Versiering en improvisatie

VERSIERING EN IMPROVISATIE VR | 21.01.11 | 20:00 Theatrum Affectuum

PROGRAMMA Georg Friedrich Händel (1685-1759) Concerto a quattro in d, voor blokfluit, viool, obligaat cello en bc Adagio - Allegro - Largo - Allegro Arcangelo Corelli (1653-1713) Sonate 3, opus 5, voor viool en bc Adagio - Allegro - Adagio - Allegro - Allegro Paolo Benedetto Bellinzani (1690-1757) Sonate 12, opus 3, voor blokfluit en bc Largo - Allegro - Cembalo solo per il respiro del flauto - Follia Georg Friedrich Händel (1685-1759) Improvisatie op de aria ‘Lascia ch’io pianga’ (Uit ‘Rinaldo’, HWV 7)

Francesco Geminiani (1680-1762) Sonate 2, opus 5, voor cello en bc Andante - Presto - Adagio - Allegro Improvisaties op een Ground Bass William Babell (ca.1690-1723) Aria ‘Vo’ far Guerra’, voor klavecimbel, zoals gezongen door Signora Pilotti in de opera ‘Rinaldo’ van Händel Antonio Vivaldi (1678- 1741) Concerto in F, RV 100, voor blokfluit, viool, cello en bc Allegro - (Largo) - Allegro UITVOERDERS Theatrum Affectuum Andreas Böhlen | blokfluit Ayako Matsunaga | viool Pierre-Augustin Lay | cello Takashi Watanabe | klavecimbel

Georg Philipp Telemann (1681-1767) Triosonate in d, voor blokfluit, viool en bc Allegro - Adagio - Allegro - Presto PAUZE Aandacht!

Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

2

TOELICHTING Partituur als ruwe handleiding Frederik Styns Dat muziek maken meer betekent dan een droge reproductie van de partituur is evident. Een overtuigende uitvoering van eender welk muziekstuk is het resultaat van een interpretatief proces dat gebaseerd is op kennis van de muzikale taal gekruid met persoonlijke creativiteit. Toch vallen hier en daar verschillen op te merken. Heel algemeen kunnen we stellen dat partituren uit het ‘romantische tijdperk’ behoorlijk gedetailleerde uiteenzettingen zijn van de muzikale intenties van de componist. Allerhande aanwijzingen in de partituur zelf – zoals tempoaanduidingen en dynamische aanwijzingen – vertellen de muzikant vrij precies hoe de noten gespeeld moeten worden. Als we verder teruggaan in de tijd verdwijnt echter de idee van de aller-individueelste kunstenaar die in zijn kunstwerk uiting geeft aan een persoonlijke, intieme en unieke denk- en gevoelswereld. We komen terecht in een wereld waar muziek (schrijven én maken) beschouwd wordt als een metier, als een muzikale taal die van de lezer heel wat impliciete kennis vereist om ze te begrijpen.

Op het programma van deze avond staat 18de-eeuwse kamermuziek. In deze muziek plaatst de componist zichzelf niet op de voorgrond, maar verklankt hij (geheel volgens de barokke affectenleer) enkele algemeen menselijke gevoelens, teneinde de ziel van de luisteraar in vervoering te brengen – het ultieme doel van de 18de-eeuwse muziek. Om deze menselijke affecten om te zetten in een notenbeeld werd gebruik gemaakt van een regelsysteem – onder andere in detail beschreven door theoreticus Mattheson in ‘Der Vollkommene Kapellmeister’ (1739) – dat door zowel componist als uitvoerder (in die tijd vaak één en dezelfde persoon) gekend was. Omdat deze esthetische regels zo algemeen geldend en gekend waren, hoefde de componist de partituur niet te voorzien van de fijnste uitvoeringsdetails. Zaken zoals frasering, tempo en dynamiek behoorden tot de parate kennis van de uitvoerders. Ze wisten perfect hoe de behoorlijk ‘onvolledige’ partituur omgetoverd moest worden tot muziek. Zowel componisten als uitvoerders waren vakmensen die het vocabularium en de grammatica van de muzikale taal door en door kenden. De partituur vormde slechts een ruwe handleiding, en was zeker niet het finale ‘kunstwerk’.

Dat de hedendaagse uitvoerder zichzelf heel wat vragen moet stellen alvorens zo’n ‘onvolledige’ partituur uit te voeren, is evident. De parate kennis waarover de 18de-eeuwse musicus beschikte, is immers grotendeels verloren gegaan en kan slechts door grondig bronnenonderzoek opnieuw ‘ontdekt’ worden. De afgelopen dertig jaar heeft de oudemuziekbeweging zich hiermee bezig ge-

TOELICHTING houden. Heel wat ondertussen vooraanstaande musici hebben een groot deel van hun leven gewijd aan de herontdekking van de esthetische compositie- en uitvoeringsregels die van kracht waren in de barokperiode.

Een belangrijk aspect van de barokke uitvoeringspraktijk is de kunst van het versieren. De noten die door de componist op papier gezet werden, dienden door de musicus ‘sierlijker’ gemaakt te worden door allerhande versieringsnoten toe te voegen. Deze versieringsnoten werden soms in de partituur genoteerd (bijvoorbeeld in de Franse barokmuziek), maar meestal diende de muzikant zelf te bepalen welke in de partituur genoteerde noten hij versierde en op welke wijze hij dit deed. Belangrijk om te weten, hij deed dit niet ‘at random’, maar maakte hiervoor gebruik van regels die hem met de paplepel ingegeven waren. Door versieringsnoten toe te voegen, kon het klinkend resultaat behoorlijk verschillend zijn van de oorspronkelijke ‘simpele’ partituur. Hoe zo’n versierde versies klonken, is moeilijk in te schatten. Gelukkig zijn er enkele aanwijzingen. Zo noteerden heel wat uitgevers of componisten heel nauwkeurig hoe sommige musici bepaalde werken versierden. Een mooi voorbeeld is te vinden in de uitgave van Estienne Roger van Corelli’s ‘opus 5’.

Op het voorblad van deze uitgave staat te lezen: ‘Troisieme Edition ou l’on a joint les agréemens des Adagio de cet ouvrage, composez par Mr. A. Corelli comme il les joue’. De uitgever heeft dus de adagio’s van de vioolsonates genoteerd met toevoeging van de versieringen zoals Corelli ze zou gespeeld hebben. Er bestaat twijfel of deze versieringen echt die zijn die door Corelli gespeeld werden, maar in ieder geval krijgen we hier een mooi voorbeeld van de 18de-eeuwse versieringskunst. Een ander schitterend document is de aria ‘Vo’ far Guerra’ voor klavecimbel van William Babell. William Babell was een Engels musicus en componist die heel wat vocale muziek bewerkte voor klavecimbel. Interessant aan deze bewerking van Händels aria ‘Vo’ far Guerra’ uit de opera Rinaldo is dat Babell de versieringen toegevoegd heeft van de 18deeeuwse sterzangeres Signora Pilotti. In de 18de eeuw was het de gewoonte dat de operazangers de aria’s uitbundig versierden, tot groot jolijt van het bij tijden hysterische operapubliek. Dit virtuoze arrangement voor klavecimbel is hiervan een prachtig voorbeeld.

Naast de kunst van het versieren waren de 18de-eeuwse componisten/uitvoerders ook heel bedreven in improvisatie, een kunst die vandaag – nog meer dan de kunst van het versieren – grotendeels verloren gegaan is. Improvisatie betreft het ‘verzinnen’ van volledige melodieën/composities zonder daarbij gebruik te maken van een vooraf geconcipieerde partituur. In de 18de eeuw konden de meeste uitvoerders zomaar werken uit hun instrumenten toveren, daarbij gebruik makend van alle regels die ook gehanteerd werden om muziek

3

4

TOELICHTING te ‘componeren’. Veel organisten bijvoorbeeld konden ingewikkelde preludes en fuga’s uit hun mouw schudden, iets wat we ons vandaag nog maar nauwelijks kunnen voorstellen. De kunst van de historische improvisatie wordt vandaag door enkele enthousiaste musici opnieuw bestudeerd. Aan verschillende conservatoria rijzen leerstoelen historische improvisatie uit de grond.

Deze avond horen we enkele ‘historische improvisaties’, geheel volgens de 18de-eeuwse gangbare praktijk. De inspiratie van het moment aan het woord.

Fragment uit ‘Sonate nr. 3, opus 5’ van A. Corelli. Uitgave van Estienne Roger (Amsterdam) met toevoeging van versieringen zoals gespeeld door A. Corelli zelf.

BIO Theatrum Affectuum Theatrum Affectuum werd opgericht in 2003. Het ensemble bestaat uit vier musici: Andreas Böhlen (blokfluit), Ayako Matsunaga (barokviool), PierreAugustin Lay (barokcello) en Takashi Watanabe (klavecimbel). De vier jonge en uiterst virtuoze muzikanten spitsen zich toe op het 17de- en 18de-eeuwse repertoire en benaderen dit op een zeer persoonlijke wijze. De muzikanten besteden uitvoerig aandacht aan historisch geïnspireerde improvisatie, waardoor hun concerten steevast unieke ervaringen zijn. Het ensemble gaf tal van concerten in Duitsland, Nederland, Italië en Japan en werd meerdere malen geprezen in de pers. In 2007 nam het ensemble een eerste cd op met als titel ‘La Meraviglia Parlante’.

Andreas Böhlen Andreas Böhlen (°1983) maakte op zesjarige leeftijd kennis met de blokfluit, en kort daarna met de saxofoon. Hij studeerde beide instrumenten aan de conservatoria van Bremen en Keulen en won verschillende prijzen waaronder ‘Jugend musiziert’ en ‘Jugend Jazzt’. Van 2003 tot 2007 studeerde hij blokfluit aan het conservatorium van Amsterdam bij Walter van Hauwe en Paul Leenhouts. Ondertussen behaalde hij ook zijn diploma saxofoon. Tijdens zijn studies in Amsterdam richtte hij verschillende ensembles op waaronder Theatrum Affectuum, Duo Obelix (blokfluit en percussie) en Alkitran (basklarinet, blokfluit, contrabas, percussie). Andreas Böhlen specialiseert zich in improvisatie, een rode draad doorheen al zijn muzikale activiteiten. Hij werkt regelmatig samen met verschillende radiozenders, en concerteert intensief in heel Europa. Andreas Böhlen woont momenteel in Basel waar hij verder studeert aan de Schola Cantorum Basiliensis.

Ayako Matsunaga Ayako Matsunaga (°1976) startte op zeer jonge leeftijd met viool. Ze studeerde moderne viool aan de Toho Gakuen School of Music (Japan). Daarna studeerde ze barokviool bij Lucy van Dael aan het conservatorium van Amsterdam en bij Stefano Montanari aan het conservatorium van Milaan. In 2002 won ze de tweede prijs op de Early Music Competition in Japan, en in 2003 de derde prijs op de Premio Bonporti in Rovereto (Italië). Momenteel is ze lid van verschillende barokorkesten waaronder Il Giardino Armonico, Accademia Bizantina, Academia Montis Regalis, Ensemble Zefiro, Le Cercle de l’Harmonie, De Nederlandse Bachvereniging, Musica ad Rhenum en Ensemble Schöenbrunn.

5

6

BIO Pierre-Augustin Lay Pierre-Augustin Lay studeerde cello in Caen (Frankrijk) bij Jacques Ripoche.

Zijn interesse in de oude muziek leidde hem nadien naar de Schola Cantorum Basiliensis waar hij studeerde bij Christophe Coin, Sergio Azzolini en Jesper Christensen. Hij studeerde af in 2002. Sindsdien speelt hij regelmatig bij orkesten zoals Les Musicien du Louvre, Harmonie Universelle, La Cetra, Ensemble Matheus, Vocales Basiliensis… Ook musiceerde hij met muzikale grootheden zoals Gustvav Leonhardt, Ton Koopman, Sigiswald Kuijken, Jordi Savall, Andrea Marcon, Enrico Onofri, Emma Kirkby,… Pierre-Augustin Lay is stichter van het ensemble La Loge Olympique, waarmee hij finalist werd van de internationale wedstrijd voor oude muziek in Brugge. Als solist en als kamermusicus trad Pierre-Augustin op in de belangrijkste Europese concertzalen. Hij verleende zijn medewerking aan verschillende opnames voor de labels Harmonia Mundi, SWR en Eloquentia.

Takashi Watanabe Takashi Watanabe (°1975) werd geboren in Nagano (Japan). Hij studeerde piano aan het Tokyo College of Music en klavecimbel aan de Tohō Gakuen School of Music. Hij studeerde tevens klavecimbel bij Bob Van Asperen aan het conservatorium van Amsterdam en orgel bij Lorenzo Ghielmi aan het conservatorium van Milaan. In 2004 richtte hij Ensemble Ricreation d’Arcadia op.

Het ensemble won in 2004 de eerste prijs op de Premio Bonporti in Rovereto (Italië). Ook als solist viel Takashi Watanabe meerdere keren in de prijzen.

Zo was hij o.a. finalist op de Sweelinck-competitie in Amsterdam. Takashi Watanabe wordt veel gevraagd als solist en als continuo-speler. Hij speelt o.a. bij La Venexiana en bij Il Complesso Barocco. Sinds 2003 is Takashi Watanabe dirigent van het Haendel Festival Japan in Tokyo.

7

NIEUWS Toegankelijkheid Muziekcentrum De Bijloke Door de winterse weersomstandigheden van de voorbije maanden was het tuinpad dat de Hogeschool met het Muziekcentrum verbindt, meermaals slecht begaanbaar. Tot de heraanleg van de tuin in de zomer van 2011, opteren we daarom om de toegangsroute via de Hogeschool lichtjes te wijzigen.

Bezoekers kunnen het Muziekcentrum voortaan bereiken via het verharde pad langs de gevel van de Hogeschool. Zo kan u opnieuw met droge voeten genieten van de concerten in het Muziekcentrum.

Beste wensen Muziekcentrum De Bijloke Gent wenst u het allerbeste voor 2011. Mogen al uw wensen en dromen ons als muziek in de oren klinken. Ook in 2011 bent u natuurlijk opnieuw van harte welkom !

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Frederik Styns Inleiding | Frederik Styns & Andreas BÜhlen (auditorium, 19u15) Programmaboekjes | Sophie Cocquyt, Frank Pauwels, Frederik Styns, Johan Van Acker en Veerle Vogelaere v.u. | Daan Bauwens Š Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)

8

BiNNENKORT ZO | 23.01.11 16:00 | De Bijloke Jong

VR | 25.02.11 20:00 | Musica Antiqua 1+

deFilharmonie, Dirk Brossé (dirigent),

Phantasm, Magid El-Bushra (contra-

Sven Ronsijn, Dominique Collet (acteur)

tenor)

Kidconcert: Robin Hood (6+)

Come, Pretty Babe

VR | 28.01.11 20:00 | Voix gras +

ZA | 26.02.11 20:00 | Symfonisch 2

RIAS Kammerchor, Michael Alber

Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim

(dirigent)

(dirigent)

Liebeslieder

Mendelssohn, Hindemith, Brahms

VR | 04.02.11 20:00 | Miry+

ZO | 27.02.11 17:00 | Docenten in concert

Ilse Eerens (sopraan), Kristian Bezuiden-

Docenten Jazz/Pop

hout (piano) Mozart, Schubert, Mendelssohn

DI | 01.03.11 20:15 | Miry Mix (in Handelsbeurs)

DO | 10.02.11 20:00 | Jazz Mix (in Vooruit)

Pavel Haas Quartet

Anouar Brahem Quartet

Beethoven, Prokofjev, Dvorak

VR | 12.02.11 20:00 | Musica Antiqua 2

DO | 03.03.11 20:00 | East of Eden

Anima Eterna, Jos van Immerseel (diri-

Osaka Gakuso

gent), Pascal Amoyel (pianoforte)

Japanse keizerlijke hofmuziek ‘gagaku’

Totentanz VR | 04.03.11 18:30-24:00 WO | 16.02.11 20:00 | Jazz+

Voorwaarts Maart / En avant Mars

Pierre Vaiana Quartet, Stefano Bollani

Festival nieuwe muziek

Quintet Itinerari Siciliani

ZO | 06.03.11 16:00 | De Bijloke Jong

I Visionari

deFilharmonie, Steven Verhaert (dirigent), Ianka Fleerackers (acteur)

VR | 18.02.11 20:00 | Miry

Kidconcert : Le carnaval des animaux &

Arcanto Quartett

Peter en de wolf

Dutilleux, Brahms, Mozart, Britten WO | 16.03.11 20:00 | Jazz ZO | 20.02.11 15:00 | Symfonisch 3

James Carter Organ Trio

Brussels Philharmonic, Vlaams Radio Koor, Yoel Levi (dirigent), Alexander

VR | 18.03.11 20:00 | Symfonisch 1

Gavrylyuk (piano)

deFilharmonie, Martyn Brabbins

Mendelssohn, Liszt, Holst

(dirigent), Paul Watkins (cello) Walton, Elgar