Ă…keren pĂĽ Manhattan ferdig.qxp_A 02.05.2018 14:14 Side 1
Åkeren på Manhattan ferdig.qxp_A 02.05.2018 14:14 Side 3
Åsmund Bjørnstad
Åkeren på Manhattan Dikt
Samlaget Oslo
Åkeren på Manhattan ferdig.qxp_A 02.05.2018 14:14 Side 5
Innhald I Åkeren på Manhattan Frigjort av teknologi Ode til DNA-molekylet Ode til havren Ode til hønsehjernen Vi talar språket før Babel Ode til fosterteknologien Ode til steinkolet Ode til ein død bjørkeskog Ode til tørsten Ode til brunsnigelen Ode til kvaloljen Ode til olivenoljen Ode til rapsoljen Ode til rosenoljen Ode til ein tynn tråd Ode til monarksommarfuglen Ode til påfuglen Ode til steinalderen Parabel
Wheatfield – ein konfrontasjon Kyrkja ved Ground Zero
Åkeren på Manhattan ferdig.qxp_A 02.05.2018 14:14 Side 6
II Å bere frukt Død i januar Jens’ nye andlet Han som bar frukt New Public Management Godt arbeid Tonen Merknader
Åkeren på Manhattan ferdig.qxp_A 02.05.2018 14:14 Side 7
I Åkeren på Manhattan
Ă…keren pĂĽ Manhattan ferdig.qxp_A 02.05.2018 14:14 Side 8
Åkeren på Manhattan ferdig.qxp_A 02.05.2018 14:14 Side 9
Frigjort av teknologi [] Til fots fór eg, kartla klodar, ein raud tråd eg tydde molekylært; til blods slo eg hjartas kodar, og brautande flydde den moldklump eg er; til rotslått og stamcellepoda eg snauskalla lydde til mognande bær.
Åkeren på Manhattan ferdig.qxp_A 02.05.2018 14:14 Side 10
[] Kopernikansk vending Først då vår jord vart ein utkant som så vart utan midtpunkt når midtpunkt mista si meining, og vi på ein slumpetreft klode reknar på vilkår for liv som nær null gonger nær null gonger nær null i ei uvisst svimlande rekke, finst det inntil visse liv berre her.
Åkeren på Manhattan ferdig.qxp_A 02.05.2018 14:14 Side 11
[] Sjå deg for! Det kan du, sjå framover – til overmål, sjå jorda du står på: Du står i vegen. Så stig til sides. Sette du spor? Nei. Der ser du.
Åkeren på Manhattan ferdig.qxp_A 02.05.2018 14:14 Side 12
[] Frigjort av teknologi viser no CT-en oss ein klump jord; fram nokre hundreår, barnet som hentar oss, talar visst jordisk; syng med ein klar sopran Grunnlovas opningsord Jord, å du kjære.
Åkeren på Manhattan ferdig.qxp_A 02.05.2018 14:14 Side 13
Ode til DNA-molekylet Tynt som eit hår på din isse sett frå eit fly, eller frå rommet Atlanterhavsvegen i solskin med utstrekte bruspenn etter utstrekte bruspenn spegla i blank sjø frå øy til øy, slik, på nanonivå, vindar ein lysande sjøvåt tråd seg ut og så att; eller i kveil på kveil tydeleg farga som delande kromosom i mikroskopet til ei ung Barbara McClintock, som ser at på enden av kromosom ni i mais finst iblant ein prikk, og at om den finst, er korna i kolben blå, og byter prikken plass ved ei kryssing, skifter òg fargen, og slik synte ho alle det ho for lengst hadde sett, at kromosoma er fysiske trådar som kan byte stykke og kallar fram nye bilete av gena for auga som ser lenge og stilt med kjensle for maisen – protein og nukleinsyrer, kor fagert er deira formers tal – eller inntil fortviling bøygd over kjønnscelledelinga i muggsopp, men utan å sjå, heilt til ho ute i parken sette seg under eukalyptustrea og lét tårene renne – brått såg ho: «Eg var ikkje utanfor lenger, men der nede imellom dei, kromosoma som vener, dei var så fagre»;
Åkeren på Manhattan ferdig.qxp_A 02.05.2018 14:14 Side 14
slik som då Watson og Crick fekk sett foten på tråden, på haletippen til den flyktande slangen, og med nobelpris i blikket lyfte dobbeltspiralen fram, «Høyr her!» ropte Watson til alle på Eagles den dagen, «Vi har løyst livets gåte!» og ivrige innved den første plastikkmodellen syner dei tråden kopiere seg sjølv, kvar feil luka ut av eit naturleg utvals usynlege hand – eit byggverk skummelt overveldande, som Øresundbrua kryssa i skodde, slik Dante såg Satan i vindmølla, hans tids high tech – nei, ei trapp ingen før hadde sett, milliardar steg i begge retningar samtidig fortid og framtid svimlande, lik dei 762 stega opp gjennom kyrkjetårnet i Ulm, verdas høgaste, der du, om du kjem ut ser det gotiske mønet langt der nede og regnet er sludd; men ingen vindande passasje i stein, meir ein taustige opp ei høg skipsside, bergingstauet, Jakobsstigen der englar stig opp og ned, trapesen på sirkus der han og ho som levande trinn mellom gyngande reip slepper taket, grip fatt, eit tillitsspel nøye innøvd under teltduken stramt bardunert, luft inne luft ute, slik cellemembranens spente hinne skil liv ifrå død, eit vedhaldande stoffskifte, ei elektrisk spenning ein dag tona ut, enzyma uverksame, tråden ein floke; – protein og nukleinsyrer, kor fagert er deira formers tal –
Åkeren på Manhattan ferdig.qxp_A 02.05.2018 14:14 Side 15
så såg McClintock at når kromosom ni blei slite i to, fekk dei blå korna iblant kvite flekkar, og i eitt frø blå prikkar mot kvitt, og at i det frøet hadde genet flytt seg til eit anna kromosom, og ho ante: er genomet eit slags organ, kan det reagere og endre seg – men då ho la fram sine data i 1951, sat salen stein still – hadde dama tørna –; og ho aleine, men sameint med maisen mindre einsam, til andre òg fann at gen kunne hoppe, og i 1983, Nobelprisen i medisin: «Alt du kan sjå, det kan du finne»; men at dobbeltspiralen, like lett henta fram for auga som Armstrongs første innpakka steg på månen, at eit trådtynt molekyl skal styre alt liv som yrer og endrast, så vi stig opp gjennom ustøe akronym til nye fridomar der kvart val vi tar forandrar det neste – så tenk då, før havet ditt mørknar og garnfestet raknar, før tauet ditt ryk og bøtta forsvinn ned i brønnen, om du, som ein gong rørte ditt nyfødde barn så tråden vinda seg ut slik den venta, ein elektrisk impuls tradert ifrå Adam, frå fingertupp til utstrekt fingertupp, held i ein annan slags tråd, ei sølvrenning i gobelenget, den vedhaldande tonen til Pärt monotont variert, halden av fortid, ja vel, men òg av ei framtid, ein vev sett frå vranga? – protein og nukleinsyrer, kor fagert er deira formers tal –