Les Arts Florissants 04.11.2011

de puur muziek

04.11.2011 | 20:00 | KRAAKHUIS

Les arts florissants paul agnew Monteverdi | Il Secondo Libro de Madrigali

Programma

Uitvoerders

Giaches de Wert (1535-1596) 1. Giunto alla tomba (1581) 2. Vezzosi augelli (1586)

Les Arts Florissants

Luca Marenzio (1553-1599) 1. Giunto alla tomba (1584) 2. Vezzosi augelli (1585) 3. Non vidi mai (1585)

Maud Gnidzaz | sopraan Hannah Morrison | sopraan Marie Gautrot | contralto Paul Agnew | tenor Sean Clayton | tenor Callum Thorpe | bas

Paul Agnew | dirigent

Claudio Monteverdi (1567-1643) Il Secondo Libro de Madrigali (1590) 1. a. parte - Non si levav’ancor l’alba novella b. parte - E dicea l’una sospirando allora 2. Bevea Fillide mia 3. Dolcissimi legami 4. Non giacinti o narcisi 5. Intorno a due vermiglie e vaghe labbra

Dit concert kadert in de integrale uitvoering van de madrigalen van Monteverdi die Les Arts Florissants de komende jaren brengt.

PAUZE 6. Non sono in queste rive 7. Tutte le bocche belle 8. Donna, nel mio ritorno 9. Quell’ombr’esser vorrei 10. S’andasse Amor a caccia 11. Mentr’io miravo fiso 12. Se tu mi lasci, perfida, tuo danno 13. Ecco mormorar l’onde 14. La bocca onde l’asprissime parole 15. Dolcemente dormiva la mia Clori 16. Crudel, perche mi fuggi 17. Questo specchio ti dono 18. Non m’e grave il morire 19. Ti sponto l’ali, Amor, la donna mia 20. Cantai un tempo, e se fu dolce il canto

Les Arts Florissants wordt gesteund door het Franse Ministerie van Cultuur en Communicatie, de stad Caen en de regio BasseNormandie. Het ensemble resideert in het theater van Caen.

Hoofdsponsor van Les Arts Florissants is Imerys.

Aandacht! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

2

Il Secondo Libro de Madrigali waren bedoeld voor één enkele zanger(es) met instrumentale begeleiding, en effenden de weg voor de ‘monodie’ die aan de basis lag van de opera.

Het Italiaanse madrigaal In de Italiaanse wereldlijke muziek van de 16de eeuw was het madrigaal het belangrijkste genre. Door dit madrigaal groeide Italië zelfs voor het eerst in haar geschiedenis uit tot het centrum van de Europese muziekgeschiedenis. Het madrigaal ontstond in de 14de eeuw, verdween in de 15de eeuw even van het toneel en kende een felle heropleving in de 16de eeuw. In de 14de eeuw ging het om een vrij primitieve en volkse vorm van wereldlijke muziek met een vaste vorm. Een strofe werd afgewisseld met een steeds terugkerend refrein (een ‘ritornello’). In de 16de eeuw ging het echter om een aristocratisch gecultiveerd wereldlijk genre dat naar de hoogste verfijning streefde. Er werd verfijnde poëzie gebruikt van dichters zoals Petrarca, Bembo, Ariosto, Tasso of Guarini.

De meeste vroege madrigalen, uit de periode van ongeveer 1520 tot 1550, zijn vierstemmig. Na 1550 wordt vijfstemmigheid de norm, al komt zesstemmigheid ook regelmatig voor en wordt zelfs muziek geschreven voor acht of tien stemmen. Het woord ‘stemmen’ dient hier letterlijk genomen te worden. Het madrigaal was vocale muziek die bedoeld was voor één zanger per partij.

Giaches de Wert - Luca Marenzio - Claudio Monteverdi In het concert van deze avond worden vijfstemmige Italiaanse madrigalen gebracht uit de tweede helft van de 16de eeuw. Het gaat om het ‘volwassen’ madrigaal waarin geëxperimenteerd wordt met ‘wilde’ woordschilderingen, contrasterende gevoelens en emoties, en ver doorgedreven chromatische wendingen. De Italiaanse madrigalen uit deze periode zijn geschreven voor uiterst professionele zangers die in functie stonden van de hoven.

In deze laatste ontwikkelingsfase van het genre evolueerde de madrigaalkunst tot een nooit eerder vertoond ‘maniërisme’ waarbij de voortdurende afwijking van de gangbare muziektaal leidde tot een verheven expressie: uitgestelde cadensen verwekken een ‘hijgend’ effect dat het hijgen van de minnaars uitbeeldt, kronkels van de chromati-

In tegenstelling tot het madrigaal uit de 14de eeuw was het een genre met een vrije vorm waarin een kort gedicht getoonzet werd. Er werd overwegend gebruik gemaakt van ‘erotische poëzie’ en veel aandacht ging naar de muzikale vertolking van de tekst, naar ‘woordschilderingen’. Het madrigaal kent veel verschillende varianten, zowel qua sociale functie als bezetting. Er werden madrigalen geschreven als ‘huismuziek’ voor adellijke dilettanten, maar ook als ’hofmuziek’ voor virtuoze hofzangers. Deze laatste waren bijzonder moeilijk en virtuoos, en ze werden getypeerd door veel chromatische wendingen en hartstochtelijke poëzie. Naar bezetting kunnen er koor- en solomadrigalen onderscheiden worden. De solomadrigalen

3

monodie uit de barok. Monteverdi’s muziek heeft bepaalde kenmerken waaruit blijkt dat hij snel en zeker aanstuurde op de nieuwe stijl van de 17de eeuw. Zo zijn bijvoorbeeld veel van zijn motieven niet melodisch, maar declamatorisch zoals in een recitatief. Verder kiest Monteverdi vaak voor een textuur van twee gelijke stemmen die een duet aangaan boven een harmonisch ondersteunende bas en schrijft hij dissonanten – die voorheen geïmproviseerd werden – expliciet uit.

sche melodieën vertolken de woorden ‘pijn’ en ‘torment’.

Van de vele noordelijke componisten leverde o.a. Giaches de Wert een aanzienlijke bijdrage aan de ontwikkeling van het madrigaal na 1550. Hij werd geboren in de buurt van Antwerpen, maar bracht vrijwel zijn hele leven door in Italië waar hij de madrigaalstijl verder ontwikkelde. Zijn late stijl wordt getypeerd door brutale sprongen, recitatiefachtige declamatie en extreme contrasten. Deze aspecten komen op een overtreffende trap aan bod in de madrigalen van Gesualdo.

Onder leiding van Paul Agnew kiest Les Arts Florissants vanavond voor het minder bekende tweede madrigaalboek (Venetië, 1590). De bundel met 21 vijfstemmige madrigalen – waarin Monteverdi de literatuur van Tasso ontdekt – illustreert stap voor stap hoe de dramatiek van de tekst verzelfstandigt en de doorwrochte structuren van de late renaissance wegebben.

Luca Marenzio was op zijn zachtst uitgedrukt een ‘veelschrijver’. Hij schreef niet minder dan 500 madrigalen die prachtige voorbeelden zijn van de late fase van het genre, vooraleer Monteverdi met het genre de overgang maakte naar de barok. Net zoals bij Monteverdi worden zijn madrigalen gekenmerkt door een innige verhouding tussen muziek en tekst, en worden in eenzelfde compositie vaak verschillende gemoedsstemmingen tegenover elkaar geplaatst. Tegen het einde van zijn leven experimenteerde hij met de chromatiek zoals enkel Gesualdo dat gedaan had. Zo kwamen in een van zijn madrigalen (‘O voi che sospirate a miglior note’) zelfs alle toonaarden aan bod in één enkele muzikale zin. De madrigalen van deze ‘heilige componist’ (zo werd hij wel eens genoemd) beïnvloedden niet alleen de Italiaanse madrigalen, maar ook de Engelse voorbeelden.

Vanavond treedt Monteverdi uitgebreid op de voorgrond. Tot zijn veertigste was Monteverdi voornamelijk in de weer met het schrijven van madrigalen. In 9 madrigaalboeken overbrugde hij de gigantische evolutie van de polyfonie uit de renaissance tot de

4

bio Les Arts Florissants werkte de voorbije jaren samen met een aantal gerenommeerde regisseurs zoals Jean-Marie Villégier, Robert Carsen, Alfredo Arias, Pier Luigi Pizzi, Jorge Lavelli, Adrian Noble, Andrei Serban, Graham Vick en Deborah Warner. Ook met choreografen werd samengewerkt. Voorbeelden daarvan zijn Francine Lancelot, Béatrice Massin, Ana Yepes, Shirley Wynne, Maguy Marin, François Raffinot, Jiri Kylian, Bianca Li, José Montalvo en Dominique Hervieu.

Les Arts Florissants In 1979 richtte de Frans-Amerikaanse klavecinist en dirigent William Christie Les Arts Florissants op, genoemd naar een opera van Marc-Antoine Charpentier. Het ensemble legt zich toe op barokmuziek, en brengt uitvoeringen op oude instrumenten. In Frankrijk zorgde Les Arts Florissants voor een hernieuwde aandacht voor Europees repertoire uit de 17de en 18de eeuw, én voor de Franse muziek uit 17de eeuw in het bijzonder. Veel partituren werden in de archieven van de Bibliothèque Nationale de France van onder het stof gehaald, en worden nu regelmatig uitgevoerd.

Les Arts Florissants bracht de voorbije jaren ook concertante uitvoeringen van ‘Zoroastre’ en ‘Les Fêtes d’Hébé’ (Rameau), ‘Idomenée’ (Campra), ‘Jephté’ (Montéclair) en L’Orfeo (Rossi). Opvallend in hun repertoire waren ook seculiere kamermuziekwerken als ‘Actéon’, ‘Les Plaisirs de Versailles’ en ‘Orphée aux Enfers’ (Charpentier) en ‘Dido and Aeneas’ (Purcell), naast religieuze muziek zoals de ‘Grands Motets’ van Rameau, Mondonville en Desmarest en Händels oratorio’s ‘Messiah’, ‘Israel in Egypt’ en ‘Theodora’). Les Arts Florissants waagde zich ook aan hedendaags repertoire, waaronder ‘Motets III – Hunc igitor terrorem’ (1999) van Betsy Jolas, waarvan het ensemble 1999 de première bracht naar aanleiding van zijn twintigste verjaardag.

In 1987 voerde Les Arts Florissants met groot succes de opera ‘Atys’ van Lully uit in de Opéra Comique in Parijs. Dat pad is het ensemble verder blijven bewandelen, met een aantal memorabele uitvoeringen van o.a.

- Rameau (‘Les Indes galantes’ in 1990 en 1999, ‘Hippolyte et Aricie’ in 1996, ‘Les Boréades’ in 2003, ‘Les Paladins’ in 2004), - Charpentier (‘Médée’ in 1993 en 1994), - Händel (‘Orlando’ in 1993, ‘Acis and Galatea’ in 1996, ‘Semele’ in 1996, ‘Alcina’ in 1999, ‘Hercules’ in 2004 en 2006), - Purcell (‘King Arthur’ in 1995, ‘Dido and Aeneas’ in 2006), - Mozart (‘Die Zauberflöte’ in 1994, ‘Die Entführung aus dem Serail’ in de Opéra National du Rhin in 1995) - en Monteverdi (‘Il ritorno d’Ulisse in patria’ in Aix-en-Provence in 2000 en 2002, ‘L’incoronazione di Poppea’ in 2005, ‘L’Orfeo’ in het Teatro Real de Madrid in 2008).

De discografie van Les Arts Florissants is indrukwekkend: meer dan veertig opnames voor Harmonia Mundi, en een dertigtal voor het label Warner Classics/Erato waarop recent ‘Theodora’ van Händel verscheen. De samenwerking met EMI/Virgin Classics (sinds 2003) resulteerde onlangs in de opname

5

graag geziene gast op het Festival van Aixen-Provence, in de Opéra de Lyon, de Zurich Opera en de Nederlandse Opera. Hij is regelmatig te horen op het festival van Edinburgh, de BBC Proms en het Lufthansa Festival, en treedt op met de Berliner Philharmoniker, het City of Birmingham Symphony Orchestra, Les Arts Florissants, het Orchester der komischen Oper Berlin, het Royal Liverpool Philharmonic Orchestra, het Orchestra of the Age of Enlightenment en Gabrieli Consort and Players.

Paul Agnew is te beluisteren op diverse opnames: liederen van von Beethoven (label Naïve), ‘L’Enfance du Christ’ van Berlioz (Harmonia Mundi), ‘Vespers’ (Monteverdi), ‘La Descente d’Orphée aux Enfers’ (Charpentier), ‘Grands Motets’ (Rameau) met Les Arts Florissants bij het label Erato. Verder zijn er nog ‘In Dreaming’ van Sally Beamish (Virgin Classics) en onlangs ‘Dardanus’ van Rameau (label ABC). Er zijn tot slot ook een aantal dvd’s beschikbaar: ‘Platée’ (label TDK), ‘Les Indes galantes’ en ‘Les Boréades’ (label Opus Arte).

‘Die Schöpfung’ van Haydn. De dvd-catalogus omvat 8 titels, met als meest recente opname ‘Il Sant’Alessio’ van Stefano Landi gefilmd in het Théâtre de Caen.

Les Arts Florissants is al meer dan twintig jaar in residentie in het Théâtre de Caen (regio Basse-Normandie). Het ensemble toert uitgebreid zowel in Frankrijk als daarbuiten, en is o.a. regelmatig te gast in de Brooklyn Academy en het Lincoln Center in New York, Barbican Centre in London en op het Festival Wien.

William Christie nodigt de laatste tijd regelmatig gastdirigenten uit die een nauwe band hebben met het ensemble. Tenor Paul Agnew dirigeerde bijvoorbeeld de ‘Vespers’ van Vivaldi in januari 2007 en Händels ‘Ode and Anthems’ in juni 2008. Jonathan Cohen leidde voorstellingen van ‘Zampa’ (F. Hérold) in de Opéra Comique in Parijs én een GluckHaydn-Mozart-programma bij het begin van het seizoen 2009–10 (de dertigste verjaardag van het ensemble).

Les Arts Florissants wordt gesteund door het Franse Ministerie van Cultuur en Communicatie, de stad Caen en de regio BasseNormandie. Het ensemble resideert in het theater van Caen. Hoofdsponsor van Les Arts Florissants is Imerys.

In 2006-2007 maakte Paul Agnew zijn debuut als dirigent, bij Les Arts Florissants. Het voegt een belangrijke nieuwe dimensie toe aan de samenwerking van meer dan tien jaar. Hij leidde Les Arts Florissants de voorbije jaren in de ‘Vespers’ van Vivaldi (Cité de la Musique, het Théâtre de Caen en het Konzerthaus Wien in 2007) en in een programma met odes en anthems van Händel (Caen, Parijs, Beaune en Jerusalem in 2008).

Paul Agnew De Schotse tenor Paul Agnew verdiende zijn sporen bij gerenommeerde ensembles als The Consort of Musicke, The Tallis Scholars, The Sixteen en Les Arts Florissants. Hij debuteerde in 1996 in de Opéra Garnier in Parijs als Hippolyte in ‘Hippolyte et Aricie’ (Rameau) onder leiding van William Christie. Andere schitterende vertolkingen volgden o.a. in ‘Platée’, ‘Les Boréades’ en ‘Les Indes galantes’ (Rameau). Paul Agnew was en is een

6

GOED OM TE WETEN: eerste bijlokemanufactuur op MA 07.11.11 ensemble Hardscore furore maakten, blijft zijn handelsmerk.

Op maandag 7 november 2011 is er de eerste Bijloke-Manufactuur.

Of dat ook in zijn nieuwste pianowerk het geval is, kan u horen in De Bijloke op 7 november. De Oekraïense pianiste Anastasia Kozhushko die eerder al werk van Frank Nuyts uitvoerde, licht een tip van de muzikale sluier op. Ze voegt er weinig gespeelde composities van de Rus Nikolai Medtner (1880-1951) en de Engelsman John Vallier (1920 -1991) aan toe.

Bijloke-Manufactuur?

We constateren dat de muziekwereld nood heeft aan plekken waar geëxperimenteerd kan worden zonder de directe druk van het concertpodium, de verkoopbaarheid van een programma of de confrontatie met publiek en critici. Daarom starten we vanaf dit seizoen de Bijloke-Manufactuur op. Het begeleiden van het parcours van een aantal musici en ensembles, gaande van productieproces tot podiumrijp werk is de uitdaging. Niet onze programmatoren bepalen het uit te voeren werk, eerder zijn zij het klankbord voor de musici die in diverse bezettingen en in samenwerking nieuwe paden willen inslaan.

Onder de noemer Bijloke-Manufactuur valt ook het festival ‘Voorwaarts maart/En avant mars’ dat we jaarlijks samen met vzw Hardscore organiseren. Dit seizoen is dat festival er op 1 en 2 maart 2012

20.45 | Romina Lischka | Drupad Fantasia Dit schrijft Romina Lischka zelf over haar project: “Dhrupad – a compound from Dhruva (the fixed star) and Pada (a musical composition) – is the oldest form of Hindustani Classical vocal music and traces its origins to the recitation of vedic hymns and mantras from almost 2000 years ago. In the 16th century it became famous at the Mughal courts of North India where it developped to a highly appreciated classical art form. Its main features are Alap – a raga improvisation in three sections – and compositions in various talas (rhythmic cycles). Dhrupad can be seen at different levels as a performing art, a meditation, a worship, a mantric récitation and as yoga over sound.”

Het programma op 7 november In de eerste Bijloke-Manufactuur presenteren de Oekraïense pianiste Anastasia Kozhushko en de Oostenrijkse gambiste hun werk.

20.00 | Anastasia Kozhushko | Nieuw werk Frank Nuyts “Ik streef naar toegang tot alle soorten muziek, zonder vooroordelen”, aldus de Gentse componist Frank Nuyts in een interview in 2010.

Zijn werk blinkt inderdaad uit door de virtuoze manier waarop hij invloeden uit verschillende stijlen en genres bij elkaar brengt. De vlotte mix van jazz, funk en klassiek waarmee Nuyts en zijn

MA | 07.11.11 | Bijloke-Manufactuur | Kraakhuis 20:00 | Anastasia Kozhushko 20:45 | Romina Lischka Tickets € 5 U kan uw ticket voor dit concert nadien gebruiken als kortingsbon van €5 voor een concert naar keuze in seizoen 2011-2012 van De Bijloke.

7

binnenkort MA | 07.11.11 | Bijloke-Manufactuur 20:00 | Anastasia Kozhushko 20:45 | Romina Lischka

DO | 24.11.11 | 20:00 Kayhan Kalhor & Madjid Khaladj ensemble Perzische liederen op gedichten van Hafez en Rumi

DO | 10.11.11 | 20:00 Mengal Ensemble Dauprat, Mengal, Cherubini, Gallay, Busschop, Ryelandt, Herberigs, Lecail

VR | 25.11.11 | 20:00 Carlos Mena, Romina Lischka, Sarah Ridy & Richard Sweeney | UITVERKOCHT Kapsberger, Ferrari, Dalla Casa, Mazzocchi, Sances, Rognoni, Monteverdi

VR | 11.11.11 | 20:00 deFilharmonie, Kinderkoor van de Vlaamse Opera, City of Birmingham Symphony Chorus o.l.v. Martyn Brabbins Benjamin Britten, War Requiem

ZO | 27.11.11 | 15:00 Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim (dirigent), Pieter Wispelwey (cello) Ravel, Lalo, Sibelius

WO | 16.11.11 | 20:00 Alexei Lubimov Schubert, Glinka, Hérold

VR | 02.12.11 | 20:00 Ensemble Organum | UITVERKOCHT Oudromeinse gezangen uit de kerstliturgie

ZA | 19.11.11 | Jazz & Sounds 16:00 | Lisa Cay Miller solo 18:00 | Lisa Cay Miller duo with Audrey Chen 20:00 | Robin Verheyen, Aki Rissanen, Katrien Baerts, Kryptos Kwartet 22:00 | Lisa Cay Miller project with Jean-Yves Evrard, Joachim Badenhorst, Audrey Chen

ZA | 03.12.11 | 17:00 & 20:00 Le Poème Harmonique o.l.v. Vincent Dumestre Caligula: marionettenopera

DI | 22.11.11 | 15:00 Cecilia Bernardini & Mirsa Adami Van Beethoven, Brahms, Bartok

WO | 07.12.11 | 20:00 Geri Allen & Time Line Quartet Jazz

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

ZO | 04.12.11 | 16:00 deFilharmonie, Clara Cleymans, Thomas Vanderveken De Schone Slaapster, KIDconcert

v.u. | Daan Bauwens © | Muziekcentrum De Bijloke Gent info@debijloke.be Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)