Noord-Indiase drupad

NOORD-INDIASE DRUPAD wo | 27.10.10 | 20:00 Ustad sayeeduddin dagar en zonen

UITVOERDERS Ustad Sayeeduddin Dagar | zang Aneesuddin Dagar | zang Nafeesuddin Dagar | zang Pandit Udhav Shinde | pakawaj Michele Dehocky | tanpura Jerome Cormier | tanpura Judy Rust | tanpura

Aandacht!

Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

2

TOELICHTING het onbewogen woord Johan Van Acker Drupad is één van de oudste en puurste genres binnen de Indiase klassieke muziek, ook wel omschreven als ‘het onbewogen woord’. De naam is afgeleid van ‘druva’ d.w.z. onbeweeglijk – het is ook de benaming voor de poolster – en van ‘pada’ d.w.z. woord of poëzie. Het ontstaan van deze traditie is terug te voeren tot het verklanken van Om, de meditatieklank én het geluidssymbool voor de ultieme realiteit binnen het hindoeïsme. Meer dan tweeduizend jaar geleden mondde dat uit in het reciteren van Sanskrietteksten in de hindoetempels. Rond de elfde eeuw bereikte de drupad een bijna perfect niveau.

Geleidelijk aan begon men de teksten te zingen, vanaf de veertiende eeuw steeds vaker aan de vorstelijke hoven van de maharadja’s. Door deze vorm van mecenaat konden de zangers zich verder professionaliseren. De composities die we vandaag te horen krijgen, zijn meestal omstreeks 1600 ontstaan.

Een mooi voorbeeld van Indiaas syncretisme, waarbij hindoeïstische en islamitische tradities elkaar op een prachtige manier vinden, door de Dagarfamilie van de ondergang gered.

Esthetiek versus precisie De oorsprong van de klassieke Indiase muziek situeert zich ongeveer 2.500 jaar geleden bij de Vedische hymnen, gereciteerde heilige teksten uit de Hindoetempels. Eeuwenlang zongen de Hindoes in de tempels om de goden te eren en gunstig te stemmen. Deze recitaties ontwikkelden zich geleidelijk tot een vorm waarbinnen ook improvisatie mogelijk was.

In de vijftiende eeuw splitste de Noord-Indiase Hindoestaanse traditie zich af van de zuidelijke karnatische traditie. Als gevolg van een reeks militaire invallen onderging Noord-India een sterke Perzische en Arabische invloed. Dat vertaalde zich ook muzikaal. De gereciteerde heilige teksten aan de hoven van de islamitische Moghulheersers evolueerden tot een klassieke Indiase muziek die louter kunstzinnige schoonheid beoogde. Onder anderen de zestiendeeeuwse vorst Akbar nam het initiatief om vooraanstaande musici - zowel moslims als hindoes - aan zijn hof aan te stellen. Later volgden andere Moghulheersers dit voorbeeld en ontstond er een traditie waarbij musici zorgden voor het vermaak van de vorst en van zijn gasten. Improvisatie en virtuositeit kregen hierdoor een prominentere plaats toebedeeld waardoor de muziek een wereldser karakter kreeg.

TOELICHTING Raga en tala als bouwstenen Drupad is zoals alle Indiase klassieke muziek monodisch. Geen meerstemmigheid dus, geen modulatie, geen harmonie. Het structureel fundament is de melodie, die zich ontwikkelt op één horizontale lijn. Op die lijn heeft elke afzonderlijke toon zijn eigen betekenis, een bepaalde emotie opwekkend. De volledige expressie van de tonen en het thema van een raga schept aldus een intense en machtige muzikale entiteit. Omdat de noten tegelijk muzikale klanken zijn én ideeën voorstellen, kun je aldus Ravi Shankar in zijn autobiografie, “nooit zeggen dat een musicus een raga uitvindt: hij ontdekt ze, zoals een bioloog een nieuwe levensvorm ontdekt”.

Elke raga wordt geassocieerd met een bepaalde zielstoestand, en met een moment van de dag of het seizoen. Elke raga heeft een hoofdgevoel, en er zouden er negen in totaal zijn: romantisch-erotisch, humoristisch, pathetisch, toornig, heroïsch, schrikwekkend, vol afkeer, verwondering en vrede. Het religieus-spirituele (bhakti) is een combinatie van drie van die gevoelens, de laatste twee en het pathetische. De klassieke uitvoering van een raga verloopt in fasen. Bij drupad krijgen de aanwezigen eerst een heel rustige, langzame opening (alap) gepresenteerd, waarbij een vast patroon van lettergrepen telkens weer terugkeert: a re ne na, té te re ne na, ri re re ne na, te ne toom ne; de laatste groep krijgen we enkel te horen op het einde van een lange zin.

Volgens de traditie is dit patroon afgeleid van een mantra, een combinatie van heilige lettergrepen die samen een kern van geestelijke energie vormen.

Het meditatieve karakter van de drupad uit zich hier via lange diepe tonen en typische stemtechnieken of ‘nomtom’. Langzaam ontvouwt zich op deze manier de melodie, inclusief een versnelde ritmische puls die overgaat in jor (in medium tempo) en ten slotte in jhala (snel tempo). De percussionist valt in als de composities (gat) - meestal twee in aantal - uitgevoerd worden. Deze composities hebben, in tegenstelling tot de alap-jor-jhala, een ritmische structuur en verlopen ook meestal in langzaam (vilambit), medium (madhya) en snel (drut) tempo.

Composities en de daarin verwerkte improvisaties zijn gebaseerd op maatschema’s (tala’s). Het woord ‘tala’ verwijst naar het handgeklap waarmee men een ritmisch accent kan aangeven. Deze maatschema’s worden niet alleen bepaald door het aantal teleenheden en de verdeling van zware en lichte accenten, maar ook door de bijhorende aanslagwijzen op de percussie. Hetzelfde basisschema zal bovendien anders worden gerealiseerd al naargelang het tempo hoger of lager ligt. Het na de melodische en/of ritmische variaties en improvisaties terugkomen op een hoofdaccent (sam) of een ander tevoren

3

4

TOELICHTING bepaald punt in de maatcyclus, is een heel boeiend aspect van een Indiaas concert. Drupad staat meestal in chautal-tala (12 tellen) of dhammar-tala (14 tellen), in tegenstelling tot ‘gemakkelijker’ maatschema’s in 8, 10 of 16 tellen.

Een typisch instrumentarium De tânpura - een langhalsluit zonder frets - is ook bij de begeleiding van drupad een onmisbaar instrument. Ze dient als basis (bourdon) voor de vocale solist. De vier snaren worden voortdurend met de rechterhand getokkeld.

Het resultaat is een zoemend, doorklinkend en ruisend klankbeeld (sruti) dat fungeert als een ideale achtergrond voor de zangstem.

Alhoewel men in het noorden voornamelijk tabla’s gebruikt om het ritme aan te geven, is het toch de mridangam die deze rol bij de drupad voor zich opeist. Deze tonvormige en tweevellige trommel wordt aan twee kanten bespeeld in een contrapuntische stijl. Aan de buitenzijde zijn leren riemen voorzien, die de percussionist aandraait om de trommelvellen op te spannen.

Op beide membranen is een donkerkleurige stemmingscirkel aangebracht, vervaardigd uit een pasta van gekookte rijst en diverse poeders. De cirkel op het linkse trommelvel wordt na iedere muziekuitvoering verwijderd; bij de volgende uitvoering voorzien de muzikanten een nieuwe ring, om op die manier de juiste stemming te verkrijgen.

Ustad Sayeeddudin Dagar & zonen als behoeders van een unieke traditie In de achttiende eeuw begon een nieuw genre nl. de khyal de drupad van de voorgrond te verdringen. De grotere vrijheid voor versieringen en improvisaties binnen de khyal, en de mogelijkheid om gevoelens expressiever te uiten, spraken een breder publiek aan. De nieuwe instrumenten uit die tijd - de sitar en de sarod - waren bovendien minder geschikt voor het langzame tempo én het lage register van de drupad, waardoor ook de instrumentale variant terrein verloor. Helemaal moeilijk werd het bij de Indiase onafhankelijkheid in 1947, toen de laatste vorstendommen verdwenen. De drupadzangers konden niet meer terugvallen op een mecenas, en velen schakelden noodgedwongen over naar populairdere genres. Bij het begin van de twintigste eeuw was de drupad dan ook op sterven na dood.

Het is vooral dankzij de Dagarfamilie dat de traditie nog bestaat. Hun stijl kenmerkt zich vooral door de breed uitgesponnen inleiding of alap. Als moslims zingen zij hindoeteksten over goden en godinnen. De Franse etnomusicoloog Alain Daniélou nodigde in 1960 Mouinuddin and Nasir Aminuddin Dagar uit voor een aantal optredens in Europa. Met succes! Na het vroegtijdig overlijden

TOELICHTING van Nasir Aminuddin namen zijn jongere broers Nasir Zahiruddin and Nasir Fayazuddin de fakkel over. In Muziekcentrum De Bijloke Gent neemt Ustad Sayeeduddin Dagar samen met zijn zonen het voortouw, ondertussen al de 19de respectievelijk de 20ste generatie binnen deze familie. In de traditie van de Dagarvani (het geslacht Dagar), laten de muzikanten zich letterlijk meeslepen door de muziek om zo tot een volmaakt pure klank te komen. Uit deze muzikale emotie ontstaat een onweerstaanbaar spiritueel elan. Hun meditatie doet je verdwalen in klankgolven tot alleen nog het meeslepende geruis van de ziel overblijft.

Muziekcentrum De Bijloke kiest voor een ononderbroken uitvoering, zonder pauze. Drupad vereist immers een geleidelijke opbouw, een rechte lijn die tot onthechting voert.

5

7

NIEUWS Muziekcentrum De Bijloke Gent zoekt vrijwilligers Muziekcentrum De Bijloke Gent zoekt enthousiaste vrijwilligers voor ticketcontrole, zaalbegeleiding, vestiaire, verkoop, bar of promotie. Wij zoeken zowel vrijwilligers voor overdag als ‘s avonds. In ruil bieden wij een correcte vrijwilligersvergoeding of gratis concerttickets. Bezorg je gegevens aan Sophie Cocquyt via sophie.cocquyt@debijloke.be Turquaze In de film ‘Turquaze’ van de Gentse regisseur Kadir Balci speelt Muziekcentrum De Bijloke Gent een opgemerkte rol. Een aantal scènes werd gefilmd in De Bijloke. De muziek van de film ‘Turquaze’ werd gecomponeerd door Bert Ostyn, zanger en auteur/componist van de Belgische band Absynthe Minded. Het was Muziekcentrum De Bijloke Gent die regisseur en componist met elkaar in contact bracht. ‘Turquaze’ is Berts eerste filmscore. Voor ‘Turquaze’ componeerde hij zowel klassieke muziek (een strijkkwartet gespeeld door Spiegel String Quartet) als wereldmuziek en popsongs. ‘Turquaze’ speelt nu in de Gentse filmzalen.

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Johan Van Acker Inleiding | Johan Van Acker (auditorium, 19u15) Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt Verantwoordelijke uitgever | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent

8

BiNNENKORT DO | 28.10.10 20:00 | Symfonisch 1+

DO | 25.11.10 20:00 | Miry

Ronald Brautigam (pianoforte)

Kryptos Kwartet, Ronald Brautigam

Beethoven, Agsteribbe

(piano) Schumann, Beethoven

ZA | 30.10.10 20:00 | Symfonisch 3 Brussels Philharmonic, Michel Tabachnik

VR | 26.11.10 20:00 | Voix Gras +

(dirigent), Christiane Oelze (sopraan)

VocaalLAB, Romain Bischoff (regie &

Strauss, Brahms

dirigent) Traumgesichter

WO | 03.11.10 20:00 | Jazz Mix (in Vooruit) John Scofield Trio

ZO | 28.11.10 15:00 | Symfonisch 3 Brussels Philharmonic, Christian Vásquez

ZO | 07.11.10 11:00

(dirigent), Berta Rojas (gitaar)

Florian Heyerick, Ex Tempore

Mendelssohn, Rodrigo, Tsjaikovski

Graupner: Kantata!

ZO | 28.11.10 17:00 | Docenten in concert WO | 10.11.10 20:00 | Jazz

Tae Yoshioka, Anastasia Kozhushko, Iris

Brussels Jazz Orchestra

De Blaere, Dirk Opstael

Bert Joris (trompet, composities)

The Wider World of Wonder

VR | 12.11.10 20:00 | Musica Antiqua 2

WO | 01.12.10 20:00 | East of Eden

Ensemble Zefiro, Alfredo Bernardini

Akis Ensemble, Dogan Dikmen (zang,

(muzikale leiding)

percussie, muzikale leiding)

Il barbiere di Siviglia

Hofmuziek van de Sublieme Porte tot de Turkse republiek

ZA | 13.11.10 20:00 | East of Eden Mix (in De Centrale)

DO | 02.12.10 20:00 | Musica Antiqua 1+

Ablaye Cissoko (zang & kora)

Concerto Soave, Maria Cristina Kiehr

Senegalese koratradities

(sopraan), Moneim Adwan (zang en ud) Venetië en het oosten

ZA | 13.11.10 20:00 | Symfonisch 2 Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo

WO | 08.12.10 20:00 | Jazz

Kim (dirigent), Ronald Van Spaendonck

Tierney Sutton Band

(klarinet) Mozart, Schumann

DO | 09.12.10 20:15 | Miry Mix (in Handelsbeurs)

ZA | 20.11.10 20:00 | Musica Antiqua 1

Quatuor Terpsycordes, Jürg Dähler

Collegium Vocale Gent, Philippe

(altviool)

Herreweghe (dirigent)

Mozart, Ligeti, Brahms

Magnificat (uitverkocht)