OORLOGSHERINNERINGEN De machtsgreep van het VNV in Hoogstraten
Piet Gommers, oorlogsburgemeester HOOGSTRATEN - Piet Gommers was tijdens de Tweede Wereldoorlog burgemeester van Hoogstraten. Een engagement waar de man na de bevrijding een fikse rekening voor gepresenteerd kreeg. Vooral zijn medewerking aan een Duitse razzia op 1 mei 1944 werd hem zeer kwalijk genomen. Tien mensen die toen werden opgepakt, overleefden de Duitse concentratiekampen niet. In zijn recent verschenen boek ‘Oorlogsburgemeesters 40/44. Lokaal bestuur en collaboratie in België’ besteedt historicus Nico Wouters ook aandacht aan de situatie in Hoogstraten. Eind mei 1940, na een strijd die amper 18 dagen heeft geduurd, is het hele Belgische grondgebied in handen van het Duitse Derde Rijk. De bezetters nemen zich voor om een stabiel bestuur uit te bouwen, en proberen aanvankelijk om zoveel mogelijk de bestaande structuren over te nemen, vaak met dezelfde mensen. Maar al snel blijkt dat het Belgische bestuurssysteem behoorlijk gedesintegreerd is. Honderden bestuurders op verschillende niveaus hebben de komst van de Duitsers niet afgewacht en zijn gevlucht, Soms Frankrijk in, anderen trekken naar Engeland. Niet altijd uit vrije wil. De Rijkevorselse burgemeester Schrijvers bijvoorbeeld krijgt in mei 1940 van Franse soldaten het bevel om mee terug te trekken. Door dit machtsvacuüm ziet het Vlaams Nationaal Verbond (VNV), een extreem-rechtse Vlaams-nationalistische organisatie geleid door Staf de Clercq, zijn kans. De Clercq is een overtuigde nationaal-socialist, die al voor de oorlog geheime gesprekken voert met het Derde Rijk van Hitler over een eventuele bezetting van België. Bij het uitbreken van de oorlog heeft het
VNV ongeveer 30.000 leden, waarvan een derde geheim lid is. (Schrijver Ernest Claes is bijvoorbeeld een van die geheime leden.) Al op 3 juni 1940, nog geen maand na de Duitse inval, ontmoet de Clercq de Duitse militaire bevelhebber Alexander von Falkenhausen om hem de diensten van zijn beweging aan te bieden bij het tot stand brengen van de Nieuwe Orde. Goed een half jaar later, in november 1940, komt het tot een definitief verstandshuwelijk tussen de bezetter en het VNV, waarbij de Clercq de toekomst van zijn beweging en partij volledig in handen van Hitler legt. Het VNV zal onder Duitse voogdij een nationaal-socialistisch Vlaanderen vestigen; dat is alvast de stellige overtuiging van de Clercq. De onvoorwaardelijke collaboratie is daarmee een feit. In de daaropvolgende jaren worden honderden VNV’ers door de Clercq (en na zijn dood in oktober 1942 door diens opvolger Hendrik Elias) aangesteld als bestuurders, vooral op lokaal niveau. Op nationaal vlak ligt de overname van de macht moeilijker. De Duitsers houden belangrijke terreinen als economie, religie en justitie toch liever in eigen handen.
Een bijeenkomst van het VNV op 5 september 1943 in zaal Roxy in Turnhout, met als spreker VNV-leider Hendrik Elias (centraal op de foto). De Kempische militanten brengen de Hitler-groet. (Foto: Soma) 12
Piet Gommers, VNV-burgemeester van Hoogstraten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Vlak voor de bevrijding vluchtte hij naar Nederland en Duitsland, maar uiteindelijk werd hij in Deventer opgepakt. (Foto: archief Anna Krijnen) In heel het land worden voor zover mogelijk VNV-burgemeesters aangesteld; de partij werkt hard om dat doel te realiseren. De organisatie van bezet België is van dien aard dat een groot deel van de macht aan het lokale bestuursniveau is toegekend. En dat weet de top van het VNV maar al te goed. Maar er zijn kapers op de kust. Soms blijft de regerende (én verkozen), vooroorlogse burgemeester gewoon op post. Of andere Nieuwe Orde-partijen, die ook voor collaboratie met de bezetter hebben gekozen, schuiven een andere kandidatuur naar voor. Of er komt een kandidatuur uit een geheel andere hoek. Zoals in Rijkevorsel. Daar wordt tussen december 1940 en maart 1941 alles in stelling gebracht om de katholieke schepen Van Roey tot burgemeester te benoemen. Ook de bezettingsoverheid is het hiermee eens. Maar dit is niet naar de zin van het VNV, dat alsnog met een eigen kandidaat op de proppen komt: Frans Franssen. Eerst wordt Van Roey ertoe bewogen om zijn kandidatuur “gezien de tijdsomstandigheden” in te trekken, waarna in het najaar van ‘41 VNV-burgemeester Franssen wordt aangesteld. Franssen heeft op dat moment geen enkele functie, hij zit zelfs niet in de gemeenteraad. Ook Hoogstraten krijgt in mei 1941 zijn VNV-burgemeester: dokter Piet Gommers. Dergelijke aanstellingen gaan met grootscheepse inhuldigingsfeesten gepaard. Wanneer het gewest Hoogstraten er twee VNV-burgemeesters bijkrijgt (waaronder Gommers), worden ze met groots ceremonieel vertoon ingehaald. Er wordt gemarcheerd door de bevriende Nationaal-Socialistische Jeugd Vlaanderen, de regionale VNVkopstukken komen spreken en de burgemeesters beloven plechtig dat ze “hun respectievelijke gemeenten zouden besturen in den Vlaamsnationaal-socialistische geest”. Ook later zou