Jean-Guihen Queyras & Akademie für Alte Musik Berlin

de puur muziek

28.10.2011 | 20:00 | CONCERTZAAL

Jean-GuiHen Queyras & Akademie f端r alte musiK berlin vivaldi: celloconcerti

Programma

Uitvoerders

Antonio Vivaldi (1678-1741) Sinfonia in C voor strijkers en b.c., RV 709, (Ouverture tot ‘La Dorilla in Tempe’) … - Andante - Allegro Concerto in g voor cello, strijkers en b.c., RV 416 Allegro - Adagio - Allegro

Jean-Guihen Queyras | cello Akademie für Alte Musik Berlin Georg Kallweit | concertmeester Viool 1 Georg Kallweit Kerstin Erben Thomas Graewe Uta Peters Verena Sommer

Antonio Caldara (1670-1736) Sinfonia nr. 6 in g, ‘San Elena al Calvario’ Adagio - Allegretto - Adagio - Allegro e Spirituoso Antonio Vivaldi Concerto in C voor strijkers, RV 114 Allegro - Adagio - Ciaccona Concerto in e voor cello, fagot, strijkers en b.c., RV 409 Adagio - Allegro molto Concerto nr. 11 in d voor 2 violen, strijkers en b.c., RV 565, (uit ‘L´Estro Armonico’) Allegro - Adagio spiccato e tutti - Allegro, Largo e spiccato, Allegro

Viool 2 Dörte Wetzel Erik Dorset Barbara Halfter Stephan Mai Altviool Anja Graewel Anette Geiger Stephan Sieben

PAUZE Antonio Vivaldi Concerto in g voor hobo, cello, strijkers en b.c., RV 812 Allegro - Largo - Allegro cantabile Concerto in F voor cello, strijkers en b.c., RV 412 Allegro - Andante – Allegro

Cello Jan Freiheit Barbara Kernig Contrabas | Michael Neuhaus

Antonio Caldara Sinfonia nr. 12 in a voor strijkers en b.c., ‘La Passione del Gesu Signor Nostro’ Andante – Allegro: Adagio – Allegro

Klavecimbel | Christine Kessler Luit | Simon Martyn-Ellis Hobo | Xenia Löffler

Antonio Vivaldi Concerto voor cello, strijkers en b.c., RV 419 Allegro - Andante - Allegro

Fagot | Christian Beuse

Aandacht! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

2

vivaldi: celloconcerti ment, de viool. Voor dit instrument alleen al zijn er 220 soloconcerti bewaard gebleven.

Voorts schreef hij concerti voor traverso, fluit, fagot, hobo en zelfs viola d’amore en mandoline. Al deze werken werden geschreven op een manier die de sonoriteit en technische mogelijkheden van de instrumenten ten volle benut.

Vivaldi en Caldara: concerti en sinfonia’s De stad Venetië doorkruist zowat Vivaldi’s (1678-1741) hele leven. Hij werd er geboren, studeerde er, schreef er honderden muziekstukken, gaf er les, en verzorgde er massa’s concerten. Met andere woorden, hij bediende zich volop van de hoge muzikale standaarden die van kracht waren in de lagune. Bijzondere broeihaarden van muzikaal talent waren de vier conservatoria (‘ospedali’), die opgericht waren om weeskinderen op te vangen. Gaandeweg namen deze ‘ospedali’ muzieklessen op in hun curriculum, en groeiden rond 1700 uit tot de belangrijkste Venetiaanse muzikale centra. De beste musici werden geselecteerd om zelf les te geven, en veel mensen kwamen van heinde en verre om deze jonge talenten aan het werk te zien.

In totaal zijn er 27 concerti voor cello en orkest aan ons overgeleverd. Met dat wezenlijke aantal composities droeg de rode priester in grote mate bij tot het emancipatieproces van de cello, een instrument dat aan het begin van de 18e eeuw nog steeds als een begeleidingsinstrument beschouwd werd en geen moeilijke solopassages voorgeschoteld kreeg. Vivaldi moet klaarblijkelijk enkele schitterende vrouwelijke cellisten te zijner beschikking gehad hebben. Zijn concerti vragen immers om een zeer hoge dosis aan virtuositeit. Ook verrast Vivaldi de luisteraar constant door solopassages op verrassende wijze af te wisselen met orkestpassages.

Het resultaat zijn concerti waarvan de hoekdelen – die vaak zeer snel moeten gespeeld worden – bijzonder levendig en gevarieerd georganiseerd zijn. Een voorbeeld hiervan is de finale van het concerto in g (RV 416). In dit deel moet de solist aan een razend tempo toonladders en arpeggio’s spelen. Soms plaatst Vivaldi in eenzelfde deel ook zeer verschillende affecten tegenover elkaar. Dat is onder andere het geval in het eerste deel van het concerto in e (RV 409) waarin de cellist een melodieus adagio speelt dat onderbroken wordt door hectische orkestpassages.

Vivaldi’s creatieve activiteiten waren nauw verbonden met een van deze Venetiaanse conservatoria: in 1703 werd hij vioolleraar aan het ‘Ospedale della Pietà’, een weeshuis exclusief voor meisjes. Vivaldi was er actief tot in 1738. Hij componeerde letterlijk honderden muziekstukken voor de vrouwelijke bewoners van de Pietà. Onvermoeibaar experimenteerde hij met het genre van het instrumentale concerto. Door het concerto een driedelige vorm te geven (snel-traag-snel) en door solopassages af te wisselen met orkestpassages gaf hij leven aan de traditie van het barokke soloconcerto.

Vivaldi schreef concerti voor de meest diverse solo-instrumenten. Uiteraard schreef hij heel wat composities voor zijn eigen instru-

3

meester aan het hof van Karel VI in Wenen.

Caldara werkte er tot aan zijn dood. Gedurende die twee decennia schreef hij meer dan 80 opera’s, talloze oratoria en cantates, en andere religieuze muziek. Caldara’s instrumentale oeuvre is qua omvang veel bescheidener en beperkt zich tot enkele kamermuziekstukken en sinfonia’s. Deze sinfonia’s zijn echter geen minderwaardige ouvertures, maar wel orkestwerken die zonder problemen op eigen benen kunnen staan. De sinfonia’s tot de oratoria ‘San Elena al Calvario’ en ‘La Passione del Gesu Signor Nostro’, beide geschreven voor de Goede Week, volgen het traditionele model van de vierdelige (traagsnel-traag-snel) Italiaanse kerksonate. Net zoals Vivaldi’s concerti getuigen deze orkeststukken van een rijk gevarieerde opbouw met bijzonder levendige motieven en expressieve harmonieën.

De trage delen van de concerti zijn genereuze zangerige stukken die een doordachte gevoeligheid tentoon spreiden, gekarakteriseerd door een gesofisticeerd gebruik van muzikale motieven.

Naast soloconcerti schreef Vivaldi ongeveer 40 ‘ripieni concerti’, concerti voor strijkers zonder solist. Zo’n voorbeeld is het concerto in C (RV 114) dat getuigt van een hoogst originele opbouw: het begint met een feestelijk allegro en eindigt met een prachtige ciaconna. De partituur van het centrale deel bestaat uitsluitend uit een opeenvolging van akkoorden wat aan de solist heel wat vrijheid geeft voor improvisatie. Het concerto in d daarentegen, gepubliceerd door Vivaldi in 1711 in zijn bundel ‘L’estro armonico’, is opgevat volgens de traditie van het concerto grosso: een groep solisten wedijvert met het orkest.

Aandacht!

Het project dat we deze avond te horen krijgen werd recent opgenomen bij Harmonia Mundi. Het is de Nederlandse cellist Anner Bijlsma die ervoor gezorgd heeft dat JeanGuihen Queyras Vivaldi’s celloconcerti goed heeft leren kennen. “De eerste opnamen die ik hoorde waren van Anner Bijlsma: er is geen grotere meester om Vivaldi uit te voeren”, aldus Jean-Guihen Queyras in een interview voor Klassieke Zaken. Jean-Guihen Queyras voert de concerti uit met het beroemde op oude instrumenten spelende barokorkest Akademie für Alte Musik Berlin, en speelt op een 17e-eeuwse cello van de hand van Gioffredo Cappa. Dit eerste samenwerkingsproject van Jean-Guihen Queyras met het vooraanstaande Berlijnse orkest mag er zijn: een frisse, nieuwe uitvoering van Vivaldi’s celloconcerti!

Naast zijn activiteiten als leerkracht van de Pietà genoot Vivaldi een hoogst succesvolle carrière als operacomponist en impresario: gedurende een aantal jaren stond hij aan het hoofd van het kleinere Venetiaanse theater S. Angelo waarvoor hij een twintigtal opera’s componeerde. Zijn opera ‘Dorilla in Tempe’ (RV 709) werd voor de eerste maal uitgevoerd in november van het jaar 1726 en werd opnieuw opgevoerd tijdens het carnavalseizoen van 1734. De ouverture van deze opera is opgevat als een ripieno concerto, vol contrasten.

Ook deze avond horen we enkele werken van Antonio Caldara (1670-1736). Caldara werd net zoals Vivaldi geboren in Venetië en kreeg er muzikaal onderricht van Giovanni Legrenzi.

Na gewerkt te hebben in Mantua en Rome werd hij in 1716 aangewezen als vice-kapel-

4

BIO France. Een groot aantal opnamen werd bekroond met prijzen als de Diapason d’Or, Cannes Classical Award, Gramophone Award, Deutsche Schallplattenpreis en Edison Award.

Akademie für Alte Musik Berlin De geschiedenis van de Akademie für Alte Musik Berlin gaat terug tot het jaar 1982, toen jonge leden van verschillende Berlijnse orkesten besloten een zelfstandig ensemble met historisch instrumentarium op te richten. Daarmee wilden ze de tot dan toe aarzelende pogingen in de voormalige DDR tot authentieke uitvoeringen van oude muziek een belangrijke impuls geven. Sinds 1984 heeft het ensemble zijn eigen concertserie in het Konzerthaus van Berlijn aan de Gendarmenmarkt. Ook internationaal groeide de reputatie snel. Sedert 1986 gasteert het ensemble bij de door de West-Duitse omroep opgerichte Tage für Alte Musik in Herne. Sinds de val van de Muur in 1989 nam het aantal concerten in het buitenland spectaculair toe.

Jean-Guihen Queyras Jean-Guihen Queyras studeerde af aan het muziekconservatorium van Lyon en kreeg een beurs om zijn studies verder te zetten in Freiburg, alsook aan de Juilliard School en het Mannes College of Music in New York. Op 18-jarige leeftijd won hij de prijs van meest beloftevol jong talent op de Rostropovitsj Wedstrijd in Parijs en was hij prijswinnaar van de Internationale Wedstrijd München.

Zijn repertoire omvat zowel klassiek als hedendaags werk. Hij speelde de wereldcreatie van het Celloconcerto van Ivan Fedele met het Orchestre National de France onder leiding van Leonard Slatkin en het concerto van Gilbert Amy met het Tokyo Symphony Orchestra in de Suntory Hall in Tokyo. Met Concerto Köln en Freiburger Barockorchester speelde hij repertoire van Haydn tot Schumann.

De Akademie is regelmatig te gast in de grote muzikale centra van Europa zoals Wenen, Parijs, Amsterdam, Zürich, Londen en Brussel. Het orkest toerde reeds in het Nabije Oosten, Japan, Zuidoost-Azië en Zuid-Amerika. In mei 2005 vond het debuut in de Verenigde Staten plaats met concerten in onder meer Carnegie Hall te New York. Onder leiding van René Jacobs geeft de Akademie regelmatig concerten in de Berlijnse Staatsoper Unter den Linden en tijdens de Innsbrucker Festwochen. Vaste partners waarmee het orkest veelvuldig samenwerkt, zijn, naast René Jacobs, ook Philippe Herreweghe, Ton Koopman, Cecilia Bartoli en Adreas Staier.

Als solist werd Queyras geëngageerd door orkesten als het Nationaal Orkest van België, BBC National Orchestra of Wales, Trondheim Symphony Orchestra, I Pomeriggi Musicali, Orchestra Verdi, Orchestre Philharmonique de Radio-France, Matav Symfonieorkest van Boedapest, Orchestre Symphonique du Québec, de Niederrheinische Sinfoniker…

Jean-Guihen Queyras concerteerde onder meer in het Musikverein en Konzerthaus in

Sinds 1994 maakt de Akademie exclusief cd-opnamen voor het label Harmonia Mundi

5

Wenen, het Concertgebouw in Amsterdam, Wigmore Hall en Queen Elizabeth Hall in Londen, Symphony Hall in Birmingham, Suntory Hall in Tokio en Carnegie Hall in New York.

In kamermuziekverband werkt Queyras geregeld samen met Tabea Zimmermann, Emmanuel Pahud, Jean-Yves Thibaudet, Andreas Staier, Pierre-Laurent Aimard, Lars Vogt en Isabelle Faust. Jean-Guihen Queyras was solocellist van het Ensemble Intercontemporain, waarmee hij het Celloconcerto van Ligeti opnam onder leiding van Pierre Boulez.

Zijn eerste solo-cd met de suites van Britten verscheen bij Harmonia Mundi. De tweede, met werken van Kodály, Kurtág en Veress kreeg een Diapason d’Or. Andere opnamen zijn het Celloconcerto van Dutilleux en Boulez’ Messagesquisse, dat in 2001 met de Gramophone Contemporary Music Award werd onderscheiden.

6

meer barokmuziek: B’rock ontmoet orquesta barroca de sevilla Orquesta Barroca de Sevilla

Wist u dat Gent deel uitmaakt van het ‘Unesco Creative Cities Network’ in de categorie ‘Muziek’? Gent is hiermee na Bologna, Sevilla en Glasgow de vierde stad die in deze categorie opgenomen is. Het ‘Unesco Creative Cities Network’ past binnen de filosofie van Unesco’s ‘Global Alliance for Cultural Diversity’, dat in 2002 werd opgericht. Deze alliantie heeft als doel het opzetten van strategische en creatieve samenwerkingen tussen steden.

Bent u benieuwd wat dat geven zal? Schrijf dan alvast 11 maart 2012 in uw agenda. Of gaat u liever kijken hoe beide orkesten het doen in Sevilla? Dan moet u 9 maart even in uw agenda schrijven, en snel een vliegtuigticket naar Sevilla boeken!

Als lid van dit netwerk organiseert Muziekcentrum De Bijloke vanaf dit seizoen – samen met de partnersteden – een jaarlijkse Unesco-activiteit. De eerste editie focust op ‘oude muziek’ en zal doorgaan in Gent én Sevilla: het Gentse barokorkest B’Rock slaat op vraag van De Bijloke de handen in elkaar met het Orquesta Barroca de Sevilla. De twee orkesten zullen samen een gevarieerd concertprogramma in elkaar boxen met barokmuziek uit Gent én Sevilla. Een primeur!

B’Rock

Houd ook zeker onze website in de gaten voor alle info. www.debijloke.be

7

binnenkort ZA | 29.10.11 | 20:00 Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim (dirigent), Anna Vinnitskaja (piano) Tsjaikovski, Prokofjev, Sjostakovitsj VR | 04.11.11 | 20:00 Les Arts Florissants | UITVERKOCHT De Wert, Marenzio, Monteverdi MA | 07.11.11 | Bijloke-Manufactuur 20:00 | Anastasia Kozhushko 20:45 | Romina Lischka DO | 10.11.11 | 20:00 Mengal Ensemble Dauprat, Mengal, Cherubini, Gallay, Busschop, Ryelandt, Herberigs, Lecail VR | 11.11.11 | 20:00 deFilharmonie, Kinderkoor van de Vlaamse Opera, City of Birmingham Symphony Chorus o.l.v. Martyn Brabbins Benjamin Britten, War Requiem WO | 16.11.11 | 20:00 Alexei Lubimov Schubert, Glinka, HĂŠrold

ZA | 19.11.11 | Jazz & Sounds 16:00 | Lisa Cay Miller solo 18:00 | Lisa Cay Miller duo with Audrey Chen 20:00 | Robin Verheyen, Aki Rissanen, Claron McFadden, Kryptos Kwartet 22:00 | Lisa Cay Miller project with Jean-Yves Evrard, Joachim Badenhorst, Audrey Chen DI | 22.11.11 | 15:00 Cecilia Bernardini & Mirsa Adami Van Beethoven, Brahms, Bartok DO | 24.11.11 | 20:00 Kayhan Kalhor & Madjid Khaladj ensemble Perzische liederen op gedichten van Hafez en Rumi VR | 25.11.11 | 20:00 Carlos Mena, Romina Lischka, Sarah Ridy & Richard Sweeney | UITVERKOCHT Kapsberger, Ferrari, Dalla Casa, Mazzocchi, Sances, Rognoni, Monteverdi ZO | 27.11.11 | 15:00 Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim (dirigent), Pieter Wispelwey (cello) Ravel, Lalo, Sibelius VR | 02.12.11 | 20:00 Ensemble Organum | UITVERKOCHT Oudromeinse gezangen uit de kerstliturgie

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

v.u. | Daan Bauwens Š | Muziekcentrum De Bijloke Gent info@debijloke.be Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)