Τεύχος 386

BPflBflO ΠΟΙΗΣΗΣ: ΠΙΚΟΙΦΟΒΟΣ: Σιον ποταμό ΗοΛύμο BPflBflO lilVflinOPHUTOI: ΦΟΙΒΟΙΙ TflfllBlflKH I: Οι ναυαγοί της Πααΐφάηι; BPflBflO flPQIOtfllllllZOMOVntZOrPfliPOV: ΤΑΣΟΣ ΧΑΤΖΗΤΑΤΣΗΣ: Έντεκα σικεϋικοί εσπερινοί

Ρ. ΓΑΛΑΝΑΚΗ · Γ. ΓΙΑΝΝΑΡΗΣ · Θ. ΓΡΑΜΜΑΤΑ! · Σ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ · Θ. ΔΡΑΓΩΝΑ · Α. ΦΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗ

ΛΟΓΟΤ0·

sex, DRUGS

& GRAND GUIGNOL Νεκροί που βγαίνουν από τους τάφους τους, ζευγαρώνουν με τους ζωντανούς, εισβάλλουν στον εγκέφαλό τους, τυραννούν τα όνειρα και την καθημερινότητά τους. Σε μια πόλη που στα σπλάχνα της κρύβει ένα τρομερό μυστικό, η διαστροφή, η παραίσθηση και ο παραλογισμός γίνονται κανόνας. Η Αποκάλυψη είναι ήδη εδώ. Βιβλίο κολασμένο, εωσφορικό, γκροτέσκο, ηφαιστειακό, για τους φανατικούς του horror, που πιστεύουν ότι τίποτα πια δεν μπορεί να τους ερεθίσει.

"Οι ozayoviioes, όταν είναι zcovtavds, είναι γαλάζιες drav είναι νεκρές κ α φ ε ιό . Τα φύλλα, drav είναι ζωνιανά, είναι πράσινα, drav είναι νεκρά, κιτρινωπά. Ο aoAupos, όταν είναι zaivtavds, (δηλαδή aro ψυγείο), είναι ροζ, drav είναι νεκρός Kardpaupos. Αρα... οι Κινέζοι, όταν πεδαίνουν, είναι πράσινοι, οι νέγροι, drav πεδαίνουν, γαλάζιοι, κι εμεί$, drav πεδαίνουμε, είμασεε μαύροι. (Αυεά ra πράγμαεα ta έβγαλα από to μυαλό μου)".

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

PERUGIA

TINA ΖΩΓΟΠΟΥΛΟΥ Λόντου 8 - Σόλωνος 116,106 81 Αθήνα Τηλ.: 3816559, 3803193, Fax: 3821158

To Υπουργείο Υγείας προειδοποιεί:

Τ Ο Κ Α Π Ν ΙΣ Μ Α Β Λ Α Π Τ Ε Ι Σ Ο Β Α Ρ Α Τ Η Ν Υ Γ Ε ΙΑ

U U \ 5 j _^ U V T ) _

AOrOTtXniHfl ΒΡΑΒΕΙΑ 1997

ΕΠΙΚΑΙΡΙΚΑ 3 Best Seller 6 ΕπβτηοΙδα Ιουνίου 8 Boaxuvoamlec 13 Eic υνήυην Αρης Φακινος (1935-1998) Γράφει ο Φίλιππος Δρακονταειδής 14 Eie υνήυην Βάιος Παγκουρέλης (1946-1998): Ο φίλος και συνεργάτης 1S Λεώκωυα ΚΟΥΝΕΛΛΗΙ Μ/S ΙΟΝΙΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑΣ 16 Σηυειώσεισ στο πεοιθώοιο Επιμέλεια: Λάμπρος Κουλελής 18 ΡεποοτάΕ Κολομβία: 8ο Φεστι­ βάλ Ποίησης της ΜεδεγΙν Γράφουν ο Κώστας Καλημέρης και η Χρύσα Πολυμένη 3 2 ΤοΕένο βιβλίο Επιμέλβια: ΗλΙας Μ αγκλΙνης 2 6 Παρουσίαση·ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ 32 ΜΟΑΙΧ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ Συνεργάστηκαν α: Βρασίδας Καραλής, Ηλίας Μαγκλίνης, Κωνσταντίνος Δ, Μαλαφάντης, Νίκος Μολυβιάτης, Χρίστος Παπαγεωργίου, Γιάννης Παπαδάτος, Τάσος Παππάς, Κυριακή Πετράκου, Βασίλης ΡούΒαλης, Αλέξης Σταμάτης, Δημήτρης Τσατσούλης ΜΜΕ 46 ΕΕώστησ Ο Βασιλιάc κι βνώ Γράφει ο Γιάννης Δεληολάνης ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ 30 Σαλόνι Φρέντυ Γερμανός: Οι Υγρές νύχτες elvai ένα Βιβλίο εποχής 8 0 ΣυνέντευΕη Βίκτορ Μπελ: Τη σ υνέντευξη πήρε ο Κώστας θ . Καλφόπουλος 49 ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ 1997 54 Βραβείο Ποίησης 63 Βρα­ βείο Μυθιστορήματος 71 Βραβείο Διηγήματος 75 Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου πεζογράφου Γράφουν οι: Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Α λέξης Ζήρας, Ελισάβετ Κοτζιά, Μισέλ Φάις, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου ΚΡΙΤΙΚΕΣ 8 8 Σε ηοώτο πρόσωπο Ρέα Γαλανάκη 89 Ελληνική fleCovoada Ρέας Γαλανάκη: Ομόκεντρα διηγήματα Γράφει η γιάννη 93 Ξένη ΙΜ ονοαωΙα Νιλ ΤΕάονταν: Νύχτεο στην Τυνησία κ.ά. Γράφθ Αθανασόπουλος 9 6 Σέ ποώτο ποόσωπο Θόδωρος Γράμματός 9 7 Εκ Γιιάνναρη: θεατρική Αγωγή και Παιχνίδι και Θόδωρου Γραμματά: Ε φωση των Εκπαιδευτικών Γράφει ο Δημήτρης Τσατσούλης 102 Σι Δραγώνα και Αννα Φραγκουδάκη 103 Εκπαίδευση Άννας Φραγκουδάκη-Θ| να (επιμέλεια):"Τι είν' η πατρίδα μας;' Εθνοκεντρισμός στην εκπαίδευσηJ j p ηάς 106 Σε ποώτο ποόσωπο Σωτήοηο Δηυηιοίου 107 Α\ εξέλιξη τομ ανθρώπου, αρχές της κοινωνικής Οργάνωσης Γράφε ΤΑ ΠΑΛΙΑ 114 Ξένο διήνηυαΆντον Τσέχωφ: Το στοίχημα 118 Φι Ζαχαρίας Παπαντωνίου: Ο φίλα του Βλόση Γαβριηλίδη ΔΕΛΤΙΑ Κριττκονοαφία 143 ΒΙΒΑΙΟΣΤΑΥΡΟΑΕΞΟ της Βένιας Γον.

Μ Η Ν Ι Α Ι Α ____ Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η

Τ Ο Υ

Β Ι Β Λ Ι Ο Υ

No 386 ΙΟΥΝΙΟΣ 1998 ISSN1106-1383 Σύνταξη: 33.0Τ.313-33.01.239 Λογιστήριο: 33,01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315 Fax: 33.01.315 Ιδρυτής: ΠερικλήςΑθανασόπουλος Διευθυντής: ΗρακλήςΠαπαλέξης Σύνταξη: ΓιώργοςΓαλάνϊης. ΚατερίναΓρυηανηοιώταΒασίληςΚαλομαράς, ΝένηΡάις, ΒάσωΣπάθή. Υπεύθυνηοικονομικών: 8άσωΣπάθή Συνδρομές: ΑθανασίαΣπάθή Διαφημίσεις: ΗρακλήςΠαπαλέξης Καλλιτεχνικήεπιμέλεια: ΜαρίαΣαχαριουδάκη Επιμέλεια-Διορθώσεις: ΒίκυΚωτσοβέλου Στοιχειοθεσία-ΗλεκτρονικήΣελιδοποίηση-Φιλμ-Μοντάζ: MYPIKHΓραφικόςΤέχνες, ΖωοδόχουΠηγής36. τηλ.: 38.44.26538.12,373 Εκτύπωση: Δ. Πρ(φιης·&Υιοί ΟΕ, Σωνιέρου6, τηλ.: 6232323 Βιβλιοδεσία: Μ.Φουντουλάκης, Παηανικολή13, Αιγάλεω,τηλ.: 6967432 Διανομή: ΝέοΠρακτορείοΤύπου Ιδιοκτησία: ΓιώργοςΓαβαλάς&ΣΙΑΕ.Ε. Εκδότης: ΓιώργοςΓαλάντης

1 5 /4 έω ς 1 4 /5 1 9 9 8 Τα εμπορικότερα Βιβλία του μήνα, σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώρησαν 3 0 βιβλιοπώλες, απ' όλη την Ελλάδα, δηλώ νοντας ο καδένας τους τέσσερα Βιβλία που είχ αν τις περισσότερες πωλήσεις.

3ο Φ. ΓΕΡΜΑΝΟΣ γ ΥΡέ 5ν ύ χ τες ΚΑΣΤΑΝΙΟΙΗΣ S o Π.ΚΟΕΛΟ So Α.ΡΟΙ

το Πέμπτο Βουνό

ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ

Ο θεός των μικρών πραγμάτων

ΨΥΧΟΓΙΟΣ

Οο Π .Μ ΑΤΕΣΙΣΠάντα καλά ««ΤΗΣ

8οΡ.ΠΙΛΤΣΕΡ ΙΕ1 Μ (3ο Κ, ΜΟΥΡίΕΑΑ! · Γ, ΣΚΟΪΡΤΗΣ■Α, ΣΟΥΡΟΥΝΗΣ Ζτον αστερισμό των Διδύμων

Το παιχνίδι των τεσσάρων

Μ. ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗ So Ε· :Α Ν 0ΟΥΛΗΣ

Κράταιά αγάπη

)Σ m

ΦΙΛΙΠΠΟΤΗΣ

Και ύστερα ήρθαν σι μέλισσες

ΚΑΣΤΑΝΙΟΙΗΣ

Q q Π.ΚΟΕΛΟ

Ο Αλχημιστής ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ Γ.ΛΕΟΝΑΡΛΟΣ Τσ Τραγούδι της ψ υχής ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ Λεξικό Νέας Ελληνική ς Γλώσσας ΚΕΝΤΡΟ ΛΕΞΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Ε.ΤΡΙΒΙΖΑΣ Τα 8 8 ντολμαδάκια ΚΑΛΕΝΤΗΣ Γ. ΤΣΑΝΓΚ Αγριόκυκνοι. Τρεις κόρες της Κίνας ΕΣΤΙΑ

ΑλεΒιζόπουλος-Αργοοτόλι. ΑπρόΒλεπτο-Ηλιούπολη. Αρισιοτέλης-ΑΘ. Αρκιούρος-Σπάρτη. Βαγιονάχης-ΑΘ. Βενάρδος-Ερμιόνη. ΓκοΒόστης-ΑΘ. Διάλογος-Βόλος. Δοκιμάκης-Ηράκλειο. Ειρμδς-Δράμα. Ελευθερουδάκης-Αθ. Ενδοχώρα-ΑΘ. Εξαρχόπουλος-ΑΘ. Εοτία-ΑΘ. Ζηριχίδης-θεσσ. Ιανός-θεοσ. Καρπούζος-Παγκράτι. Λέοχη του Βιβλίου-Αθ. Λοξίας-θεοο. ΜεθενίτηςΠάτρα. Μοσχονάς-Αγρίνιο. Παράμετρος-Χολαργδς. Πολιτεία-Αβ. Πειραΐκή Φωλιά-Πειραιάς. ΠιτοιλόςΑθ. Σύγχρονη'Εκφραοη-ΛιΒαδειό. Σύγχρονη Εποχή-ΑΘ. ΤοΔέντροΡδδος. Το Παραθύρι-Καλαμάκι. Φιλιππδτης-ΑΘ.

b est se lle r

3@0 Ε. ΟΜΗΡΟΛΗ

)

Τ. ΜΑΚΜΙΛΛΑΝ Ρ.ΠΙΛΤΣΕΡ

Ιε .,ά χ θ ε .α

ΝΕΑΣΥΝΟΡΑ

Μα πού πήγαν όλοι οι άντρες Ψάχνοντας για κοχύλια

ΟΚΕΑΝΙΜ

ΟΚΕΑΝΙΜ

Σ.ΑΒΔΟΥΛΟΣ-Ε.ΡΙΤΣΩΝΗ-ΜΠΟΜΠΟΛΟΥ Ψ ίθ υ ρ ο .. Ε.ΔΙΒΑΝΗ

Γυναίκες της ζωής της

ΚΑΣΤΑΝΙΟΤΗΣ

43

ΤΑ ΓΝΩΣΤΑ - ΑΓΝΩΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ»

ΤΟ Μ Ο Ι

ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΚΕΙΜ ΕΝΟ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ - ΣΧΟΛΙΑ

ΟΙ ΓΝΩΣΤΟΙ - ΑΓΝΩΣΤΟΙ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Κ Τ Ο Σ Κ Ε Ν ΤΡ ΙΚ Η Δ ΙΑ Θ Ε Σ Η : Π Α Ν Ε Π ΙΣΤΗ Μ ΙΟ Υ 4 6 Τ.Κ. 106 78 , ΤΗ Λ .: 3 8 4 4 4 5 8 -3 8 4 0 5 2 4 , FA X : 3 3 0 3 0 9 8

ΕΚΔΟΣΕΙΣ “ΚΑΣΤΟΡ” Το κυνήγι ου θησαυροί

Τα φτερά του δράκου

Αρκάδιο Λομπί^ο ,

Μαρι' Αεονάρ

Ζαν Λου Κρεπό

Τοτό, η μ α γικ ή σ κ ο ιίπ α

Επιλεκτική καταγραφή σημαντικών, cvi' otc αξιοπερίεργων γεγονότων από τον κόσμο της λογοτεχνιας και της τέχνης

επιμέλεια: ΗΑΙΑΖ ΜΑΓΚΑΙΝΗΖ

στην Ελλάδα.

1 1ουνίου 1977: Πεθαίνει ο Βασίλης Ρώτας (χρ. γένν. 1889).

3 Ιουνίου 1957: Πεθαίνει ο ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς(χρ. γένν.

1892).

4 Ιουνίου 1949: Πεθαίνει ο ποιητής Μ. Αργυρόπουλος.

4 Ιουνίου 1952: Πεθαίνει η γυναίκα του 'Αγγέλου Σικελιανού (1884-1951), Εύα Πάλμερ-Σικελιανού.

8 Ιουνίου 1973: Πεθαίνει ο ποιητής Μάρκος Αυγέρης (χρ. γένν. 1883).

15 Ιουνίου 1925: Η ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη στέλ­ νει επιστολή στον Κώστα Καρυωτάκη (1896-1928) στον οποίο εκφράζει την απελπισμένη αγάπη της. Τον ίδιο μήνα, ο Καρυωτάκης ψυχραίνεται με τον Μιλτιάδη Μαλακάση.

15 Ιουνίου 1994: Πεθαίνει ο Μάνος Χατζιδάκις (χρ. γένν. 1925). Έγραφε το 1979: «Η αληθινή ζωή είναι σαν χίλιες επαναλαμβανόμενες στιγμές θανάτου. Ζούμε ξα­ νά το βίο μας σε μια μοναδική στιγμή. Μόνο που ο θά­ νατος θ’ αναβληθεί άπειρες φορές, ώσπου να 'ρθει η τε­ λική αναμέτρηση και η οριστική αποδοχή του ονείρου».

17 Ιουνίου 1884: Ο Γιώργος Βιζυηνός (1849-1896) αρχίζει να γράφει το διήγημα «Το μόνον της ζωής του ταξίδιον». Θα το ολοκληρώσει μέσα σε δεκα­ τρείς μέρες.

17 Ιουνίου 1981: Ο πεζογράφος Δημήτρης Χατζής (1913-1981) επιστρέφει άρρωστος με καρκίκο από το Λονδίνο. Περνά τις τελευταίες του ημέρες στη Σαρωνίδα. Πεθαίνει στις 20 Ιουλίου.

19 Ιουνίου 1951: Πεθαίνει ο Άγγελος Σικελιανός.

20 Ιουνίου 1913: Βαλκανικοί Πόλεμοι. Κατά τη μάχη του Κιλ­ κίς, ο Στράτης Μυριβήλης (1890-1969) τραυματίζεται από βολίδα πολυβόλου στο αριστε­ ρό του πόδι. Μια εβδομάδα αρ­ γότερα χειρουργείται και νοση­ λεύεται στη Θεσσαλονίκη.

23 Ιουνίου 1901: Π εθαίνει ο Ανδρέας Λασκαράτος (χρ. γένν. 1811).

23 Ιουνίου 1908: Γεννιέται στην Αθήνα ο πεζογράφος Μ. Καραγάτσης (χρ. θαν. 1960).

25 Ιουνίου 1978: Πεθαίνει ο Γιώργος Κατσίμπαλης(ΧΡ- γένν. 1899).

30 Ιουνίου 1890: Γεννιέται στη Μυτιλήνη ο Στράτης Μυριβήλης.

Τον Ιούνιο Tou 1928 ο εικοσάχρονος Μ. Καραγάισπς Βραβεύεται για ίο διήγημα «Κυρία Νίισα» με ιον Α’ Έπαινο ίου λογοτεχνικού διαγωνισμού της Νέας Εστίας. Τον Ιούνιο του 1 9 42 ο Στρατός Τσίρκας (1911-1980) καταφεύγει με την οκογένειά του στην Παλαιστίνη, καθώς τα στρατεύματα του Ρόμελ απειλούν την Αλεξάνδρεια. Εκεί θα δοθούν τα πρώτα ερεθίσματα για το πρώτο μέρος της τριλογίας του «Η λέσχη». Τον Ιούνιο του 1951 ο Ανδρέας Εμπειρικός (1901-1975) ολοκληρώνει στην Ανδρο το «Μέγα Ανατολικό». Ωστόσο, θα συνεχίσει να του κάνει διορθώσεις μέχρι το τέλος της ζωής του.

(°5— -------— ---------- —-----------ι----:---- ---------------^— —---- ------ -— _________ επετηρίδι

1-2 Ιουνίου 1970: Πεθαίνει από πνευμονία στο Μιλάνο ο Ιταλός ποιητής Τζουζέπε Ουνγκαρέτι (χρ. γένν. 1888).

2 Ιουνίου 1840: Γεννιέται ο "Γό­ μας Χάρντι (χρ. θαν. 1927) στο Ντόρσετ της Αγγλίας.

3 Ιουνίου 1924: Πεθαίνει ο Φραντς Κάφκα (χρ. γένν. 1883) από φυματίωση.

5 Ιουνίου 1898: Γεννιέται ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα (χρ. θαν. 1936).

6 Ιουνίου 1799: Γεννιέται στη Μόσχα ο Αλέξανδρος Πούσκιν (χρ. θαν. 1837).

6 Ιουνίου 1875: Γεννιέται ο Τόμος Μαν (χρ. θαν.

1955) .

7 Ιουνίου 1843: Πεθαίνει στις 11 το βράδυ ο μεγάλος ποιητής Φρίντριχ Χέλντερλιν (χρ. γένν. 1770).

7 Ιουνίου 1980: Πεθαίνει στην Καλκρόρνια ο συγγρα­ φέας Χένρι Μίλερ (χρ. γένν. 1891). Είχε πει: «Το σεξ είναι ένας από τους εννέα λόγους για τους οποίους αξίζει η μετενσάρκωση... οι άλλοι οκτώ είναι ασήμα­ ντοι».

8 Ιουνίου 1903: Γεννιέται στις Βρυξέλλες η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ.

8 Ιουνίου 1925: Ο Αντρέ Ζιντ (1869-1951) ολοκλη­ ρώνει τους «Κιβδηλοποιούς», το μοναδικό του μυθι­ στόρημα.

8 Ιουνίου 1945: Εξαντλημένος από τις κακουχίες, ο Γάλλος ποιητής Ρομπέρ Ντεσνός πεθαίνει στο στρα­ τόπεδο Τερεζίν της Τσεχοσλοβακίας. Ήταν σαράντα πέντε ετών.

9 Ιουνίου 1870: Πεθαίνει ο Άγγλος συγγραφέας Κά­ ρολος Ντίκενς (χρ. γένν. 1812).

9 Ιουνίου 1898: Γεννιέται στο Πράτο της Τοσκάνας ο Ιταλός συγγραφέας Κούρτσιο Μαλαπάρτε (χρ. θαν.

1956) .

11 Ιουνίου 1899: Γεννιέται στην Οζάκα της Ιαπωνίας ο πρώτος Ιάπωνας συγγραφέας που κέρδισε το 1968

το Βραβείο Νόμπελ, Γιασουνάρι Καουαμπάτα. Τέσ­ σερα χρόνια αργότερα αυτοκτόνησε.

13 Ιουνίου 1865: Γεννιέται στο Δουβλίνο ο μεγάλος ποιητής Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέητς (χρ. θαν. 1939).

13 Ιουνίου 1919: Γεννιέται στο Τορίνο ο Ιταλοεβραίος συγγραφέας Πρίμο Λέβι. Θα δώσει τέρμα στη ζωή του το 1987.

15 Ιουνίου 1912:0 Τόμας Μαν ολοκληρώνει το «Θά­ νατος στη Βενετία».

21 Ιουνίου 1905: Γ εννιέται ο Ζαν-Πολ Σαρτρ (χρ. θαν. 1980) στο Παρίσι.

21 Ιουνίου 1940: Ο Ζ.Π. Σαρτρ συλλαμβάνεται από τους Γερμανούς στη Λορένη. Θα το σκάσει τον Μάρ­ τιο του 1941 με ένα ψεύτικο ιατρικό πιστοποιητικό.

21 louviou 1977: Τη στιγμή της υποδοχής του Λεονίντ Μπρέζνιεφ στο Προεδρικό Μέγαρο της Γαλλίας, ο Ζ.Π. Σαρτρ και άλλοι διανοούμενοι υποδέχονται στο θέατρο Ρεκαμιέ τους «διαφωνούντες» από την Ανα­ τολική Ευρώπη.

22 louviou 1847:0 Ονορέ ντε Μπαλζάκ (1799-1850) συντάσσει τη διαθήκη του και δημοσιεύει την «Τελευ­ ταία ενσάρκωση του Βωτρέν», τέτα ρτο μέρος του «Μεγαλείο και αθλιότητα των πορνών».

23 Ιουνίου 1927: Ο Πολ Βαλερί (1871-1945) γίνεται δεκτός στη Γαλλική Ακαδημία.

24 louviou 1917: Πρώτη παρά­ σταση του έργου «Οι μαστοί του Τειρεσία» του Γκιγιόμ Απολινέρ (1880-1918).

25 louviou 1903: Γ εννιέται ο Τζορτζ Όργουελ (χρ. θαν. 1950) στη Βεγγάλη της Ινδίας.

26 Ιουνίου 1878: Ο Όσκαρ Ουάιλντ (1854-1900) απαγγέλλει στο θεάτρο του Πανεπιστημίου τη ς Ο ξφόρδης το ποίημα «Ρα­ βέννα» και κερδίζει το βραβείο Newdigate που είχαν πάρει πριν από αυτόν οι Τζον Ράσκιν και Μάθιου Αρνολντ.

29 Ιουνίου 1900: Γεννιέται ο Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ (χρ. θαν. 1944).

Τον Ιούνιο TOU1910 απονέ μεται στον Τόμας Χάρνιι ίο παράσημο Τιμής, ενώ λίγο καιρό αργότεί περιφέρειας του Ντόρσεστερ.

ο Τ.Σ. Έλιοτ βαητίζεται και παίρνει το χρίσμα της Αγγλοκαθολικής Εκκλησίας.

επετηρίδα

To διαβάζω και ο ΒιΒΑιοχώρος του ΕΚΕΒΙ στο Interne* Ακολουθώντας τη ν εποχή τη ς τα χείας πληροφό­ ρησης που χαρακτηρίζει τον σύγχρονο κόσμο, το διαβάζω προσαρμόστηκε και δέχτηκε ευχαρίστως να φ ιλοξενηθεί στο Internet μέσω του Βιβλιοχώρ ο υ τ ου Εθνικού Κέντρου Βιβλίου. Έτσι, όσοι σερφάρουν απ’ εδώ και στο εξή ς στο διαδίκτυο, πληκτρολογώντας το book.culture.gr, μπορούν να «ξεφυλλίσουν» τα κυριότερα περιε­

©-

χ ό μ εν α κ ά θ ε τ ε ύ χ ο υ ς το υ δια β ά ζω : Τα B e s t Seller, την Επετηρίδα, τις Βραχυγραφίες, το Ξένο Βιβλίο, το Βιβλιογραφικό δελτίο και το Θέμα του μήνα. Εκτός όμως από το διαβάζω οι χρήστες ανά τον κόσμο, μπαίνοντας στον κόσμο του Βιβλιοχώρου - γιόρτασε ήδη τα πρώτα του γενέθλια, - από τα π εριεχόμενά του μπορούν να ενημερω θούν για το ν κατάλογο τη ς βιβλιολογικής βιβλιοθήκης του ΕΚΕΒΙ, το αρχείο Εκδοτών, το αρχείο σχολών εκ­ δοτικών επαγγελμάτων, το αρχείο εδρών νεοελ­ ληνικών σπουδών, το αρχείο δημόσιων οργα νι­ σμών για το βιβλίο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το αρχείο καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας, τις ν έες θεμα­ τικές βιβλιογραφίες - έργο χρησιμότατο για μελε­ τη τές και φιλαναγνώστες - και για τους νέους τίτ­ λο υς που π ροτείνουν τα βιβλιοπωλεία «Γκοβόστης», «Ελευθερουδάκης», «Ευριπίδης», «Ιανός», «Μαλλιάρης-Παιδεία» και «Πολύεδρο». Το σημαντικότερο βεβαίως είναι ότι ο κόμβος κα­ θημερινά ενημερώ νεται και εμπλουτίζεται με νέα στοιχεία με σκοπό να γίνει πιο φιλικός στον χρή­ στη. Το υλικό του είναι οργανωμένο σε δύο ά ξο­ ν ες για την εύκολη αναζήτηση πληροφοριών. Ο κάθετος άξονας λειτουργεί ως άξονας περιεχομέ­ νων και ο οριζόντιος αναδιοργανώνει το υλικό σε τρ εις κατηγορ ίες: α) εκδηλώ σεις για το βιβλίο, β) παιδί και βιβλίο, γ) αρχεία για επαγγελματίες. Είμαστε αισιόδοξοι ότι οι καθημερινές επισκέψεις π λήθους χρηστών απ’ όλο το ν πλανήτη θα δ εί­ ξο υν στο εγ γ ύ ς μέλλον ότι η πρω τοβουλία του ΕΚΕΒΙ και η παρουσία του στο Internet θα οδηγή­ σει πολλούς εραστές τη ς εικόνας στον κόσμο των τυπωμένων σελίδων, διότι εκεί η φαντασία ελ εύ ­ θερη τρέχει γρηγορότερα και από το κλικ του πο­ ντικιού.

Βραχυγραφίες

Γαλανάκη, Λαϊνά, Μαστοράκη στα αγγλικά Πρόσφατα κυκλοφόρησε στην Αμερική ένα βιβλίο με τίτλο: Η δοκιμή τη ς παρανόησης Τρεις συλλογές από σύγχρονες Ελληνίδες ποιήτριες από το ν εκ δ ο τικό οίκο W esleyan University Press. Πρόκειται για μια δίγλωσση ελληνο-αγγλική έκδοσ η που π εριλαμβάνει τρεις ποιητικές συλλογές: Το Κέικ τη ς Ρέας Γαλανάκη (Κέ­ δρος, 1980), της Μαρίας Λαϊνά το Δικό της (Κείμενα, 1985) και τη ς Τ ζένη ς Μ αστοράκη τις Ισ το ρ ίες από τα βα θιά (Κ έ­ δρος, 1983). Η μετάφραση καθώς και η ει­ σαγωγή του βιβλίου, στην ο­ ποία θίγονται σημαντικά ζητή­ ματα περί τη ς κυριότητας της μετάφρασης λογοτεχνικών έρ­ γων, είναι τη ς Κάρεν Βαν Ντάικ που διδάσκει Νέα Ελληνικά στο πανεπιστήμιο Κολούμπια. Η Δοκιμή της παρανόησης είναι δείγμα «φεμινιστικής» ποίησης αφενός, που δίνει έμφαση στις εμπειρίες των γυναικών σε παγκόσμιο επίπεδο συνυπολογίζο­ ντας τις πολιτικές και γλωσσικές ιδιαιτερότητες - και, αφετέρου, μια σημαντική προσπάθεια στον τομέα της μετάφρασης της σύγχρονης ελληνικής ποίησης

στο πολυπληθές αγγλόφωνο αναγνωστικό κοινό. Η ποιητική γραμμή που ακο­ λουθεί η καθεμιά από τις Ελλη­ νίδες ποιήτριες χαράσσει έναν αδιαφανή δρόμο για το πώς μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει τις ανθρώπινες υπαρξιακές α­ γωνίες σήμερα, ενώ παράλλη­ λα δηλώνεται, εμμέσως, ότι η συνειδητοποίηση «παρεξηγή­ σεων» μεταξύ των ανθρώπων είναι το ίδιο σημαντική με τις αναλύσεις που αφορούν στην αλληλοκατανόηση. Για το εγχείρημα της Βαν Ντάικ να μεταφράσει τις τρεις Ελληνίδες ποιήτριες ο Εντμουντ Κήλι γράφει: «Αυτές οι γεμάτες ευαισθησία μεταφράσεις που παρουσιάζονται αποδίδουν έξοχα τη λεπτότητα τριών σημαντικών σύγχρονων Ελληνίδων ποιητριών, που παρουσιάζονται εδώ για πρώτη φορά στα αγγλικά. Περιέχοντας μια διαφωτιστική εισα­ γωγή και τα ποιήματα στο πρωτότυπο, ο παρών τόμος αποτελεί σημαντική συνεισφορά σε ένα σχετικά ανεξερεύνητο τομέα της νέας ελληνικής λογοτεχνίας, η σημασία του οποίου είναι καταλυ­ τική πλέον καθώς οι γυναίκες συγγραφείς - και ει­ δικά οι συγκεκριμένες τρεις - συνεχίζουν να αποδεικνύουν ότι ανήκουν στις πιο ισχυρές λογοτε­ χνικές φωνές της Ελλάδας». Ας σημειωθεί ότι η Αμερικανίδα καθηγήτρια Βαν Ντάικ πρόσφατα εξέδωσε στην Αμερική μια μελέτη για τη σύγχρονη ελληνική ποίηση με τίτλο Η Κασσάν­ δρα και οι λογοκριτές: Ελληνική Ποίηση από το 1967.

Ο Θόδωρος Καλλιφατίδης «Ευρωπαίος πολίτης» Κάθε χρόνο το «Σουηδικό Κίνημα για την Ευρώπη» α­ πονέμει τον τίτλο του Ευρωπαίου πολίτη σε μια προ­ σωπικότητα ή οργάνωση της οποίας το έργο συμβάλ­ λει στη διατήρηση της ειρήνης, της πολιτισμικής κατα­ νόησης και της ουσιαστικής πολύπλευρης ανάπτυξης. Ο τίτλος φέτος απονεμήθηκε στον ελληνικής καταγω­ γής συγγραφέα, ελάχιστα γνωστό στο ευρύ αναγνω­ στικό κοινό, Θόδωρο Καλλιφατίδη, διότι η ελληνική του καταγωγή μέσω του συγγραφικού του έργου υπενθυμίζει την καταγωγή του πολιτι­ σμού μας. Ο Θόδωρος Καλλιφατίδης έχει δείξει ε­ πίσης ότι όλοι οι πολιτισμοί χρειάζονται συνεχή α­ νανέωση και αλληλεπίδραση προκειμένου να επιζήαουν ως κάτι άλλο πέρα από σκονισμένα λείψανα εκλιπόντος μεγαλείου,

Βραχυγραφίες

τονίζει με ανακοίνωσή του το «Σουηδικό Κίνημα για την Ευρώπη», αιτιολογώντας αυτή τη διάκριση. Όσα και όσους εμείς στην Ελλάδα δεν εκτιμούμε εμπράκτως, οι Ευρωπαίοι εταίροι μας τα τολμούν χωρίς το παραμικρό ίχνος κομπλεξισμού. Έτσι εξηγείται και το πρωτοσέλιδο της Monde-Livres στον Θανάση Βαλτινό και το συγγραφικό του έργο, οι ευρωπαϊκές κριτι­ κές για το βιβλίο του Παύλου Μάτεσι Πάντα καλά, ο τρόπος που προβλήθηκε στον ευρωπαϊκό - κυρίως στον γαλλικό - Τύπο το έργο και οι ημέρες του Κορνήλιου Καστοριάδη και του Άρη Φακίνου, Ελλήνων που τίμησαν την Ελλάδα στο εξωτερικό και τιμήθηκαν εκεί περισσότερο απ’ ό,τι στη χώρα που τους γέννησε. Ως πότε θα ισχύει στον μικρόκοσμό μας η ρήση: Δεν εκπμάς τους ανθρώπους δίπλα σου παρά μόνον όταν τους χάσεις οριστικά!

■©

Εκ των υστέρων Η 21η γιορτή του βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως, με κεντρικό σύνθημα: «Τα βιβλία είναι τρόπος ζωής», είναι ήδη παρελθόν. Σ’ ένα εύφορο κλίμα και σε ατμόσφαιρα που ευτυχώς δεν θύμισε περασμένες εποχές, 350 εκδότες συμ­ μετείχα ν π ροβάλλοντας τη δουλειά τους με 40.000 τίτλους βιβλίων. Οι πωλήσεις δεν ήταν ευκαταφρόνη­ τες, το κοινό που την επισκέφθηκε δεν ήταν ολιγάριθμο, οι παράλληλες εκδη­ λώ σ εις (π αραστάσεις, π ρο β ο λές, συναυλίες, happenings κ,ά.) ήταν ενδιαφέρουσες, η προβολή α­ πό τα ΜΜΕ η καλύτερη δυνατή. Το ύφος μιας μοντέρ­ νας προσέγγισης που θέλει την έκθεση πολιτιστικό γεγονός μεγάλης εμβέλειας φάνηκε και από το δια­ φημιστικό τη ς υλικό. Αντιγράφουμε από το φυλλάδιο της Έκθεσης το έξυ­ πνο κείμενο: Το σύνθημα της Γορτής Βιβλίου δηλώνει ότι τα βι­ βλία βρίσκονται μαζί μας ό,τι κι αν κάνουμε. Συνδυάζονται με τις σπουδές και με την εργασία μας, αλλά και με τον ελεύθερο χρόνο μας, και μας κρατούν συντροφιά, είτε είμαστε αναγνώστες του

Ι

Τα ό ν « ρ α του Zcpnpoiiv και της Γκάιτε Με αφορμή ένα ακόμη βι­ βλίο του Χόρχε Σεμπρούν, που θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά από τον «Εξάντα», κι ένα μυθιστόρημα της «με­ γάλης κυρίας τη ς ισπανικής λογοτεχνίας» Κάρμεν Μάρτιν Γκάιτε με τίτλο Περαστι­ κό όνειρο, που ήδη κυκλο­ φορεί στα ελληνικά, από τον «Ψυχογιό», το ένθετο Βιβλία το υ Β ήμ ατος δη μ ο σ ιεύ ει δυο συνεντεύξεις που πα­ ραχώρησαν οι συγγραφείς στον Χάρη Παπαγεωργίου. Μ εταφ έρουμε χαρακτηρι­ στικά αποσπάσματα που α­ φορούν στο ίδιο ερώτημα, αλλά που οι απ αντήσεις τους είναι τόσο διαφορετικές.

Ή®·

θρανίου είτε της εξέδρας, του γραφείου ή του ερ­ γαστηρίου, του καθιστικού ή της κρεβατοκάμα­ ρας, της κουζίνας ή ακόμα και του W.C., του Internet, των τρένων, των λεωφορείων, των αερο­ πλάνων και των καραβιών, των αιθουσών αναμο­ νής, της σκοπιάς ή του θαλάμου, της ακροθαλασ­ σιάς, του βουνού, της όχθης, του πάρκου, των σιωπηλών αναγνωστηρίων των βιβλιοθηκών ή των πολύβουων καφενείων. Το μήνυμα του Υπουργού Πολιτισμού ευθύβολο. Οι ε­ κλογές του αρχιεπισκόπου και η παρουσία του Προέ­ δρου τη ς Δημοκρατίας της προσέδωσαν κύρος, το ΕΚΕΒΙ παρόν και δραστήριο. Όμως. Τι ή τις πταίει που δεν απογειώθηκε η κορυ­ φαία αυτή εκδήλωση, αλλά τροχοδρομούσε - με με­ γαλύτερη ταχύτητα από άλλες χρονιές, για να είμα­ στε ακριβοδίκαιοι; Φταίει ο διάδρομος ή το όχημα; Οι χειριστές ή οι επι­ βάτες; Η έλλειψη ευνοϊκών ανέμων ή ο προορισμός; Πάντως ένα είναι σίγουρο. Αν όλ’ αυτά και άλλα ενδε­ χομένως ερωτήματα απαντηθούν από τους ιθύνοντες με σαφήνεια και τόλμη, τότε το 1999 η 22η γιορτή του βιβλίου θα δικαιολογεί το όνομά της (γιορτή) και τον λόγο ύπαρξής της. Ας έχουμε πάντα κατά νου ότι το 2001 είναι προ των πυλών.

Στο ερώτημα προς τον X. Σεμπρούν «Προτιμάτε τη μνήμη ή τα όνειρα;» ο μεγάλος συγγραφέας απαντά: «Προτιμώ τη μνήμη και αυτό επειδή έχω μια δυ­ σκολία στο να θυμάμαι τα όνειρά μου. Διάβαζα πρόσφατα μια μελέτη ενός Γάλλου ψυχολόγου στην οποία αναλύεται και αποδεικνύεται ότι οι πρώην κρατούμενοι των ναζίστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης που έχουν καταφέρει να επιβιώ­ σουν καλύτερα, είναι αυτοί που λογοκρίνουν τα ί­ δια τους τα όνειρα. Δείτε... Εγώ μικρός θυμόμουν ό,τι ονειρευόμουν, τα πάντα· μετά το Μπούχενβαλντ όμως δεν καταφέρνω ποτέ να θυμηθώ κα­ νένα όνειρό μου. Αυτή η αυτολογοκρισία είναι η σανίδα σωτηρίας πολλών που πέρασαν από εκεί. Μένω λοιπόν, με τη μνήμη». Ενώ στην ερώτηση «Με τι ονειρεύεστε;» η Κ. Μάρτιν Γκάιτε εξολομολογείται:

I

«Ονειρεύομαι ότι πετάω. Με αυτό ονειρευόμουν και ονειρεύομαι πάντα. Πότε με περισσότερο και πότε με λιγότερο κίνδυνο, πάντα όμως να πετάω. Αυτή είναι και η επιθυμία μου».

Βραχυγραφίας

Ο Ιχνευτής του Κώστα Βουκελάτου

Π ΟΕΒ: Α σκ ού μενη προετοιμάζεται

Θα κυκλοφορήσει εντός των ημερών το περιοδικό Ιχνευτής, με πολύτιμες πληροφορίες για την εκδοτική παραγωγή του 1997, του ακαταπόνητου Κώστα Βουκελάτου. Ήδη οι προδημοσιεύσεις δίνουν και παίρνουν. Τα στοιχεία που με ανυπολόγιστο κόστος, οικονομικό και άλλο, συλλέγει ο εκδότης του Ιχνευτή, θεωρούνται τα εγκυρότερα - και χρησιμοποιούνται ανεξέλεγκτα από κρατικούς οργανισμούς, από σωματεία εκδοτών, από δημοσιογράφους, ιδιώτες, συγγραφείς κ.ά. Ελάχιστοι όταν τα χρησιμοποιούν αναφέρονται στην πηγή πλη­ ροφόρησής τους και ουδείς τον αποζημιώνει για τη χρήση τους. Ο Κώστας Βουκελάτος αν, λέμε αν, ήταν Αμερικανός, Γάλλος, 'Αγγλος ή Ισπανός και προσέφερε τις αντί­ στοιχες υπηρεσίες που προσφέρει στον τόπο μας, ο Ιχνευτής θα ήταν το κατεξοχήν έντυπο που θα επιδο­ τείτο από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς για το πολύτιμο έργο που προσφέρει. Το ΥΠ.ΠΟ. και το Κέντρο Βιβλίου ας δραστηριοποιη­ θούν προς αυτή την κατεύθυνση. Δεν θα του χαρίσουν κάτι, διότι απλώς του το οφείλουν.

Π ά ντα μ ε τη ν ο ικο ν ο μ ικ ή υ π ο σ τή ρ ιξη το υ ΥΠ.ΠΟ. η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εκδοτών Βι­ βλιοχαρτοπω λών (ΠΟΕΒ) έλαβ ε μέρος φ έτο ς και σ’ άλλη μια διεθνή Έκθεση στο εξω τερικό: τη ν 5η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου στη Βουδαπέ­ στη, τη ς οποίας το κύρος μετά από χρόνια δεν αμφισβητείται δεδομένου ότι εκ τό ς από το υ ς Ο ύγγρους εκ δ ό τες συγκεντρώ νει από πολλές χώρες τη ς Ευρώπης και χιλιάδες επισκέπτες. Η έκθεση είχε την υποστήριξη τη ς διεύθυνσης τη ς Έκθεσης τη ς Φρανκφούρτης, διότι το 1999 η Ουγγαρία θα είναι το κεντρικό θέμα τη ς έκθεσης. Από τη δραστηριότητα τη ς ΠΟΕΒ στο εξω τερι­ κό σ υνά γετα ι ό τι η Ο μοσπονδία είνα ι π λέον προσανατολισμένη σε μια διεθνή προοπτική και ασκούμενη, συμμετέχοντας σε πολλές εκθέσεις ε κ τό ς τω ν συνόρων, προετοιμάζεται για τη με­ γάλη δοκιμασία: τη ν Έκθεση τη ς Φ ρανκφούρ­ τη ς το 2001, στην οποία η Ελλάδα θα είναι η τι­ μώμενη χώρα.

τ τ 4 Λ

H IS

Μ ΙΚΡΕΖ ΑΓΓΕΛΙΕΣ

Β Ι Β Λ Ι Ο Δ Ε Σ Ι Α : Αναλαμβάνω ποιοτική βιβλιοδεσία βιβλίων σας. Δερματόδετη στάχωση, καλλιτεχνική διακόσμηση. Πληροφορίες κ. Χρ. Α. Χαρισιάδη, τηλ. και fax: 67 74 581

Σκίτσο της Ζάννας Φ. Μελά - Φλώρου Π Ω Λ Ε Ι Τ Α Ι η σειρά του περιοδικού ΘΕΑΤΡΟ (τεύχη 1 -6 8 ) χρονικής περιόδου 1961 -1981. Τηλ. 92 29 533 5 · 7 μ.μ.

Βραχυγρι

από το νέο της Βιβλίο «Στη φωλιά της Αρκούδας» Εκδόσεις Ιωλκός. Κ. Βάρναλη 75 & 25ης Μαρτίου, Πετρούπολη. Τηλ.: 26 59 421

4KJ

τις 3 ΜαΤου 1998 πέαποτυπωμένες μορφ ές, η­ θα νε στο Παρίσι από ρωικές από απελπισία, προ­ οξύ πνευμονικό οίδημα ο δομένες από τις προσδοκίες σ υγγρα φ έα ς Άρης Φακίτους, πάντα έτοιμες να δο ­ Άρης Φακίνος νος. Εγκατεστημένος στη κιμάσουν τη ν επ όμενη ε υ ­ Γαλλία από το 1967 για να καιρία, που παραμένει παρα­ 1935 1998 αποφύγει τις δ ιώ ξεις τη ς καταθήκη για τους επιγενόδ ικτα το ρ ία ς , ερ γ ά σ τη κ ε μενους. ως δημοσιογράφος στο γαλλικό ραδιόφωνο, κα­ Στο έργο του Άρη Φακίνου διακρίνεται η διάσταση τα γγέλλοντας το καθεστώς. Με τη δική του οικο­ μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, δηλαδή μετα ­ νομική υποστήριξη και με την προσωπική του ε ρ ­ ξύ καταστάσεων που δεν έδωσαν ό,τι είχαν τη δυ­ γασία έθεσε σε κυκλοφορία την περιοδική έκδοση νατότητα να προσφέρουν και καταστάσεων που, Έξοδος, όπου συγκεντρώθηκαν πολιτικά στοιχεία απομακρυνόμενες από την ιστορική συνέχεια, δεν και αναλύσεις, χρήσιμα δεδομένα για όποιον θα ή­ φαίνεται ότι μέλλουν να δώσουν αυτά που ευα γ­ θελε να μελετήσει την περίοδο 1967-1974. γελίζονται. Από αυτή τη σκοπιά, διακρίνει κανείς στα μυθιστορήματα του Άρη Φακίνου μια καζαντζαΚαθώς η Ελλάδα τη ς Μ εταπολίτευσης απόκτησε διαφορετική μορφή από εκείνη που ο Άρης Φακίνος κική θεώρηση του κόσμου, που μεταδίδει την αί­ γλη του παραμυθιού και της αδιάπτωτης περιέρ­ είχε οραματιστεί με γνώμονα τη γνήσια δημοκρατία και τη συνέπεια προς το ιστορικό παρελθόν της χώ­ γειας με τη βοήθεια μιας στρω τής γλώσσας, που ρας και τις παραδόσεις της, απέφυγε να εγκαταλείσέβεται το βάρος το οποίο μεταφέρει. Σε αυτά τα ψει τη Γαλλία. Ασυμβίβαστος και ανέντακτος, όλο στοιχεία βρίσκεται ίσως η θερμή υποδοχή του έρ ­ και περισσότερο εσωστρεφής, αλλά και αγωνιζόμεγου του Άρη Φακίνου από τους αναγνώστες του. νος για την ηθική καθαρότητα του τόπου το υ και Μου είναι δύσκολο να μιλήσω περισσότερο για τον του κόσμου, αφοσιώθηκε σε ένα πολύπλευρο πεΆρη Φακίνο: φίλος του από τα πρώτα νεανικά μου ζογραφικό έργο, που αναγνωρίστηκε ευθύς α μ έ­ χρόνια, σύντροφός του σε δύσκολες περιόδους, σως στη Γαλλία, μεταφράστηκε σε π ολλές χώρες παραστάτης του σε λογιών προσπάθειες, μπορώ και εκδόθηκε από το 1980 και μετά στην Ελλάδα να υποστηρίξω πως υπήρξε άλλη μια περίπτωση προκαλώντας το ενδιαφέρον τω ν αναγνωστών. από εκείνες που ο τόπος μας δεν διακρίνει την κα­ Ο δεύο ντας από τη σύγχρονη π ρα γματικότητα τά λ λ η λη στιγμή, έτσι που όταν έρχεται το τέλ ο ς προς την αναζήτηση τω ν πηγών τη ς Ιστορίας και γίνεται εκ του ασφαλούς κουβέντα για έναν ακόμα τω ν αγώνων, που διαμόρφωσαν μιαν αρχική κοινω­ έντιμο που χάθηκε και που ο τόπος του τον κατά­ νική συνοχή και χάραξαν τη νεο ελλη νική φυσιο­ λαβε ίσα-ίσα πάνω από το ανοιχτό στόμα του τά ­ γνωμία, κατά το 19ο αιώνα και τη ν π ερίοδο τη ς φου του. Χωρίς άλλο κέρδος, δηλαδή. Χωρίς άλλη Τουρκοκρατίας, ο Άρης Φακίνος δημιούργησε μιαν ανταμοιβή. ευρύτατη πινακοθήκη ηρώων. Πρόκειται για έντονα Φ.Δ. Δρακονταειδής

Ϊ

(

Ό -2 -

-

)

_ εις μνήμην

P I TI KHI ΝΕΑ ΣΕΙΡΑ «.Η ΠΛ/}

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΜΠΕΡΝΧΑΡΝΤ ΣΛΙΝΚ

Διαβάζοντας στη Χάννα Το μεγαλύτερο εκδοτικό γεγονός του 1995 στη Γερμανία Μπεστ σελερ στη Γαλλία και στην Αγγλία Έ χ ει μεταφραστεί σε 23 γλώσσες

Η εξιστόρηση ενός αλλόκοτου έρωτα που σου κόβει την ανάσα. Έ ν α τόσο ελκυστικό μυθιστόρημα που, έτσι και το αρχίσεις, δεν το αφήνεις από το χέρι σου.

H a n n e s H in te rm e ie r, A L L G E M E IN E Z E IT U N G ( M U E N C H E N )

Διδότου 10,106 80 Αθήνα, τηλ. 36 22 390, fax 36 21367, e-mail kritiki@hol.gr Βιβλιοπωλείο: Κωλέττη 25,10677 Αθήνα, τηλ. 3836460

2

τις 29 Απριλίου έφ υ γε ντας μια δραματουργική του ■ για σύνθεση με τίτλο «Τρεις τρ ε­ Υ πάντα από κοντά μας ο φίλος και συνεργάτης λοί και δύο ανόητοι παίρνουν του διαβάζω Βάιος Παγκουχαιρετίσματα από τον κύριο Βάιος Παγκουρέλης: ρέλης. Έχασε τη ζωή του Ουίλιαμ», παράσταση που βα­ σε αυτοκινητιστικό δυστύ­ σίστηκε στους τρ ελ ο ύ ς τω ν ο φίλος και σιηκργάτης χημα στο 241ο χιλιόμετρο έργων του Σαίξπηρ «Άμλετ», 1946 1998 της Εθνικής οδού Αθηνών«Δωδέκατη Νύχτα», «Βασιλιάς θεσσαλονίκης, ενώ κατευΛηρ». θυνόταν στην πρωτεύουσα Ο Β. Παγκουρέλης υπήρξε μέ­ του Βορρά, όπου δίδασκε θεατρολογία στο Πανεπι­ λος του νέου Δ.Σ. του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτι­ στήμιο της πόλης. σμού, του Ελληνικού Κέντρου του Διεθνούς Ινστιτού­ Γεννημένος στην Αθήνα, ο Β. Παγκουρέλης σπούδασε του θεάτρου, της Ένωσης θεατρικών Κριτικών και κα­ Φυσική στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Από νεα­ θηγητής στη δραματική σχολή του Πειραϊκού Συνδέ­ ρή ηλικία όμως εκδήλωσε τη βαθιά αγάπη του για το σμου. θέατρο που τον οδήγησε στην κριτική θεάτρου, αφού Ήταν ακόμα μέλος της Γνωμοδοτικής Επιτροπής Επι­ όμως πρώτα εργάστηκε ως δημοσιογράφος στον το ­ χορηγήσεων θεάτρου, μέσω της οποίας συνέβαλε τα μέα του πολιτιστικού ρεπορτάζ στις εφημερίδες «Βραμέγιστα στην αλλαγή νοοτροπίας των επιχορηγήσεων δυνή», «Ναυτεμπορική» και «Βήμα». Μέχρι το θάνατό στο ελεύθερο θέατρο. Τα τελευταία χρόνια ο Β. Πατου ο Παγκουρέλης διατηρούσε τη στήλη της κριτικής γκουρέλης συνεργαζόταν και με την Ελληνική Ραδιο­ θεάτρου στην εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος». φωνία ως υπεύθυνος του αρχείου με τις ηχογραφή­ Στο ενεργητικό του εγγράφονται ένα σεις των παλιών θεατρικών έργων. βιβλίο με δοκίμια για το θέατρο με Τακτικός συνεργάτης του διαβάζω ο τίτλ ο «Υποβολείο» (έκδοση του βι­ Παγκουρέλης δημοσίευε κριτικές βι­ βλιοπωλείου της Εστίας) και η συνερ­ βλίων, βιβλιοπαρουσιάσεις και μελέτες για πρόσωπα και θέματα του Ελληνι­ γασία του με το θέατρο «Σημείο», ό­ κού και Παγκόσμιου θεάτρου. που είχε παρουσιαστεί πριν από έξι χρόνια μια σύνθεση δικών του κειμέ­ Ο Παγκουρέλης ήταν παντρεμένος με νων με τίτλο «Μεταμορφώσεις» (μο­ τη Χριστίνα Μπάμπου, έγκριτη μ ετα ­ νόλογος με κύριο μοτίβο το θάνατο). φράστρια θεατρικών έργων. Η εν λόγω παράσταση παρουσιάστη­ Όλοι στο διαβάζω θα θυμόμαστε τον κε και στην Αμβέρσα - Πολιτιστική Βάιο για το ήθος του, την ευγένειά Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 1992. του, τη συνέπειά του και το αστείρευ­ Επίσης συνεργάστηκε το 1996 με τη το κέφι του για δημιουργική εργασία. θεατρική ομάδα «Σμίλη» σκηνοθετώ­ Γ.Γ.

(

Ώβ-

-

)

«ςμ νή μ η ν

ΚΟΥΝΕΛΛΗΣ M/SIONION ΠΕΙΡΑΙΑΣ Δΐγλωσαη έκδοση

(Ελληνικά-αγγλικά)

Φωτογραφίες: Μανώλης Μπαμπούσης Αθήνα, Μηάοταζ-Πλίαααξκαι ΊδρυμαΙ.Φ. Kmonoiiku, 1997. Σελ.176

Εικαστική μαρτυρία Έκδοση ντοκουμέντο από την πρώτη αναδρομική έκθεση-γεγονός του Γιάννη Κουνέλλη στην Ελλάδα, το φθινόπωρο το 1994, στο φορτηγό πλοίο ΙΟΝΙΟΝ στον Πειραιά. Το βιβλίο παρουσιάζει βήμα προς βήμα την προετοιμασία της καθώς και την ίδια την έκθεση ως τελικό απο­ τέλεσμα και ενιαίο έργο. Οι θαυμάσιες ασπρόμαυρες φωτογραφίες του Μανώλη Μπαμπούση αποτυπώνουν τα στιγμιότυπα και τους τόπους του γεγονότος, αλλά και την ποιητική διάσταση του έργου του Γιάννη Κουνέλλη. λεύκωμα

■Β6

αημέλαα: ΛΑΜΠΡΟΙ ΚΟΥΛΕΛΗΖ

Η υποταγή στις αυθεντίες... Να σπέρνουν αμφιβολίας μια ης βεβαιότητες της αυθεντίας. (Χωρίς να υποδύονται νς αυθεντίες...). Τότε βοηθάνε και τους άλλους να δημιουργήσουν τις δικές τους βεβαιότητες, νς δοκιμασμένες μέσα απ' τη ζωή τους κι όχι επειδή το είπαν άλλοι (κάποιες αυθεντίες δηλαδή). Τέτοιες βεβαιότητες, mo «ταπεινές», mo καθημερινές, χρειάζονται στον άνθρωπο μια να μπορεί να προχωρήσει σε πράξη και υλοποίηση στόχων και ιδεών. Ενώ η υποταγή σπς αυθεντίες οδηγεί ή σε φανατισμένη δράση ή σε αδράνεια. ΤΙαθηπκότητα και σπς δυο περιπτώσεις.

Το βιβλίο που σ υ γκ εν τ ρ ώ ν ει τα κ είμ εν α που έγραψ ε ο Μ πόμπιο σ τ ις αρ­ χ έ ς τ η ς δ εκ α ετ ία ς τ ο υ ‘5 0 ξ ε κ ιν ά με τ η ν α κ ό λο υ θ η φράση: «Σήμερα π ε ­ ρ ισ σ ό τ ερ ο α π ό κ ά θ ε ά λλη φορά, τ ο κ α θ ή κ ο ν τω ν α νθ ρ ώ π ω ν τ η ς κ ο υ λ ­ το ύ ρ α ς ε ίν α ι ν α σ π έ ρ ν ο υ ν α ιιφ ιβ ο λίες κ α ι ό χ ι να σ υ λ λ έ γ ο υ ν β εβ α ιό τ η ­ τες». Κ αι σ τη σ υ ν έ χ ε ια δ ια βά ζουμ ε: «Κ ουλτούρα σ η μ α ίνε ι μέτρ ο, π ε ρ ί­ σκεψη, φρόνηση: να α ξιο λ ο γ είς όλα τα επ ιχειρ ή μ α τα π ρ ιν εκ φ ρα στείς, να ε λ έ γ χ ε ις ό λ ες τ ι ς ε ν δ ε ίξ ε ις π ρ ιν α ποφ α σ ίσ εις κα ι να μην εκ φ ρά ζεσ α ι κα ι να μην α π ο φ α σ ίζεις π ο τ έ σ αν α υ θ εν τ ία από τ η ν οπ οία εξ α ρ τ ά τ α ι με τρ ό­ π ο α μετά κ λη το μια α να ντίρ ρ η τη κ α ι ορ ισ τικ ή επ ιλογή». (Μπόμπιο Νορμπέρτο: Ισότητα και ελευθερία. Αθήνα, Πόλις,1998. Από την εισαγωγή του Θανάση Γιαλκέτση. Σελίδα 11)

... και η δική μας ευθύνη «... Εκείνο τ ο ν καιρό η μόνη εποχή που ο Τομ θ υμ ό ταν τ ο ν πατέρα του ευ­ τ υ χ ισ μ έν ο ή τα ν τ η ν ά νοιξη, ότα ν ε π ί τ ρ εις μέρες οδηγούσα ν τα ζώ α στα κα λο κ α ιρ ινά βοσ κοτόπ ια. Μ αζί τ ο υ ς π ή γ α ιν α ν κ ι η μη τέρα του, ο Φρανκ κα ι η Ρ όζυ. Και ο ι π έ ν τ ε ήτα ν όλη μέρα καβάλα σ τα ά λογα κα ι τ ο βράδυ κοιμ όντα ν κάτω από τα άστρα. «Να μπ ορούσες να κ ά ν εις τ ο τώρα να κρ α τήσ ει για πάντα», είπ ε ο Φρανκ μια από εκ είνε ς τ ις νύχτες, καθώ ς ήτα ν ξαπλω μένοι κα ι κο ίτα ζαν ένα π ε­ λώ ριο μισ οφ έγγαρο να ξεπ ρο β ά λ λει πίσω από τη σ κ ο τ εινή βουνοκορφή. 0

Μεμψιμοιρώντας για το παρελθόν ή αναπολώντας το προσπαθούμε να ζήσουμε αυτό που δεν μπορούμε να ζήσουμε πια. Αλλοτε πάλι φοβόμαστε ή ονειρευόμαστε τα τώρα του μέλλοντος που συνήθως δεν έρχονται. Ετσι χάνουμε το τώρα. («Αδραξε τη σπγμή»

λοιπόν...).

Φρανκ ήτα ν έντεκ α χρονών κα ι χωρίς κλίση στη φιλοσοφία. Για λ ίγ ο έμ ει­ ν α ν ό λ ο ι α κ ίν η τ ο ι κ α ι τ ο σ κ έφ τ η κ α ν. Α πό κά π ου μα κριά α κ ο ύ σ τ η κ ε τ ο ουρλιαχτό ενός λύκου. «Νομίζω πως αυτό ακριβώς είν α ι τ ο “π άντα ”», α πο κ ρ ίθη κε ο πατέρα ς του. «Μια μ εγά λη γραμμή α πό α τ έλειω τ α “τώρα”. Και υ π ο θ έτ ω πω ς α υτό που μπορεί να κ ά νει κ α νείς είν α ι να π ρ οσπ α θεί να ζ ε ι τ ο κ ά θ ε “τώρα” στη ν ώ­ ρα του κα ι να μην τ α λαιπω ρείτα ι με τ ο προηγούμενο “τώρα” ή με τ ο επόμε­ νο "τώρα”». Αυτό φάνηκε σ το ν Τομ η καλύτερη σ υνταγή που άκουσε π οτέ για τη ζωή...» (Εβανς Νίκολας: 0 γητευτής των αλόγων. Μτφρ.: Όμηρος Αβραμίδης. Αθήνα, Ωκεανίδα,1996. Σελίδα 142)

σημειώ σεις στο περιθώριο

Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΟ Ν

--L^OAOMsiA"!

8o Φεστιβάλ Ποίησης της Μεδεγίν Η Ποίηση συγκάτοικος με τους βαρόνους της κόκας

Σ τη μ ακρινή Κολομβία, χώ ρ α μ εγά λω ν αντιθέσεω ν, όπ ου ο ξεχ ω ρ ισ τό ς και παράνομ ος π λο ύτο ς σ υνα ντά τη ν α ν εξά ν τλη τη φ τώ χεια, σ τη δ ε ύ τερ η π όλη τη ς χώ ρα ς, τη Μ εδεγίν, η βία κ αι η ποίηση σ υ γκα τοικού ν προκλητικά. Σ ’ έν α τ έτο ιο κλίμα έντα σ η ς, ε κ ε ί που β α ρό νοι τ η ς κ ό κ α ς έχ ο υ ν εγ κ α τα σ τή σ ει ένα παγκόσμ ιο ε ρ γ α σ τή ρ ιο τ η ς π α ρ αίσ θη σ η ς και τη ς επ ιθετικής δ ιέγερ σης, οι π οιητές δη μ ιούργησ αν ένα, επίσης, παγκόσμ ιο κοινόβιο, σ το οποίο κ ά θ ε Ιούνιο, μ ε τα χ έ ρ ια τη ς ποίησης, οργα νώ νο υν έν α ν τελικά το ε ρ γ α σ τή ρ ιο κ ου λτούρα ς, φ ό ρ ο τιμ ής σ τα «εκ α τό χρ ό νια μ οναξιάς» α υ το ύ το υ σ τω ικού λα ού, που ζει σ ’ έν α κα θ εσ τώ ς τρα γ ικ ο ύ ρεαλισ μ ού και λ α τρ ε υ τικ ή ς μ αγείας.

Η M c S c y iv παραπονιέται στα γ κ ρ ά φ ιτ ι. Ό ταν πλησιάζει ο Ιούνιος, η πονεμένη ιστορία το υ κολομβιανού λαού ενσαρκώ νεται όχι μόνο σε αισθητικά ά ψ ογες αφίσες, αλλά σ έρνετα ι σ το υ ς το ίχο υ ς, ό ­ που α να γράφ ονται ποιητικά σ υνθήματα μ ε σπρέι, σ τοχεύοντα ς σε μια άλλου τύπου επικοινωνία τω ν ανθρώπων. Η λαϊκή σ υμμετοχή, που είναι π ρω τό­ φαντη, σπάει τ ο υ ς γυάλινους το ίχο υ ς τ η ς ελιτίστι­ κ ης α ντίλ η ψ η ς γ ια τη ν π οίηση και β γ ά ζει σ το υ ς δρόμους τ η ριζική ανάγκη τω ν ανθρώπων, χιλιάδες τώ ρα χρόνια, να περπατήσουν στο χώρο το υ συμ­ βολικού, κάνοντα ς τη γλώσσα το μοναδικό ερ γ α ­ λείο για τη δημιουργία μιας συναισθηματικής συ­ νείδησης. Το θ εα μ α τικ ό τερ ο σ το ιχείο όλω ν είνα ι η λ α τρ εία

τω ν Κολομβια νώ ν γ ια τη ν ποίηση, η ανα π ά ντεχη συμμετοχή εν ό ς πολυάριθμου α κρ οα τηρίου, που πολλές φ ορές φτάνει τα πέντε χιλιάδες άτομα. Κολομβιανοί απ’ όλα τα στρώ ματα, ιδιαίτερα τ α φ τω ­ χότερα, σ υγκεντρώ νονται και, μέσα σε άκρατη σι­ γή, με θρησκευτική προσήλωση, ακούν π οιητές και π οιήτριες να απαγγέλλουν έργα το υ ς σε άγνω στες γ ι’ α υτούς γλώσσες. Σε συνθήκες συχνά εξα ιρ ετι­ κ ής ζέσ τη ς και υγρασίας, κάθοντα ι στο πάτωμα, στηρίζονται στους τοίχους, κρατούν παιδιά στην α­ γκαλιά το υ ς και καταχειροκροτούν με θερμά αισθή­ ματα τις λ έξεις που γεννούν οι ποιητές του κόσμου. Ο «Π ρ ο μ η θ έα ς» μ ίτ α μ ο ρ φ ώ νίΐ τη M c S ty iv a t π ό λ η c A n iS a q . To 1982 ο Φ ερ ν ά ν το Ρ εν τό ν , η

Άνχελα Γκαρθία και μια παρέα άλλων ποιητών αρχί­ ζο υ ν τη ν έκ δ ο σ η το υ λ ο γ ο τε χ ν ικ ο ύ π ε ρ ιο δ ικ ο ύ «Prometeo», με στόχο να φ έρο υ ν χιλιά δες ανθρώ­ πους σε επαφή με τη ν ποίηση. Το 1991, το περιοδι­ κό ιδρύει το Δ ιεθνές Φ εστιβάλ Ποίησης τη ς Μ εδεγίν και, δυο χρόνια μ ετά , τη ν « C orporation o f Art and Poetry, Prometeo», μη κερδοσκοπικό σύλλογο, που αποτελείται κυρίως από ποιητές και αναλαμβά­ νει τη ν οργανω τική υποστήριξη τω ν δρα σ τηριοτή­ τω ν του περιοδικού. Για τη ν πραγματοποίηση τω ν στόχων το υ ς συνεργάζονται με χορηγούς, όπως το Υπουργείο Πολιτισμού τ η ς Κολομβίας, ο Δ ήμος τη ς Μ εδεγίν, Πανεπιστημιακές σχολές, κέντρα πολιτι­ σμού, σύνδεσμοι, συνδικάτα κ.λπ. Το Φ εστιβάλ εξαπ λώ θηκε αλματω δώ ς και εδραιώ ­ θηκε αμέσως στη συνείδηση τω ν Κολομβιανών ως χώ ρος συνύπαρξης με τη ν τέχνη το υ λόγου. Μέσα στα επτά χρόνια λειτο υ ργία ς του, έχουν πάρει μ έ­

ρο ς 222 π οιητές από 50 χώ ρες, από ό λ ες τις γω ­ ν ιέ ς τ η ς γ η ς . Οι π ερισ σ ότεροι από τη ν Αμερική, π ο λλο ί από τη ν Ευρώπη, α λλά και τη ν Ασία, τη ν Αφρική, καθώς και από την Αυστραλία, προσέρχο­ νται κάθε χρόνο στη Μ έκκα τω ν ποιητών, όπως έ ­ χουν χαρακτηρίσει τη Μεδεγίν. Όπω$ ο έρωτας, έτοι και η ποίηαη 8<ν δ ιδ άσ κίται, μόνο μοΒαίνΐται. Το πρώτο σχολείο ποίησης τ η ς Μ ε δ ε γ ίν σ υ σ τά θ η κ ε τ ο 1996, από το «Prometeo», σε συνεργασία με το Poetry S chool τ η ς Β ιέν ν η ς κα ι μ ε τ ο ν Α υ σ τ ρ ια κ ό π ο ιη τή Ide Hintze. Πολλοί και σημαντικοί ποιητές του πλανήτη, από α υτούς που επισκέπτονται τη ν πόλη για το φ ε­ στιβάλ, δίνουν μαθήματα ποίησης, όπως ηχητική, ακουστική ποίηση, «Λογοτεχνία και ροκ», «Ποίηση και θέατρο» κ.ά. Κάθε χρόνο το μοναδικό σχολείο τη ς ποίησης στη Λατινική Αμερική ανοίγει τις πύλες το υ σε 170 περίπου μαθητές.

Έρση Σωτηροπούλου: «Το φεστιβάλ αρχίζει με ποίημα και τελειώνει με ποίημα»

Επτά χιλιά δες άνθρωποι συγκεντρώ θηκαν τ ο από­ γευμα τη ς 21ης Ιουνίου το υ 1997, στο ανοιχτό θέα­ τρο του Carlos Vieco, στην κορυφή το υ λόφ ου το υ Cerro N utibara τη Μ εδεγίν, για να π α ρακολουθή­ σουν τη ν τ ελ ετή λ ή ξη ς το υ έβδομου Φεστιβάλ ποί­ ησης. Π αρόντες ήταν και οι 60 π οιητές-φ ιλοξενούμενοι τη ς χρονιάς, ανάμεσά τ ο υ ς για πρώτη φορά και μια ελληνική συμμετοχή: η ποιήτρια Έρση Σω­ τηροπούλου. Π εριγράφ οντας το φ εστιβά λ ως ένα πολιστικό γ ε ­ γονός, που δεν είχε ξανασυναντήσει πουθενά, είπε στο διαβάζω : «Σε μια χώρα, που δ εν υπάρχει ελληνική πρεσβεία και χρέη πρέσβη' κάνει ο διπλωματικός μας εκπρό­ σωπος στο Καράκας τη ς Β ενεζο υ έλα ς, το Φ εστι­ βάλ ποίησης τη ς Μ εδεγίν κρατά τις αποστάσεις α­ πό τη ν εξουσία. Σ ’ όλη τη διάρκεια το υ Φεστιβάλ, από τα εγκαίνια ώς τη ν τελ ετή λήξης, δ εν είδα ο ύ τε μια φ ορά επ ισήμους να εκφ ω νούν π ανηγυρικούς! Το φεστιβάλ αρχίζει με ποίημα και τελειώ νει με ποί­ ημα...».

«Η Μ εδεγίν είναι μια απ’ τις πιο δραματικές πόλεις τη ς χώρας. Έ χει τρομερά υψηλή εγκληματικότητα, είναι κέντρο τω ν ναρκοτραφικάντων, εκεί που γίνο­ νται οι μεγα λύτερες μάχες για την κόκα. Σ’ αυτό το

ρ «ιορτάζ_________________________________________ --------------------------------------------------------------------------- 0 ©

κα μένο χω ράφ ι, σ υνάντησα τρ ο μ ε ρ ά π ρά γματα : γ ια γ ιά δ ες και παιδάκια να κάθονται απ’ τη ν αρχή ώς τ ο τέλ ο ς, για ώ ρες ολόκληρες, να παρακολου­ θούν το υ ς π ο ιη τές και μ ετά να τρέχ ο υ ν από πίσω το υ ς, για να τ ο υ ς μιλήσουν και να το υ ς ζητήσουν αυτόγραφα...». «Κάθε μέρα, γίνονται τέσσερις με π έντε απαγγελίες στα πιο διαφορετικά μέρη: πλατείες, εργα τικές γ ει­ τονιές, θέατρα, φ υλακές, π ανεπιστημιακές αίθου­ σες, ενώ κάποιες εκδηλώ σεις που μετα φ έρθ η καν σε ά λλες πόλεις τ η ς Κολομβίας, δ εν γνώρισαν την ίδια επ ιτυχία. Αυ τή η ανταπόκριση υπάρχει μόνο στη Μ εδεγίν. Η μόνη εξή γη σ η γ ι’ α υτό είναι ότι η πόλη έχει υποφέρει πάρα πολύ. Είναι το «Σαράγιεβο» τη ς Λατινικής Αμερικής, μια πόλη κατασπαραγ­ μένη...». «Πέρσι, για πρώτη φορά, στο Φεστιβάλ συμμετείχαν τέ σ σ ε ρ ις M a nos, α ρ χ ιε ρ ε ίς από τ η ν κ ο ιν ό τη τα

Arhuac τ η ς Σιέρρα Νεβάδα τη ς Σάντα Μαρία, από τη Βόρεια Κολομβία, οι οποίοι απηύθυναν μήνυμα για την οικολογική καταστροφή του πλανήτη. Αυτοί οι άνθρωποι ζουν στα ψηλά βουνά και κάποιοι απ’ α υτούς επισκέπτονταν για πρώτη φ ορά μια μεγάλη πόλη. Στη Μ εδεγίν έψαλαν έναν ύμνο, ενός είδους κοσμογονία, που αφηγείτα ι τη δημιουργία το υ κό­ σμου. Η παρουσία το υ ς στο Φεστιβάλ είχε τη μορ­ φ ή δ ια μ α ρ τυ ρ ία ς γ ια π α ραβ ιά σ εις που γ ίν ο ν τα ι στην π εριοχή το υ ς από μεγάλη πολυεθνική και για την οικολογική καταστροφή που προκάλεσε εκεί...». «Ψυχή του Φεστιβάλ είναι ο διευθυντής του, ο Φερνάντο Ρεντόν, ένας καταπληκτικός τύπος. Την ώρα π ου τ ο ρ ο ύ μ ι έ ρ ε ε , μου έ λ ε γ ε να β ρ ο ύ μ ε έν α ν Έ λληνα εφ οπ λισ τή, να μα ς δώ σει ένα πλοίο, να μπουν μέσα Έ λληνες π οιητές και καθώ ς θα πλέει προς τη ν Κολομβία, να συμπληρώνεται η ποιητική παρέα με ποιητές απ’ όλο τον κόσμο...».

Χουάν Γκουστάβο Κόμπο: «Εμείς οι Κολομβιανοί αγαπάμε τους ποιητές»

Στο διαβάζω μίλησε και ο νέος π ρεσβευτής τη ς Κο­ λομβίας στην Αθήνα, ο Χουάν Γκουστάβο Κόμπο, ο οποίος είναι και α υτός ποιητής, θεω ρητικός τη ς λο­ γοτεχνία ς και σ υγγρα φέας εν ό ς πολύ ενδιαφ έρο­ ν το ς βιβλίου, που α φ ορ ά σ το έρ γ ο το υ Γκα ρθία Μ άρκες και άλλων μεγάλων λογοτεχνών τη ς Λατινι­ κής Αμερικής. «... Η Κολομβία, στη μακραίω νη ιστορία τη ς είναι γνωστή ως η χώρα τω ν ποιητών. Τα τελευτα ία εκα­ τό χρόνια, ειδικά, υπάρχει μια συνεχής ποιητική παρουσία...». «Εδώ και λίγα χρόνια, έχει α υξηθεί το ενδιαφ έρον τω ν νέω ν ανθρώπων και ειδικά τω ν γυναικώ ν για την παιδεία, την εφαρμοσμένη γνώση, αλλά, ακόμη περισσότερο, για τη λογοτεχνία. Έτσι, έχει αυξηθεί η α ν α γ ν ω σ ιμ ό τη τα και η κ υ κ λ ο φ ο ρ ία τω ν β ι­ βλίων...». «Εμείς οι Κολομβιανοί, είμασ τε περήφ α νοι για τη γλώσσα μας και αγαπάμε το υ ς ποιητές».

2®-

ρεπορτάζ

Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης της Μεδεγίν, 1998 ο 8ο Φ εσ τιβάλ Θα π ρα γ­ μα τοπ οιηθεί από 12 έω ς 20 Ιουνίου, μ ε τη σ υμμετοχή ποιητών από 55 χώρες από ό­ λο το ν κόσμο και για μια ακό­ μη φορά θα είναι σύμβολο τη ς ανθρώπινης επιθυμίας για υ­ ψ ηλότερα οράματα. Ανάμεσα σε άλλους, φ έτο ς θα πάρουν μέρος οι ποιητές: Adonis (Συ­ ρία), John Deane (Ιρλανδία), G onzalo Rojas (Χιλή), Mateja M atevski (Σκόπια), Ed o a rd o S a n g u in e ti και C la u d io P o zzani (Ιτα λ ία ), T a k a s h i A rim a (Ια π ω νία), Z a k a ria M o h a m m e d (Π α λ α ισ τίν η ), S aul Y u rk ie v ic h κα ι P a b lo N arral (Α ργεντινή ), G erardo Fernandez Fe και N ancy M o rejon (Κούβα), Vahe Godel (Ελβετία), Rafael Cadenas (Βενεζουέλα), Julie Patton (ΗΠΑ), Gioconda Beli (Νικαράγουα), Joachim Sartorius (Γερμανία), Thiago de Mello (Βραζιλία), M aled A llo u la (Α λγερία ), Jo rg e En riq u e Ad o u m e (Εκουαδόρ), Malangatana N gw eyna (Μ οζαμβίκη), D avid E sc o b a r G a lin d o (Ελ Σα λ β α δ ό ρ ), Khaleel Torabully (Μ αυρίκιος), Jesus Urzagasti (Βολιβία),

Τ

Mazisi Kunene (Νότια Αφρική), Juan Ramon Saravia (Ο νδού­ ρα), Ernest Pepin (Γουαδελού­ πη), Arturo Corcuera (Περού), B ernhard W idder (Α υσ τρία), M u ta B a ru k a (Τ ζα μ ά ικα ), Noureni Tidjani Serpos (Μπενίμ), Carmen Matute (Γουα τε­ μάλα), Tahar Bekri (Τυνησία), Jose Carr (Παναμάς), Hassan Teleb (Αίγυπτος), Erik Trigger Olesen (Δανία), Roberto Lopez Moreno (Μ εξικό), Jaap Blonk (Ολλανδία), Josee Lapeyrere και N ic o le L a u re n t-C a tric e (Γαλλία), Fernando Echevarria (Π ο ρ το γ α λ ία ), T a n e lla B oni (Α κ τή Ε λ ε φ α ν το σ το ύ ), Loredana Bougliun (Κροατία), O lg a N olla (Π ο υ έρ το Ρίκο), Ju s to J o rg e Padron (Ισπανία), Lion el F ogarty και J e tje (Α υσ τρα λία ), Clemente Padin (Ουρουγουάη), Sainkho Namtchylak (Τούβα) και οι Κ ολομβ ια νοί R ogelio E chavarria, A rm a n do Rom ero, Alvaro M iranda, Jorge Torres, G ustavo T atis G uerra, Pablo M o ntoya και Julian Malatesta. Την Ελλάδα θα εκπροσωπήσει, φέτος, ο ποιητής Τάσος Δενέγρης.

Μήνυμα στους ποιητές του κόσμου Οι διοργανωτές του φεστιβάλ συντάσσουν κείμενο-μήνυμα για τη θέση και δράση της ποίησης και των λειτουργιών της στη σημερινή κοινωνία: «Ποια η θέση της ποίησης σε αυτούς τους καιρούς της βίας;»... «Από τον Όμηρο, ακόμη, το όνειρο της ποίησης έχει παραμείνει άθικτο»... «Η ποίηση είναι, ανάμεσα σε άλλα, μια αυτόνομη, νομοτελειακή και αναντικατάστατη φόρμα γνώσης, στην οποία καμία άλλη μέθοδος γνώσης δεν μπορεί να εισχωρήσει»... «Χωρίς να ξέρουν ανάγνωση και γραφή, χωρίς να έχουν βιβλία, στη διάρκεια των επτά χρόνων της δράσης του Φεστιβάλ χιλιάδες άντρες και γυναίκες αφέθηκαν στην υποψία, αν όχι βεβαιότητα, δύο πραγμάτων: ότι η ποίηση δεν είναι αυτό που μέχρι τώρα υπέθεταν και ότι η ιστορία του ανθρώπου είναι μια ιστορία φόβου και ότι αυτή η ιστορία μπορεί και πρέπει να αλλάζει»... «Ονειρευόμαστε τη δημιουργία ενός περιπλανώμενου φεστιβάλ ποίησης και καλούμε τους ποιητές όλου του κόσμου, από οποιαδήποτε χώρα κι αν προέρχονται, να ενωθούν μ αζί μας για να χτίσουμε αυτή την πιθανότητα»...

ρεπορτάζ

■SO

ίπ.μίλί.α: ΗΑΙΑΖ ΜΑΓΚΛΙΝΗΖ

Ε μ ίλ Ζ ιο ρ ά ν : Ο μισά νθρω πος

Γνωστός στη χώρα μας κυρίως από τα βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει οι εκδόσεις Εξάντας («Ο κακός δημιουργός», «Εξομολογήσεις και αναθεματισμοί», «Εγκόλπιο ανασκολοπισμού»), ο ρουμανικής καταγωγής φιλόσοφος και στοχα­ στής Εμίλ Σιοράν υπήρξε διάσημος για τη βαθιά του απέχθεια προς τους άλλους, αλλά και προς τον εαυτό του, την τάση του να είναι ακραία (αυτο)σαρκαστικός, το ζοφερό πεσσιμισμό του κ.ά. Τα σημειωματάρια της αντιφατικής αυτής φυσιογνωμίας εκδόθηκαν στη Γαλλία (τη δεύτερη πατρίδα του) από τον εκδοτικό οίκο Gallimard με τίτλο: «Τετράδια 1957-1972» (Cahiers 1957-1972), σε επιμέλεια της Σιμόν Μπουέ (η οποία και τα ανακάλυψε μετά το θά­ νατο του Σιοράν), μια από τις ελάχιστες γυναίκες που εμπιστευό­ ταν (ήταν φημισμένος και για το μισογυνισμό του). Τριάντα τέσσερα τετράδια σημειώσεων που φτάνουν τις 999 (!) σε­ λίδες, τα οποία ο Σιοράν αντιμετώπιζε σαν ένα είδος προσωπικής θεραπείας και εξάσκησης σε περιόδους βαθιάς κατάθλιψης. Είναι γεμάτα από στοχασμούς, αφορισμούς, σχεδιάσματα για μελλοντι­ κά έργα ή ιδέες που αναπτύσσονταν αλλά δεν ολοκληρώνονταν. Δίχως να έχουν ακριβώς το χαρακτήρα ημερολογίου, τα κείμενα αυτά περιλαμβάνουν και αποσπάσματα που αφορούν σε στιγμιότυ­ πα της προσωπικής του ζωής, επαφές με άλλους συγγραφείς κ,λπ. Ποιο μοιάζει να είναι το κύριο χαρακτηριστικό του μάλλον χαοτικού αυτού βιβλίου; Η αίσθηση του παράδοξου και το στοιχείο της αντί­ φασης που διέτρεχε τον τρόπο σκέψης και ζωής του σημαντικού αυτού στοχαστή: ήταν μισογύνης αλλά λάτρευε απεριόριστα την Έμιλυ Ντίκινσον, σκοπό της ζωής του είχε βάλει την επανάσταση ε­ νάντια στο ανθρώπινο είδος, γι’ αυτό και θεωρούσε τον Χίτλερ ως τον μοναδικό του αντίπαλο σε αυτή του την αποστολή. Μισούσε και απελπιζόταν με τη ζωή αλλά ούτε τρελάθηκε (όπως ο Αρτό) κι ούτε αυτοκτόνησε (όπως ο φίλος του Πολ Τσέλαν). Λάτρευε τον Σ. Μπέκετ αλλά, όταν ο τελευταίος πήρε το Βραβείο Νόμπελ, έγραψε: «Ο Σάμιουελ Μπέκετ. Το Βραβείο Νόμπελ. Τι ταπείνωση για έναν τόσο περήφανο άνθρωπο! Η θλίψη τού ότι τελικά γίνεσαι κατανοητός από τους άλλους!». Ενδεχομένως, ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία των συλλογισμών του Σιοράν να εί­ ναι όλα όσα αφορούσαν στον ύπνο: υποφέροντας βαριά από αϋπνίες, ο Σιοράν έγρα­ φ ε ότι ο ύπνος είναι ένας είδος «στάσης» ή διαλείμματος στην καθοδική πορεία του ανθρώπου προς το ύστατο σημείο της δυστυχίας. Κι αυτό διότι ο ύπνος έχει τη δύνα­ μη να εξαλείψει την απελπισία της προηγούμενης μέρας παρέχοντάς σου τη (σωτή­ ρια) ψευδαίσθηση ότι κάθε ξύπνημα είναι και μια καινούρια ζωή, μια νέα αρχή. Ο ύ­ πνος, κατά τον Σιοράν, μας δίνει την ώθηση να συνεχίσουμε να προσπαθούμε. ΓV αυ­ τόν που υποφέρει από αϋπνία όμως, δεν υπάρχει καμία (ψευδ)αίσθηση ότι μπορεί να αλλάξει τη ζωή του... Ο μόνιμα άυπνος Σιοράν άντεξε μέχρι τα 84 και πέθανε μάλλον «πλήρης ημερών». ξένο Βιβλίο

Μάθιου Αρνολντ: τα πάντα για την κουλτούρα 0 πιο γνωστός θεωρητικός της λογοτεχνίας και της κουλτούρας του 19ου αιώνα στην Αγγλία είναι ο Μάθιου Αρνολντ (Matthew Arnold, 1822-1888), που με βιβλία όπως «Κουλτούρα και Αναρχία» (1865) άφησε εποχή και άνοιξε το δρόμο για τις λεγάμενες πολιτιστικές μελέτες, που τόσο δημοφιλείς είναι, σήμερα, στα πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής. Τυπικός Βρετανός, επιθεωρητής σχολείων στο επάγγελμα και πι­ στός οικογενειάρχης, ο Αρνολντ πέρασε ολόκληρη τη ζωή του αγωνιζόμενος υπέρ της κουλτούρας, την οποία είχε ορίσει ως «ό,τι καλύτερο έχει πει κανείς και σκεφθεί στον κόσμο». Έβλεπε με «μι­ σό μάτι» τις κοινωνικές ανακατατάξεις και τα δικαιώματα που απο­ κτούσαν σταδιακά οι κατώτερες κοινωνικές τάξεις. Μάλιστα στην πρόσφατη βιογραφία του για τον Αρνολντ («Ένα φυλακισμένο δώ­ ρο: Η ποιητική ζωή του Μάθιου Αρνολντ» - A Gift Imprisoned: The poetic life of Matthew Arnold, εκδ. Bloomsbury, σελ. 242) ο Ίαν Χάμιλτον (Ian Hamilton) γράφει ότι α υτές οι κοσμογονικές αλλαγές στην κοινωνία της Βρετανίας ήταν ένας από τους λόγους που έκα­ ναν τον Αρνολντ να παρατήσει την καριέρα του ποιητή. Του ήταν δύσκολο να συλλάβει το νόημα της ποίησης μέσα σε έναν κόσμο ό­ που οι μάζες έπαιρναν το «πάνω χέρι». Δεν ήταν όμως αυτός ο μόνος λόγος για τη στροφή του Αρνολντ: ήξερε κατά βάθος ότι δεν είχε να δώσει πολλά πράγματα ως ποιητής. Ένας ακόμα ποι­ ητής ανάμεσα στους τόσους, φαίνεται πως σκέφτηκε, πού ωφελεί; Κι όλα αυτά γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα...

Τα η μ ερ ο λ ό για του Α ν τ ρ ε Ζ ιν τ

Εξήντα και πλέον χρόνια ζωής καλύπτουν οι δύο ογκώδεις τόμοι (1.748 σελίδες ο πρώ­ τος και 1.649 ο δεύτερος) με τα ημερολόγια του μεγάλου Γάλλου συγγραφέα («Journal») Αντρέ Ζιντ που κυκλοφόρησαν στις αρχές του έτους στη Γαλλία από τις εκδόσεις Gallimard. Αν κάποτε ο Ζιντ φοβόταν την πιθανή, μελλοντική έκδοση των ημε­ ρολογίων του (κυρίως διότι αποκάλυπταν απόκρυφες πτυχές της προσωπικής του ζωής και όχι τόσο γιατί ελλόχευε ο κίνδυνος να ε­ κτεθεί ως συγγραφέας), η αλήθεια είναι ότι σήμερα αποτελούν θε­ μελιώδη πηγή για την κατανόηση όχι μόνον της προσωπικότητάς του αλλά και του έργου του ειδικότερα. Διότι οι ημερολογιακές αυ­ τέ ς σημειώσεις δεν είναι απλώς καταγραφές των καθημερινών δραστηριοτήτων του ή αυτοβιογραφικά κείμενα εξομολογητικού χαρακτήρα. Περιέχουν εκτενή αποσπάσματα, στα οποία ο συγγρα­ φέας αναπτύσσει λογοτεχνικές κρίσεις και σκέψεις, φιλοσοφικούς και θρησκευτικούς στοχασμούς, ενώ σημαντικό μέρος των σελίδων αυτών αποτέλεσαν, με τις κατάλληλες προσαρμογές βέβαια, τμή­ ματα έργων του που ανήκουν στη σφαίρα της ατόφιας μυθοπλασίας. Η σύγκριση με τα αντίστοιχα ημερολόγια του Φ. Κάφκα ή, ακόμα, και με τις «Μέρες» του δικού μας Γ. Σεφέρη (παρά την εντελώς διαφορετική ατμόσφαιρα και κλίμα που χαρακτηρίζει το καθένα από αυτά τα ημερολογιακού τύπου κείμενα) είναι μάλλον ανα­ πόφευκτη, καθώς πρόκειται για περιπτώσεις λογοτεχνών όπου ο συγγραφέας/ποιητής αυτοβιογραφείται, κατά κάποιο τρόπο, μέσα από τα αμιγώς λογοτεχνικά κείμενά του, ενώ την ίδια στιγμή κάνει λογοτεχνία, γράφοντας τη ζωή τ( ξ έ ν ο β ιβ λ ίο

■2©

ί ζ ο υ μ € τ ο Yc Y0 v ^ ^ ^ ^ P 0 0 9 0 p c s

Για συνδρομή δύο χρόνων προνομιακή τιμή 2 5 .0 0 0 δρχ. (κανονική τιμή 3 0 .0 0 0 δρχ.) και έκπτωση 3 0 % στις τιμές όλων των προηγούμ€νων τευχών του διαβάζω (1976-1996)

Πληροφορίες στα τηλέφ ω να: 3 3 0 .1 2 .3 9 ■3 3 0 .13 .15 , fa x : 3 30 .13 .15

8

Θεματική και Αλφαβητική Εγκυκλοπαίδεια ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ

• Φιλοσοφία και Κοινω νικές Επιστήμες • Παγκόσμια Λογοτεχνία Μήνα, Εκδοτική Μηνών, 1997. Σίλ. 434 & 418

«Εκδοτική Αθηνών» είναι ένας εκδοτικός οίκος υψη­ λών προδιαγραφών, ο οποίος μπορεί να παίζει εκ μέρους της Ελλάδας το ρόλο αγγελιοφόρου καλών μη­ νυμάτων στη διεθνή αγορά του βιβλίου. Τα βιβλία που εκ­ δίδει - χρηστικά εγχειρίδια που αφορούν όλους τους το ­ μείς της ανθρώπινης σκέψης - απευθύνονται όχι μόνο στους εραστές της μάθησης, αλλά και στους εξειδικευμένους μελετητές.

Η

Στο πλαίσιο αυτής της εκδοτικής πολιτικής η Εκδοτική Αθηνών έχει ήδη εκδώσει 27 από τους 30 συνολικά τό ­ μους της Εκπαιδευτικής Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας, μιας μοναδικής στη βιβλιογραφία θεματικής και αλφαβητικής εγκυκλοπαίδειας.

0 ένας από τους δύο τόμους που έφτασαν στο χέρια μας, Φιλοσοφία και Κοινωνικές Επιστήμες, καλύπτει ε ­ παρκέστατα το γνωστικό αντικείμενο εννέα επιστημών: της Γλωσσολογίας, του Δικαίου, της Κοινωνιολογίας, της Λαογραφίας, της Οικονομίας, της Παιδαγωγικής, της Πολι­ τικής Επιστήμης, της Φιλοσοφίας και της ψυχολογίας. Ει­ δικοί επιστήμονες με απλή και κατανοητή γραφή ξετυλί­ γουν το ευρύ φάσμα όλων αυτών τω ν επιστημών. Η πρωτοτυπία στον τρόπο παρουσίασης και η επιστημονική

20-

μεθοδικότητα των λημμάτων οφείλεται και στο γεγονός ότι την εποπτεία του τόμου έχει ο Αλέξης Δημαράς, ο ο­ ποίος πλαισιώνεται από ειδικούς επιστημονικούς συμ­ βούλους κύρους στους επιμέρους τομείς. Για να διαπιστώσει την πληρότητα και την επιστημονική ακρίβεια του παρόντος τόμου αρκεί κανείς να ανατρέξει στο λήμμα ρατσισμός για να αντιληφθεί την επικινδυνότητα του κοινωνικού αυτού φαινομένου στις μέρες μας. Αλλά και τα λήμματα που αναφέρονται στον Αριστοτέλη (64 παραπομπές), στον Πλάτωνα (50 παραπομπές), στον Τζ. Κέινς (45 παραπομπές), στον Καρλ Μαρξ (45 παραπο­ μπές), στον Ζίγκμουντ Φρόυντ (41 παραπομπές), ατον Μαρξ Βέμπερ (35 παραπομπές) κ.τ.λ. δηλώνουν πλούτο δυσανάλογα μεγάλο με τον όγκο του παρόντος τόμου.

0 δεύτερος τόμος, η Παγκόσμια Λογοτεχνία, εργαλείο α­ παραίτητο για όσους ασχολούνται με την τέχνη του λό­ γου, αποτελεί ένα πανόραμα της λογοτεχνικής παραγω­ γής της ανθρωπότητας από τα πρώτα αρχαία προφορικά έπη ώς τις πιο σύγχρονες λογοτεχνικές σχολές και ανα­ ζητήσεις. Τα άρθρα γραμμένα από ειδικούς σε κάθε θέμα επιστήμονες, κριτικούς και ιστορικούς της λογοτεχνίας και λογοτέχνες - την εποπτεία της έκδοσης έχει ο κριτικός

της λογοτεχνίας Αλεξ. Αργυρίου - περιγράφουν τη λογο­ τεχνική ιστορία όλων των λαών και αναλύουν όλα τα λο­ γοτεχνικά είδη, τις σχολές και τα κινήματα. Τα λήμματα της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας χωρίζονται σε τέσσερις βα­ σικές κατηγορίες: α) Ιστορίες εθνικών λογοτεχνιών β) Λο­ γοτεχνικά είδη (ποίηση, πεζογραφία, βιογραφία, νουβέλα γ) Σχολές και κινήματα (ρομαντισμός, υπερρεαλισμός) και δ) Ειδικές λογοτεχνίες (αστυνομική, παραμύθι, φανταστι­ κή λογοτεχνία) προς διευκόλυνση του αναγνώστη. Στον έλεγχο που κάναμε για την πληρότητα και αντικει­ μενικότητα των λημμάτων ανατρέξαμε στο λήμμα Βρα­ βεία Νόμπελ Λογοτεχνίας και ευθύς αμέσως εμφανίστηκε ολοσέλιδος πίνακας με τους βραβευμένους με Νόμπελ λογοτέχνες από το 1901 ως το 1996. Φυσικά, συμπλη­

ρώνουμε εμείς, το Νόμπελ λογοτεχνίας το 1997 απονεμήθηκε στον Ιταλό Ντάριο Φο. Τον πίνακα με τα Νόμπελ θεωρούμε χρήσιμο, γι' αυτό και τον αναδημοσιεύουμε. Και όπως τα μικρά λάθη είναι αναπόφευκτα σε αυτού του είδους τις προσπάθειες, ας τονίσουμε ότι ο Κουμανταρέας δεν άλλαξε όνομα- εξακολουθεί να ονομάζεται Μένης και όχι Μέντης, όπως εσφαλμένα αναγράφεται στο Γενι­ κό Ευρετήριο. Πάντως αξίζει να σημειωθεί ότι και οι δυο τόμοι της Εκπαιδευτικής Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας είναι πλούσια εικονογραφημένοι, με παρουσιάσεις, φωτογραφίες, χάρ­ τες και διαγράμματα που κάνουν την ανάγνωση ευχάρι­ στη ενασχόληση.

BPOBcifl n o n λογοτέχνης Έτος 1901 1902 1903 1904 1905 1906 1907 1908 1909 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 1917

ΕΣΣΔ Ιβάν Μπούνιν Λουίτζι Πιραντέλο Ιταλία Δεν απονεμήθηκε . Γιουτζήν 0' Νηλ ΗΠΑ Γαλλία ΡοζέΜαρτένντυ Γκαρ Περλ Μπακ ΗΠΑ Φρανς ΈμιλΣιλάνπαα Φινλανδία Δεν απονεμήθηκε Δεν απονεμήθηκε Δεν απονεμήθηκε Δεν απονεμήθηκε Γιοχάννες Βίλχελμ Γιένσεν Δανία Χιλή Γκαμπριέλα Μιστράλ Χέρμαν'Εσσε Γερμανία-Ελβετία Γαλλία Αντρέ Ζιντ Τόμας Έλιοτ Ηνωμένο Βασίλειο ΗΠΑ Ουίλλιαμ Φώκνερ Μπέρτραντ Ράσσελλ Ηνωμένο Βα-

I

Έρνεστ Χέμινγουαίυ ΗΠΑ Χαλντόρ Κίλιαν Λάξνες Ισλανδία Χουάν Ραμόν Χιμένες Ισπανία Γαλλία Αλμπέρ Καμί ΕΣΣΔ Μπόρις Πάστερνακ Σαλβατόρε Κουαζιμόντο Ιταλία Γαλλία Σαιν-Τζων Περς Ίβο Άντρας Γιουγκοσλαβία ΤζωνΣτάινμπεκ ΗΠΑ Ελλάδα Γιώργος Σεφέρης Ζαν-Πωλ Σαρτρ Γαλλία ΕΣΣΔ ΜιχαΊλ Σολόχωφ

1

Παιρ Λάγκερκβιστ Σουηδία Φρανσουά Μωριάκ Γαλλία ΟυίνστονΤσώρτσιλλ Ηνωμένο Βα-

___ Ισραήλ 1966 Σάμουελ Αγκνον Γερμανία Νέλλυ Ζαχς 1967 Μιγκέλ Άνχελ Αστούριας Γουατεμάλα 1968 Καουαμπάτα Γιασουνάρι Ιαπωνία 1969 Σάμιουελ Μπέκεττ Ιρλανδία 1970 Αλεξάντρ Σολζενίτσιν ΕΣΣΔ 1971 Πάμπλο Νερούδα Χιλή 1972 Χάινριχ Μπαίλλ Γερμανία Αυστραλία 1973 ΠάτρικΧονάιτ 1974 Έυβιντ Γιόνσον Σουηδία Χάρρυ Μάρτινσον Σουηδία Ιταλία 1975 Εουτζένιο Μοντάλε ΗΠΑ 1976 Σαούλ Μπέλλοου 1977 ΒισέντεΑλέίχάντρε Ισπανία 1978 Ισαάκ Μπασέβιτς Ζίνγκερ ΗΠΑ 1979 Οδυσσέας Ελύτης Ελλάδα Πολωνία 1980 Τσέσλαβ Μίλος 1981 Ελίας ΚανέττιΗν. Βασίλειο-Αυστρία 1982 Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες Κολομβία 1983 Ουίλλιαμ ΓκόουλντινγκΗν. Βασίλειο 1984 1985 Κλωντ Σιμόν Γαλλία 1986 Ουόλε Σογίνκα Νιγηρία 1987 Γιόζεφ Μπρόντσκυ ΗΠΑ 1988 Ναγκίμπ Μαχφούζ Αίγυπτος Ισπανία 1989 Καμίλο Χοσέ Θέλα Μεξικό 1990 Οκτάβιο Πας 1991 Ναντίν Γκόρντιμερ Νότια Αφρική 1992 Ντέρεκ Ουώλλκσττ Αγία Λουκία ΗΠΑ 1993 Τόνι Μόρισσον 1994 Κενζαμπούρου Όε Ιαπωνία Ιρλανδία 1995 Σήμως Χήνυ Πολωνία 1996 Βυσλάβα Συμπόσκα Ιταλία 1997 Ντάριο Φο

I 1

1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950 σίλειο 1951 1952 1953 σίλειο 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965

-σ

1918 1919 1920 1921 1922 1923 1924 1925 1926 1927 1928 1929 1930 1931 1932

Λογοτέχνες Χώρα προέλευσης Γαλλία Συλλύ Πρυντόμ Τέοντορ Μόμμσεν Γερμανία Μγιόρντιερνε Μγιόρνσον Νορβηγία Φρεντερίκ Μιστράλ Γαλλία Χοσέ Ετσεγκαράυ Ισπανία Πολωνία ΧένρικΙιένκεβιτς Ιταλία Τζοζουέ Καρνούτσι Ράντγυαρντ Κίπλινγκ Ην. Βασίλειο ΡούντολφΏυκεν Γερμανία Σουηδία Σέλμα Λάγκερλαιφ Πάουλ Χάυσε Γερμανία Μωρίς Μαίτερλινγκ Βέλγιο Γέρχαρτ Χάουπτμανν Γερμανία Ινδία ΡαμπιντρανάθΤαγκόρ Δεν απονεμήθηκε Γαλλία Ρομαίν Ρολλάν ΒέρνερφονΧύινιενΣταμ Σουηδία Καρλ Γκιελλερούπ Δανία Χένρικ Ποντοππίνταν Δανία Δεν απονεμήθηκε Καρλ Σπίτελερ Ελβετία Κνουτ Χάμσουν Νορβηγία Ανατόλ Φρανς Γαλλία Ισπανία Χακίντο Μπεναβέντε Ουίλλιαμ Μπάτλερ Γαίητς Ιρλανδία Πολωνία Βλάντισλαβ Ρέυμοντ Τζωρτζ Μπέρναρ Σω Ην. Βασίλειο Ιταλία Γκράτσια Ντελέντα ΑνρίΜπεργκσόν Γαλλία Σουηδία Σίγκριντ Ούντσετ Γερμανία Τόμας Μανν ΗΠΑ Σίνκλαιρ Λιούις Σουηδία ΈρικΆξελ Κάρφελντ ΤζωνΓκάλσγουαιρθυ Ην. Βασίλειο

ΜΑΡΓΚΑΡΕΤ ΑΤΓΟΥΝΤ

Το άλλο πρόσωπο

Γκρέις

ΤΟ ΑΛΛΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΓΚΡΕΪΣ

A

16 χρόνια μετά. Η ώρα της αλήθειας έφτασε. Η Γκρέις είναι αθώα. Ή μήπως δεν είναι; «Η χάρη της γραφής της σε υπνωτίζει (...) είναι το αριστούργημά της - μέ­ χρι στιγμής».

THE OBSERVER REVIEW

«Ένα μυθιστόρημα τόσο πυκνό και ζωντανό, που η λέξη διαβάζω δεν αρκεί για να περιγράφει τη βαθιά εμπειρία που βιώνεις (...) φτάνοντας στην τε­ λευταία σελίδα, δεν αντέχεις ν' αφήσεις πίσω σου αυτό τον κόσμο».

IND EP EN D EN T ON SUNDAY

«Η Άτγουντ επιβεβαιώνει πως είναι η πιο σημαντική μυθιστοριογράφος της εποχής μας» SUNDA Y TIM ES

A

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ω Κ Ε Α Ν ΙΔ Α

W eb S ite : h ttp ://w w w .o c e a n id a .g r, e -m a il: o c e a n id a @ in te rn e t.g r

ΕΝΟΙ

4/

Π ΕΖΟ ΓΡΑΦ Ο Ι

ΟΥΙΛΙΑΜ ΦΩΚΝΕΡ Η ΠΛΗΡΩΜΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ Μετάφραση: Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος

ΑΡ0ΟΥΡ ΚΑΙΣΤΛΕΡ ΚΟΛ ΓΚΕΡΛΣ

Μετάφραση: Γεωργία Αλεξίου-Πρωταίου

ΓΚΡΑΧΑΜ ΓΚΡΗΝ Ο ΤΡΙΤΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Μετάφραση: Δήμητρα Γ. Τσουκαλά

ΜΟΡΙΣ ΓΟΥΕΣΤ

0 ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑΒΟΛΟΥ ΟΙ ΓΕΛΩΤΟΠΟΙΟΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ Μετάφραση: Γιούρι Κοβαλένκο

ΧΕΡΜΑΝ ΡΟΤΣΕΡ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ ’42

Μετάφραση: Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος

ΤΖΟΝ ΣΤΑΪΝΜΠΕΚ Σ’ ΕΝΑΝ ΑΓΝΩΣΤΟ ΘΕΟ Μετάφραση: Γ. Κριμπάς

ΣΟΜΕΡΣΕΤ ΜΟΜ

ΣΤΗΝ ΚΟΨΗ ΤΟΥ ΞΥΡΑΦΙΟΥ Μετάφραση: Αννίκα Φερτάκη

ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ

• ........ Μ Ά

ΙΣΑΒΕΛΑ

ΙΓΚΥΡΑ

Μετάφραση: Φούλα Ζησιμάτου Σύμβουλοι σειράς: Γιώργος Αριστηνός - Νέστορας Χούνος Σχεδιασμός σειράς: Βάσω Αβραμοπούλου

Ε

X

Α

Ο

Σ

Ε

I

Σ

Α Γ Κ Υ Ρ Α

ΔΗΜ. ΑΠ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥΑ.Β.Ε.ΕΛ. ΚΗΦΙΣΟΥ85,122 41 ΑΙΓΑΛΕΩ, ΤΗΛ.: 3478044 - FAX: (01) 3474732 ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΧΟΝΔΡΙΚΗΣ-ΛΙANIΚΗΣ ΠΩΛΗΣΗΣ: ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ5 (ΠΟΑ ΟΡΦΕΩΣ) ΤΗΛ.: 3213507

Υ γ ρ έ ς νύχτες Αθήνα, Καοτανιώτης, 1998. ItX . 160

Φρένιυ Γερμανός: "Οι fypscmi&cm ένα βιβάίο εποχής" Διαβάζω: Τι σας ώθησε να βγάλετε από το συρτάρι σας ένα κείμενο γραμμένο πριν από σαράντα περίπου χρόνια; Θεωρείτε ότι οι «Υγρές νύχτες» αποτελούν δείγμα της νεανικής σας γραφής; Σήμερα, σας αντιπροσωπεύουν; Φρέντυ Γερμανός: Τι με έκανε να βγάλω τις «Υγρές νύχτες»; Απ’ τη μια ήθελα να ξοιρλήσω ένα χρέος στη νιότη μου κι απ’ τη ν άλλη να δώσω τη ν εικόνα μιας ρημαγμένης πόλης, τ η ς Αθήνας το υ ‘51, και μερικών ρ ημα γμένω ν π λασμάτω ν, μέσα απ’ τ α μ ά τια εν ό ς π α ιδιού δ ε κ α ε φ τά χ ρό νω ν! Έ χ ο υ μ ε να κ ά ν ο υ μ ε δηλα δή πάλι μ ε ένα βιβλίο επ οχής - που τ ο έζησα στην εφηβεία μου και το έριξα στο χαρτί, λίγα χρόνια αργότερα. Μ ε ρ ω τά τε α ν μ ε α ντιπ ρ ο σ ω π εύ ο υ ν σ ή μ ε ρ α οι «Υγρές νύχτες». Είναι σαν να μου λ έτε: «Σε αντιπρο­ σω πεύει σ ή μ ερα η φ ω το γ ρ α φ ία το υ δ ιαβ ατη ρίο υ σου που έ β γα λ ες πριν από σ αράντα χρόνια;». Δ εν είμαι Ντόριαν Γκρέι. Ούτε θα ’θελα να είμαι. Από μιαν

άποψη εμ είς οι σ υγγρα φ είς είμ α σ τε τυ χ ερ ο ί σ τον το μ έα α υτό - το να μεγα λώ νουμε είναι, ίσως, τόσ ο πολύτιμο όσο και το ότι υπήρξαμε κάποτε νέοι... Παρά το ότι οι «Υγρές νύχτες» δεν ανήκουν στα ιστορικά κείμενα με τα οποία μας έχετε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια, εντούτοις, το ιστορικό στοιχείο είναι και πάλι παρόν. Έντονα είναι και κάποια αυτοβιογραφικά στοιχεία. Πού τελειώνει η ιστορία και η αυτοβιογραφία και πού αρχίζει ο μύθος στις «Υγρές νύχτες»; Το βιβλίο είναι αυτοβιογραφικά μόνο στο βαθμό που μου δίνει αφ ορ μή να π εριγράφ ω το υ ς ή ρ ω ες που κυκλοφορούν στις σ ελίδες του. Δεν θα έκανα σίγου­ ρα ποτέ τη ν α υτοβιογραφία μου. (Ποιον θα ενδιέφερ ε ά λλωστε;) Απόδειξη ότι γράφω για τη σχέση τ η ς Δάφ νης με το ν Τζόννυ χωρίς να αφιερώνω ο ύ τε μια π αράγραφο στο δικό μου πέρασμα απ’ τη ζωή της. (Πάλι ρω τάω - ποιον θα εν δ ιέφ ερ ε;) Η ιστορία τη ς Δάφνης, αυτή στην οποία όφειλα να σταθώ σαν συγ-

γραφέας, ήταν εκείνη που έζησ ε, σαν παραμύθι το υ Χ ό λ ιγ ο υ ν τ π λ ά ι σ το ν Αμερικανό τη ς ιππότη και ο τρ ό π ο ς π ου χ ά λ α σ ε η ζωή της, μέσα σ’ ένα από­ γευμα , στην Αμερικάνικη Π ρ εσ β εία . Κ άπ ω ς έ τσ ι χ α λ ο ύ σ ε η ζω ή π ο λ λ ώ ν ανθρώπων τότε. Οπότε, σωστά εντο π ίζετε το ισ τορικό σ το ιχείο το υ β ιβ λ ίο υ . Χ ω ρ ίς ν α τ ο ξέρω , ίσως α υτό να ’θελα να διασώσω σ τις σ ελίδες το υ . Ίσ ω ς ο ι « Υ γ ρ έ ς νύχτες» να ’τα ν ένας προά γγ ελ ο ς τω ν βιβλίων που γράφω σήμερα. Μόνο που η μ υ θ ο π λ α σ ία σ τη ν « Ε κ τέλ εσ η » ή σ τη ν «Τερέζα» κα λ ύ π τει π ολύ μεγα λύ τερ ο π οσοστό απ’ ό,τι στις «Υ γρές νύχτες». Η ε ξή γ η σ η ε ίν α ι α π λή σ το π ρ ώ το μ ο υ β ιβ λ ίο το υ ς ή ρ ω ές μου το υ ς έζησα. Σ τ’ άλλα μου βιβλία το ύ ς έζησαν άλλοι.

μα σ τε α υτό τ ο δικαίω μα, ε ίν α ι σα ν ν α κ λ ε ίν ο υ μ ε π ο ν η ρ ά τ ο μ ά τι σ το ν Χ ίτλ ε ρ και τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς ομότεχνούς του. Ο α ν α γ ν ώ σ τη ς είν α ι σ ίγ ο υ ρ α έν α β ή μ α πιο μπροστά απ’ το ν ψηφοφό­ ρο. Το βιβλιοπ ω λείο δ εν έχ ει τ ο συνω στισμό εν ό ς εκλογικού κέντρου. Απευ­ θύνεται αποκλειστικά στον σκεπτόμενο άνθρωπο. Δεν υπήρξαν μέτρια βιβλία σ τη λ ίσ τα τω ν μπ εσ τ σ έλ ερ απ’ το ν καιρό που κ ά ν ει τη ν έ ρ ε υ ν ά το υ το διαβάζω; Και βέβαια υπήρ­ ξαν. Το να π αραπλανηθεί κάποια σ τιγμή μια μερίδα Το βιβλίο θίναι αυτοβιογραφικό α να γ ν ω σ τώ ν είν α ι τ ό σ ο μόνο στο Βαθμό που μου δίνβι α νθ ρ ώ π ιν ο όσ ο και να αφορμή να πβριγράψω τους π α ρ α π λ α ν η θ εί ο Π ρ ό ε ­ ήρωβς που κυκλοφορούν στις δ ρ ο ς τη ς Δ ημοκρα τία ς, ή το Ειδικό Δικαστήριο. Είναι σθλίδθς του. Δον θα όκανα όμω ς α υ τό α ρ κετά σ ημα­ σίγουρα ποτό την ν τικ ό ς λ ό γ ο ς ώ σ τε να αυτοβιογραφία μου. (Ποιονθα κ α ρ α το μ ο ύ μ ε, σ ε μόνιμη βνδιόφορθ άλλωστβ;) βάση, όλους το υ ς συγγρα­ φ ε ίς π ου μπ α ίν ο υ ν σ τη Τι σημαίνει ο τίτλος «Υγρές νύχτες»; Σε τι λίστα τω ν μπεστ-σέλερς; Τότε ας ρ ίξουμε στο πυρ το ε ξώ τερ ο και το ν Κούντερα. Και το ν Ο υμπέρτο Έκο. πιστεύετε ότι διαφέρουν οι αθηναϊκές Και το ν Μαρκές. Διέπραξαν κι αυτοί το έσχατο παρά­ νύχτες του ‘50 από αυτές του ‘90; πτωμα - διαβάστηκαν από πολλούς! Δεν ξέρω . Είναι η αίσθηση που άφησαν μέσα μου οι νύ χτες του ‘51. Ένιωθα, γύρω μου, τη ν υγρασία που Έ χω σ το μυα λό μια ρήση τ ο υ Μ ένη Κ ουμα νταρ έα μ έ ν ει μ ετά από μια δ υ ν α τή βρ ο χή . Και, μα ζί, ένα που ξεκαθαρίζει τα πράματα μ ε μιαν απλή και νηφά­ κρυμμένο δάκρυ, στα πρόσωπα τω ν ανθρώπων. λια σ κέψ η: «Ας το π ά ρ ο υ μ ε α πόφ αση. Υπάρχουν Σε τι διαφ έρουν οι νύ χτες το υ ‘50 απ’ τις νύ χτες του π ολλώ ν ειδώ ν σ υγγρα φ είς». Α υ τό είνα ι νομίζω το κ λειδί το υ γρίφου. Ο Κούντερα δεν έχει καμιά σχέση ‘90; Σε όλα... μ ε το ν Α λέξη Παπαχελά που έγρα ψ ε το «Βιασμό τη ς Ελληνικής Δημοκρατίας», μπεστ σέλερ του ‘97. 'Ηταν ένα πολύ καλό βιβλίο, αλλά ο ύ τε κι α υτό είχε καμιά Τα βιβλία σας σημειώνουν ρεκόρ σ χ έσ η μ ε τ η « Μ η τέρ α το υ Σ κ ύ λ ο υ » τ ο υ Π α ύλου πωλήσεων. Τι απαντάτε στην άποψη: «Τα Μάτεσι, μπεστ σέλερ του ‘95, ή με την «Κραταιά αγά­ Best Seller δεν είναι καλά βιβλία, επειδή πη» τη ς Μάρω ς Βαμβουνάκη, μπεστ σ έλερ το υ ‘98. απευθύνονται στους πολλούς;». Είναι όλα καλά βιβλία και, χωρίς να ’χουν καμιά ομοι­ Το έχω ακούσει κι εγώ αυτό το ανέκδοτο . Είναι σαν ό τη τα το ένα μ ε τ ' άλλο, μπαίνουν σ το ίδιο καλάθι. να λ έ μ ε : «Ο Κ α ρ α μ α ν λ ή ς και ο Π α π α νδ ρ έο υ δ εν ή τα ν καλοί πολιτικοί, επ ειδή ψ ηφ ίστη καν από πολ­ Να πετάξουμε το καλάθι; Είναι μια λύση που θ ’ ά ρεσε σε πολλούς. Κυρίως σε λούς». Ο ψ η φ ο φ ό ρ ο ς ό μ ω ς είνα ι έ ν α ς ε λ ε ύ θ ε ρ α κάποιους που είναι έξω απ’ το καλάθι... □ σκεπτόμενος π ολίτης - απ’ τη ν ώ ρα που το υ αρνιόσαλόνι

-©Ή

ΐπψέλΐΐα: ΗΡΑΚΛΗ! ΠΑΠΑΛΕΞΗ2

aafflcaaocaa 5B3°Maa@o/a Ο ακαριαίος έρωτας της Εν-Εμ ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΤΖΙΑΙ Νουβέλα Αθήνα, Άγκυρα, 1997. Σελ. 102 Δ ια κ ίν η σ η ναρκω τικώ ν

και εμπορία όπλων, καλά οργανωμένα δίκτυα με διε­ θνή δράση, ν τετέκ τιβ ς και επικίνδυνοι θελκτικοί ερα­ στές ως δόλωμα για διάση­ μες, πλην αφελείς και ολί­ γον ερωτομανείς, συγγραφείς αποτελούν τα συστατι­ κά της νουβέλας του Γιάννη Βατζιά. Η κεντρική ηρωίδα Εν-Εμ, που μέσα στην ερωτομανία τη ς και τον ναρ­ κισσισμό της, πέφτει θύμα του οργανωμένου εγκλήμα­ το ς παραχωρώντας το ίδιο τ η ς το σπίτι ακουσίως για να γίνει γιάφκα των παρανομούντων, βρίσκεται γρήγο­ ρα εκτό ς μάχης και θέλησης, έχοντας υποκύψει στα θέλγητρα το υ άγνωστου εντυπωσιακού εραστή και στην επιρροή μιας υπνωτίστριας. Ευτυχώς, οι φύλα­ κες επαγρυπνούν στα πρόσωπα ενός φίλου, που είναι και ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής, ενός εγκαίρως ειδο­ ποιημένου για τα περίεργα ντετέκτιβ και των συν αυτώ

©S-

βοηθών. Σ’ έναν χορό «φαντασμάτων», αφού οι καλε­ σμένοι είναι ντυμένοι όλοι στα λευκά, με ευκαιρία τα γενέθλια τη ς ηρωίδας, γεννημένης κάτω από τον α­ στερισμό τω ν Διδύμων, όλα θα αποκαλυφθούν με τα συνακόλουθα ανθρωποκυνηγητά, ύποπτα σκάφη ανα­ ψυχής και τη μερική διαφυγή των εμπλεκομένων. Ο Γ. Βατζιάς, περισότερο από ένα αστυνομικό-κατασκοπικό κείμενο με υποτυπώδη πλοκή για το είδος, μοιάζει να θέλει να καιπηριάσει πρώτιστα τον διάχυτο ναρκισ­ σισμό και την ερωτολαγνεία των ομοτέχνων του, ιδιαί­ τερα εκείνων μιας κάποιας ωριμότερης ηλικίας και κοινωνικο-οικονομικής επιφάνειας. Και τούτο τον στόχο του τον πετυχαίνει καυστικά. Δ. Τσατσούλης

Η Κασσάνδρα και ο λύ κ ος ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΚΑΡΑΠΑΝΟΥ Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 188 Ε π α ν έ κ δ ο σ η σε ά λλον ε κ δ ό τη εν ό ς μ υ θ ισ το ρ ή ­ μ α το ς που α ν έτ ρ εψ ε σε πολλαπλά επίπεδα τη μέ­ χ ρ ι τ ό τ ε (το 1976, που πρωτοεκδόθηκε στα ελλη­ νικά) συνήθη ελληνική μυ-

μόλις κυκλοφ όρηι

θιστορηματική γραφή και που σήμερα ακόμη κατέχει μιαν ιδιάζουσα και μοναδική θέση στο χώρο τη ς λ ο ­ γοτεχνίας μας. Η μικρή Κασσάνδρα, κινούμενη σ’ έ ­ να χώρο συμβατικοτήτων των ενηλίκων, διαρρηγνύει τις συμβάσεις, ανατρέπει τις καθιερωμένες οπτικές, περνάει στη βαθύτερη ουσία των πραγμάτων ξεσ κε­ πάζοντας τις υποκρισίες: οικογενειακές, πολιτικές, κοινωνικές, ερωτικές. Ένα βαθιά κοινωνικό μυθιστό­ ρημα που ασκεί κριτική στο σύστημα, στη γλώσσα, στη σκέψη μέσω μιας εφιαλτικής αφέλειας. Το μυθι­ στόρημα τη ς Μαργαρίτας Καραπάνου κινείται στα ό­ ρια όλων τω ν μυθιστορηματικώ ν ειδών παίρνοντας στοιχεία από το καθένα, αλλά και διαφεύγοντας από κάθε κατηγοριοποίηση. Ο λόγος τ η ς Καραπάνου εί­ ναι ένα ς λό γο ς, που αποκλίνει όχι μόνον από το ν τρέχοντα καθημερινό λόγο, αλλά κι από το ν συνήθη λογοτεχνικό λόγο, προκαλώντας παράβαση. Πρόκει­ ται για έναν λόγο που θα χαρακτηρίζαμε ως ενήλικο λόγο τ η ς παιδικής ηλικίας, μέσω του οποίου ο ψυχι­ κός και φυσικός κόσμος τη ς μικρής ηρωίδας αρθρώ­ νονται από μια αφηγηματική φωνή που το υ ς συμφύ­ ρει σε ένα ενιαίο όλον. Η διήγηση συγχωνεύει σε έ ­ να εξίσου υπαρκτό και βιωμένο σώμα άλλα λ ο γο τε­ χνικά κείμενα, παραμύθια, όνειρα και ψήγματα πραγ­ ματικού, επιτυγχάνοντας τη ν πλήρη κατάλυση τω ν ο­ ρίων. Οι λ έξεις , μέσα σ’ ένα τέτο ιο πλαίσιο λόγου, κυριολεκτούν: αυτό που στη γλώσσα τω ν μεγάλων μπορεί να λ ειτο υ ργεί μεταφορικά, στον κόσμο τη ς μικρής Κασσάνδρας κυριολεκτεί καταλύοντας τα ό­ ρια μεταξύ λ έξη ς και πράγματος/πραγματικού αντι­ κειμένου αναφοράς. Η Κασσάνδρα, μιμούμενη το ν κόσμο (και τη γλώσσα) των μεγάλων, μιμείται εξίσου και τις λ έξεις τους, το υ ς δίνει υλική υπόσταση. Επι­ πλέον, οι π ρά ξεις γ ι’ αυτήν υπακούουν σε μια ντετερμινιστική αρχή, πρέπει να έχουν την αιτία τους: έ­ τσι, το παράλογο και αποκλίνον, ακόμη και τ ο εξω ­ φρενικό δεν συνιστούν παρά μια προσπάθεια πλή­ ρους τακτοποίησης του κόσμου έστω και αναδιοργανώνοντάς τον. Δεν νομίζω ότι το έργο έχει γνωρί­ σει στην Ελλάδα μια κριτική ανάλυση, που να δείχνει τα πολλαπλά του επίπεδα και τις λογοτεχνικές ανα­ τροπές που επιφέρει, ούτε ότι έχει αποκτήσει τη θέ­ ση που πράγματι δικαιούται στο χώρο τη ς σύγχρο­ νης λογοτεχνίας μας. Ωστόσο, τούτη η επανέκδοσή του το επανεπικαιροποιεί και μας καλεί, έστω, να το ξαναδιαβάσουμε βυθιζόμενοι στην επικίνδυνη αθωότη τά το υ . Δ. Τσατσούλης μόλις κυκλοφόρησι

C ra z y Lo ve

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΝΙΩΤΗΣ Αθήνα, Πατάκης, 1997.

Id . 414_____________ Η ιστορία οκτώ συν ενός φί­ λων από τα μαθητικά τους χρόνια του τέλους τη ς δε­ καετίας του ‘50 μέχρι σήμε­ ρα χωρισμένη σε τρεις επο­ χές: εκείνης τω ν πάρτυ ό­ που κυριαρχεί ο Πολ Άνκα ως «Η εποχή τη ς Αθωότητας», εκείνης τη ς εξέγερσης του Πολυτεχνείου ως «Η εποχή της Αμφισβήτησης» κι ε­ κείνης του «Εδώ και Τώρα» της κρίσης των βολεμένων σαραντάρηδων. Ο Μανιώτης, μέσα από την ιστορία των 4 ζευγαριών, σχηματισμένων ήδη από τα χρόνια των θρανίων και των πρώτων τους σεξουαλικών ανησυχιών, δίνει την αντίστροφη όψη της γενιάς του Πολυτεχνείου, σαρκάζοντας και αμφισβητώντας τους ηρωισμούς και τις ανησυχίες των τότε νέων. Καταλύτης της βολεμένης ιδεολογίας τους ο ένατος φίλος με τις εν είδει απειλής σποραδικές αλλά καθοριστικές του εμφανίσεις μόνον μέσω του λόγου των άλλων, ενώ στην ουσία δεν θα εμ­ φανιστεί μπροστά τους πραγματικά παρά μόνο στη σύγ­ χρονη εποχή, κι αυτό για να αυτοκτονήσει αναιτίως, γε­ γονός με το οποίο αρχίζει άλλωστε η αφήγηση δια στό­ ματος αυτού του ίδιου του... αυτοκτονήσαντος. Στην υ­ πόλοιπη ιστορία παραμένει αθέατος, παρεξηγημένος, α­ ναγκαζόμενος ως αφηγητής να επανορθώνει τις εσφαλ­ μένες εντυπώσεις των άλλων για το άτομό του, όπως και τα παρεφθαρμένα λόγια που του αποδίδονται από το μόνο ενήλικο άτομο του μυθιστορήματος, τη μητέρα της μιας από τις κοπέλες, στο σπίτι της οποίας «διαδραματί­ ζονται» τα πάρτυ του άλλοτε και του τώρα. Ένας πρωτοπρόσωπος αφηγητής σε ρόλο «Γκοντό» για τα άλλα μυθιστορηματικά πρόσωπα, αλλά που συνδιαλέγεται διαρκώς με τον αναγνώστη του. Αφήγηση με το γνωστό ύφος του συγγραφέα, σαρκάζον, εσκεμμένα αφελές, με πληθώρα υποκοριστικών και απλοϊκών επιθετικών προσ­ διορισμών, που παραπέμπουν συχνά σε φτηνό ρομά­ ντζο, αλλά που στοχεύουν, μέσω της λαϊκότροπης αί­ σθησης, σε μια αποτελεσματικότερη αναίρεση ακόμη και αυτής τούτης της χιουμοριστικής αντιμετώπισης των ηρώων. Προς την ίδια κατεύθυνση λεσουργεί και η διαρ­ κής επανάληψη μοτίβων και καταστάσεων, αν και συχνά κουράζει. Η αιρετική ανάγνωση μιας εποχής.

Δ. Τσατσούλης

----------------------

1.

Μ ενεξεδένιο Μπουκετάκι Ο δικηγόρος 2 .0 γάμος του Νάοου 3. Η παρούσα ώρα ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΞΕΝ0Π0ΥΛ0Σ Αθήνα, Βλάοοηζ, 1997. Σελ. 224, 424,448

Ο Γρ. Ξενόπουλος, από τους σημαντικότερους πεζογράφους τη ς γενιάς του 1880, θεω ρείται από το υ ς θ εμ ελ ιω τέ ς το υ α σ τικού μ υ θ ισ το ρ ή μ α το ς σ τη ν Ελλάδα, αφού με το έργο το υ συ νέβ αλε στο π έρα ­ σμα από το ηθο γρα φ ικό διήγημα στο ε κ τε ν έ ς και σύνθετο μυθιστόρημα και μάλιστα έγινε ο εισηγητής και διαμορφωτής μιας ιδιαίτερης παραλλαγής του α­ στικού μυθιστορήματος: του «αθηναϊκού». Αθηναϊκά θέμ α τα , υπ οθέσεις και π ρω ταγω νιστές που κινούνται στο αστικό περιβάλλον, περιγράφονται στα τρία μυθιστορήματα του Ξενόπουλου, που κυκλοφορούν για πρώτη φορά. Στο πρώτο παρου­ σιάζεται η ιστορία ενός ξεπεσμένου και αδίστακτου νέου από την Πόλη, που έρχεται στην Αθήνα με σκο­ πό να γ λ εν τή σ ει και, τα υ τό χρ ο να , να εισχω ρήσει στην υψηλή κοινωνία, με μόνο εφόδιό του τη σαγη­ νευτική ομορφιά του, η οποία θα καταφέρει να ρίξει στα δίχτυα του μια παντρεμένη νέα γυναίκα, πλού­ σια, και τη ν κόρη τη ς. Έ νας γάμος, στο δεύτερο, ο οποίος γίνεται με φρόνηση και με πολλή προσοχή, αφού ελήφθησαν υπόψη κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα, λίγο καιρό αργότερα, αφού γεννήθηκαν πια και τα παιδιά, φέρνει το σύζυγο σε αδιέξοδο και τον κάνει να αισθάνεται πως βρίσκεται μέσα σ’ ένα φρενοκομείο. Το τρίτο μυθιστόρημα δεν έχει σχέση ούτε με την πολιτική ούτε με την τό τε κοινωνική κα­ τάσταση· είναι η κωμικοτραγική ιστορία ενός ανθρώ­ που, ο οποίος βέβαια θα μπορούσε να ζει σε κάθε ε ­ ποχή και ο οποίος προσπαθούσε να εξασφαλίζει πά­ ντοτε την «παρούσα ώρα», την ησυχία του, αν όχι και την ευτυχία του, χωρίς να το ν μέλει για την ερχόμε­ νη, τη μέλλουσα. Κ.Δ. Μαλαφάντης

ΖΗΣΗΣ ΣΚΑΡΟΣ Αθήνο, Εκκρεμές, 1997. Σελ. 118

Ένας ακόμα άνθρωπος των γραμμάτω ν, ο Ζ. Σκάρος, από αυτούς που είχαν ταυ­ τίσει το έργο τους με τους αγώνες της αριστεράς, πέθανε πριν από λίγο καιρό. Στα κατάλοιπά του βρέθη­ κε ένα χειρόγραφο που, ό­ πως επισημαίνει στο προλογικό του σημείωμα ο πανε­ πιστημιακός Μ.Γ. Μερακλής, ήταν σχέδιο για μυθιστό­ ρημα. Με το τελευταίο του έργο ο συγγραφέας έφτα­ νε ως τις μέρες του θανάτου του, γεγονός που δίνει μια ένταση και μια μοναδικότητα στο εγχείρημά του, που δεν ήταν άλλο από το να παρουσιάσει με λογοτε­ χνικό τρόπο τα κοινωνικά δρώμενα μιας εποχής υπό μαρξισ τική οπτική. Οι όποιες ενστάσεις εγ είρ ει το προαναφερθέν γεγονός δεν αναιρούν το γεγονός ότι ο Ζ. Σκάρος είναι ένας από τους συνεπέστερους ερ ­ γάτες του είδους αυτού. Ν. Μολυβιάτης

Δ εν κά νει να τρώμε ανθρώπους ΜΑΛΚΟΛΜ ΜΠΡΑΝΤΜΠΕΡΥ Μ τφρ.: Βίκυ Χατζοπούλου Επίμετρο-Επιμέλεια: Σώτη Τριαντάφυλλου Αθήνα, Πόλις, 1997. Σελ. 352 Τ ό σ ο ο τα Β ιβ λ ία το υ

Γκρέιαμ Σουίφ τ, τη ς Πατ Μ π άρκερ, το υ Σκώ του Ίρ β ιν Ο υ έλς και άλλω ν Βρετανών συγγραφέων, ό­ σο και σ τις τα ιν ίε ς το υ Μάικ Λη και το υ Κεν Λόουτς, μια ανυπόφορη, ασφυκτική καθημερινότητα τυραννάει τους ήρωές τους. Ο Μ. Μπράντμπερυ δεν α­ π οτελεί εξαίρεση παρά το ότι το συγκεκριμένο μυθι­ στόρημα διαδραματίζεται στη δεκαετία του ‘50, ενώ χώρος δράσης είναι ο μικρόκοσμος της πανεπιστημια­ κής ζωής. Μέσα από μια πληθώρα χαρακτήρων, ο καθένας από

τους οποίους εκφράζει και μια διαφορετική πτυχή της κοινωνίας τη ς τ ό τε Αγγλίας, ο Μ. Μπράντμπερυ καυ­ τηριάζει τα κακώς κείμενα ενός τόπου και μιας εποχής και δημιουργεί ένα συμπαγές σύνολο εικόνων και κα­ ταστάσεων, όπου η καθημερινότητα φαίνεται να είναι το ίδιο αβάσταχτη σε όλα τα πρόσωπα, στο καθένα βέβαια για διαφορετικούς λόγους. Η μάταιη φυγή από αυτή την γκρίζα πραγματικότητα και, την ίδια στιγμή, η απόλυτη καταβύθιση σε αυτή εί­ ναι ένα από τα στοιχεία που κυριαρχούν σε αυτό το καθαρά «κοινωνικό» μυθιστόρημα, που αναβιώνει μια εποχή, που, ίσως, λόγω του συντηρητισμού τη ς αλλά και τω ν απότομων κοινωνικοπολιτικών αλλαγών που προέκυπταν, μοιάζει ιδιαίτερα κοντινή. Η. Μαγκλίνης Μ ην το ικ ις oc κα νέν α ν ΧΑΪΜΕ ΜΠΑΪΛΙ Μτψρ.: Αγγελική Βαοιλάκου Αθήνα, Ψυχογιός, 1997. Σελ. 431 Τα απαραίτητα συστατι­

κά για ένα σύγχρονο μυθι­ στόρημα: σεξ, ναρκω τικά και ροκεντρόλ. Αν αυτά αναμιχθούν σε οποιαδήποτε α να λογία , γ ρ ά φ ε τα ι ένα μ υ θ ισ τό ρ η μ α επ ίκα ιρο , ψ υχο λ ο γ ικ ό και κυ ρίω ς κοινωνικό. Αν μάλιστα έρχεται και από το Περού, εί­ ναι αυτομάτως εξω τικό και παράδοξο, επομένως εν­ διαφέρον. Τετρακόσιες ολόκληρες σελίδες για να ανακαλύψει ο κεντρικός ήρω ας του βιβλίου ότι είναι ομοφ υλόφ ι­ λος· εμείς όμως οι ανεπαρκείς αναγνώστες του κατα­ λάβαμε το μυστικό από την πρώτη σελίδα. Γύρω από αυτό το τρο μ ερό μυστικό πλάθεται ο μύθος του βι­ βλίου, μετα μ ο ντέρνο ς αναμφίβολα, σπασμωδικός, χαώδης και κυρίως υποτυπώδης. Το όλο μυθιστόρημα περιστρέφεται γύρω από την α­ νολοκλήρωτη στύση ενός νέου, η οποία επ ιτέλους πραγματοποιείται, υποθέτουμε, αφού ο νεαρός από το Περού ομολογήσει στον εα υτό του και πάνω απ’ όλα στη μαμά του ότι, ναι, ναι η ομοφυλοφιλία του δεν είναι τιμωρία από το Θεό!! Σπαρταριστοί διάλογοι, εξαιρετικά αποδοσμένοι στα ελληνικά, που σε κάνουν να αναρωτιέσαι αν διαβά­ ζεις μυθιστόρημα ή ακούς ουρλιαχτά εκστατικών νέ­ ων σε ντίσκο κάτω από ήχους εκκωφαντικής μουσι­ μόλις κυκλ<

κής. Στο επόμενο μυθιστόρημα του νεαρού συγγρα­ φέα ίσως τελικά μάθουμε με ποιον ξεπέρασε το πρό­ βλημα με τη στύση του. Ως τότε, έλεος... έλεος... Β. Καραλής Εμμονές ΤΖΟΥΛΙΑ ΚΡΙΣΤΕΒΑ Μτφρ.: Αντώνης Καραβασίλης, Πηνελόπη Δαλακούρτη Αθήνα, Πατόκι/ς, 1997. Ιελ. 320 Εγ κ α τεσ τη μένη στο Πα­

ρίσι από τη δεκα ετία του ‘60, η βουλγαρικής κατα­ γω γή ς Τζούλια Κρίστεβα είνα ι γνω στή ψ υχαναλύτρ ια και θεω ρ η τικ ό ς τη ς σ η μειολογία ς. Δ ύο μυθιστορήματά της έχουν ήδη κυκλοφορήσει στα ελληνι­ κά, ενώ το προκείμενο Εμμονές είναι το πιο πρόσφα­ το. Πρόκειται για αστυνομικό μυθιστόρημα, όπου οι εμπλεκόμενοι χαρακτήρες απομυζούνται από το πα­ ρανοϊκό σκηνικό του σύγχρονου αστικού περιβάλλο­ ν το ς καταδεικνυόμενοι ως ύποπτοι για ένα ιδιαζό­ ντως απεχθές έγκλημα, που έλαβε χώρα στη φαντα­ στική πόλη τη ς Σάντα Μπάρμπαρα. Το αποκεφαλι­ σ μένο πτώ μα τη ς επ ιτυ χ η μ έν η ς μ ετα φ ρ ά σ τρ ια ς Γκλόρια Χάρισον δεν είναι συνηθισμένη υπόθεση για έναν δαιμόνιο αστυνομικό επιθεωρητή και μια Γαλλίδα δημοσιογράφο: Οι δυο το υ ς προσεγγίζουν από διαφορετική οπτική γωνία το ζήτημα τω ν ορίων της ανθρώπινης βαρβαρότητας και τη ς ψυχοπνευματικής διεργασίας που φ έρνει έναν serial killer στην α­ ναιδή απόλαυση τη ς πράξης του. Επιστρατεύοντας ψ υχολογικά σύμβολα και ερμηνείες στην ανάλυση τω ν δεδομένων, η Κρίστεβα αναδεικνύει το ανερμά­ τιστο του ανθρώπινου συμπεριφοριστικού οπλοστα­ σίου μέσω τη ς διαπλοκής των ηρώων με τα πάθη, τις εμ μ ο ν ές και τη ν α νελέητη, α ρκούντω ς υστερική, προστασία του εγώ τους. Β. Ρούβαλης

3©

ΤΖΟΝ ΜΠΕΡΓΚΕΡ Μτφρ.: Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος Αθήνα, Καοτανιώτης, 1997. Σελ. 184 Έ ν α ς τυφ λό ς μικροπωλη-

τή ς στο Μ ο να στηρά κι αφ ουγκρά ζετα ι το ν κόσμο πέρα από τα μάτια του διαι­ σθητικά. Ένας Γάλλος πε­ λάτης, που αγοράζει τσίγκινο τάμα για την ανίατη αρ­ ρώστια τη ς κόρης του, ελκύει το ενδιαφέρον του και αρχίζει, μέσω του «άλλου βλέμματός» του, η παρακο­ λούθηση μιας τραγικής, συνάμα τρυφερής ιστορίας κο­ νταροχτυπήματος ζωής-προδιαγεγραμμένου θανάτου. Η μητέρα έχει αυτομολήσει στη μοναξιά της, η κόρη κι ο εραστής τη ς βιώνουν το παράλογο και τραγελαφικό παρόν τους ατενίζοντας άνισα το δισχιδές μέλλον. Από την Ελλάδα στη Σλοβακία, στους επαρχιακούς δρό­ μους και τις κωμοπόλεις της Ιταλίας στοιχειοθετείται έ­ να - ωσάν κινηματογραφικό - road movie, όπου τα ψυ­ χολογικά τοπία εναλλάσσονται παρατακτικά, αλλά οι χαρακτήρες - κι εδώ εντοπίζεται το μεταφραστικό ψε­ γάδι - αποκαλύπτονται χωρίς να ξεδιπλώνεται η έντα­ ση, ο παλμός, η απόγνωση απ’ τα πάθη τους αποζητώντας μάλλον μια εικονοπλαστική συμπλήρωση. Πάντως, η λιτή παράλληλη αφήγηση όσο και τα λυρικά περιγρα­ φικά ψήγματα εικόνων και προσώπων αλληλοδιαδέχονται μπροστά στον αναγνώστη για να καταγράψουν τα μύχια και τις μυστικές διαδρομές τους, από αυτές τις α­ νίδωτες ίσως, επιδρώντας στη συγκινησιακή φόρτιση με αποκορύφωμα το ραντεβού του γάμου. Β. Ρούβαλης

Ρουμπαγιάτ ΟΜΑΡ ΚΑΓΙΑΜ Μτφρ.: Παύλος Γνεύτος Δίγλωοοη έκδοση: Γαλλικά, ελληνικά Αθήνα, Ερατώ, 1997. Σελ. 128 Ο Κ α γιά μ έγινε διάσημος

στην Περσία το 12ο αιώνα χάρη στην πολυσχιδή πνευ­

ματική του παρουσία: μαθηματικός, αστρονόμος, φυσι­ κός και φιλόσοφος, μα η φήμη του πέρασε στο αείχρονο με το ποιητικό του έργο. Σε μια διαδοχή ωσάν κυμα­ τοειδή κίνηση, τα τετράστιχά του συμπυκνώνουν εναλ­ λάξ το νόημα τη ς χαράς και του πένθους μπρος στα φαινόμενα τη ς ζωής. Ο έρωτας, η έξαψη, ο πόνος, η συγκίνηση εναλλάσσονται με κοινό παρονομαστή την αίσθηση του εφήμερου, του ελάχιστου παρόντος, την αιτιώδη συνάφεια και τη ματαιότητα των πραγμάτων. Κι αν ήρθα, δεν εκέρδησε τίποτα η γη από μένα / κι αν φύγω δεν θα ζημιωθεί τίποτε η γη από μένα I μα ποιος μπορούσε να μου πει ποιο λόγο νάχει ετούτος I ο πη­ γαιμός κι ο ερχομός, ο θάνατος κι η γέννα; Όσα Ρου­ μπαγιάτ δεν απωλέσθηκαν, έτυχαν μεταγραφ ής και πολλαπλών εκδόσεων στα μέσα του 19ου αιώνα απ’ τον Έντουαρντ Φιτζέραλντ, που θέλησε να μεταφέρει για πρώτη φορά στον δυτικό κόσμο τη μαγεία και το θάμβος της ανατολικής ποιητικής εικονοπλασίας. Β. Ρούβαλης Κούκος μονός ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΜΠΟΥΡΑΚΗΣ Ποιήματα Εικαστική αντιπαράθεση: Α. Καναβάκης Αθήνα, Μαρίλ, 1997. Σελ. 169 Ο ο τό χο ς του σημερινού

ανθρώπου είναι η εξειδίκευση, η οποία όμως υποτίθε­ ται ότι καθιστά τον άνθρω­ πο μονοδιάσ τα το. Στην πραγματικότητα, για να επι­ τευχθεί η εξειδίκευση είναι αναγκαίο ένα πολυδιάστατο υπόβαθρο ανθρωπιστικής και επιστημονικής κουλτού­ ρας - επομένως οι υπόλοιπες διαστάσεις δεν χρειάζο­ νται ίσως παρά ένα ερέθισμα για να αφυπνιστούν. Πραγματικά η δεσπόζουσα στην ποίηση του Γ.Κ. είναι το όνειρο της ολοκλήρωσης και της υπέρβασης, η απόρρι­ ψη του συμβιβασμού με τη λειψή πληρότητα. Πρόκειται φυσικά για σύγχρονη ερμητική και υπαινικτική ποίηση, με λόγιους συνειρμούς, προερχόμενους από την αρχαία ελληνική γραμματεία, αλλά και τη σύγχρονη παγκόσμια (στη σκιά των Σεφέρη και Καβάφη), η οποία χρησιμοποι­ εί κυρίως τον ελεύθερο στίχο, αλλά και (ειρωνικά) το αυ­ στηρό μέτρο και την ομοιοκαταληξία. Ο σκεπτικισμός της δεν είναι πεσιμιστικός: φαίνεται να δίνει το μήνυμα ότι μέσα από το πνεύμα ίσως είναι δυνατή η επιστροφή στο σώμα και την ψυχή. Σε κάθε ποίημα αντιπαρατίθεται

μια σύνθεση-σκίτσο του Ανακρέοντα Καναβάκη, ελεύθε­ ρα εμπνευσμένη από το ποίημα. Κ. Πετράκου Τραγούδια του Heine HEINRICH HEINE Μτψρ.: Νικόλαος Γεννήματος Αθήνα, ΡοΙακιό, 1997. Σελ. 84 Μ ια υπέροχη «χειροποίη­ τη» έκδοση τριανταέξι ποιη­ μάτων του Χάινε απευθείας από ένα τετράδιο γραμμένο με προσεκτική καλλιγραφική γραφή δια χειρός του μετα­ φραστή Νικολάου Γεννηματά. Το τετρά δ ιο ανήκε στο αρχείο του καθηγητή του Πανεπιστημίου και Ακαδημαϊ­ κού Σωκράτη Κουγέα. Πρόκειται για τη ν πρώτη μετα­ φραστική προσπάθεια που ο διαπρεπής μαθημσπκός φι­ λοτέχνησε στο Μόναχο την περίοδο 1911-13. Η παρούσα έκδοση έγινε με φωτογραφική αναπαραγωγή του πρω­ τοτύπου, γεγονός που προσδίδει στο βιβλίο κάτι από την ποιητική ευαισθησία και τη λεπτότητα, με την οποία ο κα­ θηγητής Γεννηματάς αποδίδει τα ποιήματα του σπουδαί­ ου λυρικού Γερμανού ποιητή, που πέρσι γιορτάστηκαν τα 200 χρόνια από τη γέννησή του. Ενός ποιητή του ο­ ποίου η διεθνής φήμη ξεπέρασε κατά πολύ τα όρια της πατρίδας του, όπου λόγω των επαναστατικών πολιτικών του πεποιθήσεων το κλίμα απέναντι του υπήρξε εχθρικό, με αποτέλεσμα για ένα διάστημα ακόμη και η κυκλοφο­ ρία του έργου του να έχει απαγορευθεί.

Α. Σταμάτης Αγρ ια α γ γ ςλ ικ ή φωτιά ΒΕΡΟΝΙΚΗ ΔΑΛΑΚΟΥΡΑ Αθήνα, Άγρα, 1997. Σελ. 59 Η έκ τ η σ υ λ λ ο γ ή τη ς Βε­

ρ ο ν ίκ η ς Δ α λ α κ ο ύ ρ α σ υ­ μπ εριλαμβ άνει π οιήματα και ποιητικά πεζά. Η ποιήτρ ια δ α νείζετα ι το ν τίτλ ο από το ν σ τίχο τ ο υ R. B arnes «ά γρ ια α γγ ελ ικ ή φ ω τιά το υ Ησαΐα...». Μια α τμόσφ αιρα δηλω τική το υ μέσου μιας δ ια δ ρο μ ή ς μό λις κυκλοφ όρηι

«...Λήθη και μέλλον αυτό είναι I Ακριβώς: να μην είσαι πια νέος I Ούτε το νήμα ν' αγγίζεις I Του τελεσίδικου γ ήρα τος...», με ο ν το λ ο γ ικές α να φ ορ ές («Κοσμική Θεωρία», «Παθητική Γέννηση») και μνήμες ερω τικές («Μαζί του το 197... άκουγα την Solemnis I οι αστρά­ γα λοί μας δεμένοι με δερμάτινο κορδόνι»). Οι καλύ­ τε ρ ε ς σ τιγμές τη ς Δ αλακούρα προκύπτουν ότα ν η συγκίνηση προηγείται του intellect, όπως στο ενδια­ φ έρον «Ψέμα», που κυλάει αβίαστα και ποιητικότα­ τα. Α. Σταμάτης Η Μ υστική Εκπομπή ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΓΙΑΣΛΗΣ Τέσσερα Ακροάματα Αιώρησης Αθήνα, 1998. Σελ. 56

Ένα μικρό Βιβλίο, το ο­ ποίο απαρτίζεται από τέσ ­ σερις εν ό τη τες που με τη σ ειρ ά τ ο υ ς π ερ ιλ α μ β ά ­ ν ο υ ν σ ύ ν το μ α π ο ιη τικ ά κείμενα, στα οποία δεσπόζον σ τοιχείο είναι η οικο­ νομία και η λ ιτότητα στην έκφραση, ο λυρισμός, το στοχαστικό ύφ ος και η α­ φοριστική, κάποτε, διάθεση του ποιητή. Κατακερματισμένος λόγος, αποσπασματικός, από­ πειρα να δημιουργηθεί ένας κόσμος μέσα από σπα­ ράγματα και θραύσματα μνήμης, εμπειριών, εικόνων και σκέψεων. Ο ποιητής μοιάζει να αναζητά τη σκορ­ πισμένη του ευαισθησία με απώτερο σκοπό να οδη­ γη θ εί ξα νά στον σκοτεινό πυρήνα τη ς συνείδησης, στην ουσία του είναι. Σ το οπισθόφ υλλο γ ίνοντα ι α να φ ο ρ ές σε μουσικά σχήματα και σχολές, που δηλώνουν επιδράσεις ή α­ κόμα και πηγές έμπνευσης. Είναι όντως προφανής η επ ιρροή από τη μινιμαλιστική σχολή τω ν Φ. Γκλας και Β. Μ έρτενς, αλλά και από τη ν Η ρακλειτικού τύ ­ που σκοτεινότητα και μαγεία ενός Γιάννη Χρήστου, συνθέτη τη ς αριστουργηματικής «Εναντιοδρομίας». Η. Μαγκλίνης

SZ7

Διονυσίου Χολωμού «Στοχασμ οί» στους « Ε λ ιύ θ ιρ ο υ ς Πολιορκισμένους» Τα Βιβλία των παιδιών μας

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΛΟΥΔΗΣ Ιταλικό κείμενα, μετάφραση, εισαγωγή, σχόλια Αθήνα, Πιρίπλους, 1997. Σελ. 73

Παράθυρα ατον κόσμο ΒΙΤΩ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ Αθήνα, Πατόκης, 1997. Σελ. 264 Το β ιβ λ ίο απ οτελείται α­ πό κρ ιτικ ές βιβλιοπαρουσιάσεις παιδικών και ν εα ­ νικών βιβλίων, από τη γνω­ στή συγγραφέα και κριτι­ κό, τα ξιν ο μ η μ έν ες σε θ ε­ μα τικές ενό τη τες, δημοσι­ ε υ μ έ ν ε ς σε ε φ η μ ε ρ ίδ ε ς και περιοδικά σε μια περίοδο εικοσιπέντε ετών, από τη μετα π ο λ ίτε υ σ η ώ ς τ ις μ έ ρ ε ς μα ς. Είναι π λέον γνωστή η μεγάλη παιδαγωγική αξία τ η ς λογοτεχνίας για τα παιδιά και εξίσου γνωστό το πόσο δύσκολη εί­ ναι η τέχνη του γράφειν για παιδιά. Εξίσου δύσκολο και υπεύθυνο είναι όμως και το έργο του κριτικού, το οποίο προϋποθέτει γνώση, ευαισθησία και ενημέρω ­ ση. Το σύνολο τω ν κριτικών τη ς Β. Αγγελοπ ούλου, για πολλά βιβλία που κυκλοφορούν συνεχώς, για άλλα που σταμάτησαν να εκδίδονται, αλλά υπάρχουν στις δ ημόσ ιες και ιδιω τικές βιβλιοθήκες και εξα κ ο λ ο υ ­ θούν να διαβάζο νται, ε κ τό ς από τη ν π ρακτική το υ χρησιμότητα ως αξιολογικού οδηγού για εκπαιδευτι­ κούς, γ ο νείς και βιβλιοθηκάριους, α π οτελεί τα υ τό ­ χρονα και μια πολύ ενδιαφέρουσα κριτική αποτίμηση τη ς εκδοτικής παραγωγής, αφού παρουσιάζει την ε­ ξελικτική πορεία τη ς ελληνικής λογοτεχνίας για παι­ διά και νέους στη χώρα μας, σε μια περίοδο μάλιστα που σημ α το δ ο τεί και ο ρ ιο θ ετεί τη γέννηση και τη ν άνθιση τ η ς σ ύ γχ ρο νη ς, π λέον, π α ιδ ική ς λ ο γ ο τ ε ­ χνίας.

Ο ι ιτ α λ ικ έ ς σημειώσεις του Διονυσίου Σολωμού εμ­ φ ανίζουν τη μ εγ α λύ τερ η συγκέντρω σή το υ ς στους «Ελεύθερους Πολιορκισμένους» και δίκαια θεω ρού­ νται αναγκαίο και μάλιστα ερμηνευτικά απαραίτητο συμπλήρωμά τους. Πρόκειται για νουθεσίες και οδηγίες του ίδιου του ποιητή προς τον εαυτό του για την πραγματοποίηση του συγκεκρι­ μένου έργου. Το σημαντικότερο συμπέρασμα σχετικά με την ποιητική τού Σολωμού που προκύπτει από τους «Στοχασμούς» είναι η προτεραιότητα της θεωρητικής φιλοσοφικής σύλληψης απέναντι στην ποιητική πράξη του ίδιου του έργου, προτεραιότητα που υποδηλώνεται από την προστακτική χρήση τω ν ρημάτων: «Εφάρμο­ σε», «Να πραγματοποιήσεις»... Ο καθηγητής Γιώργος Βελουδής επιχειρεί την κριτική θεώρηση τη ς πρώτης μετάφρασης του Ιάκωβου Πολυλά, ένα ανεκπλήρωτο αίτημα πολλών δεκαετιώ ν στον φιλολογικό χώρο. Ο συγγραφέας προχωρά επίσης στον ερμηνευτικό υπομνηματισμό των «Στοχασμών» με στόχο την ανασύστα­ ση της θεωρητικής-φιλοσοφικής τους συνάφειας.

Α. Σταμάτης

Ο Φ λω μπέρ στην Ε λλάδα ΜΙΧΑΛΗΣ ΤΣΙΑΝΙΚΑΣ Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 280

Κ.Δ. Μαλαφάντης Μ ια συναρπαστική μελέ­ τη που κινείται σε τρία επί­ πεδα: πρώ τον, η εξέτα σ η τη ς εξέλιξης του λογοτεχνι­ κού είδους τω ν τα ξιδ ιω τι­ κών σημειώσεων στον 19ο αιώνα, δεύτερον, η διερεύνηση τη ς μεταβατικής φά­ σης ενός συγγραφέα και, τρίτον, η διερεύνηση της με­ τάβασης όχι τόσο από το ρομαντισμό στο ρεαλισμό, ό-

μό λις κυκλοφ όρηι

σο από το ρεαλισμό στο μοντερνισμό. Το στοιχείο του παράδοξου, της αντίφασης, η αγωνία, η στάση, γενικά, του Φλωμπέρ μπροστά στη γραφή θυμίζει έντονα τη στάση πολλών συγγραφέων του 20ού αιώνα: Για τον Φλωμπέρ υπάρχει περισσότερο η «λευκή σελίδα παρά το γεωγραφικό τοπίο» (σελ. 29), «δεν υπάρχουν αναγνώ­ στες» (σελ. 98), «δεν υπάρχει καν το “βιβλίο”» (σελ. 98). Το ότι ο Φλωμπέρ βρίσκεται με το «ένα πόδι» στον 20ό αιώνα και το μοντερνισμό, δεν είναι κάτι που εκφράζε­ ται για πρώτη φορά. Και ο Foucault, αλλά και ο RobbeGrillet και άλλοι έχουν αναφερθεί στην «κοπερνική επα­ νάσταση» που έφερε ο Φλωμπέρ στη λογοτεχνία. Ωστό­ σο, μέσα από τη συγκεκριμένη μελέτη, εκφράζεται έξο ­ χα το δέος μπροστά στη συγκλονιστική όσο και επώδυνη διαδικασία τη ς μεταμόρφωσης-διαμόρφωσης ενός συγγραφέα, του θανάτου μιας εποχής και τη ς γέννη­ σης μιας άλλης. Η. Μαγκλίνης

Η TcAeuTdia αναλαμπή ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ Αθήνα, Δόμος, 1997. Σελ. 310

Η ΤΕΛΕΤΤΑΙΑ ΑΝΑΛΑΜΠΗ

Η μελέτη του Κ. Σταματό-

πουλου εξετά ζει διεξοδικά την κωνσταντινουπολίτικη Ρ ω μιοσύνη στα χρ ό ν ια 1948-1955. Ο τίτλος του βι­ βλίου, «Η τελευταία αναλα­ μπή», είναι δικαιωμένος, α­ φού την περίοδο αυτή ση­ μειώθηκε σε όλα τα επίπε­ δα (οικονομικό, κοινοτικό, εκπαιδευτικό, πολιτιστικό) η μεγαλύτερη ανάπτυξη από τη ν εποχή τη ς μικρασιατι­ κής καταστροφής. Στη βελτίωση τη ς κατάστασης τη ς μειονότητας, συνέβαλαν κατά τ ο συγγραφέα, η κα­ τάργηση του μονοκομματισμού στην Τουρκία, η εγκα­ τάλειψη του κρατισμού, η προώθηση τη ς ελληνοτουρ­ κικής συνεργασίας και η παρουσία του οικουμενικού πατριάρχη Αθηναγόρα. Δυστυχώς το διάλειμμα κρά­ τησε λίγο. Ή ρθαν τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου του 1955 να δώσουν τη χαριστική βολή στον ελληνισμό τη ς Πόλης. Την έκδοση εμπλουτίζουν χ άρτες, σκίτσα και φωτογραφικό υλικό τη ς εποχής, μέρος του οποίου προέρχεται από το αρχείο του Πατριαρχείου. Τ. Παππάς μόλις κυ κλο φ όρ η σ α ν.

Οι Ά γγλοι cpYOTiKoi και ο εμφ ύλιος πόλεμος στην Ελλάδα ΘΑΝΑΣΗΣ ΣΦΗΚΑΣ Αθήνα, Φιλίοτωρ, 1997. Σελ. 537 Μ ια εξα ιρ ετ ικ ά σημαντι­

κή συμβολή στην προσπά­ θεια κατανόησης πλευρών το υ εμφ υλίου πολέμου, ο οποίος παρά την πλημμυρί­ δα των σχετικών βιβλίων, ε­ ξακολουθεί να προκαλεί το ενδιαφ έρον ιστορικών απ’ όλο το ν κόσμο, αλλά και το υ αναγνωστικού κοινού στην Ελλάδα, αν κρίνουμε από τις καλές πωλήσεις που έχουν μελέτες με αντικείμενο αυτή την ταραγμένη εποχή. Ο συγγραφέας καταφέρνει να ισορροπήσει με επ ιδεξιότητα ανάμεσα στις δυο πιο διαδεδομένες εκ­ δοχές: του ΚΚΕ, που υποστηρίζει ότι ο εμφύλιος προ­ ετοιμάστηκε συστηματικά και επιβλήθηκε, με όλα τα μέσα, από τον διεθνή ιμπεριαλισμό και την ντόπια ολι­ γαρχία- και πολλών Βρετανών ιστορικών, που πιστεύ­ ουν ότι επρόκειτο για «κομμουνιστική συνωμοσία για την κατάληψη της εξουσίας». Ο Θ. Σφήκας παρουσιά­ ζει διεξοδικά και ερμηνεύει χωρίς προκατάληψη όλες τις κινήσεις τη ς εργατικής κυβέρνησης αποδεικνύοντα ς ότι κατέτειναν σ’ έναν στόχο: τη διαιώνιση τη ς κυριαρχίας του αγγλικού κεφαλαίου και των εγχώριων υποστηρικτών του. Περιγράφει επίσης τις απεγνωσμέ­ νες προσπάθειες της ηγεσίας του ΚΚΕ για ειρήνευση, ακόμη και με επαχθείς για την Αριστερά όρους, σ’ ό­ λες τις φάσεις του εμφυλίου πολέμου. Τ. Παππάς Οι Α λβα νοί ΜΙΡΑΝΤΑ ΒΙΚΕΡΣ Αθήνα, OSuoocας, 1997. Σιλ.349 Π ρ ό κ ε ιτ α ι για μια συνο­ π τική παρουσίαση τ η ς ι­ στορίας τω ν Αλβανών από το Μεσαίωνα μέχρι σ ήμε­ ρα. Όπως σημειώνεται και στο οπ ισ θόφ υλλο, το βι­ βλίο αναφέρεται στην ιστο­ ρία τω ν Α λβανώ ν και όχι τη ς Αλβανίας, καθότι το έθ

; που χρησιμοποιεί την

■3©

αλβανική γλώσσα δεν π εριορίζεται στα σύνορα του σημερινού αλβανικού κράτους. Η συγγραφέας γνωρί­ ζει πολύ καλά το αντικείμενό τη ς (είναι σύμβουλος στο BBC επί βαλκανικών θεμάτων) και χειρίζεται το πλού­ σιο υλικό με άνεση και επιστημονική επάρκεια. Είναι έ­ να βιβλίο που συμβάλλει στην κατανόηση του πολύ­ πλοκου αλβανικού προβλήματος. Το πιο εντυπωσιακό μέρος του είναι αυτό που αφορά στην πορεία του αλ­ βανικού κράτους από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ε ­ ντεύθεν. Λίγοι γνωρίζουν την κατάσταση που επικρατούσε στην «κομμουνιστική» Αλβανία. Η απομόνωση, η ξενοφοβία, ο ιδεολογικός και πολιτικός δογματισμός, οι σκληρές μάχες στην κορυφή τη ς κρατικής και κομματικής πυ­ ραμίδας, οι σ υνεχείς α λλα γές προστατώ ν είναι τα στοιχεία που συγκροτούν το π ορτρέτο τη ς Αλβανίας του Χότζα. Η πτώση τη ς «κομμουνιστικής» δικτατορίας καλλιέργησε προσδοκίες. Μόνον, που κατά τη Βίκερς, «η έξοδος τη ς Αλβανίας από την παρατεταμένη περίο­ δο τη ς απομόνωσης συνέπεσε με μια εποχή αναβρα­ σμού στα Βαλκάνια». Το μέλλον προβλέπεται αβέβαιο. Τ. Παππάς

Ο Τσόμακι για την πολιτική ΜΙΛΑΝ ΡΑΪ Αθήνα, Ιτάχα, 1997. Σελ. 324

Είναι πολύ δύσκολο να κατατάξεις τον Ν. Τσόμσκι σε κάποια από τις ιδεολογι­ κές και πολιτικές οικογένει­ ες . Πιο εύ κ ο λ ο είνα ι να πεις τι δεν είναι παρά το α­ ντίστροφο. Σίγουρα δεν εί­ ναι ένας καθεστωτικός δια­ νοούμενος ούτε βεβαίως ένας αριστερός παλιάς κο­ πής. Οι π ερισσότεροι φαίνεται να κλίνουν προς τον «τίτλο» ελευθεριακός σοσιαλιστής. Ακόμη όμως κι αυ­ τή η ετικέτα δεν φωτογραφίζει πλήρως το ν διάσημο γλωσσολόγο και ακπβιστή. Ο ίδιος προτιμά τη φράση του Γκράμσι: «πεσιμισμός τη ς νόησης, οπτιμισμός της βούλησης». Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν οι απόψεις του Τσόμσκι για τα μεγάλα ζητήματα τη ς ε ­ ποχής μας. Ο Μίλαν Ράι έχει κάνει εξαιρετική δουλειά. Τελειώνοντας το βιβλίο έχεις μάθει τι ακριβώς πρε­ σβεύει ο Τσόμσκι για τα ΜΜΕ, την εξωτερική πολιτική

<3®---------------------------------

των ΗΠΑ, το ρόλο των διανοουμένων, τη στρατηγική και τις τακτικές της Αριστερός στις ΗΠΑ και αλλού. Τ. Παππάς

Μ«τά τον κομμουνισμό Προλεγόμινα: Γ. Κοντογιωργης Αθήνα, Παπαζήαης, 1997. Σελ. 260 Έ ν δ ε κ α δ ια ν ο η τ έ ς από

τη ν Ευρώπη, τη ν Αμερική και το ν Καναδά κ α τα θ έ­ το υ ν τις απόψεις το υ ς για τη δημοκρατία, τη δικαιο­ σύνη και το σοσιαλισμό κα­ τά τη «μετακομμουνιστική» εποχή. Στο ερώτημα «μετά το ν κομμουνισμό τι;» οι απαντήσεις είνα ι π ολλές. Άλλες γενικόλογες, άλλες αμήχανες, άλλες εξωφρενι­ κά αυτάρεσκες (ο Φουκουγιάμα πανηγυρίζει για το τέ ­ λος της ιστορίας και των ιδεολογιών, αφού πιστεύει ό­ τι ο φιλευθερισμός και οι «παραφυάδες» του τελεσιδίκως θριάμβευσαν) και άλλες μηχανιστικές. Ο Ιμάνουελ Βάλερστάιν προτείνει: «να ξανασκεφθούμε τη συνολι­ κή μας στρατηγική, να ξα ναβρούμε το πνεύμα του 1968 αλλά με θετικό τρόπο, με περίσκεψη και ευστρο­ φία. Να ασκήσουμε αυτοκριτική, να ξανασυζητήσουμε τις κατηγορίες ανάλυσης που χρησιμοποιούμε, να μά­ θουμε από τα προηγούμενα λάθη μας, να ανασυγκρο­ τήσουμε τις κινήσεις μας». Έργο τιτάνιο, αλλά πέραν πάσης αμφιβολίας, αναγκαίο... Τ. Παππάς

Κομιντερν και Μ ακεδονικό ζήτημα Το Ελλ η ν ικό Παρασκήνιο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΑΓΚΑΣΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΤΙΑΔΗΣ Αθήνα, Τροχαλία, 1997. Σελ. 294 Το λ ε γ ό μ εν ο «Μακεδονι­ κό» ζήτημα είναι σε ύφεση σήμερα, ύσ τερα από μια περίοδο έντονω ν συζητή­ σεων, από τις οποίες δεν έλειψ α ν οι υπερβολές, οι εθ ν ικισ τικές π ροκα τα λή­ ψεις, τα εκκωφαντικά ψεύδη

μισές αλήθειες.

. μόλις κυκλοφόρησα!

Τώρα που τα πάθη έχουν κάπως καταλαγιάσει, μπο­ ρεί να διεξαχθεί ένας διάλογος με νηφαλιότητα και περίσσευμα λογικής. Η Ελένη Μπιμπίκου-Αντωνιάδη, που έγραψε τον πρόλογο, αναφέρει ότι: «για ένα νεο­ σύστατο Κομμουνιστικό Κόμμα το δίλημμα ήταν ιδιαί­ τερα σοβαρό: να δεχτεί, έστω και ελισσόμενο, τις α­ ποφάσεις τω ν ανωτέρων οργάνων ή να απομονωθεί από το διεθνές κίνημα, να μείνει έξω από την Κομμου­ νιστική Διεθνή. Το τρ ίτο έκτακτο συνέδριο επ έλ εξε την πρώτη λύση». Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η προώθηση από την Κομιντέρν και τη Βαλκανική Κομ­ μουνιστική Ομοσπονδία του συνθήματος «Ενιαία και α νεξάρτητη Μακεδονία και Θράκη» δεν στηριζόταν στα εθνολογικά δεδομένα τ η ς περιοχής, αλλά απο­ σκοπούσε στην προώθηση ενός ανεδαφικού σχεδίου άμεσης επαναστατικής εξέγερσ η ς στα Βαλκάνια. Το ΚΚΕ αποδέχθηκε αυτή τη λογική και φυσικά το πλή­ ρωσε. Όμως δεν συναίνεσαν όλα τα κορυφαία στελέ­ χη του. Τις μεθοδεύσεις τ η ς Κομιντέρν γύρω από το επίμαχο ζήτημα, αλλά και τις αντιστάσεις τω ν στελε­ χών του ΚΚΕ παρουσιάζουν με εύληπτο τρόπο οι Δάγκας-Λεοντιάδης. Τ. Παππάς

Η ε ξέλ ιξη του Πολιτισμού NORBERT ELIAS Κοινωνιογενετικές και Ψυχογενετικές'Ερευνες/Τόμος Β' Μτφρ.:Έμη Βαϊκούοη Αθήνα, Νιφέλη, 1997. Σελ. 400 Το δίτομο έργο του Elias π ρ ω το δ η μ ο σ ιε ύ τη κ ε το 1939 και χρειάστηκαν αρ­ κετά χρόνια για να εκτιμηθεί ότι αυτή η λεπ τή σύν­ θεση ιστορίας, κοινωνιολογίας και ψυχολογίας θα ά­ νοιγε ένα καινούριο δρόμο για τη ν κατανόηση τω ν κοινωνικών φαινομένων. Στο έργο του Elias προέχει η αναδρομή στις γενεσιουργές αιτίες και στις συνι­ στώ σες τη ς συνεχούς μ ε τε ξέ λ ιξη ς τω ν κοινωνικών δραστηριοτήτω ν και τω ν ατομικώ ν συμπεριφορών. Στο πανόραμα, που ανοίγει μπροστά μας το βιβλίο, αποκαλύπτεται πώς οι ανατροπές στην Ευρώπη από τον 15ο αιώνα απηχήθηκαν σε μιαν ευρύτα τη μετα ­ βολή των κοινωνικά καθιερωμένων προτύπων συμπε­

μόλις κυκλοφόρηαι

ριφοράς: άλλαξε ο ίδιος ο τρόπος τη ς ικανοποίησης τω ν φυσικών αναγκών, η διαδικασία του φαγητού, οι αντιλήψεις για το τι είναι «πολιτισμένο» και τι «απολί­ τιστο». Ένα κορυφαίο έργο που απαντά σε καίρια ε­ ρωτήματα που αφορούν την κοινωνιογένεση του Δυ­ τικού πολιτισμού. Α. Σταμάτης Η μεταφυσική του φύλου ΤΖΟΥΛΙΟΥΣ ΕΒΟΛΑ Μτψρ.: Φώτης Τερζάκης Αθήνα, Οξύ, 1997. Σελ. 352 Η περ ίφ η μ η αυτή μελέτη στοιχειοθετεί το μυστήριο το υ έρω τα στη μεταφυσι­ κή και βαθύτερη διάστασή του σε σχέση με το φύλο. Το φ ύλο, «η μ εγ α λύ τερ η μαγική δύναμη στη φύση», διερευνάται, καταδεικνύεται και τεκμηριώνεται ως όλον, επανευρίσκοντας το πρωταρχικό και ουσιώδες νόημά του. Η συρρίκνωση τω ν πολιτισμικών αξιών στον σύγχρονο υλιστικό κόσμο έχει επιφέρει (εκτός από συνειδησιακή σύγχυση και αποπροσανατολι­ σμό) ερωτική-σεξουαλική «αμνησία», οπότε, κι όσον αφορά την ανθρωπολογική σκοπιά, το «κοσμικό» πε­ δίο του έρω τα καταγγέλλεται από α διέξοδες κι ανεν ερ γ ές α π ολήξεις. Μέσα από τη ν υβριδική οπτική γωνία που εδρά ζει ο Τζούλιους Έβολα (υπέρβαση τη ς δυαδικότητας προς ικανοποίηση του ενός), θε­ μελιώνεται μια μεταφυσική αντίληψη που οι βάσεις τη ς π ροϋπήρξαν σε π ρ ογ εν έσ τερ ες φιλοσοφικές, θρησκευτικές και τελετουρ γικές παραδόσεις: η πλα­ τωνική θεωρία, η χριστιανική απέχθεια, οι ιερές τ ε ­ λ ετές και επικλήσεις, η ιερά πορνεία, η μύηση και η μαγεία στον Ταοϊσμό, ο Ταντρισμός, οι μεσαιωνικές τελετο υ ρ γίες, ο σαδισμός και ο μαζοχισμός ετεροκαθορίζουν το ν σ εξουα λικό έρω τα στην καθολική μορφή του, στις υψ ηλότερες α ξίες και δυνατότητές

Β. Ρούβαλης

4Μ

Ο Π ·α (έ και το Σχο λείο ΑΝΔΡΟΥΛΑ ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΗΕΝΡΙΚΕΣ Αθήνα, Εκκρεμές, 1997. Σελ. 104 Ο Ε λ β ε τ ό ς ψ υ χο λ ό γ ο ς Ζαν Πιαζέ υπήρξε εκείνος, ο οπ ο ίο ς μ ε τ ις θ ε ω ρ ίε ς του για τη νοητική ανάπτυ­ ξη το υ παιδιού επ ηρέασε σημαντικά, διεθνώς, τις ε ­ πιστήμες τη ς Αγω γής και την παιδαγωγική Πράξη. Στο βιβλίο τη ς Α. Χριστοφίδη παρουσιάζονται οι βασι­ κές θέσεις του Πιαζέ για τη ν ανάπτυξη τη ς νοημοσύ­ νης και την κατάκτηση τη ς γνώσης από το παιδί, ενώ περιγράφονται τα στάδια τη ς νοητικής εξέλ ιξη ς του παιδιού από τη γέννηση ώς τη ν εφηβεία, με παραδείγ­ ματα από τις πειραματικές διαδικασίες που εφάρμοσε ο ίδιος. Το βιβλίο είναι ένα απαραίτητο μεθοδολογικό εργα ­ λείο σε δασκάλους και παιδαγωγούς, που ασχολού­ νται με την αγωγή των παιδιών, αλλά και στους γονείς, που θέλουν να μάθουν πώς οικοδομείται η γνώση στο παιδί και να βοηθήσουν τα παιδιά τους να «μάθουν» να σκέπτονται και να «μαθαίνουν».

Κ.Δ. Μαλαφάντης Η συναισθηματική νοημοσύνη DANIEL G0LEMAN ΝΙτψρ.: Άννα Παπασταύρου Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996. Σελ. 464

Daniel Goleman

η συναισθηματική νοημοσύνη

Το Β ιβ λ ίο του Αμερικανού ψυχολόγου D. Goleman εί­ ναι μια πρωτοποριακή μ ε­ λέτη τη ς σύγχρονης ψυχο­ λογίας, που έρχεται να δεί­ ξε ι ό τι οι α ντιλή ψ εις μας σχετικά με τη ν ανθρώπινη νοημοσύνη (IQ) είναι περιορισμένες, αφού αγνοούν έ­ να καίριο πεδίο ικανοτήτω ν που βαρύνουν στη ζωή των ανθρώπων. Η συναισθηματική νοημοσύνη (EQ) είναι μια εντελώ ς διαφορετική ευφυΐα, που περιλαμβάνει αυτεπίγνωση

και έλεγχο των παρορμήσεων, επιμονή, ζήλο και αυτενεργοποίηση, ενσυναίσθηση και κοινωνική προσαρμο­ στικότητα, στοιχεία που κάνουν τους ανθρώπους να διαπρέπουν στη ζωή, να οικοδομούν υγιείς διαπροσω­ πικές σχέσεις και να διακρίνονται στο χώρο εργασίας τους, ενώ αντίθετα οι ελλείψεις στο χώρο τη ς συναι­ σθηματικής νοημοσύνης, οδηγούν σε προβλήματα στο γάμο, στην οικογένεια, στο σχολείο, στην εργα ­ σία, ακόμη και στην υγεία. Η μελέτη του D. Goleman, που αξιοποιεί τα πορίσματα σύγχρονων νευροεπιστημονικών ανακαλύψεων σχετι­ κών με τα συναισθήματα, αποτελεί μια συμβολή στο χώρο τω ν ειδικών ερευνώ ν και στη «δεκαετία του ε ­ γκεφάλου», που διανύουμε. Κ.Δ. Μαλαφάντης

Ο Μ α τ ρ ίκ ο λ α ς

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γ. ΠΑΠΟΥΤΣΗΣ Αθήνα, Perugia,] 997. lt \ . 330 Το β ιβ λ ίο αποτελείται α­ πό ένα σύνολο α ποκαλυ­ πτικών και διαφωτιστικών μαρτυριών για ένα μεγάλο κοινωνικό θέμα, τη φοιτητι­ κή μετανάστευση. Σ υ γκε­ ντρώ θηκαν εκ α το ν τά δ ες μαρτυρίες για ποικίλα θέματα, που απασχολούν τους φοιτητές του εξωτερικού και, συγκεκριμένα, εκείνους που σπουδάζουν στην Ιταλία, όπου τις τρεις τελευταί­ ε ς δ ε κ α ε τ ίε ς μετα νά σ τευ σ α ν δια κόσ ιες χ ιλ ιά δ ες Έ λληνες για σπουδές και έγινε μια επιλογή, όσο το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτική, από αποφοιτήσαντες που ασκούν το επάγγελμά τους, από άνεργους, άλ­ λους που φοιτούν ακόμα, από ανθρώπους που χάθη­ καν στην πορεία. Η επιλογή της Ιταλίας ως χώρου έρευνας - γιατί πολ­ λές από τις καταστάσεις που αναφέρονται είναι κοινές και σε άλλες χώρες τη ς δυτικής και τ η ς ανατολικής Ευρώπης, όπου υπάρχουν πολλοί Έλληνες φ οιτητές έγινε γιατί η Ιταλία είναι η χώρα που φιλοξένησε την πλειοψηφία των μεταναστών φοιτητών, κυρίως λόγω της γεωγραφικής γειτνίασης, της πολιτισμικής συγγέ­ νειας και του μαλακού νομίσματος. Το βιβλίο, ωστόσο, είναι κι αλλιώς χρήσιμο: ο συγγρα-

μόλις κυκλοφ όρησαν

φ έας παραθέτει στο τέλ ο ς και έναν οδηγό για το υ ς σπουδαστές και τους γονείς τους, όπου περιλαμβάνο­ νται πλείστες π ληροφορίες για δικαιολογητικά που χρειάζονται για τη ν εγγραφή στα ιταλικά πανεπιστή­ μια, διευθύνσεις ιδρυμάτων, τηλέφωνα, οδηγίες, στα­ τιστικές κ.ά.

Εγώ , ι μ α ς , αυτοί <ιμαστ« ΝΙΚΟΣ ΤΣΑΓΚΡΗΣ Αθήνα, Καοτανιώτης, 1997. Σελ. 267

Κ.Δ. Μαλαφάντης Η τέχ νη του χρονογραφή­

Λ \ί3 Η Π Π 3 ° ) Λ εξικό της Μ εσαιω νικής Ε λ λ η ν ική ς Δημώδους Γραμματείας 1100-1669 ΕΜΜ. ΚΡΙΑΡΑΣ Τόμος ΙΑ' ■ η,1997.Σίλ.416 Από τις πρώτες γραμμές τω ν π ρολεγομένω ν το υ ο Εμμ. Κριαράς αποτιμά τη σπουδαιότητα τη ς ανολο­ κλήρωτης λεξικογραφικής εργασίας του, τονίζοντα ς παράλληλα τις δυσμενείς συνθήκες τ η ς επιστημονι­ κής συμπλήρωσης και σταδιακής δημοσίευσής τη ς (αρχής γενομένης το 1956). Ένα χρηστικό λεξικό τη ς μεσαιωνικής και δημώδους ελληνικής γλώσσας θα επι­ φέρει σημαντικά οφέλη σε πολλαπλά επίπεδα για τη γνώση και μελέτη του αθησαύριστου corpus τη ς νεο­ ελληνικής γραμματείας. Η σπουδή, η μελέτη και η έ­ ρευνα τη ς ελληνικής γλώσσας θα έχει σπουδαίο κι α­ νεξάντλητο αρωγό τούτο το λεξικό άμα τη αφίξει του. Γι’ αυτό το λόγο κρίνεται απαραίτητη η γενναία ενί­ σχυση του λυσιτελούς ερευνητικού έργου που επιτελείται στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, στη Θεσσαλο­ νίκη, με την καθοδήγηση και τη ν ανυπ έρβλητη προ­ σφορά του Έλληνα επιστήμονα. Το απαραίτητο υλικό (πηγές και βοηθήματα) είναι συγκεντρωμένο και τα ξι­ νομημένο, οπότε, με τη ν αισιόδοξη πλέον προτροπή του Εμμ. Κριαρά, οι λοιποί τό μ ο ι το υ π ρω τευούσης σημασίας λεξικού θα εκδοθούν σε εύλογο χρόνο.

Β. Ρούβαλης

μόλις κυκλοφ όρηι

μ α το ς απαιτεί οικειότητα κοινωνική, ευελιξία γλωσσι­ κή και σύντομη παράθεση του γεγονότος, με στοιχεία ε ίτε μελαγχολικής μυστα­ γω γία ς ε ίτε σατιρικώ ν α­ προσδόκητων τόνων. Ο Νί­ κος Τσαγκρής διαθέτει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, έτσι που το παρόν βιβλίο να γίνεται η σκιά του. Το «Εγώ, εμείς, αυτοί είμαστε» χωρίζεται σε τρία μέ­ ρη, όπως ο τίτλος σαφώς το δηλώνει. Στο «εγώ» οι α­ πόψεις είναι προσωπικές, τα ερεθίσματα ατομικά, η αρμοδιότητα μονοδιάστατη και η έλξη υποκειμενική. Στο «εμείς» η κατάσταση γίνεται πιο συντροφική, οι συλλογιστικές έχουν ακριβώς τέτοιο χρώμα, η σκέψη εμβαθύνει με τη βοήθεια και του άλλου. Στο «αυτοί» υ­ πάγονται όλοι όσοι ασκούν εξουσία με κάθε τρόπο και μέθοδο, όλοι όσοι βρίσκονται στα πρωτοσέλιδα των ε­ φημερίδων, όλοι όσοι μας εκπροσωπούν και μας αντι­ προσωπεύουν. Ενδιαφέρουσα κατάθεση που δίνει το στίγμα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής.

X. Παπαγεωργίου

Ζω ή μ « ά τη ζω ή ‘Ενας πλήρης οδηγός για τη μ€ταθανάτια πραγματικότητα CAROL ΝΕΙΜΑΝ & EMILY GOLDMAN Μ τφρ.: Θωμάς Μαοτακούρης Αθήνα, ίοοητρον, 1997. Σελ. 220 Ο Z o n c v y a o u c p έλ ε γ ε ότι ο θάνατος είναι «η πη­ γή τη ς έμπνευσης, ο μουσηγέτης τη ς φιλοσοφίας». Πράγματι: αναρίθμητα έρ ­ γα τέχνης, λόγου, άπειρες μ ελέτες, έρευνες κ.ά. έχει εμπνεύσει ο θάνατος. Ο

41©

παρόν τόμος δεν είναι ούτε φιλοσοφική ούτε επιστη­ μονική μελέτη. Πρόκειται για έναν πλούσια εικονο­ γραφημ ένο και καλαίσθητο τόμο, όπου δυο αγγλό­ φωνοι σ υγγρα φείς ανέλαβαν το δύσκολο έρ γ ο να συγκεντρώσουν σε ένα βιβλίο όλα όσα θα θέλαμε ή, πιο σωστά, θα μπορούσαμε να ξέρουμ ε για το ν «τε­ λικό μας προορισμό». Ένα βιβλίο που περιέχει πλή­ θος πληροφοριών, θρύλους, μύθους, θεωρίες, οι ο­ ποίες όμως βρίσκονται κατά κανόνα διασκορπισμέ­ νες σε μυριάδες πηγές. Ένας συναρπαστικός Ο δη γός που επικεντρώ νεται στο μυστήριο τη ς ίδιας τη ς εμπειρίας του θανάτου και του τι μπορεί, ή δεν μπορεί, να συμβαίνει στο «ε­ πέκεινα». Η. Μαγκλίνης

Απορίες και τραγούδια ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗ Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σιλ. 128 Π ρ ό κ ε ιτ α ι για ένα σύγ­ χρονο εφηβικό μυθιστόρη­ μα με ενδιαφέρουσα πλο­ κή και ήρω ες παιδιά ανά­ λ ο γ η ς ηλικία ς, που ζουν τα εφηβικά το υ ς χρόνια με ξεν ο ια σ ιά , έ ν το ν α , έ χ ο ­ ν τα ς π ά ντο τε ως κιν η τή ­ ρια δύναμή το υ ς το συναί­ σθημα. Ο Θωμάς, ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, βρίσκεται στην αρχή τη ς εφηβείας του και μεγαλώνει μέσα σε μια οικογένεια που τρα γο υ δ άει πού και πού παλιά τραγούδια. Είναι έξυπνος, αξιολάτρευτος, προβλη­ ματίζεται, έχει φίλους, σκέφ τεται το υ ς άλλους, συ­ μπαραστέκεται στους φίλους του και έχει καθημερι­ νούς διαλόγους με τη γιαγιά του. Πολλές φορές μέ­ νει ξάγρυπνος τη νύχτα με τα ερω τηματικά του να αιωρούνται στο σκοτάδι και άλλοτε στέκεται πάνω α­ πό το ανοιχτό του βιβλίο γεμάτος απορίες. Είναι άξιο θαυμασμού το πόσο έξυπνοι και προβλη­ ματισμένοι είναι οι σημερινοί νέοι, πόση αλληλεγγύη και αγάπη υπάρχει ανάμεσά τους, πόσο κι αυτοί α­ νησυχούν για το μέλλον τους, όπως και οι παλιότερες γενιές για το δικό τους. Σε μια τέτοια «αυτογνω­ σία» συμβάλλει κι α υτό το μυθιστόρημα, που δια­

πραγματεύεται με ένα θαυμάσιο ψυχολογικό τρόπο ένα δύσκολο θέμα, όπως είναι η εφηβεία. (Από 12 ετών) Κ.Δ. Μαλαφάντης Το πιο όμορφο ταξίδι ΛΙΛΗ ΜΑΥΡΟΚΕΦΑΛΟΥ Αθήνα, Άγκυρα, 1997. Ιελ. 232 Ο Ά γ γ ε λ ο ς ψιλοβαριέται το σχολείο κι ονειρεύεται περιπέτειες. Ξαφνικά, ένα α­ πίθανο πρόσωπο μπαίνει στη ζωή το υ κι όλα αλλά­ ζουν. Γίνονται συναρπαστι­ κά. Στην παρέα τους, εκτός από τον Ανέστη, «τη φυτούκλα», τον Μάνο με τ ’ αστεία του και τον Χρήστο, το πειραχτήρι, είναι η Ομορφούλα, μια μάλλον άσκημη, αλλά καλότροπη σκυλίτσα, ο Βρυώνης, ένα τοσοδούλικο, αλλά ατρόμητο γατάκι, ο μονό­ φθαλμος καπετάνιος του πειρατικού «Κουρσάρου», η α­ κατάδεχτη Τίνα κι αρκετοί άλλοι. Τα κωμικοτραγικά τους μπλεξίματα, τα ξεκαρδιστικά τους «κατορθώματα» κι εκείνο το ταξίδι με τον «Κουρσά­ ρο», όπου λίγο έλειψε να βρουν έναν θησαυρό, τα εξι­ στορεί ο ίδιος ο Άγγελος με πολύ κέφι και δεν διστάζει ν’ αποκαλύψει πώς την πάτησε κι ερωτεύτηκε την ανυ­ πόφορη Τίνα. Είναι ένα ευχάριστο, δροσερό και απολαυστικό μυθιστό­ ρημα που κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη ώς το τέλος. (Από 10 ετών και άνω)

Κ.Δ. Μαλαφάντης 'Ακούσε με παλικάρι μου ΣΟΥΛΑ ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ Αθήνα, Αρυμός, 1997. ΣεΧ. 160 Η εφ η β ική ηλικία είναι κα­

θοριστική για το μέλλον του ατόμου. Είναι η τελευτα ία φάση τη ς α νά π τυξής του και τη ς πορείας του προς την ωριμότητα. Έχει μεγάλη σημασία, εκ τό ς από τη ν κληρονομικότητα και το πε­ ριβάλλον που θα μεγαλώσει ο έφηβος, ν’ αναπτυχθούν μόλις κυκλι

σωστά ο βιοσωματικός, ο νοητικός, ο συναισθηματικός και ο κοινωνικός του τομέας. Η συγγραφέας αυτού του βιβλίου γνωρίζοντας άριστα αυτά τα δεδομένα, με έναν ρεαλισμό και μια αλήθεια που πονάει πολλές φορές, δί­ νει ένα σημαντικό μυθιστόρημα με κεντρικό ήρωα έναν έφηβο που συχνά συγκρούεται με τον αδερφό του και τους γονείς του. Η ψυχογράφηση των ηρώων είναι από­ λυτα πετυχημένη, οι ήρωες είναι καθημερινοί, διπλανοί μας. Η λύση που δίνεται είναι αισιόδοξη χωρίς ίχνος διδακπσμού. Κι αλήθεια, είναι δύσκολο σε μια συνηθισμέ­ νη ιστορία να κρατήσεις τις ισορροπίες ανάμεσα στους ήρωες, τις παλινωδίες τους και τις προσπάθειές τους να επιβιώσουν φτιάχνοντας τις σχέσεις τους, να μην καταφύγεις δηλαδή σε μελοδραματισμούς, αλλά αποκαλύ­ πτοντας την πραγματικότητα, να την υπερβείς, δίνοντας συνάμα κι ένα πρότυπο αληθινό και εφικτό. Και κοντά σ’ αυτά βέβαια είναι κι η αφηγηματική δεινότητα της συγγραφέως που κάνει την ιστορία άλλοτε σκληρή, άλλοτε τρυφερή, πάντοτε όμως αποκαλυπτική και στην ανάγνω­ ση απολαυστική. (Για εφήβους και για μεγάλους)

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ 1 ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ

Κ ο υ ρ δ ισ τ ό Π α ιχ ν ίδ ι: Ε υ ρ ώ π η Ποίηση

Γ. Παπαδάτος

Τα σαΐνια γης Α ' Γυμνασίου ΣΟΥΖΥ ΜΟΡΓΚΕΝΣΤΕΡΝ Αθήνο, Καστανιώτης, 1997. Ιελ.144 Α λλιώ ς την n cpipcvc την Α’ Γυμνασίου κι αλλιώς τη βρήκε η Μαργκό. Και πρώτα τα μαθήματα: μάλλον βαρε­ τά, ατέλειωτες οι ώρες. Κι έ­ πειτα οι καθηγητές: αυστη­ ροί, στριφνοί, να μη σου α­ φήνουν καμιά πρωτοβουλία, συνέχεια στην τιμωρία το μυαλό τους. Και τέλος η ίδια η τά ξη: δεν είναι και τίποτα σαΐνια οι συμμαθητές της. Εκτός από την ίδια τη Μαργκό, αληθινή όρεξη για μάθη­ ση δεν έχει κανένας. Το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι να περάσουν στην επόμενη τάξη. Κι όμως, συμβαίνουν τόσα πολλά, που στο τέλο ς τη ς χρονιάς η Μαργκό καταλαβαίνει ότι έχει περάσει μερι­ κές πολύ καλές στιγμές με τους φίλους της, γιατί αυτό που μετράει τελικά δεν είναι οι βαθμοί, αλλά η ίδια η ε ­ μπειρία του σχολείου και τα μαθήματα που δίνει η ίδια η ζωή. (Από 10 ετών) Κ.Δ. Μαλαφάντης

μόλις κυκλοφόρηι

Δ' Ποιος είναι ο τελετάρχης Ποιος είναι ο επινοήσας το σκότος Ποιος αποστρέφεται τοο φωτός Ποιος καταρρίπτει τον κόσμο; Ποιος μηχανεύεται πανικό Ποιος σπείρει τον φόβο και τον τρόμο Ποιος έρχεται καταστρώσας το σχέδιο Του θανάτου και ποιος της ζωής;

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Ζαλόγγου 11 - 106 78 Αθήνα Τηλ. 330.12.08 Fax. 382.25.30

■4J5

ιό τον Γιάννη Δίληολάνη

Ο βασιλιάς κι εγώ Scripta manent, λένε. Τα γραπτά μπορεί να μένουν, μα αυτό δεν κάνει την κατάσταση πιο εύκολη για μερικά διάσημα ονόματα του Χόλιγουντ... Αυτή την εποχή ο Κάμερον είναι το πιο συχνά αναφερόμενο όνομα του κινηματογραφικού θεάματος: ο

Τιτανικός είναι η ταινία που είδαν οι περισσότεροι άνθρωποι τα τελευταία τριάντα χρόνια - τι πιο αχρείαστο για τον σκηνοθέτη από μια διαμάχη μ ε τους κριτικούς; Οι κριτικοί κι οι εφημερίδες τους, από την άλλη, σαφώς δεν θα ’λεγαν το ίδιο..

Είυαι ο Βασιλιάο του κόσαου! είχε αναφωνήσει ο Τζιμ Κάμερον στη φετινή απονομή τω ν Όσκαρ, ενώ ο Τιτανικός του σάρωνε τα αγαλματάκια (τελικά γύ­ ρισε.,. στο λιμάνι με 11, ισοφαρίζοντας το ρεκόρ πε­ ρισσότερων βραβείων από τό τε που ξεκίνησε ο θε­ σμός - πριν 70 χρόνια - του Μπεν Χουρ). Ίσως ο ε ­ γνωσμένα μεγαλομανής Τζιμ να είχε τους λόγους του, βλέποντας το φιλμ που είχε ολοκληρώσει με τρομερές θυσίες (δικές του... και άλλων) και ακόμη πιο τρομερό προϋπολογισμό (200 εκατομμ. δολά­ ρια!) να μεταμορφώνεται σ' ένα παγκόσμιο θρίαμβο: ήδη στα μέσα του Απρίλη το πλοίο-φάντασμα ξεπέρασε το φράγμα των 1,5 δισ. δολαρίων σε διεθνείς εισπράξεις, ρεκόρ που θα αργήσει πολλά χρόνια να καταρριφθεί... Μέσα στον γενικό ενθουσιασμό, ο Κάμερον έκανε το (ηθικό... και πραγματικό, όπως αργότερα αποδείχθηκε) λάθος να στραφεί ενάντια στον κριτικό των "L.A. Times", Κένεθ Τιούραν: ο σκη­ νοθέτης κατηγορούσε τον δημοσιογράφο για προ­ σωπική αντιπάθεια απέναντι οτον ίδιο και στην ται­ νία, στη διάρκεια μιας ελαφρώς... ντελιριακής επι­ σ τολής που έσ τειλε στους "Τάιμς" (... «ο Τιούραν προοβάλλει όχι μόνο το φιλμ μου, αλλά ολόκληρη τη βιομηχανία του οινεμά και τους θεα τές της...»). Τελευταία (αν κι όχι μόνη) αφορμή, ένα άρθρο του ίξώ στης

Τιούραν που οι "Τάιμς" δη μ ο σ ί­ ευσαν μια μέρα πριν τη ν απονο­ μή των Όσκαρ· ε ­ κεί ο κριτικός ένραφε «ποτέ στο π α ρελθόν μια ταινία με ένα τό ­ σο αδύναμο σ ε­ νάριο δ εν έγ ιν ε τόσο διεθνώς α­ ποδεκτή ως η κο­ ρυφαία ο τιγ μ ή τη ς βιομ η χ α ­ νίας»... Παρεμπι­ π τόντω ς, α ξίζει να ειπ ω θ εί πως για μια ταινία ό ­ που μόνο το πα­ γ όβου νο δ εν π ροτά θηκε για Όοκαρ... η έλλειψη υποψηφιοτήτων για το σενάριο (του Κάμερον) και του πρωταγωνιστή Λεονάρντο Ντι Κόπριο ήταν κάτι παραπάνω από εμφανής. Ίσως ο Τιούραν, γράφοντας στην ίδια την καρδιά του Χόλιγουντ, να ενόχλησε περισσότερο τον Κάμερον· γιατί αλλιώς τι θα μπορούσε να πει, για παράδειγμα, σχε­ τικά με τη διατύπωση του (ελληνικής καταγωγής και ιδ ια ίτερα σ εβασ τού) κριτικο ύ τη ς "New York Observer", Άντριου Σάρις, ο οποίος είχε σημειώσει «μπορεί ο Τιτανικός να έφτασε στο 1 δισ. δολάρια, μα οι διά λο γο ί το υ α ξίζο υ ν περίπου 30 σεντς»; Όπως ήταν φυσικό, η επιστολή του Κάμερον, αχρεί­ αστη όπως τελικά ήταν και αφού οι "Times"... τη δη­ μοσίευσαν μετά τιμών, προκάλεσε τη μαζική αντί­ δραση των κριτικών, αλλά και μεγάλου μέρους του αναγνωστικού κοινού - μια αντίδραση σαφώς οργι­ σμένη απέναντι σε ό,τι έμοιαζε ως μια... ηγεμονική αλαζονεία του σκηνοθέτη... Αν μη τι άλλο, παραμέ­ νει εμπορικότατο θέμα, και με την κίνησή του έκανε τον εαυτό του γι' άλλη μια φορά (όπως και στα δύ­ σκολα γυρίσματα του Τιτανικού) βορά τω ν δημο­ σιογράφων. Scripta manent; Ας ειπωθεί αλλιώς: ό,τι πουλάει.Για την ημι-καταοκευασμένη ηθική τω ν α­ μερικάνικων media, οι ισχυροί μπορούν να είναι ήρωες ή στόχοι (αναλόγως με τις ευκαιρίες). 0 Κάμε­ ρον έπεσε απρόσεκτα στην παγίδα, κι ακολούθησαν εξώστης

σχολιασμοί απεί­ ρου κά λλους: η "New York Times" έγραψε ότι ο Κά­ μερον μοιάζει να ξεχνά «την ηθική της ίδιας του της ταινίας, όπου οι α λα ζόνες πλού­ σιοι και διάσημοι α π εικ ο ν ίζ ο ν τα ι ω ς καθά ρματα που κ α τα σ τρ έ­ φουν όλους τους άλλους»· η θ έλμα Ά ντα μς τη ς "New York Ρθ5ΐ"δήλω σε «ο Κάμερον λέει ότι είναι ο βασιλιάς το υ κόσμου, μα σ την π ρα γμα τι­ κότητα είναι ο Χάμπτι Ντάμπτι του κόσμου· όλοι πε­ ριμένουν πότε θα πέσει». Η αναφορά στον παραβο­ λικό χαρακτήρα από την "Αλίκη στη χώρα των θαυ­ μάτων" υπονοεί πως... όταν πέσει ο Κάμερον, στο μίσος για τον αυταρχικό χαρακτήρα του οποίου έχει συσσωρευτεί καί μια αξιοσημείωτη ποσότητα φθό­ νου, ουδείς πρόκειται να τον βοηθήσει να ξανασταθεί - καμιά έκπληξη, αφού μ' αυτόν τον τρόπο αντι­ μετωπίζει τον αυταρχικό σκηνοθέτη η μεγάλη πλειοψηφία τω ν ανθρώπων της βιομηχανίας... τουλάχι­ στον ως την επόμενη εμπορική υπερ-επιτυχία του... Ίσω ς γ ι' α υτό το πικρόχολο σχόλιο το υ Ό ουεν Γκλάιμπερμαν του "Entertainment Weekly" να μοιά­ ζει το πιο αντικειμενικό: «ο Κάμερον δεν έχει αφήσει αμφιβολία για το ότι είναι ο βασιλιάς τω ν εγω μα­ νών, μα κάθε άλλο παρά είναι ο μόνος στο Χόλιγουντ που έχει καβαλήσει το καλάμι...». Όσον αφορά τους καλοθελητές της κόντρας, αυτό που έχει σημασία για τις καλές σχέσεις και την... υ­ στεροφημία σου είναι το πόσο στόχο δίνεις - κι ο Κάμερον προσφέρει άφθονο. Τα δύο υδρόβια έπη του, η Άβυσσος (όπου χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά τα ψηφιακά εφ έ, δέκα χρόνια πριν γίνουν ο σύγχρονος κανόνας της βιομηχανίας του θεάματος) και ο Τιτανικός (που κατάφερε να γίνει η δημοφιλέ­

457

να αξιοποιήσουν το φαινόμενο Κάμερον... και η α­ ψυχολόγητη αντίδρασή του στον «πόλεμο» (τι κι αν ήταν; έγραφε απλώς τη γνώμη του) του Κένεθ Τιούραν τούς πρόσφερε μια δωρεάν καινούρια αρένα. Διόλου τυχαία, μετά τη δημοσίευση της επιστολής του Κάμερον (σε μποξάκι και με φωτογραφία) στους "L.A. Times", τα γράμματα των αναγνωστών, που ώς τό τε «μοιράζονταν» ανάμεσα στη συμφωνία και στη διαφωνία με την αντιμετώπιση του φιλμ από τον κριτικό, στράφηκαν κατά του σκηνοθέτη σ' ένα πο­ σοστό της τά ξης του 90%. Τι σημαίνουν όλα αυτά; Υπάρχουν κι άλλα γραπτά... που μένουν, εκτός από τα σενάρια, και τα media αιωνίως διατελούν σε ανα­ ζήτηση τροφής κι εντυπώσεων: αν ο Κάμερον άφη­ νε τα μέσα να τον ανακηρύξουν... βασιλιά του κό­ σμου αντί να το πράξει ο ίδιος, ίσως τώρα να απο­ λάμβανε τη φήμη του χολιγουντιανού ήρωα και να μην είχε ανέβει ξανά στο προσκήνιο ως επίτιμος Υβριστής σ' ένα κατασκευασμένο θέατρο μικροψυ­ χίας. □

στερη ταινία όλων τω ν εποχών, στον υπόλοιπο κό­ σμο όπως και στην Ελλάδα) έδωσαν αφορμές για α­ μέτρητες δημοσιογραφικές ιστορίες τρόμου: για το πόσο τυραννικός, μεγαλομανής και γενικά... ανυπό­ φορος είναι ο Κάμερον, πόσο δύσκολα κάνει τα γυ­ ρίσματα για ηθοποιούς και συνεργείο με τα εξοντω ­ τικά χρονοδιαγράμματά του, για τα προβλήματα με τις χρηματοδότριες εταιρείες... και πάει λέγοντας. Σαφώς μικρότερες αναφορές απέμεναν για το πώς ο σκηνοθέτης εγκατέλειψ ε την αμοιβή του για τον τιτα ν ικ ό ώστε να την προσθέσει στον ταλαιπωρη­ μένο προϋπολογισμό της ταινίας, κίνηση που σίγου­ ρα μόνο κλασικό επαγγελματία του Χόλιγουντ δεν θυμίζει. 0 Κάμερον βάζει διαρκώς στοιχήματα με τον εαυτό του και με τις εταιρείες που τον χρηματο­ δοτούν - το τρομερό σερί των επιτυχιών του (Εξο­ λοθρευτής 2, Αληθινά Ψέμματα, Τιτανικός) είναι ο μόνος πραγματικός λόγος που οι τελευτα ίες τον α­ νέχονται. Όλοι όσοι γράφουν, από την άλλη μεριά, χρειάζεται να επινοήσουν μια δική τους αγορά για

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Φ Ι Λ Ο Σ Ο Φ Ι Α

SCRIPTA ·

Β Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

RAY M O N K Λ Ο Υ Ν Τ Β Ι Χ Β ΙΤ Γ Κ Ε Ν Σ Τ Α ΪΝ Το χρέος της μεγαλοφυΐας Μτψρ. Γ. Ν. Κονδύλης Επιμέλεια: Κ Μ. Κωβαίος Τίποτε δεν μπορεί να υποκαταστήσει την καλά τεκμηριωμένη αλή­ θεια. Η βιογραφία του Ray Monk μας βοηθάει όχι μόνο να κατανοή­ σουμε τις φιλοσοφικές και ανθρώπινες διαστάσεις του Wittgenstein, αλλά και να συνειδητοποιήσουμε το γεγονός άτι, τελικά, η πραγματι­ κά μεγάλη φιλοσοφία έχει πάντοτε εξομολογητικό χαρακτήρα.

ARTHUR C. DANTO, Times Literary Supplement Μια εξαιρετικά καλή βιογραφία, που διαπλέκει με ευφυή τρόπο «ζωή» και «σκέψη», κρατώντας αξιοπρεπή απόσταση από το αντικείμενό της.

MARYWARNOCK

m-

ίξώ στης

8<μα του μήνα

Η ποιητική συ λ λ ο γή του

Βραβεύεται παμψηφεί

από την Επιτροπή Κρ ιτικ ώ ν . Αξιοσημείω το είνα ι - για ό,τι συνεπάγεται μια τέτοια σύμπτωση ότι και το Βραβείο Ποίησης 1996 απονεμήθηκε επίσης παμψηφεί στον Βύρω να Αεοντάρη για τη συλ λ ο γή του Ε ν γ η α λ μ υ ρ ά (Ερασμος). Μ ε οριακή πλειοψ ηφ ία βραβεύεται το μυθιστόρημα του . Προτάθηκαν επίσης από 6ύο κ ριτικούς το μυθιστόρημα του Απόστολου Δ οξιά δ η Τα τ ρ ία α ν θ ρ ω π ά κ ια (Καστανιώ της) και από έναν κριτικό το μυθιστόρημα της Ελένη ς Λαδιά Τα ά λ σ η τη ς Π ε ρ σ ίφ ό ν η ς (Α ρ μ ό ς). Για το Βραβείο Δ ιηγήματος, ενώ προτάθηκαν τα Β ιβ λία της Ευτέρπης Αρα ούζου Μ ή λ ο υ (Ω κεα νίδ α ) κ α ι του Χριστόφ ορου Μ ηλιώ νη Γο μ ικ ρ ό e iv a i ό μ ο ρ φ ο (Κ έδρ ο ς , ένα από κάθε κ ρ ιτικ ό , τρία μέλη της Επιτροπής θεώρησαν ότι καμιά από τις σ υ λ λ ο γές διηγημάτω ν του 1997 δεν πληροί τους όρους της Βράβευσης. Συνεπώ ς, δεν απονέμεται Βραβείο Δ ιηγήματος. Πέρυσι ήταν η πρώτη φορά που το δ ια β ά ζ ω θεσμοθέτησε ένα νέο βραβείο σε Πρω τοεμφανιζόμενο Π εζογράφ ο. Α λ λ ά δεν απονεμήθηκε, διότι κα νένα β ιβ λ ίο δεν μπορούσε να δ ιεκδ ικήσει επάξια τον τίτλο. Φ έτος οι βραβεύεται εφόσον προτάθηκε από τρεις κρ ιτικο ύς. Προτάθηκαν επίσης τα Β ιβ λ ία : Ρ άνια Κα τσαρέα: Ν ί κ ρ ή φ ύ σ η μ ε β α μ π ίρ (Δ ε λ φ ίν ι), Μ ιχ ά λ η ς Μ ιχα ηλίδ ης Ο μ η χ α ν ισ μ ό ς τ η ς σ ύ γ χ υ σ η ς (Κ έδρ ο ς) κ α ι Εύα Καραϊτίδη Ο νειρεύομαι πω ς γ λ ύ τ ω σ α (Α λ εξά ν δ ρ ε ια ), παρότι το β ιβ λ ίο της κ υκλοφ όρησε τον Δ εκέμβ ριο του 19 9 6 . Στις σ ελ ίδ ες , που ακο λο υθ ο ύν, δημοσιεύονται τα ενυπόγραφα κείμενα με τις αιτιολογημένες προτάσεις κάθε μέλους της Επιτροπής Κρ ιτικ ώ ν . Έ τσ ι, ο αναγνώ στης μπορεί να μελετήσει το σκεπτικό των μελώ ν της Επιτροπής για το πώς βραβεύονται τα σ υγκεκριμένα β ιβ λ ία και να πληροφορηθεί π αράλληλα ποια είν α ι, εκτός των βραβευθ έντω ν, τα σημαντικότερα β ιβ λ ία της χρ ο νιάς που πέρασε. Η απόλυτη διαφ άνεια όλω ν των απόψεων της Επιτροπής, η βράβευση των σημαντικότερω ν λ ο γο τεχνικώ ν β ιβ λ ίω ν του 1997 και η δημοσιοποίησή τους στο δ ια β ά ζ ω είναι πανθομολογουμένως πράξη τολμηρή. Ευχόμαστε να λειτουργήσει δετικά στο εγ γύ ς μ έλλο ν και για την τακτική που ακολουθούν ά λ λ ε ς παρόμοιες επιτροπές βραβεύσεω ν. Τ έλ ο ς , δημοσιεύουμε κατά κατηγορία πίνακες στους οποίους εμπεριέχονται με α λφ αβητική σειρά ό λες ανεξαιρέτω ς οι προτάσεις της Επιτροπής Κρ ιτικ ώ ν . Οι πίνακες με τα προτεινόμενα β ιβ λ ία ας θεω ρηθούν και ως προτάσεις για ανάγνω ση και μελέτη.

Η απονομή των ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΒΡΑΒΕΙΩΝ 1997 έγινε στις 10 Ιουνίου, 8 .3 0 μ.μ. στο Αίθριο της Ιτοά ς του Βιβλίου με την ευγενική χορηγία των:

© ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΚΔΟΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΥ

< 5 τ ι Χ

ι ξ >

Ε νωςις Σ υντακτών Π εριοδικού Τ υπου

t

PARKER

Κ ΪΗ Μ Α V a t ^ tttvit V a a t t

«Μ

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Λ 0Γ 0Τ Ε Μ Α ΒΡΑΒΕΙΑ _

~ _ _

' ~ .........

______ I

1. Νόσος B ayevac Π τώ σ η το υ ιπ τά μ ε ν ο υ , β ' (Παρουσία) 2 . Ελένη Βακαλό Ε π ιλεγό μ ενα (Ν εφέλη) 3 . Τάκης ΒαρΒιτσιώτης Ά ρ ω μ α ενός κ ο μ ή τη (Καστανιώτης) 4 . Τάκης ΒαρΒιτσιώτης Ν ή μ α τα τη ς Π α ρ θ έ ν ο υ (Κέδρος) 5 . Γιώργης Γατρομανωλάκης Α π ό λ ο γο ς (Στιγμή)* 6 . Μόνος jX cuBtpjgu Το ν ίκ ρ ό κ α φ ε ν ε ίο (Καστανιώτης) 7 . Σταύρος Ζαφειριού Τα κ α τ ο ικ ίδ ια (Εντευκτήριο) 8 . Ιωάννα Ζερβού Τα Ε λευ σ ίν ια (Καστανιώτης) 9 . Γιάννης Κοντός Ο α θ λ η τ ή ς του τίπ ο τα (Κέδρος) 10. Γιώργος Κοροπούλης Ιη μ ε ιώ σ ε ιε γ ια τη β α ρ ύ τη τα (Δ ελφ ίνι) 11. Τόλης Νικηφόρου Την κοκκινόμαυρ η ανεμ ίζοντας της ουτοπίας (Νέα Πορεία) 12. Γιώργης Παυλόπουλος Λ ίγ ο ς ά μ μ ος (Ν εφέλη) 13. Μ ανόλης Πρατικάκης Η κ ο ίμ η σ η κ α ι η α ν ά σ τ α σ η τ ω ν σ ω μ ά τω ν τ ο υ Δ ο μ ή ν ικ ο υ (Νεφέλη) 14. Νίκος Φωκάς Στον π οταμ ό Κ ο λ ύ μ α (Υψ ιλον) 15. Δήμητρα Χριστοδούλου Φ ο ρ τίο (Καστανιώτης) 16. Γιώργος Χρονάς Κ α τά σ τη μ α ν ε ω τερ ισ μ ώ ν (Οδός Πανός)

I 199/

* η ποιητική συλλογή Α π ό λ ο γο ς είναι εκτός εμπορίου

W W iM I l

1. Απόστολος Δοξιάδης Τα τρ ία α ν θ ρ ω π ά κ ια (Καστανιώτης) 2 . Νένη Ευθυμιάδη Η π όλη τ ω ν γ λ ά ρ ω ν (Καστανιώτης) 3 . Ελένη Λαδιά Γα ά λ σ η τη ς Π ερ σ εφ ό νη ς (Αρμός) 4 . Τάκης Σιμώτας Ο λ ά κ κ ο ς (Αγρα) 5 . Φαίδων ΤαμΒακάκης Ο ι ν α υ α γ ο ί της Π α σ ιφ ά η ς (Εστία)

I

H M M M II

1. Εύα Καραϊτίδη Ο ν ειρ εύ ο μ α ι πως γ λ ύ τω σ α (Αλεξάνδρεια)*

iA U H i

KOHiHD

1. Ευτέρπη Αραούζου Μ π λ ο υ (Ω κεανίδα) 2 . Κώστας Εμμανουηλίδης Ο χ ρ ό ν ο ε ε ίν α ι χ ύ μ α (Καστανιώτης) 3 . Χριστόφορος Μηλιώ νης Το μ ικ ρ ό ε ίν α ι ό μ ο ρ φ ο (Κέδρος) 4 . Νίκος Παπανδρέου Λ επ τή γ ρ α μ μ ή (Καστανιώτης)

2 . Ράνια Κατσαρέα Ν ε κ ρ ή φ ύ σ η μ ε β αμ π ίρ (Δ ελφ ίνι) 3 . Μ ιχάλης Μ ιχαηλίδης Ο μ η χ α ν ισ μ ό ς τη ς σ ύ γ χ υ σ ης (Κέδρος) 4 . Τάσος Χατζητάτσης Έ ν τεκα σ ικ ε λ ικ ο ί εσ π ερ ινο ί (Εντευκτήριο) * η συλλογή διηγημάτων της Εύας Καραϊτίδη κυκλοφόρησε το Δεκέμβριο του 1996

| ! H o r n b lo w e r U F is c h e r

RTS ΕΘΝΙΚΗ

L ^ J

η π ρ ώ τ η α σφ α λ ιστικ ή

Hellas S.A.

και την υποστήριξη: της ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ! ΕΤΑΙΡΕΙΑ!, της ΕΤΑΙΡΕΙΑ! ΓΠΤΡΑΦΕΩΝ, των ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΩΝ ΙΤΑΘΜ ΩΝ Ε.ΡΑ., ΜΕΛΩΔΙΑ F M 1 0 0 ,9 5 .8 FM, 9 .8 4 FM, του ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΜΕΤΡΟ και του Βιβλιοδέτη ΧΡ. ΧΑΡΙΙΙΑΔΗ

ΟΚΟΠΗΒΗΜΜ Εισαγωγικά σχόλια του Μισέλ Φάις Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια σύγχυση αία λογο­ τεχνικά μας πράγματα: ταυτίζονται οι εκβιασμένες προσδοκίες τω ν μεγαλοεκδοτών (που, φυσικά, είναι μονόδρομος: best-seller μ' οποιοδήποτε τίμημα) με τις αργές προσδοκίες τη ς Λογοτεχνίας (που, φυσικά, είναι ένα εγκώμιο βραδύτητας, αφού τα βιβλία που θέτουν στοιχήματα με το είδος ή το γένος ζούνε α­ νεπίκαιρα: συνομιλούν, δηλαδή, με το παρελθόν ή το μ έλ λ ο ν κι όχι, εννοείται, με το υ ς αγχώδεις και ρευστούς οικονομικούς δείκτες του παρόντος). Αποτέλεσμα αυτής τη ς σύγχυσης είναι να δημιουργείται στον μέσο αναγνώστη η εντύπωση ότι η πε­ ζογραφ ία ανθεί, ότι οι πεζογράφ οι στην Ελλάδα τρώ νε με χρυσά κουτάλια από τις πωλήσεις τω ν βι­ βλίων τους και, αντικριστά, ότι η ποίηση είναι ένα εί­ δος γραφής περιττό (αφού οι μεγαλοεκδότες το εκ­ δίδουν από περίσσευμα ψυχής και έδήειμμα τσέπης) και ότι οι ποιητές - εκτός από τα μεγάλα ονόματα είναι σχεδόν «ψώνια». Σ' αυτήν τη σύγχυση ρίχνουν τον οβολό τους οι δη­ μοσιογράφοι και οι κριτικοί. Οι πρώτοι τσουβαλιάζο­ ντας λογοτέχνες μιας χρήσεως με λογοτέχνες και οι δεύτερο ι απομακρύνοντας το ν αναγνώστη από τα καλά κείμενα μέοα από κριτικές, οι οποίες άλλο τε υ­ ποφέρουν από μια προκρούστεια θεωρητικολογία κι ά λλ ο τε ενδίδουν στην αυτάρεσκη ιμπρεσιονιστική γραφή- εν ολίγοις, οι μεν παραγράφοντας τη ν υπο­ χρέωση που έχουν στο να διακρίνουν και να συγκρί­ νουν και οι δε λησμονώ ντας τη διαμεσολαβητική λειτουργία τη ς κριτικής τέχνης. Γνωστό, επίσης, είναι το γεγ ο ν ό ς ότι τα Κρατικά Βραβεία αφορούν, ε ν τέλ ει, ένα στενό κύκλο συγ­ γραφέω ν και κριτικών. Αυτή η διαπίστωση αποτυπώνεταί: πρώτον σε επίπεδο κριτικής αποτίμησης (αφού στις κρατικές επιτροπές συνήθως πρυτανεύ­ ει η ληξιαρχική λογική: βραβεύουμε έναν ώριμο στα χρόνια συγγραφέα για κάποιο αδύναμο βιβλίο το υ σε ανάμνηση τη ς συνολικής προσφοράς το υ στα γράμματα και παραβλέπουμε τη γενναία κατά­ θεση κάποιου νεότερου μέχρι κι αυτός να φτάσει -

αν φτάσει - σε ηλικία βραβεύσεως)· και δ εύτερον σε επίπεδο εμπορικό (σπανίως η κρατική βράβευση ενός βιβλίου το πριμοδοτεί αγοραστικά: κάτι που στο εξω τερ ικό συμβαίνει κατά κόρον στα έγκυρα βραβεία). Βέβαια τη ληξιαρχική λογική τω ν Κρατικών Βραβείων δεν μπορείς να την καταπολεμήσεις άμεσα και στη ρίζα της, στο βαθμό που προϋποθέτει μεθοδική α λ­ λαγή νοοτροπίας και προσεκτική καλλιέργεια ενός κ λίμα τος εμπιστοσύνης ανάμεσα σε συγγραφείς, κριτικές επιτροπές και αναγνώστες. Μπορείς όμως κι εδώ η ευθύνη της Πολιτείας είναι σοβαρή - να κά­ νεις ορισ μένες ουσιαστικές τροποποιήσεις στο ισχύον νομοσχέδιο (και να μην σε απασχολούν τα ε ­ πουσιώδη, όπως λ.χ. ο αριθμός τω ν μελώ ν της επι­ τροπής). Και η βασικότερη κίνηση ουσίας είναι να ισχύσει η δηλωμένη διαφάνεια στη διαδικασία τω ν Κρατικών Βραβείων, ώστε, πάνω απ' όλα, να προστατευθεί το κύρος τους. Καθώς, όταν όλοι γνωρί­ ζουν ότι η ανακοίνωση τω ν τελικώ ν κρίσεων θα συ­ νοδευτεί από το αναλυτικό σκεπτικό τω ν μελώ ν της επιτροπής (πλειοψηφικό και μειοψηφικό), θα περιο­ ρίσουν, αν μη τι άλλο, την εκ τω ν προτέρων δυσπι­ στία και την εκ τω ν υστέρων γκρίνια- καθώς εκείνοι οι κριτικοί, οι οποίοι βλέπουν τις επιτροπές ως ευκαι­ ρίες ιδιοτελώ ν συμψηφισμών (προώθηση τω ν «φί­ λων» και αποσιώπηση τω ν «φίλων τω ν αντιπάλων», α νεξαρτήτω ς του λογοτεχνικού απόβαρου τω ν κει­ μένων τους), θα το ξανασκέφτονται λιγάκι σοβαρό­ τερα, ενώ εκείνοι οι συγγραφείς, που μονίμως βιώνουν συνωμοσίες εναντίον τους, ίσως αποφασίσουν και να ενηλικιωθούν. Εννοείται ότι ο αναγνώστης σε όλο αυτό το «πανη­ γύρι» δεν πρέπει να κυκλοφορεί με το στόμα ανοι­ χτό σαν επαρχιώτης στη μεγαλούπολη- να συμπεριφ έρεται ως θύμα και να παρακολουθεί τα τεκταινόμενα ενεός. Διότι υπάρχει και η δική του συμμετοχή στην πλημμυρίδα της μαζικής λογοτεχνίας (ημέτερη και αλλοδαπή) και στην υποχώρηση της άξιας λόγου λογοτεχνίας- στην αντικατάσταση του λογοτεχνικού

κειμένου από τη ν εικόνα ίο υ λογοτέχνη ή τις από­ ψεις του επί παντός του επιστητού· στην ανάγκη του να υποβλέπει συλλήβδην την κριτική δραστηριότητα και να υπερασπίζεται το ατομικό του γούστο, στο ό­ νομα μιας αναγνωστικής απόλαυσης (άκρως εξα ρ ­ τημένης από κοινωνικούς και ρυθμιζόμενους παρά­ γοντες)· στην αδράνειά του να υποστηρίζει τα αδέ­ σμευτα και παρεμβατικά περιοδικά· στην ευκολία του να αποστρέφεται την «παραδοσιακή» και «ελλη­ νοκεντρική» λογοτεχνία μας και να υπεραμύνεται τη

«νεοτερική» και «στραμμένη στον κόσμο» εκδοχή της (και αντιστρόφως) υπακούοντας στις θεωρητικές ή ι­ δεολογικές μόδες της εποχής, α νεξαρτήτω ς της α­ λήθειας και του μόχθου που περικλείουν τα ίδια τα κείμενα. Στο κάτω κάτω της γραφής, θα αναρω τηθεί ο πρα­ κτικός νους, δεν έχουμε τη λογοτεχνία, την κριτική και τα βραβεία που μας αξίζουν σαν αναγνώστες; Η απάντηση ας μείνει εκκρεμής. Είναι κάτι που μας συμφέρει όλους.

am un rn το ικααοπ Εισαγωγικά σχόλια του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου Παρά τους συνεχιζόμενους κατά καιρούς κλαυθμυρι­ σμούς, η αγορά του βιβλίου καλά κρατεί· κι όχι μόνον καλά κρατεί, αλλά και βαθμιαία διογκώνεται, με όλο και περισσότερους τίτλους, που αναφέρονται σε όλο και περισσότερους τομείς. Τα ίδια ισχύουν και για τη λογοτεχνία, όπου, όμως, η πύκνωση τω ν τίτλω ν δεν συνεπάγεται και πύκνωση τω ν αξιοπαρατήρητων πε­ ριπτώσεων. Περισσότερα μυθιστορήματα (διότι μόνο εν προκειμένω μπορούμε να μιλήσουμε με όρους α­ γοράς - η ποίηση, το διήγημα και το δοκίμιο μένουν στους παλαιούς, καθιερωμένους ρυθμούς) δεν σημαί­ νει κατ' ανάγκην και περισσότερα καλά μυθιστορήμα­ τα. Και από αυτή την άποψη, ένα μεγάλο μέρος από το υλικό που πέφτει κάθε τόσο στις προθήκες, κερδί­ ζοντας όλο και μεγαλύτερο μερίδιο αναγνωστών και δημιουργώντας σωρεία μπεστ σέλερ, δείχνει μάλλον ανενεργό, χωρίς σοβαρά ενθαρρυντικά σημάδια για το μέλλον. Η κοινή, πάντως, αυτή παραδοχή δ εν θα πρέπει να μας κάνει να πιστέψουμε πως όλα τέλειωσαν στο πε­ δίο του ελληνικού μυθιστορήματος, όπως αρκετά ε ­ λαφρά τη καρδία επαναλαμβάνεται, με την πρώτη ε υ ­ καιρία και από π ολλές μεριές, το ν τελ ευ τα ίο καιρό. Μπορεί να υπάρχει μια μεγάλη απόσταση ανάμεσα στον αριθμό τω ν μυθιστορημάτων που τυπώνονται και στον αριθμό εκείνω ν που μπορούν να διεκδική-

Η-Γ

σουν λογοτεχνική υπόσταση - απόσταση που έχει α­ νοίξει πολύ την ψαλίδα σε σχέση με την κατάσταση της ίδιας αναλογίας μέχρι και πριν από δέκα ή δεκαπέ­ ντε χρόνια -, αλλά όσοι παρακολουθούν από κοντά τα τεκταινόμενα ξέρουν πολύ καλά πως κανένας ζωτικός δείκτης δεν έχει πέσει ανησυχητικά. Πολλοί από τους παλαιότερους συγγραφείς εξακολουθούν να δίνουν αιχμηρά ερεθίσματα, ενώ τα δείγματα τω ν νέων ούτε λίγα ούτε ευκαταφρόνητα δείχνουν. Αλλού, και όχι στο μυθιστόρημα, είναι που συμβαί­ νουν τα περίεργα πράγματα. Όσοι βιάζονται να επαι­ νέσουν την αριστοκρατική παραμονή της ποίησης ε ­ κτός αγοράς, δεν σκέφτονται ότι οι συνέπειες της μυθιστορηματικής υπερπαραγωγής και ζήτησης έ ­ χουν μπει στο χώρο τη ς από την πίσω πόρτα, θα ­ μπωμένοι οι νέοι από τις μεγάλες κυκλοφοριακές ε ­ πιτυχίες, που συχνά γρήγορα γίνονται και τηλεοπ τι­ κές (εσχάτως το σχήμα παρατηρείται και ανάποδα), δεν νιώθουν, απ' ό,τι φαίνεται, την ποίηση ως ασφα­ λή επένδυση για το λογοτεχνικό τους στάδιο. Και το αποτέλεσμα είναι ότι ενώ η γενιά του '80 πλησιάζει ή πάτησε κιόλας τα σαράντα, εξακολουθεί να παρα­ μένει η τελευταία γενιά στη σύγχρονη ελληνική ποί­ ηση, εφόσον ελάχιστα ή και παντελώς ανύπαρκτα είναι αυτά που κινούνται παντού όπου κι αν κοιτά­ ξουμε κάτω από τις ηλικίες της,

n TO BPOBfIO ΠΟΙΗΣΗΣ ΠΡΟΤΑΘΗΚΑΠ « Η : _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Νόσο$ Β α γ ιν ά ς : Πτώση του ιπτάμενου, β'

(Παρουσία) (Β. Αθανασόπουλος) Ελένη Β α κ α λ ό : Επιλεγόμενα (Νεφέλη) (Β. Αθανασόπουλος-Α. Ζήρας-Μ. ΦάιςΒ. Χατζηβασιλείου) Τακης ΒαρΒιτσιώ της: Άρωμα ενός κομήτη (Καστανιώτης) (Β. Αθανασόπουλος) Τάκης ΒαρΒιτσιώ της: Νήματα της Παρθένου (Κέδρος) (Β. Αθανασόπουλος) Γ ιό ργης Γιατρομανω λάκης: Απόλογος (Στιγμή) (Β. Αθανασόπουλος) Μ όνος EAcuAcpiou: Το νεκρό καφενείο (Καστανιώτης) (Α. Ζήρας) Ζτούρος Ζ α φ ειρ ιο ύ: Τα κατοικίδια (Εντευκτήριο) (Α, Ζήρας) ·

Ιω άννα Z cpBo u : Τα Ελευσίνια (Καστανιώτης)

(Α. Ζήρας) Γιάννης Κ ο ντό ς: 0 αθλητής του τίποτα (Κέδρος)

(Α. Ζήρας) Γιώ ργος Κοροπούλης: Σημειώσεις για τη

βαρύτητα (Δελφίνι) (Β. Αθανασόπουλος) Ιό λ η ς Ν ικηφ όρου: Την κοκκινόμαυρη

ανεμίζονχας της ουτοπίας (Νέα Πορεία) (Α. Ζήρας) Γιώρ γη ς Π αυλόπουλος: Λίγος άμμος (Νεφέλη) (Α, Ζήρας) Μ ανώ λης Πρατικάκης: Η κοίμηση και η ανάσταση των σωμάτων του Δομήνικου (Νεφέλη) (Α. Ζήρας) Δ ήμητρα Χρ ιο τοδούλο»; Φορτίο (Καστανιώτης) (Β. Αθανασόπουλος-Α. Ζήρας) Γιώργος Χ ρ ο ν ά ς : Κατάστημα νεωτερισμών (Οδός Πανός) (Μ. Φάις)

rn m m m m m Στην περσινή εισήγησή μου για το βραβείο ποίησης του δια­ βάζω είχα χαρακτηρίσει το 1996 έτος ποίησης. Το ίδιο θα μπορούσα να ισχυριστώ και για το 1997 επειδή ο αριθμός των σημαντικών ποιητικών έργων είναι μεγάλος. Δεν έχει, ό­ μως, κανένα νόημα αυτή η επανάληψη, γιατί όπως φαίνεται σχεδόν κάθε χρονιά στην Ελλάδα είναι «έτος ποίησης»... Από τα πολλά σημαντικά έργα ξεχωρίΖω τη συλλογή του Νί­ κου Φωκά Σ τ ο ν π οτα μ ό Κ ολύμα, επειδή με αυτήν αποδεικνύεται αβίαστα και φυσικά η μοναδική δυνατότητα της ποί­ ησης να διατυπώνει με τρόπο καίρια αφαιρετικό και ταυτό­ χρονα απόλυτα σαφή καταστάσεις και στοχασμούς που είναι αδύνατο να εκφραστούν από οποιαδήποτε άλλη τέχνη. Η ι­ σορροπία ανάμεσα στη βαρύτητα του στοχασμού και στη δι­ αύγεια της έκφρασης είναι ακριβής (βλ. ποιήματα «Αυτοβιο­ γραφία», «Κυματισμός», «Πλεύση»), σε τέτοιο βαθμό ώστε να δίνει τη δυνατότητα να μιλάμε για έργο κλασικό. Την κλασι­ κότατα αυτή μπορεί να την πετύχει μονάχα ένα πάθος ζωής που έχει ηρεμήσει, που υπάρχει όχι στην υπερβολή ή τη φλυαρία της εκδήλωσης, αλλά στη λιτότητα της εύγλωττης αποσιώπησής του. Ένα πάθος που είναι ζωντανό, αλλά με ένα ήθος που - συμβατικά - θα ταίριαζε στην απουσία του. Στην ποίηση του Φωκά ο χαμηλός τόνος και η καταλυτικά αυτοστοχαστική και αυτοαναιρετική διάσταση γίνονται δια­

κριτικά μέσα δημιουργίας μιας έντασης που συνεχώς κρατιέ­ ται στην ηρεμία εκείνη που προηγείται ή έπεται μιας καταιγί­ δας. Η καταιγίδα περιγράφεται μέσα από το αρνητικό της απείκασμα, όχι μέσα από την απουσία της, αλλά μέσα από μια γεμάτη βιοτική σοφία απώθησή της έως τον ορίζοντα, δηλα­ δή έως εκεί που φτάνει η δύναμη της κατανόησης και της ε­ γκαρτέρησης επιβάλλοντας την ηρεμία και την τάξη μιας ι­ σορροπημένης ανθρώπινης συνείδησης. Η ποίηση του Φω­ κά, για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του ίδιου του ποιητή, εί­ ναι μια «Προχωρημένη αφαίρεση, για την ακρίβεια» ίσ. 24). Α λ λ ίς προτάσος

Τα Ε π ιλ ε γ ό μ ε ν α της Ελένης Βακαλό αποτελούνται από δύο μέρη ή ποιήματα («Το θαύμα» και «Μικρές σημειώσεις για την ποίησή μου») που άμεσα ή έμμεσα αναφέρονται το ένα στο άλλο: το δεύτερο αποτελεί ποιητικό σχόλιο της Βα­ καλό πάνω στην ποίησή της, σχόλιο που έχει τη σημασία μιας ποιητικής διατύπωσης της ποιητικής της. Από το άλλο μέρος, «Το θαύμα» αποτελεί παράδειγμα αυτής της ποιητι­ κής. Το ποίημα/σχόλιο αναφέρεται στο οντολογικό status της ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας. Η ποιητική οντολο­ γία της Βακαλό θα μπορούσε να συνοψιστεί στους παρακά­ τω στίχους της: «Είναι πράγμα/ Το άλλο του πράγματος/

[...] Το πλησίον που χάνεται/ Το μετατρέπω σε ρήμα/1...1 Επιμένω στα παραδείγματα / Εξηγώ έτσι κάθε αντικατάστα­ ση/ Στη φύση της γλώσσας/ Μια άμαξα περνούσε από έναν / σκονισμένο δρόμο/ Πρώτα περνάει εκείνη μετά/ η εικόνα τη ς / I...J Άπνους ο λόγος αν όχι του πράγματος/Ένα κορί­ τσι στέκεται πάνω στη γέφυρα / Η όψη του δεν θα έφτανε για να υπάρχει/ Το ονόμασα και είναι εκεί/ Λέω, θολό το νε­ ρό, γίνεται / 1...1 Στο θόλο του ομιλούμενου / Η λέξη εξα­ ντλείται ως πράγμα / Και τότε το πράγμα υπάρχει / εξαρχής / Άγλωσσοι οι ποιητές/ Γίνονται ποιητές/ Έτσι όπως εγώ τους θέλω / Τα πράγματα στον καθρέφτη / Δεν είναι πράγ­ ματα / Στη γλώσσα μας το ίδιο / Το κορίτσι κατεβαίνει στο ποτάμι / Προσθέτω ρήμα / Κινείται / Στο τοπίο ή στο ποίημα; / Περνάει μέσα απ' το τοπίο / Δια μέσου της περνάει το το­ πίο/ Τόνος μελαγχολίας/ Πουσα να είναι απ'αλλού / Κατέ­ χει το vou μου / Ως παρουσία / Εν τούτοις δεν είναι / Ι,,.ί Εγώ, ως πράγμα φ ω νής/ Ι,,.Ι Θανατηφόρα η λέξη / Το πράγμα ακύρωσε/ Το κορίτσι φεύγει». «Επιμένω στα παραδείγματα», δηλώνει η ποιιίιρια στην αρχή των «Μικρών σημειώσεων», και το αποδεικνύει με το δεύτε­ ρο μέρος τους, «Το θαύμα». Εδώ, μέσα στο χαλαρό πλαίσιο μιας απροσδιόριστης ιστορίας αναπτύοοονται στίχοι που θη­ ρεύουν ο καθένας γι' αυτόν τον ίδιο μια επιμερισμένη ή και περιστασιακή γοητεία. Μακροσκοπικά, στην κλίμακα της α­ φήγησης, η ποιητική πρόθεση της απροσδιοριστίας της ιστο­ ρίας λειτουργεί ως λανθάνουοα αλληγορία της ποιητικής λειτουργίας. Η προγραμματική απροσδιοριστία του ποιητικού λεκτικού (χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το τέχνασμα της ουσιαστικοποίησης των επιθέτων), της ποιητικής διατύ­ πωσης (χαρακτηριστικό παράδειγμα η απουσία σημείων στί­ ξης) και της αφηγηματικής προοπτικής της υπηρετούν την υ­ πονόμευση της σαφούς αναφοράς της γλώσσας σε έννοιες, ιδέες και πράγματα. Η υπονόμευση αυτή αποτελείτο ποιητι­ κό πρόγραμμα της Βακαλό. Παρ' όλην, όμως, τη λειτουργικότητά της μέσα στο πλαίσιο του έργου της, δεν είναι δυνα­ τό να μη λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι η σχετική υπονό­ μευση της αναφορικότητας συνιστά μια περί της ποιητικότητας προκατάληψη.

0 Τάκης Βαρβιτσιώτης με το Άρωμα ενός κομήτη μένει πι­ στός στις επιταγές της ποιητικής του, στην οποία τον κυρίαρ­ χο τόνο δίνουν οι εικόνες που είναι θραυσματικές αλλά και εντυπωσιακές, επειδή λειτουργούν αντανακλαστικά ως προς μια πραγματικότητα ολοκληρωμένη που δίνεται μερικώς πά­ νω στα επιλεγμένα κομμάτια ενός σπασμένου, κάποτε μεγά­ λου και τώρα χαμένου, κατόπτρου. Η ένταση της διαρκούς σύγκρουσης απαλύνεται από την τακτική του κατοπτρισμού και η δραματικότητα που αναδύεται παραμένει εσωτερικευμένη και γι' αυτό είναι πολύ διακριτική. Οι εικόνες έχουν τη νοηματική βαρύτητα συμβόλων, αλλά παράλληλα οι σημα­ σίες τους ανακυκλώνονται συνεχώς.

Η συνειδητοποίηση της διαδικασίας της φθοράς λειτουργεί σταθερά, αλλά γίνεται γοητευτική καθώς διατυπώνεται με έ­ ναν καθαρό λυρισμό που υπηρετεί ένα όραμα ομορφιάς που στοιχειώνει την ποίηση του Βαρβιτσιώτη. 0 Βαρβιτσιώτης κα­ τορθώνει μια καθαρή ποίηση που είναι, όμως, σύμφωνα με τον Κώστα Ετεργιόπουλο, «πλασμένη από τον πηλό της ψυ­ χής και όχι από τον φλοιό των λέξεων». Μέσα στο 1997 κυκλοφόρησε και μια δεύτερη ποιητική συλ­ λογή του, Νήματα της Παρθένου, της οποίας τα θραύσμα­ τα των εικόνων βοηθούν για μια πιο ασφαλή ανάγνωση των ποιημάτων του Αρώματος ενός κομήτη, για μια ανάγνωση που αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο η λυρική έκφραση υπηρετεί τον υψηλό σκοπό ή και την ίδια τη φύση της ποίη­ σης: να μπορεί να μεταμορφώνει με τρόπο απερίτεχνο το νόημα σε εικόνα. Το Φορτίο της Δήμητρας Χριστοδούλου αποτελεί ένα από τα σπάνια δείγματα της ποίησης που κατορθώνει την ισορ­ ροπία του οράματος με την έκφρασή του. Από την άποψη αυτή επιτυγχάνει μια κλασικότητα ανάλογη με εκείνη που παραπάνω απέδωσα στη συλλογή του Νίκου Φωκά. Στην πε­ ρίπτωσή της, ωστόσο, το όραμα είναι πολλαπλό, σύνθετο ή και μεικτό κάνοντας έτσι το αποτέλεσμα πιο αξιοπρόσεκτο. Παράλληλα, όμως, πίσω από την πολλαπλότητα χάνεται ο εσωτερικός άξονας αναφοράς και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να συνιστά η σχετική ισορροπία ένα επίτευγμα αρκετά προ­ κλητικό. Αλλά ακόμη και από αυτή τη σκοπιά θεωρημένα, τα ποιήματα του Φορτίου αποτελούν έξοχες ποιητικές ασκή­ σεις: χαρακτηρίζονται από εκπληκτική άνεση σε ό,τι αφορά στην ποιητικοποίηση οποιουδήπτοε περιστατικού ή κατάστα­ σης, προσώπου ή τοπίου. Με το Φορτίο η Χριστοδούλου αναδεικνύεται σε βιρτουόζο του οποίου η κυριαρχία πάνω στα εκφραστικά του μέσα είναι τόσο μεγάλη ώστε να υπάρχει κίνδυνος να αποτελέσει παράγοντα ανασταλτικό για τη δια­ μόρφωση μιας καθαρά προσωπικής ερμηνείας. Οι Σημειώσεις για τη βαρύτητα του Γιώργου Κοροπούλη α­ ποτελούν ένα από τα αξιοπρόσεκτα ποιητικά έργα του 1997. Δεν μπορώ να είμαι σίγουρος αν οι επιλογές του σχετικά με τη στιχοποιία υπηρετούν ή προδίδουν το όραμά του: δεν εί­ ναι εύκολο να εκτιμηθεί με βεβαιότητα αν οι μετρικοί (αυ­ τό) περιορισμοί λειτουργούν ως αντίβαρο ενός πληθωρικού οράματος του κόσμου που κινδυνεύει να αναιρεθεί από μια εγγενή μορφική αναρχία, ή αν αυτοί οι περιορισμοί χρησιμο­ ποιούνται ως άλλοθι για τη δήθεν «κρατημένη» έκφραση ε­ νός ατελούς ή λυμφατικού οράματος. Η προσωπική μου ε­ κτίμηση κλίνει προς την πρώτη εκδοχή, επειδή μέσα από τις παραδοσιακές φόρμες στιχοποιίας αναδύεται με τρόπο σα­ φή μια πρωτότυπη, προσωπική, ειρωνική έως χλευαστική εκδοχή ποιητικού ρεαλισμού. Οι απόηχοι από την ποιητική παράδοση είναι αναπόφευκτοι αλλά περιστασιακοί, και αρχι­ κά αναβαθμίζουν το ποιητικό όραμα του Κοροπούλη προ-

σφέροντας σε αυτό την ιστορική διάσταση μιας λογοτεχνι­ κής παράδοσης. Σε τελική, όμως, ανάλυση οι απόηχοι και οι αντίστοιχοι συσχετισμοί σκιάζουν την εκδοχή Κοροπούλη, μια και αυτή έχει έναν έντονα προσωπικό χαρακτήρα όχι μό­ νο σε ό,τι αφορά στο περιεχόμενο, την ευρύτητα και την α­ νατρεπτικότατα του ποιητικού του οράματος, αλλά και σε ό,τι αφορά στο εύρος της ποιητικής έκφρασης που μέσα α­ πό νεοπαραδοσιακές φόρμες (η σημασία που δίνω στον όρο διευκρινίζεται στην τελευταία παράγραφο αυτού του σημει­ ώματος) κατορθώνει να συναιρέσει τα ουσιαστικότερα από τα επιτεύγματα της αναλωμένης πλέον νεοτερικής ποίησης σχετικά με την εντατικοποίηση - αλλά και τον, συχνό ειρωνι­ κό, αυτοσχολιασμό - των λειτουργιών της εικονοποιίας. 0 συναιρετικός χαρακτήρας ή πρόθεση της ποίησης του Κορο­ πούλη είναι αποτελεσματικός και αναδεικνύει την ποίησή του, ως εγχείρημα τουλάχιστον, σε κεφάλαιο της σύγχρονης ποιητικής μας παράδοσης. Η διαύγεια, ακρίβεια και πυκνότητα του νοήματος είναι χαρα­ κτηριστικές και αναδεικνύονται από το γεγονός ότι κατορθώ­ νονται μέσω μιας φόρμας που καθορίζεται από τη ρίμα και το μέτρο. Η νοηματική ακρίβεια δίνει την εντύπωση πως δεν επηρεάζεται από τους περιορισμούς της στιχοποιίας: αντίθε­ τα, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί πως οι περιορισμοί που επιβάλλονται από τη φόρμα αποτελούν την καλλιτεχνι­ κή επίφαση ενός λόγου που λόγω της αναλυτικότητός του θα μπορούσε να θεωρηθεί ως δοκιμιακός ή κριτικός. Με την ποίηση του Κοροπούλη παρατηρείται κάτι αξιοσημείωτο: η ομοιοκαταληξία στα ποικίλα οχήματά της όχι μόνο δεν απο­ τελεί βάρος της έκφρασης, αλλά συνιστά παράγοντα εκφρασιακής λιτότητας. Η εντύπωση της νοηματικής και εκφρασιακής λιτότητας είναι ανάλογη - όσο και αν φαίνεται α­ ντιφατικό - με εκείνη της ατονικής ή δωδεκάφθογγης μουσι­ κής. Η ομοιοκαταληξία δεν χρησιμοποιείται ως νεκροστόλισμα των στίχων, αλλά ως μέσο υπογράμμισης και εντατικοποίη­ σης του νοήματος μέσω ενός αιφνιδιασμού της σχετικής α­ ναγνωστικής αναμονής. Οι νοηματικές ανατροπές πολύ συ­ χνό είναι εξαιρετικά καίριες - ανάλογες του παραθέματος α­ πό τον προοφιλή στον Κοροπούλη Don Juan, IV, 3,7-8 του Byron, το οποίο παράλληλα αποκαλύπτει και μια αρχή ή α­ πλώς ροπή της ποιητικής του Έλληνα ποιητή: «And the sad truth that hovers o'er my desk / Turns what was once romantic to burlesque». Μέσα από μια προσωπική χρησιμοποίηση της παραδοσιακής ποιητικής φόρμας κατορθώνει μια κριτική απέναντι σε αυτήν τοποθέτησή του και έναν σχολιασμό της που αποκτά όχι κρι­ τική, αλλά ποιητική αξία (αυτό εννοούσα παραπάνω με τον όρο «νεοπαραδοσιακός»). Οι Σημειώσεις της βαρύτητας, πέ­ ρα από το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν αυτές καθεαυτές, είναι ενδιαφέρουσες και ως πρόταση για την ανάκτηση από θέμα του μήνα

_ _ _ _ ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ _ ΒΑΓΓΕΛΗ IH M A O V

■ SS7

την ποίηση του λειτουργικού ρόλου που έπαιζε μέσα στην ευρωπαϊκή λογοτεχνική παράδοση της ρομαντικής περιόδου του 19ου αιώνα. θα ολοκληρώσω την αναφορά των έργων που ηροκάλεσαν το ενδιαφέρον μου με τις συλλογές δύο ποιητών και πανεπι­ στημιακών δασκάλων της λογοτεχνίας, του Γιώργη Γιατρομανωλάκη και του Νόσου Βαγενά, επειδή πιστεύω πως τα λογοτεχνικά έργα που είναι γραμμένα από εκείνους που δι­ δάσκουν λογοτεχνία, εφόσον βεβαίως κατορθώσουν να συ­ στήσουν ένα κώδικα λογοτεχνικό, έχουν - για τον κριτικό και ιδιαίτερα για τον θεωρητικό της λογοτεχνίας - διπλή σημα­ σία: δεν πρόκειται, βεβαίως, απλώς για μια διαδικασία πολ­ λαπλασιασμού της σημασίας, αλλά και για μια διαδικασία ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, και τελετή - αναίρεσης της σημασίας. Ο Νόσος Βαγενάς με την Πτώση του ιπτάμενου, β', α­ ναπτύσσει μια δυναμική υπέρβασης των ακαδημαϊκών καταβολών του ποιητικού λόγου του. Η δυναμική αυτή συχνό γίνεται επιδεικτική, δίνοντας την εντύπωση μιας εμμονής ή, αλλιώς, μιας επίφασης που επιδιώκεται επί­ μονα ή απελπισμένα. Αυτό το ποιητικό πρόγραμμα δημι­ ουργεί μια ένταση που προσφέρεται για την κλιμάκωση ενός τόνου ειρωνικού που επιτείνεται από την ομοιοκα­ ταληξία, στο βαθμό που αυτή λειτουργεί ως προσληπτική προκατάληψη του λυρισμού. Υπάρχουν, ωστόσο, και ποιήματα που ξεπερνούν το παραπάνω πρόγραμμα ή το αφομοιώνουν αποτελεσματικά χάρη στην ένταση καί κα­ θαρότητα της αίσθησης, της οποίας την πιο αδρή εκδή­ λωση αποτελεί ο αισθησιασμός. Χαρακτηριστικά σχετικά παραδείγματα αποτελούν τα ποιήματα «Τριολέτο, α'»,

«Σαχάρα», «0 μοναχικός άνδρας» και «Μετά τον κατακλυ­ σμό».

0 Γιώργης Γιατρομανωλάκης, αντίθετα, με τον ΑπόΑογο, προβάλλει τις ακαδημαϊκές καταβολές του ποιητικού λόγου του, προβάλλοντάςτον ως ένα διακείμενο που διατηρεί στο ακέραιο τις ποιητικές αξιώσεις του ακόμη και - ή ιδιαίτερα όταν οι αναφορές στην παλαιότερη γραμματεία περνούν α­ παρατήρητες. 0 Γιατρομανωλάκης δεν διστάζει να δείξει αυ­ τό που είναι: ένας ποιητής λόγιος που εκμαιεύει τη φυσικό­ τητα ή και την αυθεντική λαϊκότητα της ποιητικής έκφρασης μέσα από τη βαθιά γνώση και την υπαινικτική παραπομπή στη λογοτεχνική παράδοση. Η λογοτεχνικότητα γι' αυτόν δεν εξαρτάται από το βαθμό στον οποίο οι αναπαραστάσεις του είναι διαμεσολαβημένες ή αδιαμεσολάβητες, αλλά από το βαθμό προσοικείωσης της λογοτεχνικά καταξιωμένης ξέ­ νης αφήγησης. Η επαναδιήγηση του αφηγημένου γίνεται δραστικό όργανο της ποίησης επειδή διευρύνει εκπληκτικά τα όρια και τις δυνατότητες της έκφρασης - με εκείνη την έννοια της «έκφρασης» σύμφωνα με την οποία αποδίδουμε κάτι από τη στιγμή που μπορούμε να σταθούμε κριτικά απέ­ ναντι του και να ελέγξουμε, ρυθμίσουμε, οργανώσουμε την εμπλοκή μας με αυτό. Η ποιητική/κριτική στάση του Γιατρομανωλάκη απέναντι στα θέματά του εκδηλώνεται ως φιλοπαίγμων διάθεση, ενώ ο τόνος που επιλέγεται για να αναπτυχθεί αυτή είναι ο ειρωνι­ κός. Μέσα από τον Απόάογο αποδεικνύεται πως οι επιλογές αυτές δεν είναι απλώς αποτελεσματικές μέσα στο πλαίσιο της ποίησης του Γιατρομανωλάκη, αλλά και ότι κατορθώ­ νουν να διευρύνουν θεαματικά τις δυνατότητες και τα όρια του (μεταμοντέρνου) ποιητικού λόγου γενικώς.

ΑΑΕΗΣΖHPffi Η νοσταλγία για την κατάσταση ενότητας που κάποτε υπήρξε - μάλλον σε μια στιγμή ηρωτεΐκής αίσθησης του κόσμου - είναι έντονα παρούσα και σ' αυτή τη συλ­ λογή ποιημάτων του Νίκου Φωκά Στον ποταμό Κονό­ μα. Επανέρχονται επίσης εδώ και τα χαρακτηριστικά της θεματικής και της γλωσσικής μορφολογίας του έρ­ γου του, το οποίο πρέπει να σημειωθεί οτι παρουσιάζει μια εντυπωσιακή ομοιογένεια από τις αρχές της δεκαε­ τίας του '60, με τα ποιήματα της συλλογής «Μάρτυρας μοναδικός» (1961). Εντυπωσιακή είναι, λ.χ., η αμείωτη αίσθηση του εκπεπτωκότος ανθρώπου σ' έναν κόσμο που είναι ουσιαστικά αδιάφορος και ξένος. Εντυηωσια-

κή όμως παραμένει και η ανάγκη του, τελικά, να δραματοποιεί αυτό που προσλαμβάνει ως γνώση ίω ν πραγμάτων και που αποτελεί την κύρια αιτία της ειρω­ νικής του στάσης απέναντι στις φαινομενικότητες της ζωής και του θανάτου. Με το πέρασμα των ετών είναι ευνόητο ότι πληθαίνουν οι δυνατότητες της ποιητικής φαντασίας να σκηνοθετεί το παρελθόν της, δίνοντάς του προεκτάσεις οντολογικές. Άλλωστε, όπως και σε προηγούμενες ενότητες, τα ποιήματα του Ποταμού Κοήύμα σχηματοποιούνται ως αποτελέσματα μιας στωικής ματιάς που προσπαθεί να ξεχωρίσει το διαρκές μέσα στις εξαλλαγές των διαφό-

w m ρων μορφών της συμβατικής πραγματικότητας. Γι' αυτό και η εμμονή στον τρόπο διατύπωσης αυτής της α έ­ ναης κίνησης του ποιητικού εγώ προς ό,τι θεωρεί ου­ σιώδες: η ανάγκη της διαύγειας και ταυτόχρονα της αποκόθαρσης του συναισθήματος καθώς το ελάχιστο, το επιμέρους, η λεπτομέρεια χρησιμεύουν στη φαντα­ σία του Φωκά ως μετεικάσματα καταστάσεων οριακών για την ανθρώπινη ύπαρξη, όπως στο εξαιρετικά ζυγι­ σμένο - τόσο από αρχιτεκτονική όσο και από γλωσσική άποψη - ποίημα «Λεπτομέρεια» (σελ. 41): Μια κληματίδα πάνω σ' έναν ετοιμόρροπο γωνιόλιθοΤο λυγερό στοιχείο να ελίσσε­ ται πάνω στην πέτραΤο λυρικό στοιχείο πάνω στο τεκτονικόΤο ζωικό στοιχείο πάνω στο άζωο.

Βακαλό (Νεφέλη), Τ ο ν ε κ ρ ό κ α φ ε ν ε ί ο του Μάνου Ελευθερίου (Καστανιώτης), Ο α θ λ η τ ή ς τ ο υ τ ίπ ο τ α του Γιάννη Κοντού (Κέδρος), Τ η ν κ ο κ κ ιν ό μ α υ ρ η α ν ε μ ί ζ ο ν τ α ς τ η ς ο υ τ ο π ία ς του Τόλη Νικηφόρου (Νέα Πορεία), Η κ ο ίμ η σ η κ α ι η α ν ά σ τ α σ η τ ω ν σ ω μ ά τ ω ν τ ο υ Δ ο μ ή ν ικ ο υ του Μανόλη Πρατικάκη (Νεφέλη), Φ ο ρ τ ίο της Δήμητρας Χριστοδούλου (Καστανιώτης), Τ α Ε λ ε υ σ ίν ια της Ιωάννας Ζερβού (Καστανιώτης) και Τ α κ α τ ο ι κ ίδ ια του Σταύρου Ζαφειριού (Εντευκτήριο), είναι η καλύτερη συντροφιά Σ τ ο ν π ο τ α μ ό Κ ο λ ύ μ α τ ου Νίκου Φωκά.

ΟΑΑα ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ T0V flAEHZHPfl

ΛΙΓΟΣ ΑΜΜΟΣ

0 συνδυασμός μάς φέρνει δάκρυα στα μάτια Σαν λεπτομέρεια από 'να πολυδιασπασμένο σύνολο Πλατύ που κάποτε θα λέγαμε πατρίδα Καθώς μας περιείχε σε μια ενιαία σύνθεση κι εμάς. Αντίκρυ σε μια τέτοια λεπτομέρεια Λεπτομέρειες κι εμείς του πριν αδιαίρετου συνόλου Μετά το βίαιο σκόρπισμα των επιμέρους του την αναγνωρίζουμε άσφαλτο σαν μια παλιά μας συγγενή.

AAAc$ προτάσας

Η πρόκριση της συλλογής ποι­ ημάτων του Ν. Φωκά, ωστό­ σο, θα μπορούσε να είναι ταυ­ τόχρονα ένα σχόλιο της εξαι­ ρετικής ανθοφορίας του ποιη­ τικού μας παρόντος, το οποίο θάλλει μακριά από την πλα­ σματική «ευημερία» των αριθ­ μών: 0 Λ ίγ ο ς ά μ μ ο ς του Γιώργη Παυλόπουλου (Νεφέλη), τα Ε π ι λ ε γ ό μ ε ν α της Ελένης θέμα του μήνα

ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ

φ

u

T C ^ T in O '^ J

m

m αδρόςΖαφαρώυ

sr#·*

WfLa

φ, . v .

KA <Μλ to i ''S k ki ‘ I* ■ > ΔΙΑ

I

Μ

)

wan «παι Η συλλογή Στον ποταμό Κολύμα είναι η ενδέκατη του Νίκου Φωκά σε μια ποιητική πορεία που κοντεύει να συ­ μπληρώσει σαράντα πέντε χρόνια. Η καταδικασμένη προσπάθεια της μνήμης να ανασυστήσει το απωλεσθέν παρελθόν και το παρηγορητικό αντιστάθμισμα για τούτη την απώλεια, που είναι η εμπειρία του στιγμιαίου βιώμα­ τος της αποκάλυψης, συνιστούν τα δύο θεματικά μοτίβα του βιβλίου. Το ανεπανάληπτο των εμπειριών του χαμένου και του κερδισμένου γυρεύουν μια γλώσσα να τα σώσει από τη φθορά, κι η ποίηση του Νίκου Φωκά καταγράφει τον α­ γώνα τούτο, καταδικασμένο (διότι από εκείνο που πέρα­ σε δεν απομένει παρά η μνήμη και η νοσταλγία) και ταυ­ τόχρονα νικηφόρο (καθώς ο ποιητής ανιχνεύει τις μυστι­ κές οδούς που θα τον φέρουν όλο και πιο κοντά στην α­ ποκαλυπτική στιγμή της έλλαμψης και της πληρότητας που τη συνοδεύει).

m

m

Αναμφίβολα φέτος (όπως και πέρσι εξάλλου) ήταν η χρο­ νιά της ποίησης, αποδεικνύοντας έμπρακτα ότι ένα είδος υπό εκδοτικό «διωγμό» ανθεί και θάλλει, παράλληλα ό­ μως, κάνει το έργο του κριτικού δύσκολο και, κατά βάθος, άχαρο. Η τελευταία ποιητική συλλογή του Νίκου Φωκά Στον πο­ ταμό Κολύμα (εκδ. «Ύψιλον») είναι η ενδέκατη στη σειρά κατάθεση του ποιητή σε διάστημα σαράντα πέντε σχε­ δόν χρόνων. Είκοσι πέντε ποιήματα, γραμμένα στο διά­ στημα μιας τετραετίας (1992-1995), συν ένα μοναχικό παλαιότερο (1988) απαρτίζουν την παρούσα συλλογή. Διαβάζοντας κάποιος τούτα τα ποιήματα έχει την αίσθηση ότι, κάθε φορά, το θέμα του ποιήματος υποχωρεί (όχι πά­ ντως από ευγένεια) μπροστά στην ανάγκη του ποιητή να μιλήσει με τη μεγαλύτερη δυνατή ευκρίνεια. Κι αν αυτή η δεσπόζουσα εμμονή της ακρίβειας, της συγκέντρωσης στην καθαρότητα των αισθημάτων και του ανείπωτου, που αυτά φέρουν κάποιες φορές, απορρυθμίζουν τη συ­ νοχή του ποιήματος, στο βάθος κερδίζουν (και με υπερα­ ξία μάλιστα) σε πυκνότητα στοχασμού και αναστοχασμού. Λοξές αυτοβιογραφικές μνήμες, συγκινημένοι υπομνημα-

(3®-

«Κάθεσαι εμπρός στην παλιά σου γραφομηχανή■/ Χαμο­ γελάς κι ας ξέρω πως δεν μένεις πια μέσ' στην ύλη / Όπως εγώ- μα μέσα σ' ένα διαφορετικό στοιχείο (το πα­ ρελθόν;) / Αρκετά διάφανο στιγμές ώστε να φαίνεσαι· / Συνεχόμενο στοιχείο με την ύλη που φεγγρίζοντας/ Επι­ τρέπει και σε σένα να με βλέπεις/ Σαν να 'μαστέ στον ί­ διο θάλαμο μέσα σε ημίφωτο■/ Μα εκτός από οπτικά, η μεταξύ μας μόνωση είναι απόλυτη»... («Δακτυλογράφος», 1993) «... Και τότε αιφνιδιαστικά η απόσταση καταργείται και το απομακρυσμένο/ αλλά χωρίς τη δύναμη του κακού που 'χε άλλοτε όταν ήταν κοντινό / Γίνεται βίωμα άμεσο ξα­ νά, γίνεται γοητεία της γης που μας κάνει να κλαίμε. / Κι αλήθεια, απ' όσα υπήρξαν κάποτε πραγματικά / Μονάχα η γοητεία τους μας απομένει τώρα / Και μας ανήκει βα­ σανιστικά - σαν κάτι στέρεο- γι' αυτήν μονάχα έχουμε ζήσει». («Γοητεία», 1992)

τισμοί μιας ανεπίστρεπτης υπαίθριας ζωής, μελαγχολικές εξάρσεις για τις μεγάλες αιματηρές ουτοπίες της ιστορίας και τις μικρές σιωπηλές ήττες της καθημερινότητας. Αυ­ τές είναι οι συνήθεις αφορμές που ωθούν τον Φωκά να μιλήσει για τις σκιές και τις σιωπές που αφήνει στο πέρα­ σμά του ο χρόνος στα πράγματα και στις λέξεις, κυρίως όμως στη συνείδηση εκείνου που διακρίνει σχέσεις στορ­ γής ή ρήξης ανάμεσα στα πράγματα και τις λέξεις - δη­ λαδή του ποιητή. Σαν είδωλο τον κοιτάζω και ταυτόχρονα τον μελετώ σαν ένα κείμενο Και πράγματι διαβάζεται σαν μυθιστόρημα με τη μαγεία της ζωής των άλλων Μα και μαζί σαν προσωποποιημένη αυτοβιογραφία μου. Ας είναι, όπως και να διαβάζεται κοντεύω πια το τέλος. (Αυτοβιογραφία, ο. 22) Σύμφωνοι: το κέντρο που έλκει αυτό το βιβλίο είναι η α­ νάγκη του ποιητικού αφηγητή να μιλήσει για τα περασμέ­ να. Για ποιο παρελθόν όμως και εντέλει με ποιο τρόπο; Κατά τη γνώμη μου, τον Φωκά δεν τον απασχολεί το πα­ ρελθόν ως μια άνευ όρων καταφυγή σ' ένα χαμένο πα­ ράδεισο θαλερών αναμνήσεων ή ματαιωμένων προσδο­

κιών, σε μια πανάκεια νοσταλγίας που εξιδανικεύει αυτά που έχουν χαθεί και ελεεινολογεί τη θαμπή και κουρα­ σμένη συνέχειά τους. Για τον Φωκά το παρελθόν κερδίζεται - αν κερδίζεται μέσω της λεκτικής αναπαράστασής του. Αυτή, λοιπόν, η γλώσσα της ανάκλησης, η γλώσσα της μνήμης και της α­ πουσίας της μνήμης είναι η σκοπιά που επιλέγει και το μέσο που μετέρχεται ο ποιητής για να καταδυθεί στα πε­ ρασμένα. Η ποίηση ως επιβεβαίωση/διάψευση της μνή­ μης, η ποίηση ως επιβεβαίωση/διάψευση του εαυτού της, η ποίηση ως επιβεβαίωση/διάψευση του ποιητή. Ένα επιμελώς σκηνοθετημένο ταξίδι στη μνήμη και στη γλώσσα, που δεν χάνει ωστόσο στο παραμικρό - για ε ­ μάς τους αναγνώστες και συνταξιδιώτες - από τη θέρμη της εμπειρίας, αλλά και τη σαγήνη της αφηγούμενης ε ­ μπειρίας.

AAAcq προτάσΐκ Η Ελένη Βακαλό στα Επιλεγόμενα (εκδ. «Νεφέλη») α­ θροίζει δυο ενότητες σπονδυλωτών ποιημάτων: «Το θαύ­ μα» και «Μικρές σημειώσεις για την ποίησή μου - Το άλλο του πράγματος». Αναλογίζεταιτην ανθρώπινη κατάσταση σαν θαύμα και α­ ναγιγνώσκει την ποίηση και την ποιητική της κρατώντας μικρές σημειώσεις (αν δεχτούμε την καταστατική αρχή του τίτλου και τη δισυπόστατη σημασία του) με σκοπό να μιλήσει για το άλλο του πράγματος· δηλαδή: για το πράγμα, το αντικείμενο, το βίωμα πριν τη ρηματική του α­ πεικόνιση, για τη διαφεύγουσα αλήθεια της λεκτικής απο­ τύπωσης: Θανατηφόρα η λέξη Το πράγμα ακύρωσε

ΟΑΑΕΣ ΠΡΟΤΗΣΟΣ T0V _ _ _ _ , m

m

Η ποιήτρια και τεχνοκριτικός στην παρούσα συλλογή έχει έναν τόνο σαφώς ανακεφαλαιωτικό. Στο πρώτο μέρος η ήπια εσχατολογία του ποιήματος (ένας μετατονισμός εκ­ κλησιαστικών αναγνωσμάτων σε όρους οικολογικής και κειμενικής αυτοσυνειδησίας) επιχειρεί να σκιαγραφήσει ε ­ κείνη τη μακάρια στιγμή όπου το πράγμα δεν αναρωτιέται για τη φύση του, όπου η λέξη δε δυναστεύει αυτό που συμβολίζει: Αντί φυλλωμάτων Οι ανήλεοι και ήσυχοι Δεν αναγνώριζαν πράματα Παρά είχαν τα μάτια ορθάνοιχτα Και κοιτάζανε κατευθείαν Στο δεύτερο μέρος το σκάψιμο της βιωματικής και της εκ­ φραστικής ηλικίας φέρνει στην επιφάνεια κοιτάσματα μιας εποχής αποκαλυπτικής, που οι λέξεις επανανοηματοδοτούνται ή μιας μεταγλωσσικής εποχής που ευαγγε­ λίζεται η σύγχρονη ποίηση: Τα ζώα της νέας γραφής Τα υποθαλάσσια Τα γήινα Είναι τώρα τα κατοικίδια Της γλώσσας Q γυρίστε κι αγγίξτε τα Η Ελένη Βακαλό καλλιεργεί συστηματικά, σχεδόν ασκητι­ κά, μια ενδοσκοπούμενη γραφή που κερδίζει τον ανα­ γνώστη διότι η βάσανος στο χαρτί ανάγεται σε περιπέτεια ψυχής. Τα πρόσωπα και τα προσωπεία στην ποίηση του Γιώργου Χρονά παραμένουν σταθερά και, ως ένα βαθμό, αναλ­ λοίωτα από την πρώτη συλλογή του (Βιβλίο 1 ,1973) ως την τελευταία και ενδέκατη στη σειρά συλλογή ποιημά­ τω ν του (Κατάστημα νεωτερισμών, 1987, «Οδός Πο­ νάς»). Οι ήρωες στα ποιήματα του Χρονά (και εκ του συστάδην ο ποιητικός αφηγητής) περιπλανώνται στα όρια μιας λαϊ­ κής αστικής πολεοδομίας, άντρες και γυναίκες που ο ε ­ ρωτικός δαίμονας τους ωθεί, μ' έναν τρόπο οικείο, ευλα­ βικό ή ονειρικό, στην περιδιάβαση ή στην αυτοπαρατήρη­ ση: Ξόδεψε τη ζωή του σε δρόμους και στενά οε σκοτεινά σοκάκια. Τώρα οι σάλπιγγες γι'αυτόν ηχούν. Τα λεωφορεία αφήνουν χώρο να περάσει. Κοιτάχτε τον,

ψάχνει τόπο σαν τα σκυλιά να ξαποστάσει. Κοιτάχτε τον, ψάχνει μνήμα να μπει μέσα («Αφή ή σκοτάδι», σ. 16) Προσωπικά εκείνο που με ενδιαφέρει περισσότερο στην ποίηση του Γιώργου Χρονά είναι η αντοχή των υλικών της γραφής του. Και το επισημαίνω αυτό διότι η εμμονή του ποιητή σε πάγια μοτίβα της μοναχικής περιπλάνη­ σης (που σε άλλους ομοτέχνους του φανερώνουν αμη­ χανία, κούραση ή φθορά) στην περίπτωσή του μοιάζουν κάθε φορά πρωτοφανέρωτα και ανεκμετάλλευτα. Εξυπακούεται ότι αυτό το αναβλύζον στοιχείο δεν έχει να κάνει με το αστείρευτο του βιώματος, αλλά με τον κά­ ματο του ποιητή εντός του κειμένου. Τα τριάντα δυο ποιήματα στο Κατάστημα νεωτερισμών,

ελλειπτικά ή αφηγηματικά, σκιαγραφούν με μελαγχολική αυστηρότητα το ψυχορράγημα ενός κόσμου μεσο­ γειακού, φορτωμένου συλλογικές μνήμες και αιώνια αι­ σθήματα. Ο ποιητής ανάγει την επικαιρότητα σε τέχνη και τη μυθολογία του σώματος σε ιερή παραμυθία, μέ­ σα από ποιήματα που διασταυρώνουν το αρχαίο επί­ γραμμα, τη χριστιανική παραίνεση, το παραλήρημα του μοντέρνου ανθρώπου. Μερικοί λένε να βγαίνετε πολυτελώς ενδεδυμένοι. Εγώ σας λέω, με ό,τι πιο πρόστυχο. Ταπεινό. Είδατε τα πετει­ νό του ουρανού, δεν φροντίζουν για τίποτα. Το ίδιο και οι κλασσικές τραγουδίστριες των λαϊκών τραγουδιών Πολλές κλοπές, βιασμοί γίνονται, γιατί ξεπερνάτε τα όρια της ένδυσης. Η αυτόματη σκέψη της ταπείνωσής σας, στα μάτια τους, λειτουργεί φυσικά. («Παραβολές για νέους καιρούς», σ. 44)

w m w m am Από την ιδιαιτέρως ανθηρή ποίηση της χρονιάς κρατώ το Στον ποταμό Κολύμα του Νίκου Φωκά, ενώ πολύ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα Επιλεγόμενα της Ελένης Βακαλό. Ταξιδεύοντας στο χρόνο, ο Φωκάς δημιουργεί ένα βιβλίο για τη μνήμη. Ξέροντας πως κάθε ανάκληση του παρελθόντος είναι υπόθεση λίγο ως πο­ λύ χαμένη, ο Φωκάς αποφεύγει από την πρώτη στιγμή την προσπάθεια για την αναπαράστασή του. Ό,τι έχει παρέλθει, έχει παρέλθει ανεπανόρθωτα, μοιάζει να μας λέει κάθε τόσο ο ποιητής στον Ποταμό Κολύμα, και το μόνο που μπορούμε να κάνουμε γι' αυτό είναι να βά­ λουμε στη θέση του ένα ομοίωμα· δεν μπορούμε, με άλλα λόγια, παρά να καταφύγουμε σε μια κατασκευή, η οποία θα υποκαταστήσει τεχνηέντως (με τεχνικά μέ­ σα) την οριστικά διαφυγούσα πραγματικότητα. Και η κα­ τασκευή αυτή είναι, βεβαίως, η ποίηση: οι στίχοι, που αναλαμβάνουν να υποδυθούν τη μνήμη, γεμίζοντας το χώρο της ανάκλησης με δικές τους, αυτοδύναμες εικό­ νες· εικόνες-ομοιώ ματα, όπως το 'λεγα και πιο πριν, του παρελθόντος, που δεν αφήνουν τίποτε στην τύχη, αποκλείοντας εκ προοιμίου οιοδήποτε φυσικό status.

Cs T iX fe )

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕνοςςΣυντακτον ΕΚΔΟΤΟΝΒΙΒΛΙΟΥ ΠερκμικουΤυπου t PARKER χ&γζημ^κΔδη

Κάθε καταβύθιση στη μνήμη είναι για τον Φωκά μια σκηνοθεσία· σκηνοθεσία του τοπίου της επιστροφής, σκηνοθεσία του τρόπου με τον οποίο ανεβαίνουν επί σκηνής τα ρημαγμένα από το χρόνο πρόσωπα, σκηνο­ θεσία του φωτισμού των απάντων αντικειμένων. Όλα είναι ποίηση, λοιπόν, σ' αυτό το απ' άκρου εις άκρον σκηνοθετημένο περιβάλλον: ο λόγος για τον λό­ γο και ο στίχος για τον στίχο, σ' ένα αδιάκοπα αυτοαναφορικό παιχνίδι, όπου τα πάντα κρίνονται στη γλώσ­ σα. Σε μια γλώσσα που επιχειρεί να συγκρατήσει τα συντρίμμια της μνήμης καθώς ανεβαίνουν στην επιφά­ νεια, εν απολύτω επιγνώσει του ότι είναι μονίμως κα­ ταδικασμένη στη διάσπαση και τον κατακερματισμό. Κι απ' αυτόν τον κατακερματισμό, πάλι, το μόνο που μπορεί να απομείνει είναι, για να επιστρέφουμε για άλ­ λη μια φορά στην ποίηση, η γλώσσα. Η γλώσσα της μνήμης, του παρελθόντος ή της απουσίας, όπως απει­ κονίζονται στις μεταφορές και τα σύμβολα του στίχου· στίχου τον οποίο ο Φωκάς οδηγεί, ύστερα από δεκαε­ τιών θητεία στην ποίηση, σε μια λαμπρή όσο και ακ­ μαία ωριμότητα.

Si HF iso rcnhbelor w e r HellasS.A.

ΕΘΝΙΚΗ

ΓΙΟ TO BPOBCIO ΙΜΠΟΡ1ΗΙΤΟΣ ΠΡΟΤΑΘΗΗΑΠ A M U :_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Αηόντολος Δ ο ξιό δ η ς : Τα τρία ανθρωπάκια

Ελένη Λ α δ ιά : Τα άλση της Περσεφόνης (Αρμός)

(Καστανιώτης) (Ε. Κοτζιά-Β. Χατζηβασιλείου)

(Α. Ζήρας)

Η ένη Εν8υμιά δη; Η πόλη των γλάρων

Τ ά κ ιμ Ιιμ ώ τ η ς : Ο λάκκος (Άγρα)

(Καστανιώτης) (Β. Αθανασόπουλος-Α. Ζήρας)

(Β. Αθανασόηουλος)

ΒΜπΑΗΣΑΜΜΓΟηΟνΑΟΣ Η μυθιστορηματική παραγωγή στο 1997 υπήρξε πλούσια, ποικίλη αλλά και αρκετά προβληματική ως προς τις πιθα­ νές διαφορετικές τάσεις που εκπροσωπούν αυτά τα μυθι­ στορήματα. θα μπορούσαμε να βρούμε πολλές αναλο­ γίες ανάμεσα στη σχετική ελληνική παραγωγή του τ έ ­ λους του αιώνα, από το ένα μέρος, και στο ευρωπαϊκό μυθιστόρημα του 18ου αιώνα, από το άλλο μέρος, όταν αυτή η λογοτεχνική μορφή βρισκόταν σε εμβρυακή κατά­ σταση, με ελάχιστες διαμορφωμένες αρχές ή κανόνες, και με πολύ μεγάλη ποικιλία, κλίμακα και διακύμανση. Υπάρχει, επομένως, πρόβλημα όχι μόνο για τον γραμματολόγο αλλσκαι για τον κριτικό, επειδή η πλούσια παρα­ γωγή μυθιστορημάτων μεγάλης έκτασης δεν αντιστοιχεί σε κάποιες ενκιπίσιμες τάσεις, κάνοντας έτσι φανερό πως ακόμη καύσης αρχές του 21ου αιώνα πρέπει να ξεχαστεί το ζητούμενο μιας διαμορφωμένης ή έστω διαμορφούμενης. μυθιστορηματικής μας παράδοσης. Από τα αξιόλογα αυτά καθεαυτά αλλά, ως προς τη συ­ γκρότηση μιας μυθιστορηματικής παράδοσης, αλληλοαναιρούμενα μυθιστορήματα ξεχωρίζουν Οι ναυαγοί της Πασιφάης του Φαίδωνα Ταμβακάκη και Ο Λάκκος του Τάκη Σιμώτα. Το πρώτο, ως εγχείρημα τουλάχιστον, είναι περισσότερο ενδιαφέρον επειδή είναι πιο σύνθετο σε ό,τι αφορά στο αφηγηματικό υλικό και στην οργάνωσή του, αλλά και πο­ λύ πιο δυναμικό στη διακειμενική προοπτική του. Παρότι ο τόνος της αφήγησης είναι σταθερός, η στάση του αφη­ γητή απέναντι στην ιστορία που αφηγείται κυμαίνεται α­ διόρατα με φιλοπαίγμονα διάθεση - ή εγκατάλειψη. Έτσι, ενώ επιλέγει μιαν αφηγηματική φόρμα που ευνοεί την οκνηρότητα της ανάγνωσης - εκείνη του περιπετειώδους μυθιστορήματος -, η εμπειρία που μεταδίδεται, για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του ίδιου του αφηγητή, «έρχεται να απογοητεύσει όχι μόνο τον οκνηρό αναγνώστη, αλλά

και τον αφηγητή που ταξίδευε με τον παλαιορομαντισμό στις αποσκευές του» (σ. 177). Ένα από τα ενδιαφέροντα στοιχεία του μυθιστορήματος αποτελεί το γεγονός ότι υπάρχουν στιγμές κατά τις οποί­ ες ο αναγνώστης δεν είναι σε θέση να εκτιμήσει αν είναι μάρτυρας ενός παραληρήματος ή μιας διακριτικά ελεγχόμενης-,ειρωνείας. Δεν γίνεται σαφές αν αυτό αποτελεί πρόγραμμα του Ταμβακάκη, αλλά είναι γεγονός ότι χρη­ σιμοποιεί τη βυθισμένη (ή, αλλιώς, φθαρμένη) φόρμα της περιπετειώδους ιστορίας του 18ου αιώνα συνδυάζοντάς,την με εκείνη της ταξιδιωτικής εντύπωσης, για να μπορέσει να την προτείνει ως μια αφηγηματική φόρμα που εΑ/α) λειτουργική στο τέλος του 20ού αιώνα. Αυτό ί­ σως πιστεύει ότι γίνεται δυνατό χάρη στον συνδυασμό, από το ένα μέρος, μιας βυθισμένης λογοτεχνικής φόρμας που ανελκύεται (η διαδικασία, άλλωστε, της «ανέλκυσης» λογοτεχνικών μορφών, θεμάτων, μύθων ή άλλων πολύ­ τιμων ναυαγίων φαίνεται ότι προσφέρει κάποια διέξοδο στο τέλος του αιώνα) και, από το άλλο μέρος, μιας σύγ­ χρονης μορφής λογοτεχνίας που συνδέει την τέχνη με την πληροφορία. Ακόμη, όμως, και αυτή η ταιριαστή με την εποχή της πληροφορικής εκδοχή αφήγησης είναι φα­ νερό πως στηρίζεται σε κλασικά μοντέλα της ταξιδιωτι­ κής λογοτεχνίας, των οποίων το πρωτότυπο αποτελεί το vade mecum του Francis Calton Art o f Travel; or Shifts and Contrivances Available in Wild Countries (1872) στο ο­ ποίο παρέχονται οδηγίες για κάθε δύσκολη περίσταση, α­ πό τον τρόπο με τον οποίο μπορείς να γράψεις στο σκο­ τάδι έως τον τρόπο να χρησιμοποιήσεις μια εγκαταλελειμμένη φωλιά τερμιτών ως φούρνο. Η επινόηση είναι ενδιαφέρουσα, αν και στην πραγματοποίησή της ο συν­ δυαστικός χαρακτήρας αλλοιώνεται από τη φανερή ε ­ γκατάλειψη του συγγραφέα στις απολαύσεις της λογοτε­ χνίας της φυγής.

e Με τους Ναυαγούς της Πασιφάης πιστεύω πως κλείνει έ­ νας κύκλος που θα μπορούσαμε να δεχτούμε πως ανοί­ γει με το αγγλικό ταξιδιωτικό μυθιστόρημα του 18ου αιώ­ να, κλιμακώνεται με το μυθιστόρημα Coral Island (1854) του R.M. Ballantyne και μετά εκατό χρόνια γνωρίζει την κρίσιμη - και κριτική - καμπή του με το μυθιστόρημα Lord o f the Flies (1954) του William Golding: αυτό που στη Βι­ κτωριανή Αγγλία εμφανίζεται ως έκφραση μιας λαϊκής και λογικής πίστης στις έμφυτες αρετές του πολιτισμένου ανθρώπου, στο μυθιστόρημα του Golding μέσα από μια αιτιολογημένη και οδηνηρή απόρριψη των θέσεων του Ballantyne ανατρέπεται ως ένα απλοϊκά αισιόδοξο όραμα της ανθρωπότητας και επανατοποθετείται μέσα στα όρια μιας πυρηνικής εποχής. Το ίδιο είχε γίνει πριν από δύο αι­ ώνες, με το μυθιστόρημα Gulliver's Travels (1726) στο ο­ ποίο ο Jonathan Swift είχε δανειστεί την αφηγηματική φόρμουλα από το ταξιδιωτικό μυθιστόρημα της εποχής του, για να παραποιήσει τις αξίες που εκείνο υπηρετούσε, αφαιρώντας από τον πρωταγωνιστή του το κύρος του ορθολογιστή Άγγλου gentleman, ο οποίος γυρνώντας α­ πό ένα μακρινό θαλασσινό ταξίδι στο οποίο είχε συναντή­ σει περίεργες χώρες, ανθρώπους και συνήθειες, δεν αι­ σθάνεται ασφαλής μέσα από τη διαπίστωση πως το πολι­ τισμένο Λονδίνο είναι πολύ πιο επιθυμητό από τις απολί­ τιστες μακρινές χώρες, αλλά οδηγείται σε μια αναπάντε­ χη παράδοξη κατάσταση: το Λονδίνο τον αηδιάζει, και αι­ σθάνεται δυστυχισμένος με τη σκέψη της επιστροφής του σε αυτό. Φαίνεται πως η αφηγηματική φόρμουλα της περιπετειώ­ δους ταξιδιωτικής ιστορίας διαθέτει μια δυναμική που δεν την περιορίζει στην ιστορικά διαπιστωμένη διάρκεια ζωής της, και πως με τον τρόπο αυτόν προσφέρεται σε επιτυ-

_ _ _ _ ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ TOV _ _ _ _ , ΒΑΓΓΕΛΗ ΑΘΑΠΑΣΟΠΟΨΛΟν

8έμα του μ φ

i i i f

f

i i »

χημένες διασκευές ή και ανασκευές. Έτσι, και με το μυθι­ στόρημα του ϊαμβακάκη παρατηρείται μια προγραμματι­ κή επιστροφή σε μια ηθελημένη φυσική και μεταφυσική αφέλεια που, τελικά, αυτοαναιρείται για να διατηρηθεί ως αμφίβολη ελπίδα που πηγάζει από την επίγνωση και τη βαθιά ουγκατάβαση. Ο Έλληνας μυθιστοριογρόφος μέσω του Swift διαλέγεται με το ταξιδιωτικό μυθιστόρη­ μα του 18ου αιώνα, και μέσω του Golding διαλέγεται με τον Ballantyne, διατηρώντας τους απόηχους της αισιοδο­ ξίας που προσφέρει η φυγή, αλλά και της απελπισίας μιας επικείμενης πυρηνικής καταστροφής. Στους Ναυαγούς της Πασιφάης δημιουργείται αθροιστικά, συσσωρευτικά ένα σύμπαν μέσω μιας αφηγηματικής επι­ μονής που σε αρκετές περιπτώσεις κατορθώνει να γίνει μέθη. Είναι ένα σύμπαν που αποδίδεται παραληρηματικά μέσω μιας θετικότητας της αφήγησης, το οποίο τελικώς διαλύεται εκκωφαντικά εις τα εξ ων συνετέθη, εκρήγνυται μέσα από ένα θεαματικό όραμα καταστροφής, μέσα από μια τελετή της απώλειας του χρόνου και της μνήμης.

'AAAcq π ρ ο τά σ ΐκ

Βασικό επίτευγμα του μυθιστορήματος του Τάκη Σιμώτα Ο Λάκκος αποτελεί η συγκρότηση μιας ατμόσφαιρας τρυφερής νοσταλγίας μέσω μιας απόλυτης θετικότητας της γραφής. Ίσως αυτό γίνεται δυνατό επειδή η θετικότητα της γραφής εμφανίζεται ως απόρροια μιας παρθενικής - δηλαδή γεμάτης θαυμασμό και απορία - σχέσης με τα πρόσωπα, τον κόσμο και τα πράγματα. Ο συνδυασμός της αφηγηματικής πρόθεσης με έναν τρόπο γραφής που συμβατικά τουλάχιστον εμφανίζεται ως αταίριαστος είναι πολύ επιτυχημένος. [Φανταστείτε, ως παράδειγμα, το Grand Meaulnes (1915) του Alain-Fournier γραμμένο με τη θετικότητα της γραφής του Robinson Crusoe (1719) του Daniel Defoe). Αυτό που χαρακτηρίζω ως θετικότητα της γραφής εκδη­ λώνεται στο επίπεδο της υφής του λόγου ως μια πραγ­ ματιστική αντιστικτική σχέση με το αντικείμενο της αφή­ γησης, ενώ στο επίπεδο ή, πιο σωστά, στην κλίμακα της οργάνωσης της αφήγησης εκδηλώνεται ως μια αναλυτι­ κότατα - αλλά όχι και επαγωγικότητα - της αφήγησης. Η αναλυτικότητα αυτή ξενίζει πότε ευχάριστα και πότε δυ­ σάρεστα θυμίζοντας την αθωότητα της γραφής που χα­ ρακτήριζε τις αρχές του μυθιστορήματος ως λογοτεχνι­ κού είδους στην Ευρώπη. Αυτό ως αφηγηματική πρόταση είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, επειδή αντιμετωπίζει α­ ποτελεσματικά τα αυτοαναφορικά αφηγηματικά αδιέξοδα του μεταμυθιστορήματος. Ο Ειμώτας επιδίδεται σε μια ορθολογική οργάνωση του υ­

λικού κατατάσσοντάς ίο σε κατηγορίες και όχι αφήνοντας το στην καταλυτική επίδραση της πλοκής ή στη ζύμωση της μυθοπλασίας. Δίνει την εντύπωση πως επιχειρεί μια κωδικοποίηση των αναμνήσεων αντί του μετασχηματι­ σμού τους σε οργανικό υλικό μιας αφήγησης. Από το άλ­ λο μέρος, διεκπεραιώνει την αφηγηματική παράγραφο με μεγαλύτερη επιτυχία από τον Ταμβακάκη, και οι εσωτερι­ κές μεταβάσεις (δηλαδή οι μεταβάσεις μέσα στο πλαίσιο κάθε κεφαλαίου, μια και από κεφάλαιο σε κεφάλαιο λει­ τουργεί ως μετάβαση η σχέση της κατηγορίας του κατατασσόμενου αφηγηματικού υλικού/αναμνήσεων) είναι διακριτικές και ταυτόχρονα φυσικές. Στην αφήγησή του, ωστόσο, δεν δίνεται μια νοηματική προοπτκή ή διεύρυν­ ση, ενώ στο μυθιστόρημα του Ταμβακάκη (ίσως λόγω της αναπόφευκτης αμυδρής αλληγορικής διάστασης της ι­ στορίας μιας περιπέτειεας ή ενός ταξιδιού) αυτή η προο­ πτική ακόμη και όταν δεν υπάρχει, λανθάνει. Τα δύο μυθιστορήματα προκαλούν το ενδιαφέρον ως εί­ δος γραφής, επειδή εμφανίζονται να καταφεύγουν σε έ ­ να παλαιό είδος αφήγησης, διατηρώντας απέναντι σε αυ­ τό μια πολύ διακριτική κριτική στάση συνδυασμένη με μια σχέση συμπάθειας που εκδηλώνεται ως τάση νοσταλγικής επιστροφής. Ένα επιμέρους ενδιαφέρον παρουσιάζει το μυθιστόρημα της Νένης Ευθυμιάδη Η πόΗη των γλάρων, λόγω της συγκινησιακά «αποστειρωμένης» γραφής, η οποία στην εξιχνίαση της μελαγχολικής σειράς των προϋποθέσεων που παράγουν τα γεγονότα απωθεί τις αιτίες του έρωτα στην περιοχή της σύμπτωσης. Αυτό το αφηγηματικό πρό­ γραμμα υπηρετείται από μια αξιοσημείωτη ή αξιοπερίερ­ γη για τα σημερινά δεδομένα - αφηγηματική διακριτικό­

τητα που στις καλύτερες στιγμές της εκδηλώνεται ως υ­ ψηλό αφηγηματικό ήθος. Ένα μικρό παράδειγμα: «Σκέφτηκα πως οι άνθρωποι που αιωνίως μετακινούνται βά­ ρος δεν γίνονται ποτέ, είχα απαυδίσει με γυναίκες που α­ παιτούσαν είτε την παρουσία μου είτε διατροφή. Και ό­ πως άκουσα το σφύριγμα μιας αμαξοστοιχίας μικρής, με άγνωστο προορισμό και φορτίο, και όπως διέκρινα στο βλέμμα της Έλεν μια έξαψη ειδική, έγειρα επάνω της και την παρέσυρα στην αρχή μιας ιστορίας» (σ. 31). Τα θετικά αποτελέσματα της συγκινησιακά αποστειρωμέ­ νης γραφής και της συνακόλουθης αφηγηματικής διακρι­ τικότητας συχνά αναιρεί η μεταφορική εκτροπή της γρα­ φής που: 1) όσο και αν ταιριάζει στη συναισθηματική κατάσταση στην οποία τυχαίνει να βρίσκονται οι μυθιστορηματικοί χαρακτήρες τη συγκεκριμένη στιμγή, 2) όσο και αν προσπαθεί να αποδώσει τη συγκινησιακή α­ ποστασιοποίηση, και 3) όσο και αν διατυπώνει με πυκνότητα και αφαίρεση αυ­ τό για το οποίο η αναλυτική αφήγηση θα χρειαζόταν πο­ λύ μεγαλύτερη έκταση, τελικώς καταστρέφει την εντύ­ πωση του απέριττου. Μερικά παραδείγματα: «λικνιζόταν σε αιώρες μοναξιάς και έπαιζε με προσωπικά φεγγάρια» (σ. 34), «γύρισα υπερήφανος, με ατμούς και φλόγες» (σ.

57), «θα κάλπαζε σε λόγχες φαντασίας» (σ. 187). Η αλλαγή, τέλος, του υποκειμένου της αφήγησης από κεφάλαιο σε κεφάλαιο δίνει απλώς την εντύπωση επιτυ­ χημένης αφηγηματικής άσκησης: δεν προωθεί αποτελε­ σματικά την αφήγηση, η οποία αποκτά μεν ενδιαφέρον ε ­ πειδή γίνεται πρισματική, αλλά παράλληλα συχνά παλι­ νωδεί.

nm m Το πάθος για το απόλυτο, ως κατάστασης οντολογικής, κατατρύχει τα πρόσωπα τω ν μυθιστορημάτων της Ελένης Λαδιά. Όπως και στο «Χι ο λεοντόμορ­ φος» (1986) ή στη «θητεία» (1994), οι αφηγηματικοί χαρακτήρες στα Άίΐοη της Περσεφόνης κατέχονται από μια δύναμη που σε σημαντικό βθαμό την αγνο­ ούν, έως τη στιγμή που αυτή τους αποκαλύπτεται μ' έναν τρόπο συνταρακτικό, φ ω τίζοντας την αθέατη πλευρά το υ ς - τη ν πιο α υ θεντική, ενδ εχ ο μ ένω ς. Ωστόσο, κι εδώ βρίσκεται ένας από τους λόγους που οι ιστορίες της γοητεύουν και μας υποβάλλουν, η δια­ δικασία αυτή δεν έχει να κάνει με την κατανόηση και

θέμα του μήνα

S ιην εκλογίκευση, οσοδήποτε και αν πρόκειται για πρό­ σωπα υποψιασμένα ως προς τα όρια και τις δυνατότη­ τες του λόγου της ύπαρξης και του λόγου των πραγ­ μάτων. Κινητήρια δύναμη για τη βούλησή τους να ξεπεράοουν τα όρια, όντας διαθέσιμα για την προσέγγι­ ση του άλλου - προσώπου ή κατάστασης - είναι η αί­ σθηση του κόσμου και η αίσθηση τω ν απλούστερων μορφών συναισθήματος που πάντοτε μέσα τους κα­ θρεφτίζεται - συμβολικά ή αλληγορικά - το απεριόρι­ στο. Τι νοσταλγούμε μέσα από την ερωτική ένταση και έκσταση; Μήπως το πάθος, με όλη τη σωματική και διανοητική του φθοροποιό ιοχύ, είναι ο πιο ασφα­ λής δίαυλος για τη γνώση τη ς ουσιώδους πλευράς μας; Συνήθως το μυθιστορηματικό σύμπαν της Λαδιά είναι θεμελιωμένο πάνω σ' αυτές τις καίριες αμφιλογίες. Δεν υπάρχει τίποτε χωρίς το άλλο του. Ας πούμε, δεν υπάρχει ιστορία που συγκροτεί αυτό το σύμπαν και δεν λέγεται με δυο τουλάχιστον τρόπους: από τη μια πλευρά παρακολουθούμε ένα παιχνίδι ευτυχίας, δυ­ στυχίας, χαράς και μελαγχολίας στο οποίο εμπλέκο­ νται τα πρόσωπα ως στοιχεία ζωτικά- από την άλλη, υπάρχει εξακολουθητικά και σ' όλη τη διάρκεια της α­ φήγησης ένα επίπεδο στοχαστικής κατόπτευσης που χρησιμοποιεί ο α θέατος αφηγητής, εναλλακτικά ή συνδυαστικά, θυμίζοντας στον αναγνώστη ότι η χαρι­ τωμένη όψη των πραγμάτων μπορεί κάλλιστα να είναι το άνοιγμα προς τη μυστηριώδη ουσία τους. Με μια γραφή σχολιαστική, ιδιαζόντως αναλυτική, που το παραμυθητικό στοιχείο τής δίνει εντούτοις μια δρο­ σιά και συνάμα ένα νεύρο, το μυθιστόρημα Τα άήαη της Περσεφόνης είναι ένα βιβλίο αναγωγής στις πη­ γές. Και μ' αυτό εννοώ κυρίως ότι η αρχαιογνωσία του μας αποκαλύπτει τη διαχρονική ισχύ τω ν μύθων, στο βαθμό που η ζωή - μυθιστορηματική ή όχι - επανα­ λαμβάνει ξανά και ξανά, παρά τις παροδικές φαινομε­ νικότητες, τη ν ίδια διαδρομή: το «δρόμο προς την Ελευσίνα», όπως αναφέρεται προς το τέλο ς του.

H

H

σης. Αν και, όπως σε προηγούμενα βιβλία της (λ.χ. στον «Τρυφερό θάνατο», 1990, ή στους «Πολίτες της σιωπής», 1993), η ιστορία ενμέρει αναπτύσσεται κι ε ­ δώ γύρω από πράξεις βίας, πραγματοποιημένες ή εν­ δεχόμενες, η ένταση δεν πηγάζει από την ατμόσφαι­ ρα μυστηρίου και αστυνομικού τύπου αινίγματος, ούτε από τα εξωτερικά στοιχεία της δράσης τω ν προσώ­ πων. Περισσότερο προέρχεται από τις φαντασιωτικές διαστάσεις που παίρνουν τα γεγονότα και οι ερμηνείες τους στον εσωτερικό κόσμο των πρωταγωνιστών. Πυρετώ δεις σκέψεις, παραληρηματικοί μονόλογοι, δεί­ χνουν πέρα από τη νοηματική ευστροφία και τον πυ­ κνού ρυθμού ψυχικό τους κυματισμό. Έτσι, στα γενικά χαρακτηριστικά έχουμε μια αινιγματι­ κή ατμόσφαιρα που αρθρώνει τυπικά την ανάγκη ανα­ ζήτησης μιας κάποιας κρυμμένης αλήθειας. Μάλιστα, η αναζήτηση προβάλλει ως αναγκαία λόγω της έν τε­ χνης διασποράς ορισμένων ασαφών πληροφοριών που συσκοτίζουν την προσωπικότητα και τις ενέργειες των μυθιστορηματικών χαρακτήρων. Ωστόσο, αυτή η αινιγματική κατάσταση, οι υποψίες και η εξαιρετικά αμφίλογη και αμφιρρέπουσα πλοκή, κατά μια ορισμένη έννοια, είναι το αλληγορικό μέσο προ­ σέλκυσης που χρησιμοποιεί η Νένη Ευθυμιάδη για να οδηγήσει έπειτα τον αναγνώστη στις ενδότερες ση­ μασίες του έργου της. Πρώτα πρώτα, στην προβολή της αβάσταχτης αποξένωσης των προσώπων της μέ­ σα σ' ένα σύμπαν εχθρικό και στην απελπισμένη ανα­ ζήτηση, εξ αντιθέτου, της έννοιας του αυθεντικού - έ­ στω κι αν κάτι τέτοιο αποδεικνύεται κάθε φορά χιμαι­ ρικό.

,_ _ _ _ _ ΑΛΛΗ ΠΡΟΤΑΣΗ T0V_ _ _ _ _ _ , ΟΑΕΗΖΗΡft

Ά λ λ η πρόταση

Ανεξάρτητα από το αν το Χάλιφαξ, η πόλη στην οποία συγκλίνουν τα πρόσωπα του μυθιστορήματος της Νένης Ευθυμιάδη, είναι ή όχι Η πόλη τ ω ν γλάρων, ο ­ πωσδήποτε οι συνδηλώσεις, πλάγιες ή ευθείες, παρα­ πέμπουν και πάλι στη μόνιμη κατάσταση που χαρα­ κτηρίζει όλα σχεδόν τα πεζά της: την αδυναμία πρόσδεσης σε κάτι και ταυτόχρονα το πάθος της μετακίνη­ θέμα του μήνα

■<357

mmwm Για το βραβείο μυθιστορήματος προτείνω το ώριμο από την πλευρά της γλωσσικής έκφρασης και συνθετικής άρ­ θρωσης βιβλίο του Απόστολου Δοξιάδη τα τρία ανθρω­ πάκια. Είναι έργο απολαυστικό, το οποίο αντλεί από την τεχνική της λαϊκής προφορικής αφήγησης και ταυτόχρο­ να αποτελεί κείμενο βάθους, το οποίο αυτοϋπονομεύεται διαρκώς παρωδώντας τους ήρωες και τη θεματική του. Στις αρχές του αιώνα μας, στη Νέα Υόρκη, οι τρεις γιοι του Ελληνοαμερικάνου Μπιλ Φρανκ διατρέχουν θανάσιμο κίνδυνο καθώς η ζωή τους απειλείται από την Κόζα Νόστρα. Πάνω σε αυτό το επεισόδιο, ο συγγραφέας δημι­ ουργεί μια κωμική και ταυτόχρονα πικρή ιστορία, εφόσον οι ασήμαντοι ήρωέςτου παλεύουν σπασμωδικά να ξεφύγουν από την κακιά τους μοίρα, τη στιγμή που κάθε τους κίνηση τους οδηγεί όλο και πιο κοντά στην καταστροφή. Αλλά και η ίδια η αφήγηση της συγκεκριμένης ιστορίας στηρίζεται σε μια εξίσου κωμική και πικρή αφορμή: στο γεγονός ότι την εξιστόρηση των περιπετειών πραγματο­ ποιεί ο αδίστακτος εκτελεστής των αδελφών Φρανκ, ό­ ταν χρόνια αργότερα, τυχαία, θα συναντήσει τον συγγρα­ φέα, ο οποίος διερευνά το θέμα «Ειλικρινής μεταμέλεια

τών επαγγελματιών κακοποιών», θύτες και θύματα έχουν μοίρα κοινή, εφόσον κανένας δεν φαίνεται να ελέγχει το πεπρωμένο του και, ασφαλώς, δεν διαθέτει αυτεξουσιότητα έτσι ώστε να μπορεί να λάβει αποφάσεις σε θέματα που αφορούν την ηθική.

m m Συντονισμένος στον τόνο του εισαγωγικού σχολίου μου για το έτος 1997 με δυσκολία ξεχώρισα ένα μυ­ θιστόρημα προς βράβευση· ένα μυθιστόρημα που, παρά τις κάποιες αδυναμίες του, διαβάζεται με ευχα­ ρίστηση προσφέροντας στον αναγνώστη αισθητική α­ πόλαυση και ψυχική ευφορία (αρετές συχνά παρα­ γκωνισμένες ή ενοχοποιημένες στο όνομα μιας σοβα­ ροφανούς, στρυφνής και αυτάρεσκα μελαγχολικής γραφής). Πρόκειται για το πρώτο μυθιστόρημα του Φ αίδωνα Ταμβακάκη, που εκ δ ό θ η κ ε από τη ν «Εστία».

0 πεζογράφος έχοντας ήδη εκδώσει τρία πεζογραφή­ ματα (Ευμορφίά. Τα τοπία της Φιήομήήας και Η ύστα­ τη) δοκιμάζεται για πρώτη φορά, στα 38 του χρόνια, στη μυθιστορηματική φόρμα με το ογκώδες τε λ ε υ ­ ταίο βιβλίο του Οι ναυαγοί της Πασιφάης. Προάγγελος του μυθιστορήματος Η υστάτη (1991), μόνο που τό τε η «Πασιφάη» (το όνομα του ιστιοφό­ ρου στο μυθιστόρημα) λεγόταν «Μάνια» (το όνομα του ιστιοφόρου στη νουβέλα) και, κυρίως, ο αφηγη­

(5©-

ματικός και ο πραγματολογικός ορίζοντας ήταν πιο στενός. Οι ήρωες του Ταμβακάκη είναι τρεις: ένας πετυχημέ­ νος εκδότης, που ανακαλύπτει στο μεσοστράτι της ζωής του την περιπέτεια· ένας δαιμόνιος μούτσος και ο ερωτομανής αφηγητής, ένας τύπος χωρίς κοινωνι­ κές και συναισθηματικές δεσμεύσεις, που ταξιδεύει για να ταξιδεύει. Παρωδίες ιστιοπλόων (και εν συνε­ χεία ναυαγών) οι τρεις αυτοί χαρακτήρες ενώνουν τις τύχες τους στην «Πασιφάη»· ένα σκαρί, που ξεκινάει από τη Χιλή, με τον φιλόδοξο στόχο του περίπλου του κόσμου. Στα μισά της διαδρομής προσκρούουν στις ακτές ενός επινοημένου νησιού, που «χαρτογρα­ φείται» στο αρχιπέλαγος της Πολυνησίας. Εκεί, στο Πόρα-Πόρα, ο Μιχάλης, ο Αντώνης και ο Γαβρήλος ανακαλύπτουν ότι το νησί κατοικείται από μια φυλή Πολυνησίων, ονόματι Αριόι, απόγονη μιας κό­ στας τραγουδιστών και θεατρίνων. Η επαφή των ναυ­ αγών με την ιδιότυπη αυτή φυλή τούς αναγκάζει να επανανοηματοδοτήσουν όλη την πολιτισμική εμπει-

m m m m ρία τους. Δεσπόζον σημείο στη ζωή ίω ν Πολυνησίων (που στην πορεία αναδεικνύεχαι σε δεσπόζον και της μυθοπλασίας) είναι η σχέση τους με το χρόνο. Τα μέ­ λη αυτής της κοινότητας, πλην της αγγλόφωνης και εύσαρκης βασίλισσας τους, δεν γερνάνε και δεν πε­ θαίνουν. Η μακάρια ευδαιμονία τη ς ζωής τους όμως σκιάζεται (τουλάχιστον στα μάτια των ναυαγών) από τις φήμες περί ανθρωποθυσιών νεογνών και σκοτει­ νών ερωτικών τελετουργιών. Οι ναυαγοί τη ς «Πασιφάης» μπορούν να χαρακτηρι­ στούν αντι-ροβινσώνες, στο βαθμό που η εμμονή της επιστροφής στον πολιτισμένο κόσμο κι η εναγώνια προσπάθεια της επιβίωσης που συναντάμε στα τυπι­ κά μυθιστορήματα με ναυαγούς στην προκειμένη πε­ ρίπτωση αντικαθίσταται από την εμμονή της συνεν­ νόησης με την «πρωτόγονη» κοινότητα και την προ­ σπάθεια ένταξής τους στην ιθαγένεια του άλλου. Το ενδιαφέρον όμως είναι πως αυτή η συνεννόηση και ενσωμάτωση τω ν «πολιτισμένων» στους «πρωτό­ γονους» δεν έχουν κανέναν πιεστικό χαρακτήρα αυ­ τογνωσίας και, ακόμη περισσότερο, δεν υποκρύπτουν κάποια εθνολογική προγραμματική πρόθεση του συγ­ γραφέα. Ο Αντώνης, ο Γαβρήλος και ο Μιχάλης αφή­ νονται στις ηδονές της ευζωίας, όπως ο συγγραφέας αφήνεται στην ηδονή της περιπέτειας για την περιπέ­ τεια (στο σημείο αυτό θα τολμήσω να υποθέσω ότι ο Ταμβακάκης υπήρξε ε ξ απαλών ονύχων μανιώδης α­ ναγνώστης βιβλίων περιπέτειας, ενώ η σημερινή ενα­ σχόλησή του με την ιστιοπλοιία είναι η προέκταση της εξημμένης παιδικής φαντασίας από τα εν λόγω α­ ναγνώσματα). Η εξονυχιστική περιγραφή του εξω τικού τόπου στο δεύτερο μέρος (παρουσίαση της πολυνησιακής μυ ­ θολογίας και της εδεμικής χλωρίδας και της πανίδας του νησιού) είναι κατανοητή στο μέτρο, που επιδιώ­ κει να μας μεταγγίσει το λυτρωτικό θάμβος των ναυ­ αγών για το πρωτόγνωρο που ανακαλύπτουν. Αρκε­ τές φορές όμως αυτή η ια τρεία της λεπτομέρειας εκτροχιάζεται σε αυτοσκοπό και τό τε όχι μόνο κουρά­ ζει τον αναγνώστη, αλλά αποπροσανατολίζει τον συγγραφέα από τον καμβά της ιστορίας του. θεωρητικά ο Ταμβακάκης πατάει στα χνάρια του Νχάνιελ Νχεφόε (Ροβινοών Κρούοος), του Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον (Η νήσος τω ν θησαυρώ ν), το υ Ιουλίου Βερν (Η μυστηριώδης νήσος), του Ουίλιαμ Γκόλντινγκ (Ο Άρχοντας των μυγών) και του Μισέλ Τουρνιέ (Πα­ ρασκευής ή στις μονές του Ειρηνικού). Και λέω θεω ­ ρητικά, διότι ο συγγραφέας επιχειρεί να διασταυρώ­ θέμα του μήνα

σει την ταξιδιωτική μαρτυρία, την περιπετειώδη ιστο­ ρία του 18ου αιώνα, τη φανταστική λογοτεχνία και τη στοχαστική γραφή μέσα από την παρωδία τους (που βαθμιαία αναδεικνύεται σε λυδία λίθο του μυθιστορή­ ματος). Δυο είναι οι βασικές τομές που συντελούνται (τόσο ανεπαίσθητα και περίτεχνα όμως!) στην εξέλιξη του μύθου: όταν η «Πασιφάη» προσαράζει σε ένα άγνω­ στο νησί (καθώς ο συγγραφέας νομιμοποιείται πλέον να παλινδρομεί ανάμεσα στο επινοημένο που φαντά­ ζει πραγματικό και στο πραγματικό που είναι επινοη­ μένο) κι όταν ο αφηγητής δηλώνει την πρόθεσή του να «επισημοποιήσει» το ερω τικό πάθος του για μια Πολυνησία - μια επιθυμία που αντιβαίνει στα ήθη της κοινότητας. Στην πρώτη περίπτωση ο Ταμβακάκης φλερτάρει με τους κώδικες της φανταστικής λογοτε­ χνίας· στη δεύτερη, αναστοχάζεται το ζήτημα του χρόνου, όπου η αμφίθυμη σχέση μνήμης και θανά­ του, λήθης και έρωτα είναι τα κομβικά σημεία αυτής της πραγμάτευσης. Στο οπισθόφυλλο ο συγγραφέας υπογράφει ένα αυτοσχολιαστικό κείμενο, στο οποίο εξηγεί τη δομή του μυθιστορήματος. Η μνημοτεχνική μέθοδος που ακο­ λουθεί μαθαίνουμε πως έλκει την καταγωγή της από την αρχαία Ελλάδα και συναντάται ξανά στο Αναγεν­ νησιακό θέατρο. Ο προσεκτικός αναγνώστης θα δια­ πιστώσει ότι ο αριθμός επτά αναδεικνύεται σε μετρο­ νόμο της πλοκής. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η υποδιαίρεση κάθε κεφαλαίου σε 24 παραγράφους, αλλά και η αρχή κάθε κεφαλαίου να πραγματοποιεί­ ται με το αντίστοιχο γράμμα της αλφαβήτου. Προσωπικά κατανοώ την ανάγκη του Ταμβακάκη να βρει έναν τρόπο να στηρίξει την «ακυμάτιστη» ζωή τω ν ναυαγών στο άχρονο και φανταστικό νησί του Ει­ ρηνικού και, παράλληλα, να τοποθετήσει κάποια εν­ συνείδητα σημάδια στη διαδικασία της γραφής. Τον ί­ διο παιγνιώδη πειθαναγκασμό (σε άλλες μορφές) συ­ ναντάμε στον Νίκο-Γαβριήλ Πεντζίκη, στον Ζορζ Περέκ και στον Μίλοραντ Πάβιτς. Ωστόσο έχω την αί­ σθηση ότι, στην προκειμένη περίπτωση, το εύρημα λ ειτουργεί εξω τερικό και προσθέτει μικρή σαγήνη στο κείμενο. Παρ' όλες τις επιμέρους ενστάσεις το μυθιστόρημα του Ταμβακάκη, μέσα στη φετινή μυθιστορηματική λειψανδρία, κερδίζει τον αναγνώστη με την αρχιτε­ κτονική του, το μορφικό προβληματισμό του, την α­ νάλαφρη βαθύτητά του και την αφηγηματική του ά­ νεση.

^3©

ΒΑΓΓΕΛΗΣ XflTZHBflDAQOV Από τα μυθιστορήματα της χρονιάς ξεχώρισαν, οπωσδή­ ποτε (αφήνοντας πολύ πίσω τα υπόλοιπα), δύο: τα Τρία Ανθρωπάκια τ ο υ Απόστολου Δοξιάδη και οι Ναυαγοί της Πασιφάης του Φαίδωνα Ταμβακάκη. Κι αν προτείνω ως πρώτο το βιβλίο του Δοξιάδη είναι επειδή νομίζω ότι προωθεί μια πιο εδραία συνθήκη γραφής απ' ό,τι εκείνη που προϋποθέτει το κείμενο του Ταμβακάκη. Αμφότεροι οι συγγραφείς παίξουν με πολύχρονα και πολύ καθιερω­ μένα αφηγηματικά είδη (με το νουάρ ο Δοξιάδης, με την εξωτική περιπέτεια ο Ταμβακάκης), όχι για να μπουν στην παράδοσή τους και να τη συνεχίσουν, αλλά, αντιθέτως, για να την παραποιήσουν διακριτικά και να την υπερκερά­ σουν διά της πλαγίου. Ο Ταμβακάκης το κάνει, αλλά όχι με πλήρη ένταση - ενδεχομένως και να μην είναι αυτός ακριβώς ο σκοπός του, εφόσον στο βιβλίο του συλλει­ τουργούν πλείονες του ενός παράγοντες: η μυθιστορη­ ματική εκμετάλλευση κάποιων παράξενων πολυνησιακών μύθων, ο αλληγορικός στοχασμός πάνω στο θέμα του χρόνου ή οι αφηγηματικές δυνατότητες που προ­ σφέρει ένα ταξίδι στη χώρα των παραισθήσεων.

0 Δοξιάδης, από την πλευρά του, συγκεντρώνει τις δυνά­ μεις του σ' ένα πεδίο κι έτσι έχει ένα πολύ πιο συμπαγές αποτέλεσμα. Τα Τρία Α ν θρ ω π ά κ ια αναποδογυρίζουν το νουάρ μέσα από μια λεπτότατη υφασμένη ειρωνεία, που διατρέχει όλο το βιβλίο τόσο ως γλωσσική διάθεση όσο και ως αφηγηματική μέθοδος. Ως προς τη γλώσσα, ο ει­ ρωνικός τόνος βρίσκεται στον λόγο του ένθετου αφηγη­ τή, ο οποίος χλευάζει ολόκληρη την ιστορία που διηγείται χωρίς ούτε ένα ευφυολόγημα ή μια σαρκαστική ατάκα· το στοιχείο της ειρωνείας στέκει κυρίως στον τρόπο της εκφοράς των λόγων του - στη βαθειά δομή του ηχοχρώ­ ματός τους. Ως προς την αφηγηματική μέθοδο, το ειρωνι­ κό πλέγμα έχει να κάνει με την ανατροπή των εσωτερι­ κών κανόνων του νουάρ. Αν εκεί η πορεία είναι από τον σχεδίασμά του εγκλήματος στην εκτέλεσή του ή από τη διάπραξη στην ανακάλυψή του, εδώ συμβαίνει το ακρι­

Φ

< § τ }Ε & t PARKER

%

βώς αντίστροφο: το έγκλημα είτε πραγματοποιείται, για να μην αποκαλυφθεί ποτέ, είτε σχεδιάζεται, για να ακυ­ ρωθεί, όμως, εν συνεχεία, και να αναβληθεί δια παντός. Και στα δύο επίπεδο, ο Δοξιάδης ξέρει πολύ καλά πώς να κάνει τη δουλειά του, δημιουργώντας, πριν και πάνω απ' όλα, ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα.

ΜΑΗ ΠΡΟΤΑΣΗ T0V ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΠΤΖΗΒΠΣΙΛΕΙΟΥ ΦΑΙΔΩΝΤΑΜΒΑΚΑΚΗΣ ΟΙ ΝΑΥΑΓΟΙ ΤΗΣ ΠΑΣΙΦΑΗΣ

*

ϋ

F is c h e r Hellas S.A.

Μ

ΕΘΝΙΚΗ

8«μα tow μήνα _

Αντίθετα από την ποίηση, όπου τα έργα που θα μπορού­ σαν να βραβευθούν είναι πολλά, ανάμεσα στα βιβλία διη­ γημάτων δεν υπάρχει κάποιο που ανεπιφύλακτα θα μπο­ ρούσε να ξεχωρίσει και να βραβευθεί. Η εκτίμηση αυτή γί­ νεται έχοντας επίγνωση πως η κριτική δεν πρέπει να έχει καμιά σχέση με την μεμψιμοιρία και ότι πρέπει να είναι γενναιόδωρη, επειδή μόνο έτσι θα έχει δικαίωμα να ελπί­ ζει - γιατί η προσδοκία αποτελεί μέρος της λειτουργίας της κριτικής, όταν αυτή δεν αποτελεί απλώς μιαν αξιόπι­ στη ανάλυση εργαστηρίου. Πάνω σε αυτή τη βάση είναι δυνατό να αναπτυχθεί μια γόνιμη σχέση ανάμεσα στη λο­ γοτεχνία και την κριτική. Και είναι γόνιμη αυτή η σχέση ό­ ταν η μία λειτουργεί για την άλλη ως θετική παρόρμηση, ως συνθήκη ή κίνητρο δημιουργίας. Παρά τη φτωχή περσινή διηγηματογραφική παραγωγή, υ­ πάρχουν δύο βιβλία που προκάλεσαν το ενδιαφέρον μου όχι μόνο για τα θετικά αλλά και για τα αρνητικά στοιχεία τους. Το πρώτο είναι η Λεπτή γραμμή του Νίκου Παπανδρέου. Όσα από τα διηγήματά του πείθουν, το κατορθώνουν όχι τόσο με την αφηγηματική τεχνική τους όσο με τη ζω­ τική αλήθεια τους («Δέκα βήματα το πολύ για να ραγίσεις μια καρδιά», «Ο άλλος Λιούμηιτς»), Αν, όμως, το ζωτικό ψεύδος αποτελεί το αρχικό έναυσμα της μυθοπλασίας την πρόκληση, ας πούμε, για την ανασκευή του - και οι α­ φηγηματικές τεχνικές αποτελούν τον καταλύτη του, τότε η αφήγηση του Παπανδρέου αποτελεί ένα δείγμα γρα­ φής που δεν εμφανίζεται να επιδιώκει τον πειραματισμό και την ανανέωση, δηλαδή αυτό που σύμφωνα με μια κριτική προκατάληψη (;) συνιστά το μέτρο της καλλιτεχνι­ κής, λογοτεχνικής αξίωσης. Πρόκειται για μια γραφή που ισορροπεί ανάμεσα στην καλή εφαρμογή, από το ένα μέ­ ρος, εκείνων των κανόνων της συγγραφικής τέχνης, οι ο­ ποίοι είναι δυνατόν να γίνουν αντικείμενο διδασκαλίας σε μια σειρά μαθημάτων δημιουργικής γραφής, και στην ευ­ αίσθητη, από το άλλο μέρος, και ακριβή αναπαράσταση της διαλεκτικής της εμπειρίας ή και του πάθους - όπως αυτή γίνεται αντικείμενο υπερβολικής εκμετάλλευσης στο αισθηματικό μυθιστόρημα. Στην παραπάνω ισορροπία αντιστοιχεί ο συνδυασμός δια­ φορετικών αφηγηματικών στιλ που δοκιμάζονται από διή­ γημα σε διήγημα. Τα περισσότερα από αυτά παραπέ­ μπουν στη βορειοαμερικάνικη πεζογραφία. Αυτό κάνει φανερό πως ο Παπανδρέου διαθέτει αφηγηματική ευελι­

ξία - άρα ικανότητα - αλλά πως δεν έχει ακόμη διαμορ­ φώσει ένα προσωπικό αφηγηματικό ύφος - ή, τουλάχι­ στον, δεν έχει καταλήξει σε κάποιο σταθερό ή διαμορφούμενο ύφος. Η προοπτική της ιστορίας πολλών διηγημάτων είναι προ­ γραμματικά περιορισμένη, αποφεύγοντας την προφανή διεύρυνση του νοήματος. Στην περίπτωση αυτή τα διηγή­ ματα λειτουργούν ως ρεαλιστικά στιγμιότυπα, περιστατι­ κά ή σκηνές. Την πρόθεση αυτή υπηρετεί η συνεχής αλ­ λαγή του μυθιστορηματικού σκηνικού: το σκηνικό αλλά­ ζει από διήγημα σε διήγημα δίνοντας αρχικώς την εντύ­ πωση του διεθνικού, ενώ στην πραγματικότητα θέλει να εξασφαλίσει ως σκηνικό της δράσης μια ουτοπία. Με τον τρόπο, όμως, αυτόν, εκείνο που παρουσιάζεται ως πραγ­ ματολογική βάση (ή, έστω, στοιχείο) της αφήγησης, τελικώς υπηρετεί μιαν αναίρεση του ρεαλισμού. Με την «επαγγελματική», θα έλεγα, στάση του απέναντι στα θέματα και τη γραφή του, ο Παπανδρέου αποφεύγει μεν τις ενοχλητικές αυτοβιογραφικές αναφορές (οι οποί­ ες τις περισσότερες φορές, αργά ή γρήγορα, οδηγούν τους νέους συγγραφείς σε αδιέξοδο, ενώ παράλληλα ε­ νοχλούν με τον φανερό ή λανθάνοντα ναρκισσισμό τους), αλλά εξωθεί συχνά τη γραφή του σε τέτοιο σημείο ώστε να δίνει την εντύπωση - επιτυχημένης - συγγραφι­ κής άσκησης. Το κυριότερο λάθος σε αυτή την άσκηση α­ ποτελεί η έλλειψη εκφραστικού μέτρου, η οποία γίνεται περισσότερο φανερή στις παρομοιώσεις («Τα γυμνά πό­ δια των αντρών ακούγονταν σαν σφαλιάρες στα λιθό­ στρωτα σκαλιά», σ. 164). Αυτό, ίσως, οφείλεται στην ανε-

,_ _ _ _

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ T0V _ _ _ _ , ΒΑΓΓΕΛΗ ΑΘΑΠΑΪΟΠΟνΑΟν

0 Χξόνος είναι χίμα

θέμα

w m πιτυχή μετάφραση, μια και τα περισσότερα διηγήματα του τόμου (όπως δηλώνεται στη σελίδα 214) γράφτηκαν ή, τουλάχιστον, πρωτοδημοσιεύτηκαν γραμμένα στα αγ­ γλικό. Ακόμη όμως και αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, οι σχετι­ κές επιλογές δεν είναι δυνατό να χρεωθούν στο μετα­ φραστή ή στον επιμελητή της έκδοσης, μια και τα διηγή­ ματα του Νίκου Παπανδρέου εξετάζονται και εκτιμώνται εδώ ως πρωτότυπα έργα και όχι ως μεταφράσματα. Ο χρόνος είναι χύμα του Κώστα Εμμανουηλίδη αποτε­ λεί μια έμμεση, πικρή αστική ηθογραφία που με αξιώσεις εντάσσεται στην πλούσια διηγηματογραφική παράδοση της Θεσσαλονίκης. Τα θέματα των διηγημάτων παίρνο-

«

νται από την καθημερινή ζωή: η αφαίρεση των πινακί­ δων από παράνομα σταθμευμένο αυτοκίνητο, η γιγαντοαφίσα που καλύπτει το άνοιγμα του μοναδικού άχτιστου οικοπέδου ανάμεσα στις πολυκατοικίες... Η γραφή είναι τρυφερή, προγραμματικά εύθραυστη και βρίσκει διέξοδο στην κοινωνική καταγγελία (που σε πολλές περιπτώσεις καταλήγει σε κοινότυπη γκρίνια) και στην προσωποποίη­ ση και τον αλληγορισμό που βαραίνουν τα μεγαλύτερης έκτασης διηγήματα. Αντίθετα, τα μικρά αφηγήματα («Η αφίσα», «Το υγρό πυρ», «0 χρόνος είναι χρήμα») αποκα­ λύπτουν μια ικανότητα εντοπισμού του αφηγηματικά καί­ ριου, η οποία δυστυχώς αναστέλλεται στα διηγήματα.

Μ

Αν η ειδολογική κατάταξη ενός πεζού δεν αποτελεί αυ­ τοσκοπό και αν η δομική του χαλαρότητα οφείλεται σε μια «συνειδητή» επιλογή τω ν συνεκδοχικών ιστοριών που περιέχει, γύρω από έναν κοινό πυρήνα, τό τε η δ έ­ σμη των αλληγορικών ενδόμυθων της «Μήλου» μπορεί να αποτελέσει ένα σύνολο ιστοριών που όχι μόνο είναι «ατελείωτες» μέσα στο χρόνο, αλλά και διαγράφουν τον δικό τους ελλειπτικό κύκλο δαγκώνοντας - όπως το φίδι των προσωκρατικών - η μια την απόληξη της άλλης. Η ανάγνωση της «Μπλου» είναι μια συγκλονιστική εμπει­ ρία, τουλάχιστον μέσα στα συμφραζόμενα της πεζογρα­ φίας μας. Και για λόγους καθαρά κειμενικούς, αλλά και για λόγους που ξεπερνούν τα όρια της αφήγησης - στο βαθμό που κατ' οικονομία δεχτούμε ότι εδώ υπάρχουν και έχουν να κάνουν απευθείας με τις αντοχές της πρό­ σληψής μας. Το βιβλίο έχει ως υπότιτλο «γοτθικό μυθι­ στόρημα» και ώς ένα σημείο μάς παραπέμπει σε ανάλο­ γου είδους φανταστικές ιστορίες, όπου η διόγκωση του αλλόκοτου και η προσφυγή στο μακάβριο αποτέλεσαν ή αποτελούν δικλείδες για το πέρασμα της ρομαντικής συ­ νείδησης προς την οριακή μεταιχμιακή κατάσταση μετα­ ξύ απόλυτου καλού και κακού. Όμως οι ιστορίες της Ε. Αραούζου δεν είναι ακριβώς αυτό. Ούτε διόγκωση του πραγματικού υπάρχει, αφού εξαρχής ο κόσμος τη ς Mnflou μός εισάγεται με την περιγραφή της δαιμονιστικής κρίσης μιας μοναχής, ούτε η ίδια η αφήγηση προ­ σφεύγει σε τεχνάσματα ενός εμπνευσμένου λόγου, με εξυψωμένη τη θερμοκρασία του. Διεξερχόμαστε τις ι­ στορίες μέσα από βραχυπερίοδες ενότητες, με σφιχτές,

ασθματικές σχεδόν φράσεις και εικόνες γοργής, φιλμικής ροής. Κυρίως όμως αυτό που εντυπωσιάζει είναι η διαύ­ γεια του ύφους, η οποία οπωσδήποτε προέρχεται από την επεξεργασία της οιονεί τριτοπρόσωπης αφήγησης και η οποία λειτουργεί διαρκώς αντιστικτικά, διαφυλάσσοντας την εσωτερική ισορροπία και οικονομία του κει­ μένου. Λες και κατά κάποιο τρόπο εξορκίζει η Μινέρβα, για να χρησιμοποιήσω τη συμβολική ονοματολογία της ί­ διας της Αραούζου στο Προοίμιο του βιβλίου, το άλλο της μισό, την Εύα. Ένα μάλλον μπορχεσιανής γενεαλογίας σπονδυλωτό α­ φήγημα θα χαρακτήριζα την «Μπλου», που εντούτοις δεν κινείται αποκλειστικά και μόνο στο επίπεδο της αποκρυφιστικής μυθολογίας. Εννοείται ότι τα πάντα συμβαί­ νουν στο βιβλίο ως απεικάσματα της φαντασίας, με όλες τις συνδηλώσεις των τερατογενέσεων του υποσυνείδη­

του, όμως αυτό δεν θα αρκούσε για να του προσδώσει τη διαπεραστική, ψυχρή γοητεία του. Εκείνο που περισ­ σότερο οργανώνει τη σαγηνευτική ατμόσφαιρα των ι-

στοριών της Ε. Αραούζου είναι η μαιανδρική τους κίνηση μέσα στο χρόνο και ταυτόχρονα η κατάργηση του χρό­ νου ως αφηγηματικής σταθερός.

mmwm Το μικρό είναι όμορφο ίου Χριστόφορου Μηλιώνη α­ νήκει σε ένα υβριδιακό πεζογραφικό είδος καθώς το έναυσμα για τη γραφή των κειμένων της συλλογής είναι η επιφυλλιδογραφική στήλη που ο συγγραφέας εδώ και επτά χρόνια κρατά στην εφημερίδα «Τα Νέα». Και η λο­ γοτεχνική αξία του βιβλίου βρίσκεται στο ότι τα μικρά αυτά κείμενα είναι σε θέση να δεικνύουν αδιάκοπα τα ό­ ρια ανάμεσα στα είδη υπερβαίνοντάς τα· διότι οι δύο πρώτες ενότητες του βιβλίου παραπέμπουν στο διήγη­ μα, αποτελούν μικρά διηγήματα πλασμένα από την ίδια ύλη της υπόλοιπης πεζογραφίας του Μηλιώνη. Το παρόν προσφέρει την αφορμή που κινητοποιεί τη μνήμη και ξαναζωντανεύει το χαμένο μέσα στο χρόνο γεγονός, το γεγονός εκείνο το οποίο θα ανασύρει από τη λήθη ξεχασμένα συναισθήματα και συγκινήσεις. Και παράλληλα θα αποτελέσει την αφορμή για στοχασμό πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση, στο χρόνο που κυλά­ ει, στις οριστικές απώλειες, στην εσωτερική μοναξιά. Κι εφόσον η φύση της επιφυλλίδας απαιτεί τον σχολιασμό του επίκαιρου, το οποίο αφορά τους περισσότερους, η διηγηματογραφική θεματολογία του Μηλιώνη θα επε-

κταθεί με τα κειμενάκια αυτά στο βίωμα της κοινότητας, στη λειτουργία της συλλογικής μνήμης και στην ανά­ κληση κομματιών της παλαιότερης ζωής μας, όπως φθάνει ώς εμάς με τη μορφή της λόγιας ή της λαϊκής παράδοσης.

m m (γιατί, άραγε, η νουβέλα δεν καλλιεργείται τα τελ ευ ­ ταία χρόνια ή, ενίοτε, μεταμορφώνεται με διάφορα τ ε ­ χνάσματα σε μυθιστόρημα;) στη μεγάλη και στην πολύ μεγάλη φόρμα.

θέλω να πιστεύω ότι η φετινή ανομβρία στη διηγηματογραφία είναι τυχαία. Είναι φαινόμενο καθαρά περιο­ δικό και δεν συνδέεται με τη λογική της βιβλιαγοράς που στρέφει τους πεζογράφους από τη μικρή φόρμα

w m m m m Καμιά πρόταση για Συλλογή διηγημάτων.

©

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕνομΣυνιακτβι ΕΚΔΟΤΩΝΒΙΒΛΙΟΥ ΠεριοδικούTytxjy

C5 m 3 ? fe >

'Μ & ΊΕ .

PARKER χ^ττιημτυΙ λη

H

H o r n b lo w e r F is c h e r Hellas S.A.

v n a u iif.c Κ χ Λ

* * *

Μ

ΕΘΝΙΚΗ

8<μα του μήι

Εύα Κα ρα ΐτίδη: Ονειρεύομαι πως γλύτωσα

Ρ άνια Κ α τοα οΙα ; Νεκρή φύση με βαμπίρ

(Αλεξάνδρεια) (Ε. Κοτζιά) [Κατά παρέκκλιση ηρστείνεται χωρίς να συμμετέχει στις υποψηφιότητες, διότι κυκλοφόρησε το 19961

Μ ιγ άλιμ Μ ιγ ο η λ ίδ ικ : 0 μηχανισμός ιης

Η παρουσία των πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων εί­ ναι ενθαρρυντική τα τελευταία χρόνια, και σε χρονιές «δίσεκτες» για την πεζογραφία μας η περιδιάβαση του κριτικού ανάμεσα στα έργα τους αφήνει περιθώρια αι­ σιοδοξίας για το μέλλον. Από τα τρία βιβλία που, για διαφορετικούς λόγους, κέρδισαν το ενδιαφέρον μου, εκτιμώ πως υπερέχει καταρχάς ως προς τη δυναμική του συγγραφέα το μυθιστόρημα της Ράνιας κατσαρέα Νεκρή Φύση με βαμπίρ. Η δυναμική αυτή αποκαλύπτε­ ται από το γεγονός ότι το μυθιστόρημα αποφεύγει τον καλυμμένο αυτοβιογραφισμό των πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων, ο οποίος κάνει φανερό πως το κίνη­ τρο της γραφής δεν έχει άμεση σχέοη με την άδολη λογοτεχνική πρόθεση, αλλά με την πίστη τους στην ιδι­ αιτερότητα και σημαντικότητα του τρόπου ζωής τους, και στην ανάγκη τους να καταστήσουν τους άλλους κοινωνούς αυτού του τρόπου ζωής, κάνοντας έτσι φα­ νερές τις επιφάσεις μιας αυτοϊκανοποιούμενης συνεί­ δησης. Η Κατσαρέα προσπαθεί να ξεφύγει από αυτή την αυτοϊκανοποίηση μέσω μιας εγκατάλειψής της - που περιστασιακά δείχνει επίμονη και απελπισμένη - σε μια κα­ θαρή μυθοπλασία που ξεπερνά τα αποδεκτά όρια της αληθοφάνειας θίγοντας το αίσθημα του υπαρκτικά ή και λογικά δυνατού. Η σχετική υπέρβαση κάνει το μυθι­ στόρημα ύποπτο ως προϊόν παραλογοτεχνικό, αλλά πί­ σω από την υπέρβαση του αληθοφανούς και την πρό­ κληση του ρεαλιστικού, διακρίνεται ένας προβληματι­ σμός και μια έρευνα των πραγματολογικών δεδομένων στο επίπεδο μιας σοβαρής επιστημονικής πληροφόρη­ σης. Η υπέρβαση, επίσης, του αληθοφανούς δεν κατα­ λήγει σε μειονέκτημα της αφήγησης, επειδή επενδύε­ ται με (ή περιστασιακά καλύπτεται από) μια υποβολή που είναι δύσκολο να την πετύχει ακόμη και ένας έ ­ μπειρος πεζογράφος. Η δημιουργία ατμόσφαιρας αποτελεί το μεγάλο πλεο­

(Δελφίνι) (Β. Αθανασόπουλος) σύγχυσης (Κέδρος) (Β. Αθανασόπουλος)

νέκτημα της πρόζας της Κατσαρέα. Μέσα στο πλαίσιο της ιδιαίτερης ατμόσφαιρας κατορθώνει να αναδείξει τον «ρεαλιστικό» πυρήνα ή προοπτική της λογοτεχνίας του φανταστικού, και η ανάδειξη αυτή κάνει απόλυτα δυνατό τον συσχετισμό της λογοτεχνικής με την εικα­ στική και την κινηματογραφική αφήγηση. Η λογοτεχνία του φανταστικού έχει την τάση να φτιάχνει γέφυρες α­ νάμεσα σε διαφορετικές μορφές καλλιτεχνικής έκφρα­ σης, ή και γενικότερα ανάμεσα σε διαφορετικές μορ­ φές έκφρασης - όπως της επιστημονικής ή της φιλοσο­ φικής ως εναλλακτικών πραγματικοτήτων. Ο συσχετισμός της λογοτεχνικής με την εικαστική και την κινηματογραφική αφήγηση - αλλά και με εκείνη των κόμικς - δεν δηλώνεται μόνο μέσω των σχετικών εξωτερικών αναφορών, αλλά κυρίως μέσα από την κοι­ νότητά τους ως προς τη λειτουργία μιας ακαταμάχητης υποβολής. Η υποβολή αυτή προσπαθεί να αποδώσει έ ­ ναν υπερβατικό κόσμο εντυπώσεων και όχι μια τοπο­ γραφία παραστάσεων με σαφή περιγράμματα. Από την άποψη αυτή το Νεκρή φύση με βαμπίρ θα μπορούσε να

θεωρηθεί ως ίο λογοτεχνικό ανάλογο ενός ιμπρεσιονι­ στικού πίνακα ζωγραφικής. Σύμφωνα με αυτό το πρόγραμμα της αφηγηματικής υ­ ποβολής οι περιγραφές είναι ελλεπτικές, η διαγραφή των χαρακτήρων δεν γίνεται σε βάθος και η πλοκή ανα­ πτύσσεται μέσα σε ένα σχήμα αοριστίας συντελώντας στη δημιουργία ενός ρευστού ονειρικού κλίματος. Οι αναφορές - φανερές ή λανθάνουσες - σε άλλα έργα της λογοτεχνίας, της ζωγραφικής, του κινηματογράφου και των κόμικς κάνουν το μυθιστόρημα ένα διακριτικό διακείμενο όχι της τρομολαγνείας, αλλά της υποβολής που αποτελεί τη γνήσια ρεαλιστική πρόθεση κάθε εί­ δους αφήγησης. Στην περίπτωση των λανθανουσών α­ ναφορών σε λογοτεχνικά έργα υπονοούνται και ορι­ σμένα inside jokes που λειτουργούν ως ένας παιγνιώ­ δης τρόπος μυστικής επικοινωνίας (σαν ένα φιλικό κλεί­ σιμο ματιού) ανάμεσα ατούς μυημένους. Βλέπε σχετικά με αυτό την επιστολή του Αρθούρου στη Μελάνθη, με τα «μακρόστενα, γωνιώδη γράμματα, που θύμιζαν γερ­ μανικά ή γοτθικά», σ. 68, η οποία παραπέμπει στην επι­ στολή του βρικόλακα από το διήγημα «Ο καλεσμένος του Δράκουλα» του Bram Stoker. Το παράδειγμα αυτό δίνει την ευκαιρία να αναφέρω πως από τη στιγμή που το λογοτεχνικό είδος στο οποίο ανήκει το μυθιστόρημα της Κατσαρέα δεν έχει παράδοση στην Ελλάδα, η δια­ κειμενική λειτουργία του, πέρα από ορισμένα στοιχεία που το συνδέουν με ελληνικά λογοτεχνικά έργα, εξα ­ σφαλίζεται μέσω της αγγλόφωνης λογοτεχνίας στην ο­ ποία το συγκεκριμένο είδος έχει μεγάλη παράδοση. Η ιστορία και το θέμα του μυθιστορήματος ξενίζουν. Πολλοί θα αναρωτιούνται γιατί γράφει για βρικόλακες. Δεν θα μπορούσε να βρει κάποιο θέμα πιο κοντινό στην πραγματικότητα του σημερινού ανθρώπου; Όσοι έχουν μια τέτοια απορία ξεχνούν ότι με τη λογοτεχνική έκ ­ φραση της πραγματικότητας επιχειρείται η συναίρεση των πολλών, ποικίλων αλλά και αντιφατικών συναισθη­ μάτων της καθημερινής ζωής σε ένα κυρίαρχο συναί­ σθημα που περιλαμβάνει όσο γίνεται περιαοότερα από τα ποικίλα και αντιφατικά συναιοθήματα της ζωής. Συνήθως το κυρίαρχο συναίσθημα που λειτουργεί με αυτόν τον καταλυτικό τρόπο είναι το ερωτικό. Γι' αυτό, όταν το ερωτικό συναίσθημα γίνεται θέμα λογοτεχνικό δεν αντιδρά κανείς. Για την Κατσαρέα, όμως, στο Νεκρή φύαη με βαμπίρ φαίνεται πως ο φόβος αποτελεί το κυ­ ρίαρχο συναίσθημα της ζωής. Η πραγματικότητα για την οποία γράφει είναι εκείνη του φόβου. Στο συναίσθημα του φόβου συναιρούνται όλα τα δυνατά συναισθήματα της ζωής. Γράφοντας, επομένως, ένα μυθιστόρημα τρό­ θέμα του μήνα

μου βρίσκεται πολύ πιο κοντά στις προθέσεις, τουλάχι­ στον, του αφηγηματικού ρεαλισμού από όοο θα βρισκό­ ταν αν διαπραγματευόταν κάποια προβλήματα καρδιάς. Το υπερβατικό δεν αποτελεί άρνηση του ρεαλιστικού, αλλά την υπερβολική του αξίωση. Αν ο κόσμος που πά­ ντοτε ο λογοτέχνης εξερευνά αντιστοιχεί στην επικρά­ τεια του φανταστικού ή, αλλιώς, στην ουτοπία του υ­ περβατικού, τότε γιατί αυτός ο κόσμος να μην κατοικείται από ανάλογα όντα, δηλαδή από πλάσματα ανάλο­ γου οντολογικού επιπέδου ή status; Η ισορροπία, βεβαίως, είναι επικίνδυνη όταν στην υπερ­ βατικότητα της μυθοπλασίας αντιστοιχεί η υπερβατικό­ τητα των μυθιστορηματικών χαρακτήρων ενώ, αντίθε­ τα, είναι περισσότερο εξασφαλισμένη όταν οι χαρακτή­ ρες έχουν «σάρκα και οστά». Η λογοτεχνία, όμως, όπως άλλωστε και ένας άλλος θεμελιώδης τρόπος επιβίωσης του ανθρώπου, η αγάπη, πρέπει να είναι ρεαλιστική ζη­ τώντας το αδύνατο και διακινδυνεύοντας τα πάντα. Αυ­ τός πιστεύω πως είναι ο ζωτικός ρόλος της και όχι φυσι­ κά το εγχείρημα της αναπαράστασης στις ποικίλες της εκδοχές και βαθμίδες σαφήνειας ή υπαινικτικότητας. Σύμφωνα με την παραπάνω τοποθέτηση, νομίζω πως μπορούμε πια άφοβα να δεχτούμε πως το Νεκρή φύαη με βαμπίρ είναι μια σύγχρονη ιστορία με βρικόλακες. Μπορούμε να το δεχτούμε έχοντας επίγνωοη πως αυ­ τό σημαίνει ότι είναι η ιστορία του «εκβαμπιρισμού» ε ­ νός σημερινού νέου, δηλαδή μια ιστορία μύησης στην απώλεια, στην ενηλικίωση, στη διάβαση σε μιαν άλλη κατάσταση, στην εισαγωγή σε μιαν άλλη ισορροπία, στην αίσθηση της φθαρτότητας της ανθρώπινης φύσης και στην επιθυμία για παράταση της ύπαρξης ακόμη και οτην πιο βασανιστική εκδοχή της.

ΆΑΑ<ς προτάσεις Τα άλλα δύο βιβλία, που συμπληρώνουν την τριάδα που ανέφερα παραπάνω, είναι η συλλογή διηγημάτων Έντεκα σικελικοί εσπερινοί του Τάσου Χατζητάτση και το μυθιστορήμα του Μιχάλη Μιχαηλίδη Ο μηχανι­ σμός της σύγχυσης. Η συνειρμική γραφή του πρώτου αρχικά παραπέμπει στη μοντερνιοτική παράδοση του ε ­ σωτερικού μονόλογου της Σχολής της Θεσσαλονίκης, η οποία ως αναλωμένη ενοχλεί. Γρήγορα, όμως (βλ. τα διηγήματα «Τα λουτρά», «Περί λεόντων» και «Έρος, έροτος, έρω, αίρων»), ο συνειρμικός χαρακτήρας αναδεικνύεται σε παράγοντα μιας γνήσιας ποιητικότητας της πρόζας, η οποία απορρέει από έναν κάθε φορά α­ πρόσμενο και γοητευτικό συνδυασμό ανόμοιων στοιχεί­ ων και με αυτόν τον τρόπο ξεπερνά τις οποιεσδήποτε

Μ ΣΠ ΡΟ Μ Θ Π Ο Υ _ _ _ _ , ΒΑΓΓΕΛΗ iMMIOnOVAOV

αναφορές σε κάποια ξεπερασμένη αφηγηματική παρά­ δοση. Τα θέματα των διηγημάτων προκύπτουν από τη συνά­ ντηση της ερωτικής με την πολιτική ανάμνηση. Η συνά­ ντηση αυτή δεν προκαλεί εντάσεις, επειδή αφομοιώνε­ ται μέσα σε ένα κλίμα αποστασιοποιημένης αναπόλη­ σης που αποτελεσματικά μεταμορφώνει την έμμεση

καταγγελία σε ήπια νοσταλγική ανάμνηση. Όσο και αν φαίνεται παράξενο ή αντιφατικό, το θετικό στοιχείο των διηγημάτων αποτελεί μια ευαισθησία που, ενώ είναι α­ σταθής και εύθραυστη, προσπαθεί να εμφανιστεί ως ε­ λεγχόμενη, και αυτό έχει θετική επίδραση στην ποιότη­ τα της αφήγησης. Το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μιχαηλίδη Ο μηχανισμός της σύγχυσης γίνεται ενδιαφέρον στις «διαφυγές» του: ενώ ο βασικός άξονας καθορίζεται από τον ναρκισσι­ σμό της λανθάνουσας αναφοράς σε έναν προσωπικό τρόπο ζωής ή, έστω, σε μια προσωπική στάση απένα­ ντι στη ζωή, κάθε τόσο παρουσιάζονται κάποιες διαφυ­ γές από τον άξονα, που δίνουν στην αφήγηση έναν γρήγορο ρυθμό και μια ανακουφιστική προοπτική ε ­ λευθερίας - προοπτική που αντιστοιχεί και συνοδεύει την ιστορία του Μηχανισμού της σύγχυσης, η οποία λειτουργεί ως πράξη αντίστασης. Αυτό αποτελεί το βασικό χαρακτηριστικό της αφήγησης που, ενώ αρχικώς εμφανίζεται ως ασταθής, τελικώς μπορεί να γίνει δεκτή ως ευέλικτη και εύστροφη, κατορθώνοντας να αξιοποιήσει τον σκαριμπικό λυρισμό του παράλογου σε ρεαλιστικό στοιχείο της.

MBS Μ Καμιά πρόταση για βιβλίο πρωτοεμφανιζόμενου πεζογράφου.

μ

π

m

Πριν από ένα χρόνο έγραφα ότι διαφωνώ με την καθιέ­ ρωση ενός τέτοιου βραβείου θεωρώντας ότι ο θόρυβος που συνήθως γίνεται γύρω από πρωτοεμφανιζόμενους νεαρής ηλικίας συγγραφείς είναι δυσανάλογα μεγάλος ηρος τα επιτεύγματά τους και ότι ο συγκεκριμένος θε­ σμός ενείχε τον κίνδυνο να επιτείνει την ήδη υπάρχουσα στρεβλή κατάσταση. Να όμως που πέρυσι διάβασα δυο βιβλία πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων (όχι νεα­ ρής ηλικίας) άξια να βραβευθούν. Πρόκειται για τη συλ­ λογή διηγημάτων Ο ν ε ιρ ε ύ ο μ α ι πως γλύτωσα της Εύας καραϊτίδη και για τη συλλογή Έ ν τ ε κ α σ ικ ε λ ικ ο ί ε σ π ε ρ ι ν ο ί τ ου Τάσου Χατζητάτση. Το βιβλίο της Εύας Καραϊτίδη περιλαμβάνει δώδεκα διη­ γήματα και είναι, θα μπορούσαμε να πούμε, μια άσκηση, μια αναζήτηση ύφους καθώς η συγγραφέας πειραματί­ ζεται σε διαφορετικά είδη γραφής: ρεαλισμός, λογοτε­ χνία του φανταστικού, μαγικός ρεαλισμός. Βιβλίο, καθ'

όλα άξιο να του απονεμηθεί το βραβείο έργου πρώτο-

εμφανιζόμενου συγγραφέα, αποκλείεται δυστυχώς ε ­ φόσον, παρ' ότι απεστάλη την άνοιξη του 1997, στο εσώφυλλό του αναγράφει ότι κυκλοφόρησε το 1996. Το βιβλίο του θεσσαλονικιού Τάσου Χατζητάτση περιέ­ χει ιστορίες που σχετίζονται με τον ελληνικό εμφύλιο, τις ταραγμένες δεκαετίες του '50 και του '60, καθώς και τη δικτατορία και μεταδίδουν την πολιτική και κοινωνική αγριότητα της εποχής, αλλά και τη βία που ενυπάρχει σε κάθε οικογενειακή σχέση. Ανήκει στην παράδοση των χαμηλής φωνής πεζογραφημάτων, όπου η παράθε­ ση των γεγονότων διαπλέκεται με τη βιωματική ανταπό­ κριση του αφηγητή σε αυτά: νοσταλγία και τρόμος, θάμβος και, παράλληλα, η πικρή γεύση από την ανά­ μνηση του τραύματος που η βία προξενεί. Αν και πρώτο βιβλίο, αποτελεί ένα άρτιο έργο.

m m Έντεκα κείμενα (εκ των οποίων τα τέσσερα πρωτοδημοσιευμένα στον «Χάρτη» και το ένα στο «Εντευ­ κτήριο» στο μεσοδιάστημα 1984-91) αποτελούν την πρώτη ολοκληρωμένη εμφάνιση στα γράμματα του Τάσου Χατζητάτση με τη συλλογή Έ ν τ ε κ α σ ι κ ε λ ι ­ κ ο ί ε σ π ε ρ ι ν ο ί (εκδ. «Εντευκτήριο»), Κάποια διηγήματα, κάποια άλλα πεζογραφήματα, τα ολιγοσέλιδα αυτά κείμενα αφηγούνται τα πάθη των πρωταγωνιστών τους συνήθως με φόντο κάποιο συμ­ βάν της συλλογικής μνήμης, που τοποθετείται από το 1821 έως την πρόσφατη επτάχρονη δικτατορία. Δανειζόμενος τρόπους του εσωτερικού μονολόγου (κυρίως στις ρεαλιστικές και πιο αρθρωμένες εκδοχές του, γι' αυτό η γραφή του γέρνει προς τον Μπακόλα παρά προς τον Πεντζίκη) ο συγγραφέας προσπαθεί να δώσει ορίζοντα στον ιδιωτικό του μικρόκοσμο ξε ­ τυλίγοντας στιγμιότυπα τη ς εντόπιας ιστορίας, με

σταθερό κέντρο βάρους τη Θεσσαλονίκη και την ενδοχώρα της. Τον Χατζητάτση τον ενδιαφέρει η σκοτεινή, η καθημαγμένη, η παράλογη όψη της ιστορίας (εξάλλου ο γε­ νικός τίτλος της συλλογής δίνει τον τόνο- διαβάζουμε στο αυτί του βιβλίου: «σικελικός εσπερινός - αιματηρή στάση στο Παλέρμο το 1282 κατά την ώρα του εσπε­ ρινού, εναντίον των Γάλλων») και πώς αυτή διαθλάται στην ατομική μνήμη και στη μοναχική εξομολόγηση. Οι εκδόσεις «Εντευκτήριο» πρέπει να νιώθουν ιδιαίτε­ ρα ικανοποιημένες, που πριν δυο χρόνια μάς γνώρι­ σαν τον 31χρονο Δημήτρη Η. Παστουρματζή (με τη συγκινητική συλλογή διηγημάτων Ο γενναίος που δεν είμαι) και τώρα μας γνωρίζουν τον 53χρονο Χατζητά­ τση, επιβεβαιώνοντας ότι η αυθεντική στιγμή του καθενός στο χαρτί είναι άγραφη, και δεν συνδέεται με τις σειρήνες της δημοσιότητας.

m m m m m ΟΙ Έ ν τε κ α σ ικ ε λ ικ ο ί ε σ π ε ρ ιν ο ί του Τάσου Χατζητάτση, που εμφανίστηκε τη χρονιά που μας πέρασε στα γράμμα­ τα, δεν είναι ένα βιβλίο πρωτόλειας γραφής- ο συγγραφέ­ ας κάνει το ντεμπούτο του στη λογοτεχνία καλά προετοι­ μασμένος, με γερό οπλισμό και στέρεα εργαλεία, θέμα του Χατζητάτση στους Έντεκα σικελικούς εσπερινούς εί­ ναι η βία- η βία στο πολιτικό, το κοινωνικό και το ατομικό ε ­ πίπεδο στο χρονικό φάσμα της πιο κρίσιμης μετά τον πό­ λεμο ελληνικής εικοσαετίας: από τον Εμφύλιο μέχρι τη δι­ θέμα του μήι

κτατορία των συνταγματαρχών. Τα πρόσωπα του Χατζη­ τάτση είναι αχνά σκιαγραφημένα, χωρίς τούτο να σημαίνει πως δεν διαθέτουν κίνηση και ζωντάνια- και τα αφηγημα­ τικά γεγονότα, όμως, γοργά και καλά σχεδιασμένα, χω­ νεύουν λειτουργικά τα πρόσωπα και αντανακλούν με ευ­ κρίνεια τον εσωτερικό τους κόσμο. Η ρεαλιστική αφήγηση του Χατζητάτση, σε συνδυασμό με τον ανυπόκριτα χαμη­ λόφωνο τόνο του, δίνουν ένα καθ' όλα ελπιδοφόρο βι­ βλίο. Το μέλλον θα μας δείξει, σίγουρα, καλύτερα.

τη συνέντευξη πήρ€ ο ΚΩΖΤΑΖ Θ. ΚΑΛΦΟΠΟΥΛΟ!

UJJJ.

ο

Προς το τέλος της «ιδεολογικής λογοτεχνίας»

Συνέντευξη με τον Βίκτορ Μπελ, ανιψιό του Χάινριχ Μπελ και διευθυντή του «Αρχείου X. Μπελ» Χτις 21 Δ εκ εμ β ρ ίο υ 1 9 9 7 σ υμπ ληρ ώ θ ηκαν 8 0 χρόνια από τη γέννηση του Χάινριχ Μ πελ, ενός α­ πό τους σημαντικότερους λογοτέχνες της μεταπο­ λ εμ ικ ή ς Γερ μανία ς, που τιμήθηκε το 1972 με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας και που συνδιαμόρφωσε, με μια σειρά από συγγραφείς, όπως ο Γκύντερ Γκρας, ο Βό λφ γκ α νγ κ Κέπ εν, ο Ούβε Γιόνσον, ο Μάρτιν Βάλζερ κ α ι, φυσικά, ο Πέτερ Βάις, τις εξ ελ ίξεις στα λογοτεχνικά πράγματα της χώ­ ρας του και, κατ' επέκτασιν, της Ευρώπης. Το περιοδικό δ ια β ά ζω δημοσιεύει αποσπάσματα α­ πό αδημοσίευτη συνέντευξη του Βίκτορ Μ πελ*, με αφορμή την έκθεση που παρουσιάστηκε στο Ινστι­ τούτο Goethe με θέμα τη ζωή και το έργο του συγ­ γραφέα και όπου ο Β . Μπελ μίλησε με θέμα «Α να­ ζητώντας τον αναγνώστη - Τα πρώιμα έργα του X . Μ πελ».

KJC.

Κ ώ σ τ α ς Κ α λ φ ό π ο υ λ ο ς : Κ ύ ρ ιε Μ π ε λ , σ ε π ο ιο β α θ μ ό κ α θ ο ρ ί ζ ε ι η λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ή κ λ η ­ ρ ο ν ο μ ιά τ ο υ X . Μ π ε λ τ η σ ύ γ χ ρ ο ν η γ ε ρ μ α ­ ν ικ ή λ ο γ ο τ ε χ ν ία ;

Βίκτορ Μπελ: Η λογοτεχνία μετά τον πόλεμο χαρα­ κτηρίστηκε, πρωτίστως, από τον κύκλο Gruppe 47, γύρω από το ν οποίο κινήθηκε ο X. Μπελ. Τα μέλη τη ς ομάδας στηρίχτηκαν κυρίως στην «αίσθηση τη ς γενιάς» (Zeitgenossenschaft), η οποία είχε επιζήσει από το ν πόλεμο, και επιχείρησαν να αντιπαρατε-

* Σημείωση: Ευχαριστούμε την κ. Λ. Σέλινγκερ, υπεύθυνη των πολιτιστικών εκδηλώσεων του Ιντιστούτου Goethe, για την προ­ θυμία της να μας φέρει σε επ αφή με τον κ. Β. Μπελ για τους σκοπούς της συνέντευξης.

©© -

συνέντευξη

θούν, μέσω τη ς «πολιτικής στράτευσης τη ς λ ο γο τε­ χνίας», με τη «γενιά τη ς εσ ω τερική ς μετα νάσ τευ ­ σης» (Γκ. Μπεν, X. Καρόσα, Β. Μ π έργκενγκριν, Α. Κολμπ κ.ά.), που είχαν δημοσιεύσει έργα το υ ς κατά τη διάρκεια του Ναζισμού, χωρίς να είναι «συνοδοι­ πόροι» του , χωρίς πολιτικά μηνύματα και προβάλ­ λοντας, κυρίως, ένα ελεγειακό ύφος. Κατ’ αυτή τη ν έννοια, δεν υπάρχουν «επίγονοι» και από τα μέσα ήδη τη ς δεκαετίας το υ 1980 έχει υπο­ χωρήσει εμφανώ ς το θέμα τη ς «στράτευσης», με ε ­ ξα ίρ εσ η το ν Β ά λραφ , το ν Γκρ α ς και τη ν Έ νωση Γερμανώ ν Συ γγρα φ έω ν (VDS). Η συζήτηση π ερι­ στρέφ εται πλέον γύρω από τ ο «γερμανικό ζήτημα» [την «επανένωση τω ν δύο Γερμανιών» - Κ.Κ.], όπως κορυφώ θηκε στο θέμα τ η ς Κρίστα Βολφ. Ο δεύου­ με προς το τέ λ ο ς τη ς «ιδεολογικής λογοτεχνίας», με αποτελέσματα τη ν «έξοδο» από τη ν πολιτική και τον κλασικό πλέον διαχωρισμό το υ πνεύματος από την εξουσία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το λό­ γ ο το υ Γκρ α ς, κα τά τη ν απ ονομή το υ Β ρα βείο υ στον Γιασάρ Κεμάλ, όπου έθ ιξε σημαντικά ζητήμα­ τα όσον α φ ο ρ ά τα ανθρώ π ινα δ ικα ιώ μ α τα σ την Τουρκία και υπέστη επίθεση γ ι’ α υ τές τις απόψεις. Η «ιδια ιτερό τητα» το υ Μπ ελ συνίσταται, κυρίω ς, στο γ εγονός ότι ήταν βαθιά επηρεασμένος από τον χριστιανισμό, αλλά και στην ανεξαρτησία το υ από τα κόμματα, θεω ρώντας ότι διαφορετικά θα έχανε την αξιοπιστία του, και το απ έδειξε συχνά στις κρι­ τικές του κατά τη ς SPD, εξαιρώ ντας το ν Β. Μπραντ και τον Γκ. Χάινεμαν, καθόλη τη διάρκεια τη ς δεκα­ ετία ς του ‘60, τη ν περίοδο τη ς «εξω κοινοβουλευτι­ κ ής α ντιπ ο λίτευ σ η ς» , α λλά και τη ν π ερ ίο δ ο τ η ς «τρομοκρατίας». Ο Μπελ απ έρριπ τε συστηματικά το ν χαρακτηρισμό «συνείδηση το υ έθνους», θεω ­ ρώντας ότι αυτή θα έπρεπε να κατοικοεδρεύει στο Κοινοβούλιο. Ο Μπελ θεωρούσε ότι «το “ντοκουμέντο” πρέπει να (εξ) υπ ηρετεί τη λογοτεχνία, εντασσόμενο στο λ ο ­ γοτεχνικό υλικό», όπως έ δ ε ιξε και στο «Τέλος τη ς υπηρεσιακής διαδρομής» ή στο «Ομαδικό πορτραίτο με μία κυρία», Γεγονός είναι, πάντως, ό τι υπάρχουν π ολλοί νέοι συγγραφείς, αλλά δύσκολα μπορούμε να μιλήσου­ με για «επιγόνους», ενώ υπάρχει μια δυσαναλογία μ ετα ξύ αναγνωστών και συγγραφέω ν, μ ε τη ν έν ­ νοια ότι «συγγράφεται περισσότερο απ’ όσο διαβά­ ζεται». Η άνοδ ος τη ς επ ιστημονικής ή μη λ ο γ ο τε­ χνικής βιβλιοθήκης, καθώς και η επικράτηση «αμε­ ρικανικών συνθηκών» στη λογοτεχνία, με παρέμβα­ ση τη ς διαφήμισης, αποτελούν νέα στοιχεία. συνέντευξη

Παρ’ όλα αυτά, ο Μπελ ακόμα διαβάζεται, παρ' ότι ο Τ. Μαν πίστευε ότι με τ ο θάνατο του συγγραφέα επ έρχεται πρώ τα η λησμοσύνη, μέχρι τη ν ύστερη αποκατάστασή του. Π ο ι α ε ίν α ι η « κ α τ ά σ τ α σ η τ ω ν π ρ α γ μ ά τ ω ν » ό σ ο ν α φ ο ρ ά τ η γ ε ρ μ α ν ικ ή λ ο γ ο τ ε χ ν ί α μ ε ­ τ ά τ η ν «επ αν έν ω σ η »;

Η παράδοση τη ς μεταπολεμικής λογοτεχνία ς έχει τελειώσει. Οι Γερμανοί ασχολούνται πλέον «με τον εα υ τό τους», όπως φ άνηκε στις περιπτώ σ εις τη ς Βολφ, του Μίλερ, του Χέρμλιν, συγγραφείς που εί­ χαν σχέσεις με το «καθεστώς». Η συζήτηση συνεχί­ ζεται, αλλά δεν υπάρχουν πλέον «επίγονοι» ο ύ τε λο γο τεχνικές ομάδες, παρ’ όλο που προβάλλει το ερώ τημα «Επιστροφή στη γερμανική εσωτερίκευση ή έκφραση νέων προβλημάτων με νέα λογοτεχνικά μέσα;». Το στοιχείο του «διεθνισμού» και τη ς «στράτευσης» παρατηρείται πλέον μόνο στη νοτιοαμερικάνικη λο­ γοτεχνία. Στην Ευρώπη προκύπτουν κι άλλα ερω τή­ ματα, όπως «εξευρωπάίσμός εναντίον εθνικής τα υ­ τότητας», όπως στην περίπτωση του Βελγίου, «πο­ λιτιστική βιομηχανία εναντίον βιομηχανίας τω ν “μίντια ” ». Η «κυριαρχία» τω ν «μπεστ σέλερς», όπου, σήμερα, ένα βιβλίο που πούλησε 30.000 αντίτυπα χαρακτηρίζεται ως τέτοιο, σε αντίθεση με τα δεδο­ μένα το υ 7 0 , που π ουλούσαν 100.000 αντίτυπα, στοιχείο που δείχνει όξυνση του ανταγωνισμού, και η «αντιπαράθεση» μεταξύ βιβλίου και CD-ROM, που εμπ εριέχει και στοιχεία αισθητικής διαδικασίας, α­ ποτελούν τα νέα δεδομένα στο χώρο του βιβλίου.

□

του ΒΙΚΤΟ Ρ ΜΠΕΛ Ο Β. Μ πελ γεννήθηκε το 1948 στην Κολωνία και σπούδασε Γφμ ανική Φιλολογία, Κοινωνιολο γία και Θέατρο. Από το 1979 διευθύνει το «Αρχείο X. Μπελ». Α ρθρογράφος και επιμελη­ τής των εκθέσεων του «Αρχείου», το οποίο, με­ ταξύ άλλων, προωθεί την αρχειακή και ερευνη­ τική στήριξη γύρω από το έργο του X. Μπελ, ε ­ νώ προγραμ ματίζει τη ν κ ριτική έκδοσ η τω ν πρώτων τόμων τω ν Απ άντω ν X. Μ πελ για το 2000. Έργα του: Das Heinrich Boell Lesebuch (1982), Boell und Koeln (1992) κ.ά.

-©Ό

ΜΟΛΙΣ Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Η Σ Ε

Η Έμμα, Αγγλίδα ταπεινής καταγωγής, παντρεύεται τον κατά πολύ μεγαλύτερο της λόρδο Χάμιλτον, πρεσβευτή της Μ. Βρε­ τανίας στη Νάπολη. Ο λόρδος —εραστής του Βεζούβιου, πα­ θιασμένος συλλέκτης αρχαιοτήτων και λάτρης της τέχνης — εκπαιδεύει τη σύζυγό του που ξεπερνάει το δάσκαλό της και γίνεται έμπιστη της βασίλισσας της Νάπολης - αδελφής της Μαρίας-Αντουανέτας. Από τα σαλόνια του ζεύγους παρελαύνουν μεγάλες προσω­ πικότητες, όπως ο μαρκήσιος ντε Σαντ, ο Γκαίτε, αλλά και ο ναύαρχος Νέλσων. Υπό την απειλή του ηφαιστείου και της επερχόμενης επανά­ στασης και με την ανοχή του συζύγου της, η Έμμα ερωτεύεται παράφορα το ναύαρχο. Και τι παράδοξο, δεν είναι οι ερωτικές αλλά οι πολιτικές επιλογές που θα δυναμιτίσουν την ανορθό­ δοξη ισορροπία αυτού του τριγώνου.

Η ιστορία της Αθήνας δεν τελειώνει με τη μάχη της Χαιρώνειας. Από την επικράτηση των Μακεδόνων μέχρι την κατάλυσή του από τον Οκταβιανό, το αθηναϊκό κράτος -περισσότερο ή λιγότερο αυτόνομοσυνεχίζει να λειτουργεί, ενώ η Αθήνα ως πνευματική οικουμενική μητρόπολη διατηρεί την ακτινοβολία της.

Στο άκουσμα της λέξης Τσιγγάνος ή Γύφτος έρχεται στο νου μια εικόνα οικεία από ένα χώρο ανοίκειο. Η μελέτη αυτή προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για την καταγωγή, την ιστορία και τα χαρακτηριστικά αυτής της ξεχωριστής πληθυσμιακής-εθνοτικής ομάδας. Ξεκινώντας από το Μεσαίωνα και φθάνοντας έως τις μ έρες μας, το βιβλίο αυτό αποκαλύπτει την εντυπωσιακή περιπλάνηση των Τσιγγάνων.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α Σ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΗ 3 - 114 71 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 36.24.326, 36.25.575 - FAX 36.48.030 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ - ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 - ΤΗΛ. 32.12.111

i f

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ

H ki

ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΥ 7, 106 78 Α ΘΗΝΑ, τηλ. 33 04 196 - 38 30 604, fax: 38 19 439

Π. Μ. Σωτήρχου Η ΓΙΑΓΙΑ ΜΟΥ Η ΑΛΩΣΗ Μυθιστόρημα

Γ ι α τ ί ’έ π εσε ή Β α σ ιλεύουσ α στα χ έ ρ ια τω ν ’Α γ α ρ η ν ώ ν ; Γ ι α τ ί κ α τα σ τρ ά φ η κε ή χ ιλ ιό χ ρ ο ν η α υ το κ ρ α το ρ ία τό 1 4 5 3 ; Κ ρ ύ β ε ι μέσα τ η ς μ η ν ύ μ α τα ή τ ρ α γ ικ ή α υ τή ώ ρα, κορυ φ α ία σ τήν ισ το ρία το ΰ κό σ μ ο υ ; Μ π ο ρο ύ σ ε να σω θή; Π ο λ λ ά τ α ε ρ ω τη μ α τ ικ ά , πού κ ρ ύ β ο ν τα ι μέσα στα γ ε γ ο ν ό τα . Κ ι α ό τά τ ά γ ε γ ο ν ό τα π λ η σ ιά ζει μ ε π ολυ επ ίπ εδ η λ ο γ ο τε χ ν ικ ή γ ρ α φ ή ό γ ν ω σ τό ς σ υ γ γ ρ α ­ φέας Π . Μ . Σ ω τη ρ χ ο ς σ τίς σ ελίδες α ό το ΰ το ΰ β ιβ λ ίο υ . Σ έ β ε τ α ι τ ή ν Ισ το ρ ία κ α ί τ ή ν α λ ή θ ε ια τ η ς τ ο ΰ το τό μ υ θ ι­ σ τό ρ η μ α , πού έπ ιχ ε ιρ ε ι μ ια ν α π ο κ α λ υ π τικ ή π ρ ο σ έγ γ ι­ ση ένδον τω ν γ ε γ ο ν ό τω ν .

Κ. Β. Καρασταθη Ο ΑΡΡΑΒΩΝΑΣ ΤΗΣ ΙΣΜΗΝΗΣ Ιστορικό Μυθιστόρημα

Ο Κωνσταντίνος Πολίτης, παρατώντας έπιτυχημένες σπουδές στήν Εϋρώπη καί κάθε άλλο του σχέδιο για τό μέλλον, βρέθηκε νά πολεμάει μαζί μέ τούς κλεφταρματολούς της ’Α νατολικής Στερεάς Ελλάδας στήν έπανάσταση τού 1684, τή μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η πρίν από τό 1821, υπό τόν αρχηγό της επίσκοπο Θηβων Ιερόθεο. Στά ίδια έκεΐνα επαναστατικά χρόνια άνθοβολεϊ στό βοιωτικό κεφαλοχώρι ή έκπαγλη όμορφιά τής Ισμήνης Μυρεψοΰ. Οί δυό νέοι γνωρίζονται τήν άνοιξη τού 1695, συνδέονται καί μαζί όνειροπολοϋν γ ιά τό μέλλον, άλλά τά γεγονότα τού καιρού τούς συμπαρασύρουν στίς δίνες τους καί τούς οδηγούν σέ μεγάλες προσωπικές περιπέτειες καί τραγικά άδιέξοδα... Μέσα από τήν ένδιαφέρουσα ιστορία των δυό νέων, ό σ. μέ φαντασία, Ιστορική γνώση καί σεβασμό στήν Ιστορική άλήθεια, ξαναζωντανεύει σημαντικές - άλλά άγνωστες στό πλατύ κοινό - στιγμές έκείνου τού μεγάλου αγώνα, προ­ βάλλει τό άγωνιστικό έργο σημαντικών προσώπων, πού σή­ μερα άγνοοϋνται συστηματικά, δίνει εικόνες άπό τή φρι­ χτή Τουρκοκρατία καί τή μισητή Βενετοκρατία (στό Μό­ ριά), καί σύγχρονα προσφέρει στόν αναγνώστη άφορμές γιά σχετική περίσκεψη, προβληματισμό, συνειρμικούς συ­ σχετισμούς καί άναλύσεις πάνω στά όσα καί σήμερα τεκταίνονται ή κυοφορούνται σέ τούτο τό πολυτάραχο καί πολύπαθο άκρωτήρι, πού οί προαιώνιοι έχθροί του στιγμή δέν έπαψαν νά τό έπιβουλεύονται.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΝΕΕΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΕΣ Σε μια απομακρυσμένη περιοχή και κοντά σε έναν καταυλισμό Τσιγγάνων, βρίσκεται το σώμα ενός νεαρού. Το περίεργο είναι ότι λείπειτο κεφάλι του σώματος. Η αστυνομία αρχίζει να ερευνά την υπόθεση. Παράλληλα, ένας νεαρός δημοσιογράφος αναλαμβάνει να καλύψει το θέμα για λογαριασμό της εφημερίδας του. Έτσι απλά ξεκινά αυτό το σπουδαίο βιβλίο του Αντόνιο Ταμπούκι. Το βιβλίο είναι η έντονη διαμαρτυρία του συγγραφέα απέναντι στα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα της εποχής μας: Την κατάχρηση εξουσίας των υψηλά ισταμένων, το πόσο τυφλά είναι τα μάτια της Δικαιοσύνης, την κοινωνική απομόνωση ορισμένων ατόμων, τη λογική του σύγχρονου λαϊκού Τύπου, τους σκοτεινούς δρόμους της διακίνησης των ναρκωτικών. Λίετ.: Ανταίος Χρυσοστομίδης Πάνε είκοσι χρόνια που η Ρόουζ και ο Μπεν παντρεύτηκαν από αγάπη. Έχουν τρία παιδιά, ένα όμορφο σπίτι, μια καλή ζωή μαζί. Ένα πρωί, ο Μπεν ανακοινώνει ψυχρά στη Ρόουζ ότι εγκαταλείπει την οικογενειακή εστία, τους αφήνει για πάντα, πνίγεται, βαρέθηκε, βρε αδερφέ! Και τώρα; Η Ρόουζ τα χάνει, βυθίζεται στο κενό. Πώς θα επιζήσει, πώς θα το πει στα παιδιά, πώς θα τα βγάλει πέρα, τι μεσολάβησε, σε τι έφταιξε εκείνη; Ερωτήματα, ατελείωτα ερωτήματα, την κατακλύζουν, τη βασανίζουν, την εξωθούν στα άκρα. Είναι το πιο παράξενο βιβλίο που διαβάσατε ποτέ! Η πλοκή είναι απλή, οι χαρακτήρες καθημερινοί, το θέμα οικείο. Κι όμως! 'Οταν τελειώνει το βιβλίο νιώθει κανείς ότι αποχωρίζεται τον καλύτερό του φίλο! Μ ε τ.: Κ αίτη Οικονόμ ου ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΠΟΣ Α .Ε . ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 1 -106 79 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 36 02 535.3618 654, FAX. 01 - 36 40 683

Για αναγνώστες με απαιτήσεις

Η Ρέα Γαϋονάκη γράφει για το βιβάίο inc Ομόκεντρο Ριηγημαπι

Με τα τρία «Ομόκεντρα διηγήματα» φαίνεται ότι η

Δεν άφησα όμως την ποίηση, όπως την εννοούσα.

στροφή μου προς τον πεζό λόγο έγινε mo

Το θαύμα που κάπου κάπου αίρει την αφήγηση σαν

αποφασιστική. Και τα τρία αναφέρονται στην

κινητήριος μοχλός, η επιμονή στη λέξη και στη

Κρήτη, σαν να μου ήταν απαραίτητο, σκέφτομαι εκ

φράση, η αναζήτηση περισσότερων του ενός

των υστέρων, να ακουμπήσω στον γενέθλιο τόπο,

επιπέδων, η επιθυμία θυμικής μέθεξης του

προκειμένου να γίνει αυτή η στροφή. Ανάμεσα τους

αναγνώστη, και άλλα πολλά, δεν παραχωρούν το

το διήγημα «V αόρατα και τα ορατά » που γράφτηκε

κείμενο των διηγημάτων ούτε στον ακραιφνή

πρώτο, καθώς και το «Μαυρόασπρο» που γράφτηκε

ρεαλισμό, ούτε στο πολλαπλά καλλιεγημένο είδος

κατόπιν, είναι αυτοβιογραφικά. Το μεγαλύτερο, «Η

της ηθογραφίας. Αλλωστε στη λογοτεχνία

ιστορία της Όλγας», που γράφτηκε λίγο αργότερα,

νομιμοποιείται κάθε απόπειρα. Μονάχα που το

στηρίζεται στη ζωή μιας υπαρκτής γυναίκας στην

αποτέλεσμά της δεν το αποφασίζει βέβαια ο

Κρήτη, αρχές του αιώνα. Εδώ τα αυτοβιογραφικά

συγγραφέας, μολονότι έχει κάθε δικαίωμα να

στοιχεία βρίσκονται μεταμφιεσμένα, έμμεσα και

σχολιάσει όσο θέλει το έργο του ως διαδικασία ή

δευτερεύοντα, όπως συμβαίνει σ’ αυτό το είδος της

ως μαστορική. Τη λογοτεχνική απόπειρα είθισται να

αφήγησης. Σαν να μου ήταν απαραίτητο, 9α

την κρίνουν τρίτοι άνθρωποι, φτάνει μονάχα να

μπορούσα να προσδέσω, να στηριχτώ σε γεγονότα

μιλούν παρόμοια με το κείμενο γλώσσα. Και ο

της ζωής μου προτού τολμήσω την ανιστόρηση

άγλωσσος χρόνος. 0 μόνος τελικά που μπορεί να

ξένων περιπετειών και βίων. Προτού αφήσω το

κάνει την κινούμενη άμμο της λογοτεχνικής

πρώτο συνήθως πρόσωπο της ποίησης για το

έκφρασης, αυτή την έρημο που περιβάλλει ως

εξίσου ανεξερεύνητο, πλην το λιγότερο εγωιστικό

ιμάτιο τον συγγραφέα, έδαφος στέρεο, βατό.

τρίτο πρόσωπο της ζωής ενός άλλου ανθρώπου.

m—

-----------------------—

κριτική

PEA ΓΑΛΑΝΑΚΗ

Ομόκεντρα Διηγήματα • Ηιστορία τηςΌλγας • Τ' αόρατα και τα ορατά ΑΒήνα,Άγρα, (1986) 1997. Ιίλ. 81

Ομόκθντροι nuphvep δημιουργικού λόγου π α ρούσ α έκδ ο σ η α π ο τε λ ε ί ανατύπ ω ση τ η ς έκδοσ η ς το υ 1986. Επομένω ς, τ α Ομόκεντρα Διηγήματα, με αναδρομική ισχύ ελέγχου , ανα­ γνωρίζονται σήμερα ω ς «ομόκεντροι» (για να παίξω με τους δικούς τη ς όρους) πυρήνες ύφους δημιουρ­ γικού λόγου που η Γαλανάκη α νέπ τυξε σε μείζονες διαστάσεις στον Βίο του Ισμαήλ Φερίκ Πασά (1989) και στο «ποιητικότατο» Θα υπογράφω Λουί (1993). Πρόκειται ακριβώς περί αυτού: Αφηγηματικός λόγος, για την οργάνωση του οποίου είναι σαφές ότι η Γαλανάκη μετήλθε το υ ς (παραδοσιακούς κατά τη ν κοινή

Η

κρ ιτ ικ ή ___________________________________________

αντίληψη) τρόπ ους τόσο τη ς πεζογραφ ίας όσο και τη ς ποίησης. Πρόκειται επομένως για έναν λόγο ενι­ αίο που διαθέτει στερεή οικονομία και υψηλή αισθητι­ κή. Η Γαλανάκη παρέχει σαφή τεκμήρια τη ς προθετικότη τά ς τη ς ως προς τη δημιουργία τη ς συγκεκριμένης μορφ ής τω ν κειμένων τη ς για την εξυπηρέτηση τω ν σημαινομένων και την ανάπτυξη των θεμάτων της. Η π ρ ο θ ε τικ ό τη τα τ η ς Γα λ α ν ά κ η α να γ ν ω ρ ίζετα ι σαφώ ς ήδη σ τον τίτλ ο τη ς (ενιαίας) έκδοσ ης τω ν Ομόκεντρων Διηγημάτων, και προκύπτει με άνεση από

τη δομή τω ν ίδιων τω ν κειμένων. Πράγμα που σημαί­ γκαίο να αποκαλύψ ει τις π ηγές τω ν πληροφ οριώ ν νει ότι αποκλείω εκ προοιμίου όλους το υ ς εξωκειμενιτου, π ροκειμένου να πείσει για τη ν α υθεντικότητα κ ούς παράγοντες, όπως επίσης ουδόλως ενδιαφέρει αυτών. Στο δεύτερο κείμενο του βιβλίου, η αφήγηση τω ν κειεδώ αν τα κ είμενα που συνθέτουν το βιβλίο, έχουν μενικών γεγονότω ν αρχίζει ως δημιουργική προέκτα­ δ ημοσ ιευθεί π αλαιότερα α λλού («Τ’ α όρατα και τα ση μιας φ ω τογραφ ίας και συνεχίζεται επίσης μέσα ορατά») ή όχι («Η ιστορία τη ς Όλγας»), ή αν απ οτε­ από φωτογραφίες, επίσης ως δημιουργική προέκτα­ λ ο ύ ν τ ο π ρώ το ή ά λλο π ρ ο χ ω ρ η μ έν ο σ χεδία σ μα ση αυτών. Οι φωτογραφίες («Μαυρόασπρο»), Αυτά τα αποτυπώνουν το Ηράκλειο σ το ιχ ε ία α ν ή κ ο υ ν σ τα ♦ σε μια περισσότερο ρεαλι­ π α ρ α κ ε ίμ ε ν α τω ν Ομόκεντρων Διηγημάτων. Λόγος ενιαίος που διαθέτει στερεή σ τική διά σ τα σ η χ ρ ό ν ο υ , όμω ς ο κειμενικός κόσμος Ε π ομένω ς: Ο μ ό κεντρ α , κι εδώ δ ια τη ρ εί ζηλότυπα επειδή έχουμε τρία κείμενα οικονομία και υψηλή αισθητική μια μυθική διάσταση, που μ ε διάτα ξη από το ε κ τεν έ­ επιβάλλει με τη συναισθηστερο προς το σ υντομότε­ ♦ ματική/βιω ματική εστίασή ρο, κατά τη ν αρχιτεκτονική του ο αφηγητής, καθώς διασχίζει αυτό το Ηράκλειο σύνθεσης του βιβλίου, και μ ε κοινό κέντρο τη ν εστία­ του προσωπικού μύθου και τη ς αντικειμενικής πραγ­ ση του διακειμενικού Εγώ του αφηγητή. ματικότητας, μετέχοντας ο ίδιος στα κειμενικά γεγ ο ­ Διηγήματα, ως ιστορήματα ή μύθοι (πβ. π.χ. Πολύβιος νότα. Στο τέλ ο ς του κειμένου αυτός ο ομο-/ενδοδιη114,6), και όχι βεβαίω ς ω ς γραμ μ ατο λο γικό είδος, γ η τικό ς α φ ηγ ητής αποκαλύπτεται να συμπίπτει με πράγμα που θα απ οτελούσε μια επικίνδυνη απλούτο ν σ υγγραφέα (σαφές τεκμήρ ιο π αρέμβασης του στευση, παντελώς απάδουσα όταν π ρόκειται για τα συγγραφέα), καθώς το «μαύρο μελάνι σε λευκό χαρ­ λογοτεχνικά κείμενα τη ς Γαλανάκη. τί» αντικαθιστά τις ασπρόμαυρες φ ω τογραφ ίες και Βασικά θέμα τα που πραγματεύεται η Γαλανάκη στα τρία κείμενα το υ βιβλίου, είναι (κυρίως) οι ανθρώπι­ παραπέμπει στο μαυρόασπρο του τίτλου του. νες σχέσεις, η διαλεκτική σχέση του ανθρώπου με το Ω ς ε ξέλιξη αυτής τη ς συμπεριφοράς, ο επίσης, ομοχώρο και με το χρόνο, η διαλεκτική σχέση του εσωτε­ /ενδοδιηγητικός αφηγητής του τρίτου κειμένου ύστε­ ρικού και του εξω τερικού τοπίου, και ακόμα ο έρω τας ρα από τη γνωστική και τα υτόχρ ονα συναισθηματιως επιμέρους θέμα στο πλαίσιο τω ν ανθρωπίνων σχέ­ κή/βιωματική περιδιάβασή του σε ένα τοπίο πραγμα­ σεων, ενώ ένα άλλο επιμέρους θέμα ως ισοτοπία των τικό τη τα ς και μύθου, με α φορμή μια δ ιάλεξη, προ­ τριών κειμένων αντιπροσωπεύει η «αποτύπωση» του τάσσει τα σημαινόμενα/τα αόρατα του τίτλου που θα αποδώσουν τα ορατά αποτελεσματικότερα από μια χωρο-χρόνου όπως κωδικοποιείται στη φωτογραφία, ω ς θέση στα δύο π ρώ τα κείμ ενα και ω ς άρση στο φ ω τογραφ ία («από τις μηχανές»), ενώ π αράλληλα αποκαλύπτεται (κι αυτός) να συμπίπτει με το ν σ υγ­ τρίτο κείμενο. Στο π ρώ το κείμενο, η ιστορία τη ς Ό λγας α π ορρέει γρα φέα σε μια σχεδόν αυτο-αναφορική παρέμβαση κυριολεκτικά μέσα από μια φ ωτογραφ ία, τ η φ ω το ­ εκεί στην έξοδο του βιβλίου. γρα φ ία τη ς Ό λγας, ως σημασιολογική π ροέκτασή Μ ε α υτόν το ν τρόπο, η Γαλανάκη ορίζει έναν άξονα της. Η κριτική και δημιουργική «ανάγνωση» τη ς φωτο­ που ο δηγεί από τις παραστάσεις στα σημαινόμενα γραφίας εισάγει τη ν κειμενική πορεία τη ς Όλγας από του κειμένου και προσδιορίζει την εξέλιξη τη ς οικονο­ το θάνατο τω ν γονιών τη ς και το παιδικό τη ς πένθος μίας του βιβλίου ως συνόλου. στο ανώνυμο χωριό του χριστιανικού και το υ τουρκι­ Κατά τρόπο ομόλογο, ένας νοητός ά ξονας προσδιο­ κού στοιχείου τω ν αρχών το υ αιώνα μέχρι τη ν κοινω­ ρίζει την εξέλιξη στη συμπεριφορά των κεντρικών κειν ική τ η ς α π ο κα τά σ τα σ η σε έν α σ χ εδ ό ν μ υ θ ικό μ ενικώ ν χα ρα κτήρω ν, ω ς κ εντρικώ ν φ ο ρ έω ν τω ν Η ράκλειο, περνώ ντας μέσα από τη ν πρώτη αγάπη, σημαινομένων, στα τρία κείμενα του βιβλίου, και οδη­ τον οδυνηρό έρω τα και τη φυλακή, ενώ τα πραγματι­ γ εί από το ν κεντρικό χαρακτήρα το υ πρώτου κειμέ­ κά στοιχεία (pragmatics) έρχονται να ενισχύσουν το νου, τη ν Όλγα, αντικείμενο τω ν παρατηρήσεων του κειμενικό περιβάλλον τη ς Ό λγας. Ο α φ η γη τή ς λει­ Εγώ -α φ ηγητή, σ τον μη κα τονομα ζόμενο κεντρικό τουργώ ντας εναλλακτικά ως εξω διηγητικός και ενδοχαρακτήρα του τρίτου κειμένου που ταυτίζεται με το δ ιη γ η τικ ό ς , κ α τα γ ρ ά φ ε ι τη ν ισ το ρ ία τ η ς Ό λ γ α ς Εγώ το υ α φ ηγητή, π ερνώ ντας από ένα ενδιάμεσο π α ρεμβα ίνοντα ς μ ε σ χόλια και συχνά θ εω ρεί ανα­ στάδιο που αντιπροσωπεύει ο κεντρικός, επίσης, μη

κατονομαζόμενος, χαρακτήρας του δευτέρου κειμέ­ νου ω ς (σαφώ ς ανα γνω ριζόμενο) προσω πείο το υ Εγώ-αφηγητή. Αυτοί οι τρεις κεντρικοί χαρακτήρες μέσα στον κειμενικό τους κόσμο φαίνονται πραγματικοί, λειτουργούν δηλαδή ως δίοδοι σύνδεσης το υ κειμενικού κόσμου τη ς Γαλανάκη με τη ν αντικειμενική πραγματικότητα, όπως υποστηρίζονται από τα ποικίλα πραγματικά στοιχεία που χρησιμοποιεί η αφήγηση. Παράλληλα αφήνουν να φ ανεί καθαρά και μια μυθική διάσταση σ την κειμενική παρουσία και σ υμπ εριφ ορά το υ ς , προϊόν τη ς συνεχούς αντιπαράθεσης εσωτερικών και εξω τερικώ ν τοπίων, τα όρια ισχύος τω ν οποίων μοιά­ ζουν α ρκετά ασαφή. Ακόμα και α υτά τα εξω τερ ικά τοπία (η Κρήτη με εστίαση στο Ηράκλειο) αποβάλ­ λουν το ν αμιγώ ς αντικειμενικό χ αρακτήρα το υ ς και προβάλλουν και αυτά μια μυθική διάσταση, εναρμονι­ ζόμενα α πολύτω ς μ ε τη διάθεση και τη σκέψη τω ν τριώ ν κεντρικώ ν χαρακτήρων, που λειτο υ ργο ύ ν ως δίαυλοι διήθησης ακόμα και τω ν πραγματικών στοι­ χείων. Επομένως ο κειμενικός κόσμος έχει καταργή­ σει τη ν α ντικειμενική διάσταση το υ κόσμου και τα πάντα είναι μια κατά Σοπενχάουερ παράσταση κάτω από την εστίαση βούλησης τω ν τριών χαρακτήρων. Π ρόκειται επομένω ς για θεματική ή γενική λ ο γ ο τε­ χνία, στην οποία η ατομική συμβολή τη ς Γ αλανάκη έγκειται α) στις πληροφορίες που συνιστούν το περιε­ χόμενο τω ν θεμάτων τη ς και τη ν κειμενική συμπερι­ φορά τω ν χαρακτήρων τη ς κατά τη δόμηση το υ κειμενικού τη ς κόσμου, και π εραιτέρω β) στα στοιχεία που συνιστούν τη δομική οικονομία τω ν τριών κειμέ­ νων του βιβλίου. Ο αποτελεσματικότερος τρόπ ος για να αποτυπωθεί α υτός ο κειμενικός κόσμος αποδεικνύεται τελικά ότι είναι ο τρόπ ος του υπερρεαλισμού. Και έρχομαι έτσι στη γλωσσική μορφή το υ κειμένου: ο δοκιμότατος, επεξειργασμένος λόγος τω ν λεπτών αποχρώσεων και τω ν διακριτικών στοιχείων τη ς απλής καθαρεύουσας που αποδίδουν το προσωπικό ύφος και τη ρητορική τη ς Γ αλανάκη. Με χαρακτηριστικά στοιχεία προθετικότητα ς α) τη ν π ερίφ ημη π αρέμβαση το υ συγγρα­ φέα, κατά τη ροή τη ς τριτοπρόσωπης αφήγησης, και τη σύμπτωσή του με τον αφηγητή (πβ. π.χ. «Τη θυμό­ ταν... μ ε διαβεβαίωσε μετά ογδόντα χρόνια η γερόντισσα» 15, «Τον άφηναν, μ ο ύ είπ ε η κό ρη το υ να μ ετρήσ ει μ όνος το υ τ α φ λο υριά τη ς αμοιβής» 19, «Υπερήλικας πλέον κουβέντιασε την εξομολόγηση της Ό λγας με κάποιο θ ε ί ο μ ο υ ... Αυτός κάποτε ανέφερε την Ό λγα τυχαία και ρ ο ύ διηγήθηκε με δυο λέξεις την ιστορία, αφού πρώτα βεβαιώ θηκε πως ε ίχ α κλείσει τα

είκοσι πέντε. Πέθανε πριν π ρ ο λ ά β ω να τον ρ ω τ ή σ ω π ε ρ ισ σ ό τε ρ α ...» 21, «Τότε ο θ ε ί ο ς μ ο υ ή τα ν έξ ι χρονώ...» 28, «Σημείωσε στο άσπρο χαρτί... Ν ο μ ί ζ ω ά κ ο υ σ α . . . » 56, «Ξ εχώ ρισεμ ια φ ω τογρ αφ ία ... Δ εν β ρ ή κ α άλλο τρόπο...» 67, «Κανείς δεν θα πληγώνει... σ τ' άδεια εμπρός μ α ς πιάτα...» 68), και β) τη ν αυτοαναφορικότητα τη ς γραφής ή αλλιώς την τεκμηρίωση τη ς παραγω γής το υ κειμένου, ω ς ένα ενδια φ έρον στοιχείο μεταγλώσσας (πβ. π.χ. «Κανείς δεν θα πλη­ γώνει με τα φ τερω τά του λόγια τα οστά του μινωταύρου σ τ’ άδεια εμπρός μας πιάτα, καθώς θ ' αρχίσει ν ’ αναθρώσκει α υ τ ό τ ο κ ε ίμ ε ν ο , για πάντα μαύρο μελάνι σε λευκό χαρτί» 68, «σκέφτηκα πως κάποτε θα έ γ ρ α ­ φ α με το ν τρόπ ο π ου μου επ έβ α λ α ν τα ο ρ α τά την αόρατη εξιστόρηση αυτής της βραδιάς... Πως θα του την ταχυδρομούσα για να τη δ ια β ά σ ε ι...» 79). Γ ί αυτήν ακριβώς την παραγωγή του κειμένου (στην οποία αναγνω ρίζεται και η διακριτική εμπλοκή του μύθου τη ς Αρετούσας και του Ερωτόκριτου στη διά­ σταση του διακειμένου, στο πρώτο κείμενο του βιβλί­ ου, 16,23,24,29), η Γαλανάκη μετέρχεται τόσο τους τρόπους που κατά την κοινή διάκριση χαρακτηρίζουν την πεζογραφία, όσο και τους τρόπους που χαρακτη­ ρίζουν τη ν ποίηση. Έ χ ουμε π ρω τίστω ς τη σ τερεή οικονομία τη ς ρέουσας αφήγησης. Παράλληλα, ως βασικός δείκτης ύφους τη ς Γαλανάκη αναγνωρίζεται η εκφορά τη ς μεταφοράς που φθάνει και μέχρις απο­ κλίσεων, αναγνωρίζεται δηλ. ο τρόπος του υπερρεα­ λισμού που έχει ως α ποτέλεσμα μια ενδιαφέρουσα μ ετα -υπ ερ ρεαλισ τική γρα φ ή κατά τη ν προσωπική υψηλής αισθητικής αντίληψη τη ς Γ αλανάκη. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η φυλακισμένη Ό λγα στο πρώτο κείμενο το υ βιβλίου κουβάλησε στο κελί τη ς πρασινάδες κι έναν παπαγάλο και δ ρα π έτευσ ε από το π αράθυρο για να κάνει έναν φανταστικό περίπατο στην εικόνα τη ς πόλης που είχε η ίδια δημιουργήσει καθώς την οδηγούσαν στη φυλακή της. Ή το άλογο μπαινοβγαί­ νει στη φωτογραφία του και εξασφαλίζει στον κεντρι­ κό χαρακτήρα του δεύτερου κειμένου του βιβλίου το φανταστικό ταξίδι στον προσωπικό του χωρο-χρόνο. Γενικά, η μεταφορά είναι ένα εξαιρετικά οργανωμένο φαινόμενο που προσδιορίζει τις συνταγματικές σχέ­ σεις τω ν λέξεω ν σε ένα πολύ μεγά λο π οσοστό τη ς γλωσσικής επιφάνειας του κειμένου στο βιβλίο, όπως φ α ίνετα ι π.χ. α) στα κειμενικά αποσπάσματα που θεω ρώ τα π λέον ενδεικτικά : «Στα γόν α τά τη ς είχε αποθέσει άψυχο το σφάγιο του αριστερού χεριού της κι ένα τριαντάφυλλο» 11, «τα ζώα τούς κοιτούσαν... έστρεφαν μάλιστα τα μυτερά αυτιά τους προς τον ήχο που έσβηνε και που ανθρώπινο α υτί δεν μπορούσε να

πιάσει: τραγούδια τη ς οδυνηρής αγάπης με όμποε κι αυλό» 28, «Ζούσε την πλασματική ελευθερία των λέξε­ ων και της περιήγησης» 43, «η εφημερίδα ήταν επίσης ο μ εγάλος δημόσιος κήπος τη ς πόλης» 44, «Το ίδιο ά λο γ ο είχ ε κα λπ άσ ει σ τη ν καμπύλη το υ ουρά νιο υ τόξου του, κι α φ ού πέρασε τα σκούρα χρώματα του πολέμου και των χρημάτων που χαθήκαν - δηλαδή το βαθύ μπλε και το ιώδες, αφού πέρασε το γαλάζιο, το κόκκινο και το κίτρινο του σπιτιού και τη ς οικογένειας, αφού πέρασε το πράσινο του πένθους, στάθηκε τέλος σ το αμυδρό π ο ρ τοκαλί τη ς μνήμης. Ακούμπησε την παλάμη τη ς σ το λαιμό το υ α λό γο υ για να κρα τή σει πάνω του το τελευταίο χρώμα» 53-54, «Το ακρωτήριο ή τα ν ο μωβ κ α θ ρ έφ τη ς τω ν ερω τευμ ένω ν, κα θώ ς α ν τα ν α κ λο ύ σ ε τη δ ια φ ά ν εια τω ν σκέψ εώ ν το υς ... Φ ορές πάλι γινότα ν η αντή χηση λέξεω ν ένθεω ν και παλαιών, που εφ τερο ύγιζα ν, α φ ο ύ α υ τέ ς οι λέ ξ εις υπάρχουν μόνο σ αν θαλασσινά πουλιά... κατέβαιναν εδώ τα νεόκοπ α ζευγά ρια ν ' α γνα ντέψ ο υ ν το β α θύ κυανό της περιπέτειας» 54, «μπόρεσε να δει πιο καθα­ ρά το βαθύ κυανό, μα και τις περιπέτειες που ακολού­ θησαν» 55, «Το άλογο τινάχτηκε ξαφνιασμένο από τη φασαρία των γυαλιών μέσα της, ακούγοντας την εικό­ να να θρυμματίζεται» 56, «ο σοβάς στους πέτρινους το ίχ ο υ ς έχ ει ρ α γίσ ει από τ ο υ ς σεισμ ούς κι από τη μετανάστευση» 71, «Το ηλιοβασίλεμα είχε καλμάρει»

ψάρι - κρασί - θαλασσινά Α Ν Ο ΙΧ Τ Ο Σ ΚΑΙ Τ Α Μ €ΣΗΜ€Ρ1Α

KAoe Tctapth

και ςαββατο

Λ β ιτ ο γ ρ Γ ο ΐ κ α ι ω ς μ π α ρ

Τσακάλωφ 36α, Κολωνάκι, χηλ.: 36.14.695

0S-

72, «άκουγα όμως το σαν γρύλου τρίξιμο που κάνει ο καρπός μεγαλώνοντας μέσα στο φλούδι του» 73, και β) στα μεμονωμένα συντάγματα: «το ανέκφραστο παιδικό της π ένθος» 12-13, «τα μανταλωμένα τους αισθήματα» 14, «το πράσινο μουχλιασμένο του θανά­ του» 22-23, «τα κα ρυδένια έπιπλα τω ν λέξεω ν» 47, «δυο τετράγωνα οριστικής σιγής» 55, «την τρίγωνη και περιτειχισμένη ε σ ω σ τρέφ ειά της» 55, «τον γυάλινο ήχο του νερού» 55, «σε μια θύελλα ηλιοβασιλέματος» 71, «τα διάφανα βουνά» 71. Σκοπίμως επέμεινα σ’ αυτά τα παραθέματα, ακριβώς για να δώσω τα εντυπω σιακότερα και πειστικότερα, κατά τη γνώμη μου, δείγματα του ενιαίου δημιουργι­ κού λόγου τη ς Γαλανάκη, στο πλαίσιο του οποίου τα όρια μ ετα ξύ π εζο γρ α φ ία ς και π οίησ ης, κα τά τη ν ουσία και όχι βεβαίω ς κατά το ν τύπ ο (δηλ. κατά τη φόρμα), είναι πραγματικά δυσδιάκριτα. Τη Γαλανάκη είναι σαφές ότι απασχολεί αποκλειστικά η διατύπωση και διεκπεραίωση τω ν σημαινομένων. Και περαιτέρω: Προχωρεί στη σύνταξη και ορισμένων εκφωνημάτων με αφοριστική, αξιωματική ισχύ και με οικονομία σχεδόν επιγράμματος, όπως είναι π.χ., τα εκφωνήματα: «Κάθε ταξίδι είναι γυρισμός σε κάτι που έχω με το νου μου αγαπήσει» 32, «[ξαναζείμ ε αργές κινήσεις] όσα ξαναζεί κανείς τις ώρες του οίκτου» 35, «η αγάπη ωστόσο είναι πάντα επικίνδυνη» 37, «[Θα με περιμένεις, του είπε,] κάθε όνειρο επιστρέφει» 37, «η πόλη είναι η πιο βαθιά επιθυμία τω ν αισθημάτων. Γι’ αυτό και μοιάζει με το πλοίο που με ταξιδεύει το διπλό ταξίδι αγάπης και ντροπής» 38, «ως υπόδικη, μπορού­ σε να μιλά τη βουβή γλώσσα, που απαρτιζόταν μόνον από σκέψεις» 38-39, «δεν αμ φισβήτησε την ακεραιό­ τητα της γνώσης» 42. Μ ε τα αφοριστικά εκφωνήματα η Γαλανάκη φαίνεται να προτείνει και μια κωδικοποίηση τω ν σημαινομένων. Πράγμα που δηλώ νει τη συνειδητή σχέση που δ ια τη ρ εί χ ρόνια τώ ρ α η Γ α λα νάκη με τ η γλώσσα, αλλά και τη συνειδητή διαδικασία που εφαρμόζει στο χώ ρο το υ πρω τότυπου δημιουργικού λόγου. Άλλω ­ σ τε η α να φ ο ρ ά σ το ν π ολύ σ π ουδα ίο φ ιλ ό λ ο γ ο Μ ενέλ α ο Π α ρλαμά (στο κείμ εν ο «Μ αυρόασπρο») αποκαλύπτει ένα από τα βασικότερα ερείσματα τη ς Γαλανάκη ως συνειδητού δημιουργού. ΓΤ α υ τή ν α κριβώ ς τη ν ιδ ιό τη τα και ικα ν ό τη τα τη ς Γαλανάκη πείθει η μέχρι τώ ρα παραγωγή τη ς ως ένα από τα δ υνα μικότερα και πλέον α ντιπροσω πευτικά στοιχεία τη ς Γενιάς του 70. Προσωπικά περιμένω με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα επόμενα έργα τη ς Γαλανάκη ως περαιτέρω δ είγματα αυτού του εξα ιρετικού ομολογουμένως δημιουργικού λόγου. □ κριτική

ΝΙΛ ΤΖΟΡΝΤΑΝ

Νύχτες στην Τυνησία (διηγήματα)

Το όνειρο ενό ς τέρατος (νουβέλα)

Το παιχνίδι των λυγμώ ν (οενάριο) Μ τφρ.: Λίλυ Εξαρχοπούλου Αθήνα, Κέδρος, 1997. Ιελ. 356

Κινπματογραφολογοτβχνία: μια μοναδική υβριδική αφήγηση

Τ ζό ρνταν είναι πιο γνω σ τό ς ω ς κινημα το­ ΟΝιλ γ ρ α φ ισ τή ς . Οι π ιο π ρ ό σ φ α τε ς τα ιν ίε ς το υ ε ίν α ι η Σ υ ν έ ν τ ε υ ξ η μ ε έ ν α β ρ υ κ ό λ α κ α κ α ι Μ άικλ Κόλινς, Ο Ε π α να σ τά της (αλλά δ εν μπ ορού­ μ ε ν α ξε χ ά σ ο υ μ ε τ ι ς π α λ α ιό τε ρ ε ς : A n g e l, The Com pany o f Wolves, Mona Lisa, High Spirits, We’re No A ngels, The M ira cle και φ υσ ικά τ ο The Crying Game, που μ ε τ ο ν τίτλ ο Το Παιχνίδι τω ν Λυγμών σ υμπ εριλα μ β ά νετα ι σ την α ντιπ ροσ ω π ευτική επι­ κριτική

λο γή από το π εζογραφ ικό έρ γ ο το υ που μ ετέφ ρ α ­ σε η Λίλυ Εξαρχοπούλου). Το κ υ ρ ιό τερ ο χ α ρ α κτη ρ ισ τικ ό το υ Τ ζό ρ ν τα ν ω ς α φ η γη τή είναι η ευελιξία . Δίνει τη ν εντύπω ση πως μπορεί να αφ ηγηθεί ή να π εριγράφ ει οτιδήπ οτε με το ν πιο τα ιρ ια σ τό - δηλα δή με τ ο ν πιο διαφ α νή τρ ό π ο . Α π όλυτα δ ια φ α νή ς α φ ήγησ η είνα ι εκ είν η που δείχνει καθαρά αυτό που θέλει χωρίς η ίδια να φ αίνετα ι. Είναι εκπ ληκτικό πόσο τα ιριασ τή είναι η

■©3

α φ ήγη σ η μ ε το υ ς χ α ρ α κ τή ρ ε ς . Δ ια κ ρ ιτικ ό τη τα , γ ημα τικού λόγου έχ ει χα ρα κτήρα οπτικό, επιδιώ­ τ ρ υ φ ε ρ ό τ η τα , ευ α ισ θησ ία. Δ ίν ε τα ι η εντύπ ω σ η κοντα ς να το π ο θ ετεί τη ν α φήγησ η όχι σε μια διαπως η αφήγηση είναι ένα φ οβερά εύπλαστο υλικό, δ ικ α σ ία /π ο ρ εία επ α γ ω γ ικ ή , α λλ ά μέσ α σε έν α ότι π ροσ α ρμόζεται στην π αραμικρή κίνηση, λ έξη , πλαίσ ιο π ερ ιγ ρ α φ ικ ό . Α υ τό τ ο π λαίσ ιο, π α ρ ό τι α κό μ η και σ κέψ η τω ν χ α ρ α κτή ρ ω ν . Η α φ ή γη σ η έχ ε ι κ α θα ρ ά π ερ ιγ ρ ά μ μ α τα , δ εν είνα ι καθ ό λ ο υ μοιάζει μ ε αύρα που το υ ς α κο λο υ θ εί, το υ ς π ερι­ στα τικό: η περιγραφ ή αποκτά μια δυναμική για τί βάλλει, το υ ς κρατά σε μια πολύ τρ υ φ ερ ή αγκαλιά, ενερ γ ο π ο ιείτα ι από α ξιώ σ εις που δεν π ερ ιορ ίζο­ κ ά νοντά ς το υ ς μο να δ ικο ύ ς, πολύ γ ο η τε υ τικ ο ύ ς , ν τα ι σε μια ο λ ο κ λ η ρ ω μ έν η εικα σ τική απόδοση, απόμακρους και απρόσι­ α λ λ ά ε π ε κ τ ε ίν ο ν τ α ι σε το υ ς . Τα δ ιη γ ή μ α τά το υ ♦ μιαν από κ ο ν τά π α ρ α κ ο ­ είνα ι ψ υ χο γ ρ α φ ικ ά κ ο μ ­ λ ο ύ θ η σ η τ η ς ψ υ χ ικ ή ς Ευέλικτος αφηγητής ο Τζόρνταν, ψοτεχνήματα. δ ιερ γ α σ ία ς . Θ α μπ ο ρ ο ύ ­ Η φ ιλοσο φία τη ς κινημα­ σαμε να π ούμε ότι η α φ η­ δίνει την εντύπωση ότι μπορεί να τογρα φ ική ς αποτύπωσης γ η μ α τ ικ ή τ α κ τ ικ ή το υ αφηγηθεί οτιδήποτε με τον πιο μ π ο λ ιά ζε ι τ η ν α φ ή γ η σ η Τ ζό ρ ν τα ν σ υ ν ίσ τα τα ι σε τ ο υ Τ ζ ό ρ ν τα ν και τη ν μια σω στά καδρα ρισμένη διαφανή τρόπο αναδεικνύει σε ένα μονα­ α φηγηματική επαγωγή. δικό α φ η γ η μ α τικ ό υ β ρί­ Η επίδραση το υ κινηματο­ ♦ δ ιο : σ τό χ ο ς το υ π ά ντα γρά φου έχει ένα απ οτέλε­ είναι τα καθαρά π εριγράμματα τω ν τοπίων και τω ν σμα πολύ ενδιαφ έρον στη σ υγκεκριμένη περίπτω ­ χ α ρα κτή ρω ν, α λλά η γωνία, από τη ν οποία π ρο ­ ση. Ίσω ς επειδή δεν έχ ουμε έναν πεζογράφ ο που σεγγίζονται, διαπερνά τη ν οπτική καθ α ρό τη τα με διαπιστώνει ότι κάποιοι τρόπ οι τ η ς κινημα τογρα ­ τη ν επ α γ ω γ ικ ό τη τα ε ν ό ς α φ η γ η μ α τικο ύ σ το χ α ­ φ ικής α φήγησ ης βοηθούν στη λύση προβλημάτω ν σμού. Μ ε τ ο ν τρ ό π ο αυτόν, ο τιδ ή π ο τε αποτυπώπου αντιμετω πίζει ω ς προς τη σύνθεση τη ς μυθο­ νετα ι έχει μια κυριολεκτική σημασία, δηλαδή αναπλασ ία ς ή ω ς π ρ ο ς τη ν ε κ φ ο ρ ά τ η ς α φ ή γ η σ η ς. φ έ ρ ε τα ι σε α υ τό το ίδ ιο και δ ε ν υ π ο β ά λ λ ει τη ν Δ εν βρισκόμαστε, δηλαδή, μπροστά σε έναν πεζούπαρξη κάποιου άλλου, αλλά παράλληλα δ ιαθέτει γρ ά φ ο που κάποια σ τιγμή α να καλύπ τει τις δυνα­ μια σημασία που δ εν θα τη ν είχε αν λειτουργούσ ε τό τ η τ ε ς που π ρ οσ φ έρ ει σ την α φήγησ η η οπτική απλώς π εριγραφ ικά. Το π ερ ίερ γο είναι πως α υτό λογική τη ς κάμερα ς. Ο Τ ζόρνταν είναι έν α ς α φ η­ δ εν σ υ μ β α ίν ει μ ό νο μ ε σ το ιχ εία τ η ς α φ ή γ η σ η ς γ η τή ς ή, πιο σωστά, ένας φ οβερ ά ικανός διατυπωπου έχουν μια ιδιαίτερη σημασία στη μυθοπλασία, τή ς (με τη ν έννοια το υ εκ φ ρ α σ τή κάποιας κ α τά ­ α λλ ά μ ε ό λ α όσα τη σ υ γ κ ρ ο το ύ ν : τ ο ιρ λ α ν δ ικό στασης με τη σαφήνεια και τη θ ετικότητα τη ς δια­ τοπ ίο, τ η ς ε ξο χ ή ς και τ η ς π όλης, το ηπ ειρω τικό τύπω σης) τη ς δυσ διάκριτης κίνησης, ματιάς, επι­ και το παραθαλάσσιο, ο ψυχισμός τω ν ανθρώπων, θυμίας ή σκέψης. τω ν α νή λικω ν, τω ν ενή λικω ν, τω ν η λικιω μ ένω ν, Αν ο Τζόρνταν γινόταν ο θεω ρητικός μιας α φ ηγη­ τω ν α νδ ρ ώ ν , τω ν γ υ ν α ικ ώ ν ή ε κ ε ίν ω ν π ου δ εν μ α τικ ή ς σ χολής, θα ήτα ν εκ είν η το υ ν α το υ ρ α λ ι­ έχ ο υ ν σ αφ ώ ς καθ ο ρ ισ μ έν ο γ έ ν ο ς (η δ ια λ εκ τικ ή σμού το υ ψυχισμού: του νατουραλισμού τ η ς ψυχι­ τ η ς ο μ ο φ υ λ ο φ ιλ ία ς είνα ι π ολύ δ ια κ ρ ιτικ ή - τό σ ο κής διάθεσης, τη ς ροπής και τ η ς α υτοσ υγκρά τη­ δ ια κ ρ ιτικ ή , ώ σ τε δ η μ ιο υ ρ γ ε ί τη ν υποψ ία πω ς ο σης μπροστά στην ευτυχία . Α υτή η ευτυχ ία είναι εκ π λ η κ τικ ό ς σ υ ν δ υ α σ μ ό ς τ η ς ψ υ χ ο γ ρ α φ ικ ή ς η μα ύρη τρύπ α που μέσα ρ ουφ ιούντα ι και χάνο­ ακρίβειας με τη ν αφηγημα τική λεπ τό τη τα δ εν επι­ ν τα ι οι ζω ές . Είναι η σ χέση που ν ο μ ίζο υ μ ε πως διώ κει τίπ ο τε ά λλο π αρά τη ν απ οκάλυψ η - μέσα έ χ ο υ μ ε με το ν ά λλο. Είναι η διάθεσ η να αισθαν­ από τ ις πιο μ α γε υ τικ ές δ ια δ ρ ο μ ές τ η ς αφήγησ ης θ ο ύ μ ε το ν ά λλο ω ς κάτι υπαρκτό, και να εξα κ ρ ι­ - ε νός συγκεκριμένου μυστικού). βώ σουμε έτσ ι τ ο βαθμό τ η ς δικής μας ύπ α ρξης ή Η μυθοπλασία οργανώ νεται σύμφωνα με μια οπτι­ α νυπ αρξίας. Ό τα ν κ λείνουν οι ισ το ρ ίες το υ , όλα κή λογική που τη ν καθορίζει ένα ς α φ ηγητής/κάμεμ ένουν μ ετέω ρ α . Τίποτα δ εν κ λείνει, τίπ ο τα δ εν ρα που π λησιάζει ή απ ομακρύνεται, που εσ τιάζει είναι οριστικό. Τη γο η τεία τη ς αβεβ αιότητα ς, που πάνω σε ένα σ ημείο, που δ ια λ έ γ ε ι τ η γω νία από δ ιερ ευ ν η τικ ά ψ ηλαφ ούσε σε όλη τη ν εξέ λ ιξη τη ς τη ν οπ ο ία α υ τό π ου π ε ρ ιγ ρ ά φ ε τα ι α π ο κτά τη ν ιστορίας, τώ ρα με το κλείσιμό τ η ς τη ν κλιμακώ νει πλήρη σημασία το υ . Αλλά και η σύσταση το υ αφη­ α ιφ νίδια. Η έκβα σ η τ η ς ισ το ρ ία ς α ν τισ το ιχ εί σε

κριτική

μιαν α π ρο σ δ ό κη τη κορύφ ω σ η τ η ς γ ο η τε ία ς τη ς α β εβ α ιό τη τα ς, που α κιν η το π ο ιείτα ι και π α γώ νει στο πιο ψηλό, με απεριόριστη θέα αλλά και π ροο­ πτική, σημείο. Η π οιότητα - δ ηλα δή η συνδυαστική ικα νό τη τα τη ς α φ ήγη σ η ς το υ Τζό ρνταν φ α ίνετα ι σ την π εζο­ γρα φία το υ και στις τα ιν ίες το υ . Εκεί που δ εν φ αί­ ν ετα ι είνα ι το σ ενά ριο. Α υ τό δ εν είνα ι τυ χ α ίο : το σενά ριο δ εν είνα ι αφήγησ η, α λλά π ρο σ χέδ ιο για μιαν αφήγηση. Ο χώ ρος και ο χρόνος στο σενάριο δεν συνιστούν τοπίο, αλλά δίνουν τις σ υ ντετα γμ έ­ νες εν ό ς σκηνικού. Η εναλλαγή το υ περιγραφ ικού μ έρ ο υ ς (Ε ξω τερ ικό ς χώ ρος. Λιβάδια-Πρωί) μ ε το δια λογικό μ έ ρ ο ς (Ε σ ω τερικό ς χ ώ ρο ς. Θ ε ρ μ ο κ ή πιο-Ν ύχτα ) α π ο κα λ ύ π τει τ α δ ύ ο σ υ σ τα τικά που σ την αφήγησ η (λο γο τεχνική ή κινη μ α το γρα φ ική ) δ εν μ π ο ρ ο ύ μ ε να τ α ξε χ ω ρ ίσ ο υ μ ε , γ ια τί α π ο τε ­ λ ο ύ ν έν α κ ρ ά μ α . Θ α ή τα ν , ω σ τό σ ο , ε ξ α ιρ ε τ ικ ά ενδιαφ έρον να βλέπ αμε αυτό τ ο σενάριο (αυτό το προσχέδιο αφήγησης) να υλοποιείται από τ ο συγ­ γ ρα φ έα το υ σε αφήγηση όχι μόνο κινημα τογρα φι­ κή, αλλά και λο γ ο τεχ ν ικ ή : τ ό τ ε μόνο θα μπ ο ρο ύ ­ σαμε να διαπιστώσουμε αν και πόσο κυρια ρχεί το ένα από τ α δύο στοιχεία το υ αμφιφ υλόφ ιλου ερ α ­ στή τ η ς αφήγησης. Οι ιδιορρυ θ μ ίες/α ρετές το υ Ιρλανδού αναδεικνύονται σε μεγά λη κλίμακα στο διήγημα «Μια αγάπη» που α π οτελεί μιαν από τις κα λ ύ τερ ες σ τιγμ ές το υ βιβλίου. Στη νου βέλα «Το όνειρο εν ό ς τέρ α το ς » ο ισ όρροπ ος σ υ νδυα σ μός που π ερ ιέγ ρ α ψ α π αρα­ πάνω α να τρέπ εται από τη ν έντο νη λειτο υ ρ γ ία τη ς α τμόσ φ α ιρα ς, μέσα σ το πλαίσιο τ η ς οπ οίας επ ί­ μονα - έω ς και μονότονα - το οπτικό α νά γετα ι στο ονειρικό σε μια προσπάθεια απ όδοσης εν ό ς συμ­ βολισμού μεταμόρφ ω ση ς. Η μ ετά φ ρα σ η κ α το ρ θ ώ ν ει να απ οδώ σει τ ις α φ η ­ γ η μα τικές ιδιορρυθμίες, αλλά τη ν καλή εντύπωση σκιά ζουν α ρ κ ε τά σ υ ντα κτικ ά λ ά θ η (ρ ή μ α τα που συντάσσονται μ ε λ ά θ ο ς π ρόθεση, όπω ς «π εριη­ γούμαι σε»), ρηματικοί τύπ οι άκομψ οι αλλά όχι και αδόκιμοι (όπως «οδηγάει» αντί «οδηγεί», ή «ακουγόντουσαν» α ντί «ακούγονταν»), λ ό γ ιε ς επ ιλ ο γέ ς σε σ τιγ μ έ ς α μ η χα νία ς («άνευ π ανικού ή απ ελπ ι­ σίας», «να ενδυθεί», «ο ή λιο ς είχε α π οσυρθεί από τ α λ ο γ χ ο ε ιδ ή φ ύ λ λ α τ ο υ γ ρ α σ ιδ ιο ύ » ), π α ρ α λ εί­ ψ εις λ έξεω ν - ά ρθρω ν συνήθω ς - που σε ο ρισ μέ­ ν ες περιπτώσεις π ροκαλούν ασάφ ειες, και α ρκετά τυ π ο γ ρ α φ ικ ά λ ά θ η (έ ν α από τ α πιο α σ τε ία : το ψάρι σ ολομός γρ ά φ ετα ι τέσ σ ερ ις φ ο ρ ές με ω, ως «σολωμός»!). □ κρ ιτ ικ ή .

•Τ α Β ιβ λ ία το υ Κώ σ τα Τ ο μ α νά γ ια τη ν Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η • Π . Ρ ιζ ά λ (Ιωσήφ Νεχαμά) Θ εσ σ α λ ο νίκη η περιπόθητη πόλη • Ο ι ζω γ ρ ά φ ο ι, Γκόγια, Γκρός, Μ ά λ εΒ ιτς • Η Σκόπελος κ α ι οι λο γοτέχν ες της: Κ. Δ απ όντες, I. Δ ρ α κιώ της, Π. Ν ιρ β ά ν α ς •Δ ο κ ίμ ια των Ε. Π. Τόμσον,Γκύ Ντεμπόρ, Λ . Μ άμφ ορντ, X . Σεμπρούν •Λ ιο ύ ις Μ ά μ φ ο ρ ν τ , Η ιστορία των ουτοπιών •Η φ ω τιά του Π ρ ο μ η θ έα : Κριτικά δοκίμια για τον σύγχρονο τεχνολογικό πολιτισμό (κείμενα των L. Mumford, White Jr., Ε. S Schwartz). Τ όμα ς Μ π έρ ν χ α ρ ν τ, Οι φ τηνοφαγάδες

Ο Θόδωρος Γράμματός γράφει γιο ιο βιβίϊίο του θεατρική Παιδεία και θιιμάρφ ω οιι ίω ν Εκπαιδευτικών Η επιτυχία οποιουδήποτε φ ιλό δο ξο υ προγράμματος, όσο άρτια και αν σχεδιαστεί, προϋποθέτει την ύπαρξη κατάλλη­ λ α εκπαιδευμένων στελεχώ ν που da κληθούν να το πλαι­ σιώσουν. Η εισαγωγή της Θεατρικής Παιδείας σ το πρόγραμμα σπου­ δώ ν της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και η συστηματική ανάπτυξη του Σχολικού θεάτρου, υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, αποτελούν πια γεγονός. Για τη διδασκαλία όμως του μαθήματος «Στοιχεία Θεατρο­ λογίας» στην Α ’ Λυκείου, την εφαρμογή τω ν μεθόδων του δράματος στη σχολική τάξη και τον εμπλουτισμό τω ν πολι­ τιστικών δραστηριοτήτων του σχολενυ με θεατρικές εκδη­ λώσεις, απαιτείται κατάλληλη θεω ρητική υποδομή, κατάρτι­ ση τω ν εκπαιδευτικών σ ε θέματα θεω ρίας και πρακτικής του θεάτρου. Η μακρόχρονη εμπειρία στη διδασκαλία παρόμοιων γνωστι­ κών αντικειμένων σ ε επίπεδο προπτυχιακών, μεταπτυχιακών και επιμορφωτικών σπουδών (ΠΕΚ, Μαράσλειο Διδασκαλείο, Ευρωπαϊκά Προγράμματα, κύκλοι μεταπτυχιακών μαθημάτων) μου έδειξε ότι υπάρχει ένα μεγάλο και ουσιαστικό κενό στη σχετική γνώση τω ν εκπαιδευτικών (καθηγητές-δάσκαλοι), που τεκμηριώνεται ά λ λω σ τε και από τ α πορίσματα πρό­ σφατης σχετικής έρευνας. Παρόμοιες όμως ελλείψ εις επισημαίνονται γενικότερα και σ ε επίπεδο γνώσης και ενημέρωσης όσω ν ως επαγγελματίες του θεάτρου, ως σπουδαστές οικείων Σχολών ή ως απλοί θ ε α τέ ς επιχειρούν να προσεγγίσουν το θ έα τρ ο και να εκφέρουν έγκυρο λόγο γΙ αυτό.

Στηριζόμενος στις ήδη δημοσιευμένες μελέτες μου για ποι­ κίλα θέματα της θεατρολογίας (σημειολογία της παράστα­ σης, κοινωνιολογία του θεάτρου, θέατρο για ανηλίκους θεα­ τέ ς κ τ Λ ) με επιστημονική μεθοδολογία, παιδαγωγική σκοπι­ μότητα και λειτουργική χρησιμότητα, οδηγήθηκα στη συγγρα­ φ ή της παρούσας μελέτης, η οποία αναφ έρεται κατεξοχήν d εκείνους που θα κληθούν να διδάξουν το θ έα τρ ο σ το σχολείο. Επιχειρώ μια σύντομη κατατοπιστική εισαγωγή στην επιστήμη το υ θ εά τρ ο υ (δραματικό κείμ ενο-θεατρική παράσταση, ρόλος του ηθοποιού και του σκηνοθέτη, κοινωνιολογία του θεάτρου, θέατρο και θέαμα κ .τλ), που αποτελεί απαραίτητο θεω ρητικό υπόβαθρο για όποιον επιθυμεί να γνωρίσει σ ε βάθος την πολυπλοκότητα της θεατρικής δημιουργίας. Στη συνέχεια αναλύεται διεξοδικά η κατηγορία «Σχολικό Θέα­ τρο» σ ε όλες τις παραμέτρους (επιλογή δραματικού κειμέ­ νου, διαδικασίες προετοιμασίας της παράστασης, θεατρικός χώρος, επικοινωνία με το κοινό), γεγονός που συμβάλλει απ οφα σιστικά σ τη ν κατανόηση τη ς ιδ ια ιτερ ό τη τα ς της συγκεκριμένης μορφής θεάτρου (παραγωγή καλλιτεχνικού αποτελέσματος και επίτευξη παιδαγωγικών στόχων). Σ ένα τελευταίο μέρος σχολιάζεται η σχέση του υπάρχοντος εκπαιδευτικού συστήματος με τη Θεατρική Παιδεία, επισημαίνονται οι παιδαγωγικές και θεατρολογικές συγχύσεις που ενυπάρχουν σ το ν όρο «Μαθητικό Θέατρο», α ν τ ί του διεθνούς εγκύρου «Σχολικό Θέατρο» και προτείνονται τρό­ ποι αξιοποίησης του θεάτρου για τη δημιουργία πολιτιστικής ταυτότητας σ τον μελλοντικό Ευρωπαίο πολίτη.

κριτική

B tE D iB IM T S G ]

QCaiMHIWBCa

ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΗΣ Θ«ατρική Α γω γή και Παιχνίδι

ΘΟΔΩΡΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΑΣ θ ια τρ ική Παιδεία και Επιμόρφωση των Εκπαιδευτικών

Αθήνα, Εκ&. Γρηγόρη, 1995. Σίλ. 231

Αθήνα, Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός, 1997. ΙιΧ. 264

Το θβατρο στην Εκπαίδθυση

απόφαση εισ αγω γή ς τη ς θ εα τρ ικ ή ς παιδείας στην πρω τοβάθμια και δ ευ τερο β ά θ μ ια εκπαί­ δευ σ η έ χ ε ι π ρ ο κα λέσ ει, όπ ω ς είνα ι φ υσ ικό, μια έντονη δρα σ τη ριό τη τα γύ ρω από τ ο θέμα. Μια κ ινητικότητα που α φ ο ρ ά τό σ ο στη σ υ γκεκρ ιμ ενο ­ ποίηση τ ο υ α ντικ ειμ έ νο υ ό σ ο και σ τις π ρ α κτικ ές π λ ευ ρ ές τ η ς ε φ α ρ μ ο γ ή ς μ ιας α να ντίρρη τα σ ημα­ ντικής απόφασης, που ό λοι ελπ ίζουν να επ εκτα θ εί και σε ά λλους το μ είς τη ς τέχνης. Είναι α λήθ εια πω ς το θ έα τρ ο είνα ι δ ιττά συνυφασ μ έν ο μ ε τη ν εκ π α ίδ ευ σ η . Ο π α ιδ α γ ω γ ικό ς τ ο υ

Η

κρ ιτ ική ___ ________________________________________

ρ ό λ ο ς είναι ήδη γνω στός, ενώ ερ γ α λεία που π ρο­ έρχο νται από τ ο θ έα τρο μπορούν να χρησιμοποιη­ θ ούν στην τά ξη για να γίνει περισσότερο κατανοη­ τ ή η ύλη άλλω ν μα θημάτω ν. Ο δ ιδα κτικός, ψ υχομ ο ρ φ ω τικ ό ς α λλ ά κα ι ψ υ χ α γ ω γ ικ ό ς ρ ό λ ο ς το υ θ ε ά τρ ο υ έχ ει επ ίσ ης α να γνω ρισ τεί. Η κα λ ύ τερ η , τέλ ο ς , προσέγγιση το υ λόγου ω ς εκφ ορά α λλά και ω ς κατανόηση, μέσω τη ς δραματοποίησης ή κατα­ σ κ ε υ ή ς κ ειμ έν ω ν , έ χ ε ι ή δ η επ ισ η μ α ν θ εί από τ η θ εω ρ ία α λλ ά και τη ν π ρ α κτικ ή , το υ λ ά χ ισ το ν σ ε ά λλ ες χώ ρες.

----------------------

Ωστόσο, τ ο ζή τη μ α το υ τι θα π ρέπ ει να α να μένου­ μ ε από τη ν εισ αγω γή το υ μ α θ ή μ α το ς τ η ς θ εα τρ ι­ κ ής π α ιδ είας σε ό λ ε ς τ ις β α θ μ ίδ ες τη ς εκπ αίδ ευ ­ σ ης νομίζω ό τι δ εν έ χ ε ι προ σ δ ιο ρισ τεί επ α ρκώ ς. Α υ τό π ρ ο κ ύ π τει και από τ η ν α νά γνω σ η βιβλίω ν που ά π το νται γ ε ν ικ ό τε ρ α ή ειδ ικ ό τερ α το υ θ έμ α ­ το ς . Και το ύ το δ ιότι υπ άρχουν δ ια φ ο ρ ετικ ές μ ο ρ­ φ ές και χρή σ εις που σχε­ ♦ τίζ ο ν τα ι μ ε τ ο θ έα τρ ο , α λλ ά που δ ε ν σ υνισ τούν θέα τρο. Στις π ρώ τες βαθ­ μ ίδ ε ς ε κ π α ίδ ε υ σ η ς , α ρ χή ς γεν ο μ έ ν η ς από τα νήπια α λλ ά και τ α παιδιά τω ν π ρώ τω ν τά ξ ε ω ν το υ δημοτικού, σ υ να ντά τα ιτο «θεατρικό παιχνίδι» όπως και ο «αυτοσχεδιασμός». Κ α τά π ό σ ο τ ο ύ τ α , π α ρ ’ ό λ ο π ο υ δ α ν ε ίζ ο ν τ α ι ε ρ γ α λ ε ία θ ε ά τρ ο υ , συνισ τούν μ έ ρ ο ς τ η ς θ εα τρ ι­ κής παιδείας και όχι απλά π α ιδ α γ ω γ ικ έ ς τ ε χ ν ικ έ ς που αποβλέπουν στην ανάπτυξη τη ς δημιουργικής φαντασίας το υ παιδιού, στην προετοιμασία το υ για τη ν ανάληψ η κοινωνικών ρόλω ν και για τη ν ομαλή έν τα ξή το υ στην κοινωνία; Η π είρα μου από δ ιδα ­ σκαλία σ ε επ ιμορφ ω τικά προ γρά μ μ ατα εκπ αιδευ­ τικώ ν μού έ δ ε ιξε πως οι τελ ευ τα ίο ι συγχέουν πλή­ ρω ς το θ εα τρ ικ ό παιχνίδι και το ν α υ τοσ χεδια σ μό μ ε τη ν έννοια τ η ς θ εα τρ ικ ή ς α γω γή ς και παιδείας τω ν μα θ η τώ ν το υ ς . Α κ ό μ η π ερισ σ ό τερ ο , π ο λλο ί α π α ιτο ύ ν έ τ ο ιμ ε ς τε χ ν ικ έ ς π ου θ α τ ο υ ς ε π ιτρ έ ­ ψουν, μέσα από τις προα ναφ ερθείσ ες διαδικασίες που απ οβλέπ ουν σ την α υτοπ ραγμά τω ση τω ν παι­ διών, να φ τιά ξο υ ν θ εα τρ ικ ές παραστάσεις, α κόμη και ό τα ν οι ίδιοι οι δάσκαλοι δ εν βλέπ ο υν θ έα τρο . Τ ίθ ετα ι, έ τσ ι, έ ν α β α σ ικ ό τα το π ρ ό β λ η μ α : κ α τά πόσο οι υπ άρχοντες δάσκαλοι αλλά και καθ η γη τές Μ έσης Εκπαίδευσης, μ ε τ ά σ τερεότυπ α δεδ ο μ ένα το υ ς , είναι οι κατάλληλοι για να υλοποιήσουν π ρο­ γ ρ ά μμ α τα θ εα τρική ς παιδείας σ το σχολείο, ακόμη και ό τα ν δέχ ο ντα ι βραχυπ ρόθεσμα επ ιμορφ ω τικά σεμινάρια, α λλά σ την ουσία μ ένο υ ν α π οκομμένοι α πό τη θ ε α τρ ικ ή θ εω ρ ία και π ρ ά ξη , έσ τω και ω ς θ εα τές θεά τρου; Πριν, επ ο μ έν ω ς, από ο ια δ ή π ο τε ά λλη σ υζήτησ η πάνω σ το υ ς τρ ό π ο υ ς και το α κριβές π εριεχό μ ενο α υτού που θ α α π ο τελ έσ ει θ εα τρ ικ ή π αιδεία στην

εκπ αίδευση, θα π ρέπ ει να προσ διορισ τεί τ ο ποιο ακριβώ ς θα είναι τ ο έμψ υχο υλικό που θα αναλάβει τ ο ρόλο αυτό. Δ ιότι αν απουσιάζει η ευ ρ ύ τερ η και βαθιά γνώ ση το υ α ντικ ειμ ένο υ από το ν διδάσ κο­ ντα , τ ό τ ε τ ο α π ο τέλ εσ μ α θα είνα ι επ ικίνδυνο και ο λ έθ ρ ιο . Δ ιό τι έ χ ε ι α π ο δ ειχ τεί πω ς ο ύ τε η απλή καλή θέληση αρκεί, αλλά ο ύ τε και τα σ ύντομα επι­ μορφ ω τικά σ εμινάρια λει­ το υ ρ γ ο ύ ν ο υ σ ιασ τικά. Η π είρα από τη ν εισ αγω γή, πα λα ιότερα, το υ μα θήμα­ τ ο ς τ η ς Κ ο ν ω ν ιο λ ο γ ία ς στο Λύκειο και η διδασκα­ λία τη ς , σ το μ εγ α λ ύ τερ ο ποσοστό, από επιμορφ ω ν ό μ ε ν ο υ ς φ ιλ ο λ ό γ ο υ ς , ο δ ή γ η σ ε σ τη ν α υ το α κ ύ ­ ρωση το υ μόνου μαθήμα ­ τ ο ς που απέβλεπε στην α ν ά π τυ ξη τ η ς κ ρ ιτ ικ ή ς σκέψ ης τω ν μαθητών. Το θ έα τρο είναι πολυπολιτ ισ μ ικ ό φ α ιν ό μ ε ν ο . Σ τ ο σ ώ μ α τ ο υ σ υ ν α ν τ ώ ν τα ι ό λ ες οι ά λλες τέχ ν ες : λογοτεχνία, μουσική, ζω γρα­ φ ικ ή , α ρ χ ιτ ε κ τ ο ν ικ ή κ αι, φ υ σ ικ ά , υ π ο κ ρ ιτικ ή . Ε πομένω ς, π έρα από οπ οια δήπ οτε π α ιδα γω γική και μορφ ω τική χρησ ιμότητά του, α π οτελεί το ν ιδα­ ν ικότερ ο δίαυλο καλλιτεχνικό-αισθητικής α νάπτυ­ ξη ς τω ν παιδιών, π ράγμα που από μόνο το υ αποτε­ λ ε ί ικα ν ό π α ρ ά γ ο ν τα γ ια δ ιδ α σ κ α λ ία τ ο υ σ τη ν Π ρω τοβάθμια και Δευτεροβά θμια Εκπαίδευση. Αν κά τι σ τερ είτα ι η σ ύγχρονη κοινω νία μα ς σ τις δια­ φ ο ρ ετικ ές τ η ς εκφ άνσ εις, από τη ν πολιτική μέχρι τ α Μ έσα Μ αζικής Επικοινωνίας, είναι η αισθητική. Και επ ο μ έν ω ς, α υ το ί π ου θα ε π ιφ ο ρ τισ το ύ ν τ ο δ ύσ κολο έ ρ γ ο να κ α θ ο δηγήσ ο υν τ α παιδιά σ την επα φ ή το υ ς μ ε τη θεα τρική τέχ ν η , σε οποιαδήπο­ τε , έστω και ελάχιστη, μορφ ή τη ς , θα πρέπει προη­ γουμένω ς να δ ιαθέτουν αναπτυγμένη καλλιτεχνική ευα ισ θ η σ ία και α ισ θ η τικ ή . Α κ ό μ η π ερ ισ σ ό τερ ο ό τα ν πρόκειται, σε μ εγ α λύ τερ ες τά ξεις, να α ναλά­ βουν τ ο ρόλο το υ εμψ υχω τή/σ κη νοθ έτη μιας σχο­ λικής παράστασης. Διαφωνώ ριζικά μ ε τη ν αντίλη­ ψη π ου έ χ ε ι δ ια τυ π ω θ εί πω ς α ρ κ ο ύ ν π ρ ό χ ειρ α υλικά για τη ν κατασκευή, π.χ., τω ν εν δυμα τολογικών ή σκηνικώ ν στοιχείω ν. Είναι π ρ ο τιμ ό τερ η μια α φ α ιρ ετική, στο επίπεδο α υτό, παράσταση (και η αντίστοιχη, ίσως, επιλογή έργου) παρά η εξοικείω ­ ση το υ ν έ ο υ μ ε τ η ν π ρ ο χ ε ιρ ό τ η τα . Κι ακόμη, ο

ΟΓ.Γιάνναρης προβαίνει σε μια ουσιαστική συνεισφορά όταν επιχειρείνα διαχωρίσει Θεατρικό παιχνίδι, Αυτοσχεδιασμό και Δραματική έκφραση από το καθαυτό θέατρο και τη θεατρική έκφραση που υποθέτει υποκριτική τέχνη

♦

m

κριτική

εκπ α ιδευτικό ς που θα α να λάβει τέ το ιο υ ς ρό λ ο υ ς σ το σ χ ολείο θ α π ρέπ ει ο ίδ ιο ς να δ ια θ έ τε ι π ρ ο η ­ γού μ εν η θ εα τρ ική π αιδεία, να βλέπ ει θ έα τρ ο (και τη ν α νά γ κ η α υ τή ν α μ ε τα γ γ ίζ ε ι σ το υ ς μ α θ η τέ ς το υ), να έχ ει π ρακτικές γνώσεις. Αλλιώς, είναι προ­ τιμ ό τερ ο να απέχει τέτο ιω ν δραστηριοτήτω ν. Η εκτενέσ τα τη αυτή εισαγω γή ίσως είναι αναγκαία για τη ν κριτική προσέγγιση τω ν παρουσιαζόμενω ν βιβλίων που έχουν ω ς αντικείμενο όλα τ α παραπά­ νω, αν και μ ε δ ια φ ο ρ ετικ ές το π ο θ ετή σ εις και αντι­ λήψ εις. Τούτο είναι εν μ έρει φυσικό διότι, ενώ προ­ έρχονται και τα δύο από ανθρώ π ους που απευθύ­ νοντα ι πρώ τιστα σε φ ο ιτη τέ ς π αιδαγω γικώ ν τ μ η ­ μάτων, ά ρ α το υ ς μ έλ λ ο ν τες δασκάλους και νηπια­ γ ω γ ο ύ ς , ε κ κ ιν ο ύ ν απ ό δ ια φ ο ρ ε τικ ή ο π τικ ή . Το βιβλίο το υ Γιώργου Γιάνναρη αποβλέπει σε παιδα­ γω γ ικ ο ύ χ α ρ α κτή ρ α α π ο τιμ ή σ ε ις και π ρ ο τά σ εις αντιμετω π ίζοντας το θ έα τρ ο από τη ν καθαρά παι­ δα γ ω γ ικ ή σ κο π ιά τ ο υ . Α ν τίθ ε τα , τ ο β ιβ λ ίο τ ο υ Θόδω ρου Γραμματά εκκινεί από ένα θεα τρολογικό π ροβληματισ μό και προσβλέπ ει σ τη λ ειτο υ ρ γ ικ ό ­ τη τα το υ θ εά τρου ως παιδευτικού μηχανισμού. Ο Γιώργος Γιάνναρης, αφού εκθέσει τις από καθα­ ρά παιδαγωγική σκοπιά απόψεις το υ για τη θεατρι­ κή αγω γή και παιδεία, αντιμετω πίζοντας το θέα τρο ω ς έν α διάμ εσ ο γ ια τη ν ε π ίτευ ξη τ η ς ε υ ρ ύ τε ρ η ς α γω γ ή ς τω ν π αιδιώ ν και τω ν εφ ή β ω ν , π ρ ο τε ίν ε ι κά π οιες μ ο ρ φ έ ς θ ε ά τρ ο υ που π ο ιο ύ ν α υ τό ν το ν μορφοπλαστικό ρόλο. Τ έτο ιες είναι το κο υκλο θέα ­ τρ ο και ο καραγκιόζης. Δ εν μπορώ εύ κολα να συμ­ φωνήσω μ ε το ν ψυχαγωγικό/μορφοπλαστικό ρόλο το υ καραγκιόζη για τα σ ύγχρονα παιδιά, α σχέτω ς αν η σ υ γκεκριμ ένη μ ο ρφ ή λαϊκού θ εά τρ ο υ σκιών α π οτελεί ακόμη και σ ήμερα αγαπημένο ψυχαγωγι­ κό θέα μα τω ν παιδιών. Για το ν π ρώ το και κ υριότερο λόγο ότι ο καραγκιόζης δ εν απ ευθύνθηκε ου δ έ­ π ο τε σε απ οκλειστικά παιδικό κοινό (αλλά α π ο τε­ λ ούσ ε θέα μ α που από κοινού π α ρακολουθούσ α ν μ εγ ά λο ι και μ ικρ ο ί σ ε επ ο χ έ ς όπ ου η ένν ο ια το υ παιδικού θ εά τρου ήτα ν ανύπαρκτη)· διότι επίσης η σημερινή έκφ ρασή το υ και οι ανάγκες εκσυγχρονι­ σμού το υ ελάχιστα α νταποκρίνονται σε σ ύγχρονες οπτικές και λ εκ τικ ές α ισθητικές, ενώ συχνά διακρίνετα ι από προχειρότητα- διότι, τέλ ο ς , τ α μηνύματά το υ , π ου π η γ ά ζο υ ν τό σ ο από τ ο υ ς χ α ρ α κ τ ή ρ ε ς το υ όσο και από τ ις ιδ ε ο λ ο γ ίε ς το υ ς , είνα ι ξέ ν α π ρ ο ς τ α ν έα α ιτή μ α τα τ η ς π ο λυ φ ω ν ικ ή ς ε π ο χ ή ς μας. Ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς , από τ η ν ά λλη , π ρο β α ίνει σε μια ουσιαστική συνεισφορά όταν επ ιχειρεί να διαχωρί­ κριτική

σει Θ εα τρικό παιχνίδι, Α υτοσ χεδιασμό και Δ ρα μα ­ τική έκφ ρασ η από το κ αθα υτό θέα τρ ο και τη θεα ­ τρική έκφραση που υποθέτει υποκριτική τέχνη. Και είναι αρ κετά σ αφ ής ότα ν υποστηρίζει πως θεα τρι­ κό παιχνίδι και αυτοσχεδιασμός λειτουργούν μέσα σ τη ν τά ξη , α π οβλέπ ουν σ τη ν α υτο π ρ α γ μ ά τω σ η τω ν παιδιών και όχι στο να δειχτούν σε τρίτους, ότι μένουν α τελ είς διαδικασίες, μη-επαναλαμβανόμενες, ενώ τονίζει τη ν ευθύνη το υ εμψ υχω τή/δασκάλου, υποδεικνύοντας π ως δ εν θα πρέπει σε καμιά περίπτωση να κάνει διακρίσεις μετα ξύ τω ν παιδιών μ ε γνώ μονα τ ο αν είναι υποκριτικά προικισμένα ή όχι. Το ίδιο, άλλωστε, επισημαίνει για τη δραματική έκφ ραση που ορίζει ως παιχνίδι που συντελείται με τ η ν α υ θ ό ρ μ η τη έκ φ ρ α σ η τω ν π αιδιώ ν. Α ν α τρ έχο ντας όμω ς σ τις σ ελίδες το υ κειμένου το υ φ οβά ­ μαι πως κάποιες σ τιγμές δ εν γίνεται εμ φ α ν ές στον α να γνώ σ τη σ ε π οια η λικία π α ιδιώ ν α ν α φ έρ ετα ι ότα ν α να λύει τις παραπάνω έν ν ο ιες και κάνει τις διαφ οροποιήσεις το υ σε σχέση μ ε τη δ υνα τότητα α ν ε β ά σ μ α τ ο ς μ ια ς σ χ ο λ ικ ή ς π α ρ ά σ τα σ η ς . Πιστεύω, ακόμη, πως π α ραθέτει απόψεις κάποιων δημ ιο υργώ ν πάνω στο π αιδικό θ έα τρ ο (συστήνο­ ν τ α ς έ μ μ ε σ α τ η δ ο υ λ ε ιά τ ο υ ς ) χ ω ρ ίς ν α έ χ ε ι υπόψ η το υ και τη ν π ρ α γ μα τικ ή σ υνεισ φ ορά τω ν δ η μ ιο υ ρ γ ώ ν α υτώ ν σ το χ ώ ρ ο τ ο υ π α ιδικού θ εά ­ τρ ο υ που, φοβάμαι, αντίκειται σ τα όσα θεω ρητικά ο ι ίδιοι υπ οσ τηρίζουν. Τ α υτόχρ ονα , υπ ά ρχει μια σύγχυση στις α να φ ορές α υ τές μ ετα ξύ α υτού που ο ι δ η μ ιο υ ρ γ ο ί υ π ο σ τη ρ ίζο υ ν σ το π λ α ίσ ιο τ η ς π αράστασης, που οι ίδιοι κατα σ κευάζουν για παι­ διά (παιδικό θ έα τρ ο από μεγά λου ς για παιδιά), και τω ν α να γ κ ώ ν ε ν ό ς σ χο λ ικ ο ύ θ εά τρ ο υ . Έ τσ ι, τ ο βιβλίο, ενώ δ ια θ έτει έ ν α χρ ήσ ιμο υλικό πάνω σε θέμ α τα παιδαγωγικής γενικά, ότα ν περνάει σε ειδι­ κό τερα θ έμα τα θεα τρικής πρακτικής και συγκεκρι­ μένω ν προτάσεω ν επί το υ π ρα κτέου στο σχολείο, εν έ χ ε ι π εριθώ ρια σ υγχύσ εω ν για το ν αναγνώ στη το υ και ιδιαίτερα για το ν υποψήφιο εκπαιδευτικό. Το βιβλίο το υ Θ όδω ρου Γ ρα μματά , α ντίθετα , επι­ κεν τρ ώ ν ετα ι, ω ς π ρ ο ερ χ ό μ εν ο από θ εα τρ ο λ ό γ ο που σ υνδυά ζει τη ν π αιδαγω γική, σ τις δ ια φ ο ρ ετι­ κ έ ς ε κ φ ά ν σ ε ις τ ο υ θ ε ά τρ ο υ σ τη ν εκ π α ίδ ευ σ η . Α π ευ θ υ ν ό μ εν ο ς κι α υ τό ς σ ε υ π οψ ήφ ιους εκπ αι­ δ ευ τικ ο ύ ς, θεω ρ εί ωστόσο π ρώ τιστο καθήκον να αφιερώ σει το πρώ το από τα τρ ία μ έρη το υ βιβλίου σ ε μ ια εισ α γ ω γ ή σ τη ν επ ισ τή μ η το υ θ ε ά τρ ο υ . Είναι ε μ φ α ν ε ίς δ ε οι π α ρ α σ τα σ ιο λ ο γ ικ ές , ή το ι ση μ ειολογικές το υ επισημάνσεις στον το μ έα π ρο­ σ έγγισ ης το υ θεα τρ ικ ο ύ φ α ιν ομέν ου και όχι αδί-

■©©

κός το υ θεά τρου, ότα ν α υτός δεν κατέχει τις ανα­ κως, α φ ο ύ η σημειω τική δίνει τα ερ γ α λε ία εκείνα π ου ε π ιτρ έ π ο υ ν τ ό σ ο τ η ν α ν ά λ υ σ η ό σ ο κα ι τ η γκα ίες παιδαγω γικές αρχές. διδαχή τη ς π αραστασιακής διαδικασίας. Μ ε α υτό Σ το Δ ε ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς ε ξ ε τ ά ζ ε τ α ι τ ο θ έ α τρ ο σ την τ ο ν τ ρ ό π ο δ ια λ ύ ε ι τ ι ς μ ε τ α ξ ύ τω ν ε ν ε ν ε ρ γ ε ία εκπ αίδευση. Εδώ, χ ρήσ ιμοι διαχω ρισμοί εννοιώ ν εκπαιδευτικώ ν υπ άρχουσες νο ο τρο π ίες ότι η ενα­ λ ύ ν ο υ ν ά λ λ ε ς σ υ γ χ ύ σ εις π ου επ ικ ρ α το ύ ν σ το χώ ρο. Σχολικό θέα τρο, μα θητικό θέα τρο, θέα τρ ο σχόληση μ ε τ ο θ έα τρ ο στο σχολείο είναι μια απλή για παιδιά ορίζοντα ι και ο ριοθ ετο ύ ν τα ι ευκρινώ ς. υπόθεση ενστίκτω ν και προσωπικών απόψεων το υ Επίσης, θ ίγ ε τα ι τ ο θ έμ α κ α θ ε ν ό ς γ ια τ ο ν τρ ό π ο ♦ το υ κατά πόσο τ ο α νέβαα ντιμετώ π ισ ης, υλοπ οίη­ σ μ α μ ια ς π α ρ ά σ τα σ η ς σης και δ ιδασκαλίας το υ . από μ α θ η τέ ς χ ρ ή ζ ε ιτ η ς Φ θ ά ν ο ν τα ς έ τ σ ι να σ κ η ν ο θ ε τικ ή ς β ο ή θ εια ς ζη το ύ ν σε επ ιμ ο ρφ ω τικά εν ό ς εξω σ χο λ ικ ο ύ επ α γσ ε μ ιν ά ρ ια ό χ ι τ η ν α ν α ­ γ ε λ μ α τ ία σ κ η ν ο θ έ τη ή γκαία γ ι’ α υ το ύ ς θ εω ρητι­ κάτι τέ το ιο είνα ι α νά ρμο­ κ ή κ α τά ρ τισ η α λ λ ά α π ’ στο για τα ζητούμενα το υ ε υ θ ε ία ς π ρ α κ τ ικ έ ς λ ύ ­ σχολείου. Το θέμα, όπως σ ε ις . Ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς , ε ίν α ι ε μ φ α ν έ ς , άπτεται ωστόσο, χω ρίς να α ναλύ­ ει δ ιεξο δ ικ ά τ ις θ εω ρ ίες, τ ο υ ε υ ρ ύ τ ε ρ ο υ ζη τ ή μ α ­ υ π ο κ ρ ιτ ικ έ ς τ ά σ ε ις κα ι τ ο ς τ η ς ικ α ν ό τ η τ α ς κα ι σ χ ο λ έ ς ή τ α ε π ιμ έ ρ ο υ ς ήδη υπάρχουσας θεα τρ ι­ σ η μ ειω τικ ά σ υ σ τή μ α τα κής παιδείας και γνώσεω ν π ο υ σ υ ν α π ο τε λ ο ύ ν τ ο τ ο υ ε κ π α ιδ ε υ τικ ο ύ , και π ρος α υτή τη ν κατεύ θυν­ θέα τρ ο , α λλά το ν ίζο ν τα ς ση θ α π ρ έ π ε ι ν α μ π ο υ ν τη σημασία τω ν τε λ ε υ τα ί­ ω ν γ ια τ η δ η μ ιο υ ρ γ ία ν έες βάσεις. Μήπως, τ ελ ι­ μ ια ς π α ρ ά σ τα σ η ς , π ρ ο ­ κά, η έ ν τ α ξ η θ ε α τ ρ ο λ ό ­ καταλαμβάνει το ν ενδ ιαφ ερό μ ενο αναγνώστη το υ γω ν στα σ χολεία κάθε βαθμίδας θα είναι η σωστή και το ν α να γκάζει, κ α τά κάπ οιον τρ ό π ο , να π ρολύση; σ φ ύγει σ ε ν έ ε ς βιβλιογρα φικές παραπομπές προΙδ ια ίτε ρ ο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν π α ρ ο υ σ ιά ζο υ ν σ το ίδιο κειμένου να αποκτήσει π ληρέστερη γνώση επί το υ βιβλίο οι σ υγκεκριμένες προτάσεις επιλογής κειμέ­ α ν τικ ειμ έ νο υ . Ο Γ ρ α μ μ α τά ς έτσ ι, α κό μ η κι ό τα ν νων για μια π αράσταση, α λλά και η π ροετοιμασία δ εν τ ο θ έ τε ι ω ς π ρ ο α π α ιτο ύ μ εν ο , θ ε ω ρ ε ί πω ς η α υ τή ς καθα υτής τη ς παράστασης. Εδώ α νοίγετα ι σ χ έσ η το υ δ ιδ ά σ κ ο ν το ς , π ο υ α ν α λ α μ β ά ν ε ι τ ο ένα ν έο κ εφ ά λα ιο όσον α φ ορ ά τ ις δ ρ α μα τοπ ο ιή­ ρόλο το υ εμψ υχω τή/π αιδαγω γού σε οποιαδήποτε σ εις μη δρ α μ α τικ ώ ν κειμ έν ω ν ω ς π α ιδα γω γικού βαθμίδα και μ ε οποιονδήποτε τρόπ ο, μ ε τη ν ε υ ρ ύ ­ α λλά και δ η μιουρ γικού μέσου, και π ολλά θα είχ ε τ ε ρ η θ ε α τρ ικ ή εν α σ χ ό λ η σ η είν α ι δ ε δ ο μ έ ν η . Ο κα νείς να π ρ ο τείν ει που δ εν μπ ορούν να π α ρου­ εκπ α ιδ ευ τικό ς α υ τό ς θα πρέπ ει να μ ε λ ε τά για τ ο σιαστούν δ ιεξο δ ικ ά σ το π α ρόν σημείω μα. Θ α πω θέα τρο , να έ χ ει πρακτική επ αφ ή μ ε τ ο θ έα τρ ο και μ όν ο ό τι π ρ ο ς α υ τή τ η ν κ α τεύ θ υ ν σ η υ π ά ρχουν πάνω απ’ όλα να βλέπει ο ίδιος θ έα τρο. Ό σο κι αν σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ε ς π ρ ο τά σ εις π ου γ ίν ο ν τα ι από το η χ ε ί σ κ λ η ρ ό γ ια κ ά π ο ιο υ ς ε κ π α ιδ ε υ τικ ο ύ ς που επ α γγελμα τικό θ έα τρ ο και που θα μπορούσαν να θ εω ρ ο ύ ν ό τι δ ια θ έ το υ ν τ ο μερά κι, θα π ρ έπ ει να α π οτελέσ ουν π α ράδειγμα για εφ α ρ μ ο γ ή και από γ ίν ε ι α ν τιλ η π τό π ω ς η δ ιά θ εσ η , η θ έ λ η σ η και η το υ ς εκπαιδευτικούς. Η προσωπική μου πείρα από φ ιλ ο δ ο ξία να φ τιά ξο υ ν θ έ α τρ ο μ ε τ ο υ ς μ α θ η τέ ς τη διδασκαλία αυτού ακριβώ ς το υ α ντικειμένου σε τ ο υ ς ε κ π λ η ρ ώ ν ο ν τα ς π α ιδ α γ ω γ ικο ύ ς σ κο π ο ύ ς δρα ματική σχολή μ ε τα υτό χρ ο ν η εφ α ρ μ ο γ ή αφηδ εν α π ο τελ εί επ α ρ κές κ ριτή ριο , αν μ ε το ύ τα δ εν γ η μ α το λ ο γ ικ ώ ν θ εω ρ ιώ ν , π ου ο ύ τω ς ή ά λ λ ω ς σ υ μ β α δ ίζει η γνώ σ η , η δ ική τ ο υ ς π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν η δ ιδάσ κοντα ι σ το Λ ύκειο, δείχν ει πω ς π ολλά μπο­ θ εα τρ ικ ή π α ιδ εία και η θ ε ω ρ η τικ ή τ ο υ λ ά χ ισ το ν ρο ύ ν ν α γίν ο υ ν και να π ρ ο τα θ ο ύ ν . Η π ρ όσ φ α τη κατά ρ τισ η . Ό π ω ς και α ντίσ τρ ο φ α , δ ε ν α ρ κ ε ί να ανάμιξή μου, άλλω στε, στη σκηνική ανάγνωση διη­ έλ θ ει σ το σ χο λείο έν α ς ικα νός καλλιτεχνικά ειδ ι­ γ η μ ά τω ν το υ Μ ιχ α ήλ Μ η τσ άκη από ο μά δα νέω ν

Δραματικά κείμενα που προσφέρονται για σκηνική επεξεργασία στο σχολείο, καθώς και είδη θεάτρου, όπως η Κομένπα ντελ Άρτε, που συνδυάζουν χαρακτηριστικά επικοινωνιακού θεατρικού συστήματος με προνομιακούς αποδέκτες τους ανήλικους θεατές

♦

ΰΘ ® .

κριτική

ηθοποιών που «παίχτηκε» για τρ ε ις μ ή ν ες μού επι­ τρ έπ ει να πιστεύω πως η λο γο τεχ νία και η π ροσέγ­ γισ ή τ η ς σ το σ χ ο λ είο π ο λ λ ά μ π ο ρ εί να κ ερ δ ίσ ει από τέ το ιε ς προτάσεις, σχετικά εύ κο λα υλοποιήσιμ ες , εφ ό σ ο ν υ π ά ρ ξει η π ρέπ ουσα κα τά ρ τισ η το υ υποψήφιου εμψ υχω τή. Το Τ ρίτο Μ έ ρ ο ς το υ βιβλίου, τέ λ ο ς , θ ίγε ι τ ο θ έμ α το υ θ εά τρ ο υ που α π ευ θ ύ νετα ι σ ε α νή λικο υ ς θ εα ­ τ έ ς , όπ ω ς α υ τό σ υ ν α ν τά τα ι σ ε ε π α γ γ ε λ μ α τικ έ ς σ κηνές. Εδώ, οι π ρ ο τά σ εις τω ν δ η μ ιο υ ρ γ ώ ν δ ε ν υ ιο θ ε το ύ ν τα ι ά κρ ιτα , α λλ ά σ υ ν δ υ ά ζο ν τα ι μ ε τ ο σκηνικό α π ο τέλεσ μ α και α ξιο λ ο γ ο ύ ν τα ι κάτω από τη σύνολη οπτική τη ς προσ φ ορά ς το υ ς. Συγκρίνον τα ι έτσ ι, γ ια π α ρ ά δ ειγμ α , ο ι α ρ ισ το φ α ν ικ ές δια­ σ κ ευ ές από το υ ς Κ α λατζόπ ουλο και Π ο τα μ ίτη και γίνεται αποτίμηση τη ς κάθε περίπτωσης, χρήσιμης για γονείς, α λλά και εκπ αιδ ευ τικο ύ ς που τυ χ ό ν θα συστήσουν παραστάσεις σ ε μ α θ η τές το υ ς , για τις ο π ο ίες δ ε ν έ χ ο υ ν ιδ ία ν α ντίλ η ψ η ή δ υ ν α τό τη τα α ξιολογική ς κρίσης. Σ ε α ντίθεση, εδώ , μ ε το ν Γιάνναρη, ο Γρ α μ μ α τά ς ε ξε τά ζ ε ι τ η θ εα τρ ικ ό τη τα τω ν προτάσεω ν, δείχνοντα ς μ ε σ τοιχεία τη ν υποβάθμιση, γ ια π α ρ ά δ ε ιγ μ α , τ ο υ α ρ ισ το φ α ν ικ ο ύ λ ό γ ο υ από το ν Π οταμίτη. Τέλο ς, π ροτείνονται δ ρα ματικά κείμενα που π ρο σ φ έρο ντα ι για σκηνική ε π εξερ γ α ­ σία σ το σχολείο, καθώ ς και είδ η θ εά τρ ο υ , όπ ω ς η Κ ομέντια ν τε λ Ά ρ τε , που συνδ υ ά ζο υ ν χ α ρ α κτη ρ ι­ σ τικά ε π ικοινω νιακού θ ε α τρ ικ ο ύ σ υ σ τή μ α το ς μ ε π ρονομιακούς α π ο δ έκτες το υ ς ανήλικους θ εα τές. Στο καθόλα ω φέλιμο για το υ ς σ τό χο υ ς που επιδιώ ­ κει α υ τό βιβλίο θ α είχα να πα ρα τη ρ ή σ ω έν α π ρ ό ­ βλημα ορο λο γίας που αναφαίνεται μ ε τη ν ευκαιρία α υτή. Ο Θ. Γρ αμ μ α τάς, επ α νειλημμένα , α να φ ερό μ ενος στην α νάγκη ε ν ό ς θ εω ρη τικο ύ το υ θ εά τρ ο υ που σ υμπ ρά ττει μ ε το ν σ κη νο θ έτη σ την π ρο η γο ύ ­ μ εν η α νά λ υ σ η τ ο υ κ ε ιμ έ ν ο υ , α ν α φ έ ρ ε ι τ ο ν ό ρ ο «δρα μα το υ ργό ς» . Κ α τά τ η γ νώ μ η μ ου, ο ε ν λό γω α να λ υτής θα πρέπ ει να α π οκα λείται «δρα μ ατο λό γ ο ς » (ε ξο ύ κα ι τ ο μ ά θ η μ α τ η ς δ ρ α μ α το λ ο γ ία ς , όπω ς κι αν αυτό διδάσκεται τό σ ο σ ε πανεπιστημια­ κ ά τ μ ή μ α τ α ό σ ο κ α ι σ ε δ ρ α μ α τ ικ έ ς σ χ ο λ έ ς ) . Α ν τίθ ετα , ο ό ρ ο ς « δ ρ α μ α το υ ρ γ ό ς» θα π ρ έπ ει να α π ο δ ίδ ετα ι σ το ν σ υ γ γ ρ α φ έ α δ ρ α μ α τικ ο ύ κ ε ιμ έ ­ νου, δηλα δή το ν άλλω ς θ εα τρικό συ γγρα φ έα αποκ α λ ο ύ μ εν ο , ενώ δ ρ α μ α το υ ρ γ ία είνα ι τ ο μ ά θ η μ α που α σ χο λ είτα ι μ ε τ α δ ρ α μ α τικ ά έ ρ γ α ε ν ό ς σ υ γ­ γ ρ α φ έ α , μ ια ς επ ο χ ή ς κ.λπ. « Δ ρ α μ α το γ ρ ά φ ο ς » , τέλ ο ς , θα πρέπ ει να α π οκαλείται ο α σ χο λο ύ μ ενο ς μ ε τη ν ιστορική κατα γραφ ή δραματικώ ν έργω ν. Το όλο θ έμ α ά π τε τα ιτη ς ε π ιτα κτική ς π λέο ν α νά γκη ς κριτική

ε ν ό ς κατόπ ιν συναίνεσης καθορισμού τη ς θεα τρ ι­ κή ς ο ρολογίας, ανά γκης επ ιτακτικής π λέον από τη σ τιγ μ ή π λ ή ρ ο υ ς λ ε ιτ ο υ ρ γ ία ς π α νεπ ισ τη μ ια κ ώ ν τμ η μ ά τω ν θ εα τρικώ ν σπουδώ ν μ ε κ ατα νομή ύλης και α ν τίσ το ιχ ε ς ε ξε ιδ ικ ε ύ σ ε ις μα θ η μ ά τω ν . Δ ιό τι π α ρ ό μ ο ιες σ υ γ χ ύ σ εις υπ ά ρχουν και μ ε τα ξύ τ ω ν ό ρω ν τ η ς «π α ρασ τα σ ιογραφ ίας» (ή το ι κ α τα γ ρ α ­ φ ή ς π αραστάσεω ν) και τ η ς «παραστασιολογίας» π ο υ σ η μ α ίν ε ι α ν ά λ υ σ η τ ω ν π α ρ α σ τά σ ε ω ν . Ε ιδ ικότητες τελ είω ς δ ια φ ο ρ ετικ ές και που ν ομιμο­ π οιούν τελ είω ς δ ια φ ο ρ ετικ ές ενασ χολήσ εις γύρω από τ ο θέα τρο. Είναι ευνόητο δ ε πως «δραματολό­ γιο» και «παραστασιολόγιο» α π οτελούν δ ύο τε λ ε ί­ ω ς δ ια φ ο ρ ετικ ές έν ν οιες και ανά γκες εν ό ς θεα τρι­ κού οργανισμού. Ό λα τ α παραπάνω, δ ο θ είσ η ς τη ς ε υ κ α ιρ ία ς , θ έλ ω να ελπ ίζω ό τι θα π ρ ο κ α λ έσ ο υ ν έν α ν προβ ληματισ μό σ το υ ς ενασ χο λ ο ύ μ εν ο υ ς μ ε τ ο θ έ α τρ ο και δ ε ν θ α έχ ο υ ν να α ντιπ α ρ α θ έσ ο υ ν σ τη ν π ρ ο τειν ό μ εν η εδ ώ διαφ οροπ οίησ η εννοιώ ν κα ι ό ρ ω ν σ η μ α ν τικ ές α ν τιρ ρ ή σ εις π ου θ α ήτα ν , άλλω στε, ευπ ρόσ δεκτες και εποικοδομητικές. Σ το πλαίσιο μιας επιμορφ ω τικής προσπάθειας τω ν ε κ π α ιδ ε υ τικ ώ ν τ α δ ύ ο π α ρ ο υ σ ια ζό μ εν α β ιβ λ ία σ υ μ β ά λ λ ο υ ν μ ε τ ο δ ικ ό τ ο υ τρ ό π ο τ ο κ α θ έν α . Π ισ τεύ ω , ω σ τό σ ο , ό τι ε κ ε ίν ο τ ο υ Θ . Γ ρ α μ μ α τά λ α μ β ά νει υπόψη το υ π λ η ρ έσ τερ α και μ ε περισσό­ τε ρ η συνείδηση τη ς π ρ α κτικής π λ ευ ρ ά ς το π ολυ­ σ ύνθετο τη ς θ εα τρ ικής α γω γής τω ν μαθητώ ν εκκι­ ν ώ ν τα ς από τη ν α νά γκη θ εα τρ ικ ή ς π α ιδ εία ς τω ν εκπ αιδευτικώ ν που, κατά κάποιον τρόπ ο, για το ν Γ. Γιά ν ν α ρ η φ α ίν ετα ι να κ α λ ύ π τετα ι από μ ό ν ε ς τις π α ιδ α γ ω γ ικ ές γ ν ώ σ εις π ου ο ι τ ε λ ε υ τ α ίο ι δ ια θ έ­ το υ ν . Απ’ ό,τι α να φ ά νηκε μ ε τα παραπάνω, η δική μου άποψη υποστηρίζει πρώ τιστα τη ν ανάγκη θεα ­ τ ρ ικ ή ς ε π ιμ ό ρ φ ω σ η ς τ ω ν εκ π α ιδ ευ τικ ώ ν , π ριν α υ το ί αναλάβουν ο ιοδήπ οτε έ ρ γ ο θεα τρ ικ ή ς α γω ­ γ ή ς τω ν μαθητώ ν το υ ς. Θ εω ρώ δ ε εξίσ ου σημαντι­ κή τη θεα τρική παιδεία τω ν μαθητών, τη ν εξοικείω ­ ση και π ρ ο ετο ιμ α σ ία ε ν ό ς επ α ρ κο ύ ς θ εα τή θ εά ­ τρ ο υ . Η κ α λ λ ιτεχ ν ικ ή και α ισ θ η τικ ή κ α λ λ ιέρ γ εια τω ν παιδιών απ οτελεί ένα σημα ντικότα το από μόνο το υ κεφ άλα ιο για τη δημιουργία υπεύθυνω ν και μη α λλοτριω νόμενω ν μελλοντικά πολιτώ ν από πάσης φ ύσ εω ς κακογουστιά και καθημερινή ευτέλεια . Και σε το ύ το το σ ημείο βρήκα ό τι και τα δύο βιβλία δεν έδ ω σ α ν ιδ ια ίτερ η β α ρ ύ τη τα . Η έ ν τα ξη τ έ λ ο ς σε οργα νική θέση στα σχολεία θ εα τρ ο λ ό γ ο υ που θα α π ο τελ εί το ν α να γκαίο σ ύμβ ουλο και σ υ ν ερ γ ά τη η χ ε ί ω ς η μόνη ρεα λισ τική λύσ η γ ια τη ν ε π ίτευ ξη τω ν επιζητούμενω ν στόχων. □

■ΩΘΩ

H θάϋεια Ορογώνο KOI

η Ώννα ΦρογκουΟάκη γράφουν γιο το βιβίΐίο iouc «ϊι είν’ η πατρίδα uac;»: Ονοκεντριομόε ατην €κποΐ6ευοη Η έρευνα πάνω στην οποία στηρίζαμε αυτό το βιβλίο ε ξ ε ­

επιστημονικών τεχνικών ποιοτικού και ποσοτικού χαρακτή­

τά ζε ι ποιο είναι τ ο περιεχόμενο της εθνικής τα υ τό τη τα ς

ρα.

που συγκροτείται μέσα σ το σχολείο. Ανιχνευονται οι ανα­

Η ανάλυση τ ω ν σχο λικώ ν β ιβ λίω ν και τ ο υ λό γ ου τω ν

π αραστάσεις τόσ ο τη ς εθνικής τα υ τό τη τα ς όσ ο και τω ν

εκπαιδευτικών δείχνει ότι το σχολείο περιγράφει το ελλη­

άλλω ν εθνικών ομάδων σ ε επίσημο και ανεπίσημο επίπεδο

νικό έθνος με τα ερμηνευτικά εργαλεία και τις αντιφάσεις

λόγου. Η διερευνηση έχ ει δυο σκέλη: από τη μια μεριά,

το υ εθνικιστικού λόγου το υ 19ου αιώνα. Η αρχαιότητα

αναλύει το λόγο για το ν εθνικό «εαυτό» και τους δ ιά φ ο­

χρησιμοποιείται σαν πρότυπο υπεριστορικό, με αποτέλεσμα

ρους εθνικούς «άλλους» που παράγουν τ α σχολικά βιβλία

να «αποδεικνύει» την αναξιότητα της ελληνικής κοινωνίας

ισ το ρίας, γ λώ σ σ α ς και γ εω γ ρ α φ ία ς τη ς υποχρεωτικής

και του πολιτισμού της. Το έθνος περιγράφεται ω ς οντό­

εκπαίδευσης και, από την άλλη, α ναζητεί αντίστοιχα σ το ι­

τητα υπερχρονική και στατική, με αποτέλεσμα να ναρκοθε­

χεία σ το λόγο που διατυπώνει έν α συγκεκριμένο δείγμα

τείται η έννοια της εξέλιξης και να καλλιεργείται, αντίθετα

εκπαιδευτικών, δασική παραδοχή υπήρξε ότι οι αναπαρα­

με τις αξίες της εποχής μας, εθνοκεντρισμός και ξενοφ ο­

σ τά σ εις για το ν εθνικό «άλλο» συγκροτούνται σ ε άμεση

βία. Το σημαντικότερο ίσως συμπέρασμα είναι ότι η εθνική

συνάρτηση με τις αναπαραστάσεις του εθνικού «εαυτού».

ταυτότητα που καλλιεργεί ο εκπαιδευτικός θεσμός σήμερα

Το βιβλίο είναι προϊόν συλλογικής εργασίας και το ερευνη­

είναι εύθραυστη και αντιφατική, «ανάδελφη» και υποτιμη-

τικό εγχείρημα υπήρξε σύνθετο επιδιώκοντας α φ εν ό ς μια

μένη, απειλημένη από παντού και σ ε διαδικασία παρακμής.

διεπιστημονική προσέγγιση και α φ ε τέ ρ ο υ τη συνάρθρωση

---------------------

κριτική

ANNA ΦΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗ ΘΑΛΕΙΑ ΔΡΑΓΩΝΑ (Επιμέλεια)

«Τι c iv ' η πατρίδα μ α ς ;» Εθνοκεντρισμός στην εκπαίδευση Aftjvo, Αλιξάνδροα, 1997. Ι ά . 539

Διβπιστπμονική συνθργασία Τάκη Παππά

μας, όπως και σε άλλα κράτη, η εικόνα Σ τητο υχώρα εθ νικο ύ ε α υ το ύ σ τη ρ ίζετα ι σ ε μ ύ θ ο υ ς και αναπαράγεται με τη διαδικασία τη ς επιλεκτικής μνήμης. Η εικόνα α υτή δ ιαμορφ ώ νεται κυρίω ς στο σχολείο, μέσω ενός εκπαιδευτικού συστήματος που σφυρηλατεί το υ ς μύθους και αναπαράγει τη συλλογι­ κή μνήμη, αφού πρώτα τη ν έχει καθαγνίσει από δυσά­ ρεσ τα επεισόδια το υ π α ρελθ ό ντο ς. Α υ τό α κριβώ ς είναι το κεντρικό μστίβο του βιβλίου που επιμελούνται η Θάλεια Δραγώνα και η Άννα Φραγκουδάκη, ο τρ ό ­ πος δηλαδή με το ν οποίο παρουσιάζεται και αξιολο­ γείται ο εθνικός εα υτός κατά τη ν υποχρεωτική εκπαί­ δευση στο ελληνικό σχολείο. Η εξέταση του θέματος π ερισ τρέφ ετα ι γύρω από μια διπλή υπόθεση ερ γ α ­ σίας αναφορικά με το ν ελληνικό εκπαιδευτικό θεσμό. κριτική

Π ρώ τον, ό τι η εικό ν α το υ «εα υτού» α π ο τελ εί τη ν κατοπ τρική εικόνα το υ «άλλου» και, δ εύ τερ ο ν , ότι κάθε αναπαράσταση του «άλλου» εμπεριέχει και την (συνήθως αρνητική) αξιολόγησή του. «Τον ξέν ο και το ν ε χ θ ρ ό τ ο ν ε ίδ α μ ε σ το ν κ α θ ρ έφ τη » , όπ ω ς θα συνόψιζε ο σεφερικός στίχος. Ο τό μ ος είναι προϊόν συλλογικής εργασίας και, κρίνο­ ντα ς από το αποτέλεσμα, υποδειγματικής διεπιστη­ μ ο νικής συνεργασίας (εκτό ς από τ ις δύο επ ιμελήτρ ιε ς το υ τόμου, γρά φ ου ν οι πανεπιστημιακοί Έ φη Α β δ ελ ά , Ν έλ λ η Α σ κούνη, Λίνα Β εν το ύ ρ α , Χρύση Ιγγλέση και Γεράσιμος Κουζέλης). Κάθε σ υγγραφέας σχολιάζει τα πορίσματα τη ς έρευνας από τη δική τη ς / το υ επ ισ τημονική οπ τική, χ ω ρ ίς κ α ν είς τ ο υ ς να ξεφ εύγει από τον κοινά καθορισμένο άξονα του βιβλί-

-------------------------------- ΰΘ©

ου που είναι ο εθ νοκεντρισ μός στην εκπαίδευση. Η δομή το υ βιβλίου μοιάζει έτσ ι μ ε τη δομή μουσικής φούγκας, η οποία αποτελείται από ένα βασικό θέμα εκτελεσ μένο σε δ ιαφ ορετικές το νικό τη τες, από δια­ φορετικές φωνές, ή ακόμη και από το τέλ ο ς προς την Ξεκινώ, λοιπ όν, μ ε τ ο δ ε ύ τε ρ ο μ έρ ο ς το υ βιβλίου, όπ ου π α ρ ο υ σ ιά ζο ν τα ι η μεθοδο λο γία και τα ε ρ ε υ ­ ♦ νητικά το υ αποτελέσματα. Η εμ π ε ιρ ικ ή έ ρ ε υ ν α έ χ ε ι σ τη ρ ιχ θ εί σ ε δ ύ ο α να λ ύ ­ σεις, μία του περιεχομένου δείγματος σχολικών εγχει­ ριδίων ιστορίας, γλώσσας και γ εω γ ρ α φ ία ς τη ς υπο­ χρεωτικής εκπαίδευσης και μια δ εύτερη τω ν αντιλήψε­ ων α ν τιπ ρ ο σ ω π ευ τικο ύ δείγματο ς εκπαιδευτικώ ν τη ς πρω τοβάθμιας εκπαί­ δευσης. Ειδικά γι’ αυτό το δεύτερο σκέλος, χρησιμο­ ποιήθηκαν προσωπικές σ υνεντεύξεις, απαντήσεις σε ερω τηματολόγια και αντιδράσεις τω ν εκπαιδευτικών σε δύο τεχνητά κείμενα. Τα συμπεράσματα τη ς έρευ­ νας δ εν θα μπορούσαν να είναι σ αφέστερα: Τόσο η ύλη τω ν σχολικών εγχειριδίω ν όσο και ο λό γ ο ς τω ν εκπαιδευτικών χαρακτηρίζονται από έντονα εθνοκεντρ ικό π ερ ιεχ ό μ εν ο και ε ν δ ιά θ ετη ξεν ο φ ο β ία . Τα κύρια θέματα το υ μύθου για το έθνος, τα οποία καλ­ λιεργούνται στο ελληνικό σχολείο, είναι η πολιτισμική το υ ομοιογένεια , η αδιάκοπη ιστορική συνέχεια, η διατήρηση μιας γλώσσας ανεπηρέαστης από προσμί­ ξεις, η σταθερά επιτυχημένη αντίσταση απέναντι στο αλλότριο, το ξένο. Από την άλλη πλευρά, η επιλεκτική μνήμη ε ν θ α ρ ρ ύ ν ε ι τη ν α νισ το ρ ικ ή θ εώ ρη σ η το υ έθνους, υποτιμά, ή ακόμη και αγνοεί, ξέν ες επιρροές κατά τη ν ιστορική διαδρομή, συντηρεί αντιλήψεις για τη (σχεδόν αποκλειστική) ευθύνη τω ν «άλλων» για την υποβάθμιση τη ς σύγχρονης Ελλάδας. Το π ρώ το μ έ ρ ο ς το υ βιβλίου α κ ο λ ο υ θ εί πιστά το μοντέλο τη ς φούγκας, αφού κάθε ένα από τα κείμενα που π εριέχονται εδώ σχολιάζει τα ερευνητικά ευρή­ ματα από τη ν ειδικότερη επιστημονική οπτική της/του γράφοντος. Ας πάρουμε για παράδειγμα τη ν ξενοφ ο­ βία στην εκπαίδευση. Η Αβδελά, πρώτα, εξετά ζοντας το θέμα από τη σκοπιά τη ς κοινωνικής ιστορίας, απο­ δίδει τη ν ξενοφοβία σε μια ευθύγραμμη και αδιάφορη για το ν ιστορικό χρόνο «εθνική αφήγηση», η οποία χα ρα κτη ρίζει τό σ ο τη ν ύλη τω ν βιβλίων όσο και το λόγο τω ν δασκάλων. Έτσι διαμορφώνεται μια «εθνική

τα υτότητα που αντιμετωπίζει τους “άλλους” με καχυ­ ποψία και εχθρότητα, που εξοστρακίζει τη διαφορά και φοβάται τη διαντίδραση και τη ν αλλαγή» (σ. 70). Από τη σκοπιά τη ς κοινωνικής ψυχολογίας, η Δραγώνα αποδίδει τη δημιουργία ξενοφοβικών προκαταλή­ ψεων στο φ όβο που δημιουργείται από τη ν εισβολή το υ «ξένου» στο (δήθεν ομοιογενές) εθνικό όλον. Ο «ξένος» έτσι παρουσιάζεται σ τη σ χ ολική εκ π α ίδ ευ σ η ω ς ορα τή απειλή κατά τη ς ε θ ν ικ ή ς ο μ ο ιο γ έ ν ε ια ς , π ρ ά γμα που το ν καθισ τά υ π εύ θ υ ν ο γ ια όσα κα κά μαστίζουν την εθνική κοινό­ τη τα και, συνεπώ ς, ανεπι­ θ ύ μ η το σ ε α υ τή ν . Ο Κ ο υ ζ έλ η ς π ρ ο σ θ έτει τη δ ική τ ο υ κ ο ιν ω ν ιο λ ο γ ική οπτική με ένα κείμενο που, πάντως, διαφ έρει από τα υπόλοιπα το υ βιβλίου ως π ρος τη δύσβατη γλώσσα του. Εκκινώντας από τη ν (αρκετά αμφισβητούμενη) υπόθεση ότι τα κοινωνικά υποκείμενα δεν είναι άλλο παρά «προϊόντα» τη ς κοι­ νωνίας, ο Κουζέλης αποδίδει τη ν ξενοφ οβία στις εν πολλοίς φαντασιακές «αναγωγές» και «μεταθέσεις» τω ν υποκειμένων κάθε φ ορά που επιχειρούν συγκρί­ σεις του «άλλου» σε σχέση με το ν συλλογικό εαυτό. Η Φ ραγκουδάκη, τέλ ο ς , σ υνδέει τη ν ξενοφ οβ ία με τη ν ανάδειξη τη ς εθνικής ομοιογένειας ως πρωταρχι­ κής αξία ς στο εκπαιδευτικό σύστημα. Α ντίθετα από τη Δραγώνα, στην ανάλυση τη ς οποίας η ομοιογενής εθνική τα υ τό τη τα αποτελεί θετική αξία, η Φραγκουδάκη παρουσιάζει μιαν εντελώ ς α παξιωμένη εθνική ταυτότητα. Η (αναπόφευκτη;) σύγκριση με το αρχαίο ελληνικό παρελθόν από τη μια μεριά και την περισσό­ τερ ο αναπτυγμένη Δύση από την άλλη, οδηγούν στην αυτοϋποτίμηση τη ς νεοελληνικής εθνικής τα υ τό τη ­ τας, πράγμα που, με τη σειρά του, προξενεί ανασφά­ λεια, αίσθημα κ α τω τερότη τα ς και εθνική ασφυξία όλα γνήσια συστατικά ενός ξενοφοβικού ρατσισμού. Εάν το ζητούμενο κατά την εκπαίδευση είναι η εθνική α υτογνω σ ία, π α ρ α μ έν ει α μ φ ίβ ο λο κα τά π όσον η αμφιθυμία με την οποία αντιμετωπίζεται στο σχολείο το νεοελληνικό παρόν μπορεί να οδηγήσει σε αυτήν. Η ανιστορική κατανόηση του «εαυτού» σε συνδυασμό με την (κατά τεκμήριο) αρνητική αξιολόγηση του «άλ­ λου», οδηγεί έτσι το υ ς μαθητές σε άγνοια τη ς πραγ­ ματικότητας και αμηχανία ερμηνείας τω ν σύγχρονων γεγονότων. Ενόψει αυτού του γεγονότος, οι συγγρα­ φ είς προτείνουν τη ν αναθεώρηση βαθιά ριζωμένων

ΉΦΏ--------------------------------

κριτική

αρχή·

Τοβιβλίο αυτό έρχεται ναεγκαινιάσει το διάλογο πάνωσε ένα νέο ζήτημα της ελληνικής κοινωνίας, την πολυπολιτισμική εκπαίδευση

♦

αντιλήψ εων για τη ν εκπ αιδευτική πολιτική και το νί­ ζουν τη ν ανάγκη «να γίνει το εκπαιδευτικό σύστημα αντικείμενο κοινωνικού διαλόγου ως προς την αντίλη­ ψη για το έθνος και τη ν εθνική τα υτότητα που αναπα­ ράγει και μεταδίδει» (σ. 143). Δεδομένου ότι το σχο­ λείο έχει κύρια ευθύνη για τη ν «εθνική διαπαιδαγώγη­ ση» τω ν μαθητών, τ ο περιεχόμενο α υτής τη ς διαπαι­ δα γώ γησ η ς α π οκτά π ρω ταρχική σημασία. Ό πως συνοψίζει η Αβδελά, τ ο ζήτημα είναι «κατά πόσο και με ποιο τρόπ ο είναι δυνατό το σχολικό σύστημα να υπερβεί τον εθνοκεντρισμό και να προάγει το ν πολιτι­ σμικό πλουραλισμό, διαδικασία που αντιμετωπίζει ως απαραίτητη προϋπόθεση για τη ν καταπολέμηση του ρα τσ ισ μού και τη ν ο μ α λή έ ν τα ξη σ τη ν ε υ ρ ύ τε ρ η ευρωπαϊκή κοινότητα, χωρίς συγχρόνως να παράγεται ένας νέος εθνοκεντρισμός τη ς Ευρώπης» (σ. 37). Πριν κλείσω α υτή τη βιβλιοκριτική, α ς μου επιτραπούν μια ένσταση επί τη ς μεθοδολογίας και μια τελ ι­ κή σκέψη. Η ανάλυση τω ν αντιλήψεων τω ν εκπαιδευ­ τικών παρουσιάζεται χωρίς εσωτερικές διαφοροποιή­ σεις, μολο νό τι σ το δ είγμα τω ν εκπ αιδευτικώ ν που έχουν εξετα σ θ εί κατά τη ν έρευνα περιλαμβάνονται και δ ιδάσ κοντες σε σχολεία μ ε α λλόγλω σσους και α λλ οεθνείς μ α θ η τές. Αυ τό α π ο τελεί οπω σδήποτε

κριτική

μεθοδολογικό σφάλμα αφού, όπως επισημαίνεται και στο κείμενο με τον τίτλο «Μ εθοδολογικές επιλογές», «η αντίληψη, το βίωμα και οι πρακτικές που σχετίζο­ ντα ι με το ν εθνικό “ά λλ ο ” ... επ ηρεά ζοντα ι από τη ν άμεση επαφή μαζί του» (σ. 203). Τέλος, θεωρώ ότι το βιβλίο αυτό έρχεται να εγκαινιάσει το διάλογο πάνω σε ένα νέο ζήτημα τη ς ελληνικής κοινωνίας, την πολυπολιτισμική εκπαίδευση, καθοδογηπκή ιδέα τη ς οποί­ ας δεν είναι η διαφύλαξη και υπεράσπιση μιας αμφι­ σβητούμενης εθνικής ομοιογένειας αλλά, αντίθετα, η πλήρης και ανεπιφύλακτη αποδοχή τη ς ετερότητας. Τι α π οτέλεσμα θα ε ίχ ε όμω ς ένα νέο εκπαιδευτικό σύστημα που θα αναγνώριζε την εθνική ετερότητα; Τι θα σήμαινε αυτό για την κοινωνική συνοχή, την εθνική ενότητα, την πρόσληψη του «άλλου»; Υπάρχει άραγε «εθνική» αλήθεια; Αυτά τα ερωτήματα, βεβαίως, δεν τίθενται στο παρόν βιβλίο. Ενδέχεται όμως να τεθούν από τις ίδιες τις συνθήκες που δημιουργούν η αυξα­ νόμενη μετανάστευση, η απώλεια τη ς εθνικής ομοιο­ γ έ ν ε ια ς και οι α ν α γ κ α ιό τη τε ς τ η ς « εν ω μένης» Ευρώ πης. Σ ε α υτή τη ν περίπτω σ η, ο σ υ λ λογικός τό μ ο ς που έχ ουν ε π ιμεληθεί οι Φ ραγκουδά κη και Δραγώνα θα αποτελέσει ένα ασφαλές σημείο αναφο­ ράς για τις απα\πήσεις που πρόκειται να δοθούν. □

-ΒΘΘ

Ο Σωτήρης ΟημηιρΙου γράφει για ίο βιβάιο ίου Η ε[έάι[ιι ίου ανθρώπου Σ υνεχ ίζοντα ς το ν προβληματισμό για την «Ε ξέλιξη το υ ανθρώπου» σ το ν 4 ο τόμο επ ικέντρω σα τη μ ελέτη σ τις «Αρχές της κοινωνικής οργάνωσης». Λέγοντας «αρχές» αναφέρομαι και σ τις δυο διαστάσεις, σ τη χρονολογική και στη δομική, σ το πότε διαμορφώθηκε και πάνω σε ποια βάση. Η ανθρωπολογία, αρμόδια επιστήμη για την προσέγγιση τω ν δυο αυτών διαστάσεων, χαρακτηρίζεται μεταξύ τω ν άλλων και από το εξής: εξετά ζει τον Α λλον για να κατανοήσει τη διαφορετικότητά του, για να συναγάγει συγκριτικά τις ανθρώ­ πινες οικουμενικότητες και για να χρησιμοποιήσει τη δική του οπτική, ώ στε να μπορέσει να δει κριτικά και τη δική μας κοι­ νωνία. «Αλλος», για το θέμα που εξετάζω, είναι εκείνοι που ζουν σ ε ξένους τόπους και με διαφορετικούς τρόπους ζωής, οι κυνηγοί-τροφ οσ υλλέκτες, και εκείνοι που έζη σ α ν σ το μακρινό παρελθόν, οι προϊστορικοί. Γι’ αυτό, αντίκρυσα σ ε συνδυασμό τους ξένους σ το ν τόπο με τους ξένους σ το χρόνο, αναζητώντας τις κοινές και βασικές κοινωνικές σχέ­ σεις. Οι δυσκολίες για να διεισδύσουμε στην κουλτούρα τους είναι μεγάλες, κυρίως για τους προϊστορικούς, που μας έχουν αφήσει ελάχιστες μαρτυρίες. Οι σχετικές επιστήμες, αρχαιο­ λογία, εθνολογία και φυσική ανθρωπολογία, έχουν επεξεργα­ σ τ ε ί ιδιαίτερες τεχνικές και μεθόδους για να περιορίσουν αυτές τις δυσκολίες. Εξάλλου υπάρχουν φαινόμενα πολύ πιο κοντά μας σ το χώρο και σ το χρόνο, που εντούτοις παρου­ σιάζουν τις ίδιες δυσκολίες στην ερμηνεία, π.χ. το αμόκ και το Ολοκαύτωμα.

2 ) Η δυσκολία δ εν έγκειται τόσο στην επιστημονική ακριβολόγηση όσο σ τα κριτήρια με τα οποία ερμηνεύουμε τα /δεδο­ μένα. Τα χειροπελέκια τα ονομάζαμε κεραύνια πριν αναγνωρί­ σουμε ότι αποτελούσαν προϊστορικά εργαλεία. Δ εν αναζη­ τούμε απόλυτες αλήθειες, γιατί δεν υπάρχουν απόλυτα κριτή­ ρ ια -ε ίν α ι το δίδαγμα της ανθρωπολογίας και της ιστορίαςαλλά τη μείωση τω ν πλανών μας.

Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι: 1) Η προϊστορολογία, όπως και

Χρειάστηκε πολλή προσπάθεια για να αποδεχθεί η ανθρωπο­ λογία την οπτική τω ν Α λλω ν και να απελευθερωθεί κριτικά από τις κατηγορίες της κουλτούρας μας. Γ α μεγάλο διάστημα ήταν δέσμια στη Δυτική σκέψη. Έβλεπε τους σύγχρονους και τους προϊστορικούς τροφοσυλλέκτες ως ημιπίθηκους ή «λα­ ούς χωρίς ιστορία» και ερμήνευε την κοινωνία τους αρχικά ως χαρέμι και κατόπιν ως οργάνωση συστημάτων συγγένειας. Δ ιεξά γο ντα ς τη μελέτη με βάση τα νεότερ α κριτήρια και δεδομένα της έρευνας κατέληξα ότι τα θεμέλια της κοινωνι­ κής οργάνωσης μπαίνουν από την αφετηρία της ανθρωπογένεσης, ό τι συνίστανται σ τις αρχές τη ς διανομής και του καταμερισμού/συνεργασίας - άρα, πρόκειται για εξισωτική κοινωνία -, ότι η οργάνωση αναπτύσσεται, παράλληλα με τις τεχνολογικές κατακτήσεις, σ ε δίκτυα ανταλλαγών και o n από τα δίκτυα αυτά προέκυψαν αργότερα τα δίκτυα συγγένειας. Διερεύνησα τη δυναμική της εξέλιξης μέσα από τις κοινωνι­ κές αντιθέσεις μεταξύ τω ν συστημάτων διανομής και ανταλ­ λαγής, σ ε συνάρτηση με το ενεργό υποκείμενο και το γόητρο, με την παραγωγή πλεονάσματος, με την καθιέρωση της εξω ­ γαμίας και με τη διαμόρφωση της ασυμμετρίας τω ν δύο

κάθε επιστήμη, δ εν μας δίνει φ ω τογ ρα φ ίες πραγμάτων ή

φύλων. Εάν το ουσιασηκό στη γνώση είναι η κριτική αναθε­

συμβάντων, αλλά γενικές σχέσεις ανθρώπων και διαδικασιών.

ώρηση των κατηγοριών και τω ν θεωριών μας, η ανθρωπολο­

Δ εν ενδιαφέρει με πόσα δάκτυλα έτρω γε ο Homo erectus,

γία συμβάλλει αποφασιστικά στον περιορισμό τω ν προλήψεώνμας.

αλλά ποιες σχέσεις επέβαλλε ο τρόπος της διατροφής του.

κριτική

/Ϊ^ΒΰθΡίΜϊΙΘ/ΔΘΟΐΙ/^ ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Η εξ έλ ιξ η του ανθρώπου, αΡΧ*5 τΠς κοινω νικής οργάνωσης (Τέταρτος τόμος) ΑΒήτα, Καστανιώτης, 1997. Ιιλ . 336.

Σχθσθις ατόμου-κοινω νίας

Σωτήρης Δημητρίου, θεωρητικός του κινηματογρά­ φου και τη ς κοινωνικής ανθρωπολογίας, μετά το μνημειώδες πεντάτομο λεξικό όρων, έχει καταπια­ στεί τα τελευταία χρόνια με το επίσης μνημειώδες έργο του «Η εξέλιξη του ανθρώπου». Το έργο αυτό αποτελεί μια εγκυκλοπαίδεια της ανθρώπι­ νης εξέλιξης, γραμμένη από ένα μόνο άτομο, στα «λήμ­ ματα» της οποίας έχει καταγραφεί ό,τι έχει ειπωθεί από τους κοινωνικούς ανθρωπολόγους, αλλά και από ερευ­ νητές συναφών επιστημών (βιολογία, ηθολογία κ,λπ.) πάνω σ' αυτό το θέμα. Το επιστημολογικό προβλημάτων διισταμένων απόψεων είναι πιο οξύ στις επιστήμες του

0

κριτική

ανθρώπου, και φυσικά στην κοινωνική ανθρωπολογία. Ο Σω τήρης Δ ημητρίου, παρόλο που ο ίδιος προκρίνει κάποιες αντιλήψεις, δεν αποσιωπά τις άλλες, αλλά τις παραθέτει όλες με αρκετές λεπτομέρειες, δημιουργώ­ ντας ένα «write show», με τις θέσεις των επί μέρους επι­ στημόνων σε ένα ζωντανό διάλογο. Πρόσφατα εκδόθηκε ο τέτα ρτος τόμος τη ς σειράς με τίτλο «Αρχές της κοινωνικής οργάνωσης». Έχουν προηγηθεί οι: «Ανθρωπογένεση», «Τα πρώτα βήματα» και «Η παλαιολιθική εποχή». Ο συγγραφέας ξεκινάει με το γενικότερο πρόβλημα της σχέσης ατόμου και κοινωνίας. Ή δη οι δ ιαφ ορετικές

-------------------------------- m/

κά οφείλεται στους κοινωνικούς όρους παραγωγής, ανα­ μεθοδολογικές προσεγγίσεις, τις οποίες σκιαγραφεί παραγωγής και διανομής. Επιπλέον παρουσιάζει άφθο­ στην αρχή, προοιωνίζουν τις διαφορετικές αντιλήψεις νες ανθρωπολογικές μαρτυρίες που υποστηρίζουν ότι το που θα προταθούν πάνω στα συγκεκριμένα ζητήματα, φύλο είναι κοινωνική κατασκευή, όπως υποδεικνύεις όπως π.χ. το πρόβλημα της συνέχειας/ασυνέχειας (της ύπαρξη τρίτου φύλου σε ορισμένες πρωτόγονες κοινό­ ανθρώπινης κοινωνίας με τη φύση). Ο Ντεκάρτ, για παράδειγμα, ακολουθώντας τη χριστιανική παράδοση, τητες. υποστηρίζει την ασυνέχεια, σε αντίθεση με τους εκπρο­ Από τα πιο σημαντικά ζητήματα που συζητούνται είναι τα εργαλεία, ο καταμερισμός, η σώπους το υ Διαφωτισμού συγκρότηση ομάδων, το που υποστηρίζουν τη συνέ­ ♦ ταμπού αιμομιξίας και η εξω­ χεια. γαμία. Και εδώ το ταμπού Ενδιαφέρουσα είναι η συζή­ α ιμομιξία ς αποδίδεται σε τηση για το γ ό η τρ ο , που κοινωνικούς όρους και όχι συχνά εμ φ α ν ίζετα ι ως βιολογικούς (υποστηρίζεται πρώ το σημείο κοινω νικής ό τι η α ιμομιξία οδ η γ εί σε διαφοροποίησης και υπερο­ εκφυλισμένους απογόνους), χήςαφού το ταμπού αυτό, εκτός Αναπτύσσονται ακόμη οι διά­ του ότι διαφέρει από ομάδα φορες θεωρίες, όπως είναι η σε ομάδα, αναπτύσσεται και θεω ρία το υ γεω γρα φ ικού παράγοντα, η πολιτισμική οικολογία, οι βιολογικοί παρά­ για μη όμαιμους συγγενείς. Η μόνη κριτική παρατήρηση που έχουμε να κάνουμε γοντες, οι ψυχαναλυτικές θεωρίες και ο φροϋδισμός, η κλείνοντας την παρουσίαση αυτού του έργου, είναι ηθολογία, η συμπεριφορική οικολογία, τα μοντέλα βελτι­ μήπως ο Δημητρίου υποστηρίζει υπέρ το δέον τις κοινω­ στοποίησης της τροφοσυλλογής και η κοινωνιοβιολογία. νικές παραμέτρους της εξέλιξης, υποβαθμίζοντας υπερ­ Ο Δημητρίου θα τις κατηγορήσει α) για αναγωγισμό βολικά τους βιολογικούς. (κυρίως την ηθολογία και την κοινωνιοβιολογία). Δεν μπορούμε να ανάγουμε στοιχεία ενός ανώτερου επιπέ­ Ό λοι π α ραδεχόμασ τε τη ν αλληλεπίδραση nurtuδου όπως είναι η ανθρώπινη κοινωνία, σε ένα κατώτερο re/nature. Διαφωνούμε όμως ως προς τα ποσοστά. Για παράδειγμα διαβάζουμε: όπως είναι ο κόσμος των ζώων. Το ότι η επιθετικότητα χαρακτηρίζει τα ζώα δεν σημαίνει ότι είναι αναπόδραστη «Μετά από μακροχρόνια διεργασία αναστολής το ένστι­ στις ανθρώπινες κοινωνίες, αφού έχουν παρατηρηθεί κτο τροποποιείται ώστε η κατοικίδια γάτα δεν επιτίθεται πρωτόγονες κοινότητες που δεν τις διακρίνει καθόλου η στην κότα» (σελ. 76). επιθετικότητα· β) για μονομέρεια. Για παράδειγμα, το Εδώ φοβούμαστε ότι παρεισδύει ένας ξεπερασμένος οιδιπόδειο σύμπλεγμα δεν χαρακτηρίζει γενικά την λαμαρκισμός, ο οποίος, ως γνωστόν, υποστηρίζει τη γενετική μεταβίβαση των επίκτητων χαρακτηριστικών, ανθρώπινη φύση, αλλά είναι προϊόν μόνο τη ς δυτικής κοινωνίας. Ο Μαλινόφσκι διαπίστωσε την ανυπαρξία του υποδηλώνοντας έτσι μια μεγαλύτερη και πιο άμεση επί­ στους Τρόμπριαντ. δραση του περιβάλλοντος. Ο δαρβινισμός ερμηνεύει, θα Ο συγγραφέας καταγράφει τις επιτόπιες μαρτυρίες των έλεγα στη συγκεκριμένη περίπτωση ολοκάθαρα, το ερευνητών συστηματοποιώντας τε ς κατά κατηγορίες: γεγονός. Δεν πρόκειται για τροποποίηση του ενστίκτου διαδικασίες εργασίας, βιότοπος και ιδιοκτησία, δίκτυα μετά από μακροχρόνια διεργασία αναστολής, αλλά για αμοιβαιότητας, συστήματα συγγένειας κ.λπ. Και εδώ για καθαρή διαδικασία φυσικής επιλογής. Οι γά τες που τα παρσπΊρηθέντα φαινόμενα έχουν προταθεί διάφορες τρώνε τις κότες εκδιώκονται από τη νοικοκυρά και έτσι ερμηνείες, όπως φαίνεται χαρακτηριστικά από τα κεφά­ έχουν μικρότερες πιθανότητες αναπαραγωγής από τις γάτες εκείνες που έχουν μειωμένη επιθετικότητα απένα­ λαια «Η διανομή και οι ερμηνείες της» και «Οι εξελικτικές θεωρίες για την κοινωνική οργάνωση». Στη βάση αυτών ντι στις κότες. Οι τελευτα ίες αποδεικνύονται πιο προ­ σαρμοστικές, αφού δεν επισύρουν την μήνιν της νοικο­ των μαρτυριών συζητάει εκτενώς την πρώτη μορφή ανι­ σότητας που παρατηρήθηκε, τη ν ανισότητα τω ν δύο κυράς. φύλων. Πολέμιος του αναγωγισμού, όπως είπαμε, ο Με την εμμονή του στην πρωτοκαθεδρία των κοινωνικών Δημητρίου απορρίπτει τις θεω ρίες που επιζητούν να παραγόντων, φοβάμαι μήπως ο Σω τήρης Δημητρίου θεμελιώσουν βιολογικά την κατωτερότητα της γυναίκας μπάζει τη θεωρία της ασυνέχειας από την πίσω πόρτα. και υποστηρίζει ότι η κατώτερη θέση που κατείχε ιστορι­ □

Μιαεγκυκλοπαίδεια της ανθρώπινης εξέλιξης,

γραμμένη από έναμόνο άτομο

♦

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗ

m

ΞΕΝΗ

ΠΑΤΑΚΗ Λ Ο Γ ΟΤΕ ΧΝΙΑ

Μ αριάννε ΦρέΛ7τρικσον

Αλμουδένα Γκράντες

Οι κόρες της Χάννα

Μαλένα είναι ίο όνομα ενός ταγκό

Χ ά ν ν α , Γιο χ ά ν ν α κ α ι Ά ν ν α - τ ρ ε ις γ υ ν α ίκ ες , τρ ε ις γ εν ιές , μ ια ο ικ ο γ έ ν ε ια . Οι μ η τέ ρ ε ς συχνά κ λ η ρ οδοτού ν σ τις κ ό ρ ες το υ ς όχι μό νο δύνα μ η κ α ι ο μ ο ρ φ ιά , α λλ ά κ α ι π ρ ό τυ π α σ υ μ π εριφ ο ρά ς π ου μπ ορούν να α π οτελόσ ουν τρο χ ο π έδ η στη δ ια δ ικα σ ία π ροσω π ικής α π ελευ θ έρω σ η ς μ ια ς γ υ ν α ίκ α ς . Η ελ ευ θ ερ ία κ ε ρ δ ίζ ε τα ι μ όνο μέσα από τη γνώ ση κ α ι τη ν κατα νό η σ η . Ο ι κ ό ρ ε ς τ η ς Χ ά ν ν α ε ίνα ι μ ια γ ε μ ά τη ευα ισ θησ ία κ α ι δύνα μ η διήγηση τη ς ζω ής τρ ιώ ν γυν α ικ ώ ν , π ου α ντα ν α κ λ ά τη ν ε ξ έ λ ιξ η τη ς σ ουηδικής κ ο ινω νία ς σ το δ ιά σ τη μ α τω ν τε λ ε υ τα ίω ν δύ ο αιώ νω ν, μ ε τρό π ο γ ε μ ά το κα τα νό η σ η κ α ι ω μή ε ιλ ικ ρ ίν ε ια . Π ρ ό κ ειτα ι γ ια ένα ασ υνήθισ το κ α ι τρ υ φ ερ ό β ιβ λ ίο γ ια τη ν α γά π η σ το υ ς κ α ιρ ο ύ ς τω ν μεγ ά λω ν α λλα γώ ν.

Η Μ α λ έν α , έν α σπινθηροβόλο π ν εύ μ α , είν α ι τ ο κ ε ν τρ ικ ό πρόσω πο μ ια ς π λούσ ιας ο ικ ο γ έν εια ς τη ς σ ημερινής Μ α δ ρ ίτη ς , σ την οπ ο ία κ υ ρ ια ρ χ εί η ιερ α τικ ή φ ιγ ο ύ ρ α ενός σ κ ο τειν ο ύ παππού, π ου η διπ λή ζω ή το υ το υ π ρόσ φ ερε α π ογόνο υς π ολλούς κ α ι α ν ε ξ έ λ ε γ κ τ ο υ ς . Σ ε α ντίθεσ η μ ε τ η δίδυμη α δ ερφ ή τη ς , τ η Ρ έν ια , η Μ α λ έν α είνα ι μ ια επ α ν α σ τά τρ ια . Μ ε όλη τη ν ορμή τη ς ν έα ς γ υ ν α ίκ α ς που είν α ι έ το ιμ η να ζήσ ει α κ ρ α ίες εμ π ειρ ίες πά θους, η αισθησιακή Μ α λ έν α κ υ ρ ια ρ χ εί σε α υ τό τ ο π ολύχρω μο μπ α ρ ό κ μ υ θισ τόρ ημα , π ου ξε χ ε ιλ ίζ ε ι από ζ ω τικ ό τ η τα κ α ι χιούμορ, α π ο κα λ ύ π το ν τα ς μ ια π ολύ σ ημ α ν τικ ή γ υ ν α ικ ε ία φω νή τη ς εποχής μα ς.

IΕΚΔΟΣΕΙΣ | ΠΑΤΑΚΗ

ΚΕΝΤΡΙΚΗΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 38.31.078, FAX: 36.28.950 - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: ν. μοναστηριού 122, 563 34, ΤΗΛ.: (031) 70.63.54-5 - Web site: http://www.conceptum.gr/patakis

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΑΓΡΑ ΑΠΟ ΤΟ 1979

Nsec Α

κυκΑοιρ T H U

ρ ισ τ ο φ ά ν η ς ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ

Πλούτος «Πλούτος» είναι το τελευταίο έργο που ανέβασε στη σκηνή με τ ’ όνομά του ο μεγάλος κωμικός, στα 388. Η υπόθεση του έργου είναι ολότελα φανταστική κι εξωπραγματική. Παραμυθένια. Και η λύση που δίνει ο ποιητής, πάντοτε παίζοντας, ουτοπιστική βέβαια, αλλά χαριτωμένη.

0

Κ Ω Σ ΤΑ Σ Β α ΡΝΑΛΗΣ

Α

ρ ισ τ ο φ ά ν η ς

Εκκλησιάζουσες

ι «Εκκλησιάζουσες» είναι η νεότε­ ρη αδερφή της «Λυσιστράτης». Τις χωρίζει ένα διάστημα δεκαεννιά χρονώ. Όμως μοιάζουνε σε πολλά: ο μύθος, οι καιροί τους κι ο σκοπός. Και στις δυο πρωταγωνιστούν οι γυναίκες να σώσουνε την πατρίδα από τον πόλεμο, την κακιά διοίκηση και τη δυστυχία.

Ο

ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Εκδόσεις: «Ακαδημίας 88,106 78 Αθήνα τηλ. 33 02 415, 38 20 612 - fax 38 36 658 · · Βιβλιοπωλεία: ·Γ. Γεναδίου 6,106 78 Αθήνα τηλ. 38 17 826, 38 06 661 - fax 38 36 658·Στοά Ορφέως, Στοά βιβλίου Πεσματζόγλου 5,105 59 Αθήνα τηλ. 32 11 246

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Ι Α Μ Β Λ Ι Χ Ο Σ

Ανατράφηκε στη σκιά των ιερών κέδρων του Λιβάνου τούτος ο ποιη­ τής. Τον αποκάλεσαν Μυστικιστή, Φιλόσοφο, Αιρετικό, Θρησκευό­ μενο, Επαναστάτη.Είναι δυνατόν να συγκεντρώ­ νονται σε ένα πρόσωπο όλα αυτά τα αντιφατικά χαρακτηριστικά; Είναι δυνατόν, όταν αυτό το πρόσωπο είναι ο Τζουμπράν ΚαλίλΤζουμπράν ή Καλίλ Γκιμπράν, όπως είναι γνωστός στο παγκόσμιο κοινό, ένας από τους μεγαλύτε­ ρους ιερείς της τέ χ ν η ς κα ι του λ ό γο υ .

ΜΑΡΝΗ ΤΗΛ.

522 1 744,

KAHLIL GIBRAN

ΣΠΑΣΜΕΝΑ Φ ΤΕΡΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ

5-7

10433

5227678,

ΑΘΗΝΑ

FAX:

(01)

5226581

Σ ύ γ χ ρ ο ν ε ς Κ λ α σ ικ έ ς Ε κ δ ό σ ε ι ς Π ο ι ό τ η τ α ς

E .J .K e n n e y - W .V . C la u s e n Καθηγητές Πανεπιστημίου

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Σχ. So

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Θ. Πίκουλας Α. Σιδέρη-Τόλια

Δεμένο μ ε 1 .2 3 5 σελίδες και

Ε π ιμ έ λ εια

4 εικόνες

Α. Στεφάνής

εκτός κειμένου

Στο έργο συνεργάστηκαν και οι καθηγητές Πανεπιστημίων Μ. W interbottom - G. W illiam s - A.S. Gratwick - A. Dalzell L.P. W ilkinson - F.R.D. G oodyear - N. R u dd - G. Luck R.M. O gilvie - J. C. Bram ble - R. B row nin g - P. G. W alsh - M. Drury N . H orsfall - D. W illiam s - D .W .T .C . V essey - C.J. H erin g to n Ε κ δ ό σ ε ι ς

Π Α Π Α Δ Η Μ Α

Π ρ ο α γ ο ρ ά σ τον π ο λ ιτ ισ μ ό κ α ι την π α ιδ ε ία Ιπποκράτονς 8 Αθήνα, 106 79, Τηλ.: $6.27.318

Άγνωστα διηγήματα διάσημων ξένω ν συγγραφ έω ν από το αρχείο του Γιώργου Ζεβελάκη

Άντον Τσέχωψ (1860-1904) Π ολλοί π ροτιμούν σήμερα το π εφ γραφ ικό από το θεατρικό έργο του Τσέχωψ. Έργο π ου αποτελείται κατά κύριο λόγο από πολυάριθμα ευσύνοπτα αφηγήματα γραμμένα μ ε το προσωπικό του στυλ. Φαίνονται σαν χρονογραφήματα μ ε δομήρομάντζου (μύθος-αρχή-τέλος) που διηγούνται συνήθως ένα διασκεδαστικό περιστατικό της καθημερινής ζωής συνδυάζοντας «την ανάλαφρη εφ ω νεία του χιουμορίστα» μ ε το τραγικό υπαρξιακό στοιχείο. Η γλώσσα του είναι, όπως τη χαρακτήρισε ο Μαγιακόφσκι, «ολοκάθαρη, έτσι όπως λ ες καλημέρα, απλή όπως λες: δόσμου ένα ποτήρι νερό». Οι λόγοι π ου μας έκαναν να επιλέξουμε «Το στοίχημα», είναι γιατί το θεωρούμε ένα από τα π ιο ενδιαφέροντα, αλλά λιγότερο γνωστά του διηγήματα, γιατί η ανυπόγραφη μετάφραση π ου χρησιμοποιούμε είναι αθησαύριστη, δημοσιευμένη στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας «Ο Τύπος» του 1938, και γιατί το ίδιο το κείμενο αντιπροσωπεύει μ ε τονκαλύτερο τρόπο τηνπεζογραφική τέχνη του Τσέχωψ που συγκινεί σήμερακαι τουςπιο δύσκολους αναγνώστες.

Γ.Ζ.

ΑΝΤΟΝ ΤΣΕΧΩΦ ΤΟ ΖΤΟ ΙΧΗ Μ Α Εφ. 0 Τύπος 1938

m

ίνε νύχτα σκοτεινή φθινοπωρινή. 0 γέρο τραπεζίτης περιπατεί νευρικά μέσα εις το γραφείο του, δεν έχει ησυχίαν. Σαν να είνε τρελλός. Θυμάται, ότι προ δέκα πέντε ετών μέσα σε ένα σαλόνι γινόταν μια συζήτησι σοβαρά. Περί θανατικής ποινής. Είχε πη τό τε ο τραπεζίτης: - Δεν είμαι σύμφωνος. Δεν δοκίμασα ούτε θανατική ποινή, ούτε ισόβια δεσμό. Όμως νομί­ ζω, ότι η θανατική ποινή είνε πιο φιλάνθρωπος. Πιο ηθική από τα ισόβια δεσμό. Είνε προ­ τιμότερο να σκοτώσουν ένα άνθρωπο μια φορά, παρά να τον σκοτώνουν σε όλη του τη ζωή... Ένας άλλος είπε: - Και τα δυο είνε ανήθικα. Το κράτος δεν είνε Θεός. Δεν ημπορεί να αφαιρέση ένα πράγ­ μα, το οποίον δεν ημπορεί να δώση. Ένας νέος δικηγόρος σηκώθηκε τό τε και είπε με φωνή σταθερή: - Και οι δυο ποινές είνε ανήθικες. Εάν επρόκειτο να διαλέξω όμως μ εταξύ τω ν δύο, θα εδιάλεγα τα ισόβια δεσμά. Καλύτερα να ζη κανείς, παρά να μη ζη καθόλου. Τα θυμάται αυτά ο τραπεζίτης και γίνεται νευρικός. Τραβάει τα γένεια του και χτυπά την παλάμη του εις το γόνατο. Θυμάται, ότι εκείνη τη σπγμή είπε στο νεαρό δικηγόρο: - Λέτε ψέμματα! Στοιχηματίζω δύο εκατομμύρια, ότι δεν θα μπορούσατε να μείνετε εις το κρατητήριον ούτε πέντε χρόνια!

- Δέκα πέντε! λέει εκείνος με φωνή σταθερή.

- Ωραία λοιπόν! Στοιχηματίζω δύο εκατομμύρια.

- Σύμφωνος είμαι! Σεις τα εκατομμύριά σας και εγώ την ελευθερία μου. Και έγινε το στοίχημα.

- Συλλογισθήτε το, νέε μου! του είπε τό τε ο τραπεζίτης. Δυο εκατομμύρια για μένα δεν

Ε

ξένο διήγημα

είνε τίποτε. Για σας όμως; Η εκούσια απομόνωσις είναι βαρύτερα της επιβαλλόμενης. Βηματίζει ξανά ο γέρος και συνεχίζει τα ς αναμνήσεις του. Το ίδιο βράδυ απεφασίσθη η απομόνωσις του δικηγόρου. Στο ίδιο το σπίτι του τραπεζίτου υπό αυστηρόν απομόνωσιν. Δέκα πέντε χρόνια θα έμενε εκεί φυλακισμένος. Και όταν θα έβγαινε θα έπαιρνε τα δύο εκατομμύρια. Όλα ζωντανεύουν στη μνήμη του τραπεζίτου. Τώρα συμφωνούν ότι ο δικηγόρος δεν πρέπει να περάση το κατώφλι του κελιού του, ότι δεν θα ακούη ανθρώπινη φωνή. Μπορεί μόνο να γράφη επιστολάς, να διαβάζη βιβλία όσα θέλει, να παίζη μουσικά όργανα. Στη γωνιά το υ κελιού το υ ετοπ οθέτησ αν ένα πιάνο. Μ ε το ν έξω κόσμο θα συγκοινωνή μόνον από ένα μικρό φεγγίτη. Από εκεί διά σημειώσεων θα ζητή ό,τι θέλει. Θα έμενε εκεί μέσα από τη ς μεσημβρίας τη ς 14ης Νοεμβρίου 1890 μέχρι τη ς μεσημβρίας τη ς 14ης Νοεμβρίου 1905. Η παραμικρά προπάθεια του δικηγόρου να παραβή το υ ς όρους, θ α . εσήμαινεν απαλλαγήν του τραπεζίτου να κσταβάλη τα δύο εκατομ­ μύρια. Κλείνεται ο δικηγόρος. Τον πρώτο χρόνο υποφέρει πολύ. Φαίνεται από τις σημειώσεις του. Μέσα στη χειμωνιάτικη νύχτα ακούονται ήχοι του πιάνου. Σαν παράπονα. Δεν πίνει το κρασί που του δίδουν. Διαβάζει βιβλία ελαφρός φιλολογίας. Το δεύτερο χρόνο σιωπά η μουσική. Το πιάνο βουβαίνεται. Ο δικη­ γόρος διαβάζει κλασικούς συγγραφείς. Γράφει όλη την νύχτα και το πρωί σχίζει ό,τι έγραψε. Περιπατεί σαν φυλακισμένο θηρίο. Το δεύ τερ ο εξά μ η νο το υ έκτο υ έτο υ ς διαβάζει ξέ ν ε ς γλώσσες. Φιλοσοφία επίσης και ιστορία. Μέσα σε τέσσερα έτη του έχουν αγο­ ράσει εξακόσιους τόμους. Τότε ο τραπεζίτης παίρνει την εξή ς επιστολή από το δικηγόρο: «Αγαπητέ μου δεσμοφύλαξ! Σας γράφω τις γραμμές α υτές εις ε ξ γλώσσες. Δ είξετέ τε ς εις ειδήμονας ανθρώπους. Εάν δεν εύρουν ούτε ένα λάθος, σας ικετεύω, διατά ξετε να ρίψουν δύο πυροβολισμούς εις το ν κήπο. Τούτο θα μου δείξη, ότι οι προσπάθειές μου δεν επήγαν χαμένες. Πόση χαρά θα αισθανθώ!». Οι πυροβολισμοί έπεσαν την ωρισμένη ώρα. Περνά και το δέκατο έτος. Ο δικηγόρος κάθεται ακίνητος μπροστά στο τραπέζι. Δεν κινεί­ ται καθόλου και διαβάζει. Χωρίς καμμιά τάξι. Πότε φιλοσοφία, πότε ποιήματα Βύρωνος. Πότε Ευαγγέλιον, πότε ιστορία πολέμων. Και συλλογιέται ο τραπεζίτης: - Αύριο εις τα ς δώδεκα ελευθερώνεται ο εκούσιος δεσμώτης. Οφείλω να πληρώσω δυο εκατομμύρια. Α ν το κάνω, είμαι κατεστραμμένος. Αναθεματισμένο στοίχημα!.. Γιατί να μην πεθάνη αυτός ο άνθρωπος! Θα μου πάρη τα χρήματα τώρα, θα παντρευθή, θα χαίρε­ ται τη ζωή κι εγώ... Θα έρχεται ο δεσμώτης σε μένα, που είχα άλλοτε τόσα εκατομμύρια και τώρα δεν τολμώ να λογαριάσω πόσα οφείλω και πόσα μου οφείλουν και θα μου λέει: «Σας οφείλω την ευτυχία τη ς ζωής μου! Επιτρέψατέ μου να σας βοηθήσω». Είνε τρίτη πρωινή η ώρα. Εννέα ώρες ακόμη. Προσηλώνει την προσοχή του ο τραπεζίτης. Όλοι κοιμούνται. Ακούεται μόνον από έξω ο ψίθυρος των παγωμένων δένδρων. Ανοίγει το συρτάρι και παίρνει το κλειδί, με το οποίον προ δέκα πέντε χρόνων είχε κλείσει η πόρτα του δεσμωτηρίου. Περνά εις τον κήπο. Βρέχει. Ο κρύος αέρας δεν αφήνει τα δένδρα να ησυχάσουν. Πλη­ σιάζει το δεσμωτήριον και φωνάζει τον φύλακα. Καμμιά απάντησις. Θα κοιμάται φαίνεται.

- Εάν εκτελέσω την απόφασί μου, η υποψία θα βαρύνη τον φύλακα, είπε ο τραπεζίτης και άνοιξε την πόρτα του δεσμωτηρίου. Είνε σκοτεινά. Ανάβει ένα σπίρτο και βλέπει. Κοντά στο τραπέζι κάθεται ένας άνθρωπος. ξένο διήγημα

Α . Τοέχωφ και **· Γκόργκι

{κ Ρ|Ηαια ,9 9 ° )

-ΏΏ©

Δεν μοιάζει με το υ ς άλλους. Είνε ένας σκελετός με προσαρμοσμένη επάνω του μια επι­ δερμίδα, σκεπασμένη εις το κεφάλι με κάτασπρα μαλλιά, μακρυά σαν γυναικεία. Έχει και μια γενειάδα τεράστια. Σαν παχειά λευκή σκούπα. Το χρώμα του προσώπου του είνε κίτρινο, η ράχη του στενή και πολύ λυγισμένη στη μέση, τα χέρια του, που στηρίζουν το κεφάλι, είνε μια συναρμογή οστών ντυμένων με μαυροκίτρινη επιδερμίδα. Ένα φάντα­ σμα, που αναπνέει σιγανά, σιγανά, σχεδόν ανεπαίσθητα.

ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ Μαξίμ Γκόρκι: Πομηεία

Μπροστά στο δεσμώτη ένα χαρτί. Μια επιστολή. Την παίρνει και τη διαβάζει: «Στας δώδεκα αποκτώ τη ν ελευθερίαν μου. Σας ορκίζομαι ότι την περιφρονώ και αυτήν και την ζωήν και την υγείαν. Και όλην την ευτυχίαν. «Δέκα πέντε χρόνια μελετώ τη ν ζωή. Είδα όνειρα πολλά και ωραία, χίμαιρες θείες. Τα βιβλία μού έδωσαν τη σοφία. Ξέρω ότι είμαι πολυμαθής. Μέσα στο κρανίο μου κλείνεται ολόκληρη η ανθρώπινη γνώσις. «Περιφρονώ το παν. Όλα είναι πλάνη, μια ψευτιά, ένας αντικατοπτρισμός. Μια ιστορία γεμάπι απάτην, που επαναλαμβάνεται εις τους αιώνας. Το ψεύδος εκλαμβάνεται ως αλή­ θεια, η ασχήμια ως ομορφιά. Περιφρονώ το παν. Για να σας αποδείξω εμπράκτως, δια να δ ή τε ότι όλα τα περιφρονώ, σας δηλώ ότι βγήκα από εδώ πέντε ώρας προ τη ς προθε­ σμίας. Ακυρώ έτσι την συμφωνίαν». Ο τραπεζίτης αφήνει την επιστολή. Φιλεί τον κοιμώμενον εις το κεφάλι, κλαίει και φεύγει. Πηγαίνει να κοιμηθή και δ εν ημπορεί. Και ο βορηάς ακόμη του ομιλεί δι’ εκείνον τον άνθρωπο που δεν ομοιάζει με άνθρωπον. Την επομένην έρχονται χλωμοί οι φύλακες. «Κύριε, ο δεσμώτης έφυγε. Πήδησε από το παράθυρο εις τον κήπο, πέρασε τη ν εξώθυρα, έγινε άφαντος. Από εκείνη την ημέρα δεν εφάνη ποτέ. Σα να τον κατάπιε η γη. □

ξένο διήγημα

ΠΕΤΡΟΣ Γ. ΒΟΤΣΗΣ

Μακεντόντσετο Οδοιπορικό μιας πικρίας —

Π ΛΕ Θ ΡΟ Ν

Φ ιλο λο γικά χρονογραφ ήματα για πρόσωπα της ε λλη ν ική ς λογοτεχνίας από το apxefo του Γιώργου ΖεΒελάκπ

Βλάσης Γαβριηλίδ(1 848-1920) Σπανίως γράφει έναςλογοτέχνης επαίνους για δημοσιογράφο. Ότανμάλιστα ο δημοσιογράφος είναι παράγων του τύπου, εκδότης πανίσχυρων εφημερίδωνκαι περιοδικών, μπορεί να είναι και παρεξηγήσιμο. Εξαίρεση έγινε κάποτε για τον πατριάρχη της ελληνικής δημοσιογραφίας, Βλάση Γαβριηλίδη. Δεκάδες πνευματικοί άνθρωποι έχουν δημιοσιεύσει αξιόλογα άρθρα για την προσωπικότητα και το πολυσχιδές εκδοτικό του έργο. Και μόνο στονμνημειώδη τόμο του 1929*, που εκδόθηκε προς τιμήν του, περισσότεροι από πενήντα λογοτέχνες και καλλιτέχνες-τα πιο γνωστά ονόματα της εποχής-μιλούνμε λόγια ανυπόκριτου θαυμασμού για τον ποιητή της δημοσιογραφίας, όπως τον αποκάλεσαν ο Άγγελος Σικελιανός και ο ΠαντελήςΧορν. Το κείμενο του Ζαχαρία Παπαντωνίουπου ακολουθεί, με αφορμή τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Γαβριηλίδη 16 χρόνια μετά το θάνατό του, αναφέρεται στουςελάχιστους προσωπικούς φίλους «του διδασκάλου της δημοσιογραφίας» που είχε δεχτεί να σχηματίσουν «ρήγμα στο απόρθητο φρούριο του εαυτού του». Και μέσα από την τιμητική αναφορά σ’ αυτούς, προτείνει έναπρωτότυπο τρόπομνημοσύνου. Γ.Ζ. *Το εξαίρετο δέσιμο του αφιερωματικού αυτού τόμου, που μου έχει χαρίσει ο Μανόλης Αναγνωστάκης, έγινε στο «Βιβλιοδετείον-ΚυτοποιείονΟΑΤΛΑΣ», Ερμού-Μπαλάνου 1, Θεσσαλονίκη.

Ένωσις τω ν Συντακτών» έκαμε μια πρωτοτυπία και μια αβρότητα με το εξή ς έγγραφο που έστειλε τη ν περασμένη Κυριακή σε οκτώ πρόσωπα: «Έχομεν την τιμήν να σας πληροφορήσωμεν ότι κατά τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Β. Γαβριηλίδη εκρατήθη τιμητική θέσις εις τους προσωπικούς φίλους του αειμνήστου 01 ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ διδασκάλου της δημοσιογραφίας. Παρακαλούμεν να παρευρεθήτε». Πρώτη φορά στο πρωτό­ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗ κολλο των εορτών αυτών παίρνει τη θέση του ο προσωπικός φίλος. Αλλά η καινοτομία εδώ εξη Εφ. Ελεύθερον Βήμα γείται από την εξαιρετική σημασία τω ν φίλων στη ζωή του Γ αβριηλίδη. Γ ια ένα απόκοσμο, 5 Μαΐου 1936 καθώς αυτός, οι ελάχιστοι φίλοι που έχει είνετο ρήγμα που δέχτηκε να σχηματίση στο απόρθη­ το φρούριο του εαυτού του. 'Ηταν λοιπόν κάτι περισσότερο από αδυναμία οι φίλοι του Γαβριηλί­ δη - υποχώρησις, συμβιβασμός με τη ζωή. Τα μικρά, τα αστραπιαία κάποτε διαλείμματα που άφινε την εργασία του για να τους δεχθή, ήταν όλη η κοινωνική ζωή που έδινε στον εαυτό του ο μεγάλος ερημίτης. Από τις χαραμάδες αυτές άφινε να μπουν στο αυστηρό του γραφείο η κοι­ νωνία, ο δρόμος, η μικρή ιστορία των ανθρώπων. Τότε ακουγόταν ο καταρράκτης του γέλιου του. Όταν οι στιγμές του φίλου περνούσαν και κλειδωνόταν η πόρτα, η ξανθή κεφαλή που είχε φοβέρα μαζί και αγαθότητα, με τα χρυσά ματογυάλια, γεμάτα από το βόρειο φως των ματιών του, βυθιζόταν πάλι στο σωρό των χαρτιών του γραφείου του και η συνταρακτική του πέννα ξανάρχιζε τον έλεγχο, το χτύπημα, το επίγραμμα, το σαρκασμό ή το διθύραμβο. Καθένας φαντάζεται τι «αιματηρός οικονομίας» είχε κάμει ο Γαβριηλίδης στις γνωριμίες του. Οι φίλοι του δημοσιογράφου και οι αγαπητοί και οι ανεπιθύμητοι συναντιόνται σ’ ένα μοιραίο απο­ τέλεσμα: τον εμποδίζουν να εργασθή. Πώς ήταν δυνατόν να συμβιβάση την πολυτέλειαν αυτή με την εργασία του ένας άνθρωπος που έρριχνε κυβερνήσεις και συμβάσεις, που έπρεπε να ΖΑΧΑΡΙΑ

ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

m

Η

φιλολογικά χρονογραφήματα

καταστρέφ εται και να ξαναγίνεται; Τη μίση μέρα ο Γαβριηλίδης έτρω γε βιβλία και τη ν άλλη έγραφε κι έβγαινε για πράσινο και οξυγόνο. Χώρος λοιπόν για φίλους δεν υπήρχε. ΓΤ αυτό ήσαν τόσο λίγοι. Στο μάκρος μιας τριακονταετίας είχε προσωπικούς φ ίλους το ναυτικό συγγραφέα Κουτσοβίλλη από τη Σύρα, το ν ιατρό Παπαβασιλείου, το Νικόλαο Δημητρακόπουλο, το Θεόδω­ ρο Βουρλούμη, το Σπ. Μερκούρη, τον Αριστείδη Ρούκη, πρώτα εχθρό του - αλλά δεν εσκάμπαζε γρυ από μνησικακία! - το νευρολόγο Σίμο Αποστολίδη, το φυσιολόγο Ρήγα Νικολαΐδη, τον Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη, το ν Λουκά Νάκο και τέλ ο ς τον εγκαρδιώτερο φίλο του, τον επιθεωρη­ τή τω ν π ρ ο ξεν είω ν Π α π αγεω ργιά δ η , έν α καλό μυ α λό από τ η ν Ευρυτανία. Όταν ερχόταν το μοιραίο και πέθαινε κανείς απ’ αυτούς, ο Γαβριηλί­ δ ης κλεινό τα ν η μ έ ρ ε ς και δ εν δ εχ ό τα ν κανένα. Του χ ρ εια ζότα ν κάμποσο διάστημα για να συνειθίση σε τέτοιο παράδοξο. Κάθε θάνα­ το ς γι’ αυτόν ήταν πράγμα αφύσικο και απίστευτο. Επίστευε πως ο άνθρωπος μπορεί να ζήση εκατόν τριάντα χρόνια, τα εκατό τουλάχι­ στον εν πλήρει ακμή. Κι όταν το γεγονός ερχόταν να το ν διαψεύση γύριζε κλεισμένος μέσα στο δωμάτιό το υ και για να στερεώ ση τον κλονισμένο εαυτό του διάβαζε Μάρκο Αυρήλιο. Οι τελευταίοι του φίλοι ήταν αυτοί που έφ ερε στα αποκαλυπτήρια με το προσκλητήριό τη ς η «Ένωσις των Συντακτών». Οι άνθρωποι αυτοί που έχουν ανόμοια επαγγέλματα και ακολούθησαν δρόμους που δεν διασταυρώνονται, όταν βρέθηκαν στον Κήπο του Κλαυθμώνος, ένιω­ σαν πως αποτελούν μιαν ακατάλυτη ενότητα. Η αιτία που το υ ς είχεν ενώσει ήταν δυνατή. Είχαν πάρει από μια παράδοξη προσωπικότητα το σπάνιο φως που τέτο ιο ι εκλεκτοί με θυσία τη ς πρωτοτυπίας των ακτινοβολούν. Τέτοιες ενό τη τες δε σκορπίζονται. Κι αν επί τέλο υς η χυδαία ζωή βά λθηκε να το κάμη, το έγ γ ρ α φ ο τη ς «Ενώσεως τω ν Συντακτών» αντιστάθηκε στην αμνησία και γι’ αυτό το λόγο είνε μια λεπτή πράξη γενικωτέρας σημασίας. Για να τα πούμε καθαρά η φιλία σ’ εμάς δεν έχει καθόλου το ίδιο βάρος που έχει αλλού. Η φιλία στην Ελλάδα δεν έχει μνήμη. Είνε μόνο παρόν κι αυτό αμφίβολο. Ενώ στις παληές κοινωνίες τη ς Ευρώπης η φιλία είνε κυρίως ιστο­ ρική. Αντέχει στον καιρό. Ποιος απ’ όσους έζησαν έξω δεν έχει αντιληφθείτη θρησκευτική βαρύ­ τητα που δίνουν δυο άνθρωποι στο γεγονός τη ς παληάς φιλίας, και μάλιστα δυο διανοούμενοι; Ποιος δεν ξέρει πως γηραιοί άνθρωποι συναντιόνται σε ετήσιο γεύμα για μόνο το λόγο που ήσαν συμμαθηταί, πως γηραιοί καλλιτέχναι ανταλλάσσουν κάθε τόσο έργα τω ν με συναδέλφους των για να διατηρήσουν το υ ς συναδελφικούς δεσμούς; Οι μικροί όμιλοι φίλων όσο και να έχουν δια­ φορετικές ιδιοσυγκρασίες, διαφορετικές εργασίες, τα άτομα, που τους αποτελούν, κρατιούνται συνενωμένοι ως που να τους χωρίση μόνο εκείνος που χωρίζει τα πάντα. Αλλά στους Έλληνες ράτσα τω ν στιγμιαίων εντυπώσεων - τα ιδρύματα το υ χρόνου και τη ς νεότητος που λέγονται φιλίες σκορπίζονται σ’ ένα φύσημα. Ή ρθε το 1916 και οι περισσότερες συμβάσεις τη ς ζωής και της καρδιάς έγιναν κουρελόχαρτα! Φαντάζομαι πως οι φίλοι του Γαβριηλίδη δεν είνε δυνατόν να χωριστούν ή να ξεχάσουν αυτό το γεγονός. Μοιραίως θα το σέρνουν μαζί τους. Δεν περιμένομε βέβαια να αποτελόσουν οι οχτώ αυτοί - γιατί τόσοι, απάνω κάτω είνε - κάποια ομάδα. Ασφαλώς όμως θα αρνηθούν το ν εαυτό το υ ς αν λησμονήσουν ο ένας το ν άλλον. Τους φαντάζομαι όλους, αν και ζουν χωριστά, οπαδούς τω ν αρχών για τις οποίες αυτός έδωσε τον ενθουσιασμό του και την παραδειγματική θυσία του, φίλους τη ς ηθικής αξίας, φίλους των αδυνάτων, φίλους τη ς ελευ­ θερίας. Τους φαντάζομαι ακόμα να έχουν σε εξαιρετικό βαθμό την αισθητική τη ς φύσεως, στη λεπτότητα και στη δύναμι που την είχεν αυτός, τη ν έκστασι μπροστά σ’ ένα λουλούδι όσο και σε μια δύση ηλίου. Μετά το θάνατό του είχα προτείνει να ιδρυθή ένας όμιλος φυσιολατρίας - απλώς περιπάτων και ενατενίσεων τη ς Αττικής - με το ν τίτλο: «Οι φίλοι του Γαβριηλίδη». Στην Ευρώπη αυτό θα φαινόταν κοινό και συνειθισμένο. Εδώ, όπου και οι περίπατοι είνε λίγοι και η μνήμη πολύ κοντή, ίσως να φανή πρωτότυπο! ΖΑΧ. ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ φιλολογικά χρονογραφήματα

Ο Ζ αχαρίας σ το Παρίοι (φωτογραφία του 1910)

ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ Αδ. Δ. Παπαδήμας: Αριστείδης Κυριάκός, ο ΈλληνΑλ. Δουμάς

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Κεντρική διάθεση: Σόλωνος 133,106 77 Αθήνα, τηλ. 3806305,3821813, fax 3838173 Βιβλιοπωλείο στη Στοά του Βιβλίου: Πεσμαζόγλου 5 / Σταδίου 44,105 64 Αθήνα, τηλ. 3311719

ΤΖΕΗΜΣ ΤΖΟΫΣ Στήβεν ο Ήρωας Σωσμένο από τη φωτιά στην οποία το έριξε ο Τζόυς σε μια στιγμή κρίσης, το χειρόγραφο Στήβεν ο Ή ρω ας είναι μια πρώιμη γραφή του μυθιστορήματος, που έμελλε να εκδοθεί αργότερα ως Το π ορτραίτο του καλλιτέχνη. Καθώς περιλαμβάνει πρόσωπα, γεγονότα και στοχα­ σμούς που δεν υπάρχουν σ’ εκείνο, έχει αναγνωριστεί από τους κρι­ τικούς ως ξεχωριστό έργο, σημαδιακό για την εξέλιξη του συγγραφέα που, περισσότερο ίσως από κάθε άλλον, σφράγισε με τις πρωτοπο­ ριακές αναζητήσεις του τον 20ό αιώνα.

ΕΒΕΑΥΝ ΓΟΥΩ Πρόστυχα Κορμιά «Πιστεύω ότι τα μυθιστορήματα του Έβελυν Γουώ είναι το μό­ νο πράγμα που γράφτηκε στην Αγγλία άξιο να συγκριθεί με το έργο του Φιτζέραλντ και του Χεμινγουέη ...Νομίζω ότι θα αντέξουν στο χρόνο και ότι ο Γουώ... θα μνημονεύεται ως η μοναδική πρώτης γραμμής κωμική ιδιοφυία που εμφανίστηκε στην Αγγλία μετά τον Μπέρναρντ Σω». Έντμουντ Γουίλσον

ΙΒΑΝ ΚΛΙΜΑ Έρωτας και σκουπίδια Ο «έρωτας» και τα «σκουπίδια» είναι οι δύο πραγματικοί και συμ­ βολικοί πόλοι γύρω από τους οποίους το πολυεπίπεδο αυτό μυθι­ στόρημα σκιαγραφεί τη ζωή στην Πράγα της δεκαετίας του ’80 και ξετυλίγει ένα μεγάλο πάθος. Μοιρασμένος ανάμεσα σε δύο γυναί­ κες, παλινδρομώντας ανάμεσα στο γράψιμο και τη ζωή, ο ήρωας ρί­ χνεται σε μια απεγνωσμένη αναζήτηση της αλήθειας και της καθα­ ρότητας σε αντίστιξη με τη βρωμιά της πόλης που αναλαμβάνει κα­ θημερινά να εξαφανίσει· σε αντίθεση με την ιδεολογική μόλυνση και με τα βιομηχανικά απόβλητα που πνίγουν τη ζωή στον πλανήτη· σε σύγκρουση τέλος με την ίδια την απόρριψη ανθρώπων και πραγμά­ των, που σημαίνει τη μετατροπή τους σε σκουπίδια.

Εκδόσεις Τυπωθήτω ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙ A

Κ Ε ΙΜ Ε Ν Α Γ ΙΑ Τ Η Ν Π Ο ΙΗ Σ Η

Κ αψαςκ ης Σ ωκράτης ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟ Υ ΣΟΛΩΜΟΥ

Σελ. 688 Τιμή 7.000

Ο συγγραφέας καταθέτει στο βιβλίο αυτό μια πελώρια συλλογή «στοιχείων βιογραφίας» του εθνικού μας ποιητή, ώστε μέσα απ’ αυτά να αποδείξει τον χαρακτήρα, τον άνθρωπο, πίσω και πέρα από τα αριστουργήματά του. Κι όλα αυτά, με αναδίφηση στα αρχεία της εποχής, με προσήλωση πραγματικού ορύκτη των γραμμάτων.

Κ αψαςκης Σ ωκράτης ΜΟΝΑΧΙΚΟΙ ΜΑΥΡΟΝΤΥΜΕΝΟΙ ΠΕΡΙΠΑΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ Σολωμός - Κάλβος

/ m f f i i ,

Σελ. 224 Τιμή 3.500

Οι δύο ογκόλιθοι της ποίησής μας, τόσο διαφορετικοί από κάθε άποψη μα και αρκετά «συγγενείς» ως προς ορισμένες επιμέρους εκφάνσεις του βίου τους. «Μοναχικοί» άλλος από καλλιτεχνική επιλογή κι άλλος από ανάγκη, περιπλανιούνται στους ίδιους σχεδόν χώρους, χωρίς ποτέ να συναντηθούν. Που οφείλεται αυτό; Ο συγγραφέας απαντά σε όλα τα πιθανά ερωτήματα με βάση τα στοιχεία που έχουν διασωθεί.

Μ α νο ς Α νδρεα ς ΦΩΤΕΙΝΟΤΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ Το εδώ και το επέκεινα στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη Μια μονογραφία ελκυστική και πρωτοπόρα για τον κορυφαίο ποιητή μας από έναν ικανότατο αναδιφητή του πλούσιου ποιητι­ κού έργου. Ένας φόρος τιμής προς τον υμνητή του έρωτα και του φωτός, συνταγμένη με ταπεινότητα και συνετό ενθουσια-

I Ν Δ I Κ Τ Ο Σ Π ατριάρχου ’Ιωακείμ Γ' 45, 106 76 ’Αθήνα, τηλ.: 72 5 8 7 3 7 -8 ΒΙΒΛΙΟ ΠΩΛ Ε ΙΟ - ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Πανεπιστημίου 47 & Πεσματζόγλου 5, 105 64 ’Αθήνα, τηλ.: 32.47.678

R O S S L E C K IE

Αννίβας ο Καρχηδόνιος «Πορφυρένιο φως έβαφε την ανα­ τολή. Λευκός αφρός έζωνε τη χερσό­ νησο, κι η θάλασσα ακίνητη. Σκυλιά αλυχτούσαν. Πουλιά έκρωζαν. Κα­ θώς δυνάμωνε το φως, οι αρδευτικές τάφροι των μεγάρων της πόλης που απλωνόταν κάτω, έδειχναν τις λευκές τους σπείρες, σαν φίδια μέσα στην πρασινάδα των κήπων που πότιζαν... Ο φάρος, στο ακρωτήριο Ερμαιο, είχε χλομιάσει. Ο Βάαλ Άμμων σκόρπιζε πάνω στην πόλη τη χρυσή βροχή από τις φλέβες του...» Ο Αννίβας περιγράφει την πόλη που τον γέννησε και του ενέπνευσε το ασίγαστο μίσος κατά της Ρώμης. Είναι ακόμα παιδί, μελετά την ελλη­ νική γλώσσα και φιλοσοφία, εκπαι­ δεύεται στην τέχνη των όπλων. Θα εξελιχθεί σ’ ένα θεό του πολέ­ μου και του θανάτου. Ο έρωτάς του για την όμορφη Σιμίλκη θα μαλακώσει την ψυχή του. Η διάβα­ ση των Άλπεων θα του στερήσει τη γυναίκα που αγάπησε με πάθος, και το νεο­ γέννητο γιο του, και θα καταβροχθίσει το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του. Όμως αυτός θα βαδίσει κατά της Ρώμης, και στα τείχη της κοσμοκράτειρας θα αντηχήσει η κραυγή του τρόμου: «Ο Αννίβας προ των πυλών.» Μια συγκλονιστική, μυθιστορηματική βιογραφία με τόσο ζωντανή γραφή ώστε ο αναγνώστης να νομίζει πως είναι αυτόπτης μάρτυς των δρώμενων.

Ο Leckie περιγράφει μια αιματοβαμμένη αρχαιότητα, σε όλο της το μεγαλείο, αλλά και σε όλη της τη βαρβαρότητα... με κυρίαρχη μορφή τον Αννίβα... Συναρ­ παστικό.

DAILY TELEGRAPH

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Λ Ε Ν Τ Η Σ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 5 - 106 79 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ.: 36 01 551 - FAX: 36 23 553

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Απόσπασμα από την Έκθεση του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος κ. ΛΟΥΚΑ ΠΑΠΑΔΗΜΟΥ για το έτος 1997 Η ανάλυση και αξιολόγηση των οικονομικών και νομισματικών εξελίξεων και της οικονομικής πολιτικής, που περιλαμ­ βάνεται στην Έκθεση, οδηγεί σε ορισμένες διαπιστώσεις σχετικά με τις οικονομικές συνθήκες το 1997, καθώς και τις προοπτικές για την εδραίωση νομισματικής σταθερότητας και διατηρήσιμης ανάπτυξης. Οδηγεί επίσης σε ορισμένα συμπεράσματα ως προς τις επιδιώξεις της οικονομικής πολιτικής και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει. Κατά το 1997 συνεχίστηκε η πρόοδος προς τη σταθεροποίηση της οικονομίας. Πράγματι, σημειώθηκε αξιόλογη επιβρά­ δυνση του πληθωρισμού και μείωση του δημόσιου ελλείμματος, ενώ ταυτόχρονα η οικονομική δραστηριότητα διευρύνθηκε με ρυθμό ταχύτερο από τον αντίστοιχο μέσο όρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επομένως, στη διάρκεια του προηγούμενου έτους υπήρξε ουσιαστική βελτίωση των οικονομικών συνθηκών και επιτάχυνση της διαδικασίας ονομαστικής αλλά και πραγμαπκής σύγκλισης της ελληνικής οικονομίας. Ωστόσο, η πρόοδος προς τη σταθεροποίηση της οικονομίας δεν ήταν ικανή να περιορίσει το εξωτερικό έλλειμμα, ενώ, παρά τον υψηλό ρυθμό ανόδου της οικονομικής δραστηριότητας, δεν επιτεύχθηκε έστω και μερική απορρόφηση της ανεργίας. Οι ισχυρές πιέσεις στη δραχμή, που εκδηλώθηκαν κατά τους τελευταίους δύο μήνες του 1997 και στις αρχές του τρέχο­ ντος έτους, σημάδεψαν τις πρόσφατες οικονομικές εξελίξεις. Η νομισμαπκή αναταραχή στην Ανατολική Ασία, η οποία είχε εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις στις αγορές συναλλάγματος και κεφαλαίων σε πολλές αναδυόμενες οικονομίες, αποτέλεσε το έναυσμα για τις πιέσεις που υπέστη η δραχμή τον Οκτώβριο του 1997 και συνέτεινε κατά διαστήματα στην ενίσχυσή τους στους επόμενους μήνες. Ωστόσο, η έκταση και η διάρκεια αυτών των πιέσεων αντανακλούσαν επίσης ορισμένα χαρα­ κτηριστικά και αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας, που την έκαναν περισσότερο ευάλωτη, έναντι των άλλων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις ανησυχίες και προσδοκίες των αγορών και δυσχέραιναν την αντιμετώπιση των πιέσεων. Οι κυριότεροι παράγοντες που ενίσχυαν και συντηρούσαν τις πιέσεις ήταν: Πρώτον, η απώλεια ανταγωνιστικότητας που είχε σημειωθεί τα προηγούμενα χρόνια και το σχετικά υψηλό έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών. Δεύτερον, το υψηλό συνο­ λικό εξωτερικό χρέος του ιδιωτικού, αλλά κυρίως του δημόσιου τομέα (συμπεριλαμβανομένων των δραχμικών τίτλων του Δημοσίου στα χαρτοφυλάκια επενδυτών του εξωτερικού), το οποίο καθιστούσε την αγορά συναλλάγματος ευαίσθητη σε απότομες μεταβολές της συμπεριφοράς των ξένων επενδυτών. Τρίτον, η εκτίμηση ότι, καθώς προσέγγιζε η πιθανή ημερο­ μηνία ένταξης της δραχμής στο Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών (ΜΣΙ), εν όψειτης προβλεπόμενης συμμετοχής της χώρας στη νομισμαπκή ένωση το 2001, καθίστατο βαθμιαία αδύνατη η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας χωρίς προσφυγή σε υποτίμηση της δραχμής. Τέταρτον, το γεγονός ότι, παρά τη σημαντική μείωση του καθαρού δημόσιου ελλείμματος, οι συνολικές ακαθάριστες δανειακές ανάγκες του Δημοσίου εξακολουθούσαν να είναι μεγάλες και έθεταν περιορισμούς στην αντιμετώπιση των πιέσεων με μέσα νομισματικής πολιτικής λόγω του δημοσιονομικού κόστους που αυτά συνεπάγονται. Οι πιέσεις στη δραχμή αντιμετωπίστηκαν αποτελεσματικά επί σχεδόν πέντε μήνες, κυρίως με μέσα νομισμαπκής πολιτικής, δηλαδή με τη διατήρηση των επιτοκίων σε υψηλά επίπεδα. Η ιδιαίτερα αυστηρή νομισματική πολιτική που ασκήθηκε αυτή την περίοδο είχε θετικές επιδράσεις στον πληθωρισμό και συνέβαλε στη συγκράτηση της πιστωτικής επέκτασης και την άμβλυνση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών. Εν τούτοις, η πολιτική αυτή δεν ήταν δυνατό να διατηρηθεί μόνη της επί μακράν χωρίς τη λήψη άλλων μέτρων, λόγω των δυσμενών επιπτώσεων των υψηλών επιτοκίων στην οικονομική δραστη­ ριότητα και, κυρίως, στα δημόσια οικονομικά. Παράλληλα, ενισχύονταν οι προσδοκίες της αγοράς για ένταξη της δραχμής στο ΜΣΙ σπς αρχές Μαΐου, γεγονός που δυσχέραινε την πτώση των επποκίων. Η ένταξη της δραχμής στο ΜΣΙ και η ταυτό­ χρονη υποπμησή της στα μέσα Μαρτίου αντιμετώπισε την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί. Ταυτόχρονα, δημιούργη­ σε πρόσφορες συνθήκες αφενός για την ολοκλήρωση της διαδικασίας σύγκλισης και τη συμμετοχή της χώρας στη νομι­ σματική ένωση και αφετέρου για την ταχύτερη ανάπτυξη της οικονομίας. Με την υποτίμηση της δραχμής ανακτήθηκε η ανταγωνιστικότητα που είχε απολεσθεί συνεπεία του μείγματος οικονομικής πολιτικής που ασκήθηκε και της ανεπαρκούς προσαρμογής της οικονομίας στην πειθαρχία που επέβαλε η πολιτική της σχεδόν σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας κατά τα προηγούμενα τρία έτη. Η κεντρική ισοτιμία της δραχμής στο ΜΣΙ είναι ρεαλιστική και κρίνεται συνεπής με την αποκατάσταση ισορροπίας σπς εξωτερικές συναλλαγές της χώρας. Συγχρό­ νως θα επιτρέψει, μέσα από την αύξηση της εγχώριας παραγωγής για εξαγωγές και εσωτερική κατανάλωση, υψηλότερο ρυθμό διατηρήσιμης οικονομικής μεγέθυνσης. Επιπλέον, με την ένταξη της δραχμής στο ΜΣΙ, σε συνδυασμό με τη διακύ­ μανση της συναλλαγματικής ισοτιμίας εντός περιορισμένων ορίων, πληρούται εγκαίρως μια βασική προϋπόθεση για τη συμμετοχή της χώρας στη νομισματική ένωση του 2001 και, ταυτόχρονα, υιοθετείται ένα πλαίσιο άσκησης νομισματικής και συναλλαγματικής πολιτικής, το οποίο προάγει την εφαρμογή μακροοικονομικής πολιπκής προσηλωμένης στην επίτευ­ ξη σταθερότητας.

Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ των Βιβλίων γίνεται μ* Βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην «λληνική Βιβλιογραφία ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Δελτίο συντάσαεται μ€ την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

επιμέλεια: ΕΦΗΑΠΑΚΗ

Αρ. 386 1Απριλίου-:

Γ εν ικ ά Έ ρ γ α

Εγκυκλοπαίδειες Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαί­ δεια. Φιλοσοφία και κοινωνικές επι­ στήμες. Τόμος 22. Αθήνα, Εκδοτική Α θηνώ ν, 1997. Σελ. 432. Δρχ.

14.500.

ISBN 960-213-362-7.

Συλλογές βιβλίων Τα ελληνικά αρχέτυπα που εκδόθηκαν στη Φλωρεντία (π. 1475-1500). Αθήνα, 1998. Σελ. 65. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-90253-3-1.

Γενικά ΑΞΕΛΟΣ Κ. «Αυτοβιογραφικές» ση­ μειώσεις. Μετ. Κ. Δασκαλάκη. Αθήνα, Νεφέλη, 1998. Σελ. 57. Δρχ. 1.350.

ISBN 960-211-384-7. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ Ν. Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του δικαίου και της πολιτείας. Β’ έκδοση. Αθήνα, Εκδόσεις Καζαντζάκη, 1998. Σελ.

122. Δρχ. 3.330. ΚΟΥΜΑΣ Κ. Εισαγωγή θεμελιώδης φιλοσοφία. Αθήνα, Αρμός, 1998. Σελ. 128. Δρχ. 1.600. ISBN 960-527061-7. ΡΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Αναλυτική της παράστασης. Αθήνα, Ελληνικά Γράμ­ ματα, 1998. Σελ. 340. Δρχ. 4.1 60.

ISBN 960-344-412-Χ. ΧΑΡΑΛΑΜΠΗΣ Δ. Δημοκρατία και παγκοσμιοποίηση. Αθήνα, 1998. Σελ.

378. Δρχ. 6.240. ISBN 960-7087-20-8.

GOLDMAN Α.Ι. Γνωσιοεπιστήμη: Φι­

Βιβλιογραφ ικό δελτίο

λοσοφικές εφαρμογές. Μετ. Γ. Μαρα­ γκός. Αθήνα, Οδυσσέας, 1998. Σελ.

217. Δρχ. 2.910. ISBN 960-210-320-5. ΜΑΜΦΟΡΝΤ Λ. Η ιστορία των ουτο­ πιών. Μετ. Β. Τομανάς. Θεσσαλονίκη, Νησίδες, 1998. Σελ. 208. Δρχ. 4.600.

ISBN 960-8480-26-4.

MAHER J.-GROVES J. Ο Τσόμσκυ με εικόνες. Αθήνα, Δίαυλος, 1998. Σελ. 184. Δρχ. 2.500. ISBN 960-531042-2.

BAUMAN Ζ. Και πάλι μόνοι: Η ηθική μετά τη Βεβαιότητα. Μετ. Ρ. ΜπενΒενίστε-Κ. Χατζηκυριάκου. Αθήνα, 'Ερα­ σμος, 1998. Σελ. 62. Δρχ. 830.

PUTNAM Η. Τα πολλά πρόσωπα του ρεαλισμού. Απόδ. Μ. Βενιέρη-Κ. Σταυροποόλου. Ηράκλειο, Πανεπι­ στημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1998. Σελ. 127. Δρχ. 2.600. ISBN 960-524049-1.

HEATON J.-GROVES J. Ο Βιτγκενσιάιν με εικόνες. Αθήνα, Δίαυλος, 1998. Σελ. 184. Δρχ. 2.500. ISBN 960-531-041-4.

Αποκρυφισμός Αλχημεία. Το κλειδί των μυστηρίων. Αθήνα, Ανιχνευτές, 1998. Σελ. 120. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7928-00-8.

ABEAAR Τ. Το πέρασμα των μάγων. Μετ. X. Γεωργόπουλος. Αθήνα, 'Εσοπτρον, 1998. Σελ. 260. ISBN 9607228-30-8.

Αθήνα, Λέξημα, 1998. Σελ. 95. Δρχ.

2.285. ISBN 960-7578-09-0.

DONNER F. Μύηση στο ονείρεμα. Μετ. X. Γεωργόπουλος. Αθήνα, 'Εσοπτρον, 1998. Σελ. 316. ISBN 9607228-25-1.

RABANNE Ρ. Το τέλος των καιρών. Μετ. Α. Δεράου-ΠατσαΒού. Αθήνα, Έ σοπτρον, 1998. Σελ. 183. ISBN 960-7228-27-8.

REDFIELD J.-ADRIENNE C. Οδηγός της δεκάτης επίγνωσης. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Διόπτρα, 1997. Σελ.

456. Δρχ. 6.240. ISBN 960-364-122-7.

Γενικά ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ Γ.Π. Αναζητώ­ ντας τον σκεπτόμενο νου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 162. Δρχ. 3.000. ISBN 960-344-439-1. ΦΡΟΫΝΤ Σ. Επίκαιρες παρατηρήσεις για τον πόλεμο και τον θάνατο. Μετ. Λ. Αναγνώστου. Αθήνα, Επίκουρος, 1998. Σελ. 91. Δρχ. 2.080. ISBN 9607105-21-4.

Κοινωνική ψυχολογία ΜΙΤΙΛΗΣ Α. Οι μειονότητες μέσα στη σχολική τάξη. Αθήνα, Ο δυσσέας, 1998. Σελ. 301. Δρχ. 3.430. ISBN 960-210-318-3.

EYER S. Οι μυστηριακές τοιχογρα­ φίες της Πομπηίας. Μετ. Γ. Σώτειρα. Αθήνα, Ανοιχτή Πόλη, 1997. Σελ. 45. Δρχ. 1.250. ISBN 960-7748-02-6.

Γενικά

ΒΟΚ Β. J. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Αντιρρήσεις στην αστρολογία. Μετ. Τ. Μπούκη.

ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ο.Σ. Πού έχουν δίκιο οι μάρτυρες του Ιεχωβά και πού δεν έ­

Θ ρ η σ κ εία

χουν. Αθήνα, 1998. Σελ. 156. Δρχ.

2.080.

Αθήνα, Παπαζήσης, 1997. Σελ. 346. Δρχ. 7.280. ISBN 960-02-1222-8.

ΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Μ.Θ. Βιβλική θρη­ σκεία. Ο ένοπλος «δόλος». Θεσσα­ λονίκη, 1998. Σελ. 424. Δρχ. 4.780.

ISBN 960-90201-1-9.

Κοινωνιολογία

ΜΟΥΣΤΑΚΗΣ Γ. Η Αποκάλυψ η του Ιωάννη και το σκάνδαλο του 666. Αθήνα, Α γκυρα, 1998. Σελ.

342. Δρχ. 3.500. ISBN 960-234436-9.

Θ ρησκειολογία ΣΕΜΕΝΟΦ Μ. Βούδας. Μετ. Β. Κατσάνης. Αθήνα, Κάκτος. Σελ. 388. Δρχ. 4.160. ISBN 960-352-501-4.

ΜΑΠΠΑ Σ. Ορθοδοξία και εξουσία στην ελληνική κοινωνία. Αθήνα, Εξά­ ντας, 1997. Σελ. 111. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-236-321-4. ΝΤΟΥΣΑΣ Δ. Rom και φυλετικές δια­ κρίσεις. Αθήνα, Gutenberg, 1997. Σελ. 341. Δρχ. 4.160. ISBN 960-010729-7.

DOUGLAS Τ. Η επιβίωση στις ομά­ δες. Μετ. Γ. Αραμπατζής. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 275. Δρχ. 3.500. ISBN 960-344-423-8.

Σελ. 177. Δρχ. 4 .1 6 0 . ISBN 9607057-16-3. ΤΣΟΥΚΑΛΗΣ Λ. Η νέα ευρωπαϊκή οικονομία. Μετ. Α. Παππάς. Αθήνα, Παπαζήσης, 1998. Σελ. 421. Δρχ.

7.280.

ISBN 960-02-1249-Χ.

MANKIV N.G. Μακροοικονομική θε­ ωρία. Τόμος Β’. Μετ. Ν. Σταματάκης. Αθήνα, Gutenberg, 1998. Σελ. 389. Δρχ. 8.320. ISBN 960-01-0756-4.

Μεταφορές ΧΟΜΓΙΑΣ Β.Χ. Ατμόπλοια εναντίον ι­ στιοφόρων (1830-1914). Αθήνα, Πα­ παζήσης, 1998. Σελ. 157. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-02-1247-3.

Θεολογία

Πολιτική

Κοινωνική πρόνοια

CULLMANN Ο. Χριστός και χρόνος. Αθήνα, Κέντρο Βιβλικών Μελετών, 1997. Σελ. 261. Δρχ. 3.120.

ΔΕΝΔΡΙΝΟΣ Α. Ελλάδα και Ευρώπη. Αθήνα, Ελεύθερη Σκέψις, 1998. Σελ,.

126. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7199-98-7.

Μυθολογία

ΚΓΓΣΙΚΗΣ Δ. Η τρίτη ιδεολογία και η Ορθοδοξία. Β’ έκδοση. Αθήνα, Εστία, 1998. Σελ. 357. Δρχ. 4.000. ISBN 960-05-0785-6.

Ενιαίος Φορέας Υγείας. Αναγκαιότη­ τα και αυταπάτη. Επιμ. Γ. Κυριόπουλος-Α. Σίσσουρας. Αθήνα, θεμέλιο, 1997. Σελ. 303. Δρχ. 4.680. ISBN 960-310-231-8.

ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Το μυ­ στικό της Ελευσίνας. Ελευσίνια Μυ­ στήρια. Αθήνα, 1997. Σελ. 80. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-90758-0-0. ΓΟΝΙΔΕΛΗΣ Α.Ε. Η Γένεση κατά τους αρχαίους Έλληνες. Μέρος Α’: Ουρανίδες. Αθήνα, Π ύρινος Κό­ σμος. Σελ. 295. Δρχ. 4.680. ISBN 960-430-047-4. ΚΑΛΟΓΕΡΑΚΗΣ Γ. Έλληνες οι γιοι των Θεών. Θ εσσαλονίκη, Δ ίον, 1998. Σελ. 374. Δρχ. 5.200. ΚΑΡΑΠΩΡΓΗΣ Β. Έλληνες θεοί και ήρωες στην αρχαία Κύπρο. Αθήνα, Ε μπορική Τ ράπεζα της Ε λλάδος, 1998. Σελ. 334. Δρχ. 16.640. ISBN 960-7059-07-7. ΚΟΥΡΤΙΔΗΣ Κ.Γ. Αρχαία ελληνικά μυστήρια. Αθήναι, Ιδεοθέα τρ ο ν, 1998. Σελ. 189. Δρχ. 4.1 60. ISBN 960-7921-04-6. ΓΚΡΕΪΒΣ Ρ. Οι ελληνικοί μύθοι. Τό­ μοι Α’+ Β’. Μετ. Λ. Ζενάκος. Αθήνα, Κάκτος, 1998. Σελ. 453+574. Δρχ.

1 2 .480 (οι δύο τόμοι). ISBN Set 960-352-500-6. Κ ο ιν ω ν ικ έ ς επισ τή μες

Γενικά Λεξικό εργασιακών σχέσεων Ελλάδα.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ Π. Η τελευ­ ταία πολιτική διαδρομή 1991-1996. Αθήνα, Ελευθεροτυπία, 1998. Σελ.

136. Δρχ. 3.120.

Οι πρόσφ υγες του κόσμου 19971998. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 372. Δρχ. 5.200. ISBN 960-344-441-3.

Λαογραφία

ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗΣ Θ.-ΜΠΟΥΡΑΝΤΩΝΗΣ Δ. Ο ΟΗΕ στο κατώφλι της μεταψυχροπολεμικής εποχής. Αθήνα, Σιδέρης. Σελ. 487. Δρχ. 6.240. ISBN 960-08-0134-7.

ΒΕΡΒΕΡΗ-ΚΡΑΟΥΖΕ Μ. Έθιμα και παραδόσεις της Σαμοθράκης. Σαμο­ θράκη, χ.ε. Σελ. 206. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-759-0-8.

MORIN E.-NAIR S. Μια πολιτική πολι­ τισμού. Μετ. Ε. Αστεριού. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1998. Σελ. 397. Δρχ. 4.680.

ISBN 960-236-889-6.

ΚΟΚΟΛΑΚΗ-ΑΝΤΩΝΙΟΥ Σ. Ιταλοβενετικές γλωσσικές επιδράσεις στο δη­ μοτικό τραγούδι της Κρήτης. Αθήνα, Βλάσσης, 1997. Σελ. 139. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-302-146-6.

ΒΟΒΒΙΟ Ν. Ισότητα και ελευθερία. Μετ. Μ. Αρχιμανδρίτου. Αθήνα, Πό­ λις, 1998. Σελ. 166. Δρχ. 3.500. ISBN 960-7438-38-Χ.

ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Ζ.Θ. Μύθοι περί πτηνών. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 126. Δρχ. 1.800. ISBN 960-344-443-2.

Οικονομία

Εθνολογία

Η Ενιαία Αγορά και η αυριανή Ευρώ­ πη. Παρουσίαση: Mario Monti. Αθή­ να, Παπαζήσης, 1998. Σελ. 263. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-827-8701-Χ.

FRASER Α. Οι τσιγγάνοι. Μετ. Γ. ΣκαρΒέλη. Αθήνα, Οδυσσέας, 1998. Σελ. 351. Δρχ. 4.680. ISBN 960-210311-6.

ΚΑΥΚΑΛΑΣ Γ. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Καινοτο­ μία. Επιμ. Ε. Σεφερτζή. Αθήνα, G utenberg, 1998. Σελ. 279. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-01-0747-5.

Παιδαγωγική

ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ Δ. Τα συνέδρια της Γ.Σ.Ε.Ε. Αθήνα, Προσκήνιο, 1997.

DORANCE S. Δημιουργικές δραστη­ ριότητες στο Νηπιαγωγείο. Μετ. Δ.

Παιδαγωγική-Εκπαίδευοη

Βιβλιογραφ ικό δελτίο

Παπαδοπούλου. Αθήνα, Τυπωθήτω, 1998. Σελ. 259. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7643-57-7.

CHAUVEL D.-P. Παιδαγωγική και περιβάλλον. Μετ. Δ. Παπαδοπούλου. Αθήνα, Τυπωθήτω, 1998. Σελ.

159. Δρχ. 3.120. ISBN 960-764358-5.

CHAUVEL D.-MICHEL V. Δραστη­ ριότητες διερευνήσεις ανακαλύψεις. Για παιδιά του Νηπιαγωγείου και του Δημοτικού. Αθήνα, Τυπωθήτω, 1998. Σελ. 191. Δρχ. 3.640. ISBN 9607643-56-9.

12.480 (οι δύο τόμοι). ISBN Set 960248-880-8. ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ X. Κινηματική γλώσ­ σα και καθολική γλωσσική θεωρία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 391. Δρχ. 5.200. ISBN 960-344231-3.

Ξ ένες Γλώσσες ΓΚΙΝΗΣ Ν.Χ. Αλβανο-ελληνικό λεξι­ κό. Ιωάννινα, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 1998. Σελ. 1.262. Δρχ. 16.600.

ISBN 960-233-044-9. Θ ε τ ικ έ ς επ ισ τή μες

Εκπαίδευση

Γενικά

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ Β.Κ. Νέα διδακτική των φιλολογικών μαθημάτων. Θεσσα­ λονίκη, 1998. Σελ. 542. ISBN 96090720-0-3. ΓΙΑΝΝΙΚΟΠΟΥΛΟΥ Α.Α. Από την προανάγνωση στην ανάγνωση. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 277.

ISBN 960-03-2074-8. ΔΙΩΤΗ Β.Ι. Η θεατρική αγωγή στην πράξη. Αθήνα, 1997. Σελ. 139. Δρχ.

2.500.

ISBN 960-90785-0-8. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ Β.-ΜΑΤΘΑΙΟΥ Σ.-ΧΑΒΙΑΡΗΣ Π. Ταξιδεύοντας και δημιουργώντας. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 151. Δρχ.

2.600. ISBN 960-344-387-5.

REICH Η.Η. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Θέματα δι­ γλωσσίας και εκπαίδευσης. Επιμ. Ε. Σκούρτου. Αθήνα, Ν ήσος, 1997. Σελ. 189. Δρχ. 3.640. ISBN 9607711-12-2. Γλώ σ σ α

Γενικά Εντοπισμός αρμοδιοτήτων των Υπουργείων Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Εξωτερικών και Πο­ λιτισμού σε θέματα γλώσσας. Θεσσα­ λονίκη, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 1997. Σελ. 54. Δρχ. 3.500. ISBN 9607779-04-5. Η δίκη των τόνων. Η πειθαρχική δίωξις του καθηγ. Ι.Θ. Κακριδή. Β’ έκδο­ ση. Αθήνα, Εστία, 1998. Σελ. 292. Δρχ. 3.600. ISBN 960-05-0781-3. ΜΕΓΑΣ Α.Ε. Ιστορία του γλωσσικού ζητήματος. Μέρη Α’+Β’. Αθήνα, Δω­ δώνη, 1997. Σελ. 3 6 6 + 6 1 6 . Δρχ.

βιβλιογραφικό δελτίο

Οι Δεινόσαυροι. Αθήνα, Αρσενίδης, 1998. Σελ. 71. Δρχ. 2.600. ISBN 960253-042-1. Οι επιστήμες στον ελληνικό χώρο. Αθήνα, Ε.Ι.Ε., 1997. Σελ. 334. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-7809-20-3. ΔΑΡΒΙΝΟΣ Κ. Η καταγωγή των ει­ δών. Πάτρα, Πανεπιστήμιο Πατρών, 1997. Σελ. 592. Δρχ. 6.240. ISBN 960-530-018-4.

Μαθηματικά ACZEL Α. Το τελευτάιο θεώρημα του Φερμά. Μετ.-επιμ. Α. Βαλαδάκης. Αθήνα, Τροχαλία, 1998. Σελ. 179. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7809-21-1.

GARDNER Μ. Τα αινίγματα της Σφίγ­ γας. Μετ. Κ. Γαβράς. Αθήνα, Κάτο­ πτρο, 1998. Σελ. 166. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-7778-19-7.

Φυτολογία Τα αγριολούλουδα της Αθήνας. Επιμ. Η. Κάίναδάς-Ν. Μάργαρης-Μ. Θεοδωράκης. Αθήνα, Δήμος Αθηναίων, 1997. Σελ. 119. Δρχ. 6.240.

ντής. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ.

315. Δρ. 5.200. ISBN Set 960-032067-5. Σύγχρονη θεραπευτική, 1998. Ετή­ σιος οδηγός. Αθήνα, 1998. Σελ. 270. Δρχ. 1.000. ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Αρχαίοι 'Ελληνες ιατροί. Αθήναι, Ιασώ, 1998. Σελ. 574. Δρ. 15.600. ISBN 96086169-0-5. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ζ. Ο εύθραυστος άντρας. Αθήνα, Ελληνικό Σεξολογικό Ινστιτούτο, 1997. Σελ. 191. Δρχ.

3.640. ISBN 960-85878-1-6.

DOVER C. Οστεοπόρωση. Αθήνα, Β ασδέκης, 1998. Σελ. 80. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-7370-37-6.

RODWELL L. Αρθρίτιδα και ρευματι­ σμός. Αθήνα, Βασδέκης, 1997. Σελ.

80. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7370-36-8.

Τεχνολογία GIRALT G. Η ρομποτική. Μετ. Η. Πετροπούλου. Αθήνα, Τραυλός-Κωσταράκη, 1997. Σελ. 128.

Ηλεκτρονικοί υπολογιστές ΔΑΜΙΑΝΑΚΗΣ Α. Εισαγωγή στους η­ λεκτρονικούς υπολογιστές. Αθήνα, Π ατάκης, 1997. Σελ. 132. Δρχ.

1.700. ISBN 960-600-196-2.

BUICK J.-JEVTIC Ζ. Ο κυβερνοχώρος με εικόνες. Αθήνα, Δ ίαυλος, 1998. Σελ. 184. Δρχ. 2.500. ISBN 960-531-040-6.

Επιχειρήσεις KRAUSE D.G. Η τέχνη του πολέμου. Μετ. Μ. Ναθανήλ. Αθήνα, Κριτική, 1998. Σελ. 170. Δρχ. 2.600. ISBN 960-218-151-6. Τέχνες

Ζωολογία CAIRNS J. Το Γκόλντεν Ριτρίβερ. Αθήνα, Βασδέκης, 1998. Σελ. 154. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7370^16-5. Ε φ α ρ μ ο σ μ ένες επ ισ τή μες

Γενικά ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΗΣ ΟΞΦΟΡ­ ΔΗΣ. Λεξικό τέχνης και καλλιτεχνών. Τόμος Β’ (Μ-Ω). Μετ. Κ. Φρουζάκη. Αθήνα, Νεφέλη, 1998. Σελ. 586. Δρχ.

7.280.

ISBN 960-211-380-4.

Ιατρική Βασική παιδοψυχιατρική. Τόμος Β’, τεύχος Ιο: Εφηβεία. Επιμ. I. Τσια-

Λευκώματα Θησαυροί του Αγίου 'Ορους. Β’ έκδο­

ση. Θεσσαλονίκη, Υπουργείο Πολιπσμού/Μ ουσείο Βυζαντινού Πολιτι­ σμού, 1998. Σελ. 695. Δρχ. 25.000.

ISBN 960-86009-01. ΔΕΣΠΙΝΗΣ Γ.-ΣΤΕΦΑΝΙΔΟΥ-ΤΙΒΕΡΙΟΥ Θ.-ΒΟΥΤΥΡΑΣ Ε. Κατάλο­ γος γλυπτών του Αρχαιολογικού Μου­ σείου Θεσσαλονίκης. Τόμος Α’. Θεσ­ σαλονίκη, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνι­ κός Τραπέζης, 1997. Σελ. 405. Δρχ.

15.000. ISBN 960-250-137-5.

Αρχιτεκτονική Κοσμική Μεσαιωνική αρχιτεκτονική στα Βαλκάνια 1300-1500 και η διατή­ ρησή της. Επιμ. S. Curcic.-E. Χατζητρύφωνος. Θεσσαλονίκη, Υπουργείο Πολιτισμού, 1997. Σελ. 368. Δρχ.

14.560. ISBN 960-86059-0-3. ΚΟΣΜΑΣ Ν.Β. Το ηπειρωτικό λαϊκό σπίη. Αθήνα, Δωδώνη, 1998. Σελ. 89. Δρχ. 3.120. ISBN 960-248-863-8. ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΣ Α.Ι. Ιωαννίνων εγκώμιον. Ιωάννινα, 1998. Σελ. 388. Δρχ. 6.240. ΧΟΛΕΒΑΣ Ν.Θ. Αρχιτεκτονική χωρίς εικόνες. Αθήνα, Φιλιππότης, 1998. Σελ. 41. Δρχ. 1.040. ΓΚΡΑΣΙΤ. Κείμενα για την αρχιτεκτο­ νική. Επιλ.-μετ.-επίμετρο Κ. Παιεσιός. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 233. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-2085-3.

Γλυπτική ΚΑΛΑΚΑΛΑΣ Γ.Α. Γλυπτική. Αθήνα, Ψ ύ χα λ ος, 1998. Σελ. 159. Δρχ.

7.280.

ISBN 960-7920-00-7.

Ζωγραφική ΔΗΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ. Ζωγραφική σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη. Αθήνα, 1997. Σελ. 70. Δρχ. 1.040.

PARRAMON J.M. Δημιουργική υδα­ τογραφία. Μετ. Π. Καραπατσοπούλου. Αθήνα, Ντουντούμης, 1998. Σελ.

112. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7837-14-2.

PARRAMON J.M. Τα πρώτα Βήματα στη ζωγραφική. Μετ. Β. Αδραχτάς. Αθήνα, Ντουντούμης, 1998. Σελ. 112. Δρχ. 3.640. ISBN 960-77837-03-7.

ΜΑΕΙΜΟΣ Π. Αρχαία ελληνικά θέα­ τρα. (Χωρίς εκδοτικά στοιχεία). Δρχ.

31.200.

ΓΑΛΑΖΗ Π. Το έψιλον της Ελένης. Αθήνα, Αρμός, 1998. Σελ. 120. Δρχ.

1.800.

ISBN 960-527-062-5.

ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Γ.Α. Η Αθήνα που χάνεται... Αθήνα. Σελ. 125. Δρχ.

5.200.

ΓΑΛΑΝΟΣ Γ. Η ζωή μας. Ποιήματα. Αθήνα, Φαίδων, 1997. Σελ. 263.

ΣΚΑΝΔΑΛΙΔΗΣ Μ.Ε. Αιγαίου αινίγ­ ματα. Δωδεκανησιακή μικρονησία. Αθήνα, Υετούσα, 1997. Σελ. 171. Δρχ. 15.000. ISBN 960-96101-1-Χ.

Μουσική ΚΩΣΤΙΟΣ Α. Το στοιχείο της θεατρι­ κότητας στον Δημήτρη Μητρόπουλο. Αθήνα, Π α πα γρη γορίου-Ν ά κα ς, 1997. Σελ. 145. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7554-04-3. ΧΑΜΟΥΔΟΠΟΥΛΟΣ Δ.Α. Η τέχνη των ήχων. Αθήνα, ΠαπαγρηγορίουΝάκας, 1997. Σελ. 310. Δρχ. 4.500.

ISBN 960-7554-05-1. Ε ν α σ χ ο λ ή σ ε ις

Αθλητισμός ΣΚΙΑΔΑΣ Ε.Γ. Ολυμπιακή Φλόγα. Αθήνα, «Αθήνα 2004», 1997. Σελ.

206. Δρχ. 13.520. ISBN960-85466-5-6.

Οικιακή οικονομία Ελαιόλαδο, πηγή ζωής. Αθήνα, G recocard, 1998. Σελ. 143. Δρχ.

2.800.

ISBN 960-7436-43-1. Κ λ α σ ικ ή φ ιλ ο λ ο γ ία

Αρχαίοι συγγραφείς ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ. Άπαντα. Τόμος 4. Βιβλία Α, Β. Εισ.-μετ.-σχόλ. Φιλολογι­ κή Ομάδα Κάκτου. Αθήνα, Κάκτος, 1998. Σελ. 286. Δρχ. 3.120. Ομήρου Οδύσσεια. Ραψωδία π. Μετ.επιλεγόμενα Δ.Ν. Μαρωνίτης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 56. Δρχ.

2.600. ISBN 960-03-2077-2. ΟΜΗΡΟΣ. Ιλιάς. Εικονογραφημένη, Αθήνα, Δημιουργία, 1998. Σελ. 239. Λ ο γ ο τ εχ ν ία

Φ ωτογραφία

Ποίηση

Φωτογραφική συγκυρία ‘98. Θεσσα­ λονίκη, 1998. Σελ. 117. Δρχ. 3.000.

ISBN 960-12-0630-2.

ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗΣ Τ. Νήματα της Παρ­ θένου. Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ.

134. Δρχ. 1.800. ISBN 960-04-320-7.

2

Ώ &-

ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΔΟΥ Ζ. Τα ταξίδια μιας Άρπυιας. Αθήνα, Βιβλιοφιλία, 1997. Σελ. 77. Δρχ. 3.640. ISBN 960-262-025. ΜΠΑΤΖΑΚΙΔΗΣ Γ. Ένοχοι εκ γενε­ τής. Β’ έκδοση. Περιστέρι, Παρνασ­ σός, 1997. Σελ. 29. Δρ. 1.000. ΠΑΠΑΣΛΗΣ Γ. Η μυστική εκπομπή. Αθήνα, 1998. Σελ. 55. ΤΑΜΠΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Η εποχή του σκουληκιού. Αθήνα, 1998. Σελ. 127. ΤΖΙΛΙΒΑΚΗΣ Δ. Συνηχήσεις. Αθήνα, Ίδμω ν, 1998. Σελ. 57. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-7547-15-2. ΤΣΙΝΑΣ Π. Αναπαλαίωσις. Αθήνα, Δωδώνη, 1998. Σελ. 153. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-248-901-4. ΥΦΑΝΤΗΣ Π. Καταγραφή. Αθήνα, Αρμός, 1997. Σελ. 59. ISBN 960-527048-Χ. ΧΑΤΖΗΦΩΤΗΣ Ι.Μ. Ποιήματα. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 123. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-2129-9. ΧΡΗΣΤΑΡΑ X. Μυστική δίοδος. Ποι­ ήματα. Αθήνα, Νέα Πορεία, 1998. Σελ. 59. ISBN 960-7786-06-8. ΑΧΜΑΤΟΒΑ Α. Ρέκβιεμ. Μετ. Α. Αλε­ ξάνδρου. Δίγλωσση έκδοση. Μπρόντσκι I.: Η οδυρόμενη μούσα. Μετ. Θ. Αδραστος. Αθήνα, Υπερίων, 1998. Σελ. 72. Δρχ. 1.560. ISBN 960-773311-8 .

GRUNBEIN D. Απομακρυσμένη επι­ γραφή. Ποιήματα και δοκίμια. Δί­ γλωσση έκδοση. Μετ.-επίμετρο: Α. Λάμπρου. Αθήνα, Υπερίων, 1997. Σελ. 137. Δρχ. 2 .000. ISBN 9607733-09-6.

POE Ε.Α. Το κοράκι. Μει. Α.Δ. Οικο­ νόμου. Αθήνα, Ο δός Πανός, 1998. Σελ. 37. Δρ. 1.560. ISBN 960-771610-8.

CELAN Ρ. Από κατώφλι σε κατώφλι. Προλογικό σημείωμα-μετ. Σ. Νικολούδη. Αθήνα, Δελφίνι, 1997. Σελ.

133. Δρχ. 2.080. ISBN 960-309-354-8. ΦΡΟΣΤ Ρ. Είκοσι πέντε ποιήματα. Μετ.-σχόλ. Ν. Φωκάς. Αθήνα, Δελφί-

ΒιΒλιογραφικό δελτίο

w, 1997. Σελ. 112. Δρχ. 2.080. ISBN 960-309-353-Χ.

Πεζογραφία ΑΣΤΟΥΡΙΑΣ Μ.Α. Μια κάποια μιγάδα. Μει. Μ. Λυκουδης. Αθήνα, Bell, 1998. Σελ. 480. Δρχ. 2.500. ISBN 960-620-411-1.

ΠΑΙΟΝΙΔΟΥ Ε. Οι Σειρήνες του Μανχάτταν. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 208. Δρχ. 2.000. ISBN 960-600045-1. ΠΑΥΛΙΔΗΣ Λ. Η μπαλλάντα ιδεολο­ γία ενός ιδεολόγου. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1998. Σελ. 183. Δρχ.

2.285. ISBN 960-260-964-8.

GRANT C. The X-Files. Τελώνια. Μετ. Θ. Μαστακούρης. Αθήνα, 'Εσοπτρον, 1998. Σελ. 254. ISBN 960-7228-28-6.

GRAVES Κ. Οι μεταμορφώσεις του τρόμου. Μετ. Α.Κ. Ιωάννου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1998. Σελ. 196. Δρχ.

1.040. ISBN 960-236-887-Χ.

ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ Β. Τα τζιτζίκια. Αθήνα, Bell, 1998. Σελ. 216. Δρχ.

2.200.

ISBN 960410-2.

GREEN J.D. Τι αξία έχει η αλήθεια, ε­ ρημίτη μου; Μετ. Μ. Χωρεάνθη. Αθή­ να, Ψυχογιός, 1998. Σελ. 404. Δρχ.

4.500.

ISBN 960-274-226-7.

ΣΑΚΚΑΤΟΣ Β. Ο σκύλος μου ο Φέλιξ και το Μάαστριχτ. Αθήνα, Μπουκουμάνης, 1998. Σελ. 136. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-7458-17-6.

WILLIAMS Ν. Τέσσερα γράμματα α­ γάπης. Μετ. X. Σακελλαροπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1998. Σελ. 513. Δρχ. 5.000. ISBN 960-236-886-1.

ΣΟΛΟΜΟΣ Α. Ο αρχιμάγειρος της Ανδραβίδας. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1998. Σελ. 96. Δρχ. 1.700. ISBN 960264-132-0.

HESSE Η. Φανταστικές ιστορίες. Μετ. Μ. Χατζηγιάννη. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1998. Σελ. 288. Δρχ. 2.285.

ISBN 960-208-588-6.

ΤΣΑΜΠΗΣ Γ. Μετά την καταιγίδα. Διηγήματα. Βόλος, Ό μ η ρος, 1998. Σελ. 239. Δρχ. 3.3 2 5 . ISBN 96085624-3-0.

CLARKE A.C. 3001: Η τελική Οδύσ­ σεια. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Bell, 1998. Σελ. 352. Δρχ. 1.500.

ISBN 960450-579-3.

ΚΑΚΟΛΥΡΗΣ Ι Α Ο 3ος Μάγιστρος των Ιπποτών. Αθήνα, Ελληνικά Γράμ­ ματα, 1998. Σελ. 476. Δρχ. 6.000.

ISBN 960-3444324.

ΤΣΙΛΙΧΡΗΣΤΟΣ Ν. Ο αναχωρητής. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1998. Σελ. 129. Δρχ. 2.700.

COWIE V. Μυστικά. Μετ. Φ. Πανταζή. Αθήνα, Bell, 1998. Σελ. 640. Δρχ.

1.700. ISBN 960450-578-5.

ΦΡΑΓΚΟΥ Π. Δεν ξέρω αν γελούν τα πουλιά. Αθήνα, Δωδώνη, 1998. Σελ.

57. Δρχ. 1.560. ISBN 960-248-902-2.

CRICHTON Μ. Σφαίρα. Μετ. Π. Κωνσταντέας. Αθήνα, Bell, 1998. Σελ.

416. Δρχ. 1.600. ISBN 960450457-6.

ΚΑΛΕΛΗΣ Π.Μ. Ακόμα μια Άνοιξη. Μετ. Λ. Σοφιανοπούλου-Moore. Αθή­ να, Ατηκά Γράμματα, 1998. Σελ. 287. Δρχ. 3.750. ISBN 960-7877-01-2.

ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ Ν. Μια μέρα πριν δύο μέρες μετά. Αθήνα, Νεφέλη, 1998. Σελ. 200. Δρχ. 3.120. ISBN 960-211383-9.

LE CHEVALIER L. Το στέμμα της Μαλδεβασίας. Απόδ.-εικ. Γ. Προκοπί­ ου. Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 231. Δρχ. 2.300. ISBN 960-04-1325-8.

ΚΥΠΡΙΟΣ Ε. Στα φτερά των ονείρων. Αθήνα, Δημιουργία, 1997. Σελ. 554.

ΧΡΙΣΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Να θυμάσαι τη νύχτα με τα πεφταστέρια. Αθήνα, Δωδώνη, 1998. Σελ. 258. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-248-899-9.

ΛΕΒΙ Π. Η ανακωχή. Μετ. Ζ. Σαμου­ ήλ. Αθήνα, Σέλας, 1997. Σελ. 243. Δρχ. 3.500. ISBN 960-7246-314.

ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗ Μ. Η κραταιά αγά­ πη. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Φιλιππότης, 1998. Σελ. 187. Δρχ. 2.910. ΒΟΥΓΙΟΥΚΛΑΚΗΣ Κ. Σατιρικοί διά­ λογοι. Αθήνα, Δωδώνη, 1998. Σελ.

265. Δρχ. 3.120. ISBN 960-248-8964. ΠΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ X. Λητώ. Αθή­ να, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ.

152. Δρχ. 2.080. ISBN 960-344-456-1. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ-ΣΟΥΡΕΛΗ Γ. Μνή­ μες της Σμύρνης. Διηγήματα. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 99. Δρχ. 2.200.

ISBN 960-600-3574. ΔΑΝΑΣ Σ. Οι δράκοι του φεγγαριού. Αθήνα, Ακτή, 1998. Σελ. 261. Δρχ.

3.000. ISBN 960-7614-59-3.

ΜΑΡΤΙΝΙΔΗΣ Π. Κατά συρροήν. Αθήνα, Νεφέλη, 1998. Σελ. 257. Δρχ.

3.120. ISBN 960-211-381-2. ΜΑΤΕΣΙΣ Π. Πάντα καλά. Αθήνα, Καστανιώιης, 1998. Σελ. 386. Δρχ.

4.160. ISBN 960-03-2098-5.

ΑΝΤΟΥΝΕΣ Α.Λ. Το εγχειρίδιο των ιεροεξεταστών. Μυθιστόρημα. Μετ. Α. Ψύλια. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 500. Δρχ. 5.200. ISBN 960-032131-0.

ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ Ν.Α. Ευρώπη ωδίνουσα. Θεσσαλονίκη, Π αρατηρητής, 1998. Σελ. 348. Δρχ. 3.800. ISBN 960-260-962-1.

VINCENZI Ρ. Απαγορευμένα πάθη. Μετ. Ρ. Γεωργιάδου. Αθήνα, Bell, 1998. Σελ. 758. Δρχ. 2.000. ISBN 960450-581-5.

ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ (ΜΟΝΑΧΟΣ). Τα ιερά κείμενα ενός μοναχού. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1998. Σελ. 211. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-236-8934.

WIAZEMSKY Α. Ύμνοι στον έρωτα. Μετ. Ε. Τσολακέλλη. Αθήνα, Σιδέρης, 1997. Σελ. 170. Δρχ. 3.120. ISBN 960-08-0117-7.

ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ Γ .... ύστερα, ήρθαν οι μέλισσες. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 389. Δρχ.

4.160. ISBN 960-03-2081-0.

GAARDER J. Μέσα από το σκοτεινό καθρέφτη. Μετ. Μ. Αγγελίδου. Αθή­ να, Ν έα Σύνορα, 1998. Σελ. 267. Δρχ. 3.120. ISBN 960-236-891-8.

Βιβλιογραφικό δολτίο

LEHMANN R. Η μπαλάντα και η πη­ γή. Μετ. Ε. Φρυδά. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1998. Σελ. 422. Δρχ. 3.120.

ISBN 960208-573-8. ΛΟΝΤΟΝ Τ. Ιστορίες από τον Ειρηνι­ κό. Μετ. Γ. Πολυκανδριώτης. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 88. Δρχ. 500.

ISBN 960-600-370-1.

MARGOLIN Ρ. Όταν πέφτει το σκο­ τάδι. Μετ. Μ. Χρόνης. Αθήνα, Bell, 1998. Σελ. 448. Δρχ. 1.600. ISBN 960450-580-7. ΜΑΡΤΙΝΕΘ Ν. Η γλώσσα της καρ­ διάς. Μετ. Β. Χωρεάνθη. Αθήνα, Φυτράκης, 1997. Σελ. 150. ISBN 960535-0084. ΜΑΣΤΡΕΤΑ Α. Το τραγούδι της ζωής.

Μετ. Κ. Σωτηριάδου. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1998. Σελ. 287. Δρχ. 3.200.

ISBN 960-410-068-8.

Φρυδά. Αθήνα, Γράμματα, 1997. Σελ. 218. Δρχ. 2.500. ISBN 960-329253-2.

MARTIN L. The X-Files. Μετ. Λ. Δρεπανιά. Αθήνα, Ελληνικά Γράμ­ ματα, 1998. Σελ. 116. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-344-457-Χ.

SMITH Μ.Μ. Κλώνοι. Μετ. Γ. Ευαγγελίδης. Αθήνα, Μ έδουσα, 1998. Σελ. 365. Δρχ. 4.200.

MINN Α. Η κόκκινη αζαλέα. Μετ. Κ. Κοντολέων. Αθήνα, Ψ υ χο γιό ς , 1998. Σελ. 338. Δρχ. 4.0 00. ISBN 960-274-215-1. ΜΠΑΡΜΠΙΣ Α. Η φωτιά. Μετ. Κ. Αλάτσης. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1998. Σελ. 437. Δρχ. 4.5 00. ISBN 960-224-817-3.

BELL J. Η κυρία του Ton Kara. Μετ. Α. Φιλιππάτος. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1998. Σελ. 565. Δρχ. 5.5 10. ISBN 960-236-894-2. ΜΠΕΡΝΧΑΡΝΤ Τ. Οι φτηνοφαγάδες. Μετ. Β. Τομανάς. Θεσσαλονίκη, Ν η σ ίδ ες, 1998. Σελ. 105. Δρχ.

2.255. ISBN 960-8480-28-0.

BERNHARD Τ. Ο αποτυχημένος. Μετ. Β. Τομανάς. Αθήνα, Εξάντας, 1998. Σελ. 187. Δρχ. 3.9 50. ISBN 960-256-293-5.

NEWBORN Β. Επιστροφή στην Ιθά­ κη. Μετ. Α. Π ανούσης. Αθήνα, Μ πουκουμάνης, 1998. Σελ. 144. Δρχ. 2.285. ISBN 960-7458-18-4.

NEIDERMAN Α. Ο δικηγόρος του Διαβόλου. Μετ. Σ. Δουφεξόπουλος. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 260. Δρχ. 3.200. ISBN 960-600-346-6. ΝΤΕΞΤΕΡ Π. Ο τύπος του τύπου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ.

37 7 . Δ ρχ. 4 .1 6 0 . ISBN 9 6 0 -0 3 2137-Χ.

PELOT Ρ. Κάτω απ’ τον άνεμο του κόσμου. Μυθιστόρημα. Μετ. Β.Χ. Τσίγκανου. Αθήνα, Γκοβόστης, 1998. Σελ. 314. Δρχ. 4.8 00. ISBN 960-270-792-5.

RIDPATH Μ. Εικονική πραγματικό­ τητα: Ώρα μηδέν. Μετ. Π. Κωνσταντέας. Αθήνα, Bell, 1998. Σελ. 512. Δρχ. 1.600. ISBN 960-450-582-2.

SOPRANO Ε. Η ταξιθέτρια. Μετ. Τ. Τσάκου-Κονβερτίνο. Αθήνα, Γράμ­ ματα, 1997. Σελ. 109. Δρχ. 1.700.

ISBN 960-329-254-0. ΧΑΡΙΣ Ρ. Κωδικός: Αίνιγμα. Μετ. Φ. Μ εγαλούδη. Αθήνα, Ψ υ χο γιό ς, 1998. Σελ. 432. Δρχ. 4.500. ISBN 960-274-220-8.

Ταξιδιωτική λογοτεχνία ROSE Κ. 1897. Με τους Έλληνες στη Θεσσαλία. Αθήνα, Κ ούριερ Ε κδοτική, 1997. Σελ. 2 1 6 . Δρχ.

6.760. ISBN 960-7865-03-Χ.

Αλληλογραφία ΚΑΨΑΛΗΣ Γ.Δ. Νεανική αλληλο­ γραφία Τέλλου Άγρα και Κώστα Αθ. Μιχαηλίδη. Αθήνα, G u ten b erg , 1998. Σελ. 213. Δρχ. 3.640. ISBN 960-01-0732-7.

Μελέτες 2 + 7 Εισηγήσεις για το Διονύσιο Σο­ λωμό. Αθήνα, Π ερίπλους, 1997. Σελ. 108. Δρχ. 3 .1 2 0 . ISBN 9607131-62-2. Η ελιά, η τρελή, η ιερή. Η εικόνα της στην ελληνική ποίηση. Αθήνα, Νηρέας. Σελ. 97. ISBN 960-311-018-3. Μνήμη Λέανδρου Βρανούση. Αθή­ να, 1997. Σελ. 3 7 4 . Δρχ. 7.2 8 0 .

ISBN 960-85030-2-7. ΒΑΛΑΒΑΝΗΣ Κ. Σύγχρονοι λογοτέ­ χνες. Ιφιγένεια Χρυσοχόου. Αθήνα, Εκδοτική Εστία, 1998. Σελ. 108.

ISBN 960-311-018-3. ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ Τ. Αγγελος Σικελιανός. Ο ποιητής και μύστης. Τόμοι Α’ + Β’. Αθήνα, Ελεύθερη Σκέψις, 1998. Σελ. 203+255. Δρχ. 7.280 (οι δύο τόμοι). ISBN Set 960-7931-017.

Διονύσιος Σολωμός-Ανδρέας Κάλ6ος. Αθήνα, Τυπωθήτω, 1998. Σελ.

299. Δρχ. 3.640. ISBN 960-764354-4. ΚΑΨΑΣΚΗΣ Σ. Στοιχεία βιογραφίας του Διονυσίου Σολωμού. Αθήνα, Τυ­ πω θήτω , 1 998. Σελ. 6 6 6 . Δρχ.

7.280.

ISBN 960-7643-54-2. ΚΟΤΖΑΓΕΩΡΓΗΣ Φ. Το Ισλάμ στα Βαλκάνια. Αθήνα, Σύνδεσμος Των Εν Αθήναις Μεγαλοσχολιτών, 1997. Σελ. 262. Δρχ. 3 .1 2 0 . ISBN 9607579-06-2. ΚΟΥΚΟΥΡΙΔΗΣ Κ.Β. Στοιχεία λαο­ γραφίας στο έργο του Κοραή. Αθή­ να, 1998. Σελ. 144. Δρχ. 3 .6 4 0 .

ISBN 960-90839-00. ΜΑΡΑΣ Σ. Η Εφτανησιώτικη Σχολή. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ.

2 8 5 . Δρχ. 4 .1 6 0 . ISBN 9 6 0 -0 3 2073-Χ. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ X. Κοινωνιολογία της λογοτεχνίας. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 206. Δρχ.

2.800.

ISBN 960-344-466-9.

KENNEY Ε. J.-CLAUSEN W. Ιστο­ ρία της λατινικής λογοτεχνίας. Μετ. Θ. Πίκουλα-Α. Σιδέρη-Τόλια. Αθή­ να, Παπαδήμας, 1998. Σελ. 1.235. Δρχ. 15.020. ISBN 960-206-424-2. ΔΟΡΚΑ Φ.Γ. Ντουέντε. Μετ. Ο. Καράγιωργα. Γ έκδοση. Αθήνα, Εστία, 1998. Σελ. 32. Δρχ. 1.200. ISBN 960-05-0736-4.

Δοκίμια ΑΓΓΕΑΗΣ Δ. Δοκίμιο για τη συγγρα­ φή. Αθήνα, Ο Μικρός Αστρολάβος, 1998. Σελ. 60. ISBN 960-7033-779. ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ X. Η απανθρωπιά του δικαιώματος. Αθήνα, Δόμος, 1998. Σελ. 258. Δρχ. 4 .160. ISBN 960353-041-7. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ Φ.Δ. Παραμύθι της λογοτεχνίας. Δοκίμιο. Αθήνα, Π ατάκης, 1998. Σελ. 142. Δρχ.

3.200.

ISBN 960-600-381-7.

ΡΟΝΤΑΡΙ Τ. Η γόνδολα-φάνιασμα. Μετ. Μ. Σπυριδοπούλου. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 112. Δρχ.

1.400. ISBN 960-600-035-4.

ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ Π. Ανάγνωση λό­ γου ανθηρού. (Ανάτυπο). Τετράμη­ να, 1998. Σελ. 53.

ΛΕΝΤΑΚΗΣ Α. Ο έρωτας στην αρ­ χαία Ελλάδα. Τόμος Β’. Αθήνα, Κα­ στανιώτης, 1998. Σελ. 184. Δρχ.

6.240. ISBN 960-03-2140-Χ.

SJOWALL M.-WAHLOO Ρ. Ο άν­ θρωπος που έγινε καπνός. Μετ. Ε.

ΚΑΨΑΣΚΗΣ Σ. Μοναχικοί μαυρο­ ντυμένοι περιπατητές της Κέρκυρας.

ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΣ Γ.Δ. Σχέσεις και α­ ντιθέσεις. Αθήνα, Ακρίτας, 1998.

Ό © ®------------------------------

βιβλιογραφικό δολτίο

Σελ. 187. Δρχ. 2.600. ISBN 960-328097-6. ΤΣΑΤΣΟΣ Δ.Θ. Ελληνική πολιτεία 1974-1997. Αθήνα, Καοιανιώτης, 1998. Σελ. 462. ISBN 960-03-20764. ΖΙΜΜΕΡΜΑΝ Φ. Ο λόγος των φαρ­ μάκων στη χώρα των μπαχαρικών. Μει. Ε. Αστεριού. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1997. Σελ. 306. Δρχ. 6 .0 0 0 .

ISBN 960-264-122-3.

FOUCAULT Μ. Αυτό δεν είναι πίπα. Μετ.-σημ. Γ. Σπανός. Αθήνα, Πλέθρον, 1998. Σελ. 65. Δρχ. 1.455.

ISBN 960-348-071-1.

FOUCAULT Μ. Ο στοχασμός του ε­ γώ. Μετ.-σημ. Γ. Σπανός. Αθήνα, Π λ έθρ ον , 1998. Σελ. 65. Δρχ.

1.455. ISBN 960-348-072-Χ. Θέατρο

Έ ργα ΚΑΚΟΥΛΙΔΗΣ Γ. Τα μάτια του Βασι­ λιά. Θέατρο. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 48. Δρχ. 1.600. ISBN 960-600377-9. ΣΚΟΥΡΤΗΣ Γ. Το θρίλερ του έρωτα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ.

115. Δρχ. 2 .0 8 0 . ISBN 9 6 0 -0 3 2092-6. ΝΤΟΥΚΟΦΣΚΙ Ν. Η πυριτιδαποθή­ κη. Μετ. Θ. Μοσχόπουλος. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 92. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-03-2143-4. Ισ τορία

Αρχαιολογία ΚΑΡΑΛΗ Λ. Λεξικό αρχαιολογικώνπεριβαλλοντικών όρων. Β’ έκδοση. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 199. Δρχ. 3.120. ISBN 960344426-Χ. ΣΑΚΕΛΛΑΡΑΚΗΣ Γ. Αρχαιολογικές αγωνίες στην Κρήτη του 19ου αιώνα. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδό­ σεις Κρήτης, 1998. Σελ. 217. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-524-018-1.

ΠΕΤΣΑΛΗΣ-ΔΙΟΜΗΔΗΣ Ν. Η ά­ γνωστη Κόλλας. Αθήνα, Καστανιώ­ της, 1998. Σελ. 994. Δρχ. 18.720.

ISBN 960-03-2050-0. ΚΡΙΣΝΑΜΟΥΡΤΙ. Εις εαυτόν. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1998. Σελ. 176. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-2127-2.

BERLIN I. Καρλ Μαρξ. Μετ. Γ.Ν. Μερτίκας. Αθήνα, Scripta, 1998. Σελ. 3 20. Δρχ. 5 .5 0 0 . ISBN 9607909-02-Χ.

Ελληνική Ιστορία Η διχόνοια από τα χρόνια της Επα­ νάστασης (1 8 2 1 ). Η ελληνική γλώσσα και η κυπριακή διάλεκτος. Λευκω σία, Δ ή μ ο ς Λ ευκ ω σ ία ς, 1997. Σελ. 323. Δρχ. 7.800. ISBN 9963-1450-02-48. ΑΝΟΕΜΙΔΗΣ Α.Σ. Τα α πελευθε­ ρωτικά στρατεύματα του ποντιακού ελληνισμού 1912-1924. Θεσσαλο­ νίκη, Π α λ τ ο υ ρ ίδ η ς , 1 9 9 8 . Σελ.

527. Δρχ. 5.200. ΚΟΡΑΝΤΗΣ Α.Π . Διπλωματική Ιστορία της Ευρώπης (1919-1945). Τόμος Γ’: Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Μέρος Α’ (1939-1941). Μ έρος Β’ (1 9 4 1 -1 9 4 5 ). Αθήνα, Ε λ εύ θ ε ρ η Σ κ έφ ις , 1 9 9 8 . Σελ.

4 3 8 + 4 3 9 . Δρχ. 6.240 (ο κάθε τό­ μος). ISBN Set 960-7169-67-7. ΛΕΚΚΟΣ Ε.Π. Τα Μοναστήρια του Ελληνισμού. Τόμοι Α’+ Β ’. Πειραι­ ά ς, Ιχνη λ ά τη ς, 1 9 9 8 . Σελ.

395+ 564. Δρχ. 26.000 (ο κάθε τό­ μος). ISBN Set 960-7770-00-5. ΛΕΦΑΣ Γ.Λ. Ο Δημοκρατικός Στρατός Π ελ ο π ο νν ή σ ο υ . Τόμοι Α’ + Β ’. Α θήνα, Α λ φ ειό ς, 199 8 . Σελ. 340+ 448. Δρχ. 9.360 (οι δύο τόμοι). ISBN Set 960-85519-8-6. ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ I. Απομνημονεύ­ ματα. Α θήνα, Ζ α χα ρ ό π ο υ λ ο ς , 1998. Σελ. 972. Δρχ. 5.200. ISBN 960-208-585-1. ΜΙΤΣΗΣ Ν. Χίος. Το λιμάνι της πό­ λης και τα άλλα αγκυροβόλια του Νομού. Χίος, Λιμενικό Ταμείο Χί­ ου. Σελ. 108. ISBN 960-86155-0-

ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ Σ.Α.-ΣΤΡΑΤΗΣ Δ. Τα μοναστήρια της Μακεδονίας. Τόμος Α’: Ανατολική Μακεδονία. Θεσσαλονίκη, Αριστοτέλειο Π ανε­ πιστήμιο Θεσσαλονίκης/Κέντρο Βυζανηνών Ερευνών, 1996. Σελ. 508. Δρχ. 10.400. ISBN 960-7586-00-7.

GUTTMANN Β. Στην Ελλάδα του Μ εσοπολέμου. Μετ.-εισ.-σχόλ. Γ. Θ ανόπουλος. Αθήνα, Ιστορητής, 1998. Σελ. 281. Δρχ. 5.720. ISBN 960-7778-20-8.

POURSAT J.-C . Η προκλασική Ελλάδα. Μετ. Γ. Δρόσος. Αθήνα, Ζ αχα ρ ό π ο υλο ς, 1998. Σελ. 279. Δρ. 4.160. ISBN 960-208-571-1.

HABICHT C. Ελληνιστική Αθήνα. Μετ. Γ. Κοίλης. Αθήνα, Οδυσσέας, 1998. Σελ. 518. Δρχ. 6.240. ISBN 960-210-310-8.

Π αγκόσμια Ιστορία ΓΚΗΤΑΚΟΣ Χ.Μ. Αρθούρος. Θρύ­ λος και ιστορία. Αθήνα, Ευρώπη, 1998. Σελ. 470. Δρχ. 6.240. ISBN 960-253-057-Χ. ΓΡΗΓΟΡΑΣ Ν. Ρωμαϊκή ιστορία. Α’ περίοδος: 1204-1341. Αθήνα, Νέα Σ ύ νο ρ α , 1 9 9 7 . Σελ. 5 1 3 . Δ ρχ.

5.200.

ISBN 960-236-766-0.

BRAUDEL F. Μεσόγειος. Τόμος Γ’. Αθήνα, Μ.Ι.Ε.Τ., 1998. Σελ. 447. Δρχ. 8.000. ISBN 960-250-134-0.

DUMONT Ρ. Κεμάλ, ο δημιουργός της νέα ς Τουρκίας. Αθήνα, Κούρ ιερ Ε κδοτική , 1 9 9 8 . Σελ. 2 5 3 . Δρχ. 4.160. ISBN 960-7851-06-4. ΠΑΣΣΕΡΙΝΙ Λ. Σπαράγματα του 20ού αιώνα. Μετ. Ο. Βαρών κ.ά. Αθήνα, Ν εφέλη, 1998. Σελ. 312. Δρχ. 5.200. ISBN 960-211-344-8. Γ εω γ ρ α φ ία -Τ α ξίδ ια

Ελλάδα ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ A.M. Alessandro Pini. Ανέκδοτη περιγραφή της Πελοπον­ νήσου (1703). Βενετία, 1997. Σελ.

132. Δρχ. 3.640.

Β ιογραφ ίες

X.

Κ όσμος

ΔΡΟΣΟΣ Γ.Ν. Φραντς Σοΰμπερτ. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1997. Σελ.

379. Δρχ. 4.160. ISBN 960-208-587-

ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Γ.Ν. Η Ρεντίνα των Αγράφων και τα Μεταβυζαντινά της Μνημεία. Αθήνα, Δήμος Ρεντίνας. Σελ. 158. Δρχ. 5.200.

ΔΑΡΒΙΝΟΣ Κ. Ταξιδεύοντας με το Μπιγκλ. Εισ.-μετ.-σχόλ. Θ. Σακκέτας. Αθήνα, Στοχαστής, 1998. Σελ. 314. Δρχ. 4.160. ISBN 960-303-055-4.

8. βιβλιογραφικό δελτίο

νω ας, 1998. Σελ. 30. Δρχ. 2.750.

ISBN 960-240-830-8.

Γ ενικά

Π ερ ιο δ ικά

ΓΚΩΝΙΑΣ Ν.Γ.-ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΥ Σ.Κ. Το Μεγάλο ‘21. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 254. Δρχ. 4.500.

ISBN 960-600-433-3.

ΑΙΟΛΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ. Διμηνιαίο π ερ ιο δικ ό . Τ εύχο ς 1 7 0 . Δ ρχ.

1.500.

Γνώ σεις

ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ. Τεύ­ χος 84. Δρχ. 1.200.

Η Βίβλος για μικρά παιδιά. Μει. Κ. Χιωτέλλη. Αθήνα, Ακρίτας, 1998. Σελ. 94. Δρχ. 4.0 0 0 . ISBN 960328-088-7. ΚΑΡΑΛΗ-ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Λ. Μικροί αρχαιολόγοι. Αθήνα, Ακρί­ τα ς, 1998. Σελ. 35. Δρχ. 3 .0 0 0 .

ISBN 960-328-087-9.

LABI Ε. Παγκόσμιος Άτλας. Μετ. Δ. Α υγερινός. Αθήνα, Π ατάκης, 1998. Σελ. 160. Δρχ. 2.1 00. ISBN 960-600-101-6.

WILKINSON Ρ. Κτίρια. Μετ. Μ. Βενετσάνος. Αθήνα, Πατάκης, 1998. Σελ. 160. Δρχ. 2.1 0 0 . ISBN 960600-097-4.

STEEDMAN S. Αρχαία Αίγυπτος. Μετ. Δ. Αυγερινός. Αθήνα, Πατά­ κης, 1998. Σελ. 160. Δρχ. 2.100.

ISBN 960-600-099-0.

Ελεύθερα αναγνώ σματα ΛΑΔΑ Ε. Κανένας δεν είναι τέλει­ ος... Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 30. Δρχ. 1.6 00. ISBN 960-344-446-4. ΛΑΔΑ Ε. Να μ’ αγαπάς όπως εί­ μαι!!! Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 30. Δρχ. 1.600. ISBN 960-344-445-6. ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΥ Σ. Το ταξίδι του αστεριού. Η ιστορία της ίριδας, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 36. Δ ρχ. 2 .0 0 0 . ISBN 960344-449-9. ΡΑΪΣΗ-ΒΟΛΑΝΑΚΗ Τ. Το αλφα­ βητάρι της Ελευθερίτσας. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 71. Δρχ. 2.600. ISBN 960-344-128-7.

ΑΡΝΑΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ. Πε­ ριοδική έκδοση. Τεύχος 37. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ. Τριμηνιαίο περιο­ δικό. Τεύχος 66. Δρχ. 2.000. ΓΙΑΤΙ. Μηνιάτικη επιθεώρηση. Τεύ­ χος 274. Δρχ. 700. ΓΡΑΦΗ. Περιοδικό πνευματικού προσανατολισμού. Τεύχος 36. Δρχ.

1.000. ΔΑΥΛΟΣ. Μ ηνιαίο π ερ ιοδικό. Τεύχος 196. Δρχ. 1.500. ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ. Έκδοση λόγου και τέχνης. Τεύχος 102. Δρχ. 1.300. ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βιβλίου. Τ εύχο ς 3 8 5 . Δρ χ.

1.500.

ΘΕΣΕΙΣ. Τριμηνιαία επιθεώρησις. Τεύχος 63. Δρχ. 1.800. ΘΡΗΙΚΙΟΣ ΑΝΕΜΟΣ. Διμηνιαίο περιοδικό των Θρακών. Τεύχος 4. Δρχ. 500. ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση. Τόμος 72. Τεύχος 6. ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ. Τεύχος 357. Δρχ. 1.000. ΙΣΤΩΡ. Περιοδική ιστορική έκδο­ ση. Τεύχος 10. Δρχ. 3.900. ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. Περιοδική έκδοση. Φύλλο 23. Δρχ.

300. Η ΛΕΣΧΗ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ. Τεύχος 21. Δρχ. 500. ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ ΝΕΑ. Φύλλα 39, 40. Δρχ. 200. ΜΑΖΙ. TOGETHER. Τ εύχος 70. Δρχ. 40. ΜΝΗΜΕΙΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Τεύχος 2, 1994. Δρχ. 4.160. ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ. Διμηνιαίο περιοδικό.Τεύχος 4.

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Τριμηνιαίο περιοδι­ κό. Τεύχος 49. Δρχ. 750.

ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. Μηνιαία ε­ φημερίδα. Τεύχος 67. Δρχ. 600.

ΔΙΑΔΡΟΜΗ. Μηνιαία επιθεώρηση. Τεύχος 102.

ΟΥΤΟΠΙΑ. Διμηνιαία έκδοση. Τεύ­ χος 28. Δρχ. 1.500.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. Τεύχος 45. Δρχ. 700.

ΠΑΡΑΛΛΑΞΗ. Μηνιαία κινηματο­ γραφική εφημερίδα. Τεύχη 42, 43. Δρχ. 600.

ΕΛΙΤΡΟΧΟΣ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 14. Δρχ. 1.500. ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ. Περιοδικό της Ελληνικής Κοινότητας Γοττίγγης. Τεύχος 5. ΕΛΛΟΠΙΑ. Περιοδικό για τα εθνι­ κά θέματα. Τεύχος 38. Δρχ. 1.100. ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ Γ.Γ.Ε.Τ. Ιανουάριος 1998. ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ. Λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό περιοδικό. Τεύχος 41. Δρχ. 1.500. ΕΠΙΚΕΝΤΡΑ NEWSLETTER. Τρι­ μηνιαία έκδοση. Τεύχος 8.

ΡΩΣΣΗ-ΖΑΪΡΗ Ρ. Το εθνικό παπά­ κι. Α θήνα, Ε λληνικά Γράμματα, 1998. Σελ. 20. Δρχ. 2.40 0 . ISBN 960-344-440-5.

ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 3 1 6 . Δ ρχ.

1.000.

ΤΕΛΑΝΤ Π. Γιατί σ ’ α γα πώ ... Απόδ. Ρ. Ρώσση-Ζαϊρη. ΑθήΥα, Μί-

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΤΩΝ. Φύλλο 30.

ΡΙΖΑ ΑΓΡΙΝΙΩΤΩΝ. Περιοδική έκ­ δοση. Τεύχος 28-29. Δωρεάν. ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΘΕΜΑΤΑ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 66. Δρχ. 3.000. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Δίμηνη επιθεώρηση. Τεύχος 99. Δρχ.

1.500. ΣΥΝΑΞΗ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύ­ χος 66. Δρχ. 1.700. Ο ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογραφι­ κή επιθεώρησις. Τεύχος 93. Δρχ.

1.000. Η ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ. Τεύχος 3. Δρχ 3.640.

ARTI. Η τέχνη σήμερα. Τεύχος 38. Δρχ. 2.500.

PRINT. Τεύχος 9.

ΒιΒλιογραφικό δελτίο

ιι όλες οι ίνυπόγραιρίς Βιβλιοκριτικές

Αρ. 386

«ιιμέλαα: ΗΛΙΑΖ ΜΑΓΚΑΙΝΗΖ

1Απριλίου-30 Απριλίου 1998

Οδηγοί-Λεξικά Γκίνης Ν. & Επιστημονική Ομάδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων: Αλβανοελληνικό λεξικό (Γ. Μαρίνος, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 2/4/98) Εκδ. Μέλισσα: Λεξικό Ελλήνων Καλ­ λιτεχνών (Γ. Ξένος, Γυναίκα, Απρ.

‘98) Εκδ. Νεφέλη: Λεξικό Τέχνης και Καλ­ λιτεχνών Τόμος 2 (Μ. Φάις, Ελεύθε­ ρος Τύπος, 26/4/98) Εκδ. Τεγόπουλος-Φυτράκης: Μείζον Ελληνικό Λεξικό (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 14/4/98) Εθνικό Κέντρο Βιβλίου: Βιβλιολογικό βιβλία και έντυπα από τη συλλογή του Κώστα Σπανού (Σ. Χαϊμαντά, Ημερή­ σια, 25/4/98) Κριαράς Εμμ.: Νέο Ελληνικό Λεξικό της σύγχρονης δημοτικής γλώσσας (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 14/4/98) Παπαϊωάννου Δ.: Σύγχρονη θερα­ πευτική (Σ. Χαϊμαντά, Ημερησία, 7/4/98) Παπακυριακού-Απέργη Ε. & Παπακυριακού X.: Βασικό Λεξικό Ξένων Λέξεων της Νέας Ελληνικής (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 14/4/98) Εκδ. Treccami: Enciclopedia d’arte antica, classics e orientale (Σ. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 22/4/98) Φρέισερ Π. & Μ άθιους Κ.Α.: Λ Lexicon of Greek personal names (Σ. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 22/4/98)

Φιλοσοφία Αξελός Κ.: Γράμματα σε ένα νέο στο­ χαστή (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 9/4/98) Βώκος Γ.: Εισαγωγή στις «Σκέψεις»

κριτικογραφία

του Πασκάλ (Σ. Μοσχονάς, Καθημε­ ρινή, 28/4/98) Γιανναρός Χρ.: Η απανθρωπιά του δι­ καιώματος (Γ. Κεσσόπουλος, Μακε­ δονία Θεσσαλονίκης, 12/4/98) Εκδ. Αθηνών: Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια-Φιλοσοφία και κοι­ νωνικές επιστήμες (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 3/4/98) Ζαχαρέας Αιμ.: Χωρίς βεβαιότητες (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 9/4/98) Καζαντζάκης Ν.: Ο Φρειδερίκος Νττσε εν τη φιλοσοφία του δικαίου και της πολιτείας (Σ. Χαϊμαντά, Ημερησία, 3/4/98) Καστοριάδης Κ.: Fait et a faire (A. Δεληγιώργη, To Βήμα, 5/4/98) Μακρής Ν.: Το άσπιλο του θανάτου (Ε. Χωρεόνθη, Σύγχρονη Σκέψη, Μαρτ.-Απρ. ‘98) Μπέης Κ.: Ο άνθρωπος μπροστά στο μυστήριο του θανάτου (Διον. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Μαρτ.-Απρ.

‘98) Παππά Έ.: Ο Πλάτωνας στην εποχή μας (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυ­ πία, 22/4/98) Μάχερ Τζ. & Γκρόουβς Τζ.: Ο Τσόμσκι με εικόνες (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 19/4/98) Σόφιλντ Μ.: Η στωική ιδέα της πόλης (Μ. Πάνας, Όνομα, 25/4/98), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 26/4/98), (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 22/4/98) Χττον Τζ. & Γκρόουβς Τζ.: Ο Βττγκενστάιν με εικόνες (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 19/4/98)

θρησκεία Σωτήρχος Π.Μ.: Ασκητική για τους

λαϊκούς (Δ. Μεϊδάνης, Αλάρμ, Απρ.

‘98) Χατζηφώτη Λ.: Η Βίβλος (Ε. Γκίκα, Έθνος, 12/4/98) Ντρόσνιν Μ.: Ο κώδικας της Βίβλου (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 17/4/98) Παπίνι Τζ.: Η ιστορία του Χριστού (Σ.Ι. Αρτεμάκης, Ναυτεμπορική, 12/4/98)

Ψυχολογία Φιτζάλκοου Ζ.: Κακοί αναγνώστες. Γιατί; (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 384)

κοινωνιολογία Δημητρίου Σ. (επιμ.): Μορφές κοινω­ νικού αποκλεισμού και μηχανισμοί παραγωγής του (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 18/4/98) Καστοριάδης Κ.: Η γαλλική κοινωνία (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 26/4/98) Παππά Σ.: Ορθοδοξία και εξουσία στην ελληνική κοινωνία (Γ. Κεσσό­ πουλος, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 184/98) Σερεμετάκη Κ.Ν.: Η τελευταία λέξη στης Ευρώπης τα άκρα, Δι-αίσθηση, θάνατος, γυναίκες (Α. Μαραγκόπουλος, Το Βήμα, 19/4/98), (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 16/4/98) Σερεμετάκη Κ.Ν. & Μπακ-Μορς Σ. & Φρίκμαν Γ. & Φέλντμαν Α. & Στόλερ Π.: Παλιννόστηση αισθήσεων, αντίλη­ ψη και μνήμη ως υλική κουλτούρα στη σύγχρονη εποχή (Α. Μαραγκόπουλος, Το Βήμα, 19/4/98) Σερεμετάκη Κ.Ν. & Ντε Μπουά Π. & Μουρνάχαν Σ. & Κόρινγκτον-Στριτ

Γκ. & Μπρούμας Ο. & Τσιώλης I.: Διασχίζοντας το σώμα, πολιτισμός, ι­ στορία και φύλο στην Ελλάδα (Ά. Μαραγκόπουλος, Το Βήμα, 19/4/98) Τσττσελίκης Κ. & Χριστόπουλος Δ. (επιμ.): Το Μειονοτικό φαινόμενο στην Ελλάδα, Μια συμβολή των κοινωνι­ κών επιστημών (Σ. Ντάλης, Το Βήμα, 5/4/98) Τσολακίδου Ε.: Οι επαγγελματικές προτιμήσεις των εφήβων (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 29/4/98) Γουόλκερ Λ.: 'Οταν η αγάπη σκοτώνει (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 18/4/98) Κάουφμαν Ζ.Κ.: Τα άπλυτα του ζευγα­ ριού, Ανάλυση των συζυγικών σχέσε­ ων (Λ. Παπαδημητρίου, Το Βήμα, 26/4/98) Μπαρέ-Ντουκρόκ Φ. & Πισιέ Ε.: Femmes en tete (Κ. Βελισσάρη, Το Βήμα, 5/4/98) Σόφκσι Β.: Πραγματεία περί της βίας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5/4/98)

Πολιτική Βαληνάκης Γ.: Με όραμα και πρό­ γραμμα. Εξωτερική πολιτική για μια Ελλάδα με αυτοπεποίθηση (Σ. Ντά­ λης, Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, 23/4/98) Βαρβιτσιώτης Ι.Μ.: Η Ελλάδα μπρο­ στά στο 2000 (Π. Λαμψίας, Το Βήμα, 12/4/98) Εκδ. Α. Σάκκουλα: Εγχειρίδιο ελληνι­ κής εξωτερικής πολιτικής (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 23/4/98) Ιωακειμίδη Π.Κ.: Ευρωπαϊκή Ένωση και Ελληνικό Κράτος (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 9/4/98) Κοζάκος Π. & Λιαργκόβας Π.: Η ελ­ ληνοτουρκική οικονομική συνεργα­ σία. Δυνατότητες και περιορισμοί στο νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο (Τελωνειακό ένωση- Μεσογειακή συνεργασία) (Ρ. Σωμερίτης, Το Βήμα, 26/4/98) Λάβδας Κ.: The Europeanization of Greece, Interest Politics and Crises of Integration (Σ. Χιωτάκης, To Βήμα, 26/4/98) Μαυράτσας Κ.: Όψεις του ελληνικού εθνικισμού στην Κύπρο. Ιδεολογικές αντιπαραθέσεις και η κοινωνική κατα­

Ή&Ώ ------------------------------

σκευή της ελληνοκυπριακής ταυτότη­ τας 1974-1996 (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 12/4/98) Μελακοπίδης Κ.: Ειρηνευτικές προ­ σπάθειες για το Κυπριακό. Καιρός για μια συνεκτική πρωτοβουλία (Ρ. Σωμε­ ρίτης, Το Βήμα, 26/4/98) Μπελογιάννης Ν.: Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 25/4/98) Μπρεδήμας Α. & Σισιλιάνος Λ.Α. (επιμ.): Η προστασία των μειονοτήτων, Η σύμβαση-πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης (Σ. Ντάλης, Το Βήμα, 5/4/98) Ντάλης Σ. (επιμ.): Από το Μάασιριχι στο Αμστερνταμ. Αποτίμηση της δια­ κυβερνητικής διάσκεψης και ανάλυ­ σης της νέας συνθήκης της EE (Ρ. Σωμερίτης, Το Βήμα, 26/4/98) Πελαγίδης Θ.: Η Ευρωπαϊκή ύφεση και η άλλη πολιτική (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 16/4/98) Περάκης Σ.: Η πολιτική της Ευρωπαϊ­ κής Κοινότητας/Ένωσης για την πρώ­ ην Γιουγκοσλαβία (1991-1996) (Σ. Ντάλης, Το Βήμα, 26/4/98) Τσήτουρας Α. (επιμ.): Αντεγκληματική πολιτική και δικαιώματα του ανθρώ­ που (Σ. Ντάλης, Το Βήμα, 5/4/98) Τσπσελίδης Κ. & Χριστόπουλος Δ. (επιμ.): Το μειονοτικό φαινόμενο στην Ελλάδα, Μια συμβολή των Κοινωνι­ κών Επιστημών (Ρ. Σωμερίτης, Το Βήμα, 26/4/98) Χρισιοδουλίδης Θ. & Μπουρανιώνης Δ. (επιμ.): Ο ΟΗΕ στο κατώφλι της μεταψυχροπολεμικής εποχής (Σ. Ντά­ λης, Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, 23/4/98) Ζελούν Τ.: Le racisme explique a ma fille (Ρ. Σωμερίτης, To Βήμα, 12/4/98) Ρουαγιάλ Σ.: Αλήθειες μιας γυναίκας (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 4/4/98) Σενελάρ Μ.: Μακιαβελισμός και κρα­ τική σκοπιμότητα (Δ. Μ εϊδάνης, Αλάρμ, Απρ. ‘98)

European Enterprise: Strategies of adaptation and renewal in the twentieth century (Β. Καπετανγιάννη, Αντί, 24/4/98) Εκδ. Περ. Επιλογή: Η ελληνική οικο­ νομία (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 2/4/98) Εκδ. Stat Bank: Κλωστοϋφαντουργία, ένδυση, υπόδηση, 500 μεγαλύτερες επιχειρήσεις (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 23/4/98) Ζολώτας Ξ.: Νομισματικές και οικονο­ μικές μελέτες 1945-1996 (Δ. Στεργίου, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 9/4/98) Κώττης Γ.Χ.: Οικονομικά για όλους (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 11/4/98) Μέλιος Ν. & Μπαφούνη Λ.: Ελαϊς ΑΕ (1920-1997) Όψεις της οικονομικής της ιστορίας (Κ. Τσαούσης, Το Βήμα, 12/4/98) Μητσιόπουλος Γ.: Σύγχρονες χρημα­ τοοικονομικές αγορές και προϊόντα (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 17/4/98) Ντόντη Ά.: Λειτουργία υποδοχής (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 23/4/98) Τμήμα Χρηματοοικονομικής και Τρα­ πεζικής Διοικητικής του Πανεπιστημί­ ου Πειραιώς: Η ελληνική κεφαλαιοαγορά (Λ. Στεργίου, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 2/4/98) Τσούκαλης Λ.: Η νέα ευρωπαϊκή οι­ κονομία (Σ. Χαϊμαντά, Ημερήσια, 15/4/98), (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 22/4/98) Χαραμής Γ.: Οι επενδυτικές επιλογές του μέσου Έ λληνα (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 2/4/98) Πίκοκ Τζ.: Παραγωγή βιβλίου (Σ. Χα­ λιώρης, Κέρδος, 22/4/98) Σέρερ Φ.Μ.: Industry structure, strategy and public policy (I. Παπαζή­ ση, Ισοτιμία, 25/4/98)

Πολιτική Οικονομία Σταμάτης Γ.: Εισαγωγή στην πολιτική οικονομία (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 9/4/98)

Οικονομία Αδαμίσης Α: Ανάλυση χρηματοοικο­ νομικών καταστάσεων (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 23/4/98) Βαρβάκης Κ.: Η αναλυτική λογική (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 11/4/98) Δρίτσα Μ. & Γκούρβις Τ. (επιμ.):

Στατιστική Κωνστανιινίδου Δ. & Τσεβάς Α.: Πε­ ριγραφική στατιστική (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 23/4/98) Παπαδάκης Μ. & Τσίμπος Κ & Μουρελάτος Λ.: Στατιστική ανάλυση δεδο-

κριτικογραφία

μενών με το Λογισμικό Statgraphics (Σ. ΧαΛιώρης, Κέρδος, 22/4/98)

Μάρκετινγκ ΜαυρουΛέας Ν.: Ψυχολογία πωλήσεων (Σ. ΧαΛιώρης, Κέρδος, 23/4/98) Τηλικίδου Ειρ.: Έρευνα Μάρκετινγκ (Σ. ΧαΛιώρης, Κέρδος, 22/4/98)

Εθνολογία Εκδ. Παπαζήση: Ταυτότητες στη Μα­ κεδονία (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 16/4/98) Χασιώτης Ι.Κ. (επιμ.): Οι ΈΛΛηνες της Ρωσίας και της Σοβιετικός Ένωση. Μετοικεσίες και εκτοπισμοί, οργάνω­ ση και ιδεολογία (Μ. Σουλιώτης, Το Βήμα, 12/4/98)

Γεωγραφία Λιοόις Μ.Γ. & Ουίγκεν Κ.Ε.: The Myth of the Continents: A Critique of Metageography (A. Χουλιάρας, To Βήμα, 5/4/98)

Γιοχάλας Τ.: Αρβανίτικα παραμυθία και δοξασίες (Μ.Γ. Μερακλής, διαβά­ ζω, 384) Ζαλλώνης Μ.: Ιστορία της Τήνου (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 12/4/98) Ζεβελάκης Γ.: Αλλος για την Τήνο (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 12/4/98) Κεφαλληνιάδης Ν.Α.: Η λατρεία της Παναγίας στην Ελλάδα μέσα από δη­ μοτικά και λαϊκά τραγούδια (Φ. Λά­ δης, Αδέσμευτος Τύπος, 12/4/98) Κολέτσος Δ.Ι.: Η Αυλώνα και τα τοπω­ νύμιά της (Κ Βαλέτας, Ραδιοτηλεόρα­ ση, 4/4/98) Μπαζιάνας Ν.: Για τη λαϊκή μουσική μας παράδοση/Από τα δημοτικά μας τραγούδια (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 12/4/98) Ξηραδάκη Κ.: Ναυτική τέχνη και ναυτοδιδάσκαλοι/Οι ξακουστοί πραματευ­ τάδες (Φ. Λάδη, Αδέσμευτος Τύπος, 5/4/98) Σταφυλοπάτης Ν.: Τα λαϊκά τραγού­ δια και τα κάλαντα της Σίφνου (Φ. Λά­ δης, Αδέσμευτος Τύπος, 12/4/98)

Δίκαιο Εργασία Βαΐου Ντ. & Χατζημιχάλη Κ.: Με τη ραπτομηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους αγρούς (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 2/4/98) Νιάρχος Σ.: Πρακτικός οδηγός ασφαλιστικών-εργατικών θεμάτων: αμοιβές-εισφορές (Σ. ΧαΛιώρης, Κέρδος, 23/4/98) Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Παντείου: Επετηρίδα Εργασίας 1998 (Σ. Χάίμαντά, Ημερήσια, 10/4/98) Κήλι Ρ.: Star Performer. Mine Breakhtrough strategies to help ordinary people becom e extra­ ordinary performer at work (I. Παπα­ ζήση, Ισοτιμία, 25/4/98)

Λαογραφία Βαρβοόνης Μ.Γ.: Θεωρητικά της Ελληνικής Λαογραφίας (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 12/4/98) Γεωργουσης Χρ.: Κυκλάδες-ΠουλιάΠοίηση-Πολιτισμός (Φ. Λάδης, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 12/4/98)

κριτικογραφ

Αντωνόπουλος Ν.: Η Συνταγματική προστασία του Αγιορείπκου καθεστώ­ τος (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 384) Βαρδάκης Αλ. & Χατζηδάκης Μ.: Βι­ βλιογραφία του διοικητικού και υπαλ­ ληλικού δικαίου (Σ. ΧαΛιώρης, Κέρ­ δος, 22/4/98) Δεληγιάννη X.: Εισαγωγή στο Συγκρι­ τικό Δίκαιο (Σ. Χαϊμαντά, Ημερήσια, 8/4/98) Παπαγιάννης Ι.Μ.: Δίκαιο ανωνύμων εταιριών (Σ. ΧαΛιώρης, Κέρδος, 2/4/98)

Διοίκηση Κάφης Β.: Το μάνατζμεντ των δημο­ σίων επιχειρήσεων και οργανισμών (Σ. ΧαΛιώρης, Κέρδος, 23/4/98) Ρούπας Β. & Λαλούμης Δ.: Διοίκηση τουριστικών επιχειρήσεων (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 12/4/98), (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 2/4/98) Φούλερ Τζ.: Μάνατζμεντ ταξιδιωτικού πρακτορείου (Σ. ΧαΛιώρης, Κέρδος, 2/4/98)

Εκπαίδευση Αποστολίδου Β.: Κριτήρια επιλογής λογοτεχνικών βιβλίων για σχολική κρίση (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 12/4/98) Δραγώνα Θ. & Φραγκουδάκη Α.: Τι είναι η πατρίδα μας; Εθνοκεντρισμός στην εκπαίδευση (Ε. Κοτζιά, Καθημε­ ρινή, 26/4/98) Κυρίδης Α.: Η ανισότητα στην ελληνι­ κή εκπαίδευση και η πρόσβαση στο πανεπιστήμιο (Κ.Δ. Μαλαφάντης, δια­ βάζω, 384) Μωραΐτη Τζ.: Λαϊκή παράδοση στο σχολείο (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθε­ ροτυπία, 29/4/98) Σεργή Λ.: Προσχολική μουσική αγωκή (Ν. Γεράκη, Σύγχρονη Εκπαίδευ­ ση, 99)

Οικολογία-Περιβάλλον Ευθυμιόπουλος Η. & Προμπονάς Μ.: Η βόμβα του κλίματος (Ν. Μολυβιάτης, διαβάζω, 384) Μπράουν Λ.: Η κατάσταση του πλανή­ τη (Ν. Μολυβιάτης, διαβάζω, 384)

Επιστήμες Δερτούζος Μ.: Τι Μέλλει Γενέσθαι (Ν.Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Απρ.

‘98) Μπαμπίλης Ν.: Το... Δεσοξυριβονουκλεϊκό οξύ ή αλλιώς DNA (Ε. Γκίκα, Έθνος, 19/4/98) Ταντανάσης Θ.: Η γνώση είναι δύνα­ μη (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 7/4/98) Ζακόμπ Φ.: Το ποντίκι, η μύγα και ο άνθρωπος (I. Σουφλέρη, Το Βήμα, 26/4/98) Μπιούτ Τζ. & Τζέβτιτς Ζ.: Ο κυβερνοχώρος με εικόνες (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 19/4/98)

Αρχιτεκτονική Σταθάκης Χ.Π.: Η Αγία του Θεού Σο­ φία. Το μυστικό φως της Μεγάλης Εκκλησίας και το αρχιτεκτονικό ένδυ­ μα (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυ­ πία, 29/4/98) Φιλιππίδης Δ.: Δτακοσμητικές τέχνες (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 8/4/98)

-------------

Γλώσσα Αργυρίδης Μ.: Ολική προσέγγιση της Γλώσσας μέσω του παιδικού λογοτε­ χνικού βιβλίου (Κ. Δημουλάς, Σύγ­ χρονη Εκπαίδευση, 99) Λεμπέσης Χρ. & Καργάκος Σ.: Συντα­ κτικό της αρχαίας ελληνικής (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 16/4/98)

Αρχαία Ελλάδα Λεντάκης Α.: Ο έρωτας στην αρχαία Ελλάδα (Ν. Κοκκινάκη, Καθημερινή, 28/4/98) Ρομιγί Ζ.: Συναντήσεις με την αρχαία Ελλάδα (Θ. Πάγκαλου-Ζερβού, Ιστο­ ρία, 357) (Β. Χαιζηβασιλείου, Ελευθε­ ροτυπία, 22/4/98)

Κλασική Φιλολογία/Λογοτεχνία Δημοσθένης: Κατά Αθηναίων (Μ. Α ποστολοπούλου, Καλημέρα, 18/4/98) Εκδ. Δημιουργία: Ομήρου Ιλιάς (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 5/4/98) Κικέρων: Εγχειρίδιο προεκλογικής εκστρατείας (Μ. Αποστολοπούλου, Καλημέρα, 18/4/98) Μ.Ι.Ε.Τ.: Λατίνοι Ιστορικοί (Σουητώνιος-Σαλούστιος) (Π. Αθηναίος, Ελεύ­ θερη Ώρα, 2/4/98), (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5/4/98) Νάτζι Γκ.: Homeric Questions (Χρ. Τσαγγάλης, Το Βήμα, 26/4/98)

Ανθολογίες Εθνικό Κέντρο Βιβλίου: Οι περιπέτει­ ες του βιβλίου στην Ελλάδα (18801940) (Σ. Χαϊμαντά, Ημερήσια, 4/4/98) Εκδ. Αίολος: ΜΕΤΑϋκές ιστορίες φα­ ντασίας και τρόμου (Κ. Πετρόπουλος, Exodos, 24/4/98) Εκδ. Ελληνικά Γράμματα: Επταφωνίας αναγνώσματα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5/4/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 26/4/98) Καστανιώτης Θ. & Νιάρχος Θ.: Τα ω­ ραιότερα ποιήματα για τη Μάνα (Β.Δ. Αναγνωστόπουλος, Διαδρομές, 49) Μίσσιος Κ.: Ανθολογία Λεσβίων Ποι­ ητών (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 9/4/98)

Πανώριος Μ. (επιμ.): Ελληνικό Φα­ νταστικό Διήγημα. Τόμος Δ’ (Θ. Μάργαρης, Ελευθερία Λάρισας, 12/4/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 12/4/98) Σερέφας Σ. (επιμ.): Αλλόγλωσσα ποι­ ήματα για τη Θεσσαλονίκη (Δ. Μαρίτσα, Μ ακεδονία Θεσσαλονίκης, 5/4/98) Φάις Μ. (επιμ.): Κύμινο και κανέλα (Σ. Χαϊμαντά, Ημερήσια, 11/4/98) Φωστιέρης Α. & Νιάρχος Θ. (επιμ.): Έλληνες ποιητές για τη θάλασσα (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 384)

Ποίηση Βογαζιάνος Ε.: Επί ξυρού ακμής (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 28/4/98) Δαλακούρα Β.: Άγρια αγγελική φωτιά (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 5/4/98) Ηλίας Λ.: Έχω ιερό χρέος να ζήσω (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 18/4/98) Θεοφίλου Φ.: Ο μικρός ελληνικός (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 18/4/98) Ιωαννίδης Κ.: Ερωτικό φορτίο (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 26/4/98) Καλαμαράς Β.: Κουρδιστό παιχνίδι: Ευρώπη (Μ. Δεληπέτρος, Απογευμα­ τινή, 9/4/98) Καλοκύρης Δ.: Λεξιλόγιο και επίμαχα σημεία από δώδεκα εποχές (Ντ. Σιώτης, Το Βήμα, 5/4/98) Κανάκης Ά.: Χωρίς το αν (Χρ. Μαυρής, Νέα Εποχή, 4) Καπατζή-Φανερού Γ.: Τραγουδώντας στην πιο όμορφη χώρα (Τ. Νατσού­ λης, Ελεύθερος, 9/4/98) Καψάλης Δ.: Μπαλάντες και περιστάσεις/Τετραλογία (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ριζοσπάστης, 23/4/98) Κωνσταντινίδου Λ.: Τρεχαντήρι του νου. Πεζοί ρυθμοί (X. Δημακοπούλου, Εστία, 9/4/98) Λιασίδης Π.: Άπαντα Τόμος I (Θ. Συ­ μεού, Νέα Εποχή, 4) Λιοσάτος Δ.: Η χρονιά που έχασε την άνοιξή της (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ριζοσπάστης, 16/4/98) Μήλας Σ.: Αναφορά στον Ήλιο (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 28/4/98) Μιχαηλίδης Α.: Αλεξανδρινού ειδύλ­ λια (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 184/98) Παναγιώτου Μ.: Γράμμα στον Αγνο­ ούμενο (Μ. Πυλιώτου, Νέα Εποχή, 4)

Παπαγγέλου Ρ.: Ζωντανά (X. Δημακοπούλου, Εστία, 9/4/98) Παπαδίτσας Δ.Π.: Ποίηση (X. Δημακοπούλου, Εστία, 9/4/98) Παπαδόπουλος Α.: Κτερίσματα ανεπί­ δοτα (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 9/4/98) Παπαδόπουλος Α.: Τα άλλα εμπόδια (Γ. Καραβίδας, Ριζοσπάστης, 16/4/98) Πιτσιλίδης Μ.: Ταξίδευέ με πάντα στην ψυχή σου (X. Δημακοπούλου, Εστία, 9/4/98), (Λ. Θεοφανοπούλου, Καθρέφτης, Απρ. ‘98), (Τ. Νατσού­ λης, Ελεύθερος, 9/4/98) Ππχαράς Δ.: Την πόλη μου σήκωσαν οι άγριοι καιροί (Τ. Νατσούλης, Ελεύ­ θερος, 14/4/98) Πολίτου Ν.: Ψυχής αποτυπώματα (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 284/98) Πρατικάκης Μ.: Η κοίμηση και η ανά­ σταση των σωμάτων του Δομήνικου (Ε. Γαραντούδης, Καθημερινή, 2 8 /4 /9 8 ), (Τ. Μ ενδράκος, Αυγή, 26/4/98) Σαββίδου-Θεοδούλου Μ.: Κάτοπτρον έρωτος και θανάτου (Διον. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Μαρτ.-Απρ. ‘98) Τζανακάκης Χρ.: Λιβελούλες (Τ. Να­ τσούλης, Ελεύθερος, 28/4/98) Τζανακάρης Β.: Τα λαϊκά που ήξερες (Γ. Κεσσόπουλος, Μακεδονία Θεσσα­ λονίκης, 184/98) Φωκά Ε.: Μια φέτα ψωμί με ζάχαρη (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 26/4/98) Χαραλαμπίδης Κ: Αμμόχωστος Βασιλεύουσσα (Ό. Σελλά, διαβάζω, 384) Χατζόπουλος Θ.: Ρήματα για το ρόδο. Σχεδίασμα ποιητικής (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 384) Χριστιανόπουλος Ντ.: Νεκρή πιάτσα/Το κορμί και το σαράκι (Χρ Παπαγεωργίου, διαβάζω, 384) Δόρκα Φ.Γ.: Ποιητικά άπαντα (Σ. Χαϊμαντά, Ημερήσια, 14/4/98) Μπλέικ Ο.: Οι γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης (Γ. Μπλάνας, Καθημερι­ νή, 14/4/98) Μπλοκ Α.: Οι δώδεκα (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 22/4/98) Παβέζε Τζ.: Ο θάνατος θα ’ρθει και θα ’χει τα μάτια σου (Γ. Κεσσόπουλος, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 18/4/98), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 2/4/98) Πάουντ Έ.: Κατάη (Μ. Φάις, Ελεύθε­ ρος Τύπος, 2/4/98) Χάινε X.: Τραγούδια (Α. Σταμάτης, Το Βήμα, 5/4/98)

κριτικογραφία

πεζογραφία Αληθεινός Δ.: Ιστορίες ενός ρευστού έργου (Γ.Ν. Μπάσκόζος, Εξπρές, 12/4/98) Βαζάκας Κ.: Έχεις χάσει επεισόδια γλυκέ μου... (Ά. Πειρουλάκης, Ελευ­ θερία Λάρισας, 12/4/98) Βλάχος Ά.: Διηγήματα (Ό . Σελλά, διαβάζω, 384) Βλάχος X.: Ζήτημα χρόνου (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 384) Δοξιάδης Α.: Τα τρία ανθρωπάκια (Ν.Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Απρ.

‘98), (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 26/4/98) Καισαρίδης Γ.: Χρονικό μιας πρεμιέ­ ρας (Γ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφό­ ρος, 12/4/98) Καραπάνου Μ.: Η Κασσάνδρα και ο Λύκος (Γ.Ν. Μπάσκόζος, Εξπρές, 12/4/98) Καριζώνη Κ.: 0 άγγελός μου ήταν έκ­ πτωτος (Κ. Καλημέρης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 12/4/98) Καρυδάκης Σ.: Ο ένας με μαχαίρι (Γ.Ν. Μπασκόχος, Εξπρές, 26/4/98) Καρυστιάνη I.: Μικρά Αγγλία (Ε. Ζω­ γράφου, Ριζοσπάστης, 16/4/98) Κάσδαγλης Ν.: Κεκαρμένοι (Λ. Θεοφανοπούλου, Καθρέφτης, Απρ. ‘98), (Δ.Ι. Μουραιίδης, Νέο Βήμα, 10/4/98) Κασόλας Μ.: Αγγελίνα (Π. Κουνενάκη, Καθημερινή, 5/4/98) Κλήμη-Παναγιωτοπούλου Σ.: Στο δέ­ ντρο του ερημίτη (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 22/4/98) Κολοβός Β.: Η αυλή με τα σπασμένα όνειρα (Γ. Κεσσόπουλος, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 18/4/98) Κριτσίνης Κ.: Το ξόδι (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 18/4/98) Λάνγκε Έ.: Το πλην του έρωτα (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 14/4/98) Λιόγκαρης Β.: Το μεγάλο δίλημμα (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 23/4/98) Μανίνης Δ.: Θάνατος με τρικυμία (Μ. Λουκάκης, Το Βήμα, 12/4/98) Μανιώτης Γ.: Crazy Love (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 21/4/98) Μ αραγκόπουλος Ά.: Αγαπημένο βρωμοδουβλίνο. Τόποι και γλώσσες στον «Οδυσσέα» του Τζαίημς Τζόυς (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 384) Μάρκογλου Π.: Κομμένη γλώσσα (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 12/4/98) Μαρτινΐδης Π.: Κατά συρροήν (Ε. Γκί-

κριτικογραφία

κα, Έθνος, 5/4/98), (Κ. Καρακωτιάς, Εξουσία, 6/4/98), (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 17/4/98), (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 5/4/98) Μάτεσις Π.: Πάντα καλά (Ε. Γκίκα, Έθνος, 19/4/98), (Χρ. Σιάφκος, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 26/4/98) Μεγαλοκονόμος Μ.: Η ώρα της πορ­ φύρας (Ά. Πειρουλάκης, Ελευθερία Λάρισας, 12/4/98) Μέσκος Μ.: Κομμένη γλώσσα (Β. Ρούβαλης, διαβάζω, 384) Μέσκος Μ.: Παιχνίδια στον παράδει­ σο (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 28/4/98) Μέσκος Μ.: Παιχνίδια στον παράδει­ σο (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 28/4/98) Μητροπούλου Κ.: Η Μπέμπα, οι άλ­ λες και το πήδημα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 12/4/98), (Κ. Πετρόπουλος, Exodos, 24/4/98) Μολυβιάτης Ν.: Επικίνδυνες αποστο­ λές (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 26/4/98) Ξανθούλης Ν .:... Ύστερα, ήρθαν οι μέλισσες (Ε. Γκίκα, Έθνος, 12/4/98), (Κ. Καρακωτιάς, Εξουσία, 27/4/98), (Ά. Πετρουλάκης, Ελευθερία Λάρι­ σας, 12/4/98) Ομηρόλη Ε.: Σεισάχθεια (Ε. Γκίκα, Twist, Απρ. ‘98), (Ε. Κοτζιά, Καθημε­ ρινή, 12/4/98), (Δ. Μεϊδάνης, Αλάρμ, Απρ. ‘98) Πανάγου Έ.: Ο έρωτας έβλεπε στη θάλασσα (Λ. Πετμεζάς, Αυριανή, 17/4/98) Παπαγιαννόπουλος Γ.: Βροχή στη Δαλματία, καφές στο Τιτογκραντ (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 10/4/98) Παπαδημητρακόπουλος Η.Χ.: Τόποι τέσσερις (Α. Ζήρας, Καθημερινή, 7/4/98) Παπαδιαμάνιης Α.: Αλιβάνισιος/Όνειρο στο κύμα (Β. Ρούβαλης, διαβά­ ζω, 384) Παπανδρέου Ν.: Λεπτή γραμμή (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 7/4/98), (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 384) Παπουτσής Κ.: Ο Ματρίκολας (Δ.Ι. Μουραιίδης, Το Νέο Βήμα, 16/4/98) Πεισετίδης Δ.: Ο Σαμπατές ζει (Ε. Γκί­ κα, Έθνος, 12/4/98) Ραπτόπουλος Β.: Τα τζιτζίκια (Χρ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 18/4/98), (Ά. Πε­ τρουλάκης, Ελευθερία Λάρισας, 1 2/4/98), (Ντ. Π ιέρρου, Είναι, 21/4/98) Ριζιώτη Γ.: Το ροζ της Ταϊλάνδης (Δ.

Κούρτοβικ, Τα Νέα, 21/4/98), (Λ. Πε­ τμεζάς, Αυριανή, 17/4/98) Σαμουηλίδης Χρ.: Βυζαντινός Εσπερι­ νός (Θ. Συμεού, Νέα Εποχή, 4) Σάρρας Ν.: Τα 3 (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 5/4/98), (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 3/4/98), (Δ. Χαλαζωνπης, Men, Απρ. ‘98) Σκούτελας Ρ.Γ.: Ένα ζευγάρι παπού­ τσια για τη μάνα μου (Ε. Γκίκα, Έθνος, 19/4/98) Σολομός Α.: Ο αρχιμάγειρας της Ανδραβίδας και άλλα ιστορήματα (Κ. Πετρόπουλος, Exodos, 10/4/98) Σπαρπώτη Έ.: Τεσσάρι επί λεωφόρου και το συνήθη ρουχισμό (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 3/4/98) Στάικος Α.: Επικίνδυνες μαγειρικές (Τ. Δημητρούλια, Το Βήμα, 19/4/98), (Ό. Σελλά, διαβάζω, 384) Σχίζα Ν.: Αστραία (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 22/4/98) Ταβουλάρης Ν.: Η ανάσα της καταιγί­ δας (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 28/4/98) Ταμβακάκης Φ.: Οι ναυαγοί της Πα­ σιφάης (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 5 /4 /9 8 ), (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 7/4/98), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 26/4/98), (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 26/4/98), (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθε­ ροτυπία, 15/4/98) Τότσικας Α.: Αιχμαλωσίες (Ν.Γ. Ξυδά­ κης, Madame Figaro, Απρ. ‘98) Φερούσης Δ.: Θεοδώρα (Σ.Ι. Αρτεμάκης, Ναυτεμπορική, 5/4/98) Χουλιαράς Ν.: Μια μέρα πριν δύο μέ­ ρες μετά (Ε. Αποστολοπούλου, Καθη­ μερινή, 12/4/98), (Χρ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 5/4/98) Ψαθάς Δ.: Οικογένεια Βλαμένου (Λ. Θεοφανοπούλου, Καθρέφτης, Απρ.

‘98) Απαραίν Μ. Ντ.: Ai nid tubi fri (Η μπα­ λάντα του Τζόνι Σόσα) (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 384) Ασιούριας Μ.Α.: Μια κάποια μιγάδα (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 5/4/98), (Μ. Δεληπέτρος, Απογευματι­ νή, 9/4/98), (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 4/4/98), (Κ. Πετρόπουλος, Exodos, 24/4/98), (Ά. Πετρουλάκης, Ελευθε­ ρία Λάρισας, 12/4/98) Γέητς Ο.Μ.: Τζον Σέρμαν (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 8/4/98) Γιόσα Μ.Β.: Ο Πανταλέων και οι επι-

4Μ 7

σκέπτριες (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευ­ θεροτυπία, 5/4/98), (Π. Κουνενάκη, Καθημερινή, 26/4/98) Γκεμπελί Κ.: Η Καντάτα (Γ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος, 12/4/98) Γουλφ Β.: Γράμμα σε έναν νέο ποιητή (Γ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος, 5/4/98) Ελρόυ Τζ.: Το μεγάλο πουθενά (Γ. Ξένος, Γυναίκα, Απρ. ‘98) Ερνό Α.: Δεν Βγήκα απ’ το σκοτάδι μου (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5/4/98), (Κ. Πειρόπουλος, Exodos, 10/4/98) Κάφκα Φ.: Αφορισμοί (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 14/4/98) Κένενιυ Ο.: Φωτιά στο στήθος (Δ.Ι. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 2/4/98) Κεσέλ Ζ.: Στο μεγάλο παζάρι (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 26/4/98) Κλαρκ Α.: 3001, Η τελική Οδύσσεια (Γ. Κοροπούλου, Καθημερινή, 14/4/98), (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 3/4/98) Κλίμα I.: Περιμένοντας το σκοτάδι, περιμένοντας το φως (Α. Παπαδοπούλου, Το Βήμα, 5/4/98) Κράπον Μ.: Σφαίρα (Ντ. Πιέρρου, Εί­ ναι, 28/4/98) Λαμπρό Φ.: Ο αρχάριος (Β. Καραλής, διαβάζω, 384) Λε Καρέ Τζ.: Ο Ράφτης του Παναμά (Γ. Ξένος, Γυναίκα, Απρ. ‘98) Λέσκροουι Τζ.: Στην παγίδα του νό­ μου (Μ. Αντωνιάδου, Αοιπόν, 2/4/98) Λιουκς Σ.: Ο παράδοξος διαφωτισμός του καθηγητή Κάριτατ (Σ. Χάίμαντά, Ημερήσια, 24/4/98) Μάικλς Ά.: Κομμάτια φυγής (Γ. Κεσσόπουλος, Μακεδονία Θεσσαλονί­ κης, 18/4/98), (Ν.Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Απρ. ‘98) Μαρίας X.: Ό λες οι ψυχές μαζί (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 10/4/98) Μάρσχολθ Σμιθ Μ.: Κλώνοι (Κ. Καρακωτιάς, Εξουσία, 6/4/98) Μαστρέτα Α.: Το τραγούδι της ζωής (Τ. Νατσοΰλης, Ελεύθερος, 22/4/98) Μεντόθα Ε.: Στα χρόνια της πλημμύ­ ρας (Μ. Δεληπέτρος, Απογευματινή, 9/4/98) Μιν Α.: Η κόκκινη αζαλέα (Α. Πετρουλάκης, Ελευθερία Λάρισας, 12/4/98), (Τ. Νατσοΰλης, Ελεύθερος, 22/4/98), (Μ. Π άνας, Όνομα, 25/4/98) Μόρισον Τ.: Sula (Κ. Δημοπούλου, διαβάζω, 384)

-------------

Μοσέ Κ.: Έγκλημα στην αρχαία αγο­ ρά (Σ. Ντάλης, Αυγή, 12/4/98), (Γ. Ξέ­ νος, Γυναίκα, Απρ. ‘98) Μπάρκερ Π.: Το μάτι στην πόρτα (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 384) Μπαρμπίλ Α.: Φωτιά (Κ. Βαλέτας, Ρα­ διοτηλεόραση, 4/4/98) Μπομπέν Κ.: Η γυναίκα που έρχεται (Ε. Γκίκα, Έθνος, 12/4/98) Μπρυκνέρ Π.: Οι κλέφτες της ομορ­ φιάς (Λ. Δ η μοπούλου, Το Βήμα, 19/4/98), (Γ. Κεσσόπουλος, Μακεδο­ νία Θεσσαλονίκης, 18/4/98) Νάντολνι Σ.: Ερμής, ο αναιδής Θεός (Μ. Αντωνιάδου, Λοιπόν, 2/4/98), (Μ. Πάνας, Όνομα, 25/4/98) Νέινιερμαν Α: Ο Δικηγόρος του Δια­ βόλου (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 28/4/98), (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 26/4/98) Ντε Σαντ Μ.: Ο απατημένος πρόε­ δρος και άλλες τολμηρές ιστορίες (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 19/4/98) Ντόουζ-Γκριν Τζ.: Τι αξία έχει η αλή­ θεια, ερημίτη μου; (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 26/4/98), (Ά. Πετρουλάκης, Ελευθε­ ρία Λάρισας, 12/4/98) Ντοστογιέφσκι Φ.: Ο παίκτης (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ελευθεροτυπία, 8/4/98) Όκρι Μπ.: Επικίνδυνη αγάπη (Κ. Βα­ λέτας, Ραδιοτηλεόραση, 4/4/98), (Γ. Κ ορδομενίδης, Αγγελιοφόρος, 12/4/98), (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 26/4/98) ΠελεΒίν Β.: Η πολιτεία των εντόμων (Ν.Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Απρ.

‘98) Πελό Π.: Κάτω απ’ τον άνεμο του κό­ σμου (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 10/4/98), (I. Παπαζήση, Ισοτιμία, 25/4/98) Πενζό Μ.: Premier roman (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 15/4/98), (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 12/4/98) Πεσόα Φ.: Χωρίς μάσκες (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 10/4/98) Ρέντελ Ρ.: Το σπίτι του θανάτου (Γ. Ξένος, Γυναίκα, Απρ. ‘98) Ρίντμπαθ Μ.: Εικονική πραγματικότη­ τα: Ώρα μηδέν (I. Παπαζήση, Ισοτι­ μία, 25/4/98) Ρόι Α.: Ο Θεός των μικρών πραγμά­ των (Ν. Αναστασέα, Votre Beaute, Απρ. ‘98) Ροντάρι Τζ.: Η γόνδολα-φάντασμα (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 22/4/98)

Σαίξπηρ Ν.: Ο χορευτής του επάνω πατώματος (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 2/4/98) Σέπαρντ Σ.: Διασχίζοντας τον Παρά­ δεισο (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 384) ΣεπούλΒεδα Λ.: Η ιστορία του γάτου που έμαθε σ’ ένα γλάρο να πετάει/το ημερολόγιο ενός ευαίσθητου Killer (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβάζω, 384) Σιγκό Ντ.: Το μυστήριο της ερήμου (Λ. Θ εοφανοπούλου, Καθρέφτης, Απρ. ‘98) Σίσλινγκ Γ.Λ.: Ο ζωγράφος της Τουρ ντ Πεν (Β. Αθανασόπουλος, διαβάζω, 384) Στάιν Ρ.Λ.: Μια νύχτα στον πύργο του τρόμου (Φ. Φιλίππου, διαβάζω, 384) Τζεκι Σ.: Αισθησιασμός (Γ. Κορδομε­ νίδης, Αγγελιοφόρος, 12/4/98) Φιστέρ Ζ.Ζ. Σατανική εκδίκηση (Μ. Δεληπέτρος, Απογευματινή, 9/4/98) Φράνσις Ντ.: Η τιμή των Κίνλοχ (Μ. Αντωνιάδου, Λοιπόν, 2/4/98) Φώουλς Τζ.: Ο Μάγος (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 384) Χαμπίμπι Ε.: Ο Οππμιστής (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 3/4/98) Χάρις Ρ.: Κωδικός: αίνιγμα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 19/4/98) Χέρτλινγκ Π.: Σούμπερτ (Μ. Δεληπέ­ τρος, Απογευματινή, 9/4/98) Χ όθορν Ν.: Το άλικο γράμμα (Ντ. Τσιμπούκη, Το Βήμα, 26/4/98) Χόουζ Τζ.: Μια άσπρη Μερσεντές με φτερά (Δ. Χαλαζωνίτης, Men, Απρ.

‘98) ΧούστΒεντ Σ.: Η τυφλόμυγα (Δ. Μάργαρης, Status, Απρ. ‘98)

Μ εηέιες ΑΒδελά Έ . & Ψαρρά Α. (επιμ.): Σιω­ πηρές ιστορίες. Γυναίκες και φύλο στην ιστορική αφήγηση (X. Βλαχούτσικου, Αυγή, 5/4/98) Βασιλακάκος Γ.: Η νεοελληνική λο­ γοτεχνία της διασποράς: Αυστραλία (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 12/4/98) Βουτουρής Π.: Η συνοχή του τοπίου. Εισαγωγή στην ποιητική του Ανδρέα Εμπειρικού (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ελευ­ θεροτυπία, 1/4/98) Δετζώρτζης Ν.: Μια ανά-γνωση ίου Τέλλου Άγρα (Α. Σουλογιάννη, δια­ βάζω, 384) Εκδ. Αρμός: Κώστας Σαρδελής. Σα­

κριτικογραφία

ράντα χρόνια πνευματικής παρουσίας (X. Δημακοπούλου, Εστία, 2/4/98), (Διον. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Μαρι.-Απρ. ‘98), Α. Σουλογιάννη, διαβάζω, 384) Κάρτερ Γ.: Ο ζωγράφος Σ. Σαμαρτζής (Διον. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Μαρτ.-Απρ. ‘98) Καστρινάκη Α.: Η φωνή του γενέθλιου τόπου (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 12/4/98) Λυδάκη Α.: Μπαλαμέ και Ρομά (Δ. Χαλαζωνίτης, Men, Απρ. ‘98) Μήπα Δ.: Απολογία για τον Μύθο (Κ. Σουέρεφ, Το Βήμα, 12/4/98) Παπαγιώργης Κ.: Αλέξανδρος Αδα­ μάντιου Εμμανουήλ (Μ. Θεοδοσοπουλου, Εποχή, 12/4/98), (Κ Καλημέρης, Μακεδονία, 20/4/98) Πλατανίτης Δ.: Το μοντέρνο μυθιστό­ ρημα (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 10/4/98) Σακελλαρίου X.: Πηνελόπη Δέλτα (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 5/4/98) Σκοπετέα Έ : Φαλμεράιερ, τεχνάσμα­ τα του αντίπαλου δέους (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 17/4/98) Τσιανίκας Μ.: Ο Φλομπέρ στην Ελλά­ δα (Φ. Δάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 5/4/98) Χατζηφώτης Ι.Μ.: Το προσκύνημα στον Άθω του Σικελιανού και του Καζαντζάκη (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύ­ πος, 5/4/98) Χιδίρογλου Π.: Η ελληνική προσέγγι­ ση της τουρκικής λογοτεχνίας. Ισχυ­ ρός παράγων επηρεασμού των ελλη­ νοτουρκικών σχέσεων (Κ. Δανόπουλος, Αντί, 10/4/98) Αλεξανιριάν Σ.: Ιστορία της ερωτικής λογοτεχνίας (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 384), (Δημακοπούλου, Εστία, 2/4/98) Μπίρκεις Σ.: Οι ελεγείες του Γουτεμβέργιου, Η μοίρα της ανάγνωσης στην ηλεκτρονική εποχή (Μ. Πουρναρά, Το Βήμα, 5/4/98) Παζ Ο.: Η άλλη φλόγα. Έρωτας και ερωτισμός (Μ. Πάνας, Όνομα, 25/4/98) Σόφσκι Β.: Πραγματεία περί της Βίας (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 12/4/98)

Δοκίμια Γιαννόπουλος Π.: Ξενομανία - Το Ελληνικόν χρώμα προς την Ελληνι­

κριτικογραφία

κήν Αναγέννησιν (Μ. Αποσιολοπούλου, Καλημέρα, 18/4/98) Δρακονταειδής Φ.: Παραμύθι της λο­ γοτεχνίας (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 22/4/98) ΜαγκλιΒέρας Δ.: Σε εποχή πολυσή­ μαντη (Διον. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Μάρι.-Απρ. ‘98) Μαρωνίτης Δ.Ν.: Κειμενοφιλικά (Σ. Τσακνιάς, Το Βήμα, 5/4/98), (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ελευθεροτυπία, 29/4/98) Πιερής Μ. (επιμ.): Γιώργος Σεφέρης. Φιλολογικές και ερμηνευτικές προ­ σεγγίσεις. Δοκίμια εις μνήμην Γ.Π. ΣαΒΒίδη (Κ. Κωστίου, Καθημερινή, 12/4/98) ΤζιόΒας Δ.: Greek Modernism and beyond (E. Κοτζιά, Καθημερινή, 10/4/98) Βαλερί Π.: Οι σημειώσεις του καθρέτπη (Μ. Αποστολοπούλου, Καλημέρα, 18/4/98) Σαΐντ Έ.: Διανοούμενοι και εξουσία (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 384) Σαλομέ Λ.: Η ανθρώπινη φύση της γυναίκας (Μ. Αποστολοπούλου, Κα­ λημέρα, 18/4/98) Σοπενάουερ Α.: Δοκίμιο για τις γυναί­ κες (Μ. Αποστολοπούλου, Καλημέρα, 18/4/98), (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνό­ ραμα, 17/4/98)

Παιδικά Αναγνώστου Κ: Η συμμορία των κού­ κων (Λ. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Διαδρομές, 49) Αρτζανίδου Ε.: Φιλαρέτη και Πάτης (Β. ΧατζηΒασιλείου, Μακεδονία Θεσ­ σαλονίκης, 5/4/98) Βαλάση Ζ.: Το τεσσεροφύλλι (Λ. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Διαδρο­ μές, 49) Βαρελά Α.: Κόρινθος (ήρωες, τόποι, πολιτισμοί) (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές, 49) Γεωργαντζή Ε.: Ασιερίας-Ελληνικά για παιδιά (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 49) Γκώνιας Ν.Γ. & Ραπτοπούλου Σ.Κ.: Το μεγάλο ‘21 (Β. ΧατζηΒασιλείου, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 18/4/98) Δημάση Μ. & Κέκια Αιμ.: Το παραμυθόσπιτο της αλφαβήτας (Θέτη Χορτιά­ τη, Διαδρομές, 49)

Εκδ. Μίνωας: Μινωανακαλύψεις (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 5/4/98) Κακουλή-Γιαλλούση Ειρ.: Ο κόκκινος καρπός (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 49) Κασόλας Μ.: Μια σοφή μαϊμού και έ­ νας τρελός χρυσοθήρας (Κ.Δ. Μαλαφάντης, Διαβάζω, 384) Κούγιαλη Γ.: Παραμύθι με ωραίο τέ­ λος (Β.Δ. Αναγνωστόπουλος, Διαδρο­ μές, 49) Κουλουμπή-Πάλμου Β.: Παίζω με την αλφαΒήτα/Παίζω και διαβάζω/Παίζω και γράφω/Παίζω διαβάζω και γράφω (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρο­ μές, 49) Λαμπρινίδης Α.: Της αυγής δροσού­ λες (Β.Δ. Αναγνωστόπουλος, Διαδρο­ μές,,49) Λελεγιάννης Χρ.: Το κορτσοπήδημα (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 49) Μαμαλίγκα Μ.: Η ανεκδιήγητη ιστο­ ρία (Β.Δ. Αναγνωστόπουλος, Διαδρο­ μές,49) Μανίνης Δ.: Ο Μέγας Αλέξανδρος (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές, 49) ΜαντούΒαλου Σ.: Το σύννεφο που έ­ βαλε τα κλάματα (Ε. Σαρανιίιη, Ελευ­ θεροτυπία, 14/4/98) Μάρρα Ειρ.: Ο άσπρος δράκος και η παρέα του (Ε. Σαρανώη, Ελευθεροτυ­ πία, 14/4/98) Μαυροκεφάλου Λ.: Το πιο όμορφο ταξίδι (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 49) ΜολυΒιάτης Ν.: Το μελωδικό χωριό (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 49), (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 26/4/98) Μπούισικας Α.: Η Κυρά της Ρω... (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 49) Μυλωνά Φ.: Καλημέρα θάλασσα!... (Κ.Δ. Μαλαφάνιης, διαβάζω, 384) Νεοφύτου-Μούτζουρου Α.: Του στα­ φυλιού το αίμα (Θέιη Χορτιάτη, Δια­ δρομές, 49) Παναγιώτου Μ.: Της γης μου οι αντί­ λαλοι (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 49) ΠριοΒόλου Ε.: Σκιούπι, Όνομα κα­ θωσπρέπει για κλόουν (Θέτη Χορτιά­ τη, Διαδρομές, 49) Ρώσση-Ζαΐρη Ρ.: Το εθνικό παπάκι (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 14/4/98) Σπυροπούλου Ζ.: Μύθοι περί πτηνών (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 5/4/98) Στεφανίδης Μ.: Η Μαρμαρωμένη Αρχοντοπούλα (Α. Βαρελά, Διαδρο­ μές,49)

Στίκα Δ.: Το μαύρο σύννεφο (Θέτη Χορτιάτη, Διαδρομές, 49) Τριβιζάς Ε.: Τα 88 ντολμαδάκια (Λ. ΠέτροΒιτς-Ανδρουτσοπούλου, Δια­ δρομές, 49) Τσαλίκης Κ.: Ο Ζαβολίνος στο χωριά (Θέτη Χορτιάτη, Διαδρομές, 49) Τσιλιμένη Τ.: Ιστορίες του γυαλιού και του γιαλού (Β. Χατζηβασιλείου, Μακε­ δονία Θεσσαλονίκη, 12/4/98) Τσίρος Η Βάρκα με τις πεταλίδες (Λ ΠέτροΒιτς-Ανδρουτσοπούλου, Δια­ δρομές, 49) Χειμωνίδου Μ.: Πες μου γιαγιά (Λ. Πετμεζάς, Αυριανή, 17/4/98) Άλμπεργκ Ά.: Ο μικρός Λεφτούλης, ο Εκατομμυριούχος/Ο κύριος Απάτης/Ο κύριος Μπουνιάς ο Μποξέρ/Ο κύριος Φραντζόλας ο γιος του Φούρναρη (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 384) Άρντεν Ο.: Το μυστήριο της ψεύτικης γάτας (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Δια­ δρομές, 49) Γουέλς Ρ.: Η Μελανί και τα μάτια (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 14/4/98) ΈιΒι: Ρωμαίος και Ιουλιέτα. Μαζί και ζωντανοί επιτέλους (Θέτη Χορτιάτη, Διαδρομές, 49) Κεμπ Ρ.: Ο εικονογραφημένος άτλας του κόσμου (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 384) Κολοάν Φ.: Το τελευταίο ναυτάκι (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 29/4/98) Κορεντέν Φ.: Πλατς! (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 384) Λεμάν Κ.: Τελικά υπάρχει ο Αη-Βασίλης; (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Δια­ δρομές, 49) Μακμπράτνεϊ Σ.: Μάντεψε πόσο σ’ α­ γαπώ (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 49) Μάνα Ά. & Μιτακίδου X.: Mr Semolina-Semolinus (Λ. ΠέτροΒιτςΑνδρουτσοπούλου, Διαδρομές, 49) Μοροζούμι Α.: Ο φίλος μου ο γορίλας (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 14/4/98) Μπάρμπερ Α.: Ένα γατάκι που το λέ­ νε χνούδι (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυ­ πία, 14/4/98) Μπράντελ Μ.: Το μυστήριο του ρά­ ντσου και της προδοσίας (Γ. Γρηγο­ ριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές, 49) Ντε Μπιρ X.: Το άσπρο αρκουδάκι και οι γάτες των καραβιών (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 14/4/98) Πλατ Ρ.: Εν Αρχή... Μια συνοπτική ι­

-------------

στορία του κόσμου και της ανθρωπό­ τητας (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 384) Ροντάρι Τζ.: Η γόνδολα φάντασμα (Βασ. Χατζηβασιλείου, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 18/4/98) Σίμπαουμ Ε. & Ρέντερερ Σ.: Η Βίβλος για μικρά παιδιά (Ε. Γκίκα, Έθνος, 19/4/98) Σόγιερ Α. & Κουριάζ Γκ.: Ποιος αγα­ πάει ποιον; (Ε. Σαραντίτη, Ελευθερο­ τυπία, 14/4/98) Σουτζούκι Ντ. & Χένρ Μπ.: Μια ματιά στο περιβάλλον (Α. Βαρελά, Διαδρο­ μές, 49) Τελάντ Π.: Γιατί σ’ αγαπώ (Ε. Σαρα­ ντίτη, Ελευθεροτυπία, 14/4/98) Φόκνερ Ο.: Το μαγικό δέντρο (Ε. Σα­ ραντίτη, Ελευθεροτυπία, 8/4/98)

θέατρο Μπακούρος-Δωρίων Γ.Π.: Ελενειάδα (Θ. Παξεινοπούλου, Ελεύθερη Ώρα, 5/4/98) Χριστοφής Χρ.: Η μεγάλη Κυρά της Τραπεζούντας (X. Δημακοπούλου, Εστία, 2/4/98) Ιονέσκο Ε.: Η ελεγεία του ρινόκερου (Μ. Αποστολοπούλου, Καλημέρα, 18/4/98)

Αρχαιολογία Σακελλαράκης Γ.: Αρχαιολογικές α­ γωνίες στην Κρήτη του 19ου αιώνα (X. Κιοσσέ, Το Βήμα, 19/4/98) Χαλκιαδάκης Α.: Η Βιομηχανική αρ­ χαιολογία στο νομό Χανιών (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 5/4/98) Κόλντστρημ Τζ.Ν.: Γεωμετρική Ελλά­ δα (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 4/4/98) Ρόσμουσεν Τ. & ΣπάιΒι Ν. (επιμ.): Προσεκτικές ματιές στα ελληνικά αγ­ γεία (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 4/4/98)

ιστορία Αυτόνομες Εκδόσεις: Η αρχή μιας ε­ ποχής (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθε­ ροτυπία, 26/4/98) ΒαρΒούνης Μ.Γ.: Λαϊκή αυτοβιογρα­ φία και ιστορική πραγματικότητα. Η περίπτωση των απομνημονευμάτων του Σαμίου οπλαρχηγού Ιωάννη Γιαγά (Κ. ΑειΒαδίτης, Ημερήσια, 28/4/98)

Βλάχος Ά.: Πεισίστρατος ο Φιλόπρω­ τος (Δ. Μεϊδάνης, Αλάρμ, Απρ. ‘98), (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 24/4/98), Ά. Πετρουλάκης, Ελευθερία Λάρισας, 12/4/98) Βούλτεψης Γ.: Υπόθεση Δαμπράκη (Ξ. Μουχίμογλου, Ναυτεμπορική, 12/4/98) Δημητρούκας I.: Reisen und Verkehr im Byzantinischen Reich, vom Anfag des 6. bis zur Mitte des ll.J h .s (K. Πούλος, To Βήμα, 19/4/98) Εκδ. Αθηνών: Ήπειρος. 4.000 χρό­ νια ελληνικής ιστορίας (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 12/4/98) Εκδ. Διεθνής Βιβλιοθήκη: Αριστερι­ σμός. Το φάρμακο στη γεροντική αρ­ ρώστια του κομμουνισμού - Μάης 1968 - Λυσσασμένοι και σιτουασιονιστές μέσα στο κίνημα των καταλήψε­ ων (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθερο­ τυπία, 26/4/98) Εκδ. Ελεύθερος Τύπος: 1968-Η χρο­ νιά που συγκλόνισε τον κόσμο. Μάης 1968. Το μήνυμα των ο δ ο ­ φραγμάτων. - Πώς άρχισαν όλα. Η ι­ στορία ενός προλετάριου που έγινε α­ ντάρτης πόλης. - Το μεγάλο παζάρι (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 26/4/98) Εκδ. Κομμούνα: ‘68-Η παγκόσμια έ­ κρηξη. The Movement-To Αμερικανι­ κό ‘68 (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθε­ ροτυπία, 26/4/98) Εκδ. Υπουργείου Πολιτισμού: Ταξίδια στις θάλασσες του Βυζαντίου (Κ. Πού­ λος, Το Βήμα, 19/4/98) Ζαούσης Α.: Εμπαιγμός (Γ. Σταματόπουλος, Ελευθεροτυπία, 14/4/98) Ισμυρλιάδου Α.: Κοριτσά. Εκπαίδευση-Ευεργέτες-Οικονομία, 1850-1908 (Δ. Κυριαζής, Μακεδονία Θεσσαλονί­ κης, 5/4/98) Καραγιάννης Α.: Ιστορία οικονομικής σκέψης: προκλασική περίοδος (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 23/4/98) Καραγιάννης Α.: Εκκλησία και κράτος 1833-1997. Ιστορική επισκόπηση των σχέσεών τους (Δ. ΚούρτοΒικ, Τα Νέα, 21/4/98) Κοπανιτζάς Δ.: Έ νας προεστός του Μυστρά στην Επανάσταση (Π. Αθη­ ναίος, Ελεύθερη Ώρα, 2/4/98) Λιουτπράνδος της Κρεμώνας: Πρε­ σβεία στην Κων/πολη του Φωκά (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 9/4/98)

κριτικογραφία

Μαγουλάς Α.: Η ιστορία των ΗΠΑ (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 8/4/98) Μαυροειδής Λ.: Οι δύο όψεις της Ιστορίας. Προσκήνιο και παρασκήνιο στο Κομμουνιστικό Κίνημα (Σ. Ντάλης, Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, 23/4/98) Σακελλαρόπουλος Σ.: Τα αίτια του α­ πριλιανού πραξικοπήματος (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 8/4/98) Συγγρύς Α.: Απομνημονεύματα (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 5/4/98) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 17/4/98) Τσάγγας Ν.: Μαντζικέρτ (Σ. Χαϊμαντά, Ημερήσια, 29/4/98) Χατζηβασιλείου Ε.: Britain and the International Status of Cyprus, 19551959 (P. Σωμερίτης, To Βήμα, 26/4/98) Άνγκολντ Μ.: Η Βυζαντινή Αυτοκρα­ τορία από το 1025 έως το 1204. Μια πολιτική ιστορία (Γ. Μωυσείδου, Αντί, 24/4/98) Αλφόντι Γκ.: Ιστορία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (Π. Αθηναίος, Ελεύθε­ ρη Ώρα, 2/4/98) Γκαλάν Α.: Περί της προελεύσεως και της εξαπλώσεως του καφέ (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 26/4/98) Καρπινέ Τζ.: Ταξίδι στη χώρα των Ταρτάρων (Κ. Βάλέτας, Ραδιοτηλεό­ ραση, 4/4/98) Λε Μποτ I.: Το όνειρο των Ζαπατίστας (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 5/4/98) Μπάλσντον Τζ.: Ρωμαίες γυναίκες (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 2/4/98) Μπράουν Π.: Ο κόσμος της ύστερης αρχαιότητας (Θ. Νικολαϊδης, Το Βή­ μα, 12/4/98) Ρου Ζ.Π.: Ιστορία των Τούρκων (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 4/4/98), (Σ. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 24/4/98), (Κ. Λειδαδίτης, Ημερήσια, 13/4/98) Φερέλ Ρ.: The Dying President Franklin D. Roosevelt 1944-1945 (Σ. Ευσταθιάδης, To Βήμα, 26/4/98) Χάου Σ.: Ιστορική σκιαγραφία της Ελληνικής Επανάστασης (Δ. Κούρτο6ικ, Τα Νέα, 21/4/98)

Μαρτυρίες Γρηγοριάδου-Σουρέλη Γ.: Μνήμες

κριτικογραφία_______________

της Σμύρνης (Β. Χατζηβασιλείου, Μα­ κεδονία Θεσσαλονίκης, 18/4/98) Μητσιάδης Σ.Φ.: Μνήμες, βιώματα, μαρτυρίες (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυ­ πία, 15/4/98) Χριστιανόπουλος Ντ.: Πίσω απ’ την Αγια-Σοφιά (Κ. Παπαγιώργης, Αθη­ νόραμα, 24/4/98) Ζιντ Α.: Ο Όσκαρ Ουάιλντ και εγώ (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 384) Λέβι Π.: Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 384) Νιούμπορν Μπ.: Επιστροφή στην Ιθά­ κη (Ε. Γκίκα, Έθνος, 12/4/98)

Βιογραφίες-Αυτοβιογραφίες Λιβαδάς Ν.: Αλέξανδρος ο Φιλίππου (Σ. Χαϊμαντά, Ημερήσια, 2/4/98) Κριαράς Εμμ.: Ο παππούς και ο πατέ­ ρας του Ψυχάρη (Διον. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Αηρ. ‘98) Μαυροκεφάλου Λ.: Της φωτιάς και της ερημιάς (Τ. Δανέλλη, Ριζοσπά­ στης, 23/4/98) Πατουλίδου Β.: Έκρηξη ψυχής (Λ Θεοφανοπούλου, Καθρέφτης, Απρ.

‘98), (Κ. Πετρόπουλος, Diva, Απρ.

‘98) Πεπελάσης Αδ.: Στην άκρη του αιώνα (Τ. Παππάς, διαβάζω, 384) Χυτήρογλου Κ: Εσπερία οδός (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 18/4/98) Γιουρσενάρ Μ.: Τι; Η αιωνιότητα (Ε. Γκίκα, Twist, Απρ. ‘98), (Γ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος, 18/4/98) Μάρτενς Λ.: Μια άλλη ματιά στον Στάλιν (Τ. Παππάς, διαβάζω, 384) Ναμπόκοφ Β.: Μίλησε, μνήμη (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 16/4/98) Ρέκριλντ Ντ.: Η ζωή του Τσέχοφ (Κ. Κάβανο, Το Βήμα, 12/4/98) Ρουσό Ζ.Ζ.: Εξομολογήσεις (Γ. Φαρά­ κλας, Καθημερινή, 7/4/98) Χάροντ-Ηγκλς Σ.: Εγώ η Βικτωρία... (Γ. Μιχαλόπουλος, Ελεύθερη Ώρα, 12/4/98)

Ταξιδιωτικά-Οδοιηορικά Δευτεραίος Γ. & Τσατσομαρίδου Β.: Περιηγήσεις στην Ιθάκη. Μονοπάτια της Νήσου Ιθάκης - Δύο τόμοι (Κ. Σχινά, Καθημερινή, 10/4/98) Εκδ. Road: Ανεξερεύνητη Πελοπόν­ νησος (Κ. Αναστασόπουλος, Ελευθε­ ροτυπία, 12/4/98), (Ν. Βατόπουλος,

Καθημερινή, 10/4/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 5/4/98) Καλέμης Α: Περιπλανήσεις στο χώρο και στο χρόνο-Βόρεια Εύβοια. Α’ τό­ μος (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 10/4/98) Κέλσι Τ.: Δερβίσηδες, οδοιπορικό στη σύγχρονη Τουρκία και τα διλήμματά της (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 4/4/98)

Αλληλογραφία-Επιστολές Δέλτα Π.: Αλληλογραφία (Δ. Μεϊδάνης, Αλάρμ, Απρ. ‘98) Κουσαθανάς Π. (επιμ.): Γράμματα στη Μέλπω από τον αδελφό της Πανάγο Αξιώτη (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 18/4/98) Γκάαρντερ Γ.: Vita Brevis (Ε. Γκίκα, Twist, Απρ. ‘98) Ντε Μποβουάρ Σ.: Επιστολές στον Νέλσον Όλγκριν. Ένας υπερατλαντι­ κός έρωτας (Σ. Λε Μπον Ντε Μπο­ βουάρ, Το Βήμα, 12/4/98)

Άρθρα-Επιφυλλίδες Δήμου Ν.: Απολογία ενός ανθέλληνα (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 28/4/98) Κ. Μαυρουδής: Η ζωή με εχθρούς (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 8/4/98)

Συνεντεύξεις Εκδ. Αστρολάβος Ευθύνη: Η Μυστική Συνέντευξη του Κωνσταντίνου Τσάτσου στον Κώστα Ε. Τσιρόπουλο (X. Δημακοπούλου, Εστία, 2/4/98), (Διον. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Μαρτ.Απρ. ‘98) Μαχφούζ Ν.: Η δική μου Αίγυπτος (Ε. Γκίκα, Twist, Απρ. ‘98), (Δ. Μεϊδάνης, Αλάρμ, Απρ. ‘98)

Λευκώματα Αισχύλου: Προμηθέας Δεσμώτης. Μια εικαστική πρόταση (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 384) Γιακουμής X.: Η Ελλάδα. Φωτογρα­ φικό και λογοτεχνικό ταξίδι στον 19ο αιώνα (Λ. Θεοφανοπούλου, Καθρέ­ φτης, Απρ. ‘98) Έβερτ Λ.: Πενήντα μικρονήσια της

----------------------------------------

Ελλάδας (Κ. Πετρόπουλος, Diva, Απρ. ‘98) Εκδ. Εξάντας: Το μυθιστόρημα του Αλεξάνδρου (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 2/4/98) Εκδ. Κάουφμαν: Το Μετρό της Αθή­ νας, Οδύσσεια ενός μεγάλου έργου (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 16/4/98) Εκδ. Όμικρον: Hellads (Σ. Χάίμαντά, Ημερήσια, 23/4/98) Λάδης Φ.: Όπου γη, Ελλάδα (I. Καρατζαφέρη, Ριζοσπάστης, 16/4/98) Μάξιμος Π.: Αρχαία Ελληνικά Θέα­ τρα, 2.500 χρόνια φως και πνεύμα (Μ. Λοβέρδου, Το Βήμα, 5/4/98) Μηίρης Κ.: Αι Αθήναι. Από του 19ου εις τον 20όν αιώνα (Λ. Θεοφανοπούλου, Καθρέφτης, Απρ. ‘98) Παπασταύρος Α.: Ιωαννίνων Εγκώμιον (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 5/4/98) Πατεράκη Γ.: Κηφισιά η Καλλίστη (Διον. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Μάρτ.-Απρ. ‘98) Φωτόπουλος Δ. & Δεληβοριάς Α.: Η

Ελλάδα του Μουσείου Μπενάκη (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 21/4/98) Χατζηδημητρίου Τζ.: 39 καφενεία κι ένα κουρείο (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 11/4/98), (I. Παπαζήση, Ισοτι­ μία, 11/4/98)

στασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 12/4/98) Μηλιάς Τζ. & Μηλιώρης Γ.: Βιολογία με κόμικς (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 7/4/98)

Χιούμορ Μουσική Βρόντος X.: Χαμηλή γη (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 384) Αντόρνο Τ.: Η κοινωνιολογία της μουσικής (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 4/4/98)

Κινηματογράφος Προγουλάκη Μ. (επιμ.): Λεονάρντο ντι Κάπριο (Γ. Σαρηγιάννης, Τα Νέα, 24/4/98) Κονσταντίνι Κ.: Συζητήσεις με τον Φεντερίνο Φελίνι (Η. Μαγκλίνης, διαβά­ ζω, 384)

Κόμικς Αρκάς: Ό σο πατάει η γάτα (Δ. Ανα-

Κοθάτα Τζ.: Σεξ: Κάντ’ το μόνος σου (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 7/4/98)

Πρακτικά Κέντρο Λαϊκών Δρώμενων Κομοτη­ νής: Δρώμενα-Σύγχρονα μέσα και τε­ χνικές καταγραφής τους (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 384)

Ενασχολήσεις Δήμου Δ.: Γευσιγνωσία (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 18/4/98) Μπόζη Ζ.: Καππαδοκία, Ιωνία, Πόντος-Γεύσεις και παραδόσεις (Μ. Τράτσα, Το Βήμα, 19/4/98)

Γραφτείτε συνδρομητές... σας συμφέρει Συνδρομές εσωτερικού και Κύπρου Ετήσια: 1 5.000 δρχ. Σπουδαστική: 13.000 δρχ. Εξάμηνη: 8 .000 δρχ. Σπουδαστικη: 7 .000 δρχ. Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 20.0 00 δρχ. Συνδοουές εξωτερικού Ετήσια 85 δολ. ΗΠΑ Σπουδαστική 80 δολ. ΗΠΑ Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 115 δολ. ΗΠΑ Παλιά τεύχη Δεκαπενθήμερα: 1.000 δρχ., μηνιαία τεύχη Εμβάσματα διεύθυνση: Α. Σπάθή, Αν. Μ εταξά 2 6 ,1 0 6 81 ΑΘΙ

4

Ώ &

κριτικογρι

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

2 3

5

6 7 8 9

10 ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ

ΚΑΘΕΤΑ

1» «Το Βιβλίο της ανησυχίας» έν α από τα έρ γα του - Ο τίτλος γνωστού ποιήματος του Καβάφη,

1. «Το διπλανό δωμάτιο» πρόσφατη ποιητική του συλλογή 'Ομοια γράμματα.

2 . Έργο του Τζέημς Τζάς - Γραφή αριθμού πολλαπλάσιου του πενήντα.

2 . Και βκλογική μπορεί να είναι - «Το Φανταστικό» έν α από τα θεωρητικά του έργα.

3 . θ α τα βρούμε στην... Κύπρο - Το «Χαμογέλα pe ... τι σου ζητάνβ;» έν α από τα βιβλία του (αιτ.).

3 . Έγραψε τον «Πβριπλανώμβνο Ιουδαίο» - «Η λογοτεχνία και το κακό» έν α από τα βιβλία του.

4 . Ιορω μένος κι αυτός - Ο συγγραφέας του «Αρχισιδηρουργού» - Το Ιδιο μ ε το 3α κάθετα.

4 . Το μικρό όνομα του ποιητή της «Μπαλάντας της φυλακής του Ρίνηνγκ» - Τ' αρχικά του ονόματος του συγγραφέα του «Γενναίου Τηλέμαχου».

5 . Χρονικός σύνδεσμος.

6.Διπλασιάζεται στο... ξεπούλημα - ΓαλλΙδα ποιήτρια, ελληνικής καταγωγής.

7 . «Στίχοι» του Σαλμάν ΡουσντΙ.

8. Εκφράζε και μεγάλη καταβολή - Το «εγώ» ξενόγλωσσα.

9 . Ωραίο ζώσν - Ο τίτλος ταινίας του Ταρκόφσκι.

10. Μυθιστόρημα του Γιώργου θεοτοκά - Ο τίτλος έρ γου τουΖαν-ΠολΣαρτρ.

5 . Εκφράζει και προϋπόθβη - Εργο του Ά ρθουρ Κέστλβρ.

6.Η αιτιατική κτητικής αντωνυμίας της καθαρβύουσας - Η βάση της μβλωδίας στη βυζαντινή μουσική.

7 . 0 βιβλικός πατέρας του Ενώχ - Τ' αρχικά του ονόματος του ποιητή του «Μαραμπού» - Νότα.

8 . 0 συγγραφέας του «Ντέμιαν» - Σκακισηκό σύμβολο Δίφθογγος.

9 . Ω φελεί ή... βλάπτει - Του «Σ» δορυφόροι. Μ . Όπερα του Μασκάνι - Οπτικά δοκάρια.

1L Η «Ευρυδίκη» έν α από τα θεατρικά του έρ γα Ο πληθυντικός αντωνυμίας.

ΛΥΧΗ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ: 1. ΣΑΜΠΑΤΟ-ΜΩΜ 2. ΤΣΙΡΚΑΣ-ΠΟΕ 3. ΕΤ-ΖΟΛΑ 4. ΡΟΥΣΣΩ-ΑΡΠΑ 5. ΝΥΣΤΑ-ΙΣΤΟΣ 6. ΑΡ-ΛΟΡΚΑ 7. ΙΔΕ-ΑΡ-ΕΠΟ 8. ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ 9. ΕΣΥ-ΟΣΑ 10. ΣΑΡΑΝΤΑΡΗ ΚΑΘΕΤΑ: 1. ΣΤΕΡΝΑ-ΚΕΑ 2. ΑΣΤΟΥΡΙΑΣ 3. ΜΙ-ΥΣ-ΔΡΥΣ 4. ΠΡΙΣΤΛΕΫ 5. ΑΚ (Α. Καρκα6Ιτσας)-ΣΑΟ-ΣΑΡ 6. ΤΑΖΩ-ΡΑΤΣΑ 7. ΟΣΟ-ΙΚΡΙΟΝ 8. ΛΑΣΑ 9. ΜΠΑΡΤ-ΕΝΤΑ (Γκάμπλερ) 10. ΩΟ-ΠΟΡΠΗ 11. ΜΕΛΑΣ-ΝΗ

Βιβλιοσταυρόλεξο.

ms

/9 J N

ITO ΟΙΠΑΟ TfVXOI

io v a io v

- ovrovnov

ID6EHWTOtf BIBW

ΠΙΚΟΛΑΙ ΚΑΛΑΣ Γράφουν oi: ΑΛεξύνδρο ΟεΑηγιώργί), Έκτωρ Κοκναβάτος, Σπάροι; Α. ΠΙπαΑοφούκοϋ, KupiM oc Σορρήϋ

- m im m

βραβείο

Σ υγενιεύ Ε εκ με io«c ΒροΑευμένουο: niKOC Φωκάς (Βραβείο H0IHIHD Φαίδων Τπμβοκάκης (Βραβείο mVOinOPHIDATOS Τάσος Χοτζητάτσης (Βραβείο Π ΡΟ ΤΟ Ε ΙΪΙΦ Α ΙΙΙΖΟ ΙΪΙ» Π€Ζ0ΓΡΑΦ0Ψ)

ΑΡΘΡΑ: • 0 Τιιανικός ίου Cameron στον (Μαντικά του ΕγγονόπουΑου • Κίνα: 0 γίγαντας 0ο πεθάνει από τον ιά ίων κομπιοϋιερ; Ξ€Π0 ΡΙΗΓΗΙΪΙΑ: ΚΙ. Γκόργκί: Πορπεία Μ Η : » Βιαϋογισμός για την ποϋιιική μοναξιά της επιθορίας στο έργο του Ηντρέο ΟγγεΟάκη

Ηαι ακόμα τα BEST StLLfR του μήνα με τον Κωσιή ΓκιμοσούΑη ΚΡΙΤΙΚΕΣ Kfll H flPO V M C II 50 BIBAIQIf · ΒΙΒΛΙΟΙΤΗΥΡΟΛΒ

m am

ΙΩΑΝΝΗΣ

Γ. Τ Σ Α Τ Σ Α Ρ Η Σ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΜΕΤΑ ΤΟΥ

ΙΩΑΝΝΟΥ

Η ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΤΗΝ ΦΥΣΙΚΗ & ΧΡΩΜΟΣΩΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΘΕΣΗ, ΣΤΙΣ ΤΡΕΙΣ ΥΠΟΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΑΡΕΛΘΟΝ, ΠΑΡΟΝ & ΜΕΛΛΟΝ ^

“Το βιβλίο αυτό έχει μιά αυτοκέφαλη, σχέση με τον εαυτό του κι αυτό διότι εκπροσωπεί τον χώρο όλων των αποτελεσμάτων των έργων των ανθρώπων στην γη, από καταβολής των γραφών του κόσμου, έως σήμερα και πέρα από το σήμερα. Παρουσιάστηκε γιά να αποκαλϋψει το “γιατί” και το “εγώ” του κάθε ατόμου στην γη, που έχουν δυο παράλληλες ατομικότητες οι οποίες οδηγούν τον άνθρωπο στην συμπλεγματική κατάσταση των νοσημάτων, όπου κυρίαρχος αφέντης τους είναι το ασυνείδητο. Αυτό λειτουργεί τόσο αθόρυβα και κυριαρχικά μέσα στην βιολογική του ψυχολογία που ο άνθρωπος βρίσκεται δέσμιος στις μάζες των συνδρόμων του βιολογικού του στοιχειώματος. ” Κεντρική διάθεση: Ε. Τζανακάκης & ΣΤΑ Ε.Ε Χαρ. Τρικούττη 1 ΙΑ, Αθήνα Τηλ: 3811201

Ιωάννης Γ. Τσάτσαρης

Σ

Ε

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

Η Μ αρία, ιδια ιτέρ α του μ εγα λ οβ ιομ ή χα νου Θ εό δω ρ ο υ Κόντη, είναι τριάντα τεσ σ ά ρ ω ν χ ρ ό νω ν όταν, εντελώ ς ξα φ ν ικ ά , χά νει τη μητέρα τη ς... Αντί να π ενθ ή σ ει, π ερ ιμ έν ει ότι η ζω ή τη ς θα βρει επιτέλους το δ ρ ό μ ο τη ς, σαν ένα ρεύμα που επ ισ τρ έφ ε ι στην κοίτη του υστέρα α πό μια μ α κ ρ ο χ ρ ό νια εκ τρ οπή . Και ο δ ρ ό μ ο ς αυτός την ο δ η γ ε ί στο α π ό γ ειο τη ς δ ό ξ α ς για τις απα νταχού ιδ ια ιτέ ρ ες ή σε μ ια α να π όδρ α σ τη επ ισ τρ ο φ ή στο ο ικ ο γ εν εια κ ό τη ς παρ ελθόν;

ΕΚΔΟΣΕΙΣ © Κ Ε Δ Ρ Ο Σ