Totentanz

TOTENTANZ ZA | 12.02.11 | 20:00 Anima Eterna Brugge olv Jos Van Immerseel

PROGRAMMA

UITVOERDERS

Richard Wagner (1813-1883) Siegfried-Idyll für kleines Orchester (1870)

Anima Eterna Brugge Jos van Immerseel | dirigent

Franz Liszt (1811-1886) Totentanz, Paraphrase über ‘Dies Irae’ (solist: Pascal Amoyel)

Pascal Amoyel | pianoforte (Erard, Parijs)

Pauze Franz Liszt Von der Wiege bis zum Grabe Richard Wagner Preludium, Act III Lohengrin (1845-1848) Franz Liszt Les préludes

Aandacht!

Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

2

TOELICHTING 200 jaar later: tijd voor rehabilitatie?

Frederik Styns Om maar even met een ‘understatement’ te beginnen: Liszt is een onderschat componist. Verklaring? De perceptie van zowel het oeuvre van Liszt als van Liszt zelf is grotendeels gebaseerd op een handvol virtuoze (piano)werken die ons vaak hol en belachelijk virtuoos in de oren klinken. De technische virtuositeit lijkt wel het ultieme doel te zijn, eerder dan een middel om een diepere muzikale betekenis te benadrukken. Maar is het eerlijk om LIszt af te rekenen op enkele pianostukjes? En wat met de hedendaagse uitvoeringen van zijn werken? Hebben ijverige edoch nonchalante pianisten niet al te vaak de naam Liszt onbewust bevuild? Het toeval wil dat Liszt precies 200 jaar geleden geboren werd. Reden genoeg dus om het oeuvre van deze miskende überromantische componist eens onder de loep te nemen en hem – in de mate van het mogelijke – de plaats te geven die hij verdient.

Liszt werd geboren op 22 oktober 1811 in Raiding (vandaag Oostenrijk). Zijn vader was een uitmuntend musicus en tevens een functionaris in dienst van de Esterházyfamilie, dezelfde familie die enkele jaren eerder Haydn in dienst genomen had. Liszt studeerde piano bij Czerny, compositie bij Salieri; ook Beethoven was in de wolken over het muzikale talent van het wonderkind. Als tiener was Liszt een van de meest gevierde pianisten. Zijn pianotalent en de wijze waarop hij het publiek steeds opnieuw verbaasde, werden uitgebreid gedocumenteerd. Clara Schumann bewonderde de manier waarop Liszt aartsmoeilijke partituren ‘op zicht’ kon spelen. Ook Grieg was waarlijk onder de indruk toen Liszt voor de eerste maal diens pianoconcerto onder ogen kreeg, en het meteen feilloos uitvoerde. Liszt vond eigenhandig het pianorecital uit en bracht, dankzij zijn charismatische voorkomen, keer op keer het publiek in een staat van uitbundigheid. Vrouwen gooiden meerdere malen juwelen op het podium, en vielen – uiteraard – nu en dan flauw. Na ongeveer 20 jaar geleefd te hebben als een reizende ster – en een gigantisch fortuin bij elkaar te hebben gespeeld – hield Liszt ermee op. Na 1847 trad hij niet meer op als pianovirtuoos. Hij werd Kapellmeister in Weimar, en maakte van de stad opnieuw een cultureel centrum. In de jaren die hij daar doorbracht, tussen 1848 en 1859, dirigeerde hij heel wat symfonieën en opera’s, zowel het standaardrepertoire als werken van tijdgenoten. Zo dirigeerde hij de eerste Duitse uitvoeringen van werken van Berlioz, zorgde voor een revival van Wagners ‘Tannhäuser’ en dirigeerde de wereldpremière van ‘Lohengrin’. Het was ook gedurende deze periode dat Liszt het grootste deel van zijn oeuvre schreef. Zoals eerder aangehaald, kennen we Liszt vooral van een handvol virtuoze pianowerken, maar het aantal werken dat hij schreef omstreeks het midden van de 19de eeuw is

TOELICHTING ronduit indrukwekkend: 12 symfonische gedichten waaronder ‘Les préludes’, ‘Années de pèlerinage’ (boek 1 en 2), ‘Rapsodies hongroises’, ‘Grandes Etudes de Paganini’, de ‘Faust’- en ‘Dante’-symfonieën, de twee pianoconcerti, ‘Totentanz’, de ‘Sonate in b’,… De hele Liszt-catalogus telt ongeveer 3000 werken.

Niet elk werk getuigt van het hoogste niveau – iets wat niet verwacht kan worden van een componist die 60 jaar lang muziek schreef – maar het deel van zijn oeuvre dat vandaag gespeeld en opgenomen wordt, is in verhouding met dat van andere bekende componisten bijzonder klein.

Leslie Howard, voorzitter van de Liszt Society, benadrukt de belangrijke plaats van Liszt in de muziekgeschiedenis: “In het midden van de 19de eeuw wist Liszt al hoe afstand gedaan kon worden van de tonaliteit. Hij vond de dodecafonie uit en maakte vaak gebruik van heletoonstoonladders. Elke componist in de 19de eeuw bemachtigde partituren van Liszt om er zaken uit te leren. Hoe schitterend zijn pianomuziek ook is, de rest van zijn muzikale output is nog belangrijker. De muziek van Mahler, Tsjaikovski, Sjostakovitsj en Strauss zou niet dezelfde geweest zijn indien Liszt geen orkestrale werken had geschreven. Toch zien we dat zijn symfonische gedichten slecht gekend zijn, net zoals zijn missen en oratoria. Waarom weet ik niet. Werk zoals ‘Christus’ bv. is van een ongekend hoog niveau.” Howard breekt dus een lans voor Liszt en poogt op te boksen tegen alle uithalen van vooraanstaande muziekcritici. Volgens Howard kreeg Liszt in zijn eigen tijd vaak te kampen met jaloezie. Howard: “Veel critici konden niet om met de gaven waarover Liszt beschikte. Hij was niet alleen een schitterend pianovirtuoos, maar ook een uitmuntend componist. Hij was bovendien zeer aantrekkelijk en maakte op zeer jonge leeftijd een gigantisch fortuin, waardoor hij later zelf kon beslissen welke muziek hij schreef. Het idee dat hij een charlatan was, berust op nonsens. Een reden waarom Liszt niet tot de groten gerekend wordt, is dat zijn muziek vaak wordt uitgevoerd door musici die vaak niet tot de top behoren. Wanneer zijn muziek uitgevoerd wordt als een goedkope truc, dan klinkt die muziek ook zo.”

De Liszt die het publiek kende in Weimar, Rome en Budapest (na 1871 verdeelde hij zijn tijd over deze drie steden) kon arrogant zijn, maar ook nederig.

Hij was een casanova die de katholieke kerk een warm hart toedroeg; hij hield van overdreven luxe en was tezelfdertijd een spirituele kluizenaar; een nobele priester, een circusartiest, een neoklassieke vagebond. Geef toe, zo’n figuur verdient toch net iets meer aandacht? Niet alleen als een groot componist en pianovirtuoos, maar ook als een van de grootste en belangrijkste figuren en opiniemakers uit de 19de eeuw…

3

4

BEZETTING Amélie Michel, Charles Zebley | fluit Oeds van Middelkoop | fluit + piccolo Fabrice Melinon, Elisabeth Schollaert, Stefaan Verdegem | hobo Eric Hoeprich, Lisa Klevit-Ziegler, Vincenzo Casale | klarinet Jane Gower, Györgyi Farkas, Lisa Goldberg | fagot Andrew Hale, Martin Mürner, Uli Hübner, Jörg Schultes | hoorn Thibaud Robinne, Sebastian Schärr, Nicolas Isabelle | trompet Harry Ries, Cas Gevers, Gunter Carlier | trombone Marc Girardot | tuba Norbert Pflanzer | pauken Koen Plaetinck, Wim De Vlaminck, Glenn Liebaut | percussie Marjan de Haer | harp Brian Dean, Balázs Bozzai, Karin Dean, Daniela Helm, Laura Johnson, László Paulik | viool I John Wilson Meyer, Barbara Erdner, Evan Few, Liesbeth Nijs, Joseph Tan, Lidewij van der Voort | viool II Bernadette Verhagen, Laxmi Bickley, Heleen Hulst, Esther van der Eijk, Galina Zinchenko | altviool Sergei Istomin, Inka Döring, Mark Dupere, Mirjam Pfeiffer | cello Love Persson, Elise Christiaens, Ciro Vigilante | contrabas

BIO Anima Eterna Brugge Anima Eterna Brugge is een projectorkest dat al twintig jaar onder leiding van Jos van Immerseel de muziekgeschiedenis, van Bach tot Borodin, in het heden plaatst. Naast vele optredens in binnen- en buitenland speelt het gezelschap als orkest in residentie van het Concertgebouw in Brugge en werkt het aan een nieuwe reeks cd’s bij het Franse label Zig-Zag Territoires. Aanvankelijk verwierf het orkest rond Jos van Immerseel bekendheid door zijn historische uitvoeringspraktijk: de tekstkritische studie van partituren en het gebruik van oorspronkelijk instrumentarium in periodegetrouwe orkestraties. Anima Eterna zet als projectorkest vijf tot zes maal per jaar de tanden in een nieuw stuk repertoire. Er komt een intensieve dialoog op gang tussen de musici en de artistiek leider. Niets spreekt vanzelf, alles is onderwerp van onderzoek.

Wat staat er precies in de partituur? Hoe hoorde de componist het aan zijn schrijftafel, in zijn hoofd? Wat is de ideale bezetting en welke conventies golden er? Hoe klonk destijds een fagot? Welke mogelijkheden tot persoonlijke expressie biedt het stuk? Alle leden van het gezelschap werken samen om de geheimen van het stuk bloot te leggen, elk met zijn eigen expertise, zijn eigen instrument en zijn persoonlijke relatie tot de muziek. Ook de muziek uit de negentiende eeuw, die minder vaak op een historische manier wordt benaderd dan die uit de barok, komt opnieuw tot leven in het laboratorium van Anima Eterna.

Jos van Immerseel Jos van Immerseel werd geboren in Antwerpen en studeerde piano (Eugène Traey), orgel (Flor Peeters), klavecimbel (Kenneth Gilbert), zang (Lucie Frateur) en orkestdirectie (Daniel Sternefeld). In 1973 won hij het eerste klavecimbelconcours van Parijs. Zijn brede interesses leidden hem tot de autodidactische studie van de organologie, de retoriek en de historische pianofortes.

Naast masterclasses in Europa, Amerika en Japen, doceerde hij ook aan de Schola Cantorum Basiliensis, het Conservatoire National Supérieur de Paris en het Sweelinck Conservatorium Amsterdam. Als gastdirigent leidde hij onder meer de Akademie für Alte Musik Berlin, de Wiener Akademie en Musica Florea Praag. Intussen bouwde hij een unieke verzameling van historische klavieren uit die door hem verzorgd worden en hem vergezellen op zijn concerten. In 1987 vormde Jos van Immerseel zijn eigen ensemble, Anima Eterna, dat zich geleidelijk ontwikkelde tot een symfonisch projectorkest, steeds met historische instrumenten. Sinds 2003 zijn Jos van Immerseel en Anima Eterna in residentie in het Concertgebouw in Brugge. Zijn solo- en ensemblewerk, uitsluitend op en met historische instrumenten, wordt gedocumenteerd door meer dan 80 opnamen bij o.a. Accent, Channel Classics en Sony. Hij leidt ook de Collection Anima Eterna voor het platenlabel Zig-Zag Territoires.

5

6

BIO Pascal Amoyel Na zijn succesvolle studies in Parijs bouwde Pascal Amoyel (FR) aan een internationale carrière als concertpianist. Amoyels interesse gaat vooral uit naar het mystieke repertoire en naar de mogelijkheden om muziek toegankelijk te maken voor een breed publiek. Zo houdt hij ervan om nieuwe concertvormen te creëren, bv. theatrale concerten; recent maakte hij de reeks Une Histoire de la Musique voor de Franse televisie. Hij won verschillende prijzen voor zijn opnames, ondermeer van Chopins ‘Nocturnes’ en Liszts ‘Funérailles’.

7

NIEUWS Akram Khan & de Indiase Kathakdans Van 31 maart tot en met 3 april vindt in Muziekcentrum De Bijloke Gent een dans- en muziekfestival plaats rond choreograaf Akram Khan. Khan gaat in première met zijn voorstelling ‘Gnosis’ en wordt daarbij live begeleid door vijf muzikanten. In ‘Gnosis’ brengt hij een cross-over tussen hedendaagse dans en Indiase kathakdans.

Naast de dansvoorstelling van Akram Khan staan concerten, een familievoorstelling, films, een documentaire, dansinitiaties en lezingen rond de Indiase kathak gepland.

Meer info op www.debijloke.be

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Frederik Styns Inleiding | Frederik Styns & Jos van Immerseel (auditorium, 19u15) Programmaboekjes | Sophie Cocquyt en Veerle Vogelaere v.u. | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)

8

BiNNENKORT WO | 16.02.11 20:00 | Jazz+

ZO | 06.03.11 16:00 | De Bijloke Jong

Pierre Vaiana Quartet, Stefano Bollani

deFilharmonie, Steven Verhaert

Quintet

(dirigent), Ianka Fleerackers (acteur)

Itinerari Siciliani

Kidconcert : Le carnaval des animaux &

I Visionari

Peter en de wolf

VR | 18.02.11 20:00 | Miry

WO | 16.03.11 20:00 | Jazz

Arcanto Quartett

James Carter Organ Trio

Dutilleux, Brahms, Mozart, Britten VR | 18.03.11 20:00 | Symfonisch 1 ZO | 20.02.11 15:00 | Symfonisch 3

deFilharmonie, Martyn Brabbins

Brussels Philharmonic, Vlaams Radio

(dirigent), Paul Watkins (cello)

Koor, Yoel Levi (dirigent), Alexander

Walton, Elgar

Gavrylyuk (piano) Mendelssohn, Liszt, Holst

ZA | 19.03.11 20:00 | Symfonisch 3 Brussels Philharmonic, Vlaams Radio

VR | 25.02.11 20:00 | Musica Antiqua 1+

Koor, James Mc Millan (dirigent), Andrew

Phantasm, Magid El-Bushra (contra-

Schroeder (bariton)

tenor)

St. John Passion

Come, Pretty Babe ZA | 19.03.11 20:00 | East of Eden Mix ZA | 26.02.11 20:00 | Symfonisch 2

Giorgis Xylouris (zang & laouto), Stelios

Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim

Petrakis (lira), Periklis Papapetropou-

(dirigent)

los (lavta & bulgari), Keyvan Chemirani

Mendelssohn, Hindemith, Brahms

(percussie) Kretenzische liederen

ZO | 27.02.11 17:00 | Docenten in concert Docenten Jazz/Pop

WO | 23.03.11 20:00 | Symfonisch 2+ Isabelle Faust (viool), Jean-Guihen

DI | 01.03.11 20:15 | Miry Mix (in Handels-

Queyras (cello), Alexander Melnikov

beurs)

(piano)

Pavel Haas Quartet

Haydn, Schumann, Beethoven

Beethoven, Prokofjev, Dvorak VR | 25.03.11 20:00 | Musica Antiqua 1 DO | 03.03.11 20:00 | East of Eden

New Dutch Academy, Simon Murphy

Osaka Gakuso

(dirigent)

Japanse keizerlijke hofmuziek ‘gagaku’

Vroege symfonieën uit de Lage Landen

VR | 04.03.11 18:30-24:00 Voorwaarts Maart / En avant Mars Festival nieuwe muziek