Les Plaisirs du Parnasse 17.02.12

de puur muziek

17.02.2012 | 20:00 | KRAAKHUIS

les plaisirs du parnasse een reis voor drie violen door het barokke Europa

programma

UITVOERDERs

ITALIË Giovanni Gabrieli (ca1554- 1612) | Sonate con tre violini Biagio Marini (1594-1663) | Sonata a tre violini in ecco Giovanni Battista Buonamente (einde 16de eeuw – 1642) | Sonata a tre violini

Les Plaisirs du Parnasse David Plantier | viool en artistieke directie Eva Borhi | viool Peter Barczi | viool Maya Amrein | cello Shizuko Noiri | aartsluit Andrea Marchiol | klavecimbel en orgel

DUITSLAND Johann Vierdanck (ca 1605 – 1646) | Capriccio a tre Johann Joseph Fux (1660-1741) | Sonata a tre Johann Pachelbell (1653-1706) | Canon und Gigue

PAUZE

Engeland Thomas Baltzar (ca 1630-1663) Suite for three violins in C major Pavan-Gagliard-Almaine-Saraband Henry Purcell (1659-1695) | Pavan in g minor Henry Purcell (1659-1695) | Three parts upon a ground Frankrijk Antoine Dornel (1685-1756) | Sonate en quatuor en si mineur Louis Aubert le jeune (1720-1738) Symphonie en ré mineur Légèrement et animé- Lentement-Modérément

2

een reis voor drie violen door het barokke Europa polyfonie en zelfs wanneer ze zelfstandig optraden plooiden ze zich meestal slaafs naar vocale voorbeelden. Met het ontstaan van de seconda prattica kregen ze echter voor het eerst ook echt een eigen geluid. Instrumenten vertelden vanaf dan hun eigen affectgeladen verhalen, niet langer in een consort, maar als solisten, in een taal die geïnspireerd was door de eigen specifiek instrumentale mogelijkheden. Dat nieuwe genre kreeg aanvankelijk veel verschillende namen mee: canzona, sonata, symphonia, cappricio… Maar het muzikale procédé was telkens hetzelfde: een of meerdere solostemmen die met elkaar in dialoog gingen, daarbij ondersteund door een basso continuo, uitgevoerd op orgel, klavecimbel of luit, of een combinatie van die drie.

Soms a due, met twee solostemmen, soms a tre, met drie solostemmen, zoals vanavond het geval is.

De viool, voorheen voornamelijk gebruikt als vehikel voor dansmuziek, emancipeerde zich tot een van de belangrijkste vertolkers van die expressieve stile moderno. Men leek bezeten van de eindeloze technische mogelijkheden die het instrument bood. De eerste helft van de 17de eeuw kende dan ook een ware explosie aan vioolmuziek.

Les Plaisirs du Parnasse, onder leiding van de fijnbesnaarde violist David Plantier, brengen vanavond voor u barokke kamermuziek van de bovenste plank. Het ensemble werd opgericht in 2004. Het doel: minder bekende kamermuziek uit de 17de en 18de eeuw voor het voetlicht brengen. Dat doen ze vanavond met verve. Ze buigen zich over het repertoire geschreven voor drie violen en basso continuo, zeldzame en weinig uitgevoerde muziek, waarbij drie vaak volstrekt evenwaardige melodielijnen strijden om het woord. De muzikanten volgen dat bijzondere genre op een reis door Europa, doorheen de belangrijkste muzikale centra van die tijd.

Seconda Prattica - Stile Moderno Aan het begin van de 17de eeuw deed in Italië een radicaal nieuw muzikaal gevoel zijn intrede, een muzikale revolutie, die de overgang tussen renaissance en barok markeerde. Vanuit een verlangen naar ver doorgevoerde tekstexpressie ontstond de begeleide monodie, waarbij solostemmen zich vrij konden bewegen boven een akkoordische bas, de basso continuo. De melodie zat nu niet langer gevangen in het keurslijf van een strikte polyfone stemvoering en was vrij om zich geheel te wijden aan haar nieuwe taak: het opwekken van emoties. Componisten als Claudio Monteverdi of Giulio Caccini gaven die nieuwe stijl meteen ook een naam: seconda prattica of stile moderno, in tegenstelling tot wat vanaf dan nog slechts prima prattica of stile antico zou zijn.

Instrumenten stonden tijdens de renaissance nog grotendeels ten dienste van de vocale

Italië Omdat de sonate in Italië ontstond, verwondert het ons dan ook niet dat Les Plaisirs du Parnasse hun reis door Europa hier beginnen, meer bepaald in het Venetië van Giovanni Gabrieli. Gabrieli is een van die componisten die nog met een been in de renaissance stonden, maar tegelijk de vernieuwingen van

3

viool. Hij zong als koorknaap in de Hofkapel van Dresden, onder leiding van niemand minder dan Heinrich Schutz. Schutz, die op zijn beurt in de leer was geweest bij Gabrieli in Venetië, merkte Vierdancks talent op en onderwees hem gedurende enkele jaren.

Daarna werkte Vierdanck als instrumentist onder andere in Lübeck en Kopenhagen.

Zijn Capprici, gepubliceerd in 1641 droeg hij op aan Johann Schop, één van de vroegste Duitse vioolvirtuozen. Met die cappriccio’s voor twee of drie violen en continuo schreef hij expressieve en originele werken, waarin zelfs de invloed van Farina’s excentrieke Cappriccio Stravagante te horen is.

Met de muziek van Johann Joseph Fux reist het programma verder in de tijd naar het hoogtepunt van de barok in Wenen, aan het hof van de katholieke Habsburgers. Fux stond in die tijd vooral bekend vanwege de vele groots opgezette religieuze maar ook seculiere werken die de geest van de jubelende contrareformatie enerzijds en die van de Habsburgse suprematie anderzijds uitdroegen. Tegelijkertijd was Fux ook een vindingrijk componist van instrumentale kamermuziek, waarbij hij vaak elementen uit zowel de Franse, de Duitse als de Italiaanse stijl vermengde. De sonate a tre die u zal horen is een canon, een weinig uitgevoerd werk dat ons alleen maar kan verrassen.

Overbekend is dan weer de Canon und Gigue die de Nürembergse componist Johann Pachelbell ons naliet. Pachelbell was protestant, maar werkte enige jaren in Wenen, waar hij beïnvloed raakte door de wervende compositiestijl van de contrareformatie in Italië en het zuiden van Duitsland. De canon is een prachtig stuk muziek. Bovenop een herhaalde ostinatobas laat Pachelbell de drie bovenstemmen in een perfecte, eindeloze canon achter elkaar aan bewegen. De tijd draait om

Monteverdi en de zijnen voorbereidden. Hij was de absolute grootmeester van de cori spezzati. Die meerkorige stijl vormde de voorloper van een ander belangrijk kenmerk van barokmuziek: de stile concertato, waarbij de verschillende muzikale partners melodieën en motieven in een eindeloze uitwisseling aan elkaar doorgeven. De sonate per tre violini die in 1615, pas na het overlijden van Gabrieli verscheen, behoort net als diens tweede bundel symphoniae sacrae tot Gabrieli’s meer moderne werken. De basso continuo is in die sonate een volwaardige vierde partij die meer doet dan louter harmonische ondersteuning bieden, maar actief deelneemt aan de concertato-achtige uitwisseling tussen hoge en lage stemmen.

Met de muziek van Biagio Marini, zelf ook violist, gaan we meteen naar het hart van de stile moderno: grillige muziek die het experiment niet schuwt, abrupte kleurverschillen en tempowisselingen, improvisatorische affectgeladen passages… Dat alles in een veeleisend virtuoos idioom, dat de mogelijkheden van de viool ten volle benut. De sonate a tre violini con ecco uit het opus 8 van Marini laat ons tevens kennismaken met een andere barokke fascinatie: de echo. De eerste melodiestem vertelt haar expressieve verhaal, de andere twee bauwen haar na in een bevreemdend, ruimtelijk effect.

Duitsland Componisten als Biagio Marini en Giovanni Battista Buonamente brachten, dankzij hun lange verblijven ten noorden van de Alpen, de nieuwe Italiaanse stijl en het bijbehorende virtuoze vioolspel naar Duitsland. Ook Duitsland raakte in de ban van de viool en de wervelende stile moderno.

Johannes Vierdanck was componist en organist, maar bespeelde ook de cornetto en de

4

Europa. Purcell werkte als componist voor de Twenty-Four Violins, maar de muziek die we vanavond zullen horen schreef hij net als Baltzar voor The Kings Private Music. De Pavane in g minor is een grandioze oefening in de breed uitgesponnen, doorgewerkte pavanestijl zoals onder andere John Jenkins die in zijn consortmuziek beoefende. De Three parts upon a ground vertoont dan weer meer Franse invloeden, met zijn chaconneachtige beweging en het gebruik van overgepunteerde ritmes.

zijn eigen as, de ziel wordt gewiegd.

Engeland Tot aan de Restoratie en de terugkeer van Charles II uit zijn ballingschap in Frankrijk werd de instrumentale muziek in Engeland vooral gedomineerd door consortmuziek van de hand van componisten als bijvoorbeeld John Jenkins en Matthew Locke. Vooral het gambaconsort was erg populair. De viool maakte weliswaar deel uit van het broken consort, maar de excentrieke virtuoze speelstijl van de stile moderno was toen nog niet aan de orde. Charles II had tijdens zijn verblijf in Frankrijk erg genoten van de typische Franse muziekstijl en liet na zijn terugkeer in Londen de Twenty-Four Violins oprichten, naar het voorbeeld van Les Vingt-quatre Violons du Roi. Hij stelde een heleboel Franse muzikanten aan en de Franse stijl domineerde vanaf dan de smaak aan het hof. Toch waren het niet alleen Franse muzikanten die indruk maakten op het Londense publiek.

Wanneer de Duitse violist Thomas Baltzar Londen bezocht, vielen de monden letterlijk open: “He plaid on that single Instrument a full Consort, so as the rest, flung-downe their Instruments, as acknowledging a victory.”

Baltzar introduceerde het vioolspel in de moeilijkere, hoge posities, het akkoordenspel op dubbelsnaren en de scordatura, waarbij de stemming van de snaren afwijkt van de standaardstemming. Baltzar werd door Charles II aangesteld in The Kings Private Music: de muzikanten die voor muziek zorgden in de privévertrekken van de vorst. Met zijn aanstelling kwam het totaal aantal violisten in dat gezelschap op drie. Het was voor die drie dat Baltzar de fantastische Suite in C major voor drie violen en continuo schreef.

Henry Purcell behoeft geen introductie, maar we komen hem graag tegen op deze reis door

Frankrijk Antoine Dornel was organist en componist, tijdgenoot van onder andere Jean-Philippe Rameau en Rebel. Hij werkte in de periode waarin de muzikale suprematie van Lully, na diens overlijden in 1687, stilaan uitdoofde. Hij liet zich in zijn instrumentale muziek dan ook vrijuit inspireren door de Italiaanse muziek die op dat moment in Parijs erg in de mode was. Corelli was daarbij zijn lichtend voorbeeld. In de Sonate en quatuor hoort u een mix van typisch Franse en typisch Italiaanse muzikale kenmerken.

Met de Symphonie van violist en componist Louis Aubert le jeune beëindigen we deze reis goed en wel in de 18de eeuw. Louis Aubert stond bekend als wonderkind. Als tienjarige speelde hij al mee in het orkest van de opera en niet eens zo heel veel later zat hij mee op de banken van Les Vingt-quatre Violons du Roi. Ook zijn vader, Jacques Aubert, was componist van vioolmuziek. De jonge Aubert is echter de meest conservatieve van hen beiden. Zijn Symphonies lijken eerder terug te wijzen naar het begin van de 18de eeuw dan vooruit te wijzen naar de eerste Franse symfonische orkestmuziek.

5

BIO Les Plaisirs du Parnasse Samen met zijn ‘muzikale partners in crime’, allen afgestudeerden aan de vermaarde Schola Cantorum in Basel, richtte David Plantier in 2004 het ensemble Les Plaisirs du Parnasse op: Andrea Marchiol op klavecimbel, Shizuko Noiri op aartsluit en Maya Amrein op barokcello. Samen willen ze onbekend repertoire uit de 17de en de 18de eeuw op een frisse, authentieke en wervende manier doen herleven. De Parnassusberg, in de Griekse mythologie de woonplaats van Apollo en de negen muzen, was in de baroktijd een geliefde referentie naar de bron van artistieke inspiratie. Ook de muzikanten van Les Plaisirs du Parnasse laven zich graag aan die bron.

Het ensemble liet van zich horen met hun eerste cd, een opname van de sonates voor viool van de onbekende componist Johann Paul Westhoff. Die opname werd in de pers unaniem jubelend onthaald. Er volgde een tweede opname met muziek van Westhoff en recenter een met muziek van Heinrich Isaac von Biber. Les Plaisirs du Parnasse waren in tussentijd te gast op bijna alle grote festivals voor oude muziek. Ze worden vanavond speciaal voor dit programma versterkt door de violisten Eva Borhi en Peter Barczi.

David Plantier De integere en fijnbesnaarde violist David Plantier stond al op het podium met bijna alle grote namen uit de oude muziek, waaronder Jordi Savall, René Jacobs, Martin Gester en Chiara Banchini. Hij is concertmeester bij Le Concert d’Astrée onder leiding van Emanuel Haïm, trad op als solist met onder andere het furore makende Poolse orkest Arte dei Suonatori en speelt dezer dagen ook vast bij Café Zimmerman.

Hij begon viool te spelen op zijn vijfde en raakte al als kind, via de platencollectie van zijn ouders, gefascineerd door de mooie klank van de barokmuziek en zijn authentieke uitvoerders. Hij draaide de snaren van zijn viool een halve toon lager en speelde op het gehoor mee met de plaat. Die bijzondere passie resulteerde in vioolstudies bij bekende barokspecialisten zoals Odile Edouard en Chiara Banchini. Tegelijkertijd deed zijn musicologische interesse hem graven in de verborgen schatten van de muziekbibliotheek van de Schola Cantorum in Basel. Hij ontdekte er het werk van componisten zoals onder andere Johann Paul Westhoff, Walther, Venturini en Valentini en hij zal er vanaf dan steeds voor ijveren om dat minder bekende repertoire op het concertpodium te krijgen.

Naast zijn zeer bloeiende concertpraktijk is hij als docent ook verbonden aan de Musikhochschule in Basel.

6

zondag 11 maart 2012: unesco muziekdag in de bijloke repertoire van Jacques (Jakob) Loeillet, een telg uit de beroemde Gentse familie. Loeillets collega’s Pieter van Maldere, Henri-Jacques De Croes, Georg Friedrich Haendel en Georg Philippe Telemann zetten de Gentse invalshoek in een breder Zuid-Nederlands en West-Europees perspectief.

Sinds juni 2009 is Gent opgenomen in de selecte lijst van ‘Unesco Creative Cities Network’.

Samen met Bologna, Sevilla en Glasgow maakt Gent de club ‘Creative Cities of Music’ compleet. Een unieke titel. Een initiatief kon niet langer uitblijven, vond Muziekcentrum De Bijloke. En dus is er op zondag 11 maart de eerste Unesco Muziekdag.

De Accademia degli Astrusi uit Bologna focust dan weer op het oeuvre van Padre Martini. Bij ons niet zozeer bekend als componist, maar des te meer als leraar van Mozart.

Ook Sevilla zet, net als Gent, met het Orquesta Barroca de Sevilla, in op een 18de-eeuws programma. De Andalusische traditie van Juan Francés staat er tegenover het toenmalige Europa met werken van J.S. Bach, G.F. Haendel, Domenico Scarlatti en Pietro Locatelli.

Die dag slaan Sevilla, Bologna en Gent de handen in elkaar voor een unieke muzikale uitwisseling. Het concept is eenvoudig: we putten uit het ontzettend rijke muzikale patrimonium dat alle steden hebben opgebouwd. Iedere stad selecteert een ensemble, gespecialiseerd in oude muziek, en laat het grasduinen in het renaissance en barokke erfgoed van de eigen regio.

In Gent werkt De Bijloke samen met B’Rock, in Sevilla gaat het Orquesta Barroca de Sevilla aan de slag en Bologna brengt de Accademia degli Astrusi in stelling.

Alle ensembles spelen ook één werk dat een weerspiegeling is van de internationale Europese stijlen die in de 17de en 18de eeuw opgang maakten: het concerto grosso opus 6, nr. 1 in G van Georg Friedrich Haendel. Het toenmalige Europa ligt er stilistisch in vervat. En Haendel zelf is het ultieme toonbeeld van die Europese stijl: geboren in Duitsland, en aan het werk in Italië en Londen.

Het concert van Gent, en dus van B’Rock, heeft een 18deeeuws programma. Het ensemble verdiept zich in het barokke

Kort samengevat: virtuoze muziek uit de laat-barok in Europa, in drie bijzondere concerten. En dat op één dag, én voor een wel erg zachte prijs. Een unieke kans om drie Europese topensembles op een dag aan het werk te zien. Met als toetje een Grand Finale, met de drie ensembles samen op het podium.

Het volledige programma vind je op www.debijloke.be ZONDAG 11 MAART | CONCERTZAAL 16:00 | B’Rock (Gent) 19:00 | Accademia degli Astrusi (Bologna) 21:00 | Orquesta Barroca de Sevilla (Sevilla) 22:15 | Grand Finale met de 3 ensembles

Dagticket: € 25 / € 10 (-18) Ticket voor 1 concert: € 10 / € 5 (-18)

INFO & TICKETS 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be Bespreekbureau | J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent | Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00

7

binnenkort ZA | 18.02.12 | 20:00 | UITVERKOCHT The Hilliard Ensemble Muziek op teksten van Petrarca en Dante

VR | 09.03.12 | 20:00 deFilharmonie, Edo de Waart (dirigent) Bruckner: Symfonie nr. 8 in c

ZO | 19.02.12 | 20:00 deFilharmonie, Michaël Pas (acteur) Pulcinella, KIDconcert DO & VR | 01 & 02.03.12 | 18:00-23:30 En Avant Mars / Voorwaarts Maart Festival

ZO | 11.03.12 UNESCO MUZIEKDAG 16:00 | B’Rock (Gent) 19:00 | Accademia degli Astrusi (Bologna) 21:00 | Orquesta Barroca de Sevilla (Sevilla) 22:15 | Grand Finale met de 3 ensembles Barokmuziek uit Sevilla, Bologna en Gent

ZA | 03.03.12 | 20:00 Concerto Copenhagen Mendelssohn, Mozart

DO | 15.03.12 | 20:00 London Baroque, Reinoud van Mechelen (tenor) Couperin, Haendel, Rameau, Marais, Leclair

ZO | 04.03.12 | 16:00 | STAM | UITVERKOCHT Tiburtina Ensemble Hildegard von Bingen

VR | 16.03.12 | 20:00 Amsterdam Sinfonietta, Candida Thompson, Robert McDuffie (viool) Glass, Keuris, Adams

ZO | 04.03.12 | 17:00 | MIRY Docentenconcert Hobo & slagwerk WO | 07.03.12 | 20:00 Jason Moran Trio Jazz | Monk at Town Hall, 1959

ZA | 17.03.12 | 20:00 Orchestre National de Lille Sibelius, Schumann, Tsjaikovski ZO | 18.03.12 | 17:00 Docentenconcert Octaaf Van Geert

DO | 08.03.12 | 20:00 | UITVERKOCHT Graindelavoix Soefigezangen uit Sicilië

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

v.u. | Daan Bauwens • tekst | Annemarie Peeters © | Muziekcentrum De Bijloke Gent info@debijloke.be Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)