Τεύχος 392

Εργαστήρι Βαϋκάνιων συγγραφέων και μεταφραστών Πέα Ο ϋ φ ίκ ίι

Μ. · R . WEBER ·

Κιίκποζ flxpipoc · flsiSiopoc Γρηγοριά6ΐ|( · Πένη ΕυΟυμιάβΐ) Hiw nq KaisopiSnc · flvSpiaq Πΐήτσου Πέτρας Ταταύπουϋος · Ιώ ιη ΤριανταφΰΑΑου

·. Β , S C L I N K

Ο Π ΐΚ Ο Ο Τ Ο Ο ΙΗ Γ Η Π Η ΙΠ )

ΠΙΕΡΗΣ

Από ίο συρτάρι...

WERTHEIM

'Μ · ΤΕΥΧΟΣ 392 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1999 . ΔΡΧ. 1.800

ΜΗΝΙ ΑΙ Α ΕΠΙ ΘΕΩΡ

Σ τ η σ ύ γ χ ρ ο ν η Π ύ λ ο μ ια Ι τ α λ ίδ α π α σ χ ίζ ε ι ν α λ υ τ ρ ώ σ ε ι

■

χ ω ρ ίς κ α ν έ λ α

τ ο ν α γ α π η μ έ ν ο τ η ς απ ό ό ,τ ι κ ρ υ φ ό τ ο ν β α σ α ν ίζ ε ι, ώ σ π ου μ π λ έ κ ε τ α ι σ ε έ ν α μ υ σ τ ή ρ ιο το ο π ο ίο κ α λ ε ίτ α ι ν α ε ξ ιχ ν ιά σ ε ι κ α ι έ ρ χ ε τ α ι α ν τ ιμ έ τ ω π η μ ε φ ο β ε ρ έ ς α π ο κ α λ ύ ψ ε ις .

Lmi'OMl'il 1

ΕΚΛΟ'-ΚΡ_

PEKur.il

Η ισ τ ο ρ ία τ ο υ Τ ζ ό ζ ε φ Π ω λ Π ΙΝ Ο Κ Ο Ρ ΡΙΑΣ

Τ ζ έ ρ ν ιγ κ α ν , π ου κ α τ α δ ικ ά σ τ η κ ε σ ε θάνα το , ε κ τ ε λ έ σ τ η κ ε μ ε τ ά δ ώ δ εκ α χ ρ ό ν ια α ν α μ ο ν ή ς σ τη ν π τέ ρ υ γ α τω ν θ α ν α τ ο π ο ιν ιτ ώ ν κ α ι « α ν α σ τ ή θ η κ ε» , μ έ σ α σ το ν κ υ β ε ρ ν ο χ ώ ρ ο . Μ ι α σ υ ν τ α ρ α κ τ ικ ή δ η μ ο σ ιο γ ρ α φ ικ ή έ ρ ε υ ν α γ ύ ρ ω απ ό μ ια ν α π ίσ τευ τη , α λ η θ ιν ή π ερίπ τω σ η.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ if] PERUGIA

TINA ΖΩΓΟΠΟ\ΆΟΥ Advtou 8 · Σάλωνος 116,106 81 Αθήνα Τηλ.: 3816559, 3803193, Fax: 3821158

14 Best Seller IS Best Seller 1998 16 ΕπβτηοΙδα lavouaolou l S Boaxuvoadee 13 ΕΕώσιησ Γράφβι ο Γιάννης ΔβΑηολάνης 2 5 Κοντρόλ Γράφβι ο Κώστας Πάρλας \ο Απλότητα Επιμέλεια Λάμπρος Κουλβλής ις Προς τα πού κινείται ο χρόνος; Γράφβι ο Βαγγέλης Πανταζάς 3 2 Εισυνήυην ΜιχάληςΚατσαρός(1919-1998) 3 4 ΤοΕένοΒι6λΙο Επιμέλβια ΗλΙας ΜαγκλΙνης 3 7 Αρθρο Εργαστήρι Βαλκάνιων συγγραφέων και μεταφραστών Γράφβι η Μυρσίνη Ζορμπά 4 3 ΡβποοτάΕ Νέα Ελληνικά για ξενόγλωσσους και αρχάριους Γράφβι ο ΗλΙας ΜαγκλΙνης 4 7 Άοθοο /928-1998:70χρόνια φιλοσοφικής ανθρωπολογίας Γράφβι ο Θεόδωρος Γβωργίου

5 0 Σαλόνι Πέ ιρος Ανταίος: «Οι αθώ α του οράματος Και α αθώ α του χρέους»

... οπό ίο ουριάρι W o n βιηνήροια

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ 5 3 Συνεργάστηκαν α : Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Κώστας Ξ. Γιαννόπουλος, Γιώργος Δανιήλ, ΛΙλυ Εξαρχοπούλου, Βρασίδας Καραλής, Νίκος Κολοβός, ΗλΙας ΜαγκλΙνης, Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, Σωτήρης Νιάλης, Όλγα Σβλλά, Γιάννης Σ. Παπαδάτος, Τάσος Παππάς, Βασίλης ΡούΒαλης, Αλκηστις Σουλογιάννη, Αλέξης Σταμάτης, Δημήτρης Τσατσούλης, Παναγιώτης Τσιαμούρας, Αλκηστη Χρονάκη 5 6 Σβα'ποάσωπο ΠαύλοςΜάτεσις ΤΑ ΠΑΛΙΑ 9 2 Ξένο διήγημα ΕυΙλ Ζολά: ΟώματηςμαρκησΙας 9 6 Φιλολονικά χοονονοααιήϋαΓα Ψυχάοησ: ΟΑργύρηςΕφταλιώτι ΔΕΛΤΙΑ 9 9 Βιβλιογραφικό 1 0 6 ΚοιτικονοαοΙα

Εργαοιήρι Βα/ΐκάνιων ουγγραφέων και μειαφροοιών

Μ Η Ν Ι Α Ι Α

ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ 115 ...ατό το συρτάρι. Ανέκδοτα διηγήματα Επιμέλβια: Ηρακλής 116 Κώστας Ακριβός: ΛαΛούνα Πάγος 1 2 0 Θεόδωρος Γρηγοριάδης: Η γυναίκα του ανεμά 1 2 4 Νέ νπ Ει 1 2 7 Γιάννης Καισαρίδης: Ο θείος μας στον I 1 3 4 Ανδρέας Μήτσου: ΟΜαινάτης 1 3 7 Πέτρος Τατσόπουί 1 4 2 Σώτη Τριαντάφυλλου: Εθνική γιορτή· 1 4 5 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ

Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η ___ Τ Ο Υ___ Β Ι Β Λ Ι Ο Υ No 392 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1999 ISSN 1106-1383

Σύνταξη: 33.01.313-33.01.239 Λογιστήριο: 33,01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315 fax: 33.01.315 Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπουλος Διευθυντής: Ηρακλής Παπαλέξης Σύνταξη: Γιώργος Γαλάντης. Σοφία Γεμβνάκη, θασίλης Καλαμαράς, Λάμπρος Κουλβλής, Νένη Ράις, ΒάσωΣπάθή. Υπεύθυνηοικονομικών :ΒάσωΣηαθή Συνδρομές: Αθανασία Σπάθή Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Επιμέλεια- Διορθώσεις: ΒΙκυΚωτσοβέλου Στοιχειοθεσία: Φωτθνή Βλασώτου ΗλεκτρονικήΣελιδοποίηση - Διαχωρισμοί: ΜαρίαΖαχαριουδάκη, τηλ. και fax: 38.21.700 Φιλμ-Μοντάζ: μυρικη ι ραφικές ιέχνες, Ζωοδόχου Πηγής 36, τηλ.: 38.44,265-38.12.373 Εκτύπωση: Δ. Πρίφτης& Υιοί ΟΕ. Σωνιέρουό.τηλ.: 5232323 Βιβλιοδεσία: Μ, Φουντουλάκης. Παπανικολή 13. Αιγάλεω, τηλ.: 5987432 Διανομή: ΝέοΠρακτορβΙοΤύπου Ιδιοκτησία: Γιώργος Γαβαλάς & ΣΙΑΕ.Ε. Εκδότης: Γώργος Γαλάνιης Κεντρικήδιάθεση: Αθήνα: «διαβάζω». Α. Μβταξά 26, Αθήνα 10681. Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο«Κέντροτου βιβλίου»,Λασσάνη 9, τηλ 237.463 Καλλιτεχνικήεπιμέλεια- Σύνθεσηεξωφύλλου: ΜαρίαΖαχαριουδάκη

11 κ ύ χη διαβάζω (ΐοχίβοο +1x2000)

2 0 .00 0 δρχ.

Hh

21 βιβλία ILS

21.000 δρχ.

Ζύνολο 4 1 C 00 6ρχ. Πληρώνικ (για συνδρομή +21 βιβλία ILS) 25.000 δρχ. ✓ | Κερδίζετε 16.000 δρχ.

γραφτείτε συνδρομητές ή ανανεώσετε τη συνδρομή οας τέλος Φεβρουάριου, μπορείτε, αν θέλετε, να αποκτήσετε τα 21 βιβλία ILS (κλασικά κείμενα της αγγλοσαξονικής Λογοτεχνίας και ιστορίας) στην προνομιακή τιμή των 10.000 δρχ. (κανονική τιμή 2 1 .00 0 δρχ) * ΤΑ ΕΞΟΔΑ ΤΗΖ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΤΩΝ 21 ΒΙΒΛΙΩΝ ILS (ME TAX ΥΔΡΟΜΕΙΟΉ COURIER) ΒΑΡΥΝΟΥΝ V ,.

■»;

...

Συνδρομές εοωτερικού και Κύπρου Ετήσια: 15.000 δρχ. Σπουδαστική: 13.000 δρχ. Εξάμηνη: 8.000 δρχ. Σπουδαστική: 7.000 δρχ. Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 25.000 δρχ.

Συνδρομές εξωτερικού Ετήοια 85 δολ. ΗΠΑ Σπουδαστική 80 δολ. ΗΠΑ Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 120 δολ. ΗΠΑ

Ti ΕΙΝΑΙ TO 11 To ILS (In tern ation al Learnin g System) είναι μια πρωτοποριακή επινόηση τω ν

ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΠΑΠΑΖΗΣΗ

που δίνει τ η δυνατότητα οε κάθε αναγνώστη που διαθέτει μέτρια έω ς αρκετά καλή

γνώση τη ς αγγλικής γλώσσας να διαβάσει από το πρωτότυπο χω ρίς χρήοη λ εξικο ύ κλαοικά κείμενα της αγγλοσαξονικής λογοτεχνίας, ιστορίας κ.λπ.

ΠΟΥ ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ TO ILS: • Σε όλους εκείνους που θέλουν να βελτιώ σουν τα αγγλικά τους...

• Σε όλους εκείνους που θέλουν να διαβάσουν τα έργα μεγάλω ν συγγραφέων από το πρωτότυπο κείμενο...

URPPER-INTERMEPIATE LEVEL

LOWER-INTERMEDIATE LEVEL • Ε. Hemingway, W . Saroyan, S. Anderson

• Henry James Daisy Miller

The Snows o f Kilim anjaro, The Pomegranate Trees, The

• Jack London The Whale Tooth, The House o f Mapuhi, Mauki

Untold Lie

• E. Hemingway, W . Saroyan, S. Anderson My Old Man, Locomotive 38 - The Ojibway, An Awakening

• R. Kipling Just So stories

• H. G. Weels The Time Machine • F. S. Fitzgerald Basil: the Freshest Boy, Three Hours Between Planes

• Sir Arthur Conan Doyle The Adventures of Sherlock INTERMEDIATE LEVEL • Oscar Wilde The Happy Prince & Other Tales • E. A. Poe, R. Dahl, E. Nesbit

Holmes (The Red-Heated League, The Blue Carbuncle)

• H. G. W e e ls The Country of the Blind, Aepyornis Island • Saki The Open Window & Other Stories

The Tell-Tale Heart, Lamb to the Slaughter, Man from the South, The Mystery o f the Semi-Detached

• Oscar Wilde The Star Child, The Fisherman & his Soul • J. B. Severance Gandhi - Great Soul • R. Kipling The Man Who Would Be King

ADVANCED LEVEL • Virginia W oolf A Society & Other Stories • Mark Twain The Man that Corrupted Hadleyburg • F. S. Fitzgerald My Day • Henry James The Romance o f Certain Old Clothes • R. L. Stevenson The Body Snatcher • Jack London All Gold Canyon

Παλιά τεύχη Δεκαπενθήμερα & μηνιαία τεύχη 1.500 δρχ. στη διεύθυνση: Α. Σπάθή, Αν. Μεταξύ 26,106 81 ΑΘΗΝΑ, Τηλ.: 33.01.239, Fax: 33.01.315

ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ Ύστερα από τη βίαιη επίθεση που δέχεται ο κύριος Ρηβ -έ ν α ς εξηντάχρονος ομοφυλόφι­ λος δημόσιος υπάλληλος- από μια αρσενική πόρνη, ξυπνάει στο μελαγχολικό δωμάτιο ενός νοσοκομείου. Το γεγονός της επίθεσης και ο όμορφος νεαρός ασθενής στο διπλανό κρεβάτι γίνονται αφορμή για ενδοσκόπηση και για ένα γλυκόπικρο ταξίδι στο παρελθόν: στη σκοτεινή περίοδο του μακαρθισμού, των διώξεων των ομοφυλόφιλων - και όχι μόνο.

Το Σπίτι του γίγαντα είναι μια ασυνήθιστη ιστορία αγάπης ανάμεσα σε μια βιβλιοθηκάριο και έναν έφηβο που πάσχει από γιγαντισμό. Σε μια μικρή επαρχιακή πόλη της Αμερικής, η παράξενη και μοναχική Πέγκυ Κορτ γνωρίζεται με τον Τζέιμς Σουήτ που είναι καταδικασμένος να γίνει ο ψηλότερος άνθρωπος του κόσμου. Μια τρυφερή ιστορία, όπου δύο σχεδόν «απρο­ σάρμοστα» πλάσματα μαθαίνουν να στηρίζονται σε μία δύναμη, τη δύναμη της καρδιάς.

Καρναβάλι στη Ρώμη. Χαρούμενοι μασκαράδες, τσαρλατάνοι, μάγοι, αληθινοί και φανταστικοί πρίγκιπες και πριγκίπισσες, δοκιμάζουν σ' ένα γαϊτανάκι παρεξηγή­ σεων τον έρωτα ενός φτωχού ζευγαριού: της πανέμορφης κεντήστρας Υακίνθης και του φαντασμένου ηθοποιού Τζίλιο Φάβα.

Εστιάζοντας την προσοχή στα γεγονότα όπως προκύπτουν από τις πηγές, ο A. Β. Bosworth παρουσιάζει τον μηχανισμό κατάχτησης από τον Μ. Αλέξανδρο ενό ς μεγάλου μέρους του τότε γνωστού κόσμου και τη δημιουργία της αυτοκρατορίας του. Αναλύει επίσης τους τρόπους εδραίωσής της και την κατάληξη στη θεοποίηση του πρωτεργάτη της. Το βιβλίο αυτό συγκαταλέγεται στα εγκυρότερα για την αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου που κυκλοφόρησαν τις τελευταίες δεκαετίες.

Τι ένιωθαν οι αρχαίοι Έλληνες όταν έρχονταν σε επαφή με ξένους πολιτισμούς; Περιέργεια, φόβο, σεβασμό, υπεροχή; Ο Albrecht Dihle αποδεικνύει πως οι Έ λληνες παραμένουν βασικά ανοιχτοί και ανεκτικοί απέναντι στο διαφορετικό και τους ξένους και ούτε η εμπειρία των Περσικών Πολέμων κατάφερε ν' αλλάξει τη στάση τους. Η αλλαγή απέναντι στο ξένο, το αλλότριο, επέρχεται στα χρόνια της παρακμής της πόλης-κράτους, δηλαδή μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ο Δ Υ ΣΣΕΑ Σ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΗ 3 - 114 71 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 36.24.326, 36.25.575 - FAX 36.48.030 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ - ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 - ΤΗΛ. 32.12.111

Απόπειρα— ^ΙΑΡΑΜΪΘΙΑ

Π αραμυθία r

Lg^EATQN

Παραμύθια από το Θιβε

Παραμύθια των

Κελτών

I; Π αραμυθία

Π αραμυθία Α ρμενία

Παραμύθια από την Ινδονησία

■

a hqthx

■■ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Πωλ Μπόουλς: Ο Σκόρπιός και άλλα διηγήματα

Παραμύθια από την Αρμενία

! I ■

Μ

-ΐΜ Παραμύθια από την Ελληνική Μυθολογία

01 ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣΤΟΥ ® Ι0 ΪΡ Α Τ Τ ΙΝ 0

* - ■

ι

Αλεξέι Τολστόι: Οι περιπέτειες |§ του Μ πουραττίνο

ΑΠΟΠΕΙΡΑ: ΝΑΥΑΡ1ΝΟΥ 18-20,106 80 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 6450519 / FAX 3630376

ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΠΕΣΣΟΑ

το Β

ιβλίο

ΤΗΣ

Α

Δύο μεγάλοι Πορτογάλοι συγγραφείς στις εκδόσεις Αλεξάνδρεια

νησυχίας

Πρόλογος, μετάφραση ΑΝΝΥ ΪΠΥΡΛΚΟΥ

/<)/.! ΙΛΡΛΜΑΓΚΟ

η

Χ

ρονιά που

Π

εθανε ο

Ρ ικάρντο Ρ εϊς Έ να από τα φανταστικά πρόσωπα (τους «ετερώνυμους») του Φερνάντο Πεσσόα, ο γιατρός και ποιητής Ρικάρντο Ρέις, φαίνεται να επεβίωσε του δημιουρ­ γού του. Ο Ζοζέ Σαραμάγκο τον βρίσκει να περιπλανιέται στην υποβλητική Λισαβώνα του ’36, να παρασύρεται στη δίνη της πολιτικής και κοινωνικής κρίσης, να ερωτεύεται γυναίκες με σάρκα και οστά, αλλά και να συνομιλεί με το φάντασμα του Πεσσόα για την τέχνη της μυθοπλασίας και της ζωής.

ΑΝΝΥ ΣΠΥΡΑΚΟΥ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ψ Υ Χ Ο Ο Ο Σ

■

ΝΕΕΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΕΣ

LATIN Χ Ρ ΙΣ Τ Ο Υ Γ Ε Ν Ν Α 1 9 9 8 ΒΡΑΒΕΥΜΕΝΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

opera nigra ΟΥΡΟΥΓΟΥΑΗ

ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ

DAVID TOSCANA

ROLO DIEZ

ΜΕΞΙΚΟ

KIAH

ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ

Εκδόσεις opera, Κωλέττη 23Α, 106 77 Αθήνα - Τηλ. 330 45 46 - Fax: 330 36 34 e-mail: opera@acci.gr

Π Υ ΛΟΣ Ν Α Β Α Ρ ΙΝ Ο - Ν ΙΟ Κ Α Σ Τ Ρ Ο ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΝΕΣΤΟΡΟΣ

Μνήμες και χρώματα Δίγλωσση έκδοση (Ελληνικά - Αγγλικά) Κείμενα - επιλογή στίχων φιλολογική επιμέλεια: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΜΠΑΛΤΑΣ

Φωτογραφίες: Κ ώστας Δ ρημτζιας

Μετάφραση: Γ ιάννης Γ κουμας Καλλιτεχνική επιμέλεια: Γ ιάννης Λ εκκος

Σχ. 4ο Δεμένο με 167 σελίδες 2 χάρτες, 1 αεροφωτογραφία, 148 φωτογραφίες, 20 παλαιές φωτογραφίες και γκραβούρες

Ένας τόπος εξαίσιου φυσικού κάλλους και αδιάλειπτης ιστορικής παρουσίας δια μέσου των αιώνων, από την εποχή του ομηρικού Νέστορος ως σήμερα, η Πύλος, η ιδιότυπη πολιτεία του Νότου, και η περιοχή της, με τα κάστρα και τα μνημεία της, —το Νιόκαστρο, το ιστορικό λιμάνι, τη Σφακτηρία, το Χελωνάκι, τον υδροβιότοπο Ντιβάρι, τη Βοϊδοκοιλιά, το Παλιοναβαρίνο, τη Γιάλοβα, το ανακτορικό συγκρότημα του Νέστορος— αποτυπώνονται στη δίγλωσση αυτή πολυτελή έκδοση. Το ΛΕΥΚΩΜΑ περιλαμβάνει γλαφυρή λογοτεχνική εισαγωγή, ιστορικό σημείωμα, παλιά καρτποστάλ, γκραβούρες, χάρτες, πίνακες και φωτογραφίες, που συνοδεύονται από δίγλωσσο σχολιασμό με χαρακτηριστικούς στίχους ελλήνων ποιητών, διαλεγμένους με πολλή φροντίδα.

Εκδόσεις Π Α Π Α Δ Η Μ Α Π ρ ο σ φ ο ρ ά στο π ο λ ι τ ι σ μ ό κ α ι τη ν π α ιδ ε ία Ιπποκράτονς 8 Αθήνα, 106 79, Τηλ.: 36.27.318 · 9

D r . L A U R A C. S C H L E S S IN G E R

A EK A Χ Α ΖΟ Μ Α ΡΕΣ Π Ο Υ Κ Α Ν Ο Υ Ν ΟΙ Γ Υ Ν Α ΙΚ Ε Σ Κ Α Ι Κ Α Τ Α Σ Τ Ρ Ε Φ Ο Υ Ν ΤΗ Ζ Ω Η ΤΟΥΣ : Α υ τ ό το β ιβ λ ίο ε ίν α ι α κ α τ ά λ λ η λ ο γ ια τ ο υ ς ο λ ιγ ό ψ υ χ ο υ ς κα ι τ ο υ ς ο λ ιγ ό κ α ρ δ ο υ ς ! Α ν θ έλετε π ρ α γ μ α τ ικ ά ν' α λ λ ά ξετε, τό τε μ π ο ρ εί ν α σ ας δώσει τ η ν κ λ ο τσ ιά π ου χ ρ ειά ζεσ τε γ ια ν α ξεκιν ή σ ετε το τ α ξ ίδ ι σ ας π ρ ο ς τ η ν α υ το κ α τα ξίω σ η . προ σο χή

Η δρ Λόρα Σλέσιντζερ είναι η ψυχοθεραπεύτρια που έχει φανα­ τικούς οπαδούς όσο και αντιπά­ λους, καθώς το κορυφαίας ακρο­ αματικότητας talk-show αναμεταδίδεται από ολόκληρο το εθνι­ κό δίκτυο των ΗΠΑ. Η Λόρα Σλέσιντζερ έχει ακλόνητες πεποιθή­ σεις και δεν διστάζει να τις εκφράσει στους ακροατές που της τηλε­ φωνούν. Προτρέπει με ζέση τις γυ­ ναίκες να παρατήσουν τους κατα­ πιεστικούς κόπανους που έχουν για εραστές και να διαλέξουν ένα από τα «καλά παιδιά», να μεί­ νουν στο σπίτι και να σταθούν σαν γονείς πλάι στα παιδιά που γέννησαν, και να κυνηγήσουν τις επιδιώξεις τους αντί για τις ονειροφαντασίες τους. Πάνω απ’ όλα, η δρ Λόρα συμβου­ λεύει τις γυναίκες να μην κα­ τηγορούν τίποτα και κανέναν για τη δυστυχία και το χάλι της προσωπικής τους ζωής παρά μόνο τον εαυτό τους. Στις Δέκα Χαζομάρες που Κ άνουν οι Γυναίκες και Καταστρέφουν τη Ζωή τους χρησιμοποιεί παραδείγ­ ματα από τη ραδιοφωνική της εκπομπή και τις ιδι­ αίτερες συνεδρίες της για να περάσει το μήνυμα που θέλει. Κι αυτό το μήνυμα είναι ότι ο δισταγμός μας να φερθούμε τολμηρά και θαρραλέα μας κάνει

πολλές φορές να συμπεριφερόμαστε σαν χαζά, υπο­ ταγμένα θύματα. Μόλις βρούμε το κουράγιο να αναλάβουμε τις ευθύνες για τα προβλήματά μας και να αποδεχτούμε τις δυσκολίες που συνοδεύουν το ρίσκο, οι δυνατότητες για προσωπική ανάπτυξη και ευτυχία γίνονται απεριόριστες. Α ν ψάχνετε για κάποιο χέρι βοήθειας που να σας δικαιολογεί για τα πάντα, δεν θα το βρείτε εδώ. Α ν είστε προετοιμασμένες να δείτε καθαρά πως με τη συμπεριφορά σας υποτιμάτε τον εαυτό σας και να κάνετε το πρώτο βή­ μα για να βελτιώσετε την ποιότητα της ύπαρξής σας, η δρ Λόρα είναι ή καλύτερη επιλογή: σας βοηθάει να δια­ τηρήσετε την ειλικρίνειά σας και ζητωκραυγάζει τις προό­ δους σας. Έ να είναι σίγουρο πάντως: διαβάζοντας τις Δέκα Χαζομάρες που Κάνουν οι Γυ­ ναίκες και Καταστρέφουν τη Ζωή τους δε θα αντιμετωπίσετε ποτέ ξανά τις σχέσεις, τη συ­ μπεριφορά και τις αποφάσεις σας με τον ίδιο τρόπο. Η δρ Λόρα Σλέσιντζερ πήρε το διδακτορικό της στη φυσιολο­ γία από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κολούμπια, έχει πτυχίο μετα-διδακτορικών σπου­ δών και άδεια ψυχοθεραπεύτριας σε θέματα γάμου και οικογένειας. Έ χει διδάξει στα Πανεπιστήμια USC και Peperdine.

ΤΑ ΓΝΩΣΤΑ - ΑΓΝΩΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ»

ΤΟΜ ΟΙ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ - Κ ΕΙΜ ΕΝ Ο - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ - ΣΧΟΛΙΑ

ΟΙ ΓΝΩΣΤΟΙ - ΑΓΝΩΣΤΟΙ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ 46 Τ.Κ. 10678, ΤΗΛ.: 3844458-3840524, FAX: 3303098

15/11 έως 14/12 1998 Τα εμπορικότερα Βιβλία του μήνα, σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώρησαν 3 0 βιβλιοπώλες, απ' όλη την Ελλάδα, δηλώνοντας ο κ αθένας τους τέσσερα Βιβλία που είχαν τις περισσότερες πωλήσεις.

Μ . ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΑΟΥ ^ Τ .Α Θ Α Ν Α Σ ΙΑ Δ Η Σ & Ε .Φ Η Α Ν Τ ΙΝ Γ Κ

Ο Ιο ύδ α ς φ ιλ ο ύ σ ε υπ έροχα το υ θ ρ ό ν ο υ

ΓΙΑΤΑΚΗΣ

ΕΣΤΙΑ

Μ π ρο ς γ κ ρ εμ ό ς κ α ι πίσ ω ... ρ ά φ ι

ΩΚΕΑΝΙΔΑ

4 Ν .Ε Β Α Ν Ι Η nayiSa O H M 8 J .E B A N I Ο γ η τευ τή ς τω ν α λ ό γ ω ν ΩΚΕΑΝΙΔΑ & Μ Μ Ε Ι Ι Ι Α Η Σ Η φ ω ν ή ΕΣΤΙΑ y 0 Ν. ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΑΟΥ ο μεγάλος θυμός ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ Ζ. ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΥ Ισ το ρ ί-τη ς π ο λ ιο ρ κ ία ς τ η ς Α ,α α β ό ν α ς ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ Γ, ΤΣΑΝΓΚ

Α γ ρ ιό κ υ κ ν ο ι. Τ ρ εις κ ό ρ ες τ η ς Κ ίν α ς

ΕΣΤΙΑ

© Ο 0. ΕΛΥΤΗΣ Εκ τα υ Π λησ ίον ΙΚΑΡΟΙ Α. ΦΑΚΙΝΟΣ Το ό ν ειρο το υ πρωτομάστορα Ν ικ ή τ α ΚΑΣΤΑΝΙΩ HI Ε.ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΟΥ Η ,δ ,α ,τέρ α ΚΕΔΡΟΙ Θ οΝ.Θ ΕΝ ΙΕΛΗΣ Η α ν α ζή τ η σ η ΚΕΔΡΟΙ Κ. ΔΗΜΟΥΛΑ Π. ΜΑΤΕΣΙΣ Ν. ΜΑΧΦΟΥΖ

Αλεβιζάπουλος-Αργοοτάλι. Αλεξανδρής-Καλλιθέα. Αριστοιέλης-ΑΘ. Βαγιονάκης-ΑΘ. Διάλογος-Βδλος. ΔιάλογοςΒύρωνας. Διάμετρος-Χαλκίδα. Ειρμός-Δράμα. Ελευθερουδάκης-Αθ. Ενδοχώρα-ΑΘ. Εξαρχόπουλος-ΑΘ. Εστία-ΑΘ. Ζηριχίδης-Θεσσ. θησαυροφυλάκιο του ΠνεύματοςΚως. Ιανδς-θεσο. ΚαραΒίαςΡουσσάπουλος-ΑΘ. ΚουκκίδαΚόρινθος. Κουρκάκης-Καρδίτσα. Κρομμύδας-Χίος. Libro-ΑΘ. Μεθενίτης-Πάτρα. ΜοσχονάςΑγρ'ινιο. Περδικούλης-Πόρτο Ράφτη. Πολιτεία-ΑΘ. Ρηγάπουλος ΝίκοςΝίκαια. Σάκης-Νέα Σμύρνη. ΣκαληνόΣκιάθος. Σύγχρονη Εηοχή-ΑΘ. Το παραθύρι-Καλαμάκι. Φακίνος-

Ενός λεπ τού μ α ζ ί Π ά ν τα κ α λ ό

ΙΚΑΡΟΙ

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Φ λ υ α ρ ία στο Ν είλ ο

ΨΥΧΟΓΙΟΣ

Ι Ε Π. ΚΟΕΛΟ Εγχειρίδιο του πολεμιστή του φωτός ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ Π.ΚΟΕΛΟ Το πέμπτο Βουνό ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ Α.ΡΟΙ Ο θεός των μικρών πραγμάτων ΨΥΧΟΓΙΟΣ Λ. ΣΛΕΣΙΝΤΖΕΡ Δέκα χαζομάρες που κάνουν οι γυναίκες ι Ι Ε Γ,ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑΚΗΣ Η κόμη της Βερενίκης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΙ Λ. ΖΩΓΡΑΦΟΥ Από τη Μήδεια οτη Σταχτοπούτα ΑΑΕ Π. ΚΟΕΛΟ Οαλχημιοτής ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ Ρ,ΠΙΛΤΣΕΡ QKEANI Ι Ε Γ. ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ . . . ν εα ; Τ. ΜΑΚΜΙΑΛΑΝ Μα πού πήγαν όλοι οι άντρες Ε. ΤΡΙΒΙΖΑΣ Τα 88 ντολμαδάκια ΚΑΛΕΝΤΗΣ best se ller

O 8c ός των μικρώ ν πραγμάτων

8.

ΨΥΧΟΓΙΟΣ

a a ΜΑΙΡΑ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ Ο Ιούβας ipiAouoc υπέροχα ΠΑΤΑΚΗΣ & ΓΑΟΥΛΟ ΚΟΕΛΟ T . „ c H„ , . e . w 6 Η ΣΥΝΟΡΑ So

ΕΛΕΗ ΦΗΛΝΤΙΝΓΚ

&

ΦΡΕΝΤΥ ΓΕΡΜΑΝΟΣ

Vo

ΠΑΟΥΛΟ ΚΟΕΛΟ

So

ΕΥΑ ΟΜΗΡΟΛΗ

Μ π ρ .5 Υ κρ«μά5 και πίσω... ράφι Υ γ ρ ές νύχτες

ο .λ ,η μ ^ τ ή ,

0KE14A

ΚΑΣΤΑΝΙΟΤΗΣ

«ΣΥΝΟΡΑ

ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ

Σεισάχθεια

d ΓΙΟΥΝΓΚ ΤΣΑΝΓΚ Αγρ ιό κυ κνο ·. Τρεις κόρες της Κίνας ΡΟΖΑΜΟΥΝΤ ΠΙΛΤΣΕΡ Μ

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΧΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΣ

ίΕ ο ΠΑΟΥΛΟ ΚΟΕΛΟ

0& 93, 93,

Χτον αστερισμό των διδύμων

ΩΚΕΑΝΙΔΑ

Αρης, Ο αρχηγός των ατάκτων

Ιο εγχειρίδιο του πολεμιστή του νατβς

ΦΡΕΝΤΥΓΕΡΜ ΑΝΟΣτ.^ . Μ ϋ ΕΛΙΑΝΑΧΟΥΡΜ ΟΥΖΙΑΔΟΥη

ΚΕΔΡΟΣ

ΛΙΛΥΖίΙΓΡΑΦΟΥη . , . „ n . P W . η » Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Β Α

ΕΣΤΙΑ

ΕΐΑΝΤΑΣ

ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ

ταγραφή σημαντικών, cviorc αξιοπερίεργων γεγονότων ό τον κόσμο της λογοτεχνίας και της τέχνης

επιμέλεια: ΗΛΙΑΖ ΜΑΓΚΛΙΝΗΖ

στην Ελλάδα...

1 1ανουάριου 1811: Κυ­ κλοφορεί στη Βιέννη ο «Λόγιος Ερμής» το υ Άνθιμου Γαζή (17581828).

2 Ιανουοοίου 1911: Πε­ θαίνει στη Σκιάθο ο Αλέξανδρος Ποπαδιαμάντης (χρ. γένν.

1851).

3 Ιανουάριου 1951: Πεθαίνει ο Γεώργιος Δροσίνης (χρ. γένν. 1859).

4 Ιανουοοίου 1901: Πεθαίνει ο ζωγράφος Νικόλα­ ος Γύζης (χρ. γένν. 1842).

7 Ιανουοοίου 1904: Πεθαίνει ο Εμμανουήλ Ροΐδης (χρ. γένν. 1836).

7 Ιανουοοίου 1944: Αυτοκτονεί ο Ναπολέων Λαπαθιώτης (χρ. γένν. 1888). Σύμφωνα με δική του επι­ θυμία μένει άταφος για τρ εις μέρες για το φόβο της νεκροφάνειας.

12 Ιανουοοίου 1928: Ο Θεόφιλος Καΐρης (17841853) προσφωνεί τον Καποδίστρια που αποβιβάζε­ ται στην Αίγινα.

13 Ιανουοοίου 1859: Γεννιέται στην Πάτρα ο Κωστής Παλαμάς (χρ. θαν. 1943).

13 Ιανουοοίου 1993: Πεθαίνει ο συγγραφέας και ζωγράφος Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης (χρ. γένν.

1908).

14 Ιανουάριου 1951: Πεθαίνει ο Γρηγόριος Ξενόπουλος (χρ. γένν. 1867).

15 Ιανουοοίου 1911: Στη στήλη τη ς «Διάπλασης των Παίδων», “Εγκρίσεις Ψευδωνύμων” εγκρίνεται από το ν Γρ. Ξενόπουλο το ψ ευδώνυμο Τέλλος

Αγρας (1899-1944) που χρησιμοποιούσε ο ποιητής Ευάγγελος Ιωάννου.

17 Ιανουοοίου 1933: Επίδοση του μεταλλίου Γ καί­ τε στον Κωστή Παλαμά από τον Γερμανό πρεσβευ­ τή στην Αθήνα.

18 Ιανουοοίου 1963: Πεθαίνει ο πεζογράφος Κώ­ στας Χατζηαργύρης (χρ. γένν. 1909).

20 Ιανουάριου 1853: Πεθαίνει στη φυλακή της Σύ­ ρου, δύο ημέρες μετά την καταδίκη του σε δύο χρόνια φυλάκιση, ο Θεόφιλος Καΐρης (χρ. γένν.

1784).

21 Ιανουάριου 1984: Πεθαίνει ο Γιάννης Σκαρίμπας (χρ. γ έν ν .'Ι893).

22 Ιανουοοίου 1977: Πεθαίνει ο Μενέλαος Λουντέμης (χρ. γένν.

1915).

22 Ιανουοοίου 1980: Ο Στρατής Τσίρκας (χρ. γένν. 1911) δί­ νει την τελευτα ία συνέντευξη τη ς ζωής του με τίτλ ο : «Ποτέ δεν επεδίωξα να σταθώ απ’ έ ­ ξω», στο π εριοδικό διαβάζω (αρ. 29, Μάρτιος). Στις 27 Ια­ νουάριου πεθαίνει στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο.

23 Ιανουάριου 1946: Ο Δημήτρης Χατζής (1913-1981) ολοκληρώνει το μυθιστό­ ρημα «Η φωτιά».

24 Ιανουοοίου 1926: Ο Στρατής Μυριβήλης (18901969) βραβεύεται σε διαγωνισμό του εκδοτικού οί­ κου Ζηκάκη με το διήγημά του «Θυσία στον ήλιο».

25 Ιανουοοίου 1935: Διάλεξη του Ανδρέα Εμπειρικού (1901-1975) στη Λέσχη Καλλιτεχνών στην Αθήνα με θέ­ μα τον Υπερρεαλισμό. Ανάμεσα στους ακροατές και έ-

ο Γρ. Ξενόπουλος προβάλλει ιον Ιωάννη Γρυπάρη δημοσιεύοντας ποιήματά ίου στην «Εικονογραφημένη Εστία», ο Σ. Μυριβήλης αρχίζει να δημοσιεύει στην εφημερίδα «Ακρόηολις» ανταποκρίσεις από το αλβανικό μέτωπο.

επετηρίδι

νας άγνωστος εικοσιεξάχρονος ποιητής, ο Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996). Η ημερομηνία αυτή θεωρείται η γέννηση του ελληνικού υπερρεαλισμού.

26 Ιανουάριου 1895: Πεθαίνει ο ποιητής Αχιλλέας Παράσχος (χρ. γένν. 1838).

27 Ιανουάριου 1943: Πεθαίνει ο Μιλτιάδης Μαλακάσης (χρ. γένν. 1869).

30 Ιανουαοίου 1932: Ο Γρ. Ξενόπουλος γίνεται α­ καδημαϊκός.

1 Ιανουάριου 1892: Απόπειρα αυτοκτονίας του Γάλλου συγ­ γραφέα Γκι ντε Μοπασάν (18501893). Αποτυγχάνει και κλείνεται σε ψυχιατρείο.

4 Ιανουάριου 1960: Σκοτώνεται σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα ο Γάλλος συγγραφέας Αλμπέρ Καμί (χρ. γένν. 1913). Είχε γράψει: «Πέρα από τα λουλούδια, τα ά­ γρια αρώματα και τα φιλιά, όλα τα άλλα μου φαίνονται επιπόλαια».

4 Ιανουαοίου 1965: Πεθαίνει ο Αμερικανός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Τ. Σ. Έλιοτ (χρ. γένν. 1888) στο Λονδίνο.

10 Ιανουαοίου 1961: Πεθαίνει ο Αμερικανός συγγρα­ φέας μυστηρίου Ντάσιελ Χάμμετ (χρ. γένν. 1884).

12 Ιανουαοίου 1976: Πεθαίνει η διάσημη Αγγλίδα συγγραφέας Αγκόθα Κρίστι (χρ. γένν. 1890).

13 Ιανουαοίου 1941: Πεθαίνει ο Ιρλανδός συγγραφέ­ ας Τζέιμς Τζόις (χρ. γένν. 1882).

15 Ιανουαοίου 1932: Ανεβαίνει το θεατρικό έργο «Μάνα» του Γερμανού συγγραφέα Μηέρτολντ Μπρεχτ (1898-1956) στο Καλλιτεχνικό Θέατρο της Μόσχας, σε σκηνοθεσία του ιδίου.

16 Ιανουαοίου 1948: Απονέμεται το Βραβείο ΣενΜπεβ στον Γ άλλο θεατρικό συγγραφέα και δοκιμιο­ γράφο Αντουάν Μ. Ζ. Αρτά (1896-1948). Δύο μήνες αργότερα, στις 15 Μαρτίου, βρίσκεται νεκρός στο διαμέρισμά του.

19 Ιανουάριου 1809: Γεννιέται στη Βοστόνη της Αμε­ ρικής ο διηγηματογράφος και ποιητής Έντγκαρ Αλαν Πόε (χρ. θαν. 1849).

21 Ιανουάριου 1860: Γεννιέται ο Ρώσος θεατρικός συγγραφέας Αντον Τσέχοφ (χρ. θαν. 1904).

21 Ιανουαοίου 1950: Πεθαίνει ο Άγγλος συγγραφέ­ ας Τζορτζ Όργουελ (χρ. γένν. 1903). Την ίδια ακρι­ βώς ημέρα ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη στο θέατρο Henry Miller του Broadway το «Cocktail Party» του Τ. Σ. Έλιοτ.

23 Ιανουαοίου 1783: Γεννιέται ο Γάλλος συγγραφέ­ ας Σταντάλ (χρ. θαν. 1842).

25 Ιανουαοίου 1882: Γεννιέται η Αγγλίδα συγγραφέ­ ας Βιρτζίνια Γουλφ (χρ. θαν. 1941).

26 Ιανουαοίου 1855: Ο Γάλλος συγγραφέας Ζεράρ ντε Νερβάλ (χρ. γένν. 1808) βρίσκεται κρεμασμένος. Προηγουμένως είχε αποδράσει από ψυχιατρική κλινι­ κή στην οποία είχε γράψει την «Αυρηλία».

28 Ιανουάριου 1881: Στις επτά το πρωί ο Ρώσος συγγραφέας Φίοντορ Ντοστογιέφσκι (χρ. γένν.

1821) ανοίγει τα μάτια και ψελλίζει: «Σήμερα θα πεθάνω». Πράγματι, δώδεκα περίπου ώρες αργότερα αφήνει την τελευταία του πνοή. 50-60.000 άτομα τον συνοδεύουν στην τελευταία του κατοικία.

30 Ιανουαοίου 1933: Με πρότα­ ση του Γερμανού συγγραφέα Τόμας Μαν (1875-1955) και του Όσκαρ Λέρκε, εγκρίνεται συγ­ γραφικό επίδομα στον Αυστρια­ κό πεζογράφο Ρόμπερτ Μούζιλ από την Ακαδημία των Γερμανών Ποιητών του Βερολίνου.

31 Ιανουάριου 1889: Παίζεται στο αυτοκρατορικό θέατρο Αλεξαντρίνσκι στην Πετρούπολη ο «Ιβάνοφ» του Α. Τσέχοφ με α­ πρόσμενη και για τον ίδιο επιτυχία. Την ίδια ημερομη­ νία αλλά το 1901 θα πραγματοποιηθεί η επιτυχημένη πρεμιέρα των «Τριών αδελφών» που θα αποσπάσουν το Βραβείο Γκριμπογιέντοφ.

Τον Ιανουάριο tou 1845 ο Γάλλος συγγραφέας ΓκιστάΒ Φλομπέρ (1821-1880) ολοκληρώνει την «Αισθηματική Αγωγή». Τον Ιανουάριο του 1884 ο Γάλλος ποιητής Πολ Βαλερί (1871-1945) γράφει τους πρώτους του στίχους σ’ ένα τετράδιο ντυμένο με μαύρο Βαμβακερό Βελούδο.

επετηρίδι

-W

■j j j i i j i i m j j j u j

ΗΙΡΟΑΟΓΙί11999 Αποτελεί παράδοση πλέον οι εκδότες κάθε τέλος του χρόνου να κυκλοφορούν στην αγορά πολλά και διαφορετικά ημερολόγια ενόψει του νέου έτους. Για το 1999 τα ημερολόγια που έφτασαν εγκαίρως στα γραφεία του διαβάζω απευθύνονται σε ανθρώπους με διαφορετικά γούστα και αισθητικές προτιμήσεις. Ημερολόγια λοιπόν για τον έρωτα, ημερολόγια που αναμοχλεύουν τις παιδικές μας αναμνήσεις, ημερολόγια με θέμα τους τη μουσική, τη ζωγραφική, ημερολόγια για μαθητές, για εκείνους που αγαπούν τη λογοτεχνία, το χιούμορ, τα αυτοκίνητα. Και άλλα που ξεχωρίζουν για την απλότητα και την αισθητική τους αρτιότητα. Τα παρουσιάζουμε ελπίζοντας ότι ακόμη δεν έχετε αποφασίσει οριστικά σε ποιο από τα κυκλοφορούντο στους πάγκους των βιβλιοπωλείων θα σημειώνετε τα ραντεβού, τις δουλειές και τις σκέψεις σας.

Γ Κ Α Ο Υ Ρ Τ Α Ρ Ζ Α Ν . Η μερολόγιο 1 9 99 - Ά γ κυ ρ α Ποιος από το υ ς σημερινούς σαραντάρηδες δεν φανατιζόταν πριν μερικές δεκαετίες με τα εβδο­ μαδιαία περιοδι­ κά που ε ξ ισ τ ο ­ ρούσαν τις περι­ πέτειες του θρυ­ λ ικ ο ύ μ α υ ρ ιδ ε ­ ρού και «ελληνο­ κεντρικού» Γ καο ύρ και τη ς συ­ ντρόφου του Ταραμπού και το υ ξενέρω του, ξανθομπάμπουρα ξενόφερτου Ταρζάν με τη ν αλαζονική Τζέιν. Από τη ν άλλη, ο μικροσκοπικός Ποκοπίκο με τη θεό ρα τη για το μπόι του χαντζάρα και τις χοντρές σαν σόλες πα­ τούσες του φ λέρταρε ασύστολα τη στρουμπουλή Χουχού και το γέλιο, η πλοκή και η δράση δεν εί­ χαν τέλο ς μέσα στη ζούγκλα. Αυτή τη φανταστική εποχή αναβιώνει το ημερολόγιο. Σε κάθε αριστε­

ΊΚΒ-

ρή σελίδα κι από μια περιπέτεια. Απευθύνεται σε όσους δεν ξεχνούν τα παιδικά τους χρόνια, αλλά και στους νεότερους για να δουν με ποια αναγνώ­ σματα μεγάλωναν οι πατεράδες τους. Η μ€ρολόγια 1 9 9 9 . Ερωτικά - Ά γκυ Στην αρχή κάθε μήνα ένα παλιό τραγούδι ερω τι­ κό' δημοτικό, έντεχνο ή ρεμπέτικο που διαβάζοντά ς το (αν είσαι κάποιας ηλικίας) το σ ιγ ο τρ α γ ο υ δάς. Δίπλα δεξιά από μια α σ π ρό­ μαυρη ή επιχρωματισμένη καρτπ ο σ τά λ επ ο χ ή ς από το δ ρ α σ τή ­ ριο Ελληνικό Λο­ γ ο τε χ ν ικ ό και Ισ τορικό Αρχείο του Μάνου Χαριτάτου. Καλό θα ήτα ν

Β ρα χυγρα φ ίες

-γ ια να υπ ά ρξει έστω και κάποια υποτυπώ δης σχέση τω ν φωτογραφιών με το υ ς μ ή ν ες - η καρτ ποστάλ του Σεπτεμβρίου π.χ. που δείχνει ένα ζευ­ γ ά ρ ι μ π ρο σ τά σ ’ έν α ρ ο λ ό ι και γ ρ ά φ ε ι κάτω «Buon Anno» αντί για το Σεπ τέμβρη να έμπαινε το ν Ιανουάριο. Λ επ το μέρειες θα μου πείτε! Ο έ ­ ρως... μήνες δεν κοιτά! Φ ώ της Κ ό ν τ ο γ λο υ . Η μερολόγιο 1 9 9 9 - ΓκοΒόατης Α φ ιε ρ ω μ έ ν ο σ το σ υ γγρα φ έα και ζω ­ γράφο Φώτη Κόντογλου το ημερολόγιο κοσμείται με σκίτσα το υ δημιουργού και 32 έ γ χ ρ ω μ ε ς ε ικ ό ­ νες, ενώ κάθε εβ δ ο ­ μά δ α π α ρ α τίθ ε τα ι και ένα απ όφ θεγμά του. Η εισαγωγή του ιστορικού τέχνης Νί­ κου Ζία, σύντομη και κατατοπιστική, δίνει το στίγμα τη ς πολύ­ πλευρης προσωπικότητας το υ Φώτη Κόντογλου, ο οποίος πολύ αγαπήθηκε, κατηγορήθηκε και ε ­ πηρέασε βαθιά τη ν π νευματική και καλλιτεχνική μας ζωή. Η μερολόγιο 1 9 9 9 . Επί Χάρτου Στην αρχή κάθε μήνα κι από μία εικόνα από την ι­ στορία τη ς βιβλιοδετικής τέχνης. Η γο η ­ τ ε υ τ ικ ή δ ια δ ρ ο μ ή τη ς βιβλιοδεσίας ξ ε ­ κινά από το ν Ιανουά­ ριο και το 2ο αιώ να με τη γέννηση αυτής τη ς μ ο ρφ ή ς τη ς τ έ ­ χ νη ς μ ε μία τ ο ιχ ο ­ γραφία από τη ν Πο­ μπηία και καταλήγει σ το Δ ε κ έ μ β ρ ιο και σ το ν 20ό αιώ να μ ε μία φω τογραφία νε­ αρώ ν μ α θ η τε υ ο μ έ -

Β ρ α χυ γ ρ α φ ίες

νων βιβλιοδετώ ν του 1948, συμβολίζοντας την ι­ κανότητα κάθε γενιάς να προσφέρει στις βιβλιο­ δεσίες τη ς το πνευματικό κλίμα τη ς εποχής της. Το φετινό ημερολόγιο τω ν εκδόσεων Επί Χάρτου συνδυάζει τη βιβλιοδετική τέχνη με την εικαστική δημιουργία. Το κάλυμμα του εξω φ ύλλου με ζω­ γραφική πάνω σε βυσσινί ύφασμα από τον Στάθη Τσώνο με θέμα τμήμα βιβλιοθήκης με δεμένα βι­ βλία και οι τίτλ ο ι που είναι τυπω μένοι με μαύρη πάστα χρυσοτυπίας είναι ένα δείγμα υψηλής αι­ σθητικής. Ανοίγοντας το ημερολόγιο, το ανακυ­ κλωμένο χαρτί και ο σχεδιασμός κάθε σελίδας ε ­ ντυπωσιάζει με την απλότητα και τη χρηστικότητά της. Αναζητήστε το στα βιβλιοπωλεία. Είναι ένα έργο τέχνης. Θα το αγοράσετε για τον εα υτό σας και θα το κάνετε δώρο σ’ αυτούς που αγαπάτε. Είμα­ στε σίγουροι!

Η μερολόγιο J a z z 1 9 9 9 - Π ατάκης Κάθε μέρα του 1999 αναφέρεται και σ’ ένα γεγο­ ν ό ς τ η ς Jazz. Β ρ α δ ιές που σ υ ν α ν τή θ η κ ε ο C o ltra n e μ ε το ν Elvin Jones κι άλλες όπ ου η E lla F itz g e ra ld εμ φ α ν ί­ σ τη κ ε στο A rc a d ia B allroom τη ς Ν έα ς Υ ό ρ κ η ς . Δ εν λ ε ί­ πουν φυσικά οι μ ε­ γάλο ι τζα ζίσ τες, αναφ έρο νται οι ιστο­ ρ ικές δισκογραφ ήσ εις, οι α ξέχ α σ τες σ υ ν α υ λ ίες και οι τρ α γ ικ ο ί θ ά να το ι. Μ έχρι που π ρ ο τείνονται τα καλύτερα τζ α ζ κλαμπ το υ κ ό ­ σμου. Η επιμέλεια του ημερολογίου με τις φω το­ γρα φίες του Χρήστου Κισατζεκιάν είναι τη ς συγγρα φέω ς Σώ της Τριανταφύλλου και ο αισθητικά άρτιος σχεδιασμός του ημερολογίου τη ς Μαρίας Κωνσταντακάκη. Από την άλλη, η φωτογραφία και μόνο τη ς Cezaria Evora στην 11η σελίδα σε προκαλεί να την κόψεις και να την κρεμάσεις στον α­ πέναντι τοίχο.

41®

Ημερολόγιο του αυτοκινήτου 1 999 Πατάκης

Λ ογοτεχνικό Ημερολόγιο 1 9 99 : Ανθρώ πω ν πόλεις - Πατάκης

Άλλο ένα ημερολόγιο αυτή τη φορά με φω­ τογραφ ίες κυρίως α­ πό αγώνες αυτοκινή­ τω ν άλλω ν εποχών. Κάθε ημερομηνία κι από ένα γ εγ ο ν ό ς . Από το ότι η Chrysler α να κοινώ νει σ τις 4.1.1987 τη ν αγορά τη ς ιτα λ ική ς Lam borghini έω ς το ότι στις 15.11.1905 ε ­ γκαινιάζεται στο Βε­ ρολίνο το πρώτο λ ε­ ωφορείο χωρητικότη­ τα ς 37 ατόμων. Στην αρχή κάθε μήνα υπάρχουν αποσπάσματα που έ ­ χουν σχέση με τα αυτοκίνητα και το υ ς δρόμους. Ενδεικτικά αναφέρουμε αποσπάσματα από κείμενα των Η. Βενέζη, Β. Μαγιακόφσκι, Ου. Έκο, Ε. Μ. Ρεμάρκ, Τζ. Κέρουακ, κ.ά. Για τους αυτοκινητολάγνες και τους εραστές τη ς ταχύτητας.

Ένα ημερολόγιο που αναφέρεται στις πόλεις μέσα από τα γραφτά γνωστών Ελλήνων συγγραφέων και ποιητών. Ο Κώστας Σταμάτης, υπεύθυνος και για το σχεδίασμά της έκδοσης, παραθέτει ποιήματα και πε­ ζά των: Α. Εμπειρικού, Κ. Ταχτσή, Κ. Πολίτη, Κ. Π. Καβάφη, Ν. Γ. Πεντζίκη, Γ. Τσαρούχη, Γ. Σεφέρη, Φ. Κόντογλου, Μ. Καραγάτση, Ο. Ελύτη, Ν. Κό­ λας, Δ. Χατζή, Γ. Σκαρίμπα, Π. Πρεβελάκη, Μακρυγιάννη, Γ. Ιωάννου, Δ. Βουτυρά, Γ. Ρίτσ ου, Ν. Καρούζου, Αλ. Παπαδιαμάντη κ.ά. Έ να α νθο λόγιο από την ελληνική λογ ο τε­ χνία με κεντρικό ά ξο­ να τους εκτεταμένους οικισμούς. Πόλεις που μας καταθλίβουν αλλά δεν μπορούμε να ζήσουμε μα­ κριά τους, πόλεις που χαιρόμαστε να κατοικούμε, πόλεις του χθες που χάθηκαν.

m m Οι αλλαγές που επιχειρούμε συχνά, τόσο στο περιεχόμενο όσο και στη διάταξη της ύλης του διαβάζω, θεω ρούμε ότι συμβάλλουν, άλλοτε αμέσως κι άλλοτε εμμέσως, στη Βελτίωση της ποιότητας και της εγκυρότητας του περιοδικού. Από το τεύχος λοιπόν Ιανουάριου και στο εξής οι στήλες που αφορούσαν στα ΜΜΕ, δηλαδή ΠΡΕΜΙΕΡΑ (για το θέατρο), ΕΞΩΣΤΗΣ (για τον κινηματογράφο) και ΚΟΝΤΡΟΛ (για την τηλεόραση) -αισθητά μικρότερες σε έκταση και πιο «αποτελεσματικές»- εντάσσονται πλέον στις ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ, ενώ οι «Κριτικές», οι «Παρουσιάσεις» βιβλίων και τα «Μόλις Κυκλοφόρησαν» αναβαθμισμένα θα συνυπάρχουν κάτω από τη νέα ένδειξη: ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ. Καλή ανάγνωση!

2®-

Βρα χυγρι

Το εξώ φ υλλο του ημερολογίου, η οδός Σταδίου, Κυριακή, από τον ζωγράφο Αλέξη Βερούκα αποτυπώνει την αίσθηση μιας απατηλής γαλήνης και ηρε­ μίας. Μ αθητικό Ημερολόγιο 1 9 9 8 -9 9 Πατάκης Ποιος είπε ότι οι μαθητές δεν δικαιούνται να έχουν κι αυτοί το δικό τους ημερολόγιο; Εκτός από τις η­ μερομηνίες, τις γιορ­ τέ ς κτλ. περιλαμβάνει κι άλλα στοιχεία που έχουν σχέση με κάθε εποχή: παροιμίες, έθι­ μα, π ληροφ ορίες, α­ κόμη και ζώδια (προς τι;), χ ώ ρος για τα ε ­ ξωσχολικά μαθήματα, τ ις γ ιο ρ τ έ ς τω ν φ ί­ λων, γ ια το σχολικό πρόγραμμα. Η ιδ ια ιτερ ό τη τα το υ ημερολογίου είναι ότι αρχίζει από το μήνα Σεπτέμβριο που αρχίζουν τα μαθήματα και τελειώ ­ νει τον Αύγουστο με το τέλ ο ς τω ν διακοπών. Μια παρατήρηση. Αυτό ειδικά το ημερολόγιο επειδή α­ πευθύνεται σε παιδιά και εφήβους θα έπρεπε να έ­ χει σκληρό εξώφυλλο.

Ημερολόγιο 1 9 9 9 . Αποκλειστικά για γυ ναίκες - Καστανιώτης Ένα ημερολόγιο με πολλούς και γοητευτικούς ά­ ντρες του κινηματογράφου στις καλύτερες στιγμές τους· άντρες τυχο­ διώ κτες, ρομαντι­ κοί, σκληροί, οργι­ σμένοι, συνεσταλ­ μ ένο ι, ε υ γ εν ικ ο ί, π λαισ ιω μένοι, οι περισσότεροι, από π α νέ μ ο ρ φ ες γ υ ­ ναίκες. Από το ν π α γκ ό ­ σμιο κινηματογρά­ φ ο ασπ ρόμαυρες

Β ρ αχυ γρι

φωτογραφίες με σχόλια του Βασίλη Σπηλιόπουλου. Εβδομήντα διαφ ορετικοί τύποι ανδρών, από τον Χά μφ ρεϊ Μ πόγκαρτ, το ν Μ άρλον Μ πράντο, το ν Αλέν Ντελόν, τόν Ρίτσαρντ Γ κιρ, τον Νίκολας Κέιτζ ώς τον Πελμοντό, τον Γούντι Άλεν, τον Τζέιμς Ντιν, τον Τσάρλι Τσάπλιν, τον Δημήτρη Χορν, τον Γιώργο Φούντα. Απευθύνεται -α ν πάρουμε τοις μετρητοίς τον τίτλο του ημερολογίου- στις γυναίκες όλων των ηλικιών. Ημ€ρολόγιο 1 9 99 με τον Κυρ: 2 0 ό ς α ιώ ν... ο τελευταίος να κλείοει την πόρτα - Καστανιώτης Για να σκάσουν χαμόγελο τα πικραμένα σας χείλη. Το Ημερολόγιο του Κυρ δ εν αφήνει τί­ ποτα όρθιο. Χλευά­ ζει, σατιρίζει, στηλι­ τεύ ει, το υ ς πάντες και τα πάντα: τα ά­ για, την τηλεόραση, τη ν α νερ γία , τη ν κρατική μηχανή, την ο ικονομία, τα διαπλεκόμενα, το ν Τύ­ πο, το Internet, τους αλλοδαπούς, το Πο­ λυτεχνείο, τη σκληρή δραχμή και το Βιάγκρα. Κάθε μέρα καθώς θα ανοίγετε το ημερολόγιό σας θα διαβάζετε και θα βλέπετε μια γελοιογραφία του Κυρ. Αυτό και μόνο θα σας κάνει να αντιμετωπίζετε τις δυσκολίες με την πρέπουσα ελαφρότητα. Και για του λόγου το αληθές...

Τ ρ τ ις Ε λ λ η ν ε ς ο υ γ γ ρ α φ α ς o c S c k o δ ια φ ο ρ ϋτ ικ ές χ ώ ρ ε ς κ α ι ε ν ν ιά γ λ ώ σ σ ες

Η επικείμενη έκδοση δυο νέων βιβλίων του Θανά­ ση Βαλτινού από τις εκδόσεις Άγρα και η κυκλο­ φορία δύο βιβλίων το υ Η κάθοδος των εννιά και Το σ υ ν α ξά ρ ι το υ Α ν δ ρ έα Κορδοπάτη στα σουηδικά και ε ν ό ς στα α γγ λ ικ ά Μπλε βαθύ σχεδόν μαύρο ήταν η αφορμή μιας συνέ­ ν τε υ ξη ς το υ συ γγρα φ έα στη Μ ικέλα Χα ρτουλά ρη στα ΝΕΑ. Μεταξύ άλλων ο Θ. Βαλτινό ς διατυπ ώ νει τη ν ε ξή ς άποψη: Η ελληνική λογοτεχνία δεν «βγαίνει» έξω για τί δεν υ­ ποστηρίζεται καλά και σω­ στά. Δεν φταίει η επαρχιώ­ τικη θεμ ατολογία της, ό ­ πως λέγεται συνήθως, αλ­ λά η διαχείριση αυτής της θεματολογίας και η επαρ­ χιώτικη αντίληψη περί λο ­ γοτεχνίας. Υπάρχει π.χ. πιο επαρχιώ­ τικη θεματολογικά λογοτε­ χνία από του Μάρκες; Και όμως. Δεν είναι λοιπόν το κοσμοπολίτικο στοιχείο που θα την κάνει καλή για έξω, αλλά η δύναμη που κουβαλάει μέσα της. Αυτή τη «δύναμη» τη ς ελληνικής λογοτεχνίας πρέπει να έχει «οσμι­ στεί» ο Γάλλος νεοελληνιστής Μισέλ Βόλκοβιτς (τιμήθηκε το 1996 με το βραβείο Nelly Sachs, μονα­ δικό γα λλικό βρ αβείο για μ ετά ­ φραση ποίησης), ο οποίος μετα ­ φράζει από το 1995 και διευθύνει τη σειρά Cahiers grecs (Ελληνικά Τετράδια) των εκδόσεων Desmos του Γιάννη Μαυροειδάκου. Και τι δεν έχει εκδοθεί στα γαλλικά! Σαχ τοΰρης, Θ έμ ελη ς, Σινόπουλος,

Χριστιανόπουλος, Δημουλά, Πατρίκιος, Γκανάς, Λιοντάκης, Μαστοράκη, Παπαδίτσας, Καρούζος... Δεκαοχτώ βιβλία ώς τώ ρα -τ α περισσότερα δί­ γλωσσα- το καθένα αφιερωμένο σε έναν ποιητή. Μ ερικούς μήνες πριν κυκλοφόρησε από την ίδια σειρά ποίηση του Αντώνη Φωστιέρη - επιλογή α­ πό τα πέντε τελευταία βιβλία του. Από την εισαγωγή του Μ. Βόλκοβιτς ο Γάλλος α­ ναγνώστης διαβάζει: Ο Φωστιέρης μ ετατρέ­ πει με τρόπο μοναδικό τα αισθήματα σε σκέ­ ψ εις, α λλ ά π ροπ ά­ ντων τις σκέψ εις σε αισ θήμ ατα. Πυκνή, στιλπνή, λαμπερή, λεπτουργημένη με ακρίβεια σαν ωρο­ λογ ια κ ό ς μ ηχανι­ σμός, η ποίησ ή του χαρακτηρίζε­ ται από την παι­ γνιώδη της χάρη αλλά και από την α γω νία που τη δ ια τρ έ χ ε ι υπό­ γεια. Α λλά και α λλ ο ύ ο Α ν τώ ν η ς Φ ω σ τιέρ ης μετα φ ράζεται. Στη Δα­ νία π.χ. κυκλοφόρησαν χωριστά

νός έρωτας και Ο διά­ βολος τραγούδησε σωστά σε με­ τά φ ρ α σ η το υ W illy G je rlo v Pedersen από τ ις εκ δ ό σ εις Husets Forlag, ενώ στο Μπουένος Ά ιρ ες κυκλοφ όρ ησ ε στα ι­ σπανικά η τ ε λ ε υ τα ία συλλογή το υ Η σκέψη ανήκει στο πένθος με α να λυτικά σχόλια και μ ετά ­ φραση τη ς Νίνας Αγγελίδη (γνώ-

Βρ αχυγραφ κς

ρισ ε π ρώ τη σ το κοινό τη ς Αργεντι­ ν ή ς το ν Κ α βά φ η, το Σ εφ έρ η και το ν Ε λ ύ τη ) και το ν Carlos Spinedi. Χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ό τη ς απήχησης που ε ίχ ε η σ υ λ λ ο γ ή Η σκέψ η α νή κει στο πένθος το υ Α. Φωστιέρη είναι το γ ε ­ γ ο ν ό ς ό τι το ν π ε ­ ρα σ μ έν ο Σ ε π τέ μ ­ βριο μια ομάδα ποιητών εξέδω σε στο Μπουένος Άιρες ένα νέο περιοδικό για τη λογοτεχνία και τη γλώσσα, στο οποίο έδω σε το ν τ ίτλ ο ΕΙ Tyrano (Ο τύραννος), παρμένος από το ποίημα «Αρχή Ασοφίας», το οποίο μάλιστα π α ραθέ­ τουν ως μότο στην πρώτη σελίδα του πρώτου τεύχους. Τέλος, ο Παύλος Μάτεσις φαίνεται ότι αγαπή­ θηκε πολύ με τη Μητέρα του σκύλου στη γειτο ­ νική μα ς Ιταλία. Η έκδ οσ η , το ν π ερα σ μ ένο Οκτώβριο, του μυθιστορήματος το υ σε 2.000 αντίτυπα εξαντλή θ η κε μέσα σε μια εβδομάδα και ευθύς αμέσως ανατυπώθηκε. Πρέπει να σημειωθεί ότι το ίδιο βιβλίο του έχει ήδη μεταφραστεί και στη Γαλλία, τη ν Ισπανία, τη ν Ολλανδία, τη Γερμανία, τη Σερβία. Όσο για το τελευτα ίο του μυθιστόρημα Πάντα καλά μεταφράζεται στη Γ αλλία και τη ν Ιταλία. Τρεις λοιπόν Έ λληνες συγγραφείς, οι δύο πεζογρά φ ο ι (ο Θ. Βαλτιν ό ς και ο Π. Μ ά τεσις) και ένα ς π οιητής (ο Α. Φ ωστιέρης) έχουν ήδη μ ετα φ ρασ τεί και μ ετα ­ φράζονται σε δέκα δια­ φορετικές χώρες και σε εν ν ιά δ ια φ ο ρ ε τικ έ ς γλώ σ σ ες. Α υ τό το γ ε ­ γονός και μόνον δηλώ­ νει ότι η ελληνική λογο­ τεχνία, αργά αλλά στα­ θερά, κερδίζει συνεχώς έ δ α φ ο ς και τη ν εμ π ι­ στοσύνη των ξένων.

Β ρ αχυ γρα φ ία ς

από ιον Γιάννη Δΐληολάνη

Άνθρωποι και μυρμήγκια... Μέρος δεύτερο 0 πόλεμος των καρτούν στο Χόλιγουπ συνεχίζεται ανελέητος. Οι γιγαντοεταιρείες Disney (οι παλιοί, γνωστοί και απολύτως καθιερωμένοι) και Dream Works (οι νέοι και φιλόδοξοι μεγιστάνες Στίβεν Σπίλμπεργκ, Τζέφρι Κάτξενμπεργκ και Ντέιβιντ Σκέφεν) έχουν μετατρέψει τα κινού­ μενο οκίτοα από... παιδική υπόθεση ο' ένα εμπορικό τερέν αξίας εκατο­ ντάδων εκατομμυρίων δολαρίων. Τα νεότερα της μάχης αναπροσδιορί­ ζουν (ή καταστρέφουν) τη οημαοία της λέξης ηθική, που αποδεικνύεται ασύμβατη με τον άγριο οικονομικό απαγωνιομό... Η Disney έχει defaclo στα χέρια της το μονοπώλιο των καμτούν, κι έτοι θέλει να ουνεχίοει. Όταν φιλόδοξοι αντίπαλοι απειλούν, η εταιρεία του Μίκι Μάους ξέρει να χτυπάει και κάτω από τη μέση:«εκβιάζει* τους αιθουοάρχες επανεκδίδει κλασικές της επιτυχίες για άμεοο απαγωνιομό κ.λπ. —ό,π συνέβη πέρυοι με τηνΑναοταοία της Fox κι αναμένεται να ουμβεί φέτος με τον Πρίγκιπα της Αίγυπτον της DW, που θα κυ­ κλοφορούσε (ταυτόχρονο οε 20 χώρες!) λίγο πριν τα Χριστούγεννα. Η κίνηση της DW, αλλά και η εξαιρετικά εξελιγμένη τεχνική του φιλμ, δεί­ χνουν το βαθμό της φιλοδοξίας της, και προετοιμάζουν την Disney να εφαρμόσει τα δικά της «αηίποινα» οε μια μάχη που έχει αρχίσει εδώ και μήνες. 0 Ρόι Ντίονεϊ, οε μια τηλεοπτική του συνέντευξη, γελούσε κι έλεγε ότι ο Πρίγκιπας δεν τους ενοχλεί καθόλου, ότι υπάρχει χώρος για περιοοότερα καρτούν οτην αγορά ...έλεγε όμως ψέματα. Η DW «πλήγωσε» την Disney και το οχεδιαομένο θρίαμβο του καρτούν της Α Bug's Life, ετοιμάζοπας μυστικά (!) και κιικλοφορώπας... πραξικσ πηματικό το απίοτοιχο φιλμ της (και τα δύο είναι ιστορίες με μυρμή­ γκια -ενοχλητικά παρόμοιες- οχεδιαομένες ολοκληρωτικό στο κομπιούτερ...), το Antz, σχεδόν δύο μήνες πριν το Bug's Life... Καθώς αυ­ τός ο (ακόμα πανάκριβος) τρόπος του animation κοστίζει τουλάχι­ στον 1εκατομ. δολάρια ανά λεπτά, καταλαβαίνετε ότι ολόκληρες περι­ ουσίες παραούρθηκαν α' αυτή την άγρια μάχη των μυρμηγκιών... κι η Disney, παρά τις έτοι ή αλλιώς εηυπωοιακές εισπράξεις του φιλμ της γυρεύει εκδίκηση. Ήδη προγραμμάτισε το δικό της δυνατό χαρτί της «οικογενειακής διασκέδασης» για τα Χριστούγεννα, το Mighty Joe Young, οτην ακριβή μέρα έναρξης της βορειοαμερικανικής πρεμιέρας του Πρίγκιπα -και να είοτε σίγουροι ότι δεν θα περιοριστεί ο' αυτή την «αθώα» απίδραοη. Η Disney, βλέπετε, ξέρει ότι μια διεθνής επι­ τυχία του φιλμ της DW θα καταστρέφει και... επίθημα το μονοπώλιό της' αυτό που ίσως δεν ξέρει είναι ότι το Χόλιγουπ, αλλά και το διε­ θνές κοινό στην πραγματικότητα, αδημονούν γι' αυτή την εξέλιξη...

3 ®

Books from Greece Εκτός από τις μεμονωμένες περιπτώσεις συγ­ γραφέων που μεταφράζονται σε άλλες χώρες για τη ν π ροώ θηση το υ ελ λ η ν ικ ο ύ βιβλίου στην παγκόσμια γλώσσα, δηλαδή στα αγγλι­ κά, απαιτούνται συ­ σ τη μ α τικ έ ς π ρ ο ­ σπάθειες τόσο από τους κρατικούς φο­ ρ είς όσο και από τους ιδιώτες.

To B o o k s from G reece, μ ε ε ξ ώ ­ φυλλο του Κ.Π. Καβάφη, είναι μια πε­ ρίπτωση ιδιω τικής πρω τοβουλίας που δ εν π ρέπ ει να π ε­ ράσει α π αρα τήρη­ τη. Πρόκειται για έ­ ναν πρωτότυπο ετήσιο βιβλιογραφικό οδηγό για την ελληνική παραγωγή.

• Δίνει πλήθος πληροφοριών στο αγγλόφωνο κοινό για 2.500 ελλ η ν ικ ά βιβλία λ ο γ ο τε ­ χνίας και γλώσσας που κυκλοφόρησαν το προηγούμενο ενάμισι έτο ς (από το 1996 έ­ ως τον Ιούνιο του 1997).

• Το όνομα του συγγραφέα και ο τίτλος κάθε βιβλίου παρουσιάζονται με τρ εις τρόπους: στα ελληνικά, στα αγγλικά και σε απόδοση του ελληνικού τίτλου με λατινικούς χαρα­ κτήρες.

• Παρουσιάζει τους τίτλους στις ενότητες: - πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς - ββλία Best Seller - βιβλία ευρείας κατανάλωσης (pulp fiction) - εκδόσεις σε Mutlimedia - βραβευμένα βιβλία (κρατικά και βραβεία διαβάζω) - βιβλία που επαινέθηκαν από τους κριτι­ κούς

Β ρ α χυ γ ρ α φ ίες

- αφιέρωμα στον Οδυσσέα Ελύτη (βιβλιογραφία και δισκογραφία) - βιβλία για τον κινηματογράφο και το θέατρο - έργα κλασικών Ελλήνων συγγρα­ φέων - βιβλία νέας ελληνικής λογοτεχνίας - βιβλία για εκμάθηση ξένων και ελ­ ληνικών γλωσσών κ.ά.

• Ο οδηγός π εριέχει 15 βιβλιογραφικές κατηγορίες με μικρές περιλήψεις του περιεχομένου κάθε βιβλίου. Οι φιλόδοξοι εκδότες και συνεργάτες αυ­ τού του εγχειρήματος μας πληροφορούν ό τι θα π ρο ω θ ή σ ο υ ν το B o o ks fro m Greece σε 2.000 ενδ ιαφ ερομένους από δια φ ο ρ ετικ ές χώ ρες (βιβλιο θηκά ριους που εξυ π η ρ ετο ύ ν και Έ λληνες τη ς διασποράς), σε πανεπιστημιακές έδ ρες ελ ­ ληνικών σπουδών, σε βιβλιοπωλεία του ε­ ξωτερικού, σε διεθνείς πολιτιστικούς ορ­ γανισμούς, σε ξένο υ ς εκ δ ό τες αλλά και σε ιδιώτες). Στα άμεσα σχέδια τη ς εκδοτικής ομάδας είναι το 1999 να κυκλοφορήσουν περισ­ σ ότερο ι ετήσ ιοι ε ξε ιδ ικ ευ μ έν ο ι βιβλιο­ γραφικοί οδηγοί στα αγγλικά, που θα κα­ λύπτουν επ ιστημονικές εκδόσ εις (ιστο­ ρία, φιλοσοφία, θρησκεία, τέχνες, κοινω­ νικές επιστήμες, φυσική, χημεία, ιατρική, ηλεκτρονικοί υπολογιστές κτλ.) και ειδική έκδοση για παιδικά βιβλία. Στη διεύθυνση http: //w 4 u .e e x i.g r/~ b fg του Internet εμφ ανίζονται όλοι οι τίτλο ι με πλήρη βιβλιογραφικά στοιχεία στα ελ­ ληνικά και αγγλικά. Η επιτροπή περιεχομένου για τη ν Έ κθε­ ση τη ς Φρανκφούρτης το 2001 ας ενημε­ ρωθεί για το Books from Greece. Είναι μία δουλειά υποδομής, η οποία φυ­ σικά επιδέχεται πολλές βελτιώσεις.

β ρ α χυ γρ α φ ίες

από τον ΚΟΖΤΑ ΠΑΡΛΑ

Η Κόλας θα τραγουδούσε Καρβέλα;— δεν φαίνεται να μαξ απασχολεί ιδιαίτερα, αλλά το φαινόμενο υπάρχει. Και κατά την τρέχουοα τηλεοπτική περίοδο έχει γίνει πολύ πιο έντονο και εντυ­ πωσιακό. 0 λόγος για την οχέοη Ηθοποιού με την μικρή οθόνη, μια οχέαη, που αν την εξετάοει κανείς, πέρα από την επιφάνεια, στο δεύτερο και το τρί­ το επίπεδό της, αποκαλύπτει, όχι μόνο παγίδες αλλά και πτυχές εξαιρετικά ενδιαφέρουσες. δεν αναφερόμαστε στους νέους καλλιτέχνες που κάνουν τα πρώτα βήματά τους στην τηλεόραση ή και στοπλήθος εκείνο των άλλων που έγιναν γνω­ στοί μέοω αυτής και παραμένουν «τηλεοπτικοί». Οι φτασμένοι, οι αναγνωρι­ σμένοι στην συνείδηση του κοινού και από την Ουσία του θεάτρου Ηθοποιοί [με ήτα κεφαλαίο) μας απαοχολούν: Ποιο είναι άραγε το ισχυρότερο κίνητρο που προσελκύει τα πρόσωπα αυτά σ'ένα, ας πούμε, ελληνικό σίριαλ; Η δη­ μοσιότητα; 0 οικονομικός παράγοπας; Είναι πολύ δύσκολο να κατατάξει κα­ νείς ανάμεσα σ' αυτά και το καλλιτεχνικό επίτευγμα ή την γοητεία που τυχόν μπορεί ν' αοκήοει επάνω τους μια πρώτη ύλη. Και αν τυχαίνει να ενθουοιαοτούν με την ιδέα ότι μια σειρά βασίζεται πάνω σε κάποιο αναγνωρισμένο βι­ βλίο, πώς είναι δυνατόν να παραβλέπουν την δαγκόνα του σεναρίου; Πριν ακόμη αρχίσει η προβολή, διερωτήθηκα τι γύρευαν ατην διανομή της «Αίθουσας του θρόνου» η Ρένη Πιτακή και ο Μίμης Κουγιουμτζής. Μετά από μερικά επεισόδια η «κακόβουλη» απορία μου δικαιώθηκε με το παραπάνω. Με πρόοφατο ακόμη τον απόηχο των χειροκροτημάτων από την περσινή τους «Βιρτζίνια Γουλφ», πώς δέχτηκαν το στρίμωγμα αυτό του ταλέντου τους, της θεατρικής τους προσωπικότητας σε δυο ρόλους ισχνούς, άνευ­ ρους, ρόλους-καρικατούρο, χωρίς καμιά προϋπόθεση ακόμη και πρόθεση α­ νίχνευσης κάποιας βαθύτερης ουσίας; Αμήχανο ήταν το αποτέλεσμα, αταί­ ριαστη η αντιστοιχία ταλέντου και στόχου, θα δεχόταν η Κόλας να τραγου­ δήσει Καρβέλα άραγε; Ανάλογες είναι οι εντυπώσεις από το οικογενειακό δράμα της πολυγραφότατης κυρίας Ντ. Γιαννακοπούλου. Η παρουσία του ί ιώργου Μιχαλακόπουλου, ενός από τους πιο πολύπλευρους και ώριμους Ηθοποιούς φαίνεται ν' ααφυκπά σ' ένα ρόλο παιχνιδάκι γι' αυτόν, που παρ' όλο ότι τον αναδεικνύει σαν την σοβαρότερη καλλιτεχνική παρουσία του φετινού χειμώνα, διαβρώνεται από τον ουμρωτιομό ανούσιων και τυποποιημένων ερμηνειών, με την εξαί­ ρεση mu Α. Αηωνόπουλου. Το πεδίο του ηθοποιού είναι ανεξόηλητο, θα μπορούσε ν' απιτάξει κανείς. Σωστά. Μήπως όμως το πεδίο (και το επίπεδό του) πρέπει να εξυψώνοπαι ανάλογα με την δυναμική του θείου δώρου που λέγεται ταλέπο;

■2 ©

Για ποιητές εκτός κυκλωμάτων

Τα G oody's κάνουν καλό Οι ειδικοί ισχυρίζονται ότι είναι καταστροφή για τη ν υγεία μας. Ποιος όμως μικρός ή μεγά­ λ ο ς δ εν έ χ ει δο κι­ μάσει, έστω και μια φορά, τα εύ γεσ τα εδέσματα των ταχυφαγείων Goody’s; Ίσω ς από τ ο υ ς ε ­ λάχιστους που δεν τα έχουν γ ευ τεί εί­ ναι τα 135 π αιδιά του ακριτικού νησι­ ού Λειψοί. Η εν λόγω ετα ιρεία φρόντισε αντί για κλαμπ σάντουιτς, τσιζ μπέργκερ και προτηγανισμένες πατάτες να κάνει γι’ αυτά τα παιδιά κάτι καλύ­ τερ ο και σαφώς πιο υγιεινό. Δημιούργησε με τη συνεργασία τ η ς Unesco Δωδεκανήσου την πρώτη βιβλιοθήκη του νησιού που περιλαμβά­ νει 1600 τόμους βιβλίων (θα εμπλουτίζεται συ­ νεχώς) και λειτουργεί με πλήρη τεχνολογικό ε ­ ξοπλισμό και εκπαιδευμένο προσωπικό. Έτσι οι οκτακόσιοι πενήντα κάτοικοι τω ν Λει­ ψών δ εν χρειά ζετα ι πια να τα ξιδ εύ ο υ ν με το πλοίο για κάποιο βιβλίο που το υ ς ενδιαφέρει. Έχουν δίπλα τους τον «Οδυσσέα Ελύτη» -έτσι ονομά ζετα ι η βιβλιοθήκη- που το υ ς συντρο­ φεύει και το υ ς ψυχαγωγεί.

Η Θεατρική Εταιρία «Πράξη» συνεχίζοντας την εδώ και 8 χρόνια δραστηριότητά της στο χώρο τη ς λογοτεχνίας, φ έτος αποφάσισε να καινοτομήσει. Καλεί λοιπόν ποιητές, οι οποίοι θεωρούν εαυ­ το ύ ς εκ τό ς κυκλω μάτω ν το υ κ α τεσ τημένου (συνεπώς χωρίς πρόσβαση σε εκδοτικούς οί­ κους και λογοτεχνικά περιοδικά), να συμμετάσχουν σε τρ εις προγραμματισμένες εκδηλώ ­ σεις -«Π οιητικές Δ ευτέρες»- στο Θ έατρο της οδού Κεφαλληνίας που θα διεξαχθούν στις α­ κ ό λ ο υ θ ες η μ ε ρ ο μ η ν ίε ς : 8.4.99, 15.4.99, 22.4.99. Σ τις εκδηλώ σ εις θα διαβάσουν τα ποιήματά τους και εφόσον θέλουν, θα διατυπώσουν την άποψή τους για την ποίηση. Προϋπόθεση συμμετοχής είναι η αποστολή α­ ντιπροσω πευτικού δ είγ μ α το ς τη ς π οιητικής το υ ς εργασίας ώς και την Παρασκευή 29 Ια­ νουάριου 1999, στη διεύθυνση: Κεφαλληνίας 16, τηλ. 8838 727, προκειμένου να επιλεγούν 12 ποιητές.

ΜΙΚΡΕΣ ΑΓΓΕΛΙΕΣ ΠΩΛΟΥΝΤΑΙ: 1. Πλήρης σειρά (1868-1893) του παιδικού περιοδικού του Μ. Καλαποθάκη «Εφημερίς των παίδων», δεμένη σε 3 τόμους.

2. Πλήρης σειρά του φιλολογικού παραρτήματος της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας 1926-1929 δεμένη σε τόμο 1.400 σελίδων.

3. Το Λεξικό της Φιλοσοφίας του Αντρέ Ασλάνι, εκδόσεις Παπύρου, 4 τόμοι.

4. Η Ιστορία της Δυπκής Φιλοσοφίας του Μπέρτραντ Ράσελ (μτρφ. Αιμ. Χουρμουζίου), 2 τόμοι 5. Η πρώτη σειρά του περιοδικού Ζυγός 1955-1960 (μεγάλο σχήμα) δεμένη σε 3 τόμους 6. Γρηγορίου Βερναρδάκη: Ερμηνευπκόν Λεξικόν, Β’ Έκδοσις 1918. Όλα σε άριστη κατάσταση. Τηλ. 7011145,8-11 π.μ.

ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ζητείται προς αγορά. Η τιμή θα καθοριστεί κατόπιν συμφωνίας. Τηλ. 2524016 e-mail: dimcharal@hol.gr ΕΝΟΙΚΙΑΖΕΤΑΙ. Γραφεία 138τ.μ. στηνοδόΣόλωνος71. Πληροφορίες στο τηλ. 8210533 κος Κάρματζ. ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Αναλαμβάνω ποιοπκή βιβλιοδεσία βιβλίων σας. Δερματόδετη στάχωση, καλλιτεχνική διακόσμηση. Πληροφορίες κ. Χρ. Α. Χαρισιάδη, τηλ. και fax: 67 74 581

Βρ α χυ γρ α φ ίες

ΑΝΔΡΕΑΣ ΦΛΟΥ ΡΑΚΙ ΙΣ

LAURIE FOOS

Ex Uter® Τρεις σύγχρονες, μοντέρνες γυναίκες, άγνωστες μεταξύ τους, βρίσκονται σε αδιέξοδο. Η ζωή τους έχει οδηγηθεί σε τέλμα. Έχει περιοριστεί στην τηλεόραση, τα ψώνια, τις ανούσιες ερωτικές σχέσεις. Και τότε κάτι απίστευτο συμβαίνει που θα τις φέρει πιο κοντά, αλλά ταυτόχρονα θα οδηγήσει μια ολόκληρη χώρα στα πρόθυρα νευρικής κρίσης, που κανείς δεν ξέρει πού θα καταλήξει.

Σε μια μικρή πόλη δίπλα στη θάλασσα, ο υπάλληλος του κυλικείου, οι βροχές, μια σχέση που τελείωσε εδώ και χρόνια. Οι σκέψεις, οι αναμνήσεις, τα συναισθήματα του νέου άνδρα δρουν αποφασιστικά στη ζωή του Ο χρόνος ανοίγει ή συρρικνώνεται, η μελαγχολία παραμονεύει Ένα συναρπαστικό η ένταση παλεύει με την πραότητα ταξίδι κι ο έρωτας ξανάρχεται σε πρόσωπα, εικόνες, πάντα από εκεί και τόπους που δεν τον περιμένεις. γεμάτο συγκινήσεις

“Ένα αριστούργημα Ένα πρωτότυπο μυθιστόρημα της σύγχρονης από μία νέα συγγραφέα, γυναικείας λογοτεχνίας”, που συνδυάζει μοναδικά Fay Weldon, το παράδοξο του Κάφκα Συγγραφέας KCUTO Έρ1™ ΓιόνΥκ·

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΕΠΙΣΗΣ • ΔΥΟ ΜΟΝΑΔΙΚΑ ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ ΠΑΛΙΩΝ ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΩΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ’50 ΚΑΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ’60 • ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΜΕ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥΛΑΖΟΥ ε κ δ ό σ ε ις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ Αποστολοπούλου 64,152 31 Χαλάνδρι, Τηλ.: 6775.147, email: apt@compulink.gr

" 0 #

o ^le to V u ro ^

ψάρι - κρασί - θαλασσινά Α Ν Ο ΙΧ Τ Ο Σ ΚΑΙ Τ Α Μ€ΣΗΜ€Ρ1Α K A o e ΤετλΡ ΤΗ κ α ι ς α β β α τ ο Λ ε ιτ ο Υ Ρ τ ε ί κ α ι ω ς μ π α ρ

Τσακάλωφ 36α, Κολωνάκι, τηλ.: 36.14.695

«ιιμέλιια: ΛΑΜΠΡΟΙ ΚΟΥΛΕΛΗΖ

Απλότητα Βλέποντας την ομορφιά που χαρακτήριζα την απλότητα της σκέψης νιώθουμε πόσο λείπ ει αυτή η απλότητα. Που συνεπάγεται την αποφυγή τω ν άσκοπων και «δαπανηρών» περιπλοκοτήτων, την ήρεμη ευθυβολία της σκέψης και την αποτελεσμαπκότητά της, δηλαδή τις λ ύ σ ε ι ς όχι μόνο στα μαθηματικά. ίτα προβλήματα της ζωής, ατομικά και κοινωνικά, που συσσωρεύονται και παραμένουν άλυτα.

Η συλλογή μέσα από την ιστορία του πνεύματος και η μελέτη ανάλογων περιστατικών θα μπορούσε να είναι ένα σπουδαίο μάθημα.

Ο πραγματικός GAUSS αποκαλύπτεται σε μια ιστορία από την παιδική του ηλικία, την οποία οι μαθηματικοί αρέσκονται να αφηγούνται, όπως άλλωστε και ο ίδιος ο GAUSS στα γεράματά του. Η ιστορία περιγράφει ένα θριαμβευτικό επεισόδιο που εκτυλίχθηκε στο δημοτικό σχολείο, όταν ο δάσκαλος του GAUSS ζήτησε από τους μαθητές να αθροίσουν όλους τους ακέραιους από το 1 έως το 100. Ο GAUSS έγραψε απλώς την απάντηση (5.050), και περίμενε υπομονετικά, ενώ οι συμμαθητές του εί­ χαν καταπιαστεί με τους κοπιώδεις υπολογισμούς. 0 GAUSS παρατήρησε ότι, αν συνδύαζε σε ζεύγη τον πρώτο και τον τε­ λευταίο ακέραιο, τον δεύτερο με τον προτελευταίο, και ούτω καθεξής, οι ακέραιοι κάθε ζεύγους είχαν άθροισμα 101. Οι ακέ­ ραιοι από το 1 έως το 100 σχηματίζουν 50 τέτοια ζεύγη, και έ­ τσι το συνολικό άθροισμα ισούται με 101 επί 50, δηλαδή 5.050. Που πρέπει να αποδώσουμε τη γοητεία αυτής της ιστορίας; Ως ένα μεγάλο βαθμό, πρόκειται για τη νίκη της ευφυΐας έναντι της επίμοχθης μηχανικής εργασίας (και μάλιστα, όταν γίνεται καταναγκαστικά επειδή την επέβαλε ο δάσκαλος). Επίσης, απο­ τελεί υπόδειγμα αυτού που οι μαθηματικοί ονομάζουν «κομψή» λύση ενός προβλήματος. Υπογραμμίζει με ανάγλυφο τρόπο ότι στα μαθηματικά, όπως και αλλού, δεν ενδιαφέρει απλώς η απά­ ντηση' σημασία έχει σε μεγάλο βαθμό και ο τρόπος με τον ο­ ποίο φτάνουμε σ’ αυτήν. (Όπως λέει κι ένα παλιό τραγούδι: «Δεν είναι το τι κάνεις' είναι ο τρόπος που το κάνεις' αυτό φέρνει το αποτέλεσμα».) Όταν ο Σέρλοκ Χολμς εξιχνιάζει ένα μυστήριο, ε­ κείνο που μας αφήνει άναυδους δεν είναι το γεγονός ότι το εξί­ χνιασε, αλλά ο τρόπος με τον οποίο το επέτυχε. Ακριβώς το ίδιο ισχύει και στα μαθηματικά. Καθένας μπορεί να αθροίσει τους ακεραίους από το 1 έως το 100 και να βρει την απάντηση' ο GAUSS βρήκε την απάντηση χωρίς να τους αθροίσει.

(OSSERMAE ROBERT: Η Π ο ίη σ η το υ Σ ύμ π α ντος. Αθήνα, Κάτοπτρο, 1998. Σελίδες 59, 60)

2© -

ιημειώσεις στο περιθώριο

' ucva που γράφονται pc αφορμή cva βιβλίο Γράφ« ο ΒΑΓΓΕΛΗ! ΠΑΝΤΑΖΗΖ

ε μια αγχώ δ η επ οχή που δ ια ρκώ ς « τρ έχ ο υ μ ε και δεν π ρολαβαίνουμε», είναι κοινή συνείδηση πως ο χ ρ ό ν ο ς τρ έ χ ε ι. Π ρο ς ποια κατεύ θυνσ η όμω ς; Το ερώ τημ α φ αινομενικά σ τερ είτα ι ν ο ή μ α το ς και προ πάντων σημασίας. Από το ν καιρό το υ Αριστο­ τέλ η είναι γνω σ τό πως η «ροή» το υ χρό νο υ είναι αισθητή από τη ν αλλαγή τω ν π ραγμάτω ν - και τα π ράγματα αλλάζουν παντού και π ρος κάθε κ α τεύ ­ θυνση. Ε ντούτοις ο ανθρώπινος νους, συνηθισμέ­ νος να οπτικοποιεί και να σχηματοπ οιεί και τις πιο α φ η ρ η μ έ ν ε ς έ ν ν ο ιε ς , π ά ν το τε κ α τέ λ η γ ε σε μια

Ϊ

ιαιρίας δο8«'σης.

σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν η π α ράσ τα σ η τ η ς «ροής» το υ χ ρ ό ­ νου. Μία παράσταση που, όπω ς θα δούμε, δ ημι­ ο υ ργούσ ε - ή πήγαζε α π ό- ένα δυναμικό συμβολι­ κό πλαίσιο σκέψ ης με ανυπ οψίαστες κοινω νιολο­ γ ικ έ ς επ ιπ τώ σ εις. Η ίδια η έκ φ ρ α σ η , π.χ., «ροή το υ χρόνου» εμ π ερ ιέχ ει τη ν εικόνα μ ιας κα θοδι­ κή ς ή π τω τικ ή ς κίνησης. Ποια σχέση έχ ει ά ρ α γ ε αυτή η έκφ ρασ η με το γ εγ ο ν ό ς ότι οι αρχαίοι μ ε­ τρούσ α ν το χρόνο με τη ν κλεψύδρα; Ά σ χ ετα από τη ν α πάντηση που θα δώ σει κα νείς σ το παραπάνω ερώ τημα , η ιδέα ό τι ο χρ ό ν ο ς κι­ ν είτα ι π ρ ος τα κάτω είνα ι πολύ α ρ χα ιό τερ η από τη ν κλεψ ύδρα και έχ ει εισχω ρήσει σε πολύ βαθύ­ τε ρ α στρώ ματα τη ς γλώσσας. Για το υ ς αρχαίους Έ λ ληνες οι π ρογενέσ τερο ι χρόνοι ήτα ν οι «άνω». Οι π ρόγονοι επίσης ονομάζονταν «οι άνω».1 Οι γ ε ­ ν ε έ ς α κολουθούσ αν καθοδική διά τα ξη : σ την κ ο­ ρ υ φ ή ή τα ν οι α π ώ τερ οι α π όγονο ι, σ τον π ά το οι τε λ ε υ τα ίο ι α π όγονοι. Η ομ η ρ ική λ έ ξ η «νέατος», συγγενής τ η ς λ έ ξη ς «νέος», σημαίνει «ο πατινός». Η νο ερή α υτή καθοδική ακολουθία αποτυπώθηκε μ ετα ξύ τω ν άλλω ν στις λ έ ξε ις που χρησιμοποιού­ ν τα ι α κόμη και τώ ρ α μηχανικά, χ ω ρίς π λέον σ υ­ ναίσθηση το υ αρχικού ιδεολογικού το υ ς φορτίου: «ανιών», «κατιών», «καταγωγή» κ.λπ. Τι έ κ ρ υ β ε ό μω ς α υ τή η «καθοδική» π α ράστα ση το υ χρόνου και τω ν γενεώ ν; Έ κρυβε πριν απ’ όλα τη ν πεσιμιστική πεποίθηση πως η ανθρ ω π ότητα και η ζω ή γ ε ν ικ ά α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν π τω τικ ή π ο ρ εία . Έ κρυβε όμω ς κάτι εν το ν ό τερ α ιδεολογικό: τη ν ι-

-20

Η πεζογραφιχή μας παράδοση ΤΟΜΟΣ

5 7ος

Ανδρέας Καρκαβίτσας ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΑ

Με τη φοβερή παρατηρητικότητα του, το πάθος του για την λεπτομέρεια και την ακρίβεια της περιγραφής, τις ιστορικές, μυθολογικές και γεωγραφικές του γνώσεις, την απόλυτη ειλικρίνειά του... ο Καρκαβίτσας μάς προσφέρει με τα Ταξιδιωτικά του ένα συναρπαστικό ανθριόπινο τοπίο, μια μοναδική ανθρωπογεωγραφία και μια χαρακτηρολογ ική χαρτογράφηση του τόπου μας, η οποία διατηρεί στο ακέραιο την τραγική της επικαιρότητα. ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΕΙΡΑΣ: ΝΑΣΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Η. X. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

Ε Κ Δ Ο ΣΕΙΣ

ΝΕΦΕΛΗ

ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6, ΑΘΗΝΑ 10 680, Τηλ. 36.07.744 e-mail: nefeli-p@otenet.gr

S® ·

δ έα πως οι π ρόγονοι βρίσκονται πάνω από το υ ς απ ογόνους, οι γο ν είς πάνω από τα παιδιά. Έ κρυ­ βε δηλαδή τη ν πεμπτουσία τη ς πατριαρχίας: τη ν ασφυκτική εξουσ ία που ασκούσε ή εδικα ιούτο να ασκεί η α νώ τα τη αρχή, ο pater fam ilias πάνω σε ό λους το υ ς απογόνους του. Μια εξουσ ία που συ­ χνά επιζούσε το υ θανάτου το υ με τη ν θεοποίηση το υ πατριάρχη. Η γ ενιά σ χημάτιζε μια νοερή πυ­ ρα μίδα που σ την κορ υ φ ή τ η ς είχ ε το ν α π ώ τερο γ ενά ρχ η και στη βάση το υ ς τελ ευ τα ίο υ ς απ ογό­ νους. Αν η διατύπωση α υτή ηχ εί ω ς κ ενός ισχυρισμός, α ς αναρω τηθούμε π.χ. τι υποδηλώνει η λ έξη «αρ­ χαίος», που π α λα ιό τερ α σ ήμα ινε «αρχικός» και «πρω ταρχικός». Στη νο ερ ή γεν εα λ ο γ ικ ή κλίμακα που π ροα να φ έρα με οι «αρχαίοι» κα τείχα ν τη ν υ­ ψ ηλότερη βαθμίδα. Ταυτόχρονα ήτα ν οι κορυφαί­ οι στην κλίμακα τω ν αξιών. Αυτό ο ύ τε τυχαίο είναι ο ύ τε συνεπειών σ τερείτα ι: το επ ίθετο π α ράγετα ι από το ουσιαστικό «αρχή», που έχ ει διπλή έννοια: «έναρξη» και «εξουσία». Ό πως βλέπουμε, η ιδέα ό τι το π αρελθόν κυριαρχεί πάνω στο παρόν και οι πρόγονοι πάνω σ τους α πογόνους είναι εμ φ υ τευ ­ μένη σ την ίδια τη ν υφή τω ν λ έξεω ν. Μ ε τη σειρά το υ ς οι λ έ ξε ις αναπαρήγαγαν α υ τό μ α τα ένα συ­ γκεκρ ιμ έν ο ιεραρχικό σύστημα εννοιώ ν και α ντι­ λήψεων. Ενώ όμω ς κάποιες λ έ ξε ις παραμένουν ως κελύφ η ά λ λ ο τε γ εμ ά τα μ ε χ υ μ ώ δ ες νόημα και τώ ρ α πια κενά (ε ξα κ ο λ ο υ θ ο ύ μ ε να μιλά μ ε για «α νιόντες» και «κατιόντες» χω ρίς συναίσθηση τη ς παράστα­ σης που συνόδευε κάποτε τ ις λ έξεις ), οι γ ενεα λο­ γ ικ ές παραστάσεις έχ ουν πια ριζικά α λλά ξει. Για τη ν α κρίβεια έχ ο υ ν α ντισ τρα φ εί. Τους τε λ ε υ τα ί­ ο υ ς αιώ νες τα γένη απεικονίζονται ως δένδρα, τα πασίγνωστα για τ ο σχήμα τ ο υ ς «γενεαλογικά δέν­ δρα». Εδώ οι πρόγονοι βρίσκονται στις ρ ίζες και στον κεντρικό κορμό, οι απόγονοι στα κλαδιά και τις α π ολήξεις τους. Η παράσταση το υ γενεαλογικού δένδρου υποδη­ λώ νει μια νέα, αντίστροφη προς τη ν παλαιότερη, α νοδική π λέον α ντίληψ η τη ς ε ξέλ ιξη ς : το παλαιό είνα ι κάτω , το ν έο α ναπτύσσεται π ρος τα πάνω. Μ ε τη σειρά το υ α υτό υποκρύπτει μια δια φ ορετι­ κή αίσθηση το υ χρόνου: ο χρόνος δεν π έφ τει πια, α π ογειώ νεται, π ετά . Το μ έλ λ ο ν βρ ίσ κετα ι μπ ρο­ στά και ψηλά, το π αρελθόν χαμηλά και πίσω. Δ εν χρειά ζετα ι, νομίζω, να ψ άξουμε πολύ για το ν υπ οβολέα α υ τή ς τη ς ν έα ς παράστασης το υ χ ρ ό ­ νου: πίσω τ η ς κρύβεται η νέα, δαρβινική ή λαμαρε υ κ α ι ρ ί α ς δ ο θ ε ί α η ς .. .

κιανή, η α νο δ ική α ντίλη ψ η τ η ς ε ξ έ λ ιξ η ς . Και πι­ σ τεύω πως αν α να δ ιφ ή σ ει κα νείς σ τις ισ το ρ ικ ές πηγές, θα διαπιστώσει πως η παράσταση το υ γ ε ­ νεαλογικο ύ δ ένδ ρ ο υ εμ φ α ν ίζετα ι όλο και πιο συ­ χνά στο βα θμό που η νέα, α νοδική ή οπτιμιστική, αν θ έλ ετε, εξελ ικ τικ ή θεω ρία κερδ ίζει έδ α φ ο ς. Το ότι εξά λ λ ο υ τα α ρ χα ιό τερ α εξα φ α νισ μ ένα είδ η ή οι π ρ ογονικές μ ο ρ φ ές τω ν σ ημερινώ ν ειδώ ν βρί­ σκονται στα κα τώ τερα γεω λο γικά στρώ ματα, έχει π α ίξει ένα ν ά μεσο ρ ό λο στη νέα ζω γραφ ική ανα­ παράσταση τ η ς π ρ ο έλ ευ σ η ς τω ν ειδώ ν: σ τις ζω ­ γ ρ α φ ικ έ ς α π εικ ο ν ίσ εις που κ ο σ μ ο ύ ν και ε π ε ξη γ ο ύ ν τα σ χ ετικά εγχε ιρ ίδ ια , τα γ εω λ ο γ ικ ά σ τρώ ­ μα τα α ντισ τοιχο ύν άμεσα σε βα θ μ ίδ ες τη ς ε ξ έ λ ι­

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Τόνι Μόρισον ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΤΟΝΙ ΜΟΡΙΣΟΝ

ξηςΑν η παλιά π αράσταση το υ χ ρό νο υ είνα ι σ αφ ώ ς πατριαρχική, η νέα, θα μπ ορούσαμε να πούμε, α­ ν α τρέπ ει τις π α ραδ ο σ ιακές σ χέσ εις τω ν γενεώ ν: οι νέοι βρίσκονται τώ ρα επάνω, οι γ έρ ο ι κάτω. Για τη ν ώ ρα η ίδια η επ ισ τη μ ο νική ο ρ ο λ ο γ ία ε ξα κ ο ­ λουθεί να χρησιμοπ οιεί τ ο παραδοσιακό ορολογικό οπλοστάσιο: «τα αίτια κα θορίζουν τ ο α π ο τέλε­ σμα». Σ ’ α υτό το ν ορισμό τη ς α ιτιό τη τα ς ή τη ς α­ ν α γ κ α ιό τη τα ς (η λ έ ξ η «καθορίζω » ε μ π ερ ιέχ ει το σ τοιχείο τη ς κυριαρχίας) το χρονικά π ρό τερ ο κυ­ ριαρχεί πάνω σ το χρονικά ύ σ τερο. Μ π ορούμε να διακινδυνεύσου με έναν μελλο ντικό ορισμό τ η ς αι­ τιό τη τα ς , που θα α ντα π ο κ ρ ίνε τα ι κ α λ ύ τερ α στις ν έ ε ς α ντιλή ψ εις το υ χρό νο υ και τω ν γ ενεώ ν: «το α π οτέλεσ μα α να τρέπ ει το αίτιο». Δ εν π ρ ό κ ειτα ι γ ια απλά παιχνίδια π α ρασ τά σ εω ν και λέξεω ν . Ό πως μπ ορεί να διαπιστώσει κανείς, α κό μ η και ο ι πιο ά χ ρ ω μ ε ς έ ν ν ο ιε ς -ό π ω ς α υ τή το υ χ ρ ό ν ο υ - μπ ορούν να προσλάβουν μορφ ή πα­ ρα σ τάσ εω ν μ ε έ ν το ν α ιδ εο λ ο γ ικ ά φ ο ρ τία , π ρ ο ε­ κτάσ εις και π α ρενέργειες. Ο άνθρωπος είναι πριν απ’ όλα και κ α τ’ α νάγκην συμβολοποιός: κατα νοεί τα φ υσ ικά φ α ιν ό μ εν α μ ό νο μ ετα π ο ιώ ν τα ς τ α σε σύμβολα. Γ ια να συλλάβει το ν κόσμο κατασκευά­ ζει ένα δίχτυ εννοιώ ν και π α ραστάσεω ν. Και κα ­ θώ ς είνα ι α ό ρ α το συχνά μ π λ έκ ετα ι μέσα το υ , ό ­ πως η αράχνη στο δικό τη ς . Η ιστορία τω ν π αρα­ σ τά σ εω ν ε ίνα ι η β α θ ύ τε ρ η ισ το ρ ία τω ν α νθ ρ ώ ­ πων. Τα πάθη τω ν λ έ ξε ω ν είναι πάθη τω ν ανθρώ ­ πων. Οι έν ν ο ιες είναι οι έ γ ν ο ιες το υ ς . □

ΠΑΡΑ ΔΕ I j l ΣΟΣ^

Το πιο γοητευτικό και παράξενο μυθιστόρημα της Νομπελίστα Τόνι Μόρισον, που έγινε Best Seller στην Αμερική, από την πρώτη κιόλας μέρα της έκδοσής του. Επίσης κυκλοφορούν τα μυθιστορήματα: Αγαπημένη, Γαλάζια μάτια, Τζαζ, Σούλα.

Ε Κ Δ Ο ΣΕ ΙΣ

Σημειώσεις 1. Βλ., π.χ., Ηρόδ. 6.53: «από δ ε Δ ανάης τη ς Ακρισίου κ α τα λ έγ ο ντι το υ ς άνω α ιε ί π α τέρ α ς αυτώ ν...», και 5.28: «κατύπερθε δε τούτων επί δύο γενεάς».

δ ο θ ε ίσ η ς .

ΝΕΦΕΛΗ

ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6, ΑΘΗΝΑ 10 680, Τηλ. 36.07.744 e-mail: nefeli-p(&otenet.gr

-S i

φ η σ ε τη ν τε λ ε υ τα ία τα είναι η ποίησή του. ΑποΛ Κ του πνοή οτις 21 Νο­ φ εύγοντα ς το ν υπαινικτικό εμ β ρ ίο υ 1998 ο π ο ιη τή ς στίχο και τα συμβολικά σχή­ Μ ιχάλη ς Κ ατσαρός Γεν­ ματα, ο Μ. Κατσαρός εκφρά­ νήθηκε οτην Κυπαρισσία το στηκε με ορμή, α μεσότητα 1919 και εγκατα σ τά θ η κε και απλότητα (αν και δεν α­ στην Αθήνα το 1937, όταν πουσιάζουν κάποιοι γλωσσι­ προσελήφθη από τη ν Πο­ κοί πειραματισ μοί από τη ν Μιχάλης Κατσαρός λεμική Αεροπορία. Στη συ­ ποίησή του). Ο «επιθετικός» ( 1919- 1998 ) νέχεια , ά λ λ α ξε πολλά ε ­ χαρακτήρας το υ ποιητικού παγγέλματα. του λόγου τον καθιέρωσε α­ Στα τ έ λ η τη ς δ ε κ α ε τ ία ς πό νωρίς ανάμεσα στους ατου '30 αρχίζει να ασχολείται συστηματικά με τη ντισυμβατικούς, αιρετικούς ποιητές της αμφισβήτη­ λογοτεχνία. Τα πρώτα του ποιήματα δημοσιεύθησης (κάποιοι μίλησαν τό τε για περίπτωση ανάλογη καν στα περιοδικά «Ελληνικά Γράμματα», «θεμέλιο», με το υ ς Beat λ ο γ ο τέχ ν ες τη ς Αμερικής και το υ ς «Στόχος», «Σύστημα», ενώ το 1949 εξέδ ω σ ε τη ν «Οργισμένους Νέους»-Αη9Γγ Young Men, που άνθη­ πρώτη του ποιητική συλλογή, «Μεσσολόγγι», για να σαν στη Βρετανία το '50). Με έντονους πολιτικούς α κολουθήσ ει το 1953 το ποίημα που το ν έκανε και κοινωνικούς προβληματισμούς, ο Μ. Κατσαρός, γνωστό, το «Κατά Σαδδουκαίων», στίχοι του οποίου αν και αριστερός (πήρε μέρος και στην Αντίσταση), μελοποιήθηκαν από τον Μίκη θεοδωράκη. Η ποίηση ήρθε σε ρήξη με την επίσημη Αριστερά όταν κατα­ του Μ. Κατσαρού ενέπνευσε και άλλους συνθέτες φέρθηκε εναντίον του σταλινισμού. Έ ισοτε παρέόπως το ν Αργ. Κουνάδη, τον Γιάννη Μαρκόπουλο, μεινε ανένταχτος μέχρι το τέλ ο ς της ζωής του. τον Θανάση Γκαϊφύλλια, κ,ά. Σε συνέντευξη-ποταμό στον Μισέλ Φάις στο διαβά­ Μερικά από τα πιο γνωστά έργα του Μ. Κατσαρού ζω (Αρ. 370, Ιανουάριος 1997), ο Μ. Κατσαρός δη­ είναι τα: «Οροπέδιο» (Ποίηση, 1956), «Οι συλλέκτες λώνει ανάμεσα στα άλλα: «Η ιδιωτική μου ζωή δεν τη ς μονώχρα» (Μυθιστόρημα, 1971), «Πας-Λακίς, παίζει κανένα ρόλο στην τέχνη, στα βιβλία μου, στα Michelet» (Φιλοσοφική μπροσούρα, 1973), «Σύγ­ τραγούδια, στη ζωγραφική μου, αλλά "παίζει" στο γραμμα» (Ποίηση, 1975), «Αλφαβητάριον» (Ποίηση, να συνεχίσω να ζω, έτσι όπως ζω. Εξάλλου, το με­ 1978), «Ονόματα» (Ποίηση, 1980), «3Μ+3Μ=6Μ» γαλύτερο ποίημα είναι ο εαυτός μου. Εκείνο που γί­ (Ποίηση, 1981), «4 Μαζινό» (Ποίηση, 1982), «0 πατέ­ νεται μέσα στον άνθρωπο, μέσα στη φύση, μέσα ρας το υ ποιητή» (Ποίηση, 1987), «Καζαμία Ελλή­ στη γεωγραφία του ανθρώπου. (...) Νομίζω ότι για νων» (Ποίηση, 1996), κ,ά. να είσαι σωστός ποιητής πρέπει να είσαι ένας σω­ 0 Μ. Κατσαρός ασχολήθηκε με πολλά είδη του λό­ στός άνθρωπος, να ενδιαφέρεσαι για την ίδια τη θ έ­ γου (πεζογραφία, δοκίμιο, μπροσούρες, άρθρα, μ ε­ ση του ανθρώπου μέσα στη φύση, μέσα στο χώρο λέτες κ,ά.), με τη ζωγραφική και το τραγούδι. Ωστό­ ή στην κοινωνία». σο, η μεγάλη του προσφορά στα ελληνικά γράμμα­ Η.Μ.

ία

« ς μνήμην

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

Α Γ Ρ Α

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΑΨΑΛΗΣ

ΜΟΡΦΕΣ

ΤΑ

ΤΟΥ

ΜΕΤΡΑ

ΜΕΣΣΙΑ­ ΝΙΚΟΥ

ΣΤΑΘΜΑ

ΚΑΙ ΤΑ

cmpcAcia: ΗΑΙΑΧ ΜΑΓΚΛΙΝΗΖ

Σ ύ γ χ ρ ο ν η δ α ν ικ ή λ ο γ ο τ ε χ ν ία : Π ε ζ ο γ ρ α φ ία

Εργα ζόμενη για κάμποσο χρόνια στο χώρο τω ν εκδόσεω ν, η Ιζελίν Χέρμαν (Iselin C. Hermann) αποφάσισε να «κολυμπήσει στα βαθιά» και να δοκιμάσει τις δυνάμεις τη ς σε αυτόν τη ς γραφής, και ειδικότερα, στο χώρο τη ς πεζογραφίας.

«Prioritaire» είναι ο τίτλο ς του πρώτου τη ς βιβλίου. Ένα μυθιστόρημα που θυμίζει ανάλογα κείμενα του 18ου αιώνα τα οποία, στην πλειονότητά τους, αναπτύσσο­ νται πάνω στην παράθεση και εναλλαγή επιστολών. Στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα έχουμε την ανταλλαγή επιστολών ανάμεσα σε μία νεαρή Δανέζα, τη Δελφίνη Χαβ, και τον μεσόκοπο Γάλλο ζω γράφο Ζαν Λικ Φορέρ. Η αλληλογραφία τους ξεκινά με μία κάρτα από τη Δελφίνη, η οποία έχο­ ντας δει κάποιο έργο του Φορέρ, αποφασίζει να του γράψει. Πολύ γρήγορα ό­ μως, αυτή η φαινομενικώς τυπική ανταλλα­ γή απόψεων γύρω από την τέχνη μετατρέπεται σε ένα ε ξ αποστάσεως α νεξέλεγκτο πάθος. Εμμονή, που φ τά νει στα όρια τη ς ψύχωσης, καταλαμβάνει και τις δύο πλευ­ ρές, οι οποίες διακατέχονται από ένα ερω ­ τικό πάθος που στην πράξη δεν έχει κανέ­ να αντίκρισμα. Όλα είναι μέσα στο κεφάλι τους, και όσο παραμένουν μέσα σε αυτό, το πάθος, η μονομανία τους αποκτούν έναν ολοένα και πιο καθολικό χαρακτήρα. Οι μνήμες τους, τα όνειρά τους, οι φαντα­ σιώσεις και οι προσδοκίες τους είναι ο μο­ ναδικός τρόπος που έχουν για να αποκτή­ σουν κάποιο είδος κοινού βίου. Ένας καθα­ ρά εσω τερικός «κοινός βίος» που ενερ γ ο ­ ποιεί κάθε τους αίσθηση και ανάγκη για ε ­ πικοινωνία και τη ν ίδια στιγμή εν τείν ει το ποσοστό εξάρτησης που αισθάνεται ο ένας για το ν άλλο, κάτι που φαίνεται ξεκάθαρα όταν ένας από τους δύο -συνήθως ο Φ ορέρ- καθυστερεί να απαντήσει στην επιστολή του άλλου. Η δανέζικη κριτική ύμνησε το μυθιστόρημα της Χέρμαν για τις γλωσσικές τη ς α­ ρετές, για το ν τρόπο με το ν οποίο διεισδύει σε δύο ολότελα διαφορετικές ψυχοσυνθέσεις και για τη φορτισμένη με ερωτισμό και μελαγχολία ατμόσφαιρα. Ένα συναρπαστικό κείμενο, μία ιστορία πάθους και παθών όπου διαφαίνεται το «κα­ ταραμένο δίπτυχο» που στοιχειώνει τις ζωές των περισσότερων ανθρώπων: από τη μία πλευρά, η μαγεία τη ς φαντασίας συνδυασμένη μέ τη φοβία ότι τα όνειρα που γίνονται πραγματικότητα στην ουσία συντρίβονται και απλώς παύουν να εί­ ναι όνειρα, και από την άλλη, η τραγικότητα τη ς μη πραγμάτωσης ενός ονείρου, το τραγικό τη ς απραγματοποίητης ερω τικής επιθυμίας και επαφής. Ενα μυθιστόρημα-σπουδή πάνω στη σκοτεινή φύση τη ς ερω τικής επιθυμίας και τη ς απόλυτης αγάπης και, αναπόφευκτα, πάνω στο εύθραυστο των ορίων που παραβιάζονται όταν δύο άνθρωποι βρίσκονται υπό το καθεστώς του ανεκπλήρω­ του ερωτικού πάθους.

Σύγχρο νη δα νική λ ο γο τεχνία : Ποίηση

Η Δανέζα ποιήτρια Πία Τάφντρουπ (Pia Tafdrup) θεω ρείται στη χώρα τη ς μία από τις σημαντικότερες σύγχρονες π οιητικές φωνές. Έ χει εκδώσει εννέα ποιητικές συλλογές, ένα βιβλίο με θεω ρητικά κείμενα και μεταφράσεις. Τίτλος τη ς τελ ευ τα ία ς ποιητικής συλλογής τη ς, «Η πύλη τη ς Βασίλισ­ σας» (Dronn ingeporten, εκδ. ο ίκος Borgen), ο οποίος αφορά σε μία νοητή πύλη, μία φαντασιακή δίοδο σε έναν απόκρυφο, μυστικό κόσμο όπου το θήλυ έχει το ν πρώτο λό γ σ ένα ποιητικό σύμπαν στο οποίο κυ­ ριαρχεί η γυναικεία, με τη ν ευρεία έννοια, προοπτική αντίληψης και θέ­ ασης του κόσμου. Η Τάφντρουπ είχε κατά νου τις οχτώ π ύλες στο τείχο ς γύρω από το πα­ λιό τμήμα τ η ς Ιερουσαλήμ, οι οποίες, σύμφωνα με τη ν παράδοση, θεω­ ρούνται ότι είναι είσοδοι μόνον για άντρες, καθώς επίσης, το χώρο το υ αρχαίου θεά τρο υ που π ροέβλεπ ε μόνον τη ν πύλη του βασιλιά σε αντίθεση με το σύγχρονο όπου προβλέπει και μία είσοδο για τη βασίλισσα (ας μη λησμ ο νο ύ μ ε ό τι η Τάφ ­ ντρουπ ζει σε ένα καθεστώς βασιλευόμενης δημοκρατίας). Στην ποίηση τη ς Τάφντρουπ δεσπόζει το στοιχείο του νερού. Και μόνο οι τίτλοι μερικών ποιημάτων («Η σταγόνα», «Η λίμνη», «Το ποτάμι», «Το πηγάδι», «Η θάλασσα», «Ζωτικά υγρά», «Η βροχή» κ.ά.) αρκούν για να αντιληφθεί κανείς τη σημασία του. Επιπλέον, η γυναίκα τα υ τίζετα ι με το νερό, το υγρό στοιχείο γενικότερα, που παρουσιάζεται εδώ τόσο ως πηγή ζωής αλλά και ως πηγή ερω τισμού: η διαδικασία τη ς γέννησης και αυτή τη ς ερ ω τικ ή ς π ρά ξη ς είνα ι δύο κο ρυ φ α ίες λ ε ιτο υ ρ γ ίε ς στη ζωή του ανθρώπου όπου το υγρό στοιχείο, από το αίμα και τα κολπικά υγρά μέχρι το σπέρμα και το ν ιδρώτα, αποκτά πλέον συμβολικές και μεταφ ορικές προσλαμβάνουσες. Το νερό ειδι­ κότερα νοείται ως σύμβολο ζω τικότητας, ευελιξίας, ρευστότη­ τα ς και αέναης κίνησης, χαρακτηριστικά που έρχονται σε αντί­ θεση με·την ξηρότητα, τη στασιμότητα και τη συναισθηματική και πνευματική σ τειρότητα που χαρακτηρίζει έναν κόσμο ιδω­ μένο μέσα από τη ν παραδοσιακή ανδρική προοπτική. Οι επιρροές που έχει δεχθεί η Τάφντρουπ ποικίλλουν: από τον ομηρικό κόσμο τη ς Κίρκης και τ η ς Πηνελόπης, στη ζωγραφική του Ρέμπραντ και τη ν αλληγορία τη ς Μπαρόκ τέχνης, την Αιγυπτιακή στορία, την ελληνική και σκανδιναβική μυθολογία και το παραμύθι. Γενι­ κά, θα μπορούσαμε να π ούμε ότι η ποίηση τη ς Τάφντρουπ συνεχίζει την παράδοση που θ έλει τ η γυναίκα να τα υτίζετα ι με στοιχεία τ η ς φύ­ σης. Η διαφορά είναι ότι εδώ δεν έχουμε τη συνηθισμένη ταύτιση γυ ναίκας και γ η ς (που π ροέρχετα ι από π ανάρχαιες δοξα σ ίες γονιμότη­ τα ς), αλλά με το νερό (δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που συμβαίνει αυτό: στο σινεμά το υ Ταρκόφσκι η σημασία το υ νερού και ο συσχετι­ σμός του με το θηλυκό στοιχείο είναι κάτι παραπάνω από έντονος). Ποίηση με λυρικά και συμβολικά στοιχεία που παραπέμπει σε παγανιστικά ιδεότυπα που ενδεχομένω ς να βρει α ντίθ ετες ορισμένες φεμινί­ στριες, οι οποίες θεωρούν ότι τέτοιου είδους ταυτίσ εις και αρχέτυπα α­ ποτελούν κατασκευάσματα τω ν πατριαρχικών κοινωνιών που έχουν την ανάγκη να αποδίδουν περιοριστικούς ρόλους στη γυναίκα. ξένο Βιβλίο

ι

Μ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Α Ρ Μ Ο Σ

ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΥ 7, 106 78 Α ΘΗΝΑ, τηλ. 33 04 196 - 38 30 604, fax: 38 19 439________

Κώστας Ζουραρις Λ . Ο. Κ .

Ώ ς «Λ όγοι όβρίμων καταδρομών» έπελαύνουν τα γραπτά αύτοΰ εδώ τοΰ τόμου. Ό βρ ίμ ω ν: «ώς δ’ ές μισγάγκειαν συμβάλετον δβριμον ύδωρ» (Ί λ ιά ς Δ 4 5 3 ) . 'Ό π ω ς τό ορμητικό νερό, πού σε υδάτινη επιδρομή παρασύρει παν τό προστυχόν, έτσι κι αυτοί οι ώδε κείμενοι λόγοι περί στρατη­ γικής θέλουν να εξουθενώσουν κάθε πρόστυχον λογίδιον, πού κανακεύει τον έκάστοτε έπικυρίαρχο, υποθάλπει την υποτέλεια καί έξυμνεΐ την εξάρτηση. Λ όγοι καταδρομείς. Θ ά μπορού­ σαν, βεβαίως, να λεχθούν καί ώς Λ όχοι («ένέδρες») όβρίμων καταδρομών, διότι είναι λόγοι πού ένεδρεύουν καί με τό πνεύμα τής ένέδρας, δηλαδή τής κλεφτουριάς, ακυρώνουν, αίφνιδιάζοντας, τήν ερπουσα σε όλες τις μή αύτεξούσιες κοινωνίες ένδοτική κακομοιριά. Καί Λ όγοι, λ ο ι­ πόν, καί Λ όχοι.

Κώστα Γανωτή ...Π Α Ρ Α Μ Τ Θ Ι ελληνικό: "Αν οι βασιλιάδες κι οί πρίγκηπες ήχούν παράταιρα στ’ αυτιά μας, ό Κώστας Γανωτής βουτά να μαζέψει «τό κουκί καί τό ρεβύθι» στο άγροτοβυζαντινό μας παρελθόν - έκεΐ πού ή γ ια γιά δεν είχε άντικατασταθεΤ ά π’ τήν τηλεόραση. Ο Α Γ Α ­ Θ Ο Σ Κ ΑΙ Ο Ι Δ Υ Ο Λ Η Σ Τ Ε Σ , « Ό τετρα­ πέρατος», « Ό Β λά χος καί οί καλικάντζαροι», α λλά καί ό « Ιω ν ά ς ό σάλος ό Α '» κι « Ό προ­ φήτης Ή λ ία ς καί ό Μ έγας Κωνσταντίνος» είναι παραμύθια βγα λμ ένα θαρρείς από τό λαογραφικό α ρχείο τού Ν ικολάου Π ολίτη. Μ ε θαυμάσια εικονογράφηση καί καλιτεχνική έπιμέλεια από τήν Μαρία Κόκκου.

Ό ’Αγαθός καί οί δύο Ληστές

Εργαστήρι Βαλκάνιων συγγραφέων και μεταφραστών

Μκροίνικ Ζορμπά

ρία βασικά ερω τηματικά βρίσκονταν στη βάση τη ς διοργάνω σης το υ Εργαστηρίου Βαλκάνιων Συγγραφέων και Μ εταφραστών, που πραγματο­ ποιήθηκε στην Αλεξανδρούπ ολη στο διάστημα 29 Αυγούστου έω ς 5 Σεπτέμβρη και στο οποίο συμ­ μετείχαν πενήντα συγγραφείς και μεταφραστές από όλες τις βαλκανικές χώρες, α) Ποια είναι η πραγματικότητα τη ς λογοτεχνίας τω ν χωρών μας; Ποιοι είναι οι βασικοί όροι που καθορί­ ζουν α υτή τη ν π ρα γματικότητα , τό σ ο δ ιαφ ορετική αλλά και με πολλά κοινά στοιχεία, τα οποία αξίζει να εντοπισθούν και να διερευνηθούν; β) Σε ποιο βαθμό και σε ποιο σημείο συναντιούνται οι επιμέρους εθνικές λογοτεχνίες στον κοινό χώρο που αποκαλείται Βαλκάνια; Συναντιούνται μήπως αποκλει­ στικά σε μια κοινή α φ ετη ρία ή μήπως στην π ορεία τους και στη φιλοδοξία το υ ς να ξεπεράσουν τα εθνι­ κά σύνορα; γ) Ποιες οι προσδοκίες και ποιες οι προοπτικές όλων μας να απευθυνθούμε στο ευ ρ ύ τερ ο αναγνωστικό κοινό που ορίζεται από τα τέσσερα σημεία το υ ορί­

Τ

ζοντα, αλλά που ίσως, για να είμαστε πιο ρεαλιστές, είναι το πιο κοντινό εκείνο, δικό μας, μ ετά είναι το κοινό τ η ς Ευρώπης, που έτσι κι αλλιώς καλύπτει ή τουλάχιστον προσεγγίζει γλωσσικά τον υπόλοιπο κό­ σμο; Ωστόσο, τα παραπάνω προϋπ οθέτουν έναν αυτοπροσδιορισμό και μια παραδοχή: τα Βαλκάνια ως γεω γραφ ική, ιστορική, κοινωνική και πολιτισμική α­ ναφορά. Όσο κι αν το ενδιαφέρον όλων μας εστιάζε­ τα ι στη λογοτεχνία και τη ν προώθηση τω ν βιβλίων γενικότερα , κάτω από τις σκέψ εις μας υπάρχει πά­ ν το τε ως προϋπόθεση η τοποθέτησή μας γύρω από αυτό τον κοινό παρονομαστή που λέγετα ι Βαλκάνια. Η απάντηση που καθένας δίνει στη Βαλκανική ανα­ φορά και ο τρόπος που συνδέει το ν εα υτό του μαζί τη ς συνεπάγεται, κατά τη γνώμη μου, και την ανάλο­ γη τοποθέτηση όσον αφορά τη λογοτεχνική και την ευ ρύ τερ η εκδοτική παραγωγή και τις κοινές προο­ π τικέ ς τη ς . Είναι γνω σ τοί λ.χ. οι π ροβληματισ μοί σχετικά με τις μικρές και μ εγά λες γλώσσες, το κέ­

ντρο και τη ν π εριφέρεια, τη ν Ανατολή και τη Δύση, για να κάνω μόνο μερικές ενδεικτικές αναφορές που διχάζουν τις γνώ μες, αλλά είναι επίσης χαρακτηρι­ στική η αποφυγή από ορισμένους το υ όρου Βαλκά­ νια και η υιοθέτηση μιας ά λλης ευ ρύ τερ η ς και ίσως λιγότερο (;) εκρηκτικής γεω γραφ ικής και κοινωνικοπολιτικής ορίζουσας, εκείνης τω ν χωρών τη ς ΝοτιοΑ να τολικής Ευρώπης. Το σίγουρο είναι ό τι «τα βι­ βλία δεν εκδίδονται εν κενώ. Η εκδοτική δραστηριό­ τη τα επηρεάζεται άμεσα από τα κοινωνικά, οικονομι­ κά και π ολιτικά στοιχεία» κι αυτό δ εν θα μπορούσε να μην ισχύει και στη συγκεκριμένη περίπτωση. Το τέλ ο ς το υ αιώνα μας, όπως και η αρχή του, σήμανε για τη βαλκανική περιοχή γεωγραφικές, οικονομι­ κές και πολιτικές ανακατατάξεις και συρράξεις. Πολ­ λά από τα κράτη τ η ς περιοχής περνούν μια περίοδο βαθιάς πολιτειακής αλλαγής και αστάθειας. Πρόκει­ τα ι για τις συνέπειες που προέκυψαν από τη ν κατάρ­ ρευση το υ υπαρκτού σοσιαλισμού και τη ν κατάργη­ ση του διπολισμού. Από τη μεριά τη ς η Τουρκία προ­ σπαθεί με πολλές αντιφάσεις να περάσει το κατώφλι τη ς Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ η Ελλάδα, όντας μ έ­ σα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προσπαθεί να κερδίσει το έδα φο ς που λέγετα ι Οικονομική και Νομισματική Ένωση. Είναι π ροφ ανές ότι για ό λους υπάρχει μια πρόκληση μπροστά σε ένα μέλλον που διαγράφεται αβέβαιο στο κατώφλι τη ς επόμενης χιλιετίας. Καθέ­ νας καλείται να μπει στην τροχιά μιας νέας προσπά­ θειας. Ά λλοι για να μπ ορέσουν να επιβιώσουν και άλλοι για να κατακτήσουν καλύτερες θέσεις μέσα σ’ α υτή τη συγκυρία. Οι κοινω νίες μας βρίσκονται σε μετάβαση. Αυτή η νέα πραγματικότητα, λοιπόν, θέτει δύο πρω­ ταρχικά ερωτήματα: Πρώτον: Θ έλο υ μ ε κάτω απ’ α υ τές τις συνθήκες να αυτο-προσδιοριζόμαστε ω ς Βαλκάνιοι και για ποιους λόγους; Δ εύτερον: Η λο γο τεχνία μα ς πώς ζει μέσα σ’ αυτή την πραγματικότητα, πώς επιβιώνει και πώς ανανεώ­ νεται; Υπάρχει βαλκανική λογοτεχνία κι αν ναι, σε τι συνίσταται ο κοινός παρονομαστής και η ιδιομορφία τη ς ; Αν όχι, πάλι, τι μας κάνει να συνομιλούμε σαν μια κ ο ινό τη τα που επ ιζητά κοινά χαρα κτηριστικά; Μόνο η γεωγραφική γειτνίαση και τα τραύματα ενός κοινού ιστορικού π αρελθ ό ντο ς που θ έλ ο υ μ ε να υπ ερβ ο ύ μ ε ή υπάρχει μια π ολιτισμική αναφορά, τα στοιχεία τη ς οποίας εμφανίζουν μια δυναμική που α­ κόμη είναι σε θέση να μας συγκινήσει και να μας κι­ νητοποιήσει; Οι απαντήσεις προφανώς έχουν όχι μόνο ρεαλιστικό

αλλά και συναισθηματικό, συμβολικό φ ορτίο. «Τα ί­ δια τ α Έθνη είναι αφηγήσεις», λέει ο Edward Said. Μήπως η σκέψη αυτή μας δίνει μια καλή αφορμή να συνδέσουμε το ν πολιτικο-κοινωνικό προβληματισμό με τα θέματα τη ς λογοτεχνίας και του δυναμικού πα­ ρόντος που διεκδικεί; Θα έλεγα πως ναι, γι’ αυτό και προτείνω να ρίξουμε μια ματιά στις π ραγματικές συνθήκες, που η λογοτε­ χνία καλείται να εκφράσει (;) - σίγουρα πάντως μέσα στις οποίες καλείται να επιβιώσει και να δημιουργή­ σει (αυτό τ ο τελευτα ίο χωρίς ερωτηματικό): Ο πόλε­ μ ος στην πρώην Γιουγκοσλαβία και άρα ο εμφύλιος, ο εθνικισμός, το ιστορικό παρελθόν και η διάλυση, η βία, η καθημερινή επιβίωση και η πείνα, η προσφυ­ γιά, ο θάνατος. Η κ α τά ρ ρ ευ σ η το υ κ α θ εσ τώ το ς στη Β ουλγα ρία , Ρουμανία, Αλβανία, η οικονομική αστάθεια, η α νερ­ γία, η μετανάστευση, η ζωή στα όρια τ η ς φτώχειας, η διαφθορά, ο υπόκοσμος, τ ο πέρασμα στην οικονο­ μία τ η ς α γορ άς και τη δημοκρατία μέσα από δεινά και ταπεινώσεις σε συλλογικό και ατομικό επίπεδο. Η Τουρκία με το ένα πόδι στην Ευρώπη και με το άλ­ λο στις πολιτικές διώξεις τω ν διανοουμένων. Η Ελλάδα με το άγχος τ η ς σταθεροποίησης τ η ς οι­ κονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, του εκσυγχρο­ νισμού και με α ντικειμενικά ευνοϊκό έδα φ ο ς για τη λογο τεχ ν ικ ή και εκδ ο τική π αραγω γή που, περνώ ­ ντας στην άλλη όχθη, αρχίζει να φοβάται τη μαζικοποίηση και το ν καταναλωτισμό. Από όλα τα παραπάνω προκύπτει: α) Κρίση ταυτότητας, με τη ν έννοια όχι τη ς αρχέγονης αλλά τ η ς κοινωνικά δομημένης, τη ς δυναμικής παραγω γικής τα υ τότητα ς. Αυτή η κρίση θα βρει ά­ ραγε διέξοδο στην επιστροφή στην εθνική τα υ τότη­ τα, στον εθνικισμό ως υποκατάστατο ενός αποτυχη­ μένου στην πράξη κοινωνικού οράματος ή, αντίθετα, στην αναζήτηση τη ς επικοινωνίας με τον έξω κόσμο; Σε μια εποχή που τα δυτικά Ευρωπαϊκά κράτη τ ε ί­ νουν στην ενοποίηση, στη γειτονιά μας τα κράτη δια­ λύονται σε εθνοτικά θραύσματα με αμφίβολη οικο­ νομική βιωσιμότητα. «Οι ο ν τό τη τες α υ τές προσφέρονται εύκολα ως αποσταθεροποιητικοί πελάτες δυ­ νάμεων τη ς περιοχής ή πέραν αυτής. Έτσι ακόμη κι αν δ εν αποτελούν πια τη ν πυριτιδαποθήκη τη ς Ευ­ ρώπης, τα Βαλκάνια μπορεί να αναδειχθούν στα α­ ποκομμένα και στάσιμα ύδατα τη ς ηπείρου. Ένας α­ κόμη τρ ίτος κόσμος, που θα τροφ οδοτεί τη δύση με πρόσφυγες και μετανάστες» (Θάνος Βερέμης), β) Κρίση μετάβασης από ένα συγκεντρω τικό σε ένα δημοκρατικό καθεστώς, από μια κεντρικά ελεγχόμε-

νη οικονομία σε μια οικονομία τ η ς αγοράς. Με ανύ­ παρκτη τη ν κοινωνία τω ν πολιτών απαιτείται τε ρ ά ­ στια προσπάθεια για τη νομιμοποίηση τω ν νέων κα­ θεστώτων, τη θεμελίωση εμπιστοσύνης στους νέους θεσμούς, στον πολιτικό πλουραλισμό, στον εκδημο­ κρατισμό τη ς κοινωνίας και στη μετάβαση στην οικο­ νομία τη ς αγοράς. γ) Κρίση συμμετοχής μέσα σε συνθήκες με ενδημικά π ροβλήματα που διχάζουν τις κοινωνίες, ζητήματα εθνοτήτω ν, διάσταση μετα ξύ σοσιαλιστικών και φι­ λελεύθερω ν κομμάτων, έλλειψη συναίνεσης σε βασι­ κούς προσανατολισμούς. Κρίση που προκαλείται α­ πό το ά νοιγμα το υ πολιτικού συσ τήμα τος, από το μοίρασμα τη ς πολιτικής εξουσίας, τη ν κατοχύρωση το υ δικα ιώ ματος το υ διαφ έρειν, τη ν κατοχύρω ση του δικαιώ ματος τη ς αντιπολίτευσης. Μέσα σ’ αυτό το πολιτικό και κοινωνικό πεδίο μάχης η κουλτούρα, η λογοτεχνία, τα βιβλία είναι ένα άλλο πεδίο μάχης όπου ποικίλα πολιτικά και ιδεολογικά ζητήματα αλληλοσυγκρούονται. Στον π ροη γο ύ μ ενο αιώ να, χάρη σ το υ ς υδ ά τινο υ ς δρόμους προς τη ν Ευρώπη και στον κατακτητή Βαλκάνιο έμπορο, οι ιδ έες το υ διαφωτισμού, τη ς γαλλι­ κής επανάστασης και τ η ς α νεξα ρτη σ ία ς έθ ρεψ αν το υ ς συγγραφείς μας. Στον αιώνα μας η λογοτεχνία πέρασε μέσα από το ν ρομαντισμό στο πραγματικό και το επίκαιρο, το κα­

θημερινό. Επανατοποθετήθηκε στο χώρο και το χρό­ νο. Από τη ν ηθογρα φ ία και τη ν α γροτική ζωή στην πόλη. Από το ν συμβολισμό, το ν εθνισμό, το ν νιτσεϊσμό πέρασε στις μεταρρυθμίσεις, τις σοσιαλιστικές ιδέες, περιέγραψε τις εθνικές περιπέτειες ...όπου και όπως μπόρεσε μετά το Β' Παγκόσμιο πόλεμο. Διότι μ ετά το ν πόλεμο, υπήρξαν τα εσω τερικά προβλήμα­ τα κάθε χώρας και, όπως ήταν φυσικό, δεν μπόρεσε να ευδοκιμήσει μια ουσιαστική επικοινωνία ανάμεσα στις χώ ρες μας, αφού υψηλά ιδεολογικά και πολιτι­ κά τείχη ορθώ θηκαν εμπ οδίζοντά ς την. Οι απαγο­ ρεύσεις, η λογοκρισία, οι κρατικοί διανοούμενοι και λ ο γο τέχ νες που έτρ εφ ε στους κόλπους τ η ς η κάθε κρατική εξουσία είναι τα δεσμό που μας κράτησαν, άλλους λιγότερο κι άλλους περισσότερο, αιχμάλω­ τους. Τι γ ίνετα ι σήμερα; Η κρίση τα υ τό τη τα ς που χαρα­ κτηρίζει τα πολιτικοκοινωνικά δεδομένα ισχύει, κατά τη γνώμη μου, και για τη ν λογοτεχνία και το υ ς συγ­ γ ραφείς. Το χ τες διαφέρει ριζικά από το σήμερα. Δ ε­ κα ετίες λογοκρισίας, κρατικής λογοτεχνία ς και μι­ σθοδοτούμενων συγγραφέων πρέπει να παραχωρή­ σουν σήμερα τη θέση το υ ς σε μια λογοτεχνία που θα εκ φ ρ ά ζ ει τ η ν κοινω νία, τις ν έ ε ς δυ ν ά μ εις που γεννιούντα ι μέσα τη ς , τη ν κάθαρση, το υ ς φ όβου ς και τις ελπίδες. Όπως κάθε μετάβαση έτσι κι αυτή εί­ ναι οδυνηρή και δύσκολη, βά ζοντας σε δοκιμασία

Νέα Βιβλία ORBIS Ι. ΓΙ Γ Κ Λ Κ

H e r m a n M e l v il l e

Γουάιτ Τζάκετ (Ο Ασπροφόρης) Μία ακόμα ναυτική περιπέτεια του διάσημου αμερικανού συγγραφέα. Ένας ψυχογραφικός πίνακας άκρως συγκινητικός, διασκεδαστικός και ευχάριστος.

SO

ΤΟ Μ Υ Σ Τ Ι Κ Ο Κ Α Ι ΤΟ Π Α Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α

Μ ά ρ ιο ς Β ύ ρ ω ν Ρ α ϊζ π ς

Οι Μεταφυσικοί Ποιητές της Αγγλίας Μια υποδειγματική παρουσίαση και κριτική του έργου της πιο φημισμένης, ομάδας ποιητών του 17ου αιώνα: Τζον Νταν, Τζόρτζ Χέρμπερτ, Άντριου Μάρβελ και οι υπόλοιποι «Μεταφυσικοί», με μεταφρασμένα και αναλυμένα στίχο-προς-στίχο τα αντιπροσωπευτικότερα ποιήματά τους. ΑΠΟ

Τ ΙΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

G U T E N B E R G

το ν συλλογικό και το ν ατομικό εα υτό μας, τις α ξίες και τη ν ηθική, π ολλές φ ο ρ ές τη ν ίδια τη ν α ξιοπρέ­ πεια. Οι χώ ρες μας είναι μικρές, οι γλώσσες είναι μικρές, οι α γο ρ ές είναι μικρές. Πώς μπορούν, λοιπόν, να κρατηθούν ψηλά οι α ξίες (σε πραγματικό και συμβο­ λικό επίπεδο), δηλαδή με τρόπο ώστε να μπορούν οι δημιουργοί να ζουν και να π αράγουν έργο με α ξιο­ πρέπεια και χωρίς ταπεινωτικές δεσμεύσεις; Δηλαδή, ο διάλογος, η κοινή στρατηγική και οι συ­ ν έργειες. Τα τρία αυτά δεδομένα (διάλογος, κοινή στρα τηγική και σ υνέρ γειες) προϋπ οθέτουν με τη σειρά το υ ς ορισμένες παραδοχές. Για να υπάρξει σοβαρός και εποικοδομητικός διάλο­ γος απαιτείται: α) αυτοσυνείδηση, β) σύγχρονη σύλ­ ληψη τ η ς πραγματικότητας, γ) αντίληψη του χώρου τη ς λογοτεχνίας ως χώρου αλληλεγγύης, δ) άνοιγμα στα σύγχρονα ρεύματα και ιδέες. Για να έχουμε επιτυχημένη κοινή στρατηγική απαιτεί­ ται: α) ισότιμη αφετηρία και σεβασμός τω ν πολιτισμι­ κών και πολιτιστικών διαφορών, β) αποδοχή τω ν ε ­ λάχιστων ορίων του κοινού σ υμφέροντος, γ) υιοθέ­ τηση τω ν κανόνων του πλαισίου τη ς πολιτιστικής πο­ λιτικής σε σχέση με τις δομές του κράτους και τη ς αγοράς. Για να αποδώσουν τα δύο προηγούμενα πρόσφορες συνέργειες απαιτείται: α) να λάβουμε υπόψη μας ό­ λους τ ο υ ς παράγοντες που συνθέτουν τη ν αλυσίδα του βιβλίου: Δημιουργία, εκδοτική παραγωγή, διανο­ μή, αναγνωστικό κοινό, β) να λάβουμε υπόψη μας το επίπεδο τω ν υποδομών (βιβλιοθήκες, βιβλιογραφίες, δίκτυο βιβλιοπωλείων, τεχνολογία) καθώς και τις δο­ μές τη ς εκπαίδευσης και τω ν ΜΜΕ, γ) να λάβουμε υ­ πόψη μας τις κρατικές, διακρατικές και ευρωπαϊκές δυ να τότητες που μπορούν να ευνοήσουν α υτές τις συνέργειες. Ο διάλογος, η κοινή στρατηγική και οι σ υνέργειες δεν αποτελούν πολυτέλεια, αλλά απόλυτα αναγκαία συστατικά στοιχεία για τη ν ανάπτυξη τη ς α γοράς το υ βιβλίου σ το χ ώ ρο τω ν Β αλκανίω ν. Οι κο ιν ές προς τα έ ξω πρωτοβουλίες θα πρέπει να συνδυάζο­ νται με τη ν ενίσχυση τη ς παρουσίας και τ η ς διάδο­ σης τη ς λογοτεχνίας και γενικότερα του βιβλίου στο εσω τερικό κάθε χώρας. Διαφορετικά θα παραμένει σ υγκυρια κή και μ εμον ω μέν η η επ ιτυχία κάποιου σ υ γγρα φ έα σε ευρω παϊκό ή παγκόσμιο επίπεδο. Και νομίζω πως θα συμφωνήσετε ότι αυτά είναι θαύ­ ματα που συμβαίνουν μια φ ορά στο τόσο, ενώ εμείς όλοι εδώ θα θέλαμε να συμβάλουμε σε μια πιο στέρεη και αποδοτική λογοτεχνική και εκδοτική πραγ-

μα τικότητα για καθεμιά από τις χ ώ ρες μας και για το κοινό όφελος. Άλλωστε α υτός είναι ο μοναδικός τρόπος για να διατηρήσουμε τη γενικότερη πολιτι­ στική μας ιδιαιτερότητα στο βαθμό που κάτι τέτο ιο είναι δυνατό σε μια εποχή μονοπωλιακής επικράτη­ σης και τω ν πολιτιστικών προϊόντων, υπηρεσιών και προτύπων. Αλλά πώς μεταφράζονται όλα τα παραπάνω σε συ­ γκεκριμένα πρακτικά μέτρα; Μ ετά από μια εβδομά­ δα κοινής δουλειάς θα πρότεινα τα παρακάτω: 1. Η ανανέωση το υ ραντεβού του Εργαστηρίου. Το ενδιαφέρον του νομάρχη Έβρου, το υ περιφ ερει­ άρχη Α να το λική ς Μ α κεδ ο νία ς-Θ ρά κη ς και το υ Δήμου Αλεξανδρούπολης με κάνει να πιστεύω ότι το Εργαστήρι βρήκε ήδη τη σ τέρεη υποστήριξη που το υ χ ρ ειά ζετα ι ώ σ τε να επ α να λη φ θ εί το υ χρόνου. Το Ε.ΚΕ.ΒΙ. είναι πρόθυμο να συνεργα­ στεί και πάλι στη διοργάνωση, αλλά χαιρόμαστε ι­ διαίτερα που ο Έ βρος αγκάλιασε και υιοθέτησε αυτή την πρωτοβουλία αναλαμβάνοντας τη συνέ­ χισή της.

2. Το υλικό που προέκυψε από το Εργαστήρι, δηλα­ δή τα μετα φ ρασμένα κείμενα, πρέπει να διαδο­ θούν όσο γίνεται περισσότερο, να φτάσουν σε κά­ θε ενδιαφ ερό μ ενο , σ υγγρα φείς, μ ετα φ ρα σ τές, λογοτεχνικά περιοδικά, οργανισμούς και ενώσεις και στη Φρανκφούρτη τη ν επόμενη χρονιά. Εμείς, από τη μεριά μας, θα φροντίσουμε να τυπωθούν και να κυκλοφορήσουν συστηματικά, θα τα εντά ­ ξουμε στον κόμβο μας στο Internet και παράλληλα θα ενημερώ σουμε όλους για το ίδιο το Εργαστή­ ρι, τη λειτουργία και τις προοπτικές του. Θα π ρέ­ πει να κάνετε το ίδιο στις χώρες σας, έτσι ώστε να κινήσουμε όλοι μαζί το ενδιαφέρον τω ν εκδοτώ ν να εντάξουν στο πρόγραμμά το υ ς συγγραφείς α­ πό τις χώρες τω ν Βαλκανίων, πράγμα που είναι ο στόχος μας.

3. Η ιδέα το υ Βασίλη Βασιλικού να ενθα ρρυνθεί η Θεωρία τη ς Λογοτεχνίας τω ν Βαλκανίων είναι κα­ τά τη γνώμη μας πολύ σημαντική. Νομίζω πως μέ­ σα στο 1999 θα είμαστε σε θέση να ανακοινώσου­ με μια διεθνή επιτροπή που θα προκηρύξει υπο­ τροφ ίες και τη ν ενίσχυση πανεπιστημιακών μ ελ ε­ τώ ν γύρω από αυτό το αντικείμενο.

4. Θα εργαστούμε συστηματικά για τη δημιουργία ο­ ρισ μένω ν ε ρ γ α λε ίω ν δ ο υ λ ειά ς , όπω ς είνα ι το Αρχείο Μ εταφ ραστώ ν και οι Βιβλιογραφ ίες τω ν μεταφρασμένων βιβλίων. Γνωρίζουμε τις τεχνικές δυσκολίες, αλλά πιστεύουμε ότι είναι μια σημαντι­ κή υποδομή, απολύτως απαραίτητη.

Τυπω θήτω Γ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ Ν Ε Α Β Ι Β Λ Ι Α ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Κ αψαςκης Σ ωκράτης

Στοιχεία Βιογραφίας του Δ ΙΟ Ν Υ Σ ΙΟ Υ Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ

Κ αψαςκης Σ ωκράτης

Μοναχικοί Μαυροντυμένοι Περιπατητές της Κέρκυρας ΣΟΑΩ Μ ΟΣ - ΚΑΑΒΟΣ

Μ ανος Α νδρεας

Φωτεινότης και Διαφάνεια Το Εδώ και το Επέκεινα στο έργο του ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ

ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΚΤΠΛΟΣ ΒΙΒΛΙΑ γ ι α ΧΡΗΜΑ Ν. Sky: Ο ΧΡΥΣΟΣ... & πώς να τον αποκτήσετε!

20,5x14 - σελ. 112. ISBN 960-7921-28-3 Τρόποι για «χτίσιμο» περιουσίας σε χρυσό! Ράβδοι, πλάκες, λίρ ες και άλλα χρυσά νομί­ σματα, δεν είναι πια «ταμπού» για το ν Έ λλη­ να επενδυτή / επιχειρηματία / συλλέκτη! - Η βασική σχετική νομοθεσία.

3.000 δρχ.

Ν. Sky: OFFSHORE... Υπεράκτιες Εταιρείες 20,5x14-σελ. 112. ISBN 960-7921-25-9 Α νά π τυξη το υ θεσμού τω ν Tax Haven χω ­ ρών (φο ρολογικά καταφύγια) και αναφορά σε 34 χώ ρες, όπου νόμιμα παρέχονται φο­ ρολογικές απαλλαγές μέχρι 100%, σε ξ έ ­ νους επ ιχειρηματίες και εισοδηματίες. Υπε­ ρά κτιες ε τα ιρ είες εγκαθ ιδ ρύ ο ντα ι μέσα σε λίγα 24ωρα, από απόσταση, μ ’ ελάχιστο κό­ στος!

3.000 δρχ.

Ν. Sky: «MLM» Πολυεπίπεδο Μάρκετινγκ 20,5x14 - σελ. 120. ISBN 960-7923-00-6 Πλήρης ανάλυση τη ς νέας (για τη ν Ελλάδα) μεθόδου εμπορείας, μ ε τ ο σύστημα τη ς δι­ κτύωσης συνεργατών / αντιπροσώπων. Είναι η μ έθοδος που «αποδίδει» πολύ υψηλές α­ ποδοχές στον επιχειρηματία, αλλά και στον σ υνεργαζόμενο ιδιώ τη, που μπορεί να ξεκ ι­ νήσει χω ρίς κεφάλαια, χω ρίς π είρα ή εγκα ­ ταστάσεις.

3.000 δρχ.

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗ ΣΑΣ Ή ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΚΔΟΤΗ

Π Α Κ Τ Π Λ Ο Σ ΧΟΝΔΡΙΚΗ - ΛΙΑΝΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΙΔΟΥ 10-12 (7ος όρ.) Αθήνα 10559 0 32.31.085

5. Η επιδότηση τω ν μεταφράσεων από τα υπουργεία Πολιτισμού τω ν χωρών μας και οι Δ ιμερείς Μορ­ φ ω τικές συμφωνίες πρέπει να αξιοποιηθούν σω­ στά από όλους μας και να ζητήσουμε να καθιερω­ θούν όπου δεν υπάρχουν α κόμη. Κι α κόμη, σε πρώτη προτεραιότητα, σειρά μέτρων για τους με­ ταφραστές.

6. Είναι ανοιχτός ο δρόμος για την υποβολή από κοι­ νού π ρογραμμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, φτά­ νει να είναι τ έτο ια που να βοηθούν τ ις δρά σεις που ήδη προωθούμε και να μην είναι ευκαιριακά. Νομίζω ότι το πρόγραμμα Royamont, που υποβά­ λαμε από κοινού με τ ο Κέντρο Βιβλίου τη ς Βουλ­ γαρία ς, τη Διεύθυνση Βιβλίου τη ς Αλβανίας και τη ς Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, είναι υποδειγματικό ως προς αυτό. Είμαστε ανοιχτοί να συνεργαστούμε με όλους, συμπεριλαμβανομένω ν τω ν ιδιωτικών πρωτοβουλιών, ομάδων εκδοτώ ν ή θεσμών όπως το βραβείο Balcanica.

7. Θα πρέπει επίσης, μέσα στο 1999 και πριν από την επόμενη συνάντηση του Εργαστηρίου να ανταλ­ λά ξο υ μ ε λογοτεχνικά κείμενα, π ληροφ ορίες για νέα βιβλία, αλλά και π ληροφορίες για τη ν αγορά του βιβλίου στις χώ ρες μας. Είναι δύο διαφορετι­ κής τά ξη ς πράγματα αλλά εξίσου ενδιαφέροντα. Από τη μεριά μας θα φροντίσουμε να λύσουμε τις τεχνικές δυσκολίες και θα σας ενημερώσουμε σύ­ ντομα για τις δυνα τότητες διακίνησης αυτών των πληροφοριών, έντυπης και στο Internet. Σε όλα τα παραπάνω θα έχουμε συμπαραστάτη μας το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο μπορεί να επηρεάσει ευνοϊκά το κλίμα και στις ά λλες χώ ­ ρες, ορισμένες από τις οποίες έχουν ήδη κάνει θετι­ κά βή ματα α να γνω ρίζοντα ς τη ν ανάγκη ύπ α ρξης μιας πολιτικής βιβλίου, όπως η Βουλγαρία, η Αλβα­ νία που εγκαινίασε για πρώτη φορά πρόσφατα τη Δι­ εύθυνση Βιβλίου. Φυσικά, καθένας έχει να αντιμετωπίσει τις εσω τερι­ κές δυσκολίες το υ - τ α προβλήματα αναφέρθηκαν διεξοδικά α υτές τις μ έρ ες - και πρέπει να αγωνιστεί για να τις ξεπεράσει. Το σίγουρο είναι ότι η σταθε­ ροποίηση τω ν εσω τερικώ ν δομώ ν τη ς α γορ άς του βιβλίου σε κάθε χώρα και η εφαρμογή μιας σύγχρο­ νης πολιτικής εκ μέρους του κράτους είναι απαραί­ τη τα για την προώθηση τη ς λογοτεχνίας και την επι­ κοινωνία τη ς με τον έξω κόσμο. Τα παραπάνω αποτελούν πια σήμερα κοινή συνείδη­ ση για το υ ς συγγραφείς, το υ ς μετα φ ρασ τές, το υ ς εκδότες. Δεν έχουμε παρά να δουλέψουμε όλοι μαζί για να τα υλοποιήσουμε. □

Νέα Ελληνικά για ξενόγλωσσους και για αρχάριους Ηλία Μογκλί»η

Σ το διαβάζω (τεύ χο ς αρ. 389, Ο κτώ βριος το υ ‘98) α σ χο λ η θ ή κ α μ ε μ ε τ ι ς ν έες μεθόδους εκ μ ά θ η σ η ς α γ γ λ ικ ώ ν (σειρά I . L . S . από τ ι ς εκ δ ό σ εις Παπαζήση). Σ ε α υ τό τ ο τεύ χ ο ς θ α α να φ ερθούμε σε β ι­ βλία από τ ι ς ε κ δ ό σ εις «Δέλτος» κ α ι «Νεφέλη» που αφορούν σ τη ν εκ μ ά θ η σ η τω ν νέω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν γ ια ξενόγλω σ σ ους κ α ι αρχάριους.

Ε κδ όσ εις « Δ έ λ τ ο ς » : Ν έα ε λ λ η ν ικ ά γ ια ξ ε ­ ν ό γλ ω σ σ ο υ ς

Είναι γεγονός πως τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας ζούνε και εργάζονται χιλιάδες ξένοι, πολλοί από τους ο­ ποίους καταφεύγουν σε ιδιαίτερα μαθήματα, φροντι­ στήρια κ.λπ. για να μάθουν ελληνικά. Ωστόσο, ένα ση­ μαντικό πρόβλημα που συναντούν οι ξενόγλωσσοι στην Ελλάδα είναι η ακουστική κατα­ νόηση των ελληνικών - το γνωστό πρόβλημα που έχουν με τις ξένες γλώ σσ ες και οι Έ λ λ η ν ες που σπουδάζουν ή εργάζονται στο ε ­ ξωτερικό. Πρόβλημα ιδιαίτερα οξύ αν αναλογιστεί κανείς ότι η ακου­ στική κατανόηση μιας γλώσσας βοηθά καθοριστικά στο να μπορέ­ σει κανείς να αντεπεξέλθει σε ζη­ τήματα καθημερινής φύσης, θέμα­ τα ρουτίνας, τα οποία όμως μπο­ ρούν να κάνουν τη ζωή του καθενός πολύ δύσκολη. Μολονότι υπάρχει πλούσια βιβλιο­ γραφία στην Ελλάδα σε ό,τι αφο­ ρά τη γραμματική, τη σύνταξη και τους γλωσσικούς κα­ νόνες της νέας ελληνικής, στον τομέα τη ς ακουστικής κατανόησης παρατηρείται ένα μεγάλο κενό. Αυτό ακρι­

βώς τ ο κενό προσπαθούν να καλύψουν οι εκδόσεις «Δέλτος» με σειρά ειδικών εγχειριδίων που αφορούν στην ακουστική κατανόηση του ελληνικού προφορικού λόγου. Πριν από λίγα χρόνια κυκλοφόρησε η τρίτομη σειρά «Επικοινωνήστε Ελληνικά», γραμμένη και επιμελημένη από τους υπεύθυνους του εκδοτικού οίκου, Φρόσω και Κλεάνθη Αρβανιτάκη. Πρόκειται για μια σύγχρονη μέθοδο εκμάθησης της νέας ελληνικής για ξενόγλωσ­ σους μαθητές, από το επίπεδο του αρχάριου ώς το επίπεδο του προ­ χωρημένου. Οι τρ εις αυτοί τόμοι καλύπτουν γύρω στις 300 ώρες δι­ δασκαλίας και είναι κατάλληλοι τό ­ σο για μαθήματα σε ομάδες, όσο και για ιδιαίτερα μαθήματα. Πέρα από τις ασκήσεις γραμματι­ κής, το υ ς πίνακες γρα μματικώ ν φαινομένων, το λεξιλόγιο κ,λπ. που συναντά κανείς σε τέτοιου είδους εγχειρίδια, η σειρά ξεχωρίζει χάρη στην έμφαση που δίδεται στην εξά ­ σκηση του προφορικού λόγου. Μέσα από σειρά διαλό­ γων που βασίζονται σε ρεαλιστικές και καθημερινές πε­ ριστάσεις, γίνεται αναφορά σε θέματα που έχουν άμε-

ση σχέση με τη σύγχρονη Ελλάδα και τον πολιτισμό προβλέπεται να κυκλοφορήσει μέσα στο 1999. Και η της. Όπως γράφουν χαρακτηριστικά οι συγγραφείς σειρά αυτή συνοδεύεται από κασέτες με διαλόγους και στην εισαγωγή, έγινε προσπάθεια να συγκεραστούν κείμενα που βασίζονται σε ρεαλιστικές καταστάσεις και δύο φαινομενικά αντίθετες προσεγγίσεις διδασκαλίας: αποτελεί συμπληρωματικό υλικό για οποιοδήποτε εγ­ «Η μια - η πιο παραδοσιακή - υ­ χειρίδιο διδασκαλίας της ελληνικής ποστηρίζει ότι η γραμματική α­ ως ξένης γλώσσας, ανάλογα με το ε­ κρίβεια είναι η βασικότερη προϋ­ πίπεδο του σπουδαστή. Ο πρώτος πόθεση για τη ν εκμάθηση μιας τόμος, «Άκου να δεις 1», απευθύνεται γλώσσας και, επομένως, επιμέ­ σε αρχάριους και πέρα από την κασέ­ ν ει σ τον α υσ τηρό λ ε ξικ ό και τα, περιέχει ασκήσεις ακουστικής κα­ γρα μματικό έλ εγ χο ανά πάσα τανόησης, τα κείμενα και τους διαλό­ Επικοινωνήστε στιγμή, έστω και εις βάρος του γ ους που ακούγονται στις κασέτες, Ελληνικά ρεαλισμού. Η άλλη δίνει έμφαση ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στις ψ υχολογικές συνιστώσες στο σπίτι δίχως τη βοήθεια δασκά­ τη ς ανθρώπινης επικοινωνίας λου. και, κατά συνέπεια, απαιτεί ενερ­ Οι εκδόσεις «Δέλτος» έχουν αναπτύ­ γό συμμετοχή τω ν μαθητών, έ ­ ξει εκτεταμένη δραστηριότητα στον στω και εις βάρος της γραμματι­ τομέα της διδασκαλίας της ελληνικής κής ακρίβειας». ως ξένης γλώσσας με εκθέσεις στη Με την πεποίθηση ότι οι δύο αυ­ Φ ρανκφ ούρτη και τη Νέα Υόρκη, τ έ ς προσεγγίσεις δ εν είναι α­ στην Αυστραλία, καθώ ς και με τη συμβίβαστες, οι Κλεάνθης και διοργάνωση σεμιναρίων για φιλολό­ Φρόσω Αρβανιτάκη αποπειράθηγους που επιθυμούν να διδάξουν νέα καν ένα «πάντρεμα» των δύο αυ­ ελληνικά στο εξω τερικό. Όπως μας τών τάσεων. Έχοντας ως κορμό είπε η κυρία Φρόσω Αρβανιτάκη, η α­ τη γραμματική, η αλληλουχία με πουσία σχετικής βιβλιογραφίας στην Επικοινωνήστε τη ν οποία π αρουσιάζονται τα Ελλάδα σε ό,τι αφορά την ακουστική Ελληνικά γραμματικά φαινόμενα καθορί­ κατανόηση των ελληνικών είναι μεγά­ ζονται μάλλον από τις επικοινωλο πρόβλημα. Αρκεί να αναλογιστεί νιακές ανάγκες του μαθητή. κανείς ότι στην Αγγλία κυρίως, αλλά Η σειρά «Επικοινωνήστε Ελληνι­ και στη Γερμανία, τη Γαλλία ή την κά» συνοδεύεται από κασέτες Πορτογαλία κυκλοφορεί πλούσιο υλι­ που περιέχουν διαλόγους, κείμε­ κό που στοχεύει στην ενίσχυση της να και άλλο υλικό ακουστικής δεξιότητας της ακουστικής κατανόη­ κατανόησης και αποτελούν βα­ σης του ξενόγλωσσου σπουδαστή. σικά εγχειρίδια εκμάθησης τη ς Η κυρία Αρβανιτάκη τόνισε επίσης νέας ελληνικής από ξενόγλωσ­ τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε στη σους μαθητές. συγγραφή των βιβλίων αυτών, αλλά Συνεχίζοντας τη σημαντική αυτή και όλων όσα σχεδιάζονται, το γεγο­ προσπάθεια οι εκδόσεις «Δέλνός ότι τόσο εκείνη όσο και όλοι οι τος» κυκλοφόρησαν πρόσφατα συνεργάτες του εκδοτικού οίκου εί­ Επικοινωνήστε μια νέα εκπαιδευτική σειρά με ναι εν ενεργεία φιλόλογοι. «Εκτός α­ Ελληνικά παρόμοιο χαρακτήρα. Αυτή τη πό τη θεωρία», είπε χαρακτηριστικά, φορά, το βάρος πέφτει σχεδόν «απαιτείται και η πρακτική εμπειρία αποκλειστικά στο ζήτημα τη ς α­ για τη συγγραφή τέτοιω ν εγ χειρ ι­ κουστικής κατανόησης. Τίτλος δίων, δίχως την οποία είναι πολύ δύ­ τη ς σειράς: «Άκου να δεις». Ο σκολο να καταλάβει κανείς τις ανά­ πρώτος τόμος κυκλοφόρησε τον γκες και τα προβλήματα του σπουδα­ περασμένο Φλεβάρη, ο δ εύ τε­ στή αλλά και τη ς ίδιας της διαδικα­ ρος το ν Ιούνιο, ενώ ο τρ ίτο ς σίας της διδασκαλίας».

φ £2

ριπορτάζ

Π α ν ΐπ ισ τ ή μ ιο Κ ρ ή τ η ς -Ε κ δ ό σ ε ις « Ν ε φ έ λ η » : Ν έα Ε λ λ η ν ικ ά γ ια α ρ χ ά ρ ιο υ ς

Σε διαφορετικό μήκος κύματος από εκείνο των εκδό­ σεων «Δέλτος» κινείται το εγχειρίδιο «Νέα Ελληνικά για αρχάριους» που συνέγραψαν οι Φώτης Καβουκόπουλος, Ελένη Κουτσομητοπούλου, Μαρία Αργυρούδη και Βασι­ λική Δαγκλή. Μαζί τους συνεργά­ στηκαν βέβαια και μια πλειάδα ει­ δικών (ανάμεσά το υ ς και ο Κλε­ άνθης Αρβανιτάκης τω ν εκδόσε­ ων «Δέλτος», ο οποίος βοήθησε στην αναθεώρηση τω ν ενοτήτω ν του βιβλίου και το υ λεξικο ύ που περιέχει), οι οποίοι στην πλειονό­ τητά τους προέρχονται κυρίως α­ πό το Τμήμα Φιλολογίας του Πα­ νεπιστημίου Κρήτης, το οποίο ε ­ ξέδω σε το βιβλίο σε συνεργασία με τις εκδόσεις «Νεφέλη». Η διαφορά για τη ν οποία κάναμε λόγο παραπάνω, έγκ ειτα ι στο ότι α ντίθετα με τη ν προσέγγιση των εκδόσεων «Δέλτος» να επιτευχθεί έ­

να είδος «συμβιβασμού» ανάμεσα σε δύο διαφορετι­ κές προσεγγίσεις διδασκαλίας, στα «Νέα Ελληνικά για αρχάριους» ακολουθείται η περισσότερο «κλασι­ κή» γραμμή, αφού, όπως σημειώνει στην εισαγωγή του ο ένας εκ τω ν συγγραφέων και επιμελητών της έκδοσ ης, Φ ώτης Καβουκόπουλος, «η τάση να α π οφ εύγεται η γρα μμα τική, που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο τη ς επικοινωνιακής διδασκαλίας ξένων γλωσσών για λόγους ευκολίας του νεαρού κυ­ ρίως σπουδαστή, δεν ακολουθή­ θηκε σε αυτό το εγχειρίδιο. Αντί­ θετα υποθέσαμε ότι η εκμάθηση τω ν γραμματικών δεδομένων μα­ ζί με τις έννοιες που τις περιγρά­ φουν θα μπορούσε να βοηθήσει σημαντικά τον αρχάριο σπουδα­ στή στην ανάλυση και παραγωγή του λόγου». Όπως δηλώ νει και ο τίτλ ο ς , το συγκεκριμένο εγχειρίδιο απευθύνεται σε αρχάριους μαθητές. Π ρόκειται για το αποτέλεσμα μακροχρό-

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Σ

Υ

Γ

Χ

Ρ

Ο

Ν

Ο

W

Μ

SCRIPTA Υ

Θ

Ι

Σ

Τ

Ο

Ρ

Η

Μ

Α

\

ΛΙΛΥ ΝΤΑΛ ΣΙΡΙΧΟΥΣΤΒΕΝΤ Η ΤΥΦΛΟΜΥΓΑ

ΣΙΡΙΧΟΥΣΤΒΕΝΤ ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΛΙΛΥ ΝΤΑΛ

ΣΤΗΒΕΝ ΜΙΛΧΑΟΥΖΕΡ ΜΑΡΤΙΝ ΝΤΡΕΣΛΕΡ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΟΝΕΙΡΟΠΟΛΟΥ

iKROTAl

ΚΕΪΤ ΑΤΚΙΝΣΟΝ ΣΤΑ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

νιας συλλογικής προσπάθειας που ξεκίνησε το 1991 για να καλυφθούν συγκεκριμένες εκπαιδευτικές ανά­ γ κες στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Ανάγκες, οι οποίες σχετίζονταν με την οργάνωση μαθημάτων ελληνικής, πρώτον, για ξενόγλωσσους φοιτητές, κατά βάση αρ­ χάριους, που φοιτούσαν στο Πανεπιστήμιο Κρήτης ως υπότροφοι προγράμματος ανταλλαγής φοιτητών (το γνω σ τό ERASMUS που σ ή μ ερ α ο ν ο μ ά ζε τα ι SOCRATES) τη ς Ευρωπαϊκής Ένωσης και, δ ε ύ τε ­ ρον, για τους ξένους που ήταν μόνιμα εγκατεστημέ­ νοι στην Κρήτη. Έτσι, δημιουργήθηκε από το μηδέν μια ερευνητική ομάδα που θα έφ ερνε σε πέρας θε­ μελιώδεις προκαταρκτικές εργασίες και που μέσα α­ πό διάφορες πειραματικές φάσεις θα πραγματοποι­ ούσε και τη σύνταξη αυτή καθαυτή του εγχειριδίου. Σύμφωνα με τον Φ. Καβουκόπουλο, η μέθοδος που ακολουθήθηκε στο εγχειρίδιο αυτό ονομάστηκε «μέ­ θοδος γενικού κοινού ενηλίκων», το οποίο αφορά στους ενήλικους ξένους με μορφωτικό επίπεδο δευ­ τεροβ ά θ μ ια ς εκπ αίδευσης ή α νώ τερο (π.χ. φ οιτη­ τές). Το βιβλίο χωρίζεται σε 12 μεγάλες θεματικές ε­ νότητες που προσφέρονται για ευρύτερη ανάπτυξη θεμάτων κοινωνικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος

κι επιτρέπουν τη χρησιμοποίηση ευρύτερου «θεματι­ κού» λεξιλογίου πέρα από τις βασικές λέξεις. Τα κεί­ μενα συνοδεύονται από άφθονη εικονογράφηση που σαν στόχο έχ ει το ν εμπλουτισμό τω ν λεξιλογικώ ν γνώσεων του μαθητή χάρη στις κατά λληλες λεζά ­ ντες. Ζ υ μπ ερά αματα

Είναι προφανές πάντως πως η έλευση πολλών ξένων και αλλοδαπών στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια έ ­ χει καταστήσει αναγκαία την έκδοση εγχειριδίων, ό­ πως αυτά στα οποία αναφερθήκαμε, και, πιθανότα­ τα , αυτά τα πρώτα «δείγματα γραφής» από τις εκδό­ σεις «Δέλτος» και τη συνεργασία του Πανεπιστημίου Κρήτης με τις εκδόσεις «Νεφέλη» να σηματοδοτούν το ξεκίνημα για την περαιτέρω ανάπτυξη στην εκμά­ θηση και τη διδασκαλία τη ς νέας ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Γεγονός που θα αποβεί θετικό τόσ ο για το υ ς ξέν ο υ ς που ζούνε στην Ελλάδα όσο και για το υς φιλολόγους που διδάσκουν νέα ελληνικά σε ξέ ­ νους εδώ, αλλά και στο εξω τερικό, και πάνω απ’ ό­ λα, ενδεχομένω ς, να συμβάλει στην εξάπλωση τη ς ελληνικής γλώσσας. □

ρεπορτάζ

• 11! ' '

1928-1998: 70 χρόνιο φιήοοοφική^ avOpionoflopc

ο 1928 δ η μ ο σ ιε ύ ε τα ι τ ο β ιβ λ ίο το υ H e lm u t Plessner (1892-1985) μ ε το ν τίτλο : «Τα σ τάδια του οργανικού και ο άνθρωπος. Εισαγωγή στη φ ιλο σ ο φ ικ ή α νθρω πολογία» (Die S tufen des Organischen und der Mensch. Einleitung in die philosophische Anthropologie) και διαμορφώνονται οι επι­ στημολογικές προϋποθέσεις για τη ν ανάπτυξη ενός νέου φιλοσοφικού κλάδου: τη ς φιλοσοφικής ανθρω­ πολογίας. Εάν επιχειρήσει κανείς μια κριτική ανασυ­ γκρότηση τ η ς επιστημολογίας το υ φιλοσοφικού αυ­ τού κλάδου, θα αντιμετωπίσει τεράστια εμπόδια, τα οποία σχετίζονται με τη διαδικασία το υ σταδιακού ε ­ πιστημονικού μετασχηματισμού τη ς φιλοσοφίας ως επιστήμης τω ν πρώτων αρχών. Είναι αλήθεια πως η

Τ

φιλοσοφική ανθρωπολογία κληρονομεί από τη συ­ στηματική φιλοσοφία του 19ου αιώνα ω ς βασικό θε­ ματικό α ντικείμενο τη ν εν ότητα σώ ματος και πνεύ­ μα το ς. Και π α ρα τηρ είτα ι τ ο ε ξ ή ς π α ράδοξο: ενώ διαμορφώνονται επιμέρους επιστημονικοί κλάδοι με εξειδικευμένα αντικείμενα και μερικά ερευνητικά εν­ διαφέροντα, η φιλοσοφική ανθρωπολογία του 20ού αιώνα επιμένει να επ εξερ γά ζεται τη ν καθολικότητα τω ν φιλοσοφικών αντικειμένων και ιδιαίτερα να εγεί­ ρει επ ισ τημονικές α ξιώ σ εις που υπερβαίνουν το ν πραγματολογικό καταμερισμό τω ν επιστημονικών α­ ντικειμένων. Φαίνεται πως η φιλοσοφική ανθρωπο­ λογία αντιστέκεται στον «μετασχηματισμό τ η ς φιλο­ σοφίας» (ο ό ρ ο ς ανήκει σ τον φ ιλόσ οφο Karl-Otto

Apel), σύμφωνα με το ν οποίο η μετάβαση από τη ν υποκειμενοκεντρική στη γλω σσοκεντρική ή τη ν επικοινωνιακή φιλοσοφία συνδέεται άρρηκτα με τη ριζι­ κή αλλαγή στο τοπίο τω ν φιλοσοφικών αντικειμένων. Σε απλή γλώσσα οι διαπιστώσεις α υτές μεταφράζο­ ντα ι στο ερώ τη μ α: τ ι θα μπ ορούσε να π ροσ φ έρει π.χ. μια καθολική φ ιλοσοφική επιστήμη στον π ρο­ βληματισμό για τ ο πνεύμα ή τη ν ψυχή ή τη ν κοινω­ νία, όταν έχουν αναπτυχθεί επιστημονικοί κλάδοι ό­ πως είναι η ψυχολογία ή η κοινωνιολογία, οι οποίοι θέτουν στο κέντρο τη ς θεω ρητικής το υ ς έρευνας τα αντικείμενα αυτά; Ο Helmut Plessner, ο οποίος θεω­ ρείται ως ο θεμελιω τής τ η ς φιλοσοφικής ανθρωπο­ λογίας, ισχυρίζεται ότι στην περίπτωση τη ς έρευνας τω ν σχέσεων σώματος και πνεύματος δεν έχουμε να κάνουμε μ ε ένα κατάλοιπο τ η ς συστηματικής φιλο­ σοφ ίας τω ν πρώ τω ν αρχών, αλλά μ ε μία εν τελ ώ ς νέα και ριζικώς διαφορετική φιλοσοφική επιστήμη. Εάν ως σώμα ορίζουμε το σύνολο τω ν αιτιακών σχέ­ σεω ν που προσδιορίζουν τ η θέση το υ ανθρώπου στον κόσμο και ω ς πνεύμα τις ιστορικές δυνα τότη­ τε ς εξέλιξη ς που εξαρτώ νται αποκλειστικούς από το ν άνθρωπο είτε ως ά τομο είτε ως κοινωνία, τό τε αντι­ λαμβάνεται κανείς ότι το ερευνητικό ενδιαφέρον τη ς φιλοσοφικής ανθρωπολογίας ορίζεται με βάση τις ι­ σ τορικές συνθήκες α νάπ τυξης τ η ς ν εο τερ ική ς κοι­ νωνίας. Είναι εντελώ ς διαφ ορετικές οι σχέσεις σώ­ ματος και πνεύματος στις συνθήκες τ η ς προ-νεοτερικής κοινωνίας και διαμορφώνονται οι σχέσεις αυ­ τέ ς υπό εντελώ ς διαφορετικό πρίσμα στις συνθήκες το υ νεοτερικο ύ εργαλειακού Λόγου. Οι π αρατηρή­ σεις α υ τές δεν υπονοούν ότι ο Plessner καταφεύγει σε έναν ιστορισμό τω ν κοινωνικών σχέσεων, αλλά αντιθέτω ς διερευνά το ν κοινό ανθρωπολογικό παρο­ νομαστή τω ν κοινωνικών εξελίξεω ν. Η κεντρική ιδέα τ η ς ανθρωπολογικής έρευ να ς το υ Plessner συνοψ ίζεται στην «εκκεντρική θέση» το υ ανθρώπου στον κόσμο. Σε αντίθεση με τα ζώα, τα ο­ ποία συγκροτούν ένα κλειστό σύστημα λειτουργίας και συντήρησης, ο άνθρωπος είτε ως άτομο είτε ως κοινωνία, είναι ανοιχτό σύστημα. Στον υπαρξισμό η θέση αυτή διατυπώ νεται ω ς π ρο τερ αιό τη τα τη ς ύ­ παρξης έναντι τη ς ουσίας. Πράγματι για το ν άνθρω­ πο τίποτε δ εν είναι δεδομένο, αλλά αντιθέτω ς όλα εξαρτώ νται από τη δυνατότητα να αναπτυχθεί με κρι­ τήριο τη ν ιδέα τη ς τελειότητας. Ο Plessner π ροέρχε­ τα ι από το ν επιστημονικό χώρο τω ν θετικών επιστη­ μώ ν (δ ια μ ο ρ φ ώ θ η κ ε κ α τά τ α π ρώ τα χ ρ ό ν ια τω ν σπουδών του υπό τη ν επίδραση τω ν ιδεών τη ς ιατρι­ κής, τη ς ζω ολογίας και τη ς βιολογίας) και κατά συ­

νέπεια οι κοινωνιολογικές απόψεις του δεν συμβαδί­ ζουν με τις επ ικρα τούσ ες α ντιλήψ εις τ η ς επ οχής του. Είναι ένας αιρετικός τ η ς κοινωνιολογίας. Οι ρί­ ζες του ιδεολογικού προσανατολισμού το υ ανθρώ­ που δεν είναι ιστορικά προσδιορίσιμες, αλλά συνδέ­ ονται άρρηκτα με την ανθρωπολογική του ανάπτυξη. Κατά κάποιο τρόπο ο Plessner επιδιώκει να εντοπί­ σει στο ιστορικό επίπεδο τα στοιχεία εκείνα που δεν ανάγονται στην τυχαιότητα ή την ενδεχομενικότητα του είναι του ανθρώπου. Ο Nietzsche κατά τον 19ο αιώνα μιλούσε για τον άν­ θρωπο ω ς ιστορικό σχεδίασμα και η θεωρία του περί «υπερανθρώπου» δεν είναι παρά μια ανθρωπολογική εκδοχή τη ς ατομικής ψυχολογίας και τη ς κοινωνικής ιστορίας, η οποία επιχειρεί να ενσωματώσει τη ν εν­ δεχομενικότητα στο πρόγραμμα του ανθρωπολογικού σχεδίου. Πράγματι εάν ο κόσμος τω ν ζώων χα­ ρακτηρίζεται από το κλειστό σύστημα με τη ν έννοια ότι τα «στάδια του οργανικού» τω ν ζώων είναι προσ­ διορισμένα, δεν συμβαίνει το ίδιο και με το ν ανθρώ­ πινο κόσμο. Κάθε άτομο έχει μπροστά το υ α νεξά ­ ντλητες δυνα τότητες εξέλιξης. Το ίδιο συμβαίνει και με τις κοινωνίες. Αλλά η ανάπτυξη τω ν ατόμω ν και τω ν κοινωνιών συντελείται, κατά το ν Plessner, στα πλαίσια τω ν τριών θεμελιωδών ανθρωπολογικών νό­ μων: πρώτον, το υ νόμου τη ς διαμεσολαβημένης α­ μεσότητας, δεύτερον του νόμου τη ς φυσικής τεχνι­ κότητας και τρίτον του νόμου του ουτοπικού αιτήμα­ τος. Οι τρ εις αυτοί θεμελιώδεις ανθρωπολογικοί νόμοι α­ π οτελούν εξειδίκευση τ η ς βασικής ιδέας περί «εκκε­ ντρικής θέσεως» το υ ανθρώπου στον κόσμο. Κατά το ν Plessner δ εν υφίσταται κάποιο αρχιμήδειο ση­ μείο για τη ν ιστορική εξέλ ιξη του ανθρώπου. Δεν έ­ χ ουμε ο ύ τε θεμέλια, ο ύ τε στα θερά σημεία εκκίνη­ σης για την ατομική και την κοινωνική ανάπτυξη του ανθρώπου. Το «εκκεντρικό» στοιχείο στον άνθρωπο έγκειται στο γεγονός ότι η σχέση που αναπτύσσει με τον εαυτό του είναι «αδιαμεσολάβητη», είναι μια σχέ­ ση που ταυτόχρονα επιδέχεται πολλαπλούς και ακα­ θόριστους προσδιορισμούς. Η «διαμεσολαβημένη α­ μεσότητα» σημαίνει ότι ο κάθε άνθρωπος και η κάθε κοινωνία μπορεί να επιλέξει τ ο υ ς τρόπ ους και τους ρυθμούς ανάπτυξής τη ς, οι οποίοι εξα ρτώ νται από ένα απροσδιόριστο σύνολο παραγόντων. Το ανθρώ­ πινο πράττειν υπόκειται στη «φυσική τεχνικότητα» με τη ν έννοια ότι δεν μπορεί ο άνθρωπος στις πράξεις το υ να υπερβεί τα φυσικά όρια τη ς ύπαρξής του. Ο άνθρω πος ω ς α νοιχτό σύσ τημα δ εν σημα ίνει ότι μπορεί να καταργήσει τα βιολογικά όριά του ή τους

σωματικούς περιορισμούς του. Όσον αφορά δ ε τον νόμο του ουτοπικού αιτήματος ως ανθρωπολογικού στοιχείου στην ιστορική εξέλ ιξη το υ ατόμου και τη ς κοινωνίας είναι σαφές ότι ο άνθρωπος είναι το κατεξοχήν ον που προσανατολίζεται προς τ ο μέλλον. Ο προσανατολισμός αυτός είναι εκείνος που εγγυάται την ανάπτυξη τω ν δημιουργικών ικανοτήτων του αν­ θρώπου. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Plessner έδ ειξε ιδιαί­ τε ρ ο ενδ ια φ έρ ο ν για τη ν κ α τεξο χ ή ν δ ημιουργική δρα στηριότητα το υ ανθρώπου, δηλ. για τη ν τέχνη, μέσω τη ς οποίας όχι απλώς αμφισβητείται η δεδομέ­ νη πραγματικότητα, εμπειρική κατάσταση, αλλά «κα­ τασκευάζεται» και το επίπεδο ελέγχου και κριτικής της, τ ο οποίο μας επιτρέπει το ν οραματισμό προς το «άλλως είναι» τη ς κοινωνικής εμπειρίας. Τα τελευτα ία χρόνια τη ς ζωής το υ ο Plessner τα α­ φιέρωσε σ’ αυτόν ακριβώς το ν επιστημονικό τομέα. Τα βιβλία το υ : «Η ανθρωπολογία το υ θεάτρου» και «Η μουσικοποίηση τω ν αισθήσεων» επιβεβαιώνουν το ερευνητικό το υ ενδιαφέρον, να υπερβεί τη ν παγιωμένη αντίληψη σύμφωνα με τη ν οποία η τέχνη και οι αισθήσεις αποτελούν ολοκληρωμένα συστήματα. Ο Plessner πιστεύει ότι ο άνθρωπος ως ιστορική δυ­ ν α τό τη τα μπ ορεί να π ροσδιορίζετα ι από το υ ς ανθρωπολογικούς όρους, αλλά ταυτόχρονα διαθέτει ι­ κανότητες οι οποίες μπορούν να το ν τοποθετήσουν στο κέντρο τη ς δημιουργίας. Η τέχνη, οι αισθήσεις, ο Λ όγος, η επιστήμη δ εν έχουν κατακτήσει τη ν ορι­ στική τους θέση στον νεοτερικό αστικό πολιτισμό. Ο άνθρωπος ως ανοιχτό σύστημα είναι συνεχώς μια ο ­ ντότητα που αυτοπροσδιορίζεται και μπορεί κάθε ι­ στορική στιγμή να ανοιχθεί σε νέους ορίζοντες οντολογικού προσανατολισμού. Συνοψίζοντας μπορούμε να π ούμε ότι η φιλοσοφική ανθρωπολογία το υ Plessner 70 χρόνια μετά τη γ έν ­ νησή τ η ς δεν αποτελεί ένα κατάλοιπο τη ς συστημα­ τικής φιλοσοφίας το υ 19ου αιώνα. Αντιθέτω ς στον αιώνα το υ καταμερισμού τη ς επιστημονικής ερ γ α ­ σίας εγείρει τη ν απαίτηση μιας καθολικής θεω ρητι­ κής έρευνας τω ν αιτιακών και τω ν συγκυριακών σχέ­ σεων που διαμορφώ νονται κατά τη ν ιστορική ανά­ πτυξη το υ ανθρώπου. Θ α ήτα ν λάθο ς να συλλάβει κανείς το υ ς ανθρωπολογικούς νόμους το υ Plessner ως ιστορικό a priori τη ς κοινωνικής και ατομικής ε ξελίξεω ς. Οι ανθρωπολογικοί νόμοι το υ Plessner δεν είναι παρά φ αινομενολογικά ερμηνευτικά σχήματα τη ς συγκυριακής και ενδεχομενικής ανάπτυξης του ατόμου και τη ς κοινωνίας. Η ιδέα τη ς «εκκεντρικής θέσεως» το υ ανθρώπου στον κόσμο δείχνει ότι δεν μπορούμε να αντικαταστήσουμε το ν θεό μ ε μια εκ-

κοσμικευμένη εκδοχή του, δηλ. με την ιστορική μορ­ φ ή το υ ν εοτερ ικού εργα λεια κού Λόγου και τ ο κα­ ντιανό υπερβατικό υποκείμενο. Η φιλοσοφική αν­ θρωπολογία του Plessner καταγράφει τις ιστορικές τυχαιότητες στις σχέσεις σώματος και πνεύματος. Η θεωρητική συνεισφορά τη ς συνίσταται στον εντοπι­ σμό τω ν δημιουργικώ ν ιστορικώ ν στιγμών το υ αν­ θρώπου. Ο άνθρωπος ω ς δημιουργός δικαιώ νεται στην ιστορική του εξέλιξη. Ενδεχομένως οι θεωρητι­ κοί προβληματισμοί του Plessner να αποτελούν σή­ μερα τη ν αφετηρία για έναν φιλοσοφικό αναστοχασ μό ό σ ο ν α φ ο ρ ά τη θ εω ρ ία τω ν σ υ σ τη μ ά τω ν (Luhmann). Δηλ. να φωτίσουν τη ν όψη εκείνη τω ν συστημάτων (είτε πρόκειται για το ατομικό σύστημα τη ς ψυχής είτε για τα κοινωνικά συστήματα), η οποία ε ξα ρ τά τα ι από τη δημιουργική δυνα τό τη τα αυτοπροσδιορισμού. Ο Plessner πολέμησε εναντίον τη ς μεταφυσικής και έθεσε τα επιστημολογικά όρια τη ς φιλοσοφικής ανθρωπολογίας ως καθολικής επιστή­ μης στις συνθήκες του καταμερισμού τη ς επιστημο­ νικής εργασίας. □

01 ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗ

ΜΕΤΑΨΥΧΡΟΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Από τη Γεωπολιτική στη Γεωοικονομία

Εισαγωγή-Επιμέλεια Ν. ΛΙΟΥΣΗΣ - Σ. ΝΤΑΛΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ

Η ελπίδα πάγωσε στις κορφ ές Κάθοδος στην κόλαση του Εμφυλίου Αθήνα, Οδυοοίας, 1998. Id . 288

flsipocflvioioc: "Οι αθώοι του οράμαιοϋ κι οι αθώοι του xpcouc" Διαβάζω: Μαρτυρία, αυτοβιογραφία ή μυθοπλασία το βιβλίο σας; Πέτρος Ανταίος: Το βιβλίο αιπό αποτελεί το δεύτερο μέρος μιας μυθιστορηματικής τριλογίας, που επιχειρεί ν’ αναπλάσει τις τύχες μιας γενιάς στις κρίσιμες δεκαετίες του ’40 και του ’50. Το πρώτο μέρος, αφιερωμένο στην Εθνική Αντίσταση με τον τίτλο «Έφοδος στον ουρανό», κυκλοφόρησε το 1995. Το τρίτο μέρος, «Μετεμφύλια πάθη», θα κυκλοφορήσει μέσα σ’ αυτό το χρόνο. Και στο παρόν, δεύτερο μέρος, πραγματοποιείται μια δημι­ ουργική σύνθεση των τριών στοιχείων τη ς ερώτησής σας. Είναι μαρτυρία και αυτοβιογραφία στο βαθμό που καταγράφονται εμπειρίες ιστορικών γεγονότων που βίωσε άμεσα ο συγγραφέας. Και είναι μυθοπλασία εφόσον η δομή, η πλοκή και κυρίως οι χαρακτήρες, και όταν α­ κόμα είναι υπαρκτά πρόσωπα, είναι χαρακτήρες μυθι­ στορηματικοί. Οι πράξεις και οι ψυχολογικές αντιδρά­ σεις τους ανταποκρίνονται στη λογική των μυθιστορη­

m

-

ματικών χαρακτήρων. Και από την άποψη αυτή θα πρέ­ πει να εκτιμηθεί ο βαθμός πειστικότητας και συνέπειας από τον αναγνώστη. Αναφέρω χαρακτηριστικά ότι από τα 28 δρώντα πρόσωπα, τα 14 είναι φανταστικά, και ανάμεσάτους κεντρικοί χαρακτήρες όπως η Ελπίδα, ο Ιάσονας, ο Μακεδόνας κ.ά. «Πολλοί Έλληνες πεζογράφοι», επεσήμανε πολύ σωστά ο ελληνιστής της Οξφόρ­ δης Πίτερ Μάκριτζ, «αισθάνθηκαν ότι ήταν υποχρέωσή τους να καταγράψουν σε λογοτεχνική μορφή ένα είδος μαρτυρίας εμπειριών, που οι ίδιοι αποκόμισαν, καθώς η επίσημη ιστοριογραφία ήταν αποφασισμένη είτε ν’ α­ γνοήσει πλήρως τα γεγονότα αυτά, είτε να τους δώσει μια φανατισμένη και μονόπλευρη ερμηνεία». Αυτήν ακρι­ βώς τη «φανατισμένη» και «μονόπλευρη» ερμηνεία απέ­ φυγα όσο μου ήταν δυνατόν, τιμώντας τη μνήμη και των μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού, των «αθώων του οράματος», και των στρατιωτών του κυβερνητικού στρα­ τού, των «αθώων του χρέους», πιστεύοντας πως ούτε οι στρατιώτες ευθύνονται για τα εμφύλια και μετεμφύλια σ αλόνι

πάθη, τους διωγμούς και την ερήμωση, ούτε οι αντάρ­ τες για τη συγκλονιστική διάψευση των οραμάτων τους. Έχουν εκδοθεί πολλά βιβλία, τόσο ιστορικά όσο και λογοτεχνικά, τα οποία αφορούν στα τραγικά γεγονότα του Εμφυλίου. Πιστεύετε ότι το βιβλίο σσς αποτελεί ένα είδος «συνέχειας» σε αυτή τη «βιβλιογραφία του Εμφυλίου» ή αποπειραθήκατε να κάνετε μια τομή και να μιλήσετε για κάποιες λιγότερο γνωστές πτυχές του τραγικού αυτού ιστορικού γεγονότος; Με βάση τα στοιχεία που διαθέτω, πιστεύω ότι για την Αντίσταση γράφτηκε ένας αρκετά σημαντικός αριθμός ι­ στορικών έργων και μαρτυριών (περί τα 1.100), ενώ για τον Εμφύλιο πολύ λιγότερα. Λογοτεχνικά έργα και για την Αντίσταση και για τον Εμφύλιο γράφτηκαν μόνο 2-3 δεκάδες. Εκτός από το μεγαλύτερο χρόνο ωρίμανσης λογοτεχνικών συνθέσεων που απαιτείται, σ’ αυτό επέδρασαν κυρίως οι συνθήκες διωγμού των πνευματικών ανθρώπων τη ς αριστερός και των έργων τους, που συ­ νεχίστηκαν σε όλη τη μετεμφυλιακή περίοδο. Συνέχεια και εμπλουτισμό της σχετικής βιβλιογραφίας αποτελεί κάθε νέο παρόμοιο έργο. Και η προσπάθειά μου νηφαλιότερης, αντικειμενικότερης εκτίμησης των γεγονότων, αποτελεί κάτι το φυσικό, που θα χαρακτηρί­ ζει έργα που γράφονται από τέτοια και μεγαλύτερη χρο­ νική απόσταση. Ο χρόνος είναι σίγουρα ο έσχατος και πλέον ακριβοδίκαιος κριτής των πάντων. Τομή θα μπο­ ρούσε ίσως να χαρακτηριστεί η εκ των ένδον, μίας από τις δύο παρατάξεις αυτοκριτική ανάλυση, η προβολή «λιγότερο γνωστών πτυχών του Εμφυλίου», αποτρόπαι­ ων πτυχών ενός δεύτερου, ανελέητου Εμφυλίου μέσα στον Εμφύλιο. Σκέπτομαι τώρα, πόσο ενδιαφέρουσα θα ήταν και η καταγραφή ανάλογων πτυχών, που ασφαλώς υπάρχουν, και στον κυβερνητικό στρατό... Στο βιβλίο σας δίνετε έμφαση στη φρίκη και στην εφιαλτική διάσταση όλων όσα συνέβησαν κατά τη διάρκεια του πολέμου. Είναι λοιπόν ένα «αντι-ηρωικό» βιβλίο που μιλάει για την ωμότητα των ιστορικών γεγονότων; Μήπως και ο τίτλος «η ελπίδα πάγωσε στις κορφές» υποδηλώνει μία τέτοια προσέγγιση στο θέμα; Το να προβάλεις «τη φρίκη και τις εφιαλτικές διαστά­ σεις» του Εμφυλίου, δε σημαίνει υποχρεωτικά ότι γρά­ φεις ένα ανπηρωικό βιβλίο. Η ιστορική πείρα δείχνει ότι και οι ευγενέστεροι αγώνες που ανέδειξαν χαρακτήρες«ήρωες», εμπνευστικά σύμβολα και ν οητούς ταγούς των λαών, δεν ήταν απαλλαγμένοι από την «ωμότητα των ιστορικών γεγονότων». Το δραματικό στοιχείο κυ-

ριαρχεί ακόμα στη μοίρα των λαών και της ανθρωπότη­ τας. Η μαρτυρική πορεία 1.300 ξυπόλυτων και πεινασμένων «μαχητών» της [«Ταξιαρχίας αόπλων Ρούμελης» από την Ευρυτανία στο Γράμμο είχε χαρακτηριστεί «ηρωική» στα επικαιρικά ντοκουμέντα του Δημοκρατικού Στρα­ τού. Και θα μπορούσε να τη χαρακτηρίσει κανείς και σή­ μερα ηρωική. Γιατί καταδεικνύει για μια ακόμα φορά στην ιστορία μας, -δίδαγμα καθόλου αμελητέο- σε τι άθλους συλλογικής και ατομικής αυταπάρνησης μπορεί να οδηγήσει το ψυχεγερτικό όραμα ελευθερίας και κοι­ νωνικής δικαιοσύνης, όταν μπολιάσει τη λαϊκή ψυχή... Μιλήστε μας για το τραγικό στοιχείο που υπαινίσεστε ότι χαρακτηρίζει τον Ελληνικό Εμφύλιο. Πού πιστεύετε ότι έγκεπαι η τραγικότητά του; Στην αλληλοσφαγή και στην απώλεια αθώων ζωών ή στη συντριβή, στη διάψευση των ελπίδων όλων όσοι πολέμησαν, όσοι θυσιάστηκαν; Το τραγικό στοιχείο έγκειται σε όλα όσα αναφέρετε. Αλλά, στο έργο αυτό, κυρίως σ’ αυτή την τρομακτική α­ ντίφαση ανάμεσα στα οράματα ενός λαϊκού κινήματος, την ανιδιοτέλεια και αυταπάρνηση των αγωνιστών από τη μία πλευρά και την αθλιότητα, την ιδιοτέλεια και την αρχομανία επιμέρους ηγετών του, ή και ολόκληρης μιας ηγεσίας από την άλλη. Εδώ βρίσκεται η κορύφωση της τραγωδίας σ’ αυτό το βιβλίο. Η Ελπίδα, η γεμάτη όνειρα, ομορφιά και ζωντάνια κοπέ­ λα της φάλαγγας των αόπλων, αλλά και η ελπίδα του με­ γαλύτερου αναγεννητικού κινήματος που είχε ξεκινήσει με την παλλαϊκή Αντίσταση του λαού μας, «πάγωσε στις κορφές», όπου to οδήγησε από τη μια η Ύβρις των άδο­ ξων μεταβαρκιζιανών «θριαμβευτών», και από την άλλη το αποτρόπαιο γέννημα της Ύβρεως, η Άτις, η παραφο­ ρά και η μανίά καταστροφής τη ς ζαχαριαδικής η γε­ σίας... Επιτρέψτε μου να ολοκληρώσω τις σκέψεις στις οποίες με οδήγησαν cji ερωτήσεις σας, αναστοχαζόμενος το περιεχόμενο τόυ βιβλίου μου, με τη φράση που κλείνει, στο οπισθόφυλλο, το βιβλίο: «Πρόκειται στήν ουσία, όχι μόνο γ ι’ αυτή την πορεία στον όλεθρο της “Ταξιαρχίας αόπλων Ρούμελης”, πριν από 50 χρόνια, αλλά και για τη μαρτυρική πορεία ολό­ κληρου του λαού στον Εμφύλιο, όπου τον οδήγησαν οι ισχυροί της Γης στο γεωπολιτικό τους παιχνίδι, αλλά και οι ιδεοληψίες και οι φανατισμοί, τα λάθη και τα πάθη του διχασμού, τα οποία μόνο η τίμια αναγνώριση των ευθυ­ νών όλων, η συγγνώμη και η ρητή καταδίκη θα μπορού­ σαν να εξιλεώσουν». Και η δυνατότητα εξιλέωσης, όπως έλεγε ο Φόκνερ, αποτελεί την επιβεβαίωση τη ς ανθρώπινης ελ ευ θ ε­ ρίας. □

σαλόνι _ ------------------------------------------- ---------------------------------------- :----------------- —

Σ ω τή ρ η ς Δ η μ η τρ ίο υ

Η φλέβα του λαιμού Πήγα να χτυπήσω την πόρτα

Ιωχήρης Any

και βλέπω από κάτι περάσματα του φράχτη την εξής σκηνή. Ένα στενότατο σιδερένιο κρεβάτι και πάνω του ένα αγκαλιασμένο ηλικιωμένο ζευγάρι με όλα του τα ρούχα. Αυτή ήταν μια παχουλή γυναίκα κι αυτός ξερακιανός, βραχύσω­ μος. Είχε τσιουλώσει στην

A

’

f

,,

αγκαλιά της και κοιμόταν μακαρίως. Είπα να τους ξυπνήσω αλλά δεν το έκανα.

JF

4

·

I

! _

ξύπνησα, γιατί μου αρέσει να

^

σκέφτομαι ότι δεν απογράφη-

1 ' Δ ιη γ η μ α τ α , ISBN 960-600-775-8 Σελ.: 128, Τιμή: 2.500 Δρχ.

Προς τι. Καλύτερα που δεν τους

σ α ν . Κ α ι μ 0 υ α ρ £ σ ε ι £ π ίσ η ς

να σκέφτομαι ότι ποτέ έκτοτε δεν ξαγκαλιάστηκαν. Μετράω ’81-’98· δεκαεφτά χρόνια αγκαλιασμένοι μακριά από σούρτα φέρτα κι από μπαρμπάδες. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ

τα β ι β λ ί α του μήνα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΠΑΥΛΟΣ ΜΛΤΕΣΙΣ Πάντα κ α λ ά . Αισθηματικό μυθιστόρημα......54 ΠΑΝΑΠ0Τ0Π0ΥΛ0Σ ΝΙΚΟΙ Ο Ζ ίγ κ ι απ' το ν Μ άρ φ α ν. Το ημερολόγιοενός εξωγήινου......................................................57 ΜΙΝΟΣΜΑΡΚΑΚΗΣ Ιστορίες των βράχων..................................59 X. Α. ΧΟΜΕΝΙΔΗΣ Η φω νή................................................................60 Ε. X. ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ Ιστορίες πριν από το σεισμό ....................... 61

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΘΑΝΟΣ ΚΩΝΣΤ. ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ Χοφάδες. Ο τόπος μας. Μέρος Β'. Επαγγέλματα στην αχλύ του μύ θο υ............................84 ΜΑΡΙΑΝΘΗ ΚΑΠΛΑΝΟΓΛΟΥ Ελληνική Λ αϊκ ή Παράδοση. Τα παραμύθια στα περιοδικά για παιδιά και νέους (1836-1922)............................................................................... 85

ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ ΞΕΝΗ Π Ε Ζ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α BERNHARDSCLINK Διαβάζοντας στη Χ ά ννο ...........................61 ΝΟΡΑΕΦΡΟΝ Οι δεκαετρείς συνταγές της απιστίας...........64 ΡΙΤΣΑΡΝΤΦΟΡΝΤ Κομμάτι από την καρδιά μου..................... 65

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Άνθρωπος ο σημαίνων. Τόμος I: λόγος και Ιδεολογία. Τόμος II: Η μεταμοντέρνα ματιά - Ο νοητικός χώρος..................86

ΖΟΡΖΕΑΜΑΝΤΟ Ο πόλεμος των Αγιω ν..................................... 67

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΚΥΓΙΟΜΛΕΤΟΥΖ Ξάφνιασε μ ε ...................................................... 68 NATHANIELHAWTHORNE Το άλικο γράμμα.................................. 68

ΣΤΑΥΡΟΣΑΒΔΟΥΛΟΣ Το φαινόμενο Μ ακρόνησος Ένα πρωτόγνωρο εγκληματικό πείραμα....................................... 86 ΤΑΣΟΣ ΒΟΥΡΝΑΣ Ιστορία της νεώτερης κ αι σύγχρονης

ΠΟΙΗΣΗ

Ελλάδας. Από την Επανάσταση του 1821 ώς το κίνημα

ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΙΕΡΗΣI' όνειρο η πατρίδα....................................... 69 «Ομίλου Οδύσσεια» Ραψωδία η'

του Γουδί. Τόμος Α '....................................................................... 87

Μετάφραοη-Επιλεγόμενο: A. Ν. ΜΑΡίΙΝΙΤΗΣ.............................................72

Γερμανικές επανορθώσεις. Κατοχικό δ ά νειο.............................. 87

ΜΗΤΣΟΣ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Ένας πόλεμος που δεν έλ η ξε ακόμα

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

MARGARETWERTHEIMΤο παντελόνι του Πυβαγόρα ..............73

ΜΙΣΕΛ ΣΕΝΕΛΑΡ Η τέχνη του κ υ β ερ ν ά ν ................................... 87 ΑΝΝΑΛΑΟΥΡΑ ΜΠΡΑΓΚΕΤΙ - ΠΑΟΛΑΤΑΒΕΛΑ Ά λ ντο Μ όρο:

RENEEWEBER Επιστήμονες και άγιοι. Η αναζήτησητης ενότητας.....................................

73 JEAN-GABRIELGANASCIA Οι γνωσιακές επιστήμες ................... 77

Η Ο μ η ρ ία ................................................................................... 88

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΠΡΙΝΙΩΤΑΚΙΣ Ατομικόν ημερολόγιον.

JOHNSEARLE Ανακαλύπτοντας ξανά το Ν ο υ .......................78

Μικρά Ασία, 1919-1922 ............................................................. 89

ΜΜΕ

ΠΑΙΔΙΚΑ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΒΡΥΖΑΣ Παγκόσμια επικοινωνία

ΜΠΑΜΠΗΣ ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗΣ Ο χορός της βροχής ........................89 ΑΡΚΑΔΙΟΛΟΜΠΑΤΟ Το κυνήγι του θη σ α υρ ο ύ......................... 90

Πολιτιστικές ταυτότητες.......................................................... 79

ΘΕΑΤΡΟ

ΕΦΗΒΙ ΚΑ

ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ Ζαμία........................................................................... 83

ΝΤΕΝΟΥΣ ΠΡΟΣ Γεννηθήκαμε ρατσ ισ τές;............................... 90

τα β ιβ λ ία του μή να

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Η οτρατηγική των επιλογών I

I

ΠΑΥΛΟΣ ΜΑΤΕΣΙΣ

I

Πάντα κα λά

της Άλκηστης Σουλογιαννη

Κ ( Α ι σ θ η μ α τ ικ ό μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α ■ Η Αθήνα, Καοτανιώτης, 1998. Σελ. 400

ο ύφος, ως γνωστόν, διαμορφ ώ νεται με τπ συνειδητή ή τη ν υποσυνείδητη (ποτέ όμω ς ασυνείδητη) εφαρμογή τη ς στρατηγικής τω ν επιλογώ ν ή τω ν αποκλίσεων ή το υ συνδυασμού επιλογών και αποκλίσεων για τη δήλωση του μηνύ­ ματος. Ο Παύλος Μότεσις ανήκει στους ικανότερους συγ­ γραφείς (εδώ θα με απασχολήσει αποκλειστικά η πεζογραφία του Μάτεσι), που επ έλεξε και εφαρμό­ ζει με συνέπεια τη στρατηγική τω ν επιλογών (του­ λάχιστον) από τη ν εποχή τω ν Διηγημάτων (1977), για τη δημιουργία του προσωπικού του ύφους. Τα χαρακτηριστικότερα τεκμήρια του οποίου αναγνω­ ρίζονται μέχρι στιγμής κυρίως στα έργα Η μητέρα του σκύλου, Ύλη δάσους, Ο παλαιός τω ν ημερών, και τώρα στο έργο που φέρει (α) το ν τίτλο Πάντα καλά και (β) τον υπότιτλο Αισθηματικό μυθιστόρη­ μα (στο στοιχείο αυτό θα επανέλθω). Στην παραγωγή του Μάτεσι η στρατηγική τω ν επι­ λογών αναγνωρίζεται εφαρμοζόμενη τόσο στο επί­ πεδο τη ς γλωσσικής μορφής όσο και στο επίπεδο του περιεχομένου. Για τη διαμόρφωση της γλωσσι­ κής μορφής ο Μότεσις επιλέγει από τον κοινό έως «ακραίο» καθημερινό λόγο, ενώ για τη διαμόρφωση του κατά βιβλίο κειμενικού του κόσμου ο Μότεσις επιλέγει από την κοινή έως και «ακραία» αντικειμενι­ κή π ρ α γμ α τικό τη τα . Η α το μ ική σ υ μ β ο λή το υ Μάτεσι, που εξασφαλίζει το ν χαρακτήρα του προ­ σωπικού του ύφους στη χρήση αυτού του κατ' επι­

Τ

Θ&-

λογήν κοινού υλικού, έγκειται στην εμπλοκή του σαρκασμού ως βασικού στοιχείου που προσδιορίζει τη διαχείριση του υλικού τόσο (α) ως προς τη δια­ τύπωση και διεκπεραίωση τω ν σημαινομένων, όσο και (β) ως προς τη διαμόρφωση και οργάνωση (β1) της κειμενικής παρουσίας και συμπεριφοράς τω ν χαρακτήρων, καθώς και (β2) τω ν κειμενικών κατα­ στάσεων, με την ευρύτατη χρήση του φαινομένου της μεταφοράς. Το καθεστώς αυτό αναγνωρίζεται ισχύον (και) στο παρόν, εκτενέσ τα το βιβλίο του Μάτεσι, το οποίο είναι δυνατόν να εκτιμηθεί ως ένα ιδιαιτέρως ενδια­ φέρον πεδίο εφαρμογής του σαρκασμού σε όλα τα επίπεδα: τη ς γλωσσικής μορφής, τη ς κειμενικής «ανθρώπινης» συμπεριφοράς, της κειμενικής ηθι­ τα Βιβλ ία του μήνα

κής, τω ν κειμενικών καταστάσεων, της αφηγηματι­ κής ροής, εντέλει τη ς αρχιτεκτονικής του κειμένου ως ολοκληρωμένου σημασιολογικού συστήματος. Ως ευνόητον, το επίπεδο που ενδιαφ έρει κυρίως εδώ, αφού πρόκειται για λογοτεχνία, είναι η γλωσ­ σική μορφή στη διάσταση τόσο το υ σημαίνοντος όσο και του σημαινομένου. Τον συσχετισμό αυτών τω ν δύο στοιχείων, σημαίνον-σημαινόμενο, καθ' όλη τη διάρκεια του κειμένου χαρακτηρίζει ακριβώς ο σαρκασμός που βασίζεται (επαναλαμβάνω, δεν πρέπει να το ξεχνάμε) στις επ ιλογές το ύ Μάτεσι στο πλαίσιο τη ς κοινής χρήσης του λόγου, ενισχυμ έν ες με ευ φ υ ο λ ο γ ή μ α τα και συχνή χρήση το υ φαινομένου τη ς παρετυμολογίας, προσδιορίζεται όμως και από τη χαρακτηριστική, απροσδόκητη και ευ φ υ έσ τα τη κατά Μ άτεσι εμ π λο κή ορισμένω ν στοιχείων του δόκιμου έω ς απλού καθαρεύοντος

Το «Πάντα κα\ά» είναι δυνατόν να εκτψ ηθεί ως ένα ιδιαιτέρως ενδιαφέρον πεδίο εφαρμογής του οαρκαομού οε ό \α τα επίπεδα λόγου. Τα στοιχεία αυτό (σαρκασμός - ευφ υολογή­ ματα) είναι διόσπαρτα κυριολεκτικά στο σύνολο της γλωσσικής επιφάνειας του βιβλίου και δεν είναι δυνατόν να απομονωθούν παραδείγματος χάριν, καθώς η α π ο τελ εσ μ α τικ ό τερ η και ακριβέστερη δυνατή εκτίμησή τους απαιτεί και προϋποθέτει την πρόσληψή το υ ς απ οκλειστικά στο πλαίσιο τω ν συμφραζομένων. Τα στοιχεία αυτά συνδυάζονται μ ε τα σ τοιχεία το υ κοινο ύ λ ό γ ο υ κατά τρό π ο απροσδόκητο έω ς αποκλίνοντα, και εδώ εντοπίζε­ ται τ ο μοναδικό πεδίο στο βιβλίο όπου ο Μάτεσις εφαρμόζει τη στρατηγική του συνδυασμού επιλο­ γών και αποκλίσεων. Ενίοτε η παρέμβαση αυτών τω ν στοιχείων στη ροή του κειμένου είναι δυνατόν να χαρακτηριστεί ως καταχρηστική, πράγμα όμω ς που ανήκει προφανώς στα στοιχεία προθετικότητα ς που προσδιορίζουν τη ρητορική το υ συγγρα­ φέα, αλλά και την ευθύνη του απέναντι στο κείμε­ νο. Το κείμενο του Μάτεσι (και στο παρόν βιβλίο, αλλά και εν γένει) έχει έντονο χαρακτήρα προφορικότητας, που εξυπηρετεί ακριβώς τη ρητορική του, ανα-

παράγοντας συχνά μια «λαϊκή» μορφή, σχεδόν ιδιό­ λεκτο, πβ. π.χ. «ρε δεσποινίς μου Μελανιά μου» 13. Υπάρχουν όμω ς κειμενικοί τόποι, το υ ς οποίους ο Μάτεσις ενισχύει με τη χρήση γλωσσικών στοιχεί­ ων ως σ α φ ές τεκ μ ή ρ ιο π ροθετικότητα ς, για να υποχρεώσει τον αποδέκτη να μην ξεχνά ότι πρόκει­ ται για γραπτό λόγο, πβ. π.χ. «Είχε βάλει βέβαια το καλό της κολλάν παντελόνι (η αδελφούλα της η Μελανιά το έλεγε κωλάν, πάντα της ανορθόγρα­ φη)» 13, «Ήμουνα στο μπάνιο, ξέβγαζα κάτι - εδώ κόβεται προτού β άλει κόμμα» 7 1 , «Μιλούσε ο άντρας της, ρ ε συ Φίφυ (άκου Φίφυ τη Φιλαδέλ­ φεια, ...), ρε συ Φίφυ (και θα της το έλεγε με ύφιλον, σίγουρα)» 138, «μη μπαίνεις μέσα σάτιρε (έτσι το έλεγε, με γιώτα)» 140, «Εδώ οι γυναίκες άρχισαν να φωνάζουν ουνίσονο βάνδαλε βάνδαλε καταληφία, χωρίς κόμμα» 230, «του παραμιλούσε έτσι κάπου μισή σελίδα ακόμη. Δεν ήξερε τι του έλεγε, γενικώς ολόκληρη είχε καταστεί χάλια, η στίξη της και το συντακτικό της επίσης χάλια, αγνόησε τελεί­ ες και κόμματα, αλλόφρων παντελώς» 336, «γενι­ κώς πάλι πολτοποίησε τη στίξη, ούτε άνω τελεία ούτε κόμμα, τίποτα» 345. Η γλωσσική αυτή μορφή ευρίσκεται σε αρμονικό­ τα τη αντιστοιχία με τα ισχύοντα στο επίπεδο του π ερ ιεχο μένου, εν ν ο ώ το υ ς χ α ρ α κτή ρ ες και τα γεγονότα το υ κειμενικού κόσμου του Μάτεσι. Οι χαρακτήρες του βιβλίου αποτελούν επιλογές του Μάτεσι από τον κοινωνικό χώρο που κατά την κοινή αντίληψη η διάκριση είθισται να αποκαλείται «λαϊκή τάξη». Αντιπροσωπεύουν προσωπεία-φορείςτων σ η μ α ινο μένω ντου κ ειμένου που βασίζονται σε τυπικούς ανθρώπινους χαρακτήρες, και συνθέτουν μια πρωτότυπη τοιχογραφία οργανωμένη σε παρά­ ταξη κατά μέτωπο τω ν επιμέρους στοιχείων της. Το στοιχείο που μετέρχεται ο Μάτεσις για να οργα­ νώσει αυτή τη σύνθεση, είναι (και πάλι) ο σαρκα­ σμός που προσδιορίζει (α) την κειμενική παρουσία ή το κειμενικό στίγμα τω ν χαρακτήρων, συμπερι­ λαμβανομένων και τω ν κυρίων ονομάτων, πβ. π.χ. την Αρσενία Αχαμνού ή τις καλογρίτσες θεοτέκνη και Ευκολπία, (β) την κειμενική συμπεριφορά τω ν χαρακτήρων, και (γ) το υ ς διαλόγους. Οι διάλογοι σ υχνότατα αντιπροσω πεύουν ευφ υολογήμα τα, ε ν ίο τε καταχρηστικά, με τη ν απροσδόκητη έω ς αποκλίνουσα χρήση στοιχείων δόκιμου έω ς απλού κ αθα ρεύοντος λόγου. Η κειμενική παρουσία και συμπεριφορά τω ν χαρακτήρων προσδιορίζει την εξέλιξη τω ν κειμενικών γεγονότων, τα οποία παρα­ θέτει κατά παράταξη σε γ ' πρόσωπο ένας παντο­

γνώστης και παντεπόπτης αφηγητής, που συχνότα­ τα, εννοώ περίπου ανά σελίδα, παρεμβαίνει με παρενθετικές ρήσεις που υποστηρίζουν, συμπλη­ ρώνουν, σχολιάζουν ή υπονομεύουν μέχρις ανα­ τροπής τα προτασσόμενα σημαινόμενα. Σ' αυτό το πλαίσιο, ο σαρκασμός του Μάτεσι προβάλλει κάπο­ τ ε την πιο πικρή διάστασή του, σε συνδυασμό και με το στοιχείο τη ς τραγικής ειρωνείας, πβ. π.χ. τα σχετικά με το μνημόσυνο της Κεβής (308-318), από τα βασικότερα ερείσ ματα το υ σημα οιολογικού συνόλου που αντιπροσωπεύει το βιβλίο, τόσο στη διάσταση του περιεχομένου όσο και στη διάσταση της γλωσσικής διατύπωσης. Συχνά ισχύει η αφηγηματική ροή κατά προσδοκίαν που αντιστοιχεί στην α ναμενόμενη ή αυτονόητη εξέλιξη τω ν κειμενικών γεγονότων, και αντιπροσω­ πεύει μια αυτοματοποίηση τη ς γραφής. Υποθέτω ότι το στοιχείο αυτό ανήκει στις προθέσεις του συγ­ γραφέα και, επομένως, είναι δυνατόν να θεω ρηθεί ότι εξυ π η ρ ετεί τη σημασιολογική οργάνωση το υ βιβλίου. Η οικονομία του βιβλίου στο επίπεδο τω ν σημαινομένων βασίζεται στην ανάπτυξη ενός κεντρικού και γενικού θέματος που αντιπροσωπεύουν οι ανθρώ­

πινες σχέσεις ταξινομημένες ως προς το περιεχό­ μενό το υ ς σ ε ένα ευ ρ ύτα το φάσμα ισορροπιών, στις οποίες συχνά παρεμβαίνει (και πάλι) ο σαρκα­ σμός ω ς μέσ ον εσ τίασ ης ή υπερτονισ μού το υ μηνύματος. Ως χαρακτηριστικά το υ κατά Μάτεσι κειμενικού κόσμου μοτίβα που εξυπηρετούν την ανάπτυξη του κεντρικού θέματος, αναγνωρίζονται η ιδιότυπη περί φ εμ ινισ μ ο ύ α ντίλ η ψ η , η μ α ντική το υ κ α φ έ, η εμπλοκή της προξενήτρας, η αρχαιοκαπηλεία και, κυρίως, η απόπειρα αυτοκτονίας ως διέξοδος στα προβλήματα τω ν κειμενικών χαρακτήρων που επα­ ναλαμβάνεται δίκην σταθερός κατά τη ν ε ξέλ ιξη τω ν κειμενικώ ν γεγονότω ν χωρίς να πείθει ή να συγκινεί κανένα. Μια απόπειρα αυτοκτονίας, με αυτό το περιεχόμε­ νο, προσδιορίζει την οικονομία του τελευταίου τμ ή ­ ματος του βιβλίου (375-386) οδηγώντας αυτό προς τη ν έξο δ ό του, ενώ παράλληλα του παρέχει την άνεσ η να αναγνω ρισθεί ως τ ο ισχυρότερο από πλευράς κειμενικών λειτουργιώ ν τμήμα του. Με εντελώ ς «αιρετική» διάθεση προτίθεμαι να ισχυρισθώ ότι ο προτασσόμενος, συχνά εξα ν τλ η τικό ς καταιγισμός πληροφοριών (9-374) είναι δυνατόν να

0 Παύλος Μάτεσις γράφει για το βιβλίο του Πάντα καλά Το τρίτο μου αυτό μυθιστόρημα επέλεξε διαφορετικό κλίμα και φωτισμό από τα προη­ γούμενά μου: Πανηγυρισμός (εμποροπανηγύρεως) με απειλητικό υφέρποντες υπερρεαλι­ στικούς υπαινιγμούς. Πιο απαιτητικός τρόπος γραφής (ύφος, ρυθμοί], γλώαοα που θέλει να παραμείνει προφορική λαλιά φιλοξενούμενη κατά παραχώρηαιν οτον γραπτό λόγο, ιδίωμα των ηρώων και όχι του συγγραφέα, και ασφαλώς θαμπουν αε μπελάδες οι μετα­ φραστές του, J. Bouchard για τη γαλλική έκδοση Actes Sud, Al. Gabrieli για την ιταλική, Crocetti. Η ζωική ορμή πραγματοποιεί κατάοχεοη από την τυπική ηθική του προβαδίσματος στα ζητήματα του «Ζην», παρασύρει τους χαρακτήρες αυτού του έργου και τους καθιστά ήρωες. Κατάφαση ζωής από ανθρώπους χωρίς θωράκιση, χωρίς γοητεία, κύρος, χρήμα, παιδεία, κοινωνική καταξίωση. Οδηγημένοι από ευφυΐα του θυμικού και όχι της λογικής, φέρουν με θάρρος (έοτω και ίν αγνοία τους) την εθνική τους φυσιογνωμία, απαλλαγμένοι από την εθνική μας ασθένεια: την δουλάφρονα υποταγή οτα «καλό πρότυπα της Ευρώπης». Με αποτέλεσμα την πανηγυρική, ή πανηγυριώτικη, συμμετοχή τους οτη Ζωή.

- Μία ειδοποίηση για τον αναγνώστη: το οπισθόφυλλο του βιβλίου έχει με το περιεχόμενό του τόση οχέση όση και το έντυπο πρόγραμμα του κινηματογράφου με τη σχετική προβαλλόμενη ταινία.

- Και: οι κατ' επάγγελμα νοοταλγοίαναγνώστες, που αξιώνουν από τον δημιουργό να επανέρχεται μόνιμα οτο έργο του που αγάπηοαν, ίαως να απογοητευτούν, ή εκνευριστούν με τον δικό μου τρόπο: οτα έργα μου, θεατρικά και πεζό, δεν επανέρχομαι πλέον οε χώρο που έχω ήδη χαρτογραφήοει.

τα Β ιβ λ ία του μ ή να

αιτιολογηθεί στο σύνολό ίο υ μόνον ως μία εκτενέ­ στατη εισαγωγή σ' αυτό το από κάθε άποψη σημα­ ντικό τμήμα του βιβλίου. Τι ακριβώς συμβαίνει σ' αυτό το τελευταίο τμήμα του βιβλίου; Πρόκειται για την απο-αυτοματοποίηση της γραφής που εξασφαλίζει η παρέμβαση του συγγραφέα ως υφολογικός εν προκειμένω μηχανισμός, μ ε τη ν πλήρη ανατροπή τω ν κειμενικών καταστάσεων και με την (περιορισμένη, έστω) εμπλοκή τω ν τρόπων του υπερρεαλισμού (=η «οικονομία» τω ν θαυμά­ τω ν), και ο δ η γ εί στη «λύση» ως σ υνώ νυμο τη ς κάθαρσης.

0 συγγραφέας παρεμβαίνει σε α' πρόσωπο και ανα­ γνωρίζεται από τα κειμενικά πρόσωπα-δημιουργήματά του ως ο κυρίαρχος στη διαδικασία της (λογο­ τεχνικής) γραφής, πβ. π.χ. «Εκείνοςπου γράφει τη ζ ω ή ο ο υ ,... Εκείνος σου στέλνει τον καφέ... Σήκω­ σε το χέρι της και με έδειξε... Έτρεξε να με προλά­ βει» 383. Επομένως εδώ εντοπίζεται και ένα στοι­ χείο αυτο-αναφορικότητας της γραφής. Παράλλη­ λα αναγνωρίζεται υπονομευόμενη η ισχύς του κειμενικού κόσμου από τα ίδια τα πρόσωπα που τον κατοικούν, πβ. π.χ. «Δηλαδή, επίμονη η Αροενία, δενζούμε; Βιβλίο είμαστε;... Για να χαζεύει ο κάθε αναγνώστης;» 385. Περαιτέρω: Στο συγκεκριμένο σημασιολογικό τοπίο αυτού του τελευταίου τμήματος του βιβλίου πραγ­ ματοπ οιού ν σ τιγμια ίες, α λλά εν ισ χυ τικές τω ν σημαινομένων εμφανίσεις, κειμενικά πρόσωπα από άλλους, προγενέστερους κειμενικούζ κόσμους του Μάτεσι. Δηλώνεται έτσι και ένα στοιχείο εσω τερι­ κής επικοινωνίας μ ετα ξύ τω ν έργω ν του συγγρα­ φέα, η οποία όμως επειδή είναι εξαιρετικά σύντο­ μη, δεν είναι δυνατόν να αποτελέσει τεκμήριο σύν­ θεσης μυθικού σύμπαντος, και περιορίζεται να λει­ τουργήσει απλώς ως παράγων σύνθεσης θεματι­ κού πολυπτύχου. Με το ν τρόπο πάντως αυτό, ο συγγραφέας αναγνωρζεται να προβάλλει / αποδεικνύει εαυτόν ως τον κυρίαρχο του παιγνιδιού που ελέγχει απολύτως την κατάσταση και εξασφαλίζει την ισορροπία στον κειμενικά του κόσμο δηλώνοντας τη συμβατικότη­ τα α υτού, ενώ π αράλληλα παραπέμπει και στο σημασιολογικό αντίκρυσμα του τίτλου του βιβλίου, Πάντα καλά. Υπ' αυτή την έννοια ο τίτλος του βιβλί­ ου φαίνεται να λειτουργεί ως στοιχείο προθετικότητα ς που προσδιορίζει το υ ς όρους εξέλ ιξη ς του περιεχομένου. Σ' αυτό το πλαίσιο, ο υπότιτλος που συνοδεύει ή συμπληρώνει το ν τίτλ ο Αισθηματικό μυθιστόρημα, φαίνεται να λειτουργεί ως ένα άλλο τα Β ιβ λ ία του μήνα

στοιχείο π ροθετικότητα ς που προσδιορίζει τη ν ηθική και την οικονομία του περιεχομένου. Και βέβαια στην περίπτωση του Μάτεσι, δηλαδή στην περίπτωση απουσίας οργανωμένων και κωδικοποιημένων τεκμηρίων δημιουργικού λόγου, το περιεχόμενο φαίνεται να αντιπροσωπεύει το πεδίο διαχείρισης τόσο της θεματικής όσο και της γλωσ­ σικής μορφής. □

0 «Εξωγήινος» κόομος________ των ανθρώπων 1

ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΣ

I Ο Ζίγκι απ' τον Μ άρφαν Ι;1 Το ημερολόγιο €νός εξωγήινου I

Αθήνα, Πόλις, 1998. Σελ. 368

ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

Ο

Γ " τη ν πρώ τη μυθιστορηματική το υ απόπειρα I (καθώς έχει προηγηθεί η συλλογή διηγημάτω ν «Η ενοχή τω ν υλικών», μόλις πέρυσι) ο Νίκος Παναγιωτόπουλος επιδίδεται α ρκούντω ς α ριστοτεχνικά στο χειρισμό μιας ιστορίας που

L

δ ιακρίνεται από τη ν π ρω τοτυπ ία τη ς οπ τικής γωνίας ενός τουλάχιστον παρορμητικού εφήβου, καθότι μπορεί να θ εω ρηθεί κάτοψη τω ν ανθρώ ­ πινων πραγμάτω ν, ω ς ματιά που «γράφει» τις συναισθηματικές συνδιαλλαγές απλών, καθημε­ ρινών ανθρώπων το υ σήμερα. Σε κάθε περίπτω­ ση, ο ή ρ ω α ς -α φ η γ η τή ς α ν τιλ α μ β ά ν ε τα ι τη ν παραδεδεγμένη ροή τη ς π ραγματικότητας, τη ν π ρω τοεπίπ εδη και «συμφω νημένη» προοπτική τη ς ζω ής -σ ε μια πόλη όπως η Αθήνα του 1998μ ε δ ικούς το υ διαφ ο ρο π ο ιη μ ένο υ ς κωδικούς, ικανούς πάντως να το ν ωθούν σ' ένα περιθώριο όπου η λογική το υ χωράει τα οξύμωρα το υ χρό­ νου και του χώρου του μυθιστορήματος. Ο Ζίγκι, όπως αυτοαποκαλείται, είναι πεπεισμέ­ νος για τη ν καταγωγή το υ από έναν ά λλο πλα-

0 συγγραφέας περιδινείται οτον κόορο των «ρεγάλων» ρεοα από τα ράτια ενός παιδιού ν ή τη (τον Μάρφαν)· για κάποιους αδ ιευ κρίνι­ στους λόγους συνέβη να βρίσκεται στη Γη και να υπομένει (αν όχι να διασκεδάζει ενίοτε) τα ανερ­ μάτιστα πάθη, τις συμπεριφορές, τη ν κοσμοαντί­ ληψη, την κίνηση αυτών τω ν παράξενων όσο και ματαιόδοξων όντων που ονομάζονται άνθρωποι. Συχνά απορεί με τη ν παραδοπιστία και τη μαται­ ό τητα τω ν λόγων και τω ν έργω ν τους, ενώ δεν είναι λίγες οι φ ορές που προβληματίζεται και ε ­ πιδιώκει να ερμηνεύσει τα παράδοξα που σημει­ ώνει στο η μερολόγιό του. 0 Νίκος Παναγιωτόπουλος έσκυψε στον ήρωά του καταδεκτικά και με συμπάθεια, αφήνοντας τον να συμπαρασύρεται στη στέρεη -έσ τω α τομική- λογική του κατα­ σκευή και να καθοδηγεί τη ν ε ξέ λ ιξη στο μ υθι­ στόρημα με το ύ το το ν παρονομαστή: οι γονείς το υ είναι απλώς ένα ζευγάρι που έτυ χ ε να το ν θάλπουν, οι φίλοι και συμμαθητές δεν νοούν ότι ο Ζίγκι είναι περαστικός από τον κόσμο τους, πα­ ράλληλα οφ είλου ν να το ν σέβονται, να το ν κα­ τανοούν και να συμπάσχουν, ενώ ο ίδιος αρκείται στο να καταγράφει και να ασχολείται μονάχα με τη ν προετοιμασία για το μεγά λο ταξίδι προς τον Μάρφαν.

m-

Η παιδικότητα του Ζίγκι ξεδιπλώ νεται θαυμάσια καθώ ς ο λόγος το υ ρ έει άθυρος και δεικτικός σημειώνοντας το α-νοητόν εννοιών και καταστά­ σεων που οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν καθημε­ ρινά: μικροχαρές, έρω τας και μίση, προβλήματα, έπαρση, ζήλια, α δεξιότητα, μοναξιά - υπερκοινωνικότητα, απερισκεψία, κτητικότητα, απομό­ νωση, αδυναμία, επιβολή, κατάχρηση. Με προ­ κάλυμμα τη ν α φ έλεια το υ πρωταγωνιστή του, αλλά και τις σκληρές συστάσεις που απορρέουν από τη ν αυστηρή κριτική το υ προσέγγιση στα πράγματα, ο συγγραφέας περιδινείται στον κό­ σμο τω ν «μεγάλων» μέσα από την παραμορφω­ τική ματιά ενός παιδιού, το οποίο συνθέτει μια αλληγορική διάσταση τόσο αληθινή και κραταιά στην αθωότητά της, όσο και καθαρτήρια κι απα­ λυντική, εάν τολμούσε κανείς να την προσπορι­ στεί. Άμεσα ο αναγνώστης παρασύρεται και πα­ ραλληλίζεται με τα παράδοξα κι αντιφατικά φαι­ νόμενα που λαμβάνουν χώρα τριγύρω και ξεν ί­ ζουν τον νεαρό Ζίγκι, γι' αυτό και δεν είναι λίγες οι φ ορές που θα χαμογελάσει σαρδόνια κι αυτοσαρκαστικά. Με τρόπο δεξιοτεχνικό στήνεται ένα πλαίσιο πα­ ραλόγου, διαλογίζεται κι ο ίδιος ο συγγραφέας εντός αυτού, επιφορτίζεται η συνέχεια και η ο­ λοκλήρωση της ιστορίας με τη δράση που εμπε­ ριέχει όλα τα μικρά και σημαντικά, μεγάλα κι α­ νούσια από την γκάμα νοημάτων, σχέσεων, ανα­ τροπών και δεδομένω ν. Ως φ όντο τοποθετείται η προβληματική σχέση ενός ζευγαριού, ο κοινω­ νικός τους περίγυρος αλλά και οι διαπροσωπικές σχέσεις στο πλαίσιο ενός σχολείου μετα ξύ μα­ θητώ ν και φίλων. Ο Ζίγκι τοποθετείται εν τός ό­ λων αυτών εμφαντικά, λειτουργεί ως καταλύτης που ά λλοτε καταδικάζει, εμπλέκεται είτε αποκτά έμμονες ιδέες κι ά λλοτε αδιαφορεί, απεχθάνεται ή αποχωρεί. Η αφήγηση δεν στέκεται στο ραφιναρισμένο ύφος του μικρού ήρωα, που εν πρώτοις φαίνεται γραφικό, α λλ ' υφέρπει πικρές α λή­ θειες και δόσεις προβληματισμού που υποδει­ κνύονται με την παράλληλη δράση εις τριπλούν: ο «εξωγήινος» κόσμος τω ν ανθρώπων, το σύ­ στημα σκέψης του «εξωγήινου» κατ' αυτούς, αλ­ λά και η φαιδρή όψη αμφοτέρων. Βασίλης Ρούβαλης

τα Β ιβλία του μήνα

Λογοτεχνική πρόταοη_______ ΜΙΝΩΣΜΑΡΚΑΚΗΣ

Ιστορίες των βράχω ν Αθήνα, Ροίακιό, 1998. Σίλ. 116

ριν τρία χρόνια, όταν εκδόθπκε το πρώτο πεζογραφικό έργο το υ Μ. Μαρκάκπ μ ε τίτλ ο Το προπολεμικό σπίτι, ήμουν από τους πρώτους που χαιρέτησε τη συλλογή εκείνη διηγημάτων μιας ιδιάζουσας ρεαλιστικής κατεύθυνσης αποτυπωμέ­ νης μέσω μιας ιδιόμορφης γραφής. Με το νέο του βιβλίο, ο ουγγραφέας παίζει και πάλι με τη ρεαλι­ στική κατάθεση και μάλιστα με το είδος που βρί­ σκεται κοντύτερα στην πραγματικότητα, τη βιογρα­ φία ενός προσώπου. Τούτη, όμως, την αρχική εντύ­ πωση διαλύει σύντομα: χρησιμοποιώντας το λογο-

Π

01/. Μαρκάκης δημιουργεί μια μυθιστορηματική τοιχογραφία τεχνικό είδος τη ς επιστολογραφίας, ανατρέπει το α ναμενόμενο, αφού αντί να ανακαλύψουμε, ως είθισται, μέσω αυτής, τη ζωή και το ν χαρακτήρα του κεντρικού προσώπου, το υ νεαρού μοναχού Μάξιμου που εγκαταλείποντας τα εγκόσμια και μια πολύπλευρη ερωτικά και περιπετειώδη ζωή απο­ σύρθηκε για να πεθάνει σ' ένα μοναστήρι, δεν δια­ θ έτουμε από α υτόν καμιά επιστολή. Αντίθετα, ο αφηγητής που μας δίνει και τις ελάχιστες πληρο­ φορίες για τον Μάξιμο εν είδει εισαγωγής, παραθέ­ τει στη συνέχεια τις επιστολές που βρήκε, μετά το θάνατο του μοναχού, σ' ένα κουτί. Επιστολές προ­ ερχόμενες από συγγενικά και φιλικά του πρόσωπα αλλά και ιερωμένους που, σχολιάζοντας την ξαφνι­ κή του απόφαση να αποσυρθεί από τα εγκόσμια, περνούν γρήγορα στους δικούς τους προβληματι­ σμούς, προβλήματα, αιτήματα. Το απ οτέλεσμα είναι να διαθέτουμε τη σκιαγράφηση 24 προσώπων

τα Βιβλ ία του μ ή να

διαφόρων εθνικοτήτων, κοινωνικών προελεύσεων και ερωτικών προτιμήσεων, παλιών φίλων ή περα­ στικών εραστών του Μάξιμου, οι οποίοι αποκαλυπτόμενοι στον ενδοδιηγητικό αποδέκτη αποκαλύ­ πτονται ταυτόχρονα και στον αναγνώστη. Η αληθο­ φάνεια τω ν προσώπων ενισχύεται από την παρά­ θεση, στο τέλ ο ς του βιβλίου, σύντομων βιογραφικ ώ ν το υ καθενός όπως και τη ς μετέπ ειτα τύχης τους: ένα σχεδιάγραμμα χαρακτήρων που θα μπο­ ρούσαν, σε μια άλλη μυθιστορηματική μορφή, να έχουν καλύψει με τις προσωπικές τους ιστορίες και δράση ένα ογκώδες έργο ευρείας κατανάλωσης. 0 Μίνως Μαρκάκης, όμως, καταφέρνει, με την αφη­ γηματική τεχνική που επιλέγει να δημιουργήσει μια μυθιστορηματική τοιχογραφ ία διατηρώ ντα ς τα περιγράμματα, σεβόμενος την αδιαφάνεια και αποφεύγοντας την υπερέκθεσή Τους, αφήνοντας τον αναγνώστη να φ ανταστεί ωςσυνδημιουργός τα όσα δεν λέγονται. Ενώ, όντας αφορμή και μόνον για το επιστολογραφικό παζλ, ο Μάξιμος αποδεικνύεται παραλήπτης μεν του λόγου τω ν άλλω ν αλλά και ο μέγας απών: ένας αθέατος πρωταγωνι­ στής, το εύπλαστα μεταλλασσόμενο, ανάλογα με τον επιστολογράφο, κέντρο ενός μυθιστορηματι­ κού σύμπαντος. Μια ενδιαφέρουσα λογοτεχνική πρόταση που αφήνει την αίσθηση του ανικανοποίη­ του διότι, ακριβώς, έχει κατορθώσει να παγιδεύσει στην ιδιάζουσα μαγεία τ η ς το ν αναγνώστη. Μια περιεκτική απάντηση στην υπερπληθωριστική προ­ σφορά τω ν ν έω ν σ υ γ γ ρ α φ έ ω ν /θ εώ ν μ ε το υ ς ανούσιους μυθιστορηματικούς τους ποταμούς. Δημήτρης Τσατσούλης

Γραφή οε τηλεοπτικό ρυθμό

εκ δ η λ ώ σ εω ν και η ε ξ έ λ ιξ η μιας α τ ε λ ε ίω ίη ς ίντριγκας συνθέτουν το μωσαϊκό του καινούριου β ιβλίου το υ Χ ρήσ του Χ ω μ εν ίδ η μ ε τ ί τ λ ο «Η φωνή». Οι τριακόσιες πενήντα περίπου σελίδες του ν έ­ ου μυθιστορήματος του Χωμενίδη διαβάζονται σε ρυθμό μπεστ σέλερ και παρασύρουν το ν α­ ναγνώστη από την πρώτη κιόλας σελίδα. 0 Χρήστος Χωμενίδης -δ ε ν είναι νέα διαπίστωση αυ­ τ ή - έχει το χάρισμα να κερδίζει τον αναγνώστη του, να το ν μ ετα φ έρ ει στο κλίμα, στην α τμ ό ­ σφαιρα, στο περιβάλλον που δημιουργεί, να τον παρασύρει στη δράση που είναι πλούσια στις σελίδες τω ν βιβλίων του, να του κάνει οικείους το υ ς χαρα κτήρες που πλάθει - ακόμα κι όταν δεν ακουμπούν σε καμιά πραγματικότητα. Αποτελούν, όμως, αυτά και μόνα τα συστατικά, ικανή και αναγκαία συνθήκή επιτυχίας; Σε μια τ η ­ λεοπτική σειρά, θα αποσπούσαν μεγάλη τη λ εθέαση, όμω ς ο αναγνώ στης λ ο γοτεχ νία ς ψά­ χνει, στις σελίδες τω ν βιβλίων που επιλέγει να διαβάσει, πάντα «το κάτι άλλο». Αυτό που θα

0 X. Χωμενίδης δημιουργεί χαρακτήρες εύληπτους και αναγνωρίσιμους παναπατρισθέντες Ελληνοπόντιοι, χαμένοι μέσα στο παρόν και στο παρελθόν, που γίνο­ νται α ντικείμενα εκ μ ετά λλ ευ σ η ς από το υ ς «αετονύχηδες» Έ λληνες, τα ξιτζή δ ες μάτσο που η καπατσοσύνη μιας γυναίκας τους μεταμορφ ώ ­ νει εν μία νυ κτί σε αστέρια πρώ του μεγέθ ο υ ς, δ α ιμ ό ν ιε ς γ υ ν α ίκ ε ς που επ ιτυ γ χ ά ν ο υ ν ό ,τι βά λο υ ν σ το μ υ α λό το υ ς , εισ α γ ό μ εν ες -«από βορρά»- συντροφιές τη ς μιας βραδιάς, που ανά­ λογα με τις ανάγκες του εισαγωγέα «επιχειρημα­ τία» μ ετο νο μ ά ζοντα ι σε χο ρ εύ τρ ιες, γυναίκες που μπροστά στη δόξα και στο χρήμα δεν διστά­ ζο υ ν μ π ρο σ τά σε κ α ν ε ν ό ς ε ίδ ο υ ς φ ρ α γμ ό , μικρομεσαίοι επαγγελματίες που ζουν εις βάρος άλλω ν και επιδιώ κουν με μία και μοναδική προ­ σπάθεια να πιάσουν διά βίου τη ν καλή, όψ εις του κόσμου τη ς νύχτας, τη ς πίστας, τω ν δισκογραφικών ετα ιρειώ ν, τω ν μαζικών -σ ε στάδια-

Ε

(3 ® .

συνεχίσει να κουβαλάει μαζί του αφού κλείσει το βιβλίο, α φού τελ ειώ σ ει τη ν ανάγνωση. 0 Χρήστος Χωμενίδης -και δεν είναι ο μόνος- επι­ λέγει μια άλλη οδό: δημιουργεί εικόνες και χα­ ρακτήρες εύληπτους και αναγνωρίσιμους, προ­ ορισμένους να γίνουν προσωρινές παρέες, όσο δηλα δή διαρκεί η ανάγνωση ή όσο διαρκεί η προβολή ενός τηλεοπτικού επεισοδίου. Γιατί εί­ ναι πολλά τα μυθισ τορήμα τα τη ς τελ ευ τα ία ς περιόδου που δίνουν την εντύπωση ότι οι συγ­ γραφείς τους μπροστά στο «λευκό χαρτί» β λ έ­ πουν τη ν οθόνη τη ς τηλεόρα σ ης. Και α υτό το «σχήμα» επιλέγουν για τις σελίδες που α κολου­ θούν. Μια λογοτεχνία σε ρυθμό τηλεοπτικό, με τα ίδια υλικά, την ίδια συνταγή, που καταφέρνει όμως να δημιουργεί προσωρινούς αναγνώστες. Ό λγα Σελλά τα Β ιβλία του μήνα

δια δ έχ ο ν τα ι στη μνήμη και στην πένα το υ . Δεν πρόκειται Ε .Χ . ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ για μια ω ραιοποιη­ μένη π α ρελθοντοΙστορκς πριν από το ociopo λα γ ν εία , α λλ ά για Αθήνα, Άγρα, 1998. Σελ. 96 αποτίμηση μιας παι­ δικότητας που φ ιλ ­ κτός από το σπουδαίο εκδοτικό έργο που ουνετρά ρετα ι στα μάτια τέλ εσ ε υπό τη σκέπη του ΜΙΕΤ, τη ν επιμέλεια και παραμένει έτσι και προώθηση καλλιτεχνικών και επιστημονικών διά βίου. 0 αναγνώ­ εργασιών, ο Ε. X. Κάσδαγλης απέδωσε και προσω­ σ της α π οκομίζει, πικό συγγραφικό υλικό με κορυφαία στιγμή τη ν εκ τό ς α υτώ ν, τη απονομή το υ αργυρού μετα λλίου τη ς Ακαδημίας μοναδική κι αναπόστρεπτη εκείνη ατμόσφαιρα της Αθηνών. Λίγο πριν από το θάνατό του έ μ ε λ λ ε να Κω πριν από τ ο υ ς μ εγ ά λο υ ς σεισμούς που τη ν γραφτούν τα αφηγήματα που μόλις εκδόθηκαν. αλλοτρίωσαν, και δη τους γεω λογικούς και τους Άραγε ο τίτλ ο ς το υ ς νοερά προφητικός; Μικρές εξοντωτικούς από την πολεμική λαίλαπα. ιστορίες τω ν παιδικών χρόνω ν σ το λισ μ ένες με Βασίλης Ρούβαλης νοσταλγία και γλυκιά αίσθηση αθωότητας αλληλο-

Αποτίμησημιαςπαιδικότητας

I

Ε

ΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Δύσκολοι καιροί BERNHARD SCLINK

Δ ια βά ζοντας στη Χ ά ν ν α Μετάφραση: Ιάκωβος Κοπερτί Αθήνα, Κριτική, 1997. Σελ. 206

α γγλικής καταγω γής Αμερικανός πολιτικός στοχαστής Τόμας Πέιν (Thomas Paine, 17371809) είχε γράψει: «Υπάρχουν καιροί που δοκι­ μάζονται οι φυχές τω ν ανθρώπων». 0 Πέιν αναφε­ ρόταν βεβαίως στα κοσμοϊστορικά γεγονότα που συγκλόνισαν τον κόσμο τον 18ο αιώνα. Εντούτοις, η ρήση αυτή είναι πέρα για πέρα διαχρονική. Στο μυθιστόρημά του «Διαβάζοντας στη Χάννα», ο Γερ­ μανός συγγραφέας Μ π έρναρντ Σλινκ (1944) σε τέτοιους ακριβώς καιρούς αναφέρεται, σε δύσκο­ λους καιρούς που η ανθρώπινη ψυχή περνά από μεγάλη δοκιμασία. Το «Διαβάζοντας στη Χάννα» καλύπτει κυρίως τις δύο πρώτες δεκαετίες που ακολούθησαν τον Δεύ­ τερο Παγκόσμιο Πόλεμο και αποτελεί μια απόπειρα

0

σκιαγράφησης της μεταπολεμικής Γερμανίας, που φτάνει σχεδόν μέχρι τις μέρες μας, ίσως λίγα χρό-

νια πριν από την κατάρρευση του Τείχους. Πρόκει­ ται για μια ζοφερή εικόνα: μια Γερμανία που κατατρύχεται από τις Ερινύες. Πάνω απ' όλα, το «Διαβάζοντας στη Χάννα» είναι έ­ να οδυνηρό «παιχνίδι» με τη μνήμη, σε επίπεδο προσωπικό, υπαρξιακό και, ταυτόχρονα, σε επίπε­ δο συλλογικό, κοινωνικό - ένα υψηλών συγκινήσε­ ων στοχαστικό κείμενο. Ηυπόθεση του μυθιστορήματος είναι πλέον γνω-

Ένα οδυνηρό «παιχνίδι» με τη μνήμη, ο ι επίπεδο προσωπικό, υπαρξιακό και, ταυτόχρονα, οε επίπεδο ου\\ογικό, κοινωνικό στή: λίγα μόλις χρόνια μετά το τέλος του Β' Πα­ γκοσμίου Πολέμου, ένας νεαρός έφηβος, ο Μίχαελ, συνάπτει ερωτικές σχέσεις για πρώτη του φο­ ρά με μια μεγαλύτερή του γυναίκα, τη μυστηριώδη και αινιγματική Χάννα. Οι ερωτικές τους συνευρέ­ σεις χαρακτηρίζονται από μιαν ιδιοτροπία εκ μέ­ ρους της Χάννα: πριν κάνουν έρωτα, υποχρεώνει τον Μίχαελ να της διαβάζει λογοτεχνικά έργα. Ώσπου μια μέρα, εντελώς ανεξήγητα, η Χάννα ε­ ξαφανίζεται. ΟΜίχαελ θα την ξανασυναντήσει χρό­ νια αργότερα, όταν θα είναι φοιτητής της νομικής πια, κατηγορούμενη για εγκλήματα πολέμου στο Άουσβιτς. Ανάμεσα οτα άλλα, θα ανακαλύψει ότι υποχρέωνε τις κρατούμενες να της διαβάζουν κά­ θε βράδυ, όπως έκανε και με εκείνον.

0 συγγραφέας επιλέγει έναν συναρπαστικό τρόπο για να αποδώσει το πώς η δυσάρεστη αυτή «κλη­ ρονομιά» επέδρασε στην καθημερινή ζωή των Γερ­ μανών - και που, σε ένα βαθμό, την επηρεάζει α­ κόμα και σήμερα. Έτσι, το «Διαβάζοντας στη Χάν­ να» λειτουργεί τόσο ως μια ερωτική ιστορία με έ­ ντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία, όσο και ως αστυνομικο-δικαστικό δράμα με ιδιαίτερα συγκλονιστικό και απρόσμενο φινάλε (ας σημειωθεί ότι στη χώρα του ο Σλινκ είναι ένας πολύ επιτυχημένος συγγρα­ φέας αστυνομικών μυθιστορημάτων). Την ίδια στιγμή, στέκεται άξια και ως ιστορικό μυθιστόρημα, το οποίο διεισδύει στη σφαίρα του ψυχολογικού και φιλοσοφικού μυθιστορήματος με κοινωνιολογι­ κές προεκτάσεις και με μια γραφή που δεν απέχει

<3&

και πάρα πολύ από το δοκιμιακό είδος. Με άλλα λόγια, ο συγγραφέας δεν περιορίζεται σε μια μο­ νοδιάστατα ιστορική ή/και κοινωνιολογική προσέγ­ γιση του ζητήματος, αλλά ψηλαφώντας ένα υλικό βαθύτατα βιωμένο -στο βαθμό που η συλλογική ε­ νοχή (μακρόκοσμος) περνά μέσα από τα φίλτρα της προσωπικής ενοχής (μικρόκοσμος) ή και το α­ ντίστροφο- εισχωρεί διακριτικά και με λεπτότητα στην αγωνία της αναζήτησης εννοιών, σημασιών και νοημάτων: Ποια η έννοια της ενοχής; Ποια η σημασία της συλλογικής ευθύνης; Τι σημαίνει «ο­ λοκαύτωμα»; Ποια η ισχύς του συγκεκριμένου ό­ ρου για όλους όσοι δεν το βίωσαν, για όλους όσοι δεν πήραν ποτέ μέρος οε αυτό; Τι σημαίνει πόνος; Ποια η διαφορά ανάμεσα στην οδύνη του θύματος και σε εκείνη του θύτη και, σε τελική ανάλυση, πώς είναι δυνατόν να αναβιώσει κανείς μνήμες και εικόνες από μια φρικωδία κάνοντάς την να δείχνει αληθινή και να μη μετατρέπεται σε θέαμα, σε μια απλή αναπαράσταση; Πολυεπίπεδο και πολύτροπο μυθιστόρημα, το «Διαβάζοντας στη Χάννα» αποτελείται από μια σει­ ρά σύντομων (κανένα δεν υπερβαίνει τις 3-4 σελί­ δες κατά μέσο όρο) κεφαλαίων. Ηαφήγηση είναι σε α' πρόσωπο (ο Μίχαελ μας διηγείται τα πάντα, μεγάλος πια, καταδυόμενος στο «πηγάδι» της μνή­ μης του). ΟΣλινκ ακολουθεί μια σχεδόν απόλυτα γραμμική αφήγηση (λίγες είναι οι μεταπηδήσεις μέσα στο χρόνο, έχουν όμως τη σημασία τους κα­ θώς λειτουργούν σαν «ανάσες» οτη ροή του κειμέ­ νου και ειδικότερα στα κρίσιμα εκείνα σημεία του βιβλίου που πρέπει κανείς να κάνει μια «στάση» για να τα παρατηρήσει καλύτερα) και αναπτύσσει την πλοκή του μυθιστορήματος αποφεύγοντας τις «με­ γάλες χειρονομίες»: δεν υπάρχουν κορυφώσεις, το δράμα είναι αρκετά «βαρύ» από μόνο του, ξέρει πως δεν πρέπει να το υπερφορτώσει με ακόμα πε­ ρισσότερο δράμα· καταφεύγει στη δημιουργία ε­ ντάσεων που λειτουργούν μέσα στο κείμενο ως «υπόγεια ρεύματα» που, όπως συμβαίνει όταν κα­ ταδύεται κανείς κοντά στο βυθό ακόμα και της πιο ζεστής θάλασσας, προκαλούν ένα «ψύχος», μια παγωμάρα που στην προκειμένη περίπτωση προ­ έρχεται από την παράλογη και ακραία φρίκη που ελλοχεύει σε κάθε στιγμή του βιβλίου, ή για να εί­ μαστε απόλυτα ακριβείς, από το σημείο εκείνο που αποκαλύπτεται το σκοτεινό παρελθόν της Χάννα. Σημαίνουσες σιωπές και υποδηλωτικά χάσματα στο λόγο του Γερμανού συγγραφέα εκφράζουν με τρόπο γλαφυρό όλο αυτό το ζόφο που βασανίζει τα β ιβ λ ία του μήνα

τόσο τον Μίχαελ όσο και τη μυστηριώδη, λιγομίλητη, αυταρχική αλλά και ιδιαίτερα ερωτική Χάννα. Πάντως η ανάγκη του συγγραφέα, πέρα από το να αφηγηθεί μια ιστορία, φαίνεται πως δεν είναι τόσο να δώσει απαντήσεις όσο το να θέοει με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια και σαφήνεια, ξανά και ξανά, τις ερωτήσεις εκείνες που πρέπει να τίθε­ νται κάθε τόσο διότι είναι αυτές που κρατούν την ανάμνηση ενός τέτοιου γεγονότος ζωντανή στις συνειδήσεις όλων. Ηφρίκη έχει το δικό της πρό­ σωπο και όποιος το αντίκρυσε δεν θα μπορέσει ποτέ να ζήσει έτσι όπως μπορεί να ζήσει ένας άν­ θρωπος - ένας σκεπτόμενος άνθρωπος που είναι σε θέση να δεχθεί τα «πυρά» της συνείδησής του. Όπως εξομολογείται η φυλακισμένη πια Χάννα στον Μίχαελ: ... ένιωθα πάντα πως κανείς δεν με καταλα­ βαίνει, πως κανείς δεν ξέρει ποια είμαι και τι με οδήγησε σ' ετούτο ή σ' εκείνο. Και ξέρεις, όταν κανείς δεν σε καταλαβαίνει, τότε κανείς δεν μπορεί να σου ζητήσει το λογαριασμό. Ούτε το δικαστήριο μπορούσε να μου ζητήσει το λογαριασμό. Αλλά οι νεκροί μπορούν. Κα­ ταλαβαίνουν. Και για κάτι τέτοιο δεν χρειάζε­ ται να είναι παρόντες, αλλά, αν ήταν, θα το εί­ χαν καταλάβει καλά. Εδώ στη φυλακή ήταν συχνά κοντά μου. Έρχονταν κάθε νύχτα, είτε τους ήθελα είτε όχι. Πριν από τη δίκη μπορού­ σα ακόμη, αν ήθελα, να τους παραμερίσω

(σελ. 186). Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι το ότι η Χάννα, όντας αθώα για το συγκεκριμένο έγκλημα που της καταλογίζουν, αρνείται να αποκαλύψει τον αναλ­ φαβητισμό της στο δικαστήριο (που λόγω των συνθηκών του εγκλήματος, αυτόματα θα την α­ πάλλασσε από την κατηγορία). 0 Μίχαελ, σαν άλ­ λος ντετέκτιβ, συνειδητοποιεί τι πραγματικά συμ­ βαίνει: η Χάννα ντρέπεται να ομολογήσει ότι δεν ξέρει να διαβάζει ή να γράφει. Κι όμως, έχει πιο α­ νεπτυγμένη συνείδηση από όλους όσοι όχι απλώς δεν ήταν αναλφάβητοι αλλά έχαιραν υψηλής πνευματικής καλλιέργειας. Όπως ο κεντρικός ήρωας του «Κουρδιστού Πορτοκαλιού», ο οποίος βομ­ βαρδίζεται με εικόνες απεχθούς βίας υπό τους ή­ χους της Ενάτης Συμφωνίας, έτσι που κάθε φορά που την ακούει παθαίνει ναυτία, με τον ίδιο τρόπο που πολλοί από τους επιζήσαντες των στρατοπέ­ δων (ακόμα και στρατιώτες) δυσκολεύονται να α­ κούσουν πλέον Σούμπερτ ή Μπετόβεν. Αυτόν τον πολιτισμό (με ή χωρίς εισαγωγικά) καυτηριάζει ο

Σλινκ. Τον πολιτισμό που παύει να έχει οποιαδήπο­ τε σχέση με τον άνθρωπο και που καταδιώκει τον άνθρωπο. Και σ' αυτό το σημείο θα πρέπει να πού­ με ότι μια από τις πιο συγκλονιστικές σκηνές του βιβλίου είναι η συζήτηση του Μίχαελ με τον πατέ­ ρα του, καθηγητή φιλοσοφίας. Δεν είναι τόσο το χάσμα της επικοινωνίας μεταξύ τους (οι γονείς στο βιβλίο του Σλινκ, η γενιά που αναμίχθηκε στον πό­ λεμο λάμπουν διά της απουσίας τους - πιο μάνα είναι η Χάννα για τον Μίχαελ παρά η φυσική του μητέρα) που τρομάζει, αλλά η αίσθηση ότι δύσκο­ λα η φιλοσοφία θα μπορέσει ξανά να μιλήσει επί της ουσίας·, δηλαδή, για όλα όσα πονούν πραγμα­ τικά τον σύγχρονο άνθρωπο. Αν η Χάννα αποτελεί το απόλυτο σύμβολο της ναζιστικής φρίκης, ο Μίχαελ συμβολίζει τον γερμανι­ κό λαό. Ησχέση τους, κατά προέκταση, δείχνει τον τρόπο με τον οποίο, στη συντριπτική πλειονότητά τους, οι Γερμανοί αγκάλιασαν, αγάπησαν τη φρίκη που έχει μορφή διφορούμενη, ξεγελάει. Δεν δεί­ χνει εύκολα την πραγματική της ταυτότητα αλλά απογυμνώνεται σιγά σιγά, όταν πια είναι πολύ αρ­ γά για να αλλάξει οτιδήποτε, και μαζί της απογυ­ μνώνονται όλοι όσοι την αγάπησαν. Επιπροσθέτως, στο μυθιστόρημα αυτό υποφώσκει ένας νο­ σηρός παραλληλισμός ανάμεσα στην ερωτική σχέση της Χάννα με τον Μίχαελ και στη σχέση της με τις Εβραίες κρατούμενες: και τον μεν αλλά και τις δε, υποχρέωνε να της διαβάζουν. Γιατον νεαρό Γερμανό αποτελούσε το «τυπικό» μιας τρυφερής, ερωτικής τελετουργίας- για τις Εβραίες τρόφιμες, ήταν το «τυπικό» μιας μακάβριας ιεροτελεστίας θα­ νάτου: μετά το διάβασμα, οι κρατούμενες στέλνο­ νταν να εξοντωθούν - ένας παραλληλισμός που υ­ ποδηλώνει, έστω και σε ένα λανθάνον επίπεδο, πως η ερωτική μέθεξη μπορεί να μετατραπεί σε έ­ να τελετουργικό τρόμου και θανάτου, και το αντί­ στροφο. Στη σύγχρονη μεταμοντέρνα εποχή τα πάντα μπο­ ρούν να αποδειχθούν με την ίδια ευκολία που μπο­ ρούν να αμφισβητηθούν. Ζώντας σήμερα στην α­ ποθέωση της υποκειμενικότητας, ο άνθρωπος έχει φτάοει στο σημείο να αμφισβητεί το ίδιο το δεδο­ μένο της πραγματικότητας, της ύπαρξης της πραγ­ ματικότητας. Όλα συγχέονται κάπου ανάμεσα στην απεικόνιση και στο πραγματικό, ανάμεσα στην ανα­ παράσταση και στο αληθινό. Μέσα σε αυτή την κα­ τάσταση, η «μπάλα πήρε» ακόμα και τις κτηνωδίες του Ολοκαυτώματος. Γράφει ο Σλινκ στο «Διαβάζο­ ντας στη Χάννα», σε ένα σημείο όπου ο πεζογρά-

φος λειτουργεί ως ένας λανθάνων δοκιμιογράφος: Σήμερα υπάρχουν τόσα βιβλία και ταινίες [για το Ολοκαύτωμα], που ο κόσμος των στρατο­ πέδων συγκέντρωσης έχει γίνει μέρος της κοινής αναπαράστασης του κόσμου και συ­ μπληρώνει τον κοινό πραγματικό μας κόσμο. [...] Τότε [λίγο μετά τον πόλεμοί η φαντασία ήταν σχεδόν καθηλωμένη- κυριαρχούσε η ά­ ποψη πως στον κλονισμό που είχε προκαλέσει ο κόσμος των στρατοπέδων δεν άρμοζε η ενεργοποίηση της φαντασίας. 0 κόσμος κοί­ ταξε και ξανακοίταξε τις λίγες εικόνες που του έδιναν οι φωτογραφίες των συμμάχων και οι αναφορές των επιζώντων, μέχρι που κι αυτές έγιναν κλισέ (σσ. 142-143).

Παρόμοια, ο Ζαν-Φρανσουά Λυοτάρ, ο «γκουρού» του μεταμοντέρνου, έχει γράψει ότι ουσιαστικά «η ανάμνηση λειτουργεί αποτρεπτικά για τη μνήμη.

I...] Ιστορικά γεγονότα που έχουν απεικονισθείά­ μεσα στη μνήμη -μέσω τελετών, εκδηλώσεωνδιατρέχουν τον κίνδυνο να "νοθευτούν“ και να παραποιηθούν »(Μιχαήλ Αρετουλάκης, διαβάζω,

αρ. 388, σελ. 130). Γι' αυτό και κατά το συγγρα­ φέα της «Μεταμοντέρνας κατάστασης», το Ολο­ καύτωμα θα πρέπει να παραμείνει πάντοτε στο πεδίο του μη αναπαραστάσιμου. Κάθε προσπά­ θεια για περιγραφή αποτελεί το ξεκίνημα για τη φθορά του ως γεγονότος στο οποίο ενυπάρχει το στοιχείο του τραγικού: «Μόνον εκείνο που έχει καταγραφείμπορεί... να λησμονηθεί, επειδή έ ­ χουμε τη δυνατότητα να το διαγράφουμε» (ό.π.).

0 Σλινκ, με τον τρόπο του, υπεισέρχεται σε αυτή την προβληματική που, πάντως, είναι ένα ζήτημα υπό συζήτηση. Και είναι ένα ζήτημα που, ουσια­ στικά, έχει προκύψει ύστερα από την «έκρηξη» των ΜΜΕ, όπως για παράδειγμα, η αίσθηση που δημιουργήθηκε ότι ο Πόλεμος στον Κόλπο το 1991 ήταν σαν να μην έγινε ποτέ, ακριβώς επειδή η τηλεόραση τον κατέγραψε, σαν ποδοσφαιρικό αγώνα θα έλεγε κανείς, λεπτό προς λεπτό, με τα «ριπλέι» και τις εναλλαγές από κάμερα σε κάμε­ ρα. Ήταν ένα θέαμα για τους περισσότερους από εμός, με πραγματικά όμως θύματα, αληθινούς θύτες. Δεν είναι πολύ πιο εύκολο να ειπωθεί κάτι τέτοιο για ένα γεγονός που έλαβε χώρα πενήντα και πλέον χρόνια πριν; 0 Σλινκ στο βιβλίο του, εμ­ μέσως πλην σαφώς, κλείνει υπέρ αυτής της άπο­ ψης αφού αναφέρεται στο Ολοκαύτωμα με έναν πλάγιο τρόπο, αναζητώντας «προσχήματα» (μια ι­ διότυπη ερωτική σχέση κ.τ.λ.) αν και εκείνο που κυρίως τον ενδιαφέρει είναι να καταγράψει μιαν ι­ στορία έτσι ώστε να προκύψει μέσω της γλώσσας

η θεραπευτική κάθαρση ενός οδυνηρού υπαρξια­ κού διλήμματος. Όπως και να 'χει, σε μια εποχή που παρατηρείται έ­ ξαρση του νεοναζισμού (και μπορεί για τους περισ­ σότερους από εμάς, οι νεοναζί τύπου «σκίνχεντς», ή οι Έλληνες «Χρυσαυγίτες» -για να αναφερθούμε στα δικά μας- να είναι ένα τσούρμο γραφικών τύ­ πων, για τους Τούρκους μετανάστες στη Γερμανία ή για τους Αφρικανούς που έχουν εγκατασταθεί γύρω από την Ομόνοια όμως αποτελούν μια μόνι­ μη απειλή), είναι ενδιαφέρον το ότι ένα τέτοιο βι­ βλίο έκανε αίσθηση στην Ελλάδα και, βεβαίως, ή­ ταν μπεστ σέλερ στη Γερμανία. Ημετάφραση του I. Κοπερτί συμβάλλει τα μέγιστα στην απόλαυση ε­ νός κειμένου που, παρά τη βαρύτητα του θέματος, κυλάει αγόγγυστα διαθέτοντας μιαν αξιοθαύμαστη ροή. Μια ροή σε ένα κείμενο «βαρύ» που οφείλεται εν ηολλοίς στην ενότητα του εσωτερικού λόγου του συγγραφέα. □

Σούπα από ξινολάπαθο ΝΟΡΑ ΕΦΡΟΝ

Οι δ«κα€τρ«ίς συνταγές της απιστίας Μτφρ.: Χίλντα Παπαδημητρίου Αθήνα, Πόλις, 1998. Σελ. 223

τίτλος αυτής της παρουσίασης οφείλεται σε μια από τις συνταγές που περιέχει το μυθιστό­ ρημα της Έφρον και η σούπα αυτή αποτελεί την κύρια πρόκληση του βιβλίου. Το βιβλίο είναι διασκεδαστικό μια και η ίδια η ηρωίδα του, η Ρέητσελ Σάμστατ, επιχειρεί να διακωμωδήσει μερι­ κές κατεξοχήν τραγικές στιγμές της ζωής της, για την ακρίβεια ένα διάστημα 6 εβδομάδων: από τη στιγμή που ο δεύτερος άντραςτης τής ανακοινώνει ότι είναι ερωτευμένος με άλλη έως τη στιγμή που τον αφήνει οριστικά. Ηείδηση, πέρα από τα συνήθη μίση και πάθη, ίσως να προκαλούσε πιο άμεσες αποφάσεις εάν η ηρωίδα δεν ήταν επτά μηνών έγγυος και μητέρα ενός άλλου δίχρονου αγοριού. Ηηρωίδα αρχικά φεύγει, κάνει μια επίσκεψη στη

0

Νέα Υόρκη, όπου επισκέπτεται την παλιά της ψυχοθεραπεύτρια και την ομάδα της και επιστρέφει μέσα σε δύο μέρες, διότι είναι πολύ ευάλωτη

Η Ν. Έφρον εικονογραφεί τις νευρώσεις των μικροαστών Αμερικανών του τέλους της δεκαετίας του 7 0 συναισθηματικά για να αντιμετωπίσει την κατάστα­ ση. ΗΈφρον διανθίζει αυτό τον κορμό της ιστορίας με ανελέητη σάτιρα του κύκλου της ηρωίδας (δημοσιογράφοι, πολιτικοί, διπλωμάτες, άνθρωποι

>

* 1

ο CL

/I

θ-

1

V

<3 Ο

Ό

Λίλυ Εξαρχοπούλου

Ί ;■

Ο ι δ ε κ α τ ρ ε ίς συνταγές τ η ς α π ισ τ ία ς

£3 I_____________________________

ΠΟΛΙΣ [

των μίντια) που κινείται μεταξύ Ουάσινγκτον και Νέας Υόρκης, τις αλληλοσπαρασσόμενες ομάδες δήθεν υποστηρικτικής ψυχοθεραπείας, τις εβραϊκές ψυχώσεις του συγκεκριμένου μικρόκοσμου. Μέσω της ηρωίδας της, που είναι συγγραφέας μαγειρικών συνταγών, παραθέτει διάφορες συνταγές και μάλι­ στα πριν από τη «μόδα» των σχετικών μυθιστορη­ μάτων (το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε το 1983) και μέσω του κύκλου της ηρωίδας εικονογραφεί τις νευρώσεις των μικροαστών Αμερικανών του τέλους της δεκαετίας του 70. Το θέμα είναι κατά πόσο, πέρα από τις έξυπνες ατάκες, προσφέρει κάτι περισσότερο από την εξιστόρηση μιας συνηθι­ τα Β ιβ λ ία του μ ή να

σμένης ιστορίας με συνηθισμένο τρόπο. ΗΝεφέλη Καλογεροπούλου σημειώνει στο, κατά τα άλλα αξιόλογο επίμετρό της, ότι δεν είναι απαραίτητο για κάποιον να είναι -μεταξύ άλλων- Αμερικανοεβραίος της Νέας Υόρκης ή ειδήμονας στα τηλεοπτικά σόου της Αμερικής για να συμμεριστεί τις απόψεις της Έφρον. Στο σημείο αυτό θα διαφωνήσω μαζί της. Το βιβλίο διαθέτει πολλά τρωτά κι ένα από αυτά είναι ότι, κατά το κοινώς λεγόμενο, είναι «πολύ αμερικάνικο». Ηέκφραση αυτή συνήθως χρησιμοποιείται για ταινίες του αμερικάνικου κινη­ ματογράφου και νομίζω ότι αρμόζει και οτο βιβλίο της Έφρον, η οποία, ούτως ή άλλως, είναι επιτυχη­ μένη σεναριογράφος. Με δικαιώνει πιστεύω και ο μακρύς κατάλογος σημειώσεων που ακολουθεί το κείμενο και επεξηγεί τις εβραϊκές λέξεις του, καθώς και τα τηλεοπτικά σόου και τους παρουσιαστές. Η μετάφραση βοηθά στην ανάδειξη του χιούμορ του κειμένου, αλλά για τις συνταγές θα βοηθούσε σίγουρα η μετατροπή της θερμοκρασίας ψησίματος των φαγητών σε βαθμούς Κελσίου. Η ηρωίδα παρατηρεί κάπου πως λέγεται ότι μόλις «επισημάνεις κάτι για τον εαυτό σου και το βάλεις στο χαρτί, απελευθερώνεσαι. Και φυσικά δεν είναι έτσι. Απλώς τα κατάφερες να το βάλεις στο χαρτί». Αυτό συνοψίζει και τη δική μου άποψη για το μυθι­ στόρημα της Έφρον.

Από την καρδιά του αμερικάνικου νότου I

ΡΙΤΣΑΡΝΤ ΦΟΡΝΤ

ί

Κομμάτι από την καρδιά μου

Η I | !

Ειοαγωγή-μετάφραοη: Αθηνά Δημητριάδου Αθήνα, Ολκός, 1998.

ί

κ ε φ τό τα ν πως αν π ζω ή έδ ιν ε σ υνέχεια ευ κ α ιρ ίες για μια καινούρια αρχή, όπως είχε αποφασίσει σήμερα πως συνέβαινε μ ε

τη δική το υ ■πως αν κ α τά φ ερ ν ε να επ ιζήσει τελικ ά, θα έβρισκε, κάπ οτε μ προσ τά του κι αυτές τις αδειανές στιγμές, τις χωρίς ανάοα και χωρίς ζωή, το χρόνο που χώριζε ό,τι είχε συμβεί στο παρελθόν από ό,τι μόλις άρχιζε. Μ' αυτές τις αδειανές στιγμές, σκεφτόταν, οφείλε να βρί­ σκει κανείς τρόπους να εξοικειώνεται.»

Ιδού ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από την οπτική γωνία του Ρόμπαρντ Χιουζ, του ενός α­ πό τους δύο ήρωες του μυθιστορήματος του Ρ. Φορντ «Κομμάτι από την καρδιά μου». 0 άλλος βασικός ήρωας είναι ο Σαμ Νιούελ, ένας νεαρός δικηγόρος που συναντά τον πλάνητα μεροκαματιάρη Ρόμπαρντ Χιούζ σ' ένα απομονωμένο νησί όπου και οι δύο αναζητούν δουλειά. Γύρω στα τριάντα πέντε ο Χιουζ παίρνει την απόφαση ν' αλλάξει ζωή και εγκαταλείπει τη γυναίκα του στην Καλιφόρνια για χάρη της εξαδέλφης του Μπιούνα που είναι παντρεμένη στο Νότο μ' έ­ ναν μπεηζμπωλίστα. Το μυθιστόρημα είναι το χρονικό της πτώσης των δύο ηρώων μέσα από την έκπτωση και την κατάπτωση των ανθρώπινων σχέσεων. (Βασικό θέμα όλων των μυθιστορημάτων του Ρίτσαρντ Φορντ.) Με το A peace o f my heart (1976) o Φορντ ξεχώρισε αμέσως - πρόκειται για το πρώτο του μυθιστόρημα. Το βιβλίο περιέχει, ό­ πως μας πληροφορεί στην κατατοπιστική εισα­ γωγή της η μεταφράστρια, αρκετό αυτοβιογρα­ φία στοιχεία: είναι οι ημερολογιακές σημειώ­ σεις του Σαμ Νιούελ για τη ζωή και τις περιπέ­ τειες με τον πατέρα του, πωλητή αμυλόκολλας (πωλητής αμυλόκολλας ήταν και ο πατέρας του συγγραφέα). Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται στις πολιτείες που βρέχει και καθορίζει τη μοίρα τους ο Μισισιπής, όπως και τα μυθιστορήματα που έγραψε ο μέγας Φόκνερ. Την επίδρασή του δεν αρνήθηκε ούτε ο ίδιος ο συγγραφέας, ο οποίος ό­ ντας δυσλεκτικός λέει πως διάβαζε εξαιρετικά αργά, σχεδόν λέξη προς λέξη, τα μυθιστορή­ ματα του Αμερικανού Νομπελίστα (σε ηλικία 19 ετών διάβασε τον «Αβεσαλώμ», σε ηλικία τριά­ ντα τεσσάρων ετών έγραψε το «Κομμάτι από την καρδιά μου»). Η επίδραση του Φόκνερ είναι φανερή στους γυναικείους χαρακτήρες, δύο ό­ λους όλους. Στην κ. Λαμπ και την Μπιούνα. Οι γυναίκες στον Φόκνερ και τον Φορντ είναι σο­ φότερες, αλλά ο ρόλος τους είναι εντέλει σκο­ τεινός και μοιραίος.

Το μυθιστόρημα του Φορντ θα μπορούσε να έ­ χει ως μότο το λόγο του Σ. Μπέκετ: «Το τέλος βρίσκεται μες στην αρχή. Και όμως συνεχίζου­ με». Κι αυτό γιατί μ' έναν έντεχνο τρόπο οι τεΡΙΤΣΑΡΝΤ

ΦΟΡΝΤ

ΚΟΜΜΑΤΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΜΟΥ

λευταίες σελίδες του μυθιστορήματος βρίσκο­ νται στον ολιγοσέλιδο πρόλογό του. Μια τεχνική που γνωρίζουμε καλά από τον κινη­ ματογράφο. Στην πρώτη σεκάνς βλέπουμε το τέλος, και όλη η ταινία είναι ένα μεγάλο φλαςμπακ. Αλλωστε από το ρόουντ μούβι, ένα είδος επί­ σης κινηματογραφικό, αντλεί πολλά στοιχεία το μυθιστόρημα. Όπως και από μια σειρά Αμερικανούς συγγρα­ φείς: τον Χέμινγουεϊ, τον Κάρσον Μακ Κάλερς, τον Τρούμαν Καπότε (του «Άλλες φωνές άλλοι τόποι»). Συνοψίζοντας το «Κομμάτι από την καρ­ διά μου» είναι ένα ακόμη μυθιστόρημα στη με­ γάλη παράδοση της διάψευσης του «αμερικανι­ κού ονείρου», ελκυστικό και απωθητικό, σκοτει­ νό και δυνατό. κώστας Ξ. Γιαννόπουλος

τα Β ιβλία του μήν*>

Στην πόλη των μαγεμένων I

ΖΟΡΖΕ ΑΜΑΝΤΟ

I

Ο πόλεμος τ ο ν Α γ ιο ν

■1 ■

Μτφρ.: Φράγκω Καραογλάν Αθήνα, Bell, 1998. Σελ. 557

διαλέγει για μυθιστορηματικούς χαρακτήρες του. Μέσα από την αφήγηση του Αμάντο αναδύεται η απλότητα και μαζί η πλησμονή, τα μεθυστικά αρώματα των νερών, του αέρα, της γης και των κορμιών, η μαγεία που ξεπηδά από το απροσ­ δόκητο (γιατί η ζωή είναι καμωμένη από το ανα­ πάντεχο, και αυτό της δίνει τη γοητεία της), η πλησμονή της ζωής μέσα από την πλούσια προ­ σφορά και ικανοποίηση της επιθυμίας, που δεν δέχεται όρια επειδή μπορεί να διεισδύει, να επεκτείνεται και να διαστέλλεται μες στο ελάχι­ στο: «θα σου δώσω χτένα για τα μαλλιά σου. / 0 ουρανός κι η θάλασσα που σου δίνω δεν είναι αρκετά...». Οι δυνατότητες της πρόζας του Αμάντο αναδεικνύονται στις υποβλητικές περιγραφές και στα μέρη όπου κυριαρχεί η απόδοση των συναισθη­ μάτων των χαρακτήρων. Αντίθετα, στα μέρη που περιγράφεται μια δράση, η οποία αναπτύσ­ σεται σε κλειστούς χώρους και έχει χαρακτήρα δημόσιο, η αφήγηση είναι μονοδιάστατη και με-

Από την αφήγηοη του I . Αμάντο αναδύεται η μαγεία που ξεπηδά από το απροσδόκητο έσα στο σούρουπο ένα πλεούμενο φτάνει στην πόλη της Μπαΐα με το πολύτιμο φορτίο του: το άγαλμα της Αγίας Βαρβάρας του Κεραυνού. Το άγαλμα ζωντανεύει και χάνεται στους δρόμους του λιμανιού, επειδή η Αγία έχει έρθει για ν' απελευθερώσει την όμορφη Μανέλα που η θεία της Ανταλζίζα την κρατά κλειδωμένη, εμποδίζοντας τον έρωτά της με τον νεαρό Μίρο. Μέχρι να τελειώσει την απο­ στολή της θα συμβούν πολλά θαυμαστά γεγο­ νότα που μόνο σε αυτή την πόλη των μαγεμέ­ νων θα μπορούσαν να συμβούν, εδώ που το πανηγύρι των αισθήσεων, των αρωμάτων, των χρωμάτων και του έρωτα μεθάει τους πραγματι­ κούς ήρωες της Βραζιλίας, που όπως έχει δηλώ­ σει ο Αμάντο, είναι οι πόρνες, οι περιθωριακοί, οι απλοί εργάτες, όλοι αυτοί που απουσιάζουν από τις σελίδες της ιστορίας - και που γι' αυτό τους

m

τα Β ιβ λ ία του μή να

ρικές φορές δύσκαμπτη. Αυτό δικαιώνει τη στροφή του 1958, όταν ο Αμάντο με το μυθι­ στόρημα Γκαμπριέλα, Γαρίφαλο και Κανέλα ε ­ γκαινιάζει μια καινούρια συγγραφική περίοδο κα­ τά την οποία περιορίζεται η στράτευσή του στο κομμουνιστικό ιδεώδες, αφήνοντας στο έργο του μεγάλα περιθώρια για λυρισμό, ειρωνεία και ψυχολογική ανάλυση. Τα καλύτερα από τα έργα της περιόδου αυτής (0/ βοσκοί της νύχτας, Η Ντόνα Φλορ και οίδ ύ ο της σύζυγοι, Η σκηνή των θαυμάτων και Τερέζα Μπατίστα ) χαρακτηρί­ ζονται από την κυρίαρχη παρουσία της αφροβραζιλιάνικης κουλτούρας, της μαγείας, του συ­ γκρητισμού των θρησκειών και των φυλών της Μπαΐα, του ερωτισμού και γενικότερα της αι­ σθησιακής πλευράς της ζωής του βραζιλιάνικου λαού. Βαγγέλης Αθανασόπουλος

-®ί7

Μυθιστόρημα

Έργο διαχρονικό

με ανοιχτότέΧος^ 1 ΓΚΥΓΙΩΜ ΛΕ ΤΟΥΖ | Ξάφνιασε με ■1 Μτφρ.: Αγγελική Ξύδη ■1 Αθήνα, Πόλις 1998. Σελ. 218 Μ Γκυγιωμ Λε ΓΚΥΓΙΟΜ/ 11 Τουζ γράφει U ένα μυθιστό­ Ζάφνια ρημα με ανοιχτό τέλος για τη σημε­ ρινή εποχή, το οποίο ολοκληρώ­ νεται μόνο όταν κλείσει η κυκλική του πορεία. Τελειώνει κι αρχίζει με τον Μαρέν, τον - Β™ 1 φ α ιν ο μ ε ν ικ ά κεντρικό ήρωα, που αποτελεί και την αφορμή για να σκιαγραφήσει ο συγγραφέας τη ζωή τεσ­ σάρων ανθρώπων στο ξεκίνημά της. Μέσα απ' αυτούς περιγράφει μια πλευρά της πραγματικό­ τητας της εποχής, τις ερωτικές αναζητήσεις στην προσπάθεια ανεύρεσης μιας ταυτότητας, το φόβο μπροστά σε αποφάσεις που μοιάζουν αμετάκλητες, την αδυναμία συμφιλίωσης με τον εαυτό μας. Ξαφνιάζει όμως τους αναγνώστες με την εισαγωγή του πραγματικού ήρωα, του Λικ, που λειτουργεί σαν καθρέφτης και δείχνει μιαν άλλη όψη για να μας κάνει να νιώσουμε οικεία ξανά με τον εαυτό μας, να θυμηθούμε την πιθα­ νή απλότητα της ζωής και τη ζεστασιά των ανθρωπίνων σχέσεων.

:

Άλκηστη Χρονάκη

NATHANIEL HAWTHORNE

ί

Το ά λικο γράμμα Μτψρ.: Κώστας Αθανασίου Αθήνα, Παπαδόποιιλος, 1998. Σελ. 344

Ν. Χόθορν (1804-1864), ένας από τους σημαντικότερους Αμερικανούς πεζογράφουςτου 19ου αιώνα, υπήρξε γόνος Πουριτανών. Οπροπάππος του, στο περίφημο «Κυνήγι τωνμαγισσών»τον 17ο αιώνα, είχε στείλει στην πυρά πολλές αθώες γυναίκες. Το παρελθόν «κυνη­ γούσε» τον Χόθορν, κάτι που φαίνεται καθαρά σε αυτό το συναρπαστικό μυθιστόρημα, αλλά και σε εκπληκτικά διηγήματα όπως τον «Αγαθό Νεαρό Μπράουν», την «Κόρη του Ραπατσίνι» κ.ά. Μια από τις εμμονές του συγγραφέα, η διερεύνηση της ανθρώπινης φύσης και ειδικά της σκοτεινής της πλευράς. ΟΧόθορν επηρέασε καταλυτικά συγγρα­ φείς όπως ο 0. Φόκνερ, ο 0. Γκόλντινγκ κ,ά. Το «Άλι­ κο γράμμα» είναι το πιο φημισμένο του μυθιστόρη­ μα (μεταφέρθηκε πρόσφατα στη μεγάλη οθόνη με καταστροφικά αποτελέσματα), και αφορά στη δραματική ιστορία της Έστερ Πριν, μητέρας ενός παιδιού, την οποία η μικρή κοινωνία των Πουριτα­ νών εκείνης ακριβώς της σκοτεινής εποχής κατα­ διώκει επειδή έχει διαπράξει μοιχεία. ΗΈστερ δεν κατονομάζει τον εραστή της (ο οποίος είναι ένας νεαρός ιερέας). Καταδικάζεται σε δημόσιο εξευτελισμό και τελικά ωθείται στην απομόνωση. Διατη­ ρεί όμως ακέραιη την αξιοπρέπειά της, την αυθεντικότητά της ως άτομο αλλά και την αγάπη της για το συνάνθρωπο. Παρά το θέμα του, και παρά το ότι εκδόθηκε το 1850, το «Άλικο γράμμα» είναι ένα διαχρονικό έργο κυρίως για τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει ο συγγραφέας την ηρωίδα του, θίγοντας ζητήματα που ο φεμινισμός άρχισε να «αγγίζει» σχεδόν έναν αιώνα αργότερα. Χωρίς προβλήματα η μετάφραση.

Ο

Ηλίας Μαγκλίνης

ΠΟΙΗΣΗ

Εθνική ποίηοη και πολιτική απραξία Μ ΙΧΑΛΗΣ ΠΙΕΡΗΣ

Σ ' ovcipo η πατρίδα Αθήνα, Πλανόδιον, 1998. Σελ. 62

Κύπρος είναι το αιχμηρότερο αγκάθι στη συνείδηση των ελλαδιτών· και όχι μόνο για την απροκάλυπτη εγκατάλειψη, αδιαφορία και παντελή παραγκωνισμό που υπέφερε κατά τους τελευταίους αιώνες. Ακόμα χειρότερο υ­ πήρξε το γεγονός ότι οι κάτοικοι της κυρίως Ελλάδας δέν κατόρθωσαν να την αντικρίσουν ως μια ολοκληρωμένη πολιτισμική ενότητα, την ακερακίομένη φωνή μιας ειδικής ιστορικής εμπειρίας και, τέλος, ως μία από τις υπαρκτές και δυνατές φωνές του έλληνα λόγου. Έτσι, κάθε μαρτυρία από την Κύπρο, κάθε κα­ τάθεση οδύνης και ευφορίας, δοξολογίας ή βλαστήμιας, ενέχει μια μοναδική σπουδαιότητα, σχεδόν μια ανακαινιστική οξύτητα: επεκτεί­ νει και πολλαπλασιάζει την αναπαραστατική δυνατότητά της γλώσσας μας, διευρύνει την εικονολογία της ελληνικής λαλιάς και μεγεθύ­ νει την τοπογραφία του ελληνικού ασυνειδή­ του. Δεν θα αναλωθούμε εδώ σε άστοχες κουβέ­ ντες για το πού ανήκει η παραγωγή των Κυ­ πρίων, αν είναι αυτόνομη ή κλάδος της ελληνι­ κής λογοτεχνίας, δηλαδή της λογοτεχνίας του ελληνικού κράτους. Ο καθένας ανήκει εκεί που θέλει να ανήκει, στην παράδοση με την οποία συζητάει και στην οποία ανταπαντάει. Η λογο­ τεχνική παράδοση δεν είναι ζήτημα ιστοριογρα­ φικών καταλογογραφήσεων, αλλά δομικών και ψυχολογικών συσχετισμών.

Η

τα Β ιβ λ ία του μήι

Με την τελευταία συλλογή του Μιχάλη Πιερή Σ' όνειρο η πατρίδα (Πλανόδιον, 1998), έχουμε μια πολυδιάστατη απάντηση στα ερωτήματα που απευθύνουμε εμείς ως εξωτερικοί ανα­ γνώστες στην παράδοση λόγου που εκδιπλώνουν οι Κύπριοι δημιουργοί. Ο Mix. Πιερής είναι ένας πολύ γνωστός πανεπιστημιακός δάσκα­ λος, σημαντικότατος μελετητής του Καβάφη, του Σεφέρη και της ελληνικής παράδοσης στο σύνολό της. Τα προγενέστερα ποιήματά του ά­ φηναν μεγάλα ερωτηματικά και απορίες, ας πούμε μια γεύση του ανολοκλήρωτου. Η συλ­ λογή αυτή, ωστόσο, δείχνει έναν άρτιο και ολοποιητικό καλλιτεχνικό λόγο, μια γλωσσική δύ­ ναμη γεμάτη από λυρική πνοή, μιαν ένταση

που τεντώνει τη συνείδηση στα όριά της και μια διακειμενική πολυσημία που αιφνιδιάζει με την ευστοχία και τη λειτουργικότητά της. Εύστοχη είναι η λέξη που θα χαρακτήριζε αυτή την κατάθεσή του. Γιατί εδώ η γραφή του βρί­ σκει καταρχήν τον στόχο της και δεύτερον γιατί η ίδια γίνεται ο στόχος καλλιτεχνικών διερωτήσεων. Εύστοχη γιατί κατορθώνει να διατυπώσει μια σκοποθεσία που καθηλώνει το επικαιρικό στοιχείο μέσα στη συμπαγή μορφή της εκφρα­ στικής του πληρότητας. Εύστοχη, τέλος, γιατί έχει το θάρρος να σηκώσει το δάχτυλο και να υποδείξει τον αίτιο, όχι απλώς για να καταδικά­ σει την αδικία και το έγκλημα, ή να αρνηθεί τις επιταγές κάποιας αμετάκλητης μοίρας, αλλά και να κατονομάσει αδίστακτα τον υπεύθυνο, τον άδικο και τον εγκληματία. Εκ πρώτης όψεως, πρόκειται για ποιήματα σατι­ ρικά και σαρκαστικά· αλλά αν κοιτάξουμε πίσω από τη λυρική τους οργή, θα δούμε ότι η δύνα­ μη του λόγου τους τα καθιστά ποιήματα αυτο­ γνωσίας. «Δεν είναι οι Τούρκοι μάνα. Αυτούς σχεδόν / δεν τους θωρούμε. Είναι το αίμα τ ' α­ δ ε λ φ ο ύ / που θέλουμε να πιούμε» (σ. 9). Η μι­ σαλλοδοξία, η γνησιότερη αρετή του ελληνι­ κού κόσμου. Αυτήν μαστιγώνει ο ποιητής, γιατί μόνο ο ποιητής έχει το θάρρος να α­ νακαλέσει τα πράγματα στο όνομά τους, ακόμα και όταν διαλέγει τον υψήγορο τόνο της δικανικής καταγγελίας, ή το λυρικό παράπονο του ματαιωμένου έρωτα: «Απ' τον τριγμό του μέαα π άθους/ τ ’ αθέατο φιλί που ε ­ τοιμαζόταν ποτάμι / ξεροπ όταμος που φ ού ­ σκωνε κρυφά / κι έμ ελ λ ε να ξεσπάσει οτην α­ ναπότρεπτη στιγμή» (σ. 16-7).

Αυτή την αιώρηση διακρίνουμε στα ποιήματα του Πιερή: ο θυμός και ο έρωτας, μια θαυμάσια συμπαιγνία αισθήσεων που συναρμονίζουν τις συγχορδίες ολόκληρης της ψυχής. Ένα τρα­ γούδι που λέγεται με μίσος: αυτό είναι το ω­ ραιότερο άσμα για την ελληνική ιστορία· ένας ύμνος που ψάλλεται με πικρία, αυτό που όφειλε να είναι και ο εθνικός μας ύμνος. Γιατί μόνο έτσι μπορεί να καταπολεμηθεί η έλλειψη αυθε­ ντικότητας των πρωταγωνιστών της, ας την πούμε καλύτερα η έλλειψη ειλικρίνειας που «προικίζοντας τον κάθε παραποιητή / μ ' ένα π ορτραίτο σουπερπατριώτη» (σ. 21), διαλύει τη συνοχή σημασιών της ελληνικής παράδο­ σης και καθιστά το μυθικό σύμπαν της ιστορίας

m-

μας μη κατοικήσιμο, αναληθές, σκοτεινό, ά­ μορφο. Ποτέ δεν υπήρξε εξωτερικός εχθρός, βλαβερή επίδραση και διαφθορά από αλλού· αυτά δημιουργούνται από τα μέσα μας, από το ψέμα, την ανειλικρίνεια, την ευτέλεια. Για αυτά μιλάει η ποίηση του Πιερή· για τούτο το έργο του είναι λόγος ευθύνης, υπεύθυνης κριτικής, της μόνης που μπορεί να απευθύνει ο ζωντανός ποιητικός λόγος προς τους αναγνώστες του.

0 Πιερής, ζώντας σε ένα μεταίχμιο του ελληνι­ σμού, εκεί όπου διακυβεύονται τα μεγάλα ερω­ τήματα της ιστορίας μας, μπορεί να ασκήσει το ευγενέστερο γνώρισμα του ανθρώπινου εκπο­ λιτισμού, την αυτοκριτική. Γιατί μόνο έτσι, μετά τον Παλαμά, τον Καβάφη, τον Σεφέρη, τον Ρίτσο και τον Βαφόπουλο, μπορούμε να κατα­ νοήσουμε την καταγγελία της σάτιρας σε μια ε­ ποχή που στερείται τραγωδίας. ΟΠιερής καταγ­ γέλλει, μαστιγώνει και μαστιγώνεται. Άλλωστε, μόνο οι άνθρωποι που αγαπούν την παράδοσή τους, που αγαπούν να δουν την παράδοσή τους να ακμάζει, μπορούν να αυτοτιμωρηθούν με τη λαγνεία και τη δύναμη που απαιτείται για να μη μεταθέτουν τις ευθύνες τους αλλού. Αυτό το τρομακτικό και βλακώδες χαρακτηρι­ στικό της ελληνικής ιστοριογραφίας και πολιτι­ κής, η μετάθεση των ευθυνών από εμάς τους ί­ διους σε κάποιον άλλο, στους ξένους, στους Τούρκους, στην ιστορική νομοτέλεια, στη θεία πρόνοια και άλλα παραπροϊόντα, έχει κάνει να χάσουμε τη θέση μας στην ιστορία. Δεν είμα­ στε ιστορικά υποκείμενα, δεν καταλαμβάνουμε καμιά θέση ιστορίας· δεν δημιουργούμε πολιτι­ σμό· δεν δρούμε παρά μόνο αντιδρούμε, δεν δημιουργούμε αιτήματα παρά μόνο καταναλώ­ νουμε δάνεια. Αυτή είναι η αεργία μας, η οντολογική ασήμια εντός της ελληνικής γλώσσας, που παρατηρούμε κατά τους τελευταίους αιώ­ νες. Ο ποιητής όμως δεν ξεχνάει ότι οι Τούρκοι διάβηκαν τον Ελλήσποντο κατόπιν προσκλήσεως του Ιωάννη Κατακουζηνού, που μετανιωμένος αποσύρθηκε σε μοναστήρι για να θρηνήσει τα σφάλματά του. Ως πότε όμως η μετάνοια θα γί­ νεται δικαιολογία; Εδώ θεμελιώνεται και η ποί­ ηση του Πιερή πάνω στην ακρότητα της απόρ­ ριψης, πάνω στη μεθόριο της άρνησης. «Καλύ­ τερα / το ποίημα να 'ναι θυμό γεμάτο, χολή / και περιφρόνηση. Παρά σε Μέγαρο να μπω / να τα Β ιβ λ ία του μή να

παριστάνω κάτι χωρίς να κάνω τίποτα» (σ. 26). Η χολή, λοιπόν, και η περιφρόνηση· αυτά οισιρηλατούν τον ποιητή να ανοίξει τις πύλες των προσχημάτων μας για να φανούν οι μικρό­ τητες χωρίς εξωραϊσμούς· γιατί μόνο σε αυτές έχουμε ήδη μεγαλουργήσει. Αυτά τα συναισθή­ ματα που μανιάζουν τον Πιερή όμως, δεν προκάλεσαν ούτε καν τη δυσφορία του Σεφέρη, που πήγε στην Κύπρο για να μας πει ότι κανείς δεν μπορεί να αλλάξει τη θέληση των δυνα-

Ποιητική ουλλογή που δείχνει έναν άρτιο και υλοποιητικό καλλιτεχνικό λόγο, που αιφνιδιάζει με την ευοτοχία και τη λειτουργικότητά της τών. 0 Πιερής βρίσκεται κοντότερα μάλλον στην παράδοση του Καβάφη, που γνώριζε ότι η ποίηση δεν αλλάζει ποτέ τίποτε, ουσιαστικά δεν αλλάζει ποτέ κανέναν, αν δεν δίνει έναν ρυθμό στα αισθήματα του ανθρώπου, τα αι­ σθήματα εκείνα που τον κάνουν άνθρωπο: «Σε στίχο / εγώ θα χτίσω το σώμα το χτιστό- την έκπαγήη / ομορφιά, την άφ θα ρτη ηδονή, τη μνήμη / που επιμένει. Τη μνήμη που πονεί» (σ.

26). Με αυτά τα εφόδια ο ποιητής κατέρχεται στην ιστορία, τον μεγάλο κώδικα που μας υποδει­ κνύει τι δεν είμαστε σήμερα. Λεόντιος Μαχαιράς; γραμματικός, Γυναίκες της Κύπρου στην πορεία, Μ έρες της Λευκωσίας (1373 μ.Χ.), Από την ποήιορκίαν τη ς Κερύνειας (1374 μ.Χ.), Ο μπάσταρδος της Κύπρου, όλα συμπλέκονται

για να πλάσουν τον μύθο του ατόμου που συ­ γκεφαλαιώνει μέσα του το χρόνο και μπορεί μέσαί από την οδύνη του κόσμου να δημιουρ­ γήσει το φαντασιακό κορύφωμα των επιθυμιών του. Στο τελευταίο μέρος της συλλογής περι­ διαβάζουμε αυτόν τον αλλοεθνή κόσμο, μια περιήγηση στο σύμπαν των ετεροτήτων που δημιουργεί, μέσα από την πολύμορφη δράση των συσχετίσεων και την τολμηρή συμμετρία των αναλογιών, τη Βαρκελώνη, την Πετρούπο­ τα Β ιβ λ ία του μή να

λη και το Παλέρμο, τις πόλεις της προσωπικής μας ιστορίας, τις πόλεις δηλαδή που η μεγάλη θεά της ιστορίας, η τύχη, μας αναγκάζει να νιώ­ θουμε το σκίρτημα του σώματος να μετατρέπεται σε συμβολικό σημείο. Στα ποιήματα του Πιερή διαβάζουμε με απί­ στευτη και με απροσδόκητη αδρότητα την επα­ ναδιαπραγμάτευση θεμάτων και προσώπων, που ελάχιστα αγγίχτηκαν στο παρελθόν, από την εποχή των Σατυρικώ ν Γυμνασμάτω ν του Παλαμά. Η σάτιρα εμφανίζεται σε εποχές κρί­ σεων, σε στιγμές έντονης κρίσης για την εξου­ σία και υποδηλώνει περισσότερο από οτιδήπο­ τε άλλο τη διάσταση πολιτισμικών χαρακτήρων που απαρτίζουν έναν πολιτισμό. Αυτή τη σύ­ γκρουση διακρίνουμε στα ποιήματα του Πιερή· τη διαμάχη ανάμεσα σε πολιτισμικές νοοτρο­ πίες που συναποτελούν το αδιάπλαστο πρόσω­ πο της νεοελληνικής πολιτικής φυσιογνωμίας. Γιατί το να δούμε έναν ποιητή σαν τεχνίτη, αν και βέβαια μόνο τεχνίτες μπορούν να φορέσουν ξένες μάσκες χωρίς να χάσουν το πρόσωπό τους, σαν να συρρικνώνουμε την ανθρώπινη μαρτυρία και να τη μετατρέπουμε σε προσωπι­ κό μας ανάγνωσμα, μια προνομιακή σχέση με τον γραπτό λόγο, που σε τελική ανάλυση αφο­ ρά μόνο την προσωπική σχέση μας με το χρό­ νο. Το σημαντικότερο όμως είναι να δούμε την ποίηση σαν μια προσπάθεια κατασκευής συλ­ λογικών μύθων, ως μια μυθική μήτρα, όπου το ατομικό χρώμα ανακεφαλαιώνει και επιτέμνει την πολλαπλότητα των διαφοροποιήσεων. Με άλλα λόγια, η ποίηση του Πιερή είναι εθνική ποίηση, είναι λόγος εθνικού ποιητή. Γιατί ένας εθνικός μύθος μπορεί να δοθεί μόνο από την ά­ κρη ενός κόσμου, από τη θεωρούμενη περιφέ­ ρεια, όπου η συνείδηση συλλαμβάνει με καθη­ μερινή απτότητα ό,τι την καθιστά αυτό που εί­ ναι και αυτό που τη διαφοροποιεί από αυτό που δεν είναι. Εκεί επιπλέον η ανθρώπινη συνείδη­ ση, ζώντας στην αβεβαιότητα της κάθε ώρας και με τη βεβαιότητα της δικής της παρουσίας, μπορεί να θυμηθεί και επομένως να φανταστεί τις περιστάσεις που ο χρόνος έγινε καιρός, που κατόρθωσε δηλαδή να μετουσιώσει το δεδο­ μένο σε σύμβολο και να ξανακοιτάξει τον κό­ σμο των χρωμάτων με νοσταλγία. Αυτό άλλωστε το χαρακτηριστικό διέκριναν στην Κύπρο ως τοπίο της φαντασίας τους πολ­ λοί ταξιδιώτες και περαστικοί· όχι όμως και οι

μόνιμοι κάτοικοι. Αυτοί βλέπουν το σύμβολο να παραμένει δεδομένο, τον καιρό να αλλοιώνεται σε σειρές στιγμών, σε άμυθες οικόοιτες περι­ πέτειες ιδιωτικών μελοδραμάτων. Μια συλλογι­ κή συμφορά -και τι άλλο συνέβη στην Κύπρο παρά μια εθνική προδοσία και καταστροφή; την οποία αποφεύγουμε να αναλύσουμε ιστο­ ρικά από φόβο μήπως χαρακτηριστούμε εθνικιστές ή, τέλος πάντων, συναισθηματικοί· όμως η συμφορά αυτή έδειξε την έλλειψη πράξης, την απουσία πολιτικής βούλησης και την ανευθυνότητα της πολιτειακής μας συγκρότησης. Και μέσα από όλη αυτή την κοινωνική τραγωδία, έρχεται και πάλι η κατάθεση της ποίησης να διασώσει αυτό που μπορεί να μεταβεί στην επό­ μενη πολιτισμική μας συνείδηση· μια κατάθεση που αποζημιώνει μερικώς, αν και δεν εξαλείφει, την αποκαρδιωτική αλήθεια της ιστορικής μας ανευθυνότητας. Ως πότε όμως η ποίηση θα α­ ποτελεί το άλλοθι της συνείδησής μας για την καταστροφική απραξία της πολιτικής μας ζωής; Στην ποίηση του Πιερή βρίσκουμε την ειρωνεία, τον σαρκασμό και τον κυνισμό ενός ανθρώπου που πίστεψε και αγάπησε, αλλά ανακάλυψε ότι το αντικείμενο της επιθυμίας του ανήκε αλλού, σε πρόσωπα που μπορούσαν να το καρπωθούν, λέγοντας ψέματα και στήνοντας απάτες και τραυλίζοντας βλακείες- πρόσωπα που γίνο­ νταν πιστευτά και αποτελούσαν σημεία αναφο­ ράς και είδωλα κοινωνικών κινημάτων, που μέ­ σα τους όμως κόρωνε και πυρπολούσε η μανία της φιλαρχίας, της εγωπάθειας και της ηλιθιό­ τητας. Μέσα σε αυτό το σκηνικό, η ολοκληρία του έρωτα, η αυθεντικότητα της εξομολόγη­ σης, η αλήθεια της προσφοράς δεν μπορούσαν παρά να μετατραπούν σε άρνηση, απόδραση και βλαστήμια. Στο λόγο του Πιερή ακούμε τη φωνή ενός έν­ θεου να ψέγει τους ανενθουσίαστους, τους χω­ ρίς πόθους, τους χλιαρούς. Αυτό λέγεται ποίη­ ση αρχαϊκού ήθους που, σε μια εποχή ασιατικής ρητορικής, υποδεικνύει ότι ακόμη δεν μάθαμε να δίνουμε προσοχή στους ποιητές. Ο Πιερής ανορθώνει τον ελληνικό λόγο για να μπορέσει να κοιτάξει άφοβα το πρόσωπό του στον κα­ θρέφτη της τέχνης και να ρωτήσει γιατί. Μαζί του, αγγαλλιούμε κι εμείς, αφού πλέον τα ονό­ ματα φωτίζουν τα πράγματα και η ποίηση γίνε­ ται μια τελετή αληθογνωσίας.

0 Κωστής Παλαμάς έγραψε κάπου: «η ποίησις

είναι διά τας αποθεώσεις και διά τα αναθέματα που μένουν». Αναρωτιέμαι λοιπόν αν σε αυτά τα ποιήματα του Πιερή συναντάμε την αποθέω­ ση και το ανάθεμα που μένουν, γιατί μιλάνε α­ πό το κέντρο μιας παράδοσης και την περιφέ­ ρεια μιας πολιτείας. □

Συστηματικήμετάφραση I «Ο μήρου Ο δύσσεια» I . Ραψωδία π' Κ Ι Μετάφραση-Επιλεγόμενα: Δ. Ν. Μαρωνίτη R

Αθήνα, Καοτανιώτης, 1998. Σελ. 56

καθηγητής Δημήτρης Μαρωνίτης συνεχίζο­ ντας τη συστηματι­ κή μετάφραση της «Οδύσσειας» πα­ ρουσιάζει τη δέκα­ τη έκτη ραψωδία, με την οποία εγκαι­ νιάζεται το θέμα στον κύκλο του ε­ σωτερικού νόστου.

0 κύκλος αυτός έ­ χει ανοίξει ήδη από τη δέκατη τρίτη ραψωδία με την άφιξη του Οδυσσέα στην Ιθάκη και κλείνει στο τέλος του έ­ πους με την επιστροφή του ήρωα στη συζυγική κλίνη και στη βασιλική εξουσία. Ηπρώτη αναγνώ­ ριση είναι για τον Τηλέμαχο στη σπηλιά του Εύμαιου- η τελευταία για τον Λαέρτη στα αμπέλια του νησιού. Είναι ακριβώς αυτή η πρώτη αναγνώ­ ριση που διαπραγματεύεται αυτή η ραψωδία, για να ακολουθήσουν και οι υπόλοιπες, θετικές από συγγενικά και φιλικά πρόσωπα, αρνητικές για τους μνηστήρες και τους επίορκους δούλους. Έτσι σχηματίζεται το αναγνωριστικό σταυρόλεξο του δεύτερου μέρους του έπους που συμπερι­ λαμβάνει και τη συγκλονιστική βουβή αναγνώρι­ ση του πιστού σκύλου του Οδυσσέα, του Αργού, που ξεψυχά βλέποντας τον κύριό του μετά από είκοσι χρόνια.

0

Αλέξης Σταμάτης

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Το ράσο του________ επιστήμονα του Παναγιώτη Τοιαμούρα

MARGARET WERTHEIM

To navTcAovi του Πυθαγόρα Μτφρ.: Φώντας Κονδύλης Αθήνα, Π. Τραυλός-E. Κωσταράκη, 1998. Σελ. 380 RENEE WEBER

ί Η α ναζήτηση της ενότητας Μτφρ.: Λύοανδρος Μυγιάκης I Αθήνα, Ιάμβλιχος, 1997. Σελ. 407

ύο βιβλία, τα οποία από -ομολογουμένωςδιαφορετικές οπτικές γωνίες αντιμετωπί­ ζουν το επιστημονικό φαινόμενο και κινού­ μενα προς διαφορετικές κατευθύνσεις, έρχονται να υπογραμμίσουν άλλοτε μια λανθόνουσα άλ­ λοτε μια δεδηλωμένη σχέση-αναλογία μεταξύ επιστημονικού και εκκλησιαστικού ιερατείου. Η αναλογία αυτή δεν πρέπει να εκληφθεί μονάχα ως μεταφορά ή απλός παραλληλισμός, αλλά ως πραγματικό περιεχόμενο υποτιθέμενων απο­ σαφηνισμένων αντιλήψεων της επιστήμης. «Το παντελόνι του Πυθαγόρα» αποτελεί ένα έρ­ γο με έντονη φεμινιστική διάθεση. Η φεμινιστι­ κή ματιά της Μ. Wertheim διακρίνεται ήδη όχι μόνο από τον τίτλο, αλλά και από τον εύγλωτ­

Ο

το υπότιτλο του πρωτοτύπου, «Θεός, φυοική και πόλεμοι των φύλων (γενών)». Τα παντελό-

νια ως σύμβολο ενός φυλετικού σεξιστικού δια­ χωρισμού στο χώρο της φυσικής επιστήμης. Και με τη σειρά της η φυσική, όπως και ο εκλησιαστικός χώρος, ως το τελευταίο προπύργιο διατήρη­ σης μιας σεξιστικής αντίληψης της γνώσης κα­ θώς και σεξιστικών και φυλετικών διαχωρισμών. Η αποκάλυψη μιας υπόγειας, αλλά βαθιά ριζω­ μένης και εδραιωμένης σύνδεσης του σεξιστι­ κού (φυλετικού) στοιχείου με το θεολογικό και θρησκευτικό πνεύμα (ιδιαίτερα στο χώρο της φυσικής) στον δυτικό πολιτισμό αποτελείτο κε­ ντρικό ζήτημα της έρευνας της συγγραφέα. Η Μ. Wertheim επισημαίνει την ύπαρξη και τη δύ­ ναμη των κοινωνικών προκαταλήψεων, ακόμα και στο εκπαιδευτικό σύστημα και τις διαφορές κοινωνικοποίησης που καθιστούν δυνατή αυτή την ανισότητα σε βάρος των γυναικών, αλλά η παραπέρα ερμηνεία αυτής της ανισότητας στο χώρο της φυσικής αιτιολογείται κυρίως μέσα α­ πό τη θρησκευτική-θεολογική αναλογία και τη μεταφορική εικόνα. Η Μ. Wertheim στέκεται και παρουσιάζει τις κυριότερες στιγμές στην ιστορία της εξέλιξης της φυσικής επιστήμης και των μαθηματικών, από τους πυθαγόρειους και την ηλατωνίζουσα άπο­ ψη ότι η «δομή του φυσικού κόσμου καθορίζε­ ται από μια σειρά ανώτερων μαθηματικών» και, συνεπώς, τα πάντα είναι μαθηματικά, ώς την κβαντομηχανική και τη σημερινή θεωρία των πάντων. Η ίδια ισχυρίζεται ότι οι σχέσεις μεταξύ φυσικής και θρησκείας-θεολογίας, ακόμα και σε εκείνες τις ιστορικές περιόδους που υπήρχε η εντύπωση ότι τελούσαν εν διαστάσει, σε σύ­ γκρουση και σε αντιπαλότητα, υπήρξαν αντίθε­ τα πάντοτε πολύ στενές. Ακόμα, η σύγχρονη υ­ ποτιθέμενη προωθημένη θεωρία των πάντων (στην οποία ορθά ασκεί κριτική τόσο στο φιλο­ σοφικό υπόβαθρό της όσο και στο δυσβάστα­ κτο οικονομικό κόστος υλοποίησής της), και ό­ που συναντάμε τη συντριπτική πλειονότητα των φυσικών, από τον A. Einstein ώς τον S. Hawking, δεν αποτελεί παρά έκφραση μιας βα­ θύτερης θρησκευτικής και μεταφυσικής ανησυ­ χίας της σημερινής φυσικής αντίληψης. Στη διάρκεια του ιστορικού οδοιπορικού στο ε­ πιστημονικό πεδίο η συγγραφέας αναδεικνύει, πολύ ορθά, το ρόλο ορισμένων σπουδαίων γυ­ ναικών που ξεπέρασαν τους διάφορους φυλε­ τικούς φραγμούς και διαχωρισμούς της εποχής τους και στάθηκαν ισάξιες, και συχνά ανώτερες,

m.

των αρρένων συναδέλφων τους («Λάουρα Μπάσι, Σοφί Ζερμαίν, Μάργκαρετ Κάβεντις, Μαίρη Σόμερβιλ, Εμιλί ντι Σατλέ, Λιζ Μάιτνερ και Έμι Νέθερ»). Δεν πρέπει ασφαλώς να υποτι­ μούμε τις πραγματικές δυσκολίες που οι γυναί­ κες συνάντησαν και αντιμετώπισαν στην προ­ σπάθεια πρόσβασής τους στην επιστήμη, αλλά, κατά την άποψή μας, η ανάλυση της Μ.

Wertheim δεν είναι πάντοτε ικανοποιητική. Είναι αλήθεια ότι η Μ. Wertheim δε σταματά και δεν παρουσιάζει όλες τις σπουδαίες και καθοριστι­ κές στιγμές της ιστορίας της φυσικομαθηματι­ κής επιστήμης, παρά μόνο, ενεργώντας επιλε­ κτικά, αναφέρει τις στιγμές εκείνες που εξυπη­ ρετούν τους στόχους της μελέτης της. Σε μια τέτοια προοπτική εξηγείται σαφέστερα ό,τι το­ νίζει στη σελ. 25: «Πρόθεσή μου είναι να σκια­ γραφήσω την ιστορία του Άνδρα Μαθηματικού ως θρησκευτικού όντος». Κατά την άποψή μας αυτή η επιλογή αποβαίνει σε βάρος της ιστο­ ριογραφικής και φιλοσοφικής αξιοπιστίας κά­ ποιων τμημάτων του έργου (για παράδειγμα η περίπτωση του Galileo). Ησυγγραφέας δεν φέρνει στο προσκήνιο μονά­ χα το αίτημα μιας εκλαϊκευμένης γνώσης, εκλαΐκευσης ακόμα και των πλέον εξειδικευμένων και τεχνικών γνώσεων, αλλά, με αφορμή την πραγματικότητα της περιθωριοποίησης των γυναικών από το χώρο της φυσικής στην οποία εστιάζει την προσοχή της, έχουμε την αίσθηση ότι παράλληλα έρχεται στο προσκήνιο και το αίτημα μιας ενεργητικής συμμετοχής των ευρύ­ τερων λαϊκών στρωμάτων, όσον αφορά σε ζη­ τήματα τεχνολογίας και πρακτικών επιλογών, κατεύθυνσης της επιστήμης. Διαγράφονται με αυτό τον τρόπο και ορισμένα κεντρικά χαρακτη­ ριστικά ενός πολιτικού-πολιτιστικού προγράμ­ ματος για την επιστήμη. Για τούτο και υπογραμ­ μίζει, αν και πολύ βιαστικά, τον εμφανή φυλετικό-ρατσιστικό χαρακτήρα της (λευκής) επιστη­ μονικής γνώσης. Σε τούτη την οπτική εντάσσε­ ται και η θετική πρότασή της για μια άλλη, δια­ φορετική αντίληψη της επιστήμης και της φυσι­ κής, ώστε να καταστούν πιο προσιτές στον συ­ γκεκριμένο ιστορικό άνθρωπο και να διαμορ­ φώσουν μια νέα κοσμοαντίληψη. Σαφέστατα και έχει ενδιαφέρον και δε στερείται πρωτοτυπίας μια ιστορική και φιλοσοφική ματιά στο χώρο της φυσικής επιστήμης από τη μεριά της γυναίκας (όπως ενδιαφέρουσα και θετική τα Β ιβλία του μήνα

θα ήταν η παρουσίαση της οπτικής προς τον κόομο άλλων κυριαρχούμενων κοινωνικών ο­ μάδων, των παιδιών, η μελέτη των «πρωτόγο­ νων» κοσμοαντιλήψεων κ.λπ.). Εντούτοις συχνά και εμφανή είναι τα ίχνη ενός ακραίου αναγωγισμού. Για χάρη αυτής ακριβώς της φεμινιστικής ματιάς αποσιωπούνται ή λαμβάνονται ελάχιστα υπόψη άλλοι κοινωνικοί, οικονομικοί και πολιτι­ κοί παράγοντες που επέδρασαν πάνω στην α­ νάπτυξη της φυσικής επιστήμης καθώς και στην

«Το παντελόνι του Πυθαγόρα» αποτελεί ένα έργο ρε έντονη φεμινιστική διάθεση ενδυνάμωση αυτών των φυλετικών διαχωρι­ σμών, οι οποίοι χαρακτήριζαν κάθε πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας και όχι μόνο εκεί­ νο της φυσικής επιστήμης. Μια κοινωνιολογική μελέτη και η ψυχαναλυτική διερεύνηση του ε­ πιστημονικού φαινομένου, έστω και αν πρόκει­ ται για μια επιμέρους επιστήμη, θα πρέπει να αναδείξει επίσης και τις υπόλοιπες ιεραρχικές διαφορές και τους άλλους ιεραρχικούς διαχω­ ρισμούς, και όχι μόνο και αποκλειστικά εκείνη των δύο φύλων. Η προσπάθεια να αναχθεί το εσωτερικό περιεχόμενο της φυσικομαθηματι­ κής γνώσης και έρευνας στο επίπεδο μιας φυλετικής-σεξιστικής διχοτόμησης δε φαίνεται ι­ κανή να δίνει πάντοτε ικανοποιητικές απαντή­ σεις (θα ήταν προτιμότερη μια ανάλυση στο ε­ πίπεδο της ανθρωπολογικής έρευνας της πα­ τριαρχικής ταξικής κοινωνίας). Πρόκειται για μια επικίνδυνη και στρεβλωτική μορφή αναγωγισμου. Μένέι βέβαια προς απόδειξη το κατά πόσο η Γυναίκα Μαθηματικός θα ήταν λιγότερο δέσμια της θρησκείας και της μεταφυσικής πίστης. Γιατί το κέντρικό ζητούμενο δεν είναι αν θα κυριαρχούνίοι άνδρες ή οι γυναίκες στις επιστήμες και στην επιστημονική γνώση του μέλλοντος (και αν η επιστήμη θα φορά «παντελόνια» ή «φού­ στα»), αλλά αν και κατά πόσο η επιστήμη θα σπάσει τα δεσμό της από τη θρησκεία και τη μεταφυσική. Εντούτοις με τη σειρά μας και επεκτείνοντας το συλλογισμό υποστηρίζουμε ότι

μια τέτοια διεύρυνση θα πρέπει να αφορά και άλλες κοινωνικές ομάδες, παραδοσιακά απο­ κλεισμένες από τα ίδια γνωστικά και επιστημο­ νικά πεδία. Αυτό ακριβώς υποδηλώνει και την ανάγκη εξέτασης και μελέτης του επιστημονι­ κού φαινομένου πέρα από κάθε μορφή οπτικής που εστιάζει το σεξιστικό και θρησκευτικό στοι­ χείο. Η στενή σχέση εκκλησιαστικού και επιστημονι­ κού ιερατείου δεν είναι άμεσα δεδηλωμένη στο βιβλίο της R. Weber. Εντούτοις υποδηλώνεται με ακραία σαφήνεια. Οι οκτώ συνδιαλεγόμενοι (τέασερις από κάθε χώρο) είναι όλοι γένους αρσενικού (D. Bohm, R. Sheldrake, I. Prigogine, S. Hawking, από τον επιστημονικό, father Griffith, Lama Govinda, Dalai Lama/Krishnamurti από το θεολογικό). Και εδώ λοιπόν εντοπίζεται ο κεντρικός άξονας της ανάλυσής της, που τη συνδέει με τη Μ. Wertheim. Ας υπογραμμίσου­ με εδώ ότι ο αυθεντικός πρωτότυπος τίτλος κάνει λόγο για σοφούς (όχι για αγίους) και επι­ στήμονες («Scientists and sages»). Σοφοί και ε­ πιστήμονες εκθέτουν τις απόψεις τους για την ύλη, το χρόνο και τη ζωή, τη συνείδηση και τη δημιουργία σε ένα έργο του οποίου δεν υπάρ­ χει λόγος να αμφισβητήσουμε την πρωτοτυπία. Αλλά υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να αμφισβητη­ θούν οι προτεινόμενες λύσεις και απαντήσεις. Αξίζει, βέβαια, στο σημείο αυτό, να επισημανθεί ότι η έκδοση του έργου (αλλά και πολλών ακό­ μα έργων της ίδιας σειράς) συνάδει και ταιριά­ ζει με τη φιλοσοφική προοπτική του νεοπλατωνιστή φιλοσόφου Ιάμβλιχου, από τον οποίο ο ελληνικός εκδοτικός οίκος εμπνεύστηκε το ό­ νομά του. Για τη R. Weber επιστήμη και μυστικισμός δεν ταυτίζονται. Όσο εμφανείς είναι οι ομοιότητές τους, εξίσου εμφανείς είναι και οι διαφορές τους. Αντίθετα, κατά την άποψή της, επιστήμη και μυστικισμός αλληλοσυμπληρώνονται, απο­ τελούν και οι δύο απαραίτητα εφόδια της σύγ­ χρονης κοσμοαντίληψης: «Το κύριο θέμα της παρούσας μελέτης, η ενοποίηση επιστήμης και μυστικισμού... Δε χρειάστηκε να επιλέξω ανάμεσά τους. Η επιστήμη και ο μυστικισμός έχουν μια κοινή επιδίωξη και πιθανώς μπορούν να αλληλεπιδρόοουν με τρόπους που αγνοούμε» (σελ. 27). Είναι αλήθεια ότι η αγωνιώδης προσπάθεια πολλών σύγχρονων επιστημόνων να θεμελιώ­

σουν την ενότητα, να βρουν μια ενοποιητική παμπεριεκτική εξίσωση και μια τελική θεωρία των πάντων, ή να εντοπίσουν την αρχική στιγμή του κόσμου (βλ. τη θεωρία της μεγάλης έκρη­ ξης), ώστε να δώσουν απάντηση σε όλα τα φι­ λοσοφικά και επιστημονικά ερωτήματα και που αντιμετωπίζεται με διαφορετικό ασφαλώς πνεύμα και θέση από τις δύο συγγραφείς (από

Η R. Weber μάλλον προοόοκά οτη μεγαλύτερη εδραίωοη του ιερατείου, στην ακόμα μεγαλύτερη κυριαρχία του ράοου τη Μ. Wertheim επικριτικά και απορρίπτεται, α­ πό τη R. Weber θετικά και επιζητείται) έχει πά­ ρα πολλά κοινά σημεία με τη θεολογία και το μυστικισμό. Πρόκειται ασφαλώς για αίτημα φι­ λοσοφικά διάτρητο και επιστημονικά απαράδε­ κτο (χωρίς αυτό να σημαίνει επίσης ότι η ενό­ τητα των επιστημόνων δεν είναι διαφορετική α­ πό την ενότητα των μυστικιστών), καθώς κάθε είδος αμετάβλητης, απόλυτης αλήθειας δεν μπορεί να ανήκει παρά μόνο στο χώρο μιας πα­ ρωχημένης μεταφυσικής αντίληψης, που αρνείται την ίδια την ιστορικότητα και την εξελικτικότητα της γνώσης. Υπάρχει βέβαια σιωπηρά στις συνεντεύξεις της R. Weber μια αριστοκρατική αντίληψη της γνώ­ σης τέτοια που να δικαιολογεί την υποψία και απειλή ενός κλειστού ιερατείου, του μόνου αρ­ μόδιου και ικανού να απαιτήσει εκείνη την ενό­ τητα (υποκειμένου και αντικειμένου, εξωτερι­ κού και εσωτερικού, ανθρώπου και φύσης). Αντίθετα, η Μ. Wertheim δηλώνει και επικροτεί τον κοινωνικό και λαϊκό μαζικό χαρακτήρα της γνώσης και την ανάγκη ανατροπής κάθε ιερα­ τείου. Ενώ η Μ. Wertheim επιζητά τρόπους να καταστρέψει και να διαρρήξει το ράσο του επι­ στήμονα και να ανατρέψει το ιερατείο, από την πλευρά της η R. Weber ούτε λίγο ούτε πολύ μάλλον προσδοκά στη μεγαλύτερη εδραίωοη και κατίσχυση αυτού του ιερατείου, στην ακόμα μεγαλύτερη κυριαρχία του ράσου. Υπάρχει η αίσθηση ότι αυτή η παράθεση επι­

στημόνων και σοφών-αγίων φέρνει μέσα της μια ταύτιση απόψεων και οπτικών. Κάθε άλλο όμως. Τα όρια μεταξύ των δύο πλευρών είναι ελάχιστα ελαστικά και κάθε άλλο παρά οριστι­ κά, καθώς επιστήμονες όπως ο D. Bohm (αν και με κάποιες επιφυλάξεις) και ο R. Sheldrake, από τη μια, φαίνεται να κινούνται προς μια συνάντη­ ση της επιστημονικής γνώσης με το μυστικισμό, και διάφοροι μυστικιστές (Dalai Lama, αλλά όχι ο Krishnamurti), από την άλλη, δέχονται τα επι­ στημονικά επιτεύγματα, ερμηνεύοντάς τα σε μια ιδιαίτερη δική τους προοπτική, απορρίπτοντας με τον τρόπο αυτό τα διάφορα στεγανά στο πεδίο της γνώσης. Συχνά οι απόψεις (όχι μόνο μεταξύ των δύο ομάδων, αλλά και «ενδοπαραταξιακά», καθώς, ιδιαίτερα στο χώρο των επιστημόνων, έρχονται στο φως διαφορετικοί τρόποι ερμηνείας των εμπειρικών δεδομένων, αντίληψης της εμπειρίας και της σχέσης της με τις φυσικές γνώσεις) συγκρούονται (και αυτή η σύγκρουση αποκαλύπτεται προσφορότερα μέ­ σα από τη διαλογική μορφή του έργου) και α­ ποκλείονται· και σε τελική ανάλυση η μεταφυ­ σική των αγίων και σοφών πρέπει να αντιμετω­ πιστεί με όπλα διαφορετικά από εκείνα που η σύγχρονη διαλεκτική σκέψη οφείλει να χρησι­ μοποιήσει εναντίον του επιστημονικού ιρασιο­ ναλισμού και της μεταφυσικής των επιστημό­ νων (βλ. και την εχθρότητα των επιστημόνων προς τον παραδοσιακό μυστικισμό). Είναι ακόμα σαφές ότι όχι όλοι οι επιστήμονες, με τους οποίους η R. Weber συνομιλεί, δέχο­ νται τον τίτλο του μυστικιστή (για παράδειγμα ο I. Prigogine) και ακόμα λιγότερο συμμερίζονται τον μυστικιστικό ενθουσιασμό της. Ακόμα, ο S. Hawking απορρίπτει το μυστικισμό ως ανοησία αδιάφορη, αν και στη συνέχεια και ο ίδιος με τη σειρά του πέφτει σε μεταφυσικές παγίδες: αρ­ χή και τέλος του σύμπαντος, ενοποίηση των γνώσεων για μια τελική θεωρία, η πίστη ότι μπορεί να βρει μια απάντηση που επιλύει όλα τα προβλήματα (;!). Ηαλήθεια είναι ότι η ανα­ ζήτηση της ενότητας του κόσμου, την οποία α­ ναζητούν οι επιστήμονες με την προσφυγή στο λόγο, είναι εντελώς διαφορετική από την από­ λυτη διαισθητική ενότητα των μυστικιστών και των μεταφυσικών. Γίνεται έτσι σαφές ότι τα με­ ταφυσικά και ανορθολογικά αδιέξοδα, στα ο­ ποία συχνά εμπίπτουν οι επιστήμονες, απαιτούν μια άλλου είδους αντιμετώπιση και αντιπαρά-

θέση από εκείνη των εκπροσώπων ίου εκκλη­ σιαστικού ιερατείου. Δεν έχουμε τίποτα το αντίθετο με την προσπά­ θεια άρθρωσης και εδραίωσης ενός νέου λό­ γου, νέων προτύπων ζωής και σκέψης, και μιας νέας λογικότητας. Αντίθετα, θεωρούμε πως η σημερινή κρίση της ανθρώπινης λογικότητας καθιστά επιτακτική την υπέρβαση του παραδο­ σιακού λόγου και του κατεστημένου ορθολογι­ σμού. Αμφιβάλλουμε όμως κατά πόσο μια τέ­ τοια ανανέωση του ανθρώπινου ιστορικού λό­ γου μπορεί να προέλθει από το σφιχταγκάλιασμα με κάθε μορφής θεολογικές και θρησκευτι­ κές δοξασίες. Οι στενοί δεσμοί με την πίστη και το βαθύτερο θρησκευτικό συναίσθημα δεν αφορούν μόνο στους φυσικομαθηματικούς επιστήμονες, αλλά στους επιστήμονες γενικότερα, και το γεγονός αυτό μπορεί να κατανοηθεί μονάχα στη βάση της φιλοσοφικής ανεπάρκειας τους, στην ανα­ γνώριση της ανθρώπινης αγωνίας και ανησυ­ χίας που δημιουργεί η απεραντοσύνη του κό­ σμου (τόσο των μακροφαινομένων όσο και των μικροφαινομένων) και της ανάγκης ενός σημεί­ ου αναφοράς. Με δυο λόγια, οι επιστημονικές αντιλήψεις τους θεμελιώνονται πάνω σε μια ιδεαλιστική μεταφυσική φιλοσοφία, ή σε έναν εκχυδαϊσμένο υλισμό που αναζητούν αρχικές στιγμές, τελικές αρχές και αιτίες, απόλυτες α­ λήθειες, σταθερά και αιώνια αμετάβλητα δεδο­ μένα. Οι διάφορες μεταφυσικές-μυστικιστικές υπερ­ βατικές κλίσεις ορισμένων σύγχρονων επιστη­ μόνων (απο)καλύπτουν ακριβώς αυτή τη λανθάνούσα ιερότητα της επιστημονικής γνώσης και τιρν καθιστούν απρόσιτη και απροσπέλαστη στο πλατύ κοινό. Τα μυστικά του ιερατείου πα­ ραμένουν εφτασφράγιστα στον κοινό νου και στο κοινωνικό σώμα, παρά το γεγονός ότι σή­ μερα' αναγνωρίζεται πλέον από όλους τους σο­ βαρούς ερευνητές και επιστήμονες ο κοινωνι­ κός και πολιτικο-πολιτιστικός χαρακτήρας της επιστημονικής γνώσης. Ασφαλώς και πρέπει να γκρεμιστεί μια τέτοια αντίληψη της γνώσης. □

Η γοητεία τωνγνωοιακών επιστημών JEAN-GABRIEL GANASCIA

4

Οι γνω σιακές ιπιστήμις

Μτφρ.: Ευρυδίκη Τραυλού Αθήνα, Π. Τραυλός-Ε. Κωστοράκη, 1998. Σελ. 128

χώρος και οι θεματικές των γνωσιακών επιστη­ μών, που σήμερα αποτελούν ένα από τα κε­ ντρικά και πλέον γοητευτικά αντικείμενα του γενικότερου φιλοσοφικού στοχασμού, δεν είναι ιδι­ αίτερα γνωστός στη χώρα μας. Αναμφίβολα λοιπόν το έργο του Γάλλου J. G. Ganascia (με μελέτες στη φιλοσοφία, στη φυσική και στην πληροφορική) έρ­ χεται να καλύψει εν μέρει αυτό το κενό, καθώς α­ ποτελεί μια εύχρηστη συνοπτική εισαγωγή. Στον σύντομο πρόλογο οριοθετείται το επίπεδο των προβληματισμών του συγγραφέα, επιχειρείται η αιτιολόγηση της γοητείας που σήμερα α­ σκούν οι γνωσιακές επιστήμες, η σχέση τους με την τεχνητή νοημοσύνη. 0 J. G. Ganascia θέτει ορι­ σμένα κεντρικά θέματα και επιχειρεί να προσφέρει ορισμένες ικανοποιητικές απαντήσεις. «Οι γνωσια-

0

κές επιστήμες υπόσχονται να δώσουν ένα ανθρώ­ τα β ιβ λ ία του μήνα

-W

πινο πρόσωπο στη μηχανή και να ανακαήύφουν τη μηχανή στον ίδιο τον άνθρωπο. Τι πρέπει να φοβό­ μαστε;» (σελ. 8).

Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος αποτελεί την ιστορική αφήγηση του ζητήματος των γνωσιακών επιστημών (ή επιστήμες της γνωστικότητας): οι απαρχές της κυβερνητικής, οι μηχα­ νές Turing, ο φονξιοναλισμός, η τεχνητή νοημοσύ­ νη (διαχρονική διάσταση). Στο δεύτερο μέρος τίθε­ νται γενικότερα ηθικά, φιλοσοφικά και γνωστικά προβλήματα που αφορούν στο σημερινό επίπεδο των γνωσιακών επιστημών (συγχρονία). Ηιδιαιτερότητα των γνωσιακών επιστημών σε σχέ­ ση με τις άλλες επιμέρους επιστήμες εντοπίζεται στην ίδια τη φύση του αντικειμένου τους. Ηγνώση είναι το επίκεντρο των γνωσιακών επιστημών, η γνώση όμως ως αντικείμενο ή αφορμή μελέτης (ο τρόπος με τον οποίο γνωρίζουμε: μηχανισμοί γνώ­ σης και απομνημόνευσης, ικανότητα οργάνωσης και σύνθεσης των πληροφοριών κ.λπ.) και όχι η γνώση ως περιεχόμενο (τι γνωρίζουμε, είδη γνώ­ σεων: φυσική, μαθηματικά, χημεία κ.ά.) και στην

Οι γνωοιακές επιστήμες επιχειρούν να δώσουν ένα επιοτημονικό υπόβαθρο, ταυτόχρονα οε εμπειρικό και τυπικό επίπεδο, στη γνώση ως αντικείμενο ή αφορμή μελέτης κατεύθυνση αυτή οι γνωσιακές επιστήμες επιχει­ ρούν να δώσουν ένα επιστημονικό υπόβαθρο, ταυ­ τόχρονα σε εμπειρικό και τυπικό επίπεδο, στη γνώ­ ση. Στο κέντρο της συζήτησης και των προβληματι­ σμών τίθενται επίσης εξαιρετικά ζητήματα όπως οι εξελίξεις στο χώρο της τεχνητής νοημοσύνης και η αναπόφευκτη συνάντηση ανθρωπιστικών και επι­ στημονικών σπουδών, ο ρόλος των γνωσιακών ε­ πιστημών στους σύγχρονους φιλοσοφικούς προ­ βληματισμούς, η σπουδαιότητα των γνωσιακών ε­ πιστημών στην κατανόηση της σχέσης σώματος και πνεύματος, η δυνατότητα ολοκληρωτικής τε­ χνητής προσομοίωσης του ανθρώπινου πνεύματος

μέσω των υπολογιστών (και η απάντηση στο ερώ­ τημα αυτό είναι αρνητική), η υλική φύση του πνεύ­ ματος και της σκέψης και η αναγνώριση του αδιά­ σπαστου χαρακτήρα της σχέσης μεταξύ πνεύμα­ τος και σώματος-ύλης (που υπαγορεύουν ακριβώς τη δυνατότητα μιας ενοποίησης των επιστημών και των ανθρώπινων γνώσεων με αντικείμενο την ίδια τη διαδικασία της ανθρώπινης σκέψης). Παναγιώτης Τσιαμούρας

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Για τη σπουδή τηςνόηοης JOHN SEARLE

Ανακαλύπτοντας ξα ν ά το Νου Μτφρ.: Μανώλης Κορνήλιος Αθήνα, Γκοβόοτης, 1997. Σελ. 290

ε αυτό το βιβλίο του ο καθηγητής της φιλο­ σοφίας του νου στο Πανεπιστήμιο του Berkeley της Καλιφόρνια επιχειρεί μια κριτική αναίρεση και υπέρβαση των παραδοσιακών, «υλι­ στικών» και «δυιστικών» αντιλήψεων στη σπουδή της νόησης. Δεχόμενος τη συνείδηση ως κεντρικό νοητικό φαινόμενο, αρχίζει με μια διεξοδική εξέτα­ ση της συνείδησης αυτής καθεαυτήν. Σκοπός του είναι να δώσει τη χαριστική βολή στη θεωρία ότι η νόηση είναι ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολο­ γιστή, κάνοντας παράλληλα ορισμένες προτάσεις σχετικά με την αναμόρφωση του τρόπου με τον ο­ ποίο μελετούμε τα νοητικό φαινόμενα, οι οποίες θα μπορούσαν να δικαιώσουν την ελπίδα για την εκ νέου ανακάλυψη της νόησης. Στα τρία πρώτα κεφάλαια επιχειρείται η κριτική και η υπέρβαση που αναφέρθηκε προηγουμένως (με μεγαλύτερη έμφαση στον υλισμό). Στα πέντε επό­ μενα κεφάλαια ορίζεται με τρόπο ολοκληρωμένο η συνείδηση, μέσα από την απάντηση στα παρακά­ τω ερωτήματα: πώς τοποθετούμε τη συνείδηση σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο, πώς εκτιμούμε

M ME

Εγχειρίδιο πολιτιστικών σπουδών του Νίκου Κο\οβού

την προφανή αδυναμία αναγωγής της συνείδησης -σύμφωνα με τα καθιερωμένα πρότυπα της επι­ στημονικής αναγωγής- σε κάτι απλούστερο, ποια είναι τα δομικά χαρακτηριστικά της συνείδησης, ποια είναι η σχέση του ασυνείδητου με τη συνείδη­ ση, ποιες είναι οι σχέσεις ανάμεσα στη συνείδηση, την αναφορικότητα και τις υπόλοιπες ικανότητες του νου, οι οποίες μας επιτρέπουν να λειτουργού­ με ως ενσυνείδητα όντα στον κόσμο; Στη συνέχεια επιχειρειται η αναίρεση κάποιων καρ­ τεσιανών παραδοξολογιών, όπως ο δυϊσμός των ι­ διοτήτων, ο ενδοσκοπισμός και το μη επανορθώσιμο, ενώ στα δύο τελευταία κεφάλαια επεκτείνει την κριτική που είχε ασκήσει το 1980 (με τα άρθρα του «Minds, Brains and Programs» και «Intrinsic Intentionality: Reply to Criticisms of Minds, Brains and Programs») για το κυριότερο στη γνωστική επι­ στήμη μεθοδολογικό υπόδειγμα, και προτείνει τρό­ πους!εξέτασης του νου και της νόησης, οι οποίοι θα μπορούσαν να αποφύγουν τα οφθαλμοφανή τουλάχιστον λάθη. Με το Ανακαλύπτοντας ξανά το Νου ο Searle με ά­ μεσο στυλ και πειστικά παραδείγματα αναπτύσσει περαιτέρω την άποψη που είχε διατυπώσει το 1984 με το βιβλίο του Minds, Brains and Science: The 1984 Reith Lectures, ότι μπορεί κάποιος να δε­ χτεί τα οφθαλμοφανή δεδομένα της φυσικής -δη­ λαδή ότι ο κόσμος αποτελείται από φυσικά (υλικά) σωματίδια μέσα σε πεδία ενέργειας- χωρίς όμως να αρνείται ότι ανάμεσα στα υλικά χαρακτηριστικά του κόσμου υπάρχουν βιολογικά φαινόμενα, όπως οι εσωτερικές ποιοτικές καταστάσεις της συνείδη­ σης και η εγγενής προθετικότητα. Βαγγέλης Αθανασόπουλος τα Βιβλ ία του μή να

I

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΡΥΖΑΣ

I Παγκόσμια επικοινωνία Κ Ι Πολιτιστικές ταυτότητες Μ

Αθήνα, Gutenberg, 1997. Σελ. 256

ο

ι πολιτιστικές σπουδές είναι ένας διεπιστη­ μονικός τρόπος μελέτης και έρευνας της κουλτούρας (Simon During). Από τη μελέτη αυτή δεν αποκλείεται η πολιτική οικονομία, η ι­ στορία, η κοινωνιολογία, η ανθρωπολογία, η

Ο

5©

γλωσσολογία ως συγγενείς επιστημονικές πει­ θαρχίες. Η κουλτούρα μπορεί να εννοηθεί ως το σύνολο των χαρακτηριστικών εκείνων γνω­ ρισμάτων ή παραγόντων, τα οποία καθορίζουν τις ταυτότητες ή αναδεικνύουν τις διαφορές των ανθρωπίνων κοινωνιών. Μ' αυτούς τους ό­ ρους οι επικοινωνιακές διαδικασίες μεταξύ των κοινωνιών και φυσικά των κρατών ή των εθνών του κόσμου, όπως και οι ταυτότητες οι οποίες τα διακρίνουν, αποτελούν αντικείμενο έρευνας και μελέτης των πολιτιστικών σπουδών.

0 συγγραφέας του βλέπει τον σύγχρονο κόσμο ως μια ενότητα πολιτιστική. Διακρίνει εξαρχής να εξελίσσονται μέσα στην ενότητα αυτή δύο αντίθετες τάσεις. Η πρώτη ενισχύει τη συνοχή της, η δεύτερη δεν αποκλείει τη διάσπασή της. Οι παράγοντες που ενεργοποιούν και κυοφο­ ρούν την ενότητα του κόσμου είναι η παγκο­ σμιοποίηση και η ομοιογενοποίηση της επικοι­ νωνίας, της οικονομίας και του πολιτισμού. Οι δυνάμεις που εναντιώνονται σ' αυτές τις εξελί­ ξεις στόχο έχουν τη διατήρηση των ιδιαιτερο­ τήτων και την αποτροπή του σαρωτικού ομοιο­ μορφισμού. Τον συγγραφέα ενδιαφέρουν έντο­ να οι εναντιώσεις·αυτές και όχι οι αποπροσωποποιητικές συμπτώσεις των θεσμών, πρακτι­ κών ή λειτουργιών. Οι διαπολιτισμικές σχέσεις και όχι η ηγεμονική κυριαρχία ενός μοντέλου, π.χ. του δυτικού. Οι αναφορές στο Ελλαδικό παράδειγμα είναι μηδαμινές και οι επαναλήψεις από κεφάλαιο σε κεφάλαιο πολλές. Το Πρώτο Μέρος του βιβλίου ο συγγραφέας το διαθέτει για την έρευνα του φαινομένου, το ο­ ποίο αποκαλεί μάλλον αδόκιμα «διεθνοποίηση» της επικοινωνίας. Συγκεκριμένα βλέπει την επι­ κοινωνία και τις διαδικασίες της από τις πρώτες σελίδες (15 κ.ε. Πρώτου Κεφαλαίου), να στηρί­ ζονται σε πλατιά οικονομική οργάνωση, να έ­ χουν «ολιγοπωλιακή δομή και υπερεθνικό χαρα­ κτήρα». Ορθότερο θα ήταν να ισχυριστεί κανείς ότι η δομή είναι πλέον μονοπωλιακή και παγκοσμιοποιημένη. Άλλωστε το ολιγοπώλιο δεν εί­ ναι στην πράξη παρά μονοπώλιο (Ερνέστ Μαντέλ), ενώ το «υπερεθνικό» δεν σημαίνει βέ­ βαια «παγκόσμιο». Η παγκόσμια επικοινωνία πα­ ρουσιάζει τρεις τάσεις: τη συγκεντροποίηση, την εμπορευματοποίηση και την παγκοσμιοποί­ ηση. Εδώ θα μπορούσε να σημειώσει κανείς ότι η παγκοσμιοποίηση είναι μια μορφή συγκέ­ ντρωσης (ή συγκεντροποίησης) κεφαλαίου.

γιατί οι δύο έννοιες διαφέρουν μεταξύ τους, και δεν είναι εναλλακτικά χρησιμοποιήσιμες. Επί­ σης, ότι η εμπορευματοποίηση είναι μια τάση στην παραγωγή, διανομή και εκμετάλλευση των προϊόντων των ΜΜΕ, η οποία εκδηλώνεται πολύ σύντομα, από τις πρώτες περιόδους εμ­ φάνισης όλων των ΜΜΕ. Είναι ακριβές ότι η τά­ ση της παγκοσμιοποίησης βαίνει παράλληλα με την «αμερικανοποίηση», την ηγεμονία των ΗΠΑ. Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας συμβαδίζει, «συνυφαίνεται», όπως γράφει ο συγγραφέας, με την «έκρηξη» της επικοινωνίας και την ταχύ­ τατη ανάπτυξή της σε πλανητικό επίπεδο. Η «σφαιρικοποίηση» (πιθανόν από το globalization) αλήθεια έχει διαφορά από την παγκοσμιοποίηση και ποια; (σελ. 32). Δεν είναι πειστικός ο λόγος ότι διαφέρει από την παγκο­ σμιοποίηση, διότι «συνδυάζεται με την τμηματοποίηση» (σελ. 33), ενώ η πρώτη συνεπάγε­ ται την ολοποίηση, κατ' αντιδιαστολή. Η εμπο­ ρευματοποίηση της επικοινωνίας ευνοείται από την «απορρύθμιση» (ή «απελευθέρωση») των ε­ θνικών συστημάτων επικοινωνίας (σελ. 41 του Δεύτερου Κεφαλαίου). Συνέπεια της εμπορευματοποίησης είναι η ποιοτική υποβάθμιση των προϊόντων των ΜΜΕ και η εκτεταμένη ομοιογενοποίησή τους. Το φαινόμενο αυτό παρουσιάζει έξαρση στην τηλεόραση. Οι σελίδες που το πε­ ριγράφουν και το αναλύουν είναι εξαιρετικά εν­ διαφέρουσες, αν και θα ήταν πληρέστερες αν επεκτείνονταν στον Τύπο, ίσως και στον κινημα­ τογράφο. Η κουλτούρα γενικότερα υπόκειται σ' αυτήν την εμπορευματοποίηση, οπωσδήποτε. Η «αυ­ τονομία» των καλλιτεχνικών έργων κινδυνεύει από τις αφόρητες πιέσεις των δυνάμεων παρα­ γωγής και τις εχθρικές συνθήκες της αγοράς. Η συμβολή των ΜΜΕ προς αυτή την κατεύθυνση είναι καθοριστικής σημασίας. Αν και αυτό δεν τονίζεται ρητά σε αυτή την ενότητα του Δευτέ­ ρου Κεφαλαίου από τον συγγραφέα, συνάγεται σιωπηρά από τα συμφραζόμενα και την όλη συλλογιοτική του. Η διαπραγμάτευση της συγκεντροποίησης της επικοινωνίας γίνεται με διεξοδικό τρόπο στο Τρίτο Κεφάλαιο και στηρίζεται σε επαρκή τεκ­ μηρίωση. Αν και μπορεί να σημειώσει κανείς κά­ ποια σύγχυση ως προς τη χρήση βασικών όρων (όπως η συγκεντροποίηση σε σχέση με τη συ­ γκέντρωση, σελ. 55). Όπως επίσης, και ως

προς τους νεολογισμούς «πολυκλαδική ενσω­ μάτωση» κ.λπ. που έρχονται να υποκαταστή­ σουν ίσως, την κρατούσα διάκριση της οριζό­ ντιας και κάθετης ενσωμάτωσης (σελ. 56). Το συμπέρασμα που κλείνει αυτό το κεφάλαιο εί­ ναι εύστοχο: «Συνοψίζοντας μπορούμε να πού­ με ότι η σύγκλιση των επικοινωνιών ευνοεί τη δημιουργία γιγαντιαίων πολυεθνικών και πολυκλαδικών επικοινωνιακών οργανισμών, οι οποίοι

Ένα βιβλίο που αοχολείται με τις πολιτιστικές μελέτες ή, ειδικότερα, με την πολιτιστική επικοινωνία και τις πολιτιστικές ταυτότητες δρουν σε παγκόσμιο επίπεδο και ο έλεγχός τους από τις κυβερνήσεις καθίσταται ολοένα και δυσχερέστερος» (σελ. 74). Οι ανισότητες της επικοινωνίας στον κόσμο, οι οποίες είναι το αντικείμενο του Τέταρτου Κεφα­ λαίου, αποτελεί συνέπεια του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης των ΜΜΕ και της μονομε­ ρούς ανάπτυξής τους στο πλαίσιο των οικονο­ μιών ορισμένων χωρών (των ΗΠΑ, της Ευρώ­ πης, της Ιαπωνίας και της Αυστραλίας πρόσφα­ τα). 0 συγγραφέας θεωρεί τις ανισότητες αυ­ τές ως πρόβλημα που απορρέει από τις σχέ­ σεις Πρώτου-Δεύτερου και Τρίτου Κόσμου, ΗΠΑ-Ευρώπης, Βορρά-Νότου, Νότου-Νότου, Βορρά-Βορρά, αναπτυγμένων-αναπτυσσόμενων χωρών, δηλαδή μεταξύ των χωρών όλου του πλανήτη μας. Ξεχωρίζει όμως τα ισχυρά και κυρίαρχα επικοινωνιακά συστήματα των χωρών που αναφέραμε. Καταγράφει τηλεγραφικά σχε­ δόν τους οικονομικούς, πολιτικούς, πολιτιστι­ κούς, γεωγραφικούς, κλιματικούς και τεχνολο­ γικούς παράγοντες που καθορίζουν την ανισο­ μερή ανάπτυξη των ΜΜΕ. Το 1986, π.χ., αναφέ­ ρει ο συγγραφέας, ότι ο κύκλος εργασιών στη βιομηχανία αυτή σε παγκόσμιο επίπεδο έφτασε στο αστρονομικό ποσό των 1.185 δισ. δολα­ ρίων. Από αυτό 515 δισ. στην Ισπανία και μόνο 150 δισ. στον υπόλοιπο κόσμο (σελ. 81). Βασι­ τα Β ιβ λ ία του μή να

κός παράγων που συνετέλεσε στη διαμόρφω­ ση αυτής της εικόνας ήταν ο τεχνολογικός. Οι ανισότητες εμφανίζονται σε όλους τους κλά­ δους της βιομηχανίας των ΜΜΕ, από την τηλε­ όραση ως τα πρακτορεία ειδήσεων. Σε ορισμέ­ να κρίσιμα σημεία αναφοράς αριθμών, ποσο­ στών και πληροφοριακών δεδομένων, θα περίμενε κανείς την παραπομπή στις πηγές από ό­ που αντλήθηκαν όλα αυτά (π.χ. σελ. 90, 97, 100). Πρέπει όμως να υπογραμμιστεί η σαφής και ουσιαστική έκθεση των προβλημάτων ανισομερείας (στην παραγωγή, στην ανταλλαγή, τη διανομή, την ελεύθερη κυκλοφορία, την κα­ τανάλωση) που γίνεται στις ενότητες για τις διεκδικήσεις του Τρίτου Κόσμου (σελ. 101114). Επαρκής, με βάση τους όρους που σχε­ διάστηκε το βιβλίο, είναι και η αναφορά στη σχέση ανταγωνισμού-συνεργασίας μεταξύ ΗΠΑ-Ευρώηης (σελ. 115-124). Το Δεύτερο Μέρος του βιβλίου απασχολεί η ο­ νομαζόμενη από το συγγραφέα «πολιτιστική διεθνοποίηση». Στο Πρώτο Μέρος έκανε λόγο για «εμπορευματοποίηση» της κουλτούρας, ως συνέπεια της εμηορευματοποίησης της παγκοσμιοποιημένης παραγωγής της βιομηχανίας των ΜΜΕ. Στο Δεύτερο Μέρος η ορθή αυτή εκτίμη­ ση γενικεύεται και επεκτείνεται σε όλο το πεδίο της κουλτούρας. Συγκεκριμένα το επιχείρημα του συγγραφέα που αναπτύσσεται στο Πρώτο Κεφάλαιο του Δεύτερου αυτού Μέρους είναι: η παγκοσμιοποίηση της οικονομικής οργάνωσης των ΜΜΕ ομοιογενοποιεί τα προϊόντα τους, αλ­ λά και την κουλτούρα γενικότερα. Τα αποτελέ­ σματα της ανάπτυξης αυτού του φαινομένου είναι, από τη μια πλευρά να εξαφανίζονται οι ι­ διαίτερες μορφές κουλτούρας, κυρίως των χω­ ρών της περιφέρειας, από την άλλη πλευρά να παρέχονται δυνατότητες πρόσμιξης πολιτισμών διαφορετικής προέλευσης, ή/και να ανθίστανται οηθαγενείς πολιτισμοί διατηρώντας τις ταυτότητές τους σε κάποιο βαθμό. Ητάση της πολιτιστικής ομοιογενοποίησης είναι ισχυρότα­ τη και ακατάσχετη, γιατί η επίθεση των χωρών που παράγουν και εμπορεύονται τον μέγιστο ό­ γκο των προϊόντων των ΜΜΕ και του πολιτι­ σμού δεν αποκρούεται, ούτε αναχαιτίζεται απο­ τελεσματικά από τις άλλες χώρες υποδοχής τους. Η πολιτιστική κυριαρχία τους, με προη­ γούμενες τις ΗΠΑ πάντοτε, είναι ακλόνητη, συ­ νεχής και διεισδυτική. Η πολιτιστική ομοιομορ­

m

φία που επιβάλλουν είναι εκτεταμένη και ανα­ πότρεπτη, παρά τις εστίες αντίστασης που συ­ ντηρούνται από τις ασθενείς και ανυπεράσπι­ στες χώρες (τις αναπτυσσόμενες, του Νότου, του Τρίτου Κόσμου), παρά τη δημιουργική αφο­ μοίωση ορισμένων στοιχείων από αυτές. Τι χρειαζόταν όμως εκείνο το «Κανένα κράτος δεν έχει τη δύναμη να επιβάλλει τη θέλησή του στα πολιτιστικά πράγματα» (σελ. 134), όταν έ­ χει παραδεχθεί ο συγγραφέας, όπως είδαμε, την ηγεμονική και κατακτητική δύναμη ορισμέ­ νων κρατών-εθνών, χωρών ή οικονομιών; Ση­ μαντική είναι ωστόσο η διάκριση παγκοσμιοποί­ ησης και οικουμενικότητας (σελ. 137-138). Στο Δεύτερο Κεφάλαιο του Δεύτερου αυτού Μέρους τίθεται το πιο σημαντικό, κατά τη γνώ­ μη μας, πρόβλημα του βιβλίου; η εξέταση των πραγματικών ή δυνατών πολιτιστικών αντιστά­ σεων. Η πρόταξη διαφόρων μορφών άμυνας εκ μέρους των απειλούμενων χωρών εναντίον της πολιτιστικής κυριαρχίας, του «πολιτιστικού ι­ μπεριαλισμού», της ομοιογενοποίησης της κουλτούρας ακόμη κι αν αυτή η άμυνα ονομα­ ζόταν «πολιτιστικός εθνικισμός» (σελ. 142). 0 συγγραφέας συμμερίζεται μια μορφή αισιοδο­ ξίας στις εκτιμήσεις του όταν γράφει ότι: «Δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι τα φτωχά τέσσερα πέμπτα του παγκόσμιου πληθυσμού θα υιοθε­ τήσουν, τελικά, τα δυτικά πρότυπα» (σελ. 146). Άποψη που επανέρχεται επίμονα στο βιβλίο ο­ δηγώντας το συγγραφέα να δεχθεί ότι; «Το πα­ ράδειγμα του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού δεν ανταποκρίνεται στις σημερινές συνθήκες» (σελ.

150, δείτε και σελ. 153,161,164,167). Δηλαδή σε μια εκτίμηση η οποία ορθά συζητείται, χωρίς όμως να βρίσκει ακράδαντα και πλατιά αποδει­ κτικά στοιχεία και ερείσματα στην πραγματικό­ τητα. Οι μορφές αντίστασης, στις οποίες αναφέρεται, αμφισβητούν αλλά δεν ανατρέπουν τους ρόλους μεταξύ των ΜΜΕ και κοινών, ούτε την ισχύ των μητροπόλεων έναντι της περιφέ­ ρειας. Το Τέταρτο Κεφάλαιο αναλώνεται στο πρόβλη­ μα των πολιτιστικών ταυτοτήτων ως πόλων α­ ντίθεσης τις οποίες σπέρνει στον πλανήτη η παγκοσμιοποίηση της κουλτούρας και της επι­ κοινωνίας. Πάνω στο πρόβλημα αυτό αναπτύσ­ σεται μια ενδιαφέρουσα και παλλόμενη επιχει­ ρηματολογία. Ουσιώδη στοιχεία της είναι: α) Το ότι κάθε κουλτούρα η οποία ζει, δρα, μετασχη­

ματίζεται σε μια κοινωνία, «τείνει να συγκροτή­ σει μια συλλογική ταυτότητα» (σελ. 172). β) Το ότι η πολιτιστική ταυτότητα έχει μια έννοια θε­ τική «που ευνοεί το άνοιγμα, τον διάλογο, την ανοχή», και μια αρνητική «που γεννά την απόρ­ ριψη, την απομόνωση και την επιθετικότητα», γ) Το ότι η ταυτότητα κάθε ομάδας, κοινότητας, κοινωνίας, χώρας αποτελεί τον πυρήνα από τον οποίο αντλούν οι δυνάμεις αντίστασης κατά της πολιτιστικής κυριαρχίας και της ομοιογενοποίησης της κουλτούρας, δ) Η παγκοσμιοποίη­ ση με όλες τις πιεστικές ή καταλυτικές συνέπειές της δεν αποτελεί την οριστική μοίρα του κόσμου, ούτε το δυτικό πρότυπο πολιτισμού τον τελικό λόγο της ιστορίας του (σελ. 211212 ).

Στο Τέταρτο Κεφάλαιο, τέλος, δίνεται από το συγγραφέα μια διέξοδος στις πολιτισμικές συ­ γκρούσεις, οι οποίες σοβούν πλέον πάνω σε ό­ λο τον πλανήτη. «Στην πραγματικότητα δεν υ­ πάρχουν αμιγείς πολιτισμοί. Κάθε πολιτισμός είναι δημιούργημα πολλών άλλων πολιτι­ σμών», γράφει (σελ. 217). Οι πολιτισμοί δια­ σταυρώνονται στα πεδία των ιστορικών επο­ χών. Τα παραδείγματα των επιρροών και των α­ φομοιώσεων είναι πολλά και ποικίλα. «0 πολιτι­ σμός είναι πολλαπλότητα και διαρκής κίνηση» (σελ. 231). Μέσα σ' αυτήν ταυτότητες, ιδιαιτε­ ρότητες, διαφορές, τάσεις μπορούν να συγκρουσθούν αλλά μπορεί και να συνυπάρξουν δημιουργικά. Με άλλα λόγια το «δυτικό», το «ι­ μπεριαλιστικό», το «ισχυρό» πολιτιστικό ρεύμα δεν είναι απαραίτητο τελικά να κατακλύσει και να καταπνίξει τις ζωτικές πολιτιστικές δυνάμεις των χωρών της γης. Με την πολιτιστική επέλα­ ση ή διείσδυση δεν είναι αναγκαίο να ισοπεδω­ θούν τα πάντα. Μπορούν να προέλθουν διαπολιτισμικές σχέσεις και συνθέσεις που θα ανα­ δείξουν τη ζωτικότητα όλων των ανθρώπινων κοινωνιών, εξασφαλίζοντας τη συνέχεια της ι­ στορίας τους. □

ΘΕΑΤΡΟ

Μαάφραοη μ£ Ερωτηματικό ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ

4

Ζαμία

Μτφρ.-Ειοαγωγή: Γιάννης Βαρβέρης Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 84

κπρόσωπος της νέας κωμωδίας, γεννημένος ίο 342 π.Χ. στην Κηφισιά, ο Μένανδρος φέρε­ ται ότι έγραψε 108 κωμωδίες, εκ των οποίων ακέραιη σώζεται μόνον ο «Δύσκολος». Οι δύο, των οποίων διασώθηκε μεγάλο μέρος, είναι οι «Επιτρέποντες» και η «Σαμία». Ητελευταία, αβέβαιης χρο­ νολογίας, φέρεται ως ένα από τα πρώιμα έργα του Μενάνδρου και χωρίζεται σε 5 πράξεις. Πρό­ κειται για μια κωμωδία παρεξηγήσεων με αφορμή το εξώγαμο ενός ερωτευμένου ζευγαριού για το γάμο του οποίου ουδείς, ωστόσο, έχει αντίρρηση.

Ε

Μια κωμωδία παρεξηγήοεων με αφορμή το εξώγαμο ενός ερωτευμένου ζευγαριού ΗΣαμία Χρυσίς, εταίρα του πατέρα του υποψηφί­ ου γαμπρού, εμπλέκεται και παρεξηγείται άνευ αι­ τίας στην προσπάθειά της να κρατήσει εκείνη το βρέφος μέχρι τη νόμιμη αποκατάσταση του ζευ­ γαριού. Το ευτυχές τέλος λύνει όλες τις παρεξη­ γήσεις. Ησυγκεκριμένη μετάφραση από τον γνω­ στό κριτικό έγινε για λογαριασμό του ΘΟΚ και του σκηνοθέτη Εύη Γαβριηλίδη και παραστάθηκε στην Επίδαυρο το καλοκαίρι του 1993. Ηεπιλογή του μεταφραστή να αποδώσει το κείμενο σε γλώσσα καθαρεύουσα αιτιολογείται στην εισαγωγή του, τα Β ιβ λ ία του μ ή να

αλλά δημιουργεί εύλογα ερωτηματικά. Οκοινωνι­ κός παραλληλισμός της Αθήνας του 320 π.Χ. με την Αθήνα του τέλους του 19ου αιώνα δεν υπο­ στηρίζεται κοινωνιολογικά ούτε θα πρέπει να θεω­ ρείται αυταπόδεικτος. Ακόμη περισσότερο όταν αυτός γίνεται ως αιτιολογία της υιοθέτησης του γλωσσικού κώδικα του Κορόμηλά και του κωμειδυλλίου του (!). Αν ο Κορομηλάς, όπως και άλλοι κωμειδυλλιογράφοι, ήσαν υπέρ της καθαρεύου­ σας, στα έργα τους, αντίθετα, χρησιμοποίησαν τη δημοτική όπως και τα γλωσσικά ιδιώματα και κοινωνιολέκτους του ευρύτερου ελληνικού χώρου. Κι αν σε κάτι συνέβαλε το κωμειδύλλιο είναι να κάνει αποδεκτή την είσοδο της γλώσσας του λα­ ού στην ελληνική θεατρική σκηνή. Κανένας Κορο­ μηλάς δεν έβαλε επί σκηνής τον υπηρέτη να μιλά­ ει τη γλώσσα του κυρίου του, ενώ αντίθετα το κά­ θε πρόσωπο φέρει και την ντοπιολαλιά του, σε α­ ντίθεση με την παρούσα μεταφραστική πρόταση της «Σαμίας», όπου όλα τα πρόσωπα μιλούν την ί­ δια καθαρεύουσα, από τον δούλο Παρμένωνα και τον Μάγειρο μέχρι τη Σαμία Χρυσίδα και τον πλού­ σιο Αθηναίο Δημέα. Αλλού επομένως βρίσκονται τα μεταφραστικά πρότυπα κι όχι στον Κορόμηλά, που χάριν της αληθοφάνειας του έργου του ανε­ χόταν το επί σκηνής άκουσμα της γλώσσας του λαού. Ολότελα διαφορετικό ζήτημα είναι βέβαια η σκηνική εκμετάλλευση της μεταφραστικής αυτής επιλογής, που μπορεί να υπήρξε απόλυτα επιτυ­ χής. Ως ανάγνωσμα, πάντως, μάλλον αποπροσα­ νατολιστικά λειτουργεί. Ωστόσο, δεν μπορεί να παραβλέψει κανείς τα εύστοχα χορικά και τραγού-

δια που έγιναν από τον μεταφραστή, ειδικά για την παράσταση, και που παρατίθενται σε ανεξάρ­ τητο τμήμα στο τέλος του βιβλίου. Δημήιρης Τσατσούλης

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Η ταυτότητα 127 επαγγελμάτων ΘΑΝΟΣ ΚΩΝΣΤ. ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

Σοφάδες. Ο τόπος μας.

ι

Μ έρος Β ' Ε π αγγέλματα α τη ν α χ λ ύ το υ μ ύ θ ο υ Αθήνα, 1998. Σελ. 528

τπν πολυσέλιδη και επιμελημένη (και με δε­ δομένο ότι έχουμε να κάνουμε με προσωπι­ κή οικονομική επιβάρυνση) εργασία του Θ. Κ. Αθανασόπουλου παρουσιάζονται και κατα­

ί

© β·

γράφονται η ταυτότητα και τα χαρακτηριστικά εκατόν είκοσι επτά επαγγελμάτων που έχουν πλέον εξαφανιστεί ή τείνουν να εξαφανιστούν. Μεταξύ αυτών των επαγγελμάτων συγκαταλέ­ γονται και ορισμένα τα οποία αν μη τι άλλο κι­ νούν την περιέργεια του αναγνώστη: όπως π.χ. οι «κοσσιατζήδες», ο «μουνουχιστής», ο «του­ λουμπατζής» κ.ά. Οφείλουμε βέβαια να λάβου­ με υπόψη ότι παλαιότερα ο τύπος του επαγ­ γέλματος σημάδευε και την ίδια την προσωπι­ κότητα και την κοινωνική δράση του ατόμου που το ασκούσε. Ουσιαστικά περιγράφονται χα­ ρακτηριστικοί κοινωνικοί τύποι περασμένων δε­ καετιών. Η προσοχή του συγγραφέα επικεντρώνεται κυ­ ρίως στα επαγγέλματα ανθρώπων της ιδιαίτε­ ρης πατρίδας του (κατάγεται από τους Σοφά­ δες του νομού Καρδίτσας) και ιδιαίτερα των Καραγκούνηδων. Εδώ εντοπίζεται και η ανθρωπολογική και λαογραφική αξία του έργου: οι Καραγκούνηδες, παραδοσιακοί κάτοικοι της δυτι­ κής πεδινής Θεσσαλίας, αναδεικνύονται ως πρωταγωνιστές του βιβλίου. Για τους Καραγκούνηδες πολλά έχουν γραφεί, αλλά λίγα γνωρίζουμε και ακόμα λιγότερα είναι ιστορικά και αντικειμενικά τεκμηριωμένα. Υπογραμμίζοντας ορισμένα χαρακτηριστικά ση­ μεία του έργου, δεν θα σταθούμε μόνο στη δε­ δομένη και αναμφισβήτητη χρησιμότητα που έ­ χει η ετυμολογική και ιστορική αναφορά σε λέ­ ξεις και έννοιες της τόπικής ντοπιολαλιάς, αλλά και στο γεγονός ότι έρχονται στο φως συμβά­ ντα και γεγονότα, τα οποία στα μάτια του σύγ­ χρονου ανθρώπου πιθανόν να φαντάζουν πα­ ράδοξα και σχεδόν απίστευτα, αλλά τοποθετη­ μένα στη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία απο­ κτούν υπόσταση και αιτία: όπως για παράδειγ­ μα, το βασιλικό διάταγμα του 1836 για τον πε­ ριορισμό της εξαγωγής βδελλών (σελ. 16). Η εργασία του Θ. Κ. Αθανασόπουλου φανερώ­ νει μεράκι και αγάπη για την παράδοση και τέ­ τοια στοιχεία συναντάμε συνήθως στους «ερα­ σιτέχνες» συγγραφείς (ιστορικούς, λαογράφους κ.λπ.) που ασχολούνται με την καταγραφή μιας πραγματικότητας ιστορικά και γεωγραφικά κα­ ταδικασμένης να χαθεί. Από την άλλη, συνή­ θως οι λαογράφοι και οι ιστορικοί των περιφε­ ρειακών τόπων και τοπίων παρασύρονται από έναν έντονο συναισθηματισμό και σε μια ηθικολογίζουσα στόση, που θέτουν σε κίνδυνο την ίτα Β ιβ λ ία του μ ή να

δια την αξιοπιστία και την εγκυρότητα της προσπάθειάς τους, ενώ η ίδια η ψυχολογική και συ­ ναισθηματική προσκόλλησή τους στο αντικεί­ μενο1έρευνας τους ωθεί σε μια πλανερή και διαστρεβλωτική εξιδανίκευση του παρελθό­ ντος. 0 0. Κ. Αθανασόπουλος στο παρόν έργο φαίνεται να αποφεύγει έγκαιρα και έξυπνα αυ­ τού του είδους τις παγίδες. Το σεμνό, λιτό και διανθισμένο με χιούμορ ύ-

Το σεμνό, \ιτ ό και διανθισμένο με χιούμορ ύφος του συγγραφέα κερδίζει αμέσως τον αναγνώστη φος του συγγραφέα κερδίζει αμέσως τον ανα­ γνώστη. Ακόμα, το πλούσιο φωτογραφικό υλι­ κό, αλλά και τα διάφορα οκίτσα, οι παροιμίες και τα αποσπάσματα χαρακτηριστικών τραγουδιών, που παρατίθενται από τον συγγραφέα, υ­ ποστηρίζουν το κείμενο και βοηθούν, ιδιαίτερα όσους αναγνώστες δεν έχουν ένα βαθμό εξοι­ κείωσης με τα όσα περιγράφονται, στην πληρέ­ στερη κατανόηση κάποιων καταστάσεων. Σΐιμείωσπ: Ηαλήθεια είναι ότι στο χώρο των

ερασιτεχνών ιστορικών και λαογράφων (και η περιοχή της Καρδίτσας έχει πράγματι να επιδέίξει πολλούς λάτρεις του είδους) προσφέ­ ρει ένα πλούσιο υλικό προς ανάγνωση και με­ λέτη. Το έργο τους εντούτοις όχι όπάνια υπο­ κύπτει σε ένα συναισθηματικό και ψυχολογικό επαρχιωτισμό που επισκιάζει την όποια φιλότι­ μη προσπάθεια. Αν κάποιος ασχοληθεί συστη­ ματικά και προσεκτικά με αυτού του είδους τα εργαλεία, θα διαπιστώσει από τη Ιμια ότι οι υ­ περβολές περιττεύουν, αλλά, από|την άλλη, ίσρς μπορέσει να αντλήσει ένα ιστορικό και λΙαογραφικό υλικό ωφέλιμο στην κατανόηση μίκροϊστοριών και τοπικών παραδόσεων που κάθε άλλο παρά προς περιφρόνηση είναι. Παναγιώτης Τσιαμούρας

Πρωτότυπηεργασία ΜΑΡΙΑΝΘΗ ΚΑΠΛΑΝΟΓΛΟΥ

Ε λ λ η ν ικ ή Λ α ϊκή Παράδοση Τ α π α ρ α μ ύ θ ια σ τ α π ε ρ ιο δ ικ ά γ ι α π α ιδ ιά κ α ι ν έ ο υ ς ( 1 8 3 6 - 1 9 2 2 ) Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 304

νεοελληνική κοινωνία υπο­ δέχτηκε και α­ φομοίωσε τό πλούσιο υλικό της λαϊκής παράδοσης με διαφορετικές διαδικασίες και τρόπους, των ο­ ποίων η μελέτη φανερώνει ένα ε­ ξαιρετικά σύνθετο πλέγμα ζητημά­ των. Και το παραμύθι, το σπουδαίο αυτό είδος της προφορικής λαϊκής μας παράδοσης, γνώρι­ σε ανάλογη εξέλιξη και διάδοση (με τον προφο­ ρικό λόγο, τις λόγιες ή λαϊκές εκδόσεις, τα ποι­ κίλα φυλλάδια και έντυπα, τα παιδικά βιβλία κ.λπ.). Η Μ. Καπλάνογλου, με αφετηρία δύο συγκεκρι­ μένα παραδείγματα παραμυθιών, αναδεικνύει συστηματικό όλη εκείνη την προσπάθεια των συγγραφέων, εκδοτών και παιδαγωγών να προ­ σαρμόσουν κάποια γνωστά θέματα, κληρονομη­ μένα από το παρελθόν, στις προσδοκίες των μεταβαλλόμενων αναγνωστικών κοινών τους. Συναφώς εξετάζει και φωτίζει και ένα πλήθος ε­ πίσης ενδιαφερόντων ζητημάτων σχετικά με το παραμύθι: τη μεταβολή της μορφής του από προφορική σε γραπτή, τη μετατροπή του σε παιδικό ανάγνωσμα, το ζήτημα της εισαγωγής του στην εκπαίδευση, ενώ ταυτόχρονα προχωράει στον ορισμό κριτηρίων διάκρισης του λαϊ­ κού από το ψευτολαϊκό κ.ά. Η μελέτη της Μ. Καπλάνογλου είναι μια πρωτό­ τυπη εργασία που αναφέρεται σε ένα πλήθος θεμάτων της ελληνικής λαϊκής παράδοσης, και γι' αυτό ενδιαφέρει και μπορεί να φωτίσει παι­ δαγωγούς, γονείς, φίλους των παιδιών και των παραμυθιών.

Η

Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης

ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ

ΤοΕύρος της σημειωτικής ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

Άνθρωπος ο σημ α ίνον

μιακού και ευρύτερου επιστημονικού χώρου, μετα­ ξύ των οποίων, εκτός από τους επιμελητές της έκ­ δοσης, οι Christopher Norris, Μ. Krampen, Thomas Sebeok, Maria Popova, Ep. Καψωμένος, Μ. Σετάτος, An. Μπενάτοης, Αννα Τζούμα, Z. I. Σιαφλέκης, Αλ. Ζερβού, Κ. Β. Σπυριδωνίδης, Β. Τοκατλίδου, Ν. Κο­ λοβός, X. Σακελλαρίου, Αικ. Παπουτσά και πολλοί άλλοι. Δημήτρης Τσατσούλης

Τ ό μ ο ς I: Λ ό γ ο ς κ α ι Ιδ ε ο λ ο γ ία Τ ό μ ο ς I I : Η μ ε τ α μ ο ν τ έ ρ ν α μ α τ ιά Ο ν ο η τ ικ ό ς χ ώ ρ ο ς Επιμέλεια: Α.-Φ. Λαγόπουλος, Κ. Μπόκλουντ, Β. Τεντοκάλη, Κ. Τσουκαλά Αθήνα, Παρατηρητής, 1998. Σελ. 346+378

Ελληνική Σημει­ ωτική Εταιρεία αποτελεί ένα α­ πό τα σοβαρότερα επιστημονικά βήμα­ τα του ελληνικού χώρου με διαρκή δραστηριότητα, εύ­ ρος πεδίων ερεύνης, διεθνείς ανταλ­ λαγές στους τομείς ενδιαφερόντων της και τακτικά συνέδρια με μεγάλη συμμετοχή ερευνητών από πολλούς κλάδους που συναντώνται στην εξερεύνηση του αντικειμένου τους μέσω των κοινών εργαλείων που προσφέρει η σημειωτική. Το παρόν δίτομο έρ­ γο αποτελεί μιαν ακόμη τέτοια απόδειξη, αφού πρόκειται για τα πρακτικά του 4ου Πανελληνίου Συ­ νεδρίου της Εταιρείας με συμμετοχή όχι μόνον Ελλήνων σημειολόγων αλλά και πολλών ξένων και κυρίως Βουλγάρων, μελών της αντίστοιχης Ση­ μειωτικής Εταιρείας της Βουλγαρίας, μιας, ομολογουμένως, από τις πλέον δραστήριες και δυναμι­ κές διεθνώς. Το δίτομο αυτό έργο απαρτίζεται από οκτώ μέρη: Πηγές και προοπτικές της σύγχρονης σημειωτικής, Σημειωτική, σημασιολογία και γλώσ­ σα, Ανάλυση κειμένων, Σημειωτική και κοινωνία, Σημειωτική και Βαλκάνια, Μεταμοντερνισμός και αποδόμηση, Εικόνα και θέαμα, Σημειωτική του χώ­ ρου. Όπως αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης, θίγονται εδώ τόοο ευρύτερα θεωρητικά προβλήματα όσο και ιδιαίτερες εκφάνσεις των τεχνών, από τη λογο­ τεχνία μέχρι την αρχιτεκτονική, το θέατρο μέχρι τον κινηματογράφο, ενώ τα ονόματα που συμμε­ τέχουν είναι από τα σημαντικότερα του πανεπιστη­

Η

Οδυνηρήπερίοδος

ί

ΣΤΑΥΡΟΣ ΑΒΔΟΥΛΟΣ

Το φα·νόμ<νο Μ ακρόνησος Έ να π ρ ω τό γν ω ρ ο ε γ κ λ η μ α τ ικ ό Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 328

Μακρόνησος δεν ήταν ούτε «το ξερονήσι που βλάστησε σή­ μερα η Ελλάς ωραι­ ότερη όσο ποτέ» ούτε βεβαίως «ένα μεγάλο εκπαιδευτή­ ριο που γυρεύει να στηριχθεί στον ορ­ θόν λόγον»! Είναι να απορεί κανείς πώς πνευματικοί άνθρω­ ποι μεγάλου βεληνεκούς, όπως ήταν ο Π. Κανελλόπουλος και ο Κ. Τσάτσος (σ' αυτούς ανήκουν οι επονείδιστες φράσεις) έφτασαν στο σημείο να εκ­ στομίσουν αυτά τα ανοσιουργήματα. Τόσο πολύ τους τύφλωσε το ταξικό μίσος; ΟΣ. Αβδούλος μάς θυμίζει αυτή την οδυνηρή για το έθνος περίοδο, ό­ που δοκιμάστηκαν σχέσεις, συνειδήσεις και κατακρεουργήθηκαν σώματα και ψυχές. Το βιβλίο απο­ καλύπτει τη σατανική επινόηση να εμφανιστεί αυτό το ειδεχθές πείραμα «αναμόρφωσης» ως ένα με­ γάλο εθνικό επίτευγμα, το οποίο δυστυχώς αποθε­ ώθηκε ακόμη και από μερικούς κατά τεκμήριο σο­ βαρούς ανθρώπους.

«

Τάσος Παππάς

24χρόνιαμετά

I

ΤΑΣΟΣ ΒΟΥΡΝΑΣ

Ιστορία της ν«ώτερης και σύγχρονης Ελλάδας.

Από την Επανάσταση του 1821 έρασαν χρό­ ώς το24κίνημα του Γουδί νια Τ όαπό μ ο «την Α ' εμ­ φάνιση του πο­1998. Σελ. 608 Αθήνα, Πατάκης, λύτιμου αυτού έρ­ γου.! Οι εκδόσεις «Πατόκη» αποφάσι­ σαν τ)ην επανέκδοσή του, θεωρώντας ότι η δυναμική του και η χρησιμότητά του οεν έχουν εξα­ ντληθεί. Και έτσι εί­ ναι. Το φιλόδοξο εγ­ χείρημα του Τάσου Βουρνά συνοδεύουν από παλιά και οι έπαινοι (συναρπαστικό γράψιμο, αφηγηματι­ κή πυκνότητα, ιστορική ακρίβεια) και οι αιτιάσεις (υ­ ποταγή του συγγραφέα μερικές φορές σε ιδεολο­ γικές σκοπιμότητες) που διατηρούν την αξία τους και σήμερα. Δεν έχουμε να προσθέσουμε κάτι επ' αυτών. Διατυπώνουμε όμως την ένστασή μας που αφορίά στον εκδοτικό οίκο: η χρήση τόσο μικρών τυπογραφικών στοιχείων καθιστά την ανάγνωση ε­ ξαιρετικά επίμοχθο έργο.

Π

γώς στον αντιφασι­ στικό αγώνα, αν και επλήγη όσο καμία άλλη (εξαιρουμένης της ΕΣΣΔ), έμεινε έ­ ξω από τους μετα­ πολεμικούς διακα­ νονισμούς και γιατί είχε εμπλακεί σ' έ­ ναν αιματηρό αδελφοκτόνο πόλεμο και γιατί η μετεμφυλιακή ηγεσία αποδεί­ χθηκε κατώτερη των ιστορικών περιστάσεων. Το βιβλίο περιλαμβάνει πλήθος ντοκουμέντων για τα χρέη της Γερμανίας προς την Ελλάδα, ύψους 22 τρισεκατομμυρίων δραχμών. 'Οταν έπρεπε η Ελλά­ δα δεν απαίτησε αυτά τα ποοά. Για να ακριβολογούμε εξαργύρωσε τη «σιωπή» της για κάποια δά­ νεια μερικών εκατομμυρίων μάρκων και για την υ­ ποστήριξη της Γερμανίας στην αίτησή της τη δεκα­ ετία του '50 για είσοδο στην ΕΟΚ. Οι κατακτητές δεν ενοχοποιούνται μόνο για τις θηριωδίες τους α­ πέναντι στον άμαχο πληθυσμό, αλλά και γιατί πλιατσικολόγησαν ασυστόλως. Εσύλησαν αρχαί­ ους τάφους, λεηλάτησαν μουσεία, κατέστρεψαν μνημεία. Οσυγγραφέας πιστεύει ότι η αναψηλάφηση του θέματος είναι αναγκαία. Δυστυχώς όλες οι κυβερνήσεις μετά τη μεταπολίτευση αδράνησαν υπόπτως. Τάσος Παππάς

Τάσος Παππάς

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Όλεςοι κυβερνήσειςαδρανούν ΜΗΤΣ0 Σ ΚΩΣΤ0 Π0 ΥΛ0 Σ

1

Ένα ς πόλΐμος που 6ev έληξε ακόμα

Ηάνοιατης διακυβέρνησης I

ΜΙΣΕΛ ΣΕΝΕΛΑΡ

■

Μτφρ.: Κωστής Παπαγιώργης Αθήνα, Καοτανιώτης, 1998. Ι ύ . 389

I

Η τ έχ ν η του K u B cp v a v

Γ β ρ μ α ν ικ έ ς « ι α ν ο ρ 8 ώ σ « ς . Κ α τ ο χ ικ ό 8 ά ν « ο Αθήνα, Καοτανιώτης, 1998. Σελ. 308

τίτλος του πονήματος του βουλευτή και ιστο­ ρικού στελέχους του ΚΚΕείναι απολύτως εύ­ στοχος. Ηχώρα μας, αν και συμμετείχε ενερ-

0

συγγραφέας αυτού του έργου είναι φιλόσο­ φος και διδάσκει, στο Πανεπιστήμιο του Νανσύ. Ασχολείται στα έργα του με τις κρατικές

0

σκοπιμότητες και τον μακιαβελισμό. Στο τελευταίο του βιβλίο (Η τέχνη του κυβερνάν), που κυ­ κλοφόρησε στη Γαλλία το 1995, ε­ ξιστορεί την έννοια της διακυβέρνησης στη Δύοη, από τις πατερικές ρίζες -το regimen ως τέχνη καθοδήγη­ σης των ψυχών (6ος αιώνας)- ώς τον προσεταιριομό της στο νομικο-διοικητικό λεξιλόγιο του σύγχρονου κράτους (17ος αιώνας). Επιχει­ ρεί να αναδείξει τις μεταβολές που οδήγησαν, περί τα τέλη του Μεσαίωνα, οτην ανατροπή των σχέσεων μεταξύ regimen και regnum (υπό την έννοια της μοναρχικής εξουσίας). Σε αντί­ θεση προς την ιδέα ότι η διακυβέρνηση προϋ­ ποθέτει την ύπαρξη του κράτους, ο Μ. Σενελάρ υποστηρίζει ότι, επί αιώνες, οι απαιτήσεις του regimen καθόρισαν τις προϋποθέσεις άσκησης της εξουσίας. Τονίζει χαρακτηριστικά ότι: «Μό­ λις τον 16ο αιώνα -μετά τον Μακιαβέλι- το κράτος, προερχόμενο από μια εκκοσμίκευση, αλλά φερόμενο από μια άνευ προηγουμένου κρίση, επιβάλλεται ως το θεμέλιο της πολιτικής τάξης και συνιστό την αρχή των πρακτικών δια­ κυβέρνησης. Τότε, λοιπόν, το regimen -και μαζί του κάποιο πρότυπο χρηστού ηγεμόνα- εξαφα­ νίζεται μέσα στο απολυταρχικό δίκαιο». Ητέχνη του κυβερνάν δεν βρίσκεται «έξω από τα στρα­ τηγικά παιχνίδια που καθορίζουν, σε κάθε επο­ χή, οι συνθήκες του διανοήσιμου και του εφι­ κτού», σημειώνει ο συγγραφέας, υπογραμμίζο­ ντας την ανάγκη να παραμερίσουμε την απλοϊ­ κή ερμηνεία της διακυβέρνησης που τη θέλει να ταυτίζεται με την απλή άσκηση της εξου­ σίας. Σωτήρης Ντάλης

Ιοτορικόντοκουμέντο I

ΑΝΝΑ ΛΑΟΥΡΑ ΜΠΡΑΓΚΕΤΙ - ΠΑΟΛΑ ΤΑΒΕΛΑ

I

Ά λ ντ ο Μ όρο: Η Ο μηρία

ί|| |

Μετάφραση: Μαρία Αποοτολάκη Αθήνα, Καπάτος, 1998. Σελ. 196

απαγωγή και η εκτέλεση του Άλντο Μόρο, του ανθρώπου που προσπάθησε στην πράξη την πολιτική του «ιστορικού συμβιβασμού» με τους κομμουνιστές του Ε. Μπερλιγκουέρ, ήταν η κορυ­ φαία πράξη των Ερυθρών Ταξιαρ­ χιών και ταυτοχρόνως η αρχή του τέ­ λους τους. Οι κατα­ σταλτικοί μηχανι­ σμοί του ιταλικού κράτους, στην προσπάθειά τους να ε­ ντοπίσουν το κρη­ σφύγετο των Ερυ­ θρών Ταξιαρχιών, χρησιμοποίησαν κά­ θε νομικό και διοικητικό μέτρο, με την αμέριστη συμπαράσταση όλων των πολιτικών δυνάμεων και τελικώς είχαν αποτελέσματα. Το διάστημα που ο Μόρο ανακρινόταν στη «φυλακή του λαού» από τους τρομοκράτες, η αστυνομία με συνεχείς εφό­ δους κατάφερε να συλλάβει πολλά μέλη της ορ­ γάνωσης και να προκαλέσει σοβαρά πλήγματα στη δομή της. Το παρόν βιβλίο δεν είναι βεβαίως το κα­ λύτερο που έχει γραφτεί για τα «πέτρινα χρόνια», έχει όμως την αξία ιστορικού ντοκουμέντου γιατί η μία από τις συγγραφείς (Μπραγκέτι) συμμετείχε στην ομάδα που είχε αναλάβει τη «φύλαξη» του χριστιανοδημοκράτη ηγέτη. Είναι μία μαρτυρία μέ­ σα από το σκοτεινό κόσμο των οργανώσεων ένο­ πλης πάλης. ΗΜπραγκέτι είναι μια «μετανοημένη», που όμως δεν δέχθηκε να συνεργαστεί με τις αρ­ χές ασφαλείας καρφώνοντας συντρόφους της, ό­ πως το έπραξαν άλλοι. Δίνει με ενάργεια τα πορ­ τρέτα των ηγετών του κινήματος σ' εκείνη τη φά­ ση (Μορέτι, Γκαλινάρι), παρακολουθεί από κοντά και περιγράφει με εκφραστική δύναμη τις ψυχολο­ γικές μεταπτώσεις του Ά. Μόρο, καθώς και τα α­ πελπισμένα διαβήματά του προς τους επικεφαλής του κόμματός του, ώστε να ξεκινήσουν οι διαπραγ­ ματεύσεις με τις Ερυθρές Ταξιαρχίες, ενώ αποπει-

Η

ράταιι όχι πάντοτε με επιτυχία, να κάνει έναν κριτι­ κό απολογισμό της πολύχρονης δράσης της οργά­ νωσης. Τα καταφέρνει καλύτερα όταν επιχειρεί να εξηγήσει τη δική της εμπλοκή οτο κίνημα: από τη φάση του δογματισμού και των βεβαιοτήτων έως την περίοδο των αμφιβολιών και της αποστασιοποίησης.

μια μεγάλη μούτζα στο χρόνο που μας έφυγε και που κατέστρεφε δυστυχώς όλο τον Ελληνισμό». Τάσος Παππάς

ΠΑΙΔΙΚΑ

Τάσος Παππάς

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

Οικολογικήοκέψη________ Μ ΠΑΜ ΠΗ Σ ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗΣ

4

Ο χορός της Βροχής

Έναςαξιωματικόςθυμάται ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΠΡΙΝΙΩΤΑΚΙΣ

Ατομικόν ημερολόγιον. Μ ικρά Α σ ία , 1919-1922 Αθήνα, Εοτία, 1998. Σελ. 232

πΙό το θρίαμβο ofrnv τραγωδία.

Η

Ajn0 το όραμα της Μεγάλης Ελλά­ δας στον ξεριζωμό ίσωητου πιο δημι­ ουργικού κομματιού του ελληνισμού, αν και ηι ιστορική επι­ στήμη δεν δέχεται τέτοιου είδους αυ­ θαίρετες κατηγοριο­ ποιήσεις, στις οποί­ ες εύκολα καταφεύγει μια γραφίδα βουτηγμένη στο συναισθηματισμό. 0 συγγραφέας δεν ήταν ι­ στορικός. Ένας αξιωματικός του ελληνικού στρα­ τού πίταν, που έζησε βήμα βήμα τη συναρπαστική πορεία που ξεκίνησε με τις καλύτερες προϋποθέ­ σεις για να «οικοδομήσει» τη μεγόλη Ελλάδα και κατέληξε στη συντριβή. Λόγος λιτός, καταιγιστικός, ασθμαίνων, που καταφέρνει όμως να μεταδώσει τις Ψυχολογικές μεταπτώσεις του γράφοντος, ενός ανθρώπου που συμμετέχει στα δρώμενα και βιώνει σπαρακτικά την ήττα. Είναι χαρακτηριστική η φράση που επιλέγει ο Πρινιωτάκις για να κλείσει το ημερολόγιό του τη νύχτα της 31ης Δεκεμβρίου του 1922J όταν όλα έχουν τελειώσει:«... και ακολού­ θως φεύγομεν για τα δωμάτιά μας, αφού εδώκαμε τα Β ιβ λ ία του μ ή να

Αθήνα, Κέντρο Προστασίας Καταναλωτών, 1998. Σελ. 96

ουσιαστική οικολογικοποίηση της σκέψης πρέπει να είναι ένα κεντρικό ζήτημα της διαπαιδαγώγησης της νέας γενιάς και όχι η απλή και παθη­ τική ευαισθητοποίηση απέναντι στη φύ­ ση. Ηλογοτεχνία και στο ποσοστό που της αναλογεί μπορεί να πετύχει αρκετά πάνω σ' αυτό το θέμα. Δυστυ­ χώς, όμως, ελάχιστα είναι εκείνα τα βιβλία που διέπονται από σύγχρονη οικολογική σκέψη. Ένα από αυτά είναι αυτό που παρουσιάζουμε. Πώς αλλιώς, βεβαίως, αφού ο συγγραφέας του είναι από τα γνωστά και δραστήρια μέλη του οικολογικού κινή­ ματος. Οι παραμυθικές του ιστορίες και τα διηγή­ ματα που αναφέρονται σε καίρια οικολογικά θέμα­ τα (ισορροπία της φύσης, εξαφάνιση των ειδών, δασική καταστροφή, υπερπληθυσμός, ατμοσφαιρι­ κή ρύπανση, πυρηνική απειλή, κλωνοποίηση), κα­ θώς και σε διαπολιτισμικά (ρατσισμός) αποτελούν καταγραφές προβλημάτων για την αληθινή συνειδητοποίηση του μικρού αναγνώστη και συνάμα κραυγές αγωνίας απέναντι σ' έναν πλανήτη που ο­ δεύει σε αδιέξοδα και έμμεση καταγγελία απέναντι στην αναλγησία της εποχής μας. (Για παιδιά από 8 έως 12 ετών)

Η

Γιάννης Σ. Παπαδάτος

Ηφιλίαπολύτιμοςθησαυρός I

I

ΑΡΚΑΔΙΟ ΛΟΜΠΑΤΟ

Το κυνήγι του θησαυρού

ΕΦΗΒΙΚΑ

Αποδοχήτης ετερότητας

■ I Εικονογράφηση: Αρκάδιο Λομπάτο p I Μετάφραση: Χαρά Στρώνη I I I Αθήνα, Κάοτωρ, 1998. Σελ. 28

μάγισσα Τιβέρια καβάλησε τη σκούπα της για να βρει το θη­ σαυρό που θα την έκανε διάδοχη βα­ σίλισσα των μαγισσών. Ακολούθησε μια φάλαινα στο βυθό της θάλασ­ σας και είδε τη βυ­ θισμένη πολιτεία, ναυάγια, χρυσά ψάρια, κοραλλένια δέντρα, μαργαριτάρια. Την ακολούθησε ώς το Νότιο Πόλο και τελικά την έπεισε να πάνε μαζί στη Μαγισσοχώρα. Η μά­ γισσα βασίλισσα εξέτασε όλους τους πολύτι­ μους θησαυρούς που είχαν φέρει οι μάγισσες, αλλά βασίλισσα έγινε η Τιβέρια, διότι έφερε ό,τι πιο πολύτιμο. Κάτι που δεν αγοράζεται με τίποτα: τη φιλία. Κι η φάλαινα έμεινε στη μαγισσοχώρα και διηγιόταν έκτοτε παλιές ιστορίες της θάλασσας και του βυθού. Ωραία η ιστορία, έξοχη η εικονογράφηση. Οσυγγραφέας, ας ση­ μειωθεί, τιμήθηκε με το πρώτο ευρωπαϊκό βρα­ βείο εικονογραφημένου βιβλίου, το 1989.

Η

Γιώργος Δανιήλ

ΝΤΕΝΟΥΣ ΠΡΟΣ

Γ«ννηθήκαμ€ ρατσιστές; Μετάφραση: Ά. Παπααταύρου Εικονογράφηση: Κρ. Μερλέν Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 144

ι πολυπολιτισμικές κοινω­ νίες που δια­ μορφώνονται με ταχείς ρυθμούς έ­ χουν ανάγκη πολί­ τες που να διαπνέ­ ονται από πνεύμα αγάπης, συνεργα­ σίας και αποδοχής της ετερότητας, του Άλλου. Μ' ένα τέτοιο πνεύμα εί­ ναι γραμμένο και τούτο το βιβλίο, το τέταρτο της σειράς «Κορίτσια και αγόρια του σήμερα». (Τα υπόλοιπα βιβλία είναι: «Τα κορίτσια», «Τι εί­ ναι η αγάπη, τελικά;», «Οι γονείς μου χωρίζουν και τώρα τι γίνεται»). Διασαφηνίζονται, ανάμεσα στ' άλλα, οι έννοιες της φυλής και της ράτσας, παρουσιάζονται οι διάφορες όψεις του ρατσι­ σμού (λόγω φυλής ή έθνους, ο αντισημιτισμός, η δουλεία, ο σεξισμός, η ξενοφοβία, η μετανά­ στευση) και εξετάζεται ο ρόλος της ιστορικής πραγματικότητας οτη διαμόρφωση της σημερι­ νής ρατσιστικής συμπεριφοράς. Τέλος, εηισημαίνεται η ανάγκη ύπαρξης της διαφορετικότη­ τας ως απαραίτητης προϋπόθεσης για την ομα­ λή «λειτουργία» και εξέλιξη μιας διαπολιτισμικής συμπεριφοράς. Αυτό άλλωστε επιτάσσουν οι ανάγκες της εποχής μας. Είναι ένα βιβλίο που με αβίαστο τρόπο, σύντο­ μα και εύστοχα συμβάλλει στην άμβλυνση εγ­ γενών για τον άνθρωπο αντιλήψεων και παρω­ χημένων στάσεων και συμπεριφορών απέναντι στο Άλλο. (Για μεγάλα παιδιά και εφήβους)

Ο

Γιάννης Σ. Παπαδάτος

0®

τα Β ιβλία του μήνα

ALMOST BLUE - C. LUCARELLI

Πρώτο σε πωλήσεΐζ στο είδος τον στην Αγγλία και στην Ιταλία!! Ένα θρίλερ νευρικό και αψεγάδιαστο, μια ιστορία έρωτα και μοναξιάς, μια γραφή που ξέρει τη συνταγή, τις σωστές δόσεις συγκινη­ σιακής έντασης και απροσδόκητου: είναι το πιο ώριμο μυθιστόρημα ενός μαέστρου του νέου ιταλικού noir, που ο Alessandro Baricco υπολογίζει ως τον πιο φέρελπι συγγραφέα της γενιάς του.

ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΑΚΡΟΤΗΤΕΣ - S. VINCI

Αιάνα Κανέλλη: ένα βιβλίο πον πρέ­ πει να διαβαστεί απ’όλους!! Ένα μυθιστόρημα που μπαίνει μέσα στον ερω­ τισμό των παιδιών, εκείνον τον διφορούμενο, αλλά αθώο, των παιχνιδιών μακριά από τους μεγάλους, και εκείνον τον βεβηλωμένο από τα μάτια των ενηλίκων, με μια τρυφερότητα όμως και μια αίσθηση του μέτρου, χωρίς λογοτεχνι­ κό προηγούμενο.

Εμμ. Μπενάκη 27-29,106 78 Αθήνα Τηλ.: (01) 3812827 - 3803354 1 Fax: (01) 3803354 internet: http://www.kapatou.gr e-mail: kapatou@hol.gr

Άγνωστα διηγήματα διάσημων ξ ένω ν συγγραφ έω ν από το αρχείο του Γιώργου ΖεΒελάκπ

ΕμαΖολά (1840-1902) Πολύ λίγοι ξένοι συγγραφείς διατήρησαν για τόσοπολλάχρόνιαμια ζωντανή επαφή με το αναγνωστικόμας κοινό όπως ο Ζολά. Διαβάζεται συνεχώς από έναευρύτερο κοινό -ίσως είναι μικρότερο στιςμέρεςμας- γιαπερισσότερο απόέναναιώνα... Όμωςδενήτανπάνταθετική η υποδοχή τουέργου του από τουςκριτικούς. Στπναρχή παρεξηγήθηκεκαι θεωρήθηκε «χυδαίοςμυθιστορισγράφος» και ταέργα του «πορνογραφικάεγχειρήματαπου επιδιώκουν τηνπροσβολή τηςδημόσιας ηθικής». Οι χαρακτηρισμοί αυτοί δόθηκαν στονΖολάεπειδή, όπως γράφει ο μεταφραστής του διηγήματος, που επιλέξαμε ναπαρουσιάσουμε, Ανδρέας Π. Φαρμακόπουλος, «συνέβη το πρώτοναπό ταπολλάμεγαλοφυά έργα τουπου μετεφράσθη στηνελληνικήν, ναείναι η Νανά». ΚαιστηΓαλλία, βέβαια, συνεχίζει ο παραπάνωμεταφραστής, αντιμετωπίστηκεμε «απαραδειγμάπστονβαναυσότητα... γιατί κυριαρχούσης τηνεποχήνεκείνην τηςρωμαντικής σχολής, κατείχοντο οι γράφσντεςαπό τηνσεμνοτυφίαν, η οποίαδενεπέτρεπε ναπεριγράφσνται καθώςείναι ταπράγματακαι ναδιατυπώνονται οι ιδέεςμε τονφωτοτυπικόν τρόπονπου τιςκατέστρωσε ο Ζολά σταέργα του». Σεμιαεπιστολή-λίβελλο τουΑγγέλου Βλάχου* στοπεριοδικό «Εστία» του 1879 συνοψίζονται οι κατηγορίεςκατά «του περιωνύμου Ζολάmturaliste, πουμετά την τερασπα επιτυχία τηςΝανάςλέγεται Nanaturaliste». θεωρεί την φυσιολογική σχολή του φωτογραφική, τηνχαρακτηρίζει ως την φιλολογική πανώλη που λυμαίνεται τη Γαλλία, η οποίαπροήλθε από «υστερική φαντασία, παραγωγική ανικανότητακαι διανοητική ασυλληψία». Συνδέει τηνέκδοση τέτοιωνβιβλίωνμε τηνεμπορική σκοπιμότητα και φέρνει το παράδειγμα τηςεφημερίδαςΝοΙίήκ, η οποίαπουλάει 475.000φύλλα όταναρχίζει να δημοσιεύει σε συνέχειες τη Νανά. Από τηνεποχή του Μεσοπολέμου, όταν το 1927συμπληρώθηκε η 25ετία του θανάτου του Ζολά, τοέργο του «δικαιώθηκε και αναγνωρίστηκεεπίσημαστηχώρα του». Τη σημασία τηςεπετείου εκείνης αναλύει στο άρθρο τουοΆλκηςΚ. Τροπαιάτηςστολαϊκό περιοδικό «Φαντάζω» του 1927, σ. 1.098. Στονωμό ρεαλισμό του συγγραφέα τουΖερμινάλ διακρίνει ένα «αγνόλεπτό αίσθημαπουμας φέρνει στηνεποχή του ορθολογισμένου κάπωςρομαντισμού». Σταμεταπολεμικάχρόνια, στις νέεςκοινωνικές συνθήκες, «η ήπειροςΖολά αναδύεται μέσα από τηνομίχλη και σιωπή». Τοέργο τουαπαλλαγμένο από ταθετικιστικάήριφσπαστικοσοσιαλισπκά στερεότυπα, ριζωμένο πάντα στη λατρεία τουμεγάλου κοινού, τροφοδοτείμε σφρίγος όλες τις αναγνώσεις (Μπασλάρ και Λακάν, τη μαρξιστική και ψυχοκριτική). Οι παρατηρήσειςανήκουνστονεξαίρετο ΓάλλοπανεπιστημιακόΑψίΜτττράνκαι διατυπώθηκανστο άρθρο «οι φαντασιώσεις του αφηγητή» σεμετάφραση ΒενετίαςΣταυροπούλου. Τοάρθρο, που κάνει ευρύτερεςεπισημάνσεις για τη σημερινή πεζογραφίακαι δενπροσέχτηκε όσο άξιζε, περιλαμβάνεται στο σχετικό αφιέρωμα του «διαβάζω» Αρ. 97 (1984). Τοδιήγημα «Οι ώμοι τηςμαρκησίας» με τη συγκέντρωση τουβλέμματος σ’έναμέρος του γυναικείου σώματος και τηχάρη τηςαφήγησηςπλησιάζει στουςσύγχρονουςεκφραστικούς τρόπουςκαι σταθέματα της γραφής. Και παρά τηνπαλιωμένη μετάφραση αποπνέει έναλεπτότατο άρωμαλαγνείας στηνάπνοια της σεμνοτυφίαςεκείνου τουμακρινού καιρού...

Γ.Ζ. *Η επιστολή απευθύνεται προςεπαρχιώτην ΤΩ ΚΥΡΙΩΧ* *, εις Σύρον. ΕνΑθήναις 26 Νοεμβρίου 1879.

©£>--------------------------------------------------------------------------------------------------- ξέ ν ο διήγημα

I μαρκησία κοιμάται στο μεγάλο κρεβάτι της, κάτω από τις πλατείες κουρτίνες από κίτρινο μεταξωτό. Το μεσημέρι, κατά το ηχηρόν κτύ­ πημα του ωρολογίου, αποφασίζει να ανοίξη τα μάτια.

Η

Το δωμάτιον είνε θαλπερόν. Οι τάπητες, οι κουρτίνες των θυρών και των παραθύρων, αποτελούν μια φωλιά μαλακιά, όπου το ψύχος δεν εισέρχεται. Η θερμότης, τα αρώματα κυριαρχούν. Εις αυτό το δωμάτιον βασιλεύει το αιώνιον έαρ. Μόλις ξυπνήσασα η μαρκησία φαίνεται ότι κατελήφθη από μίαν αιφνιδίαν αδημονίαν. Πετά τα σκεπάσματα, και με ένα κωδωνισμόν καλεί την Ιουλίαν.

- Η κυρία εκουδούνισεν; - Πες μου, άρχισε να λυώνη ο πάγος; Ω! η καλή μαρκησία! Πώς έκαμε αυτήν την ερώτησιν με φωνήν συγκινημένην. Η πρώτη της σκέψις είνε γι’ αυτό το φοβερό κρύο, αυτόν τον βορηά που δεν αισθάνεται μεν, αλλά ο οποίος θα φυσά τόσον σκληρά στα σπιτά­ κια των φτωχών. Και ερωτά, αν ο ουρανός εκάμφθη, αν ημπορή να ζεσταθή χωρίς τύψιν συνειδήσεως, χωρίς να σκεφθή όλους εκείνους που τρέ­ μουν από το κρύο.

- Λυώνει ο πάγος, Ιουλία; Η θαλαμηπόλος της δίδει το πρωινόν πενιουάρ , αφού προηγουμένως το εθέρμανεν εμπρός στην αναμμένην θερμάστραν.

- Ω! όχι, κυρία, δεν λυώνει ο πάγος. Κάμνει πάγον πολύ περισσότερον, το εναντίον... Προ μικρού ευρήκαν έναν άνθρωπον πεθαμένον από το ψύχος επάνω εις ένα λεωφορείον. Η μαρκησία κατελήφθη από παιδικήν χαράν κτυπά δε τα χέρια ανακράζουσα: - Α! Τόσον το καλλίτερον! Θα πάω να παγοδρομήσω σήμερα το απόγεμμα.

ΕΜΙΛΖΟΛΑ

Ο Ι Ω Μ ΟΙ ΤΗΖ Μ ΑΡΚΗ ΖΙΑΖ

Ποικίλη Στοά Ετήοια έκδοση, 1914

Η Ιουλία τραβά τις κουρτίνες, σιγά σιγά, για να μη προσβάλη την τρυφε­ ρόν όρασιν της μαρκησίας το απότομον φως. Η κυανόχρους αντανάκλασις της χιόνος γεμίζει το δωμάτιον με ένα εύθυμον φως. Ο ουρανός είνε φαιός, αλλά με ένα χρώμα φαιόν τόσον ωραίον, ώστε ενεθύμισεν αυτό στην μαρκησίαν ένα φόρεμα από φαιόχρουν μετα­ ξωτόν, που εφόρει, την προτεραίαν, στον χορόν του υπουργείου. Αυτό το φόρεμα ήτο γαρνιρισμένον με λευκά κιπούρια, σαν αυτές τις κλωστές της χιόνος, τις οποίες βλέπει στις άκρες των στεγών ένεκα της ωχρότητος του ουρανού. Την προτεραίαν, ήτο θελκτική, με τα νέα της διαμάντια. Εκοιμήθη στις πέντε το πρωί. ΓΤ αυτό είχεν ακόμη το κεφάλι ολίγον βαρύ. Εν τούτοις, εκάθισεν εμπρός εις έναν καθρέπτην, και η Ιουλία εσήκωσε το ξανθόν κύμα των μαλλιών της. Το πενιουάρ γλυστρά, οι ώμοι μένουν γυμνοί, έως το μέσον των νώτων. Μια ολόκληρος γενεά εγήρασεν ήδη προ του θεάματος των ώμων της μαρκησίας. Αφ’ ότου, χάρις εις μια ακατανίκητον δύναμιν, οι με φυσικήν ξέ ν ο δ ιή γ η μ α --------------------------------------------------------------------------------------------------- @ @

ευ θ υ μ ία ν κ υ ρ ίες ημ π ο ρο ύν να π α ρουσ ιά ζω νται έξω μ ο ι και να χ ο ρ εύ ο υ ν στο Κεραμικόν, α υτή π ερ ιήγα γε τ ο υ ς ώ μους τ η ς στην τύ ρ β η ν τω ν επισή­ μων αιθουσών, με μία ενδ ελεχ ή φοίτησιν, η οποία τη ν κατέσ τησε το ζωντα­ νόν σύμβολον τω ν θ ελγή τρ ω ν τη ς δ ευ τέρ α ς α υτοκρα τορία ς. Ηναγκάσθη να ακολουθήση το ν συρμόν, ανοίγουσα τα φ ορέμα τά τη ς , ο τέ μεν έω ς την α ρχήν τ η ς οσ φ ύ ο ς, ο τέ δ ε έω ς τ α ς εξο γ κ ώ σ εις το υ σ τήθους· και έτσ ι η α γα π η τή μαρκησ ία, α π εκά λυψ εν ολ ίγ ο ν κ α τ’ ολ ίγ ο ν ό λ ο υ ς τ ο υ ς θησα υ­ ρ ο ύ ς τω ν νώ τω ν και το υ σ τή θ ο υ ς τη ς κατα σ τήσ α σ α τ ο υ ς ώ μους τ η ς το ηδυπ αθές έμβ λη μα το υ βασιλείου.

III Βεβαίως, είνε π ερ ιττό ν να π εριγράφ ω τ ο υ ς ώ μους τ η ς μαρκη σ ία ς. Κ α τή ν τη σ α ν ά λλ ω ς τ ε α υ το ί λ α ϊκ ο ί σαν τ η ν Ν έα ν γ έ φ υ ρ α ν. Επί δ έκ α οκτώ έτη α π ετέλ εσ α ν μ έρ ο ς τω ν δ η μ ο ­ σίων θ εα μ άτω ν. Α ρ κ εί να ίδουν το μ ικ ρ ό τερ ο ν ά κρον το υ ς , ε ις μια αίθουσαν, στο θ έα τρον ή αλλαχού, για να φωνάζουν: «Να! η μαρκησία! Αναγνω ρίζω τ ο μα ύρο σημάδι το υ α ρ ισ τε­ ρού ώ μου τη ς!» Άλλω ς, είνε ώμοι υπερβολικά ωραίοι, λευκοί, παχουλοί, προ­ κ λ η τικ ο ί. Τα β λ έμ μ α τα μ ια ς κ υ β ερ ν ή σ εω ς επ έρ α σ α ν από επάνω το υ ς δώ σαντα εις α υ το ύ ς π ερισ σ οτέρα ν λ επ τό τη τα , σαν τις π λά κες που τα πόδια το υ πλήθους γ υ α λίζουν συρό­ μενα επάνω τους. Αν ή μουν ο σύζυγος ή ο ερα σ τής, θα επροτίμω ν να υπάγω να φιλήσω τ ο κρυστάλλινον πόμολο το υ γρ α φ είο υ εν ό ς υπουρ­ γ ο ύ , το υ τρ ιφ θ έ ν τ ο ς από τ ο χ έρ ι τω ν α ιτο ύ ν τω ν , π αρά να θίξω με τ α χείλη α υτούς τ ο υ ς ώ μους, επί τω ν οποίων επέρασεν η θερμή πνοή όλου το υ φιλαρέσκου Παρισιού. Ό τα ν σκεφθή κανείς τις άπειρες επιθυμίες που ηγέρθησα ν γύρω τους, ερω τά το ν ε α υ τό ν το υ από ποιαν άργιλον η φ ύσις τ ο υ ς εζύμω σε για να μη τριβούν, καθώ ς οι γ υ μ ν ό τη τες τω ν α γα λμά ­ τω ν, που είνε εκ τεθ ειμ έν ες στο ύπαιθρον τω ν κήπων, και τω ν οποίων οι άνεμοι κατέφ α γον τις π εριφ έρειες. Η μαρκησ ία έ β α λ ε τ η ν εντροπ ήν κατά μ έρ ος. Μ ε τ ο υ ς ώ μους τ η ς εδημιο ύ ρ γ η σ ε μίαν θ ρ η σ κ εία ν . Π όσ ον δ ε ε μ ό χ θ η σ ε γ ια να κ α θ υ π ο τά ξη τη ν εκλο γή ν τη ς ! Π ά ντοτε εις κίνησιν, πανταχού τα υτοχρ όνω ς, στο Κεραμικόν, στα μ έγα ρα τω ν υπουργών, στις π ρεσ βείες, στα π αλάτια τω ν απλών εκ α ­ το μμυριούχω ν, κατακτώ σα τ ο υ ς αναποφάσ ιστους με τα μειδιά ματα , στυλώνουσα το ν θρόνον το υ αλαβάστρινου σ τήθους τη ς , δεικνύουσα κατά τις η μ έ ρ ε ς το υ κινδύνου μ ικρ ές κρ υ μ μ έν ες και θα υμάσιες γ ω νίες, πιο πειστι­ κ ές από τ α επ ιχειρήματα τω ν ρητόρω ν, πιο αποφασιστικές από τ α σπαθιά τω ν σ τρα τιω τώ ν, και απ ειλούσα, για να κερδίσ η μια ψ ηφ οφ ορία ν, ότι θα π ερικόψ η τα πουκαμισάκια τη ς , έω ς ότου και τα πιο ά γρια μέλη τ η ς αντιπ ολιτεύσεω ς ομολογήσουν ό τι επείσθησαν! Π ά ντο τε οι ώ μοι τη ς μαρκησ ίας π α ρέμεινα ν ά θικτοι και νικηταί. Μ ολονότι δ ε υπ έστησαν τα ς επ ιθ έσ εις και τ ο τρίψ ιμον εν ό ς κόσμου ολοκλήρου, εν το ύ το ις ο ύ τε μια ρυτίς ερρά γισ ε το λευκόν μάρμαρον. ξένο διήγημα

IV Αυτό τ ο απ ομεσήμερο, ύσ τερα από τ α ς περιπ οιήσεις τ η ς Ιουλίας, η μαρκησία, φ έρ ο υ σ α μια θα υμασ ίαν π ολω νικήν το υ α λ έ ττα ν , επ ή γ ε να παγοδρομήση. Η μαρκησία π α γο δρομεί θ ελκτικώ τατα. Σ το δάσος, έκ α μ ν ε ένα κρύο δια β ο λεμ ένο , εφ υ σ ο ύ σ εν έν α ς β ο ρηά ς που έκ α μ ε να τσ ο ύ ζο υ ν η μ ύ τη και τ α χ είλ η τω ν κυριώ ν που επ α γοδρ όμουν, σαν ο ά νεμ ο ς να τη ς εκτύπ α το πρόσωπον μ ε λ επ τή ν άμμον. Η μαρκησ ία ε γ έ λ α , γ ια τ ί τ ο κ ρ ύ ο π ου η σ θ ά ν ε το τ η ν δ ιε σ κ έ δ α ζε ν . Ε π ήγα ινε, κ ά θ ε τόσ ον, να θερμα ίνη τα πόδια τη ς στα ανα μμένα μα γκά λια σ τις ό χ θ ες τ η ς μακράς λίμνης. Έ π ειτα επ α νήρχετο στον π αγω μένον αέρα, φ εύγουσα σαν ένα χελιδόνι που αυλακώνει το έδα φ ο ς. Α! Τι εξαίσια απόλαυσις, και ποία ευτυχία ό τι δ εν ήρχισεν ακόμη να λυώνη ο πάγος! Η μαρκησία θα ημπορέση να π αγοδρομήση όλην τη ν εβδομάδα. Επιστρέφ ουσα η μαρκησ ία ε ίδ ε εις μια δ ενδ ρο σ το ιχία ν τω ν Ηλυσίων μια π τω χήν τρ έ μ ο υ σ α σ τη ν ρίζα ν ε ν ό ς δ έ ν δ ρ ο υ και μ ισ ο π εθα μέν ην από το κρύο.

- Η δυστυχής! εψ ιθύρισε με φωνήν λυπημένην. Και επ ειδή η ά μ α ξα έ τρ ε χ ε πολύ, η μαρκησία, μη ημπ ορούσα να εύρ η το π ορτοφ όλι τη ς , έρριψ ε τη ν α νθοδέσμην τη ς στην πτωχήν, μια ανθοδέσμην από άσπρες πασχαλιές που εκόσ τιζε π έντε λουδοβίκια. □

ξένο διήγημα

ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΔΙΑΒΑΖΩ: Thomas Mann: Το θαυματουργό παιδί

φ ιλ ο λο γ ικ ά χρονογραφ ήματα για πρόσωπα της ε λλη ν ική ς λογοτεχνίας από το αρχείο του Γιώργου ΖεΒελάχη

Αργυρής Εφταλιώτης (1849-1923) Αντάλλασσαν ύμνουςκαι επαίνουςμεταξύ τουςκαι λοιδορούσαν τους αντιπάλους τουςμε βαριές εκφράσεις. Στις ύβρειςβέβαια την καλύτερη επίδοση είχε ο Ψυχάρης, του οποίου τη νεκρολογία για τον «λατρεμένο» φίλο του Εφταλιώτη, δημοσιευμένη στο όργανο του δημοτικισμού Ν ο υ μ ά , επιλέξαμε να δημοσιεύσουμε σ ’αυτό το τεύχος ΓουδιαΒάζω. Το κείμενο αποτελεί ένα τεκμήριο ύφους και συμπεριφορών του κλίματοςπου διεξαγότανο αγώνας για το γλωσσικόμας ζήτημα. Με αυτό το ζήτημα και τορόλο του Ψυχάρη ασχολήθηκε τελευταία ο εξαιρετικά διεισδυτικός κριτικός Γιάννης Καλιόρης (Βιβλίο: Ε ξ ε π α φ ή ς , Αρμός, 1996, σ. 193-213). Σε κάποιο σημείο του άρθρου του διατυπώνει τη γνώμη ότι «το “Ταξίδι ”του Ψυχάρη αξίζει να γίνει αντικείμενο ερεύνηςκαι επανεκτιμήσεως, γιατί πρόκειται γιαβιβλίο σημαδιακό, υπό τηνέννοιαότι στάθηκε έναυσμα διεργασιών, εξελίξεωνκαι διαμαχών, που εταλάνισαν τηνπολιτιστική μας ζωή, πυροδότησανπάθη και μισαλλοδοξίες και, το χεψότερο, μας κατέλιπαν αρχές που ακόμη μας ταλαιπωρούν», θα προσθέταμε ότι το Τ αξίδι «είναι πεζογράφημα που στέκεται και σήμερα, εκδίδεται και επανεκδίδεται, γεγονόςπου δείχνει πως ενδιαφέρει τους σημερινούς αναγνώστες. Στο σημαντικό βιβλίο του ο Ψυχάρης αναφέρεται δύο φορές. Στηναρχή αναγνωρίζει τη συμβολή του Εφταλιώτη, που μετά τονΠάλλη «μουχάρισε το “Ταξίδι ”μου», γράφει. Και σ’άλλο σημείο δίνει την πληροφορία για τη συγκίνηση τουΑργύρη ότανευρισκόμενος στις Ινδίες έμαθε από τις εφημερίδες ότι «βγήκε το “Ταξίδι"μου». Όλααυτά φαίνονται κάπωςμπερδεμένα αν συνδυαστούνμε το 1888, χρόνο έκδοσης του γνωστού βιβλίου και ταλεγάμενα του Εφταλιώτη στην αυτοβιογραφία του (Άπαντα, Τόμ. Β, σ. 30): «Γυρίζονταςαπό τη Βομβάη στα 1891 αντάμωσα τον Ψυχάρη πρώτη φορά στο Παρίσι». Πρινλίγες μέρες το όνομα του Εφταλιώτη ήρθε πάλι στηνεπικαιρότηταμε αφορμή τη μετάφρασή του σε δεκαπεντασύλλαβο της «Οδύσσειας», που κυκλοφόρησε από τις «Διαχρονικές Εκδόσεις» σε εξαιρετικάκαλαίσθητη μορφή.

Γ.Ζ. ΨΥΧΑΡΗΣ Ο ΑΡΓΥΡΗΣ ΕΦΤΑΛΙΩΤΗΣ ΟΝΟΥΜΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ Τεύχος 7 (775), Χρονιά Κ'

©&

ούλιο μήνα, τις είκοσι πέντε, μια τετά ρτη πρωί, με τις πνοές του καλοκαιριού, κάτω στις Αντίβες, στο Μεσημέρι τη ς Γαλλίας, μπροστά στης θάλασσας τον καθρέφτη, σ’ ένα ξοχικό που το είχε αγορασμένο τελεφ τα ία και βαφτισμένο Αρκαδία, χωρίς πόνο κανένα, χωρίς ν α τό νιώση κάνε, ξεψύχησε απαλά ο αγαθός μου, ο αγαπητός μου, ο πιστός μου και λατρεμένος Αργύρης Εφταλιώτης, ο πρώτος φίλος, ύστερις από το ν Πάλλη που μου χάρισε το Ταξίδι μου, γιατί τό τες γνωριστήκαμε, τό τες φιλιωθήκαμε, από τό τες βαδίσαμε χέρι με χέρι. Τη στιγμή που πάω να το ν κλάψω, θυμούμαι την απέραντη καλοσύνη του και σαν άβρα γλυκειά, η σκέψη με παρηγορεί που μπορεί στην ανθρωπότητα, που μπορεί στο ελληνι­ κό να φανούνε τόσο πάγκαλες καρδιές. Ο Αργύρης δεν ήξαιρε, δεν καταλάβαινε τι θα πη μίσος, τι θα πη φτόνος. Άκακος από τη ν κορφή στα νύχια, να, σαν τον Παλαμά. Με το υ ς δ ικούς το υ , μ ε τη γυναίκα το υ, όλ ο ς και πάντα μέλι. Δ ε φ α ντάζεται κανείς τη

Ι

φιλολογικά χρονογραφήματα

μετριοφ ροσύνη το υ . Χρόνια τώ ρα, το υ είχε γρά ψ ει δε θυμούμαι ποιος οπαδός τη ς Ιδέας κ’ έκλεισε το γράμμα του με τα σεβάσματά του. Μου το δηγότανε ο Αργύρης και γελούσε. Δεν το πίστεβε πως μπορούσε να βρεθή κανένας που να του μιλήση για σεβα­ σμό! Με το υ ς συναδέρφους του, με το υ ς μικρότερους, προσεχτικός μήπως και το υ ς πειράξη, πρόθυμος να βρη, να ξεσκαλίση στα γραφτά το υ ς ότι ομορφότερο, να το υ ς το παινέση κ’ έτσι να το υ ς δείξη τον ίσιο δρόμο. Α π οξεχνούσ ε ο ίδιος το μαγικό το υ τ ο κοντύλι. Π οιος έγρ α ψ ε τα ρωμαίικα μ ε πιο μεγάλη φυσικότητα, μ ε φ ρεσκάδα ποιο α βγερινή; Δεν είνάι πέννα που καταστρώνει τα λόγια στο χ αρτί' τα λόγια βγαί­ νουνε αρμονικά σαν την ιδιογέννητη μουσική ενός τρεχάμενου νερού από το στόμα του ποιητή και τα φ τί σου τακούει, προτού το μάτι σου τα πάρή. Ποιος κιόλας γνώριζε τη γλώσσα πιο κατάβαθα, πιο κατάψιλα; Mod είπε μια φορά πως είχε κάμει για λογαριασμό το υ ένα πρό­ χειρο Λέξικό από συνώνυμα. Χρήσιμο θα είτανε να δημοσιεφτή, όσο λιγοστό|αν είναι, όσα κι αν το υ λείπουνε. Οι αμίμητοι στίχοι το υ Αργύρη μας, αμίμητοι για τη ν τρυφ ερά δα και το ρυθβό, τ α δ η γή μ α τά το υ , το θ έα τρ ό το υ , τα ισ τορικά το υ τ η ς Ρωμιοσύνης, είναι πια κλασσικά. Εδώ χωρεί, χρειά ζετα ι κιόλας μια π α ρατήρ ησ η . Μ ιλή σ α μ ε πιο απάνω γ ια τη μ ε τρ ιο φ ρ ο σ ύ ν η το υ Α ργύρή. Ναι, βέβαια. Μα ε ίχ ε το τέ λ ε ιο το συναίστημα το υ ιερού έργου που έκανε, που κάναμε όλοι μας, ήξα ιρε πως δούλεβε για το λυτρωμό, για τη ν ξαναγέννηση τη ς Ελλάδας. Ή ξαιρε πως θάμνησκε ο ίδιος αθάνατος δουλεφτής. Τι περίεργα που είναι τανθρώπινα - και τα ρωμαίικα! Σα βγήκε το Ταξίδι μου, το θορυβώσανε οι φημερίδες κ’ έτσι τώ μαθε ο Αργύρης, που είτανε τό τες στις Ίνπες μαζί με τον Πάλλη. Ο Πάλλης αμέσως, πρωτού με διαβάση ακόμη, μπήκε στο νόημα. Ο Αργύρης, καθώς πολί νόστημα μου το μολόγησε κατόπι, πρώτα πρώτα ντράπηκε. Πώς ήτανε δυνατό, ένας Έλληνας, ένας σοφός, να γράψη τη χυδαία τη γλώσσα; Π αράγγειλε το βιβλίο. Το τέλειω σ ε μονορούφι. Κι ά λλα ξε αμέσως. Ά λλα ξε ο χρυσός μας σε j -έτοιο βαθμό, που άμα πιάσαμε τις α λληλογρα φ ίες, π α ραδέχτηκε ω ς και το γράψιμό μου, επειδή συνηθίζω, για να μη δυσκολέβεται ο ανταποκριτής μου ή ο στοιχει­ οθέτης, να μορφώνω τα ψηφιά μου απαράλλαχτα όπως είναι τα ψηφιά μας τα τυπογρα­ φικά. Έτσι, με τον Αργύρη, με το ν Πάλλη, αρχίσαμε. Κ’ έτσι πολύναμε χρονιά τη χρονιά. Είναι και θαπομείνουνε αθάνατοι όλοι εκείνοι που εργαστήκανε τό τε ς για την εθνοσώστρα Ιδέα. Κοιτάχτε περήφανα, παιδιά, το ν ουρανό τη ς πατρίδας. Καμαρώστε τα σ τέρ ια της τα μοναδικά. Ξαναπήτε μου ένα έν α τα ονόμστάτους. Λ έγονταιταστέρια μας Παλαμάς, Πάλλης, Μαρκέτης, Πέτρος Βλαστός, Ταγκόπουλος, Νουμάς, Φωτιάδης, Χατζόπουλος, Ποριώτης, Παρορίτης, Ρήγας, Γκόλφης, Ίδας, Ξενόπουλος, Δελμούζος, Ελισαίος Γιαννίδης, Φιλήντας, Φυτίλης, Θ εοτόκης, η Κα Δ έλτα τόσοι, τόσοι άλλοι, τόσ ες και τόσ ες άλλες. Ν α τό ξα ίρ ετε, α δέρφ ια μου παινεμένα, η εποχή όπου εμ είς ενεργήσ α με θα μείνη, στα χρονικά τη ς Ελλάδας, μοναδική, άγια εποχή' ό λες οι εποχές που θα ξετυ λι­ χτούνε κατόπι, στα γράμματά μας ή στα πολιτικά μας, μ ’ ένα λόγο, στην εθνική μας τη ζωή, μάννα το υ ς θα έχουνε την εποχή μας. Ή συχος να είσαι, Αργύρη μου εσύ αγαπημένε, πονεμένε τη ς καρδιάς μου, φίλε γλυκέ που τόσα χρόνια δεν είχαμε ο ένας για το ν άλλονε μυστικά, πανάγαθέ μου, Αστέρα μου από τους πιο λαμπερούς μας. Δ εν πέθανες. Πάντα θα ζήσης εσύ που με τόση πίστη, με τόσο φως, εργάστηκες για τη Μητέρα μας τη ν Ελλάδα. □ φιλολογικά χρονογραφήμι

ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΔΙΑΒΑΖΩ σε ένα αθησαύριστο μελέτημα για τον Σολωμό ο Σπ. Δε Βιάζης με τίτλο: ΜΙΑ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΜΑΣ ΥΜΝΟΥ

Κ

Υ

Κ

Λ

Ο

Φ

Ο

Ρ

Ε

Ι

ΜΑΙΡΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Ο ήλιος άργησε να βγει

Η Λίνα, η ψΐύίδα, είναι μεγαλωμένη στο Βόλο από μια τυπική μικροαστική οκογένεια. Μαθαίνει από μικρή να είναι το «καλό» κορίτσι ηον δεν έχει δικά της θέλω και όνειρα. Στα είκοσι δυο της χρόνια παντρεύεται τον Γιάννη, ένα δυναμικό και κοινωνικά καταξιω­ μένο άντρα και ζει στο περιθώριο της ζωής του. Ώσπου η μίζερη ζωή της την αναγκάζει να βγει από το λήθαργο που ζει. Νιώθει να ασψυκτιά σ’ αυτό το γάμο και αρχίζει να κάνει ό­ νειρα για ν’ αντέξει. Ένα βράδυ που βρέχει, μαζεύει μερικά ρούχα, παίρνει το κοινό βιβλιάριο τραπέζης που έ­ χει με το Γιάννη και όση αξιοπρέπεια της απομένει και έρχεται στην Αθήνα, όπου κανείς δεν την ξέρει, για να χτίσει τη δική της καινούρια ζωή. Θα τα καταψέρει άραγε; Έχει αρκετή δύναμη και πίστη στον εαυτό της και τη ζωή για να βρει την πραγματική ελευθερία που αρμόζει σε κάθε άτομο που γνωρίζει και σέβεται τον εαυτό του και τους άλλους; Μαίρη Γεωργίου

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

Φ Ι Λ Ι Π Π Ο Τ Η

Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ των Βιβλίων γίνεται μ€ Βάση το γνωοτό Δικαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΌ Δΐλτιο συντάσστται με την πολύ του Βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Αμ. 392

1 Νοεμβρίου - 30 Νοεμβρίου 1998

Γενικά Έργα

Βιβλιογραφία ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Δ.-ΡΩΤΑ Μ. Βιβλιογραφία Α λέξανδρου Κοτζιά.

1942-1997. Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 218. Δρχ. 5.000. ISBN 960-041394-0.

Φ ιλοσοφ ία

Γενικά Η ανθρώπινη αρχή. Μετ. Π. Αδαμόπουλος. Αθήνα, Λέξημα, 1998. Σελ.

269. Δρχ. 3.325. ISBN 960-757806-6. Φύση, κοινωνία και πολιτική. Κείμε­ να . Ε πιμ.-πρόλ. Γ. Σ ταυρακάκης. Α θήνα, Ν ήσ ος, 1998. Σ ελ. 4 7 0 . Δρχ. 6.240. ISBN 960-7711-14-9. ΚΟΝΔΥΛΗΣ Π. Από τον 20ό στον 21ο αιώνα. Αθήνα, Θεμέλιο, 1998. Σελ. 190. Δρχ. 3 .120. ISBN 960310-238-5. ΜΗΤΣΙΟΥ A. X. Πολιτική θεολογία και Ιο υ λ ια ν ό ς. Α θή να , Ενάλιος, 1998. Σελ. 169. Δρχ. 2.600. ISBN 960-536-038-1. ΜΟΣΧΟΣ Δ. Ν. Πλατωνισμός ή Χρι­ σ τια νισ μός. Α θή να , Παρουσία,

βιβλιογραφικό δελτίο

1998. Σελ. 319. Δρχ. 4.680. ISBN 960-7956-12-5. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ. Ο Ελληνισμός της διασποράς. Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο. Αθήνα, Νέα Σ ύνορα , 199 8 . Σ ελ. 2 2 1 . Δ ρ χ.

2.800. ISBN 960-236-945-0.

ECO U.-MARTINI C.M. Τι πιστεύει αυτός που δεν πιστεύει. Μετ. Τ. Τσάκου-Κονβερτίνο. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 162. Δρχ.

3.000.

ISBN 960-344-571-1. ΜΑΛΕΜΠΡΑΝΣ Ν. Δ ιά λογος χρι­ στιανού και Κ ινέζου φ ιλο σ ό φ ο υ. Μετ. Π. Α θανασόπουλος. Α θήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 214. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-2221-Χ.

Αποκρυφισμός Η τέχνη της μαντείας. Μετ. Δ. Ρήσος. Α θήνα, Εξάντας, 1998. Σελ. 239. Δρχ. 4.160. ISBN 960-256-359-1.

Γενικά FORD J. Υ πέροχοι τρόποι να αγα­ πήσεις ένα παιδί. Μετ. Η. Ιακωβίδη. Αθήνα, Δυναμική Επιτυχίας, 1998. Σελ. 192. Δρχ. 3 .1 2 0 . ISBN 9607604-18-0.

Εφαρμοσμένη ψυχολογία

RIFKIN J. Ο αιώνας της βιοτεχνολο­ γίας. Μετ. Α. Αλαβάνου. Αθήνα, Νέα Σ ύνορα , 1 9 9 8 . Σ ελ. 4 9 9 . Δ ρ χ.

5.500.

ISBN 960-236-968-Χ.

ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Σ. Ψ υ χ ο μ ε ­ τρία. Τ όμ ος Α’. Α θήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 167. Δ ρχ.

2.700. ISBN 960-344-515-0.

ΡΟΥΣΩ Ζ.-Ζ. Δοκίμιο περί καταγω­ γή ς τω ν γλω σσώ ν. Μετ. Κ. Παπαγ ιώ ρ γ η ς. Α θή να , Καστανιώτης, 1998. Σελ. 128. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-2264-3.

ΒΛΑΧΟΣ Φ. Μ. Αριστεροχειρία. Αθή­ να, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ.

212. Δρχ. 3.500. ISBN 960-344-545-2.

Αρχαία φιλοσοφία

ΣΕΡΔΑΡΗΣ Π. Ψυχολογία των διατα­ ρ α χώ ν του λ ό γο υ . Θ εσσ αλονίκη, University Studio Press, 1998. Σελ.

409. Δρχ. 4.500. ISBN 960-12-0671-Χ.

ΚΟΥΤΡΑΣ Δ. Ν. Α ναδρομές στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Αθήνα, 1998. Σελ. 155. Δρχ. 3.500. ISBN 960-90942-0-1.

LEFEVRE F. Σε παρακαλώ, μην το κ ά ν ε ις αυτό. Α θήνα, Φυτράκης, 1998. Σελ. 220. Δρχ. 3.500. ISBN 960-535-030-0.

SCHAFFER R. Μητρική φροντίδα. Μετ.-επιμ. Ε. Γιακουμάκη-Ζ. Παπαλ η γού ρ α . Α θήνα, Κάκτος, 1998. Σελ. 165. Δρχ. 3.120.

Παραψυχολογία WEBSTER R. Εφτά μυστικά της επι­ τυχίας. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Διάπτρα, 1998. Σελ. 125. Δ ρχ.

2.080.

ISBN 960-364-127-8.

HALBERSTAM Y.-LEVENTHAL J. Καθημερινά θαύματα. Μετ. Ρ. Καρακατσάνη. Αθήνα, Δυναμική Επιτυ­ χίας, 1998. Σελ. 240. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-7604-24-5.

Θρησκεία

Γενικά ΓΙΟΚΑΡΙΝΗΣ Κ. Η διδακτική και π α ιδ α γ ω γ ικ ή του Ιησ ού. Α θήνα, Άρτος Ζωής, 1998. Σελ. 398. Δρχ.

4.500.

ISBN 960-7956-03-6. ΠΟΡΤΕΛΑΝΟΣ Σ. Α. Η πνευματική τελείωση του ανθρώπου. Θεσσαλο­ νίκη, Πουρναράς, 1998. Σελ. 583. Δρχ. 8.320. ISBN 960-242-156-8. ΧΑΤΖΗΦΩΤΗΣ I. Μ. Ορθοδοξία και αρχαίος ελληνισμός. Αθήνα, Ελληνι­ κά Γράμματα, 1998. Σελ. 180. Δρχ.

3.000.

ISBN 960-344-496-0.

MIGNE J.-P. Ελληνική Πατρολογία. Τόμος 131. Αθήναι, Κέντρον Πατερικών Εκδόσεων, 1998. Σελ. 1.314. Δρχ. 4.370.

Μυθολογία Η γενεαλογία θεών και ηρώων. Λό­ γος έμμετρος. Π. Δημουλέας. Βιβλίο Γ . Αθήνα, Εκάτη, 1998. Σελ. 121. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7437-55-1.

LA FONTAINE J. DE. Μύθοι. Μετ. Γ. Νίκας. Αθήνα, Ελληνικά Γράμμα­ τα, 1998. Σ ελ. 158. Δ ρ χ. 2 .2 0 0 .

ISBN 960-344-530-4.

1998. Σελ. 158. Δρχ. 2.080. ISBN 960-02-1286-4.

Κοινωνιολογία Ανεργία, εργασία, εκπαίδευση-κατάρτιση στην Ελλάδα και στη Γαλλία. Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρί­ ου. Αθήνα, ΕΚΚΕ, 1998. Σελ. 277. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7093-53-4. ΚΟΥΒΕΛΗ Α. Μέσες συνθήκες στέ­ γασης στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. Αθήνα, ΕΚΚΕ, 1998. Σελ.

203. Δρχ. 2.600. ISBN 960-709355-0.

BENOIT-GUILBOT Ο. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Διαδικασίες κοινωνικού μετασχημα­ τισμού στον Πειραιά. Αθήνα, ΕΚΚΕ, 1998. Σελ. 316. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7093-54-2.

Πολιτική Ελλάδα κατά Μακεδονικής Μειονό­ τητας. (Δίγλωσση έκδοση). Αθήνα, ΕΤΕΠΕ, 1 9 9 8 . Σ ελ. 104. Δ ρχ.

3.120.

ISBN 960-86206-1-9. ΚΟΚΚΙΝΟΣ Γ. Μετά τον Γ’ Παγκό­ σμιο Πόλεμο... Αθήνα, Παπαμιχαήλ, 1998. Σελ. 407. Δρχ. 7.500. ISBN 960-90927-0-5.

«Hate speech» in the Balkans. Edit.

M. Lenikova. Athens, ΕΤΕΡΕ, 1998. Σελ. 130. Δρχ. 2 .0 8 0 . ISBN 96086206-0-0. ΧΑΝΤΙΝΓΚΤΟΝ Σ. Π. Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματι­ σμός της παγκόσμιας τάξης. Μετ. Σ. Ριζοθανάση. Αθήνα, Terzo Books, 1998. Σελ. 384. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7867-02-5.

Οικονομία ΑΝΔΡΙΩΤΗ Δ. Τα επαγγέλματα υ­ γείας στην Ελλάδα. Αθήνα, Εξάντας, 1998. Σελ. 186. Δρχ. 4.160. ISBN 960-256-353-2. ΠΑΝΑΓΟΣ X. Θ. Η πορεία της οικο­ νομίας μας. Αθήνα, Ε.Β.Ε.Α., 1998. Σελ. 128. ISBN 960-85734-1-6.

Δημογραφία

ΠΕΤΡΙΝΙΩΤΗ Ξ. Η δόμηση των ε­ σωτερικών αγορών εργασίας. Αθή­ να, Παπαζήσης, 1998. Σελ. 254. Δρχ. 3.640. ISBN 960-02-1281-3.

ΤΟΜΑΡΑ - ΣΙΔΕΡΗ Μ. Ιστορική δη­ μ ο γρ α φ ία . Α θή να , Παπαζήσης,

ΣΚΟΥΛΑΣ Ν. Ε. - ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΗ Κ. Π. Διαχείριση και ανάπτυξη αν­

Κοινωνικές επιστήμες

------------

θρ ω πίνω ν πό ρ ω ν. Α θήνα, Κάπα, 1998. Σελ. 288. Δρχ. 12.000. ISBN 960-90991-9-0. ΓΚΑΛΜΠΡΕΪΘ Τ. Κ Ταξίδι στο χρόνο της οικονομίας. Μετ. Ρ. Καρακατσάνη. Αθήνα, Κάκτος, 1998. Σελ. 357. Δρχ. 3.120. ISBN 960-352-510-3. ΟΚΤΕ F. Varlik vergisi. Ο ληστρικός νό μ ο ς του φόρ ο υ περιουσίας των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης. Μετ. Α. Μυστακίδου. Αθήνα, Ηρό­ δοτος, 1998. Σελ. 370. Δρχ. 6.760.

ISBN 960-7290-53-4.

Δίκαιο ΜΕΚΟΣ Ζ. Κ. Δικηγορικά ανάλεκτα. Αθήνα, Ηρόδοτος, 1998. Σελ. 160. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7290-44-5.

Επικοινωνίες GITLIN Τ. Μ.Μ.Ε. και κοινωνικά κι­ νήματα. Αθήνα, Ελευθεριακή Κουλ­ τούρα, 1998. Σελ. 39. Δρχ. 725.

Λαογραφία ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ Γ. Ε. Παντρολοήματα στην Κρήτη. Δ ’ έκδοση. Ηρά­ κλειο, 1998. Σελ. 255. Δρχ. 5.200. ΒΑΡΒΟΥΝΗΣ Μ. Γ.-ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ Α. Λαογραφική και δημογραφική φυ­ σιογνωμία των θρακικών οικισμών. Θ εσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1998. Σελ. 98. Δρχ. 3.000. ISBN 960-343424-8. ΕΥΑΓΓΕΛΙΝΟΣ Α. Το κομπολόι και η ιστορία του. Ν αύπλιο, Μουσείο Κομπολογιού, 1998. Σελ. 156. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-86271-0-9. ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ Γ. Α. Ύ δρα, νήσος εντελής Δ ρυό πω ν. Ύ δ ρ α , Δήμος Υδραίων, 199 8 . Σ ελ. 3 0 2 . Δ ρχ.

4.160. ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ Σ. Κ. Ποντιακά συνάγματα. Θ εσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1998. Σελ. 220. Δρχ. 3.500. ISBN 960-343-446-9. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ Ν. I. Σκοπελίτικοι πα λμ οί. Α θήνα, 199 8 . Σ ελ. 125. Δρχ. 3.120. ISBN 960-90876-0-4. ΣΚΑΡΤΣΗΣ Σ. Λ. Φράσεις του λαϊ­ κού λόγου. Τόμος Β’ (Δ-Ι). Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 223. Δρχ. 3.000. ISBN 960-344-522-3.

Βιβλιογραφικό δελτίο

SPENCE L. Μύθοι και θρύλοι των Ινδιάνων. Μετ. Ε. Παπαδοπούλου. Αθήνα, Ιάμβλιχος, 1998. Σελ. 135. Δρχ. 2.300. ISBN 960-268-127-6.

SMULLYAN R. Την κυρία ή την τί­ γρη; Μετ. Μ. Λάμπρου κ.ά. Αθήνα, Κάτοπτρο, 1 9 9 8 . Σ ελ. 2 6 1 . Δ ρχ.

7.070. ISBN 960-7778-92-7.

Παιδαγωγική

POLWNGHORNE J. C. Ο κβαντικός κόσμος. Μετ. Δ. Μπονάτσος. Αθήνα, Λέξημα, 1998. Σελ. 142. Δρχ. 2.700.

ISBN 960-7578-10-4.

Φυσική

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ Μ. Αγαπώ ό,τι κατα λα β α ίνω . Α θή να , Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σ ελ. 31 9 . Δ ρχ.

4.500.

ISBN 960-344-566-5.

Εφαρμοσμένες επιστήμες

τα και μια μέρα. Σενάριο. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 109. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-2301-1. ΝΤΡΑΓΙΕΡ Κ. Το μοναδικό μου με­ γάλο πάθος. Εισ.-μετ.-επιμ. Μ. Μωραΐτης. Αθήνα, Καθρέφτης. Σελ. 93. Δρχ. 1.870. ISBN 960-86001-7-0.

Φωτογραφία ΠΕΤΡΙΔΗΣ Π. Καθ’ οδόν. Ηγουμενίτσα-Έβρος. Αθήνα, Ιστός, 1998. Σελ. 104. Δρχ. 7.8 0 0 . ISBN 960320-071-9.

Εκπαίδευση

Ιατρική

Μουσική

ΔΗΜ ΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Ε.-ΒΡΕΤΑΚΟΥ Β.-ΡΑ Π ΤΗ Α. Λεξικό ό ρ ω ν συμβουλευτικής προσανατολισμού και επα γγελμ α τικ ή ς ψ υ χολ ογία ς. Αθήνα, Γρηγόρης, 1998. Σελ. 381. Δρχ. 8.000. ISBN 960-333-174-0.

Λεξικό ιατρικών όρων. Ελληνοαγγλικό. Θεσσαλονίκη, Μαλλιάρης-Παιδεία, 1998. Σελ. 935. Δρχ. 7.800.

ISBN 960-239-400-5.

ΤΣΙΑΜΟΥΛΗΣ Χ.-ΕΡΕΥΝΙΔΗΣ Π. Ρωμηοί συνθέτες της Πόλης (17ος20ός αι.). Αθήνα, Δόμος, 1998. Σελ.

3 1 9 . Δ ρχ. 8 .3 2 0 . ISBN 960 -3 5 3 054-4.

ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Ε. Γ. Οι εκπαι­ δ ευ τικ ο ί και το επ ά γγ ελ μ ά το υ ς. Αθήνα, Γρηγόρης, 1998. Σελ. 283. Δρχ. 6.000. ISBN 960-333-173-2. ΚΑΚΟΥΡΟΥ-ΧΡΟΝΗ Γ. Το αινιγμα­ τικό χαμόγελο της Ελένης. Αθήνα, Λωτός, 1998. Σελ. 78. Δρχ. 2.6 00.

ISBN 960-7918-02-9.

Σχολικά

Τεχνολογία Αμπελοοινική Ιστορία. Στο Χώρο της Μ α κ ε δ ο νία ς και τη ς Θ ρ ά κη ς. Ε ’ Τριήμερο Εργασίας. Αθήνα, Πολιηστικό Τεχνολογικό Τδρυμα ΕΤΒΑ, 1998. Σελ. 583. Δρχ. 6.240. ISBN 960-244-050-3.

Κλασική φιλολογία Τέχνες

Γενικά

Ν εότερη Ε υρω παϊκή Λ ογοτεχνία. Ανθολόγιο μεταφράσεων Β’ Λυκεί­ ου. Αθήνα, ΥΕΠΘ/ΟΕΔΒ. Σελ. 382. ΜΑΡΚΟΣ Λ. Μαθηματικά Γ Λυκεί­ ου. Ολοκληρώματα. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 304. Δρχ. 4.300.

ISBN 960-600-576-3. ΠΑΡΙΣΗΣ Ν. Λυσία. Λόγος υπέρ του αδυνάτου. Α’ Λυκείου. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 258. ISBN 960600-639-5.

Θετικές επιστήμες

Γενικά ΣΠΑΝΔΑΓΟΣ Β.-ΣΠΑΝΔΑΓΟΥ Ρ.ΤΡΑΥΛΟΥ Δ. Έ λληνες θετικοί επι­ στήμονες από το 1453 έως το 1821. Αθήνα, Αίθρα, 1998. Σελ. 327. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-7007-71-9.

Μαθηματικά Βιβλιογραφικό δελτίο

HOLOMAN Κ. Β ρ α δ ιέ ς με την Ορχήστρα. Μετ. Φ. ΠαπαδόπουλοςΝ. Θερμός. Αθήνα, Fagotto, 1998. Σελ. 343. ISBN 960-7075-53-6.

Γενικά JOUANNA J. Ιπποκράτης. Μετ. Δ. Τσιλιβερδής. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1998. Σελ. 630. Δρχ. 10.400. ISBN 960-354-062-5.

Λεξικό Ελλήνων καλλιτεχνών. Ζωγρά φ ο ι-γλ ύπ τες-χα ρ ά κτες, 16ος20ός αιώνας. Τόμος Β’. Αθήνα, Μέ­ λισσα, 1998. Σελ. 447. Δρχ. 23.920.

ISBN 960-204-209-5.

Αρχαίοι συγγραφείς

ΑΜΠΑΤΖΗ Ε.-ΤΑΣΟΥΛΑΣ Μ. Ινδοπρεπώ ν αποκάλυψη. Αθήνα, Ατρα­ πός. Σελ. 191. Δ ρχ. 5 .7 2 0 . ISBN 960-7412-77-Χ.

ΑΠΟΥΛΗΙΟΣ. Ο χρυσός γάιδαρος. Απόδ. Π. Τασιόπουλος. Αθήνα, Bell, 1998. Σελ. 354. Δρχ. 2.700. ISBN 960-620-418-9.

Λευκώματα ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ Φ. Δήλος. Αθή­ ν α , Α δάμ , 1 9 9 8 . Σ ελ. 3 0 4 . Δ ρ χ.

18.720.

Ζωγραφική ΚΑΜΠΑΝΗΣ Μ. Οι πύργοι του Αγί­ ου Ό ρ ο υ ς . Α θήνα, Α ρμός, 1998. Σελ. 139. Δ ρχ. 5 .0 0 0 . ISBN 960527-086-2.

Κινηματογράφος ΑΠΈΛΟΠΟΥΛΟΣ Θ. Μια αιωνιότη­

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ. Ορέστης. Μετ. Γ. Χειμωνάς. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 112. Δρχ. 2.080. ISBN 960-032267-8. Ο μ ή ρο υ Ο δύ σ σ εια . Ρ α ψ ω δ ία ψ. Μετ.-επιλεγόμενα Δ. Ν. Μαρωνίτης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 52. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-2274-0.

Μελέτες ΙΑΚΩΒ Δ. I. Η ποιητική της αρχαίας τραγωδίας. Αθήνα, Μ.Ι.Ε.Τ., 1998. Σελ. 2 05. Δ ρχ. 3 .5 0 0 . ISBN 960250-157-Χ.

■W O

1998. Σελ. 160. Δρχ. 2.000. ISBN 960-210-335-3.

1998. Σελ. 442. Δρχ. 3.960. ISBN 960-05-0802-Χ.

ΓΑΛΕΟΥ Α. Αλφαβητάρι της α γά ­ πης. Αθήνα, Αττικά Γράμματα, 1998. Σελ. 194. Δρχ. 2 .6 0 0 . ISBN 9607877-03-9.

ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ Γ. Τρεις άδειες καρέ­ κλες. Αθήνα, Νεφέλη, 1998. Σελ.

141. Δ ρχ. 1.870. ISBN 9 6 0-214404-5.

Ποίηση

ΔΗΜΟΥ Ν. Ο δός Γαλήνης. Αθήνα, Πατόκης, 1 998. Σ ελ. 3 0 4 . Δ ρ χ.

3.900. ISBN 960-600-659-Χ.

ΔΗΜΟΥΛΑ Κ. Ε νός λεπτού μαζί. Αθήνα, Ίκαρος, 1998. Σελ. 67. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-7721-37-3.

ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΑΟΥ Α. Όταν γκρέ­ μισε ο γυάλινος τοίχος. Αθήνα, 1998. Σελ. 222. ISBN 960-7579-10-0.

ΣΤΑΥΡΙΔΗΣ Γ. Το φεγγάρι ήτανε μισό. Αθήνα, Δαυλός, 1998. Σελ.

112. Δ ρχ. 1.2 0 0 . ISBN 960 -5 3 1 054-6.

ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ I. Ερωτική ω δή στην αιώνια αγαπημένη. Αθήνα, Φιλικός Ό μιλος Συγγραφέων, 1998. Σελ.

112.

ΕΣΚΕΝΑΖΗ Α. Το άρωμα της π ό ­ λης. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1998. Σελ. 286. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-03-2255-4.

ΚΑΤΣΙΜΗΣ Σ. Τα ποιήματα (19551996). Αθήνα, Γαθριηλίδης, 1998. Σελ. 239.

ΖΑΧΑΡΑΤΟΥ Σ. Πανσέληνος παρά κάτι. Αθήνα, Αστάρτη, 1998. Σελ. 93. Δρχ. 2.080. ISBN 960-263-051-5.

ΚΟΡΝΑΡΟΣ Β. Ερωτόκριτος. Έ να σπάνιο εικονογραφημένο χειρόγρα­ φο. Επιμ. Δ. Δεληγιάννης. Αθήνα, Αδάμ, 1998. Σελ. 488. Δρχ. 18.720.

ISBN 960-500-259-0.

ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ Ε. X. Ιστορίες πριν α­ πό το σεισμό. Αθήνα, Αγρα, 1998. Σελ. 93. Δρχ. 2.285. ISBN 960-325263-8.

Λογοτεχνία

Γενικά ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ I. Ψ η φ ίδ ε ς ιδεώ ν . Αθήνα, Φιλικός Όμιλος Συγγραφέ­ ων, 1998. Σελ. 67.

ΣΙΔΕΡΗΣ Τ. Το αντρειωμένο τοπίο. Α θήνα, Εριφύλη, 1998. Σελ. 72.

ISBN 960-7633-15-6.

ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ Κ. Μέγας δημιουρ­ γός. Διηγήματα. Αθήναι, Ίνδικτος, 1998. Σελ. 155. Δρχ. 2.600. ISBN 960-518-039-1.

ΣΟΛΩΜΟΣ Δ. Οι ωραιότεροι δεκα­ πεντασύλλαβοι. Επιλογή: Ν. Χριστιανόπουλος. Παιανία, Μπιλιέτο, 1998. Σελ. 15.

ΛΙΒΑΝΟΥ Μ. Γλυκόξινο κρασί. Αθή­ να, Νέα Σύνορα, 1998. Σελ. 394. Δρχ. 4.200. ISBN 960-236-966-3.

ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ-ΦΡΥΖΗ Α. Το τραγούδι της περιφέρειας. Αθήνα, Γκοβόστης, 1998. Σελ. 50. ISBN 960-270-797-6. ΤΣΑΡΔΑΚΑΣ Τ. Α ιμοσφαίριο του ουρανού. Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, 1998. ISBN 960-7960-05-Χ. ΦΕΛΟΥΚΑΤΖΗ Η. Δια δρομή στα δ ονη τικ ά τοπ ία . Α θή να , Νέα Σ ύνορα, 1998. Σ ελ. 2 0 1 . Δ ρ χ.

2.500.

ISBN 960-236-942-6. ΟΥΝΓΚΑΡΕΤΤΙ Τ. Σπουδή θανάτου. Ποίηση. Μετ. Σ. ΤριΒιζάς. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 51. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-03-2284-8.

ΜΑΚΡΙΔΗΣ Α. 'Η χοι από το μωβ δω­ μάτιο. Διηγήματα. Λεμεσός, 1998. Σελ. 40. ISBN 9963-8186-1-7. ΜΑΝΙΑΤΑΚΗ Ε. Διοτίμα. Ο κύκλος του έρωτα. Αθήνα, Πιτσιλός, 1998. Σελ. 197. Δρχ. 3 .3 3 0 . ISBN 9607826-18-8. ΜΑΡΚΑΡΗΣ Π. Το η μ ερ ο λ ό γιο «Μιας αιωνιότητας». Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1998. Σελ. 180. Δρχ. 2.080. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Α. Μαύρες άγριες ίριδες. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1998. Σελ. 383. ISBN 96003-1978-2.

ΦΑΚΙΝΟΣ Α. Το όνειρο του πρωτο­ μ άστορα Ν ικήτα. Μ υθιστόρημα. Α θήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ.

239. ISBN 960-03-2262-7. ΦΡΑΓΚΟΥ-ΚΙΚΙΛΙΑ Ρ. Κολοζαμέντε. Α θήνα, Αγκυρα, 1998. Σελ. 105.

ISBN 960-239-517-9. ΧΑΡΙΤΙΔΗ Ο. Μ πελοβόντια: Η γη των χαμένων θεών. Μετ. X. Σπυριδάκη. Αθήνα, Φυτράκης, 1997. Σελ.

3 46. Δ ρχ. 3 .0 0 0 . ISBN 960 -5 3 5 021-1. ΑΡΑΜΠΑΛ Φ. Ο Βάαλ της Βαβυλώ­ νας. Μυθιστόρημα. Μετ. Γ. Στρίγκος. Α θήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ.

137. Δ ρ χ. 3 .1 2 0 . ISBN 9 6 0 -0 3 2271-6. ΑΡΟΥ-ΒΙΝΙΟ Ζ.-Φ. Ο άνθρωπος της πέμπτης ημέρας. Μυθιστόρημα. Μετ. Α. Τσεκένης. Αθήνα, Μπουκουμάνης, 1998. Σελ. 275. Δρχ. 3.850.

ISBN 960-7458-22-2. ΒΑΪΝ Μ. Η νύχτα δ εν είναι αρκετά μεγάλη. Μετ. Τ. Κοβαλένκο. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1998. Σελ. 373. Δρχ.

4.500.

ISBN 960-264-143-6. ΓΚΡΗΝ Γ. Ο τρίτος άνθρωπος. Μετ. Δ. Γ. Τσουκαλά. Αθήνα, Αγκυρα, 1998. Σελ. 118. Δρχ. 1.980. ISBN 960-234-524-1.

WALL Α. Ο κύκλος των χαμένων... καλλιτεχνών. Μετ. Μ. Χ ωρεάνθη. Αθήνα, Ψυχογιός, 1998. Σελ. 285. Δρχ. 3.400. ISBN 960-274-253-4.

ESSTMAN Β. Επιστροφή μέσα στη νύχτα. Μετ. Μ. Παππά. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 199 8 . Σ ελ. 4 3 3 . Δ ρχ.

5.000.

ISBN 960-236-948-5.

Πεζογραφία

ΠΑΡΑΣΧΟΥ Σ. Το πα ιδί της καρ­ διάς. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1998. Σελ. 142. ISBN 96003-2251-1.

ΑΠΈΛΑΚΟΣ X. Η τελευταία εικόνα. Α θήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 190. Δρχ. 2.500. ISBN 960-04-1503-Χ.

ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ Β. Το παιχνίδι. Αθήνα, Ακτή-Οξύ, 1998. Σελ. 169. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7614-70-4.

ΖΑΝΓΚΟΥΙΛI. Ο Βασιλιάς των ζητιά­ νω ν. Μετ. Μ. Λ ώμη. Α θή να , Αστάρτη, 1 9 9 8 . Σ ελ. 1 75. Δ ρχ.

3.640. ISBN 960-263-049-3.

Α ΡΙΣΤΗ Ν Ο Σ Γ. Η εκδ ίκη σ η του σ υ γγρ α φ έ α . Α θήνα, Ο δυσσέας,

ΣΑΡΔΕΛΗΣ Κ. Ο ασάλευτος ταξι­ διώ της. Τ όμ ος Β’. Α θήνα, Εστία,

ΚΑΡΕ Π. Πύρρων ο Έλληνας. Μετ. Μ. Σκάρα. Αθήνα, Ψυχογιός, 1998.

ΒιΒλιογραφικό δελτίο

Σελ. 425. Δ ρχ. 4 .900. ISBN 960274-228-3.

Οδυσσέας, 1998. Σελ. 2 4 9 . Δ ρχ.

2.600.

ISBN 960-210-325-6.

κης, 1998. Σελ. 2 48. Δ ρχ. 3.8 0 0 .

ISBN 960-600-677-8.

CARTER C. The X-Files. Π ολεμώ­ ντας το αύριο. Μετ. Θ. Μαστακούρης. Αθήνα, 'Εσοπτρον, 1998. Σελ.

181. Δρχ. 2.080. ISBN 960-722842-1.

BESNIK Μ. Το χάρτινο ταμπούρλο. Ιστορίες. Μετ. Κ. Νάτσιος. Α θήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 273. Δρχ.

4.160. ISBN 960-03-2230-9.

FILOKYPROY G. Οι άγριες Αμαζό­ νες. Αθήνα, Κονιδάρης, 1998. Σελ.

278. Δρχ. 3.1 2 0 . ISBN 960-713693-7.

ΚΑΙΣΤΛΕΡ Α. Κολ-γκερλς. Μετ. Γ. Αλεξίου-Πρωταίου. Αθήνα, Άγκυρα, 1998. Σελ. 236. Δρχ. 2.500. ISBN 960-234-523-3.

ΜΠΡΕΣΝΕΡ Λ. Η κινέζικη ζωή της Μαριάν Πες. Μυθιστόρημα. Μετ. X. Παρίση. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 230. Δρχ. 3.640. ISBN 960-032236-0.

ΦΟΚΝΕΡ Ο. Η πληρωμή του στρα­ τιώτη. Μετ. Ε. Μ παρτζινόπουλος. Α θήνα, Άγκυρα, 1998. Σελ. 250. Δρχ. 3.950. ISBN 960-234-516-0.

CLAUS Η. Ο Ζιλ και η νύχτα. Μετ.επιμ. Μ. Ε υσταθιάδη. Α θήνα, Γαβριηλίδης, 1998. ISBN 9 60-1 4 1 2080.

DeMILLE Ν. Πλαμ Άιλαντ. Μετ. Π. Κ ωνσταντέας. Α θήνα, Bell, 1998. Σελ. 640. Δρχ. 2 .0 0 0 . ISBN 960450-598-Χ.

CUCCIO J. F. Η γεωμετρία του έρω­ τα. Μετ. Π. Μοσχοπούλου. Αθήνα, Ενά λιος, 1998. Σ ελ. 2 3 7 . Δ ρ χ.

3.325. ISBN 960-536-023-3.

ΝΤΙΦΟΟΥ Ν. Η χρονιά της πανού­ κλας. Μυθιστόρημα. Απόδ. Φ. Κονδύλη ς. Α θήνα, Αρσενίδης, 1998. Σελ. 306. Δρχ. 3 .6 4 0 . ISBN 960253-063-4.

KROGER Μ. Το χρώ μα του ο υ ρ α ­ νού. Μετ. Μ. Πολιτοπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1998. Σελ. 242. Δρχ.

3.250. ISBN 960-236-878-0. ΛΑΓΚΕΡΛΕΦ Σ. Ο θρύλος του Γαίστα Μπέρλινγκ. Μυθιστόρημα. Μετ. Ν. Φωκάς. Αθήνα, Εστία, 1998. Σελ.

430. ISBN 960-05-0815-1.

LEONARD Ε. Απόδραση στο Μάίάμι. Μετ. Κ. Ροντογιάννη. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 280. Δρχ. 3.500.

ISBN 960-600-565-8. ΛΩΡΕΝΣ Μ. Το παιχνίδι του θεού. Μετ. Ν. Βουλγαρέλη. Αθήνα, Νίκη, 1998. Σελ. 245. Δρχ. 3.000. ISBN 960-7974-00-Χ.

McCABE Ρ. Ο παραγιός του χασά­ πη. Μετ. X. Τσαλικίδου. Αθήνα, Εξά­ ντας, 1998. Σελ. 241. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-256-354-0. ΜΑΣΤΡΕΤΑ Λ. Ο καημός του έρωτα. Μετ. Κ. Ρούφου. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1998. Σελ. 376. Δρχ. 4.000. ISBN 960-410-056-4. ΜΑΧΦΟΥΖ Ν. Φλυαρία πάνω στον Νείλο. Μετ. Π. Κουμούτση. Αθήνα, Ψ υ χ ογιός, 1998. Σ ελ. 194. Δ ρχ.

3.000.

ISBN 960-274-315-8.

BALDACCI D. Ο πρώ τος λ α χνό ς. Μετ. Κ. Ο ικ ονόμ ου. Α θήνα, Bell, 1998. Σελ. 544. Δρχ. 1.800. ISBN 960-450-599-8.

ΠΙΖΑΝΤ-ΡΕΝΟ Κ. Η νύχτα και το χιόνι. Μετ. Μ. Σκάρα. Αθήνα, Ψυχο­ γιός, 1998. Σελ. 401. Δρχ. 4.900.

ISBN 960-274-257-7. ΠΙΡΑΝΤΕΛΛΟ Λ. Ό λ α είναι καθω­ σπρέπει. Μετ. X. Γ. Α λεξανδρίδης. Α θήνα, Πατάκης, 1998. Σ ελ. 72. Δρχ. 500. ISBN 960-600-546-1.

PEARSON R. D. Κωδικός: Μέρκιουρυ. Μετ. Γ. Περαντωνάκης. Αθήνα, Μ πουκουμάνης, 1998. Σ ελ. 259. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7458-23-0.

ΣΕΦΕΡΗΣ Γ.-KEELEY Ε. Αλληλο­ γραφία 1951-1971. Εισ. Ε. Keeley. Μετ. Α. Σιδέρη. Αθήνα, Άγρα, 1998. Σελ. 3 2 3 . Δρχ. 5 .4 0 0 . ISBN 960325-248-4.

Μελέτες Σ ύγχρονες οπτικές και προοπτικές της λογοτεχνίας για παιδιά και ν έ ­ ους. Αθήνα, Τυπωθήτω, 1998. Σελ.

287. ISBN 960-7643-78-Χ. ΜΑΡΙΝΑΚΗΣ Π. Καιροί, τόπο., άν­ θρωποι. Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, 1998. Σελ. 2 6 9 . ISBN 960 -7 9 6 0 04-1. ΜΠΛΑΖΟΥΛΑΚΗ-ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΚΗ Α. Ο Σ ο υρ ή ς και η Κρήτη. Χανιά, χ.ε. Σελ. 168. ΠΑΓΑΝΟΣ Γ. Δ. Τρεις μεταπολεμι­ κοί πεζο γρ ά φ ο ι. Α θήνα, Νεφέλη, 1998. Σελ. 172. Δρχ. 3.120. ISBN 960-211-397-9.

RESTREPO L. Ο Άγγελος της Γαλι­ λαίος. Μετ. Ν. Σιδέρη. Αθήνα, Νέα Σ ύ νορα , 1 9 9 8 . Σ ελ . 3 4 8 . Δ ρ χ.

4.000.

ISBN 960-236-969-8.

Δοκίμια

SHUTE J. Εγκλήματα πάθους. Μετ. Ν. Δ η μ η τρ ίο υ. Α θή να , Πατάκης, 1998. Σελ. 176. Δρχ. 2.300. ISBN 960-600-551-8.

ΓΚΙΚΑ Ε. Ε άν ο Κ αρυω τάκης πα ­ ντρευότανε την Πολυδούρη. Αθήνα, Ά γκυρα, 1 9 9 8 . Σ ελ. 127. Δ ρ χ.

2.000.

ISBN 960-234-521-7.

ΤΙΛΜΑΝ Κ. Το καταφύγιο των Μέισον. Μετ. Ε. Νικολάου. Αθήνα, Κέ­ δρος, 1998. Σελ. 359. Δρχ. 3.500.

ISBN 960-04-1353-3.

ΦΙΛΙΝΗ Α. Για την Αθήνα. Αθήνα, Ιδεοκίνηση, 1998. Σελ. 127. Δρχ.

2.080. ISBN 960-7652-07-Χ.

GILL Α. Η πόλη του ορίζοντα. Μετ.επιμ. Μ. Ζαρ. Αθήνα, Alien, 1998. Σελ. 231. Δρχ. 3.120.

GILL Α. Η πόλη των ονείρων. Μετ.επιμ. Μ. Ζαρ. Αθήνα, Alien, 1998. Σελ. 255. Δρχ. 3.120.

ΤΟΜΣΟΝ X. Σ. Φ ό β ο ς και πα ρ ά ­ BARKER Ρ. Ο δρ όμ ος των φαντα­ νοια στο Λας Βέγκας. Μυθιστόρημα. σμάτων. Μετ. Μ. Κολώνια. Αθήνα, | Μετ. Α. Καλοφωλιάς. Αθήνα, Πατά­

βιβλιογραφικό 6«λτίο

Αλληλογραφία

ΓΚΑΠΑΡ Ζ. Ωραίο σαν αρχαίο. Μετ. Μ. Καρρά. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 2 6 4 . Δ ρχ. 2 .5 0 0 . ISBN 960600-542-9.

PICOEUR Ρ. Η ζωντανή μεταφορά. Μετ. Κ. Παπαγιώργης. Αθήνα, Κριπκή, 199 8 . Σ ελ. 6 4 4 . Δ ρ χ. 2 .1 2 0 .

ISBN 960-218-158-3. ΤΣΒΕΤΑΓΙΕΒΑ Μ. Ο ποιητής και ο χρόνος. Μετ. Κ. Διαμαντάκου. Αθή-

-------------

να, ΚαρδαμΛσα, 1998. Σελ. 82. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-354-065-Χ.

Κάματα κύματα. Αθήνα, Νέα Σύνο­ ρα, 1998. Σελ. 2 63. Δ ρχ. 3 .0 0 0 .

ISBN 960-234-967-1. ΚΑΛΛΙΑ Ε. Τα φωτισμένα παράθυρα διηγούνται ιστορίες. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1998. Σελ. 68. ISBN 960-032261-9.

Έ ργα ΑΝΟΥΙΓ Ζ. Κολόμπ. Μετ. Γ. Γρηγορίου. Αθήνα, Δωδώνη, 1998. Σελ.

147. Δ ρχ. 2 .600. ISBN 9 6 0-248291-9. ΓΚΟΛΝΤΟΝΙ Κ. Καβγάδες στην Κιότζια. Μετ. Β. Η λιόπουλος. Αθήνα, Δω δώ νη, 1998. Σ ελ. 151. Δ ρχ.

2.600.

ISBN 960-248-915-Χ. ΕΝΣΛΕΡ Η. Α ιδοίω ν μο νό λο γο ι. Μετ. Σ. Α λεξάκη. Α θή να , Νίκη, 1998. Σελ. 112. Δρχ. 2.500. ISBN 960-7974-03-4. ΜΙΣΙΜΑ Γ. Πέντε σ ύγχρονα έργα No. Μετ. Ε. Μαύρου. Αθήνα, Δωδώ­ νη, 1998. Σελ. 151. Δ ρχ. 2 .6 0 0 .

ISBN 960-248-922-7. ΜΠΟΥΛΓΚΑΚΟΦ Μ. Ο μαιτρ και η Μαργαρίτα. Διασκευή για το θέατρο: Ν. Κοΰνδουρος. Μετ. Γ. Καραντινάκης. Α θήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 89. Δρχ. 2.080. ISBN 960-032182-0. ΟΥΙΛΛΙΑΜΣ Τ. Λεωφορείον ο πό­ θος. Α πόδ. Μ. Πλωρίτης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 221. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-03-2253-Χ.

Μελέτες ΤΣΑΜΗΣ Μ. Έ ν τεχ ν ο γέ λ ιο και κλάμα. Αθήναι, Σεμέλη, 1998. Σελ.

109. Δρχ. 2.080.

Ιστορία

Μαρτυρίες ΖΑΝΝΟΥ-ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Μ. Μια οικογένεια, δόο αιώνες. (Χωρίς εκδοτικά στοιχεία). Σελ. 191. Δρχ.

4.680. ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΟΣ Ο. Κ. Γύρω στην άσβεστη φλόγα. Βιογραφικές ανα­ μνήσεις. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1998. Σελ. 485. Δρχ. 6.500. ISBN 960-343-418-3. ΙΟΡΔΑΝΙΔΟΥ Σ. Νταλγκά νταλγκά.

ΛΥΚΕΤΣΟΣ Γ. Κ. Το μυθιστόρημα της ζωής μου. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1998. Σελ. 408. Δρχ. 5.200. ΤΡΙΚΑΛΙΝΟΣ Γ. Ανασκαλεύοντας τη χόβολη της μνήμης. Αθήνα, Σύγχρο­ νη Εποχή, 1998. Σελ. 2 1 1 . Δρχ.

3.120.

ISBN 960-224-832-7. ΨΗΜΜΕΝΟΣ Τ. Αντάρτες στ’ Άγρα­ φα (1946-1950). Γ έκδοση. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1998. Σελ. 512. Δρχ. 3.950. ISBN 960-224-833-5.

MASTROJANNI Μ. Θυμάμαι, ναι, θυμάμαι. Μετ. Λ. Τρύφωνα. Αθήνα, Αιώρα, 1998. Σελ. 170. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-7872-02-9.

Κυριακίδης, 1998. Σελ. 249. Δρχ.

2.300. ISBN 960-343-425-6. ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ Τ. Α. Ιστορία της Γαστούνης. Τόμοι Α’+ Β ’. Αθήναι, 1998. Σελ. 626+ 3 1 8 . Δρχ. 14.000 (οι δύο τόμοι). ΙΣΜΥΡΛΙΑΔΟΥ Α. Κορυτσά. Εκπαίδευση-ευεργέτες-οικονομία. 18501908. Θ εσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1998. Σελ. 176+Ε ικ. Δρχ. 4.000.

ISBN 960-343-417-5. ΝΑΝΑΚΗΣ Α. Η Εκκλησία της Κρή­ της στην Επανάσταση του 1897-98. Θεσσαλονίκη, Πουρναράς, 1998. Σελ. 204. Δρχ. 3.1 2 0 . ISBN 960242-155-Χ. ΣΤΑΜΑΤΗΣ Κ. Μ. Αίγινα. Τόμος Β’. Αθήνα, 1998. Σελ. 432. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-90605-4-4. ΤΖΑΝΑΚΑΡΗΣ Β. I. Τα Σέρρας του πολέμου, της Κατοχής και της Αντί­ στασης. Σέρρας, 1998. Σελ. 111.

ΜΠΡΑΓΚΕΤΙ Α.-Λ. - ΤΑΒΕΛΑ Π.

Aldo Moro. Η ομηρία. Μετ. Μ. Αποστολάκη. Αθήνα, Primus, 1998. Σελ.

195. Δρχ. 3.120. ISBN 960-725347-7.

ΨΥΛΛΑΚΗΣ Β. Περί των παρ’ Ομήρω πέντε της νήσου Κρήτης λαών. Μετ. X. Μπάλτας. Αθήνα, Καραβίας, 1998. Σελ. 213. Δρχ. 3.640. ISBN 960-258-067-4.

Βιογραφίες

DRIAULT Ε. Η Μεγάλη Ιδέα. Μετ. Α. Δρακοπούλου. Αθήνα, Ιστορητής, 1998. Σελ. 293. Δρχ. 6.030. ISBN 960-7478-84-6.

ΑΛΕΞΙΟΥ Σ. Βασίλης Τσιτσάνης. Α θήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ.

2 2 1 . Δ ρ χ. 4 .1 6 0 . ISBN 9 6 0 -0 3 2148-5. ΝΤΑΝΟΥ Ε. Μητέρες μεγάλων ανδρών. Αθήνα, Μπάστας-Πλέσσας, 1998. Σελ. 232. Δρχ. 6.500. ISBN 960-7418-30-1.

Che, ο ηρωικός αντάρτης. Μετ. Δ. Μάρκου. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1998. Σελ. 72. Δρχ. 1.560. ISBN 960-224-834-3.

RICHTER Η. Α. Η Ιταλογερμανική επίθεση εναντίον της Ελλάδος. Μετ. Κ. Σ α ρρόπ ουλος. Α θήνα, Γκοβόστης, 1998. Σελ. 677. Δρχ. 10.000.

ISBN 960-270-789-5.

Παγκόσμια Ιστορία

Ελληνική Ιστορία

ΒΟΓΙΑΤΖΗΣ Γ. Η πρώιμη Οθωμανοκρατία στη Θράκη. Αθήνα, Ηρό­ δοτος, 1998. Σελ. 486. Δρχ. 8.840.

ISBN 960-7290-49-6.

Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία. Διε­ θνές Συνέδριο. Πρακτικά. Θεσσαλο­ νίκη, 1998. Σελ. 707. Δρχ. 8.320.

ISBN 960-7619-04-8.

ΚΑΡΔΑΣΗΣ Β. Έ λληνες ομογενείς στη Νότια Ρωσία. 1775-1861. Αθή­ να, Αλεξάνδρεια, 1998. Σελ. 365. Δρχ. 4.680. ISBN 960-221-154-7.

Η Πιερία στα Βυζαντινά και νεώτερα χρό ν ια . Ε πιστημονικό Σ υνέδρ ιο . Θ εσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1998. Σελ. 433. Δρχ. 5 .500. ISBN 960343-390-Χ.

MOLLAT Μ. - JOURDIN D. Η Ευ­ ρώπη και η θάλασσα. Μετ. Α. Παπασταύρου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμμα­ τα, 199 8 . Σελ. 4 2 9 . Δ ρ χ. 6 .0 0 0 .

ISBN 960-344-570-3.

ΒΑΚΑΛΟΥΔΗ Α. Δ. Καλλιστεία και γάμος στο Βυζάντιο. Θεσσαλονίκη,

HUF H.-C. Σφίγγα. Τόμος Α’. Μετ. Μ. Κόντη. Αθήνα, Κσνιδάρης, 1998.

Βιβλιογραφικό 6«λτίο

Σελ. 343. Δρχ. 5.720. ISBN 9607136-82-9.

Ταξίδια

Ελλάδα ΠΕΛΑΓΙΝΗ Α. Αγκίστρι. Α θήνα, Κουλτούρα, 1998. Σελ. 63. Δ ρχ.

3.120.

ISBN 960-8431-03-4.

Παιδικά

Ελεύθερα αναγνώσματα ΓΡΥΠΑΡΗΣ Η. Ο πρίγκηπας Πίπο. Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 153. Δρχ. 1.600. ISBN 960-04-364-9. ΚΑΠΛΑΝΟΓΛΟΥ Μ. - ΑΝΔΡΙΚΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Οι πειρατές της Λιμνοχώρας. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 36. ISBN 960-344-563-0. ΜΑΜΑΛΙΓΚΑ Μ. Η φιδογέννητη βα­ σ ιλοπ ούλα και άλλα πα ρ α μ ύ θια . Αθήνα, Εστία, 1998. Σελ. 77. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-05-0817-8. ΜΠΑΟΥΜΑΝ X. Με τους ελέφαντες του Αννίβα. Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 255. Δρχ. 2.500. ΜΠΛΟΥΜ Τ. 'Οταν πήγαινα τετάρτη Δημοτικού. Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 117. Δρχ. 1.400. ISBN 960-041453-Χ.

ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ. Τ εύ χο ς 957.

ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ ΝΕΑ. Φ ύλλο 46. Δρχ. 200.

ΑΝΤΙΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ. Τρίμηνη έκδοση. Τεύχος 23. Δρχ. 1.000.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ’98. Τεύχος 4. Δρχ.

2.500.

ΑΡΒΑΝΟΝ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 4. Δρχ. 800.

ΤΑ ΜΟΥΣΙΚΑ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 4. Δρχ. 1.500.

ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύχος 390. Δρχ. 1.500.

ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Μ ηνιαίο περ ιο δικό . Τεύχος 1705. Δρχ. 1.200.

ΔΙΑΔΡΟΜΗ. Μηνιαία επιθεώρηση. Τεύχος 109.

ΝΟΥΜΑΣ. Μ ηνιαία επιθεώ ρηση. Τεύχος 58. Δρχ. 500.

ΔΕΛΤΙΟ ΒΙΒΛΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ. Εξαμηνιαία έκδοση. Τόμος 17. Δρχ.

600.

ΟΜΠΡΕΛΑ. Γράμματα - τέχνες - πο­ λιτισμός. Τεύχος 41. Δρχ. 1.040.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. Τρι­ μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 47. Δρχ.

700. ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Τ όμ ος 47, τεύχο ς 1. Δρχ. 2.600. ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Τ όμ ος 47, τεύχο ς 2. Δρχ. 2.600. ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Τ όμος 48, τεύχο ς 1. Δρχ. 2.600. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ. Τεύχος 10. Δρχ. 1.800. ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ Γ.Γ.Ε.Τ. Σεπτέμβριος 1998. ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ. Λ ογοτεχνικό και καλλιτεχνικό περιοδικό. Τεύχος 44. Δρχ. 1.500. Ε Π ΙΘ Ε Ω ΡΗ ΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ. Τεύχος 94. Δρχ. 1.560. Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΤΩΝ. Φύλλο 36.

Σχολικά ΚΑΤΣΟΥΛΑΚΟΣ Δ. Θ. Ιστορία ΣΤ’ Δημοτικού. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 160. Δρχ. 2.000. ISBN 960600-661-1. ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΥ Δ. Κ. Το τετράδιο των σχολικών «σκέφτομαι και γρά­ φω» για τη Β’ τάξη Δημοτικού. Αθή­ να, Πατάκης, 1998. Σελ. 84. Δρχ.

1.300. ISBN 960-600-532-2. ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΥ Σ. Κ. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Η γλώσσα μου, Ε’ Δημοτικού. Αθή­ να, Πατάκης, 1998. Σελ. 272. Δρχ.

3.700. ISBN 960-600-502-Χ.

Περιοδικά ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ. Τεύχος 90. Δρχ. 2.000. βιβλιογραφικό 6cAti'o

ΗΧΟΣ ΚΑΙ HI-FI. Τεύχος 308. Δρχ.

1.500.

ΠΑΝΑΙΓΥΠΤΙΑ. Διμηνιαία έκδοση. Τεύχος 84. Δρχ. 1. ΠΑΡΑΛΛΑΞΗ. Μηνιαία κινηματο­ γραφική εφημερίδα. Τεύχη 46, 47. Δρχ. 600. ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ. Λογοτεχνικό περιοδι­ κό. Τεύχος 28. Δρχ. 2.300. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ. Διμηνιαίο πε­ ριοδικό. Τεύχος 123. ΡΙΖΑ ΑΓΡΙΝΙΩΤΩΝ. Περιοδική έκ­ δοση. Τεύχος 31. Δωρεάν. ΣΗΜ ΕΙΩΣΕΙΣ. Τ εύ χ ο ς 50. Δ ρχ.

1.040. ΣΥΓΚΡΙΣΗ. Ετήσια έκδοση. Τεύχος 9. Δρχ. 2.700. ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΒΗΜΑΤΑ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 107. Δρχ. 800. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Δίμηνη περιο­ δική έκδοση. Φύλλο 7. ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ. 40ήμερη περιοδική επιθεώρηση. Τεύχος 411. Δρχ. 700.

ΘΕΣΕΙΣ. Τριμηνιαία επιθεώρησις. Τεύχος 65. Δρχ. 1.800.

ΤΟΠΟΣ. Επιθεώρηση αστικών και περιφερειακών μελετών. Τεύχος 14. Δρχ. 3.120.

ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση. Τόμος 74. Τεύχος 1.

Ο ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογραφι­ κή επιθεώ ρησις. Τ εύχος 99. Δρχ.

ΙΔΜΩΝ. Τριμηνιαίο δελτίο. Τεύχος 4. Δωρεάν.

ΧΡΟΝΙΚΑ. Φύλλο 157.

ΙΛΙΣΟΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 233. Δρχ. 900.

EXIT ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ. Τεύχος 19. Δρχ. 500.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ. Τεύχος 364,365. Δρχ. 1.000.

ZOOM ΦΙΛΟΛΟΠΚΟ. Τεύχος 5.

Η ΛΕΞΗ. Ελληνική και ξένη λογοτε­ χνία. Τεύχος 147. Δρχ. 1.000. ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. Μηνιαία ε­ φημερίδα. Τεύχος 71. Δρχ. 600.

1.000.

MESOGEIOS. Vol. 2. Drs. 5.200.

CTL. Τεύχος 31.

PROPAGANDA, δμηνιαία επιθεώ ­ ρηση. Τεύχος 3. Δρχ. 1.500.

----------------------------------Ώ Θ ©

Ζτην Κριτικογραφία περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες ΒιΒλιοκρ και βιβλιοπαρουσιάσεις των ελληνικών εκδόσεων που δημοοκύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

Αρ. 3 9 2

1 Νοεμβρίου - 30 Νοεμβρίου 1998

Λεξικά Αποστολίδης, Π.: Ερμηνευτικό Λεξικό πασών των Λέξεων του Ιπποκράτους (Δ. ΚούριοΒικ, Τα Νέα, 17/11/98) Δημαρόγονας, Α.: ΣΥΝΟΨΙΣ. Δη Annual Index of Greek Studies (A. Π αναγόπουΛ ος, Καθημερινή, 3 / 11/98) ΚαραΛή, Λ.: Λεξικό αρχαιολογικώνπεριΒαΛΛοντικών όρων (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 17/11/98) Κιούση, Β.: Λεξικό μουσικών όρων (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 17/11/98) Μ άνεσης, Σ.: Ιστορικό Λεξικό του μυκονιάτικου ιδιώματος (Δ. Κούρτο6ικ, Τα Νέα, 17/11/98) Μαρκαντωνάτος, Γ. Α.: Λεξικό αρ­ χαίων, Βυζαντινών και Λογιών φρά­ σεων της νέας εΛΛηνικής (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 17/11/98) ΠαΛαμιώτη, Σ.: Λαϊκές 6ι6Λιοθήκες. Οδηγός για την οργάνωσή τους (Μ. Σουλιώτης, Το Βήμα, 29/11/98) Παπαζαφείρη, I.: Ρήσεις, γνωμικά, φράσεις από τις Γραφές (Δ. Κούρτο6ικ, Τα Νέα, 17/11/98) Σκαρλάτος, Δ.: Λεξικόν της ελληνι­ κής γλώσσας (Π. Μπουκάλας, Καθη­ μερινή, 17/11/98) Τσιρόγλου, Δ.: Λεξικό αρχαϊστικών φράσεων της νέας ελληνικής γλώσ­ σας (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 17/11/98) Χρηστάκης, Λ., Επάρατος, Μ.: Το λεξικό της Ντάγκλας (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 17/11/98) Πίκερινγκ, Τζ.: Ελληνο-Αγγλικό λε­ ξικό (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 17/11/98)

------------

Οδηγοί Δαμιανάκης, Α.: Χρήση των Windows (Σ. Χάϊμαντά, Ημερήσια, 7/11/98) Πανεπιστήμιο Αθηνών: Ελληνομνήμων, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη φιλοσο­ φικώ ν και επιστημονικών βιβλίων και χειρογράφω ν 1600-1821 (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 5/11/98) Πετρόπουλος, Κ.: Πώς να διαβάζετε ένα βιβλίο (Κ. Π ετρό π ο υλ ο ς, Exodos, 13/11/98) Φανός, Σ.: Οδηγός των βιβλίων για την αρχαία Ελλάδα (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 390) Πάουελ, Μπ.: A New Companion to Homer (Α. ΠαναγόπουΛος, Καθημε­ ρινή, 3/11/98) Χάιλμαν, Π.: Green Pages. Πράσι­ νες σελίδες: Πρακτικός οδηγός για την προστασία του περιβάλλοντος (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 5/11/98)

Φιλοσοφία Δεσποτόπουλος, Κ.: Φιλοσοφία του Πλάτωνος (Γ. Αραμπατζής, Νέα Κοινωνιολογία, 26) Εκδ. Ευρωσπουδή, Εκπαιδευτήρια Κωστέα-Γείτονα: Οι προσωκραπκοί (Ε. Γκίκα, Έθνος, 8/11/98) Διογένης Οινοανδέας: Οι πολύτιμες πέτρες της φιλοσοφίας (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 15/11/98) Καζανιζάκης, Ν.: Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του Δικαίου και της Πολιτείας (Σ. Κουτρούλης, Νέα Κοινωνιολογία, 26)

επιμέλεια: ΗΛΙΑΧ ΜΑΓΚΛΙΝΗΖ

Κονδύλης, Π.: Το αόρατο χρονολόγιο της σκέψης (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 29/11/98) Λιβάνιος: Υπέρ των ελληνικών ναών (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 15/ 11/98) Π λάγγεση, Γ.: Πολιτική και θρ η ­ σκεία στη φιλοσοφία του John Locke (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 26/11/98) Π ολυχρονόπουλος, Π.: Ν οείν και ποιείν. Συμβολή στη φιλοσοφική και παιδαγωγική του κατασκευαστικού λόγου (X. Ζ. Καρανίκας, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 26/11/98) Βίνπες, Κ.: Η φιλοσοφία ως πάθος (Ε. Γκίκα, Έθνος, 1/11/98) Έ κο, Ο.: Τι πιστεύει αυτός που δεν πιστεύει (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 7/11/98) (Σ. Χαϊμαντά, Ημερήσια, 17/11/98) Μαρκούζε, X.: Η αισθητική διάσταση (Ν. Δ α σκ α λο θα νά ση ς, Το Βήμα, 29/11/98) Φράγιερ, X.: Τεχνοκρατία και ουτο­ πία (Σ. Ρ οζάνης, Ελευθεροτυπία, 13/11/98)

θρησκεία Ντανιέλ, Ζ.: Ο Θεός είναι φανατικός; (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 29/11/98) (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 21/11/98) (Ν. Σεβαστάκης, Ελευθεροτυπία, 20/11/98)

κοινω νιολογία Δαμιανάκου, Στ., Ζακοπούλου, Ε.,

κριτικογραφία

Κασίμη, X., Νιισιάκου, Β.: Εξουσία, εργασία και μνήμη σε τρία χωριά της Ηπείρου: η τοπική οργάνωση της επι­ βίωσης (Σ. Ντάλης, Αυγή, 29/11/98) Ζουράρις, Κ.: Άθλια άθλα θέμελα (Θ. I. Ζιάκας, Εντευκτήριο, 44) Κόμης, Κ.: Τσιγγάνοι. Ιστορία, δημο­ γραφία, πολιτισμός (Σ. Ντάλης, Οι­ κονομικός Ταχυδρόμος, 19/11/98) Κυριαζή, Ν.: Η κοινωνιολογική έ­ ρευνα. Κριτική επισκόπηση των με­ θόδω ν και τεχνικών (Δ. Ψ υχογιός, Το Βήμα, 29/11/98) Ντουσας, Δ.: Rom και φυλετικές δια­ κρ ίσ εις (Κ. Κασιμάτη, Το Βήμα, 15/11/98) Φιοραβάντες, Β.: Κοινωνική αισθητι­ κή και διαπολιτισμικότητα (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 390) Ντίλε, Ά.: Οι Έ λληνες και οι ξένοι (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 29/11/98) Ρίντλεϊ, Μ.: Οι ρίζες της αρετής (Δ. Ποταμιάνος, Το Βήμα, 29/11/98) Φρέιζερ, Ά.: Οι τσιγγάνοι (Σ. Ντά­ λης, Αντί, 20/11/98) (Σ. Ντάλης, Οι­ κονομικός Ταχυδρόμος, 19/11/98)

Λούχμαν, Ν.: Αλήθειες και ψεύδη στα Μ.Μ.Ε. (Θ. Γεωργίου, Ελευθε­ ροτυπία, 27/11/98)

Π ολιτική-Πολιπκές Επιστήμες Βαρβαρούσης, Π.: Στρατηγική των παιγνίων (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 12/11/98) Γαργαλιάνος, Δ.: Αθλητισμός και ε­ ξωτερική πολιτική (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15/11/98) (Σ. Χαϊμαντά, Ημερήσια, 5/11/98) (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 26/11/98) Έβερτ, Μ.: Ειρηνική επανάσταση για τη νέα επ ο χή (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 29/11/98) Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευ­ νών: Μακεδονία και Βαλκάνια, ξε­ νοφοβία και ανάπτυξη (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 5/11/98, διαβάζω, 390) Έ κδοση του Συλλόγου Εργαζομέ­ νω ν Τ ρ ά πεζα ς Δ υτικής Θ ράκης: Ανάμεσα σε δύο κόσμους (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 6/11/98) Κωφός, Ε.: Το Κοσσυφοπέδιο και η Αλβανική ολοκλήρωση (Σ. Ευστα-

κριτικογραφία________________

θιάδης, Το Βήμα, 1/11/98) Μαυρατσάς, Κ.: Ό ψ εις του ελληνι­ κού ε θνικισ μ ο ύ στην Κ ύπρο (Α. Η ρακλείδης, Ελευθεροτυπία, 20/ 11/98) Παπακωνσταντίνου, Μ.: Η ταραγμένη εξαετία (1961-1967). Τόμος Β'. Από τη δημοκρατία στη δικτατορία (Σ. Ευσταθιάδης, Το Βήμα, 15/11/98) Παππούλιας, Δ.: Κατευθύνσεις για τη μεταρρύθμιση του κράτους (Σ. Ντάλης, Αντί, 6/11/98) Χρυσανθάκης, Χαρ.: Η θεσμική με­ ταρρύθμιση της πρωτοβάθμιας αυτο­ διοίκησης. Το Σχέδιο «Ιωάννης Καποδίστριας» (Σ. Ντάλης, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 5/11/98) Β ίκερ ς, Μ.: B etw een S erb an d Albanian. The history of Kosovo (Σ. Ευσταθιάδης, To Βήμα, 1/11/98) Λέικ, Ντ., Ρότσάίλντ, Ντ. (επιμ.): The In tern a tio n al S p re ad of Ethnic Conflict: F e a r, D iffusion, an d Escalation (Α. Χουλιαράς, To Βήμα, 1/11/98) Μακιαβέλι, Ν.: Η χειραγώγηση του όχλου (Μ. Αναγνώστου, Ποπ & Ροκ, Νοέμ. ’98) Μοσκοβίτσι, Π.: Α νάγκη δράσης. Συνηγορία για μία άλλη πολιτική (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 26/11/98) Μπόμπιο, Ν.: Ισότητα και ελευθερία (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβάζω, 390) Πέτκρερ, Τζ.: Ο τουρκικός λαβύριν­ θος (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 390) Ραμόνέ, I.: Γεωπολιτική του χάους (Κ. Καρακωτιάς, Εξουσία, 9/11/98) Ρόσι, Ν.: Meno ai padri, piu ai figli (Μ. Ματσαγγάνης, Ελευθεροτυπία, 13/11/98) Σ ενελάρ, Μ.: Μ ακιαβελισμός και κρατική σκοπιμότητα/Η τέχνη του κυ­ βερνάν. Από το μεσαιωνικό regimen στην έννοια της διακυβέρνησης (Γ. Βώκος, Το Βήμα, 29/11/98) Φερέρα, Μ: Le trappole del Welfare (Μ. Ματσαγγάνης, Ελευθεροτυπία, 13/11/98) Χάντιγκτον, Σ.: Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης (Σ. Ντάλης, Το Βήμα, 29/11/98) Χόλμπρουκ, Ρ.: Σταματήστε τον πόλε­ μο (Σ. Ντάλης, Το Βήμα, 15/11/98) (Σ. Χαϊμαντά, Ημερήσια, 10/11/98)

Οικονομία Εκδ. Άθως: Quality Forum ’97: Ποι­ ότητα και υπηρεσίες (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 26/11/98) Εκδ. ΕΑΣΕ: Ο δυϊσμός των ελληνι­ κών επιχειρήσεων (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 12/11/98) Εκδ. Stat Bank: Ελληνικό εμπόριο, 500 μεγαλύτερες επιχειρήσεις (X. Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 19/11/98) Κωστάκης, Δ.: Franchising. Νομική και επιχειρηματική διάσταση (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 14/11/98) (Σ. Χαϊμαντά, Ημερήσια, 12/11/98) Νεκτάριος, Μ.: Εισαγωγή στην ιδιω­ τική ασφάλιση (Δ. Στεργίου, Οικονο­ μικός Ταχυδρόμος, 26/11/98) Νικολάου, Π.: Μίσθωση πράγματος .(Σ. Χαϊμαντά, Ημερήσια, 3/11/98) (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 26/11/98) Παπούλιας, Γ.: Π αράγωγα (Σ. Χα­ λιώρης, Κέρδος, 26/11/98) Πελαγίδης, Θ.: Η διεθνοποίηση της ελληνικής βιομηχανίας: Ευελιξία και ανα διά ρ θρ ω ση (Σ. Ντάλης, Αντί, 6/11/98) Σ τα φ υλ ίδη ς, Α. & Δ.: Lexicon, English-Greek, of Money, Banking and Finance (X. Ζ. Καρανίκας, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 26/11/98) Άνταμς, Σ.: Ο νόμος του Ντίλμπερτ (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 13/11/98) Μπροντέλ, Φ.: Υλικός πολιτισμός, οικονομία και καπιταλισμός (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1/11/98)

Εργασία Μαράτου-Αλιπράντη, Λ., Χατζηγιάννη, Α.: Ανεργία, εργασία, εκπαίδευ­ ση - Κατάρτιση στην Ελλάδα και στη Γαλλία (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 13/ 11/98) Πετρινιώτη, Ξ.: Η δόμηση των εσω­ τερικών αγορώ ν εργασίας (Σ. Χα­ λιώρης, Κέρδος, 5/11/98)

Λαογραφία Κληρόπουλος, Ν.: Τότε στην Καλα­ μάτα (Κ. Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 390) Νικολαΐδης, Μ.: Σαμιώτικες εικόνες (Ε. Ζω γράφου, Ριζοσπάστης, 2 6 / 11/98)

Πετρονιώτης, Αρ.: Χατζηουσταλάρ, ο πρωτομάστορας Χατζη-Ανιώνης και οι δυο μαστόροι αδελφοί του (Γ. Ματζουράυης, Αυγή, 29/11/98) Σκαρτσής, Σ.: Φράσεις του λαϊκού λόγου (Χρ. Καρμής, Ημερήσια, 25/ 11/98) Σμύρνής, Κ.: Λαϊκά παραμύθια (Κ. Δ. Μαλαφάυτης, διαβάζω, 390) Σ πενς, Λ.: Μ ύθοι και θρύλοι των Ινδιάνων, Ιροκουά-Σιου-Παονί (Χρ. Καρμής, Ημερήσια, 16/11/98), (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 7/11/98)

Δίκαιο Κοτσίρης, Λ., Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, Ρ.: Το δίκαιο εξυγίανσης και εκκαθάρισης των προβληματικών ε­ πιχειρήσεων (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 13/11/98) Κουτσούκης, Δ.: Τραπεζικό απόρρη­ το (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 5/11/98) Λεβάντης, Ε.: Πρακτική-Τυπικό των εμπορικών εταιρειών (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 13/11/98) Τσιρίδης, Π.: Ποινική δικαιοδοσία στον θαλάσσιο χώρο και εγκλήματα τελούμενα επί πλοίου (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 5/11/98)

Διοίκηση-Ορνάνωση Τζόουνς, Λ. Μπ.: Ιησούς Χριστός, γενικός διευθυντής: Αξιοποιήστε τη δύναμη που κρύβετε μέσα σας (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 13/11/98)

Μ άρκετινγκ Ε κδ. D irection- Εκδοτική ΕΠΕ: adBOOK ’98, ετήσιος οδη γός επι­ κοινωνίας και μάρκετινγκ (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 19/11/98)

Διαφήμιση Ντένισον, Ντ.: Διαφήμιση για όλους (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 26/11/98)

Καψάλης, Α.: Αξιολόγηση και βαθ­ μολογία στο δημοτικό σχολείο (Κ. Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 390) Ντούσκος, Π.: Εκπαιδευτικό σύστη­ μα και σύστημα αναπαραγωγής της ειδικ ευ μ ένης εργατικής δύνα μ η ς (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχύ- · δρόμος, 12/11/98) Σιβροπούλου, Ρ.: Η οργάνωση και ο σχεδιασμός του χώρου (νηπιαγωγεί­ ου) στο πλαίσιο του παιχνιδιού (Κ. Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 390) Χατζησαββίδης, Σ.: Δραστηριότητες γλω σσικής α γω γής στο Ν ηπιαγω ­ γείο (Κ. Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 390) Ουίτμορ, Ντ.: Η χαρά της μάθησης (Τζ. Α γορά κη , Ελευθεροτυπία, 8/11/98) (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 15/11/98)

Ανθρωπολογία Χέρζφιλντ, Μ.: Η ανθρωπολογία μέ­ σα από τον καθρέφτη: Κριτική εθνο­ γραφία της Ελλάδας και της Ευρώ­ πης (Φ. Ν ικολόπουλος, Το Βήμα, 8/11/98)

Γεωγραφία Νιτσιάκος, Β.: Ν ομός Ιωαννίνω ν. Σύγχρονη πολιτισμική γεω γραφία (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 29/11/98)

Οικολογία-περιβάλλον Αυλωνίτου-Περιβολίδου, Α.: Καλώς όρισες Δυσδεμόνα/Δυσδεμόνα (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 1/11/98) Τσίμερμαν, Φρ.: Ο λόγος των φαρ­ μάκων στη χώρα των μπαχαρικών (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 15/11/98)

Ιατρική Βρετανικός Ιατρικός Σύλλογος: Το ζην επικινδύνως - Πρόληψη και α­ ντιμετώπιση των κινδύνων στην κα­ θημερινή ζωή (I. Σουφλέρη, Το Βή­ μα, 1/11/98)

Εκπαίδευση-Παιδαγωγική Ευαγγελόπουλος, Σ.: Οι παιδαγωγι­ κές ακαδημίες (Κ. Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 390)

------------

Εηιστήμες-Τεχνολογία Καρβούνης, Σ.: Ανάλυση συστημά­ των τεχνολογίας: παραγωγή, κατα­

σκευές, επικοινωνίες, μεταφορές (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 5/11/98) Άτσελ, Α.: Πώς ο A. Wiles έλυσε το Θεώρημα του Φερμά (Γ. Μαλούχος, Το Βήμα, 29/11/98) Πένροουζ, Ρ.: Σκιές του νου (Γ. Να­ θαναήλ, Το Βήμα, 8/11/98) Ρίφκιν, Τζ.: Ο αιώνας της βιοτεχνολο­ γίας (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 28/11/98) Σινγκχ, Σ.: Το τελευταίο θεώρημα του Φερμά (Γ. Μαλούχος, Το Βήμα, 29/11/98) (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15/11/98)

Γλώσσα Εμμ. Κριαράς: Θητεία στη γλώσσα (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβάζω, 390)

Τέχνες Χατζηδάκης, Μ., Δρακοπούλου, Ε.: 'Ελληνες ζωγράφοι μετά την άλωση (1450-1830) (Γ. Γαλαβάρη, Καθημε­ ρινή, 8/11/98) Αργκάν, Τζ. Κ.: Η μοντέρνα τέχνη (Θ. Μουτσόπουλος, Αντί, 20/11/98) (Γ. Τζιρτζιλάκης, Ελευθεροτυπία, 13/11/98) Γκόμπριχ, Ε. X.: Το χρονικό της τέ­ χ νη ς (Α. Κ ω ιίδη ς, Καθημερινή, 17/11/98) Ντε Ντορμίτσιο Ντουρίνι, Λ.: Το τσό­ χινο καπέλο. Γιόζεφ Μπόις (Σ. Νιάλης, Αυγή, 15/11/98) Χόλινγκσγουορθ, Μ.: Η τέχνη στην ιστορία του α νθρώ που (Γ.Ν. Μπα­ σκόζος, Εξπρές, 22/11/98) (Σ. Ντάλ η ς, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 12/11/98)

Αρχαία Ελλάδα Γρυντάκης, Γ., Δάλκος, Γ., Χόρτης, Α.: Κοινωνική και πολιτική οργάνω­ ση στην αρχαία Ελλάδα (Α. Παναγόπουλος, Καθημερινή, 3/11/98) Καραγιώργης, Β.: 'Ελληνες θεοί και ήρωες στην αρχαία Κύπρο (Δ. Μήττα, Το Βήμα, 29/11/98) Παχής, Π.: Δήμητρα καρποφόρος. Θρησκεία και αγροτική οικονομία του α ρχαιοελληνικού κόσμου (Φ. Τ ερ ζάκ η ς, Ελευθεροτυπία, 2 7 / 11/98) Ντουράντο, Ντ.: Αρχαία Ελλάδα: η

κριτικογραφία

αυγή ίου δυτικού κόσμου (Ε. Γκίκα, Έθνος, 15/11/98) Σαλς, Κ.: Η άλλη όψη της αρχαιότη­ τας (Ν. Παπανικολάου, Ακρόπολις, 29/11/98) Σπρέτνακ, Σ.: Οι χαμένες θεές της πρώιμης Ελλάδας. Συλλογή προελληνικώυ μύθων (Φ. Τερζάκης, Ελευ­ θεροτυπία, 27/11/98)

Κλασική Φιλολογία-Λογοτεχνία Α πουλήιος: Ο χ ρ υ σ ό ς γ ά ιδ α ρ ο ς (Αγγ. Πετρουλάκης, Ελευθερία Λά­ ρισας, Νοέμ. ’98) Εκδ. Παπαδήμα: Carmina Burana, Veris et Amoris (Σ. Χαϊμαντά, Ημε­ ρήσια, 6/11/98)

Ανθολογίες Λιοντάκης, Χρ.: Ανθολογία γαλλικής ποίησης (Τ. Δημητρούλια, Το Βήμα, 22/11/98) Τσερκέζης, Π., Υφαντής, Ν.: Ανθο­ λογία Βορειοηπειρώτικης ποίησης (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 10/ 11/98) Φάις, Μ. (επιμ.): Μικρή ζωολογία (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 29/11/98) Ε κδ. Βιντάζ: New W riting 6. An A nthology/N ew W riting 7. An Anthology (Θ. Γρηγοριάδης, To Βή­ μα, 22/11/98) Χέηνινγκ, Π. (επιμ.): Έγκλημα στο τραίνο (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 1/ 11/98)

ποίηση Βακαλό, Ε.: Επιλεγόμενα (Β. Χατζηβασιλείου, Εντευκτήριο, 44) Βελουδής, Γ.: Διονυσίου Σολωμού, Στοχασμοί (Γ. Καραβίδας, Ριζοσπά­ στης, 12/11/98) Δημουλά, Κ.: Ενός λεπτού μαζί (Ν. Δαββέτας, Το Βήμα, 15/11/98) (Π. Μπουκόλας, Καθημερινή, 10/11/98) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 27/11/98) Ελύτης, Ο δ.: Εκ του πλησίον (Μ. Σαββίδης, Το Βήμα, 22/11/98) Έ ξα ρχος, Θ.: Μνήμες (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 22/11/98) Ζαφειρίου, Σ.: Η άτροπος των ημε­ ρών (Β. Ρούβαλης, διαβάζω, 390)

κριτικογραφία---------------

Θ εοδω ρά κη ς, Μ.: Μ ελοποιημένη ποίηση (Γ. Μ αλούχος, Το Βήμα, 8/11/98) Καλαμαράς, Β.Κ.: Κουρδιστό παιχνί­ δι: Ευρώπη (Γ. Βέης, διαβάζω, 390) Καλοκοίρης, Δ.: Η αργοναυπκή εκ­ στρατεία. Και έντεκα τελεσίγραφα ει­ κονίσματα (Β. Χατζηβασιλείου, Λέξη, 147) Κάσσος, Β.: Αδιαπέραστο φω ς (Γ. Παναγιώτου, Εποχή, 29/11/98) Λ ουκά κη ς, Μ.: Σ αν ιη Μ αρία το πρωί (Α. Ξύδη, Μετρά, Νοέμ. ’98) Μίχας, Σ.: Το δέντρο (Φ. ΖαμπάθαΠαγουλάτου, Ριζοσπάστης, 12/11/98) Ραβάνης-Ρεντής, Δ.: Ρεπορτάζ για έ­ να ζεστό Νοέμβρη (Ντ. Πιέρρου, Εί­ ναι, 17/11/98) Σολωμός, Δ.: Οι ωραιότεροι δεκαπε­ ντασύλλαβοι (Γ. Κοροπούλης, Καθη­ μερινή, 24/11/98) Χιωτάκης, Γ.: Ζωή και στόχοι (Βαλαβάνης, Κ. «Σμυρναίος», Ελεύθερη Ώρα, 7/11/98) Λόρενς, Ντ. X.: Ποιήματα (Β. Αθανασόπουλος, διαβάζω, 390) Λόρκα, Φ. Γκ.: Ποιητικά άπαντα (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 390) Ουγκαρέττι, Τζ.: Σπουδή θανάτου (Μ. Φ ά ις, Ελεύθερος Τύπος, 8/ 11/98)

Πεζογραφία Α βραμίδης, Ό .: Η κίτρινη σημαία (Μ. Θεοδόσης, Αντί, 6/11/98) Αγγελάκος, Χρ.: Η τελευταία εικόνα (Κ. Καρακωτιάς, Εξουσία, 30/11/98) (Χρ. Π α π α γεω ρ γίο υ , Αυγή, 2 2 / 11/98) (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 15/11/98) Α θανασιάδης, Τ.: Η αίθουσα του θρό νο υ (Δ. Τερζής, Αθηναϊκή, 4/ 11/98) Αλεξάνδρου, Α.: Το κιβώτιο (Ε. Κο­ τζιά, Καθημερινή, 22/11/98) Αναστασέα, Ν.: Αυτή η αργή μέρα πρ ο χ ω ρ ο ύ σ ε (Ν. Μ πακουνάκης, Marie Claire, Νοέμ. ’98) Αρβανιτάκης, Α.: Απογευματινό φως (Βασ. Χατζηβασιλείου, Μακεδονία, 1/11/98) Βαζάκας, Κ.: Η συμβουλή του αιώνα (Αγγ. Πετρουλάκης, Ελευθερία Λά­ ρισας, Νοέμ. ’98) Βενέζης, Η., Καραγάτσης, Μ., Μυριβήλης, Στρ., Τερζάκης, Αγγ.: Το μυ­

θιστόρημα των τεσσάρων (Α. Φωτοπούλου, Nemecis, Νοέμ. ’98) Γκιμ οσούλης, Κ.: Α νατολή (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 22/11/98) Γρηγοριάδης, Θ.: Τα νερά της χερ­ σονήσου (Ε. Γκίκα, Έθνος, 1/11/98) (Κ. Καρακωτιάς, Εξουσία, 16/11/98) (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 8/11/98) (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 21/11/98) (Χρ. Σ ιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 13/ 11/98) Ζερβοπούλου, Λ.: Ο ψ υχομέτρης (Μ. Αργυροκαστρίτη, Exodos στην Κέρκυρα, 19) Θέμελης, Ν.: Η αναζήτηση (Ε. Κο­ τζιά, Καθημερινή, 8/11/98) (Δ. Μάργαρης, Status, Νοέμ. ’98) (Ν. Μπα­ κουνάκης, Marie Claire, Νοέμ. ’98) (Α. Μπιρμπίλη, Men, Νοέμ. ’98) (Σ. Παπασπύρου, Μετρά, Νοέμ. ’98) (Β. Χ ατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 6/11/98) Κάββουρας, Δ.: Δίσεχτα χρόνια της εφηβείας (Μ. Γ. Μερακλής, Λέξη, 147) Καλάίτζή-Οφλίδη, Λ., Ο φλίδης, Σ.: Δυτικά της Σαλονίκης, στις παράγκες με τους κύκνους (Βασ. Χατζηβασιλείου, Μακεδονία, 8/11/98) Καισαρίδης, Γ.: Χρονικό μιας πρε­ μιέρας (Β. Αθανασόπουλος, Ελευθε­ ροτυπία, 6/11/98) Κακούρη, Α.: Πριμαρόλια (Μ. Θεοδόσοπούλου, Το Βήμα, 15/11/98) (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Νο­ έμ. ’98) (Σ. Παπασπύρου, Μετρά, Νοέμ. ’98) Κάσδαγλης, Εμμ. X.: Ιστορίες πριν από το σεισμό (Ε. Κοτζιά, Καθημερι­ νή, 15/11/98) (Χρ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 8/11/98) (Σ. Τσακνιάς, Το Βή­ μα, 29/11/98) Κασόλας, Μ.: Αγγελίνα (Ν. Ντόκος, Ελευθεροτυπία, 13/11/98) Κολύβας, Χρ.: Οι μετανάστες (Κ. Βα­ λέτας, Ραδιοτηλεόραση, 10/11/98) Κ οροβέσης, Π.: Κ οινός τόπος (Δ. Ρ α υ τό π ο υλ ο ς, Ελευθεροτυπία, 27/11/98) (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευ­ τος Τύπος, 22/11/98) Λάίνά, Μ.: Το φαγητό. Μονόλογος (Β. Δ αλακούρα, Καθημερινή, 17/ 11/98) Λ ιδω ρ ίκ ης, Μ.: Μετρά 2 0 0 0 (Δ. Κούρτοδικ, Τα Νέα, 24/11/98) Καφαντάρης, Κ.: Μέγας δημιουργός

-------------

(Μ. Θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 29/ 11/98) Κώτσιας, Τ.: Το τραγούδι εκείνης της νύ χτα ς (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή.

22/11/98) Λιαροπούλου, Έ.: Πλην ενός (Μ. Θε­ οδοσοπούλου, Το Βήμα, 29/11/98) Μέσκος, Μ.: Κομμένη γλώσσα/Παιχνίδια στον Παράδεισο (Μ. Θ εοδο­ σοπούλου, Εντευκτήριο, 44) Μάτσου, Α.: Γέλια (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 24/11/98) (Β. Χατζηδασιλείου, Ελευθεροτυπία, 13/11/98) Μ ιχαλοπούλου, Α.: Γιάντες (Μ. Γ. Μερακλής, Λέξή, 147) Μουρσελάς, Κ., Σκούρτης, Γ., Σουρούνης, Ανι., Τατσόπουλος, Π.: Το παιχνίδι των τεσσάρων (Α. Φωτοπούλου, Nemecis, Νοέμ. ’98) Μπακόλας, Ν.: Μπέσα για μπέσα, ά ο άλλος Φώτης (Τ. Μενδράκος, Αυ­ γή, 15/11/98) (Ν. Μ πακουνάκης, Marie Claire, Νοέμ. ’98) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1/11/98) Ξενόπουλος, Γρ.: Αφροδίτη. Η γυ­ ναίκα που σε χάνει, η γυναίκα που σε σώζει (Σ.Ι. Αρτεμάκης, Ναυτεμπο­ ρική, 8/11/98) Ξηρογιάννης, Γ.: Να παγιδεύσεις την όα ση (Δ. Τ ερζής, Αθηναϊκή, 7/11/98) Πάνου, Γ.: Από το στόμα της παλιάς Remington/Ιστορία των μεταμορφώ­ σεων (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 8/11/98) Π απαγεω ργίου, Κ.: Π άρε φω ς (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 390) Παπαθανασοπούλου, Μ.: Ο Ιούδας φιλούσε υπέροχα (Χρ. Παπαγεωργί­ ου, διαβάζω, 390) Παπανικολάου, Ν.: Οι μύθοι του πά­ θ ο υ ς (Κ. Κ αρακωτιάς, Εξουσία, 30/11/98) Πετσετίδης, Δ.: Ο Σαμπατές ζει και άλλες ιστορίες (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 24/11/98) (Γ. Δ. Παγανός, δια­ βάζω, 390) Πιτσιλίδης, Α.: Μετά τη βροχά/Η πα­ λιά φωτογραφία (Α. Χρονάκη, δια­ βάζω, 390) Ραπτόπουλος, Β.: Το παιχνίδι (Μ. Αργυροκαστρίτη, Exodos στην Κέρ­ κυρα, 19) Ρούσσος, Τ.: Το δέκατο τρίτο τοπίο (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 24/11/98) (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 390)

ΉΏ®-----------------------------------

Σμυρλά, Α.: Γαλατείας και Πυγμαλίω νος (Μ. Μαρκαντωνάτου, Αντί, 20/11/98) Σταμάτης, Α.: Ο έβδομος ελέφαντας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 22/11/98) (Κ. Γ. Π α π α γεω ρ γίο υ , Ελευθεροτυπία, 20/11/98) Σταυρίδης, Γ.: Το φεγγάρι άτανε μι­ σό (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 6/11/98) Σφυρίδης, Π.: Οι γάτες του χειμώνα (Μ. Θ εο δ ο σ ο π ο ύ λ ο υ , Το Βήμα, 8 /1 1 /9 8 ) (Μ. Κ οντολέω ν, Αυγή, 1/11/98) (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 24/11/98) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευ­ θεροτυπία, 13/11/98) (Μ. Γ. Μερακλάς, Λέξη, 147) Σωτηρίου, Κ.: Κοντροπόστο (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 28/11/98) Σωτηροπούλου, Έ .: Ο βασιλιάς του φ λ ίπ ερ (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 24/11/98) Τριανταφυλλόπουλος, Ν.: Ανύπαρχτο λιμάνι (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 22/11/98) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευ­ θεροτυπία, 13/11/98) Φακίνος, Ά.: Το όνειρο του πρωτομά­ στορα Νικάτα (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 22/11/98) (Χρ. Σιάφκος, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 15/11/98) (Μ. Θεο­ δοσοπούλου, Το Βήμα, 22/11/98) (Δ. Τερζάς, Αθηναϊκή, 7/11/98) Χαλικιάς, Σ.: Επιστροφές (Μ. Θεο­ δοσοπούλου, Το Βήμα, 29/11/98) Χουλιαράς, Ν.: Μια μέρα πριν, δυό μέρες μετά (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 24/11/98) Χωμενίδης, Χρ.: Η φωνά (Μ. Λουκάκης, Μετρά, Ν ο έμ . ’98) (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15/11/98) (Δ. Τερζάς, Αθηναϊκή, 28/11/98) Ψιμούλη, X.: Τον Απρίλη χωρίς στέ­ φανο (Ά. Χρονάκη, διαβάζω, 390) Αλκάνταρα, Ρ.: Ο Γουστάβος και οι φόβοι (Ε. Γκίκα, Έθνος, 22/11/98) Άνσγουορθ, Μπ.: Το νησί του Πασχάλη (Δ. Τερζάς, Αθηναϊκή, 28/11/98) Άνσκομπ, Ρ.: Η κρυφά ζωά του Λάζλο, Κόμη Δράκουλα (Μ. Α ναγνώ ­ στου, Ποπ & Ροκ, Νοέμ. ’98) Αρίτζις, Ο.: Ο κύριος της συντέλειας του κόσμου (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευ­ τος Τύπος, 29/11/98) Αρού- Βινιό, Ζ. Φ.: Ο άνθρωπος της πέμπτης μέρας (Χρ. Σιάφκος, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 15/11/98)

Βάιν, Μπ.: Η νύχτα δεν είναι αρκετά μεγάλη (Αγγ. Πετρουλάκης, Ελευθε­ ρία Λάρισας, Νοέμ. ’98) Γιόσα, Μ.Β.: Ο Πανταλέων και οι επισκέπτριες (Β. Α θανασόπουλος, διαβάζω, 390) Γιοσιμότο, Μπ.: Αμρίτα (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 8/11/98) Γκάρισον, Ντ.: Τα εργαζόμενα κορί­ τσια βγαίνουν πάντα χαμένα (;) (Κ. Πετρόπουλος, Exodos, 27/11/98) Γκριν, Γκ.: Ο τρίτος ά νθρω πος (Κ. Πετρόπουλος, Exodos, 13/11/98) Γουόλ, Α.: Ο κύκλος των...χαμένων καλλιτεχνών (Μ. Αργυροκαστρίτη, Exodos στην Κέρκυρα, 19) Γουόρτον, Ί.: Το σπίτι της ευθυμίας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 22/11/98) Έλιοτ, Τζ.: Ανασηκώνοντας το πέ­ πλο (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 6/11/98) Ζακ, Κ.: Ο νόμος της εράμου/Η δο­ λοφονημ ένη πυραμίδα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 8/11/98) Ζάνγκουιλ, I.: Ο βασιλιάς των ζητιά­ νων (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύ­ πος, 1/11/98) Κάθερ, Γ.: Ο θανάσιμος εχθρός μου (Μ. Αργυροκαστρίτη, Exodos στην Κέρκυρα, 19) (Κ. Καρακωτιάς, Εξου­ σία, 2/11/98) (Α. Μαραγκόπουλος, Το Βήμα, 8/11/98) (Γ. Ν. Μπασκό­ ζος, Εξπρές, 1/11/98) Κ αρδόζο Π ίρ ες, Ζ.: Λ ισσαβόνα, Ημερολόγιο καταστρώματος (X. Πα­ παγεωργίου, Το Βήμα, 15/11/98) Κέλερμαν, Τζ.: Το νησί του φόβου (Β. Φιλιοπούλου, Crash, Νοέμ. ’98) Κινγκ, Τζ.: Εργοστάσιο ποδοσφαί­ ρου (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 26/11/98) Κοέλο, Π.: Το εγχειρίδιο του πολεμιστά του φωτός (Ντ. Σιώτης, Το Βήμα, 8/11/98) Κόνγκολι, Φ.: Ο αχαΐρευτος (Ν. Παπανικολάου, Ακρόπολις, 22/11/98) Κόου, Τζ.: Το σπίτι του ύπνου (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 390) Κρίστεβα, Τζ.: Εμμονές (Α. Μάντογλου, Καθημερινή, 10/11/98) Λέοναρντ, Έ .: Απόδραση στο Μάίάμι (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 6/11/98) (Δ. Τερζάς, Αθηναϊκή, 7/ 11/98) (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 22/ 11/98) Λόντον, Τζ.: Η κόρη του χιονιού (Κ. κριτικογραφία

Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 10/11/98) Λόρενς, Μ.: Το παιχνίδι του Θεού (Ε. Γκίκα, Έθνος, 29/11/98) (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 22/11/98) (Γ. Ν. Μ π ασ κόζος, Εξπρές, 1/ 11/98) Λοτζ, Ντ.: Ούτε γάτα ούτε ζημιά (Κ. Καρακωτιάς, Εξουσία, 24/11/98) Μακ Κέιμπ, Π.: Η μπαλάντα του Φ ρά νσ ι (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 2 2 / 11/98) Μακ Κράκεν, Ε.: Το σπίτι του γίγα­ ντα (Δ. Τερζής, Αθηναϊκή, 28/11/98) Μανσέτ, Ζ.Π.: Η πρηνής θέση του σκοπευτή (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 29/11/98) Μάστερτον, Γκ.: Αυτοί που ποτέ δεν κοιμούνται (Δ. Τερζής, Αθηναϊκή, 4/11/98) Μαστρέτα, Α.: Ο καημός του έρωτα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 22/11/98) (Κ. Πετρόπουλος, Exodos, 27/11/98) Μ αχφούζ, Ν.: Φ λυαρία πάνω στο Νείλο (Ε. Γκίκα, Έθνος, 29/11/98) (Άγγ. Πετρουλάκης, Ελευθερία Λά­ ρισας, Νοέμ. ’98) (Δ. Τερζής, Αθη­ ναϊκή, 7/11/98) Μπάρκερ, Π.: Ο δρόμος των φαντα­ σμάτων (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυ­ πία, 2 0 /1 1 /9 8 ) (Κ. Καρακωτιάς, Εξουσία, 2/11/98) (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15/11/98) (Ν. Παπανικολάου, Ακρόπολις, 15/11/98) Μπέλοου, Σ.: Η μοναδική (Μ. Αργυροκαστρίτη, Exodos στην Κέρκυρα, 19) Μπεργκ, Ε.: Το κάλεσμα του φεγγα­ ριού (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 3/11/98) Μπερνχάιμ, Ε.: Παρασκευή βράδυ (Δ. Τερζής, Αθηναϊκή, 28/11/98) Μπόμαν, Σ.: Χωρίς ανάσα (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 28/11/98) Μπόουεν, Ελ.: Ο θάνατος της καρ­ δ ιά ς (Ντ. Τ σιμπ ούκ η , Το Βήμα, 1/11/98) Ντε Κουίνσι, Τ.: Οι τελευταίες ημέ­ ρες του Ιμάνουελ Καντ (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 6/11/98) Ντεπέντ, Β.: B aisem oi (Μ. Φ άις, Ελεύθερος Τύπος, 22/11/98) Ντίρενματ, Φρ.: Ο δικαστής και ο δ ή μ ιό ς του (Β. Χ ατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 15/11/98) Ντοστογιέφσκι, Φ.: Έ να γλυκό κορί­ τσι (Ν. Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Νοέμ. ’98) κριτικογραφία

Ντραμπλ, Μ.: Φωτεινά μονοπάτια (Ντ. Τσιμπούκη, Το Βήμα, 1/11/98) Πέα, Ε.: Μοσκαρντίνο (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 22/11/98) Πέρα, Π.: Το ημερολόγιο μιας Λολ ίτα ς (Ντ. Π ιέ ρ ρ ο υ , Είναι, 2 4 / 11/98) Πιζάντ-Ρενό, Κ.: Η νύχτα και το χιόνι (Άγγ. Πετρουλάκης, Ελευθερία Λά­ ρισας, Νοέμ. ’98) Ροθ, Φ.: Αντίο Κολόμπους (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 21/11/98) Ροθ, Φ.: Το θέατρο του Σάμπαθ (Α. Παπαδοπούλου, Το Βήμα, 15/11/98) (Άγγ. Πετρουλάκης, Ελευθερία Λά­ ρισας, Νοέμ. ’98) Ρόμπερτς, Τζ. Μ.: Εφτά φόνοι στο φόρουμ (Δ. Τερζής, Αθηναϊκή, 4/ 11/98) Ρόμπινσον, Κ. Σ.: Η χρυσή ακτή (Μ. Α ναγνώ στου, Ποπ & Ροκ, Ν οέμ. ’98) Σάβιτς, Μ.: Ο άρτος και ο φόβος (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 390) Σαραμάγκου, Ζ.: Η ιστορία της πο­ λιορκίας της Λισαβόνας (Α. Μάντογλου, Ελευθεροτυπία, 13/11/98) (Β. Χ ατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 1/11/98) Σαραμάγκου, Ζ.: Η χρονιά που πέθανε ο Ρικάρντο Ρέις (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 13/11/98) Σεπούλβεδα, Λ.: Αν δ εν έχεις πού να κλάψεις (Τ. Γουδέλης, Ελευθερο­ τυπία, 27/11/98) Σιτ, Τζ.: Εγκλήματα πάθους (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 6/11/98) Σκαρμέτα, Α.: Ο τα χυδρ ό μ ο ς του Ν ερούδα (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 17/ 11/98) Σλινκ, Μπ.: Διαβάζοντας στη Χάννα (Δ . Μ ουρα τίδη ς, Νέο Βήμα, 12/ 11/98) Σοναγκόν, Σ.: Το κρυφό ημερολό­ γιο (Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα, 1/ 11/98) Τζόκι, Κ.: Ό λ γα (Β. Αθανασόπουλος, διαβάζω, 390) Τίλμαν, Κ.: Το καταφύγιο των Μέισον (Μ. Αργυροκαστρίτη, Exodos στην Κέρκυρα, 19) (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 20/11/98) Τιμ, Ο.: Ποιος ανακάλυψε το λουκά­ νικο με κάρι (Χρ. Σ ιά φ κο ς, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 8/11/98) Τόμσον, X.: Φ όβος και παράνοια

στο Λας Βέγκας (Χρ. Σιάφκος, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 27/11/98) Τσανγκ, Γ.: Αγριόκυκνοι. Τρεις κό­ ρες της Κίνας (Β. Αθανασόπουλος, διαβάζω, 390) (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 5/11/98) Φους, Λ.: Ex Utero (Ντ. Πιέρρου, Εί­ ναι, 24/11/98) Χάμιλτον, Τζ.: Ενοχή και προδοσία (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 15/11/98) Χερν, Λ.: Η χώρα των χρυσανθέμων (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 22/11/98)

Μ ελέτες Ανδρειωμένος, Γ.: Λογοτεχνικά πε­ ριοδικά της αριστερός και Διονύ­ σιος Σολωμός (1924-1967) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 8/ 11/98) Γκικόπουλος, Φ.: Στοιχεία για την ι­ στορία της ιταλικής λογοτεχνίας (Β. Αθανασόπουλος, διαβάζω, 390) Μολινός, Σ.: Με τους ήρωες του Παπαδιαμάντη (Β. Ρούβαλης, διαβάζω, 390) Μπαλούμης, Επ.: Κώστας Καρυωτάκης, ο πεζογράφος (Κ. Παπαγεωργίου, Ελευθεροτυπία, 27/11/98) Παγανός, Γ.Δ.: Τρεις μεταπολεμικοί πεζογράφοι (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 15/11/98) (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύ­ πος, 22/11/98) Παπαγιώργης, Κ.: Αλέξανδρος Αδαμαντίου Εμμανουήλ (Μ. Φάις, Εντευ­ κτήριο, 44) Σακελλαρίου, X.: Οι πρωτοπόροι της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας (θέ­ ατρο) (Δ. Τ σατσούλης, διαβάζω, 390) Βάχτελ, Α. Μπ.: Making a Nation, Breaking a Nation, Literature and Cultural Politics in Yugoslavia (A. Biστωνίτης, To Βήμα, 8/11/98)

Δοκίμια Α ποστολόπουλος, A.: Η δύση των φαντασμάτων και η μέσα Ελλάδα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 8/11/98) Σακελλαρίου, X.: Σχολές και ρεύμα­ τα στη νεοελληνική λογοτεχνία. Ρο­ μαντισμός (Χρ. Καρμής, Ημερήσια, 28/11/98)

4ΚΏ

Σφυρίδης, Π.: Παραφυάδες. Κείμε­ να λογοτεχνίας και βιβλιοκρισίες (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1/11/98) Γκαγιάρ, Ζ.: Ωραίο σαν αρχαίο (Χρ. Καρμάς, Ημερήσια, 11/11/98) Μαουρίν, Ε.: Από την κρίση στην πί­ στη (Ν. Σεβαστάκης, Ελευθεροτυπία, 6/11/98) Τέιλορ, Τσ.: Πολυπολιτισμικάτητα (Ν. Δ εμ ερτζή ς, Ελευθεροτυπία, 20/11/98) Τουέιν, Μ.: Σκέψεις για την επιστή­ μη του αυνανισμού (Μ. Αναγνώστου, Ποπ & Ροκ, Νοέμ. ’98) Φράι, Ν.: Ανατομία της κριτικής (Δ. Τσατσοόλης, διαβάζω, 390)

θέα τρο Αριστοφάνης: Λυσιστράτη, Νεφέλες, Ιππής, Αχαρνής, Ειρήνη (Ε. Γκίκα, Έθνος, 8/11/98) Πρετεντέρης, Κ.: Θεατρικά (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 20/11/98) Σοφοκλής: Αίας (Ν. Παπανικολάου, Ακρόπολις, 1/11/98) Ένσλερ, I.: Αιδοίων μονόλογοι (Ντ. Πτέρρου, Είναι, 24/11/98) (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 22/11/98) Ουίλιαμς, Τ.: Λεωφορείο ο Π όθος (Π. Α θηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 9/ 11/98) Τσέχοφ, Ά.: Η επέτειος και άλλα μο­ νόπρακτα (Χρ. Καρμής, Ημερήσια, 13/11/98)

Παιδικά-Εφηβικά Εκδ. Βλάσση: Η Διάπλασις των Παίδων (Γ. Αργυροποάλου, Τηλέραμα, 28/11/98) Ζαννάκη-Λιάλιου, I.: Το ποτάμι που έρχεται κρυφά (Μ. Ντεκάστρο, Το Βήμα, 1/11/98) Καριζώνη, Κ.: Το ταξίδι των παραμυ­ θιώ ν (Κ. Δ ου ζένη , Το Βήμα, 1/ 11/98) Μουντές, Μ.: Ιστορίες από τη Βίβλο (Κ. Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 390) Τζώρτζογλου, Ν.: Τα σοφεράκια (Μ. Ντεκάστρο, Το Βήμα, 15/11/98) Τσίρος, Σ.: Η βάρκα με τις πεταλί­ δ ες (Μ. Κοντολέων, Καθημερινή, 24/11/98) Βερμό, Σ. Μ.: Κλειστά παραθυρό­ φυλλα (Μ. Ν τεκάστρο, Το Βήμα, 1/11/98) Γουίλσον, Μπ.: Κρίση στο σπίτι (Μ. Ντεκάστρο, Το Βήμα, 1/11/98) Ζουμπέρ, Ζ.: Ο σκύλος που ήξερε να διαβάζει (Μ. Ντεκάστρο, Το Βήμα, 1/11/98) Λενέν, Τ.: Συμφωνία με το διάβολο (Μ. Ντεκάστρο, Το Βήμα, 1/11/98) Μοκά: Ο λύκος μου (Μ. Ντεκάστρο, Το Βήμα, 1/11/98) Ντονέρ, Κ.: Το άλογο που χαμογέ­ λα σε (Μ. Ν τεκάστρο, Το Βήμα, 1/11/98) Προς, Ντ.: Γεννηθήκαμε ρατσιστές; (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 390) Σακέιντ, Φ.: Ιαπωνικά παραμύθια (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 1/11/98)

m

ιστορία Βελένης, Γ.: Τα τείχη της Θεσσαλο­ νίκης α πό τον Κ άσσανδρο ώς τον Ηράκλειο (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύ­ πος, 8/11/98) Βογιατζόγλου, Β.: Τα Πισιδικά (Ξ. Μουχίμογλου, Ναυτεμπορική, 14/ 11/98) Δ εσπ ο τό πο υ λο ς, Α.: Η πολεμική προπαρασκευή της Ελλάδος, 19231940 (X. Δ ημα κο π ο ύλο υ , Εστία, 26/11/98) Δετοράκης, Θ.: Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας (1821-1898) (Π. Κιτρομηλίδης, Το Βήμα, 8/11/98) Δημακόπουλος, Γ.: Οι Ναυπλιείς α­ ντιστράτηγοι Δημήτριος Π απαδόπουλος και Βασίλειος Βραχνός (X. Δημακοπούλου, Εστία, 26/11/98) Ζαμπάρτας, I. Μ.: Για την Κύπρο (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 1/11/98) Θ ουκυδίδου: Ιστορία (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 28/11/98) Καφταντζής, Γ.: Το Π ανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στον καιρό της Κατο­ χής (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 28/11/98) Κόκκινος, Γ.: Από την ιστορία στις ι­ στορίες (Ε. Γκίκα, Έθνος, 1/11/98) (Α. Μαντόγλου, Αντί, 6/11/98) (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 8/11/98) (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 5/11/98) Κρεμμύδας, Β.: Πολεμικά σύμμεικτα του ’4 0 - ’41 (X. Δ η μ α κο π ο ύλ ο υ , Εστία, 26/11/98)

Κωστόπουλος, Μ.: Έ να ς πόλεμος που δεν έληξε ακόμα (Γ. Διακογιάννης, Τα Νέα, 7/11/98) Λινάρδος, Π.: Η Σμύρνη του Πανιω­ νίο υ (Ζ. Κ αραβάς, Το Βήμα, 8/11/98) Μελετόηουλος, Μ.: Η δικτατορία των συνταγματαρχών (Σ. Καργάκος, Νέα Κοινωνιολογία, 26) Νικολούδης, Γ.: Η ιστορία των νο ­ τίων Σλάβων (Δ. Καπράνος, Καθη­ μερινή, 10/11/98) Τομαρά-Σιδέρη, Μ.: Ιστορική δημο­ γραφία. Από τις δημογραφικές δια­ δικασίες στις συλλογικές νοοτροπίες και σ υ μ π ερ ιφ ο ρ ές (Χρ. Καρμής, Ημερήσια, 27/11/98) Φαράκος, Γ.: Άρης Βελουχιώτης-Το χαμένο αρχείο-άγνωστα κείμενα (Σ. Κουτρούλης, Νέα Κοινωνιολογία, 26) Γιουρσενάρ, Μ.: Με την επιφύλαξη της εξακρίβωσης (Σ. Ντάλης, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 12/11/98) Γκρις, Ντ.: From Plato to NATO. T he Id ea of th e W east a n d its O pponents (Ντ. Σιώτης, To Βήμα, 15/11/98) Μπροντέλ, Φ.: Μεσόγειος, Β' και Γ' Τόμος (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 5/11/98) Μπροντέλ, Φ.: Υλικός πολιτισμός, ο ικο νο μ ία και καπιταλισμ ός (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 22/11/98) Ντιμόν, Π.: Κεμάλ, ο δημιουργός της νέας Τουρκίας (Ρ. Σωμερίτης, Το Βήμα, 22/11/98) Ουίντσεστερ, Σ.: The professor and the madman (Κ. Γιαννούτσου, Ελευ­ θεροτυπία, 13/11/98) Ρίχτερ, X.: Η Ιταλο-γερμανική επίθε­ ση εναντίον της Ελλάδος (X. Δημα­ κοπούλου, Εστία, 26/11/98) (Κ. Λειβαδίτης, Ημερήσια, 4/11/98) Σαλς, Κ.: Η άλλη όψη της αρχαιότη­ τας (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 5/11/98) Σιρακιάν, Α.: Το χρέος του αίματος (Σ. Λυγερός, Καθημερινή, 3/11/98) Τάναχιλ, Ρ.: Η ιστορία των σεξουαλι­ κών ηθών (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύ­ πος, 22/11/98) Τίλι, Τσ.: Οι ευρωπαϊκές επαναστά­ σεις (Α. Χουλιάρας, Το Βήμα, 22/ 11/98)

κ ριτικο γρ α φ ία

Μ αρτυρίες Δημά, Κ.: Οι μικροί πρίγκιπες του σ ύ μ π α ντο ς (Ε. Γκίκα, Έθνος, 29/11/98) Στεφάνου, Π.: Των αφανώ ν. Δύο τετράδια δυο δεκαετίες (Π. Πιζάνιας, Ελευθεροτυπία, 6/11/98) Ψημμένος, Τ.: Αντάρτες στ’ Ά γρα­ φα (1946-1950) (I. Παπαζήση, Ισο­ τιμία, 28/11/98) Ντοότσκε, Γκ.: Ρούντι Ντοάτσκε. Ζήσαμε σαν αγρίμια μια όμ ορφη ζωή... (Ε. Γκίκα, Έθνος, 1/11/98)

Βιογραφίες-Αυτοβιογραφίες Δήμου, Ν.: Ο δός Γαλήνης (Ν. Παπανικολάου, Ακρόπολις, 8/11/98) Εκδ. Σύγχρονη Εποχή: Che, Ο η­ ρω ικός αντάρτης (Κ. Βαλέτας, Ρα­ διοτηλεόραση, 1 0 /1 1 /9 8 ) (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 8/11/98) Καψάσκης, Σ.: Στοιχεία διονραφίας του Διονυσίου Σολωμού/Μοναχικοί μαυροντυμ ένοι. Π εριπατητές της Κέρκυρας. Διονύσιος Σολωμός και Α νδρέα ς Κ άλδος (Μ. Α ργυροκαστρίτη, Exodos στην Κέρκυρα, 19) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυ­ πία, 20/11/98) Χαριτόπουλος, Δ.: Αρης ο αρχηγός των ατάκτων (Σ. Κουτρούλης, Νέα Κοινωνιολογία, 26) Μονκ, Ρ.: Λούντβιχ Βιτγκενστάιν. Το χ ρ έ ο ς τη ς μ ε γ α λ ο φ υ ία ς (Π. Τσιαμούρας, διαβάζω, 390) Ντόραν, Τζ., Μπιζόνι, Π.: Starman - The Truth behind the Legend of Y uri G ag a rin (Σ. Τ ζιρίτα ς, Ελευθεροτυπία, 6/11/98)

Ταξιδιωπκά-Οδοιπορικά Παναγιωτόπουλος, I.Μ.: Ελληνικοί ορίζοντες (Σ.Ι. Αρτεμάκης, Ναυτε­ μπορική, 14/11/98) Στόουνμαν, Ρ.: Χώρες και πολιτισμοί-Φιλολογικές διαδρομές στην Ελλάδα (Άγγ. Τότολος, Ημερήσια, 23/11/98) Χερν, Λ.: Η χώ ρα των χρυ σα νθ έ­ μων (Ε. Γκίκα, Έθνος, 15/11/98) κριτικογραφία

Αλληλογραφία-Επιστολές Σεφέρης, Γ. - Κίλι, Έ .: Αλληλογρα­ φία 1951-1971 (Σ. Ζουμπουλάκης, Νέα Εστία, 1706) (Μ. Θεο&οσοπούλου, Το Βήμα, 1/11/98)

Φωτογραφία Έ κ δ . Δ η μ α ρ χ είο υ Ν ικ α ία ς-Υ π. Π ο.: Ό ψ εις της ελληνικής φω το­ γραφίας (Κ. Δ ενδρινού, Το Βήμα, 22/11/98) Πετρίδης, Π.: Καθ’ οδόν Ηγουμενίτσα-Έ 6ρος (Π. Κοκκινιάς, Το Βή­ μα, 15/11/98) Ριδέλλη ς, Π.: Η μικρή σειρά του Φ ω τοχώρου (Σ. Ντάλης, Αυγή, 8/ 11/98)

Χρονικά Κάιζερ, Φρ., Ε.Κ.Ε.Β.Ι.: «Κασσαθέτεια», το Χρονικό μιας Βιβλιοθήκης στη φυλακή ανηλίκων (Σ. Χαϊμαντά, Ημερήσια, 9/11/98)

ο ρ θ ο δ ο ξ ία ς (Χρ. Σ ιά φ κο ς, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 1/11/98) Χόλμπροντ, Κ.: Ελληνικά εικονο­ στάσια (Μ. Θεοδοσοπούλου, Επο­ χή, 1/11/98)

Μουσική Αμπατζή, Ε., Τ οσούλας, Μ.: Ινδοπρεπών αποκάλυψη (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 5/11/98) Κουτούλας, Α.: Ο μουσικός Θ εοδ ω ρ ά κ ης. Κ είμ ενα-Ε ργογραφ ία Κριτικές (1937-1966) (Γ. Μαλούχος, ΓοΒήμα, 8/11/98) Μ αθεοπούλου, Έ .: Diva, the new g e n eratio n (Κ. Β ίδ ο ς, Το Βήμα, 29/11/98) Σιόν, Μ.: Η μουσική (Μ. Αναγνώ­ στου, Ποπ & Ροκ, Νοέμ. ’98) Χόλομαν, Ντ. Κ.: Β ρα διές με την ο ρ χή σ τρ α (Ε. Γκίκα, Έθνος, 1 5 /1 1 /9 8 ) (Γ.Ν . Μ π ασ κό ζο ς, Εξπρές, 8 /1 1 /9 8 ) (I. Π απαζήση, Ισοτιμία, 7/11/98)

Λευκώ ματα Ε κδ. Α δάμ: Ε ρ ω τό κρ ιτο ς (Γ.Ν . Μπασκόζος, Εξπρές, 15/11/98) Εκδ. Μίλητος: Με τα φτερά του Ικά­ ρ ο υ (Γ.Ν . Μ π ασ κό ζο ς, Εξπρές, 22/11/98) Εκδ. Πατάκης: Τσε Γκεβάρα, η φωτοβιογραφία (Ντ. Π ιέρρου, Είναι, 17/11/98) Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου: Ο ρθο­ δοξία. Και η των Πάντων ενότης (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 21/11/98) Μητροπολίτης Ζιμπάμπουε Μακά­ ρ ιο ς: Π α τρ ια ρ χ είο τη ς Μ εγά λη ς Π όλεω ς Α λεξάνδρειας (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 8/11/98) Μπαμπούσης, Μ.: Αθήνα (I. Παπα­ ζήση, Ισοτιμία, 14/11/98) Π απαγεωργίου, Γ: Στολές του Π ο­ λεμικού Ναυτικού (Μ. Παπαγιαννί6ου, Το Βήμα, 29/11/98) Παπαζώτος, Θ.: Βυζαντινές εικόνες τη ς Β έρ ο ια ς (Χρ. Σ ιά φ κος, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 1/11/98) Τάσσος, Α.: Χαρακτική 1932-1985 (Γ.Ν . Μ π ασ κό ζο ς, Εξπρές, 22/11/98) Χατζηφώτης, I. Μ.: Τα κάστρα της

Αποκρυφισμός HARPER’S: Εγκυκλοπαίδεια μυστι­ κιστικών και παραφυσικώ ν εμπει­ ριών (Μ. Σ. Μεγαλομμάτης, διαβά­ ζω, 390)

Ενασχολήσεις Δαβίας, Ορ.: Αφροδισιακά Βότανα, ουσίες, συνταγές του μάγου έρωτα (Ν. Γ. Ξ υδάκης, Madame Figaro, Νοέμ. ’98) Γκέιλερ, Π .: Π ά θ ο ς για τυρί (Μ. Τράτσα, Το Βήμα, 1/11/98) Κάρλσον, Ρ.: Μη βασανίζεστε για μικροπράγματα...γιατί όλα είναι μι­ κροπράγματα (Μ. Π απαγιαννίδου, Το Βήμα, 1/11/98) Μίντελ, Ε.: Οι τροφές ως μέσα θε­ ρ α πεία ς (Χρ. Καρμής, Ημερήσια, 26/11/98) Σλέσινγκερ, Λ.: Δέκα χαζομάρες που κάνουν οι γυναίκες και κατα­ στρέφουν τη ζωή τους (Μ. Π απαγιαννίδου, Το Βήμα, 1/11/98)

-----------------------------------ΏΏ©

ΚΑΡΑΜΑΟΥΝΑ 1 - ΠΑ...ΣΚΡΑ, 55131 ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΗΛ,: (031) 459103-5. FAX: (031) 459107, E-mail: centwiigreeklanguage.gr Γραφείο Αθηνών ΣΥΓΓΡΟΥ 56» 117 42 Α6ΗΝΑ ΤΗΛ.: (01) 9213112, FAX: (01) 9259080, E-mail: kegachcas@^«fcrthnet.gr http://www.greeklanguage.gr

Τα διηγήματα που ακολουθούν Scv είναι κείμενα που γράφ τηκαν κατόπιν π α ραγγελίας, ούτε εντάσσονται (υποτάσσονται) οε μια θεματική ενότητα. Γι' αυτό και διαφέρουν, ως προς τη σύλληψ ή τους, από τις ανθολογίες διηγημάτων που τυπώνονται σε β ιβλία, αφού πρώτα έχουν δημοσιευτεί -έ ν α προς έν α - σε εφημερίδες και περιοδικά, αλ λά και από τις θεματικές ανθολογίες που κυκλοφ ορούν από εκδοτικούς οίκους σε καλαίσθητα βιβλία. Η ιδιότυπη αυτή συλλογή διηγημάτων, με τον γενικό τίτλο ... από το συρτάρι, βασίστηκε σε μια απλή ιδέα που, παρά τις δυσκολίες

ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ

-α πευθυνθήκαμε σε είκοσι πέντε συγγρ αφ είς, εκ των οποίων οι επτά είχ α ν διηγήματα έτοιμα προς δημοσίευση-, αποδείχθηκε γόνιμη. Έτσι φέραμε στο φ ως κείμενα που οι συγγραφ είς κρατούσαν φ υλα γμ ένα . Από α μ ηχα νία ; Επειδή το μελάνι δεν είχε ακόμη στεγνώσει ή επειδή μα ζί με ά λ λ α , ενδ εχομ ένω ς, θα συνέθεταν την επόμενη συλλογή τους; Πάντως, ένα είναι σίγουρο. Τα διηγήματα αυτά σήμερα «υ πά ρχου ν» διότι διακριτικά τα αναζητήσαμε στα συρτάρια των

Επιμέλεια: Η ρακλής Π απαλέξης

το θέμα του μήι

συγγραφ έω ν.

u.a-T .o.u-u.n

Κώστας flapipoc: _ Λα Λούνα Πάγος / εν ξέρω ποιον μπορεί να ενδιαφέρει και ιι συγκίνηση προκαλεί / I μια ιστορία που συνέβη ογδόντα χρόνια πριν, όταν πια σήμερα / 1 όλα φαίνονται να έχουν ειπωθεί ή να 'χουν γραφτεί. Αυτό, κα­ ί I λύτερα από τον καθένα και από οπουδήποτε αλλού, το καταλαI βαίνω εδώ, στην εφημερίδα όπου δουλεύω , με τα τόσα γεγονό τα και τις α π ίσ τευτες ειδ ή σ εις που περνούν καθημερινά μπροατά από τα μάτια μου. Πάντως, ένα είναι σίγουρο: αυτή εδώ η ιστορία είναι πέρα ως πέρα α ­ ληθινή. Και πως κάτι μέσα μου με σπρώχνει να μοιραστώ μαζί με ά λ ­ λους τα παράξενα και θαυμαστά, που είχα την τύχη -καλή άραγε;- ν' α­ κούσω από τον πρωταγωνιστή της. Δηλαδή, το θύμα της. Ας πάρουμε όμω ς τα πράγματα από την αρχή. Κι ας μικρύνω το σώμα και την ηλικία μου τόσο, ώστε να κατηφορίσω στη δεκαετία του '60 και στα σαράντα περίπου κιλά, επειδή αυτά ήταν η αφορμή που οι γονείς μου πήραν την απόφαση ότι για τρία συνεχόμενα χρόνια θα έπρεπε να περνώ το καλοκαίρι σ' ένα βλαχοχώρι της Πίνδου. Γιατί εκεί, μες στον καθαρό αέρα «δεν μπορεί! Το παιδί θα δυναμώσει και η χλομάδα θα φ ύ­ γει από το πρόσωπό του». Έτσι λοιπόν πίστευαν και έτσι έπρατταν με το έμπα του καλοκαιριού. Που πάει να πει πως κατά χρονική σειρά: αμέ­ σως με το που τέλειω ναν τα μαθήματα επιβιβαζόμαστε στο ναυλωμένο ταξί, κάναμε ένα δρομολόγιο που διαρκούσε σχεδόν δώδεκα ώρες -μ ε ακόμη περισσότερες στάσεις εξαιτίας της ναυτίας μ ου- και κάπου προς το σούρουπο φτάναμε επιτέλους στο ορεινό χωριό Αβδέλλα του νομού Γρεβενών.

I

το θέμα του μήνα

Από την άφιξη λίγα πράγματα θυμάμαι. Με όψη σαν λεμόνι και με τον κόσμο θολό γύρω μου, έ ­ πεφτα στο κρεβάτι δίχως καλά καλά να ασπαστώ την κυρά Στεργιάνα, την ηλικιωμένη κυρία που θα με «ανελάμβανε» για τους επόμενους τρεις μήνες. Αυτή η γυναίκα ήταν μια μακρινή συγγένισ­ σα της μητέρας μου και μας υποδεχόταν κάθε φορά με λίγα λόγια, αλλά με μάτια που τα γυάλι­ ζε η χαρά της προσδοκίας, καθώς ένα ακόμη ξεχωριστό καλοκαίρι άρχιζε για εμάς, μόνο για εμάς τους δυο. Και πράγματι ήταν ξεχωριστό. Γιατί, ποιο από τα παιδιά της δικής μου ηλικίας είχε την ευκαιρία να ζήσει ένα τόσο μεγάλο διάστημα μες στα έλατα και μέσα στους ήχους μιας γλώσσας, τα «βλάχι­ κα», που μιλούσαν οι εκεί φίλοι μου και που κάποιες λέξεις της είχα αρχίσει σιγά σιγά να μαθαίνω κι εγώ! Και ακόμη -αυτό προπάντων- ποιο αγόρι ή κορίτσι της πόλης διέθετε τη σπάνια τύχη να συντροφεύονται οι μέρες και οι νύχτες το υ καλοκαιριού του από διηγήσεις που μόνο η κυρά Στεργιάνα ήξερε να αφηγείται! Ιστορίες που ήταν γοητευτικές μα ταυτόχρονα μου προκαλούσαν ένα παράξενο ρίγος, ονειροπόλες και συνάμα πικρές. Με λίγα λόγια, ιστορίες μουδιάστρες για την αθώα τό τε ψυχή μου. Πολλές απ' αυτές θα μπορούσα εύκολα να τις ξαναζωντανέψω στη μνήμη μου. Όπως επίσης πά­ ρα πολλά θα είχα να πω για εκείνα τα σαγηνεμένα απογεύματα, όταν με τη μαυροντυμένη γυ­ ναίκα βγαίναμε σε μακρινούς περιπάτους έξω από το χωριό και εκεί με τις ώρες μού διηγιόταν θρύλους της περιοχής, μου δίδασκε τα είδη τω ν πουλιών και τη ζωή τω ν λύκων ή, πολύ συχνά, τραγουδούσε στη δική της γλώσσα στιχάκια από γόμους και περασμένα πανηγύρια τω ν Βλάχων. Αυτά όμως είναι σελίδες που ανήκουν σε ά λλες ιστορίες. Η δική μου, η τωρινή, έχει για αρχή το φεγγάρι και στο κέντρο της βρίσκεται ένα ζευγάρι. Μόνο που αυτό, το αντρόγυνο, δεν έμελ λ ε να είναι της ολοκληρωμένης αγάπης. Όσο δε για το φεγγάρι!... «Τι φοβάσαι, γιαγιά Στεργιάνα;» τη ρώτησα ένα αυγουστιάτικο απόβραδο, σαν είδα με τι ταραχή έσπευσε να κλείσει τα παραθυρόφυλλα, αφήνοντας απέξω την πανσέληνο και έχοντας για μο­ ναδικό μας φως τη λάμπα πετρελαίου. Δεν ήταν η πρώτη φορά που συμπεριφερόταν με τέτοιο αλλόκοτο τρόπο· και κάποια άλλα απογεύματα είχα προσέξει με πόση αγωνία σήκωνε τα μάτια να δει αν είχε ανατείλει το φεγγάρι, ώστε να τρέξουμε και να κλειδαμπαρωθούμε μες στο δίπατο σπίτι, ή, πάλι, τι αφύσικη χαρά την έπιανε όταν ήταν ασέληνες οι νύχτες και στον ουρανό υπήρ­ χαν μονάχα τ ' άστρα. Στην αρχή δεν είπε τίποτα. Φάγαμε στα μουγκά τα μπιζελόκουκα κι ύστερα αποτραβήχτηκα στο κρεβάτι μου και στο βιβλίο μέχρι να με πάρει ο ύπνος. Έφερε το σκαμνάκι της και κάθισε σιωπη­ λή στο πλάι. Όταν ξεκίνησε να μιλάει, πίστεψα πως μάλλον θα με είχε μπερδέψει με κάποιο πρό­ σωπο της δικής τη ς γενιάς. Τόσο αλλαγμένη η φωνή της, τόσο απροσδόκητες οι εικόνες που γέννησαν στη φαντασία μου τα απίστευτα λόγια. «Την επομένη της Πρωτομαγιάς του 1919...» - και με αυτή την αναλυτική χρονολογική αναφορά έκανε έναρξη στην ιστορία της, θέλοντας έτσι να τονίσει τη σύμπτωση πως, εκείνη τη μέρα που ο ελληνικός στρατός έμπαινε θριαμβευτής στη Σμύρνη, την ίδια ακριβώς μέρα έκανε την είσοδο στη ζωή της και ο μοιραίος γι' αυτήν άντρας. «Τους αδερφούς Μανάκια τους έχεις αγροικητούς;...» - και όταν έγνεψα όχι, ξεπήδησε χείμαρρος η φωνή της και άρχισε να μου μιλάει για τον Μίλτο και τον Γιάννη Μανάκια και πως αυτοί οι δυο στις αρχές του αιώνα ζούσαν στα Γιάννενα, όπου υπηρετούσαν στο εκεί ρουμάνικο γυμνάσιο, δουλεύοντας παράλληλα σαν φωτογράφοι. Μετά, στα χρόνια του πρώτου μεγάλου πολέμου, ό­ τι έτρεχαν από ράχη σε ράχη κάνοντας ταινία τους σκοτωμούς, αλλά και πως λίγο αργότερα η κυβέρνηση της Αθήνας εξόρισε τον Γιάννη στη Φιλιππούπολη, επειδή τάχατες γύριζε στα χωριά τους και έκανε προπαγάνδα υπέρ τη ς Ρουμανίας. «Ετούτος ο Γιαννάκης έ φ ερ ε οτην καρδιά μου το αμούρι...» - συνέχισε η κυρά Στεργιάνα και την είδα με πόση ευχαρίστηση έκλεισε τα μάτια, για να ξαναζωντανέψει τον έρωτα εκείνου του σαραντάχρονου άντρα γι' αυτήν την ούτε καν δεκαεπτά. Όλα έγιναν στη λίμνη της Οχρίδας, εκεί ό­ που συνήθιζαν να περνούν το θέρος τους οι Βλάχοι από τα γύρω μέρη: την Αβδέλλα και το Περι­ βόλι, τη Σμίξη και τη Σαμαρίνα, ώς κι απ' το Μοναστήρι της Σερβίας. Για τη Στεργιάνα η αγάπη ξ ε ­ το θέμα του μήνα

κίνησε ένα μεσημέρι στο φαγητό, όταν δίπλα της ήρθε και κάθισε όχι κάποιο από τα αδέλφια της, παρά ο Γιάννης Μανάκιας που ο πατέρας της θα τον φιλοξενούσε όλο το καλοκαίρι για να ξεκουραστεί «από τα βάσανα του εκτοπισμού». Το Όελε η τύχη να καθίσει πλάι της ο ξανθομάλ­ λης φωτογράφος ή μήπως ήταν προμελετημένο από τον ίδιο; Όπως και να έγινε, γεγονός είναι πάντως πως κάποια στιγμή η Στεργιάνα ένιωσε κάτω από το τραπέζι το χέρι του να ψάχνει το δι­ κό της και, λίγο υστερότερα, να μην έχει τη δύναμη να το τραβήξει μέσ' από την υγρασία της α­ ντρικής παλάμης. «Ο, γλυκερές νύχτες της αγάπης μας!...» - βόγγηξε σιγανά η γριά Στεργιάνα, ξανακλείνοντας τα μάτια τη ς και επιστρέφοντας σ' εκείνα τα βράδια, όταν υπάκουε στα σημειώματα του Γιαννάκη της να βγαίνει σε κρυφές συναντήσεις μαζί του στην ακρολιμνιώ. Εκεί περπατούσαν γυμνόποδοι στην άμμο. Αυτός της έλεγε ιστορίες από τον πόλεμο και της υποσχόταν γάμο και παντοτινή ευ ­ τυχία. Αυτή σήκωνε τα μάτια στον ουρανό και χαμογελούσε ευχαριστώντας την καλή της μοίρα. Μα, το κακό δεν άργησε να γίνει. Αιτία στάθηκε η νεανική της λαχτάρα για το σώμα του αγαπημέ­ νου της, που τόσο καμάρωνε και λιμπιζόταν στα κρυφά. Η καταιγίδα ξέσπασε το βράδυ του Δεκαπενταύγουστου, όταν ο πόθος της την είχε κυριέψει πατόκορφα και κόντευε πια να την πνίξει. «Διαβόλι πρέπει να με τσίγκλησε...» - ακούστηκε θλιμμένη η φωνή της και με κάθε λεπτομέρεια πήρε να εξιστορεί το πώς εκείνη τη νύχτα σηκώθηκε ιδρωμένη και με τι χτυποκάρδι πήγε να τον συναντήσει στην κάμαρή του. Τον βρήκε έξω στον κήπο, ξαπλωμένο σε αιώρα ανάμεσα σε δυο κυπαρίσσια και λουσμένο από το φως τη ς σελήνης. Πλησίασε· της κόπηκε η αναπνοή. Γιατί ο Γιάννης της είχε το πανωκόρμι του γυμνό κι αυτή πρώτη φορά τον έβλεπε τόσο ακάλυπτο, τόσο λαχταριστό στη σάρκα, καθώς ακόμη τό τε ήταν απαγορευμένο σε άντρες και σε γυναίκες να κο­ λυμπούν σε κοινές παραλίες, ενώ και στις δικές τους μυοτικές συναντήσεις μόνο τα χέρια είχαν αγγιχτεί και τίηοτ' άλλο από το κορμί τους. Τόλμησε. Τόλμησε να απλώσει το χέρι της και ήρεμα, δηλαδή ονειρικά, να τον αγγίξει κοντά στο στέρνο, να τον χαϊδέψει έω ς κάτω στην κοιλιά. Εκεί­ νος, με κλειστά συνεχώς τα μάτια, κάποια στιγμή την τράβηξε κοντά του. Και ήταν η πρώτη φορά που η Στεργιάνα δοκίμασε τα χείλη κι ακούμπησε γυμνή τη σάρκα του. Πόσο μεθυσμένη ένιωθε, πόσα ατέλειωτα λεπτά ευτυχίας... Αλλά και τι κεραυνός τη χτύπησε αμέσως μετά! Γιατί ήταν το χέρι της μάνας εκείνο που έσκασε σαν μπουμπουνητό πάνω στο πρόσωπό της και μαζί τα φριχτά λόγια που κατηγορούσαν αυτήν και μαζί τον «εραστή» της. Στο μεταξύ ο Γιαννάκης είχε πεταχτεί τρομαγμένος και προσπαθούσε να της φιμώσει το στόμα. Πήρε ώρα μέχρι να το κατορθώσει, για να μην ξυπνήσει κανείς άλλος του σπιτιού και μάθει το τι είχε συμβεί. Στο τέλ ο ς εκείνου του α ­ γώνα, αναγκάστηκε ο πανικόβλητος άντρας να δώσει την υπόσχεση, την προδοσία του: να ξ ε ­ πληρώσει την «ατιμία» στο ξένο σπιτικό με όποιο τρόπο θα όριζε η μητέρα της Στεργιάνας. «Το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς ο Γιάννης Μανάκιας νυμφεύτηκε την τριαντάχρονη Λουκία. Την αδελφή μου...» - και είδα στο μισοσκόταδο τα μάτια της γυναίκας πως έγιναν μπλάβα. Στο γάμο τους, φυσικά, δεν πήγε. Όπως δεν πάτησε ποτέ το πόδι της στον κινηματογράφο που άνοιξαν οι Μανάκια στο Μοναστήρι. Έδωσε όρκο να μείνει ισόβια δίχως στεφάνι, αλλά και όσοι την αδίκη­ σαν χαρά να μη δουν ποτέ τους. Πρώτη πέθανε η μάνα, «από σπυρί κακό». Ύστερα, τέσσερα χρόνια αργότερα, η αδελφή της και γυναίκα του λιποτάκτη Μανάκια. Λυσσασμένη από άγρια χα­ ρά ξεσπούοε η Στεργιάνα σε περαστικούς απ' το κορμί της άντρες, συνήθισε για τα καλά το πιο­ τό και έμαθε να μη φοβάται να τριγυρίζει μόνη στις ερημιές. «Μάγισσα» την έκραζαν όλοι, αλλά μονάχα η ίδια ή ξερε πόσος πόνος κρυβόταν μέσα της, πόση αμείωτη αγάπη για τον ένα και μο­ ναδικό άντρα της ψυχής της. Άλλο ωστόσο δεν μπορούοε να αντέξει. Γι' αυτό πήρε την απόφα­ ση να πάει να τον συναντήσει στη Θεσσαλονίκη, εκεί όπου είχε καταφύγει ο Γιαννάκης της. Μόνο που είχε αργήσε πολύ, πάρα πολύ. Η χρονιά ήταν ήδη το 1948 και η μέρα εκείνη που... «...που ο Γιάννης Μανάκιας ξεπροβόδιζε το μονάκριβο παιδί του, τον 25χρονο ανεφιό μου Δημητρό, για το τελευταίο του ταξίδι...». Πήγε και η ίδια στο κοιμητήρι, αλλά στάθηκε μακριά, σαν ξ έ ­ νη. Έκλαψε. Τις κατοπινές μέρες κατέβαινε στην παραλία και, ξανά από απόσταση, τον παρακο­ λ ουθούσε με τι πόνο αγωνιζόταν ο παλιός της εραστής να βγάλει το ψωμί του κάνοντας τον πλανόδιο φωτογράφο. Όταν έσβησε κατάμονος τον Μάιο του '54, η Στεργιάνα ήταν ο μοναδικός

άνθρωπος στην πόλη που γνώριζε ποιος ήταν ο Γιαννάκης Μανάκιας. Ποια η θέση της μορφής και της μνήμης του μες στην καρδιά της... Περάσαμε όλο το υπόλοιπο βράδυ, εγώ με τα δέκα χρόνια μου και η κυρά Στεργιάνα με τα άλγη της αγάπης της, μες στη βουβή αγρύπνια. Εκείνη να παλεύει με φαντάσματα κι εγώ να ψάχνω στα παραθυρόφυλλα κάποια χαραμάδα, μήπως και αντικρίσω το φεγγάρι να το ρωτήσω αν όλα αυτά είναι αλήθεια. Αν τα είχα ακούσει και δεν τα φαντάστηκα. Αν τέτοια θα 'ταν η ζωή που μό­ λις ξεκινούσα και τέτοιος ο έρωτας, που αλλιώς τον ονειρευόμουν. Η συνήθεια αυτή μου έχει μείνει από τό τε, από τα ασπρόμαυρα χρόνια του Εξήντα. Να ζητάω δηλαδή απαντήσεις στα άψυχα. Και έτσι δεν είναι παράξενο που σήμερα -σήμερα όπου όλα μοι­ άζουν χιλιοειπωμένα και σκάρτα μες στην κούφια ζωή μ ο υ - μετά από κάθε ερωτική πανωλεθρία να τα παρατάω όλα, δουλειά και σπίτι, και να παίρνω το υ ς δρόμους. Βαδίζω ώ ρες ατέλειω τες. Μπαίνω σε άγνωστες γειτονιές, με μάτια μισόκλειστα διασχίζω λεωφόρους, γίνομαι περίγελος τω ν περαστικών. Χάνομαι μες στον κόσμο για να μη χαθώ εντός μου. Όταν επιτέλους βρεθώ σε τόπο έρημο, σε λόφο σκοτεινό ή σοκάκι απόμερο, μένω ακίνητη και μονολογώ φωναχτά: «Κου­ ράγιο, Αλεξάνδρα, κουράγιο!». Μετά σηκώνω τα μάτια στο φεγγάρι, περιμένοντας μιαν απάντη­ ση, ένα σημάδι του. Τσιμουδιά αυτό. □

Έργα του: Η δοτική του χάους, Νέα Σύνορα-Λιβάνης, 1993 Αλλοδαπή, Νέα Σύνορα-Λιβάνης, 1995 Στο κάτω κάτω τη ς γραφής είναι ένα ψέμα, Κέδρος, 1997

ΤΟ 8έμα του μήνα

Θεόδωρος Γρηγοριύδης: Η γυναίκα τον οινεμά

Η

ιστορία που θα διαβάσετε έχει πρωταγωνιστή έναν άνθρωπο που δεν κατονομάζεται γιατί είναι μια αληθινή ιστορία και ο άν­ θρωπος που την έζησε χρειάζεται προστασία...

0 ήρωάς μας, ένας άντρας γύρω στα σαράντα, είναι καθισμένος στο γραφείο του, λίγο μετά τα μεσάνυχτα και, αφού έχει διαβά­ σει την εφημερίδα του, προσπαθεί με τρεμάμενα χέρια να εξα ­ φανίσει μέσα από το σπίτι του μια γυναικεία τσάντα. Όμως η τσάντα βρίσκε­ ται συνεχώς μπροστά του. Φοβάται να την πετάξει στα σκουπίδια, τρέμει να την κομματιάσει, λιγοθυμάει στη σκέψη να την κάψει. Και ένα ίχνος της να απομείνει, θα χειροτερέψει τη θέση του. Ας δούμε όμως πώς ξεκίνησαν όλα και πώς μια τσάντα κατάντησε βραχνάς απειλή ένανχειμωνιάτικο συνηθισμένοβρά­ ερ­ Πέρασαν ήδη δέκα μέρες από εκείνη τη και νύχτα, έναγια άχαρο γένη. δυ (τα άχαρα βράδια είχαν πολλαπλασιαστεί το τελευταίο διάστημα για τον ήρωά μας), Σάββατο βράδυ ήταν για την ακρίβεια, μέρα που την απέφευγε όπως ο διάβολος το λιβάνι, αφού η Αθήνα γεμίζει με αυτοκίνητα και υστερι­ κούς ανθρώπους που μάταια ψάχνουν για λίγη διασκέδαση και διαφυγή. «Μάταια», προφανώς για τον ίδιο, γιατί δύσκολα μπορεί κανείς να ερμηνεύ­ σει τις διαθέσεις τω ν άλλων πόσο μάλιστα αυτός, ο άνθρωπός μας, ο οποί­ ος φοβάται ακόμη και τη σκιά του... Εκείνη τη βραδιά ο μοναχικός άντρας αποφάσισε να βγει. Να μπει στο αυτό2

κινητό του, λίγο μετά τις δώδεκα, να παρκάρει στο κέντρο της πόλης, να προχωρήσει με τα πόδια ώς τον καλύτερο κινηματογράφο του αναβαθμισμένου κέντρου της πρωτεύουσας και να ξενυχτήσει μέσα στο όμορφο και πολιτισμένο περιβάλλον μιας σκοτεινής αίθουσας αντί να ξενυχτάει στο κρε­ βάτι του καβγαδίζοντας με τις κουβέρτες που του προξενούσαν αλλεργία και αϋπνία. Σ' αυτόν τον Dolby Digital κινηματογράφο κάθε Σάββατο προβάλλονται καινούριες ταινίες σε μεταμεσονύχτιες προβολές που αρχίζουν γύρω στις μία. Γερό ξενύχτι, σκέφτηκε ο ήρωάς μας καθώς πλη­ σίαζε και, έντρομος, αντίκριζε πλήθη ανθρώπων να στριμώχνονται στη γυάλινη είσοδο προσπαθώ­ ντας να εξασφαλίσουν ένα εισιτήριο. Τον τρόμαζε ο πολύς ο κόσμος αλλά και να κάνει πίσω δεν το αποφάσιζε. Ή ξερε πως μόλις θα επέστρεφε στο διαμέρισμά του θα μετάνιωνε και θα επακολουθού­ σε μεγάλη αγρύπνια. Κάθισε είκοσι ολόκληρα λεπτά στην ουρά -ουρά δεινοσαύρου ήταν- και, αφού έκοψε το περιβόητο εισιτήριο, εισέβαλε επιτέλους στην αίθουσα. Καινούρια ταλαιπωρία! Όλες οι θέσεις πιασμένες! Πα­ νωφόρια ριγμένα πάνω τους, απαντήσεις αρνητικές στο ερώτημα «συγγνώμη κάθεται κανείς;», πο­ δοπάτημα, στριμωξίδι. Τελικά, κάπου πίσω, στην ακραία σειρά, βρέθηκε μια άδεια θέση κολλητά στον τοίχο όπου και κάθισε. Αριστερά του υπήρχαν άλλα δύο καθίσματα πάνω στα οποία προσπα­ θούσε να αγκαλιαστεί ένα ζευγάρι. Η οθόνη ερχόταν λίγο λοξά από εκείνο το σημείο, όμως παρέμε­ νε μια τεράστια κοίλη οθόνη προσεκτικά σχεδιασμένη για να βλέπει κανείς απ' όπου κι αν βρίσκεται. Κι ενώ άρχιζε η ταινία, συνέβη το πρώτο παράξενο: το ζευγαράκι που χαϊδολογιόταν με πάθος ση­ κώθηκε και έφυγε με αποτέλεσμα να απελευθερωθούν τα δυο καθίσματα. Τη στιγμή εκείνη ο άν­ θρωπός μας προσπαθούσε να αποδιώξει από το μυαλό του τη σκέψη ότι ίσως και να 'ταν ο μοναδι­ κός θεατής μέσα στην αίθουσα χωρίς παρέα. Καθώς λοιπόν έπεφταν τα γράμματα των συντελεστών της αξιοπρεπούς ταινίας -αμερικάνικης πα­ ραγωγής- μια γυναίκα, όρθια στον διάδρομο, του ζήτησε συγγνώμη για να περάσει μέσα, μιας και αυτός είχε στο μεταξύ μετακινηθεί. Παρόλο που μάζεψε τα πόδια του, εκείνη κόντεψε να τον κατα­ πλακώσει - τόσο εύσωμη ήταν. Η γυναίκα κάθισε ακριβώς δίπλα του, αφήνοντας άδειο το κάθισμα προς τον τοίχο η εκεί όπου προηγουμένως καθόταν ο ίδιος. Του πέρασε από το μυαλό ότι η μεγαλόσωμη γυναίκα περίμενε κάποιον συνοδό, γιατί δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι μια γυναίκα θα έτρεχε μόνη της σε μεταμεσονύχτιες προβολές. Οι γυναίκες σπανίως κουβαλάνε τη μοναξιά τους στα σκοτάδια, φιλοσόφησε, ως σκεπτόμενος αρσενικός. Όσο προχωρούσε όμως η προβολή της ταινίας, κανένας δεν εμφανίστηκε να τη συντροφέψει. Αντιθέτως, αυτός είχε την αίσθηση ότι η γυναίκα όλο και τον πλησίαζε. Ίσως αυτό να ακούγεται παράξενο σε έναν χώρο με τόσο φαρδιά καθίσματα με διαχωριστικά ανάμεσά τους. Όμως να, εκείνη σαν να έγερνε πάνω του. Προφανώς ο ίδιος να είχε την αίσθηση της μετα­ κίνησης γιατί στην πραγματικότητα ήταν αδύνατο να συμβεί κάτι τέτοιο. Παράδειγμα το απλωμένο μπράτσο της: διεκδίκησε το κοινό χώρισμα, ανάμεσα στις θέσεις, αναγκάζοντάς τον να τραβήξει το χέρι του. Και αν το άφηνε; Ας τον άγγιζε λοιπόν! Κοντομάνικο πουκάμισο φορούσε, ενώ εκείνη... Με λοξό βλέμμα πρόσεξε ότι εκείνη φορούσε ένα μπλε φόρεμα, ούτε επίσημο ούτε καθημερινό, με μια αλλόκοτη λάμψη στην υφή του. Τα μαλλιά της ήταν περιποιημένα, το κεφάλι της ογκώδες. Δεν τολμούσε να στραφεί να την παρατηρήσει καλύτερα, γιατί και αυτή κάθε τόσο γύριζε και τον κοίταζε απροκάλυπτα. Κάτι δεν πήγαινε καλά με αυτή τη γυναίκα. Η φωνή της, όταν του ζήτησε να περάσει (από τό τε άρχι­ σαν οι αμφιβολίες του), ήταν πολύ μπάσα για να προέρχεται από θηλυκές χορδές. Μια φευγαλέα ματιά στα χέρια της: μεγάλα και χοντρά δάκτυλα -μεγαλύτερα ακόμη και από τα δικά του-τεράστια νύχια βαμμένα έντονα, νύχια αρπακτικού. Πράγματι η οωματική της διάπλαση δεν θύμιζε γυναίκα. Ούτε όμως θα την αποκαλούσες και νταρντάνα. Εντάξει, είχε γνωρίσει αρκετές γυναίκες στη ζωή του... Ξαφνικά ένιωσε το γόνατό της να πιέζει το δικό του. Την ερεθισμένη επιγονατίδα του. Δυνατό πόδι, σκληρό, γυμνασμένο. Τι να 'κάνε από δω και πέρα; Μήπως δεν ήταν μια τυχαία επαφή; Γύρισε το κε­ φάλι του και την είδε προφίλ. Λίγο προτού εντοπίσει το μήλο του Αδάμ να προεξέχει στο λαιμό της, ΤΟ θέμα του μήι

4Μ ]

εκείνη γαντζώθηκε στο βλέμμα του - όοο μπορούσε μέσα στο μισοσκόταδο της αίθουσας, βοηθούοης και της φωτεινής ένδειξης «έξοδος κινδύνου». Τα μάτια της πελώρια, βαμμένα υπερβολικά. Ε, ό­ χι δεν αμφέβαλλε πια. Ή ξερε ότι το πλάσμα δίπλα του δεν ήταν μια φυσιολογική γυναίκα. Απλώς δεν ήταν βέβαιος αν ήταν τραβεστί ή εγχειρισμένη. Όσο όμως συνειδητοποιούσε τι πλάσμα καθόταν στα δεξιά του τόσο δεν μπορούσε να συγκεντρω­ θεί στην ταινία. Ξαφνικά εκείνη έσκυψε προς το μέρος του και τον ρώτησε τι ώρα είναι. Βραχνή φω­ νή, δήθεν ερωτηματική, μόνον που δεν κόλλησε τη μούρη του/της πάνω στο φρεσκοξυρισμένο μά­ γουλό του. Αυτός όμως διέκρινε ένα ρολόι στον χοντρό καρπό της. Πανικός. Τον ρώτησε για να του τα ρίξει. Χοντρό κόλλημα. Τι να κάνει τώρα; Την έβλεπε ανήσυχη και απογοητευμένη που δεν απέδι­ δε η «εξόρμησή» της στη σκοτεινή αίθουσα - στον πιο ιδανικό χώρο για μια «αναπάντεχη» γνωριμία.

0 άντρας αποφάσισε να αντιδράσει άμεσα, θα πήγαινε στην τουαλέτα μήπως και αποτρέψει τα σχέ­ διά της. Σηκώθηκε απότομα και βρέθηκε, από την πίσω έξοδο, κατευθείαν στις τουαλέτες. Κλείδωσε την πόρτα του WC και προσπάθησε να ουρήσει ανασαίνοντας βαθιά. Με δυσκολία προκαλούσε την ουροδόχο κύστη. Μια εξέταση προστάτη θα έμπαινε στις άμεσες προτεραιότητες... Ένα λεπτό αργότερα άκουσε κάποιον να μπαίνει και να ουρεί ασυγκράτητα στα εξωτερικά ουρητή­ ρια. Αυτός ούτε στο στρατό μπορούσε να σταθεί δίπλα στους άλλους που την τίναζαν μέχρι την τε ­ λευταία σταγόνα. Άνοιξε την πόρτα και... ΤΗΝ είδε να φτιάχνεται στο μεγάλο καθρέφτη. «Χάλια η ταινία», είπε εκείνη κοιτάζοντάς τον με μια έκφραση απογοήτευσης μέσα από το λαμπερό καθρέφτη. «Πάμε να φύγουμε;» Ήταν σαφέστατα άντρας. Κάτω από το έντονο και διαπεραστικό φως, τα χαρακτηριστικά της είχαν αλλοιωθεί και παρέπεμπαν στην πρωταρχική φυσική τους υπόσταση. Γι' αυτό άλλωστε μπήκε και «στων αντρών». «Των γυναικών είναι η τουαλέτα», είπε εκείνη σαν να τον επέπληττε. Είδε πανικόβλητος ότι δεν υπήρχαν αντρικά ουρητήρια. Λες να είχε κάνει λάθος; Το νερό της βρύσης έτρεχε ασταμάτητα, καθώς η «γυναίκα» έπλενε τα χέρια της. «Λέω να φύγω, βαριέμαι τις αμερικάνικες ανοησίες», είπε αυτή και προχώρησε λικνιστά προς την πόρτα. Αυτός καθυστέρησε πλένοντας τα χέρια του. Κοίταξε τα ίχνη που άφηνε στα βρεγμένα πλακάκια. Σα­ ράντα πέντε νούμερο παπούτσι θα φορούσε τουλάχιστον. Αυτό δεν ήταν πόδι Σταχτοπούτας, ήταν πάτημα μπασκετμπολίστα. Όταν επέστρεψε στη σκοτεινή αίθουσα την είδε να σκύβει στις βελούδινες θέσεις. «Έχασα την τσάντα μου», του είπε αναστατώνοντας τους θεατές. «Μπορείς να με βοηθήσεις;» Έσκυψε κι αυτός, σύρθηκε στα καθίσματα. Πουθενά η τσάντα. «θεέ μου», φώναξε αυτή, «θα την ξέχασα στο ταξί! Πλήρωσα το εισιτήριο με τα ρέστα που κρατού­ σα στο χέρι». «Σσσς...», διαμαρτυρήθηκαν οι γύρω θεατές.

0 άντρας καταντράπηκε. Κάθισε στη θέση του και ευχόταν να μην του απευθύνει ξανά το λόγο. Έτσι και έγινε. Εκείνη επανέλαβε μόνο μια λέξη: «Έρχεσαι;» και σηκώθηκε να φύγει. Και έφυγε. Δεν το πίστευε πως απαλλάχτηκε από την παρουσία της. Ο άντρας χαλάρωσε. Τέντωσε τα πόδια του. Κάτι όμως τον εμπόδιζε να απλωθεί, ένα αντικείμενο κάτω από την μπροστινή θέση. Μια τσάντα. Η τσάντα της! Ανασήκωσε το γυναικείο αξεσουάρ και το ακούμπησε παραδίπλα. Ίσως ξαναγύριζε η αλλόκοτη... «Άντρας ήταν! Να γιατί δεν πρόσεχε την τσάντα του!» αναφώνησε και οι θεατές αγρίεψαν πάλι. Όμως η «γυναίκα» δεν φάνηκε. Όταν τελείωσε η ταινία αναγκάστηκε να πάρει την τσάντα για να την παραδώσει στο ταμείο. Βγαίνοντας το ταμείο είχε κλείσει, ο κόσμος τον έσπρωχνε στο μακρύ διά­ δρομο και έτσι βρέθηκε στο δρόμο με την τσάντα υπό μάλης. Ένιωθε απέραντη ντροπή καθώς προχωρούσε προς το αυτοκίνητό του. Δεν ήξερε πού να την κρύ­ ψει. Μια νεαρή κοπέλα τον κοίταξε ειρωνικά... Η γυναικεία τσάντα λαμποκοπούσε... Στο σπίτι θα σκε­ φτόταν τι έπρεπε να την κάνει.

το θέμα του μήνα

Τρεις μέρες κοίταζε την ανοιχτή τοάντα. Και τι δεν είχε μέσα: κραγιόν, μαντιλάκια, ένα δείγμα αρώ­ ματος Passion, δύο προφυλαχτικά με γεύση μπανάνας, τζελ για το μαλλί, λιπαντική κρέμα. Δεν υ­ πήρχε όμως κανένα στοιχείο ταυτότητας, πράγμα που επιβεβαίωνε τις αρχικές του υποψίες ότι η «γυναίκα» όχι μόνο αναζητούσε παρέα αλλά ίσως και να το έκανε επαγγελματικά. Το βράδυ της τρίτης μέρας, και ενώ παρακολουθούσε τις ειδήσεις των οκτώ, ΤΗΝ είδε στη μικρή ο­ θόνη της τηλεόρασης. Μια φωτογραφία. Μια τρομακτική σκηνή. Σκοτωμένη και βιασμένη γυναίκα στα λιμανάκια της Βουλιαγμένης. «Κάποιοι», έλεγε δραματικά ο ρεπόρτερ του ιδιωτικού καναλιού, «την οδήγησαν με τη βία στα βραχάκια, όπου και τη βίασαν κατ' εξακολούθηση». Οι ανατριχιαστικές λεπτομέρειες τον συγκλόνισαν. Η τριαντάχρονη γυναίκα πέθανε αβοήθητη από ακατάσχετη αιμορραγία. Η «γυναίκα!» Το ρεπορτάζ μιλούσε για μια γυναίκα, μια κανονική γυναίκα που αγνοούνταν τα στοιχεία της...

0 άνθρωπός μας ανατρίχιασε. Κοίταξε την τσάντα και αμέσως του 'ρθε κατούρημα. Οποιαδήποτε ενέργειά του μπορούσε να τον καταστήσει ύποπτο στα καλά καθούμενα. Τι να 'κάνε; Την επόμενη μέρα το ρεπορτάζ συνεχίστηκε με νέα στοιχεία: Μιλούσαν για έναν άντρα γύρω στα σαράντα -το ν συνοδό τη ς - με τον οποίο η άτυχη γυναίκα λογομαχούσε μέσα στον κινηματογράφο κατά τη διάρκεια μιας προβολής... Ορισμένοι θεατές σχολίασαν πόσο ανήσυχοι και εκνευρισμένοι ή­ ταν και οι δύο. Ένας θεατής θυμήθηκε ότι έψαχναν την τσάντα της! Τώρα πια οι έρευνες είχαν επικε­ ντρωθεί στον εντοπισμό του συνοδού της άτυχης γυναίκας και στη χαμένη τσάντα της. Αυτά έλεγε το ρεπορτάζ.

0 σαραντάχρονος άντρας δεν μπορεί να κοιμηθεί Τώρα όμως δεν φταίνε οι κουβέρτες του. Τα βρά­ δια τον συντροφεύουν οι τύψεις. Αν είχε δεχτεί να την ακολουθήσει, μπορεί η γυναίκα να μη συνα­ ντούσε τον δολοφόνο της. «Τους δολοφόνους», όπως έλεγε το ρεπορτάζ (και πώς είναι σίγουρο ότι ήταν πολλοί;) 0 άντρας στέκεται σιωπηλός μπροστά στη μισάνοιχτη τσάντα. Πέρασαν μέρες από το χαμό της κο­ πέλας. Φαίνεται όμως ότι δεν τέλειωσε το δικό του μαρτύριο. Ανοίγοντας την εφημερίδα που μόλις αγόρασε να την πάλι η ίδια υπόθεση. «Υπάρχει», διαβάζει, «ένα καινούριο στοιχείο στην υπόθεση της δολοφονίας της άγνωστης γυναίκας. Μια κοπέλα δήλωσε: «Περνούσα τυχαία έξω από το σινεμά. Είδα έναν άντρα να σφίγγει στα χέρια του μια τσάντα που φωσφόριζε, καθόλου αντρική. Μου έκανε πολλή μεγάλη εντύπωση». «θα αναγνωρίζατε εσείς ποτέ αυτόν τον άντρα;» «Μα φυσικά, αν τον ξαναδώ. Ήταν γύρω στα σαράντα, με κοντά γκρίζα μαλλιά και μακριές φαβορί­ τες. Σαν να κούτσαινε στο ένα πόδι. Είχε κάτι το αφύσικο εκείνος ο άνθρωπος... Έδειχνε τρομαγμέ­ νος»... Να γιατί ο άνθρωπος αυτός δεν έχει όνομα, αγαπητέ μου αναγνώστη. Τυχαίνει να γνωρίζω την ταυ­ τότητά του, αλλά δε θα ήθελα να τον εμπλέξω περισσότερο, θα μου πείτε, αφού είναι αθώος γιατί δεν τον βοηθάς... Γιατί, αγαπητέ μου αναγνώστη, κανείς δεν είναι αθώος στα χέρια ενός συγγραφέα. Ούτε καν ο ίδιος... □

Έργα του: Κρυμμένοι άνθρωποι, Νέα Σύνορα-Λιβάνης, 1990,2η έκδοση 1990 (εξαντλημένο) Ο αρχαίος φαλλός, Νέα Σύνορα-Λιβάνης, 1991,2η έκδοση Κέδρος 1995, 3η έκδοση Κέδρος 1997 0 ναύτης, Κέδρος, 1993,8η έκδοση 1997 Ο χορευτής στον ελαιώνα, 1996,5η έκδοση 1997 Τα νερά της χερσονήσου, Κέδρος, 1998,3η έκδοση 1998

ΤΟ θέμα του μήνα

Πένη €υβυμιό6η: _ _ Η περιπολία ρία χρόνια δουλεύω με τον Πέτρο, αλλά έχω την αίσθηση ότι ζω κοντό το υ από παλιά. Κάνουμε ευχάριστη παρέα οι δυο μας, συντονίζουμε το βήμα στις περιπολίες, σταματάμε κάθε τόσο για καφέ, αλλά έχουμε και κοινωνικές σχέσεις, τα Χρι­ στούγεννα και το Πάσχα η οικογένειά του με αναζητά για να στολίσω έλατα, να βάψω αυγά, να μαγειρέψω αρνί με πατά­ τες. Δέχομαι πρόθυμα, μα κατά βάθος ξέρω πως οικοδεσπότης μου εί­ ναι ο οίκτος - δεν είμαι ούτε παντρεμένος ούτε έχω πλούσια ερωτική ζωή. Π ολλοί πιστεύουν πως οι α στυνομικοί ασχολούνται συνήθω ς με τα παιχνίδια τη ς βίας, αλλά συμβαίνει το αντίθετο ακριβώς, στα γραφεία πίνουμε κρυφά κονιάκ ή μπύρα, λ έμ ε ανέκδοτα, δοκιμάζουμε τυρόπι­ τε ς και πιροσκί, και στις νυχτερινές βάρδιες ρίχνουμε ζάρια ή ακούμε μουσική. Και όπως το τμήμα είναι μικρό, χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις, γνω ρίζουμε ο ένας το ν ά λλον σαν το πουκάμισό μας ή, μάλλον, πιο καλά, γιατί τα ρούχα πεθαίνουν γρήγορα, ενώ τα όργανα της τά ξης συ­ χνά καρφώνονται στο ίδιο σημείο για χρόνια. Τον Πέτρο δεν τον αγάπησα μόνο επειδή μου άνοιξε την πόρτα της φι­ λίας του, θα τον συμπαθούσα ακόμη και αν έστεκε μακριά. Μου άρεσε ο τρόπος που έβαζε σφραγίδες, ήταν σταθερός και γρήγορος, μου ά­ ρεσε και το τραγούδι του στις περιπολίες, ήταν παράφωνο, μα επιθετι­ κό.

Τ

ΤΟ θέμα του μήνα

Βέβαια, σε μερικά σημεία είχα ενδόμυχες αντιρρήσεις, δεν υπήρχε λόγος να δέρνει με οργή τους λαθρομετανάστες ο ύ τε να παίρνει αποτυπώματα πιέζοντας δάχτυλα και παλάμες σαδιστικά, μπορούσε να φυλάξει την ορμή για τους πραγματικούς εγκληματίες, αυτούς που η μοί­ ρα ίσως μάς πρόσφερε ηδονικά, αλλά ήταν αντιρρήσεις χωρίς σημασία, οι φ ιλίες σχηματίζο­ νται με συν και πλην, μετά χορεύουν σε δικούς το υ ς δρόμους. Πτώματα στην περιοχή δεν συναντούσαμε, ήταν αραιοκατοικημένη, ειρηνική, αλλά ούτε συ­ μπλοκές είχαμε - αραιά και πού πιάναμε κάποιον ναρκομανή. Μας ενοχλούσε η απραξία, νιώ­ θαμε άχρηστοι, ταπεινωμένοι, ιδιαίτερα όταν στο τμήμα ερχόταν κάποιος συνάδελφος από μέρη μακρινά και μας βασάνιζε με συγκλονιστικές εμπειρίες και εγκλήματα φρικιαστικά, για τη γυναίκα που έβαλε στο φούρνο το μωρό τη ς και άναψε το διακόπτη, για την άλλη που έκοψε το πέος του εραστή τη ς και το πέταξε στα σκυλιά, για τον καθηγητή που τίναξε τα μυαλά έξι μαθητών του γιατί είχαν χαμηλό δείκτη νοημοσύνης, για τον χωρικό που έβγαλε με μαχαίρι τα μάτια ενός Ρουμάνου, επειδή άρμεγε τη ν αγελάδα του κρυφά. Άχρηστοι όμως νιώ θαμε και όταν μας μιλούσαν για τη σημαντική τους δράση, για τα σπασμέ­ να κεφάλια τω ν διαδηλωτών, για τους σκοτωμένους Αλβανούς τω ν συνόρων, για τους «αιφ­ νίδιους θανάτους» τω ν υπογείων, αν δινόταν εντολή. Και η ταπείνωσή μας έφ θανε στα ύψη όποτε ανέφεραν κόλπα και προστασίες και συνεταιρισμούς και πολλαπλασιασμούς μισθών άκοπους. «Με τι σας αμείβει η πατρίδα, ανόητοι;» κατέληγαν. «Με αέρα κοπανιστό και τη στολή σας, ε ­ νώ την πίτα τη ν τρώ νε βο υλευτές και υπουργοί.» Το ξέραμε, δεν ζούσαμε σε άλλο πλανήτη, αλλά και τι να κάναμε στην εξορία αυτή με τους νομοταγείς. Απλώς, όταν πνιγόμασταν, παίρναμε το περιπολικό και οργώναμε τους δρόμους, ελπίζοντας να πέσουμε σε κάποια ταραχή. Δύο φορές, ο Πέτρος και εγώ πιστέψαμε στην τ ύ ­ χη μας, όμως αδίκως, ο άντρας με το ματωμένο πρόσωπο στις ρίζες τη ς αχλαδιάς δεν ήταν σκοτω μένος, μέθυσε απλώς τη νύχτα και κοιμήθηκε σε π έτρες αιχμηρές. Και τα ουρλιαχτά που ακούσαμε μια νύχτα από ένα ισόγειο δ εν ήταν αμοιβαία σφαγή, αλλά οι ερω τικές κραυ­ γές δυο αντρών που τα πρωινά κυκλοφορούσαν αγκαλιασμένοι. Και παρόλο που κάποιοι γεί­ τονες επέμεναν να τους συλλάβουμε για να γλιτώσουν από ένα θέαμα αποκρουστικό, εμείς μέναμε αδρανείς, έλειπ ε ο ανάλογος νόμος, και όταν ο νόμος λείπει, η αστυνομία κόβει βόλ­ τες στην αμμουδιά και πετά βότσαλα στο κύμα. Αυτό ακριβώς κάναμε ο Πέτρος και εγώ την ημέρα εκείνη. Είχαμε τρέξει με το αυτοκίνητο πα­ ντού, είχαμε ελέγ ξει δρόμους, μαγαζιά και καφενεία και όταν η γαλήνη μάς εξόργισε, κατα­ φύγαμε στην παραλία. Δεν ήταν καλοκαίρι πια, έκανε κρύο, ωστόσο αποφασίσαμε να περπα­ τήσουμε ώς την άκρη, εκεί που αρχίζουν βράχια και βουνά - μας διέλυε η καθιστική ζωή στο τιμόνι ή στο τμήμα. Ποιος την είδε πρώτος, εγώ ή αυτός; Δεν ξέρω , θυμάμαι απλώς τον Πέτρο να τρέχει προς το μέρος της και να στέκεται σιωπηλός, πένθιμος συγγενής δίπλα σε πτώμα. Πλησίασα και την περιεργάσθηκα και εγώ. Τόση ομορφιά δ εν κυκλοφορούσε εύκολα στην περιοχή μας, ερχό­ ταν από ορίζοντες άλλους. Τη φαντάσθηκα στο παρελθόν, να κινείται αγέρωχα σε φ ω τεινές λεωφόρους, και η τωρινή ακινησία τη ς με παρέλυε. «Να προσποιηθούμε πως δεν την είδαμε, μήπως και μας κατηγορήσουν για διάφορα;» ρώ τη­ σε επιφυλακτικά ο Πέτρος. «Τρελάθηκες;» τον επέπληξα. «Αν την αφήσουμε έκθετη, θα την καταπιεί η θάλασσα. Όχι, θα τη μεταφ έρουμε, πρώτα όμως ας ψάξουμε για πρόσθετα στοιχεία.» Και αρχίσαμε την έρευνα ολόγυρα και βρήκαμε ένα χάρτινο μαντίλι με ίχνη από κραγιόν και αργότερα ο Πέτρος σήκωσε από τη ν άμμο ένα σουγιά και εγώ ανακάλυψα κάτω από τα φύκια μια κορδέλα. Την ίδια όμω ς δεν τη ν αγγίζαμε, αν και θα έπρεπε, ίσως ανακαλύπταμε σπου­ δαία μυστικά. «Πρόκειται για δολοφονία», είπε ο Πέτρος και εγώ κλονίσθηκα. Πώς το συμπέρανε τόσο εύκολα; Βρήκε ίχνη από αίμα; το θέμα του μήνα

«Πάμε στο δάσος γρήγορα, εκεί κρύβεται ο δράστης. Το έγκλημα είναι πρόοφατο, αλλιώς αυ­ τή θα είχε παρασυρθεί από το κύμα», συνέχισε και άρχισε να τρέχει. Έ τρεξα πίσω του και εγώ, όχι όμως με την ίδια πίστη. Ακόμη και αν επρόκειτο για δολοφονία, ο δράστης θα είχε εξαφανισθεί, δεν θα περίμενε στον τόπο του εγκλήματος για να παραδοθεί στην αστυνομία. Η αναπνοή μου κοβόταν από την προσπάθεια, δεν ήμουν συνηθισμένος σε ανηφόρες, ωστό­ σο άκουγα τον Πέτρο να μονολογεί. Και ακολουθούσα τις εκδοχές του και έβλεπα έναν άντρα να πνίγει μια γυναίκα για να τη ς κλέψει τα λεφτά, κάποιον αγροίκο να tn βιάζει και να την πετά στην παραλία ή και ένα σύζυγο που πόθησε απαλλαγή ή και ένα γιό που θέλησε να αφανίσει τη μητέρα. Όμως εγώ πίστευα πράγματα διαφορετικά, πως η γυναίκα πήρε χάπια και αυτοκτόνησε κοιτώ­ ντας θάλασσα ή πως κολύμπησε και η καρδιά δεν ά ντεξε στο κρύο ή πως τα νεύρα του εγκε­ φάλου ξαφνικά τη ν πρόδωσαν και σκόρπισαν στην αμμουδιά κορδέλες, και σίγουρα είχα δί­ κιο, γιατί στις πέντε ώρες που ερευνήσαμε το δάσος ίχνη ανθρώπου δεν βρήκαμε, αν και αυ­ τό ήταν επιχείρημα δεύτερο, το πρώτο έλ εγ ε πως οι δολοφόνοι δεν κυκλοφορούν αμέριμνοι στις εξοχές, εκτός αν δραπέτευσαν από ψυχιατρείο, αλλά ψυχιατρείο στην επαρχία μας δεν έχει ού τε θα αποκτήσει προσεχώς, εδώ η ψυχική υγεία μας σκοτώνει. Ωστόσο, συμφωνούσαμε απόλυτα στο θέμα τω ν βασανιστηρίων, γιατί οι δράστες είναι δρά­ στες, ενώ η φυλακή δεν είναι τιμωρία αρκετή, και έτσι υποσχέθηκα στον Πέτρο πως αν είχε εκείνος δίκιο και συλλαμβάναμε το ανθρωπόμορφο τέρα ς τη ς ακτής, θα άφηνα τον ίδιο να του στρίβει τους αγκώνες και εγώ θα τον κλοτσούσα στο κάτω μέρος της κοιλιάς ή θα ανάβα­ με μια μικρή φωτιά και θα το ν αναγκάζαμε να τριφ τεί επάνω της με γυμνό στήθος και, φυσι­ κά, μέχρι τη ν προφυλάκιση θα τον κλειδώναμε στο κρατητήριο, αιχμάλωτό μας αποκλειστικό, και ίσως του βγάζαμε μερικά νύχια, ίσως του ρίχναμε και κομμάτια από ξυράφι στο φαγητό, τέλ ο ς πάντων, για αυτοσχεδιασμούς θα είχαμε χρόνο. Κάποια στιγμή σταθήκαμε. Το νόημα χανόταν. «Τι λες; Πάμε για τάβλι;» του ψιθύρισα. Για δυο στιγμές κοίταξε αλλού, στο πουθενά, μετά συναίνεσε με τη σιωπή του. Αργήσαμε να επιστρέψουμε, η αναζήτηση μας είχε απομακρύνει, σε λίγο θα σκοτείνιαζε. Τη μ ετα φ έρ α μ ε στο περιπολικό, πληγωμένοι από πραγματικότητα και φαντασία. Και όταν φθάσαμε στο τμήμα την περιφέραμε ευλαβικά, τόσο, ώστε ο διοικητής μάς ειρωνεύθηκε: «Είσαστε ηλίθιοι; Συμπεριφέρεστε οαν να κουβαλάτε πτώμα.» Πτώμα υπήρχε, αλλιώς δεν θα βρίσκαμε απολύτως τίποτα και θα επιστρέφαμε στο τμήμα ό ­ πως πάντοτε, με άδεια χέρια, έκπτωτοι από ένα αξίωμα ισχυρό, αλλά δεν ήταν ώρα να ανα­ π τύξουμε τη συλλογιστική ο ύ τε να εξηγήσουμε πως οι ζωντανοί δεν εγκαταλείπουν χρήσιμα αντικείμενα σε παραλίες. Πρώτα παραδώσαμε το σουγιά, μετά το χαρτομάντιλο με το κραγιόν και τελευταία την κορδέ­ λα. Τέλος, ακουμπήσαμε στο γραφείο το εύρημά μας, τη γυναικεία τσάντα της αμμουδιάς. □

Έργα της: Εσύ και εγώ μοιάζουμε λιγάκι, Δωρικός, 1973 Ο Κήπος με τα Αγάλματα, Νέα Σύνορα, 1975 Η φωτοβολίδα, Νέα Σύνορα, 1978 Αθόρυβες μέρες, Εστία, 1983 Το χρώμα του μέλλοντος, Εστία, 1988 Τρυφερός θάνατος, Εστία, 1990 Οι πολίτες της σιωπής, Καστανιώτης, 1993 Η πόλη τω ν γλάρων, Καστανιώτης, 1997

m

flQWIjC KoiaapiSnC: 0 θείος μας στον Κήπο

Γ

το θ έμα του μήνα

ο τραπέζι έσ τεκ ε μόνο του στο κέντρο τη ς πλακόστρωτης αυλής, κρατώντας ακόμη οτις πλάτες του το λερω μένο τρα­ πεζομάντιλο.

Το κρεβάτι, οτον τοίχο του σπιτιού ακουμπησμένο, έκρυβε α­ κόμη ζέστη στην αγκαλιά τω ν σεντονιών του από το απόβρα­ δο κούρνιασμα τω ν δυο μικρών κοριτσιών. Η οικογένεια πια είχε αποσυρθεί μέσα στο σπίτι. Και τ ' αγεράκι της αυλής, χαϊδεμένο της νύχτας, κάτι ψιχουλάκια τα συ­ γκέντρω νε στη μέση στο τραπέζι, μιας και δεν ή θ ελ ε να πέσουν στο κενό, άνοιγε με τα σκέλια του τα φ υλλώ ματα του θερινού κήπου, έ ­ σκυβε δειλά κι αθόρυβα για να μην ταράξει τα όνειρα του σκύλου, α­ κροβατούσε με τα λιω μένα του ποδήματα γύρω από τη ς κληματαριάς την ευ τελή φωλιά που είχε στήσει ένα δεκαοχτούρι για να γεννήσει ε ­ κεί τ ' αυγό του, έστηνε αυτί κι αφουγκραζότανε τον χτύπο τω ν ωρών σταγόνων πάνω στο μάρμαρο, που έσταζαν τα ιδρωτάκια της βρύσης του καλοκαιριού. Αεράκι νιογέννητο πάνω στο σάλιο τω ν γυμνών σαλιγκαριών, άπλωνε την υγρή μουσούδα του σ' όλη την πράσινη ροή της υγρασίας του κόσμου. Όλα του κήπου, κουρασμένα από της ημέρας και τω ν ανθρώπων την κόψη, ένιω θαν τη ς νύχτας το χάδι νυχτερίδας φ τερό κι ησύχαζαν. Αυτή την ώρα τη ν καλή εζήλεψ ε ο θείος μας, έσπασε τη σιωπή του τά-

φου του και την κουβάλησε κομμάτια θρύψαλα απ’ την Αθήνα ίσαμε δω, για να μιλήσει άλλη μια φορά αυτά που σε κάθε καλοκαιρινή του επίοκεψη ακούγαμε απ' το στόμα του μέσα στον κήπο μας. Ήρθε και φ έτος. Πάνω απ' το ρακένδυτο του βήμα φαγωμένα τακουνάκια το σώμα του, σκε­ βρός, όπως παλιά, δεν του συμμάζεψε τίποτε ο χάρος. Μπήκε μέαα στη νύχτα της αυλής ίδια κι απαράλλακτα μ' αυτήν, κι εκείνη ένα ανεμάκι παρα­ πάνω κι ετά ραξε τα φύλλα, καθόλου δεν εσκιάχτηκε -γιατί τον ήξερε, όλα τα καλοκαίρια που ερχότανε στο σπίτι μας μαζί τη ς εκοιμότανε τα βράδια, νύχτα και θείος μαζί, έξω στο κρεβατάκι εκείνος τη ς αυλής κι αυτή μες στις σκιές τη ς - μ' ένα ανεμάκι παραπάνω τού έδω σε τη θέοη τη ς μέσα στον κήπο κι εκείνος έξυσε ψηλά το άδειο του κεφάλι, κάτι ευγενικό τής σκέφτηκε. Κι ο θείος χώθηκε ακόμη πιο βαθιά μέσα ατού κήπου τα σκοτάδια, τα άνθη και τα πλάσματα που το υ έλειψαν από το περασμένο καλοκαίρι. Είδε τα όνειρα του σκύλου, κι είδε και κάτι απόρους δίπλα του -που αυτός τους είχε φέρει πέρυσι, μαζί με το κρεβάτι της α υλή ς- τώρα βλαστούς και χάρηκε την ομορφιά τους. Είδε και χάιδεψε η σκέψη του το νέο αυγό που φώ­ λιαζε ψηλά, κι αφού επερπάτησε αργά τον κήπο δυο φ ορές στάθηκε πάνω απ' το κρεβάτι, το γνώριμο, και γλύκανε το ξεροχείλι του η αύρα από το πέρασμα τω ν δυο μικρών του ανιψιών μες στα σεντόνια κι έμεινε κει, ακίνητος. Γύρισε έπειτα και μάζεψε από το τραπέζι τα κάτι ψιχουλάκια εκείνης τη ς βραδιάς, αργά, αργά, κανένα μην ξεφύγει, και τάσφιξε μες στην αγάπη της παλάμης του. Μέσα στο σπίτι δεν προχώρησε, στάθηκε εκεί, στο μέσον της αυλής και μίλησε στα γνώριμα του κήπου και στα ψιχία τω ν δικών του. «Μωρό ακόμα η μάνα μου ... κοιμόταν στην αιώρα ... χαϊδεμένη. Ένα βράδυ ξυπνάει ο παπ­ πούς κι η γιαγιά, κλαίει το μωρό, κλαίει το μωρό, ε, μες στα σκοτάδια τώρα, το κουνάνε για να κοιμηθεί, μες οτα σκοτάδια τώρα ... αυτό το έρμο φαίνεται έγειρε απ' την αιώρα και κρε­ μάστηκε απ' το ποδαράκι του. Οι δικοί τη ς -ποιος ξέρ ει;- νόμισαν πεινάει και κλαίει, ε, κούνακούνα θα κο ιμ η θ εί... έστριψε το ποδαράκι της και κούτσαινε από τότε. Γι' αυτό, άμα μεγάλω οε, την τάξαν στον πατέρα μου ας πούμε, ήσυχο παιδί είναι, φτωχό, θα το βοηθήσουμε κι εμείς, κι η γιαγιά, μάλιστα, τούδω οε τρία πεντόλιρα κρυφά απ' τον παππού και πήγε κι έμαθε κουρέας, νάχει μια δουλειά να ζήοουν. Αυτά γ ίνο ντα ι... πριν το '21, το '21 γεννιέμαι εγώ, ήρθε η καταστροφή, φύγαμε από την πα­ τρίδα, Αραβηοσό Ικονίου Μικρός Ασίας. Ήρθαμε, βγήκαμε στον Περσία με τον παππού και τη γιαγιά, αλλά ο πατέρας μου, μες στην αναμπουμπούλα, μπήκε σ' άλλο καράβι, βγήκε Σαλονί­ κη, χαθήκαμε. Εγώ με τους παππούδες, η μάνα μου έμεινε πίσω, μετά τη γέννα την τσίμπησε στα χείλη της τσιμπούρι ένα βράδυ, κοιμόταν έξω για τη ζέστη ... ούτε πατέρα γνώρισα ούτε μάνα... Βγήκαμε στον Περσία, αρρώστησα 'γω. Πρήστηκ' η σπλήνα μου, η κοιλιά μου ... και τό τε εί­ παν στον παππού σε μέρος με καλό νερό να μ' ανεβάσει κι έτσι μας πήγε στο Μενίδι. Ο παππούς ήταν καλά πιασμένος στην πατρίδα, Χαλβαντζόγλου με τ ' όνομα, κι εδώ με την α­ ποζημίωση άνοιξε μαγαζάκι, Ξηροί καρποί και Σχολικά και Ζαχαρώδη προϊόντα. Και με κρατή­ σανε και μένανε μαζί τους. Εκεί βοηθούσα κι εγώ κι άμα ερχόταν κάνα φτωχαδάκι να ψωνίσει, του έβαζα στη σακκούλα και καμιά καραμέλα, κάνα τετράδιο. Ένα γιο είχανε, ρεμάλι και τεμπ έλης βγήκε. Και στο τέλ ο ς μάλλωσε με τον παππού, σηκώθη­ κε έφ υ γε και πήγε λεγεωνάριος στην Αφρική, τα παρατάει κι εκεί, ζορίστηκε, τόσκασε, τους πιάσανε μέσα στην έρημο οι αραπάδες, τον ρίξαν φυλακή, μας ξαναγύρισε μέσα στον πόλε­ μο, ο παππούς τι να κάνει, τον πήρε, αλλά πάλι τα ίδια, κι αυτός είναι η καταστροφή η δική μου, και μες στην κατοχή πώς τάκανε, τη ν ώρα που πέθαινε ο παππούς έγραψε το ρεμάλι ψεύτικη διαθήκη ότι τ ' αφήνει όλα σ' αυτόν και τον ηαρακαλούσα για ένα κομμάτι ψωμί κι ένα κρεβάτι να κοιμηθώ, ακούς; τον πατέρα του τον άφησε να πεθάνει από την πείνα κι αυτός ο

α λήτης έγραφε στη διαθήκη ότι του τ ' αφήνει όλα ο παππούς, επειδή τον κοίταξε με τον κα­ λύτερο τρόπο! Και στο φινάλι, τάφ αγε κι αυτά κι ύστερ' απ' τον πόλεμο έκανε τον διερμηνέα οτους Γάλλους σε προϊόντα-ανταλλαγές κάτω στον Περσία. Τι τα θ έλετε, όλα για μένα γίνα­ νε, για να βρεθώ εγώ στους πέντε δρόμους. Εντω μεταξύ, με λέγαν οι παππούδες για το ν πατέρα μου, είχανε μάθει ότι ζει, ξαναπαντρεύ­ τηκε, έχει παιδιά ... αλλά να τον συναντήσω, δεν τον συνάντησα ποτέ. Και θυμάμαι μια φορά κατέβηκε ο πατέρας μου στον Περαία κι έμεινε σ' ένα φίλο μας, ονόματι Εφραίμ Εφραιμίδης, αλλά δεν ήρθε να με δει! Πήρε μερίδιο απ' την αποζημίωση και δεν ήρθε να με δει! Αυτό το θυμάμαι σαν τώ ρα. Κατάλαβες, δ εν ήρθε να με δει, ήρθε για τη ν αποζημίωση. Ποιος ξέρει πώς την είδε τη δουλειά, σου λέει νάχω κι αυτόν τώρα, πώς θα τα βγάλω πέρα μ' ένα ξυρά ­ φι; Είχε χωρίσει, είχε πάρει τα παιδιά αυτός, τη ν έδιωξε, γιατί δεν καθότανε καλά κι έτσι. Έκτοτε, αφού δεν ήρθε να με δει, παρέμεινε το ζήτημα, μεσολάβησε η κατοχή... Αλλά μ' έτρω γε που δεν είδα το ν πατέρα μου. ... Μεσολάβησε η κατοχή, μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα, παιδί ήμουνα εγώ τώ ρα, μαζί με τους παππούδες, τους βλέπω μια μέρα, εκεί στα σίδερα του Βλάχου, με τις μηχανές μπαίνα­ νε... ε, φυλαγόμουνα, δεν ήξερα πού θα καταλήγαμε, αρχίσαμε να πεινάμε, δεν είχε ψωμί τί­ ποτε, κρύβαν τα τρόφιμα οι α λή τες οι Έ λληνες, ώσπου πιάσαν και κρεμάσανε τους δυο λα­ δάδες, τον Παναγιωτούρο και τον άλλο στην πλατεία Αγάμων, κι έτσι ανοίξανε τις αποθήκες και χορτάσαμε χάσικο ψωμί... ... και στην κατοχή φ εύγανε και πηγαίνανε με την πείνα στα χωριά, κι είχα ένα φίλο, στο τα χυ­ δρομείο δούλευε, και μου λέει στείλε ένα γράμμα στους δικούς σου μ' αυτούς που ανεβαί­ νουνε απάνω. Κι όπως πράγματι, κάθομαι κει κάτω, λοιπόν, και κάνω ένα γράμμα και το έσ τει­ λα με το θείο μου το ν προκομμένο, και μούστειλε κι ο γέρος μου ένα γράμμα και κάτι πραγματάκια, αλλά ο αλήτης ο θείος μου τα κράτησε και δε μου τάδωσε ποτέ... ούτε και μούπε τί­ ποτε. Και μια φορά με πήρε και μαζί του και φτάσαμε ίσαμε το ν Κολινδρό -κλείσ αμε πέντεδέκα ανθρώποι ένα γκαζοζέν κι ανεβήκαμε τα πάνω, πουλούσαν ό,τι είχαν και παίρναν τρόφ ι­ μα, τρένα πότε είχε πότε δεν είχε, τα δέσμευαν οι Γερμανοί, στέλναν στο ανατολικό μέτωπο, και με τα γκαζοζέν...- και με παρατάει εκεί, πουλές, τάχα δ ο υλειές και δεν ξέρω τι, κι αυτός πήγε και βρήκε το γέρο μου, ποιος ξέρει τι τούπε και τι τούδω σε πάλι ο γέρος για μένα, γύρι­ σε ο α λήτης στον Κολινδρό και δε μούπε τίποτε... και με πήρε και γυρίσαμε πίσω, πού να με κόψει τό τε εμένα, ήμουνα και μικρός, να πάω να τον βρω μόνος μου...; Μου τά λεγε μετά από χρόνια ο αλήτης, για να μου κάνει μαύρη την καρδιά. Αρχισαν οι οργανώσεις, το μπαμ-μπουμ, κρακρακρακρακρακρακρα να πηγαίνουν οι σφαίρες κάθε βράδυ, εκεί στην Ομόνοια, πάνω στις τσίγκινες στέγες... κι ήρθαν και με μπλέξανε κάτι του ΕΛΑΣ, για την πατρίδα, ρε πατριώ τη του Εφεδρικού που λέγαν εκεί, και μπλέχτηκα, έγινα και μάγειρας, μας ανέβασαν στη Χασιά, Δεληβοριάς, Φουρτούνας, Φουντούκης και Σία, κοπε­ τόν Φλόγας, καπετάν Διαμαντής, εγώ μάγειρας, ο ύ τε όπλο, τίποτε. Και γίνεται, που λες, μια υπόθεση και γίνεται μεγάλος ντόρος. Φτιάχνουν οι Ελασίτες πάνω στο βουνό λέσχη αξιωματι­ κών! Αμάν! Και ξεσηκώνονται οι αντάρτες, κι αυτό που πολεμάμε, αυτά φτιάχνουμε και μεις και τι θα γίνει συναγωνιστή, λέσχη και στους αξιω ματικούς καλύτερες μερίδες; Και οι γυναίκες τω ν καπεταναίων, Σπίθα, Αθηναίου, ψάχνανε τα καλύτερα γλυκά και οι αντάρτες οι καημένοι... ερχόνταν και μου λέγανε συναγωνιστή έχει περίσσευμα; και το υς έδινα. Τέτοια γίνανε κι ήρ­ θαν μετά και στρίμωξαν εμένα, συναγωνιστή να δίνεις ίδιες μερίδες σε όλους, ή όλοι κόκαλο με κρέας ή όλοι σκέτο κρέας., έφταιγα, τάχα, εγώ. Αρχίσανε κατόπι να ετοιμάζονται, φύγαν οι Γερμανοί, Δεκεμβριανά, θα πάμε να ξεμουδιάσου­ με, να λένε ... και τα παράτησα κι έφυγα. Κρυβόμουνα, τη φυλαγόμουν τη δουλειά, αλλά άντε, λέω, να βγω, μπας κι έβρω κάνα μερο­ κάματο, να βγάζω και γω τη ν υποχρέωση στο θείο μου και να μην είμαι βάρος. Με βλέπει κά­ ποιος, με ήξερε, πού τ ' άφησες το τάγμα σου, και με ρίχνουνε στο υπόγειο του Σκούτα, πίσω το θ έμ α του μ ή να

ms

απ' το ν Άγιο Βλάση, Σκούτας, είχε το κράτος τις αποθήκες το μονοπώλιο, αλάτι-πετρέλαιοοπίρτα, εκεί με κλείσανε. Πέντε μέρες, μόνο παπούτσια έβλεπα να περνάνε, κανείς δεν ήρθε να με δει, μόνο του θείου μου η γυναίκα, η Παγωτατζίνα, απ' το παράθυρο με ρώτησε καλά είσαι; Την έκτη μέρα μας μαζεύουνε, φάλαγγα, άγνωστη κατεύθυνση. Αγροφύλακας Καράμπελας, Δημητρέσης, Παπανίκας, εγώ και κανα δυο άλλοι. Πάμε κατά πάνω, Θήβα μεριά, εγώ φοράω ένα φαρδύ χοντρό και πάμε. Και οπισθοχωρούνε τώρα οι τελευ τα ίες φάλαγγες από την Αθή­ να, σταματούσαμε εμείς για τσιγάρο, για σταφίδες, ξέρω 'γω τι, και περνούσανε αυτοί για το Γαλαξείδι, για τα νέα σύνορα, λέγανε, του ΕΛΑΣ. Και με ρωτάει ένας τους -είδ ε το σακάκι και δεν του κάθισε καλά- λιποτάκτης, του λέω, τράβηξε κατά πάνω μου να με καρφώσει. Ευτυ­ χώς το παιδί που μας πήγαινε το ν κράτησε, συναγωνιστή αυτοί είναι δικοί μου, τράβα το δρό­ μο σου, του λέει, και γλίτωσα. Ήταν καλό το παιδί. Μα πώς τα λ ες έτσι, δεν βλέπεις, φιρί-φιρί το πάει; Πες κάτι άλλο κι άστονε να φύγει... Πάμε, πάμε, φτάνουμε κατά τη Θήβα, πέφτουμε σε χιονοθύελλα. Δεν έβλεπ ες τον άλλο, με τη φωνή και προχωρούσαμε. Λέω θα φύγω. Κάποια στιγμή βλέπω αραιώσαμε πολύ, δίνω μια και βγαίνω απ' τη γραμμή και κρύβομαι σε κάτι πουρναράκια, είχα και δυο κουβέρτες στην πλάτη, άμα ρίξουν και σταθώ τυ χ ερό ς και με πάρουν μαλακά οι σφαίρες, χύθηκα μες στη θύελλα και λούφαξα. Πόσο έμεινα εκεί, βγήκα, παραπλανήθηκα να περπατάω, μούσκεμα, μέχρι το κόκαλο μ' είχε περάσει, από κει την άρπαξα κιόλας και την πάτησα, πέφτω σ' ένα χωριό. Όλοι απάνω μου, συναγωνιστή πώς από δω, εμείς είμαστε τελευτα ίοι τω ν διαβιβάσεων και μαζεύουμε τα κα­ λώδια, τους κάνω, έχουμε κάτι μουλάρια παρακάτω και θα συνεχίσουμε την πορεία που πή­ ραν αυτοί. Πάω στην πλατεία, βλέπω ένα καζάνι έβραζε γάλα, άλλοι τρυπάγανε με την ξιφ ο­ λόγχη τα κουτιά να πιούνε, εγώ, να πω την αμαρτία μου, βρήκα ένα κουτί κονσέρβας απ' την ντομάτα και πήγα να το βάλω, με παρατηρήσανε, μου λέει θα πιούνε κι άλλοι, πού πας μ' αυ­ τό το ν παλιοντενεκέ; Βρέθηκε ένας, έτσι σαν καχύποπτα μούφερε μια καραβάνα. Το κόβω για Ελευσίνα. Βαράω, βαράω, φτάνω σ' ένα ξάνοιγμα, πέφτω σε κάτι τελευταίους, οπισθοφυλα­ κές, γιατί γυρίζεις πίσω, χαρτί έχεις, μου λέει ένας, πού πας συναγωνιστή, ρε, παιδιά έναν γαϊδαράκο είχα δώσει και με ειδοποίησαν τώρα με την οπισθοχώρηση να κάμω τρόπο να τον πάρω, πίσω κατά την Ελευσίνα σ' ένα ύψωμα, ξέρω 'γω, είπα τέλ ο ς πάντων εκεί, συνεχίζω, φεύγω. Φτάνω προς το Κόκκινη, ήταν ένα ποτάμι φουσκωμένο, βλέπω απέναντι καμιά δεκαριά καβαλαραίους, καπεταναίοι, γυρίζανε. Πού πας προς τα κει, ρε συναγωνιστή, θα σε πιάσουν, πάω στο γαδαράκο μου, ξανά τα ίδια εγώ, φεύγω κι από κει, μ' αφήσανε, δε με πειράξανε. Μόλις έπιασε η νύχτα, τακ με το φακό με σταματάνε της ορεινής ταξιαρχίας κοντά στο αερο­ δρόμιο τη ς Ελευσίνας, αλτ! τις εΐ; Έ λλην πολίτης, λέω... Μας πήγαν στον Ασπρόπυργο, ζεστό, κάτι κουβέρτες, το πρωί στη διεύθυνση αστυνομίας για ανάκριση και στο Μαράσλειο, στον Ερυθρό, και μας δώ κανε αρκετά τρόφιμα κι ένα μπόγο ρουχισμό και σηκώθηκα και πήγα σπίτι μου. Κι έφυγα. Τώρα τι να κάνω; Να μείνω με το θείο μου και να τρώω καλπαζιές ή ν' ανέβω στη Μακεδονία και να βρω το ν πατέρα μου και τ ' αδέλφια μου; Κάθισα σκέφτηκα, σκέφτηκα, λέω τώρα πού να πάω, τι συνέπειες θα βρω εκεί πάνω, είχα κι αυτό το άλφα διαφορά στο επίθετο, τό τε με τη ν ανταλλαγή, κατάλαβες, εγώ ήμουνα μαθημένος αλλιώς και την άφησα έτσι τη δουλειά, στο φλου. Έστειλα μόνο ένα γράμμα και μια φωτογραφία και αυτό ήτανε. Ε, άρχισα να δουλεύω από δω κι από κει, ανοίγαμε κάτι βόμβες και πουλάγαμε το μ ο λ ύ β ι... είχα πέσει πάνω σε κάτι αποθήκες με στρατιωτικό υλικό κι άρχισα να κουβαλάω στο σπίτι, το γέμισα το δωμάτιο, έτοιμος να πουλήσω ήμουνα, θάπιανα την καλή, γερά λεφ τά τό τε, πάει ο θείος μου ο προκομμένος και με καρφώνει στις αρχές! Με πιάνουν, με ρίχνουν μέσα. Απ' τη ζήλεια του, μη σηκώσω κεφάλι.

Εκεί λαβαίνω μια επιταγή, από τ ' αδέρφια σου, λέει, τίποτ' άλλο. Τα λεφ τά στη φυλακή ξερολούκουμο μου φάνηκαν. Ε, κάποτε βγήκα. Το '46 το Μάιο βρισκόμουν στην Εκάλη, στο 502 Τάγμα Πεζικού. Και παίρνω ένα γράμμα πάνω από τα παιδιά και λέει ότι το γέρο τον σκότωσαν τον Αύγουστο του '44 οι ταγματασφαλίτες. Ε, μόλις έμαθα ότι πάει ο γέρος και το ν έφαγαν οι πουλικοί, αρπάζομαι εκεί κάτω με κάτι α ­ ξιωματικούς και με πάνε στο διοικητή. Και διοικητής ο α λήτης ο Ιωαννίδης. θα σε κανονίσω στην άσκηση, μου λέει. Καμιά πουτάνα μπορείς να κανονίσεις, εμένα όχι, γυρίζω και του λέω. Με μαζεύουν και με στέλνουνε στο τάγμα σκαπανέων, ανεπιθύμητοι, στο Κορωπί, να με ση­ κώσουν αργότερα για Μακρόνησο. Μάλιστα ήταν εκείνες τις μ έρες για την επάνοδο του βασι­ λιά ή όχι και ψηφίσαμε κι εμείς οι φαντάροι, όλοι αριστεροί, ανεπιθύμητοι, και βγήκαν πολλά «όχι»! και τρελάθηκαν οι Κορωπιώτες, γιατί όλοι αυτοί ήταν εθνικόφρονες και κατάλαβαν μετά ότι οι φαντάροι... Με τα πολλά, γλιτώνω τη Μακρόνησο, με δίνουν απολυτήριο και με|διώχνουν ως ανεπιθύμη­ το. Αργότερα την εξαγόρασα. Γι' αυτό μου στείλαν τό τε την επιταγή στη φυλακή τ ' αδέλφια μου, μερίδιο απ' την αποζημίω­ ση.

0 θείος μου, πώς ν' απαλλαγούν τώρα από μένα, να σηκωθώ να φύγω μεσ' απ' το σπίτι, βρί­ σκουν μια κομμώτρια να με παντρέψουνε... το '49 γίνονται αυτά. Αυτή είχε κι ένα νόθο, ένα κορίτσι από αυτομολήσαντα Ρώσο στους Γερμανούς. Τον είχαν σε στρατόπεδο, εδώ στα με­ τόπισθεν, τόσκασε, το ν μάζεψε αυτή, του έπλυναν τα ρούχα και την γκάστρωσε, τον έκρυψε, τους έπιασαν, και στις φ υλακές Αβέρωφ γεννήθηκε το νόθο, το βάφτισε και μια τσατσά, να το έχει δικό της, άμα βγούνε. Φύγαν οι Γερμανοί, τους έβγαλαν, την κοπάνησε ο Ρώσος... Τι ατί­ θαση ήταν... το νόθο, δε λέγεται. Το τι ξύ λο έφ αγε αυτή από μένα! Το '50 γεννιέται και το παιδί. Τούδωσα του πατέρα μου τ ' όνομα. Εγώ, πότε δούλευα, πότε δε δούλευα. Ένα... μεσημέρι θάτανε, έρχονται και με φωνάζουν. Ρε Μπουρντά, μου λένε, σε ψάχνει κάποι­ ος στην πλατεία, δεν τον έχουμε ξαναδεί. Με πολιτικά είναι, πάντως. Έχει και μια φωτογρα­ φία σου και ψάχνει. Καλά, λέω , τραβάτε σεις κι έρχομαι. Και τσιμουδιά. Αυτή η δουλειά τώρα γίνεται το '52, εκεί. Τραβάω κι εγώ, μπαίνω στο καφενείο και το ν κοιτάζω απ' τα τζάμια. Τον βλέπω μιλάει στο πε­ ρίπτερο. Δεν τον ξέρω , πρώτη φορά το ν βλέπω. Τραβάτε, λέω, φ έρ τε τον εδώ, να τον δούμε από κοντά. Κάθομαι εγώ πάλι στα τζάμια, κοιτάζω έξω . Μπαίνει αυτός, εγώ δεν τον βλέπω, τον ακούω όμως... ο ύ τ' αυτός με βλέπει. Ρε παιδιά, ψάχνω αυτόν τον Μενιδιάτη -λ έ ει αυτός τώρα μέσα στο καφενείο, εγώ ακούω τώ ρ α - παλιός Μενιδιάτης είναι, Μικρασιάτης, και δείχνει τη φωτογραφία. Κάποια στιγμή τους βλέπω μιλάνε, αλλά τι λένε δεν ξέρω. Ε, με τα πολλά με φωνάζει ο καφετζής: ρε, Μπουρντά, έλα να γνωρίσεις το ν αδελφό σου! Αγκαλιαστήκαμε, φ ιληθήκαμε, μούπε για το γέρο, μούπε για τον α δελφ ό μας το Γιάννη ότι σ κοτώ θηκε κι α υ τό ς στο βουνό, στον εμ φ ύ λ ιο ... κι έτσι γνω ριστήκαμε ... Μπουρντά και Μπουρντά, μου λέει, βρε αυτός αλλιώς λέγεται, τους έλεγα εγώ, τίποτ' αυτοί. Πού να ξέρω ότι έτσι σε φωνάζουνε οι Μενιδιάτες! Τον πήγα σπίτι, μας γνώρισε, τη ν άλλη μέρα έφυγε, δούλευε βοηθός σέ φορτηγό, άρχισε ε ρ ­ χότανε συχνά. Σ' ένα δυο χρόνια τον ρίξανε στρατιώτη στο Γουδί, οδηγός, τι κουραμάνες μας κουβαλούσε με την καναδέζα, τι κρέατα, και τι δεν έφ ερνε, τ ' άφηνε στην πόρτα κι έφ ευγε. Λαθραία. Κρυφά. Γκελ μπουρντά, με φώναζε ο παππούς μικρό κι αυτοί στο Μενίδι το κρατήσανε.

ΤΟ θέμα του μιμ

sm

To '55 -απολύθηκε ο αδελφός μου, έφ υ γ ε- καλοκαίρι ήτανε, μια Τετάρτη. Η γυναίκα μου και τα παιδιά είχαν ανέβει στο σανατόριο τη ς Πάρνηθας και τάχα παραθερίζανε, τάχα δουλεύανε και λίγο. Εγώ ανέβαινα το Σάββατο. Κείνη τη ν Τετάρτη τι μ' ήρθε, παίρνω κάτι καλούδια κι ανεβαίνω να το υ ς δω. Μπαίνω μέσα στο αντίσκηνο, τα παιδιά έξω παίζανε, μεσημέρι τώ ρα, και τη ν πιάνω πάνω στο κρεβάτι να παίζει κολτσίνα με τον δικό τη ς μετά το ... Τα παρατάω φεύγω, πάω στην Αγία Τριάδα της Πάρνηθας, τα πίνω και γυρίζω στο σανατόριο. Μαθαίνω τη γυναίκα μου τη ν πήρανε με ακατάσχετη αιμορραγία, γιατροί-νοσοκομεία, με τα πολλά μας λένε έξι μήνες ζωή... Κι έτσι το Μάιο του '56 βρέθηκα χήρος με δυο παιδιά και χωρίς δουλειά. Τώρα τι να κάνω; Δίνω κι εγώ το νόθο για υιοθεσία, σ' έναν πλούσιο, κι αργότερα παντρεύτη­ κε, μεγάλη και τρανή. Κι ένα παιδί τη ς βγήκε κοκκινομάλλης. Από του Ρώσου το σπέρμα. Και το συμβάν δεν το συζήτησα ποτέ με τη γυναίκα μου, όσο έζησε. Και τη θρήνησα. Για καλή μου τύχη το '57 μπαίνω στην Ηλεκτρική. Αρρώοτησε ένας εργαζόμενος και κάποιο φιλαράκι λέει δεν έρχεσαι στη θέση του; Πήγα, μ' είδαν καλό και μετρήθηκα δικό τους. Ένα πρωί, να στήσουμε μια κολώνα, είχε πέσει ένα αυτοκίνητο πάνω της, πάμε συνεργείο. Όλα εντάξει, τελειώ σαμε, καθόμαστε για κολατσό. Εκεί που τρώ γαμε, ένας εναεριτής έπαιζε μ' ένα κομμάτι σύρμα. Πώς κάνει έτσι και καρφώνεται στο μάτι του και χύνεται όλο κάτω! Πά­ ει το μάτι του! Στο δικαστήριο, ο μάγκας μετά, για να βγάλει σύνταξη, τάχα ότι έπεσε το σύρμα πάνω απ' την κολώνα, ο μόνος που το ν υποστήριξε ήμουν εγώ. Είχε τέσσερις κόρες, τάχα να βοηθήσω, μ' άρχισε κιόλας εκεί κάτι συνδικαλιστικά για τα θηρία που ρουφάνε το δίκαιο του εργάτη, πήγα στο δικαστήριο και είπα ψέματα, χάνει αυτός τη δίκη κι εμένα μ' απολύουνε, θα έπαιρνα τρια­ κόσιες χιλιάδες σύνταξη και πήρα είκοσι πέντε. Πάλι άνεργος. Κι έτσι έμπλεξα με τα λουλούδια. Χαράματα στην αγορά, γέμιζα το πανέρι με λουλούδια, έ ­ παιρνα το ν Ηλεκτρικό, έβγαινα στον Περσία και τα πουλούσα σε κυρίες καθώς πρέπει. Ώσπου ένα ξημέρω μα κάνω να φύγω και γυρίζει το παιδί και μου λέει: κι αν χτυπήσει κανείς τη ν πόρτα, εγώ μόνος μου τι κάνω; Και πήγα και ξαναπαντρεύτηκα. Κι η μια γυναίκα μου βγήκε στρούντζα κι η άλλη μούντζα. Κι έτσι έγινε η δουλειά. Κι έμεινα στο λουλούδι. Και παράπονο δεν είχα, μια χαρά με πήγε το λουλούδι. Κατέβαινα και τ ' απογεύματα κάτω στο Διόνυσο κι έκοβα πυξάρι, το έκανα ματσά­ κια για το άλλο πρωί και μοσχοβολούσε το σπίτι. Και με το ν αδερφό μου βρισκόμασταν κάθε τόσο και λιγάκι, πότε αυτός, πότε εμείς. Κατεβάζω μια μέρα έναν για πυξάρι και δεν ήθελε να φύγει, όσο έκοβα εγώ με το σβαρνά τις πρασινάδες, τόσο ξέσπαγε το άρωμα, τι άρωμα είναι αυτό, παγκοσμίου Ελλάδος, μου λέει, αν είναι να ζήσεις δέκα χρόνια, θα ζήσεις άλλα τόσα. Άκου, παγκοσμίου Ε λ λ ά δ ο ς!... κι αυτό μ' έσωζε ... δεινοπαθούσα, όταν ανέβαινα, πεντακόσια μέτρα στη χαράδρα έμπαινα, έκανα η­ μίχρονο στην ανηφόρα, στη γυναίκα δεν έλεγα τίποτε ... αλλά η δουλειά είναι μία, ότι... ...ώσπου έχασα το παιδί και... ... Τα καίνε οι αλήτες. 0 Έ λληνας ξύπνιος είναι μόνο στην προστυχιά, στην ατιμία, στο ξεφ τίλισμα, αλλά για τον τόπο του δεν το ν ενδιαφέρει. Κανένας δ ε δουλεύει, έχουν έρθει διακόσιες πενήντα χιλιάδες Αραπάδες κι Αλβανοί και δου­ λεύουν οι ανθρώποι. Κι οι δικοί μας μόνο νοιάζονται για πρόωρη σύνταξη. Στο Μενίδι πουλάνε γη. Βρε, τους λέω, όταν πουλάς γη είναι σαν να πουλάς τη ζωή σου. το θέμα του μ ή να

Όταν όλη η Αθήνα είναι η Ελλάδα. Κι ήταν ωραία η Αθήνα, ήταν ωραία ... θυμάμαι, μικρός α­ κόμη, παρακαλούσα τον παππού να μου γράψει στο χαρτί τι προϊόντα τελείω σαν στο μαγαζί, να κατέβω εγώ να τα φέρω, για να κατέβω να χαζέψω τη ν Αθήνα.

0 αττικός ουρανός ... ερχόταν τ ' ανίψια μου και θυμάμαι να μας δώσεις νερό αθηναίικο, έ λ ε ­ γαν. Τώρα έγινε κουρελού η Αθήνα, κι όμως, πάλι, εκεί ξεπ έφ του ν όλοι. Αφού δεν έχει κόσμο, τι να το κάνεις; Από τη γη ζούμε κι η γη μάς ξαναπαίρνει πάλι. ... Η δουλειά είναι μία, ότι χάσαμε το υ ς πάντες και τα πάντα κι απάνω που έλεγα κάθε φορά να κάνω μια καινούρια ζωή, το ένα χτύπημα πίοω από τ ' άλλο. Κι όπου φ τω χός κι η μοίρα του. Αλλά και πάλι καλά κρατήθηκα και την περπάτησα τη ζωή κι εγώ που έπρεπε να γίνω το μ ε ­ γαλύτερο κακοποιό στοιχείο... όλα με πήγαν κόντρα και κανείς δεν βοήθησε ... ο παππούς ή­ ταν εκεί στην πατρίδα μεγάλος και τρανός κι εδώ πέθανε απ' την πείνα, ανάθεμα το Βενιζέλο που μας ξερίζω σε από την πατρίδα για να κάνει τη ν Ελλάδα μεγάλη. Αυτός μας κατέστρεψε. Αυτός κι ο παπατζής. Αυτοί είναι οι δυο μ εγά λες συμφορές μας... ... Μόνο με σας τα ταίριαξα τα πράγματα κομμάτι παράδεισο οτη ζωή. Και τα μιλώ σε σας, ν' ακούνε οι ανθρώποι. ... Κάθε φορά που έρχομαι, ταξίδια ξεχρεώ νω . Εκείνα που χρωστάω στο γέρο μου. Ταξίδια, ευκαιρίες χαμένης μου ζωής...» Είπε κι ησύχασε. Φώλιασε ύστερα στην τσέπη του τα κάτι ψιχουλάκια, δίπλωσε το τραπεζο­ μάντιλο και χάθηκε στο βάθος του ονείρου. Το πρωί πρώτη σηκώθηκε η νύφη το υ κι είδε τη ν αλλαγή: - άντε έχουμε γενετούρια, βγήκε απ' το τσόφλι το πουλί, κι έτοιμο είναι να πετάξει!... Και το τραπεζομάντιλο; Εγώ το δίπλωσα και τ ' άφησα όλη νύχτα έξω ...; Ανομολόγητα σ' ανθρώπους της μοναξιάς των κήπων μυστικά. Μόνο με το δειλό του κίτρινο σάς μαρτυράει το φεγγάρι να γνωρίζετε μέσα απ' τα σπλάχνα του πράσινου χρυσού τ' ανείπωτα του κόσμου στα πλάσματα που κρύβονται απ' τη μέρα. Σκιές ανταύγειες των νυχτερινών καρπών απ' τη στενή σοδειά μιας καλοκαιρινής λωρίδας κήπου, μέσα σας δέχεστε ο νεκρός να σεργιανάει τ' ανήσυχα όνειρά του και κοινωνεί παράδεισο από τη γλύκα των βλαστών σας. Ατέλειωτα ταξίδια νεκρών αγαπημένων που φωλιάζετε, με τη βοήθεια που γεννάει η νύχτα στο βάθος της ψυχής, μέσα σέ θαύμα θερινό! □

Έργα του; Χρονικό μιας πρεμιέρας. Διηγήματα, Εξάντας, 1997 Ο ταχυδρόμος τω ν ονείρων. Παίχτηκε το χειμώνα του 1998 από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Σερρών

ΤΟ θέμα του μ ή να

ψ φ !

ΑνΟρέας IMpu: Ο Μ αινάτης I /I / I

εν είναι δυνατόν. Δεν μπορώ να το ομολογήσω σε κανένα. Χτες μπήκα σ' ένα κατάστημα ωδικών πτηνών και περιέγραψα το πουλί. «Είναι κατάμαυρο με μία κίτρινη κπλίδα, έναν απαίσιο κύκλο, γύρω I I από το αριστερό του μάτι», εξήγησα.

- Μα είναι απλό. Πρόκειται για χαρακτηριστική μάινα. Είναι της οικο­ γένειας των κορακοειδών. Μαινάτη, είναι η επίσημη ονομασία του, κατάγε­ ται από τις Ινδίες.

- Κι αυτό το δακτυλίδι γύρω από το μάτι; - Κοιτάξτε αγαπητέ μου και τα πουλιά είναι όπως οι άνθρωποι, με τις ιδιο­ μορφίες τους.

- Ιδιομορφίες; - Άλλος έχει μία ελιά στο μάγουλο, άλλος ένα μεγάλο σημάδι κάπου αλ­ λού. Ακόμα βέβαια και στο χαρακτήρα, δεν έχουμε τόσες διοφορές στο χα­ ρακτήρα; αναρωτήθηκε θυμόσοφα και αναστενάζοντας ο έμπορος. Τον κοίταξα θυμωμένα. Πήρα ταξί και επέστρεψα στο σπίτι. Έβγαλα τα κλει­ διά και άνοιξα σπρώχνοντας τη βαριά πόρτα. Ευτυχώς, σκεφτόμουνα, που δεν μου γίνεται η ίδια επίθεση και στην επιστροφή.

/I

Έχω μία εβδομάδα, οχτώ μέρες σήμερα, στο Νέο Κόσμο. Καινούρια συνοικία, καινούρια δουλειά, καινούρια ζωή. Γύρισε, επιτέλους. Μπήκε το νερό στ' αυλάκι. Την προηγούμενη Δευτέρα που ξεκίνησα για το γραφείο, σιγοτραγουδούσα μετά από χρόνια. Άκουγα τη φωνή μου και δεν την αναγνώριζα. Ρωμαλέα

και απαιτητική. Και το τραγούδι μιλούσε για ξεχασμένες αγάπες που καλά κάνανε και λησμονηθήκα­ νε. Ήταν η ώρα εξήμισι το πρωί ο πρώτος ήλιος έσκαγε στον Υμηττό, η μέρα έμοιαζε ζεστή και ο καθαρός αέρας φούσκωνε τα πνευμόνια μου. 0 δρόμος εντελώ ς άδειος. Μια στριγγή κραυγή μού έκοψε το αίμα. Κοκάλωσα. Μπροστά μου, στο καπό παρκαρισμένου αυτοκι­ νήτου, έστεκε ένα πουλί κατάμαυρο και με παρατηρούσε. Έκρωζε βραχνά και απειλητικά έτοιμο να μου ριχτεί. Συνήρθα κι άφησα ένα δυνατό γέλιο. Κρα, ανέκραξα κι εγώ μιμούμενος τη φωνή του και κούνησα την τσάντα μου προς το μέρος του, για να το φοβίσω. Το πουλί δεν πτοήθηκε. Σαν να μην σήκωνε από αστεία. Αποχώρησα ενοχλημένος που μου έκοψε το τραγούδι στη μέση, αφήνοντάς το ακίνητο πάνω στο καπό. Στο γραφείο στην περιοχή τω ν Εξαρχείων, με καλοδέχτηκαν. Κέρασα γλυκά για τα καλορίζικα. Ήμουνα ο καινούριος λογιστής. Οι τρεις κοπέλες με κοίταζαν μεγαλόθυμα. Η καθεμία τους υποσχό­ ταν πράγματα διαφορετικά.

- Μάλιστα κύριε προϊστάμενε, χαμογελούσαν.

0 διευθυντής της εταιρείας δεν έκρυβε τον ενθουσιασμό του με μένα. Το βράδυ της Δευτέρας της πρώτης μέρας στη νέα μου δουλειά, πήγα μόνος σινεμά, έφαγα μόνος σ' ένα πολυτελές εστιατόριο. Έπινα αργά το κόκκινο κρασί μου, το απολάμβανα και αυτοσχέδιαζα ψύχραιμος, εκπονούσα σχέδια για το μέλλον. Την Τρίτη, καθώς άνοιγα τη βαριά πόρτα του σπιτιού μου, το πουλί μπερδεύτηκε στα πόδια μου, φτεροκοπούσε άγρια ανάμεσά τους και χτυπούσε με γδούπο πάνω στην καινούρια μου τσάντα. Αρπάχτηκα από το χερούλι της εξώπορτας για να μην πέσω κάτω. Το πουλί σηκώθηκε στο ύψος του κεφαλιού μου και στριφογύριζε ολόγυρά μου. Εγώ ανέμιζα αδέξια την τετράγωνη τσάντα για να προφυλαχτώ. Κατόπιν πέταξε και ανέβηκε πάνω από τη διώροφη μο­ νοκατοικία όπου έμενα, κρώζοντας επίμονα. Το παρακολούθησα κατάπληκτος και είδα ότι είχε σταθεί στην κορυφή ενός μεγάλου ξύλινου περι­ στεριώνα στην πολυκατοικία απέναντι από το σπίτι μου. Άλλο πάλι και τούτο, σκεφτόμουνα ανήσυχος. Στο λεωφορείο όμως γέμισα σκέψεις ευχάριστες και ανάλαφρες. Όλα πηγαίνουν κατ' ευχήν κι εκείνο το πουλί δεν ξαναφάνηκε, ή καλύτερα, έκανε δύο μέρες να φανερωθεί μπροστά μου. Ωσάν να μου 'χε δώσει διορία. Γιατί είναι τρεις μέρες τώρα που ορμάει επάνω μου κάθε πρωί, μόλις ανοίγω την πόρτα να ξεμυτίσω από το σπίτι μου. Σηκώνω την τσάντα να προφυλαχτώ, το χτυπάω με τις αιχμηρές γωνίες της, κρώ­ ζει αυτό και φτεροκοπά. Παρόλο που ξυπνώ πολύ νωρίς, σηκώνομαι πέντε η ώρα για να το αποφύγω, αυτό στέκεται απ' έξω και με περιμένει. Το πήραν, νομίζω, χαμπάρι οι γείτονες που με παρατηρούν αθέατοι πίσω από τις γρίλιες. Γιατί κάνει θόρυβο απερίγραπτο με τους κρωγμούςτου, τα φρικτά τσιρίγματα, τα σφυρίγμα­ τα και τα φτεροκοπήματά του. «Τι έχει το πουλί μαζί σου; Τι του 'κάνες;» με ρώτησε ένα μεσημέρι η κοκαλιάρα γειτόνισσα της απέ­ ναντι πολυκατοικίας, στην πρώτη κουβέντα γνωριμίας που ανταλλάξαμε. «Μπα σε καλό σου», συ­ μπλήρωσε αποδοκιμαστικά. Όσο κι αν φαίνεται απίθανο, η ζωή μου έχει κλονιστεί, μέσα οε μία εβδομάδα. Άνευ αιτίας, ή εκ του μηδενός που θα 'λ εγε κανείς. 0 εκνευρισμός και το άγχος φαίνονται ως κύρια γνωρίσματα του χαρακτήρα μου, εμένα που 'μουνα παράδειγμα ψυχραιμίας και αυτοελέγχου. Στη δουλειά μου με κοιτάζουν ήδη με δυσφορία και συγκατάβαση, στη γειτονιά με θεωρούν τελεσί­ δικα ύποπτο και οι λίγοι φίλοι μου, είναι αγανακτισμένοι μαζί μου. Για το πουλί δεν κάνω σε κανένα κουβέντα. Και τι να τους πω. Ότι αυτό ευθύνεται για τον πανικό μου; Ποιος θα το πιστέψει. Δείχνει και είναι όντως παράλογο, κάτι τέτοιο. Προσπαθώ να καταλάβω το λόγο της απρόβλεπτης αυτής συμπεριφοράς του πουλιού απέναντι μου και δεν τον βρίακω. Πότε το αποδίδω στο κίτρινο ηλεκτρίκ χρώμα της μπλούζας μου την πρώτη μέρα που με αντίκρισε στο δρόμο, ότι το ερέθισε το

γυαλιστερό χρώμα, πως του σπαράλιασε το νευρικό ούστημα. Γιατί ήτανε εντελώ ς το ίδιο με το κί­ τρινο του ματιού του και των δύο σαρκωδών λοβών της χθαμαλής κεφαλής του. Ίσως πάλι να έχει να κάνει και με μνήμες το μίσος του. Με μνήμες του πουλιού δηλαδή. Το αποδίδω ακόμα, αυτό το μίσος, στην υφή του δέρματος της τσόντας μου ή στην ανίχνευση κά­ ποιας ξένης και ανεξίτηλης μυρουδιάς επάνω μου, και βρίσκω όλες αυτές τις νοητικές ακροβασίες μάταιες και αδιέξοδες. Όσο κι αν φαίνεται γελοίο όμως, το πουλί καραδοκεί μόνιμα έξω από την πόρτα μου, έτοιμο να μου βγάλει τα μάτια. Και τρόπο δεν έχω να το αποδιώξω και να το ξορκίσω. Τρόπο δεν έχω άλλο, να απαλλαγώ απ' αυτό. Γιατί δεν θα με κάνει ζάφτι εμένα ένα μαύρο πουλί της οικογένειας των κορακοειδών. Μία μάινα. Έστω ένας μαινάτης. Ένας μαινάτης που μαίνεται πια εναντίον μου. Για ό,τι έκανα πάντως ευθύνη δεν φέρω καμία. Ούτε ενοχή έχω. Αναγκάστηκα να το κάνω. Νύχτα μπήκα απόψε στο σπίτι μου στο Νέο Κόσμο. Δεν ξάπλωσα καθόλου. Περίμενα να πάει η ώρα τέσσερις το πρωί, να έχει απόλυτη ησυχία για να σκαρφαλώσω, να πηδήσω στο δώμα της απέναντι πολυκατοικίας, να σκορπίσω σπόρους στον περιστερώνα μέσα και απ' έξω, ολόγυρα απ' αυτόν, να κάνω ένα στρογγυλό όμικρον, ένα δακτυλίδι από σπόρους σιταριού βρασμένους στο δηλητήριο. Πώς γουργούριζαν τα κακομοίρα τα περιστέρια στο σκοτάδι. Όμως, έπρεπε κι εγώ να ζήσω. Σας το εξήγησα. Πολύ πρωί σήμερα, η κοκαλιάρα γειτόνισσα πηγαινοερχόταν αμίλητη και κουβαλούσε τα πτώματα. Τα ψόφια τυμπανισμένα περιστέρια της, στον κάδο των σκουπιδιών. Έγινε ταραχή μεγάλη στη γειτονιά.

«0α κολλήσουμε όλοι τύφο, να φέρεις το δήμο να τα πάρει», της φωνάζανε ψηλά από τα μπαλκό­ νια. «Τι αρρώστια κολλήσανε τα πουλιά και ψοφήσανε όλα κι ούτε ένα δε σώθηκε»; αναλογίζονταν δυνα­ τά οι γειτόνοι. «θα είναι άραγε μεταδοτική και στους ανθρώπους»; Πίσω από την μπαλκονόπορτα, με κατεβασμένη την κουρτίνα, εγώ χαμογελούσα σαρδόνια. 0α ησύ­ χαζα πια. Καλά προδιαγραφόταν πλέον η ζωή μου. Κανένα σύννεφο στον ορίζοντα. Με τι κακία και μίσος έπεσε πάνω μου σήμερα, Δευτέρα, ώρα τέσσερις και μισή το απόγευμα, καθώς επέστρεφα από τη δουλειά μου, η απαίσια μαύρη μάινα με τον κίτρινο κύκλο γύρω από το ένα, το α­ ριστερό της μάτι. Με αιματοκύλησε. Μόλις που πρόλαβα να χωθώ ζωντανός μέσα στο σπίτι. Χτυ­ πούσε μετά πάνω στα πατζούρια και τα σίδερα της εξώπορτας και με φωνή υπόκωφη ανέκραζε, θαρρώ, ένα όνομα. Ένα όνομα γυναικείο. Από το σπίτι δεν μπορώ να βγω πια. □

Έργα του: Ένα μήλο, ένα κυδώνι, ένα κλωνί βασιλικό, Ιθάκη, 1982 0 φόβος της έκρηξης, Ζαχαρόηουλος, 1987 Ιστορίες συμπτωματικού ρεαλισμού, Οδυσσέας, 1990, Νεφέλη, 1993 0 χαρτοπαίχτης έχει φοβηθεί, Νεφέλη, 1994 Τα ανίσχυρα ψεύδη του Ορέστη Χαλκιόπουλου, Καστανιώτης, 1995 (Κρατικό βραβείο μυθιστορήματος 1996) Τα γέλια, Καστανιώτης, 1998

M x i-T jo ju u ij.n

Diipoc ΤαιοόπαυΑϋζ: Ο προηγούμενος

ί εν αρνούμαι πως ορισμένες συμπτώσεις μπορούν ενίοτε να σε Λ αφήσουν άναυδο. Κάποιοι άνθρωποι, κατά τα φαινόμενα, έλ / 1 κουν σαν μαγνήτες όλη την ευδαιμονία ή την κακοδαιμονία της I I υφηλίου, δείχνουν να φ έρουν ανεξίτηλη τη σφραγίδα του πε/ I πρωμένου. Εάν όμως κατορθώσεις και ξεπεράσεις την αρχική J L bX σου κατάπληξη μπροστά στη βαναυσότητα ή στη γενναιοδω ­ ρία του δικού τους ριζικού, εάν απομονώσεις και καταγράψεις νηφάλια καθένα από τα βήματα που τους οδήγησαν στην κορυφή ή στα τάρταρα, δεν πρόκειται να διακρίνεις καμία έξω θεν επέμβαση, κανέναν θείο δά κτυ λο, μονάχα μια μακρόσυρτη, κουραστική διαδοχή ορθώ ν ή ε ­ σφαλμένω ν επιλογών. Αντί για ένα εμπνευσμένο χειρόγραφο, θα δια­ βάσεις μια μονόχνωτη, λογιστική έκθεση πεπραγμένων. Έτσι και με άκουγε τώρα η Μάρθα, η γυναίκα μου, θα πεταγόταν πάλι και θα καυτηρίαζε την επαγγελματική μου διαστροφή, τις ανυπόφορες ορθολογικές μου παρωπίδες. Η Μάρθα είναι καλλιτέχνις, μια γνωστή αλλά όχι-και-τόσο γνωστή στιχουργός, και όπως κάθε στιχουργός, σε ποσοστό ενενήντα εννέα κόμμα εννέα τοις εκατό, θεω ρεί καθήκον της να διώκει απηνώς το ν ρασιοναλισμό και τις παραφυάδες του. Δεν αμτο 81μα του μή να

φισβητώ πως η ενασχόλησή μου με τη στατιστική, η ειδίκευσή μου μάλιστα στις εκλογικές α­ ναμετρήσεις (όλο και σε κάποιο κανάλι θα με έχει πετύχει το μάτι σας, ιδίως κατά τις τέσσε­ ρις τε λ ε υ τα ίε ς προεκλογικές περιόδους), έχει κατασβέσει τη -θνησιγενή, ά λλ ω σ τε- ροπή μου προς τη μεταφυσική, το Άγιον Όρος, το Θιβέτ και τους λοιπούς ιερούς τόπους. Παλιάν­ θρωποι σαν κι εμένα -σύμφωνα με τη Μάρθα- καθιστούν ολότελα περιττή την προσφυγή μας στις κάλπες. Εφόσον υποστηρίζουμε ότι προβλέπουμε τόσο εύστοχα τη βούληση τω ν ψηφο­ φόρων, προτού καν προλάβουν να ρίξουν το κουκί τους οτο κουτί, δεν χρειάζεται να ταλαι­ πωρούμε τους χριστιανούς - αρκεί ν' ακολουθεί η πολιτεία τους χρησμούς μας κατά γράμμα. Η Μάρθα δεν χώνεψε ποτέ τον φ ορητό μου υπολογιστή, τα πιλοτικά προγράμματα σφυγμο­ μετρήσεων, τις καμπύλες που αποτυπώνουν την άμπωτη και την παλίρροια του εκλογικού σώματος, τους συντελεστές, τις μεταβλητές, τις προσομοιώσεις συμπεριφοράς, τις διαστρω­ ματώσεις, τις ελάχιστες και τις μέγιστες αποκλίσεις σφάλματος, τα αναρίθμητα μαθηματικά μου μαντζούνια. Στα μάτια τη ς Μάρθας, τη βραδιά τω ν εκλογών, τη στιγμή που ανακοινώνω -π έντε κι έξι ώρες πριν ολοκληρωθεί η καταμέτρηση τω ν ψ ηφοδελτίω ν- το τελικό α π οτέλε­ σμα με ακρίβεια χιλιοστού, δεν διαφέρω από τις μάγισσες του Σάλεμ. Μόνο που εκείνες τις συμπαθεί, καθότι ποιητικές υπάρξεις, γραφικές, αφελείς και αβλαβείς. Της εμπνέουν και στιχάκια. Με βάση τις πιθανότητες, ένας φιλόλογος σαν τον Στέφανο, ένα τυπικό τέκνο τω ν κλαοικών σπουδών, αλλεργικό με τις εξισώσεις και τις συναρτήσεις, δεν θα έπρεπε να τρέφ ει την πα­ ραμικρή περιέργεια για τη δουλειά ενός αναλυτού -τουλάχιστον, όχι περισσότερη απ' όση τρέφ ει και μία στιχουργός σαν τη Μάρθα. 0 καλός μας φίλος, παρότι εμπειρικός, με μαθημα­ τικό οπλοστάσιο τρίτης λυκείου (ξεθυμασμένο κι αυτό με την αχρησία και την πάροδο τω ν ε ­ τών), κατέβαλε -στον ένα μήνα της γνωριμίας μα ς- κάθε φιλότιμη προσπάθεια για να παρα­ κολουθήσει τις εμβριθείς μου αναλύσεις, τις ατέρμονες περιπλανήσεις στο δύσβατο εκλογικό τοπίο. Οι απορίες του, καρυκευμένες με την αθωότητα του αυτοδίδακτου, απλοϊκές μα όχι κι άστοχες, μου έδωσαν την ευκαιρία να μοιραστώ και να εκλαϊκεύσω ένα μεγάλο τμήμα από το ηλεκτρονικό μου αρχείο. Η Μάρθα βεβαίως, η φαρμακόγλωοση Μάρθα, η νοσηρή ζηλιάρα, θα πεταγόταν ξανά σαν πορδίτσα και θα ισχυριζόταν πως ένας σχολαστικός τω ν λέξεω ν διατηρεί πάντοτε εκλεκτική συγγένεια με έναν οχολαστικό τω ν αριθμών· μπορεί να τους χωρίζει το γνωστικό τους αντικείμενο, αλλά τους ενώνει η ίδια στενοκεφαλιά κατά την προσέγγισή του. Πιθανόν, μάλιστα -επ εκτείνω εδώ το ν συλλογισμό- η πονηρή Μάρθα, η αγαπητή μου σύζυ­ γος, ό φ ειλε να προβεί σ' έναν παρόμοιο ισχυρισμό, σε περίπτωση που επιθυμούσε να μου ρί­ ξει στάχτη στα μάτια και να δικαιολογήσει το αδικαιολόγητο ενδιαφέρον του εραστή της για την εργασία μου. Δεν σας κρύβω πως αυτή ακριβώς η υποψία πέρασε πρώτη από το μυαλό μου, μόλις ο Στέ­ φανος άρχισε να πυκνώνει τις επισκέψεις του στην κατοικία μας. Η Μάρθα μού τον σύστησε ως γνωριμία τη ς από το γυμναστήριο. Δεν μου διέφυγε ότι εκείνο το στούντιο ενόργανης γυ­ μναστικής, όπου η γυναίκα μου αγκομαχούσε τρεις φορές τη βδομάδα, ήταν και το ιδανικό φυτώ ριο για ειδύλλια, υπό συνθήκες άκρως αισθησιακές, καθώς άφθονη παρεχόταν η θέα τη ς σάρκας κι εξίσου άφθονος εκλυόταν ο ιδρώτας. Ασφαλώς, εάν ο συμπαθής φ ιλόλογος σκόπευε να κοιμηθεί με τη Μάρθα, ακολουθούσε μάλλον παράδοξη μέθοδο, παράτολμη, μ' ελάχιστες προοπτικές επιτυχίας. Δεν είχαν καλά καλά ανταλλάξει συστάσεις, όταν ο Στέφα­ νος ένιωσε τη ν ανάγκη να κοινοποιήσει το γάμο του με τη Δέσποινα. Βεβαίως, δεν είμαι κανέ­ νας αγαθιάρης. Κατανοώ πως η επιδεικτική ειλικρίνεια μπορεί βραχυπρόθεσμα να μουδιάζει το θήραμα και να μειώνει τις μετοχές του επίδοξου εραστή, αλλά μακροπρόθεσμα -πιστέψτε μ ε - πάντοτε τις αυξάνει. Μια διακριτική σύζυγος, στον ίσκιο του επιβήτορα, αποτελεί ισχυρό ενέχυρο ασφαλείας, εφόσον κατατεθεί στη θυρίδα της ά λλης συζύγου. Η αμοιβαία δέσμευση απομακρύνει τους εκβιασμούς για διαζύγια και λοιπά ψυχοδράματα, αφήνει να πλανάται στον αέρα η υπόσχεση για α μέτρητες ερω τικές κραιπάλες χωρίς αντίτιμο και υποχρεώσεις. Η απο­ κάλυψη της συζύγου, όμως, συνήθως συνοδεύεται και από τη διεκτραγώδηση της οικογενει­ το 8 έμ α του μήνα

ακής ρουτίνας, τη ν απαρίθμηση όλων τω ν δεινών, εκ τω ν οποίων η νέα μας σύντροφος κα­ λείται να μας διασώσει. Μονάχα που ο Στέφανος, εν προκειμένω, έσπευσε να δηλώσει ξετρ ε­ λαμένος με τη Δέσποινα, δ εν κουράστηκε να τη ν επαινεί και πρόθυμα δέχτηκε να μας την γνωρίσει. Λέω «να μας», αν και αμφιβάλλω κατά πόσον η Μάρθα υπολόγιζε ευθύς εξαρχής να ενσωματώσει στη χαρούμενη συντροφιά τους κι εμένα, θ έλεις από αμηχανία, θέλεις από α­ δυναμία να χειρισθεί την ομολογία του φανατικού συζυγολάτρη, ίσως και πικαρισμένη ή απο­ γοητευμένη με τη ν ε ξέλ ιξη , αποφάσισε ε ν τέλ ει να με συμπεριλάβει. Εάν κέρδιζαν σήμερα την εμπιοτοσύνη μου -πιθανόν και να σκέφ τηκε-, θ' αποσπούσαν αύριο ευκολότερα τη σιω­ πηλή έγκρισή μου. Μπομπ και Κάρολ και Τεντ και Άλις. Η αναβίωση το υ θρυλικού κουαρτέτου, τριάντα σχεδόν χρόνια μετά τη ν εμφάνισή το υ στη μεγάλη οθόνη, πέρασε από τη οκέψη μου σαν δ εύτερο ενδεχόμενο. Μήπως τα πουλάκια μου ονειρεύονταν ένα πελώριο κρεβάτι κι εμάς τους τέσ σ ε­ ρις κάτω από τα σεντόνια; Ακόμη κι αν αυτή ήταν η απώτερή τους επιδίωξη, κατά τις βδομά­ δες που ακολούθησαν, θα πρέπει να πήραν αρκετά νωρίς τη στραβή κατεύθυνση. Στην και­ νούρια εκδοχή, τη ν ιδιόρρυθμη, ο Μπομπ ταίριαξε με τον Τεντ και η Κάρολ με την Άλις. Όσην ώρα ο Στέφανος στραβωνόταν με τους στατιστικούς μου πίνακες, η Μάρθα δεν χόρταινε ν' α­ παγγέλλει τα στιχάκια της στη Δέσποινα. Μονάχα όταν τα παιδάκια τσιτσίριζαν οτην ψησταριά, έτρεχαν τα αγόρια να συναντήσουν τα κορίτσια. Το διπλό κρεβάτι παρέμενε στρω μένο στα ενδότερα και κανένας μας δεν έδειχνε τη ν παραμικρή διάθεση να το ξεστρώσει. Ήμουν υποχρεωμένος να συμφιλιωθώ λοιπόν με τις συμπτώσεις. Να αποδεχθώ τον Στέφανο ως τον πρώτο φιλόλογο με μαθηματικές ανησυχίες. Τις ίντριγκες και τις μπαμπεσιές, πουθενά αλλού, παρά οτη φαντασία μου. Στην επαγγελματική διαστροφή μου. Ήμουν έτοιμος να κοι­ τάξω τον καταγάλανο ουρανό και να παραδεχθώ πως είναι πράγματι καταγάλανος. Αστείο τώρα που το συλλογίζομαι, αλλά προχθές το απόγευμα, διάβολε, βρισκόμουν μόλις ένα βή­ μα πριν από την πλήρη και άνευ όρων παράδοσή μου. ΟΤΑΝ ΣΗΜΑΝΕ η στιγμή τη ς αλήθειας, ήμουν χαλαρωμένος, αφηρημένος, ανέτοιμος να την υ­ ποδεχθώ. Είχα ξαπλώσει στην κουνιστή πολυθρόνα τη ς βεράντας, στο ανώγειο της πολυκα­ τοικίας, άκουγα τις συζύγους μας απόμακρα, να ζουζουνίζουν στον κήπο, σφάλιζα τα μάτια μου κι έτριβα ηδονικά τα μηλίγγια μου. 0 Στέφανος, κλεισμένος στο γραφείο μου, είχε προ­ σωρινά εγκαταλείψει τα παιχνίδια με το ν υπολογιστή και σκάλιζε κάτι κούτες με παλιές μου φωτογραφίες. Είχε εξασφαλίσει, να λέγεται, τη ρητή άδειά μου. Άρεσε και σ' εμένα να χα­ ζεύω φωτογραφίες φίλων, όποτε ήθελα ν' αδειάσω το τσερβέλο μου από τις σκοτούρες, να ρίχνω μια βιαστική και ανώδυνη ματιά στις ξέν ες κλειδαρότρυπες. Σχεδόν ποτέ δεν τις θυμό­ μουν κατόπιν. «Γνώριζες την Ελένη.» Δεν είχα α ντιληφθεί το πλεύρισμά του. Άνοιξα τα μάτια μου και προσέκρουσα στη φωτογρα­ φία που μόστραρε κάτω από τη μύτη μου. Μια έγχρωμη φωτογραφία, ελαφρά φλουταρισμένη, τραβηγμένη σε κάποια παραλία προ δεκαετίας. Εγώ και μια ξανθιά. Εγώ και η Ελένη. Η μο­ ναδική φωτογραφία που κατόρθωσα ν ' αποσπάσω από τη ν Ελένη. Φυσικά και γνώριζα την Ελένη. Αν γνώριζα καλά μια γυναίκα, προτού γνωρίσω τη Μάρθα, αυτή ήταν η Ελένη. Δεν θα μπορούσα να εμπνευστώ πιο πλαδαρή, πιο γελοία διατύπωση, εάν επιχειρούσα συνοπτικά ν' αποδώσω όσα συνέβησαν ανάμεσα σ' εμένα και τη ν Ελένη, στα τέσσερα ταραγμένα χρόνια του δεσμού μας. Α ναι, Στέφανε - γνώριζα περίφημα την Ελένη. «Γνώριζες κι εσύ την Ελένη», του επέστρεψα τη ν αυτονόητη διαπίστωση, προσθέτοντας μία ακόμη σύμπτωση στις τόσες άλλες. «Γνώριζα κι εγώ την Ελένη», αποκρίθηκε μηχανικά. «Τα είχες μαζί της.» «Τα είχα μαζί της. Τα είχες κι εσύ μαζί της.» «Τα είχαμε μαζί της.» το θ έμ α του μ ή να

Δεν καταφέραμε να συγκρατήσουμε ία γέλια μας. Δυνατά γέλια, νευρικά, παρά τρίχα υστερι­ κά. Από μακριά οι γυναίκες μας διέκοψαν την κουβεντούλα τους και στράφηκαν προς τη μεριά μας παραξενεμένες. Νεάσαμε πως δεν συμβαίνει τίποτε. Έκανα χώρο στον Στέφανο και κάθι­ σε στο πλευρό μου. Άναψε τσιγάρο και για τους δυο μας. «Πριν από μερικούς μήνες ακόμη», τράβηξα την πρώτη ρουφηξιά, «δεν θα μπορούσα να γελά ­ σω με την Ελένη. Με θέμα τη ν Ελένη. Πιθανόν και να μην έχω ξαναγελάσει, έτσι ανάλαφρα, εις βάρος τη ς Ελένης. Ούτε θα μπορούσα, μέχρι πρότινος, να μιλήσω για την Ελένη. Ν' ανα­ φερθώ στην Ελένη ανέμελα. Δεν είναι παράξενο; Από όλους μου τους δεσμούς -και δεν είχα λίγους- μονάχα για το ν δεσμό μου με την Ελένη δεν θα μπορούσα να μιλήσω ανέμελα. Δεν μου είναι ευχάριστη ανάμνηση η Ελένη.» «Χωρίσατε άσχημα;» «Χωρίσαμε υπέροχα. Συμβιώσαμε άσχημα. Φρικαλέα.» Εντυπωσιάσθηκα από την ίδια μου την άνεση, να μιλάω τόσο ψύχραιμα για την Ελένη. Καμία ταχυκαρδία, καμία έξαψη, κανένας πυρετός. Νηφάλια και ακαδημαϊκά, όπως και για κάθε άλλο ζήτημα. Η Ελένη ήταν ένα πολεμικό επεισόδιο που είχε προ πολλού λήξει, ένα ύψωμα που είχε προ πολλού καταληφθεί. Κι εδώ καθόμουν, με τον συμπολεμιστή μου, και περιγράφαμε τις απώλειες ή τη ν τακτική. «Το πρόβλημα με τη ν Ελένη», συνέχισα, «ανέκυψε από τις πρώ τες μέρες, σχεδόν εξαρχής. Όταν τη γνώρισα εγώ, είχε - δεν είχε μια βδομάδα αδέσμευτη. Έβγαινε από μια τρίχρονη σχέ­ ση. Λάθος. Εκεί ήταν και το δικό μου λάθος. Η Ελένη δεν βγήκε ποτέ από αυτή τη σχέση. Την έσερνε μαζί της. Στο τραπέζι που τρώγαμε, στο σινεμά που πηγαίναμε, στο κρεβάτι που πλα­ γιάζαμε. Έσερνε παντού το ν προηγούμενο. Το φάντασμα του προηγούμενου. Δεν σταμάτησε στιγμή να με συγκρίνει με το ν προηγούμενο. Δοκίμασα να την θεραπεύσω. Να τον μειώσω στα μάτια της. Συστηματικά υποτιμούσα τις ικανότητές του, χλεύαζα τις γνώσεις του -έφ θα σα στο σημείο ν' αμφισβητώ την εμφάνισή του, την εξω τερική του εμφάνιση, θελκτική στους πάντες, αυταπόδεικτα ασήμαντη για το δικό μου γούστο. Η Ελένη με βομβάρδιζε με τις φ ω ­ τογραφίες του, τις νύχτες που περνούσε από έλεγχο την ανοχή μου. Με τον καιρό διαπίστω­ σα ότι τα χτυπήματά μου, είτε πάνω είτε κάτω από τη μέση, θωράκιζαν την επιρροή του, όχι μόνο δεν τον απομάκρυναν, μα τον εδραίωναν στην καρδιά της. Αποφάσισα ν' αλλάξω πλεύ­ ση. Συνειδητά προσπάθησα να του μοιάσω, ν' αντιγράψω από τα επαγγελματικά του ενδιαφ έ­ ροντα έω ς τις εμμονές του και τις μικρές του συνήθειες: πόσο κοντά έκοβε τα μαλλιά του, ποιο ποτό προτιμούσε, ποιο χρώμα πουκάμισο, με τι είδους ανέκδοτα γελούσε. Μετατράπηκα σ' ένα φαιδρό του κακέκτυπο - μ ε αγαθά αποτελέσματα παραδόξως. Η Ελένη άρχισε να συ­ μπαθεί ή έστω να συνηθίζει αυτό το εκνευριστικό υβρίδιο, τη θλιβερή ρεπλίκα. Δεν ήταν πλέ­ ον τόσο αυστηρή μαζί μου, τόσο απορριπτική, κάπου κάπου μάλιστα έδειχνε κι αναπάντεχα τρυφερή, θα 'λ εγ ες ερω τευμένη. Αν είχα καταφέρει να συνηθίσω κι εγώ το απεχθές μου προ­ σωπείο, τη μάσκα του παλιάτσου, θα τη ν κέρδιζα για τον αιώνα τον άπαντα. Λίγο πριν από τον τελικό μου θρίαμβο, κατέρρευσα και τα βρόντηξα όλα στον αέρα.» Ο Στέφανος χαμογέλασε με κατανόηση. Μια σπίθα μελαγχολίας στο βλέμμα του μαρτυρούσε πως η κατανόησή του βάδιζε πολύ πιο πέρα από τη συγκατάβαση ή την ευγένεια του ακροα­ τή. Φανέρωνε πως του μιλούσα για πράγματα οικεία. «Αν δεν γνώριζα τόσο καλά το ν προηγούμενο», κατέληξα εύθυμα, «αν δεν είχα βγάλει φ λ ύ ­ κταινες με τις φωτογραφίες του, αν δεν μελετούσα επί μήνες τα χούγια και τα τερτίπια του, αν δεν εισχωρούσα μέσα στον ίδιο τον γενετικό του κώδικα, θα μπορούσα να πιθανολογήσω πως είσαι εκείνος. Αλίμονο. Παρά τη ν επίμονη προσπάθεια να τον σβήσω ο λ ότελ α από τη μνήμη μου -ιδίως αφότου γνώρισα τη Μάρθα και διέγραψα οριστικά την Ελένη- άφησε πίσω τη μουντζούρα του, το θαμπό περίγραμμά του. Ομολογώ πως δεν του μοιάζεις καθόλου.» «Απεναντίας, του μοιάζω κάπως», δήλω οε αινιγματικά. «Ας πούμε -προς χάριν σου, που λ α ­ τρεύεις τα ποσοστά- ένα εικοσιπέντε τοις εκατό είναι δικό του. Αναμφίβολα δικαιούται το εικοσιπέντε, αν πιστέψουμε τα λεγόμενό σου. Ένα άλλο εικοσιπέντε είναι δικό μου - όσο δικό

μου ήταν, εν πόση περιπτώσει, και προτού πέσω πάνω στη μοιραία Ελένη. Το υπόλοιπο πενή­ ντα, φ ίλε μου, είναι δικό σου.» Πήρε τις γόπες μας και τις έσβησε στο τασάκι. Σηκώθηκε από την κουνιστή πολυθρόνα, πλη­ σίασε το προστατευτικό κιγκλίδωμα και ξεροτεντώ θηκε. Έτσι όπως στεκόταν όρθιος, με το γυμνασμένο του κορμί κόντρα στον ήλιο, νόμιζες πως διέκρινες στα πλευρά του, σαφέστατα οροθετημένες', τις περιοχές με τα ποσοστά μας. «Η Ελένη δεν ήταν ερω τευμένη με τον προηγούμενο από εσένα», είπε σταθερό. «Ήταν ερω ­ τευμένη με τον προηγούμενο. Τον εκάστοτε προηγούμενο. - Αν ήταν ο άγνωστος σε μία εξί­ σωση, πώς θα τον προσδιόριζες;» «Χι πλην Ένα», απάντησα αυτόματα. «Και θα προσδιόριζες μονάχα το παρελθόν. Τη θέοη του στο χρόνο. Να σε κάτι που υπερτε­ ρούμε εμείς οι φτω χοί φιλόλογοι. Ως προηγούμενο δεν προσδιορίζουμε μονάχα τον προγενέ­ στερο. Προσδιορίζουμε και το ν προπορευόμενο. Ο προγενέστερος προπορευόταν πάντοτε στην καρδιά της Ελένης. Το κορίτσι μας νεφελοβατούσε. Ακροβατούσε στο σύθαμπο της νο­ σταλγίας, ανίκανη να ζήσει μόνο με τις αναμνήσεις της, ανίκανη και να τις αποτινάξει. Αναπο­ λούσε τον προηγούμενο κι εμείς ασθμαίναμε πίσω από το κόκαλό του. Προσπαθούσαμε να του μοιάσουμε. Να μεταλλαχθούμε σ' εκείνον - που είχε μεταλλαχθεί με τη σειρά του. Οι άνδρες της Ελένης. Μια αλλόκοτη, αποκρουστική στρατιά από μεταλλαγμένους αρσενικούς.» Εστιασε το βλέμμα του στο κενό. Για το ν επίλογό του, φως φανάρι, δεν ένιωθε ιδιαίτερα πε­ ρήφανος. Έπρεπε όμως ν' αδειάσει τα σωθικά του. «Δεν θα σου αφηγηθώ τη δική μου εμπλοκή με την Ελένη. Δεν διαφέρει άλλω στε από τη δική σου - εάν, στο ρόλο του προηγούμενου, φαντασθείς τον εαυτό σου. Έχω δει κι εγώ άπειρες φωτογραφίες σου, ο ' έχω κι εγώ αποστηθίσει. Υπό την επήρειά σου καταπολέμηοα και την αλλεργία μου για τα μαθηματικά, έστω κι αν ήταν πολύ αργά πια για να,εμπεδώσω κάτι παρα­ πάνω από τα στοιχειώδη. Το ωστικό κύμα της Ελένης με προσάραξε πάνω στη Δέσποινα -αν και κατόπιν εκπαιδεύτηκα να την αγαπώ-, όπως προσάραξε και σένα πάνω στη Μάρθα. Όταν γνώρισα τη γυναίκα σου, στο γυμναστήριο, σε είχα σχεδόν λησμονήσει. Η Μάρθα α νέξεσ ε την πληγή μου. 0 πειρασμός να σε συναντήσω ήταν πλέον ακατανίκητος. Δεν κομπάζω που τα κατάφερα. Ίσως όλα τούτα, στ' αφτιά σου, να ηχούν υπερβολικά κυνικά. Ίσως και ανήθικα, δεν ξέρω.» Σηκώθηκα και τον πλησίασα. Μ' έναν ελαφρύ δισταγμό πέρασα το χέρι μου γύρω από τους ώμους του. Κοίταξα προς τη μεριά της Μάρθας και της Δέσποινας. Προς στιγμήν φθόνησα τη μακαριότητά τους. Δύο επί Χι συν Ένα - συλλογίστηκα έπειτα και χαμογέλασα. Οι καρποί τής Ελένης. «Όσο για κυνικά ή ανήθικα, δεν είμαι σίγουρος», αποκρίθηκα ήρεμα. «Εάν ζητήσεις από εμένα, τον αναλυτή με τη συνείδηση λιωμένης ντομάτας -κατά την προσφιλή έκφραση της Μάρθαςν' αποτιμήσω τη σημασία τους, θα περιοριστώ να διαπιστώσω πως είναι ανακουφιστικά. Βαθύ­ τατα ανακουφιστικά, Στέφανε. Μονάχα εσύ γνωρίζεις πόσο απεχθάνομαι τις συμπτώσεις.» □

Έργα του: Οι ανήλικοι (Υάκινθος 1980, Εστία 1986), Το παυσίπονο (Εστία 1982), Κινούμενα σχέδια (Κέδρος 1984, Εστία 1985), Η καρδιά του κτήνους (Εστία 1987), Η πρώτη εμφάνιση (Εστία 1994) και Ανάλαφρες ιστορίες (Εστία 1995). Μαζί με τον Κώστα Μουρσελά, τον Γιώργο Σκούρτη και τον Αντώνη Σουρούνη μετείχε στο Παιχνίδι τω ν Τεσσάρων (Καστανιώτης 1998).

ΤΟ θέμα του μήι

■M M

Εθνική γιορτή Ο

1

Στην Εήεονώρα

I /Λ

ιαν ζούσε ο Χρήστος, φοβόμουνα πως θα πεθάνει. Κι όλο έλεγα, μην πίνεις όσο πίνεις, μην καπνίζεις όσο καπνίζεις. Ψέματα -δεν το 'λεγα πάντα: τις περισσότερες φορές το σκεφτόμουνα αλλά δεν το 'λεγα- κι όταν το 'λεγα, ούτε που με άκουγε, αν κι έκανε I / πως με άκουγε. Άλλωστε, από τότε που έριξε το Mazda σ' εκείνο V τον τοίχο, ή τι δίάολο ήτανε, στύλος -τοίχος νομίζω ήτανε, στις Βρυξέλλες- και το Mazda έγινε παλιοσίδερα, δεν άκουγε και τόσο καάά. Το ένα αυτί του ξεκόλλησε, και το κολλήσανε κομματάκι-κομματάκι· λίγο καιρό αργότερα, δεν φαινόταν πως ήταν κολλημένο -εκτός αν το κοιτούσες από πολύ κοντά- αλλά η ακοή κάτι είχε πάθει. Πάντως, όταν ο Χρήστος ζούσε, εκτός που με βασάνιζε πολύ, και δεν ήμουν η μόνη που βασάνιζε πολύ, περνούσαμε ωραία. Όχι πάντα γιατί τσακωνόμασταν μπροστά σ' όλο τον κόσμο και φωνάζαμε, και μια-δυο φορές τον είχα παρατήσει κι είχα φύγει, α­ φού πρώτα τον είχα πει φασίστα. Έκανε κάτι σοβαρές δηλώσεις που μου εί­ χανε φανεί της Δεξιάς, της νέο-Δεξιάς, της φλωρο-νέο-Δεξιάς, κάτι για την «αισθητική της ζωής» και την πολιτιστική υπεροχή της Γαλλίας, για το ότι έ­ πρεπε ο όχλος ν' ακούει υποχρεωτικά Βάγκνερ, κάτι τέτοια έλεγε, δεν τα θυμάμαι τώρα. Τον είχα παρατήσει μια φορά με κάτι άγνωστους σ' ένα μπαρ στο θησείο και μια άλλη φορά στα Εξάρχεια, σ' ένα φριχτό μέρος, ένα ουζερί όπου δεν θα 'θελε με τίποτα να μείνει μοναχός του. Έφυγε κι εκείνος, όχι αμέσως, για να μη δείξει ότι με παίρνει από πίσω, και μετά μου χτύπησε το κουδούνι στο σπίτι, στις τρεις το πρωί, αλλά δεν του άνοιξα γιατί ήμουνα τσαντισμένη. Φυσικά είχα άδικο, και θυμώνω όταν έχω άδικο: κι όταν θυμώ­ νω άδικο έχω, τις περισσότερες φορές. Τέλος πάντων, θύμωνα πολύ γιατί μερικές φορές άλλα έλ εγε κι άλλα έκανε, κυρίως επειδή έπινε τόσο και

1/ 1 I I I I

.to θέμα του μήνα

φλυαρούσε ακατάσχετα κι αγαπούσε όλο τον κόσμο και την άλλη μέρα δεν θυμόταν τίποτα. Καλούσε διάφορα άτομα στο σπίτι του και την επομένη έρχονταν, κι ο Χρήστος στεκόταν απορημένος μπροστά στην πόρτα. Και θύμωνα γιατί μου έκανε κριτική πως είμαι φρικιό και πως αν συνεχίσω να βάφω τα μαλλιά μου με πορτοκαλί ανιλίνη θα δηλητηριαστώ, πως θα πάει η μπογιά στον εγκέφαλο - και γιατί δεν φοράω κάτι απ' το Joop, κάτι chic, κάτι 6l6gant. Όλο κριτική άκουγα, όλο σχόλια, Να κάνεις καριέρα, μου έλεγε: δεν το 'λ εγε έτσι, αλλά αυτό εννοούσε. Είχε κόλλημα με τη γκλαμουριά, πολύ μου την έσπαγε το κόλλημα με τη γκλαμουριά - και μου ερχόταν να του φέρω ανάποδη. Ήτανε σνομπ, ήτανε πιο σνομπ κι από μένα. Αλλά κυρίως περνούσαμε ωραία και πίναμε και καπνίζαμε πολύ - μονάχα που αργά τη νύχτα εγώ σκε­ φτόμουνα: αυτό είναι το τελευταίο ποτό, αυτό είναι το τελευταίο τσιγάρο, και φεύγω, πάω σπίτι - ε­ νώ ο Χρήστος δεν το σκεφτόταν ποτέ, κι όλο έλεγε, Πού θα πάμε μετά; Δεν πάμε καμιά βολτίτσα; Που να με πάρει, αυτή είναι η βολτίτσα. Ναι, αλλά μετά; Αν δεν κουραζόμουν, κι αν δεν νύσταζα, θα υπήρ­ χε συνεχώς ένα μετά. Τώρα δεν υπάρχει μετά, γιατί πέθανε. Πέθανε, kaputt. Αρα, φτάσαμε στο bitter hereafter. Αυτό είναι το bitte r hereafter. Έτσι, σήμερα που ήτανε εθνική εορτή, δηλαδή σαν Κυριακή, και φθινόπωρο, κι όλ' αυτά, σκεφτόμου­ να το Χρήστο. Όχι ότι δεν τον σκέφτομαι ουνέχεια. Τον σκέφτομαι συνέχεια. Αλλά σήμερα τον σκε­ φτόμουνα γιατί παλιά ψάχναμε να βρούμε ποιοι ροκάδες είχαν γεννηθεί τις ίδιες χρονιές μ' εμάς, το '56 (ο Χρήστος), το '57 (εγώ) και βρήκαμε πως ο Στήβεν Μόρρις των Joy Division είχε γεννηθεί στις 28 Οκτωβρίου του '57 - ακούγαμε πολύ Joy Division, ήτανε το στυλ μας: στυλ μαυροντυμένης χήρας, στυλ δήθεν, αλλά όχι-και-τόσο δήθεν τελικά, αφού ο Χρήστος πέθανε. Κι επειδή λοιπόν ήτανε η εικοστή ογδόη Οκτωβρίου κι είχε υπέροχο καιρό, Wow, On a clear day you can see forever, (Forever, εμένα μου λες) κατέβηκα στην παραλιακή. Πάντα όταν κατεβαίνω στην πα­ ραλιακή, σκέφτομαι ό,τι σκέφτονται οι γιάπις, Αχ, να 'χα καλύτερο αυτοκίνητο, αυτοκίνητο για κόντρες. Μήπως πρέπει να πάρω ένα coup0; Ευτυχώς που δεν έχω coup6 γιατί θα είχα γίνει στατιστική, όπως λένε, θα είχα γίνει πτώμα, σαν τον Χρήστο. Όχι ότι ο Χρήστος έγινε πτώμα στην άσφαλτο: αν και προ­ σπάθησε πολύ, δεν σκοτώθηκε σε τροχαίο ατύχημα. Πέθανε μετά από σύντομη αλλά επώδυνη ασθέ­ νεια, όπως λένε πάλι. Πέθανε ενώ όλοι πίστευαν πως θα μας σκότωνε πρώτα: πως θα μας οκότωνε οδηγώντας - κι εμένα, παρ' ολίγο να με σκοτώσει γιατί μια μέρα ήθελε σώνει και καλά να πάρει το τι­ μόνι ενώ είχε κατεβάσει ένα μπουκάλι σαμπάνια και πέντ'-έξι Jameson χωρίς πάγο. Τέλος πάντων, το αυτοκίνητο στάθηκε όρθιο στις δυο δεξιές ρόδες, κι εγώ στάθηκα στο κενό, κάπως -όπως στο roller­ coaster του λούνα-παρκ- κι έπειτα όταν ξαναβρήκε την ισορροπία του, άνοιξα την πόρτα του συνοδηγού και πετάχτηκα έξω ουρλιάζοντας, Μαλάκα! Ε, μαλάκα! Τώρα το 'χω μετανιώσει που το 'κανα θέμα και που τον έβριζα στη μέση του δρόμου, μας κοίταγε κι ο κόσμος. Τελικά, εκείνος πέθανε, κι εγώ είμαι ακόμα ζωντανή, γι' αυτό κατέβηκα μόνη μου στην παραλιακή και σκεφτόμουνα το οοιιρέ, χωρίς το Χρήστο για να του τη σπάω (η ιδέα του coup6, ειδικά του φτωχοcoup£ Χιουντάι με τα 1600 κυβικά που είχα στο μυαλό μου, τού φαινόταν κάτι αποκρουστικό, κάτι ί.ιπλιεχύ. Ήταν νωρίς το απόγευμα κι άκουγα κασέτες που είχα γράψει στην αρχή της δεκαετίας του '90, όταν ήμασταν κι οι δυο στις δόξες μας, τρόπος του λέγειν δηλαδή, γελούσαμε συνέχεια σαν να μας γαργαλούσαν. Πήγα σ' ένα μέρος κοντά στη Γλυφάδα, δίπλα σ' ένα λούνα-παρκ, σε μια μικρή αμ­ μουδιά με φοινικόδεντρα που παλιά μού θύμιζε το Νιού Τζέρζυ παρ' όλο που δεν είμαι πια σίγουρη ό­ τι στο Τζέρζυ έχει φοινικόδεντρα. Νομίζω ότι δεν έχει.' Πηγαίναμε εκεί με το Χρήστο, με διάφορα αυ­ τοκίνητα, κυριλέ αυτοκίνητα (του Χρήστου), αυτοκίνητα της πλάκας (δικά μου) και μετά τρέχαμε πέραδώ θε στην Ποοειδώνος, με τα παράθυρα ανοιχτά και τις κασέτες στο μαγνητόφωνο. Ακούγαμε Blondie, κι έπειτα Joy Division, αδιακρίτως - σημάδι πως η διάθεσή μας ήταν εύθραυστη και κυμαινό­ μενη. Αλλά, κυρίως περνούσαμε ωραία, κι ο Χρήστος ήταν ζωντανός, μπορούσες να τον τσιμπήσεις κι άμα άρχιζε τις φλωρο-νέο-δεξιές δηλώσεις μπορούσες να τον απειλήσεις ότι θα φάει μπάτσο (Θα φας μπάτσο, θα δεις αστράκια!) ■και μιλούσαμε για όλα, κυρίως για γκόμενους και γκόμενες- για το σεξ γενικά- για τα εσώρουχα (να πάμε να σηκώσουμε τον Αεράκη, έλ εγε ο Χρήστος), για τα καλύτερα μπαρ σε διάφορες πόλεις, στο Δουβλίνο, ας πούμε- για διάφορα βιβλία (του άρεσε ο Πεσσόα - νωρίς το βράδυ- αργότερα δεν τον θυμόταν, έλεγε: αυτός που έγραφε το Βιβλίο της Ανησυχίας.) Της ανησυ­ χίας, μάλιστα. Μιλούσαμε και για ροκ κομμάτια, συνήθως παλιά, συνήθως του Ζάππα- ο Χρήστος με κατηγορούσε γιατί είχα αγοράσει το Let's Dance του Μπάουι (είχα ξετρελαθεί με το Modem Love, πω, το θέμα του μήνα

πω, τραγούδι), ενώ βέβαια to καλύτερο LP του Μπάουι (για το Χρήστο) ήταν το Warsaw. Α, πα, πα, πα. Βαριά πράγματα. Αφού πηγαίναμε σε τρία μπαρ στη σειρά κι αφού αγναντεύαμε λιγάκι το Σαρωνικό, άρχιζε το μαρτύ­ ριο: Πάμε σ' ένα μπαρ στον Πειραιά, ένα σωστό μπαρ; Μου την έδινε η μανία του με το σωστό: το σω­ στό ταγιέρ, το σωστό μαρτίνι, το σωστό bordelais, οι σωστές γόβες, το σωστό ξυραφάκι. Κι η άλλη μανία να μυρίζει τα κρασιά, ενώ εμένα σκασίλα μου, ήμουνα λιγάκι στο στυλ, Πίνε και σκάσε. Εν πόση περιπτώσει, αργά τη νύχτα έλεγε, The night is young, πάμε σπίτι σου ν' ακούσουμε δίσκους, να πιού­ με ένα τελευταία Αυτό το «τελευταίο» ακουγόταν πάντα κάπως δυσοίωνα. 0 τελευταίος ασπασμός, ο τελευταίος πει­ ρασμός, το τελευταίο ουίσκυ. The last fucking Jameson. Πηγαίναμε στο σπίτι μου και βάζαμε δίσκους λες κι ήμασταν δεκατεσσάρων χρονών ή Πες κι ήταν εφτά η ώρα το απόγευμα. Βάζαμε Ζάππα στη διαπασών, Zoot Allures, Heavy Duty JudY - έτσι με διώξανε απ' το διαμέρισμα της οδού Πυθαγόρα, διατάραξη της κοινής ησυχίας και περίεργες ώρες. Το ασανσέρ λειτουργεί περίεργες ώρες. Τα μάζεψα κι έφυγα, Δεν με χέζετε, είπα. Πήγα σ' άλλο σπίτι, χειρότερο. Κρίμα δηλαδή, γιατί του άρεσε πολύ το σπίτι της οδού Πυθαγόρα: είχε μια μπάρα μπροστά στο παράθυρο, μια κανονική μπάρα όπου καθόμα­ σταν σε σκαμνιά και κοιτούσαμε έξω, τη λεωφόρο. Πέρασε ο καιρός -το σκεφτόμουνα σήμερα ακούγοντας το ΕΡ Reader του Κιμ Φάουλυ κι οδηγώντας το Χιουντάι (καβουρδιστήρι της ξεφτίλας, έλεγε ο Χρήστος, Μα πάρε επιτέλους ένα αξιοπρεπές αυτο­ κίνητο, ένα σωστό αυτοκίνητο, ένα Peugeot, ένα Golf, εν ανάγκη ένα Saab!)- αυτή τη φορά, σκεφτό­ μουνα, ο καιρός πέρασε πραγματικά. 'Οταν είχαμε κλείσει τα τριάντα, μας έλεγαν, Άντε, μεγαλώσατε! αλλά δεν καταλαβαίναμε τι εννοούσαν, Δηλαδή, τι μεγαλώσαμε; Όχι ότι δεν καταλαβαίναμε τελείως: αφού όλο σε γόμους μάς καλούσανε (ο Χρήστος πήγαινε, εγώ δεν πήγαινα, όλο κάτι μού τύχαινε, πα­ ρακοιμόμουν, πάθαινα λάστιχο, είχα hangover, πήγαινε να σπάσει το κεφάλι μου απ το hangover) αλ­ λά τό τε δεν μας είχαν καλέσει ακόμα σε καμιά κηδεία. Όχι ότι δεν πέθαιναν οι γιαγιάδες και οι θείοι μας, αλλά σκασίλα μας. Σχεδόν σκασίλα μας, όχι τελείως σκασίλα μας. Απώλειες δεν είχαμε, εκτός αν πάρει κανείς υπόψη του τό τε που παίξαμε στο χρηματιστήριο, το '87 νομίζω, κι έγινε κραχ. Μόλις παί­ ξαμε, έγινε κραχ. Σήμερα λοιπόν, ανακάλυψα μέσα στο ντουλαπάκι του αυτοκινήτου, πίσω από ένα ζευγάρι γυαλιά πε­ ταλούδα (με στρας) που φορούσε ο Χρήστος πρόπερσι τις Αποκριές, μια κασέτα γραμμένη το '93, ό­ ταν ήμουν τρομερά ερωτευμένη: όχι με το Χρήστο, εννοείται, αλλά αναπόφευκτα ο Χρήστος συμμε­ τείχε γιατί είχα γίνει πολύ ευσυγκίνητη και κάπως χαζή. Πιο χαζή απ' ό,τι συνήθως. 0 Χρήστος έκανε υ­ πομονή -τη μια έκλαιγα, την άλλη γελούσα, μετά ήμουνα βαθύτατα ευτυχισμένη, κι έπειτα ήθελα ν' αυτοκτονήσω- θα σου περάσει, έλεγε, πάμε να πιούμε ένα σωστό μαρτίνι. Τέλος πάντων, σήμερα α­ νακάλυψα την κασέτα στο βάθος του ντουλαπιού και την άκουσα ολόκληρη και μου ήρθε να βάλω τα κλάματα εκεί πέρα στην Ποσειδώνος, στη στροφή του γκολφ της Γλυφάδας, και να γκαζώσω και να μη γυρίσω ποτέ στο σπίτι μου. Αλλά γύρισα. Έκανα στροφή επιτόπου και γύρισα. 0 ήλιος ήτανε στ' αριστερά μου, πάνω στη θάλασ­ σα -δ εν είναι καμιά φαντασμαγορική θάλασσα, το ξέρω, αλλά μ' αρέσει- κι ένιωσα ξαφνικά σχεδόν ευτυχισμένη, για μια στιγμή μονάχα. Γιατί, τις άλλες στιγμές δεν νιώθω καθόλου ευτυχισμένη: κάθομαι εδώ κι όλο κλαίω επειδή ο Χρήστος πήγε και πέθανε, και δεν έχω παρέα, και δεν έχω τίποτα. □

Έργα της: Κινηματογραφημένες πόλεις, Σύγχρονη Εποχή, 1988 Μέρες που έμοιαζαν με μανταρίνι, Αιγόκερως, 1989 Το εναέριο τρένο στο Στίλγουελ, Δελφίνι, 1991 Ιστορία του κινηματογράφου 1976-1992, Αιγόκερως, 1993 Άλφαμπετ Σίτυ, Δελφίνι, 1994 Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης, Πόλις, 1996 Αύριο, μια άλλη χώρα, Πόλις, 1997 0 υπόγειος ουρανός, Πόλις, 1998

To διαβάζω δημοσιεύει επιστολές εφόσον είναι ενυπόγραφες. Η σύνταξη του περιοδικού διατηρεί το δικαίωμα - όταν το κρίνει σκόπιμο - να συντομεύει τα κείμενα.

Μ «ταφ ραστικό και δα>ντολογικό ατόπημα

Αγαπητό διαβάζω Με έκπληξη είδα, τις προάλλες, σε προθήκη βιβλιοπω­ λείου ένα βιβλίο το υ Τζ. Ο υ ν γ κ α ρ έπ ι με το ν τίτλ ο «Σπουδή θανάτου», σε μετάφραση Σωτήρη Τριβιζά, το οποίο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Καστανιώτη», έκπληξη δικαιολογημένη αφού βιβλίο με τέτοιον τίτλο δεν έγραψε ποτέ ο Ουνγκαρέπι. Η έκπληξή μου ήταν επιπλέον δυσάρεστη επειδή εγώ που ασχολούμαι πά­ νω από μία εικοσαετία -α ρ κ ετά ικανοποιητικά, θέλω να πιστεύω- με τη μεταφραστική απόδοση στη γλώσ­ σα μας του έργου του μεγάλου αυτού Ιταλού ποιητή, τυχαίνει να έχω συγγράφει ένα δοκιμιακής μορφής βι­ βλίο με τον ίδιο ακριβώς τίτλο, το οποίο κυκλοφόρησε την άνοιξη 1996 από τις εκδόσεις «Πιτσιλάς». Έτσι, φυσικώ τω λόγω, δίνεται στον Έλληνα αναγνώστη η ε­ σφαλμένη εντύπωση πως εγώ έχω λογοκλέψ ει έναν τίτλο από τον Ουνγκαρέπ ι μια που εκείνος ως μέγι­ στος ποιητής και πεθαμένος από το 1970 δεν είναι δυ­ νατόν να πήρε τον δικό μου. Τι συνέβη λοιπόν; Απλώς ο κ. Σ. Τριβιζάς έδωσε στην επιλογή τω ν ποιημάτων που παρουσίασε από τις εκδόσεις «Καστανιώτη», έναν τίτλο που τον δανείστηκε από το πέμπτο μεταξύ των έ­ ξι τμημάτων τη ς ποιητικής συλλογής «II sentimento del tempo» («Το αίσθημα του χρόνου»). Όμως ο υπέροχος και δυσκολομετάφραστος τίτλος «La mode meditata»

μόνον εξαιρετικά ελεύθερα, για να μην πω αυθαίρετα, θα μπορούσε να αποδοθεί ως «Σπουδή θανάτου», αλ­ λά όχι να δοθεί παραπλανητικά για τον αναγνώστη, ως συγκεντρωτικός τίτλος ενός ανύπαρκτου, με αυτήν τη μορφή, βιβλίου του Ουνγκαρέπι. Παρενθετικά θα είχα να προτείνω για την απόδοση του παραπάνω ιταλικού τίτλου, εντελώ ς πρόχειρα και αβασάνιστα, κάτι σαν «Διαλογισμός» ή «Σκέψεις πάνω στο θάνατο». Ωστόσο, η επιλογή τη ς απόδοσης και η ευθύνη τη ς εξαρτάται από το γλωσσικό αισθητήριο του κάθε μεταφραστή, και πάντως δεν είναι του παρόντος. Εκεί όπου θέλω να καταλήξω είναι πως αυτό το -Κατά τη γνώμη μου- με­ ταφραστικό και δεοντολογικό ατόπημα έρχεται να επι­ βεβαιώσει τη θέση την οποία υποστήριξα στον πρόλο­ γο τη ς δικής μου απόδοσης ποιημάτων του Ουνγκαρέπι, το 1990, ότι οι εκδόσεις της ξένης ποίησης πρέ­ πει απαραιτήτως να περιλαμβάνουν και το πρωτότυπο κείμενο, να είναι δηλαδή δίγλωσσες, ώστε να μπορεί ο εξα σ κη μένος αναγνώστης να κρίνει, κατά κάποιον τρόπο, την ποιότητα της μετάφρασης, να ελέγχει το τι και το πώς μεταφράζεται, και όχι να δέχεται παθητικά ό,τι του προσφέρεται όσο καλά κι αν ακούγεται αυτό στη γλώσσα του. Φοίβος Πιομπίνος

Την επιστολή του κ. Φ . Πιομπίνου θέσαμε υπόψη του κ . Ζ. Τριβιζά από τον οποίο λάβαμε την ακόλουθη απάντηση:

Αγαπητό «διαβάζω», Έπειτα από την «Ελευθεροτυπία» (και τη συγνώμη που ζήτησε δημοσίως η εφημερίδα τόσο από μένα όσο και από τους αναγνώστες της) ο κ. Πιομπίνος αποφάσισε να χρησιμοποιήσει και τις δικές σου στήλες. Επειδή σέβομαι το χώρο σου, περιορίζομαι να μεταφέρω εδώ μία μόνο παράγραφο από την απάντησή μου στην εφημερίδα: Ο τίτλος «Σπουδή Θανάτου» χρησιμοποιήθηκε από μένα κατά την πρώτη δημοσίευση των ποιημάτων (περιοδικό «Ποίηση», τεύχος 2, φθινόπωρο 1993), δηλαδή τρία ολόκληρα χρόνια πριν εκδοθεί το βιβλίο του κ. Πιομπίνου. Δι­ καιούμαι, λοιπόν, να ρωτήσω με τη σειρά μου: μήπως φωνάζει ο κλέφτης για να φοβηθεί ο νοικοκύρης; Όσο για την «ευθύνη της απόδοσης» και την «ποιότητα της μετάφρασης», είμαι στη διάθεση του κ. Πιομπίνου για οποιαδήποτε σύγκριση. Ευχαριστώ για τη φιλοξενία Σωτήρης Τριβιζάς α λ λ η λ ο γ ρ α φ ίι

m3

HI KOI K0 P 0 V Z 0£

• M i l B0i)KOpiiC: Π. Hapouzoc. Απόγονοι: inc vuxiaq • £. X. T o v o io q :Προσωπική μαρτύριο

• ΒρασίδαςΚαραδης: Η ποίηση του ίΐ. Ηαρούζου και η όατρεία του μηδενός • ΕϋισάΡει Λαδουδάκη: Χρονοδόγιο ίΐ. Ηαρούζου • ΕϋισάΡετ Ααδουδάκη: Τα πεζά κείμενα του Π. Ηαρούζου

• ΙίΙανταίοςΙΪΙουντές: 0 Π. Ηαρούζος και οι ουαίοι και

H H EK O O TOVAIH OTO VH . HHPO VZO Y _____________________ ιυβερνοχώρο: http://book.culture.gr

Ια ν ο υ ά ρ ιο ς (τ εύ χ ο ς 3 8 1 ) - Δ ε κ έ μ β ρ ιο ς (τ εύ χ ο ς 3 9 1 )

Επιμέλαα: Κατερίνα Γρυπόνησιώτη

Best Seller 381/19, 382/3, 383/3, 384/3, 385/3, 386/3, 387/3, 388/3, 389/9, 390/17, 391/21.

Best Seller 1997 381/20.

Επιμέλεια: HXiac Μ α νκλίντκ Ιανουάριου, 381/26. Φ εβρουάριο υ 382/4. Μαρτίου, 383/4. Απριλίου, 384/4. Μαΐου, 385/6. Ιουνίου, 386/6. Ιουλίου-Αυγούστου, 387/4 Σεπ τεμβρίου, 388/4. Ο κτω βρίου, 389/10. Νοεμβρίου, 390/18. Δεκεμβ ρίου, 391/22. Βραχ υγρ αφ ία 381/21,382/7 , 383/6, 384/6, 385/10, 386/8, 387/8, 388/8, 389/12, 390/20, 391/24. *<υκάματα Ο αυτοχρω μ ικό ς Άθω ς, 382/10. Κ ουνέλλης M/S lonion Πειραιάς, 386/15. Χουλιαράς Νίκος: Οι κατοικήσιμοι τόπ οι τ η ς ζω γραφ ικής, 385/15. Ψ ημ ένος Στ.: Α ν εξερ εύ ν η τη Π ελοπόννησος, 387/44.

Ι ημ€ΐάο«ιγ στο παριθάριο

Το ξένο Βιβλίο

381/25, 382/9, 383/10, 384/10, 385/14, 386/16, 390/24, 391/40.

Π. Ό σ τερ - Σ. Τζ. Γκουλντ - Τζ. Ό σ τεν - Ά. Αϊνστάιν - Σ. Κ ίρκεργκα ρντ - Ά. Κινσετ, 381/38. Γκ. Σ ο υίφ τ - Φ. Κάφκα - Ντ. Λ έσ ιν γ κ -Χ . Μ. Ε ντσ εσ μπ έργκερ - Ν. Μ έιλερ Τζ. Ό ρ γ ο υ ελ - Ουίλ. Μπάροουζ, 382/14. Ά. Χ ίτλερ - Κ. Γκ. Γιουνγκ Ουίλ. Μ πάροουζ, 383/18. Τζ. Ντ. Σά λιντζερ - Ουαλ. Σ τίβ ενς - Ζ. Γκριρ - Τζ. Κόνραντ, 384/18. Τζ. Χ έλ ερ - Ντ. X. Λ όρενς - Ο. Μ π έρντσλεϊ - Μ προντέ, 385/20. Ε. Σιορά ν - Μ. Ά ρνολντ - Α. Ζιντ, 386/22. Τ. Μ όρισον - Ζ. Σασούν - Ντ. Λέσινγκ, 387/46. Α. Πούσκιν - Π. Πικάσο - Σ. Μ π έκετ, 388/16. Ό. Κλέμπ ερερ - Λ. Κάρολ - Τζ. Μπεστ, 389/24. Ντ. Μ ά μ ετ - Ν. Μ έιλερ - Κ. Φ ουέντες, 390/30. Π. Τάφ ντρουπ - 1. Χέρμαν, 391/32.

Ευκαιρίας 8οθ«ίσηφ Γ ρά φ ει ο Βα ννέληο Π α νταζής Κίνα: Ο γ ίγα ντα ς θα π εθάνει από το ν ιό τω ν κομπ ιούτερ; 387/22. Η μα ύρη Αθηνά και η μαύρη αλήθ εια, 388/11. Ν έοι χ ά ρ τες και αρχαίοι Έ λλη νες, 389/17. Γ ραφ ή και Μνήμη, 390/25. Σ το ιχ ειω μ ένο ς κόσμος, 391/29.

Eg μνήμην Α ργυ ρά κη ς Μίνως, 387/20. Ζω γράφ ου Λιλή (1922-1998), 390/28. Κονδύλης Παν. (1943-1998), 389/22. Λ ιοτάρ Ζαν Φρανσουά, 387/19. Μοσκώ φ Κω στής, 388/22. Π α γκο υ ρέλη ς Βάιος (19461998): Ο φ ίλο ς και σ υνεργά της, 386/14. Πας Οκτάβιο, 387/18. Φ ακίνος Ά ρη ς (1935-1998), 386/12. Χ ά ρης Π έτρ ο ς (1902-1998), 390/29. Προδημοσίευση Κρανάκη Μιμίκα: Κέα, 383/11.

Αρθρα Α θανασόπουλος Β α γγέλης: Α ρχείο φωνών, Α ρχείο ιδεών, 383/15. Α λ εξόπ ουλ ος Σπ ύρος: Ο διάσημος κύριος Χανς Κρίστιαν Άντερσ εν, 382/88.

Μ αγαιροπούλου Μίνα: Η θάλασσα τη ς μνήμης, τη ς ζω ής και τη ς ελπίδας: ένας κα θρέφ τη ς που δ εν ψεύδεται, 387/38. ΜπανέοΓΚ Δ π υήτρης: Ο Τιτανικός το υ Cam eron στον Α τλα ντικό το υ Εγγονόπουλου, 387/33. Σ ελλά Όλνα: Εγκλωβισμένη πεζογραφία; Κύπριοι π εζογράφ οι μ ετά το 7 4 , 384/95. Τοιανταφ ύλλου Σώ τη: Lawrence Block, σ υγγρα φέας μυστηρίου, 384/11.

Επιμέλεια: Μ υοτώ Ράις Διαλενυ ένο ς Γιώ ογος: Η νύχτα τη ς κουκουβάγιας, 385/42. Μ άτεσις Παύλος: Π ρος Ελευσίνα, 382/38. Ο ’Νηλ Ευγένιος: Φ εγγάρι για κατα ρα μένους, 383/40. ΣεΒαστίκονλου Γιώ ονος: Αγγέλα, 381/60. Σ τεοννάιυ Κ.: «Βρακί», 384/50. Χ όρβατ Ε.: Ο Δον Ζουάν έ ρ χ ετα ι από το ν π όλεμο, 391/34.

M c X c tc c

Ε ξ ώ σ τη ς

Στεφ άνου Λύντια: Τα ποιήματα τη ς μικρής Ρ εζεντά το υ Τάκη Καρβέλη, 384/91. Πρωίμου Μαριλένα: Ο Ρωμανός ο Μ ελω δός και η ποιητική θεω ρία το υ Ο δυσσέα Ελύτη, 385/91.

Γράφ ει ο Γιάννης Δ εληολάνηο Έ να βήμα μπροστά, 384/52. Μέσα στον Τιτανικό, 382/40. Ο βασιλιάς κι’ εγώ, 386/46. Η λογο τεχνική οθόνη ’97-’98, 388/50.

Air Force One, 390/48.

Ρίπορτάζ Μ α γκλίνης Ηλίας: Αριστείον 1997. Η τε λ ε τή απονομής, 381/28. Κα λημέρης Κώ σταο-Πολυμένη Χρύσα: Κολομβία: 8ο Φ εστιβάλ Ποίησης τ η ς Μ εδεγίν, 386/18. Μ ανκλίνης Ηλίας: Ν έες μέθοδοι εκμάθησ ης ξένω ν γλωσσών, 389/26. Παπαλέξηο Ηρακλής: Η Ελλάδα στη Βρετανία (Φωνές από τη ν Ελλάδα), 387/26. Π απαλέξης Ηρακλής: 50ή Δ ιεθνής Έ κθεση Βιβλίου στη Φ ρανκφούρτη, 390/32. Παπασπυοίδου Ιωάννα: 10 χρόνια το υ Κέντρου Λ ογοτεχνικής Μ ετάφρασης, 382/11. Π ολυυένη Χούσα: Πρέσπ ες α σ άλευτες: Βαλκανικό Άσυλο Ποίησης, 384/14. Π ολυυένη Χούσα: Από τα κύματα τω ν ερτζιανώ ν έω ς το μελάνι το υ τυπ ογρα φ είου ο δ ρόμο ς τ η ς Θ εσσαλονίκης είναι ο πιο σ ύντομος, 385/17. Ϊ Β @ ------------------------------------------

llp c p ic p g

Κοντρόλ Γ ράφ ει ο Κώστας Πάρλας Εξω ραϊσμός και επιδόσεις, 381/64. Μ ασκαρέματα και... «δήθεν», 383/42. Η αποστέωση μιας τριλογία ς, 385/44. Δ ο ξά σ τε το υ ς!..., 387/72. Ο πικρός Οκτώ βρης, 389/30. Ο μ εγά λο ς απών, 391/36.

Καοέλλη Ζωή: «Ο Καβάφης μού έδω σε τη ν άδεια να ζήσω», 389/34. Κάσδαγλης X. Εμμανουήλ, ο τελειο θ ή ρ α ς, 385/48. Κίλι Έ ντυουντ: «Γράφω για όσα αισθάνομαι μέσα μου ότι έχουν αξία», 391/50. Κοντολέω ν Μάνος: «Είμαι μο ντέρνο ς συγγραφέας», 383/46. Σαγίνης Απόστολος: «Μια εθνική λο γο τεχνία δ εν είναι

αποκομμένη από τις λογο τεχ ν ίες τω ν π ροηγμένω ν χωρών», 382/46. Μ α σ τοοδημήτρης Δ. Π.: «Απόστολος Σαχίνης. Βιοεργογρα φ ικό Σημείωμα», 382/57. Ταυβακάκης Φαίδων: «Γ ράφω ένα βιβλίο για να ταξιδέψω », 387/85.

Tanninen Reja: «Η Ελλάδα είναι για μένα δύναμη», 388/46. Φωκάς Νίκος: «Ναι είμαι μετα φ υσ ικός ποιητής», 387/75. Χατζηπάτσπς Τάσος: «Ρόλος τη ς λογοτεχ νία ς είναι να μας κάνει να θυμόμαστε», 387/95. Ζαλόνι Α ολέτα : «Ένα βιβλίο οπτικό που διαβάζεται», 384/26. Γερ μανός Φ ρέντυ: «Οι Υγρές νύ χτες είναι ένα βιβλίο εποχής», 386/30. Γλέζος Μ ανώλης: «Πρέπει να ξεκινά με από τ ις ρίζες μας», 381/70. Δ ήυου Νίκος: Απολογία ενός ανθέλληνα, 385/24. Ιοοδανίδου Σοφία: «Το υλικό το υ βιβλίου είναι απόλυτα τεκμηριω μένο», 391/48. Κώστας Τηλέυα νος: «Αγαπώ το ν τόπο μου», 388/20. Παππάς Τάσος: «Τις δύο χώ ρες χω ρίζει αίμα», 390/50. Τριβιζάς Ευγένιος: Τα 88 ντολμαδάκια, 382/18. Χ ουζούοη Έ λενα: «Ο φ ίλος μου ο κ. Γουτεμβέργιος», 383/22. Αιλιηούτίΐα Γκιυοσούλης Κωστής: Ανατολή, 387/52. Κω νσταντάοας Δ ημήτοης: Χτύπησα το σωστό πλήκτρο, 381/69. Μ αυοουδπς Κώστας: Η ζωή με το υ ς εχ θρούς, 384/28. Μ ηλιώνης Χριστόφ ορος: «Μ έγα βιβλίον μέγα κακόν», 381/68. Μ ιγαλόπουλος Δ ηυήτοης: Ο Εθνικός Διχασμός. Η άλλη διάσταση, 382/17. __ιυρηήριο

Μπόγιας Α νδρέα ς: Αρχειονομία. Βασικές έννο ιες και α ρχές, 389/32.

Α λ λ η λ ο γ ρ α φ ία

Ρίτσος Γιάννης: Γλυκειά μου Λούλα, 383/31. Α ν8ολο㻀$

Γα ρ α ντούδης Ευριπίδης: Ανθολογία Ν εό τερ η ς Ελληνικής Ποίησης 1980-1997, Οι Σ τιγ μ ές το υ Νόστου, 391/59. Θαλασσινά διηγήματα , 389/42. Λαμπροπούλου Βούλα: Ανθολογία Ιταλώ ν π οιητώ ν και άλλα μ ελ ετή μ α τα , 387/61. Μ ενδράκος Τάκης: Μ ικρό Ανθολόγιο. Από τ ο ν Άγιο Φ ραγκίσκο τ η ς Ασίζης ω ς τη ν ποίηση τ η ς Μ αύρης Αφ ρική ς, 387/61. Ο ρ φ έα ς και Ευρυδίκη στην ποίηση το υ εικοσ τού αιώνα. Επιλογή: Ελένη Βαροπούλου, 389/42. Τριβιζάς Σω τήρης: Π ο ιη τές το υ Μ εσοπολέμου, 385/38. Φ ω στιέρης Αντώ νης - Ν ιάρχος Θανάσης: Έ λλη νες π ο ιη τές για τη θάλασσα, 384/41. Α π ο κ ρ υ φ ισ μ ό ς

Neiman Carol - G oldm an Emily: Ζωή μ ετά τη ζωή. Έ νας π λήρης ο δ ηγός γ ια τη μετα θανά τια πρα γματικότητα , 386/43. Α ρ χ ΐ¥ € Κ ¥ θ ν ΐκ ή

Γκράσι Τζιόρτζιο: Κείμενα για τη ν Α ρχιτεκτο νική, 387/67. Ζήβας Διονύσης: Τα μνημεία και η πόλη, 387/68.

Ziller Ernst: Αναμνήσεις, 383/35.

Benevolo Leonardo: Η πόλη στην Ευρώπη, 383/35. Α υ ¥ θ Β ιο γ ρ α φ ί η

Δεϊμέζη-Κα λιότσου Άννα: Το σενάριο, 387/63. Μ αρτινέγκου-Μ ουτσάν Ελισάβετ: Αυτοβιογραφία, 381/55. «υρϊτήριι

Π επ ελάσης Αδα μάντιος: Στην άκρη το υ αιώνα (ΓαστούνηΜ π έρκλεϊ), 384/41. Ν τε Πιαν Λεω νίδας: Εμένα κοιτάνε, 388/42. Β ιο γ ρ α φ ία

Μ α ρτένς Λ ούντο: Μια άλλη μα τιά σ τον Σ τάλιν, 384/41. · Μπέρλιν Α.: Καρλ Μ αρξ, 388/41. Μω ρουά Α ντρέ: Λ όρδος Μπάυρον, 381/55. Γλώ σσα

Κριαράς Εμμανουήλ: Θ ητεία στη γλώσσα, 390/58. Σκα ρτσ ή ς Λ. Σω κράτης: Γλωσσικά και π οιητικά, 389/47. Α ίκ α ιο

Αντω νόπ ουλος Νικόλαος: Η Συ νταγμα τική προστασία το υ Α γιο ρείτικο υ καθεσ τώ τος, 384/44. Α ο κ ίμ ια

Βα λαω ρίτη ς Νάνος: Μ ο ντερνισμός, πρω τοπ ορία και «Πάλι», 388/37. Μ α ρτινίδης Π έτρ ο ς: Μ εσ ιτείες το υ ο ρα τού, 387/62. Μ α ρω νίτη ςΔ . Ν.: Κειμενοφ ιλικά, 385/31. Φ ιορα βά ντες Βασίλης: Κοινωνική αισθητική και διαπ ολισμικότητα, 381/51.

Said W. Edward: Δ ιανοούμενοι και Εξουσία, 384/39. Τουαίν Μαρκ: Σκέψ εις για τη ν επ ιστήμη το υ αυνανισμού, 389/44. Ε κ π α ίβ ίυ σ η

Αργυροπ ο ύλο υ Χριστίνα: Η διδακτική τη ς Ιστορίας, 391/63. Γα ροφ αλά κη Μελίνα: Φαντασία και α υ τενέργεια . Έ νας π ρα κτικός ο δ η γό ς γ ια τη ν προσχολική και π ρώ τη σχολική ηλικία, 388/42. Δελιάλη-Δάπη Ελένη: Ανα λυτικό ε υ ρ ετή ρ ιο λ έξεω ν και πρα γμάτω ν το υ Α. Τζάρτζανου, Ν εο ελληνική

Σ ύ ντα ξις (της κοινής δημοτικής), 383/33. Ε υα γγελόπ ουλος Σπύρος: Ελληνική εκπαίδευση, 391/62. Ε υα γγελόπ ουλος Σπύρος: Οι Π αιδαγω γικές Ακαδημίες, 390/61. Ιακωβίδης I. Γεώ ργιος: Η Τεχνική και Επαγγελματική Εκπαίδευση στην Ελλάδα, 389/48. Κ υρίδης Γ. Αργύρης: Η α νισότητα στην ελληνική εκπαίδευση και η πρόσβαση στο Πανεπιστήμιο (1955-1985), 384/44. Μ παλάσκας Κώστας: Εκπαιδευτική θεω ρία και πολιτική, 385/32. Μ πουζάκης Σ ήφης: Γεώ ργιος Α. Παπανδρέου. Ο π ολιτικός τ η ς παιδείας, 387/66. Μ ω ραΐτη Τζένη: Λαϊκή παράδοση και σχολείο, 387/66. Ράπτης Α ρ ισ το τέλ η ς - Ράπτη Αθανασία: Π ληροφ ορική και Εκπαίδευση. Συνολική προσέγγιση, 389/48. Σιβροπούλου Ρένα: Η οργάνω ση και ο σχεδιασμός το υ χώ ρου (νηπιαγωγείου) στο πλαίσιο το υ παιχνιδιού, 390/62. Σπυροπούλου Ζωή: Π ρα γμα τικότητα και Οράματα, 382/33. Τάφα Ε.: Συνεκπαίδευση παιδιών με ή χω ρίς π ροβλήματα μά θησης και συμπεριφοράς, 383/33. Ε λ λ η ν ικ ή Π € ζ ·γ ρ α φ ία

Α λ εξά κ η ς Βασίλης: Ο μπαμπάς και άλλα διηγήματα , 381/46. Α ρ μέν ης Γιώ ργος: Μυρωδιά από χώμα, 381/47. Βασιλείου-Μ ιχαήλ Γ ιώ ργος: Ανάμεσα στις εποχές, 385/26. Βασιλικός Βασίλης: Το Φύλλο, το Πηγάδι, τ ’ Αγγέλιασμα, 382/24. Βατζιάς Γιάννης: Ο ακαριαίος έρ ω τα ς τ η ς Εν-Εμ, 386/32. Βλάχος Γ. Χαράλαμπος: Ζήτημα χρόνου, 384/34.

-------------

Βογιατζή-Χαραλάμπη Ειρήνη: Ά γγ ελ ο ς από ζάχαρη, 382/25. Γκρίντζος Σπ όρος: Γκόρκας, 383/26. Δ ημητράκο ς Βασίλης: Χω νευτήρι, 385/26. Διβάνη Λένα: Οι γυ ναίκες τ η ς ζω ής τη ς , 381/47. Ιακωβίδου Τάνια: «Γιατί;», 382/24. Ίσ α ρης Α λέξα νδ ρο ς: Ανάμεσά το υ ς η μουσική, 391/56. Καισαρίδης Γιάννης: Χρονικό μιας π ρεμιέρας, 387/56. Καμπερίδης Δ η μ ή τρη ς: Η κιβω τός τη ς Πελαγίας, 382/25. Καράμπ ελας Δ η μ ή τρη ς: Το παιχνίδι τ η ς αγρυπνίας, 383/26. Καραπάνου Μαργαρίτα: Η Κασσάνδρα και ο λύκος, 386/32. Καρυπίδης Γιώ ργος: Η δ ιά λεκτο ς το υ σκορπιού, 387/56. Κατσουλάρης Κώστας: Το σ ύνδρομο τ η ς Μ αργαρίτας, 391/56. Λ εονά ρδος Γιώ ργος: Το τρ α γού δ ι τη ς ψυχής, 383/27. Λ ιαρούτσος Μ ιχάλης: Δρόμ οι παλιοί, 388/32. Λιδωρίκης Μ. Α λέκος: Μ ετρό 2000, 387/57. Μ ανιώ της Γ ιώ ργος: Crazy Love, 386/33. Μ αυρολέω ν Μ ανόλης: Να σου κάμω τη ν ιστορία μου..., 387/57. Μ έσκος Μ άρκος: Κομμένη γλώσσα, 384/34. Μ έσκος Μ άρκος: Παιχνίδια στον π αράδεισο, 387/57. Μ ητσάκης Μιχαήλ: Αυτόχειρ, 383/27. Μπουκουβάλα-Αναγνώστου I.: Ο έφ η β ο ς μ ε τ ’ αθάνατα μάτια, 382/25. =ενόπ ουλος Γρ ηγό ριος: Ο γ ά μο ς το υ Νάσου, 386/34. Ξ ενόπ ουλος Γρηγό ριος: Μ ενεξεδ ένιο Μ π ουκετάκι - Ο δικηγόρος, 386/34. Ξενόπ ουλος Γρ ηγό ριος: Η παρούσα ώρα, 386/34. Ο ρφανίδης Νίκος: Ο Ά γγελο ς έφ υ γ ε ευτυχισ μένος, 381/47.

Παπαγεω ργίου Κώστας: Πήρε φως, 390/52. Π απαδιαμάντης Α λέξα νδρος: Αλιβάνιστος. Ό νειρο τ ο κύμα, 384/35. Παπαθανασοπούλου Μάιρα: Ο Ιούδας φιλούσ ε υπέροχα, 390/52. Πιπίνου Τίτσα: Για να θυμάσαι τη Λοΐδα, 388/32. Πιτσιλίδης Μ ιχάλης: Μ ετά τη βροχή - Η παλιά φω τογραφ ία, 390/53. Πολιτοπ ούλου Μ αρλένα: Οι ερ α σ τές δίπλα, 382/27. Ρούσσος Τάσος: Το δ έκα το τρ ίτο τοπίο, 390/53. Σ κά ρος Ζήσης: Φωκίων, 386/34. Σπ υροπούλου Θ. Ζωή: Εποχή ματαίων επιδόσεων, 391/57. Στάικος Ανδρέα ς: Επικίνδυνες μ α γειρικές, 384/35. Σ τα μ ά τη ς Α λ έξη ς: Ο έβ δομος ελέφ α ντα ς, 391/57. Σω τηροπ ούλου Έ ρση: Διακοπ ές χωρίς πτώμα, 385/27. Τσάκαλος Γεράσιμος: Η άθλια ο ικειό τη τα το υ έρω τα, 388/33. Φ άρας Φ. Σταύρος: Οι σημειώ σεις το υ πρόσφυγα, 385/27. Χορτιά τη Θ έτις: Το τυ χ ερ ό τ η ς Θ άλειας, 382/25. Ψ ιμούλη Χρυσούλα: Τον Απρίλη χω ρίς στέφ ανο, 390/54. θέα τρ ο

Αριστοφ άνη ς: Π λο ύτος Εκκλησιάζουσες, 389/49. Γο υ ζέλη ς Δ η μ ή τριος: Ο Χάσης, 385/37. Μ ισιτζής Δημοσ θένης: 1. Ο Φιάκας, 2. Ο Δ ο υ ξ τη ς Βλακείας, 382/34. Π έγκα Έ λενα: Βαλς Εξιτασιόν, 385/37. Στερνχά ιμ Καρλ: Το βρακί, 389/49. θ ε ω ρ ία λ ο γ ο τ ίχ ν ι'α ς

Τσατσούλης Δ η μ ή τρης: Η π εριπ έτεια τη ς αφήγησ ης, 389/42.

Βίκερς Μ ιράντα: Οι Αλβανοί, 386/39. Ν τε Γκω λ Κάρολος: Β' Παγκόσμιος Π όλεμος 19401946, 388/38.

W oodhouse Μ. C.: Ρήγας Βελεστινλής. Ο Π ρω τομάρτυρας τη ς Ελληνικής Επανάστασης, 385/33. Έ ξα ρ χο ς Γιώργης: Ρήγας Βελεστινλής. Α νέκδοτα έγγραφ α , ν έα στοιχεία, 391/63. Ζαούσης Α λέξα νδρος: Ο Εμπαιγμός, 387/64. Η ρόδοτος: Η γυναίκα το υ Κανδαύλη, 388/38. Κακριδής Θ. Ιωάννης: Η δίκη τω ν τόνω ν. Η πειθαρχική δίω ξη το υ καθηγητή, 391/63. Κανελλόπουλος Παναγιώτης: Πώς εφ θάσ αμεν στην 21η Απριλίου 1967. 1940-1944 Εθνική Αντίσταση, 382/29. Κατσαντώνης Γιάννης: Η αριστερή π α ράτα ξη τω ν δασκάλων στο Μ εσοπόλεμο, 391/64. Κουλμάσης Π έτρ ος: Οι π ολίτες το υ κόσμου, 385/33. Κραντονέλλη Αλεξά νδρα : Ελληνική π ειρατεία και κούρσος, 389/45. Μινασιάν Τερ Αναΐντ: Η δημοκρα τία τη ς Αρμενίας, 381/54. Μπερν Ρ. Α.: Ο Μ έγα ς Α λ έξα ν δ ρ ο ς και η Ελληνιστική Α υτοκρα τορία, 389/45. Παπαχελάς Α λ έξη ς: Ο βιασμός τη ς ελληνικής Δημοκρατίας. Ο αμερικανικός παράγων 19471967, 382/30. Π ετά ν Ζάρκο: Ο εύθυμος δικτά τορα ς, 387/63. Πιτούλη-Κίτσου Χριστίνα: Οι ελληνοαλβ ανικές σχέσεις και το βορειοηπειρω τικό ζήτημα κατά τη ν π ερίοδο 1907-1914, 388/37. Ρωμαίος Γ ιώ ργος: Ό τα ν τα έβλεπ α απ’ έξω , 382/30. Σα βα τέρ Φ ερνάντο: Ας μιλήσουμε γ ια πολιτική, 382/31. ε υ ρ ε τ ή ρ ιο

Σ τα μα τόπ ουλος Κώστας: Η τελ ευ τα ία αναλαμπή, 386/39. Σφ ήκα ς Θανάσης: Οι Ά γγλοι ερ γα τικοί και ο εμ φ ύ λιο ς π όλεμος στην Ελλάδα, 386/39. Τζόκας Σπύρος: Α νάπ τυξη και εκσυγχρονισμός σ την Ελλάδα τα τέλ η το υ 19ου αιώνα, 389/44. Φ υρέ Φ ρανσουά - Ρισέ Ντενί: Η Γαλλική Επανάσταση, 381/55. Κ ο ι ν ω ν ικ έ ς < η ισ τ ή μ « κ

Στασινοπούλου Β. Ό λγα: Ζητήμα τα σύγχρονης κοινω νικής π ολιτικής, 381/53. Κ ο ι ν ω ν ιο λ ο ν ί α

Έ βολα Τζούλιους: Η μεταφ υσική το υ φύλου, 386/41. Ελίας Νόρμπ ερτ: Η ε ξέ λ ιξη το υ Πολιτισμού, 386/41. Ελίας Ν όρμπ ερτ: Η ε ξέ λ ιξη το υ Πολιτισμού, 381/53.

Crespelle J. Paul: Η καθημερινή ζωή στη Μ ο νμάτρη το ν καιρό το υ Πικάσο 1900-1910, 381/54. Μ ακεδονία και Βαλκάνια, Ξενοφ οβία και Ανάπ τυξη. Συλλογικό έρ γ ο το υ Εθνικού Κ έντρου Κοινωνικών Ερευνών, 390/60. Σπ ουδαστήριο Κοινωνιολογίας ΠΑΣΠΕ-ΕΚΚΕ: Εισαγωγή στη Μ ε θοδολογία και τις Τεχνικές τω ν Κοινωνικών Ερευνών, 389/47. Φ ιοροβάντες Βασίλης: Κοινωνική αισθητική και διαπολιτισμικότητα, 390/59. Χ τούρ ης Ν. Σω τήρης: Μ εταβιομηχανική κοινωνία και η κοινωνία τη ς πληροφ ορίας, 389/47. Κ ιν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο ς

Κονσταντίνι Κοστάντσο: Σ υ ζητήσ εις μ ε το ν Φ εντερίκο Φελίνι, 384/45. Κ λ α ο ικ ή φ ι λ ο λ ο ν ί α

Ξενοφών: Ξ ενοφ ώ ντο ς Ο ικονομικός, 391/62. Σπ υρόπουλος Σ. Ηλίας: Τα CUpCTlipiO

Ερω τικά και τα Α ιμοσταγή το υ Η ροδότου. Μ ε δ ώ δεκα σχέδια το υ Στέλιο υ Μ α υρομάτη, 391/62. Λ α ο γ ρ α φ ία

Γιοχάλας Τ ίτος: Αρβανίτικα παραμύθια και δ ο ξα σ ίες. Ν ερά ιδες, δ α ίμονες, ξόρκια, ψυχιάσματα, 384/42. Κ αμπ ούρογλου Γρ. Μαριάννα: Αθηναϊκά Παραμύθια, 382/31. Κ ληρόπ ουλος Νάκος: Τ ό τε στην Καλαμάτα, 390/59. Μ α λλαρμέ Στεφ άν: Ινδικά Παραμύθια, 385/35. Μ ιχάλος Ν. Ηλίας: Α νθολογία γνω μικώ ν και επ ιγραμματικώ ν φράσεων, 382/31. Μπαζιάνας Νίκος: Για τη λαϊκή μουσική μας παράδοση, 383/32. Μπόζη Σούλα: Καππαδοκία Ιωνία - Πόντος. Γεύ σ εις και παραδόσεις, 385/34. Ο ικονομίδης Β. Δ η μ ή τρης: Από τα Δ ημοτικά μα ς Τραγούδια, 388/40. Σκα ρτσ ής Λ. Σω κράτης: Φ ράσεις το υ λαϊκού λόγου, 382/32. Σμ ύ ρνή ς Κώστας: Λαϊκά Παραμύθια, 390/59. Σταφ υ λο π ά τη ς Νίκος: Τα λαϊκά τρ α γο ύ δ ια και τα κάλαντα τη ς Σ ίφνου, 385/34.

Κριαράς Εμμανουήλ: Λ εξικό τη ς Μ εσαιωνικής Ε λληνικής Δ ημώ δους Γρ αμ μ α τεία ς 11 GO1669, 386/43. Λ εξικό Μ αθηματικώ ν, 382/35. Πανεπιστήμιο τ η ς Ο ξφ ό ρδης: Λ εξικό Τέχνης και Καλλιτεχνών, 381/56. Λ ίύ κ ω μ α

Εξά ρχου Θω μάς: Ξάνθη, 382/35. Καρνασιώτης Κω νσταντίνος: Αισχύλου: Π ρο μ η θ έας Δ εσ μώ της. Μια εικαστική πρόταση, 384/42.

Κώτσου Εύη: Λαύριο τοπίο μνήμης, 381/56. Μπαρτσάι Γιενέ: Ανατομία για Κ α λλιτέχνες, 382/35. Π αμπέρης Λάζαρος: Οι π ετα λ ο ύ δ ες τ η ς Ελλάδας, 381/56. Παπαδη μητριού Τζέλη: 39 καφ ενεία και ένα κουρείο, 385/38.

M qpTupicc

Ζιντ Α ντρέ: Ο Ό σκαρ Ο υάιλντ και εγώ, 384/40. Κούνιο-Αμαρίλιο Έ ρικα - Ναρ Α λμπ έρτος: Π ροφ ορικές μα ρ τυ ρ ίες Εβραίων τη ς Θ εσσαλονίκης για το Ολοκαύτω μα, 389/44.

Levi Prim o: Εάν α υτό είναι ο άνθρωπος, 384/40. Μ α νω λκίδου-Β έττα Φανή: Θα σε λ έμ ε Ισμήνη, 387/63. Παπουτσής Γ. Κω νσταντίνος: Ο Μ ατρίκολας, 386/42.

M c A c tc c

Α γγελοπ ούλου Βίτω: Τα βιβλία τω ν παιδιών μας. Παράθυρα στον κόσμο, 386/38. Α λ εξα ντριά ν Σαράν: Ιστορία τη ς ερω τικής λογοτεχ νία ς, 384/39. Αμπατζοπούλου Φ ραγκίσκη: Ο Ά λλος εν διωγμώ, 387/62. Α νδρειω μένος Γιώ ργος: Λ ογοτεχνικά π εριοδικά τ η ς Α ρ ισ τερ ός και Διονύσιος Σ ολω μός (1924-1967), 389/43. Β ελουδής Γ ιώ ργος: Διονυσίου Σολω μού «Στοχασμοί» σ τους «Ε λεύθερους Πολιορκισμένους», 386/38. Βουτο υρής Π α ντελής: Η συνοχή το υ τοπίου, 385/31. Γκασούκα Μαρία: Η κοινωνική θέση τω ν γυναικώ ν στο έρ γ ο το υ Παπαδιαμάντη, 391/60. Γκικόπ ουλος Φοίβος: Στοιχεία για τη ν Ιστορία τη ς Ιταλικής Λ ογοτεχνία ς, 390/57. Δα νόπουλος Κω στής Χατζοπούλου Λίτσα: Ε υρετήρια περιοδικώ ν Λ όγου και Τέχνης-4. Η Ευτέρπη (1847-1855), 382/29.

-----------------------------------

m\

Ε Λ Ι Α : Το παιδικό βιβλίο στην Ελλάδα το ν 19ο αιώνα, 388/36. Καψάλης Δ. Γιώ ργο ς: Οι πα ροιμίες το υ Θεσπρω τού λόγιου Κ. Αθ. Μιχαηλίδη, 388/36. Μ αραγκόπ ουλος Άρης: Αγαπημένο Βρω μοδουβλίνο. Τόποι και γλώ σσ ες στον «Οδυσσέα» το υ Τζ. Τζόυς, 384/36.

Manfredi Valerio: Οι Έ λλη νες τη ς Δύσης, 389/43. Μ έλμπ εργκ Μ. (επιμ.): Ο Στρίντμ π ερ γκ και η σύγχρονη δρα ματουργία . Συμπόσιο στους Δελ φ ο ύ ς 7-12 Μαΐου 1998, 389/43. Μ ερακλής Γ. Μ.: Πετρώ νιος: Σατυρικόν, 381/50. Μ ολινός Σ τρα τή ς: Μ ε τ ο υ ς ή ρ ω ε ς το υ Παπαδιαμάντη, 390/57.

Beaton Roderick: Η ερω τική μυθιστορία το υ Ελληνικού Μεσαίωνα, 381/51. Παπαντωνάκης Δ. Γιώργος: Η παιδική ηλικία το υ ήλιου, 391/61. Σακελλαρίου Χάρης: Πηνελόπη Δ έλτα , 381/50. Σιμόπουλος Κυριάκος: Διανοούμενοι και καλλιτέχνες ε υ τελ ε ίς δ ούλοι τη ς εξουσ ία ς, 381/51. Τσιανίκας Μ ιχάλης: Λ ευ κές σ τιγμές στην Ποίηση, 391/61. Τσιανίκας Μ ιχάλης: Ο Φλωμπέρ στην Ελλάδα, 386/38. Μ .Μ .Ε .

Λαμπροπούλου Έιρη: Η κατασκευή τη ς κοινω νικής π ρα γμ ατικό τη τα ς και τα Μέσα Μ αζικής Επικοινωνίας, 385/36. Μακ Κουέιλ Ντ.: Εισαγωγή στη θεω ρία τη ς μαζικής επικοινωνίας, 391/65. Μ ο υ σ ικ ή

Β ρόντος Χάρης: Χαμηλή γη, 384/45.

5 < ν η π ίζ ο γ ρ α φ ίυ

Delgado Aparain Μ.: Ai nid fudi

-------------

fri (Η μπαλάντα το υ Τζόνι Σόσα), 384/37. Βιντάλ Γκορ: Σ ε ζωντανή μετά δοση απ’ το Γολγοθά, 381/48. Γιόσα Μάριο Βάργκας: Ο Πανταλέω ν και οι επισκέπ τριες, 390/54. Κάθερ Γουίλα: Ο θανάσιμος εχ θ ρ ό ς μου, 391/58. Καλβίνο Ίτα λο: Το μονοπάτι με τις αραχνοφ ω λιές, 388/34. Ν τε Κάρλο Α ντρέα : Η πόλη τ η ς ειρήνης, 383/28.

Ketcum Jack: Το κορίτσι τη ς διπλανής π όρτας, 391/58. Κόνραντ Τζό ζεφ : Ο μυστικός π ρά κτορας, 385/28. Κόου Τζόναθαν: Το σπίτι το υ ύπνου, 390/55.

De Q uincey T hom as: Οι τε λ ε υ τα ίε ς η μ έ ρ ε ς του Ιμμάνουελ Καντ, 388/35. Κρίστεβα Τ ζούλια: Εμμονές, 386/35. Λαμπρό Φιλίπ: Ο αρχάριος, 384/36. Λ έρμοντω φ Μιχαήλ: Έ νας ήρω ας το υ καιρού μας, 391/58. Λιόσα Μάριο Βάργκας: Ποιος σκότω σε το ν Παλομίνο Μ ολέρο; 381/47. Λ ο τζ Ντέιβιντ: Η θεραπεία, 385/28. Λ ο τζ Ντέιβιντ: Νέα από το ν παράδεισο, 391/58. Λουί Πιέρ: Εγχειρίδιον Κοσ μιότητος π ρος χρήσιν υπό τω ν νεαρώ ν δεσποινίδων, 387/59. Λουί Πιέρ: Τα τρ ία κοριτσάκια τη ς μα μάς το υ ς, 388/34. Φον Ζ άχερ - Μ αζόχΛεοπόλδος: Η Αφροδίτη με τη γούνα. Η τερα τώ δ η ς πλευρά, 387/58. Μ ερεζκόφ σκι Δμίτρι: Η Γέννηση τω ν Θεώ ν. Ο Τουταγχαμώ ν στην Κρήτη, 389/40. Μ ουνιόθ Μολίνα Α ντόνιο: Ο φ ύλακα ς το υ μυστικού, 391/59. Μπάιλι Χάιμε: Μην το πεις σε κανέναν, 386/35. Μ π άρκερ Πατ: Το μά τι στην πόρτα, 384/37.

B urroughs S. W illiam : Μια στις χίλιες, 387/58. Μ π έργκερ Τζον: Π ρος το γάμο, 386/36. Μπράντμπερυ Μ άλκολμ: Δεν κάνει να τρ ώ μ ε ανθρώπους, 386/34. Ν τε Κέιρος Έσα: Το έγκλημα το υ Πάδρε Αμάρο, 388/33. Ν τίκενς Κάρολος: Μ εγά λες προσδοκίες, 382/26. Ν τοσ τογιέφ σκι Φ ιοντόρ: Λ ευκές Ν ύχτες, 389/40. Ν τουκόφσκι Ντέιαν: Η πυριτιδαποθήκη, 389/41. Ν τ’ Ορμεσόν Ζαν: Συνοπτική Ιστορία το υ Π αντός, 383/29. Π όε Έ ντγκαρ Άλαν: 1. Μ ερικές κου β έν τες σε μια μούμια, 2. Χ ειρόγραφ ο σ’ ένα μπουκάλι, 388/35. Π ρουσ τ Μαρσέλ: Ο ξα νακερδισ μένος χρόνος, 381/48. Ρανσμάγερ Κρις: Morbus Kitahara, 383/28. Σά βιτς Μίλισαβ: Ο ά ρ το ς και ο φ όβος, 390/55. Ν τε Σαντ Μαρκήσιος: Ο α π ατημένος π ρόεδρος και ά λλ ες το λ μ η ρ ές ιστορίες, 387/59. Σέπαρντ Σαμ: Διασχίζοντας το ν Παράδεισο, 384/37.

Sepulveda Luis: Η ιστορία του γ ά του που έμ α θε σ’ ένα γλάρο να π ετάει, 384/35.

Sepulveda Luis: Το ημερολόγιο εν ό ς ευαίσθητου killer, 384/35. Σιμό: Τι λ έει η Λιλά, 381/48. Ταμούζ Μπίνιαμιν: Μ ινώταυρος, 385/29.

Tabucchi Antonio: Η γυναίκα το υ ' Π όρτο Πιμ και ά λλες ιστορίες, 387/58. Τζέικομπι Στίβεν: Γυμνή μετα μφ ίεση, 382/27. Τζόκι Κιάρα: Ό λγα, 390/55. Τουαίν Μαρκ: Πώς να δ ιηγηθείτε μια ιστορία, 382/27.

Fajardo J. Manuel: Γράμμα από τη ν άκρη το υ κόσμου, 385/29. Χάνσεν Ε. Φόσνες: Ψ αλμοί στο τέ λ ο ς το υ τα ξιδ ιού, 385/29. »ιρ « ή ρ ι<

Χάρπμαν Ζακλίν: Εγώ που δ ε γνώρισα το υ ς ά ντρες, 383/28. Χ ούσ τβεντ Σίρι: Η τυφ λόμυγα , 389/41. Χώ θορν Ναθάνιελ: Βεατρίκη, 382/27. Ο βηγοί

Φ ανός Σ τέλιο ς: Ο δ η γό ς τω ν βιβλίων για τη ν αρχαία Ελλάδα, 390/58. Ο ικ ο λ ο γ ία

Γιαλλούση Μαρία: Προσκαλώντας σε γ εύ μ α τη χημεία, 387/65.

Greenaway Theresa: Ζωή στη ζούγκλα, 388/40. Ευθυμιόπουλος Ηλίας Προμπονάς Μιχάλης: Η βόμβα το υ κλίματος, 384/43. Ζάχαρης Αστέριος: Εθνικός δρυμός, το φ αράγγι τη ς Σαμαριάς, 383/33.

Coiley John: Τραίνα, 387/65. Μ άργαρης Σ. Ν.: Γεω ργία και περιβάλλον, 382/32. Μπουρατίνος Αιμίλιος: Περιβάλλον και Συνείδηση στην Αρχαία Ελλάδα, 383/32. Μπράουν Λ έστερ: Η κατάσταση το υ πλανήτη, 384/43. Παυλάκου Δήμητρα: Άνθρωπος και φυσικό π εριβάλλον, 382/32. Παυλάκου Δήμητρα: Άνθρωπος και φυσικό π εριβάλλον, 391/65. Π ερρά κης Ε. Σ τέλιο ς Γρηγορίου Π. Παναγιώτης: Περιβάλλον και Δ ιεθνές Συμβατικό Δίκαιο, 388/41.

Tienenberg Tom: Οικονομικά το υ π εριβά λλοντος και τω ν φυσικών πόρων, 382/33. Π α ιβ α γ ω γ ικ ά

Αναγνω στόπουλος Δ. Β.: Τέχνη και τεχνική το υ παραμυθιού, 382/33. Α ργυρίδης Μ ιχάλης: Ολική προσέγγιση τη ς γλώσσας μέσω το υ παιδικού λογοτεχνικού βιβλίου, 387/66. Καψάλης Γ. Αχιλλέας: Αξιολόγηση και Βαθμολογία «ιρετήρκ

στο Δ ημοτικό Σχολείο, 390/62. Σχολή I. Μ. Παναγιωτόπουλου: Επιστημονική Συνάντηση: Η Συ νθετική Δ ημιουργική Εργασία στο Σχολικό Πρόγρα μμα - Θ εω ρία και Π ράξη, 388/42.

Judith Aron Rubin: Θ ερα π εύοντας παιδιά μέσα από τη ν τέχνη , 387/67.

Flitner Andreas: Αυταρχική ή φ ιλελεύ θ ερ η αγω γή, 385/32. Χατζησαββίδης Σω φρόνης: Δ ρ α σ τη ριό τη τες γλωσσικής α γω γής στο Νηπιαγωγείο, 390/62. Π α ιβ ικ ά - Ε φ η β ικ ά

Άλμπ εργκ Άλαν: Ο μικρός Φ ραντζόλας γ ιο ς το υ Φ ούρναρη, 384/47. Άλμπ εργκ Ά λαν: Ο κύριος Μπουνιάς ο Μ π οξέρ, 384/47. Άλμπ εργκ Άλαν: Ο κύριος Απάτης, 384/47. Άλμπ εργκ Άλαν: Ο μικρός Λεφ το ύ λη ς, ο Ε κατομμυριού χος, 384/47. Αναγνώ στου Κατερίνα: Η συμμορία τω ν κούκων, 387/70. Αναγνώ στου Κατερίνα: Ο γάιδ α ρο ς το υ α υτοκράτορα , 387/70. Άντερσ εν X. Κρίστιαν: Τα π αραμύθια μου, 381/58. Α ρνα ούτης Νίκος: Το λασπωμένο χωριό, 381/57. Βακάλη-Συρογιαννοπούλου Φιλομήλα: Αγαπάει Γιάγκο, αγαπάει..., 387/69. Βαλάση Ζωή: Ο κλ έφ τη ς τω ν Αστεριώ ν, 389/50. Β εζυρέλλη Χριστίνα Μ π αρούτης Ά ρη ς - Ιωάννου Δ η μ ή τρ η ς - Μ α θητές Δημ. Σχολ. Ασμηνίας Ιστιαίας Εύβοιας: · Το μελισσάκι Μπ άγκυ-Μ ελάκι · Το λυκάκι που το λέγα ν Σο φοκλή · Η περιπ έτεια τ η ς Δροσ ούλας · Η ιστορία τη ς Χ ιονούλας, 388/43. Βέρνον Ρόλαντ: Γνωριμία με το ν Μότσαρτ, 381/58. Γαλανοπούλου Γεω ργία: Η

μαγική κάπα το υ Άλμπεριχ, 388/43. Γκουριέ Τζέιμς: Σ το δάσος, 381/57. Δελώ νης Αντώ νης: Η εξομολόγησ η, 383/37. Ζαραμπούκα Σοφία: Φίλοι φίλοι καρδιοφίλοι. Η Μάγια, 382/36. Κανάκης Νίκος: Ο Λ όφ ος με το υ ς κορυδαλλούς, 382/36. Κα ρατζαφ έρη Ιωάννα: Απορίες και τρα γούδια , 386/44. Κασόλας Μήτσος: Μια σοφή μαϊμού κι έν α ς τρ ελ ό ς χρυσοθήρας, 384/46. Κατσαμά Ελένη: Σαν τα χελιδόνια, 383/36. Κεμπ Ρίτσαρντ: Ο Εικονογρα φ ημένος Ά τλα ς του κόσμου, 384/47. Κόμπανι Μ ερσέ: Η ιστορία του Ερνέστου, 385/39. Κορεντέν Φιλίπ: Πλατς, 384/46.

Corentin Philippe: Η Δεσποινίς... Τ ρ έξε, αν θέλεις να σωθείς, 385/39. Λαμπρίδης Αντώ νης: Της αυγής δροσούλες, 389/51. Μ αυροκεφ άλου Λίλυ: Το πιο όμορφ ο τα ξίδ ι, 386/44. Μιχαλοπούλου Αμάντα: Το σπίτι που πετάει, 387/68. Μοκά: Ο λύκος μου, 391/67. Μ ολυβιά της Νίκος: Μαθήματα στο πράσινο, 387/69. Μ ό ργκενσ τερν Σούζυ: Τα σαΐνια τη ς Α ' Γυμνασίου, 386/45. Μ ουντές Ματθαίος: Ισ τορίες από τη Βίβλο, 390/63. Μπάρτζης Γιάννης: Τιριγκλίκ..., 391/66. Μ π εζουέλ Σιλβί: Στην εξοχή, 381/57. Μυλωνά Φωτεινή: Καλημέρα θάλασσα!..., 384/46.

Duval Marie: · Η κοκκινοσκουφίτσα · Αλαντίν · Ο κοντορεβ υθούλης, 388/44. Ντοσ τογιέφ σκι Φ ιοντόρ: Έ νας τίμ ιο ς κλέφ της, 389/50. Παράσχου Σοφία: Το χάνουμε!, 389/50. Περιορή Ευγενία: Τα λυχνάρια τ ’ ουρανού, 383/37.

W

3

Π εριορή Ευγενία: Στο πέρασμα τω ν θεών, 383/37. Π λα τ Ρίτσαρντ: Εν Αρχή... Μια συνοπτική ιστορία το υ κόσμου και τη ς α νθρω π ότητας, 384/47. Ν τε Ποσάδας Κάρμεν: Το Κίβι, 383/36. Π ριόβολου Ευγενία: Σκιούπι. Ό νομα για καθωσπρέπει κλόουν, 389/49. Π ρος Ν τένους: Γεννηθήκα με ρα τσ ισ τές;, 390/64. Πυλιώ του Μαρία: Τζια φέρ Γιασίντ Αλή, 383/36.

Pfister Marcus: Ο Πιγκουΐνος, 388/44. Ροδοπούλου Σούλα: Άκουσέ με, παλικάρι μου, 386/44. Ροντάρι Τζιάνι: Η πίπα τη ς μάγισσας και ά λλες φ αντασ τικές ιστορίες, 382/37. Σα κελλαρίου Χάρης: Το θεριό που μέρω σε, 381/57. Σα κελλαρίου Χάρης: Οι π ρω το­ πόροι τη ς Ελληνικής Παιδικής Λ ογοτεχνία ς (θέατρο), 390/63. Σκιαδαρέση Μαρία: Κω νσταντίνος Κανάρης, 382/37. Στίκα Δέσποινα: Το μαύρο σύννεφο, 391/67. Συμεω νίδου Αλέκα: Εγώ και η μουσική, 382/37. Τ ουργκένιεφ Ιβάν: Αχ, κυνηγέ... κυνηγέ, 391/66. Χα τζόπ ουλος Θ ανάσης: Τιμπιλί, 387/68. Χορτιά τη Θ έτις: Όπου ο ήλιο ς σπάει το ρόδι, 385/38. Χότσ ιγκ Ν τέμπορα: Έι, κουκλίτσα, 383/37.

Hood Susan: Έ να τα ξίδ ι στη ζούγκλα: Οι αριθμοί, 388/44.

Καμπ ουράκης Γιώ ργος: Κούκος μονός, 386/36. Κα περνάρος Τάσος: Ο σημέραι, 383/30. Κ αρατζάς Διονύσης: Ανθοφ ορία τη ς νύχτας, 381/49. Λ όγιος Ηλίας: Μ ο υζικούλες, 383/30. Μ αρω νίτη Ανθή: Λίγο πριν κόψ ει τ ο χαμ ό γελο , 385/30. Μ εγά λου-Σεφ εριάδη Αία: Σ τις κρύπ τες το υ χρόνου, 381/49. Παγιασλής Γιάννης: Η Μυστική Εκπομπή, 386/37. Π ο ρφ ύ ρη ς Δ η μ ή τρη ς: Τα απ όκρυφα π οιήματα, 381/50. Πρα τικά κης Μ ανόλης: Η Κοίμηση και η Ανάσταση τω ν Σω μάτων το υ Δομήνικου Θ εοτοκόπ ουλου, 384/39. Σκληβανιώ της Γιάννης: Μουσικά παρακείμενα, 388/33. Τζιλιβάκης Δ η μ ή τρη ς: Συνηχήσεις, 387/60. Χαραλαμπίδης Κυριάκος: Αμμόχω στος Βασιλεύουσα, 384/38. Χατζόπ ουλος Θ ανάσης: Ρήματα για το ρόδο. Σχεδίασμα ποιητικής, 384/38. Χα τζόπ ουλος Θ ανάσης: Κανόνας, 391/58. Χ α τζόπ ουλος Θ ανάσης: Ιδίοις σώμασι / Χωρία, α', 382/28. Χατζόπ ουλος Θ ανάσης: Ωσεί παρόν, 387/60. Χιόνης Α ργύρης: Ιδεογράμμα τα, 383/30. Χριστοδούλου Δήμητρα: Φ ορτίο, 383/30. Χρονάς Γιώ ργο ς: Κατάστημα Νεω τερισμών, 382/28.

Ε λ λ η ν ι κ ή π ο ίη σ η

Ξ ί ν η π ο ίη σ η

Βαρβιτσιώ της Τάκης: Άρω μα εν ό ς κομήτη, 381/49. Δαλακούρα Βερονίκη: Άγρια α γγελική φωτιά, 386/37. Ελευθεριώ τη ς Αντώ νης: Εσω τερικό α νέμου, 382/28. Ζα φ ειριού Π. Θ.: Απόβαρο, 383/29. Ζαφ ειριού Σ ταύ ρο ς: Η Ατρο π ός τω ν Ημερώ ν, 390/56.

Αλεξά ντρο β ιτς-Μ π λοκ Α λ εξά ντρ: Οι δώ δεκα, 387/60.

Ashbery John - Kock Kenneth: Στη σκιά το υ τρ έν ο υ , 388/35. Ζουβ Πιέρ Ζαν: Ποίηση, 385/30. Καγιάμ Ομάρ: Ρουμπαγιάτ, 386/36.

Lorca Federico Garcia: Ποιητικά Άπαντα, 390/57.

Ή & 3 ----------------------- ----------

Blake W illiam : Οι γάμο ι το υ Ο υρανού και τη ς Κόλασης, 383/31. Μ π έκετ Σά μουελ: Ποιήματα σ υνοδευόμενα από σ α χλοκουβέντες, 385/30. Π α βέζε Τσέζαρε: Ο θά να τος θα ’ρθει και θα ’χ ει τα μάτια σου, 385/31.

Pound Ezra: Κατάη, 383/31.

Heine Heinrich: Τρα γούδια το υ Heine, 386/37. Χ ικμέτ Ναζίμ: Τα έρ γ α του, 388/36. Π ο λ ιτ ι κ ή

Βαρβιτσιώ της Θ. - Καιρίδης Δ. Pfaltzgraff R.: Ασφάλεια στη Νοτιο-Ανατολική Ευρώπη και Ελληνοα μερικα νικές σχέσεις, 383/34. Γιουναμπόμπερ, 383/35. Δ ά γκα ς Α λέξα ν δ ρ ο ς Λεοντιάδη ς Γ ιώ ργος: Κομιντέρν και Μ ακεδονικό ζήτημα. Το Ελληνικό Παρασκήνιο, 386/40. Ιω ακειμίδης Κ. Π.: Ευρωπαϊκή Ένωση και ελληνικό κράτος, 388/39. Κ οζάκος Πάνος: Θ εσ μικές μετα ρρυθμίσ εις στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 381/52. Κ ιτρομηλίδης Πασχάλης: Ν εοελληνικός διαφωτισμός, 385/35. Μ α ρα τζίδης Νίκος: Οι μικρές Μόσχες, 381/52. Μ α ρξ Καρλ - Έ ν γκελς Φρίντριχ: Το κομμουνιστικό μανιφέστο, 388/39. Μ αυράτσας Καίσαρ: Ό ψ εις το υ ελληνικού εθνικισμού στην Κύπρο, 389/45. Εκδόσεις Παπαζήση: Μ ετά το ν κομμουνισμό. Π ρολεγόμενα : Γ. Κοντογιώ ργης, 386/40. Μ εταλληνός Γεώ ργιος: Σχέσεις και Α ντιθέσεις, 387/64. Μ π ελογιάννης Νίκος: Το ξέν ο κεφ άλαιο στην Ελλάδα, 387/64. Μπόμπιο Ν ορμπ έρτο: Ισότητα και Ελευθερία, 390/61. Νικολακοπούλου-Στεφάνου Ηρώ: Πολιτικές απασχόλησης «ιρ«ήρι

στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 385/35. Παπακωνσταντίνου Μ ιχάλης: Η τα ρα γμένη εξα ετία (1961-67), 383/34. Π έτιφ ερ Τζέιμς: Ο το υ ρκικό ς λαβύρινθος, 390/61. Ράι Μίλαν: Ο Τσόμσκι για τη ν πολιτική, 386/40. Σαχναζάροφ Γκεόργκι: Το τίμημα τη ς ελευ θ ερίας, 387/65. Εκδόσεις Στοχαστής: Τα ελληνικά Σ υ ντάγμα τα 18221975/1986, 388/39. Τριγάζης Πόνος: Οι π ολίτες απαιτούν, 381/53. Τσάτσος Δ η μ ή τρη ς: Ελληνική Π ολιτεία 1974-1997, 388/38. Φωτόπουλος Τάκης: Η νέα διεθνής τ ά ξη και η Ελλάδα, 383/34. Χόφμαν Τζον: Πέραν το υ Κράτους, 385/36. Π ρ α κ τ ικ ά

Κέντρο Λαϊκών Δρώ μενων Κ ομοτηνής: Δρώ μενα: Σύγχρονα Μέσα και Τεχνικές Κ αταγραφ ής το υ ς, 384/45. Φ ιλ ο ο ο ιρ ί α

Μ αρξισμός. Μια επανεκτίμηση. Επιστημονικό Συμπόσιο, 389/46.

Maher John & Groves Judy: Ο Τσόμσκυ με εικόνες, 389/46.

Heaton John & Groves Judy: Ο Βιτγκενστάιν με εικόνες, 389/46. Χρονογράφ ημα

Κορρές Μ ανόλης: Η Κεράτσα μου, 382/34. Τσαγκρής Νίκος: Εγώ, εμείς, α υτοί είμαστε, 386/43. Ψ ιιχ ο λ ο γ ίο

Βοσνιάδου Στέλλα: Γνωσιακή ψυχολογία, ψ υχολογικές μ ελ έτες και δοκίμια, 391/64.

Vygotsky S. L.: Ν ους στην κοινωνία, 388/39.

G oleman Daniel: Η συναισθηματική νοημοσύνη, 386/42. Ξανθάκου Γιώτα: Η δημιουργικό τη τα στο «υ ρ η ή ρ ι

σχολείο, 391/64. Παπαθεοφίλου Ρίτσα Βοσνιάδου Στέλλα: Η εγκατά λειψ η το υ Σχολείου. Αίτια, επιπτώσεις, προτάσεις, 388/40.

Fijalkow Jacques: Κακοί αναγνώ στες - Γιατί;, 384/44. Χριστοφ ίδη-Ενρίκες Α νδρούλα: Ο Πιαζέ και το Σχολείο, 386/42. Π α ρ ο υ α ιά α « κ

Μ όρισονΤόνι: Sula, 384/24. Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, 386/26. Μ ά ρκογλου X. Πρόδρομος: Σπ αράγματα, 385/22.

Leckie Ross: Αννίβας ο Καρχηδόνιος, 389/53. Λ εξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών, 383/24. Λ εξικό 30.000 ξένω ν ταινιών, 381/62. Μ είζον Ελληνικό Λεξικό, 382/22. Μοσκοβίτσι Σερζ: Τεχνική και φύση στον ευρωπαϊκό πολιτισμό, 388/26. Μ ο υρσελάς Κ. - Σ κούρτης Γ., Σο υρούνης Α., - Τατσόπουλος Π .: Το παιχνίδι τω ν τεσσάρω ν, 388/24. Νανέρης Ν ικηφόρος: Πριν τα σβήσει ο χρόνος, 387/50. Συ κο υ τρή ς Ιωάννης: Εκλογή έργω ν. Οι Έ λληνες, 391/68. Σω τηροπ ούλου Έρση: Ο βασιλιάς το υ φλίπερ, 389/52. Τσανγκ Γιουνγκ: Αγριόκυκνοι. Τρεις κό ρες τ η ς Κίνας, 390/66. Στάιν Λ. Ρόμπερτ: Μια νύχτα στον π ύργο το υ τρό μ ο υ , 384/22.

Frye Northror: Ανατομία τη ς κριτικής, 390/65.

H arper’s: Εγκυκλοπαίδεια Μυστικιστικών και Παραφυσικών εμπειριών, 390/67.

A v 8 o A o v ic c

Πανώοιοο Μάκηο: Το ελληνικό

φ ανταστικό διήγημα. Τ όμος Δ ', 389/59. Φάιο Μισέλ (επιμ.): Ά σ εμνες ιστορίες, 387/107. Β ιο γ ρ ά φ ο ς

M onk R.: Λούντβιχ Βιτγκενστάιν. Το χ ρ έος τ η ς μεγα λοφ υίας, 390/85. Μ π έοντμαν Φ έφ εουαν Ανίτα: Πολιτική Λογική και Έ ρω τας - Η ζωή το υ Ζαν Βαν Χάιγενουρτ, 383/77. Χ α ριτόπουλος Δ ιονύσης: Άρης, ο α ρχηγός τω ν ατάκτων, 382/78.

Κοιιιπάο Κώσταο: Εκτείνοντας το ν δαρβινισμό και άλλα δοκίμια, 389/69. Ε κ π α ί8 « υ ο π

Γιάνναοηο Γιώονοο: Θ εα τρική Αγω γή και Παιχνίδι, 386/97. Γοαμματάο Θόδω οοο: Θ εα τρική Παιδεία και Επιμόρφωση τω ν Εκπαιδευτικών, 386/97. Φ ραγκουδάκη Άννα - Δ ραγώνα Θ άλεια (επιμέλεια): «Τι είν ’ η πατρίδα μας». Ε θνοκεντρισμός στην εκπαίδευση, 386/103. Ε λ λ η ν ικ ή Π ί^ ο γ ρ α φ ία

Ακοι'βοο Κώσταο: Στο κάτω κάτω τ η ς γρ α φ ή ς είναι ένα ψέμα, 381/81. Βλάγος Ά γγελοο: Διηγήματα, 384/63. Γαλανάκη Ρέα: Ο μόκεντρα διηγήματα, 386/89. Δ οα κονταειδήο Δ. Φίλιππος: Συναισθηματικό τα ξίδι, 391/71. Ευαγγελίδηο Πανανιώτηο: Κω νσταντίνος, 385/61. Καρυστιάνη Ιωάννα: Μικρά Αγγλία, 382/63. Κεσυέτη Νατάσα: Η Βίργκω τ η ς Ερημιάς και τα Κρυφά Κελαηδόνια, 381/87. Λαδιά Ελένη: Τα άλση τ η ς Περσεφόνης, 383/63.

-Ο © ©

■ H ]

Μ αοτινίδης Π έτρ ο ς: Κατά συρροήν, 388/61. Μ ιναηλίδης Μ ινάλης: Ο μηχανισμός τη ς σύγχυσης, 387/103. Μπ ούτος Βασίλης: Η συκοφαντία το υ αίματος, 383/67. Παπανδοέου Νίκος: Λεπτή γρα μμή, 384/60. Πετσ ετίδπ ο Δηυήτοπσ: Ο Σαμπ ατές ζει και ά λλες ιστορίες το υ γλυκού νερού, 390/71. Συμπάοδης Γιώργος: Ο άχρηστο ς Δ η μήτρης, 389/55. Τριανταφ ύλλου Σώ τη: Υπόγειος ουρανός, 388/55. Φακίνου Ευγενία: Εκατό και μία νύχτα, 381/91. Χουουουζιάδου Ελιάνα: Η ιδιαιτέρα, 391/77.

Κ ο ι ν ω ν ιο λ ο γ ί α

Τσουκαλάς Κωνσταντίνος: Ταξίδι στο Λόγο και την Ιστορία, 383/71.

M cAc t c s

Α λεξίου Στυλιανός: Σολω μός και Σολω μιστές, 388/67. Βασιλακάκος Γιάννπς: Η νεοελληνική λογοτεχνία τη ς διασποράς: Αυστραλία, 385/73. Δ ε τίώ ο τ& ις Νόσος: Μια ανάγνωση το υ Τέλλου Άγρα, 384/71.

M a nquel Alberto: Η ιστορία τη ς ανάγνωσης, 382/74.

Ιο τ ο ρ ία

A ngold M ichael: Η βυζαντινή Α υτοκρα τορία από το 1025 έω ς το 1204, 387/121. Δεουεντζό π ο υ λο ς Α. Χρήστος: Το ληστρικό μυθιστόρημα στην Ελλάδα, 391/91.

Nicol Donald: Το τέ λ ο ς τη ς Βυζαντινής Α υτοκρα τορίας, 387/121. Π ανταζής Βα γγέλης: Ομηρική γεω γρα φ ία και ομηρική εποχή Ο εξομ η ρ ισ μ ό ς τ η ς Αρχαίας Ελλάδας και το π ρόβλημα τω ν Μυκηνών, 387/11. Κ λ α σ ικ ο ί σ υ γ γ ρ α φ ί ί ^

Α υρήλιος Μόσκος: Επιλογή από τα «Εις Εαυτόν», 382/66. Κ ο ι ν ω ν ικ ή α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ία

Δ ηυητοίου Σω τήρης: Η εξέ λ ιξη το υ ανθρώπου, α ρχές τη ς κοινωνικής οργάνω σης, 386/107.

Π ο λ ιτ ι κ ή

Φιλίας Βασίλης: Τα αξέχα σ τα και τα λησμονημένα, 381/95. Τ α £ · 6 ια

Δαρβίνοο Κάρολος: Τα ξιδεύ οντας με το Μπιγκλ, 389/69.

Μ .Μ .Ε .

Prokop Dieter: Η δύναμη τω ν μέσων και η επίδρασή το υ ς στις μάζες, 385/77.

θέα τρ ο

Τσατσούλης Δπυήτοπς: Ση μειο λο γικές προσεγγίσεις το υ θεα τρικού φαινομένου, 382/71.

Σκιαθάς Δ. Αντώνηο: Φαντασιώσεις ενός οδοιπόρου, 385/69. Χριστιανόπουλος Ντίνος: Ν εκρή πιάτσα. Ν εώ τερα ποιήματα (1990-1996), 384/67. Χριστιανόπουλος Ντίνος: Το κορμί και το σαράκι. Ν εώ τερα ποιήματα (1990-1996), 384/67.

Γ καολασκέλλι Μπάουπαοα: Βάλε κόκκινα στην κηδεία τους, 381/98. Λώ οενς Γιαν Σίσλιννκ: Ο ζω γράφ ος τ η ς Τουρ ντι Πεν, 384/77. Μ ονυπ ρόνΦ . Σ. Ζ.: Μ αργκώ η Μανταρίστρα, 388/73. Παυούκ Οογάν: Το μαύρο βιβλίο, 387/117. Τζό ονταν Νιλ: Ν ύ χτες στην Τυνησία, 386/93. Τσιτσέκονλου Φ εοιντέ: Η άλλη μεριά το υ νερού, 389/65. Φ ώουλς Τζων: Ο Μάγος, 384/74. Π ο ίη σ η

Αννελά κη-Ρουκ Κατερίνα: Ποιήματα 1978-1985, 391/83. Ελευθερίου Μάνος: Το νεκρό καφενείο, 388/65. Καλαυαοάο Βασίληο: Κουρδιστό παιχνίδι: Ευρώπη, 390/77. Κ οντός Γιάννπο: Ο α θλη τής του τίποτα, 385/65.

Lawrence Η. D.: Ποιήματα, 390/81.

Αννελά κη-Ρουκ Κατερίνα.

391/82: Α κοίβος Κώ στας. 381/80. Γαλανάκη Ρ έα . 386/88. Δ ερμεντζόπ ουλος Χ οήσ τος, 391/90. Δ ετζώ οτζης Ν όσ ος. 384/70. Δοανώνα Θ ά λεια . 386/102. Δ ρα κονταειδήο Δ. Φίλιππος.

391/70. ΐς, 390/76. !, 382/62. Κεσυέτπ Νατάσα. 381/86. Λαδιά Ε λένη. 383/62. Μ αοτινίδης Π έτρ ο ς . 388/60. Μπ ούτος Βασίληο. 383/66. Παμούκ Ο ονά ν. 387/116. Πανταζής Β α ννέλης. 387/110. Πανώριος Μ ά κης. 389/58. Παπανδοέου Ν ίκος, 384/58. ' ;, 390/70. >ς, 389/54.

TQ, 388/54. Τσατσούλης Δ η υ ή το η ς. 382/70. Τσουκαλάς Κω νσταντίνος.

383/70. Φακίνου Ευνενία, 381/90. Φίλιας Βασίλης. 381/94. Φ οανκουδάκη Άννα. 386/102.

Χουουουζιάδου Ελιάνα. 391/76. Χριστιανόπουλοο Ντίνοο. 384/66.

φεύγουν, 382/86. Δ η υα οάς Κ. 0 ,: Φ ώτης Φ ωτιάδης, 388/80.

Ξ ί ν ο δ ιή ν η μ α

Απολλιναίο Γκυγιώμ: Η εξαφάνισις, 383/80. Μ α ονκεοίτ Γιουοσενάο: Ο άνθρωπος, 385/85. Γκόοκι Μαξίμ: Πομπεία, 387/126. Ν τε Μωπασάν Γκυ: Στο νερό, 384/80. Ντοσ τονιέφ σκι Φ ιοντόο: Το δράμα ενό ς τρ ελ λ ο ύ τη ς φυλακής, 389/76. Κίπλινγκ Ράντγιαρντ: Λίσπεθ, 390/92. Λόντον Τζακ: Μια γυναίκα διασκεδάζει, 382/82. Λ οτί Πιέο: Το τρα γο ύ δ ι τω ν γερόντω ν, 391/96. Π ιοαντέλλο Λ ουίτίι: Το θανάσιμο λάθο ς, 388/76. Τσένωφ Άντον: Το στοίχημα, 386/114. Χευιννουέη Έ ονεστ: Ο εφ ιά λτης, 381/102. Φιλολογικά Λαύοαο (Νικόλαοο ΛαύοαςΠ ετιμεζά ς): Δ ύο π ροτομαί, 389/80. Μ ελά ς Σπύρος: Φ ρεαττύδα, 385/88. Μυοιβήλπο Στοατήο: Ο Μαβίλης, 390/96. Νιρβάνας Παύλος: Πάνε όλα, 391/102. Ξενόπουλος Γοπ νόοιος: Ο Σάθας, 381/106. Παλαυάς Κωστής: Α νδρέα ς Καρκαβίτσας, 384/84. Παπαδήμας Δ. Αδ.: Αριστείδης Κυριάκός, ο μάγο ς επιφ υλλιδογράφος, 387/128. Παπαντωνίου Ζαγαοίας: Οι φίλοι του Βλάση Γαβριηλίδη, 386/118. Π ολίτης Φ ώτης: Κω νσταντίνος Χατζόπουλος, 383/84. ΦέΕης Γεώ ργιος: Εκείνοι που «υρετήρι

Β ι β λ ιο γ ρ α φ ικ ό β ε λ τ ίο

Επιμέλεια: Έ φ η Απάκη 381/109, 382/93, 383/91, 3 8 4 /1 0 1 ,3 85/101,386/125, 387/13 1 ,3 8 8 /8 3 ,3 8 9 /8 3, 390/100, 391/105.

381/119, 384/109, 387/139, 390/107,

382/103, 383/103, 385/111,386/133, 388/93, 389/91, 391/113.

Ε γγονόττουλος Ν ίκο ς (19071985), 381/127. Βαλαω οίπ ις Νάνος: Το π αράλογο και το έλ λο γο στον Εγγονόπουλο, 381/147. Β ούοτσης Ιάκωβος: Χρονολόγιο Νίκου Εγγονόπουλου, 381/128. Γιατοομανω λάκης Γιώονης: Π ροκαταρκτικά στη γλώσσα του Νίκου Εγγονόπουλου, 381/141. το υ Γιώργου Λίκου για το ν Ν. Εγγονόπουλο, 381/135.

Connolly David: Ο μεταφρασμένος, μημεταφράσιμος και αμετάφραστος Εγγονόπουλος, 381/151. Μ π ανέοης Δη υ ή το η ς: Η «Ηλέκτρα» το υ Σοφοκλή - Η Κοτοπ ούλη και ο Ν. Εγγονόπ ουλος (1939), 381/157. Μ π ανέοης Δ η υ ήτοης: Ο άγνω στος Εγγονόπ ουλος τω ν περιοδικώ ν μόδας το υ Μεσοπολέμου, 381/139. Μ π αγέρης Δ η μ ήτοης: Ν. Εγγονόπουλος: Από «Τα κλειδοκύμβαλα τη ς σιωπής» στα κλειδοκύμβαλα τω ν συνθετών, 381/140.

Μ π ανέοης Δ ηυήτοης: Εγγονόπουλος και La Mode Greque, 381/138. Μ π ανέοης Δ ηυήτοης: Ένα άγνω στο κείμενο το υ Ν. Εγγονόπουλου, 381/132. Έ ρευνα : Ο Α ιώ να ς που φεύ γ ει. Απαντούν 57 προσω πικότητες τω ν γραμμάτω ν, τω ν τεχνώ ν και τω ν επιστημών, 382/112. Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Κώστας Ακριβός, Γιώργος Αριστηνός, Νάσος Βαγενάς, Νάνος Βαλαωρίτης, Μάρω Βαμβουνάκη, Γιάννης Βαρβέρης, Στέλλα Βογιατζόγλου, Κωστής Γκιμοσούλης, Μανώλης Γλέζος, Θ εόδω ρος Γρηγοριάδης, Νίκος Δήμου, Μάρω Δούκα, Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, Νένη Ευθυμιάδη, Κατερίνα Ζαρόκωστα, Βασίλης Ζιώγας, Α λέξα νδρος Ίσαρης, Παντελής Καλιότσος, Ιάκωβος Καμπανέλλης, Βρασίδας Καραλής, Ιωάννα Καρατζαφέρη, Μ ήτσος Κασόλας, Γ ιάννης Κοντός, Δημοσθένης Κούρτοβικ, Κώστας Κουτσομύτης, Χριστόφορος Λ ιοντάκης, Θάνος Λίποβατς, Π. Δ. Μαστροδημήτρης, Κώστας Μ αυρουδής, Αία ΜεγάλουΣεφεριάδη, Μ. Γ. Μ ερακλής, Χ ριστόφορος Μηλιώνης, Κωστούλα Μητροπούλου, Κώστας Μ ουρσελάς, Βασίλης Μπούτος, Θανάσης Θ. Νιάρχος, Παναγιώτης Νούτσος, Κώστας Παπαγεωργίου, Σπύρος Πλασκοβίτης, Βασίλης Ραφαηλίδης, Αλκής Ρήγος, Ζωή Σαμαρά, Άρης Σφακιανάκης, Περικλής Σφυρίδης, Φαίδων Ταμβακάκης, Δημήτρης Τζιόβας, Σπύρος Τσακνιάς, Ευγενία Φακίνου, Άννα Φραγκουδάκη, Σ εραφ είμ Φυντανίδης, Αντώνης Φωστιέρης, Χρήστος Χαρτοματσίδης, Θανάσης Χατζόπουλος, Νίκος Χουλιαράς, Δήμητρα Χριστοδούλου, Κυρ.

----------------------------------0 © ^

M

3

Μ π άροουζΣ. Ουίλιαμ (19141997), 383/113. ΑλεΕόπουλοο Γιώονοο: Ο Ου. Σ. Μπάροουζ και ο Ντ. Κ ρόνενμπ εργκ για τη ν κινηματογραφική μετα φ ο ρά του βιβλίου «Γυμνό Γεύμα», 383/123. ΑλεΕόπουλος Γιώονοο: Ουίλιαμ Σ. Μπάροουζ. Αποσπάσματα από δύο συ νεντεύ ξεις, 383/135. Β α λ α ω ο ίπ κ Νάνοο: Ουίλιαμ Μπάροουζ: «Η γλώσσα είναι ένα ς ιός», 383/119. Μ ανκλίνηο Ηλίαο: Χρονολόγιο Ουίλιαμ Σ. Μπ άροουζ (19141997), 383/114. Μ ανκλίνηο Ηλίαο: Ελληνική Βιβλιογραφία Ουίλιαμ Μπάροουζ, 383/139. Μ α γκλίνης Ηλίας: «Τίποτα δεν είναι αλήθ εια' όλα επιτρέπονται». Η αποθέωση το υ μετα μοντέρνου, 383/131. Τοιανταφ ύλλου Σώ τη: Ο W illiam S. Burrooughs είναι ο Έ λβις τω ν γραμμάτω ν, 383/129. Τοιανταφ ύλλου Σώ τη: Ο W illiam S. Burroughs καθ ρεφ τίζεται στο CD, 383/127. Ο Παναγιώτης Κονδύλης απαντά σε οκτώ ερω τή μ ατα το υ Σπύρου Τσακνιά ε φ ’ ό λη ς τη ς ύλης, 384/120. Βασική Εργογραφία, 384/137. Πανανιώτης Κονδύλης: Εκπλήσσομαι αν κάποιος συμφω νεί μαζί μου, 384/122. Καστοριάδης Κορνήλιος (1922-1997), 385/121. Χρονολόγιο Κορνήλιου Καστοριάδη, 385/122. Καοαλής Βρασίδας: Καστοριάδης Κορνήλιος. Έ νας απολογισμός, μια ερμηνεία, 385/125. Μπάρμπα Γιάννηο Ταυπάκοο: «Πώς γνώρισα το ν Κορνήλιο Καστοριάδη», 385/139. Καθηγητής Καστοριάδης: «Οι λαοί θα βρουν τη λύση». Σ υ νέντευ ξη στον Γιώργο Χατζηβασίλη, 385/135.

------------

Λογοτεχνικά βραβεία 1997, 386/49. Μισέλ Φ ά κ: Εγκώμιο βραδύτητας, 386/52. Βα γγέλης Χατζηβασιλείου: Σημάδια για το μέλλον, 386/53. Βραβείο Ποίησηο Νίκος Φωκάς: Στον ποταμό Κολύμα, 386/54. Γ ράφ ουν οι: Αθανασόπουλος Β., Ζήρας Α., Κοτζιά Ε., Φάις Μ., Χατζηβασιλείου Β., 386/55. Βραβείο Μ υθιστορήυατοο Φαίδων Ταμβακάκης: Οι ναυαγοί τη ς Πασιφάης, 386/63. Γ ράφ ουν οι: Αθανασόπουλος Β., Ζήρα ς Δ., Κοτζιά Ε., Φάις Μ., Χατζηβασιλείου Β., 386/64. Βραβείο Διηγήματος (δεν απ ονέμεται), 386/71. Γ ράφουν οι: Αθανασόπουλος Β., Ζήρας Α., Κοτζιά Ε., Φάις Μ., Χατζηβασιλείου Β., 386/72. Βραβείο Π οω τοεμφ ανιζόμενου Π εζονοάφ ου Τάσος Χ ατζητάτσης: Έ ντεκα σικελικοί εσπερινοί, 386/75. Γ ράφ ουν οι: Αθανασόπουλος Β., Ζήρας Α., Κοτζιά Ε., Φάις Μ., Χατζηβασιλείου Β., 386/76. ΚάλαςΝ ικόλας (1907-1988), 387/149. Β α λ α ω ο ίπ κ Νάνος: Μια νέα ματιά στον Κάλας, 387/152. Δεληγιώ ργη Α λεξάνδρα: Ο υπ ερορθολογισμός τω ν μορφικώ ν συνθέσεων στην αισθητική το υ Ν. Κάλας, 387/162. Ε λ ύ π κ Οδυσσέαο: Η οδός Νικήτα Ράντου, 387/150. Μ π ανέοηο Δηυήτοηο: Νικόλαος Κάλας: Ο επ αναστάτης τω ν γρα μμάτω ν ή το α ναδυόμενο απολεσθέν υποβρύχιο, 387/167. Μπαφαλούκος Α. Σ.: Ο πολιτικός Νικόλας Κάλας, 387/158.

Π ανουλάτοο Α νδοέας: Ο ανανεω τής ποιητής Νικόλαος Κάλας, 387/155. Λιοτάρ Ζαν Φρανσουά, 388/102. Αγρα φ ιώ της Δημοσ θένης: Χρέη και ο φ ειλές 30 χρόνια μετά, 388/117. Α ρετουλά κης Εμμανουήλ: Χρονολόγιο J. F. Lyotard, 388/104. Α οετουλά κηο Εαυανουήλ: Πεοί μετα φ οράς, μετω νυμίας και επιθυμίας στο «μη απεικονίσιμο», 388/125. Α οετο υλά κηο Ευυανουήλ: Lyotard J. F.: Εργογραφία, 388/138. Γιατί έφ υγα. Η εξομολόγησ η το υ Λιοτάρ, 388/122.

Schultz W illiam : Η αμφισημία τη ς δικής μας μετα μοντέρνα ς κατάστασης: η διάγνωση και πρόγνωση το υ Lyotard, 388/107. Τοιανταφ ύλλου Κ ω σ π κ: Ο μίτος το υ Lyotard, 388/134. Τριανταφ ύλλου Κ ω σ π κ Α ρετουλάκης Εμμανουήλ: Μια συζήτηση κι ένα άρθρο, 388/133. Κ. Π. Καβάφης (1863-1933), 389/104. Β α λα ω οίπ κ Νάνοο: Το άγχος τη ς προσδοκίας στον Κ. Π. Καβάφη, 389/123. Δοακονταειδιίο Δ. Φίλιπποο: Καβάφης-Πεσσόα: βίοι παράλληλοι, 389/129. Καοαλής Βρασίδας: Οι δυσανάγνωστες σημειώσεις τη ς γρα φ ής, 389/106. Κόνολι Ντέιβιντ: Από Καβάφη σε Cavafy. Το αγγλοαμερικανικό πρόσωπο το υ Κ. Π. Καβάφη ή Αν είσαι απ’ το υ ς αληθινά εκλεκτούς..., 389/135. Φ αριάντ Φ εοεύντούν: Καβάφης και Περσία. Πρόταση για αναδίφηση περσικών πηγών στον Καβάφη ω ς πρόσωπο, 389/113. «ιρ«ήριο

Πεσσόα Φ ερνά ντο (18881935), 390/116. Βαλαω οίτηο Νάνοο: Φ ερνάντο Πεσσόα, ο π ροδρομικός, 390/127. Δ ρα κονταειδήο Δ. Φίλιππος: Σχόλια σχετικά με τη ν περίπτωση Πεσσόα, 3910/135. Ελληνική Βιβλιογραφία το υ Φ ερνάντο Πεσσόα, 39(|/141. Π ανουλάτοο Ανδοέαο: Φ ερνάντο Πεσσόα. Αλβάρο ν τε Κάμπος: Π ολεμική ωδή, Σύννεφα. Ρικάρντο Ρέις: Τέσσερις ω δές, 390/123. Πανουλάτοο Ανδοέας: Φ ερνάντο Πεσσόα. Χρονολόγιο (1888-1935), 390/118. Π αγουλάτοο Α νδ ο έα ο : Ο Φ ερνάντο Πεσσόα, η ετερω νυμία και η δημιουργία προσώπου, 390/131.

Tabucchi Antonio: Έ να μπαούλο γεμ ά το κόσμο (αποσπάσματα), 390/137. Γέιτς Μπάτλερ Ουίλιαμ, 391/121. Χρονολόγιο Ουίλιαμ Μ π άτλερ Γέιτς (1865-1939), 391^122. Ου. Μπ. Γέιτς: Το προσκύνημα τω ν Μάγων. Ανέκδ ο το διήγημα, 391/153. Ου. Μπ. Γέιτς: 7 Ποιήμάτα, 391/147. Ηλιόπουλος Σπύροο: Ο Γέιτς στα ελληνικά: Βιβλιογραφικό σημείωμα - α υ το τελείς) εκδόσεις, 391/157. Ηλιόπουλος Σπύοοο: Γ έιτς και Καλομοίρης - Σχέδιο δοκιμίου με αφορμή τα «Ξωτικά Νερά», 391/133. Καοαλιίο Βρασίδας: Π ρολεγόμενα στην ανάγνωση ενός αποκρυφιστικού έργου: Ου. Μπ. Γέιτς, Ένα Όραμα, 391/126. Ρ α ΐ& κ Μάοιοο Βύρων: Ο Γέιτς και τ ο θέατρο, 391/141

ί

382/141,383/141,384/140, «ιρετήρι

387/175, 388/140, 390/142, 391/159.

Δ έρβου ΚαλυΦώ. 381/132. Δ ερυιτζά κης Μ πάμπης.

386/107. Δ εουεντζόπ ουλοο Χοήστοο.

391/90.

382/140, 383/142, 384/142, 385/142, 386/143, 387/174, 388/142.

Δ ηυητρίου Σ ω τήρης. 386/106, 391/91. Δ ηυητρούλια Τ ιτίκα. 383/27, 383/31. Δηυοπ ούλου Κα τερίνα . 384/24.

Αννελάκπ -Ρουκ Κατερίνα.

391/82. Α γρα φ ιώ της Δ ημ ο σ θ ένης.

388/117. Αθανασόπουλοο Β α γγέλης.

381/98, 3 8 2 /7 1 ,3 8 3 /1 5 ,384/77, 386/93, 388/34, 388/73, 390/56, 390/57, 390/81, 390/66, 391/58. Ακριβός Κώσταο. 381/80. ΑλεΕόπουλοο Σπ ύροο, 382/88, 383/123, 383/135. Απάκη Έ φ η . 381/109, 382/93, 383 /9 1 ,3 8 4 /1 0 1 ,3 8 5 /1 01, 386/125, 387/131, 388/83, 389/83, 390/100,391/105. Α οετο υ λά κη ο Ευυανουήλ.

388/102, 388/104, 388/122, 388/125, 388/131. Βαλαω οίτηο Ν άνος, 383/119, 387/152, 389/123,390/127. Βέηο Γιώ ρ γο ς. 385/65, 388/65, 390/77. Βούοτσης Ιάκω βος. 381/128. Γαλανάκη Ρέα. 386/88. Γ ιατρό ιιανω λάκηο Γ ιώονηο.

381/141. Γλέόοο Μ ανώληο. 381/70. Γονατοπ ούλου Βένια. 382/140, 383/142, 384/142, 385/142, 386/143. Γρ αμ μ α τάς Θ ό δ ω ρο ς. 386/96.

381/58, 382/35, 382/37, 385/34, 385/38, 388/44. Δ εληνιώ ογη Α λ εξά νδ ρ α .

387/162.

384/52, 385/44, 386/46, 388/50, 390/48, 391/38.

Δ ρα κονταειδήο Φίλιππος.

386/12, 389/129, 390/135, 391/70. ΕΕαονοπούλου Λίλυ. 381/47, 382/27, 384/38, 388/55, 391/77. Ευθυυιάδη Ν ένη. 383/63, 387/103. Η λιόπουλος Σπ ύρος. 391/133, 391/157. Θ εοδώ ρου Ε. Θ εόδω οοο.

381/95. Καλαυαοάο Βασίλης, 381/135, 387/75, 390/76.

386/18, 387/18, 387/107, 387/95. Καοαλιίο Βοασίδαο. 382/66, 383/26, 383/28, 383/29, 383/71, 385/28, 385/29, 385/73, 385/125, 386/35, 388/67, 389/106, 391/126. Καρυστιάνη Ιωάννα. 382/62. Κατσαμπούρα Ζω ή. 381/91. Κ εντοω τήρ Γιώ ονοο. 389/43, 391/58, 391/62, 392/63. Κεσυέπι Νατάσα. 381/86. Κόκορης Δ η μ ή τρ η ς . 385/22. ΚολοΒόο Νίκοο, 385/77, 391/65. Κ ουλελής Λ άμπρος. 381/25, 382/9, 383/10, 384/10, 385/15, 390/24, 391/40. Κουτελάκπο Χάοηο. 387/111.

Connolly David, 381/151, 389/135. Κοιυπάο Κώσταο. 389/68. Κωστίδηο Διονύσηο, 389/65, 390/71. Λαδιά Ε λένη. 383/62.

381/38, 381/119, 381/48,

-5JS 0

H

381/49, 382/14, 382/26, 382/35, 382/103, 383/18, 383/103, 383/113, 383/131,384/18, 384/74, 384/109, 384/34, 384/36, 384/37, 384/38, 384/39, 384/42, 384/45, 384/46, 385/10, 385/20, 385/28, 385/29, 385/31, 385/111,386/22, 386/35, 386/39, 386/44, 387/58, 387/85, 387/46, 387/139, 388/16, 388/93, 389/24, 389/26, 389/41, 389/91, 390/30, 390/58, 390/107, 391/32, 391/58, 391/113,391/121,391/153. Μ αλαφ άντης Δ. Κώ στας.

381/50, 382/26, 382/29, 382/31, 382/32, 382/36, 384/44, 384/46, 385/33, 385/38, 386/34, 386/38, 386/42, 386/43, 386/44, 386/45, 387/66, 387/67, 387/70, 388/32, 388/36, 388/40, 388/43, 389/47, 389/48, 389/49, 389/50, 389/51, 390/59, 390/62, 390/63, 391/63, 391/64, 391/66. Μ αοτινίδης Π έτρ ο ς. 388/60. Μ αστοοδημήτοπ ΰ Δ. Π αναγιώ της. 382/57. Μαγαιροπούλου Μίνα. 387/38. Μ ενα λ ο υ υ ά ττκ Σ. Μ ω γάμαντ.

389/40, 389/45, 389/53, 390/67, 391/62. Μ εοακλής Γ. Μ.. 383/32, 384/43, 385/34, 391/68. Μ ο λυ β ιά π κ Ν ίκος. 381/52, 382/32, 382/33, 383/33, 383/35, 384/43, 386/34, 387/65, 387/66, 387/68, 388/32, 388/41,391/66. Μ π ανέοης Δ η μ ή τρη ς 381/132, 381/138, 381/139, 381/157, 387/33, 387/167. Μ παωαλούκος Σ. Α .. 387/158. Ν τά λης Σω τή ρη ς. 381/52, 381/54, 382/30, 384/44, 385/35, 385/36, 385/37, 388/41,390/60, 390/61. Π ανουλάτοο Α ν το έα ς . 387/155, 390/116, 390/131,390/137. Παιαούκ Ο ογάν. 387/116. Πανανιωτάτοα Δ η υ ή τρ η ς.

381/62. Πανταζής Β α ννέλη ς. 387/22, 387/11 0 ,3 88/11,389/17,

390/25, 391/29. Παπανεω ονίου Χ ρίσ τος.

381/46, 381/47, 381/48, 381/49, 381/51, 381/55, 382/25, 383/26, 383/27, 383/67, 384/35, 384/41, 384/67, 385/26, 385/27, 385/29, 385/31, 386/43, 387/56, 387/57, 387/62, 387/63, 388/33, 388/35, 388/36, 388/37, 388/42, 389/43, 389/46, 390/52, 390/58, 391/71. Παπαδάτος Γιάννης. 381/57, 381/58, 382/36, 382/37, 383/33, 383/36, 383/37, 383/46, 384/47, 386/45, 387/67, 387/68, 387/69, 388/37, 388/43, 389/42, 389/47, 389/48, 389/50, 390/60, 390/64, 391/61,391/63, 391/67. Π απ αλέξης Η ρα κλής. 381/127, 382/24, 382/112,385/26, 387/26, 387/149, 389/104, 390/32. Παπανδοέου Ν ίκος. 384/58. Παπασπυρίδου Ιωάννα. 382/11. Παππάο Τάσοα. 382/29, 382/30, 382/31,382/78, 383/34, 383/35, 383/77, 384/42, 386/39, 386/40, 386/41,386/103, 387/64, 387/65, 388/37, 388/38, 388/39, 388/41,389/44, 389/45. Πάολαο Κώ στας. 381/64, 383/42, 387/72, 389/30, 391/36. Π ετσ ετίδηο A nurrronc 390/70. Πολύ us νη Χρύσα. 384/14, 385/17, 386/18. Ραΐζης Μ. Βύρω ν. 391/141. Ράιο Μ υ οτώ . 381/60, 382/39, 383/40, 384/50, 385/42, 391/34. Ρούβαλπο Βασίλπο. 384/34, 384/35, 385/31, 386/35, 386/36, 386/41, 386/43, 387/60, 387/61, 389/41, 389/42, 389/45, 390/56, 390/57, 391/56, 391/57, 391/59, 391/61. Σελλά Ό λγα . 384/35, 384/38, 384/63, 384/95, 387/61, 389/52, 389/55. Σκουλικάοπ Σοφία 391/147, 191/157.

Schultz W illiam . 388/107. Σουλονιάννπ 'Αλκηστις. 384/71, 386/89, 391/83.

Σ τα υ ά π κ ΑλέΕηο. 381/47, 381/49, 381/50, 381/54, 382/28, 382/35, 383/29, 383/30, 383/31, 383/35, 384/37, 384/39, 384/41, 384/45, 385/30, 385/35, 386/37, 386/38, 386/41, 387/57, 387/59, 387/60, 387/61, 387/67, 388/26, 388/34, 388/35, 389/41, 389/42, 389/46, 390/52, 390/57, 391/59, 391/61. Στεφ άνου Λύντια. 384/91. Συυπάοδηο Γ ιώ ονος. 389/54. Τοιανταφ ύλλου Κώστας.

388/134.

383/129, 384/11, 388/54. Τσακνιάς Σπ άρος. 382/74. Τσατσούληο A nurrrone. 381/53, 381/55, 381/81, 382/24, 382/25, 382/26, 382/34, 382/70, 384/60, 385/27, 385/37, 385/61,386/32, 386/33, 386/96, 387/50, 387/63, 388/61,389/43, 389/49, 389/59, 390/53, 390/55, 390/63, 390/65, 391/57. Τσιαυούοας Παναγιώ της.

389/69, 390/85. Τσουκαλάο Κω νσταντίνος.

383/70. Φάιο Μ ισέλ. 382/46, 385/48, 386/52, 386/60, 386/68, 386/74, 386/79, 389/34. Φακίνου Ευγενία. 381/90. Φ αοιάντ Φ εοεϊντούν. 389/113. Φίλιαο Βασίλπο. 381/94. Φιλίππου Φίλιππος. 384/22. Φ οοόπουλος Νικ. Λ υκούργος.

387/121. Φ οάνκου-Κικίλια Ρίτσα. 385/69. Χ ουβαοδάς Γιάννης. 384/50. Χ ουουου& άδου Ελιάνα, 391/76. Χριστιανόπουλος Ν τίνος.

384/66. Χοονάκη 'Αλκηστη. 390/53, 390/54, 391/58. Ψ αλιδόπ ουλος Θ οδω ρής, 381/53.

<υρ<τήρι

Αο βιβλίο αυτό έχει μια αυτοκέφαλη σχέση με τον εαυτό του κι αυτό διότι εκπροσωπεί τον χώρο όλων των αποτελεσμάτων των έργων των ανθρώπων στη γη, από καταβολής των γραφών του κόσμου, έως σήμερα και πέρα από το σήμερα. Παρουσιάστηκε για να αποκαλΰψει το “γιατί” και το “εγώ” του κάθε ατόμου στη γη, που έχουν δυο παράλληλες ατομικότητες οι οποίες οδηγούν τον άνθρωπο στην συμπλεγματική κατάσταση των νοσημάτων, όπου κυρίαρχος αφέντης τους είναι το ασυνείδητο. Αυτό λειτουργεί τόσο αθόρυβα και κυριαρχικά μέσα στη βιολογική του ψυχολογία που ο άνθρωπος βρίσκεται δέσμιος στις μάζες των συνδρόμων του βιολογικού r ^ " του στοιχειωματος. Ιωάννης Γ. Τσάτσαρης

«/

Σ

Ε

Β

Ι

Β

Λ

Ι

Ο

Π

Ω

Λ

Ε

Ι

Α

Έ ν α ς ο ρ κ ισ μ έ ν ο ς ε ρ γ έ ν η ς β ρ ίσ κ ε τ α ι π α ν τ ρ ε μ έ ν ο ς μ ε μ ια τ ρ ια ν τ ά ρ α φ ε μ ιν ίσ τ ρ ια . Ε κ ε ίν ο ς χ ά ν ε ι τ ο ν ύ π ν ο τ ο υ κ ι ε κ ε ίν η σ υ λ λ α μ β ά ν ε ι π α ιδ ί.

Δεν ήξερες... δεν ρώταγες!

0 ή ρ ω α ς δ ο κ ιμ ά ζ ε ι κ ά θ ε ε ίδ ο υ ς θ ε ρ α π ε ία γ ια τ ις α ϋ π ν ίε ς τ ο υ , ό μ ω ς χ ω ρ ίς α π ο τ έ λ ε σ μ α . Έ να β ρ ά δ υ π ου π ε ρ ιφ έ ρ ε τ α ι κ α π ν ίζ ο ν τ α ς μ ε ς σ το σ π ίτι, σ υ ν α ν τ ά ε ι τ ο Δ ιά β ο λ ο .

0 τ ε λ ε υ τ α ίο ς υ π ό σ χ ε τ α ι ν α τ ο ν β ο η θ ή σ ε ι, μ ο ν ά χ α π ο υ θ έ λ ε ι κ ά π ο ιο α ν τ ά ά δ α γ μ α ...

ΕΚΔΟΣΕΙΣ © Κ Ε &

no