Economy Today / June 2020

TEΥΧΟΣ 48 / ΙΟΥΝΙΟΣ 2020 / €2.50

ΞΕΚΛΕΙΔΩΝΕΙ Η ΧΩΡΑ

• ΑΝΟΙΓΟΥΝ ΤΑ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΑ • ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ • ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ Σ. ΠΕΡΔΙΟΣ: «ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΜΕ ΝΑ ΣΩΣΟΥΜΕ €700 ΕΚΑΤ.»

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ TEΥΧΟΣ 48 / ΙΟΥΝΙΟΣ 2020

16

10

FOCUS

30

44

48

72

100

104

30

COVER STORY: ΑΝΟΙΓΕΙ η οικονομία - 36 ΓΙΩΡΓΟΣ ΘΕΟΧΑΡΙΔΗΣ: Τι αναμένεται να ακολουθήσει; - 40 ΤΑΣΟΣ ΓΙΑΣΕΜΙΔΗΣ: Δύσκολη η επόμενη μέρα για το λιανεμπόριο - 44 ΞΕΚΛΕΙΔΩΝΟΥΝ τους αιθέρες - 48 ΣΑΒΒΑΣ ΠΕΡΔΙΟΣ: «Δεν μπορούμε να περιμένουμε θαύματα» - 54 ΕΚΚΙΝΕΙ η μηχανή του τουρισμού - 58 Η ΔΥΝΑΜΗ ΠΥΡΟΣ του «Plan B» της κυβέρνησης - 62 Π. ΝΙΚΟΛΑΟΥ - Ι. ΜΑΤΣΗΣ: Έτοιμοι να χρηματοδοτήσουν την επανεκκίνηση

ΘΕΜΑΤΑ 10

24

64 68 72 84

88

ΒΡΑΣΙΔΑΣ ΝΕΟΦΥΤΟΥ: Η ανάκαμψη της αγοράς πετρελαίου ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ με τον επικεφαλής της UBS Wealth Management, Θ. Θεμιστοκλέους ΟΡΑΤΟΣ ο κίνδυνος αύξησης των ΜΕΔ ΣΦΙΓΓΕΙ η θηλιά για το ξέπλυμα ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ οικονομικές κρίσεις της Κύπρου ΑΕΡΟΜΕΤΑΦΟΡΕΣ: Τους έκοψε τα φτερά ο COVID-19 Ο ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ έχει υπογραφή

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥΝ 16

20

92

94

ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΗΣ: Force Majeure ή Ανωτέρα Βία και COVID-19 ΧΡΙΣΤΙΑΝΑ ΠΥΡΚΩΤΟΥ: COVID-19, o αόρατος εχθρός που επιτίθεται ακόμη και στην εφαρμογή και εκτέλεση των συμφωνηθέντων ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΤΖΗΣΩΤΗΡΙΟΥ: Εξ αποστάσεως εκπαίδευση διά της δοκιμής και του λάθους ΚΥΡΙΑΚΟΣ Ε. ΓΕΩΡΓΙΟΥ: Η επόμενη μέρα - Βιώσιμη ανάπτυξη

ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ

4 EDITORIAL: Ζητείται σοβαρότητα 6 EI-KONOMIA: Η γλώσσα των αριθμών 8 MARKET WATCH 112 ΝΕΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ

ΚΑΙ ΑΚΟΜΗ…

80 RCB BANK: Πρωταγωνιστεί και στο

ηλεκτρονικό εμπόριο 96 Η ΠΙΟ περίεργη ποδοσφαιρική χρονιά 100 ΕLON MUSK: Ο άνθρωπος που δεν βολεύεται

στη Γη 104 ZOΟΜ: Η εφαρμογή που νίκησε την καραντίνα 108 RAPID Tests 114 ΚΑΠ: Σπατάλη φαγητού στην Ε.Ε.

EconomyToday 3

ΕDITORIAL ΜΕΓΑΡΟ ΔΙΑΣ Λεωφόρος Άντη Χατζηκωστή και γωνία Λεωφόρου Αρχαγγέλου 31, 2057, Στρόβολος, Λευκωσία Τηλ.: 22580580 Φαξ: 22580675

M

πορεί η οικονομία σιγά-σιγά να επανεκκινεί και να αναμένουμε σε λίγα εικοσιτετράωρα και τους πρώτους τουρίστες από το εξωτερικό, αλλά η κρίση είναι εδώ. Στις σελίδες που ακολουθούν, καθόλου τυχαία, σε πολυσέλιδό μας ρεπορτάζ, παρουσιάζονται οι μεγαλύτερες κρίσεις στην 60χρονη ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αυτή η χώρα, παρά τα λάθη που έχουν γίνει, κατάφερε να πετύχει πολλά με την πάροδο των χρόνων. Η ιστορία λοιπόν θα κάνει στάση στο μέλλον και στην κρίση του κορωνοϊού. Η ύφεση προβλέπεται βαθιά και θα χρειαστεί και πάλι υπομονή, επιμονή, μεθοδική δουλειά, αλλά πολύ περισσότερο σοβαρότητα, για να υπερπηδηθεί και αυτό το ψηλό εμπόδιο. Η ιστορία θα γράφει ότι η κοινωνία των πολιτών πειθάρχησε και τα κατάφερε στο σκέλος της υγείας. Έχει δώσει όλα τα εφόδια για την όσο το δυνατόν, υπό τις περιστάσεις, ομαλότερη επανεκκίνηση της οικονομίας. Οι πολιτικοί καλούνται τώρα να πνίξουν τις φιλοδοξίες τους ενόψει βουλευτικών εκλογών, να αφουγκραστούν την κρισιμότητα των στιγμών και να βοηθήσουν να γυρίσει ο τροχός.

ZΗΤΕΙΤΑΙ

ΣΟΒΑΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

TEΥΧΟΣ 48 / ΙΟΥΝΙΟΣ 2020 / €2.50

ΞΕΚΛΕΙΔΩΝΕΙ Η ΧΩΡΑ

• ΑΝΟΙΓΟΥΝ ΤΑ ΑΕΡΟ∆ΡΟΜΙΑ • ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ • ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ Σ. ΠΕΡ∆ΙΟΣ: «ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΜΕ ΝΑ ΣΩΣΟΥΜΕ €700 ΕΚΑΤ.»

4 EconomyToday

Αρχισυντάκτης: Νέστορας Βασιλείου Art Director: Αναστασία Ερωτοκρίτου Συντακτική ομάδα: Έμιλυ Μιντή, Έλενα Καλυφόμματου, Θεόδωρος Καυκαρίδης, Χρήστος Μιχάλαρος, Ξένιος Μεσαρίτης, Θεοδώρα Νικολάου, Άννα Κριθαρίδου, Ναταλία Γεωργιάδου ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΙ: Χριστίνα Χατζησωτηρίου, Τάσος Γιασεμίδης, Κυριάκος Ε. Γεωργίου, Γιώργος Θεοχαρίδης, Βρασίδας Νεοφύτου Διόρθωση: Σάββας Πολυβίου Επεξεργασία φωτογραφιών: Μαρία Χρυσοστόμου ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΓΡΑΦΕΙΟΥ: Νάτια Ιωαννίδου ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ: Γεωργία Τουτουνζιάν Advertising Executive: Γιώτα Παναγιώτου, e-mail: panayiotouy@diaspublishing.com τηλ. 22580812 Client Service Supervisor: Μαρία Χαραλάμπους MARKETING MANAGER: Γιώτα Ορφανίδου Υπεύθυνη Παραγωγής και Προγραμματισμού: Χριστιάνα Παναγίδου Υπεύθυνος Λογιστηρίου: Γιώργος Γεωργίου Λογιστήριό: Σάββια Αριστείδου EΚΔΟΤΗΣ ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΔΙΑΣ ΛΤΔ Ιδρυτής: Κώστας Ν. Χατζηκωστής Διευθύνων Σύμβουλος: Χρύσανθος Τσουρούλλης ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΔΙΕΥΘΥΝΟΥΣΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ: Μαρία Κυριάκου Εκτύπωση: Printco Cassoulides Ltd Διανομή: Πρακτορείο Τύπου Κρόνος

EI-KONOMIA

Η γλώσσα των αριθμών στην Κύπρο

ΑΝΕΡΓΙΑ

1 ΤΡΙΜΗΝΟ 2020

2020:

(ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΑ)

€2.082,6 εκατ. ΔΑΠΑΝΕΣ: €1.918,4 εκατ. ΠΛΕΟΝΑΣΜΑ: €164,2 εκατ.

• ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΕΡΓΩΝ:

ΕΣΟΔΑ:

ΠΩΛΗΣΕΙΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΕΙΔΩΝ:

11,7%

ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΤΩΣΗ:

-30,7% ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΚΙΝΗΣΗΣ: -18% ΒΕΝΖΙΝΗ:

ΠΡΟΜΗΘΕΙΕΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ

-45,9% ΟΛΙΚΑ ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ: +32% ΣΕ ΑΕΡΟΠΛΑΝΑ:

7,3%

(1Ο ΤΡΙΜΗΝΟ)

Ο

32.803 417.057

• ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΩΝ:

2019

39.252 • ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΩΝ: 409.117 • ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΕΡΓΩΝ:

-73,5%

ΤΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΕΣΟΔΑ ΜΑΡΤΙΟΣ 2020: €25,6 εκατ. ΜΑΡΤΙΟΣ 2019: €96,6 εκατ.

6,1%

ΑΥΞΗΣΗ ΣΤΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2020:

ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

(προκαταρκτική εκτίμηση) 1Ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2020:

+0,9%

€1.471,4 εκατ.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2019:

€1.387,3 εκατ.

-39,4% ΟΙ ΕΞΑΓΩΓΕΣ

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2020:

€438,2 εκατ.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2019:

€722,7 εκατ.

ΕΛΛΕΙΜΜΑ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ:

€1.033,2 εκατ.

6 EconomyToday

ΒΟΥΤΙΑ ΣΤΙΣ ΕΓΓΡΑΦΕΣ ΟΧΗΜΑΤΩΝ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2020: 827 ΕΓΓΡΑΦΕΣ ΟΧΗΜΑΤΩΝ

-81,3%

market watch

5+1 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΑ ΝΕΑ

1

EY: Η πανδημία αλλάζει ριζικά τις καταναλωτικές συμπεριφορές

3

Η κρίση του COVID-19 έχει οδηγήσει σε τέσσερις νέες τάσεις καταναλωτικής συμπεριφοράς, σύμφωνα με τη νέα έρευνα της ΕΥ, Future Consumer Index, η οποία παρακολουθεί την καταναλωτική διάθεση και συμπεριφορά 4.859 ατόμων στις ΗΠΑ, τον Καναδά, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία και τη Γερμανία. Η έρευνα ονομάζει τις τάσεις αυτές «Cut deep» (βαθιές περικοπές), «Stay calm, carry on» (ψύχραιμη αντιμετώπιση), «Save and stockpile» (εξοικονόμηση και συσσώρευση) και «Hibernate and spend» (υπερκατανάλωση). Οι καταναλωτές της ομάδας «Cut deep» (27,3%) έχουν περιορίσει τις δαπάνες τους σε όλες τις κατηγορίες, υπό το βάρος των επιπτώσεων της πανδημίας στην απασχόληση. Αντίθετα, όσοι ανήκουν στην ομάδα «Stay calm, carry on» εξακολουθούν να ξοδεύουν κανονικά (26,2%). Η μεγαλύτερη μερίδα καταναλωτών, η οποία διακατέχεται από απαισιοδοξία για το μέλλον, κατατάσσεται στην κατηγορία «Save and stockpile» (35,1%), ενώ η τελευταία ομάδα «Hibernate and spend» (11,4%) ξοδεύει περισσότερα.

2 Νέος πρόεδρος Επιτροπής Κυπριακού Βραβείου Εξαγωγών Προϊόντων και Υπηρεσιών Ο Φειδίας Πηλείδης, πρώην πρόεδρος του Κυπριακού Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου (ΚΕΒΕ), έχει διορισθεί ως πρόεδρος της Επιτροπής Κυπριακού Βραβείου Εξαγωγών Προϊόντων και Υπηρεσιών από τον Υπουργό Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας για την περίοδο από 01/03/2020 μέχρι 28/02/2022. Ο θεσμός του Βραβείου Εξαγωγών συνδιοργανώνεται από το ΚΕΒΕ και το Υπουργείο Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας τα τελευταία 37 χρόνια. Σκοπός του Κυπριακού Βραβείου Εξαγωγών είναι η αναγνώριση και επιβράβευση της εξαιρετικής προσπάθειας για αύξηση των εξαγωγών κυπριακών βιομηχανικών και γεωργικών προϊόντων και υπηρεσιών. Ο κ. Πηλείδης αντικαθιστά στην προεδρία της Επιτροπής τον κ. Ανδρέα Μάτση, πρώην αντιπρόεδρο του ΚΕΒΕ.

8 EconomyToday

Νέος πρόεδρος της Mastercard Europe o Mark Barnett Η Mastercard έχει ανακοινώσει ότι ο Mark Barnett αναλαμβάνει καθήκοντα προέδρου για την αγορά της Ευρώπης. Ο νέος πρόεδρος της Mastercard θα είναι υπεύθυνος για τη στρατηγική, την κατεύθυνση και τη συνολική διαχείριση όλων των δραστηριοτήτων της εταιρείας στην ήπειρο. Οι δραστηριότητες της Mastercard Europe περιλαμβάνουν την παροχή υπηρεσιών σε 53 ευρωπαϊκές χώρες, καθώς και την εξυπηρέτηση περισσότερων από 950 εκατομμύρια πολιτών, μέσα από συνεργασίες της εταιρείας με εμπόρους, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και επιχειρήσεις. Ο νέος ρόλος του Mark Barnett θα τεθεί σε ισχύ από την 1η Ιουνίου 2020, ενώ ο πρόεδρος της Mastercard Europe θα αναφέρεται στον Gilberto Caldart, πρόεδρο Διεθνών Αγορών.

4

6

Έρευνα της PwC για τον αντίκτυπο του COVID-19 στις επιχειρήσεις Πιο απαισιόδοξοι εμφανίζονται οι Οικονομικοί Διευθυντές στην Κύπρο κατά τον δεύτερο κύκλο της έρευνας που διεξήγαγε η PwC για τις επιπτώσεις του COVID-19 στις επιχειρήσεις και στην ευρύτερη οικονομία. Συγκεκριμένα, ποσοστό 52% των συμμετεχόντων, σε σύγκριση με 62% στον προηγούμενο κύκλο, δήλωσε πως, εάν η πανδημία τερματιστεί σήμερα, η επιχείρησή τους θα μπορέσει να επανέλθει στα φυσιολογικά επίπεδα λειτουργίας της εντός τριών μηνών. Αντίθετα, το ποσοστό που πιστεύει ότι θα χρειαστεί πάνω από ένας χρόνος αυξήθηκε από 4% σε 10%. Η έρευνα, που διεξάγεται σε διάφορες χώρες, αποτελεί πρωτοβουλία του παγκόσμιου δικτύου της PwC και ο δεύτερος για την Κύπρο κύκλος πραγματοποιήθηκε μεταξύ 4 και 6 Μαΐου. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, το 83% αναμένει φέτος μείωση των εσόδων ή/και των κερδών της εταιρείας τους σε σύγκριση με το 69% κατά τον πρώτο κύκλο της έρευνας. Αυξημένο παρουσιάζεται και το ποσοστό των CFOs που αναμένει ότι μέσα στον επόμενο μήνα θα προκύψει μεγαλύτερη ανάγκη για προστασία των εργαζομένων, από 29% σε 52%.

Τσιμεντοποιία Βασιλικού: Θεσμός οι «Ημερίδες Επαγγελματικού Προσανατολισμού» Η Τσιμεντοποιία Βασιλικού θεσμοθέτησε, το 2018, τις «Ημερίδες Μηχανικής Επιστήμης» που απευθύνονται σε μαθητές Β΄ και Γ΄ Λυκείου και Τεχνικών Σχολών, σε συνεργασία με το Επιστημονικό Τεχνικό Επιμελητήριο Κύπρου (ΕΤΕΚ) και την Υπηρεσία Συμβουλευτικής & Επαγγελματικής Αγωγής του Υπουργείου Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας. Οι ημερίδες πραγματοποιούνται στις εγκαταστάσεις της εταιρείας, με ομιλητές μηχανικούς διαφόρων ειδικοτήτων (μηχανολόγους μηχανικούς, χημικούς μηχανικούς, ηλεκτρολόγους μηχανικούς κ.ά.) της Τσιμεντοποιίας Βασιλικού και εκπροσώπους του ΕΤΕΚ, έχοντας ως στόχο την ενημέρωση των μαθητών για τα επαγγέλματα μηχανικής επιστήμης. Μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί συνολικά δέκα ημερίδες, με τη συμμετοχή 255 μαθητών. Για το σχολικό έτος 2019-2020 οι ημερίδες ολοκληρώθηκαν και θα αρχίσει νέος κύκλος το επόμενο σχολικό έτος. Κατά τη διάρκεια της ημερίδας, παρουσιάζονται στους μαθητές διάφορα επαγγέλματα μηχανικής από εκπροσώπους της εταιρείας, με έμφαση στις ιδιαιτερότητες των επαγγελμάτων και στο πώς αυτά αξιοποιούνται σε μια βαριά βιομηχανία.

Insurance Web Round Table από την ΑΟΝ

5

Πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία το Insurance Web Round Table που διοργάνωσε η ΑΟΝ με θέμα: «Πώς οι ασφαλιστικές εταιρείες πρέπει να αντιμετωπίσουν την κρίση του COVID-19;», με καίριες τοποθετήσεις διακεκριμένων ηγετικών στελεχών της ασφαλιστικής αγοράς σε Ελλάδα και Κύπρο. Το παρακολούθησαν με αμείωτο ενδιαφέρον περισσότερα από 100 στελέχη και εκπρόσωποι της ασφαλιστικής βιομηχανίας. Η πανδημία του COVID-19 αποτέλεσε ένα «black swan», με επιπτώσεις στην κοινωνία και την οικονομία διεθνώς. Η κρίση αυτή θα έχει απροσδιόριστη διάρκεια και αποτελεί το εφαλτήριο για τον σχεδιασμό μιας νέας κανονικότητας σε κάθε πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η ελληνική ασφαλιστική αγορά απέδειξε πως διαθέτει γρήγορα αντανακλαστικά στη διαχείριση της κρίσης. Συμβάδισε απολύτως, σε επίπεδο συλλογικής ευθύνης, με την κοινωνία. Οι ασφαλιστικές εταιρείες εφάρμοσαν άμεσα μέτρα ασφάλειας και υγιεινής για το σύνολο του ανθρώπινου δυναμικού τους και το δίκτυο των συνεργατών τους, υιοθετώντας πρακτικές εξ αποστάσεως εργασίας σε ποσοστό 50-80% του πληθυσμού των εργαζομένων τους. Τα υφιστάμενα πλάνα επιχειρηματικής συνέχειας των εταιρειών απέδωσαν αποτέλεσμα. Οι ελληνικές εταιρείες, που τα τελευταία χρόνια είχαν επενδύσει σημαντικά στην τεχνολογία, μπόρεσαν να δώσουν digital υπηρεσίες στο εσωτερικό και το εξωτερικό κοινό τους, επιτυγχάνοντας να συνεχίσουν να λειτουργούν με όρους «business as usual».

EconomyToday 9

ΘΕΜΑ

Η ανάκαμψη

της αγοράς πετρελαίου Οι διεθνείς τιμές πετρελαίου ανέκαμψαν εντυπωσιακά κατά τον μήνα Μάιο, εν μέσω προσδοκιών για εξισορρόπηση της αγοράς πετρελαίου. Ο συνδυασμός των μεγάλων περικοπών παραγωγής υπό την αιγίδα του ΟΠΕΚ και η σταδιακή ανάκαμψη της ζήτησης πετρελαίου, μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων παγκοσμίως, ανέβασαν τις τιμές πετρελαίου σε επίπεδα πριν από την περίοδο των lockdowns του Απριλίου. ΤΟΥ ΒΡΑΣΙΔΑ ΝΕΟΦΥΤΟΥ Υπεύθυνου Επενδυτικής Στρατηγικής Exclusive Capital

10 EconomyToday

EconomyToday 11

ΘΕΜΑ

Οι λόγοι της ανόδου Οι τιμές πετρελαίου έχουν καταγράψει ισχυρά κέρδη τις τελευταίες εβδομάδες για τέσσερις θεμελιώδεις λόγους:

1. Περιορισμός της παγκόσμιας

υπερπροσφοράς: Καταλυτικό ρόλο στην εξισορρόπηση της αγοράς πετρελαίου είχαν οι μεγάλες εθελοντικές περικοπές παραγωγής από τις χώρες του ΟΠΕΚ και τη Ρωσία, που τέθηκαν σε εφαρμογή από την 1η Μαΐου, σε συνδυασμό με τις μειώσεις που ανακοίνωσαν οι πετρελαιοπαραγωγοί στις ΗΠΑ και τον Καναδά.

2.

Ανάκαμψη της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου: Αρκετές χώρες έχουν ήδη χαλαρώσει τους περιορισμούς στην κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα, που είχαν επιβληθεί για την καταπολέμηση της εξάπλωσης του κορωνοϊού, γεγονός που αναμένεται να ενισχύσει την παγκόσμια ζήτηση πετρελαίου κοντά στα προ πανδημίας επίπεδα.

H

ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, στην οποία βασίζεται η τιμή πετρελαίου, έχει βελτιωθεί γρηγορότερα απ’ ό,τι υπολόγιζαν αρχικώς οι αναλυτές, λόγω και της προοπτικής για ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας στο β΄ εξάμηνο του 2020. Η σχετική βελτίωση των θεμελιωδών στοιχείων βοήθησε την αγορά πετρελαίου να απορροφήσει τα χειρότερα από την κρίση της πανδημίας του κορωνοϊού και να αποτρέψει την επανάληψη αρνητικών τιμών, όπως συνέβη για πρώτη φορά στην ιστορία στις 20 Απριλίου.

Άνοδος πέραν του 200% στο αμερικανικό αργό WTI Η τιμή του αμερικανικού αργού West Texas Intermediate (WTI) σκαρφάλωσε πέραν των $34 ανά βαρέλι στο τέλος Μαΐου. Το WTI κατέγραψε άνοδο πέραν του 200% από τα χαμηλά των $10 ανά βαρέλι, όπου βρέθηκε να τυγχάνει διαπραγμάτευσης κατά τη χρηματιστηριακή συνεδρία της 22ας Απριλίου 2020. Εξίσου έντονα ανοδικά κινήθηκε και ο διεθνής δείκτης τιμών πετρελαίου Brent, ο οποίος καλύπτει τα 2/3 της παγκόσμιας παραγωγής. Η τιμή του Brent ξεπέρασε τα $37 ανά βαρέλι κατά την τελευταία εβδομάδα του Μαΐου, ενισχυμένη πέραν του 100% από τα χαμηλά των $16 ανά βαρέλι από τις 22 Απριλίου 2020. Παρά την εντυπωσιακή άνοδο των τιμών κατά τις τελευταίες εβδομάδες, τα δύο κυριότερα συμβόλαια πετρελαίου εξακολουθούν να τυγχάνουν διαπραγμάτευσης χαμηλότερα κατά 50% από τα προ πανδημίας επίπεδα των $60-$70 ανά βαρέλι.

12 EconomyToday

3. Βελτίωση δυνατότητας Οι μεγάλες περικοπές παραγωγής υπό την αιγίδα του ΟΠΕΚ και η σταδιακή ανάκαμψη της ζήτησης πετρελαίου, μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων παγκοσμίως, ανέβασαν τις τιμές πετρελαίου

αποθήκευσης πετρελαίου: Οι ανησυχίες για τις παγκόσμιες δυνατότητες αποθήκευσης πετρελαίου έχουν περιοριστεί πλέον, λόγω των συντονισμένων περικοπών παραγωγής πετρελαίου από τον ΟΠΕΚ και άλλους παραγωγούς και της ανάκαμψης της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου.

4.

Πρόοδος στην παρασκευή εμβολίου για τον κορωνοϊό: Το επενδυτικό κλίμα στα παγκόσμια χρηματιστήρια έχει βελτιωθεί αισθητά, εν μέσω αισιοδοξίας ότι η επιστημονική κοινότητα έχει σημειώσει πρόοδο στην παρασκευή ενός εμβολίου για τον κορωνοϊό.

Μείωση προσφοράς πετρελαίου από ΟΠΕΚ Το υπερπλεόνασμα φθηνού πετρελαίου λόγω του «πολέμου τιμών» μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ρωσίας, με την ταυτόχρονη παραγωγή-ρεκόρ από τη σχιστολιθική βιομηχανία (shale oil) στις ΗΠΑ, ήταν από τις σημαντικότερες αιτίες της πτώσης της τιμής του αργού κατά 90% τον Απρίλιο του 2020. Προκειμένου να αντιμετωπίσουν το μεγάλο πρόβλημα των αδιάθετων βαρελιών, οι χώρες του ΟΠΕΚ, μαζί με τη Ρωσία και άλλους εταίρους, προχώρησαν σε ιστορική συμφωνία για μείωση της παραγωγής πετρελαίου κατά 9,7 εκατ. βαρέλια για τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2020, όγκος που αντιπροσωπεύει το 10% της συνολικής παγκόσμιας ζήτησης. Επιπρόσθετα, η συμφωνία προνοεί την κλιμακωτή μείωση της παραγωγής σε 7,7 εκατ. βαρέλια την ημέρα μέχρι το τέλος του 2020 και στη συνέχεια σε 5,8 εκατ. βαρέλια την ημέρα μέχρι τον Απρίλιο του 2022. Ωστόσο, τα μέλη του ΟΠΕΚ εξέφρασαν την πρόθεσή τους για επέκταση της περικοπής των 9,7 εκατ. βαρελιών μέχρι το τέλος του 2020, κάτι που θα αποφασιστεί κατά την επόμενη συνάντησή τους στις 10 Ιουνίου. Με αυτόν τον τρόπο, ο ΟΠΕΚ θα επισπεύσει την αποκατάσταση της ισορροπίας στην αγορά πετρελαίου. Επιπλέον, η Σαουδική Αραβία ανακοίνωσε ότι θα μειώσει περαιτέρω την παραγωγή πετρελαίου κατά 1 εκατ. βαρέλια ημερησίως τον Ιούνιο, γεγονός που θα διαμορφώσει τη συνολική ημερήσια παραγωγή της χώρας στα 7,5 εκατ. βαρέλια, στο χαμηλότερο επίπεδο από το 2002. Συνολικά, το βασίλειο θα έχει μειώσει την παραγωγή του κατά 4,8 εκατ. βαρέλια, από τα 12,3 εκατ. βαρέλια που παράγονταν κατά το τέλος Απριλίου. Σημαντική εξέλιξη θεωρήθηκε και η αύξηση στις τιμές πώλησης πετρελαίου της κρατικής Saudi Aramco για τον Ιούνιο, συγκριτικά με τις τιμές του Μαΐου, μια κίνηση που υποδήλωνε την ανάκαμψη της ζήτησης ενόσω οι τιμές ήταν στα χαμηλά επίπεδα των $20 το βαρέλι.

Πτώση στην παραγωγή πετρελαίου στη Βόρεια Αμερική Η βιομηχανία πετρελαίου στις ΗΠΑ και τον Καναδά αντέδρασε άμεσα στις χαμηλές τιμές πετρελαίου και στις δυνάμεις της αγοράς, με μεγάλες περικοπές στην παραγωγή και περιορισμό στις δραστηριότητες. Οι μειώσεις της παραγωγής στη Βόρεια Αμερική έρχονται να προστεθούν στις εθελοντικές περικοπές παραγωγής από πλευράς των χωρών του ΟΠΕΚ και εταίρων, που τέθηκαν σε εφαρμογή από την 1η Μαΐου. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Αμερικανικής Υπηρεσίας Ενέργειας, η συνολική παραγωγή στις ΗΠΑ μειώθηκε στα 11,6 εκατ. βαρέλια την ημέρα, σε επίπεδο δηλαδή χαμηλότερο κατά 1,5 εκατ. βαρέλια από το ρεκόρ παραγωγής στο τέλος Μαρτίου, ενώ στον Καναδά κατά 1 εκατ. βαρέλια. Μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες, όπως οι Exxon, Chevron και άλλες, δήλωσαν ότι θα περιορίσουν τον προϋπολογισμό

τους μέχρι το 2021 και θα μειώσουν την παραγωγή τους κατά 30%. Επίσης, πολλές μικρές εταιρείες έρευνας και εξόρυξης σχιστολιθικού πετρελαίου έχουν κηρύξει πτώχευση ή μηδένισαν την παραγωγή τους, αδυνατώντας να εμφανίσουν κέρδος με υψηλό κόστος παραγωγής ($40 το βαρέλι) και με τόσο χαμηλές τιμές πώλησης. Ενδεικτικός της μειωμένης δραστηριότητας και παραγωγής είναι και ο αριθμός των ενεργών εξεδρών γεώτρησης στις ΗΠΑ, που μειώθηκε για δεύτερο συνεχόμενο μήνα, κοντά στα χαμηλά δεκαετίας. Η συνολική μείωση της παραγωγής πετρελαίου υπολογίζεται στα 12 εκατ. βαρέλια την ημέρα σε παγκόσμιο επίπεδο κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2020, με πολλές από αυτές τις περικοπές να συνεχίζονται ακόμη και όταν η ζήτηση θα ανακάμψει.

Οι μειώσεις της παραγωγής στη Βόρεια Αμερική έρχονται να προστεθούν στις εθελοντικές περικοπές παραγωγής από πλευράς των χωρών του ΟΠΕΚ και εταίρων, που τέθηκαν σε εφαρμογή από την 1η Μαΐου

Αύξηση της ζήτησης πετρελαίου Η επανεκκίνηση της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, αρχικώς στην Ασία και μετέπειτα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, έχει ήδη δώσει ισχυρή ώθηση στη ζήτηση πετρελαίου, καθώς ανακάμπτει από την πανδημία. Η μείωση της παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου τον Απρίλιο, κατά το διάστημα των αυστηρών περιοριστικών μέτρων, υπολογίζεται στα 35 εκατ. βαρέλια την ημέρα ή στο 35% της παγκόσμιας ζήτησης. Η πανδημία εκμηδένισε τη ζήτηση καυσίμων, καθώς δισεκατομμύρια άνθρωποι σταμάτησαν να χρησιμοποιούν μέσα συγκοινωνίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία, η παγκόσμια ζήτηση για αεροπορικά καύσιμα (κηροζίνη) υπολογίζεται να μειώθηκε κατά 50%, για καύσιμα κίνησης (βενζίνη) κατά 30% και για ντίζελ κατά 20%. Ωστόσο, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΙΕΑ) προχώρησε σε αναβάθμιση των εκτιμήσεών του για τη ζήτηση πετρελαίου

EconomyToday 13

ΘΕΜΑ που αφορά το δεύτερο εξάμηνο του 2020. Ο ΙΕΑ εκτιμά ότι η χρήση πετρελαίου για το σύνολο του 2020 θα είναι κατά μέσο όρο περίπου 9 εκατ. βαρέλια την ημέρα (ή 9%), αριθμός πολύ πιο βελτιωμένος σε σύγκριση με τον μαύρο Απρίλιο, καθώς η επαναλειτουργία των επιχειρήσεων και η άρση των ταξιδιωτικών περιορισμών αναμένεται να ενισχύσει την κατανάλωση πετρελαίου. Χώρες με μεγάλη κατανάλωση πετρελαίου, όπως Κίνα, ΗΠΑ, Γερμανία, Ινδία και Ιαπωνία, προετοιμάζονται για την επανεκκίνηση της επιχειρηματικής και βιομηχανικής δραστηριότητάς τους, που εκτιμάται ότι θα οδηγήσει σε αύξηση της ζήτησης καυσίμων κίνησης, ντίζελ, πετροχημικών και κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας. Επιπλέον, τα τελευταία θετικά μακροοικονομικά στοιχεία της Κίνας ενίσχυσαν τις προσδοκίες των επενδυτών αναφορικά με την ανάκαμψη της μεγαλύτερης ασιατικής οικονομίας, η οποία θα συμβάλει στην άνοδο της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου. Ήδη, η κατανάλωση πετρελαίου στην Κίνα έχει επανέλθει σε επίπεδα προ πανδημίας, ενώ και οι εισαγωγές αργού έχουν αυξηθεί από τον Απρίλιο. Παρ’ όλα αυτά, η ανάκαμψη της παγκόσμιας ζήτησης σε επίπεδα προ πανδημίας αναμένεται να είναι αργή και σταδιακή, καθώς η κατανάλωση καυσίμων στον κλάδο των αερομεταφορών εκτιμάται ότι θα αποκατασταθεί πλήρως μέχρι το 2023.

Βελτίωση δυνατότητας αποθήκευσης Οι τιμές πετρελαίου δέχτηκαν ισχυρή ώθηση από τη βελτίωση της δυνατότητας αποθήκευσης παγκοσμίως, κυρίως από τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης του Cushing στην Οκλαχόμα των ΗΠΑ. Οι ανησυχίες σχετικά με τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης έχουν υποχωρήσει, μετά τη δημοσίευση των πιο πρόσφατων στοιχείων της Αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών Ενέργειας, σύμφωνα με τα οποία τα αποθέματα πετρελαίου εξακολουθούν να αυξάνονται για 15η διαδοχική εβδομάδα, αλλά ο ρυθμός αύξησής τους έχει επιβραδυνθεί λόγω της εξισορρόπησης προσφοράς και ζήτησης στις ΗΠΑ. Τα πρώτα σημάδια αύξησης της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου, σε συνδυασμό με τις μεγάλες περικοπές παραγωγής από τον ΟΠΕΚ και άλλους παραγωγούς, έχουν περιορίσει αισθητά τον αριθμό των αδιάθετων βαρελιών πετρελαίου που κατέληγαν για αποθήκευση. Παρ’ όλα αυτά, παραμένει ακόμα ένα από τα πλέον εμφανή δείγματα υπερπροσφοράς, που δεν είναι άλλο από τον όγκο των εκατομμυρίων βαρελιών που παραμένουν αποθηκευμένα σε δεξαμενόπλοια που πλέουν ανά τον κόσμο.

«Ισορροπία τρόμου» Η αγορά πετρελαίου παρακολουθεί πολύ στενά τη νέα πραγματικότητα, δηλαδή την «ισορροπία τρόμου» μεταξύ της επανεκκίνησης της οικονομικής δραστηριότητας και της προσπάθειας αποφυγής ενός νέου, δεύτερου κύματος κρουσμάτων. Ένα νέο κύμα της πανδημίας πιθανόν να είναι ο χειρότερος 14 EconomyToday

Η αναζωπύρωση γεωπολιτικών εντάσεων, όπως η επανάληψη του εμπορικού πολέμου ΗΠΑΚίνας, και οι μόνιμες εντάσεις στον Περσικό Κόλπο θα μπορούσαν να απειλήσουν τις προοπτικές μιας ταχείας παγκόσμιας οικονομικής ανάκαμψης μετά την πανδημία

εφιάλτης για την «εύθραυστη» πλέον βιομηχανία πετρελαίου, εφόσον θα προκαλέσει ένα δεύτερο κύμα κατάρρευσης της ζήτησης πετρελαϊκών προϊόντων, περαιτέρω αποσταθεροποίηση των ενεργειακών αγορών και πιθανή νέα ραγδαία πτώση των τιμών πετρελαίου στο χρηματιστήριο. Το παράδειγμα χωρών όπως η Κίνα, η Γερμανία και η Νότιος Κορέα, που είδαν τα κρούσματα να αυξάνονται μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων, δείχνει ότι η επανεκκίνηση της παγκόσμιας οικονομίας θα αποτελέσει μια μακρά και επίπονη διαδικασία. Επίσης, το επενδυτικό κλίμα επιβαρύνεται και από την εξάπλωση της πανδημίας στη Βραζιλία, τη μεγαλύτερη οικονομία της Λατινικής Αμερικής, η οποία πλέον βρίσκεται στη δεύτερη θέση παγκοσμίως σε αριθμό κρουσμάτων, πίσω από τις ΗΠΑ.

Καταλύτης για τη ζήτηση πετρελαίου η ανακάλυψη εμβολίου Οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο έχουν εστιάσει στην ανακάλυψη ενός αποτελεσματικού εμβολίου κατά του φονικού ιού, για να μπορέσει η κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα να επιστρέψει στα φυσιολογικά επίπεδα προ πανδημίας. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, το εμβόλιο αναμένεται να είναι έτοιμο κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2021, κάτι που σημαίνει ότι, για τουλάχιστον ακόμα έναν χρόνο, ο φόβος της πανδημίας θα πορεύεται μαζί με την ανθρωπότητα. Το εμβόλιο θα είναι ο πιο σημαντικός καταλύτης για να επιστρέψει η παγκόσμια ζήτηση πετρελαίου στα προ πανδημίας επίπεδα των 100 εκατ. βαρελιών την ημέρα, εφόσον οι άνθρωποι θα μπορούν να διακινούνται ελεύ-

Γεωπολιτικοί κίνδυνοι 1. Εμπορικός πόλεμος

μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας

Η επανάληψη του εμπορικού πολέμου ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα ενδέχεται να είναι επιζήμια για την αγορά του πετρελαίου, καθώς θα μπορούσε να περιορίσει την παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη και να μειώσει τη ζήτηση για πετρέλαιο. Οι ΗΠΑ έχουν κλιμακώσει τις επιθέσεις τους κατά της Κίνας, επιρρίπτοντας στη χώρα ευθύνες για την εξάπλωση της πανδημίας και για «τους μαζικούς θανάτους σε παγκόσμια κλίμακα». Οι ΗΠΑ εξετάζουν την επιβολή νέων δασμών στις εισαγωγές κινεζικών προϊόντων, προκαλώντας την αντίδραση της Κίνας για παρόμοιας φύσης αντίποινα. Επίσης, οι εντάσεις μεταξύ των δύο μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου είχαν φουντώσει μετά την πρόθεση της Κίνας να επιβάλει ένα νέο νομικό πλαίσιο και μηχανισμό επιβολής στο Χονγκ Κονγκ, γεγονός που προκάλεσε την έντονη αντίδραση των ΗΠΑ και άλλων χωρών.

2. Εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Σαουδικής Αραβίας

θερα χωρίς κανένα περιορισμό. Ωστόσο, σε περίπτωση επανεμφάνισης της πανδημίας του κορωνοϊού πριν από την εξεύρεση του εμβολίου, θα απαιτηθούν νέα περιοριστικά μέτρα σε όλες τις χώρες του κόσμου, κάτι που θα προκαλέσει εκ νέου καθοδικές πιέσεις στις τιμές πετρελαίου.

Τα δεδομένα Η βελτίωση των θεμελιωδών στοιχείων της προσφοράς και ζήτησης πετρελαίου με γρήγορο ρυθμό υποδηλώνει ότι τα χειρότερα έχουν περάσει για την παγκόσμια αγορά πετρελαίου. Η καμπύλη της υπερπροσφοράς πιθανότατα έπεσε μετά την κορύφωσή της στα μέσα Απριλίου, ενώ έχουν εμφανιστεί και τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης της ζήτησης, με αποτέλεσμα την υποχώρηση των φόβων ότι οι δεξαμενές αποθήκευσης θα γεμίσουν ασφυκτικά παγκοσμίως. Η αγορά πετρελαίου πρέπει να διανύσει αρκετό δρόμο ακόμα μέχρι να σταθεροποιηθεί, καθώς παραμένει ο κίνδυνος ενός δεύτερου κύματος εξάπλωσης του κορωνοϊού πριν από την ανακάλυψη ενός εμβολίου, την ώρα που ο πλανήτης εξέρχεται σταδιακά από τα περιοριστικά μέτρα. Ωστόσο, η αναζωπύρωση των γεωπολιτικών εντάσεων, όπως η επανάληψη του εμπορικού πολέμου ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα και οι μόνιμες εντάσεις στον Περσικό Κόλπο, θα μπορούσε να απειλήσει τις προοπτικές μιας ταχείας παγκόσμιας οικονομικής ανάκαμψης μετά την πανδημία και –ακολούθως– τις προοπτικές ανάκαμψης της παγκόσμιας πετρελαϊκής ζήτησης. ET

Οι τιμές πετρελαίου δέχτηκαν ισχυρή ώθηση από τη βελτίωση της δυνατότητας αποθήκευσης παγκοσμίως, κυρίως από τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης του Cushing στην Οκλαχόμα των ΗΠΑ

Η αγορά πετρελαίου προβληματίζεται έντονα από τις πρόσφατες εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Σαουδικής Αραβίας. Ο Αμερικανός Πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ, και πολλοί γερουσιαστές από πολιτείες με βαριά βιομηχανία πετρελαίου είναι έντονα θορυβημένοι με τις τακτικές της Σαουδικής Αραβίας. Η κήρυξη του «πολέμου τιμών» με τη Ρωσία, στις αρχές Μαρτίου, είχε ως αποτέλεσμα την κατρακύλα του αμερικανικού αργού WTI σε αρνητικές τιμές, γεγονός που οδήγησε στην κατάρρευση της αμερικανικής βιομηχανίας σχιστολιθικού πετρελαίου, στην απόλυση χιλιάδων εργαζομένων και στην πτώχευση εταιρειών στον τομέα έρευνας και εξόρυξης. Η μεγάλη ζημιά στη βιομηχανία σχιστολιθικού πετρελαίου εξόργισε την κυβέρνηση των ΗΠΑ, η οποία αποφάσισε την απόσυρση δύο συστοιχιών πυραύλων Patriot από τα εδάφη της Σαουδικής Αραβίας, οι οποίοι αποτελούσαν ασπίδα προστασίας από τις επιθέσεις του εχθρικού Ιράν. Η φυγή των πυραύλων θα αυξήσει την αβεβαιότητα στον Περσικό Κόλπο, εφόσον θα αφήσει απροστάτευτα από επιθέσεις φιλο-ιρανικών οργανώσεων τα πιο μεγάλα κοιτάσματα πετρελαίου στον κόσμο. Επίσης, το γεγονός αυτό εγείρει και νέες ανησυχίες για την ασφάλεια των πλοίων που διαπλέουν τα Στενά του Ορμούζ, έναν θαλάσσιο δίαυλο ζωτικής σημασίας που χωρίζει το Ιράν και το Ομάν, συνδέοντας τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες του Περσικού Κόλπου –Σαουδική Αραβία, Ιράκ, Ιράν, ΗΑΕ, Κατάρ, Κουβέιτ και Μπαχρέιν– με τις παγκόσμιες αγορές. Εκτιμάται ότι από τα Στενά του Ορμούζ διαπλέει περίπου το 30% του αργού πετρελαίου και του φυσικού αερίου (LNG) της παγκόσμιας ημερήσιας κατανάλωσης. Αυτή η εξέλιξη θα μπορούσε να κλιμακώσει την ένταση στη Μέση Ανατολή και να αυξήσει το ρίσκο για την απρόσκοπτη εξαγωγή του πετρελαίου της περιοχής, όπως έγινε στο πρόσφατο παρελθόν. Οι τιμές πετρελαίου είχαν εκτοξευθεί κοντά στα $70 το βαρέλι μετά τη δολοφονία του Ιρανού υποστράτηγου Κασέμ Σουλεϊμανί, στις αρχές του έτους, και μετά τις επιθέσεις στις εγκαταστάσεις πετρελαίου της Saudi Aramco, στις 14 Σεπτεμβρίου 2019, οπότε και μειώθηκε προσωρινά η παραγωγή πετρελαίου κατά 5 εκατ. βαρέλια την ημέρα ή κατά το 50% της συνολικής παραγωγής του βασιλείου.

EconomyToday 15

ΘΕΜΑ

16 EconomyToday

Force Majeure

Ή

Ανωτέρα Βία και COVID-19

Τυπικές περιπτώσεις ανωτέρας βίας είναι ο πόλεμος, το πραξικόπημα, οι απρόβλεπτες κυβερνητικές απαγορεύσεις, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, η πανδημία και σε αρκετές περιπτώσεις συμβάντα που δεν μπορούν να προβλεφθούν με επίδειξη επιμέλειας

H τρέχουσα πανδημική κρίση που δημιούργησε ο κορωνοϊός και που προκάλεσε τη νόσο COVID-19 δεν επηρέασε μόνο τον τομέα της υγείας αλλά και διάφορους άλλους τομείς και δραστηριότητες. Πιο συγκεκριμένα, στον τομέα της οικονομίας οι επιπτώσεις είναι μεγάλες και ποικίλες, αφού εκτιμάται και αναμένεται η χειρότερη ύφεση της παγκόσμιας οικονομίας από το 1929, ενώ η συρρίκνωση του ΑΕΠ των σύγχρονων κοινωνιών συγκρίνεται με εμπόλεμες περιόδους και αναδεικνύει την ανάγκη δημιουργίας νέων οικονομικών πολιτικών.

TOY ΓΙΩΡΓΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΗ Δικηγόρου-Διευθυντή στην Ορφανίδης, Χριστοφίδης & Συνεργάτες ΔΕΠΕ και μέλους του Ειδικού Διδακτικού Προσωπικού του Τμήματος Νομικής του Πανεπιστημίου Frederick

Ο

ι οργανωμένες κοινωνίες και τα δικαιικά συστήματα έχουν διαμορφώσει δόγματα, αρχές και νομοθετήματα στα οποία δύναται να γίνει επίκληση σε περιπτώσεις που συμβάσεις, ρήτρες αλλά και νομοθετικές πρόνοιες είναι αδύνατες να εφαρμοστούν και να εκπληρωθούν για λόγους που υπερβαίνουν τη βούληση των συμβαλλομένων μερών αλλά και των επηρεαζομένων. Για τον λόγο αυτό διαπλάστηκε, τόσο σε νομοθετικό πλαίσιο όσο και σε νομολογιακό επίπεδο, η έννοια του «force majeure». H έννοια αυτή, η οποία προέρχεται από τη Γαλλία, εννοιολογικά έχει τις εξής χρήσεις: «vis major», «superior force» ή «act of god», δηλαδή ανώτερη δύναμη ή ανωτέρα βία που χαρακτηρίζει οποιοδήποτε απρόβλεπτο και εξαιρετικό γεγονός που ο άνθρωπος στη συνήθη πορεία των πραγμάτων δεν μπορεί να προβλέψει και να αποτρέψει με μέτρα εξαιρετικής επιμέλειας.

ΠΟΥ ΕΝΤΟΠΙΖΕΤΑΙ

Ο νομικός λοιπόν όρος force majeure ή ανωτέρα βία κατά κανόνα εντοπίζεται σε συμβάσεις, εμπορικές συμβάσεις, ασφαλιστικές συμβάσεις, σε διεθνείς εμπορικές συμβάσεις και γενικά σε κάθε λογής συναλλαγές, είτε εφαρμόζεται το δόγμα pacta sunt servanda (τα συμπεφωνημένα πρέπει να τηρούνται) είτε όχι, εφόσον όμως απαιτείται και αναμένεται εκπλήρωση υποχρεώσεων από τα μέρη. Ο ορισμός ενός περιστατικού ως γεγονότος «ανωτέρας βίας ή force majeure» είναι ζήτημα πραγματικό που κρίνεται κατά περίπτωση βάσει των συνθηκών αλλά και των όρων ή ρητρών της εκάστοτε συμφωνίας ή σύμβασης των μερών. Τυπικές περιπτώσεις ανωτέρας βίας είναι ο πόλεμος, το πραξικόπημα, οι απρόβλεπτες κυβερνητικές απαγορεύσεις, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, η πανδημία και σε αρκετές περιπτώσεις συμβάντα που δεν μπορούν να προβλεφθούν με επίδειξη επιμέλειας.

EconomyToday 17

ΘΕΜΑ

Η ΕΠΙΚΛΗΣΗ

Αξίζει να σημειωθεί πως η επίκληση τέτοιου όρου δεν γίνεται αυτόματα και χωρίς ανάγκη αιτιολόγησης ή απόδειξης γεγονότων. Αντίθετα, απαιτείται η ενημέρωση ενός από τα μέρη προς το άλλο πως προτίθεται να επικαλεστεί το γεγονός, καθότι δεν υπάρχει άλλος μηχανισμός στην εκπλήρωση συμβατικών υποχρεώσεων. Η ανωτέρα βία ή η επίκληση του όρου force majeure μπορεί μεταξύ άλλων να επιφέρει: (α) προσωρινή ή οριστική αναστολή-ματαίωση και κατά συνέπεια απαλλαγή των συμβαλλομένων από τις υποχρεώσεις τους ανάλογα με τη διάρκεια του γεγονότος ή (β) ακύρωση σύμβασης Το κοινοδίκαιο ανέπτυξε τις δικές του αρχές και πρόνοιες για ανάλογες και αντίστοιχες περιστάσεις ματαίωσης ή ακύρωσης υποχρεώσεων. Συγκεκριμένα, το Δίκαιο των Συμβάσεων υιοθετεί την «αρχή της ματαίωσης - doctrine of frustration», αρχή που η νομολογία καθορίζει ότι ενεργοποιείται σε περιπτώσεις που δεν υπάρχει ρητή πρόνοια στους όρους της σύμβασης και βασίζεται μάλλον σε εξυπακουόμενη πρόνοια ή σιωπηρό όρο που ουσιαστικά εξαφανίζει τα θεμέλια της σύμβασης και τον χαρακτήρα της υποχρέωσης και καθιστά τη σύμβαση αδύνατη προς εκπλήρωση. Το κοινοδίκαιο δεν αναγνωρίζει τις εξαιρετικές περιστάσεις ή τα γεγονότα ανωτέρας βίας (force majeure) ως μια καθιερωμένη αρχή. Από την άλλη, συμβαλλόμενα μέρη σε πολλές συμβάσεις τους, που διέπονται από τις αρχές του κοινοδικαίου, περιλαμβάνουν ρήτρες ή παραγράφους με αναφορά σε εξαιρετικές περιστάσεις ή σε περιστάσεις ανωτέρας βίας, η ενεργοποίηση των οποίων απαλλάσσει τα μέρη από την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους στη σύμβαση. Εκεί όπου το περιεχόμενο των συμβάσεων καθορίζει αυτές τις εξαιρετικές περιστάσεις περιορίζει τους σκοπούς και την εφαρμογή της αρχής της ματαίωσης.

ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ Στην Κύπρο, το Δίκαιο των Συμβάσεων και συγκεκριμένα το άρθρο 56(2) προβλέπει πως επιγενόμενη αδυναμία εκπληρώσεως, ως αποτέλεσμα συνθηκών εκτός του ελέγχου των μερών, καθιστά τη σύμβαση άκυρη ως αδύνατη. Πηγή προέλευσης του άρθρου 56(2) του νόμου είναι το αντίστοιχο άρθρο του ινδικού νόμου υπό το οποίο η έννοια της «ματαίωσης» (frustration) διαφέρει από την αντίστοιχη έννοια όπως διαμορφώθηκε στο αγγλικό δίκαιο. Σχετικό είναι το παρακάτω απόσπασμα: «The doctrine of frustration comes into play when a contract becomes impossible of performance, after it is made, on account of circumstances beyond the control of parties or the change in circumstances makes the performance of the contract impossible».

18 EconomyToday

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Το Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο, με αφορμή την πανδημία COVID19, αντέδρασε άμεσα και στις 25.3.2020 δημοσίευσε τις νέες ρήτρες ανωτέρας βίας για να καλύψουν τις διάφορες εκτεταμένες ανάγκες των καιρών αλλά και των εταιρειών

H αρχή της ματαίωσης τυγχάνει εφαρμογής στο Εργατικό Δίκαιο με ανάλογο τρόπο όπως και στο Δίκαιο των Συμβάσεων. Στην απόφαση Fadil Izzet του Ανωτάτου Δικαστηρίου, η οποία πραγματεύτηκε την έφεση εργοδοτούμενου που εξαιτίας της έκρυθμης κατάστασης δεν ήταν σε θέση να προσφέρει υπηρεσία στον εργοδότη του παρά την εκπεφρασμένη επιθυμία του, αποφασίστηκε ότι «ο ενάγοντας-εργοδοτούμενος ως εκ των γεγονότων που επήλθαν, ανεξάρτητα από ευθύνη των μερών, έξω από ό,τι θα μπορούσαν να έχουν προβλέψει και πέρα από τον έλεγχό τους, βρέθηκε σε αντικειμενική αδυναμία να εκπληρώσει τη θεμελιακή του συμβατική υποχρέωση». Το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε πως «η συνέχιση της σύμβασης ήταν πλέον αδύνατη, η σύμβαση ματαιώθηκε και ως εκ τούτου κατέστη άκυρη αυτομάτως από τα γεγονότα του 1974». Η νομολογία επιβάλλει στον εργοδότη τη χρήση εύλογων κριτηρίων υπό τις περιστάσεις και υπεύθυνης συμπεριφοράς που να καταλήγουν στον αποκλεισμό της απόλυσης αλλά και της ματαίωσης της σχετικής σύμβασης.

ΝΕΕΣ ΡΗΤΡΕΣ

ΑΝΩΤΕΡΑΣ ΒΙΑΣ

Το Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο, με αφορμή την πανδημία COVID19, αντέδρασε άμεσα και στις 25.3.2020 δημοσίευσε τις νέες ρήτρες ανωτέρας βίας για να καλύψουν τις διάφορες εκτεταμένες ανάγκες των καιρών αλλά και των εταιρειών. Έχει εισαχθεί νέα ρήτρα, η οποία περιλαμβάνει τους ορισμούς της «ανωτέρας βίας» και του «θιγόμενου μέρους», ενώ καθορίζει πως για να υφίσταται καθεστώς ανωτέρας βίας θα πρέπει να συντρέχουν οι εξής τρεις προϋποθέσεις:

1. Το εμπόδιο είναι εκτός της σφαίρας ελέγχου του θιγόμενου μέρους

2. Δεν ήταν λογικά δυνατόν να

προβλεφθεί κατά τη σύναψη της σύμβασης και

3. Οι συνέπειες του εμποδίου δεν

θα μπορούσαν να αποφευχθούν ή να ξεπεραστούν από το θιγόμενο μέρος. Σ’ αυτό το τρίτο στοιχείο είναι που περιλαμβάνεται και η πανδημία ως περιστατικό που συνιστά ανωτέρα βία. Οι επιπτώσεις που αντιμετωπίζουμε από την πρωτοφανή πανδημία αναμφίβολα θα είναι μακροχρόνιες και θα επηρεάσουν όλους τους τομείς. Η αντιμετώπιση των οικονομικών αλλά και των νομικών συνεπειών θα κρίνει σε μεγάλο βαθμό τη συλλογική επιτυχία στην αντιμετώπιση του φαινομένου.

ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝΩΣΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ), ένα κράτος μπορεί να επικαλεστεί λόγους ανωτέρας βίας (force majeure) για τη μη συμμόρφωσή του με το ενωσιακό δίκαιο. Πιο συγκεκριμένα, στην υπόθεση 296/86 McNicholl and Others [1988] ECR 1491, paragraph 11, το δικαστήριο αναφέρει ότι «the notion of force majeure requires that the act in question or its non-performance be attributable to circumstances, beyond the control of the party claiming force majeure, which are abnormal and unforeseeable and the consequences of which could not have been avoided despite the exercise of due diligence». Περαιτέρω, όταν είναι δυνατόν να αποδοθεί μια πράξη σε ανωτέρα βία (force majeure), οι συνέπειες θα πρέπει να διαρκούν για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, δηλαδή για όσο χρόνο χρειάζεται το κράτος, ασκώντας δέουσα επιμέλεια, να θέσει τέλος στην κρίση που ανέκυψε για λόγους τους οποίους δεν μπορούσε το κράτος να ελέγξει (Case 101/84 Commission v. Italy [1985] ECR 2629, paragraph 16).

Η επίκληση τέτοιου όρου δεν γίνεται αυτόματα και χωρίς ανάγκη αιτιολόγησης Ή απόδειξης γεγονότων. Αντίθετα, απαιτείται η ενημέρωση ενός από τα μέρη προς το άλλο πως προτίθεται να επικαλεστεί το γεγονός

Επίσης, με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, το κράτος έχει επιβάλει περιοριστικά μέτρα αλλά και μέτρα ολικής ή μερικής αναστολής λειτουργίας μεγάλου μέρους των υπηρεσιών του δημοσίου αλλά και του ιδιωτικού τομέα προς τον σκοπό της διαφύλαξης της δημόσιας υγείας, παρά το γεγονός ότι κάποια συγκρούονται με θεμελιώδη δικαιώματα ή βασικές πρόνοιες του ενωσιακού δικαίου. ΕΤ

EconomyToday 19

ΘΕΜΑ

Κορωνοϊός,

ένας αόρατος εχθρός

που επιτίθεται ακόμη και στην εφαρμογή και εκτέλεση των συμφωνηθέντων 20 EconomyToday

Το παγκόσμιο είναι αντιμέτωπο με μια άνευ προηγουμένου κρίση, η οποία δοκιμάζει τις αντοχές, τις ικανότητες και τα όρια των συστημάτων δημόσιας υγείας αλλά και τις κοινωνίες μας σε κάθε επίπεδο, είτε αυτό αφορά το πολιτικό, το κοινωνικό ή το οικονομικό πλαίσιό τους. ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΑΣ ΠΥΡΚΩΤΟΥ Δικηγόρου Elias Neocleous & Co LLC

O

ιός με τον οποίο βρισκόμαστε αντιμέτωποι, ήτοι ο COVID-19, καλούμενος και ως «αόρατος εχθρός», δεν έχει αφήσει τίποτα άθικτο στο πέρασμά του, συμπεριλαμβανομένων της εφαρμογής και της εκτέλεσης των συμβάσεων ανά το παγκόσμιο.

Tο παρόν άρθρο περιστρέφεται γύρω από την αρχή της ματαίωσης και το πώς το κυπριακό νομικό σύστημα προσεγγίζει υποθέσεις στις οποίες η εκτέλεση συμβατικών υποχρεώσεων επηρεάζεται από αναπάντεχα γεγονότα, έχοντας ταυτόχρονα κατά νου τον ιό που επί του παρόντος μάς δοκιμάζει.

Γενικός κανόνας

Στο κυπριακό δίκαιο Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΜΑΤΑΙΩΣΗΣ έχει κωδικοποιηθεί διά του άρθρου 56(2) του περί Συμβάσεων Νόμου, Κεφ. 149

Ο γενικός κανόνας σε ό,τι αφορά την εφαρμογή και εκτέλεση των συμβάσεων είναι ότι αυτές πρέπει να εκτελούνται και να υλοποιούνται όπως συμφώνησαν μεταξύ τους τα συμβαλλόμενα μέρη. Εξαίρεση όμως σε αυτόν τον γενικό κανόνα αποτελεί η περίπτωση κατά την οποία λαμβάνει χώρα γεγονός το οποίο επηρεάζει σε τέτοιο βαθμό το θεμέλιο της σύμβασης, καθιστώντας αδύνατη την εφαρμογή και εκτέλεσή της. Στην Κύπρο αυτή η εξαίρεση είναι γνωστή ως η αρχή της ματαίωσης, αρχή που πηγάζει από το κοινοδίκαιο. Η αρχή της ματαίωσης χαρακτηρίζεται από τη σπάνια εφαρμογή της, εφόσον βέβαια οι εξαιρετικές περιπτώσεις της κάθε υπόθεσης ξεχωριστά το επιτρέπουν. Στο κυπριακό δίκαιο η εν λόγω αρχή έχει κωδικοποιηθεί διά του άρθρου 56(2) του περί Συμβάσεων Νόμου, Κεφ. 149, το οποίο προβλέπει τα εξής: «Σύμβαση προς τέλεση πράξης, η οποία μετά την κατάρτιση της σύμβασης καθίσταται αδύνατη ή παράνομη, λόγω γεγονότος το οποίο ο οφειλέτης δεν μπορούσε να αποτρέψει, καθίσταται άκυρη μόλις η πράξη καταστεί αδύνατη ή παράνομη». Τα κύρια στοιχεία που πρέπει να παρατηρούνται προκειμένου να τύχει επίκλησης η αρχή της ματαίωσης είναι τα ακόλουθα: (α) θα πρέπει να υπάρχει έγκυρη σύμβαση μεταξύ των μερών,

(β) θα πρέπει να καταδειχθεί ότι έχει προκύψει γεγονός το οποίο δεν μπορούσε να τύχει πρόβλεψης από οιονδήποτε εκ των συμβαλλόμενων μερών, (γ) ότι το εν λόγω αναπάντεχο γεγονός δεν αποτελεί απόρροια και δεν οφείλεται σε οιανδήποτε πράξη, συμπεριφορά ή παράλειψη οιουδήποτε εκ των συμβαλλόμενων μερών, (δ) ότι το εν λόγω αναπάντεχο γεγονός έλαβε χώρα σε μεταγενέστερο χρόνο από αυτόν της σύναψης της σύμβασης, (ε) ότι οι συμβατικές υποχρεώσεις των μερών δεν έχουν πλήρως υλοποιηθεί και εκτελεστεί, (στ) ότι η περαιτέρω εκτέλεση και εφαρμογή της σύμβασης καθίσταται αδύνατη και/ή παράνομη και/ή διαφορετική από ό,τι τα μέρη είχαν συμφωνήσει, (ζ) ότι η σύμβαση δεν περιλαμβάνει οιονδήποτε όρο και πρόνοια, είτε αυτή είναι ρητή ή εξυπακουόμενη, σε ό,τι αφορά το εν λόγω γεγονός και εκ του λεκτικού της σύμβασης δεν προκύπτει ότι τα συμβαλλόμενα μέρη γνώριζαν ή ήταν σε θέση να γνωρίζουν την επέλευση ενός τέτοιου γεγονότος, και τέλος (η) ως αποτέλεσμα της επέλευσης αυτού του γεγονότος, η σύμβαση καθίσταται άκυρη, ανεξαρτήτως των επιθυμιών των συμβαλλόμενων μερών. Τα δικαστήρια, στις περιπτώσεις που τα συμβαλλόμενα μέρη διαφωνούν ως προς τις επιπτώσεις της επέλευσης ενός τέτοιου αναπάντεχου γεγονότος επί των συμφωνηθέντων, καλούνται να αποφασίσουν ως προς τις εν λόγω επιπτώσεις, έχοντας υπόψη τόσο τους όρους της σύμβασης όσο και τη φύση του εν λόγω γεγονότος. Βασικό στοιχείο λοιπόν που πρέπει να τύχει εξέτασης, όπου υφίσταται έγκυρη σύμβαση της οποίας τα συμφωνηθέντα δεν έχουν πλήρως υλοποιηθεί, είναι το αντικείμενο και ο σκοπός της επίδικης σύμβασης. Αναλόγως του αντικειμένου, του σκοπού και των προνοιών της σύμβασης, η προσοχή πλέον στρέφεται προς το πώς επηρεάζεται η περαιτέρω εκτέλεση της σύμβασης, ενόψει της επέλευσης του αναπάντεχου γεγονότος – όπως για παράδειγμα ο ιός που επί του παρόντος μάς ταλανίζει, ήτοι ο κορωνοϊός COVID-19.

EconomyToday 21

ΘΕΜΑ

Η εκτέλεση

καθίσταται αδύνατη

Περιπτώσεις πρόβλεψης του γεγονότος

Ο χρόνος κατά τον οποίο συνάπτεται μια σύμβαση είναι ουσιαστικής σημασίας και για τους σκοπούς της αρχής της ματαίωσης. Αυτό έγκειται στο γεγονός ότι εκ των ουσιωδών στοιχείων που πρέπει να υφίστανται προκειμένου να τύχει επίκλησης η αρχή της ματαίωσης είναι ότι το γεγονός, αυτό καθ’ εαυτό, ήταν αναπάντεχο και δεν έτυχε πρόβλεψης από οιονδήποτε εκ των συμβαλλόμενων μερών κατά τον χρόνο της σύναψης της σύμβασης. Για παράδειγμα, στην περίπτωση που τα συμβαλλόμενα μέρη συνήψαν τη μεταξύ τους σύμβαση κατά τον χρόνο που ήδη υφίστατο αυτή η αβέβαιη κατάσταση πραγμάτων εξαιτίας του κορωνοϊού COVID-19 και ενώ μπορούσαν εύλογα να προβλέψουν τις αρνητικές επιπτώσεις που αυτός θα είχε επί της σύμβασής τους, τότε η επίκληση της αρχής της ματαίωσης δύναται να τύχει απόρριψης. Ως εκ τούτου, εάν τουλάχιστον ένα εκ των συμβαλλόμενων μερών γνώριζε ή θα μπορούσε να προβλέψει τα του κορωνοϊού COVID-19 και παρέλειψε να περιλάβει σχετικές πρόνοιες στη σύμβαση που τον δεσμεύει, τυχόν επίκληση της αρχής της ματαίωσης δύναται να απορριφθεί και, όπου τύχει απόρριψης, το δικαστήριο, ως πηγάζει από τη μέχρι σήμερα προσέγγιση, εξετάζει την υπόθεση υπό το 22 EconomyToday

φως των αρχών της παράβασης των συμβάσεων. Το δικαστήριο, υπό αυτές τις περιστάσεις, ανατρέχει στους όρους της σύμβασης και νοουμένου ότι καταλήξει ότι η μη εκπλήρωση των συμφωνηθέντων αποτελεί παράβαση της σύμβασης, τότε μπορεί να επιδικάσει αποζημιώσεις υπέρ του συμβαλλόμενου που υπέστη ζημιά εξαιτίας της παράβασης. Επιπρόσθετα, η αρχή της ματαίωσης δεν μπορεί να τύχει επίκλησης και εφαρμογής στις περιπτώσεις που τα συμβαλλόμενα μέρη έχουν περιλάβει στη συμφωνία όρους που δεικνύουν ότι τα συμφωνηθέντα, παρά την έλευση του κορωνοϊού ή οποιασδήποτε άλλης πανδημίας, θα πρέπει να τύχουν εκτέλεσης και εφαρμογής στην ολότητά τους. Όπου τα μέρη συνάπτουν συμφωνία από την οποία προκύπτει ότι τα συμβαλλόμενα μέρη μπορούσαν να προβλέψουν αυτό που συνέβη μετέπειτα και προνόησαν να περιλάβουν όρο εντός των συμφωνηθέντων, καταμερίζοντας τον κίνδυνο, τότε η αρχή της ματαίωσης δεν μπορεί να βρει έρεισμα, αλλά ούτε και εφαρμογή.

Στην Κύπρο αυτή η εξαίρεση είναι γνωστή ως η αρχή της ματαίωσης, αρχή που πηγάζει από το κοινοδίκαιο

Για να τύχει επίκλησης και εφαρμογής η αρχή της ματαίωσης, θα πρέπει οι επιπτώσεις του COVID-19 επί της σύμβασης να καθιστούν την εκτέλεση αυτής αδύνατη ή την περαιτέρω εκτέλεσή της κάτι εκ βάθρων διαφορετικό από αυτό που τα μέρη συμφώνησαν. Στην υπόθεση Cyprus Cinema & Theatre Co Ltd v. Christodoulos Karmiotis (1967) 1 C.L.R. 42, το δικαστήριο ανέφερε τα ακόλουθα: «The proper test for impossibility of performance should be the literal words of the contract were to be performed in the changed circumstances, would this involve a significant or radical change from the obligation originally undertaken?». Η αδυναμία εκτέλεσης δύναται να προσλάβει διάφορες μορφές, είτε αυτή είναι φυσική αδυναμία είτε πρακτική αδυναμία. Η αδυναμία μπορεί επίσης να προκύψει όπου αλλαγές επί νομοθετημάτων καθιστούν την περαιτέρω εκτέλεση της σύμβασης παράνομη. Η Κυπριακή Δημοκρατία αποτελεί μια εκ των πρώτων χωρών που, μετά την εξάπλωση του ιού COVID-19 εντός των ευρωπαϊκών συνόρων, έθεσε σε εφαρμογή αυστηρά μέτρα προς όφελος της δημόσιας υγείας. Τα διατάγματα και οι κανονισμοί που εκδόθηκαν στη βάση του περί Λοιμοκάθαρσης Νόμου, Κεφ. 260, προνοούσαν, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα: • απαγόρευση συνάθροισης άνω των 75 ατόμων σε ενιαίο χώρο ιδιωτικής ή δημόσιας χρήσης, • απαγόρευση εισόδου εντός της Κυπριακής Δημοκρατίας (με εξαιρέσεις), • ακύρωση μαζικών εκδηλώσεων, παρελάσεων, συναυλιών σε δημόσιους χώρους, • αναστολή λειτουργίας θεάτρων, αθλητικών εγκαταστάσεων, ξενοδοχείων (πλην των υφιστάμενων πελατών) και περιορισμός θεατών ποδοσφαιρικών αγώνων, • αναστολή εργασιών εργοταξίων, • αναστολή λειτουργίας επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου (με εξαιρέσεις), • απαγόρευση εξαγωγής φαρμακευτικών προϊόντων από τη Δημοκρατία προς οποιαδήποτε άλλη χώρα, παρά μόνο κατόπιν γραπτής προς τούτο εγκρίσεως από τον Υπουργό Υγείας. Οιοδήποτε πρόσωπο που παραβαίνει πρόνοιες κανονισμών και διαταγμάτων που εκδίδονται βάσει του περί Λοιμοκάθαρσης Νόμου, υπόκειται, σε περίπτωση καταδίκης, σε φυλάκιση και/ή πρόστιμο. Συνεπώς, δύναται να υπάρξουν και περιπτώσεις κατά τις οποίες, παρά την αρχική συμφωνία μεταξύ των μερών, η περαιτέρω εκτέλεση αυτής μπορεί να αποτελεί παράβαση των εν λόγω διαταγμάτων και/ή κανονισμών.

Η υπόθεση Δήμος Στροβόλου ν. Επίσημος Παραλήπτης, Προσωρινός Εκκαθαριστής της εταιρείας P.C. Infomedia Publications Limited a.o., Civil Appeal no. 125/2011, ημερομηνίας 20/1/2017, αποτελεί παράδειγμα υπόθεσης όπου η αλλαγή της νομοθεσίας αποτέλεσε το γεγονός που οδήγησε στη ματαίωση της συμφωνίας. Η συμφωνία μεταξύ του ενάγοντα και του εναγόμενου παρείχε το δικαίωμα στον Α τοποθέτησης και εκμετάλλευσης 100 ειδικών μηχανισμών ανάρτησης διαφημιστικών επιφανειών σε πασσάλους οδικού φωτισμού, διάρκειας 7 ετών. Το δικαστήριο κατέληξε ότι ο ενάγοντας δικαιούτο να τερματίσει τη συμφωνία, διότι αυτή κατέστη παράνομη και άκυρη, λόγω των αλλαγών επί δύο νομοθετημάτων που ακολούθησαν της σύναψης της επίδικης συμφωνίας. Επιπρόσθετα, αδυναμία εκτέλεσης μπορεί να προκύψει όπου επακόλουθο του ιού COVID-19 είναι η εξανέμιση του εμπορικού ή πρακτικού σκοπού και αντικειμένου της σύμβασης, εξαιτίας των πιο πάνω περιορισμών που προκύπτουν από τα ανωτέρω διατάγματα και κανονισμούς, με αποτέλεσμα το θεμέλιο της συμφωνίας να χάνεται. Για παράδειγμα, στην υπόθεση Krell v. Henry [1902] 2 KB 740, η εκεί συμφωνία αφορούσε την κράτηση δωματίου για την παρακολούθηση της παρέλασης που ακολουθούσε της στέψης. Η ακύρωση της στέψης στη βάση γεγονότων που ήταν εκτός του ελέγχου των μερών, αλλά και αδύνατον να προβλεφθούν, οδήγησε στη ματαίωση της συμφωνίας. Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις κατά τις οποίες, ως αποτέλεσμα του αναπάντεχου γεγονότος, προκαλείται καθυστέρηση που δεν αποτελεί απόρροια πράξεων ή παραλείψεων των συμβαλλόμενων μερών και η οποία δεν μπορούσε να τύχει του ελέγχου τους. Στις περιπτώσεις που αυτή η καθυστέρηση καθιστά την υλοποίηση και εκπλήρωση των συμφωνηθέντων κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που τα μέρη είχαν κατά νου και ουδεμία πρόνοια στη συμφωνία δεν έχει συμπεριληφθεί που να άπτεται αυτού του θέματος, τότε τα μέρη μπορούν να ανατρέξουν στις αρχές της ματαίωσης. Βεβαίως, η ερώτηση που πρέπει πάντοτε να εξετάζεται είναι κατά πόσον η αναστολή καθιστά τη συμφωνία κάτι εκ βάθρων διαφορετικό από αυτό που τα μέρη έχουν συμφωνήσει ή αν απλώς έχει ως αντικείμενο εξέτασης οικονομικής φύσεως απώλειες, οι οποίες δύνανται να θεραπευθούν με αποζημιώσεις. Σε όλες τις περιπτώσεις, τα συμβαλλόμενα μέρη θα πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι μια σύμβαση δεν ματαιώνεται λόγω του ότι η εφαρμογή και υλοποίηση αυτής καθίσταται δυσχερής. Θα πρέπει να υφίσταται θεμελιώδης αλλαγή δεδομένων, λόγω του αναπάντεχου γεγονότος, που να καθιστά την απαλλαγή των μερών από τα συμφωνηθέντα δίκαιη και ορθή.

Επιπτώσεις

Σε όλες τις περιπτώσεις, τα συμβαλλόμενα μέρη θα πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι μια σύμβαση δεν ματαιώνεται λόγω του ότι η εφαρμογή και υλοποίηση αυτής καθίσταται δυσχερής

Η ματαίωση των συμβάσεων οδηγεί στον αυτόματο τερματισμό τους και ένας τέτοιος τερματισμός δεν εναπόκειται στις επιθυμίες των μερών. Σε ό,τι αφορά χρηματικά ποσά που έχουν καταβληθεί, αυτά μπορούν να αποκατασταθούν, στηριζόμενοι επί της αρχής της αποκατάστασης, όπως ορίζεται στο άρθρο 65 του περί Συμβάσεων Νόμου, Κεφ. 149, το οποίο προνοεί: «Αν η συμφωνία αποδειχθεί εξ υπαρχής άκυρη, ή η σύμβαση καταστεί άκυρη, το πρόσωπο που προσπορίστηκε οποιοδήποτε όφελος δυνάμει της εν λόγω συμφωνίας ή σύμβασης υποχρεούται να αποκαταστήσει το όφελος αυτό ή να καταβάλει αποζημίωση στο πρόσωπο από το οποίο προσπορίστηκε αυτό».

Συμπερίληψη του όρου «Force Majeure»

Έχοντας αναφέρει τα ανωτέρω, θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι, στις συμβάσεις, συχνά παρατηρείται η συμπερίληψη όρων force majeure, οι οποίοι προνοούν ότι τα συμβαλλόμενα μέρη απαλλάσσονται από την υποχρέωση της περαιτέρω εκτέλεσης της σύμβασης, όπου η εκτέλεσή της καθίσταται αδύνατη λόγω γεγονότων που εκφεύγουν του ελέγχου των συμβαλλομένων. Στις περιπτώσεις αυτές, αντίθετα με το τι συμβαίνει όπου τίθεται ζήτημα ματαίωσης, ήτοι στον αυτόματο τερματισμό της σύμβασης ανεξαρτήτως των επιθυμιών των μερών, υφίσταται το ενδεχόμενο παράτασης του χρόνου εκτέλεσης αντί του τερματισμού της σύμβασης. ET

EconomyToday 23

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Πρέπει να αρθούν τα εμπόδια

για επενδύσεις Θ. ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ: Ο ανταγωνισμός θα αυξηθεί Η αβεβαιότητα η οποία συνοδεύει την κρίση της πανδημίας του κορωνοϊού είναι ευδιάκριτη, όπως και το γεγονός ότι ακολουθεί βαθιά ύφεση. Η παγκόσμια οικονομία ταλανίζεται και η νέα τάξη πραγμάτων έρχεται με προκλήσεις και προοπτικές. Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο Economy Today, o επικεφαλής του ευρωπαϊκού γραφείου επενδύσεων της UBS Wealth Management σκιαγραφεί την κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί. Ο Θέμης Θεμιστοκλέους σχολιάζει τα όσα τεκταίνονται σε παγκόσμιο και τοπικό επίπεδο και παραθέτει τις απόψεις του για τις βελτιώσεις που πρέπει να γίνουν στο νησί μας για να καταφέρει να κρατηθεί στον χάρτη της επενδυτικής κοινότητας. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΝΕΣΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Α

ναφέρεται στο μεγάλο στοίχημα της συγκράτησης της ανεργίας, στο ύψος του δημόσιου χρέους και στο ενδεχόμενο να κερδίσει έδαφος ο λαϊκισμός. Διαβλέπει σημαντικές προκλήσεις για την κυπριακή οικονομία, δεν αποκλείει όμως το ενδεχόμενο να προκύψει και ευκαιρία διαφοροποίησης του οικονομικού μοντέλου της χώρας. Τονίζει ότι χρειάζεται η προώθηση μεταρρυθμίσεων οι οποίες θα ενισχύσουν την ευελιξία της Κύπρου, καθώς έπεται όξυνση του ανταγωνισμού για προσέλκυση επενδύσεων. Τοποθετείται επίσης σχετικά με τα μέτρα των ευρωπαϊκών θεσμών, το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, αλλά και τη μεγάλη πρόκληση των τραπεζιτών στην Κύπρο.

Σκηνικό αβεβαιότητας Ποια είναι η εκτίμησή σας ως προς τις επιπτώσεις της πανδημίας στην παγκόσμια οικονομία; Είναι ακόμη νωρίς για να εκτιμηθεί επακριβώς ο αντίκτυπος της πανδημίας στην παγκόσμια οικονομία. Εκείνο το οποίο είναι ξεκάθαρο μέχρι στιγμής είναι ότι οι επιπτώσεις είναι 24 EconomyToday

«Μετά την κρίση, ο κόσμος θα είναι περισσότερο χρεωμένος, ως αποτέλεσμα των δημοσιονομικών δαπανών και των κρατικών εγγυήσεων για τη χορήγηση δανείων»

όντως ιδιαίτερα σοβαρές. Σε αυτό το στάδιο υπολογίζουμε ότι το 2020 η παγκόσμια οικονομία θα συρρικνωθεί κατά περίπου 3%. Εκτός αυτού, αναμένουμε ότι η συρρίκνωση για τις οικονομίες της Ευρωζώνης και των Ηνωμένων Πολιτειών θα κυμανθεί στο 6% - 6,5%. Αυτό, νοουμένου ότι το lockdown ανά χώρα θα αρχίσει να χαλαρώνει από τα μέσα Μαΐου. Ωστόσο, σε περιπτώσεις αναζωπύρωσης της πανδημίας, θα λαμβάνονται κατά διαστήματα πρόσθετα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων και των έστω πιο χαλαρών περιοριστικών. Το εύρος αυτού του δεύτερου κύματος ενδέχεται να οδηγήσει σε σημαντική απόκλιση από τις βασικές μας εκτιμήσεις. Ένα πρόσθετο στοιχείο αβεβαιότητας προκύπτει από την αποτελεσματικότητα της αντίδρασης σε δημοσιονομικό και νομισματικό επίπεδο. Τόσο οι κυβερνήσεις, όσο και οι κεντρικές τράπεζες σε ολόκληρο τον κόσμο, έχουν ανακοινώσει μεγάλα προγράμματα για να βοηθήσουν την οικονομία να ανακάμψει γρήγορα μετά την κρίση, αλλά, δεδομένου ότι αυτή τη φορά (σε αντίθεση με προηγούμενες υφέσεις) οι επιπτώσεις αφορούν κυρίως τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, η αποτελεσματικότητα αυτών των πολιτικών δεν έχει δοκιμαστεί.

EconomyToday 25

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Οι οικονομίες αρκετών μεγάλων κρατών είχαν περιέλθει σε στασιμότητα, είχαν ακινητοποιηθεί. Σε ποιο βαθμό αυτό θα επηρεάσει τη μελλοντική ανάκαμψη; Το γεγονός ότι η οικονομική δραστηριότητα είχε σταματήσει είναι σημαντικό, πιο σημαντική πάντως είναι η διάρκεια της στασιμότητας. Εάν βρεθούμε αντιμέτωποι με μια βραχυπρόθεσμη και απότομη επίπτωση, τότε οι εταιρείες, οι κυβερνητικές πολιτικές και οι κεντρικές τράπεζες θα βοηθήσουν, αναλαμβάνοντας δράση, στην ταχεία ανάκαμψη της οικονομίας. Η ανεργία αποτελεί το κλειδί στην εξίσωση. Το μεγαλύτερο μέρος των δημοσιονομικών δαπανών στοχεύει στην προστασία της απασχόλησης. Ωστόσο, εάν η κρίση συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι εταιρείες είναι πολύ πιθανό να προβούν σε μείωση προσωπικού, με αποτέλεσμα τη ραγδαία αύξηση της ανεργίας. Οι άνεργοι δεν διαθέτουν χρήματα για κατανάλωση και ως εκ τούτου θα θελήσουν να «διαφυλάξουν» τις καταθέσεις τους. Αυτό θα περιορίσει ακόμη περισσότερο την ανάκαμψη και η ζημιά θα είναι μεγαλύτερη σε διάρκεια.

να παραμείνουν σε σχετικά χαμηλό επίπεδο και το κόστος της χρηματοδότησης σε διαχειρίσιμο επίπεδο. Αυτός είναι και ένας λόγος για τον οποίο πιστεύουμε ότι η ΕΚΤ ενδέχεται να διατηρήσει χαμηλά τα επιτόκια για μεγάλο χρονικό διάστημα και ταυτόχρονα να αυξήσει και την αγορά ομολόγων στους επόμενους μήνες.

Άργησαν οι Βρυξέλλες Πώς αξιολογείτε την αντίδραση των ευρωπαϊκών αρχών στην κρίση; Η αντίδραση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (EKT) και των εθνικών κυβερνήσεων υπήρξε ταχεία και ουσιαστική. Δυστυχώς όμως, η αντίδραση σε επίπεδο Ευρωζώνης ήταν πολύ πιο αργή, αν και αυτό δεν επηρέασε αρνητικά τις αντιδράσεις των εθνικών κυβερνήσεων. Εκκρεμούν σημαντικές αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ειδικά σε σχέση με τη δομή του Ταμείου Ανάκαμψης, όπως επίσης και με τους όρους για πρόσβαση των κρατών στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM).

Υπερχρεωμένος ο ευρωπαϊκός Νότος Ποια είναι η εκτίμησή σας για την κατάσταση των οικονομιών των κρατών του ευρωπαϊκού Νότου; Είναι αδιαμφισβήτητο ότι μετά την κρίση ο κόσμος θα είναι περισσότερο χρεωμένος, ως αποτέλεσμα των δημοσιονομικών δαπανών και των κρατικών εγγυήσεων για τη χορήγηση δανείων. Η νότια Ευρώπη εισήλθε στην κρίση με αυξημένα επίπεδα χρέους και θα εξέλθει από αυτήν με ακόμη μεγαλύτερο χρέος. Επομένως, το ζήτημα της βιωσιμότητας του χρέους σε αυτές τις χώρες επανεμφανίζεται στο προσκήνιο. Παρ’ όλα αυτά, με την αγορά από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα περισσότερων κρατικών ομολόγων από όσα επί του παρόντος τουλάχιστον εκδίδουν οι χώρες, οι αποδόσεις ενδέχεται 26 EconomyToday

«Η πρόοδος σε τομείς όπως οι ιδιωτικοποιήσεις και η μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος και του δημόσιου τομέα, όπως επίσης και η μείωση των διοικητικών εμποδίων στις επενδύσεις, εξακολουθεί να είναι αργή»

Πόσο έχουν βοηθήσει στη διαχείριση της κρίσης τα αρνητικά επιτόκια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης; Οι ενέργειες της ΕΚΤ δεν αποσκοπούν στην προστασία της οικονομίας, αλλά στην ανάκαμψή της μόλις χαλαρώσουν τα περιοριστικά μέτρα. Τα χαμηλά ή αρνητικά επιτόκια ενισχύουν τις δαπάνες, αλλά, εάν οι πολίτες βρίσκονται σε εγκλεισμό, δεν υπάρχει η δυνατότητα να ξοδέψουν μαζικά. Ο συνδυασμός των αρνητικών επιτοκίων και της ποσοτικής χαλάρωσης βοηθά τις επιχειρήσεις να διατηρήσουν το κόστος του δανεισμού τους σε χαμηλό επίπεδο.

Μόνο η ιατρική Σε κάθε περίπτωση, η αβεβαιότητα παραμένει. Πώς μπορεί αυτό να αντιμετωπιστεί; Η άρση της αβεβαιότητας θα επέλθει με την ιατρική λύση στην κρίση. Φάρμακα που θα μπορούν να θεραπεύσουν ασθενείς, θα μειώνουν τη θνητότητα σημαντικά και θα βοηθούν στην ταχύτερη έξοδο των ασθενών από τις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας. Όλα αυτά θα βοηθήσουν να αλλάξει η αντίληψη για τον κορωνοϊό και αυτός να μετατραπεί από έναν θανατηφόρο ιό σε έναν ιό παρόμοιο με αυτόν της γρίπης. Η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία και γι’ αυτό χρειαζόμαστε ένα εμβόλιο. Παρόλο που σε αυτό το επίπεδο σημειώνεται σημαντική πρόοδος, ακόμη και σύμφωνα με τις πλέον αισιόδοξες προβλέψεις, το εμβόλιο δεν προβλέπεται να είναι έτοιμο πριν από το τέλος του έτους.

Η απειλή του λαϊκισμού Ανησυχείτε για ενδεχόμενη πολιτική αστάθεια, συνεπεία της υγειονομικής κρίσης; Με τη λήξη της κρίσης, ενδέχεται να δούμε ενίσχυση του λαϊκισμού και του προστατευτισμού. Ενώπιον μιας κρίσης, οι άνθρωποι τείνουν να διαφοροποιούν τις απόψεις τους και να καθίστανται καχύποπτοι. Ενίσχυση του λαϊκισμού ενδέχεται να προκύψει και από πλευράς κυβερνήσεων, στο πλαίσιο των πολιτικών που θα εφαρμόσουν για διαχείριση του δημόσιου χρέους.

Μπορεί η Κύπρος αλλά… Η Κύπρος πιστεύετε ότι θα καταφέρει να διαχειριστεί επιτυχώς την κρίση; Η Κύπρος έκανε καταπληκτική δουλειά μετά την τραπεζική κρίση και την τελευταία ύφεση. Το χρέος σε σχέση με το ΑΕΠ μειώθηκε από το 107% το 2014 στο 94% το 2019. Και η πραγματική αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος κυμάνθηκε πέραν του 4% τα τελευταία πέντε χρόνια. Αυτό καταδεικνύει τον δυναμισμό και την ευελιξία της οικονομίας, τα οποία θα είναι αναγκαία συστατικά για τη διαχείριση και της παρούσας κρίσης. Ωστόσο, η ίδια η φύση της κυπριακής οικονομίας –μια μικρή, ανοικτή οικονομία– μπορεί να δημιουργήσει προκλήσεις, εάν η παγκόσμια οικονομία καθυστερήσει να ανακάμψει. Αβέβαιη παραμένει και η γενική επίπτωση της κρίσης. Θα είναι σε θέση ο κόσμος να ταξιδέψει μετά την κρίση ή θα επιλέξει να μείνει όσο γίνεται πιο κοντά στο σπίτι του; Ποια θα είναι η ζημιά στην τουριστική βιομηχανία, όπως στις αεροπορικές εταιρείες και στους τουριστικούς πράκτορες; Μήπως αυτό θα οδηγήσει σε μια σημαντική μείωση χωρητικότητας και κατ’ επέκταση σε μείωση του τουρισμού; Με δεδομένη τη μεγάλη εξάρτηση της Κύπρου από τον τουρισμό, όλα αυτά αποτελούν σημαντικούς κινδύνους, δίχως άλλο. Την ίδια στιγμή, βέβαια, αυτό δύναται να αποτελέσει και μια καλή ευκαιρία για την Κύπρο, ώστε να επιταχύνει τη διαφοροποίησή της από τον τουριστικό και τον κατασκευαστικό τομέα. Πού θα πρέπει να επικεντρώσουν την προσοχή τους οι τράπεζες; Οι τράπεζες εξακολουθούν να είναι αντιμέτωπες με το πρόβλημα των μη εξυπηρετούμενων δανείων, τα οποία, παρά τις προσπάθειες και την πρόοδο που έχει καταγραφεί τα τελευταία χρόνια, εξακολουθούν να βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα. Μέρος αυτής της προόδου που έχει σημειωθεί, ενδέχεται να εξανεμιστεί με τη λήξη της κρίσης του κορωνοϊού. Επιπλέον, ο δρόμος για περαιτέρω βελτιώσεις μέσω της πώλησης μη εξυπηρετούμενων δανείων είναι πλέον πιθανότατα κλειστός, τουλάχιστον για μια περίοδο, καθώς οι δυνητικοί αγοραστές είναι πιο πιθανό να επικεντρωθούν σε τοπικό επίπεδο, ειδικά εκεί όπου μπορούν να έχουν πολύ μεγαλύτερες αποδόσεις (για παράδειγμα στην Ισπανία).

EconomyToday 27

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Χρειάζονται μεταρρυθμίσεις Υπάρχουν βιώσιμες επενδύσεις στην Κύπρο; Εάν ναι, σε ποιους τομείς; Η βιώσιμη επένδυση απαντάται σε συγκεκριμένους τομείς, όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (αιολική και ηλιακή), η ανακύκλωση και η διαχείριση αποβλήτων. Εντούτοις, είμαι υπέρ της ευρύτερης έννοιας της βιωσιμότητας, να καταστήσουμε δηλαδή τα πάντα πιο βιώσιμα. Ο ορισμός αυτός εκτείνεται σε όλο το εύρος της οικονομίας, περιλαμβανομένων του κατασκευαστικού τομέα (βελτιώσεις στην ενεργειακή απόδοση και στα δομικά υλικά), της γεωργίας, των μετακινήσεων, της παραγωγικής βιομηχανίας, ακόμη και του τουρισμού. Με την ανάδειξη της βιωσιμότητας από τους καταναλωτές ως ενός από τα σημαντικά κριτήρια για την επιλογή προϊόντων και υπηρεσιών, οι εταιρείες και οι χώρες θα πρέπει να προσαρμοστούν ή να κινδυνεύσουν να μείνουν εκτός αυτής της εξέλιξης. Ποια είναι γενικά τα μειονεκτήματα της Κύπρου; Και τι θα πρέπει να γίνει για την προσέλκυση νέων επενδυτών; Τα τελευταία χρόνια, η κυβέρνηση έχει εισαγάγει έναν σημαντικό αριθμό δομικών μεταρρυθμίσεων, ώστε να καταστήσει την οικονομία πιο ευέλικτη. Ωστόσο, η πρόοδος σε τομείς όπως οι ιδιωτικοποιήσεις και η μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος και του δημόσιου τομέα, 28 EconomyToday

όπως επίσης και η μείωση των διοικητικών εμποδίων στις επενδύσεις, εξακολουθεί να είναι αργή. Είναι σημαντικό οι μεταρρυθμίσεις αυτές να προωθηθούν, καθώς, ειδικά μετά την κρίση, ο ανταγωνισμός για επενδύσεις είναι πιθανό να αυξηθεί.

Η στάση των επενδυτών

«Η φύση της κυπριακής οικονομίας –μια μικρή, ανοικτή οικονομία– μπορεί να δημιουργήσει προκλήσεις, εάν η παγκόσμια οικονομία καθυστερήσει να ανακάμψει»

Πότε κατά την άποψή σας οι επενδυτές θα αρχίσουν και πάλι να επενδύουν και σε ποιους τομείς ή κλάδους θα επικεντρωθούν; Παρά το γεγονός ότι ορισμένοι επενδυτές έμειναν εκτός αγοράς λόγω της ευμετάβλητης κατάστασης, οι αγορές εξακολουθούν να κινούνται. Και η ανάκαμψη σίγουρα ενθαρρύνει τους επενδυτές να επανέλθουν στην αγορά. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να επιδειχθεί ιδιαίτερη προσοχή, επειδή η ευμετάβλητη κατάσταση θα παραμείνει, μέχρις ότου υπάρξει επιστροφή στην κανονικότητα για τις οικονομίες. Η πρόκληση αφορά τη δραστηριοποίηση των αγορών, με το ανώτατο όμως επίπεδο απόδοσης να είναι περιορισμένο. Αυτό ισχύει στην αγορά κεφαλαίων, όπου εξακολουθούν να υπάρχουν ευκαιρίες. Δείχνουμε προτίμηση στις επιλεγμένες στρατηγικές αγοράς κεφαλαίων που θα αποδειχθούν ότι μετά την κρίση θα είναι αποδοτικές ή θα περιορίζουν τις επιπτώσεις σε περίπτωση υποτροπής της πανδημίας. Ως εκ τούτου, ενθαρρύνουμε επιλεγμένες κυκλικές μετοχές, οι οποίες θα αποδώσουν καλύτερα σε ένα θετικό σενάριο – σταθερές και ισχυρές μετοχές που

θα έχουν καλύτερες αποδόσεις στο βασικό μας σενάριο και μακροπρόθεσμα θα είναι ιδιαίτερα αποδοτικές. Εντός της Ευρωζώνης, ευνοούμε τις κυκλικές επενδύσεις στην τεχνολογία της πληροφορικής και στις κατασκευαστικές βιομηχανίες, όπως επίσης και σε χαμηλού κόστους τομείς, όπως οι βασικές υπηρεσίες. Στον αντίποδα, παραμένουμε επιφυλακτικοί σε επενδύσεις σε υπηρεσίες παραγωγής υλικών και επικοινωνίας. Πόσο εύκολο είναι να πεισθεί κάποιος να επενδύσει υπ’ αυτές τις συνθήκες και σε ποιους τομείς θα στραφεί το επενδυτικό ενδιαφέρον; Προφανώς ένας αριθμός επενδυτών ανησυχεί έντονα από τον υψηλό βαθμό αστάθειας που παρατηρούμε στην αγορά τους τελευταίους μήνες. Αντίθετα, οι πιο «πειθαρχημένοι» επενδυτές μπορούν να εκμεταλλευθούν την αστάθεια και τις μετατοπίσεις στην αγορά προς όφελός τους. Ενθαρρύνουμε τους πελάτες μας να κοιτάζουν μακροπρόθεσμα και να αξιοποιούν την προσέγγιση Wealth Way, ώστε να καθορίσουν τους μακροπρόθεσμους στόχους τους και να κατανείμουν τα κεφάλαιά τους στο σύμπλεγμα που περιλαμβάνει τη ρευστότητα, τη μακροβιότητα και την αξιοπιστία, παρά να προβούν σε βεβιασμένες αποφάσεις σε μια ευμετάβλητη αγορά, όπως αυτή που έχουμε δει πρόσφατα. Σε γενικές γραμμές, αυτή τη στιγμή βλέπουμε την καλύτερη ευκαιρία ανταμοιβής κινδύνου σε πίστωση, η οποία είναι συνήθως πιο κοντά στην τιμολόγηση στο αρνητικό σενάριό μας από τις μετοχές. Η προτίμησή μας περιλαμβάνει αμερικανικά εταιρικά ομόλογα υψηλής απόδοσης, ομόλογα πίστωσης επενδυτικού βαθμού, κρατικά ομόλογα αναδυόμενων αγορών σε USD και «πράσινα» ομόλογα.

Οι ευκαιρίες Ποιες ευκαιρίες, αν υπάρχουν, έχει δημιουργήσει η κρίση; Η κρίση βοήθησε στην επιτάχυνση κάποιων μακροπρόθεσμων τάσεων που ήταν ήδη εμφανείς, όπως η ευρύτερη αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας, ειδικά το ηλεκτρονικό εμπόριο, η ηλεκτρονική οικονομία, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση, η τηλεργασία και η ζωντανή απευθείας σύνδεση (live streaming). Επιπλέον, μετά την κρίση, είναι ορατό το ενδεχόμενο να γίνουμε μάρτυρες της απο-παγκοσμιοποίησης και της επιτάχυνσης της διαδικασίας παραγωγής σε τοπικό επίπεδο. Ως αποτέλεσμα, θα παρατηρήσουμε αύξηση της αυτοματοποίησης και της ρομποτικής, σε μια προσπάθεια μείωσης του εργατικού κόστους. Εν τέλει, έμφαση θα δοθεί στις υπηρεσίες υγείας, με την ιατρική τεχνολογία και τις γενετικές θεραπείες να επωφελούνται τα μέγιστα. ET

EconomyToday 29

COVER STORY

Η έξοδος

του επιχειρείν από την πανδημία του COVID-19 Η επόμενη μέρα μετά την κρίση του κορωνοϊού θα βρει τις επιχειρήσεις σε ένα πολύ διαφορετικό οικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον. Η αγορά θα πρέπει να κινηθεί σύντομα, προκειμένου να αντιμετωπιστεί σταδιακά η ύφεση που παντοιοτρόπως και αναπόφευκτα θα αφήσει πίσω της η τεράστια οικονομική κρίση από το μερικό ή ολικό lockdown. Της Έλενας Καλυφόμματου

Μ

έχρι σήμερα, σχεδόν καμία επιχείρηση δεν είχε ασχοληθεί με το σενάριο απειλής για διακοπή της λειτουργίας της εξαιτίας μιας πανδημίας, όπως αυτή που βιώνει ολόκληρη η ανθρωπότητα. Αρκετές επιχειρήσεις έλαβαν προληπτικά μέτρα πριν από την ανακοίνωση των πρώτων κρουσμάτων. Για παράδειγμα, κατέφυγαν σε απολυμάνσεις γραφείων, ακύρωση ταξιδιών, απαγόρευση συναντήσεων και μετατροπή τους σε τηλεδιασκέψεις, καθώς και στην τηλεργασία. Όμως, μετά το πρώτο κρούσμα, πολλές ήταν αυτές που ανέστειλαν τη λειτουργία τους μερικώς ή ολικώς.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

Σχεδόν όλες οι επιχειρήσεις βρέθηκαν απέναντι

30 EconomyToday

σε νέες συνθήκες, που τους ανάγκασαν να υιοθετήσουν νέες και γρήγορες διαδικασίες για τη συνέχιση των δραστηριοτήτων τους, με μειωμένη την ανθρώπινη παρουσία μέσα στους χώρους εργασίας. Η τηλεργασία υπήρξε το πρώτο βήμα που υιοθετήθηκε ευρύτατα από τις πρώτες κιόλας μέρες της πρωτοφανούς κρίσης που βιώνουμε. Πολλές επιχειρήσεις, κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών, συνειδητοποίησαν ότι για να διεκπεραιωθεί η δουλειά τους δεν είναι απαραίτητη η φυσική παρουσία των εργαζομένων στον χώρο εργασίας, φτάνει να έχουν τα κατάλληλα εργαλεία. Η πραγματοποίηση τηλεδιασκέψεων από πολλά στελέχη εταιρειών απέδειξε ότι είναι το ίδιο αποτελεσματική με το να είχαν φυσική παρουσία. Έτσι, δίνεται το «πράσινο φως» για τη συνέχισή της, χωρίς να χρειάζονται πολλές ή δύσκολες μετακινήσεις.

EconomyToday 31

COVER STORY

ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

η επίπτωση της επιδημίας ακόμα και στην τεχνολογική της υποδομή. Καθοριστικό ρόλο για την ανάκτηση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων έχει και η διαχείριση του χρόνου, όπως επίσης και η επίσπευση του ψηφιακού μετασχηματισμού.

Τα περισσότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, κάθε πεδίου και κάθε βαθμίδας, οδηγήθηκαν στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Πολλοί μαθητές και φοιτητές διδάσκονταν εν μέσω πανδημίας από το σπίτι μέσω του ηλεκτρονικού υπολογιστή τους. Με αυτόν τον τρόπο, η ύλη καλύφθηκε χωρίς να χαθεί η φετινή χρονιά. Σε πολλά πανεπιστήμια, οι εξετάσεις έγιναν διαδικτυακά, αφού οι εγχώριες και οι αεροπορικές μετακινήσεις ήταν απαγορευτικές. Η τεχνολογία και σε αυτό το κομμάτι ήταν καθοριστική. Απέδειξε πως, όταν υπάρχουν δεξιότητες, τότε μπορούν να γίνουν μεγάλα πράγματα που θα βοηθήσουν την εκπαίδευση και συνάμα την οικονομία.

ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ Αυτή τη στιγμή, η χώρα μας οδηγείται σιγά-σιγά προς την κανονικότητα, λόγω της καλής διαχείρισης της κρίσης του κορωνοϊού. Εντούτοις, είναι πολλές οι επιχειρήσεις που θα κολυμπήσουν σε αχαρτογράφητα νερά. Στην κρίση, ο σχεδιασμός είναι μια άκρως αναγκαία ενέργεια. Ένας καλός σχεδιασμός πρέπει να καθορίζει τη στρατηγική που θα εφαρμόζει η διοίκηση σε σχέση με τους υπαλλήλους, τους πελάτες και τους προμηθευτές. Κάθε επιχείρηση, μέσα από το σχέδιο αποκατάστασης και συνέχισης της δραστηριότητάς της, πρέπει να καθορίσει ποιες είναι οι κρίσιμες εσωτερικές της διαδικασίες και ποια είναι 32 EconomyToday

ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ COVID-19

Η διαχείριση του χρόνου και η επίσπευση του ψηφιακού μετασχηματισμού θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην ανάκτηση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων

Σε συνθήκες καραντίνας, το κομμάτι της τεχνολογίας έγινε ακόμα πιο έντονο στην καθημερινότητά μας σε όλα τα επίπεδα. Η ψηφιακή τεχνολογία κάλυπτε την ψυχαγωγία, την εργασία και την επικοινωνία του ανθρώπου σε μεγάλο βαθμό. Για όσες επιχειρήσεις χρησιμοποιούσαν την τεχνολογία και στην προ κορωνοϊού εποχή, η διαχείρισή τους, την περίοδο του «εγκλεισμού», διευκολύνθηκε σε μεγάλο βαθμό, και η αναβάθμισή της πλέον είναι μονόδρομος. Με αυτόν τον τρόπο, θα αναδιοργανωθούν γρηγορότερα, βοηθώντας έτσι και την ίδια την οικονομία. Ένα από τα μαθήματα που πήρε το επιχειρείν είναι πως με γρήγορες αποφάσεις για μεταρρυθμίσεις μπορεί να καταφέρει να αντεπεξέλθει σε κάθε είδους αλλαγή, φτάνει να είναι πρόθυμο και ευέλικτο. Επιπλέον, πρέπει να είναι προετοιμασμένο για αναπάντεχα γεγονότα που μπορεί να συμβούν ανά πάσα στιγμή. Από τώρα και στο εξής, χρειάζεται να είναι προνοητικό και να λαμβάνει προληπτικά μέτρα.

Άμεση

ψηφιοποίηση του κράτους

Τ

α νέα δεδομένα που έχουμε μπροστά μας δείχνουν ότι, όταν προβαίνουμε σε μεγάλα ανοίγματα και νέους σχεδιασμούς, αυτοί πρέπει να γίνονται με πολλή προσοχή, να είναι μέσα στις προβλεπτές δυνατότητες της κάθε επιχείρησης, τόσο από οικονομικής άποψης όσο και στελεχιακών δυνατοτήτων, και να συνοδεύονται πάντα από εναλλακτικά σχέδια για αντιμετώπιση έκτακτων αρνητικών δεδομένων. Αν και το φαινόμενο που βιώνουμε είναι πρωτοφανές, εντούτοις οι επιχειρήσεις που ήταν συνετές στους σχεδιασμούς τους και προνοητικές στις καλές εποχές, θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν ευκολότερα και γρηγορότερα τις επιπτώσεις της κρίσης. Σίγουρα, η κρίση δεν θα τελειώσει για όλους την ίδια περίοδο. Εξαρτάται από τον τομέα δραστηριοποίησης της κάθε επιχείρησης και το εύρος των επιπτώσεων που θα δεχθεί κάθε κλάδος. Είναι ξεκάθαρο ότι στην αρχή θα ταλαιπωρηθούν όλες ανεξαιρέτως οι επιχειρήσεις, ενώ σταδιακά θα υπάρξει ανάκαμψη για τις περισσότερες. Όμως, προβλήματα όπως ο δανεισμός, η ανεργία, η καθυστέρηση στις εισπράξεις και η δυνατότητά τους να είναι συνεπείς στις διάφορες υποχρεώσεις τους, μπορεί να κρατήσουν περισσότερο χρόνο για πολλές επιχειρήσεις. Γι’ αυτόν τον λόγο, το ΚΕΒΕ, πέραν της άμεσης στήριξης των επιχειρήσεων και των εργαζομένων, ζητά όπως προωθηθούν επιπρόσθετα σχέδια για αντιμετώπιση των προβλημάτων που θα συνεχίσουν να ταλαιπωρούν την οικονομία και κατ’ επέκταση τις επιχειρήσεις. Ως πρώτη ενέργεια, προτείνουμε να δοθούν κίνητρα για άμεση τόνωση της κατανάλωσης, ώστε να αρχίσει με πιο γρήγορους ρυθμούς η επαναδραστηριοποίηση αρκετών επιχειρήσεων, και σταδιακά να εισαχθούν πρόσθετα φορολογικά και άλλα κίνητρα για την επαναδραστηριοποίηση και άλλων τομέων της οικονομίας. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην ανάκαμψη των τομέων όπου έχουμε συγκριτικό πλεονέκτημα, ώστε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για γρήγορη ανασύνταξη της οικονομίας. Ένα στοιχείο που έχει αναδείξει πολύ έντονα αυτή η κρίση είναι η ανάγκη για ταχύτερη και ευρύτερη ένταξη της ψηφιακής τεχνολογίας στις επιχειρήσεις και στο ίδιο το κράτος. Στόχος του ΚΕΒΕ είναι όπως η ψηφιοποίηση καλύψει όλες τις επιχειρήσεις. Και αυτό, γιατί πιστεύουμε ότι η ευρύτερη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας

Μάριος Τσιακκής Γενικός Γραμματέας ΚΕΒΕ

Η υγειονομική κρίση του κορωνοϊού, σε συνάρτηση με τις επιπτώσεις στην οικονομία, έχουν διδάξει πολλά, όχι μόνο τις επιχειρήσεις, αλλά όλους τους πολίτες. Κατ’ αρχήν, όλοι αντιληφθήκαμε ότι ένα και μόνο αρνητικό γεγονός μπορεί να ανατρέψει τα πάντα στη ζωή μας. Αυτό από μόνο του δημιουργεί την ανάγκη για νέες προσεγγίσεις ως προς το πώς πρέπει να διαχειριζόμαστε τη ζωή και τις επιχειρήσεις μας.

ενισχύει τις επιχειρήσεις, μειώνει τα κόστη παραγωγής τους, αυξάνει την παραγωγικότητά τους και γενικά τους επιτρέπει να πετύχουν ευκολότερα και γρηγορότερα τους στόχους τους. Κατά τη γνώμη μας, οι επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν σε μεγάλο βαθμό την τεχνολογία θα μπορέσουν να διαχειριστούν καλύτερα την κρίση και να αναδιοργανωθούν γρηγορότερα, ώστε να επανέλθουν πιο σύντομα και πιο δυναμικά στην επόμενη φάση της οικονομίας. Και αυτό, όπως μπορούμε να αντιληφθούμε, είναι πολύ σημαντικό, όχι μόνο για τις ίδιες τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενούς τους, αλλά και για το σύνολο της οικονομίας μας. Το ΚΕΒΕ, που πρωτοστάτησε στη δημιουργία Υφυπουργείου Καινοτομίας, προσπαθεί με κάθε τρόπο να πείσει τις επιχειρήσεις μας να αξιοποιήσουν την ψηφιοποίηση στις εργασίες τους. Βλέποντας τα αποτελέσματα της προσπάθειάς μας, μπορούμε να πούμε ότι έχουν θετικό αντίκτυπο. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δώσουν οι επιχειρήσεις στη συνεχή κατάρτιση και εκπαίδευση του προσωπικού τους στη χρήση της νέας τεχνολογίας και ειδικότερα των ψηφιακών μεθόδων εργασίας, όπου αυτό είναι εφικτό. Όπως είδαμε, όσες επιχειρήσεις μπορούσαν να διαφημίσουν και να προβάλουν διαδικτυακά τα προϊόντα τους, κατέγραψαν πωλήσεις μέσω ηλεκτρονικού εμπορίου ακόμα και στην περίοδο του lockdown, μειώνοντας αισθητά τις ζημιές τους. Το φαινόμενο της εργασίας από το σπίτι και οι δυνατότητές του εμφανίστηκαν τώρα με την κρίση της πανδημίας και αξιοποιήθηκαν σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις επιχειρήσεις. Αυτή την περίοδο έχουμε διαπιστώσει ότι ο ρυθμός υιοθέτησης της τηλεργασίας από τις επιχειρήσεις επισπεύστηκε πολύ περισσότερο από ό,τι θα γινόταν υπό κανονικές συνθήκες και αυτό είναι μια πολύ θετική εξέλιξη. Μπορούμε να πούμε ότι στον τομέα των υπηρεσιών λειτούργησε άψογα, αφού πάρα πολλές επιχειρήσεις φρόντισαν να το αξιοποιήσουν. Σίγουρα, στη βιομηχανία, στη γεωργία και σε άλλους τομείς παραγωγής προϊόντων, η εργασία από το σπίτι ίσως να μην προσφέρεται ιδιαίτερα. Ωστόσο, επειδή η οικονομία μας στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στις υπηρεσίες, μπορούμε να πούμε ότι η νέα αυτή πρακτική είχε θετικά αποτελέσματα και κράτησε τις επιχειρήσεις στη ζωή. Εδώ αξίζει να πούμε ότι στο εξωτερικό η εργασία από το σπίτι, ή καλύτερα η τηλεργασία, είναι αρκετά διαδεδομένη, με πολύ καλά αποτελέσματα σε ορισμένους κλάδους επαγγελματιών. Αυτό που το ΚΕΒΕ εισηγείται είναι όπως και το κράτος αξιοποιήσει αυτή τη δυναμική που έχει δημιουργηθεί, ώστε να επιταχύνει και το ίδιο τους ρυθμούς για τη δική του ψηφιοποίηση. Η πραγματικότητα των δύο τελευταίων μηνών απέδειξε ότι το κράτος διαθέτει το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό για να το επιτύχει, αφού μπόρεσε μέσα σε διάστημα λίγων μόνο εβδομάδων να σχεδιάσει και να υλοποιήσει τα διάφορα σχέδια στήριξης των επιχειρήσεων και των εργαζομένων. Καλούμε λοιπόν το κράτος να συνεχίσει σε αυτόν τον δρόμο και να διευρύνει όσο περισσότερο γίνεται την ψηφιοποίηση των διαφόρων τμημάτων και υπηρεσιών του.

EconomyToday 33

COVER STORY

Η κρίση

γέννησε ευκαιρίες

Σ

την περίπτωση της νέας κρίσης που προκάλεσε η πανδημία του κορωνοϊού COVID19, ολόκληρη η ανθρωπότητα πιάστηκε εξαπίνης. Το μικρό χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από την εμφάνιση του ιού στην Κίνα μέχρι τη ραγδαία εξάπλωσή του στην Ευρώπη και στον υπόλοιπο πλανήτη, διήρκεσε μόνο μερικές εβδομάδες. Το αποτέλεσμα ήταν αυτό που κάποιοι θεωρητικοί αποκάλεσαν «μαύρο κύκνο», δηλαδή ένα πολύ σπάνιο φαινόμενο, έξω από τη σφαίρα των προβλεπτών γεγονότων, με αντίστοιχα απρόβλεπτες συνέπειες. Παράλληλα όμως, αυτό που κάνει την κρίση αυτή ξεχωριστή είναι το γεγονός ότι χτύπησε σχεδόν ταυτόχρονα τις μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη, προκαλώντας ρήγματα σε δύο νευραλγικούς τομείς: της δημόσιας υγείας και της οικονομίας. Όπως συμβαίνει σε κάθε κρίση, έτσι και η κρίση του κορωνοϊού, πέρα από τις δυσάρεστες εξελίξεις, ήρθε να μας διδάξει μαθήματα για τα χρόνια που θα ακολουθήσουν. Στον σύγχρονο κόσμο, το ανθρώπινο είδος είχε αρχίσει να αισθάνεται άτρωτο και κυρίαρχο σε όλους τους τομείς. Οι «ευκολίες» που έφεραν στη ζωή μας η τεχνολογία και η παγκοσμιοποιημένη κοινωνία στην οποία ζούμε, μας έδωσαν την αίσθηση ότι ζούμε σε ένα τέλειο και ασφαλές περιβάλλον. Μέχρι τη στιγμή που αισθανθήκαμε την παρουσία ενός μη αντιμετωπίσιμου ιού και αντιληφθήκαμε την έννοια της λέξης «πανδημία», κάτι που μας έκανε να αναθεωρήσουμε απόψεις και μας δίδαξε ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο. Ούτε καν η κοινωνική επαφή, η χειραψία, η αγκαλιά, τα ταξίδια, η εργασία. Μάθαμε ότι πρέπει πάντοτε να είμαστε προετοιμασμένοι, γιατί αναπάντεχα και αδιανόητα γεγονότα μπορούν να συμβούν. Γι’ αυτό, χρειάζεται να γίνουμε πιο προνοητικοί και να λαμβάνουμε προληπτικά μέτρα. Να επενδύουμε σε πιθανές λύσεις, ακόμα και αν φαίνονται δαπανηρές, γιατί ίσως στο μέλλον να μας σώσουν από περιπέτειες. Η τηλεργασία για πολλές κυπριακές επιχειρήσεις αποτελούσε μέχρι πρότινος μια αφηρημένη έννοια. Ήταν κάτι που όλοι γνωρίζαμε ότι υπάρχει, αλλά λίγοι ουσιαστικά την αξιοποιήσαμε ή έστω την δοκιμάσαμε. Η πανδημία ανάγκασε αρκετές επιχειρήσεις και τα στελέχη τους να καταφύγουν στην τηλεργασία και σύντομα συνειδητοποιήσαμε ότι για να διεκπεραιώσουμε τη δουλειά μας δεν είναι απαραίτητη η φυσική μας παρουσία στον «χώρο εργασίας». Εφόσον έχουμε στη διάθεσή μας τα απαραίτητα εργαλεία και τα απαιτούμενα μέσα επικοινωνίας (π.χ. φορητό υπολογιστή και σύνδεση στο ίντερνετ), τότε χώρος εργασίας μας μπορεί να γίνει ο καναπές του σπιτιού μας ή ακόμα και ένα τραπεζάκι στη βεράντα. Κατανοήσαμε την αξία των

34 EconomyToday

Μιχάλης Αντωνίου Γενικός Διευθυντής ΟΕΒ

Όταν το 2013 η κυπριακή οικονομία βρέθηκε ενώπιον μιας από τις μεγαλύτερες κρίσεις στη σύγχρονη ιστορία της, η κυπριακή κοινωνία ήταν λίγο-πολύ υποψιασμένη. Η παγκόσμια οικονομική κρίση είχε προ πολλού δείξει τα δόντια της σε άλλες, μεγαλύτερες και ανθεκτικότερες οικονομίες, επομένως η Κύπρος είχε ήδη λάβει τις προειδοποιητικές βολές και είχε στη διάθεσή της περιθώρια για να αντιδράσει όταν η κρίση θα της χτυπούσε την πόρτα.

υψηλών ταχυτήτων διαδικτύου στη δουλειά, στο σπίτι ή ακόμα και στο κινητό μας τηλέφωνο. Μια γρήγορη και αξιόπιστη σύνδεση είναι ικανή να εκμηδενίσει τις αποστάσεις. Με τη βοήθεια τεχνολογιών όπως είναι το cloud computing (υπολογιστικό νέφος) δεν διασφαλίζουμε απλά την ψηφιακή αρχειοθέτηση των δεδομένων μας, αλλά αποκτούμε και άμεση πρόσβαση σε αυτά από όποιο σημείο του πλανήτη κι αν βρεθούμε. Ταυτόχρονα, διδαχθήκαμε ότι οι συναντήσεις, είτε με συναδέλφους είτε με συνεργάτες μας, μπορούν να πραγματοποιούνται και εξ αποστάσεως με την ίδια αποτελεσματικότητα, χωρίς την ανάγκη μετακίνησης ή συνάθροισης στην ίδια αίθουσα. Τις τελευταίες βδομάδες είδαμε από πρώτο χέρι μέλη του επιχειρηματικού κόσμου αλλά και κυβερνητικούς αξιωματούχους να αξιοποιούν με επιτυχία διάφορες λύσεις που προσφέρονται για πραγματοποίηση τηλεδιασκέψεων. Ακόμα και άτομα μεγαλύτερης ηλικίας ή με περιορισμένες γνώσεις στην πληροφορική ήταν σε θέση να ανταποκριθούν και να συμμετάσχουν. Μέσα από την εμπειρία αυτή μάθαμε πως, όταν οι συνθήκες μάς αναγκάσουν, τότε καταφέρνουμε ακόμα και πράγματα που θεωρούσαμε ακατόρθωτα. Το ίδιο ακριβώς ίσχυσε και στον δημόσιο τομέα. Όταν οι συνθήκες το απαίτησαν, είδαμε να νομοθετούνται και να εφαρμόζονται με ιλιγγιώδεις ταχύτητες νέες πρακτικές που στο παρελθόν χρειάζονταν χρόνια μέχρι να εγκριθούν και να ψηφιστούν από τη Βουλή. Στους εξειδικευμένους τομείς του εμπορίου και της βιομηχανίας, η κρίση του κορωνοϊού COVID-19 δίδαξε

στις επιχειρήσεις να είναι πιο προσεκτικές στη διαχείριση της εφοδιαστικής τους αλυσίδας. Η κρίση απέδειξε ότι, όσο περισσότερους συνδετικούς κρίκους διαθέτει μια αλυσίδα, τόσο πιο εύθραυστη γίνεται. Παράλληλα, οι επιχειρήσεις διδάχθηκαν ότι χρειάζεται να έχουν εναλλακτικές πηγές και ταυτόχρονα να βελτιώσουν τις μεθόδους διαχείρισης αποθεμάτων, για να είναι προετοιμασμένες σε περιόδους έκτακτης ανάγκης. Ως λαός, είμαστε συνηθισμένοι να επισκεπτόμαστε επί τόπου καταστήματα και σημεία πώλησης για τις αγορές μας, ακόμα και για προϊόντα που ήταν ήδη διαθέσιμα σε καλύτερες τιμές από ιστοσελίδες ηλεκτρονικού εμπορίου. Η αναγκαστική απομόνωση, στη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων, ώθησε πολλές επιχειρήσεις να προσφέρουν για πρώτη φορά τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους διαδικτυακά. Πέρα από τα ταχυφαγεία και τα εστιατόρια, είδαμε υπεραγορές, περίπτερα και άλλες επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου να στήνουν και να ανακοινώνουν υπηρεσίες online shopping με μεγάλη ανταπόκριση. Το σημαντικότερο ίσως μάθημα που μας δίδαξε η κρίση του κορωνοϊού είναι ότι η επιθυμία μας να επιβιώσουμε μας καθιστά ευπροσάρμοστους και επιδεκτικούς στις αλλαγές. Ας εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία που γέννησε αυτή η κρίση και ας αξιοποιήσουμε τις αλλαγές στις οποίες μας ώθησε. Η επένδυση στις αλλαγές πρέπει να συνεχιστεί και μετά το τέλος της κρίσης, γιατί οι υποδομές αυτές θα μας προστατεύσουν και θα μας κρατήσουν ζωντανούς στις κρίσεις που θα παρουσιαστούν στο μέλλον. Μαζί θα τα καταφέρουμε!

Καθοριστικός ο ρόλος των ψηφιακών καναλιών

Μιχάλης Καμμάς Γενικός Διευθυντής Συνδέσμου Τραπεζών

Οι συνθήκες, οι ανάγκες και τα δεδομένα που η πανδημία δημιούργησε στην κυπριακή αγορά ώθησαν σε ευρύτερη αξιοποίηση της τεχνολογίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι τράπεζες έκαναν επιπλέον βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, απλοποιώντας και προβάλλοντας έντονα τις υπηρεσίες που οι πολίτες μπορούν να λαμβάνουν μέσω των ψηφιακών καναλιών τους. Την ίδια ώρα, νέες υπηρεσίες και απλουστευμένες διαδικασίες εισήχθησαν, με αποτέλεσμα η αμεσότητα στην εξασφάλιση υπηρεσιών και η ανάγκη του κοινού να έχουν δημιουργήσει έντονη αξιοποίηση της τεχνολογίας. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι προσπάθειες ετών υλοποιούνται με γρήγορο τρόπο σε μερικές εβδομάδες, εκτοξεύοντας τόσο τον όγκο όσο και τη συχνότητα διεκπεραίωσης συναλλαγών μέσω των ψηφιακών καναλιών που οι τράπεζες παρέχουν στους πελάτες τους.

EconomyToday 35

COVER STORY

36 EconomyToday

Άνοιγμα

της οικονομίας: Τι αναμένεται να ακολουθήσει;

Kαθώς μπαίνουμε τώρα στις διάφορες φάσεις χαλάρωσης των περιοριστικών μέτρων, η οικονομία και ο επιχειρηματικός κόσμος προχωράνε σιγά-σιγά στην επανεκκίνηση των δραστηριοτήτων τους. ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΓΙΩΡΓΟΥ ΘΕΟΧΑΡΙΔΗ Αναπληρωτή Καθηγητή Χρηματοοικονομικών CIIM, Διευθυντή Goal Portfolios Insurance Advisors

EconomyToday 37

COVER STORY

K

αθώς μπαίνουμε τώρα στις διάφορες φάσεις χαλάρωσης των περιοριστικών μέτρων, η οικονομία και ο επιχειρηματικός κόσμος προχωράνε σιγά-σιγά στην επανεκκίνηση των δραστηριοτήτων τους. Πιστεύω ότι όλοι θα συμφωνήσουν πως αυτή είναι η πιο δύσκολη περίοδος, καθώς υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα ως προς το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση. Κατά τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων, προστατευθήκαμε από τον ιό για το χρονικό διάστημα που περιοριστήκαμε στα σπίτια μας. Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση, μέσω των μέτρων που ανακοινώθηκαν από τα Υπουργεία Εργασίας και Οικονομικών, επιχορήγησε και υποστήριξε το εισόδημα αρκετών πολιτών. Καθώς οι εργαζόμενοι επιστρέφουν τώρα στις εργασίες τους, τα σχολεία ανοίγουν και η διακίνηση επιτρέπεται και πάλι χωρίς περιορισμούς (προς το παρόν για μετακινήσεις εντός της χώρας μόνο), υπάρχει πάντα ο κίνδυνος έναρξης δεύτερου κύματος του ιού. Επιπλέον, η κυβέρνηση θα εξακολουθήσει να στηρίζει στο μέτρο του δυνατού (άμεσα ή έμμεσα) την οικονομία, αλλά οι διαθέσιμοι πόροι δεν είναι απεριόριστοι, και επομένως κάθε οικογένεια, οι αυτοεργοδοτούμενοι και οι οργανώσεις πρέπει να λαμβάνουν έξυπνες αποφάσεις σχετικά με τον τρόπο που θα αντιμετωπίσουν αυτή την υγειονομική και οικονομική κρίση. Μια κρίση η οποία, εξ όσων γνωρίζουμε, δεν πρόκειται να μας εγκαταλείψει σύντομα, τουλάχιστον όχι μέχρι να βρεθεί αποτελεσματικό εμβόλιο ή θεραπεία, και η οποία θα μπορούσε να διαρκέσει για διάστημα μεγαλύτερο του ενός χρόνου από τώρα. Η προσδοκία αυτή τη στιγμή είναι για μια απότομη ύφεση για το 2020 και σταδιακή ανάκαμψη (tick-shaped, ✓) να αναμένεται μέσα στα επόμενα χρόνια. Επιπλέον, η ανεργία αναμένεται να σημειώσει αύξηση, ενώ το επίπεδο του δημόσιου και του ιδιωτικού χρέους θα ανεβεί σημαντικά, όπως επίσης και το δημοσιονομικό έλλειμμα της κυβέρνησης (αυξημένα έξοδα για το κράτος, ενώ τα έσοδα θα είναι μειωμένα). Αναλύοντας τον αντίκτυπο ανά τομέα της οικονομίας, η προσδοκία για τις κύριες βιομηχανίες μας έχει ως εξής:

Επαγγελματικές / Χρηματοοικονομικές / Τραπεζικές Υπηρεσίες Άλλος ένας πυλώνας για την οικονομία μας, ο οποίος επίσης θα έχει αρνητικές επιπτώσεις. Περιλαμβάνει τράπεζες (εγχώριες και διεθνείς), λογιστικά και νομικά γραφεία, εταιρείες παροχής διοικητικών υπηρεσιών, εταιρείες επενδύσεων, κεφάλαια (διοίκηση και διαχείριση) και ασφαλιστικές εταιρείες. Ο τραπεζικός τομέας, αν και αναμφίβολα βρίσκεται σε πολύ καλύτερη θέση σε

38 EconomyToday

Η ανεργία αναμένεται να σημειώσει αύξηση, ενώ το επίπεδο του δημόσιου και του ιδιωτικού χρέους θα ανεβεί σημαντικά, όπως επίσης και το δημοσιονομικό έλλειμμα της κυβέρνησης

σύγκριση με το παρελθόν, εξακολουθεί να πάσχει από χαμηλή κερδοφορία, υψηλά λειτουργικά κόστη και σημαντικό αριθμό ΜΕΔ. Ωστόσο, σε αυτή την κρίση, σε αντίθεση με το 2013, οι τράπεζες αναμένεται να στηρίξουν την οικονομία, ιδίως λόγω της άφθονης ρευστότητάς τους. Παρά τα προβλήματά τους, πιστεύω ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί, εφόσον τους δοθούν τα σωστά εργαλεία από τις αρχές (ΕΚΤ, Κεντρική Τράπεζα και κράτος). Είναι ατυχές το γεγονός ότι το σχέδιο νόμου για τις κρατικές εγγυήσεις έχει αποσυρθεί. Θα αποτελούσε ένα χρήσιμο εργαλείο που είναι απαραίτητο για την αντιμετώπιση της κρίσης. Εν πάση περιπτώσει, αυτό που αναμένεται είναι ότι ο τραπεζικός τομέας θα καταλήξει

Ακίνητα και κατασκευές

Αποτελούν έναν ακόμη πυλώνα της οικονομίας μας, ο οποίος θα επηρεαστεί αρνητικά σε σημαντικό βαθμό. Σε αυτό το προβλεπόμενο αποτέλεσμα συντελούν πολλοί λόγοι, μεταξύ των οποίων οι ακόλουθοι: • Έλλειψη χρηματοδότησης, καθώς οι τράπεζες θα γίνουν πιο συντηρητικές, ειδικά χωρίς τις κρατικές εγγυήσεις.

• Η αβεβαιότητα που θα επικρατεί θα μειώσει την όρεξη/ζήτηση για επενδύσεις.

• Εξάρτηση από ξένους επενδυτές και από το σχέδιο για την απόκτηση κυπριακού διαβατηρίου (το οποίο ήδη πριν από την έναρξη της κρίσης αντιμετώπιζε προβλήματα μειωμένης ζήτησης).

με μεγαλύτερο αριθμό ΜΕΔ λόγω της κρίσης τα επόμενα χρόνια. Θα χρειαστεί και πάλι μια τεράστια προσπάθεια για να μειωθεί αυτός ο αριθμός στα χρόνια που θα ακολουθήσουν. Όσον αφορά τις υπόλοιπες υπηρεσίες, αυτές εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την εξωτερική ζήτηση. Δεδομένου ότι αυτή αναμένεται να μειωθεί, ο τομέας θα επηρεαστεί αρνητικά (αλλά όχι στον ίδιο βαθμό με τον τουρισμό ή τις κατασκευές). Όπως είναι φυσικό, θα υπάρξουν και ορισμένοι τομείς οι οποίοι αναμένεται να τα πάνε καλά, ακόμη και κάτω από τέτοιες συνθήκες (υγειονομική περίθαλψη, υπεραγορές). Υπάρχουν επίσης μερικοί άλλοι που, με τη σωστή υποστήριξη και ανάπτυξη, μπορούν ενδεχομένως να

Χονδρικό και λιανικό εμπόριο

Ο εμπορικός τομέας στο σύνολό του θα έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις. Το διαθέσιμο εισόδημα αναμένεται να μειωθεί, αφού θα χαθούν θέσεις εργασίας και θα μειωθούν οι μισθοί, ενώ η αβεβαιότητα για το μέλλον πιθανότατα θα μειώσει τις διακριτικές δαπάνες (μη απαραίτητες δαπάνες, όπως για πολυτελή αγαθά, ταξίδια, χόμπι και άλλα).

Τουρισμός

Αναμφίβολα πρόκειται για έναν τομέα που θα επηρεαστεί αρνητικά σε τεράστιο βαθμό. Πρόκειται για έναν μεγάλο τομέα με σημαντική συμβολή στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) της χώρας – περιλαμβάνει ξενοδοχεία, μπαρ και εστιατόρια, ταξιδιωτικούς πράκτορες, αεροδρόμια, υπηρεσίες μεταφορών και άλλα. Η κρίση μάς έπληξε στη χειρότερη δυνατή στιγμή, σε μια εποχή που όλοι οι συμμετέχοντες στη βιομηχανία προέβαιναν στις διευθετήσεις τους για τη θερινή περίοδο. Έτσι, ακόμη και αν τα αεροδρόμια ανοίξουν μέχρι τα τέλη Ιουνίου, το ήμισυ της θερινής περιόδου θα έχει ήδη παρέλθει. Στη συνέχεια, οι παραδοσιακές αγορές με τις οποίες συνεργαζόμαστε, συγκεκριμένα το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ρωσία, έχουν επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τον κορωνοϊό, οπότε δεν υπάρχουν μεγάλες προσδοκίες για αυτές, ακόμα και αν επιτρέψουμε σε πολίτες από αυτές τις χώρες να επισκεφθούν την Κύπρο. Το Υφυπουργείο Τουρισμού καταβάλλει έντονες προσπάθειες για προσέλκυση νέων αγορών από γειτονικές χώρες (Ισραήλ, Ελλάδα), αλλά αυτό θα είναι δύσκολο, αφού υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός με άλλους προορισμούς της Μεσογείου και δεν θα ήταν εφικτό να αντικαταστήσουμε τους μεγαλύτερούς μας πελάτες. Μπορεί να υπάρξουν πρόσθετα έσοδα από την εγχώρια αγορά (καθώς οι Κύπριοι πιθανότατα δεν θα ταξιδέψουν στο εξωτερικό για τις καλοκαιρινές τους διακοπές), αλλά και πάλι τα έσοδα αυτά δεν θα μπορέσουν να προσεγγίσουν τα τεράστια ποσά που θα χαθούν.

Αυτή η κρίση που έφερε η πανδημία του COVID-19 μπορεί να είναι μια καλή δικαιολογία και ίσως η κατάλληλη χρονική συγκυρία για να επαναπροσδιορίσουμε τους στρατηγικούς μας στόχους

εξελιχθούν και να αποκτήσουν σημαντική θέση μελλοντικά (εκπαίδευση, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, έρευνα, καινοτομία & ανάπτυξη). Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια έχουν ληφθεί μέτρα και έγιναν βήματα για την προώθηση αυτών των τομέων. Ωστόσο, χρειάζεται να γίνουν περισσότερα. Πρόκειται για τομείς που μπορούν να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας, να φέρουν αυξημένα έσοδα για το κράτος και ταυτόχρονα να είναι φιλικοί προς το περιβάλλον. Επιπρόσθετα, διαθέτουμε το ανθρώπινο κεφάλαιο. Αυτό που χρειάζεται είναι όραμα. Αυτή η κρίση που έφερε η πανδημία του COVID-19 μπορεί να είναι μια καλή δικαιολογία και ίσως η κατάλληλη χρονική συγκυρία για να επαναπροσδιορίσουμε τους στρατηγικούς μας στόχους και να προωθήσουμε την υλοποίηση σχεδίων αυτής της μορφής.

EconomyToday 39

COVER STORY

Δύσκολη η επόμενη μέρα για το

λιανεμπόριο Με τη σταδιακή άρση των περιοριστικών μέτρων που είχαν επιβληθεί, οι επιχειρήσεις προσπαθούν να επαναδραστηριοποιηθούν σε ένα δύσκολο οικονομικό περιβάλλον. Η αγορά, λίγες βδομάδες μετά το άνοιγμα του λιανεμπορίου, παρουσιάζεται μουδιασμένη, ως απότοκο της ψυχολογίας που έχει δημιουργηθεί ανάμεσα στους πολίτες/ καταναλωτές και του περιορισμού της οικονομικής δραστηριότητας. ΤΟΥ ΤΑΣΟΥ ΓΙΑΣΕΜΙΔΗ Οικονομολόγου

40 EconomyToday

EconomyToday 41

COVER STORY

Επιβράδυνση Τα τελευταία στατιστικά στοιχεία που ανακοίνωσε η Στατιστική Υπηρεσία για τον Μάρτιο του 2020, μήνα κατά τον οποίο εφαρμόστηκαν τα πρώτα περιοριστικά μέτρα, δείχνουν την επιβράδυνση του τομέα του λιανικού εμπορίου (με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένονται και τα στοιχεία που αφορούν την περίοδο μετά την άρση των περιορισμών, αν και οι φορείς της αγοράς κάνουν λόγο για επαναφορά του 30% με 40% των εργασιών σε σύγκριση με την προ του ιού εποχή). Τον Μάρτιο του 2020, σύμφωνα με τις προκαταρκτικές εκτιμήσεις, ο Δείκτης Όγκου Κύκλου Εργασιών Λιανικού Εμπορίου μειώθηκε κατά 1,4% σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μήνα του προηγούμενου έτους και έφτασε τις 109,6 μονάδες (βάση 2015=100). Για την περίοδο Ιανουαρίου-Μαρτίου 2020, ο δείκτης υπολογίζεται ότι σημείωσε αύξηση 4,7% σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2019. Την ίδια στιγμή, για τον ίδιο μήνα, ο Δείκτης Αξίας Κύκλου Εργασιών Λιανικού Εμπορίου μειώθηκε κατά 2,3% σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μήνα του προηγούμενου έτους και έφτασε τις 106,5 μονάδες (βάση 2015=100). Για την περίοδο Ιανουαρίου-Μαρτίου 2020, ο δείκτης υπολογίζεται ότι σημείωσε αύξηση 4,6% σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2019.

Σταδιακή επαναφορά Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η σταδιακή επαναφορά του τομέα αναμένεται να ενισχύσει την προσπάθεια που γίνεται για οικονομική ανασύνταξη και για βελτίωση των δημόσιων 42 EconomyToday

οικονομικών, κυρίως με την είσπραξη έμμεσων φόρων. Είναι ξεκάθαρο ότι θα απαιτηθεί χρόνος για την επαναφορά του τομέα στην προ κορωνοϊού εποχή, εφόσον η ψυχολογία των καταναλωτών βρίσκεται σε πολύ χαμηλό σημείο, ενώ άτομα που εντάχθηκαν σε προγράμματα του Υπουργείου Εργασίας για μερική ή ολική αναστολή εργασιών έχουν λάβει ποσοστό του μηνιαίου μισθού τους, κάτι που επηρέασε το διαθέσιμο εισόδημά τους.

Ο παράγοντας «εισαγόμενη κατανάλωση»

Η πορεία του τομέα αποτελεί σημαντική ένδειξη για την πορεία μιας οικονομίας και η σταδιακή επαναφορά του θα ενισχύσει την προσπάθεια για αποκατάσταση του ΑΕΠ της χώρας

Ένας ακόμη παράγοντας που επηρεάζει αρνητικά το λιανεμπόριο είναι η δραματική μείωση της εισαγόμενης κατανάλωσης. Η εισαγόμενη κατανάλωση αποτελεί ένα από τα στοιχεία που επηρεάζουν την εμπορική και επιχειρηματική δραστηριότητα της χώρας. Είναι ξεκάθαρο ότι η φετινή χρονιά είναι πολύ δύσκολη για τον τουρισμό, με τις αισιόδοξες προβλέψεις να κάνουν λόγο για άφιξη των πρώτων τουριστών στα τέλη Ιουνίου με αρχές Ιουλίου (φυσικά σε καμιά περίπτωση δεν αναφερόμαστε στους αριθμούς που είχαμε τον αντίστοιχο περσινό μήνα). Η προσέλκυση τουριστών, ιδιαίτερα υψηλής εισοδηματικής τάξης, ενισχύει άμεσα και έμμεσα την οικονομία, εφόσον, πέραν των ξενοδοχείων, και άλλες επιχειρήσεις, όπως καταστήματα ρούχων και εστιατόρια, μπορούν να ευνοηθούν. Αυτή τη στιγμή δεν μπορούν να γίνουν ασφαλείς εκτιμήσεις όσον αφορά την πορεία του τουρισμού φέτος και τον αριθμό των αφίξεων.

Η δυναμική της κατανάλωσης Σημειώνεται ότι η πορεία της κατανάλωσης αποτελεί σημαντική ένδειξη για την πορεία μιας οικονομίας και ταυτόχρονα καταδεικνύει τις διαθέσεις των καταναλωτών/πολιτών. Η ενίσχυση της εσωτερικής ζήτησης συνεισφέρει σημαντικά στον κύκλο εργασιών των επιχειρήσεων και ενισχύει τα δημόσια οικονομικά μέσω της είσπραξης φορολογιών, οπότε η ανάκαμψη του τομέα θεωρείται σημαντική.

Η επόμενη μέρα Υπενθυμίζεται ότι ο λιανικός τομέας αναδιαρθρώθηκε σημαντικά λόγω της προηγούμενης κρίσης, με αρκετές εταιρείες, κυρίως μικρομεσαίες (παρόλο που είδαμε και μεγάλες αλυσίδες να πτωχεύουν), να αναστέλλουν δραστηριότητες λόγω οικονομικών προβλημάτων και νέους «παίκτες» να μπαίνουν στην αγορά ή υφιστάμενους να ενισχύουν τον κύκλο εργασιών τους. Είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε την εξέλιξη του τομέα με την άρση των περιοριστικών μέτρων, εφόσον όλοι οι οικονομικοί αναλυτές συμφωνούν ότι η σημερινή κρίση θα έχει απώλειες. Επιπλέον, παρατηρούνται αλλαγές στη νοοτροπία των καταναλωτών, οι οποίοι είναι πιο προσεκτικοί στις αγορές και στις δαπάνες τους και πριν από αυτές προχωρούν σε έρευνα αγοράς. Η κατανάλωση, πέρα από τη διάθεση των καταναλωτών, επηρεάζεται και από τη ρευστότητα που υπάρχει στην αγορά και το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, καθώς και από τη διάθεση των πολιτών να αποταμιεύουν.

Βιωσιμότητα και ρευστότητα Όπως σε όλους τους τομείς, έτσι και στο λιανεμπόριο, η σωστή αξιολόγηση της πορείας μιας επιχείρησης είναι ιδιαίτερα σημαντική, ώστε να διασφαλίζεται η βιωσιμότητά

Η σταδιακή επαναφορά του τομέα αναμένεται να ενισχύσει την προσπάθεια που γίνεται για οικονομική ανασύνταξη και για βελτίωση των δημόσιων οικονομικών, κυρίως με την είσπραξη έμμεσων φόρων

της. Αυτή η αναγκαιότητα γίνεται ακόμη πιο έντονη όταν η οικονομία προσπαθεί να βρει βηματισμό μετά από μια κρίση που ουσιαστικά παραλύει σημαντικούς τομείς της. Την ίδια στιγμή, είναι απαραίτητος ο μακροχρόνιος προγραμματισμός και η συνεχής αξιολόγηση των παραγόντων που επηρεάζουν την κερδοφορία και τη ρευστότητα μιας επιχείρησης, ώστε να οχυρωθεί σωστά για τις περιόδους ύφεσης. Σχετικά με τα επίπεδα της ρευστότητας που διαθέτουν οι επιχειρήσεις του λιανεμπορίου που είχαν κλείσει λόγω διαταγμάτων, αυτή έχει χειροτερεύσει σημαντικά, με την αναγκαιότητα για εξεύρεση χρηματοδότησης να είναι άμεση. Η διασφάλιση της χρηματοδότησης μιας επιχείρησης είναι απαραίτητο στοιχείο για την επιβίωσή της. Η στήριξη μέσω δανεισμού στις εποχές που υπάρχουν ελλείμματα λόγω κρίσης είναι θεμιτή για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, αλλά η επιχείρηση πρέπει να αναδιοργανωθεί μέσα στο οικονομικό περιβάλλον που δραστηριοποιείται και να διασφαλίσει τη ρευστοτική της επιβίωση.

Η αδυναμία που κοστίζει Σημαντική αδυναμία αρκετών επιχειρήσεων είναι η ετοιμασία ενός σωστού και λεπτομερειακού προϋπολογισμού, ο οποίος να κατευθύνει τη διοίκηση στις αποφάσεις της. Είναι πολλές οι φορές που ο αρχικός προϋπολογισμός απέχει σημαντικά από τα τελικά ελεγμένα οικονομικά αποτελέσματα. Η αδυναμία προσαρμογής στα δεδομένα κάθε εποχής μπορεί να καταστεί μοιραία και να οδηγήσει σε μη βιώσιμα μονοπάτια. Στις περιπτώσεις ελλειμμάτων και υψηλού χρέους, αναπόφευκτα θα υπάρξει μείωση των δαπανών, κάτι που δίνει άμεσο αποτέλεσμα, παρά οι εκτιμήσεις για αύξηση των εσόδων που βασίζονται σε πολλούς παράγοντες. ET

Ευκαιρία

Η κρίση που δημιούργησε ο ιός είναι ενδεχομένως η ευκαιρία των επιχειρήσεων να βελτιώσουν σημαντικά την αποδοτικότητα των εσωτερικών τους διαδικασιών και να προχωρήσουν τάχιστα στη δημιουργία ενός πιο ευέλικτου επιχειρηματικού περιβάλλοντος με τη χρήση της τεχνολογίας. Είναι απαραίτητο όλες οι επιχειρήσεις να αξιολογήσουν τα οικονομικά και επιχειρηματικά τους μοντέλα και να πάρουν εκείνες τις αποφάσεις που σε πρώτο στάδιο θα τους επιτρέψουν να διαχειριστούν τις μεγάλες συνέπειες από τα αυστηρά περιοριστικά μέτρα και σε δεύτερο να αναδιοργανωθούν, ώστε να μπουν σε μια πορεία οργανικής ανάπτυξης. Η αλυσίδα του λιανεμπορίου είναι σημαντική για κάθε οικονομία, εφόσον συντηρεί πολλές οικογένειες και επιχειρήσεις, όπως παραγωγούς, εργαζόμενους, προμηθευτές και παρόχους υπηρεσιών συναφών με τον τομέα. Η πορεία του τομέα αποτελεί σημαντική ένδειξη για την πορεία μιας οικονομίας και η σταδιακή επαναφορά του θα ενισχύσει την προσπάθεια για αποκατάσταση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος της χώρας.

EconomyToday 43

COVER STORY

Ξεκλειδώνουν

τους αιθέρες Φιλοδοξίες για τον τουρισμό Το πλάνο της κυβέρνησης για επαναλειτουργία των αεροδρομίων περιλαμβάνει δύο φάσεις, κατά τις οποίες θα επιτρέπονται οι πτήσεις από 19 χώρες, που με βάση τα επιδημιολογικά τους δεδομένα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. ΤΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ

44 EconomyToday

Η πρώτη φάση αρχίζει από τις 9 Ιουνίου και θα είναι σε ισχύ μέχρι και τις 19 του ίδιου μήνα, ενώ από τις 20 Ιουνίου θα εισέλθουμε στη δεύτερη φάση

Δ

ειλά-δειλά θα κάνει την επανεκκίνησή του και ο τουρισμός, μετά τη μεγάλη παύση που ζήσαμε σε όλους τους τομείς τους τελευταίους μήνες, λόγω της έξαρσης της πανδημίας του COVID-19. Τα επιδημιολογικά δεδομένα της χώρας μας, που είναι πολύ θετικά, αλλά και άλλων χωρών που επιλέχθηκαν προσεκτικά από τους αρμόδιους, επιτρέπουν το άνοιγμα των αεροδρομίων και την επανεκκίνηση των πτήσεων σε δύο φάσεις. Η πρώτη φάση αρχίζει από τις 9 Ιουνίου και θα είναι σε ισχύ μέχρι και τις 19 του ίδιου μήνα, ενώ από τις 20 Ιουνίου θα εισέλθουμε στη δεύτερη. Κατά τις δύο αυτές φάσεις θα επιτρέπονται οι πτήσεις από και προς 19 χώρες, που χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με τα επιδημιολογικά τους δεδομένα. Αξίζει να σημειωθεί πως στις εν λόγω χώρες δεν περιλαμβάνονται οι σημαντικότερες αγορές τουρισμού για τη χώρα μας, δηλαδή το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ρωσία, αφού και οι δύο αυτές χώρες χτυπήθηκαν άγρια από την πανδημία. Στα θετικά κρατάμε το ότι ο παραδοσιακός προορισμός για τους Κύπριους ταξιδιώτες, που δεν είναι άλλος από την Ελλάδα, περιλαμβάνεται στην πρώτη κατηγορία και οι πτήσεις αρχίζουν από τις 9 Ιουνίου.

Ο κατάλογος με τις χώρες Το σχέδιο δράσης για σταδιακή άρση των περιοριστικών μέτρων στις πτήσεις από και προς τα αεροδρόμια Λάρνακας και Πάφου και στη λειτουργία των αεροδρομίων και ξενοδοχείων, το οποίο ενέκρινε η κυβέρνηση, ετοιμάστηκε από τη διυπουργική επιτροπή με βάση τις εισηγήσεις των επιδημιολόγων, οι οποίοι έλαβαν υπόψη κατ’ αρχάς την επιδημιολογική εικόνα της χώρας μας και κατά δεύτερον την κατάσταση που επικρατεί στις υπόλοιπες χώρες. Συγκεκριμένα, το σχέδιο δράσης προνοεί δύο φάσεις για άνοιγμα των αεροδρομίων και επαναφορά της συνδεσιμότητας της Κύπρου με άλλες χώρες, ως ακολούθως: Η α΄ φάση έχει ισχύ από τις 9 έως τις 19 Ιουνίου 2020 και η β΄ φάση θα τεθεί σε ισχύ από τις 20 Ιουνίου 2020 και έπειτα. Η ομάδα ειδικών επιστημόνων προχώρησε σε ταξινόμηση των χωρών με βάση την επιδημιολογική τους εικόνα και οι 19 χώρες με τις οποίες αποκαθίσταται η αεροπορική σύνδεση χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, ως εξής:

Κατηγορία Α΄: Ελλάδα Μάλτα Βουλγαρία Νορβηγία Αυστρία Φινλανδία Σλοβενία Ουγγαρία Ισραήλ Δανία Γερμανία Σλοβακία Λιθουανία

Κατηγορία Β΄: Ελβετία Πολωνία Ρουμανία Κροατία Εσθονία Τσεχία

EconomyToday 45

COVER STORY

Οι δύο φάσεις Στην α΄ φάση, για όσους προέρχονται από τις χώρες και των δύο κατηγοριών, προκειμένου να επιτραπεί η επιβίβασή τους, θα απαιτείται η προσκόμιση πιστοποιητικού εργαστηριακού ελέγχου από πιστοποιημένο εργαστήριο, με αρνητικό αποτέλεσμα, και ο έλεγχος να έχει γίνει σε διάστημα όχι μεγαλύτερο από 72 ώρες πριν από την αναχώρηση. Οι Κύπριοι πολίτες και οι νόμιμα διαμένοντες στην Κύπρο εναλλακτικά θα έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν τον εργαστηριακό έλεγχο κατά την άφιξή τους στην Κύπρο. Σε αυτή την περίπτωση και μέχρι τη γνωστοποίηση του αποτελέσματος, θα παραμένουν σε αυτοπεριορισμό στο σπίτι τους. Κατά τη β΄ φάση, η οποία ξεκινά στις 20 Ιουνίου, για επιβάτες προερχόμενους από τις χώρες που περιλαμβάνονται στην Κατηγορία Α΄, δεν θα απαιτείται η προσκόμιση πιστοποιητικού εργαστηριακού ελέγχου. Για επιβάτες προερχόμενους από τις χώρες που περιλαμβάνονται στην Κατηγορία Β΄, θα ισχύει ό,τι ίσχυε για όλους τους επιβάτες κατά την α΄ φάση. Δηλαδή, προκειμένου να επιτραπεί η επιβίβασή τους, θα απαιτείται η προσκόμιση πιστοποιητικού εργαστηριακού ελέγχου από πιστοποιημένο εργαστήριο, με αρνητικό αποτέλεσμα, και ο έλεγχος να έχει γίνει σε διάστημα όχι μεγαλύτερο από 72 ώρες πριν από την αναχώρηση. Οι Κύπριοι πολίτες και οι νόμιμα διαμέ46 EconomyToday

νοντες στην Κύπρο εναλλακτικά θα έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν τον εργαστηριακό έλεγχο κατά την άφιξή τους στην Κύπρο. Σε αυτή την περίπτωση και μέχρι τη γνωστοποίηση του αποτελέσματος, θα παραμένουν σε αυτοπεριορισμό στο σπίτι τους.

Οι άλλες χώρες Όσον αφορά τις χώρες που δεν περιλαμβάνονται στις δύο κατηγορίες, θα επιτρέπονται πτήσεις προς την Κυπριακή Δημοκρατία μόνο με Κύπριους επιβάτες και άτομα με ειδική άδεια

Όσον αφορά τις χώρες που δεν περιλαμβάνονται στις δύο κατηγορίες, θα επιτρέπονται πτήσεις προς την Κυπριακή Δημοκρατία μόνο με επιβάτες οι οποίοι είναι Κύπριοι υπήκοοι ή νόμιμα διαμένοντες στην Κύπρο και σε άτομα στα οποία θα παραχωρείται ειδική άδεια. Σε αυτές τις περιπτώσεις, θα απαιτείται η προσκόμιση πιστοποιητικού εργαστηριακού ελέγχου από πιστοποιημένο εργαστήριο, με αρνητικό αποτέλεσμα, και ο έλεγχος να έχει γίνει σε διάστημα όχι μεγαλύτερο από 72 ώρες πριν από την αναχώρηση. Εναλλακτικά, ο έλεγχος αυτός θα μπορεί να πραγματοποιηθεί κατά την άφιξη στην Κύπρο. Σε αυτή την περίπτωση, οι επιβάτες θα παραμένουν σε χώρο που θα υποδειχθεί για μία μέρα ή μέχρι τη γνωστοποίηση του αποτελέσματος. Όλοι οι επιβάτες οι οποίοι θα προέρχονται από χώρες που δεν περιλαμβάνονται στις δύο κατηγορίες, θα μεταβαίνουν στο σπίτι τους και θα παραμένουν για 14 μέρες σε αυτοπεριορισμό.

Πληρώνει ο επιβάτης Το κόστος του εργαστηριακού ελέγχου, καθώς και το κόστος της καραντίνας/αυτοπεριορισμού και των μεταφορικών εκεί όπου υπάρχει, θα το καταβάλλει ο επιβάτης. Για επιβάτες από χώρες όπου τεκμηριωμένα οι Αρχές αδυνατούν να παρέχουν υπηρεσία εργαστηριακών αναλύσεων για εξυπηρέτηση των ενδιαφερομένων που επιθυμούν να ταξιδέψουν προς την Κύπρο, θα παρέχεται η υπηρεσία στην Κύπρο κατά την άφιξη. Στο μεταξύ, αξίζει να σημειώσουμε ότι το Υπουργείο Υγείας συνεχίζει την αξιολόγηση των επιδημιολογικών δεδομένων των χωρών διεθνώς, προκειμένου να επικαιροποιείται η ταξινόμηση χωρών στις σχετικές κατηγορίες, και ο κατάλογος των χωρών θα ανανεώνεται συνεχώς. Τέλος, όσον αφορά τα ξενοδοχεία, να αναφέρουμε πως το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε ότι αυτά επαναλειτουργούν από την 1η Ιουνίου, βάσει των σχετικών υγειονομικών πρωτοκόλλων του Υπουργείου Υγείας.

Μένουν εκτός οι δύο μεγάλες αγορές

Από τον κατάλογο των χωρών από τις οποίες θα επιτρέπονται οι πτήσεις προς τη χώρα μας στις δύο πρώτες φάσεις χαλάρωσης των περιοριστικών μέτρων, ηχηρή είναι η απουσία των δύο παραδοσιακά μεγαλύτερων αγορών τουρισμού της Κύπρου. Πρόκειται για τη Ρωσία και το Ηνωμένο Βασίλειο, των οποίων δυστυχώς τα επιδημιολογικά δεδομένα δεν επιτρέπουν τόσο μεγάλα ανοίγματα, τουλάχιστον επί του παρόντος. Ενδεικτικά να αναφέρουμε πως, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας Κύπρου για τις αφίξεις περιηγητών, με έτος αναφοράς το 2018, εκ των 3.938.625 τουριστών που αφίχθηκαν στην Κύπρο, 1.327.805 ήρθαν από το Ηνωμένο Βασίλειο και 783.631 από τη Ρωσία. Όσον αφορά τις χώρες που περιλαμβάνονται στον κατάλογο της κυβέρνησης και για τις οποίες αίρονται οι περιορισμοί στις πτήσεις και κατ’ επέκταση στον τουρισμό, το 2018 οι περιηγητές που κατέφθασαν από αυτές στο νησί μας είχαν ως εξής:

Κατηγορία Α΄: Από το Ισραήλ είχαμε 232.561 τουρίστες, από την Ελλάδα 186.370, από τη Μάλτα 5.630, από τη Βουλγαρία 24.742, από τη Νορβηγία 55.273, από την Αυστρία 45.888, από τη Φινλανδία 26.507, από την Ουγγαρία 25.343, από τη Δανία 43.063, από τη Γερμανία 189.200, από τη Σλοβακία 28.044, από τη Λιθουανία 20.406, ενώ για τη Σλοβενία δεν υπήρχαν στοιχεία ή οι αφίξεις ήταν μηδενικές. Κατηγορία Β΄: Από την Ελβετία κατέφθασαν στη χώρα μας 74.216

τουρίστες, από την Πολωνία 89.508, από τη Ρουμανία 66.969, από την Τσεχία 20.823, ενώ για την Κροατία και την Εσθονία δεν υπάρχουν στοιχεία ή είχαμε μηδενικές αφίξεις.

Hermes Airports: «Θα υπάρξει ανάκαμψη» Αισιόδοξη παρουσιάζεται σε δηλώσεις της στο Economy Today η Ανώτερη Διευθύντρια Αεροπορικής Ανάπτυξης και Επικοινωνίας της Hermes Airports, Μαρία Κουρούπη, αφού, παρά το γεγονός ότι ο τομέας των αερομεταφορών πλήγηκε περισσότερο από όλους, θεωρεί ότι θα υπάρξει ανάκαμψη, ανάλογα βέβαια και με την πορεία της πανδημίας. Η κ. Κουρούπη δήλωσε στο Εconomy Today πως, αν υπάρξει ουσιαστική και σταθερή βελτίωση των επιδημιολογικών δεδομένων διαφόρων χωρών, πιθανόν να δούμε μια απότομη αύξηση στα ταξίδια τους επόμενους 6-9 μήνες. Ανέφερε επίσης πως ο τομέας των αερομεταφορών έχει χτυπηθεί από την πανδημία του COVID19 περισσότερο από κάθε άλλη βιομηχανία. Οι επιπτώσεις, πρόσθεσε, θα είναι πολύ μεγάλες και δεν θα αφορούν μόνο τις αεροπορικές εταιρείες, αλλά όλες τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον τομέα, όπως είναι οι διαχειριστές των αεροδρομίων, οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στα αεροδρόμια, οι εταιρείες που συνεργάζονται με τις αεροπορικές, αλλά και ευρύτερα ο τουρισμός. «Παρ’ όλα αυτά, θεωρούμε ότι θα υπάρξει ανάκαμψη, ανάλογα με την πορεία της πανδημίας. Αν υπάρξει ουσιαστική και σταθερή βελτίωση των επιδημιολογικών δεδομένων διαφόρων χωρών, πιθανόν να δούμε μια απότομη αύξηση στα ταξίδια τους επόμενους 6-9 μήνες», είπε. «Είναι σημαντικό», συνέχισε, «να παραμείνουμε ψύχραιμοι και να εξετάσουμε όλες τις ευκαιρίες που μπορεί να προκύψουν σε διάφορες χώρες, κατηγορίες ταξιδιωτών και αεροπορικές εταιρείες. Ενδεχομένως, για παράδειγμα, να δούμε μέσα στους επόμενους δώδεκα μήνες το νεαρότερο κοινό να αναζητά νέους προορισμούς για διακοπές. Ή ίσως να υπάρξει δυνατότητα για μικρότερης διάρκειας ταξίδια, σε αντίθεση με τις πολυήμερες διακοπές». «Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει η αεροπορική βιομηχανία να προσαρμοστεί ανάλογα με τη ζήτηση, τόσο από χώρες μη παραδοσιακές στην αποστολή τουριστών στη χώρα μας, όσο και από χώρες στις οποίες δεν είχαμε έως τώρα διείσδυση ως Κύπρος», κατέληξε.

EconomyToday 47

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

48 EconomyToday

ΥΦΥΠΟΥΡΓΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ, ΣΑΒΒΑΣ ΠΕΡΔΙΟΣ

«ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΜΕ

ΘΑΥΜΑΤΑ» Ο Με το βλέμμα στραμμένο στο 2021, ο Υφυπουργός Τουρισμού, Σάββας Περδίος, σε συνέντευξη που παραχωρεί στο περιοδικό Economy Today, υπογραμμίζει ότι φέτος «δεν μπορούμε να περιμένουμε θαύματα» και προχωρεί ένα βήμα πιο πέρα, υποδεικνύοντας ποιοι παράγοντες θα συμβάλουν σημαντικά προκειμένου η Κύπρος να παραμείνει στον τουριστικό χάρτη. Ταυτόχρονα, στέλνει το μήνυμα ότι, εκτός από το Υφυπουργείο Τουρισμού, θα πρέπει να δράσει άμεσα και γρήγορα και ο ιδιωτικός τομέας, ώστε τους επόμενους δύο μήνες να έχουμε περισσότερες κρατήσεις, ενώ προσθέτει ότι οι ιδιώτες θα πρέπει να διαθέτουν ανοικτό μυαλό, ώστε να μπορούν να συνεργαστούν και με άλλες αγορές, πέραν των παραδοσιακών. Τονίζει ακόμα ότι αυτό που είναι κρισιμότατο για την Κύπρο είναι να συνεχιστεί η καλή επιδημιολογική εικόνα της χώρας και εξηγεί ποιο είναι το πλάνο του Υφυπουργείου για τη χειμερινή σεζόν. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΜΙΛΥ ΜΙΝΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ

Ο Υφυπουργός Τουρισμού, Σάββας Περδίος, μας μιλά για το μεγάλο στοίχημα της φετινής χρονιάς, που δεν είναι άλλο από την παραμονή της Κύπρου στον τουριστικό χάρτη

Ιούνιος αποτελεί μήνα-ορόσημο για τον φετινό τουρισμό, αφού τρεις μήνες μετά την κρίση του κορωνοϊού ανοίγουν σε δύο φάσεις (στις 9 και 20 Ιουνίου) τα αεροδρόμια για 19 χώρες. Ποιος είναι ο απολογισμός σας και ποιοι οι σχεδιασμοί σας; Όλον αυτόν τον καιρό δουλέψαμε πάρα πολύ σκληρά προκειμένου να είμαστε σε θέση να ανοίξουμε ως τουριστικός προορισμός στις αρχές ή μέσα Ιουνίου. Ήταν ένας από τους στόχους που είχαμε θέσει και έχει επιτευχθεί. Η σκληρή δουλειά όμως συνεχίζεται, γιατί, παρόλο που θα αρχίσουμε να υποδεχόμαστε τους πρώτους τουρίστες τον Ιούνιο, εντούτοις δεν περιμένουμε ότι θα είναι ένας ιδιαίτερα καλός μήνας. Ο κόσμος θα πρέπει να αρχίσει να βρίσκει ξανά την ψυχολογία του και είναι ένας από τους λόγους που πιστεύουμε ότι οι περισσότεροι ίσως τουρίστες θα περιμένουν να εισέλθουμε για τα καλά στην καλοκαιρινή περίοδο και μετά να προγραμματίσουν τις διακοπές τους. Είναι πολύ σημαντικός ο παράγοντας της ψυχολογίας. Ωστόσο, όπως έχει διαμορφωθεί η κατάσταση, εκτός από τον Μάρτιο, τον Απρίλιο και τον Μάιο, τουριστικά έχουμε χάσει και τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, συνεπώς και πάρα πολλά έσοδα. Προσβλέπουμε ότι, στην καλύτερη περίπτωση, φέτος θα χάσουμε μέχρι και το 70% των εσόδων σε σχέση με πέρσι. Γι’ αυτό και όλη αυτή η μεγάλη προσπάθεια που καταβάλαμε για να καταφέρουμε να ανοίξουμε ως προορισμός τον Ιούνιο (το συντομότερο δυνατόν) ήταν για να ανοίξουν οι επιχειρήσεις, να δουλέψουν και να περιορίσουν τις ζημιές τους, αλλά και για να εργαστεί όσο το δυνατόν περισσότερος κόσμος. Σίγουρα δεν μπορούμε να περιμένουμε θαύματα, προσπαθούμε όμως να μετριάσουμε τις ζημιές.

EconomyToday 49

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

ΟΙ ΖΗΜΙΕΣ Πού κυμαίνεται το κόστος από τις ζημιές; Πώς μεταφράζεται η απώλεια του 70% των εσόδων; Το κόστος από τις ζημιές υπολογίζεται ότι θα αγγίξει τα €2 δισ., τα οποία ασφαλώς δεν μπορούν να καλυφθούν, αφού πέρσι τα συνολικά έσοδα από τον τουρισμό ανήλθαν στα €2,7 δισ. Τώρα, προσπαθούμε να σώσουμε περίπου €700 εκατ. - €800 εκατ. Με δεδομένο το γεγονός ότι ο Ιούνιος και ο Ιούλιος είναι χαμένοι μήνες, πού επικεντρώνετε πλέον την προσοχή σας; Ο χειμερινός τουρισμός θα μπορούσε να αναχαιτίσει μέρος από τις απώλειες; Φέτος θα επικεντρωθούμε πάρα πολύ –περισσότερο από κάθε άλλη χρονιά– στον χειμερινό τουρισμό. Όμως, εκείνο που είναι κρισιμότατο για την Κύπρο είναι αυτά τα πολύ καλά αποτελέσματα που είχαμε σε ό,τι αφορά τη διαχείριση της κρίσης από τον κορωνοϊό να συνεχίσουν και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Αν και οι τουρίστες που θα έρθουν τον Ιούλιο και τον Αύγουστο θα είναι πολύ λιγότεροι σε σχέση με πέρσι, είναι πάρα πολύ σημαντικό αυτούς τους δύο μήνες η χώρα μας να παραμείνει στην κατηγορία των χωρών που κατέγραψαν πολύ καλές επιδόσεις σε ό,τι αφορά τη διαχείριση της κρίσης από την πανδημία. Εξίσου σημαντικό είναι να αποδείξουμε στους εταίρους μας στο εξωτερικό ότι είμαστε μια χώρα ασφαλής, ότι γνωρίζουμε να διαχειριζόμαστε κρίσεις καθώς και άλλα σημαντικά θέματα ασφάλειας και υγείας, ώστε να είμαστε στις χώρες οι οποίες θα επωφεληθούν από τον τουρισμό του φθινοπώρου και του χειμώνα. Είμαι πεπεισμένος ότι υπάρχει ένα μερίδιο της αγοράς που δεν θα καταφέρει να ταξιδέψει το καλοκαίρι και θα το αφήσει προς το τέλος της σεζόν.

ΟΙ ΚΡΑΤΗΣΕΙΣ Ποια είναι η εικόνα σε σχέση με τις κρατήσεις που υπήρχαν για Ιούλιο και Αύγουστο; Σίγουρα υπήρξαν ακυρώσεις για τους μήνες του καλοκαιριού, όμως πολλοί τουρίστες που ήθελαν να ταξιδέψουν στην Κύπρο έχουν μεταφέρει την κράτησή τους είτε προς το τέλος του χρόνου ή ακόμα και για του χρόνου. Πολλές κρατήσεις δεν μπορούμε να τις υπολογίσουμε για φέτος και πιστεύω πως σε μεγάλο βαθμό θα πρέπει τους επόμενους δύο μήνες να λειτουργήσει αρκετά γρήγορα και άμεσα ο ιδιωτικός τομέας, για να έχουμε όσο το δυνατόν περισσότερες κρατήσεις για φέτος. Μιλάμε για ένα μείγμα τριών πραγμάτων αυτή τη στιγμή: κρατήσεις που προϋπήρχαν και παρέμειναν, κρατήσεις που μεταφέρθηκαν προς το τέλος του 2020 και κρατήσεις που μεταφέρθηκαν για του χρόνου. Όσον αφορά δε γενικότερα τις ακυρώσεις, σε αυτό το πλαίσιο έχει ψηφιστεί το νομοσχέδιο με το 50 EconomyToday

«Το 2021 θα είναι μια πάρα πολύ σημαντική και δύσκολη χρονιά, γι’ αυτό είναι καίριας σημασίας το ότι έχουμε καταφέρει να ανοίξουμε ως προορισμός»

οποίο παραχωρείται το δικαίωμα σε οργανωτές ταξιδιών, τουριστικές ή ξενοδοχειακές επιχειρήσεις να εκδίδουν στα αντισυμβαλλόμενα μέρη πιστωτικές σημειώσεις για προπληρωμές που έχουν λάβει σε περιπτώσεις ακυρώσεων συμβάσεων. Ανεξαρτήτως των χωρών που έχουν ενταχθεί στις κατηγορίες Α΄ και Β΄ για διενέργεια πτήσεων από τις 9 και 20 Ιουνίου, σε ποιες χώρες αποφασίσατε να κινηθείτε στρατηγικά πέραν των παραδοσιακών μας αγορών; Ασφαλώς η Βρετανία, η Ρωσία και η Σουηδία, που αποτελούν παραδοσιακές αγορές για την Κύπρο, συνεχίζουν να μας ενδιαφέρουν. Όμως, όπως έχει εξελιχθεί η κατάσταση, φέτος θα πρέπει να δούμε και νέες αγορές. Ως εκ τούτου, έχουμε εξετάσει και έχουμε δει όλες τις χώρες που είναι

εντεταγμένες στην Εθνική Στρατηγική Τουρισμού και έχουμε επισπεύσει και εντατικοποιήσει τις προσπάθειες προσέλκυσης τουριστών από τις αγορές αυτές. Κινηθήκαμε τόσο σε επίπεδο προβολής όσο και σε επίπεδο συνεργασίας με τους οργανωτές ταξιδιών. Αναφέρομαι βεβαίως σε χώρες όπως είναι η Γερμανία, η Ελβετία, η Αυστρία, το Ισραήλ, η Νορβηγία, η Δανία, η Πολωνία, η Ολλανδία, η Γαλλία. Χώρες που ήταν μεν εντεταγμένες στην Εθνική Στρατηγική, αλλά θα τις προσεγγίζαμε με έναν διαφορετικό και πιο έντονο τρόπο. Λόγω της κατάστασης που έχει δημιουργηθεί, κινηθήκαμε προς τις χώρες αυτές νωρίτερα από ό,τι περιμέναμε, γιατί υπό κανονικές συνθήκες δεν θα προλαβαίναμε φέτος να είχαμε τις αγορές αυτές. Έτσι, τις τελευταίες εβδομάδες, η προσπάθειά μας ήταν να εξαργυρώσουμε τα καλά αποτελέσματα της Κύπρου όσον αφορά το θέμα της διαχείρισης της πανδημίας.

Κάθε πόσο θα αναθεωρείται ο κατάλογος των χωρών για τις οποίες θα επιτρέπεται η διενέργεια πτήσεων; Ο κατάλογος των χωρών για τις οποίες θα επιτρέπεται η διενέργεια πτήσεων θα αναθεωρείται κάθε εβδομάδα.

«Έχουμε καταρτίσει σχέδια κινήτρων για τον εγχώριο τουρισμό, αλλά Η ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ Η κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί αλλάζει όσον αφορά τον εξωτερικό τουρισμό καθόλου την Εθνική Στρατηγική Τουρισμού; Για την ακρίβεια, δεν αλλάζει ούτε το πλάνο μας ούτε τη ετοιμάσαμε ένα στρατηγική μας. Ήταν επιλογή μας να καταρτίσουμε νέα έκτακτο πλάνο στρατηγική για τον τουρισμό, για να προλάβουμε την δράσεων, το οποίο επόμενη κρίση. Αισθανόμασταν ότι η Κύπρος θα έπρεπε περιλαμβάνει να ακολουθήσει μια νέα πορεία και να μην κινείται μόνο προς τις παραδοσιακές αγορές. Βλέπαμε ότι χρειαζόταν να αρκετά φεστιβάλ εξετάσουμε και άλλες μορφές τουρισμού, άλλες εθνικότητες, και events» EconomyToday 51

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

άλλες ηλικίες, ούτως ώστε, όταν θα ερχόταν η επόμενη κρίση, να έχουμε πιο γερές βάσεις να την αντιμετωπίσουμε. Η κρίση αυτή ήρθε νωρίτερα και μας πρόλαβε και εν τέλει επισπεύδει την ανάγκη για διαφοροποίηση και μας δίνει έναν επιπλέον λόγο να θέλουμε να εφαρμόσουμε ακόμα πιο νωρίς την Εθνική Στρατηγική για τον τουρισμό. Πώς θα λειτουργήσουν φέτος οι ξενοδοχειακές μονάδες; Ποιες είναι οι συστάσεις σας προς τους ξενοδόχους; Έχει βγει το πρωτόκολλο λειτουργίας της Κύπρου ως τουριστικού προορισμού για το φετινό καλοκαίρι, για να γνωρίζουν και οι εταίροι μας στο εξωτερικό και οι πελάτες τους τι θα πρέπει να περιμένουν ερχόμενοι στην Κύπρο. Το πρωτόκολλο αυτό –εκτός των άλλων δράσεων που έχουμε αναλάβει– το έχουμε αποστείλει προς τους εταίρους μας από κοινού μαζί με τον Υπουργό Εξωτερικών, Νίκο Χριστοδουλίδη, και τον Υπουργό Μεταφορών, Γιάννη Καρούσο. Στην επιστολή μας υπάρχει εκτενής αναφορά στα πρωτόκολλα που θα εφαρμόζονται και θα επιτρέψουν το άνοιγμα του προορισμού στους επισκέπτες, καθώς και στους συχνούς ελέγχους για τήρηση των μέτρων στην τουριστική βιομηχανία. Όσον αφορά δε στο πρωτόκολλο λειτουργίας των ξενοδοχειακών μονάδων, δίνουμε πάρα πολύ μεγάλη έμφαση σε θέματα καθαριότητας και υγιεινής, στις αποστάσεις που θα πρέπει να τηρούνται και σε μια σειρά από άλλους κανόνες. Είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό πρωτόκολλο, γιατί καθορίζει εν πολλοίς τον τρόπο με τον οποίο θα λειτουργήσουν οι επιχειρήσεις. Θα ήθελα να πω όμως ότι ως χώρα λειτουργούμε ήδη με πάρα πολύ υψηλά πρότυπα καθαριότητας. Να μην ξεχνάμε εξάλλου ότι δουλεύουμε πάρα πολύ με τη βρετανική αγορά, μια πάρα πολύ δύσκολη αγορά, και αυτό από μόνο του δημιουργεί μεγάλες προσδοκίες σε ό,τι αφορά θέματα ασφάλειας και υγιεινής. Αυτό που εμείς λέμε προς τους ξενοδόχους είναι ότι φέτος θα είναι μια χρονιά πολύ διαφορετική από τις άλλες και, πέραν των δράσεων του Υφυπουργείου για να φέρει νέες αγορές στο τραπέζι, θα χρειαστεί επιπλέον προσπάθεια και από τον ιδιωτικό τομέα. Εμείς ως Υφυπουργείο θα φέρουμε τους οργανωτές ταξιδιών στο τραπέζι των συζητήσεων. Αυτό όμως δεν είναι αρκετό. Θα πρέπει ο ιδιωτικός τομέας να έχει ανοικτό μυαλό, για να μπορεί να συνεργαστεί με άλλες αγορές, πέραν των παραδοσιακών που είχαμε μέχρι σήμερα. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει και αλλαγή στην τιμολογιακή πολιτική, εφόσον προκύπτουν νέες ανάγκες και δεν υπάρχει η ασφάλεια των μαζικών κρατήσεων των προηγούμενων χρόνων; Σίγουρα προκύπτουν νέες ανάγκες, όμως φέτος ο ανταγωνισμός θα είναι ακόμα πιο έντονος, αφού θα ταξιδέψουν πολύ 52 EconomyToday

«Ήταν επιλογή μας να καταρτίσουμε νέα στρατηγική για τον τουρισμό, για να προλάβουμε την επόμενη κρίση. Αισθανόμασταν ότι η Κύπρος θα έπρεπε να ακολουθήσει μια νέα πορεία και να μην κινείται μόνο προς τις παραδοσιακές αγορές, ώστε, όταν θα ερχόταν η επόμενη κρίση, να έχουμε πιο γερές βάσεις να την αντιμετωπίσουμε. Η κρίση αυτή ήρθε νωρίτερα και μας πρόλαβε και εν τέλει επισπεύδει την ανάγκη για διαφοροποίηση και μας δίνει έναν επιπλέον λόγο να θέλουμε να εφαρμόσουμε ακόμα πιο νωρίς την Εθνική Στρατηγική για τον τουρισμό»

λιγότεροι τουρίστες, λίγοι προορισμοί θα ανοίξουν on time, λιγότερες αεροπορικές εταιρείες θα πραγματοποιήσουν πτήσεις, ενώ λόγω των αποστάσεων το κόστος θα είναι υψηλότερο. Έτσι, δεν αναμένω ότι θα υπάρξουν μεγάλες τροποποιήσεις στην τιμολογιακή πολιτική, είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω. Και για να είμαι ειλικρινής, δεν θεωρώ ότι είναι κάτι που μακροπρόθεσμα θα έχει όφελος για την Κύπρο. Δεν είναι πάντα ό,τι καλύτερο με το παραμικρό να γίνονται τεράστιες αυξομειώσεις στις τιμές. Ποια είναι τα μηνύματα που λαμβάνετε από τους ξένους οργανωτές ταξιδιών; Τι είναι αυτό που τους προβληματίζει περισσότερο; Ο μεγάλος τους προβληματισμός είναι η κατάσταση στη δική τους χώρα. Βλέπω έναν μεγάλο θαυμασμό από τους εταίρους μας στο εξωτερικό για το πόσο καλά διαχειριστήκαμε την πανδημία, αλλά και για το γεγονός ότι ήμασταν σε θέση να μιλάμε τεκμηριωμένα για το πότε θα ήμασταν έτοιμοι χρονικά να ανοίξουμε ως προορισμός. Όπως σας έχω πει, αυτό που ανησυχεί περισσότερο τους οργανωτές ταξιδιών είναι η κατάσταση στη δική τους χώρα και το πότε θα δοθούν εκείνες οι ταξιδιωτικές οδηγίες οι οποίες θα τους επιτρέψουν να εργαστούν. Στη Νορβηγία, για παράδειγμα, υπάρχει ταξιδιωτική οδηγία ότι μέχρι τα μέσα Αυγούστου είναι καλύτερα να μην ταξιδέψει ο κόσμος. Αντιλαμβάνεστε λοιπόν ότι δεν είναι αρκετό να είμαστε εμείς «καθαροί» και να έχουμε διαχειριστεί σωστά την κατάσταση.

ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ Έχετε καταρτίσει κάποιο έκτακτο σχέδιο δράσης προκειμένου να δώσετε επιπλέον κίνητρα στους τουρίστες για να προτιμήσουν την Κύπρο; Έχουμε καταρτίσει σχέδια κινήτρων για τον εγχώριο τουρισμό, αλλά και για να βοηθήσουμε εκεί και όσο μπορούμε με κοινωνικό τουρισμό, με οργανωμένες εκδρομές ή μικρές αποδράσεις 3-4 ημερών. Όσον αφορά τον εξωτερικό τουρισμό, ετοιμάσαμε ένα έκτακτο πλάνο δράσεων, το οποίο περιλαμβάνει αρκετά φεστιβάλ και events, που θα πραγματοποιηθούν στην Κύπρο προς το τέλος της χρονιάς, αλλά και διάφορες άλλες ενέργειες που σχετίζονται με την προβολή της Κύπρου. Αισθανόμαστε ότι αυτό που χρειάζεται τώρα η Κύπρος είναι περισσότερη προβολή και ενημέρωση στο εξωτερικό για το ότι έχουμε διαχειριστεί πάρα πολύ καλά την κατάσταση και ότι είμαστε ένας ασφαλής προορισμός. Φέτος το θέμα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε δεν είναι μόνο το οικονομικό. Πρέπει να δείξουμε ότι η Κύπρος, σε μια δύσκολη περίοδο, κατάφερε να σταθεί και να δεχθεί κόσμο, ώστε να μας έχουν στα υπ’ όψιν τους και για του χρόνου. Το 2021 θα είναι μια πάρα πολύ σημαντική και δύσκολη χρονιά (ελπίζω όχι όπως η φετινή), γι’ αυτό είναι καίριας σημασίας το ότι έχουμε καταφέρει να ανοίξουμε ως προορισμός. Βοηθά σε θέματα ψυχολογίας. ΕΤ

EconomyToday 53

COVER STORY

ΑΓΩΝΑΣ ΔΡΟΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ Πολύ μεγάλη είναι η μάχη που δίνεται από όλους τους τουριστικούς φορείς προκειμένου το 2021 να μην είναι μια τόσο δύσκολη χρονιά, αλλά και για να έρθουν φέτος όσο το δυνατόν περισσότεροι τουρίστες. ΤΗΣ ΕΜΙΛΥΣ ΜΙΝΤΗ

54 EconomyToday

ΟΙ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ… Τα περσινά νούμερα των αφίξεων (ως σερί των προηγούμενων χρόνων), η δυναμική, οι συζητήσεις με τους ξένους οργανωτές ταξιδιών και ο στόχος για υλοποίηση της Εθνικής Στρατηγικής προκειμένου να υπάρξει απεξάρτηση από τις παραδοσιακές αγορές αλλά και διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος, έθεσαν τον πήχη ψηλά, δημιουργώντας προσδοκίες για μια εξίσου καλή χρονιά, αν και τα έσοδα ήταν ελαφρώς μειωμένα. Οι προσδοκίες όμως γρήγορα διαψεύστηκαν, αφού, δύο περίπου μήνες μετά το τέλος της τουριστικής χρονιάς, η επιδημία του κορωνοϊού, που ξέσπασε αρχικά στην Κίνα, ήταν θέμα χρόνου να εξαπλωθεί σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Με κομμένη την ανάσα για όλες τις δυσμενείς εξελίξεις που έπονταν και την επιδημία να μετατρέπεται πλέον σε πανδημία, η Κύπρος άρχισε να μετρά τα πρώτα κρούσματα στις αρχές Μαρτίου. Και τότε τα πάντα άρχισαν να ανατρέπονται.

ΧΑΜΕΝΗ ΧΡΟΝΙΑ

Ο

τουρισμός αποτελεί έναν από τους βασικούς τομείς της οικονομικής δραστηριότητας στην Κύπρο και έχει χαρακτηριστεί ως ατμομηχανή της κυπριακής οικονομίας, αφού απασχολεί εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενους και μια πλειάδα επιχειρήσεων. Διαχρονικά, η Κύπρος (με ελάχιστες εξαιρέσεις) είχε ανοδική πορεία σε ό,τι αφορά τις αφίξεις, ενώ, μια δεκαετία περίπου πριν, ο στόχος για 3 εκατομμύρια τουρίστες στην Κύπρο φάνταζε για πολλούς ως ανέφικτος. Υπήρξαν όμως φορείς που τα προηγούμενα χρόνια υποστήριξαν τη θέση αυτή και τελικά ο στόχος αυτός όχι μόνο επετεύχθη, αλλά ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Την περσινή χρονιά, οι αφίξεις στην Κύπρο εκτοξεύθηκαν σχεδόν στα 4 εκατομμύρια τουρίστες, ενώ τα έσοδα από τον τουρισμό άγγιξαν σχεδόν τα €2,7 δισ.

Την περσινή χρονιά οι αφίξεις στην Κύπρο εκτοξεύθηκαν στα

4 εκατ.

τουρίστες ενώ τα έσοδα από τον τουρισμό άγγιξαν σχεδόν τα

€2,7 δις.

Το lockdown που επιβλήθηκε, σε μια προσπάθεια να καταπολεμηθεί ο ιός, και η κακή επιδημιολογική εικόνα των άλλων χωρών κατέδειξαν το προφανές: ότι η χρονιά θα ήταν δύσκολη και ο τουρισμός ένας από τους μεγάλους χαμένους. Φέτος, για πρώτη φορά ο αριθμός των αφίξεων τους μήνες Απρίλιο και Μάιο έφτασε στον αριθμό 0, συνεπώς και τα έσοδα ήταν κατά πολύ λιγότερα. Το 2019, που ήταν χρονιάρεκόρ για τον τουρισμό, είχαμε 933.820 αφίξεις κατά το τρίμηνο Μαρτίου-Μαΐου, το 2018 956.728 αφίξεις, το 2017 845.936 και το 2016 727.531. Ως αποτέλεσμα του αριθμού των πιο πάνω αφίξεων, στη διάρκεια του τριμήνου Μαρτίου-Μαΐου, που αποτελεί στην ουσία και το πρώτο τρίμηνο δραστηριοποίησης του τουρισμού μετά τη χειμερινή περίοδο, κατά την οποία ελάχιστες επιχειρήσεις παραμένουν ανοικτές, τα έσοδα διαμορφώθηκαν ως εξής: Κατά την περσινή χρονιά (2019) τα έσοδα ανήλθαν στα €560,8 εκατ. σε σχέση με €586,1 εκατ. το 2018. Το 2017 κυμάνθηκαν στα €567,2 εκατ. σε σύγκριση με το 2016 που ανήλθαν στα €463,5 εκατ. Όσον αφορά δε γενικότερα τον τομέα των εσόδων, σύμφωνα με τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας, για την περίοδο Ιανουαρίου-Δεκεμβρίου 2019 τα έσοδα από τον τουρισμό υπολογίζονται σε €2.683,0 εκατ. σε σύγκριση με €2.710,6 εκατ. την αντίστοιχη περίοδο του 2018, σημειώνοντας μείωση 1,0%. Όσον αφορά τον μήνα Μάρτιο, τα έσοδα μέχρι τα μέσα του μήνα ανήλθαν στα €25,6 εκατ. σε σύγκριση με €96,6 εκατ. τον αντίστοιχο μήνα του προηγούμενου χρόνου, σημειώνοντας μείωση της τάξης του 73,5%.

ΝΕΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ Με τη χρονιά να θεωρείται μη αναστρέψιμη, προσπάθεια όλων είναι να σώσουν οτιδήποτε σώζεται… Η καλή επιδημιολογική εικόνα της Κύπρου και κάποια άλλα χαρακτηριστικά, όπως η ασφάλεια, το ήπιο χειμερινό κλίμα και το γεγονός ότι δεν υπάρχει πολυκοσμία, επιτρέπουν στους τουριστικούς φορείς να καταβάλουν μια επιπλέον προσπάθεια για προσέλκυση τουριστών από άλλες αγορές, έχοντας ωστόσο

EconomyToday 55

COVER STORY

ΑΦΙΞΕΙΣ ΑΠΟ ΚΥΡΙΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ

πάντα σε πρώτο πλάνο το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Ρωσία. Η προσοχή στρέφεται σε χώρες όπως είναι η Αυστρία, η Γερμανία, το Ισραήλ, η Ελλάδα, η Δανία, η Ολλανδία, η Πολωνία. Χώρες οι οποίες, σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΠΑΣΥΞΕ (Παγκύπριος Σύνδεσμος Ξενοδόχων), Χάρη Λοϊζίδη, «δεν είναι νέες αγορές αλλά υφιστάμενες που ήταν πάντα εδώ, αν και δεν συνεισφέρουν τις εκατοντάδες χιλιάδες που συνεισφέρουν η Αγγλία και η Ρωσία. Είναι όμως αγορές που αυτή τη στιγμή τούς δίνουμε περισσότερη έμφαση», πρόσθεσε.

Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΑΛΛΩΝ ΧΩΡΩΝ Όσον αφορά τις αγορές που μπαίνουν σε πρώτο πλάνο για προσπάθεια προσέλκυσης τουριστικού ρεύματος για τη φετινή χρονιά, αλλά και μακροπρόθεσμα, τα στατιστικά στοιχεία δεικνύουν ότι η εικόνα διαμορφώνεται ως εξής: Το 2019, από το σύνολο των 3.976.777 τουριστών που ήρθαν στην Κύπρο από τις αγορές που βρίσκονται τώρα στο μικροσκόπιο, είχαμε: Από το Ισραήλ 293.746 τουρίστες στο σύνολο, από την Ελλάδα 171.512 και από τη Γερμανία 151.500. Ακολουθούν η Σουηδία με 144.605 αφίξεις, η Πολωνία με 80.423 και η Αυστρία με 44.538. Το 2018, που ήταν επίσης μια χρονιά-ρεκόρ για τον τουρισμό, οι αφίξεις ανήλθαν στα 3.938.625 τουρίστες. Από το Ισραήλ οι αφίξεις ανήλθαν στις 232.561, σε σχέση με το 2017 που ο αριθμός έφτασε τις 261.996 και το 2016 με 148.739. Από την Ελλάδα το 2018 οι αφίξεις έφτασαν τις 186.370, το 2017 τις 169.712 και το 2016 τις 160.254. Όσον αφορά τη Γερμανία, το σύνολο των αφίξεων από την αγορά αυτή ανήλθε για το 2018 στις 189.200, το 2017 στις 188.826 και το 2016 στις 124.030. Από τη Σουηδία 153.764 τουρίστες επισκέφθηκαν την Κύπρο το 2018 σε σχέση με 136.725 το 2017 και 115.019 το 2016. Η εικόνα σε ό,τι αφορά την αγορά της Πολωνίας διαμορφώθηκε ως εξής: Το σύνολο των αφίξεων το 2018 ήταν στις 89.508, το 2017 ο αριθμός έφτασε τις 56.665 και το 2016 τις 42.683. Τέλος, από την Αυστρία το 2018 είχαμε 45.888 αφίξεις, το 2017 40.473 και το 2016 30.419. Άλλες αγορές στις οποίες θα δοθεί έμφαση φέτος είναι η Δανία, η Ολλανδία και η Γαλλία. Σύμφωνα με τα στατιστικά

Το lockdown που επιβλήθηκε, σε μια προσπάθεια να καταπολεμηθεί ο ιός, και η κακή επιδημιολογική εικόνα των άλλων χωρών κατέδειξαν το προφανές: ότι η χρονιά θα ήταν δύσκολη και ο τουρισμός ένας από τους μεγάλους χαμένους

ΣΥΝΟΛΟ ΕΣΟΔΩΝ ΣΕ ΕΚατ. ΕΥΡΩ ΤΟ ΤΡΙΜΗΝΟ ΜΑΡΤΙΟΥ-ΜΑΪΟΥ

56 EconomyToday

στοιχεία, το 2019 από την Ολλανδία επισκέφθηκαν την Κύπρο 43.198 τουρίστες, το 2018 ο αριθμός έφτασε τις 42.217, το 2017 οι αφίξεις ανήλθαν στις 37.585 και το 2016 στις 29.450. Από τη Γαλλία ο αριθμός των αφίξεων ήταν για το 2019 στις 31.114, το 2018 στις 36.500, το 2017 στις 35.931 και το 2016 στις 42.576. Τέλος, από τη Δανία είχαμε πέρσι 40.568 αφίξεις, το 2018 43.063, το 2017 34.990 και το 2016 29.593.

ΘΕΑΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΑΠΟ ΑΓΓΛΙΑ-ΡΩΣΙΑ Με δεδομένο –και ίσως αναγκαίο– ότι η προσοχή από όλους τους τουριστικούς φορείς του τόπου επικεντρώνεται φέτος σε άλλες αγορές, Ηνωμένο Βασίλειο και Ρωσία παραμένουν πάντα σε πρώτο πλάνο, αφού ο αριθμός των τουριστών από τις δύο αυτές χώρες παρουσιάζει εντυπωσιακά νούμερα. Πρόκειται για αγορές με τεράστια ροή τουριστών καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς, ενώ αρκετές ξενοδοχειακές μονάδες έχουν ποντάρει όλα τους τα χαρτιά τα προηγούμενα χρόνια σε Βρετανούς και Ρώσους, κάτι που αποτελεί έναν επιπλέον λόγο ώστε και οι ξενοδόχοι να επιθυμούν αλλαγή πλεύσης. Όσον αφορά τον αριθμό των αφίξεων, αξίζει να αναφέρουμε πως από το Ηνωμένο Βασίλειο το 2019 είχαμε 1.330.635 αφίξεις, το 2018 1.327.805, το 2017 1.253.839 και το 2016 1.157.978. Από τη Ρωσία

ΑΦΙΞΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ

η εικόνα που διαμορφώθηκε κατά τα προηγούμενα χρόνια ήταν η εξής: Το 2019 είχαμε 781.856 τουρίστες, το 2018 783.631, το 2017 824.494 και το 2016 781.634.

ΕΛΠΙΖΟΥΝ ΑΛΛΑ… Οι ελπίδες για ροή τουριστών από το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Ρωσία στρέφονται κυρίως στην περίοδο μετά τον Αύγουστο, αφού η επιδημιολογική εικόνα των δύο αυτών χωρών δεν είναι ακόμα καλή και ουδείς θα ήθελε να διακινδυνεύσει η εικόνα της Κύπρου, η οποία εντάσσεται στις χώρες που έχουν διαχειριστεί πάρα πολύ καλά την κρίση από τον κορωνοϊό. Σε παρέμβασή του στο Economy Today, ο πρόεδρος του ΠΑΣΥΞΕ, Χάρης Λοϊζίδης, αφού εξέφρασε την ελπίδα μέχρι τον Αύγουστο να ανοίξουν οι δύο αυτές αγορές, ανέφερε χαρακτηριστικά: «Είναι η κρυφή μας ελπίδα ότι κάποια στιγμή θα έχουμε πτήσεις από Αγγλία και Ρωσία». Σε ερώτηση αν βρίσκεται υπό εξέλιξη οποιαδήποτε συζήτηση για παροχή κινήτρων προς τις χώρες αυτές, είπε πως «μέχρι στιγμής οι συνεργάτες μας στις χώρες αυτές δεν έχουν ζητήσει κάτι τέτοιο», αλλά, όπως υπογράμμισε, «θα τα συζητήσουμε όλα στον σωστό χρόνο. Προς το παρόν αναμένουμε να βελτιωθεί η επιδημιολογική εικόνα των χωρών τους για να μπορέσουν να πραγματοποιήσουν πτήσεις». Αναφορικά με το θέμα των κινήτρων, ο κ. Λοϊζίδης δεν παρέλειψε να αναφέρει πως, σε ό,τι αφορά τους Κύπριους, θα δοθούν κίνητρα. «Θα προσπαθήσουμε να κάνουμε ό,τι μπορούμε και θα προχω-

Με τη χρονιά να θεωρείται μη αναστρέψιμη, προσπάθεια όλων είναι να σώσουν οτιδήποτε σώζεται…

ρήσουμε με εκτεταμένες προσφορές για όλη τη διάρκεια της σεζόν, συμπεριλαμβανομένου και του Αυγούστου», πρόσθεσε ο πρόεδρος του ΠΑΣΥΞΕ. Υπογραμμίζοντας πως «δεν υπάρχει κανένας που να αμφιβάλλει ότι ο τουρισμός είναι η πιο πληγείσα βαριά βιομηχανία», πρόσθεσε πως «φέτος θα είναι μια χρονιά με πάρα πολλές δυσκολίες». Τόνισε ωστόσο πως «έχει σημασία να μείνουμε παρόντες και να μην εξαφανιστούμε από τον τουριστικό χάρτη, γιατί με αυτόν τον τρόπο ενδυναμώνουμε την παρουσία μας για το 2021. Αν δεν λειτουργήσουμε φέτος, τα προβλήματα θα είναι υπερδιπλάσια. Προτιμούμε να λειτουργήσουμε με δυσκολία, αν μπορώ να πω και με ζημιά, για να είμαστε παρόντες το 2021». ΕΤ

«ΟΛΑ ΕΠΙΔΕΧΟΝΤΑΙ ΑΝΑΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ» «Φέτος είναι μια δύσκολη χρονιά, τίποτα δεν είναι πια το ίδιο», τόνισε στη δική της παρέμβαση η Γενική Διευθύντρια του ΣΤΕΚ (Σύνδεσμος Τουριστικών Επιχειρήσεων Κύπρου), Χρυσαίμιλη Ψηλογένη. Αναφέροντας πως φέτος όλα επιδέχονται αναπροσαρμογές και νέους σχεδιασμούς, η κ. Ψηλογένη εξήγησε πως αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει σαφής εικόνα για το πότε θα αρχίσουν να έρχονται τουρίστες στην Κύπρο και από ποιες αγορές. Τόνισε ωστόσο πως, «ως ξενοδοχειακή βιομηχανία, μας ενδιαφέρει πολύ το πότε θα ανοίξουν οι δύο μεγάλες αγορές, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ρωσία. Θεωρούμε ότι με κάποια κριτήρια μπορούμε να ανοίξουμε τις αγορές αυτές, υπάρχει κάποια συζήτηση, χωρίς ωστόσο να διακινδυνεύσουμε την καλή επιδημιολογική εικόνα της χώρας». Περαιτέρω, σε ό,τι αφορά γενικότερα την ξενοδοχειακή βιομηχανία, η κ. Ψηλογένη ανέφερε μεταξύ άλλων ότι ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας για τη λειτουργία των ξενοδοχείων είναι και τα σχέδια του Υπουργείου Εργασίας. «Αναμένουμε να δούμε τι θα γίνει για την περίοδο από τα μέσα Ιουνίου μέχρι τον Οκτώβριο», κατέληξε.

Σε δικές του δηλώσεις, ο πρόεδρος του ACTA (Σύνδεσμος Τουριστικών Επιχειρήσεων Κύπρου), Βασίλης Σταματάρης, αφού εξέφρασε ικανοποίηση για το γεγονός ότι η Κύπρος τα έχει καταφέρει σε ό,τι αφορά τον αριθμό των κρουσμάτων, εξέφρασε την ελπίδα να διατηρηθεί η καλή επιδημιολογική εικόνα της χώρας μετά το άνοιγμα των αεροδρομίων και την επιστροφή στην τουριστική βιομηχανία. Τονίζοντας ότι η μάχη φέτος θα είναι δύσκολη, ο κ. Σταματάρης εξήγησε πως η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι κύριες αγορές, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ρωσία, εντάσσονται στην τρίτη κατηγορία των χωρών και ακόμα δεν επιτρέπεται η διενέργεια πτήσεων και έτσι, όπως είπε, «είναι δύσκολο να αντικαταστήσουμε αυτούς τους μεγάλους αριθμούς τουριστών». Όσον αφορά το θέμα της επανεκκίνησης, αφού υπέδειξε ότι θα πρέπει να το διαχειριστούμε «οριζόντια και κάθετα», ο κ. Σταματάρης αναφέρθηκε σε κάποια πλεονεκτήματα της χώρας μας, όπως η υποδομή, η εξυπηρέτηση και το προϊόν, προσθέτοντας πως «θα πρέπει να δώσουμε έμφαση και σε άλλες αγορές, όπου θα μπορούσαμε με ασφάλεια να επανεκκινήσουμε». Πρόσθεσε ακόμα

πως, «από τις επαφές που έχουμε και τα μηνύματα που λαμβάνουμε από τη Hermes, οι αεροπορικές εταιρείες εκφράζουν την αισιοδοξία ότι σιγά-σιγά θα αρχίσουν να επανέρχονται». Σε ό,τι αφορά τα ταξίδια, αναφέρθηκε στην πρωτοβουλία του ACTA και του Συνδέσμου Τουριστικών και Ταξιδιωτικών Γραφείων της Ελλάδας (HATTA) να αναδείξουν την Κύπρο και την Ελλάδα ως έναν ενιαίο χώρο. «Με τις εισηγήσεις μας επιδιώκουμε να πείσουμε περισσότερους Έλληνες να έρθουν στην Κύπρο. Πιστεύουμε ότι η δυνατότητα υπάρχει, απλά τα τελευταία χρόνια ίσως να μη δόθηκε τόσο μεγάλη βαρύτητα. Επίσης, και εμείς θα πραγματοποιήσουμε ταξίδια προς την Ελλάδα». Τέλος, κάλεσε το κοινό να είναι ιδιαίτερα προσεκτικό όταν κλείνει τις διακοπές του. «Ακούσαμε ότι κόσμος τρέχει και κλείνει ευκαιριακά διακοπές σε προορισμούς με πολύ χαμηλές τιμές. Εμείς ως Σύνδεσμος ενημερώνουμε τα μέλη μας για το ποιες χώρες έχουν βγάλει πρωτόκολλα. Θα πρέπει να προσέξουμε, να μη βγούμε από μια περιπέτεια και να μπούμε σε μια άλλη, κλείνοντας σε χώρες όπου δεν επιτρέπεται η είσοδος ή δεν υπάρχουν τεστ και άλλοι υγειονομικοί κανόνες».

EconomyToday 57

COVER STORY

Η ΔΥΝΑΜΗ ΠΥΡΟΣ

ΤΟΥ «PLAN B» ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Το πακέτο μέτρων συνδυάζει απευθείας στήριξη ύψους πέραν των €100 εκατ., επιδότηση επιτοκίων (επίπτωση €200 εκατ. σε 4 χρόνια) και εγγυήσεις για άντληση ρευστότητας μέχρι και €1,7 δισ. μέσω των σχεδίων της ΕΤΕπ. Την αποφασιστικότητα της κυβέρνησης να στηρίξει τους πολίτες, τους εργαζόμενους και τις επιχειρήσεις, διαμήνυσε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Νίκος Αναστασιάδης, προαναγγέλλοντας δέσμη 13 μέτρων για τόνωση της οικονομίας. ΤΗΣ ΝΑΤΑΛΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

58 EconomyToday

Τ

α μέτρα συνδυάζουν απευθείας στήριξη ύψους πέραν των €100 εκατ., επιδότηση επιτοκίων (επίπτωση €200 εκατ. σε 4 χρόνια) και εγγυήσεις για άντληση ρευστότητας μέχρι και €1,7 δισ. μέσω των σχεδίων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ), σε μια προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι ζημιές που επέφερε η κρίση από την πανδημία του κορωνοϊού.

«ΔΡΑΣΑΜΕ ΕΓΚΑΙΡΑ ΚΑΙ ΑΜΕΣΑ»

Τα μέτρα, τα οποία ανέλυσε βήμα προς βήμα ο Υπουργός Οικονομικών, Κωνσταντίνος Πετρίδης, αφορούν ένα ευρύ φάσμα της επιχειρηματικότητας και κινούνται σε πολλές κατευθύνσεις. Κατά την ανάλυση των μέτρων, ο Κωνσταντίνος Πετρίδης τόνισε μεταξύ άλλων: «Το πακέτο στήριξης, συγκριτικά με το μέγεθος και τις δυνατότητες της οικονομίας μας, είναι από τα μεγαλύτερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό πλαίσιο, το οποίο παρέχει ένα ισχυρό δίχτυ κοινωνικής προστασίας και στηρίζει την επιχειρηματικότητα». Υπογράμμισε δε πως «σε αυτή τη δοκιμασία την οποία περνά η χώρα, η οποία δεν είναι μόνο υγειονομική αλλά και οικονομική, είχαμε από την αρχή διαβεβαιώσει ότι η κυβέρνηση θα σταθεί δίπλα στους πολίτες, τους εργαζομένους και τις επιχειρήσεις». «Δράσαμε έγκαιρα και άμεσα», πρόσθεσε ο Κωνσταντίνος Πετρίδης.

ΕΥΑΡΕΣΚΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

Ευαρέσκεια εξέφρασε το σύνολο του επιχειρηματικού κόσμου για τη νέα κυβερνητική δέσμη μέτρων. Σχολιάζοντας τις νέες ενέσεις ρευστότητας στην οικονομία, ο Γενικός Διευθυντής της ΟΕΒ, Μιχάλης Αντωνίου, σχολίασε στο Economy Today πως «πρόκειται για μια πολύ ισχυρή δέσμη μέτρων, η οποία αντιμετωπίζει κατά τρόπο ολοκληρωμένο και ολιστικό τις προκλήσεις. Είναι ένα αρκούντως γενναιόδωρο πακέτο, προκειμένου να βοηθήσει στην επανεκκίνηση της οικονομίας, η οποία βρίσκεται σε δεινή κατάσταση. Με την ώθηση που θα δοθεί στο ξεκίνημα αυτής της μεγάλης προσπάθειας, πιστεύουμε ότι σχετικά σύντομα (και αν συντρέξουν και άλλες προϋποθέσεις) η πραγματική οικονομία θα μπορέσει να καλύψει τη ζημιά. Ελπίζουμε βέβαια να επαληθευτούν οι δικές μας προσομοιώσεις, βάσει των οποίων, στο αισιόδοξο σενάριο, η ζημιά θα μπορεί να καλυφθεί αρχές του 2022. Ενδεχομένως και στο τέλος του 2021 να είμαστε πίσω στα επίπεδα του 2019». Στη δική του τοποθέτηση, ο Γενικός Γραμματέας του ΚΕΒΕ, Μάριος Τσιακκής, σχολιάζοντας τη δέσμη μέτρων της κυβέρνησης, είπε πως «είναι ένα γενναιόδωρο και πολύ ολοκληρωμένο πακέτο». Όπως εξήγησε, «έχουν εξασφαλιστεί καλά κονδύλια σε ό,τι αφορά το πρόβλημα της ρευστότητας, που ήταν και το πιο σημαντικό. Θεωρούμε ότι το €1,7 δισ. είναι ένα αρκετά μεγάλο ποσό». Αναφερόμενος σε μια σειρά μέτρων, ο κ. Τσιακκής στάθηκε ιδιαίτερα στη μείωση του ΦΠΑ από 9% σε 5% για τα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια και κάλεσε τις επιχειρήσεις να αξιοποιήσουν το μέτρο αυτό προς όφελος των καταναλωτών, «ούτως ώστε να δοθεί κίνητρο για εσωτερικό τουρισμό και κατανάλωση, στην οποία θα στηριχθούμε σε πρώτη φάση για να πάει η οικονομία μπροστά», όπως είπε.

ΤΟ ΠΑΚΕΤΟ ΜΕΤΡΩΝ

ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

1

ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ 80%

Το σχέδιο προνοεί συμμετοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας στο Πανευρωπαϊκό Ταμείο Εγγυήσεων (Pan-European Guarantee Fund). Πρόκειται για ένα νέο εργαλείο, το οποίο προτάθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση για σκοπούς αντιμετώπισης των επιπτώσεων της πανδημίας COVID-19 στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. Η Κύπρος, κατόπιν έγκρισης του Υπουργικού Συμβουλίου, θα συμμετέχει στο Πανευρωπαϊκό Ταμείο Εγγυήσεων (Pan-European Guarantee Fund) με συνεισφορά ποσό ύψους €32,5 εκατ. υπό τη μορφή εγγυήσεων.

• Το Ταμείο θα παραχωρεί απευθείας εγγυήσεις μέχρι και 80% προς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς για χρηματοδότηση μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜμΕ).

• Περιλαμβάνει και δυνατότητα παροχής αντεγγυήσεων προς τα εθνικά σχέδια εγγυήσεων.

Δικαιούχοι:

• Θα είναι ΜμΕ και εταιρείες μεσαίας κεφαλαιοποίησης (οι οποίες εργοδοτούν μέχρι 3.000 άτομα προσωπικό) για να έχουν πρόσβαση σε επαρκή ρευστότητα ώστε να αντεπεξέλθουν στις προκλήσεις που δημιούργησε η κρίση.

• Υπολογίζεται ότι οι επιχειρήσεις της Κύπρου θα μπορέσουν να επωφεληθούν με ένα ποσό της τάξης των €300 - €400 εκατ.

2

€0,5 ΔΙΣ. ΓΙΑ ΔΑΝΕΙΟΔΟΤΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Σχέδιο Παραχώρησης Κυβερνητικών Εγγυήσεων προς ΕΤΕπ για χορήγηση δανείων προς κυπριακές μικρομεσαίες επιχειρήσεις και εταιρείες μεσαίας κεφαλαιοποίησης. Το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε την αύξηση του συνολικού ύψους του Σχεδίου κατά €500 εκατ.

Δικαιούχοι:

• Κυπριακές επιχειρήσεις που εργοδοτούν μέχρι 3.000 εργαζόμενους και οι οποίες έχουν εγγραφεί και λειτουργούν στην Κύπρο.

Ευνοϊκοί όροι δανείων:

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΕΤΡΙΔΗΣ: «Το πακέτο στήριξης, συγκριτικά με το μέγεθος και τις δυνατότητες της οικονομίας μας, είναι από τα μεγαλύτερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο»

• Τα επιτόκια είναι χαμηλότερα συγκριτικά με τα επιτόκια που θα χρέωναν τα τραπεζικά ιδρύματα χωρίς την υπό αναφορά χρηματοδότηση από την ΕΤΕπ, καθώς το Σχέδιο προβλέπει οικονομικό πλεονέκτημα τουλάχιστον 0,5 ποσοστιαίας μονάδας (50 μονάδες βάσεις).

• Πρόσθετα, τα επιτόκια για δάνεια τα οποία συνάπτονται από αυτό το Σχέδιο μπορούν να τύχουν επιδότησης από το «Κυβερνητικό Σχέδιο Επιδότησης του Επιτοκίου».

• Μεγάλη διάρκεια δανείου (μέχρι 12 χρόνια).

• Επιλογή για σταθερό ή κυμαινόμενο επιτόκιο.

• Ακόμη πιο ευνοϊκό επιτόκιο με πρόσθετη μείωση (0,5 ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερο) σε επιχειρήσεις που πληρούν τα κριτήρια «Jobs for Youth».

• Για τις επιχειρήσεις που θα αξιοποιήσουν συμπληρωματικά το υπό αναφορά Σχέδιο μαζί με το Κυβερνητικό Σχέδιο Επιδότησης Επιτοκίου, νοείται ότι ισχύει ο όρος μη απολύσεων πέραν του 2% του προσωπικού που απασχολούσαν κατά την ημερομηνία προκήρυξης του Σχεδίου χωρίς αντικατάσταση (εκτός για λόγους που αιτιολογείται απόλυση άνευ προειδοποιήσεως).

EconomyToday 59

3

COVER STORY

€800 ΕΚΑΤ. ΓΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΜμΕ

Ρευστότητα ύψους μέχρι €800 εκατ. για χρηματοδότηση ΜμΕ μέσω του Ταμείου Επιχειρηματικότητας Κύπρου (ΤΕΚ).

• Συγχρηματοδότηση και επιμερισμός ρίσκου (50%50%) μεταξύ της κυβέρνησης και των τραπεζικών ιδρυμάτων που μετέχουν στο Σχέδιο. Συνεπώς, η κυβέρνηση θα λάβει δάνειο €400 εκατ. από την ΕΤΕπ προς χρηματοδότηση του 50% της ρευστότητας.

Δικαιούχοι:

5

ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ ΕΠΙΤΟΚΙΩΝ ΓΙΑ ΣΤΕΓΑΣΤΙΚΑ ΔΑΝΕΙΑ

Πρόκειται για σχέδιο επιδότησης επιτοκίων για νέα στεγαστικά δάνεια με στόχο τη στήριξη των νοικοκυριών για σκοπούς ιδιοκατοίκησης.

Περίοδος δανειοδότησης: • Για στεγαστικά δάνεια που συνάφθηκαν ή θα συναφθούν από την 1.3.2020 μέχρι την 31.12.2020. Επιτόκια:

• Μέχρι €1,5 εκατ.

• Το ανώτατο όριο επιτοκίου για το σύνολο του δανείου δεν πρέπει να υπερβαίνει το 2,30%.

• Η μέγιστη επιδότηση του επιτοκίου θα είναι τέσσερα χρόνια και θα επιδοτείται το επιτόκιο μέχρι 1,5 ποσοστιαία μονάδα (150 μονάδες βάσης).

Ευνοϊκοί όροι δανείων:

Ύψος δανείου:

• ΜμΕ με μέγιστο αριθμό εργαζομένων τα 250 άτομα.

Ύψος δανείου:

• Τα επιτόκια είναι χαμηλότερα συγκριτικά με τα επιτόκια που θα χρέωναν τα τραπεζικά ιδρύματα. Ενδεικτικά, τα επιτόκια για το πρόγραμμα που ήδη είναι σε ισχύ κυμαίνονται ανάλογα με το ρίσκο του δανείου (χαμηλού ρίσκου 2,55% - 3,85% και υψηλού ρίσκου 3,375% - 4,5%).

• Πρόσθετα, τα επιτόκια για δάνεια τα οποία συνάπτονται κάτω από αυτό το Σχέδιο μπορούν να τύχουν της επιδότησης από το «Κυβερνητικό Σχέδιο Επιδότησης του Επιτοκίου».

• Μεγάλη διάρκεια δανείου (μέχρι 12 χρόνια).

• Για τις επιχειρήσεις που θα αξιοποιήσουν συμπληρωματικά το υπό αναφορά Σχέδιο μαζί με το Κυβερνητικό Σχέδιο Επιδότησης Επιτοκίου, νοείται ότι ισχύει ο όρος μη απολύσεων πέραν του 2% του προσωπικού που απασχολούσαν κατά την ημερομηνία προκήρυξης του Σχεδίου χωρίς αντικατάσταση (εκτός για λόγους που αιτιολογείται απόλυση άνευ προειδοποιήσεως).

4

6

Το ύψος του δανείου δεν μπορεί να υπερβαίνει τις €300.000.

• Τα νέα στεγαστικά δάνεια δεν δύνανται να χρησιμοποιηθούν για την κάλυψη της αποπληρωμής υφιστάμενων στεγαστικών δανείων, είτε εξυπηρετούμενων είτε μη εξυπηρετούμενων.

ΟΕΒ: «Με βάση τις δικές μας προσομοιώσεις, στο αισιόδοξο σενάριο η ζημιά που έχει προκληθεί στην οικονομία θα μπορεί να καλυφθεί αρχές του 2022»

7

ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ ΕΠΙΤΟΚΙΩΝ ΓΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΑ ΔΑΝΕΙΑ Πρόκειται για σχέδιο επιδότησης επιτοκίων για νέα επιχειρηματικά δάνεια για βελτίωση των προοπτικών παροχής ρευστότητας σε επιχειρήσεις, περιλαμβανομένων και αυτοτελώς εργαζομένων.

Δικαιούχοι:

• Όλες οι μη προβληματικές επιχειρήσεις (με βάση τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) κατά την 31/12/2019, που αντιμετωπίζουν δυσκολίες λόγω της πανδημίας. Αφορά πολύ μικρές, μικρές, μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις και αυτοτελώς εργαζομένους.

• Η συνολική σωρευτική αξία, σύμφωνα με την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δεν πρέπει να υπερβαίνει τις €800.000 ανά επιχείρηση.

Σκοπός δανείου:

• Κάλυψη αναγκών ρευστότητας για σκοπούς κεφαλαίου κίνησης και επενδύσεων.

Περίοδος δανειοδότησης:

• Για επιχειρηματικά δάνεια που συνάφθηκαν ή θα συναφθούν από την 1.3.2020 μέχρι την 31.12.2020.

60 EconomyToday

Προϋποθέσεις:

• Τα νέα δάνεια παραχωρούνται για σκοπούς αύξησης της ρευστότητας στην οικονομία και δεν δύνανται να χρησιμοποιηθούν για την κάλυψη της αποπληρωμής υφιστάμενων πιστωτικών διευκολύνσεων, είτε εξυπηρετούμενων είτε μη εξυπηρετούμενων, και/ή να χρησιμοποιηθούν ως εξασφάλιση για την αναδιάρθρωση υφιστάμενων πιστωτικών διευκολύνσεων οποιουδήποτε πιστωτικού ιδρύματος.

• Οι επιχειρήσεις που θα ενταχθούν στο Σχέδιο δεν μπορούν να προβούν σε απολύσεις πέραν του 2% του προσωπικού που απασχολούσαν κατά την ημερομηνία προκήρυξης του Σχεδίου χωρίς αντικατάσταση (εκτός για λόγους που αιτιολογείται απόλυση άνευ προειδοποιήσεως).

Επιτόκια:

• Το ανώτατο όριο επιτοκίου για το σύνολο του δανείου δεν πρέπει να υπερβαίνει το 4,25%. Η μέγιστη επιδότηση του επιτοκίου θα είναι τέσσερα χρόνια ως ακολούθως: • Τα πρώτα δύο χρόνια θα επιδοτείται το

επιτόκιο μέχρι 3,5 ποσοστιαίες μονάδες (350 μονάδες βάσης).

• Τον τρίτο μέχρι τέταρτο χρόνο θα επιδοτείται το επιτόκιο κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες για τις ΜμΕ (200 μονάδες βάσης) και κατά 1,5 ποσοστιαία μονάδα (150 μονάδες βάσης) για τις μεγάλες επιχειρήσεις.

Ύψος δανείου:

Δεν υπάρχει όριο στο ύψος του δανείου το οποίο μπορεί να συναφθεί, αλλά το ύψος του δανείου του οποίου το επιτόκιο θα επιχορηγείται δεν μπορεί να υπερβαίνει: i) το διπλάσιο του ετήσιου μισθολογικού κόστους του δικαιούχου για το 2019 ή για το πλέον πρόσφατο διαθέσιμο έτος. Στην περίπτωση επιχειρήσεων που συστάθηκαν κατά την 1η Ιανουαρίου 2019, το μέγιστο ύψος του δανείου δεν πρέπει να υπερβαίνει το κατ’ εκτίμηση ετήσιο μισθολογικό κόστος για τα δύο πρώτα έτη λειτουργίας ή ii) το 25% του συνολικού κύκλου εργασιών του δικαιούχου το 2019.

9

6

ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΥΤΟΤΕΛΩΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ Πρόκειται για σχέδιο επιδότησης πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων και αυτοτελώς εργαζομένων.

Στόχος:

Σκοπός:

Συνολικό κόστος:

• Χορηγία για κάλυψη ενοικίων ή άλλων οφειλών και λειτουργικών εξόδων.

Δικαιούχοι:

• Πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις και αυτοτελώς εργαζόμενοι που απασχολούν μέχρι και 50 άτομα προσωπικό, οι οποίοι ήταν ενταγμένοι και εγκρίθηκαν στα Ειδικά Σχέδια του Υπουργείου Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων που εφαρμόζονται στο πλαίσιο των έκτακτων μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας του COVID-19 κατά την περίοδο 13 Απριλίου - 12 Μαΐου 2020. Νοείται ότι, για όλους τους δικαιούχους, ισχύουν οι σχετικοί όροι για μη απολύσεις προσωπικού που περιλαμβάνονται στα Ειδικά Σχέδια του Υπουργείου Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων για αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας του COVID-19.

7

• Κάλυψη μέρους των λειτουργικών εξόδων, περιλαμβανομένου του ενοικίου.

• Περίπου €100 εκατ.

• Δυνητικοί δικαιούχοι: 40.000-50.000 πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις και αυτοτελώς εργαζόμενοι.

Ύψος επιδότησης/εφάπαξ χορηγίας:

• Αυτοτελώς εργαζόμενοι και πολύ μικρές επιχειρήσεις που τελούσαν υπό πλήρη ή μερική αναστολή των εργασιών τους και ήταν ενταγμένοι στα Ειδικά Σχέδια του Υπουργείου Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, την περίοδο 13 Απριλίου - 12 Μαΐου 2020, και απασχολούν μέχρι 1 άτομο.€1.250 • Αυτοτελώς εργαζόμενοι και πολύ μικρές επιχειρήσεις που απασχολούν από 2 ως 5 άτομα προσωπικό.€3.000 • Αυτοτελώς εργαζόμενοι και πολύ μικρές επιχειρήσεις που απασχολούν από 6 ως 9 άτομα προσωπικό.€4.000 • Αυτοτελώς εργαζόμενοι και μικρές επιχειρήσεις που απασχολούν από 10 ως 50 άτομα προσωπικό.€6.000

ΩΘΗΣΗ ΣΕ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΕΡΓΑ

Άμεση προώθηση ώριμων αναπτυξιακών έργων προς ενίσχυση της ανάκαμψης για αναπτυξιακά έργα που είναι ώριμα και έτοιμα για προκήρυξη (νοείται ότι εξαιρείται το έργο που αφορά τη Βουλή των Αντιπροσώπων).

€6,3 ΕΚΑΤ. ΓΙΑ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ

8

Το Σχέδιο προβλέπει πρόσθετη στήριξη όλων των αεροπορικών εταιρειών για περίοδο επτά μηνών, με επιχορήγηση δρομολογίων προς Κύπρο, και θα καλύπτει πληρότητα αεροσκαφών από 40% ως 70%. Το νέο Σχέδιο είναι συμπληρωματικό των υφιστάμενων σχεδίων που τυγχάνουν εφαρμογής, για τα οποία θα διατεθούν πρόσθετες πιστώσεις ύψους €9,369 εκατ. μέχρι το τέλος του 2020.

9

€10 ΕΚΑΤ. ΓΙΑ ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

11

ΠΑΡΑΤΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΗΛΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΜΙΣΘΩΤΟΥΣ

Τόσο η υποβολή της φορολογικής δήλωσης όσο και η πληρωμή του οφειλόμενου φόρου παρατείνονται μέχρι το τέλος Οκτωβρίου 2020.

12

ΔΙΑΓΡΑΦΗ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΕΩΝ

Διαγραφή των επιβαρύνσεων που πιθανόν να επιβλήθηκαν λόγω της μη έγκαιρης υποβολής φορολογικών δηλώσεων για την περίοδο που έληξε στις 10/04/2020 και 10/05/2020.

13

ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΕΣΤΙΑ

Επέκταση προθεσμιών υποβολής δικαιολογητικών στο Σχέδιο ΕΣΤΙΑ και δυνατότητα υποβολής νέας αίτησης.

• Εκ νέου επέκταση της προθεσμίας προσκόμισης των απαραίτητων δικαιολογητικών ενός μηνός, από ενδιαφερόμενους που είχαν υποβάλει αίτηση μέχρι τις 31.12.2019 για ένταξη στο Σχέδιο Εστία. Ως νέα προθεσμία ορίζεται η 31η Ιουλίου 2020 αντί της 30ής Ιουνίου 2020.

• Δυνατότητα υποβολής αίτησης από δανειολήπτες που δεν είχαν υποβάλει αίτηση για ένταξη στο Σχέδιο Εστία μέχρι τις 31.12.2019 και επιθυμούν να το πράξουν. Οι νέοι αιτητές θα πρέπει να συμπληρώσουν και να υποβάλουν στα τραπεζικά και άλλα ιδρύματα την αίτησή τους που προβλέπει το Σχέδιο από την 1η Ιουνίου 2020 μέχρι τις 15 Ιουνίου 2020.

Πρόγραμμα συνδιαφήμισης με τουριστικούς πράκτορες για προσέλκυση τουρισμού και προβολή της Κύπρου ως ασφαλούς τουριστικού προορισμού, ύψους €10 εκατ. Το πρόγραμμα θα αρχίσει να υλοποιείται από την 1η Ιουνίου με στόχο την αύξηση του τουριστικού ρεύματος προς την Κύπρο, τόσο κατά τους καλοκαιρινούς όσο και κατά τους χειμερινούς μήνες.

ΜΕΙΩΣΗ ΦΠΑ

10

Μείωση του συντελεστή ΦΠΑ από 9% σε 5% για την περίοδο από 1/7/2020 μέχρι 10/01/2021 στους τομείς των τουριστικών καταλυμάτων και της εστίασης. Από τη μείωση, αναμένεται να προκύψει όφελος για τομείς που έχουν πληγεί περισσότερο από την πανδημία του COVID-19, ειδικότερα τους τομείς της εστίασης, των ξενοδοχείων και των τουριστικών καταλυμάτων. Με τη μείωση του ΦΠΑ στους τομείς της εστίασης, των ξενοδοχείων και των τουριστικών καταλυμάτων, αναμένεται μείωση των λιανικών τιμών πώλησης προς όφελος τόσο των καταναλωτών όσο και των επιχειρήσεων λόγω της τόνωσης της καταναλωτικής ζήτησης.

ΚΕΒΕ: «Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να αξιοποιήσουν τη μείωση του ΦΠΑ προς όφελος των καταναλωτών και της οικονομίας» EconomyToday 61

COVER STORY

Έτοιμοι να χρηματοδοτήσουν την επανεκκίνηση Στις τράπεζες βρίσκονται οι φιάλες του οξυγόνου της ρευστότητας που χρειάζονται οι επιχειρήσεις. Μέσω των τραπεζών, άλλωστε, θα διοχετευθεί ο δανεισμός, που θα επιτρέψει στις επιχειρήσεις να λειτουργήσουν, να παραγάγουν εισόδημα για να καλύψουν τις ζημιές τους και ιδανικά να επανέλθουν στη βιώσιμη κανονικότητά τους. Στον απόηχο της ανακοίνωσης του νέου πακέτου μέτρων στήριξης της οικονομίας από την κυβέρνηση, οι επικεφαλής των δύο μεγάλων τραπεζών της χώρας εκφράζουν στο Economy Today την ετοιμότητά τους να συμβάλουν στην ανάκαμψη από την κρίση του κορωνοϊού. ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Ιωάννης Μάτσης

Ανώτατος Εκτελεστικός Διευθυντής Ελληνικής Τράπεζας «Καλωσορίζουμε με μεγάλη ικανοποίηση τις εξαγγελίες της κυβέρνησης, αφού το νέο πακέτο στοχευμένων μέτρων θα αποτελέσει ακόμα ένα σημαντικό εργαλείο στη συλλογική προσπάθεια για στήριξη των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών. Ως Ελληνική Τράπεζα, έχουμε τη διάθεση και τη θέληση ώστε, σε συνδυασμό με την ισχυρή κεφαλαιακή επάρκεια και ρευστότητά μας, να συνεχίσουμε να στηρίζουμε τους βιώσιμους πελάτες μας και την επανεκκίνηση της οικονομίας».

62 EconomyToday

Πανίκος Νικολάου

Διευθύνων Σύμβουλος Τράπεζας Κύπρου «Από τις αρχές Μαρτίου, ήταν ξεκάθαρο πως ο οικονομικός μας στόχος πρέπει να είναι να στηρίξουμε την απασχόληση και τους μισθούς των νοικοκυριών. Γι’ αυτό και στρεφόμαστε προς τις βιώσιμες επιχειρήσεις οι οποίες χρειάζονται βοήθεια για να επιταχύνουν την έξοδό τους από την παύση των τελευταίων μηνών. Ένα από τα μεγάλα μαθήματα της κρίσης είναι πως η συλλογική προσπάθεια φέρνει πολλαπλάσια αποτελέσματα από τις επιμέρους κινήσεις του κάθε φορέα. Γι’ αυτό και είναι σημαντική η μείωση της αβεβαιότητας σε σχέση με τα μέτρα της πολιτείας. Μπορούν πλέον οι επιχειρήσεις και οι τράπεζες να ολοκληρώσουν τους σχεδιασμούς τους».

EconomyToday 63

ΘΕΜΑ

Ορατός ο κίνδυνος αύξησης των ΜΕΔ Η πανδημία του κορωνοϊού ανάγκασε πολλούς εργοδότες να αναστείλουν τις εργασίες τους μερικώς ή ολικώς. Συνεπεία αυτού, πολλοί δανειολήπτες δεν ήταν σε θέση να είναι τυπικοί με τις υποχρεώσεις τους. Έτσι, η κυβέρνηση, με διάταγμά της στις 30 Μαρτίου 2020, αποφάσισε την εφαρμογή του μέτρου αναστολής δόσεων δανείων, για τη διευκόλυνσή τους. Επιμέλεια: Έλενα Καλυφόμματου

64 EconomyToday

EconomyToday 65

ΘΕΜΑ

Σ

ύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε η Κεντρική Τράπεζα Κύπρου (ΚΤΚ), μέχρι τις 8 Μαΐου, το ποσό των δόσεων χορηγήσεων που έχουν ανασταλεί ανέρχεται στο €1,19 δισ. Η συμβατική αξία των δανείων για τα οποία ζητήθηκε αναστολή δόσεων ανήλθε στα €10,15 δισ., εκ των οποίων τα €5,96 δισ. αφορούν επιχειρηματικά δάνεια και τα υπόλοιπα €4,18 δισ. αφορούν δάνεια νοικοκυριών.

ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΟΛΙΚΟ ΠΟΣΟ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΑ

€10,15 ΔΙΣ.

€5,96 ΔΙΣ.

ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ

€4,18 ΔΙΣ.

Όσον αφορά τα δάνεια που είχαν καθυστέρηση μέχρι 30 ημέρες, τόσο σε αδειοδοτημένα πιστωτικά ιδρύματα όσο και σε εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων, από το συνολικό ποσό των δόσεων που έχουν ανασταλεί, ύψους €1,19 δισ., ποσό ύψους €831,79 εκατ. αφορά εταιρικά δάνεια και €360,22 εκατ. αφορούν δάνεια νοικοκυριών.

ΠΟΣΟ ΑΝΑΣΤΟΛΗΣ ΔΟΣΕΩΝ ΟΛΙΚΟ ΠΟΣΟ

€1,19 ΔΙΣ.

66 EconomyToday

ΕΤΑΙΡΙΚΑ

€831,79 ΕΚΑΤ.

ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ

€360,22 ΕΚΑΤ.

Επιπλέον, αναστολή δανείων αιτήθηκαν συνολικά 43.632 δανειολήπτες, εκ των οποίων οι 38.3276 αφορούν νοικοκυριά και οι 5.305 επιχειρήσεις. Η αναστολή δόσεων, με ημερομηνία αναφοράς τις 8 Μαΐου 2020, αφορούσε συνολικά 76.057 πιστωτικές διευκολύνσεις, εκ των οποίων οι 63.206 αφορούσαν διευκολύνσεις νοικοκυριών και οι 12.851 επιχειρηματικές διευκολύνσεις. Από τα εταιρικά δάνεια, βάσει των στοιχείων της ΚΤΚ, το μεγαλύτερο ποσό των δανείων για τα οποία ζητήθηκε μέχρι τις 8 Μαΐου 2020 αναστολή δόσεων αφορά τον τομέα φιλοξενίας και εστίασης, με μεικτή αξία €1,59 δισ. και 642 δανειολήπτες. Ακολουθεί ο τομέας των δραστηριοτήτων ακίνητης ιδιοκτησίας με €1,07 δισ., το χονδρικό και λιανικό εμπόριο με €933,3 εκατ. και οι κατασκευές με μεικτή αξία δανείων €909,2 εκατ. Η αξία των δανείων του τομέα της μεταποίησης για τα οποία ζητήθηκε αναστολή δόσεων ανέρχεται στα €378,3 εκατ. Στη συνέχεια έρχεται ο τομέας των επαγγελματικών, επιστημονικών και τεχνικών δραστηριοτήτων με συνολική αξία δανείων €288,9 εκατ. και 358 δανειολήπτες. Ο επόμενος τομέας από πλευράς μεικτής αξίας δανείων είναι οι μεταφορές και αποθήκευση με €192 εκατ. και 143 δανειολήπτες. Ακολουθεί ο τομέας των υπηρεσιών υγείας και κοινωνικών δραστηριοτήτων με €109,4 εκατ. και 121 δανειολήπτες. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΚΤΚ, στον τομέα της εκπαίδευσης η μεικτή αξία των δανείων για τα οποία ζητήθηκε μέχρι τις 8 Μαΐου του 2020 αναστολή δόσεων ανερχόταν

«Κλειδί» η συνεργασία για τον περιορισμό των ΜΕΔ

Μιχάλης Καμμάς Γενικός Διευθυντής Συνδέσμου Τραπεζών Κύπρου

ΤΟΜΕΑΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ ΚΑΙ ΕΣΤΙΑΣΗ ΑΚΙΝΗΤΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΧΟΝΔΡΙΚΟ ΚΑΙ ΛΙΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ

ΠΟΣΟ ΔΑΝΕΙΟΥ

€1,59 ΔΙΣ. €1,07 ΔΙΣ. €933,3 ΕΚΑΤ. €909,2 ΕΚΑΤ. €378,3 ΕΚΑΤ.

στα €97,5 εκατ., με 95 δανειολήπτες. Η αξία των δανείων για τα οποία ζητήθηκε αναστολή δόσεων στον τομέα της επικοινωνίας και πληροφορικής ανέρχεται σε €55,2 εκατ., με 101 δανειολήπτες, ενώ σε ό,τι αφορά τον τομέα γεωργίας, δασοκομίας και αλιείας η αξία των δανείων για τα οποία έχει δοθεί αναστολή δόσεων ανήλθε σε €46,1 εκατ., με 102 δανειολήπτες.

ΕΚΠΟΙΗΣΕΙΣ Στο ίδιο μοτίβο αποφάσεων κινήθηκε και το Διοικητικό Συμβούλιο του Συνδέσμου Τραπεζών Κύπρου, το οποίο αποφάσισε την επέκταση της περιόδου αναστολής των διαδικασιών

ΔΑΝΕΙΟΛΗΠΤΕΣ 642 580

1.543 506 509

εκποίησης ενυπόθηκων ακινήτων έως τις 31 Αυγούστου 2020, ενώ αρχικά ήταν μέχρι τις 18 Ιουνίου 2020. Σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Τραπεζών, «η απόφαση λήφθηκε λαμβάνοντας υπόψη τις επικρατούσες συνθήκες στην οικονομία και τις επιπτώσεις που η πανδημία προκάλεσε στην κυπριακή αγορά και σε συνέχεια σειράς άλλων μέτρων στήριξης και ανακούφισης που οι τράπεζες έχουν υιοθετήσει (όπως για παράδειγμα η άμεση οικονομική και υλική στήριξη των τομέων της υγείας και της παιδείας, αλλά και η εφαρμογή έκτακτων μέτρων εξυπηρέτησης και στήριξης επιχειρήσεων και νοικοκυριών)». ET

Οι κίνδυνοι σε μια οικονομία που αντιμετωπίζει μια παγκόσμια κρίση, ανεξαρτήτως της χρονικής διάρκειας ή της έκτασης που αυτή θα έχει, αποτελούν βασικές προκλήσεις τόσο για το σύνολο της οικονομίας και τους συντελεστές παραγωγής όσο και για τις τράπεζες ειδικότερα. Αυτό που θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό την επόμενη μέρα είναι οι πληγές που θα αφήσει αυτή η κρίση και η αποτελεσματικότητα των «θεραπειών» που θα εφαρμοστούν από την πολιτεία αλλά και από τις τράπεζες σε πιο συγκεκριμένο βαθμό, αναφορικά με την εξυπηρέτηση των πελατών τους. Τα προβλήματα που θα προκύψουν είναι δεδομένα, ωστόσο θα πρέπει να γίνει εντατική, σκληρή και αποτελεσματική δουλειά προς αντιμετώπισή τους. Τα οικονομικά δεδομένα που η υγειονομική κρίση –αν και προσωρινή– προκαλεί θα έχουν μεσοπρόθεσμες επιπτώσεις και δεν μπορούν να μην επηρεάσουν και την εξυπηρέτηση δανείων. Άλλωστε, το ύψος της ανεργίας, τα εισοδήματα των εργαζομένων και το πώς αυτά επηρεάζονται, καθώς και ο κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων, συνθέτουν τα κύρια κομμάτια σε ένα παζλ αβεβαιότητας ή προσωρινής ύφεσης στην οικονομία μας, όπως και σε όλες –σχεδόν– τις χώρες του πλανήτη. Λαμβάνοντας αυτά τα δεδομένα υπόψη, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι απαιτείται μεγάλη προσπάθεια αλλά και συνεργασία, προκειμένου η αξία των δανείων που έχουν τεθεί κάτω από το διάταγμα της αναστολής δόσεων να διευθετηθούν με τέτοιο τρόπο, ώστε να συνεχίσουν να εξυπηρετούνται μετά το πέρας της εννεάμηνης περιόδου ισχύος του εν λόγω μέτρου.

EconomyToday 67

ΘΕΜΑ

Σφίγγει η θηλιά

για το ξέπλυμα

Ενισχύει τα μέτρα η Κομισιόν 68 EconomyToday

H

Επιτροπή έχει δημοσιεύσει πρόσφατα ένα φιλόδοξο και πολύπλευρο σχέδιο δράσης, στο οποίο καθορίζονται τα συγκεκριμένα μέτρα που θα λάβει κατά τους επόμενους 12 μήνες για την καλύτερη εφαρμογή, εποπτεία και συντονισμό των κανόνων της Ε.Ε. σχετικά με την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Στόχος της νέας αυτής ολοκληρωμένης προσέγγισης είναι να καλυφθούν τα κενά που εξακολουθούν ενδεχομένως να υπάρχουν και να εξαλειφθούν τυχόν αδύναμοι κρίκοι στους κανόνες της Ε.Ε. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιχειρεί να εισαγάγει μια πιο διαφανή και αναλυτική μεθοδολογία για τον εντοπισμό των τρίτων χωρών υψηλού κινδύνου, των οποίων τα εθνικά καθεστώτα για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας παρουσιάζουν στρατηγικές ανεπάρκειες που συνιστούν σοβαρή απειλή για το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ε.Ε. Με τον τρόπο αυτό, θεωρεί ότι θα επιτύχει την ενίσχυση των σχέσεών της με τις τρίτες χώρες και θα εξασφαλιστεί μεγαλύτερη συνεργασία με την ειδική ομάδα χρηματοοικονομικής δράσης (FATF). Επιπλέον, έχει προχωρήσει στην έκδοση ενός νέου καταλόγου, ο οποίος περιλαμβάνει τις τρίτες χώρες που παρουσιάζουν στρατηγικές ανεπάρκειες όσον αφορά τα οικεία πλαίσια καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.

Σχέδιο δράσης

Ολοκληρωμένη προσέγγιση για την περαιτέρω ενίσχυση των μέτρων της Ε.Ε. για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας έχει παρουσιάσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΑΤΑΛΙΑ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

Το σχέδιο δράσης για μια ολοκληρωμένη πολιτική της Ε.Ε. για την πρόληψη της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας βασίζεται σε έξι πυλώνες, καθένας από τους οποίους αποσκοπεί στη βελτίωση της συνολικής καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας στην Ε.Ε., καθώς και στην ενίσχυση του παγκόσμιου ρόλου της Ε.Ε. σε αυτόν τον τομέα. Οι έξι αυτοί πυλώνες, εφόσον συνδυαστούν, εκτιμάται ότι θα διασφαλίσουν την καλύτερη εναρμόνιση και, ως εκ τούτου, μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα των κανόνων της Ε.Ε. Περαιτέρω, επιδιώκεται η βελτίωση του ελέγχου των κανόνων και η ύπαρξη καλύτερου συντονισμού μεταξύ των αρχών των κρατών-μελών της Ένωσης.

Βάλντις Ντομπρόβσκις Εκτελεστικός Αντιπρόεδρος

«Πρέπει να θέσουμε τέλος στη διείσδυση βρόμικου χρήματος στο χρηματοπιστωτικό μας σύστημα. Σήμερα ενισχύουμε ακόμη περισσότερο τα μέσα που διαθέτουμε για να αμυνθούμε έναντι της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, με ένα ολοκληρωμένο και μακρόπνοο σχέδιο δράσης. Δεν θα πρέπει να υπάρχουν αδύναμοι κρίκοι στους κανόνες μας, ούτε στην εφαρμογή τους. Έχουμε δεσμευτεί να υλοποιήσουμε όλες αυτές τις δράσεις, γρήγορα και με συνέπεια, μέσα στους επόμενους 12 μήνες. Ενισχύουμε επίσης τον παγκόσμιο ρόλο της Ε.Ε. όσον αφορά τη διαμόρφωση διεθνών προτύπων για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας».

EconomyToday 69

ΘΕΜΑ

Αναλυτική μεθοδολογία Η Επιτροπή καθορίζει και μια νέα μεθοδολογία για τον εντοπισμό των τρίτων χωρών υψηλού κινδύνου, των οποίων τα εθνικά καθεστώτα για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας παρουσιάζουν στρατηγικές ανεπάρκειες που συνιστούν σοβαρή απειλή για το χρηματοοικονομικό σύστημα της Ε.Ε. Στόχος αυτής της νέας μεθοδολογίας είναι να υπάρξει μεγαλύτερη σαφήνεια και διαφάνεια στη διαδικασία προσδιορισμού των εν λόγω τρίτων χωρών. Τα βασικά νέα στοιχεία αφορούν: (i) την αλληλεπίδραση μεταξύ των διαδικασιών κατάρτισης καταλόγου της Ε.Ε. και της FATF, (ii) την ενίσχυση της συνεργασίας με τις τρίτες χώρες και (iii) την ενισχυμένη διαβούλευση με τους εμπειρογνώμονες των κρατών-μελών. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο θα έχουν πρόσβαση σε όλες τις σχετικές πληροφορίες στα διάφορα στάδια των διαδικασιών, με την επιφύλαξη των κατάλληλων απαιτήσεων για τον χειρισμό τους.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιχειρεί να εισαγάγει μια πιο διαφανή και αναλυτική μεθοδολογία για τον εντοπισμό των τρίτων χωρών υψηλού κινδύνου

Οι έξι πυλώνες 1. Αποτελεσματική εφαρμογή των κανόνων της Ε.Ε.: Η Επιτροπή θα συνεχίσει να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς την εφαρμογή των κανόνων της Ε.Ε. από τα κράτη-μέλη προκειμένου να διασφαλίσει ότι οι εθνικοί κανόνες συνάδουν με τα υψηλότερα δυνατά πρότυπα. Παράλληλα, το σημερινό σχέδιο δράσης ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (ΕΑΤ) να αξιοποιήσει πλήρως τις νέες εξουσίες της για την αντιμετώπιση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.

μενο, η Επιτροπή θα προτείνει, το πρώτο τρίμηνο του 2021, ένα πιο εναρμονισμένο σύνολο κανόνων.

3. Εποπτεία σε επίπεδο Ε.Ε.: Επί του παρόντος, εναπόκειται σε κάθε κράτος-

μέλος να ασκεί, μεμονωμένα, έλεγχο των κανόνων της Ε.Ε. στον εν λόγω τομέα και, ως εκ τούτου, ενδέχεται να δημιουργούνται κενά στον τρόπο ελέγχου των κανόνων. Το πρώτο τρίμηνο του 2021, η Επιτροπή θα προτείνει τη σύσταση εποπτικής αρχής σε επίπεδο Ε.Ε.

4. Μηχανισμός συντονισμού και στή2. Ενιαίο εγχειρίδιο κανόνων της Ε.Ε.: ριξης για τις μονάδες χρηματοοικονομικών Παρά το γεγονός ότι οι ισχύοντες κανόνες της Ε.Ε. είναι μακρόπνοοι και αποτελεσματικοί, τα κράτη-μέλη έχουν την τάση να τους εφαρμόζουν με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Ως εκ τούτου, οι αποκλίνουσες ερμηνείες των κανόνων οδηγούν στη δημιουργία κενών στο σύστημά μας, τα οποία μπορούν να εκμεταλλευτούν οι εγκληματίες. Για να καταπολεμηθεί αυτό το φαινό-

70 EconomyToday

πληροφοριών των κρατών-μελών: Οι μονάδες χρηματοοικονομικών πληροφοριών στα κράτη-μέλη διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στον εντοπισμό συναλλαγών και δραστηριοτήτων που θα μπορούσαν να συνδέονται με εγκληματικές δραστηριότητες. Το πρώτο τρίμηνο του 2021, η Επιτροπή θα προτείνει τη σύσταση μηχανισμού της Ε.Ε. για τον περαιτέρω συντονισμό και

την υποστήριξη του έργου των φορέων αυτών.

5.

Επιβολή, σε ενωσιακό επίπεδο, των διατάξεων του ποινικού δικαίου και ανταλλαγή πληροφοριών: Η δικαστική και αστυνομική συνεργασία, με βάση τα μέσα και τις θεσμικές ρυθμίσεις της Ε.Ε., είναι ουσιαστικής σημασίας για τη διασφάλιση της πρόσφορης ανταλλαγής πληροφοριών. Ο ιδιωτικός τομέας μπορεί επίσης να αναλάβει κάποιο ρόλο στην καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Η Επιτροπή θα εκδώσει κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τον ρόλο των συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για την αποσαφήνιση και τη βελτίωση της ανταλλαγής δεδομένων.

6. Ο παγκόσμιος ρόλος της Ε.Ε.: Η Ε.Ε. συμμετέχει ενεργά στην Ομάδα Χρηματο-

οικονομικής Δράσης και στη διεθνή σκηνή όσον αφορά τη διαμόρφωση διεθνών προτύπων για την καταπολέμηση της νομι-

Η επικαιροποίηση του καταλόγου Σύμφωνα με την οδηγία για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες (AMLD), η Επιτροπή έχει τη νομική υποχρέωση να εντοπίζει τις τρίτες χώρες υψηλού κινδύνου, των οποίων το καθεστώς για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας παρουσιάζει στρατηγικές ανεπάρκειες. Εν αναμονή της εφαρμογής της ανωτέρω πιο αναλυτικής μεθοδολογίας, η Επιτροπή αναθεώρησε τον κατάλογό της, λαμβάνοντας υπόψη τις εξελίξεις που έχουν σημειωθεί σε διεθνές επίπεδο μετά το 2018. Ο νέος κατάλογος είναι πλέον καλύτερα ευθυγραμμισμένος με τους καταλόγους που δημοσίευσε η FATF. Χώρες που περιλαμβάνονται στον κατάλογο: - Μπαχάμες - Μπαρμπάντος - Μποτσουάνα - Καμπότζη - Γκάνα - Τζαμάικα - Μαυρίκιος

- Μογγολία - Μιανμάρ/ Βιρμανία - Νικαράγουα - Παναμάς - Ζιμπάμπουε

Χώρες που διαγράφηκαν από τον κατάλογο: - Βοσνία-Ερζεγοβίνη - Αιθιοπία - Γουιάνα - Λαϊκή Δημοκρατία του Λάος - Σρι Λάνκα - Τυνησία

Η Επιτροπή τροποποίησε τον κατάλογο, προσδίδοντάς του τη μορφή κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού. Ο κανονισμός θα υποβληθεί προς έγκριση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο. Λόγω της κρίσης του κορωνοϊού, ως ημερομηνία εφαρμογής του κανονισμού στον οποίο απαριθμούνται τρίτες χώρες –και ως εκ τούτου και των νέων προστατευτικών μέτρων– ορίζεται η 1η Οκτωβρίου 2020. Και αυτό για να δοθεί ο χρόνος σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη ώστε να προετοιμαστούν δεόντως. Ωστόσο, η διαγραφή χωρών από τον κατάλογο δεν επηρεάζεται από την παρούσα κατάσταση και θα τεθεί σε ισχύ 20 ημέρες μετά τη δημοσίευσή του στην Επίσημη Εφημερίδα.

μοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Είμαστε αποφασισμένοι να εντείνουμε τις προσπάθειές μας, ώστε να ενεργούμε ως ενιαίος παγκόσμιος παράγοντας σε αυτόν τον τομέα. Ειδικότερα, η Ε.Ε. θα πρέπει να προσαρμόσει την προσέγγισή της έναντι τρίτων χωρών των οποίων το καθεστώς καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας παρουσιάζει ανεπάρκειες οι οποίες θέτουν σε κίνδυνο την ενιαία αγορά μας. Η νέα μεθοδολογία που εγκρίθηκε πρόσφατα, παράλληλα με το σχέδιο δράσης, παρέχει στην Ε.Ε. τα απαραίτητα εργαλεία για κάτι τέτοιο. Εν αναμονή της εφαρμογής της αναθεωρημένης μεθοδολογίας, ο επικαιροποιημένος κατάλογος της Ε.Ε. είναι πιο ευθυγραμμισμένος με τον πιο πρόσφατο κατάλογο της FATF (ειδική ομάδα χρηματοοικονομικής δράσης). Για να εξασφαλιστεί η διεξαγωγή συμμετοχικών συζητήσεων σχετικά με την ανάπτυξη αυτών των πολιτικών, η Επιτροπή δρομολόγησε δημόσια διαβούλευση επί του σχεδίου δράσης. Οι αρχές, τα ενδιαφερόμενα μέρη και οι πολίτες θα πρέπει να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους έως τις 29 Ιουλίου.

Ιστορικό

Στη δέσμη μέτρων της Επιτροπής του Ιουλίου 2019 για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες επισημάνθηκαν ορισμένες αδυναμίες στο πλαίσιο της Ε.Ε. που αφορά την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Παρά το γεγονός ότι ορισμένα από τα ζητήματα αυτά θα αντιμετωπιστούν με τη μεταφορά στο εθνικό δίκαιο και την έναρξη ισχύος της πρόσφατης νομοθεσίας, άλλα προβλήματα παραμένουν άλυτα. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, ανταποκρινόμενα στην εν λόγω δέσμη μέτρων, κάλεσαν την Επιτροπή να διερευνήσει τα μέτρα που θα μπορούσαν να ληφθούν για την επίτευξη πιο εναρμονισμένης δέσμης κανόνων, για καλύτερη εποπτεία, μεταξύ άλλων και σε

επίπεδο Ε.Ε., καθώς και για τη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των μονάδων χρηματοοικονομικών πληροφοριών. Το σχέδιο δράσης αποτελεί την απάντηση της Επιτροπής σε αυτή την πρόσκληση και το πρώτο βήμα για την υλοποίηση της προτεραιότητας της Επιτροπής να παρουσιάσει ένα νέο, ολοκληρωμένο πλαίσιο για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Η νέα μεθοδολογία για τον εντοπισμό και τον μετριασμό των απειλών που συνιστούν οι στρατηγικές ανεπάρκειες τρίτων χωρών, όσον αφορά την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, για την ακεραιότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Ε.Ε., η οποία εγκρίθηκε επίσης, θα εξοπλίσει καλύτερα την Ε.Ε. για την αντιμετώπιση των εξωτερικών κινδύνων.

EconomyToday 71

ΘΕΜΑ

72 EconomyToday

Οι μεγάλες οικονομικές

κρίσεις της Κύπρου

Τα γεγονότα που σημάδεψαν την οικονομική ιστορία της Δημοκρατίας Το 2020, πέραν του ότι είναι το έτος το οποίο θα χαρακτηριστεί στη μνήμη μας ως το έτος της πανδημίας του κορωνοϊού, είναι και το έτος κατά το οποίο συμπληρώνονται 60 χρόνια από την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Πιθανότατα οι όποιες επετειακές εκδηλώσεις των 60 χρόνων από την ύπαρξη του κράτους να είναι ανάμεσα στα συμβάντα που λόγω των μέτρων κατά του κορωνοϊού θα γίνουν με διαφορετικό τρόπο από ό,τι ήταν προγραμματισμένα, ή εν τέλει, ένεκα οικονομικής στενότητας, θα αναβληθούν. Έστω και αν τα 60 χρόνια ύπαρξης της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι μια μικρή περίοδος σε σχέση με την ύπαρξη της πλειοψηφίας των κρατών, η χώρα έχει εξέλθει από κρίσεις διαφορετικών μορφών και δυσανάλογης έντασης, δεδομένων των κοινωνικών, οικονομικών και γεωγραφικών μεγεθών της. ΤΟΥ ΞΕΝΙΟΥ ΜΕΣΑΡΙΤΗ

EconomyToday 73

ΘΕΜΑ

Β

άσει των στοιχείων που υπάρχουν στην Κυπριακή Στατιστική Υπηρεσία, και ειδικότερα βάσει του δείκτη του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος σε τρέχουσες τιμές από το 1960, οι κυριότερες κρίσεις που υπήρξαν, με βάση τη μεγαλύτερη μείωση του ρυθμού μεταβολής του δείκτη, ήταν τρεις μέχρι σήμερα, εξαιρουμένης της παρούσας κρίσης. Για τις επιπτώσεις της παρούσας κρίσης στο ΑΕΠ, λαμβάνεται υπόψη η πρόβλεψη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου του προηγούμενου Απρίλη για την Κύπρο για το 2020. Η παρούσα κρίση, που είναι η τέταρτη σε χρονική σειρά που θα αναφερθεί, θα μείνει στη μνήμη μας ως η κρίση του κορωνοϊού, που θα επιφέρει πτώση του ΑΕΠ κατά 6,5 ποσοστιαίες μονάδες, βάσει των προβλέψεων του ΔΝΤ. Οι τρεις προηγούμενες οικονομικές κρίσεις αποτελούν αδιαμφισβήτητα σημεία αναφοράς της ιστορικής μας πορείας, με πιο πρόσφατη την οικονομική κρίση του 2013 και την πτώση του ΑΕΠ γύρω στο 7,4%, το κλείσιμο μίας εκ των δύο μεγαλύτερων τραπεζών, το «κούρεμα» καταθέσεων και τις δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις που ακολούθησαν. Η «τουρκανταρσία» και τα γεγονότα του 1963-64 επέφεραν πτώση του ΑΕΠ γύρω στο 8,3%, χάραξαν την πρώτη «πράσινη γραμμή» στην πρωτεύουσα και αποτέλεσαν το πρελούδιο για την επόμενη κρίση. Η εισβολή του 1974 είχε τις δυσμενέστερες επιπτώσεις από τις υπόλοιπες τρεις που θα αναφερθούν, με τη δολοφονία χιλιάδων συμπατριωτών μας, τον εκτοπισμό του ενός τρίτου του πληθυσμού, την απώλεια περίπου 37% του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας, την πτώση κατά 23% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και κυριότερα με ένα δυσβάσταχτο αποτύπωμα που ακόμα κυριαρχεί στη μνήμη μας.

74 EconomyToday

Και εγένετο Κυπριακή Δημοκρατία

Η κρίση του κορωνοϊού είναι η τέταρτη σε χρονική σειρά κρίση που χτυπά την κυπριακή οικονομία Μέσοι Ρυθμοί Ανάπτυξης ΑΕΠ ανά Πενταετία Περίοδος 1960-65 1965-70 1970-75 1975-80 1980-85 1985-90 1990-95 1995-2000 2000-05 2005-10 2010-15 2015-20

Μέση Μεταβολή ΑΕΠ (%) 8.8 10.8 3.4 24.3 14.3 11.5 9.4 6.7 7.0 5.6 -1.6 3.0

Αρχικά θα πρέπει να αναφερθεί ότι η οικονομία του νεοϊδρυθέντος κράτους είχε να αντιμετωπίσει τεράστια δομικά προβλήματα. Το 1960, η οικονομική δραστηριότητα σχετιζόταν κυρίως με την αγροτική παραγωγή και την εξαγωγή μεταλλευμάτων. Όπως αναφέρει η δρ Μαριλένα Βαρνάβα στο βιβλίο της «Cyprus before 1974: The prelude to crisis», δεν υπήρχε το απαραίτητο οδικό δίκτυο ή κάποιος κεντρικός σχεδιασμός που θα μπορούσε να ενισχύσει την υφιστάμενη εμπορική δραστηριότητα, αλλά ούτε και τεχνολογίες που θα είχαν τη δυνατότητα να αυξήσουν την τότε χαμηλή παραγωγικότητα του αγροτικού τομέα. Ενδεικτικό της χαμηλής παραγωγικότητας, απότοκο της έλλειψης τεχνολογιών αλλά και της εξάρτησης από τις καιρικές συνθήκες, είναι το ότι περίπου 44% του εργατικού δυναμικού απασχολείτο στον γεωργικό τομέα, ο οποίος αντιπροσώπευε μόνο το 16% του ΑΕΠ. Αναγνωρίζοντας τις αδυναμίες, η κυπριακή κυβέρνηση κάλεσε εμπειρογνώμονες από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών για την κατάρτιση σχεδιασμού ανάπτυξης της οικονομίας. Συνεπώς, στις 21 Αυγούστου 1961, εκδόθηκε και μπήκε σε εφαρμογή το πρώτο Πενταετές Σχέδιο Ανάπτυξης, με στόχο την αναβάθμιση των υποδομών για βελτίωση των υφιστάμενων συντελεστών παραγωγής, με την ίδρυση του Ινστιτούτου Γεωργικών Ερευνών, τη δημιουργία υδατοφρακτών, την επέκταση του ηλεκτρικού δικτύου, την αναβάθμιση του αεροδρομίου Λευκωσίας και του λιμανιού της Αμμοχώστου και την κατασκευή λιμανιών σε Λάρνακα και Λεμεσό. Τα αποτελέσματα, παρ’ όλες τις δυσκολίες, ήταν θεαματικά, με τους μέσους ρυθμούς ανάπτυξης για την τριετία 1960-63 να κυμαίνονται στο 8%.

Τα γεγονότα του 1963-64 οδηγούν στην πρώτη οικονομική κρίση Παρά τους αναπτυξιακούς σχεδιασμούς και τις θετικές ενδείξεις, τα προβλήματα λόγω των διαφορετικών προσδοκιών των δύο κοινοτήτων και δυσλειτουργικών προνοιών του πρόσφατου τότε συντάγματος οδήγησαν στην έκρηξη της πρώτης κρίσης. Σύμφωνα με τις πρόνοιες του συντάγματος, για οποιαδήποτε θέσπιση ή τροποποίηση νομοθεσιών που αφορούσαν φορολογία, δήμους και εκλογικούς νόμους, απαιτείτο η ύπαρξη πλειοψηφίας θετικών ψήφων όχι μόνο στο σύνολο των βουλευτών της κυπριακής Βουλής, αλλά και ξεχωριστή πλειοψηφία, δηλαδή να υπάρχει πλειοψηφία και ανάμεσα στους Ελληνοκύπριους βουλευτές και ανάμεσα στους Τουρκοκύπριους συναδέλφους τους. Φαίνεται ότι αυτές οι πρόνοιες αποτέλεσαν διαπραγματευτικό χαρτί για τους Τουρκοκύπριους στις συνομιλίες που έλαβαν χώρα μετά για τις προτεινόμενες τροποποιήσεις του συντάγματος. Οι Τουρκοκύπριοι βουλευτές αρνούνταν να ψηφίσουν τους προϋπολογισμούς του κράτους από το 1961, ώστε να ασκήσουν πίεση για άλλα επιμέρους ζητήματα, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα η συλλογή των φόρων να μην προκύπτει από συγκεκριμένη νομοθεσία αλλά να γίνεται υπό τη μορφή εισφοράς από τους Ελληνοκύπριους, κατ’ εντολή του Μακαρίου, για την εύρυθμη λειτουργία του κράτους. Ενδεικτικό του προβλήματος της παρεμπόδισης της εφαρμογής της φορολογικής πολιτικής είναι ότι τα δημόσια έσοδα από άμεση φορολογία μειώθηκαν από 24,2% το 1960 σε 14,5% το 1963, ενώ από έμμεση φορολογία αυξήθηκαν από 42,9% σε 50% αντιστοίχως. Εν ολίγοις, οι πολιτικές πραγματικότητες σε συνδυασμό με την ανεπάρκεια του συντάγματος οδήγησαν στα «Μαύρα Χριστούγεννα» του 1963, με την αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων από το κράτος και την αυτο-απομόνωσή τους σε θύλακες, τους οποίους έλεγχαν με τα όπλα, γεγονότα που κατέληξαν σε μια έκρυθμη κατάσταση και στην πρώτη κρίση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων, παρέλυσε όλη η οικονομική δραστηριότητα, αναβλήθηκαν όλα τα αναπτυξιακά έργα και η ανεργία αυξήθηκε ανησυχητικά. Όπως αναφέρει η δρ Μαριλένα Βαρνάβα, η πιο υποσχόμενη βιομηχανία του κράτους, ο τουρισμός, μειώθηκε κατά 80%, με τα στοιχεία να δείχνουν το πρώτο εξάμηνο του 1964 αφίξεις 7.722 τουριστών, ενώ για την ίδια περίοδο του 1963 είχαν καταγραφεί 49.585 αφίξεις. Εισαγωγές και εξαγωγές προϊόντων ελαχιστοποιήθηκαν, μειώνοντας σε μεγάλο βαθμό και τα κρατικά έσοδα από τους εισαγωγικούς δασμούς, με αποτέλεσμα να εκτιναχθεί το δημοσιονομικό έλλειμμα. Τα εργοστάσια τα οποία βρίσκονταν κοντά στην πράσινη γραμμή της Λευκωσίας ή στους ελεγχόμενος από ένοπλες ομάδες Τουρκοκυπρίων θύλακες ανέστειλαν τη λειτουργία τους, ενώ η μεταλλευτική βιομηχανία παρέλυσε λόγω της αβεβαιότητας αλλά και της μείωσης του μεικτού προσωπικού, μετά την αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων εργατών. Ξένοι παρατηρητές σημείωναν το 1964 ότι, χωρίς πολιτική διευθέτηση, η διαιώνιση της οικονομικής κρίσης ήταν αναπόφευκτη.

Τα γεγονότα του 1963-64 επέφεραν πτώση του ΑΕΠ γύρω στο 8,3%, χάραξαν την πρώτη «πράσινη γραμμή» στην πρωτεύουσα και αποτέλεσαν το πρελούδιο για την επόμενη κρίση

Η αλματώδης ανάκαμψη και η δεκαετία της ραγδαίας ανάπτυξης

Ωστόσο, όλως παραδόξως, το 1965, με τα «Δεκατρία Σημεία» του Μακαρίου και το Δίκαιο της Ανάγκης σε εφαρμογή, η κυπριακή οικονομία, πλέον κάτω από τον έλεγχο των Ελληνοκυπρίων και με μεγάλο μέρος του τουρκοκυπριακού πληθυσμού κλεισμένο από τις πολιτικές επιλογές της ηγεσίας του στους θύλακες, συνέχισε την πορεία της προς την ανάκαμψη. H επανεφαρμογή του Αναπτυξιακού Προγράμματος άρχισε με πιο εντατικούς ρυθμούς, ενώ υλοποιήθηκαν αρκετοί στόχοι μέχρι τα τέλη του 1964, όπως η ίδρυση του Κέντρου Παραγωγικότητας, με τη συμβολή του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας και του Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών. Δόθηκαν χορηγίες και κίνητρα για επιχειρηματικές πρωτοβουλίες στον πρωτογενή τομέα, παράλληλα με καινούργιες εμπορικές συμφωνίες με κράτη, ώστε να ενισχυθούν οι εξαγωγές, ενώ το 1965 υπήρξε άφιξη ξένων επενδύσεων, με πιο σημαντική την κατασκευή των διυλιστηρίων πετρελαίου στη Λάρνακα από τις βρετανικές εταιρείες Shell και Mobil. Επιπλέον, ο τουρισμός δεν άργησε να ανακάμψει, δείχνοντας ότι θα αποτελούσε βασικό πυλώνα της κυπριακής οικονομίας στο μέλλον, με τις αφίξεις τουριστών το 1966 να ξεπερνούν τις προσδοκίες της κυβέρνησης, η οποία είχε θέσει ως στόχο τις 50 χιλιάδες, ενώ επτά χρόνια αργότερα, το 1973, οι αφίξεις ξεπέρασαν τις 264 χιλιάδες. Μετά την πτώση του ΑΕΠ το 1964 κατά 8,3%, ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης για την περίοδο 1965-73 ήταν λίγο πιο πάνω από το πρωτοφανές 10%.

EconomyToday 75

ΘΕΜΑ

Το «οικονομικό θαύμα» μετά την εισβολή

Η τουρκική εισβολή του 1974

Η πρόοδος της οικονομίας ανακόπηκε απότομα από την τουρκική εισβολή τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 1974, με τη συνολική συρρίκνωση του ΑΕΠ να φτάνει περίπου το 23% (7,7% το 1974 και 15,6% το 1975). Όπως ανέφερε το 1977 ο τότε Υπουργός Οικονομικών, Ανδρέας Πατσαλίδης, στην ομιλία του στο Διεθνές Δημοσιογραφικό Συμπόσιο, το σύνολο των γεωργικών περιοχών που είχαν καταληφθεί από τον τουρκικό στρατό κατοχής αναλογούσαν στο 80% της συνολικής παραγωγής εσπεριδοειδών και καπνοκαλλιέργειας, που ήταν τα κυριότερα εξαγώγιμα αγαθά, ενώ αντιπροσώπευαν περίπου το 50% της συνολικής γεωργικής παραγωγής. Χάθηκε το λιμάνι της Αμμοχώστου, μέσω του οποίου εκτελείτο πάνω από το 80% του συνολικού εμπορίου της χώρας, όπως επίσης και το διεθνές αεροδρόμιο Λευκωσίας, με πλήρη διακοπή των αεροπορικών συνδέσεων μεταξύ Ιουλίου 1974 και Φεβρουαρίου 1975. Επίσης, οι τουριστικές μονάδες Αμμοχώστου και Κερύνειας, που αντιπροσώπευαν το 70% της τουριστικής βιομηχανίας, είχαν καταληφθεί από τον τουρκικό στρατό κατοχής. Διακόσιες χιλιάδες άνθρωποι από τις κατεχόμενες περιοχές εκδιώχθηκαν και έμειναν χωρίς στέγαση και είδη Αδιαμφισβήτητα, πρώτης ανάγκης, κάτι το οποίο μεταφραζόταν σε ένα αφόρητο η τουρκική δημοσιονομικό έλλειμμα για το κράτος, του οποίου τα έσοδα ήταν σχεδόν μηδενικά λόγω της παύσης της οικονομικής δραεισβολή του στηριότητας. Ο τότε Υπουργός Οικονομικών σημείωνε ότι η 1974 είχε τις ανεργία είχε προσλάβει τρομακτικές διαστάσεις, ανερχόμενη δυσμενέστερες στο 35% του οικονομικώς ενεργού πληθυσμού. Όπως αναφέρει επιπτώσεις από ο οικονομολόγος Συμεών Μάτσης στην 3η Ημερίδα Ιστορικού Αρχείου της Τράπεζας Κύπρου, «τα προβλήματα που αντιμετώπιζε τις υπόλοιπες η Κύπρος φάνταζαν ανυπέρβλητα και σίγουρα δεν αναμενόταν τρεις κρίσεις να ξεπεραστούν εύκολα».

76 EconomyToday

Για τον όρο που χρησιμοποιούσαν οι ξένοι, αναφερόμενοι στην ανάκαμψη της κυπριακής οικονομίας, ο Ανδρέας Πατσαλίδης σημείωνε στην ομιλία του το 1977: «Εάν με τον όρο οικονομικό θαύμα εννοούμε την επιτυχία αποτροπής της πλήρους κατάρρευσης, η οποία φαινόταν να επέρχεται την επόμενη μέρα της εισβολής, και την ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας, τότε ο όρος είναι ακριβής». Για την αντιμετώπιση της κρίσης, καταρτίστηκε το 1975 το πρώτο Διετές Έκτακτο Σχέδιο Οικονομικής Δράσης, για να ακολουθήσουν ακόμα τρία αργότερα. Τα σχέδια είχαν ως στόχο τους «τη δημιουργία προϋποθέσεων για την αυτοδύναμο οικονομική ανέλιξη και βαθμιαία επάνοδο εις τα προ της εισβολής βιοτικά επίπεδα διά της πλέον ενεργού κινητοποιήσεως και ορθολογιστικότερης αξιοποίησης των εναπομεινάντων οικονομικών πόρων εις τας υπό του κράτους ελεγχόμενες περιοχές». Κυριότεροι πυλώνες των σχεδίων ήταν η ανακούφιση και η προσωρινή στέγαση των εκτοπισμένων, η δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης, η αναπλήρωση της χαμένης παραγωγής και η επανέναρξη των επενδύσεων. Ακολουθήθηκε επιθετική επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, με τη δημιουργία ελλειμμάτων, που κυμαίνονταν κατά μέσο όρο για την περίοδο 1975-85 στο -5,7%, και με ορθή κατανομή των κεφαλαίων για τις παραγωγικές δομές της οικονομίας, όπως η αναβάθμιση των λιμανιών Λεμεσού και Λάρνακας και η δημιουργία του νέου αεροδρομίου Λάρνακας. Σημαντική ήταν επίσης και η ξένη βοήθεια για τη στήριξη των δημοσιονομικών πολιτικών, η οποία, όπως αναφέρει ενδεικτικά ο Συμεών Μάτσης, ανήλθε σε περίπου 126 εκατομμύρια λίρες από την Ελλάδα και σε 45 εκατομμύρια λίρες από τις ΗΠΑ, για τη δεκαετία που ακολούθησε. Ουσιώδης ήταν για την ανάκαμψη η μετανάστευση των Κυπρίων στο εξωτερικό, μειώνοντας αφενός τα ποσοστά ανεργίας, που το 1977 κατέβηκε στο 3,1%, και δημιουργώντας αφετέρου νέες σχέσεις, οικονομικές ευκαιρίες και διείσδυση σε νέες αγορές, όπως στην αραβική αγορά της Μέσης Ανατολής, που συγκυριακά συνέπεσε ακριβώς μετά την πετρελαϊκή κρίση του 1973 και τη ραγδαία ανάπτυξη της περιοχής. Ενδεικτικά αξίζει να αναφερθεί ότι τα εμβάσματα των προσωρινά απασχολουμένων εργατών στο εξωτερικό τα χρόνια 1976-85 ανήλθαν σε 255 εκατομμύρια λίρες, ξεπερνώντας τη συνολική ξένη οικονομική βοήθεια. Ο τουρισμός, με τη δημιουργία νέων ξενοδοχειακών μονάδων και καταλυμάτων, ανέκαμψε ξανά το 1978, φτάνοντας τον αριθμό αφίξεων του 1973. Ένα αξιοσημείωτο μέτρο που αναγράφεται στο Δεύτερο Έκτακτο Σχέδιο Οικονομικής Δράσης του 1977, ένεκα και της σημερινής δημόσιας συζήτησης για το θέμα, είναι και «η διατήρηση, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, των σχεδίων παροχής κυβερνητικών εγγυήσεων διά δάνεια εκδομένα εκ μέρους των εμπορικών τραπεζών προς τον ιδιωτικό τομέα σε τομείς προτεραιότητας». Τη δεκαετία που ακολούθησε, από το 1976 μέχρι το 1985, ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ ξεπερνούσε το 15%.

Η οικονομική καταστροφή του 2013

Η Κύπρος μεταβλήθηκε μέσα στις επόμενες δεκαετίες σε κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου, τουριστικό θέρετρο υψηλών απαιτήσεων και γενικότερα σε χώρα παροχής υπηρεσιών. Για λίγο περισσότερο από τρεις δεκαετίες, από το 1976 μέχρι το 2008, η κυπριακή οικονομία πέτυχε ζηλευτές επιδόσεις, με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, μέχρι την πρώτη ίσως χειροβομβίδα κρότου-λάμψης το 2009, πριν από την έκρηξη της μεγάλης οικονομικής κρίσης του 2013. Το 2009, η κυπριακή οικονομία αντιμετώπισε για πρώτη φορά μετά το 1975 αρνητικούς ρυθμούς μεταβολής του ΑΕΠ, ως απότοκο της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής ύφεσης της περιόδου. Οι εγκληματικοί χειρισμοί των τραπεζών, όπως και η ανεπάρκεια της πολιτικής ηγεσίας να αντιληφθεί την κρισιμότητα της κατάστασης και να αποτρέψει την οικονομική καταστροφή, οδήγησαν στην τρίτη μεγαλύτερη κρίση της Κυπριακής Δημοκρατίας, εντελώς διαφορετικής μορφής από τις προηγούμενες. Γενικότερα, τα προβλήματα που οδήγησαν στην οικονομική κρίση του 2013 μπορούν να συνοψισθούν σε συγκεκριμένα σημεία. Αρχικά, το υπέρογκο για την οικονομία του νησιού τραπεζικό σύστημα, το οποίο ήταν εννέα φορές μεγαλύτερο από το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, ενώ ο αντίστοιχος μέσος όρος στην Ευρωζώνη ήταν γύρω στις τέσσερις φορές μεγαλύτερος τραπεζικός τομέας από το αντίστοιχο ΑΕΠ του κράτους. Επίσης, η αφερεγγυότητα και ο υπερδανεισμός όλων των οικονομικών δρώντων, νοικοκυριών, επιχειρήσεων και τραπεζών, με πάνω από το 50% των συνολικών δανείων να χαρακτηρίζονται ως μη εξυπηρετούμενα το 2013. Επιπρόσθετα, οι λανθασμένες επενδύσεις που είχαν γίνει σε ελληνικά κρατικά ομόλογα

Η οικονομική κρίση του 2013 είχε ως αποτέλεσμα την πτώση του ΑΕΠ γύρω στο 7,4%, το κλείσιμο μίας εκ των δύο μεγαλύτερων τραπεζών, το «κούρεμα» καταθέσεων και τις δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις που ακολούθησαν

δυσχέραναν τη θέση των μεγαλύτερων κυπριακών τραπεζών, αφού το κούρεμα το οποίο είχε γίνει το 2011 επέφερε επιπλέον ζημιά €4,5 δισ. για τις τράπεζες. Τέλος, οι διαδοχικές κυβερνήσεις είχαν μεγάλο μερίδιο ευθύνης, αφού επέτρεψαν, κατά τη δεκαετία πριν από το 2013, εν τη απουσία αποτελεσματικής εποπτείας, την παράλογη διόγκωση του τραπεζικού τομέα, τον υπερδανεισμό στην κυπριακή κοινωνία και την πολιτική απόφαση του κουρέματος των ελληνικών ομολόγων, ενώ λειτούργησαν αναποτελεσματικά στη διαχείριση της πορείας προς την καταστροφή, αγνοώντας τις προειδοποιήσεις από τις αγορές από το 2010, με τις συνεχείς υποβαθμίσεις από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης. Συνεπώς, αποκλεισμένοι από τις διεθνείς αγορές από τον Μάρτιο του 2011, με επιδείνωση της κατάστασης μετά την έκρηξη στη ναυτική βάση στο Μαρί τον Ιούλιο του 2011 και την εκροή καταθέσεων από τον τραπεζικό τομέα λόγω της γενικής αβεβαιότητας, η προκαταρκτική συμφωνία με τους μηχανισμούς στήριξης της «Τρόικας», έστω και αργοπορημένα τον Νοέμβριο του 2012, ήταν αναπόφευκτη, ώστε να αποτραπεί μια βέβαιη αθέτηση πληρωμών εκ μέρους του κράτους. Η χώρα αναγκάστηκε να εισέλθει στο πρόγραμμα δημοσιονομικής εξυγίανσης της Τρόικας το 2013, μετά από μια πρωτοφανή απόφαση του Eurogroup, τον Μάρτιο του ίδιου έτους, για κούρεμα των καταθέσεων των δύο μεγαλύτερων τραπεζών και για κλείσιμο της Λαϊκής Τράπεζας. Στις αρχές του 2015 είχε χαθεί συνολικά γύρω στο 10% του ΑΕΠ σε σχέση με το 2011, το δημόσιο χρέος είχε ανεβεί πάνω από το 100% του ΑΕΠ και η ανεργία ήταν περίπου στο 16%.

EconomyToday 77

ΘΕΜΑ

Το κυπριακό «success story»

Τον Φεβρουάριο του 2016, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, σε δήλωσή του η οποία έφερε αρκετές αντιδράσεις εντός της κυπριακής κοινωνίας, ανέφερε ότι «η επιτυχής ιστορία της Κύπρου είναι μια επιτυχία για την κυπριακή κυβέρνηση και τον κυπριακό λαό. Είναι δίκαιο να αναφερθεί ως επιτυχία, αφού έχει πετύχει το πρόγραμμα και οι μεταρρυθμίσεις». Στην περίπτωση της Κύπρου, σε αντίθεση με παρόμοια προγράμματα που είχαν εφαρμοστεί σε χώρες της Νότιας Ευρώπης, η ανάκαμψη από την ύφεση ήταν σχετικά γρηγορότερη, αν η αξιολόγηση γίνει λαμβάνοντας υπόψη τους κυριότερους μακροοικονομικούς δείκτες. Ο μέσος όρος οικονομικής μεγέθυνσης από το 2015 μέχρι το 2019 ξεπέρασε το 3%, κυρίως λόγω της ανόδου της τουριστικής βιομηχανίας και της προσωρινής ανάκαμψης του κατασκευαστικού τομέα, που προέκυψε κυρίως από την πολιτική παροχής κυπριακής υπηκοότητας σε ξένους επενδυτές. Ωστόσο, τα σοβαρά δομικά προβλήματα παρέμειναν, όπως και ο μεγάλος όγκος των μη εξυπηρετούμενων δανείων, οι χαμηλοί δείκτες παραγωγικότητας και το υψηλό δημόσιο χρέος.

78 EconomyToday

Σε αντίθεση με τα προηγούμενα οικονομικά σοκ που αντιμετώπισε η κυπριακή οικονομία, η νέα υγειονομική κρίση λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού αποτελεί μια εξ ολοκλήρου εξωγενή κρίση

Ξανά στο τούνελ της κρίσης

Ενώ η κυπριακή κοινωνία αποχαιρετούσε το 2019, με το 2020 να ξεκινά με αρκετά καλές προβλέψεις, μια νέα κρίση άρχισε να εμφανίζεται, εντελώς διαφορετική από αυτές που είχε αντιμετωπίσει ως τότε η κυπριακή οικονομία. Σε αντίθεση με τα προηγούμενα οικονομικά σοκ που αντιμετώπισε η κυπριακή οικονομία, η νέα υγειονομική κρίση λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού αποτελεί μια εξ ολοκλήρου εξωγενή κρίση, η οποία έχει ταρακουνήσει τις παγκόσμιες αγορές τους τελευταίους τέσσερις μήνες, προκαλώντας παγκόσμια οικονομική ύφεση. Με κεντρικό άξονα την ανθρώπινη ζωή, λήφθηκαν αναγκαστικά περιοριστικά μέτρα στη διακίνηση των πολιτών και αποφασίστηκε κλείσιμο όλων των εισόδων προς τα ελεγχόμενα από τη Δημοκρατία εδάφη, για μείωση της εξάπλωσης του ιού, με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της κυπριακής οικονομίας. Όπως προβλέπει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, με τη σταδιακή άρση των μέτρων κατά το δεύτερο εξάμηνο του έτους και χωρίς να υπάρξει σοβαρό δεύτερο κύμα έξαρσης του ιού, το ΑΕΠ αναμένεται να σημειώσει πτώση της τάξης του 6,5%. Λόγω της επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής για αντιμετώπιση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας και εξαιτίας των μειωμένων κρατικών εσόδων, ο οίκος αξιολόγησης Moody’s, σύμφωνα με την τελευταία ανάλυσή του, τον Απρίλιο του 2020, αναμένει ότι θα υπάρχει αυξημένο δημοσιονομικό έλλειμμα, που θα κυμαίνεται γύρω στο 6,7% του ΑΕΠ, και ότι το δημόσιο χρέος θα αυξηθεί πιθανότατα πέραν του 108% του ΑΕΠ.

Και πάλι καύσιμο επανεκκίνησης ο τουρισμός;

Ο τουρισμός αποτέλεσε κοινό παρονομαστή και για τις προηγούμενες κρίσεις και φαίνεται ότι υπήρξε μια από τις κύριες παραμέτρους που οδηγούσαν στην ανάκαμψη. Οι ενδείξεις είναι αρκετά ενθαρρυντικές, κυρίως χάρη στην αποτελεσματικότητα που επέδειξε ολόκληρη η κοινωνία στην αντιμετώπιση του ιού, εμπνέοντας εμπιστοσύνη ως ασφαλής προορισμός για την κάθοδο επισκεπτών. Λόγω και των κινήσεων που έχουν γίνει από το Υφυπουργείο Τουρισμού σε συντονισμό με τους υπόλοιπους αρμόδιους δημόσιους φορείς και τις επιχειρήσεις του κλάδου, ίσως αποφευχθούν οι καταστροφικές συνέπειες στον κλάδο, αν η Κύπρος προσελκύσει, τουλάχιστον για φέτος, επισκέπτες από χώρες με παρόμοιες επιδόσεις στην αντιμετώπιση του ιού. Αν επιτευχθεί αυτό, πολύ πιθανόν να καταστεί η αρχή για εδραίωση νέων «πηγών» προσέλκυσης τουριστών στο μέλλον, πέραν των χωρών που παραδοσιακά επέλεγαν το νησί ως τουριστικό τους προορισμό.

Θα υπερπηδηθεί και αυτή η κρίση; Παρά τις αρνητικές μακροοικονομικές ενδείξεις, όπως αναφέρει ο Moody’s, η Κύπρος, ως μικρή οικονομία, με τις αρκετά αξιόλογες επιδόσεις τα τελευταία χρόνια, έχει δημιουργήσει μια οικονομία ανθεκτική, η οποία αναμένεται να ξεπεράσει σε μικρό χρονικό διάστημα τις προσωρινές συνέπειες της παγκόσμιας πανδημίας. Ενώ όλα δείχνουν ότι βρισκόμαστε προς το τέλος της υγειονομικής κρίσης στην Κύπρο, με την άρση μεγάλου μέρους των περιοριστικών μέτρων και την ελπίδα να μην υπάρξει ξανά έξαρση του ιού τους επόμενους μήνες ή μέχρι την εμφάνιση ενός αποτελεσματικού εμβολίου, οι επιπτώσεις ακόμα δεν μπορούν να υπολογιστούν και η έκτασή τους θα εξαρτηθεί από τον κεντρικό σχεδιασμό εκ μέρους του κράτους, την ανθεκτικότητα των επιμέρους τομέων της κυπριακής οικονομίας και τη θέληση που θα υπάρξει γενικότερα από την κοινωνία.

Τελικά έχουμε περάσει και χειρότερα; Οι κίνδυνοι είναι αρκετά μεγάλοι, αλλά δεν έχουμε να αντιμετωπίσουμε τα δομικά προβλήματα που αναδείχθηκαν κατά την οικονομική κρίση του 2013, ούτε την ένοπλη σύρραξη, τον εμφύλιο σπαραγμό και τις δολοφονίες πολιτών που έλαβαν χώρα κατά τα κρίσιμα γεγονότα του 1963-64 και κατά την εισβολή του 1974

Η κυπριακή οικονομία, στα 60 χρόνια ζωής της, έχει επιβιώσει από τρία μεγάλα οικονομικά σοκ, προσπαθώντας σήμερα να αντιμετωπίσει το τέταρτο. Η κρίση του κορωνοϊού, λόγω και της επιτυχούς ως σήμερα αντιμετώπισης της εξάπλωσης της πανδημίας και της ελαχιστοποίησης των θυμάτων ανάμεσα στην κοινωνία, φαίνεται ότι θα έχει τις μικρότερες επιπτώσεις, αν την συγκρίνουμε με τις προηγούμενες κρίσεις. Η ζημιά δείχνει –και ελπίζουμε να είναι– προσωρινή και χωρίς μακροχρόνιες συνέπειες, εν αντιθέσει με ό,τι είχαμε αντιμετωπίσει πιο πριν. Οι κίνδυνοι είναι αρκετά μεγάλοι, αλλά δεν έχουμε να αντιμετωπίσουμε τα δομικά προβλήματα που αναδείχθηκαν κατά την οικονομική κρίση του 2013, ούτε την ένοπλη σύρραξη, τον εμφύλιο σπαραγμό και τις δολοφονίες πολιτών που έλαβαν χώρα κατά τα κρίσιμα γεγονότα του 1963-64 και κατά την εισβολή του 1974. Ως εκ τούτου, με τη σοβαρότητα, την αλληλεγγύη και τη θέληση που έχει επιδείξει αρκετές φορές ως τώρα η κοινωνία μας, μπορεί να ξεπεραστεί και αυτή η περίοδος κρίσης. Πιθανότατα, με τα διδαχθέντα μαθήματα που αντλήθηκαν τους τελευταίους μήνες και από τις προηγούμενες κρίσεις, να τεθούν στέρεες βάσεις για ένα ακόμα οικονομικό άλμα. ET

EconomyToday 79

ADVERTORIAL

Η RCB Bank ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΙ ΚΑΙ ΣΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ

Ο Επικεφαλής Αποδοχής Καρτών και Ψηφιακών Πληρωμών της RCB Bank, Χάρης Ξενοφώντος, εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρίθηκε η Τράπεζα στο κάλεσμα για κοινωνική απόσταση και πώς διαγράφεται πλέον το μέλλον των συναλλαγών μετά την επάνοδο στην κανονικότητα.

Η

πανδημία του COVID-19 διέκοψε ξαφνικά την καθημερινότητα όπως την ξέραμε, επισπεύδοντας όμως αυτό που είχε ήδη ξεκινήσει. Μια ψηφιακή πραγματικότητα με απαιτήσεις για ταχύτητα ροής, ασφάλεια και αποστάσεις. Η επάνοδος στην κανονικότητα βρήκε τον

«

επιχειρηματικό κόσμο και τις τράπεζες αντιμέτωπους με ένα νέο μοντέλο αγοράς, στο οποίο τα διαδικτυακά εργαλεία και οι ψηφιακές λύσεις αποκτούν ιδιαίτερη σημασία, γι’ αυτό και πιστεύουμε ότι στο ψηφιακό παιχνίδι θα επικρατήσουν αυτοί που το γνωρίζουν καλά», τονίζει ο Επικεφαλής Αποδοχής Καρτών και Ψηφιακών Πληρωμών της RCB Bank, Χάρης Ξενοφώντος.

«Η ψηφιακή ομάδα της RCB θα συνεχίσει να προσαρμόζεται, να αναπτύσσεται και να βρίσκεται πάντα σε ετοιμότητα για να διασφαλίζει ότι οι προσφερόμενες υπηρεσίες της δεν θα επηρεάζονται κατά τη διάρκεια περιόδων κρίσης» 80 EconomyToday

ΨΗΦΙΑΚΑ ΕΤΟΙΜΗ

Σημειώνοντας πως «η ξαφνική και άνευ προηγουμένου κρίση δημιούργησε τεράστιες προκλήσεις αλλά και μεγάλες ευκαιρίες, επιφέροντας πρωτοφανείς αλλαγές στο τοπίο της αγοράς, της καθημερινότητας αλλά και της νοοτροπίας μας», πρόσθεσε πως, «ως πρώτη αντίδραση, αμέσως μετά την εμφάνιση της κρίσης, για την RCB Bank, ως υπεύθυνη επιχείρηση, ήταν σημαντικό να αφουγκραστεί τα μηνύματα των αρχών και να υποστηρίξει τα μέτρα κοινωνικής απόστασης για την υγεία και ασφάλεια τόσο των πελατών της όσο και των μελών του προσωπικού της». «Ταυτόχρονα, η RCB Bank προέβη σε όλες τις απαραίτητες κινήσεις με ταχύτητα, προκειμένου να συνεχίσει την παροχή των υψηλού επιπέδου υπηρεσιών της σε εταιρικούς και μεμονωμένους πελάτες», σημείωσε ο κ. Ξενοφώντος. Υπογράμμισε επίσης πως «η

RCB Bank απέδειξε ότι είναι ψηφιακά έτοιμη, με προϊόντα και υπηρεσίες μιας νέας, σύγχρονης τραπεζικής, προηγμένης τεχνολογίας και προσέγγισης, συμπεριλαμβανομένων λύσεων όπως ηλεκτρονικές πληρωμές και υπηρεσίες αποδοχής καρτών για εμπόρους που υπερβαίνουν τις τυπικές προσδοκίες των επιχειρηματικών πελατών από ένα χαρτοφυλάκιο τραπεζικών συναλλαγών».

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΣΤΟ ΞΕΣΠΑΣΜΑ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

Ερωτηθείς ποια ήταν η πρώτη αντίδραση της RCB Bank στο ξέσπασμα της πανδημίας, ο κ. Ξενοφώντος εξήγησε: «Μόλις εμφανίστηκε το πρώτο κρούσμα κορωνοϊού στην Κύπρο, το πρώτο μέλημα της Τράπεζας ήταν να σπεύσει και να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια, ώστε οι έμποροι πελάτες μας να αισθάνονται ότι η ψηφιακή ομάδα της

RCB Bank ήταν στο πλευρό τους ως ένας αξιόπιστος συνεργάτης. Για την ίδια την RCB Bank, ήταν μια ιδανική ευκαιρία για να βελτιώσει τα αντανακλαστικά της, καθώς και για να επιταχύνει τους ρυθμούς της δημιουργικότητας και παραγωγικότητάς της. Οι λέξεις-κλειδιά ήταν οι πληρωμές μέσω εναλλακτικών καναλιών, όπως είναι τα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (emails) και τα τηλεφωνικά μηνύματα (text messages), καθώς και η διασύνδεση του RCB Payment Gateway με πολλά δια-

δικτυακά καταστήματα (e-shops) στην εγχώρια αγορά και η δυνατότητα στους πελάτες να αξιοποιήσουν και να χρησιμοποιήσουν το Open Banking API της RCB Bank. Άμεση προτεραιότητα για την ψηφιακή ομάδα ήταν να καταστήσει αυτές τις υπηρεσίες εύκολα προσβάσιμες μέσω POS τερματικών ή e-shop και ασφαλώς να υποστηρίξει τους πελάτες όσον αφορά τα κόστη και την τιμολόγηση των σχετικών υπηρεσιών σε αυτές τις κρίσιμες στιγμές της πανδημίας και της καραντίνας».

«Για την RCB Bank, η περίοδος της κρίσης ήταν ένα τεστ και το αποτέλεσμα κατέδειξε ότι ήταν πολύ καλά προετοιμασμένη όσον αφορά τις ψηφιακές λύσεις» EconomyToday 81

ADVERTORIAL

διασφαλίζει ότι οι προσφερόμενες υπηρεσίες της δεν θα επηρεάζονται κατά τη διάρκεια περιόδων κρίσης. Με γνώμονα τη διαφάνεια και την υποστήριξη των πελατών, η RCB αποδεικνύει την αξιοπιστία της στην αγορά και την ισχυρή ποιότητα των υπηρεσιών της».

ΔΙΠΛΑ ΣΤΟΝ ΠΕΛΑΤΗ

Η ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΜΑΣ

«Αυτή η προσπάθεια περιελάμβανε τις απαραίτητες διευθετήσεις, όπως την αύξηση του ορίου ανέπαφων συναλλαγών στα POS τερματικά, για την παροχή μεγαλύτερης ευκολίας και την ταχύτερη διαδικασία ολοκλήρωσης πληρωμής, αλλά κυρίως για να αποφευχθεί εντελώς η επαφή των καταναλωτών με τα τερματικά», πρόσθεσε ο κ. Ξενοφώντος, επισημαίνοντας: «Υπό το πρίσμα των τρεχουσών συνθηκών και ως απάντηση στη μεταβαλλόμενη συμπεριφορά της αγοράς και στις απαιτήσεις της καραντίνας, οι καταναλωτές στρέφουν ήδη την προσοχή τους σε ψηφιακές επιλογές και αναζητούν εναλλακτικά κανάλια για την πραγματοποίηση πληρωμών. Η RCB Bank εισήγαγε εναλλακτικές επιλογές για την υποστήριξη συναλλαγών και πληρωμών οι οποίες μέχρι πρόσφατα ήταν ταυτισμένες με παραδοσιακούς τρόπους πληρωμής, δηλαδή στο ταμείο και κατ’ ιδίαν».

82 EconomyToday

Ο ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΑΣ

Κληθείς να αξιολογήσει την ανταπόκριση της RCB Bank στις ανάγκες που προέκυψαν, ο κ. Ξενοφώντος ανέφερε πως «για την RCB Bank, η περίοδος της κρίσης ήταν ένα τεστ και το αποτέλεσμα κατέδειξε ότι ήταν πολύ καλά προετοιμασμένη όσον αφορά τις ψηφιακές λύσεις. Ωστόσο, είναι προφανές ότι το πιο σημαντικό συστατικό που αναβαθμίζει το ψηφιακό παιχνίδι της Τράπεζας είναι ο επαγγελματισμός και η υψηλή παραγωγικότητα των ανθρώπων της σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Η ψηφιακή ομάδα της RCB θα συνεχίσει να προσαρμόζεται, να αναπτύσσεται και να βρίσκεται πάντα σε ετοιμότητα για να

Παρά τις προκλήσεις κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η RCB Bank ενίσχυσε περαιτέρω τις λύσεις αποδοχής καρτών ηλεκτρονικού εμπορίου και είναι πλέον ένας σημαντικός ψηφιακός παίκτης στην αγορά. Παράλληλα, η RCB Bank βρισκόταν δίπλα στους πελάτες της, προκειμένου να απλοποιήσει τη διαδικασία διασύνδεσης και ενσωμάτωσης των ηλεκτρονικών καταστημάτων και να ενισχύσει και να απλοποιήσει περαιτέρω τις καθημερινές διαδικασίες του εμπόρου, π.χ. εξαγωγή εκθέσεων, όπως επίσης και τη λειτουργικότητα της πλατφόρμας εξυπηρέτησης των εμπόρων.

ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΠΛΑΤΦΟΡΜΕΣ

Τέλος, η εμπειρογνωμοσύνη στην RCB Bank παρέχει την ευκαιρία στην Τράπεζα να αναπτύξει προσαρμοσμένες λύσεις για τους πελάτες της, όπως νέες πλατφόρμες χειρισμού ψηφιακών πληρωμών, ενσωματωμένες με τα συστήματα υποστήριξης των πελατών, που επιτρέπουν τη λήψη μαζικών παραγγελιών πληρωμής μέσω απομακρυσμένων καναλιών, όπως email ή sms.

Η RCB Bank ενίσχυσε περαιτέρω τις λύσεις αποδοχής καρτών ηλεκτρονικού εμπορίου και είναι πλέον ένας σημαντικός ψηφιακός παίκτης στην αγορά

ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΠΟΥ ΞΕΧΩΡΙΣΑΝ

Ερωτηθείς ποιες ήταν οι υπηρεσίες και τα προϊόντα-«κλειδιά» που ξεχώρισαν με την αλλαγή στην καθημερινότητα, ο κ. Ξενοφώντος αναφέρθηκε σε συγκεκριμένα παραδείγματα:

• SAFEPAYLINK

Η RCB Bank επέκτεινε την γκάμα υπηρεσιών αποδοχής καρτών, με την παροχή ενός νέου τρόπου λήψης πληρωμών, την υπηρεσία SafePayLink, η οποία είναι μια ασφαλής λύση που επιτρέπει εξ αποστάσεως διεκπεραίωση ηλεκτρονικών πληρωμών αλλά και τιμολογίων μεταξύ καταναλωτών και εμπόρων ή μεταξύ επιχειρήσεων, με ένα κλικ. Αυτή η υπηρεσία επιτρέπει στους εμπόρους να δέχονται πληρωμές γρήγορα και εύκολα, χωρίς την ανάγκη τερματικών POS ή ηλεκτρονικού καταστήματος, και αντικαθιστά την παραδοσιακή εξόφληση τιμολογίων, που αφορούν π.χ. παράδοση εμπορευμάτων, λογαριασμούς και υποστήριξη των τρεχουσών πωλήσεων.

• Open APIs

Η λύση OpenAPIs της Τράπεζας για επιχειρήσεις, που είναι ένα σημαντικό εργαλείο για τους επιχειρηματικούς πελάτες, αξιοποιείται πλέον ολοένα και περισσότερο. Η νέα, ψηφιακή εποχή, με δυνατότητες Open API, επιτρέπει πολλαπλούς αυτοματισμούς και αποδοτικότητα για τους πελάτες της RCB Bank στον χειρισμό των συναλλαγών τους, την αναφορά πληροφοριών και τις εκτελέσεις μεταφοράς μαζικών πληρωμών. Αυτή η υπηρεσία προσθέτει μεγάλη αξία στις επιχειρήσεις που θέλουν να πρωτοπορούν και να ακολουθούν τις εξελίξεις της τεχνολογίας.

EconomyToday 83

ΘΕΜΑ

Tους έκοψε τα φτερά

ο COVID-19 Αερομεταφορές:

Ίσως το μεγαλύτερο θύμα της πανδημίας Τεραστίων διαστάσεων είναι οι ζημιές που έχουν υποστεί τα αεροδρόμια και οι αερομεταφορές λόγω της έξαρσης της πανδημίας του COVID-19. Σύμφωνα με το ACI Europe (Airports Council International), στις αρχές Μαΐου η επιβατική κίνηση στα ευρωπαϊκά αεροδρόμια είχε μειωθεί κατά 99%. ΤΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ

84 EconomyToday

ΜΑΡΤΙΟΣ (αφίξεις και αναχωρήσεις επιβατών)

2020:

231.373

Π

αράλληλα, όσον αφορά τους αερολιμένες στη χώρα μας, η μείωση στην επιβατική κίνηση άρχισε να γίνεται εμφανής από τον Μάρτιο, για να φτάσουμε να έχουμε τον Απρίλιο 6.600 επιβάτες στο αεροδρόμιο Λάρνακας και μόλις 9 στο αεροδρόμιο Πάφου. Όλα αυτά, βέβαια, ήταν αναγκαίο κακό και συνέβησαν λόγω του διατάγματος που εκδόθηκε από την κυβέρνηση για πρώτη φορά στις 15 Μαρτίου και προνοούσε την καθολική απαγόρευση των πτήσεων –με κάποιες εξαιρέσεις που αφορούσαν κυρίως επαναπατρισμούς πολιτών– με απώτερο στόχο την προστασία των πολιτών και τον περιορισμό της εξάπλωσης της ασθένειας COVID-19 στον τόπο μας.

Η ΖΗΜΙΑ ΣΤΑ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Η ανυπολόγιστη ζημιά που υπέστησαν τα κυπριακά αεροδρόμια διαφαίνεται από τους αριθμούς των επιβατών για τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Hermes Airports, οι μήνες αυτοί ήταν οι πρώτοι που έδιναν ώθηση στους καλοκαιρινούς μήνες και σημείωναν αύξηση στην επιβατική κίνηση χρόνο με τον χρόνο. Συγκεκριμένα, τον Μάρτιο του 2017 οι αφίξεις και αναχωρήσεις στα δύο κυπριακά αεροδρόμια ανήλθαν στις 468.970 (343.825 στον αερολιμένα Λάρνακας και 125.145 στον αερολιμένα Πάφου), ενώ τον Απρίλιο του ίδιου έτους ανήλθαν συνολικά στις 781.181 (558.605 στη Λάρνακα

2019:

564.775 2018:

560.245 2017:

468.970 ΑΠΡΙΛΙΟΣ (αφίξεις και αναχωρήσεις επιβατών)

2020:

6.609 2019:

864.902 2018:

848.480 2017:

781.181

και 222.576 στην Πάφο). Τον Μάρτιο του 2018 πέρασαν από τα κυπριακά αεροδρόμια συνολικά 560.245 επιβάτες (411.353 από τη Λάρνακα και 148.892 από την Πάφο), ενώ τον Απρίλιο πέρασαν άλλοι 848.480 (592.060 από τη Λάρνακα και 256.420 από την Πάφο). Πέρυσι τον Μάρτιο οι επιβάτες ανήλθαν στους 564.775 (402.891 από τη Λάρνακα και 161.884 από την Πάφο), ενώ τον Απρίλιο ανήλθαν στους 864.902 (598.873 από τη Λάρνακα και 266.029 από την Πάφο). Φέτος η επιβατική κίνηση ξεκίνησε με τους καλύτερους οιωνούς, αφού τον Ιανουάριο οι επιβάτες ανέρχονταν στους 459.688 (337.102 στη Λάρνακα και 122.586 στην Πάφο), ενώ τον Φεβρουάριο ήταν 447.058 (318.912 στον αερολιμένα Λάρνακας και 128.146 στον αερολιμένα Πάφου). Ακολούθησε όμως η μεγάλη κρίση με το ξέσπασμα της πανδημίας και από τις 15 Μαρτίου επιβλήθηκε από την κυβέρνηση καθολική απαγόρευση πτήσεων με κάποιες εξαιρέσεις. Συγκεκριμένα, οι επιβάτες τον Μάρτιο μειώθηκαν στους 231.373 (159.627 στον αερολιμένα Λάρνακας και 71.746 στον αερολιμένα Πάφου), ενώ τον Απρίλιο μειώθηκαν περαιτέρω και ανέρχονταν μόλις στους 6.609, εκ των οποίων οι 6.600 στο αεροδρόμιο Λάρνακας και μόλις 9 άτομα στο αεροδρόμιο Πάφου. Έτσι, τους τέσσερις πρώτους μήνες του 2020, το σύνολο των επιβατών που πέρασαν από τα κυπριακά αεροδρόμια ανήλθε στο 1.144.728.

EconomyToday 85

ΘΕΜΑ

ΑΣΧΗΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΜΑΪΟΣ Αν και για τον μήνα Μάιο δεν υπάρχουν προς το παρόν επίσημα στοιχεία για την επιβατική κίνηση, η εικόνα θα είναι περίπου στα ίδια μηδενικά επίπεδα με τον Απρίλιο. Άλλωστε, το τελευταίο διάταγμα της κυβέρνησης για την απαγόρευση των πτήσεων είχε ισχύ μέχρι τις 28 Μαΐου. Σύμφωνα με το εν λόγω διάταγμα, εξαιρούνταν της απαγόρευσης και επιτρέπονταν οι πτήσεις μεταφοράς εμπορευμάτων (cargo), οι πτήσεις προς την Κυπριακή Δημοκρατία άνευ επιβατών, προκειμένου να μεταφέρουν πρόσωπα που επιθυμούν να αναχωρήσουν από τη χώρα μας, και οι πτήσεις προς και από την Κυπριακή Δημοκρατία για ανθρωπιστικούς λόγους (humanitarian / ambulance / repatriation flights) ή άλλες μεμονωμένες πτήσεις (individual flights) για εξαιρετικές περιπτώσεις επείγουσας ανάγκης.

99%

Μείωση ύψους σημείωσε η επιβατική κίνηση στα ευρωπαϊκά αεροδρόμια λόγω της έξαρσης της πανδημίας του κορωνοϊού – Τεράστια η ζημιά και στα κυπριακά αεροδρόμια

Σε κώμα τα ευρωπαϊκά αεροδρόμια Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, την κατάσταση στους αιθέρες παρακολουθεί το ACI Europe (Airports Council International), το οποίο στην ιστοσελίδα του παραθέτει στοιχεία σχετικά με τη μείωση που επήλθε στην επιβατική κίνηση λόγω του COVID-19. Σύμφωνα με τα εν λόγω στοιχεία, την 1η Μαρτίου 2020 επήλθε μείωση της τάξης του 10%, ενώ λίγες ημέρες αργότερα, στις 15 Μαρτίου, η μείωση έφτασε το 52% και μέχρι τις 29 του ίδιου μήνα ανήλθε στο 96%. Από εκεί και έπειτα, η μείωση στην επιβατική κίνηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο έφτασε το 99% από τις 12 Απριλίου μέχρι και τις 3 Μαΐου, που ήταν και η τελευταία ημέρα καταγραφής των στοιχείων.

86 EconomyToday

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μείωση της επιβατικής κίνησης που κατέγραψαν τα αεροδρόμια της Ιταλίας, η οποία δέχθηκε μεγάλο πλήγμα λόγω της έξαρσης του ιού. Από την 1η Μαρτίου κιόλας, κατέγραψε μείωση ύψους 45%, ενώ 15 ημέρες αργότερα η μείωση έφτασε το 96%. Στις 12 Απριλίου 2020, τα αεροδρόμια της χώρας ήταν εντελώς νεκρά, αφού η επιβατική κίνηση κατέγραψε ιστορική μείωση ύψους 100%.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα στατιστικά στοιχεία της επιβατικής κίνησης στα αεροδρόμια του Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς η χώρα καθυστέρησε να λάβει αυστηρά μέτρα. Την 1η Μαρτίου κατέγραφε μείωση μόλις 5%, λίγες ημέρες αργότερα και συγκεκριμένα στις 22 Μαρτίου επήλθε μείωση ύψους 82%, ενώ η μεγάλη μείωση, ύψους 99%, σημειώθηκε στις 12 Απριλίου και παρέμεινε στα ίδια επίπεδα μέχρι και τις 3 Μαΐου.

Απολύσεις και

καθηλώσεις στόλων

ΑΠΩΛΕΙΑ €110 ΔΙΣ. ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΛΑΔΟ Ως η χειρότερη κρίση στην ιστορία των αερομεταφορών μπορεί να χαρακτηριστεί η πρωτοφανής κατάσταση που ζούμε, με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια της Αεροναυτιλίας (EUROCONTROL) να προειδοποιεί ότι η συνολική απώλεια εσόδων που θα έχουν το 2020 οι αεροπορικές εταιρείες, τα αεροδρόμια και οι εταιρείες παροχής υπηρεσιών αεροναυτιλίας θα φτάσει τα €110 δισεκατομμύρια. Σε πρόσφατη ανάλυσή του, το EUROCONTROL τονίζει πως η ανάπτυξη μιας κοινής προσέγγισης των ευρωπαϊκών κρατών σε σχέση με τον COVID-19, όταν αρχίσουν οι πτήσεις, «είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η αναστάτωση και το κόστος της βιομηχανίας από την πανδημία». Η ανάλυση λαμβάνει υπόψη τις απόψεις πολλών αρμόδιων οργανισμών, συμπεριλαμβανομένων των ICAO, IATA, ACI και ΔΝΤ, καθώς και άμεσες επαφές με τους διευθύνοντες συμβούλους μεγάλων ευρωπαϊκών αεροπορικών εταιρειών. Μία εξ αυτών είναι και η Airbus, που ανακοίνωσε ήδη μείωση στα βασικά κέρδη του πρώτου τριμήνου κατά 49%. Συνολικά οι ζημιές του

μεγαλύτερου αεροδιαστημικού ομίλου της Ευρώπης μόνο για το πρώτο τρίμηνο της χρονιάς έφτασαν τα €481 εκατ., αφού δεν κατάφερε να παραδώσει παρά ελάχιστα αεροσκάφη από τότε που ξεκίνησαν τα περιοριστικά μέτρα περί τα μέσα Μαρτίου, ενώ αναμένει παρόμοιες δυσκολίες και στο δεύτερο τρίμηνο. Το πόσο δύσκολη είναι η κατάσταση που επικρατεί στις αερομεταφορές φαίνεται ξεκάθαρα και από το γεγονός ότι η μεγαλύτερη αεροπορική εταιρεία της Ευρώπης, η Lufthansa, η οποία έχει καθηλώσει στο έδαφος πάνω από 700 αεροπλάνα από τα τέλη Μαρτίου, ζήτησε πακέτο διάσωσης έως και €10 δισ. από τη γερμανική κυβέρνηση. Όπως ανακοίνωσε ο γερμανικός κολοσσός, κατά το πρώτο τρίμηνο του έτους κατέγραψε ζημιές ύψους €1,2 δισ., ενώ αναμένει ακόμη μεγαλύτερες απώλειες το δεύτερο τρίμηνο. ET

Ζημιές δεκάδων δισεκατομμυρίων και απολύσεις δεκάδων χιλιάδων στις αερομεταφορές

Την ίδια ώρα, αεροπορικές εταιρείες προειδοποιούν για μειώσεις νέων θέσεων εργασίας, απολύσεις και καθηλώσεις στόλων. Ο όμιλος Emirates προγραμματίζει τη μείωση περίπου 30.000 θέσεων εργασίας, σε μια προσπάθεια μείωσης του λειτουργικού κόστους αλλά και μείωσης των εργαζομένων κατά 30%, από τους περισσότερους από 105.000 εργαζόμενους που απασχολούσε στα τέλη Μαρτίου. Παράλληλα, η Emirates εξετάζει την επίσπευση του επιχειρησιακού παροπλισμού του στόλου των αεροσκαφών Α380 που διαθέτει. Στο ίδιο πλαίσιο, και η Airbus προειδοποίησε τους 135.000 εργαζόμενους του ομίλου να προσδεθούν, ενόψει περισσότερων απολύσεων και εκτιμώντας ότι η ίδια η επιβίωση της εταιρείας θα τεθεί σε κίνδυνο αν δεν αναληφθεί δράση άμεσα. Μάλιστα, πηγές προσκείμενες στην αεροπορική βιομηχανία προβλέπουν πρόγραμμα αναδιάρθρωσης παρόμοιο με εκείνο του 2007, όταν είχαν απολυθεί 10.000 εργαζόμενοι, από το καλοκαίρι. Οι Βρετανικές Αερογραμμές (BA) σχεδιάζουν την απόλυση έως και 12.000 υπαλλήλων λόγω της κατάρρευσης στη βιομηχανία ταξιδίων που έχει προκαλέσει η πανδημία του νέου κορωνοϊού, αφού η μητρική τους εταιρεία, IAG, κατά το πρώτο τρίμηνο του έτους υπέστη οικονομική ζημιά ύψους €535 εκατ., η οποία οφείλεται κυρίως στις ΒΑ. Στην απόλυση έως και 5.000 εργαζομένων ανακοίνωσε ότι θα προχωρήσει και η σκανδιναβική αεροπορική εταιρεία SAS, την ώρα που και η ανταγωνιστική της εταιρεία, η Norwegian Air, ανακοίνωσε ότι 4.700 εργαζόμενοι θα χάσουν τη δουλειά τους. Άλλες 2.000 θέσεις εργασίας ανακοίνωσε ότι θα περικόψει και η ισλανδική αεροπορική εταιρεία Icelandair, και όλα αυτά λόγω των σοβαρών επιπτώσεων που είχε στους τομείς των αερομεταφορών και του τουρισμού η πανδημία του νέου κορωνοϊού. Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε πως τη μεγαλύτερη κρίση στην ιστορία της περνά και η Boeing, καθώς στον αντίκτυπο από την έξαρση του COVID19 προστίθενται και οι αποτυχίες της εταιρείας σχετικά με το 737 ΜΑΧ. Μάλιστα, η εταιρεία ανακοίνωσε πρόσφατα ότι θα χρειαστούν τρία έως και πέντε χρόνια για να αποκατασταθούν τα μερίσματά της, ενώ υπάρχει άμεση ανάγκη για δανεισμό χρημάτων μέσα στους επόμενους έξι μήνες.

EconomyToday 87

ΘΕΜΑ

Ο εκσυγχρονισμός έχει

υπογραφή Η ηλεκτρονική υπογραφή, για αρκετές από τις χώρες του λεγόμενου ανεπτυγμένου κόσμου, θεωρείται εδώ και χρόνια μια αυτονόητη σε μεγάλο βαθμό διαδικασία. Τόσο το κράτος όσο και οι επιχειρήσεις, αλλά και οι πολίτες ξεχωριστά, μένουν μακριά από μια σειρά από γραφειοκρατικές διαδικασίες, μειώνοντας το λειτουργικό κόστος, ανεβάζοντας ταχύτητες και επιχειρώντας σε ένα οικοσύστημα απλούστερο, ταχύτερο και πιο ασφαλές. ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΙΧΑΛΑΡΟΥ

μεταξύ τους οι πολίτες. Επί της ουσίας, υπηρεσίες όπως η έκδοση αντίγραφου πιστοποιητικού γεννήσεως, η μεταβίβαση ακινήτου, η αίτηση για εγγραφή στον Έφορο Εταιρειών και η υποβολή κάποιων εγγράφων προς τη δημόσια υπηρεσία μέχρι σήμερα απαιτούσαν τη χειρόγραφη συμπλήρωση φόρμας, στην οποία ο πολίτης θα έπρεπε να υπογράψει. Αυτά πλέον περνούν στη σφαίρα της ψηφιοποίησης, αφήνοντας πίσω τις ουρές στα δημόσια κτίρια.

Σ

«Κλειδί» για startups και έρευνα

την Κύπρο, τα πράγματα ήρθαν αρκετά καθυστερημένα. Ωστόσο ήρθαν. Αν και η νομοθεσία ήταν έτοιμη ήδη από το 2018 και η συζήτηση είχε κρατήσει περίπου μία πενταετία, η πανδημία του κορωνοϊού και η ίδρυση του Υφυπουργείου Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής επίσπευσαν τις διαδικασίες. Η θεσμοθέτηση και η εφαρμογή της ηλεκτρονικής υπογραφής δεν αποτελούν για την Κύπρο μια καινοτομία, καθώς έχουν ληφθεί υπόψη παραδείγματα και πρακτικές άλλων χωρών που βρίσκονται σε πιο προχωρημένο στάδιο, έχουν διορθώσει αρχικά λάθη και έχουν αποκτήσει εμπειρία σε σχέση με το ζήτημα.

«Μικρή επανάσταση» Ο αρμόδιος Υφυπουργός, Κυριάκος Κόκκινος, σε δηλώσεις του, έκανε λόγο για μια «μικρή, θετική επανάσταση», καθώς οι πολίτες και οι επιχειρήσεις θα μπορούν να συναλλάσσονται μέσω αυτής, χωρίς να υπάρχει η απαραίτητη προϋπόθεση της φυσικής παρουσίας για υπογραφή εγγράφων, δίνοντας άλλη διάσταση στον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος συναλλάσσεται με το δημόσιο, αλλά και 88 EconomyToday

Ασφάλεια και ταχύτητα στη νέα εποχή

Μιλώντας στο Economy Today, ο Επικεφαλής Επιστήμονας της Δημοκρατίας, Νικόλαος Μαστρογιαννόπουλος, εκφράζει την άποψη ότι η ηλεκτρονική υπογραφή αποτελεί ισχυρό εργαλείο στα χέρια της επιχειρηματικής κοινότητας, αλλά και της κοινωνίας ευρύτερα. Είτε πρόκειται για υποβολή εγγράφων ή αιτήσεων, είτε για εκτέλεση πληρωμών ή ιδιωτικών συμφωνιών, είτε και για οποιαδήποτε άλλη συναλλαγή που μπορεί πλέον να γίνεται ηλεκτρονικά, το εργαλείο αυτό αναδιαμορφώνει ριζικά τον τρόπο συναλλαγής των επιχειρήσεων με το δημόσιο, με τους πολίτες, αλλά και μεταξύ τους, τόσο εντός όσο και εκτός συνόρων. «Αξιοποιώντας τις δυνατότητες που προσφέρουν τέτοιες ψηφιακές λύσεις, ειδικότερα στην πρωτοφανή αυτή περίοδο που διανύουμε, η οργανωμένη επιχειρηματικότητα, αλλά και συγκεκριμένα η κοινότητα των νεοφυών επιχειρήσεων, αποκτούν μια νέα δυναμική που επιτρέπει επέκταση των δραστηριοτήτων τους, εύκολα, με ευελιξία αλλά και με υψηλό επίπεδο ασφάλειας. Και βέβαια με εξοικονομήσεις πόρων –βασικό στοιχείο επιτυχίας για νεοφυείς επιχειρήσεις–, αφού, με τη χρήση εργαλείων όπως η ηλεκτρονική υπογραφή, μειώνονται οι μετακινήσεις και ο χρόνος που χρειάζεται για φυσική διεκπεραίωση μιας συναλλαγής,

Τράπεζες και επιχειρήσεις χαιρέτισαν την έλευση της υπογραφής ως ενός μέσου που θα συνδράμει στην επιχειρηματικότητα

αυξάνοντας τον χρόνο που αναλώνεται στην παραγωγή γνώσης και καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών», αναφέρει. Σε κάθε περίπτωση, προσθέτει, ο ψηφιακός μετασχηματισμός του κράτους αποτελεί καταλυτικό παράγοντα για τη δημιουργία συνθηκών ανάπτυξης νεοφυούς επιχειρηματικότητας. Σε συνδυασμό με άλλα εργαλεία, όπως πρόσβαση σε χρηματοδότηση, φορολογικά κίνητρα, αλλά και το νέο equity fund, που αναμένεται να λειτουργήσει περί τα τέλη του χρόνου, οι υποδομές του οικοσυστήματος καινοτομίας ενισχύονται συνεχώς, με στόχο την παραγωγή καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών που θα έχουν ως τελικό αποτέλεσμα τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών. «Ως Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας, παραμένουμε δεσμευμένοι στην προώθηση τόσο της ερευνητικής δραστηριότητας και της εμπορικής αξιοποίησης της ερευνητικής γνώσης, όσο και της καινοτόμου επιχειρηματικότητας, απαραίτητα δομικά στοιχεία ενός κράτους σύγχρονου, προηγμένου και ανταγωνιστικού σε διεθνές επίπεδο. Όσον αφορά την εσωτερική μας λειτουργία στο ΙδΕΚ, η καθιέρωση της ηλεκτρονικής υπογραφής μπορεί να προσφέρει βραχυπρόθεσμα οφέλη, όπως είναι η άμεση ηλεκτρονική υπογραφή των Συμβολαίων Χρηματοδότησης, η υπογραφή συμβολαίων του Ιδρύματος με τρίτους στην Κύπρο και το εξωτερικό, η υπογραφή οποιασδήποτε επίσημης επικοινωνίας κ.ά. Θα ήθελα επίσης να σημειώσω πως ως Ίδρυμα ήδη απολαμβάνουμε τα οφέλη που προκύπτουν από τον ψηφιακό μετασχηματισμό, αξιοποιώντας ευρέως ψηφιακά εργαλεία και προωθώντας την εφαρμογή σύγχρονων επιχειρηματικών μοντέλων, όπως η τηλεργασία, τόσο ως παράγοντες ενίσχυσης της παραγωγικότητας και της αποδοτικότητας του Ιδρύματος, όσο και ως μέτρα προστασίας και διαφύλαξης της υγείας του δυναμικού μας», επισημαίνει.

EconomyToday 89

ΘΕΜΑ

Τα βασικά Η ηλεκτρονική υπογραφή δεν αποτελεί τη σκαναρισμένη χειρόγραφη υπογραφή ή την υπογραφή σε διάφορα μηχανάκια που χρησιμοποιούν διάφορες επιχειρήσεις, όπως οι couriers. Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα κρυπτογραφημένο σύνολο αριθμών και χαρακτήρων, έναν πολύπλοκο και σύνθετο κωδικό, που εκδίδεται από εγκεκριμένο πάροχο, ο οποίος εν προκειμένω είναι η JCC Payment Services Ltd, που είναι εγγεγραμμένη στον Κατάλογο Εμπιστοσύνης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκδίδεται για φυσικά πρόσωπα, ενώ νομικές οντότητες, όπως εταιρείες και οργανισμοί, μπορούν να παρέχουν εξουσιοδοτήσεις στα στελέχη τους, προκειμένου αυτά να προχωρούν σε συναλλαγές και κινήσεις αποκλειστικά για λογαριασμό της εταιρείας, κάνοντας χρήση άλλων κωδικών. Αυτό βοηθά στη διαφάνεια και στην αποφυγή εμπλοκών για τη φύση της κάθε υπογραφής.

Πώς την αποκτούμε

Αίτημα για εγκεκριμένη ηλεκτρονική υπογραφή μπορεί κανείς να υποβάλει στην τράπεζά του, ενώ σε περίπτωση που η τράπεζα παρουσιάσει οποιαδήποτε δυσκολία, ο κάθε πολίτης μπορεί να απευθυνθεί απευθείας στην JCC. Σύμφωνα με τα στατιστικά του Υφυπουργείου, στην Κύπρο πάνω από το 60% των πολιτών έχουν πρόσβαση σε e-banking, κάτι που διευκολύνει τις διαδικασίες και δίνει μια ενδεικτική εικόνα για το πόσοι έχουν την άμεση δυνατότητα να αποκτήσουν ηλεκτρονική υπογραφή.

Εθνικό Σχέδιο Ηλεκτρονικών Ταυτοτήτων

Πού χρησιμοποιείται Η ηλεκτρονική υπογραφή χρησιμοποιείται σε ηλεκτρονικά αρχεία, έγγραφα και διαγωνισμούς και εγγυάται την αυθεντικότητα του εγγράφου, παρέχοντας παράλληλα προστασία από αλλοιώσεις ή παραχαράξεις. Έχει δε την ίδια νομική ισχύ με την ιδιόχειρη υπογραφή, συνδέει με μοναδικό και ασφαλές τρόπο την υπογραφή με τον υπογράφοντα, φτιάχνεται με τέτοιο τρόπο ώστε ο υπογράφων να γνωρίζει πλήρως πότε και τι υπογράφει, και συνδέεται με το ηλεκτρονικό έγγραφο που υπεγράφη ηλεκτρονικά με τέτοιο τρόπο που, αν αυτό τροποποιηθεί, γίνεται αμέσως αντιληπτό, διασφαλίζοντας έτσι τη γνησιότητα. Τέλος, βασίζεται σε εγκεκριμένο πιστοποιητικό.

90 EconomyToday

Ριζική αναδιαμόρφωση του τρόπου συναλλαγής των επιχειρήσεων με το δημόσιο και με τους πολίτες

Η ηλεκτρονική υπογραφή εντάσσεται στο γενικότερο σχέδιο της κυβέρνησης για τη δημιουργία σύγχρονης ηλεκτρονικής ταυτότητας για κάθε πολίτη. Το Εθνικό Σχέδιο Ηλεκτρονικών Ταυτοτήτων δεν αποτελεί ακόμα νόμο του κράτους, αλλά βρίσκεται στο στάδιο του ελέγχου από τη Νομική Υπηρεσία του κράτους. Με την υλοποίησή του, θα φέρει έναν ενιαίο και ασφαλή τρόπο πρόσβασης στα ηλεκτρονικά συστήματα, αναγνωρισμένο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, την υπογραφή ψηφιακών εγγράφων, καθώς και τη δυνατότητα για ανάπτυξη νέων ηλεκτρονικών υπηρεσιών στο μέλλον. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Σχέδιο, πέρα από την ηλεκτρονική υπογραφή, προνοεί και τη χρήση της ηλεκτρονικής ταυτοποίησης για σκοπούς πρόσβασης σε πληροφοριακά συστήματα. Ο λόγος για τον οποίο προχώρησε ταχύτερα η ηλεκτρονική υπογραφή από την ηλεκτρονική ταυτότητα είναι προκειμένου να δοθεί περιθώριο ενός έτους, ούτως ώστε αφενός να συνταχθεί και να ψηφιστεί η νομοθεσία και αφετέρου να μπορέσουν να αναπτυχθούν οι ηλεκτρονικές αιτήσεις, τα συμβόλαια και όλο το ψηφιακό οικοσύστημα.

Ισχυρό εργαλείο

Συμφωνία με τις τράπεζες Στο μεταξύ, η πρώτη συνέργεια με τον τραπεζικό κλάδο είναι γεγονός, καθώς το Υφυπουργείο υπέγραψε μνημόνιο συνεργασίας με τον Σύνδεσμο Τραπεζών, με στόχο τη διευκόλυνση των συναλλαγών με τη χρήση της ηλεκτρονικής υπογραφής. Ως εκ τούτου, θα μπορούν να διεκπεραιώνονται ηλεκτρονικά, και χωρίς τη φυσική παρουσία του πελάτη ή του λειτουργού εξυπηρέτησης, εργασίες και συναλλαγές από κρατικές υπηρεσίες, όπως η υποβολή αιτήσεων και δικαιολογητικών. Παράλληλα, οι πελάτες των τραπεζών θα μπορούν να διεκπεραιώνουν τραπεζικές, επιχειρηματικές ή και ιδιωτικές συναλλαγές, τόσο εντός Κύπρου όσο και στο εξωτερικό, πάλι μέσω της JCC ως εγκεκριμένου παρόχου Υπηρεσιών Εμπιστοσύνης. ET

Την καλοδέχτηκε ο επιχειρηματικός κόσμος

«Μικρή, θετική επανάσταση» χαρακτηρίζει την ηλεκτρονική υπογραφή ο Υφυπουργός Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής

Η μείωση της γραφειοκρατίας και του χρόνου διεκπεραίωσης διαδικασιών, καθώς και ο εκσυγχρονισμός των μέσων, αποτελούν ζητούμενο για τον επιχειρηματικό κόσμο. Έτσι, το Κυπριακό Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο χαιρέτισε την ψήφιση της νομοθεσίας για την ηλεκτρονική υπογραφή, αλλά και το μνημόνιο συνεργασίας με τις τράπεζες, εκφράζοντας τη βεβαιότητα πως πρόκειται για ένα θετικότατο βήμα. «Η ηλεκτρονική υπογραφή θα ανοίξει τον δρόμο για τη διεκπεραίωση ασφαλών ηλεκτρονικών συναλλαγών, οι οποίες μέχρι τώρα απαιτούσαν τόσο τη χειρόγραφη υπογραφή των ατόμων όσο και τη φυσική τους

Σύμφωνα με τον κ. Κόκκινο, η εν λόγω συνεργασία «ανοίγει τον δρόμο για ευρεία χρήση του ισχυρού αυτού εργαλείου, καταλύτη στην πορεία εκσυγχρονισμού και ψηφιακού μετασχηματισμού του κράτους, που απώτερο σκοπό έχει τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του Κύπριου πολίτη. Τραπεζικές συναλλαγές, επιχειρηματικές ή και ιδιωτικές συμφωνίες, αλλά κυρίως οι συναλλαγές του πολίτη με το σύνολο των κρατικών υπηρεσιών, θα μπορούν σύντομα να διεκπεραιώνονται, με το υψηλότερο επίπεδο ασφάλειας και αξιοπιστίας, από όπου κι αν βρίσκεται κανείς. Ειδικότερα σε μια εποχή όπου η ανάγκη για μείωση της φυσικής παρουσίας θεωρείται πλέον προϋπόθεση για διαφύλαξη της υγείας των πολιτών». Από την πλευρά των τραπεζών, ο Γενικός Διευθυντής του Συνδέσμου, Μιχάλης Καμμάς, εξέφρασε την άποψη ότι ο τραπεζικός τομέας επιδίδεται στην ενίσχυση και χρήση εναλλακτικών τρόπων για τις συναλλαγές, αλλά και για την εξασφάλιση υπηρεσιών, κυρίως μέσω της τεχνολογίας και των ψηφιακών εφαρμογών εντός του εποπτικού και νομοθετικού πλαισίου. «Η ηλεκτρονική υπογραφή και η ηλεκτρονική ταυτότητα θα διευρύνουν τις προοπτικές της ψηφιοποίησης στη χώρα μας, καθιστώντας πιο άμεσες και εύκολες τις συναλλαγές στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, όπως και στις τράπεζες», κατέληξε.

παρουσία. Η ταχεία ανάπτυξη του ίντερνετ, το ηλεκτρονικό εμπόριο και οι συναλλαγές μέσω των ανοικτών δικτύων κάνουν επιτακτική την ανάγκη της εμπιστευτικότητας. Καθώς τα δεδομένα είναι δυνατόν να αλλοιωθούν κατά τη μετάδοσή τους, είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί ότι δεν θα αποκαλυφθούν ή θα διατεθούν σε μη εξουσιοδοτημένα άτομα», τονίζει. Επίσης, εκτιμάται ότι η εισαγωγή της ηλεκτρονικής υπογραφής (e-signature) θα επιφέρει σημαντικές μειώσεις στο διοικητικό κόστος του δημοσίου, μέσω της εξοικονόμησης χρόνου και ανθρωποωρών εργασίας, ενώ θα απλοποιήσει τις διάφορες διαδικασίες στις οποίες υποβάλλονται οι πολίτες και οι επιχειρήσεις κατά τις συναλλαγές τους με το κράτος.

EconomyToday 91

ΑΠΟΨΗ

Εξ αποστάσεως εκπαίδευση διά της δοκιμής και του λάθους Δρ Χριστίνα Χατζησωτηρίου PhD University of Cambridge Eπίκουρη Καθηγήτρια στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

H

παρούσα κρίση λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού έφερε στο προσκήνιο την αδήριτη ανάγκη για την ανάπτυξη ενός απτού και στοχευμένου πλάνου εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Αμέσως μετά την εμφάνιση των πρώτων κρουσμάτων του ιού στο νησί μας και το παρελκόμενο κλείσιμο των σχολείων, το Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας (ΥΠΠΑΝ) επεδίωξε την αντικατάσταση της συμβατικής διδασκαλίας με το μοντέλο της τηλεκπαίδευσης. Παρ’ όλα αυτά, την έκκληση του Υπουργείου για αξιοποίηση των εργαλείων της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης δεν συνόδευσε μια άρτια ανεπτυγμένη πολιτική. Μιας και το Υπουργείο δεν διέθετε προαποφασισμένο σχέδιο δράσης σε περίοδο κρίσης, αλλά ούτε και προέβη σε έναν σχεδιασμό εκτάκτου ανάγκης όταν ήδη ο ιός μάς πλησίαζε γεωγραφικά, αναγκάστηκε να λειτουργήσει «θεραπευτικά» (αν ήταν πλέον αυτό δυνατόν) παρά «προληπτικά». Συνεπώς, την περίοδο της κορύφωσης της κρίσης δεν εφαρμόστηκε ένα συγκεκριμένο πλάνο δράσης το οποίο είχε προσχεδιαστεί για την αντιμετώπισή της, αλλά μέτρα-ημίμετρα τα οποία διαμορφώθηκαν σταδιακά και συν τω χρόνω, συχνά διά της στρατηγικής της δοκιμής και συχνότερα του λάθους. Φάσεις σχεδιασμού της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Η πρώτη φάση, η αρχή της οποίας εντοπίζεται περί τα μέσα Μαρτίου, αφορούσε κυρίως την εξ αποστάσεως δημιουργική απασχόληση των μαθητών/τριών, κατά τη διάρκεια της οποίας μέρος της εκπαίδευσης θα συνεχιζόταν μέσω της τεχνολογίας. Στο διάστημα αυτό, επιχειρήθηκε η καταγραφή των αναγκών σε τεχνολογικό εξοπλισμό των σχολικών μονάδων, αλλά και των μαθητών/τριών. Επιπλέον, πραγματώθηκαν διαδικτυακά επιμορφωτικά προγράμματα σε θέματα τηλεκπαίδευσης, στα οποία συμμετείχε μόνο μια μικρή μερίδα εκπαιδευτικών. Η δεύτερη φάση, η αρχή της οποίας εντοπίζεται περί τα μέσα Απριλίου, αποσκοπούσε

92 EconomyToday

στην εφαρμογή ζωνών σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, κυρίως για την Ε΄ και Στ΄ τάξη του δημοτικού σχολείου και για τις μεγαλύτερες τάξεις των γυμνασίων και λυκείων. Παράλληλα, συνεχίστηκε η ασύγχρονη τηλεκπαίδευση μέσω της ανάρτησης εκπαιδευτικού υλικού στις ιστοσελίδες των σχολείων. Στο στάδιο αυτό, αναπτύχθηκαν από το Υπουργείο και προβλήθηκαν από την κρατική τηλεόραση διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα. Η τρίτη και τελευταία φάση, η αρχή της οποίας εντοπίζεται περί τα μέσα Μαΐου, αφορά τους σχεδιασμούς του Υπουργείου για την επιστροφή των μαθητών/τριών, καθώς και των εκπαιδευτικών τους, στα σχολεία. Στο παρόν στάδιο, το οποίο διανύουμε μέχρι σήμερα, το Υπουργείο, παράλληλα με την επάνοδο της μαθητικής κοινότητας στα θρανία, επιχειρεί να θεσμοθετήσει την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, η οποία σε κατοπινό στάδιο θα μπορεί να αξιοποιηθεί είτε εμβόλιμα, με απώτερο σκοπό την ενίσχυση της διδασκαλίας σε συνθήκες πραγματικής τάξης, είτε αποκλειστικά, στην περίπτωση ενός νέου κύματος του ιού. Εισηγήσεις για πολιτικό σχεδιασμό της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Η επείγουσα ανάγκη για ψηφιακό μετασχηματισμό της εκπαίδευσης καλεί το ΥΠΠΑΝ να ενώσει δυνάμεις με το νεοσύστατο Υφυπουργείο Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής, προκειμένου να συνεργαστούν αποδοτικά προς τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ της πολιτικής ρητορικής για ψηφιοποίηση της εκπαίδευσης και της εκπαιδευτικής πράξης, η οποία απέχει παρασάγγας από τέτοιες καινές πλην κενές διακηρύξεις. Παρ’ όλα αυτά, ο σχεδιασμός της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης δεν θα πρέπει να έχει αποκλειστικά τεχνοκρατικό χαρακτήρα, αλλά θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη η παιδαγωγική προσέγγιση αναφορικά με τις επιλογές που σχετίζονται τόσο με το περιεχόμενο όσο και με τη μεθοδολογία. Αποβλέποντας στη σύζευξη τεχνογνωσίας και παιδαγωγικής, το Υπουργείο μπορεί να συνεργαστεί με ακαδημαϊκούς των παιδαγωγικών τμημάτων των ιδιωτικών

Ο σχεδιασμός της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης δεν θα πρέπει να έχει αποκλειστικά τεχνοκρατικό χαρακτήρα, αλλά θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη η παιδαγωγική προσέγγιση αναφορικά με τις επιλογές που σχετίζονται τόσο με το περιεχόμενο όσο και με τη μεθοδολογία

πανεπιστημίων, οι οποίοι/ες διαθέτουν από τη μια μεριά καλή γνώση των εργαλείων της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (μιας και έχουν ασχοληθεί με την ανάπτυξη και παροχή προγραμμάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης την τελευταία δεκαετία), ενώ από την άλλη μεριά, λόγω του αντικειμένου τους, μπορούν να προσφέρουν την παιδαγωγική τους «ματιά» στην ανάπτυξη του σχεδιασμού για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Ποιες πτυχές πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη στους σχεδιασμούς του Υπουργείου; Κατ’ αρχάς, το Υπουργείο οφείλει να ενισχύσει τα σχολεία και όλους τους/τις μαθητές/τριες με σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμό και γρήγορες ασύρματες συνδέσεις στο διαδίκτυο. Κατά δεύτερον, το Υπουργείο πρέπει να αναζητήσει καλύτερες επιλογές όσον αφορά την πλατφόρμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης που θα αξιοποιηθεί, νοουμένου ότι η παρούσα επιλογή λογισμικού φαίνεται να είναι δυσλειτουργική και λιγότερο αποδοτική. Κατά τρίτον, το Υπουργείο καλείται να συμπεριλαμβάνει τις ακόλουθες συνιστώσες στον σχεδιασμό του: αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα ειδικά σχεδιασμένα για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση· ομάδες ψηφιοποιημένου εκπαιδευτικού υλικού και εργαλείων· υπηρεσίες υποστήριξης για εκπαιδευτικούς, μαθητές/τριες και τους γονείς τους για επιτυχή συμμετοχή στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση· εκτεταμένη κατάρτιση στις ψηφιακές δεξιότητες, η οποία πρέπει να παρέχεται όχι μόνο στους/στις εκπαιδευτικούς, αλλά και στους/στις μαθητές/ τριες και τους γονείς τους· ανάπτυξη μηχανισμών και δεικτών για την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Εισηγήσεις για αποτελεσματικότερη εφαρμογή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Τα αποτελέσματα της εμπειρικής έρευνας που έχει διεξαχθεί ανά το παγκόσμιο στο πεδίο αναφοράς συμμαρτυρούν ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση λειτουργεί καλύτερα ως ένα δυναμικό σύστημα αλληλοσυμπληρούμενων στοιχείων. Υπό την έννοια

αυτή, η παιδαγωγική της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης θα πρέπει να εμπερικλείει ποικιλία δραστηριοτήτων και μέσων, αντλώντας από την αρχή της ευπροσάρμοστης και ποικιλότροπης διδασκαλίας. Ποια όμως είναι τα στοιχεία αυτά τα οποία θα πρέπει να συμπεριληφθούν στον σχεδιασμό των μαθημάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης; Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να διασφαλίζεται η ποικιλία ως προς το περιεχόμενο, νοώντας την αξιοποίηση πολυμέσων, εκπαιδευτικών παιχνιδιών ψηφιακού τύπου, πηγών μελέτης και επεξεργασίας, αλλά και φύλλων εργασίας ειδικά σχεδιασμένων για σκοπούς τηλεκπαίδευσης (λ.χ. περισσότερο αναλυτικών ως προς τις οδηγίες που δίνονται στους/στις μαθητές/τριες). Επιπροσθέτως, η παροχή ευκαιριών για αυτόνομη μάθηση, στην οποία ο/η κάθε μαθητής/τρια να μπορεί να ακολουθεί τον δικό του/ της μαθησιακό ρυθμό, θεωρείται εκ των ων ουκ άνευ. Η αρχή αυτή θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην επιλογή των πηγών για σκοπούς διδασκαλίας, αλλά και στον σχεδιασμό τόσο των δραστηριοτήτων όσο και των φύλλων εργασίας. Παράλληλα, η ανάπτυξη των ψηφιακών περιβαλλόντων μάθησης πρέπει να εμπερικλείει ευκαιρίες για συνεργασία αλλά και διαλογική αλληλεπίδραση μεταξύ των μαθητών/τριών, διαμέσου της αξιοποίησης διαφόρων εφαρμογών, όπως είναι ο πίνακας συζήτησης για την ολομέλεια (chat), καθώς και το forum συζήτησης για κάθε ομάδα μαθητών/τριών. Στις ευκαιρίες για συνεργατική εργασία στις ομάδες, καλό είναι να προστεθεί και η παροχή ευκαιριών για κοινωνικο-συναισθηματική αλληλεπίδραση μεταξύ των μαθητών/ τριών. Τέλος, όπως και η μαθησιακή διαδικασία σε συμβατικές συνθήκες φυσικής παρουσίας των μαθητών/τριών στις τάξεις, έτσι και η ψηφιακή διδασκαλία περιλαμβάνει το στάδιο της αξιολόγησης και του αναστοχασμού. Για τον σκοπό αυτό, μπορούν να αξιοποιηθούν εργαλεία όπως το αναστοχαστικό ημερολόγιο, η δημιουργία και ανάρτηση βίντεο, αλλά και το blog (επί παραδείγματι, οι μαθητές/τριες μπορούν να συγγράψουν ατομικά ή ομαδικά ένα σύντομο άρθρο αναφορικά με τη θεματική του μαθήματος και να το αναρτήσουν στο blog τους).

EconomyToday 93

ΑΠΟΨΗ

Η επόμενη μέρα: Βιώσιμη ανάπτυξη Κυριακός E. Γεωργίου Εργάτης Γνώσης

Σ

το προηγούμενο άρθρο έγινε αναφορά στις επιπτώσεις στην οικονομία από την πανδημία και σε κάποιες πρώτες σκέψεις για την επόμενη μέρα. Το ζητούμενο, δηλώναμε, είναι η ταχεία ανάκαμψη με άρση των περιοριστικών μέτρων με ορίζοντα το τέλος Μαΐου. Τα μέτρα τα οποία έλαβε η κυβέρνηση και άλλες «νούσιμες» κυβερνήσεις παγκόσμια για την προστασία του πληθυσμού και τη στήριξη της οικονομίας και του συστήματος υγείας έχουν αποδειχθεί σωτήρια. Επίσης, στο προηγούμενο άρθρο, σχολιάσαμε αρνητικά επιλογές προσώπων από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για καίριες θέσεις. Σε αυτό το άρθρο θα πρέπει να επαινέσουμε ανεπιφύλακτα τον τρόπο με τον οποίο ο Πρόεδρος και η κυβέρνηση χειρίζονται την παρούσα κρίση, με την ενεργή συνεισφορά των ειδικών. Η κρίση παρέρχεται και αυτό που θα πρέπει να μας απασχολήσει είναι η επόμενη μέρα και το πώς θα βγούμε από την κρίση δυνατότεροι και σοφότεροι. Δεν αξιοποιήσαμε τη χρηματοπιστωτική κρίση για να προβούμε στις δομικές αλλαγές που είχε ανάγκη η οικονομία και επανήλθαμε στα ίδια – τουρισμό, κατασκευές, υπηρεσίες και ναυτιλία. Τομείς βεβαίως σημαντικοί αλλά ευαίσθητοι στις αναταράξεις και –το σημαντικότερο– εκτός του πλαισίου μιας βιώσιμης ανάπτυξης. Η ανάπτυξη της οικονομίας θα πρέπει να ακολουθεί μια πολιτική διασποράς των τομέων της οικονομίας, εκεί όπου υπάρχει συγκριτικό πλεονέκτημα και ικανός αριθμός δρώντων ώστε να λειτουργεί ο υγιής ανταγωνισμός. Ο τουρισμός είναι όπως ένα φτερό στον άνεμο που παρασύρεται ανεξέλεγκτα από εξωτερικές δυνάμεις που δεν ελέγχουμε. Ο κατασκευαστικός τομέας, με έμφαση στις κατασκευές για ξένους επενδυτές, όλοι γνωρίζουμε ότι δεν προσθέτει αξία, επιβαρύνει και εξαντλεί τους φυσικούς πόρους του τόπου. Αν οι επενδυτές υποψήφιοι πολίτες είχαν την ευκαιρία να επενδύσουν στην πραγματική οικονομία, να προσθέσουν αξία, να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας, τότε θα μιλούσαμε για βιώσιμη ανάπτυξη.

94 EconomyToday

Η βιώσιμη ανάπτυξη αφορά την κάλυψη των αναγκών των σημερινών γενεών, χωρίς όμως να τίθεται σε κίνδυνο η δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να καλύπτουν τις δικές τους ανάγκες. Αυτό μεταφράζεται σε λελογισμένη χρήση των πόρων (φυσικών, οικονομικών, κοινωνικών και άλλων) ώστε να μην εξαντλούνται και να υπάρχουν διαθέσιμοι για τις επόμενες γενεές. Ως παραδείγματα, δεν εξαντλούμε τις διαθέσιμες πηγές ενέργειας ή καθαρού νερού, δεν μολύνουμε το περιβάλλον ώστε εξελικτικά να μην είναι βιώσιμο. Δεν δανειζόμαστε σήμερα και μεταφέρουμε την αποπληρωμή στους απογόνους μας. Δεν εξαντλούμε τους πόρους μιας εταιρείας θέτοντας βραχυπρόθεσμους στόχους κερδοφορίας και αγνοώντας τη μακροχρόνια ανάγκη αύξησης του πλούτου της εταιρείας. Η βιώσιμη ανάπτυξη συνιστά μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που περιλαμβάνει οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές πτυχές, οι οποίες αλληλοενισχύονται. Θα πρέπει να μελετήσουμε εξαρχής τον ρόλο του πρωτογενούς και του δευτερογενούς τομέα και το πώς θα μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε την έρευνα και την τεχνολογία για να δώσουμε ώθηση σε μια πιο ισορροπημένη και βιώσιμη οικονομία. Θα πρέπει να μετατρέψουμε την κρίση σε ευκαιρία για ένα νέο ξεκίνημα. Θα πρέπει να αναδιατάξουμε την κοινωνία και την οικονομία ώστε να μπορεί καλύτερα να αντεπεξέλθει στα νέα δεδομένα. Επέστη ο χρόνος για μια αλλαγή υποδείγματος (paradigm shift). Ο ρόλος της τεχνολογίας είναι καθοριστικός στην ανάπτυξη όλων των τομέων της οικονομίας, ακόμη και του γεωργοκτηνοτροφικού. Για παράδειγμα, η οικολογική ή και βιώσιμη γεωργία μπορεί να συνδυαστεί άνετα με την ευφυή γεωργία για την αύξηση της παραγωγικότητας, της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας. Η ευφυής γεωργία αποτελεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση διαχείρισης της αγροτικής δραστηριότητας, η οποία αξιοποιεί τις σύγχρονες τεχνολογίες και την επιστημονική γνώση, με στόχο την ορθή λήψη αποφάσεων με πολλαπλά οφέλη για την αγροτική

Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία για το 2017, η Κύπρος επενδύει μόλις 0,56% του ΑΕΠ στην έρευνα και καινοτομία και κατατάσσεται μεταξύ των τελευταίων χωρών στην Ε.Ε., όπου ο μέσος όρος βρίσκεται στο 2% και οι ηγέτιδες χώρες επενδύουν πέραν του 3%

εκμετάλλευση και το περιβάλλον. Χρησιμοποιεί συγκεκριμένες διαδικασίες στη λήψη αποφάσεων, συνδυάζει όλους τους συντελεστές παραγωγής και αξιοποιεί τη γνώση και τη γεωργική έρευνα, με σκοπό τη βελτιστοποίηση του επιδιωκόμενου αποτελέσματος. Αντίστοιχες εφαρμογές μπορούν να αξιοποιηθούν και στη βιομηχανική παραγωγή. Πρόσφατα είχα την ευκαιρία να αξιολογήσω μια εξειδικευμένη εφαρμογή στη ναυτιλία από κυπριακή εταιρεία. Δυστυχώς, για λόγους εμπιστευτικότητας, δεν μπορώ να επεκταθώ, παρά μόνο να σχολιάσω ότι η εφαρμογή μειώνει τον χρόνο εργασίας, για συγκεκριμένη εργασία, από μία εβδομάδα με υψηλό ποσοστό αποτυχίας, σε μία μέρα με εξασφαλισμένη επιτυχία. Επιπρόσθετα, η εργασία μπορεί να γίνει ενώ το πλοίο ταξιδεύει και έτσι μειώνεται ο νεκρός χρόνος στο λιμάνι ή στο ναυπηγείο. Δυστυχώς όμως, παρά την πρόσφατη δημιουργία του Υφυπουργείου Έρευνας και Καινοτομίας και τον διορισμό του Κυριάκου Κόκκινου στη θέση του Υφυπουργού, λίγα ουσιαστικά έχουν γίνει για την πραγματική προώθησή τους. Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία για το 2017, η Κύπρος επενδύει μόλις 0,56% του ΑΕΠ στην έρευνα και καινοτομία και κατατάσσεται μεταξύ των τελευταίων χωρών στην Ε.Ε., όπου ο μέσος όρος βρίσκεται στο 2% και οι ηγέτιδες χώρες επενδύουν πέραν του 3%. Επομένως, ο πρωταρχικός στόχος του κ. Κόκκινου θα πρέπει να είναι να πείσει την πολιτεία ότι η συνεισφορά της θα πρέπει να αυξηθεί στο 2% του ΑΕΠ και την επιχειρηματική τάξη ότι θα πρέπει να αυξήσει τη δική της στο 1%.

ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ (WORKING FROM HOME GLOBALLY)1

Ωστόσο, η σημαντικότερη εξέλιξη που έχει επιφέρει η πανδημία στον χώρο της εργασίας είναι η εφαρμογή της εργασίας από το σπίτι μέσα σε μια νύχτα. Η τεχνολογία ήταν διαθέσιμη αλλά δεν εφαρμοζόταν σε μεγάλο βαθμό. Το παραδοσιακό μοντέλο της εργασίας και της αμοιβής με βάση τον χρόνο παρουσίας στην εργασία (που παρέπεμπε στη Θεωρία Χ του Douglas McGregor) αντικαταστάθηκε από το μοντέλο της εργασίας και της αμοιβής με βάση τα αποτελέσματα (που παραπέμπει στη Θεωρία Υ). Σε γενικές γραμμές, αυτό λειτούργησε καλύτερα από το αναμενόμενο για τους πλείστους εργάτες γνώσης, οι οποίοι ήταν ούτως ή άλλως δικτυωμένοι σε συνεχή βάση. Η ελπίδα είναι αυτός ο τρόπος συνεργασίας να συνεχιστεί και να μας δίνει τη δυνατότητα να συνεχίσουμε να δουλεύουμε από το σπίτι παγκόσμια. Υ.Γ.: Τα φαινόμενα διατάραξης της συνοχής της Ε.Ε. συνεχίζονται, αυτή τη φορά από την άτυπη ηγέτιδά της, τη Γερμανία. Η πρόσφατη απόφαση του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου περί μερικής «αντισυνταγματικότητας» της ποσοτικής χαλάρωσης (πρόγραμμα αγοράς ομολόγων) της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2015 και ολοκληρώθηκε τρία χρόνια αργότερα, είναι κατ’ ουσίαν απόπειρα κατάλυσης της ανεξαρτησίας της ΕΚΤ. Σε προηγούμενα άρθρα είχαμε επανειλημμένα τονίσει τις αδυναμίες και την αστάθεια της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης, οι οποίες τώρα τυγχάνουν αποδοκιμασίας και από τη Γερμανία, τη χώρα της οποίας την πολιτική αντιπροσωπεύει η όλη αρχιτεκτονική. O tempora! O mores!2 1. Ο τίτλος στα αγγλικά προέρχεται από επικοινωνία με τον φίλο και συνάδελφο Prof. Madan Koirala, Tribhuvan University, Kathmandu, Nepal.

2. O tempora! O mores!: φράση του Κικέρωνα, από το 4ο βιβλίο (κεφάλαιο 25) της δεύτερης ομιλίας του εναντίον του Ρωμαίου κυβερνήτη της Σικελίας, Gaius Verres, και από την πρώτη ομιλία του εναντίον του Κατιλίνα. Μεταφράζεται επί λέξει ως «Ω καιροί, ω ήθη».

EconomyToday 95

θεμα

96 EconomyToday

Η πιο περίεργη και απρόβλεπτη

ποδοσφαιρική μας χρονιά Σας το είχαμε πει από τα μέσα Απριλίου. Ήταν η κοινή λογική. Τα χρήματα και όχι η δράση του αθλήματος ήταν το σημείο αναφοράς στο πρότζεκτ επανεκκίνηση ή όχι των ποδοσφαιρικών διοργανώσεων. Αναλόγως χώρας και δεδομένων. ΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΚΑΥΚΑΡΙΔΗ

Οι ζημιές

«Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας που προκύπτουν από τη συνεχή επικοινωνία με τα Σωματεία μας, η συνολική ζημιά των Σωματείων Α΄ Κατηγορίας για την ποδοσφαιρική περίοδο 2019-2020 θα προσεγγίσει τα €4 εκατ. Η τεράστια ζημιά όμως είναι αυτή που έρχεται για την επόμενη αγωνιστική περίοδο και η οποία σίγουρα δεν θα είναι κάτω από €10 εκατ., αν δεν επιτραπεί η παρουσία φιλάθλων στα γήπεδα. Αν επιτραπεί η μερική παρουσία φιλάθλων, είτε από το ξεκίνημα της σεζόν είτε μετά την έναρξη, ενδεχομένως η ζημιά να περιοριστεί στα €6 εκατ.». Είναι επίσημη δήλωση του Γιώργου Κούμα στο πρόσφατο διαδικτυακό Q&Α (ερώτηση-απάντηση). Η αλήθεια είναι ότι η τελική κατάληξη είναι καλύτερη από το αναμενόμενο. Εντάξει, είναι πάλι μαύρη, αλλά όχι κατάμαυρη, αφού στα τέλη Μαΐου οι προβλέψεις μιλούσαν για €5 εκατ., ίσως και €5,5 εκατ. ζημιάς στην πρώτη κατηγορία.

Τα €4 εκατ. και η δύσκολη νέα σεζόν Έχει μια λογική το ποσό των €4 εκατ. Η διακοπή, η μη διεξαγωγή πέραν του ¼ των αγώνων πρωταθλήματος, συν πέντε ματς «φωτιά» κυπέλλου, είχαν κόστος. Αποκοπές από τηλεοπτικά συμβόλαια (όσοι τα προπληρώθηκαν θα τους κοπούν από την επόμενη χρονιά), ζημιά (σε κάποιους) από εισιτήρια. Ακόμη και η πώληση προϊόντων που θα έφερνε σε μια διμηνία κάποια λεφτά πάγωσε. Για την επερχόμενη περίοδο, και μόνο η αδυναμία πώλησης εισιτηρίων διαρκείας είναι ένας δείκτης. Ακόμη και με μπακαλίστικο υπολογισμό, υπό κανονικές συνθήκες οι έξι πρώτες ομάδες μπορούν να πωλήσουν συνολικά 18.000-20.000 εισιτήρια διαρκείας, με τις δύο της Λευκωσίας να έχουν τη μερίδα του λέοντος. Που και πάλι με μπακαλίστικο υπολογισμό ισούται με €4,5 - €5 εκατ., αν βάλουμε μέσους όρους, αποκοπές κτλ. Το πιο σημαντικό σε αυτή την ιστορία είναι πως το να μην εκδώσεις διαρκείας μέσα στο καλοκαίρι σημαίνει αδυναμία είσπραξης ρευστού. Υπό κανονικές συνθήκες, οι ομάδες που θα παίξουν Ευρώπη θα είχαν ματς (άρα και άμεσα έσοδα) από Ιούλιο-Αύγουστο.

EconomyToday 97

θεμα

Αβεβαιότητα Γενικά ομιλούντες όμως, τίποτα δεν είναι φυσιολογικό. Κανένας δεν μπορεί να πει σήμερα πώς θα είναι η κατάσταση τον Αύγουστο, τον Σεπτέμβριο κτλ. Κανένας δεν ξέρει πότε θα επιτραπεί παρουσία κόσμου στο γήπεδο. Πόσο θα επηρεαστούν από αυτό οι χορηγίες, οι διαφημίσεις κτλ. Όλοι πρέπει να μετρήσουν την κατάσταση ξεκινώντας από τα χειρότερα σενάρια. Όποιος δοκιμάσει έστω και με ένα σενάριο «μικρού ρίσκου» μπορεί να βρεθεί προ εκπλήξεως. Μιλώντας με έναν καλό συνάδελφό μου, παλιά καραβάνα, πιο παλιά από μένα, μου είπε πως το ποδόσφαιρο θα πάει 20 χρόνια πίσω, από οικονομικής πάντα άποψης. Τόσο δεν πάει, γιατί αρχές του αιώνα το μισθολόγιο μιας ομάδας που ήθελε να πρωταγωνιστήσει ήταν κοντά στα €2 εκατ. Το θυμάμαι από μια σχετική έρευνα. Η αίσθηση που επικρατεί είναι πως θα πάμε σε επίπεδα 2006, 2007, λίγο πριν αρχίσει η εκτόξευση των προϋπολογισμών από την Ομόνοια, που ανάγκασε και τους υπόλοιπους να αυξήσουν (σχετικά) τα έξοδά τους. Πριν λοιπόν από το 2008, τα μισθολόγια κυμαίνονταν για επίδοξους πρωταγωνιστές μεταξύ €3,5 και €4 εκατ. (πάντα κάνουμε τη σχετική αναλογία με τις λίρες, αφού τότε είχαμε ακόμη το παλιό καλό μας νόμισμα). Μ’ αυτά και μ’ αυτά, ο μάξιμουμ προϋπολογισμός για τη σεζόν μπορεί να φτάσει τα €6 εκατ. Κάποιες ομάδες κινήθηκαν το 2018 σε τέτοια επίπεδα, λίγο πιο πάνω. Ο προ διετίας Μάιος είναι άλλωστε και το σημείο αναφοράς, αφού για το έτος 2019 (έπρεπε να βγει τώρα), η δημοσίευση των ετήσιων προϋπολογισμών καθυστερεί λόγω κατάστασης. Όπως και να ’χει, το 2018 με το 2019 δεν θα είχε μεγάλη διαφορά. Τότε λοιπόν είχαμε συνολικά έξοδα για την 1η κατηγορία τα €66 εκατ., με τον ΑΠΟΕΛ να πλησιάζει τα €20 εκατ. και τον Απόλλωνα να είναι στα €12 εκατ. Τέτοια νούμερα είναι πλέον απαγορευτικά. Είπαμε, το ανώτατο είναι €7 - €7,5 εκατ. και αυτά εφόσον είναι δυνατόν. Αν η ζημιά λοιπόν για την επερχόμενη περίοδο 20202021 είναι στη χειρότερη των περιπτώσεων πάνω από €10 εκατ., τότε με απλά μαθηματικά το συνολικό ποσό εξόδων, ακόμη και με δύο ομάδες παραπάνω, πρέπει να πέσει πολύ. Κοντά στα €50 εκατ., παραπάνω δεν μπορεί, δεν πρέπει να πάει.

98 EconomyToday

Ευκαιρία; Είναι δεδομένο ότι οι προϋπολογισμοί των πλείστων ομάδων θα πέσουν, αλλά ίσως φτάσουν στα πραγματικά επίπεδα της οικονομικής ισχύος της Κύπρου

Μήπως όμως είναι η ευκαιρία να πάμε στην πραγματικότητα, στα ρεαλιστικά για την Κύπρο νούμερα, με βάση την εποχή; Ας μην πιαστεί κανένας από το έτος 2007, σκεπτόμενος ότι μέχρι τότε δεν μας έβλεπε κανένας στον ευρωπαϊκό χάρτη. Έτσι κι αλλιώς, είναι αποδεδειγμένο πως, με νορμάλ μπάτζετ και κυρίως με καλή οργάνωση, και ανταγωνιστικός μπορείς να είσαι και στην Ευρώπη να διακριθείς. Η ιστορία δείχνει παράλληλα πως όποιος έκανε τρελές υπερβάσεις ή κακή διαχείριση, κάποια ώρα, με τον έναν ή τον άλλο

Ο αισιόδοξος

Τι σημαίνει φέτος Ευρώπη; Ο Τσέφεριν, ο πρόεδρος της ΟΥΕΦΑ, είναι ο πιο αισιόδοξος (ποδοσφαιρικά) άνθρωπος της Ευρώπης. Πολλοί λένε ότι βιάζεται στις προβλέψεις του, ότι είναι θετικός πέραν του δέοντος. Αλλά σκεφτείτε το αφεντικό της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας να τα παρουσίαζε έστω και γκρίζα. Είναι πολλά τα λεφτά που παίζονται και, σε τέτοιες περιπτώσεις, η ωραιοποίηση της κατάστασης μπορεί να κάνει και καλό. Αναμένει, λέει ο Τσέφεριν, επιστροφή οπαδών το φθινόπωρο (φθινόπωρο βέβαια είναι η 1η Σεπτεμβρίου αλλά και η 30ή Νοεμβρίου και η διαφορά είναι τεράστια). Σκεφτείτε απλά ευρωπαϊκούς αγώνες με μπόλικο κόσμο και το αντίθετο σενάριο. Κεκλεισμένων. Αυτό για τις ομάδες, ειδικά της Κύπρου, θα είναι ό,τι χειρότερο. Η αίσθηση της έδρας και ένα καλό κονδύλι από εισπράξεις είναι πάντα καλοδεχούμενα.

τρόπο, έβρισκε μια μαύρη τρύπα στο ταμείο. Με βάθος από μεγάλο μέχρι τρομακτικό. Δύο φορές η Ανόρθωση, μία φορά με το τρομακτικό βάθος η Ομόνοια, που είναι το απόλυτο παράδειγμα προς αποφυγή. Σήμερα είναι εμφανές ότι αυτός που ζορίζεται και πρέπει να βγάλει «ψαλίδια» είναι ο ΑΠΟΕΛ, αφού τα έξοδα τρέχουν και ο προϋπολογισμός πρέπει να πέσει δραστικότατα από τη μια πλευρά στην άλλη. Λέγοντας λοιπόν κανονικότητα, κοιτάζουμε τα μεγέθη μας. Η Κύπρος των 700.000 κατοίκων λειτουργεί πάντα πάνω από τον μέσο όρο σε όλους τους τομείς. Η αλήθεια βέβαια είναι πως το επίπεδο του πρωταθλήματός μας (λόγω των πολλών ξένων βέβαια), το συγκριτικά τεράστιο ενδιαφέρον για την μπάλα (η αλήθεια είναι πως δεν έχουμε και πληθώρα επιλογών στις ενασχολήσεις λόγω και έκτασης) και οι επιτυχίες στην Ευρώπη (σαφώς υψηλότερες από το μπόι μας) μας το επιτρέπουν. Μας έδιναν το δικαίωμα να διακινούμε περισσότερα χρήματα από χώρες με πολύ πιο μεγάλο πληθυσμό. Θεωρητικά είμαστε ενώπιον της πιο περίεργης ποδοσφαιρικής περιόδου και οι ιθύνοντες των ομάδων θα πρέπει ίσως να σκεφτούν διαφορετικά. Θα το επαναλάβουμε, ουδείς μπορεί να προβλέψει ποια θα είναι η κατάσταση σε 2, 3, 4 μήνες.

Τα δεδομένα Πλην των χωρών όπου η απόφαση διακοπής λήφθηκε άμεσα μετά την κυβερνητική απόφαση, όλοι κοίταξαν το ταμείο και αναλόγως έκριναν. Άλλοι τα σακιά και άλλοι τα κουκιά τους. Αν βόλευε (όπως στους περισσότερους), το έψαχναν για επανεκκίνηση, οι άλλοι (μειοψηφία) το πήγαν προς τη διακοπή. Φυσικά εμείς εδώ φτάσαμε στο λουκέτο με πρωτότυπη, μοναδική (ίσως και να γίνει συλλεκτική) πατέντα. Τέλος πάντων, όλοι κρίθηκαν και θα κρίνονται για τη στάση τους, ας το κλείσουμε το κεφάλαιο. Παρακάτω τι γίνεται;

Θα είναι τουλάχιστον για ένα δίμηνο ασαφές το θέμα των διαρκείας και οι λοιπές πηγές σωματειακών εισοδημάτων. Υπάρχει φυσικά και η όλη αβεβαιότητα, η κοινωνική και οικονομική. Είναι ίσως η πιο περίεργη και απρόβλεπτη σεζόν στην ιστορία. Στην αμέσως προηγούμενη κρίση, πριν από 6-7 χρόνια, το πρόβλημα ήταν μεγάλο, αλλά υπήρχαν μπροστά σου συγκεκριμένα δεδομένα. Άσχημα, αλλά ορατά. Τώρα η κάθε μέρα μπορεί να φέρει αλλαγές. Οι ομάδες πρέπει –και από τις πρώτες τους ενέργειες αντιλαμβανόμαστε ότι αυτό κάνουν– να λειτουργήσουν ως υπουργεία οικονομικών. Δεν είναι απλό φυσικά. Κοτζάμ Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ απέσυρε την οικονομική πρόβλεψή της για το 2020, αφού αδυνατεί να υπολογίσει την κατάσταση, είτε γίνει επανεκκίνηση είτε όχι. Μετρημένοι, πιο συντηρητικοί από τους συντηρητικούς λογαριασμούς, αν υπάρχει δυνατότητα για ένα κομπόδεμα στην άκρη (το αποθεματικό που λένε) ακόμη καλύτερα. Σαφώς και για τα επόμενα χρόνια δεν πρόκειται να μιλήσουμε για πολύ μεγάλα μπάτζετ. Δεν υπάρχει λόγος. Τα προβλεπόμενα αρκούν και περισσεύουν για τη δημιουργία ανταγωνιστικής ομάδας. Στο κάτω-κάτω, δεν είναι μόνο η Κύπρος θύμα του κορωνοϊού. Αξίες παικτών, συμβόλαια και προϋπολογισμοί θα πέσουν αρκετά, άρα όλοι, ειδικά αυτοί του δικού μας οικονομικού (ποδοσφαιρικά) αναστήματος, θα έχουν θέματα. ET

EconomyToday 99

ΘΕΜΑ

Elon Musk

Ο άνθρωπος

που δεν βολεύεται στη γη

Έχοντας αποκτήσει το παρατσούκλι «Ironman», ο επιχειρηματίας και εφευρέτης Elon Musk κατάφερε να κατακτήσει τον τεχνολογικό κόσμο και να οραματιστεί συστήματα υψηλής ταχύτητας. Η δική του «υπερδύναμη» είναι, εν ολίγοις, το ανεξάντλητο επιχειρηματικό του θάρρος αλλά και το πλούσιο φιλανθρωπικό του έργο. ΤΗΣ ΑΝΝΑΣ ΚΡΙΘΑΡΙΔΟΥ

100 EconomyToday

Who is who

H ιστορία ενός μικρού Επιστήμονα

O Elon Musk γεννήθηκε στην Πρετόρια της Νότιας Αφρικής στις 28 Ιουνίου 1971. Μεγάλωσε μαζί με τον μικρότερο αδελφό του και τη μικρότερη αδελφή του. Οι γονείς του χώρισαν το 1980 και έκτοτε ο Musk ζούσε περισσότερο με τον πατέρα του στη Νότια Αφρική. Στην ηλικία των 10 ετών άρχισε να πειραματίζεται με έναν υπολογιστή Commodore VIC-20 και κατόπιν, στην ηλικία των 12, έμαθε μόνος του προγραμματισμό ηλεκτρονικών υπολογιστών και πώλησε τον κώδικα που έγραψε για ένα παιχνίδι που είχε φτιάξει σε γλώσσα BASIC σε ένα περιοδικό υπολογιστών για περίπου 500 δολάρια Αμερικής. Με την αποφοίτησή του από το λύκειο στη Νότια Αφρική, μετακόμισε στον Καναδά το 1989, όπου και απέκτησε την καναδική υπηκοότητα μέσω της μητέρας του. Εκεί γράφτηκε στο πανεπιστήμιο Queen’s University στο Οντάριο και κατόπιν συνέχισε τις σπουδές του στη Φυσική στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια στις ΗΠΑ, ενώ αργότερα απέκτησε πτυχίο Οικονομικών Επιστημών από το Wharton School of Economics του ίδιου πανεπιστημίου. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του, ο Musk μαζί με έναν άλλο συμφοιτητή του αγόρασαν ένα κτίριο 10 δωματίων, το οποίο και προσάρμοσαν ως νυχτερινό κέντρο διασκέδασης για άλλους φοιτητές. Το 1995, μετακόμισε στην Καλιφόρνια για να ξεκινήσει το διδακτορικό του στην Εφαρμοσμένη Φυσική στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, ωστόσο πολύ σύντομα εγκατέλειψε τις σπουδές του για να επικεντρωθεί στις επιχειρηματικές του δραστηριότητες, που σχετίζονταν με το διαδίκτυο, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και το διάστημα. Το 2002, μάλιστα, απέκτησε την αμερικανική υπηκοότητα.

EconomyToday 101

ΘΕΜΑ

Η απαρχή της τεχνολογικής ανάπτυξης Σε ηλικία 24 ετών, το 1995, ο Musk μαζί με τον αδελφό του, χρησιμοποιώντας $28.000 που τους είχε δώσει ο πατέρας τους, ίδρυσαν την εταιρεία Zip2. Επρόκειτο για μια διαδικτυακή εταιρεία, η οποία παρείχε υπηρεσίες καταλογογράφησης και εύρεσης εμπορικών επιχειρήσεων. Ο Musk κατάφερε να εξασφαλίσει συμβόλαια παροχής υπηρεσιών με τους TIMES της Νέας Υόρκης καθώς και με τη Chicago Tribune, μεγαλώνοντας έτσι τον κύκλο εργασιών της εταιρείας. Η Compaq εξαγόρασε τη Zip2 για $307 εκατ. σε μετρητά και $34 εκατ. σε μετοχές το 1999, με τον Musk να λαμβάνει το 7% του ποσού ($22 εκατ.).

Tέσσερα χρόνια αργότερα, ο Musk χρησιμοποίησε $10 εκατ. από το ποσό που κέρδισε με την πώληση της Zip2 για να ιδρύσει τον διαδικτυακό τόπο X.com, ο οποίος ειδικευόταν σε οικονομικές συναλλαγές και πληρωμές μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Η SpaceX και το όνειρο της διαστημικής εξερεύνησης

Η συγχώνευση με το PayPal Ένα χρόνο αργότερα, η εταιρεία αυτή συγχωνεύτηκε με μια άλλη, η οποία διέθετε μια υπηρεσία μεταφοράς χρημάτων με την ονομασία PayPal. Η νέα εταιρεία που προέκυψε από τη συγχώνευση των δύο επικεντρώθηκε στην υπηρεσία του PayPal και ονομάστηκε και η ίδια έτσι. Η ανάπτυξη της εταιρείας γνώρισε άνθηση, με το PayPal να εγγράφει στο σύστημά του όχι μόνο αυτούς που έκαναν πληρωμές αλλά και αυτούς που τις λάμβαναν. Μετά από κάποιο καιρό, το διοικητικό συμβούλιο έπαυσε τον Musk από γενικό διευθυντή λόγω διαφωνίας που ο ίδιος είχε ως προς την ενσωμάτωση των υπηρεσιών του PayPal στο λειτουργικό σύστημα Microsoft Windows. Το 2002, το PayPal εξαγοράστηκε από το eBay για το ποσό του $1,5 δισ. σε μετοχές. Ο Musk καρπώθηκε $165 εκατ., καθώς πριν από την πώληση κατείχε το 11,7% του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας.

102 EconomyToday

Στη βιογραφία του αναφέρεται ότι επιθυμεί να ιδρύσει μια αποικία στον Άρη έως το 2040, με πληθυσμό που θα φτάνει τις 80.000

Στα 30 του χρόνια, ο Musk ξεκίνησε να ασχολείται όλο και πιο ενεργά με την εξερεύνηση του διαστήματος και συγκεκριμένα με την εξερεύνηση του Άρη. Έτσι, άρχισε να ταξιδεύει. Προορισμός ήταν η Ρωσία, όπου σκόπευε να αγοράσει παροπλισμένους και ανακαινισμένους διηπειρωτικούς πυραύλους (Dnepr-1), ώστε να τους μετατρέψει σε οχήματα μεταφοράς εξοπλισμού στο διάστημα. Εκεί προσπάθησε να συνάψει συμφωνίες συνεργασίας με ρωσικές εταιρείες που ασχολούνταν με το διάστημα, εντούτοις δεν κατάφερε να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους και έτσι επέστρεψε, χωρίς ουσιαστικά αποτελέσματα, στις ΗΠΑ. Λίγο καιρό αργότερα, επέστρεψε στη Ρωσία, έχοντας αυτή τη φορά μαζί του έμπειρα άτομα, καθώς και καλά διασυνδεδεμένους επενδυτές. Παρ’ όλα αυτά, υπήρξαν σημαντικές δυσκολίες και εντάσεις ως προς το κόστος της προμήθειας των πυραύλων, κάτι που έκανε τον Musk να θεωρήσει πως θα του ήταν πιο σύμφορο να ιδρύσει μια δική του εταιρεία, η οποία θα κατασκεύαζε τους πυραύλους που χρειαζόταν. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Musk, το κόστος των πρώτων υλών για την κατασκευή ενός πυραύλου θα ήταν μόλις το 3% του κέρδους από την πώλησή του, κάτι που θα απέφερε μεγάλα περιθώρια κέρδους. Βάζοντας $100 εκατ. από την προσωπική περιουσία που είχε έως τότε σχηματίσει, ο Musk ίδρυσε τη SpaceX τον Ιούνιο του 2002, με τον μακροπρόθεσμο στόχο του –όπως δήλωσε– να είναι η δημιουργία ενός πραγματικού διαστημικού πολιτισμού. Κατά τα επτά πρώτα χρόνια λειτουργίας της, η SpaceX σχεδίασε και κατασκεύασε τα διαστημικά οχήματα Falcon (απογείωσης) και Dragon (πολλαπλών χρήσεων), ενώ το 2009 το Falcon 1 έγινε το πρώτο ιδιωτικό διαστημικό όχημα το οποίο τοποθέτησε δορυφόρο γύρω από την τροχιά της Γης. Στη βιογραφία του αναφέρεται ότι επιθυμεί να ιδρύσει μια αποικία στον Άρη έως το 2040, με πληθυσμό που θα φτάνει τις 80.000. O Μusk θεωρεί πολύ πιθανό να υπάρχουν πρωτόγονες μορφές ζωής σε άλλους πλανήτες, ωστόσο δεν είναι βέβαιος για το αν υπάρχουν άλλες νοήμονες μορφές ζωής.

Πιο κοντά στον διαστημικό τουρισμό; Την τελική έγκριση για την κατασκευή μιας βιομηχανικής μονάδας έρευνας και παραγωγής για το πρόγραμμα Deep Space Starship εξασφάλισε η SpaceX. Η εν λόγω εταιρεία, σε συνεργασία με τη Space Adventures, η οποία εξειδικεύεται στον διαστημικό τουρισμό, σχεδίασαν μαζί να στείλουν μια ομάδα τουριστών στο διάστημα, σε μια πτήση που προγραμματίζουν για το 2021. Το διαστημικό σκάφος Dragon της SpaceX μπορεί να στείλει μέχρι και επτά επιβάτες στο διάστημα. Ωστόσο, τέσσερις από αυτούς θα είναι οι υπερτυχεροί τουρίστες που θα καταφέρουν να κάνουν κράτηση για το συγκεκριμένο διαστημικό ταξίδι, το οποίο αναμένεται να έχει διάρκεια πέντε ημερών, κατά τις οποίες το διαστημικό σκάφος θα βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τη Γη.

Φιλανθρωπικό έργο Ο ίδιος έχει ιδρύσει το ίδρυμα με την επωνυμία Musk Foundation. Το εν λόγω ίδρυμα επικεντρώνεται στην παροχή συστημάτων ανανεώσιμων και ελεύθερων πηγών ενέργειας σε περιοχές που έχουν πληγεί από καταστροφές. Άλλωστε, ο Musk βοήθησε στην επιχείρηση διάσωσης των παγιδευμένων παιδιών στο σπήλαιο της Ταϊλάνδης, προσφέροντας ένα μίνι υποβρύχιο που είχε δώσει εντολή να κατασκευαστεί σε χρόνο-ρεκόρ μόνο και μόνο για τον συγκεκριμένο σκοπό. Μάλιστα, ο ίδιος βρισκόταν και σε συνομιλίες/συζητήσεις με την κυβέρνηση της Ταϊλάνδης.

Τεχνητή νοημοσύνη O εκκεντρικός επιχειρηματίας έχει αναφερθεί αρκετές φορές στους κινδύνους της τεχνητής νοημοσύνης, δηλώνοντας πως πρόκειται για την πιο σοβαρή υπαρξιακή απειλή του ανθρώπινου είδους. Μάλιστα, ο ίδιος τόνισε ότι θα πρέπει κάποια στιγμή να υπάρξει μια ρυθμιστική αρχή, η οποία να θέτει κανόνες και διαδικασίες που θα αποτρέψουν το ανθρώπινο είδος από το να κάνει κάτι που θα είναι απρόσεκτο και επικίνδυνο. O Musk έχει αποκαλέσει την τεχνητή νοημοσύνη «τη σοβαρότερη απειλή για την ύπαρξη της ανθρωπότητας».

Η δράση στα χρόνια του COVID-19 Πριν ακόμη ξεσπασει για τα καλά το «κύμα» του κορωνοϊού, ο επιχειρηματίας είχε χαρακτηρίσει τον πανικό αναφορικά με την επιδημία «βλακώδη». Ωστόσο, τα πράγματα φαίνεται ότι άλλαξαν, διότι δώρισε πάνω από 1.200 αναπνευστήρες σε αξιωματούχους του Λος Άντζελες για να καλυφθεί η ζήτηση για τον σχετικό εξοπλισμό, σε μια περίοδο που η πανδημία γίνεται ολοένα και πιο σοβαρή. Ο δισεκατομμυριούχος ανέφερε στον προσωπικό του λογαριασμό στο Twitter ότι προμηθεύτηκε 1.255 αναπνευστήρες από την Κίνα και κανόνισε να μεταφερθούν αεροπορικώς στο Λος Άντζελες.

Tesla

Εκτός από τις άλλες εταιρείες-κολοσσούς, ο Musk ίδρυσε την αμερικανική αυτοκινητοβιομηχανία Tesla, η οποία σχεδιάζει, παράγει και πουλάει ηλεκτρικά οχήματα. Η εταιρεία απέσπασε για πρώτη φορά την προσοχή του κοινού με την παραγωγή του Tesla Roadster, του πρώτου στην ιστορία πλήρως ηλεκτρικού σπορ αυτοκινήτου. Η Tesla έχει πάρει το όνομά της από τον ηλεκτρολόγο μηχανικό και φυσικό Nikola Tesla.

Προσωπική ζωή

Η προσωπική του ζωή δεν είχε την ίδια τύχη με την επαγγελματική του. Αρχικά, ο Musk παντρεύτηκε την πρώτη του σύζυγο, Justine Musk, το 2000. Ο γάμος τους κράτησε οκτώ ολόκληρα χρόνια, καθώς το 2008 χώρισαν. Από τον γάμο τους, απέκτησαν έξι γιους. Έπειτα, ο επιχειρηματίας ξεκίνησε να βγαίνει με την Talulah Riley. Το 2010 παντρεύτηκαν και το 2012 χώρισαν. Το 2013 παντρεύτηκαν ξανά, ωστόσο τα πράγματα δεν πήγαν όπως τα υπολόγιζαν και έτσι το 2014 ο ίδιος ξεκίνησε τη διαδικασία του διαζυγίου αλλά την απέσυρε και τον Μάρτιο του 2016 η Riley ήταν αυτή που κατέθεσε, εν τέλει, την αίτηση για να τερματίσουν τον γάμο τους. Αυτή την περίοδο, ο Musk διατηρεί δεσμό με τη στιχουργό και τραγουδίστρια Grimes. Μάλιστα, η εκκεντρική τραγουδίστρια στις 4 Μαΐου έφερε στον κόσμο τον καρπό του έρωτά της με τον Musk. Το όνομα του μωρού ανακοίνωσε ο ίδιος ο CEO της Tesla, αποκαλύπτοντας ότι θα ονομαστεί «X Æ A-12 Musk». To παράξενο αυτό διαστημικό όνομα, σύμφωνα με την Grimes, πηγάζει από τα παρακάτω: Χ: Η άγνωστη μεταβλητή που χρησιμοποιείται στα μαθηματικά. Æ: Ο «ξωτικίσιος» τρόπος με τον οποίο η Grimes προφέρει το AI (δηλαδή την αγάπη και/ή την τεχνητή νοημοσύνη).

A-12: Ο «πρόδρομος» του SR-17, δηλαδή το αγαπημένο αεροσκάφος του ζευγαριού. Χωρίς όπλα, χωρίς αμυντικούς μηχανισμούς, μόνο με ταχύτητα. Καταπληκτικό στη μάχη, χωρίς να είναι βίαιο. Το Α, μάλιστα, ενδέχεται να παραπέμπει και στο αγαπημένο της τραγούδι «Archangel». Όσον αφορά την προφορά του ονόματος, ο Musk ανέφερε ότι το Æ προφέρεται ως «ash». Παρ’ όλα αυτά, ο Musk πιθανώς να πρέπει να αλλάξει το όνομα του νεογέννητου παιδιού του, καθώς ο νόμος στην Καλιφόρνια αναφέρει ότι τα ονόματα πρέπει να προέρχονται μόνο από τα γράμματα του αλφαβήτου για να είναι έγκυρα στο πιστοποιητικό γεννήσεως.

EconomyToday 103

ΘΕΜΑ

104 EconomyToday

ZOOM…

η εφαρμογή που νίκησε την καραντίνα Καθώς η ανθρωπότητα είχε κλειστεί στα σπίτια της υπό τον φόβο του κορωνοϊού, μια εφαρμογή κατάφερνε να εδραιωθεί καθώς ο αριθμός των χρηστών της εκτινάχθηκε στα ύψη. Ο λόγος για την εφαρμογή Zoom, η οποία προσφέρει μια από τις καλύτερες και πιο εύχρηστες υπηρεσίες video-chatting που μπορεί να βρει κανείς. ΤΗΣ ΑΝΝΑΣ ΚΡΙΘΑΡΙΔΟΥ

EconomyToday 105

ΘΕΜΑ

Σ

την εποχή του κορωνοϊού, η δημοφιλέστερη εφαρμογή είναι το Ζοοm. Όταν οι περισσότεροι υπάλληλοι άρχισαν να εργάζονται από τα σπίτια τους μη έχοντας την επιλογή της μετάβασης στους χώρους εργασίας τους για λόγους ασφαλείας, το Zoom ήταν εκεί για να δώσει λύση σε μια πολύ σημαντική ανάγκη η οποία είχε προκύψει πιο έντονα από ποτέ. Αυτή η ανάγκη είχε να κάνει με την επικοινωνία μεταξύ συναδέλφων και ειδικότερα με την ταυτόχρονη επικοινωνία πολλών ατόμων μαζί. Το app με την ονομασία Zoom δίνει τη δυνατότητα της τηλεδιάσκεψης, γεγονός που το καθιστά τη νούμερο 1 εφαρμογή στις ΗΠΑ και τη νούμερο 2 εφαρμογή στη Βρετανία. Ακόμη και ο Βρετανός Πρωθυπουργός, Boris Johnson, χρησιμοποιεί τη συγκεκριμένη εφαρμογή όταν πραγματοποιούνται οι συνεδρίες του Υπουργικού του Συμβουλίου. Το γεγονός αυτό «κλειδώνει» και εγγυάται την εγκυρότητα του app. Όσον αφορά τους χρήστες του Zoom στις ΗΠΑ, σύμφωνα με την εταιρεία ερευνών Αpptopia, διαφαίνεται ότι ήταν σχεδόν τριπλάσιοι των χρηστών του κοντινότερου ανταγωνιστή – της ανάλογης πλατφόρμας βιντεοδιασκέψεων Teams της Microsoft. Υπολογίζεται ότι αυτή τη στιγμή η εταιρεία που έχει δημιουργήσει την εφαρμογή έχει διπλασιάσει τη χρηματιστηριακή της αξία και κινείται συνεχώς προς τα πάνω.

Ο τρόπος λειτουργίας Για να χρησιμοποιήσει κάποιος χρήστης την πλατφόρμα, θα πρέπει να δημιουργήσει λογαριασμό χρησιμοποιώντας την ηλεκτρονική του διεύθυνση και έναν κωδικό. Στη συνέχεια, η πλατφόρμα τού δίνει έναν προσωπικό υπερσύνδεσμο για

Πίσω από την εφαρμογή κρύβεται ο 50χρονος επιχειρηματίας Eric Yuan, ο οποίος είδε την περιουσία του να εκτοξεύεται εν μέσω της πανδημίας

τη δική του διαδικτυακή συνάντηση, τον οποίο μοιράζεται με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες. Μερικά από τα πλεονεκτήματα της πλατφόρμας είναι η φιλικότητα προς τον χρήστη, η υψηλή ποιότητα ήχου και εικόνας, το ψηφιακό whiteboarding και η δυνατότητα που δίνεται στους συμμετέχοντες να κάνουν κοινή χρήση περιεχομένου (screen share) με ένα click. Έτσι, μπορούν να σχολιάζουν σε πραγματικό χρόνο και να βλέπουν/ακούν την εγγραφή της προηγούμενης συνάντησης ξανά, όποτε κριθεί απαραίτητο. Μεταξύ άλλων, η εφαρμογή δίνει τη δυνατότητα διαμοιρασμού οθόνης, χρήσης διαδικτυακού πίνακα και chat, ενώ επιτρέπει απεριόριστες διαδικτυακές συναντήσεις.

Ο CEO που έγινε πλουσιότερος κατά $4 δισ.

Πίσω από την εφαρμογή κρύβεται ο 50χρονος επιχειρηματίας Eric Yuan, ο οποίος είδε την περιουσία του να εκτοξεύεται εν μέσω της πανδημίας. Ο Yuan γεννήθηκε στην επαρχία Σαντόνγκ της Κίνας και οι γονείς του ήταν μεταλλειολόγοι. Ο ίδιος, σύμφωνα με το Bloomberg, έλαβε το πτυχίο του στα εφαρμοσμένα μαθηματικά, ενώ έκανε μεταπτυχιακό στη μηχανολογία. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, έμεινε για τέσσερα χρόνια στην Ιαπωνία, αλλά εν τέλει αποφάσισε να πάει στη Σίλικον Βάλεϊ και να εργαστεί για μια επιχείρηση διαδικτυακών υπηρεσιών. Σύμφωνα με το Fortune, ο επιχειρηματίας ήθελε να μετακομίσει στις ΗΠΑ, αλλά απέρριψαν την αίτησή του για βίζα τουλάχιστον οκτώ φορές, προτού του επιτρέψουν, εν τέλει, να πάει στην Καλιφόρνια το 1997, σε ηλικία 27 χρόνων. Ο ίδιος αναπολεί εκείνες τις στιγμές και μάλιστα έχει πει στο CNBC ότι τα πρώτα χρόνια έγραφε αποκλειστικά κώδικα και ήταν φοβερά απασχολημένος. Προτού ιδρύσει τη Zoom, ήταν αντιπρόεδρος στη γνωστή εταιρεία τηλεπικοινωνιακού εξοπλισμού Cisco Systems. Ο Yuan εργαζόταν για μια άλλη εταιρεία τηλεδιάσκεψης με την επωνυμία WebEx, η οποία εξαγοράστηκε από τη Cisco το 2007.

106 EconomyToday

Πώς δημιουργήθηκε η ιδέα Η βασική ιδέα –την οποία ο Yuan εμπνεύστηκε από την ανάγκη του να επικοινωνεί με τη φίλη του που σπούδαζε μακριά από το μέρος όπου σπούδαζε αυτός, στην Κίνα– ήταν να προσθέσει βίντεο σε συστήματα τηλεδιάσκεψης που βασίζονταν στο τηλέφωνο, όπως αυτό της Cisco. Πρόθεσή του ήταν να αναπτύξει ένα σύστημα τηλεδιάσκεψης που θα ήταν πιο ευχάριστο για τον χρήστη. Το Zoom, εξάλλου, είναι γνωστό για τα εικονικά background του, τα οποία επιτρέπουν στους χρήστες να εμφανίζονται για παράδειγμα σε μια παραλία. Έπειτα, ο Yuan παρουσίασε στα αφεντικά του ένα φιλικό προς τα smartphones σύστημα τηλεδιάσκεψης με βίντεο. Όταν η εταιρεία δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον, ο Yuan έφυγε από τη Cisco για να ιδρύσει τη Zoom. Ο ίδιος ανέφερε σε συνέντευξή του ότι η Cisco ήταν περισσότερο εστιασμένη στην κοινωνική δικτύωση και προσπαθούσε να φτιάξει ένα Facebook για επιχειρήσεις. Το 2019, η Zoom είχε μια από τις πιο επιτυχημένες αρχικές δημόσιες προσφορές στο χρηματιστήριο. Μόνο την πρώτη μέρα διαπραγμάτευσης της μετοχής, η τιμή της ανέβηκε κατά 72%. Πλέον, η αξία της εταιρείας αποτιμάται στα 35 δισεκατομμύρια δολάρια. O Yuan μπήκε για πρώτη φορά στη λίστα του Forbes με τους κροίσους με καθαρή αξία εσόδων $5,5 δισ., ενώ, σύμφωνα με το Business Insider, το app είναι η κορυφαία επιλογή σε iPhone και συσκευές Android.

Πώς να παραμείνετε ασφαλείς

Η εταιρεία ασφαλείας ESET αναφέρει ότι, ακόμα και σε αυτή την εποχή της εργασίας εξ αποστάσεως, δεν πρέπει να παραβλέπουμε το ζήτημα της ιδιωτικότητας και της ασφάλειας. Σύμφωνα με τους ειδικούς της ESET, τα παρακάτω αποτελεσματικά μέτρα θα σας βοηθήσουν να προστατέψετε την ασφάλεια και την ιδιωτικότητά σας όταν χρησιμοποιείτε την εφαρμογή Zoom: • Επιτρέψτε τη δυνατότητα διαμοιρασμού οθόνης (screen sharing) μόνο στον διοργανωτή (host).

• Προτιμήστε τη χρήση των meeting IDs και όχι των links όταν προσκαλείτε άλλους συμμετέχοντες στο Zoom, καθώς έχει σημειωθεί αύξηση των κακόβουλων domains που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την αναπάντεχη επιτυχία της εφαρμογής.

• Χρησιμοποιήστε την τελευταία έκδοση της εφαρμογής Zoom. Εν κατακλείδι, το Zoom μάχεται έτσι ώστε να παραμείνει στην κορυφή, γι’ αυτό και επιδιώκει να βελτιώσει την ασφάλειά του. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο πρώην CSO του Facebook, Alex Stamos, συνεργάζεται με το Zoom ως εξωτερικός σύμβουλος ασφαλείας, ενώ ο Yuan έχει δηλώσει στη Wall Street Journal ότι έκανε λάθη ως CEO και ότι το Zoom πρέπει να κερδίσει πίσω την εμπιστοσύνη των χρηστών του.

Η ασφάλεια του app O δημιουργός της εφαρμογής πρόσφατα απολογήθηκε για το ότι η πλατφόρμα δεν υπήρξε όσο έπρεπε ασφαλής έως τώρα και δεσμεύτηκε ότι τα όποια ζητήματα θα αντιμετωπιστούν. Διά του λόγου το αληθές, η εφαρμογή, η οποία κερδίζει εκατοντάδες χιλιάδες νέους χρήστες κάθε μέρα ανά το παγκόσμιο, έχει επικριθεί, μεταξύ άλλων, ότι στέλνει δεδομένα των χρηστών στο Facebook, ότι καθιστά τους χρήστες Mac ευάλωτους σε χάκερ που μπορούν να παγιδέψουν το

Ο Yuan έχει δηλώσει στη Wall Street Journal ότι έκανε λάθη ως CEO και ότι το Zoom πρέπει να κερδίσει πίσω την εμπιστοσύνη των χρηστών του

μικρόφωνο και την κάμερα του υπολογιστή του χρήστη και ότι παραπλανητικά έχει ισχυριστεί πως διαθέτει πλήρη κρυπτογράφηση. Ο Yuan, μάλιστα, παραδέχθηκε ότι, παρόλο που το Zoom «εργάζεται όλο το 24ωρο» για να υποστηρίξει τους νέους χρήστες, «δεν έχει ανταποκριθεί στις προσδοκίες της κοινότητας όσον αφορά την ασφάλεια και την ιδιωτικότητα». Σύμφωνα με το ΒΒC, o ίδιος ανέφερε ότι δεν φανταζόταν ποτέ όταν σχεδίαζε την πλατφόρμα ότι μέσα σε λίγες εβδομάδες κάθε άνθρωπος στον κόσμο –ξαφνικά– θα εργαζόταν, θα σπούδαζε και θα είχε κοινωνικές επαφές από το σπίτι του. Μεταξύ άλλων, η έκρηξη του Zoom έχει δημιουργήσει το νέο φαινόμενο του «zoombombing», όπου «trolls» και απρόσκλητοι χρήστες «μπουκάρουν» σε ομαδικές βιντεοδιασκέψεις για να κάνουν ρατσιστικά ή σεξιστικά σχόλια. Οι χρήστες του Zoom έχουν τη δυνατότητα πάντως να προστατεύσουν τις online συνομιλίες τους μέσω χρήσης κωδικού, ώστε να μην μπορεί ο καθένας να «σκάει μύτη» στην κοινή οθόνη. ET

EconomyToday 107

ADVERTORIAL

ΤΑ RAPID TESTS ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ COVID-19

Τ

Ο διευθυντής της εταιρείαςεισαγωγέα LA Business Consultancy Ltd, Λάμπρος Χριστοφή, εξηγεί τι είναι τα γρήγορα τεστ ανίχνευσης για τον κορωνοϊό.

ο Optimuseu (www. optimuseu.com) και η LA Business Consultancy Ltd (www.labusiness.co), εταιρεία με πολυετή παρουσία στην κυπριακή και διεθνή αγορά, σε συνεργασία με το εκτεταμένο δίκτυο συνεργατών τους στη φαρμακευτική βιομηχανία του Ισραήλ, έχουν εξασφαλίσει και εισαγάγει στην κυπριακή αγορά τα γρήγορα τεστ αντισωμάτων (rapid test kits) για τον COVID-19 και βέβαια χειρουργικές μάσκες 3-ply και ΚΝ95.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ RAPID TESTS

Τα γρήγορα τεστ αντισωμάτων (rapid test kits) χρησιμοποιούνται για την ποσοτική ανίχνευση IgG και IgM αντισωμάτων του νέου κορωνοϊού (2019-nCoV) στο ανθρώπινο αίμα, ορό και

πλάσμα και χρησιμοποιούνται ως βοηθητική διάγνωση του νέου κορωνοϊού. Όταν ένα άτομο μολυνθεί από τον ιό για πρώτη φορά, το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού θα λάβει ανοσολογική άμυνα εναντίον του ιού και θα παρακινήσει τα Β κύτταρα να παραγάγουν αντίστοιχα συγκεκριμένα αντισώματα. Τα αντισώματα IgM εμφανίζονται πρώτα στο αίμα και περίπου 2 εβδομάδες αργότερα αρχίζουν να εμφανίζονται τα IgG αντισώματα. Περίπου 3 εβδομάδες μετά την προσβολή από τον ιό, τα IgM αντισώματα δεν είναι πλέον ανιχνεύσιμα, ενώ τα IgG αντισώματα σταδιακά αυξάνονται, οι αριθμοί τους μεγιστοποιούνται κατά την περίοδο αποκατάστασης, μπορούν να παραμείνουν στον οργανισμό για μεγάλα χρονικά διαστήματα και προσφέρουν προστασία.

Τα τεστ δίνουν αποτελέσματα μέσα σε 10 λεπτά, ενώ το ποσοστό επιτυχίας τους κυμαίνεται μεταξύ 85% και 92% 108 EconomyToday

ΑΠΛΗ Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥΣ Η εξέταση γίνεται με τα ακόλουθα απλά βήματα: • Καθαρίζουμε το δάχτυλο με αλκοόλ.

• Τρυπάμε το δάχτυλο με τη βελόνα μίας χρήσης που περιλαμβάνεται στο κιτ.

• Με το σταγονόμετρο παίρνουμε 3 σταγόνες αίμα και τις τοποθετούμε στο κατάλληλο σημείο της κασέτας του τεστ.

• Προσθέτουμε 2 σταγόνες από το ρυθμιστικό διάλυμα.

• Περιμένουμε να εμφανιστεί η κόκκινη γραμμή και διαβάζουμε τα αποτελέσματα. Η επεξήγηση του αποτελέσματος του τεστ φαίνεται πιο κάτω:

• Θετικό IgM τεστ υποδεικνύει νέα πρωτογενή λοίμωξη από τον ιό.

• Θετικό IgG τεστ υποδεικνύει προηγούμενη ή δευτερογενή λοίμωξη.

• Θετικά IgM και IgG υποδεικνύουν πρωτογενή ή πρώιμα δευτερογενή λοίμωξη. Τα τεστ δίνουν αποτελέσματα μέσα σε 10 λεπτά, το ποσοστό επιτυχίας τους κυμαίνεται μεταξύ 85% και 92% και φέρουν πιστοποίηση CE.

«ΔΕΝ ΑΝΤΙΚΑΘΙΣΤΟΥΝ ΤΗ ΜΟΡΙΑΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ» «Τα τεστ αντισωμάτων, ενώ δεν έρχονται να αντικαταστήσουν τη μοριακή εξέταση, φαίνεται να συμβάλλουν στον αγώνα ενάντια στον COVID-19», αναφέρει ο διευθυντής της εταιρείας-εισαγωγέα LA Business Consultancy Ltd, Λάμπρος Χριστοφή. Αναφέροντας ότι έχουν χαμηλότερο κόστος σε σχέση με τη μοριακή εξέταση είπε πως «μπορούν να ανιχνεύσουν τα αντισώματα του ιού ακόμα και μετά την ανάρρωση, βοηθώντας στη δημιουργία μιας πιο ξεκάθαρης εικόνας τού ποιος έχει μολυνθεί και ποιος όχι». Αναφερόμενος στα εν λόγω τεστ, ο κ. Χριστοφή αναφέρει πως «πολλοί ασθενείς είτε είναι ασυμπτωματικοί είτε παρουσιάζουν πολύ ελαφριά συμπτώματα, με αποτέλεσμα να μην εξετάζονται, παρόλο που και στις δύο αυτές περιπτώσεις ο κίνδυνος μετάδοσης του ιού παραμένει ο ίδιος». Σύμφωνα με τον κ. Χριστοφή, «οι κυβερνήσεις και οι επιστημονικές ομάδες αρκετών χωρών έχουν εδώ και καιρό δηλώσει ότι τα γρήγορα τεστ πιθανώς να είναι ο μόνος τρόπος για να αρθούν με μεγαλύτερη ασφάλεια οι περιορισμοί στην κυκλοφορία». Εκφράζει επίσης την άποψη πως «εάν πραγματοποιηθούν σε μεγάλη κλίμακα, τα τεστ αυτά ενδεχομένως να μπορούσαν να βοηθήσουν στη λήψη αποφάσεων σχετικά με την επιβολή ή την άρση περιορισμών, αφού

οι επιστήμονες είναι πεπεισμένοι ότι η παρουσία αντισωμάτων προσφέρει κάποιας μορφής ανοσία, αν και η διάρκειά της δεν έχει ακόμα εξακριβωθεί. Εάν εξακριβωθεί ότι ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού μιας συγκεκριμένης κοινότητας εμφανίζει αντισώματα και συνεπώς ανοσία στον ιό, θα είναι πιο εύκολη η χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων, ενώ, εάν ισχύει το αντίθετο, μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού δηλαδή δεν έχει αντισώματα, θα πρέπει να δοθεί περισσότερη προσοχή στη συγκεκριμένη κοινότητα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο μελετάται ακόμα και το ενδεχόμενο να εκδίδεται κάποιας μορφής “διαβατήριο” στα άτομα που έχουν αναπτύξει αντισώματα, για να μπορούν να επιστρέψουν πιο νωρίς στην καθημερινότητα και τις δουλειές τους», σημειώνει.

«Τα τεστ αντισωμάτων δεν έρχονται να αντικαταστήσουν τη μοριακή εξέταση»

INFO: Για περισσότερες πληροφορίες, στο τηλ. 22550000 και στην ιστοσελίδα www.optimuseu.com.

ΠΟΥ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΟΥΝ

«Με τη σταδιακή χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων και τις προσπάθειες επανεκκίνησης της οικονομίας, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να επιδείξουν ιδιαίτερη προσοχή για να μπορέσουν να προστατεύσουν τόσο το προσωπικό όσο και τους επισκέπτες τους, αλλά και για να πείσουν τον –δικαιολογημένα– ανήσυχο καταναλωτή για την ασφάλειά του», αναφέρει ο κ. Χριστοφή. Υποστηρίζει επίσης πως «δεν είναι ούτε εφικτό ούτε πρακτικό να υποβληθούν όλοι σε μοριακή εξέταση, αφού, εκτός από το υψηλό κόστος και τους περιορισμούς στον αριθμό των εξετάσεων που μπορούν να διεκπεραιωθούν, η εξέταση ανιχνεύει μόνο ενεργές λοιμώξεις. Έτσι λοιπόν, πέρα από τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης που εφαρμόζονται, τα τεστ αντισωμάτων είναι ίσως ένας ακόμα σύμμαχος στον αγώνα ενάντια στον COVID19». Επεκτείνοντας περαιτέρω σε ό,τι αφορά στα τεστ αντισωμάτων, ο κ. Χριστοφή εκφράζει τη θέση πως «οι επισκέπτες των ξενοδοχείων θα πρέπει να υποβάλλονται στο τεστ κατά την άφιξή τους, ενώ το προσωπικό επιχειρήσεων που έρχεται σε άμεση επαφή με το κοινό (εστιατόρια, υπεραγορές, εμπορικά κέντρα) θα πρέπει να κάνει την εξέταση πριν προσέλθει στην εργασία του και να την επαναλαμβάνει κάθε 7-10 μέρες, για να διασφαλιστεί η ασφάλεια τόσο των εργαζομένων όσο και των επισκεπτών». Εκτιμά ακόμα ότι «εκτεταμένη και συχνή εξέταση όσων εμπίπτουν στις πιο πάνω κατηγορίες μπορεί να δώσει έγκαιρα προειδοποίηση για άτομα που έχουν προσβληθεί από τον ιό, με αποτέλεσμα να μειωθούν οι επαφές του ατόμου, ο κίνδυνος μετάδοσης και οι οικονομικές επιπτώσεις για τις επιχειρήσεις που οφείλουν να αναστείλουν προσωρινά τη λειτουργία τους και να προβούν στις κατάλληλες ενέργειες σε περίπτωση εντοπισμού θετικού κρούσματος».

EconomyToday 109

ADVERTORIAL

RAPID TESTS ΓΡΗΓΟΡΑ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΤΕΣΤ ΠΡΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΚΟΡΩΝΟΪΟΥ Η Διευθύντρια της DURER LTD, Σόνια Κάρκα Παναγή, εξηγεί στο Economy Today τι είναι τα γρήγορα διαγνωστικά τεστ που υπάρχουν στην αγορά και τα οποία φαίνεται να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του COVID-19.

Τ

α “rapid tests” ή αλλιώς “γρήγορα διαγνωστικά τεστ” είναι μια μέθοδος ανίχνευσης και ταυτοποίησης της νόσου COVID-19 και του κορωνοϊού SARS-CoV-2, που δίνει με γρήγορο τρόπο μια πρώτη ένδειξη παρουσίας στον οργανισμό των αντισωμάτων IgM και IgG μέσω ταχείας ορολογικής εξέτασης», αναφέρει στο Economy Today η Διευθύντρια της DURER LTD, Σόνια Κάρκα Παναγή, τονίζοντας πως τα τεστ αυτά «δεν αντικαθιστούν τη μοριακή εξέταση (RNA), η οποία βασίζεται στην ανίχνευση του ιού μέσω του γενετικού υλικού». Σύμφωνα με την κ. Παναγή, «τα συγκεκριμένα τεστ γρήγορης διάγνωσης μπορούν να ανιχνεύσουν τα ειδικά αντισώματα (IgM ή IgG) που δημιουργούνται από τον ίδιο τον οργανισμό έναντι του ιού», ενώ, όπως υποστηρίζει, «πολύ σημαντικό είναι ότι έχουν σχετικά υψηλό βαθμό αξιοπιστίας (ποσοστό που φτάνει το 95%) και παρέχουν με ασφάλεια μια πρώτη ένδειξη, ειδικά στις περιπτώσεις των ασυμπτωματικών φορέων, που δύσκολα μπορούν να ανιχνευθούν χωρίς εξέταση». Αναφερόμενη στον τρόπο διαδικασίας της εξέτασης, εξηγεί πως «η εξέταση γίνεται με αίμα,

«

είναι γνωστή ως ορολογική εξέταση και πραγματοποιείται με ένα μικρό τσίμπημα στον δείκτη συνήθως του χεριού του ατόμου και με τη βοήθεια ενός αντιδραστηρίου που δίνεται μαζί με τα τεστ». «Τα γρήγορα διαγνωστικά τεστ ανιχνεύουν αντισώματα στο αίμα ή τον ορό του αίματος. Γίνονται για κάθε άτομο ξεχωριστά και απαιτούν 5-10 λεπτά για να βγει το αποτέλεσμα. Κάποια εξ αυτών διαχωρίζουν και τα δύο είδη αντισωμάτων, δηλαδή τα IgG και τα IgM, ενώ κάποια άλλα όχι», αναφέρει. Σε ό,τι αφορά την αξιοπιστία των τεστ, η Διευθύντρια της DURER LTD σημειώνει: «Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκδώσει στις 15 Απριλίου κατευθυντήριες οδηγίες σχετικά με τα διάφορα είδη τεστ που κυκλοφορούν. Οι οδηγίες αυτές καλύπτουν και τα γρήγορα τεστ αντισωμάτων. Απαιτείται άδεια για την κυκλοφορία ενός τεστ για διαγνωστική χρήση. Στην Ευρώπη πρέπει να έχει τη σήμανση CE-IVD και στις ΗΠΑ να έχει έγκριση από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων της χώρας αυτής. Γρήγορα τεστ τα οποία ολοκληρώνουν με επιτυχία τις διαδικασίες που απαιτούνται για τη σήμανση CE-IVD όπως είναι αυτά που προμηθεύουμε, είναι αρκετά αξιόπιστα και διατίθενται νόμιμα στην αγορά.

«Τα γρήγορα διαγνωστικά τεστ ανιχνεύουν αντισώματα στο αίμα ή τον ορό του αίματος. Γίνονται για κάθε άτομο ξεχωριστά και απαιτούν 5-10 λεπτά για να βγει το αποτέλεσμα» 110 EconomyToday

ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΑΠΕΥΘΥΝΟΝΤΑΙ

«Τα γρήγορα διαγνωστικά τεστ απευθύνονται σε μεγάλους οργανισμούς, μικρές εταιρείες αλλά και ιδιώτες. Μπορούν να αποτελέσουν μέρος ενός πρωτοκόλλου, ως μέτρο πρόληψης για τη μετάδοση και εξάπλωση του κορωνοϊού με το άνοιγμα των επιχειρήσεων, των τουριστικών καταλυμάτων και των αεροδρομίων. Επίσης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για επιδημιολογικούς λόγους, ώστε να καταγραφεί το ποσοστό που νόσησε. Ήδη κάποιες χώρες, όπως η Δανία, προγραμματίζουν να εξετάσουν όλο τους τον πληθυσμό», προσθέτει η κ. Παναγή, η οποία αναφέρεται παράλληλα και σε κάποιες άλλες χώρες και οργανισμούς που ήδη χρησιμοποιούν τα τεστ, όπως οι ΗΠΑ, η Ισπανία και η Αυστραλία, καθώς και αεροπορικές εταιρείες, όπως η Emirates. Καταλήγοντας, η κ. Παναγή σχολιάζει πως τα εν λόγω τεστ έχουν χαμηλό κόστος (περίπου €20-€30), βαθμό αξιοπιστίας της διάγνωσης περίπου 95%-97%, μικρό χρόνο αναμονής του αποτελέσματος (περίπου 10 λεπτά) και είναι εύκολα στη χρήση.

ΓΡΗΓΟΡΗ ΧΡΗΣΗ

ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΡΝΗΤΙΚΟ: C: Όταν η κόκκινη γραμμή εμφανιστεί στο σημείο C, τότε το αποτέλεσμα είναι αρνητικό.

• Χρησιμοποιώντας βελόνα μιας χρήσης παίρνουμε μια σταγόνα αίμα, περίπου 10 μL.

• Με την pipetta τοποθετούμε τις σταγόνες πάνω στο κατάλληλο σημείο του τεστ. Προσθέτουμε δύο σταγόνες στο αντιδραστήριο.

• Περιμένουμε περίπου δέκα λεπτά για να διαβάσουμε το αποτέλεσμα.

ΘΕΤΙΚΟ: IGG POSITIVE: Όταν δύο κόκκινες γραμμές είναι στο σημείο C + IgG positive υποδεικνύουν λοίμωξη σε δεύτερο στάδιο και ότι το άτομο έχει περάσει τον ιό και υπάρχει απλά το αντίσωμα G. IGM POSITIVE: Αν η κόκκινη γραμμή βρίσκεται στο σημείο IgM positive, το αποτέλεσμα αυτό υποδεικνύει ότι υπάρχει ενεργή λοίμωξη σε πρώτο στάδιο.

IGG ΚΑΙ IGM POSITIVE: Η ένδειξη αυτή υποδεικνύει ότι υπάρχει ενεργή λοίμωξη είτε σε πρώτο είτε σε δεύτερο στάδιο.

CG

M

CG

M

CG

M

CG

M

CG

M

CG

M

ΑΚΥΡΟ: CG M Αν δεν εμφανιστεί οποιαδήποτε γραμμή στο παράθυρο των αποτελεσμάτων, συνιστάται να επαναληφθεί το τεστ.

INFO: Για πληροφορίες info@durermedical.com και στα τηλέφωνα 25773636, 96797549

EconomyToday 111

ν ε α π ρ ο ϊ ο ν τα

JP Morgan: Ψήφος εμπιστοσύνης στην Ελληνική Τράπεζα και την Κύπρο Η συμφωνία της Ελληνικής Τράπεζας με την JP Morgan είναι μια ακόμη ισχυρή απόδειξη ότι αναγνωρίζονται τα σημαντικά βήματα που έγιναν από τις κυπριακές τράπεζες. Τις σημαντικές αλλαγές και βελτιώσεις που έγιναν στο κυπριακό τραπεζικό σύστημα και στο ρυθμιστικό πλαίσιο πιστοποιεί η συνεργασία της Ελληνικής Τράπεζας με την JP Morgan, ένα από τα παλαιότερα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα των ΗΠΑ, με παγκόσμια εμβέλεια. Ο αμερικανικός κολοσσός έχει ιστορία 200 χρόνων, προσφέροντας τραπεζικές υπηρεσίες διεθνώς, ενώ τα περιουσιακά στοιχεία του ξεπερνούν, σύμφωνα με εκτιμήσεις, τα 2,6 τρισεκατομμύρια δολάρια. Όπως ανακοινώθηκε πρόσφατα, η Ελληνική Τράπεζα κατέληξε σε συμφωνία με τον αμερικανικό κολοσσό για συνεργασία, ανεβάζοντας στις τρεις

112 EconomyToday

Ο Διευθυντής Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων της Ελληνικής Τράπεζας, Γιώργος Σκλάβος, τόνισε: «Η συνεργασία μας με την JP Morgan έχει ιδιαίτερη σημασία για το κυπριακό τραπεζικό σύστημα αλλά και για την Ελληνική Τράπεζα, αφού ισοδυναμεί με ψήφο εμπιστοσύνης για τα μέτρα που έχουμε λάβει και τις αλλαγές που έχουν προωθηθεί στο πλαίσιο της προσπάθειας καταπολέμησης του ξεπλύματος βρόμικου χρήματος και της κανονιστικής συμμόρφωσης».

τις ξένες τράπεζες με τις οποίες συνεργάζεται η Τράπεζα και οι οποίες λειτουργούν ως ανταποκρίτριες για συναλλαγές σε δολάριο. Πέρα από την JP Morgan, η Ελληνική Τράπεζα συνεργάζεται ακόμη με την Bank Of New York Mellon και τη Citibank. Κατά γενική ομολογία, πρόκειται για μια σημαντική εξέλιξη, δεδομένων των δυσκολιών που αντιμετώπιζαν οι κυπριακές τράπεζες λόγω του μικρού αριθμού συνεργατών που είχαν για την πραγματοποίηση συναλλαγών σε δολάριο. Δεν είναι μυστικό ότι μετά το 2013 το κυπριακό τραπεζικό σύστημα βίωσε συνθήκες απομόνωσης στη διεθνή τραπεζική, με τα αρνητικά δημοσιεύματα που ενέπλεκαν την Κύπρο σε υποθέσεις ξεπλύματος βρόμικου χρήματος να κάνουν ακόμη πιο δύσκολη την κατάσταση. Ωστόσο, αυτές οι δυσκολίες, ειδικά σε ό,τι αφορά την πραγματοποίηση συναλλαγών σε δολάριο, φαίνεται να βρίσκονται πλέον πίσω μας. Οι σημαντικές αλλαγές που προωθήθηκαν από τις κυπριακές τράπεζες για την αντιμετώπιση των φαινομένων ξεπλύματος βρόμικου χρήματος αναγνωρίστηκαν από την Επιτροπή Moneyval του Συμβουλίου της Ευρώπης στην τελευταία Έκθεση Αξιολόγησης της Κύπρου, αλλά και από όλους τους φορείς και τις εποπτικές αρχές και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Η συμφωνία της Ελληνικής Τράπεζας με την JP Morgan είναι μια ακόμη ισχυρή απόδειξη ότι τα σημαντικά βήματα προόδου που έγιναν από τις κυπριακές τράπεζες αναγνωρίστηκαν και από τις ίδιες τις αμερικανικές τράπεζες. Με αυτή τη συνεργασία, το κυπριακό τραπεζικό σύστημα αποκτά ακόμη ένα μαξιλάρι ασφαλείας σε ό,τι αφορά την πραγματοποίηση συναλλαγών σε δολάριο.

θΕ Θ ε ΜΑ μα

Σπατάλη Φαγητού

στην Ευρωπαϊκή Ένωση Σύμφωνα με υπολογισμούς, η Ε.Ε. παράγει περίπου 88 εκατομμύρια τόνους απορριμμάτων τροφίμων ετησίως, το οποίο αντιστοιχεί σε 173 κιλά ανά άτομο.

H

Κύπρος είναι από τις χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή απορριμμάτων τροφίμων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, πολύ πάνω από τον μέσο όρο των κρατών-μελών. Μόνο η Ολλανδία με 542 κιλά ανά άτομο και το Βέλγιο με 345 κιλά ανά άτομο βρίσκονται πιο ψηλά στον σχετικό κατάλογο από την Κύπρο, η οποία ακολουθεί στην τρίτη θέση με 327 κιλά απορριμμάτων τροφής ανά άτομο. Η δημιουργία απορριμμάτων τροφίμων αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα, με πολλαπλές αρνητικές επιπτώσεις σ’ ένα ευρύ φάσμα τομέων. Πιο συγκεκριμένα, τα εκατομμύρια κιλά τροφίμων που πετιούνται κάθε χρόνο συνδέονται άμεσα με τη σπατάλη πολύτιμων πόρων, όπως είναι το νερό, το έδαφος και η ενέργεια. Επίσης, η σπατάλη τροφίμων συμβάλλει σημαντικά και στην κλιματική αλλαγή, μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις της εποχής μας, καθώς 170 εκατομμύρια τόνοι διοξειδίου του άνθρακα εκπέμπονται από τα απόβλητα τροφίμων. Ταυτόχρονα, η σπατάλη τροφίμων, εκτός από ηθικό πρόβλημα, κυρίως αν αναλογιστεί κανείς τις διαφορές που υπάρχουν στις διατροφικές συνήθειες των νοικοκυριών ακόμα και στον ανεπτυγμένο κόσμο, με την ύπαρξη 43 εκατομμυρίων ανθρώπων να δυσκολεύονται να εξασφαλίσουν ένα αξιοπρεπές γεύμα, αποτελεί κι ένα πολύ σημαντικό οικονομικό πρόβλημα, με κόστος που ανέρχεται στα 143 δισεκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο για τους Ευρωπαίους πολίτες. Επίσης, η σπατάλη τροφίμων 114 EconomyToday

Συχνά οι καταναλωτές δεν αναγνωρίζουν τη σπατάλη τροφίμων ως ένα σημαντικό πρόβλημα, ενώ αγνοούν και τις αιτίες του

αποτελεί πρόβλημα αναφορικά και με τη δυνατότητα σίτισης του συνεχώς αυξανόμενου πληθυσμού του πλανήτη μας. Στην Ε.Ε., οι τομείς που συμβάλλουν περισσότερο στη δημιουργία απορριμμάτων τροφίμων είναι τα νοικοκυριά, με ποσοστό 53%, και η μεταποίηση, με ποσοστό 19%. Συχνά οι καταναλωτές δεν αναγνωρίζουν τη σπατάλη τροφίμων ως ένα σημαντικό πρόβλημα, ενώ αγνοούν και τις αιτίες του. Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωκοινοβουλίου, οι ενδείξεις για την ημερομηνία λήξης ή κατανάλωσης στα τρόφιμα δεν γίνονται κατανοητές από μεγάλο μέρος του πληθυσμού, συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στην άμβλυνση του προβλήματος. Η Κοινή Αγροτική Πολιτική στοχεύει και άρα αναπτύσσει δράσεις που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος, την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων. Ταυτόχρονα, η Κοινή Αγροτική Πολιτική επενδύει στην έρευνα και την τεχνολογία στη γεωργία, με σκοπό την αύξηση της αποδοτικότητας των καλλιεργειών με τη χρήση λιγότερων πόρων και κατ’ επέκταση τη σίτιση ενός όλο και αυξανόμενου πληθυσμού. Στο ίδιο μήκος κύματος, στοχεύει και στον περιορισμό της σπατάλης τροφίμων σε όλα τα στάδια που μεσολαβούν ανάμεσα στην παραγωγή τους και στη διάθεσή τους στον καταναλωτή. Διαβάζοντας προσεκτικά τις ετικέτες των προϊόντων και αξιολογώντας προσεκτικά τις ανάγκες μας, μπορούμε να συμβάλουμε αποφασιστικά στη μείωση της απόρριψης τροφίμων.

Η παρούσα δημοσίευση δεσμεύει μόνο τον συντάκτη της και η Επιτροπή δεν ευθύνεται για τυχόν χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν

Η καλύτερη βόλτα της ημέρας; Αυτή που έχεις τον έλεγχο.

Eagle F1 Asymmetric 3 Ελαστικό υπερ υψηλών επιδόσεων Με τη μικρότερη απόσταση φρεναρίσματος* σύμφωνα με δοκιμές του TUV

M A D E T O F E E L G O O D.

*2,6 μέτρα μικρότερη απόσταση φρεναρίσματος σε βρεγμένο οδόστρωμα (9% καλύτερη επίδοση) και 1,3 μέτρα μικρότερη απόσταση φρεναρίσματος σε στεγνό οδόστρωμα (4% καλύτερη επίδοση), συγκρινόμενο με τη μέση επίδοση 3 τύπων ελαστικών των κύριων ανταγωνιστών στην κατηγορία UHP. Δοκιμές από TUV SUD Product Service Gmbh την περίοδο Σεπτ. – Οκτ. 2015 κατόπιν εντολής της Goodyear Dunlop. Νεο UHP. Διάσταση ελαστικού: 225/45R17 91Y – Αυτοκίνητο Δοκιμής: VW Golf – Χώρος Δοκιμών: Mireval (F), Papenburg (D), TUV SUD PS Garching (D) – Αριθμός Αναφοράς 713066268

ΧΡ. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΛΤΔ Καντάρας 54, Καϊμακλί, 1037 Λευκωσία - Κύπρος

Τηλ.: 22 34 86 00 Φαξ: 22 34 86 89

Email: sales@chrkapodistrias.com Website: www.chrkapodistrias.com

Automate intelligently.

Innovate ingeniously.

Unlock human imagination with intelligent automation Imagine what's possible when creativity, innovation and strategic thinking soar to new heights. At KPMG, we know how intelligent automation can help reinvent your business, create competitive advantage and empower your employees.

For more information please contact: George Tziortzis Board Member Head of Management Consulting T: +357 22 209 292 E: georgetziortzis@kpmg.com Konstantinos Botsaris Senior Manager Digital Innovation T: +357 22 209 220 E: kbotsaris@kpmg.com kpmg.com.cy

©2020 KPMG Limited, a Cyprus limited liability company and member of the KPMG network of independent member firms affiliated with KPMG International Cooperative (”KPMG International”), a Swiss entity. All rights reserved.

The KPMG name and logo are registered trademarks or trademarks of KPMG International.