Hagen Quartett 04.10.13

04.10.2012 | 20:00 | MIRYZAAL

hagen quartett Beethoven: Van klassieker naar romantieker

programma

UITVOERDERS

“Kunst verlangt van ons dat we nooit stilstaan”

Ludwig van Beethoven (1770-1827) opus 18 nr 3 in D (1798) Allegro Andante con moto Allegro Presto

Hagen Quartett Lukas Hagen | viool Rainer Schmidt | viool Veronika Hagen | altviool Clemens Hagen | cello

Beethovens strijkkwartetten kunnen in drie categorieën worden ingedeeld: de vroege kwartetten, die uit de middenperiode, en de late kwartetten. De zes strijkkwartetten opus 18 behoren tot de vroege periode, opus 127 tot de late.

Vooraleer Beethoven zich in zijn eerste jaren in Wenen rond de eeuwwisseling aan het strijkkwartet waagde, had hij zich toegelegd op de toenmalige populaire Weense genres: strijktrio’s, pianosonates, duo sonates voor piano en viool of cello, korte liederen en opera-aria’s.

opus 18 nr 5 in A (1798) Allegro Menuetto Andante cantabile Allegro -----Pauze-----

(Beethoven)

betreft invloeden van de traditie als de veelzijdigheid aan expressie.

Beethoven sluit zich aan bij de beproefde en uitgebalanceerde stijl van Haydn en Mozart. In opus 18 blijft de klassieke stijl vrijwel ongeschonden, wordt de ‘strenge’ vierdelige vorm gehanteerd, met een openingsallegro in conventionele sonatevorm, een melancholiek middendeel in eenvoudige liedvorm – soms naar het sentimentele neigend - of als thema met variaties, gevolgd door een contrastrijke gestileerde dans in de vorm van een menuet of scherzo (ABA vorm) en tot slot een finale die meestal in rondovorm is aangelegd en waarbij het thematische materiaal uit het openingsdeel niet zelden naar exuberante expressie accelereert.

De kwartetten opus 18 De zes strijkkwartetten opus 18 zijn Beethovens meest ambitieuze project in die vroeg Weense jaren. Ze zijn opgedragen aan vorst Franz Joseph von Lobkowitz, die hem uit dankbaarheid een jaarlijkse lijfrente van 600 gulden toekende.

opus 127 in Es (1825) Maestoso - Allegro Adagio, ma non troppo e molto cantabile Scherzando vivace Allegro

Binnen de conventionele vorm is er een zoektocht naar nieuwe mogelijkheden, met onverwachte dissonanten, explosieve akkoorden, nadruk op zwakke maatdelen, ritmische verrassingen in de hoekdelen en in de menuetten en scherzi.

De vier delen zijn veel onafhankelijker van elkaar geconcipieerd dan het geval was bij zijn voorgangers.

Er is geen twijfel dat Haydns schaduw boven Beethoven zweefde toen hij het strijkkwartet als genre wilde aanvangen: hij had Haydns opus 71 en 73 uit 1793 bestudeerd en kopieerde hij het begin van zijn werkzaamheden rond opus 18 zoveel mogelijk strijkkwartetten van anderen, ook die van Mozart. In 1801 werd opus 18 in Wenen gepubliceerd, niet in de volgorde van schrijven. Door de volgorde van de kwartetten te wijzigen (3, 1, 2, 5, 4, 6 was de oorspronkelijke opeenvolging), slaagde Beethoven erin de cyclus evenwichtiger gestalte te geven, zowel wat

Dit concert wordt opgenomen door Klara en uitgezonden in het programma ‘In de Loge’ op 17 oktober om 19u.

2

Veranderingen ten opzichte van al wat voorheen geschreven is op dat gebied zijn legio: het presto van het derde kwartet is bijvoorbeeld een rondo i.p.v. een sonate en het derde deel is opgevat als een menuet.

3

mee. Beethoven laat wel het traditionele kwartet ver achter zich.

Het vijfde kwartet gaat nog verder weg van de classicistische vormschema’s, ook al opent het allegro met een Mozartiaans thema en zijn nog tal van elementen aanwezig die naar Mozart verwijzen, zoals het Mozartiaanse karakter van het andante cantabile of bemerken we verregaande gelijkenissen tussen de twee laatste delen bij Beethoven met de twee laatste delen van Mozarts KV 464.

Beethovens late periode is gekenmerkt door ongewone vormschema’s, grote harmonische bogen, improvisatieachtige passages van ongewone sonoriteit, extatische expressie en instrumentale recitatieven. De variatie in expressie, originele muzikale taal en totale technische beheersing maken dat zij op eenzame hoogte staan. Mahler had zoveel bewondering voor de kracht van deze muziek, dat hij een strijkkwartet eigenlijk ontoereikend vond en een uitvoering door een volledig (strijk)orkest voorstond.

De late strijkkwartetten De zes kwartetten uit zijn laatste vijf jaar, opusnummers 127, 130, 131, 132, 133 en 135, worden tot Beethovens beste muziek gerekend. De componist was doof toen hij deze ‘avant-gardistische’ werken schreef, de kunstige stijl liegt er niet om. En let wel: dit is geen muziek van iemand die zijn einde voelt naderen, niet de taal van de moedeloze, de vertwijfelde kunstenaar die zich ervan bewust is dat hij aan het einde van zijn weg is gekomen.

Waar de getormenteerde Beethoven zijn creatieve energie vandaan haalde, blijft ons een raadsel, maar het is een feit dat hij met deze laatste kwartetten geniale muziek afleverde, zich buiten tijd en ruimte plaatste en waarin hij – wat we zo dikwijls vergeten in dat vergeestelijkte proces – humor een even wezenlijke plaats toebedeelde als contemplatieve beschouwing en verstilde vreugde.

De aanleiding tot het schrijven van de laatste serie kwartetten was een opdracht van de Russische edelman en begaafde amateurcellist, Prins Nikolaus Borissovich von Galitzin. Hij was een groot bewonderaar van Beethoven: opus 127 – het enige dat nog tijdens Beethovens leven werd gepubliceerd – opus 130 en 132. In februari 1825 was opus 127 volledig afgerond en op 6 maart 1825 verzorgde het Schuppanzigh Kwartet de creatie ervan in Wenen. De uitvoering werd door het publiek afgewezen. Beethoven bekritiseerde Schuppanzighs ontoereikende voorbereiding en verzocht de vioolprofessor Joseph Böhm om een tweede uitvoering, die zeer succesvol zou worden.

Aanvankelijk werden die laatste werken niet alleen als onuitvoerbaar gepercipieerd, maar ook als niet om aan te horen.

Vandaag vallen de buitenissigheden in deze werken voor moderne oren nogal

maar is op een grotere schaal uitgewerkt dan welk vroeger ontstaan kwartet dan ook. Ook vormelijk kleurt Beethoven hier mooi binnen de lijntjes: een eerste sonatedeel wordt gevolgd door een langzaam adagio en een speels scherzo. Hij besluit met een energieke finale. Toch zet Beethoven hier de toon voor een eigenzinnige, extreem individualistische schrijfwijze, typerend voor zijn late werken. Hij verschuift het dramatische zwaartepunt – gewoonlijk geplaatst in het openingsdeel - naar het scherzo vivace dat een grillig karakter heeft, een indruk die nog versterkt wordt door de harmonische onrust, een zeer ongebruikelijk scherzo-trio en ritmische contrasten. De finale verrast met bevreemdende harmonieën. In het adagio onderwerpt Beethoven een poëtisch gracieus thema aan zes uiterst aparte variaties.

Met het opus 127 begint Beethovens summa der instrumentale muziek. Het werk vertoont de gangbare vier delen,

4

5

BIO Het seizoen 2012-2013 van het Hagen Quartett, erkend als het «definitiv berühmteste[n] Quartett[s]» (Neue Zürcher Zeitung) volgt op het succesvolle en internationaal bejubelde 30ste seizoen dat gewijd was aan de Beethoven cyclus.

In het seizoen 2011-2012 bracht het Hagen Quartett de volledige Beethoven strijkkwartetten naar de meest prominente podia in de wereld, waaronder New York, Tokyo, Parijs, Londen, Wenen en Salzburg. De 30ste verjaardag van het kwartet werd geprezen als een «grandiose Summe» (Neue Züricher Zeitung), en «höchste Kunst des Miteinander» (DiePresse.com).

volgende twintig jaar nog 45 uitgegeven cd´s opleveren. Doorheen de jaren heeft het kwartet zich het grote repertoire voor strijkkwartet eigen gemaakt en heeft het zich zijn uitmuntend profiel weten op te bouwen.

Samenwerkingen met artistieke persoonlijkheden als Nikolaus Harnoncourt en György Kurtág zijn voor het Hagen Quartett even belangrijk als hun concerten met muzikanten zoals Maurizio Pollini, Mitsuko Uchida, Sabine Meyer, Krystian Zimmerman, Heinrich Schiff en Jörg Widmann.

Het repertoire en de discografie van het kwartet getuigen van aantrekkelijk en intelligent samengestelde programma´s die de hele geschiedenis van het strijkkwartet omvatten: van het pre-Haydn begin tot en met Kurtág. Het Hagen Quartett werkt ook vaak nauw samen met componisten van de huidige generatie zowel om bestaande werken te doen heropleven alsook om nieuwe werken te bestellen en in première te spelen.

Voor vele jonge strijkkwartetten is het Hagen Quartett een lichtend voorbeeld van toonkwaliteit, stilistisch pluralisme en samenspel. Een kwartet dat de componist en het werk steeds eer aandoet.

Die mijlpaal werd ook gevierd met twee nieuwe opnames, uitgegeven door myrios classics, met werken van Mozart, Webern, Beethoven, Grieg en Brahms (samen met klarinettist Jörg Widmann).

Beide opnames kregen lovende kritieken van de internationale pers.

In oktober 2011 ontving het Hagen Quartett de prestigieuze ECHO Klassik prijs als Ensemble van het Jaar 2011. In 2012 werden zij Erelid van het Weense Konzerthaus.

De carrière van 3 decennia van het Hagen Quartett begon in 1981. In hun vroege jaren lieten zij zich opmerken door het winnen van een reeks kamermuziekwedstrijden en door het tekenen van een exclusiviteitscontract bij Deutsche Grammophon. Dat contract zou hen de

De leden van het kwartet delen ook hun jarenlange ervaring met hun jongere collega´s aan het Salzburg Mozarteum, de Hochschule in Basel en via internationale masterclasses.

6

7

binnenkort VR | 05.10.12 | 20:00 RedHerring Duitse vroeg- tot laatbarok

WO | 17.10.12 | 20:00 Jakob Bro, Jon Christensen, Thomas Morgan Intiem jazzconcert

ZA | 06.10.12 | 20:00 Symfonieorkest Vlaanderen Moessorgski, Britten, Sibelius

ZO | 21.10.12 | 17:00 | Miryzaal Docentenconcert Series Godfried-Willem Raes

ZO | 07.10.12 | 15:00 deFilharmonie Sjostakovitsj, Elgar

DO | 25.10.12 | 20:00 Amsterdam Sinfonietta, Candida Thompson (artistieke leiding en viool), Sol Gabetta (cello) Prokofjev, Vasks, Bruch, Brahms

WO | 10.10.12 | 14:00 Anastasia Kozhushko & Nikita Borisoglebsky Schumann, Ysaÿe, Brossé, Franck

ZA | 27.10.12 | 20:00 Collegium Vocale Gent, Jan Vermeulen (pianoforte) Schubert: liederen voor mannenkoor

VR | 12.10.12 | 20:00 Brussels Philharmonic, Jef Neve (piano) Devreese, Neve, Sjostakovitsj VR | 12.10.12 | 20:15 | Handelsbeurs Quatuor Terpsycordes Schubert, Brahms, Schönberg

WO | 31.10.12 World Music Days Of Flanders 15:00 | Nadar, Daan Janssens (artistieke leiding) 17:30 | Spectra Ensemble, Filip Rathé (artistieke leiding) 20:00 | Brussels Philharmonic, Yuki Kakiuchi (dirigent)

ZA | 13.10.12 | 20:00 | Vooruit Marc Ribot Jazz

VR | 02.11.12 | 20:00 European Union Baroque Orchestra Lars Ulrik Mortensen met ‘Elements and Contrasts’

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent | J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be v.u. | Daan Bauwens • tekst | Frank Pauwels © | Muziekcentrum De Bijloke Gent info@debijloke.be Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)

8