Concerto Copenhagen 03.03.12

de puur muziek

03.03.2012 | 20:00 | CONCERTZAAL

concerto copenhagen mendelssohn, het wonderkind

programma

UITVOERDERs

W.A. Mozart (1756-1791) | Divertimento in D, K 136

Allegro

Andante

Presto

Directie | Lars Ulrik Mortensen Solist | Frederic From Eerste viool Fredrik From Jens Soelgaard Hanna Ydmark Karnerva Kuutilainen Johanna Andersson Maria Soelgaard Holm

F. Mendelssohn (1809-1847) | Vioolconcerto in d solist: Frederik From

Allegro

Andante

Allegro

Tweede viool Antina Hugosson Gabriel Bania Elisabet Enebjรถrn Lena Tove Merete Steffensen

PAUZE

W.A. Mozart | Serenata Notturna in D, K 239 Marsch Menuett Rondo

Altviool Torbjรถrn Kรถhl Rastko Roknic Bryndis Bragadottir Anna R. Kinman

F.Mendelssohn | Sinfonia voor strijkers Nr. 9

Grave -Allegro

Andante Scherzo - Trio piu lento

Allegro vivace

Cello Thomas Pitt Mime Brinkmann Judith-Maria Blomsterberg Kate Hearne Contrabas Mattias Frostenson Joakim Peterson

Dit concert wordt opgenomen door Klara en wordt uitgezonden op dinsdag 10 april om 20u.

Pauken | Patric Raab

2

mendelssohn, het wonderkind al werden her en der reacties over hun alle begrip overstijgende virtuositeit genoteerd.

Terug in Berlijn kreeg Mendelssohn pianoles van Ludwig Berger - een leerling van Clementi - en vioolles van C.W. Henning. In 1819 - het kleine muziekwonder was dan tien - begon Mendelssohn ook repetities bij te wonen van de Berlin Singakademie. Die Singakademie stond onder leiding van Carl Friedrich Zelter en wijdde zich geheel aan de uitvoering van 18de-eeuwse muziek. Daar kwamen Felix en zijn zus voor het eerst in contact met wat ze zelf ‘serieuze muziek’ noemden: Bach en Händel. Felix begon mee te zingen in het koor en later dat jaar startte hij ook met compositielessen onder leiding van Zelter.

Die Zelter, overigens een toegewijde vriend van Goethe, zou een heel belangrijke rol spelen in Felix’ muzikale ontwikkeling. Zijn onderwijs was streng en gebaseerd op de compositietechnieken van de 18de eeuw. Hij liet Felix choralen schrijven, omkeerbaar contrapunt, canons, fuga’s in twee en drie stemmen… Ook de sonatevorm, zoals die bij Haydn en Mozart tot bloei kwam, stond op het menu van Zelters lessen.

Waar Fanny rond die leeftijd door haar ouders eerder afgeremd werd om haar pad verder in de muziek te ontwikkelen, werd Felix ten volle aangemoedigd. Zijn eerste volwaardige composities rolden vanaf 1820 uit zijn pen.

Zijn eerste singspiel ‘Die Soldatenliebschaft’ werd ten huize Mendelssohn uitgevoerd ter ere van Felix’ twaalfde verjaardag. Niet alleen de studie van 18de-eeuwse meesters beïnvloedde de jonge Mendelssohn. De première van Carl Maria von Weber’s opera ‘Der

We horen vanavond jonge werken van twee muzikale wonderkinderen: Mendelssohn en Mozart. Die muziek wordt voor u uitgevoerd door het sprankelende Scandinavische barokorkest Concerto Copenhagen. Klassiek en romantisch repertoire laten weerklinken vanuit het perspectief van de historische uitvoeringspraktijk, op darmsnaren en met romantische strijkstokken dus: het is allang geen wereldprimeur meer. Toch blijft het onze oren verrassen. Een uitvoering die de muziek haar prikkelende frisheid teruggeeft.

Bovendien verbindt deze aanpak de muziek opnieuw met het klankbeeld van alles wat ervoor kwam: de muziek die deze wonderkinderen als voorbeelden hoorden in hun jeugd.

Mendelssohn Felix Mendelssohn werd in 1809 geboren in Hamburg als tweede kind van Abraham en Lea Mendelssohn. Zijn vader bestierde er het Hamburgse filiaal van de bank J&A Mendelssohn, die hij samen met zijn broer had opgericht. Het gezin verhuisde in 1811 naar Berlijn en het is voornamelijk daar dat de jonge Mendelssohn zijn muzikale opleiding genoot, onder supervisie van zijn moeder Lea en bijna altijd samen met zijn vier jaar oudere zus Fanny.

In 1816 en 1817, Mendelssohn was toen zeven jaar oud, reisde de familie naar Parijs. De kinderen volgden er pianoles bij Marie Bigot, in die tijd een bekende pianiste die bewonderd werd door onder andere Haydn en Beethoven. Ze speelden er ook kamermuziek met de Franse violist Pierre Baillot, een leerling van de bekende Franse violist Pierre Rode. Toen

3

de immer terugkerende fascinatie voor de meesters uit het verleden: een karakteristieke liefde voor contrapunt (in een tijd waarin veel componisten zoals bijvoorbeeld Berlioz contrapunt absoluut verafschuwden) en een natuurlijk begrip van de elegante frasering en de heldere thema’s van Mozart en Haydn.

Tegelijk blijft Mendelssohn niet onaangeroerd door de romantiek. Ook Beethoven en Weber drukten hun stempel op Mendelssohns stijl.

De romantiek is bij Mendelssohn vooral te horen in het capricieuze, het bizarre en het onvoorspelbare. Omwille van die boeiende combinatie van nieuw en oud noemde Schumann hem: “the Mozart of the 19th century, the most briljant musician to penerate the contradictions of the age and the first to reconcile them.”

Freischütz’ liet een diepe indruk na op Mendelssohn. Niet lang daarna nam Zelter Mendelssohn mee op een trip naar Weimar, waar hij de toen zeventigjarige Goethe ontmoette.

Ook die ontmoeting zou hem niet loslaten. In die jaren begon hij te werken aan de sinfonia’s voor strijkorkest waarvan we er vanavond eentje zullen horen.

Sinfonia voor strijkers Nr. 9 De twaalf sinfonia’s die hij componeerde tussen 1821 en 1823 zijn Mendelssohns eerste echte experimenten met volledige meerdelige werken. Ze maakten ongetwijfeld deel uit van Mendelssohn’s studietraject bij Zelter: ze staan bol van de zelf opgelegde compositorische uitdagingen, zeker wat het contrapunt betreft. Tegelijk zijn het wel degelijk onafhankelijke werken die de status van ‘compositieoefening’ én die van ‘jeugdwerk’ ver overstijgen.

Doorheen de twaalf sinfonia’s ontwikkelde Mendelssohn stap voor stap zijn eigen stijl.

In de eerste sinfonia’s is de invloed van Italiaanse barokcomponisten zoals Sammartini duidelijk hoorbaar, vanaf de zesde sinfonia horen we dan weer heel scherp de voorbeelden van Mozart en Haydn met mooi gebalanceerde thema’s en symmetrische frases.

In Sinfonia Nr. 9 betrad Mendelssohn uiteindelijk voorzichtig de romantische esthetiek. Door het menuet te vervangen door een scherzo maakte hij ruimte voor het grillige en het onverwachte. In datzelfde deel laat hij ook een Zwitsers volksliedje weerklinken dat hij noteerde tijdens een reis naar Zwitserland – ook een typisch romantisch procedé.

In Sinfonia Nr. 9 horen we dus voor het eerst heel duidelijk alle elementen die samen de kern zullen vormen van Mendelssohns mature stijl - en dat op het moment dat de componist nog maar 12 jaar oud is. Vooreerst

Vioolconcerto in d Mendelssohn schreef dit concerto in 1822 voor de violist Eduard Rietz, lid van het Berlijns hoforkest, een goede vriend van Mendelssohn en tegelijk ook zijn vioolleraar op dat moment. Rietz had in Parijs gestudeerd bij de Franse violist Pierre Rode. Hij was op die manier bekend met de muziek van de Franse vioolschool en de muziek van componisten zoals Viotti en Kreutzer. Ook Mendelssohn had als kind les gevolgd in Parijs en had dus ook kunnen proeven van die excentriek virtuoze speelstijl. Mendelssohns voorliefde voor 18de-eeuwse muziek is duidelijk hoorbaar in de formele organisatie van bijvoorbeeld het eerste deel van het concerto: Mendelssohn imiteert hier het ritornello-principe met afwisselende tutti’s en solo-passages.

Maar in de zeer virtuoze uitwerking van de vioolpartij horen we duidelijke echo’s van de Franse vioolschool.

Dit jeugdige vioolconcerto stond lang in de schaduw van Mendelssohns latere concerto

4

Divertimento in D, K 136 Mozart was 16 jaar oud toen hij dit divertimento schreef. Divertimento’s schrijven was in die periode van zijn leven blijkbaar een vrolijk tijdverdrijf voor hem. Hij schreef er heel wat en zijn divertimento K563 is zelfs het langste stuk dat in het genre ooit geschreven werd. Het zijn als het ware pretentieloze ‘minisymfonietjes’, waarin Mozart vrij kon experimenteren. Het divertimento K136 is een speels werk vol Italiaans elan waarin we duidelijk de indrukken horen die Mozart opdeed tijdens zijn reizen naar Italië. In het laatste deel horen we populaire dansritmes en zelfs een kleine fuga op het einde.

voor viool in mi klein. Yehudi Menuhin haalde in het midden van de vorige eeuw het manuscript van dat concerto van onder het stof, hij gaf de partituur uit en creëerde het concerto voor het eerst voor een twintigste-eeuws publiek in 1952 in Carnegie Hall in New York.

Mozart Mozarts levensverhaal is ons allen welbekend. Ook hij groeide op als ‘enfant prodige’ zonder weerga en deed op verbazingwekkende jonge leeftijd de wereld versteld staan, net zoals Mendelssohn, niet alleen met zijn pianospel, maar ook met zijn composities.

Leopold Mozart, zijn vader, was daarbij zijn coach. Hij nam de jonge Mozart mee op een ‘Grand Tour’, een grote reis doorheen alle uithoeken van Europa, die alles bij elkaar wel tien jaar duurde. Het Europese publiek leerde zo niet alleen Mozart kennen, maar Mozart zelf raakte vooral ook ondergedompeld in alle Europese stijlen die op dat moment gangbaar waren. Ook Mendelssohn zou, in de periode na de sinfonia’s, een dergelijke grote reis ondernemen. Net als bij de jonge Mozart bekoorde vooral Italië hem. Zijn overbekende Italiaanse symfonie getuigt van die voorliefde. Nog een opmerkelijke gelijkenis tussen beide wonderkinderen: ook Mozart had, net zoals Mendelssohn een muzikale zus, Nannerl, die gaandeweg in de schaduw van haar broer moest blijven staan.

De werken die we vanavond zullen horen, componeerde Mozart in zijn latere tienerjaren, een periode waarin hij na enkele langere reizen naar Italië een tijdlang terug in Salzburg verbleef vooraleer hij in 1780 als 24-jarige vol ongeduld zijn opwachting in Wenen zou maken.

Serenata Notturna in D, K 239 Deze serenade werd geschreven in 1776. Ze wijkt qua bezetting af van de andere serenades die Mozart schreef, omdat ze geen gebruik maakt van blazers. Mozart maakt hier gebruik van de barokke concerto grosso-textuur, waarbij een solistisch concertino bestaande uit een eerste viool, een tweede viool, een altviool en een contrabas, de dialoog aangaat met het volle tutti-orkest dat door Mozart op humoristische wijze wordt versterkt met twee pauken. Het bijzondere van dit werk ligt in het aanstekelijke spel van voortdurende registerwisselingen tussen de beide groepen.

In het rondo geven de vele fermate-tekens in de partituur aan dat er vrij gecadenseerd mag worden. We zijn benieuwd!

5

BIO Kopenhagen, bij onder ander andere de vermaarde continuo-specialist Jesper Christensen en in Londen bij Trevor Pinnock. Hij was een tijd de vaste klavecimbelspeler van het London Baroque en het Collegium Musicum 90. Hij reist vandaag als klavecinist, solo en in kamermuziekverband, de hele wereld rond en deelt het podium daarbij graag met bijzondere collega’s zoals Emma Kirkby, John Holloway en Jaap ter Linden. Tot recent was Lars Ulrik Mortensen ook actief als dirigent van ‘moderne’ orkesten. Maar enkele jaren geleden koos hij definitief voor de wereld van de historische instrumenten. Hij is de vaste dirigent van het Concerto Copenhagen en is ook de artistieke leider van het European Union Baroque Orchestra. Zijn uitzonderlijke bijdrage aan de wereld van de muziek werd in 2007 bekroond met de prestigieuze Léonie Sonning Music Prize, die eerder toegekend werd aan oa.Igor Stravinsky, Olivier Messiaen, Yo-Yo Ma, Trevor Pinnock, Anne Sophie Mutter…

Concerto Copenhagen Het concerto Copenhagen vierde in 2011 zijn twintigjarige bestaan. Sinds zijn oprichting in 1991 evolueerde dit Skandinavische orkest tot een van ’s werelds meest boeiende orkesten op historische instrumenten. Het orkest staat bekend om zijn originele interpretaties en zijn sprankelende communicatie met het publiek. In 1999 werd de bekende klavecinist Lars Ulrik Mortensen artistiek directeur van het orkest, het begin van een boeiende muzikale reis waarbij het orkest steeds bekend repertoire combineerde met onbekende Skandinavische muziek, of ander onbekend repertoire. Ze deelden de afgelopen twee decennia het podium met solisten als Emma Kirkby, Andreas Scholl, Anne Sofie von Otter, Andrew Manze, Reinhard Goebel, Ronald Brautigam en Andrew Lawrence-King – onlangs te gast in de Bijloke met zijn Missa Mexicana. Die laatste neemt ook geregeld als gastdirigent de leiding over het orkest. Het orkest nam talrijke cd’s op voor cpo, Deutsche Grammophon en voor BIS. Die opnames, met repertoire van Schutz tot Haydn, wisten telkens de aandacht van de internationale muziekpers te trekken en openden voor het orkest telkens nieuwe deuren naar nieuwe orkesthuizen overal ter wereld. In Denemarken is het orkest een vaste partner van het Royal Theatre, waar ze jaarlijks een operaproductie verzorgen. In maart komt Concerto Copenhagen opnieuw naar België voor een heuse Bach-marathon in Bozar.

Frederik From De Zweedse violist Frederik From studeerde aan het Royal College of Music in Londen. Hij is sindsdien als freelance violist voortdurend aan de slag in de wereld van de oude muziek.

Hij is vast verbonden als eerste violist bij het Concerto Copenhagen, Gothenburg Baroque en Ensemble 1700. Hij treedt als solist en in kamermuziekverband regelmatig op met Baroksolistene en het Amsterdam String Quartet. Zijn muzikale avonturen brachten hem zowat overal in Europa, maar ook in de VS en Japan.

Lars Ulrik Mortensen Lars Ulrik Mortensen (geboren in 1955) studeerde klavecimbel en basso continuo in

6

UNESCO MUZIEKDAG

BAROKENSEMBLES UIT SEVILLA, BOLOGNA EN GENT IN MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE GENT

zon

11.03.12

16:00 B’ROCK | GENT 19:00 ACCADEMIA DEGLI ASTRUSI | BOLOGNA 21:00 ORQUESTA BARROCA DE SEVILLA | SEVILLA 22:15 GRAND FINALE MET DE 3 ENSEMBLES TICKETS & INfO: www.DEbIjlOKE.bE | 09 269 92 92 7

binnenkort ZO | 04.03.12 | 16:00 | STAM | UITVERKOCHT Tiburtina Ensemble Hildegard von Bingen ZO | 04.03.12 | 17:00 | MIRY Docentenconcert Hobo & slagwerk WO | 07.03.12 | 20:00 Jason Moran Trio Jazz | Monk at Town Hall, 1959 DO | 08.03.12 | 20:00 | UITVERKOCHT Graindelavoix Soefigezangen uit Sicilië VR | 09.03.12 | 20:00 deFilharmonie, Edo de Waart (dirigent) Bruckner: Symfonie nr. 8 in c ZO | 11.03.12 UNESCO MUZIEKDAG 16:00 | B’Rock (Gent) 19:00 | Accademia degli Astrusi (Bologna) 21:00 | Orquesta Barroca de Sevilla (Sevilla) 22:15 | Grand Finale met de 3 ensembles Barokmuziek uit Sevilla, Bologna en Gent DO | 15.03.12 | 20:00 London Baroque, Reinoud van Mechelen (tenor) Couperin, Haendel, Rameau, Marais, Leclair

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

VR | 16.03.12 | 20:00 Amsterdam Sinfonietta, Candida Thompson, Robert McDuffie (viool) Glass, Keuris, Adams ZA | 17.03.12 | 20:00 Orchestre National de Lille Sibelius, Schumann, Tsjaikovski ZO | 18.03.12 | 17:00 Docentenconcert Octaaf Van Geert WO | 21.03.12 | 20:00 Compagnie Bischoff Via Dolorosa | Liszt, Glowicka VR | 23.03.12 | 15:00 Guido De Neve, Frank Agsteribbe J.S. Bach, Haendel, Kennis ZA | 24.03.12 | 20:00 Symfonieorkest Vlaanderen, Vitaly Samoshko (piano) Borodin, Rachmaninov, Sjostakovitsj ZO | 25.03.12 | 16:00 deFilharmonie, Dirk Brossé (dirigent), Karlijn Sileghem & Ides Meire (acteurs) KIDconcert: Alice in Wonderland

v.u. | Daan Bauwens • tekst | Annemarie Peeters © | Muziekcentrum De Bijloke Gent info@debijloke.be Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)