4 minute read

Archeologie onder water

from Hier in Hoorn Herfst 2020

from Hier in Hoorn Herfst 2020, page 36

Lekker shoppen

Zoektocht naar een zeeslagZoektocht naar een zeeslag

In 2023 is het 450 jaar geleden dat de Slag op de Zuiderzee plaatsvond. Een zeeslag op het Hoornse Hop waarbij de Spanjaarden werden verslagen waarna een tijd van ongekende welvaart in Westfriesland aanbrak. Een slag ook die voor een omwenteling in de vaderlandse historie zorgde. Hoorn heeft hiermee natuurlijk goud in handen. Hoogste tijd dus om op zoek te gaan naar een slag die onder water verdwenen is.

Historie van een slag: hoe zat het ook alweer? In de algemene Nederlandse geschiedschrijving gaat men er van uit dat het afbreken van de belegering van Alkmaar door het Spaanse leger het keerpunt is in de strijd tegen de Spanjaarden. Bij Alkmaar begint de victorie, en dit wordt nog elk jaar gevierd op 8 oktober tijdens Alkmaars Ontzet. De strijd is dan weliswaar op het land gestreden, op zee gaat diezelfde strijd nog in alle hevigheid door. De Spaanse landvoogd Alva heeft een vloot onder leiding van admiraal Bossu in stelling gebracht tegen de Staatse troepen, de geuzen. Deze watergeuzen zijn voornamelijk soldaten uit de Zuiderzeesteden Hoorn, Monnickendam, Edam, Enkhuizen en omliggende dorpen. In het Hoornse Hop vindt uiteindelijk op 11 en 12 oktober 1573 de definitieve slag op leven en dood plaats, waarbij ook de Hoornse bevolking met roeibootjes de vijand te lijf gaat. Dan klimt Jan Haring in de mast van het Spaanse admiraalsschip, rukt de vlag naar beneden en beslist zo de Slag op de Zuiderzee. Een keerpunt in de tijd: in Hoorn begint de Gouden Eeuw.

Zoektocht naar een zeeslag

Vrijwilligers van de afdeling Archeologie Westfriesland voeren al bijna een decennium onderzoek uit in het Hoornse Hop vanaf het vaartuig Hessel Snoek. Het doel van dit onderzoek is het opsporen van oude scheepswrakken, resten van verdronken dorpen en mogelijke overblijfselen van de Slag op de Zuiderzee. Inmiddels zijn meer dan 20 scheepswrakken gelokaliseerd, variërend van een recente kano tot een achttiende-eeuws vissersscheepje. Ten westen van Hoorn zijn de vermoedelijke restanten van een remmingswerk uit de VOC tijd gevonden. Daarnaast zijn een aantal nog onverklaarbare, cirkelvormige structuren met een diameter van zes meter waargenomen.

Het totale onderzoeksgebied, waarin de overblijfselen van de Slag op de Zuiderzee worden verwacht, bedraagt meer dan tachtig vierkante kilometer. Tot nu toe zijn slechts enkele vierkante kilometers geïnventariseerd. Gelukkig heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed recentelijk een budget beschikbaar gesteld om de rest van het gebied te laten onderzoeken. Dit najaar gaat het bedrijf Periplus Archeomare uit Amsterdam een grootschalig inventariserend veldonderzoek uitvoeren. Het bedrijf is gespecialiseerd in dit soort onderzoeken. In het verleden hebben ze onder andere het wrak van de hektjalk uit 1752 van Karsten Hoytes vlak buiten de haven van Hoorn ontdekt. Het plan is om het onderzoeksgebied eerst in kaart te brengen met side scan sonar. Dit is een techniek waarbij als het ware foto’s gemaakt worden van de gehele zeebodem. Vervolgens zullen de gegevens worden geanalyseerd en interessante locaties worden gemarkeerd die uiteindelijk nader worden onderzocht met duikers. Spannend!

Afbeeldingen • Linkerpagina: het schilderij van de Slag op de Zuiderzee van Jan Theunisz. Blanckerhoff dat hij schilderde in opdracht van de trotse Hoornse bewindvoerders in 1663. Het schilderij (in een prachtige lijst van de Alkmaarse houtbewerker Johannes Kinnema) hangt nog steeds in de Schepenenzaal van de Statenpoort.

Tip: Bezoek de Schepenenzaal tijdens de Cultuurproeverij op 6 september. Het

Westfries Archief organiseert daar dan een gratis expositie. • Linksboven: Overzichtskaart van het onderzoeksgebied op een gecombineerde kleurendieptekaart met bekende scheepswrakken en de locaties van het verdronken Etersheim en Huis te Widenisse. • Rechtsboven: Sonarbeeld van een viertal mysterieuze cirkelvormige structuren. • Hierboven links: Sonarbeeld van een dubbele palenrij, mogelijk remmingswerk VOC-tijd. • Hierboven rechts: Side scan sonar opnamen van een achttiende-eeuwse vissersbotter met visbun bij Warder (onderzoek Hessel Snoek).