές ή κινηματογραφημένες, συνιστούν και αυτές μνημονικούς τόπους, εφόσον η συλλογή τους ανταποκρίνεται ρητά στη βούλησή να κρατηθούν μπροστά στα μάτια μας η συλλογική περιπέτεια και οι προσωπικές ιστορίες, ενώ οι ίδιοι οι αφηγητές εκφράζουν συνήθως την επιθυμία οι ι­ στορίες τους να μην ξεχαστούν, να μνημονεύονται, δη­ λαδή να μεταδοθούν, να αποτελέσουν ένα κανάλι επι­ κοινωνίας με την επόμενη γενιά22. Οι μαρτυρίες αυτές δεν είναι απλώς ιστορικές πηγές, πολύτιμες καθώς οι ι­ διαιτερότητες της προσωπικής ιστορίας εμπλουτίζουν ή εκλεπτύνουν την αντίληψή μας για το ιστορικό γεγονός.

Ανακινούν το κρίσιμο ζήτημα του τρόπου με τον οποίο ο ιστορικός, αλλά και ο αναγνώστης ή ακροατής, θα γίνει με τη σειρά του δεύτερος μάρτυρας, θα μετάσχει σε μια σχέση που τον καλεί να επεξεργαστεί μιαν αποδεκτή υ­ ποκειμενική θέση με σεβασμό προς το μάρτυρα και την αφήγησή του. Τον καλεί επίσης να συνειδητοποιήσει ότι η παλιά γλώσσα της ηθικής, το λεξιλόγιο της λύτρωσης και του ηρωισμού δεν εηαρκεί για να περιγραφούν τα δι­ λήμματα που έζησαν τα θύματα των στρατοπέδων, δι­ λήμματα που κλόνισαν όλες τις παραδοχές της «κανονι­ κής ζωής». Του μαθαίνει να αντιλαμβάνεται μια πιο πο­ λύπλοκη εκδοχή της μνήμης και του εαυτού, να αφουγκράζεται τον πόνο των άλλων, να κατανοεί τα αισθήματά τους και μαζί μ' αυτά, ίσως, και τα δικά του. Για μεγάλο χρονικό διάστημα η ισ το ρία περιορίστηκε στην περιγραφή των συνθηκών, μέσα στις οποίες δημιουργήθηκαν τα στρατόπεδα, ή στην αφήγηση των μαρ­ τυριών της καταστροφής χωρίς προσπάθεια να συνδυά­ σει αυτά τα δύο. Η αποστασιοποίηση θεωρήθηκε πολ­ λές φορές στάση ηθικά αποδεκτή χάριν μιας δήθεν αντι­ κειμενικής αντιμετώπισης ενός ιστορικού γεγονότος «ό­ πως τα άλλα», που μπορεί και να αποτελεί αντικείμενο ψυχρής ακαδημαϊκής ενασχόλησης. Ωστόσο, ιστορία και μνήμη δεν αλληλοαποκλείονται. Πάντα κάποια στοιχεία που υπάρχουν στη μνήμη, όπως η αίσθηση της εμπει­

το 8έμα του μήι

ρίας, η ένταση της βασάνου ή της χαράς, ξεφεύγουν α­ πό την ιστοριογραφία, ενώ αντίστροφα η ιστορία περι­ λαμβάνει στοιχεία που διαφεύγουν της μνήμης, όπως δημογραφικοί, οικολογικοί και οικονομικοί παράγοντες. Σε μια ιδεατή μορφή, η ιστορία από τη μια ελέγχει τη μνήμη και από την άλλη οδηγεί στη σαφέστερη εκτίμη­ ση των μη συμβαντολογικών όψεων της ανάμνησης25. 0 S. Friedlander ορθά επιμένει στην «ταυτόχρονη αποδοχή δύο αντίστροφων τάσεων: την αναζήτηση των ιστορι­ κών αρθρώσεων και την αποφυγή του απλοϊκού ιστορι­ κού θετικισμού που οδηγεί σε υπεραπλουστευτικές και αυτάρκεις αφηγήσεις και συμπεράσματα»24. Η γραφή που προτείνει δεν είναι λυτρωτική ή καθησυχαστική, ού­ τε γεφυρώνει ποτέ το χάσμα ανάμεσα στη «βαθιά μνή­ μη» του επιζώντος και την ιστορική αφήγηση, αλλά «δουλεύει» ανάμεσα στα δύο: αντιπαραθέτει το «γεγο­ νός» με τη μνήμη του, συνδυάζει το ερώτημα «πώς συ­ νέβη» με το ερώτημα «πώς έφθασε σε μας» και προσδί­ δει το ιστορικό βάρος σε μια «πληροφορία» που μόνη της δεν σημαίνει τίποτα. Έτσι, η ιστορική αναπαράσταση μπορεί να αποτελέσει εργαλείο που διευκολύνει την κα­ τανόηση της ταυτότητας, της κοινότητας, της κουλτού­ ρας και λειτουργεί προς όφελος της ανθρώπινης αλλη­ λεγγύης. Οποιαδήποτε αναφορά στην αναπαράσταση του Ολο-

----------------------------------------------------------------- 0 2 ®

καυτώματος στην τέχνη φέρνει στον νου το περίφημο και συχνά παρερμηνευμένο σχόλιο του Τ. Αντόρνο για τη βαρβαρότητα της ποιητικής γραφής μετά το Άουσβιτς. Ας διευκρινίσουμε, λοιπόν, ότι η ρήση δεν ορίζει ταμπού και δεν απαγορεύει την αναπαράσταση, αλλά καταδει­ κνύει τις δυσκολίες της νόμιμης δημιουργίας στον τραυ­ ματισμένο από το Ολοκαύτωμα κόσμο25. Τα όρια στην α­ ναπαράσταση δεν τίθενται για λόγους ιεροποίησης, αλ­ λά διότι η παραβίασή τους αισθητικοποιεί τη φρίκη της καταστροφής, κάτι ηθικά μεμπτό. Με άλλα λόγια, όταν γίνεται λόγος για την αναπαράσταση μιας τόσο ακραίας

«Αίσθημα φρίκης κυβεύει το άκασ ιή ρο όταν κάποιος βοηθός του κατηγόρου Σμυρνώφ ακουμπάει στο έδρανο τω ν δικαστώ ν ένα κ ο υ τί α π ' όπ ου βγάζει μεμ κά μ α κά β β α τρόπαια. Μ όλις το α κ ρ ο α ιή β ο και α δημοσιογράφοι

καταλαβαίνουν περί τίνος πρόκειται ακούγεται ψιθύβσμα αποτροπιασμού· ο βοηθός, χλω μός σαν νεκρός,

αραάάζει τρία ανθρώπινα κεφάλια, βαλσαμωμένα αλλά και “μαζεμένα" όσο μια γροθιά, δέκα κομμάπα σαπούνι (μαυβδερό σε σχήμα καρβελιού) από ανθρώπινο λίπος και β α δέσμη κορδόνια παππουταών από γυναικείο δέρμα. Ο δικαστής Μπιντλ φαίνεται πως δεν αντέχει σ' α υτό το θέαμα και αποστρέφει το πρόσωπό τ ω ν

γηραιός καθηγητής Ντοννενπέ, αναστατωμένος, υποκρίνεται πω ς κρατάει σημαώ σεις. Και, μεμιάς, οι

κατηγορούμενοι μένουν ακίνητα Ο φονΣραχ που μασούσε ένα μπισκότο, σφίγγει τις μ ασ έλες του». Μάιντα Τζουζέπε: Η δίκη της Νυρεμβέργης Σειρά: Τα Φοβερά Ντοκουμέντα

εμπειρίας26, τα όρια της καλλιτεχνικής αυτονομίας δοκι­ μάζονται και σε ηθικό επίπεδο. Κατά κάποιον τρόπο, το πρόβλημα στην τέχνη είναι αντί­ στοιχο με εκείνο των στοχαστών που ένιωσαν την ανά­ γκη να εισαγάγουν και να υπερασπιστούν ένα διακριτό, ειδικό σχεδόν λεξιλόγιο για το Ολοκαύτωμα, που θα ανταποκρινόταν σε ηθικο-διανοητικές απαιτήσεις. Ωστό­ σο, όποια κι αν είναι τα όρια της ιστορικής ή της καλλιτε­ χνικής αναπαράστασης, κοινός παρονομαστής τους πα­ ραμένει η δυνατότητα που έδωσαν σε σημαντικά έργα να εκφράσουν την ανθρώπινη αντίδραση στη φρίκη. Το κρίσιμο ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: Πώς η τέχνη που μνημονεύει το Ολοκαύτωμα δεν θα εξωραΐζει τη φρίκη, πώς με άλλα λόγια η τέχνη δεν θα ανάγει το Ολο­ καύτωμα σε τετριμμένη υπόθεση, καταναλώσιμη εύκο­ λα και καθησυχαστικά, ακόμη κι αν για να το πράξει αυτό

---------------------

θυσιάζεται η πολυπλοκότητα των προσώπων και των συνθηκών ή, ακόμη χειρότερα, συγχέονται θύτες και θύ­ ματα. Πώς ο θρίαμβος της αγάπης, του θάρρους, της α­ θωότητας, της επινοητικότητας -όλα αυτά που μαζί με το ταλέντο του σκηνοθέτη εξηγούν την επιτυχία του «La vita e bella»- δεν θα απαλύνουν, δεν θα απομακρύνουν, δεν θα παρερμηνεύουν, εν τέλει, την «αληθινή εικόνα» του στρατοπέδου: το σωρό με τα σκελετωμένα πτώμα­ τα. Ποιες, με άλλα λόγια, είναι οι λέξεις και οι εικόνες της τέχνης για να μιλήσει για το «ανείπωτο»; Δεν υπερα­ σπίζομαι την «επιστημονική» αποτίμηση του πεδίου της αισθητικής, στάση που θα υπονοούσε, για παράδειγμα, ότι ο μυθοπλαστικός λόγος συνιστά κατώτερη μορφή γνώσης από τον επιστημονικό. Μερικές φορές, άλλω­ στε, η κατάταξη ενός έργου είναι δυσχερέστατη: η «Shoah», για παράδειγμα, του Cl. Lanzmann δεν είναι πε­ ρισσότερο «ντοκιμαντέρ» απ' ό,τι έργο τέχνης. Δεν υπάρχει ένας μοναδικός τρόπος που θα περιόριζε τη φαντασία και το ταλέντο του καλλιτέχνη. Ωστόσο, αφε­ τηρία της κριτικής μπορεί να είναι ότι η φρίκη, πέρα από κάποιον βαθμό, είναι αδύνατο να μεταδοθεί και ο ισχυρι­ σμός ότι κάτι τέτοιο είναι δυνατό ήδη συνιστά παραβία­ ση των ορίων της αναπαράστασης, ευτελίζει το θάνατο. Τούτο, νομίζω, ισχύει είτε πρόκειται για «ρεαλιστική» α­ ναπαράσταση, που μιμείται την πραγματικότητα, είτε για αντι-ρεαλιστική προσέγγιση που αποκλίνει από το σύνηθες και προσδοκώμενο, αλλά μεταφορικά ή αλληγορικά επιτυγχάνει με εξίσου μεγαλύτερη ακρίβεια την κατα­ νόηση του φαινομένου. Η τέχνη του Ολοκαυτώματος κρίνεται, πιστεύω, από το κατά πόσον δεν προδίδει την πολυπλοκότητά του, αφήνοντας ένα περιθώριο για αυτό που είναι αδύνατον να λεχθεί ή να ιδωθεί. Από τις εκατο­ ντάδες των κινηματογραφικών ή λογοτεχνικών έργων που μνημονεύουν τη Shoah, τα πιο σπουδαία ανάμεσά τους είναι εκείνα που δείχνουν το ανέφικτο της όποιας αναπαράστασης, ενώ ταυτόχρονα επινοούν τα μέσα που υλοποιούν αυτή την αδυναμία και την παραδίδουν στο κοινό. Όπως οι στίχοι του Ρ. Celan, που δεν λυτρώ­ νουν, δεν καθησυχάζουν, δεν «ταχτοποιούν» το ζήτημα. Στο κείμενο αυτό προσπάθησα να δείξω πώς οι «μνημονικοί τόποι» (οι μαρτυρίες, η ιστορία, η τέχνη) εκφράζουν και διαμορφώνουν τη μνήμη μας και την αντίληψη του παρόντος. Ο στοχασμός γύρω από τους «μνημονικούς τόπους» του Ολοκαυτώματος είναι προσπάθεια να κατανοηθεί η ιστορία, όπως βιώθηκε από τα θύματά της, και προσπάθεια κριτικής που αντιστέκεται στις παρηγορητι­ κές γενικεύσεις. Δεν επιζητεί να καταργήσει τη μνημόνευση -κάθε άλλο- αλλά επιθυμεί να καταδείξει τις προ­ κλήσεις της. Είναι μια διαδικασία πένθους που λυτρώνει τους επιζήσαντες και τους απογόνους τους και παίρνει

_______________________________ το θέμα του μήνα

αυτούς που χάθηκαν από τους «τάφους στα σύννεφα» και τους κάνει πρόσωπα στη ζωντανή σκέψη και μνήμη μας. □

Σημειώσεις 1. Στο κείμενο χρησιμοποιώ εναλλακτικά όρους, οι οποίοι δεν είναι απόλυτα ικανοποιητικοί: τη λέξη «Ολοκαύτωμα», που υιοθετούν συνήθως και οι ίδιοι οι επιζώντες -παρά τις παρα­ πλανητικές συνδηλώσεις «θυσίας»-, το ν εβραϊκό όρο «Shoah» -παρά τις θρησκευτικές του αποχρώσεις-, τον όρο «γενοκτονία» -παρά τις καταχρήσεις τις οποίες υφίσταται στην καθημερινή και δημοσιογραφική γλώσσα- και τον μετωνυμικό όρο «Άουσβιτς».

2. Βλ. το αφιέρωμα στα Χρονικά, 153 (Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1998).

3. R. Musil, «Monuments», Oeuvres Postumes, Παρίσι 1965, σ.

78.

4. J. Ε. Young, The Texture of Memory: Holocaust Memorials and Meaning, New Haven 1993.

5. Για τη ν έννοια το υ «μνημονικού τόπου» βλ. Ρ. Nora, «Introduction», Les Lieux de Mdmoire, επιμ. P. Nora, τ. I, Παρί­ σι 1984.

6. Βλ. σχετικά R. Samuel, Theatres of Memory: Past and Present in Contemporary Culture, Λονδίνο 1994, D. Lowenthal, The Heritage Crusade and the Spoils of History, Cambridge 1998 και N. Σκουτέρη-Διδασκάλου, «Όρια και αντιστάσεις της λαϊ­ κής μνήμης, Από τις πολιτιστικές αναβιώσεις στην πολιτισμι­ κή επιβίωση», 0 πολίτης (1995), σσ. 26-30 και 30-35.

7. Ε. Traverso, L'Histoire ddchirde. Essai sur Auschwitz et les intellectuels, Παρίσι 1997.

8. X. Άρεντ, Ο Άιχμον στην Ιερουσαλήμ: η κοινοτυπία του κακού, Αθήνα, εκδ. θύρσος 1995.

9. R. Hilberg, The Destruction of European Jews, Νέα Υόρκη 1995. Βλ. και του ίδιου: The politics of Memory. Experiences of a Holocaust Researcher, Νέα Υόρκη 1994.

10. H. Rousso, Le syndrome Vichy: Histoire et mdmoire en France depuis 1944, Παρίσι 1994, A. Wieviorka, Ddportation et Cdnocide. EntrelamdmoireetI'oubli, Παρίσι 1992.

11. Βλ. Ρ. Μπενβενίστε (επιμ.). Οι Εβραίοι της Ελλάδας στην Κα­ τοχή, Πρακτικά του Συμποσίου που διοργάνωσε η Εταιρεία Μ ελέτης Ελληνικού Εβραϊσμού, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1998.

12. Κρατώ στα χέρια μου έναν οδηγό -στα αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά- για το στρατόπεδο του Άουσβιτς που εκδόθηκε σιην Κρακοβία και μάταια αναζητώ την ένδειξη ότι τα θύμα­ τα δεν ήσαν «απλώς» εκτοπισμένοι από 23 χώρες.

13. Βλ. σχετικά από τη «Διαμάχη των Ιστορικών» (Historierstreit) στη δεκαετία του 1980 (μεταξύ άλλων Ρ. Baldwin (επιμ.), Reworking the Past. Hitler, the Holocaust and the Histodans' Debate, Βοστώνη 1990 και D. La Capra, «Reflections on the Historians' Debate», Representing the Holocaust. History, Theory, Trauma, Ithaca London 1994, oo. 69-110 και μέχρι και τη ν ποικιλόμορφη δεξίω ση του βιβλίου το υ Ντάνιελ Γκόλντχόγκεν, Πρόθυμοι Εκτελεστές του Χίτλερ, Αθήνα 1998.

14. «The Observer», 27 December 1998, σ. 21.

15. Βλ. σχετικά J.-M. Chaumont, «Connaissance ou reconnais­ sance? Les enjeux du d6bat sur la singularity de la Shoah», Le D6bat, No 82 (Nov.-Dee. 1994) 00.69-89.

μήνα

16. B. Μπένγιαμιν, Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας, Αθήνα, εκδ. Ουτοπία 1983, σ. 19.

17. Συνέντευξη του Π. Λέβι, Το Χρέος της Μνήμης, Αθήνα, εκδ. Άγρα 1998.

18. L. L. Langer, Holocaust Testimonies: The Ruins of Memory, New Haven 1991.

19. Βλ. σχετικά St. T. Katz, The Holocaust in Historical Context.

Vol. I: The Holocaust and Mass Death before the ModemAge, Οξφόρδη 1994.

20. Είναι η άποψη του Todorov. Βλ. στην ελλην. έκδ. «Οι κατα­ χρήσεις της Μνήμης» στο J. Hassoun, Γ. θανασέκος, Ρ. Μπεν­ βενίστε, 0. Βαρών-Βασάρ, Εβραϊκή Ιστορία και Μνήμη, 0. Βαρών-Βασάρ (επιμ.), Αθήνα, εκδ. Πόλις 1999.

21. L. L. Langer, Preempting the Holocaust, New Haven, 1998.

22. Βλ. για την Ελλάδα, εκτός από τις προσωπικές μαρτυρίες ή αυτοβιογραφίες: Ε. Κούνιο-Αμαρίλιο και Α. Ναρ, Προφο­ ρικές Μαρτυρίες Εβραίων της Θεσσαλονίκης για το Ολο­ καύτωμα, Επιμέλεια και επίμετρο Φ. Αμπατζοπούλου, Θεσ­ σαλονίκη, Παρατηρητής, 1998.

23. D. La Capra, History and Memory after Auschwitz, IthacaLondon 1998.

24. S. Friedlander, Memory, History and the Extermination of the Jews of Europe, Bloomington 1993, σ. 131.

25. Βλ. την ανθολογία, που εξέδωσε ο L. Langer με απομνη­ μονεύματα, ημερολόγια, μυθοπλαστικά κείμενα, θέατρο, ποίηση και ζωγραφική με αφορμή ή με θέμα τη Shoah και στην οποία συστήνεται ένα είδος «κανόνα»: L. Langer (επιμ.), Art from Ashes. A Holocaust Anthology, Οξφόρδη 1995.

26. Γενικώς, και για την ιστοριογραφία και για την τέχνη, το θε­ μελιώ δες S. Friedlander (επιμ.), Probing the Limits of Representation. Nazism and the Final Solution, Cambridge Mass 1992.

[Κνήμη κιιι ΟΑοκαθιωμα Η απεικόνιση του τρόμου κοι η ΑειτουργΙο τηζ όήβηι; Εμμανουήλ Αμΐτουλάκη

\ r— 1 ίο έργο του ΟΧάιντεγκερ και οι «εβραίοι» ο Λιοτάρ αντιστρέφει τη διά\\ σημη ρήση του Ντεκάρτ «σκέφτομαι άρα υπάρχω» διακηρύσσοντας ό\\ τι το «υψηλό δεν βρίσκεται εκεί που κείται ο νους», ανανεώνοντας έτσι // και τη δυναμική της σκέψης του Λακάν, ηαλιότερα, ότι «σκέπτομαι ό// που δεν βρίσκομαι, έτσι υπάρχω όπου δεν σκέπτομαι» Merits 35).

I L— ι Το υψηλό για τον Λιοτάρ δεν απεικονίζεται: είναι το μη απεικονίσιμο καθαυτό. Το Ολοκαύτωμα και η εξόντωση των Εβραίων είναι ένα Γεγονός «υ­ ψηλό» και καθόλου απεικονίσιμο, καθώς δεν μπορεί να αναπαραχθεί με ακρί­ βεια ούτε στο λόγο ούτε μέσω εικόνων, εφόσον η ανθρώπινη γλώσσα -που είναι η γλώσσα του συνειδητού και της αναπαράστασης- μάλλον φέρνει στην επιφάνεια όλα όσα παραλείπονται κατά την αναπαράσταση παρά όσα συμπεριλαμβάνονται σ' αυτήν. Το αποτέλεσμα είναι να υποτιμηθεί η αξία του Γεγο­ νότος (Ολοκαύτωμα) και να διαστρεβλωθεί η μνήμη και ο ρόλος του στην Ιστορία. Ποιο είναι το φάρμακο ενάντια στην προσβολή της μνήμης του Ολοκαυτώμα­ τος; Η λήθη. Σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Λιοτάρ είναι απαραίτητο να «ξεχάσει» κανείς να δημιουργήσει αναπαραστάσεις συνειδητές και να προχωρήσει σε συμβολισμούς, όπως και είναι ανώφελο να προτείνει αφηγήσεις τονίζοντας τυχόν αιτιακές σχέσεις που προκύπτουν. Το Ολοκαύτωμα δεν μπορεί να δικαι­ ολογηθεί μέσα από μια σχέση αιτίας-αηοτελέσματος. Αντίθετα, αποτελεί το διαφορετικό μέσα σε έναν πολιτισμό που μιλά για πρόοδο και εξέλιξη, το χάος μέσα στην τάξη, το μη απεικονίσιμο μέσα στην απεικόνιση. Η πολιτική πράξη της λήθης αποτελεί την αφετηρία για τη μνημόνευση και διατήρηση της ιστο­ ρικής αλήθειας. Όσο παράδοξο και να ακούγεται, η «εκούσια» λήθη οδηγεί-για τον Λιοτάρ- στην ανάμνηση. Απ' την άλλη, οποιαδήποτε αγωνιώδης απόπειρα

συντήρησης της μνήμης (μέσω επικήδειων λόγων, αφιε­ ρωμάτων, επετειακών εορτών) επισύρει ουσιαστικά τη λήθη. Κατά μία έννοια, επομένως, η ανάπτυξη καταστρέ­ φει τη θύμηση. Στη λογοτεχνία, η επίδοση συγκεκριμένης συμβολικής έννοιας σε μια λέξη μειώνει την αξία της λέ­ ξης, καθώς αποκλείονται άλλα παράλληλα νοήματα. Ένα τραγικό Γεγονός, όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, θεωρείται ότι ανήκει στη σφαίρα του υψη­ λού: το να θρηνήσουμε το πρόσωπο αυτό οδηγεί στο να φθείρουμε σταδιακά -εμείς οι ίδιοι- την εικόνα που έχου­ με για το πρόσωπο αυτό. Καθώς το υψηλό δεν απεικονί­ ζεται, θα περιοριστούμε σε κοινοτοπίες του είδους «ήταν ένας θαυμάσιος άνθρωπος» ικανοποιώντας το αίσθημα του θρήνου και αργότερα λησμονώντας ακόμη και την αι­ τία του θρήνου. Ο Λιοτάρ πιστεύει ότι η επανάληψη του σκηνικού αυτού στοιχειοθετεί θέατρο παρά ουσιαστικό φόρο τιμής. Οι σκέψεις αυτές αποκτούν μεγαλύτερη βαρύτητα όταν έχουμε να κάνουμε με την αναπαράσταση της Ιστορίας: «όταν κανείς αναπλάθει ιστορικά γεγονότα, εγγράφει στη μνήμη, υποτίθεται ότι διασφαλίζει την ιστορική κληρονο­ μιά. Πιστεύω ότι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Μόνο ε ­ κείνο που έχει καταγραφεί μπορεί να παραγραφεί...» (Λιο­ τάρ 28). Ο άνθρωπος βέβαια είναι ανάγκη να αναπλάθει και να αναπαριστά μέσω του λόγου. Άλλο όμως το να το

ΗΦ

κάνει με τη φιλοδοξία να περισώσει τη Μνήμη και άλλο να το κάνει με την εγωιστική σιγουριά ότι συμβάλλει ου­ σιαστικά στη «σωστή» καταγραφή του Αμνημονεύτου. Η ανάμνηση βρίσκεται σε σχέση διαφοράς με την Ιστο­ ρία. Η μνήμη ξεκινά στο τέλος της Ιστορίας και η Ιστορία έχει την αφετηρία της στο τέλος της μνήμης. Πιθανή ε­ ξοικείωση του Ιστορικού με το Ολοκαύτωμα σημαίνει ότι η ανάμνηση συναντά την Ιστορία με έναν πολύ επικίνδυ­ νο τρόπο, καθώς τέτοια εξοικείωση στερεί από το Γεγο­ νός τη διάσταση του Υψηλού, αφού το υποβιβάζει απ' το υποσυνείδητο (ή μη-αισθητό) στο συνειδητό και συχνά στην «ξύλινη» γλώσσα και αναπαράσταση. Έχει χαθεί για πάντα η δυνατότητα για πιστή απόδοση των συμβάντων κατά το Ολοκαύτωμα του β' παγκοσμίου πολέμου. 0 Λιοτάρ πιστεύει ότι ο μόνος αξιόπιστος μάρ­ τυρας του Ολοκαυτώματος είναι το θύμα του Ολοκαυτώ­ ματος. Το «απόλυτο θύμα» όμως έχει χαθεί για πάντα, ο­ πότε δεν μπορεί να διηγηθεί ιστορίες τις οποίες έζησε και στις οποίες πρωταγωνίστησε. Κατά συνέπεια, το Ολοκαύ­ τωμα παραμένει μη απεικονίσιμο, αλλά στο χώρο όχι του λησμονημένου αλλά του Αμνημονεύτου. Η ηθική της Δι­ καιοσύνης επιβάλλει τη μετάδοση στις νεότερες γενιές της (επί)γνώσης των λαθών του πολέμου. Αυτό όμως πρέπει να γίνει μέσω της παραδοχής ότι «πάντα κάτι χά­ νεται» από το νόημα όσην ώρα η γλώσσα προσπαθεί να

«.Πάρα ποΜοίαπό τους ουμμειέχονιες στην επιχείρηση εξόντωσης έρχονταν συχνά σε μένα στη διάρκεια των επισκέψεων ελέγχου στους τόπους εξόντωσης για να απαλλαγούν από πς αμφιβολίες και να μοιραστούν μαζί μου τις εντυπώσεις τους. Ήθελα να τους καθησυχάζω. Μέσα από πς εμπιστευπκές συνομιλίες που είχαν μαζί μου πρό βα λλε μονίμως το ερώ τημα: Είναι ά ρ α γε

αναγκαίο αυτό που κάνουμε; Είναι άραγε αναγκαίο να εξοντώνονται εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες και παιδιά; Κιεγώ, που έθετα και ο ίδιος στον εαυτό μου το ερώτημα αυτό αμέτρητες φορές, ήμουν υποχρεωμένος να τους παραπέμπω στη δ ιαταγή το υ Φ ύρερ. Ή μουν αναγκασ μ ένος να το υ ς λ έ ω ότι η κατασ τρ οφ ή του εβραϊσμού είναι αναγκαία για τη Γφ μ α νία , για να

απαλλαγούν α απόγονοίμας από τους πιο άσπονδους εχθρούς μας. [...] Ο ανώτατος διοικητής των SS έστελνε από καιρό σε καιρό στο Άουσβττς διάφορους ηγέτες του κόμματος κοι τώ ν SS

διηγηθεί ιστορίες. Μεγάλες αφηγήσεις που δραματοποιούν χο (εξ ορισμού) τραγικό Γεγονός του Ολοκαυτώμα­ τος συμβάλλουν στη μείωση της σημασίας του μέσα στον ανθρώπινο νου.

0 Ρομπέρτο Μπενίνι στο θαυμάσιο κινηματογραφικό έργο «Η ζωή είναι ωραία» παρουσιάζει μικρές ιστορίες που ε ­ κτυλίσσονται σε κλειστούς χώρους, μικρούς θαλάμους στρατοπέδων συγκέντρωσης και, γενικότερα, χώρους που υπονοούν το θάνατο χωρίς να τον απεικονίζουν. Τα κοντινά πλάνα παρουσιάζουν ταπεινά μια τραγωδία χω­ ρίς να αναπαριστούν με έπαρση. 0 Μπενίνι μιλά τη γλώσ­ σα του μη απεικονίσιμου και εμπλέκεται στο παιχνίδι της αλληγορίας, του βλέμματος και της μερικής αντί ολικής παρουσίασης, καθώς συνειδητοποιεί ότι στη μέθοδο που υιοθετεί ενυπάρχει κάποια μορφή «μη-βούλησης» που μεταφράζεται σε απόλυτο σεβασμό για την Ιστορία. Η «μη-βούληση» αφορά την εκτόπιση κραυγαλέων συμβο­ λισμών και συναισθηματικών αφελειών, τη διαρκή ανανέ­ ωση των κωδίκων επικοινωνίας και την προσφυγή σε μη στρατευμένα ή απολύτως συνειδητοποιημένα μέσα ανα­ παράστασης. Τα διάφορα ευτράπελα στην ταινία του Μπενίνι δεν ελαφρύνουν τη σημασία του Ολοκαυτώμα­ τος, αλλά προκαλούν την αγωνία για το τι θα επακολου­ θήσει ως αντίβαρο. Όσο παρακινδυνευμένο κι αν ακούγεται, η ερώτηση του Λιοτάρ «συμβαίνει κάτι;» σέβεται τη μνήμη του Γεγονότος πολύ περιοσότερο από την ερώτη­ ση «τι συνέβη (κατά το Ολοκαύτωμα);». Η δεύτερη ερώ­ τηση με το «τι» (την οποία συνήθως απευθύνει ο ιστορι­ κός) προτείνει συγκεκριμένο νόημα, ενώ η πρώτη επικε­ ντρώνεται στην άρθρωση του Γεγονότος. Ενώ το «τι» πε­

--------------------

γιανα παρακολουθήσ ουν τη ν

εξό ντω σ η τω ν Εβραίων. Έ κανε σ ε όλ ο υ ς μ εγάλη

εντύπωση. Μερικοί απ’ αυτούς, που πριν μιλούσαν με πάθος για την αναγκαιότητα της εξόντωσης, στέκονταν σιωπηλοί και άφωνοι στη θέα της “οριστικής λύσης του εβραϊκού ζητήματος". Με ρωτούσαν πώς εγώ και a άνθρωποίμου μπορούμε να βλέπουμε συνεχώς αυτά τα πράγματα, πώς μπορούμε και αντέχουμε. Απαντούσα π άντα άτι η διαταγή το υ Φ ύρερ π ρέπει να εκτελείτα ι με

σιδερένια πειθαρχία και ότι επομένως όλα τα ανθρώπινα ανακλαστικά πρέπει

νασβήσουν».

RudolfHoess(διοικητήςτουΆουσβττς): Α υτοβιογραφία

ριορίζει και διαστρεβλώνει, π βεβαίωση ότι λαμβάνει χώ­ ρα το Ολοκαύτωμα ως Γεγονός διατηρεί την υψηλότητα του Γεγονότος και συνεπώς τη μνήμη του. Κανένα ρητορικό εργαλείο, καμιά εικόνα ή άλλο είδος α­ ναπαράστασης δεν δύναται να παρουσιάσει σε όλη του την τρομακτική διάοταση το Ολοκαύτωμα. Στην προκει­ μένη περίπτωση «μια λέξη αξίζει όσο χίλιες εικόνες» (για να αντιστρέφουμε και τη γνωστή ρήση), καθώς το λεκτι­ κό αυτό σχήμα -Ολοκαύτωμα- ως Ιδέα είναι ανώτερο α­ πό οποιοδήποτε προϊόν της φαντασίας. Το Ολοκαύτωμα δεν θα μπορούσε να ονομάζεται διαφορετικά από τη στιγμή που, ως λέξη και ήχος, παρέχει τα εχέγγυα για τη διατήρηση της ανάμνησης του Τρόμου στο μυαλό των ανθρώπων. □

-------------------------------- το θέμα του μήνα

u .q -T .o .u - u .n

Γβώσοα-Ταιπύπιια-Κρ Aioc Η περίπτωση του ΙσρπήΑ To κείμενο αυτό γράφτηκε μ ε το νου στη συνάντηση, που οργάνωνε για το τέλος αυτού του αιώνα στην Αλεξάνδρειά «του», ο φίλος και ouv-αδελφός Jacques Hassoun, που δεν υπάρχει πια μαζί μας. Η συζήτηση, σχετικά μ ε τα θέματα που θίγονται πιο κάτω, είχε ξεκινήσει ήδη το 1986 στο συνέδριο του Καΐρου περί της Αρχής και της Καταγωγής (Toriginaire) με συμμετοχή όλων των Λαών του Βιβλίου...

I. Αυτό τον Αύγουστο 1999, οι εφημερίδες μάς έφεραν σειρά δημοσιευμάτων που περιγράφουν με μελανά χρώματα τις πολλαπλές εθνοκαθάρσεις και τα πολυσήμαντα ολοκαυτώματα, που ο εικοστός αιώνας πραγματοποίησε, Πρό­ κειται για τις πέντε χιλιάδες διαλέκτους που χάθηκαν κατά τη διάρκειά του. Κραυγή αγωνίας των αδυνάμων της γης τιτλοφορεί «Η Καθημερινή» της 29ης Ιουλίου 1999. «Χωρίς τη γλώσσα των προγόνων μου, είμαι ανίσχυρος. Νιώθω ότι εξαφανίζομαι» λέει ένας από τους τελευταίους Κονάμι0... Αυτό το ζήτημα σκοπεύουμε να παρουσιάσουμε στις γραμμές που ακολουθούν. Αυτός ο ίδιος εικοστός αιώνας χαρακτηρίστηκε φυσικά όχι μόνον από την εξουθένωση γλωσσών και διαλέκτων αλλά και απάτην προγραμματισμένη φυσική εξαφάνι­ ση και εξουδετέρωση εθνοτικών ομάδων και λαών. Έμβλημα και τυπικό παρά­ δειγμα ολοκαυτώματος είναι η Shoah. Αυτό όμως που είναι λιγότερο γνωστό είναι το γεγονός ότι το μοντέρνο κράτος του Ισραήλ, εάν έχει μία ταυτότητα, τούτο δεν οφείλεται μόνο στην ιδεολογία του ή ακόμη και την ισχύ του, αλλά κυρίως στη γλώσσα του.

II. Μερικές πληροφορίες εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα θα μας επιτρέψουν να πλαισιώσουμε τα γεγονότα που χαρακτήρισαν το γίγνεσθαι της εβραϊκής το θέμα του μήνα

γλώσσας κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα. Τα εβραϊ­ κά είναι μία βορειο-δυτική σημιτική γλώσσα, που μαρτυρείται η παρουσία της στην περιοχή της Χαναάν τουλάχι­ στον από τον 15ο αιώνα π.Χ.· η δε ιδιοτυπία της συνίστα-

δραση των ορθοδόξων και ακραιφνώς παραδοσιακών Εβραίων. Γι' αυτούς τους εξτρεμιστές, η Βίβλος και η γλώσσα της είναι ιερά, αλώβητα και αντικείμενα απέρα­ ντου σεβασμού και λατρείας. Καμία συζήτηση δεν επι­

ται στο γεγονός ότι, στη μεγάλη αυτή διάρκεια των περί­ που τριάντα πέντε αιώνων, η παρουσία της υπήρξε στα­ θερή και χωρίς διακοπή όχι όμως και η χρήση της. Τα ε ­ βραϊκά της Βίβλου (της Παλαιός Διαθήκης των χριστιανών και των μωαμεθανών) διατρέχουν σαν μία κόκκινη κλω­ στή το ιστορικό σώμα αυτής της παλαιός γλώσσας έτσι ώστε στα μοντέρνα εβραϊκά να επιζούνε μορφές και νοή­ ματα που διέτρεξαν αλώβητα τους αιώνες της πολυτά­ ραχης εβραϊκής ιστορίας®. Αυτή είναι περίπου η κατάστα­ ση της εβραϊκής γλώσσας μέχρι τις αρχές του δέκατου έ­ νατου αιώνα, όταν εκδηλώνεται στην κεντρική και ανατο­ λική Ευρώπη η κίνηση της Haskala (τα φώτα - κατά τον αιώνα των φώτων, ο εβραϊκός διαφωτισμός), που καλεί τους Εβραίους να απεγκλωβιστούν από τα γκέτο της πα­ ράδοσης και του συντηρητισμού, να πάψουν να είναι πο­ λίτες δεύτερης κατηγορίας και να ανοιχτούν στη μοντέρ­

τρέπεται για αλλαγή, προσαρμογή ή και προσθήκη στο

να σκέψη και την επιστήμη. Σήμερα αυτό θα το λέγαμε «να εκσυγχρονιστούν». Το τι τελικά εννοούσε ο καθένας με τη Haskala και σε τι διαμάχες έδωσε τροφή αυτό το μείζον επεισόδιο στη διαμέσου των αιώνων διαμόρφωση της εβραϊκής ταυτότητας, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέ­ ρον για όποιον μελετάει τα γεγονότα του εικοστού αιώ­ να, όπως είναι η περίπτωσή μας με τις γλώσσες. Πάντως είναι χρήσιμο να θυμίσουμε πως μέσα από αυτή την κίνη­ ση αναδύθηκε ο σιωνισμός, δηλαδή η δυνατότητα το Ισραήλ να μην είναι μόνον ένα σύμβολο και μία χαμένη (δες απαγορευμένη) γη/πατρίδα αλλά και ένα σχέδιο, έ ­ να πρόγραμμα δράσης και, κυρίως, ένας συγκεκριμένος τόπος, η γη της Παλαιστίνης (που σημαίνει στα εβραϊκά απλώς γη του Ισραήλ).

III. Περισσότερα στοιχεία για την εβραϊκή ιστορία και μνήμη θα βρει κάποιος στην πρόσφατη δημοσίευση των εκδόσεων Πόλις 111, στην οποία δεν υπάρχει όμως ανα­ φορά στην περιπέτεια της εβραϊκής γλώσσας ούτε στις περιπέτειες γύρω από την επιλογή της επίσημης γλώσ­ σας του κράτους του Ισραήλ. Σχηματικά λοιπόν, η κίνηση της Haskala, μαζί με τα κηρύγματα για άνοιγμα στις και­ νούριες γνώσεις της Δύσης και εκμάθηση των αλλότριων γραμμάτων και τεχνών, έθετε άμεσα και έμμεσα το ζήτη­ μα του εκμοντερνισμού της εβραϊκής γλώσσας.: προσαρ­ μογή της γραμματικής και της σύνταξης στις καινούριες λειτουργικές ανάγκες μιας ζωντανής γλώσσας μέσα στην εποχή της, εμπλουτισμό του λεξιλογίου με δάνειες ή νεοπλασμένες λέξεις για καινούριες ανάγκες και καταστά­ σεις κ.λπ. Είναι τότε που δημιουργήθηκε η μεγάλη αντί­

θεμελιώδες αυτό κειμήλιο της εβραϊκής ταυτότητας και υπόστασης. Οτιδήποτε άλλο είναι ιεροσυλία. Οι συνέπει­ ες αυτής της στάσης είχαν ολέθρια αποτελέσματα σε ό­ ποια εβραϊκή κοινότητα θα ήθελε να βρίσκεται εν τω κόσμω τούτω και να συνδιαλέγεται με τους άλλους ως ίσος προς ίσον. Όλες οι λέξεις και έννοιες, που δεν υπήρχαν στην προαιώνια γλώσσα της Βίβλου, λεγόντουσαν και παρέμεναν στην ξένη γλώσσα. Ένα παράδειγμα, ακραίο βέβαια, θα δώσει μία εικόνα του προβλήματος: στο λεξι­ λόγιο της Βίβλου συναντώνται μόνο δύο ονόματα λουλουδιών, του ρόδου και του κρίνου! (2). Άντε μετά να γράψεις ερωτική ποίηση ή και εγχειρίδιο βοτανικής στα ε ­ βραϊκά, εάν είσαι με κάποιο τρόπο ορθόδοξος... Εν τέλει αυτή η Ορθοδοξία παρήγαγε μία έννοια ιδιαίτατα σημα­ ντική για όσους ασχολούνται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο με τη γλώσσα και τις ταυτότητες. Αυτοί οι «γραφι­ κοί» ορθόδοξοι Εβραίοι, με τις τυποποιημένες κομμώσεις και ενδύσεις, που ως τουριστικό αξιοθέατο του Μανχάταν, της Αμβέρσας ή της Ιερουσαλήμ μάς δείχνουν οι έ­ μποροι των λαών και οι οποίοι συχνά κραδαίνουν με μα­ νία τη Βίβλο τους, πιστεύουν ότι το Ισραήλ είναι το ιερό βιβλίο, η Βίβλος. Η απόλυτη ταύτιση γης-εδάφους-πατρίδας με το γράμμα-γλώσσα-ιερό κειμήλιο-Βίβλος.

IV. Σε αυτό το σημείο νομίζουμε πως είναι χρήσιμη μία παράκαμψη προς τα ελληνικά πράγματα και την καθ' η­ μάς γλωσσική ιστορία και την ελληνική γλώσσα. Ο ενήμε­ ρος αναγνώστης θα έχει ήδη διακρίνει κάποιες αναλογίες με τα όσα αναφέραμε για την εβραϊκή γλώσσα, έστω και αν η ιστορία των Ελλήνων και των Εβραίων διαφέρει πε­ ρισσότερο απ' όσο μοιάζει. Βέβαια, εάν κάποιος κοιτάξει την ιστορία της ελληνικής γλώσσας και τις περιπέτειες του γλωσσικού ζητήματος από την ίδρυση του σύγχρο­ νου ελληνικού κράτους μέχρι και την πρόσφατη γλωσσι­ κή μεταρρύθμιση, θα δει ότι πολλές κεντρικές ιδέες στη διαμάχη έχουν ακριβώς την ίδια ιδεολογική δομή Ιμια πρόσφατη παρουσίαση του ελληνικού ζητήματος στο 51. Τέλος -και εδώ υπάρχει κάποια αναλογία με το θέμα της εβραϊκής γλώσσας και κυρίως γραφής και μιας εθνικής ταυτότητας- είναι το ζήτημα της επιλογής των αλφαβή­ των στον ευρύτερο χώρο των Βαλκανίων [δες σχετικές λεπτομέρειες στο 61. Η επαναστατική επιλογή των Ρου­ μάνων απελευθερωτών από τους Οθωμανούς υπέρ του λατινικού αλφαβήτου έναντι του κυριλλικού, η επιβολή της λατινόμορφης γραφής από τους Νεότουρκους του

Κεμάλ ως αιχμή του προγράμματος εκμοντερνισμού της καινούριας Τουρκίας κ.λπ. κ,λπ. είναι μερικά παραδείγμα­ τα από τη δική μας περιοχή του κόσμου, όπου εθνική ταυτότητα-γλώσσα και η γραφή της έπαιξαν πρωταρχικό ρόλο στην ιστορία των δύο τελευταίων αιώνων*.

V.

Από τους πρώτους καρπούς της κινητοποίησης των διαφόρων εβραϊκών κοινοτήτων, κυρίως στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη, υπήρξε η απαρχή της συζήτησης για την ίδρυση ενός κράτους του Ισραήλ. Οι σχετικές διαβουλεύσεις και διαμάχες συνεχίστηκαν για όλο το πρώτο μισό του αιώνα μας, μέχρι την πραγματική ίδρυση του κράτους του Ισραήλ στη γη της Παλαιστίνης το 1947. Είναι πέραν των σκοπών αυτού του κειμένου και, κυρίως, πέραν των δυνατοτήτων του γράφοντος να πε­ ριγράφει έστω και αδρά τις κύριες γραμμές αυτής της ι­ στορικής περιόδου του Εβραϊσμού. Αυτό που θα συ­ γκρατήσουμε, όμως, θα έιναι το εξής περιληπτικό: οι ε ­ πιλογές για τους ιστορικούς ηγέτες του σιωνισμού σχετι­ κά με το πού και το πώς του υπό ίδρυση/διεκδίκηση ε ­ βραϊκού κράτους μπορούν να περιγράφουν ως προς δύο άξονες. 0 πρώτος αφορούσε στην εμμονή το έδαφος του Ισραήλ να είναι η Παλαιστίνη και, κυρίως, να συμπε­ ριλαμβάνει το συμβολικά υπέρτατο σημαίνον, την Ιερου­ σαλήμ, έτσι ώστε η αλυτρωτική και προαιώνια ευχή με­ ταξύ Εβραίων «και του χρόνου στην Ιερουσαλήμ» να

το θέμα του μήνα

μπορεί να γίνει σχέδιο, δράση, κίνητρο για μια καινούρια ταυτότητα για τις διάσπαρτες ανά τον κόσμο εβραϊκές κοινότητες. Αυτό υποστήριζαν οι ιστορικοί αρχηγοί του σιωνισμού με πρώτο τον Herzl και γι' αυτό άλλωστε απέρριψαν κάποιες ευφάνταστες προτάσεις των δυνατών αυτής της γης, όπως την παραχώρηση στους Εβραίους μιας ευρείας περιοχής στην Αφρική, μεταξύ Ουγκάντας και Κένυας... Το πρωτείον του Νόμου της Γης για ένα Λαό, που διέτρεξε τους αιώνες χωρίς τόπο, υπήρξε μία επιλογή ρομαντικών και ιδεαλιστών με σοσιαλιστικές ι­ δέες, που εκτός από την περιρρέουσα γενική αντι-εβραϊκή ατμόσφαιρα είχε να αντιπαλέψει και με τον υπερ-συντηρητισμό των ορθοδόξων Εβραίων. Η αμφιβολία και η αμφιθυμία απέναντι στην εβραϊκή γλώσσα και η άγνοια, εννοώ η απάρνηση με ψυχαναλυτική σημασία, του δομι­ κού χαρακτήρα για κάθε ταυτότητα της (κοινής) γλώσ­ σας, παρ' ολίγον, να οδηγήσουν σε καταστροφή τη δό­ μηση της εθνικής ταυτότητας του νεοσύστατου κράτους (όπως θα δείξουμε πιο κάτω). Ποικίλες προτάσεις υπήρ­ ξαν για τη γλωσσική πολιτική του μελλοντικού εβραϊκού κράτους, σε όλη την προπαρασκευαστική περίοδο, πριν το 1947: ο καθένας να μιλάει τη γλώσσα ή το ιδίωμα του τόπου καταγωγής της κοινότητάς του, να γίνουν τα γερμανικά η επίσημη γλώσσα του Ισραήλ (αυτό πρέ­ σβευε και ο Herzl) ή, ακόμη, να γίνει επίσημη γλώσοα η Εσπεράντο!'

δελφή της Hemda, η οποία θα του συμπαρασταθεί ιδιαί­ τερα στα σχέδιά του. Από την αρχή της ζωής τους στην Παλαιστίνη, η κύρια απασχόλησή του είναι δημοσιογρα­ φική· γράφει, διευθύνει και ιδρύει ποικίλες εφημερίδες συνολικά δύο εκατομμύβα Εβραία; και περιοδικά στην εβραϊκή γλώσσα. Το 1884 το περνάει Ες:Ναι. στις τουρκικές φυλακές για τη δράση του, αφού τον κα­ Κάουφμαν: Αντρες, γυναίκες και παιδιά: τέδωσαν οι υπερ-ορθόδοξοι ομοεθνείς του. Τα γλωσσι­ Ες: Ναι. κά σχέδια τα πραγματοποιεί σε δύο κατευθύνσεις: α) Κάουφμαν: Νιώσατε ποτέ συμπόνια για τα θύματα; Αρχίζει το 1910 τη δημοσίευση του Thesaurus totius Στεφτήκατε την οικογέναά σας και τα παιδάκια ω ς : hebraitatis, που θα ολοκληρωθεί σε 17 τόμους το 1959. Ες: Ν α β) Ιδρύει (1890) μαζί με τον David Yellin την επιτροπή για Κάουφμαν: Τότε, πώς μπορέσατε να εκτελέοετε τέταες την εβραϊκή γλώσσα, που στη συνέχεια θα γίνει η Εβραϊ­ πράξεις: κή Ακαδημία και στην οποία θα προεδρεύει μέχρι το θά­ Ες: Παρά τους δισταγμούς μου, το μοναδικό, αλλά και το νατό του. Μετά από έναν εκπατρισμό στις ΗΠΑ (1914αποφασιστικό στοιχείο ήταν η δκττσγήττου είχε δοθεί 1919) θα επιστρέφει στην Παλαιστίνη, θα πετύχει τα ε ­ απότονΧίμλερ. βραϊκά να είναι μία από τις τρεις επίσημες γλώσσες της Κάουφμαν: Είναι αλήθεια πως χρησιμοποιούσατε αέβα περιοχής, θα ιδρύσει το Sefatenu - Η ΓΠώοσα μας και θα Zyklon-B για να σκοτώνετε τους Εβραίους: γίνει γραμματέας της προπαρασκευαστικής επιτροπής για την ίδρυση του Πανεπιστημίου της Ιερουοαλήμ. 0 Ες: Ναι.

Eliezer Ben Yehouda πεθαίνει το 1922.0 μεταφραστής Κάουφμαν: Είναι αλήθεια σπ στους θαλάμους αερίων στα γαλλικά του Reve travers6 και μελετητής του έργου ρίχνατε ακόμα και τα νεογέννητα: του, ψυχαναλυτής Gerard Haddad λέει πως οι σύγχρονοι Ες: Ναι». Ισραηλινοί τίμησαν τον Ben Yehouda δίνοντας το όνομά του σε κεντρικές λεωφόρους της Ιερουσαλήμ και του Μάιντα Τζουζέπε: Η δίκη της Νυρεμβέργης Τελ Αβίβ, αλλά ξεχάσανε τους αγώνες του για τη δόμη­ Σ ειρ ά Τα Φοβερά Ν τοκουμέντα ση της εβραϊκής εθνικής γλωσσικής ταυτότητας [όλες οι πληροφορίες για τον Ben Yehouda βρίσκονται στο 7 και VI. Όλοι εμείς οι μη ειδικοί, που παρακολουθούμε ρα­ δευτερευόντωςστο2ί. διόφωνο, τηλεόραση κ.λπ. σε αυτό το τέλος του εικο­ VII. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η εβραϊκή γλώσσα ήταν στού αιώνα, γνωρίζουμε πως υπάρχει μία επίσημη μάλλον ένα νεκρό και ιερό γράμμα της ιστορίας του ε ­ γλώσσα του κράτους του Ιοραήλ, τα Εβραϊκά, και, όταν βραϊσμού, ο ιερατικός και λειτουργικός τρόπος που γενι­ τα ακούμε, μας θυμίζουν κάπως τα αραβικά που ακούγακά χρησιμοποιούσαν τη γλώσσα της Βίβλου· κάθε άλλο με σε ένα διπλανό σταθμό. Το σημαντικό λοιπόν γεγο­ παρά πεδίο δημιουργικότητας και επικοινωνίας υπήρξε νός αυτό, ότι το αναγνωρισμένο πια κράτος του Ισραήλ μέχρι σχετικά πρόσφατα, ας πούμε, μέχρι τα μέσα του αναγνωρίζεται και από την ομιλία του, τη λαλιά του, το ι­ δέκατου ένατου αιώνα. Το εάν τα σημασιολογικά πεδία δίωμά του, είναι το υλοποιημένο όνειρο ενός μεγάλου των λέξεων της Βίβλου ενίσχυσαν την πλούσια ερμη­ οραματιστή της εβραϊκής ταυτότητας, του Eliezer Ben νευτική παράδοση των σοφών του Ισραήλ και εμπλούτι­ Yehouda. Γεννημένος το 1858 στη Λιθουανία, έχοντας σαν την Ταλμουδική σκέψη και φιλοσοφία, αυτό δεν κάνει τις εγκύκλιες σπουδές του και σε ραββινικό σχο­ μπορεί να καταστήσει μία γλώσσα ζωντανή. Μία γλώσσα λείο αλλά και σε λύκειο με επιρροές από τη Haskala, με­ παραμένει κολοβή εφόσον κάποια από τα λειτουργικά ταβαίνει στο Παρίσι το 1878, για να σπουδάσει ιατρική, της στοιχεία είναι ελλιπή ή και λείπουν εντελώς". Μια αλλά αρρωσταίνει από φυματίωση, εγκαταλείπει ιατρική γλώσσα είναι ένας ζων μηχανισμός, εξελίσσεται, ανανε­ και Γαλλία και αποφασίζει να αφιερωθεί στο όνειρό του, ώνεται, εμπλουτίζεται, δανείζεται, δανείζει, εν τέλει με­ την αναγέννηση της εβραϊκής γλώσσας. Το 1881 πα­ ταλλάσσεται. Φωνητικά, φωνολογικά, γραμματικά, συ­ ντρεύεται την κόρη του δασκάλου του Samuel Naphtali ντακτικά, σημασιολογικά. Αυτό πίστευε και ο Ben Herz Jonas, την Debora, και εγκαθίστανται οικογενειακώς Yehouda από τα νεανικά του χρόνια, όταν ακόμη βέβαια στην Παλαιστίνη. Η Debora πεθαίνει από τις κακουχίες διαμόρφωνε αυτό που τελικά έγινε το σύνθημα και ο και τη φτωχή ζωή που κάνουν σ' αυτή τη μίζερη περιοχή σκοπός του: Αναγέννηση του Ισραήίί και της Γλώσσας της θνήοκουσας Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Έξι μήνες του στην Πατρώα Γη. αργότερα ο Ben Yehouda παντρεύεται τη μικρότερη α­ «Είναι αλήθεια [τον ρω τάα ο Κάουφμαν, ο συνήγορος το υ

Ερνστ Κάλτεμπρουνερ] όπ στοΑουσβττς εξοντώθηκαν

Ή®©-

μήνα

VIII.

Η δράση του υπήρξε πολύπλευρη και πολυμέτω­ πη. 0α μπορούσε να περιγράφει σχηματικά σε μερικές κατηγορίες: α) Δίδαξε εβραϊκά σε παιδιά, εφήβους και ε­ νήλικες, έγραψε σχετικά βοηθήματα, δημοσιογράφησε στα εβραϊκά έντυπα, που κυκλοφορούσαν τότε στήν Πα­ λαιστίνη, ίδρυσε και ο ίδιος εφημερίδες και περιοδικά, β) Αγωνίστηκε με ένταση και έμφαση για τη βασική του ι­ δέα, την αναγέννηση της εβραϊκής γλώσσας σε κοινωνι­ κό και πολιτικό επίπεδο. Δεν άφησε, στο μέτρο του δυνα­ τού, καμιά ευκαιρία να μην κατακεραυνώσει τους «ε­ χθρούς» του, είτε αυτοί ήταν οι Ορθόδοξοι Εβραίοι και το Ιερατείο είτε αυτοί ήταν οι ομοϊδεάτες του, που έθεταν σε δεύτερο πλάνο το θέμα της γλώσσας, θεωρώντας το ζήτημα της γης ως πρωτεύον. 0 Ben Yehouda έφτασε μάλιστα να δέχεται την πρόταση των ισχυρών για ένα κράτος του Ισραήλ στην Αφρική, αρκεί σε αυτό το εβραϊ­ κό κράτος να υπάρχει μια επίσημη, εθνική γλώσσα, τα αναγεννημένα εβραϊκά (του), γ) Πέτυχε τα εβραϊκά να είναι η τρίτη επίσημη γλώσσα στην αγγλοκρατούμενη Παλαι­ στίνη, ίδρυσε το Sefatenu - Η γλώσσα μας και, κυρίως, ί­ δρυσε αυτό που τελικά έγινε η Εβραϊκή Ακαδημία, δ) Το opus magnum του Ben Yehuda παραμένει το 19τομο Thesaurus totius hebraitatis, που συμπληρώθηκε μόλις το 1959 από τη χήρα του και τον γιο του. Σχετικά με αυτό το έργο θα πρέπει να τονίσουμε ότι συμπεριλάμβανε έναν τεράστιο πλούτο ριζών από σημιτικές και άλλες γλώσσες και έτσι ανανέωνε ρηξικέλευθα τα Βιβλικά εβραϊκά. Αυτό που σημειώνουν οι ειδικοί περί τις γλώσσες, η μεγαλύτε­ ρη επιτυχία αυτού του σχεδίου είναι ότι, μόλις μισό αιώνα μετά από την ολοκλήρωσή του, το έργο είναι ήδη ξεπε­ ρασμένο, πράγμα που σημαίνει ότι ο στόχος πέτυχε: τα εβραϊκά είναι ζωντανός οργανισμός, ανανεώνεται και λει­ τουργεί δημιουργικά μέσα στον αιώνα*.

IX. 0 Ben Yehouda είχε αποκτήσει το παρατσούκλι meschougge - ο τρελός. Και αυτό γιατί πολλές από τις α­ πόψεις του τις υποστήριζε ή και τις εφάρμοζε με πάθος. Το πρώτο πράγμα, που τον ενθουσίασε φτάνοντας στο λιμάνι της Χάιφας, ήταν ότι ο αμαξάς που τους πήγαινε στον προορισμό τους μίλαγε «εβραϊκά». Υπήρχαν δηλαδή «εβραϊκά», καθημερινά, που κάποιοι αμαξάδες, άνθρωποι του λαού, τα χρησιμοποιούν στο δρόμο, να βρίσουν, να αγαπηθούν, στο σπίτι τους, να πούνε ερωτόλογα και να κανακέψουν τα παιδιά. Έτσι, το σχέδιό του διαμορφώθη­ κε ως εξής: θα φτιάξει ένα σπίτι όπου μόνο τα εβραϊκά θα μιλιούνται, όπου ο νεογεννημένος γιός του Ithamar δεν θα ακούσει άλλον ήχο εκτός από τα εβραϊκά. Ακόμη και στο σκύλο του μιλούσε εβραϊκά. Είναι κατανοητό γιατί τον φώναζαν «τρελό» στη γειτονιά και γιατί σκανδαλισμέ­

ΤΟ θέμα του μήνα

νοι οι υπερ-Ορθόδοξοι σκοτώσανε το σκύλο του Ben Yehouda! Τελικά ο Ithamar, μετά από μια καθυστέρηση στην κατάκτηση της ομιλίας, μίλησε εβραϊκά. Έτσι φαντασιαστικά, συμβολικά αλλά και πραγματικά, τα εβραϊκά έγιναν μητρική γλώσσα. Ο Ben Yehuda παρατήρησε και κατέγραψε τις λέξεις και τους νεολογισμούς του Ithamar, δημιουργώντας το πρώτο corpus των «εκ γενετής» ομιλούντων τα εβραϊκά ως μητρική γλώσσα. Από αυτές τις παρατηρήσεις προέκυψε η πρακτική γλωσσολογία του Ben Yehouda: πρότεινε και πέτυχε, τελικά, πολλά λεξιλο­ γικά δάνεια να γίνουν από την κατά πλειοψηφία αραβική γλώσσα της Παλαιστίνης και, κυρίως, πλησίασε το φωνο­ λογικό σύστημα των εβραϊκών (του) στο σύστημα του κοινωνικού περίγυρου της Παλαιστίνης, στο φωνολογικό σύστημα των αδελφών μας των Αράβων. □

Σημειώσεις α. Δεν πρόκειται να ασχοληθούμε εδώ με το ζήτημα που τίθε­ ται ο ε κάθε ζώσα γλώσσα από τις επιμειξίες - παράγωγα της επαφής της με άλλες, ζώσες γλώσοες, έστω και εάν αυτές οι δεύτερες ασκούν ρόλους επικυριαρχίας στο διεθνές πα­ ζάρι των γλωσσών. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει

1 9 45 :0 Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ, ο λεγό μενο ς «θεω ρητικός το υ εθνικοσοσιαλισμού» στην cm otovta tou στη Δΰ<η τ η ς Ν υρεμβέργης:

«Η κατηγορία υποσιηβζει όπ διατάξαμε ψ εξόιπω ση δώδεκα εκατομμυρίων ατόμων, επιθυμώόμωςνα διακηρύξω όπ η συνείδησή μου είναι πεντακάθαρη».

να λησμονούμε πως ο επόμενος... πόλεμος στο πεδίο μά­ χης της παγκοσμιοποίησης θα γίνεται στα αγγλικά του διαδι­ κτύου! β. Τα όσα μας πληροφορεί η εγκυκλοπαίδεια στο σχετικό λήμμα είναι λίαν διδακτικά. Τα κλασικά εβραϊκά της Βίβλου επιβεβαι­ ώθηκε ότι ήτανε σε χρήση για αιώνες, χάρη στη μεγάλη ανα­ κάλυψη των λεγάμενων χειρογράφων της Νεκρός θάλασσας το 1947. Οι πολύπλοκες ιστορικο-γεωγραφικές συνθήκες, στις οποίες έζησαν οι φυλές του Ισραήλ, κάθε άλλο παρά ευνοϊ­ κές μπορούσαν να είναι για μια αρμονική και ομοιόμορφη εξέ­ λιξη της εβραϊκής γλώσσας διαμέσου των αιώνων. Έτσι, στις περισσότερες περιπτώσεις και στην πλειοψηφία των ανά τον κόσμο εβραϊκών κοινοτήτων, η εβραϊκή γλώσσα παρέμεινε μόνον ιερή γλώσσα, η γλώσσα της Βίβλου. Κατά κανόνα ε­ βραϊκές ρίζες και εκφράσεις βρίσκουμε σε όλα τα εβραϊκά ι­ διώματα είτε γύρω από τη Μεσόγειο είτε στην Ηπειρωτική Ευ­ ρώπη, αλλά ομιλούμενη εβραϊκή γλώσσα βρίσκουμε, φαίνε­ ται, μόνο σε εβραϊκές κοινότητες που παρέμειναν διαμέσου των αιώνων στην Παλαιστίνη. Το φωνητικό και φωνολογικό σύστημα αυτών των εβραϊκών ήταν επηρεασμένο από τα α­

ραβικά ιδιώματα της περιοχής, θα δούμε το ρόλο που έπαιξε αυτό το γεγονός. γ. Οι υπερεθνικισμοί όπως και οι υπερορθοδοξίες δεν έχουν ανά­ γκη την αποδεδειγμένη άλλωστε παλαιότητα της εβραϊκής ή της ελληνικής γλώσσας, για να παράγουν τον φανατισμένο γλωσσαμυντορικό τους λόγο. Οι «καθαροί» πόσης κατηγορίας αγωνίζονται να πείσουντους εαυτούς πως η «μητέρα» τους είναι αειπάρθενος... Σχετικώς και εύγλωττα το αφιέρωμα στη γλώσσα της Ελευθεροτυπίας, στις 24 Ιουλίου 1999, τιτλοφο­ ρείται: Η Ελληνική έγινε 4000 ετών...! δ. Εδώ η παραπομπή γίνεται στην επονομαζομένη μητρική γλώσσα, που υπήρξε ένα από τα κύρια θέματα του Jacques Hassoun [31, για την οποία δημοσίευσα πρόσφατα κάποιες σκέψεις 14!. Η βασική ιδέα είναι ότι η γλώσσα, μέσα στην ο­ ποία γεννιέται, τρέφεται και μεγαλώνει κάποιος, είναι και μη­ τρική για τη στοργή και μητρώα για την ταυτότητά του και μή­ τρα για κάθε περαιτέρω γλωσσική και νοητική κατάκτησα ε. Οι διαπιστώσεις της ενότητας I, σχετικά με τις 5.000 γλώσσες που χαθήκανε τον εικοστό αιώνα, εξηγούνται εν μέρει από αυτά που υπονοούνται εδώ: γλώσσες χωρίς υποκείμενα και κοινωνικά ερείσματα (π.χ. η Εσπεράντο), ιδιώματα χωρίς γρα­ φή (π.χ. τα Αρβανίτικα) ή τέλος γλώσσες που πέθαναν λόγω γενικής αδιαφορίας (π.χ. τα Τσακώνικα). Ανάλογο φαινόμενο, αλλά με σαφείς ιστορικο-κοινωνικές αιτίες, είναι η διαμόρφω­ ση ξύλινου ιδιώματος και γλώσσας στα πολιτικά αλλά και τα κλειστά επιστημονικά περιβάλλοντα. ζ. Ο Έλληνας αναγνώστης θα αναγνωρίζει εδώ αρκετές αναλο­ γίες με τις προσπάθειες των πατέρων της Ελληνικής Παλιγγε­ νεσίας ή και των λεξικογράφων της πρώτης ελληνικής γενιάς. Εννοώ εδώ τον Δημητράκο ή τον Κουμανούδη. Η πιο συγκινη­ τική περίπτωση βέβαια είναι ο Βοσταντζόγλου, που προφανώς έγραψε το πιο «μοντέρνο» λεξικό της ελληνικής γλώσσας, το υπέροχο «Αντιλεξικό» του. Αυτό που δεν είναι γνωστό ευρύτε­ ρα είναι ότι ο Βοσταντζόγλου, γόνος πλούσιας εμπορικής οι­ κογένειας της Βόρειας Μικρός Ασίας, είχε τα τούρκικα ως μη­ τρική γλώσσα και ήταν αγγλόφωνος από παιδεία, δεδομένου ότι φοίτησε σε αμερικανικό κολέγιο. 'Οταν ο πατέρας του τον έστειλε, έφηβο πια, σε εμπόρους φίλους του στην Κωνσταντι­ νούπολη για να εκπαιδευτεί, ένιωσε παράξενα μέσα στο ε λ ­ ληνόφωνο περιβάλλον της Πόλης. Έκτοτε έβαλε σκοπό στη ζωή του να «μάθει» ελληνικά και να «μάθει» ελληνικά στους Έλληνες. Το «Αντιλεξικό» είναι η πραγματοποίηση αυτού του σχεδίου. Βιβλιογραφία 1.0. Βαρών-Βασάρ (επιμέλεια): Εβραϊκή ιστορία και μνήμη. Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, 1998.

2. Encyclopaedia Universalis: Hebraiques (langue et litterarurel, 1998.

3. J. Hassoun: To κοντραμπάντο της μνήμης (μετ. Α. Ασσέρ) Τρίαψις Λόγος - Εξάντας, 1996.

4. Δ. Κατή, Μ. Κονδύλη, Κ. Νικηφορίδου: Γλώσσα και νόηση. Αλε­ ξάνδρεια, Αθήνα, 1999.

5. Ρ. Σταυρίδη-Πατρικίου: Γλώσσα εκπαίδευση και πολιτική. Ολκός, Αθήνα, 1999.

6. Κ. Τσιτσελίκης (επιμέλεια): Γλώσσες, αλφάβητα και εθνική ιδε­ ολογία στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια. ΚΕΜΟ, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 1999.

7. Yehouda, Ε. Ben: Le τένε trave l. Εισαγωγή από τον Gerard Haddad. Editions du Scribe, Παρίσι, 1988.

a Οϋοκαύτωμα: Ενδεικτική ΡιΡΑιογροφΙο στο εΑϋηνικά Μ αρτυρίες Αμπατζοπούλου Φραγκίσκπ: Το Ολοκαύτωμα στις μαρτυρίες των Ελλήνων Εβραίων. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1993. Ασσέο Ανριέτ: Τι απέγιναν οι εβδομήντα χιλιάδες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης. Επίμετρο: Χόρχε Σεμπρούν-Ελί Βιζέλ: Η σιωπή είναι αβάσταχτη. Μτφρ.: Βασίλης Τομανάς, Ρίκα Μπενβενίστε. Σκόπελος, Νησίδες, 1997. Βαφόπουλος Γιώργος: Σελίδες αυτοβιογραφίας, τ. Β'. Αθήνα, 1971. Γιακοέλ Γιομτώβ: Απομνημονεύματα, 1941-1943. Επιμέλεια: Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1993. Καμπανέλλης Ιάκωβος: Μαουτχάουζεν. Αθήνα, Κέδρος, 1981. Κούνιο Έρικα, Ναρ Αλμπέρτος: Προφορικές μαρτυρίες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης για το Ολοκαύτωμα. Επιμέλεια: Φραγκίσκη Αμπατζοπού­ λου. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1998. Κούνιο-Αμαρίλιο Έρικα: Πενήντα χρόνια μετά... αναμνήσεις μιας σαλονικιώτισσας Εβραίας. Επιμέλεια: Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1996. Κούνιο Χάιντς-Σαλβατόρ: Έζησα τον θάνατο. Θεσσαλονίκη, 1981. Ματαράσσο Ισαάκ: Κι όμως όλοι τους δεν πέθαναν. Αθήνα, 1948. Μελό Βερνάρδος: Τα πάθη και η εξόντωση των Ελληνοεβραίων. Θεσσαλο­ νίκη, Παρατηρητής, 1998. Μενασέ Αλμπέρτος: Birkenau (Auschwitz II). Αναμνήσεις ενός αυτόπτου μάρτυρος. Πώς εχάθησαν 72.000 Έλληνες Εβραίοι. Θεσσαλονίκη, Ισραηλιτική Κοινότητα, 1974. Νατζαρή Μαρσέλ: Χρονικό 1941-1945. Παρουσίαση: Φ. Αμπατζοπούλου & Ε. Ελεγμίτου. Θεσσαλονίκη, Ίδρυμα Ετς Αχαΐμ, 1991. Ναχμία Μπέρρυ: Κραυγή για το αύριο. 76859... Αθήνα, Κάκτος, 1989. Ναχόν Μάρκος: Μπίρκεναου. Το στρατόπεδον του θανάτου. Θεσσαλονίκη, Ίδρυμα Ετς Αχαΐμ, 1991. Πέλλας Όμηρος: Στάλλαγκ VIC. Ημερολόγιο μιας ομηρίας. Αθήνα, 1962. Περαχιά Λεόν: Μαζάλ. Αναμνήσεις από τα στρατόπεδα του θανάτου (19431954). Θεσσαλονίκη, Ίδρυμα Ετς Αχαΐμ, 1991. Στρούμσα Ιάκωβος: Διάλεξα την ζωή. Από την Θεσσαλονίκη στο Άουσβιτς. Θεσσαλονίκη, παρατηρητής, 1997.

μήνα

--------------------------------

Χανταλί Ιάκωβος: Από το Λευκό Πύργο στις πύλες του Άουοβιτς. Πρόλογος: Ελί Βιζέλ. Μτφρ. από τα Εβραϊκά: Ηλία Εαμπετάι. Ίδρυμα Εις Αχαΐμ. Θεσσα­ λονίκη, Παρατηρητής, 1996.

Ολοκαύτωμα. Μτφρ.: Τάσος Ρόκας. Πρόλ.-Επιμ.: Στέφανος Ροζάνης. Αθήνα, TerzoBooks, 1998. Μαζάουερ Μαρκ: Η Ελλάδα του Χίτλερ. Η εμπειρία της Κατοχής. Μτφρ.: Κ. Κουρεμένος. Αθήνα, Αλεξάν­

Ες Ρούντολφ: Αυτοβιογραφία. Πρόλ.-Μτφρ.: Λευτέρης Μαυροειδής. Αθήνα, Νεφέλη, 1995. Λέβι Πρίμο: Η Ανακωχή. Μτφρ.: Ζακ Σαμουήλ. Αθήνα, Σέλας, 1997. Λέβι Πρίμο: Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος. Μτφρ.: Χαρά Σαρλικιώτη. Αθήνα, Άγρα, 1997. Λέβι Πρίμο: Το καθήκον της μνήμης. Συζήτηση με τους Anna B m o και Federico Cereja. Μτφρ.: Χαρά Σαρλικιώτη. Αθήνα, Άγρα, 1998. Ος Ρούντολφ Φραντς, Μπρόαντ Πέρι, Κρέμερ Γιόχαν Πάουλ: Το Άουοβιτς με τα μάτια των SS. Τρεις μαρ­ τυρίες. Μτφρ.: Νίκη Καλαμαρά-Φιλιππουπολίτη. Αθήνα, Γνώση, 1984. Φρανκ Άννα: Το ημερολόγιο. Επιστολές από τη 14η Ιου­ νίου 1942 έως την 1η Αυγούστου 1944. Μτφρ.: Πέ­ να Χατχούτ. Αθήνα, Πατάκης, 1997.

δρεια, 1994. Μάιντα Τζουζέπε: Η δίκη της Νυρεμβέργης. Σειρά: Τα Φοβερά Ντοκουμέντα. Μτφρ.: Γ. Πρίφτης. Αθήνα, Φυτράκης, 1973.

Φρανκ Άννα: Το Ημερολόγιο. Μτφρ.: Έρση Λάνγκε. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1990. Φρανκ Άννα: Το Ημερολόγιο. Μτφρ.: Γιάννης θωμόπουλος. Αθήνα, Μίνωας, 1999.

Μ ελ έτ ες - Ιστορία Αμπατζοπούλου Φραγκίακη: Η λογοτεχνία ως μαρτυ­ ρία. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1995. Αμπατζοπούλου Φραγκίσκη: 0 Άλλος εν διωγμώ. Η ει­ κόνα του Εβραίου στη λογοτεχνία. Ζητήματα ιστο­ ρίας και μυθοπλασίας. Αθήνα, θεμέλιο, 1998. Βαρών-Βασάρ Οντέτ (εηιμ.): Εβραϊκή ιστορία και μνήμη. Αθήνα, Πόλις, 1998. Ενεπεκίδης Πολύχρονης: Το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Ελλάδος, 1941-1944. Από τα γερμανικά και ελ­ ληνικά αρχεία. Αθήνα, Εστία, 1996. Εταιρεία Μελέτης Ελληνικού Εβραϊσμού: Οι Εβραίοι στον ελληνικό χώρο: Ζητήματα ιστορίας στη μακρύ διάρκεια. Πρακτικά του Α' Συμποσίου Ιστορίας. Θεσ­ σαλονίκη, 25-24/11/1991. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1995. Εταιρεία Μελέτης Ελληνικού Εβραϊσμού: Οι Εβραίοι της Ελλάδας στην Κατοχή. Επιμέλεια: Ρίκα Μπενβενίστε. Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1998. Άρεντ Χάννα: Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Η κοινοτυπία του κακού. Μτφρ.: Αγγελική Μέντζα. Αθήνα, θύρ­ σος, 1995. Γκολντχάγκεν Ντάνιελ Τζόνα: Πρόθυμοι δήμιοι: οι εκτε­ λεστές του Χίτλερ. Οι καθημερινοί Γερμανοί και το

Λογοτεχνία Ιωάννου Γιώργος: Η σαρκοφάγος. Αθήνα, Κέδρος, 1971. Ιωάννου Γιώργος: Το δικό μας αίμα. Αθήνα, Κέδρος, 1978. Μπακόλας Νίκος: Η μεγάλη πλατεία. Αθήνα, Κέδρος, 1987. Μπούτος Βασίλης: Η συκοφαντία του αίματος. Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Ναρ Αλμπέρτος: Σε αναζήτηση ύφους. Θεσσαλονίκη, Τραμ, 1991. Ναχμία Νίνα: Ρέινα Ζιλμπέρτα, ένα παιδί στο γκέτο της Θεσσαλονίκης. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1996. Πέτσκος Χαράλαμπος: Το φάντασμα του Άουοβιτς και άλλα διηγήματα. Αθήνα, 1977. Χριστιανόπουλος Ντίνος: Οι προγραμματισμένοι στο χαμό. Ποιήματα Θεσσαλονικέων ποιητών για την καταστροφή των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Θεσ­ σαλονίκη, Διαγώνιος, 1990.

Keneally Thomas: Η λίστα του Σίντλερ. Μετάφραση: Στέφανος Κόκκαλης. Αθήνα, 'Νέα Σύνορα'-Λιβάνης, 1994. Λέβι Πρίμο: Αν όχι τώρα, πότε; Μτφρ.: Μάνος Ματσαγγάνης, Κιάρα Μορόνι. Αθήνα, θεμέλιο, 1995. Μπελ Χάινριχ: Εσύ, Αδάμ, πού ήσουν: Μτφρ.: Ζήσης Σαρίκας. Αθήνα, Γράμματα, 1989. Σεμπρούν Ζωρζ: Το μεγάλο ταξίδι. Μτφρ.: Άρης Αλε­ ξάνδρου. Αθήνα, Εξάντας, 1974.

Semprun Jorge: Τι ωραία Κυριακή! Μτφρ.: Μπάμπης Λυκούδης. Αθήνα, Εξάντας, 1989. Σίνγκερ Ισαάκ Μπάσεβις: 0 τελευταίος δαίμονας και άλ­ λα διηγήματα. Μτφρ.: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Γιώργος Τσακνιάς. Αθήνα, Νεφέλη, 1995. Σλινκ Μπέρνχαρντ: Διαβάζοντας στη Χάννα. Μτφρ.: I. Κοπερτί. Αθήνα, Κριτική, 1997.

Για περισσότερες πληροφορίες οι αναγνώστες μπορούν να α­ νατρέξουν και σε ειδικά αφιερώματα του περιοδικού «Χρονι­ κά», που εκδίδεται από το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο της Ελλάδος (Βουλής 36,105 57, Αθήνα, τηλ. 3244315-8).

εκδόσεις ΠΟΛΙ Σ κ υκ λοφ ορ ο ύν

ΜΑ ΤΙ Ε Λ Ε Ν Τ Ο Ν

J .H A S S O U N , Γ. Θ Α Ν Α Σ Ε Κ Ο Σ ,

Ρ. ΜΠΕΝΒΕΝΙΣΤΕ, Ο. ΒΑΡΩΝ-ΒΑΣΑΡ

Η δίκη τον Ζαν-Μαρί Λ ε Π εν μυθιστόρημα

Εβραϊκή ιστορία και μνήμη Επίμετρο: TIB ETA N Τ Ο Ν Τ Ο ΡΟ Φ

Οι καταχρήσεις της μνήμης Μετάφραση: Φίλιππος Μίτλεττον Επίμετρο: Ανδρέας Πανταζάπουλος

Μεταφράσεις: Α. Ασέρ, Ο. Βαρών-Βασάρ, Κ. Καψαμπέλη Επιμέλεια: Ο ντέτ Βαρών-Βασάρ

Ένας ρατσιστής οπαδός του Λ ε Πεν σκο­

Μ ελέτες για το Άουσβιτς ως γεγονός

τώνει έναν νεαρό Γάλλο αραβικής κατα­

και ως μνήμη, καθώς και για τη σχέση

γωγής. Την υπεράσπισή του αναλαμβάνει

μνήμης και ιστορίας. Σ το επίμετρό του ο

γνω στός αντιρατσιστής δικηγόρος, επ ι­

Τόντοροφ, όσο κι αν θεωρεί αναγκαίο το

χειρώντας να φέρει στη θέση του κατη­

να διατηρείται η μνήμη ζωντανή, αρνείται

γορούμενου τον Λ ε Πεν και τον ρατσισμό.

την αναγωγή της σε κάτι το ιερό και α ­

Τι συνέπειες όμως μπορεί να έχει μια τέ­

παραβίαστο. Κι αυτό γιατί φοβάται τον α­

τοια διφορούμενη στρατηγική; Έ να μυθι­

ποπροσανατολισμό μας από τα προβλή­

στόρημα που αναλύει με οξυδερκή τρόπο

ματα του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και

τα φαινόμενα του ρατσισμού και του φα­

του αποκλεισμού που παραμένουν σήμερα

σισμού στη σημερινή Γαλλία.

οξύτατα και απαιτούν την εγρήγορσή μας.

ΟΜ ΗΡΟΥ 32 , Τ Η Λ . 36 43 3 8 2 , ΦΑΧ 36 36 501 * e - m a il: p o lis @ a th .fo r th n e t. g r

.

Γράφουν oi:

• Αναστασία Ανασιασιάδου: Η Ευρυδίκη κοι οι κόρεε ιηε ή ιοΕίδιπ inc γυναικείας ποίησης του αιώνα μας · ΕΑισάβετ Αρσενίου: Ιο κρόσσιο της γάώσσας- πτυχές ιηε εάάηνικήε γυναικείας γραφής * ΕΑένη Γιαννοκάκη: Βρώση κοι διάβρωση οτον υπνοβάτη ιηε ΙΑ. Παραπόνου κοι στη Ιάχαρη οιην άκρη ψ, Ε. Φακίνου · (Πορία Ηακσβοϋάιο: θεωρητικέε προσεγγίσειε του οώματοε και ιηε γραφήε · Αργυρώ ΙΑοντάγάου: Οι παπαγάάοι ιηε γραφήε ΙΑάρω Βούκα, Πένη Ευθυμιόδη, Ιωάννα Καραστιάνη, (ΒαρΙα Κυρτζάκη, Τζένη ΒΙασιοράκη, Αθηνά Παπαδάκη, ΐροη ΙωιηροποΑΑου, Σώιη ΤριανταιρΑΑΑου, ΚαΙη ΤοιισέΑη, Ποτάσα Χοπηδάκη, Οήμητρα Χριστοδούϋου nPO O HO M H (Τΐιμίκα Ηρανάκη: Γεράματα στα Εένα ΕΜΚΑΙΡΙΑΙΡΟΑΕΙΣΗΙ Βαγγέάηε Πανιαζής: Ζει ο ποιητής ο Όμηρος; ΞΕΠΟΟΙΗΓΗΙΙΙΑ

Λευκάδιος Χερν: Ιστορίεε ιηε Ιαπωνίαε • Κριτικές και παρουσιάσεις 40 νέων βιβδΙιαν · Ια Bast Sailer ίου μήνα • Εαειηρίδα · Ξένο βιβάΙο · ΒιβάιογροιρικΑ δεδιΙο κ.ά.

I ιβΐρνοχώρο: http://book.culture.gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Γ

Ι

Α

Ν

Ν

Η

Σ

ΞΑ ΝΘΟ ΥΛ ΗΣ

.ύστερα, ήρθαν οι μέλισσες Μυθιστόρημα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα, τηλ. κέντρο 330.12.08 www.kastaniotis.com e-mail: info@kastaniotis.com

Σ

Ε

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω

Λ Ε Ι Α

ΜΑΡΩ ΔΟΥΚΑ

Ουράνια μηχανική

Νεαροί ήρωες, σκληρή πραγματικότητα. Η δράση τοποθετείται σε φυλακή ανηλίκων αλλά και στον «έξω »κ όσ μ ο. Η παράλληλη ζωή των δύο «κόσμων» αλλά και των δύο ηρώων, του Ιάκωβου και του Ριχάρδου, όπου η περιπέτεια συναντά το στοχασμό και η αστυνομική δράση την κοινωνική προβληματική.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ « Κ Ε Δ Ρ Ο Σ