Symfonieorkest Vlaanderen 29.10.2011

de puur muziek

29.10.2011 | 20:00 | CONCERTZAAL

SYMFONIEORKEST VLAANDEREN fROM RUSSIA WITH music

Programma

Uitvoerders

Pjotr Iljitsj Tsjaikovski (1840-1893) Eugene Onegin I. Polonaise II. Waltz

Symfonieorkest Vlaanderen Jo Vercruysse | concertmeester Seikyo Kim | dirigent Anna Vinnitskaja | piano

Sergei Prokofjev (1891-1953) Pianoconcerto nr. 2 in g, opus 16 I. Andantino. Allegretto II. Scherzo. Vivace III. Intermezzo. Allegro moderato IV. Finale. Allegro tempestoso PAUZE Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) Symfonie nr. 1 in f, opus 10 I. Allegretto. Allegro non troppo II. Allegro (moto pepetuo) III. Lento IV. Finale. Allegro molto

Aandacht! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

2

fROM RUSSIA WITH music man van Poesjkin, in een opera te gieten. De vraag kwam van een bevriende zangeres en Tsjaikovski vond het maar een wild idee. Hij had er weinig zin in omdat de gevaren divers en groot waren. Poesjkin was een echte schrijvende verteller. Niet het verhaal op zich was het belangrijkste, wel de manier waarop het verteld werd: de pracht van woorden en beelden, het uitgesprokene en onuitgesprokene. Ook tussen de regels bleef Poesjkin een man van verbeelding en suggestie. Probeer dat maar eens te vatten in een opera, in muziek die de pracht van de woorden zou moeten ondersteunen. Hoe kan je iets met schoonheid ondersteunen dat op zich al oneindig schoon is?

Tsjaikovski In elke tijd en cultuur is veel van de gecomponeerde muziek een soort weerspiegeling van de ziel. De ziel van een mens, een volk, een land, een cultuur, soms van de hele mensheid. Rusland is daar geen uitzondering op.

Van de oude orthodox-religieuze klanken, over de galm van de volksmuziek, tot de ideologisch geboetseerde composities waarmee de Sovjets vriend en vijand wilden overtuigen: muziek was en is een deel van de cultuur en de geschiedenis van een volk.

De Russische muziekcultuur heeft een rijke geschiedenis. Toen Tsjaikovski aan zijn opera ‘Eugene Onegin’ begon, hadden de Russen een literaire held die een meester-verteller was: Poesjkin. En toen bijna 35 jaar later de jonge Sergei Prokofjev zijn eerste composities wilde uitgeven, stuitte hij op een njet van de zoon van de vroegere uitgever van de werken van Tsjaikovski. Rond diezelfde tijd genoot de toen negenjarige Dmitri Sjostakovitsj van de zigeunerliederen die zijn vader thuis zong, en was hij heel vertrouwd met een opera waarvan hij nog geen opvoering zag: ‘Eugene Onegin’ van Tsjaikovski.

Tsjaikovski, Prokofjev en Sjostakovitsj: drie heel verschillende Russische componisten met hun eigen geniale trekken en hun eigen kijk op de wereld waarin zij leefden in een Rusland dat op enkele tientallen jaren tijd een ander gezicht kreeg, maar waarbij aan de ziel schijnbaar niet geraakt werd.

‘Eugene Onegin’ was zo geliefd omdat het vol zat met hemelse details: verbaal sprankelend, niet mis te verstane commentaar op mens en samenleving, heerlijk-microscopische beschrijvingen, de eindeloos subtiel en genuanceerde karakteriseringen van de figuren, en dat allemaal zo verteld dat er niets aan toegevoegd kon worden.

Het componeren van deze opera bezorgde Tsjaikovski slapeloze nachten. Het libretto moest zoveel mogelijk de letterlijke tekst van Poesjkin bevatten. Daar was de componist zich bewust van. Hij begon met de briefscène van Tatjana op muziek te zetten. En wat hielp was dat Tsjaikovski zich met haar identificeerde. Ook hij was op zoek naar onschuld en liefde, had angst om afgewezen te worden, en hij wist niet op welke manier liefde en passie een plaats te geven in zijn leven. De

Het was niet Tsjaikovski zelf die met het idee speelde om ‘Eugene Onegin’, de versro-

3

repertoire: van ‘Prins Igor’ tot ‘La Traviata’.

Ondertussen kwam hij in contact met de mannen die in het Russische muziekleven de touwtjes in handen hadden en zo kreeg hij enkele zomers privéles theorie, compositie, instrumentatie en piano. In de wintermaanden kreeg hij les via lange brieven met daarin uitleg en oefeningen.

identificatie ging jammer genoeg iets te ver: de homoseksuele Tsjaikovski kreeg een liefdesbrief van een oud-leerlinge, trouwde met haar, was ongelukkig, en keerde al snel terug naar een leven als vrijgezel.

Die overdreven identificatie was koren op de molen van Tsjaikovski’s critici. Zij vonden hem maar een pathetische figuur die enkel wat muziek kon neerpennen als hij in de huid kroop van niet eens zo interessante figuren.

Zij waren dan ook de eersten om de nieuwe opera neer te sabelen. En ze hadden een ander en sterker argument: Poesjkin leent zich niet tot muziektheater. Al kwam die kritiek vooral van literatuurspecialisten die nauwelijks vertrouwd waren met het medium opera. De voorstanders van deze opera merkten fijntjes op dat het wonder dat zich tussen Poesjkin en zijn tekst had afgespeeld nu even meesterlijk herhaald werd tussen Tsjaikovski en zijn muziek.

Als jonge kerel had Prokofjev de gewoonte om aan verschillende composities tegelijkertijd te werken. Door contacten met een van zijn leraars ontmoette hij de organisatoren van de Avonden van Hedendaagse Muziek.

Het was tijdens een van de recitals die zij in Sint-Petersburg organiseerden dat Prokofjev zijn debuut als componist maakte. Van dan af was hij regelmatig te gast op de podia van Sint-Petersburg en Moskou.

Nadat Prokofjev eenentwintig geworden was, reisde hij regelmatig naar het buitenland. In Londen hoorde hij muziek van Ravel en Stravinsky – Prokofjev en Stravinski ontmoetten elkaar maar ze zouden nooit een hoge pet op hebben over elkaars persoonlijkheid en muziek – en zelf speelde Prokofjev zijn ‘Tweede Pianoconcerto’ voor Diaghilev van de invloedrijke Ballets Russes. Hoewel Prokofjev zijn grootste twijfels had bij het talent van Stravinksi, wou hij toch een even groot schandaal veroorzaken als Stravinksi met zijn ‘Sacre du Printemps’. Hij wilde dat onder andere bereiken met zijn ‘Tweede Pianoconcerto’.

Laten we eerlijk zijn: dit is een meesterlijke opera. Tsjaikovski eert Poesjkin door de muziek de rol van de verteller te laten spelen.

De muziek is de zuurstof van de gevoelens van de spelers en de situaties waarin ze zich bevinden. Wie naar deze opera luistert, wil daarna Poesjkin gaan lezen. Bestaat er een groter compliment?

Prokofjev In het jaar dat in het Mariinsky-theater van Sint-Petersburg een licht gewijzigde versie van ‘Eugene Onegin’ in première ging, was Sergei Prokofjev een jongetje van zes. Hij had dan al twee jaar pianolessen van zijn moeder achter de rug, en hij probeerde zelf al te componeren. Vooral pianowerken. Prokofjev ging als kind ook vaak naar de opera en zo geraakte hij vertrouwd met het grote

Er bestaan twee versies van dit werk. Tijdens de Russische burgeroorlog vatte het appartement van Prokofjev in Sint-Petersburg vuur, en de partituur van het concerto ging in de vlammen op. Enkele jaren later pende hij neer wat er nog in zijn geheugen zat, maar

4

Duitse leraar gaf onderricht, en het gezin had een kinderjuffrouw en huispersoneel. Van zijn vader erfde Dmitri de gewoonte om de clown uit te hangen en om vroeg op te staan, meestal rond zes uur.

naar eigen zeggen herschreef hij de muziek helemaal. “Je zou het kunnen beschouwen als mijn vierde concerto”, schreef hij aan een vriend.

Prokofjev had op zijn ‘Eerste Concerto’ de kritiek gekregen dat het te ver gezocht was, dat de muziek niet raakte. In zijn ‘Tweede Concerto’ hoor je al de neoprimitieve sfeer waaruit hij later zo vaak zou putten. Het is uitdagende muziek, voor de uitvoerder en de luisteraar, en virtuoos in de post-Liszttraditie.

Prokofjev had erop toegezien dat zijn muziek meer inhoud en diepgang had. Dat kon echter niet beletten dat het publiek heel verdeeld reageerde; het werd een mengeling van bravo- en boegeroep. De Russische critici schoten hun meest giftige pijlen af op deze “onbeschofte futurist die een Babel van onwelvoeglijke klanken” had geschapen. Waarschijnlijk was vooral de afwisseling tussen meer bombastische passages en momenten van fijnzinnige lyriek geen spek naar de bek van de journalisten die in nieuwe muziek vooral zochten naar een verzoening tussen traditioneel-nationalistische elementen, flarden volksmuziek en de waarden van de oude Russische muziekschool. Dat was buiten het donkere kantje van Prokofjev gerekend.

Sjostakovitsj hield van de natuur en van wandelen, en als hij thuis was werd hij ondergedompeld in de muziek: zowel zijn ouders als zijn oudere zus maakten muziek. Moeder vond dan ook hij pianoles moest krijgen, maar Dmitri hield lang de boot af. Eens hij met de piano vertrouwd raakte, bloeide hij echter helemaal open. Binnen een maand kon hij al eenvoudige stukken van Mozart en Haydn spelen.

Na de revolutie maakte Sjostakovitsj kennis met de muziek die, ondanks het cultureel isolement van de Sovjet-Unie, toch uit het Westen kwam overwaaien: Hindemith, Bartók, Krenek. Ondertussen bleek de nieuwe economische politiek van Lenin geen lachertje te zijn voor de wereld van de kunsten. De meeste artistieke instituten kregen veel te weinig ondersteuning van de overheid.

Als kind was Sjostakovitsj vaak ziek en ook later bleef zijn gezondheid een aandachtspunt. Maar het gaf hem wel de tijd om rustig te componeren. Zo begon hij aan een aantal schetsen die later zijn ‘Eerste Symfonie’ zouden worden. Hij werd voor een gezondheidskuur naar een zomerkamp gestuurd, ontmoette er een meisje dat zijn grootste liefde ooit zou zijn, en hij schreef er natuurlijk muziek. Muziek en liefdesbrieven, waaruit blijkt dat Sjostakovitsj het communistische regime niet slecht gezind was, maar wel veel vragen had bij de praktische uitwerking van de ideologie. Geld verdienen deed hij door piano te spelen bij stomme films, al moest hij

Sjostakovitsj In het jaar dat Prokofjev de sterk aangepaste versie van zijn ‘Tweede Pianoconcerto’ voorstelde, componeerde een andere Rus zijn ‘Eerste Symfonie’: Dmitri Sjostakovitsj.

Amper zeventien en bijna van de ene dag op de andere een bekende Rus. Sjostakovitsj groeide op in het Rusland van voor de revolutie, in een gezin dat niets tekort kwam.

Er stond een piano in de woonkamer, een

5

bio

vaak ook echt bedelen om zijn loon te krijgen, en soms zelfs een rechtszaak aanspannen.

Het werken aan zijn ‘Eerste Symfonie’ was niet altijd makkelijk. Vooral het laatste deel leverde problemen op. Hij liet delen uit zijn ‘Eerste Symfonie’ aan een select publiek in Moskou horen. Het werd een matig succes, maar Sjostakovitsj legde wel contacten met belangrijke mensen die de aftrap van zijn carrière ook zouden financieren.

Het Symfonieorkest Vlaanderen bestaat uit een zestigtal enthousiaste musici. Het orkest werd opgericht in 1960 onder impuls van Dirk Varendonck, die ook de eerste dirigent was.

Vanaf 1984 werd het ‘Nieuw Vlaams Orkest’ gedirigeerd door Patrick Peire, Robert Groslot en Fabrice Bollon. In 1995 werd het omgedoopt tot ‘Het Symfonieorkest van Vlaanderen’ en grondig hervormd onder leiding van intendant Dirk Coutigny. Hij herstructureerde het tot een modern flexibel orkest. Jaarlijks brengt het orkest een tiental producties die worden ontdubbeld in een ruim netwerk van concerten in eigen land, maar ook in Nederland, Duitsland, Groot-Brittannië en Italië. In 1998 trok Coutigny de Britse dirigent David Angus aan als chef-dirigent. In oktober 2004 werd David Angus opgevolgd door de Vlaamse dirigent Etienne Siebens. Deze dirigent heeft met zijn eigen Prometheus Ensemble reeds bewezen een goede combinatie te maken tussen kwaliteit, vernieuwing en gedrevenheid. In de Vlaamse pers werd deze aanstelling unaniem toegejuicht als een boeiende artistieke koers voor de toekomst van één van Vlaanderens meest dynamische orkesten. De huidige aangestelde chef-dirigent is Seikyo Kim, is een van Japans meest vooraanstaande jonge dirigenten.

Eindelijk was de pianoversie van de symfonie klaar en twee maanden later ook de orkestratie. De componist droeg de muziek op aan studievriend die het leven liet tijdens de repressie van Stalin. De première was meteen ook de eerste radio-uitzending vanuit de grote zaal van de Filharmonie van Leningrad. De commentaren achteraf waren beleefd positief en zeker niet enthousiast.

Vooral het buitenland had oor naar deze jonge, nieuwe componist uit het communistische deel van de wereld. Westerse dirigenten lieten er hun publiek mee kennis maken en Sjostakovitsj ontving felicitatiebrieven van Milhaud en Berg. Het was de eerste symfonie uit de Sovjet-Unie die een plaats kreeg in het grote repertoire en daarenboven was de componist ervan een tiener…

In Sjostakovitsj’ ‘Eerste Symfonie’ zit reeds de spanning die in zoveel werken van de Rus zal zitten. Enerzijds bevat ze zijn voortdurende honger naar de vooruitstrevende muziek van collega’s in het Westen, en anderzijds komt zijn eerder relatieve en waarschijnlijk zelfs kunstmatige trouw aan de traditionele leer van het conservatorium en de vormelijkheden opgelegd door het politieke regime aan bod.

Dit dilemma zal zijn hele loopbaan beheersen en zijn muziek tot in de wortels beïnvloeden.

De in Osaka (Japan) geboren Seikyo Kim trok op veertienjarige leeftijd naar de Verenigde Staten. Hij studeerde aan het New England Conservatory in Boston, waarna hij zich met zijn deelname aan het Tanglewood Music Festival Conducting Seminar vervolmaakte bij Seiji Ozawa, Robert Spano, Gustav Meier, Charles Brook, Elvin Atchel en Yuki Yuasa. In

6

kest van de Russische Federatie onder leiding van Mark Gorenstein. Dat haar ouders haar gedwongen zouden hebben om ook piano te spelen, doet ze af als een fabel. Ze wist al heel snel dat ook zij pianiste zou worden.

Toch heeft ze een ietwat atypisch parcours afgelegd. Als Russissche pianiste heeft ze geen les gevolgd aan het Conservatorium van Moskou of aan dat van Sint-Petersburg. Iets wat in die tijd zeldzaam was.

1996 trok hij naar Europa om er verder te studeren bij professor Leopold Hager aan de Musikhochschule in Wenen. In 1997 maakte Seikyo Kim zijn debuut met het Osaka Symphony en in 1998 won hij de Eerste Prijs op het prestigieuze International Nicolai Malko Competition for Young Conductors in Kopenhagen, Denemarken.

Momenteel woont Seikyo Kim in Tokyo waar hij een reputatie heeft opgebouwd als een van Japans meest toonaangevende jonge dirigenten.

Tijdens zijn verblijf in Wenen werd Seikyo Kim sterk beïnvloed door Nikolaus Harnoncourt en Sir Roger Norrington, wiens concerten hij regelmatig bijwoonde. Zijn fascinatie voor de historische uitvoeringspraktijken leidde ertoe dat hij in zijn geboorteland een pionier geworden is van deze benadering. Deze manier van denken inspireert hem bovendien bij het brengen van repertoire gaande van Mozart tot Brahms, en zelfs tot werken van Mahler en Sjostakovitsj.

Als kind kreeg ze haar eerste lessen van haar moeder. Daarnaast volgde ze ook les bij een andere pianiste uit haar geboortestad Novorossiysk waar ze heel interessante partituren leerde bestuderen. Haar eerste concert vond plaats toen ze negen jaar was.

Enkele jaren later verhuisde de hele familie naar Rostov-aan-de-Don waar ze een zeer bekwame leraar ontmoette, Sergei Ossipenko. Hij voelde haar perfect aan en wist exact wat hij uit haar kon halen. Toch was het geen gemakkelijke periode. Ze twijfelde of muziek de juiste keuze was en moest dikwijls afrekenen met haar ontgoochelingen wanneer ze de vooropgestelde doelen niet haalde. Sergei liet haar inzien dat je pas weet hoe sterk je bent, wanneer je zwak bent. Ze herpakte zich en putte kracht uit het besef dat ze gewoon nog niet zo ver stond als ze had gewild, maar dat het doel nog steeds haalbaar was.

Paardrijden en kunstgymnastiek. Daarmee wilde de Russische Anna Vinnitskaja haar dagen vullen. Viel dat even anders uit! Als winnares van de Koningin Elisabethwedstrijd voor piano in 2007 wordt ze vandaag geprezen omwille van haar verrukkelijk verfijnde toucher en meeslepende interpretatie.

Met haar vertolking van het ‘Tweede Pianoconcerto ‘van Prokofjev liet ze de jury naar superlatieven zoeken. Dit concerto doet ze vandaag eens over, maar dit keer met het Symfonieorkest Vlaanderen onder leiding van chef-dirigent Seikyo Kim. Anna Vinnitskaja groeide op in een zeer muzikale familie. Haar ouders waren professionele pianisten, oom Alexander Vinnitski studeerde viool bij David Oïstrakh en haar broer is percussionist bij het Academisch Symfonieor-

In 2001 trok ze naar Hamburg om aan de Hochschule für Musik und Theater haar studie verder te zetten. Haar doorzettingsvermogen en moed wierpen hun vruchten af. Vinnitskaja stapelde de successen op en nam wereldwijd overdonderend applaus in ontvangst. In 2007 werd ze geselecteerd om aan de Koningin Elisabethwedstrijd deel te nemen. Ze won overtuigend de Eerste Prijs wat haar carrière een enorme boost gaf.

7

binnenkort VR | 04.11.11 | 20:00 Les Arts Florissants | UITVERKOCHT De Wert, Marenzio, Monteverdi

DI | 22.11.11 | 15:00 Cecilia Bernardini & Mirsa Adami Van Beethoven, Brahms, Bartok

MA | 07.11.11 | Bijloke-Manufactuur 20:00 | Anastasia Kozhushko 20:45 | Romina Lischka

DO | 24.11.11 | 20:00 Kayhan Kalhor & Madjid Khaladj ensemble Perzische liederen op gedichten van Hafez en Rumi

DO | 10.11.11 | 20:00 Mengal Ensemble Dauprat, Mengal, Cherubini, Gallay, Busschop, Ryelandt, Herberigs, Lecail

VR | 25.11.11 | 20:00 Carlos Mena, Romina Lischka, Sarah Ridy & Richard Sweeney | UITVERKOCHT Kapsberger, Ferrari, Dalla Casa, Mazzocchi, Sances, Rognoni, Monteverdi

VR | 11.11.11 | 20:00 deFilharmonie, Kinderkoor van de Vlaamse Opera, City of Birmingham Symphony Chorus o.l.v. Martyn Brabbins Benjamin Britten, War Requiem

ZO | 27.11.11 | 15:00 Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim (dirigent), Pieter Wispelwey (cello) Ravel, Lalo, Sibelius

WO | 16.11.11 | 20:00 Alexei Lubimov Schubert, Glinka, Hérold

VR | 02.12.11 | 20:00 Ensemble Organum | UITVERKOCHT Oudromeinse gezangen uit de kerstliturgie

ZA | 19.11.11 | Jazz & Sounds 16:00 | Lisa Cay Miller solo 18:00 | Lisa Cay Miller duo with Audrey Chen 20:00 | Robin Verheyen, Aki Rissanen, Claron McFadden, Kryptos Kwartet 22:00 | Lisa Cay Miller project with Jean-Yves Evrard, Joachim Badenhorst, Audrey Chen

ZA | 03.12.11 | 17:00 & 20:00 Le Poème Harmonique o.l.v. Vincent Dumestre Caligula: marionettenopera

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

ZO | 04.12.11 | 16:00 deFilharmonie, Clara Cleymans, Thomas Vanderveken De Schone Slaapster, KIDconcert

v.u. | Daan Bauwens • tekst | Mark Janssens © | Muziekcentrum De Bijloke Gent info@debijloke.be Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)