Quatuor Mosaïques

Haydn, Beethoven, Mozart DO | 19.05.11 | 20:00 Quatuor Mosaïques PROGRAMMA

UITVOERDERS

Joseph Haydn (1732-1809) Strijkkwartet opus 76 nr. 5 in D Allegretto Largoma non troppo - Cantabile e mesto Menuetto - Allegro Finale - Presto

Quatuor Mosaïques Erich Hobarth | viool Andrea Bischof | viool Anita Mitterer | altviool Christophe Coin | cello

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) Strijkkwartet in Es, KV428 Allegro non troppo Andante con moto Menuetto: Allegro Allegro Vivace Pauze Ludwig van Beethoven (1770-1827) Strijkkwartet nr. 15 in a (“Heiliger Dankgesang”), opus 132 Assai sostenuto - Allegro Allegro ma non tanto Canzona di ringraziamento (Heiliger Dankgesang eines Genesenden an die Gottheit, in der lydischen Tonart): Molto Adagio Alla marcia, assai vivace Allegro appassionato

Aandacht!

Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

2

TOELICHTING Haydn, Beethoven, Mozart Frank Pauwels

Haydn Haydn heeft het strijkkwartet niet uitgevonden. Hij heeft wel de bezetting voor vier strijkers de typische karakteristieken van het strijkkwartet meegegeven. Vele van de vroegste strijkkwartetten waren symfonisch of orkestraal gedacht en kregen daarom de naam ‘sinfonia a quattro’. De strijkers waren eigenlijk een reductie van de strijkersaanwezigheid in het orkest: eerste viool, tweede viool, altviool en cello. Omdat de contrabas de cello altijd een octaaf lager verdubbelde, kon die in de kwartetbezetting weggelaten worden. Het barokke concerto grosso stond model voor de concerterende schrijfwijze, waarbij de instrumenten elkaar beantwoorden. Het weglaten van het klavecimbel betekende dat de vier strijkers makkelijk in open lucht konden functioneren. Nachtelijke serenades en divertimenti, m.a.w. verstrooiingsmuziek en huldigingsmuziek, vormden uiteindelijk de natuurlijke biotoop waaruit het strijkkwartet is ontstaan. Haydn buigt de typische schrijfwijze van de orkest­ imitatie of de concerto grosso-dialoog om naar een eigen idioom voor het strijkkwartet.

Stilaan bouwt hij het strijkkwartet uit tot een ensemble van vier evenwaardige partners, waarbij elk een melodische en harmonische inbreng kan hebben, waarbij soleren, dialogeren en versmelten verschillende texturen mogelijk maken en waarbij de solist (eender wie van de vier) met begeleiding afgewisseld wordt met contrapuntische mogelijkheden en momenten van uniform spel. Van het verstrooiingskarakter ontwikkelde het strijkkwartet naar een ­ernstig genre, een intellectueel genre zelfs, dat hoe langer hoe meer door de elite van de fervente muziekliefhebbers aanbeden werd. In de negentiende eeuw, in de eerste plaats bij Beethoven, is het strijkkwartet dan een terrein voor de zelfexpressie geworden.

De zes strijkkwartetten opus 76 kwamen in 1797 tot stand op vraag van de Weense graaf Joseph Erdödy, vandaar de bijnaam ‘Erdödykwartetten’. Op dat moment werkte Haydn aan zijn ‘Schepping’. De 65-jarige componist komt tot het hoogtepunt van zijn kunnen: thematische en motivische gegevens weet hij tot het uiterste te bespelen en ook op expressief gebied gaat hij verder dan ooit voorheen. Haydn staat in opus 76 synoniem voor ingenieuze variaties, complexe fuga’s, invloeden uit de volksmuziek (uit Kroatië o.a.), volmaakte ensemble structuur en een hoge mate aan doorzichtigheid. Het strijkkwartet nr. 5 in D begint met een unieke opening, eindigt met een grappige finale en biedt een traag deel dat wellicht het diepste en meest persoonlijke is van al Haydns trage delen in de strijkkwartetten.

TOELICHTING Mozart De zes kwartetten opgedragen aan Haydn getuigen van een opvallende ambitie, waaraan de soms nogal lichtzinnige componist lang vijlde en schaafde.

Tussen 1782 en 1785 schreef hij er aan “als de vrucht van een lange en moeizame poging”, zoals hij het verwoordde. (Vergeten we niet dat hij voorheen veel van zijn strijkkwartetten op één dag klaar speelde). Het leek voor Mozart lastig om het op te nemen tegen Haydn op het gebied van het strijkkwartet.

Haydn was in zekere zin zijn vaderlijke vriend op dat terrein, die immers als de eigenlijke vader van het genre strijkkwartet te boek staat. Het was de groep kwartetten ‘opus 33’ uit 1781 van Haydn die Mozart inspireerde. In deze werken was Mozart in staat om als nooit tevoren de elementen van de onderhoudende, op het publiek gerichte functie van deze muzieksoort te combineren met de eerder intieme sfeer van vrienden die op ontspannen wijze samen mooie muziek maken. Van de zes kwartetten was het ‘kwartet in Es’ (1783) misschien wel het meest geniale en het meest “Haydn-achtige” in de onverwachte harmonische vondsten. Het zou ook dat kwartet zijn dat een jaar later werd uitgevoerd door de violisten Haydn en Dittersdorf, altviolist Mozart en cellist Vanhal.

Beethoven De late strijkkwartetten van Beethoven (nrs 12-16) hebben bijna mythische proporties vandaag de dag. Velen beschouwen ze als het hoogtepunt van het strijkkwartetrepertoire. Beethoven schreef zijn vijf laatste strijkkwartetten in tweeënhalf jaar tijd, te beginnen in 1824. Ze zijn geschreven na zijn twee grote vocaal-symfonische werken: de ‘Missa solemnis’ en de befaamde ‘negende symfonie’. Beethoven ontwikkelt een radicale esthetische taal in deze kwartetten en voert inhoudelijke veranderingen door. De traditionele vormstructuren verliezen aan betekenis, hij maakt komaf met de conventionele vierdeligheid.

Alles staat in het teken van het overkoepelende dramatische geheel van het kunstwerk. Tegelijk grijpt hij terug op vormen, technieken en genres die tot de kern van de Westerse muziek behoren, door gebruik te maken van fuga, canon, koraal, variatieprincipes.

Beethoven was volledig doof en leefde vrijwel afgesloten van de wereld van alledag toen hij deze werken componeerde. Dat is ten dele ook de oorzaak van hun grote oorspronkelijkheid. Maar hun abruptheid en ‘gebrek aan goede manieren’ - tijdgenoten waren echt gechoqueerd - is zelfs naar Beethovens standaard aanzienlijk. Drastische tempowisselingen, heftig gescheiden harmonieën, delen van een enorme lengte zonder enige concessie aan het uithoudingsvermogen (of het gebrek daaraan) van de luisteraar, het haast eindeloze verrassingseffect van deze werken maakt dat je de hele tijd bij de pinken moet blijven.

3

4

TOELICHTING Beethoven moest de compositie van zijn voorlaatste strijkkwartet ‘opus 132’ onderbreken wegens zware ziekte. Zijn genezing heeft hij bezongen met één van de meest beroemde, monumentale en mooiste langzame delen uit de kwartetliteratuur, het ‘molto adagio’. In de kanttekening van de partituur schreef hij: “Heilig dankgezang van een genezene aan de godheid, in de lyrische toonaard”. De muziek is van een enorme verstilde en troostende schoonheid.

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 tickets@debijloke.be www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Frank Pauwels Programmaboekjes | Sophie Cocquyt v.u. | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)

BIO Quatuor Mosaïques De vier musici kennen elkaar sinds 1985 via het door Nikolaus Harnoncourt geleide pioniersensemble voor oude muziek Concentus Musicus. Met hun gedeelde ervaringen als uitgangspunt werkten zij jarenlang intensief aan een ensemblecultuur en repertoire alvorens te debuteren met een cd-opname van de strijkkwartetten ‘opus 77’ van Joseph Haydn. Het bleek een wereldwijd succes dat het begin vormde van een grote internationale carrière. Hoewel veel recensenten proberen Quatuor Mosaïques het etiket van ‘authentiek’ op te plakken, gaat het de musici nimmer om de muzikale reconstructie van een fictieve ‘authenticiteit’, maar in de eerste plaats om warmte, enthousiasme en toewijding. Natuurlijk wordt ook uit andere bronnen geput, bijvoorbeeld kennis via ervaring. Zo loopt er een directe lijn naar de grote Europese kwartetten via het Végh Kwartet, waarvan primarius Erich Höbarth drie jaar lid was.

De daar opgedane ervaringen beschouwt hij als van onschatbare waarde.

Inmiddels heeft het Quatuor Mosaïques een groot deel van het klassieke repertoire op cd opgenomen. Veel van deze opnames werden internationaal onderscheiden, onder meer met twee Gramophone Awards.

De interpretatie van de kwartetten van Haydn wordt wereldwijd telkens weer als uniek gekwalificeerd. Mozart, Haydn, Beethoven en Schubert zijn nog altijd de vier steunpilaren van het repertoire, hoewel het ondertussen aanzienlijk is uitgebreid en nu reikt van Bachs ‘Kunst der Fuge’ tot Brahms’ ‘Klarinetkwintet’. Bovendien omvat het veel zeldzame kostbaarheden, waaronder werken van Arriaga, Jadin, Cherubini en Boccherini. In de Mozart-Saal van het Konzerthaus in Wenen heeft het Quatuor Mosaïques naast het Hagen Quartett en het Alban Berg Quartett sinds 2000 een eigen cyclus. Bij deze omvang van het repertoire dient het instrumentarium uiteraard enigszins flexibel te zijn.

Niettemin wordt aan de belangrijkste parameters vastgehouden: darmsnaren, lage stemming (A=430 Hz) en het gebruik van klassieke resp. barok strijkstokken. Terwijl de vroegere ‘authentieke’ ensembles dikwijls nog neigden naar polariserende extremen, gaat het hier om een vruchtbare synthese van alle mogelijkheden in dienst van de muziek, zonder te verzanden in een kleurloos compromis.

Höbarth bespeelt een Joseph Guarnerius viool, uit Cremona 1705. Bischof bepeelt een Franse viool uit de 18e eeuw (anoniem). Mitterer speelt op een Carolus le Pot altviool, gemaakt in Lille in 1725. Coin dan weer speelt op een Alessandro Gagliano cello uit de 17e eeuw, gemaakt in Napels.

5

6

nieuws Côté jardin - GRATIS MUZIKALE PICKNICK In de tuinen van de Bijloke op 22 mei! klassiek | jazz | flamenco | tango | balkan beats

–– Luister naar schitterende muziek op het groot openluchtpodium in de Bijloketuin.

–– Topmusici van diverse pluimage en uit allerlei muziekgenres en dat helemaal gratis!

–– Relax aan de bar of de eetstandjes en laat zomerse hapjes en drankjes smaken onder de tentluifel.

–– Of breng je eigen picknickmand mee en geniet vanonder de appelboom!

–– ‘Put on your dancing shoes’ : voor de de initiatie flamenco of tango.

–– Hou je klaar voor een unieke slotparty met balkanmuziek die je nooit meer vergeet.

–– Even de benen strekken langs de verschillende zalen van het Muziekcentrum en in het Stam of een audiowandeling meepikken in het KASK. –– Vermaak en vertier ! Kortom : feest!

11u30 - Amsterdam Sinfonietta A. Berg (1885-1935) | G. Mahler (1860-1911) | W. A. Mozart (1756-1791) 13u - Olivier Fortin (klavecimbel) J.-H. d’Anglebert (1629-1691) | P. J. Le Blan (1711-1765) | F. Couperin (1668-1733) 14u30 - Maeterlinck Kwartet P. I. Tsjaikovski | A. von Zemlinsky | Strauss-familie, F. von Suppé...

16u - Natham Daems Quintet Jazz 17u30 - Antonio Reyes + Antonio Higuero Flamenco 19u - Lieve Vansteelant en Gerdy De Decker (Recuerdo) Dansinitiatie tango 20u - Septeto La Academia Tango 21u - Paul Van Cauwenberge en Band Blues, soul, rock 22u30 - Merdan Taplak (live) Balkan Beats Gratis bezoek STAM Van 10u00 tot 18:00 Audiowandeling Hogeschool Gent KASK op de Bijlokesite Doorlopend in Muziekcentrum De Bijloke Gent fototentoonstelling van Laurent Fobe over de Bijloke

nieuws Toonmoment de Bijloke-Manufactuur Vrijdag 27 mei | 20:00 | Kraakhuis en Bibliotheek

Musici een plek bieden om te experimenteren: daartoe heeft het Muziekcentrum de Bijloke-Manufactuur in het leven geroepen. Het begeleiden van het parcours van musici en ensembles, gaande van productieproces tot podiumrijp werk is de uitdaging. We nodigen u uit op een eerste toonmoment!

Du hast kein Flussigon Esther Venrooy en Femke Gyselinck benaderen voor hun Manufactuurproject in Muziekcentrum De Bijloke de ruimte van het 16de-eeuwse Kraakhuis. Hoe wordt de architecturale ruimte beïnvloed door het versterken/benadrukken of juist weglaten van visuele informatie die auditief geïnterpreteerd en/of geregistreerd wordt? Esther Venrooy en Femke Gyselinck onderzoeken hoe de visuele en auditieve perceptie van de ontvanger kan geactiveerd worden. Het publiek leert de ruimte kennen aan de hand van een lichaam in dialoog met de auditieve architectuur, waarbij beide performers de klank van de danser, de akoestiek en de gecomponeerde klank in elkaar te laten overgaan.

Esther Venrooy | performer Femke Gyselinck | perfomer De Maeterlinck-sessies De Maeterlincksessies zijn een voorbereidings- en ontwikkelingstraject voor de Nabla-productie rond Maeterlinck in coproductie met de Bijloke in mei 2012. In deze sessies worden een nieuwe vocale taal en uitvoeringspraktijk voorbereid door oefening, experiment en creatie. Nieuwe vocale composities worden gerepeteerd en bijgeschaafd, opgenomen en bewerkt. Tijdens dit toonmoment wordt een ad-hoccompositie voor stemmen en elektronica gepresenteerd.

Joachim Brackx | compositie, zang en artistieke leiding Jolien De Gendt | sopraan Tickets : € 5 Een ticket voor De Bijloke-Manufactuur kost u € 5 maar het is tegelijkertijd een kortingsbon ter waarde van € 5 voor de aankoop van een concertticket seizoen 2011-2012.

7

8

BiNNENKORT VR | 20.05.11 20:00 | Musica Antiqua 2 Masques, Olivier Fortin (muzikale leiding), Hana Blazikova (sopraan) Stylus Phantasticus

DI | 19.07.11 15:00 Sint-Baafsabdij - Refter Lorenzo Gatto, Jean-Claude Vanden Eynden Mozart, Saint-Saëns, Franck

ZA | 21.05.11 20:00 | Voix Gras (in Kraakhuis) Exaudi, James Weeks (muzikale leiding) Tuin der lusten

WO | 20.07.11 15:00 Sint-Baafsabdij - Refter Alexei Lubimov, Alexei Grotz Schubert

ZO | 22.05.11 11:00-23:00 Côté Jardin - Gratis muzikale picknick in de tuinen van De Bijloke VR | 27.05.11 20:00 De Bijloke-Manufactuur Esther Venrooy, Femke Gyselinck Du hast kein Flussigon Joachim Brackx, Jolien De Gendt De Maeterlinck-sessies ZO | 29.05.11 15:00 | Kidconcerten+ | Symfonisch 3 Brussels Philharmonic, Michel Tabachnik (dirigent), Nathan Braude (altviool), Johan Heldenbergh (verteller) Berlioz, Strauss ZO | 17.07.11 15:00 Sint-Baafsabdij - Refter Philippe Pierlot, Romina Lischka (Viola Da Gamba) Hume, Corkine, Locke, Monsieur De Ste Colombe, Schenck MA | 18.07.11 15:00 Sint-Baafsabdij - Refter Robin Verheyen, Bram De Looze Jazz

DO | 21.07.11 15:00 Sint-Baafsabdij - Refter Moneim Adwan, Salam Shaban Arabische luitliederen VR | 16.09.11 20:00 Boedapest Festival Orkest, Ivan Fischer, Dejan Lazic Mahler als heraut van de moderne mens ZA | 24.09.11 20:00 | Musica Antiqua 2 Artei Dei Suonatori, Alexis Kossenko (muzikale leiding, traverso) Sturm und Drang WO | 05.10.11 20:00 | Symfonisch 2+ Patricia Kopatchinskaja en familie Briljant stampvoeten Seizoen 2011-2012 hernieuwing abonnementen vanaf dinsdag 26 april nieuwe abonnementen vanaf dinsdag 10 mei losse tickets vanaf zondag 22 mei