Τεύχος 389

Μ Η Ν ΙΑ ΙΑ ΕΠ ΙΘ Ε Ω Ρ Η Σ Η

Λ IΟΥ

ΤΕΥΧΟΣ 389 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1998 : ΔΡΧ. I 500

Στη σύγχρονη Πύλο μια Ιταλίδα πασχίζει να λυτρώσει τον αγαπημένο της από ό,π κρυφό τον βασανίζει, ώσπου μπλέκεται σε ένα μυστήριο το οποίο καλείται να εξιχνιάσει και έρχεται αντιμέτωπη με φοβερές αποκαλύψεις.

Η ιστορία του Τζόζεφ Πωλ ΠΙΝΟ ΚΟΡΡΙΑΣ

Τζέρνιγκαν, που καταδικάστηκε σε θάνατο, εκτελέστηκε μετά δώδεκα χρόνια αναμονής στην πτέρυγα των θανατοποινιτών και «αναστήθηκε», μέσα στον κυβερνοχώρο. Μια συνταρακτική δημοσιογραφική έρευνα γύρω από μιαν απίστευτη, αληθινή περίπτωση.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ [ f l PERUGIA

T IN A Ζ Ω Γ Ο ΙΙΟ Υ Ά Ο Υ Λόντου 8 - Σόλωνος 116,106 81 Αθήνα Τηλ.: 3816559, 3803193, Fax: 3821158

' ^

ί Μ

Ι

ΕΠΙΚΑΙΡΙΚΑ 9 Best Seller ΙΟ ΕπβτηοΙδα ΟκτωΒρΙόυ 12 Boaxuvoadee 17 ΕμκαιοΙάσ δοθεΙσης Ν έα Χάρτες και Αρχαία Έλληνες Γράφβι ο Βαγγέλης Πανταζής 2 2 Eie υνήυην Πανα­ γιώτης Κονδύλης (1943-1998) 2 4 To Σένο ΒιΒλΙο Επιμέλεια Ηλίας ΜαγκλΙνης 26 ΡβποοτάΓ Νέβς μέθοδοι εκμάθησης ξένων γλωσσών Γράφβι ο ΗλΙας ΜαγκλΙνης ΜΜΕ 30 Κοντρόλ Ο πικρός Οκτώβρης Γράφει ο Κώστας Πάρλας ΖΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ 32 Λιλιπουτβια Απαντώ ο Ανδρέας Μπόγιας 3 4 Συνέντευξη Ζωή Καρέλλη: «Ο Καβάφης μού έδω σε την άδεια να ζήσω» Τη συνέντευξη πήρε ο Μισέλ Φάις 40 ΜΟΑΙΖ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ Συνεργάστηκαν α: Γιώργος Κβντρωτής, ΗλΙας ΜαγκλΙνης, Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, Μωχάμαντ Σαμσαντίν Μβγαλομμάτης, Σωτήρης Ντάλης, Χρίστος ΠαπαγβωργΙου, Γιάννης Σ. Παπαδάτος, Τάσος Παππάς, Βασίλης ΡούΒαλης, Αλέξης Σταμάτης, Δημήτρης Τσατσούλης ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ 52 Έρση Σωτηροπούλου: Ο βασιλιάς του φλίπερ Γράφει η Όλγα Σβλλά 53 Ross Leckie: Αννίβας ο Καρχηδόνιος Γράφει ο Μουχάμαντ ΣαμσαντΙν Μβγαλομμάτης ΚΡΙΤΙΚΕΣ 5 4 Σε ποώτο πρόσωπο Γιώργος Συμπάρδης 55 Ελληνική ΠεΕονοαΦία Γιώργος Συμπάρδης: Ο άχρηστος Δημήτρης Γράφει η Όλγα Σελλά 58 Σε πρώτο πρόσωπο Μάκηο Πανώοιοο 59 ΑνθολονΙα Μάκης Πανώριος: Το ελληνικό φανταστικό διήγημα Τόμος Δ' Γράφει ο Δημήτρης Τσατσούλης 65 Ξένη πείονόαφία Φεριντέ Τσιτσέκογλου: Η άλλη μεριά του νερού ΓράφβιοΔρνύστς ΚωστΙδης 6 8 Σε ποώτο πρόσωπο Κώστας Κριμηάς 69 ΔοκΙυια Κώστας Κ ρ ιΛ ς : Ε κ τ$ 0 > : ντας τον δαρβινισμό και άλλα δοκίμια ΤαΈΙδια Κάρολος ΔαρΒΙνος: Τσ ξ/δ εύ οντοβ ^ο / · μ <Λ Γράφει ο Παναγιώτης Τσιαμούρας ΤΑ ΠΑΛΙΑ 76 Ξένο διήνηυα Δ οσ τογιέΒ σ κί1 !|^ρΒ |^ ενός τρελλού της φυλακής 8 0 Φιλολονικά χοονονοατοήυατα Λαύρας (Nikc^ m P Q ^ x^ Πετιμεζάς)ΔύοπροτομαΙ ΔΕΛΤΙΑ 8 3 ΒιΒλιονοατηκό 91 ΚοΐΜονοαώΙς & 0 η ύ 0 Κ ^ κ ΤΟΥ ΜΗΝΑ Κ. Π. ΚαΒάφης 1863 - 1933 Επιμέλεια Ηρακλής Π α π α λ έξι^ ^β Βρασίδας Καραλής: Οι δυσανάγνωστες σημειώσεις της γραφής (η ποιητική της αΜ οδιορΛ σ ς στον K m Καβάφη) 113 ΦβρεΟντούν Φαριάντ: Καβάφης και Περσία 123 Νάνος, ΒαλαΑιης: Το ά ) Λ της προσδοκίας στον Κ.Π. Καβάφη 129 Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής: Καβάφης-Πβσσόα: Βίοι

Ζωή Κορέϋϋη

παράλληλοι 135 Ντέ ιΒιντ Κόνολι: Από Καβάφη σ ε Kavafy _____________________________ ___________________________

I A I Α

Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Ι

B Λ I Ο Y

No 389 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1998 ISSN 1106-1383 Σύνταξη: 33.01.313-33.0!.239 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.0I.3T3 Συνδρομί 33.01.315 Foot:33.01.315 Ιδρυτής: ΠερικλήςΑθανασόπουλος Διευθυντής: ΗρακλήςΠαπαλέξης Σύνταξη: ΓιώργοςΓαλήνης, ΣοφίαΓεμενάκη. ΒασίληςΚαλαμαράς, ΛάμπροςΚουλελής, ΝένηΡάις, ΒάσωΣπάθή. Υπεύθυνηοικονομικών: ΒάσωΣπάθή Συνδρομές: ΑθανασίαΣπάθή Διαφημίσεις: ΗρακλήςΠαηαλέξης Καλλιτεχνικήεπιμέλεια: ΜαρίαΖΟχαριουδάκη Επιμέλεια-Διορθώσεις: ΒίκυΚωτσοβέλου τεκτρονικήΣελιδοποίηση-Φιλμ-Μοντάζ: ΜΥΡΙΚΗΓραφκέςΤέχνες, ΖωοδόχουΠηγής36, ιηλ.: 38.44.265-38.12.373 Εκτύπωση:Δ. Πρίτρτης&ΥιοίΟΕ,Σωνιέρου6,τηλ.: 5232323 Βιβλιοδεσία:Μ.Φουντουλάκης, Παηανικολή13,Αιγάλεω,τηΛ.: 5987432 Διανομή:ΝέοΠρακτορεΙοΤύπου Ιδιοκτησία: ΓιώργοςΓαΒαλάς&ΣΙΑΕ,Ε. Εκδδτης: ΓιώργοςΓαλάντης Κεντρικήδιάθεση: Αθήνα: «Διαβάζω», Α. Μειαξά26, Αθήνα10681. Οεοοπλπυΐκη: Βιβλιοπωλείο«ΚέντροτουΒιβλίου», Λασσάνη9, τηλ. 237.463 Σύνθεσηεξωφύλλου: ΜαρίαΖΟχαριουδάκη Φωτόεξωφύλλου: Π.ΓράΒΒαλου: *Κ. Π.Καβάφης»Μεικτήτεχνική(75X110), 1998.

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ε Ι MAI ΡΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Ο ήλιος άργησε να βγει

Η Λίνα, η ηρωίδα, είναι μεγαλω μένη στο Βόλο από μ ια τυπική μικροαστική οκογένεια. Μ αθαίνει από μ ικρή να είναι το «καλό» κορίτσι που δεν έχει δικά της θέλω και όνειρα. Στα είκοσι δυο της χρόνια παντρεύεται τον Γιάννη, ένα δυναμικό και κοινωνικά καταξιω­ μένο άντρα και ζει στο περιθώριο της ζωής του. Ώσπου η μίζερη ζωή της την αναγκάζει να β γει από το λήθαργο που ζει. Νιώθει να ασψυκτιά σ’ αυτό το γάμο και αρχίζει να κάνει ό­ νειρα για ν’ αντέξει. Έ να βράδυ που βρέχει, μαζεύει μερικά ρούχα, παίρνει το κοινό βιβλιάριο τραπέζης που έ­ χ ει μ ε το Γιάννη και όση αξιοπρέπεια της απομένει και έρχεται στην Αθήνα, όπου κανείς δεν την ξέρει, για να χτίσει τη δική της καινούρια ζωή. Θα τα καταχρέρει άραγε; Έ χ ει αρκετή δύναμη και πίστη στον εαυτό της και τη ζωή για να βρει την πραγματική ελευθερία που αρμόζει σε κάθε άτομο που γνωρίζει και σέβεται τον εαυτό του και τους άλλους;

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

Φ I Λ I Π Π 0

Τ Η

ΣΟΦΙΑ ΓΙΑΝΝΑΤΟΤ Θεραπεύοντας την... Άλί,σον Γκρέη (ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ)

Το «Θεραπεύοντας την... Ά λισον Γκρέη» είναι η ιστορία αναζήτησης έκφρασης και ταυτότητας μιας σαραντάχρονης ελληνίδας που απρόσμενα οδηγείται, από την καθημερινότητα της Αθήνας του ’90, σε μια πορεία εσωτερικής ενδυνάμωσης με τη βοήθεια μιας πνευματικής ψυχοθεραπεύτριας. Ό τα ν η Αθηνά Πρεποπούλου αποφασίζει να συμβουλευτεί μια φίλη της ψυχολόγο για ένα προσωπικό πρόβλημα δεν φαντάζεται τι ορίζοντες της ανοίγονται. Πολλαπλές πραγματικότητες, μνήμες από «περασμένες ζωές» στη γη, βιώματα παιδικής ηλικίας, γέλιο, κλάμα, και πολλά ερωτηματικά συνοδεύουν την ηρωίδα σ ’ ένα ταξίδι στο ατομικό και συλλογικά γυναικείο της υποσυνείδητο που θα της επιτρέψει να δημιουργήσει ένα καινούριο παρελθόν κι ένα καινούριο μέλλον.

Το πρώτο βιβλίο μιας ταλαντούχου συγγραφέως.

ε κ δ ο ς ε ΤΙΓν ε φ ε λ η ...Προωθούν το ελληνικό βιβλίο ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6, ΑΘΗΝΑ 106 80 - ΤΗΛ.: 3607744__________

ΡΙΤΙΚΗ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

Γ Λ Ω Σ Σ Α ~ Θ Ε Ω Ρ ΙΑ ~ Π Ρ Α Ξ Η

Κυκλοφόρησε

Σ τη ν ιδία, σειρά κυκλοφορούν

Βιβλιοπωλείο: Κωλέττη 25, 106 77 Αθήνα, τηλ. 38 36 460

m m r n Α

π ό π ε ψ

Ο

—

Νίκος Καρούζος Θρίαμβος χρόνου

Έρση Σεϊρλή Ή αμηχανία του. ισορροπιστή

Σπόρος Μεϊμάρης Πόνος Παράσκεβος 'Ονεφο-άρωμα του κυρίου Τάδε

Σάκης Παπαδημηχρίοπ Μικροπαραβιάσεις

*

Γιάννης Γιαννουλέας

ί

Σε 45 τετραγωνικό

Τζαίησον Ξενάκης Λίππηοες και ιχυνικοι

.

Χριστίνα Οικονομίδου

Η φυλή της Σάντα Μπάρμπαρι

Ν ίκος Τσιπόκας Αυτή η πανσέληνος κρότησε οκτώ ολόκληρα χρόνκι

R

0

Μ

Νικόλαος Ντάβας Τα μαύρα τετράδια (1)

Γιώργος Βασιλείου 16 Ανακλάσεις

' Λ - - - - -ΑΠΟΠΕΙΡΑ: - - - - - - - - - - -ΝΑΥΑΡ1ΝΟΥ - - - - - - - - - - -18-20,106 -80 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 6450519 / FAX 3630376

ΝΕΕΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΕΣ ΦΠΥΑΡΜ ΠΑ11Ω

ΣΤΟΠ HElhO

^

—

m —

a_

_

Ν Α Γ Κ Ι Μ Π M A X Φ Ο Υ Ζ Μετ.: Πέρσα Κουμούτση ■

Μετ.: Μίρκα Σκάρα ΕΚ ΔΟ ΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α .Ε .

ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 1 -106 79 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 36 02 535,3618 654, FAX. 01 - 36 40 683

Ζητήστε αναλυτικό κατάλογο

ΤΑ ΓΝΩΣΤΑ - ΑΓΝΩΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ» ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΚΑΚΤΟΣ

476 ΤΟΜΟΙ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΚΕΙΜΕΝΟ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ - ΣΧΟΛΙΑ

ΟΙ ΓΝΩΣΤΟΙ - ΑΓΝΩΣΤΟΙ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ Κ Ε Ν Τ Ρ ΙΚ Η Δ ΙΑ Θ Ε Σ Η : Π Α Ν Ε Π ΙΣ Τ Η Μ ΙΟ Υ 4 6 Τ .Κ . 1 0 6 7 8 , Τ Η Λ .: 3 8 4 4 4 5 8 - 3 8 4 0 5 2 4 , F A X : 3 3 0 3 0 9 8

15/7 έως 14/91998 Τα εμπορικότερα Βιβλία του μήνα, σύμφωνα μ€ τα στοιχεία που μας παραχώρησαν 30 βιβλιοπώλες, απ' όλη την Ελλάδα, δηλώνοντας ο καθένας τους τέσσερα βιβλία που €ίχαν τις περισσότερες πωλήσεις.

Αθπνά-Κορυδαλλός. ΑριοτοτέλοςΑθ. Βαγιονάκης-ΑΘ. ΔωδώνηΓιάννινα. Ελευθερουδάκης-Αθ. Ενδοχώρα-ΑΘ. Εξαρχόπουλος-ΑΘ. Εστία-ΑΘ. Ευριπίδης-Χαλάνδρι. Ζηριχίδης-θεσο.Ήλιος-Δράμσ Θέμα-Βΰρωνας. θεωρία-Ζάκυνθος. θηοαυροφυλάκιο του ΠνεύματοςΚως. Ιανός-θεοο. Λέοχη του ΒιΒλίουΑθ. Λοξίας-θεοο. Μεθενίτης-Πάτρα. Μοοχονάς-Αγρίνιο. ΜποστάνογλουΠειραιάς. Μπουγιούκου-Ναύπλιο. Όμηρος-Βόλος. Paper-TownΑμπελόκηποι. Πλέθρον-Αθ. ΠλήθωνΠλατεία Αμερικής. Πολιτεία·Αθ. Σύγχρονη'Εκφραοη-Λιβαδειά. Φακίνος-Μαρούοι. Φτούλη-Νέα Ιωνία. Φωτόδεντρο-Ηράκλειο.

best seller

[ L M . i u i m i « O Y Ο Ιούδας φιλούσε υπέροχα ΠΑΤΑΚΗΣ 2)Π ,1ΤΕΣΙΣ Πάντα καλά ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ St. Ε. ΦΗΛΝΤΙΝΓΚ Μπρος γκρεμός και πίσω... ράφι QKEANIM Ε.ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΟΥ η ,β ,« τέ ρ α ΚΕΔΡΟΣ a n . ΓΕΡΜΑΝΟΣ Υ γρές ν ύ χ τες ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ Π. ΚΟΕΛΟ Το εγχειρίδιο του πολεμιστή του φωτός ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ 0ο ΜJYMflOYAAKH Φεύγα ΙΣΤΟΣ ^ Α. ΡΟΪ Ο θεός των μικρών πραγμάτων Μ1Π0Σ (Do Ν. ΑΝΑΣΤΑΣΕΑ Αντή η αργή μέρα πμοχωρονσ. ΠΟΛΕ Π. ΚΟΕΛΟ Το θέματα βουνά ΜΕΛΣΪΝΟΡΛ 0 0 A. ΚΑΚΟΥΡΗ Πριμαρόλια ΕΣ Ι* Π. ΚΟΕΑΟ Ο αΧχημιοτήγ ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ Η. ΜΑΧΦΟΥΖ Το έπος των Χάραφις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Ε. ΟΜΗΡΟΛΗ χαοοχθέΐα ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ ΕΝΤ.ήΣΕΝΑ Ο έρωτας ήταν στον καθρέφτη ΩΚΕΑΝΙΔΑ Μ.ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗ Κραταιά αγάπη ΦΙΛΙΠΠΟΤΗΣ Ρ. ΓΑΛΑΝΑΚΗ Η Ελένη ή ο Κανένας ΑΓΡΑ Ι.ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ Μικρά Αγγλία ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ Γ. ίΑΝΘΟΥΛΗΣ ... Και ύστερα ήρθαν οι μέλισσες ΚΑΣΤΑΝ Ρ. ΠΙΑΤΣΕΡ Ζτον αστερισμό των Διδύμων ΩΚΕΑΝΙΔΑ 3

Μ. ΑΤΓΟΥΝΤ Το άλλο πρόσωπο της Γκρέις Λ. ΖΩΓΡΑΦΟΥ Από τη Μήδεια στη Σταχτοπούτα Κ. ΜΟΥΡΣΕΛΑΣ ■Γ. ΣΚΟΥΡΤΗΣ ■Α. ΣΟΥΡΟΥΝΗΣ ■Π. ΤΑΤΣ1

■&

από τον κόομο της λογοτεχνίας και της τέχνης

στην Ελλάδα...

11 Οκτωβρίου 1944: Τελευταία ημέρα της Κατο­ χής. Στη γωνία Αγίου Με­ λετίου και Πατησίων, μια αδέσποτη σφαίρα βρί­ σκει τον ποιητή Τέλλο Άγρα (χρ. γένν. 1899) στον αστράγαλο. Θα υποκύψει από το τραύμα του ένα μήνα αργότερα, στις 12 Νοεμβρίου.

15 ΟκτωΒοίου 1910: Αρχίζει να εκδίδεται στη Μυτιλήνη το πρωτοποριακό για την εποχή περιοδικό «Χαραυγή», το οποίο χαρακτηρίστηκε από τον Γ. Βαλέτα «λίκνο της λογοτεχνικής δημιουργίας του Σ. Μυριβήλη (1890-1969)».

18 Οκτωβρίου 1979: Το Βραβείο Νόμπελ απονέμεται στον Οδυσσέα Ελύτη (1911-1996). «Και χρωστάμε στη διάρκεια μιας λάμψης την πιθανή ευτυχία μας», έ­ γραφε στο «Μικρό Ναυτίλο».

2 Οκτωβρίου 1904: Γεννιέται ο Γκρέιαμ Γκρην (χρ. θαν. 1991).

3 Οκτωβρίου 1849: Ο Έντγκαρ Άλαν Πόε (χρ. γένν. 1809) βρίσκεται αναίσθητος από το ποτό σε μια ταβέρνα στη Βαλτιμόρη. Μεταφέρεται στο νο­

21 Οκτωβρίου 1907: Γεννιέται ο Νίκος Εγγονόπουλος. Θα πεθάνει στις 31 Οκτωβρίου 1985.

26 Οκτωβρίου 1957: Πεθαίνει ο Νίκος Καζαντζάκης (χρ. γένν. 1883).

30 ΟκτωΒοίου 1896: Γεννιέται ο Κώστας Καρυωτάκης. Ως γνωστόν, ο Καρυωτάκης αυτοκτόνησε στην Πρέβεζα τον Ιούλιο του 1928. Λίγο καιρό πριν από την αυτοχειρία του, σημείωνε: «Με το Μηδέν και το Άπειρο θα συμφιλιωθούμε».

30 Οκτωβρίου 1988: Πεθαίνει ο ποιητής Τάσος Λειβαδίτης (χρ. γένν. 1922). «Θυμάμαι παιδί που έ­ γραψα κάποτε τον πρώτο στίχο, I Από τότε ξέρω ότι δεν θα πεθάνω ποτέ - 1 αλλά θα πεθαίνω κάθε μέ­ ρα», έγραφε στην τελευταία του συλλογή, «Τα χειρόγραφα του Φθινοπώρου».

31 Οκτωβρίου 1888: Γεννιέται στην Αθήνα ο Ναπολέων Λαπαθιώτης (χρ. θαν. 1943).

σοκομείο, αλλά δεν θα βρει ποτέ ξανά τις αισθή­ σεις του. Θα πεθάνει στις 7 Οκτωβρίου. Την κηδεία του δεν θα την παρακολουθήσουν παρά επτά μονά­ χα άτομα. Στον τάφο του θα γραφεί: «Ας μην ξαναμνημονευτεί ποτέ το “ Κοράκι”».

Τον Οκτώβριο τοιι 1884 ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος (1868-1920) δημοσιεύει για πρώτη φορά το ποίημα «Έλα ξανθή», στο περιοδικό «Εβδομός». Τον Οκτώβριο του 1940 λίγες ημέρες μετά από την κήρυξη του πολέμου από τους Ιταλούς, ο Αγγελος Σικελιανός (1884-1951) προτείνει στον Νίκο Καζαντζάκη (1883-1957) να ταξιδέψουν μαζί στην Ήπειρο. 'Οταν ο τελευταίος του απαντήσει καταφατικά, ο Σικελιανός εξαφανίζεται δίχως να δώσει σημεία ζωής.

Ή ®

επετηρίδα

3 Οκτωβρίου 1897: Γεννιέται στο Παρίσι ο Λουί Αραγκόν (χρ. θαν. 1982).

20 Οκτωβρίου 1854: Γεννιέται ο Αρθούρος Ρεμπό (χρ. θαν. 1897).

4 Οκτωβρίου 1866: Παρουσιά­ ζεται στον Φίοντορ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) η Άννα Γκριγκορίεβνα Σνίτκιν, νέα στε­ νογράφ ος 20 χρόνων, για να της υπαγορεύει ο μεγάλος Ρώ­ σος συγγραφέας τα έργα του. Τέσσερις ώρες την ημέρα μέχρι τις 29 Οκτωβρίου, ο Ντοστογιέφ σ κι τη ς υπ αγορεύει το ν «Παίκτη».

21 Οκτωβρίου 1931: Πεθαίνει ο Αυστριακός συγ­ γραφέας Αρθουρ Σνίτσλερ (χρ. γένν. 1862).

21 Οκτωβρίου 1969: Πεθαίνει ο Αμερικανός «μπητ» συγγραφέας Τζακ Κέρουακ (χρ. γένν. 1922).

22 Οκτωβρίου 1964: Ο Ζαν Πολ Σαρτρ (1905-1980) αποποιείται το Βραβείο Νόμπελ δηλώ νοντας: «Ένας συγγραφέας οφείλει να αρνείται να επιτρέ­ πει στον εαυτό του να μετατρέπεται σε θεσμό».

25 Οκτωβρίου 1881: Γεννιέται ο Πάμπλο Πικάσο (χρ. θαν. 1973). «Η ζωγραφική», έλεγε «είναι το ε­ πάγγελμα του τυφλού. Δεν ζωγραφίζει αυτό που βλέπει, αλλά αυτό που νιώθει, αυτό που λέει στον εαυτό του ότι βλέπει».

5 Οκτωβρίου 1713: Γεννιέται ο Γάλλος φιλόσοφος Ντενί Ντιντερό (χρ. θαν. 1784).

27 Οκτωβρίου 1914: Γεννιέται στο Σουόνσι της Ουαλλίας ο ποιητής Ντίλα Τόμας (χρ. θαν. 1953). «Εξοργιστείτε, εξοργισ τείτε ενάντια στο θάνατο του φωτός!», έγραφε σε ένα από τα πιο γνωστά του ποιήματα.

5 Οκτωβρίου 1922: Ο φημισμένος Γερμανός κριτι­ κός θεάτρου Χέρμαν Ίερινγκ γράφει στην εφημερί­ δα «Ο ταχυδρόμος του χρηματιστηρίου» για τον Μπέρτολντ Μπρεχτ (1898-1956) ότι «ο 24χρονος ποιητής άλλαξε μέσα σε μια νύχτα το ποιητικό πρόσωπο της Γερμανίας».

10 Οκτωβρίου 1901: Γεννιέται ο Αλμπέρτο Τζακομέτι (χρ. θαν. 1966).

10 Οκτωβρίου 1930: Γεννιέται στο Λονδίνο ο μεγά­ λος θεατρικός συγγραφέας Χάρολντ Πίντερ.

15 Οκτωβρίου 1844: Γεννιέται στη Σαξονία ο Φρει­ δερίκος Νίτσε (χρ. θαν. 1900).

16 Οκτωβρίου 1854: Γεννιέται ο Όσκαρ Ουάιλντ (χρ. θαν. 1901). Είχε γράψει: «Η αλήθεια είναι σπά­ νια αγνή και ποτέ απλή».

16 Οκτωβρίου 1888: Γεννιέται στη Νέα Υόρκη ο Ευγένιος Ο’ Νιλ (χρ. θαν. 1953). Ο Ο' Νιλ θα κερδί­ σει τρεις φορές το βραβείο Πούλιτζερ για τη συγ­ γραφή θεατρικού έργου (1920,1922, 1928), ενώ το 1936 θα του απονεμηθείτο Βραβείο Νόμπελ.

*

28 ΟκτωΒοίου 1910: Ο Λέον Τολστόι (1828-1910) αφήνει τη γυναίκα του και εξαφανίζεται να ζήσει ελεύθερος. Τελικά, θα καταλήξει σε ένα μικρό χωριό κο­ ντά στο Σαμαρτίνο. Είναι η χρο­ νιά που αλληλογραφεί με τους Γκάντι και Τζορτζ Μπέρναρντ Σο. Δέκα περίπου μέρες αργό­ τερα, στις 7 Νοεμβρίου, ο Τολτσόι πεθαίνει από πνευμονία.

28 ΟκτωΒοίου 1954: Απονέμεται το Βραβείο Νόμπελ στον Αμερι­ κανό συγγραφέα Έρνεστ Χέμινγουεϊ (1899-1961).

30 Οκτωβρίου 1821: Γεννιέται στη Μόσχα ο Φίο­ ντορ Ντοστογιέφσκι (χρ. θαν. 1881).

17 Οκτωβρίου 1915: Γεννιέται στο Μανχάταν ο θε­ ατρικός συγγραφέας Αρθουρ Μίλερ.

30 Οκτωβρίου 1871: Γεννιέται ο Γάλλος ποιητής Πολ Βαλερί (χρ. θαν. 1945).

17 ΟκτωΒοίου 1957: Ο Αλμπέρ Καμί (1913-1960) παίρνει το Βραβείο Νόμπελ.

30 Οκτωβρίου 1885: Γεννιέται στο Άινταχο των ΗΠΑ ο Έζρα Πάουντ (χρ. θαν. 1972).

19 ΟκτωΒοίου 1854: Ο Γάλλος συγγραφέας Ζεράρ ντε Νερβάλ (χρ. γένν. 1808) εγκαταλείπει την ψυ­ χιατρική κλινική όπου νοσηλευόταν και περιπλανιέ­ ται στους δρόμους του Παρισιού. Στις 26 Ιανουάρι­ ου βρίσκεται κρεμασμένος στην οδό Βιέιγ-Λαντέρν.

31 Οκτωβρίου 1993: Πεθαίνει ο μεγάλος σκηνοθέ­ της του κινηματογράφου Φεντερίκο Φελίνι (χρ. γένν. 1920). Σε μια συνέντευξή του είχε δηλώσει ότι «καλλιτέχνης είναι αυτός που ο δαίμονάς του τον καλεί κι εκείνος απαντά στο κάλεσμα αυτό».

Τον Οκτώβριο του 1871 ο Όσκαρ Ουάιλντ (1854-1900) εισάγεται στο Κολέγιο Τρίνιτι του Δουβλίνου. Η αγάπη του για τους κλασικούς συγγραφείς αυξάνεται κατακόρυφα. Πάνω απ' όλα, όμως, μαθαίνει να αγαπά οτιδήποτε είναι ελληνικό. Έγραφε; «Το να είσαι Έλληνας σημαίνει να μην έχ εις ρούχα. Το να είσαι μεσαιωνικός σημαίνει να μην έχεις σώμα. Το να είσαι μοντέρνος σημαίνει να μην έχ εις ψυχή».

επετηρίδι

3SH

1Μ

Ι »

Υ π ό c k S o o iv Π α τ ά κ η ς -Ψ υ χ ο γ ι ό ς

Οι εκδοτικοί οίκοι στην Ελλάδα εκσυγχρονίζονται. Πριν μερικά μόλις χρόνια ελάχιστοι εκδότες - μετρημέ­ νοι στα δάκτυλα του ενός χεριού - εκπονούσαν εκδοτικά προγράμματα. Οι περισσότεροι εξέδιδαν βιβλία από κεκτημένη ταχύτητα χωρίς συγκεκριμένους στόχους, χωρίς πλάνο, χωρίς έμπνευση. Σήμερα, καθώς ο ανταγωνισμός στην αγορά του βιβλίου είναι αδιαμφισβήτητος, οι εκδότες θεωρούν χρέος τους να γνωστο­ ποιούν τα μελλοντικά εκδοτικά τους σχέδια. Στο πλαίσιο αυτής της νέας τακτικής δύο εκδοτικοί οίκοι, ο Πατάκης και ο Ψυχογιός, έστειλαν στα γραφεία του διαβάζω το εκδοτικό τους πρόγραμμα μέχρι το τέλος του χρόνου. Επισημαίνουμε και από τους δυο εκδοτικούς οίκους τα σημαντικότερα υπό έκδοσιν βιβλία τους.

Ε κ δ ό α « ς Π ατάκη

Σειοά: ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Αρτούρο Πέρεθ Ρεβέρτε: Η λέσχη «Δουμάς» Ένας κυνηγός βιβλίων πρέπει να απαντήσει στους πελάτες του: Είναι γνήσιο ένα χειρόγραφο ενός κε­ φαλαίου από τους «Τρεις Σωματοφύλακες»; Παράλ­ ληλα οφείλει να λύσει το αίνιγμα ενός παράξενου βιβλίου που κάηκε το 1667 μαζί μ’ αυτόν που το τύ ­ πωσε (μτφρ. Δ. Δημουλάς).

Μάρτιν Έιμις: Νυχτερινό τρένο Μια αστυνομικός αναλαμβάνει να διαλευκάνει το μυστήριο της αυ­ τοκτονίας μιας σπουδαίας αστροφυσικού (μτφρ. Ρ. Τραϊκόγλου). Θα δούμε κατά πόσον ο Αμερικα­ νός συγγραφέας τα καταφέρνει με τις αστυνομικές ιστορίες.

Μάριο Βάργκας Γιόσα: Οι αρχηγοί Ο Γ ιόσα δ εν χ ρειά ζετα ι συστά­ σεις. Π ρόκεται για έ ξι ιστορίες που γράφτηκαν στη Λίμα ανάμε­ σα στο 1953 και το 1957, όταν α­ κόμα ή τα ν φ ο ιτη τή ς (μ τφ ρ. Λ. Παλλαντίου).

Αντόνιο Μουνιόθ Μολίνα: Πανσέληνος Το βιβλίο του γνωστού στην Ελλά­ δα Ισπανού συγγραφέα αναφέρεται σε μια δολοφονία, ενός μικρού κοριτσιού σ’ ένα πάρκο της Ανδα­ λουσίας. Ένας επιθεωρητής θα ε ­ ξιχνιάσει την υπόθεση και θα βρει το δολοφόνο (μτφρ. Δ. Δημουλάς).

Ανρί-Πιέρ Ροσέ: Ζυλ και Ζιμ Έ χετε δει την υπέροχη ταινία του Φρανσουά Τρκρό; Σ’ αυτό το μυθιστόρημα στηρίχτηκε το σενάριο της ταινίας. Ένα τρυ φ ερό βιβλίο για το ανέφικτο τη ς ευτυχίας, της φιλίας και του έρωτα (μτφρ. Σ. Σκουλικάρη).

Κόννυ Πάλμεν: Η φιλία Best Seller στην Ολλανδία. Έχει μεταφραστεί στα γερμανικά, σουηδικά και αγγλικά. Θέμα του η φι­ λία που αναπτύσσεται ανάμεσα σε δυο εντελώ ς διαφορετικές κοπέλες (μτφρ. Μ. Ρούσου).

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι: Αδελφοί Καραμάζοφ Το κλασικό αριστούργημα σε νέα μετάφραση του Αργυρίου. Ποιου Αργυρίου; Σειρά: ROUGE ΕΤ NOIR Elmore Leonard: Απόδραση στο Μαϊάμι Ο μεγαλύτερος σύγχρονος Αμερικανός συγγρα­ φ έα ς α στυνομικώ ν μ υθισ τορημά τω ν κατά τη ν Ουάσιγκτον Ποστ. Το βιβλίο έγινε ταινία και θα προβληθεί φ έτος το χειμώνα στην Ελλάδα (μτφρ. Κ. Ροντογιάννη).

Minette Walters: Η ηχώ Η βραβευμένη συγγραφέας βάζει ένα δημοσιο­ γράφο να ανακαλύψει την τα υτότητα ενός άστε­ γου ιεροκήρυκα που πεθαίνει από ασιτία στο γκαράζ μιας πλούσιας γυναίκας (μτφρ. Φ. Μεγαλούδη).

Παντελής Καλιότσος: Τον αιώνα που ξύπνησε ο Πηλός Έργο δράσης στο οποίο ο ήρωας του βιβλίο αντιμετωπίζει τη ζωή ως άλλος Δον Κιχώτης έχοντας συναίσθηση τη ς ισ τορικότητάς του μες στη ζωή. Σειοά: ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΕΣ Μικρή Ζωολογία. Επιμέλεια Μισέλ Φάις Στην τρίτη συλλογή της σειράς οι: Γ. Βαρβέρης, Τ. Δενέγρης, Β. Δαλακούρα, Τ. Καψάλης, Δ. Καλοκύρης, Μ. Μέσκος, Α. Χιόνης, Θ. Τζούλης και Γ. Χρονάς γράφουν διηγήματα με θέμα τα ζώα. Τις εικό­ νες υπογράφουν οι: Τ. Μαντζαβίνος, Τ. Παυλόπουλος και Π. Χονδρής.

Εκτός των αναφερθέντων λογοτεχνικών βιβλίων ο εκδοτικός οίκος Πατάκης ώς το τέλος του 1998 θα κυκλοφορήσει επίσης:

Τζένκρερ Σουτ: Εγκλήματα πάθους Μια επιτυχημένη γυναίκα σχετίζεται μ’ έναν περι­ θωριακό νεαρό. Όταν η κατάσταση ξεφ εύγει από τον έλεγχο, είναι δύσκολο να καθοριστούν οι ρό­ λοι του δράματος (μτφρ. Ν. Δημητρίου).

Pierre Bourdieu: Contre-Feux Τα κείμενα είναι γραμμένα για να λειτουργήσουν ως Λόγοι για την αντίσταση στην ορμή του νεοφι­ λελευθερισμού (μτφρ. Κ. Διαμαντάκου).

Σειρά: ΠΑΡΟΥΣΙΑ Melvin Burgess: Junk Μια ιστορία για εφήβους που συγκλόνισε τη Βρε­ τανία. Δυο νέοι δεκατεσσάρων ετώ ν εγκατα λεί­ πουν τα σπίτια τους και καταλήγουν σε μια κακό­ φημη πλατεία (μτφρ. Κ. Κοντολέων).

Τάσος Βουρνάς: Ιστορία της Νεότερης και Σύγ­ χρονης Ελλάδας Η ελληνική ιστορία από το 1821 μέχρι το τέλος της δικτατορίας και τη Μεταπολίτευση. Θα ολοκληρω­ θεί σε έξι τόμους. Πρόκειται φυσικά για την επανέκδοση της ιστορίας του Τ. Βουρνά που κυκλο­ φορούσε από τις εκδόσεις Τολίδη.

Έβελιν Χάσλερ: Η γυναίκα με τα κέρινα φτερά Η ιστορία τη ς πρώτης γυναίκας που σπούδασε νο­ μικά. Όλες οι πτυχές τη ς ζωής τη ς Έμιλυ ΚέμπινΣπίρι. Σειοά: ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Ρένος Αποστολίδης: Αυτός που γαυγίζουν οι σκύλοι Επτά νέα δ ιη γ ή μ α τα το υ Ρένου Α π οσ τολίδη. Ενδιαφέρων και ο τίτλος της συλλογής. Θα τα δια­ βάσουμε!

βραχ υγ ραφ ίες

Κ. Πισουά, Π. Μπρυνέλ, Α.Μ. Ρουσσό: Τι είναι η συγκριτική Γραμματολογία Η έκδοση αποσκοπεί στην κάλυψη ενός κενού που παρατηρείται στις συγκριτολογικές σπουδές στον ελληνόφωνο χώρο (μτφρ, πρόλογος, σημειώσεις Δ. Αγγελάτος). Αυγουστίνος: Εξομολογήσεις Για πρώτη φορά στα ελληνικά το πλήρες κείμενο

των Εξομολογήσεων μεταφρασμένο απευθείας από τη λατινική γλώσσα. Εγγύηση η μεταφραστική δουλειά κι η επιμέλεια της Φρ. Αμπατζοπούλου.

Νίκος Δήμου: Οδός Γαλήνης Το τρίτο βιβλίο της αυτοβιογραφικής τριλογίας του πολυγραφότατου συγγραφέα.

Κώστας Γεωργουσόπουλος: Από τον Μένανδρο στον Ίψεν Κριτικά κείμενα του θεατρανθρώπου που αφορούν σε έργα του ευρωπαϊκού και παγκόσμιου δραματολογίου και δημοσιεύτηκαν στις εφημερίδες Το Βή­ μα και Τα Νέα (1971-1996).

Δημήτρης Δασκαλόπουλος: Παρωδίες Καβαφικών Ποιημάτων Αποκαλυπτική συναγωγή 170 παρωδιών καβαφικών ποιημάτων που φέρνει στο φως μιαν αδιερεύνητη πτυχή της καβαφικής φιλολογίας.

I

Εκδόσεις Ψ υχογιός

Σειοά: ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Ναγκίμπ Μαχφούζ: Φλυαρία πάνω στο Νείλο Αίγυπτος, τέ λ ο ς το υ ‘60 ότα ν ο Νάσερ α λλά ζει τη ζωή τω ν αν­ θρώπων. Μ ερικοί φίλοι μ α ζεύοντα ι κάθε βράδυ σ’ ένα πλωτό σπίτι πάνω στο Νείλο. Συζητούν, πίνουν, α­ νταλλάσσουν απόψεις, μιλούν για τις αγω νίες και τις π ροσδοκίες τους. Η π ραγματικότητα όμως το υ ς φ έρνει προ τω ν ευθυνώ ν το υ ς με α π ρό βλεπ τες σ υνέπ ειες (μτφρ. Π. Κουμούτση). Ο Αιγύππος νομπελίστας Μαχφούζ θα συνεπάρει και πάλι τους πολυάριθμους αναγνώστες του στην Ελλά­ δα. Το διαβάζω εξασφάλισε αποκλειστική συνέντευ­ ξή του που θα δημοσιευτεί στο τεύχος Δεκεμβρίου. Σαλμάν Ρούσντι: Ανατολή-Δύση Εννέα διηγήματα σε τρεις ενότη­ τες. Τα τρία πρώτα αναφέρονται στην Ανατολή, στις συνήθειες και τη ζωή των ανθρώπων στην Ινδία, τα τρία επόμενα στη Δύση και στη ζωή στην Ευρώπη και Αμερική, και τα τρ ία τελ ευ τα ία π εριγρά ­ φουν τη ζωή των ανθρώπων που κατάγονται από τη ν Ανατολή και ζουν στη Δύση (μτφρ. Μ. Αγγελίδου).

W>-

Κατρίν Κλεμάν: Το παιχνίδι των θεών Έχει ήδη μεταφραστεί σε 18 γλώσσες. Ένα βιβλίο που μας γνωρίζει τις θρησκείες όλου του κόσμου μέσα από μια μυθιστορηματική ταξιδιωτική περιπέ­ τεια με ανθρωπολογικές προεκτάσεις (μτφρ. Μ. Χωρεάνθη). ΆλανΓουόλ: Ο κύκλος των χαμένων... Καλλιτεχνών Ένα μυθιστόρημα που μιλάει για την τέχνη, τη φι­ λοσοφία, την ποίηση και την ιστορία. Τον Άγγλο συγγραφέα τον συγκρίνουν με τον Τζον Φόουλς. (Μτφρ. Μ. Χωρεάνθη) Κάθλιν Βαζ: Μαριάννα Το μυθιστόρημα έχει ως καμβά τις φλογερές επι­ σ τολές τη ς Π ορτογαλίδας μοναχής Μαριάννας (17ος αιώνας) προς τον Γάλλο αγαπημένο της που έθρεψαν γενιές και γενιές νεαρών ερωτευμένων και εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1669. (Μτφρ. Β. Κοκκίνου) Μαζαρίν Πενζό: Το πρώτο μυθιστόρημα Ποια είναι η Μ. Πενζό; Μα η νόθα κόρη του Φρανσουά Μιτεράν που έγινε γνωστή στην κηδεία του πα­ τέρα της, προέδρου τη ς Γαλλίας επί 14 χρόνια. Η Μ. Πενζό φαίνεται ότι δεν είναι

- βραχυγραφίες

μια τυχαία περίπτωση. Σπούδασε στην Εκόλ Νορμάλ Σουπεριέρ και πήρε το διδακτορικό της στη Φιλοσοφία. Στη Γαλλία το βιβλίο τη ς έχει μεγάλη επιτυχία και θεωρείται ότι θα αποτελέσει σήμα κατατεθέν μιας ολόκληρης γενιάς, όπως έγινε με το Καλημέρα θλί-

ψη τη ς Φρανσουάζ Σαγκάν, ενώ παράλληλα οι κριτικοί στην εφημερίδα Le Monde την παρομοιάζουν με τη ν Μποβουάρ στα πρώτα τη ς βήματα. Το βιβλίο τη ς - η ιστορία ενός νεαρού ζευγαριού - υμνεί τον έρωτα, την ελευθερία και τη φιλία. (Μτφρ. Ε. Κρεμμυδά)

Λιόμιαι εκατομμύρια τίτλοι Βιβλίω ν

κατομμύρια τίτλους βιβλίων σε κυκλοφορία είναι παιχνιδάκι. Πληκτρολογώ ντας τη διεύθυνση βρί­ σκεις σε δευτερόλεπτα αυτό ακριβώς που χρειάζε­ σαι. Το παραγγέλλεις, το πληρώνεις με την πιστωτι­ κή σου κάρτα και σε λίγες μέρες το έχεις στα χέρια σου. Τέρμα οι ταλαιπωρίες, οι άσκοπες μετακινήσεις, το χάσιμο πολύτιμου χρόνου για να επισκεφθείς τα παραδοσιακά βιβλιοπωλεία είναι, καθώς φαίνεται, το σλόγκαν όλο και περισσότερων αναγνωστών σ’ όλο τον κόσμο. Αλλά και στην Ελλάδα οι αγοραστές ξένων κυρίως τίτλων μέσω της Amazon πολλαπλασιάζονται με τα­ χείς ρυθμούς. Μήπως και οι Έλληνες βιβλιοπώλες - ανεπαρκώς ε­ νημερωμένοι χωρίς μηχανοργάνωση στην πλειοψηφία τους -, αντί να βλέπουν τους πελάτες τους να μειώνονται, πρέπει να αρχίσουν να σκέφτονται σο­ βαρά τη δημιουργία αντίστοιχου ηλεκτρονικού κόμ­ βου όπως η Barnes and Noble στην Αμερική; Το κόστος είναι ελάχιστο για τη δημιουργία του και τα αποτελέσματα χρόνο με το χρόνο θα δείξουν τις εμπορικές δυνατότητες και προοπτικές.

Όσοι πιστεύουν, και δεν είναι λίγοι, ότι το Internet, ως εργαλείο δουλειάς για εκατομμύρια χρήστες σ’ όλο τον κόσμο, θα πλήξει τα βιβλία, τα περιοδικά και τις εφημερίδες πρέπει να αναθεωρήσουν τις α­ πόψεις τους. Ο μεγαλύτερος βιβλιοπώλης του κόσμου, ο 34χρονος Αμερικανός Τζεφ Μπέιζος, ιδιοκτήτης του ηλε­ κτρονικού βιβλιοπωλείου Amazon, πραγματοποίη­ σε το 1997 πωλήσεις ύψους 148 εκατομμυρίων δο­ λαρίων, δηλαδή δέκα φορές μεγαλύτερες από το 1996, ενώ οι προβλέψεις κάνουν λόγο για 400 εκα­ τομμύρια δολάρια το 1998, μας π ληροφορεί ΤΟ ΒΗΜΑ. Πού οφείλεται η είσπραξη αυτών τω ν αστρονομι­ κών ποσών μιας ετα ιρείας, η οποία μάλιστα δεν πουλάει προϊόντα με υψηλές τιμές αλλά βιβλία; Μάλλον στο γεγονός ότι η πρόσβαση σε δυόμισι ε­

ΜΙΚΡΕΣ ΑΓΓΕΛΙΕΣ ΠΩΛΕΙΤΑΙ η σειρά του περιοδικού ΘΕΑΤΡΟ (τεύχη 1-68) χρονικής περιόδου 1961 -1981. Τηλ. 92 29 533,5 - 7 μ.μ. ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Αναλαμβάνω ποιοτική βιβλιοδεσία βιβλίων σας. Δερματόδετη στάχωση, καλλιτεχνική διακόσμηση. Πληροφορίες κ. Χρ. Α. Χαρισιάδη, τηλ. και fax: 67 74 581

Βραχυγραφίας

Από γνωστό εκδοτικό οίκο ζητείται εικονογράφος παιδικών βιβλίων. Παρακαλείσθε να αποστείλετε βιογραφικό σας σημείωμα στον αρ. fax 01/3640683. Από γνωστό εκδοτικό οίκο ζητείται εικονογράφος παιδικών βιβλίων. Παρακαλείσθε να αποστείλετε βιογραφικό σας σημείωμα στον αρ. fax 01/3640683.

Κυρία αναλαμβάνει μεταφράσεις αγγλικών και ισπανικών έργων. Τηλ. 2756829-2778835.

Εάν έχετε στη βιβλιοθήκη σας και δεν τα χρειάζεστε α. τα Γεωονικά του Βιργίλιου σε μτφρ. Κων/νου Θεοτόκη β. τον Απελλή του Κ. Θεοτόκη τηλεφωνήστε στο 36.13.876

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΦΙΛΙΣΤΩΡ

Γ ιάννης Σ πανδωνης

ΟΤΑΝ Ο ΜΕΝΕΛΑΟΣ... Η χαραυγή και η δύση μιας άλλης χιλιετίας

φιλίστωρ

0 Γιάννης Σπανδωνής μάς τριγυρίζει στο τέλος κάι στην αρ­ χή μιας άλλης Χιλιετίας, που τελείωνε κι αυτή μέσα στην κλαγγή των όπλων κι έφερνε κάτι σαν αυτό που ορισμένοι αποκάλεσαν «Τέλος της Ιστορίας». Και που, ωστόσο, από μέσα ξεπήδησε κάτι καινούριο: Η Δημοκρατία. Στην Ελλάδα. Κυκλοφορεί στη σειρά; ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΦΙΛΙΣΤΩΡ». Θεμιστοκλέους 31.106 77 Αθήνα. Τηλ.: 3818457, fax: 3819167

Κείμενα που γράφονται pc αφορμή ένα βιβλίο Γράφει ο Βαγγέλης Πανταζής

π ορεί άραγε ο τρόπος που κρεμάμε τους χάρτες να επηρεάζει βαθιά τη στάση μας α­ πέναντι στους άλλους λαούς; Είναι δυνατό να μας υπαγορεύει τον τρόπο που βλέπουμε και ερμηνεύουμε το παρελθόν τους και το παρελ­ θόν μας;

Μ

I δοθα'σης.

Τα ερω τήματα για το παρελθόν είναι πάντα επίκαιρα - ιδίως όταν το παρελθόν γίνεται αντικείμενο έντονης αντιδικίας, σαν κι αυτή που πυροδότησε η «Μαύρη Αθηνά». Τα συγκεκριμένα ερω τήματα όμως είναι φαι­ νομενικά παράλογα. Ή μήπως πα ράλογος είναι ο τρό π ος που διαμορφ ώ νουμε τ ις βασικές μας από­ ψεις, όταν δεν αναρωτιόμαστε για τις κρυμμένες α­ φετηρίες τους; Σχεδόν όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη σήμερα είναι πε­ πεισμένοι ότι ο Βορράς βρίσκεται πάνω απ’ όλα τα σημεία του ορίζοντα, και ο Ν ότος κάτω. Εντούτοις, τα σημεία του ορίζοντα βρίσκονται όλα στο ίδιο υψο­ μετρικό επίπεδο: στην επιφάνεια τη ς γης. Επιπλέον, στο σύμπαν δεν υπάρχει ένα απόλυτο «επάνω» κι ένα απόλυτο «κάτω». Η ιδέα αυτή είναι πανάρχαια και α­ πόλυτα φυσική, είναι όμως το ίδιο απόλυτα αβάσιμη. Πανάρχαια επίσης και πάντα βαθιά ριζωμένη σε όλες -W

τις γλώσσες και λαϊκές κουλτούρες είναι η ταύτιση του «επάνω» με το κυρίαρχο και το καλό και του «κά­ τω» με το κατώ τερο και το Κακό. Έ χοντας ταυτίσει το Βορρά με το Επάνω και το Νότο με το Κάτω, υπο­ συνείδητα, αυτόματα κι αθέλητα ταυτίζουμε επίσης το νότιο με τ ο κατώ τερο και το βόρειο με το ανώτε­ ρο.1 Η ταύτιση αυτή, που έχει διαποτίσει τη γλώσσα (στο Βορρά «ανεβαίνουμε», στο Νότο «κατεβαίνου­ με»), παράγει τα προϊόντα τη ς μ’ έναν υπόγειο και για το ύ το ανυποψίαστο τρόπ ο, που συχνά γ ίνετα ι δ ε ­ σμευτικός για το λογικό. Οι επιστήμονες, λειτουργώ­ ν τα ς επ ίσης μέσα από και μέσα σ το π λ έγμ α τη ς γλώσσας, είναι εξίσου δέσμιοι των κρυφών συμβολι­ σμών της. Από πού ξεκινούν, όμως, και τι κρύβουν αυτοί οι συμ­ βολισμοί; Πολύ απλά, από το ν τρόπο που επικράτησε να κρεμάμε το υ ς χάρτες! Όλοι οι παγκόσμιοι χ άρτες σε όλα τα μήκη και τα πλάτη τη ς γη ς έχουν το Βορρά στην επάνω και το Νότο στην κάτω πλευρά τους. Η ε ­ πίμονη αυτή παράσταση μας διαποτίζει καθημερινά με την ιδέα πως αυτή είναι η φυσική σχέση τω ν ση­ μείων του ορίζοντα. Μέσα απ’ αυτή την παράσταση περνά λαθραία και η πεποίθηση πως οι λαοί είναι κα­ ταταγμένοι - ανάλογα με τη θέση τη ς πατρίδας τους - σε μια κλίμακα που έχει επάνω το υ ς Βόρειους και

κάτω το υ ς Νότιους. Πρόκειται για μια σύμβαση που για το υποσυνείδητό μας - γιατί όχι και για το συνει­ δητό; - απέκτησε την υφή και την ισχύ φυσικού δεδο­ μένου. Εντούτοις, η ταύτιση του Βορρά με το επάνω δεν ή ­ τα ν πάντα τόσο αυτονόητη όσο μας φαίνεται σήμε­ ρα. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, οι Κινέζοι και οι περισσότε­ ροι λαοί το υ Βορρά θεω ρούσαν τ ο Ν ότο α νώ τερο σημείο του ορίζοντα (οι Κινέζοι, εφ ευ ρ έτες τ η ς μαγνητικής βελόνας, την ονόμαζαν «βελόνα που δείχνει το Νότο»). Οι περισσότεροι πρωτόγονοι λαοί ανώτε­ ρο σημείο θεωρούσαν την Ανατολή. Και οι περισσό­ τεροι «παγκόσμιοι» ευρωπαϊκοί χάρτες του Μεσαίω­ να τοποθετούσαν τη ν Α νατολή, τόπο του Παραδεί­ σου, επάνω. Οι ν εότεροι μεγάλοι χαρτογράφοι, κάτοικοι του βό­ ρειου ημισφαιρίου, πολύ φυσικά και αβίαστα τοποθέ­ τησαν την πατρίδα τους στην επάνω πλευρά του πα­ γκόσμιου χάρτη. Αυτό διευκολύνθηκε άλλωστε και α­ πό το ότι τα 3/4 τη ς κατοικήσιμης επιφάνειας τη ς γης βρίσκονται στο βόρειο ημισφαίριό της. Επρόκειτο για μια επιλογή αθώα και απόλυτα φυσική. Οι υποσυνεί­ δ ητες όμως επιπτώσεις τη ς κάθε άλλο παρά αθώες αποδεικνύονται. Οι λαοί του Βορρά κατέχουν πια μια θέση «φύσει» ανώτερη απ’ αυτήν τω ν λαών του Νό­ του. Συμπτωματικά, ενώ οι Βόρειοι είναι λευκοί, οι «παρακάτω» γίνονται όλο και πιο σκούροι όσο «βυθι­ ζόμαστε» στο Νότο. Εξάλλου η βαρύτητα νοερά είναι αποφασιστικός σύμμαχος τω ν Βορείων: οποιαδήπο­ τ ε μετακίνηση προς το Νότο είναι εύκολη και φυσική, η αντίστροφη κίνηση είναι ανοδική και δύσκολη. Οι συμβολισμοί αυτοί λειτουργούν συνειρμικά, υποσυ­ νείδητα και αυτόματα -■ να γιατί είναι δύσκολο να ξεφύγουν από τη γοητεία τους ακόμη και αρκετά υπο­ ψιασμένοι κοινωνικοί επιστήμονες. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο το ότι οι θεωρίες περί ανωτερότητας τη ς Νορδικής (= βόρειας) φυλής αναπτύσσονται παράλληλα με τη διάδοση τω ν σύγχρονων χαρτών. Υπό την επίδραση τη ς ιδέας της βαρύτητας, που νοε­ ρά ασκεί τη δύναμή τη ς από το Βορρά προς το Νότο, οι λαοί το υ Βορρά εμφανίζονται ω ς «επιβήτορες», που «κατεβαίνουν» ορμητικά «προς τα κάτω» και «ε­ πιπίπτουν» στον «θηλυπρεπή» και «υποτακτικό» Νό­ το. Οι αρχαίοι Έλληνες, στενοί συγγενείς υποτίθεται τω ν «Ινδογερμανών», ανήκουν σ’ αυτά τα «αρρενω­ πά» φύλα κστακτητών, που επικάθησαν πάνω σε ένα κατώ τερο μη ινδοευρωπαϊκό «εκθηλυσμένο» πληθυσμιακό στρώμα. Η εικόνα τω ν λευκώ ν πολεμιστών, που «ξεχύνονται» από το Βορρά σαν ορμητικοί ορει­ νοί χείμαρροι για να πλημμυρίσουν το Νότο, είναι βέ­ βαια ρητά και ολοζώ ντανα διατυπω μένη στα έργα των επιστημόνων που βρίσκονταν πιο κοντά στις ραευκαιρίας δοθείσης...

τσιστικές θεω ρίες (A. Furthwangler, C. Schuchhardt, G. Kossina, H. Krahe, W. Kraiker, J. Junther κ,λπ.). Θα έκανε λάθος, εντούτοις, κανείς αν απέδιδε τη ν ιδέα σε πονηρούς πολιτικούς συλλογισμούς: κορυφαίοι π ρ ο ο δ ε υ τ ικ ο ί δ ια ν ο ο ύ μ ε ν ο ι (π.χ. G. C h ild e , A. Toynbee, W. Durant, E. B ornem m ann, H.G. W ells κ,λπ.) έχουν βαθύτατα επ ηρεαστεί απ’ αυτήν. Είναι χαρακτηριστικές π.χ. οι φράσεις που χρησιμοποιεί ο W. Durant2: «Γύρω στα 1104 π.Χ. ένα νέο κύμα μεταναστών ή εισβο­ λέων επέπεσε στην Ελλάδα από τον ασίγαστα επεκτεινόμενο Βορρά. Μέσα από την Ιλλυρία και τη Θεσσαλία, κατά μήκος του Κορινθιακού κόλπου στη Ναύπακτο και πάνω από τον Ισθμό της Κορίνθου, ένας πολεμικός λα­ ός, στρογγυλοκέφαλος κι αγράμματος, γλίστρησε ή βά­ δισε ή χύθηκε μέσα στην Πελοπόννησο». Εκεί όπου ο τρόπ ος που κρεμάμε το υ ς χά ρτες επέ­ δρασε μαγικά, με τη βοήθεια μιας φοβερής γλωσσι­ κής σύμπτωσης, ήτα ν η θεω ρία τ η ς «Καθόδου τω ν Ηρακλειδών». «Κάθοδος» στον σχετικό θρύλο αρχικά σήμαινε «επιστροφή» στην πατρίδα (αυτό που σήμε­ ρα λ έμ ε «επάνοδο») τω ν Ηρακλειδών. Υπό τη ν επί­ δραση όμως του κυρίαρχου χαρτογραφικού προσα­ νατολισμού, η λέξη «κάθοδος» κατέληξε να σημαίνει «κίνηση από βορρά προς νότο» και ο γενικός θρύλος μετετράπη σε «Κάθοδο τω ν Δωριέων» «προς τα κά­ τω». Μ’ αυτό τον μαγικό και ανυποψίαστο τρόπο, η α­ πώτερη κοιτίδα τω ν Δωριέων - και πριν απ’ αυτούς τω ν Αχαιών και τω ν Ιώνων - αναζητήθηκε από το υ ς ι­ στορικούς και γλωσσολόγους στον απώτερο Βορρά. Η ιδέα πως το κυρίαρχο στρώμα του αρχαίου ελληνι­ σμού θα μπορούσε να π ροέλθει από αλλού - ιδέα που θεωρούσαν δεδομένη οι ίδιοι οι αρχαίοι Έλληνες - φαίνεται πια αδιανόητη: «Δεν θα μπορούσε να γίνει καν σκέψη για πληθυσμιακή μετακίνηση αντίθετη προς το κυρίαρχο ρεύμα. Αν, α ν τίθ ετα , οι Α χ α ιο ί α κο λ ο υ θ ο ύ σ α ν τ ο κυρ ία ρχο ρ εύ μ α , θα μ π ο ρ ο ύ σ α ν να φ τά σ ο υ ν ω ς τη ν Αίγυπτο...».3 Καημένε Bernal, πού πας να κολυμπήσεις ενάντια στο ρεύμα, όταν δεν έχεις υποψιαστεί - όπως πολύ περισ­ σότερο οι π ολέμιοί σου - ότι εκείνο που το υποκινεί και το κάνει να φαίνεται ακαταμάχητο είναι ένα εν τε­ λώς αθώο επιστημονικό εργαλείο, οι χάρτες; Σημειώσεις 1. Την ιδέα αυτή ανέπτυξε ο γράφων το 1989 στο «Χάρτες και ιδεολογίες» (εκδόσεις ΚΑΛΒΟΣ), καθώς και σε πρό­ σφατη αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή («Ο προσανα­ τολισμός των αρχαίων Ελλήνων», Ιόνιο Πανεπιστήμιο, 1998).

2. W. Durant, The Story of Civillisation, The Life of Greece, N.Y. 1939:62.

3. W. Leaf, Homer and History, Λονδίνο, 1915, σελ. 60. ευκαιρίας δοθείαης.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ “ΚΑΣΤΟΡ”

Το κυνήγι του θησαυρού Κείμενο - Εικονογράφηση: Αρκάδιο Λομπάτο Μετάφραση: Χαρά Στρώνη Η μάγισσα Τιβέρια αναζητά μαζί με τον Αιμίλιο, το κοράκι, τον ανεκτίμητο θηοαυρά, που 0α τη βοηθήσει να κατακτήσει το θρόνο της νέας βασίλισσας των Μαγίσσων... Πρώτο βραβείο Ευρωπαϊκού Εικονογραφημένου Βιβλίου, 1989

Γ υ θ ε ίο υ .9 ,176.73- Καλλιθέα, Αθήνα Τηλ. - Fax: 9579 8 50

W

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ m ΠΑΤ ΑΚΗ

Νικος Δήμου

οδός Γαλήνης Ο συγγραφέας το 1960 επιστρέφει από τη Γερμανία σε μία Αθήνα που του είναι ξένη, αντιμετωπίζει απόλυτη φτώχεια,

α σ κεί

διάφορα

επαγγέλματα, σταδιοδρομεί στη διαφήμιση, ιδρύει μία διαφημιστική εταιρία, την ανεβάζει στις πρώτες θέσεις της αγοράς και την εγκαταλείπει το 1983. Παράλληλα γράφει βιβλία, γίνεται γνωστός (και στόχος) με τη

Δ υ σ τυ χ ία το υ

ν α ε ίσ α ι Έ λ λ η ν α ς.

Ιδιωτική και

δημόσια ζωή, γάμοι, διαζύγια, Σελ.: 304, 4, Τιμή: τιμή: 3.900 3.9οο8ρχ. δρχ.

το «Δεν ξεχνώ», το

S p ie g e l

επώνυμοι και ανώνυμοι, π ο ί η σ η και business, γάτες και αυτοκίνητα,

και ο Βούδας συνωστίζονται στον τρίτο

τόμο της αυτοβιογραφίας του Νίκου Δήμου. Και, πάνω απ’ όλα, ο Νικόδημος ο Ευφημιστής, το alter ego του συγγραφέα, σχολιάζει μελαγχολικά και σαρκάζει πικρά όλη του την πορεία. Ν έα Έ κ δ ο σ η σ

ε ______ ό

λ

α

______ τ

a ______ β

Σ ε π τ έ μ β ρ ιο ς ι

β

λ

ι

ο

1998 π

ω

λ

ε

ί

α

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 38.31.078, FAX: 36.28.950 - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: I ΠΑΤΑΚΗ π. μοναστηριού 122, 563 34, ΤΗΛ.: (031) 70.63.54-5 J Web site: http://www.conceptum.gr/patakis

Σ ν ν ο μ ιΧ ία

μετον Carlo M a ria Martin,

ηου δεν

αντό

Ι ι^ Μ Ή Ι ΙιΙΙ ιϋ Η

H φύγε» στα 55 του (θεμέλιο, 1987), «Ο Νεοελλη­ « Ε■ Χ| χρόνια ο φ ιλόσ ο­ νικός Διαφωτισμός. Οι φιλοσο­ φος, στοχαστής, μελετητής φικές ιδέες» (θεμέλιο, 1988), και μεταφραστής Παναγιώ­ «Η παρακμή του αστικού πολι­ της Κονδύλης. Γεννημένος τισμού. Από τη μοντέρνα στη στην αρχαία Ολυμπία το μεταμοντέρνα εποχή κι από το 1945, ο Π. Κονδύλης σπού­ φιλελευθερισμ ό στη μαζική δασε κλασική φιλολογία και δημοκρατία» (θεμέλιο, 1991), Παναγιώτης Κονδύλης φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο «Ισχύς και απόφαση. Η διαμόρ­ Αθηνών, νεότερη ιστορία και φωση των κοσμοεικόνων και ( 1943-1998) πολιτικές επιστήμες στα Πα­ το πρόβλημα των αξιών» (Στιγ­ νεπιστήμια της Φρανκφούρτης και της Χαϊδελβέργης, ό­ μή, 1991), «Πλανητική πολιτική μετά τον ψυχρό πόλε­ που και αναγορεύτηκε διδάκτορας της φιλοσοφίας. Στο μο» (θεμέλιο, 1992), «Η ηδονή, η ισχύς, η ουτοπία» ίδιο πανεπιστήμιο εργάστηκε και ως ερευνητής. (Στιγμή, 1992). Η θεωρητική του εργασία έγινε γρήγορα γνωστή στην 0 Π. Κονδύλης έζησε μακριά από τα φώτα της δημοσιό­ Ευρώπη, γι' αυτό και τιμήθηκε με το μετάλλιο «Γκαίτε» τητας. Υπήρξε ακούραστος και αφοσιωμένος μελετη­ και το βραβείο «Χούμπολντ» (τελευταίος που είχε πάρει τής, με πλούσιο έργο στο ενεργητικό του, στοιχείο ό­ το εν λόγω βραβείο, ο Μάρτιν Χάιντεγκερ το 1927), μως που άφησε αδιάφορους τους Έλληνες πανεπιστη­ Ήταν επίσης εταίρος του Ιδρύματος Ανωτάτων Σπου­ μιακούς, οι οποίοι απέρριψαν την υποψηφιότητά του για δών του Βερολίνου, γι' αυτό και μοίραζε το χρόνο του καθηγητή φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Σε μια ανάμεσα στην Αθήνα και στη Γερμανία. εποχή όπου αφθονούν οι εθνικιστικού τύπου «κορώνες» Στη μεταπολίτευση ο Π. Κονδύλης ανέλαβε υπεύθυνος και η νεορθόδοξη υστερία, ο Π. Κονδύλης ήταν μια φω­ του εκδοτικού οίκου «Κάλβος» μεταφράζοντας έργα νή που ενοχλούσε. των Μακιαβέλι, Άρνολντ Χάουζερ, Μπέρναμ κ.ά., ενώ α­ Λίγους μήνες πριν από το θάνατό του, ο Π. Κονδύλης εί­ πό το 1983 έως σήμερα ήταν υπεύθυνος ενός ιδιαίτερα χε παραχωρήσει αποκλειστική αποκαλυπτική συνέντευ­ σημαντικού έργου: της εξηντάτομης Φιλοσοφικής και ξη εφ ' όλης της ύλης στον Σπύρο Τσακνιά με τίτλο: Πολιτικής Βιβλιοθήκης των εκδόσεων «Γνώση», παράλ­ «Εκπλήσσομαι αν κάποιος συμφωνεί μαζί μου», η οποία ληλα δε συνεργάστηκε και με τις εκδόσεις «Νεφέλη» διαποτέλεσε και το αφιέρωμα του τεύχους Απριλίου του ευθύνοντας τη σειρά «Νεότερος Ευρωπαϊκός Πολιτι­ διαβάζω (αρ. 384). Είχε πει ανάμεσα στα ά λλα :«... Δεν σμός». διανοούμαι καν να αμφισβητήσω προς τα έξω ή να απο­ Όλα τα βιβλία του Π. Κονδύλη κυκλοφορούν στη γερ­ κρύψω από τον εαυτό μου ότι με την Ελλάδα με συνδέ­ μανική γλώσσα και προκαλούν ακόμα συζητήσεις ανά­ ουν οι υπαρξιακοί εκείνοι δεσμοί που γίνονται πρόδηλοι μεσα στους κύκλους των διανοουμένων. Παρενέβαινε ακόμα και στον πιο ξεσκολισμένο κοσμοπολίτη όταν συχνά στα δημόσια πράγματα της Γερμανίας από τις διαθέτει επαρκή αυτογνωσία και στοχαστεί σοβαρά πά­ στήλες της «Frankfurter Allgemeine Zeitung», όπως και νω στους παράγοντες που τον διαμόρφωσαν. [...] Έτσι, δημοσίευε σε διάφορες ελληνικές εφημερίδες. το υπαρξιακό μου ενδιαφέρον γι' αυτόν τον τόπο δεν Τελευταίο βιβλίο του Π. Κονδύλη, το πολυσυζητημένο συνάπτεται με θετικές προκαταλήψεις■αποτελεί όμως «Θεωρία του πολέμου» (θεμέλιο, 1997). Αλλα του έργα διαρκή λόγο μιας επικέντρωσης της προσοχής με θετική στα ελληνικά: «Η κριτική της μεταφυσικής στη νεότερη και εποικοδομητική πρόθεση, ικανή να κρυσταλλωθεί σκέψη» (Γνώση, 1983), «Ο Μαρξ στην αρχαία Ελλάδα» σε συγκεκριμένες προτάσεις και πράξεις». (Στιγμή, 1984), «Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός» Δύο Τόμοι Η.Μ.

«ιιμίλϊΐα: ΗΑΙΑΖ ΜΑΓΚΑΙΝΗΖ

Σιωπηλός μάρτυς

Ο Βίκτορ Κλέμπερερ, εξάδελφος του φημισμένου μαέστρου Ό ττο Κλέμπερερ, ήταν ένας φιλήσυχος Γερμανός πολίτης, καθηγητής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Δρέσδης, στην πόλη όπου ζούσε μαζί με τη γυναίκα του, Εύα. Ο Κλέμπερερ είχε διακριθεί με παράσημο ανδρείας για τη δράση του στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είχε όμως ένα βασικό μειονέκτημα: ήταν Εβραίος στην καταγωγή. Αποτέλεσμα; Το 1935 έχασε τη θέση του στο πανεπιστήμιο. Ήδη όμως από το 1933 στα ημερολόγιά του ο Κλέμπερερ κατέγραφε το κλίμα τρομοκρα­ τίας που επέβαλλαν οι Ναζί στη Γερμανία, κα­ ταγραφές που κράτησαν μέχρι το 1941. Τελι­ κούς, το ζεύγος Κλέμπερερ επιβίωσε όχι μό­ νον του πολέμου αλλά και του ολοκληρωτι­ κού βομβαρδισμού τη ς Δρέσδης από τους Συμμάχους (ένα από τα μεγαλύτερα εγκλή­ ματα πολέμου, όπως έγραψε στο μυθιστόρη­ μα «Σφαγείο No 5» ο γερμανικής καταγωγής Αμερικανός συγγραφέας, Κουρτ Βόνεγκατ). 'Οταν πέθανε ο Κλέμπερερ το 1960, η γυναί­ κα του παρέδωσε τα ημερολόγια σέ έναν εκ­ δοτικό οίκο τη ς Δρέσδης. Παρέμειναν στα ράφια του ξεχασμένα μέχρι τα μέσα της δε­ καετίας του ‘80, οπότε και ο κριτικός της λο­ γοτεχνίας Βάλτερ Νοβόψσκι άρχισε να τα επεξεργάζεται. Στη Γερμανία εκδόθηκαν το 1995. Στη Βρετα­ νία τα εν λόγω ημερολόγια κυκλοφόρησαν από τον εκδοτικό οίκο Weidenfeld (/ Shall Bear Witness: The Diaries of Victor Klemperer 1933-41).

Tα ημερολόγια του Κλέμπερερ είναι το μόνο εκτεταμένο χρονικό που αφορά στη δίωξη των Εβραίων κα­ τά τη δωδεκάχρονη κυριαρχία του Γερμανικού Ράιχ και η γενική εικόνα και ατμόσφαιρα που αποτυπώνεται στα κείμενα είναι τόσο ζοφερή που πολλοί τα συνέκριναν με τους γκροτέσκους, εφιαλτικούς πίνακες του Πέτερ Μπρίγκελ. Έχει ακόμα ειπωθεί ότι αποτελούν μια ιδιαίτερα διεισδυτική κοινωνικοοικονομική ι­ στορική μελέτη της Γερμανίας υπό το καθεστώς του Εθνικοσοσιαλισμού. Ένα ακόμα «ολοκαυτωμαπκό» ντοκουμέντο ανάμεσα σε τόσα άλλα, θα πει κανείς. Ναι, ωστόσο, μπορεί να είναι πολύ βολικό να εξορίζουμε το Έτερον από τη σφαίρα της προσωπικής ή συλλογικής μας ζωής, το παράδειγμα της ναζιστικής θηριωδίας όμως (που, βεβαίως, δεν αφορά μόνον τους Εβραίους) δεν μας λέει τίποτ’ άλλο παρά το ότι αυτό που συνέβη κάποτέ στούς «άλλους», θα μπορούσε κάλλιστα να είχε συμβεί σε «εμάς» - ή να μας συμβεί στο μέλλον. Η ιστορία τό απέδειξε πολύ πρόσφατα με τα γεγονότα στα Βαλκάνια-σου χτυπάει την πόρτα εκεί που δέν το περιμένεις. Αούις Κ ά ρο λ: Εκατό χ ρόνια από το θάνατό του

Εκατό χρόνια κλείνουν αρό το θάνατο του Αούις Κάρολ (πέθανέ από γρίππη στις 24 Ιανουάριου 1898, τρεις ημέρες πριν από τα πεντηκοστά έκτα γενέθλιά τόυ). Το πραγματικό του όνομα ήταν Τσαρλς Λούντβιχ Ντόγκσον. Τρ 1851 ο αιδεσιμότατος κύριος Κάρολ, εγκαταστάθηκε στην Οξφόρδη, όπου δίδαξε μαθηματικά. Ο Κάρολ ήταν βραδύγλωσσος από μικρός, ωστόσο τις μόνες στιγμές που μιλούσε κανονικά ήταν όταν συζητούσε με νεαρά κορίτσια. Όπως έλεγε συχνά ρ ίδιος: «Με εξαίρεση τα αγόρια, αγαπώ πολύ τα παιδιά». Πέρα από τα δύο βιβλία που έγραψε για την αγαπημένη του Αλίκη Λίντελ, ο Κάρολ αφιέρωσε τη ζωή του στην επινόηση επιτραπέζιων παιχνιδιών, την επίλυσή μαθηματικών γρίφων, στην αλληλογραφία με μικρά ξένο Βιβλίο

κορίτσια αλλά και στη συστηματική φωτογράφησή τους («Γράμματα σε κοριτσάκια και φωτογραφίες» κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Άγρα»). Μια πραγματικά ανατρεπτική φιγούρα που, άθελά της, υπονόμευε τα βικτωριανά ήθη, ενώ ανέπτυξε το λογοτεχνικό είδος nonsense που συναντά κανείς εν σπέρματι στους Τζόναθαν Σουίφτ και Λόρενς Στερν, επηρεάζοντας καταλυτικά μεταγενέστερους συγγρα­ φείς όπως τον Τζόις και τον Μπέκετ, αλλά και τους περίφημους κωμι­ κούς «Μόντυ Πάιθον» που είχαν μεγάλη επιτυχία τη δεκαετία του 70. Έτσι, τρία βιβλία κυκλοφόρησαν πρόσφατα στη Βρετανία με θέμα το παράδοξο που ακούει στο όνομα Κάρολ: το «The Alice Companion» των Jo Elwin Jones και J. Francis Gladstone (εκδ. οίκος Macmillan), η ειδική έκδοση της Penguin για τα εκατό χρόνια από το θάνατο του Κά­ ρολ, η οποία περιέχει τα κείμενα με εικονογράφηση καθώς και φωτο­ γρα φ ίες από τα πρω τότυπα χειρόγρα φ α το υ συγγραφέα και το «Alice’s Adventures Under Ground» του Hugh Haughton που περιέχει μιαν εξαιρετική εισαγωγή πάνω στον αινιγματικό κύριο Κάρολ. Είναι τέτοια η επιτυχία του Κάρολ που το «Η Αλίκη στη χώρα των θαυ­ μάτων» έχει μεταφραστεί σχεδόν σε κάθε γλώσσα, στα σουαχίλι, στα ουαλικά, στα λατινικά, στην αμπορίτζιναλ διάλεκτο των ιθαγενών της Αυστραλίας κ.ά. Παρ’ όλα αυτά, πολλοί αναρρωτιούνται αν σήμερα, στην εποχή του πολιτικώς ορθού, ο Λούις Κάρολ θα μπορούσε να περάσει αλώβητος από τα πυρά των υστερικών νεοσυντηρητικών ηθικολόγων των «νάινπς».

Sim ply the Best!

«Μπέστι: Το πορτρέτο ενός θρύλου» (Bestie: A Portrait of a Legend, εκδ. οίκος Sidwick, σελ. 388) το υ α θλη τικογρά φου Τζο Λάβτζοϊ (Joe Lovejoy) τιτλοφορείται η βιογραφία που κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Αγγλία και η οποία αφορά στο θρύλο των αγγλικών ποδοσφαιρικών γη­ πέδων, τον Γζορτζ Μπεστ. Σπουδαίος τεχνίτης, δυναμικός ποδοσφαιριστής που του άρεσε να ρι­ σκάρει, ο Μπεστ (το όνομά του σημαίνει καλύτερος στα αγγλικά) δοξάστηκε με τα χρώματα της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ. Ο Μπεστ ήταν όμορ­ φος άντρας και συνάμα επιρρεπής και ασταθής χαρακτήρας (σε αντίθε­ ση με τον άλλο μεγάλο θρύλο της εποχής του Κέβιν Κίγκαν τη ς Λίβερπουλ). Λίγα μόλις χρόνια μετά την κατάκτηση του Ευρωπαϊκού Κυπέλου το 1968 από τους «Κόκκινους Διαβόλους» του Μάντσεστερ, ο Μπεστ άρχισε να γίνεται πρωτοσέλιδο στις εφ ημερίδες και τα περιοδικά. Η «συνταγή» γνωστή: σεξ, ποτό, τζόγος, ακόμα και (ελαφριά μάλλον) ναρ­ κωτικά. Ο θάνατος της μητέρας του από αλκοόλ, το 1978, οδήγησε τον Μπεστ στο να «κρεμάσει τα παπούτσια» του οριστικά και αμετάκλητα. Μια εξαιρετικά καλογραμμένη βιογραφία από έναν σημαντικό Άγγλο αθλητικογράφο, ο οποίος είχε την τύχη να είναι στη δεύτερη ομάδα της Γιουνάιτεντ στις αρχές της δεκαετίας του ‘60 μαζί με τον Μπεστ που τό ­ τε έκανε τα πρώτα του βήματα. Στο βιβλίο του ο Λάβτζοϊ, αποτυπώνει έ­ ξοχα πώς η ιστορία του Μπεστ αντανακλά τα «ελεύθερα ήθη» του τέ­ λους της δεκαετίας του ‘60, πώς ένα παιδί προερχόμενο από εργατική οικογένεια έγινε ίνδαλμα για χιλιάδες εργάτες στο Μάντσεστερ - ειδικά μετά το πλήγμα που είχε υποστεί ο συγκεκριμένος σύλλογος στο γνωστό αεροπορικό δυστύχημα όπου ξεκληρίστηκε μια ολόκληρη (και εκπληκτική) ομάδα. Σήμερα ο Μπεστ έχει αποκτήσει κοιλιά και αναπολεί τις εποχές των αρχικών θριάμβων, αλλά έχει μετανιώσει οικτρά για την κατοπινή πορεία που είχε. Η ιστορία του όμως μοιάζει να είναι βγαλμένη από μυθι­ στόρημα. ξένο Βιβλίο

■ 2 ©

ΙΤέες μέθοδοι εκμάθησης ξένων γλωσσών International Learning S ystem (I.L.S.) από τις (κδ ό σα ς Παπαζήση

Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Παπαζήση μια σειρά βιβλίων με τίτλο International Learning System (I.L.S.), τα οποία απευθύνονται σε όλους όσοι επιθυμούν να βελτιώσουν τα αγγλικά τους και ταυτόχρονα να δια­ βάσουν κείμενα της αγγλικής και αμερικανικής λογοτεχνίας από το πρωτότυπο. Την ιδέα για τη δημιουργία τη ς σειράς αυτής την είχε ο κ. Βίκτωρας Παπαζήσης είκο­ V irginia W oolf σι π έν τε και π λέον χρόνια

Σήμερα, η ύπαρξη τέτοιων βιβλίων είναι γεγονός. Μέχρι στιγμής, οι εκδόσεις Παπαζήση έχουν ήδη κυκλοφορή­ σει είκοσι ένα βιβλία με πεζογραφήματα των Φ.Σ. Φιτζέραλντ, Βιρτζίνια Γουλφ, Όσκαρ Ουάιλντ, X. Τζ. Ουέλς, Χένρι Τζέιμς, Έρνεστ Χέμινγουέί, Ρ.Λ. Στήβενσον, Μαρκ Τουέιν, Τζακ Φιτζέραλντ, Ουίλιαμ Σάρογιαν, Σέργουντ Άντερσον, ενώ θα ακολουθή­ σουν και άλλοι τίτλοι με έργα International Learning τω ν Σερ Ά ρθουρ Κόναν System Ντόυλ, Έ. Ά. Πόε, Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, Σακί, Ε. Νέσμπιτ, Ρόμπερτ Νταλ, κ,ά. Η όλη προσπάθεια, η προερ­ γασία και η επιλογή τω ν βι­ βλίων ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια περίπου, ενώ το πιλοτι­ κό πρόγραμμα διήρκεσε ενάμιση περίπου χρόνο, κατά τη διάρκεια του οποίου οι υπεύθυνοι της σειράς συνεργά­ στηκαν με μαθητές φροντιστηρίων ξένων γλωσσών. Για την πραγματοποίηση της σειράς αυτής, οι εκδόσεις Παπαζήση έχουν εξοπλιστεί με ένα επιτελείο ανθρώπων που εργάζονται αποκλειστικά για την έκδοση των συγκε­ κριμένων βιβλίων. Τη γενική εποπτεία της σειράς έχουν η κυρία Μαρία Χρυσίμου και η κυρία Νταϊάνα Κορδά, βασική επιμελήτρια (Senior Editor) σε ό,τι αφορά την τε­ λική επεξεργασία των κειμένων που επιλέγονται.

ILS

T audcyhessta hn edLoth okeiJn -eCtklm Th heeLD eg w er

in πριν, ότα ν ή τα ν π ολιτικός κρατούμενος τ η ς Χούντας. Διδάσκοντας αγγλικά σε ορι­ σμένους συγκρατούμενούς του (πολλοί από το υ ς οποί­ ους ήταν φοιτητές αλλά και καθηγητές πανεπιστημίου), χρησιμοποίησε κλασικά κείμενα της αγγλικής και αμερι­ κανικής λογοτεχνίας. Με τον καιρό, συνειδητοποίησε ότι οι περισσότεροι από τους συγκρατούμενούς του έχο­ ντας φτάσει σε ένα σχετικά καλό επίπεδο γνώσης τη ς γλώσσας, είχαν λίγο πολύ κοινές άγνωστες λέξεις και φράσεις. Η ιδέα, λοιπόν, ήταν απλή: αν στη δεξιά πλευ­ ρά του αυθεντικού κειμένου μπορούσε να υπάρχει σει­ ρά επεξηγήσεων όλων αυτών των άγνωστων λέξεων, φράσεων και εκφράσεων, ο ενδιαφερόμενος θα ήταν σε θέση να διαβάσει ένα αυθεντικό λογοτεχνικό κείμενο δί­ χως να καταφεύγει σε λεξικά ή να περιορίζεται σε εκεί­ νες τις ειδικές εκδόσεις ανάλογων κειμένων που έχουν περικοπές των πιο δύσκολων σημείων. Και βέβαια, θα έ­ παυε πλέον να είναι «δέσμιος» των μέτριων ή κακών με­ ταφράσεων.

Σε ποιο κοινό απευθύνεται το I.LS. Περιγραφή των βιβλίων Τα βιβλία της σειράς I.L.S. απευθύνονται σε όλους όσοι γνωρίζουν αγγλικά επιπέδου intermediate, δηλαδή σε αυτούς που έχουν τουλάχιστον μια σχετικά καλή γνώση των αγγλικών. Ως εκ τούτου, ορισμένα κείμενα του I.L.S.

Γάζ

χαρακτηρίζονται από διαφορετικό βαθμό δυσκολίας σε σχέση με άλλα, όπως, για παράδειγμα, τα κείμενα του Χένρι Τζέιμς, τα οποία χαρακτηρίζονται από υψηλότερο βαθμό δυσκολίας σε σύγκριση με εκείνα του Έρνεστ Χέμινγουεϊ (υπάρχουν τέσσερα επίπεδα δυσκολίας: LowerInterm ediate, In term ediate, U p p er-Interm ediate, Advanced). Ανοίγοντας ένα βιβλίο τη ς σειράς αυτής συναντούμε πρώτα πρώτα ένα είδος προλόγου που περιέχει πλήρες βιογραφικό του συγγραφέα και απλή ανάλυση του έρ­ γου. Ακολουθεί το πρωτότυ­ πο πάντα και δίχως περικο­ πές κείμενο, στο οποίο οι επι­ λεγμένες άγνωστες λέξεις και εκφράσεις σημειώνονται με «μαύρα» γράμματα (bold), ε­ νώ στη δεξιά πλευρά τη ς σε­ λίδας, διαχωρίζοντας το κεί­ μενο με μια κάθετη «μπάρα», βρίσκουμε την ερμηνεία αυ­ τώ ν τω ν άγνωστων λέξεω ν κ,λπ. Ο αναγνώστης δεν χρει­ άζεται να κάνει το ν κόπο να αναζητήσει κάποιο γλωσσάρι στο τέλος του κειμένου, έχει όλες τις εξηγήσεις μπροστά του, δίπλα στο κείμενο που διαβάζει. Επιπλέον, η ερμη­ νεία γίνεται με απλά αγγλικά, ενώ όπου είναι αναγκαίο γίνε­ τα ι και χρήση εικόνω ν και σχεδίων. Μερικές φορές πα­ ρατίθενται και συνώνυμες λέ­ ξεις ή η κλίση και οι χρόνοι των ανωμάλων ρημάτων. Στο τέλ ο ς του βιβλίου υπάρχει πλήρες ευρετήριο όλων των λ έξεω ν που ερμ η ν εύ ο ν τα ι στο κείμενο με αναγραφή του αριθμού τη ς σχετικής σελί­ δας ως τεστ μνήμης και δυνα­ τότητας αφομοίωσης του πε­ ριεχομένου του βιβλίου. Συγκρίσεις με ανάλογες εκδόσεις του εΐωτερικου Παραδόξως, ακόμα και κορυφαίοι εκδοτικοί οίκοι τη ς Αγγλίας, όπως οι Heinemann, Longman ή των πανεπι­ στημίων του Κέμπριτζ και της Οξφόρδης, παρά το ότι έ­ χουν μακρά παράδοση στις συντμημένες και απλουστευμένες εκδοχές λογοτεχνικών κειμένων, δεν έχουν

κυκλοφορήσει κάτι ανάλογο του I.L.S. Χαρακτηριστικές είναι οι σχετικές συγκρίσεις: μία «διασκευασμένη» έκδο­ ση το υ «Μ εγάλου Γκάτσμπι» από τις εκδόσ εις Heinemann έχει μέγεθος ογδόντα σελίδων (όπως όλα τα βιβλία αυτής της σειράς), περιέχει 55 επεξηγήσεις λέξεων, ενώ κοστίζει 1.539 δρχ. Το «Νταίζυ Μίλερ» του Χέρνι Τζέιμς από τις εκδόσεις Παπαζήση είναι 176 σελί­ δες, περιέχει 880 επεξηγήσεις λέξεων, ενώ κοστίζει 600 δρχ. Σύμφωνα με τον κύριο Παπαζήση, «πρόκειται για μια προσπάθεια, που μπορεί να συντελέσει αποφασιστι­ κά στη μείωση της επιβάρυν­ σης των οικογενειακών προϋ­ πολογισμών για ξένα βιβλία, την οικονομία σε συνάλλαγμα και, το κυριότερο, στην άνοδο του επιπέδου σπουδών ξένων γλωσσών... Ας σημειωθεί ότι οι εισαγωγές τέτοιων βιβλίων [ό­ πως της Heinemann] φτάνουν σε πολλές περιπτώσεις και τα 100.000 αντίτυπα ανά τίτλο, και η δαπάνη σε συνάλλαγμα, αγγίξει τα 70 δις δραχμές.» Κανένας ξένος εκδοτικός οί­ κος δεν έχει προχωρήσει σε μια ανάλογη προσπάθεια και είναι σημαντικό το ότι ένας ελ­ ληνικός εκδοτικός οίκος, ο ο­ ποίος προέρχεται από μια μι­ κρή αγορά, πάει να «χτυπή­ σει» δυναμικά τη διεθνή εκδο­ τική αγορά. Σχέδια και προοπτικές via το μέλλον Οι εκδόσ εις Παπαζήση δεν σκοπεύουν να περιοριστούν σε αυστηρά λογοτεχνικούς τίτλους, αλλά πιθανώς να επι­ χειρήσουν κάτι ανάλογο και σε το μ είς όπως είναι οι βιογραφίες(κυκλοφόρησε ήδη η βιογραφία του Γκάντι), θεμε­ λιώδη πολιτικά και ιστορικά κείμενα, όπως είναι η «Δια­ κήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτηρίας» ή ο λόγος του Ουίνστον Τσώρτσιλ, όταν η Αγγλία κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία κ,ά. Επίσης, μέσα στα σχέδιά τους είναι να επεκταθούν και σε άλλες γλώσσες πέρα από την αγ­ γλική, όπως τη γαλλική, την ισπανική και τη γερμανική. Ακόμα, οι εκδόσεις Παπαζήση έχουν ήδη ξεκινήσει τη

σχετική αλληλογραφία με ξένους εκδοτικούς οίκους για δηλώσει έντονο ενδιαφέρον και εντάσσουν τα βιβλία της την απόκτηση των δικαιωμάτων έργων σύγχρονων πεζοσειράς αυτής στα προγράμματά τους, όπως το Αμερικα­ γράφων (κυρίως διηγηματονικό Κολέγιο και η Ελληνοαμεγράφων). Επίσης, θα τεθούν ρικανική Ένωση, το Τμήμα International 1 στην κυκλοφορία με το ίδιο SEN,0R Νηπιαγωγών του Πανεπιστη­ training j σύστημα και νεοελληνικά κεί­ μίου Αθηνών, το Τμήμα Αγγλι­ μενα που θα απευθύνονται σε κής Φιλολογίας του Πανεπι­ ξέν ο υ ς που γνω ρίζουν μεστημίου Αθηνών, ενώ το τρίω ς την ελληνική γλώσσα Υπουργείο Παιδείας έχει ήδη Mark Twain σε π α λιννοσ τούντες, σε εγκρίνει τη σειρά. Σε ό,τι αφο­ The Man that Corrupted Έ λ ληνες τη ς διασποράς Hadkyburg ρά το εξωτερικό, προς το πα­ (δεύτερης και τρίτης γενιάς). ρόν αξιοσημείωτο ενδιαφέρον Η σειρά θα εκδοθεί υπό την έχουν εκδηλώσει εκδοτικοί οί­ εποπτεία της Άννας Χατζηπακοι από την Τουρκία, τη Βουλ­ ναγιωτίδου, η οποία έχει ήδη γαρία και την Κίνα. κυκλοφορήσει το βιβλίο “Νέα Ελληνικά" μαζί με την ΣαπΣυυπεράσματα φώ Τλούπα. Είναι μάλλον προφανές ότι η συγκεκριμένη σειρά μπο­ Πολλά θα εξαρτηθούν πάντως από την πορεία που θα έ ­ ρεί να συμβάλει αποφασιστικά στη βελτίωση, διδασκα­ χει στην εκδοτική αγορά η πρώτη αυτή σειρά των βι­ λίας και εκμάθησης των αγγλικών στα φροντιστήρια και βλίων που έχουν κυκλοφορήσει. Σύμφωνα με τον κύριο στα σχολεία, καθώς το λεξιλόγιο τω ν μαθητών θα ε­ Παπαζήση, είναι πολύ νωρίς ακόμα για να καταλήξει κα­ μπλουτίζεται, ενώ και οι καθηγητές θα αποκτήσουν μια ι­ νείς σε συμπεράσματα σε ό,τι αφορά τα οικονομικά ο­ διαίτερη ευλυγισία στον τρόπο διδασκαλίας. Ωστόσο, τα φέλη του εγχειρήματος. Ενθαρρυντικό είναι πάντως το βιβλία της εν λόγω σειράς δεν αφορούν μόνον σε αμιγεγονός ότι πολλά φροντιστήρια και σχολεία έχουν εκ­ γώς εκπαιδευτικούς σκοπούς. Όπως τόνισε ο κύριος Παπαζήσης, «δεν απευθυνόμαστε μόνον σε μαθητές σχολείων και φροντιστηρίων αλλά σε όλους όσοι αγα­ πούν τη λογοτεχνία και θέλουν να τη διαβάζουν από το πρωτότυπο». Πέρα από το ότι πρόκειται για φροντισμένες και προ­ σεγμένες εκδόσεις κλασικών κειμένων, στα θετικά της πρωτοποριακής αυτής ιδέας θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και το στοιχείο της παγκοσμιότητας που τη χαρα­ κτηρίζει, καθώς πρόκειται για μια μέθοδο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε κάθε μη αγγλόφωνη χώρα. Η μέθο­ δος είναι κατοχυρωμένη διεθνώς με δίπλωμα ευρεσιτε­ χνίας του Ο.Β.Ι. (Οργανισμός Βιομηχανικής Ιδιοκτη­ 0 & σίας). Πάντως, υπάρχουν περιθώρια για βελτιώσεις τόσο στην αισθητική και στο σχήμα των βιβλίων (που στην παρού­ σα μορφή τους είναι ιδιαίτερα εύχρηστα) όσο και σε θέ­ ματα επί του περιεχομένου. Αναγκαίο κρίνεται για την ό­ σο το δυνατόν πιο ευρεία κυκλοφορία των βιβλίων να α­ Α Ν Ο ΙΧ Τ Ο Σ Κ Α Ι Τ Α ΜΟΣΗΜΟΡΙΑ ναγράφεται στο εξώφυλλο ότι πρόκεπαι για πρωτότυπα κείμενα και όχι για «διασκευές», έτσι που ο υποψήφιος Κ Α Θ 0 Τ Ο ΤΑΡ ΤΗ Κ Α Ι Σ Α Β ΒΑΤΟ αγοραστής να μη χρειάζεται να ξεφυλλίσει το βιβλίο ή Λ ε ιτ ο γ ρ τ ε ϊ κ α ι ω ς μ π α ρ να κοιτάξει στο οπισθόφυλλο για να το αντιληφθεί. Τσακάλωφ 36α, Κολωνάκι, Όπως και να ’χει, πρόκειται για μια πάρα πολύ σημαντι­ κή και πρωτότυπη προσπάθεια που με την κατάλληλη τηλ.: 36.14.695 προώθηση και τις ανάλογες βελτιώσεις, λογικά, θα κερ­ δίσει την ανταπόκριση που της αξίζει. □

ILS

ψάρι - κρασί - θαλασσινά

2 © -

ρεπ ορτάζ

Ι Ε ΟΛΑ ΤΑ Κ Ε Ν Τ Ρ Ι Κ Α Β Ι ΒΛ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

Oscar Wilde, Ernest Hemingway, Virginia Woolf, Scott Fitzgerald... ...και άλλοι κλασικοί από το πρωτότυπο κείμενο

χωρίς λεξικό;

Yes! W ith

•sILS * In te r n a tio n a l Learnin g System : μια διεθνής ευρεσιτεχνία των Εκδόσεων Παπαζήση κατοχυρωμένη στον Ο.Β.Ι. και εγκεκριμένη από το Υπουργείο Παιδείας

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Π ΑΠ ΑΖΗ ΣΗ

ΝΙΚΗΤΑΡΑ 2 · ΑΘΗΝΑ · 10678 · ΤΗΛ. 3838.020 & 3822.496 · FAX 3809.150

από τον ΚΟΙΤΑ ΠΑΡΑΑ

Ο πικρός Οκτώβρης υιός ο καημένος ο Οκχώβρης...

0 γλυκύτατος αυτός φθινοπωρινός μήνας των χρυσών φύλλων και του απαλού «μικρού καλοκαιριού» έχει καταντήσει - τον καταντήσαμε, μάλλον, για να εί­ μαστε πιο ακριβείς - σε μήνα κριτή, μήνα όπου εξαγγε­ λίες, ελπίδες και προσμονές καταλήγουν στην πραγμα­ τικότητά τους. Μια πραγματικότητα που, τουλάχιστον στον τηλεοπτικό εγχώριο τομέα, αποδεικνύεται πολύ κατώτερη από τις κάθε είδους προσδοκίες. Είναι πολύς καιρός τώρα, που ο καθημερινός Τύπος προβάλλει με περισσές ελπίδες και αισιόδοξα χρώματα τις προθέσεις των τηλεοπτικών σταθμών, τα φιλοτεχνούμενα προγράμματα και τις συνακόλουθες διαβεβαι­ ώσεις τους ότι το άπιαστο όνειρο της τηλεοπτικής ανα­ βάθμισης είναι πλέον ορατό δια γυμνού τηλεοπτικού ο­ φθαλμού. Φυσικά, πίσω από την προβολή του «ποιοτι­ κού ονείρου», μια και μόνη είναι η κυνική παντοδύναμη επιθυμία: η άνοδος της πολυπόθητης ακροαματικότη­ τας και η συνακόλουθη αύξηση των εισροών στα πα­ ντοειδή ταμεία - είτε ιδιωτικά είναι αυτά είτε κρατικά. Αυτός είναι ο υπέρτατος στόχος για τους πάντες και δεν είναι δύσκολο να τον καταλάβει κανείς απλά και μόνο α­ πό τις προαναφερθείσες και πολυδιαφημισμένες εξαγ­ γελίες. Απτόητος ο ιδιωτικός τηλεοπτικός τομέας «πο­ ντάρει» στα ίδια και τα ίδια «ηχηρά» ή μη, ονόματα, στις ίδιες συνταγές και στα ίδια δημοσιογραφικά και καλλιτε­ χνικά ονόματα ποικίλου βεληνεκούς για να «κάνουν την επιτυχία». 0 Γκλέτσος σε νέες περιπέτειες, οι κωμικές η­ θοποιοί με απλώς διαφορετικούς συνδυασμούς σε σχε­ τικά (πόσο άραγε αλλιώτικα από τα περσινά;) «σήριαλ δωματίου», οι πρωινοί καφέδες σερβίρονται από τις ί­ διες ξανθές, ενώ οι έρωτες των τσιγγάνων μετατρέπονται σε έρωτες ενός ιερωμένου με μια γοητευτική κυρία - να δείτε ότι αργά ή γρήγορα θα πάρει θέση επ' αυτού

και ο Πάσης Ελλάδος, για να δέσει καλά η ακροαματικό­ τητα και η δημοτικότητα αμφοτέρων (και του σήριαλ και του Αρχιεπισκόπου). Απαράλλαχτη είναι η εικόνα που (αναγγέλλεται ότι) θα παρουσιάσουν και τα κρατικά κανάλια. Καμιά ρηξικέλευ­ θη χειρονομία, καμιά κίνηση σε βάθος και με τόλμη. Εί­ ναι πραγματικά απορίας άξια η εντυπωσιακή έλλειψη φαντασίας που πάντοτε επεδείκνυαν τα κρατικά κανά­ λια, όσον αφορά την καλλιτεχνική δημιουργία. Οι πραγ­ ματικά ικανές δημιουργικές δυνάμεις στον τομέα του κι­ νηματογράφου είναι γνωστές και μετρημένες στα δά­ χτυλα των δύο χεριών, θα ήταν άραγε τόσο δύσκολη ή οδυνηρή η απόφαση να τις προσελκύσουν με κάθε τρό­ πο, παίρνοντας σαν δεδομένο ότι η δαπάνη που θα υποστούν είναι δυνατό να δημιουργήσει ένα ξεχωριστό παράδειγμα καλλιτεχνικής δουλειάς; Το μεγάλο κενό στον τομέα των σεναρίων, τόσο στον κινηματογράφο όσο και στην τηλεόραση, είναι εξίσου γνωστό. Χρειάζε­ ται να είναι κανείς ιδιοφυία να σκεφτεί και ν' αποφασίσει ότι μια έγκαιρη προκήρυξη διαγωνισμού σεναρίων θα μπορούσε να πλουτίσει τον πενιχρό αυτό χώρο με α­ πρόβλεπτες και εξαιρετικά θετικές παρουσίες; Για μια α­ κόμη χρονιά τίποτε από αυτά - μαζί με τόσα άλλα θε­ σμικά - δεν έγινε, κι έτσι, με μαθηματική σχεδόν ακρί­ βεια, τα πράγματα θα οδεύσουν στη γνωστή πεπατημένη οδό. 0 καλύτερος των κινηματογραφικών σκηνοθε­ τών που ασχολείται με την τηλεόραση θα αναλώσει για μια φορά ακόμη τις δυνάμεις του σ' ένα στίβο πολύ εύ­ κολο για τις ικανότητές του, ο τυπωμένος μυθιστορημα­ τικός λόγος, ατάκτως επιλεγμένος, θα έρθει να προστρέξει τη σεναριακή ένδεια και ένας Κιμούλης θα κλη­ θεί να σηκώσει το βάρος της παρουσίας ενός σημαντι­ κού θεατρικού ονόματος στη μικρή οθόνη - έχοντας τις ευχές όλων να μην έχει την περσινή τύχη της πολύ κακοντρόλ

I

άλλων καναλιών. Οι πολιτι­ κές ειδήσεις εξαφανίστη­ καν, μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη για κάποιο γεγονός κρίθηκε, προ­ φανώς, πολύ «βαριά» για τη ν εποχή, μ' εξαίρεση βέβαια την καθημερινή πα­ ρουσία του λαλίστατου Αρχιεπι­ σκόπου και του υπουργικού κε­ ραυνοβόλου «εκδικητή», που συναγωνίστηκαν επιτυχώς τα συμβαίνοντα στον αστυνομικό χώρο... Έτσι οδεύουμε στον καινούριο χει­ μώνα που μας περιμένει ελπίζο­ ντας ειλικρινά να μη βγουν αλη­ θινά όλα τα παραπάνω και να μην ξαναγραφούν άλλα, τόσο θλιβερά επικριτικά (και σωστά) άρθρα, παρόμοια με το πρόσφα­ το της γαλλικής «Μοντ» για κά­ ποιον από τους «μεγάλους» τηλεοπτικούς μας «φά-

I

... Και καλό χειμώνα.

λής, γενικά, Φιλαρέτης Κομνηνού, που καταβαρα­ θρώθηκε μετα ξύ «Αθη­ νών και Θεσσαλονίκης», πνιγμένη από την αφόρη­ τη κοινοτοπία των κατα­ στάσεων και των λόγων. Περιμένοντας όχι με πολλή αι­ σιοδοξία τα πρώτα τηλεοπτικά τεκταινόμενα, ας ρίξουμε και μια γρήγορη ματιά στο θερμό καλοκαίρι που αφήσαμε ήδη πί­ σω μας. Άλλαξε άραγε τίποτε; Δύ­ σκολο να το πει κανείς. Οι επαναλή­ ψεις θριάμβευσαν και πάλι, οι εκπο­ μπές λόγου πήγαν διακοπές και τα δελτία ειδήσεων «σώθηκαν« στην κυριολεξία από τη μαύρη εκείνη περίοδο των πυρκαϊών, την πρό­ σφατη αναταραχή στα Χρηματι­ στήρια και από το αστυνομικό δελτίο. Δεν έμεινε τροχαίο, ληστεία, εξαφάνιση, Αλβανός ή άλλος ταλαίπωρος αλλοδαπός, που να μην παρελάσει από τις «ειδήσεις» των κομπαζόντων «μεγάλων» ή

κ ο ν τ ρ ό λ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- @·Ώ

Ι λΙ Μ Α

λΜ

ι

Α

^ ^

Άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης αι μ( αφορμή την έκΒοοη ίνός Βιβλίου

flfIDPtfli (ΙΜΙΑΣ

Α. Μπόγιας: Η έλλειψη βιβλίων σχετικών με τις αρχές και τις τεχνικές της διαχείρισης των αρχείων είναι ο πα­ ράγοντας που καθορίζει τον προσανατολισμό και, σε ένα μεγάλο Βαθμό, το κοινό του Βιβλίου. Η απουσία εξειδικευμένων Βιβλίων δίνει βέβαια την ευχέρεια στο συγγραφέα να μεταφέρει χωρίς κόπο στη γλώσσα μας τα διεθνή κεκτημένα της αρχειονομίας ως επιστή­ μης και επαγγέλματος. Ταυτόχρονα, όμως, αυτή η α­ πουσία έχει δημιουργήσει γόνιμο έδαφος για να βλαστήσουν κάθε λογής προκαταλήψεις. Για τον καθένα μας, αρχείο είναι ένας δυσάρεστος χώ­ ρος όπου τα παλαιά χαρτιά φυλάσσονται (από ποιους άραγε;) ανάμεσα σες ζωύφια, τρωκτικά, άφθονη σκό­ νη και υγρασία. Ο αρχειοφύλακας είναι στην κοινή συ­ νείδηση ένα νευρωτικό, αντικοινωνικό άτομο, το ο­ ποίο, έχοντας αποκλειστεί από τους συνήθεις εργα­ σιακούς χώρους, έχει Βρει καταφύγιο στη μοναξιά του

αρχείου. Αν παρακολουθήσουμε αυτή τη συλλογιστι­ κή, η αρχειονομία (τι σημαίνει τάχα ο όρος για τον μέ­ σο άνθρωπο;) δεν ξεπερνά το επίπεδο της κοινής λο­ γικής και του αυτονόητου: ο καθένας μπορεί να Βάλει τα χαρτιά στη σειρά. Είναι, νομίζω, προφανές πως περισσότερο από την αυτονομία της αρχειονομίας το πρώτο αυτό εγχειρίδιο έχει να αποδείξει και να υπερασπιστεί κάτι πολύ πιο στοιχειώδες: την ύπαρξή της! Το Βιβλίο «Αρχειονομία. Βασικές έννοιες και αρχές» προσπαθεί να περιγράφει το περιεχόμενο ενός νέου επιστημονικού και επαγγελματικού κλάδου παρουσιά­ ζοντας τις βασικές αρχές και τις ουσιώδεις λειτουργίες του. Ταυτόχρονα επιχειρεί να διαγράψει τα όρια της αρχειονομίας υπογραμμίζοντας τις αποστάσεις της α­ πό παγωμένες επιστήμες, όπως την ιστορία και τη Βι­ βλιοθηκονομία. Το Βιβλίο απευθύνεται στο ευρύ κοινό που είτε στενά επαγγελματικοί λόγοι είτε η καλλιέργεια και τα αναγνώσματά του το έχουν φέρει σε επαφή με το χώρο των αρχείων. Πρόκειται για ένα πολυάριθμο κοινό, το οποίο αντιλαμβάνεται τη σημασία των αρχείων και της οργάνωσής τους αλλά, ταυτόχρονα, παραμένει φο­ ρέας και όλων των προκαταλήψεων που περιγράψαμε παραπάνω. Ο χρηστικός χαρακτήρας του εγχειριδίου δεν αναιρεί­ ται από το ύφος του Βιβλίου που σε ορισμένα σημεία είναι θεωρητικό ή εξειδικευμένο. Τούτο είναι απαραίτη­ το για το εγχείρημα που αναλαμβάνει το εγχειρίδιο ο­ ποιοσδήποτε άγνωστου στη χώρα μας κλάδου: να α­ νατρέψει παγωμένες αντιλήψεις, να εξηγήσει έννοιες, να μεταφέρει στην ελληνική γλώσσα τεχνικούς όρους και να προσαρμόσει στην ελληνική πραγματικότητα ξέ­ νες εμπειρίες. Η επιπρόσθετη δυσκολία του «Αρχειονομία. Βασικές έννοιες και αρχές» έγκειται στην προσπάθειά του να παρουσιάσει σε ένα ενιαίο σύνολο αρχές και πρακτικές αντιμετωπίζοντας ως όψεις του ίδι­ ου νομίσματος δύο πόλους χωρίς προφανή σύνδεση: τα ενεργά αρχεία (επιχειρήσεις, υπουργεία, δήμοι και κοινότητες, ιδιώτες) και τα ιστορικά έγγραφα. □

---------------------

λιλιπούτεια

Αρχοονομία Βασικές έννοιες και αρχές Η οργάνωση των αρχείω ν για τη διοίκηση και την έρευνα

Αθήνα, Κριτική, 1998. Σελ. 192

8ιαΒάζ(τ. Η «Αρχειονομία. Βασικές έννοιες και αρχές» αποτελεί οδηγό σε ζητήματα διαχείρισης αρχείων (το πρώτο εγχειρίδιο αρχειονομίας που κυκλοφορεί στα ελληνικά) ή και προσπάθεια να γίνει η αρχειονομία ανεξάρτητος και αυτόνομος επιστημονικός κλάδος, όπως συμβαίνει στο εξωτερικό; Ζε ποιο κοινό εντέλει απευθύνεται το βιβλίο σας;

r

G

u t e n b e r

G

Λ

so

ε ξ ι κ

Α

ΓΙΑΝΝΟΘΑΝΑΣΗΣ Αθ. - ΓΙΑΝΝΟΘΑΝΑΣΗ AM.: Λεξικό Αρχαίας, Βυζαντινής και Λόγιας Ελληνικής Γλώσσας. Γιατο Γυμνάσιο και την Α' Λυκείου ΛΑΜΨΑΣ I.: Λεξικό της Αρχαίας Ελλάδας ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ Γ. - ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ Θ. -ΧΩΡΑΦΑΣ Ε: Βασικό Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ Γ. - ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ Θ. - ΧΩΡΑΦΑΣ Ε.: Μικρό Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ Γ.: Λεξικό Αρχαίων, Βυζαντινών και Λόγιων Φράσεων της Νέας Ελληνικής (4η ΑΝΑΝΕΩΜΕΝΗ και ΒΕΛΤΙΩΜΕΝΗ ΕΚΔΟΣΗ)

ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ Γ.: Βασικό Λεξικό τη ς Λατινικής Γλώσσας ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ Γ.: Βασικό Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ Γ.: Θησαυρός τη ς Αρχαίας Ελληνικής ΠΑΠΑΚΥΡΙΑΚΟΥ-ΑΠΕΡΓΗ Ε. - ΠΑΠΑΚΥΡΙΑΚΟΥ X.: Βασικό Λεξικό Ξένων Λέξεων της Ν έας Ελλη­ νικής, Συναγωγή, Ετυμολογία, Αντιδάνεια ΤΣΙΛΟΠΑΝΝΗΣ Π.: Αντίστροφο Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής

Ε κ δ ό σ ε ις G

utenberg

κ>

Σε Ο

λα

Τ α Β ιβ λ ι ο π ω λ ε ί α

J

τη βυντντϊυξη πήρε ο ΜΙΖΕΛ ΦΑΤΖ

Εμβληματική μορφή της Θεσσαλονίκης και μια από τις κορυφαίες Ελληνίδες ποιήτριες η Καρέλλη χαραξε τον δικό της δρόμο στην ποιητική τέχνη. Me λυρικά και μεταφυσικά αποθέματα στους στίχους της ανασυστήνει έναν κόσμο που τελειώνει όχι από έλλειμμα φαντασμαγορίας, χαράς ή ηδονής, αλλά από έλλειμμα αυτοσυγκέντρωσης, υπομονής και πίστης. Η γυναίκα ως αρχέτυπο και ως πεδίο εξαντλητικής ενδοσκόπησης και η γυναίκα ως σταθερό κριτήριο στις μεταπτώσεις των καιρών είναι από τα αγαπημένα θέματά της. Ενώ η αρχαία ελληνική γραμματεία και το χριστιανικό φρόνημα προσδίδουν βάθος και διάρκεια στα ποιήματά της. Η συνομιλία αυτή πραγματοποιήθηκε στο σπίτι της ποιήτριας, τον Ιούνιο του 1994, και ανήκει στον κύκλο συνεντεύξεων που πραγματοποίησα για λογαριασμό της Ζτέγης Καλών Τεχνών και Γραμμάτων. Η μεγάλη κυρία της ποίησής μας μιλάει με ανοιχτή καρδιά για την πόλη που γεννήθηκε, έξησε και στοίχειωσε τη γραφή της* αναπολεί με συγκίνηση λεπτομέρειες από το «βυζαντινό» αδελφό της* σχολιάζει τη «μέσα» Ελλάδα και με μοναδική καθαρότητα μας αποκαλύπτει μυστικά της ποίησης.

Ά ργησ α να εκδώ σω γ ια τί είχα α να λάβ ει κ α θ ή κο ­ ν τα σ την ο ικ ο γ έ ν ε ιά μου. Δ υ ο παιδιά, ο ά ντρ α ς μου, και ήμουν πολύ απ ησχολημένη. Δ εν μπορού­ σα να εργ α σ θ ώ όπ ω ς θα ή θ ε λ α και όπ ω ς θέλω π ά ντο τε. Ε ργά ζο μ α ι π ολύ σοβαρά και α υσ τηρά. Τα ποιήματά μου δ εν έχο υ ν ευ κο λίες. Νομίζω ό τι η ποίηση έ χ ε ι έναν ά λλο π ρ οορισ μό σ ήμερα , να οδηγήσ ει π ρος το π α ρ ελ θ ό ν ένα π αρελθόν το ο ­ ποίο να είναι απαράγραπτο. Θα ή θ ελα να μιλήσω για έναν άνθρωπο ενθουσιώ ­ δη, έναν α ληθινό Ελληνα και χριστιανό, το ν α δελ­ φ ό μου, το ν Νίκο-Γαβριήλ Πεντζίκη, που, τώ ρα, έ ­ χ ει έν α χ ρ ό ν ο π ε θ α μ έν ο ς . Ή τα ν μια ε ξα ιρ ε τ ικ ά

© 4-

εν δια φ έρ ουσ α φ υσιογνω μία, μια ψυχή δ ο νούμενη. Είχε δ εχ θ εί επ ιδράσ εις, είχ ε σπουδά σει στη Γαλλία, είχ ε περάσει από τ η Γερμανία, ωστόσο, ε­ κείνο που το υ έμ ειν ε ή τα ν η ελληνική συνείδηση στο πέρασμα το υ χρόνου. 0 α δελφ ός μου ήτα ν έ­ να ς επ α ν α σ τά τη ς που δ ίδ α ξε μ ε ποιο τρ ό π ο και σ ε ποιο βα θμό π ρέπ ει να επ ισ τρ έφ ο υ μ ε σ το πα­ ρελθόν, έτσ ι ώ στε να μπορέσουμε να ζήσ ουμε σε έν α α μ φ ίβ ο λο π α ρόν. Γ ν ώ ρ ιζε ά ρ ισ τα γ α λ λ ικ ά , α λλά ή τα ν β α θ ύ τα τα Έ λλην, α λη θ ιν ό ς Μ α κεδόνας. Δ εν π ολυσυμπαθούσε το υ ς Ά γ γ λ ους, σε α­ ντίθεση με εμένα που μου άρεσαν γ ια τί ήμουν αυ­ σ τηρή. Ή μ ο υ ν α υσ τη ρ ή σ τα ήθη και στα έθιμα, στον τρόπ ο ζω ής έτσ ι όπως ή τα ν στην Αγγλία. συνέντευξη

Ο ΚαΒάφ ης μου

έδω σ α την

ά δ θ ία ν α

Ο Σλ ά β ο ι π ροσπ α θούσα ν π ά ν το τε να εισ χω ρ ή ­ σουν εις τη ν Ελλάδα, α λλά α υ τό ή τα ν αδ ύ νατο . Τους στα μ ατο ύ σ ε π ά ντο τε, δ εν χρ ειά ζετα ι να το

πω, η ελληνική γλώσσα, η ελληνική παιδεία και η ελληνική αξιολογία, η πνευματική. Η Θεσσαλονί­ κη ή τα ν πά ντα ένα κ έν τρ ο μ ε έν το ν α β υ ζα ντινό χρώ μα σ υνδέοντα ς έτσ ι το ν ελληνισμό στην πληρό τη τά του. Θα έλεγα : με τη ν ιστορία του, το πα­ ραμύθι του, τη γενναιότητά το υ και με τη ν υπομο­ νή το υ . Η Θ εσ σ α λονίκη είνα ι η ψυχή το υ τόπ ου αυτού. Μ π ορεί να προσπάθησε η Ευρώπη να κά­ νει τ η Θεσσαλονίκη επαρχία τη ς , αλλά δεν τα κατά φ ε ρ ε - ήτα ν αδύνατον. Η οικογένειά μου ήτα ν πολύ αυστηρών αρχών, ή ­ τα ν ό λοι πιστοί χριστιανοί και με μεγά λη καρδιά. Η ισραηλιτική κοινότητα κυριαρχούσε στην κοινω­ νία τη ς Θεσσαλονίκης και είχ ε συμβάλει τα μέγι-

συνέντευξη

-------------------------------------------------

Σ την Ελλάδα δ εν υ π ή ρξε α υτή η σ κληρή α υ σ τη ­ ρ ό τη τα που γ ια τη ν Α γ γ λ ία ή τα ν η δύνα μ ή τη ς . Δ εν είναι ανάγκη να το πω εγώ : Βυζαντινός, α κέ­ ρα ιος βυ ζαντινός Μ ακεδών. Α διαφ ορούσ ε για ό ­ λα φ τά νει να είχ ε μέσα το υ το βαθύ αίσθημα. Γι’ αυτό μιλούσε. Ό τα ν μιλούσε για το Βυζάντιο γινό­ τα ν χαμός. Μ ιλούσε για τις δ υ σ κο λίες και για τα μεγα λεία το υ βυζαντινού κόσμου. Αν και είχε δά ­ σκαλο παπά από τη Γαλλία, δ εν ήτα ν διόλου φιλι­ κός προς τ η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία.

m

στα στην οικονομική ανάπ τυξη τη ς πόλης, η οικο­ γ ένεια τη ς μ η τέρ α ς μου ήτα ν σημαντική. Είχε αν­ θρώ π ο υ ς μ ο ρ φ ω μ έν ο υ ς · α νθρ ώ π ους που είχα ν τα ξιδ έψ ει στο εσω τερικό αλλά και στο εξω τερικό . Είχε ό μω ς και π ο λ λ ές δυσ κο λίες. Δ ιό τι πάντα υ­ π ή ρ χ ε η π ροσ π ά θεια να ξε π ε ρ α σ τε ί η ελ λ η ν ικ ή γλώ σ σ α από ε ξ ω γ ε ν ε ίς π α ­ ρ ά γοντες. Για ό λο υ ς εμ ά ς, η ελ λ η ν ικ ή γ λώ σ σ α ή τα ν σ η ­ μα ία και σ ή μ ε ρ α τ η θ εω ρώ γλώ σσ α πα νευρω π α ϊκή, ένα χ άρισμα σ την ανθρω π ότητα. Δ εν ξέ ρ ω πού θα ο δ εύ σ ο υ ν ο ι λ α ο ί, α ν α λ λ ά ξ ο υ ν τ α π ρά γμ α τα ή αν θα γυ ρίσ ο υ ν π ρ ο ς τ α πίσω. Είναι από τα μυστικά τη ς ζω ής - η ζωή σε βγάζει ε κ εί που δ εν φ αντάζε­ σαι, δεν υποψιάζεσαι.

μπόρεσε να α ρνηθεί έναν τ έτο ιο πολιτισμό. Έ νας π ο λ ιτισ μ ό ς δ ιεθ ν ή ς. Η Θ εσ σ α λονίκη ή τα ν πόλη κατ’ εξοχ ήν ελληνική παρ’ όλο το διεθνές εσω τερι­ κό τη ς . Οι οικο γ έν ειες οι ελ λ η ν ικ ές υπήρχαν από π ολύ παλιά, σαν ά ρ χ ο ν τες , σαν α υ το κ ρ ά το ρ ες , σαν κυρίαρχοι, που υποδουλώθηκαν στην Τουρκία, η οποία βέβαια δεν μπορούσε να προσθέσει τίπ οτα ο ύ τε να α φαιρέσει τίπ οτα από το ν ελ ­ ληνισ μό. Η Ελλά δα ή τα ν και είναι ένας αρχηγός το υ πολι­ τισ μ ο ύ . Εγώ έ τσ ι τ ο βλέπ ω τουλάχιστον.

Το πρώ το πράγμα που άκουσα ότα ν ά νοιξα τα μάτια μου ή τα ν «η Π α ν α γ ία και ο Χ ρ ι­ σ τό ς» , «Η σ ω τη ρ ία τ ο υ α ν ­ θ ρώ π ου», ό λ α τ α ε λ λ η ν ικ ά που βρ ίσ κοντα ι στη χ ρισ τια ­ νική θρησκεία. Εγώ το υ ς κα­ Υ π ή ρ χ ε μια σ υ ν τρ ο φ ιά σ τη τά λ α β α τ ο υ ς ξέ ν ο υ ς , δ εν υ­ Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η , ε γ ώ ή μ ο υ ν η π ή ρ ξα ξ ε ν ο φ ο β ικ ή . Η ε π ι­ μ εγα λύ τερη σε ηλικία, μ ε κα­ σ τρ ο φ ή μ ο υ ή τα ν π ά ντα τα β ο λ έ ς από τη Γαλλία, τη ν π ρος το ελληνικό, το αρχαίο Ιταλία, τη ν Αγγλία - α φού υ­ π νεύμα τ ο οποίο είναι π ολύ­ πήρχαν πολλά γαλλικά, ιταλι­ τιμ ο και πολύ σπάνιο για να κ ά κ α ι α γ γ λ ικ ά γ υ μ ν ά σ ια Η Θεσσαλονίκη ήταν πόλη κατ' α ντέξει. Αφού ά ν τεξε το ν ευ ­ σ τη ν π όλη - , η ο π οία ό μ ω ς εξοχήν ελληνική παρ' όλο το διεθνές ρω παϊκό π ολιτισ μό κ α τα λ α ­ δεν έχασε π οτέ τ ο υ ς βα θ ύ τε­ εσωτερικό της. Οι οικογένειες οι βα ίνετε τι κ α τά φ ερε και έδω ­ ρους δ εσ μούς τη ς με το ν ελ ­ ελληνικές υπήρχαν από πολύ παλιά, σ ε σ το υ ς δ ιά σ π α ρ το υ ς λην ισ μ ό . Εγώ δ ε ν αγά π ησ α σαν άρχοντες, οαν αυτοκράτορες, Έ λ λ η ν ες . Α κ ο ύ γ ο μ α ι υ π ερ ­ τη λογο τεχ νία παρά μόνον ό­ ιοδουλώθι βολική α λλά δ εν αλλάζω κα­ τα ν κ α τά λ α β α τ ι σ η μ α ίν ει η θ ό λ ο υ τη γ ν ώ μ η μο υ . Το τ ι τέχ ν η το υ λό γο υ σ τον Έ λλησ ή μ α ιν ε τ ο Β υζά ν τιο εκ είν η τη ν εποχή με ό λ ους το υ ς ξ έ ­ ελληνισμό. Η Ελλάδα ήταν και «ναι ν ο υ ς π ου ή τα ν εδ ώ , ε ίν α ι Τη σχέση μου με τη μουσική, ένας αρχηγός του πολιτιομού γν ω σ τό . Ε μ είς κ α τα φ έρ α μ ε μπορώ να τη ν ονομάσω στοι­ κα ι κ ρ α τ ή σ α μ ε ζω ν τα νό τ ο χειώ δη. Βέβαια, είναι γνωστό πνεύμα το ελληνικό. ό τι ο πάππος μου ή τα ν Γερ Ο α ληθινός π αλμός το υ ελληνισμού ήτα ν παντού μανός και, μάλιστα, μουσικός. Αν σας πω όμω ς ότι σ τη ν Ε λ λ ά δ α . Δ εν μ π ο ρ ε ίς ν α τ ο ξε χ ω ρ ίσ ε ις . η σχέση μου μ ε τη μουσική ο φ είλετα ι στη σχέση Μ πορεί οι Έ λ λ η ν ες να μάλωσαν μ ετα ξύ το υ ς , να μου με τη γ ρ α μ μ α τικ ή , θα τ ο κα τα λ ά β ετε; Το αί­ σκοτώ θηκαν, αλλά εκείνα που έπρεπε να μείνουν, σθημα το υ ήχου τ η ς ομιλίας - τι ήταν, τι είναι και τι έμειναν. Όχι μόνον ο αρχαίος πολιτισμός, ο οποί­ θα είναι γ ια τ ο υ ς Έ λληνες, είναι βασικό. Και είναι ος είναι από μόνος το υ ένα θαύμα αλλά η επίδρα­ κάτι μαγικό. Ό ποιος γνωρίζει το ν Ό μηρο δ εν χρει­ άζεται να γνωρίζει τίπ ο τ’ άλλο. Αλλά βγαίνει και έ ­ σή το υ στην ανθρωπότητα. Τι είναι ελληνισ μό ς; Τι είνα ι ελ ευ θ ερ ία ; Τι είναι ο νας πολιτισμός από εκείνα τ α χρόνια που δ εν μπο­ Εβραϊσμός και κατόπιν, ο Χριστιανισμός; Αυτά τα ρ εί να α ρνη θ εί κανείς. Ο ύ τε ο Α λ έξα ν δ ρ ο ς ο Μέζη τή μ α τα είνα ι πολύ λ επ τά και πολύ σοβαρά και γας, ο οποίος ήτα ν ένα ς μεγά λο ς σ τρα τηγός, δ εν

©&■

συνέντευξη

Αν κ ο ιτά ξετε ορισμένα ποιήματά μου θα δ είτε πό­ ση σημασία δίνω στη λ έξη «ήρεμος». Στα αγγλικά m ild . Δ ιό τ ι π ρ έ π ε ι ό λ α τ α π ρά γματα να έχουν ένα όριο. Τ έτο ιο ς ήτα ν ο Έ λιοτ, ο οποί­ ο ς όμω ς δεν μίλησ ε π ο τέ για τ ο ν α ρ χ α ίο ελ λ η ν ικ ό π ο λ ιτι­ σ μό - τ ο ο μ ο λ ό γ η σ ε κι ο ί­ δ ιο ς. Ή τα ν π ολύ χ ρ ισ τια ν ό ς για να μπ ορέσ ει να κ α τα ν οή­ σει το ν αρχαίο ελληνικό πολι­ τισ μ ό . Χ ρ ισ τια ν ό ς από ε κ ε ί­ ν ο υ ς π ο υ χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ α ν σ τοιχεία από ξέ ν ε ς χώ ρες, α­ πό ξέν ο υ ς τόπ ους. Τ έτο ιο ι ή ­ τα ν και οι Έ λληνες, με τη δια­ φ ορά όμω ς πως α υτοί αγάπη­ σαν τη ν ξενιτιά . Το βλέπει κα­ ν ε ίς σ τη λ α ϊκ ή τ ο υ ς τ έ χ ν η , σ την ισ τορ ία το υ ς . Οι Έ λ λ η ­ ν ες δ εν ξεχ ν ούν π ο τέ το ν δι­ κό τ ο υ ς τόπ ο, το ν χ ρ ισ τιανι­ σ μό επ ίσ η ς , α λλ ά α γα π ο ύ ν Η ιστορία και η θρηοκάα του πάρα πολύ και τ ο υ ς ξέν ο υ ς . ιι δύο στοιχάα πάρα Εγώ ξεκίνησα από ένα αίσθη­ μα αρχαίο, το οποίο έχ ει α υ­ σ τη ρ ό τη τα ελ λ η ν ικ ή και π ό­ nave για τα εύκολα και τα νο, κ α ημό γ ια το ν άνθρωπο, εκμεταλλεύονται. Χτον Καβάφη συναίσθημα γνήσια ελληνικό. «"άρχει ένα δράμα ζωής. Υπάρχουν Είναι ένα ένσ τικτο ζω ής αυτή λόγια αρχαία ελληνικά, χωνεμένα, η μάχη ανάμεσα στο αρσενι­ κρυμμένα... κό σ το ιχ ε ίο το υ α νθ ρ ώ π ο υ

καλά θα κ ά ν ετε να τα μ ελ ε τή σ ε τε . Δ ιαβ άσ α τε το ποίημα για το υ ς Ε βραίους τ η ς Θ εσ σ α λονίκης; Η κ α ρ δ ιά σ α ς π ρ έ π ε ι ν α α ισ θ ά νθ η κε το ν πόνο το υ Έ λληνα για το ν συμπ ατριώ ­ τη του. Π ισ τε ύ ω ό τ ι η ε π ο χ ή μ α ς β ρ ίσ κ ε τ α ι σ ε έ ν α κ ρ ίσ ιμ ο σ τά δ ιο α π ό θ ε ο λ ο γ ικ ή ς π λ ε υ ρ ά ς . Και α ν α φ έ ρ ο μ α ι κυρίω ς σ την Ευρώ πη, ω ς έ ­ να κ α τ’ εξο χ ή ν κ έν τρ ο π ολι­ τισμού. Τον Καβάφη πολύ τ ο ν διάβα­ σα και π ολύ τ ο ν α γά π η σ α . Ε ίν α ι έ ν α ς ά ν θ ρ ω π ο ς π ου μου έδω σ ε τη ν ά δ εια να ζήσω τ η ζω ή μ ο υ κ α ι ν α μ η ν σ τεν ο χ ω ρ ιέμ α ι μ ε ορισ μ ένα π ρ ά γ μ α τα που είνα ι έτσ ι ό ­ πω ς είν α ι. Η ισ το ρ ία κ α ι η θρησ κεία σ τον Καβάφη είναι δύο σ τοιχεία πάρα πολύ σ η­ μαντικά. Σή μ ερα τ α π ολύτιμα βιβλία τα π α ρ α μ ερ ίζο υ ν και όλοι π ά νε για τα εύ κ ο λ α και τ α ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ ο ν τ α ι. Σ τ ο ν Καβάφ η υπ ά ρχει έν α δ ρά μ α ζω ή ς . Υ π ά ρ χ ο υ ν λ ό γ ια α ρ ­ χ α ία ε λ λ η ν ικ ά , χ ω ν ε μ έ ν α , κρυμμένα...

συνέντευξη

-© 5 7

θ ε τη α υτή λ έ ξ η σού λ έ ε ι πάρα π ολλά π ρά γμα τα μονομιάς. Εγώ έκανα τη ν προσπάθειά μου' α ς κά­ νουν και οι άλλοι κάτι τώ ρα. Αν θέλουν. Εγώ είμαι πια 93 χρονών, κατα λαβαίνε­ τ ε τ ι θα πει α υτό; Δ εν μπορώ ( Δ ια β ά ζ ε ι τ α π ο ιή μ α τα : ν α ξα ν α γ υ ρ ίσ ω πίσω, α υ τό «Όταν πεθάνω δ εν θα φ οβού­ Ξεκίνησα από ένα αίσθημα αρχαίο είνα ι α δ ύ ν α το ν . Κι έρ χ ο ν τα ι μαι το θάνατο πια», «Ή ταν ω­ το οποίο έχει αυστηρότητα και μου λ έν ε: Τι κ ά θ εσ α ι και ραίος σαν ένα ς άγιος που πέελληνική και πόνο, καημό για τον λ ε ς π α ρ αμ ύ θια ; Α λλά , α ς υ­ θανε πολύ νέος»). άνθρωπο, συναίσθημα γνήσια π ά ρχουν οι τρ ε λ ο ί που λ έν ε ελληνικό. Είναι ένα ένστικτο ζωής ισ το ρ ίε ς ... Σ ή μ ερ α τ ο πρω ί Ξ έρ ετε τι συμβαίνει; Υπάρχει αυτή η μάχη ανάμεσα στο αρσενικό θ υ μ ή θ η κ α κ ά τι μ εσ α ιω ν ικ ά ο κ ίν δ υ ν ο ς ν α μ η ν κ α τα λ α ­ στοιχείο του ανθρώπου και σε ένα παραμύθια που μου μά θαινε βαίνουν και να λ έ ν ε πως κα ­ άλλο, το οποίο έχει αυξηθεί πολύ η γ ια γ ιά μ ο υ . Δ ύ σ κ ο λ α θα ταλαβαίνουν. Δ εν το λ έ ν ε πο­ τελευταία, το θηλυκό βρ εις στα ελληνικά μεσαιωνι­ τ έ κα θα ρά . Να π ο ύ νε: Είμαι κά π αραμύθια. Μ ου τα ’λ ε γ ε έν α ανθρω πάριο που δ εν κ α ­ η γιαγιά μου. ταλαβαίνει τίποτα. Η α υ σ τη ρ ό τη τα μ έν ει γ ια τ ο υ ς ά ντρ ες . Η γυ ν α ι­ κεία α υ σ τη ρ ό τη τα πάει π ερίπ ατο. Υπάρχουν τ ό ­ (Διαβάζει: «Πιστεύω σ’ α υ τό τ ο παιχνίδι το υ χ ρ ό ­ σ ες π ο λ λ ές , θ α υ μ α σ τές δ ια φ ο ρ ές όμ ω ς... τ ι να νου...»). Το π ο ίη μ α που σα ς δ ιάβ ασ α βα σ ίζετα ι π εις... α υτή είνα ι η ζωή τω ν ανθρώπω ν σε το ύ το κατά πολύ στο ρήμα «επαφύεται», δ η λα δή, α φ ή ­ το ν κουκουλόσπορο. Α ρ κετά μίλησα... □ νετα ι σ το χρό νο να το βγά λει όπου θ έλει. Η σύν­

και σε έν α ά λλο, τ ο οποίο έχ ε ι α υ ξη θ ε ί πολύ τ ε ­ λευτα ία , τ ο θ ηλυκό. Είναι μια πολύ μ εγ ά λη ισ το ­ ρία και ο Θ εό ς να βάλει τ ο χέρι του.

ETA ΠΑΛΜΕΡ-ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΤ Α Γ Γ Ε Λ Ο Σ ΣΙ ΚΕ ΛΙ ΑΝ ΟΣ ΕΣ

ΕΟΡΤΕΣ

| Ειδικό αφιέρωμα ! τον περιοδικού «ΗΩΣ» ί

ΛΓ £

Λ

Ε Κ Δ Ο Σ Η

* Σχήμα 4ο, δεμένο, με 494 σελίδες, I 215 εικόνες, 25 σχέδια, 1 χαλκογραφία Σύνθεση εξωφύλλου Γιάννης Λεκκός Τιμητικές διακρίσεις στο περιοδικό «ΗΩΣ»

ί Πρώτο βραβείο εκθέσεως βιβλίου 1939 I Χρυσό μετάλλιο της Ιεράς Πόλεωςτου Μεσολογγίου 1962 Έπαινος της Ακαδημίας Αθηνών 1965 Ένας τόμος-αφιέρωμα σε μια από τις ευγενέστερες μορφές του αιώνα μας, τη «μεγάλη ιέρεια» των Δελφών, που αφιέρωσε με πάθος τη ζωή της και την περιουσία της στην αναβίωση της αυθεντικότερης ελληνικής παραδόσεως, των Δελφικών εορτών· που μετέτρεψε σε έργο το δράμα του μεγάλου μας ποιητή και συζύγου της Αγγέλου Σικελιανού, και κίνησε το ενδιαφέρον των πνευματικών ανθρώπων όλου του κόσμου για την Ελλάδαπου πέτυχε να αναστήσει τα χορικά του αρχαίου δράματος με τη διδασκαλία του χορού και τη μουσική των τραγουδιών· που εμψύχωσε την καλλιέργεια της βυζαντινής μουσικής και ενθάρρυνε τη διάδοση της Λαϊκής Τέχνης· που αγάπησε την Ελλάδα με μιαν αγάπη βαθειά και επίμονη βλέποντάς την σαν μια οντότητα ενιαία και αδιάσπαστη στους αιώνες. Στις σελίδες του αφιερώματος αυτού γράφουν για την Έυα και τον Άγγελο, τους Δελφούς και τις Δελφικές εορτές, η ίδια η Έυα, ο ίδιος ο Άγγελος, κι ένα πλήθος γνωστών ανθρώπων του πνεύματος: Κ. Ουράνης, Τ. Λάππας, Σ. Καρράς, Γ.Π. Σαββίδης, Β. Σκουβαράς, Κ. Μαλτέζου, Κ. Ηλιάδη, Ε. Παπανούτσος, Α. Χατζημιχάλη, Θ. Ξύδης, Τ. Ζάππας, Ε. Χατζηδάκη, Τ. Δημόπουλος, Ο. Μερλιέ, Θ. Βελούδιος, Κ. Πράτσικα, Σπ. Παναγιωτόπουλος κ.ά. Ε κ δ ό σ ε ι ς

Π Α ΓΤ Α Δ Η Μ A

Π ροσφορά στο π ο λ ιτ ισ μ ό και την π α ιδ εία Ιπποκράτονς 8 Αθήνα, 106 79, Τηλ.: 36.27318

1 ίΜ

Ιλ ^ ΙΜ

Α Μ

Ι ϊπιμίλϊΐα: ΗΡΑΚΛΗ! ΠΑΠΑΛΕΞΗΖ

a a a a H Baoaaajaia Η Γέννηση των Οκών Ο Τ ούταγχα μόν στην Κρήτη ΔΜΙΤΡΙΜΕΡΕΖΚΟΦΣΚΙ Απόδοση: Φώντας Κονδύλης Αθήνα, Εκάτη, 1998. Σελ. 143 Το διήγημα αυτό εκτυλίσ­

σ ετα ι σ την Κ ρήτη, σ την Ανατολική Μεσόγειο και γε­ νικότερα στη Μέση Ανατο­ λή. Φόντο είναι όλο το πλαί­ σιο της Κνωσσού, το οποίο αναπλάθεται μέσα με ιδιαί­ τερ η τέχ ν η από το λάτρη της Αρχαιότητας συγγραφέα. Ο Βαβυλώνιος Ταμουζαντάντ και η Κρητικιά Διώνη είναι οι κεντρικοί ήρωες και περιδιαβαίνουν στη χιονισμένη Ίδη μέχρι το άσεμνο φαλλικό σύμβολο τη ς ανατολιακής μητέρας θεάς Μα, της οποίας οι ιέρειες λέγονται μέλισσες. Οι αναφορές στη Λιλίθ, στους Χάλυβες, στις Αμαζόνες, στον ΑντούνΆδωνη και στην Ουάτζ Ουρ, δηλαδή τη Μεγάλη Πράσι­ νη, όπως αποκαλούσαν οι Αιγύπτιοι τη Μεσόγειο, δια­ μορφώνουν ένα πλαίσιο, το οποίο χρησιμεύει ως πλαί­ σιο για την κεντρική υπόθεση, δηλαδή την αποστολή του Τουταγχαμών, ως πρεσβευτή του Φαραώ Αχενατόν, στην Κρήτη. Ο συγγραφέας με εναργή λογοτεχνικό τρόπο κατα­ φέρνει μια ζηλευτή ισορροπία ανάμεσα στην αφήγηση και την ιστορική αλήθεια. Όλη η αίσθηση τω ν αιγυπτιοχιττιτικών σχέσεων, τη ς σημασίας τη ς Χαναάν για τις δύο μεγάλες δυνάμεις τη ς Ανατολικής Μεσογείου,

Q®-

τη ς σημασίας για το Μάτι του Ώ ρου, τω ν τα υρομα ­ χιών, του Μινωταύρου, των ισιακών λατρειών και πλείστων άλλων ανατολικών μυστηριακών τελετουργιών α­ ναπαράγει το επιστημονικό συμπέρασμα των ανατολι­ στών ιστορικών και αρχαιολόγων τη ς τελευταίας δε­ καετίας, όπως του κορυφαίου Martin Bernal, ότι όλη η βάση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού είναι ανατολι­ κή. Αξίζει να αναφερθεί ότι δεν έχουμε να κάνουμε με ένα μεμονω μένο λογοτεχνικό δείγμα, αλλά ότι έχει προκύψει μία νέα λογοτεχνική ανατολιστική σχολή, η οποία βρίσκεται στους αντίποδες του Chateaubriand και του Flaubert, εντάσσοντας στο λογοτεχνικό τη ς κόσμο τη ν αποδεκτή πλέον εξά ρτησ η τη ς αρχαίας Ελλάδας από την κορυφή του παγκόσμιου πολιτισμού, τη Μέση Ανατολή. Μ.-Σ. Μεγαλομμάτης Λ ευ κές Νύχτες ΦΙΟΝΤΟΡ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ Μτφρ.: Βααίλης Ντινόπουλος Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 112 Την εποχή που ο Ντοστογιέφσκι γράφει αυτό το έρ­ γο (1847) είναι μόλις 26 ε ­ τώ ν, δύο χ ρόνια δηλα δή πριν την εμπειρία της Σιβη­ ρίας, τη ς καταδίκης σε θά­ νατο και των καταναγκαστικών έργων. Τότε, σε άρθρο του σε εφημερίδα της Αγίας Πετρούπολης επισημαίνει έναν τύπο ανθρώπου τη ς πόλης, τον οποίο αποκαλεί ονειροπόλο: Έναν άνθρωπο που συντονίζεται με τους

μόλις κυκλοφόρη<

ρυθμούς μιας πόλης που ενθαρρύνει την αποξένωση και την απόσυρση από την πραγματικότητα. Ο ήρωας του αισθηματικού αυτού ρομάντζου είναι ακριβώς έ ­ νας τέτοιο ς ονειροπόλος, ένας δημόσιος υπάλληλος που συναντά τυχαία μια ορφανή κοπέλα με την οποία βιώνει ένα ρομαντικό ειδύλλιο μέσα στη μαγεία που τον περιβάλλουν οι πρώτες καλοκαιρινές λευκές νύ­ χτες της Πετρούπολης, όταν ο ήλιος δύει για ένα ελά­ χιστο διάστημα για να ανατείλει πάλι από το ίδιο περί­ που σημείο. Το εξαιρετικό αυτό βιβλίο είναι ένας ποιη­ τικός ύμνος στον εξιδανικευμένο έρωτα και στη δύνα­ μή του να υπερβαίνει την πραγματικότητα. Οι λάτρεις της έβδομης τέχνης θα θυμούνται μια εξαιρετική δια­ σκευή του Ρομπέρ Μπρεσόν. Α. Σταμάτης Η πυριτιδαποθήκη ΝΤΕΪΑΝ ΝΤΟΥΚΟΦΣΚΙ Αθήνα, Καστανιά της, 1998. Σελ. 96 Η προκλητική αμεσότη­ τα και ο σθεναρός λόγος του κειμένου ενός νεαρού Σκοπιανού σ υ γγρα φ έα στάθηκαν εντέλει δυνάμεις ικανές ώστε να διαρρήξουν την αβουλία και χρονίζουσα πολιτική ακαμψία στην προσέγγιση των δύο γειτό­ νων χωρών. Η «Πυριτιδαποθήκη» παρουσιάστηκε τον προηγούμενο χειμώνα στο θέατρο «Αμόρε» από το «Θέατρο του Νότου» με περισσή επιτυχία, από πάσης απόψεως, αναδεικνύοντας ένα σημαντικό - ίσως και ε­ γκλωβισμένο από αλυσιδωτούς παράγοντες - θεατρι­ κό οπλοστάσιο, όπου οι καινοδιψείς επαΐοντες να βρί­ σκουν ακμαίες βάσεις καλλιτεχνικής δημιουργίας στην «ταλαιπωρημένη περιοχή μας», αλλά και όπου άλλοι ουχί ευκαταφρόνητοι σκεπτικιστές να υποδεικνύουν σπουδαία δείγματα μοντέρνου ρεπερτορίου σαν κι αυ­ τό του Ντουκόσφκι ως εξαίρεση στη χλιαρή, άτονη ή και παρωχημένη εγχώρια παραγωγή. Σαφής, αδιάλει­ πτη και υποδόρια η παρουσία του Βαλκανικού εφιάλτη στις έντεκα σκηνές τη ς «Πυριτιδαποθήκης», οι ήρωες εναλλάσσονται προσποριζόμενοι τις πολλές πτυχές της ανθρώπινης δυναμικής που προτάσσει τη βία, κι­ νεί την επιβολή τη ς δύναμης και του ακαριαίου, αψυ­ χολόγητου τρόπου φτάνοντας έως τη βαρβαρότητα. Λυρισμός σε σκοτεινό φόντο κι επίπεδη αφήγηση με

μόλις κυκλοφόριμ

απότομες ανατρεπτικές εξάρσεις - αίμα, νεύρο, πά­ θος, απογοήτευση συνθέτουν το τετράπτυχό που συ­ γκλίνει περικλείοντας δραματικά τον ψυχισμό του σύγ­ χρονου νέου (και δη Βαλκάνιου) ανθρώπου στην πα­ ραζάλη μεταξύ κοντινού παρελθόντος και θολού επερχόμενου μέλλοντος. Β. Ρούβαλης Η τυφλόμυγα ΣΙΡΙΧΟΥΣΤΒΕΜΤ Μτφρ.: Κάτια Σπερελάκη Επιμέλεια: Κατερίνα Σχινά Αθήνα, Scripta, 1997. Σελ. 216 Το πρώτο μυθιστόρημα της Σκανδιναβικής καταγω­ γής Αμερικανίδας συγγραφέως Σίρι Χούστβεντ χαρα­ κτηρίζεται από τη συνεχή εναλλαγή ανατροπών και εκ π λ ή ξεω ν σ την πλοκή του, αλλά και από τους στοχαστικούς τόνους στην ατμόσφαιρά του, στοιχεία που συναντά κανείς συχνά στα (καλά) σύγχρονα αμερικανικά πεζογραφήματα. Ένα μυθιστόρημα, λοιπόν, αποτελούμενο από τέσσε­ ρις φαινομενικά άσχετες μεταξύ τους ιστορίες, των ο­ ποίων όμως συνδετικός κρίκος είναι η νεαρή φοιτήτρια Άιρις που κάνει και την πρωτοπρόσωπη αφήγηση σε ό­ λο το βιβλίο. Ωστόσο, η τελευταία ιστορία του βιβλίου περιέχει τις προηγούμενες τρεις με διαφορετική χρονι­ κή σειρά, μάλιστα μέσα από απλές και σύντομες ανα­ φ ορές σαν να ήταν ασήμαντες λεπτομέρειες από τη ζωή της ηρωίδας. Κι όμως στις σελίδες που προηγού­ νται και που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του βι­ βλίου, η συγγραφέας έχει ήδη ρίξει τον «μεγεθυντικό φακό» της πάνω από αυτές ακριβώς τις τρεις φάσεις τη ς ζωής της Άιρις τονίζοντας με αυτό τον τρόπο τον σκοτεινό και ρευστό χαρακτήρα του χρόνου καθώς και την υποκειμενική θεώρησή του από την ηρωίδα. Αν παραβλέψουμε τους ελαφρώς κοινότοπους και επι­ φανειακούς φιλοσοφικούς διαλόγους, πρόκειται για έ­ να πολυπρισματικό στις δομές του και συναρπαστικό στην αφηγηματική του γραμμή μυθιστόρημα με προ­ φανή αυτοβιογραφικά στοιχεία (αλλά και επιρροές α­ πό το σύζυγο της συγγραφέως, Πολ Όστερ), διάχυτο με μυστήριο και έναν υποχθόνιο ερωτισμό. Προσεγμένη μετάφραση και έκδοση από έναν πρό­ σφατα ιδρυθέντα εκδοτικό οίκο. Η. Μαγκλίνης

ΗΊΎΦΜΤΑ

m

Ορφέας και Ευρυδίκη στην ποίηση του ακοστού αιώνα Επιλογή: Ελένη Βαροπούλου Αβήνα, Εκδοση Μεγάρου Μουσικής Αβηνών, 1997. Σιλ.89 Από τους πιο γ ο η τε υ τι­

κούς μύθους της ελληνικής μυθολογίας, ο μύθος του Ορφέα και τ η ς Ευρυδίκης έχει εμπνεύσει ό λες σχε­ δόν τις μορφές τη ς τέχνης εδώ και π ολλούς αιώνες. Αυτό το βιβλίο επικεντρώνει στο χώρο τη ς ποίησης, ελληνικής και ξένης. Την ευθύνη τη ς επιλογής των ποι­ ημάτων ανέλαβε η θεατρολόγος και σύμβουλος του Μεγάρου Μουσικής Ελένη Βαροπούλου και περιέχει π οιήματα τω ν Ό ντεν, Σίτγ ο υ ελ , Ν το ύ λιτλ, Ρίλκε, Τρακλ, Βαλερύ, Ζουβ, Κ ουα ζιμόντο, Μ π ρόντσκι, Μπλοκ, Μύλλερ, Μπλανσό αλλά και Ρίτσου, Παλαμά, Εγγονόπουλου, Καρέλλη, Μαρωνίτη και Αρανίτση. Η ανθολογία δίνει τέσσερις διαφ ορετικές οπτικές του μύθου· τα πρόσωπα το υ Ο ρ φ έα , ο θ ά να το ς το υ Ορφέα, η Ευρυδίκη και οι Ορφικές διαθλάσεις. Α. Σταμάτης Θ αλασσινά διηγήματα Αθήνα,Τροπικός, 1998.1(λ. 300 Η σχέση τη ς λογοτεχνίας με το υγρό στοιχείο είναι ο­ πωσδήποτε αδιάλειπτη και είναι η ναυτοσύνη στο ιστο­ ρικό ξεφύλλισμα αυτής της σχέσης που εν έ π λ ε ξε τη συγγραφική ευαίσθητη προ­ σέγγιση στα πάντοτε μυστη­ ριώδη και πολύφερνα ελλη­ νικά πελάγη. Στο πλαίσιο της νεοελληνικής γραμματεί­ ας, αρκετοί διηγηματογράφοι έδωσαν αδρές περιγρα­ φές και κάλυψαν ποικιλοτρόπως τους δεσμούς της θά­ λασσας, σε όλες τις εκφάνσεις και συμβολισμούς της, με τον ανθρώπινο παράγοντα. Στη συγκεκριμένη συλ­ λογή παρατίθενται δεκαεννέα διηγήματα στα οποία η ναιπική ζωή, η στεριανή προσμονή, τα ταξίδια και ο ψυ­ χισμός που επισείουν, ο πόθος του γυρισμού ή της φυ­

£ 2 -

γής, ο κάματος, η αγωνία της επιβίωσης όσο και οι μικροχαρές στα ξένα λιμάνια, στα βαπόρια, στις ατελείω­ τες νύχτες με φουσκοθαλασσιά ή νηνεμία καταγράφο­ νται και επιφωτίζονται άλλοτε γλαφυρά, άλλοτε έντονα κι άλλοτε βρίθοντα συμβολισμών. Το ύφος, η δομή, το θεματικό πλαίσιο, όσο και η λεξιλογική ευρύτητα τονί­ ζουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη που τίθεται μπρος σε μια εν είδει πανοράματος συνοπτική συλλογή επιφα­ νών Ελλήνων λογοτεχνών: Παπαδιαμάντης, Ράδος, Καρκαβίτσας, Τραυλαντώνης, Ουράνης, Σκαρίμπας, Ποταμιάνος, Κόντογλου, Μπαστιάς, Καραγάτσης, Μαγκλής, Βλάχος. Β. Ρούβαλης

Η ncpmcTcm της αφήγησης ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σίλ.488 Α ν η α φ ή γη σ η τη ς αν­

θρώπινης περιπέτειας από... καταβολής των αισθήσεων βρίσκεται αποτυπωμένη στο χαρτί, τό τε η ενδοσκόπηση σ’ αυτήν και η κοπιώδης ό­ σο και θελκτική αποκωδικο­ ποίησή τη ς συνιστά επιμέρους σημαίνουσες αφηγήσεις. Κι αν αυτές προέρχονται από τη γραφίδα του Δημήτρη Τσατσούλη, ενός αθόρυ­ βου δημιουργού, ευαίσθητου κι εμβριθούς «ανιχνευτήπεριπαπττή» από τη «μέσα» διαδρομή των κειμένων, τό­ τε αυτές οι αφηγήσεις - που συνιστούν συνάμα κι ένα «άλλο» κείμενο με δική του σημειολογία και σίγουρα λογο-τεχνικότητα - είναι άκρως ενδιαφέρουσες. Ο συγγραφέας, λοιπόν, αυτού του κειμένου, με εργα­ λείο την τυπολογία του Ζεράρ Ζενέτ για την Αφήγηση (στο τέλος του βιβλίου υπάρχει παράρτημα για τις τρεις αφηγηματολογικές του κατηγορίες - χρόνος, τροπικότητα, φωνή - για την ανάλυση του λογοτεχνικού κειμέ­ νου), με σαφήνεια και οξύνοια προσεγγίζει έργα σημα­ ντικών Ελλήνων και ξένων πεζογράφων (Γεωργίου Βιζυηνού, Ζαν Ζενέ, Τάκη Θεοδωρόπουλου, Κώστιας Κο­ ντολέων, Γκ. Γκαρσία Μαρκές, Παύλου Μάτεσι, Μαργκερίτ Ντυράς, Βαγγέλη Ραπτόπουλου, Κλοντ Σιμόν, Φαί­ δωνος Ταμβακάκη, Τζον Φόουλς κ.ά.) Γιάννης Σ. Παπαδάτος μόλις κύκλοι

Οι Έ λ λ η ν ες της Δύσης VALERIO Μ. MANFREDI Ο Ζτρίντμπεργκ και η σύγχρονη

Αθήνα, Netι Ιύνορα-Α.Α. Λιβάνη, 1997. Σιλ. 416

Συμπόσιο οτους Δελφούς 7-12 Μοιου 1988 Επιμέλεια: Μαργαρίτα Μέλμπεργκ Δίγλωσση έκδοση Αθήνα, Ιστία, 1997. Σελ.324

Η μελέτη του γνωστού το ­ πογράφου του αρχαίου κό­ σμου ξεκινά απ’ τις αρχές το υ 8ου π.Χ. αιώνα, όταν παρατηρείται το φαινόμενο του αποικισμού. Η ίδρυση τω ν ελ ληνικώ ν αποικιώ ν τη ς Μεσογείου, όπως ο Τάραντας, ο Σελινούντας, οι Συρακούσες, ο Ακράγαντας, η Κυρήνη κ.λπ., αποτελεί μια αληθινή εποποιία με την έννοια ότι πραγματοποιείται κάτω από πολύ α­ ντίξοες συνθήκες. Οι αποικιστές προέρχονται απ’ όλα τα γνωστά μέρη της Ελλάδας της εποχής: είναι Ευβοείς, Κορίνθιοι, Μεγαρείς, Ρόδιοι και Κρήτες, Αχαιοί, αλλά και από τα παράλια τη ς Μικρός Ασίας. Οι νέες πόλεις που δημιουργούνται έχουν ένα ιδιαίτερο πολι­ τικοκοινωνικό χρώμα καθώς υπάρχει μίξη του ελληνι­ κού στοιχείου με τους αυτόχθονες λαούς, όπως επί­ σης και λόγω του ότι οι νέες διαμορφούμενες νόρμες, οφείλουν να υποταχθούν σε πολύ διαφορετικές προ­ θέσεις από τις αρχικές, που είχαν προϋπολογιστεί. Ενδιαφέρουσα ιστορική πραγματεία και όχι μόνο για ειδικούς.

Κ είμ εν α Ε λ λ ή ν ω ν και Σουηδών θεωρητικών, κρι­ τικών και καλλιτεχνών συ­ γκεντρώνονται στην έκδο­ ση αυτή των πρακτικών του Συμποσίου για το ν Σ τρίντμπεργκ, δέκα χρόνια αργότερα από τό τε που έλαβε χώρα στους Δελφούς. Κείμενα άλλα σύντομα και άλλα εκτενέσ τερα , κείμενα θεω ρητικά που αναλύουν τη δραματουργία του μεγάλου Σουηδού συγγραφέα και κείμενα που αποτελούν καταθέσεις μερικών από τους συντελεστές παραστάσεων στην Ελλάδα έργων του Στρίντμπεργκ, όπως και κείμενα μεταφραστών του συνιστούν ένα ενδιαφέρον σώμα για έναν δραματουργό που δεν παύει να εμφανίζεται στις ελληνικές σκηνές. Όπως διαπιστώνει στο εισαγωγικό του σημείωμα ο Ingemar Lindahl απαντώ ντας στο ερώ τημα για τί ο Στρίντμπεργκ να γνωρίζει στην Ελλάδα μια τόσο μόνι­ μη παρουσία, αφενός ο Στρίντμπεργκ ανήκει στους δραματουργούς που έχουν έντονη παρουσία και προκαλούν άμεση ανταπόκριση κι αφετέρου η Ελλάδα έ­ χει δυναμική θεατρική παράδοση, με ευρύ προσανα­ τολισμό εισάγοντας διαρκώς τα νέα ευρωπαϊκά ρεύ­ ματα. Μεταξύ των ομιλητών επισημαίνουμε τις τοπο­ θετήσεις των πανεπιστημιακών Αλίκης Μπακοπούλου, Θ. Γράμματά, τω ν σκηνοθετών που έχουν ανεβάσει έργα του όπως το υ Σπ. Ευαγγελάτου, το υ Μιχαήλ Μαρμαρινού, του Αλέξη Μινωτή, του Γιώργου Μιχαηλίδη, του Γιάννη Χουβαρδά, τη ς Μ αριέττας Ριάλδη, τη ς ηθοποιού Άννας Συνοδινού αλλά και τη ς Ελένης Βαροπούλου ή του Μάριου Πλωρίτη, τω ν μεταφ ρα­ στών Μ. Μέλμπεργκ και του Θ. Καλλιφατίδη και πολ­ λών Σουηδών συμμετεχόντω ν όπως το υ θεατρικού συγγραφέα, γνωστού και στη χώρα μας, Περ Όλοβ Ένκβιστ. Μια ενδιαφέρουσα συλλογή κειμένων, από­ ψεων, προτάσεων για τον πολυπαιγμένο Σουηδό δρα­ ματουργό.

Δ. Τσατσούλης μόλις κυκλοφόρηι

Χρ. Παπαγεωργίου

Λογοτεχνικά περιοδικά της Αριοτεράς και Διονύσιος Ζολωμός (1924-1967) ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΔΡΕΙΩΜΕΝΟΣ Αθήνπ, Συλλογές, 1998. Σελ. 80 Μ ικρ ό το δ έμ α ς το βι­

βλίο, αλλά σημαντικότατο. Ο συγγραφέας ερευνά την πρόσληψη του Σολωμού α­ πό το ν πνευματικό κόσμο τη ς Α ρ ισ τερός, όπως εκ ­ φράστηκε μέσα από διάφο­ ρα λογοτεχνικά περιοδικά αριστερών προσηλώσεων, όπως η «Επιθεώρηση Τέ­ χνης» και τα «Παναιγύπτια», εντάσσοντάς την μάλιστα στο θεωρητικό πλαίσιο τη ς Θεωρίας της Πρόσληψης του Γιάους. Τα κύρια θέματα του βιβλίου αναφέρονται στη σχέση του Σολωμού με τα αριστερά περιοδικά -4 ©

του Μεσοπολέμου και (μεταπολεμικούς) την «Επιθεώ­ ρηση Τέχνης» και στο συσχετισμό του ιστορικού στίγ­ ματος του Μεσολογγίου των Ελευθέρων Πολιορκημένων με το ν ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο μέσα από τη σκέψη του Κύπριου διανοούμενου Θοδόση Πιερίδη. Πρόκειται για άκρως πρωτότυπη μελέτη που παρέχει εναύσματα μελέτης του Σολωμού από σκοπιές μέχρι τώρα ανεξερεύνητες, ιδίως ως προς το τι (μπορεί να) είναι (ακόμα) εθνικό. Απαραίτητο «κομμάτι» κάθε σο­ βαρής σολωμικής/νεοελληνικής βιβλιοθήκης. Γ. Κεντρωτής M c^nm nce) Σκέψ εις για την επστήμη του αυνανισμού ΝΙΑΡΚ ΤΟΥΑΙΝ Αθήνα, Πίρίπλους, 1998. ItX. 37 Το 1879, ο Μαρκ Τουαίν,

σε επίσκεψή του στο Παρί­ σι, είναι προσκαλεσμένος μεταξύ άλλων πνευματικών ανδρών, να μιλήσει στον ε ­ π ισ τημονικό σ ύ λλογο «Stoniach Club». Οι ομιλίες α να φ έρ ο ν τα ι σε θ έμ α τα στηλίτευσης των όσων θεωρούνταν ανήθικα για την ε ­ ποχή και ο σαραντατετράχρονος συγγραφέας φαίνε­ ται να πλήττει αφάνταστα. Έτσι, όταν έρχεται στο βή­ μα, με χιούμορ καυστικό και καυτηριάζοντας την υπο­ κριτική ηθική, βγάζει λόγο υπέρ των καλών του αυνα­ νισμού, παραθέτοντας αποσπάσματα από έργα ή λό­ για μεγάλων ανδρών και σχολιάζοντάς τα αναλόγως. Έτσι, ο αρχηγός των Ζουλού φέρεται να είπε: «Κάλλιο μια παχιά στο χέρι παρά δέκα στο βρωμομαλλιαρό τους», ενώ ο Φραγκλίνος να υποστήριξε: «Η μαλακία είναι η μητέρα των εφευρέσεων». Κι όλα τούτα σε α­ πάντηση των επικρατουσών περί αυνανισμού απόψε­ ων της εποχής, που τον ανήγαγαν ακόμη και σε υπαί­ τιο τη ς παιδικής θνησιμότητας... Ο Διονύσης Βίτσος που διευθύνει τη σειρά «Πάρεργα» παραθέτει σύντο­ μο σχόλιο για το κείμενο και τον συγγραφέα του. Δ. Τσατσούλης

Προφορικές μαρτυρικό Εβραίων της Θ εσσαλονίκης για το Ολοκαύτωμα ΕΡΙΚΑ ΚΟΥΝΙΟ-ΑΜΑΡΙΛΙΟ, ΑΛΜΠΕΡΤΟΣ ΝΑΡ Αθήνα, Ίδρυμα ίτς Αχάψ-Παρατηρητής, 1998. Ι ά . 494

ιιτΟΦΟΡΙΚΕΣ ΜΑι ί ϊ η ϊ ϊ ΕΒΡΑΙΟΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΓΙΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ

Πρόκειται για σημαντική

συμβολή στην προσπάθεια μ ελ έτη ς τη ς γενοκτονία ς των Ελλήνων Εβραίων. Οι π ροφορικές μαρτυρίες α­ ποτελούν ανεκτίμητη πηγή πληροφοριών της εβραϊκής κοινότητας, κατά την προπολεμική περίοδο, αλλά και για τις διακοινοτικές σχέσεις στη διάρκεια τη ς Κατο­ χής. Την επιμέλεια του επιμέτρου έκανε η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου και περιλαμβάνει ένα μικρό λεξικό του κόσμου των στρατοπέδων, λεπτομερή χρονολογι­ κό πίνακα της εκτόπισης των Ελλήνων Εβραίων και τη λειτουργία του Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Συγκλονιστικό βιβλίο. Τ. Παππάς a a jQ i? Q /a Ανάπτυξη και εκσυγχρονισμός στην Ελλάδα τα τέλη του 19ου αιώνα ΣΠΥΡΟΣ ΤΖΟΚΑΣ Αθήνα, θεμέλιο, 1998. I d . 238 Φ ιλό δ ο ξη προσπάθεια

παρακολούθησης τη ς πο­ ρείας του ανεξάρτητου ελ­ ληνικού κράτους σε σχέση με τις διεργασίες στο χώρο των ανεπτυγμένων κρατών τη ς Δύσης. Ο συγγραφέας αποπειράται να διερευνήσει τους λόγους της ανολοκλήρωτης και ίσως μη επι­ θυμητής πορείας του κράτους. Επιχειρεί να ψηλαφή­ σει το «αιώνιο» ερώ τημα που παρακολουθεί τη δια­ δρομή του νεοελληνικού κράτους: γιατί οι πολλά υπο­ σχόμενες στρατηγικές εκσυγχρονισμού είτε απονευ­ ρώθηκαν είτε υπονομεύτηκαν είτε ακρωτηριάστηκαν. Φταίει ο χαρακτήρας τω ν Ελλήνων; Φταίνε οι δολο-

ττλοκίες και οι συνωμοσίες των ξένων; Η δαιμονοποίηση ήταν πάντοτε μια προσφιλής μέθοδος «ερμηνείας» της εθνικής καχεξίας. Ο Σ. Τζόκας την αποφεύγει και καλά κάνει. Χρήσιμο βιβλίο. Τ. Παππάς Ο Μ εγας Α λ έξα νδ ρο ς και η Ελληνιστική Αυτοκρατορία Α.Ρ.ΜΠΕΡΝ Μτφρ.: Αλέξανδρος Κοτζιάς Αθήνα, Κέδρος, 1997. Ιελ. 263 Ο Α λ έξα ν δ ρο ς είναι δυ­

στυχώς ένα άτομο και παρεξη γ η μ έν ο και άγνωστο στην Ελλάδα. Στο γεγονός αυτό συνέβαλαν τό σ ο το τοπικό, μικρό και μυωπικό, πρίσμα, υπό το οποίο μελε­ τή θ η κ ε το έρ γ ο το υ , όσο και η συνήθης δυτική ιστοριογραφική προσέγγιση και οι περιορισμοί της (όπως αυτοί μεταφέρθηκαν στην Ελλά­ δα, χάρη σε τόσες απερίσκεπτες μεταφράσεις). Ποιος ξέρει στην Ελλάδα άραγε, πόσο αποδεκτός από την περσική, την αιγυπτιακή, την ινδική και τη μουσουλμανι­ κή παραδοσιακή ιστοριογραφία είναι και πόσο εξαιρετι­ κός από την ισλαμική θεολογία θεωρείται ο Αλέξαν­ δρος; Δεν είναι τυχαία αυτή η έλλειψη. Οδηγεί σε τε ­ χνητά διλήμματα, τα οποία είναι πρωτίστως χρήσιμα, ό­ ταν το σημαντικό ενοχλεί και βλάπτει διάφορα συμφέ­ ροντα. Αυτά μπορεί να είναι πολιτικά (διαφορετική θεώ­ ρηση του ρόλου και της θέσης των Ελλήνων στην Ιστο­ ρία: Ανήκομεν στην Ανατολή και όχι στη Δύση), επιστη­ μονικά (οι εν Ελλάδι επιστήμονες ιστορικοί είναι όλοι μαθητές ξένων σχολών και δεν μπορούν να απαλλα­ γούν από τους θεσμούς και τα πρόσωπα, τα οποία τους διαμόρφωσαν) και εκδοτικά (είναι τόσο πιο εύκολη μια μετάφραση από τα αγγλικά σε σχέση με μια άλλη από τα περσικά, τα αραβικά, ή τα ουρντού). Το βιβλίο αυτό δεν προσφέρει τίποτα παραπάνω από τα τόσα άλλα που ήδη κυκλοφορούν στην αγορά. Στη θέση του θα χρειαζόταν κάτι το άλλο, άγνωστο στο ελληνικό κοινό, το πιο ενημερωτικό. Άμα θέλουμε εδώ στην Ελλάδα διαβάζουμε και Αρριανό. Αυτό είναι πιο αυθεντικό. Μ.- Σ. Μεγαλομμάτης

μόλις κυκλοφόρηι

Ε λληνική πειρατεία και κούρσος ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΚΡΑΝΤΟΝΕΛΛΗ Αθήνα, Ιστία, 1998. Ιιλ . 384 Η nciparcia εξελίχθηκε ως μάσπγα στην Ανατολική Με­ σόγειο, αλλάζοντας μορφές και μεθόδους στο πέρασμα τω ν αιώνων (ήδη από το ν 14ο μέχρι και τον 19ο αιώ­ να) και παρουσιάζοντας ξε­ χωριστό ενδιαφέρον, ιδιαί­ τερα σ’ ό,τι αφορά την ανάμειξη ελληνικών πλοίων και πληρωμάτων σ’ αυτή τη δραστηριότητα. Οι επιδρομές, το δουλεμπόριο, η μεταπώληση της λείας, άρα και τα διαπλεκόμενα οικονομικά και άλλα συμφέροντα συσχε­ τίζονται με το θαλάσσιο καθεστώς που οι μεγάλες ευ­ ρωπαϊκές δυνάμεις επιδίωκαν κάθε φορά να διαμορφώ­ σουν. Η πειρατεία όσο και το κούρσος (η νόμιμη μορφή ρεσάλτου με πρόσχημα την πολεμική δολιοφθορά) εί­ χαν στρατηγικό χαρακτήρα για τις εμπορικές και γεωπο­ λιτικές αντιμαχίες τους που αναλύονται διεξοδικά σ’ αυ­ τό τον τρίτο τόμο της εργασίας της Αλεξάνδρας Κραντονέλλη. Με το ιστορικό περίγραμμα που αναπτύσσε­ ται (συγκυρίες γαλλικού εμπορικού αποκλεισμού, ρωσοτουρκικών και ναπολεόντειων πόλεμων) διαφωτίζονται πλήρως οι συνέπειες των επιδρομών για τους ελληνι­ κούς πληθυσμούς αλλά και ο ρόλος της ελληνικής πει­ ρατείας στην ενδυνάμωση και εν τέλει τη λυσιτελή ενί­ σχυση του ελληνικού πολεμικού στόλου προς επίρρωσιν της επερχόμενης ελληνικής Επανάστασης. Β. Ρούβαλης

Ό ψ εις του ελληνικού εθνικισμού στην Κύπρο ΚΑΙΣΑΡ ΜΑΥΡΑΤΙΑΣ Αθήνα, Κατάρτι, 1998. ItX. 209 «Η Κύπρος είναι ελληνι­

κή» ή «η Κ ύπ ρος α νή κ ει στο λαό της»; Είναι Έλλη­ ν ε ς οι Κύπ ριοι; Π ρώ τα Έ λληνες ή πρώτα Κύπρι­ οι; Μπορεί να είναι και τα δύο; Σ’ αυτά τα προκλητι­ κά και ε ξα ιρ ετικ ά φ ο ρ τι­ σμένα ερω τήματα προσπαθεί ν ’ απαντήσει ο συγ41©

γραφέας. Εγχείρημα δύσκολο μιας και εσχάτω ς η πολιτική ατμόσφαιρα στο νησί είναι ιδιαιτέρως τετα ­ μένη και το ακροατήριο που μπορεί να δεχθεί νηφά­ λιες και αποστασιοποιημένες από το εθνικό πρόβλη­ μα απόψεις είναι ευάριθμο. Ο Μαυράτσας ισορροπεί σε τεντω μένο σχοινί. Ο κίνδυνος τη ς «πτώσης» κα­ ραδοκεί. Καταφέρνει όμως να διατηρήσει την ψυχραιμία του και με επιστημονική επάρκεια διατυπώνει αντιδημοφιλείς πλην όμως καίριες παρατηρήσεις για τα ζητή­ ματα που ταλανίζουν το κυπριακό πολιτικό σύστημα. Κατά το συγγραφέα ο ελληνοκυπριακός εθνικισμός που είχε υποχωρήσει ατάκτως μετά την καταστροφή του 1974, από τα μέσα τη ς δεκαετία ς του ‘80 επ έ­ στρεψε δριμύτερος και σήμερα είναι και πάλι πλειο­ ψηφικό ρεύμα στο πολιτικό προσωπικό, αλλά και στους πολίτες τη ς Κύπρου. Για τον Μαυράτσα η μο­ ναδική εφικτή λύση για το κυπριακό πρόβλημα είναι η χαλαρή διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία, η οποία θα βοηθήσει στην επαναπροσέγγιση των δύο κοινο­ τήτων. Τ. Παππάς

Μαρξισμός. Μια €παν€κτίμησ·| ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ Αθήνα, ίταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενι­ κής Παιδείας (Ιδρυτής Σχολή Μωραίτη), 1997. Ι ι \ . 344

Ο παρών τόμος, που α­ ποτελεί βασικά τα πρακτι­ κά του Επιστημονικού Συ­ νεδρίου που έγ ιν ε στις 3 και 4 Νοεμβρίου 1995, πε­ ριλαμβάνει δ εκαεπ τά ε ι­ σηγήσεις μελετητώ ν και επιστημόνων, με κυρίαρχα θέματα το ρόλο του Μαρξισμού σήμερα, αλλά και της συμβολής τη ς μαρξιστικής θεωρίας στον προσ­ διορισμό τη ς σύγχρονης εποχής. Τα θεωρητικά και ελεύθερου στοχασμού ζητήματα που θίγονται στα Πρακτικά, όπως είναι η δυναμική των αξιών, η ανθρώπινη ηθική ή ο υλισμός του Μαρ­ ξισμού, δεν διεκδικούν ούτε τύπους ούτε απολογι­ σμό του συγκεκριμένου φιλοσοφικού και κοινωνικοπολιτικού οικοδομήματος, αλλά την επανατοποθέτη­ σή το υ στο πλαίσιο τω ν νέων κοινωνιώ ν. Κείμενά τους υπογράφουν οι: Γ. Βώκος, Α. Μπαλτάς, Κ. Ψυ-

χοπαίδης, Τ. Μανιάτης, Σ. Αλεξανδρόπουλος, Μ. Θεοτοκάς, Γ. Σταθάκης, Α. Ελεφάντης, Σ. Τσινόρεμα, Κ. Λελεδάκης, Κ. Σταμάτης κ.ά. Χρ. Παπαγεωργίου • Ο Βίτγκενσταϊν με εικόνες • Ο Τσόμσκυ με εικόνες JOHN HEATON & JUDY GROVES JOHN MAHER & JUDY GROVES Αθήνα, Δίαυλος, 1998. Σιλ. 179

Ένας εύληπτος και κατα­ νοητός τρόπος για να «πε­ ράσουν» στο μεγάλο κοινό οι θεω ρίες δυο από το υ ς πιο σ ημαντικούς φιλοσό­ φους του αιώνα. Στον Βίτγκενσταϊν με εικόνες συνα­ ντάμε έναν άτρεπτο λογικό που βάζει την ποίηση πά­ νω από την φιλοσοφία, έναν άνθρωπο που κληρονόμη­ σε μια τεράστια περιουσία και την έχασε όλη και έναν πολεμιστή που έφτασε στα χαρακώματα του Α’ Πα­ γκοσμίου Πολέμου. Περιέχει επίσης μια αναλυτική ει­ κονογράφηση του βασικού φιλοσοφικού του έργου Tractatus Logico-Philosophicus. Στον Τσόμσκι με εικόνες ανιχνεύονται οι νοητικές π ραγματικότητες που σχετίζονται με τη χρήση της γλώσσας και των τεχνικών διεργασιών που απαιτού­ νται για την απεικόνισή τους. Παρουσιάζεται το θεμέ­ λιο της σκέψης του Τσόμσκυ, ότι ο ανθρώπινος εγκέ­ φαλος έχει έναν έμφυτο νοητικό μηχανισμό και ότι μέ­ ρος αυτής τ η ς βιολογικής προικοδότησης είναι μια «παγκόσμια γραμματική», δηλαδή μια θεωρία κοινή σ’ όλες τις γλώσσες. Α. Σταμάτης

. μόλις κυκλοφόρηι

Μ εταβιομηχανική κοινω νία και η κοινω νία της πληροφορίας ΣΩΤΗΡΗΣ Ν. ΧΤΟΥΡΗΣ Αθήνα, Ελληνικό Γράμματα, 1997. Σελ. 280

Οδεύοντας ολοένα σε μια ταχύτατα εξελισσόμενη πολυπολιτισμική κοινωνία είναι αναγκαίες οι προσεγ­ γίσεις τω ν στοιχείων εκεί­ νων τω ν συνιστωσών που ήδη την προετοιμάζουν. Η παγκοσμιοποίηση τη ς Οι­ κονομίας και η μέσω των δικτύων τεχνολογία τη ς πλη­ ροφορίας εμπεριέχοντας καταρχήν μια διαπολιτισμική συλλογιστική επηρεάζουν σήμερα τη ν ε ξέλ ιξη των κοινωνικών συστημάτων, αλλά και προοιωνίζουν τις μελλοντικές αλλαγές. Το βιβλίο που παρουσιάζουμε ε ­ ντάσσεται σε ένα τέτοιο κλίμα και βοηθάει τα μέγιστα σε μια πιο σύγχρονη θεωρητική προσέγγιση και συνα­ κόλουθα κατανόηση των διαφοροποιήσεων που αποτυπώνονται στον σύγχρονο κόσμο. Διαφοροποιήσεις και αλλαγές, οι οποίες συντελούνται στην οικονομία, στο κράτος-έθνος, στο κράτος Πρόνοιας, στην ταξική διαστρωμάτωση, στη σύγχρονη Πόλη και οι οποίες μέ­ σω του λεγάμενου κυβερνοχώρου παράγουν ένα πα­ γκόσμιο δίκτυο επικοινωνίας που μετασχηματίζεται σε δίκτυο ελέγχου, το οποίο τελικά φαίνεται να διαμορ­ φώνει θετικά ή αρνητικά τα κοινωνικά συστήματα, τον τρόπο Ανάπτυξης και συνακόλουθα τη γενικότερη πο­ λιτισμική πραγματικότητα. Ενδιαφέρουσες ανάμεσα στα άλλα είναι οι προσεγγίσεις οι σχετικές με την πα­ ράδοση, τη λαϊκή τέχνη, την εθνική και τοπική ταυτό­ τητα και τη σχέση τους με την τεχνολογία της Πληρο­ φορίας. Πρόκειται για ένα σημαντικό έργο που συμβάλλει στην περαιτέρω ανάπτυξη τη ς θεωρητικής σκέψης στη χώ­ ρα μας, αλλά και θέτει προβληματισμούς, ορθώνει ε ­ ρωτήματα και καταθέτει απόψεις με κριτική διάθεση για την οικονομική και τεχνολογική πορεία των πολυπολιτισμικών πια κοινωνιών. Γ. Παπαδάτος

μόλις κυκλοφόρησαν

Σπουδαστήριο Κοινω νιολογίας ΠΑΖΠΕΕΚ Κ Ε: Εισαγωγή στη Μοβοδολογία και τις Τ ιχ ν ικ ές των Κοινω νικώ ν Ερευνών Εποπτεία: Βασίλης Φίλιας Δεύτερη συμπληρωμένη έκδοση Αθήνα, Gutenberg, 1996. Σελ. 448

Πρόκειται για το κλασι­ κό, πλέον, εισαγωγικό εγ ­ χ ε ιρ ίδ ιο σ τον το μ έα τη ς Μεθοδολογίας Κοινωνικών Ερευνών στην Ελλάδα. Το βιβλίο είναι δομημένο σε δύο μέρη. Σ το πρώ το παρουσιάζονται τα καθαυ­ τό μεθοδολογικά ζητήματα τη ς κοινωνικής Έρευνας, καθώς και η πορεία της από τη σύλληψη του εκάστοτε προβλήματος μέχρι το τέλος της. Στο δεύτερο μέρος δίνονται εισαγωγικά στοιχεία περιγραφικής Στατιστι­ κής και Δειγματοληψίας. Στη νέα έκδοση προστέθηκε ένα Επίμετρο που αναφέρεται στην επίδραση των Νέ­ ων Τεχνολογιών στην κοινωνική έρευνα (μικροϋπολο­ γιστές, εξέλιξη λογισμικού και εφαρμογών κ.ά.), που επηρεάζουν πολλούς τομείς της γενικότερης δραστη­ ριότητας του σύγχρονου κοινωνικού ερευνητή. Το εγχειρίδιο αυτό α π οτελεί πολύτιμο αρωγό στις πρώ τες προσπάθειες μύησης στη μεθοδολογία της κοινωνικής έρευνας για τους κοινωνιολόγους, εκπαι­ δευτικούς, ψυχολόγους και γενικά τους μελετητές των Επιστημών του Ανθρώπου. Κ.Δ. Μαλαφάντης

Γλωσσικά και ποιητικά ΣΩΚΡΑΤΗΣ Λ. ΣΚΑΡΤΣΗΣ Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1997. Σελ. 256

Το βιβλίο του φιλόλογου και ποιητή Σ.Λ. Σκαρτσή, το οποίο αποτελείται από είκοσι ένα επ ιμέρους δη­ μοσιεύματα, προσεγγίζει δ ιά φ ο ρ α λ ο γ ο τεχ ν ικ ά , γλωσσικά, αισθητικά και κοινωνικοεκπαιδευτικά θέ­ ματα, με έναν τρόπο ευρύτ

ανθρωπολογικό, επι-

μένοντας ιδιαίτερα σε στοιχεία τη ς γλώσσας όπως η παράδοση, ο ρυθμός, η μουσικότητα, η επανάληψη και άλλα. Δεν αγνοείται από τον ίδιο και ο αυτόνομος κλάδος τη ς λογοτεχνίας μας, που επικράτησε να λ έ­ γεται «παιδική λογοτεχνία», καθώς και ένας θεωρητι­ κός προβληματισμός πάνω στον όρο και την έννοιά της και μια ιδιαίτερη αναφορά στη γλωσική έκφραση των παιδιών. Η προσθήκη σ’ αυτόν το ν τό μ ο και μιας ποιητικής συλλογής του συγγραφέα («Φως νερού») προέκυψε από μπλέξιμο των χειρογράφων. Μια κι έγινε όμως αυτό, εκδόθηκε και ποίηση μαζί με τα άρθρα - και αυτό συνιστά, σίγουρα, μια ενδιαφέ­ ρουσα πρωτοτυπία. Κ.Δ. Μαλαφάντης

Η Τ εχ ν ική και Επαγγελματική Εκπαίδευση ατην Ελλάδα ΓΕΩΡΓΙΟΣ I. ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ Αθήνα, Gutenberg, 1998.

Σελ. 376 Ο τομέας της τεχνικο επαγγελματικής εκπ αίδευ­ σης στην Ελλάδα είναι ο­ πωσδήποτε παραμελημένος σε σύγκριση με τη γ ε ­ νική εκπαίδευση, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρα­ κτικό επίπεδο. Το φαινόμε­ νο αυτό χρήζει κοινωνιολογικής προσέγγισης και ερ­ μηνείας από τη ν ίδρυση του ελληνικού κράτους ώς τις μέρες μας. Στη μελέτη του ο Γ. Ιακωβίδης προσ­ διορίζει μέσα από τις επαναλαμβανόμενες μεταρρυθ­ μίσεις το υ ς παράγοντες που επηρέασαν τη ν εκπαι­ δευτική πολιτική του ελληνικού κράτους. Η ανάλυσή του αποδεικνύει ότι, από τη μιά, η παραμέληση αυ­ τή ς τη ς εκπαίδευσης δημιούργησε κενά στην τεχνο­ γνωσία και δεν επέτρεψε τον εκσυγχρονισμό τη ς πα­ ραγωγικής βάσης στην ελληνική οικονομία, ενώ η σύ­ γκριση των εκπαιδευτικών συστημάτων Ελλάδας και Γερμανίας, από την άλλη, προσφέρουν διαπιστώσεις και συμπεράσματα πολύ χρήσιμα για την τεχνολογι­ κή παιδαγωγική επιστήμη και συμβάλλουν στη μελέ­ τη του απαραίτητου εκσυγχρονισμού και τη ς ανάπτυ­ ξης τη ς τεχνικής εκπαίδευσης στον τόπο μας.

Κ.Δ. Μαλαφάντης

m-

Πληροφορική και Εκπαίδευση Συνολική προσέγγιση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΡΑΠΤΗΣΑΘΑΝΑΣΙΑ ΡΑΠΤΗ Αθήνα, 1997. Σιλ. 322________ Τρία χρόνια πριν από την αυγή του 21ου αι. κι ε ­ νώ η τεχ ν ο λ ο γ ία αναπό­ φ ευκτα προχωρεί με εντυ­ π ω σιακή τα χ ύ τη τ α , στη σ υντριπ τική π λειοψ ηφ ία τω ν ελληνικώ ν σχολείων, το υλά χισ τον τω ν δ η μ ο τι­ κών, δεν υπάρχει ούτε ένας ηλεκτρονικός υπολογι­ στής πολύ δε περισσότερο και μάθημα πληροφορι­ κής. Παρά το γεγονός αυτό, έχουν εκδοθεί ορισμένα βιβλία τα τελευταία χρόνια που αναφέρονται σε διά­ φορους το μ είς τη ς εκπαιδευτικής τεχνολογία ς και ειδικότερα στη λειτουργία του ηλεκτρονικού υπολο­ γιστή, στις δυνατότητές του αλλά και στις όποιες ε­ πιπτώσεις του σε ζητήματα μαθησιακής διαδικασίας. Το συγκεκριμένο βιβλίο αναφέρεται με κριτική σκέ­ ψη στην παιδαγωγική αξία του υπολογιστή ως εκπαι­ δευτικού εργαλείου, στη σχέση του με τις θεω ρίες μάθησης, στις εφ αρμογές του και τις παιδαγωγικές το υ χρήσεις, ιδίως σε μα θητές με μαθησιακές δυ­ σκολίες, στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού λογι­ σμικού, στις επιπτώσεις του στην κοινωνία και την καθημερινή ζωή μας. Επίσης εξετά ζετα ι η τεχνολο­ γία και η χρήση των υπολογιστών από κοινωνιολογι­ κή άποψη και τέλ ος γίνεται ουσιώδης αναφορά στην ελληνική πραγματικότητα. Σε παραρτήματα δε, πα­ ρ ουσ ιά ζετα ι από τη ν παιδαγω γική τη ς π λευρά η γλώσσα LOGO και δίνονται πληροφορίες για την τ ε ­ χνική λειτουργία του υπολογιστή και προτάσεις για τη ν αποφυγή πιθανών επιπτώσεων στην υγεία του χειριστή του. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό βιβλίο, απαραίτη­ το για όσους ασχολούνται με τους ηλεκτρονικούς υ­ π ολογιστές και για όσους πρόκειται να ασχοληθούν (κυρίως εκπ αιδευτικούς όλων τω ν βαθμιδών). Δεν καλύπτει μόνο ουσιαστικά και δημιουργικά ένα σχε­ τικό κενό στην ελληνική βιβλιογραφία, αλλά και πέ­ ρα από τις απαντήσεις που δίνει σε σημαίνοντα θέ­ ματα τ η ς παιδευτικής διαδικασίας, εγείρει και προ­ βληματισμούς που αφορούν τη γενικότερη ιδεολο­ γία τη ς καλπάζουσας τεχνολογίας τη ς ήδη εξελισσό­ μενης παγκοσμιοποίησης. Παράλειψη θα ήτα ν αν δ εν α να φ ερ όμα σ τε στην π ροσ εγμένη χρήση τη ς

.μόλις κυκλοιρόριμ

γλώσσας και των νοημάτων, κατανοητών ακόμη κι α­ πό τον αρχάριο αναγνώστη και χειριστή των υπολο­ γιστών, αλλά και στον βαθύ ανθρωπισμό που διαπνέ­ ει τη γενικότερη ιδεολογία του πονήματος. Γ. Παπαδάτος

Το Βρακί ΚΑΡΑ ΙΤΕΡΝΧΑΪΜ Μτφρ.: Γιώργος Δεπάστας Αθήνα, Ολκός, 1998. Σελ. 101

Σημαντική £πιτυχία τη ς χειμερινής θεα τρικής π εριόδου όπως π αίχτηκε σε σκηνοθεσία Γ. Χουβαρδά και επ ιτε λ ε ίο ε ξ α ίρ ε ­ τω ν ηθοποιών στον Εξώ ­ στη το υ Θ εά τρου Αμόρε, Το βρακί απ οτελεί επίσης κι ένα απολαυστικό ανά­ γνωσμα. Αστικός φαρισαϊσμός, συζυγική καταπίεση και υποκριτική ηθική μιας κοινω νίας που πνέει τα λοίσθια ετοιμάζοντας σταδιακά το ν ερχομό απολυ­ ταρχικών καθεστώτων, ενώ αναλώνεται σε μ ετα φ υ­ σικά ερωτήματα και κενόλογες συζητήσεις που υπο­ κρύπτουν το πραγματικό αντικείμενο, έχουν ως αφε­ τηρία και τέλ ο ς το υ ς ένα πεσμένο βρακί μιας κυρίας, κατά τη διάρκεια μιας παρέλασης, παρουσία του βα­ σιλιά αλλά και πολλών αυτοπτών μαρτύρων που δεν θα μείνουν ασυγκίνητοι από το γεγονός. Έ κρηξη ε­ ρωτισμού αλλά και ερω τικής ανικανότητας, διαθεσι­ μότητα τω ν εμπλεκόμενων συζύγων για απιστία αλ­ λά και οικονομικά οφέλη που θα επιτρέψουν τη βιο­ λογική και καθόλα αποδεκτή κοινωνικά αναπαραγω­ γή τους. Ένα έξυπνο κείμενο τω ν αρχών του αιώνα από έναν Γερμανό συγγραφέα που προκάλεσε σκάν­ δαλο αντιμετωπίζοντας την αντίδραση του συντηρη­ τικού Τύπου τη ς εποχής του. Ο Καρλ Στερνχάιμ γ εν­ νήθηκε το 1878 στη Λειψία και πέθανε το 1942 στις Βρυξέλλες. Δ. Τσατσούλης

μόλις κυκλοφόρηι

Πλούτος-Εκκλησιάζουσες ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ Απόδοση-Ιχολιασμός: Κώοτας Βάρναλης Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 112 και 105

Ζιο πλαίσιο μιας επανέκδοσης του σύνολου μετα ­ φραστικού έργου του ποιη­ τή Κώστα Βάρναλη που πε­ ριλαμβάνει επτά αριστοφανικές κωμωδίες, δύο έργα το υ Ευριπίδη και δύο το υ Μ ολιέρου, οι εκδ ό σ εις «Ελληνικά Γ ράμματα» κυκλοφόρησαν ήδη τις δύο κω­ μωδίες Πλούτος και Εκκλησιάζουσες μεταφρασμένες με τη ν ποιητική ευαισθησία του ποιητή του «Το φως που καίει». Καλαίσθητη έκδοση ενώ το κάθε έργο συ­ νοδεύεται από προλογικό σημείωμα του Βάρναλη, κα­ θώς και από επεξηγηματικά σχόλια σε μορφή υποση­ μειώσεων όπου χρειάζεται κάποια επεξήγηση. Η επανέκδοση των από καιρό εξαντλημένων μεταφράσεων αποτελεί σίγουρα ένα σημαντικό γεγονός που πλουτί­ ζει τη μελέτη και τις σκηνικές αποδόσεις του αρχαίου δράματος και ευχή είναι να ολοκληρωθεί σύντομα. Κ.Δ. Μαλαφάντης

γπ μ π μ π

^ /α

Ζκιούπι Ό νομα για καθωσπρέπει κλόουν ΕΛΕΝΗ ΠΡΙΟΒΟΛΟΥ Αθήνα, Καοτανιώτης, 1997. Σελ.

224

Ο Ζκιούπι δεν είναι ένα παιδί συνηθισμένο. Γεννή­ θηκε κλόουν. Το μαρτυράει η αστεία κοψιά του και τ' όνομά το υ , που σημαίνει ροζωπό μήλο. Κι ο π α τέ­ ρας το υ , ο Ιωνάθαν, κλό­ ουν είναι, μα για το γιο του θέλει κάτι πιο σταθερό, ας πούμε να γίνει κολόνα σ’ έ­ να σπίτι. Το νήμα τη ς ζωής του Σκιούπι ξετυλίγεται σε δύο πό­ λεις, την Αλεξάνδρεια και την Κέρκυρα. Η δασκάλα του η Λένα, η νταντά του η Ομελέτη, ο δάσκαλος της τρομπέτας ο νέγρος Σόλο, ο θείος Πλάτων και η Φα41©

νούλα είναι τα πρόσωπα που αγάπησε. Γινόταν κλό­ ουν και τους έκανε του κόσμου τ ’ αστεία, για να δει το χαμόγελο ν’ αχνοχαράζει στα πρόσωπά τους. Μόνο που κάποτε χρειάστηκε κι εκείνος έναν κλόουν για να διασκεδάσει λιγάκι. Τον βρήκε άραγε; (Για παιδιά από 10 ετών)

Το χάνουμε! ΣΟΦΙΑ ΠΑΡΑΣΧΟΥ Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 56

Πρόκειται για ένα πολύ εύθυμο και κεφάτο βιβλίο, παρόλο που το θέμα το υ δεν είναι αστείο. Ό ταν ό­ μως πρόκειται για την παι­ δική ζωή και το αντίκρισμα τη ς ζωής τω ν μεγάλων με τα μάτια και την ψυχή ενός μικρού κοριτσιού, τα πράγματα αλλάζουν. Είναι φοβερό «έγκλημα» που η Μαρίνα πηγαίνει στην πρώτη τά ξη και είναι πεντέμισι χρόνων; Είναι μεγάλο «λάθος» που γεννήθηκε τρίτο παιδί τη ς οικογένειας; Γιατί κινδυνεύει ο μπαμπάς τη ς να μπει φυλακή; Ποια είναι η κυρία που απειλεί τη μαμά της; Όλα αυτά βα­ σανίζουν το ανήσυχο μυαλουδάκι της Μαρίνας, ενώ οι άλλοι δεν καταλαβαίνουν τίποτα από το υ ς φόβους της. Ο αστείος χαρακτήρας της γραφής τη ς Σ. Παράσχου συντελεί οπωσδήποτε στην ψυχαγωγία του παιδιού, αλλά και στη συναισθηματική του αποφόρτιση, καθώς ένα πλήθος ανθρώπινων, οικογενειακών και σχολικών προβλημάτων ενσωματώνονται και ερμηνεύονται με τον αστείο λόγο. Πετυχαίνεται έτσι και η ανάπτυξη μιας βαθύτερης επικοινωνίας του παιδιού με τον ενή­ λικο και τους συναναγνώστες του οικογενειακού και σχολικού π εριβάλλοντος, που σ υντελεί σημαντικά στην κοινωνικοποίηση του παιδιού. Το βιβλίο τη ς Σ. Παράσχου, βαθιά παιδαγωγικό, φανερώνει, εκτός από την προικισμένη εκπαιδευτικό, και την τρυφερή μητέ­ ρα (από 7-9 ετών). Κ.Δ. Μαλαφάντης

Β®-

Ο κλέφ της των Α σ κ ρ ιώ ν ΖΩΗ ΒΑΛΑΣΗ Μακέτες σκηνικών: Κ. Βαλάοης Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997.

Σελ. 88_________________ Πρόκειται για ένα θεα­ τρικό έργο, το έβδομο, της θεατρικής βιβλιοθήκης της σ υγγρα φέω ς με τίτλ ο «Η κόκκινη κλωστή», με εισα­ γω γή και τρ ε ις π ρ ά ξεις . Πρωταγωνιστής είναι ένας φιλοχρήματος μάγος που κλέβει τ ’ αστέρια. Είναι η α­ ντίθεση ανάμεσα σε αξίες όπως η αλαζονεία και η ο­ μορφιά του κόσμου. Οι τρισδιάστατες μακέτες που προτείνονται δεν είναι μόνο εντυπωσιακές από αισθητικής πλευράς, αλλά προσφέρουν επίσης αισθαντικότητα και ποίηση στην «ερμηνεία» του έργου και κατά την ανάγνωσή του και, είμαστε σίγουροι, κατά τη στιγμή των δρώμενων. Το έργο με την ανθρωπιστική-οικολογική του συλλογιστι­ κή, με το χιούμορ και συνάμα την ποίηση και την ευαι­ σθησία του, στοιχεία αναγνωρίσιμα τη ς γραφής της συγγραφέως, προσλαμβάνεται δημιουργικά και «συμ­ μετοχικά» από τα παιδιά της σχολικής ηλικίας. Με την αγορά του βιβλίου προσφέρεται κι ένα βιβλια­ ράκι με οδηγίες για την πιθανή παράσταση του έργου. (Για παιδιά από 8 έως 12 ετών) Γ. Παπαδάτος Έ να ς τίμιος κλέφ της Φ. ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ

Ο Φ. Ντοστογιέφσκι α­ πό τις μ εγ α λύ τερ ες μορ­ φ ές της παγκόσμιας λογο­ τεχ ν ία ς το υ 19ου αιώνα, συνέβ αλε με το πλούσιο σε α νθρω πιά έρ γ ο το υ στην ανάπτυξη μιας ευαί­ σθητης κοινωνικής συνεί­ δησης απέναντι στην αλήθεια και την ομορφιά. Κα­ τέβ α λε πάντοτε προσπάθεια να αναλύει τον εσω τε­ ρικό κόσμο των ηρώων του, χωρίς ποτέ να χάνει από τα μάτια του την αντικειμενική απεικόνιση του πραγ­ ματικού κόσμου. Γ Γ αυτό και η παρούσα ιστορία του απευθύνεται κυρίως σε έφηβους αναγνώστες, αφού μόλις κυκλοφόρηι

άλλω στε α π οτελεί έναν εξα ιρ ετικ ό διάλογο πάνω στο θέμα φτώχεια-παρανομία-ανθρωπιά, τρ εις ά ξο ­ νες γύρω από τους οποίους ξετυ λίγεται η ιστορία ε­ νός πάμφτωχου αλκοολικού ανθρώπου, ο οποίος προσκολλάται σε έναν άλλο φτωχό άνθρωπο και ζει από το υστέρημά του. Γρήγορα ο πρώτος θα παρα­ νομήσει, κλέβο ντα ς το ν ευ ε ρ γ έ τη το υ , και, αφού ψευσθεί επίμονα, θα φύγει. Το ίδιο γρήγορα όμως θα επιστρέφει, πολύ άρρωστος, και λίγο πριν το θά­ νατό του θα ομολογήσει τη ν πράξη του. Πολύ καλή η λογοτεχνική μετάφραση του Κ. Πούλου και η ολο­ σέλιδη εικονογράφηση του βιβλίου. (Για παιδιά από 12 ετών) Κ.Δ. Μαλαφάντης Της αυ γή ς δροσούλες ΑΝΤΩΝΗΣ ΛΑΜΠΡΙΝΙΔΗΣ Ποιήματα για παιδιά Εικον.: Δώρα Κεπερτή Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1997. Σελ. 50 Η ποίηοη και μάλιστα η παιδική, λόγω τη ς ιδιαίτε­ ρης φύσης του αποδέκτη της, είναι ένα δύσκολο και απαιτητικό λογοτεχνικό εί­ δος, το οποίο έχει οπωσ­ δήποτε αισθητικές και παιδαγωγικές διαστάσεις. Ο Α. Λαμπρινίδης, εκπαιδευτικός με πολυετή πείρα και ειδικές εργασίες στον το μ έα του γλωσσικού μαθή­ μα τος, σ υγκεντρώ νει στην π οιητική συλλογή το υ ποιήματα για παιδιά τη ς πρώτης ηλικίας του δημοτι­ κού. Πρόκειται για τριάντα πολύ όμορφα, δροσερά και τρυφ ερά ποιήματα, τα οποία αντλούν τα θέματά τους από το φυσικό και το κοινωνικό περιβάλλον του παιδιού, χωρίς ν’ απουσιάζουν θέματα για την Ειρή­ νη, τη ν Ε λευ θ ερία , τη Θ ρησ κεία. Από α ισ θητική πλευρά, τα ποιήματα ακολουθούν τον «παραδοσια­ κό» ποιητικό τρόπο: χωρισμένα σε ισόστιχες στρο­ φ ές και με π ετυχημένη ομοιοκα τα ληξία , που ε ξα ­ σφαλίζει τη μουσικότητα και κάνει ν’ αρέσουν περισ­ σότερο στα μικρά παιδιά. Το ίδιο επιτυχημένες είναι και οι ολοσέλιδες, πολύ­ χρωμες εικονογραφήσεις των ποιημάτων από τη Δώ­ ρα Κεπερτή, που αναφ έρονται στο θέμα το υ κάθε ποιήματος. (Για παιδιά από 5 έως 8 ετών).

Κ.Δ. Μαλαφάντης μόλις κυκλοφόρησα!

Γ Ν ίκ ίΛ Ε Σ

^

•Τα Βιβλία του Κώστα Τομανά για την Θεσσαλονίκη •Π. Ριζάλ (Ιωσήφ Νεχαμά) Θεσσαλονίκη η περιπόθητη πόλη •Η Σκόπελος και η πνευματική της παράδοση: Κ. Δαπόντες, I. Δρακιώτης, Π. Νιρβάνας •Οι ζωγράφοι: Γκόγια, Γκρός, Μάλεβιτς •Δοκίμια των Ε. Π. Τόμσον,Γκύ Ντεμπόρ, Λ. Μάμφορντ, X. Σεμπρούν, Ζ. Ελλύλ κ.α.

• Η φωτιά του Προμηθέα: Κριτικά δοκίμια για τον σύγχρονο τεχνολογικό πολιτισμό •Α. Ασσέο: Τί απέγιναν οι 70.000 εδραίοι της Θεσσαλονίκης X . Σεμπρούν: Η σιωπή είναι αβάσταχτη •Χάννα Άρεντ: Άνθρωποι σε ζοφερούς καιρούς

ΕΡΣΗ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ Ο Βασιλιάς του φ λίπιρ Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 172

σχο όνειρο και στην πραγματικότητα, Α νάμεσα στο παιχνίδι και στη ζωή, στη φαντασία και στο ρεαλισμό κινούνται τα δ εκαπ έντε διηγήματα τη ς Έρσης Σωτηροπούλου, στο έβδομο κατά σειρά βιβλίο της, που στέγασε κάτω από τον τίτλο «0 βασιλιάς του φλίπερ». Στιγμές, σχέσεις, πρόσωπα υπαρκτά ή φα­ νταστικά «πρωταγωνιστούν» στα διηγήματά της, σε μια πορεία που η έντασή της αυξομειώνεται εκεί που δεν το περιμένεις για να γαληνέψει πάλι, απρόοπτα. Υπόγειες οι επιθυμίες, αδήλωτος ο πόθος, φαντασιακός, συχνότατα, ο έρωτας, κυρίαρχη η μοναξιά λίγο πριν από τη συνάντηση ή και μετά από αυτήν, έξω α­ πό τη σχέση ή και μέσα σ' αυτήν: «Σκεφτόμουν αυτήν γιατί δεν είχα να σκεφτώ καμιά άλλη. Αγαπούσα αυ­ τήν γιατί δεν υπήρχε άλλη ν' αγαπήσω». Εκτινάσσεται η διήγηση της Έρσης Σωτηροπούλου ό ­ πως το μπαλάκι στο φλίπερ. Αλλάζει τόπους, τοπία, εποχές, γλώσσα. Είναι ωμή και κυνική, ακραία και ειλι­ κρινής και την επόμενη (ή την ίδια;) στιγμή, τρυφερή και συναισθηματική. Ακολουθεί τη γραμμή της πραγ­ ματικότητας και τα απρόοπτό της και την ίδια στιγμή βγαίνει απ' έξω και της βγάζει τη γλώσσα, τη γελοιο­ ποιεί («Το όνειρο της Π.», «Αγάπη μου, σε μισώ», «Πόπη και Πωλέτ», «Πού είναι η Πιάτσα Ναβόνα;»). Πολυσέλιδα ή ολιγοσέλιδα διηγήματα, μικρότερα ή

μεγαλύτερα «κάδρα» και διαδρομές, σαν τις στιγμές που βαραίνουν λιγότερο ή περισσότερο στη γραμμή μιας πορείας. Είναι στιγμές που ξεκινούν από κάπου και συχνά δεν πάνε πουθενά, μόνο καταγράφονται. Κι άλλες που ακολουθούν συνεχώς το ίδιο δρομολόγιο, με διαφορετικούς συνεπιβάτες. Είναι όμως όλες κομ­ μάτια αυτής της γραμμής, που άλλοτε είναι ευθεία και άλλοτε λοξοδρομεί, για να ξαναγίνει ευθεία και ξα ­ νά... Γι' αυτό κι έχει πολλές γωνίες, αυτή η γραμμή, που δεν φαίνονται όλες από την πρώτη ανάγνωση. Φωτίζονται και από τις επόμενες. Όπως η γλώσσα που εκφράζει αυτόν τον κόσμο, με μαεστρία κι αυτή δουλεμένη. Κοφτερή, ειρωνική και ωμή, αποδίδει α­ πλώς, ό,τι θα θέλαμε να ονοματίσουμε και συχνά α­ ποφεύγουμε: την αηδία, την επιθυμία, τον έρωτα, το σεξ, τον πόνο, τη δυστυχία, τη μοναξιά, το όνειρο, τη φαντασίωση. Μοιάζει να εστιάζει τη γραφίδα της στα πρόσωπα η Έρση Σωτηροπούλου, αλλά με πολλή μαστοριά, βά­ ζει προσεκτικές πινελιές στον κόσμο που περιβάλλει τα πρόσωπα. Τον μικρό - της οικογένειας ή του επαγ­ γελματικού χώρου -, τον πιο μεγάλο, τον κοινωνικό, κι εκείνον, τον μεγαλύτερο και άγνωστο, προσωπικό του καθενός. Όλγα Σελλά

ROSS LECKIE

Α ν ν ίβ α ς ο Καρχηδόνιος Μτφρ.: Όμηρος Αβραμίδης ΑΒήνα, Καλέντης, 1998. ItX . 286

το μυθιστόρημα αυτό ο Leckie περιγράφει με ε ­ ξαιρετική ενάργεια και ζωντανή, εναγώνια αφή­ γηση κάποιες από τις περιπέτειες του Αννίβα. Έχει χρησιμοποιήσει ως πηγές και βασικούς αρχαίους ι­ στοριογράφους, όπως ο Πολύβιος, ο Λίβιος, ο Διό­ δωρος Σικελιώτης, ο Πλούταρχος ή ο Αππιανός. Εί­ ναι γεγονός ότι η σύγχρονη επιστήμη τη ς ιστορίας έχει πολύ λίγες αυθεντικές, καρχηδονιακές πηγές της εποχής του Αννίβα, καθώς οι Ρωμαίοι κατέστρε­ ψαν ισοπεδωτικά και βάρβαρα την Καρχηδόνα, πριν ανεγείρουν στα ερείπιά της τη νέα ρωμαϊκή Καρχη­ δόνα. Βεβαίως οι καρχηδόνιοι επέζησαν, καθώς σκοτώθηκαν μόνον όσοι βρέθηκαν στην πρωτεύου­ σα της τεράστιας χώρας τους, η οποία κάλυπτε όλα τα βορειοδυτικά αφρικανικά παράλια της Τυνησίας, τη ς Αλγερίας, το υ Μαρόκου και τη ς Μαυριτανίας, αλλά και τα παράλια της Πορτογαλίας, της Ισπανίας και μεγάλο τμήμα τη ς Σαρδηνίας και τη ς Σικελίας. Όσοι όμω ς επέζησαν και αφομοιώθηκαν μέσα σε άλλους λαούς, δεν άφησαν κείμενα σχετικά με τους καρχηδονιακούς πολέμους της Ρώμης. Έτσι, οι πε­ ριορισμοί μας σε επίπεδο κειμένων είναι τραγικοί. Τα λίγα καρχηδονιακά κείμενα που έχουν σωθεί και βε­

Ϊ

βαίως έχουν αποκρυπτογραφηθεί, καθώς είναι ου­ σιαστικά φοινικικά της Δύσης, ανάγονται σε πολύ πιο πρώιμες περιόδους από τους καρχηδονιακούς πολέ­ μους. Είναι, λοιπόν, σχεδόν ένα δραματικό συμπέρασμα ό­ τι ένας λογοτέχνης σήμερα έχει σχετικώς λίγο πε­ ρισσότερες πηγές στη διάθεσή του από όσες διέθε­ τε ο Flaubert πάνω από ένα αιώνα πιο πριν, όταν έ ­ γραφε τη Σαλαμπό. Από αυτή την άποψη, το παρόν έργο αποτελεί μια μεγάλη προσπάθεια, ιδιαίτερα για ό,τι αφορά την προσπάθεια του λογοτέχνη να κρα­ τη θ εί κοντά στο επιστημονικώς έγκυρο. 0 συγγρα­ φέας, ο οποίος έχει σπουδάσει κλασική φιλολογία, έχει αφιερωθεί στη συγγραφή με στόχο τη διάδοση στιγμών και πλαισίων τω ν αρχαίων πολιτισμών σε ευρύ σημερινό κοινό. Ήταν, λοιπόν, απαραίτητο - και σωστά ενδιαφέρ­ θηκε ο εκδοτικός οίκος Καλέντη - να γίνει γνωστό στην Ελλάδα και είναι ένας ευχάριστος τρόπος εξοι­ κείωσης του ελληνικού κοινού με ένα μεγάλο πολι­ τισμό, τόσο κοντινό και τόσο άγνωστο. Μουχάμαντ Σαμσαντίν Μεγαλομμάτης

ΟΓιώργοζΣυμπάρδης γράφει για το βιβάίο του 0 όχρποτοε Dniinionc Δ ιάφ ο ρο ι φ ίλο ι με ρ ω το ύν α ν «ο Α χρηστος Δημήτρης» είναι ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα και πιο συγκεκρι­ μένα αν ο Γω ργος που αφ ηγείται σ το βιβλίο την ισ τορία του Δημήτρη είμαι εγώ. «Δ εν είναι μόνο που έχει το ίδιο όνομα με εσένα» , μου λέν ε. «Γέννήθηκε κι εκ είνο ς το ‘4 5 , είναι δικηγόρος, έμενε κάποτε σ το Θησείο και μάλι­ σ τα σ τη ν ο δ ό Ιο υλίο υ Σμιθ, μ ετακόμ ισ ε ύ σ τε ρ α σ τη ν Π λάκα σ ’ έν α διαμέρισμα πανομοιότυπο με το δικό σου και δούλευε σ το ν Πειραιά. Αρα», βγάζουν το συμπέρασμα «είσαι εσύ!». Οι ίδιοι φ ίλο ι που μπορεί να θυμούνται τα διάφ ορ α αυτοκίνητα που μέχρι σήμερα απέκτησα ή οδή­ γησα, όσ ο και να σπάνε τ ο κεφ ά λι τους, δ ε θυμούνται να μπήκαν π οτέ σ το Οτομπιάνκι, σ το Φ ία τ και σ τη Στάρ λ ε τ του μυθιστορήματος και, το κυριότερο, γνωρίζουν ότι π οτέ δ ε συγκατοίκησα με κανέναν Δημήτρη, ή μάλλον ότι π οτέ δ ε συγκατοίκησα με κανέναν και με καμιά εκτό ς από τη μητέρα μου. Και όμως εξακολουθούν να αμφιβάλλουν και να υποπτεύονται ό τι ο «Αχρηστος» είναι έν α βιβλίο αυτοβισγραφικό. Προσπαθώ τό τε, λοιπόν, κι εγώ να τους εξηγήσω ό τι ο Γω ργος του μυθιστορήματος είναι ένα πρόσωπο πραγμα­ τικό και ταυτόχρονα φανταστικό, υπαρκτό και συνάμα επι­ νοημένο. Παραδέχομαι επίσης, καθώ ς τους εξηγώ, ό τι η ομοιότητα τω ν πραγματικών και υπαρκτών χαρακτηριστι­ κών του ήρωα με τα δικά μου υπήρξε πηγή μεγάλης αμη­ χανίας και για μένα. Ή ταν όμως αυτή η, α ς την πω έτσι, ταυτοπροσωπία μας η πιο έντιμη λύση που μπόρεσα να βρω σ το πρόβλημα που αντιμετώπιζα ό τα ν σ χέδιαζα το

m-

πώς και ποιος θα είναι ο αφηγητής μου. Έντιμη, γιατί ήταν η λιγό τερ ο συμβατική λύση, α λ λ ά και αποδοτική, γ ια τί πρώτα απ’ όλα μου προμήθευσε το ν ένα πόλο της αφήγη­ σης, το ν καλλιεργημένο και θαμπό και σ τείρο δικηγόρο και κατόπιν έ ν α δύο ακόμα υπαρκτά πρόσωπα, χαρακτήρες δ ευ τερ εύ ο ν τες ίσ ω ς α λ λά και έτοιμους, χώρους γνώρι­ μους και αγαπημένους, τη ν πολύτιμη δ εκ α ετία 1974-& 4 και, το σπουδαιότερο, όλα το ύ τα χωρίς να χ ρεια σ τεί να καταφ ύγω σ ε κατασκευές και φ αντασιώ σεις-π ροσφιλείς και χρησιμοποιημένες σ το βιβλίο οπωσδήποτε, α λ λά και μέχρις εξαντλήσεω ς για το ν χρήστη τους κουραστικές. «Μα, καλά, ο ύ τε καν το όνομα το υ ήρω ά σου δ εν μπο­ ρ ούσ ες V αλλάξεις», επιμένουν ύ σ τερ α οι φ ίλο ι. Ούτε, τους απαντώ. Από το όνομα «Γωργος» ήταν αδύνατο να ξεφύγω , γ ιατί το θεω ρούσα δεδομένο, ω ς συμπληρωμα­ τικό του άλλου πόλου της αφήγησης και του επίσης χρι­ σ τιανικού ονόματος «Δημήτρης». Ε ξάλλου μόνον α φ ο ύ πήρα τη ν πρώ τη κρυάδα, α φ ο ύ δ ηλα δή πήρα το όνομά του ή του έδω σ α το δικό μου και ταυτίστηκα μ αζί του, μπόρεσα να επ ω φ εληθώ και, παρά την αμηχανία μου, να προχωρήσω σ τη ν ισ τορία. «Ώ στε, λοιπόν, το π αραδέχε­ σαι; Κι αυτό θ έλ εις τελικά να μας πεις;» ρ ω τούν τ ό τ ε οι ίδιοι φίλοι, απορημένοι και ανικανοποίητοι. «Οτι έτσ ι είσαι πράγματι: Αχρωμος και άοσμος και άκαπνος; Τόσο έρημος σ τη ζω ή κι ανέραστος;». Μ α έ τσ ι φαίνεται, τους απαντώ. Τι θ έ λ ε τ ε να κάνουμε; Α φ ο ύ ε σ ε ίς που δ ια β ά σ α τε το μυθιστόρημα σ ε αυ τό το συμπέρασμα καταλή ξατε, τους λέω , έτσ ι θα πρέπει και να είμαι.

κριτική

B O A I S m O D a B @ 0 ffl® l© 0 & ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΥΜΠΑΡΔΗΣ

Ο άχρηστος Δημητρης ΑΒήνα, Κέδρος, 1998. Σιλ. 390

Ά ντρ β ς χ ω ρ ίς γυναίκθ ς Όλγας Ιολλά

π ό τη ζωή κάθε ανθρώπου περνούν, συνήθως, πολλοί άλλοι άνθρωποι που π λέκουν το ν ιστό τη ς ιστορίας του. Άνθρωποι λιγότερο ή περισσό­ τερ ο σημαντικοί, με μεγαλύτερο ή μικρότερο μερίδιο σ’ αυτόν το ν ιστό. Άνθρωποι που κάνουν το ν κύκλο τους, αφήνουν τα σημάδια το υ ς ή π ερνούν α διάφο­ ρα, σαν ντεκ ό ρ από τη ζωή, τη ζωή μας. Άνθρωποι που κουβαλούν τη ν προσωπική το υ ς ιστορία, μέρος τη ς σύνθεσης τη ς ευ ρ ύ τερ η ς ιστορίας ενό ς τόπου, μιας πόλης, μιας εποχής. Ο Γιώργος Συμπάρδης στο δ ε ύ τε ρ ο βιβλίο τ ο υ «Ο ά χ ρ η σ το ς Δ η μ ή τρ η ς » (το π ρ ώ το δ ε ίγ μ α γ ρ α φ ή ς το υ ή τα ν η ν ο υ β έ λ α «Μ έντιουμ» το 1987) κ α τα γ ρ ά φ ει α νθρώ π ους που σ υ ν ο δ εύ ο υ ν τη ν ισ το ρ ία τω ν δ ύ ο κ εν τρ ικ ώ ν το υ ηρώων: του Δημήτρη και το υ αφηγητή, το υ Γιώργου. Χρόνος, 1974, λίγο πριν από τη ν πτώση τη ς δ ικτατο­ ρίας και ο Γ ιώ ργος π ερνάει τις μ έρ ες το υ ανάμεσα στη δουλειά, τις νομικές ευθύνες μιας οικογενειακής ν αυτιλιακή ς επ ιχείρησης, και το υ σπιτιού το υ , ένα

Η

κριτική

σπίτι κρύο («όλη την ημέρα την είχα περάσει στο κρε­ βάτι, προσπαθώντας να ζεσταθώ κάτω από τις κου­ βέρτες») και αφιλόξενο, κάπου στο Θησείο. Οι παρέ­ ε ς το υ λιγοσ τές και σ’ α υ τές γνω ρίζει το ν Δημήτρη, ένα νεαρό αγόρι που αφήνει πίσω του πολλά αινίγμα­ τ α και ερ ω τη μ α τικ ά . Ο Δ η μ ή τρ η ς είνα ι από το υ ς ανθρώπους που αφήνει χώρο - όσον εκείνος θ έλει να μπουν οι ά λλοι σ τη ζωή το υ και τη ν ίδια σ τιγμή εισβάλλει στη ζωή τω ν άλλων. Από αυτό το σημείο, από την αρχή του βιβλίου, ο Δημήτρης αρχίζει να δια­ γράφει το υ ς κύκλους του γύρω από τη ζωή του Γιώργου, να μπαινοβγαίνει σ την καθημερινότητά του, να τορπιλίζει συχνά την ηρεμία του, να γίνεται συγκάτοικός το υ για μερικά χρόνια. Και γύρω από το υ ς δύο καθημερινοί άνθρωποι: οι εργοδότες, οι συνάδελφοι, οι σ υνεργάτες, η σπιτονοικοκυρά, τα φ λ ερ τ και οι εν δυνά μει σ χέσεις με το ά λλο φ ύλο, οι φίλοι, οι γνω ­ στοί. Δεκάδες ονόματα (Λάκης, Βαρβάρα, Ντουντού, Ελεονόρα, Μάκης, Αντώνης, Λ όρης, Τίτος, Νίκωνας, --------------------------------------------------

m

Σύγχρονη ελληνική πεζογραφία Η. X. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

Βέρα, Μαρία, Γαβρίλης, Νανά...) παρελαύνουν από τις σελίδες αυτού του βιβλίου, ονόματα που αντιστοι­ χούν σε ή ρω ες με μ εγα λύτερη ή μικρότερη δράση στη σύνθεση το υ μυθιστορήμα τος. Για το ν Γιώργο Συμπάρδη όμω ς όλοι είναι σ ημαντικοί, όλοι έχουν ο ν όμα τα , κι ό τα ν δ εν έ χ ο υ ν το υ ς β α φ τίζει για να συνεννοηθούμε («ας το ν πούμε Βλαδίμηρο»), αφού το όνομα είναι το πρώτο στοιχείο για v‘ αναφερθούμε

♦

Τα μικρά, τα αθόρυβα επιλέγει ο ΓώργοςΣυμπάρδης, καταφέρνοντας με μεγάλη μαεστρία με αυτά και μέσα από αυτά να αποδώσει το μεγάλο ♦

«Τα διηγήματα του Η.Χ.Π. διατηρούν την αισθητική αυτοτέλειά τους, διαφορετικό το κάθε κείμενο από τα υπόλοιπα, ανεπανάληπτο, σε άλλο τόνο ή σε άλλη απόχρωση τόνου, με διάφορες τεχνικές γραφής, με θεματικές εναλλαγές, κ.ο.κ.». ... Από τους σπουδαιότερους σύγχρονους Έλληνες συγγραφείς. ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ: • ΟΔΟΝΤΟΚΡΕΜΑ ΜΕ ΧΛΩΡΟΦΥΛΛΗ · ΘΕΡΜΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΛΟΥΤΡΑ· Ο ΓΕΝΙΚΟΣ ΑΡΧΕΙΟΘΕΤΗΣ· ΡΟΖΑΜΟΥΝΔΗ

ΕΚΔΟΣΕΙ Σ

ΝΕΦΕΛΗ

ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6, ΑΘΗΝΑ 10 680, Τηλ. 36.07.744 e-mail: nefeli-p@otenet.gr.

σε κάποιον ή για να αναφέρουμε κάποιον. Κι ο Γιώργο ς Συμπάρδης πώς αλλιώς θα μας έκανε κοινωνούς ό λ ω ν α υ τώ ν τω ν α νθρ ώ π ω ν τ η ς δ ια δ ρ ο μ ή ς τ ο υ « Ά χ ρησ του Δ ημ ή τρ η » , αν δ εν μα ς τ ο υ ς γ ν ώ ρ ιζε πρώτα με τα ονόματα τους; Άνθρωποι με ταυτότητα, υπαρκτοί, γήινοι, αναγνωρίσιμοι, με ελαττώματα, με χούγια, με μικρά ή μεγάλα μυστικά, εξω σ τρεφ είς και μυστικοπαθείς, διαβαίνουν από τις σελίδες αυτού του βιβλίου. Ο καθένας στο χώρο το υ (ταβέρνες, χαρτοπαικπκές λέσχες, γραφεία, καφενεία, μπαρ, αυθαίρε­ τα εξο χ ικ ά στη Σαλαμίνα, μ ο τέλ σ την Εθνική Οδό, συνοικιακά μπουζουξίδικα, σταθμοί τρένου, καφ ετέρ ιε ς ), κι ο κ ά θ ε χ ώ ρ ο ς μ έ ρ ο ς τ ο υ μ εγ α λ ύ τ ε ρ ο υ χ ώ ρου: τη ς π όλης, έτσ ι όπω ς κι α υτή βρ ίσ κει και χάνει τους ανθρώπους τη ς στη διάρκεια του χρόνου. Τα μικρά, τ α α θόρυβα επ ιλέγει ο Γιώ ργος Συμπάρ­ δης, καταφ έρνοντας, με μεγάλη μαεστρία, με αυτά και μέσα από αυτά να αποδώσει το μεγάλο. Τη μετα­ πολιτευτική Ελλάδα λίγο πριν από τη μεταπολίτευση ως τα πρώτα χρόνια τη ς εξουσίας του ΠΑΣΟΚ. Μιας Ελλάδας που κυνηγάει ακόμα το όνειρο πέρα από τον Α τλα ντικό και γυρίζει με ε ν οχ ές ό τα ν αποτυγχάνει, που αρχίζει να βάζει νέα αγαθά, βιομηχανικά αυτά, σ τους δείκτες ευημερίας της. Οι ανθρώπινες σχέσεις απασχολούν το ν Συμπάρδη, έτσι όπως αυτές εξελίσσονται και μας εξελίσσουν και σ’ α υτές στέκεται. Μ ε πρώτη τη φιλία, γύρω από μια ανδρική φιλία άλλωστε πλέκεται όλο το μυθιστόρημα. Μια σχέση για την οποία ήδη γρά φ τηκε ότι περιβάλ­ λεται από λανθάνοντα ερωτισμό. Κατά τη γνώμη μας, κριτική

ο ερω τισ μό ς σ ’ α υτή τη φιλία και τη συγκατοίκηση του Δημήτρη με το ν Γιώργο είναι διάχυτος και φανε­ ρός όπως είναι, έτσι κι αλλιώς, ό λες οι σ χέσεις που σημαίνουν κάτι, ο μόφ υλες και ετερό φ υ λες. Ό λες οι σχέσεις που π εριέχουν νοιάξιμο, στοιχείο σύμφυτο με το ν ερω τισμό, μ έρο ς του. Ό τα ν υπάρχει, οι σ χέ­ σεις εξελίσσονται. Ό τα ν εκλείπ ει, εκλείπ ουν και οι σχέσεις ή παραμένουν στάσιμες. Ο γυναίκες, παρ’ ότι δεν πρωταγωνιστούν, καταλαμ­ βάνουν μεγάλο μέρο ς τη ς πλοκής το υ βιβλίου, έχο­ ντας παρουσία ουσιαστική. Το διαρκές και γοητευτι­ κό αλισβερίσι ανάμεσα στα δύο φύλα, ο τρόπ ος που οι άντρες τις βλέπουν και τις σχολιάζουν μεταξύ το υ ς (ο Συμπάρδης «αφήνει» τις γυναίκες αναγνώστριες να κρυφοκοιτάξουν σ’ αυτούς το υ ς «ανδρικούς» δια­ λόγους) πώς τις προσεγγίζουν, τ ις γνω ρίζουν, τ ις ερμηνεύουν και η δική το υ ς - τω ν γυναικών - ισχυρή σφραγίδα στη ζωή τω ν ανδρών πλέκεται διαρκώς στο βιβλίο. Η ερμηνεία τη ς σκέψης και τω ν πράξεων τω ν γυναικών καταλαμβάνει μ εγά λο μ έρ ο ς το υ χρόνου τη ς ανδρικής παρέας. Δεν είναι ισότιμη αυτή η σχέση στο βιβλίο το υ Συμπάρδη, α λλά μήπω ς είνα ι στην πραγματικότητα; Μόνο που ο Συμπάρδης επιτρέπει, μέσω τω ν ηρώων του, να διαφανεί η στάση τω ν ανδρών απέναντι στις γυναίκες, η αμηχανία τους, που εκδηλώνεται άλλοτε βίαια κι ά λ λ ο τε τρ υ φ ε ρ ά , ά λλ ο τε π α ρο ρμ η τικά κι ά λ λ ο τε υπ ο λο γισ τικά , ά λ λ ο τ ε σ ο β αρά κι ά λ λ ο τε χυδαία. Η αφήγηση μιας μικρής ιστορίας, χωρίς μυστήρια και λύσεις, χω ρίς «χάπι εντ» και εξά ρ σ εις, μια ιστορία μέσου όρου και μέσων όρων, είναι το βιβλίο του Γιώρ­ γου Συμπάρδη. Στις σ ελίδες του απλώς παρακολου­ θούμε, μέσα από τα μάτια το υ συγγραφέα, κάποιες ανθρώπινες στιγμές, και μάλιστα με το ρυθμό που ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς π α ρα κ ο λ ο υ θ εί τ ο υ ς α νθρ ώ π ους. Ο Γιώ ρ γο ς Σ υ μπ άρδης ο δ η γ εί το μυ θ ισ τό ρη μ ά το υ χωρίς να βιάζεται να το πάει κάπου, χωρίς να βιάζεται να προσπεράσει το υ ς ήρω ές του. Και καταφέρνει να μας παρασύρει σ’ αυτή τη ρελαντί διαδρομή. Ακούει - και α κ ο ύ μ ε - ό σ ο υ ς μ ε τέ χ ο υ ν σ τη ν ε ξ έ λ ιξ η . Ακολουθεί - και ακολουθούμε - τα βήματά τους, τους ρ υθμούς τους. Μπαίνει - και μπαίνουμε - στα στέκια τους. Γνωρίζει - και γνωρίζουμε - πώς διασκεδάζουν, πώς συνομιλούν, πώς πεισμώνουν, πώς μεθούν. Τι μένει απ’ όλα αυτά; Το λέει ο συγγραφέας δια στόμα­ το ς του αφηγητή, σ’ ένα σημείο: «Όταν κατόπιν ρωτη­ θήκαμε τι σόι πράγμα είναι αυτή η ουσία, δώσαμε τη ν απάντηση ότι η ουσία είναι η μαγεία κι άτι μαγεία είναι η παρέα». □ κριτική

Σύγχρονη ελληνική πεζογραφία Δημήτρης Πεταετίδης Ο ΣΑΜ Π ΑΤΕΣ Ζ ΕΙ και άλλες ιστορίες του γλυκού νερού Λτ,αήτρης Πετσετίίης

Οί Kf-WB. Ζί\ και άλλες ιστορίες του γλυκού νερού

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ

Δεκατέσσερις μικρές ιστορίες που άλλες μοιάζουν αληθινές, χωρίς να είναι, άλλες θέλουν να φαίνονται μύθοι. Στο βάθος όλων τους είναι μια απώλεια, όπως όταν λέει κανείς χάνω το χρόνο μου ή έχασα τη ζωή μου. Υπερβαίνουν τα όριά τους; Σχοινοβατούν ισορροπώντας στο μεταίχμιο του αληθινού και του ονειρικού; Ενδεχομένως. Πάντως όλες τις καλύπτει ο «προλαλήσας» υπότιτλος. Είναι του γλυκού νερού.

--------------* # * ---------------

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΝΕΦΕΛΗ

ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6, ΑΘΗΝΑ 10 680, Τηλ. 36.07.744 e-mail: nefeli-p@otenet.gr.

£57

Οίΐκικ Πανώριοι; γράφει για ίο βιβάίο του Το ΤΜ ιΐϊΐκό Φανΐοοτικό Οιήνηιια Το Ελληνικό Φανταστικό Διήγημα δ ε ν είναι μόνο μια ακόμη σ υλλο γή-ανθ ολο γία διηγήματος, κι α ς φ α ίν ε τα ι

Θ εία Κωμωδία τη ς ζω ής τ ο Θαύμα, τ ο μόνο «σ τοιχ εί­ ο» που αποκαλύπτει τη βα θιά και ω ραία απεραντοσύνη

τέτο ια , είναι σ τη ν ουσία μια βα θιά πράξη αγάπης προς

το υ εσ ω τερικο ύ ά λ λου εα υ το ύ το υ ανθρώπου. Γ ια τί ο

τη λ ο γ ο τεχ ν ία . Σ τ η ν προκειμένη π ερίπ τω σ η π ρος τη

άνθρωπος είναι η φ α ν τα σ ία το υ και οι π ράξεις το υ -

Φ α ν τα σ τικ ή Λ ο γ ο τεχ ν ία , που είναι, σύμ φ ω να μ ε το ν

και οι λογοτεχνικές, κυρίως α υ τέ ς - είναι η έκ φ ρ α σ η

α ν θ ο λ ό γ ο τη ς , η έ κ φ ρ α σ η τ η ς π λ έ ο ν δημιουργικής

α υτής τη ς φ αντα σίας.

τάσ η ς που χαρακτηρίζει τ ο ν εσ ω τερ ικό άνθρωπο ω ς

Δ ε ίγ μ α τ α τ ο υ θ α ύ μ α τ ο ς σ κ έ φ τ η κ α ν' α ν α ζ η τ ή σ ω

υπ αρξιακό ον. Συγκεκριμ ένα, τ η ς τ ά σ η ς ε κ είνη ς που

κάποια σ τιγμή και σ τ ο σώ μα τ η ς ελλη νικής λ ο γ ο τ ε ­

τ ο υ δ ίν ει τη δ υ ν α τό τη τα να επ αναδ ημ ιο υρ γεί μ ε τ α

χνίας. Ό λα τ α γ ο η τε υ τικ ά ευρή μ ατα που συνάντη σα ,

υλικά τη ς φ α ν τα σ ία ς τ ο ν κόσμο και τ ο σόμπαν και να

εκπ λήξεις απρόσμενες και εντυπ ω σ ιακές, α π ο φ ά σ ισ α

ανοίγει δρόμους προς ά λ λ ε ς ονειρ ικές π ραγματικότη­

να τ α σ υγ κεν τρ ώ σ ω σ ’ έ ν α βιβ λίο ώ σ τε να μπ ορέ­

τ ε ς και μυθικά όντα, όπω ς με τη ν Α λίκη που το μονο­

σ ο υ ν να τ α χ α ρ ο ύ ν κ αι ά λ λ ο ι. Έ τσ ι π ρ ο έ κ υ ψ ε Το

πάτι το υ παιδικού τη ς κήπου τη ν οδήγησε σ τη λαμπερή

Ελληνικό Φανταστικό Διήγημα (από τ α π ρώ τα μεταβυ­

Χ ώ ρα τ ω ν Θαυμάτων. Α υ τή η Χώ ρα κι α υ τά τ α θ α ύ ­

ζ α ν τ ιν ά χρό νια μέχρι σήμερα), που κ α λύ π τει τ ε λ ικ ά

μ α τ α υπ άρ χ ουν π α ν το ύ κι ό χ ι μ ό νο σ τ ο τ ρ υ φ ε ρ ό ,

τέσ σ ερ ις τόμους. 0 αναγνώ στης το υ έργου - ανάλογο

ε φ η β ικ ό λιβ ά δ ι τ ο υ Λ ιού ις Κ άρολ. Υπάρχουν κυρίω ς

δ εν υπάρχει σ τα ελληνικά γράμματα απ’ όσ ο γνωρίζω

σ τ α μ υσ τικά δ ώ μ α τα τ ο υ ε α υ τ ο ύ μας, α ρ κ ε ί να μην

- θ α απολαύσει, πισ τεύω, μια άλλη όψ η τη ς ελληνικής

κλείνουμε τις π όρτες προς αυτά.

λο γ ο τεχ ν ία ς εξίσ ο υ σ υναρπαστική και εν δια φ έρ ουσ α,

0 δημιουργός το υ Ελληνικού Φ αντασ τικού Διηγήματος

α ν όχι και πιο ερεθιστική, με τη ρεαλιστική.

« δ έχ τη κε» τ ο κάλεσμα, β ρ έ φ ο ς ακόμη, μ έσ' από τ α

Μ ε τ ο ν τ έ τ α ρ το τόμο μοιάζει να κλείνει έν α ς κύκλος,

π α ρ α μ ύ θ ια τ ο υ Π α τ έ ρ α κ α ι τ η ς Μ η τ έ ρ α ς . Οι

ίσ ω ς για ν’ αρχίσει «ν’ ανοίγει» έν α ς άλλος. Δ ιό τι το

Α γαπ ημένοι τ ο υ τ ώ ρ α έχ ο υ ν αν α χ ω ρ ήσ ει κι ο ίδ ιο ς

μαγικό τα ξίδ ι τη ς φ α ν τα σ ία ς σ υνεχ ίζεται. Το Θαύμα,

έ χ ε ι ξ ε π ε ρ ά σ ε ι π ρο π ο λ λ ο ύ τ ο μ ε σ ό σ τ ρ α τ ο τ ο υ

λαμπερό ή σ κο τεινό - εμείς είμ ασ τε υπεύθυνοι για την

Δ ά ν τη . Ομως ο γ κ ρ ίζ ο ς ά ν τρ α ς που δ ια δ έχ τη κ ε το

π οιότητά τ ο υ - , μας περιμ ένει π άντα σ τ α ακρογιάλια

π αιδ ί που ή τ α ν κάπ οτε, παρ' όλη τη ν κούραση και τη μ ε λαγχ ο λία το υ - φ υ σ ικ ά επ ακόλουθ α ά λ λ ω σ τε τη ς

ηλιοβασιλέματα, σ τις γω νιές τω ν δρόμων. Α ς πάμε να

επώ δυνης π ορείας - σ υνεχίζει ν' α ν α ζ η τά π άντα σ τη

τ ο βρούμε.

m

τ ο υ Ομήρου, πίσω από το υ ς λ ό φ ο υ ς , σ τ α π ορ φ υρά

ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ Το ελλη νικό φανταστικό διήγημα Τόμος Δ ' Αθήνα, Αίολος, 1997. Id . 264

Μια «βιβλιοθήκη» του θλληνικού φανταστικού Δημήτρη Τσατοούλη

Εκεί που αρχίζει η γραφή τελειώνει η πραγματικότητα. ν α υ τό α π ο τελ εί μια α λή θ εια που α φ ο ρ ά στο σύνολο τη ς λογοτεχνικής γραφής, η σύγχρονη πεζογραφία προσπαθεί, ολοένα και περισσότε­ ρο να την καταπατήσει, προσπαθώντας να μας πείσει πως όλα όσα μα ς π εριγράφ οντα ι σ’ ένα δ ιήγημα ή μυθιστόρημα απ οτελούν ακριβή βιώ ματα το υ συγ­ γρ α φ έα το υ ς . Ω θούμα στε, έτσι, κάποια στιγμή να αναρω τηθούμε πού βρίσκεται πλέον η δημιουργική φαντασία το υ σ υ γγρα φ έα. Έ τσι, αν η ρεα λισ τική γρα φ ή σ υ γχέεται με το πραγματικό, θα πρέπ ει να επανανακαλύψουμε τη λεγάμενη φανταστική λογοτε-

Η

κριτική

χνία για να επανεύρουμε την αλήθεια του λογοτεχνι­ κού. Ο Μ ά κ η ς Π α νώ ριος, α φ ο σ ιω μ έν ο ς λ ά τ ρ η ς το υ φανταστικού αλλά και συγγραφέας ο ίδιος φανταστι­ κής λογοτεχνίας, με τερά σ τια υπομονή και επιμονή έχει επιδοθεί, τ α τελ ευτα ία χρόνια, στη δημιουργία μιας βιβλιοθήκης ελληνικής φ ανταστικής λ ο γ ο τε­ χνίας, ψάχνοντας, ανιχνεύοντας, διαβάζοντας, επιλέ­ γοντα ς από το ν τεράστιο όγκο τω ν ελληνικών γραμ­ μάτων μας των δύο τελευταίω ν αιώνων, τα έργα εκεί­ να που αποτελούν εκδοχές του φανταστικού αλλά και

m)

σωπα τ η ς επ οχ ής, τα σ τοιχεία α υτά ήσαν λογ ικ ά που συγχρόνως διακρίνονται για τη λογοτεχνική τους ε ν τα γ μ έν α σ τον τρ ό π ο βίω σης το υ π ρα γματικού. αξία. Ο τέτα ρτο ς αυτός τόμος έρχεται να συμπληρώ­ Στον ίδιο, για παράδειγμα, βαθμό που για έναν χρι­ σει τους προηγούμενους τρεις με 33 ακόμη διηγήμα­ στιανό η Παναγία εμφ ανίζεται αυτοπροσώ πως ως τα, 33 διαφορετικών συγγραφέων, από τον 19ο αιώνα Υπ έρμα χος μιας π όλης κ.λπ. Ο χρισ τιανός δ εν θα μέχρι το υ ς π λέον σ ύγχρονους. Το έρ γ ο α υτό δίνει δεχ θεί π οτέ ω ς φ ανταστι­ τα υ τό χ ρ ο ν α τη ν ευ καιρία ♦ κό, μ ε τη ν έν ν ο ια π ου το να θυμ η θ ο ύ μ ε όλοι μας Σε έναν και μόνο τόμο, τον τέταρτο, εννοούμε εδώ, τη ν εμφάνι­ ξανά αυτό που διαφοροποι­ ση τη ς Παναγίας ή τα θαύ­ εί, τελ ικ ά , τη φ α ντα σ τική λογοτεχνία από τη ν υπόλοι­ που συνέθεσε ο Μάκης Πανώριος με μ α τα το υ Χ ρ ισ το ύ , δ ιό τι α υ τά α π ο τελ ο ύ ν γ ια τ η ν πη λογοτεχνική παραγωγή, ελληνικά φανταστικά διηγήματα, π ίσ τη το υ σ το ιχ εία το υ μια και δ ε ν είν α ι α π λά η πραγματικού. α ντιπ α ράθεσ η φ α ν τα σ τι­ υπάρχει όλη αυτή η ποικιλία όχι Με όλα τα παραπάνω θέλω κού και ρεαλιστικού η δια­ πω πως αυτό, που σήμε­ φ ο ρ ά το υ ς , α λλά δ ο μ ικά μόνον ονομάτων λογοτεχνών μας, να ρα ορίζουμε και δεχόμαστε στοιχεία που άπτονται τη ς κατασκευής τους. αλλά και των διαφορετικών ειδών ω ς φ α ν τα σ τικ ό και κ α τ ’ επέκταση ως λογοτεχνικό Είναι αλήθεια πως η φαντα­ είδος, υπακούει σε δικούς στική λο γο τεχνία ω ς ιδιαί­ του φανταστικού το υ ιδ ια ίτερ ο υ ς κα ν ό ν ες τ ε ρ ο λ ο γ ο τε χ ν ικ ό ε ίδ ο ς ♦ και τρόπ ους δόμησης που π η γ ά ζει, σ το υ ς σ ύ γ χ ρ ο ­ καλύπτουν ένα ευρύ φάμα αλλά όχι χωρίς συγκεκρι­ νους τουλάχιστον χρόνους, από τον γερμανικό ρομα­ μένα όρια. Το αντίθετο θα ήταν λάθος. ντισμό. Ωστόσο, τόσο τα αγγλικά γοτθικά μυθιστορή­ Γι’ αυτό και θα υπενθυμίσω εδώ κάποια βασικά χαρα­ ματα, τα έργα το υ Ιουλίου Βερν ή και οι σ ύγχρονες μορφ ές επιστημονικής φαντασίας, διαθέτουν κοινά κτηριστικά το υ φ ανταστικού λογοτεχ νικού είδους που σ την ουσία διευ κο λ ύ ν ο υ ν τη ν ανάγνω ση και σ τοιχεία, ιδ ια ίτερ ο υ ς κα ν ό ν ες π λο κή ς και α ρ χ ές δόμησης που μας επιτρέπουν σήμερα να τα συνεξε­ κατανόηση τω ν έργων φανταστικής λογοτεχνίας.

1. Το φανταστικό δεν αντιπαρατίθεται στο ρεαλιστικό τάζουμε κάτω από μια ενιαία θεωρητική οπτική. Με τα ο ύ τε το ακυρώ νει. Α ντίθετα , έχ ει ανάγκη από έναν ίδια ό μω ς ε ρ γ α λε ία μπ ο ρο ύ μ ε να α να καλύψ ουμε μυθιστορηματικό κόσμο που παραπέμπει στον πραγ­ στοιχεία φανταστικού και σε παλαιότερες λογοτεχνι­ ματικό, στο καθημερινό και οικείο. Αυτός ακριβώς ο κές μορφές και, όπως έχουν ήδη υποστηρίξει πολλοί, κόσμος, η λογική και ασφάλειά του, θα υποστεί μιαν α π αρχές φ α ντα σ τική ς λ ο γ ο τεχ ν ία ς μπ ο ρο ύ μ ε να συναντήσουμε στον Όμηρο. Εδώ, ωστόσο, θα ήθελα ανατροπή, μια διάρρηξη στην ορθολογική του σύνθε­ να είμαι περισσότερο επιφυλακτικός και να κάνω ένα ση από τη ν ξαφ νική εισβολή το υ εξω πραγματικού, βασικό διαχωρισμό: η φ ανταστική λογοτεχνία, στη του υπερφυσικού στοιχείου, δημιουργώντας έτσι μια σύγκρουση μεταξύ ορθολογικού και ανορθολογικού. ρομαντική εκδοχή της, μπορεί να στηρίχτηκε σε θρύ­ λ ους και λα ϊκές π αραδόσεις, το ύ το όμω ς δ εν μας Τ ελείω ς ενδεικτικ ά α να φ έρω εδώ το διήγημα το υ Γιώργου Θεοτοκά «Ουέστμινστερ», τ ο οποίο διαδρα­ επιτρέπει να τη ν ταυτίζουμε με το ν καλούμενο σήμε­ ρα «μαγικό ρεαλισμό», όρο που δηλώνει τη συνύπαρ­ ματίζεται μια καθόλα συνηθισμένη μέρα στο υπόγειο ξη σε ένα και το αυτό σώμα λογοτεχνικού κειμένου το υ Λονδίνου: το τρ ένο δεν θα κάνει πλέον στάσεις, δύο ανατιθέμενων συστημάτων αξιών: του ορθολογι­ αλλά θα τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα, ο συνεπιβάπις σμού και τη ς μυθικής διάστασης τη ς πραγματικότη­ θα μετα μμορφ ω θεί, ο ήρω ας, μ ετά τη ν πρώ τη του τας. Κατ’ επέκταση, δεν θα πρέπει να θεωρείται κομ­ έκπληξη, θα αρχίσει να αποδέχεται το εξω πραγματι­ μ ά τι το υ φ α ν τα σ τικ ο ύ το π α ρ ά δ ο ξο σ υμβάν που κό. Το διήγημα κλείνει χωρίς καμιά λογική εξήγηση ωστόσο εντάσσεται ω ς λογικό στις ν ο η τικές κατα­ για τα όσα συμβαίνουν, καλώντας τον αναγνώστη του σκευές ή στη φαντασιακή θέσμιση τη ς κοινωνίας, τη ς να αποδεχτεί όπως και ο ήρω ας/αφ ηγητής το ανοροποίας ο κόσμος περιγράφ ετα ι μέσα στο κείμενο. θ ολογικό. Φυσικά, τ ο διήγημα ευ θ ύ ς ε ξα ρ χ ή ς μάς Έτσι, αν για μας σήμερα η παρουσία θεών δίπλα στις έχει προετοιμάσει και για μιαν άλλη εξήγηση, όταν ο μάχες τω ν ανθρώπων, η ύπαρξη μαγισσών ή Κυκλώ­ α φηγητής από τις πρώ τες γρα μμές μάς δηλώνει μια πων συνιστούν στοιχεία του φανταστικού, για τα πρό­ κακοδιαθεσία και κατάσταση υπνηλίας στην οποία

ΘΘ-

κριτική

ν εκρός δεν είναι νεκ ρ ό ς και εκδικείται μ ε α υτό το ν περιέρχεται. Ορθολογική και ανορθολογική εξήγηση τρόπο ή το φάντασμά του δεν έχει βρει ησυχία; επομένω ς συνυπάρχουν και υποβάλλονται από το ν 2. Μια δεύτερη αρχή είναι ότι το φανταστικό κυριολε­ ίδιο το χώρο το υ διηγήματος, πράγμα που επιτρέπει κτεί. Ο φανταστικός λόγος δεν είναι ποιητικός λόγος, το ν συνεχιζόμενο δισταγμό του αναγνώστη ως προς τα όσα λέγονται δεν λέγονται ποιητική αδεία ή μετα­ τη ν αποδοχή ή μη το υ υπερφυσικού. Βρισκόμαστε φορικά. Έτσι, μια ποιητική εδώ σ το χ ώ ρο το υ καλού­ ♦ ή α λλ η γ ο ρ ικ ή ανάγνω ση μενου «αμιγούς φανταστι­ Αυτό που σήμερα ορίζουμε ή του κειμένου αίρει την ιδιό­ κού». Στον ίδιο χώρο ακρι­ τη τά το υ ω ς φανταστικού. βώς κινείται και το διήγημα δεχόμαστε ως φανταστικό και κατ’ Το φανταστικό απαιτεί μιαν το υ Κώστα Μ ο υρσ ελά αντίδραση στα συμβάντα. «Καλά είνα ι να σ υνη θίζει επέκταση ως λογοτεχνικό είδος Έ τσ ι, τ ο δ ιή γ η μ α το υ κανείς τα φαντάσματα». Το Παναγιώτη Σούτσου «Το φάντασμα το υ δ ο λοφ ονη­ υπακούει σε δικούς του ιδιαίτερους Φ άντασμ α το υ Ελληνικού μένου εραστή υπάρχει για αγώνος» αποβλέπει, όπως τ ο ζ ε ύ γ ο ς τω ν σ υ ζύ γω ν κανόνες ή τρόπους δόμησης, που δ ιευ κ ρ ιν ίζ ει και σ την πραγματικά καθορίζοντας τη ν υπόλοιπη ζωή του. Αν, καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα αλλά όχι Εισ αγω γή το υ ο Μ ά κης Πανώριος, σε καθαρά κοιλοιπόν, γ ί αυτούς αποτελεί νωνικοπολιτικούς λόγους. μια πραγματικότητα εξίσου χωρίς συγκεκριμένα όρια Ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς επ ικρίνει ισ χυρή μ ε τ η ν υπ όλοιπ η ♦ το υ ς π ο λ ιτικ ο ύ ς α ντιπ ά ­ π ρα γματικότητα που βιώλους του Γεωργίου Καραϊσκάκη και τω ν συμπολεμι­ νουν, τ ό τε το εξω π ραγματικό εντάσσεται και συνυ­ στώ ν το υ , το υ ς οπ οίους ά φησ αν ά τα φ ους, και τα πάρχει μ ε το καθημερινό, υποχρεώνοντας το ν ανα­ οστά τους, αποκτώντας φωνή, ζητούν τη ν τιμή που γ νώ σ τη να δ ισ τά ζ ει μ ε τα ξύ τ ω ν δ ύ ο ε κ δ ο χώ ν : ο

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Φ Ι Λ Ο Σ Ο Φ Ι Α

SCRIPTA ·

Β Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

RAY MONK

ΛΟΥΝΤΒΙΧ ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ Το χρέος της μεγαλοφυΐας Μτφρ. Γ. Ν. Κονδύλης Επιμέλεια: Κ. Μ. Κωβαίος Τίποτε δεν μπορεί να υποκσταστήσει την καλά τεκμηριωμένη αλή­ θεια. Η βιογραφία του Ray Monk μας βοηθάει όχι μόνο να κατανοή­ σουμε τις φιλοσοφικές και ανθρώπινες διαστάσεις του Wittgenstein, αλλά και να συνειδητοποιήσουμε το γεγονός ότι, τελικά, η πραγματι­ κά μεγάλη φιλοσοφία έχει πάντοτε εξομολογητικό χαρακτήρα.

ARTHUR C. DANTO, Times Literary Supplement Μια εξαιρετικά καλή βιογραφία, που διαπλέκει με ευφυή τρόπο «ζωή» και «σκέψη», κρατώντας αξιοπρεπή απόσταση από το αντικείμενό της.

MARY WARNOCK

κριτική

Σύγχρονη ελληνική πεζογραφία Αλέξανδρος Ίσαρης ΑΝΑΜΕΣΑ ΤΟΥΣ Η ΜΟΥΣΙΚΗ

(Διηγήματα) ΑΝΑΜΕΣΑ ΤΟΥΣ Η ΜΟΥΣΙΚΗ

Το πιο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό στο βιβλίο του Αλέξανδρου Ίσαρη είναι ο τρόπος που χρησιμοποιεί την τέχνη ως στοιχείο πλοκής των κειμένων του. Στα τέσσερα πεζογραφήματα θα βρούμε παραπομπές σε κλασικούς δημιουργούς και περιστατικά από τη ζωή που έχουν μείνει στην ιστορία· επίκληση σε φράσεις ή εικόνες-κλειδιά από ένα σημαντικό μυθιστόρημα ή έναν σπουδαίο πίνακα· σχόλια για τη δική τους ζωγραφικήαναφορά σε μουσικές συνθέσεις και ως υπότιτλο σε κάθε πεζογράφημα τους χαρακτηρισμούς largo, aft'etuoso e giocoso, adagio, appasionato - «ανάμεσά τους η μουσική». Έτσι ο αφηγητής μετατρέπει την τέχνη σε αδιαφιλονίκητο τμήμα της καθημερινής του πραγματικότητας -είναι ο τρόπος άμυνας που διαθέέει, εφ’ όσον η πραγματικότητα της τέχνης είναι ιδανικήμε τον τρόπο της τον περιβάλλει και τον προστατεύει, του παραστέκεται και τον παρηγορεί. ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΚΟΤΖΙΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ * ΝΕΦΕΛΗ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6, ΑΘΗΝΑ 10 680, Τηλ. 36.07.744 e-mail: nefeli-p@otenet.gr.

τους πρέπει. Το διήγημα με αυτή την έννοια εντάσσε­ ται στην αλληγορία αφού προσβλέπει σε έναν εμφα­ νή στόχο. Ωστόσο, αν προσέξουμε τη ν τεχνική του, βλέπουμε πως ο αφηγητής, ενώ στην αρχή διευκρινί­ ζε ι πω ς «είδε κατά φ α ν τα σ ία ν ε μ π ρ ό ς του» τ ο υ ς νεκρούς πολεμιστές ή τονίζει πως «εφάνη μοι, τό τε ό τι κεφαλαί τιν ες εσαλεύθησαν», στη συνέχεια, και μετά τη λήξη του επεισοδίου, έχοντας αποδεχθεί πως «η κεφ αλή μου, ή τις έμπλεω ς ούσα μαχών, έτεκεν, ίσως, τα το ια ύ τα είδω λα και φ αντάσ μα τα π ολεμι­ στών», συνομιλεί, έχοντας συνέλθει από το όραμα με έν α ν έο φ ά ν τα σ μ α , ε κ ε ίν ο το υ Ιω ά ννη Ν ο τα ρ ά . Υπάρχει εδώ, επομένως, ένα παιχνίδι μεταξύ πραγμα­ τικού και εξω πραγματικού, οράματος και αληθοφά­ νειας που κάνει το διήγημα, παρά την αλληγορική του σκοπιμότητα, να εντάσσεται στο φαντασπκό.

3. Το φανταστικό διέπεται από τη ν αρχή του π αντετερμινισμού. Τούτο σημαίνει πως υπάρχει μια γενικευμένη αιτιότητα που καθορίζει τα πάντα, ακόμη κι αυτά που συνηθίζουμε να α ποδίδουμε στο τυχαίο, στο συμπτωματικό. Αν αρνηθούμε τη ν ύπαρξη τω ν συμπτώσεων και αποδώσουμε καθετί το παράδοξο σε μια αρχή που υπερβαίνει τα όρια τη ς αντίληψής μας, τ ό τε ανοιγόμαστε, μέσα στην καθημερινή μας ζωή, στην αποδοχή του υπερφυσικού ως εξήγησ ης αυτού που θα παρέμενε ανερμήνευτο. Τούτο βέβαια σημαίνει κατάλυση τω ν παντός είδους ορίων, όπως γ ια π α ρ ά δ ειγ μ α ύ λ η ς και π ν εύ μ α το ς , λ έ ξ η ς και π ρά γματος κ.λπ. Η σβούρα σ το ομώ νυμο διήγημα τ η ς Ν ίκ η ς- Ρ εβ έκ κ α ς Π α π α γεω ργίου, για π αρά­ δειγμα, όσο δεν π εριστρέφ εται, κάνει γύρω τη ς το χώ ρο να σκοτεινιάζει. Σύμπτωση ή τ ο α ντικείμενο διαθέτει μια τέτοια δύναμη; Ακόμη πιο εσωστρεφές, το με την ιδιάζουσα γραφή του Ε.Χ. Γονατά διήγημα Το δάσος. Η απορία, ο δισταγμός για το τι συμβαίνει διέπει τόσο το ν πρωτοπρόσωπο α φηγητή και ήρωα όσο και τα άλλα πρόσωπα και, φυσικά, και το ν ανα­ γνώστη.

4. Το α μ ιγ ές φ αντασ τικό ισχύει όσο δ ια τηρείτα ι ο δισταγμός του ήρωα ή του αναγνώστη ή και τω ν δύο. Αν δ ιατηρηθεί μ έχρι το τέλ ο ς του διηγήματος, τ ό τε και ολόκληρο το διήγημα κινείται στο χώρο του αμι­ γούς φανταστικού. Αλλιώς, αν βρίσκει μιαν εξήγηση, τό τε ανήκει στο χώρο του παράξενου. Στο είδος αυτό συναντάμε συχνά διηγήματα που, ενώ μοιάζουν εκ πρώτης όψεως να καλλιεργούν το παράδοξο, εντέλει α π οδεικνύετα ι ότι τα π άντα οφ είλοντα ι σε κάποια π α θολογική α ιτία το υ ήρω α (λήψ η ναρ κω τικώ ν, τρ έλ α κ.λπ.). Στη διασπασμένη προσωπικότητα του ήρωα, για παράδειγμα, οφείλεται το, και με αλληγορι-

κές τά σ εις, διήγημα το υ Τάσου Γουδέλη Λμώς, το οποίο αρχικά δημιουργεί τη ν αίσθηση το υ παράδο­ ξο υ σ το οποίο σ υ μ μ ετέχ ει και ο π ρω τοπρόσω πος αφηγητής. Ό ταν το υπερφυσικό δ εν εξη γ είτα ι με τα δ εδομένα τη ς μέχρι το ύ δ ε λογικής και γνώσεων μας, τό τε βρι­ σκόμαστε στο χώρο του θαυμαστού. Ολόκληρη η επι­ σ τημονική φ α ντα σ ία α νή κ ει σ το τ ε λ ε υ τα ίο α υ τό είδος. Και είναι αρκετοί οι συγγραφείς του παρόντος τόμου που τοποθετώντας το ν κόσμο του διηγήματος το υ ς σε έναν μ ελ λ ο ν τικό χ ρόνο, π εριγρά φ ο υ ν ω ς δεδομένο το ανοίκειο. Αυτό, για παράδειγμα, συμβαί­ νει στα διηγήματα τω ν Μένη Κουμανταρέα «Ο Θείος Κ ρίτω ν από τ ο υ ς πά γο υ ς» , Ε υ γ έν ιο υ Α ρ ανίτσ η «Υποτροφία ονείρων», Χρήστου Χωμενίδη «Ο λύκος κι αν εγέρασε», Θανάση Βέμπου «Ελευθερία επιλο­ γής» κ.ά. Αν παραβλάψουμε, άλλωστε, το ν αλληγορικό χαρακτήρα του, στην ίδια κατηγορία εντάσσεται και το διήγημα του Πέτρου Τατσόπουλου «Η δεύτερη ζωή του Επισκόπου». Κάνοντας αυτή τη σύντομη αναφορά στα χαρακτηρι­ στικά που προσδιορίζουν το είδος τη ς φανταστικής λογοτεχνίας, θέλησα να δείξω συγχρόνως το εύρος το υ ελ λ η ν ικ ο ύ φ α ν τα σ τικ ο ύ δ ιη γ ή μ α το ς . Α κόμη π ερισ σ ό τερο , να α να φ α νεί πως σε έναν και μόνο τόμο, τον τέτα ρ το αυτό τό μ ο που συνέθεσε ο Μάκης Πανώριος με ελληνικά φανταστικά διηγήματα, υπάρ­ χει όλη αυτή η ποικιλία όχι μόνον ονομάτων λ ο γ ο τε­ χνώ ν μα ς, α λλά και τω ν δ ια φ ο ρ ετικ ώ ν ειδ ώ ν το υ φανταστικού, ποικιλία πολύτιμη όχι μόνο για το ν ανα­ γνώστη αλλά και για το ν μ ελετητή του φανταστικού. Αν δ ε σ’ αυτόν το ν τέτα ρ το τό μ ο συνυπολογίσουμε και το υ ς τρ εις ήδη υπάρχοντες με τη ν επιμέλεια και πάλι του Μάκη Πανώριου, διαπιστώνουμε ότι διαθέ­ το υ μ ε π λέον ένα τερά σ τιο , π λουσιότατο υλικό για μελέτη που ίσως μας δώσει τη ν ευκαιρία να εντοπί­ σουμε και περαιτέρω τεχνικές και δομήσεις από όσες η ξένη, μέχρι στιγμής, βιβλιογραφία έχει θεω ρητικά καταγράψει. Εύχομαι πολύ γρήγορα οι τόμοι αυτοί να α π ο τελό σ ο υ ν π ο λ ύ τιμ ο υ λικό γ ια ε ρ ε υ ν η τ έ ς και αφορμή επίσημης πλέον εισαγωγής ενός μαθήματος ελληνικής φανταστικής λογοτεχνίας στα φιλολογικά τμήμα τα τω ν Πανεπιστημίων μας, ώστε να καλυφθεί ένας χώρος που μέχρι στιγμής παραμένει α νεξερεύ­ νητος. Να συμπ ληρώ σω , τέ λ ο ς , πως ο τ ό μ ο ς κ λ είν ει μ ε εργοβιογραφικά τω ν ανθολογούμενων συγγραφέων και, έρχεται το επιλεγμένο διήγημα για τα ήδη εκδο­ μένα, το έργο από το οποίο προέρχεται το επιλεγμέ­ νο διήγημα. □ κριτική

Σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία Πρόδρομος X. Μάρκογλου ΣΠ Α ΡΑΓΜ Α ΤΑ (Μυθιστόρημα)

Ο αφηγητής Παύλος Μαρτάκος, απ’ απόσταση ήδη είκοσι χρόνων, καθώς πληροφορείται από την τηλεόραση, το θάνατο του παιδικού του φίλου Νικηφόρου, επιστρέφει στον τόπο, Α κ τ ή Ν ε α π ό λ ε ω ς , και στο χρόνο μιας εποχής, τ έ λ η τ ο υ ’5 0 α ρ χ έ ς τ ο υ ’6 0 για να ξεδιαλύνει πρόσωπα και πράγματα: Πρόσωπα, «Σπαράγματα» μιας παγωμένης εποχής, που βιώνουν την υπαρξιακή τους αγωνία και την κοινωνική τους δράση, μέσα σε δίχτυ, που άλλοι σχίζουν κι άλλοι μπαλώνουν, ανεπίγνωστα τραβώντας για μια Χ α μ έ ν η Ά ν ο ιξ η .

--------------------- * * # ----------------------

ΕΚΔΟ ΣΕΙΣ

ΝΕΦΕΛΗ

ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6, ΑΘΗΝΑ 10 680, Τηλ. 36.07.744 e-mail: nefeli-p@otenet.gr.

-G ®

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ

Ί& Ι

ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΥ 7, 106 78 ΑΘΗΝΑ, τηλ. 33 04 196 - 38 30 604, fax: 38 19 439

Δημοσθένη Παπαμάρκου Η ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΥΡΙΤΙΟΥ Μυθιστόρημα

Ό Ά ν τώ ν η ς είναι ένας νεαρός μαθητής. Ή ζω ή του, σύμφωνα μέ τά πρότυπα τής πόλης, είναι φ υ σιολογι­ κή· συνηθισμένη. Α ύτή ό μω ς ή κατάσταση πού ζεΤ κάθε μέρα δέν τόν Ικανοποιεί. 'Ό λ α φαντάζουν στά μάτια του βαρετά καί φθαρμένα. ’Α ρ χίζει λοιπόν μιά αναζήτηση γ ιά κά τι νέο, διαφορετικό, κά τι πού θά τοΰ δώ σει νόημα ζω ής... Μ ιά άλ ληγο ρ ία γ ιά τήν κρίση αξιών στό σ ύγχρ ο­ νο κόσμο καί γ ιά τόν ρόλο ποϋ πα ίζει σ’ αύτή ή τεχν ο λο γία .

Κ. Β. Καραστάθη Ο ΑΡΡΑΒΩΝΑΣ ΤΗΣ ΙΣΜΗΝΗΣ Ιστορικό Μυθιστόρημα

0 ΑΡΡΑΒΩΝΑΣ Τ Η Σ ΙΣ Μ Η Ν Η Σ

Ό Κωνσταντίνος Πολίτης, παρατώντας επιτυχημένες σπουδές στήν Ευρώπη καί κάθε άλλο του σχέδιο γιά τό μέλλον, βρέθηκε νά πολεμάει μαζί μέ τούς κλεφταρματολούς τής ’Ανατολικής Στερεδς Ελλάδας στήν έπανάσταση τοΰ 1684, τή μεγαλύτερη πρίν από τό 1821, υπό τόν άρχηγό της επίσκοπο Θηβών 'Ιερό­ θεο. Στά ’ίδια εκείνα επαναστατικά χρόνια ανθοβολεί στό βοιωτικό κεφαλοχώρι ή έκπαγλη ομορφιά τής ’Ισμήνης Μυρεψοΰ. Οί δυό νέοι γνωρίζονται τήν άνοιξη τοΰ 1695, συνδέονται καί μαζί όνειροπολοΰν γιά τό μέλλον, αλλά τά γεγονότα τοΰ καιροΰ τούς συμπαρασύρουν στίς δίνες τους καί τούς όδηγοΰν σέ μεγάλες προ­ σωπικές περιπέτειες καί τραγικά αδιέξοδα... Μέσα άπό τήν ένδιαφέρουσα 'ιστορία των δυό νέων, ο σ. μέ φαντασία, Ιστορική γνώση καί σεβασμό στήν ιστορική αλήθεια, ξαναζωντανεύει σημαντικές - αλλά άγνωστες στό πλατύ κοινό στιγμές εκείνου τοΰ μεγάλου άγώνα, προβάλλει τό αγωνιστικό έργο σημαντικών προσώπων, πού σήμερα αγνοούνται συστημα­ τικά, δίνει εικόνες άπό τή φριχτή Τουρκοκρατία καί τή μισητή Βενετοκρατία (στό Μόριά), καί σύγχρονα προσφέρει στόν αναγνώστη αφορμές γιά σχετική περίσκεψη, προβληματισμό, συνειρμικούς συσχετισμούς καί αναλύσεις πάνω στά όσα καί σήμερα τεκταίνονται ή κυοφορούνται σέ τούτο τό πολυτάραχο καί πολύπαθο άκρωτήρι, πού ο'ι προαιώνιοι έχθροί του στιγμή δέν έπαψαν νά τό επιβουλεύονται.

gsrara οοΒΞβ^ΡΑΦΠΑ ΦΕΡΙΝΤΕ ΤΣΙΤΣΕΚΟΓΛΟΥ

Η ά λ λη μεριά του νερού Μτφρ: Στέλιος Ρ. ΡοΊΒης Α9ήνα, Καοτανιώτης, 1997. Σιλ. 124

Μυθιστορηματικός λ ό γ ο ς προσόγγισης και αγάπης

Φ εριντέ Τσιτσέκογλου ανήκει στις κορυφ αίες σ ύ γ χ ρ ο ν ες Τ ο ύ ρκισ σ ες π εζο γρ ά φ ο υ ς . Διώ ­ χ τ η κ ε κ α τά τ η ν π ε ρ ίο δ ο τ η ς σ τρ α τιω τικ ή ς δικτα τορίας, φ υλακίστηκε για τέσ σ ερ α χρόνια και ότα ν α ποφυλακίστηκε, το 1984, άρχισε τη λ ο γ ο τε­ χνική τη ς σ τα διοδρ ομία μ ε το μυθισ τόρημα «Μην το υ ς α φ ή ν ε τ ε να π υ ρ ο β ο λ ή σ ο υ ν τ ο χ α ρ τα ετό » , που γυρ ίσ τη κ ε τα ινία και π ήρε βρ αβ είο σεναρίου σ την Τ ουρκία, αλλά και σ τις Κάννες. Εξάλλου, το σ εν ά ρ ιο που έ γ ρ α ψ ε γ ια τη ν τ α ιν ία « Τ α ξίδ ι τ η ς Ε λπ ίδα ς» κ έ ρ δ ισ ε τ ο 1991 Ό σ κ α ρ κ α λ ύ τ ε ρ η ς

Η

κριτική

ξέ ν η ς τα ινίας, ενώ για τ ο π ροκείμ ενο μυθισ τόρη­ μά τη ς «Η άλλη μεριά του νερού», που έχει κι αυτό γίνει ταινία, κέρδισ ε το βραβείο Ιπεκτσί. Σ το μυθιστόρημα τη ς Φ εριντέ Τσιτσέκογλου περιγ ρ ά φ ετα ι με νοσταλγική διάθεση η ζωή εν ό ς ζευ ­ γα ρ ιο ύ , σ υνεχώ ς διω κόμενου γ ια τις π ρ ο ο δ ευ τι­ κ έ ς το υ ιδ έες (ο σ ύζυγο ς σ έρ ν ετα ι διαρκώ ς στις φ υ λ α κ έ ς α π ’ τ ο α ν τ ιδ ρ α σ τικ ό το ύ ρ κ ικ ο κ α θ ε ­ σ τώ ς ), α λ λ ά κ α ι σ υ ν εχ ώ ς π ιε ζ ό μ ε ν ο υ α π ’ τ ι ς φ ο βίες και τις φαντασιώσεις που γεννά η ασταμά­ τ η τ η κ α τα δ ίω ξη . Κ α τα φ ε ύ γ ο υ ν κ ά π ο τε σ ε μια

Σύγχρονη ελληνική πεζογραφία Παναγιώτης Κουσαθανάς Η ΚΟΥΝΙΣΤΗ ΠΟΛΥΘΡΟΝΑ (Διηγήματα)

φ τω χική πανσιόν σ την π εριοχή το υ Αϊβαλί για να π ερά σ ουν με ησυχία λ ίγ ε ς μ έρ ες διακοπώ ν μ ετά τη ν τε λ ε υ τα ία α π οφ υλά κισ η το υ συζύγο υ, α λλά κ α ι ε κ ε ί δ ια β ιο ύ ν μ ε τ ο ν τ ρ ό μ ο τω ν δ ιώ ξε ω ν . Κάποιοι τουρκοκρητικοί, που είναι εκ εί εγ κ α τεσ τη­ μ έν ο ι, το υ ς δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ ν π α ρ ά λ λ η λ ες ψ υ χ ικ ές π ιέσεις, ότα ν διηγούνται τα δικά το υ ς βάσανα και τ ι ς κ α τ α δ ιώ ξ ε ις α π ’ τ ι ς ε λ λ η ν ικ έ ς α ρ χ έ ς σ τη ν

♦ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΤΣΑΘΑΝΑΣ

Η Τούρκισσα πεζογράφος καταθέτει την αντικειμενική, αλλά και ανθρωπιστική της άποψη, για τις σχέσεις των δύο λαών και τα πάθη τους

Ο Παναγιώτης Κουσαθανάς, μας δίνει σ’ αυτό το βιβλίο δεκαοχτώ διηγήματα που έγραψε το καλοκαίρι του 1989, «εκλαμβάνοντας τα στην αρχή ως δοκιμές και παίγνια». Ο ίδιος τα λέει ιστορίες: «Αν σας εμίλησα με ιστορίες, είναι γιατί δεν αντέχετε να μπερδεύουν τη βαλίτσα, την ομπρέλλα, για να λησμονούν τον πόνο που γεννάνε τα έργα τους και τον άλλο, εκείνον που έρχεται δίχως να τον γυρέψουν...» Αυτό το βιβλίο αξίζει να προσεχθεί.

ΕΚ ΔΟ ΣΕΙΣ

ΝΕΦΕΛΗ

ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6, ΑΘΗΝΑ 10 680, Τηλ. 36.07.744 e-mail: nefeli-p@otenet.gr.

Κρήτη, πριν απ’ τη ν α ντα λ λ α γ ή τω ν πληθυσμώ ν. Π α ρ ε μ β ά λ λ ο ν τα ι ό μ ω ς κα ι α ν α μ ν ή σ εις α π ’ τ α χ α ρ ο ύ μ ε ν α ν ε α ν ικ ά χ ρ ό ν ια τ ο υ ς σ τη ν Κ ω ν ­ σ ταντινούπολη, σ την τού ρ κ ικη Ιστανμπούλ, όπου ζο ύ σ α ν α δ ε λ φ ικ ά μ ε τ ο υ ς « ρω μιούς» γ ε ίτ ο ν έ ς το υ ς , ενώ π εριγρά φ οντα ι και οι το ύ ρ κ ικ ες α γρ ιό­ τη τε ς εναντίον τω ν Ελλήνων που κατοικούσαν στα μικρασιατικά παράλια, το 1922, αλλά και κατά τω ν Ε λλ ή ν ω ν τ η ς Π ό λ η ς , σ το ν μ ε γ ά λ ο δ ιω γ μ ό το υ Σ ε π τ ε μ β ρ ίο υ 1955. Η α φ ή γ η σ η , π ου επ ίσ η ς π α ρεμβά λλετα ι, για τ ο ν Έ λληνα δικη γ ό ρ ο με τη ν ε ξ α ιρ ε τ ικ ή εμφ ά ν ισ η, α υ τό ν που κ α τέ φ υ γ ε ε κ ε ί από τη ν Ελλάδα κατά τη διάρκεια τη ς δικτα τορίας τω ν σ υ ν τα γ μ α τα ρ χ ώ ν και ζο ύ σ ε δ ια ρ κ ώ ς μ ε τη ν οσταλγία τ η ς επιστροφ ής, π ροσ θέτει στη διηγηματική α ρτιότητα το υ βιβλίου και σ υνδέετα ι αρμο­ ν ικ ά μ ε τ η ν α φ η γ η μ α τικ ή τ ο υ π ρ ό θ εσ η . Ό π ω ς α κριβώ ς συμβαίνει και με τ ις δ ιηγήσ εις που αναφ έρ ο ν τα ι σ τον τ ο υ ρ κ ο κ ρ η τικ ό Αράπ Μ ο υσ ταφ ά και σ τον α φ α ν έρ ω το έρ ω τά τ ο υ γ ια τη ν ιδιοκτήτρ ια τη ς πανσιόν Σιντικά χανούμ. Υ π ά ρχουν α ν α φ ο ρ ές γ ια τη δ εμ έν η π α λα ιό τερ α το ύ ρ κ ικ η ο ικ ο γ έ ν ε ια , π ου τώ ρ α π λ έο ν δ ε ίχ ν ε ι α ρ κετά σημεία προσ α ρμογής στα δυτικά ήθη και σ τις δ υ τικ ές συνήθειες, αν και σε πολλά ευα ίσθη­ τ α ά το μ α δ ια τ η ρ ε ίτ α ι μ ια σ π ίθα α να π ό λ η σ η ς παλαιών συνηθειών (ό,τι ακριβώ ς συμβαίνει σήμε­ ρα και σ τη ν Ε λ λ ά δ α ). Τ ο ν ίζετα ι, ω σ τόσ ο, και η κατα ληκτική αδράνεια τω ν σχέσεων αγάπης, παρ’ όλη τη ν ανθρώπινη α να γκαιότητά το υ ς . Έ τσι ε ξη ­

γούνται, και με επάρκεια, οι α ρχικές σχέσεις α φ ο ­ σίωσης το υ α ντρόγυνου, το υ Ερτάν και τη ς Νιχάλ, που κάποτε αδρανούν και παρέχουν εν δ ε ίξε ις για κάποιο κρύφιο υπόστρωμα εσω στρέφ ειας, κούρα­ σης και ανίας. Ιδίως μ ετά τη ν τελ ευ τα ία φυλάκιση το υ Ερτάν και τις επ ό μ εν ες μ εγ ά λες τα λαιπ ω ρίες τ η ς Ν ιχά λ που α π ό μ ειν ε μ όνη και α β ο ή θ η τη και μάλιστα μ ε ένα νήπιο στην αγκαλιά, χωρίς, ω στό­ σο, ν α σ β ή σ ε ι ε ν τ ε λ ώ ς η α γά π η τ ο υ ς κ α ι τ α συγκλονιστικά θ υμήμα τά τη ς. Η ψ υ χ ικ ή κ α ι σ υ ν ε ιδ η σ ια κ ή α λ λ ο τ ρ ίω σ η τω ν α νθρώ π ω ν κάτω από α υ τα ρ χ ικ ά κ α θ εσ τώ τα , οι π ρόσ φ α τες π εριπ έτειες και τω ν δύο λαών, η π ρο­ σ φ υγιά , ο β ία ιο ς εκ π α τρ ισ μ ό ς και οι π ο λ ε μ ικ έ ς α γ ρ ιό τ η τ ε ς και σ τις δ ύ ο π λ ε υ ρ έ ς το υ Α ιγ α ίο υ , α λλά και τ α α π ο τελ έσ μ α τά το υ ς , εικο ν ίζο ν τα ι με π α ρα σ τα τικό τη τα . Ό πω ς και η ακα τάπ αυσ τη νοσ τα λγική διάθ εσ η τω ν π ρο σ φ ύ γω ν ό τα ν ανα π ο­ λ ο ύ ν π ερ ισ τα τικ ά α π ’ τ ο ν τό π ο τ η ς κ α τα γ ω γ ή ς το υ ς. Και είναι πολύ χαρακτηριστική η περίπτωση μιας γ ρ ιά ς το υ ρ κ ο κ ρ η τικ ιά ς που κρ α το ύ σ ε σ τον κ ό ρ φ ο τ η ς σαν φ υ λ α κ τό , μ έ χ ρ ι τ ο θ ά ν α τό τ η ς , λίγο χώμα απ’ τη γη τ η ς Κρήτης. Μ ε α κρ ίβ εια α π ο δ ίδ ο ντα ι, επ ίσ ης, η θυ μ ο σ ο φ ία και τελ ικά η α θω ότητα τω ν ηρώων. Η σ υγγρα φέας επ ιμ έν ει π ά ντω ς και σ τις λ ε π το μ ε ρ ε ια κ έ ς π ερ ι­ γ ρ α φ έ ς συνη θ ισ μ ένω ν κα θ η μ ερ ιν ώ ν π ε ρ ισ τα τι­ κών, ενώ ε λ ά χ ισ τε ς είνα ι οι π ερ ιπ τώ σ εις που οι π ερ ιγ ρ α φ ές α υ τές φ αίνονται κάπως κο υ ρα σ τικές και π εριττές. Η μ ο ντέρνα ό μω ς γρα φή, που χρησι­ μοπ οιεί εν ίο τε η σ υ γ γ ρ α φ έ α ς, δίνει και τ ο μ έτρ ο τ η ς σ υγγρα φ ική ς τ η ς ευ σ το χία ς, καθώ ς μ ε τα φ έ ­ ρ ει μ ε π εισ τικ ό τη τα ο ν ε ιρ ικ έ ς π ρ ο ε κ τά σ ε ις τ η ς διή γ η σ η ς, ε κ φ υ γ έ ς και α να π ο λή σ εις, α κό μ η και κ ά π οιες ψ ευ δ α ισ θ ή σ εις που α σ κο ύ ν σ η μ α ντική επίδραση στις συμπ εριφ ορές τω ν ηρώ ων τη ς. Η Φ εριντέ Τσιτσέκογλου, πάντως, π ρέπ ει να θεω ­ ρηθεί και δ ικό ς μα ς άνθρωπος, σε ίσο μ έτρ ο που δικός το υ ς άνθρωπος είναι και για το υ ς ο μοεθνείς τ η ς Τ ούρκο υ ς, επ ειδή δ ια γ ρ ά φ ει μια σχέση φ ιλι­ κ ό τ η τ α ς κ α ι ε μ π ισ το σ ύ ν η ς α ν ά μ ε σ α σ το υ ς απλούς ανθρώπους και τω ν δύο λαών. Το μυθιστόρημα τ η ς Φ εριντέ αναδίνει όχι μόνο το γ υ να ικ είο τη ς άρω μα, α λλ ά και τ η λ ε π τα ίσ θ η τη α ντίληψ ή τ η ς γ ια τ η ζω ή. Μια πνοή α ισ ιο δ ο ξία ς καθα ρά δ ια κ ρ ίν ετα ι σ το βιβλίο καθώ ς α ντικ ρ ίζει τη ν ολοφ άνερη κοινότητα τω ν αισθημάτων και το υ ψ υ χ ισ μ ο ύ τω ν α π λώ ν α νθ ρ ώ π ω ν κ α ι τω ν δ ύ ο λαών, όπως και τη ν ευ γένεια και τη ν ανθρωπιστική το υ ς διάθεση. □ κριτική

Σύγχρονη ελληνική πεζογραφία

Βασίλης Μπούτος Η Σ Υ Κ Ο Φ Α Ν Τ ΙΑ ΤΟ Υ

Α ΙΜ Α Τ Ο Σ (Μυθιστόρημα)

Ο συγγραφέας ανασυνθέτει έναν ολόκληρο κόσμο -την Κέρκυρα του 1994, τις ημέρες του εκτοπισμοΰ των Εβραίων και την μεταπολεμική Κέρκυρα- και δημιουργεί μια πάλλουσα τοιχογραφία ζωής όπου οι ήρωες εγκλωβισμένοι από τις ιστορικές συγκυρίες προσπαθούν να βιώσουν στιγμές ευτυχίας μέσα από τις ανθρώπινες σχέσεις και τον έρωτα.

ΕΚ ΔΟ ΣΕΙΣ

ΝΕΦΕΛΗ

ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6, ΑΘΗΝΑ 10 680, Τηλ. 36.07.744 e-mail: nefeli-p@otenet.gr.

■G&.

Ο Κώστας Κριμηάς γράφει γιο το βιβϋίο του ίκιείνονταε τον δορβινιομό «οι όΜο δοκίμια Στην τρίτη συλλογή δοκιμίων μου (Εκ-χάνοντας τον Δαρβινι­ σμό σ τα έσχατό του όρια, Ν εφ έλη 199δ), όπως και σ τις δυο προηγούμενες συλλογές ^Δαρβινικά, Ερμής 19 36 και Θραύσματα Κατόπτρου, Θεμέλιο 1992) προσπαδώ ευδέω ς ή και υπόρρητα να παρουσιάσω μιαν επιστημονική δεώρηση του κόσμου, με αφετηρία τη νεοδαρβινική εξελικτική. Αυτή η δεώρηση παρέχει απαντήσεις σ τα ρωτήματα «από πού προ­ ερχόμαστε» και «τι είμαστε». Επιπλέον, με την παραδοχή ότι ο ανδρώπινος εγκέφαλος και οι λειτουργίες του αποτε­ λούν προϊόντα της εξελικτικής διαδικασίας, προσπαδεί να ανιχνεύσει και να ερμηνεύσει τις ιδιαιτερότητες της ανδρώπινης λογικής και κατανόησης, τις ισχυρές και τις ασδενείς της πλευρές, ως προϊόντα της δαρβινικης φυσικής επιλογής. Μ ε αυτόν τον τρόπο ανατοποδετούνται οι γνωστικοί κλάδοι και δραστηριότητες. Η φ ιλο σ ο φ ία χάνει την κεντρική της δέση, δ εν α π ο τελεί τη μητέρα και τρο φ ό , τη βάση τω ν φυσιοκρατικών επιστημών, αλλά περιπίπτει σ ε μια παρεπό­ μενη δραστηριότητα, δευτερεύουσα ω ς προς τη δεώρηση του κόσμου. Η νεοδαρβινική δεωρία προτείνει την προέλευση τω ν εξελι­ κτικώ ν αλλαγώ ν από τη δράση της φυσικής επιλογής επί μιας ποικιλίας μορφών που προκύπτουν τυχαία (μεταλλαγές). Μόνο η διαδικασία επιλογής μπορεί να δημιουργήσει από ένα τυχαίο συνονδύλευμα τάξη και πολύπλοκες δομές που σκοπούν ορισμένο στόχο. Γ α τους Αγγλους εξελικτικούς η φ υσ ική επιλογή είναι παντοδύναμη, ο δ η γεί γρήγορα σ το τελειότερο, σ το άριστο αποτέλεσμα. Αντίδοτα, η ρωσοαμερικανική σχολή, στην οποίαν ανήκω, αναγνωρίζει επίσης τη

m -

σημασία της ιστορικής συγκυρίας. Το προϊόν της εξέλιξης, κ α τ' αυτούς, δ εν μοιάζει με κατασκεύασμα προερχόμενο από σχέδιο μηχανικού, σχέδιο που προσφέρει τη βέλτισ τη λύση εκ προοιμίου. Μ άλλον με το δημιούργημα ενός ευκαι­ ριακού μάστορα, του οποίου η κατασκευή γίνεται με ό,τι υλικά είναι προσιτά εκείνη τη στιγμή, που μαστορεύει. Το πρω τογενές υλικό που παρέχεται σ τη φυσική επιλογή, και επ ί του οποίου δ α δράσει, έχει ιστορικούς περιορισμούς, προέρχεται και περιορίζεται από μια ιστορική συγκυρία, από τη μακρά ιστορική πορεία του είδους. Δ ε ν είναι, λοιπόν, απορίας άξιον ότι σύγχρονοι εξελικτικοί ενδιαφέρονται για ιστορικές διαδικασίες. Σ ε αυτό το βιβλίο εκτός από τέσ σ ερα δοκίμια, που α φ ο ­ ρούν την ιστορία της νεότερης εξελικτικής σκέψης και τω ν πρωτεργατών της, ο αναγνώστης δα συναντήσει σ το τέλος της συλλογής και άλλα τρία δοκίμια που αναφέρονται στην ιστο ρία τη ς επιστήμης και τω ν πανεπιστημιακών δεσμών στην Ελλάδα. Μ εταξύ τούτω ν είναι το δοκίμιο για το σημαντικό έργο της γαλλικής επιστημονικής α π ο σ τολής που σ υν οδ έυσ ε το εκστρατευτικό σώμα του στρατηγού Μαιζόν σ την Πελοπόν­ νησο το 1323. Το τελευταίο δοκίμιο της συλλογής είναι για τον Γάννη Σαρεγιάννη, στοχαστή, επιστήμονα και οξυδερκή κριτικό του Καβάφη, τον οποίον ιδιαίτερα εκτιμούσε ο ποιη­ τής καδώς και ο φ ίλο ς του Σαρεγιάννη Γώ ργος Σεφέρης. Ο Σαρεγιάννης είναι έν α ς διανοούμενος, το υ οποίου η μετριοφ ροσύνη δ εν ά φ η σ ε να γίνει ευρύτερα γνω στή η σημαντική παρουσία του σ τον τόπο μας.

κριτική

τί/ι\ΗΠΜπ/ϊ\

& (§ m m &

ΚΑΡΟΛΟΣ ΔΑΡΒΙΝΟΙ Ταξιδεύοντας pc το Μ πιγκλ Ειο.-ΝΙτφρ.-Σχ.: θ. Σακκέτας

ΚΟΣΤΑΣ ΚΡΙΜΠΑΣ Εκτείνοντας τον δαρβινισμό και ά λλα δοκίμια

Αθήνα, Στοχαστής, 1998. Σελ. 320

Αθήνα, Νεφέλη, 1998. Σελ. 278

Για τον θξβλικτισμό και την θξθλικτική βπιστημολογία Παναγιώτη Ταιαμούρα

α δύο έργα συνδέονται εσω τερικά και οργανικά. Το πρώτο (του C. Darwin) έθ εσ ε τις βάσεις το υ εξελικτισμού. Το δεύτερο (του Κ. Κριμπά) αναλύει τις σύγχρονες προεκτάσεις και εφ αρμογές που η ε ξε ­ λικτική αντίληψη και ο νεοδαρβινισμός (η συνθετική θεωρία), προσέλαβαν στον αιώνα μας σε τέτοιο μάλι­ στα βαθμό, ώστε να αγκαλιάζουν και άλλα γνωστικά πεδία, να βρουν γόνιμο πεδίο και έξω από εκείνο (της βιολογίας), όπου πρωτοεμφανίστηκαν. Το έργο του C. Darwin α π οτέλεσ ετην κεντρική βάση για το «Προέλευση τω ν ειδών δια τη ς φυσικής επιλο­ γ ή ς ή η δια τή ρη σ η τω ν ευ ν ο ο ύ μ εν ω ν γεν ώ ν στον αγώνα τη ς ζωής» (1859) και εξακολουθεί να αποτελεί, ενάμιση αιώ να από τη ν πρώ τη έκδοσή το υ , βασικό έργο για την εξελικτική αντίληψη. Κατά τη διάρκεια του

Τ

κριτική.

τα ξιδ ιο ύ τ ο υ με τ ο Beag le (1831 -1836) ο Ά γ γ λ ο ς φυσιοδίφης θα συγκεντρώσει τις διάφορες συλλογές του (απολιθώματα και ιδιαίτερα τους περίφημους σπί­ νους των νησιών Γκαλαπάγκος) που θα τον οδηγήσουν στη διατύπωση τη ς θεωρίας τη ς εξέλιξης. Στα νησιά Γ καλαπάγκος θα γεννηθούν εξάλλου ο δαρβινισμός και ο εξελικτισ μός. Α ς στα θούμε όμω ς όχι σε αυτά κ α θ εα υ τά τα α π ο τελ έσ μ α τα τω ν ερ ευ ν ώ ν το υ C. Darwin, αλλά στις μεθοδολογικές και φιλοσοφικές προϋποθέσεις πάνω στις οποίες τα θεωρητικά συμπε­ ράσματα θεμελιώνονται, στον τρόπο με τον οποίο αντι­ μετωπίζει τα αντικειμενικά δεδομένα των ερευνών του και ιδιαίτερα ας υπογραμμιστούν οι φιλοσοφικές προε­ κτάσεις τους. Ο πρωτότυπος και ρηξικέλευθος χαρα­ κτήρας τους αποφέρει και μια νέα ερμηνεία των δεδο-

μενών και μια νέα αντίληψη το υ φυσικού κόσμου και (J.B. Lamarck), όπως δεν ήταν ε ξ ολοκλήρου νέα και η οδηγεί σε ριζοσπαστικά και καινοφανή πορίσματα. ιδέα της φυσικής επιλογής (Ε. Blyth), αλλά αυτός (μαζί Πολύ ορθά ο Θ. Σακκέτας διερωτάται αν το ταξίδι του με τον A.R. Wallace) θα τις ριζοσπαστικοποιήσει περαι­ Beagle (= Ιχνηλάτης) θα είχε την ίδια αξία χωρίς τον C. τέρω προσφέροντας σ’ αυτές νέο περιεχόμενο.

Darwin, χωρίς τη μεθοδολογική και φιλοσοφική πρωτο­ Ας υπενθυμίσουμε όμως ότι το πέρασμα από το δαρβι­ τυπία των ερευνών του. νισμό στο νεοδαρβινισμό ώς τις σύγχρονες βιολογικές Το «Ταξιδεύοντας με το Beagle» αποτελεί παράλληλα επιστήμες κάθε άλλο παρά γραμμικό στάθηκε. Μετά και ένα έργο με πλούσιο ανθρωπολογικό και πολιτιστι­ την «Καταγωγή των ειδών» και πέρα από τις διάφορες κό ενδιαφέρον, καθώς παρέχει άφθονες πληροφορίες πολεμικές και αντιπαραθέσεις που προκάλεσε εξαιτίας πάνω στους ιθαγενείς πλη­ τω ν φ ιλοσοφικών, ηθικών ♦ θ υ σ μ ο ύ ς εκ είν ω ν τω ν και κοινωνικών προεκτάσεπ ερ ιο χώ ν τ η ς Ν ό τια ς ών τη ς , τα επ ισ τη μ ο ν ικ ά Με το «Ταξιδεύοντας με το Μπιγκλ» Α μ ερ ικ ή ς (Γη το υ Π υρός, δ εδ ο μ έν α σ το χώ ρο τω ν Π α ταγο νία, Χιλή, Π ερού, έχουμε να κάνουμε με την έκδοση βιολογικώ ν ερευνώ ν, εκ εί­ Νησιά Γκαλαπάγκος) κατά νων τη ς βοτανικής και τη ς την ίδια περίοδο. Η πανίδα ζωολογίας, όχι μόνο αλλά­ και παρουσίαση ενός κλασικού και η χλωρίδα και τα γεωλο­ ζουν ριζικά, αλλά ο ρυθμός γικ ά χ α ρ α κτη ρ ισ τικ ά τω ν έργου, μοναδικής επιστημονικής και μ ετα β ο λ ή ς που π ροκάλεσαν η θεωρία τη ς ε ξέλ ιξη ς π εριοχώ ν π εριγρά φ ο ντα ι φιλοσοφικής σπουδαιότητας και κατα γράφ οντα ι με τη ν και η ένν ο ια τη ς φ υσ ικής ίδια επιστημονική ακρίβεια επ ιλ ο γή ς επ ιτα χ ύ ν ετα ι ♦ και σαφήνεια που κατέστη­ συνεχώ ς π ερισ σ ότερο. Η σαν παροιμιώδη το ν τρόπο εργασίας του C. Darwin. γενετική θα προσφέρει τη δυνα τότητα να κατανοη­ Σε κάθε περίπτωση το «Ταξιδεύοντας με το Μπιγκλ», θούν περισότερο και βαθύτερα οι νόμοι και οι α ιτίες όπως άλλωστε και όλα τα ανάλογα έργα τη ς σειράς τη ς ποικιλομορφίας. Ο ίδιος ο C. Darwin είχε τονίσει Ταξίδια-ανακαλύψεις του «Στοχαστή», αποτελεί κάτι ό τι η άγνοιά μας για το υ ς ν όμους τη ς διαδικασίας παραπάνω από τη ν απλή κατα γραφ ή ταξιδ ιω τικώ ν δημιουργίας (μεταβολής) τω ν ειδών είναι πολύ βαθιά, εντυπώσεων. Στη συγκεκριμένη βέβαια περίπτωση αλλά αυτό ακριβώς το κενό και αυτή η άγνοια πληρώ­ έχ ουμε να κάνουμε με τη ν έκδοση και παρουσίαση θηκαν και ικανοποιήθηκαν, κατά ένα σημαντικό μέρος, ενός κλασικού έργου, μοναδικής επιστημονικής και αλλά όχι εντελώ ς βέβαια, στη συνέχεια από τον πειρα­ φιλοσοφικής σπ ουδαιότητας, το οποίο κατέχει μια ματισμό τη ς γεν ετικής, η οποία δ ικαιολογημένα θα περίοπτη θέση στο χώρο τη ς ανθρώπινης γνώσης. μπορούσε να θεωρηθεί ο νόμιμος διάδοχος του εξελι­ Οφείλουμε να υπογραμμίσουμε επίσης ότι στην ελλη­ κτικού ρεύματος. νική έκδοση το υ «Ταξιδεύοντας με το Μπιγκλ» περι­ Η γενετική, νέος κλάδος τω ν βιολογικών επιστημών, λαμβάνονται και σελίδες από την «Αυτοβιογραφία» του που άρχισε να αναπτύσσεται στις αρχές του αιώνα, C. Darwin, μέχρι τη στιγμή τ η ς επιβίβασής το υ στο έδωσε αρχικά αφορμή σε νέες μορφ ές αντιεξελεκτιBeagl, βοηθώντας έτσι να κατανοήσουμε ακόμα καλύ­ κού σκεπτικισμού, καθώς εκ πρώτης όψεως φαινόταν τερ α τη ν πνευματική ανάπτυξη και εξέλιξη το υ μεγά­ ότι δεν υπάρχει καμιά συσχέτιση και σύνδεση μεταξύ λου φυσιοδίφη. Η ελληνική έκδοση π εριέχει ακόμα το υ εξελικτισ μού και τη ς γεν ετική ς . Ε ντούτοις στη πολύτιμες και διευκρινιστικές σημειώσεις, οι οποίες συνέχεια έγινε σαφές ότι η γέννηση και το αίτημα της ξεκαθαρίζουν και αποσαφηνίζουν διάφορα σημεία τη ς γενετικής οφείλονταν ακριβώς στην απαίτηση του εξεαφήγησης του C. Darwin. λικτισμού να μελετηθούν και να ερευνηθούν οι μηχανι­ Μ ετά το έρ γ ο το υ C. Darwin η ε ξέ λ ιξη είνα ι πλέον σμοί τη ς βιολογικής κληρονομιάς. Απαίτηση και ανά­ εδραιωμένο γεγονός, και το γκρέμισμα του δημιουργιγκη αυτή η τελευταία την οποία είχε ήδη διατυπώσει ο σμού συμπαρασύρει μαζί του τον παρωχημένο αριστο­ C. Darwin. Η γενετική, ως επιστήμη «της βιολογικής τελισμό, αλλά και τη ν α νθρωποκεντρική άποψη του κληρονομικότητας» (της κληρονομικότητας, τη ς κλη­ κόσμου, σύμφωνα με τη ν οποία ο άνθρωπος είναι το ρονομικής ποικιλομορφίας και των νόμων που καθορί­ ανώτερο ον, η έμψυχη ύλη υπερέχει τη ς άψυχης και η ζουν τη μετάδοση των χαρακτηριστικών στους απόγο­ οργανική τ η ς ανόργανης. Αναδεικνύεται κατά συνέ­ νους), γνώρισε εξαιρετική άνοδο στις τέσσερις πρώ­ πεια μια νέα, εν τε λ ώ ς δ ια φ ο ρ ετικ ή α ντίληψ η το υ τε ς δεκαετίες του εικοστού αιώνα (μέσα από τις εργα­ κόσμου και τη ς φυσικής πραγματικότητας. Δεν είναι σίες τω ν Τ.Η. Morgan, H.J. Muller), όταν έγινε πλέον βέβαια ο Darwin που «ανακάλυψε» το ν εξελικτισ μ ό σα φ ές σε όλους πως η γ εν ετική είχε θέσει σε ν έες

Ε γ­

κριτική

Όπως συχνότατα συμβαίνει κατά τη διάρκεια και στη βάσεις και νέα δεδομένα τη ν ίδια τη ν έννοια τη ς εξέλι­ συνέχεια, ως αποτέλεσμα, των διαφόρων συζητήσεων, ξης, ότι δεν ήταν πλέον δυνατό να επαναλαμβάνονται τα ίδια πειράματα, τα ίδια στοιχεία, οι ίδιοι ξεπερασμέ­ και στο εσωτερικό τη ς νεοδαρβινικής θεωρίας παρα­ νοι συλλογισμοί το υ π αρελθόντος. Παρά τις όποιες τηρήθηκαν ενδιαφέρουσες εξελίξεις. Ήρθαν στο φως αποκλίσεις από τη ν αφετηρία τη ς θεωρίας τη ς εξέλ ι­ διάφορες ερμηνείες τη ς και διάφορες σχολές (ρωσοαμερικανική, αγγλική, ιαπωνική) και σημειώθηκαν εσω­ ξης, ο κεντρικός νόμος τη ς εξελικτικής αντίληψης δεν τερικές διαφοροποιήσεις στο χώρο της καθεμιάς. Ο Κ. παύει να ισχύει- απλά είναι γενική η απαίτηση διεύρυν­ Κριμπάς στέκεται (κεφ. 4 ,5 ,6 ) στη ζωή, στο έργο και σης και προσαρμογής το υ στις σημερινές συνθήκες. στην προσφορά μερικώ ν από το υ ς πρω ταγω νιστές Εκεί γύρω στη δεκαετία το υ τριάντα γεννήθηκε, λοι­ αυτώ ν τω ν ε ξελ ίξεω ν, τη ς πόν, η «γενετική των πληθυ­ ♦ δ εύ τερ η ς γεν ιά ς τω ν νεοσμών». δαρβνιστών (και με κάποι­ Υπό το φως αυτών των ιστοΟ Κ. Κριμπάς υπερασπίζεται την ους συνδέθηκε προσωπικά, ρικώ ν δ εδ ο μ ένω ν και τω ν όπως με το ν R.C. Lewontin εγκυρότητα, την ιστορικότητα και σύγχρονων εξελ ίξεω ν στο και τον Τ. Dobzhansky). χώρο της εξελικτικής βιολο­ πάνω απ’ όλα την ορθολογικότητα Ο Κ. Κριμπάς υπερασπίζε­ γία ς και τη ς γε ν ετική ς , οι τα ι τη ν ε γ κ υ ρ ό τη τα , τη ν ερ γ α σ ίες το υ Κ. Κριμπά της επιστημονικής γνώσης τόσο ιστορικότητα και πάνω απ’ μπορεί να εκτιμηθούν πλη­ ρέστερα, γιατί ακριβώς και ενάντια στον ιστορικό θόρυβο όσο και όλα τη ν ο ρ θ ο λ ο γ ικ ό τη τα τη ς επιστημονικής γνώσης ο ίδιος θή τευ σ ε και ερ γ ά ­ σ τηκ ε κ οντά σε μ ερ ικο ύ ς ενάντια στα τυποποιημένα σχήματα τόσο ενάντια στον ιστορικό θόρυβο όσο και ενάντια στα από το υ ς σπουδαιότερους ♦ τυ π ο π ο ιη μ έν α σ χήματα . ερευνητές του αιώνα μας. Αυτή βέβαια η εναντίωσή του στα περιορισμένα και Είναι γνωστός και αναμφισβήτητος ο πρωτοποριακός τυ π ο π ο ιη μ έν α σ χ ήμα τα έ ρ χ ε τα ι ουσ ια σ τικά σε ρό λ ο ς τη ς εργα σ ία ς το υ κ α θ η γη τή Κ. Κριμπά στο σ ύγκρουση με τη ν άποψή το υ γ ια το ν Popper, το ν χώρο τη ς γενετική ς και τη ς εξελικτική ς επιστημολο­ οποίο μα ζί με τ ο ν ψ υχολόγο D. C am pbell θεω ρ εί γίας στην Ελλάδα. Αυτή ακριβώς η πραγματικότητα, η εντούτοις πρω τεργάτη μιας εξελικτικής επιστημολο­ ενεργητική συμμετοχή στην εισαγωγή νέων μεθόδων γία ς και μάλιστα το ν εκ θ ειά ζει συχνά. Τώρα, με τη πειραματικής εργασίας και νέων σύγχρονων προβλη­ σειρά του και ο Popper έπεσε στην παγίδα μιας σχημα­ ματικών σε συμφωνία με όσα διαδραματίζονταν και τική ς ερμηνείας τη ς γνωστικής διαδικασίας. Από την συντελούνταν στο διεθνές επίπεδο (εξωτερικό) καθι­ άλλη, κάθε άλλο παρά αναμφισβήτητο είναι ότι η εξέλι­ στά αναπόφευκτη, ως ένα βαθμό, και μια αυτοαναφο­ ξη τη ς γνώσης πορεύεται αποκλειστικά και μόνο μέσα ρά στην προσωπική συμβολή και συνεισφορά. από τη ν επιλογή (το ποππεριανό trial and error), όσο Στο «Εκτείνοντας το ν δαρβινισμό και άλλα δοκίμια» και αν αυτή α π οτελεί μια απαραίτητη και σπουδαία περιέχονται εργα σ ίες και κείμενα που α φορούν σε παράμετρο τη ς γνωστικής διαδικασίας. Όπως ακρι­ διαφορετικά πεδία: στην τωρινή κατάσταση του νεο­ βώς πολλοί σύγχρονοι οπαδοί τη ς ε ξέλ ιξη ς (Motoo δαρβινισμού και τις προοπτικές επέκτασής του, στην Kimura, Stephen J. Gould, κ,ά.) αμφισβητούν τον από­ ιστορία και στη φιλοσοφία τη ς βιολογίας και του εξελιλυτο ρόλο τη ς φυσικής επιλογής, κατά τη διαδικασία κτισμού, αλλά και τη ς επιστήμης γενικότερα σε σχέση τη ς δημιουργίας και τη ς εξέλ ιξη ς τω ν ειδών, έτσι και με ορισμένα επιστημολογικά ερμηνευτικά μοντέλα τη ς στο επιστημολογικό πεδίο η αρχή τη ς διαψευσιμότηεποχής μας και κάποια κεφάλαια αφορούν στην ιστο­ τα ς του Κ. Popper έχει δεχθεί όχι λιγότερες επικρίσεις, ρία τη ς επιστήμης στην Ελλάδα. Βρισκόμαστε μπρο­ αμφισβητήσεις και περιορισμούς. Συνεπώς και ο Κ. στά σε μια ιστορική ανασκόπηση τη ς γέννησης και της Κριμπάς δεν πετυχαίνει να αντισταθεί στη γοητεία που εδραίω σηςτου νεοδαρβινισμού, τη ς συνθετικής θεω­ ασκεί μια απόλυτη σχηματική ερμηνεία του γνωστικού ρίας και την επέκταση του νεοδαρβινισμού και σε άλλα φαινομένου. Θα πρέπει κάποτε να συνειδητοποιηθεί πεδία έξω και πέρα από εκείνα τα πλαίσια μέσα στα ότι η αποδοχή τη ς ο ρθολογικότητας τη ς γνωστικής οποία πρωτοεκδηλώθηκε (στα πεδία τη ς γνώσης, της, διαδικασίας δεν συμπίπτει με μια a priori σχημστικοποιηθικής, τη ς αισθητικής κ.λπ.). Ο Κ. Κριμπάς διακρίνει ημ ένη θεώ ρησή τη ς . Π ρόκειτα ι για ε σ ω τερική και βέβαια τις περιοχές εφαρμογής τη ς νεοδαρβινιστικής πολύπλοκη ορθολογικότητα έκ τω ν υστέρων κατανοη­ και εξελικτικής βιολογίας σε σχέση με το υ ς βαθμούς τή και ποτέ έξω θεν επιβαλλόμενη. Η ορθολογικότητα εγκυρότητα ς και πειραματικής ελ εγ ξιμ ό τη τα ς στην τη ς γνωστικής πορείας ακολουθεί δρόμους λιγότερο, κάθε περιοχή (κεφ. 1,2). κριτική

Σύγχρονη ελληνική πεζογραφία ΤΑΣΟ Σ Κ Α Λ Ο Υ Τ Σ Α Σ

Το κελεπούρι (ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ)

Δεκαεννιά ιστορίες, «ηθελημένα κοινές», που περιγράφουν επεισόδια της σημερινής καθημερινής ζωής και σκιαγραφούν ισάριθμες καταστάσεις και χαρακτήρες, συχνά εικόνες «αντιπροσωπευτικές της ενδημούσας ελλαδικής σχιζοφρένειας». Η γραφή είναι νεορεαλιστική, οι τόνοι χαμηλοί, με προεκτάσεις και έμμεσες παραπομπές -κάτω από την «ασήμαντη» επιφάνεια- «σ’ ένα ευρύτερο πλέγμα καταστάσεων». Η δράση προχωρεί αποκτώντας αυξανόμενη εσωτερική ένταση. Επίσης κυκλοφορεί ΤΟ ΚΑΙΝΟΥΡΙΟ ΑΜΑΞΙ (Διηγήματα)

ΕΚ ΔΟ ΣΕΙΣ

ΝΕΦΕΛΗ

ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6, ΑΘΗΝΑ 10 680, Τηλ. 36.07.744 e-mail: nefeli-p@otenet.gr.

έω ς καθόλου, προβλέψιμους από ό,τι ίσως φανταζό­ μαστε. Και πρόκειται για μια θέση που η μετανεοθετικιστική επιστημολογία έχει πλέον αναγνωρίσει. Από εδώ και το ενδιαφέρον της για μια ανοικτή και ευέλικτη δια­ λεκτική ερμηνεία. Ακόμα, έχουμε την εντύπωση ότι και η υπεράσπιση του νεοδαρβινισμού από την κατηγορία του Popper ότι πρόκειται «για μεταφυσικό πρόγραμ­ μα» πραγματοποιείται όχι ενάντια, αλλά στο εσωτερικό του ποππεριανού μοντέλου (κεφ. 10). Αντίθετα, πολύ ορθές και ουσιαστικές κρίνουμε ότι είναι οι ενστάσεις που ο σ υγγρα φ έα ς κινεί ενάντια σ το ερμ η ν ευ τικ ό σχήμα το υ Τ. Kuhn, λαμβάνοντας υπόψη ορισμένα πρόσφατα συμπεράσματα, όχι μόνο από το χώρο της βιολογίας, αλλά και από εκείνο τη ς γεω λογίας (κεφ.

11). Σε πείσμα τη ς π αραδοσιακής κυριαρχίας τω ν φυσικομαθηματικών και τυπικών μεθόδων στο χώρο τη ς επιστημολογίας, η ιατρική και η βιολογία («οι επι­ σ τήμες τη ς ζωής», κατά τον Γάλλο G. Ganguillhem) α σχολούμενες με την πολυπλοκότητα τω ν ζωντανών οργανισμών προσφέρουν γόνιμες ευκαιρίες αμφισβή­ τησης και αναίρεσης μιας άκαμπτης ποσοτικής ορθολογικότητας. Ούτε είναι τυχαίο ότι τελευταία η βιολο­ γία, η ιστορία και η φιλοσοφία τη ς βιολογίας, προσελ­ κύουν την προσοχή ενός συνεχώς αυξανόμενου αριθ­ μού μελετητών. Ας σημειώσουμε εδώ την αρκετά ενδιαφέρουσα από­ πειρα από την πλευρά του Κ. Κριμπά να απορριφθεί ο παραδοσιακός διαχωρισμός των γνώσεων: από τη μια οι φυσικές επιστήμες και από την άλλη οι ουμανιστικές α νθρωπιστικές επ ιστήμες. Κατά τη ν άποψη το υ Κ. Κριμπά η νεοδαρβινική θεωρία και η εξελικτική επιστη­ μολογία μπορούν να αποτελέσουν τον κεντρικό άξονα μιας σύνδεσης τω ν δύο επίπεδων γνώσης, αρκεί να απορριφθεί κάθε ακραίος αναγωγισμός, να διαφυλα­ χθεί η καταστατική διαφορά και η αυτονομία τω ν επιμέρους γνωστικών τομέων (κεφ. 2). Θετικές είναι και οι κριτικές παρατηρήσεις του Κ. Κριμπά απέναντι σε μια αυστηρά εξω τερική/εξω τεριστική ιστορία τη ς επιστή­ μης και της επιστημονικής ορθολογικότητας (στο κεφ.

13 με αφορμή την επιστήμη τη ς οικολογίας ε ξετά ζο­ νται ανάλογοι προβληματισμοί). Χωρίς να απορρίπτε­ ται η αξία των κοινωνικών εξωτερικών παραγόντων στη διαμόρφωση της επιστημονικής γνώσης, αποφεύγεται εντούτοις κάθε μορφή αναγωγισμού και η προσοχή του εστιάζεται στην επισήμανση τη ς εσωτερικής λογικάτητας. Η χρήση των μεταφορών και αναλογιών κατέ­ χει ασφαλώς έναν λειτουργικό μεθοδολογικό ρόλο, όταν δεν πρόκειται όμως για ουσιοκρατικές μετάίστορ ικές ο ν το λ ο γ ικές τα υ τό τη τε ς , για τη ν ά κριτη και παθητική θεω ρητική αντανάκλαση τω ν κοινωνικώνιστορικών και πολιτικών δεδομένων στην επιστημονική και φιλοσοφική σφαίρα. κριτική

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η επιχειρούμενη, στα τρία τελευταία κεφάλαια (κεφ. 14,15,16), ανάδειξη ορισμέ­ νων ξεχωριστώ ν στιγμών τη ς ιστορίας τω ν φυσικών επιστημών στη χώρα μας. Το πρώτο αναφέρεται στη γαλλική επιστημονική αποστολή στο Μωριά τη ς ομά­ δας του Bory de Saint-Vincent, που πραγματοποιήθηκε το 1829 με σκοπό τη σύνθετη και συνολική μελέτη και καταγραφή τη ς χλωρίδας και τη ς πανίδας (περιλαμβά­ νονται όμως και γεωγραφικά, γεωλογικά και ορυκτολογικά μέρη) το υ ελληνικού χώρου. Πρόκειται για ένα συνολικό οικολογικό σχεδίασμα του τόπου, το οποίο δεν στερείται ταυτόχρονα κοινωνιολογικού και ιστορι­ κού ενδιαφέροντος. Ο Κ. Κριμπάς προχωρεί πέρα από την απλή παρουσίαση τω ν αποτελεσμάτων τη ς απο­ σ τολής σε μια κριτική και σ υγκριτική αποτίμηση με αντίστοιχες προγενέστερες και μεταγενέστερες απο­ στολές και εργασίες, προσφέροντας έτσι έναν κατατο­ πιστικό οδηγό προς τους ενδιαφερομένους μελετητές. Όσο αφορά στο δ εύ τερ ο από τα εν λόγω κεφάλαια (για τη ν ιστορία τη ς Α νώ τατης Γεω πονικής Σχολής Αθηνών), παρέχονται και ωφέλιμες πληροφορίες πάνω στην ιστορία ενός εκπαιδευτικού θεσμού, χωρίς ταυτό­ χρονα να παραμελείται και η επισήμανση τη ς επίδρα­ σης τω ν ιστορικών και κοινωνικών παραμέτρων. Το ιστορικό πλαίσιο παραμένει σταθερό και παρόν και στο τρίτο κεφάλαιο, εκείνο πάνω στο έργο, τη ν προσωπι­ κότητα και τη σχολή του Γιάννη Σαρεγιάννη, του πρω­ τερ γ ά τη και θεμελιω τή τη ς ελληνικής φ υτοπ αθολο­ γία ς. Α ξιό λ ο γ η είνα ι η α να φ ορά στη σχέση το υ Γ. Σαρεγιάννη με τον ποιητή Κ. Καβάφη, αναδεικνύοντας έτσ ι το π νευμα τικό α νάστημά το υ . Ω ς κατα κλείδα αυτών τω ν τριών ιστορικών σημειώσεων ο Κ. Κριμπάς τονίζει τη σημασία και το ρόλο που κατέχουν οι κρατι­ κοί θεσμοί, όπως τα ΑΕΙ, στο κοινωνικό και πνευματικό επίπεδο και στην προσπάθεια τεχνικής αρτίω σης, σε χ ώ ρες με αδύναμη ή α κόμα και ανύπ αρκτη αστική τά ξη και, ως εκ τούτου, με ασθενή κοινωνία πολιτών. Ταυτόχρονα, τα τρία αυτά κείμενα θα μπορούσαν και πρέπει να ειδωθούν και μέσα από το ιστοριογραφικό πρίσμα, εκείνο τη ς ιστορίας και φιλοσοφίας τω ν επι­ στημών σε τούτο το ν τόπο, και σε αυτή την προοπτική κρίνονται πράγματι πολύτιμα. Ό,τι επίσης οφείλουμε να υπογραμμίσουμε είναι και η αγωνία του Κ. Κριμπά να συνδυαστούν ζητήματα επι­ στημονικού ενδιαφέροντος με οικολογικές ανησυχίες («η βιοποικιλότητα του ελληνικού χώρου»), όπως και η επισήμανση τω ν κοινωνικών και πολιτιστικών διαστά­ σεων αυτού του ενδιαφέροντος (κεφ. 9). Ας σταθούμε τώρα σε ορισμένα επιμέρους, αν και όχι δευτερεύοντα σημεία τούτου του κριτικού σημειώμα­ τος. Ο νεοδαρβινισμός και η εξελικτική επιστημολογία (με ιδιαίτερη αναφορά στη βιολογία και τη γενετική) κριτική

Σύγχρονη ελληνική πεζογραφία Πέτρος Μαρτινίδης Κ Α ΤΑ ΣΥΡΡΟ Η Ν ΚΑΤΑ ΣΥΡΡΟΗΝ

Ένα τυχαίο παρατσούκλι και μια αρχαία ρήση συμβάλλουν στη λύση. Προηγουμένως, το μυστήριο έχει τεθεί από την εξαφάνιση (δολοφονία;) ενός μεταπτυχιακού σπουδαστή, το μοιραίο αυτοκινητικό ατύχημα ενός καθηγητή στη Σχολή Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ. και μια διάρρηξη για την κλοπή τριών μοντερνιστικών πινάκων απροσδιόριστης αξίας. Πώς μπορεί να βοηθήσει στην αστυνομική έρευνα ένας αναπληρωτής καθηγητής ιστορίας της αναγεννησιακής τέχνης; Με την ικανότητα να προσδιορίζει ακριβείς ταυτότητες από υπολείμματα μορφών σε ζωγραφικούς καμβάδες ή με το να ανασύρει ξεχασμένα περιστατικά από τον καμβά της μνήμης του; Έ ν α υ π έρ ο χ ο α σ τ υ ν ο μ ικ ό μ υ θ ισ τό ρ η μ α

------ #* #------

ΕΚ ΔΟ ΣΕΙΣ

ΝΕΦΕΛΗ

ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6, ΑΘΗΝΑ 10 680, Τηλ. 36.07.744 e-mail: nefeli-p@otenet.gr.

αποτελούν στη χώρα μας ένα όχι ιδιαίτερα γνωστό αντικείμενο και σε αυτή την κατεύθυνση ο τόμος του Κ. Κριμπά θα πρέπει να εκτιμηθεί κατάλληλα και από μια θετική οπτική, καθώς προσφέροντας α ρκετό πληρο­ φοριακό υλικό θέτει παράλληλα και τις συνθήκες μιας παραπέρα συζήτησης και ενός διαλόγου. Απαιτούνται όμως λίγες παρατηρήσεις για την έννοια του νεοδαρ­ βινισμού, ο οποίος στάθηκε πιο μαχητικός από το δαρ­ βινισμό ενά ντια σ τις εσ φ α λμ έ νες α ντιλή ψ εις το υ κόσμου, τη ς φύσης και τη ς εξέλιξη ς. Από τους θεμε­ λιωτές του νεοδαρβινισμού στις τελευτα ίες δεκαετίες του δέκατου ένατου αιώνα ήταν ο August Weisniann. Ορισμένοι μελετητές εκτιμούν λοιπόν ότι αυτή η έννοια είνα ι σ τενά και απ οκλειστικά σ υ νδ εδ εμ ένη με μια συγκεκριμένη περίοδο εδραίωσης του εξελικτισμού και συμπερασματικά θα πρέπει να απ οφεύγεται μια γενικευμένη χρήση τη ς. Από τη ν άλλη είναι αναμφι­ σβήτητο ότι η σύγχρονη εξελικτική γενετική συνδέεται άμεσα με το έργο του C. Darwin, το οποίο και ανέπτυ­ ξε, ολοκλήρωσε και, όπου έκρινε απαραίτητο, τροπο­ ποίησε. Στο εσ ω τερικό όμω ς το υ νεοδαρβινισμού υπάρχουν π ο λ λ ές και α ρ κετά δ ιαφ ο ρ ο π ο ιη μ έν ες τάσεις και αντιλήψεις, για τις οποίες είναι καλό να λαμ­ βάνουμε υπόψη τη ν ιδιαιτερότητα τω ν θέσεών το υ ς (για παράδειγμα η κοίνωνιοβίολογία).

ΕΛΛΑΔΑ ■ΤΟΥΡΚΙΑ μια προαιώνια διαμάχη

Ο φ είλ ο υ μ ε να ο μ ο λ ο γ ή σ ο υ μ ε ότι, επ ειδή το «Εκτείνοντας τον δαρβινισμό και άλλα δοκίμια» δεν αποτελεί έργο με την κοινώς παραδεκτή έννοια, αλλά διατηρεί ένα πολύμορφο και ποικίλο χαρακτήρα όσο αφορά στο περιεχόμενο (ψηφίδες εξελικτικού προβλη­ ματισμού, θα μπορούσαμε να τό ονομάσουμε), χωρίς αυτό να σημαίνει ότι διάφορα μέρη δεν είναι οργανικά συνδεδεμένα μεταξύ τους, καθώς πρόκειται για συλ­ λογή κειμένων και παρεμβάσεων του συγγραφέα κατά τη ν τελευταία δεκαετία, για κείμενα και εισηγήσεις με «περιστασιακό» και «ευκαιριακό» χαρακτήρα, αυτός ακριβώς ο χαρακτήρας διακρίνεται και στη συνολική τελική μορφή του τόμου, γιατί καθίστανται αναπόφευ­ κτες κάποιες επαναλήψεις, και ορισμένες ήδη διατυ­ πωμένες θέσεις συναντιόνται σε διάφορα σημεία. Εδώ η διαφορά χρόνου και χώρου που προσδιορίζει τις διά­ φ ορες παρεμβάσεις είναι ευδιάκριτη. Ούτε πιστεύω θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Αυτή η ίδια «περιστασιακή» φύση τω ν παρεμβάσεων δικαιολογεί και την α νομοιομορφία τω ν κεφαλαίων: σε άλλα υπάρχει η σχετική βιβλιογραφία, άλλα χωρίζονται σε υποκεφά­ λαια και παραγράφους κ.λπ. Ακόμα, άλλα ζητήματα και θέσεις θεωρούνται ως δεδομένα (όπως πραγματι­ κά συμβαίνει και εξα ιτία ςτου χαρακτήρα του κοινού στο οποίο αρχικά απευθύνονται). Ω ς α ποτέλεσμα αυτών, ο μη σχετικός και, σε ένα βαθμό, ενήμερος και εξοικειωμένος με τέτοιες θεματικές αναγνώστης ίσως χρειαστεί μια μικρή εισαγωγική βοήθεια. Αυτή η παρα­ τήρηση αφορά ευτυχώς ελάχιστα κείμενα και ιδιαίτερα εκείνα που αναφ έρονται σε νεοδαρβινικές μ ελ έτες (κεφ. 7,8). Ενστάσεις υπάρχουν ως προς το ν τρόπο γραφής των ξένων ονομάτων: άλλοτε δίδονται με λατι­ νικούς χα ρα κτήρες, ά λλ ο τε στην ελληνοποιημένη εκδοχή τους, άλλοτε το όνομα με τη μια μορφή και το επ ώ νυμο με τη ν ά λλη. Τ ελειώ νοντα ς θα ή θ ελ α να εκφράσω και τις προσωπικές επιφυλάξεις μου πάνω στο διαχωρισμό μετα ξύ τέχ νης και επιστήμης που ο συγγραφέας επιβάλλει (σελ. 39). Αυτή τη σχέση μετα­ ξύ επιστήμης και τέχνης υπερασπίζονται και αρκετοί πρακτικοί επιστήμονες, ενώ άλλοι επιστήμονες χρησι­ μοποιούν ό ρους αισθητικής και, όπως επίσης είναι γνωστό, οι επιστήμονες υπόκεινται και παραμένουν πάντοτε, ακόμα και όταν δεν το συνειδητοποιούν, και κάτω από τ η ν ισχυρή επίδραση ψ υχολογικώ ν και συναισθηματικών συνισταμένων. □ ΣΗΜΕΙΩΣΗ Όντας περιορισμένη στη χώρα μας η σχετική με τις εξελίξεις στο χώρο του δαρβινισμού και του «νεοδαρβινισμού» βιβλιο­ γραφία, θα μπορούσαμε προς αυτή την κατεύθυνση να προ­ τείνουμε και το «Οι κληρονόμοι του Δαρβίνου» του Γάλλου βιολόγου Marcel Blanc που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις

Στάχυ (1995). κριτική

I

ε κ δ ό σ ε ι ς

β ΐ ΑΛΕΞΑΝ. νέα ελληνική πεζό ΤΟΝ ΑΠΡΙΛΗ ΧΩΡΙΣ ΣΤΕΦΑΝΑ της Χρυσουλας Ψιμοΰλη Πώς ξεφεύγει κανείς από τη μαύρη μοίρα του, όταν μάλιστα πρόκειται για ένα παιδί «πίτσκιο»; Η ηρωΐδα διασχίζει τη σκληρή πραγματικότητα της μεταπολεμικής Ελλάδας, τυλιγμένη στον εφιάλτη της φτωχής και μίζερης γειτονιάς του ποταμού και στο όνειρο της επιτυχίας στη μεγάλη σκηνή του θεάτρου και της ζωής.

Χ ρνσονλα Ψ η ιούλη

Τον (Χτιρίλη f f l p k στέψανα

Κ Ε Ν Τ ΡΙΚ Η Δ ΙΑ Θ ΕΣΗ : ΣΟΛΟΝΟΣ 133, 106 77 ΑΘ Η Ν Α , Τ ΗΛ. 38 0 6 30 5, 38 21 81 3 F A X 3 8 3 8 1 7 3 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΣΤΗ ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΠΕΣΜ ΑΖΟΓΛΟΥ 5 / ΣΤΑΔΙΟΥ 4 4 ,1 0 5 64 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 3311 719

e-mail: alexcom@otenet.gr

Άγνωστα διηγήματα διάσημων ξ ένω ν συγγραφ έω ν από το αρχείο του Γιώργου Ζεβελάκπ

ΦιοντόρΝτοστογιέψσκι (1821-1881) Ελάχιστα γνωστάείναι και σήμερα ταδιηγήματα τουμεγάλου Ρώσου συγγραφέα. 'Εχουνκαταγραφεί 122 εκδόσειςβιβλίωνμε μυθιστορήματα και νουβέλες, μεταφρασμένα σταελληνικά, στη βιβλιογραφία του Βασίλη Κ. Καλαμαρά, στο σχετικό αφιέρωμα του «διαβάζω» αρ. 131 το 1985. Γιαταδημοσιευμένα διηγήματα δεν έχουμε ακριβείςπληροφορίες. Τοπεζόπου επιλέξαμε, το εντοπίσαμε στο εβδομαδιαίοπεριοδικό Σ.Ε.Λ.Κ. τεύχος 4ο της26-12-1926.

0 τρελόςΗλίας του διηγήματος έχει τα γνωρίσματα του «φτωχού», του «κατατρεγμένου», του «περιφρονημένου», του «θιγμένου», του «φυγόκοσμου», τωνηρώων του Ντοστογιέφσκι στο κάτεργο, κεφάλαιοπουμε γοητευτική διεισδυτικότητα αναλύει ο Κωστής Παηαγιώργης στο έξοχο δοκίμιό του για τον δημιουργό των «Δαιμονισμένων» (εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1990, σ. 230-291). Τοίδιο διήγημαμε τον τίτλο Η ΚΑΤΣΙΚΑμε πολλές σημαντικές διαφορές στη μετάφραση του «Α» δημοσιεύτηκε σε τρεις συνέχειες στηνεφημερίδα «Έθνος» (13-16/8/1934). Στπναπλή αυτή ιστορία της φυλακήςβλέπουμε τονσυγγραφέα να κάνει αυτόπου συνηθίζει και σ’άλλα τουέργα: δίνει έκταση στους διαλόγους, περιγράφει τη μορφή τωνηρώων του και αποφεύγει νααπεικονίζει φύση και περιβάλλονταχώρο. Με το αρχικό Τ υπογράφεται η μετάφραση, χωρίς όμως να γίνεται νύξη για τη γλώσσααπό τηνοποίαέχει γίνει. Τ.Ζ. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ: Είναι αξιοαημείωση η αθησαύριστη μελέτη του Ανατόλ Λουνατσάρσκυ για τον Ντοστογιέφσκι που καταχωρήθηκε στο περιοδικό «Παγκόσμιος Φιλολογική Εγκυκλοπαίδεια», σ. 2.220-2.232, του 1935.

ΔΟΣΤΟΓΙΕΒΣΚΗ ΤΟ Δ Ρ Α Μ Α ΕΝΟΣ Τ ΡΕΛ Λ Ο Υ ΤΗΖ Φ ΥΛΑΚΗΣ ΔΙΗΓΗΜΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΕΑΚ 26 Δεκεμβρίου 1926

2Α3-

τα ν η δ εύ τερ η π ρω τοχρονιά που περνούσα στην φυλακή. Οι φ υλακισμένοι δ εν εργά ζο ντα ν εκείνη ν τη ν ημέραν, πράγμα που δ εν θεω ρείτα ι διόλου ως εξα ιρετική χάρι, γιατί είνε προτιμώτερο να εργά ζετα ι κανείς παρά να συλλογί­ ζεται. Τι να κάμη όμω ς κανείς για να μη σ υλλογίζετα ι ό τα ν τα χ έρια μένουν άεργα και τι τρο μ ερ ώ τερ ο παρά να συλλογίζεται κανείς ά λλους καιρούς και ά λλες μέραις. Ποιος μπορεί να αποφύγη τ ο μαρτύριο τη ς αναμνήσεως που κάθεται με όλο του το βάρος επάνω στην ψυχή το υ ανθρώπου; Η φυλακή ήταν νεκρή και οι φυλακισμένοι μιλούσαν σιγά μετα ξύ το υ ς σαν να φοβού­ νταν να μη διακόψουν τη ν ησυχία και τη σιωπή παρά μόνον με το ν κρότο που έκαμαν οι α λυσσίδες το υ ς στην παραμικρά το υ ς κίνησι. Η αλυσσίδες θύμιζαν σ τους δυστυ­ χ είς εκείνο υ ς τη ν δυστυχία το υ ς, που κανείς δεν γνώ ριζε πόσο θα διαρκούσε· διά πολλούς όμω ς τα δεσμά εκείνα θα κρατούσαν όσο και η ζωή τους, ως το ν θάνατο, που θα ερχόταν να το υ ς λυτρώση. Οι φ υλακισμένοι είχαν δικαίω μα να δ εχθούν τη ν η μ έρ α εκείνη δώ ρα, πήγαν στην εκκλησ ία και έφ α γα ν κ α λλίτερα από τις ά λλ ες μ έρ ες . Ύ σ τερα από τ ο γ εύ μ α δεν είχα ν τίπ ο τε άλλο να κάμουν ή να συναχθούν στον μ εγά λο θάλαμο τ η ς φ υλακής,

Η

ξένο διήγημα

προσπαθούντες να παρηγορήσουν ο ένας το ν άλλον. Το μόνο φω ς που φ ώ τιζε τον θάλαμο εκείνον ήτον ένα ασθενικό φανάρι που ο φ ύλαξ είχε αφήσει στην πόρτα που έβγαινε στην αυλή. Παρέκει ή το ν σκοτάδι, ένα μαύρο και απελπιστικό σκοτάδι που φέρνει απαίσιες σκέψεις. 'Οταν ο φύλακας έπαυσε να το υ ς επιτηρή, οι φυλακισμένοι κάθησαν και ξαπλώθηκαν επάνω στα σανίδια που τ ο υ ς χρησίμευαν για κρεββάτι, ενώ ένας απ’ α υτούς έπαιζε μ παλαλάικα από τη ν οποίαν έλειπ αν οι μισές χ ο ρδ ές. Παραπέρα, ένας άλλος φ υλακισμένος δ ιηγόταν ιστορίες. Ή το ν ο Τιμόθεος «ο Κ λέφ της» που βεβαίω νε ό τι π ο τέ το υ δ εν ή το τό σ ο ευ τυ χ ή ς όσο στη φ υλακή, γ ια τί ε κ ε ί είχ ε το υ λ ά χισ το να ν τυ θ ή και να φ άη και καθόταν κάτω από τα κεραμίδια. Τέτοια π ο λυτέλεια δ εν είχε π οτέ γνωρίσει στην εγκληματική το υ ζωή. Ο Τ ιμόθεο ς α υ τό ς ή το ν ο ήρω ς τ η ς φ υλακής. Δ εν ε ίχε σκοτώ σει κανένα, α λ λ ’ είχ ε κ ά μ ει π ο λ λ ές κ λ εψ ιές και δ ια ρ ρ ή ξε ις , ώ σ τε η φ ήμη το υ π ρο η γή θ η κε στη φ υλακή, όπου το ν είχα ν σε ιδ ια ίτερη εκτίμησι. Πάντα χαρούμενος διηγόταν ένα σωρό ιστορίες τη ς ζωής του π ροτού μπη στην φυλακή, όπου ήτον πολύ ευχαριστημένος. Οι φ ύλακες το ν αγαπούσαν για τί το υ ς υπήκουε χωρίς τη ν παραμικρή αντίστασι και όλοι, φ ύ λ α κ ες και φ υλακισ μένοι, συμφώ νησαν ότι έπρεπε ν ’ αφήνη κανείς το ν Τιμόθεο ήσυχο και να μην το ν εξερεθ ίζη, γιατί τ ό τε μπορούσαν να συμβούν δυσάρεστα πράγματα. Κύτταζα γύρω μου τα γυρισμένα εκείνα κεφάλια όταν άκουσα έναν βαθύ αναστεναγμό. Ο άνθρωπος που είχε σ τενά ξει καθόταν λίγο χω ρισ τά από τ ο υ ς ά λλ ο υ ς φ υ λ α κ ισ μ έν ο υ ς και ή τα ν ο Η λίας «ο Τρελλός». Ή το ν καινούριος στην φ υλακή όπου φυσικά έ κ α μ ε για πρώτη φ ορά Χριστούγεννα. Τον έβ γα λαν «τρελλό» για τη ν αδιαφορία το υ σε κάθε πράγμα και για τη ν υποταγή το υ όχι μόνον σ τους φ ύλακας αλλά και στους φυλακισμένους, που συχνά εκμετα λλεύονται τη ν βλακεία το υ . Τον τυραννούσαν συχνά και τον έβαζαν σε διάφ ορες α γγαρείες. Ο Ηλίας ήτον ω ς τριάντα ετών, χειροδύναμος, τυ φ λ ό ς από το ένα μάτι, είχε καταδικασθή σε ισόβια δεσμά διά φόνο. Π οτέ δεν είχε παραπονεθή ότι άδικα τον καταδικάσαν. Εκείνη τη ν ημέρα όμω ς ο «τρελλός» ή τον πολύ διαφορετικός. Πρώτη φορά τον είχα ακούσει να αναστενάζη και μάλιστα με τό σ ο πόνο, ώ στε αισθάνθηκα γ ι’ αυτόν μια συμπόνια που δ εν είχα ποτέ δοκιμάσει στη ζωή μου. Γύρισα τό τε και τόλμησα να το ν ρωτήσω πού είχε το νου το υ και γιατί φαινόταν τόσ ο λυπημένος.

- Αχ, δεν μπορείς εσύ να καταλάβης! μου είπε. Σκεπτόμουν τη ν Βάσια, τη ν κατσίκα μου. Τι νάγινε η Βάσια; Α υ τό μόνο ή θ ελα να ξέρω . Τίποτα ά λλο δ εν ζητώ από το ν Θεό.

- Ποια είνε η Βάσια; το ν ρώτησα. Με κύττα ξε με έκπληξι και μου απήντησε: - Μα δεν σου είπα; Η Βάσια, η κατσίκα μου. Δεν κατάλαβα και για να μην το ν λυπήσω δεν το υ είπα τίποτα. Τον παρεκάλεσα μόνο να μου πη τη ν ιστορία τη ς Βάσιας αν ήθελε. Εκείνος αναστέναξε πάλι.

- Πού μπορείς να κατα λάβης αυτή τη ν ιστορία; μου είπε. Αλλά θα σου τη ν πω για παρηγοριά μου. Και όταν άρχισε, τα δάκρυα έτρεχαν διαρκώς από τα μάτια του.

- Είνε σ τιγ μ ές που π ρέπ ει να μιλήση κανείς, μου είπ ε, για να μην π εθάνη... Εγώ, ξέρεις, δεν γνώρισα μητέρα. Μ ε βρήκε σ’ ένα καλάθι ο νεκροθάφ της του χωριού μας μπροστά στην εκκλησία. Ή ταν καλός άνθρωπος ο ν εκροθάφ της και πήρε το καλάθι ξένο διήγημι

Μια παλιά ξυλογραφία τοι Ντοοτογι*φοκι

στο σπίτι το υ . Την ίδια μέρα με βάφτισε ο παπάς το υ χωριού και με έβ γα λε «Ηλία», για τί σαν τη ν η μ έρα εκείνη ήτα ν το υ προφ ήτη Ηλία. Κανείς δεν γνώ ριζε στο χωριό ποια ή τα ν η μ η τέρ α μου και όλοι υποθέτω ότι θα ή τα ν καμιά παληογυναίκα που με π έτα ξε στο δρόμο. Ό τα ν μεγάλω σα τα άλλα παιδιά μ ε περίπαιζαν γ ι’ αυτό, κι εγώ τα μίσησα όλα. Δεν ή μ ο υ ν α ό μ ω ς δ υ σ τυ χ ή ς... Ή τα ν κ α λ ό ς ά νθρ ω π ος ο ν εκ ρ ο θ ά φ τη ς και καλή κι η γυναίκα του, που με έντυνε και με έ τρ εφ ε χωρίς να με δέρνη πολύ συχνά. Ό ταν γίνηκα δέκα χρονών, τ ο αντρόγυνο απόκτησε ένα κοριτσάκι, που εγώ αγαπούσα πολύ, μα πάρα πολύ. Την λέγα νε Αννίτσα και τη ν φ ύλαγα εγώ όταν η μητέρα τη ς πήγαινε στη δουλειά. Την έπαιρνα στην αγκαλιά μου, έδιωχνα τις μυίγες από το προσωπάκι τη ς και τη ν έπιανα από το χέρι όταν άρχισε να περπατή... Μια μέρα που ήθελε να τη ν δαγκώση ένας μαντρόσκυλος έτρ εξα εγώ να τη ν γλυτώ ­ σω. Ο σ κύλος χ ύ μ η ξε απάνω μου και με δά γκω σ ε στο χέρι. Από κει είνε η π ληγή α υ τή που β λ έπ ε ις εδ ώ σ το μπ ρά τσ ο μου. Η Α ννίτσα ή τα ν το παν γ ια μέν α σ τον κόσμο. Ό ταν έγινα είκοσι χρονών και εκείνη ήτον ακόμη δέκα τη ν έπαιρνα στα γόνα­ τά μου και τ η ς έ λ ε γ α πως θα τη ν π α ντρευτώ ό τα ν μεγαλώ ση... Έ να ς γ είτο ν α ς μ ’ άκουσε μια μ έρα και το είπε τη ς μητρυιάς μου που με μάλω σε και μου είπε ότι δεν έπ ρεπ ε να λέω τέ το ια π ρά γματα στην Α ννίτσα και να τη ς γυρίζω τ ο κεφ άλι, αφού μάλιστα δεν ήταν για να γίνη π οτέ γυναίκα μου. Εγώ όμω ς εξακολουθούσα να λέγω τα ίδια λόγια στην Αννίτσα προσέχοντας μη μ’ ακούση κανείς. Την εποχή εκείνη επίστευα ότι η Αννίτσα μ’ αγαπούσε. Μια μέρα που εργαζόμουνα στα χωράφια μ’ έπιασε δυνατή βροχή. Είχα μουσκευτή και αρρώστησα... με πήγαν στο νοσοκομείο. Εκεί μ’ έπιασε η βλογιά που μου έκανε το πρόσωπο όπως το βλέπ εις και έχασα το ένα μου μάτι. Κανένα κορίτσι δ εν μπο­ ρούσ ε πια να μ ε κυ ττά ξη · α υτό το καταλάβαινα και μόνος μου. Δ εν έλ εγ α πια τη ς Αννίτσας πως θα τη ν παντρευτώ, αλλά ήμουνα πάντοτε ευγενής μαζύ τη ς και έκαμα γ ι’ αυτήν ό,τι μπορούσα. Ό ταν έκαμα λίγα χρήματα τη ς πήρα ένα δώρο για τα Χριστούγεννα, μια μικρή κατσί­ κα που η Αννίτσα είχε δη στο χωριό και που τη ς είχε αρέσει πολύ. Ή ταν μια χαριτω­ μένη κατσικούλα και τη ν βγάλαμε Βάσια. Εγώ τη ν περιποιόμουν, τ η ς έδινα να τρώ η και η Αννίτσα έπαιζε μαζύ τη ς. Ο Ηλίας σταμάτησε. Τα δάκρυα έτρεχαν άφθονα από τα μάτια του.

- Δεν σε βασανίζω με τη ν ιστορία μου; με ερώ τησε.

- Όχι, όχι! Εξακολούθα του είπα. Ίσια-ίσια που μ’ ενδιαφ έρει πολύ.

- Λοιπόν άκουσε... Ο καιρός π ερνούσε και η Αννίτσα μεγάλω νε. Τα παλλικάρια του χωριού τη ν κ ό π α ζ α ν ήτο ν το ω ραιότερο το υ τόπου. Ο Φούμα, ο πλούσιος ξεν ο δ ό ­ χο ς το υ χωριού, χόρευε συχνά μαζύ τη ς και ήτον πάντα κοντά της. Εγώ δεν τα έβ λε­ πα αυτά με καλό μάτι· για τί ήξερ α πως ο Φούμα ήταν ένας παληάνθρωπος που είχε ένα σωρό ερω μ ένες... Προσπάθησα ν ’ ανοίξω τα μάτια τη ς Αννίτσας, εκείνη όμω ς δ ε ν μ ε ά κ ο υ ε και σ το τ έ λ ο ς θ ύ μ ω σ ε μα ζύ μου. Π α ρ α τή ρ η σ α ό τι ε ίχ ε ε ν τε λ ώ ς α λλά ξει1δ εν αγαπούσε τη Βάσια που έμενε λυπημένη για τί τη ν λησμονούσε η κυρία τη ς . Το κα ϋ μ ένο τ ο ζώ ο έ τρ ε χ ε σ την α γκα λιά μου μελ α γχ ο λ ικ ό και ε κ εί ε ύρ ισ κε παρηγοριά. Κλαίγαμε μαζύ και ήξερ α τουλάχιστο ότι ένα πλάσμα στον κόσμο ελυπότα ν μαζύ μου. Είνε τρ ο μ ερ ό να είνε κανείς μόνος στον κόσμο. Η Αννίτσα μου α νήγγειλε μια μέρα ότι θα έπαιρνε το ν Φούμα. Θα έπ εφ τα στον ποταμό αν δ εν είχα τη Βάσια... Ο καιρός περνούσε και ο γάμο ς έγινε. Είδα τη ν Αννίτσα με το νυφικό τη ς φόρεμα, με κοράλια στο λαιμό και μ’ ένα κόκκινο μετα ξω τό στο λαιμό της... Ό λοι έλεγαν ότι ήσαν ταιρια­ στό ζευγάρι. Η Αννίτσα μου είπε τό τε ότι μου αφήνει τη Βάσια με τέτοιο πόνο, σαν να μ ου έκα νε μεγά λη χάρη. Και όπως ή τα ν αλήθεια. Η κατσ ικούλα μου ήτα ν τ ο μόνο

m -

ξένο διήγημα

π ρά μμα που μο υ έ μ ε ν ε σ το ν κόσ μο. Κ ο ιμ ώ μ α σ τε μαζύ σ το σ τα ύλο, επάνω σ τ’ άχυρα... Ακουμπούσε το κεφάλι τη ς στο λαιμό μου κ’ έγ λ ειφ ε το πρόσωπό μου με τη γλώσσα τη ς. Ή μουνα ευτυχής για τί φανταζόμουνα πως με φιλούσε η Αννίτσα. Δ εν μπορούσα να υπ οφέρω ... Μια μέρα ή ρ θ ε η Αννίτσα και μου είπ ε ότι θα πάρη πίσω τη ν Βάσια, γ ια τί ήθ ελ ε να παίζη μαζύ τη ς , όπως ότα ν ή τα ν ε μικρή. Μου είπε μάλιστα ότι δ εν ήτα ν ευτυχισμένη μ ε το ν Φούμα· α υτό όμω ς δεν ήτα ν λόγ ος για να πάρη πίσω τη Βάσια, που ήταν η μόνη μου ευτυχία στον κόσμο... Την παρεκάλεσα να μ ’ αφήση τη ν κατσίκα, τη ς είπα δ ε ότι δ εν ή ξε ρ ε να τη ν περιποιηθή· τη ς είπα τέλ ο ς πάντων ό,τι μπορούσα και ό ,τι μου ή ρ θ ε στο μυαλό για να μου αφήση τη ν Βάσια, εκείνη όμω ς δ εν ήθελε να μ ε ακούση. Ό ταν τη ς είπα ότι το ζώο εκείνο είνε για μένα το παν στον κόσμο, η Αννίτσα ήρχισε να γελ ά και μάλιστα ό τα ν τη ς είπα ό τι η κατσίκα εκείνη ή το ν το μόνο πράμμα που είχα για να τη ν θυμάμαι. Μου είπε ότι τη ν κατσίκα τη ν ή θ ελε ο ά ντρας τη ς και ότι θα τη ν έπαιρνε μαζύ της... Τ ότε έννιωσα κάτι μέσα μου που δ εν είχα αισθανθή ποτέ. Στο χέρι μου κρατούσα ένα τσεκούρι... τ ο σήκωσα και χτύπησα μ ’ αυτό τη ν Αννίτσα... Ο «Τρελλός» α να σ τέν α ξε. Σ τη ν ά λλη ά κρη το υ θ α λά μ ο υ οι ά λλοι φ υλα κισ μένοι μιλούσαν δυνατά, α φού είχα ν α κούσ ει τις ισ το ρίες το υ Τ ιμοθέου, ξεχ ν ώ ν τα ς μια στιγμή την τρο μ ερή θέσι τους.

- Ηλία! τρελ λ έ! Πού είσαι; το ν φώναξαν. Έ λα δω να χύσης τη βούτα!

- Έρχομαι αμέσως! εφ ώ να ξε ο Ηλίας τρ έχ ο ν το ς που το ν είχαν φ ω νά ξει ενώ μουρμούριζε σιγά: - Βάσια... πού είνε η Βάσια; Ποιος μπορεί να μου πη πού είνε η Βάσια; □

/

ί

Υ

/

Τ

Λ

Ο

Φ

Ο

Ρ

Ε

ΤΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ Το διήγημα του Ρ· Κίπλινγκ: Λίσπεθ

Ι

Ο ι Μ α ύ ρ ε ς Ά γ ρ ι ε ς Ί ρ ι δ ε ς ε ίνα ι γ υ ν α ίκ ε ς α ισ ιό δο ξες κ α ι δυνατές. Ζ ο υ ν σ ε έ ν α κ υ κ λ α δ ικ ό νησί, δ εμ έ ν ες ατιό το θ εό σ ε έν α δροσερό μ π ο υ κ έτο γ ε μ ά τ ε ς α ισ θ ή μ α τα α λ λ η λ ε γ γ ύ η ς . Α ν τε π εξ έρ χ ο ν τα ι μ ε σ θ ένο ς σ τις δ υσ κ ο λίες τη ς ζήσης. Π ό θ ο ι, έρω τες, π ίκ ρ ε ς τη ς α γ ά π η ς γ ρ α μ μ έ ν ε ς μ ε τ η χ α ρ α κ τ η ρ ισ τικ ή ν το π ιο λ α λ ιά τ η ς (Κ ύ θ νο υ ) κ υ κ λ α δ ίτικ η ς γλω σσ άς. Ε

Κ

Δ

Ο

Σ

Ε

Ι

Σ

Κ Α Σ Τ Α Ν Ι Ω Τ Η

ξένο δ ιήγημα------------------- --------------------------------------------------------------------- 7/©)

Φιλολογικά χρονογραφήματα για πρόοωπα της «λληνικής λογοτεχνίας από το αρχείο του Γιώργου ΖεΒελάκη

Αύο προτομαί (Σολωμός-Βαλαωρίτης) Από ένααρκετάπρωτότυπο έντυπο του Μεσοπολέμου ξεχωρίσαμε τοχρονογράφημαπου αναφέρεται στην τοποθέτηση τωνδύο προτομώνστονεθνικόμας κήπο το 1926. Πρόκειται για τοπεριοδικόπου φέρει τονπαράξενο τίτλο Σ.ΕΑΚ. από τααρχικά τουΣυλλόγου Εθνικής Λογοτεχνίαςκαι Καλλιτεχνίαςπου αντιπροσωπεύει. 0 ήτλος του αυτός στάθηκε εμπόδιο για την κυκλοφορία του και αιτία για νακλείσει πριν συμπληρώσει δύο μήνεςεκδοτικής παρουσίας. Ολόγοςπου ο τίτλος έφερε κακή τύχη ανακοινώνεται στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού: το ΚεντρικόνΠρακτορείονΕφημερίδων απαντώντας σε επιστολή παραπόνων τουπεριοδικού γιατί «τοΣελκ ουδόλως διελαλείτο υπό των εφημεριδοπωλών» κάνει γνωστό «ότι ο ιδιότυπος τίτλοςΣελκ είναι δύσκολος δια τουςπωλητάς». Παρά τη δυσκολία του τίτλου εκδόθηκαν 9 τεύχη (αρ. 1,5Δεκ. 1926-αρ. 9 30 lav. 1927). Από το 4ο τεύχος και μετά διευθυντής της ύλης αναλαμβάνει ο ΝικόλαοςΛαύρας-Πετιμεζάς, ο οποίος υπέγραφε τοπρωτοσέλιδο χρονογράφημα ωςΛΑΥΡΑΣ. Τουπολυγραφότατου αυτού συγγραφέα εκδόθηκαν το 1982με επιμέλεια του Αθαν. θ. Φωτόπουλου ταΆπαντα. Γ .Ζ .

έσα στον εθνικό κήπο, εμπρός από μια ολοστρόγγυλη πρασιά, φυτεμένη με καμαρωτά και φουντωτά χρυσάνθεμα εστήθηκε τις προάλλες η πάλλευκη κι αρρενωπή μορφή του (Νικόλαος Λαύραςποιητού. Πολλοί είπαν ότι θα του ταίριαζε πιότερα ένας βράχος, ένας εγκρεμός, ένας Πετιμεζάς) θεριωμένος πλάτανος, αγράμπελη για να σκιάζη την προτομή του. Αλλά δεν μπορούμε Δ Υ Ο να τρέχουμε στους βράχους και τις ερημιές για να τιμώμε τη μνήμη των ποιητών μας. Σ’ έναν τόπον όπου ένας τραπεζίτης, ένας μπακαλέμπορος, κι ένας μεγαλοσαράφης, τιμιόνται ΠΡΟΤΟΜΑΙ περισσότερο από τον άνθρωπο των γραμμάτων, ο οποίος θεωρείται ακόμα ένας άεργος και Περιοδικό ΣΕΛΚ άχρηστος στην κοινωνία· σε ένα τόπο όπου μόλις προχθές ύοτερ’ απ’ εκατό χρόνια ίδρυσε Αθηναϊκή ζωή Ακαδημία και αυτή όχι των ανθρώπων των γραμμάτων, πρέπει να ήμαστε ευχαριστημένοι ότι δυο 12 Δεκεμβρίου 1926 προτομές των μεγάλων ποιητών μας λευκοφαίνονται ανάμεσα στις πρασινάδες του μοναδικού κήπου μας στην πρωτεύουσα. ΤιήτανοΒαλαωρίτης; Γράφηκαντόσο και τόσα, από ξένους και δικούς μας, ώστε δεν έχει κανείς δυσκολία να τα διαβάση όλα και να σχηματίση μια ιδέα για τον ψάλτην του αρματολισμού. Έτσι τον λέμε κι έτσι τον θέλουν: μα ο ορισμός είνε ατελής. Πέστε τον καλλίτερα ο Τραγουδιστής που ένιωσε βαθειά την Ρωμέικη ψυχή, κ’ εμίλησε τη γλώσσα της, τους πόθους της, τα όνειρά της, τα βάσανά της, όλα της τα δεινά κι όλες τις χαρές. Τη σκλαβιά και την ελευθερίά’ την αγάπη στην πατρίδα σαν κάτι πολύ ουσιαστικό και χειροπιαστό- και γι’ αυτό ξεχωρίζει τόσο, και τόσο μακρυά βρίσκεται απ’ τον άλλο μεγάλο ποιητή μας το ν άφθαστο και τέλειο, μα και τόσο μακρυά βρισκόμενο απ’ την Ρωμέικη ζωή, απ’ τον τρόπον της Ρωμέικης σκέψεως, που απ’ τη μέθοδο της εκδηλώσεως των ψυχικών ορμών και της ψυχικής συνθέσεωςτου Ρωμηού σκλάβου, την ώρα που ζητά να σπάση της αλυσσίδες της σκλαβιάς του. Πολλοί θέλησαν να κάμουν σύγκρισιν μεταξύ των δύο, του Σολωμού και του Βαλαωρίτη. Τι να συγκρίνεις; Ο ένας είνε ποιητής που μας ανεβάζει στον Παράδεισο της μυστικοπάθειας. Τα πρόΛΑΥΡΑΣ

©®-

Μ

φιλολογικά χρονογραφήματα

σωπάτου είνε άγγελοι επουράνιοι και αισθάνονται, και μιλούν, και κινούνται και συλλογίζονται και παθαίνονται σα να ζούσαν μέσα σε νεφέλωμα· σα να έβλεπαν σκιές, σα να μην ένιωθαν τον άνθρωπο πλάσμα επίγειο και δούλο τη ς ανάγκης και των απαιτήσεων του κορμιού είνε ο ποιητής ο Ευρωπαίος και ο Επτανήσιος με τη σφρα­ γίδα του πολιτισμού και τη ς εξελίξεω ς στην τέχνη· είνε ο ποιητής που στη συμβουλή του Τρικούπη αποφασίζει να γράψη για την Ελλάδα' είνε ο εμπνευσμένος που με την επίδραση και την καθοδήγηση του Πολυλά' που με το διάβασμα των Γερμανών παίρνει τους ανθρώπους μέσα απ’ τον αγώνα, τα αίματα, τις κακουχίες, τα μεγάλα αισθήματα μα και τις ταπεινότητες τη ς ζωής και το υ ς εξιδανικεύει, τους κάμει πνεύμα και άυλα όντα, σκιές άπιαστες, ιδέες και νεφελώματα! Ο άλλος γνήσιος Ρουμελιώτης - πώς πήγε στην Ευρώπη δεν έχει καμμιά σημασία - έζησε, μελέτησε, εβάθυνε μέσα στην ψυχή, έγινε ένα με τους ανθρώπους που δημιούργησαν την Ελλάδα. Ένιωσε πως συλλογιόντου­ σαν οι άνθρωποι του καρυοφιλιού, πώς μιλούσαν και πως αισθάνονταν, τι ζητούσαν και τι κατώρθωναν σαν άνθρωποι και όχι σαν σκιές. Χείμαρροι στη γλώσσα και στην ποίηση σαν το χείμαρρο της Εγκλουβής που τούκαμε τραγούδι. Τραχειά και η έκφραση και ο λόγος και ο στίχος. Το δημοτικό τραγούδι ξαναζωντανεμένο στο μίλημα των βουνών, στο κελάρυσμα της πηγής και στο ψιθύρισμα των πλατανόφυλλων. Ο Σολωμός σαν τεχνίτης υπέρτερος έπαιρνε λέξες, τις πελεκούσε, της ωμόρφαινε, τις χτένιζε, τις αρμόνιζε στο στίχο και στην πλοκή και στο ρυθμό. Ο Βαλαωρίτης καθισμένος κάτω απ’ την εληά του τη γιγάντια στην ταράτσα του σπιτιού της Μαδουρής άφισε τραγουδώντας να ξεχειλίση από τα πλατειά του στήθη, και να βγη από την πολύ Ρωμέικη ψυχή του ορμητικό το ρεύμα το πληθω ρικό. Δεν ήτα ν ο ευ γ εν ή ς, ο ψ υχρός και α κοινώ νητος και ακατάδεκτος- ο απόκοσμος, ο ζων με τον εαυτό του και πλέων εις το ν αιθέρα, ο δημιουργών τέχνην, ο προσπαθών να δώση σχήμα εις ιδέες που όλο έφευγαν και όλο διελύοντο, ο παλαιών να εύρη το απόλυτα ωραίον και το τέλειον που δεν υπάρχει στον κόσμο, και επομένως ούτε στην τέχνη. 'Ηταν ο άνθρωπος της ζωής και της κινήσεως και τη ς δράσεως· ο κατεβάζωντην γροθιά του απειλητικά στον αντίπαλόν του, ως πολιτευτής, ρήτωρ, επαναστάτης αγωνιζόμενος, βλέπωντους ανθρώπους πάσχοντας, αγω­ νισμένους, παλαίοντας, ποθούντας ν’ αποκτή­ σουν τα επίγεια αγαθά, τη ν ελευθερία, την πατρίδα, την ευμάρεια και την ανεξαρτηρία. Όλα τα πάθη, όλους τους πόθους, το υ ς καϋμούς, και τα όνειρα της Ρωμηοσύνης, τα ένοιω­ σε, τα πήρε, τα τραγούδησε και μας τα χάρισε· με την ζωντανή γλώσσα της πατρίδος, με τα ευκολονόητα θέματα, και με την απλότητα, το γνήσιο αυτό γνώρισμα κάθε Ελληνικής εκδηλώσεως. ΓΤ αυτό έγινε και πιο αγαπητός και πιο λατρευτός απ’ τον πολύ κόσμο, αντίθετα προς τον άλλον τον Σολωμόν, τον εκλεκτόν των ολίγων και τον λατρευτόν του κύκλου των εννοούντων βαθειά την τέχνη, και αισθανομένων τους φευγαλέους και ασυλλήπτους τόνους μιας μουσικής σχεδόν μη ακουομένης, αλλά μαντευομένης. Κάθε περιπατητής διασχίζων τον Εθνικόν κήπον ας στέκεται πρώτα μια στιγμή εμπρός στην προ­ τομήν του ενός αποτίων φόρον θαυμασμού, κι έπειτα ας ατενίζη το αρρενωπόν πρόσωπον του άλλου προσφέρων εις αυτόν την λατρείαν του. □ φιλολογικά χρονογραφήμι

Ν· Π ίτψ *ζ ά ς (Λαύρας)

ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ: Χρονογράφημα τουΣτρατή Μυριβήλη για τον Λορέντζο Μαβίλη

Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ των βιβλίων γίνεται μ* βάση το γνωστό Αεκαβικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία ΤΟ βΙβΑΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Δελτίο συντάσσεται με την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Αρ. 389 1Ιουλίου - 31 Αυγούστου 1998

ic v iK d Έργα Βιβλιογραφία ΕΘΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ελληνική εθνική βιβλιογρα­ φία 1994. Αθήνα, Εθνικό Κέντρο Βιβλί­ ου, 1998. Σελ. 1.087. Δρχ. 15.600.

ISBN 960-7060-12-1. ΛΙΑΛΙΟΥ Δ.Α. Εργογραφία Νίκου Αθ. Ματσοΰκα. Θεσσαλονίκη, Πουρναράς, 1998. Σελ. 48. Δρχ. 830. ISBN 960242-553-3. ΠΑΠΑΛΕΟΝΤΙΟΥ Λ. Λογοτεχνικές με­ ταφράσεις του μείζονος Ελληνισμού. Αθήνα, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 1998. Σελ. 349. Δρχ. 4.500. ISBN 9607779-05-3. ΣΤΑΪΚΟΣ Κ.Σ. Ελληνικές εκδόσεις στα χρόνια του νεοελληνικού διαφωτισμού. Αθήνα, Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, 1998. Σελ. 301. Δρχ. 7.280.

ISBN 960-85940-4-0. ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Λογοτεχνικές εκδόσεις Μακεδονικών πόλεων πλην Θεσσαλονίκης. Κοζάνη, Ινστπούιο Βι­ βλίου και Ανάγνωσης, 1998. Σελ. 142.

ISBN 960-85810-8-0. Βιβλιοθηκονομία ΠΑΛΑΜΙΩΤΗ ΣΟΦΙΑ. Λαϊκές βιβλιοθή­ κες. Αθήνα, Μ.Ι.Ε.Τ., 1998. Σελ. 405. Δρχ. 5.300. ISBN 960-250-156-1.

Φιλοσοφία

ΒΛΑΧΟΣ Γ.Σ. Η συνείδηση ενάντια στον νόμο. Αθήνα, Έρασμος, 1998. Σελ. 54. Δρχ. 830. ΖΑΦΕΙΡΗΣ Δ. Μοναξιά και ελευθερία. Αθήνα, Αποστολική Διακονία, 1998. Σελ. 81. ISBN 960-315-334-6. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ Ν. Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του δικαίου και της πολιτείας. Αθήνα, Εκδόσεις Καζαντζάκη, 1998. Σελ. 121. ΝΟΥΛΑΣ Β.Κ. Αριστοτέλης Χριστός

Βιβλιογραφικό δελτίο

Μαρξ. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ.

671. Δρχ. 7.000. ISBN 960-600-4074. ΠΛΑΓΤΈΣΗΣ Γ. Πολιτική και θρησκεία στη φιλοσοφία του John Locke. Αθήνα, University Press, 1998. Σελ. 458. Δρχ.

6.000.

ISBN 960-12-0650-7. ΣΠΡΕΤΥΕΛ Σ.Ν. Όραμα οραμάτων ή λογική της τελειότητας. Αθήνα, Εντός, 1998. Σελ. 384. Δρχ. 5.000. ISBN 9608472-19-9. ΤΣΙΩΚΟΣ Θ. Ο άνθρωπος και το άπει­ ρο. Αθήνα, 1998. Σελ. 97.

GASSET Ο. Η αντι-δημοτικότητα της νέ­ ας τέχνης. Μετ. Μ. Μωραΐτης. Αθήνα, Καθρέφτης, 1998. Σελ. 94. Δρχ. 1.870.

ISBN 960-860014-6. Αρχαία φιλοσοφία ΑΝΔΡΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Α.Γ. Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. Αθήναι, Ιδεοθέατρον. Σελ. 431. Δρχ. 5.720. ISBN 9607921-24-0. ΘΑΝΑΣΑΣ Π. Ο πρώτος «Δεύτερος πλους». Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1998. Σελ. 265. Δρχ.

4.200.

ISBN 960-524-058-0. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ Γ.Θ. Πυθαγόρας ο δι­ δάσκαλος των αιώνων. Αθήναι, Ιδεοθέατρσν. Σελ. 399. Δρχ. 5.720. Αποκρυφισμός ΖΩΓΡΑΦΙΔΟΥ-ΔΑΠΟΥ Ε. Οι Αργοναύ­ τες επιστρέφουν. Αθήναι, Ιδεοθέατρον, 1998. Σελ. 301. Δρχ. 4.680. ISBN 96079-18-6.

WYLER S. Ηλιακά σύμβολα. Μετ. Σ. Αλκαίος. Αθήνα, Ανοιχτή Πόλη, 1998. Σελ. 141. Δρχ. 2.600. ISBN 960-774806-9.

CANNON D. Ο Ιησούς και οι Εσσαίοι. Μετ. Δ. Κουτσούκης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 420. Δρχ. 5.200. ISBN 960-03-21884.

Ψυχολογία Γενικά BRADSAW J. Δημιουργώντας την αγά­

πη. Μετ. Γ. Τζελετοπούλου. Αθήνα, Λύ­ χνος, 1998. Σελ. 444. Δρχ. 5.100. ISBN 960-7097-662-9. Κοινωνική ψυχολογία ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΟΥ Α. Η κοινωνική ψυχολογία της συμπεριφοράς των πολι­ τικών κομμάτων. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 302. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-344-510-Χ. Εφαρμοσμένη ψυχολογία IGRA L. Αντικειμενότροπες σχέσεις και ψυχοθεραπεία. Μετ. Μ. Καραμπερίδης. Αθήνα, Κασταντώτης, 1998. Σελ. 374. Δρχ. 6.240. ISBN 960-03-21094.

HERBERT Μ. Χωρισμός και διαζύγιο. Μετ. Γ. Μωραΐτη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 59. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-314-516-9. Παραψυχολογία MILLMAN D. Οι δώδεκα νόμοι του πνεύματος. Μετ. Τ. Λαθύρης. Αθήνα, Έσοπτρσν, 1998. Σελ. 117. Δρχ. 3.430.

ISBN 960-7288-36-7.

Θρησκεία Γενικά ΚΟΝΤΟΣΤΕΡΠΟΥ Δ.Δ. Ατ Οικουμενι­ κοί Σύνοδοι. Θεσσαλονίκη, Πουρνα­ ράς, 1998. Σελ. 359. Δρχ. 5.200. ISBN 960-242-1444. ΤΣΕΤΣΗΣ Γ. Η Εκκλησία της Σερβίας στην πρόσφατη γιουγκοσλαβική κρίση. Κατερίνη, Επέκταση, 1998. Σελ. 210. Δρχ. 2.600. ISBN 960-356-057-Χ.

RUTILIO C. Τα αίτια της χριστιανικής ε­ πικράτησης. Μετ. Π. Καλαμαράς. Αθή­ να, Ανοιχτή Πόλη, 1998. Σελ. 62. Δρχ.

1.400. ISBN 960-7748-13-1. Θρησκειολογία ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ X. Βιβλικές μελέτες για τον αρχέγονο Χριστιανισμό. Θεσσαλονί­ κη, Πουρναράς, 1998. Σελ. 459. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-242-152-5.

m

Κ ο ινω νικές επιστήμες

ΚΑΛΟΥΔΙΩΤΗΣ Δ. Η Ελλάδα συη μετα­ πολεμική εποχή. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1998. Σελ. 192. Δρχ. 3.120. ISBN 960-208-596-7. Κοινωνιολογία ΚΥΡΙΑΖΗ Ν. Η κοινωνιολογική εργα­ σία. Αθήνα, Ελληνικές Επιστημονικές Εκδόσεις, 1998. Σελ. 366. Δρχ. 6.500.

ISBN 960-7950-00-3. ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ Α. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Μα­ κεδονία και Βαλκάνια. Ξενοφοδία και ανάπτυξη. Αθήνα, Ε.Κ.Κ.Ε./Αλεξάνδρεια, 1998. Σελ. 639. Δρχ. 7.280.

ISBN 960-221-149-0.

BOURDIEU Ρ. Για την τηλεόραση. Μει. Α. Σωτηρίου. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 136. Δρχ. 1.400. ISBN 960-600548-8. Πολιτική Κράτος και διαφθορά. Επιμ. Α.Π. Νικολοπούλου. Αθήνα, Σιδέρης, 1998. Σελ.

293. Δρχ. 4.680. ISBN 960-08-0145-2. ΚΡΗΤΙΚΟΣ Π.Ν. Η ρήξη. Ο Ανδρέας Παπανδρέου στη δεκαετία του ‘60. Αθή­ να, Προσκήνιο, 1998. Σελ. 357. Δρχ.

6.240. ISBN 960-7057-22-8. ΠΑΠΠΑΣ Τ. Ελλάδα-Τουρκία. Μια προαιώνια διαμάχη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 111. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-344-528-2. ΧΑΤΖΗΔΑΚΗΣ Κ.Ι. Ελλάδα και Ευρώ­ πη: Ποιο κοινωνικό κράτος. Αθήνα, Σιδέρης, 1998. Σελ. 418. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-08-0144-4.

ROSEN F. Ο ελληνικός εθνικισμός και ο βρετανικός φιλελευθερισμός. Μετ. Μ.X. Χατζηιωάνυου. Αθήνα, Ε.Ι.Ε., 1998. Σελ. 112. Δρχ. 1.560. ISBN 960-372001-1. Δίκαιο ΚΙΚΗ Γ.Π. ΜΜΕ. Δίκαιο της πληροφό­ ρησης. Αθήνα, Προσκήνιο, 1998. Σελ.

339. Δρχ. 8.320. ISBN 960-7057-20-1. ΜΑΓΓΑΝΑΣ Α.Δ.-ΛΑΖΟΣ Γ. Ο ποινικός κώδικας για τον πολίτη. Αθήνα, Παπαζήσης, 1998. Σελ. 447. Δρχ. 5.720.

ISBN 960-02-1277-5. ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Νεοελληνικό κράτος και Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Αθή­ να, Παρουσία, 1998. Σελ. 284. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-7956-02-8. Οικονομία ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟ­ ΜΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ. Η διεθνής αναπτυ­

ξιακή βοήθεια προς του 21ο αιώνα. Αθήνα, Εξάντας, 1998. Σελ. 236. Δρχ.

4.680.

ISBN 960-256-350-8.

SASSIER Ρ. Το Ευρώ. Μετ. Μ. Κουλεντιαυοΰ. Αθήνα, Τραυλός, 1998. Σελ.

128. Δρχ. 1.660. ISBN 960-7122-85-2. Λαογραφία ΓΕΡΑΡΔΗΣ Τ. Ο καφές. Ένα αραβικό παραμύθι. Αθήνα, Τροχαλία, 1998. Σελ.

184. Δρχ. 3.530. ISBN 960-7809-30-0. ΔΑΒΙΑΣ Ο. Αφροδισιακά. Αθήνα, Τρο­ χαλία, 1998. Σελ. 252. Δρχ. 8.320.

ISBN 960-7809-33-5. ΚΑΠΛΑΝΟΓΛΟΥ Μ. Ελληνική λαϊκή παράδοση. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 299. Δρχ. 4.680. ISBN 960344-523-1. ΚΑΤΣΙΚΑΡΟΣ Ν.Θ. Η βεντέπα στη Μά­ νη. Αθήνα, Ελεύθερη Σκέψις, 1998. Σελ. 140. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7931084. ΚΑΨΑΔΗΣ Γ.Δ. Οι παροιμίες του θεσπρωιού λόγιου Κώστα Αθ. Μιχαηλίδη. Αθήνα, Gutenberg, 1998. Σελ. 551. Δρχ. 9.360. ISBN 960-01-0744-0. ΚΥΠΡΗ Θ.Δ.-ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ Κ.Α. Πα­ ραδοσιακά ζυμώματα της Κύπρου. Λευ­ κωσία, 1997. Σελ. 344. Δρχ. 7.280.

ISBN 9963-0-8040-5. Παραμύθια από την Ινδονησία. Μετ.-επίμετρο Γ. Γούτας. Αθήνα, Απόπειρα, 1998. Σελ. 175. Δρχ. 2.600. ISBN 960537-008-5. Κοινωνική ανθρωπολογία ΒΕΪΚΟΥ X. Κακό μάτι. Η κοινωνική κα­ τασκευή της οπτικής επικοινωνίας. Αθή­ να, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ.

466. Δρχ. 5.720. ISBN 960-344-501-0. Οικολογία ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗΣ Μ. Ο χορός της βρο­ χής. Αθήνα, Τοπική Επικοινωνία, 1998. Σελ. 90. Δωρεάν.

ADAMS D. Τουρίστες στον πλανήτη γη. Μετ. Μ. Λώμη. Αθήνα, Παρά Πέντε, 1998. Σελ. 192. Δρχ. 2.495. Παιδαγωγική-Εκπαίδευση Παιδαγωγική ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ. Το παιδί και η αισθητική αγωγή. Πρακηκά Συνεδρίου. Αθήνα, 1998. Σελ. 327. Δρχ. 6.240. ISBN 960-85016-3-6. ΚΑΛΟΠΑΝΝΑΚΗ Π. Προσεγγίσεις στη συγκριτική παιδαγωγική. Αθήνα, Γρηγόρης, 1998. Σελ. 125. Δρχ. 2.600. ISBN 960-333-180-5.

ΚΟΥΓΙΑΛΗ Γ. Ψυχοκινητικές δραστη­ ριότητες για νήπια και προυήπια. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 238. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-2130-2. Εκπαίδευση ΚΑΡΑΣΙΜΟΣ Π.Ι. Τα Σχολεία μας.

1898-1997. Αθήνα, Δωδώνη, 1998. Σελ. 180. Δρχ. 4.160. ISBN 960-248913-8. ΞΑΝΘΑΚΟΥ Γ. Η δημιουργικότητα στο σχολείο. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 301. Δρχ. 6.240. ISBN 960344-595-3. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Β. Περιβαλλοντική εκπαίδευση και Σχολείο. Αθήνα, Τυπωθήτω, 1998. Σελ. 193. Δρχ. 4.160. ISBN

Γλώσσα Ελληνική γλώσσα Η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας από μετάφραση στη Μέση Εκπαίδευση. Επιμ.-σύνταξη Α.Ε. Πεπονή. Θεσσαλονίκη, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 1998. Σελ. 111. Δρχ. 3.500.

ISBN 960-7779-06-1. Θ η ι κ ί ς επιστήμες Γενικά DESALLE R.-UNDLEY D. Η επιστροφή των δεινοσαύρων. Μετ.-επιμ. X. Καζλαρής. Αθήνα, Τραυλός, 1998. Σελ. 255. Δρχ. 4.060. ISBN 960-7122-89-5.

FLAVIN C.-LENSSEN Ν. Η επερχόμενη ενεργειακή επανάσταση. Απόδ. Σ. και X. Α. Κοτρώτσος. Αθήνα, Δήλος. Σελ.

395. Δρχ. 6.000. Ιατρική Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαί­ δεια. Ιατρική και υγεία. Τόμος 13. Αθή­ να, Εκδοτική Αθηνών, 1998. Σελ. 408. Δρχ. 14.500. ISBN 960-213-380-5.

EISENBERG A.-MURKOFF Η.Ε.HATHAWAY S. Τι να περιμένεις όταν είσαι έγκυος. Μετ. Β. Σαμπετάι-Λεώυ. Αθήνα, Διόπτρα, 1998. Σελ. 589. Δρχ.

8.320. ISBN 960-364-125-1. ΚΑΖΑΛΟΤΙ Ε. Χρήση ουσιών. Αθήνα, Ακτή-Οξό, 1998. Σελ. 48. Δρχ. 1.800.

ISBN 960-7614-60-7.

FUGH-BERMAN Α. Εναλλακτική ιατρι­ κή. Αθήνα, Αρχιπέλαγος, 1998. Σελ.

266. Δρχ. 5.500. ISBN 960-7911-11-3. Βιομηχανία ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΕΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΗΟ/Ε.Ι.Ε. Ιστορικός βιομηχανικός ε­

βιβλιογραφικό δελτίο

ξοπλισμός στην ΕΜάδα. Αθήνα, Υπουρ­ γείο Ανάπτυξης/Πανεπιστημιακές Εκδό­ σεις ΕΜΠ/Οδυσσέας, 1998. Σελ. 335. Δρχ. 17.680. ISBN 960-210-330-2.

ΚΟΥΤΟΥΛΑΣ Α. Ο μουσικός Θεοδωράκης. Κείμενα-εργογραφία-κρπικές (1937-1996). Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1998. Σελ. 507. Δρχ. 6.500. ISBN 960236-966-7.

Τέχν£ς Ενα σ χο λή σ εις Γενικά ΓΚΟΛΟΜΠ1ΑΣ Γ. Οι καρι-ποστάλ της Κοζάνης. 1904-1925. Κοζάνη, Υπουρ­ γείο Πολιησμοΰ/Δήμος Κοζάνης, 1996. Σελ. 84. Δρχ. 4.000. ISBN 960-858100-1. ΚΟΥΡΟΥΣΗΣ Ν. Σκηνικά-κοστούμια. Λεμεσσός, 1998. Σελ. 257. Δρχ.

35.000.

ISBN 960-9963-8207-1-9. ΜΑΡΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Π.Κ. Ιστορία και ο­ δηγός της ευρωπαϊκής τέχνης. Αθήνα, Τολίδης, 1998. Σελ. 643. Δρχ. 10.400.

ISBN 960-7162-38-2. ΑΡΓΚΑΝ Τ.Κ. Η μοντέρνα τέχνη. Απόδ. Λ. Παπαδημήτρη. Ηράκλειο, Πανεπι­ στημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1998. Σελ.

746. Δρχ. 9.500. Ζωγραφική ΚΑΒΑΛΛΙΕΡΑΤΟΥ Σ.-ΚΑΒΑΛΛΙΕΡΑΤΟΣ Τ.-ΚΥΡΙΑΚΟΥΛΗΣ Α. «Άνε­ μοι... ασθενείς έως μέτριοι...». Αθήνα, Γκαλερί Bemier/Αγρα, 1998. Σελ. 52. Δρχ. 2.285. ISBN 960-325-250-6. ΛΕΒΙΔΗΣ Α.Β. Ζωγραφική για Βιβλία.

1974-1998. Αθήνα, Αγρα, 1998. Σελ.

32. Δρχ. 1.350. ISBN 960-325-360-3. ΠΑΤΡΙΚΑΛΑΚΙΣ Φ. Τα μεγάλα χρώμα­ τα. Αθήνα, Παρουσία, 1998. Σελ. 107. Δρχ. 2.080. ISBN 960-79564X5-1. ΧΑΤΖΗΔΑΚΗΣ Μ.-ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Ε. Έλληνες ζωγράφοι μετά την Άλωση (1450-1830). Αθήνα, Κέντρο Νεοελλη­ νικών Ερευνών Ε.Ι.Ε., 1997. Σελ. 468. Δρχ. 16.640. ISBN 960-7916-00-Χ. Γλυπτική ΤΑΣΣΟΣ Α. Χαρακτική 1932-1985. Αθήνα, Μέλισσα, 1998. Σελ. 388. Δρχ.

17.680.

ISBN 960-204-036-Χ. ΤΣΟΛΑΚΙΔΗΣ Α. Η τεχνική της ξυλο­ γλυπτικής. Κιλκίς, 1998. Σελ. 287. Δρχ.

14.560. Μουσική ΓΙΑΝΝΟΥ Δ.-ΠΟΥΛΑΚΗ-ΒΟΥΤΥΡΑ Α.-ΘΕΜΕΛΗΣ Δ. Ελληνική και ευρω­ παϊκή μουσική. Θεσσαλονίκη, Σύλλογος Φίλων Μουσικής Θεσσαλονίκης, 1998. Σελ. 157. Δρχ. 11.000. ISBN 960-705400-8. ΔΗΜΑΤΑΤΗΣ Ν. Get that beat. Ελληνι­ κό ροκ. Τόμος Α’. Αθήνα, Κατσάνος, 1998. Σελ. 237. Δρχ. 3.640.

βιβλιογραφικό δελτίο

Αθλητισμός ΡΩΜΑΙΟΣ Β. Το αλφαβητάρι της ιστιο­ πλοΐας. Αθήνα, Δαυλός, 1998. Σελ. 180. Δρχ. 1.500. ISBN 960-531-033-3. Οικιακή οικονομία ΠΑΡΙΣΗ Δ. Γεύσεις Αιγαίου. Αθήνα, Τοπίο. Σελ. 141. Δρχ. 9.360. ISBN 9607646-21-5. ΣΚΑΡΠΑ-ΧΟΪΠΕΛ Ξ. Λουτροθεραπεία και αναψυχή. Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 19%. Σελ. 77. Δρχ. 3.500.

ISBN 960-12-0576-4.

PRICE S. Αρωματοθεραπεία. Απόδ. Θ. Παπούλιας. Αθήνα, Ψύχαλος, 1998. Σελ. 95. Δρχ. 3.500. ISBN 960-792003-1.

FOTIA G.-NUCERA S. Αρχαίες γεύσεις της ελληνικής Καλαβρίας. Μετ. Τ. Πετρίδης. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 114. Δρχ. 2.080. ISBN 960-344495-2. Κ λα σ ικ ή φιλο λο γία Αρχαίοι συγγραφείς ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ. Αχαρνής. Μετ. Π. Μάτεσις. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ.

98. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-2194-9. ΗΡΟΔΟΤΟΣ. Ιστορία. Βιβλίο Α’: Κλειώ. Μετ. Λ. Δρακόπουλος. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1998. Σελ. 304. Δρχ. 3.015.

ISBN 960-205-371-2. ΗΡΟΔΟΤΟΣ. Ιστορία. Βιβλίο Β’: Ευτέρ­ πη. Μετ. Λ. Δρακόπουλος. Αθήνα, Ετηκαιρότητα, 1998. Σελ. 258. Δρχ. 3.015.

ISBN 960-205-372-0. ΗΡΟΔΟΤΟΣ. Ιστορία. Βιβλίο Γ’: Θά­ λεια. Μετ. Λ. Δρακόπουλος. Αθήνα, Emκαιρότητα, 1998. Σελ. 242. Δρχ. 3.015.

ISBN 960-205-378-9. ΗΡΟΔΟΤΟΣ. Ιστορία. Βιβλίο Δ’: Μελ­ πομένη. Μετ. Λ. Δρακόπουλος. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1998. Σελ. 256. Δρχ.

3.015. ISBN 960-205-374-7. ΗΡΟΔΟΤΟΣ. Ιστορία. Βιβλίο Ε’: Τερψι­ χόρη. Μετ. Λ. Δρακόπουλος. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1998. Σελ. 181. Δρχ.

3.015. ISBN 960-205-375-5. ΗΡΟΔΟΤΟΣ. Ιστορία. Βιβλίο ΣΤ’: Ερα­ τώ. Μετ. Α. Δρακόπουλος. Αθήνα, Emκαιρότητα, 1998. Σελ. 195. Δρχ. 3.015.

ISBN 960-205-376-3.

ΗΡΟΔΟΤΟΣ. Ιστορία. Βιβλίο Ζ’: Πολύ­ μνια. Μετ. Λ. Δρακόπουλος. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1998. Σελ. 298. Δρχ.

3.015. ISBN 960-205-377-1. ΗΡΟΔΟΤΟΣ. Ιστορία. Βιβλίο Η’: Ουρα­ νία. Μετ. Λ. Δρακόπουλος. Αθήνα, Emκαιρότητα, 1998. Σελ. 196. Δρχ. 3.015.

ISBN 960-205-378-Χ. ΗΡΟΔΟΤΟΣ. Ιστορία. Βιβλίο Θ’: Καλ­ λιόπη. Μετ. Λ. Δρακόπουλος. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1998. Σελ. 276. Δρχ.

3.015. ISBN 960-205-379-Χ. ΛΙΒΑΝΙΟΣ. Υπέρ των ελληνικών ναών. Θεσσαλονίκη, θύραθεν, 1998. Σελ.

175. Δρχ. 3.950. Ομήρου Οδύσσεια. Ραψωδία ρ. Μετ.-επιλεγόμενα. Δ.Ν. Μαρωνίτης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 68. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-03-2173-6. Μελέτες Ο Δημήτρης Λυπουρλής: Διάβασε, μετέ­ φρασε και σχολίασε αρχαία ελληνικά κείμενα στο Βαφοπούλειο. Θεσσαλονί­ κη, University Studio Press, 1998. Σελ.

277. Δρχ. 3.500. ISBN 960-12-0648-5. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ Η.Σ. Τα ερωτικά και τα αιμοσταγή του Ηροδότου. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 188. Δρχ. 3.500.

ISBN 960-600-492-9. Λογοτεχνία Ποίηση ΑΛΕΞΙΟΥ I. Ο κόσμος έχει μια φορά. Αθήνα, Ίδμων, 1998. Σελ. 77. ISBN 960-7547-23-3. ΒΑΓΕΝΑΣ Ν. Περιπλάνηση ενός μη τα­ ξιδιώτη. Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 59.

ISBN 960-90092-144. ΓΑΡΑΝΤΟΥΔΗΣ Ε. Ανθολογία νεότε­ ρης ελληνικής ποίησης. 1980-1997. Αθήνα, Νεφέλη, 1998. Σελ. 298. Δρχ.

4.680.

ISBN 960-211-385-5. ΔΗΜΑΚΟΥ Ε. Ο λυσιμελής έρωτας. Αθήνα, Εκάτη, 1998. Σελ. 35. ISBN 960-7437-51-9. ΚΑΡΒΕΛΑΣ Π. Λόγοι τρεις. Ποιήματα 1942-1992. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1998. Σελ. 276. Δρχ. 3.120. ISBN 960-205405-2. ΚΑΣΣΟΣ Β. Αδιαπέραστο φως. Αθήνα, 'Ινδικτος, 1998. Σελ. 86. ISBN 960-518032-4. ΚΟΥΤΣΟΥΝΗΣ Σ. Παραλλαγές του μαύρου. Αθήνα, Δελφίνι, 1998. Σελ. 45.

ISBN 960-309-383-1. ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Α. Αγρύπνια αθέα­ τη κορυφή. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1998. Σελ. 56.

m

ΜΑΒΙΛΗΣ Λ. Τα έργα. Αθήνα, Ελεύθε­ ρη Σκέψις, 1998. Σελ. 199. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-7931-07-6. ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ Λ. Η ορμή ίου ονεί­ ρου και των υδάτων. Αθήνα, Στιγμή, 1998. ISBN 960-269-175-1. ΠΑΛΑΜΑΣ Κ. Ο τάφος. Ο κύκλος του τάφου. Ο πρώτος λόγος των Παράδει­ σων. Αθήνα, Ιδεόγραμμα, 1998. Σελ.

137. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7158-083. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Ε. Αέλιου ανεμώνη και ταγκό βελούδο. Αθήνα, 1998. Σελ.

95. ΠΙΕΡΗΣ Μ. Σ’ όνειρο η πατρίδα. Αθή­ να, Πλανόδιον, 1998. Σελ. 62. ISBN 960-8432-05-7. ΤΣΙΩΚΟΣ Θ. Ω, εξουσία πόρνη... Αθή­ να, 1998. Σελ. 77, APRILE R. Τραγούδια αγάπης της Ελλά­ δας του Σαλέντο. Θεσσαλονίκη, Μαλλιάρης-Παιδεία, 1998. Σελ. 143. Δρχ.

3.120. ISBN 960-239399-8.

WILLJAM-OLSON Μ. Art det vr dim eld. Ώστε από τη φωτιά σου. Μετ.-επίμετρο Β. Παπαγεωργίου. Αθήνα, Υπερίων, 1998. Σελ. 87. Δρχ. 1.560. ISBN 9607733-14-2.

RUNEFELT Ε. Mjuka morkret. Απαλό σκοτάδι. Μετ.-επίμετρο Β. Παπαγεωργί­ ου. Αθήνα, Υπερίων, 1998. Σελ. 125. Δρχ. 1.765. ISBN 960-7733-12-6. ΣΑΙΞΠΗΡ Ο. Σονέτα. Εισ.-επιλ.-μετ. Σ. Αλεξίου. Αθήνα, Στιγμή, 1998. Σελ. 501 ISBN 960-269-172-7. Πεζογραφία ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Α. Το κιβώτιο. Κ’ έκδο­ ση. Αθήνα, Κέδρος, 1997. Σελ. 360. Δρχ. 3.600. ISBN 96004-0165-9. ΑΑΜΕΤΙΔΟΥ-ΚΟΥΤΣΙΑΛΗ Ε. Δυτικά του Κιλκίς. Οι ναυαγοί. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1998. Σελ. 324. Δρχ.

3.640. ΑΝΑΣΤΑΣΕΑ Ν. Αυτή η αργή μέρα προχωρούσε. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πόλις, 1998. Σελ. 315. Δρχ. 3.800.

ISBN 960-7478-56-8. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ Α. Αστυνομικές ιστο­ ρίες για πέντε δεκαετίες. Αθήνα, Αγρα, 1998. Σελ. 225. Δρχ. 2.910. ISBN 960325-249-2. ΑΥΛΩΝΙΤΟΥ-ΠΕΡΙΒΟΛΙΔΟΥΑ. Καλώς όρισες Δυσδεμόνα. Αθήνα, Κονιδάρης, 1998. Σελ. 158. Δρχ. 2.600. ISBN 9607136-81-0. ΑΦΕΝΤΑΚΗ Ε. Σιγά... η θεία Λένα κοι­ μάται. Αθήνα, Τσουκάτος, 1998. Σελ.

71. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ-ΜΙΧΑΗΛ Γ. Τον έλεγαν Μπόμπο. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ.

208. Δρχ. 2.300. ISBN 960-600-4473.

©&■

ΒΑΣΣΟΣ Ν. Μπίκοβικ. Αθήνα, Εκάτη, 1998. Σελ. 58. ISBN 960-7437-50-0. ΒΡΕΤΤΑΚΗ Τ. Η φωνή της Φαίδρας. Αθήνα, Φυτράκης, 1998. Σελ. 197. Δρχ.

3.100. ISBN 960-535-0203. ΓΕΡΟΝΤΑΣ Α. Ηλιου φαεινότερου. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1998. Σελ. 78. Δρχ. 1.660. ΓΕΩΡΠΟΥ Μ. Ο ήλιος άργησε να βγει. Αθήνα, Φιλιππότης, 1998. Σελ. 95. Δρχ.

1.560. ΠΩΡΓΟΣ X. Ερωτικές και ζόρικες. Διη­ γήματα. Αθήνα, Ακτή-Οξύ, 1998. Σελ.

212. Δρχ. 2.750. ISBN 960-7614-60-7. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ-ΣΟΥΡΕΛΗ Γ. Κουβε­ ντούλες με τη Γαλάτεια. Αθήνα, Ακρί­ τας,. Σελ. 290. Δρχ. 3.325. ISBN 960328-098-4. ΔΕΣΥΛΛΑΣ X. Λεονόρα. Αθήνα, Πατά­ κης, 1998. Σελ. 200. Δρχ. 3.430. ISBN 960-600-530-5. ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ Α. Οταν γκρέμι­ σε ο γυάλινος τοίχος. Μυθιστόρημα. Αθήνα, 1998. Σελ. 222. ISBN 9607579-10-0. ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ I. Ο χαρακτήρας του 'Ελληνα. Αθήνα, Δωδώνη, 1998. Σελ.

289. Δρχ. 4.160. ISBN 960-248-903-0. ΖΑΠΑΤΙΝΑΣ Ν. Πέντε άτυχες ιστορίες. Αθήνα, Φιλιππότης, 1998. Σελ. 79. Δρχ.

1.350. ΗΣΑΪΑ Ν. Η άγνωστη περιπέτεια της ψυχής. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1998. Σελ.

266. Δρχ. 3.500. ISBN 960-236-928-0. ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ Π. Το ροκ των Μακεδόνωυ. Θεσσαλονίκη, Ιανός, 1998. Σελ.

351. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7771-1-7. ΚΑΚΟΥΡΗ Α. Πριμαρόλια. Μυθιστόρη­ μα. Αθήνα, Εστία, 1998. Σελ. 780. Δρχ.

5.900. ISBN 960-05-0792-9. ΚΑΡΑΣΤΑΘΗΣ Κ.Β. Ο αρραβώνας της Ισμήνης. Αθήνα, Αρμός, 1998. Σελ.

310. Δρχ. 3.120. ISBN 960-527-069-2. ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ Κ. Το σύνδρομο της Μαργαρίτας. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Εστία, 1998. Σελ. 221. Δρχ. 3.500.

ISBN 960-05-0810-0. ΚΕΡΑΣΙΔΗΣ Σ. Η Θεσσαλονίκη και η Τούμπα μέσα από τα μάτια μου. Θεσσα­ λονίκη, Παρατηρητής, 1998. Σελ. 168. Δρχ. 2.285. ISBN 9602609783. ΚΟΣΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ Α. Το άλγος της ζωής. Σκόπελος, Νησίδες, 1998. Σελ.

56. ISBN 960-8480-35-3. ΚΟΥΒΑΤΣΟΥ Η. Το χρονικό ενός ανή­ θικου έρωτα. Νουβέλα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 101. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-03-21793. ΛΕΛΕΚΟΥ-ΤΑΤΑΚΗ Δ. Η γοητεία του εφήμερου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1998. Σελ. 407. Δρχ. 4.160. ISBN 960-236929-9.

ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ Μ. Η Ιουλία είχε ένα πόδι. Αθήνα, Οδυσσέας, 1998. Σελ.

157. Δρχ. 1.870. ISBN 960-210-377-5. ΜΑΡΑΓΚΟΥ Ν. Είναι ο πάνθηρας ζω­ ντανός; Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 154. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-03-2100-0. ΜΑΡΚΑΡΗΣ Π. Άμυνα ζώνης. Αστυνο­ μικό μυθιστόρημα. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1998. Σελ. 460. Δρχ. 5.500. ΜΑΧΑΛ1ΩΤΗΣ Π. 7 κούπα. Μυθιστόρη­ μα. Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 247. Δρχ. 2.600. ISBN 960-04-1497-1. ΜΠΟΥΤΣΙΚΑΣ Α.Β. Παναγία Σουμελά. Αθήνα, Αποστολική Διακονία, 1998. Σελ. 204. ISBN 960315331-1. ΜΠΡΑΚΑΤΣΟΥΛΑΣ Β. Δίχως δικαιοσύ­ νη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1998. Σελ.

597. Δρχ. 6.000. ISBN 960-236-930-2. ΝΙΚΟΛΑΟΥ Γ. Πολυαγαπημέυε μου ε­ σύ. Αθήνα, Καλέντης, 1998. Σελ. 411. Δρχ. 5.000. ISBN 960219-087-6. ΞΗΡΑΔΑΚΗ Κ. Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου (1809-1898). Αθήνα, Φιλιππότης, 1998. Σελ. 246. Δρχ. 3.640. ΠΑΓΟΥΝΗΣ Μ. Ο θαμπός δίσκος του Ήλιου. Αθήνα, Εντός, 1998. Σελ. 429. Δρχ. 5.200. ISBN 9603472-202. ΠΑΝΟΥ Γ. ... από το στόμα της παλιάς Remington... Μυθιστόρημα. Γ’ έκδοση. Αθήνα, Κασταυιώτης, 1998. Σελ. 341.

ISBN 960-03-2189-2. ΠΑΝΟΥ Γ. Ιστορία των μεταμορφώσε­ ων. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κασταυιώτης, 1998. Σελ. 287. Δρχ. 4.160. ISBN 96003-2185-Χ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΠΟΥ Β. Νυμφαίος θάνα­ τος. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Υπερίων, 1998. Σελ. 91. Δρχ. 1.560. ISBN 9607733-13-4. ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ Σ.Α. Σαν ψέμματα και σαν αλήθεια. Αθήνα, Δαμιανός-Δωδώνη. Σελ. 255. Δρχ. 5.200. ΡΙΖΑΚΗΣ Σ. Προσκλητήριο ψυχών. Αθήνα, Φύλλα, 1998. Σελ. 268. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-8462-10-Χ. ΣΑΡΡΗ Ζ. Ο χορός της ζωής. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 248. Δρχ. 2.900.

ISBN 960300-569-0. ΣΑΡΙΚΑΣ Ζ. Ψίχουλα. Σκόπελος, Νησί­ δες, 1998. Σελ. 150. ISBN 960-848031-0. ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ Β. Η τελευταία μαγική πέτρα. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 135. Δρχ. 2.080. ISBN 960344-483-9. ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ Γ. Το τρυφερό παραμύθι του κόσμου. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κα­ σταυιώτης, 1998. Σελ. 245. Δρχ. 3.640.

ISBN 960-03-21833. ΣΤΡΑΤΟΣ Μ. Τρεις γενιές. Αθήνα, Πα­

βιβλιογραφικό ScXiio

ρουσία, 1998. Σελ. 308. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-7956-04-4. ΣΤΡΙΓΑΣ Δ. Διπλή ψυχή. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Νέα Θέσις, 1998. Σελ. 368. Δρχ. 5.200. ΤΕΡΖΗ Α. Μόνο για σένα και τον Αλκή. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1998. Σελ.

59. Δρχ. 1.000. ISBN 960-260-985-0. ΤΡΑΝΟΥΛΗΣ Τ. Για μια ρόγα σταφύλι. Αθήνα, 1998. Σελ. 147. Δρχ. 1.040. ΧΑΤΖΗΣ Θ. Ανατολή χωρίς σύνορα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Φύλλα, 1998. Σελ. 294. Δρχ. 3.120. ISBN 960-84621-8. ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ Λ. Ο τυχερός αριθμός του δόκτορος Μπου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 253. Δρχ. 3.640. ISBN 96003-2186-8. ΨΙΜΟΥΛΗ X. Τον Απρίλη χωρίς στέφα­ νο. Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1998. Σελ.

382. Δρχ. 4.000. ISBN 960-221-145-8.

Nova. Ανθολογία επιστημονικής φαντα­ σίας. Μετ. Β. Κατσάνης. Αθήνα, Parsec, 1998. Σελ. 340. Δρχ. 3.640. ISBN 9607793-12-9.

Disco Biscuits. Επιμ. Τ. Νικογιάννης. Αθήνα, Ακτή-Οξύ, 1998. Σελ. 288. Δρχ.

3.750. ISBN 960-7614-61-5.

AMADO J. Ο πόλεμος των Αγίων. Μετ. Φ. Καραογλάν. Αθήνα, Bell, 1998. Σελ.

555. Δρχ. 3.000. ISBN 960-620-415-4. ΑΝΩΝΥΜΟΣ. Η κρυφή ζωή μου. Τό­ μος Β’: Τα χρόνια της ωριμότητας. Επιλ.-απόδ. Κ. Θεοδωρίδου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 355. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-2136-1.

ATWOOD Μ. Το άλλο πρόσωπο της Γκρέις. Μετ. Ε. Καλλιφατίδη. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1998. Σελ. 589. Δρχ. 4.900.

ISBN 960-410-075-0.

VALDES Ζ. Σου έδωσα όλη τη ζωή. Μετ. Ν. Σιδέρη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1998. Σελ. 412. Δρχ. 4.200. ISBN 960236-952-3.

VERLOMME Η. Η νύχτα των δελφινιών. Μετ. Φ. Μεγαλούδη. Αθήνα, Νέα Σύνο­ ρα, 1998. Σελ. 162. Δρχ. 2.200. ISBN 960-236-939-6.

VIDAL G. Ιουλιανός. Μετ. Τ. Κίρκης. Αθήνα, Εξάντας, 1998. Σελ. 570. Δρχ.

7.280. ISBN 960-256-074-6.

VINCI S. Παιδικές ακρότητες. Απόδ. Ν. Μερκούρης. Αθήνα, Primus Edizioni Capatou, 1998. Σελ. 196. Δρχ. 2.500.

ISBN 960-7253-44-2.

WELFORD S. Η σκιά του Αυγούστου. Μυθιστόρημα. Μετ. Β. Μάστορη. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 232. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-600-604-2.

WERBER Β. Το βιβλίο του μεγάλου ταξι­ διού. Μετ. Ρ. Λέκκου-Δάντου. Αθήνα,

Βιβλιογραφικό δελτίο

Νέα Σύνορα, 1998. Σελ. 161. Δρχ.

2.500. ISBN 960-236-936-1.

WESLEY Μ. Μια φανταστική εμπειρία. Μυθιστόρημα. Μετ. Κ. Τζωρίδου. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 326. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-03-2175-2. ΔΟΥΜΑΣ Α. Το χιόνι στο Σαχ-Νταγ. Μυθιστόρημα. Μετ. Θ. Κατσικάρος. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 224. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-2144-2. ΕΦΡΟΝ Ν. Οι δεκατρείς συνταγές της α­ πιστίας. Μετ. X. Παπαδημητρίου. Αθή­ να, Πόλις, 1998. Σελ. 223. Δρχ. 3.500.

ISBN 960-7478-0-6.

JACQ C. Ραμσής. Η μάχη του Καντές. Τόμος Γ . Μετ. Κ. Κουνινιώτη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1998. Σελ. 493. Δρχ.

5.000.

ISBN 960-236-950-7.

THEROUX Ρ. Το δάκρυ του δράκου. Μετ. Ρ. Λέκκου-Δάντου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1998. Σελ. 339. Δρχ. 3.500.

ISBN 960-236-940-Χ.

CABAN G. Μια βαθιά σιωπή. Μυθιστό­ ρημα. Μετ. Ε. Κάιλα. Αθήνα, Βασιλείου, 1998. Σελ. 171. Δρχ. 3.000. ISBN 960304-012-6.

CANNELL S. Ο βασιλιάς της αγάπης. Μυθιστόρημα. Μετ. Ε. Μπαρτζινόπουλος. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ.

414. Δρχ. 5.200. ISBN 960-03-21284. ΚΑΦΚΑ Φ. Τα ημερολόγια. Μετ. Α. Βερυκοκάκη. Αθήνα, Εξάντας, 1998. Σελ.

541. Δρχ. 7.280. ISBN 960-256-052-5.

KLIMAI. Έρωτας και σκουπίδια. Μετ. Κ. Πορφυρογένη. Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1998. Σελ. 317. Δρχ. 3.640. ISBN 960221-148-2. ΚΟΛΕΤ. Το σπίτι της Κλωντίν. Μυθιστό­ ρημα. Μετ. Σ. Ιγγλέση-Μαργέλου. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 213. Δρχ.

3.640. ISBN 960-03-2134-5.

KONGOLIF. Ο αχαΐρευτος. Μυθιστόρη­ μα. Μετ. Κ. Νάτσιος. Αθήνα, Καστανιώ­ της, 1998. Σελ. 168. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-1778-Χ. ΚΟΟΥ Τ. Το σπίτι του ύπνου. Μετ. Τ. Παπάίωάννου. Αθήνα, Πόλις, 1998. Σελ. 427. Δρχ. 4.800. ISBN 960-747857-6.

CORNWELL Ρ. Η φάρμα της σιωπής. Μει. Ο. Αβραμίδης. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1998. Σελ. 347. Δρχ. 4.280. ISBN 960410-077-7.

QUICK W.T. American Gothic: Η οικο­ γένεια. Μει. X. Σακελλαροπούλου. Αθή­ να, Το Κλειδί, 1998. Σελ. 345. Δρχ.

3.500. ISBN 960-237-188-2. ΛΕΡΜΟΝΤΟΦ Μ. Ένας ήρωας του και­ ρού μας. Μυθιστόρημα. Μα. Κ. Αγγελάκη-Ρουκ. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 226. Δρχ. 4.160. ISBN 960-032145-0.

LESCOV Ν. Η λαίδη Μάκβεθ του Μτσενσκ. Μετ. Α. Ροδίτσα. Αθήνα, Printa, 1998. Σελ. 127. Δρχ. 1.870.

ISBN 960-7408-19-5.

LEHMANN C. Το μαγικό παιχνίδι. Μα. Ρ. Χάτχουτ. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 176. ISBN 960-03-2120-5.

LORIGA R. Ήρωες. Μυθιστόρημα. Μα. Π. Αγγελόπουλος. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 158. Δρχ. 2.600. ISBN 96003-2181-7.

MASTERTON G. Αυτοί που ποτέ δεν κοιμούνται. Μετ. Μ. Μεσήνη. Αθήνα, Ακτή-Οξύ, 1998. Σελ. 398. Δρχ. 4.500.

ISBN 960-7644-62-3. ΜΙΛΕΡ Α. Ο λυτρωτής πόνος. Μετ. Τ. Κίρκης. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1998. Σελ. 368. Δρχ. 4.500. ISBN 960-264136-3. ΜΟΡΑΒΙΑ Α. Έ νας προσεκτικός άν­ θρωπος. Μα. Θ. Μασιμενίδης. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1998. Σελ. 296. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-208-572-Χ. ΜΟΡΑΝΤΕ Ε. Η ιστορία. Μυθιστόρημα. Μα. Α. Ράικου-Σταύρου. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1998. Σελ. 814. Δρχ. 8.320.

ISBN 960-03-1040-8.

BELLOW S. Η μοναδική. Μυθιστόρημα. Μα. Β. Καλλιπολίτης. Αθήνα, Καστανιώ­ της, 1998. Σελ. 123. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-2200-7. ΜΠΕΡΓΚ Ε. Το κάλεσμα του φεγγα­ ριού. Αθήνα, Φυτράκης, 1998. Σελ.

172. Δρχ. 3.100. ISBN 960-355-099-Χ.

BOWEN Ε. Ο θάνατος της καρδιάς. Μετ. Π. Ισμυρίδου. Αθήνα, Νεφέλη, 1998. Σελ. 409. Δρχ. 4.680. ISBN 960211-327-2. ΒΟΒΙΝ C. Η ανέλπιστη. Μετ. Δ. Σαραφείδου. Αθήνα, Εκδόσας Του Εικοστού Πρώτου, 1998. Σελ. 87. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-7058-73-9.

BOURIN J. Οι προσκυνήτριες. Μα. Ν. Σιδέρη. Αθήνα, Ενάλιος, 1998. Σελ.

523. Δρχ. 5.200. ISBN 960-536-021-7. ΜΠΡΙΚ Α. Ονειροφαντασίες της άμμου. Μα. X. Ξανθοπούλου. Αθήνα, Χαιζηνικολή, 1998. Σελ. 458. Δρχ. 5.000. ISBN 960-264-137-1. ΜΠΡΟΝΤΕ Σ. Τζέιν Έυρ. Τόμοι Α’+Β’. Μετ. Μ. Αλεβίζου. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 296+328. Δρχ. 3.000 (ο κά­ θε τόμος). ΝΕΡΟΥΝΤΑ Γ. Ιστορίες από την παλτά Πράγα. Μα. Σ. Παλασίνη-Λάθαμ. Σκό­ πελος, Νησίδες, 1998. Σελ. 127. Δρχ.

3.120. ISBN 960-8480-30-2. ΝΤΕΟΝ Μ. Η αυλή των μεγάλων. Μα. Α. Σαλίμπα. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1998. Σελ. 288. Δρχ. 4.500. ISBN 960-264135-5.

-®Ζ7

DESAl K. To δέντρο του Σάμπαθ. Μει. Λ. Ιωαννίδου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1998. Σελ. 328. Δρχ. 3.500. ISBN 960236-943-4. ΝΤΙΚΕΝΣ Τ. Μεγάλες προσδοκίες. Μετ. Π. Παμπούδη. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 616. Δρχ. 6.300. ISBN 960-600516-Χ. ΝΤΟΣΤΟΠΕΦΣΚΙ Φ. Ένα γλυκό κορί­ τσι. Μετ. Β. Νπνόπουλος. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1998. Σελ. 97. Δρχ. 900. ISBN 960-410-071-8. ΝΤΟΥΝ Κ. Καινούργια αρχή. Μετ. Κ. Οικονόμου. Αθήνα, Ψυχογιός, 1998. Σελ. 310. Δρχ. 3.600. ISBN 960-274224-0.

DRABBLE Μ. Φωτεινά μονοπάτια. Μετ. Β. Μαργαρίτη. Αθήνα, Νεφέλη, 1998. Σελ. 531. Δρχ. 5.200. ISBN 960-211395-2.

PETERS Ε. Ο αιρετικός. Μετ. Σ. Ανδρεοπούλου. Αθήνα, Άγρωσας, 1998. Σελ.

332. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7289-33-1.

PISANI L. Ο κατάσκοπος και ο ποιητής. Μετ. Γ. Κασαπίδης. Αθήνα, Κριτική, 1998. Σελ. 393. Δρχ. 3.800. ISBN 960218-157-5.

SARAMAGO J. Ιστορία της πολιορκίας της Λισαβόνας. Μυθιστόρημα. Μετ. Α. Ψύλια. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ.

397. Δρχ. 4.680. ISBN 960-03-2190-6.

SAPHIRE. Σπρώξε. Μυθιστόρημα. Μετ. Α. Μπακοδήμου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 201. Δρχ. 3.120. ISBN 96003-2122-1. ΤΑΜΠΟΥΚΙ Α. Η χαμένη κεφαλή του Νιαμασένου Μοντέιρου. Μετ. Α. Χρυσοσιομίδης. Αθήνα, Ψυχογιός, 1998. Σελ.

248. Δρχ. 3.000. ISBN 960-274-260-7.

TOLSTOI L. Κάτια. Μετ. Ρ. Μουμούρη. Αθήνα, Printa, 1998. Σελ. 185. Δρχ.

2.290. ISBN 960-7408-17-9.

TOUZE G.DE. Ξάφνιασε με. Μυθιστό­ ρημα. Μετ. Α. Ξύδη. Αθήνα, Πόλις, 1998. Σελ. 218. Δρχ. 3.800. ISBN 9607478-49-5.

TRYZNA Τ. Δεσποινίς Καμία. Μετ. Ρ. Χάτχουτ. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 395. Δρχ. 5.200. ISBN 960-032177-9.

TROYES C.DE. Λάνσελοτ ο ιππότης. Μετ. Κ. Πατέρα. Αθήνα, Ενάλιος, 1998. Σελ. 190. Δρχ. 3.120. ISBN 960-536033-0.

CHILD L. Κλοιός θανάτου. Μετ. Γ. Γα­ λάτης. Αθήνα, Bell, 1998. Σελ. 512. Δρχ. 1.600. ISBN 960^50-589-0.

FAYE Ε. Παρίζ. Μετ. Ν. Κούρκουλος. Αθήνα, Εκδόσεις Του Εικοστού Πρώ­ του, 1998. Σελ. 259. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7058-72-0.

© &

FIELDING Η. Μπρος γκρεμός και πί­ σω... ράφι. Μετ. Ε. Καλλιφατίδη. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1998. Σελ. 309. Δρχ. 3.300.

ISBN 960-410-076-9.

FORD R. Άγρια ζωή. Μετ. Β. Κατσάνης. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1998. Σελ. 208. Δρχ. 2.080. ISBN 960-208-590-8.

HARR J. Θανάσιμος κίνδυνος. Μετ. Ε. Προδρόμου-Γεωργιάδου. Αθήνα, Πατά­ κης, 1998. Σελ. 608. Δρχ. 5.600. ISBN 960-600-521-6. ΩΜΠΕΡ Μ. Σιωπηλή μάρτυρας. Μετ. Ν. Πλυτά. Αθήνα, Libro, 1998. Σελ. 277. Δρχ. 4.000. ISBN 960-490-017-Χ. Ταξιδιωτική λογοτεχνία ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ Γ.Π. Η Μεγάλη Ελλάς. (Ανατύπωση Α’ έκδοσης 1898). Αθήνα, Εκάτη, 1998. Σελ. 559. Δρχ.

7.280. ISBN 960-7437-52-7. Αλληλογραφία ΜΑΛΑΜΑΣ Λ. Επιστολικοί λόγοι. Τόμος Α: 1958-1970. Αθήνα, Ελεύθερο Πνεύ­ μα. Σελ. 287. Δρχ. 3.120. Μελέτες Καταθέσεις για τον Χρήστο Μαλεβίτση. Αθήνα, Τετράδια Ευθύνης, 1998. Σελ.

190. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7033-80-9. ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ Κ. Κ.Γ. Καρυωτάκης. Φύλλα πορείας. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1998. Σελ. 126. Δρχ. 2.080. ΓΕΩΡΠΑΔΟΥ Α. «Η τρέλλα» σε δύο νεωτεριστές διηγηματογράφους του 19ου αιώνα, όπως ο Δημήτριος Βικέλας (1835-1906) και ο Γεώργιος Βιζυηνός (1849-1896). Λευκωσία, 1998. Σελ. 93. Δρχ. 3.120. ISBN 9963-8314-1-9. ΓΚΑΣΟΥΚΑ Μ. Η κοινωνική θέση των γυναικών στο έργο του Παπαδιαμάντη. Αθήνα, Φιλιππότης, 1998. Σελ. 236. Δρχ. 3.640. ΔΕΤΖΩΡΤΖΗΣ Ν. Μια ανά-γνωση της Eroica. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1998. Σελ.

79. Δρχ. 1.870. ISBN 960-330-027-7. ΜΟΥΛΛΑΣ Π. Τρία κείμενα για τον Μα­ νόλη Αναγνωστάκη, Αθήνα, Στιγμή, 1998. Σελ. 72. Δρχ. 2.080. ISBN 960269-176-Χ. ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ Θ. Αγέρηδες και κύ­ ματα. Ξάνθη, Σπανίδης, 1998. Σελ. 122. Δρχ. 2.600. ΜΠΙΣΤΑ Π.Κ. Γυναικεία πρόσωπα στο πεζογραφικό έργο του Αγγέλου Τερζάκη. Αθήνα, Αρμός, 1998. Σελ. 572. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-527-067-6. ΜΥΛΩΝΑ Τ. Εγώ Διονύσιος Ιερομόνα­ χος. Ζάκυνθος, Ρούγα-Σ. Μυλωνά, 1998. Σελ. 166. ISBN 960-90871-1-6. ΝΤΟΚΟΣ Θ. Χρηστική εισαγωγή στο

μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 215. Δρχ. 3.120. ISBN 96003-2095-0. ΠΕΤΡΟΠΟΥΑΟΣ Η. Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης. Γ έκδοση. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 76. Δρχ. 4.000. ISBN 960600-356-6. ΠΡΟΓΚΙΔΗΣ Λ. Η κατάκτηση του μυθι­ στορήματος. Μετ. Γ. Κιουρτσάκης. Αθή­ να, Εστία, 1998. Σελ. 458. Δρχ. 6.000.

ISBN 960-05-0809-7. ΤΖΟΥΒΕΛΗΣ Σ. Ταξίδι στην ιστορία με τον Καβάφη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 127. Δρχ. 3.120. ISBN 96003-2090-Χ. ΤΣΙΑΝΙΚΑΣ Μ. Λευκές στιγμές στην ποί­ ηση. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ.

366. Δρχ. 5.200. ISBN 960-03-2089-6.

VAN DYCK Κ. Kassandra and the censors. Greek poetry since 1967.

London, Cornell University, 1998. Pag. 305. ISBN 0-8014-2704-5. Δοκίμια ΓΕΩΡΓΙΟΥ Σ. Κοινωνιογραφήματα. Αθήνα, Όμβρος, 1998. Σελ. 120. Δρχ.

2.000.

ISBN 960-7281-72-5. ΖΩΓΡΑΦΟΥ Λ. Από τη Μήδεια στη Στα­ χτοπούτα. Η ιστορία του φαλλού. Αθή­ να, Αλεξάνδρεια, 1998. Σελ. 228. Δρχ.

3.050. ISBN 960-221-147-4. ΜΑΓΚΛΙΒΕΡΑΣ Δ.Κ. Μέτρα ευθύνης. Δοκίμια. Αθήνα, Οι Εκδόσεις Των Φί­ λων, 1998. Σελ. 157. Δρχ. 2.910. ISBN 960-289-031-2. ΜΟΣΚΩΦ Κ. Η σάρκα σου όλη. Αθήνα, Εξάντας, 1998. Σελ. 118. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-256-355-9. ΡΑΚΙΤΖΗΣ Ε.Τ. Μουσική και φιλοσοφία και άλλα δοκίμια. Αθήνα, 1998. Σελ.

153. Δρχ. 2.600.

ARENDT Η. Άνθρωποι σε ζοφερούς καιρούς. Μετ. Β. Τομανάς. Σκόπελος, Νησίδες, 1998. Σελ. 167. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-8480-34-5. ΕΛΙΑΣ Ν.-ΝΤΑΝΙΝΓΚ Ε. Αθλητισμός και ελεύθερος χρόνος στην εξέλιξη του πολιτισμού. Μετ. Σ. Χειρδάρη-Γ. Κακαρούκα. Αθήνα, Δρομέας, 1998. Σελ.

381. Δρχ. 6.240. ISBN 960-8478-01-4. Θέατρο Έ ργα Οι μεταμορφώσεις του Καραγκιόζη. Εισ.-μετ. Κ. Μυστακίδου. Αθήνα, Εξά­ ντας, 1998. Σελ. 649. Δρχ. 7.800. ISBN 960-256-328-1. ΠΙΣΤΙΚΟΣ Δ. Ο άνθρωπος που ερχόταν από το νερό. Πειραιάς, Δικηγορικός

βιβλιογραφικό 6<λτίο

Σύλλογος Πειραιώς, 1997. Σελ. 69. Δρχ. 2.080. ISBN 960-86093-0-5. ΡΙΓΓΑΣ Ν. Η ολομέλεια των αιώνων. Αθήνα, Παπαζήσης, 1998. Σελ. 127. Δρχ. 2.080. ISBN 960-90444-5-Χ. ΣΩΤΗΡΕΛΗΣ X. Θεατρικά άπαντα. Αθήνα, Προσκήνιο, 1998. Σελ. 441. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7057-13-9.

ALLEN W. Ωραίος και σέξι. Μετ.-απόδ. Α. Δωριάδης. Αθήνα, Μπουκουμάνης, 1998. Σελ. 124. Δρχ. 2.280. ISBN 9607458-19-2. ΔΟΡΚΑ Φ.Γ. Ματωμένος γάμος. Μετ. Π. Κυπαρίσσης. Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 103. Δρχ. 2.500. ISBN 960-04362-2.

ΚΑΚΟΥΡΗ Κ.Ι. Προαισθητικές μορφές θεάτρου. Αθήνα, Εστία, 1998. Σελ. 192. Δρχ. 3.000. ISBN 960-05-0792-9. Ιστορία Γενικά Μαρτυρίες σε ηχητικές και κινούμενες αποτυπώσεις ως πηγή της ιστορίας. Διε­ θνής Ημερίδα. Πρακτικά. Αθήνα, Κα­ τάρτι, 1998. Σελ. 244. Δρχ. 4.000. ISBN 960-90236-6-5. Υπογραφές Αγωνιστών της Ελληνικής Επαναστάσεως. Αθήνα, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 1998. Σελ. 102. Δρχ. 4.160. Αρχαιολογία ΣΑΛΗ Τ. Λεξικό μυκηναϊκών τεχνικών όρων. Αθήνα, Παπαδήμας, 1996. Σελ.

406. Δρχ. 8.320. ISBN 960-206-441-2. ΣΑΛΗ Τ. Το μυκηναϊκό μέγαρο με βάση τις πινακίδες της γραμμικής γραφής Β’. Αθήνα, Παπαδήμας, 1996. Σελ. 165. Δρχ. 4.160. ISBN 960-206-440-4.

SARIANIDI V. Margiana and Protozoroastrism. Trans. I. Sarianidi.

Athens, Kapon. Pag. 190. Drs. 11.440.

ISBN 960-7254-61-9. Μαρτυρίες ΒΑΛΒΗ K-P. Της ελαφίνας κόρη. Αθή­ να, Εστία, 1998. Σελ. 174. Δρχ. 2.800.

ISBN 960-05-0783-Χ. ΒΛΑΧΟΥ Ν. Οι γυναίκες της Νίνας. Αθήνα, Λαβύρινθος, 1998. Σελ. 182. Δρχ. 4.500. ISBN 960-7663-06-3. ΓΕΩΡΠΑΔΟΥ Α. «Ο αδελφός μου Θεό­ φιλος». Λευκωσία, 1998. Σελ. 124. Δρχ.

4.160.

ISBN9963-8314-0-0. ΓΚΡΙΤΖΩΝΑΣ Κ. Τα παιδιά του Εμφυλί­ ου Πολέμου. Προσωπικές μαρτυρίες.

Βιβλιογραφικό δολτίο

Αθήνα, Φιλίστωρ, 1998. Σελ. 290. Δρχ.

2.900. ISBN 960-369-025-2. ΚΑΚΟΛΥΡΗΣ Ι.Δ. Οι πολεμιστές του ουρανού. Κύπρος 1974. Αθήνα, Ελληνι­ κά Γράμματα, 1998. Σελ. 352. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-90907-0-2. ΚΑΛΑΪΤΖΟΓΛΟΥ Β. Μια ζωή στη βιοπά­ λη. Αθήνα, Εστία, 1998. Σελ. 450. Δρχ.

4.000.

ISBN 960-05-0509-8. ΚΑΛΗ ΚΑΛΟ. Όσα δεν πήρε ο άνεμος. Η αυτοβιογραφία μιας θεατρίνας. Αθή­ να, Αγρα, 1998. Σελ. 274. Δρχ. 4.370.

ISBN 960-325-258-1. ΠΡΙΝΙΩΤΑΚΗΣ Π. Ατομικόν ημερολόγιον. Μικρά Ασία, 1919-1922. Αθήνα, Εστία, 1998. Σελ. 235. Δρχ. 2.900.

ISBN 960-05-0509-8. ΣΙΡΑΚΙΑΝ Α. Το χρέος του αίματος. Ο τιμωρός. Μετ. Ο.-Σ. Αγαμπατιάν. Αθήνα, Στοχαστής, 1998. Σελ. 280. Δρχ. 3.000.

ISBN 960-303-070-8. Βιογραφίες ΛΑΔΙΚΟΣ Α. Παύλος Σιδηρόπουλος. Πού να γυρίζεις. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1998. Σελ. 381. Δρχ. 4.000. ISBN 960236-938-8. ΠΕΝΤΕΔΕΚΑΣ Κ. Σωτήρης Λ. Τσιτσιπής, ο Κρητικός «Λοκριός». Αθήνα, Εντός, 1998. Σελ. 261. Δρχ. 3.280.

ISBN 960-8472-18-0. ΧΑΤΖΗΦΩΤΗΣ Ι.Μ. Αρχιεπίσκοπος Σε­ ραφείμ 1913-1998. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 573. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-344-519-3. Ελληνική ιστορία Ο Ελληνικός Στόλος στις αρχές του 20ού αιώνα. Φωτογραφικές μαρτυρίες Ναυάρχου Νικολάου Μακκά. Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, 1998. Σελ.

119. Δρχ. 6.240. ΓΑΣΠΑΡΙΝΑΤΟΣ Σ.Γ. Απελευθέρωση Δεκεμβριανά Βάρκιζα. Τόμοι Α’+Β’. Αθήνα, Σιδέρης, 1998. Σελ. 401+343. Δρχ. 10.400 (οι δύο τόμοι). ISBN Set 960-08-0131-2. ΓΑΣΠΑΡΙΝΑΤΟΣ Σ.Γ. Η Κατοχή. Τόμοι Α’+Β’+Γ. Αθήνα, Σιδέρης, 1998. Σελ.

553+580+543. Δρχ. 21.840 (οι τρεις τόμοι). ISBN Set 960-08-0127-4. ΓΚΛΑΒΕΡΗΣ Θ.Α. Ο κάμπος της Θεσ­ σαλονίκης. Θεσσαλονίκη, Κοινότητα Καλοχωρίου, 1998. Σελ. 400. ISBN 96086145-0-3. ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ Ε. Προβλήματα ελληνικής συνέχειας. Αθήνα, Μ.Ι.Ε.Τ7Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, 1998. Σελ. 31. Δρχ. 1.200. ΚΑΡΑΠΩΡΓΟΥ Β.Χ. Το ζήτημα της σχέσεως Εκκλησίας και Πολπείας κατά την

περίοδο της Επαναστάσεως (1821). Αθήνα, Διήγηση, 1998. Σελ. 296. Δρχ.

4.160. ISBN 960-7951-00-Χ. ΚΕΣΙΣΟΓΛΟΥ-ΚΑΡΥΣΤΙΝΟΥ Μ. Ενο­ ρία της Αγίας Κωνσταντινουπόλεως. Τζιμπαλί. Αθήνα, Ίδρυμα Μείζονος Ελλη­ νισμού, 1998. Σελ. 367. Δρχ. 19.760.

ISBN 960-7957-00-8. ΚΟΝΤΗΣ Ι.Δ. Λεσβιακό πολύπτυχο. Αθήνα, 'Εσπερος. Σελ. 274. Δρχ. 5.200. ΚΟΥΜΑΣ Κ.Μ. Οι Έλληνες (Ανατύπω­ ση). Αθήνα, Καραβίας, 1998. Σελ. 244. Δρχ. 3.120. ISBN 960-258-064-Χ. ΛΑΖΟΠΩΡΓΟΣ-ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ Δ. Κων­ σταντίνος Παλαιολόγος. Αθήνα, Πελα­ σγός, 1998. Σελ. 95. Δρχ. 2.080. ISBN 960-522-041-5. ΛΙΘΟΞΟΟΥ Δ. Ελληνικός αντιμακεδονικός αγώνας. Τόμος Α’: Από το Ίλιντεν στη Ζαγκορίτσανη (1903-1915). Αθήνα, Μεγάλη Πορεία, 1998. Σελ. 243. Δρχ.

4.160. ΜΑΝΩΛΑΣ Σ.Γ. Η δράση του Πολεμι­ κού και Εμπορικού Ελληνικού Ναυπκού κατά τον Β’ Παγκόσμιον Πόλεμον. Αθή­ να, Πιτσιλάς, 1998. Σελ. 333. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-7826-14-0. ΜΑΡΟΥΔΗΣ Δ.Β. Πολιτειακοί προσα­ νατολισμοί της Επαναστάσεως του 1821. Αθήναι, 1998. Σελ. 239. Δρχ. 5.200. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Μ. Η ταραγμέ­ νη εξαετία (1961-1967). Τόμος Β’: Από τη Μοναρχία στη Δικτατορία. Αθήνα, Προσκήνιο, 1998. Σελ. 389. Δρχ.

6.240. ISBN 960-7057-19-8. ΨΙΛΑΚΗΣ Ν. Βυζαντινές εκκλησίες και μοναστήρια της Κρήτης. Β’ έκδοση. Ηράκλειο, Καρμάνωρ, 1998. Σελ. 205. Δρχ. 3.120. ISBN 960-74484)14. Παγκόσμια Ιστορία ΡΟΔΑΚΗΣ Π. Ο Γόρδιος Δεσμός των ε­ θνοτήτων. Γ έκδοση. Αθήνα, Γόρδιος, 1998. Σελ. 328. Δρχ. 3.120. ISBN 9607083-27-Χ.

PETIFER J. Ο τουρκικός λαβύρινθος. Μετ. Ε. Μπαρτζινόπουλος. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 347. Δρχ. 4.680.

ISBN 960-03-2171-Χ.

POGNON Ε. Η καθημερινή ζωή το έτος 1000. Μετ. Σ. Βλοντάκη. Αθήνα, Παπα­ δήμας, 1998. Σελ. 432. Δρχ. 4.680.

ISBN 960-206435-2.

Ελλάδα ΧΑΜΟΥΔΟΠΟΥΛΟΣ Μ.Δ. Μηνύματα και στοχασμοί από την Πάτμο. Αθήνα, Άναυρος, 1998. Σελ. 117. Δρχ. 2.600.

■©0

Παιδικά

ΓΟΥΤΤΌΝ Α. Έντομα με αυτοκόλλητα. Μετ. Δ. Αυγερινός. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 24. Δρχ. 1.700. ISBN 960600-171-6.

ΚΥΝΗΓΟΥ-ΦΛΑΜΠΟΥΡΑ Μ. Λαϊκά μουσικά όργανα του κόσμου. Αθήνα, Ακρίτας, 1998. Σελ. 103 + 1 κασέτα. Δρχ. 4.500. ISBN 960-328-096-8. Ελεύθερα αναγνώσματα ΔΙΑΜΑΝΤΗ Μ.-ΜΠΟΥΝΤΟΥΡΗ Ε. Για ένα στεφάνι αγριελιάς. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 63. ISBN 960-032096-9. ΚΑΝΑΚΗΣ Ν. Τα ηλιοτρόπια. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 122. Δρχ. 1.500.

ISBN 960-600-519-4. ΚΑΡΙΖΩΝΗ Κ. Το ταξίδι των παραμυ­ θιών. Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 69. Δρχ. 1.800. ISBN 960-04-1381-9. ΜΑΡΡΑ Ε. Ο άσπρος δράκος και η πα­ ρέα του. Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 64. Δρχ. 2.800. ISBN 960-04-1335-5. ΜΠΟΥΜΗ-ΠΑΠΠΑ Ρ. Θάλασσα γαλανομάτα. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1998. Σελ. 80. Δρχ. 3.500. ΠΛΑΧΟΥΡΗΣ Γ. Μια μαργαρίτα στη γειτονιά των βιαστικών ανθρώπων. Αθή­ να, Έσοπτρον, 1998. Σελ. 32. ISBN 960-7228-33-2. ΣΙΝΟΥ Κ. Η Αλίκη και οι πειρατές του διαστήματος. Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 270. Δρχ. 2.800. ISBN 960-041239-1. ΣΩΛΟΥ Τ. Στυβοκεφαλιές για τα παιδιά της Δ’ Δημοτικού. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 72. Δρχ. 1.200. ISBN 960600-512-7. ΣΩΛΟΥ Τ. Στυβοκεφαλιές για τα παιδιά της Ε’ Δημοτικού. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 72. Δρχ. 1.200. ISBN 960600-513-5. ΧΙΟΝΗΣ Α. Τρία μαγικά παραμύθια. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 36. Δρχ.

750. ΓΚΙΖΕ Κ. Η μεγάλη δίψα. Αθήνα, Ανε­ μόμυλος, 1998. Σελ. 28. Δρχ. 2.700.

ISBN 960-257-440-2. ΕΣΚΥΝΤΙΕ Ρ. Ο εφευρέτης. Μετ. Μ. Καρακώστα. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 122. Δρχ. 2.000. ISBN 960-600414-7. ΙΝΚΙΟΦ Ν. Η αδελφή μου η Κλάρα και η ουρά του λιονταριού. Μετ. Ε. Βαρδάκη-Βασιλείου. Αθήνα, Πατάκης, 1998.

Σελ. 96. Δρχ. 1.200. ISBN 960-6004384. ΙΝΚΙΟΦ Ν. Η αδελφή μου η Κλάρα και το ποδήλατο. Μετ. Ε. Βαρδάκη-Βασιλείου. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 96. Δρχ. 1.200. ISBN 960-600-437-6. ΙΝΚΙΟΦ Ν. Η αδελφή μου η Κλάρα και το πονηκοδώρο. Μετ. Ε. Βαρδάκη-Βασιλείου. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 96. Δρχ. 1.200. ISBN 960-600-440-6. ΙΝΚΙΟΦ Ν. Η αδελφή μου η Κλάρα και τα ωραία λεφτουδάκια. Μετ. Ε. Βαρδάκη-Βασιλείου. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 96. Δρχ. 1.200. ISBN 960-6004392. ΛΕΜΠΛΑΝ Λ. Πράσινα μήλα. Μετ. Μ. Παπανδρέου. Αθήνα, Κέδρος, 1998. 5 βιβλία. Δρχ. 900 (το κάθε βιβλίο). ΜΠΑΟΥΜΓΚΑΡΤ Κ. Το αστέρι της Λάουρας. Αθήνα, Ανεμόμυλος, 1998. Σελ.

32. Δρχ. 2.900. ISBN 960-257-441-0. ΜΠΑΣΚΕΘ-ΜΠΙΓΚΟ Κ. Το ανδρείκελο του Δον Μπέπο. Μετ. Σ. Καραγιάννης. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 72. Δρχ.

1000. ISBN 960-600-472-4. ΡΙΓΚΕΡ Α. Η Λένα και ο Παύλος. Αθή­ να, Ανεμόμυλος, 1998. Σελ. 36. Δρχ.

2.800. ISBN 960-257-439-9. ΤΟΥΝΤΟΥΖ Ζ. Εκείνος που ξυπνούσε τα ηφαίστεια. Απόδ. Κ. Σίνου. Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 140. Δρχ. 1.700.

ISBN 960-04-1326-6.

n c p io S iK a ΑΕΡΟΠΟΣ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 20. Δρχ. 800. ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ. Τεύχος 87. Δρχ. 1.700. ΑΞΙΟΛΟΠΚΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύ­ χος 11-12. Δρχ. 5.200. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ. Τεύχος 67. Δρχ. 2.080. ΒΑΛΚΑΝΙΑ. Τεύχος 11. Δρχ. 3.120. ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ. Τεύχος 23. ΒΙΓΛΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 5. ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΔΟΜΟΣ. Τόμος 8-9, 1998. Δρχ. 4.160. ΓΛΩΣΣΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 45. Δρχ. 900. ΔΑΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 199. Δρχ. 1.500. Η ΔΕΞΑΜΕΝΗ. Περιοδικό λόγου και τέχνης. Τεύχος 3. Δρχ. 4.160. ΔΕΥΚΑΛΙΩΝ. Περιοδική έκδοση. Τεύ­ χος 16. Δρχ. 3.120. ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βι­ βλίου. Τεύχος 388. Δρχ. 2.000.

ΔΟΚΙΜΕΣ. Έκδοση μεταπτυχιακών φοι­ τητών. Τεύχος 7. Δρχ. 1.560. ΕΛΙΤΡΟΧΟΣ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύ­ χος 15. Δρχ. 2.000. ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ. Λογοτεχνικό και καλ­ λιτεχνικό περιοδικό. Τεύχος 42-43. Δρχ.

2.500. ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ ΑΜΥΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 1998. Δρχ.

6.000. ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 319. Δρχ. 700. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 30. Δρχ. 1.200. Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΤΩΝ. Φύλλο 33. ΘΕΣΕΙΣ. Τριμηνιαία επιθεώρηση. Τεύ­ χος 64. Δρχ. 1.800. ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση. Τόμος 73, αρ. 4. ΙΝΔΙΚΤΟΣ. Περιοδικό ποικίλης ύλης. Τεύχος 9. Δρχ. 3.120. ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ. Δελτίον της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας. Τόμος ΔΗ’ (1995-1997). Δρχ. 4.160. Η ΛΕΞΗ. Ελληνική και ξένη λογοτεχνία. Τεύχος 145-146. Δρχ. 2.000. Η ΜΥΚΟΝΙΑΤΙΚΗ. Φύλλο 105. ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ. Τρίμηνη έκδοση. Τεύ­ χος 86. Δρχ. 1.250. ΟΜΠΡΕΛΑ. Γράμματα-τέχνες-πολπισμός. Τεύχος 40. Δρχ. 1.000. ΟΥΤΟΠΙΑ. Διμηνιαία έκδοση. Τεύχος 29. Δρχ. 1.500. ΠΑΝΑΙΓΎΠΤΙΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 82. ΠΑΝΔΩΡΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 4. Δρχ. 800. ΠΑΡΑΛΛΑΞΗ. Μηνιαία κινηματογραφι­ κή εφημερίδα. Τεύχος 44. Ο ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ. Περιοδική έκδο­ ση. Τεύχος 30. Δρχ. 2.200. ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ. Τετράδιο για τα γράμμα­ τα και τις τέχνες. Τεύχος 45. Δρχ. 2.000. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ. Τεύχος 2. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Φύλλο 5. ΣΥΡΙΑΝΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ. Τεύχος 43. Δρχ. 1.200. ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗΣ. Τεύχος 44. Δρχ. 1.200. ΧΡΟΝΙΚΑ. Ό ργα νο του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου. Τεύχος 155.

EXIT ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ. Τεύχος 15. Δρχ. 500.

MARKETING AGE. Τεύχος 15. Δρχ.

2.080.

BEST SELLER. Το περιοδικό για το βι­ βλίο. Τεύχος 17. Δρχ. 1.500.

SF-AN-MEDIA. Τεύχος 1. Δρχ. 1.600.

Βιβλιογραφικό S cAtio

Μόλες οι ιπώνυμις βιβλιοκριτικές

Αρ. 389

επιμέλεια: ΗΛΙΑΖ ΜΑΓΚΛΙΝΗΙ

1 Ιουλίου - 31 Ιουλίου 1998

Εκδ. Αφοί Παγουλάτου: Νέο υπερλε­ ξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας (Χρ. Σ ιά φκος, Αδέσμευτος Τύπος, 22/7/98) Εκδ. Στιγμή: Κατάλογος (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 26/7/98) Μπαμπινιώτης Γ.: Λεξικό της νέας ελ­ ληνικής γλώσσας (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Ιούλιος ‘98), (Χρ. Χ αραλαμπάκης, Η λέξη, 145/146) Τ & Τ Εκδοτική: Cyprus Business Guide (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 2/7/98) ΣτίΒεν Μ.: Access 97 For Windows. Ο εύκολος τρόπος (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οι­ κονομικός Ταχυδρόμος, 23/7/98)

Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Ε.Ι.Ε.: Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Βιβλιογραφία 1945-1995 (Κυρ. Ντελόπουλος, Καθημερινή, 21/7/98)

Π απαδής Δ.: Η ανθρωπολογία των Προσωκρατικών (Κ. Βαλέτας, Ραδιο­ τηλεόραση, 25/7/98) Βέμπερ Ρ.: Επιστήμονες και άγιοι (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 25/7/98) Έ6ολα Τζ.: Η μεταφυσική του φύλου (Σ. Ροζάνης, Ελευθεροτυπία, 17/7/98) Μπεργκσόν X.: Το γέλιο (Ε. Γκίκα, Έ θνος, 5/7/98), (Ν. ΣεΒαστάκης, Ελευθεροτυπία, 3/7/98) Ντιντερό Ντ.: Το όνειρο του Ντ’ Αλαμπέρ και άλλα κείμενα (Ν. Σεβαστάκης, Ελευθεροτυπία, 24/7/98) Φράγιερ X.: Τεχνοκρατία και ουτοπία. Θεωρία της σύγχρονης εποχής στη Δύση (Γ. Παπασωτηρίου, Καθημερι­ νή, 19/7/98)

κριτικογραφία________________

Χίτον Τζ. & Γκροβς Λ.: Ο Βίτγκενστάιν με εικόνες (Μ. Αργυροκαστρίτη, Exit στην Κέρκυρα, 15) θρησκεία Τερζάκης Φ.: Μελέτες για το ιερό (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 16/7/98) Νίλσον Μ.: Η πίστη των Ελλήνων (Π. Α θη να ίο ς, Ε λεύθερη Ώ ρα, 27/7/98) Φρόυντ Σ.: Ο άνδρας Μωυσής και η μονοθεϊστική θρησκεία (Φ. Τερζά­ κης, Ελευθεροτυπία, 3/7/98)

Δαράκη Π.: Το όραμα της ισοτιμίας της γυναίκας (Ε. Χωρεάνθη, Σ ύγ­ χρονη Σκέψη, 5) Ζωγράφου Λ.: Από τη Μήδεια στη Σταχτοπούτα. Η ιστορία του φαλλού (Ν. Π α πα νικο λ ά ο υ, Α κρόπ ολη , 19/7/98) Μουζέλης Ν.: Επιστροφή στην κοι­ νωνιολογική θεωρία (Σ. Παπασπηλιόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 9/7/98) Ντούσας Δ.: Rom και φυλετικές δια­ κ ρ ίσ εις (I. Π α παζήση, Ισοτιμία, 25/7/98) Βινάλ Γκ.: Το ποδόσφαιρο ως ιδεο­ λογία (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 14/7/98) Ελίας Ν. & Ντάνινγκ Έ .: Αθλητι­ σμός και ελεύθερος χρόνος στην ε­ ξέλιξη του πολιτισμού (Π. Μπουκά­ λας, Καθημερινή, 14/7/98) Μπουρντιέ Π.: Ανταπόδοση πυρών (Α. Νεγρεπόντη, Τα Νέα, 1/7/98) Φουκιγιάμα Φρ.: Trust: The Social Virtues of Prosperity (A. Χουλιαράς, Ελευθεροτυπία, 24/7/98)

Γιαννακόπουλος Δ. & Μπακατσιάς Β.: Εισαγωγή στις επικοινωνίες και τα δί­ κτυα ηλεκτρονικών υπολογιστών (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 2/7/98) Εκδ. Δελφίνι: TV Η μεγάλη αδερφή. Οχτώ κείμενα για την τηλεόραση (Χρ. Καρμής, Αξία, 25/7/98) Βέντερμπερ Ρ.Φ.: Η τέχνη της επικοι­ νωνίας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 19/7/98) Κιν Τζ.: Μέσα επικοινωνίας και Δημο­ κρατία (Σ. Χαϊμαντά, Ημερήσια, 10/7/98) Μπουρντιέ Π.: Για την τηλεόραση (Κ. Καρακωτιάς, Εξουσία, 22/7/98) Ντάιερ Τζ.: Η διαφήμιση ως επικοινω­ νία (Χρ. Καρμής, Ημερήσια, 28/7/98) Πόστμαν Ν.: Διασκέδαση μέχρι θανά­ του. Ο δημόσιος λόγος στην εποχή του θεάματος (Α. Παπαχελάς, Το Βή­ μα, 12/7/98)

Εκδ. Πόλις: Με στόχο την πλήρη απα­ σχόληση (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 23/7/98) Ροκάρ Μ.: Τι να κάνουμε για την αντι­ μετώπιση της ανεργίας (Χ.Ζ. Καρανί­ κας, Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, 23/7/98), (Σ.Ι. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 26/7/98)

Δουδούμης Γ.: Βαλκανικές εξελίξεις III (Κ. Στεριώτης, Ναυτεμπορική, 12/7/98) Δρακόπουλος Λ.: Ενεργειακή πολιτι­ κή και περιφερειακή ασφάλεια στον Καύκασο και την κεντρική Ασία (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 23/7/98) Καλουδιώτης Δ.: Η Ελλάδα στη μεταδιπολική εποχή (Ε. Γκίκα, Έθνος,

----------------------------- &Ώ

19/7/98), (Α. Πανταζόπουλος, Αυγή, 2/7/98) Μεταλληυός Γ.: Σχέσεις και αντιθέ­ σεις. Ανατολή και Δόση στην πορεία του Νέου Ελληνισμού (Τ. Παππάς, διαβάζω, 387) Μούσης Ν.: Ευρωπαϊκή Έ νωση. Δίκαιο-Οικονομία-Πολιτική (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 5/7/98) Μπελογιάννης Ν.: Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα (Τ. Παππάς, διαβάζω, 387) Παπακωνσταντίνου Μ.: Η ταραγμένη εξαετία (1961-1967) (Σ. Παπασπηλιόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 16/7/98) Χατζηβασιλείου Ε.: Britain and the International Status of Cyprus, 195559 (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 2/7/98) Ψ υχοπαίδης Κ.: Πολιτική μέσα στις έννοιες (Θ. Γεωργίου, Ελευθεροτυ­ πία, 24/7/98), (Γ. Φαράκλας, Αυγή, 19/7/98) Μπρεζίνσκι Ζ.: Η μεγάλη σκακιέρα (Μ. Μ ορώ νης, Ελευθεροτυπία, 3/7/98), (I. Π απαζήση, Ισοτιμία, 4/7/98) Πάτναμ Ρ.: Making Democracy work: Civil traditions in Modern Italy (A. Χουλιαράς, Ελευθεροτυπία, 24/7/98) Σαχναζάροφ Γκ.: Το τίμημα της ελευ­ θερίας (Τ. Παππάς, διαβάζω, 387) Στίγκλιτζ Τζ.: Σοσιαλισμός προς ποια κατεύθυνση; Οικονομίες σε μετάβαση (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 2/7/98) Χάντιγκτον Σ.-Μακνίλ Γ.-Στοφορόπουλος Θ.-Ζουράρις Κ.-Καραμπελιάς Γ.-Γιανναράς X.: Η σύγκρουση αυατολής-δύσης (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 28/7/98) Χάρτσερ Γκ. & Τέλο Μ. (επιμ.): Μετά του κομμουνισμό (Σ. Ντάλης, Αντί, 17/7/98)

Κάτσιος Σ.: Ξέπλυμα βρώμικου χρή­ ματος. Η γεωπολιτική του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος (Χ.Ζ. Καραυίκας, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 9/7/98) Μπαλούρδος Δ.: Δημογραφικές δια­ στάσεις της διανομής του εισοδήμα­ τος (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 9/7/98) Πομόυης Ν.: Λογιστική (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 18/7/98) Σεφερτζή Έ . (επιμ.): Καινοτομία: Πε­

©S-

ριοχές-Συστήματα, Μεταφορά τεχνο­ λογίας και καινοτομική ανάπτυξη στην Ε λλάδα (Σ. Χ αλιώρης, Κέρδος, 2/7/98) Τσούκαλης Λ.: Η νέα ευρωπαϊκή οι­ κονομία στο κατώφλι του 21ου αιώνα (Σ. Παπασπηλιόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 2/7/98) Φραγκάκης Ν. (επιμ.): Προστασία του καταναλωτή και τραπεζικές υπηρεσίες (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 23/7/98) Κράους Ντ.: Η τέχνη του πολέμου για στελέχη επιχειρήσεων (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 18/7/98) Μάνκιβ Γκ.: Μακροοικονομική θεω­ ρία (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 4/7/98) Ουίλιαμς Τζ. (επιμ.): Χρήμα. Ιστορία (Αδ. Πεπελάσης, Τα Νέα, 21/7/98) Διοίκηση-Οργάνωση Κριτήριου Εκδοτική & Συμβουλευτική ΕΠΕ: Επιχειρησιακός Προγραμματισμός/Διοικητική Ελεγκτική (Σ. Χαλιώ­ ρης, Κέρδος, 2/7/98) Χασιώτης Β.: Εισαγωγή στα θεμέλια του στρατηγικού μάνατζμεντ (Κ. Στεριώτης, Ναυτεμπορική, 12/7/98)

Μαυρουλέας Ν.: Οργάνωση και διοί­ κηση πωλήσεωυ (Σ. Χαλιώρης, Κέρ­ δος, 2/7/98) Ανθρωπολογία Κριμπάς Κ.: Εκτείνοντας τον Δαρβινι­ σμό και άλλα δοκίμια (Κ. Καρακωτιάς, Εξουσία, 6/7/98)

δρέου. Ο πολιτικός της παιδείας (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 387) Μωραΐτη Τζ.: Λαϊκή παράδοση και σχολείο (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 387) Ρούμπιν Τζ.: Θεραπεύοντας παιδιά μέσα από την τέχνη (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 387) Οικολογία-Περιβάλλον Γιαλλούση Μ.: Προσκαλώντας σε γεύμα τη Χημεία (Ν. Μολυβιάτης, δια­ βάζω, 387) Μολυβιάτης Ν.: Μαθήματα στο πράσι­ νο / Το μελωδικό χωριό (Γ. Παπαδά­ τος, διαβάζω, 387), (Φ. Φιλίππου, Αντί, 3/7/98) ΚόιλεϊΤζ.: Τραίνα (Ν. Μολυβιάτης, διαβάζω, 387) Μοσκοβίτσι Σ.: Τεχνική φύση στον ευρω παϊκό πολιτισμό (Ε. Γκίκα Έθνος, 19/7/98) Επιστήμες Πένροουζ Ρ.: Σκιές του νου (Σ. Ντά­ λης, Αυγή, 26/7/98) Αρχιτεκτονική Ζήβας Δ.: Τα μνημεία και η πόλη (Ν. Μολυβιάτης, διαβάζω, 387) Κοτιώνης Ζ.: Το ερώτημα της καταγω­ γής του έργου του Δημήτρη Πικιώνη (Κ. Π α πα γιώ ργη ς, Αθηνάραμα, 10/7/98) Γκράσι Τζ.: Κείμενα για την αρχιτεκτο­ νική (Θ. Μ ουτσόπουλος, Α ν π, 3/7/98), (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 387), (Γ. Τζιρτζιλάκης, Ελευθεροτυπία, 17/7/98)

Εθνογραφία Ε υαγγέλου I.: Ο χαρακτήρας του Έ λλη να (Π. Α θηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 27/7/98)

Βακιρτζής Γ.: Ό λ ο ς ο κόσμος είναι ζωγραφική (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 16/7/98) Γλώσσα

Εργολάβος Σ.: Ηπειρώτικα κληροδο­ τήματα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 12/7/98) Εκπαίδευση-Παιδαγωγική Αργυρΐδης Μ.: Ολική προσέγγιση της γλώσσας μέσω του παιδικού λογοτε­ χνικού βιβλίου (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 387) Μπουζάκης Σ.: Γεώργιος Α. Παπαν-

Αναστασιάδη-Συμεωνίδη Ά.: Νεολογικός δανεισμός της νεοελληνικής (Μ. Μάνδαλα, Ελευθεροτυπία, 3/7/98) Αναστασίου Δ.: Δυσλεξία. Θεωρία και έρευνα, όψεις πρακτικής (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Ιούλιος ‘98) Κλασική Φ ιλολογία/Λογοτεχνία Εκδ. Εξάντας: Περί θαυμάτων και δαι-

κριτικογραφϊα

μόνων (Ε. Γκίκα, Έθνος, 26/7/98), (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 11/7/98) Λουκιανός: Δις κατηγορούμενος (Σ. Α ποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 17/7/98) Σενέκας: Είναι μικρή η ζωή (Ε. Γκίκα, Έθνος, 26/7/98) Ανθολογίες Γαρανιοόδης Ε.: Ανθολογία νεότερης ελληνικής ποίησης (1980-1997) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 3/7/98) Εκδ. Δαμιανός-Δωδώνη: Λόρα: Μια ανθολογία της νεότερης ελληνικής ποίησης (Π. Α θηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 27/7/98) Εκδ. Οξύ: Disco Biscuits (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 19/7/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 26/7/98) Λαμπροπούλου Β.: Ανθολογία Ιταλών ποιητών και άλλα μελετήματα (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 387) Μενδράκος Τ.: Μικρό Ανθολόγιο από τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασσίζης ως την ποίηση της Μαύρης Αφρικής (Ό. Σελλά, διαβάζω, 387) Φάις Μ. (επιμ.): Άσεμνες ιστορίες (Κ. Καλημέρης, διαβάζω, 387) Φάις Μ. (επιμ.): Κύμινο και κανέλα (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Ιού­ λιος ‘98)

Βαρθιτσιώτης Τ.: Άρωμα ενός κομήτη/Νήματα της Παρθένου (Μ. Κορνήλιος, Ριζοσπάστης, 23/7/98) Βιάννιος Μ.: Αυτά τα χελιδόνια δεν φύγανε (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 28/7/98) Γεραλής Γ.: Ανθολογημένος και αυτοανθολογημένος (Κ. Παπαγεωργίου, Ελευθεροτυπία, 17/7/98) Δαλαμάγκα Φ.: Κείμενα 1940-1977 (Μ. Κορνήλιος, Ριζοσπάστης, 16/7/98) Θέμελης Γ.: Ποιήματα II (Ν. ΔαΒβέτας, Το Βήμα, 12/7/98) Ιωάννου Κ.: Χαϊκού και Κικό (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ριζοσπάστης, 23/7/98) Καγγελάρης Φ.: Ασκήσεις αναπνοής (Γ. Κακουλίδης, Diva, Ιούλιος ‘98) Κακναθάτος Έ .: Χαοτικά I (Μ. Στεφανίδης, Αντί, 17/7/98) Κάλθος Α.: Ωδαί (Αρ. Ελληνούδη, Ριζοσπάσης, 12/7/98) Κανελλόπουλος Φ.: Μακρινοί αντίλα­ λοι (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ριζο­

κριτικογραφία

σπάστης, 9/7/98), (Δ. Παυλάκου, Αυ­ γή, 19/7/98) Καπερνάρος Τ.: Οσημέραι (Β. Χατζηθασιλείου, Εντευκτήριο, 42/43) Καραμπά Λ.: Λάας (Κ Λάνταθος, Ελίτροχος, 15) Κατσίμης Σ.: Τα ποιήματα (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 19/7/98) Κοσμέτου Κ.: Ανθρωποσκοπείον (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 28/7/98) Λαπαθιώτης Ν.: Τα ποιήματα (Η. Κε­ φάλας, Ευθύνη, 319) Μαρκόπουλος Γ.: Ποιήματα (19681987) (Γ. Ρ ω μανός, Καθημερινή, 26/7/98) Παστάκας Σ.: Ο κοινωνός των απο­ στάσεων (Β. Χατζηβασιλείου, Εντευ­ κτήριο, 42/43) Πρατικάκης Μ.: Η κοίμηση και ανά­ σταση των σωμάτων του Δομήνικου (Ο. Αλεξάκης, Ευθύνη, 319) Πρατικάκης Μ.: Η λήκυθος (Θ. Ντόκος, Ελί-τροχος, 15) Ρέγκου-Σγούρου Ε.: Ποιήματα, 19771997 (Τ. Ν ατσούλης, Ελεύθερος, 28/7/98) Σοφιανού Δ.: Η τρομοκρατία των λέ­ ξεων (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ριζο­ σπάστης, 16/7/98) Σούλα-Τσαφαρά Κ.: Το αόρατο λου­ λούδι (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 28/7/98) Τζιλιθάκης Δ.: Συνηχήσεις (Β. Ρούβαλης, διαβάζω, 387) Φωκάς Ν.: Στον ποταμό Κολύμα (Κ. Καλημέρης, Μακεδονία, 5/7/98) Χατζόπουλος Θ.: Ωσεί παρόν (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 387) Χατζόπουλος Θ.: Ωσεί παρόν/Ρήματα για το ρόδο (Ά. Κατσιγιάννη, Καθημε­ ρινή, 14/7/98) Χιόνης Α.: Χαϊκού και τάνκα (Β. Χατζηβασιλείου, Εντευκτήριο, 42/43) Αχμάτοβα Ά.: Ρέκβιεμ (Σ. ΙλίνσκαγιαΑ λεξανδροπούλου, Το Βήμα, 19/7/98) Λόρενς Ντ.Χ.: Ποιήματα (Κ. Τέλιος, Ελί-τροχος, 15) Λόρκα Φ.Γκ.: Ντουέντε (Β.Κ. Καλαμα­ ράς, Ελευθεροτυπία, 3/7/98) Μπλοκ Α.: Οι δώδεκα (Β. Ρούβαλης, διαβάζω, 387) The John Hopkins University Press: The Collected Poems of Odysseus Elytis (Ντ. Κόνολι, To Βήμα, 26/7/98)

Αβραμίδης Ό .: Η κίτρινη σημαία (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 14/7/98)

Αγγελίδου Κ.: Ο δρόμος (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 14/7/98) Αθανασιάδης Τ.: Μεσαιωνικό τρίπτυχο (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, 5), (Β. Χατζηβασιλείου, Μακεδονία, 5/7/98) Αναστασέα Ν.: Αυτή η αργή μέρα προχωρούσε (Μ. Θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 12/7/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 19/7/98) Ανδριάς Π.: Όταν το τρένο φεύγει... (Κ. Πετρόπουλος, Exodos, 3/7/98) Βρεττάκη Τ.: Η φωνή της Φαίδρας (Σ. Γκανιάτσου, Cosmopolitan, Ιούλιος ‘98) Γαλανάκη Ρ.: Ελένη ή ο Κανένας (Μ. Αργυροκαστρίτη, Exit στην Κέρκυρα, 15), (Ά. Μ περλής, Καθημερινή, 7/7/98), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 19/7/98) Γκιμοσούλης Κ.: Ανατολή (Ν. Γονιδάκη, Πίστα, 11/7/98), (Κ. Καρακωτιάς, Εξουσία, 22/7/98) Γκουρμπαλή Ά.: Κακός έρωτας (Σ. Γκανιάτσου, Cosmopolitan, Ιούλιος ‘98) Δρακονταειδής Φ.Δ.: Συναισθηματικό ταξίδι (Ά. Πετρουλάκης, Θεσσαλία Βόλου, 19/7/98) Ζουμπουλάκη Μ.: Φεύγα! (Μ. Ευφραιμίδη, Elle, Ιούλιος ‘98), (Ν. Μπα­ κουνάκης, Marie Claire, Ιούλιος ‘98) Θεοδωρακόπουλος Λ.: Ραντεβού με τον πύργο του Άιφελ (Μ. Γονιδάκη, Πίστα, 11/7/98) Καισαρίδης Γ.: Χρονικό μιας πρεμιέ­ ρας. Διηγήματα (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβάζω, 387) Καραμάνος Γ.: Λαχανίδης και λαχα­ νάκια Βρυξελλών (Δ. Ραυτόπουλος, Αντί, 17/7/98) Καρυπίδης Γ.: Η διάλεκτος του σκορπιού (Χρ. Π α πα γεω ργίου, Αυγή, 26/7/98), (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβά­ ζω, 387) Κατσουλάρης Κ.: Ιστορίες από τον αφρό (Ν. Ευθυμιάδη, Ελευθεροτυπία, 17/7/98) Κατσουλάρης Κ.: Το σύνδρομο της Μαργαρίτας (Π. Μπουκάλας, Καθημε­ ρινή, 7/7/98) Κολοβός Β.: Η αυλή με τα σπασμένα όνειρα (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 16/7/98) Κορέλας Χρ.: Οι καβαλλάρηδες της χιονοστιβάδας (Μ.Γ. Μερακλής, Η Λέξη, 145/146) Κουβάτσου Η.: Το χρονικό ενός ανή­ θικου έρωτα (Τζ. Αγοράκη, Βραδυνή, 26/7/98)

Κυριαζής Ν.: Ο αετός της φωτιάς (Β. Χατζηβασιλείου, Μακεδονία, 19/7/98) Λιδωρίκης Μ.: Μετρά 2000 (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβάζω, 387) Μαρκάκης Μ.: Ιστορίες των βράχων (Ν.Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Ιού­ λιος ‘98) Μάρκογλου Π ρ .: Σπαράγματα (Ν. Μπακόλας, Εντευκτήριο, 42/43) Μάτεσις Π.: Πάντα καλά (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Ιούλιος ‘98) Μαυρολέων Μ.: Να σου κάμω την ι­ στορία μου... (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβάζω, 387) Μέσκος Μ.: Παιχνίδια στον παράδει­ σο (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 387) Μ ιχαηλίδης Μ.: Ο μηχανισμός της σύγχυσης (Ν. Ευθυμιάδη, διαβάζω, 387) Μουρσελάς Κ., Σκούρτης Γ., Σουρούνης Α., Τσαισόπουλος Π.: Το παιχνίδι των τεσσάρων (Ό . Σελλά, Αντί, 17/7/98), (Ντ. Σιώτης, Το Βήμα, 5/7/98) Μπεζερίδης Α.: Η αγορά των κλεφτών (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 26/7/98) Μπούτος Β.: Η συκοφαντία του αίμα­ τος (Β. Τσιαμπούσης, Εντευκτήριο, 42/43) Μυριβήλης Σ.: Η Παναγιά η Γοργόνα (Σ.Ι. Α ρτεμάκης, Ναυτεμπορική, 26/7/98) Νίκας Γ.: Μαύρη Αφροδίτη / Μια του­ αλέτα για τα Ιμαλάια / Ένα σχεδόν τέ­ λειο έγκλημα (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 12/7/98) Νικολαΐδου Σ.: Ξανθιά πατημένη (Β. Ραπιόπουλος, Εντευκτήριο, 42/43) Ξανθούλης Γ.: ... ύστερα άρθαν οι μέ­ λισσες (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 19/7/98), (Δ. Τερζής, Νέμεσις, Ιούλιος ‘98), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 19/7/98) Ομηρόλη Ε.: Σεισάχθεια (Ά. Πετρουλάκης, Θεσσαλία Βόλου, 19/7/98) Ορφανίδης Ν.: Ο άγγελος έφυγε ευ­ τυχισμένος (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 14/7/98) Παναγιωτόπουλος Ν.: Ο Ζίγκι απ’ τον Μάρφαν (Π. Μπουκάλας, Καθημερι­ νή, 7/7/98) Παπαγεωργίου Β.: Νυμφαίος θάνα­ τος (Θ. Βαλτινός, Καθημερινή, 14/7/98) Π απαθανασοπούλου Μ.: Ο Ιούδας φιλούσε υπέροχα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 26/7/98), (Ά. Πειρουλάκης, Θεσσαλία Βόλου, 19/7/98)

©<&■

Παπανικολάου Ν.: Οι μύθοι του πά­ θο υ ς (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 5/7/98) Παπαοικονόμου Μ. & Αλικάκη Μ.: Γυναίκες (Ά. Πειρουλάκης, Θεσσαλία Βόλου, 19/7/98), (Χρ. Σιάφκος, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 1/7/98) Πέγκα Έ .: Σκουώς. Στιγμές αντρικές και γυναικείες (Τ. Βασιλειάδου, Επεν­ δυτής, 11/7/98) Πετσετίδης Δ.: Ο Σαμπατές ζει (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 19/7/98) Ποταμίδης Δ.: Η αεροσυνοδός με τα βαμμένα νύχια (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 5/7/98) Ριζιώτη Γ.: Το ροζ της Ταϊλάνδης (Π. Μαριόλης, Σύγχρονη Εκπαίδευση, 100) Σιμώτας Τ.: Ο λάκκος (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 3/7/98) Σκαμπαρδώνης Γ.: Η ψίχα της μεταλαβιάς. Ακριανή λωρίδα (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 24/7/98) Σκληβαντώτης Γ.: Μουσικά παρακεί­ μενα (Τ. Βασιλειάδου, Επενδυτής, 11/7/98) Σμυρλή Α.: Γαλατείας και Πυγκαλίωνος (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 14/7/98) Σταυρτανός Γ.: Το τρυφερό παραμύθι του κόσμου (Μ. Αργυροκασιρίίη, Exit στην Κέρκυρα, 15), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 26/7/98) Συμπάρδης Γ.: Ο άχρηστος Δημήτρης (Τζ. Αγοράκη, Βραδυνή, 6/7/98), (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Ιούλιος ‘98), (Αλ. Π α νσέλη νος, Η Λέξη, 145/146), (Σ. Παπασπύρου, Μετρά, Ιούλιος ‘98), (Ά. Πειρουλάκης, Θεσ­ σαλία Βόλου, 19/7/98), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 19/7/98) Σφυρίδης Π.: Ψυχή μπλε και κόκκινη (Τ. Καλούτσας, Εντευκτήριο, 42/43) Σωτηροπούλου Έ .: Ο βασιλιάς του φλίπερ (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 19/7/98), (Ν.Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Ιούλιος ‘98), (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 8/7/98) Ταμβακάκης Φ.: Οι ναυαγοί της Πα­ σιφάης (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 19/7/98) Τριανταφύλλου Σ.: Υπόγειος ουρανός (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 17/7/98) Τσάκαλος Γ.: Η άθλια οικειότητα του έρωτα (Μ.Γ. Μ ερακλής, Η Λέξη, 145/146) Τσιαμπούσης Β.: Χερουβικά στα κε­ ραμίδια (Π. Σφυρίδης, Εντευκτήριο, 42/43)

Φακίνου Ε.: Εκατό δρόμοι και μια νύ­ χτα (Δ. Μ ουρατίδης, Ν έο Βήμα, 2/7/98) Χατζηαναγνώστου Τ.: Το κοίλον του κύματος (Μ.Γ. Μερακλής, Η Λέξη, 145/146) Χατζηγάκης Π.: Το χάλκινο αλογάκι (Σ.Ι. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 26/7/98) Χαιζηλάκος Γ.: Οιδιπόδειο σε παραλ­ λαγή (Τζ. Α γοράκη, Βραδυνή, 26/7/98) Χατζηγρηγορίου Μ.: Έ λα στη θέση μου (Κ. Π ετρόπουλος, Exodos, 3/7/98) Χουλιαράς Ν.: Μια μέρα πριν, δύο μέρες μετά (Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλος, Ελευθεροτυπία, 3/7/98), (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 7/7/98) Χουρμουζιάδου Ε.: Η ιδιαιτέρα (Δ. Μάργαρης, Status, Ιούλιος ‘98), (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Ιούλιος ‘98), (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 19/7/98), (Σ. Παπασπύρου, Μετρό, Ιούλιος ‘98), (Ά. Πειρουλάκης, Θεσ­ σαλία Βόλου, 19/7/98) Αμάντο X.: Ο πόλεμ ος των Αγίων (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 5/7/98) Ανσκόπ Ρ.: Η κρυφή ζωή του Λάζλο, Κόμη Δράκουλα (Τζ. Αγοράκη, Βρα­ δυνή, 26/7/98) Άντριτς Ί .: Το γεφύρι του Δρίνου (Φ.Δ. Δρακονταειδής, Ελευθεροτυ­ πία, 17/7/98) Βέργκα Τζ.: Μάστρο-Ντον-Τζεζουάλντο (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 5/7/98) Βερμπέρ Μπ.: Η επανάσταση των μυρμηγκιών (Κ. Τρακάδα, Βραδυνή, 19/7/98) Βιντάλ Γκ.: Ιουλιανός (Θ. Γρηγοριάδης, Το Βήμα, 19/7/98) Βίντσι Σ.: Π αιδικές ακρότητες (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 29/7/98), (Σ. Χάίμαντά, Ημερησία, 8/7/98) Γεοσούα Α.Β.: Ο κύριος Μάνι (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 8/7/98) Γκριν Ζ.: Ντίξι, το τραγούδι του Νότου (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 28/7/98) Έλιοτ Τζ.: Ανασηκώνοντας το πέπλο (Κ. Καλημέρης, Μακεδονία, 29/7/98) Έ λροϊ Τζ.: Οι σκοτεινοί μου τόποι / Το ρέκβιεμ του Μπράουν (Α. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 3/7/98) Ζάχερ-Μαζόχ Λ.: Η Αφροδίτη με τη γούνα. Η τερατώδης πλευρά (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 387) Κοέλο Π.: Το πέμπτο βουνό (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5/7/98)

κριτικογραφία

Κόνελι Μ.: Η σκοτεινή ηχώ (Β. Ραπτόπουλος, Κλικ, Ιούλιος ‘98) Κόου Τζ.: Το σπίτι του ύπνου (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 12/7/98), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύ­ πος, 19/7/98) Λάου Έ.: Η άλλη γυναίκα (Σ. Γκανιάτσου, Cosmopolitan, Ιούλιος ‘98) Λόμπο-Αντούνες Α.: Το εγχειρίδιο των ιεροεξεταστών (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 22/7/98) Λόρενς Ντ.Χ.: Με άγγιξες (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 11/7/98) Λοτζ Ντ.: Νέα από τον παράδεισο (Σ. Γκανιάτσου, Cosmopolitan, Ιούλιος ‘98), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 19/7/98) Λουί Π.: Ε γχειρίδιον κοσμιότητος προς χρήσιν υπό των νεαρών δεσποι­ νίδων (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 387) Μααλούφ Α.: Τα λιμάνια της Ανατο­ λής (Κ Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Ιούλιος ‘98), (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 1/7/98) Μακούρτ Φ.: Οι στάχτες της Άντζελα (Μ. Αργυροκαστρίτη, Exit στην Κέρκυ­ ρα, 15) Μίστρι Ρ.: Η φωνή της Ινδίας (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 26/7/98) Μομ Σ.: Η πόρτα της σωτηρίας (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 11/7/98) Μόρισον Τ.: Sula (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 9/7/98) Μούζιλ Ρ.: Το μ αγεμ ένο σπίτι / Η Γκρίτζα (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 24/7/98) Μούλις X.: Η απόπειρα (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 25/7/98) Μούρκοκ Μ.: Ο Έ λρ ικ του Μελινμ πουέ (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 26/7/98) Μπάιατ Α.Σ.: Ο πύργος της Βαβέλ (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 12/7/98) Μπάροουζ Ο.: Μια στις χίλιες (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 387) Μπλοκ Λ.: Ακόμα και οι αχρείοι (Σ.Ι. Κ αργάκος, Ε λεύθερος Τύπος, 26/7/98), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύ­ πος, 29/7/98) Μπόουεν Ε.: Ο θάνατος της καρδιάς (Μ. Αργυροκαστρίτη, Exit στην Κέρκυ­ ρα, 15) Μπουρέν Ζ.: Οι προσκυνήτριες (Ν. Παπανικολάου, Ακρόπολις, 26/7/98) Μπριν Ντ.: Ο ταχυδρόμος (Τζ. Αγορά­ κη, Βραδυνή, 26/7/98) Ναγκάι Κ.: Το χρονικό της εποχής των βροχών / Το μυστικό της μικρής

κριτικογραφία

κάμαρας (Τζ. Αγοράκη, Βραδυνή, 26/7/98), (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 26/7/98) Ντάγκερμαν Σ.: Καμένο παιδί (Τ. Γου­ δέλης, Ελευθεροτυπία, 17/7/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 19/7/98) Ντάνσανι Λ.: Οι περιπέτειες του Δον Ροδρίγκεθ στην κοιλάδα των σκιών (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 26/7/98) Νέιντερμαν Ά.: Ο δικηγόρος του δια­ βόλου (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 11/7/98) Ντε Κέιρος Έ .: Το έγκλημα του Πάδρ ε Α μάρο (Β. Α θα να σόπ ουλος, Ελευθεροτυπία, 27/7/98) Ντε Μοπασάν Γκ.: Ο Οξαποδώ (Α. Πανταζόπουλος, Αυγή, 23/7/98) Ντε Σαντ Μ.: Ο απατημένος πρόε­ δρος και άλλες τολμηρές ιστορίες (Β. Ρούβαλης, διαβάζω, 387) Ντε Τρουά Κ.: Λάνσελοτ, ο ιππότης (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 5/7/98) Ντραμπλ Μ.: Φωτεινά μονοπάτια (Μ. Αργυροκαστρίτη, Exit στην Κέρκυρα, 15) Ο’ Μπράιαν Π.: Το λιμάνι της προδο­ σίας (Μ. Αργυροκαστρίτη, Exit στην Κέρκυρα, 15), (Χρ. Σιάφκος, Α δέ­ σμευτος Τύπος, 12/7/98) Παμούκ Ο.: Το μαύρο βιβλίο (Τ. Γου­ δέλης, Ελευθεροτυπία, 3/7/98), (Ά. Σουλογιάννη, διαβάζω, 387) Πλέιν Μπ.: Κύκλοι ζωής (Τζ. Αγορά­ κη, Βραδυνή, 2/7/98) Πούτζο Μ.: Ο τελευταίος Δον (Β. Ραπτόπουλος, Κλικ, Ιούλιος ‘98) Ρίντπαθ Μ.: Εικονική πραγματικότητα: Ώ ρ α μ η δέν (Ντ. Π ιέρρου, Είναι, 7/7/98) Σαντράρ Μπ.: Ο χρυσός (Μ. Αργυρο­ καστρίτη, Exit στην Κέρκυρα, 15), (Α. Μ αραγκόπουλος, Ελευθεροτυπία, 3/7/98) Σάντφορντ Τζ.: Νυχτερινό θήραμα (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 12/7/98) Σαφαΐρ: Σπρώξε (Τζ. Αγοράκη, Βρα­ δυνή, 26/7/98) Σέρδα Μ.: Η σενιόρα Ροδρίγες (Ν. Παπανικολάου, Ακρόπολις, 12/7/98) Σιένκεβιτς X.: Οι Τεύτονες Ιππότες (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 2877/98) Σιμό: Τι λέει η Λιλά (Ε. Γκίκα, Έθνος, 19/7/98) Σλινγκ Μπ.: Διαβάζοντας τη Χάννα (Τ. Μενδράκος, Αυγή, 5/7/98), (Σ. Παπασπύρου, Μετρά, Ιούλιος ‘98) Ταμπούκι Α.: Η γυναίκα του Πόρτο Πιμ και άλλες ιστορίες (Η. Μαγκλί-

νης, Χρ. Π απαγεωργίου, διαβάζω, 387) Τζέιμς X.: Πριγκίπισσα Καζαμάσιμα (Κ. Π α πα γιώ ργη ς, Αθηνόραμα, 10/7/98) Τζερόμ Κ Τζ.: Τρεις σε μια βάρκα (Δ. Τερζής, Νέμεσις, Ιούλιος ‘98) Τσάιλντ Λ.: Κλοιός θανάτου (Κ. Βαλέ­ τας, Ραδιοτηλεόραση, 25/7/98) Τσάριν Τζ.: Η μελαχρινή κυρία από τη Λευκορωσία (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύ­ πος, 19/7/98) Φίλντινγκ Έ .: Μπρος γκρεμός και πί­ σω... ράφι (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 26/7/98) Φορντ Ρ.: Άγρια ζωή (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 22/7/98) Χάλεϊ Ά.: Ντετέκτιβ (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 3/7/98) Χαμπίμπι Ε.: Ο Οπτιμιστής (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 19/7/98) Χαρ Τζ.: Θανάσιμος κίνδυνος (Κ. Βελέτας, Ραδιοτηλεόραση, 25/7/98)

Αμπατζοπούλου Φ.: Ο Άλλος εν διωγμώ. Η εικόνα του εβραίου στη λογο­ τεχνία - ζητήματα ιστορίας και μυθο­ πλασίας (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβά­ ζω, 387) Β ούλγαρης Κ.: Κ.Γ. Καρυωτάκης. Φύλλα πορείας (Ν. Ντόκας, Ελευθε­ ροτυπία, 24/7/98) Έκδοση Εταιρείας Σπουδών Νεοελ­ ληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παι­ δείας: Καρυωτάκης και καρυωτακισμός (Ε. Γαραντούδης, Το Βήμα, 5/7/98) Καψάσκης Σ.: Μοναχικοί μαυροντυ­ μένοι περιπατητές της Κέρκυρας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5/7/98), (Δ. Μαστρογιαννίτης, Έξυπνο Χρήμα, 18/7/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 12/7/98) Μολίνος Σ.: Με τους ήρωες του Αλεξ. Π απαδιαμάντη (Ε. Γκίκα, Έ θνος, 5/7/98) Ρηγάτος Γ.: Τα ιατρικά στη «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη (Σ.Ι. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 26/7/98) Τζουβέλης Σ.: Ταξίδι στην ιστορία με τον Καβάφη (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 5/7/98) Χουρμουζιάδης Ν.: Περί χορού. Ο ρόλος του ομαδικού στοιχείου στο αρ­ χαίο δράμα (Ζ. Σαμαρά, Το Βήμα, 12/7/98) Ωραιόπουλος Φ.: Ο νεοελληνικός λό­ γος για την αρχιτεκτονική και την πό-

λη (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 5/7/98) Ρόζα Α.Α.: Ιστορία της Ιταλικής Λογο­ τεχνίας (Θ. Γωγάδης, Θεσσαλονίκη, 22/7/98)

Α ποστολόπουλος Α.: Η δύση των φαντασμάτων και η μέσα Ελλάδα (Γ. Κακουλίδης, Diva, Ιούλιος ‘98) Βαλαωρίτης Ν.: Μοντερνισμός, πρω­ τοπορία και Πάλι (Σ. Ντάλης, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 23/7/98) Βιτσαξής Β.: Αναφορά στην ποίηση (Κ. Μιχαηλίδης, Σύγχρονη Σκέψη, 5) Δημούλης Σ.: Ως Ελαία και κυπάρισσος (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, 5) Εκδ. Περίπλους: 2 + 7 εισηγήσεις για τον Δ ιονύ σιο Σ ολω μό (Ε. Γκίκα, Έθνος, 19/7/98) Μαρτινίδης Π.: Μεσιτείες του ορα­ τού. Ζητήματα θεωρίας της κριτικής στην αρχιτεκτονική και την τέχνη (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 387) ΠλασκοΒίτης Σ.: Γραφές και συνα­ ντήσεις. Δοκίμια και άλλα (Α. Ζήρας, Ελευθεροτυπία, 10/7/98) Σπανόπουλος Γ.: Παπαδιαμαντικά διάφορα (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, 5) Μορέν Ε.: Έρωτας, ποίηση, σοφία (Γ. Σταματόπουλος, Ελευθεροτυπία, 24/7/98)

Β α κ ά λη -Σ υ ρ ογια ννοπού λ ο υ Φ.: Αγαπάει Γιάγκο, αγαπάει... (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 387), (Ε. Χωρεάνθη, Σύγχρονη Σκέψη, 5) Βαλάση Ζ.: Το χρυσολούλουδο (Κ. Βαλέιας, Ραδιοτηλεόραση, 4/7/98) Βασιλείου-Μιχαήλ Γ.: Τ ον έλεγαν Μ πόμπο (Κ. Δ ου ζένη , Το Βήμα, 5/7/98) Διαμαντή Μ. & Μ πουντούρη Ειρ.: Για ένα στεφάνι αγριελιάς (Π. Αθη­ ναίος, Ελεύθερη Ώρα, 23/7/98) Ζαρόκωστα Κ.: Ό σο υπάρχουν γάτοι (Π. Α θη να ίος, Ε λεύθερη Ώ ρα, 23/7/98) Κάντας Κ.: Τα τσακισμένα φτερά της Σάντρας (Π. Α θηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 23/7/98) Καρθαίου Ρ. & Μάνου-Πασά Κ.: Πα­ ρέα με τον Αίσωπο (Π. Α θηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 23/7/98) Μιχαλοπούλου Α.: Το σπίτι που πε-

©&■

τάει (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 5/7/98), (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 387) Σ κιαδαρέση Μ.: Ο θησαυρός του Ασπρογένη (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 5/7/98) Σφακιανάκη-Ξενάκη Σ.: Στον κήπο της Ανθής και της Μαρώς (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 4/7/98) Τζήκας Π.: Το καλοκαίρι με τα σκιάχτρα (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 23/7/98) Τζωρίδου Κ.: Μια τσαγιέρα αλλιώτι­ κη (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 23/7/98) Κέι6 Κ.: Ο άρχοντας και ο αλήτης (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 5/7/98) Κόουλ Μπ.: Σελίν (Ντ. Πιέρρου, Εί­ ναι, 21/7/98) Λεμπλάν Λ.: Η Σοφί κινδυνεύει (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γο­ νείς, Ιούλιος ‘98) Λεονάρ Μ.: Τιμπιλί (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 387) Μαρ Π.: Το ταξίδι της Λίζας (Κ. Δου­ ζένη, Το Βήμα, 5/7/98) Μπρέντα Τζ.: Η προδοσία των δια­ ν ο ο υ μ ένω ν (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 12/7/98) Πόλσεν Γκ.: Το τσεκούρι (Κ. Δουζέ­ νη, Το Βήμα, 5/7/98) Π φίστερ Μ.: Ο Π ιγ κο υ ινίνο ς (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 5/7/98) Ροντάρι Τζ.: Η γόνδολα-φάντασμα (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 5/7/98) Σμινιάουερ Ε.: Η μεγάλη απόδραση των ζώων (Κ. Δ ουζένη, Το Βήμα, 5/7/98) Σόγιερ Ά.: Ποιος αγαπάει ποιον; (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 5/7/98) Στερ Φρ.: Λύκε, λύκε... σ’ αγαπώ (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 5/7/98)

Αριστοφάνης: Πλούτος (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 17/7/98) Μαχαίρας Α.: Χρονικό της Κύπρου (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 26/7/98) Πλουμίδης X.: Ορεστειάδα (Δ. Παλαιολόγος, Αυριανή, 26/7/98) Μπομαρσέ: Ο κουρέας της Σεβίλ­ λης (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 2717198) Σαίξπηρ Ο.: Τίτος Α νδρόνικος (Γ. Σαρηγιάννης, Τα Νέα, 17/7/98)

Κ όλας Σ.: Το Ά γιον Ό ρ ο ς (Σ.Ι. Αρτεμάκης, Ναυτεμπορική, 5/7/98)

Α ναστασιάδης Γ., Χεκίμογλου Ε.: Παραλία-Λιμάνια-Λευκός Πύργος: Η μάχη της μνήμης (Σ. Ντάλης, Οι­ κονομικός Ταχυδρόμος, 16/7/98) Ανιωνιάδη-Μπιμπίκου Ε.: Προβλή­ ματα Ιστορίας, Βυζαντινά, μεταβυζα­ ντινά (Α. Σ αβ β ίδη ς, Το Βήμα, 26/7/98) Αρσενίου Λ.: Ανατομία του έπους 1940-1941 (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 27/7/98) Γάσπαρης X.: Η γη και οι αγρότες στη Μεσαιωνική Κρήτη (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 17/7/98) Γκριτζώνας Κ.: Τα παιδιά του εμφυ­ λίου πολέμου (Γ. Λαμπάτος, Αυγή, 23/7/98) Δεληγιάννης Γ.: Η ανταλλαγή των πληθυσμών και η εγκατάσταση των Ελλήνων προσφύγων της Καππαδο­ κίας στη Μακεδονία (Π. Καραβασίλης, Ριζοσπάστης, 9/7/98) Εκδ. Ακρίτας: Αβέρωφ (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 11/7/98) Ζαούσης Α.: Ο Εμπαιγμός. Από τις αρχές του 1968-24 Ιουλίου 1974 (Τ. Παππάς, διαβάζω, 387) Θεοδοσίου Ν.: Περιστέρι (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 4/7/98) Κ αρασίμος Π.: Τα σχο λεία μας 1898-1997 (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 27/7/98) Κουλούρη Χρ., Λούκος Χρ.: Τα πρό­ σωπα του Καποδίστρια (Χ.Ζ. Καρανίκα ς, Ο ικονομικός Τ αχυδρόμος, 16/7/98) Μεταλληνός Γ.: Σχέσεις και αντιθέ­ σεις (Ε. Γκίκα, Έθνος, 26/7/98) Μοσχοβάκης Ν.: Το δημόσιο δίκαιο στην Ελλάδα την εποχή της Τουρκο­ κρατίας (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 28/7/98) Πανταζής Β.: Ομηρική γεωγραφία και ομηρική εποχή I. Ο εξομηρισμός της αρχαίας Ελλάδας και το πρόβλη­ μα των Μυκηνών (X. Κουτελάκης, διαβάζω, 387) Παπασταύρος Α.: Ιωαννίνων εγκώμιον. Το παρελθόν που δεν χάθηκε (Γ. Σαρηγιάννης, Τα Νέα, 25/7/98) Παρασκευόπουλος Γ.Π.: Η μεγάλη Ελλάς (Ε. Αποστολοπούλου, Καθη­ μερινή, 5/7/98), (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 24/7/98) Σακελλαρόπουλος Σ.: Τα αίτια του Απριλιανού πραξικοπήματος. 19491967. Το κοινωνικό πλαίσιο της πο­

κριτικογραφία

ρείας προς τη δικτατορία (Π. Σωτή­ ρης, Θέσεις, 64) Σταθάτος Τ.: 20ός αιώνας. Εποποιία-Τραγωδία-Ελπίδα (Κ. Τζιαντζής, Πριν, 12/7/98) Τρωιάνος Σ. (επιμ.): Έγκλημα και τι­ μωρία στο Βυζάντιο (Α. Βγόντζας, Τα Νέα, 21/7/98) Τσακαλογιάννης Π.: Σύγχρονη ευ­ ρωπαϊκή ιστορία - Από τη Βαστίλη στο τείχος του Βερολίνου (Σ. Ντάλ η ς, Ο ικονομικός Τ αχυδρόμος, 9/7/98) Τόλιας Γ.: Το αρχαίο νόμισμα και η σκουριά, 1794-1815 (Ά. Ταμπάκη, Το Βήμα, 5/7/98) Άνγκολντ Μ.: Η Βυζαντινή Αυτοκρα­ τορία από το 1025 έως το 1204 (Νικ. Λυκ. Φορόπουλος, διαβάζω, 387) Γκαλεάνο Ε.: Π οδόσφαιρο στον ή­ λιο και στη σκιά (Ντ. Σκήτης, Το Βή­ μα, 12/7/98) Μάλκολμ Ν.: Κ οσσυφοπέδιο. Μια συνοπτική ιστορία (Γ. Γεμενάκης, Το Βήμα, 5/7/98) Νίκολ Ντ.: Το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (Νικ. Λυκ. Φορόπου­ λος, διαβάζω, 387) Πετάν Ζ.: Ο εύθυμος δικτάτορας (Τ. Παππάς, διαβάζω, 387) Πόνιον Έ .: Η καθημερινή ζωή το έ­ τος 1000 (Ε. Αποστολοπούλου, Κα­ θημερινή, 26/7/98) Ρου Ζ.Π.: Ιστορία των Τούρκων (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 9/7/98)

Μαρτυρίες Αλμετίδου-Κουτσιαλή Έ .: Δυτικά του Κιλκίς (Β. Χατζηβασιλείου, Μακεδο­ νία, 19/7/98) Ανδρουτσόπουλος Αδ.: Η μαρτυρία ενός πρω θυπουργού (Σ.Ι. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 26/7/98) Βάλβη Κ.Ρ.: Της ελαφίνας η κόρη (Τζ. Αγοράκη, Βραδυνή, 26/7/98), (Κ. Β αλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 11/7/98) Βότσικας Δ.: Δοσμένοι στον αγώνα (Ν. Κ υτόπουλος, Ριζοσπάστης, 16/7/98) Δεληγιάννης Γ.: Η αιχμαλωσία-έξοδος από τη Σμύρνη (Π. Καραβασίλης, Ριζοσπάστης, 9/7/98) Δημά Κ.: Οι μικροί πρίγκιπες του σύμπαντος (Τζ. Α γοράκη, Βραδυνή, 26/7/98), (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεό­ ραση, 11/7/98), (Ά. Πετρουλάκης,

κριτικογραφία

Θεσσαλία Βόλου, 19/7/98) Ε κδ. Π αρατηρητής: Π ρ ο φ ο ρ ικ ές μαρτυρίες Εβραίων της Θεσσαλονί­ κης (Σ. Π απασπύρου, Μετρά, Ιού­ λιος ‘98) Μανωλκίδου-Βέττα Φ.: Θα σε λέμε Ισμήνη (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβά­ ζω, 387) Π αραδείσης Ν.: Α μπελόκηποι (Κ. Παηαγιώργης, Αθηνόραμα, 17/7/98) Προκοπίου Σ.: Σαν ψέμματα και σαν αλήθεια (Π. Α θηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 27/7/98) Σταϊκίδης Α.: Παλιές ιστορίες και α­ ναμνήσεις από την Κωνσταντινούπο­ λη (Π. Γεραμάνης, Τα Νέα, 11/7/98) Μακόρτ Φ.: Οι στάχτες της Άντζελα (Σ. Γκανιάτσου, Cosmopolitan, Ιού­ λιος ‘98), (Σ. Παπασπύρου, Μετρό, Ιούλιος ‘98) Χαρ Τζ.: Θανάσιμος κίνδυνος (Χρ. Σ ιά φ κ ο ς, Α δ έσμ ευτος Τύπος, 1/7/98)

Βιογραφίες-Αυτοβιογραφίες Α δαμίδου Σ.: Σωτηρία Μ πέλλου. Πότε ντόρτια, πότε εξάρες (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 21/7/98) Δαράκη, Π.: Ταξίδι μνήμης και ονεί­ ρου (Ε. Ζ ω γράφου, Ριζοσπάστης, 9/7/98) Δεϊμέζη-Καλιότσου Ά.: Το σενάριο (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβάζω, 387) Καλό Κ.: Ό σα δεν πήρε ο άνεμος. Η αυτοβιογραφία μιας θεατρίνας (Δ. Τερζής, Νέμεσις, Ιούλιος ‘98) Καψάσκης Σ.: Στοιχεία βιογραφίας του Δ ιονυσίου Σολω μού (Δ. Μασ τρ ο για ννίτη ς, Έ ξυπ νο Χρήμα, 18/7/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 12/7/98) Μοσκώφ Κ.: Η σάρκα σου όλη (Κ. Τρακάδα, Ακρόπολη, 19/7/98) Νανέρης Ν.: Πριν τα σβήσει ο χρό­ νος (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 387) Γκάνα Μ.: Αυτοβιογραφία (Κ. Βαλέ­ τας, Ραδιοτηλεόραση, 25/7/98) Κ άφκα Φ ρ.: Τα η μ ερ ο λ ό για (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 19/7/98) Μονκ Ρ.: Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν. Το χρέος της μεγαλοφυΐας (Μ. Αργυροκαστρίτη, Exit στην Κέρκυρα, 15), (Σ. Βιρβιδάκης, Το Βήμα, 26/7/98), (Β. Κιντή, Αυγή, 5/7/98), (Κ. Κωβαίος, Ελευθεροτυπία, 17/7/98), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 5/7/98) Μπερλίν Α.: Καρλ Μαρξ (Π. Κουνενάκη, Καθημερινή, 5/7/98)

Ντέιβς Ν.: Νταϊάνα, η πριγκίπισσα του λα ού (Ντ. Π ιέρ ρ ο υ, Είναι, 28/7/98) Τ σέρνοου Ρ.: Τιτάνας. Η ζωή του Τζον Ντ. Ροκεφέλερ (Τζ. Μπίτι, Το Βήμα, 12/7/98) Χάροντ-Ηγκλς Σ.: Εγώ, η Βικτωρία (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 7/7/98)

Λευκώματα Βέργας Κ.: Λατρεία στον κύκλο του χρόνου (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 9/7/98) Στάθη-Σχωρέλ Α.: Η ελιά, η τρελή, η ιερή (Γ.Ν. Μ πασ κόζος, Εξπρές, 5/7/98) University Studio Press: Μακεδονικά γεφύρια (Γ. Κεσσόπουλος, Μακεδο­ νία, 5/7/98) Μπρεσόν Χ.Κ.: Des Europeens (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 26/7/98)

Άρθρα-Επιφυλλι'δες Βέλτσος Γ.: Paper again (Η. Μαυρίδης, Το Βήμα, 5/7/98) Μηλιώνης Χρ.: Το μικρό είναι όμορ­ φ ο (Α. Ζ ήρα ς, Ε λευθεροτυπία, 10/7/98)

Επιστολές-Αλληλογραφία Ντε Μποβουάρ Σ.: Έ να ς υπερατλα­ ντικός έρωτας (Μ. Γονιδάκη, Πίστα, 11/7/98)

Γανιάρης Α.: Δώδεκα βιβλία δεμένα (Ε. Ζ ω γρ ά φ ο υ, Ριζοσπάστης, 23/7/98)

Τοξιδιωτικά-Οδοιπορικά Α νδριανόπουλος Α.: Στην καρδιά του Ισλάμ (Α. Μπιρμπίλη, Men, Ιού­ λιος ‘98) Γλέζος Μ.: Η συνείδηση της πετραίας γης (Ε. Γκίκα, Έθνος, 26/7/98) Χάντκε Π.: Χειμωνιάτικο ταξίδι (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 19/7/98)

Ενασχολήσεις Σκούρα Σ.: Η νέα ελληνική κουζίνα (Κ. Κοντομίχαλου, Π αιδί και Νέοι Γονείς, Ιούλιος ‘98) Τσώνης Γ.: Το αλφαβητάρι του ψαρά (Κ. Π α η α γ ιώ ρ γη ς, Α θηνόραμα, 24/7/98)

--------------------& Ϊ7

1 Αυγούατου - 31 Αυγούατου 1998

Οδηγοί-Λεξικά Ιωακειμίδης Π.Κ.: Η Ελλάδα στην Ευ­ ρωπαϊκή Ένωση 1981-1996. Επιλογή Βιβλιογραφίας (Σ. Ντάλης, Το Βήμα, 2/8/98)

Φιλοσοφία Γουνελάς Σ.: Η κρίση του πολιτισμού (Κ. Π α πα γιώ ργη ς, Αθηνόραμα, 21/8/98) Δελλής Ι.Γ.: Ο «Σκεπτικισμός» και η «Νέα Επιστήμη» στη φιλοσοφία του J. Glanvill (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 21/8/98) Δεσποτόπουλος Κ.: Φιλοσοφία του Πλάτωνος (X. Δημακοπούλου, Εστία, 20/8/98) Μιχαηλίδης Κ.: Πλάτων, μύθος και λόγος. Εισαγωγή στην πλατωνική φι­ λοσοφία (X. Δημακοπούλου, Εστία, 20/8/98) Νούλας Β.: Αριστοτέλης, Χριστός, Μαρξ. Η πολιτική του μ έλλοντος (Βασ. Χατζηβασιλείου, Μακεδονία, 2/8/98) Ροζάνης Σ.: Ο Μεσσιανισμός και η η­ θική φιλοσοφία του Εμμ. Λεβινάς (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 13/8/98) Σαντάς Γ.Ξ.: Σωκράτης (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 29/8/98) Γιανκέλεβιτς Β.: Η ειρωνεία (Σ. Ροζά­ νης, Ελευθεροτυπία, 7/8/98) Γουέμπερ Ρ.: Επιστήμονες και άγιοι, Η αναζήτηση της ενότητας (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 20/8/98) Λοκ Τζ.: Κράτος και εκκλησία (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 27/8/98) Μπαλιμπάρ Ε.: Ο Σπινόζα και η πολι­ τική (Σ. Ροζάνης, Ελευθεροτυπία, 21/8/98) Νίτσε Φρ.: Το λυκόφως των ειδώλων (Β. Χαραλαμπίδου, Θεσσαλονίκη, 1/8/98) Ντεριντά Ζ.: A dieu (Φ. Τερζάκης, Ελευθεροτυπία, 7/8/98)

Ψυχολογία Φρόιντ Σ.: Επίκαιρες παρατηρήσεις για τον πόλεμο και τον θάνατο (Θ. Γε­ ωργίου, Ελευθεροτυπία, 14/8/98)

m -

θρησκεία Κωνσταντινίδης Χρ.: Η αναγνώριση των μυστηρίων των ετερόδοξων στις διαχρονικές σχέσεις ορθοδοξίας και ρωμαιοκαθολικισμού (Σ. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 16/8/98) Ντρόσνιν Μ.: Ο κώδικας της Βίβλου (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 27/8/98)

Κοινωνιολογία Βεΐκου Χρ.: Το κακό μάτι (Σ. Χαϊμαντά, Ημερήσια, 14/8/98) Κασιμάτη Κ.: Κοινωνικός αποκλει­ σμός: Η ελληνική εμπειρία (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 20/8/98) Ζιγκλέρ Ζ.: Les Seigneurs du crime.

Les nouvelles m afias contre la democratic (Ρ. Σωμερίτης, To Βήμα, 2/8/98) Μπάουμαν Ζ.: Ο πολιτισμός ως πράξη (Χρ. Καρμής, 10/8/98)

Μ.Μ.Ε.-Επικοινωνία Δεμερτζής Ν. & Σκαμνάκης Α. (επιμ.): Περιφερειακά ΜΜΕ στην Ευρώπη. Οι συνέπειες της απορρύθμισης (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 29/8/98) Μπουρντιέ Π.: Για την τηλεόραση (Ν. Δεμερτζής, Ελευθεροτυπία, 14/8/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 23/8/98) Τόμσον Τζ.: Νεωτερικότητα και μέσα επικοινωνίας (Σ. Ντάλης, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 27/8/98)

Εργασία Βάιος Ντ. & Χατζημιχάλης Κ.: Με τη ραπτομηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους αγρούς. Πόλεις, πε­ ριφέρειες και άτυπη εργασία (Σ. Χάϊμαντά, Ημερήσια, 12/8/98) Εκδ. Πόλις: Με στόχο ξανά την πλήρη απασχόληση (Σ. Ντάλης, Το Βήμα, 9/8/98) Κατσανέβας Θ.: Επαγγέλματα του μέλλοντος: Ποιο επάγγελμα να διαλέ­ ξετε για να βρείτε δουλειά (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 20/8/98) Ροκάρ Μ.: Τι να κάνουμε για την αντι­ μετώπιση της ανεργίας (Σ. Ντάλης, Το Βήμα, 9/8/98)

Πολιτική Αλμπάνης Ε.: Παγκοσμιοποίηση (X.

Δημακοπούλου, Εστία, 29/8/98), (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 13/8/98) Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών: Μακεδονία και Βαλκάνια. Ξενοφοβία και ανάπτυξη (Ε. Μαχαίρα, Επενδυ­ τής, 22/8/98) Εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη: Οι εκλογές τοπικής αυτοδιοίκησης (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 22/8/98) Ηλιάδης Μ.: Οι τουρκικές μυστικές υ­ πηρεσίες και η ΜIT (Ά. Στάγκος, Οι­ κονομικός Ταχυδρόμος, 6/8/98) Κοζάκος Π.: Η νέα agenda της Αρι­ στερός (Σ. Χ αλιώ ρης, Κέρδος, 20/8/98) Κασιμάτης Σ.: Οι παράνομοι εν είδει επιλόγου (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυ­ πία, 21/8/98) Κουτσούκης Κ.: Παθολογία της πολιτι­ κής: 'Οψεις της διαφθοράς στο νεοελ­ ληνικό κράτος (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 20/8/98) Μούσης Ν.: Ευρωπαϊκή Ένωση: Δίκαιο-Οικονομία-Πολιτική (Β. Μαλισιόβας, Επιλογή, Αύγ. ‘98) Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών: Το παρόν και το μέλλον της ελληνικής οικονομίας (1. Παπαζήση, Ισοτιμία, 22/8/98) Π αππάς Τ.: Ελλάδα-Τουρκία, μια προαιώνια διαμάχη (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 27/8/98) Περάκης Σ.: Η Ευρωπαϊκή Ένωση σε μετεξέλιξη. Από το Μάαστριχτ στο Άμστερνταμ (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 6/8/98) Χατζηδάκης Κ: Ελλάδα και Ευρώπη: Ποιο κοινωνικό κράτος (Β. Μαλισιόβας, Επιλογή, Αύγ. ‘98) Καμπανέλ Π.: La question nationale au XIX si6cle (Ρ. Α ργυροπούλου, Ελευθεροτυπία, 14/8/98) Ραμονέ I.: Γεωπολιτική του χάους (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 23/8/98), (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 1/8/98) Ρουαγιάλ Σ.: Αλήθειες μιας γυναίκας. Εμπειρίες και οράματα μιας υπουργού της γαλλικής σοσιαλιστικής κυβέρνη­ σης (Σ. Ντάλης, Αυγή, 23/8/98) Σαΐντ Έ .: Διανοούμενοι και εξουσία (Σ. Ντάλης, Αυγή, 9/8/98) Σενελάρ Μ.: Η τέχνη του κυβερνάν (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 13/8/98) Στίγκλιτζ Τζ.: Σοσιαλισμός προς ποια

κριτικογραφία

κατεύθυνση; (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 20/8/98)

Οικονομία Γκόρτσος Χρ.: The Greek Banking System (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 6/8/98) Εκδ. Ελληνικά Γράμματα: Χρήμα-Πίστη-Τράπεζες (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 13/8/98) Ζολώτας Ξ.: Νομισματικές και οικονο­ μικές μελέτες 1945-1996 (X. Δημακοπούλου, Εστία, 29/8/98), (Χ.Ζ. Καρα­ νίκας, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 27/8/98) Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέ­ σεων: Η διεθνής αναπτυξιακή βοή­ θεια προς τον 21ο αιώνα (Β. Χαραλαμπίδου, Θεσσαλονίκη, 1/8/98) Κατσελίδης Γ.: Το νόμισμα (X. Δημακοπούλου, Εστία, 29/8/98) Μαθιόπουλος Χ.Η.: Μικρό Εγχειρίδιο του Επενδυτή: Μια περιπλάνηση στα άδυτα του ελληνικού χρηματιστηρίου (Χρ. Καρμής, Ημερησία, 20/8/98) Παυλόπουλος Π.: Το πανόραμα του παγκόσμιου τουρισμού (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 15/8/98) Μπιουκάναν Π.: The Great Betrayal, How A m erican S overeignity an d Social Justice are being sacrificed to the Gods of the Global Economy (Nr. Σάνγκερ, To Βήμα, 23/8/98) Φέργκιουσον N.: The World’s Banker (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 29/8/98)

Οργάνωση-Διοίκηση Χέλερ Γκ.: Management 2.000 - Κα­ νόνες παιχνιδιού για νικητές (Χρ. Καρμής, Ημερησία, 22/8/98)

Γεωγραφία Τσούνης Γρ. Αιτωλοακαρνανία, το φυσικό πάρκο της Ελλάδας (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 16/8/98)

Δίκαιο Βλαστός Σ.: Κωδικοποίηση Εργατικής Νομοθεσίας και Νομολογίας (Δ. Καστριώτης, Καθημερινή, 4/8/98) Κιάντος Β.: Ιδιωτικό δίκαιο του διε­ θνούς εμπορίου (Β. Μαλισιόβας, Επι­ λογή, Αύγ. ‘98) ΣοΆεντάκη Ν.: Η αγωγή ενώπιον των διοικητικών δικαστηρίων (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 20/8/98) Χιώλος Κ.: Μελέτες δημοσίου δικαίου (X. Δημακοηούλου, Εστία, 27/8/98)

κριτικογραφία

Εκπαίδευση-Παιδαγωγική Εκδ. Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύ­ πρου: Σχέδια διδασκαλίας σε φιλολο­ γικά μαθήματα (Σ. Καργάκος, Ελεύ­ θερος Τύπος, 16/8/98) Σπυροπούλου Ζ.: Πραγματικότητα και οράματα για την παιδεία (Χ.Ζ. Καρανί­ κας, Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, 20/8/98) Τάφα Ε. (επιμ.): Συνεκπαίδευση παι­ διών με και χωρίς προβλήματα μάθη­ σης και συμπεριφοράς (Χ.Ζ. Καρανί­ κας, Ο ικονομικός Τ αχυδρόμος, 13/8/98)

ιατρική Εκδοτική Αθηνών: Ιατρική και υγεία (Σ.Ι. Α ρτεμάκης, Ναυτεμπορική, 23/8/98)

Θ ετικές επιστήμες Κοδοσάκης Δ.: Νέες τεχνολογίες και παραγωγή (Β. Μαλισιόβας, Επιλογή, Αύγ. ‘98) Πανταζής Ν.: Αυτοματισμοί με PLC (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 29/8/98)

Γλώσσα Κριαράς Εμμ.: Θητεία στη γλώσσα (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 22/8/98), (Κ. Καρακωτιάς, Εξουσία, 17/8/98) Χόλτον Ντ. & Μάκριτζ Π. & Φιλιππάκι-Ο υόρμ πουρτον Ειρ.: G reek: A C om prehensive G ram m ar of the Language (Θ. Κακουριώτης, To Βή­ μα, 2/8/98)

Α ρ χ ιτεκτο νικ ή Γκράσι Tz.: Κείμενα για την αρχιτεκτο­ νική (Α. Γιακουμάτος, Το Βήμα, 30/8/98)

Κλασική Φιλολογία/Λογοτεχνία Εκδ. Ακαδημίας Αθηνών: Πλωτίνου, Εννεάς Δευτέρα (X. Δημακοηούλου, Εστία, 20/8/98) Ο μήρου Ο δύσσεια (Χρ. Καρμής, Ημερησία, 8/8/98) Παράκελσος Θ.: Ο αλχημιστής (Χρ. Σιάτρκος, Α δέσμευτος Τύπος, 15/8/98) Πλάτωνος Πολιτεία (Σ.Ι. Αρτεμάκης, Ναυιεμπορική, 9/8/98) Σπυρόπουλος Η.: Τα ερωτικά και τα αιμοσταγή του Ηροδότου (Χρ. Καρ­ μής, Ημερησία, 6/8/98)

Σιαμάκης Αθ.: Αλύπιου: Εισαγωγή μουσικής (Σ. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 16/8/98)

Ανθολογίες Εκδ. Σοκόλη: Η παλαιότερη πεζογρα­ φία μας. Από τις α ρχές της ως τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (Κ. Παπαγεωργίου, Ελευθεροτυπία, 7/8/98) Εκδ. Τροπικός: Θαλασσινά διηγήμα­ τα (Κ. Π ετρόπ ουλος, Exodos, 14/8/98) Μενδράκος Τ.: Μικρό ανθολόγιο (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 2/8/98)

ποίηση Αγγελάκη-Ρουκ Κ.: Ποιήματα 19631977 (Α. Ζήρας, Ελευθεροτυπία, 7/8/98), (Μ. Κορνήλιος, Ριζοσπάστης, 27/8/98), (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 2/8/98) Αγγελάκης Μ.: Το κόκκινο σάλι (Γ. Καραβίδας, Ριζοσπάστης, 27/8/98) Αντωνίου Τ.: Η αποκάλυψη (Σ. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 16/8/98) Ασίκης Θ.: Μνήμη Τσε Γκουεβάρα (Μ. Κορνήλιος, Ριζοσπάστης, 6/8/98) Βλάχου Δ.: Ποιήματα της εφηβείας (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 29/8/98) Γερόσταθος Λ.: Παράλληλες φωνές (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 29/8/98) Δ η μ ούλης Σ.: Έ ν δ ο ν Ρήματα (Κ. Τ ριανταφ υλλίδης, Καθημερινή, 18/8/98) Ιωαννίδης Κ.: Ερωτικό φορτίο (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 5/8/98) Καραβασίλης Π.: Πυρίδρομα (Κ. Βα­ λέτας, Ραδιοτηλεόραση, 8/8/98) Κατσαρός Μ.: Κατά Σαδδουκαίων (Ν. Κοκκινάκη, Καθημερινή, 11/8/98) Κεφάλας Η.: Λόγος για την αβεβαιό­ τητα (Ε. Χ ωρεάνθη, Καθημερινή, 4/8/98) Κοντός Γ.: Ο αθλητής του τίποτα (Έ. Χουζούρη, Καθημερινή, 9/8/98) Κουτσούνης Σ.: Π αραλλαγές του μαύρου (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόρα­ ση, 8/8/98) Κωνσταντινίδου Β.: Ερωτικό ποδάκανθο (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 29/8/98) Μποτής Γ.: Οδοιπορικό (Φ. ΖαμπάθαΠαγουλάτου, Ριζοσπάστης, 6/8/98) Παλαμάς Κ.: Ο τάφος, ο κύκλος του τάφου και ο πρώτος λόγος των παρα­

δείσων (Γ. Καζανάς, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 20/8/98) Πιστικός Δ.: Η Ενάιη Σταυροφορία (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ριζοσπά­ στης, 27/8/98) Πούλιος Λ.: Το διπλανό δωμάτιο (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 23/8/98) Τζιλιβάκης Δ.: Συνηχήσεις (Μ. Κορνήλιος, Ριζοσπάσιης, 13/8/98) Τόκα-Καραχάλιου Μ.: Η νύχτα γεν­ νιέται υγρή (Α. Κάλφας, Πόρφυρας, 87) Φωκάς Ά.: Μια φέτα ψωμί με ζάχαρη (Ο. Αλεξάκης, Ευθύνη, Αόγ. ‘98) Φωκάς Ν.: Στον ποταμό Κολόμα (Γ. Ρωμανός, Καθημερινή, 15/8/98) Χατζόπουλος Θ.: Ρήματα για το ρόδο (Σ. Πασχάλης, Το Βήμα, 9/8/98) Σουμάνατς Μπ.: Θάνατος και έγερση της κάθε μέρας (Β. Χαραλαμπίδου, Θεσσαλονίκη, 22/8/98) Τσέλαν Π.: Από κατώφλι σε κατώφλι (Α. Σταμάτης, Το Βήμα, 30/8/98)

Πεζογραφία Αλεξάνδρου Ά.: Το κιβώτιο (Σ. Τσακνιάς, Το Βήμα, 2/8/98) Βασιλείου Γ.: Τον έλεγαν Μπόμπο (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 12/8/98) Γαλανάκη Ρ.: Ελένη ή ο Κανένας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 2/8/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 2/8/98), (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 7/8/98) Γκιμοσοόλης Κ.: Ανατολή (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 25/8/98) Γκουρμπαλή Ά.: Κακός έρωτας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 9/8/98) Δημοποΰλου Μ.: Λέγε με Άννα (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 5/8/98) Δοόκα Κ.: Η κόρη του στρατηγού (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 2/8/98) Δρακονταειδής Φ.Δ.: Συναισθηματικό ταξίδι (Μ. Αργυροκαστρίτης, Exit στην Κέρκυρα, 16), (Κ. Π ειρ ό πο υ λ ο ς, Exodos, 14/8/98) Θεοδωρακόπουλος Α.: Ραντεβού με τον πύργο του Άιφελ (Μ. Αργυροκα­ στρίτης, Exit στην Κέρκυρα, 16) Καμπύσης Γ.: Οχτροί και φίλοι, και άλλα διηγήματα (Α. Καστρινάκη, Ελευθεροτυπία, 21/8/98) Καραποστόλης Β.: Πρώτο άγγιγμα (Κ. Καλημέρης, Μακεδονία, 23/8/98) Κατσουλάρης Κ.: Το σύνδρομο της Μ αργαρίτας (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 30/8/98) Κουβάτσου Η,: Το χρονικό ενός ανή­

Ώ®®·

θικου έρωτα (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 30/8/98) Κώτσιας Τ.: Το τραγούδι εκείνης της νύχτας (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 30/8/98), (Κ Παπαγεωργίου, Ελευθε­ ροτυπία, 28/8/98) Μαρκάκης Μ.: Ιστορίες των βράχων (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 29/8/98), (Χρ. Σ ιά φ κο ς, Α δέσμευτος Τύπος, 12/8/98) Μάρκαρης Π.: Άμυνα ζώνης (Φ. Φι­ λίππου, Το Βήμα, 9/8/98) Μάρκογλου Πρ.: Σπαράγματα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 2/8/98) Μαρτινίδης Π.: Κατά συρροήν (Κ. Κα­ λημέρης, Μακεδονία, 2/8/98) Μάτεσις Π.: Πάντα καλά (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 25/8/98) Μέσκος Μ.: Τα φαντάσματα της ελευ­ θερ ία ς (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 2/8/98), (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 2/8/98) Μέσκος Μ.: Παιχνίδια στον παράδει­ σο (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 2/8/98) Μιχαηλίδης Α.: Ο σταυρός του συνη­ γόρου (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 1/8/98) Μουρσελάς Κ, Σκούρτης Γ., Σουρούνης Α., Τατσόπουλος Π.: Το παιχνίδι των τεσσάρων (Μ. Αργυροκαστρίτης, Exit στην Κέρκυρα, 16) Μπαμπασάκης Γ.-Ί.: Η μουσική των γεγο νό τω ν (Σ. Τσούρτη, Αυγή, 29/8/98) Μπεζερίδης Α.Ι.: Η αγορά των κλε­ φτών (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθε­ ροτυπία, 9/8/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 30/8/98), (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 23/8/98) Παμπούδη Π.: Ο σιγανός που μιλάει με τα πράγματα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 9/8198) Πανάγου Έ .: Ο έρωτας έβλεπε στη θάλασσα (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπά­ στης, 13/8/98) Πάνου Γ.: Ιστορία των μεταμορφώσε­ ων (Κ. Καρακωτιάς, Εξουσία, 17/8/98), (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 12/8/98) Π απαδόπουλος Δ.: Αβεσσαλώμ (Β. Χατζηβασιλείου, Μακεδονία, 23/8/98) Παπαοικονόμου Μ.: Γυναίκες (Κ. Πετρόπουλος, Exodos, 7/8/98) Πετσετίδης Δ.: Ο Σαμπατές ζει και άλ­ λες ιστορίες του γλυκού νερού (Μ. Θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 30/8/98) Ριζιώτη Γ.: Το ροζ της Ταϊλάνδης (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 16/8/98) Σ αρρή Ζ.: Ο χο ρ ό ς της ζω ής (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 4/8/98)

Σκιαδαρέση Μ.: Και νεκρούς ανασταίνει (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 16/8/98) Σμυρλή Α.: Γαλατείας και Πυγμαλίωνο ς (Π. Κ ιτρομηλίδης, Το Βήμα, 9/8/98), (Ό . Σελλά, Καθημερινή, 18/8/98) Σταμάτης Α.: Ο έβδομος ελέφαντας (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 18/8/98) Συμπάρδης Γ.: Ο άχρηστος Δημήτρης (Κ Πετρόπουλος, Exodos, 28/8/98) Σωτήρχος Π.Μ.: Η γιαγιά μου η άλω­ ση (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 23/8/98) Ταβουλάρης Ν.: Η ανάσα της καταιγίδας-Ωδή στη ματωμένη Κύπρο (Χρ. Σ ιά φ κο ς, Α δέσμευτος Τύπος, 12/8/98) Φιλλίνης Σ.: Έ να ς Έλληνας γιατρός στην Αμερική (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 28/8/98) Φλόκος Ν.: Νίκη (Ντ. Τσιμπούκη, Το Βήμα, 23/8/98) Χατζηθεοκλήτου Κ.: Έλληνας στη Δύ­ ση (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 12/8/98) Χατζηνικολάου Λ.: Επιστροφή από τη λήθη (Ε. Γκίκα, Έθνος, 2/8/98), (Κ. Καρακωτιάς, Εξουσία, 24/8/98), (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 15/8/98), (Χρ. Σ ιά φ κο ς, Α δέσμευτος Τύπος, 15/8/98) Χατζόπουλος Κ.: Φθινόπωρο (Η. Κε­ φάλας, Ευθύνη, Αύγουστος “98) Χρηστάκη Θ.: Για ποια αγάπη μού μι­ λά ς (Κ. Π ετρόπουλος, Exodos, 7/8/98) Χρηστίδης Λ.: Ο τυχερός αριθμός του δόκτορος Μπου και άλλα καλοκαιρι­ νά πα ρα μ ύθια (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 30/8/98) Αμάντο Ζ.: Ο πόλεμος των αγίων (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 15/8/98) Άνσκομπ Ρ.: Η κρυφή ζωή του Λάζλο, κόμη Δράκουλα (Χρ. Σιάφκος, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 30/8/98) Ασένα Ντ.: Ο έρωτας ήταν στον κα­ θρέφτη (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 19/8/98) Άτγουντ Μ.: Το άλλο πρόσωπο της Γκρέις (Ε. Γκίκα, Έθνος, 9/8/98), (Κ. Καρακωτιάς, Εξουσία, 10/8/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 2/8/98), (Ν. Παπανικολάου, Ακρόπολις, 9/8/98) Βάλντες Ζ.: Σου έδωσα όλη τη ζωή (Π. Α θη να ίος, Ε λεύθερη Ώρα, 3/8/98), (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 9/8/98) Βίντσι Σ.: Παιδικές ακρότητες (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 1/8/98) Βιτέζοβιτς Μ.: Το καπέλο του καθηγη­

κριτικογραφία

τή Κόστα Βούγιτς (Χρ. Σιάφκος, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 15/8/98) Γκάρλαντ Ά.: Η παραλία (Δ. Κεζα, Το Βήμα, 16/8/98) Ζακ Κ.: Ο νόμ ος της ερήμου (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 5/8/98) Ζερμέν Σ.: Κεχριμπαρένια νύχτα (Μ. Λαμπαρίδου-Πόθου, Καθημερινή, 4/8/98) Κινγκ Τζ.: Εργοστάσιο ποδοσφαίρου (Β. Αθανασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 28/8/98), (Ε. Γκίκα, Έθνος, 23/8/98) Κινγκ Σ.: Οργή (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 2/8/98) Κοέγιο Π.: Το εγχειρίδιο του πολεμι­ στή του φωτός (Π. Αθηναίος, Ελεύθε­ ρη Ώρα, 3/8/98) Κόρντι Μ.: Το κλειδί της ζωής (Δ. Μαστρογιαννίτης, Yes, 20/8/98) Κόου Τζ.: Το σπίτι του ύπνου (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 2/8/98) Κόρνγουελ Π.: Η φάρμα της σιωπής (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9/8/98) Κουίκ Ο.: American Gothic. Η οικογέ­ νεια (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 3/8/98) Λε Καρέ Τζ.: Ο ράφτης του Παναμά (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 20/8/98) Λε Τουζ Γκ.: Ξάφνιασέ με (Λ. Κεζα, Το Βήμα, 2/8/98) Λέρμοντοφ Μ.: Έ νας ήρωας του και­ ρού μας (Ά. Μαραγκόπουλος, Το Βή­ μα, 16/8/98) Λίβιτ Κ.: Ζώντας ά λλες ζω ές (Χρ. Σ ιά φ κος, Α δέσμευτος Τύπος, 12/8/98) Μάρτιν Λ.: The X Files (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 4/8/98) Μαχφούζ Ν.: Τα παιδιά του Γκεμπελάουι (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 6/8/98) Μόρισον Τ.: Paradise (Ντ. Τσιμπούκη, Το Βήμα, 30/8/98) Μούζιλ Ρ.: Το μαγεμένο σπίτι (Β. Χαραλαμπίδου, Θεσσαλονίκη, 1/8/98) Μπάιατ Α.Σ.: Ο Π ύργος της Βαβέλ (Ντ. Τσιμπούκη, Το Βήμα, 2/8/98) Μπάρκερ Κ.: Υφαντόκοσμος (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 8/8/98) Μπαστίντ Ζ.Π.: Η Π αναγία των ν έ ­ γρων (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύ­ πος, 30/8/98) Μπέρνχαρντ Τ.: Ο αποτυχημένος (Γ. Κοροπούλης, Καθημερινή, 25/8/98) Μπομπέν Κ.: Η ανέλπιστη (Κ. Πετρόπουλος, Exodos, 28/8/98) Μπρικνέρ Π.: Οι κλέφτες της ομορ­ φιάς (Δ. Μάργαρης, Status, Αύγ. ‘98) Μπριν Ντ.: Ο ταχυδρόμος (Γ.Ν. Μπα­

κριτικογραφία

σκόζος, Εξπρές, 9/8/98), (Χρ. Σιάφ­ κος, Αδέσμευτος Τύπος, 19/8/98) Ναγκάι Κ.: Το χρονικό της εποχής των β ρ ο χώ ν (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 2/8/98) Ντεόν Μ.: Madame Rose (Κ. Κεφαλέα, Το Βήμα, 23/8/98) Ντέξτερ Π.: Ο τύπος του Τύπου (Χρ. Σ ιά φ κο ς, Αδέσμ ευτος Τύπος, 30/8/98) Ντιούν Κ.: Καινούργια αρχή (Ε. Γκίκα, Έθνος, 16/8/98) Ντίρενματ Φρ.: Ο δικαστής και ο δή­ μιός του (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9/8/98) Ντραμπλ Μ.: Φωτεινά μονοπάτια (Ε. Γκίκα, Έθνος, 2/8/98), (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 20/8/98) Ομπέρ Μπ.: Σιωπηλή μάρτυρας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 16/8/98) Ουόρτον Ί.: Καλοκαίρι (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 18/8/98) Πέρα Π.: Το ημερολόγιο μιας Λολίτας (Μ. Αργυροκαστρίτης, Exit στην Κέρ­ κυρα, 16) Πιζάνι Λ.: Ο κατάσκοπος και ο ποιη­ τής (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 9/8/98), (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 9/8/98) Ρεζβανί: Το αίνιγμα (Δ. Αναστασό­ πουλος, Ελευθεροτυπία, 9/8/98) Ροζ Π.: Αόρατη καταδίωξη (Χρ. Σιάφ­ κος, Αδέσμευτος Τύπος, 9/8/98) Σαντράρ Μπ.: Ο χρυσός (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 9/8/98) Σαραμάνγκου Ζ.: Ιστορία της πολιορ­ κίας της Λισαβόνας (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 23/8/98), (I. Παπαζήση, Ισοτι­ μία, 1/8/98) Σατομπριάν: Σκέψεις και αφορισμοί (Ν. Σ εβαστάκης, Ελευθεροτυπία, 14/8/98) Σελ Μ.: Ο τελευταίος Κράχτης (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 3/8/98) Σέριο Μ.: Πιτσαρία η Κόλαση (Τζ. Αγοράκη, Βραδυνή, 3/8/98) Σπίνραντ Ν.: Οι ειδήσεις των 11 (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 14/8/98) Σπίνραντ Ν.: Οι πράκτορες του χάους (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 2/8/98) Σοάρες Ζ.: Μια σάμπα για τον Σέρλοκ Χολμς (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύ­ πος, 23/8/98) Σοκόλοφ Σ.: Σχολή ηλιθίων (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 2/8/98), (Κ. Πετρόπουλος, Exodos, 21/8/98) Ταμπούκι Α.: Η χαμένη κεφαλή του Νταμασένου Μοντέιρου/Η γραμμή

του ορίζοντα (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 2/8/98) Ταμπούκι Α.: Η χαμένη κεφαλή του Νταμασένου Μοντέιρου (Τζ. Αγορά­ κη, Βραδυνή, 8/8/98), (Δ. Αναστασό­ πουλος, Ελευθεροτυπία, 9/8/98), (Μ. Αργυροκαστρίτης, Exit στην Κέρκυρα, 16) Τζόκι Κ.: Ό λγα (Τζ. Αγοράκη, Βραδυ­ νή, 3/8/98) Φίλνπνγκ Έ .: Μπρος γκρεμός και πί­ σω ράφι (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 11/8/98) Φλέμινγκ Ί.: Τζέιμς Μποντ επιχείρη­ ση Μ ουνρέικερ (Ε. Γκίκα, Έθνος, 23/8/98), (Β. Χαραλαμπίδου, Θεσσα­ λονίκη, 22/8/98)

Μ ελέτες Αβδελά Έ . & Α. Ψαρά (επιμ.): Γυναί­ κες και φύλο στην ιστορική αφήγηση (Α. Μάντογλου, Καθημερινή, 25/8/98) Αμπατζοπούλου Φρ.: Ο Άλλος εν διωγμώ. Η εικόνα του Εβραίου στη λογοτεχνία. Ζητήματα ιστορίας και μυ­ θοπλασίας (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 22/8/98) Δασκαλόπουλος Δ.: Νίκος Γκάτσος ένας αφοσιωμένος (Β. Χαραλαμπί­ δου, Θεσσαλονίκη, 22/8/98) Εκδ. Δωδώνη: Κωνσταντίνος Χατζόπουλος - Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεό­ ραση, 8/8/98) Εκδ. Κατάρτι: Μαρτυρίες σε ηχητικές και κινούμενες αποτυπώσεις ως πηγή της ιστορίας (Ν. Βατόπουλος, Καθη­ μερινή, 8/8/98) Ζερβού Α.: Στη χώρα των θαυμάτων. Το παιδικό βιβλίο ως σημείο συνάντη­ σης παιδιών-ενηλίκων (Μ. Κοντολέ­ ων, Αυγή, 23/8/98) Ζώρας Γ.: Για την ποίηση (Γ. Πετρόπουλος, Ριζοσπάστης, 13/8/98) Θ εο φ ά ν ο υ ς Γ.: Ο Π αλαμάς και ο Μαρξισμός (X. Δημακοπούλου, Εστία, 6/8/98) Μαστροδημήτρης Π.Δ.: Η ποίηση του Νέου Ελληνισμού (Γ. Ανδρειωμένος, Το Βήμα, 2/8/98) Παηαχρήστου-Πάνου Ε.: Ράινερ Μα­ ρία Ρίλκε, ο χαριέστατος της οδύνης (Σ. Κ αργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 16/8/98) Πετρόπουλος Η.: Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 19/8/98) Σκοπετέα Ε.: Φαλμεράυερ: Τεχνά­ σματα του αντιπάλου δέους (Σ. Ντά­ λης, Αυγή, 2/8/98)

Ωραιόπουλος Φ.: Ο νεοελληνικός λό­ γος για την αρχιτεκτονική και την πό­ λη (Το χωρικό μοντέλο της ελληνικής Ανατολής) (Σ. Κακουριώτης, Αυγή, 16/8/98) Κάμπελ Τζ.: Η δύναμη του μύθου (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 23/8/98), (Β. Χαραλαμπίδου, Θεσσα­ λονίκη, 22/8/98) Μπερνάρ Α.: Έλληνες μάγοι (Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα, 23/8/98) Μπίσκιντ Π.: Easy Riders, Raginh Bulls: How the Sex-Drugs-and-Rock ’n’ Roll Generation saved Hollywood (Τζ. Μακμπράιντ, To Βήμα, 2/8/98) Νταντούν P.: Η 6ία (Σ. Ντάλης, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 20/8/98), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 23/8/98) Σόφκσι Β.: Πραγματεία περί της 6ίας (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 23/8/98)

Δοκίμια Αριστηνός Γ.: Η ακάθιστη σκέψη (Κ. Καρακωπάς, Εξουσία, 24/8/98) Γαλανάκη Ρ.: Βασιλεύς ή στρατιώτης (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 27/8/98) Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν: Από το Λέ­ ανδρο στο Λουκή Λάρα (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 23/8/98) Κριμπάς Κ.: Εκτείνοντας τον Δαρβινι­ σμό και άλλα δοκίμια (I. Σουφλέρη, Το Βήμα, 30/8/98) Σκαρτσής Σ.: Γραφή για ποίηση (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 29/8/98) Γιάκομπσον Ρ.: Δοκίμια για τη γλώσ­ σα της λογοτεχνίας (Λ. Τσιριμώκου, Το Βήμα, 30/8/98), (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 14/8/98) Χάαρ Μ.: Το έργο τέχνης. Δοκίμιο για την οντολογία των έργων (Γ. Φαρά­ κλας, Το Βήμα, 23/8/98)

Παιδικά-Εφηβικά Γαλανοπούλου Γ.: Η μαγική κάπα του Άλμπεριχ (Μ. Ντεκάστρο, Το Βήμα, 30/8/98) Δούκα Μ.: Οι 8 ιστορίες του πήλινου σφονδυλιού (Ε. Σαραντίτη, Ελευθερο­ τυπία, 28/8/98) Εκδ. Κέδρος: Ιαπωνικά παραμύθια (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 2/8/98) Χατζηβασιλείου Β.: «Ησυχία..! Κοιμό­ μαστε...» (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυ­ πία, 28/8/98) Ιντκόφ Ντ.: Η αδερφή μου η Κλάρα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 2/8/98)

------------

θέα τρο Μάτεσις Π.: Η τελετή (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 9/8/98) Πλουμίδης X.: Ορεστειάδα (X. Δημακοπούλου, Εστία, 6/8/98)

Ιστορία Άμαντος Κ.: Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρ. Βελεστινλή. Εκδ. Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης «Φερών-Βελεσιίνου-Ρήγα»: Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώ μαρτυρησάντων εκ των εν Βιέννη αρ­ χείων εξαχθέντα και δημοσιευθέντα υπό Αιμίλιου Λεγράνδ (Ν. Νικολούδης, Καθημερινή, 11/8/98) Δεσύλλας Ν.: Ιόνια Νησιά. Στα ίχνη του Οδυσσέα (Κ. Σουέρεφ, Πόρφυρας, 87) Δουλγεράκης Μ.: Επιστροφή στο Με­ γάλο Κάστρο. Το Ηράκλειο και ο νο­ μός του τα χρόνια 1890-1920 (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 23/8/98) Εκδ. Μουσείο Μακεδονικού ΑγώναΟργανισμός Θεσσαλονίκη Πολιτιστι­ κή Π ρωτεύουσα της Ευρώ πης (Μ. Σουλιώτης, Το Βήμα, 23/8/98) Εκδ. Ποταμός: Χρήμα-Ιστορία (X. Δημακοπούλου, Εστία, 29/8/98) Θ εοδω ρόπουλος Β.: Θ ουκυδίδης, Επίκαιρος (X. Δημακοπούλου, Εστία, 20/8/98) Καραμπερόπουλος Δ.: Ό νομα και κα­ ταγωγή του Ρήγα Βελεστινλή (Ν. Νικολούδης, Καθημερινή, 11/8/98) Κιουσοπούλου Α.: Χρόνος και ηλικίες στη βυζαντινή κοινωνία. Η κλίμακα των ηλικιών από τα αγιολογικά κείμε­ να της μέσης εποχής (7ος-11ος αι.) (Ε. Φουρναράκη, Ελευθεροτυπία, 28/8/98) Λεντάκης Α.: Η περίοδος πριν από την πατριαρχία (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 23/8/98) Περραιβός Χρ.: Σύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίου (Ν. Νικολούδης, Καθημερινή, 11/8/98) Προκοπίου Α.: Εστίες ελληνικού πο­ λιτισμού (Δ. Παυλόπουλος, Καθημε­ ρινή, 9/8/98) Σακελλαρόπουλος Σ.: Τα αίτια του α­ πριλιανού πραξικοπήματος (Β. Μαλισιόβας, Επιλογή, Αύγ. ‘98) Στεφανίδης Γ.: Ο τελευταίος ευρωπαϊ­ κός αιώνας: Διπλωματία και πολιτική των Δυνάμεων (1871-1945) (Ε. Χατζηβασιλείου, Καθημερινή, 25/8/98)

Τσέτσης Χρ.: Αυτοί που κυβέρνησαν τα Γιάννινα-Δ ήμαρχοι, Δημοτικοί Σύμβουλοι 1913-1998 (Χρ. Καρμής, Ημερήσια, 28/8/98) Χατζηφώτης I.: Η προσφορά Εκκλη­ σίας και μοναχισμού στην Παιδεία του Έθνους (Κ Βαλέτα, Ραδιοτηλεόραση, 22/8/98) Ελ Αμπαντί Μ.: Η αρχαία Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, η ζωή και η μοίρα της (Σ. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 14/8/98) Αέκι Ρ.: Αννίβας ο Καρχηδόνιος (Κ. Βαλέτα, Ραδιοτηλεόραση, 22/8/98) Ντίγιας Μ.: Fall of the New Class, A H istory of C om m unism ’s selfdestruction (Α. Ο ύλαμ, To Βήμα, 16/8/98) Πέπφερ Τζ.: Ο τουρκικός λαβύρινθος (Γ. Π απασω τηρίου, Καθημερινή, 15/8/98) Πονιόν Ε.: Η καθημερινή ζωή το έτος 1000 (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 6/8/98) Τίλι Τσ.: Οι Ευρωπαϊκές Επαναστά­ σεις, 1492-1992 (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 6/8/98) Τ όμας X.: The Slave T rade (Φ.Δ. Δ ρα κοντα ειδής, Ελευθεροτυπία, 14/8/98) Τσανγκ Ί.: The Rape of Nanking: The Forgotten Holocaust of World War II (Α. Ανδριανόπουλος, Ελευθεροτυπία, 7/8/98) Τσβάιχ Σ.: Αμέρικο. Αναδρομή σ’ ένα ιστορικό λάθος (Χρ. Σιάφκος, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 5/8/98)

Μαρτυρίες Ανάγνου Θ.: Στα κάστρα του αγώνα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9/8/98) Βάλβη Κ.Ρ.: Της ελαφίνας κόρη (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 918/98) Βεγλερής Φ.: 1944-1997 (Σ. Ευσταθιάδης, Το Βήμα, 9/8/98), (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 6/8/98) Βότσης Π.: Μακεντόντσετο (Χρ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 16/8/98) Γεωργιάδης Σ.: Έ να ς διαφημιστής θυμάται (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9/8/98) Γκριτζώνας Κ.: Τα παιδιά του Εμφυλί­ ου πολέμου (Γ. Μαντζουράνης, Αυγή, 2/8/98) Δημά Κ.: Οι μικροί πρίγκιπες του σύμπαντος (Γ. Μ ατζουράνης, Αυγή, 2/8/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9/8/98)

κριτικογρι

Δημητρακόπουλος Γ.: Προσωπικές σημειώσεις (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 9/8/98) Καλαϊιζόγλου Β.: Μια ζωή στη Βιοπά­ λη (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9/8/98) Κακλαμανάκη Ρ.: Τόλμησε να νική­ σεις (Δ. Μ ουρα ιίδη ς, Ν έο Βήμα, 17/8/98) Μαραγκού Ν.: Είναι ο πάνθηρας ζω­ ντανός (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύ­ πος, 15/8/98) Μπράτσος Ν.: Εργατικές ιστορίες, συ­ νεντεύξεις με πρωταγωνιστές του ερ­ γατικού κινήματος στην Ελλάδα από το 1920 έως το 1967 (Γ. Αλεξάτος, Καθημερινή, 11/8/98) Παρθένιος Α.: Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Η ιστορία ενός στρατιώτη (Β. Χ αραλαμπίδου, Θεσσαλονίκη, 1/8/98) Σφακιανάκη-Μανωλίδου Μ.: Τις Κυ­ ριακές φορούσαμε τα καλά μας (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 25/8/98) Ντούτσκε Ρ.: Ζήσαμε σαν αγρίμια μια όμορφη ζωή (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευ­ τος Τύπος, 30/8/98) Σάνξιον Τ. & Μακλέοντ Σ.: Ο θάνα­ τος μιας πριγκίπισσας (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 3/8/98)

Βιογραφίες-Αυτογραφίες Καλό Κ.: Ό σα δεν πήρε ο άνεμος. Η αυτοβιογραφία μιας θεατρίνας (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 23/8/98)

Μαρδάς Κ.: Αλέξανδρος Παναγούλης: ΠρόΒες θανάτου (Τ. Π αππάς, Ελευθεροτυπία, 21/8/98) Γκάνα Μ.: Αυτοβιογραφία (I. Παπαζή­ ση, Ισοτιμία, 8/8/98), (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 19/8/98) Κάφκα Φρ.: Τα ημερολόγια (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 21/8/98) Μονκ Ρ.: Βίτγκενστάιν, το χρέος της μεγαλοφυΐας (Σ. Ντάλης, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 27/8/98) Μπιανκιόπ Έ.: Ό σα ψιθυρίζει η νύχτα στη μέρα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 16/8/98) Νιιγιόν Μ.: You cure not I. A Portrait of Paul Bowles (Π. Μάισελ, To Βήμα, 23/8/98) Ντολτό Φρ.: Α υτοπροσωπογραφία μιας ψυχα να λύτρια ς (Ε. Γκίκα, Έθνος, 23/8/98)

Μουσική Μπαζιάνας Ν.: Για τη λαϊκή μουσική μας παράδοση (Γ. ΚωΒαίος, Καθημε­ ρινή, 18/8/98) Μακλέλαν Ρ.: Οι θεραπευτικές δυνά­ μεις της μουσικής (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 28/8/98)

Ταξιδιωτικά Εκδ. Road: Βόρειες Σ ποράδες (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 2/8/98) Κιμουλάκης Γ.: Σύμη (Σ. Ντάλης, Οι­ κονομικός Ταχυδρόμος, 13/8/98)

Μοπασάν Γκ.: Από την Τύνιδα στο Κάιρουαν (Β. Χαραλαμπίδου, Θεσσα­ λονίκη, 1/8/98)

Λευκώ ματα Εκδ. Ίνδικιος: Θρύλοι και παραδό­ σ εις (Κ. Δ ενδ ρ ιν ο ύ, Το Βήμα, 30/8/98) Καμαρούλιας Δ.: Τα μοναστήρια της Ηπείρου (Β. ΜαλισιόΒας, Επιλογή, Αύγ. ‘98) Κοσμάς Ν.: Το Ηπειρώτικο λαϊκό σπίτι (Κ. Βαλέια, Ραδιοτηλεόραση, 1/8/98) Κρέμος Γ. & Μπάικερ Ρ.: ΑΒέρωφ (Κ. Βαλέτα, Ραδιοτηλεόραση, 1/8/98) Χατζή Γ.: Αίγυπτος: Οι Έλληνες ζω­ γρ ά φ ο ι του Φ αγιούμ (Ε. Γκίκα, Έθνος, 16/8/98), (Μ. Ντεκάσιρο, Το Βήμα, 30/8/98) Μάκινιος Τζ.: Αρχαιολογία (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 8/8/98)

Ενασχολήσεις Μητάκος Δ.: Διατροφής τέχνη (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 2/8/98) Μπαζαίος Κ.: Πώς να τον σκοτώσεις χωρίς να πας φυλακή (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 2/8/98) Παρίση Δ.: Γεύσεις Αιγαίου (Μ. Τράτσα, Το Βήμα, 2/8/98) ΣέρΒαν-Σράιμπερ Τζ.Λ.: Η τέχνη του χρόνου (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 23/8/98)

Γραφτείτε συνδρομητές... σας συμφέρει Συνδρομές εσωτερικού και Κύπρου Ετήσια: 15.000 δρχ. Σπουδαστική: 13.000 δρχ. Εξάμηνη: 8.000 δρχ. Σπουδοστική: 7.000 δρχ. Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 20.000 δρχ. Συνδοουές εξωτερικού Ετήσια: 85 δολ. ΗΠΑ Σπουδαστική: 80 δολ. ΗΠΑ Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 115 δολ. ΗΠΑ Παλιά τεύχη Δεκαπενθήμερα: 1.000 δρχ., μηνιαία τεύχη: 1.500 jr - O k Εμβάσματα ^ ^ στη διεύθυνση: Α. Σπάθή, Αν. Μεταξά 26,1 06 81 Α0ΗΝΑ Fi

κριτικογραφία

4Β ©

(1883-1933) Αν και έχουν περάσει 135 χρόνια από τη γέννηση και 65 χρόνια από το θάνατο του Αλεξανδρινού γέροντα, το ποιητικό τοπίο που μας κληροδότηοε μένει εν πολλοίς ανεξερεύνητο. Με το δεύτερο αφιέρωμα του δ ια β ά ζω στον Κ.Π. Καβάφη (το πρώτο, τον Οκτώβριο του '8 3 , εξακολουθεί να αποτελεί σημείο αναφοράς για τις καβαφικές μελέτες) ανοίγονται εκ νέου οι θύρες του ποιητικού του εργαστηρίου προκειμένου να επαναπροσδιοριστεί η καβαφική αισθητική και να αποκωδικοποιηθεί ο άτυπος διάλογος του ποιητή, που «ανοίγει δεκάδες καινούριες δυνατότητες που αυξάνουν το άγχος της προσδοκίας του αναγνώστη πολλαπλασιάζοντας τις αμφιβολίες του»* του «υποψιασμένου» βεβαίως αναγνώστη. Οι αναφορές: • στην περσική καταγωγή του και στην αποτύπωση αυτής της καταγωγής στο ποιητικό σώμα - το όνομά του προέρχεται από το Qawaf που στα περσικά σημαίνει «ποιητάρης», • βτΠ ΧΡή°Π που κάνει της «κοινής ελληνικής λαλιάς», «ένα αυτοτελές ιδίωμα, ένα είδος κουτσομπολιό της ιστορίας και των ερωτικών συναντήσεων που λίγο διαφέρουν γλωσσικά», • στον παράλληλο βίο του με τον σπουδαίο Πορτογάλο ποιητή Φερνάντο Πεσσόα και • στις αλλεπάλληλες μεταφραστικές προσπάθειες Άγγλων και Αμερικανών με σκοπό να αποτυπωθεί εναργέστερα και πειστικότερα η ποίησή του ας θεωρηθούν ως η ελάχιστη συμβολή στην ανίχνευση του καβαφικού ποιητικού σύμπαντος. Διότι το έργο του Κ.Π. Καβάφη είναι ένας ανεξάντλητος θησαυρός που θα απασχολεί ες αεί μελετητές και αναγνώστες* Έλληνες και ξένους.

Επιμέλεια: Ηρακλής Παπαλέξης

Οι φωτογραφίες που έχουν χρησιμοποιηθεί στις σελίδες 109, 111, 112, 118,133 είναι από το «Λεύκωμα Καβάφη 1863-1910» (Γ. Π. ΖαΒΒίδης ■Αρχείο Καβάφη, 1983, επιμέλεια: Αένα Ζαββίδη)

θέμα του μήνα

του μήνα

■ u ta - T ^ u - u . h .

Οι 6υσανάγνωσιεζ_ _ σημειώσεις της γραφής 0| ποιητική iqc nnpoofiiopioiioc οιογ Κ.Π.Καβόφ η)

πρόσφατη δημοσίευση από τη Renata Lavagnini των Ατελών Ποιη­ μάτων (1994) του Κ.Π. Καβάφη προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να αναδιφήσουμε και να εντρυφήσουμε στις πηγές των ποιημάτων Π του, στις μεθόδους κειμενοποιήσεως των λογοτύπων που τα απο­ τελούν και, τέλος, στις μυθοποιητικές διαδικασίες που τα χαρακτηρίζουν. Με τη μελέτη των ποιημάτων αυτών γίνεται πλέον εμφανέ­ στατη η διακειμενική φύση και λειτουργία των καβαφικών στίχων, κατά τρό­ πο που πραγματικά αιφνιδιάζει ως προς τις μορφοποιητικές στρατηγικές που χρησιμοποίησε ο ποιητής για να ενοποιήσει τα σημειωτικά τους συστήματα. Κοντολογίς, τα ποιήματα αυτά υποδεικνύουν τους τρόπους παραγωγής ποι­ ητικού νοήματος από τα γλωσσικά δάνεια και τις σημασιακές καταβολές του καφαβικού λόγου. Τα Ανέκδοτα Ποιήματα (1968) στο παρελθόν, με τις θαυ­ μάσιες ερμηνευτικές σημειώσεις του Γ.Π. Σαββίδη, είχαν προσφέρει την πρώτη ευκαιρία για να κοιτάξουμε διακριτικά το ποιητικό εργαστήριο του Κα­ βάφη και να μελετήσουμε τη σχεδόν αλχημική διαδικασία μεταπλάσεως και μεταστοιχειώσεως τω ν μορφοπλαστικών του μεθόδων. Η νέα έκδοση ω­ στόσο προχωρά στην καρδιά της καβαφικής ενδοχώρας, όπου μπορούμε να διακρίνουμε με ευκρίνεια τον τρόπο με τον οποίο τα δάνεια μετατρέπονται σε οργανικά συστατικά, οι άμεσες αναφορές σε προσωπικό λόγο και η αι­ σθητική επιρροή σε διαισθητική δημιουργική ενοποίηση. Πρόκειται επομένως για μια παρουσίαση της ποιητικής του εν τη γενέσει της κατά τρόπο απαραμόρφωτο και με μια ένταση που δεν έχουμε συναντήσει και πάλι από την εποχή του Διονύσιου Σολωμού. Η επιμελήτρια με σοφές παρατηρήσεις και συσχετίσεις χαράσσει στην εισαγωγή της την αναλογία μεταξύ Καβάση και Σολωμού κατά τρόπο που θα άξιζε να μελετηθεί συστη-

y

JU

8«μα του μήνα

ματικότερα και σε επίπεδο γλωσσικών δομών. Η διαφορά ωστόσο μεταξύ Σολωμού και Καβάφη εμφανίζει μιαν επιπλέον διάσταση που θα υπο­ τυπώσουμε εδώ σε συντομία. Η μελέτη των σο­ λωμικών χειρογράφων παρουσιάζει έναν δημι­ ουργό που ουσιαστικά, στις περισσότερες περι­ πτώσεις, μ ετα φ ράζει τη ν π οιητικότητα τη ς γλώσσας του στα ελληνικά, όχι μόνο από μια άλλη γλώσσα, τα ιταλικά, αλλά και από ένα άλ­ λο είδος, την πρόζα. Στον Σολωμό παρατηρούμε μια μορφή μετατό­ πισης και μεταφοράς από τη μια γλωσσική δομή και κειμενική νομοτέλεια σε μια άλλη, που ου­ σιαστικά δοκιμάζεται και εξερευνάται από τον ί­ διο τον ποιητή. Αυτό άλλωστε αποτελεί και το χαρακτηριστικό της σολωμικής ποιητικής· η εξε ­ ρεύνηση τη ς π ο ιητικότητας τη ς ελ λ η ν ικ ή ς γλώσσας και η πολυεκδοχική της λεκτικοποίηση ηροκειμένου να αναδυθεί η αισθητική διάσταση που ο Σολωμός θεωρούσε και αισθανόταν ως ποιητική δήλωση. Με τον Καβάφη, οι διαδικασίες παραγωγής ποιη­ τικού υλικού διαφέρουν ριζικά. Η μ ελέτη τω ν μορφών, παραλλαγών και γραφών των εν λόγω ποιημάτων παρουσιάζει μια εξαιρετικά πολυδιά­ στατη ποιητική συνείδηση, η οποία συνήθως δα­ νείζεται τη θεματολογία τη ς από διαβάσματα που ξεκινούν από την είδηση μιας εφημερίδας, περνούν μέοα από εγχειρίδια και μ ελέτες ιστορίας και φτάνουν σε μερικούς, σχεδόν ψυχαναλυτικούς, στοχα­ σμούς του ποιητή για τα χρώματα ή, τέλος, κάποιες α­ προσδόκητες πλαγιοβολήσεις εναντίον της ρομαντικής ποίησης. Αυτό που πραγματικά αιφνιδιάζει οτην καβαφική ποίηση της τελευταίας περιόδου, μετά δηλαδή το 1918, είναι η αυξανόμενη παρουσία ενός αγοραίου λαϊκού ιδιώμα­ τος, που δεν έχει τίποτε να κάμει με τις κοινότοπες πα­ ρατηρήσεις της παραδοσιακής φιλολογίας σχετικά με τη «μεικτή» καβαφική γλώσσα. Κάθε λογοτεχνική ιδιό­ λεκτος είναι μεικτή και το μόνο που διαφοροποιεί τον Παλαμά από τον Καβάφη είναι ο βαθμός της τεχνητότητας που συνέχει τα ποιητικά τους ιδιώματα. Είναι επο­ μένως ζήτημα ποσοτικό και όχι ποιοτικό, γεγονός που πολλές φ ορές καθορίζει και προσδιορίζει την οπτική που θα το αντικρίσουμε. Πιο συγκεκριμένα μάλιστα, ό­ ποιος έχει διαβάσει ανάλογα κείμενα της ίδιας εποχής που υιοθετούν την ιδιόλεκτο του πεζοδρομίου και του υποκόσμου, όπως λόγου χάρη τα έργα του Πέτρου Πι­ κρού ή του Δημοσθένη Βουτυρά, μπορεί εύκολα να αντιληφθεί τις ανάλογες γλωσσικές βιόσφαιρες, τις ομό­ θέμα του μήνα

λογες γλωσσικές πράξεις με τη νομοτέλειά τους, που χαρακτηρίζουν ένα κοινωνικό στρώμα, για το οποίο η συμμετοχή στην ηγεμονεύουσα υψηλή κουλτούρα και η ίδια η κοινωνική αποδοχή εξαρτώνταν, κυρίως, από φράσεις-κλειδιά και κομβικούς λογότυπους που μπο­ ρούσαν να εγγυηθούν ότι ο ομιλητής, μέσω των συγκε­ κριμένων εκφράσεων, αποκτά μιαν άλλη αξία, μια άλλη θέση και μετέχει κατ' αυτόν τον τρόπο στην υψηλή, η­ γεμονεύουσα, κουλτούρα της εποχής τους. Η διαφορά μεταξύ της λεγάμενης υψηλής και λαϊκής κουλτούρας έχει, μάλλον, υπερτονιστεί, πράγμα που συνήθως παραγνωρίζει το γεγονός ότι ο πολιτισμός μιας γλωσσικής κοινότητας είναι μια δυναμική ολότητα δικτύων σημασιοδοτήσεως και σημασιογονίας που ξε ­ περνούν τους χώρους καταγωγής τους. Ενώ μάλιστα στο έργο του Παλαμά βλέπουμε την ενσυνείδητη προ­ σπάθεια να «ανυψωθεί», κατά την έκφραση του Σολω­ μού, η λαϊκή γλώσσα για να καταστεί ικανή να συμμετάσχει στην επίσημη και κυρίαρχη κουλτούρα της επο­ χής, η ποίηση του Καβάφη αποτυπώνει μια εντελώ ς διαφορετική στάση, την έξοδο και την κατάβαση από τα «πάνσεπτα δώματα» των αισθητών στην κοινωνική αγο­

ρά, όπου γλώσσες, ιδιώματα και διάλεκτοι συνυπάρ­ χουν και αλληλοεπ ηρεάζονται. Η συνύπαρξη αυτή προσδίδει μιαν ισάξια και διαμορφώνει μιαν ιοοδοξία α­ νοικτών σημασιακών οριζόντων, σχετικά με τα σημεία και τα στοιχεία που τη συναποτελούν. Η καβαφική έξοδος από την υψηλή και επίσημη κουλ­ τούρα της αστικής τάξης αποτελεί την πρώτη χειρονο­ μία συμφιλίωσης του κοινωνικού μωσαϊκού, μια πρώτη κίνηση προς τη γλωσσική και επομένως συμβολική ομογενοποίηση του ελληνόφωνου κόσμου, όπως δεν έ ­ γινε από κανένα άλλον δημιουργό πριν ή και μετά από αυτόν. Με τον Καβάφη τα όρια μεταξύ των γλωσσικών εξατομικεύσεων και μερικεύσεων που συναπαρτίζουν κάθε κοινωνική δομή ανατράπηκαν εκ θεμελίων, γεγο­ νός ηου επέτρεψε τη δημιουργική ανάδυση λόγων και αντιλόγων και διαμόρφωσε μια κοινωνική δυναμική της λογοτεχνικής γραφής σε βαθμό απαρομοίαστο και απα­ ράμιλλο. Η συνύπαρξη όμως τύπων της εκκλησιαστικής γλώσ­ σας, της ιστορικής επιστήμης και ακόμα ψευδοκαθαρευουσιάνικων λεξημάτων δεν υποκρύπτει τον καθαρώς αντι-διανοητικό χαρακτήρα του καβαφικού λεξιλο­ γίου, τη συνειδητή του προσπάθεια να ενσωματώσει στην ποιητική πράξη γλωσσικές μορφές και τύπους που παραπέμπουν σε μια διαφορετική βιόσφαιρα λόγου, σε ένα περίπλοκο δίκτυο ψυχολογικών και σημασιακών συσχετίσεων. Από αυτή την άποψη, η καβαφική ποιητι­ κή εδραιώνεται πάνω σε μια «ηεριπλοκοποίηση» των σημασιακών της συνιστωσών, διαρθρώνοντας έναν χώρο ετερότροπων και έναν τόπο ετερόχρονων συσχε­ τίσεων. Για να επιτύχει κάτι τέτοιο, ο Καβάφης χρησιμο­ ποιεί δυο κεντρικούς τρόπους της κλασικής ελληνικής ρητορικής, την έλλειψη και την αποσιώπηση, που καθι­ στούν τον ποιητικό του λόγο σαν ένα καλειδοσκόπιο α­ πό το οποίο απουσιάζουν οι αποκρυσταλλωμένες εικό­ νες. Παρά μάλιστα τη δεδηλωμένη καθαρότητα και ανάγλυ­ φη υφή των σκηνικών ποιημάτων του, ως αφηγηματι­ κών ενοτήτων, η γλωσσική μορφοποίησή τους παρου­ σιάζει τόσα κενά και διλημματικές αναφορές, τα οποία διακρίνονται καθαρότερα μετά από μια σύγκριση των μεταφράσεων και των παραλλαγών των ίδιων του των κειμένων. Εδώ μάλιστα εστιάζεται και το παράδοξο της καβαφικής ποιητικής. Αν το έργο του Κωστή Παλαμά και του Γιώργου Σεφέρη με τη σημειωτική τους υπερτρο­ φία, χαρακτηρίζονται τελικώ ς από ένα περιορισμένο πεδίο ερμηνευτικών εκδοχών, κάθε ποίημα του Καβά­ φη με τη συνεκδοχική του τυπολογία και την πολυσχηματική του δεινότητα ενεργοποιεί απεριόριστες ερμη­ νευτικές προσεγγίσεις και σημασιακές διαφοροποιή­

σεις. Είναι αδύνατο να ειπωθεί δυο φορές η ίδια διαπί­ στωση για κάποιο ποίημα του Καβάφη, χωρίς να μοιάζει ψεύτικη και τελικώς άσημη. Τα καβαφικά ποιήματα, παρά την οργανική τους ολότη­ τα ως αφηγήσεις και την πληρότητα τω ν επεισοδίων που αποτυπώνουν, παρουσιάζουν μιαν ευδιάκριτη και ενσυνείδητη παραμόρφωση τω ν διακειμενικών τους συνιστωσών. 0 ποιητής παρεμβαίνει στις δομές παρα­ γωγής νοήματος των ποιημάτων του με μερικά εύστο­ χα και λειτουργικά σχήματα. Ελάχιστα έχει προσεχτεί ό­ τι η πάντοτε εννοούμενη δεύτερη πραγματικότητα των καβαφικών ποιημάτων, συνήθως ερωτικής υφής, μορφοποιείται πάνω στα λεγάμενα σχήματα δεινότητος: τη βραχύτητα, την ασάφεια, την αμφιβολία (διφορούμε­ νο), την αποσιώπηση, την αναδίπλωση, ακόμα και την αποκοπή του ρυθμού. Πάνω σε αυτά τα σχήματα ο Κα­ βάφης δεν εδραιώνει μόνο μια στρατηγική της υποδηλούμενης ερωτικής επιθυμίας, η οποία καθίσταται εύ­ κολα φανερή, αλλά και μιαν αισθητική των αποκρυπτογραφικών μεθόδων για τον αναγνώστη, και τέλος, μιαν ηθική των ερμηνευτικών αξιολογήσεων. «Αν οι ανίδεοι Αντιοχείς διαβάζουν Εμονίδην», το δεύτε­ ρο επίπεδο νοήματος του καβαφικού λόγου, η πραγμα­ τική ταυτότητα των συμβόλων του, δηλώνει την αφεστίαση του ποιητικού νοήματος από τους προσδοκώμενους τόπους παραγωγής του. 0 αναγνώστης του καβα­ φικού λόγου αναζητάει να θεσπίσει την ισορροπία που του προσφέρει ένα κέντρο, το νόημα, ή το μήνυμα ή, τέλος, η ιδεολογία- ο Καβάφης όμως έχοντας μετατοπί­ σει, μεταφέρει ή ακόμα και εξαφανίσει το προσδοκώμενο κέντρο, κατορθώνει να μετατρέψει το διάβασμα των έργων του σε ένα δίκτυο αποριών: τίποτε δεν μπορεί να διατυπωθεί με βεβαιότητα, ο αναγνώστης απλώς ει­ κάζει και υποθέτει, ο κριτικός μπορεί απλώς να μιλήσει για τη λογική του τρόπου με τον οποίο οι εικασίες θα μπορούσαν να διατυπωθούν κατά τρόπο ενθυμηματικό. Από την άποψη αυτή, ο Καβάφης είναι ο πρώτος δημι­ ουργός που θέσπισε μιαν επιστημολογία της ανάγνω­ σης και της κριτικής της διατύπωσης, μιαν επιστημολο­ γία τω ν τρόπων αποκωδικοποιήσεως τω ν σημειακών συστημάτων στα οποία δεν υφίσταται ένα κέντρο νοή­ ματος ούτε μια συμφωνία σημασιοδοτήσεως. Τα ατελή του ποιήματα προσφέρουν περισσότερο από τα δημοσιευμένα του έργα τη δυνατότητα ανάλυσης και τελικά μελέτης των σχημάτων αυτών, τα οποία σημειωτέον δεν διατηρούνται από τον Καβάφη αναλλοίω­ τα, χωρίς δηλαδή μια δημιουργική παρέμβαση των δι­ κών του αναγνωστικών συνηθειών. Η έξοδος του Καβά­ φη από την πεποιημένη ονοματοθεσία τω ν πρώτων του έργων οδήγησε, μαζί με την οικονομική του πτώ-

ΏΘ©--------------------------------------------

__________________________________ θέμα του μήνα

χευση και τη συμβολική απογύμνωση από το κεφάλαιοψη από τον ποιητή κάθε αφηρημένης έννοιας από το σώμα των ποιημάτων του, κάθε λέξης που δεν αναφέφαήλό της οικονομικής εξουσίας σιη διερεύνηση των ρεται σε συγκεκριμένο αντικείμενο, ή δεν έχει μια ε ­ υπογείων φωνών και γλωσσημάτων της κοινωνίας του. μπράγματη νοηματική δήλωση μέσα στα συμφραζόμεΌπως δήλωνε ο ίδιος, σύχναζε στα καφενεία της Αλε­ νά της. ξάνδρειας για να ακούσει τη γλώσσα «στη βράση» της, Η αντι-διανοητική τάση, η επιστροφή στο αντικείμενο, μια έκφραση που δεν έχει εκτιμηθεί όσο της αξίζει από διαρθρώνει αυτό που θα ονομάζαμε «αντικειμενική ή ε ­ την κριτική, που θέτει τη γραμματική ορθότητα ως βα­ μπράγματη αισθητική» του Καβάφη, σύμφωνα με την ο­ σικό κριτήριο ύφους. Παράλληλα, ο ίδιος τόνιζε ότι ο ίαμβος, το βασικό μετρικό πρότυπο που υιοθετού­ σε, βρισκόταν πλησιέστερα στην προφορική συνο­ μιλία, τον κύματισμό της οποίας ενδιαφερόταν να διοχετεύσει στην ποιητική γραφή. Αυτό που ενδιέφ ερε τον Καβάφη είναι η σταδιακή ενσωμάτωση C. «kSL προφορικών τύπων στο γραπτό λόγο, δηλαδή η αr y .y Λ*· ναχύτευση της ποιητικής του μέσα από τη ρυθμο­ , ( 0 V" , .

Tfcf λογία και τη ρευστότητα της προφορικής συνομι­ Κ«1 ‘Ύ+Φξ* λ urvyrrij-o ΛY/<S λίας. i- T tw u-^T/iVv-Toi Ένα άλλο χαρακτηριστικό των ποιημάτων του της Ή '· ? * i t «X * τελευταίας περιόδου είναι η δημιουργική αναχώJr ~ νευση στοιχείων τω ν λαϊκών τραγουδιών, ειδικά CX 'β \ μ ΐ ί Α ί ^ ν TX ττω H y f r · · μάλιστα τω ν ρεμπέτικων, που φαίνεται να απο­ κτούν μια έντονη παρουσία στη γλωσσική του πρά­ i V* rt. m J U u-fb b y' u j u & j v z ξη. Ένα καθαρό παράδειγμα αυτής της νέας τονι­ ' *** κότητας που εισρέει στον καβαφικό λόγο κατά την τελευταία δεκαετία της δημιουργίας του είναι τα ποία κεντρικό μέλημα και σημασιακή μέριμνα της γρα­ ποιήματα «θα 'ταν το οινόπνευμα» και το «Συντροφιά α­ φής του είναι να διατηρηθεί μια ταυτιστική σχέση ση­ πό τέσσαρες», όπως άλλωστε και τα υπόλοιπα ερωτικά μείου και σημαινομένου, μια δηλαδή αποκλειστική συ­ ποιήματα του κύριου σώματος του έργου του, τα οποία νοχή των παραμέτρων της γραφής. Αυτό που ωστόσο κατά την περίοδο αυτή καταλαμβάνουν την πρωτεύου­ εμφανίζει μιαν ενδιαφέρουσα ρευστότητα στην καβα­ σα θέση στους πειραματισμούς τη ς γραφής του. Αν­ φική ποιητική είναι οι σημαίνοντες κώδικες, δηλαδή οι ότα ιστορικά ποιήματα κυριαρχεί η ειρωνεία, απότοκο τρόποι και κατηγορίες νοηματοθεσίας μέσα στα ποιήμιας εκλεκτικής προσέγγισης με την ιστοριογραφική στρατηγική του Edward Gibbon, στα ερωτικά του ανα­ ματά του.

0 Καβάφης έχει συνειδητά επιλέξει να σχετικοηοιήσει δύεται όλο και πιο έντονη η αντιρρητορική ενός αγο­ τη λογική τω ν σημαινόντων κωδίκων, πριν απ' όλα για ραίου ρεαλισμού, σχεδόν μάλιστα η απομύθευση της να κρύψει πίσω ένα κύκλο νοημάτων, για την ακρίβεια ποιητικότητας της γλώσσας, με τη συνάλληλη παρα­ νευμάτων, που υποδηλώνουν ερωτική στάση, μια δι­ βίαση όλων των προσδοκιών γι' αυτό που η αναγνωστι­ φορούμενη ποιητική δήλωση. Τρία ποιήματα όπως το κή συνήθεια θεωρεί νόμιμη ποιητική τονικότητα.

«0 Επίσκοπος Πηγόσιος», «Μετά το Κολύμβημα» και «Γέ«Το χρήμα το κερδίζουν βέβαια όχι τιμημένα / ενίοτε με νεσις Ποιήματος», ουσιαστικά αρνούνται αυτό που δη­ φόβο μην φάνε μαχαιριά / μην πάνε φυλακή. Μα έλα λώνεται στο πρώτο επίπεδο της αφήγησής τους. Το που η Αγάπη / μια δύναμη έχει που το ακάθαρτό τους πρώτο, όπως έχει παρατηρηθεί, είναι μια συνομιλία χρήμα / το παίρνει και το πλάθει στιλπνότατον, αγνό» νευμάτων ερωτικής υφής, στο δεύτερο, μέσα από ένα (σ. 289). Εδώ αγγίζουμε τις γλωσσικές τονικότητες στι­ μεγαλόπρεπο και τραγικό ιστορικό σκηνικό της Πτώσης, χουργιών και τραγουδοποιών, πράγμα που δηλώνει ότι διαγράφεται η επιθυμία του φαλλού ως αντικείμενο η ποιητική του Καβάφη, κατά τη ν τελευταία περίοδο του βλέμματος και στο τρίτο, μια ανάμνηση, ένα είδωτης δημιουργίας του, ακολουθούσε μια απογυμνωτική μα, μια «μακρυνή ηδονή», λαμβάνει μιαν άλλη διάστα­ και απομυθευτική τακτική απέναντι στον μεγάλο αντί­ ση: μετατρέπεται σε συνεκδοχικό σχήμα, σε γλωσσικό παλο της γραφής του, τον ρομαντισμό - ή τουλάχιστον φετίχ, το οποίο γίνεται το έναυσμα για μια γλωσσογενή αυτό που θεωρούσε εκείνος ως ρομαντισμό. Η εν λό­ ανάκληση του παρελθόντος. γω τάση εκδηλώνεται έμπρακτα με τη διαρκή απάλει­ μήνα

41Θ®

Με την τακτική αυτή ο καβαφικός λόγος προπαιδεύει, ή ακόμα και προϋποθέτει ένα νέο είδος αναγνώστη- όχι τον σύγχρονο αναγνώστη (Hans Robert Jauss) ή τον ι­ δεώδη αναγνώστη (Jonathan Culler) ή τον υπερ-ανα­ γνώστη (Michael Riffaterre) ή τον ενημερω μένο ανα­ γνώστη (Stanley Fish) ή το ν εμπ ρόθετο αναγνώστη (Erwin W olff) ή το ν εμπειρικό αναγνώστη (Norman Holland) ή ακόμα και τον επαρκή αναγνώστη του Γ. Σεφέρη. Για την ανάγνωση του έργου, ή μάλλον κατά την ανάγνωση του έργου του, διαμορφώνεται ένας τύπος υποψιασμένου αναγνώστη, που διαβλέπει όχι ένα δεύ­ τερο επίπεδο νοήματος, αλλά ένα δ εύτερο επίπεδο δομών για την παραγωγή νοήματος. Το καβαφικό ιδίω­ μα εδραιώνεται σε μια κάθετη τομή μέσω ιδιολέκτων και κοινωνιολέκτων, τομή η οποία παλινδρομεί τον ποι­ ητικό λόγο μεταξύ νοημάτων που αναπτύσσονται δημι­ ουργικά χωρίς να προϋποτίθενται καθόλου από τα υλι­ κά του λόγου του. Με άλλα λόγια μέσα από τη χρήση της καβαφικής ε ­ μπράγματης ποιητικής αναπτύσσεται μια περίπλοκη νοηματική διαστρωμάτωση που τείνει να πολλαπλα­ σιάσει την πιθανότητα αναδύσεως νέων νοημάτων. Το τελευταίο ποίημα που αναφέραμε είναι ενδεικτικό. Χω­ ρίς καμιά αναφορά σε ποιητική πράξη ή στην ίδια τη διαδικασία της γραφής, χωρίς, με άλλα λόγια, μετακειμενικά σχόλια, ο Καβάφης αναφερόμενος σε μια μακρι­ νή εμπειρία, στην προυστιανή ανάμνηση μιας αισθημα­ τικής συγχρονικότητας, δίνει έναν τίτλο στο ποίημα που δεν δικαιολογείται από τον ίδιο το ποίημα. 0 τίτλος ω­ στόσο υποδεικνύει ότι κάτι άλλο δηλώνεται μέσα από την επίκληση του παρελθόντος- συγκεκριμένα, η λεκτικοποίησή του, η δημιουργική ανάπλαση και ανάσταση τω ν ψυχικών του συμπαραδηλώσεων. Η γραφή ταυτί­ ζεται με την ανάμνηση, η ανάμνηση με την εμπειρία, το κείμενο του ποιήματος με την ιδεατή ολοκληρία του μιας σωματικής ευφορίας.

0 υποψιασμένος αναγνώστης παράλληλα διακρίνει κάτι επιπλέον: ότι ενώ δεν υπάρχει κανένα προϋπάρχον μυ­ θικό πρότυπο που σημασιοδοτεί την καβαφική αισθητι­ κή, ο κώδικας των σημασιών που αναδύονται μέσα από τις σημειωτικές δέσμες του ποιήματος είναι αυτογενής, δηλαδή αποτελεί μιαν ad hoc δημιουργική νοηματοθεσία. Η καβαφική αισθητική είναι πρώτιστος μια δυναμι­ κή μετάθεση νοημάτων από το ένα επίπεδο σε ένα άλ­ λο, μια συνεκδοχική συμπύκνωση τύπων βαθείας και ε ­ πιφανειακής δομής, οι οποίες εναλλάσσονται και συχνά συγχέονται κατά τη στιγμή της αναγνωστικής ανασύν­ θεσης. Ένα λαμπρό παράδειγμα αυτής της σκόπιμης σύγχυσης νοηματικών δομών αποτελεί και το ποίημα «Χρώματα»

(σ. 308). Πολύ συγγενικό με αντίστοιχα ποιήματα του Καβάφη, που αναφέρονται στην επίδραση τω ν κατα­ σκευασμένων αντικειμένων ως μορφών της ανθρώπι­ νης δημιουργικότητας, το ποίημα αναφέρεται στον ιδε­ ατό τύπο, και επομένως τη συγκίνηση τω ν χρωμάτων, όπως φανερώνεται όχι μέσα στη φύση, αλλά μέσα στις πολύτιμες πέτρες. Η αντίληψη των «τεχνητών ανθέων» στον Καβάφη εκφράζει την υλική εξωτερίκευση του αν­ θρώπινου ψυχικού δυναμικού, προβάλλει με άλλα λό­ για την τεχνητότητα του υλικού πολιτισμού ως αξία η­ θική και αισθητική. Αναμφίβολα, όπως και προηγουμέ­ νως, εδώ διακρίνουμε μιαν απόρριψη της ρομαντικής αισθητικής, μιαν άρνηση «της ψευτοαιοθηματικής ποιήσ ε ω ς / για να ουγκινηθούν κομψές (αστείες) κυ ρίες/ που για τίποτα στενάζουν» (σ. 315), όπως γράφει σε άλλο ποίημα.

0 Καβάφης προς το τέλος της ζωής του είχε έναν κύριο στόχο, τη ρομαντική ποίηση, για την ακρίβεια τη νεορομαντική ποίηση που αναπτυσσόταν ήδη από την προη­ γούμενη δεκαετία. Στην εμπράγματη, αντικειμενική, ποιητική του επομένως θα πρέπει να διαβλέψουμε μια λανθάνουσα πολεμική εναντίον της τεχνοτροπίας αυ­ τής, που εκδηλώνεται με μια απόρριψη κάθε φιλοσοφι­ κού προβληματισμού ή, όπως προαναφέραμε, κάθε αφηρημένου διανοητικού στοιχείου από τα ποιήματά του. Αυτή η πολεμική εκδηλώνεται με τον διαυγέστερο τρόπο, ακόμα και με τις ρυθμολογικές αποκοπές της στιχουργικής του. Η δεκαετία του ΊΟ και '20 βλέπουμε ότι καλλιέργησε με ιδιαίτερη επιμονή στιχουργικές μορ­ φές που είχαν ήδη εξαντληθεί συγκινησιακά από τη γε­ νιά του Παλαμά, του Γρυπάρη, του Μαλακάση και του Χατζόηουλου. Τα ποιήματα του Ναπ. Λαπαθιώτη, τη ς Μαρίας Πολ υ δ ο ύ ρ η , το υ Κ λέω νος Παράσχου, το υ Τ έλ λ ο υ Άγρα, ακόμα και του Κώστα Καρυωτάκη, χρησιμοποι­ ούν μια μορφή που τείνει να αφυδατω θεί νοηματικώς, να καταστεί ρυθμολογικό πρότυπο, χωρίς να δηλώνει ούτε να υποδηλώνει ούτε να συνθέτει σκη­ νικά ανάλογα τω ν γλωσσικών της αναφορών. Η δ ε­ καετία του '20, παρά την κοινωνική της αναστάτωση και την επαναδιαπραγμάτευση κεντρικώ ν κοινωνι­ κών και καλλιτεχνικών αξιών, έφ ερ ε στο προσκήνιο τη ς γραφής τον Καβάφη, γιατί κανένας ά λλος λόγος δ εν αποτύπωνε τη ν ασυνεχή και εξαρθρω μένη αί­ σθηση το υ χρόνου, τη γλώσσα ως απόρριψη τη ς γραφής, την ομιλία ως κίνητρο της καταγραφής και, τέλος, τη μετάθεση του τόπου νοηματοθεσίας από τα πράγματα στη γλωσσική το υ ς αναδημιουργία. Από την άποψη αυτή, η γραφή και η σημασιολογία το υ καβαφικού λόγου παρουσιάζουν εύ γ λ ω ττες α-

ναλογίες με την ποιητική του χρόνου και του έρωτα στο έργο και τη δοκιμιογραφία του Marcel Proust, α­ ναλογίες που θα έπρεπε ίσως να εξετα σ το ύ ν συ­ στηματικότερα.

0 Καβάφης απέδειξε την αναιμία τω ν παραδοσιακών μορφών να διατυπώσουν τη νέα χρονική ροή της γρα­ φής και της αναγνωστικής τελετουργίας. Άλλωστε, τα περιοοότερα πειραματικά, από μορφολογική τυπογρα­ φική άποψη, ποιήματα του Καβάφη εμφανίζονται αυτή την εποχή και θα μπορούσαν να συσχετιστούν με α­ πόηχους της πειραματικής τυπογραφίας του Μαλλαρμέ και της ποιητικής του. 0 Καβάφης είναι ίσως ο πρώτος συγγραφέας που συνειδητοποιεί την τυπογραφική στίχωση και σελίδωση του ποιήματος ως ενεργό παράγοντα για την παρα­ γωγή νοήματος και τη δημιουργία συγκινήσεως. Κατά συνέπεια, ο Καβά­ φης είναι ο ποιητής που θανάτωσε το μονόλογο του ποιητικού λόγου και εισήγαγε, ως νοηματικό καταλύτη του κειμένου του, το διάλογο με τον ανα­ γνώστη αλλά και με το κείμενο ανα­ φοράς του. Χωρίς διάλογο δ εν υπάρχει λυρική ποίηση, έγραψε κατά την ίδια εποχή ο Osip Mandelstam. Η ρυθμική και αι­ σθηματική μονολογία της ρομαντικής ποίησης, σύγχρονης με εκείνη του Καβάφη, αντιπροσωπεύει τον συνει­ δητό ή ασυνείδητο στόχο της καβαφικής διαφατικότητας. Η διαφατικότητα στο έργο του εκφράζεται με την τυπογραφική εμφάνιση: πλάγια γράμματα, παρενθέ­ σεις, ενδιάμεσα κενά, αιφνίδιες τομές. 0 Καβάφης καλεί τον αναγνώστη του σε μια καλλιτεχνική συνέργεια για να μπορέσει να νοηματοδοτήσει τη διηγηματική φορά του κειμένου του. Το πιο ενδιαφέρον ωστόσο χαρακτη­ ριστικό είναι η συνεχής αναφορά αυτού του διαλόγου στα προ-κειμενικά υλικά του λόγου του: σε ένα κεφά­ λαιο ιστορίας, σε μια είδηση, πλαστή ή αληθινή, και α­ κόμα περισσότερο σε μια καλυμμένη αναφορά σε άλ­ λα του ποιήματα. 0 υποψιασμένος αναγνώστης διαι­ σθάνεται ότι ο ποιητής αποβλέπει σε μια πλήρη ενερ­ γοποίηση των νοητικών του ικανοτήτων για να συλληφθεί η νοηματική αλληλουχία των διακειμενικών του α­ ναφορών. Κάποτε μάλιστα ο ποιητής φτάνει στο σημείο να προει­ δοποιήσει ότι: «Πλην επιβάλλεται να πούμεν ότι / είναι χριστιανικής πηγής πληροφορία» (σ. 171), υποσημαίνοντας την αδυναμία συνθέσεως μέσα στο ποίημα μιας α­ λήθειας που να το υπερβαίνει. Επιπλέον, η στάση αυτή 8έ|ΐα tc>υ μήνα

αρνείται τη θέση του ποιητή ως ενός προνομιούχου κα­ τόχου μιας γνώσης, ή ακόμα, και αυτής ταύτης της α­ λήθειας. 0 Καβάφης στα περισσότερα ώριμα ποιήματά του μας διαδηλώνει ότι δεν γνωρίζει τι είναι αλήθεια, αν θα βρεθεί ποτέ και πού μπορεί κάποιος να τη βρει. Τα τελευταία μάλιστα ποιήματα του Καβάφη δεν προ­ σπαθούν να διατυπώσουν τις αιώνιες ή διαχρονικές α­ λήθειες ή αποκαλύψεις, όπως έπρατταν παλαιότερα τα λεγάμενα φιλοσοφικά του ποιήματα, ή όπως φιλοδο­ ξούσαν να καταθέσουν τα ποιήματα του Παλαμά και τω ν συνοδοιπόρων του. 0 Καβάφης μιλάει με ανολο­ κλήρωτες υποθέσεις, με σχετικοποιημένες διερωτήσεις. «Αν είναι αληθινό», γράφει στο ίδιο ποίημα, «μα έ ­ λα που ήσαν όλα τόσο διαφορετικά» (σ. 185), γράφει σε ένα άλλο, «μα γύ­ ρευ ε με κάθε τρόπο να δημοκοπεί» (σ. 207), θα τελειώσει ένα άλλο, για να τελειώ σ ει με αυτή τη νουθεσία προς τον υποψιασμένο του συνομιλη­ τή «Μην εμπιστεύεσαι στην ασθενή σου μνήμη. / Μετρίασε την τύφι που είναι πάντα / μέχρι στρεφοδικίας με­ ροληπτική εναντίον σου» (σ. 231). Στο τελευταίο αυτό ποίημα, «Τύψις», ο Καβάφης φθάνει στο σημείο να ανα­ θεωρήσει και να αμφισβητήσει την κεντρική σταθερά της ποιητικής του, τη μνήμη. Μέσα από μια παραινετική τονικότητα επιχειρεί την εξομολογητική δικαιολόγηση της ίδιας του της διστακτικότητας και αμφιθυμίας. Μην εμπιστεύεσαι στη μνήμη σου απολύ­ τως, δηλώνει, σε ένα είδος ανατροπής των προσωπι­ κών του βεβαιοτήτων και αισθητικών αρχών. Με τον Καβάφη, επομένως, η αβεβαιότητα του νου και τω ν λειτουργιών του να διαρθρώσουν μιαν οριστική και πε­ ριεκτική απάντηση στο παλίμψηστο των ανθρώπινων ε­ μπειριών λαμβάνει την πιο διαυγή, την πλέον εμπειρική της μαρτυρία. Κανένας κώδικας νοήματος, του μύθου, της ιστορίας ή της φαντασίας δεν επαρκεί για να εξηγή­ σει και να τοποθετήσει το ανθρώπινο αίνιγμα στην κα­ τά λληλη θέση του· για τον Καβάφη, η σωματική πα­ ρουσία, το αισθητικό και αισθανόμενο υποκείμενο, απο­ τε λ ε ί το τελικό κριτήριο νοηματοδοσίας για την πραγ­ ματικότητα. Έτσι, κάθε εμπειρία μετατρέπεται σε μια «δυσανάγνω­ στη» χρονολογία (σ. 249) σε αντιμετατιθέμενους αριθ­ μούς που δηλώνουν και δεν δηλώνουν, αφήνοντας το πεδίο του ποιήματος στην κυριαρχία της απροσδιορι­ στίας και της ρευστότητας, στο χώρο δηλαδή της δημι­ ουργικής αναχυτεύσεως των συνιστωσών του από τον

------- ---------------------------------------ΏϋΟ

αναγνώστη. Ανάλογη ρευστότητα και απροσδιοριστία απούσιαζε ως τ ό τε ολοκληρωτικά από τη ν ελληνική ποίηση που ακολουθούσε ένα δρόμο καταφατικής δηλώσεως για την σύμπηξη νοηματικών πυρήνων, γύρω από τους οποίους η γλώσσα μπορούσε να ερμηνεύσει την πραγματικότητα και να τοποθετήσει την εποπτεύουσα συνείδηση στο κέντρο της δυναμικής της μεταλ­ λαγής. Από αυτή την άποψη,, μάλιστα, μόνο ο Γιάννης Ρίτσος, μετά τον Καβάφη, θα συνθέσει στα ωραιότερα ποιήματά του,, μιαν ανάλογη ποιητική της απροσδιοριστίας, ι­ κανή να διερμηνεύσει την αισθητή πραγματικότητα μέ­ σα από τις αποσιωπήσεις και τις συνεκδοχές που συστοιχούν στις δυσανάγνωστες σημειώσεις της γραφής. Με τον Καβάφη η νέα διάσταση του διαλόγου που εισέρχεται στη γραφή ενεργοποιεί όλες τις συμβάσεις της για να αποδώσει το πιο δυναμικό, α­ όριστο και φαντασιακό στοιχείο των ανθρωπίνων σχέσεων και επαφών· τον επιτονισμό της φωνής, την ακα­ θόριστη και πολλές φορές ασύνειδη φωνητική ποικίλωση, που υποδηλώ­ νει με τη σειρά της το σκοτεινό και αδιαπέραστο πεδίο των ανθρώπινων κινήτρων. Μια γραφή που μιμείται τη γλώσσα τω ν σωματικών κινήσεων αυτό υπήρξε το ζητούμενο της κα­ βαφικής ποιητικής και αποτελεί μέχρι σήμερα το πιο δυναμικό και ρηξικέλευθο σημείο της γλώσσας του. Ακολουθώντας τον φωνητικό επιτονισμό, ο Καβάφης πραγματοποιεί στη γραφή του μια μετάβαση προς αυτό που ο Jacques Derrida αποκάλεσε φωνοκεντρικότητα, αναδιαρθρώνοντας τον τόπο της σημασιογονίας από το τυπωμένο κείμενο στην προφορική του εκφώνηση και αναπαραστατική δυνατότητα. Το ποίημα «0 επίσκοπος Πηγάσιος» είναι αποκαλυπτικό ως προς εκείνο που εν­ νοείται για τα συμβαίνοντα μετά και πριν το κείμενο: αυτό που επρόκειτο να πράξει ο Ιουλιανός και το χώρο απ' όπου προερχόταν ο Πηγάσιος. Το παιγνίδισμα της φωνής εδώ, που αποσκοπεί στην ανασύνθεση μιας ε ­ ρωτικής συνομιλίας μετατοπισμένης στη θέα τω ν α­ γαλμάτων, αποτυπώνεται με τα σχήματα του ασύνδε­ του και της επαναφοράς, με σκοπό να αναπαρασταθεί μιμητικά η εναγώνια αδημονία και ο φόβος, που υποκρύπτονται πίσω από την αποφυγή της άμεσης συναντήσεως τω ν βλεμμάτων. Το ποίημα δηλώνει άμεσα και έμμεσα ότι οι φράσεις του αναφέρονται σε κάτι που αποσιωπόται και μετατίθεται. 0 αναγνώστης καλείται

να συνεργήσει με τη φαντασία ή την προσωπική του στάση, για να αναδυθεί το λανθάνον νόημα, δηλαδή αυτό που τελικώς λέγεται μέσα στο κείμενο. Όπως κατά τη ροή μιας προφορικής συνομιλίας η γλώσσα ακολουθεί τον λόγο της απρόβλεπτης δυ­ ναμικής τω ν επιθυμιών και τω ν αρνήσεων που ανα­ πτύσσονται κατά τη σημαίνουσα στιγμή μιας ανθρώ­ πινης επαφής, έτσι και η γλώσσα της καβαφικής ποί­ ησης: αναπαριστά συνειδητά τη ν εναλλαγή και τη μ ετα λλα γή τω ν προθέσεω ν, κινήτρω ν και ορμώ ν που εμφανίζονται και εξαφανίζονται κατά τη δυναμι­ κή αλληλεπίδραση ψυχισμών και νοοτροπιών. Η φω ­ νοκεντρικότητα του Καβάφη καθιστά το γραπτό κεί­ μενο χώρο πολλαπλών και πολλαπλασιαζόμενων συγκινησιακών συμπαραδηλώσεων, που αναδύονται μέσα από τα α λλ επ ά λ λ η λ α κινήματα τω ν ση­ μειακώ ν το υ συσ τημά τω ν. Αν ο χώρος αυτός είναι πεπερασμένος ή άπειρος, αν διαμορφώνεται μ έ­ σω του ορίζοντα προσδοκίας ή κα­ θίσταται απρόβλεπτος λόγω της δημιουργικής εξα τομίκευσης που πραγματοποιείται κατά τη στιγμή τη ς αναγνωστικής συνέργειας, θα ήταν εξόχως αντικαβαφικό να ε ξ ε ­ τά ζα με, ή ακόμα και να α π οτολ­ μούσαμε, να απαντήσουμε εδώ . Καμιά απ άντησ η ά λ λ ω σ τε δ εν διαρκεί για πάντα- μάλιστα «λίαν συχνά λιγότερο διαρκεί», όπως δήλω νε ο ίδιος. Μοναδική μέριμνα της καβαφικής ποιητικής υπήρξε η ε­ ξερεύνηση των τρόπων διοχετεύσεως στη στατικότητα του γραπτού λόγου, της δυναμικής αναδιευθετήσεως των σημασιακών κέντρων της γλώσσας, με αφετηρία την προφορική συνομιλία. Πολλά σημεία είναι αναμφί­ βολα δυσανάγνωστα, άλλα αυτονόητα και αυτοεξηγούμενα και άλλα, τέλος, σαφή και αδιαφανή. Η δύνα­ μη της καβαφικής ποιητικής βρίσκεται στην εναλλαγή όλων αυτών τω ν παραγόντων, μέσα στο ίδιο ποίημα· εδώ άλλωστε βρίσκεται και το κλειδί προς την πολυερμηνευτική διαστρωμάτωση του καβαφικού έργου. Στο ί­ διο σημείο, τέλος, βρίσκεται και κάτι σημαντικότερο: η καβαφική κατανόηση του ακατανόητου της ανθρώπινης ψυχής, της ιστορίας και του έρωτα, πράγμα που θα μας παρακινεί να επιστρέφουμε στο έργο του για να συνει­ δητοποιήσουμε το μέγεθος των δικών μας παρανοήσε­ ων, σχετικά με αυτές τις θεμελιώδεις διαστάσεις της α­ τομικής συνείδησης και το αίνιγμα της προσωπικής ενθαδικότητας. □

Μ ί ϋ , Β Μ ϋ ϋ ΙΜΕΡ

ΚαΡάφπΐ και Περσία Πρόταση για αναδίφηση περσικών πηγών στον Καβάφη ωη πρόσωπα

Εδοξάτην μοι δύο γυναίκ’ ευείμονε, η μεν πέπλοιαι περσικοίς ησκημένη, η δ’ ούτε Δωρικοίσιν, εις όψιν μολείν...

Αισχύλου Πέρσαι 181-183 Ατοσσα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τα πάντα τα συνδυάζω με την πατρίδα μου Περοία. Κάθομαι εδώ και η Αίγυπτος ενθουσιώδης ταξιδεύει μέοα μου. Εγώ που τώρα είμαι κάτοικος του μαρμάρινου πλανήτη της Ελλάδας και η Περοία είναι σιωπηλός γρανιτένιος ναός, χτιομένος μέοα μου και η Αίγυπτος συνεχώς ασταμάτητα ταξιδεύει μέοα μου, με τους ναούς, τις πυραμίδες, τις σφίγγες της, με τους φιλόδοξους και ονειροπόλους φαραώνες της, με τονΝαγκίμπΜαχφούζκαι την αγνή ΟυμΚαλθούμ, με τον μεγάλο τηςποιητή ΣαλάχΑμπντούλ Σαμπούρ και με παζάρια γεμάτα από τα ανατολίτικα αγαθά των πόλεών της. Με το Κάιρο και την Αλεξάνδρεια, με τονΣτρατή Τσίρκα και με Εκείνον, τον σοφό, σιωπηλό και οικονομικό ποιητή της, τον Καβάφη, ο οποίος έκανε κατοικία του αυτή τη γωνία του κόσμου- ο οποίος επίσης με την αμερόληπτη και ουγχωρητική σιωπή του συνδέει εμένανε με ολόκληρο τον κόσμο-και εγώ συνδέω εκείνον και όλους και τα πάντα με την Περσία μου. μήνα

-OB®

ερίπου πριν από 30 χρόνια, για πρώτη φορά, γνώρισα ίο όνομα Καβάφης. Τότε ήμουν ένας φοιτητής και νέος ποιητής, ο οποίος με τρέλα και λαχτάρα αναζητούσα ό,τι καινούριο στον κόσμο και το καταβρόχθιζα. Ένας διάσημος κριτικός της λογοτεχνίας στην Τεχεράνη ανέφερε πάντα τον Καβάφη ως τον μεγαλύ­ τερο ποιητή του κόσμου. Μέχρι τό τε δεν είχα διαβάσει κανένα ποίημα αυτού του αγνώστου ποιητή, του οποί­ ου το όνομα και το μεγαλείο μού δημιουργούσε ένα συναίσθημα πείσματος και αντιστάσεως ως προς την α­ ποδοχή του από εμένα. Και τούτο επειδή είχα ως ποιη­ τικά μου πρότυπα άλλους ποιητές τόσο από τη δική μου χώρα, όσο και από άλλες χώρες. Μ' αυτή μου τη στάση προς τον Καβάφη ίσως περνού­ σαν πολλά χρόνια χωρίς να τον διαβάσω καθόλου. Μερικά χρόνια μετά, κυκλοφόρησε ένα βιβλιαράκι με τον τίτλο «Περιμένοντας τους βαρβάρους», το οποίο περιείχε περίπου δώδεκα ποιήματα του ποιητή, τη με­

m

τάφραση των οποίων εξεπόνησε, από τα αγγλι­ κά δυστυχώς, κάποιος Πέρσης ποιητής. Αλλά, για να μιλήσω ειλικρινά, η ανάγνωσή τους δεν μου προξένησε την αναμενόμενη συγκίνηση, το ανάλογο ενδιαφέρον. Ίσως αυτό να οφειλόταν στο γεγονός ότι το ιστορικό υπόβαθρο των ποιη­ μάτων του μου ήταν τελείως άγνωστο. Ίσως ε ­ ξάλλου η μετάφραση να ήταν ανεπαρκής. Ίσως επίσης η ποίησή του να μην εναρμονιζόταν με τα τοτινά δικά μου ποιητικά κριτήρια. Και ίσως ε ­ πειδή γενικά δεν είχα κατανοήσει καθόλου αυτά τα ποιήματα. Και όμως κράτηοα αυτό το βιβλια­ ράκι μαζί με άλλες συλλογές Ελλήνων ποιητών, όπως λ.χ. τα ποιήματα του Ρίτσου, τα οποία από τότε μου άρεσαν πάρα πολύ, με την ελπίδα ότι κάποια μέρα όταν θα τα ξαναδιάβαζα, θα τα κα­ τανοούσα. Με την πάροδο του χρόνου όμως το βιβλιαράκι αυτό έμεινε αποξεχασμένο στη βι­ βλιοθήκη μου. Η στάση μου αυτή άλλαξε. Όταν ήρθα για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1980, ο­ πότε γνωρίστηκα με τον Ρίτσο, και τη δεύτερη φορά το 1985, οπότε με εγοήτευσε η Ελλάδα και έγινα μόνιμος κάτοικός της. Από το 1985 μέχρι το 1990, οπότε είχα μια προ­ σωπική επαφή και συνεργασία με τον Ρίτσο, κυ­ ριαρχήθηκα τόσο πολύ από την ποίησή του ώ­ στε απέφυγα την ανάγνωση άλλω ν Ελλήνων ποιητών συμπεριλαμβανομένου και του Καβά­ φη. Αλλά με τον Ρίτσο συχνά μιλούσαμε για τους άλλους ποιητές κι εγώ συχνότερα ζητούσα τη γνώμη του για τον καθένα, καθώς και για τον Καβάφη, για τον οποίο ο Ρίτσος μιλούσε πάντοτε με θαυμασμό. Εκτός αυτού, είχα ήδη διαβάσει τα «Δώδεκα ποιήματα για τον Καβάφη» του Ρίτσου: «Πανούργος, αδηφάγος σαρκικός, ο ρίγας αναμάρτητος ανάμεσα στο ναι και στο όχι, στην επιθυμία και τη μετάνοια, σαν ζυγαριά στο χέρι του Θεού ταλαντεύεται ολόκληρος... Αν άφεση δεν είναι η ποίηση - ψιθύρισε μόνος το υ τότε, από πουθενά μην περιμένουμε έλεος» Και πάλι ο Ρίτσος ο οποίος επίσης σαν εμένα τον ανα­ κάλυψε με δυσκολία: «(...) κατά κάποιο τρόπο, θα παραπλανούσε την υποψία μας, την εχθρότητά μας ή την λύπη μας ή πως μας χορηγούσε κάποιο πρόσχημα για τον μελλοντικό (πούχε μαντέψει) θαυμασμό μας». Μια μέρα, πηγαίνοντας στον Ρίτσο, πήρα μαζί μου τον θέμα του μήνα

εγκαταλειμμένο περσικό Καβάφη μου, στην πολύ ω­ ραία όντως έκδοση με το σκίτσο του ποιητή και το δίνω του Ρίτσου σαν δώρο, ενώ εκείνος το δέχεται ενθου­ σιασμένος, σαν το πιο πολύτιμο δώρο που του έκανα, και το τοποθετεί ανάμεσα στα πιο αγαπημένα του βι­ βλία. Την ίδια ημέρα ζητάω από τον Ρίτσο να μου δια­ βάσει ένα ποίημα του Καβάφη με τον σκοπό να μάθω ε ­ πιτέλους τι είναι Καβάφης. Και διερωτόμουν άραγε έ ­ νας ποιητής σαν τον Ρίτσο ποιο ποίημα του Καβάφη θα επιλέξει ως αντιπροσωπευτικότερο για έναν αμύητο. Και ο Ρίτσος απαγγέλλει από μνήμης με τη βαθιά, ω­ ραία και απλή φωνή του ένα ποίημα του ποιητή και έ ­ μεινα άναυδος και καταβεβλημένος. Το ποίημα αυΐτό μου φάνηκε παράξενο, μεγαλοφυές και τολμηρό. Ήταν Τα κεριά. Από τό τε και ύστερα η ποίηση του Καβάφη με κυρίευσε και έψαχνα παντού για τα έργα του και πολύ σύντομα αξιώθηκα να διαβάσω σε πολλαπλές αναγνώ­ σεις στο πρωτότυπο τα Άπαντά του. Και αμέσως αρχίζω να μεταφράζω, από το πρωτότυπο στα περσικά, είκοσι ποιήματά του και σχεδόν όλα τα ποιήματα τα αναφερόμενα στην πατρίδα μου Περσία. Με τη μεταφραστική μου αυτή προσπάθεια καθιστώ τον Καβάφη δικό μου και τον κάνω να μιλήσει επ ιτέ­ λους περσικά - ένας περσικός Καβάφης. Έξαφνα ανα­ καλύπτω ένα ποιητή με μια ποιητική γλώσσα απλή, βα­ θιά, οικουμενική, αόρατη, αμερόληπτη, άκρως μοντέρ­ να και σύγχρονη και απέραντα ελεύθερη και ειλικρινή στο να εκφράσει το αμέτοχο ιστορικό συναίσθημά του και παράλληλα να εκφράοει μια σεμνή σαρκική αίσθη­ ση. Επίσης με το να εντρυφήσω και να υπεισέλθω βαθύτε­ ρα στον διανοητικό και λυρικό του κόσμο, ανακάλυψα ότι ο Καβάφης υπήρξε το αναγκαίο υπόβαθρο της ποιήσεως του Ρίτσου, τον οποίο μέχρι τό τε θεωρούσα ως τον ιδανικότερο ποιητή μου. Επιπλέον διαισθάνθηκα ό­ τι ο Καβάφης λειτούργησε ως αφετηρία και βάση σχε­ δόν όλων των μεταγενεστέρων Ελλήνων ποιητών και ί­ σως να άσκησε επίδραση και πέρα από την Ευρώπη.

0 Καβάφης ανήκει σ' αυτήν την πρωτογενή χορεία των ποιητών του κόσμου, οι οποίοι εκφράζουν την ανελέη­ τη Αλήθεια της ποίησης. Γαλουχημένος με τους δικούς μου Πέρσες κλασικούς όπως ο Χαφέζ, ο Ρουμή, ο Αττάρ, ο Σααδή, ο Νεζαμή, ο Φερδοσή, ο Χαγιάμ, αναλογίστηκα τους αντίστοιχους Έλληνες κλασικούς, οι ο ­ ποίοι φανέρωσαν αυτή τη θεμελιώδη αλήθεια στην ο ­ ποία ο Καβάφης κατέχει ένα μεγάλο μερίδιο. Το οδοι­ πορικό προς κατάχτηση αυτής της ποιητικής Αλήθειας, μαζί με τους προαναφερθέντες Πέρσες ποιητές, ακο­ λούθησε ο Καβάφης με τους προγόνους του κλασι­ κούς, όπως τον θέογνι, τον Ησίοδο, τον Όμηρο, τον

Αρχίλοχο, τον Αλκαίο, τη Σαπφώ και βεβαίως τους τρα­ γικούς. Δεν θα παραλείψω να αναφέρω και τους επι­ γραμματοποιούς της Ελληνιστικής εποχής, την οποία τόσο αγάπησε ο Καβάφης. Β Όμως ένα άλλο γεγονός για τον Καβάφη με ενθουσία­ σε. Συχνά στις τυχαίες συναντήσεις μου με τους Έλληνες καθώς εκείνοι μ' έβλεπαν, μου έλεγαν αυθόρμητα το ε­ ξής: «Ω! Πόσο εσείς μοιάζετε με τον Καβάφη!» και αμέ­ σως πρόσθετον: «Ξέρετε ότι η καταγωγή του Καβάφη είναι περσική; και οι ρίζες του φτάνουν ώς τα βάθη της Περσίας;». Εγώ, ενώ αρχικά ξαφνιαζόμουν, κατόπιν με κατελάμβανε ένας ενθουσιασμός. Και αναλογιζόμενος απαντούσα προς εκείνους που μου το έλεγαν ότι κάτι τέτοιο δεν είναι παράξενο. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το ότι ένας τέτοιος ποιητής, ο οποίος κατείχε πλήρως τις αρετές της λιτότητας, της αυτάρκειας, της δωρικότητας, της αυτοσυγκράτησης και βεβαίως της υψιπέτειας, τόοο στη ζωή του όσο και στο έργο του, να έχει ακρι­ βώς τις αρετές εκείνες οι οποίες προσιδιάζουν στους ποιητές της κλασικής περσικής ποίησης. Είναι σαν να τις είχε κληρονομήσει από αυτούς τους προγόνους και να ήταν ο ίδιος, όπως λέει η σωζόμενη επιγραφή του Αντιόχου της νεομαγηνής, «Περσών και Εήήήνων εύγενεστάτη ρίζα». Κοιτάζοντας τις φωτογραφίες του, διεπίστωνα στη φυσιογνωμία του χαρακτηριστικά περισσό­ τερο περσικά παρά ελληνικά ή λόγου χάριν βαλκανικά ή έστω αραβικά λόγω της γενέτειρας Αλεξάνδρειας. Περισσότερο τον παρομοίαζα με τον σύγχρονό του Πέρση πεζογράφο Σαντέκ Χενταγιάτ, τον θεμελιωτή της περσικής νεοτερικής πεζογραφίας και συγγραφέα της περίφημης νουβέλας «Ο τυφήός μπούφος». Η ομοι­ ότητά του με τον Χενταγιάτ (ο οποίος αυτοκχόνησε στο Παρίσι το 1951) έγκειται στο γεγονός ότι, τόσο ο ένας όσο και ο άλλος, ήσαν άνθρωποι μοναχικοί, φιλομαθείς και πολυΤστορες· κυρίως εποπτεύουν με ακρίβεια, αυ­ τοσαρκασμό και πικρή ειρωνεία τα γεγονότα, ιστορικά και υπαρξιακά. Άλλωστε, πάντα έλεγα και πάντα λέω ότι μέσα σε κάθε Πέρση ζει ένας Έλληνας και μέσα σε κάθε Έλληνα ζει ένας Πέρσης. Έπειτα στρεφόμουνα προς την ελληνική μυθολογία στην οποία Έλληνες και Πέρσες προέρχο­ νται από μια κοινή ρίζα (και γλώσσα). 0 Περσεύς, ο γιος το υ Διός και τη ς Δανάης, από το γάμο το υ με την Ανδρομέδα αποκτά ένα γιο με το όνομα Πέρσης. Αυτός ο νεανίας πηγαίνει στην Περσία και ιδρύει την περσική εθνότητα (δηλαδή την περσική φυλή τω ν Παρσιάν). Σύμφωνα πάλι με την ελληνική μυθολογία, η Μήδεια α­ πό το δεύτερό της γάμο με τον Αιγέα γεννάει έναν υιό

με το όνομα Μήδος ο οποίος θα γίνει ο πρόγονος των Μήδων, η δ εύτερη μεγάλη φυλή τω ν Ιρανών ή τω ν Αριών (επίσης ας μην ξεχνάμε ότι οι λέξεις Ασία και Περσία είναι ελληνικές). Είναι αξιοσημείωτο ότι στην Ελλάδα κάτοικοι ενός χωριού της Εύβοιας με το όνομα Ανθία, θεω ρούν το υ ς εα υτούς τω ν απογόνους τω ν Περσών και γνωρίζουν μερικές περσικές λέξεις. Στην Ανατολή εξάλλου, από την Βακχρία μέχρι και τον Ινδό (περιοχές της μειζονος Περσίας), μερικές φ υλές θεω­ ρούν τους εαυτούς των Έλληνες απογόνους των Μακεδόνων. Άλλωστε οι δύο γλώσσες, περσική και ελλη ­ νική, βρίθουν από λέξεις κοινής καταγωγής της οποίας η ρίζα φθάνει ώς τα βάθη των χιλιετηρίδων. Ακόμη και σήμερα πολλοί Πέρσες ονομάζουν τα παιδιά το υ ς Εσκαντάρ (Αλέξανδρος) και Φιλίπ (Φίλιππος). Μου έκανε μεγάλην εντύπωση το γεγονός ότι ένας α­ πλός μπακάλης τη ς γειτονιάς μου, ο κυρ-Αργύρης, γνωρίζει την Αρχαία Περσία και μάλιστα μου απαγγέλ­ λει το προοίμιο της Αναβάσεως του Ξενοφώντος «Δαρείου και Παρισάτιδος γίγνονται ηαίδες δύο» κ.λη. Επίσης δεν είναι τυχαίο το ότι όταν οι Έλληνες θέλουν να επαινέσουν τη δεξιοτεχνία κάποιου, λένε ότι «εκεί­ νος τα ξέρει φαρσί» ή «του τα είπε φαρσί» («φαρσί» ση­ μαίνει την περσική γλώσσα).

0 Καβάφης στα πολλά σχεδιάσματα της ημιτελούς γε­ νεαλογίας του (δεν πρόλαβε να την τελειώσει), παρότι δεν κάνει καμία σαφή νύξη για την περσική καταγωγή του, για τη λέξη «Καβάφης» γράφει: «Είναι όνομα σπα­ νιότατο, μονάχα το δικό μας γένος το έχει θαρρώ- γιατί μια άλλη, ολιγάριθμη οικογένεια Καβάφη, που βρίσκεται στην Ανατολή, δεν ηξεύρω αν δεν είναι συγγενική μας. Αυτή τουλάχιστον τούτο διατείνεται- αλλά πόθεν πηγά­ ζει η συγγένεια αγνοώ». Όμως δύο ανιψιές του Καβάφη, πρώτον η Χαρίκλεια Καβάφη-Βαλιέρη (κόρη του Αριστείδη Π. Καβάφη, μεγαλύ­ τερου αδελφού του ποιητή κατά δέκα έτη) και δεύ τε­ ρον η Ελένη Καβάφη, μιλούν και οι δύο ανοιχτά για την περσική καταγωγή των Καβάφηδων. Η Χαρίκλεια Καβά­ φη σε ερώτηση του κ. Ι.Μ. Χατζηφώτη την οποία διατυ­ πώνει ως εξής: «Έχετε ασφαλώς ακούσει τα περί Αρμενοπερσικής κα­ ταγωγής του ποιητή. Γνωρίζετε τίποτε σχετικό;». Εκείνη απαντά: «Πιθανώς η οικογένεια μας να κατάγεται από τα σύνορα της Περσίας». Ο Ι.Μ. Χατζηφώτης στο έργο του «Καβαφικά» 152-531 κεφ. 3 « Ενδιάμεσο Φ και καταγωγή», αναφερόμενος στην αρμενοϊρανική καταγωγή του ποιητή, παραπέμπει στον Μαλάνο: 0 Τίμος Μαλάνος συνδέει το ενδιάμεσο Φ με τη δήθεν «αρμενοϊρανική» καταγωγή του ποιητή! Ήδη το 1957

στην «οριστική» έκδοση του «Κ.Π. Καβάφη» του ο Αλε­ ξανδρινός κριτικός έγραφε: «Η αλήθεια είναι πως η καταγωγή των Καβάφηδων δεν είναι ελληνική, αλλά αρμενοϊρανική. Με τη μόνη διαφο­ ρά ότι, ενώ ένας κλάδος θα μείνει εκείνο που ήταν, ο πατρικός κλάδος του ποιητή εντέλει εξελληνίζεται. Οι νεώ τερες α υτές πληροφορίες μου για την καταγωγή της οικογένειας του, διαπιστώνονται κι απ' το επόμενο, περίεργο κάπως στην αοριστολογία του, απόσπασμα τ η ς «Γενεαλογίας» του... ΙΤα λόγια του Καβάφη για την ανατολίτικη ρίζα του, που λίγο παραπάνω αναφέραμε]. Στον «Καβάφη 2» ο Μαλάνος αποκαλύπτει την πηγή του. Είναι η άλλη ανηφιά του ποιητή Ελένη Coleffl, που ζούσε τότε και είχε συναντηθεί στις 22 Ιουνίου 1955 με τον Μαλάνο. Ιδού η σχετική συζήτηση, όπως την παρα­ θέτει: «- Μου είπατε, πως η καταγωγή της οικογένειας Καβά­ φη είναι περσική.

- Ειδικώτερα οι Καβάφαι κατάγονται από τα αρμενοπερσικά σύνορα, α λλ' αυτό αποφεύγομε να το λέμε.

- Με άλλα λόγια, ο ποιητής Φερνάζης του ποιήματος «Ο Δαρείος», είναι μια αυτομετατόπιση του ποιητή Κα­ βάφη μέσα στην Ιστορία; -Όποιος βλέπει τον γιο μου στην Ιταλία λέγει, ότι δεν είναι Ιταλός,, αλλά Έλλην. Και όμως, εγώ βρίσκω, ότι έχει μάλλον τα χαρακτηριστικά ενός λεπτού Πέρση». Από το άλλο μέρος ο Βαγγέλης Καραγιάννης στο έργο του «Σημειώσεις από την γενεαλογία του Καβάφη» παρετυμολογεί (109-110) εσφαλμένα το όνομα του Κα­ βάφη από την τουρκική λέξη «Παπουτσής», πράγμα α­ δύνατο. Και αν ακόμη το όνομα του γένους του παραγόταν από την υποδηματοποιητική ενασχόληση των προγόνων του ποιητή, τότε θα έπρεπε να προερχόταν από την περσική λέξη για υποδηματοποιό «Kafash». Απ' αυτή τη λέξη είναι δυνατόν σύμφωνα με τη φωνολογία να παραχθεί το «Καβάφης» ως εκτουρκισμένη παραφο­ ρά της «Kafash». Στην περίπτωση αυτή πιθανόν μακρινοί πρόγονοι της οικογένειας του ποιητή ήσαν υποδηματο­ ποιοί, οι οποίοι κατοικούσαν αιώνες πριν στα αρμενοϊρανικά σύνορα, αλλά για αναζήτηση καλυτέρων όρων ζωή ή καταδιωγμένοι γύρω στο 1.500, λόγω των ταρα­ χών τη ς διαμάχης μετα ξύ του Σάχη Ισμαήλ και τον Οθωμανών, κατέφυγαν στην Κωνσταντινούπολη. Και ε­ κεί πιθανόν επειδή ανήκαν στη συντεχνία τω ν υποδη­ ματοποιών, τους έδωσαν αυτό το όνομα. Προς αποκλεισμό της παραπάνω παρετυμολογίας αρ­ κεί να αναφέρω ότι η τουρκική λέξη για υποδηματο­ ποιό, η οποία είναι περσικό δάνειο, είναι Kondaredzi ή paputshi. Άλλες γενιές αυτής της οικογένειας μετανάστευσαν θέμα του μήνα

στην Αλεξάνδρεια όπου ασχολήθηκαν με το εμπόριο. Άλλωστε ο πατέρας του Καβάφη ήταν βαμβακέμπορος. Γιατί όμως ένας ποιητής σαν τον Καβάφη, ο οποίος ή ­ ταν πολυμαθής και φιλομαθής, δεν αναφέρει το επάγ­ γελμα των προγόνων τού το οποίο πιθανόν το γνώριζε; Την απάντηση τη δίνει η Χαρίκλεια Βαλιέρη αναφερόμενη στην ψυχοσύνθεση του ποιη­ τή, η οποία ήταν περισσότερο αριστοκρατική παρά δημοκρα­ lA ji j> jUsuit τική.1 Έπειτα όμως από εμπεριστα­ τω μένη έρευνά μου απορρί­ πτεται η ετυμολογία του ονό­ ματος του ποιητή από την υποδηματοποιητική ενασχόλη­ ση των προγόνων του. Το όνομα Καβάφης προέρχε­ ται αρχικώς από τη λέξη Qafie, η οποία σημαίνει ομοιοκατα­ ληξία.

0 π ληθυντικός τη ς λ έ ξε ω ς αυτής είναι: Qawafi. Εν τω με­ ταξύ, άλλο παράγωγο από τη ρίζα αυτή είναι το ουσιαστικό όνομα Qawaf, το οποίο σημαί­ νει «ποιητάρης». Συνεπώς, κάποιος ή κάποιοι α­ πό τους προγόνους του ποιη­ τή ήσαν ποιητές και πιθανόν να ανήκαν στη συντεχνία των «ποιητάρηδων» της Περσίας. Τονίζω τη λέξη «ποιητάρης» επειδή στα Κυπριακό ση­ μαίνει πλανόδιος ραψωδός. Η περσική λέξη Qawaf έχει και άλλα συνώνυμα, τα οποία στα περσικά σημαίνουν επίσης πλανόδιος ραψωδός. Οι λέξεις αυτές είναι οι ε­ ξής: Qawal σημαίνει πλανόδιος, ποιητής τω ν «Παρσίδων» οι οποίοι τώρα κατοικούν στην περιοχή της Βομ­ βάης· και: Naggal είναι οι ραψωδοί, οι οποίοι ακόμη και σήμερα απαγγέλλουν τα έπη του Φερδοσή στα καφε­ νεία. Για να κάνω παραστατικότερη την περιπέτεια της λέξης Qafie θα αναφέρω ένα στίχο του Ρουμή: qafie pardazam ο Deldar eman gouiad am ma andishjoz didar eman Είμαι ποιητάρης ασχολούμενος με ομοιοκαταληξίες και ο αγαπημένος μου μου λέει, Μη σκέφτεσαι τίποτα εκτός από τον είδωμό μου. Οποιαδήποτε όμως κι αν ήταν η καταγωγή του Καβάφη, θέμα του μήνα

αυτή καθεαυτή δεν μειώνει ούτε προσθέτει τίποτα στο ποιητικό του μέγεθος και αλήθεια, η οποία είναι οικου­ μενική και πανανθρώπινη.

0 Καβάφης καθώς και άλλοι ποιητές, όπως ο Όμηρος, ο Ρουμή και ο Χαγιάμ ανήκουν σε όλη την ανθρωπότητα και με τον Φάρο της ποιήσεώς τους και της σκέψης τους φω­ τίζουν τις ψυχές τω ν ανθρώ­ πων οδηγώντας τους στο λι­ μάνι της σωτηρίας και αναστάσεως. Γ 0 Καβάφης, όπω ς ίσως και πολλοί Έ λληνες, αγαπούσε την Περσία και τον πολιτισμό της και συνεπώς κατά μία με­ γάλη πιθανότητα έπρεπε να είχε εκμάθει, αν όχι τέλ εια , το υ λά χισ τον επαρκώ ς, τη ν περσική γλώσσα για να διαβά­ σει τους Πέρσες ποιητές στο πρωτότυπο. Διότι ένας σοφός ποιητής και πολύγλωσσος εί­ ναι αδύνατον, έχοντας ανδρωθεί και ζώντας μέσα σε ένα ισλαμικό περίγυρο, να μην έχει διαβάσει περσική ποίηση και εννοώ τους Πέρσες ποιητές Ρουμή, Αττάρ και Χαγιάμ, έστω και μεταφρασμένους στα αρα­ βικά, γαλλικά και γερμανικά. Και βεβαίως, με τις περσικές του αναγνώσεις δεν μπορεί να μην έχει δεχθεί την επί­ δραση της μεγάλης περσικής ποιήσεώς. Κατά τη γνώμη μου η γνώση του της περσικής ποιήσεώς ήταν πολύ ευρύτερη από ό,τι μπορούμε με τις λίγες μέχρι τώρα μαρτυρίες μας να υποθέσουμε. Για τους ερευνητές του Καβάφη όμως το ενδιαφέρον στοιχείο, και επίσης αινιγ­ ματικό, είναι ότι ο ίδιος αποφεύγει να αναφέρει όχι μό­ νον τις πηγές της εμπνεύσεώς του αλλά και τα αναγνώσματά του. Όμως, όπως διαφαίνεται από τα ποιήματά του, εμείς αντιλαμβανόμαστε ότι γνώριζε τις λο­ γοτεχνίες πολλών χωρών. Ίσως μια επισταμένη έρευ­ να στην προσωπική βιβλιοθήκη του και το αρχείο του θα μας λύσει αυτό το αίνιγμα. Είναι πέραν πόσης αμφιβολίας ότι γνώριζε και είχε δια­ βάσει σε μια ευρωπαϊκή μετάφραση τις υπέροχες Γκάθες (ύμνους) του αρχαίου προφήτη της Περσίας, του φωτός, και πρώτου μονοθεϊστή στην ιστορία της αν­ θρωπότητας, του Ζωροάστρη, του πρώτου επίσης ηρο-

w

σωπικού ποιητή οε ινδοευρωπαϊκή γλώσσα πριν από τον Όμηρο. Αξίζει να αναφέρουμε τις τρεις εντολές του, οι οποίες με τη φλόγα τους καταυγάζουν τον κόομο με το Φως της Γνώσεως και της Αλήθειας. Είναι οι εξής στα Περσικά: Πεντόρε νικ, Γκοφτάρε νικΚερντάρε νικτο οποίον σημαίνει: Σκέφου καλό, μίλα καλό και πράξε καλό. Δεν πρέπει να παραλείψουμε τους μάγους (αστρο­ νόμους) με τα τρία συμβολικά δώρα, οι οποίοι ως απόστολοι του Ζαρατούστρα έρχονται να αναγγεί­ λουν τον ερχομό του νέου θεού. Το τριαδικό σχή­ μα του Ζωροαστρισμού έχει ως κορυφή του το υ­ περπέραν, τον Ένα Ωρομάσδη (Αχουραμάσδα), ως δεύτερη όμως υπόσταση έχει την ψυχή και ως τρί­ τη το Σώμα, δηλαδή την εγκοσμιότητα.

0 Καβάφης επίσης βλέπει ως «ιστορικός» την κοινή μοίρα τω ν δύο πολιτισμών, του περσικού και του ελληνικού, τόσο στις πολεμικές τους αντιπαραθέ­ σεις, όσο και στην ειρηνική συμβίωση, περιγράφει αυτή την κοινή μοίρα αμερόληπτα, ψυχρά και με ήσσονες τόνους και φαίνεται ότι λυπάται για τη σημερινή τους αρνητική κατάσταση. Το ποίημά του «0 Δαρείος», στο οποίο ο ίδιος ο Καβά­ φης υποδύεται τον Φερνάζη, ένα φανταστικό Πέροη ποιητή, ανάμεσα σε όλα τα ποιήματα, τω ν οποίων το κύριο ή δευτερεύον θέμα τους είναι η Περσία, έχει ιδι­ αίτερη σημασία. Και τούτο διότι ο Καβάφης συνειδητά ή ασυνείδητα (με τη μάσκα της ποίησης) κρυμμένος πίσω από πρόσωπο άλλου ποιητή επιστρέφει στην περσική του καταγωγή και τρόπον τινό ανακοινώνει ότι είναι έ ­ νας γνήσιος Πέρσης ποιητής.

0 Καβάφης, σ' αυτό του το ποίημα, κρίνει και κατακρίνει την «υπεροψία και την μέθην» κάθε ηγεμόνα, είτε είναι ο Πέρσης Δαρείος ο Μέγας είτε ο εξελληνισμένος Μιθριδάτης, με τρόπο πολύ κομψό, ειρωνικό, με μια θαυ­ μάσια λιτότητα και χωρίς πομπώδη φρασεολογία. Έτσι σ' αυτό το ποίημα υπαινίσσεται τις εποχές δόξας και παρακμής των δύο αυτών χωρών πολύ αμερόληπτα. Σ' αυτή την ποιητική μεταμφίεση αυτοσαρκάζεται και με ένα θαυμάσιο αναχρονισμό τοπ οθετεί τον εαυτό του σε άλλη εποχή, διότι θεω ρεί το ν εαυτό του εξόριστο στον αιώνα του. Επιπροσθέτως αξίζει να αναφερθεί ότι το όνομα Φερνόζης είναι ένα πολύ συνηθισμένο όνομα στη σημερινή Περσία (στα περσικά Φαρνάζ) και αναρωτιέμαι πώς το βρήκε ο Καβάφης. Αυτό πάλι μας οδηγεί στη διαπίστω­ ση ότι ο Καβάφης μέσα στην κοσμοπολίτικη Αλεξάν­ δρεια είχε επαφή με Πέρσες. Αλλά πριν ασχοληθώ με τα ποιήματα του Καβάφη, των

οποίων το θέμα είναι η Περσία (τα λεγάμενα «Περσοελληνικά ποιήματα»), θα 'θελα να αναφερθώ στα συγ­ γράμματα τω ν αρχαίων Ελλήνων - μιλάνε συχνότατα

Αλϊξάνδρΐΐα, η οδός Ραμλίου. Ιτον δρόμο αυτά κατοίκησαν οι ΚαΒάφηδ(ς από το 1887 έως το 1899.

για τους Πέρσες. Πράγματι, όποιο αρχαίο ελληνικό βι­ βλίο ανοίξεις, συναντάς Πέρσες: από τον Ηρόδοτο μέ­ χρι τον Ξενοφώντα, από το ν Θουκυδίδη μέχρι τους Πλούταρχο και Αρριανό και, βέβαια, από τον Ηράκλειτο μέχρι τους τραγικούς Αισχύλο και Τιμόθεο. 0 Αισχύλος και, με χρονική απόσταση τριάντα ετών, ο Τιμόθεος έ ­ χουν και οι δύο γράψει τραγωδία με τον τίτλο «Πέρσαι». (Δυστυχώς από το έργο του Τιμόθεου έχουν διασωθεί μόνο 115 στίχοι). Και οι δύο έχουν κρίνει και κατακρίνει την υπεροψία και τη μέθη, αλλά όχι τους Πέρσες- ό­ πως το κάνει ακριβώς ο Καβάφης. 0 Πλούταρχος στα «Ηθικά» του (Περί Αλεξάνδρου τύχης ή αρετής Α.5) γράφει: «Αλλά Αλεξάνδρου την Ασίαν εξημερούντος, Όμηρος ην ανάγνωσμα, και Περσών και Σουσιανών και Γεδρωσίων παίδες τας Ευριπίδου και Σοφοκλέους τρα­ γωδίας ήδον». Στα πεζά έργα του Καβάφη, της νεότητάς του, υπάρχει ένα άρθρο με τον τίτλο «Περοικά ήθη» (στα αγγλικά Persian Manners 1884-85) όπου θαυμάζει τους αρχαί­ ους Πέρσες και τα ήθη και τα έθιμό τους. Ένα απόσπα­ σμα από αυτό το άρθρο, το οποίο περιέχεται στα Απα­ ντα τα πεζά του2 είναι χαρακτηριστικό του θαυμασμού του προς τους Πέρσες: Παρ' όλον ότι οι Πέρσαι βαρεία στιγματίστηκαν από τους αρχαίους Έλληνας ιστορικούς, οφείλομε ωστόσο να τους αναγνωρίσουμε και μερικές αρετές που τους ε ­ ξιλεώνουν. Ήσαν ανδρείοι, πειθαρχικοί και - θα προ­ σθέσω - γενναιόδωροι- και, αν όχι καθαυτό εγκρατείς, τουλάχιστο ήσαν άνθρωποι που ήξεραν να τιμούν την εγκράτεια.

Οι Πέροαι βασιλείς είχαν την απαράβατη συνήθεια να δείχνουν την ευγνωμοσύνη τους σ ' όοους τους είχαν προσφέρει υπηρεσίες. Στον Θουκυδίδη, βλέπομε τον Αρταξέρξη να βεβαιώνει τον Παυσανία, με τα πιο επίση­ μα λόγια, ότι η βοήθεια που του επρόσφερνε θα λαμβάνονταν υπόφι σαν ευεργεσία προς τον ίδιο του τον οίκο και ο Ηρόδοτος, αφού μνημονεύσει πολλές βασιλι­ κές αμοιβές προς όσους υπηρετήσανε το κράτος των Περσών, αναφέρει ότι ο Θεομήστωρ και ο Φυλάκος, δύο από τους Ίωνες στρατηγούς, ανταμείφθηκαν: ο πρώτος «Σάμου ετυράννευσε» και ο δεύτερος, επειδή «ευεργέτης βασιλέος ανεγράφη» και «χώρη εδωρήθη πολλή. Οι δ ' ευεργέται βασιλέος Οροσάγγαι καλέονται περσιστί»... Ο Κύρος ο Πρεσβύτερος καυχιόταν, σ την α υλή του πάππου του Αστυάγη, ότι ο πατέρας του ποτέ δεν είχε πιει κρασί περισσότερο απ' όσο του χρειαζόταν για να σβύσει τη δίφα του. Και ο Ηρόδοτος διηγείται ότι οι Πέρσαι ποτέ δεν έπαιρναν, μια απόφαση σε ώρες που έπιναν, εκτός αν επρόκειτο για κάτι που το είχαν εγκρί­ νει από πριν, σε ώρες εγκράτειας. Παράλληλα με αυτό το άρθρο για την Περσία, έχουμε πολλά ποιήματα του Καβάφη, των οποίων το ιστορικό θέμα είναι οι Πέρσες και η Περσία εν γένει. Πριν παρα­ θέσω μερικά αποσπάσματα θα ήθελα να κάνω μερικές παρατηρήσεις για τη σχέση του Καβάφη με την Περ­ σία. Στα χειρόγραφά του (σε κείνα που βρίσκονται στο αρχείο του Βαγγέλη Καραγιάννη) υπάρχει ένα ποίημα με τίτλο «Ντουνιά Γκιζελή» (δηλαδή ο ωραίος κόσμος) τον οποίον κατά περίεργο τρόπο έχει γράψει με περσι­ κούς χαρακτήρες. Και θέλω να διευκρινίσω ότι, ενώ βέ­ βαια οι χαρακτήρες είναι αραβικοί, το γιε (ιώτα) ο Καβάφης το έχει γράψει χωρίς δύο τελείες, αλλά με μόνο μια γραμμή - όπως ακριβώς το συνηθίζουν οι Πέρσες. Δεν είναι καθόλου απίθανο να είχε ο Καβάφης αρχίσει να μαθαίνει περσικά, είτε στην Αίγυπτο είτε στην Κων­ σταντινούπολη.

0 Καβάφης, καθώς ανέφερα παραπάνω, χωρίς αμφιβο­ λία ήξερε τους μεγάλους Πέρσες κλασικούς ποιητές. Η λακωνική και επιγραμματική μορφή των ποιημάτων του μας παραπέμπει στα ομοιοτέλευτα ανά δύο στίχους των περσικών τετραστίχων ή ρουμπαγιάτ- και κυρίως τω ν τετραστίχων του γνωστότερου στην Ελλάδα Χαγιάμ. Παράλληλα η μορφή αυτή τω ν ποιημάτων του μας παραπέμπει στα αρχαία περσικά επιγράμματα. Φυ­ σικά τα ελληνιστικά επιγράμματα παίζουν πολύ μεγάλο ρόλο στην ποίησή του. Η μυθοπλασία και ο κεντρικός πυρήνας τω ν ποιημάτων το υ μας θυμίζει Ρουμή και Αττάρ (= ο αιθεροπώλης). Αξίζει να σημειωθεί ότι στον Καβάφη λείπει η προσωδία, η οποία υπάρχει στην κλα­ θέμα του μήνα

σική περσική ποίηση. Ως προς την αναβίωση μυθολογι­ κών θεμάτων, ο Καβάφης μας θυμίζει τον μεγάλο επικό ποιητή της Περσίας, τον Φερδοσή. Αναφέρω ένα από τα ωραιότερα ποιήματά του, την Ιθάκη, της οποίας η ατμόσφαιρα μας οδηγεί συνειρμικά στα παζάρια της Ανατολής. Το ίδιο οδοιπορικό, καθώς και το ίδιο τελικό μήνυμα απαντάται και στο αριστούρ­ γημα του Αττάρ Νεισαπουρή, το επιλεγόμενο Μάντεγο Τέιρ. Στο Μάντεγο Τέιρ κάποια τριάντα πουλιά (περσικά: Σι Μοργ), αναζητούντο μυθικό και μυστικό πουλίΣιμόργ του οποίου το όνομα κάνει λογοπαίγνιο με τα τριάντα πουλιά. Ξεκινούν σε ένα μεγάλο κι επικίνδυνο ταξίδι με σκοπό να βρουν τον Σιμόργ. Συναντώντας όμως πολλά εμπόδια και υφιστάμενα πολλές δοκιμασίες δεν βρί­ σκουν τον Σιμόργ, αλλά βρίσκουν τον εαυτό τους: ΣιΜοργ, οπότε όλα ενωμένα μεταξύ τους ταυτίζονται τρόπον τινά με τον Σιμόργ. Σημασία έχει για την προκειμένη σύγκριση ότι στο οδοι­ πορικό τους έχουν μάθει πολλά και τελικά τα ίδια τα πουλιά έχουν καταλήξει να είναι ο προορισμός του ε ­ αυτού τους. Στο ποίημα Ιθάκη η άφιξη στο νησί δεν είναι ο σκοπόςσημασία έχει το ταξίδι με τις δοκιμασίες του και τις ε ­ μπειρίες που προσφέρει. Η Πόλις του Καβάφη μού θυ­ μίζει επίσης μια λαϊκή περσική παροιμία, η οποία λέει: Χαρ τζια κε ραβί άσμανχαμίνραγκαστ Όπου και να μεταβείς ο Ουρανός ιδίου χρώματος εστί Μέρος τω ν ποιημάτων του Καβάφη είναι διδακτικά ό ­ πως πολλά περσικά ποιήματα. Έτσι ακριβώς όπως ο Ρουμή έγραψε ποιήματα στα ελληνικά3, είναι επίσης πολύ πιθανόν ότι ο φιλέρευνος και φιλομαθής Καβά­ φης είχε μάθει περσικά μέσα ατο ισλαμικό περιβάλλον όπου ζούσε. Δύο ουσιαστικά σκέλη της ποιήσεως τόσο του Καβάφη όσο και τω ν Περσών ποιητών, είναι η ερω­ τική ηδονή και η ιστορία. Όπως στον Χαγιάμ το κρασί συμβολίζει το απαγορευμένο Αγαθόν με του οποίου την ηδονή εκμηδενίζεται η καθημερινή ματαιότητα και ο θάνατος, η ερωτική Ηδονή στην ποίηση του Καβάφη αντιστοιχεί στο χαγιαμικό κρασί. Επιπροσθέτως το σύμ­ βολο της ηδονής στον Καβάφη παίζει το ρόλο της τρα­ γικής κάθαρσης στο άλλο σκέλος της ποίησής του, στα ιστορικά του ποιήματα. Μ' αυτό τον τρόπο δίνει και μιαν ολοκλήρωση στα φιλοσοφικά του ποιήματα. Και οι δυο τους σαρκάζουν τη ματαιότητα της καθημερινότητας και το φόβο του θανάτου. Όσο για τις ερωτικές τους ε ­ πιλογές ο μεν Καβάφης μιλάει ανοιχτά και αγνά, χωρίς υπερβολές, ενώ οι Πέρσες ποιητές όπως ο Χαφέζ, ο

-------------------------------- m >

Σααδή και ο Ρουμή και πολλοί άλλοι χρησιμοποιούν σύμβολα. Οι αλλη γο ρίες και μ ετα φ ο ρ ές τω ν Περσών ποιητών έχουν ως μυστικιστικό περίβλημα τη μεταφυσική ηρόσδεοη στο θείον. Τα περσικά ποιήματα του Καβάφη είναι τα εξής: 1. Δαρείος (1920), με κεντρικό το υ πρόσωπο το ν ποιητή Φερνάζη, ο οποίος υποκαθιστά τον Καβάφη: Ο ποιητής Φερνάζης το σπουδαίον μέρος του επικού ποιήματός του κάμνει. Το πώς την βασιλεία τω ν Περοών παρέλαβε ο Δαρείος Υοτάσπου. (Από αυτόν κατάγεται ο ένδοξός μας βασιλεύς, ο Μιθριδάτης, Διόνυσος κ ' Ευηάτωρ). Α λ λ' εδώ χρειάζεται φιλοσοφία, πρέπει ν' αναλύσει τα αισθήματα που θα είχεν ο Δαρείος: ίοως υπεροψίαν και μέθην, όχι όμως - μάλλον σαν κατανόηοι της ματαιότατος τω ν μεγαλείων. Βεβαίως σκέπτεται το πράγμα ο ποιητής.

2. Θερμοπύλαι (1915). Σ' αυτό το ποίημα αυτοθυσία και καθήκον για την πατρίδα, παρότι είναι γνωστά ο κίνδυνος και η μοιραία έκβαση τη ς μάχης, οι π ολε­ μιστές επαινούνται από το ν ποιητή. Το ποίημα ε ­ ντάσσεται μέσα στο πλαίσιο το υ ελληνοπερσικού πολέμου στις Θερμοπύλες το 480 π.Χ. με αρχηγούς τον Ξέρξη (Χασιαγιάρσια) και το ν Λεωνίδα αντιστοίχως. Περιέχει τη ν προδοσία του Εφιάλτη, τον θάνα­ το το υ Λεωνίδα και τω ν τριακοσίων το υ μπροστά στον υπεράριθμο στρατό του Ξέρξη: Τιμές σ ' εκείνους όπου οτη ν ζωή τω ν ώριοαν και φυλάγουν Θερμοπύλες... Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει ότα ν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν) πως ο Εφιάλτης θα φ α νεί οτο τέλος, κ ' οι Μήδοι επ ί τέλο υ ς θα διαβούνε.

5. Νέοι της Σιδώνος 400 μ.Χ. (1920): Σ' α υτό το σαρκαστικό ποίημα α να φ ερόμενος στο αμφίβολο επιτύμβιο επίγραμμα το υ Αισχύλου, που τονίζει τη γενναιότητά του στον πόλεμο του Μαρα­ θώνα, δια μέσου ενός ζωηρού και επιπόλαιου νέου, υπενθυμίζει τις μεγά λες τραγωδίες του και ονομά­ ζει τους γενναίους Πέρσες στρατηλάτες: «Κι όχι απ’ το ν vou οου ο λό τελ α να βγάλεις της Τραγωδίας τον λόγο το ν λαμπρό τι Αγαμέμνονα, τι Προμηθέα θαυμαστό, τι Ορέατου, τι Κασσάνδρας παρουσίες, τι Επτά επ ί Θήβαις - και για μνήμη σου να βάνεις μόνο που μες ατώ ν στρατιωτών τες τάξεις, το ν σω­ ρό, πολέμησες και ου το νΔ ά τι και τον Αρταφέρνη» 4. ΟΔ ημ όρατος! 1921)

Το ποίημα αναλύει την ψυχολογία του Δημάρατου, βασιλιά τη ς Σπάρτης, ο οποίος άδικα εκθρονίστηκε και ξευτελίσ τηκε μπροστά στο λαό. Εκείνος από εκ ­ δίκηση προσέφυγε στον Δαρείο και μετά βοήθησε το ν Ξέρξη, ως εμπειρογνώμω ν για την εκστρατεία του εναντίον της Ελλάδας. Λίγο ώς πολύ, μας θυμί­ ζει η συμπεριφορά του τον Θεμιστοκλή: «Όθεν τον Ξέρξη με πολύν ζήλον υπηρετεί. Με τον Μ εγάλο περσικό στρατό, κι α υτός στη Σπάρτη θα ξαναγυρίσει· και βασιλεύς σαν πριν, πώς θα τον διώξει αμέσως, πώς θα τον εξευτελίσ ει εκείνον τον ραδιουργόν Λεωτυχίδη. Και οι μέρες του περνούν γεμάτες μέριμνανα δίδει συμβουλές α τούς Πέρσας, να τους εξη γ εί το πώς να κάμουν για να κατακτήσουν την Ελλάδα».

5. Στα 200 π.Χ. (1951) Σ' αυτό το ποίημα ο Καβάφης αναφέρεται στην επι­ γρα φ ή το υ Μ ε γα λ έξα ν δ ρ ο υ , ο οποίος ν ικώ ντας τους Πέρσες, διέταξε να χαράξουν πάνω στα περ­ σικά λάφυρα, αφιερωμένα στην Παλλάδα Αθηνά: Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαι­ μονίων, από τω ν βαρβάρω ν τη ν Ασίαν κατο ικού ντων... Μιλάει για τον καινούριο ελληνικό κόσμο, τον Μέγα που επεκτείνεται μέχρι τη Μηδία και την Περσία: «Έτσι, πλην Λακεδαιμονίων στον Γοανικόκαι στην Ισσό μετά- και στην τελειω τική την μάχη, όπου εοαρώθη ο φοβερός στρατός που σ τ' Άρβηλα συγκέντρωσαν οι Πέροαΐ: που απ' τ ' Άρβηλα ξεκίνησε για νίκην, κ ' εοαρώθη... Εμείς οι Αλεξανδρείς, οι Αντιοχείς. οι Σελευκείς, κι οι πολυάριθμοι επίλοιποι Έλληνες Αιγύπτου και Συρίας, κ ' οι εν Μηδία, κ ' οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι. Με τες εκτεταμ ένες επικράτειες, με τη ν ποικίλη δράσι τω ν στοχαστικώ ν προσαρμο­ γών. Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά ώ ς μ έσ α σ τη Β α κτρια νή τ η ν πήγαμ εν, ώ ς το υ ς Ινδούς. Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα!»

6. Η Σατραπεία (1910): 0 ίδιος ο Καβάφης αναφέρει: «0 ποιητής δεν υπονο­ εί κατ' ανάγκην το θεμιστοκλέα ή τον Δημάρατον, α λλ ' ούτε και άνθρωπον πολιτικόν... το υπονοούμενον πρόσωπον είναι εν τελ ώ ς συμβολικόν, το οποί­ ον δέον να παραδεχθώμεν μάλλον ως ένα τεχνίτην ή και επιστήμονα ακόμα, όστις κατόπιν αποτυχιών

και απογοητεύσεω ν εγκαταλείπ ει τη ν τέχνην, του και πορεύεται προς τα Σούσα και το ν Αρταξέρξην...» «και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις (η μέρα που αφέθηκες κ ' ενδίδεις), και φεύγεις οδοιπόρος για τα Σούσα, και πιαίνεις σ τον μονάρχην Αρταξέρξη που ευνοϊκά σε βάζει στην αυλή του, και σ ε προαφέρει σατραπείες και τέτοια...»

7. Εν πόλει της Οσροηνής (1917): «Είμεθα έν α κράμα εδώ - Σύρος Γραικοί, Αρμένιοι, Μήδοι. Τέτοιος και ο Ρέμων είναι. Όμως χθες ααν φώτιζε το ερωτικό του πρόσωπο η σελήνη, ο νους μας πήγε στον πλατωνικό Χαρμίδη».

8. Σπάραγμα ά τιτλο υ ποιήματος (Από τα κρυμμένα 1877-1923): Πέροης σατράπης βλοσυρός δούλον λα όν υβρίζων ως ανακούφισιν τινά κ ' εκδίκησιν δΓ όοα υβρίζεται ο ίδιος παρά ιοχυροτέρων, ή Έ λλην υπερήφανος μη βλέπω ν εν τω κόσμω άλλο ή τη ν Ελλάδα του, και της πτωχής βαρβάρου παραμ ελώ ν το τρ υ φ ερ ό ν αίσθημα και το υ αγνού της βίου τον τελευτα ίο ν πόθον τον αγνόν.

9. Η Ναυμαχία (Από τα κρυμμένα 1899). Το ποίημα μοιάζει με το υ ς θρήνους τω ν Π ε ρ σ ώ ν του Αισχύ­ λου. Έχει επιφωνήματα όπως το περσικό Βάι-Βάΐ: Αφανιοθήκαμεν εκ ε ί στη Σαλαμίνα. Οά, οά, οά οά, οά, οά, να λέμε. Δικά μας είναι τα Εκβάτανα, τα Σούσα και η Περοέπολις - οι πιο ωραίοι τόποι. Τι εγυρεύαμεν εκ ε ί στη Σαλαμίνα στόλους να κουβανούμε και να ναυμαχούμε. Τώρα θα πάμε πίσω στα Εκβάτανά μας, θα πάμε στην Περσέπολί μας, και στα Σούσα. Θα πάμε, πλην σαν πρώτα δεν θα τα χαρούμε.

10. Πτολεμαίος Ευεργέτης (Κακεργέτης). (Από τα α­ τελ ή ποιήματα του Καβάφη 1918-32. Με κριτική έκ­ δοση και σχόλια της Ρενάτα Λαβανίνι). Το ποίημα αναφέρεται στην εκστρατεία του βασιλέως της Σπάρτης εναντίον τω ν Περσών, βασισμένο στην εκδοχή του Πλουτάρχου. Το διηγείται ένας φανταστικός ποιητής στην αυλή του Αγησιλάου και μπορούμε να το θ εω ­ ρήσουμε ως πρώιμη εκδοχή του Δαρείου·. Το ποίημά του σχετιζόμενον με τα αισθήματα που θα επ ροκάλεσ' εν Ελλάδι η εκ σ τρ α τε ία το υ Α γησ ιλάου α ν έγνω σ εν ο ποιη­ τής... «Επουσιώδη, πώς; Εκφράζεται ρητώ ς θέμα του μήνα

Η υπερηφάνεια τω ν Ελλήνων... εξηγέρθη η αγνή φιλοπατρία... Η ακάθεκτος ορμή προς τον ηρωισμόν εφάνη τω ν Ελλήνων». «Ένδοξε Πτολεμαίε οι Έ λληνες αυτοί, είν ' Έ λληνες της Τέχνης, συνθηματικοί, υποχρεωμένοι να αισθανθούν ως εγώ».

11. Σκλάβος και δούλος (Από τα ατελή ποιήματα). Αυτό το ποίημα α να φ έρετα ι στην εκστρατεία του Αλεξάνδρου Σεβήρου, Ρωμαίου αυτοκράτορος ενα­ ντίον τω ν Περσών (220-235 μ.Χ.): Σκλάβος και δούλος, χωρίς καμία χαρά, σκυμμένος στο ίδιο έργον για σαράντα χρόνια, επά­ νω στο τραπέζι τα νομίαματ' αραδιάζει τα νέα που ο δήμος της Νίκαιάς βγάζει... Ανξανακάμει λάθος, είπανε, θα βασανισθεί, και τρέμουνε τα χέρια του. «Σεβήρου βασιλεύοντος ο κόσμος ευτυχεί».

12. Τιμόλαος ο Συρακούσιος (Παρμένο από το πε­ ριοδικό «Νέα γράμματα» 2,2 (1936) 107). Το ποίημα αναφέρεται στα Εκβάτανα, το σημερινό Χαμαντάν, μία από τις πρω τεύουσες τω ν Αχαιμενιδών, την οποίαν κατέκτησε ο Μεγαλέξανδρος: Των Εκβατάνων και της Νίνου άρωμα...

13. Γνω ρίσμ ατα (Πάλι από τα κρ υ μ μ έν α , 18771923): Έχει η Μηδία την τράπεζαν μετά τω ν εδεσμάτων...

14. Επάνοδος από τη ν Ε λλάδα (Από τα κρυμμένα 1877-1923): «... που κάτω απ' το εξω τερικό τους το επιδεικτικά ελληνοποιημένο, και (τι λόγος!) μακεδονικό, καμία Αραβία ξεμυτίζει κάθε τόσο καμία Μηδία που δεν περιμαζεύεται, και με τι κωμικά τεχνάσματα οι καημένοι πασχίζουν να μη παρατηρηθεί».

15. Αλεξανδρινοί βασιλείς (1912): 0 Αλέξανδρος - τον είπαν βασιλέα της Αρμενίας, της Μηδίας και τω ν Πάρθων. Ο Πτολεμαίος - τον είπαν βασιλέα της Κιλικίας, της Συρίας και της Φοινίκης.

16. Φ ιλέλλην (1912): Την χάραξι φρόντισε τεχνικά να γίνει. Έκφρασις σοβαρή και μεγαλοπρεπής. Το διάδημα καλλίτερα μάλλον στενό, εκείνα τα φαρδιά τω ν Πάρθων δεν με αρέσουν. Η επιγραφή, ως συνήθως, ελληνικά... Και τώρα μη με αρχίζεις ευφυολογίες τα «πού οι Έλληνες;» κ α ι«πού τα Ελληνικά πίσω απ' τον Ζάγρο εδώ, από τα Φράατα πέρα».

17. Ενώπιον του αγάλματος του Ενδυμίωνος: 4Μ ]

Αναφέρεται στη Μίλητο, πόλη πολύ σημαντική για την ανάπτυξη τη ς φιλοσοφίας και τω ν τεχνώ ν στη Μικρά Ασία. Κατακτήθηκε πρώτα από το υ ς Λυδούς και μετά από τους Πέρσες: Φθάνω εκ Μιλήτου εις την Λάτμον. Ιερά...

18. Ενδήμω της Μικρός Ασίας: Αναφέρεται στη Μικρασία, τη ν οποίαν από τη ν αρ­ χαιότητα διάφορες φ υ λ ές τη ν κατοικούσαν. Κατα­ κτήθηκε αρχικά από τον Κροίσο, βασιλιά τη ς Λυδίας, και ύστερα από τον Κύρο το ν Μέγα: Οι ειδ ή σ εις για τη ν έκβα σ ι τ η ς ναυμαχίας, σ το Άκτιον, ήσαν βεβαίω ς απροσδόκητες... «... και για εξιστόρησι τω ν πράξεων του εκτενή εν λόγω ελλη νικό κ' εμμέτρω και ηεζώ εν λόγω ελλη νικό που είν' ο φορεύς της φήμης» και τα λοιπά, και τα λοιπά. Λαμπρά ταιριάζουν όλα... ΕΠΙΛΟΓΟΣ Το εσωτερικό ταξίδι τ η ς «Αιγύπτου» θέλει να τελ ε ίύ σει μέσα μου, αλλά ο Καβάφης κρατάει πάντα μέ­ σα του εμένα, τη ν Αίγυπτο και ο λόκληρον το ν κό­ σμο συνδέοντας πάντα εμένα με με τη μακρινή πα­ τρίδα μου Περσία, επιδιώκοντας και ά λλες α ναζητή­ σεις στις διάφορες φάσεις τις οποίες ερευνήσαμε· επίσης με το σκοπό να β ρεθο ύν ά λ λ ες Ιθάκες με περισσότερη βεβαιότητα και σάκκους γεμάτους με θαυμαστά βιώματα. □ Σημειώσεις 1. Β. Καραγιόννης Σημειώσεις, από τη γενεαλογία του Καβάφη, Αθήνα 1983 στις σελ. 154-155 συνέντευξη της Χαρίκλειας στο Κ. την 28.7.1970.

2. Με παρουσίαση Γ. Παπουτσάκη, Αθήνα 1963.

3. Μερικά από τα ελληνόγλωσσα ποιήματα του Ρουμή εκδόθηκαν επιτυχώς πριν μερικά χρόνια. Βλ. Δ. Δέδες. Τα ελληνικά ποιήματα του Ρουμή, τα Ιστορικά 18,19 (1993) 3-22. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Καβάφη Κ.Π.: Τα Ποιήματα: Α' 1897-1918, Νέα Β' 1919-1933, έκδοση του Γ.Π. Σαββίδη, Ίκαρος, Αθήνα 1997. Καβάφη Κ.Π.: Κρυμμένα Ποιήματα 1877-1923, Φιλολο­ γική επιμέλεια Γ.Π. Σαββίδης, Ίκαρος, Αθήνα, 1993. Καβάφη Κ.Π.: Ατελή ποιήματα, 1918-1932, Φιλολογική έκδοση και σχόλια: Renata Lavagnini, Ίκαρος, Αθήνα, 1994. Καβάφη Κ.Π.: Άπαντα τα πεζά, με επιμέλεια Γιώργου Φ.

Φέξη, Παρουσίαση-Σχόλια Γιώργου Παπουτσάκη, εκδό­ σεις Μέρμηγκα, Αθήνα, 1963. Καβάφη Κ.Π.: Ποιήματα, Εισαγωγή: Μιχάλης Γ. Μερακλής, Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1985. Καβάφη Κ.Π.: Ποιήματα A' & Β' τόμος με προλογικό ση­ μείωμα Σπύρου Τσακνιά, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 1996. Καβάφη Κ.Π.: Ανέκδοτα σημειώματα ποιητικής και ηθι­ κής. Παρουσιασμένα από τον Γ.Π. Σαββίδη, Ερμής, Αθήνα, 1983. Καβάφη Κ.Π.: Ποιήματα 1896-1910. Τετράδιο Σεγκοπούλου, Ερμής 1997. Καραγιόννης Βαγγέλης: Σημειώσεις από την Γενεαλο­ γία του Καβάφη Εκδόσεις Ε.Λ.Ι.Α., Αθήνα 1983. Χατζηφώτης Ι.Μ.: Καβαφικά, Β' Έκδοση, Παρουσία, Αθήνα 1995. Ντελόπουλος Κυρ. & ΚαΤρη Μαρία Μ.: Καβάφη Γεωγρα­ φικά, Εκδόσεις Ε.Λ.Ι.Α., Αθήνα, 1983. Σαββίδης Γ.Π.: Μικρά Καβαφικά, A' & Β' Τόμος, Ερμής, 1985. Σαββίδης Γ.Π.: Βασικά θέματα της ποιήσεως του Καβά­ φη, Ίκαρος, 1993. Σαββίδης Γ.Π.: Ο Καβάφης του Σεφέρη, Α' Εστία, 1993. Ρίτσος Γιάννης: 12 ποιήματα για τον Καβάφη, 7η έκδο­ ση, Κέδρος, 1987.

CAVAFY C.P.: Collected Poems Translated by Edmund Keeley and Philip Sherrard, edited by George Savidis PRINCETON UNIVERSITY PRESS, NEW JERSEY, 1992.

Keely Edmund: Η Καβαφική Αλεξάνδρεια, Μετάφραση: Τζένη Μαστοράκη, Ίκαρος, Γ' έκδοση, 1996. ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ

Σόνια Ιλίνσκαγια: Κ.Π. Καβάφης: Οι δρόμοι προς τον ρε­ αλισμό στην ποίηση του 20ού αιώνα, Δ' έκδοση, Κέ­ δρος, 1993. Τσίρκας Στρατής: 0 Καβάφης και η εποχή του, 9η έκδο­ ση, Κέδρος, 1995. Τσίρκας Στρατής: 0 πολιτικός Καβάφης, 5η έκδοση, Κέ­ δρος, 1984. Καβάφης Κ.Π.: Επιστολές στον Μάριο Βαγιάνο, Εισαγω­ γή- Παρουσίαση Ε.Ν. Μόσχου, Εστία, Αθήνα 1979. Δημαράς Κ.Θ.: Σύμμικτα Γ. Περί Καβάφη, Φιλολογική Επιμέλεια Γ.Π. Σαββίδης, Εκδόσεις Γνώση, Αθήνα, 1992. Σαββίδης Γ.Π.: Καβάφης και Ξενόπουλος, Ερμής, 1994. Ντάλας Γιάννης: Καβάφης και Ιστορία, Ερμής, 1986. Μπαλτζάκη Ε.Π.Β.: Ο ποιητής μέοα από το έργο του, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα, 1989.

Bien Peter: Cavafy, Kazantzakis, Ritsos Efstathladis Group, 1993 Nicholson Reynold A.: Rumi poet and m ystic one world, OXFORD, 1998 Rae Dalven: The Fourth Dimension-Selected Poems o f Yannis Ritsos. θέμα του μήνα

, μ . α —t a u — M J l.

To dyxoc inc _ _ _ _ _ npooSoKiac στον Κ.Π. ΚαφΑΡπ Νάνου Βολαωρίτπ

Κάθε tou προσδοκία βγήκε λανθαομένη!

Γ ν έσα από το στόμα του Δημητρίου Σωτήρος 162-150 π.Χ. ο ποιητής περιεργάζεται την κατάσταση, που ολοένα χειρο­ τερεύει, παρόλες τις ατομικές προσπάθειες. Οι Σωτήρες, οι Επιφανείς, οι Φιλοπάτορες δεν φ ελάνε. Κανένας τους δεν μπορεί ν' ανακόψει την ορμητική εισβολή «των τουριστών», ρωμαίων στρατοκρατών και «φιλελλήνων», τον εξευ τελ ισμό τω ν ηθών, τη ν καταρράκωση τω ν ελπίδων, τη οιγανή διάλυση. Οι νέοι βάρβαροι, αυτοί που λέγονται καταχρηστικώς πολιτισμένοι τώρα πια, σαν τους Ρωμαίους καταχτητές κυριαρχούν στον κόομο. Νέμονται τον πλανήτη. Απ' τη δική μας σκοπιά, τους βλέπουμε, τους ξένους αυ­ τούς, με μάτι οδυνηρό σαν ένδειξη κι επιβεβαίωση τη ς πτώσης μας στον σύγχρονο κόσμο. Αλλά δεν πρόκειται μόνο για αληθινή «Πτώση», αλλά για τέχνασμα επι­ τή δ ειο ποιητικής, ν ' αποσιωπούμε τα μεγάλα, τα λαμπρά, τα ένδοξα κατορθώματα, τους Μαραθώνες, τις Σαλαμίνες, τις Πλαταιές και να μι­ λάμε μόνο για τις ή ττες και τους καταδικασμένους. Πολύ έξυπνη και α­ π οτελεσματική ποιητική. Και μάλιστα να εκθειάζουμε με κάποιο χιού­ μορ, την υβρίδια Ελληνιστική εποχή. Το θρίαμβο της Κοινής Ελληνικής Λαλιάς που προωθήθηκε,...

J UU

ί?ς μέσα στη Βακτριανή την πήγαμε ως τους Ινδούς. Το να μη μιλάμε για Λακεδαιμονίους σημαίνει ότι δεν μιλάμε πια για κα­ θαρότητα, ρατσισμό, ηρωισμό, αυτοθυσία, αποκλειστικότητα, ελιτισμό θέμα του μήνα

κ.τ.λ., αλλά για το ν κόσμο το ν Φίρδην μίγδην τω ν αλλεπάλληλω ν πολιτισμών, όλοι ανακατεμένοι, έ ­ να συνοθύλευμα, μια παλίμψηστος Ελλήνων, και με τα δικά του λόγια είμ εθα έν α κράμα ε δ ώ ■Σύροι, Γραικοί, Αρμένιοι, Μήδοι (Εν Πόλει της Οσροηνής) Η φωνή που μιλάει μέσα από την ποίηση του Καβάφη είναι μια φωνή που η ιδιαιτερότητά τη ς βασίζε­ ται στον τόνο του κουβεντολογήματος με τον οποίο παρουσιάζει τη ν Ιστορία και που μιλάει για όλα με τις αναπάντεχες α υτές και κοινότυπες φράσεις της καθημερινότητας, τη ς «Κοινής ελλη νική ς λαλιάς» που την έκανε δίκιά του. Η «λαλιά» του Καβάφη εί­ ναι ακριβώς το μίγμα αυτό που μιλούσαν στην Αίγυ­ πτο οι Έ λλη νες και ίσως μερικοί ξένοι, τα χρόνια που ήταν εκεί, ανάμικτη δημοτική και καθαρεύουσα, μια κοινή λαλιά, που τη μ ε τέ τρ ε ψ ε στο πρότυπο τη ς Κοινής τω ν ελληνισ τικώ ν χρόνων σε γλώσσα κοσμοπολιτικά λογοτεχνική και προσεγμένη, χωρίς όμω ς να χάσει το χρώμα και τη ζωντάνια της. Δεν είναι η λο γοτεχνική καθαρεύουσα τω ν Αθηνών ή τω ν επαρχιών, που ήταν πολύ πιο ανένδοτη στην καθαρότητά τη ς. Η γλώσσα το υ Καβάφη έχει μια πρωτεϊκή ελαστικότητα που του επιτρέπει διάφορα ρητορικά σχήματα, πολλά δανεισμένα από τη μιλη­ μένη προφορική. Αυτό που ο Παλαμάς χαρακτήριζε «δημοσιογραφική», τη γλώσσα ενός ρεπορτάζ από την ιστορία. Όμως είναι πολύ παραπάνω από αυτό, είναι ένα ο λ ό τε λ α α υ το τε λ έ ς ιδίωμα, ένα είδ ο ς κουτσομπολιού τη ς Ιστορίας και τω ν ερω τικώ ν συ­ ναντήσεων που λίγο διαφέρουν γλωσσικά. Ο άθλος του είναι ότι αυτή τη γλώσσα τη μ ετέτρ εψ ε σε γρα­ φή, ύφ ος, λο γοτεχνία . Κανένας από α υ το ύ ς που προσπάθησαν να το ν μιμηθούν δ εν κατάφεραν να α ναδημιουργήσουν α υτό το ανάλαφ ρο αλχημικό μίγμα, που μόνο η δίκιά του ευαισθησία κατάφερνε χωρίς φανερή προσπάθεια να παράγει. Δεν ήταν μια φ ανερή επίπονη προσπάθεια όπως το υ Σολωμού, όμω ς η γλώσσα το υ Καβάφη ήταν κι αυτή το από­ σταγμα πολλών χρόνων, ύστερα από απόπειρες σε μια πολύ πιο συμβατική καθαρεύουσα. Μιας και βρήκε το ύφος του, το ακολούθησε χωρίς καμιά α­ πόκλιση. ... νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω (Μελαγχολία Ιάσονος Κλεάνδρου- Ποιητού εν Κομμαγηνή 595 μ.Χ.) Ακολουθεί ο κατάλογος αναφορών στους Έ λληνες και τη ν ελλη νική γλώσσα, ως γλώσσα όχι ενό ς έ ­ θνους αλλά ενός πολιτισμού.

... σαν οπτασία τόπου ωραίου σαν όραμα ελληνικώ ν πόλεω ν και λιμένων (Δημητρίου Σωτήρος 162-150 π.Χ.) ...κα ι της ελληνικής λαλιάς ειδήμονες· και μ' Έλληνας και μ' ελληνίζοντας μονάρχας σχετισμένοι (Αλέξανδρος Ιανναίος, και Αλεξάνδρα) Κάτοχος της Ελληνικής θαυμάσιος... (Ας Φρόντιζαν) Έλληνες ήταν επιτέλους. Μηδέν άγαν Αύγουστε. (Ιουλιανός ορών ολιγωρίαν) ... ενίοτε συνθέτω εν γλώσσα ελληνική λίαν ευτόλμ ους στίχους που τους κυκλοφορώ κρυφά εννοείτε, (θέατρον της Σιδώνος 400 μ.Χ.) ... με την τέλεια αίσθηση του ελληνικού ρυθμού... (Μύρης) Όταν τα πράγματα το δείχνουν φανερά που οι Έλληνες θα βγούνε νικητές.

(0 Δημάρατος) ... έμαθε επάνω κάτω σαν τους Έλληνες να φέρεται(Ηγεμών εκ δυτικής Λιβύης) ... υπήρξεν έτι το άριστον εκείνο Ελληνικός (Επιτύμβιον Αντιόχου Βασιλέως Κομμαγηνής) Πού τώρα... μ' ελληνικά ποιήματα V ασχοληθεί... (Δαρείος) Θα επαναφέρει... και τες καλαίσθητες ελληνικές μας τελετές. (Είγε ετελεύτα ) ... που εγκαταλείπω τον ωραίο και σκληρόν ελληνισμό με την κυρίαρχη προσήλωσι σε τέλεια καμωμένα και φθαρτά άσπρα μέλη. (Των Εβραίων, 50 μ.Χ.) ... κι αν ήταν Έ λλην εκ Συρίας ή ξένος (Ένας θεός των) ... κατά πού θέλει και κατά πού κάμνει οι Έλληνες (οι Έλληνες) να τον ακολουθούν (Ηρώδης Αττικός) ... την γιγάντια φευτιά του παλατιού - πού στην Ελλάδα ο Αντώνιος νικά. (Το 51 π.Χ. στην Αλεξάνδρεια) ... τα ‘ Πού οι Έλληνες» τα *Πού τα Ελληνικά πίσω απ' τον Ζάγρο εδώ, από τα Φράατα πέρα». Ώ στε ανελλήνιστοι δεν είμεθα θαρρώ. (Φιλέλλην) ... Μα πιο πολύ ασυγκρίτως απ' όλα, η Αντιόχεια καυχιέται που είναι πόλις παλαιόθεν ελληνίς(Παλαιόθεν Ελληνίς)

... r ο εκατόν τριάντα επτά της βασιλείας των Ελλήνων! (Τέμεθος Αντιοχεύς 400 μ.Χ.) Όταν θ έλουν οι Έλληνες να καυχηθούν, (Υπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας πολεμίσαντες) Οι έπαινοι για τω ν Ελλήνων τα ιδεώδη.

(0 Ιουλιανός εν Νικομήδεια) Την γλώσσα την ελληνική οι Ποσειδωνιάται εξέχασαν τόσους αιώνες ανακατευμένοι με Τυρρηνούς και με Λατίνους, κι ά λλους ξένους... ... Γιατίθυμούνταν που κι αυ το ίή σα ν Έλληνες ... βγαλμένοι - ώ συμφορά - απ' τον ελληνισμό (Ποσειδωνιάται) Ας την παραδεχτούμε την αλήθεια πιαείμεθα Έλληνες κι εμείς - τι ά λλο είμεθα, (Επάνοδος εις την Ελλάδα) ... κι άλλοι μερικοί Γραικοί απ' τους ολίγους που μείνανε στην πάλι. (Φυγάδες) ... κι από τους Έλληνες π ολλοί θα λυπηθούν(Αριστόβουλος) ... σ υντροφευμ ένοςμ ' Έλληναςαθέους... Οι Έλληνες εκρυφοκυτταχθήκαν... Οι Έλληνες εκάγχασαν μεγάλα·... Της ένδοξης Ελλάδας μας εμπρός σου... ...μ ε τω ν Ελλήνων τ ' άθεα τα λόγια. θέμα του μήνα

(0 Ιουλιανός εν τοις Μυστηρίοις) Την εγέννησεν είς δήμος μια πόλις Ελληνίς, (Η Αρχαία Τραγωδία) Ξένε παρά τον Γάγγην κείμαι Σάμιος... ...κι εις άδην δεν πορεύομαι πενθών εκ ε ί θα είμαι μετά τω ν συμπολιτών και του λοιπού θα ομιλώ ελληνιστί. (Επιτάφιον) ... κι οι δούλες με τα ελληνικά τα βαρβαρίζοντα (Το τέλ ο ς του Αντωνίου) ... (κι ας μην τ ' ομολογεί) η αγέρωχη αυτή Γραικιά, (Άννα Κομνημή) ... πως ουγκινείται ο Γραικός ελληνικά διαβάζοντας Έρμαιος, Ευκρατίδης, Στράτων, Μένανδρος. (Νομίσματα) ... Οι ευτράπελοι τω ν τόνοι μας επανέφεραν τας ευθυμίας ελληνικώ ν οδών και αγορών(Οι μιμίαμβοι του Ηρώδου) ... κι ενθουσιάζονταν κι επευφημούσαν ελληνικά, κι αιγυπτιακά και ποιοι εβραϊκά (Αλεξανδρινοί Βασιλείς) Η γλώσσα αυτή τω ν Ελλήνων, η ελληνική, η ένδο­ ξη, δεν είναι άλλη από τη γλώσσα του ποιητή του ί­ διου που την επεκτείνει και που καλύπτει όχι μόνο

την ελληνική ιστορία, αλλά και τα προσωπικά του ερωτικά θέματα σαν ένα λεπ τό δίχτυο υφολογικό, με τροπ ολογίες δικής το υ επινόησης που «ζωντα­ νεύουν» το νεκρωμένο αυτό υλικό. ... εκόμισα εις την Τέχνης - κάτι μισοειδωμένα πρόσωπα ή γραμμές· ερώ των ατελώ ν κάτι αβέβαιες μνήμες. (Εκόμισα εις την Τέχνην) Δεν είναι ο Καβάφης ο ύ τε κοινός αισθηματίας ούτε ψυχρός Παρνασσιακός. Ξεχωρίζει από αυτά τα είδη που εκ μ ετα λλ εύ ετα ι, ακριβώς με τη γλώσσα του, την καθημερινή, τη ν προφορική, τη ν προκλητική, γεμά τη υπονοούμενα και ειρω νείες, παρενθέσεις και παραβάσεις, αναφωνήσεις, μονολόγους, ασύν­ δετα, παρεκφωνήσεις, ρητορικές ερω τήσεις, πλά­ γιο λόγο (κατά Μπαχτίν), ευχές, ματαιότητες, αφη­ γήσεις, ψευδοαπλοϊκές εισηγήσεις στο θέμα, ψ ευ­ δαισθήσεις, διαδόσεις, φήμες, ρήσεις, γελο ίες δη­ λώσεις, διαψεύσεις, εμ π ισ τευ τικές παρενθέσεις, χλευασμοί, κομπορημοσύνες, καυχησιολογίες, απο­ καλύψεις, μεγάλες αποφάσεις, λιποψυχίες, γελο ιο ­ ποιήσεις... κι άλλα πολλά τεχνάσματα, τρόπους και ρητορικά σχήματα. Το έργο το υ Καβάφη προϊδεάζει για π ολλές ανα­ γνώσεις, για π ολλούς Καβάφηδες πρωτεϊκούς, για αντικλίμακες, για αντιφάσεις και για πολλαπλές εκ ­ μ ετα λ λ εύ σ εις και ψ ευδαναγνώσεις αναγνώσεω ν πολλαπλών, και για εν τελ ώ ς αντιφατικές αλλά και χαρακτηριστικές επινοήσεις με σκοπό να δραματοποιήσει πρόσωπα εποχής. Η επιρροή του σε ποιη­ τές που έχουν πολύ διαφορετικές κατευθύνσεις και ποιητικούς τρόπους έχει μ ε λ ετη θ εί εν μέρει, αλλά είναι και πολύ ευρύτερη απ' ό,τι νομίζεται. Το έργο του έτσι πλούσιο είναι μια νερομάνα μοντερνισμών, ένας θησαυρός υφολογίας και πολυφωνίας, ε φ ό ­ σον είναι και το πρότυπο πολυφωνικό έργο, όσο κα­ νένα ά λλο τουλάχιστον στην ελληνική ποίηση. Γι' αυτό άλλω στε και η μοναδική του γλώσσα προσαρ­ μοσμένη τέ λ ε ια στο υλικό τη ς, ρέει ανεμπόδιστα και πάντοτε αναγνωρίσιμη ό,τι κι αν καταπιαστεί να παρουσιάσει. Ακόμα και η πιο ευ τε λ ή ς λεπ τομέρεια, η πιο κοινή περιγραφή αποκτάει μια αυτονομία στη γραφή του σαν να είναι αποσπασμένη από τη μάζα, που τη ν κρατούσε αιχμάλω τη τω ν γλωσσικών τύπων, τω ν ποιητών ειδών, το υ συμβολισμού, το υ ψυχολογι­ σμού, τη ς παρακμιακής αισθητικής, τη ς αστόλιστης αλλά εύηχης πάντοτε μοντερνιστικής γραφής του. Πώς εξηγείται ένα τέτο ιο φαινόμενο; Πολλοί προ­ σπάθησαν υμνώντας ή διασύροντας το ν άνθρωπο.

ή τον ποιητή να εξηγήσουν το ανεξήγητο μυστήριο τη ς ανθρώπινης προσω πικότητας. Μια μοναδική προσωπικότητα γενικά, ανοίγει την όρεξη για διαβολές, υπονομεύσεις, αντιρρήσεις, υποβαθμίσεις, κι ένα σωρό ά λλες υποθέσεις που προσπαθούν να ε ­ ξαλείψουν το ανησυχαστικό φαινόμενο, του προικι­ σμένου με λεκτικό και φαντασιακό δώρο, ατόμου. Κι αρχίζει η μακρά λιτανεία τω ν αμφισβητήσεων. 0 Όμηρος δεν υπήρξε. Ήταν μια επιτροπή φιλολόγων που σ υν έτα ξα ν τα έπη από προφορικό υλικό. 0 Σαίξπηρ δεν ήταν αυτός που ήταν, ο ηθοποιός που 'χε βγάλει μόνο το δημοτικό σχολείο, αλλά πάντο­ τ ε κάποιος άλλος, συνήθως ένας ισχυρός αριστο­ κράτης όπως ο Μπέικον ή ο Όξφορντ. Ένας Πορτο­ γάλος ποιητής, ο Φερνάντο Πεσσόα - που τ ' όνομά του σημαίνει και Κάποιος και Κανένας, όπως ο Ούτις τη ς Οδύσσειας - πήγε να προλάβει τους κριτικούς και δημιούργησε αριθμό ετερω νύμων που δικαιολο­ γούν την πολυφωνική ιδιότητα του έργου του. Οι ήσσονες ρομαντικοί όπως ο Ρεμπώ δήλω νε ότι «ε­ γώ είναι ένας άλλος». 0 Λω τρεαμόν δήλω νε ότι ο εαυτός του δεν ήταν ένας Άλλος, ότι το εγώ του κι ο Δημιουργός δεν χωρούν στον ίδιο εγκέφ αλο. 0 Σωκράτης μιλούσε με τον δαίμονά του που του έ ­ λεγε πάντοτε να μην κάνει κάτι, ε ξ ου και η μαιευτι­ κή μέθοδος τω ν αντιρρήσεων στους διαλόγους. 0 Ν τε Ν ερ β ά λ έ γ ρ α φ ε «Εγώ είμ α ι ο Ά λ λ ο ς» . 0 «Άλλος» στον Ραμπελαί είναι ο δαίμονας, ο Σατα­ νάς. Τελικά ποιος είναι αυτός που είναι μόνο αυτός που είναι. Μόνο ο θ εός είναι αυτός που είναι, η α­ πόλυτη ταυτότητα. Το θέμα του ποιος γράφει δεν απασχόλησε ποτέ το ν Καβάφη που χρησιμοποιούσε πολλές μάσκες, ενδιάμεσ ους α φ ηγητές, απρόσωπη αφήγηση. Το ποιος ήταν του ήταν σχεδόν αδιάφορο. Του αρκούσε πως ήταν «ελληνικός». Όμως μια πηγή ανησυ­ χιών, που α τέλειω τα προσπαθούσε να την εξορκίσει, πότε καυχόμενος και πότε α π οφ εύγοντας ν' α υτοαντιμετω πιστεί ήταν ο ερω τικός του εαυτός, αντιμέτωπος με τον κοινωνικό και με μάσκα τον «ι­ στορικό» Καβάφη. Παρ' όλα αυτά υπήρξε ο πρώτος, και με πολύ συγκεκριμένο τρόπο, να επιδείξει ανοι­ χτά την ομοφυλοφιλία του. Οι προφυλάξεις του ή­ ταν είτε ρητορικές είτε πρακτικές. Τύπωνε μόνος το υ και κυκλοφ ορούσε τα έργα του. Φοβόταν και δ εν φ οβόταν το κοινωνικό στίγμα, το υ ς κακόβου­ λους κριτικούς, και υπήρξαν τέτοιοι. Τελικά τ ' αψη­ φούσε όλα αυτά. Ο «ιστορικός» και ο «ερωτικός» Κα­ βάφης ήταν ένα δίδυμο ζεύγμα, δυο πλευρές της προσωπικότητάς του, που δεν τις απαρνιόταν διόθέμα του μήνα

λου. Πάντοτε είχε σαν άλλοθι ασφαλείας το σκέπα­ σμα της γλώσσας, (δηλαδή τη ς τέχνης του) που δι­ καιολογούσε παραβάσεις, αμαρτίες, δ ειλίες και λι­ ποψυχίες και τον εκάστοτε άλλο εαυτό του. Όπως φτιάχνει ο τυφλοπόντικας το λαβύρινθό του, έφ τια­ χνε την ποίησή του, με ποιήματα-αδιέξοδα, γεμάτα υπονοούμενα, με παρεκβολές, με αναφορές ανα­ πάντεχες σε κεντρικά γεγονότα, παρεκβάσεις για να παραπλανήσει το υ ς κακώς σκεπτόμενους, να τους αποπροσανατολίσει, να εκπλήξει το αδαές κοινό, κι όχι μόνο αυτούς, αλλά και το υ ς διανοούμενους. Η ελληνική γλώσσα ήταν ένας τέ λ ε ιο παραπέτασμα,

Κώστας Καλημέρης. Σκίτσο του Κ. Π. ΚαΒαφη

κατάλληλο για απόκρυψη κι αποκάλυψη συνάμα. Η Μάχη τη ς Μαγνησίας, η μεγάλη ήττα τω ν Επιγό­ νων απέναντι στους Ρωμαίους, και το κρυφό σπίτι του αμαρτωλού βίου σε μια απόκεντρη συνοικία, ή ­ ταν ανάλογα σημεία αναφοράς (ήττες με το να εν ­ δίδει στην «παράνομη» ηδονή), αλλά κι ένας θρίαμ­ βος του έργου, γιατί με τις ά λλες ερω τικές σκηνές σε δωμάτια ή μαγαζιά και καφενεία αποτελούσε με τα ιστορικά γεγονότα το επίκεντρο του ψυχο-ιστορικού λαβύρινθου που προσανατόλιζε και, ιπαρήγαγε τη γραφή του αποσπασματικά μ' ένα πολύπλοκο δί­ κτυο α υ το τε λ ώ ν αναφορώ ν. Το κάθε ποίημα μια πλευρά ενός πολυφασικού πολύπλευρου αδάμαντα του συνεχιζόμενου έργου, όπου το άγχος τη ς Προσδοκίας, κυριαρχεί απ' τη ν πρώτη μέχρι την τ ε ­ λευταία γραμμή. μήνα

Για ποια όμως Προσδοκία πρόκειται; Το μέλλον του έργου, που θα μπορούσε να ανατραπεί από «νεώτερους» σοφιστές, όπως στο ποίημα «Οι εχθροί». Αν π ρ ο σ θ έσ ο υ μ ε σ' α υ το ύ ς το υ ς δ ιά φ ο ρ ο υ ς « ε­ χθρούς», όπως το «είναι φριχτότατοι εχθροί οι Ρω­ μαίοι», κι άλλα τέτοια πολλά, τους θεόδοτους, τον Γαλβά, τους «ανύπαρκτους πλέον Βαρβάρους, τον Απόλλωνα, τον φόβο της Μετάνειρας, τους λόγιους τη ς Κω ν/πόλεω ς, το υ ς Χριστιανούς, το ν Αναμορ­ φ ω τή, οι τα φαιά φ ορούντες», όλοι α υτοί α π οτε­ λ ούν ένα πάνθεον εγκυμονούντων κινδύνων, α λη­ θινών ή φανταστικών. Προσδοκούσε, λοιπόν, με άγ­ χος η φήμη του ν' α λλά ξει και να μην περιληφ θεί στην «Πρόσθεσι των» / 0 φόβος τη ς αποτυχίας στο «Όποιος απέτυχε».

«7> δύσκολο να μάθει της πενίας την νέα γλώσσα και τους νέους τρόπους». Κι όμω ς η γλώσσα του έχει ακριβώς αυτόν τον χα­ ρακτήρα. Είναι μια συρρίκνωση απ' τη βαρδική ποίη­ ση του δημοτικισμού. Μια απλοποίηση. Στο «Η Τράπεζα του Μέλλοντος». «Κι άρχισα να φοβούμαι μη στην πρώτη κρίση εξαφνικά τας πληρωμάς της σταματήσει». Στα «Τείχη» και στο «Λήθη» το αίσθημα του αποκλει­ σμού από τον κόσμο και στο εκπληκτικό «Τα Παρά­ θυρα», όπου δεν τολμάει να τ ' ανοίξει, μην τυχόν αποκαλύψει το φως τους... «μια νέα τυραννία. / Ποι­ ος ξέρει τι καινούργια πράγματα θα δείξει». Στο «Σο­ φ οί προσιόντων» την απαντοχή του Μέλλοντος. Δεν έβλεπ ε στο Μ έλλον αυτό καμιά ανάπαυλα από τον ξεπεσμό και την πτώση του ελληνισμού, υμνώντας αυτούς που γνωρίζουν, «πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλ ο ς , / κι οι Μήδοι επ ιτέλους θα διαβούνε». Εδώ το Άγχος της Προσδοκίας επιτρέπει στον Καβάφη αφαιρώντας τα ιστορικά συμβάντα απ' το α βέ­ βαιο γίγνεσθαι του χρόνου να τα εξά γει και να τα «παγώσει» σ' ένα φωτογραφικό παρόν. Τα έπη και τα ελεγεία αυτά της πολλαπλής φθοράς, όπου «πού και πού» περνάει μια οπτασία, ένας αρ­ χαίος θεός «με τη χαρά της αφθαρσίας μέσ' στα μά­ τια», μοιάζει να εκτυλίσσονται ο ' ένα αιώνιο παρόν, με ισχυρό φωτισμό όπως σ' ένα κινηματογραφικό στούντιο για να δώσει την εντύπωση του ανάλλαχτου, και για να εξορκίσει το μ έλλον με το παρελ­ θόν μ' ένα απόλυτα συγχρονικό παρόν μεγεθύνο­ ντας τη λησμονημένη λεπ τομέρεια μ' ένα έντονο

close up.

0 σκεπτικισμός το υ Καβάφη α π οτελείτα ι από μια πολυδοξασία που του επ έτρεπ ε να δραματοποιεί πρόσωπα και περιστάσεις, προσδοκώντας το μηδέν

μέσα στο γίγνεσθαι, πίσω αη' τις α πατηλές ελπλίδες τω ν «προσώπων» που ειρωνευόταν. Ό,τι και να πούμε, εκείνο που καλεί η ανάγνωσή του είναι ένα διαρκές γίγνεσθαι, ένα μη κλείσιμο όπως και η ιστο­ ρία η ίδια και μια ώθηση να προεκτείνει κανείς επ' άπειρον την επέκταση του έργου, κι ενώ τα ποιήμα­ τα τα ίδια μοιάζουν τό σ ο τέ λ ε ια και α νεξά ρτη τα στιγμιότυπα, εκείνο που ανοίγουν είναι α τέ λ ε ιω ­ τους λογαριασμούς όπου καταποντίζεται ολόκληρο το μοντέρνο και το μεταμοντέρνο, πέρα απ' την ε λ ­ ληνική ιστορία. Έτσι η ανάγνωση του Καβάφη, αντί να εγκλωβίζει σ' ένα ταξινομημένο κλειστό σύστη­ μα, όπου θα καταγραφεί οριοτικά το πού ανήκει, α­ νοίγει α ντίθετα δ εκά δ ες καινούριες δ υ ν α τό τη τες που αυξάνουν το άγχος τη ς προσδοκίας το υ ανα­ γνώστη σε άγνωστες ακόμα κατευθύνσεις, πολλα­ πλασιάζοντας τις α μφιβολίες το υ απ' ό λ ες τις μ ε ­ ριές. Μόνο τα πέντε τόσα ποιήματα για τον Ιουλιανό που πήγε ν' αντιστρέφει τη ν ιστορία, με μ ερι­ κούς ακόμα, τον Αντώνιο, τον Αρτεμίδωρο και τους διάφορους ελληνιστικούς ηγεμόνες, αφήνουν μια γεύση το υ απραγματοποίητου που προκαλεί τη ν ψυχική αναστάτωοη μιας Προσδοκίας τη ς Ατοπίας, επάνω στην οποία στηρίζεται ολόκληρη η ειρωνική πικρία του Καβαφικού έργου, με τη ν αναμονή μιας αδύνατης «Αποκατάστασης». Είναι καιρός να περάσουμε με το ν Καβάφη απ' το κόσκινο ή απ' το ν άμβυκα τη ς σύγχρονης κριτικής θεωρίας. Και πρώτα απ' το ν στρουχτουραλισμό ε ­ νός Κλωντ Λεβί-Στρως που θα 'β λεπε στον Καβάφη μια συγχρονιστική ενορχήστρωση θεμάτω ν που α­ νταποκρίνομαι το ένα στο άλλο σε όλο του το έ ρ ­ γο σαν επαναληπτικές μελω δίες με παραλλαγές, ό ­ πως στους μύθους τω ν πρωτόγονων λαών. Ένας Μπαρτ, αν είχε ασχοληθεί με το ν Καβάφη, θα 'βρί­ σκε εκεί τη «γλώσσα σημείο μηδέν» που τη ν κατα­ λόγιζε στους διαφανείς «αναγνώσιμους» συγγρα­ φείς, ενώ στον Καβάφη αυτή η ίδια διάφανη γλώσ­ σα είναι παράδοξα η ιδιαιτερότητά του και εστιάζει επάνω τη ς τη ν προσοχή το υ αναγνώστη πέρα απ' το θέμα. 0 Καβάφης, κατεξοχήν «αναγνώσιμος», πα­ ραμένει αινιγματικά «κειμενικός», δηλαδή αμίμητος στη γραφή του, που είναι απόλυτα «αναγνωρίσιμη» σαν υπογραφή, και ως εκ τούτου έχει μια «αδιάστατη» αινιγματικότητα. Ένας Ντεριντά θα 'βρίσκε στον Καβάφη μια τεράστια αποδόμηση το υ ελληνισμού που μεσουρανεί και καταρρέει αυτοκαταστρεφόμενο με διαρκείς παρανοήσεις και ασυνείδητα ψεγά­ δια καθώς και με μια πολλαπλή μικροαποδόμηση

στα δ ευ τερ εύ ο ν τα σκέλη τω ν ζευγώ ν, όπως το προφορικό/γραπτό και στα κύρια θέματα, μια ανα­ θεωρητική στάση, απέναντι στο στοχαστικό/ψυχολογικό, αισθηματικό/αισθησιακό, ειρωνικό/ειλικρινές, ηλάγιο/απευθείας, πιστό/άπιστο, διδακτικό/αντι-διδακτικό, ιστορικό/ανιστορικό, χρόνος/άχρονο, άγνοια/γνώ ση, α υτα π ά τη/διορα τικότητα , στιγμιαίο/διαρκές, φ θαρ τό/ά φ θαρτο, τέχ νη/φ ύσ η, νιάτα/γερατειά, κυνικό/ιδεαλιστικό. Σ' αυτό το Καβαφι­ κό σύμπαν η λεπτομέρεια αντικαθιστά τη γενικότη­ τα, το ασήμαντο συμβάν τα μεγά λα γεγονότα , η προσωπική προοπτική τη συλλογική, όλα τα γεγο­ νότα περνάνε μέσα απ' το αποδομητικό φίλτρο, ό­ που το δευτερεύον γίνεται πρωτεύον, αντιστρεφό­ μενο. Τι πιο κοντά στον ντερριντιανό αποδομητισμό. Ένας Μπλανσό θα 'βλεπ ε, στο έργο του Καβάφη, κάτι ανάλογο με το «Βιβλίο» που σχεδίαζε ο Μαλαρμέ που θα τα περιείχε όλα. Στη μ ελέτη του «Το βι­ βλίο που θα 'ρθει» ο Μπλανσό περιγράφει το «Βι­ βλίο» α υτό παραφράζοντας τον Μαλαρμέ σαν «το έσχατο έργο τη ς ποιητικής άρνησης. Οργανωμένο και σχεδιασμένο στην εντέλεια σ' ένα αρχιτεκτονικό σύνολο που δεν θα 'φ ηνε τίποτα στην τύχη, θα κα­ ταργούσε παρελθόν και μέλλον και την προσωπικό­ τητα του ποιητή που θα Όβυνε τελείω ς, για να στα­ θ εί στο αιώνιο παρόν, δηλαδή στον άχρονο χώρο το υ ανώνυμου κλασσικού έργου. Ένας χώρος που ξεφ εύγει απ' τα μοιραία κλεισίματα του χρόνου και της ερμηνείας με το σκόρπισμα τω ν πολλαπλών α­ ποτελεσμάτω ν» (Σίμα Γκοντφρέ, «Οι ύσ τερες βου­ λ ές τη ς Γαλλικής ποίησης»). - Ή όπως θα 'λ εγ ε ο Καβάφης.

■02©--------------------------------------------

θέμα του μήνα

«με την ποικίλη δράοη τω ν στοχαστικών προσαρμογών» Η απρόσωπη κι αφαιρετική ακτινοβολία του έργου του Καβάφη που υφίσταται μιαν αδιάκοπη εξελικτικότητα, κι αναπροσαρμογή καθώς διασπείρεται λίγο παντού, ά λλη ντεριντιανή ιδιότητά του, παρ' όλη τη ν προσήλωσή το υ στο αποκλειστικό θέμα τη ς « ελληνικότητας και του ελληνισμού», ότα ν α υτή δεν ήταν ακόμα μια εθνότητα, αλλά μια ιδέα, ένας πολιτισμός όπως είναι η λεγόμενη δυτική αλλά και η ανατολική Ευρώπη στον διαπολιτισμικό της ρόλο, κι ας βρίσκεται σήμερα υπό διωγμόν, με το ν όρο Ευρωκεντρισμός λόγω του αποικιοκρατικού παρελ­ θόντος, που πρέπει να αναγνωριστεί και να επανορ­ θωθεί, χωρίς όμως να εξα λειφ θεί κι ό,τι καλό προσέφερε. □

.M

.g - T A U - U .l i.

ΚαΡάφη^Πεσσόο: Pioi nap4iljli|jloi

βιβλιογραφία, τα σχόλια και οι αναλύσεις για τον Καβάφη και τον Πεσσόα συγκροτούν ένα ογκώδες υλικό, που αποτελεί απόδειξη ενδιαφέροντος για το έργο αυτών των ποιητών, οι οποίοι τείνουν Π να λάβουν το χρίσμα τω ν σπουδαιότερων ποιητών του 20ού αιώ­ να στον μη αγγλόφωνο κόσμο τουλάχιστον. Από την άλλη πλευρά, αυτό το υλικό, καθώς δεν παύει να επεκτείνεται και να καθί­ σταται διαρκώς περισσότερο λόγιο και προσανατολισμένο σε λεπτομέρει­ ες και εικασίες, κινδυνεύει να συσκοτίσει το καθαυτό έργο. Τέλος, οι απο­ καλύψεις του βίου στοιχειοθετούν μια μυθολογία, χωρίς την οποία το έργο μοιάζει απρόσιτο και σχεδόν ερμητικό για τον κοινό, αλλά επαρκή, ανα­ γνώστη. Δεν γνωρίζω να έχει υπάρξει σύγκριση του Καβάφη με τον Πεσ­ σόα στο πλαίσιο της φιλολογικής έρευνας, ούτε έχω υπόψη μου εργασίες διεπιστημονικού ή διευρωπαϊκού περιεχομένου γι' αυτές τις δύο μορφές, που θεωρώ ότι αποτελούν ορόσημα, επειδή συνοψίζουν το ευρωπαϊκό πνεύμα, όπως αυτό παραδίδεται από τον 19ο αιώνα και επιζεί ως το τέλος του πρώτου τρίτου του 20ού αιώνα.

y

JU

Υπάρχουν κοινά στοιχεία στον Καβάφη και τον Πεσσόα ώστε να μπορούμε να κάνουμε λόγο, τηρουμένων τω ν αναλογιών, για βίους παράλληλους. Και οι δύο γεννιούνται σε χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας, δηλαδή σε περιοχές έξω από τα κύρια συμβάντα της Ιστορίας του καιρού τους, αλλά υφιστάμενες τις συνέπειες τω ν γεγονότων. Ο Καβάφης, Κωνσταντινουπολίτης όπως λέει ο ίδιος σε σύντομο βιογραφικό του, γεννήθηκε στην Αλε­ ξάνδρεια, πόλη με ισχυρή ελληνική παρουσία και με ευημερούσα ελληνι­ κή μειονότητα. Βλέπει το φως του κόσμου το 1863, χάνει τον πατέρα του όταν κλείνει τον έβδομο χρόνο της ζωής του (1870), η πρώτη του εμφάνι­ ση στα γράμματα (η πρώτη του δημοσίευση) χρονολογείται από το 1886, θέμα του μήνα

412©

όταν είναι πια 23 ετών, η δημιουργική του περίοδος, έτσι όπως έχουμε αποτυπώσει το ποιητικό του έργο με τον απλό τίτλο «Ποιήματα», εκτείνεται από το 1896 ως το 1933, έτο ς το υ θανάτου του, δηλαδή σε 37 χρόνια. Όπως ξέρουμ ε, ο Καβάφης δεν δημοσίευσε ποτέ τους στίχους του σε βιβλίο, αρκούμενος στην έκ­

1905, ορισμένα από τα οποία ο ίδιος δημιούργησε. Συγκεντρώνει το 1934, ένα χρόνο πριν από το θάνατό του και 33 χρόνια μετά από το πρώτο του κείμενο, έ ­ να μέρος του έργου του υπό το ν τίτλ ο Mensagem («Μήνυμα») και πεθαίνει αφήνοντας έναν τεράστιο α­ ριθμό καταλοίπων στο περίφημο μπαούλο που βρέ­ θηκε μετά το θάνατό του γεμάτο χαρτιά τακτο­ ποιημένα και ταξινομημένα. Να σημειώσουμε πως αυτά τα κατάλοιπα δεν έχουν ακόμα δημοσιευθεί στο σύνολό τους.

δοση ιδίοις αναλώμασιν τω ν περίφημων μονόφ υλ­ λων, τα οποία μοίραζε ο ίδιος σε όποιους ήθελε.

Όσα γνωρίζουμε με κάποια οικονομία ή ακρί­ βεια, για τον βίο του Καβάφη και του Πεσσόα, οφείλονται σε βιογράφους εκτός τη ς χώρας που τους γέννησε. Κατά σύμπτωση οι βιογρά­ φοι του Καβάφη και του Πεσσόα έχουν το ίδιο όνομα: Ροβέρτος. 0 Καβάφης βιογραφήθηκε α­ πό τον Άγγλο Ρόμπερτ Λίντελλ (Kavafy, 1974), ο Πεσσόα από το ν Γάλλο Ρομπέρ Μπρεσόν Strange etranger, 1996). Και οι δύο είχαν μάρ­ τυρες του βίου και της προσωπικότητάς τους: για τον Καβάφη πολλά έγραψε ο Τίμος Μαλάνος, τιμή ανήκει στον Ε.Μ. Forster που πρώτος κατανόησε και εξεθείασε την αξία του ποιητή. Άλλοι, που τον γνώρισαν, στο σπίτι της οδού Λέπσιους, όπως ο Κώστας Ουράνης, μας έχουν πείσει για ορισμένα σημεία του χαρακτήρα και τα γούστα του, όπως ο προσεκτικός λόγος του, η φτιαχτή ατμόσφαιρα ημίφωτος στο δια­ μέρισμά του και άλλα. Για τον Πεσσόα, ο πρώ­ τος βιογράφος του (όπως για τον Κάφκα ο Μαξ Μπροντ) ήταν ο φίλος του Ζουάν Γκασπάρ Σιμόης, που μας διαβεβαιώνει ότι οι τελευτα ίες του λέξεις ήταν «Δώστε μου τα γυαλιά μου», λες και ο μύωψ Πεσσόα ήθελε να τα φορέσει ώστε να δει καθαρά την έξοδό του από τη ζωή και την είσοδό του στα Ηλύσια Πεδία. Κατά σύ­ μπτωση πάλι, ο Καβάφης και ο Πεσσόα ήταν διοπτροφόροι: χοντρός ο σκελετός τω ν γυαλιών του Καβάφη, λεπτός του Πεσσόα.

0 Πεσσόα γεννιέται στη Λισαβώνα, πόλη μιας μικρής χώρας και δ ευτερεύ ουσας αποικιακής δύναμης, το 1888, ένα τέταρτο ακριβώς του αιώνα μετά τον Καβά­ φη, χάνει τον πατέρα του όταν είναι πέντε ετών, ζει για δέκα χρόνια στη Ν. ΑΦρική, όπου μετακινείται η μητέρα του με τον δεύτερο ούζυγό της, εκεί γράφει το πρώτο ποίημα το 1901, σε ηλικία 13 μόλις ετών. Από τό τε περίπου αρχίζει να δημοσιεύει στίχους του, σε περιοδικά τη ς πατρίδας του όπου επιστρέφει το

Ωστόσο, ο Καβάφης υστερεί έναντι του Πεσσόα σε ό,τι αφορά τα φωτογραφικά ντοκουμέντα της επίγειας παρουσίας του. Το υλικό για τον Καβάφη είναι φτωχό, οι φωτογραφίες του είναι στημένες, του είδους που λέγονταν τότε «εβδομαδιαίες», τραβηγμένες σε στού­ ντιο και σκηνοθετημένες από το φωτογράφο. Αντιθέτω ς, για τον Πεσσόα υπάρχουν φωτογραφίες με τη μορφή του «ινσταντανέ», τραβηγμένες χωρίς προερ­ γασία, εν κινήσει σχεδόν, με το καπέλο του και το πα­ θέμα του μήνα

νωφόρι του να ανεμίζει, με το καπέλο του και ίο μου­ στακάκι του να απολαμβάνει ένα ποτήρι κρασί γέρνο­ ντας το κεφάλι κατά πίσω. Για κανέναν από τους δύο δεν έχουμε πάντως φωτογραφικό υλικό στο χώρο της εργασίας τους: ο Καβάφης πέρασε πολλά χρόνια «εις ένα κυβερνητικόν γρα φ είο ν ε ξα ρ τώ μ εν ο ν από το Υπουργείον τω ν Δημοσίων Έργων τη ς Αιγύπτου», ό ­ που λέγετα ι ότι συχνά έφ τα ν ε καθυστερημένος το πρωί, με αποτέλεσμα να δέχεται τις επιπλήξεις του προϊσταμένου του. 0 Πεσσόα άρχισε να εργάζεται το 1908 ως correspondant Stranger, δηλαδή ως α λληλογράφος-μεταφραστής εμπορικής αλληλογραφίας από τα πορτογαλικά προς τα αγγλικά και γαλλικά, ε ­ πάγγελμα που στον καιρό του είχε μια κάποια πέραση. Αυτό το επάγγελμα τίμησε σε όλη του τη ζωή ο Πεσ­ σόα, αλλάζοντας εργοδότη όχι όμως αντικείμενο και περνώντας τη ζωή του μετακομίζοντας σε μικρά δια­ μερίσματα, ορίζοντας έτσι το πεδίο του εντός της Λισαβώνας, όπως όρισε ο Καβάφης το δικό του πεδίο στην Αλεξάνδρεια περιπλανώμενος τις νύχτες στους δρόμους της. Και στον 20ό αιώνα, όπου οι πόλεις απόκτησαν τους υμνητές τους, όπως το Δουβλίνο με τον Τζόυς ή η Πράγα με τον Κάφκα, νομίζω πως ο Κα­ βάφης και ο Πεσσόα πέτυχαν να καταστήσουν τις πό­ λεις όπου έζησαν σημεία του κόσμου εκτός χρόνου, χώρους συμβολισμού και υπερβατικότητας. Αν μπορούμε να κάνουμε λόγο για ομοιότητα στην ε ­ παγγελματική ζωή του Καβάφη και του Πεσσόα, ζωή ταπεινών υπαλλήλων σε περιβάλλον που αγνοεί την αξία τους ως ποιητών, θα προσέξουμε πως αυτό το περιβάλλον έχει σχέση με την αγγλική γλώσσα: ο Κα­ βάφης εργάζεται σε χώρο όπου χρησιμοποιεί τη ν αγ­ γλική, ο Πεσσόα σε γραφείο για να μεταφέρει λέξεις στην αγγλική. Και επιπλέον, ο Καβάφης ζει τα παιδικά του χρόνια στο Λονδίνο, όπως ο Πεσσόα ζει τα σχολι­ κά του χρόνια στο Ντέρμπαν της Ν. Αφρικής. 0 Καβά­ φης γράφει ποιήματα στα αγγλικά, ο νεαρός Πεσσόα εκφράζεται στα αγγλικά σε βαθμό που επιοτρέφοντας στην πατρίδα του μαθαίνει τα πορτογαλικά, διαβάζο­ ντας Πορτογάλους συγγραφείς. Δεν ξέρω αν έχει υ­ πάρξει κάποια μ ελέτη για την επίδραση της αγγλικής στον Καβάφη ή στον Πεσσόα, όχι από άποψη θεμάτων και ύφους, αλλά από τη σκοπιά της πειθαρχίας που ε ­ πιβάλλει η χρήση μιας ξένης γλώσσας όπως τα αγγλι­ κά. Πάντως, όποια και αν είναι αυτή η επίδραση, πρέ­ πει να σημειώσουμε πως τόσο ο Καβάφης όσο και ο Πεσσόα έγραψαν το σπουδαιότερο μέρος του έργου τους στη μητρική τους γλώσσα, την οποία και τελικώς ανέδειξαν και ανάπλασαν, ο Καβάφης μέχρι του ση­ μήνα

μείου μιας λιτότητας, όπου κάθε γλωσσικό στολίδι μοιάζει απόχρωση του μαρμάρου στο οποίο τη λάξευσε, ο Πεσσόα μέχρι του σημείου μιας πληθωρικότητας, που στοιβάζει λεπτομέρειες και αποχρώσεις, χω­ ρίς τις οποίες η γλώσσα θα έμενε στεγνή και ανίκανη να χωνευτεί μέσα ατις φωτοσκιάσεις του ποιήματος.

Επιμένοντας λίγο περισότερο στο ζήτημα της γλώσ­ σας, έχω την εντύπωση πως ο Καβάφης σύρει πινε­ λιές, εκεί όπου ο Πεσσόα βάζει κουκίδες τη μία πάνω και δίπλα στην άλλη, σαν την τεχνική του Σερά, τον pointillisme. Αυτή η σχέση με τη γλώσσα αντανακλάται στην ιδιω­ τική ζωή: ο Καβάφης δεν θα ασχοληθεί με νέα λογο­ τεχνικά ρεύματα: ζώντας συνεχώς στην Αλεξάνδρεια, δηλαδή σε μιαν αποικία, δεν έχει κάποιο κοινό να τον περιμένει, δεν βρίσκεται στο κέντρο κάποιας αξιόλο­ γης λογοτεχνικής δραστηριότητας. Είναι μόνος και θα

---------------------

μείνει ως το τέλ ο ς μόνος. Η μοναξιά του ως ποιητή πολλαπλασιάζεται από τη μοναξιά του ως ομοφυλό­ φιλου, ένα στίγμα για το οποίο δεν εκφράστηκε ποτέ ευθέως, θα συνδέσει αυτές τις μοναξιές, την ποιητική και προσωπική, και θα τους μείνει πιστός διά βίου. Δια­ φυγή από τέτοια βαριά σκιά είναι η μεταφορά στο μα­ κρινό παρελθόν, εκεί όπου η ποίηση και η ομοφυλοφι­ λία δεν αποτελούοαν ενοχή. 0 Πεσσόα κάνει την ίδια διαδρομή: η πατρίδα του δεν παράγει λογοτεχνικά ρεύματα, αρκείται να παραλαμβάνει όσα η γαλλική λογοτεχνική ζωή φέρνει στο φως: ντανταϊσμός, κυβι­ σμός, ορφισμός κ.λπ. Ο Πεσσόα, μέσω τω ν λογοτεχνι­ κών περιοδικών Orpheu και Presenga, τα οποία ο ίδιος εκδίδει συμπαρασύροντας και μερικούς φίλους του, θα εισάγει τα γαλλικά πρότυπα, αλλά και θα πλάσει νέα ρεύματα, όπως σενσασιονισμός, παυλισμός, ιντερσεξιονισμός, σαπουνόφουσκες, που πάλι ο ίδιος θα αφήσει να σκάσουν. Αυτό το παιχνίδι είναι το απο­ τέλεσμα της αποξένωσης: ο Πεσσόα, όπως σημειώνει ο θαυμαστής και μελετητής του Αντόνιο Ταμπούκι, ζει στη «μοναξιά του estrangeirado, του αποξενωμένου, του αλλόφωνου [με την έννοια του χρήστη ενός προ­ σωπικού και δημιουργικού οράματος] σε μια παράξενη χώρα στο εσωτερικό της ίδιας του της χώρας, μοναξιά όμοια με εκείνη του "Γερμανού" Κάφκα και του "Γάλ­ λου" Μπέκετ». Αυτή η πολυμορφία της μοναξιάς του Πεσσόα καθιστά την ιδιωτική του ζωή περισσότερο ενδιαφέρουσα από εκείνη του Καβάφη. Δεν πάει πολύς καιρός που γινό­ ταν λόγος για έναν Πεσσόα που δεν γνώρισε ποτέ τον σαρκικό έρω τα. Σήμερα έχο υ μ ε τις επ ιστολές του προς την Οφηλία Σουάρς Κεϊρός, νεαρή της καλής κοι­ νωνίας της Λισαβώνας, υπάλληλο σε κάποια από τις επιχειρήσεις όπου ο Πεσσόα μετάφραζε στα αγγλικά (ή και στα γαλλικά) τη ν εμπορική αλληλογραφία. Ο δεσμός με την Οφηλία θυμίζει τους δεσμούς του Κάφ­ κα, που διαλύθηκαν τη ν ώρα που πήγαιναν να «δέ­ σουν». Ο Πεσσόα, ερω τευμένος ανεράστως, δεν πέ­ τυχε ποτέ να «δέσει» με το έτερον φύλον. Μπορεί η λεκτική του δεξιότητα να ήταν μια κατά φαντασίαν εκσπερμάτωση, αλλά εντέλει η ταχύτητα της αποστα­ σιοποίησής του από το αντικείμενο του έρωτά του, α­ ποτελεί ένδειξη αδυναμίας ολοκλήρωσης μιας σχέ­ σης. Η άγνοια του σαρκικού έρω τα δεν σημαίνει ά­ γνοια της σαρκικής αμαρτίας. Όπως η εν πολλοίς υ­ στερική Αγία Τερέζα της Άβιλα παραδίδεται με λεκτι­ κούς αφρούς στον Ιησού, ο Πεσσόα, μέσω μιας ανά­ λογης «υστερίας» και ερωτικού παροξυσμού προσεγ­ γίζει τη θεότητα της ποιητικής δημιουργίας. Όπως ο

---------------------

Καβάφης προσποιείται πως είναι ένας φυσιολογικός άνθρωπος, ένας άνθρωπος, όπως κάθε άνθρωπος που περνάει στο δρόμο και μας δημιουργεί την εντύ­ πωση του φυσιολογικού, αφήνοντας με δέος και προ­ σοχή να διαφανεί η συμπάθειά του προς τα νεαρά ά­ τομα, κατά τον ίδιο τρόπο ο Πεσσόα προσποιείται πως διάγει ομαλόν και συνήθη βίον. Όμως θα γράψει: Ο poeta έ um fingidor («Ο ποιητής, είναι ένας προσποιητής» ή «Η προσποίηση είναι ίδιον του ποιητή»). Έχω τη γνώμη πως η προσποίηση, η συγκάλυψη, η μεταμφίεση, η σκηνοθεσία μιας φυσικότητας είναι το ισχυρότερο σημείο συγγένειας του Καβάφη και του Πεσσόα. Αμφότεροι παριστάνουν πως μια ένθεη μανία τους δυναστεύει, διαρκώς μεταβαλλόμενη στον Πεσ­ σόα, τυραννικώς παρούσα στον Καβάφη, ο οποίος αυτοτιμωρείται, επανερχόμενος στα ποιήματά του και μη παύοντας να τα σμιλεύει. Από αυτή την προσποίηση θα γεννηθούν οι ετερώ νυ­ μοι. Όπως ξέρουμε, ο Πεσσόα γεννάει τους ποιητές Άλβαρο δε Κάμπος, Αλμπέρτο Καγιέιρο, Ρικάρντο Ρέις. Πρόκειται για δημιουργούς που υπάρχουν ταυτοχρόνως με τον ποιητή Φερνάντο Πεσσόα, έχουν όμως, σε διαφορετικές τροχιές, διαφορετικό ύφος και θεματο­ λογία. Ο Πεσσόα τους προσδιορίζει παρέχοντας το βιογραφικό τους σημείωμα, σχολιάζοντας το έργο τους, προβλέποντας το μέλλον τους, βάζοντας τον έ ­ να να αποκρίνεται στον άλλο, εμφανιζόμενος ο ίδιος ως ένας τρίτος που τους κρίνει. Αυτό το παιχνίδι δεν έχει τελειω μό: παραλήλως προς αυτούς τους πλή­ ρεις ετερώνυμους, υπάρχουν υπο-ετερώνυμοι, πρό­ σωπα που δεν ολοκληρώθηκαν με την παραγωγή συ­ γκεκριμένου έργου, αλλά εμφανίστηκαν για μια στιγμή και ως διάττοντες χάθηκαν: πρόκειται για τον Φρεδερίκο Ρέις, ξά δελφ ο του Ρικάρντο Ρέις, για τον Αλεξάντερ Σερτς (Search) και τον αδελφό του Τσαρλς Σερτς, για τον Μπερνάρντο Σουάρς, τον Μπαράν δε Τέιβε, τον Αντόνιο Μόρα, τον Ραφαέλ Μπαλδάγια, τον Τσαρ­ λς Ρόμπερτ Είνον, τον Α.Α. Κρος ή τον άγνωστο Τόμας Κρος, τον Ζαν Σελ (Seul), τον Αμπίλιο Καρέσμα. Καθέ­ να από αυτά τα πρόσωπα είναι αυτόνομο, κάνει έναν κύκλο ζωής και χάνεται, αφήνοντας πίσω του μικρό ή μεγάλο έργο: ο Αλμπέρτο Καγιέιρο είναι ο ποιητής της συλλογής Ο Φύήακας των Κοπαδιών με πανθεϊστικές προεκτάσεις, ένα είδος summa τω ν λογοτεχνικών δι­ δαχών του παρελθόντος, που εισβάλλουν στο μέλ­ θέμα του μήνι

λον. Ο Άλβαρο δ ε Κάμπος, που σπούδασε οτη Γλασκώβη και άοκησε χο επάγγελμα του ναυπηγού, υπο­ γράφει τη Θριαμβική Ωδή, το μανιφέστο του πορτογα­ λικού μοντερνισμού. Ο Ρικάρντο Ρέις, γιατρός το ε ­ πάγγελμα, με αισθητικές αντιλήψεις που τον φέρνουν σε ρήξη με τον Άλβαρο δε Κάμπος, χαράζει τα όρια ε­ νός πειθαρχημένου λόγου για να τιθασεύσει τον σκε­ πτικισμό και τη ν ηρωική υποταγή το υ στη μοίρα. 0 Μπερνάρντο Σουάρς, βοηθός λογιστής στην πόλη της Λ ισ αβ όνας, είναι ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς το υ U v ro do Desassossego (Το βιβήίο της Ανησυχίας), ενός προσω­ πικού ημερολογίου όπου καταγράφονται εντυπώσεις,

περιγραφές, διηγήσεις, κάτι που μοιάζει με «Βίβλο», αν δεχθούμε να μεταφράσουμε έτσι τη λέξη Uvro. Το θέμα τω ν ετερώ νυμων στον Πεσσόα έχει αναχθεί σε παράδειγμα, σε ένα είδος σκορδομυτιάς προς τον κόσμο, σε τέχνασμα, που ανάλογό του δ εν υπάρχει στην ιστορία τη ς παγκόσμιας λογοτεχνίας. Είναι α λή­ θεια πως η αυτονομία κάθε ετερώ νυμου δημιουργεί την εντύπωση πως πράγματι πρόκειται για πρόσωπο α υ το τελ ές και αυτεξούσιο. Και μου φαίνεται πως ο Πεσσόα παίζει το ρόλο ενός Μ εφιστοφελή, που κα­ τευθύν ει εκ το υ μακρόθεν α υτούς το υ ς υ π οτελείς του, οι οποίοι του έχουν παραδώσει, χάριν της ηδονής της δημιουργίας (που είναι ισχυρότατο υποκατάστατο της σαρκικής ηδονής) τη νεότητα και τη οφριγηλότητά τους (ως παραμέτρων της δημιουργικής τους ενα­ σχόλησης), ταυτιζόμενοι σε τέτο ιο βαθμό μ ε αυτόν τον εξουσιαστή τους, ώστε πεθαίνουν (ο Άλβαρο δε 8έμα του μήι

Κάμπος και ο Ρικάρντο Ρέις) στις 30 Νοεμβρίου 1935, ημέρα του θανάτου του ίδιου του Πεσσόα. Ό,τι αφορά στους ετερώνυμους, αναγόμενο σε καίριο στοιχείο του έργου του Πεσσόα κινδυνεύει να συσκο­ τίσει τη ν αλήθεια πως ο Πεσσόα ξεδιπλώ νει, χάρη στην πολυπροσωπία του, διάφορες εκδοχές, άλλες ο­ λ οκληρω μένες και ά λλες αποσπασματικές, της πολ­ λαπλότητας τω ν κόσμων, που ο ποιητής έχει μπροστά του, την οποία πολλαπλότητα οφείλει να παραδώσει στον αναγνώστη του, στον κόσμο γενικότερα, εν είδει φωτιάς, που διά χειρός τέτοιου Προμηθέα καταλήγει στον άνθρωπο. Δεν νομίζω πως ο Καβάφης απέχει α­ πό αυτή την τακτική: έχει τους δικούς του ετερώ νυ­ μους: τον Αντώνιο (που θα αποχαιρετίσει την Αλεξάν­ δρεια που χάνει), τον Σελευκίδη (που θα δυσαρεστηθεί επειδή στην Ιταλία έφτασε ένας Πτολεμαίος φτω ­ χ ο ντυμένος και πεζός), το ν Οροφέρνη Αριαράθου (που απεικονίζεται σε ένα τετράδραχμο), τον Ιουλιανό τον Παραβάτη, πρόσωπα που συνδέονται με τα προσιόντα τω ν σοφών, με το όσο μπορείς μην εξευ τελί­ ζεις τη ζωή σου, με το μεγάλο ναι ή το μεγάλο όχι, με τα τείχη που ανεπαισθήτως υψώνονται γύρω μας, με τα κεριά που σβήνουν, με τις μέρες που περνούν, με τη μονοτονία. Και από την άλλη πλευρά, με κέντρο βάρους και φωτεινά σημεία την Ιθάκη και το ταξίδι, τις Θερμοπύλες και το χρέος, εκείνοι οι νέοι της Σιδώνος, ο μήνας Αθύρ, ο τάφος του Ιασή, οι άλλοι νέοι τω ν 23 και 24 ετών, οι άλλοι νέοι που χάθηκαν, αφού στην η­ δονή υπέκυψαν χωρίς ενοχές, οι άλλοι νέοι που γέρασαν ξαφνικά. Και όλα αυτά, καθώς ο χρόνος ρέει και η ζωή λιγοστεύει, μέρες του 1896, μέρες του 1901, μέ­ ρες του 1903, μέρες του 1908, μέρες του 1909,10 και 1 1 .0 Καβάφης, δηλαδή ο ίδιος ο ποιητής Καβάφης βρίσκεται σε όλες αυτές τις «μέρες». Μέσα από τέτοια κλεψύδρα παρατηρεί τον ποιητή της Ιστορίας και των συμβουλών, ο οποίος με τη σειρά του παρατηρεί τον ποιητή τη ς καθημερινότητας και τη ς νοσταλγίας, σε μεγάλο ταξίδι αφημένο, σε μεγάλο χρέος μπλεγμένο, να ψάλλει τα ήθη και κλέη του, mores et gesta. Αν τα πράγματα είναι έτσι, ο Καβάφης, πνιγηρός, κατά σύ­ στημα τυραννικός, ένοχος για την εξουσία που έχει σφ ετερισθεί εις βάρος τω ν ηρώων του, δεν αφήνει το υ ς ετερώ νυμους να ανασάνουν. Σφυρηλατημένοι σε μοναδικούς και αδιάσπαστους στίχους από τους ο­ ποίους τίποτα δεν γίνεται να λείψει, είναι ο ίδιος ο Κα­ βάφης μάρτυρας του μαρτυρίου τους. Αν θα πρέπει να κάνω τη σύγκριση μεταξύ Καβάφη και Πεσσόα, ακολουθώντας το παράδειγμα του Πλούταρ­

χου, θα αρκεστώ να πω πως ο Καβάφης ήξερε να άρ­ χει, όπως ο Φιλοποίμην, υπεράνω τω ν νόμων, όταν το συμφέρον της πόλης (εννοείται της ποίησης) το υπα­ γόρευε. Αντιθέτω ς, ο Πεσσόα περιστοιχίζεται από τους λεγεωνάριους του και έτσι, ως Καίσαρ, κατέρχε­ ται στην αγορά, εξολοθρεύ οντας κάθε Πομπήιο που βρίσκεται μπροστά του. 0 Καβάφης εξα ντλεί την ποίη­ ση, επειδή τη ν υπερβαίνει. 0 Πεσσόα υπ ηρετεί την ποίηση, επειδή στην υπηρεσία της έχει θέσει τις δυνά­ μεις του. Ο Καβάφης δεν μπορεί να έχει συνέχεια. 0 Πεσσόα είναι ένας μέγιστος κρίκος στη συνέχεια της ευρωπαϊκής ποίησης, η οποία εκτείνεται από τον Τσώσερ ως τον Πάουντ. θα γίνω περισσότερο κατανοη­ τός, αν αντιπαραθέσω στίχους του Καβάφη και του Πεσσόα. 0 Καβάφης λέει: Δώδεκα και μισή. Γρήγορα πέρασεν η ώρα απ' τες εννιά που άναψα τη λάμπα... Δώδεκα και μισή. Πώς πέρασεν η ώρα, Δώδεκα και μισή. Πώς πέρασαν τα χρόνια. Και ο Πεσσόα απαντά: Estou s6, como ningu0m esteve, oco dentro de min, sem depois nem antes. (Είμαι μόνος, μόνος όσο κανείς ποτέ δεν υπήρξε τόσο μόνος, κούφιος μέσα μου, δίχως πριν και δίχως μετά). Δεν θα πρέπει να θεωρήσουμε πως η περίπτωση Κα­ βάφη και η περίπτωση Πεσσόα είναι μοναδικά φαινό­ μενα. 0 παραλληλισμός του βίου και του έργου τους, οι συμπτωματικές ή αναγκαίες ομοιότητες είναι χαρα­ κτηριστικά του 20ού αιώνα, που διακρίνονται και σε άλλους ποιητές. Έτσι, αντί να κάνουμε λόγο για βίους παράλληλους, θα ήταν σωστότερο να κάνουμε λόγο για πολλές παραλλήλους, επί τω ν οποίων κύλησαν πολλοί βίοι, που παρ' όλες τις μεταξύ τους ομοιότη­ τες, υπήρξαν βίοι που δεν αλληλογνωρίστηκαν. Όπως ο Καφάβης δεν γνώρισε ποτέ τον Πεσσόα, κανείς από αυτούς τους δύο δεν γνώρισε τον Περουβιανό ποιητή Σέσαρ Βαγιέχο. Αν με ρωτήσετε τι κοινό έχει αυτός ο ποιητής, που συγκαταλέγεται πλέον μεταξύ τω ν μεγί­ στων ισπανόφωνων ποιητών του 20ού αιώνα, με τον Καβάφη και τον Πεσσόα, θα σας απαντήσω πως γεν­ νημένος το 1892, τέσσερα έτη μετά τη γέννηση του Πεσσόα και 29 μετά τη γέννηση του Καβάφη, πέθανε το 1938, πέντε έτη μετά τον Καβάφη και τρία μετά τον Πεσσόα. 0 βίος του αριθμεί 46 έτη, ένα έτος μόλις πε­ ρισσότερο από το βίο του Πεσσόα. 0 Βαγιέχο αρχίζει να γράφει το 1917 και για 21 μόλις χρόνια (ως το θά­ νατό του) δεν παύει να βασανίζεται ομιλεύοντας στί­ χους. Το έργο του συνοψίζεται σε τρεις συλλογές: Οι

Μαύροι Μαντατοφόροι (1919), Τρίλσε (1922), ορόση­ μο στην ποίηοη της Λατινικής Αμερικής και γενικότερα του κόσμου (βιβλίο που κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά που ο Τ.Σ. Έλιοτ δημοσίευσε την Έρημη Χώρα) και τα Ανθρώπινα Ποιήματα, που κυκλοφόρησαν το 1939, έ ­ να χρόνο μετά το θάνατο του ποιητή. 0 Βαγιέχο εργά­ σ τηκε ως δημοσιογράφος, από νωρίς στρατεύτηκε στο σοσιαλισμό, επισκέφθηκε τη Σοβιετική Ρωσία, πα­ ρακολούθησε τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Αν η ε ­ μπλοκή του στην πολιτική και στην αντίσταση κατά του φασισμού μοιάζει να τον απομακρύνει από τις α­ πολιτικές θέσεις του Καβάφη και από τις σαλαζαρικές συμπάθειες, άμεσες και έμμεσες του Πεσσόα, ο Βαγιέχο βρίσκεται στο ίδιο μήκος ποιητικού κύματος: στο αγκάλιασμα του κόσμου, στο δέος μπροστά στο χρό­ νο, στην Ιστορία, στη ζωή, στη λατρεία της συνομι­ λίας με το λόγο.

Hoy no ha venido nadie a preguntar, ni me han pedido en esta tarde nada.

No he visto ni una flor de cementerio en tan alegre procesion de luces.

Perdoname, Senor. qu0 poco he m uertoi (Σήμερα κανείς δεν ήρθε να ρωτήσει: ού τε μου ζητήθηκε τίποτα ετού το τον αποσπερνό. Ούτε ένα λουλούδι κοιμητήριο δεν είδα σε μια τόσο χαρμόσυνη παρέλαση από φώτα. Συγχώρεσέ με, Κύριε, πέθανα, τόσο λίγο!) Δεν θυμίζουν αυτοί οι στίχοι τους στίχους του Καβάφη (Δώδεκα και μισή...) και του Πεσσόα (Είμαι μόνος, τό ­ σο μόνος...); Ας μη βιαστούμε να πούμε πως συνέβη να βρεθεί η ίδια θεματική σε τρεις ποιητές. Εκτός αυ­ τής της εύκολης λύσης που αρμόζει σε νυσταλέους πανεπιστημιακούς σχολιαστές, ας επιτρέψουμε στον εαυτό μας την υποψία ότι υπόγειοι ποταμοί και διάχυ­ τες πνοές συνδέουν τους ποιητές, τους δημιουργούς γενικότερα, από την Αλεξάνδρεια, στη Λισαβώνα, οτο Σαντιάγο δε Τσούκο τω ν Άνδεων και αλλού βεβαίως. Γιατί, όπως είπε ο Μπωντλαίρ. Η Φύση είναι ένας ναός όπου ζωντανοί στύλοι αφήνουν πότε-πότε να ξεπηδούν συγκεχυμένοι λόγοι.

0 άνθρωπος διασχίζει δάοη συμβόλων που τον παρατηρούν με οικείο βλέμμα. Όμοια με μακρόσυρτη ηχώ που από μακριά με άλλες συγχέεται εκτεταμένη σαν τη νύχτα και σαν τη λάμψη, τα αρώματα, τα χρώματα και οι ήχοι απαντούν ο ένας στον άλλον. □ 8«μα του μήνα

■uja-TjoyuuM .nyw

Unit Καβάφη gi Cavafy To ογγΑοαμερικανικϋ πρόσωπο ίου Κ.Π. Καβάφΐ]

ή Hr είααι

απ’uuc αϋφ ή

η π Philippides (1990) παραθέτει εννιά αυτοτελή βιβλία με μεταφρά­ σεις του Καβάφη στα αγγλικά, μολονότι πέντε είναι μεταφράσεις L J το υ Edmund Keeley (ά λλοτε με τον George Savidis, ά λλ ο τε με Π το ν Philip Sherrard) σε διαφ ορετικές εκδόσεις. Οι ά λλ ες μετα ­ φράσεις είναι από τους John Mavrogordato, Rae Dalven, Nikos Stangos μαζί με τον Stephen Spender και George Khairallah. Επι­ πλέον, παραθέτει πάνω από 60 μεταφράσεις διαφόρων ποιημάτων που δημοσιεύτηκαν σε λογοτεχνικά περιοδικά (πολλά από το υ ς μετα φ ρα ­ στές που προανέφερα, αλλά ακόμα από τους John Cavafy, Minas Savvas, Marguerite Yourcenar and W.H. Auden, Alan Boeghold, Peter Mackridge, Jan Scott-Kilvert, George Valassopoulo, James Merrill, David Mason, Willis Barnstone, Konstantinos Lardas, Raphael Demos). Σ' α υ τές πρέπει να προστεθούν οι μεταφράσεις ορισμένων αλλά σημαντικών ποιημάτων α ­ πό το ν Lawrence Durrell στο Αλεξανδρινό Κουαρτέτο, μαζί με τη μετά ­ φραση περίπου σαράντα αντιπροσωπευτικών ποιημάτων από τον Kimon Friar στο έργο το υ Modern Creek Poetry (1973) και, βέβαια, η πιο πρό­ σφ ατη μετά φ ρασ η ό λ ο υ το υ ποιητικού έργου το υ Καβάφη από το ν Memas Kolaitis (1989).

JU

θέμα του μήνα

Δεν σκοπεύω εδώ να προβώ σε μια σύγκριση και κρι­ τική ίω ν μεταφράσεω ν το υ έργου του Καβάφη στα αγγλικά. Τέτοιο εγχείρημα θα απαιτούσε να τεθ ο ύ ν πρώτα απ' όλα κριτήρια αξιολόγησης ποιητικών μ ε­ ταφράσεων και αναλυτική εξέταση τω ν μεταφράσε­ ων μ ετα ξύ το υ ς και μ ε το πρω τότυπ ο. Διάφ ορες προσπάθειες εξέτα σ η ς και αξιολόγησης (μολονότι χωρίς δηλωμένα κριτήρια για τέτοιου είδους αξιολό­ γηση) έχο υ ν γίνει στο π α ρελθόν από το υ ς Raizis (1980), Friar (1981), Arndt (1990) και Ricks (1993). Πρέπει να πούμε ότι και οι τέσ σ ερ ις μετα φ ράσεις του καβαφικού έργου με τις οποίες είναι κυρίως γνω­ στός στον αγγλόφω νο κόσμο, δηλαδή οι μ ετα φ ρά ­ σεις από το υ ς Mavrogordato (1951), Dalven (1961), Keeley και Sherrard (1975) και Kolaitis (1989), έχουν ό λες δεχτεί αρνητική κριτική για διάφορους λόγους και παρακάτω θα αναφερθώ σε μερικές από α υτές τις κριτικές. 0 σκοπός μου εδώ είναι απλώς να εκθ έ­ σω κάποιους προβληματισμούς σχετικά με το γιατί, παρά την αλλοίωση τη ς καβαφικής φωνής σε αγγλι­ κή μετάφραση, ο Καβάφης παραμένει εντο ύ το ις ο πιο γνωστός απ' ό λους το υ ς σύγχρονους Έ λληνες ποιητές και αυτός που απολαμβάνει τη μεγαλύτερη εκτίμηση και ασκεί τη μεγαλύτερη επιρροή στον αγ­ γλόφωνο κόσμο. Ήδη, από το 1930, ο Καβάφης είχε γίνει γνω στός στην Αγγλία και είχε προκαλέσει το ενδιαφέρον τω ν Τ.Η. Lawrence, Arnold Toynbee και άλλω ν που είχαν έρ θ ει σε επ α φ ή μ ε το έρ γ ο το υ χάρη σ τον Ε.Μ.

Forster. Στο έργο του «Pharos and Pharillon» (1923) ο Forster παρουσίασε μερικά ποιήματα του Καβάφη σε δική του μετάφραση και, το 1924, ο T.S. Eliot δημοσί­ ε υ σ ε τη ν «Ιθάκη» (σ τη μ ετά φ ρ α σ η το υ 0.

V alasso p o u lo ) σ το έ γ κ υ ρ ο π ερ ιο δ ικ ό το υ «The Criterion». Αργότερα ο C.M. προώθησε τη φήμη του Καβάφη στην Αγγλία μ ε ένα αξιοσημ είω το δοκίμιο για το ν Καβάφη σ το έ ρ γ ο το υ The C re a tive Experim ent (1949).1 Όταν η μετάφραση του John Mavrogordato πρωτοκυκλοφόρησε το 19512 (σημειω τέον, η πρώτη φορά που το αγγλόφω νο αναγνωστικό κοινό είχε τη ν ε υ ­ καιρία να γνωρίσει το έργο του Καβάφη ο ε μη απο­ σπασματική μορφή), ο Ε.Μ. Forster σχολίασε το γ ε­ γο ν ό ς λ έ γ ο ν τα ς ό τι: «ο κ α θ η γ η τή ς κ ύ ριο ς Mavrogordato μάς έχει προσφέρει ένα πολύτιμο έρ ­ γο, διαυγές, πιστό, επιστημονικό και ευφυές». Και ο Mavrogordato στον Πρόλογό του εξηγεί: «Προσπά­ θησα να κάνω τις μεταφράσεις μου όσο το δυνατόν πιο κυριολεκτικές, μεταφράζοντας φράση προς φρά­ ση και κατά το δυνατόν λέξη προς λέξη. Σε ορισμέ­

νες περιπτώσεις, έχω ξεφ ύγει από αυτό το ιδανικό στην προσπάθειά μου να αναπαραγόγω την ομοιοκα­ ταληξία και τα σχήματα ομοιοκαταληξίας του πρωτο­ τύπου, αλλά δεν νομίζω ότι ξέφ υγα κατά πολύ, και σε α υτές τις λίγες περιπτώσεις όπου, για να πετύχω μια δύσκολη ρίμα, αναγκάστηκα να προσθέσω κάτι που δεν υπήρχε στο ελληνικό πρωτότυπο, έχω πα­ ραθέσει επεξηγηματική σημείωση, θα πρέπει να ση­ μειω θεί ότι η γλώσσα του πρωτοτύπου δεν είναι η καθομιλουμένη και μερικές φ ορές είναι εσκεμμένα άκαμπτη και λόγια». Οι περισσότεροι κριτικοί ενδεχο­ μένως θα διαφωνούσαν με αυτή την αποτίμηση της γλώσσας του Καβάφη, αλλά μας βοηθάει να εξηγή­ σ ουμε σε κάποιο βαθμό για τί οι μετα φ ράσ εις του Mavrogordato συχνά δέχονται αρνητική κριτική για το ότι είναι άκαμπτες και λόγιες. Οι μεταφ ράσεις του Mavrogordato θεωρούνται γενικά ότι είναι λόγιες, ε ­ φευρετικές όσον αφορά στον τρόπο που αποδίδουν την ομοιοκαταληξία του Καβάφη, αλλά ότι είναι μερι­ κές φορές άκαμπτες και ακαδημαϊκές στην έκφραση. Άλλοι είναι λιγότερο θετικοί στην εκτίμησή τους. 0 Friar (1981:249), π.χ., βλέπει τη ν προσπάθεια του Mavrogordato να κρατήσει, όχι μόνο το μέτρο του Καβάφη, αλλά και τα ειδικά σχήματα ή συμπλέγματα τη ς ομοιοκαταληξίας ως έργο σχεδόν ακατόρθωτο.

0 Keeley (1985:135) δε παρατηρεί ότι όταν ο ίδιος άρχισε να μεταφράζει Καβάφη για πρώτη φορά, το μόνο που έκανε ήταν να αναθεωρήσει τις μεταφρά­ σεις του Mavrogordato, ιδιαίτερα «εκείνες με ομοιο­ καταληξία όπου το νόημα είχε εντελώ ς αλλοιωθεί». Παρ' όλα αυτά αξίζει να σημειωθεί ότι ο Mavrogorda­ to είναι ο μόνος από τους τέσσερεις μεταφ ραστές που επιχείρησε να αναπαραγάγει τα συχνά περίτεχνα σχήματα ομοιοκαταληξίας του Καβάφη. Η πρώτη αμερικανική μετάφραση τη ς Rae Dalven, The Complete Poems o f Cavafy (1961), που δεν συμπεριελάμβανε ολόκληρο το έργο του Καβάφη πα­ ρά το ν τίτλ ο , γνώ ρισε μ ά λλ ο ν ευνοϊκή αποδοχή παρ' όλο που οι κριτικοί επεσήμαναν ορισμένες ανα­ κρίβειες και μια μάλλον πεζότητα στο μεταφραστικό τη ς ιδίωμα. Η Dalven δηλώ νει στις «Σημειώσεις» της ότι θεω ρεί α δύνατο για έναν μεταφ ραστή να απο­ δώσει το μίγμα δημοτικής και καθαρεύουσας στη γλώσσα του Καβάφη. Δηλώνει ότι προσπάθησε να διατηρήσει το ποιητικό α ποτέλεσμα τη ς γλώσσας το υ , τη ν οποία, σε α ντίθεσ η μ ε τη ν άποψη το υ Mavrogordato, θεω ρεί καθομιλουμένη και ιδιωματι­ κή - η ελληνική γλώσσα όπως μιλιόταν από μορφω­ μένους Έ λληνες της Αλεξάνδρειας στην εποχή του Καβάφη. Αντίθετα με το ν M avrogordato, δεν κάνει θέμα του μήνι

καμιά προσπάθεια να διατηρήσει τη ν ομοιοκαταλη­ ξία, πράγμα που δικαιολογεί λέγοντας ότι δ εν είναι πάντα δυνατό να κρατήσει κανείς το ν ίδιο αριθμό συλλαβών σ' έναν στίχο, επειδή οι ελληνικές λέξεις είναι συνήθως μεγα λύτερες από τις αντίστοιχες αγ­ γλικές και η χρήση πρόσθετων λέξεω ν θα αλλοίωνε την οικονομία έκφρασης το υ Καβάφη, ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά τη ς ποίησής του κατά τον Σεφ έρη.5 Έχοντας (επιτυχώς ή ανεπιτυχοάς) απαλλάξει τον εαυτό τη ς από τα προ­ β λ ή μ α τα που υπ ά ρχουν στη μετάφραση το υ ιδιαί­ τερ ο υ γλωσσικού ιδιώμα­ το ς το υ Καβάφη και τω ν μορφ ικώ ν σ το ιχείω ν τη ς ποίησής το υ , δ η λ ώ ν ε ι: «Όσον αφορά τα υπόλοιπα οι μετα φ ράσ εις μου είναι όσο το δυνατόν πιο κοντά σ το πρω τό τυ π ο » (1961: 294). Σχολιάζοντας τη διευρυ μ έν η και ανα θ εω ρη ­ μένη έκδοση τη ς μετάφρα­ σής της που κυκλοφόρησε το 1976, ο Raizis γράφει ό ­ τι η μεγαλύτερη αδυναμία τη ς είναι «η έλ λ ειψ η επ ι­ στημονικής ακρίβειας, ποιητικότητας και πιστότητας. Ό λοι οι κορυφ αίοι μ ε τα ­ φραστές στην Αγγλία, Αμε­ ρική και Ελλάδα υπέδειξαν διάφορα λάθη στη μετά­ φραση...» (1980β:180).

0 Keeley (1989:59) ε ξη γ ε ί ότι ο στόχος τω ν μ ε τα ­ φράσεων του Καβάφη από το ν ίδιο και τον Sherrard ήταν να πραγματοποιήσουν μια απόδοση που θα α­ πάλλασσε τον Καβάφη από τη στεγνή πρόζα και από τα διάφορα ψευδοποιητικά στοιχεία που έβρισκε κα­ νείς στις μεταφράσεις που κυκλοφορούσαν στην α­ γορά (αναφερόμενος υποθέτουμε στις μεταφράσεις της Dalven και του Mavrogordato αντίστοιχα). Συνεχί­ ζει: «Η πρόθεσή μας ήταν να μετα φ έρουμε το ν Κα­ βάφη στη μετά τη δεκαετία του '60 εποχή, δημιουρ­ γώντας γι' αυτόν μια φωνή που θα ηχούσε τόσο σύγ­ χρονη όοο η καλύτερη αμερικανική ποίηση τη ς επο­ χής». Στον Π ρόλογο το υ βιβλίου το υ ς , S elected Poems (1972), οι μεταφραστές σημειώνουν επίσης ότι παρακινήθηκαν από μια έντονη αίσθηοη ότι «η ποίηση του Καβάφη θα πρέπει να αποδοθεί σε ένα ύ­

φος που δεν είναι ούτε επιτηδευμένο ούτε τεχνητό [...] η φωνή του είναι πιο φυσική, πιο άμεση, πιο κοι­ νή απ' ό,τι την παρουσιάζουν οι υπάρχουσες μετα ­ φράσεις» κι ότι η γλώσσα του «παρά τους εκούσιους αρχαϊσμούς της, προσεγγίζει σε σημαντικά σημεία το κ α θ ο μ ιλ ο ύ μ εν ο ιδίω μα π ερισ σ ότερο απ' όσο η γλώσσα ά λλ ω ν κορυφ αίω ν π οιητώ ν τη ς εποχής του». Για το λόγο αυτόν, οι καινούριες αποδόσεις το υ ς δ εν αποπειράθηκαν «να α να π α ραγά γο υν τις σποραδικές ομοιοκαταλη­ ξ ίε ς το υ Καβάφη και τις συντα κτικές του ιδιοτρο­ πίες, διότι μια τέτοια προ­ σπάθεια θα οδηγούσε σε ένα αποτέλεσμα τεχ νητό ή σε μια σχολαστική κ υ­ ριολεξία». Όλες σχεδόν οι αρνητικές κ ρ ιτικ ές που α σ κούνται σ τις μ ετα φ ρ ά σ εις τω ν Keeley και Sherrard επικε­ ντρώ νονται στην αδιαφο­ ρία τους για τα μορφολογικά σχήματα στην ποίησή του και για την εκφραστική το υ ο ικονομία . Έ τσι, ο Merrill, σε μια κριτική του για το βιβλίο τω ν Keeley και S herrard (1975) δυσ φ ο ρ εί επ ειδή α δ ια φ ο ­ ρούν υπ ερβολικά συχνά για «τα μορφολογικά σχήματα Ι...1 που αποτελούν α­ ναπόσπαστο μέρος του νοήματος», αφού η α λληλε­ πίδραση της μετρικής και του νοήματος είναι από τα σπουδαιότερα επιτεύγματα του Καβάφη. Και ο Ricks (1993:98) παρατηρεί ότι «η μέθοδος τω ν Keeley και Sherrard συνίσταται στο να αγνοήσουν τα ρυθμικά σχήματα, ακόμη και τη διάταξη τω ν στίχων και τη στί­ ξη - στην οποία ο Καβάφης δίνει έμφαση όσο κανείς άλλος - και επικεντρώνονται στη δομή, τις λεξιλογι­ κές επιλογές, το γλωσσικό ιδίωμα, το νόημα και την άποψη που ο Καβάφης προβάλλει». Ο Friar επίσης ε ­ πισημαίνει ότι οι Keeley και Sherrard μεταφράζουν κυρίως σε πεζό και ότι με το να ερμηνεύουν τα ποιή­ ματα για τον Άγγλο αναγνώστη, συχνά πλατειάζουν πάνω σε ένα συμπυκνωμένο πρωτότυπο - εν μέρει γιατί έχουν εγκαταλείψει το ρυθμό ως δηλωτικό νοή­ ματος. Προχωρώντας περισσότερο ακόμη, επικρίνει το γλωσσικό ιδίωμα που επ έλεξα ν ως υπερβολικά

θέμα του μήνα

---------------------

κοινό για τη φωνή του Καβάφη, λέγοντας ότι έχουν «μια τάση να υπερτονίζουν το στοιχείο τη ς καθομι­ λουμένης γλώσσας στον Καβάφη, σε σημείο που να αγγίζουν τα όρια της αργκό. Αυτό που έκαναν δηλα­ δή οι μεταφραστές ήταν να στρέφουν τον καβαφικό λόγο προς κάτι που σήμερα, σε ορισ μ ένο υ ς κύ­ κλους, θεω ρείται ο μόνος κα­ τάλληλο ς τόνος για τη μοντέρ­ να ποίηση: ένας τό νο ς που α­ ποφεύγει το ρητορικό και το ε ­ πίσημο και καταξιώνει το ανεπί­ σημο και καθομιλούμενο. Αυτό κάνει τον Καβάφη πιο “προσιτό" και "αποδεκτό" στο αμερικανικό κοινό» (1981:253). Αν και, όπως επισημαίνει ο Arndt (1990:335), «θα μπορούσε κανείς να αμφι­ σβητήσει τη ν κα τα λλη λό τη τα το υ What th e h e ll's g o in g on here? Πρόκειται για ένα ταιρια­ στό αντίστοιχο τη ς καθομιλου­ μένης για το Τι είναι η τρέήήα αυτή; ή μήπως με βία μ ετα φ έ­ ρει το ν αναγνώστη πάνω από δύο θάλασσες και τον παρατάει κάπου στο Μπρονξ;».4 Η δικαιότερη ίσως κριτική που έχει ασκηθεί στις μεταφράσεις τους είναι αυτή που έ ­ χει κάνει ο ίδιος ο Keeley. Σχολιάζοντας τις μεταφρά­ σεις τους στο Collected Poemsτ ου 1975, λ έ ε ι «... η καινούρια μας απόδοση ήταν, προφανώς, κάπως φανταχτερή, υπερβολικά κοντά στην καθομιλούμενη, και δεν έδειχνε τον αρμόζοντα σεβασμό για το ποικί­ λο, ιδιόρρυθμο ύφος του Καβάφη. Το ύφος αυτό ανέμειξε ελεύθερα φράσεις τη ς καθαρεύουσας και της δημοτικής και κάποιες φορές έδωσε στη σύνταξη και στο λεκτικό ακόμη μιαν αυστηρά προσωπική γεύση προερχόμενη από την Αλεξάνδρεια και επηρεασμένη από ποντιακές δομές κληροδοτημένες στον ποιητή από την Κωνσταντινουηολίτισσα μητέρα του. Κι έπει­ τα, αποτύχαμε να αναπαραγάγουμε μια αίσθηση από την ενίοτε περίτεχνη και παιχνιδιάρικα ομοιοκαταλη­ ξία του Καβάφη, ιδίως στα πρώτα του ποιήματα, πριν κυριαρχήσει στο έρ γ ο το υ ο ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς στίχος» (Keeley 1989:62). Αυτές οι αδυναμίες, ωστόσο, παρέ­ μεναν σε μεγάλο βαθμό εμφανείς στα αναθεωρημέ­ να Collected Poems του 1992. Και πρέπει εδώ να ση­ μειώσουμε ότι είναι το έργο τω ν Keeley και Sherrard που έχει γίνει γενικά αποδεκτό ως η καθιερωμένη με­ τάφραση του Καβάφη στα αγγλικά.

Παρά τις μετα φ ράσ εις το υ M avrogordato και τη ς Dalven και τις διάφ ορες εκδόσεις κι επανεκδόσεις του έργου του μέσα από τις μεταφράσεις τω ν Keeley και Sherrard, η ποίηση του Καβάφη ερχόταν και πάλι στο προσκήνιο το 1989 σε μια καινούρια μετάφραση του Memas Kolaitis. Ένα πρόσθετο ενδιαφ έρον σ' αυτή τη μετάφραση ήταν το γε­ γονός ότι ο μετα φ ρασ τής είχε μια επτάχρονη γνωριμία στην Αλεξάνδρεια με τον ίδιο τον ποι­ ητή και το γεγονός ότι άκουσε το ν Καβάφη να α π αγγέλλει. 0 Henry Gifford (1990:887) παρατηρεί ότι «0 Kolaitis τηρεί τη σει­ ρά τω ν λέξεω ν με μια αυστηρό­ τητα που είναι κοντά στη μετά ­ φραση του M avrogordato... οι φράσεις του όμως είναι πιο το λ ­ μηρές» και ότι «αναδεικνύει τον ιαμβικό ρυθμό που είναι κοινός στα περισσότερα ποιήματα του Καβάφη». Ο Arndt, ΰναλύοντας τις τέσσε­ ρις διοφορετικές αποδόσεις του ποιήματος του Καβάφη «Το 31 π.Χ. στην Αλεξάνδρεια», θεω ρεί τη μετάφραση του Kolaitis «ίσως τη ν πιο αβίαστη και ρυθμικώς ευχάριστη απ' όλες» (1990:335). Είναι λιγότερο κολακευτικός για τις υπό­ λοιπες τρεις. Οι ομοιοκαταληξίες του Mavrogordato, λέει, είναι «εμφανώς βιασμένες και προστίθενται λ έ­ ξεις απλώς για χάρη της ομοιοκαταληξίας χωρίς να έχουν ιδιαίτερη σχέση με το προτιθέμενο νόημα του Καβάφη». Όσο για την Dalven, η μετάφρασή της εί­ ναι, σύμφωνα με τον Arndt, «μιο μετάφραση σε πεζό λόγο διατεταγμένη απλώς σε οπτικά δίστιχα. Η με­ τρική επίσης στερείται συγκεκριμένου σχήματος και είναι χαοτική». Πιστεύει ότι η εκδοχή τω ν Keely και Sherrard είναι περισσότερο επιδέξια και σέβεται πιο πολύ το πρωτότυπο, αλλά πάσχει από την απουσία ομοιοκαταληξίας και μέτρου. Σχετικά με την απόδο­ σή τους του συγκεκριμένου ποιήματος, λέει ότι «η α­ πουσία της ομοιοκαταληξίας απ' την αρχή ως το τ έ ­ λος του ποιήματος και η έλλειψ η έστω και μερικώς αποδεκτού μέτρου στο τελευταίο τμήμα αφαιρεί ένα μεγάλο μέρος από την αξία του ως ποιήματος». Παρομοίως, ο Ricks (1993:95), αφού αναλύει τις τέσ ­ σερις διαφορετικές εκδοχές του ποιήματος του Κα­ βάφη «Να μείνει», ισχυρίζεται ότι: «Ο Kolaitis είναι ί­ σως ο μεταφραστής που ανταποκρίθηκε πιο επιτυ-

χώς σ' αυτή την περίπτωση και είναι ο πλέον αποφα­ σισμένος από τους τέσσερις μεταφραστές στην προσπάθειά του να προσεγγίσει τα μορφολογικά χαρα­ κτηριστικά το υ πρω τοτύπου». Η μετά φ ρασ η το υ Kolaitis είναι αξιοσημείω τη λόγω τη ς ιδιαιτερότητας στη σειρά και την επιλογή τω ν λέξεω ν (π.χ. hedonic για το ηδονικός, panhellenium για το πανελλήνιος). Αλλά το ιδίωμά του, που αγγίζει τα όρια του γλωσσι­ κού σφάλματος, μοιάζει πολύ με το καβαφικό. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι τα Αγγλικά δεν είναι η μητρική γλώσσα του Kolaitis, όπως και ο Καβάβης (μαζί με τον Σολωμό και τον Κάλβο) «δεν ή ξερε ε λ ­ ληνικά», σύμφωνα με το ν Σεφέρη.5 Αυτό μπορεί να θεωρείται προσόν στη μετάφραση του Καβάφη, διό­ τι, όπως τονίζει ο Ricks (1993:109): «ο Kolaitis προσ­ δίδει κάτι που, μέσα στην ιδιομορφία του, τη συντα­ κτική του αντιστροφή και τις ανοίκειες λ έ ξε ις του, δεν προδίδει πάντοτε τη ν ιδιομορφία του Καβάφη».

Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι από Καβάφη σε Cavafy, όχι μόνο υπάρχει η αλλοίωση και απώλεια που θα περιμέναμε σε οποιαδή­ ποτε μετάφραση, αλλά και ότι από Cavafy σε Cavafy, δηλαδή από τη μια αγγλική μετάφραση στην άλλη, υπάρχει μια φανερή διαφ ορά σ την ποιητική φω νή που παρουσιάζεται, μολονότι η κάθε φωνή αναγνωρίζεται α μ έ­ σως ως καβαφική. Δ εδ ο μ ένη ς τη ς α λλοίω σ ης τη ς ποιητικής φω νής που προκύπτει από μια μετάφραση και, μάλιστα, της α­ νεπάρκειας τω ν συγκεκριμένων μετα φ ράσεω ν το υ Καβάφη, ε ­ γείρεται το ερώ τημα γιατί, απ' όλους του ς σύγχρονους Έ λλη­ νες π οιητές, ο Καβάφης απο­ λαμβάνει τη μ εγα λύ τερη εκ τί­ μηση και ασκεί τη μ εγα λύτερη επιρροή. 0 Raizis (1980β:171) παραθέτει την άποψη του Robert Fitzgerald ο οποίος αποκαλεί τον Καβάφη «τον εφ ευρέτη ενός μοντερνι­ σμού και ενός Αλεξανδρισμού ο λό τελ α δικού του, που είναι τόσο καυστικός και μ' ένα ύφος τόσο μελαγχολικό και στεγνό που το έργο το υ υπερβαίνει τόσο τη γλώσσα του όσο και την εποχή του». Ο John Fowles δηλώνει: «Για μένα ο Καβάφης δεν είναι μόνο ο μεγάλος ποιητής της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά

το υ κάθε πολιτισμού που βρίσκεται σε παρακμή πράγμα που τον καθιστά μοναδικό σ' αυτόν τον αιώ­ να». Τόσο ο Auden όσο και ο Durrell παραδέχονται την επιρροή του Καβάφη στο έργο τους. 0 δε Auden δηλώνει ρητά (στο Dalven 1961 :νϋ) ότι ο Καβάφης α­ σκούσε μια μόνιμη επιρροή στην ποίησή του και ότι υπάρχουν ποιήματα που «εάν ο Καβάφης μού ήταν άγνωστος, θα τα είχα γράψει αλλιώς ή ίσως δεν θα τα είχα γράψει καθόλου». Ομοίως ο Ricks (1993:89) ι­ σχυρίζεται ότι «ο Καβάφης αποτελεί αδιαμφισβήτητα μέρος της παγκόσμιας ποίησης. Δεν είναι μόνο το ότι απ οτελεί σημείο αναφοράς για τους Auden, Borges, Brodsky,6 Milosz, Montale - αλλά το ότι μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματά του έχουν μεταφερ­ θεί στην αγγλική ποίηση», και αναφέρει το έργο του James Merrill ως παράδειγμα. Τι είναι, λοιπόν, αυτό που στην ποίηση του Καβάφη έχει ωθήσει τόσ ους διακεκριμένους Ά γγλους και Αμερικανούς συγγραφείς να εκφράσουν απεριόριστο θαυμασμό για την τέχνη του; Και γιατί το έργο του α­ κόμα και σε μετάφραση ασκεί τόσο μεγάλη επιρροή, δεδομένης της ανεπάρκειας τω ν μεταφράσεων που αναφ έραμε; 0 Auden πιστεύει ότι η βασική διαφορά ανάμεσα στην ποίηση και στην πρόζα εί­ ναι ότι η πρόζα μπορεί να μετα­ φραστεί σε άλλη γλώσσα σε α­ ντίθεση με τη ν ποίηση· και θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ε ­ πίσης τον ισχυρισμό που αποδί­ δ ετα ι σ τον R o b e rt F rost ότι «ποίηση είναι αυτό που χάνεται σε μετάφραση».7 Η αλήθεια εί­ ναι ότι ένα μεγάλος μέρος εκεί­ νου που ο ν ο μ ά ζο υ μ ε ποίηση χάνεται σε μετάφραση, και σε μεγαλύτερο βαθμό όταν η ποί­ ηση είναι προϊόν τη ς ίδιας τη ς γλώσσας ή, όπως λέει ο Ελύτης, η καλή μετάφραση «είναι τό σ ο πιο π ρόσ φ ορη, όσο το πρωτότυπο κείμενο είναι λιγό­ τερο ζυμω μένο και μετουσιωμένο στη γλώσσα του τη μητρική» (1974:29). Κι όμως, όπως διερωτάται ο Auden, εάν ένας ποιη­ τή ς μπορεί να επηρεαστεί από το έργο ενός άλλου ποιητή του οποίου διαβάζει μόνο τη μετάφραση, ή ε ­ άν ο ξένος αναγνώστης μπορεί να συγκινηθεί όπως οι αγγλόφω νοι αναγνώστες συγκινούνται από την ποίηση του Καβάφη, τό τε η άποψη ότι η ποίηση χά­

νεται σε μετάφραση πρέπει να αναθεωρηθεί επειδή προφανώς κάτι απομένει στη μετάφραση που επη­ ρεάζει και συγκινεί. Πρέπει να υπάρχουν στοιχεία στην ποίηση που μπορούν να διαχωριστούν από την αρχική τους ρηματική έκφραση, ακριβώς όπως υπάρ­ χουν στοιχεία που δεν διαχωρίζονται. Για παράδειγ­ μα, τεχνοτροπίες και μετρικά τεχνάσματα μπορούν να γίνουν αντιληπτά χώρια από την ίδια την ποίηση και ίσως να συναρπάζουν και επηρεάζουν και οδ η ­ γούν σε νέα σχήματα και τεχνοτροπίες στη λο γο τε­ χνία της χώρας-αποδοχής, ακριβώς όπως τα γιαπω­ νέζικα haiku έχουν περάσει στην ευρωπαϊκή παράδο­ ση. Άλλο ένα στοιχείο στην ποίηση που ίσως να απομείνει στη μετάφραση είναι τα ρητορικά σχήματα της παρομοίωσης και τη ς μεταφοράς, επειδή προέρχο­ νται όχι από τις ιδιαιτερότητες μιας συγκεκριμένης γλώσοας αλλά από αισθητικές εμπειρίες κοινές σε ό ­ λους. Τίποτε όμω ς απ' αυτά δ εν ισχύει στην περί­ πτωση του Καβάφη. Ο χαλαρός ιαμβικός του στίχος, μολονότι χρησιμοποιείται με μεγάλη επιδεξιότητα, δεν είναι σε καμιά περίπτωση πρωτοποριακός. Ούτε μπορούμε να κάνουμε λόγο για μεταφορές ή παρο­ μοιώσεις στο έργο του. Το πιο πρωτότυπο χαρακτη­ ριστικό του ύφους του είναι το μίγμα της δημοτικής και της καθαρεύουσας που δεν μπορεί να αποδοθεί αποτελεσματικά στα αγγλικά.8 Είναι αλήθεια όμως ό ­ τι ακόμα και σε ποιήματα που χαρακτηρίζονται από κάποια απλότητα οτη γλώσσα και στη σειρά τω ν λ έ ­ ξεω ν, ο Καβάφης μάς παρουσιάζει κάποιες λεπ τές πινελιές που δεν προσφέρονται για μετάφραση οτα αγγλικά. Τι είναι, λοιπόν, αυτό που στην ποίηση του Καβάφη απομένει στη μετάφραση και που συναρπάζει και που ασκεί τόση επιρροή; 0 Auden θεω ρεί ότι είναι ο μοναδικός τόνος της φωνής του. Κάνει την ενδιαφέ­ ρουσα παρατήρηση ότι, μολονότι έχει διαβάσει μ ε ­ ταφράσεις του Καβάφη από πολλά και διαφορετικά χέρια, μπορούσε να αναγνωρίσει σε κάθε μετάφρα­ ση τη φωνή το υ Καβάφη. Σύμφωνα με το ν Auden, αυτό οφείλεται στη «μοναδική ματιά με την οποία ο Καβάφης βλέπει το ν κόσμο». Ασχέτως εάν το θέμα είναι στοχαστικό, ιστορικό ή ερωτικό, πάντα διαπι­ στώ νουμε τη ν ίδια αισθητικότητα. Και γι' αυτή την καβαφική φωνή και αισθητικότητα η αγγλική γλώσσα αποτελεί ένα εξαιρετικά κατάλληλο μέσον. Το λεξι­ λόγιό του είναι οικείο και καθημερινό, η αλληλουχία του νοήματος στους στίχους και στις στροφ ές του είναι άμεσα εμφ ανής και σπάνια ξεφ εύ γει από την αλληλουχία της πρόζας. Η φωνή του είναι περισσό­ τερ ο δραματική παρά λυρική, και οι παρατηρήσεις

του παρουσιάζονται μ' έναν τρόπο ειρωνικό και αποστασιοποιημένο. Παίρνει πάντα το μέρος τω ν εξόρι­ στων, τω ν ηττημένω ν και απογοητευμένων, και αυ­ τό, σε συνδυασμό με την περιθωριακή θέση και τη βασική του μοναξιά, τον κάνει έναν ποιητή για το τ έ ­ λος του 20ού αιώνα από την άποψη τόσο της θεμα­ τικής του όσο και του εκφραστικού το υ μέσου. 0 τρόπος που χρησιμοποιεί τον ελεύθερο και τον χα­ λαρό ιαμβικό στίχο, μαζί με τη χρήση του δραματι­ κού μονολόγου, τον καθιστά τον πιο μοντέρνο από το υς Έ λληνες ποιητές τη ς αρχής του 20ού αιώνα. Και η ίδια η ποίησή του προσφέρεται για μετάφραση στα αγγλικά από την άποψη ότι είναι άμεσα προσβάσιμη στο αγγλοαμερικανικό ποιητικό αισθητήριο. Όταν η πρώτη έκδοση του καβαφικού έργου κυκλο­ φόρησε το 1935, το ποιητικό ιδίωμα οτον αγγλόφω­ νο κόσμο είχε πλέον σφραγιστεί από τους Eliot και Pound. Και η απόφαση των Keeley και Sherrard να υι­ οθετήσουν ένα παρόμοιο ιδίωμα για τις μεταφράσεις του Καβάφη στα αγγλικά ίσως εξηγεί σε κάποιο βαθ­ μό γιατί οι μεταφράσεις τους γνώρισαν τόσο μεγάλη επιτυχία. Δηλαδή, δώσανε στον Καβάφη μια αγγλική φωνή οικεία οτο αγγλόφωνο αναγνωστικό κοινό, μια φωνή που ταίριαζε οτο ποιητικό αισθητήριο που επι­ κρατεί στον αγγλόφωνο κόσμο. Εδώ έχει ενδιαφ έρον να α να φ έρουμε τις απόψεις του Ελύτη σχετικά με το γιατί Έ λληνες ποιητές όπως ο Καβάφης (αλλά και ο Σεφέρης) μεταφράζονται πιο εύκολα στα αγγλικά από άλλους όπως τον Σολωμό ή τον Κάλβο. Στο δοκίμιό του για τον Ρωμανό τον Μελωδό, ο Ελύτης κάνει λόγο για την πρισματική μορ­ φή της γνήσιας ελληνικής ποίησης και την επίπεδη ποιητική έκφρραση που εν μέρει υποκινείται από «ι­ σχυρά ξένα πρότυπα, ιδιαίτερα αγγλοοαξονικά». Ως εκφ ραστές τη ς πρώτης προβάλλει το ν Όμηρο, τη Σαπφώ, τον Πίνδαρο, τον Αισχύλο, τον Ρωμανό, τον Κάλβο (και κατά συμπέρσμα τον εαυτό του). Ως εκ­ φραστές της επίπεδης έκφραφης προβάλλει τον Σεφέρη μαζί με τον Καβάφη. Αποφαίνεται ότι ήταν φ υ­ σικό η επίπεδη έκφραση να ελκύσει αμέσως το εν ­ διαφέρον τω ν δυτικών λογιών και ότι «η μεταγλώττι­ ση, από αξεπέραστο πρόβλημα, γινόταν άξαφνα υ­ πόθεση κατορθωτή σχεδόν όσο και στον πεζό λόγο» (Ελύτη 1992:49-51). Το θέμα τη ς αντικειμενικής ι­ σχύος της θεώρησης αυτής δεν μας ενδιαφέρει τό ­ σο εδώ. Το ενδιαφέρον είναι ότι συσχετίζει την επί­ πεδη έκφραση με αγγλοσαξονικά πρότυπα και με τη (σχετική) ευκολία της μετάφρασης. Ίσως δεν πρέπει να μας ξαφνιάσει, λοιπόν, το ότι ο Σεφέρης και ο Κα­ βάφης έχουν μεταφ ραστεί πολύ περισσότερο από

τον Ελύτη και ότι οι μεταφράσεις τους είχαν πολύ περισσότερη επιτυχία στον αγγλόφω νο κόσμο από τις αντίστοιχες μεταφράσεις του Ελύτη. Η επιτυχία του Καβάφη σε αγγλική μετάφραση ίσως οφ είλετα ι εν μ έρει στις αγγλικές το υ καταβολές. Όπως παρατηρεί ο Keeley, τα εφτά χρόνια που πέρα­ σε ο Καβάφης στην Αγγλία, από εννιά ως δ εκαέξι χρονώ, ήταν οπωσδήποτε σημαντικά στη διαμόρφω­ ση της ποιητικής του ευαισθησίας. Εκτός από τα διαβάσματά το υ στην αγγλική λ ο ­ γοτεχνία , ε ξο ικ ειώ θ η κε τό σ ο πολύ με τη ν αγγλική γλώσσα και ήτα ν τό σ ο σ υ νη θ ισ μ ένο ς στους αγγλικούς τρόπους που η επίδραση και τω ν δυο παρέμειναν μαζί του σ' όλη τη ζωή του (στο βαθμό που λένε ότι μιλού­ σε τη μ η τρική το υ ε λ λ η ν ικ ή γλώσσα με μια αισθητή αγγλική προφορά). Οι πρώτοι του στίχοι γράφτηκαν στα αγγλικά (με την υ π ογρα φ ή « C o n sta n tin e Cavafy») και η μετέπ ειτα δ ο υ ­ λ ειά το υ ως ποιητή και το πε­ ριορισμένο κριτικό του έργο δη ­ λώνουν μια ουσιαστική εξοικεί­ ωση με τη ν αγγλική π οιητική παράδοση, και συγκεκριμένα με το έρ γ ο τω ν Shakespeare, B row ning και Oscar W ilde (Cavafy 1975:276). 0 Ricks έχει επισημάνει κάποια ε ­ πίδραση από το ν Browning στο έργο του και συμπε­ ραίνει ότι η ιδιαίτερη εκτίμηση που απολαμβάνει ο Καβάφης στον αγγλόφω νο κόσμο δεν είναι απλώς τυχαία ή αποτέλεσμα της προώθησης του έργου του από τον Forster, αλλά οφείλεται εν μέρει στο ότι ό ­ ταν ο αγγλόφωνος αναγνώστης διαβάζει τον Καβά­ φη, ανταποκρίνεται σε κάτι που δεν του είναι ε ν τε ­ λώς άγνωστο (Ricks 1993: 86,109). Η οικειότητα που αισθάνεται ο αγγλόφωνος αναγνώ­ στης απέναντι στο έργο του Καβάφη επεκτείνεται και στον τρόπο με τον οποίο ο Καβάφης χρησιμοποιεί τις αρχαίες πηγές, έστω κι αν δεν είναι από την κλασική περίοδο. Στον Καβάφη, όπως και στον Σεφέρη, η πα­ ρουσία το υ αρχαίου κόσμου είναι αρκετά γνώριμη στον α γγλόφω νο αναγνώστη. 0 Καβάφης έ φ τια ξε μια προσωπική του μυθολογία από το ν ελληνιστικό κόσμο, ακριβώς όπως έκανε ο Yeats με τη ν Κελτική μυθολογία και ο Eliot με τους θρύλους γύρω από τον Βασιλιά Αρθούρο. Η ανακάλυψη του καινούριου αυ­ θέμα του μήνα

τού εδάφους από τον Καβάφη έδω σε στην ποίησή του μια γοητεία όσον αφορά τη θεματική της. Αλλά και πάλι η ελληνιστική ιστορία και παράδοση έγινε α­ φορμή για μια ειρωνική και όχι σοβινιστική θέοη. Κα­ τέβασε τους θεούς και βασιλείς σε μια καθημερινή πραγματικότητα μέσω της χρήσης της δημοτικής και τη ς καθομιλουμένης σε δραματικές περιστάσεις ή γλωσσικά συμφραζόμενα όπου θα περίμενε κανείς ένα κάπως υψωμένο τόνο. 0 Scott-Kilvert (1951) ση­ μειώνει: «Σήμερα, και κυρίως α­ πό το 1939, έχει γίνει φανερό ό ­ τι ο ποιητής, με τα μάτια του σ τρα μμένα όχι πάνω στις πό­ λεις του πέμπτου αιώνα, αλλά πάνω σε θεοποιημένους δικτά­ το ρ ε ς το υ ε λ λ η ν ισ τικ ο ύ κ ό ­ σμου, απέκτησε μια ανεξήγητη αντίληψη για τα πράγματα της δικής το υ επ οχής και π ο λ ιτι­ σμού και ότι η ποίησή του είναι αληθινά σύγχρονη». Την άποψη αυτή συμμερίζεται και ο Σεφέρης: «(Ο Καβάφης] τα υτίζει τα περασμένα με το παρόν, τα κά­ νει τα υτόχρ ονα. Κι α υτό είναι πράγμα πολύ διαφορετικό από τη χρήση τη ς ιστορίας, όπως σ υνηθίσ αμε να τη βλ έπ ο υ μ ε σ τους π οιητές, ε ίτ ε α νήκουν στη σχολή του ρομαντισμού εί­ τ ε στη σχολή το υ παρνασσισμού...» (1973: 334). Ακόμα και στις ιστορικές του αναφορές, λοιπόν, βλέ­ πει κανείς πως η προσέγγισή του είναι στην ουσία ε ­ ξαιρετικά μοντέρνα και οπωσδήποτε προσφιλής στο αγγλόφωνο κοινό. Και δεν είναι μόνο η ειρωνική του ματιά πάνω στα ι­ στορικά και καθημερινά γεγονότα που καθιστά την ποίησή του τόσο οικεία στον αγγλόφω νο αναγνώ­ στη, είναι και το χιούμορ του. Γράφει ο Σεφ έρ ης (1973: 351): «Μίλησαν για το χιούμορ του Καβάφη. Νομίζω ότι αν έχει κάτι που μοιάζει με το χιούμορ, και ίσως το κράτησε από την ανατροφή των παιδικών του χρόνων - μας λένε ότι εννιά χρονώ μιλούσε μό­ νο αγγλικά - αυτό είναι: το πιο ακατανόητο για τους ξένους στοιχείο του αγγλικού χαρακτήρα, που το ο­ νομάζουν με την αμετάφραστη λέξη nonsense...». Χωρίς αμφιβολία η επιτυχία του Καβάφη στον αγγλό­ φωνο κόσμο οφείλεται επίσης στο γεγονός ότι από την πρώτη έκδοση του ποιητικού του έργου το 1935, το έργο αυτό έχει μεταφραστεί στα αγγλικά κατά τα ­

sm

κτά χρονικά διαστήματα διατηρώντας έτσι τ ' όνομά του στο προσκήνιο. Μεταφράσεις όλου του ποιητι­ κού το υ έρ γο υ κυ κλο φ ό ρ η σ αν το 1951 (Mavrogordato ), το 1961 (Dalven), το 1975 (Keeley and Sherrard) και το 1989 (Kolaitis). Ποτέ δ εν υπήρχε χρονικό διάστημα πάνω από δεκαπέντε χρόνια ανά­ μεσα σε κάθε καινούρια μετάφραση. Και ανάμεσα σε κάθε καινούρια μετάφραση, είχαμε εηανεκδόσεις, με διευρυμ ένες ή α να θεω ρημένες μεταφ ράσεις από τους Mavrogordato (1971), Dalven (1976) και Keeley και Sherrard (1992). Εάν δ εχ το ύ μ ε τη ν άποψη του Auden, τό τε σε ό λ ες τις μεταφράσεις αναγνωρίζει κανείς αμέσως τη φωνή του Καβάφη. Αυτό δεν ση­ μαίνει βέβαια ότι ό λες οι μεταφράσεις είναι εξίσου πετυχημένες, σημαίνει όμως ότι κάθε καινούρια μ ε­ τάφραση έχει παίξει το ρόλο τη ς στο να διατηρήσει τη φωνή του Καβάφη ζωντανή στον αγγλόφωνο κό­ σμο, δεδομένου ότι ο μοναδικός τόνος τη ς φωνής του είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα αναδύεται από κάθε μετάφραση. Η ειλικρίνειά του, η «λοξή του στάση α­ πέναντι στον κόσμο», η συμπόνοιά του μαζί με τη δι­ εισδυτική του ματιά, η επίγνωσή του για τη ν παρου­ σία του παρελθόντος στο παρόν και του παρόντος στο παρελθόν, η ειρωνεία του, το χιούμορ του απο­ τελούν μόνο μερικά από τα χαρακτηριστικά που κα­ νένας αναγνώστης δεν μπορεί να μην παρατηρήσει και που το καθένα ξεχωριστά και όλα μαζί δικαιολο­ γούν τη θέση που έχει στον αγγλόφωνο κόσμο ως ο πιο γνωστός και αγαπημένος Έλληνας ποιητής, ένας ποιητής που είναι απ' τους αληθινά εκλεκτούς. □ Σημειώσεις 1. Η φήμη του Καβάφη στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν ήταν ό­ μως τόσο διαδεδομένη κατά την ίδια περίοδο. Αναφερόμενος στην κατάσταση κατά τη δεκαετία του '50, ο Keeley πα­ ρατηρεί: «Ο Καβάφης είχε αποκτήσει κάποια αναγνώριση χάρη στον Forster και τον Durrell [...) αλλά μόνο στην Αγγλία. Η μετάφραση του Mavrogordato εκδόθηκε εδώ (στις ΗΠΑΙ το 1952 και πέρασε σχεδόν απαρατήρηση. Ήταν οι μεταφράσεις του Lawrence Durrell που συμπεριλάμβανε στο Αλεξανδρινό Κουαρτέτο, στο τέλος της δεκαετίας, που έφεραν τον Καβάφη στο προσκήνιο...» (Keeley 1985:157).

2. Εξηγεί στον Πρόλογό του ότι η μετάφρασή του έγινε αρχικά το 1957 από την πρώτη ολοκληρωμένη έκδοση του καβα­ φικού έργου που κυκλοφόρησε στην Αλεξάνδρεια το 1955 (Mavrogordato 1971:11).

5. Και κατά τον Ελύτη ο οποίος στον Λόγο στην Ακαδημία της Στοκχόλμης λέει: «Στον άλλο πόλο τοποθετείται ο Κ.Π. Κα­ βάφης, αυτός που παράλληλα με τον T.S. Eliot έφτασε στην άκρα λιτότητα, στη μεγαλύτερη δυνατή εκφραστική ακρίβεια, εξουδετερώνοντας τον πληθυσμό στη διατύπω­ ση των προσωπικών του βιωμάτων» (Elytis: 1992:527).

4. Στην πιο πρόσφατη αναθεωρημένη τους έκδοση (1992: 150), ο στίχος αυτός αποδίδεται ως «What's going on here?».

5. Γράφει σχετικά κι ο Ελύτης: «Κάτι περίπου σαν τους μεγά­ λους σύγχρονους ποιητές μας που δεν ήξεραν ελληνικά, ό­ πως έλεγε ο Σεφέρης για τον Σολωμό, τον Κάλβο και τον Καβάφη και που ωστόσο - ίσως γι' αυτό - αναπαρθενεύσανε, από ένα δρόμο απροσδόκητον ο καθένας τους, τον ποι­ ητικό λόγο. Επειδή συμβαίνει κι αυτό καμιά φορά στην ποίη­ ση: ο ανεξοικείωτος να συλλαμβάνει αποτελεσματικότερα τις δυνατότητες που παρέχει ένα τέντωμα της γλώσσας και να τις αποτολμά, όταν ο άλλος, ο βαθύς γνώστης, έχει λό­ γους ν' αντιστέκεται» (1992:56).

6 .0 νομπελίστας ποιητής Ιωσήφ Μπρόντσκι, που τον μετέ­ φρασε στα ρωσικά και του αφιέρωσε το δοκίμιο «Από την πλευρό του Καβάφη»,δήλωσε ότι «Τίποτε δεν άσκησε τέ­ τοια επιρροή στη δική μου τουλάχιστον διαμόρφωση όσο οι Φροστ, Τσβετάγεβα, Καβάφης, Ρίλκε, Αχμάτοβα, Παστερνάκ» (βλ. Ιλίνσκαγια-Αλεξανδροπούλου, Το Βήρα, 8 Μαρτί­ ου 1998, σελ. 24).

7. Έχω εκθέσει τις απόψεις μου πάνω στο θέμα αυτό σε άλ­ λες μελέτες (βλ. Connolly 1997).

8 .0 Friar (1975:659) πιστεύει ότι η χρήση λατινογενών λέξε­ ων στην αγγλική μετάφραση μπορεί να αποδώσει κάτι από τη χρήση της καθαρεύουσας από τον Καβάφη. 0 Keeley (1981:98) αντίθετα πιστεύει ότι μια τέτοια τακτική οδηγεί απλώς σε επιτηδευμένα και πεπαλαιωμένα αγγλικά.

Βιβλιογραφία Arndt Walter (1990) «Verse-To-Verse Translation: Postulates, Problems, and the Sine qua non of Talent» στο Journal of Modern Creek Studies 8(2), σελ. 525-545.

Gifford Henry (1990) «Digging in Alexandria» [Βιβλιοκριτική του Cavafy (1989)1 στο TLS 24-50 Αυγούστου 1990, σελ. 887Dalven Rae (1990) «An Unsought for Calling: My Life as a Translator from Modern Creek» στο Journal of Modern Creek Studies 8(2), σελ. 507-515. Ελύτης Οδυσσέας (1974) Ανοιχτά Χαρτιά, Αθήνα: Αστερίας.

(1992) Ενλευκώ, Αθήνα: Ίκαρος. Καβάφη Κ.Π. (1977α), Ποιήματα Α' (1896-1918), Φιλολογική Επιμέλεια: Γ.Π. Σαββίδη, Αθήνα: Ίκαρος. (1977β), Ποιήμα­ τα Β· (1919-1933), Φιλολογική Επιμέλεια: Γ.Π. Σαββίδη, Αθήνα: Ίκαρος.

Cavafy C.P. (1951), Poems by C.P. Cavafy, Translated by John Mavrogordato, With an introduction by Rex Warner, London: The Hogarth Press.

(1961), The Complete Poems of Cavafy, Translated by Rae Dalven, Introduction by W.H. Auden, San Diego, New York, London: Harcourt Brace & Co. (Expanded Edition 1976).

(1971) Passions and Ancient Days, New Poems Translated and Introduced by Edmund Keeley and George Savidis, New York: The Dial Press. (1972) Selected Poems, Translated by Edmund Keeley and Philip Sherrard, Princeton N.J.: Princeton University Press.

(1975) Collected Poems, Translated by Edmund Keeley and Philip Sherrard, Edited by George Savidis, New Jersey: Princeton University Press. (Revised Edition 1992).

θέμα του μήι

(1989) The Creek Poems ofC.P. Cavafy as Translated by Memas Kolaitis, 2 vols, New York: Caratzas.

Keeley Edmund (1981) «Μεταφράζοντας Καβάφη, Σικελιανό, Εεφέρη, Ρίΐσο και Ελύτη - Μια Συνέντευξη του Edmund Keeley στον Warren Wallace» στο Το Πρίσμα 3, σελ. 87104.

(1985) («Συζήτηση με τον Edmund Keeley») στο Honig Edwin (επιμ.) The Poet's Other Voice. Conversations on Literary Translation, Amherst: The University of Massachusetts Press, σελ. 135-149.

(1989) «Collaboration, Revision and Other Less Forgivable Sins», στο Biguenet, John και Schulte, Rainer (επιμ.) The Craft o f Translation, Chicago and London: The University of Chicago Press, σελ. 54-69.

Connolly David (1997), Μετα-Ποίηοη. 6 (+1) Μελέτες για τη Μετάφραση της Ποίησης, Αθήνα: Ύψιλον/Βιβλία.

Korda Diamantoula, The Translation of Style and the Style o f Translation. Cavafy's poetry in English and the translation o f his poetics. (Αδημοσίευση Διδακτορική Διατριβή), Department of Linguistics and Modern English Language, Lancaster University, January 1994.

Philippides D.M.L. (1990) Census o f Modern Creek Literature.

Check-List o f English Language Sources Useful in the Study o f Modem Creek Literature (1824-1987), New Haven, Conn.: Modem Greek Studies Association.

Raizis M. Byron (1980a) «Cavafy and his English Translators» στο Marios Byron Raizis, Essays and Studies from Professional

Journals, Athens: Panhellenic Association of University Graduates in English, σελ. 91-97.

(1980β) «More Cavafiana» στο Marios Byron Raizis, Essays and Studies from Professional Journals, Athens: Panhellenic Association of University Graduates in English, σελ. 176-178.

(1981) Creek Poetry Translations, Athens: Efstathiadis.

Ricks David (1993) «Cavafy Translated» στο Κάμπος, Cambridge Papers in Modem Greek 1, σελ. 85-110.

Savidis George (1975) «Cavafy and Forster» στο TLS 14 Νοεμ­ βρίου 1975, σελ. 1.357.

Scott-Kilvert Ian (1952) «Modern Greek Poet» [Βιβλιοκριτική του Cavafy (1951)1 στο TLS20 Ιουλίου 1951.

(1975) «Speaking for the diaspora» [Βιβλιοκριτική του Cavafy (1975)1 στο TLS 14 Νοεμβρίου 1975, σελ. 1.357. Σεφέρης Γιώργος (51974) «Κ.Π. Καβάφης, 0.Σ. Έλιοτ· Παράλ­ ληλοι», στο Δοκιμές, τομ. 1, Αθήνα,: Ίκαρος, σελ. 324363.

Friar Kimon (1973) Modern Creek Poetry. From Cavafis to Elytis, New York: Simon and Schuster. Φράιερ Κίμων (1981) «Ο Καβάφης και οι Μεταφράσεις του στα αγγλικά» (μτφρ.: Τζένη Μαστοράκη) στο Τα Πέτρινα Μάτια της Μέδουσας, Αθήνα: Εκδόσεις Κέδρος. [Πρωτοδημοσιεύτηκε στα αγγλικά στο Journal o f the Hellenic Diaspora 5(1), New York, Spring 1978, σελ. 17-40.

Warner Rex (1961) «Α Unique Tone of Voice» [Βιβλιοκριτική του Cavafy (1961)1 στο 71S25 Αυγούστου 1961, σελ. 566.

ΠΕΝΤΗΚΟΝΤΑΕΤΗΡΙ ΔΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΦΥΛΟΥ Μ ε χ η ν ε υ κ α ιρ ία χ ω ν 5 0 χ ρ ό ν ω ν α π ό χ η ν έκ δ ο σ η χ ο υ Δ ε ύ τ ε ρ ο ν Φ ύ λ ο υ χ η ς S i m o n e d e B e a u v o i r , χο περιοδικό N ouvelles Q uestions Fem in istes, σε συνεργασία με χο Δ ιεθ νές Φ εστιβάλ Κ ινη μ α τ ογ ρ ά φ ου Γ υ ν α ικ ώ ν χ η ς C reteil και 3 8 ετ α ίρ ο υ ς από 22 χώ ρ ες, δ ιο ρ γ α νώ νει Δ ιεθ ν ές Συνέδριο π ου πρόκειται ν α π ραγματοποιηθεί στο Παρίσι στις 2 1 ,2 2 και 23 Ιανουάριου 1999. Θεματικές ενότητες για τις οποίες μπορείτε να εκδηλώσετε ενδιαφέρον για παρέμβαση: • η γένεση του έργου στο ιστορικό του πλαίσιο • οι αντιδράσεις της διανόησης, των πολιτικών κύκλων, των κινημάτων των γυναικών τη στιγμή που το έργο εκδίδεται ή μεταφράζεται •η πορεία της διάδοσης του και οι αναγνώσεις που δέχεται στην κάθε χώρα • οι αιτίες της διάδοσής του • η εξέλιξη και τα πιθανά στάδια της ριζοσπαστικής φεμινιστικής σκέψης της Simone De Beauvoir • η ένταξη της Simone de Beauvoir στο Κίνημα για την απελευθέρωση των γυναικών, οι ιδεολογικές και πολιτικές προτιμήσεις της • τα σχόλια και οι κριτικές που δέχεται το έργο της • η επικαιρότητα και η νεοτερικότητα του Δεύτερον φύλου στις σύγχρονες αναγνώσεις του Ό σ ο ι και όσες ενδιαφέρονχαι ν α π άρ ουν μέρος σ τις εργασίες χου συνεδρίου, μπ ορ ού ν ν α επικοι­ ν ω ν ή σ ο υ ν μ ε τ ο Κ έ ν τ ρ ο Γ υ ν α ι κ ε ί ω ν Μ ε λ ε τ ώ ν κ α ι Ε ρ ε υ ν ώ ν Δ ΙΟ Τ ΙΜ Α , χ η λ . 3 2 4 4 3 8 0 , fax 3227760 και e-m ail diotim a@ otenet.gr.

ITOTWXOIOKTDBPIOV

φερπαπτο

n

u

n

Γράφουν 01: Πόνος BnfloM piinc Piflm noc 0 . Ο ρηκονιοειδός Ανδρέος Πογουόάτος και κείμενο του Αντόνιο Ταμποόκι

1 |0 Συνέντευξη του Έντμουντ Μ\ στο Χρίστο ΑρνομάτΙίΙΐ)

ιυβερνοχώρο: http://book.culture.gr

“Το βιβλίο αυτό έχει μιά αυτοκέφαλη σχέση με τον εαυτό του κι αυτό διότι εκπροσωπεί τον χώρο όλων των αποτελεσμάτων των έργων των ανθρώπων στην γη, από καταβολής των γραφών του κόσμου, έως σήμερα και πέρα από το σήμερα. Παρουσιάστηκε γιά να αποκαλϋψει το “γιατί”και το “εγώ”του κάθε ατόμου στην γη, που έχουν δύο παράλληλες ατομικότητες οι οποίες οδηγούν τον άνθρωπο στην συμπλεγματική κατάσταση των νοσημάτων, όπου κυρίαρχος αφέντης τους είναι το ασυνείδητο. Αυτό λειτουργεί τόσο αθόρυβα και κυριαρχικά μέσα στην βιολογική του ψυχολογία που ο άνθρωπος βρίσκεται δέσμιος στις μάζες των συνδρόμων του βιολογικού του στοιχειώματος. ” Κεντρική διάθεση: Ε. Τ ζανακάκης & ΣΙΑ Ε.Ε Χαρ. Τ ρικούπη 11Α, Αθήνα Τηλ: 3811201

Ιωάννης Γ. Τσάτσαρης

Σ

Ε

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

Ο Νίκος Μπακόλας π ε ρ ιπ λ α ν ιέ τ α ι ιη φ ο ρ ά α υ τ ή σ τ ο χ ώ ρ ο τ ο υ λ η σ τ ρ ικ ο ύ μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α τ ο ς , τ η ς λ α ϊκ ή ς π ε ρ ιπ έ τ ε ια ς σ ε δ ά σ η κ α ι σ π η λ ιέ ς , τ η ς π α λ ιά ς φ υ λ λ ά δ α ς , τ ω ν ο ιω ν ο σ κ ο π ή σ ε ω ν κ α ι τ ω ν ο ν ε ίρ ω ν , ά γ ρ ιω ν κ α ι ά γ ιω ν χ ρ ό ν ω ν , χ ω ρ ίς ν α ξ ε χ ν ά τ η ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α , τ η ν Ισ τ ο ρ ία - κ α ι τ ις ισ τ ο ρ ίε ς τ ο υ έ ρ ω τ α κ α ι τ ο υ θ α ν ά τ ο υ - π ε ρ ιπ λ α ν ώ μ ε ν ο ς , χέρ ι χέρ ι μ ε ένα ν ακόμη κ α τ α δ ικ α σ μ έ ν ο ή ρ ω ά τ ο υ , Α ίΤ ιώ ρ γ η μ α ζ ί κ α ι κολα σ μ ένον, α νά μ εσ α σ ε ο σ μ έ ς κ α ι Β ο έ ς α ίμ α τ ο ς , χ α μ έ ν ω ν ε λ π ίδ ω ν κ α ι κ α τ α π α τ η μ έ ν ω ν φ ιλ ό τ ιμ ω ν .

ΕΚΔΟΣΕΙΣ β Κ Ε Δ