Schumann, Beethoven

SCHUMANN, BEETHOVEN dO | 25.11.10 | 20:00 Kryptos Kwartet en Ronald Brautigam

PROGRAMMA Robert Schumann (1810–1856) Kinderszenen, opus 15 (1838) 1. Von Fremden Ländern Und Menschen 2. Kuriose Geschichte 3. Hasche-Mann 4. Bittendes Kind 5. Glückes Genug 6. Wichtige Begebenheit 7. Träumerei 8. Am Kamin 9. Ritter Vom Steckenpferd 10. Fast Zu Ernst 11. Fürchtenmachen 12. Kind Im Einschlummern 13. Der Dichter Spricht Ludwig van Beethoven (17701827) Strijkkwartet nr. 7 in F, opus 59 nr. 1 (1806) 1. Allegro 2. Allegretto vivace e sempre scherzando 3. Adagio molto e mesto - attaca 4. Thème Russe: Allegro

Robert Schumann (1810-1856) Pianokwintet in Es, opus 44 (1842) 1. Allegro Brillante 2. In modo d’una marcia. Un poco largamente 3 Scherzo: Molto vivace 4 Finale: Allegro ma non troppo UITVOERDERS Kryptos Kwartet Hanna Drzewiecka | viool Elisabeth Wybou | viool Vincent Hepp | altviool Anthony Gröger | cello Ronald Brautigam | piano

Ism Hogeschool Gent Met dank aan Piano’s Maene

Pauze

Aandacht!

Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

2

TOELICHTING Schumann, Beethoven Frank Pauwels Kinderszenen In februari 1838 besloot Schumann zijn ‘Kinderszenen’ te schrijven. De bewuste korte, uitgelezen stukjes zijn in hoge mate de jeugdherinneringen van een volwassene, maar dan wel van iemand die nog een duidelijke voorstelling van en affiniteit met de onschuld en de kwetsbaarheid van het kind heeft.

Schumann reveleert een vertederende kinderwereld die veraf staat van het pathos van bijvoorbeeld de pianosonates. Schumann had oorspronkelijk 30 delen geschreven, maar koos er uiteindelijk 13 over te houden, die hij aanvankelijk ‘Leichte Stücke’ noemde. Naderhand gaf hij de afzonderlijke delen een aparte titel mee en beweerde dat het ”om niet meer ging dan het geven van delicate hints voor de uitvoering en interpretatie’’.

Kenmerkend voor veel van Schumanns pianowerken zijn de zogenaamde ‘karakterstukken’: cycli van afzonderlijke miniaturen waaraan meestal een poëtisch aspect ten grondslag ligt. In deze beeldende muzikale schetsen van ‘Kinderszenen’ zweeft de bekoring van infantiele belevenissen en ervaringen.

Het zijn aforismen, flarden, glimlachjes.

Het werk begint met ‘Von fremden Ländern und Menschen’ – een soort ‘Er was eens’ van de verteller – en doorkruist aan de hand van tamelijk voor zichzelf sprekende titels allerlei emoties en ervaringen in hun zuiverste toestand.

Totdat tenslotte in ‘Der Dichter spricht’ de volwassene naar voren treedt.

Pianokwintet De eerste tien jaar van zijn componistenbestaan had Robert Schumann aan de piano gewijd – niet alleen zijn eigen instrument, maar ook dat van zijn latere echtgenote Clara. In de jaren 1830 moest hij strijd leveren met zijn toekomstige schoonvader Wieck, die Schumann geen partij vond voor zijn hoogbegaafde dochter en uitstekende pianiste Clara. Aan de lopende band schreef Schumann werken voor pianosolo, waaronder de ‘Kinderszenen’. Nadat hij in 1840 de toestemming had gekregen om met Clara te trouwen, stortte Schumann zich op hele reeksen liederen die hem later onsterfelijkheid zouden bezorgen. Daarna kwam het orkest (1841) aan bod en tenslotte de kamermuziek (1842). Kort na elkaar schreef hij zijn pianokwintet en pianokwartet. Voor het genre van het pianokwartet (viool, altviool, cello en piano) bestonden al wel precedenten - ook ondermeer van Mozart - waarmee Schumann voldoende vertrouwd was. Feitelijk werd alleen het pianokwintet, een pianoconcert in miniatuur, populair. Voor zijn tijd was het werk nogal modern, maar Mendelssohn prees het. Hij verzorgde de tweede uitvoering na de creatie als vervanger van Clara die in de laatste dagen van haar zwangerschap verkeerde. Het

TOELICHTING werk was trouwens opgedragen aan Clara. Als pianiste had zij een veel betere reputatie dan Schumann, die daar niet altijd even gelukkig mee was. Zo bekritiseerde hij haar pianospel in het kwintet door langs zijn neus weg te verklaren dat alleen een man de pianopartij kon doorgronden.

Vóór Schumann had nog nauwelijks een componist van betekenis zich gewaagd aan de combinatie van piano met een strijkkwartet (Mozart en Beethoven deden dat wel met de piano en blazers). Maar omdat de piano nu eenmaal ‘zijn’ instrument was en hij het nodig had om in het concertleven een stevige poot aan de grond te krijgen, besloot hij op zijn tweeëndertigste de vleugel met een strijkkwartet te combineren.

Het pianokwintet ontstond in misschien wel de gelukkigste levensfase van de componist. Op dat moment was nog geen sprake van de depressie die hem tenslotte tot zelfmoord zou drijven. In oktober 1842 had hij nog geen drie weken nodig om het werk af te maken. Toen Schumann eenmaal het ijs had gebroken, volgden andere componisten zijn voorbeeld. De belangrijkste van hen was beslist Brahms met zijn prachtige pianokwintet in f, maar ook Dvorak en Franck schreven een van hun populairste kamermuziekwerken voor deze combinatie.

Ludwig van Beethoven ‘Strijkkwartet nr. 7’ is het eerste van drie kwartetten die besteld werden door de Russische graaf Andreas Razumovski, toenmalig Russisch ambassadeur in Wenen. Razumovski stond bekend om zijn exuberante uitgaven en affaires in aristocratische kringen. Hij omringde zich met elke denkbare luxe in het door hem ontworpen paleis in Wenen. In dit paleis trad het onder zijn patronage staande Schuppanzigh-kwartet regelmatig op. De diplomaat vervulde daarbij dikwijls de rol van tweede violist. Volgens tijdgenoten deed hij dat voortreffelijk. Door zijn huwelijk met de gravin van Thun, Elizabeth, de oudste dochter van prins Karl Lichnowsky, een fervente bewonderaar van Beethovens kunst, maakte hij ook al spoedig met de componist kennis.

De strijkkwartetten waren af in 1806, maar de publicatie gebeurde pas in januari 1808, wat er kan op wijzen dat Razumovski gedurende een jaar na hun ontstaan het alleenrecht daarop had verkregen. Het is niet duidelijk of Razumovski de initiator is geweest van de twee Russische thema’s die Beethoven in twee kwartetten verwerkte, maar Beethoven kwam in ieder geval in het bezit van een verzameling Russische volksliedjes in de bewerking van Ivan Prach (of Pratsj), waaruit hij uiteindelijk twee thema’s koos die hij verwerkte in de finale van het eerste kwartet en in het allegretto (trio) van het tweede kwartet.

De eerste twee kwartetten werden zeer slecht ontvangen in de Weense kringen. Czerny herinnerde zich dat de toehoorders in lachen uitbarstten toen het Schuppanzigh-kwartet het kwartet in F speelden. In het bijzonder het tweede

3

4

TOELICHTING deel, allegretto vivace, was een ware steen des aanstoots. Toen nr 1. voor het eerst werd uitgevoerd in Moskou in 1812 en later eveneens in Sint-Petersburg, was de cellopartij het mikpunt van spot. In Engeland verliep het al niet beter en werd Beethoven voor een gek versleten die geen goede muziek kon schrijven.

‘Opus 59’ markeert duidelijk een nieuwe stijl bij Beethoven. Beethoven was op dat moment nog niet algemeen erkend als de grote componist van ernstige muziek. Dit werk kon hem op weg helpen. Hij laat de klassieke stijl, die de werken van Haydn en Mozart had beheerst, achter zich en ontsluit een geheel nieuwe gedachte- en gevoelswereld waarin de expressie naar ongekende hoogte wordt gevoerd. Het meest opvallende wellicht is de duur: 40 minuten lang duurt het eerst kwartet bijvoorbeeld in plaats van de typische 25 tot 30 minuten van de zes kwartetten van ‘opus 18’. Verder zijn de technische vereisten veel groter dan voorheen. De eerste viool is niet langer de voornaamste gids. Het elegante en wat elitaire stilisme van Haydn en Mozart is vervangen door een uitgesproken symfonische intensiteit, waarbij de expressie geregeld vier octaven doorschrijdt en zelfs dan nog geen rustpunt vindt.

Deze muziek kon door Beethovens tijdgenoten en nog lang daarna niet eenvoudigweg worden ‘genoten’, maar vroeg als het ware om een nieuw publiek, dat zich ook intellectueel kon verplaatsen in dit op de toekomst gerichte ingenieuze complex van gedachten en vormen. Maar dat publiek was er niet.

Ook tussen Beethoven en de musici – waaronder zelfs Schuppanzigh - die vertrouwd waren met het kwartetspel, gaapte een onoverbrugbare kloof.

BIO Ronald Brautigam “Adembenemend en rebels: Ronald Brautigam stormt in Beethoven de concurrentie voorbij.” (Süddeutsche Zeitung) Ronald Brautigam studeerde in zijn woonplaats Amsterdam, waarna hij zijn studie voortzette in Londen en de Verenigde Staten – bij Rudolf Serkin. In 1984 werd hem de Nederlandse Muziekprijs uitgereikt. Sindsdien treedt hij op met orkesten als het Koninklijk Concertgebouw Orkest, London Philharmonic Orchestra, BBC Philharmonic Orchestra, Gewandhaus Orchester, Hong Kong Philharmonic, Budapest Festival Orkest en het Orchestre National de France, en met dirigenten als Riccardo Chailly, Charles Dutoit, Bernard Haitink, Christopher Hogwood, Andrew Parrott, Frans Brüggen, Ivan Fischer en Edo de Waart.

Daarnaast heeft Ronald Brautigam zich ontwikkeld tot een van de belangrijkste fortepianisten: hij was te horen met het Orkest van de 18de Eeuw, Tafelmusik, the Orchestra of the Age of Enlightenment, het Freiburger Barockorchester, Concerto Copenhagen en l’Orchestre des Champs-Elysées.

Hij trad op tijdens de Salzburger Festspiele, de Londense Proms, het Schleswig-Holstein Musik Festival en New York’s Mostly Mozart Festival.

Ronald Brautigam vormt al 20 jaar een duo met violiste Isabelle van Keulen.

Dat vieren ze in 2010 met de presentatie van alle Beethoven vioolsonates.

Voor Muziekcentrum De Bijloke speelt Brautigam over vier jaar gespreid (2007-2011) de integrale van de sonates voor pianoforte van Beethoven.

In 1995 begon zijn samenwerking met het Zweedse cd-label BIS. Onder de bijna 40 cd’s die inmiddels zijn verschenen, zijn pianoconcerti van Mendelssohn (met Amsterdam Sinfonietta) en integrale opnames van de pianowerken van Mozart en Haydn, op fortepiano. In 2004 verscheen, eveneens op fortepiano, de eerste in een serie van 17 cd’s met het complete pianowerk van Beethoven, en in 2008 de eerste in een serie van 4 cd’s met alle pianoconcerti van Beethoven op moderne piano. Zijn opnames hebben talloze onderscheidingen gekregen.

Ronald Brautigam is Benjamin Meaker Visiting Professor aan de Universiteit van Bristol.

5

6

BIO Kryptos Kwartet Het Kryptos Quartet werd opgericht in januari 2002 en bestaat uit vier jonge muzikanten van diverse afkomst maar met een zelfde passie voor het strijkkwartet. Deze ultieme vorm van musiceren met zijn onuitputtelijk repertoire blijft altijd een grote uitdaging en het belangrijkste streefdoel binnen deze bezetting is natuurlijk het zoeken naar een eigen klank. De naam ‘Kryptos’ verwijst naar deze zoektocht, naar het onthullen van het ‘verborgene’ achter de partituur.

Kort na de oprichting wonnen ze het driejaarlijks concours van Forte waarbij naar het meest belovende Limburgse professionele ensemble gezocht wordt.

Ondertussen volgden zij masterclasses bij het Borodin Kwartet, Danel Kwartet, Keller Kwartet en bij Kurtág en worden ze gecoacht door het Alban Berg Kwartet. Hierdoor groeide de maturiteit en kunde van Kryptos gestaag en behaalde het in 2008 de 2de prijs op de Internationale Sjostakovitsj Wedstrijd voor strijkkwartetten in Moskou.

Kryptos bestaat uit Hanna Drzewiecka (eerste viool), Anthony Gröger (cello), Elisabeth Wybou (tweede viool) en Vincent Hepp (altviool), alle vier laureaat van het Koninklijk Muziekconservatorium in Brussel. Ze speelden ondermeer op het Holland Festival, Festival van Menton en de Berliner Festspiele maar waren eveneens op tournee met het meisjeskoor Scala en de gebroeders Kolacny. Twee cd’s werden al uitgebracht waarvan hun recentste bij Klara met werk van Eugene Ysaÿe.

Hun repertoire gaat van klassiek tot hedendaags, en omvat ook minder bekend werk van Belgische hedendaagse componisten.

7

NIEUWS Muziekcentrum De Bijloke Gent zoekt vrijwilligers Muziekcentrum De Bijloke Gent zoekt enthousiaste vrijwilligers voor ticketcontrole, zaalbegeleiding, vestiaire, verkoop, bar of promotie. Wij zoeken zowel vrijwilligers voor overdag als ‘s avonds. In ruil bieden wij een correcte vrijwilligersvergoeding of gratis concerttickets. Bezorg je gegevens aan Sophie Cocquyt via sophie.cocquyt@debijloke.be Op zoek naar een muzikaal eindejaarsgeschenk?

Doe dan een Bijloke-geschenkbon cadeau! U bepaalt zelf de waarde van de bon en gedurende één jaar (vanaf de datum van uitgifte) kan de ontvanger de bon inruilen voor alle voorstellingen uit ons programma en dit tot het totaalbedrag is bereikt. Om de bon extra feestelijk te maken, voorziet Muziekcentrum De Bijloke een leuke verpakking.

De Bijloke is eveneens opgenomen in de ‘Bongo Theater’-bon.

Graupner 2010 Festival Van vrijdag 10 tot en met zondag 12 december vindt in Muziekcentrum De Bijloke Gent een driedaags festival plaats rond barokcomponist Christoph Graupner. Onder andere Ex Tempore / Mannheimer Hofkapelle, Collegium Vocale Gent / Concerto Köln, Il Gardellino, Geneviève Soly en Bach Concentus concerteren. Op het programma muziek van Graupner, maar ook van zijn tijdgenoten Bach en Telemann. Gerda Dendooven en Frédérick Haas gaan in première met de familievoorstelling ‘De Sneeuwengel’.

Alle info op www.debijloke.be

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be

Colofon Tekst programmaboekje | Frank Pauwels Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt Verantwoordelijke uitgever | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent

8

BiNNENKORT VR | 26.11.10 20:00 | Voix Gras +

ZA | 11.12.10 15:00 | Graupner

VocaalLAB, Romain Bischoff (zang, diri-

ZO | 12.12.10 10:00 en 15:00

gent en regie)

Gerda Dendooven (schrijver, tekenaar),

Traumgesichter

Frédérick Haas (klavecinist) De sneeuwengel (6+)

ZO | 28.11.10 15:00 | Symfonisch 3 Brussels Philharmonic, Christian Vásquez

ZA | 11.12.10 20:00 | Graupner

(dirigent), Berta Rojas (gitaar)

Collegium Vocale, Concerto Köln, Marcus

Mendelssohn, Rodrigo, Tsjaikovski

Creed (dirigent) Bach, Weihnachtsoratorium

ZO | 28.11.10 17:00 | Docenten in concert Tae Yoshioka, Anastasia Kozhushko, Iris

ZO | 12.12.10 11:00 | Graupner

De Blaere, Dirk Opstael

Il Gardellino

The Wider World of Wonder

Bach, Telemann, Graupner, Vivaldi

WO | 01.12.10 20:00 | East of Eden

ZO | 12.12.10 16:00 | Graupner

Akis Ensemble, Dogan Dikmen (zang,

Geneviève Soly (klavecimbel)

percussie, muzikale leiding)

Concert-lecture Graupner

Hofmuziek van de Sublieme Porte tot de

klavecimbeloeuvre

Turkse republiek ZO | 12.12.10 20:00 | Graupner DO | 02.12.10 20:00 | Musica Antiqua 1+

Bach Concentus, Ewald Demeyere

Concerto Soave, Maria Cristina Kiehr

(muzikale leiding), Barthold Kuijken

(sopraan), Moneim Adwan (zang en ud)

(traverso)

Venetië en het oosten

J. S. Bach, Graupner, Telemann, J. B. Bach

WO | 08.12.10 20:00 | Jazz

DO | 16.12.10 20:00 | Miry+

Tierney Sutton Band

Jan Kobow (tenor), Christoph Hammer (piano)

DO | 09.12.10 20:15 | Miry Mix

Winterreise

(in Handelsbeurs) Quatuor Terpsycordes, Jürg Dähler

VR | 17.12.10 20:00 | Voix Gras

(altviool)

Mala Punica, Pedro Memelsdorff

Mozart, Ligeti, Brahms

(muzikale leiding) O Felix Italia

DO | 09.12.10 20:00 | Jazz Mix (in Vooruit) Aka Moon & Misirli Ahmet

ZA | 18.12.10 20:00 | Symfonisch 1+ Busch, Brotbek, Witthoeft

VR | 10.12.10 20:00 | Graupner Ex Tempore, Florian Heyerick (dirigent) Graupner: Een Weihnachtsoratorium

Brahms, Rihm, Sjostakovitsj