Rott, Mahler

ROTT, MAHLER ZA | 15.01.11 | 20:00 defilharmonie olv philippe herreweghe

PROGRAMMA

UITVOERDERS

Hans Rott (1858-1884) Suite in E 1. Praeludium zur Suite (Nicht zu langsam) 2. Letzter Satz zur Suite (Langsam)

deFilharmonie

Gustav Mahler (1860-1911) Rückert-Lieder 1. Blicke mir nicht in die Lieder 2. Ich atmet‘ einen linden Duft 3. Liebst du um Schönheit 4. Um Mitternacht 5. Ich bin der Welt abhanden gekommen

Philippe Herreweghe | dirigent Michael Nagy | bariton Bart Vandenbogaerde | concertmeester

NA HET CONCERT: gratis Achterklap met Philippe Herreweghe in Foyer +1.

pauze Gustav Mahler Des Knaben Wunderhorn (selectie) - Der Schildwache Nachtlied - Wo die schönen Trompeten blasen - Lied des Verfolgten im Turm - Rheinlegendchen - Des Antonius von Padua Fischpredigt - Wer hat dies Liedlein erdacht?

- Revelge

Aandacht!

Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

2

TOELICHTING Rott, Mahler Hans Rott – Suite Mahler noemde Rott eens ‘een geniaal muzikant die totaal onbekend en in afwachting van een grote carrière stierf’. Hij ging zelfs verder dan dat: “Wat voor muziek er met hem verloren ging, is onmogelijk te zeggen. Zo hoog cirkelt zijn genie boven ons. Zijn symfonie, die hij als twintigjarige schreef, maakt hem waarlijk tot de Vader van de Nieuwe Symfonie, althans op de manier zoals ik dat zie.” Zoveel lof van een grote componist voor een amper bekende collega is zelden gezien. Mahler leerde Hans Rott kennen in de compositieklas aan het Weense conservatorium. Rott studeerde ook orgel bij Anton Bruckner, die zich later herinnerde dat zijn pupil een bijzonder Bachvertolker was met een groot talent voor improvisatie. Van iemand die bekend stond als een fenomenaal improvisator kan dat compliment tellen. Ook werd Rott beïnvloed door de werken van Richard Wagner. Hij woonde zelfs het eerste Bayreuth Festival bij in 1876.

Rott was organist van de Piaristenkerk Maria Treu in Wenen. In het laatste jaar van zijn studies (in 1878) legde hij de eerste beweging van zijn ‘Symfonie in E’ voor op een compositiewedstrijd. Alle leden van de jury, met uitzondering van Bruckner, wezen het werk af. Nadat hij de symfonie in 1880 voltooide, toonde Rott het werk aan dirigent Hans Richter, in de ijdele hoop dat die het werk zou uitvoeren. Toen hij het werk aan Brahms toonde, vertelde de componist hem zelfs dat hij geen enkel talent voor muziek bezat. Gradueel zonk Rott weg in een mentale depressie en in 1881 werd hij opgenomen in de psychiatrie.

Rotts muziek bleef tot aan het einde van de twintigste eeuw een goed bewaard geheim. Toen in 1989 zijn ‘Symfonie’ in wereldpremière ging, bleek dat Mahlers woorden niet zomaar een kameraadschappelijk praatje waren.

Rotts muziek wees niet enkel vooruit naar Mahlers symfonische schriftuur, ze bevatte ook melodische en thematische flarden die Mahler zou citeren in zijn tweede, derde, vijfde en zevende symfonie.

In Rotts nalatenschap zit ook een (onvoltooide) ‘Suite’, die perfect illustreert in hoeverre Rott een scharnierfunctie vervult tussen het oude Wenen van Bruckner en het nieuwe Wenen van Mahler. Aan te nemen is dat Rott oorspronkelijk meerdere delen wilde schrijven dan de nagelaten twee hoekdelen. Toch is van een echt hiaat geen sprake: de twee delen vormden in origine één lange beweging, die naderhand in twee geknipt werd. Daarop wijzen de thematische overeenkomsten. Opmerkelijk is vooral dat Rott in deze muziek lange, Bruckneriaanse melodiebogen op een Brahmsiaanse wijze verwerkt. (tekst : Klaus Allihn)

TOELICHTING Gustav Mahler – Rückert-Lieder De vijf liederen op teksten van Friedrich Rückert die Mahler in de zomers van 1901 en 1902 in zijn idyllische buitenverblijf in Maiernigg (Karinthië) componeerde, zijn in de strikte betekenis van het woord geen liedcyclus. Ze vormen geen bewust geheel zoals bijvoorbeeld de ‘Lieder eines fahrenden Gesellen’, de ‘Kindertotenlieder’ of ‘Das Lied von der Erde’ dat wel doen. Dat is waarschijnlijk de reden waarom ze in vergelijking heel wat minder worden uitgevoerd. In de eerste uitgave en uitvoering (beide in 1905) ging het bovendien om zes liederen, waarvan slechts vier op tekst van Rückert: ‘Liebst du um Schönheit’ was er (nog) niet bij, wel ‘Revelge’ en ‘Der Tambourg’sell’ uit ‘Des Knaben Wunderhorn’. ‘Liebst du um Schönheit’ was trouwens bestemd voor huiselijk gebruik, een soort intimistisch geschenk van Gustav Mahler aan zijn jonge bruid Alma Schindler. Het was geconcipieerd voor zang en piano en Mahler heeft het zelf nooit georkestreerd. De nu algemeen gebruikte orkestratie is van de hand van Max Puttmann, die in opdracht werkte van uitgever Christian Friedrich Kahnt. Sinds die uitgave horen de vijf ‘Rückert-Lieder’ min of meer samen, wat volledig gerechtvaardigd wordt door hun grote eenheid in kleur en stijl.

In de Mahlerliteratuur is er ten overvloede gewezen op het feit dat de tegelijkertijd geschreven ‘Vijfde symfonie’ en de toonzettingen van de Rückertteksten (niet alleen de eigenlijke ‘Rückert-Lieder’, maar ook de ‘Kindertotenlieder’) de bevestiging betekenden van een nieuwe fase in Mahlers loopbaan, iets eerder ingezet met de ‘Vierde symfonie’ en uiteindelijk culminerend in de ‘Negende symfonie’ en ‘Das Lied von der Erde’. De Wunderhorn-thematiek ruimt definitief plaats voor een steeds autobiografischer inhoud: de vroegere programma’s van de symfonieën worden verinnerlijkt, Mahler zelf wordt het hoofdthema van zijn eigen werk. De toon wordt lyrischer en op muziektechnisch vlak valt vooral het toenemende belang van het contrapunt en de steeds delicatere orkestratie op.

In de ‘Rückert-Lieder’ wordt de zangstem bijvoorbeeld herhaaldelijk betrokken bij het contrapuntische spel dat voorheen uitsluitend aan instrumentale partijen was voorbehouden. De instrumentatie is doorzichtig en kleurrijk.

Vooral in de blazers blijft Mahler zoeken naar nieuwe combinaties. Het resultaat oogt soms impressionistisch, maar het uitgangspunt van Mahler was toch totaal verschillend van dat van zijn Franse collega’s: een componist als Debussy streefde naar één (meng)klank, waarin de diverse stemmen zich wegcijferen ten voordele van een optimale blend, terwijl Mahler, vanuit zijn aangeboren zin voor klaarheid, juist de samenstellende klankkleuren heel onderscheiden en herkenbaar uit elkaar wou houden. Hoewel de ‘RückertLieder’ de pseudofolkloristische stijl, de dansritmes, de satirische ondertoon

3

4

TOELICHTING en de ballade-achtige voordracht van het Wunderhorn-hoofdstuk definitief afsluiten, betekenen ze toch geen totale breuk met het verleden. Veeleer gaat het om een intensifiëring van de mogelijkheden en middelen die Mahler in het verleden slechts oppervlakkig had aangeraakt. Ook de wederzijdse beïnvloeding van (orkest)lied en symfonie blijft zoals vanouds. Zo vindt het beroemde Adagietto uit de ‘Vijfde symfonie’ een onmiskenbaar vocaal pendant in ‘Ich bin der Welt abhanden gekommen’. (tekst : Geert Riem) Gustav Mahler – Des Knaben Wunderhorn Een intense belangstelling voor de eigen volkskunst is een van de kenmerken van de vroegromantiek. Dit heeft ongetwijfeld te maken met een opkomend nationalisme en het daarmee verbonden historische besef, maar ook met een nostalgisch terugblikken naar een geïdealiseerd, pre-industrieel verleden. De producten van de uitstervende orale traditie (volksverhalen en -gedichten, met of zonder muziek) werden ijverig verzameld en bewerkt. ‘Des Knaben Wunderhorn’ is een van de bekendste anthologieën van volkspoëzie van het begin van de negentiende eeuw. Het boek had een buitengewone impact op lezers die meenden in de gedichten de stem van hun voorouders te herkennen en op componisten die door deze teksten geïnspireerd werden, waaronder Gustav Mahler.

Mahlers ‘Wunderhorn-liederen’ vormen een losse verzameling individuele composities, waarvan de opvoeringsvolgorde vrij is. Ze zijn geschreven voor een hoge (sopraan/tenor) of een lage stem (alt/bas). Het geslacht van de uitvoerder is in principe optioneel, hoewel de spreker in de tekst gewoonlijk aangeeft of een zanger, dan wel een zangeres te verkiezen is.

Mahler koos zijn teksten uit de anthologie volgens verschillende criteria.

Een van de belangrijkste was de mate waarin een bepaalde tekst de ideeën uitdrukte waarmee hij op dat moment worstelde. Hij zag er ook geen graten in om de gekozen tekst aan te passen aan datgene wat hem specifiek voor ogen stond. Dit kon tot drastische wijzigingen in de tekst leiden. Als kunstenaar voelde hij zich vrij om dat te doen: het ging immers om volkse, eerlijke poëzie. Mahlers ‘Wunderhorn-liederen’ zijn grotendeels diatonisch, homofoon, ritmisch regelmatig, in zekere zin eenvoudig en volksliedachtig. Maar veel van het schijnbaar eenvoudige (de volkstoon) wordt gecompenseerd door een uiterst genuanceerde orkestklank. Mahler gebruikt een groot orkest, met een rijk palet aan mogelijkheden, selectief en spaarzaam. (tekst : Micha Namenwirth)

BIO Michael Nagy De jonge bariton met Hongaarse roots Michael Nagy studeerde zang in Stuttgart, Mannheim en Saarbrücken bij Rudolf Piernay en Irwin Gage. Nadien specialiseerde hij zich in masterclasses bij Charles Spencer, Rudolf Piernay en Cornelius Reid. In 2004 won hij, samen met pianiste Juliane Ruf, de Internationale Liedwedstrijd van de Hugo Wolf Akademie. Hij begon zijn carrière als operazanger aan de Komische Oper in Berlijn, waar hij lid werd van het ensemble. Nadien zong hij aan de Oper Frankfurt. In 2010 zong hij rollen aan het Operahuis van Oslo en aan de Bayerische Staatsoper in Munchen.

In concertverband zong Michael Nagy meermaals samen met Philippe Herreweghe, waaronder concerten met het ‘Requiem’ van Fauré en het oratorium ‘Elias’ van Mendelssohn. Hij trad op in zalen als Carnegie Hall (New York) en het Concertgebouw (Amsterdam). Hij werkte ook samen met orkesten en ensembles als het Konzerthausorchester Berlin, het Museumsorchester Frankfurt, het Gewandhausorchester Leipzig, het Kreuzchor Dresden, het NDR Sinfonieorchester en de Bamberger Symphoniker.

Michael Nagy zingt vaak liedrecitals. In 2009 verzorgde hij samen met pianist Gerold Huber een liedprogramma met liederen op teksten van Eichendorff in de Oper Frankfurt. Met pianiste Juliane Ruf was hij te gast op het Musikfest Stuttgart en de Schloßkonzerte Bruchsal. Dit seizoen treedt hij op met Helmut Deutsch op het Beethoven Festival in Warschau.

Philippe Herreweghe Philippe Herreweghe werd geboren in Gent en combineerde er zijn universitaire studies (geneeskunde en psychiatrie) met studies piano aan het conservatorium. Met het Collegium Vocale Gent profileerde Herreweghe zich als een specialist op het terrein van renaissance- en barokmuziek. Sinds 1991 legt hij zich met het Orchestre des Champs-Elysées toe op het spelen van romantische muziek op tijdsgebonden instrumenten. Vanaf het seizoen 2008-2009 is hij vaste gastdirigent van de Radio Kamer Filharmonie Hilversum. Als hoofddirigent van deFilharmonie concentreert Philippe Herreweghe zich al tien jaar lang op een adequate en verfrissende lezing van het (pre)romantische repertoire.

Als gastdirigent trad hij onder meer op met het Orchestra of the Age of Enlightenment, het Concerto Köln, het Gewandhausorchester Leipzig, het Koninklijk Concertgebouworkest en andere gerenommeerde orkesten en ensembles. Tot zijn belangrijkste opnames behoren de vocale meesterwerken van Bach, de requiemmissen van Mozart, Fauré en Brahms, oratoria van

5

6

BIO Mendelssohn en Schönbergs Pierrot lunaire. Met deFilharmonie maakte hij een integrale opname van Beethovensymfonieën, naast opnames met werk van Stravinski en Mendelssohn (Pentatone).

Omwille van zijn artistieke visie werd Philippe Herreweghe in 1990 door de Europese muziekpers uitgeroepen tot Muzikale Persoonlijkheid van het Jaar. In 1994 werd hem de orde van Officier des Arts et Lettres toegekend, en in 1997 kreeg Philippe Herreweghe een eredoctoraat aan de Katholieke Universiteit Leuven. In 2003 werd hij in Frankrijk Chevalier de la Légion d’Honneur. deFilharmonie Als stilistisch flexibel symfonieorkest bezit deFilharmonie een artistieke souplesse die toelaat om meerdere stijlen op een historisch verantwoorde wijze te vertolken. Chef-dirigent Jaap van Zweden staat in voor het grote orkestrepertoire. Met zijn ruime orkestervaring, ondermeer als concertmeester van het Concertgebouworkest, draagt hij bij tot de vorming van het unieke karakter van deFilharmonie. Hij werkt daarvoor nauw samen met hoofddirigent Philippe Herreweghe, die zich vanuit zijn specifieke achtergrond toespitst op de (pre)romantische muziek. Martyn Brabbins is eerste gastdirigent. Vanaf 2012-2013 wordt Edo de Waart chef-dirigent van deFilharmonie. Jaap van Zweden blijft aan het orkest verbonden.

Dankzij concertreeksen in grote zalen bekleedt deFilharmonie een unieke positie in Vlaanderen. In het buitenland werd deFilharmonie uitgenodigd door de belangrijkste huizen, waaronder het Musikverein en het Konzerthaus in Wenen, het Festspielhaus in Salzburg, het Amsterdamse Concertgebouw, de Suntory Hall en de Bunka Kaikan Hall in Tokio en het National Grand Theatre van Peking. Internationale concertreizen door diverse Europese landen en Japan vormen een constante in de kalender.

Naast haar reguliere concerten werkte deFilharmonie ‘opMaat’ uit, een geheel van educatieve projecten en sociale projecten, waarmee het orkest kinderen, jongeren en mensen met verschillende achtergronden doorheen de symfonische klankenwereld gidst. Samen met uitgeverij Lannoo ontwikkelt het orkest een reeks luisterboekjes voor kinderen. www.defilharmonie.be

7

NIEUWS Achterklap Na het concert van deFilharmonie wordt u in Foyer +1 verwacht voor ‘Achterklap’. In een gezellige en gemoedelijke sfeer kan u napraten met dirigent Philippe Herreweghe. Ondertussen kan u ook genieten van een hapje en een drankje.

Toegankelijkheid Muziekcentrum De Bijloke Door de winterse weersomstandigheden van de voorbije maanden was het tuinpad dat de Hogeschool met het Muziekcentrum verbindt, meermaals slecht begaanbaar. Tot de heraanleg van de tuin in de zomer van 2011, opteren we daarom om de toegangsroute via de Hogeschool lichtjes te wijzigen.

Bezoekers kunnen het Muziekcentrum voortaan bereiken via het verharde pad langs de gevel van de Hogeschool. Zo kan u opnieuw met droge voeten genieten van de concerten in het Muziekcentrum.

Beste wensen Muziekcentrum De Bijloke Gent wenst u het allerbeste voor 2011. Mogen al uw wensen en dromen ons als muziek in de oren klinken. Ook in 2011 bent u natuurlijk opnieuw van harte welkom !

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Klaus Allihn, Micha Namenwirth, Geert Riem Inleiding | Frank Pauwels & Tom Janssens (auditorium, 19u15) Achterklap | Frank Pauwels & Philippe Herreweghe (na het concert) Programmaboekjes | Sophie Cocquyt, Frank Pauwels, Frederik Styns, Johan Van Acker en Veerle Vogelaere v.u. | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)

8

BiNNENKORT DO | 20.01.11 20:00 | East of Eden

VR | 18.02.11 20:00 | Miry

Ashkan Kamangari (zang), Sardar

Arcanto Quartett

Mohammadjani (tar), Ali Rahimi (tombak

Dutilleux, Brahms, Mozart, Britten

& daf) Perzische liedkunst

ZO | 20.02.11 15:00 | Symfonisch 3 Brussels Philharmonic, Vlaams Radio

VR | 21.01.11 20:00 | Musica Antiqua 2+

Koor, Yoel Levi (dirigent), Alexander

Theatrum Affectuum

Gavrylyuk (piano)

Versiering en improvisatie

Mendelssohn, Liszt, Holst

ZO | 23.01.11 16:00 | De Bijloke Jong

VR | 25.02.11 20:00 | Musica Antiqua 1+

deFilharmonie, Dirk Brossé (dirigent),

Phantasm, Magid el Bushra (contra-

Sven Ronsijn, Dominique Collet (acteur)

tenor)

Kidconcert: Robin Hood (6+)

Come, Pretty Babe

VR | 28.01.11 20:00 | Voix gras +

ZA | 26.02.11 20:00 | Symfonisch 2

RIAS Kammerchor, Michael Alber

Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim

(dirigent)

(dirigent)

Liebeslieder

Mendelssohn, Hindemith, Brahms

VR | 04.02.11 20:00 | Miry+

ZO | 27.02.11 17:00 | Docenten in concert

Carolyn Sampson (sopraan), Kristian

Docenten Jazz/Pop

Bezuidenhout (piano) Mozart, Schubert, Mendelssohn

DI | 01.03.11 20:15 | Miry Mix (in Handelsbeurs)

DO | 10.02.11 20:00 | Jazz Mix (in Vooruit)

Pavel Haas Quartet

Anouar Brahem Quartet

Beethoven, Prokofjev, Dvorak

VR | 12.02.11 20:00 | Musica Antiqua 2

DO | 03.03.11 20:00 | East of Eden

Anima Eterna, Jos van Immerseel (diri-

Osaka Gakuso

gent), Pascal Amoyel (pianoforte)

Japanse keizerlijke hofmuziek ‘gagaku’

Totentanz ZO | 06.03.11 16:00 | De Bijloke Jong WO | 16.02.11 20:00 | Jazz+

deFilharmonie, Steven Verhaert (diri-

Pierre Vaiana Quartet, Stefano Bollani

gent), Ianka Fleerackers (acteur)

Quintet

Kidconcert : Le carnaval des animaux &

Itinerari Siciliani

Peter en de wolf

I Visionari WO | 16.03.11 20:00 | Jazz James Carter Quintet