Perzische liedkunst

PERZISCHE LIEDKUNST DO | 20.01.11 | 20:00 Ashkan Kamangari, Sardar Mohammadjani, sina Jahanabadi, Ali Rahimi

PROGRAMMA

UITVOERDERS

Iraanse klassieke muziek op gedichten van Hafez, Baba Taher en Houshang Ebtehaj

Ashkan Kamangari | zang Sardar Mohammadjani | tar Sina Jahanabadi | kemanche Ali Rahimi | zarb & daf

met pauze

Aandacht!

Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

2

TOELICHTING Perzische liedkunst Johan van Acker Emotionele zegging De jonge Iraanse zanger Ashkan Kamangari schrijft zich in in de rijke traditie van de Iraanse liedkunst. Muzikanten beginnen in Iran heel vroeg aan hun opleiding. Ze moeten kunnen toegroeien naar de ziel van het repertoire. De manier waarop dat gebeurt, is de laatste eeuwen niet veranderd. Jongeren gaan in de leer bij een meester, luisteren, kijken en evolueren mee. Eenvoudig, maar dát is de essentie van de mondelinge traditie. Melodie en ritme vormen de basis van het klassieke repertoire. Het is een ingenieus geheel dat strikt geordend is, een orde die het raamwerk vormt voor elk concert. Je zou het kunnen vergelijken met een groot boek. Het bestaat uit zeven delen – zeven toonaarden – die elk een 400-tal muziekstukken omvatten. Zoals in vrijwel alle oosterse muziek speelt improvisatie – binnen welbepaalde regels – een grote rol. De intervallen kunnen zowel groter als kleiner zijn dan hele of halve tonen; in Iran wordt zelfs gewerkt met komma’s, minieme toonverschillen. Precies die fijne afstelling draagt bij tot een grote emotionele zegging. Door improvisatie laat ook Ashkan Kamangari elke keer een ander werk horen, hij herschept het als het ware. Alleen muzikanten die de muziektheoretische structuur onder de knie hebben, kunnen in alle vrijheid improviseren. Alleen zij weten perfect binnen welke grenzen ze zich kunnen bewegen... Hier ontstaat de magie, de bijna irreële reis van zanger Ashkan Kamangari doorheen een vertrouwde wereld, maar met een muzikaal en ritmisch landschap dat aan de bevatting ontsnapt.

Een rijke traditie Voor elke gemoedstoestand biedt de Perzische poëzie een passend gedicht, of het nu liefdespijn is of liefdesgeluk, heimwee, rouw, ontreddering of eenzame momenten van verrukking. Vanavond put Ashkan Kamangari uit het werk van vroegere grootmeesters als Hafez en Baba Taher, maar ook uit het werk van een hedendaags meester als Houshang Ebtehaj.

1. Geen enkele klassieke dichter heeft de Iraniërs zo gefascineerd als Hafez (Shiraz - circa 1320-1390). Zelfs bij zijn grote voorganger Saadi was dat niet het geval. Ook hedendaagse dichters kunnen zich niet aan zijn invloed onttrekken. Het grootste deel van zijn leven bracht Hafez door in Shiraz, in die tijd de residentie van lokale heersers. Zijn mausoleum in één van de plaatselijke parken is vandaag een trekpleister voor jong en oud. Veel Iraniërs hebben een exemplaar van Hafez’ Divân (letterlijk: verzameld werk) in huis. Ze laten het

TOELICHTING boek willekeurig openvallen of duiden met gesloten ogen een pagina aan in de inhoudsopgave. De op die manier gevonden tekst wordt als een voorteken uitgelegd. Niet voor niets kreeg Hafez de bijnaam Vertolker van het Verborgene mee. Het verwijst zowel naar de voorspellende waarde van zijn gedichten, als naar het geheimzinnige karakter ervan. De onzekerheid over de referentie van Hafez’ gedichten scherpt de vragen bij hun interpretatie nog aan. Zijn het wereldse gedichten waarin veel met mystieke motieven en ideeën wordt gespeeld? Moeten ze misschien mystiek begrepen worden ondanks de vele verwijzingen naar dronkenschap en heidense rituelen? De gegevens die gekend zijn over het leven van Hafez helpen ons vandaag ook niet veel verder.

Volgens een vroege overlevering hield hij zich vooral bezig met mystiek en godsdienstwetenschappen, inclusief lessen op een theologische school; zijn dichtersnaam betekent trouwens ‘hij die de koran uit het hoofd kent’. Een aantal gedichten met opdrachten aan vorsten en ministers laten echter toe ze ook als wereldse lofdichten op te vatten.

Hafez is vooral gekend voor zijn ghazal-poëzie. Oorspronkelijk was het een algemene term voor liefdesgedichten. Vanaf de 12de eeuw bedoelde men er echter een korte dichtvorm mee, variërend van vijf tot vijftien dubbelverzen.

Het monorijm vormt de basis, een rijmklank die doorheen het gedicht wordt herhaald volgens het schema aa/ba/ca enzovoort. In het eerste dubbelvers rijmen met andere woorden de halfverzen onderling, terwijl in alle volgende de rijmklank op het einde van het tweede halfvers komt. Het belangrijkste formele kenmerk van de ghazals ligt in de slotpassage, waarin de dichter zijn eigen naam vermeldt. Bijna altijd gebruikt hij hiervoor een synoniem. Inhoudelijk volgde Hafez de conventionele motieven én de beeldspraak van de ghazal-poëzie. Complete voorstellingen ontleend aan de natuur treden op als dramatis personae. Het beroemdste voorbeeld is het paar ‘roos en nachtegaal’ dat in de rol van beminde en minnaar ten tonele wordt gevoerd. De ‘zingende’ vogel verwijst naar de dichter die zich in zijn liefdespoëzie met de uitgebeelde minnaar identificeert. Tuinen en plaatsen van feestelijke samenkomst zijn een ander veel voorkomend thema. De wijn vloeit hier rijkelijk. De beker is volgens de legende de drinkbeker van de mythische koning Djamshid, waarin de hele wereld te zien was. Hij werd gebruikt om op het nieuwjaarsfeest de gebeurtenissen van het komende jaar te voorspellen. Als mystiek symbool verwijst hij naar het menselijke hart. Bij een dichter als Hafez blijft het de vraag of het bij de bijeenkomsten om echte wijn gaat, of eerder om een symbolische drank die tot dronkenschap als een toestand van extase voert.

2. Ook de gedichten van Baba Taher Orjaan van Hamadan, kortweg Baba Taher (11de eeuw), zijn in Iran nog altijd erg populair. Volgens de overlevering

3

4

TOELICHTING trok hij als derwisj rond in de bergen nabij Hamadan (in het westen van Iran).

Hij heeft een plaats gekregen onder de heilige figuren die in de sekte van de Ahl-e Hadd (‘De lieden van de waarheid’) worden vereerd. De gedichten die onder zijn naam zijn verzameld, wijken af van de gangbare kwatrijnen door het gebruik van een ander metrum en door de taal die veel dialectvormen bevat. De thema’s zijn uitgesproken mystiek, maar ze bevatten dikwijls motieven die in Baba Tahers tijd nog niet gangbaar waren onder de soefi’s. Het is dus meer dan waarschijnlijk dat veel gedichten later aan de collectie zijn toegevoegd.

3. Houshang Ebtehaj (°1928) is het levende bewijs dat dichters ook vandaag in Iran nog een grote weerklank vinden. Hij was nog maar negentien toen zijn eerste bundel – met een inleiding door de eminente dichter Mehdi Hamidi Shirazi – gepubliceerd werd. Na WOII nam hij actief deel aan het rijke culturele leven in Iran, met bijdragen aan literaire tijdschriften als Sokhan, Kavian, Sadaf, Maslehat en andere. Tweeêntwintig jaar lang combineerde hij zijn schrijverschap met een job bij het Nationale Cementbedrijf. Ook de Nationale Iraanse Radio klopte bij hem aan om programma’s traditionele muziek te producen.

Bij de revolutie van 1979 werd hij opgepakt en op basis van zijn publicaties een aantal jaren opgesloten. Na zijn vrijlating zette hij zich aan een vers-perversstudie van het werk van de dichter Hafez.

Met geijkte instrumentale omkadering In de Iraanse klassieke muziekensembles bekleden de langhalsluiten – vooral de tar en de setar – een centrale plaats. De vorige eeuwen is er in het muziekonderwijs voor die twee instrumenten een uitgebreid pedagogisch programma ontwikkeld. Vanavond bespeelt Sardar Mohammadjani de tar, een instrument met een diepe klankkast in de vorm van het cijfer acht, waarbij het onderste deel groter is dan het bovenste. Op die klankkast is een dun lamsvel gespannen. De tar telt zes metalen snaren, waarvan er twee dubbel zijn. Ze worden getokkeld met een plectrum van koper dat met was bedekt is.

Eén van de instrumenten die een ware revival beleefd hebben, is de viersnarige vedel of kemanche. Het valt nauwelijks te geloven dat dit instrument 70 jaar geleden bijna verdwenen was. Door de fascinatie voor de westerse muziek in Iran, verdrong de viool samen met de piano de traditionele instrumenten. Rond 1950 bleef er nog slechts één belangrijke kemanchespeler over, namelijk Ustâd Bâhari. Toch zou zijn voorbeeld inspirerend werken, en vanaf 1975 nam een nieuwe generatie het instrument ter hand. Voor muzikanten blijft het een uitdaging om de techniek onder de knie te krijgen. De klankkast

TOELICHTING van de kemanche scharniert op een metalen pin. Wanneer de uitvoerder van snaar wil veranderen, draait hij de kemanche tot de juiste snaar naar de strijkstok toewijst. Muzikanten als Sina Jahanabadi doen dat met groot gemak; ze kunnen zelfs de kleur van de toon veranderen door de spanning op de paardenharen van de strijkstok met de vingers te variëren.

Naast de melodie speelt ook het ritme een belangrijke rol in de Iraanse muziek. Hier speelt de zarb (soms beter gekend als tombak) een eersterangsrol.

Deze bekervormige trommel uit notelaar of moerbeiboomhout was oorspronkelijk een begeleidingsinstrument – bespeeld met de handpalmen en met de vingertoppen – om het ritme aan te geven. Die functie vervult het ook nu nog, maar in de loop van de 20ste eeuw kreeg het binnen het concertrepertoire ook een belangrijke solistische rol toebedeeld. Ali Rahimi weet door zijn complex maar doordacht ritmisch spel een meerwaarde aan te brengen. De zarb mag qua vorm dan misschien het meest eenvoudige percussie-instrument zijn, muzikaal-technisch is het toch het meest complete. Ali Rahimi bespeelt vanavond ook een andere, veel gebruikte trommel, de daf. Deze lijsttrom bevat aan de binnenzijde metalen ringetjes die een schurend geluid maken tegen het trommelvel dat over de lijst is gespannen. De daf wordt weliswaar gebruikt in de klassieke muziek, maar vervult toch een eersterangsfunctie in het mystieke repertoire.

5

6

TOELICHTING

Ashkan Kamangari en begeleider

7

NIEUWS Toegankelijkheid Muziekcentrum De Bijloke Door de winterse weersomstandigheden van de voorbije maanden was het tuinpad dat de Hogeschool met het Muziekcentrum verbindt, meermaals slecht begaanbaar. Tot de heraanleg van de tuin in de zomer van 2011, opteren we daarom om de toegangsroute via de Hogeschool lichtjes te wijzigen.

Bezoekers kunnen het Muziekcentrum voortaan bereiken via het verharde pad langs de gevel van de Hogeschool. Zo kan u opnieuw met droge voeten genieten van de concerten in het Muziekcentrum.

Beste wensen Muziekcentrum De Bijloke Gent wenst u het allerbeste voor 2011. Mogen al uw wensen en dromen ons als muziek in de oren klinken. Ook in 2011 bent u natuurlijk opnieuw van harte welkom !

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Johan Van Acker Inleiding | Johan van Acker & Ashkan Kamangari (auditorium, 19u15) Programmaboekjes | Sophie Cocquyt, Frank Pauwels, Frederik Styns, Johan Van Acker en Veerle Vogelaere v.u. | Daan Bauwens Š Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)

8

BiNNENKORT VR | 21.01.11 20:00 | Musica Antiqua 2+

ZO | 20.02.11 15:00 | Symfonisch 3

Theatrum Affectuum

Brussels Philharmonic, Vlaams Radio

Versiering en improvisatie

Koor, Yoel Levi (dirigent), Alexander Gavrylyuk (piano)

ZO | 23.01.11 16:00 | De Bijloke Jong

Mendelssohn, Liszt, Holst

deFilharmonie, Dirk Brossé (dirigent), Sven Ronsijn, Dominique Collet (acteur)

VR | 25.02.11 20:00 | Musica Antiqua 1+

Kidconcert: Robin Hood (6+)

Phantasm, Magid El-Bushra (contratenor) - uitverkocht

VR | 28.01.11 20:00 | Voix gras +

Come, Pretty Babe

RIAS Kammerchor, Michael Alber (dirigent)

ZA | 26.02.11 20:00 | Symfonisch 2

Liebeslieder

Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim (dirigent)

VR | 04.02.11 20:00 | Miry+

Mendelssohn, Hindemith, Brahms

Ilse Eerens (sopraan), Kristian Bezuidenhout (piano)

ZO | 27.02.11 17:00 | Docenten in concert

Mozart, Schubert, Mendelssohn

Docenten Jazz/Pop

DO | 10.02.11 20:00 | Jazz Mix (in Vooruit)

DI | 01.03.11 20:15 | Miry Mix (in Handels-

Anouar Brahem Quartet

beurs) Pavel Haas Quartet

VR | 12.02.11 20:00 | Musica Antiqua 2

Beethoven, Prokofjev, Dvorak

Anima Eterna, Jos van Immerseel (dirigent), Pascal Amoyel (pianoforte)

DO | 03.03.11 20:00 | East of Eden

Totentanz

Osaka Gakuso Japanse keizerlijke hofmuziek ‘gagaku’

WO | 16.02.11 20:00 | Jazz+ Pierre Vaiana Quartet, Stefano Bollani

VR | 04.03.11 18:30-24:00

Quintet

Voorwaarts Maart / En avant Mars

Itinerari Siciliani

Festival nieuwe muziek

I Visionari ZO | 06.03.11 16:00 | De Bijloke Jong VR | 18.02.11 20:00 | Miry

deFilharmonie, Steven Verhaert (diri-

Arcanto Quartett

gent), Ianka Fleerackers (acteur)

Dutilleux, Brahms, Mozart, Britten

Kidconcert : Le carnaval des animaux & Peter en de wolf WO | 16.03.11 20:00 | Jazz James Carter Organ Trio