Reconstructie van een ramp

HENK POSTMA

ACHTERGROND

HENKPOSTMA

4

Vissers vangen veel rotzooi uit zee, keerzijde is dat het hun netten beschadigt.

MARIEKE FEENSTRA

HENK POSTMA

RECONSTRUCTIE VANeen ramp

Het jaar 2019 was net begonnen toen het containerschip MSC Zoe in ruw weer 345 containers verloor. Het waddengebied werd overspoeld met rommel. Hoofredacteur Hans Revier reconstrueert de ramp.

MARIEKE FEENSTRA

TEKST: HANS REVIER

WADDENmagazine 1-20195

HENK POSTMA

ACHTERGROND

NACHT VAN

1 op 2 januari

Er staat een harde wind uit het noordwesten wanneer het containerschip MSC Zoe, op weg naar de haven van Bremen, in het donker boven de Waddeneilanden vaart. Die nacht verliest het schip op ruwe zee 345 containers.

HENK POSTMAMARCEL VAN KAMMEN

WOENSDAG

2 januari

De eerste berichten over de verloren containers sijpelen binnen. De telefoon op het Waddenhuis staat roodgloeiend. De pers wil meer informatie. Particulieren, natuurorganisaties, bedrijven en scholen, iedereen wil helpen de aangespoelde rommel op te ruimen. Rijkswaterstaat meldt aanvankelijk dat 30 containers in zee zijn beland, snel daarna blijken het er meer dan 200 te zijn.

DONDERDAG

3 januari

In alle vroegte trekken de eerste enthousiaste jutters naar het strand van Terschelling om flatscreens, krukjes, My Little Pony’s, schoenen en klapstoelen te oogsten. De media komen met aansprekende beelden op internet, tv en in de krant. De stemming slaat om wanneer blijkt dat de harde noorderwind plastic en (korrels) piepschuim de duinen en de Waddenzee in blaast. Dan wordt duidelijk dat er een ecologische ramp dreigt waarvan de consequenties niet zijn te overzien.

VRIJDAG

4 t/m zondag 6 januari

Honderden vrijwilligers gaan naar de eilanden en de kust om troep op te ruimen. Vrijwilligers maken een website waarop je kunt zien waar hulp nodig is. De Veiligheidsregio Friesland neemt die dankbaar over. De eilandgemeentes, Staatsbosbeheer en plaatselijke

6

RECONSTRUCTIE VAN een ramp

restaurants zorgen voor koffie en eten voor de honderden verwaaide, blauwbekkende, hardwerkende opruimers. De rederijen leveren ‘schoonmaakkaartjes’ tegen gereduceerd tarief, Arriva vervoert de vrijwilligers gratis naar veerboothavens en op Schiermonnikoog is het leger ingeschakeld. Vissers doen geweldig werk door in de Waddenzee en Noordzee ronddrijvende rommel op

te vissen en af te voeren. Ook aan de vastelandskust gaan opruimacties verder. Het is verbazingwekkend hoe snel de rommel op de dijken en de kwelders terechtkomt. Het Openbaar Ministerie maakt op vrijdag bekend dat ze gaan onderzoeken wie strafrechtelijk moet worden vervolgd voor de ontstane vervuiling door de containerramp. Dit onderzoek wordt

uitgevoerd in samenwerking met de Maritieme Politie en de Inspectie voor Leefomgeving en Transport. Er wordt gekeken hoe het kon gebeuren dat zó veel containers overboord zijn geslagen en ook wordt onderzocht of de Wet voorkoming verontreiniging door zeeschepen is overtreden.

>

PLASTIC: EEN ONZICHTBAAR GEVAAR

EFFECTEN CONTAINERRAMP ONGEWIS Vrijwilligers die hielpen met het opruimen van de troep uit de containers, zagen hoe enorme hoeveelheden piepschuim verbrokkelden op het strand. De duinen, kwelders en wadplaten raakten bezaaid met plastic resten. Overal vond men plastic korrels, een grondstof voor de plasticindustrie. Al dat plastic in het waddenmilieu breekt niet of nauwelijks af. Reden voor grote zorgen over de langetermijneffecten.

WERELDWIJD PROBLEEM Plastic in het zeemilieu is een bekend probleem. Jaarlijks verdwijnt tussen de 5 en 13 miljoen ton vanaf land in zee en eindigt in wat we kennen als ‘plastic soep’. Dertig jaar geleden onderkende men al het probleem wat afval in zee wereldwijd kan veroorzaken. Zeevogels die stukken plastic aanzien voor voedsel of zeezoogdieren die verstrikt raken in touwen of netten, brachten het probleem onder de aandacht van beleidsmakers.

Ondanks internationale afspraken - onder andere het verbod om huishoudelijk afval overboord te zetten - bleef het probleem onverminderd groot. Bij alle soorten zeeschildpadden, bij 66% van de zeezoogdiersoorten, 50% van de zeevogelsoorten en snel groeiende aantallen vissen en ongewervelden is inmiddels verstrikking in, of het eten van vooral plastic afval vastgesteld. Zelfs de in het waddengebied gestrande walvissen hebben grote stukken plastic in hun maag- en darmkanaal.

MICROPLASTICS Kijk je naar de plastic soep op wereldniveau, dan lijkt de containerramp misschien mee te vallen, maar de resten piepschuim en plastic korrels uit de containers liggen in hoge concentraties in een relatief klein gebied en blijven jarenlang het waddengebied vervuilen. Dit plastic wordt niet echt afgebroken, maar kan door golfwerking en uv-straling wel uiteenvallen in kleine deeltjes. Uit verschillende studies blijkt dat deze microplastics overal in

het waddengebied al voorkomen. De kleine deeltjes, men spreekt over microplastics als de deeltjes niet groter zijn dan 5 mm, worden opgenomen door wadpieren en schelpdieren en komen zo in de voedselketen terecht. Analyses in Engeland van de uitwerpselen van grijze zeehonden en het maagdarmkanaal van de makreel (het belangrijkste prooidier van de zeehonden) toonden het algemeen voorkomen van microplastics in deze dieren aan.

PLASTIC IN MENSEN Vis, schaal- en schelpdieren, die worden gevangen voor menselijke consumptie, bevatten ook microplastics. Zo zijn ze aangetroffen in kabeljauw, zeebaars, mosselen, oesters en garnalen. Mosselen die in België worden verkocht, bevatten gemiddeld 3 tot 5 deeltjes plastic per 10 gram vleesgewicht. Belgische onderzoekers berekenden dat de hoeveelheid microplastics die men via het eten van mosselen binnenkrijgt, kan oplopen tot 11.000 deeltjes per jaar. In hoeverre dit van invloed is op de menselijke

gezondheid is niet goed bekend. Onderzoekers speculeren dat alleen heel kleine deeltjes (kleiner dan 150 micrometer) vanuit het spijsverteringsstelsel kunnen doordringen in het lymfestelsel en organen. Een andere wijze waarop microplastics de gezondheid zouden kunnen aantasten, is door te fungeren als ‘vervoermiddel’ voor allerlei vervuilende stoffen, onder andere pak’s, pcb’s en zware metalen, die zich al in het milieu bevinden. Ook de vaak kankerverwekkende chemische verbindingen, die gebruikt worden bij de productie van plastic, kunnen zich zo ophopen in de voedselketen.

MARIEKE FEENSTRA

WADDENmagazine 1-20197

RECONSTRUCTIE VAN een ramp

MAANDAG

7 en dinsdag 8 januari

Er worden speciale opruimacties georganiseerd op de zandplaten en onbewoonde eilanden in de Waddenzee. Met een indrukwekkend vertoon van zeemanschap worden twee op Engelsmanplaat gestrande containers naar de haven van Lauwersoog gesleept. De dagen daarna trekt de wind aan en door de storm raken de kwelders en waddenzeedijken opnieuw bezaaid met piepschuim en andere rommel. Om onveilige situaties te vermijden, worden nieuwe vrijwilligersacties aan de waddenkust afgeblazen. Gelukkig is de meeste troep van de stranden afgehaald, maar iedereen is bevreesd voor nieuwe rommel uit de containers die ergens op de zeebodem liggen.

WOENSDAG

9 januari

De burgemeesters van de vijf Waddeneilanden sturen een brandbrief naar de Tweede Kamer met de oproep dat zeevervoer veiliger moet. De Waddenvereniging sluit zich hierbij aan en voegt daaraan toe dat het niet alleen gaat om de gevaren van containervervoer, maar

MARIEKE FEENSTRA

ook de risico’s van olie- en chemicaliëntankers, die boven onze eilanden varen. Nederland ligt aan een van de drukst bevaren scheepsroutes ter wereld, met alle risico’s van dien. Wat nu plastic afval en andere rommel is had ook olie kunnen zijn. Inmiddels zijn de meeste containers op de bodem van de Noordzee ten noorden van de Waddeneilanden gelokaliseerd.

DONDERDAG

10 januari

De frustratie over het gebrek aan coördinatie door de overheid groeit. Het duurt te lang voordat de ernst en de omvang van de ramp tot de autoriteiten doordringt en opgeschaald wordt. De Waddenvereniging staat in nauw contact met de verschillende verantwoordelijke overheden en directeur Lutz Jacobi schuift aan bij minister Cora van Nieuwenhuizen, die het waddengebied bezoekt. Volgens de Waddenvereniging maakt de ramp pijnlijk duidelijk dat er dringend behoefte is aan één beheerautoriteit voor de Waddenzee. In de aanpak van de containerramp is te merken dat tientallen overheden en instanties verantwoordelijk zijn voor het

STANDPUNT WADDENVERENIGING

Volgens de Waddenvereniging maakt de containerramp pijnlijk duidelijk dat het Werelderfgoed Waddenzee onvoldoende tegen scheepsrampen is beschermd. Daarom moeten de volgende zaken snel worden geregeld:

• Eén beheerautoriteit die de rampenbestrijding op zich neemt.

• Een goed rampenplan voor alle soorten scheepvaartincidenten.

• Centrale coördinatie inzet van vrijwilligers.

• Veiliger vervoer van containers.

• Geen milieugevaarlijke scheepvaart en onveilige containervaart vlak langs de Waddenzee.

waddengebied. Centrale coördinatie en een goede begeleiding van alle vrijwilligers door de verantwoordelijke autoriteiten ontbreekt. Ook bestaat er geen rampenplan waarin dit afdoende geregeld is. In zo’n centraal gecoördineerde aanpak moet de bescherming van kwetsbare flora en fauna en de veiligheid van mensen voorop staan. Dezelfde zorgvuldige aanpak geldt ook voor de berging van de containers, die nu nog op de bodem van de zee liggen. Dit moet zodanig gebeuren, dat het waddenmilieu zo min mogelijk schade oploopt. Er gebeurt veel op deze donderdag. Ook de Onderzoeksraad voor Veiligheid maakt bekend een onderzoek naar de overboord geslagen containers te gaan starten. De Raad richt zich hierbij met name op de gevolgen van het ongeval, de lokale situatie in het Nederlandse waddengebied en de vaarroute van het schip. Ook de Tweede Kamer zal zich buigen over de containerramp.

VRIJDAG

11 januari

Wetenschappers van de Rijksuniversiteit Groningen lanceren de webapp waddenplastic.nl. Hiermee kan iedereen helpen om de wijd verspreide microplasticvervuiling in het waddengebied in kaart te brengen. Op dit moment valt nog weinig te zeggen over de ecologische gevolgen van de containerramp op de langere termijn. Rijkswaterstaat wil als water- en natuurbeheerder van de Waddenzee inzicht krijgen in de (middel)lange termijneffecten van met name de kleine plastic deeltjes. Ook moet het onderzoek aantonen welke maatregelen getroffen moeten worden om de waarden van het UNESCO Werelderfgoed Waddenzee te behouden en te ontwikkelen. Daarop vooruitlopend is men al begonnen met het nemen van de eerste

8

ACHTERGROND

HENK POSTMA

Volgens de Waddenvereniging maakt de ramp pijnlijk duidelijk dat er dringend behoefte is aan één beheerautoriteit voor de Waddenzee

HENK POSTMA

veldmonsters op de eilandstranden, wadplaten en de kwelders als basis voor het onderzoek. Op de eilanden en langs de kust is veel troep aangespoeld, waaronder fijne plastic korrels. Deze plastics vormen een potentiële ecologische ramp, die nu nog onvoldoende is te overzien. Onder leiding van de Rijksuniversiteit Groningen hebben marien ecologen uit heel Nederland afgelopen periode op Schiermonnikoog uitgezocht wat de beste methode is om de plastics in kaart te brengen.

VRIJDAG

18 januari

Door slecht weer kan pas vanaf vrijdag 18 januari met speciaal gecharterde schepen worden begonnen met de berging van containers. Rijkswaterstaat gaat ervan uit dat de meeste containers kapot zijn. Dat blijkt ook uit berichten van garnalenvissers in dit deel van de Noordzee. Ze vangen nog steeds massa’s rotzooi die veel schade aan de netten veroorzaakt.

Waddenvereniging-directeur Lutz Jacobi (3e van links) is nauw betrokken bij het overleg met onder meer minister Cora van Nieuwenhuizen (5e van links met paars shirt)

HENK POSTMA

WADDENmagazine 1-20199