NAJAAR 2021 | EDITIE 13
Ext
r
OPL a hoge 64. AGE! 0
Inez timmer -t
00
FLINK AAN DE WEG
OPINIE
ZORG
LEEUWARDEN
MOBILITEIT
MAATSCHAPPIJ
02
SENIORENkrant
Zo lang mogelijk veilig thuiswonen. Wij helpen u hier graag bij met handige tips en services.
Het is nergens zo fijn en vertrouwd als thuis. Toch kan er een moment komen dat u iets meer hulp nodig heeft. Op die momenten willen we er graag voor u zijn. Daarom hebben we het Vitaal Collectief ontwikkeld. Naast korting op uw zorgverzekering krijgt u veel handige tips en
services om langer zelfstandig en veilig thuis te wonen. Bent u bij ons verzekerd? Dan kunt u elk moment instappen. Interesse? Kijk op defriesland.nl/vitaal of bel met ons via 058 291 31 31. We helpen u graag verder.
SENIORENkrant
03
16
LOGEREN IN DE CAMPERSTRAAT
05
Tijdens mijn jeugd heb ik in meer dan tien huizen gewoond. Toch had ik ook een vast logeeradres: het huis van mijn oom en tante in de Camperstraat. Oom Jaap was gespecialiseerd lasser bij Ducosto. Hij was getrouwd met Tine, de zuster van mijn vader. Ze hadden twee kinderen. De oudste, Cees, was mijn één jaar oudere speelkameraad.
Je hoeft het niet alleen te doen
Beste lezers,
Casemanager dementie Piet de Vries van Thuiszorg Het Friese Land komt wekelijks over de vloer bij mensen die de diagnose dementie hebben gekregen. Zijn oproep is: kom in actie en zoek hulp, je hoeft het niet alleen te doen.
Inez timmer-t flink aan de weg Voor velen was Inez Timmer (66) een vergeten naam, totdat ze een aantal jaren geleden vanuit Duitsland terugkwam in Friesland. Ze is de laatste tijd vooral bekend door de mooie theaterprogramma’s die ze maakt. Daarnaast was de zangeres regelmatig in de media: als semifinalist in The Voice Senior én als winnaar van het Ouderen Songfestival. Ritsko zocht Inez op in Weidum, waar ze alweer jaren woont.
08
Sporten werkt 14 vertragend op het ziekteproces “VEEL OUDEREN DIE IN EEN VERPLEEGHUIS WONEN, GAAN TERUG IN DE KAST” We leven in een tijd waarin alles lijkt te kunnen: mannen met nagellak en in een jurk, een kruisje in je paspoort bij geslacht, genderneutrale toiletten. Zo op het oog zijn we in Nederland erg tolerant. Toch worden er nog steeds kinderen door hun ouders de deur uit gezet wanneer ze vertellen dat ze homoseksueel zijn en gaan sommige ouderen terug in de kast als ze in een verpleeghuis terechtkomen.
EN VERDER....
Bewegen is goed voor iedereen, maar voor een parkinsonpatiënt is het extra belangrijk. Het op peil houden van conditie, kracht en balans heeft een positief effect op de gezondheid, waardoor patiënten gemiddeld langer zelfstandig kunnen blijven functioneren. Daarom biedt Stichting Parkinson in Beweging in Friesland sport- en bewegingsactiviteiten aan, zoals dansen, Nordic Walking, boksen en, binnenkort, yoga.
Met trots bieden we jullie de nieuwe Leeuwarder Seniorenkrant aan. Het is een mooie krant geworden met interviews die je zeker niet mag missen. Omdat het bijna Roze Zaterdag is in Leeuwarden, gingen we in gesprek met Majo (73) en Anne (72) van COC Friesland. Zij vertellen over hun ervaringen binnen de LHBTI+ gemeenschap van Friesland en hun eigen coming out. Je kunt je vast wel voorstellen hoe lastig dat destijds geweest moet zijn. Wist je trouwens dat veel ouderen als ze in een verpleeghuis gaan wonen, ‘terug in de kast’ gaan, omdat ze bang zijn voor de reacties van hun medebewoners? Dat vind ik toch wel behoorlijk schokkend moet ik zeggen. Ritsko bracht een bezoek aan zangeres Inez Timmer. Je kent haar vast nog wel van de band Irolt en The Voice Senior. Een bijzondere vrouw, die ontzettend actief is in het theater. Het heeft een mooi portret opgeleverd. Ook interessant is het artikel over de Stichting Roelof Steinvoorte. Die levert financiële steun aan verenigingen en organisaties die initiatieven ontwikkelen op het gebied van welzijn voor ouderen in Leeuwarden. De stichting is nog niet zo bekend en dat is jammer. Daarom besteden wij er graag aandacht aan. Helaas krijgen veel mensen vroeg of laat te maken met dementie in hun omgeving of ze hebben de ziekte zelf. Een verdrietige situatie, waarin een casemanager dementie veel kan betekenen. Je leest er alles over in deze krant. Natuurlijk vind je in deze dertiende editie ook weer puzzels, columns en interessante artikelen. Ik wens jullie veel leesplezier!
Doede Vellema
20
Ps: Vergeet niet regelmatig op onze website te kijken: www.seniorenkrant.nl of like onze Facebookpagina. Woensdag 8 december komt de volgende krant uit.
DE REDACTIE
Stichting Roelof Steinvoorte zet zich in voor het welzijn van Leeuwarder senioren
07
Wat is Thuiszorg Patyna?
10
Wat gebeurt er toch allemaal in het Midden-Oosten?
11
LOS voor en door senioren
12
De senior: van bijvoeglijk naamwoord naar zelfstandig naamwoord
13
We binne los! Verhalenavond 2021 komt eraan!
13
Koesma Basdew Sociaal bewogen en maatschappelijk geëngageerd,schrijft daarover op prikkelende wijze.
Peter Teeuwen Schrijft over maatschappelijke ouderenvraagstukken, puzzelkoning.
Jeltsje de Boer Zet zich in voor het welzijn van ouderen, voorzitter van UVV Grou.
Ritsko van Vliet Plaatst het Leeuwarden van de jaren 50 en 60 in een persoonlijk perspectief.
Riemie van Dijk Altijd op zoek naar verhalen die raken, blijven hangen en doorverteld worden.
Boukje Wiersma Schrijft herkenbare, inspirerende verhalen met een mix van positiviteit en ontroering, eindredacteur.
Puzzels 18 De wereld van Koesma - op mijn dooie akkertje
19
Oplossingen puzzels
22
Colofon 22
04
SENIORENkrant
! s o l e n n i Wy b
. n e t t i s l i t s t n ne e o z i e s e n û r ôf jes. s k u d o r p s ú Pier21 hat it ar al o f e r r a e t ar e p m e i r e n k o t r ú d y s i w Der gge o j s n e s o l y t! s w r e e j n h n i e k z z o i n d n E êres j m e r p f i fi t leafs
t:
Spile
rm hiedenis a e g sc n de lavan de ge
en Brecht
Smedes Spelers: Theo e Oldenhof uk Bo Schrijver: ann ank Fuhrm Fr e: gi Re
Wassenaar
an het Wad
ld v rwaterwere e d n o e d r e v O
en Pleun Eelco Venema er ashouwer, rijke Scherm oij, Dette Gl Ma Ko t: R. ks ul Te Pa : Spilers le Wagenaar Regy: Daniel
de Roode
skaad: aug-okt 2021 Wat soesto!: sep-des 2021 Wat’n wad: sep 2021-juli 2022 verhalenavond: 26 nov 2021 Kneppelfreed: okt-des 2021
P IE R 2 1 & D
26.11. 2021 slân in heel Fr y verhaal. n e e t b e h ok jij
O
Meld je aan!
nd.nl
alenavo Kijk op verh
sjoch foar mear ynformaasje en kaarten:
pier21.nl
d 1
ld je aan.ind
ond_flyer_me
verhalenav
27-08-21
09:33
E HARMO
N IE
SENIORENkrant | LEEUWARDEN
05 De moeder van Ritsko van Vliet overleed toen hij twee jaar was. Door het artiestenleven van zijn vader verbleef hij tijdens zijn jeugd bij meer dan tien pleeggezinnen in Leeuwarden. In persoonlijke verhalen vertelt Ritsko over zijn jeugdervaringen en de buurten waar hij toen woonde. Dit keer deel vijf. De eerste vier delen kun je teruglezen op www.seniorenkrant.nl
Tijdens mijn jeugd heb ik in meer dan tien huizen gewoond. Toch had ik ook een vast logeeradres: het huis van mijn oom en tante in de Camperstraat. Oom Jaap was gespecialiseerd lasser bij Ducosto. Hij was getrouwd met Tine, de zuster van mijn vader. Ze hadden twee kinderen. De oudste, Cees, was mijn één jaar oudere speelkameraad.
Tekst: Ritsko van Vliet, Van Vliet Beleving | Foto hierboven": Harry Dikken, collectie HCL.
glippend verdwenen we tussen de
LOGEREN IN DE CAMPERSTRAAT
brede jassen van de toeschouwers.
Het gezin De Jong loopt als een rode
probeerden we zo lang mogelijk uit
lag ik onder een elftalfoto van
ziet elkaar nog op bruiloften en
draad door mijn jongste jaren. Een
het zicht van de vijand te blijven.
Europacupwinnaar AC Milan met
begrafenissen en vertelt de bekende
paar uur nadat mijn moeder door een
Maar als ik met een lompe beweging
sterspeler Gianni Rivera. Voetballers
anekdotes. Een paar weken geleden
ongeluk bij de Vrouwenpoortsbrug
een grafzerk omduwde, moesten we
die we alleen van plaatjes kenden.
zocht ik Cees op om na bijna vijftig
overleed, vingen oom Jaap en tante
rennen voor ons leven om uit de
Het gezin De Jong had net als vele
jaar wat herinneringen op te halen.
Tine mij op. We zouden die avond
klauwen van de Arends-soldaten te
anderen in de straat nog geen teevee.
Ik vertelde hem dat ik vroeger zo
toch al naar hen toe om met beide
blijven.
De enige kans om voetbal op niveau
jaloers was op zijn Märklin treinen.
te zien was bij het pas opgerichte
Boven op zolder had hij meters rails,
gezinnen Sinterklaas te vieren.
WEER EVEN DAT KIND VAN TOEN Ondanks mijn band met Cees en de rest van het gezin, ben ik de familie uit het oog verloren. Als karakters zich door andere interesses en verschillende levensroutes vormen, verwatert de vriendschap. Je
Waar ik ook woonde in Leeuwarden,
THE COUSINS APACELY
Cambuur. Maar dan alleen op
waar verschillende locomotieven
veel vakanties en weekenden
Het was de tijd van de Britse pop
Paas- en Pinkstermaandag en
met wagons overheen reden. Hij
bracht ik in de Camperstraat door. Ik
met de Beatles, de Small Faces,
Hemelvaartsdag. Als gerefor-
stond op, wenkte me en liep de trap
voelde mij daar thuis en kon mezelf
The Animals én The Kinks. Voor
meerde jongens mochten wij
op. Een minuut later was ik terug
zijn. Genoeg ingrediënten om me
Cees en mij was dat dé band. Met
niet op zondag naar het voetbal.
in 1964. Ik zag een grote spoorbaan
gelukkig te voelen.
twee mattenkloppers als gitaar
We hadden te weinig zakgeld om
over tweederde van de kamer lopen,
stonden wij als Ray en Dave Davies
een hele wedstrijd te kijken. Over
compleet met tunnels, stations en
Sunny Afternoon te playbacken. We droomden van een zangcarrière en noemden onszelf The Cousins Apacely. Het is mij een raadsel waar we die naam vandaan haalden. Apace is Engels voor vlug. Als ik iets zeker niet was, dan was het vlug. Ik was het stereotiep adolescent: traag, sloom en altijd te laat. Behalve als er een voetbal binnen mijn bereik lag. Dan ging in mijn puberbrein een knop om en was ik niet te stuiten. Popster ben ik nooit geworden. In het voetbal schopte ik het tot het eerste zondagselftal van LVV Friesland. Dat lijkt talentvol maar ons team, Friesland 6, trapte op zondag altijd als eerste om negen uur af.
het hek klimmen was geen optie,
bergweides. Alles van toen in de
omdat de bovenkant bedekt was
Camperstraat had hij nog. Daar
met een soort grijze stopverf die
stonden de makkers van ooit. Ik
voor altijd in je broek bleef zitten.
deed mijn ogen dicht en luisterde
We kwamen een kwartier voor het
naar de modeltreinen die over de
einde gratis naar binnen als een
rails zoefden. Even voelde ik mij
ijverige suppoost alvast de hekken
weer dat kind van toen. Een kind dat
openzette. Snel achter hem langs
wilde dat hij altijd uit logeren was. ■
SOLDAATJE SPELEN TUSSEN DE GRAFZERKEN De
Camperstraat
was
voor
ambtenaren, kleine ondernemers en arbeiders die gespaard hadden. Er stonden eenvoudige huizen, maar ze waren ruimer dan normaal met een toilet en douche. De straat eindigde bij een muur van steenhouwerij Arends. Als de grafstenen van dit bedrijf dezelfde kwaliteit hadden als deze muur, dan zijn die nu niet meer op een kerkhof te vinden. Er zaten gaten in en de muur was in het midden zo afgebrokkeld dat Cees en ik er met gemak overheen konden. Als wij onze Vietnamoorlog uitvochten, dan had dit stenen obstakel een centrale rol in ons spel. Met een pylkebuus (stuk plastic buis) als loop op een stuk hout
VLAK VOOR HET EINDE
bevestigd, slopen wij bewapend om
GRATIS NAAR BINNEN
de Dafjes en DKW’s heen richting
Neef Cees was ook voetbalgek.
Arends. Eenmaal over de muur
Als ik bij hem op de kamer sliep,
Ritsko mocht de mattenklopper even inwisselen voor een echte gitaar.
06
SENIORENkrant
MUUR ISOLATIE
VLOER ISOLATIE
DAK ISOLATIE
SPECIALIST IN WONINGISOLATIE - Bespaart veel energie! - Draagt bij tot een schoner milieu! - Verhoogt het comfort! - Verlaagt de energielasten! - Zakelijk en particulier!
WWW.KOSTONNOORD.NL Laat u kosteloos informeren door een van onze adviseurs.
Koston Noord BV Rijksstraatweg 7 8814 JV Zweins Telefoon: 0517-767030 E-mail: info@kostonnoord.nl Website: www.kostonnoord.nl Informeer naar de subsidiemogelijkheden!
SENIORENkrant | REDACTIE 07
Tekst: Ritsko van Vliet, Van Vliet Beleving.
STICHTING ROELOF STEINVOORTE ZET ZICH IN VOOR HET WELZIJN VAN LEEUWARDER SENIOREN Een vaarvakantie, een uitstapje naar Ameland en kerstpakketten: enkele voorbeelden van initiatieven die mede mogelijk zijn gemaakt dankzij bijdragen van de Stichting Roelof Steinvoorte. De stichting bestaat sinds 1993 en zet
D
zich in voor het welzijn van ouderen in Leeuwarden. De Leeuwarder Seniorenkrant was erg benieuwd naar deze stichting en vroeg voorzitter Chris Vegter en secretaris Jet van Gelder er het een en ander over te vertellen.
De Stichting Roelof Steinvoorte
nodig was”, zegt Jet van Gelder,
maken”, zegt Van Gelder. Ook aan-
om te beginnen, om een printer of
dankt zijn bestaan aan de nalaten-
docent klassieke talen op het Stede-
vragen ten behoeve van ouderen
briefpapier aan te schaffen.” Dank-
schap van Roelof Steinvoorte. In zijn
lijk Gymnasium. Ze kwam iets later
vanuit wijkverenigingen of bewo-
zij die bijdrage kunnen zich nieuwe
testament bepaalde hij dat zijn erfe-
bij de stichting. “Ik heb een prettig
nersgroepen kunnen rekenen op
plannen ontwikkelen.
nis gebruikt moest worden om het
leven, maar realiseer me dat dat
een welwillend oor.
welzijn van ouderen in Leeuwarden
een kwestie van ‘geluk hebben’ is.
te bevorderen. Die erfenis bestond
Om die reden doe ik graag iets voor
Een ander voorbeeld is de Stichting
Aan de hand van de aanvragen die
voornamelijk uit een aantal panden
mensen die het minder breed heb-
Missing Airmen Memorial Founda-
binnen komen, kunnen de maat-
in de stad.
ben of die de weg naar hulp niet zo
tion. Deze stichting heeft als doel
schappelijke ontwikkelingen op het
gemakkelijk vinden.”
het markeren van crashlocaties
gebied van ouderen afgelezen wor-
waar zich nog vermiste vliegers
den. “In het begin van het bestaan
Chris Vegter is vanaf het begin
EENZAAMHEID ONDER SENIOREN
betrokken bij de stichting. Des-
FINANCIËLE HULP
kunnen bevinden en het registre-
van de stichting was dat vooral de
tijds werd hij door de notaris bena-
De aanvragen die de stichting ont-
ren van die locaties als veldgraven
opkomst van de digitalisering. Een
derd. “Meneer Vegter is een van de
vangt, zijn zeer divers. Aanvragen
en wilde een boekje uitgeven. Van
jaar of vijf geleden waren het the-
bekendste architecten in de stad,
van of voor één persoon worden
Gelder: “Het lijkt misschien niet
ma’s als dementie en mantelzorg.
dus het was niet meer dan logisch,
niet in behandeling genomen. “Daar
helemaal passen binnen de doel-
En nu, vanwege corona, zie je vooral
gezien het bezit van de panden,
is onze stichting niet voor bedoeld.
stelling, maar veel ouderen hebben
dat eenzaamheid onder ouderen
dat er iemand met een meer dan
Wel steunen we andere clubs en
een levendige belangstelling voor
een belangrijk onderwerp is”, vertelt
amateuristische kennis van zaken
stichtingen bij hun activiteiten.
juist die periode uit de geschiedenis.
Van Gelder. “Er zijn veel initiatieven
Wij geven financiële steun, zodat
Mijn buurvrouw bijvoorbeeld kon
voor senioren in Leeuwarden en dat
zij praktische hulp kunnen bie-
zich nog een neergestort vliegtuig
is hartverwarmend. De stichting is
den”, legt Vegter uit. Zo sponsort
herinneren. We kregen een present-
nog niet zo bekend en dat vinden
de stichting bijvoorbeeld het Festi-
exemplaar van het boekje dat ik aan
we jammer. We willen laagdrempe-
val Swettehiem, de Zonnebloem en
haar heb gegeven. Ouderen toegang
lig zijn.”
Roze Zaterdag. “4 het Leven orga-
geven tot ‘hun’ geschiedenis is óók
niseert normaal gesproken cul-
welzijn.”
“ER ZIJN VEEL INITIATIEVEN VOOR SENIOREN IN LEEUWARDEN EN DAT IS HARTVERWARMEND”
turele uitstapjes, maar vanwege
WEBSITE De website van de stichting,
corona konden die niet doorgaan.
Daarnaast helpt de stichting nieuwe
www.stichtingroelofsteinvoorte.nl,
In plaats daarvan belden vrijwil-
activiteiten die zich richten op het
geeft meer informatie over de
ligers alle ouderen uit hun bestand
welzijn van senioren met een steun-
stichting. Ook zijn er een contact-
op. Wij hielpen hen met een bijdrage
tje in de rug. Van Gelder: “Soms heb
formulier en voorwaarden voor een
om al deze gesprekken mogelijk te
je als club ook gewoon geld nodig
aanvraag te vinden. ■
08
INTERVIEW | SENIORENkrant
Tekst: Ritsko van Vliet | Foto: Peter Schûtte
Inez timmer -t
FLINK AAN DE WEG
totdat ik hoorde dat Leonard Cohen in het Fries werd uitgevoerd. Ik wilde terug om bij te dragen aan de Friese cultuur.” WEROM NEI IT HEITELÂN En zo komt Inez in 2013 na vijfentwintig jaar terug naar Friesland. “Mijn hart trok weer naar het platteland. Vroeger had ik een hekel aan de sociale controle van een klein dorp. Nu koester ik die warmte.” Ze had Heimat & Heitelân geschreven, een voorstelling over het schakelen tussen twee
Voor velen was Inez Timmer (66) een vergeten naam, totdat ze een aantal jaren geleden vanuit Duitsland terugkwam in Friesland. Ze is de laatste tijd vooral bekend door de mooie theaterprogramma’s die ze heeft gemaakt. Daarnaast was de zangeres regelmatig in de media: als semifinalist in The Voice Senior én als winnaar van het Ouderen Songfestival. De oudere generatie Friezen zal haar nog
culturen. “Wat een werk om na zoveel jaar weer aan de bak te komen! Niemand kent je, dus ik heb alle dorpshuizen afgebeld.” Uiteindelijk weet zij ieder jaar twee theaterstukken op de planken te brengen. De uitvoering van Op alle Fronten wordt door de Leeuwarder Courant beloond met 5 sterren.
kennen van de folkband Irolt. Sommigen zagen haar lang geleden wellicht in
THE VOICE SENIOR EN OUDEREN SONGFESTIVAL
een musical, naast sterren als Henk Poort en Bill van Dijk. Later veroverde ze
De artistieke duizendpoot weet van geen ophouden.
de theaters in Duitsland en Oostenrijk en entertainde op exclusieve cruises. Ik zocht Inez op in Weidum, waar ze alweer jaren woont.
Ze schittert in 2019 als Mme Armfeld in A Little Night Music en krijgt een nominatie voor de beste vrouwelijke bijrol. Datzelfde jaar is ze semifinalist in The Voice Senior en in juli 2021 wint Inez in Amsterdam het Ouderen Songfestival. “Noem
Ongekunsteld zit ze aan tafel in haar knusse huisje.
Phantom of the Opera vertrekt ze naar Wenen. In
het overdreven ambitie, maar het is ook zo mooi
Gekleed in een sweater en joggingbroek is er niets
Oostenrijk en Duitsland krijgt Inez in alle bekende
om mee te maken. Toen ik van dat songfestival
terug te vinden van de grande dame die regelmatig
musicals een grote rol. “Een groot avontuur met
terugkwam in Weidum, hingen hier de vlaggetjes
schittert op de bühne. Zangeres worden was geen
alle ingrediënten voor een goed gevuld dagboek:
aan de gevel. En de publiciteit is erg welkom. Alle
jeugddroom. “Als kind wilde ik als leeuwentemmer
triomfen, eenzaamheid, liefde, verdriet. Gevoelens
Friese media hebben er aandacht aan besteed. Dat
bij het circus werken. Dat theatrale zat er dus wel in.
die alleen je collega’s begrijpen.”
belt een stuk makkelijker”.
podium stond, maar de calvinistische opvoeding zat
BETOVERD DOOR EEN GOOCHELAAR
OPPASSEN DAT DE CULTUUR NIET VERLOREN GAAT
mij in de weg. Ik werd lerares Engels.” Taalgevoel
Na acht jaar onderbreekt Inez het musicalwerk. “Ik
De coronatijd heeft Inez strijdbaar gemaakt. “Eerst
had ze zeker. Ze zingt en acteert even makkelijk
miste de interactie met het publiek. Je staat iedere
was ik murw geslagen. In één keer geen optredens
in het Duits en Engels als in het Nederlands en het
avond naar een zwart gat te kijken. Ik werd solist en
meer, dat doet iets met je. Maar ik ben als een gek
Fries. “Fries is niet mijn moedertaal”, vertelt Inez.
later entertainmentmanager op een groot cruise-
gaan schrijven, heb nieuwe ideeën uitgewerkt. Tus-
“Ik kwam als vierjarige van Dedemsvaart naar Bui-
schip.” Op een van de cruises leert ze haar man Peter
sen de eerste en tweede lockdown heb ik aardig
tenpost. Thuis spraken wij Nederlands, maar we
kennen. “Er kwam een goochelaar aan boord die mij
wat voorstellingen gedraaid. Steeds voor dertig
woonden wel in de Wâlden. Toen ik op school met
betoverde.” Ze settelen zich uiteindelijk in het Duitse
mensen per keer.” Inez merkt op dat we moeten
een Westereinder klasgenoot Fries sprak, raadde
Essen om meer tijd voor elkaar te hebben. “Toen
oppassen dat door corona niet nog meer cultuur
hij mij dat af omdat het zo raar klonk.”
kreeg ik weer belangstelling voor Fryslân. Ik had
verloren gaat. “Minister De Jonge die net zo lief een
geen idee wat daar op cultureel gebied gebeurde,
dvd’tje opzet als alternatief voor een echt concert.
Ik ontdekte dat ik mensen kon raken als ik op een
IROLT Toch zorgt de Friese taal ervoor dat ze bekend wordt als zangeres. In Leeuwarden treft ze de muzikant Nanne Kalma. Daar slaat bij de achttienjarige niet alleen de artistieke vonk over, want Inez trekt bij Nanne in. Hij is gestopt met de popgroep Pugh’s Place en wil iets totaal anders. Geïnspireerd door Britse folkbands ontstaat de Friestalige folkband Irolt. “De eerste albums, De Gudrun Sêge en Kattekwea zijn erg goed verkocht. Wij waren op het goede moment met het juiste repertoire op de juiste plek.” Optredens tot in Engeland volgen. “We zaten eens in een tv-show van Rob de Nijs. Had ik, in folkstijl, houten sandalen aan. De opname was op een grindpad. Niet zo handig.“ IN DE KAARTENBAK BIJ JOOP VAN DEN ENDE De relatie houdt geen stand en ieder gaat zijn eigen weg. “Nanne wilde meer focussen, terwijl ik wilde verbreden.” Inez gaat naar het conservatorium in Hilversum. “Ik was al tweeëndertig en kreeg les van Greetje Kauffeld. Ik studeerde af als jazzzangeres, maar deed daar eerst weinig mee. Omdat ik in de kaartenbak bij Joop van den Ende zat, mocht ik auditie doen voor de musical Cyrano.” Ze wordt aangenomen en begint haar musicalleven. Na The
SENIORENkrant | INTERVIEW
09
Het Leeuwarder raadslid Reitsma (binnenkort wethouder), die vond dat hij moest kiezen uit twee kwaden toen hij het over de nieuwe plannen voor Zalen Schaaf had. Ook in Friesland gaat op die manier veel theaterkwaliteit verloren.” LEVENSWERK Daarom werkt ze nu al drie maanden aan haar ultieme project Baas Giele Taksy. Ondersteund door een vierkop-
Foto: Piet Douma
pige band zingt Inez in het Fries vertaalde songs van Joni Mitchell. “Voor de financiering heb ik een crowdfundingsactie opgezet. Ik had vijfduizend euro gevraagd, maar er kwam ruim zesduizend binnen. Geweldig! Eind november komt de cd uit, 28 januari is de première in De Harmonie. Een megaklus, maar dit beschouw ik als een soort levenswerk.” Ze fronst een beetje. “Ik word ook
Foto: Peter Schütte
ouder, het geheugen neemt af, tekst leren duurt steeds langer. Ik ga door zolang ik het nog kan, het mij voldoening geeft en ik het publiek nog iets te bieden heb. Maar na Baas Giele Taksy zet ik geen nieuwe locomotieven op de rails. Voordat je aan je optredens toe bent vreet de voorbereiding zo ontzettend veel tijd en energie. Het lijkt mij heerlijk om met het repertoire op pad te gaan dat ik al heb.” Foto: Peter Schütte
FIT BLIJVEN IS BELANGRIJK Inez houdt zich fit met het Weidumer Wandel Bootcamp. “Op maandagmorgen gaan hier in de straat de deuren open en dan loopt een stel vrouwen met een matje onder de arm richting het kaatsveld. Ik moet als podiumdier in conditie blijven, maar ik raad iedereen aan om regelmatig te bewegen. Juist als je door je leeftijd wat minder intensief leeft.” Ook de geest moet gestimuleerd worden, vind Inez. “Ik
Foto: Greet Terpstra
blijf als senior geestelijk fit omdat ik nieuwsgierig blijf. Alsjeblieft: dut niet in, blijf openstaan voor nieuwe belevenissen. Koester kunst en cultuur, want die zorgen voor buitengewone ervaringen.” Ze staat op en zingt Joni Mitchell in het Fries: “Ik bin ljocht en tsjuster wend, ik libje elke dei”. ■
Foto: Peter Schütte
“ MIJN HART TROK WEER NAAR HET PLATTELAND. VROEGER HAD IK EEN HEKEL AAN DE SOCIALE CONTROLE VAN EEN KLEIN DORP. NU KOESTER IK DIE WARMTE.” Foto: Peter Schütte
10
ZORG | SENIORENkrant
WAT IS THUISZORG PATYNA? Patyna is een gespecialiseerde organisatie voor zorg in Friesland. We bieden een breed scala aan zorg- en dienstverlening. Van thuiszorg tot en met intensieve verpleeghuiszorg en revalidatie.
Thuiszorg Patyna is een thuis-
gen, zorg levert aan huis. Het gaat
Mocht
zorgorganisatie
naar
aanleiding
van
met
kleine
hierbij om alle soorten thuiszorg.
bovenstaand verhaal nog vragen
uit
(wijk)-
Wij verstaan hieronder verzorging,
hebben
verpleegkundigen en zorgkundi-
verpleging, nachtzorg, vakantie-
geworden dan kunt u vrijblijvend
zorg, hulp in de huishouding en
contact
individuele begeleiding. We heb-
zorg Patyna Team Leeuwarden
ben een kantoor in Techum, maar
tel. 0515 - 72 97 60.
teams,
die
u
bestaande
of
nieuwsgierig
opnemen
met
zijn Thuis-
leveren zorg in heel leeuwarden, Grou, Wergea, Wytgaard, Wirdum,
PS de foto's zijn gemaakt voor coronatijd.
Deinum. Wij zijn 24 uur, 7 dagen in de week bereikbaar. Wij hebben een nauwe samenwerking met huisartsen en andere disciplines en streven naar de beste zorg voor de cliënt.
www.patyna.nl
Wij bezorgen nu ook thuis
Download de app en bestel
Jumbo, Leeuwarden, Stadionplein 3
SENIORENkrant | OPINIE 11 Tekst: Peter Teeuwen
Wat gebeurt er toch allemaal
IN HET MIDDEN-OOSTEN? De Taliban hebben Afghanistan veroverd. Het rommelt al heel lang in het Midden-Oosten. Eerst hadden we Al Qaida, toen kwam IS en nu dus weer de Taliban. Veel mensen zullen zich afvragen wat daar toch allemaal gebeurt, ik in elk geval wel. Ik ging op zoek naar achtergrondinformatie en vond het boek 'Zwarte golf' geschreven door Kim Ghattas, een Nederlands-Libanese schrijfster. Zij kwam met heel verrassende inzichten, die ik graag met jullie deel. HET BEGIN
dan ook heel belangrijk. Vergelijk het
Deze laatste was er niet vies van om
geldstromen te achterhalen en welke
Volgens Kim waren er in 1979 drie
met de Rooms-Katholieke kerk waar
allerlei splintergroeperingen die de
groepering nu door wie ondersteund
belangrijke gebeurtenissen die zij
je ook een Paus hebt, kardinalen, bis-
machtspolitiek van Khomeini kon-
werd. Dat is voor dit betoog ook niet
beschouwde als het begin van de
schoppen en priesters.
den ondermijnen, financieel in het
belangrijk. Waar het hier om gaat is
zadel te helpen en materieel te onder-
dat volgens Kim Ghattas en de men-
Twee ervan kennen we allemaal
Bij de Soennieten draaide het meer
steunen. Dit deden ze overigens in
sen die zij geïnterviewd heeft, de
wel. De eerste is de machtsovername
om de bestuurders. Zij bepaalden
het geheim, maar in de Arabische
vijandschap tussen Iran en Saoedi-
van Khomeini in Iran, waardoor de
wat wel en niet mocht en deden dat
wereld was het algemeen bekend.
Arabië ontstaan is in 1979.
westers georiënteerde Sjah verdre-
aan de hand van geschriften uit de
ven werd en Iran Sjiitisch werd.
Koran of afgeleiden daarvan. Zo ont-
MEETRAINEN MET AL QAIDA
STRENGE LEER VAN DE TALIBAN
Tegelijkertijd viel Rusland Afgha-
stond bijvoorbeeld de sharia. Ik ben
Soennitische Koranscholen op de
In de strenge vorm van de islam (er
nistan binnen. Dat was de tweede
geen kenner, maar ik geloof dat het
grens van Afghanistan en Pakistan
zijn allerlei afsplitsingen) mag je
gebeurtenis. Maar er was ook nog
Soennitische geloof in de loop van
werden plotseling omgevormd tot
vrijwel niks. Je mag geen TV kijken,
een derde gebeurtenis en die was
tijd strenger is geworden en het Sjii-
paramilitaire organisaties. Op deze
geen bioscoop bezoeken, geen radio
volgens Ghattas dé oorzaak van de
tische wat milder. Maar het verwar-
scholen zaten met name vrome
luisteren, om maar wat te noemen.
conflicten die er daarna ontstonden.
rende is wel dat dat plaatselijk heel
jongelingen van een jaar of twin-
Voor vrouwen is het verschrikke-
In hetzelfde jaar vond namelijk een
erg kan verschillen.
tig, onder andere uit Afghanistan.
lijk: zij moeten zwaar gesluierd over
Deze jongeren kwamen vaak uit
straat en mogen buitenshuis vrijwel
bezetting plaats van de heilige moskee in Mekka (Saoedi-Arabië) door
KHOMEINI EN HET
bergdorpen, waar nog op heel tra-
niks. De Taliban koos Afghanistan
een stel geloofsfanatici. Volgens
SAOEDISCHE KONINGSHUIS
ditionele wijze geleefd werd. Vaak
uit voor het stichten van een eigen
deze fanatici maakten de Soenni-
Terug naar de bezetting van de hei-
in grote armoede en met primitieve
staat. Blijkbaar zagen ze het als
tische Al-Saoeds, het koningshuis
lige moskee in Mekka. Er ontston-
middelen.
een makkelijk doelwit. Helaas voor
aldaar, er een commercieel zootje
den bloedige gevechten in het hele
van. Een toeristische trekpleister
land van voor- en tegenstanders
Zij werden uitgenodigd om een
ergste soort: zij zijn immers voort-
maken van een van de heiligste
van het koningshuis. De Saoeds zijn
keer mee te trainen met de troepen
gekomen uit de streng religieuze
plekken van de islam: zij gruwden
schatrijk en het grootste deel van de
van Al Qaida en de Taliban waren
Koranscholen. Zij zullen er niet voor
daarvan.
bevolking is straatarm. Aanleiding
geboren. Talib betekent student van
terugdeinzen om hun tegenstanders
genoeg voor polarisatie. Er werd veel
een streng islamitische school. De
zonder pardon van het leven te bero-
SJIIETEN EN SOENNIETEN
bloed vergoten, met als ‘hoogtepunt’
Taliban zijn dus leerlingen van zo’n
ven en lijfstraffen toe te dienen aan
Voor de rest van mijn verhaal is het
de publieke onthoofding in 1980 van
school. Zowel de Koranscholen als
wetsovertreders uit naam van hun
belangrijk om het verschil te weten
drieënzestig rebellen. Dit gebeurde
de gevechtstrainingen werden zeer
religie. Ik kan enigszins begrijpen dat
tussen Sjiieten en Soennieten. Het
in opdracht van het koningshuis. De
waarschijnlijk gefinancierd door de
islamieten zich afzetten tegen wat in
begon allemaal met de opvolging
rebellen werden als hoofdschuldi-
Saoeds, om tegenwicht te bieden
hun ogen het decadente westen is,
van de profeet Mohammed. Er ont-
gen aangewezen voor het verraad.
aan het Sjiisme van Khomeini. Het
maar de Taliban met hun strenge leer
stonden twee stromingen: de Sjiieten
In Iran sprak de Sjiiet Khomeini er
gaat een beetje te ver om de precieze
lijkt me niet het juiste antwoord. ■
geloofden dat een neef van Moham-
schande van en verklaarde min of
med (en tevens zijn schoonzoon) de
meer de oorlog aan de Soennietische
opvolger was. De andere groep, de
Al-Saoeds. Vanaf dat moment sloeg
Soennieten, hield vast aan de over-
de vlam in de pan. Khomeini pro-
tuiging dat de kaliefs (hoofd van het
beerde na de machtsovername in
kalifaat) de opvolgers waren van
eigen land zijn invloed uit te breiden
Mohammed. De Sjiieten hebben een
naar omringende landen en had er
sterke religieuze achtergrond en bij
vanaf nu een geduchte tegenstan-
hen zijn de Ayatollah en de imams
der bij, het Saoedische koningshuis.
"DE SAOEDS ZIJN SCHATRIJK EN HET GROOTSTE DEEL VAN DE BEVOLKING IS STRAATARM"
Afghanistan zijn de Taliban van de
Foto: www.freepik.com
conflicten in het Midden-Oosten.
12
SENIORENkrant
UW OPTICIEN AAN HUIS Gemak en ondersteuning waar u zich prettig bij voelt Huishoudelijke hulp Tuin- en klushulp Gezelschap en begeleiding Mantelzorgondersteuning
Louise Welles 06 - 27 08 42 22
Voor een afspraak of meer informatie belt u met 0518 - 850125 of kijk op onze website: www.thuisopticiensfriesland.nl
louise@uwassistent.nl www.uwassistent.nl
LOS VOOR EN DOOR SENIOREN WAT IS LOS?
gebied deskundige vrijwilliger van
Op 17 september 2015 werd op initia-
het ombudswerk.
DOORLOPEND NUTTIGE INFORMATIE EN LEESPLEZIER
tief van een aantal oud-bestuursleden
Bij het leesplezier in ‘LosVast’ kun je
van de ANBO afdeling Leeuwarden de
WAT NOG MEER?
denken aan recepten, puzzels, plaat-
vereniging LOS (Leeuwarder Onafhan-
Voor leden vanaf 75 jaar heeft LOS een
selijke historie, gezondheidstips,
kelijke Seniorenvereniging) opgericht.
betaalbare rijbewijskeuring in het pak-
interviews en boekbesprekingen.
LOS is een onafhankelijke vereni-
ket. Met zorgverzekeraar ‘De Friesland’
Ook schrijven LOS-leden soms een
ging voor senioren in de gemeente
is een speciale overeenkomst voor een
stukje of anekdote en niet te vergeten:
Leeuwarden. Onafhankelijk van een
ledenkorting op de zorgpremie afge-
actuele en lezenswaardige stukjes van
landelijk keurslijf door en voor de
sloten. Daarnaast heeft LOS in de loop
de redactie en de mooie foto’s van
Leeuwarder senioren.
van haar zesjarig bestaan een indruk-
huisfotograaf Johan Eisma.
wekkend scala aan activiteiten voor DIRECT CONTACT!
haar leden uitgerold.
Wij streven naar laagdrempelige
Onze samenleving kent helaas ook
www.facebook.com/los.leeuwarden.3
minder leuke berichten. In de ‘LosVast’
Neem eens een kijkje!
belangenbehartiging en dienstver-
Die vind je per maand terug in de acti-
waarschuwen we voor oplichtersprak-
lening ten behoeve van de wat oude-
viteitenagenda van het informatieve
tijken en digitale fraude. Hierbij geven
Lid worden van LOS kost maar € 25,–
ren. Geen ingewikkelde telefonische
en mooi vormgegeven verenigings-
we ook zoveel mogelijk tips en advie-
per jaar. Woon je samen op één adres
keuzemenu’s of lange wachttijden,
blad ‘LosVast’ dat elf keer per jaar bij
zen over wat te doen als je er onver-
dan ben je samen een jaar lid voor
maar direct contact met gemoti-
de leden in de bus komt. Er is een dui-
hoopt mee te maken krijgt. ‘LosVast’
€ 40,–.
veerde vrijwilligers. Je kunt bij LOS
delijk overzicht in opgenomen van alle
is een bron van nuttige informatie.
terecht voor hulp bij het invullen van
geplande activiteiten en evenemen-
Zo is er een pagina met telefoon-
ALS LID AANMELDEN KAN DOOR:
je jaarlijkse belastingaangifte, maar
ten die door de creatieve activiteiten-
gegevens van hulpdiensten zoals poli-
Het nummer van de ledenadministra-
je wordt ook geholpen als je wilt
commissie bedacht en georganiseerd
tie, brandweer, medische buurtzorg,
tie 058-2668131 bellen, of mailen via
weten of je recht hebt op bijvoorbeeld
zijn, zoals lezingen, cursussen, boot-
het meldpunt van de gemeente, de
e-mailadres leden@losleeuwarden.nl.
huur- of zorgtoeslag.
en busreisjes. Wil je met generatie-
dokterswacht en de spoedapotheek.
Het is ook mogelijk om het aanmel-
genoten wandelen of fietsen in de
Altijd goed om bij de hand te hebben.
dingsformulier op de website: losleeu-
Vragen over het aanvragen of gebruik
omgeving van Leeuwarden dan kan
Al deze informatie vind je ook op onze
warden.nl/lid-worden/ in te vullen of
van WMO voorzieningen kunnen
dat ook. Het mooie is ‘alles mag en
website: www.losleeuwarden.nl. LOS
onderstaand strookje ingevuld op te
worden aangekaart bij een op WMO-
niets moet!’
heeft ook een eigen facebookpagina:
sturen naar het secretariaat. ■
(€25,- per kalenderjaar)
Leeuwarder Onafhankelijke Seniorenvereniging
✃
Ja, ik doe mee en word lid van LOS!
Naam en voorletters: ....................................................................... Geboortedatum ..... - ..... - ............ Naam en vrl. partner: ....................................................................... Geboortedatum ..... - ..... - ............ Adres + postcode:
.................................................................................................................................................
Woonplaats
................................................................................................................................................. ..................................................... E-mail: .........................................................................
Telefoonnummer: Stuur deze bon op naar LOS - Sassingastins 50, 8925 JN Leeuwarden. E-mailen kan ook op: info@losleeuwarden.nl. Kijk voor meer informatie op onze website: www.losleeuwarden.nl
SENIORENkrant | COLUMN
13
COLUMN COLUMN
Tekst: Jeltsje de Boer
Het overviel me toch hoor, zestig worden. Ik had het erg naar mijn zin in de vijftiger jaren en heb mijn best gedaan om iedere dag elke minuut bij de tijd stil te staan. Volop genieten, zaken ondernemen, leuk meedoen. Maar het was niet tegen te houden. Als een zwaard van Damocles hing het getal boven me. Tot de dag kwam. Ik ervaar het als een overgang naar een andere fase in het leven. Tot dan voelde ik me nog bij de junioren horen; althans in mijn hoofd. Want er waren duidelijk signalen dat er een verandering op komst was: je wordt aangesproken met u en mevrouw en krijgt meewarige en ongeduldige blikken toegeworpen als je lang bij de geldautomaat staat om te pinnen. In de schittering van de zon zie je de tekst niet meer goed. Leesbril uit de tas, waar is dat ding en oeps, wat is de pincode ook weer? Met klotsende oksels snel het geld in de portemonnee stoppen en verontschuldigend weglopen. Om nog maar te zwijgen
DE SENIOR: VAN BIJVOEGLIJK NAAMWOORD NAAR ZELFSTANDIG NAAMWOORD van die keer dat ik het geld niet snel genoeg pakte en het weer in de automaat verdween. “Zestig worden, hoe vindt u dat?” werd aan Wim Kan gevraagd. “Ach”, zei hij, “Ik zag het al een hele tijd aankomen”. Dat is natuurlijk ook zo. Maar toch: ineens is het een getal dat bij jou hoort. Ik vraag me af of ik nu senior ben. Google geeft een schat aan informatie, maar geen eenduidig antwoord. Ruim gezegd: vanaf je 55e kun je al bij seniorenclubs terecht. In de dikke van Dale zoek ik naar de betekenis van het woord senior. Er zijn twee opties: als zelfstandig naamwoord betekent het onder anderen: ouderen, bejaarden. Als bijvoeglijk naamwoord: zeer ervaren, bijvoorbeeld een senior adviseur. Nu ben ik in mijn werkzame leven senior medewerker geweest en toen had dat een bepaalde status. Eigenlijk ga ik nu dus van bijvoeglijk naamwoord naar zelfstandig
naamwoord, denk ik sip. En ik moet daar eerlijk gezegd erg aan wennen. Ik voel mij geen 60+ en cliché: waar is de tijd gebleven die ik dacht zinvol en niet gehaast te hebben doorgebracht?
Ga voor de spiegel staan, lach tegen je zelf en om jezelf, om die kleine onhandigheden of dat struikelpartijtje. Spreek af met gelijkgestemden en ga onbedaarlijk lachen. Vier het leven en geniet!
Eigenlijk heb ik niets te klagen, want ik voel me goed en heb voldoende energie. Ok, er zijn wel wat dingetjes. Kleine pijntjes bij het opstaan, het hijgen bij het traplopen, het niet meer goed tegen een wijntje kunnen, ’s avonds in slaap vallen op de bank, kilo’s die er niet af willen. Maar ik neem het voor lief. Want er zijn veel positieve kanten aan mijn leeftijd. Ik ben gestopt met betaald werk en kan voor een groot deel zelf mijn tijd indelen. Ik doe vrijwilligerswerk dat bij mij past en waar ik energie van krijg. Dat is een luxe, dat realiseer ik mij heel goed en ik ben er dankbaar voor. Ik tel mijn zegeningen, het zijn er vele. En heb ik een mindere dag of gedachte, dan helpt nog altijd mijn alles overwinnende zelfspot. Ik kan het iedereen aanraden.
Tot slot nog een gouden tip bij een vergeten woord: verontschuldig je dat je een seniorenmomentje hebt. Gegarandeerd dat je een glimlach krijgt. Ja, ja, ik probeer me er met verve doorheen te slaan! ■
WE BINNE LOS! VERHALENAVOND 2021 KOMT ERAAN! Pier21 produceert, in samenwerking met Solidair Friesland en Kleurrijk Fryslân, de nieuwe editie van Verhalenavond op 26 november 2021. Het thema van dit jaar is: ‘Taal fan myn hert’. “We zijn ontzettend blij met deze samenwerking,
De eerste fanatieke vertellers hebben zich al aan-
avond is dan ook zoveel meer dan alleen het vertel-
zeker vanwege het thema. We hopen dat er deze
gemeld, onder andere in Wetsens, Dokkum, Niawier
len van een verhaal of ernaar luisteren”, aldus een
editie extra veel andere talen te horen zullen
en in Easterlittens. De vertelgroep Ameland Vertel!
trotse Janneke de Haan, die artistiek leider is van
zijn tijdens Verhalenavond. Dus naast Neder-
doet met meerdere vertellers mee. “We krijgen
het project.
lands, Fries en Bildts misschien ook wel
steeds vaker aanmeldingen van vertelgroepen die
Afghaans, Turks en Chinees, om maar een paar
soms zelfs ontstaan zijn vanuit eerdere edities van
In de aanloop naar Verhalenavond worden ver-
voorbeelden te noemen”, zegt creatief producent
Verhalenavond. Maar ook van dorpen die een route
spreid door Fryslân een aantal inspiratiesessies
David Lelieveld.
hebben samengesteld, waarbij je langs verschil-
georganiseerd, waar vertellers aan hun verhaal
lende vertellers komt. Naast het feit dat het gewel-
kunnen werken en tips krijgen van Jos Thie over
In heel Fryslân zullen honderden vertellers op bij-
dig is dat dit soort initiatieven ontstaan, is het ook
hoe je een verhaal vertelt. Wil je je aanmelden als
zondere locaties hun verhaal delen. Luisteren,
voor het publiek erg leuk. Je gaat met hele andere
verteller? Ga dan naar www.verhalenavond.nl.
genieten, herkennen en ontmoeten: daar blinkt de
ogen naar je dorp kijken en krijgt op een nieuwe
Bezoekers kunnen daar een kaartje vinden met
Verhalenavond in uit.
manier contact met dorpsbewoners. Verhalen-
alle plaatsen waar verhalen verteld worden! ■
14
MAATSCHAPPIJ | SENIORENkrant groeid in een christelijk gezin. Ik had nooit vriendjes en ik ben wel eens verliefd geweest op een vrouw. Maar ik wist niet dat je lesbisch kon zijn, daar werd in mijn omgeving nooit over gesproken. Mijn man heb ik via een contactadvertentie in de krant leren kennen. Toen we gingen verloven kreeg ik het heel erg benauwd. Dat gevoel was er ook weer bij de bruiloft. Ik had totaal geen vlinders in mijn buik. Het voelde niet goed, maar ik kon het niet plaatsen. Vanwege het geloof hadden we geen seks voor het huwelijk. Dat ik daar met hem niet van kon genieten, ontdekte ik pas toen ik al getrouwd was. Tja, wat doe je dan, je gaat niet meteen scheiden. Ik bleef bij hem en we kregen drie kinderen.” Pas op haar negenenveertigste ontdekte Anne dat ze lesbisch was. “Mijn man en ik gingen in relatietherapie en ik werd stapelverliefd op de lesbische therapeute. Zo kwam ik er achter.” Haar man zei dat het wel over zou gaan, dat die gevoelens door de overgang kwamen. “Maar dat was natuurlijk niet zo. We hebben nog een half jaar als broer en zus samengeleefd, maar dat werkte niet. Ik voelde me heel alleen, want niemand wist van de situatie; ook
Majo Tigchelaar (links) en Anne Veenendaal .
de kinderen niet.” Anne ging naar het COC, op een avond dat anderen haar niet konden zien. “Dat was Tekst: Boukje Wiersma | Foto: Simon van der Woude
“VEEL OUDEREN DIE IN EEN VERPLEEGHUIS WONEN, GAAN TERUG IN DE KAST”
echt doodeng. Ik kreeg een foldertje mee van Orpheus, de landelijke vereniging voor mensen die tijdens een heterohuwelijk ontdekken dat ze homoseksueel zijn. Daar heb ik heel veel steun aan gehad. Mijn man ook trouwens. Dankzij Orpheus zijn we uiteindelijk als maatjes uit elkaar gegaan.” Inmiddels is Anne zelf erg actief binnen Orpheus. Ze leidde gespreksgroepen en bemant nu de landelijke telefoonlijn. ACCEPTATIE Ook binnen Anne haar familie lag haar homoseksualiteit gevoelig. “Mijn moeder kon er eerst niet mee omgaan, ze vond dat ik het vol moest houden met mijn man. Daarin speelde het geloof zeker een rol. Zelf had ik last van schuldgevoel. Ik was heel actief in de kerk, maar ik ben er uiteindelijk uitgestapt. Toen mijn geaardheid bekend werd stond ik in de
We leven in een tijd waarin alles lijkt te kunnen: mannen met nagellak en in een
kerk alleen koffie te drinken, niemand kwam bij
jurk, een kruisje in je paspoort bij geslacht, genderneutrale toiletten. Zo op het
me staan. Ik kwam huilend thuis”. Dat ze het aan
oog zijn we in Nederland erg tolerant. Toch worden er nog steeds kinderen door
heid. “Tjonge, wat was dat moeilijk. Mijn dochter
hun ouders de deur uit gezet wanneer ze vertellen dat ze homoseksueel zijn en gaan sommige ouderen terug in de kast als ze in een verpleeghuis terechtkomen.
de kinderen moest vertellen was ook geen kleinigvond het heel erg, ook omdat we gingen scheiden natuurlijk, maar ze heeft het wel geaccepteerd. Een van mijn zonen sloeg zijn arm om me heen en zei: ‘Wat er ook gebeurt, je blijft mijn moeder’.”
Ik zocht Anne Veenendaal (72) en Majo Tigche-
lang mogelijk hangen om maar niet naar huis te
DE DEUR UITGEZET
laar (73) van COC Friesland op om te praten over
hoeven. Heel eenzaam. Homoseksualiteit als leef-
Ook in de huidige tijd, waarin alles lijkt te kunnen,
de homo-emancipatie van toen en nu. Ze vertellen
wijze was in die tijd onbekend. Iedereen wist wel
is acceptatie nog steeds een issue. Majo: “Jaarlijks
heel open over het werk dat ze doen voor het COC,
dat er mannen waren die het met mannen deden.
worden ongeveer drieduizend jongeren uit Nederland
hun ervaringen binnen de LHBTI+ gemeenschap
Maar dat je je leven kon delen met iemand van
door hun ouders de deur uit gezet vanwege hun ge-
van Friesland en hun coming out.
hetzelfde geslacht, dat je kinderen kon hebben
aardheid. Op de scholen in Leeuwarden komt maar
samen, dat bestond niet. Het voelde altijd als iets
een heel klein percentage van de homoseksuele stu-
HET LITTEKEN BLIJFT
dat niet hoorde.” Later kwam het wel weer goed
denten er openlijk voor uit. De helft van de jongeren
Majo was een jaar of achttien toen hij ontdekte dat
tussen Majo en zijn moeder, maar het litteken blijft.
die naar het COC komen, doet dat stiekem. Natuurlijk
hij zich aangetrokken voelde tot mannen. Een jaar
“Dat ze negatief reageerde en me afwees was ont-
zijn er ook positieve voorbeelden. Zoals de vader die
later kwam hij noodgedwongen uit de kast, op een
zettend pijnlijk.”
zijn lidmaatschap van de katholieke zangvereniging
moment dat hij daar helemaal nog niet aan toe
opzegde omdat er negatief werd gesproken over zijn
was. Er volgden twee moeilijke jaren. “Ik woonde
“HET VOELDE NIET GOED,
homoseksuele zoon”. “Dat is dapper”, zegt Anne. “Heel
nog thuis en het onderwerp was voor mijn moeder
MAAR IK KON HET NIET PLAATSEN”
gewoon eigenlijk, maar toch dapper”. Hoe kan het
onbespreekbaar. Er ontstond een hele vervelende
Anne heeft een heel ander verhaal. Ze was vijfen-
dat de emancipatie van homoseksualiteit zo lang-
sfeer. Ik zat op de kweekschool en bleef daar zo
twintig jaar getrouwd met een man. “Ik ben opge-
zaam gaat? Majo”: “Het is ongeveer sinds 1970 een
SENIORENkrant | MAATSCHAPPIJ
15
gespreksonderwerp en dat is relatief kort. Er komt
een stap zetten”, legt Majo uit. “Je moet uitleggen
steeds meer aandacht voor, maar het heeft tijd no-
dat je anders bent dan de norm waar iedereen vanuit
dig. En dan valt het hier in verhouding nog mee. Er
gaat. Dat is voor veel mensen een grote drempel.”
zijn eenenzeventig landen waar je in de gevangenis
“Hoe mooi zou het zijn als er geen hokjes waren?”
terechtkomt als je homoseksueel bent.”
zegt Anne. “Als je gewoon mens mag zijn en van
“ALS LHBTI+'ER MOET JE ALTIJD EEN STAP ZETTEN”
een ander mens mag houden. Want daar gaat het “DAN KUN JE NIET MET KINDEREN WERKEN”
toch om?”
Vooral op juridisch gebied is er veel gewonnen. Je kunt vanwege je geaardheid niet meer ontslagen
VOORLICHTING EN HULP
of uit je huurhuis gezet worden, om maar wat te
Majo was in 1968 één van de oprichters van COC
het nachtkastje had staan, maar aan anderen vertel-
noemen. Dat was vroeger wel anders. Majo geeft
Friesland. De eerste vijf jaar was hij voorzitter; Anne
de dat het zijn neef was. Hij durfde zijn geaardheid
een paar voorbeelden van vooroordelen en tegen-
is inmiddels twintig jaar actief binnen het COC.
niet openlijk te bespreken. Het zou enorm helpen
werking. “Na de middelbare school was ik voor een
Het COC komt op voor de belangen van lesbiennes,
als iedereen die met ouderen werkt de mogelijkheid
beroepskeuzetest bij het arbeidsbureau. Uit die test
homoseksuelen, biseksuelen, trans- en intersekse
open zou houden dat iemand homoseksueel zou
kwam dat ik geschikt zou zijn als onderwijzer. Toen
personen. Beiden benadrukken het belang daarvan.
kunnen zijn.” Anne werkte een tijd geleden mee
ik vertelde dat ik homoseksueel was, zei die dame:
Majo: “Zolang het woord homo een scheldwoord is,
aan het theaterstuk Terug in de kast, dat opgevoerd
‘Oh maar dan kun je niet met kinderen werken’.
men regenboogvlaggen in de brand steekt, kinderen
werd in verschillende zorginstellingen. “We hoorden
door hun ouders de deur uitgezet worden vanwege
heel vaak van de medewerkers dat er in hun instel-
In 1975 kochten mijn vriend en ik een huis in Hee-
hun geaardheid en mensen in elkaar worden ge-
ling geen homoseksuele bewoners waren. Maar die
renveen. De ambtenaar daar wilde ons geen ge-
slagen, is ons werk nodig”.
zijn er natuurlijk wel, alleen men komt er vaak niet
meentegarantie geven. Hij zei letterlijk: “Ik wil jullie
voor uit”.
soort relatie niet aanmoedigen.” Uiteindelijk kreeg
TERUG IN DE KAST
ik het toch voor elkaar omdat ik de juiste mensen
Voorlichting geven op scholen is een belangrijke
JE STAAT ER NIET ALLEEN VOOR
kende en voor mezelf op kon komen. We waren een
taak van het COC. In bijna iedere klas zit wel een
COC Friesland heeft een speciale 50+ groep, die
van de eerste homoseksuele stellen in Friesland
homoseksuele leerling. Alleen voor diegene kan het
iedere derde dinsdag van de maand bij elkaar komt.
die met gemeentegarantie en met een samenle-
al veel verschil maken. Maar er wordt ook aandacht
Om te praten of om een uitstapje maken. De oudste
vingscontract een huis kochten.” Majo heeft, net
besteed aan het informeren van zorgpersoneel en
is 92 jaar. Als je met het onderwerp worstelt, neem
als Anne, de nodige strijd moeten leveren, maar
studenten van zorgopleidingen. En dat is heel erg
dan contact op. “Je staat er niet alleen voor”. ■
“daardoor sta ik nu wel opener en ruimdenkender
nodig. “Wist je dat veel oudere mensen die in een
in het leven”.
verpleeghuis wonen, terug in de kast gaan?” vraagt
COC Friesland
Orpheus Nederland
Anne. “Ze zijn enorm bang dat ze niet geaccepteerd
058-212 4908
058-288 7412
Wettelijk gezien is er veel veranderd, de morele kant
worden door hun generatiegenoten. Ik ken het ver-
info@cocfriesland.nl
anne.veenendaal@online.nl
is een ander verhaal. “Als LHBTI+'er moet je altijd
haal van een man die een foto van zijn partner op
www.cocfriesland.nl
www.orpheusnederland.nl
dit anno 2021 nog steeds nodig is
weten dan: hier ben ik gelijkwaardig
blijkt dagelijks. En de Regenboog-
en hoor ik erbij.”
Foto: Marieke Balk
familiegemeenschap, dat zijn wij al-
PLANT EEN ONLINE VLAG OP ‘REGENBOOGVLAGGEN VOOR FRYSLÂN’
lemaal. Zoals ze zeggen: ‘je bent er
Steeds meer mensen, bedrijven,
één of je kent er één.’ Moeders en
sportclubs en instanties zetten dit
Vaders van Fryslân is een beweging
onderwerp op de kaart. ”Zo zijn er
die bestaat uit enkele ouders van
alleen al in Friesland ruim vijftig
een lhbtiq+ kind. Samen met discri-
voetbalclubs die direct zeiden ‘wij
minatiemeldpunt Tûmba en Sipke
doen mee!’ ” vertelt Sipke Jan. “Ook
Jan Bousema hebben zij de actie
sc Cambuur, sc Heerenveen én
‘Regenboogvlaggen voor Fryslân’
ADO Den Haag planten en hijsen
opgezet.
sowieso een vlag als steun. Een statement van jewelste!”
Sipke Jan: “Ons gezamenlijke doel is om tussen 11 oktober (Internatio-
Bas en Christian zijn elk trotse (he-
nale Coming Out Day) en 16 okto-
tero)vaders van een Regenboog-
ber (Roze Zaterdag) minimaal 1.100
kind. Bas meldt: “Als de Regen-
Regenboogvlaggen online te laten
boogvlag ergens hangt, dan doet
wapperen. Niet alleen in Friesland
dit niet alleen iets met mijn kind,
maar door heel Nederland. Want
maar ook met mij als vader. Zo’n
ook buiten de Friese provinciegren-
vlag laat zien: hier wordt mijn kind
zen sluiten mensen zich bij de be-
geaccepteerd. Daarom roepen we
weging aan. Zo laten we zien dat
iedereen op om mee te doen aan
Onze provincie viert op 16 oktober
of anderszins bent. Deze speciale
iedereen welkom is en zich veilig
onze Regenboogvlaggenactie. Laat
Roze Zaterdag in Leeuwarden. Een
dag wordt gevierd om diversiteit en
mag voelen. Op school, op het
zien dat iedereen die anders is dan
dag met bezoekers en acts uit bin-
acceptatie van lhbtiq+’ers op de
werk, tijdens het sporten en het uit-
de norm -en deze is nog altijd hete-
nen- en buitenland. Iedereen is
kaart te zetten en om aandacht te
gaan. Want een vlag is een krachtig
roseksueel- van harte welkom is.
welkom. Jong en oud, of je nu he-
vragen voor agressie tegen de Re-
symbool en steunt zowel jongere
Wij hopen op een kleurrijke zee aan
tero-, homo-, bi-, trans-, a-seksueel
genbooggemeenschap. Want dat
als oudere lhbtiq+’ers enorm. Ze
Regenboogvlaggen in oktober!”
Wil jij ook online een Regenboogvlag planten? Ga dan naar www.regenboogvlaggenvoorfryslan.frl
16
ZORG | SENIORENkrant Tekst & foto: Riemie van Dijk
JE HOEFT HET NIET
ALLEEN TE DOEN
Casemanager dementie Piet de Vries van Thuiszorg Het Friese Land komt wekelijks over de vloer bij mensen die de diagnose dementie hebben gekregen. De omgeving heeft dan vaak al een tijdje signalen opgevangen dat er iets aan de hand is. Zijn oproep is: kom in actie en zoek hulp, je hoeft het niet alleen te doen. Hij en zijn collega casemanagers doen alles wat nodig is om te zorgen dat hun cliënten kwaliteit van leven blijven ervaren, leren omgaan met de situatie en zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen.
DE MEEST VOORKOMENDE VORMEN VAN DEMENTIE EN HUN SYMPTOMEN: 1. Ziekte van Alzheimer: geheugenstoornissen, moeite met alledaagse handelingen, veranderingen in karakter en gedrag, problemen met taal; 2. Vasculaire dementie: langzamer denken, spreken, handelen; moeite met concentreren en meerdere dingen tegelijk doen; lichamelijke verschijnselen zoals wankeler of langzamer lopen; verlamming of gevoelsverlies
“Heb je enig idee hoeveel mensen de komende
goede vriend, die zien dat er iets niet klopt. Zeker
jaren dementie zullen krijgen?” trapt Piet af.
als ze diegene langere tijd niet gezien hebben.
veranderingen in gedrag, taalvaardigheid
Ik moet het antwoord schuldig blijven. “In
Partners zitten er te dicht op of verbloemen dat
en motoriek; in een later stadium
2040 heeft een half miljoen Nederlanders naar
er iets aan de hand is. Kinderen zeggen eerder:
geheugenproblemen;
verwachting dementie. Er komt een enorme
ga eens even naar de huisarts. Dan doet de
4. Lewy Body Dementie:
golf op ons af. Eén op de drie vrouwen en één
Praktijkondersteuner (POH) onderzoek en als
aandachtsstoornissen, dingen zien
op de zeven mannen krijgt de ziekte. Dat zijn
daar twijfel ontstaat volgt een verwijzing naar
die er niet zijn (visuele hallucinaties)
gigantische aantallen.”
geriatrie. Dat doet iets met je. Moet je naar het ziekenhuis, dan is er iets aan de hand. Dan ga je
3. Frontotemporale dementie: heftige
www.alzheimer-Nederland.nl
Het voelt als een enorme klap in het gezicht
door de molen. We horen regelmatig dat cliënten
als iemand de diagnose krijgt, weet Piet.
nattigheid voelen, struisvogelgedrag vertonen
Netwerk Dementie Fryslân is een
“Door de aandacht voor dementie en een
en de afspraak afzeggen.”
samenwerkingsverband van vijf
dementievriendelijke samenleving, neemt het
zorgorganisaties: KwadrantGroep, Thuiszorg
begrip toe. Maar toch is er nog het beeld: als je
NEMEN ZE HET DAN VAN ME OVER?
Het Friese Land, Thuiszorg Zuidwest
tachtig plus bent en je krijgt dementie, dan ga
Piet begrijpt die reactie heel goed. “Als de
Friesland, ZuidOostZorg en Meriant.
je naar een gesticht.” Hij ontmoet mensen die
diagnose valt, dan is het mis. Dan dreigt er
https://www.netwerkdementiefryslan.nl/
zeggen: ik ben niet getikt. Ik kan nog boodschappen
onheil, mensen voelen zich bedreigd in hun
Tel.: 088-5109910
doen, ik kan nog koken. Iedereen is wel eens
bestaan. Ze voelen zich onzeker en wankel;
vergeetachtig, dat hoort bij het ouder worden.”
vertrouwen zichzelf niet meer. Wat als ik me overgeef? Nemen ze het dan van me over? Alle
Die nervositeit probeert hij op te vangen door
AL LANGER EEN VERMOEDEN
reden om bemoeienis af te willen houden. Als ik
te zeggen ‘Ik kijk even met je mee. Je wilt toch
Voordat de diagnose dementie is gesteld, heeft
voor het eerst langskom is men vaak nerveus.”
graag op jezelf blijven wonen? Laten we samen
de omgeving vaak al langer het vermoeden dat er iets aan de hand is. Afspraken worden vergeten, gedrag verandert, spullen raken kwijt. “Kinderen merken bijvoorbeeld dat hun vader schulden maakt, maar de diagnose komt pas drie jaar later.” Het begint bij iedereen anders, maar dementie doet altijd iets met relaties. “Er ontstaat onbegrip, er zijn ruzies en soms leiden die zelfs tot een scheiding. Bij jonge mensen met gezinnen heeft het nog veel meer impact. In het begin wordt het nog niet geduid als dementie en wordt bijvoorbeeld gedacht dat de ander overspannen is.”
iets verder af staan, zoals een buurvrouw of een
Vóór de diagnose dementie is gesteld, hebben mensen in de omgeving vaak al het het vermoeden dat er iets aan de hand is.
Foto: Martin Rijpstra
“Vaak zijn het juist personen in de omgeving die
SENIORENkrant | ZORG
"HET IS HEEL FIJN OM IEMAND
17
ERVARING VAN EEN MANTELZORGER
TE HEBBEN WAARMEE JE
Hilde is mantelzorger van haar man, die naast niet aangeboren hersenletsel sinds kort ook
ALLES KUNT BESPREKEN
hoeveel ze daaraan heeft.
EN DIE JE HELPT OM MET
vasculaire dementie heeft. Ze wordt begeleid door een casemanager dementie en vertelt
“Ik liep een beetje vast in de omgang met mijn man. De diagnose dementie was op dat moment
DE SITUATIE OM TE GAAN
nog niet gesteld. Een medewerker van de thuiszorg bracht mij in contact met casemanager
EN GOEDE ADVIEZEN GEEFT"
en een geriater. Maria zorgde voor de verwijzing en alle andere dingen die nodig waren. Dat
Maria. Zij kwam bij ons langs en regelde dat mijn man onderzocht werd door een psycholoog was enorm fijn.” Inmiddels begeleidt Maria het echtpaar al weer bijna een jaar. Voor Hilde is ze een onmisbare
kijken wat nodig is.’ De reactie van de familie is
steun. “Soms weet ik het echt even niet meer, dan slaat de paniek toe. Dan bel ik met Maria of
meestal anders. “Die vinden het fijn dat ze hun
ik stuur een appje en zij zorgt dat ik weer verder kan. Ze komt af en toe bij ons thuis en praat dan
verhaal kwijt kunnen en dat ik met hen richting
ook met mijn man. Als er een vervelende boodschap gebracht moet worden, doet zij dat. Ze
kan geven.” Wat misschien ook helpt, is dat Piet
zegt dan: ‘dat is mijn werk en hij kan beter boos op mij zijn dan op jou”. Na afloop neemt ze me
ervaringsdeskundige is. “Mijn eigen moeder heeft
soms mee voor een blokje om, zodat we ook nog even samen kunnen praten.”
sinds 2011 de ziekte van Alzheimer. Dat deel ik wel eens als ik bij iemand binnenkom en dat
Een casemanager dementie heeft veel kennis en weet de wegen. “Maria is de spin in het web.
helpt soms om ergens in te voegen.”
Ze heeft een ergotherapeut benaderd zodat mijn man kon oefenen met een duofiets en dankzij haar heb ik nu ondersteuning van Saar aan Huis.”
De actie die een casemanager onderneemt, verschilt per geval en hangt af van het type dementie (zie kader). Soms is het psycho-
ik dagbesteding om eenzaamheid van de cliënt
die bij activiteiten ondersteunt: samen even
educatie: voorlichting over de ziekte, de
tegen te gaan en de mantelzorger te ontlasten.
iets leuks doen.
gevolgen en hoe je daar het beste mee om
Wij kennen de plekken waar dat geboden kan
kunt gaan. Als de persoon met dementie fouten
worden en hoe het daar gaat. De een wil graag
Ik doe dit werk, omdat ik hart heb voor ouderen.
maakt, is het bijvoorbeeld beter deze niet te
koffiedrinken, de ander wil liever iets doen op
Het is mooi dat ik op deze manier iets kan
corrigeren. Dat confronteert de ander alleen
een zorgboerderij. Een andere keer zetten we
betekenen. Fijn dat je er voor me was, zeggen
maar met zijn onvermogen. “Soms organiseer
aanvullende zorg thuis in, regelen we iemand
ze naderhand.” ■
advertorial
EEN CASEMANAGER DEMENTIE LUISTERT, ADVISEERT EN LEVERT MAATWERK
Dementie Fryslân is een samenwerkingsverband van vijf Friese zorgorganisaties: KwadrantGroep, Meriant, Thuiszorg Zuidwest Friesland, ZuidOostZorg en Thuiszorg Het Friese Land.
voor iedereen anders. Zij gaan uit van ieders eigen
Dinsdag 21 september was het Wereld
kracht en bekijken hoe iemand met dementie
MEER INFORMATIE
Alzheimer dag. Op die dag werden
zoveel mogelijk zelf de regie kan behouden.
Heeft u vragen over dementie? Bezoek dan de
overal activiteiten georganiseerd
informatieve website van Netwerk Dementie SOCIAAL NETWERK
Fryslân, www.netwerkdementiefryslan.nl.
Daarnaast speelt de casemanager dementie een
Of neem contact op via het contactformulier op
cruciale rol in de begeleiding en ondersteuning
de website, een mail naar info@netwerkdementie-
Land sluit daar graag bij aan. Weet u
van de directe naasten van iemand met demen-
fryslân.nl of bel met 088-5109910. ■
bijvoorbeeld dat wij zijn aangesloten
tie. De casemanager dementie brengt o.a. het
om meer aandacht te vragen voor dementie. Thuiszorg Het Friese
bij Netwerk Dementie Fryslân en dat er bij ons ook gespecialiseerde casemanagers dementie werken?
netwerk van familie, vrienden en buren in kaart. Een sterk sociaal netwerk kan voorkomen dat een directe naaste overbelast raakt in de zorg. ALLEDAAGSE EN COMPLEXE ZAKEN De casemanagers adviseren over alledaagse én
Als iemand de diagnose dementie krijgt, zijn er
over complexere zaken, zoals een levenstesta-
veel vragen. Niet alleen bij de persoon met
ment, euthanasie of wat er met een huis gebeurt
dementie, maar ook bij de directe naasten. Hoe
als iemand niet meer thuis kan wonen. Met een
verloopt de ziekte, wat gaat er veranderen?
uitgebreid netwerk van organisaties, instanties
Een casemanager dementie levert zorg op maat.
dementie, staan de casemanagers hun cliënten
Elke situatie is anders, weten de casemanagers
zo goed mogelijk bij.
dementie uit ervaring. Dementie ontwikkelt zich altijd op een andere manier. De casemanagers
NETWERK DEMENTIE FRYSLÂN
leveren daarom maatwerk. Per situatie bekijkt
Alle Friese gespecialiseerde casemanagers
een casemanager dementie wat iemand nodig
dementie werken nauw met elkaar samen
heeft, want ‘kwaliteit van leven’ voelt immers
binnen Netwerk Dementie Fryslân. Netwerk
Foto: Martin Rijpstra
en initiatieven die zich richten op mensen met MAATWERK
18
PUZZELS | SENIORENkrant
Win een mooie prijs!
Puzzels: Peter Teeuwen
Onder de goede inzendingen wordt weer een prijs verloot. Deze keer kun je een Boodschappenpakket t.w.v. 50 euro, aangeboden door Jumbo Stadionplein, winnen. Stuur de oplossing in voor 20 oktober 2021 naar puzzel@leeuwarderseniorenkrant.nl of Leeuwarder Seniorenkrant, t.a.v. de puzzelkoning, Gouverneursplein 6, 8911 HH Leeuwarden. Vermeld naast de oplossing je naam, adres en woonplaats, en eventueel telefoonnummer. Vanaf 26 oktober 2021 is de oplossing te vinden op www.seniorenkrant.nl. De winnaar wordt bekend gemaakt in de volgende editie en op Facebook.
5-letterwoorden
Ruitpuzzel
Zet de volgende 5-letterwoorden in het raster, zodat alle woorden geplaatst kunnen
Vul het schema hieronder in. Tot aan het woord
worden. De laatste letter van het eerste woord is de beginletter van het tweede woord.
van 10 letters komt er per regel een letter bij.
AGAVE, ERNST, LICHT, MACHT, MARKT, PLANT, PRIMA, SCHIP, STORM, TAKEL,
Daarna gaat er iedere keer weer een letter af. De
TEGEL, TOPJE
volgorde van de letters kan veranderen.
T
T
Prijspuzzel - Religies Er bestaan veel religies in de wereld. Ook in Nederland. Deze keer gaan we op zoek naar allerlei religies of woorden die met geloof te maken hebben. Maak van de volgende lettercombinaties steeds een woord dat daarmee te maken heeft en vul dat in het diagram in. Begin met de eerste en zet die op plek 1 enzovoort. Houd dus dezelfde volgorde aan. Als je alles goed invult, verschijnt er op de gele balk een ander woord dat met geloof te maken heeft. Dat is de oplossing. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
1 E D A D A B A B A
2 E E I E E C E D E
3 E H L H G E H D N
4 K M M I G H I E O
5 L O S N N I K E P
6 O R O O T K H R
7 P R
8 R V
S
Y
L I S
O M T
9 S
10 T
T O T
S T
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19.
AANDUIDING PARKEERPLAATS RIVIER IN ITALIË AARDEWERK AFDICHTING TROTTOIR AANPLAKBILJET SPECIALE FUNCTIE GRAVURE VERWEERD IJZER KOUD DEEL VAN DE AARDE TUSSEN NEUS EN LIPPEN ATLETE MELAATS IEMAND DIE ALLES KAPOT MAAKT DEEL VAN EEN NAAIMACHINE TIJDVERDRIJF ONDERWIJS BOOM KLEDINGMAAT
SENIORENkrant | COLUMN
19
COLUMN COLUMN
De wereld van Koesma Tekst: Koesma Basdew.
Het coronavirus vraagt de nodige aanpassing van ons allemaal. Ook in de vakantie. Veel mensen zijn gewend om in de zomer naar het buitenland te gaan. Niet iedereen durfde dat echter nog aan en dat was voor sommigen een teleurstelling. Maar ‘als het leven je citroenen geeft, maak er dan limonade van’ is mijn lijfspreuk. Met de camper of caravan op pad in eigen land of varend op een boot met een briesje in je nek is ook niet verkeerd. Toegegeven, de zomer is niet echt van de grond gekomen. Maar ook met wat minder weer is het goed toeven in Nederland. Natuurlijk is het heerlijk om op reis te gaan naar een ander land. Ik kan nog teren op mijn laatste vakantie in Marokko. De kleuren,
OP MIJN DOOIE AKKERTJE de schoonheid, de klederdracht, de aromatische geuren, de diversiteit aan kruiden, het mooie landschap en heerlijke couscous met lamsvlees en groente: wat heb ik ervan genoten. Maar ik kan me ook prima vermaken in mijn eigen tuin met een vers sapje, een bagel met zalm en honingmosterd dressing, een woordpuzzeltje en op de achtergrond Bollywood muziek. En ik geniet enorm van lekker wandelen in een van de vele groenrijke recreatiegebieden om mij heen.
van Nederland. Ik zou zeggen: ga op avontuur om te kijken of het wat is en daarna ben je zo op een Waddeneiland. Er zijn vele pittoreske dorpjes in Friesland of je rijdt een stukje door naar Drenthe. Kun je weer een mooie dagtrip afvinken. In de avond een terrasje pakken, als het nodig is onder een heater, daarna een bioscoopbezoek of een film thuis. Er is ook in de eigen buurt genoeg vertier voor een ieder. Het leven is een feestje, maar je moet zelf de slingers ophangen.
Vakantie in eigen land is geen straf of een beperking. Nee, het Nederlandse landschap is prachtig! Onlangs las ik dat Winsum in Groningen is uitgeroepen tot het mooiste dorp
De bomen groeien op hun dooie akkertje, de vogels fluiten hun lied, bloemen en planten zijn in volle bloei. Afwisselend zon, regen en soms storm, de mooie Hollandse wolken schuiven voorbij
en Moeder Natuur doet haar werk als vanouds. Tijd wacht op niemand, tijd kun je niet bijkopen of terughalen. Mopperen over dingen die je niet kunt veranderen heeft geen zin. Neem het er nog even van, in ons eigen mooie Friesland. Carpe diem! ■
advertenties
IS N HU E P O 9 8 EN ER B O OKT
Ouder worden doe je samen Wilt u zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen, met maximale regie over uw leven? Dan is Nijlânstate een perfecte plek om samen te genieten van het leven, met vele voorzieningen en sociale activiteiten.
Gespecialiseerd in familie- en erfrecht, mediation en estateplanning
Vrijdag 8 oktober van 14.00 tot 16.00 uur en zaterdag 9 oktober van 10.00 tot 12.00 uur houden we open huis. U bent van harte welkom om sfeer te proeven en diverse appartementen te bezichtigen. We werken met tijdvakken. U kunt zich aanmelden via telefoonnummer 058-2884488!
Nijlânsdyk 73 | Leeuwarden | tel. 058 288 4488 | www.nijlanstate.nl
Stationsweg 1 | 9001 ED Grou 0566 - 60 14 04 | www.notarismirjam.nl
20
MOBILITEIT | SENIORENkrant
Tekst Boukje Wiersma | Foto's boksen: Simon van der Woude
“SPORTEN WERKT VERTRAGEND OP HET ZIEKTEPROCES. OF DAT NOU BOKSEN IS, OF EEN ANDERE MANIER VAN BEWEGEN” Bewegen is goed voor iedereen, maar voor een parkinsonpatiënt is het extra belangrijk. Het op peil houden van conditie, kracht en balans heeft een positief effect op de gezondheid, waardoor patiënten gemiddeld langer zelfstandig kunnen blijven functioneren.
veel patiënten lang voordat er een
slikken.” Hij kijkt naar zijn buurman.
diagnose wordt gesteld, omdat de
“Zeg ik dat zo goed?”
beginklachten veelal vaag zijn. Dat geldt ook voor Peter. “Als ik erop terug-
Jan Willem knikt bevestigend. “Bewe-
kijk, dan moet het bij mij al begonnen
gen heeft minder invloed dan medi-
zijn in 2011, maar het werd pas een
catie, maar ik geloof heilig in de
paar jaar later vastgesteld”.
combinatie van die twee. Als we op de bank waren blijven zitten, dan hadden
Daarom biedt Stichting Parkinson in Beweging in
COMBINATIE VAN
we nu meer Levodopa geslikt. Dat kun
Friesland sport- en bewegingsactiviteiten aan, zoals
MEDICATIE EN BEWEGEN
je wel met zekerheid zeggen. Sporten
Het ziekteproces van de beide mannen
werkt vertragend op het ziekteproces.
is stabiel. Ze zijn goed ingesteld op hun
Of dat nou boksen is, of een andere
medicatie en twijfelen er niet aan dat
manier van bewegen.”
dansen, Nordic Walking, boksen en, binnenkort, yoga.
ze zonder het medicijn Levodopa veel Boksen ligt zo op het eerste gezicht
Jan Willem werkte voorheen als inter-
meer moeite zouden hebben gehad
Met het bewegingspatroon van de
niet echt voor de hand en dus ga ik op
nist in het MCL. Hij kreeg in 2018 de
met lopen en bewegen”. Peter: “Als je
beide mannen zit het wel goed. Peter
een zonnige maandagochtend naar
diagnose Parkinson, maar vertelt
de ziekte van Parkinson hebt, dan heb
doet via de Stichting ook nog mee aan
boksschool Frisia in Leeuwarden om
dat er al eerder lichte verschijnse-
je een tekort aan dopamine. Je kunt
Nordic Walking en hij golft, Jan Willem
een kijkje bij een les te nemen. Daar
len waren. “Dat is achteraf natuurlijk
door medicatie dopamine toevoegen,
fietst iedere dag een uur “Alles helpt.
tref ik onder andere Peter van Dijk (63)
makkelijk praten. Op dat moment had
maar ook door sporten. Dat voorkomt
Maar je moet wel iets kiezen dat je
en Jan Willem Kappelle (65). Ze zit-
ik dat niet in de gaten.” Het duurt bij
dat je teveel medicijnen hoeft te
leuk vindt, anders houd je het niet vol.
ten in het bestuur van Stichting Parkinson in Beweging en boksen sinds 2018 twee keer in de week, samen met
Als je ergens plezier aan beleeft, heeft Foto: Martin Rijpstra
dat een positieve invloed op de ziekte. En boksen is echt heel leuk.”
andere parkinsonpatiënten. GEEN VERSCHIL HET DUURT VAAK LANG VOORDAT
Er wordt door de mannen gecon-
ER EEN DIAGNOSE WORDT GESTELD
centreerd en vol overgave gebokst
Met een hersenziekte gaan boksen,
(er zijn helaas nog geen vrouwelijke
dat lijkt op het eerste gezicht niet echt
boksers bij de groep van Parkinson
logisch. “Dat horen we heel vaak”, zegt
in Beweging). Trainer Piet Rozen-
Jan Willem. “Maar we slaan elkaar
daal roept kreten als “petsen, linkse
echt niet op het hoofd. Het gaat om
directe en vrij inviteren” en iedereen
kracht, conditie, balans en coördi-
weet precies wat dat betekent. Piet
natie. En dat is juist heel goed als je
volgde een speciale cursus om op
Parkinson hebt.”
een verantwoorde manier boksles te
SENIORENkrant | MOBILITEIT 21
“WE SLAAN ELKAAR ECHT NIET OP HET HOOFD. HET GAAT OM KRACHT, CONDITIE, BALANS EN COÖRDINATIE. EN DAT IS JUIST HEEL GOED ALS JE PARKINSON HEBT.”
kunnen geven aan mensen met de
dat je valt. Als je niet gaat bewegen
ziekte van Parkinson. Hij is duidelijk
omdat je bang bent om te vallen, dan
helemaal in zijn element. “Het is toch
span je het paard achter de wagen.”
donderdag
23 sept.
10.00 tot 17.0
0 uur
Aetrex inlegzolen Demodag
ook geweldig?” zegt hij enthousiast. “Ik haal hier enorm veel voldoening
MEER WETEN?
uit en ik ben er trots op dat dit in onze
Boksen is vooral geschikt voor par-
boksschool kan.” Hij laat boksers met
kinsonpatiënten die in het begin van
en zonder de ziekte regelmatig tegen
het ziekteproces zitten. Maar Stich-
elkaar sparren en dat kan prima. “De
ting Parkinson in Beweging biedt ook
parkinsonpatiënten hebben nu veel
andere sporten aan, zoals dansen,
meer kracht en balans dan een paar
Nordic Walking en yoga. Niet alleen
jaar geleden. Toen was het allemaal
in Leeuwarden, maar ook op andere
nog wat houterig. Er is echt een ont-
plekken in Fryslân. Neem gerust con-
wikkeling zichtbaar”. Ik moet ook eer-
tact op voor bijvoorbeeld een gratis
lijk toegeven dat ik niet had kunnen
proefles. Dansen is ook geschikt voor
zeggen wie van de groep Parkinson
mensen die rolstoelgebonden zijn.
heeft, als ze niet een speciaal T-shirt
Wil je de digitale nieuwsbrief ont-
hadden gedragen. Veel patiënten
vangen? Dan kun je je aanmelden via
hebben moeite met hun balans, maar
onderstaand mailadres. Zo blijf je op
ik merk er weinig van. “Er is bij mijn
de hoogte van alle activiteiten! ■
staat voor u klaar!
Comfortabel lopen met inlegzolen van Aetrex Op donderdag 23 september van 10.00 uur tot 17.00 uur zal er een vertegenwoordiger van Aetrex in onze winkel aanwezig zijn.
GRATIS VOETSCAN EN V A ADVIES
Er zal uitleg gegeven worden over het comfort van inlegzolen van Aetrex. In de winkel kunnen we uw voeten scannen en geven we advies en meten we eventueel gelijk uw zolen aan. Ook kunt u bij de vertegenwoordiger terecht voor al uw vragen over de modellen en het comfort. Wij nodigen u van harte uit!
weten nog nooit iemand gevallen”, zegt Peter. Jan Willem vult aan: “Hoe
Stichting Parkinson in Beweging
meer je je reactievermogen en spier-
info@parkinsoninbeweging.nl
kracht traint, hoe kleiner de kans
www.parkinsoninbeweging.nl
Leeuwarden nieuwe oosterstraat 24 T. 058 – 216 2496 WWW.KAMSMASCHOEN EN.N L
met de service als vanouds
Proefactie
Loss maalt e ijd € 7
incl. b ,30 ezorg ing/ BTW
3 maaltijden voor slechts € 10,-
Iedereen die gezond en lekker wil eten, kan bij ons terecht. Dus niet alleen ouderen, maar ook jonge mensen. Elke dag koken wij een gezonde, lekkere en gevarieerde maaltijd voor u. Traditionele Fryske stamppotten, gerechten met rijst en pasta... er is teveel om op te noemen. Ook vegetarische gerechten en dieetmaaltijden bereiden wij graag, zonder meerprijs.
MEER OVER PARKINSON De ziekte van Parkinson is een progressieve, chronische hersenaandoening. De ziekte komt vaker voor bij ouderen, maar ook jongere mensen en
Maaltijdservice aan Huis is onderdeel van de Interzorg Groep: voor al uw Thuiszorg, Woonzorg, Maatschappelijke Zorg en Maaltijdservice Foswerterstrjitte 71 | 9172 PS | Ferwert | 088 - 5180200 | www.interzorggroep.nl
✃ www.maaltijdserviceaanhuis.nl
zelfs kinderen kunnen er door getroffen worden. In Friesland zijn ongeveer tweeduizend Parkinsonpatiënten. De manier waarop de ziekte zich uit, is bij iedereen verschillend. Dat geldt voor de symptomen, maar ook voor de ernst van de klachten. Iedereen heeft zijn of haar ‘eigen’ Parkinson. Lichamelijke symptomen zijn onder andere: trillen van handen, benen, kin of tong, trager wordende bewegingen, stijfheid van spieren en moeite met het bewaren van het evenwicht. Daarnaast kunnen er problemen in het brein optreden, zoals trager denken, stemmingswisselingen en geen initiatief meer tonen. Een groot deel van deze symptomen wordt veroorzaakt door een tekort aan dopamine in de hersenen. Door deze stof kunnen hersendelen met elkaar communiceren en krijgt het lichaam opdrachten. Bij de ziekte van Parkinson sterven
Vul de antwoordkaart in en ontvang geheel vrijblijvend 3 maaltijden voor slechts € 10,- . Normaliter kost een maaltijd € 7,30. Een maaltijd incl. nagerecht en 1x per week een voorgerecht kost € 7,90. * Na het ontvangen van de antwoordkaart nemen wij zo snel mogelijk contact met u op over het leveren van de drie maaltijden.
✔ Ik maak gebruik van de proefactie en ontvang graag eenmalig 3 maaltijden voor slechts € 10,-
Naam: Adres: Woonplaats: Telefoon:
zenuwcellen in de hersenen af. Daardoor is er minder dopamine en worden signalen minder goed doorgestuurd.
Postzegel niet nodig
E-mail:
Maaltijdservice aan Huis Antwoordnummer 6700 9172 ZX Ferwert
22
OPLOSSING PUZZELS + COLOFON | SENIORENkrant
Oplossingen puzzels Stuur de oplossing van de prijspuzzel naar puzzel@leeuwarderseniorenkrant.nl of per post naar: Leeuwarder Seniorenkrant, t.a.v. De Puzzelkoning, Gouverneursplein 6, 8911 HH Leeuwarden.
A
G
A
V
M
E
R
S
N
E
K
H
C
J
I
H
P
R P
C
O L
A
N
I
T
I A
K
H S
G
A T
O
R
M
L E
R
C
T E
A
T
S
19
E
18
L
17
P
10
R
O R
9
O
E O E
7 6
P E
P S
5
S T
S
4
T P
3 2
O
P 1
T O
P
K K
S T
R P
p
E
T
E
E
E
S
E
O
E
E
T
R S
L
O
O
E
R
R
S
P
P
P
O
O
O
T
R
T
T
E
R
O
O
S
L E
S
S
E
K
8
P
P
L
L E
R
L
O O
O
P
O
S E
O
E
L
T
11
L
L
13
P
S
14
P
S
15
S E
S
16 12
DINE HENDRIKS-HOKWERDA won het boodschapenpakket van de Jumbo. Zij stuurde de juiste oplossing in van de vorige prijspuzzel: LEEUWERIK
Colofon Uitgever
Devea - www.devea.nl
Eindredactie
Boukje Wiersma, Meraki Tekst & Zo
Foto's
Peter Schütte (Inez Timmer, uitgezonderd collage)
Oplage
64.000
Druk
NDC Print
Verspreiding
Ingestoken in de huis aan huis plus 3.000 exemplaren op meer dan 50 distributiepunten in de gemeente Leeuwarden
Advertenties
Doede Vellema | 06 15 37 22 55 | info@seniorenkrant.nl
E-mailadres
info@seniorenkrant.nl
www.facebook.com/LeeuwarderSeniorenkrant
Disclaimer
Ondanks alle zorg die aan deze uitgave is besteed blijven vergissingen mogelijk. Wij kunnen daar echter geen aansprakelijkheid voor aanvaarden. Auteursrecht voorbehouden. ©2021
Wilt u graag een luisterend oor?
De Zilverlijn is een gratis belservice van het Ouderenfonds. Een vrijwilliger belt u voor een goed gesprek of een praatje. Meld u gratis aan. Bel 088 344 2000 of ga naar of ga naar ouderenfonds.nl/zilverlijn
Ouder worden doe je samen!
SENIORENkrant 23
terugtrekkend ijs – – – – – –
–
water rondt de steen
Mear sjen
Jan Loman Grensoverschrijdend Dubbelexpositie in Tresoar (Leeuwarden) en Galerie Bloemrijk Vertrouwen (Aldtsjerk). Tot en met 31 oktober 2021.
Koos van der Sloot Kloktijd Voorbij Expositie in Obe (Leeuwarden) in samenwerking met Stichting Koos van der Sloot. Tot en met 31 oktober 2021.
www.tresoar.nl
OPVALLEND GOEDKOPER €€€€€€€€ KLIK PVC 39,95
19. NU!!!
m2
99
Tijnjedijk 81 Leeuwarden 058-2896800
N E T N I L P GRATIS VLOER R E D N O N E T A A N I M A L BIJ ALLE
LAMINA A T 16,95
6.
WWW.LAMINAATOUTLETFRIESLAND.NL WWW.LAMINAATOUTLETFRIESLAND.NL
m2 m2
9 9 99
Turfschip 7 Heerenveen 0513-785347
ADVIES--SERVICE SERVICE--GARANTIE GARANTIE -- LEGSERVICE LEGSERVICE & BEZORGEN IN ADVIES IN HEEL HEEL NEDERLAND NEDERLANDMOGELIJK MOGELIJK
24
SENIORENkrant
Balans Technologie
xsensible.com
Xsensible is meer dan een schoen. De unieke balanszool zorgt voor een gezonde en natuurlijke lichaamshouding. Meebewegend op jouw energie.
Kamsma Leeuwarden Nieuwe Oosterstraat 22 • Tel. 058 216 24 96 www.kamsmaschoenen.nl/winkels/leeuwarden
