London Baroque

K TE

D LIE EN ST rl de on afz et nd aa op ko te ijk 2 € e

ali etb

ick

de puur muziek

15.03.2012 | 20:00 | KRAAKHUIS

london baroque la cantate françoise

programma Jean-Marie Leclair (1697-1764) | Sonata in D Op.13/2 Adagio Allegro Sarabanda largo Allegro assai

François Couperin (1668-1733) | L’Apothéose de Corelli Au Pied du Parnasse Charmé de la bonne Reception Buvant à la Source d’Ippocrène Enthousiasme de Corelli Corelli s’endort Les Muses réveillent Corelli Remerciement de Corelli

Jean-Philippe Rameau (1683-1764) | Le Berger Fidèle

Georg Friedrich Haendel (1685-1759) | La Cantate Françoise

UITVOERDERs

François Couperin | La Paix de Parnasse Sonade en Trio Gravement Vivement Rondement Vivement

Reinoud Van Mechelen | tenor London Baroque Ingrid Seifert | viool Richard Gwilt | viool Charles Medlam | viola da gamba Steven Devine | klavecimbel

Jean-Philippe Rameau (1683-1764) | I’Impatience PAUZE Marin Marais (1656-1728) | Tombeau pour Mr de Ste. Colombe Marin Marais | L’Operation de la Taille

2

la cantate françoise We duiken vanavond in de wondere wereld van de Franse barokmuziek. De jonge tenor Reinoud Van Mechelen is op weg om een van dé nieuwe stemmen te worden in het oude muzieklandschap. Zijn glasheldere tenor is als het ware gesneden op maat van de Franse muziek. Op vraag van De Bijloke staat hij vandaag op het podium met de ervaren musici van het London Baroque, reeds sinds 1978 een vaste waarde binnen de barokke kamermuziek. Zij geven Reinoud weerwerk in enkele frêle Franse cantates en omkaderen dat alles met prachtige instrumentale muziek uit het 17de- en 18de-eeuwse Frankrijk.

Franse publiek. De klank van muziek was in die tijd politiek geladen en Frankrijk zocht een eigen onafhankelijk geluid.

De aantrekkingskracht die desondanks van Italiaanse muziek uitging was een blijvende bezorgdheid en gaf aanleiding tot discussies (querelles) van werkelijk legendarische proporties die meer dan een eeuw lang telkens opnieuw zouden opduiken.

In de hoogdagen van Lodewijk XIV werden die discussies tot zwijgen gebracht. Hij centraliseerde het hele culturele leven rond het paleis in Versailles. Onder leiding van hofcomponist Giovanni Battista Lulli, ironisch genoeg een Italiaanse muzikant die zijn naam verbasterde tot het Franser aandoende Jean-Baptiste Lully, kreeg de Franse barokke stijl haar klassieke vorm. Lully’s tragédies lyriques en de bijbehorende esthetiek bepaalden lange tijd de toon: eenvoudige melodieën, wars van het Italiaanse ‘belcanto’, met de verfijnde articulaties van de Franse taal en delicaat gekruid met versieringen (grâces of agrémens), een grote aandacht voor dans en dansritmes, geen sonates, maar suites, een voorkeur voor een eigen instrumentarium met aandacht voor houtblazers, of het volgehouden gebruik van de viola da gamba in plaats van de Italiaanse cello.

In de decennia na de dood van Lully in 1685 kwam er echter beetje bij beetje

Les Querelles Als een storm, of een culturele globalisatie avant la lettre, veroverde de Italiaanse barokmuziek vanaf haar ontstaan aan het begin van de 17de eeuw het hele oude Europa. Frankrijk hield zich echter grotendeels afzijdig van die Italiaanse barokkoorts en ontwikkelde doorheen de 17de eeuw een geheel eigen versie van de barokmuziek. Catharina de Medici en later ook de gehate kardinaal Mazarin trachtten tevergeefs de nieuwe Italiaanse muziek ingang te doen vinden — Catharina de Medici nodigde Giulio Caccini uit, Mazarin liet de opera’s opvoeren van onder andere Cavalli — maar beiden stootten op een krachtig njet van het

3

opnieuw ruimte voor andere muzikale geluiden. In de laatste jaren van zijn regeerperiode had Lodewijk XIV bovendien volop af te rekenen met politieke en economische problemen en als een gevolg daarvan verwaterde zijn interesse in en zijn greep op de kunsten. In die jaren speelde het Parijse muziekleven zich dan ook steeds minder af in en om het kasteel van Versailles, maar steeds meer in de salons van de Parijse middenklasse. Men interesseerde zich vooral in kleinschaligere genres die geschikt waren voor deze nieuwe context: instrumentale kamermuziek en de solocantate. Opnieuw lieten de Italiaanse voorbeelden zich gelden – de sonates van Corelli, waarbij de viool als onomstreden solo-instrument voor het voetlicht trad en de solocantates van o.a. Carissimi.

Zij inspireerden Franse componisten tot eigen versies van deze Italiaanse genres.

En opnieuw flakkerden de querrelles tussen voor- en tegenstanders van de Italiaanse muziek in alle hevigheid op.

François Raguenet schreef in 1702 Parrallèle des Italiens et des Français en ce qui regarde la musique et les opéras, een hartstochtelijk pleidooi voor de deugden van de Italiaanse muziek en de Italiaanse opera. Zijn pamflet deed de antiItaliaanse stemmen in woede ontsteken.

Lecerf de la Viéville antwoordde met het sarcastische Comparaison de la musique italienne et de la musique française, waarin de Italiaanse muziek en de Franse componisten die dat voorbeeld gevolgd hadden vakkundig werden ingemaakt. In de Franse muziek vonden haar voorstan-

ders schoonheid, kalmte, charme, elegantie, ratio, noblesse, tendresse. Terwijl de Italiaanse muziek in hun ogen slechts stond voor leeg virtuoos vertoon, distortie, exces, bizarrerie.

François Couperin (1668-1733) wordt vandaag vaak geassocieerd met zijn delicate, breekbare pièces de clavecin vol gratie en typisch Franse versieringen Het is echter een hele andere Couperin die vanavond aan bod komt; een Couperin die zich met veel humor en inventiviteit engageerde in de esthetische discussies van zijn tijd.

Op 25-jarige leeftijd, als jonge componist op zoek naar uitdagingen, imiteerde hij gretig het voorbeeld van Corelli. Hij schreef enkele triosonates, een vorm die in de Franse muziek tot dan toe onbestaande was, en liet ze uitvoeren onder een ‘ver-italiaanst’ pseudoniem. Op latere leeftijd zou hij deze triosonates recupereren voor zijn Les Nations: een bundel triosonates elk gewijd aan een andere natie. Dat was de directe voorloper van Les Goûts Réunis, een bundel waarvan de stukken die we vanavond zullen horen deel uitmaken. Les Goûts Réunis verwoordde voor Couperin een muzikaal ideaal: een evenwichtige synthese tussen het beste van beide werelden, waarbij beide soorten muziek niet enkel als aparte gerechten op het menu stonden, maar waarbij de smaken van beide stijlen daadwerkelijk met elkaar verweven raakten.

Dat is absoluut het geval in L’Apothéose de Corelli, geschreven in 1724, als een

4

aan bij de immense rage die de cantate françoise in de jaren 1720 ontketend had in Parijs. Er werd gezegd dat elke jonge componist die in die dagen door de straten van Parijs dwaalde minstens één solocantate op zak had. De cantate werd door deze componisten geïmporteerd vanuit Italië en door hen in een FransItaliaans jasje gestoken. Het zijn relatief korte werken, voor solozang, begeleid door een basso continuo, eventueel aangevuld met één of meerdere melodieinstrumenten. De structuur van de Italiaanse cantate, een afwisseling tussen reciet en aria, werd overgenomen, maar dan ingevuld met typisch Franse melodievoering en versieringen. Deze cantates werden uitgevoerd in de salons en stonden hoe langer hoe meer ook op het programma van concerten georganiseerd voor een betalend publiek.

L’impatient verhaalt van een ongeduldige geliefde die te lang moet wachten op de komst van zijn geliefde Corinna, ‘enfant de Cythère’, en op de vervulling van zijn verlangen naar haar. Deze cantate is vooral bijzonder omwille van de obbligato-lijn voor de viola da gamba, een energetisch en virtuoos tegengewicht voor het langoureuze van de melodie.

In Le Berger Fidèle wordt de solozang vergezeld van twee violen. De setting van deze pastorale cantate is het oude Griekenland. De trouwe herder Mirtil beweent zijn geliefde Amaryllis, die in handen is gevallen van de wrede godin van de jacht Diana. Mirtils liefde is echter zo overtuigend dat Diane beslist om Amaryllis te laten gaan.

ode aan zijn muzikale grote voorbeeld.

Couperin imiteerde op meesterlijke wijze de muziek van Corelli en realiseerde tegelijkertijd een wonderlijk samengaan van Franse en Italiaanse elementen: de versieringen, fraseringen en de ritmiek zijn vaak typisch Frans, de dissonanten, sequensen en breed uitgesponnen melodieën zijn typisch Italiaans. Elk deel van de Apothéose is vergezeld van een klein stukje tekst. Het geheel vertelt hoe Corelli zijn entree maakt op de Parnassusberg, vergezeld van de Muzen, hoe hij van de Hippocrene (bron van alle artistieke inspiratie) drinkt, zich door dat bijzondere water beroesd weet, in slaap valt, gewekt wordt door de Muzen die hem naast Apollo plaatsen en hoe hij ten slotte de Muzen bedankt. La Paix de Parnasse is een klassieke sonata da chiesa, qua vorm op Italiaanse leest geschoeid, die de apotheose vergezelt.

Jean Philippe Rameau (1683-1764) kwam als componist ongeveer 20 jaar na Couperin in actie. Hij was afkomstig uit Dijon en was tot zijn 40ste werkzaam als organist in het zuiden van Frankrijk, vooraleer hij zich definitief in Parijs vestigde. Hij ontpopte zich in de loop van zijn carrière tot dé Franse operacomponist die de leemte die Lully naliet voor het eerst weer opvulde.

De korte cantates die we vanavond horen zijn echter zeer vroege, prille werken geschreven door de jonge Rameau, ongeveer op het moment waarop de oude Couperin zijn Apothéoses schreef.

Rameau sloot zich met deze cantates

5

Het is niet moeilijk om in de muziek van Jean-Marie Leclair (1697-1764) een voorzetting te zien van Couperin’s project met Les Goûts Réunis. Leclair studeerde in Italië bij de bekende violisten Giovanni Battista Somis en Pietro Locatelli en combineerde in zijn sonates de virtuoze Italiaanse stijl van deze heren met Franse elementen in een echte al bijna galante, laatbarokke stijl.

Georg Friedrich Haendel (1685-1759) ten slotte leverde ons het titelstuk van dit programma aan. De Cantate Françoise schreef Handel tijdens de voor hem zeer intense jaren van muzikale vorming in Rome, tussen 1707 en 1710. Hij schreef in die periode heel wat solocantates, maar deze is de enige die hij ooit in het Frans schreef. In tegenstelling tot de andere, échte Franse cantates in dit porgramma, is de stijl van dit werk helemaal Italiaans. Het is een pastorale cantate.

Tirsis houdt van Sylvie, achteloos — sans y penser — hebben ze elkaar hun liefde bekend, maar hun liefde is onmogelijk.

Tirsis ziet geen oplossing en grijpt op het einde naar de fles.

De muziek van Marin Marais (16561728) is het bloedmooie buitenbeentje in dit programma. Lang voor Rameau, Couperin of Leclair experimenteerden met hun mengeling van stijlen componeerde Marin Marais deze prachtige muziek voor het instrument dat zijn volledige toewijding genoot: de viola da gamba. Marin Marais was werkzaam aan het hof van Lodewijk XIV als vaste muzikant in de Musique de la Chambre du Roi en speelde regelmatig mee in de opvoeringen van Lully’s Tragédies Lyriques. Zijn muziek onderzocht alle mogelijkheden van dit mooie, in Frankrijk zeer geliefde instrument, eerder dan op zoek te gaan naar Italiaanse horizonten. De Tombeau pour Mr de Ste. Colombe is een prachtig stuk muziek, geschreven ter gelegenheid van de dood van zijn leraar - mooi geportretteerd in de film Tous les Matins du Monde. L’Operation de la Taille is dan weer een programmatisch stuk over een zeer pijnlijke operatie, de verwijdering van nierstenen, die Marin Marais hoogst waarschijnlijk zelf heeft ondergaan.

BIO Reinoud Van Mechelen, geboren in 1987, begint op jonge leeftijd te zingen in het kinderkoor Clari Cantuli. In 2005 volgt hij zijn eerste zanglessen bij Anne Mertens en Nicolas Achten in het stedelijk conservatorium van zijn geboortestad Leuven. Het jaar daarop start hij zangstudies aan het Koninklijk Conservatorium van Brussel bij Lena Lootens. Na het behalen van zijn bachelordiploma studeert hij verder bij Dina Grossberger.

Om zich te vervolmaken volgt Reinoud masterclasses bij Greta De Reyghere, Isabelle Desrochers, Frédérick Haas, Claire Lefilliâtre, Alain Buet, Jean-Paul

6

Fouchécourt, François-Nicolas Geslot en Howard Crook. Ook vertolkt hij, in het kader van ‘l’Académie Baroque Européenne d’Ambronnay’, ‘Plutus’ in ’le Carnaval et la Folie’ van Destouches , en dat onder leiding van Hervé Niquet. Daarop wordt hij snel aangezocht als solist door verschillende bekende ensembles, waaronder l’Arpeggiata, la Capilla Flamenca, Ludus Modalis, Ex Tempore, Ricercar Consort en het European Union Baroque Orchestra. Hij werkt op regelmatige basis samen met Scherzi Musicali (onder leiding van Nicolas Achten). Met hen realiseert hij verschillende cd-opnames die bijzonder enthousiast onthaald worden door de internationale kritiek. In 2011 maakt hij deel uit van de 5de editie van ‘le Jardin des Voix’ onder leiding van William Christie. Binnen dat kader vertolkt hij ook de rol van Zéphir in Atys met les Arts Florissants.

Haar interesse in oude muziek ontstond net na haar afstuderen. Ze speelde een tijdje met Concentus Musicus Wien voor ze samen met Charles Medlam het London Baroque oprichtte.

De Brit Richard Gwilt studeerde viool in Birmingham en Michigan. In 1980 begon hij barokviool te spelen en niet lang daarna werd hij vast lid van het London Baroque. Hij is momenteel docent barokviool aan de Hochschule Kölln.

Charles Medlam studeerde cello in London, Parijs, Wenen en Salzburg vooraleer hij zich bekeerde tot de oude muziek en zich begon te interesseren voor de viola da gamba. Hij volgde les bij onder andere Nicolas Harnoncourt en Wieland Kuijken.Samen met Ingrid Seifert richtte hij het London Baroque op.

Steven Devine studeerde muziek aan de Oxford University en volgde klavecimbelles bij John Toll. Hij is actief als dirigent en als continuo-speler (o.a. bij the Orchestra of the Age of Enlightenment).

Hij is docent fortepiano aan het Trinity College of Music en speelt sinds 2007 bij het London Baroque.

Het London Baroque werd in 1978 opgericht en wordt wereldwijd beschouwd als een van de belangrijkste kamermuziekensembles binnen de oude muziek. Ze geven elk jaar opnieuw vele concerten over de hele wereld. Ze namen reeds talloze cd’s op, eerst in samenwerking met het Duitse Harmonia Mundi, de laatste jaren met het Zweedse label BIS. Hun repertoire omhelst het hele barokke landschap van de 16de eeuw tot en met Mozart.

Ingrid Seifert is afkomstig uit Oostenrijk en studeerde viool in Salzburg en Wenen.

7

binnenkort VR | 16.03.12 | 20:00 Amsterdam Sinfonietta, Candida Thompson, Robert McDuffie (viool) Glass, Keuris, Adams

WO | 28.03.12 | 14:00 & 16:00 Michiel Hendryckx (verteller), Benjamin Glorieux (cello) De Grote Oorlog - muzikale vertelling voor kinderen (10-14j)

ZA | 17.03.12 | 20:00 Orchestre National de Lille Sibelius, Schumann, Tsjaikovski

WO | 28.03.12 | 20:00 | MIRYZAAL Brodsky Quartet Turina, Puccini, Tanaka, Janacek, Schubert

ZO | 18.03.12 | 17:00 Docentenconcert Octaaf Van Geert

DO | 29.03.12 | 20:00 | UITVERKOCHT Collegium Vocale Gent J.S. Bach: Mattheuspassie

WO | 21.03.12 | 20:00 Compagnie Bischoff Via Dolorosa | Liszt, Glowicka

VR | 30.03.12 | 20:00 Paco del Pozo, Antonio Carrión Andalusische passiegezangen

VR | 23.03.12 | 15:00 Guido De Neve, Frank Agsteribbe J.S. Bach, Haendel, Kennis

VR | 30.03.12 | 22:00 João Escada, Maria da Saudade Traditionele fado

ZA | 24.03.12 | 20:00 Symfonieorkest Vlaanderen, Vitaly Samoshko (piano) Borodin, Rachmaninov, Sjostakovitsj

ZA | 31.03.12 | 20:00 Brussels Philharmonic, Marianne Faithfull (zang) Milhaud, Weill met workshop voor kinderen (6-12j) van 19:15 tot de pauze

ZO | 25.03.12 | 16:00 deFilharmonie, Dirk Brossé (dirigent), Karlijn Sileghem & Ides Meire (acteurs) KIDconcert: Alice in Wonderland

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

DO | 19.04.12 | 20:00 Grieks-Byzantijns Koor Grieks-Byzantijnse hymnen voor Pasen

v.u. | Daan Bauwens • tekst | Annemarie Peeters © | Muziekcentrum De Bijloke Gent info@debijloke.be Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)