Đổi mới phương pháp giảng dạy môn Vật lí thông qua các Hoạt động ngoại khóa theo giáo dục STEM

BÁO CÁO SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM VẬT LÍ

vectorstock.com/28062424

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

Sáng kiến Đổi mới phương pháp giảng dạy môn Vật lí thông qua các Hoạt động ngoại khóa theo định hướng giáo dục STEM WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

sáng kiến: Đổi mới phương pháp giảng dạy môn Vật lí thông qua các Hoạt động ngoại khóa theo định hướng giáo dục STEM. Lĩnh vực áp dụng: Giáo dục II. Nội dung sáng kiến 1. Lí do chọn đề tài Một trong những vấn đề cấp thiết của giáo dục Việt Nam hiện nay là nâng cao chất lượng dạy học ở các cấp học. Bộ GD-ĐT đang có những đổi mới mạnh mẽ về nội dụng, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học. Chất lượng dạy học sẽ chuyển biến đáng kể khi kích thích được hứng thú, nhu cầu, sở thích và khả năng độc lập, tích cực của học sinh. Để đạt được điều đó thì bên cạnh sự đổi mới nội dung, phương pháp thì sự phối kết hợp đa dạng các hình thức tổ chức dạy học là một việc làm cần thiết.

Việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa theo định hướng giáo dục STEM cho học sinh trong trường THPT làm tăng cường tính trực quan, góp phần hoàn thiện và phát triển bồi dưỡng năng khiếu và tài năng sáng tạo của học sinh, kích thích thiên hướng của học sinh về một mặt hoạt động nào đó ngoài ra còn có tác dụng nâng cao hứng thú trong giờ học chính khóa, bổ sung các kỹ năng sống cho học sinh giúp giáo viên thân thiện gần gũi với học sinh và giúp học sinh phát triển một cách toàn diện.

Vật lí là môn học khoa học thực nghiệm, kiến thức Vật lí gắn liền với khoa học kĩ thuật và đời sống thực tiễn, vì vậy để dạy và học Vật lí đạt kết quả cao thì hoạt động ngoại khóa đóng vai trò quan trọng, đặc biệt là trong các trường THPT, nó không chỉ làm tăng tính hấp dẫn của môn học, giúp người học hiểu sâu sắc về các kiến thức, hiểu được bản chất của các hiện tượng Vật lí xảy ra, mà còn góp phần hoàn thiện và phát triển nhân cách, bồi dưỡng kĩ năng, năng khiếu và tài năng sáng tạo của học sinh.

Từ thực tế dạy học qua các năm và với tinh thần học hỏi, rút kinh nghiệm từ thành công của các môn học khác trong nhà trường , chúng tôi mạnh dạn đề xuất sáng kiến “Đổi mới phương pháp giảng dạy môn Vật lí thông qua các Hoạt động ngoại khóa theo định hướng giáo dục STEM” với mong muốn có thể giúp học sinh bổ xung kiến thức lí thuyết, kĩ năng thực hành, giới thiệu những ứng dụng của Vật lí vào khoa học và kĩ thuật, quá trình phát triển của Vật lí học, làm tăng hứng thú của học sinh với môn học, rèn luyện khả năng phân tích giải quyết vấn đề của học sinh. Qua đây giúp học sinh hiểu rõ hơn về các hiện tượng Vật lí, thấy được vai trò to lớn của Vật lí trong thực tế đời sống, trong sản xuất và khoa học công nghệ.

2. Giải pháp cũ thường làm Đối với hình thức dạy học truyền thống trên lớp 1

2.1. Mục tiêu dạy học - Chú trọng hình thành kiến thức, kỹ năng, thái độ.

2.2. Nội dung dạy học - Nội dung được lựa chọn dựa vào các khoa học chuyên môn, được quy định chi tiết trong chương trình.

- Chú trọng hệ thống kiến thức lý thuyết, sự phát triển tuần tự của các khái niệm, định luật, học thuyết khoa học. Sách giáo khoa được trình bày liền mạch thành hệ thống kiến thức.

2.3 Phương pháp dạy học - Người dạy là người truyền thụ tri thức, học sinh tiếp thu những tri thức được quy định sẵn.

- Giáo án thường được thiết kế theo trình tự đường thẳng, chung cho cả lớp - Giáo viên sư dụng nhiều PPDH truyền thống (thuyết trình, hướng dẫn thực hành, trực quan…)

- Không sử dụng hoặc rất ít khi sử dụng Hoạt động ngoại khóa 2.4. Môi trường học tập Thường sắp xếp cố định (theo các dãy bàn), người dạy ở vị trí trung tâm.

2.5. Kiểm tra - đánh giá - Tiêu chí đánh giá chủ yếu được xây dựng dựa trên kiến thức, kỹ năng, thái độ gắn với nội dung đã học.

- Người dạy được toàn quyền trong đánh giá.

2.6. Sản phẩm giáo dục - Tri thức người học có được chủ yếu là ghi nhớ - Do kiến thức có sẵn nên người học phụ thuộc vào Giáo trình/Tài liệu/Sách giáo khoa.

2.7. Kết quả dạy học theo giải pháp cũ.

Học sinh chưa thật sự hứng thú học tập đối với bộ môn Vật lí vì kiến thức khá trừu tượng . Đa số học sinh THPT chưa có định hướng nghề nghiệp rõ nét nên ý thức học tập bộ môn chưa cao, các em còn học theo cảm xúc và chưa hình thành thói quen học tập chủ động sáng tạo nghiêm túc.

Chúng tôi đã làm một cuộc khảo sát lấy ý kiến về thực trạng của bộ môn Vật lí của học sinh THPT trên địa bàn thành phố Tam Điệp . Kết quả thu được từ 200 học sinh của trường THPT Nguyễn Huệ trong 2 năm học 2017-2018, 20182019: • Chất lượng giảng dạy trung bình bộ môn Vật lí tại trường THPT Nguyễn Huệ

2

Năm học

(0/0) Số HS Loại giỏi

(0/0) Số HS Loại Khá

(0/0) Số HS Loại Trung bình

(0/0) Số HS Loại Yếu

2017 - 2018

5,15

20,85

64,5

9,5

2018 - 2019

5,2

20,8

64

10

Bảng 1.1. Chất lượng môn Vật lí năm học 2018 - 2019 • Sự yêu thích môn học Vật lí: Tổng số học sinh Số học sinh yêu thích môn Vật lí Năm học Số HS Số HS (%) 2017 – 2018 200 64 32 2018 - 2019 200 70 35 Bảng 1.2. Thực trạng sự yêu thích môn Vật lí trong hai năm học • Khả năng tiếp cận, ứng dụng môn Vật lí vào giải thích các hiện tượng thực tế và đời sống: Khảo sát việc vận dụng kiến thức lý thuyết giải thích Số ý Tỷ lệ % các hiện tượng thực tế của đời sống kiến Chưa biết cách học gắn với hành 20 10 Thường xuyên học gắn với hành 0 0 Áp dụng bình thường học gắn với hành 30 15 Rất ít khi áp dụng học gắn với hành 30 15 Chỉ học lí thuyết không liên quan đến thực tế, không 120 60 được trải nghiệm thực tế Bảng 1.3. Ý kiến của Học sinh về việc tiếp cận và ứng dụng các phương pháp dạy học gắn với thực tiễn đời sống năm học 2017 – 2018; 2018 - 2019 2.8. Ưu, nhược điểm của giải pháp cũ a. Ưu điểm: + Tổ chức dạy học Giới hạn trong một phòng học với số lượng học sinh không quá 45 người/ 1 lớp giúp giáo viên dễ bao quát, điều hành lớp học. Giáo viên có thể truyền đạt một khối lượng kiến thức khá lớn trong một tiết học. Giáo viên chủ động không gặp nhiều khó khăn đối với những vấn đề phát sinh trên lớp. Học sinh tiếp thu được nhiều kiến thức lí thuyết. + Thời gian dạy học Thời gian theo quy định là 45 phút trong một tiết, do đó giáo viên là người hoàn toàn chủ động về thời gian và nội dung giảng dạy; Giảm bớt những khó 3

khăn, thời gian cho giáo viên trong việc chuẩn bị. Các nhà trường dễ dàng chủ động trong việc xây dựng kế hoạch dạy học. + Phương tiện, thiết bị và đồ dùng dạy học: Giáo viên có thể chủ động sử dụng nguồn tài nguyên đa dạng phong phú qua sách tham khảo, báo , đài, các kênh truyền hình vào việc soạn giáo án lên lớp + Nguồn kinh phí đầu tư cho việc mua sắm các phương tiện, trang thiết bị dạy học, đồ dùng thí nghiệm ngày càng tăng, cơ sở vật chất của các trường ngày càng được đổi mới, hiện đại hóa, đảm bảo cho quá trình dạy học tốt hơn. + Đội ngũ giáo viên Đa số các trường THPT có đội ngũ giáo viên Vật lí giàu kinh nghiệm, nhiệt tình với công tác giảng dạy, có nhiều giáo viên trẻ, sáng tạo trong công việc nên dễ dàng đáp ứng được yêu cầu của mục tiêu giáo dục. + Học sinh năng động dễ tiếp nhận kiến thức kỹ năng được trang bị từ phía giáo viên. + Có tổ chức Hoạt động ngoại khóa cho học sinh nhưng còn mờ nhạt. b. Nhược điểm - Mục tiêu dạy học Lấy mục tiêu học để thi, học để hiểu làm trọng chưa chú trọng việc vận dụng kiến thức lí thuyết vào thực tiễn và phát triển năng lực phẩm chất cho học sinh.

- Nội dung dạy học Quy định cứng nhắc những nội dung chi tiết trong chương trình dễ bị thiếu tính cập nhật.

- Phương pháp dạy học + Người học có phần “thụ động”, ít phản biện. + Người học khó có điều kiện tìm tòi bởi kiến thức đã được có sẵn trong sách. + Giáo viên chưa sử dụng được nhiều phương pháp dạy học tích cực - Môi trường học tập Bó hẹp trong phạm vi lớp học.

- Kiểm tra - đánh giá + Chưa quan tâm đầy đủ tới khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn và quá trình học. + Người dạy được toàn quyền trong đánh giá.

- Sản phẩm giáo dục + Ít chú ý đến khả năng ứng dụng nên sản phẩm GD là những con người ít năng động, sáng tạo. Chưa phát huy được năng lực phẩm chất cho người học cũng như định hướng nghề nghiệp.

- Thực trạng việc tổ chức Hoạt động ngoại khóa trong các trường THPT Theo kết quả điều tra, hoạt động ngoại khóa vật lí ở các trường THPT sở dĩ chưa thực hiện được hoặc có thực hiện nhưng hiệu quả chưa cao là do những nguyên nhân: 4

+ Lãnh đạo nhà trường cũng như giáo viên bộ môn chưa chú trọng đến việc tổ chức hoạt động ngoại khóa, vì đây không phải là nội dung bắt buộc và không có trong nội dung các kì thi nên các giáo viên chưa có sự đầu tư cho hoạt động này. + Kinh phí dành cho tổ chức hoạt động ngoại khóa còn ít hoặc không có. Để tổ chức được một buổi ngoại khóa cần nhiều thời gian chuẩn bị, cần có sự đầu tư về cả mặt vật chất và trí tuệ. Tuy nhiên, thù lao cho giáo viên tổ chức thường không tương xứng với công sức họ bỏ ra. + Trang thiết bị kĩ thuật, đồ dùng, dụng cụ thí nghiệm còn thiếu, không đáp ứng được yêu cầu tổ chức hoạt động ngoại khóa vật lí. Nhiều thiết bị, đồ dùng thí nghiệm nhà trường có được đầu tư nhưng không đồng bộ và bị hư hỏng nhiều, không còn sử dụng được. + Giáo viên chưa có kinh nghiệm và kĩ năng tổ chức hoạt động ngoại khóa.

3. Giải pháp mới cải tiến 3.1. Nội dung cơ bản Hiện nay, chương trình vật lí ở các trường THPT còn nặng về lí thuyết, với sự phân phối thời gian và kiến thức như vậy, học sinh gặp nhiều khó khăn trong việc mở rộng, vận dụng kiến thức vào thực tế. Do đó, tổ chức các buổi ngoại khóa Vật lí góp phần nâng cao chất lượng học tập bộ môn, rèn luyện kĩ năng tính toán cũng như vận dụng linh hoạt các kiến thức vào trong thực tiễn góp phần không nhỏ phát triển năng lực phẩm chất cho học sinh đạt mục tiêu đổi mới căn bản toàn diện nội dung phương pháp cũng như hình thức tổ chức dạy học và đổi mới kiểm tra đánh giá trong giáo dục . Đề xuất giải pháp trong việc tổ chức hoạt động ngoại khóa STEM : Sau quá trình nghiên cứu cơ sơ lí luận của việc thực hiện hoạt động ngoại khóa và cơ sở thực tiễn quá trình thực nghiệm sư phạm chúng tôi đề xuất giái pháp mới như sau a. Đối với các nhà quản lí giáo dục và nhà trường + Có kế hoạch chi tiết cho việc tổ chức hoạt động ngoại khóa ngay từ đầu năm học và phân bổ kinh phí cho hoạt động này. + Chú trọng việc tận dụng các phương tiện dạy học sẵn có và trong điều kiện có thể tự chế tạo các dụng cụ, thiết bị phục vụ cho buổi ngoại khóa. + Cần phối hợp các tổ chức trong và ngoài nhà trường như Đoàn thanh niên, Công đoàn, Hội cha mẹ học sinh... trong tổ chức hoạt động ngoại khóa. + Mỗi trường THPT nên có giáo viên bán chuyên trách về mảng tổ chức hoạt động ngoại khóa trong trường. + Trong chương trình Vật lí phổ thông nên có một số giáo án ngoại khóa bắt buộc với nội dung thiết thức (Thiên văn học, vật lí hiện đại, ứng dụng của vật lí...).

5

+ Cần bồi dưỡng kĩ năng tổ chức ngoại khóa cho giáo viên phổ thông trong các đợt bồi dưỡng thường xuyên, trang bị cho giáo viên quy trình và kĩ năng tổ chức ngoại khóa. Đặc biệt trong các đợt kiến tập, thực tập sư phạm nên yêu cầu giáo sinh thực hiện một số giáo án ngoại khóa Vật lí. Trong số các chuyên đề về phương pháp giảng dạy vật lí ở trường ĐHSP cần có thêm chủ đề về tổ chức hoạt động ngoại khóa.Sinh viên được thực hành sau khi học các chủ đề này. + Trang bị quy trình kỹ thuật tổ chức một hoạt động ngoại khóa STEM b. Phương pháp tổ chức Hoạt động ngoại khóa Vật lí theo định hướng giáo dục STEM Các hình thức tổ chức Hoạt động ngoại khóa điển hình: mang lại hiệu quả cao như: Hội thi Vật lí, Hội vui Vật lí, Tham quan ngoại khóa vật lí, Tổ chức câu lạc bộ Vật lí, Viết báo nội bộ Vật lí… b1. Hình thức 1: Hội thi Vật lí Quá trình tiến hành một hội thi Bước 1: Nêu chủ trương tổ chức hội thi Bước 2: Dự thảo kế hoạch tổ chức hội thi Bước 3: Thông qua kế hoạch hội thi và triển khai thực hiện nội dung của kế hoạch hội thi. Ban tổ chức và ban giám khảo họp triển khai và thực hiện các nhiệm vụ của mình.

Bước 4: Tổ chức thi và công bố kết quả (do ban tổ chức và ban giám khảo thực hiện).

Bước 5: Tổng kết hội thi (đánh giá toàn bộ các hoạt động của hội thi, rút kinh nghiệm, đề ra các phương hướng mới và công khai tài chính hội thi).

Một số cách thức của hội thi vật lí.

Thi trả lời nhanh, Thi giải thích hiện tượng, Thi giải bài tập, Thi giải ô chữ, Thi thực hành, làm thí nghiệm, chế tạo dụng cụ thí nghiệm, Thi chơi một số trò có sử dụng kiến thức vật lí, Ra câu hỏi. b2. Hình thức 2: Hội vui Vật lí Tổ chức hội vui vật lí Trong khâu tổ chức thực hiện có thể theo trình tự sau: Bước 1: Khai mạc, giới thiệu nội dung buổi ngoại khoá Bước 2: Biểu diễn các thí nghiệm, trò chơi vật lí vui, nêu các hiện tượngliên quan đến chủ đề Bước 3: Tổ chức một số trò chơi Bước 4: Tổng kết hội vui Một số cách thức của hội vui vật lí.

Hình thức hội vui vật lí có thể tổ chức dưới dạng các buổi toạ đàm, thảo luận về các vấn đề, một buổi nói chuyện chuyên đề… tuy vậy, để buổi ngoại khoá thêm sinh động nên tổ chức xen kẽ một số trò chơi.

6

- Nói chuyện về tiểu sử của các nhà bác học vật lí, các giai đoạn phát triển của vật lí học.

- Biểu diễn các thí nghiệm - Giới thiệu máy móc, thiết bị kĩ thuật, các ứng dụng của vật lí trong khoa học kĩ thuật và đời sống, quốc phòng…

- Giới thiệu các thành tựu của vật lí hiện đại.

- Giới thiệu cách giải hay đối với một số bài tập vật lí khó.

- Giới thiệu các vấn đề chưa có điều kiện đưa vào chương trình vật lí phổ - Tổ chức cho học sinh tham gia vào một số trò chơi dùng kiến thức vật lí. b3. Hình thức 3: Tham quan ngoại khóa vật lí Tham quan ngoại khoá là một hình thức tổ chức dạy học trong thực tế nhờ quan sát trực tiếp của học sinh dưới sự hướng dẫn của giáo viên và cơ sở tham quan nhằm nghiên cứu sự vật, hiện tượng cần tìm hiểu trong nội dung dạy học.

Hình thức tham gia ngoại khoá có thể được tổ chức trước, trong và sau khi học một đề mục nào đó. Nếu tiến hành tham gia trước khi học một bài học mới, ta gọi là tham quan chuẩn bị. Mục đích của tham gia chuẩn bị là giúp cho học sinh tích luỹ được những hiểu biết cần thiết phục vụ cho việc lĩnh hội những tri thức mới đợc dễ dàng và hứng thú. Nếu tiến hành tham quan trong quá trình học gọi là tham quan bổ sung, mục đích của nó là nhằm minh hoạ, làm rõ những vấn đề riêng rẽ, cung cấp vật liệu cho tư duy khoa học và có thể làm chỗ dựa cho sự trao đổi nội dung bài học sau này. Nếu tiến hành tham quan sau khi học một bài học nào đó gọi là tham quan tổng kết với mục đích là để củng cố, đào sâu những điều đã học.

Tổ chức tham quan ngoại khóa vật lí Quá trình tham quan: Cần chú ý ba vấn đề lớn: + Bám sát mục đích yêu cầu: Cần thống nhất với cán bộ, công nhân của nhà máy, xí nghiệp làm nhiệm vụ hướng dẫn tập trung vào vấn đề chính, tránh giới thiệu tản mạn. Giáo viên cũng cần chỉ ra cho học sinh biết các nguyên lí dùng trong máy móc, thiết bị đó. + Giữ kỉ luật, trật tự: Hướng dẫn học sinh ghi chép, thu lượm kết quả cần thiết. Chú ý hướng dẫn các em ghi lại theo quy định, không vi phạm nội quy nơi đến, không tự ý lượm lặt vật phẩm hay hỏi han cắt ngang lời thuyết minh của người hướng dẫn. + Duy trì hứng thú của học sinh trong quá trình tham quan: Cần chú ý đến nội dung của buổi tham quan, bố trí việc đi lại và thời gian nghỉ ngơi hợp lí tránh làm học sinh quá mệt. b4. Hình thức 4: Tổ chức câu lạc bộ Vật lí Câu lạc bộ được tổ chức nhằm mở rộng tầm nhận thức, hiểu biết vềvăn hóa, khoa học kĩ thuật, giáo dục lòng yêu lao động, ý thức đạo đức, giúp phát triển toàn diện các khả năng sáng tạo và các năng khiếu của con người. Tổ chức câu lạc bộ vật lí là điều kiện tốt để các cá nhân yêu thích vật lí có môi trường phát huy khả 7

năng của mình. Đối tượng của câu lạc bộ có thể là các cá nhân hoặc sinh hoạt theo nhóm.

Tổ chức câu lạc bộ: Cấu trúc của một câu lạc bộ gồm có: - Chủ nhiệm câu lạc bộ, các phó chủ nhiệm - Thư kí câu lạc bộ.

- Ban cố vấn - Các thành viên của câu lạc bộ Cách thức hoạt động của câu lạc bộ gồm: + Tổ chức các buổi thảo luận: Các buổi thảo luận về các vấn đề của vật lí học, các nội dung thảo luận có thể giao cho học sinh chuẩn bị trước. Có thể giao cho các nhóm học sinh chuẩn bị các thí nghiệm, trò chơi, trang trí cho buổi ngoại khóa. + Tổ chức các buổi giao lưu tìm hiểu kiến thức.

Các buổi sinh hoạt câu lạc bộ phải có sự chuẩn bị kĩ lưỡng về nội dung, hình thức, địa điểm, thời gian hoạt động. Các phần việc giao cho các nhóm phải có sự cụ thể hóa chi tiết (chuẩn bị thí nghiệm nào, trang trí gì...). Một vấn đề quan trọng trong tổ chức câu lạc bộ là cơ sở vật chất, kinh phí phục vụ cho hoạt động. Kinh phí có thể do các thành viên đóng góp, ngoài ra có thể tìm kiếm sự ủng hộ của các tổ chức trong và ngoài nhà trường. Trong quá trình hoạt động, cần phối hợp với các tổ chức trong trường, đặc biệt là với Đoàn thanh niên, điều đó sẽ tạo nhiều thuận lợi cho hoạt động của câu lạc bộ. b5. Hình thức 5: Viết báo nội bộ Vật lí Đối với các trường THPT, có thể tổ chức viết báo tường do các lớp thực hiện hoặc ra một tờ báo nội bộ theo tháng hoặc định kì nào đó. Nội dung báo nội bộ cũng như việc biên tập, in ấn, phát hành do hội đồng bộ môn đảm nhiệm.

Nội dung của báo nội bộ hoặc báo tường: + Các bài viết về các chuyên đề vật lí. + Hướng dẫn cách học vật lí. + Giới thiệu các phương pháp giải toán vật lí. + Ra các đề bài, tổ chức thi giải các bài tập hay và khó. + Giải đáp các câu hỏi của học sinh. + Giới thiệu lịch sử vật lí, các nhà bác học vật lí, các nhà khoa học vật lí trong nước. + Giới thiệu các thành tựu, các ứng dụng của vật lí trong kĩ thuật, đời sống, quốc phòng. + Giới thiệu các máy móc, nguyên tắc hoạt động. + Hướng dẫn cách làm thí nghiệm, các trò chơi. + Tìm hiểu sâu thêm vật lí phổ thông. + Giới thiệu tiếng Anh qua các bài toán vật lí.

3.2. Tính mới và tính sáng tạo của giải pháp mới 8

Việc thay đổi phương pháp dạy học thông qua việc tổ chức hoạt động ngoại khóa theo định hướng giáo dục STEM đáp ứng được mục tiêu đổi mới của giáo dục chuyển từ việc dạy học trang bị kiến thức kỹ năng sang dạy học nhằm phát triển phẩm chất năng lực cho học sinh và định hướng nghề nghiệp. Giúp học sinh đi từ lý thuyết sang thực tiễn và từ thực tiễn lại quay trở lại học lý thuyết một cách hiệu quả nhất.

Chúng tôi đã ứng dụng sáng kiến xây dựng và triển khai hiệu quả các nội dung sau: - Tổ chức hội thi Vât lí “ Chế tạo và thử nghiệm Tên lửa nước ”/ Chuyên đề cấp Tỉnh 01/2020 - Tổ chức hội thi Vật lí “ Chế tạo và thử nghiệm Xe đạp đa năng ” - Tổ chức hội vui Vật lí “ Chế tạo và biểu diễn Ống nhạc lửa ” / Chuyên đề cấp Tỉnh 01/2020 - Tổ chức hội vui Vật lí “ Vật lí ứng dụng ”/ Chuyên đề cấp Tỉnh 01/2020 - Tổ chức hội thi “ Viết báo Vật lí ” 50 bài với nhiều nội dung phong phú/ Chuyên đề cấp Tỉnh 01/2020 3.3. Đánh giá ưu điểm của giải pháp mới Qua việc triển khai các nội dung của sáng kiến trong năm học 2019 – 2020 vào quá trình dạy học chúng tôi nhận thấy + Ý nghĩa khoa học: Sáng kiến phát huy được tính sáng tạo và khả năng tiệp nhận kiến thức trong quá trình dạy và học. + Ý nghĩa thực tiễn: Do đặc điểm của bộ môn vật lí, ngoại khóa có tác dụng bổ sung kiến thức lí thuyết, kĩ năng thực hành, giới thiệu những ứng dụng của vật lí vào khoa học và kĩ thuật, quá trình phát triển của vật lí học … cho học sinh, làm tăng hứng thú của học sinh đối với môn học, rèn luyện khả năng phân tích và giải quyết vấn đề . Ngoại khóa vật lí giúp học sinh hiểu rõ hơn các hiện tượng vật lí, thấy được vai trò to lớn của vật lí trong thực tế đời sống, trong sản xuất và khoa học công nghệ.Việc tham gia hoạt động ngoại khóa sẽ giúp học sinh mạnh dạn hơn, tư duy logic chặt chẽ hơn, từ đó góp phần nâng cao chất lượng học tập môn vật lí. Nội dung của ngoại khóa vật lí có thể là những kiến thức nằm trong phạm vi chương trình vật lí THPT, hoạt động gắn với nội khóa với mục đích giúp học sinh nắm chắc hơn các kiến thức, kĩ năng cơ bản. Nội dung của ngoại khóa có thể là những kiến thức mở rộng vượt ra ngoài nội dung của chương trình, giúp học sinh tăng hiểu biết, phát huy óc sáng tạo. + Rèn luyện cho học sinh kỹ năng giao tiếp, kỹ năng hợp tác, kỹ năng phát hiện và giải quyết vấn đề và tư duy phản biện ở góc độ là một nhà nghiên cứu, một nhà sản xuất, một người sử dụng sản phẩm. + Trên cơ sở học tập học sinh tích cực tham gia nhiều hoạt động ngoại khóa và các cuộc thi do nhà trường và Sở GD ĐT phát động. Học sinh luôn tự tin bày tỏ ý tưởng và có những ý tưởng mới nảy sinh trong quá trình học.

9

Như vậy sau khi áp dụng thành công nội dung sáng kiến vào quá trình dạy học chúng tôi nhận thấy giải pháp này có thể giúp cho học sinh phát triển một cách toàn diện. Giúp học sinh hình thành những năng lực phẩm chất cần có của chương trình giáo dục phổ thông mới biết sống yêu thương; sống tự chủ và sống có trách nhiệmđó là yếu tố quan trọng để mỗi học sinh trở thành công dân hòa nhập vào môi trường toàn cầu hóa trong cuộc cách mạng 4.0. Đáp ứng được mục tiêu đổi mới căn bản toàn diện của giáo dục, phù hợp với xu thế của định hướng giáo dục STEM trước sự chuyển biến không ngừng của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. a. Bảng mô tả tính mới tính sáng tạo và tính ưu việt của giải pháp mới so với giải pháp cũ Giải pháp cũ Giải pháp mới Nội dung Dạy học truyền thống Dạy học kết hợp với so sánh trên lớp Tổ chức hoạt động ngoại khóa - Dạy học theo Phân phối - Xây dựng được kế hoạch chương trình dạy học mang tính mở - Đa số dạy học đơn bài - Đa số tích hợp được kiến - Chỉ thực hiện trong phạm vi thức nhiều bài và tích hợp một lớp học tiết học 45 phút Liên môn - Trong tiết học chỉ tổ chức - Thực hiện được trong phạm được một đến hai hoạt động vi cả khối, cả trường với lớp Hình thức nhóm cho học sinh thảo luận dễ học không gian mở sân tổ chức dạy gây nhàm chán. trường, sân thể dục, nhà Đa học - Không thực hiện được các năng…sĩ số vài trăm em của hoạt động trải nghiệm cho Học cả trường. sinh - Hình thức tổ chức phong phú thu hút được học sinh - Thực hiện được nhiều hoạt động trải nghiệm cho học sinh - Nội dung được lựa chọn dựa - Nội dung được lựa chọn vào các khoa học chuyên môn, nhằm đạt được kết quả đầu ra được quy định chi tiết trong đã quy định; chương trình chỉ chương trình. quy định những nội dung - Chú trọng hệ thống kiến thức chính. lý thuyết, sự phát triển tuần tự - Chú trọng các kỹ năng thực Nội dung của các khái niệm, định luật, hành, vận dụng lý thuyết vào dạy học học thuyết khoa học. Sách giáo thực tiễn. Sách giáo khoa 10

khoa được trình bày liền mạch thành hệ thống kiến thức.

- Việc quy định cứng nhắc những nội dung chi tiết trong chương trình dễ bị thiếu tính cập nhật.

Vai trò người dạy và người học

Nội dung dạy học

- Người dạy là người truyền thụ tri thức, học sinh tiếp thu những tri thức được quy định sẵn.

- Người học có phần “thụ động”, ít phản biện.

- Giáo án thường được thiết kế theo trình tự đường thẳng, chung cho cả lớp - Người học khó có điều kiện tìm tòi bởi kiến thức đã được có sẵn trong sách.

- Giáo viên sử dụng nhiều PPDH truyền thống (thuyết trình, hướng dẫn thực hành, trực quan…)

- Tri thức người học có được chủ yếu là ghi nhớ - Do kiến thức có sẵn nên người học phụ thuộc vào Giáo trình/Tài liệu/Sách giáo khoa.

- Ít chú ý đến khả năngứng dụng nên sản phẩm GD là những con người ít năng động, sáng tạo.

b. So sánh nội dung cụ thể 11

không trình bày thành hệ thống mà phân nhánh và xen kẽ kiến thức với hoạt động.

- Nội dung chương trình không quá chi tiết, có tính mở nên tạo điều kiện để người dạy dễ cập nhật tri thức mới.

- Người dạy chủ yếu là người tổ chức, hỗ trợ trò chiếm lĩnh tri thức; chú trọng phát triển khả năng giải quyết vấn đề của trò.

- Coi trọng các tổ chức hoạt động, trò chủ động tham gia các hoạt động. Coi trọng hướng dẫn trò tự tìm tòi - Giáo án được thiết kế phân nhánh, có sự phân hóa theo trình độ và năng lực.

- Người học có nhiều cơ hội được bày tỏ ý kiến, tham gia phản biện.

- Giáo viên sử dụng nhiều PPDH tích cực (giải quyết vấn đề, tự phát hiện, trải nghiệm…) kết hợp PP truyền thống.

- Tri thức người học có được là khả năng áp dụng vào thực tiễn.

- Phát huy sự tìm tòi nên người học không phụ thuộc vào Giáo trình/Tài liệu/Sách giáo khoa.

- Phát huy khả năng ứng dụng nên sản phẩm GD là những con người năng động, tự tin.

Mục tiêu đạt được về nội dung kiến thức Nội dung kiến thức Giải pháp cũ học trong chương Học theo tiết học Nội dung trình truyền thống trên lớp Hội thi Vật lí “ Chế tạo và bắn Tên lửa nước ”

Bài 10: Ba Định luật NiuTon( Vật lí 10 ) Bài 23: Động lượng định luật bảo toàn động lượng ( Vật lí 10 ) Liên môn với môn Lịch sử

- Nội dung đạt chuẩn kiến thức kỹ năng quy định trong chương trình. Học sinh nắm và vận dụng được nội dung Ba định luật Niuton và định luật bảo toàn Động lượng để giải bài tâp.

-Trang bị cho học sinh kiến thức kỹ năng để kiểm tra kết quả học tập

- Bài 16: (Vật lý 12 Cơ bản)

Đạt được các thức theo yêu của chuẩn kiến kĩ năng của Bộ dục đào tạo.

- Bài 17: (Vật lý 12 Cơ bản) - Bài 31: (Vật lý 12 Cơ bản) - Bài 12: (Vật lý 10 Cơ bản) - Bài 7: (Công nghệ Hội thi Vật 12) lí “ Chế tạo - Bài 9: (Công nghệ và thử 12) nhiệm Xe

Giải pháp mới Kết hợp dạy học trên lớp và tổ chức hoạt động ngoại khóa - Nội dung được lựa chọn nhằm đạt được kết quả đầu ra đã quy định; Học sinh nắm được lí thuyết và ứng dụng được hai định luật vào chế tạo và thử nghiệm thành công Tên lửa nước.

- Chú trọng các kỹ năng thực hành, vận dụng lý thuyết vào chế tạo tên lửa.

- Phát triển phẩm chất năng lực và sự say mê nghiên cứu khoa học của học sinh Sau hoạt động này học sinh có khả năng:

kiến cấu thức giáo - Nêu được nguyên lí hoạt động của máy phát điện, máy biến - Nêu được nguyên áp. lí hoạt động của máy - Thiết kế, chế tạo phát điện, máy biến tạo được khóa điện áp. tự động có cấu tạo đơn giản (công tắc điện tự động) hoạt động dựa trên cảm biến ánh sáng 12

đạp đa năng ”

- Bài 10: (Công nghệ 12)

hoặc chuyển động cơ học.

- Bài 11: (Công nghệ 12)

- Thiết kế được các mạch điện đơn giản.

Xác định được nhiệm vụ dự án là chế tạo xe đạp đa năng tiết kiệm năng lượng tích hợp sạc điện thoại với các yêu cầu đã đưa ra.

-Học sinh nắm được kiến thức về Âm thang, Giao thoa, Sóng dừng trong sách giáo khoa

Hội vui Vật lí “ Chế tạo và biểu diễn Ống nhạc lửa ”

- Kiểm tra kiến thức Vật lí về âm học đã học ở THCS và sóng dừng (học sinh khối 12). Rèn kĩ năng quan sát tinh tế, khéo léo tác động Bài Âm thanh Vật Lí - Áp dụng các kiến vào tự nhiên khi làm lớp 8 thức vào làm bài tập thí nghiệm, vừa phải Bài 8 : Giao thoa có tư duy logic chặt chẽ, biện chứng, vừa Vật lí 12 Bài 9: Sóng dừng phải trao đổi thảo Vật lí 12 luận để khẳng định chân lí.

Rèn luyện năng lực tự giác, tự nghiên cứu giải quyết vấn đề.

Tạo ra một thí nghiệm rất sinh động nhằm minh họa cho khái niệm “Âm thanh” và "Sóng dừng" mà chúng ta từng được học trong môn Vật Lý.

Qua các hình 13

Hội vui Vật lí “ Vật lí ứng dụng ”

- Học theo hình thức tiết học đơn lẻ trên lớp, ít chú trọng vào ứng dụng.

Toàn bộ chương - Trang bị kiến thức trình Vật lí THCS và theo chuẩn kiến thức THPT kĩ năng của Bộ giáo dục Đào tạo

ảnh nhún nhẩy của ngọn lửa theo điệu nhạc phát ra từ loa, học sinh sẽ dễ dàng hình dung sóng dừng bằng các hình ảnh khá trực quan, cung cấp thêm một góc nhìn mới mẻ cho những khái niệm vốn trừu tượng và khô khan trong môn vật lý.

- Kiểm tra kiến thức Vật lí ứng dụng của học sinh xung quanh các hiện tượng diễn ra trong cuộc sống hàng ngày. Phát triển tư duy và khoa học ở học sinh. Rèn luyện những thao tác, hành động, phương pháp nhận thức cơ bản, nhằm chiếm lĩnh kiến thức vật lí, vận dụng sáng tạo để giải quyết vấn đề trong học tập và hoạt động thực tiễn .

- Rèn luyện năng lực: tự giác, tự nghiên cứu giải quyết vấn đề.

So sánh về hình thức tổ chức Giải pháp cũ 14

Giải pháp mới

Nội dung Hội thi Vât lí “ Chế tạo và bắn Tên lửa nước ”

Hội thi Vật lí “ Chế tạo và thử nhiệm Xe đạp đa năng ”

Hội vui Vật lí “ Chế tạo và biểu diễn Ống nhạc lửa ” Hội vui Vật lí “ Vật lí ứng dụng ”

Học theo tiết học truyền thống trên lớp - Hình thức tổ chức truyền thống Theo các tiết đơn lẻ - Giới hạn trong không gian cố định lớp học

Kết hợp dạy học trên lớp và tổ chức hoạt động ngoại khóa - Khung thời gian mở có nhiều nội dung học sinh có thể chuẩn bị trước ở nhà - Lớp học không gian mở trên sân trường, nhà đa năng…

-Số học sinh không quá 40HS/ lớp - Học sinh chưa thật sự hứng thú với việc học Vật Lí - Giáo viên là trung tâm của quá trình dạy học

-Số học sinh không quá 600HS/ lớp - Học sinh yêu thích học tập bộ môn - Học sinh đóng vai trò chủ đạo trong việc lĩnh hội kiến thức

Kết quả thu được trong quá trình dạy học Nội dung

Giải pháp cũ Giải pháp mới - Phần trăm học sinh yêu - Phần trăm học sinh yêu thích thích việc học bộ môn Vật việc học bộ môn Vật lí cải lí còn thấp 32 – 35% thiện đáng kể khoảng 90%

- Tỷ lệ phần trăm học sinh Kết quả học tập có điểm kiếm tra khá giỏi của học sinh còn hạn chế vào năm học 2017/2018 và 2018/2019 - Thái độ học tập bộ môn của học sinh chỉ dừng ở mức độ trung bình - Học sinh phát triển được phẩm chất chăm chỉ, trung Phẩm chất đạt thực.

15

- Tỷ lệ phần trăm học sinh có điểm kiếm tra khá giỏi tăng đáng kể vào năm 2019/2020 - Học sinh thay đổi thái độ học tập bộ môn tích cực nghiên cứu tìm tòi để tạo ra sản phẩm.

- Học sinh phát triển được đầy đủ năm phẩm chất Yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trách nhiệm,

Năng lực chung

trung thực theo yêu cầu của đổi mới Năng lực chung

. Tự chủ và tự học

. Tự chủ và tự học

. Kỹ năng giao tiếp và hợp tác nhóm với các thành viên khác thỉnh thoảng được phát huy.

. Kỹ năng giao tiếp và hợp tác nhóm với các thành viên khác .

được

Phát lực

triển

năng

. Giải quyết vấn đề theo nhiều cách khác nhau một cách sáng tạo và triệt để.

Năng lực chuyên môn : Tính toán, Tìm hiểu tự nhiên và xã hội.

Năng lực chuyên môn : Ngôn ngữ, Tính toán, Tin học,Thẩm mỹ, Công nghệ, Tìm hiểu tự nhiên và xã hội

Học sinh học tập thụ động ghi nhớ kiến thức một cách máy móc

Học sinh năng động sáng tạo chủ động tìm tòi thích ứng trong quá trình học

Học sinh chú trọng rèn luyện kiến thức kỹ năng phục vụ các kỳ thi và các bài kiểm tra

Học sinh vận dụng kiến thưc lý thuyết vào giải thích thực tiễn và từ thực tiễn quay lại lý thuyêt giúp quá trình học hào hứng dễ tiệp nhận kiến thức

Sản phẩm học tập

Học sinh tạo ra được nhiều sản phẩm có giá trị sử dụng lâu dài và ý nghia khoa học : 36 Tên lửa nước chế tạo và bắn thành công; 02 bộ thì nghiệm Nhạc lửa; Gần 500 câu hỏi Vật lí ứng dụng tự sưu tầm và biên soạn, 04 xe đạp đa năng; 50 bài báo Vật lí ứng dụng với nhiều chủ đề khác nhau…

III. Hiệu quả kinh tế xã hội và dự kiến đạt được.

1. Hiệu quả kinh tế 16

* Lợi ích có thể đạt được trong quá trình giáo dục: Thực hiện việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa Vật lí theo định hướng giáo dục Stem , học đi đôi với hành – Tận dụng đồ tái chế để chế tạo mô hình thí nghiệm Nhạc lửa; Mô hình Tên lửa nước; Xe đạp đa năng; Tạo ra được nguồn tài nguyên phong phú các câu hỏi liên quan đến Vật lí ứng dụng…

- Hoạt động ngoại khóa theo định hướng giáo dục Stem nếu được thực hiện thường xuyên sẽ tạo hứng thú cho học sinh trong quá trình học. Giúp học sinh thấy rõ khoa học kỹ thuật không xa dời thực tiễn mà gắn liền với đời sống của con người. Giúp học sinh phát triển các năng lực phẩm chất cần có trong chương trình giáo dục phổ thông mới - Học sinh có cơ hội phát triển ý tưởng cải tiến kỹ thuật trong đời sống hàng ngày để tăng năng suất lao động đạt hiệu quả kinh tế cao hơn.

- Sáng kiến đã cung câp cho học sinh và giáo viên các tư liệu quan trọng có thể thay thế các sách tham khảo, thiết kế trên thị trường với giá trị như sau: * Đề tài có thể coi tương đương với một cuốn sách hướng dẫn thiết kế bài giảng Tổ chức hoạt động ngoại khóa theo định hướng giáo dục Stem, tài liệu tham khảo những câu hỏi Vật lí ứng dụng cho giáo viên Vật lí THCS và THPT và học sinh cấp THCS và THPT. - Giá trị mỗi cuốn sách tham khảo là 50 000 VNĐ. Như vậy với số lượng học sinh trường THPT Nguyễn Huệ sẽ tiết kiệm được số tiền: 20.000 x 1020 = 20.400.000 VNĐ ( Hai mươi triệu bốn trăm nghìn đồng chẵn).

- Nếu áp dụng trên địa bàn toàn thành phố Tam Điệp với 03 trường THPT và 07 trường THCS, thì số tiền làm lợi là: 20.400.00 x 6 = 122.400.000 VNĐ( Một trăm hai mươi hai triệu bốn trăm nghìn đồng chẵn).

- Nếu áp dụng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình với 02 thành phố và 06 huyện thì số tiền làm lợi là: 122.400.000 x 8 = 979.200.000 VNĐ ( Chín trăm bảy chín triệu hai trăm nghìn đồng chẵn). * Sản xuất thí nghiệm Nhạc lửa mô phỏng hiện tượng Sóng dừng dùng trong dạy học chương II Vật lí lớp 12 và phần Âm học Vật lí lớp 8.

- Tận dụng đồ tái chế chế tạo thí nghiệm với số tiền 85 000 VNĐ, giá thành của một bộ thí nghiệm mô phỏng hiện tượng Sóng dừng khoảng trên 1.000. 000 VNĐ.Vậy mỗi bộ thí nghiệm khi làm thành công sẽ tiết kiệm được 915.000 VNĐ.

Mỗi trường THCS và THPT cần tối thiểu 05 bộ - Nếu áp dụng trên địa bàn thành phố Tam Điệp số tiền làm lợi là: 915.000 x 5 x 10 = 45.750.000 VNĐ ( Bốn mươi năm triệu bảy trăm năm mươi nghìn đồng chẵn) - Nếu áp dụng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình số tiền làm lợi là: 45.750.000 x 8 = 366.000.000 VNĐ( Ba trăm sáu mươi sáu triệu đống chẵn) 2. Hiệu quả xã hội 17

Trong quá trình áp dụng sáng kiến này tại nhà trường thu được kết quả tốt, tạo được sự tin tưởng chuyên môn của nhà trường, các trường THCS và THPT trên toàn tỉnh và nhận được đánh giá cao từ phía lãnh đạo Sở GD ĐT Ninh Bình. Đóng góp không nhỏ vào nâng cao chất lượng giảng dạy của nhà trường. Trong những năm gần đây bộ môn Vật lí trường THPT Nguyễn Huệ đã có nhiều thành tích về kết quả thi học sinh giỏi cấp Tỉnh, Quốc gia. Đạt rất nhiều giải Khoa học kỹ thuật cấp Tỉnh, Quốc gia, Khu vực, bộ môn Vật lí luôn đạt kết quả top đầu trong kỳ thi tốt nghiệp THPT Quốc Gia. 2.1. Kết quả đạt được: 2.1.1. Chất lượng môn Vật lí sau khi áp dụng sáng kiến năm học 2019 – 2020 ( Trường THPT Nguyễn Huệ thành phố Tam Điệp Ninh Bình) Chất lượng đại trà trung bình sau các bài kiểm tra định kỳ và kiểm tra thường xuyên (0/0) Số HS (0/0) Số HS (0/0) Số HS (0/0) Số HS Loại Trung bình Năm học Loại giỏi Loại Khá Loại Yếu 2019 - 2020 11,6 39,2 46,2 3 Bảng 1.4. Chất lượng đại trà môn Vật lí sau khi áp dụng sáng kiến Qua bảng thể hiện rõ chất lượng học sinh khá giỏi tăng lên rõ rệt học sinh yếu giảm đi rất nhiều 2.1.2. Số học sinh yêu thích môn Vật lí - Chúng tôi lấy ý kiến của 200 em học sinh của trường THPT Nguyễn Huệ về sự yêu thích môn Vật lí.( Kết quả khảo sát trung bình thể hiện ở bảng 1.5 ) Tổng số học sinh Số học sinh yêu thích môn Vật lí Năm học Số HS Số HS (%) 2019 - 2020 200 180 90 Bảng 1.5.Thực trạng Sự yêu thích môn Vật lí trong năm học 2019 - 2020 Như vậy nếu như trước đây khi chưa được học các tiết học ngoại khóa theo định hướng giáo dục Stem thì số học sinh yêu thích bộ môn Vật lí không nhiều và ngày càng giảm, lí do vì bộ môn có nhiều kiến thức khó trừu tượng các em không biết vận dụng kiến thức vào giải thích các hiện tượng thực tế. Sau khi áp dụng sáng kiến khá nhiều em yêu thich môn học và đã vận dụng giải thích được nhiều tình huống thực tiễn.

2.1.3. Số học sinh yêu thích và biết cáchtiếp cận ứng dụng các kiến thức được học trong các buổi học ngoại khóa Stem vào giải thích các tình huống thực tiễn trong đời sống Chúng tôi lấy ý kiến của 200 học sinh của trường THPT Nguyễn Huệ về khả năng tiếp cận và ứng dụng sáng kiến vào thực tiễn Đánh giá về mức độ tiếp cận vận dụng kiến thức lý Số ý Tỷ lệ % thuyết giái thích các hiện tượng thực tế của đời sống kiến Chưa biết cách học gắn với hành để tự tìm hiểu kiến thức áp 4 2 dụng vào thực tế 18

Thường xuyên học gắn với hành để tự tìm hiểu kiến thức áp 170 85 dụng vào thực tế Áp dụng bình thường học gắn với hành để tự tìm hiểu kiến 20 10 thức áp dụng vào thực tế Rất ít khi áp dụng học gắn với hành để tự tìm hiểu kiến 0 0 thức áp dụng vào thực tế Chỉ học lí thuyết không liên quan đến thực tế, không được 6 3 trải nghiệm thực tế Bảng 1.6. Số học sinh yêu thích và biết cách tiếp cận ứng dụng các kiến thức được học trong các buổi học ngoại khóa Stem vào giải thích các tình huống thực tiễn trong đời sống năm học 2019 - 2020 Qua bảng số liệu 1.6 cho thấy phần lớn học sinh đã biết tiếp cận và ứng dụng học đi đôi với hành kiến thức được học qua các buổi ngoại khóa Stem.

2.1.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm Chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm sư phạm tổ chức hoạt động ngoại khóa theo định hướng giáo dục Stem qua chuyên đề cấp tỉnh : “Hoạt động ngoại khóa Vật lí ứng dụng “ vào ngày 06 tháng 01 năm 2020 với sự tham dự của lãnh đạo sở, giảng viên đại học Hoa lư, lãnh đạo và giáo viên Vật lí các trường THPT trên toàn tỉnh, lãnh đạo và giáo viên Vật lí các trường THCS trên địa bàn thành phố Tam Điệp. Qua phần thảo luận do đồng chí Nguyễn Đình Tấn trưởng phòng GDTH Sở GD ĐT Ninh Bình điều hành và qua việc phát phiếu thăm dò ý kiến của đại biểu và giáo viên tham dự, buổi học ngoại khóa đã nhận được sự ghi nhận đánh giá rất cao từ phía lãnh đạo sở GD ĐT Ninh Bình, các đại biểu và thầy cô giáo tham dự.

19

Thấy Đỗ Văn Thông Phó giám đốc sở GD ĐT Ninh Bình tham dự và đánh giá cao chất lượng sự thành công của chuyên đề

Thầy Nguyễn Đình Tấn trưởng phòng GDTH sở GD ĐT Ninh Bình chủ trì buổi thảo luận về chuyên đề

Thầy Nguyễn Trí Thanh phó hiệu trưởng trường THPT Yên Khánh B tham dự và đánh giá cao chất lượng chuyên đề 20

Thầy Phạm Văn Muôntổ trưởng chuyên môn trường THPT Yên Khánh A tham dự và đánh giá cao chất lượng chuyên đề IV. Điều kiện và khả năng áp dụng sáng kiến 1. Điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến - Để tiến hành các hoạt động ngoại khóa Vật lí nói riêng và mọi hoạt động ngoại khóa nói chung đạt hiệu quả tốt đẹp đòi hỏi phải có sự tổ chức chặt chẽ, tỉ mỉ của giáo viên, sự giúp đỡ của nhà trường, của hội cha mẹ học sinh và nhiệt tình của tập thể học sinh, của mỗi cá nhân, cần tạo dựng được những hạt nhân nòng cốt trong mỗi dạng hoạt động ngoại khóa từ phía học sinh.

- Kết hợp nhiều phương tiện kĩ thuật dạy học ngoại khóa Vật lí: Tổ hợp cơ sở vật chất kĩ thuật trong trường học, các thiết bị kĩ thuật, các phương tiện nghe nhìn, các phương tiện kĩ thuật chương trình hóa: máy thông tin, máy kiểm tra, máy dạy học ... trong số những loại phương tiện đó, phương tiện nghe nhìn chiếm vị trí quan trọng nhất., cùng với việc ứng dụng khoa học công nghệ vào dạy học, các phương tiện nghe nhìn, đặc biệt là máy vi tính, máy chiếu (projector), bảng điện tử... ngày càng được sử dụng rộng rãi.

- Trong việc tổ chức hoạt động ngoại khóa vật lí, các phương tiện dạy học có thể sử dụng: + Máy vi tính: Có thể dùng để thiết kế các chương trình ngoại khóa trên các phần mềm chuyên dụng như powerpoint, windword...

21

+ Máy quay phim: Giáo viên có thể dùng máy quay để trực tiếp ghi lại các quá trình vật lí, các thí nghiệm mình làm....

- Để dạy học ngoại khóa Vật lí đạt hiệu quả cao theo đúng định hướng giáo dục Stem trước hết cần có đầy đủ trang thiết bị dạy học như: Phòng học bộ môn đạt tiêu chuẩn, cán bộ chuyên trách phòng thiết bị được đào tạo bài bản , phòng có đầy đủ các trang thiết bị cần thiết.

- Có sự đầu tư thỏa đáng cho giáo dục: + Giáo viên: Kiên trì tâm huyết đầu tư nhiều tâm sức để tìm hiểu các vấn đề Vật lí ứng dụng, vận dụng sáng tạo linh hoạt vào việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa theo định hướng Stem dưới dạng quy mô vừa và nhỏ, giúp học sinh phát triển các năng lực cốt lõi trong quá trình dạy học + Nhà trường: Tăng cường đầu tư trang thiết bị dạy học, tài liệu tham khảo, hỗ trợ giáo viên trong quá trình giảng dạy nói chung và phục vụ những môn đặc thù gắn với thực nghiệm như môn Vật lí nói riêng để đạt hiệu quả cao hơn. Làm tốt công tác xã hội hóa giáo dục phối kết hợp với phụ huynh học sinh và xã hội cùng tham gia vào quá trình giáo dục của nhà trường. + Sở GD ĐT: Tổ chức các chuyên đề để trao đổi kinh nghiệm phương pháp, bồi đưỡng đội ngũ cán bộ giáo viên... đảm bảo nguồn lực để đễ dàng thực hiện tổ chức các hoạt động ngoại khóa theo định hướng Stem cũng như dạy học theo phương pháp STEM. Như vậy trước bối cảnh các trường học đang áp dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy phổ biến; cơ sở vật chất các trường học được quan tâm và đầu tư đáng kể; đội ngũ cán bộ giáo viên nhiệt tình tâm huyết; học sinh năng động sáng tạo tích cực chủ động bên cạnh đó là sự quan tâm đồng hành nhiệt tình của phụ huynh học sinh và xã hội thì việc vận dụng sáng kiến trên là không thể không thực hiện được.

2. Khả năng áp dụng sáng kiến Sau khi áp dụng giải pháp trên trong quá trình dạy học bộ môn Vật lí tại trường THPT Nguyễn Huệ. Chúng tôi nhận thấy khả năng áp dụng của giải pháp trên đối với tất cả các trường THPT và THCS trong toàn tỉnh là hoàn toàn khả thi luôn mang lại hiệu quả cao trong việc hình thành và phát triển năng lực cho học sinh, sáng kiến hoàn toàn có thể nhân rộng và áp dụng với các bộ môn khoa học tự nhiên khác chắc chắn sẽ mang lại hiệu quả cao.

Trước yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện của giáo dục, cả về nội dung phương pháp và hình thức tổ chức, chúng tôi mong rằng sáng kiến này sẽ góp phần vào việc nâng cao chất lượng dạy và học Vật lí trong chương trình giáo dục phổ thông mới. Mặc dù đã cố gắng song không thể tránh khỏi những thiếu sót, chúng tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các cấp lãnh đạo, 22

của các thầy giáo, cô giáo trong toàn tỉnh để sáng kiến ngày một hoàn thiện hơn.

Chúng tôi xin cam đoan mọi thông tin nêu trong đơn là trung thực, đúng sự thật và hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật.

XÁC NHẬN CỦA LÃNH ĐẠO ĐƠN VỊ CƠ SỞ

Tam Điệp, ngày 10 tháng 11 năm 2020 Người nộp đơn Phạm Thị Lan Bùi Trung Thăng Vũ Thị Vân Nguyễn Thị Huệ Ngô Thị Thanh Liên

23

PHỤ LỤC PHỤ LỤC I CÁC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA ĐÃ TỔ CHỨC

I. Hoạt động ngoại khóa 1: Vật lí vui - Biểu diễn tiết mục “ Nhạc Lửa” (chuyên đề cấp tỉnh 01/2020) + Mục tiêu Kiểm tra kiến thức Vật lí về âm học đã học ở THCS và sóng dừng (học sinh khối 12). Rèn kĩ năng quan sát tinh tế, khéo léo tác động vào tự nhiên khi làm thí nghiệm, vừa phải có tư duy logic chặt chẽ, biện chứng, vừa phải trao đổi thảo luận để khẳng định chân lí.

Rèn luyện năng lực tự giác, tự nghiên cứu giải quyết vấn đề.

Tạo ra một thí nghiệm rất sinh động nhằm minh họa cho khái niệm “Âm thanh” và "Sóng dừng" mà chúng ta từng được học trong môn Vật Lý.

Qua các hình ảnh nhún nhẩy của ngọn lửa theo điệu nhạc phát ra từ loa, học sinh sẽ dễ dàng hình dung sóng dừng bằng các hình ảnh khá trực quan, cung cấp thêm một góc nhìn mới mẻ cho những khái niệm vốn trừu tượng và khô khan trong môn vật lý. + Chuẩn bị - Thiết bị thí nghiệm : Một ống Nhạc Lửa bên trên có đục nhiều lỗ nhỏ, Một loa nhỏ để làm nguồn âm, một bình ga với dung tích 0,5 kg, Hộp chắn gió. + Tiến hành - Phần 1: Nhóm học sinh lớp 12A và 11A của nhà trường sau khi tìm tòi và nghiên cứu từ nhiều kênh đã chế tạo và thực hiện thành công biểu diễn thí nghiệm mô phỏng hiện tượng Sóng dừng.

Màn trình diễn “ Nhạc Lửa” của nhóm học sinh câu lạc bộ Vật lí nhà trường 24

- Phần 2 : Giao lưu có thưởng cùng học sinh do hai học sinh Lê Quang Chiến và Phạm Quang Việt Hoàng 11A thực hiện.

P. Hoàng - Câu hỏi số 1: Đã có sóng nào truyền vào đường ống khi bật loa?

Q. Chiến: Khi loa bật lên đã có sóng âm hay còn gọi là âm thanh P. Hoàng - Câu hỏi số 2: Nhờ hiện tượng Vật lí nào mà tạo ra nhạc lửa khi bản nhạc cất lên? Vì sao?

Q. Chiến : Hiện tượng được giải thích như sau: Nhờ hiện tượng sóng dừng.

Khi sóng âm truyền từ loa đến hết ống sẽ phản xạ ngược lại tạo ra sóng dừng trên cột khí ga trong ống như ta thấy kết quả tạo ra sóng lửa.

P. Hoàng - Câu hỏi số 3: Nơi ngọn lửa cao nhất và thấp nhất ứng với vị trí nào của sóng dừng.

Phần giao lưu cùng các bạn học sinh trong ngoại khóa Q. Chiến: Nơi ngọn lửa nhảy nhót lên cao nhât là bụng sóng và thấp nhất là nút sóng.

II. Hoạt động ngoại khóa 2: Hội thi “ Vật lí ứng dụng ” (chuyên đề cấp tỉnh 01/2020) + Mục tiêu - Kiểm tra kiến thức Vật lí ứng dụng của học sinh xung quanh các hiện tượng diễn ra trong cuộc sống hàng ngày. Phát triển tư duy và khoa học ở học sinh. Rèn luyện những thao tác, hành động, phương pháp nhận thức cơ bản, nhằm chiếm lĩnh kiến thức vật lí, vận dụng sáng tạo để giải quyết vấn đề trong học tập và hoạt động thực tiễn .

- Rèn luyện năng lực: tự giác, tự nghiên cứu giải quyết vấn đề. + Chuẩn bị 25

- Hình thức thi giống Rung Chuông Vàng - Mỗi lớp học ban KHTN cử từ 5 đến 10 học sinh dự thi ( 70 học sinh) - Tìm hiểu các kiến thức xoay quanh kiến thức về Vật lí ứng dụng qua sách báo quan mạng xã hội…

- Chuẩn bị trang phục, mũ, bút, bảng phooc trắng, giẻ lau. + Thể lệ hội thi Thí sinh: - Mỗi thí sinh đều có cơ hội đi từ câu 1 đến câu 20 và sẽ được đến đích "Vòng nguyệt quế".

Học sinh hai khối lớp 11 và 12 tham dự hội thi Vật lí ứng dụng - Mỗi câu hỏi có thời gian suy nghĩ để trả lời là 15 giây. Đáp án đưa ra trùng với đáp án của chương trình mới coi là đúng. Đáp án rõ ràng, đúng chính tả.

(Trường hợp có đáp án đúng khác, ban cố vấn chương trình có quyết định cụ thể mới được công nhận.)

- Khi bị loại thí sinh phải rời sàn thi đấu, về ngồi đúng vị trí theo thứ tự, chờ đợi cứu trợ từ thầy cô .

26

Màn cứu trợ vận chuyển bóng bay của thầy cô - Sau câu hỏi thứ 20 mà còn lại nhiều hơn 05 thí sinh, sẽ tổ chức thi dự bị 05 câu. Quá trình thi đấu thí sinh phải trật tự không trao đổi trên sàn thi đấu.

Luật cứu trợ: Do người dẫn chương trình điều hành khi nào sẽ cho cứu trợ.

- Trong chương trình, các thí sinh sẽ được hưởng quyền “Trợ giúp” từ các Thầy, cô trong ban cố vấn: (01 lần cho mỗi mức câu hỏi) phần cứu trợ khi: + Còn nhiều nhất 10 HS trên sân và đang ở trong mức từ câu 1 đến câu 10. + Còn nhiều nhất 05 HS trên sân và đang ở trong mức từ câu 11 đến câu 15.

- Trong trường hợp số HS bị loại tất cả hoặc còn lại quá nhiều ban tổ chức sẽ xử lý tình huống bằng cách sử dụng câu hỏi phụ.

- Tình huống giả định: + Giả định 1: Giả sử sau câu hỏi 18 tất cả HS bị loại, BTC sử dụng câu hỏi phụ cứu trợ. Những HS trả lời đúng tiếp tục tham gia thi câu hỏi 19. + Giả định 2: Giả sử sau câu hỏi 20 số HS còn lại nhiều hơn một HS, BTC sử dụng câu hỏi phụ phân loại để chọn 1 HS cuối cùng trao vòng nguyệt quế.

- Tùy vào trường hợp cụ thể BTC có thể sẽ tiến hành trao giải cho các thí sinh có thành tích tốt.

Cổ động viên: - Trong suốt quá trình thi đấu phải giữ gìn trật tự, không lộ đáp án cho bạn biết. Cổ động viên lớp nào nhắc nhở thì tước quyền thi đấu của học sinh lớp đó và đưa vào xem xét xếp hạnh kiểm trong HKI năm học 2019 – 2020.

27

Học sinh ba khối lớp tham dự ngoại khóa - Đến phần thi cổ động viên, CĐV có cơ hội trả lời, đáp án đúng sẽ được nhận phần thưởng của ban tổ chức.

Trên đây là một số thể lệ chính của Hội thi “Vật lí ứng dụng” năm học 2019-2020 yêu cầu thí sinh và cổ động viên thực hiện tốt.

Ban cố vấn: - Cô Phạm Thị Lan: Trưởng ban - Cô Trần Kim Sang - Thầy Bùi Trung Thăng: - Các giáo viên nhóm Vật Lí + Cơ cấu giải thưởng: (theokế hoạch trong phụ lục)

28

nhất

Giải

cá

nhân:

01

giải

Em Lê Quang Chiến học sinh lớp 11A giải nhất hội thi Vật lí ứng dụng

III. Hoạt động ngoại khóa 3: Hội thi chế tạo và bắn tên lửa nước (chuyên đề cấp tỉnh 01/2020) + Mục đích - Tạo sân chơi giao lưu, trao đổi kiến thức về ứng dụng vật lý, khoa học, sáng tạo và giải trí lành mạnh cho học sinh. + Yêu cầu -Tổ chức đơn giản, hiệu quả và tiết kiệm. + Thời gian địa điểm và đối tượng dự thi - Thời gian: Từ 15h đến 15h 30h thứ 2 ngày 06/01/2020 - Địa điểm: Trường THPT Nguyễn Huệ, TP Tam Điệp, Ninh Bình - Đối tượng dự thi: Học sinh các lớp 11A, 11B, 11C, 11D, 11E, 10G của trường THPT Nguyễn Huệ. + Đăng kí tham dự - Các lớp tham gia hội thi đăng ký với giáo viên bộ môn Lý. Và được sắp xếp chia theo 3 đội như sau: + Đội 1: Đội Acsimet gồm 2 lớp 11A,11E + Đội 2: Đội Niutơn gồm 2 lớp 11B,11D + Đội 3: Đội Anhxtanh gồm 2 lớp 11C,10G - Tham dự buổi hướng dẫn: 11/11/2019 tại phòng họp HĐSP - Thời gian đăng ký tham gia hội thi: Từ 01/10/2019 đến 10/11/2019.

29

+ Nội dung - Ba đội chơi bốc thăm thứ tự dự thi vào ngày 06/01/2020 - Hội thi đã được tổ chức thi vào ngày 30/12/2019, ngày 06/1/2019 biểu diễn bắn tên lửa và trao giải.

Phần thi 1:Mỗi đội thi cử đại diện tham gia phần thi thuyết trình trước câu hỏi của ban tổ chức, câu hỏi liên quan đến các lĩnh vực: + Cấu tạo nguyên tắc hoạt động của tên lửa nước + Lịch sử ra đời của tên lửa + Ứng dụng của tên lửa trong đời sống và KHKT -Mỗi đội thi có 5 phút để trả lời câu hỏi của mình (phần thuyết trình sẽ dừng sau 5 phút kể cả khi thí sinh chưa trả lời hết ý của mình.

- Điểm tối đa của phần dự thi là 10 điểm.

Phần thi2 : Chế tạo tên lửa (10 điểm)

Đội Acsimet chuẩn bị phần thi Ở phần thi này, các đội được tự do thể hiện khả năng sáng tạo và thẩm mĩ trong việc tạo ra một tên lửa theo các tiêu chí ban tổ chức đề ra. Đội thi nộp sản phẩm trước ngày thi đấu ít nhất 1 ngày có kiểm duyệt của giáo viên bộ môn, đội nào không nộp sản phẩm trước xem như bỏ cuộc. Điểm sản phẩm là 10 điểm. Tiêu chí chấm điểm: + Cân đối, chắc chắn, đúng quy định an toàn: 5 điểm + Màu sắc đẹp, hài hòa: 5 điểm.

Phần thi 3: Bắn cao tung dù (10 điểm) 30

Ở phần thi này, các đội phải thể hiện khả năng trong kỹ thuật bắn tầm cao tốt nhất, tên lửa tung dù đẹp nhất điểm tối đa phần này 10 điểm. Điểm chung cuộc là tổng điểm cả 2 phần thi.

Màn trình diễn Bắn tên lửa nước của đội Niutơn + Cơ cấu giải thưởng – 01 Giải Nhất: Phần thưởng trị giá 300.000 đồng – 01 Giải Nhì: Phần thưởng trị giá 200.000 đồng – 01 Giải Ba: Phần thưởng trị giá 150.000 đồng + Cách thực hiện – Giáo viên dạy Vật lí các lớp phổ biến kế hoạch đến các lớp và lấy danh sách học sinh tham gia.

– Giáo viên phụ trách môn lí khối 11, 10 động viên học sinh tham gia bằng cách cộng điểm cho các học sinh tham gia (mỗi học sinh tham gia thi đấu được cộng 2 điểm Vật lí 15 phút; đạt giải sẽ được 10 điểm Vật lí 15 phút). + Ban giám khảo và ban tổ chức + Trưởng ban tổ chức: Đ/c Phạm Thị Lan – Tổ phó chuyên môn tổ Lí- Hóa: Quản lý chung. + Ban giám khảo: Thầy Đinh Khắc Xuân, cô Vũ Thị Vân, cô Nguyễn Thị Huệ, cô Phạm Thị Lan, thầy Bùi Trung Thăng. + Ban cố vấn: Cô Trần Kim Sang; cô Ngô Thanh Liên. + Giáo viên dạy Vật lí ở lớp hướng dẫn học sinh trong quá trình làm tên lửa nước và thi đấu.

31

+ Các thầy cô còn lại trong tổ phụ trách quản lý nhắc nhở học sinh chấp hành nội quy trong quá trình thi .

Thầy Đỗ Văn Thông - PGĐ sở GD& ĐT Ninh Bình và thầy Nguyễn Đình Tấn - Trưởng phòng GDTrH trao quà cho những đội chơi xuất sắc trong hội thi “ Bắn tên lửa nước

IV. Hoạt động ngoại khóa 4: “ Sử dụng hiệu quả nguồn năng lượng điện sinh ra khi đi xe đạp” Hoạt động 1. Xác định yêu cầu chế tạo xe đạp đa năng (45 phút) A. Mục đích Sau hoạt động này học sinh có khả năng: - Nêu được nguyên lí hoạt động của máy phát điện, máy biến áp.

- Thiết kế, chế tạo tạo được khóa điện tự động có cấu tạo đơn giản (công tắc điện tự động) hoạt động dựa trên cảm biến ánh sáng hoặc chuyển động cơ học.

- Thiết kế được các mạch điện đơn giản.

Xác định được nhiệm vụ dự án là chế tạo xe đạp đa năng tiết kiệm năng lượng tích hợp sạc điện thoại với các yêu cầu: (1) Hoạt động với công suất định mức 1W. 32

(2) Sạc điện thoại 5V (± 0,2V).

(3) Sử dụng thiết bị và các linh kiện điện tử lắp mạch đơn giản, các vật liệu an toàn điện.

(4) Có hình thức đẹp, an toàn, thuận tiện cho việc tháo lắp, sửa chữa.

B. Nội dung - GV mở đầu bằng nhu cầu tiết kiệm điện (do nhu cầu tiết kiệm năng lượng để bảo vệ môi trường, tiết kiệm chi phí ở VN do nhu cầu giá điện tăng cao ) → làm thế nào để tiết kiệm điện?

GV gợi ý: Sử dụng thiết bị có khả năng điều chỉnh mức tiêu thụ điện năng hoặc thiết bị đa chức năng.

- GV giới thiệu nhiệm vụ dự án là “Chế tạo xe đạp đa năng” - GV tổ chức hoạt động cho HS tìm hiểu và tự đề xuất các thông số phù hợp với yêu cầu đặt ra của sản phẩm.

- GV và HS thống nhất các tiêu chí của sản phẩm dự án: (1) Hoạt động với công suất định mức 1W. (2) Sạc điện thoại 5V (± 0,2V).

(3) Sử dụng thiết bị và các linh kiện điện tử lắp mạch đơn giản, các vật liệu an toàn điện.

(4) Có hình thức đẹp, an toàn, thuận tiện cho việc tháo lắp, sửa chữa.

- GV hướng dẫn học sinh trong câu lạc bộ về tiến trình thực hiện dự án và yêu cầu học sinh ghi nhận vào nhật ký học tập.

Bước 1: Nhận nhiệm vụ.

Bước 2: Tìm hiểu kiến thức kĩ năng liên quan.

Bước 3: Lập bảng phương án thiết kế và báo cáo.

Bước 4: Làm sản phẩm.

Bước 5: Báo cáo và đánh giá sản phẩm.

- GV dẫn dắt: Để thực hiện được dự án trên cần tìm hiểu về một số nội dung về kiến thức và kĩ năng môn học. GV phân công nhiệm vụ cho các nhóm tìm hiểu kiến thức và kĩ năng liên quan trước khi lập bảng thiết kế sản phẩm.

C. Dự kiến sản phẩm hoạt động của học sinh Bảng tiêu chí đánh giá xe đạp tích hợp với sạc điện thoại….

Bảng ghi nhận nhiệm vụ, kế hoạch dự án và phân công công việc.

D. Cách thức tổ chức hoạt động Tổ chức nhóm học tập Giáo viên tổ chức cho học sinh hoạt động theo nhóm dự án từ 5- 6 người.

33

Mỗi nhóm bầu nhóm trưởng, thư kí và đặt tên nhóm. Đặt vấn đề – giao nhiệm vụ học tập -

GV chuẩn bị một số ví dụ về nhu cầu tiết kiệm ðiện và chiếu cho HS

xem, ví dụ cạn kiệt nguồn nhiên liệu hoá thạch (than đá, dầu mỏ), ô nhiễm môi trường, giá điện tăng.

-

GV ðặt vấn ðề: làm thế nào ðể tiết kiệm ðiện trong gia ðình?

Sau 3 phút thảo luận, ðại diện nhóm trình bày các phýõng án. GV gợi ý

phương án: Sử dụng thiết bị có khả năng điều chỉnh mức tiêu thụ điện năng hoặc thiết bị đa chức năng.

-

GV giới thiệu dự án: Trong dự án này, sẽ làm xe ðạp ða nãng tiết kiệm

điện tích hợp với chức năng sạc điện thoại….

Tìm hiểu một số thông số kĩ thuật của sản phẩm - GV đưa ra hệ thống câu hỏi. Nhóm HS tìm kiếm thông tin trên thiết bị

di động để trả lời. Sau 5 phút, đại diện nhóm báo cáo.

Hệ thống câu hỏi (1) Hiện nay thường dùng … nào để tiết kiệm điện nhất? Nêu công suất,

điện áp, nguồn điện loại đèn đó.

(2) Nguồn điện vào và nguồn điện ra của cục sạc điện thoại là gì? Có điện

áp là bao nhiêu? và có những yêu cầu gì?

(3) Để biến đổi dòng điện xoay chiều thành dòng điện một chiều sử dụng

linh kiện nào? Vẽ kí hiệu linh kiện đó.

(4) Để…? Vẽ kí hiệu linh kiện đó.

- Khi HS báo cáo, HS và GV phản hồi. Giáo viên và HS thống nhất các tiêu chí cõ bản của sản phẩm.

(1) Thiết bị hoạt động với công suất định mức 1W. (2) xe đạp có thể tích hợp với cổng USB sạc điện thoại 5V (± 0,2V).

(3) Sử dụng thiết bị và các linh kiện điện tử lắp mạch đơn giản, các vật liệu an toàn điện.

(4) …

Thống nhất tiến trình dự án và tiêu chí đánh giá - GV đặt vấn đề: Để hoàn thành hiệu quả dự án này trong 5 tuần (5 tiết)

thì cần thực hiện theo tiến trình nào?

- GV và HS thống nhất kế hoạch dự án

34

T T

Nội dung

1

- Nhận nhiệm vụ

Sản phẩm cần đạt - Bảng kế hoạch

Ghi chú Học tại lớp

- Thống nhất tiến

dự án và tiêu chí đánh trình và tiêu chí đánh giá giá 2

Tìm hiểu kiến thức, kĩ Bài trình chiếu kiến HS làm việc theo năng liên quan thức nền nhóm ngoài giờ học

3

Báo cáo kiến thức, kĩ Bản phương án thiết HS báo cáo tại lớp năng liên quan kế

4

Lập phương án thiết kế

5

Trình bày phương án Bản báo cáo kết quả HS báo cáo tại lớp thiết kế sản phẩm

Sản phẩm mẫu

HS làm việc theo nhóm ngoài giờ học

Làm sản phẩm theo phương án thiết kế

HS làm việc theo nhóm ngoài giờ học

Báo cáo sản phẩm

HS báo cáo tại lớp

- GV đặt vấn đề: Làm thế nào để đánh giá công bằng HS trong dự án

này?

- GV và HS thống nhất tiêu chí đánh giá và tỉ lệ điểm ở phụ lục 1 bao

gồm + Đánh giá bài báo cáo kiến thức: 15 đ + Đánh giá phương án thiết kế: 25 điểm + Đánh giá sản phẩm kĩ thuật: 35 điểm + Đánh giá kĩ năng:

* Thuyết trình: 15 điểm * Làm việc nhóm: 10 điểm Giao nhiệm vụ tìm kiến thức và kỹ năng nền và lập bản thiết kế sản phẩm GV hướng dẫn, để lập được bản thiết kế sản phẩm, cần xem nội dung các bài học và trả lời các câu hỏi định hướng. Các bài gồm: - Bài 16: Truyền tải điện năng, máy biến áp (Vật lý 12 Cơ bản) - Bài 17: Máy phát điện xoay chiều (Vật lý 12 Cơ bản) - Bài 31: Hiện tượng quang điện trong (Vật lý 12 Cơ bản) - Bài 12: Lực đàn hồi của lò xo, định luật Húc (Vật lý 10 Cơ bản) 35

- Bài 7: Mạch chỉnh lưu - Nguồn 1 chiều (Công nghệ 12) - Bài 9: Thiết kế mạch điện tử đơn giản (Công nghệ 12) - Bài 10: Thực hành mạch nguồn điện một chiều (Công nghệ 12) - Bài 11: Lắp mạch nguồn chỉnh lưu cầu có biến áp nguồn và tụ lọc (Công nghệ 12) GV đặt vấn đề: Có thể vận dụng những kiến thức nào từ những chủ đề này trong việc thực hiện sản phẩm? + Công dụng của điôt tiếp mặt. + Sơ đồ mạch điện, nguyên lí làm việc và ưu, nhược điểm của mạch chỉnh lưu một điôt. + Sơ đồ mạch điện và nhận xét về mạch chỉnh lưu hai điôt. + Sơ đồ mạch điện, nguyên lí làm việc, ưu nhược điểm và sự cố khi một điôt bị mắc ngược hoặc bị đánh thủng của mạch chỉnh lưu cầu. + Sơ đồ mạch điện, chức năng của các khối. + Hai bước thiết kế của mạch điện tử: mạch nguyên lí và mạch lắp ráp. + Từ yêu cầu của thiết kế: điện áp vào 220 V – 50 Hz; điện áp ra 1 chiều 5V; dòng điện tải 2 A thực hiện lựa chọn sơ đồ thiết kế, tính toán và chọn các linh kiện trong mạch. + Cách sử dụng đồng hồ vạn năng để đo các đại lượng: điện áp, điện trở, dòng điện.

- Các nhóm thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu kiến thức, kĩ năng nền và lập bản thiết kế sản phẩm (thoả mãn các tiêu chí sản phẩm) trong vòng 1 tuần với các yêu cầu: (1) Các HS tự nghiên cứu bài học và trả lời các câu hỏi định hướng. Phần trả lời câu hỏi định hướng nộp lại cho GV trước buổi báo cáo.

(2) Nhóm thảo luận để lập bản thiết kế sản phẩm với các yêu cầu Bài Powerpoint trình chiếu bản thiết kế sản phẩm bao gồm các nội dung: ** Sơ đồ mạch điện kín (hình vẽ). ** Bản vẽ thiết kế sản phẩm. ** Linh kiện, thiết bị, vật liệu dự kiến (có định lượng). ** Nguyên lí hoạt động của sản phẩm.

(3) Các nhóm chuẩn bị phần trình bày trong vòng 5 phút gồm các nội dung ** Nguyên vật liệu ** Cấu tạo, sơ đồ mạch điện ** Nguyên lí hoạt động của sản phẩm (có giải thích) 36

-

GV thống nhất thang ðánh giá buổi báo cáo thiết kế + Nội dung: (20đ) (như trên) + Hình thức: (5đ) trình chiếu có màu sắc hài hòa, bố cục hợp lí. + Thuyết trình: (15đ)

.Trình bày thuyết phục. .Trả lời được câu hỏi phản biện. .Tham gia đóng góp ý kiến, đặt câu hỏi phản biện cho nhóm báo cáo.

Hoạt động 2. TRÌNH BÀY VÀ BẢO VỆ PHƯƠNG ÁN THIẾT KẾ XE ĐẠP ĐA NĂNG (Báo cáo: 45 phút) A. Mục đích Sau hoạt động này, HS có khả năng 1. Mô tả được bản thiết kế xe đạp tiết kiệm tích hợp sạc điện thoại…

2. Vận dụng các kiến thức liên quan đến Mạch chỉnh lưu – Nguồn 1 chiều, biến trở, mạch điện tử đơn giản để lí giải và các kiến thức liên quan để bảo vệ cơ sở khoa học và nguyên tắc hoạt động đã lựa chọn trong phương án thiết kế.

3. Lựa chọn phương án thiết kế tối ưu để thực hiện việc chế tạo xe đạp đa năng.

B. Nội dung – Trong 1 tuần, HS làm việc nhóm để hoàn thành bản thiết kế.

– Trong buổi lên lớp, HS báo cáo phương án thiết kế. HS vận dụng các kiến thức và kĩ năng liên quan để bảo vệ phương án thiết kế. GV và HS khác phản biện.

Nhóm HS ghi nhận xét, điều chỉnh và đề xuất phương án tối ưu để tiến hành làm sản phẩm.

C. Dự kiến sản phẩm hoạt động của học sinh * Bản thiết kế dự kiến.

* Sơ đồ nguyên lí mạch điện.

37

- Thiết kế hệ thống đèn thông minh cho xe đạp + Hệ thống đèn trước của xe có sử dụng cảm biến ánh sáng

Hình 2.1: Mạch đèn chiếu sáng sử dụng cảm biến ánh sáng IC 7812 dùng để giảm điện áp xuống còn 12V. Khi có ánh sáng chiếu vào cảm biến ánh sáng, điện trở của cảm biến nhỏ, dòng điện qua cảm biến và về cực âm. Lúc này chân B mất áp, rơle mở và đèn tắt Khi có ánh sáng rất yếu chiếu vào cảm biến ánh sáng, điện trở của cảm biến rất lớn, có dòng qua Tranzitor, Tranzitor đóng điện cấp điện cho cuộn dây hút khóa k.

Rơle đóng, đèn sáng + Hệ thống đèn xi nhan

Hình 2.2: Mạch điện đèn xi nhan trên xe đạp + Hệ thống đèn phanh sau

Hình 2.3: Mạch đèn báo sau phía xe khi bóp phanh Khi bóp phanh sau, nút bấm được ấn xuống, mạch điện kín, đèn sau sáng - Máy rung massage giảm mỡ bụng Bộ phận chính của máy rung massage giảm mỡ bụng là một mô tơ có trục quay gắn lệch tâm với một vật nặng. Khi mô tơ quay, vật nặng chuyển động li tâm gây nên chuyển động rung của mô tơ. Chuyển động rung được truyền tới vỏ máy, tác dụng vào phần cơ thể tiếp xúc với máy - Bộ sạc sử dụng cho điện thoại

38

Hình 2.4: Sơđồ mạch bộ sạc cho điện thoại Điốt dùng để ổn định điện áp.Điện trở R dùng để bảo vệ mạch.IC 7812 dùng để giảm điện thế xuống còn 12V. IC 7805 dùng để giảm điện áp xuống còn 5V - Bộ phận tự động thực hiện cuộc gọi đến số điện thoại cài sẵn khi bị tai nạn giao thông

Hình 2.5: Sơ đồ mạch điện thực hiện cuộc gọi khi tai nạn Điện thoại được cài sẵn số điện thoại cần gọi và trên main của điện thoại, đường gọi được nối ra ngoài qua hệ khóa k (hệ khóa k1, k2, k3), khi đó nút gọi được thay thế bởi hệ khóa k. Khi hệ khóa k đóng (giống như nút gọi được bấm), cuộc gọi được thực hiện. Cuộc gọi được đưa ra loa ngoài (có cả mic để liên lạc) Khóa k3 được đóng khi chân chống được nâng lên và mở khi chân chống được hạ xuống. Khóa k1 hoặc k2 được đóng khi xe đổ và mở khi xe không bị đổ. * Bản ghi nhận ý kiến đóng góp của bạn học, các câu hỏi, ý kiến phản biện nhóm bạn.

D. Cách thức tổ chức hoạt động Mở đầu – Tổ chức báo cáo.

– GV thông báo tiến trình của buổi báo cáo. + Thời gian báo cáo của mỗi nhóm. + Thời gian đặt câu hỏi và trao đổi. + Trong khi nhóm bạn báo cáo, mỗi HS ghi chú về ý kiến nhận xét và đặt câu hỏi tương ứng.

– GV nhắc lại về các tiêu chí đánh giá cho báo cáo bản thiết kế. + Nội dung: (20đ) bản thiết kế sản phẩm bao gồm các nội dung:

* Sơ đồ mạch điện kín (hình vẽ). * Bản vẽ thiết kế sản phẩm. * Linh kiện, thiết bị, vật liệu dự kiến (có định lượng). * Nguyên lí hoạt động của sản phẩm. + Hình thức (5đ) trình chiếu có màu sắc hài hòa, bố cục hợp lí. + Thuyết trình (15đ)

* Trình bày thuyết phục. * Trả lời được câu hỏi phản biện. *Tham gia đóng góp ý kiến, đặt câu hỏi phản biện cho nhóm báo cáo.

Báo cáo 39

– Nhóm HS báo cáo, ghi nhận và trả lời câu hỏi phản biện.

– GV và HS nhận xét, đặt câu hỏi.

– GV sử dụng phiếu đánh giá để đánh giá phần trình bày của học sinh.

Một số phương án thiết kế xe đạp tích hợp sạc điện thoại dự kiến.

Học sinh có thể sử dụng các mạch điện khác tương đương (1 điôt, 2 điôt, 4 điôt,…) sử dụng tụ điện hoặc không sử dụng tụ điện, các dạng hư hỏng của mạch, sử dụng linh kiện để điều chỉnh được độ sáng của đèn.

Tổng kết và dặn dò.

– GV chốt một số kiến thức về Vật lí quan trọng cần lưu ý (phần này là phần tổng kết kiến thức và kĩ năng nền) – GV yêu cầu HS đánh giá nhóm bạn trên các tiêu chí đã thống nhất. GV cũng thực hiện bản đánh giá riêng. + Nội dung. + Hình thức bài báo cáo. + Kĩ năng thuyết trình (trình bày và trả lời câu hỏi).

– GV yêu cầu HS tổng hợp các ý kiến của GV và của các nhóm, điều chỉnh bản thiết kế và lựa chọn phương án thiết kế tối ưu.

– GV thông báo nhiệm vụ hoạt động học tập kế tiếp: thi công và báo cáo sản phẩm.

Hoạt động 3.CHẾ TẠO XE ĐẠP ĐA NĂNG (HS thực hiện ở nhà, thời gian 1 tuần) A. Mục đích Sau hoạt động này, HS có khả năng: 1. Chế tạo được xe đạp đa năng dựa trên phương án thiết kế tối ưu đã lựa chọn.

2. Thử nghiệm sản phẩm và điều chỉnh.

B. Nội dung HS chế tạo xe đạp đa năng theo nhóm ngoài giờ học. GV theo dõi, tư vấn và hỗ trợ HS. C. Dự kiến sản phẩm hoạt động của học sinh Xe đạp đa năng tận dụng năng lượng điện thu được trong quá trình sử dụng xe đạp để sử dụng vào các công việc khác D. Cách thức tổ chức hoạt động GV có thể lập nhóm trên facebook và yêu cầu HS cập nhật quá trình chế tạo sản phẩm.Từ đó, GV có thể đôn đốc, hỗ trợ và tư vấn khi cần thiết.

40

Hoạt động 4. TRÌNH BÀY SẢN PHẨM “XE ĐẠP ĐA NĂNG” (Báo cáo: 45 phút) A. Mục đích Sau hoạt động này, HS có khả năng: – Trình bày cách sử dụng các thao tác trên xe đạp đa năng – Giải thích được sự thành công hoặc thất bại của sản phẩm.

– Đề xuất ý tưởng cải tiến.

B. Nội dung HS báo cáo và thử nghiệm sản phẩm.GV và HS nhận xét và nêu câu hỏi. HS giải thích sự thành công hoặc thất bại của xe đạp đa năng và đề xuất các phương án cải tiến.

C. Dự kiến sản phẩm hoạt động của HS – Bản đề xuất cải tiến đèn xe đạp.

– Hồ sơ học tập hoàn chỉnh của dự án.

D. Cách thức tổ chức hoạt động GV tổ chức buổi báo cáo sản phẩm theo 3 bước . Báo cáo trong lớp.

Nội dung báo cáo của mỗi nhóm. + Tiến trình chế tạo sản phẩm. + Kết quả các lần thử nghiệm. + Phương án thiết kế cuối cùng. + Cách sử dụng. . Thử nghiệm sản phẩm tại lớp học. + GV xem mạch lắp ráp điện tử của sản phẩm. + HS tiến hành cho sản phẩm hoạt động. + Đánh giá hình thức bên ngoài và vật liệu của sản phẩm. + GV và HS ghi nhận vào phiếu đánh giá sản phẩm. . Tổng kết, đánh giá dự án trong lớp.

– HS và GV nhận xét về sản phẩm.

– GV nhận xét và đánh giá chung về dự án. + Kiến thức, kĩ năng liên quan + Quá trình thiết kế và chế tạo sản phẩm. + Kĩ năng làm việc nhóm. + Kĩ năng trình bày, thuyết phục.

41

+ Giải quyết vấn đề khi trải nghiệm.

– GV yêu cầu thực hiện nhiệm vụ cuối dự án: Hoàn thành hồ sơ dự án.

Bảng tiêu chí đánh giá TT

Tiêu chí

Điểm

Bài báo cáo kiến thức (15) 1

Đầy đủ nội dung cơ bản về chủ đề được báo cáo.

10

2

Bài báo cáo có màu sắc hài hòa, bố cục hợp lí.

5

Bản phương án thiết kế (25) 3

Đầy đủ nội dung theo yêu cầu: Sơ đồ nguyên lí, bản vẽ thiết kế, 20 cơ sở khoa học, nguyên lí hoạt động, thông số kỹ thuật (vật liệu, cấu tạo, chất lượng sản phẩm tạo thành).

4

Poster trình chiếu có màu sắc hài hòa, bố cục hợp lí.

5

Xe đạp đa năng (35) 5

Nguyên lí hoạt động

10

6

Thiết bị được thiết kế với công suất nhỏ (P = 1W)

15

7

Cổng USB sạc điện thoại có điện áp ổn định 5V (± 0,2V).

5

8

Sản phẩm có hình thức đẹp, gọn nhẹ, thuận tiện cho việc tháo 5 lắp, sửa chữa.

Kỹ năng thuyết trình (15) 9

Trình bày thuyết phục.

5

10

Trả lời được câu hỏi phản biện.

5

11

Tham gia đóng góp ý kiến, đặt câu hỏi phản biện cho nhóm báo 5 cáo.

Kỹ năng làm việc nhóm (10) 12

Kế hoạch có tiến trình và phân công nhiệm vụ rõ ràng và hợp lí.

13

Mỗi thành viên tham gia đóng góp ý tưởng, hợp tác hiệu quả để 5 hoàn thành dự án.

Tổng số điểm: 100 điểm 42

5

PHỤ LỤC II CÁC HÌNH ẢNH HỌC SINH TRẢI NHGIỆM CHẾ TẠO VÀ LẮP ĐẶT THÍ NGHIỆM NHẠC LỬA

43

44

PHỤ LỤC III PHẦN MỀM THI “HỘI THI VẬT LÝ ỨNG DỤNG

45

46

PHỤ LỤC IV PHẦN CHUẨN BỊ CỦA HỌC SINH LÀM TÊN LỬA NƯỚC 1. Dụng cụ

47

2. Lắp ráp tên lửa nýớc

3. Học sinh bắn thử nghiệm tên lửa nýớc

48

PHỤ LỤC V PHẦN CHUẨN BỊ CỦA HỌC SINH LẮP RÁP XE ĐẠP

49

50

PHỤ LỤC VI MỘT SỐ BÀI TẬP ĐỊNH TÍNH VẬT LÍ ỨNG DỤNGDÙNG TRONG TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA STEMVẬT LÍ Ở TRƯỜNG THPT I. CÁC CÂU HỎI PHẦN CƠ HỌC Câu 1. Để các tia nước từ các bánh xe đạp không thể bắn vào người đi xe, phía trên bánh xe người ta gắn những cái chắn bùn. Khi đó phải gắn những cái chắn bùn như thế nào?

Hướng dẫn trả lời: Phải gắn những cái chắn bùn sao cho mép dưới cắt đường tiếp tuyến đi qua điểm thấp nhất của bàn đạp với bánh trước xe đạp.

Câu 2.Quan sát một bánh xe đạp đang lăn trên đường ta thấy các nan hoa ở phía trên trục quay đang quay như hoà vào nhau, trong khi đó ta lại có thể phân biệt từng nan hoa ở phần dưới của trục bánh xe. Hãy giải thích?

Hướng dẫn trả lời: Vì vận tốc so với đất của các điểm bên dưới trục quay nhỏ hơn vận tốc những điểm bên trên trục quay.

Câu 3.Một hành khách đi trên xe buýt cho biết, khi xe còn ít khách khi qua chỗ đường xấu, xe bị xóc nhiều làm người ngồi trên xe rất khó chịu. Nhưng khi xeđã đông khách, lại thấy êm hơn kể cả khi qua những chỗ đường xấu. Cảm giác ấy có đúng không?Hãy giải thích?

Hướng dẫn trả lời: Càng đông khách khối lượng xe và người càng lớn, gia tốc xe thu được khi tương tác với đường (chỗ đường xấu xe bị xóc) sẽ nhỏ, sự thay đổi vận tốc theo phương thẳng đứng của xe rất bé nên người ngồi trên xe có cảm giác êm hơn.

Câu 4.Bôi dầu mỡ có tác dụng làm giảm ma sát. Nhưng tại sao người ta không bôi dầu cho các thanh ray đường sắt?

Hướng dẫn trả lời:Nếu đường ray được bôi dầu thì xảy ra sự quay tại chỗ của bánh ở đầu tàu, đầu tàu không làm cho đoàn tàu chuyển động được.

Câu 5.Trong những thí nghiệm chế tạo đạn của ngành kĩ thuật quân sự người ta thấy viên đạn hình nón luôn bay xa hơn viên đạn hình cầu trong những điều kiện như nhau. Hãy giải thích tại sao?

Hướng dẫn trả lời: Khi bay trong không khí viên đạn hình nón có tác dụng xuyên dòng tốt hơn, giảm sư cản trở của không khí nhiều hơn so với viên đạn hình cầu.

Câu 6.Một quả bóng nếu bơm căng quá khi đá sẽ rất khó khăn, thậm chí cầu thủ có thể bị đau chân khi đá vào quả bóng này. Vì sao vậy?

Hướng dẫn trả lời: Khi bơm căng quá, bóng khó biến dạng nên giảm tính đàn hồi.

Câu 7.Khi gập khuỷu tay ta có thể nâng được một vật nặng hơn so với trường hợp duỗi thẳng tay theo phương ngang. Tại sao?

Hướng dẫn trả lời: Khi gập khuỷu tay, “cánh tay đòn” được thu ngắn lại nên có thể giữ được với lực lớn hơn.

51

Câu 8.Những công nhân khi vác những bao hàng nặng, họ thường chúi người về phía trước một chút. Hãy giải thích vì sao?

Hướng dẫn trả lời: Để trọng tâm của bao hàng “rơi” vào mặt chân đế.

Câu 9.Để có thể tung người lên cao, các diễn viên xiếc đã làm như sau: Một diễn viên đứng ở đầu một tấm ván đặt trên giá đỡ, đầu kia của tấm ván được nâng lên cao; một diễn viên khác nhảy dậm lên đầu đã nâng cao đó. Kết quả là diễn viên thực hiện được cú tung người lên cao. Hãy giải thích cơ sở của cách làm trên?

Hướng dẫn trả lời: Thế năng của người thứ hai biến thành năng lượng biến dạng đàn hồi của tấm ván và sau đó chuyển thành động năng của người thứ nhất.

Câu 10.Để nước trong ống có thể phun ra xa hơn người ta thường bịt một đầu ống chỉ để một lỗ nhỏ cho nước phun ra. Hãy giải thích cơ sở của cách làm trên?

Hướng dẫn trả lời: Giảm tiết diện để tăng vận tốc.

Câu 11.Những người chèo thuyền trên sông cho biết một kinh nghiệm của mình: nếu thuyền đi xuôi dòng nên đi ở giữa sông, còn ngược dòng nên đi sát bờ sông.

Vì sao lại làm như vậy?

Hướng dẫn trả lời: Vận tốc dòng nước ở giữa dòng sông luôn lớn hơn vận tốc dòng nước ở sát bờ sông. Khi xuôi dòng, đi giữa sông tận dụng được vận tốc lớn của nước. Khi ngược dòng, đi sát bờ tiết kiệm được năng lượng khi ngược dòng do vận tốc nhỏ.

Câu 12. Vì sao trong các bến cảng, các tàu bè đậu thường treo những lốp xe ôtô cũ ở hai bên thành tàu?

Hướng dẫn trả lời: Vì giữa hai tàu luôn có những dòng nước chảy tạo ra áp suất nhỏ giữa hai tàu làm hai tàu “hút” lại gần nhau và có thể va chạm vào nhau.

Câu 13.Hai vật bất kì luôn hút nhau bằng lực hấp dẫn. Tại sao các vật để trong phòng như bàn, ghế, giường, tủ mặc dù chúng luôn hút nhau nhưng không bao giờ di chuyển lại gần nhau được?

Hướng dẫn trả lời: Vì lực hút giữa các vật rất yếu, không thắng nổi lực ma sát.

Câu 14.Dựa vào kiến thức cơ học, có thể phân biệt quả trứng sống với quả trứng luộc mà không phải đập trứng ra bằng cách nào?

Hướng dẫn trả lời: Quay tròn mỗi quả trứng trên đĩa, quả nào tiếp tục quay lâu hơn là quả đã luộc.

Câu 15.Trong môn bóng bầu dục, khi một hậu vệ muốn cản phá tiền đạo đội đối phương đang mở tốc độ xuống bóng rất nhanh thì thường dùng vai chèn vào tiền đạo đó và lấy sức nâng người ấy lên. Giải thích tại sao người hậu vệ làm như thế lại có thể khiến cho tiền đạo đối phương không thể gia tăng tốc độ được?

Hướng dẫn trả lời: Khi nâng thân thể đối phương lên, người hậu vệ đã làm giảm bớt lực tác dụng giữa hai chân đối phương với mặt đất, tức là giảm lực ma sát đóng vai trò lực tăng tốc độ của đối phương.

52

Câu 16.Khi di chuyển, nếu bị vấp phải hòn đá thì bị ngã nhào lên phía trước, nhưng nếu giẫm phải vỏ chuối thì lại bị ngã ngửa ra sau. Tại sao lại như vậy?Nguyên nhân khác nhau của hai trường hợp là gì?

Hướng dẫn trả lời:Khi đang chuyển động, nếu vấp phải mô đất, hòn đá thì chân đột ngột bị giữ lại, còn người thì do quán tính tiếp tục dịch chuyển về phía trước.Kết quả là trọng lượng của người lệch khỏi mặt chân đế nên bị ngã về phía trước. Khi đang đi giẫm phải vỏ chuối thì cũng giống như bôi chất nhờn vào giữa lòng bàn chân và mặt đất, làm giảm ma sát, vận tốc chân đột ngột tăng lên, song do vận tốc phần trên của cơ thể không tăng, do quán tính vẫn giữ vận tốc cũ, vận tốc này rất nhỏ so với vận tốc chân đột ngột tăng nên làm trọng lượng người lệch khỏi mặt cân đế và bị ngã ngửa về phía sau.

Câu 17.Khi nhảy từ trên cao xuống mặt đất, bao giờ người ta cũng phải nhún người ,gập đầu gối lại cho thân mình tiếp tục di chuyển thêm một quãng đường nhỏ theo chiều nhảy xuống. Tại sao hành động như vậy có thể giảm bớt nguy hiểm?

Hướng dẫn trả lời: Tăng thời gian tác dụng để làm giảm lực va chạm.

Câu 18.Khi xảy ra va chạm giữa ôtô và xe máy, thường thì chủ yếu là xe máy sẽ bị hư hỏng, nhưng theo định luật III Niutơn, các lực tác dụng lên hai xe phải bằng nhau, tức là các lực đó phải gây ra những sự hư hỏng giống nhau. Giải thích "mâu thuẫn" đó?

Hướng dẫn trả lời:Không có mâu thuẫn vì các lực tương tác giữa hai vật luôn bằng nhau nhưng đặt vào hai vật khác nhau nên hậu quả do tác dụng của lực gây ra cũng khác nhau. Cấu trúc của ô tô bền vững hơn xe máy, nó chịu lực tốt hơn xe máy nên ít bị hư hỏng hơn.

Câu 19. Ở chân bàn ghế làm bằng kim loại, thường được gắn thêm các đế bằng cao su. Hỏi những chiếc đế cao su đó có tác dụng gì?Với những cái bàn gỗ nặng, rộng có cần đến chúng không?Tại sao?

Hướng dẫn trả lời: Đế cao su có 3 tác dụng chính: Không làm xước nền nhà, khi kéo ghế không gây ra âm thanh khó chịu, nhưng quan trọng nhất là nhờ có tính đàn hồi của nó mà các chân bàn, chân ghế không bị gập ghềnh. Những bàn nặng, rộng do tác dụng của trọng lực mà chúng có thể bị biến dạng một chút, ít bị gập ghềnh hơn, nên không cần dùng đế cao su.

Câu 20.Sau khi đo nhiệt độ cơ thể người bằng ống cặp sốt (nhiệt kế), ta thường thấy bác sĩ vẩy mạnh chiếc ống cặp sốt làm cho thuỷ ngân trong ống tụt xuống.

Cách làm trên dựa trên cơ sở vật lí nào?

Hướng dẫn trả lời: Dựa vào quán tính. Khi vẩy mạnh ống cặp sốt cả ống thuỷ ngân bên trong cũng chuyển động. Khi ống dừng lại đột ngột, theo quán tính thuỷ ngân bên trong vẫn muốn duy trì vận tốc cũ kết quả là thuỷ ngân sẽ bị tụt xuống.

53

Câu 21.Khi đi xe đạp, xe máy mà cần phanh gấp người lái luôn chủ động phanh bánh sau của xe mà ít phanh bánh trước. Làm như vậy có lợi gì?

Hướng dẫn trả lời: Nếu phanh ở bánh trước, theo quán tính sẽ xuất hiện mô men lực làm lật xe rất nguy hiểm.

Câu 22. Quan sát các võ sĩ thi đấu thì thấy họ thường đứng ở tư thế hơi khuỵu gối xuống một chút và hai chân dang rộng hơn so với mức bình thường. Tư thế này có tác dụng gì?

Hướng dẫn trả lời: Để làm tăng mức vững vàng, khó bị đánh ngã: Hai chân dang rộng làm cho mặt chân đế rộng hơn. Hơi qụy gối làm trọng tâm người ở thấp hơn.

Câu 23.Lí giải tại sao trong thao tác sử dụng xe cải tiến thì cầm càng kéo đỡ mệt hơn là cầm càng đẩy?

Hướng dẫn trả lời: Sơ đồ phân tích lực chứng minh rằng kéo xe có lợi hơn là đẩy ngược.Thành phần có tác dụng làm giảm ma sát lăn, còn thành phần có tác dụng ngược lại.

Câu 24.Diễn viên xiếc khi đi trên dây thường cầm bằng hai tay một cái sào dài.

Cái sào có tác dụng gì?

Hướng dẫn trả lời: Muốn cân bằng trên dây, trọng tâm của người và sào phải nằm trên đường thẳng đứng đi qua điểm tiếp xúc của chân và dây. Cái sào giúp cho người trên dây dễ điều chỉnh vị trí trọng tâm hơn.

Câu 25.Trong các cuộc đua maratông hay đua xe đạp, ta thường thấy có một số vận động viên thường bám sát sau đối thủ của mình, chỉ khi gần tới đích họ mới cố vượt lên phía trước? Vì sao vậy?

Hướng dẫn trả lời: Làm giảm sức cản không khí.

Câu 26.Một phản xạ rất tự nhiên của người đi xe đạp là khi thấy mình sắp ngã thì lập tức lái bánh trước về phía mình có thể ngã, bằng phương pháp đó có thể tránh không bị ngã xuống đất. Phản xạ tự nhiên đó dựa trên cơ sở vật lí nào?

Hướng dẫn trả lời:Khi sắp ngã tức là xe đã bị nghiêng sang một bên, lực tác dụng tổng hợp lên xe có hướng vuông góc với vận tốc của xe, điều này phù hợp với chuyển động tròn. Việc quay bánh trước để cho xe chuyển động tròn là hợp với qui luật. Nhờ đó có thể tránh bị ngã xuống đất Câu 27.Tại sao khung xe đạp được làm bằng những ống tuýp tròn mà không làm bằng ống đặc?

Hướng dẫn trả lời:Hầu hết các phần của khung xe khi hoạt động đều chịu lực tác dụng. Trong điều kiện như vậy với cùng một lượng vật liệu, cấu trúc dạng ống có độ bền và chắc hơn so với cấu tạo đặc. Việc dùng các ống để làm khung xe còn tiết kiệm được vật liệu, giảm trọng lượng xe.

Câu 28.Bạn nói vào máy ghi âm, máy ghi lại tiếng nói của bạn, rồi lại dùng máy phát lại tiếng nói đó, bạn sẽ cảm thấy tiếng phát ra hình như chẳng giống tiếng của 54

chính mình, nhưng người ngoài đều nói đây chính là tiếng bạn. Điều hình như mâu thuẫn đó được giải thích như thế nào?

Hướng dẫn trả lời: Nguyên nhân chính là do phương thức truyền sóng âm khác nhau chúng ta nghe được âm thanh của thế giới bên ngoài là nhờ sự cảm thụ của tai, dao động của không khí được màng nhĩ truyền cho thần kinh thính giác.

Chúng ta nghe tiếng mình nói lúc bình thường chủ yếu nhờ dao động của thanh đới thông qua xương sọ truyền đến thần kinh thính giác. Bình thường chúng ta không thể nghe tiếng của mình qua không khí truyền vào tai, còn tiếng do băng từ ghi lại thì hoàn toàn là tiếng truyền qua không khí vào tai, nên khi nghe tiếng của mình qua băng ghi âm sẽ có cảm giác xa lạ, còn người khác đã nghe quen tiếng này nên sẽ không có cảm giác đó.

Câu 29.Vào mùa hè, khi để quạt máy trên giường, lúc quạt chạy có một vị trí nào đó của giường bị rung lên rất mạnh. Những lúc như vậy, chỉ cần xê dịch quạt đến một vị trí khác là hết ngay.Tại sao lại như vậy?

Hướng dẫn trả lời: Khi quạt chạy, giường sẽ bị rung nhẹ, sự rung của giường là dao động cưỡng bức. Nếu tần số của quạt (gây ra lực cưỡng bức) đúng bằng tần số rung riêng của giường sẽ có cộng hưởng. Lúc đó giường rung mạnh nhất. Việc xê dịch quạt đi một chút sẽ làmcho tần số rung riêng của giường khác biệt với tần số lực cưỡng bức do quạt gây ra nên tránh được hiện tượng cộng hưởng xảy ra.

Câu 30.Người ta thường khuyên học sinh khi học bài nên dùng loại đèn sợi đốt (đèn dây tóc) mà không nên dùng loại đèn nê-ôn. Lời khuyên này dựa trên cơ sở vật lí nào?

Hướng dẫn trả lời: Đèn nê-ôn chỉ sử dụng ở mạng điện xoay chiều, đó là dòng điện có chiều và trị số biến thiên liên tục, sự phóng điện và tắt sáng liên tục trong đèn nê-ôn ảnh hưởng không tốt đến mắt. Dùng đèn sợi đốt sẽ tránh được tình trạng này.

Câu 31.Tại sao trong sương mù thì tiếng còi tàu hoả, tàu thuỷ nghe được xa hơn so với lúc nắng ráo?

Hướng dẫn trả lời: Khi có sương mù không khí đồng đều hơn (không có các dòng đối lưu - mây âm học).

Câu 32.Những cọc có đường kính 30 - 40cm được đóng xuống đáy ở gần bờ, và cách nhau khoảng 2 - 3m có thể làm yếu những sóng đập vào bờ được không?

Hướng dẫn trả lời: Không thể, vì kích thước của cọc nhỏ hơn nhiều so với bước sóng của sóng đập vào bờ.

Câu 33.Vì sao trong đêm yên tĩnh khi đi bộ ở ngõ hẹp giữa hai bên tường cao, ngoài tiếng chân ra còn nghe thấy một âm thanh khác giống như có người đang theo sát mình?

Hướng dẫn trả lời: Ban đêm yên tĩnh, ta nghe rõ tiếng vang của chân mình phát ra khi phản xạ lại từ hai bên tường ngõ. Ban ngày tiếng vang của thân thể 55

người qua lại hấp thụ hoặc bị tiếng ồn trong thành phố át đi nên chỉ nghe thấy mỗi tiếng chân.

Câu 34.Những người thường dùng nước giếng cho biết, khi dùng gầu để múc nước dưới giếng, nên để cho gầu nằm yên trên mặt nước rồi đột ngột lắc dây mạnh một cái, gầu sẽ bị lật ngay, việc múc nước sẽ rất dễ dàng. Nếu lắc nhiều lần gầu sẽ khó bị lật hơn.Kinh nghiệm này xuất phát từ cơ sở vật lí nào?Hãy giải thích.

Hướng dẫn trả lời:Khi gầu nổi trên mặt nước, nó chỉ hơi bị nghiêng nên mép gầu không chạm mặt nước. Động tác lắc mạnh dây gầu là một kích thích tạo ra sóng truyền trên dây, sóng này truyền xuống dưới khiến cho thang gầu bị hất mạnh sang một bên và gầu bị lật. Nếu lắc liên tục, sóng trên dây sẽ truyền liên tục đến thang gầu làm cho thang gầu lật qua lật lại liên tục mà miệng gầu lại không chạm được mặt nước.

Câu 35.Nếu đưa chiếc cốc, chiếc chén hoặc vỏ sò biển lại gần tai thì ta nghe thấy âm như là tiếng sóng biển ở xa xa. Giải thích sự phát sinh âm đó như thế nào?

Hướng dẫn trả lời: Do sự làm tăng các âm yếu từ môi trường xung quanh truyền đến và có tần số dao động trùng với tần số dao động riêng của không khí trong các vật đã nói Câu 36.Một số tai nạn xảy ra trên các đường đua môtô là do các xe chạy song song nhau với vận tốc lớn. Sự va chạm giữa 2 xe nằm ngoài ý muốn của các cuarơ. Hãy giải thích nguyên nhân của những tai nạn như vậy.

Hướng dẫn trả lời: Dòng không khí chuyển động giữa hai mô tô hướng ngược với chiều chuyển động của các mô tô tạo ra áp suất giữa hai mô tô làm hai mô tô bị hút lại gần nhau.

Câu 37.Nếu bất thình lình cho đầu máy xe lửa chuyển bánh thì chỗ nối các toa có thể bị đứt. Vì sao?Nếu bị đứt thì chỗ nối toa nào dễ bị đứt nhất?

Hướng dẫn trả lời: Mỗi chỗ nối các toa có một giới hạn về độ bền nhất định. nếu đầu máy xe lửa bất ngờ chuyển động, do quán tính của các toa xe và lực cản trong các móc nối sinh ra sức căng. Đôi khi sức căng này vượt quá giới hạn độ bền của các móc nối, chúng có thể bị đứt. Móc nối toa đầu tiên với đầu máy dễ bị đứt nhất Câu 38.Trong một cuộc đua xe, một ôtô bất ngờ bị nổ săm, lốp không thể giữ được hơi. Hỏi người lái có cách nào chạy xe mà vành bánh xe không chạm mặt đường được không? Tại sao? (Không xét phương án xe chạy nghiêng bằng 2 bánh) Hướng dẫn trả lời: Có thể. Người lái cần cho xe chạy đủ nhanh sao cho lực ly tâm ở lốp bị nổ săm không nhỏ hơn 1/4 trọng lượng của xe.

Câu 39.Một em bé khi ăn lạc (đậu phụng) luộc, muốn chọn được những củ to, em đã khôn ngoan cầm rổ lạc lắc mạnh nhiều lần, những củ lạc to đã trồi lên trên. Hãy giải thích cơ sở của cách làm đó?

56

Hướng dẫn trả lời: Mọi hệ đều có xu hướng chuyển về vị trí có thế năng nhỏ nhất. Khi lắc rổ đậu phụng nhiều lần các củ nhỏ len xuống dưới sắp xếp sít nhau hơn để hạ thấp trọng tâm của hệ.Những củ lớn sẽ trồi lên trên.

Câu 40.Người ta rót nước vào một cốc hình trụ. Mức nước cao bao nhiêu thì trọng tâm của cốc có nước chiếm vị trí thấp nhất?

Hướng dẫn trả lời:Vị trí của trọng tâm của cốc nước sẽ thấp nhất trong trường hợp khi nó trùng với mực nước. Thực vậy, nếu trọng tâm của hệ nằm cao hơn mực nước trong cốc thì nó sẽ hạ thấp khi rót thêm nước vào cốc.Còn nếu trọng tâm của hệ nằm thấp hơn mực nước thì nó cũng hạ xuống nếu ta đổ bớt một phần nước trong cốc nằm cao hơn trọng tâm.

II. CÁC CÂU HỎI PHẦN NHIỆT HỌC 0

Câu 1:Khi vẩy nước vào một thanh sắt ở nhiệt độ 100 C và một thanh sắt đã nung đỏ thì nước ở thanh nào sẽ bay hơi nhanh hơn? Vì sao?

0

Hướng dẫn trả lời:Nước ở trên thanh sắt có nhiệt độ là 100 C sẽ bay hơi nhanh hơn. Do khi vẩy nước lên thanh sắt nóng đỏ thì do có lớp hơi nước dẫn nhiệt kém bao bọc nên nước bốc hơi chậm và có hiện tượng giọt nước nhảy lên 0

xuống trong một khoảng thời gian ngắn.Còn ở thanh sắt 100 C không có hiện tượng này.

Câu 2:Việc tách hai tấm ván gỗ úp lên nhau dễ hơn nhiều so với việc tách hai tấm kính chồng lên nhau. Tại sao vậy?

Hướng dẫn trả lời: Hai tấm kính đặt úp vào nhau có lực liên kết giữa các phân tử mạnh hơn, do chúng có bề mặt nhẵn, các phân tử của hai tấm kính ở rất gần nhau đến mức chúng có thể hút nhau. Điều này không xảy ra với hai tấm ván.

Câu 3:Dưới áp suất lớn, những chiếc bình ga nếu phát nổ sẽ rất nguy hiểm. Nhưng những bình đựng chất lỏng ấy mặc dù dưới áp suất cực lớn, khi nổ lại không nguy hiểm gì?Hãy giải thích tại sao có sự khác biệt này?

Hướng dẫn trả lời: Khi bình đựng chất lỏng nổ, áp suất giảm nhanh về không, nó không gây sự phá hoại lớn. Khi bình ga nổ, thể tích khí tăng lên nhanh chóng do áp suất giảm mạnh, các mảnh của nó thu được vận tốc lớn có thể gây sức công phá lớn.

Câu 4:Ngồi gần những chiếc bếp than đang cháy, ta thường nghe thấy những tiếng lách tách cùng với những tia lửa bắn ra. Tại sao vậy?

Hướng dẫn trả lời: Khi đun, nhiệt độ tăng, không khí trong các thớ của than nở ra làm nứt các cục than tạo ra tiếng lách tách, các hạt than bị bắn ra từ sự nứt của than.

Câu 5:Trong kỹ thuật, không bao giờ người ta hàn các chi tiết bằng nhôm mà lại dùng que hàn bằng thiếc. Tại sao vậy?

Hướng dẫn trả lời:Vì nhôm không bị thiếc nóng chảy làm dính ướt nên thiếc không bám chắc vào nhôm được.

57

Câu 6:Vì sao lớp nước trên mặt ao, hồ thường có nhiệt độ thấp hơn nhiệt độ của không khí xung quanh nó?

Hướng dẫn trả lời: Nước là vật dẫn nhiệt kém. Vì vậy khi mặt trời chiếu sáng trên mặt nước thì đốt nóng không được sâu. Mặt khác nước khi bốc hơi lại lạnh đi.Vì vậy không khí được đốt nóng có nhiệt độ cao hơn so với nước sông, hồ.

Câu 7:Ai cũng biết rằng giấy rất dễ cháy. Nhưng có thể đun sôi nước trong một cái cốc làm bằng giấy nếu đưa cốc vào ngọn lửa của bếp dầu hoả đang cháy. Vì sao?Hãy giải thích.

Hướng dẫn trả lời:Giấy cháy khi có nhiệt độ vài trăm độ. Ngọn lửa của bếp đốt bằng hơi dầu hỏa nhiệt độ cao hơn 1500°C. Nhưng khi có nước nhiệt độ của giấy không thể vượt quá 100°C, vì năng lượng của ngọn lửa luôn luôn bị nước chứa đầy cốc lấy đi. Như vậy, nhiệt độ của giấy thấp hơn nhiệt độ mà ở đó nó bốc cháy Câu 8:Cho một cái đĩa kim loại mỏng, chính giữa đĩa có một lỗ tròn. Hỏi khi nung nóng đều đĩa, kích thước lỗ tròn có thay đổi không?

Hướng dẫn trả lời:Đường kính lỗ tròn tăng. Do hiện tượng nở vì nhiệt của vật rắn 0

0

Câu 9:Trong 2 phòng kín có nhiệt độ lần lượt là +10 C và - 10 C có đốt 2 cây nến giống nhau. Hỏi nến trong phòng nào cháy nhanh hơn?Vì sao?

Hướng dẫn trả lời: Cây nến trong phòng có nhiệt độ -10°C sẽ cháy nhanh hơn. Vì ở buồng lạnh khối lượng riêng của không khí lớn hơn ở buồng nóng, nên trong một đơn vị thể tích trong buồng lạnh lượng ôxi sẽ nhiều hơn, duy trì sự cháy tốt hơn.

Câu 10:Trong chiếc dầm bêtông cốt sắt làm việc ở tư thế uốn cong, phần nào phải đặt cốt lớn hơn?

Hướng dẫn trả lời:Khi bị uốn cong chiếc dầm này có phần kéo giãn, có phần bị nén lại. Bêtông chịu nén tốt nhưng chịu giãn kém. Do đó cần đặt cốt lớn hơn ở phần bị kéo giãn.

Câu 11:Khi đúc người ta đổ kim loại nóng chảy vào khuôn. Tại sao bao giờ người ta cũng phải làm khuôn lớn hơn vật cần đúc?

Hướng dẫn trả lời: Khi nguội kích thước vật đúc co lại.

Câu 12: Người ta thường hay xới đất giữa những hàng cây mới gieo trồng để làm mất lớp đất cứng trên bề mặt đi. Giải thích ý nghĩa vật lý của việc làm đó?

Hướng dẫn trả lời: Đất chưa cày xới, có rất nhiều mao quản làm cho nước ở dưới bị hút lên trên và bay hơi mất. Ta xới đất làm cho các mao quản mất đi.

Câu 13:Hai bình giống nhau đặt trên một cân đòn. Một bình đựng không khí khô.

Bình kia đựng không khí ẩm. áp suất và nhiệt độ ở hai bình như nhau. Hỏi bình nào nặng hơn?

58

Hướng dẫn trả lời:Số phần tử khí ở hai bình như nhau. Phân tử lượng trung bình của không khí (≈ 29 g) lớn hơn phân tử lượng trung bình của hỗn hợp không khí và hơi nước (≈ 18 g).Vậy bình có không khí ẩm nhẹ hơn bình có không khí khô.

0

Câu 14:Một bình kín chứa đầy nước ở nhiệt độ 27 C. Giả dụ tương tác giữa các phân tử nước đột nhiên biến mất thì áp suất bên trong bình sẽ bằng bao nhiêu?.

Hướng dẫn trả lời: Vật chất trong đó không có tương tác giữa các phân tử biểu thị khí lí tưởng và tuân theo phương trình trạng thái chất khí: PV =

m RT M

hoặc

P=

ρ M

RT

Thay các giá trị ρ = 103 kg/m3, M = 18.10-3 kg/mol, R = 8,31 kg/molK và T = 300K, ta được P ≈ 1,4.107 N/m2. Áp suất này lớn hơn áp suất khí quyển 140 lần.

Câu 15:Tại sao khi đổ nước sôi vào cốc, cốc thuỷ tinh có thành dày thường dễ nứt vỡ hơn so với cốc thuỷ tinh có thành mỏng?

Hướng dẫn trả lời: Khi đổ nước nóng vào cốc, do tính dẫn nhiết kém của thủy tinh, lớp bên trong giãn nở nhiều hơn lớp bên ngoài, lớp ngoài trở thành vật cản của lớp bên trong. Kết quả là tạo ra một lực lớn làm vỡ cốc.

Câu 16: Mưa thu lạnh rơi suốt ngày trên phố. Trong bếp phơi nhiều quần áo đã giặt.Nếu mở cửa sổ thông gió thì liệu quần áo có khô nhanh hơn không?

Hướng dẫn trả lời: Hơi nước ở cả ngoài phố, cả ở trong bếp có cửa sổ thông gió đều là hơi bão hòa. Tuy nhiên, nhiệt độ ngoài phố thấp hơn trong nhà, có nghĩa là áp suất hơi nước ở ngoài phố nhỏ hơn ở trong phòng. Do đó khi mở cửa sổ thông gió, hơi nước sẽ từ trong bếp thoát ra ngoài phố, nhờ đó mà hơi nước trong bếp luôn luôn ở trạng thái chưa bão hòa. Quần áo vì vậy sẽ nhanh khô hơn.

Câu 17:Khi pha nước chanh, người ta thường làm cho đường tan trong nước rồi mới bỏ đá lạnh vào. Vì sao không bỏ đá lạnh vào trước rồi bỏ đường sau?Giải thích điều này như thế nào?

Hướng dẫn trả lời:Nhiệt độ càng cao các phân tử chuyển động càng nhanh nên dễ hòa tan hơn. Nếu bỏ đá vào nước, nhiệt độ của nước bị hạ thấp nên làm quá trình hòa tan của đường diễn ra chậm hơn.

Câu 18:Khi dùng bơm tay để bơm xe đạp, thân chiếc bơm lại bị nóng lên và nó nóng lên càng nhanh khi lốp xe đã gần căng hơi? Tại sao?

Hướng dẫn trả lời:Công đã biến thành nội năng làm nóng thân bơm. Khi lốp xe căng, phần lớn công biến thành nội năng nên thân bơm sẽ nóng lên nhanh chóng.

Câu 19:Không nên ăn thức ăn đang quá nóng hay quá lạnh. Lời khuyên này xuất phát từ cơ sở vật lí nào?

Hướng dẫn trả lời:Men răng giãn nở không đều khi nóng hoặc lạnh đột ngột, khi đó men răng sẽ bị rạn nứt. Vì vậy không nên ăn thức ăn đang quá nóng hoặc quá lạnh.

59

Câu 20:Vì sao ngọn lửa bao giờ cũng hướng lên phía trên?

Hướng dẫn trả lời: Do sự đối lưu. Khi ngọn lửa được châm lên, không khí xung quanh ngọn lửa bị đốt nóng. Do khối lượng riêng của không khí nóng nhỏ hơn với không khí lạnh, vì vậy không khí nóng bay lên, còn không khí lạnh xung quanh ùa vào bổ sung. Theo đà của không khí, ngọn lửa liền bị không khí lôi lên theo.

Câu 21:Vì sao không nên đặt những chai nước uống còn đầy có đậy nút lên ngăn đá của tủ lạnh?

Hướng dẫn trả lời:Vì khi nước đông thành đá, thể tích của nó lớn hơn thể tích nước ban đầu nên sẽ làm vỡ chai.

Câu 22:Tại sao nếu thổi mạnh vào một miếng than hồng thì nó hồng hơn, mà ngọn nến thì lại bị tắt đi nếu bị thổi mạnh vào?

Hướng dẫn trả lời: Một chất sẽ cháy, tức là xảy ra phản ứng oxi hóa nếu có một nhiệt độ thích hợp. Than đang cháy bị luồng không khí lạnh thổi vào nó không bị tắt đi nhanh chóng mà do nó nhận được sự “nuôi” đầy đủ bằng oxi, nó nóng lên dữ dội hơn. Còn ngọn nến bị luồng không khí lạnh thổi vào nó bị mất đi nhanh chóng lớp vỏ không khí nóng, nó bị nguội đi và quá trình cháy ngừng lại, ngọn nến tắt.

Câu 23: Cát nặng gấp 3 lần nước. Nhưng tại sao ở sa mạc chỉ một cơn gió nhẹ cũng đủ tung cát thành bụi bay mù trời, trong khi ở trên biển, số bọt nước bị gió bão kéo ra khỏi mặt biển lại rất ít?

Hướng dẫn trả lời: Lực căng mặt ngoài của nước đã cản trở việc tách các bọt ra khỏi mặt nước.

Câu 24:Tại sao không nên dùng nút bằng vải để đậy các chai đựng đầy dầu hoả hoặc xăng?

Hướng dẫn trả lời:Dầu hỏa hoặc xăng sẽ bị hút theo các thớ vải (hiện tượng mao dẫn) ra ngoài và dầu, xăng bị hao hụt.

Câu 25:Mùa đông người đi bộ phải đi nhanh để đỡ bị cóng rét, nhưng chim chóc bay nhanh thường lại bị rét cóng và rớt xuống. Giải thích vì sao lại như vậy?

Hướng dẫn trả lời:Mùa đông chim chóc đứng yên, nhờ có bộ lông xù ra thành một áo chứa không khí, khó dẫn nhiệt ra ngoài. Khi bay không khí ở bộ lông luôn luôn thay đổi làm cho mình chim phải tỏa nhiệt ra ngoài. Nhiệt lượng bị truyền này lớn đến mức chim có thể bị rét cóng và rơi xuống.

Câu 26:Có một ấm nước bằng nhôm đã dùng nhiều và môt cái khác còn mới nguyên. Đun nước bằng ấm nào mau sôi hơn?

Hướng dẫn trả lời:Ấm cũ có mồ hóng bám vào làm giảm dộ dẫn nhiệt của nhôm,vì vậy đun nước trong ấm mới chóng sôi hơn.

0

Câu 27:Tại sao kim loại và gỗ cũng ở nhiệt độ bằng nhau và thấp hơn 37 C (nhiệt độ bình thường của người) nhưng khi ta để tay vào sẽ cảm thấy kim loại lạnh hơn 60

0

gỗ. Ngược lại nếu chúng cũng ở nhiệt độ bằng nhau nhưng cao hơn 37 C thì ta cảm thấy kim loại nóng hơn gỗ?

Hướng dẫn trả lời:Việc cảm thấy nóng hay lạnh khi tay ta tiếp xúc với bất cứ vật nào là tùy thuộc nhiệt lượng mà vật đó trao đổi với tay ta trong 1 đơn vị thời gian. Độ dẫn nhiệt của kim loại lớn hơn của gỗ. Vì vậy khi nhiệt độ của chúng thấp thì nhiệt lượng được truyền từ tay ta sang các vật. Kim loại dễ dẫn nhiệt, nên trong 1 đơn vị thời gian nhận của tay ta nhiều nhiệt lượng hơn là gỗ, do đó ta cảm thấy kim loại lạnh hơn. Giải thích tương tự với trường hợp ngược lại.

0

Câu 28:Nếu để tay trong cốc nước 55 - 60 C thì sau một thời gian có thể gây nên 0

bỏng da tay nhưng người ta vẫn có thể sống ở những nơi không khí nóng 55 - 60 C mà không bị bỏng. Ngược lại, người ta cảm thấy mát mẻ đối với không khí ở nhiệt 0

0

độ 20 C và cảm thấy rét cóng nếu ngâm mình lâu trong nước ở nhiệt độ 25 C.Tại sao lại như vậy?

Hướng dẫn trả lời: Nếu không khí xung quanh có nhiệt độ cao thì người sẽ ra mồ hôi. Mồ hôi bay hơi làm giảm nhiệt độ của da và tránh cho da không bị bỏng. Tay ngâm vào nước nóng không xảy ra sự bay hơi của mồ hôi nên da bị bỏng. Ngược lại khi nhiệt độ của nước và của không khí thấp hơn người thì vì nước có độ dẫn nhiệt lớn hơn nên ở trong nước người bị mất nhiệt nhiều hơn.

Câu 29:Giải thích vì sao số km đi được với mỗi lít xăng của ôtô hay xe máy của bạn, vào mùa đông lại ít hơn mùa hè?

Hướng dẫn trả lời: Nếu không khí xung quanh có nhiệt độ cao thì người sẽ ra mồ hôi. Mồ hôi bay hơi làm giảm nhiệt độ của da và tránh cho da không bị bỏng. Tay ngâm vào nước nóng không xảy ra sự bay hơi của mồ hôi nên da bị bỏng. Ngược lại khi nhiệt độ của nước và của không khí thấp hơn người thì vì nước có độ dẫn nhiệt lớn hơn nên ở trong nước người bị mất nhiệt nhiều hơn.

Câu 30:Có ba bình dung tích như nhau đều bằng 2 lít chứa đầy nước ở nhiệt độ 0

0

0

khác nhau là 20 C, 60 C và 100 C và một bình có dung tích 5 lít không chứa gì.

0

Với các dụng cụ đã cho làm thế nào để tạo ra một lượng nước có nhiệt độ 56 C. Bỏ qua sự mất mát nhiệt do bình và môi trường.

Hướng dẫn trả lời: Đầu tiên đổ 2 lít nước 60°C và 100°C vào bình 5 lít ta được 4 lít nước 80°C. Rót ra 2 lít nước 80°C, sau đó đổ 2 lít nước 20°C vào bình 5 lít ta được 4 lít nước ở 50°C. Rót thêm vào bình này 1 lít nước 80°C ta sẽ được 5 lít nước ở nhiệt độ 56°C. III. CÁC CÂU HỎI PHẦN ĐIỆN TỪ Câu 1. Giải thích hiện tượng khi ta cọ xát ống đèn neon thì thấy đèn sẽ sáng trong một thời gian ngắn?.

Hướng dẫn trả lời: Để khí trong đèn neon phát sáng phải tạo nên một điện trường trong đèn. Do kết quả của ma sát khi cọ tay lên ống thủy tinh của đèn neon 61

mà phát sinh ra những điện tích, điện trường của chúng làm cho đèn sáng trong khoảnh khắc.

Câu2.Khi đưa một đũa nhựa nhiễm điện lại gần mẩu giấy nhỏ, đũa nhựa hút mẩu giấy nhỏ bám vào đũa nhựa rồi sau đó mẩu giấy lại rời khỏi đũa nhựa.Hãy giải thích hiện tượng trên?

Hướng dẫn trả lời: Khi đũa nhựa nhiễm điện lại gần mẩu giấy nhỏ làm mẩu giấy nhỏ bị nhiễm điện do hưởng ứng, trên mẩu giấy có hai vùng tích điện trái dấu nhau, đũa nhựa tác dụng lên mẩu giấy cả lực đẩy lẫn lực hút nhưng lực hút lớn hơn lực đẩy nên mẩu giấy bị hút dính vào đũa nhựa. Khi mẩu giấy đã dính vào đũa nhựa thì mẩu giấy lại bị nhiễm điện do tiếp xúc, điện tích của đũa nhựa và mẩu giấy cùng dấu nên đẩy nhau, kết quả là mẩu giấy lại bị rời khỏi đũa nhựa.

Câu 3.Có hai thanh bề ngoài nhìn y hệt nhau, một thanh bằng sắt mềm và một thanh bằng thép có từ tính.Làm thế nào phân biệt được hai thanh đó.

Hướng dẫn trả lời: Đặt đầu của một thanh vào phần giữa của thanh kia. Nếu thanh thứ 2 là nam châm thì nó sẽ không hút thanh thứ nhất vì đường trung hòa nói chung đi qua điểm giữa của thanh nam châm thẳng. Nếu có xảy ra sự hút thì thanh thứ nhất là nam châm.

Câu 4.Ác quy đã bị mất dấu đầu dương, âm.Làm thế nào biết cực dương của ắc qui là đầu nào?

Hướng dẫn trả lời: Cách 1: Dùng vôn kế có thang đo đủ lớn, dựa vào chiều quay của kim xác định.

Cách 2: Dựa vào tác dụng từ của dòng điện: Dùng một ống dây đấu với ắc quy, đặt sát kim nam châm vào xem cực nào bị hút và dựa vào quy tắc đinh ốc xác định.

Câu 5.Một cậu bé xin phép cha đi chơi trong khi ông đang ghi số trên công tơ điện. Người cha đồng ý nhưng yêu cầu con phải về sau đúng một giờ. Làm thế nào người cha có thể xác định được thời gian đi chơi của con mà không cần tới đồng hồ (chỉ dùng một bóng 100W)?

Hướng dẫn trả lời: Dùng một bóng đèn và công tơ điện.Bật đèn, ghi số khi con bắt đầu đi. Lại ghi số công tơ khi cậu bé về, số ghi trên công tơ cho biết điện năng A A = P.t  t =

A (P là công suất định mức bóng đèn bằng 100W) P

Câu 6.Ở nơi nào trên Trái Đất cả hai đầu kim nam châm đều chỉ về phương Bắc?

Hướng dẫn trả lời: Ở nam cực. Vì ở đó mọi phương đều là phương Bắc.

Câu 7.Tại sao chim đậu trên dây cao thế lại không bị giật ?

Hướng dẫn trả lời: Chim đậu trên dây cao thế có thể xem như một vật dẫn mắc song song vào hai điểm gần nhau của dây. Vì điện trở của chim lớn (Rc≈ 62

10.000Ω) còn điện trở của dây dẫn nhỏ (Rd ≈ 1,63.10-5Ω) nên dòng điện đi qua cơ thể chim rất nhỏ, không gây nguy hiểm cho chim.

Câu 8.Theo định luật Jun - Lenxơ, nhiệt lượng toả ra bởi dòng điện tỉ lệ với thời gian dòng điện đi qua dây dẫn. Tại sao dòng điện đi qua dây dẫn suốt cả buổi tối mà dây dẫn không bị nóng sáng?

Hướng dẫn trả lời:Vì có sự tỏa nhiệt ra không gian xung quanh. Khi nhiệt lượng nhường cho môi trường xung quanh bằng nhiệt lượng tỏa ra ở dây dẫn thì có sự cân bằng nhiệt động giữa dây dẫn và môi trường xung quanh, cho nên sự tăng nhiệt độ của dây dẫn bị dừng lại.

Câu 9.Nam châm nung đỏ có hút được sắt không?Vì sao?

Hướng dẫn trả lời: Nam châm hút được sắt là vì nam châm có từ tính. Khi ở gần sắt, từ tính của nam châm làm cho cục sắt bị từ hóa.Giữa các cực khác nhau của nam châm và cục sắt sinh ra lực hút và cục sắt bị dinh chặt vào nam châm.Khi nung nóng nam châm đã bị mất từ tính và không hút được sắt.

Câu 10.Đèn điện thắp sáng trong nhà thường tức thời giảm độ sáng khi bật công tắc khởi động một động cơ. Tại sao?

Hướng dẫn trả lời:Có sự phân bố lại một cách tức thời công suất tiêu thụ ở mạch điện trong nhà. Nếu công suất của dòng điện trong lưới điện còn có thể điều chỉnh thì công suất tiêu thụ ở mạch điện nhà sẽ tăng thêm, trả lại ánh sáng bình thường cho các bóng đèn. Trường hợp không thể điều chỉnh được nữa khi công suất ở các mạch gia đình tăng quá mức thì tất cả các bóng đèn đều không sáng được bình thường nữa, bất kể các hộ gia đình có dùng máy tăng áp hay không.

Câu 11.Không có một dụng cụ hay một vật nào khác, làm thế nào biết chắc được một miếng sắt mỏng đã bị nhiễm từ hay chưa?

Hướng dẫn trả lời:Bẻ đôi miếng sắt rồi đưa chúng gần sát nhau, nếu chúng hút nhau thì miếng sắt đó đã nhiễm từ.

Câu 12.Trong các cơn giông, thỉnh thoảng có hiện tượng sét, đó là sự phóng tia lửa điện từ đám mây tích điện xuống đất. Hỏi trong hiện tượng sét, các êlectrôn đã được phóng thế nào: Từ đám mây xuống đất hay từ đất lên mây?

Hướng dẫn trả lời:Từ đám mây xuống đất.

Câu 13.Sét đánh có thể làm hỏng các công trình xây dựng, nhà cửa... Hãy tưởng tượng chiếc ôtô đang chuyển động trên đường vắng mà gặp một cơn giông, người ngồi trong xe ôtô có nguy cơ bị sét đánh không? Tại sao?

Hướng dẫn trả lời:Người ngồi trong xe ô tô sẽ không bị sét đánh, vì xe ô tô đóng vai trò như một màng chắn tĩnh điện (Lồng Faraday).

Câu 14.Trong sản xuất và đời sống ta thường nghe các thuật ngữ: “sơn thường” và “sơn tích điện”. Vậy bản chất của sơn tích điện là gì?Sơn này có ưu điểm gì so với các loại sơn khác?

63

Hướng dẫn trả lời:Sơn tích điện là loại sơn đã được làm nhiễm điện. Thực tế khi sơn những vật cần lớp sơn bảo vệ (như sơn ô tô, xe máy…) người ta tích điện trái dấu cho sơn và vật cần sơn. Làm vậy sơn sẽ bám chắc hơn vào vật cần sơn.

Câu 15.Tác dụng chính của cột thu lôi (chống sét) có phải là “vật hứng sét” thay cho các vật khác không?

Hướng dẫn trả lời:Không, tác dụng chính của cột thu lôi là làm giảm khả năng phát sinh ra sét cho một diện tích rộng xung quanh cột thu lôi.

Cột thu lôi là một cột kim loại nhọn được nối cẩn thận với đất và gắn chặt lên chỗ cao nhất của công trình cần được bảo vệ. Cột thu lôi có thể bảo vệ cho một diện tích rộng xung quanh nó (kích thước gấp đôi chiều cao của cột).

Tác dụng chống sét của cột thu lôi dựa trên hiện tượng rò điện từ mũi nhọn.

Khi cường độ điện trường ở gần mặt đất lớn, ở đỉnh cột thu lôi xảy ra hiện tượng phóng điện quầng và do sự phát sinh “gió điện” mà không khí ở gần cột thu lôi bị ion hóa mạnh trở nên dẫn điện tốt. Vì thế cường độ điện trường bên trong cột thu lôi giảm đi, làm giảm khả năng phát sinh ra sét ở khu vực đó.

Tuy nhiên, với những cơn giông lớn, sét vẫn có thể đánh vào cột thu lôi. Nhưng trong trường hợp này, các điện tích của sét sẽ đi qua cột thu lôi xuống đất nên không gây thiệt hại cho công trình cần được bảo vệ.

Câu 16.Có trường hợp nào, càng gần vật dẫn điện trường càng giảm không?Nếu có hãy chỉ ra một trường hợp để minh hoạ.

Hướng dẫn trả lời:Có, dọc theo trục của một vòng dây tròn tích điện càng tiến đến gần tâm vòng dây, điện trường càng giảm. Tại tâm vòng dây, điện trường triệt tiêu.

Câu 17.Các ôtô chở xăng dầu có khả năng cháy nổ rất cao.Khả năng này xuất phát từ cơ sở vật lí nào? Người ta đã làm gì để phòng chống cháy nổ cho các xe này?

Hướng dẫn trả lời:Các vật nhiễm điện trái dấu có thể phóng tia lửa điện qua nhau.Xe chở xăng dầu khi chuyển động, xăng dầu cọ sát nhiều với bồn chứa làm chúng tích điện trái dấu. Khi điện tích đủ lớn chúng sẽ phóng tia lửa điện gây ra cháy nổ. Thực tế, để chống cháy nổ do phóng điện, người ta thường dùng một dây xích sắt nối với bồn chứa và kéo lê dưới đường. Đây là biện pháp nối đất cho các vật nhiễm điện để chống sự phóng tia lửa điện của chúng.

Câu 18.Vì sao người ta thường xuyên kiểm tra và đổ nước thêm cho các ắcquy của xe máy, xe ôtô?

Hướng dẫn trả lời:Khi nạp điện cho ắc quy, nước bị phân tích thành hiđrô và oxi, còn axit không đổi, do đó nồng độ dung dịch tăng dần, lượng nước giảm dần, không những dung dịch càng trở nên đạm đặc hơn có hại cho ắc quy mà các cực lại không ngập hết trong dung dịch, khả năng tích điện sẽ giảm. Vì vậy khi sử dụng ắc quy cần kiểm tra mức dung dịch để đổ thêm nước cho kịp thời.

Câu 19.Vì sao chim bay khỏi dây điện cao thế khi người ta đóng mạch điện?

64

Hướng dẫn trả lời:Khi đóng dòng điện cao thế, trên lông chim xuất hiện các điện tích tĩnh điện, do đó lông chim dựng đứng lên và tách ra. Điều đó làm chim sợ và bay khỏi dây điện.

Câu 20.Thuỷ tinh có dẫn điện được không?

Hướng dẫn trả lời:Có.Thủy tinh không phải bao giờ cũng cách điện.Ở trạng thái bị đốt nóng (Khoảng 300°C) thì nó trở thành chất dẫn điện.

Câu 21. Làm thế nào đo được hiệu điện thế 220(V) của mạng điện thành phố nếu chỉ có những vôn kế với thang chia độ chỉ đến 150V? Hướng dẫn trả lời:Mắc nối tiếp hai vôn kế và lấy tổng số chỉ của hai vôn kế.

Câu 22.Một học sinh đã mắc nhầm một ampe kế thay cho một vôn kế để đo hiệu điện thế trên một bóng đèn đang nóng sáng. Cường độ dòng điện trong mạch sẽ như thế nào?

Hướng dẫn trả lời:Trong mạch xuất hiện dòng điện rất lớn (Thực tế là đoản mạch vì điện trở của ampe kế rất nhỏ) làm hỏng ampe kế (Thang cchia độ bị sai hoặc cuộn dây bị cháy) Câu 23.Tại sao các đầu mút của sợi dây chì bị cháy đứt thường có dạng hình cầu?

Hướng dẫn trả lời:Sự nổ cầu chì là sự chảy dây chì. Trong trạng thái lỏng, do sức căng bề mặt nên các mút dây chì có dạng quả cầu nhỏ.

Câu 24.Có thể có dòng điện chạy từ nơi có điện thế thấp hơn đến nơi có điện thế cao hơn hay không?

Hướng dẫn trả lời:Có thể. Dưới tác dụng của ngoại lực có nguồn gốc không phải là điện.

Câu 25.Khác với các đường dây của mạng điện thắp sáng, các đường dây dẫn cao thế không được bọc một lớp vỏ cách điện. Tại sao?

Hướng dẫn trả lời:Vì trong những điều kiện bình thường, không khí là chất cách điện.

Câu 26.Trong gia đình lúc đang nghe đài, nếu bật hoặc tắt điện (cho đèn ống chẳng hạn) ta thường nghe thây tiếng "xẹt" trong đài.Tại sao?

Hướng dẫn trả lời:Bất kì mạch điện nào dù đơn giản đến đâu đi chăng nữa vẫn có một điện trở R, một điện dung C và một độ tự cảm L. Khi đóng ngắt mạch điện, trên mạch đều xuất hiện một dao động điện từ cao tần tắt dần và một sóng điện từ tắt dần khá nhanh (gọi là xung sóng). Xung sóng này tác động vào Ăng ten của máy thu tạo tiếng “xẹt” trong máy.

Câu 27.Một người dùng một chiếc đũa tre, xẻ 2 rãnh cách nhau chừng 5 mm rồi kẹp vào đó 2 lưỡi dao cạo râu, sao cho 2 lưỡi dao này không chạm nhau. Nối 2 lưỡi dao bằng 2 đoạn dây điện.Nhúng ngập chúng vào một cốc nước (nước giếng thông thường) và cắm 2 đầu dây vào ổ cắm điện.Sau một thời gian ngắn nước trong cốc sẽ sôi.Hãy giải thích hiện tượng trên? Có nên dùng nước này để uống hay pha trà không? Tại sao?

65

Hướng dẫn trả lời:Trong nước giếng bao giờ cũng có những tạp chất, đặc biệt là muối hòa tan, do sự phân li của muối tạo thành những ion dương và âm, chúng trở thành các hạt mang điện và tạo thành dòng điện trong nước. Dòng điện này gây ra tác dụng nhiệt, làm nước nóng và sôi được.

Nước hàng ngày uống luôn có chất muối khoáng, có tác dụng tốt cho sự tiêu hóa. Nếu đun nước theo kiểu trên các ion tới 2 bản kim loại sẽ bám vào đó và không trở lại dung dịch nữa, nghĩa là nước trở nên nghèo chất hòa tan uống vào không giúp gì cho sự tiêu hóa. Nói chung không nên uống nước đun sôi theo kiểu này.

Câu 28.Bàn là, ấm đun nước bằng điện bị hở một chút khi sử dụng rất dễ bị điện giật do chạm vào vỏ của nó, mỗi khi như thế, ta chỉ cần đổi đầu phích cắm là có thể an toàn. Cách làm này dựa trên cơ sở nào?

Hướng dẫn trả lời:Khi dụng cụ điện bị chạm mát thì ở một trong hai đầu mạch điện trong dụng cụ đã có một chỗ cách điện không tốt, làm cho đầu đó bị nối tắt với vỏ máy. Khi cắm phích cắm vào ổ điện, nếu chính đầu ấy được nối với dây nóng thì chạm tay vào vỏ ta sẽ bị giật. Nếu đổi đầu phích, chỗ chạm mát nối với dây nguội, thì khi chạm vào vỏ máy ta không bị giật. Tuy nhiên, biện pháp an toàn nhất là ta nên sửa ngay sau đó.

Câu 29.Nhiều người thợ sửa tivi, vô ý đã bị điện giật ngay cả khi tivi đã được tắt và rút điện ra khỏi ổ cắm tương đối lâu.Tại sao lại như vậy? Hãy nêu một biện pháp an toàn giúp họ không bị điện giật nữa?

Hướng dẫn trả lời:Ti vi lúc hoạt động cần có một hiệu điện thế rất cao (hàng vạn vôn). Trong ti vi có rất nhiều tụ điện, một số tụ được mắc vào hiệu điện thế cao đó .Khi tắt máy các tụ vẫn còn điện tích trong một thời gian khá lâu.Nếu đụng vào chúng trong điều kiện chân nối đất, điện tích của tụ sẽ phóng qua người xuống đất.Điện tích của tụ không lớn nhưng thời gian phóng điện rất nhanh, dòng điện qua người có thể có cường độ đủ lớn để làm nguy hiểm đến tính mạng. Để an toàn khi mở ti vi để sửa, những người thợ thường nối đất cho các bản tụ.

Câu 30.Các chữ ghi tên cực của nam châm hình móng ngựa đã bị xoá mất.Bạn có thể xác định cực Bắc và cực Nam của nam châm đó không khi chỉ có một chiếc tivi?Bạn sẽ làm như thế nào?

Hướng dẫn trả lời:Các hạt điện tích chuyển động trong điện trường sẽ bị lệch đi. Dùng quy tắc bàn tay trái sẽ xác định được hướng của các cảm ứng từ, từ đó xác định được các cực của nam châm Câu 31.Hiện tượng đoản mạch xảy ra khi nào và có thể gây ra những tác hại gì?Có cách nào để tránh được hiện tượng này?

Hướng dẫn trả lời:Hiện tượng đoản mạch xảy ra khi nối hai cực của nguồn điện bằng dây dẫn có điện trở rất nhỏ.

Khi hiện tượng này xảy ra, dòng điện chạy trong mạch kín có cường độ lớn sẽ làm hỏng nguồn điện, dây sẽ nóng mạnh có thể gây cháy, bỏng.

66

Để tránh hiện tượng này xảy ra, phải sử dụng cầu chì đúng định mức hoặc sử dụng công tắc (cầu dao) tự động ngắt mạch khi cường độ dòng điện tăng tới một giá trị xác định chưa tới mức gây nguy hiểm (còn gọi là aptomat).

Câu 32.Tại sao các vật dẫn để làm thí nghiệm về tĩnh điện đều rỗng?

Hướng dẫn trả lời:Các điện tích tĩnh chỉ phân bố trên mặt ngoài vật dẫn.

Câu 33.Nếu có một vật dẫn cô lập được tích điện dương thì dùng cách nào ta có thể tích điện cho hai quả cầu cô lập, bằng vật dẫn đó mà không làm giảm điện tích của nó. Phải làm cho một quả cầu được tích điện dương và quả kia tích điện âm.

Hướng dẫn trả lời:Bằng phương pháp cảm ứng tĩnh điện.

Câu 34.Đưa dần dần một chiếc đũa tích điện âm đến gần quả cầu của một điện nghiệm tích điện dương.Hai lá điện nghiệm dần dần khép lại, sau đó lại tách ra và khi chiếc đũa tiếp xúc với quả cầu của điện nghiệm thì các lá điện nghiệm vẫn xoè ra.Hãy giải thích hiện tượng đã xảy ra?

Hướng dẫn trả lời:Các lá điện khép lại là do một phần electron đã chuyển từ quả cầu sang các lá dưới ảnh hưởng của trường do chiếc đũa tích điện âm tạo ra.

Tiếp tục đưa chiếc đũa đã tích điện âm đến gần hơn thì xuất hiện hiện tượng cảm ứng: trên các lá xuất hiện điện tích âm mới làm tách các lá điện nghiệm ra. Khi chiếc đũa tiếp xúc với cần của điện nghiệm thì diện tích dương của điện nghiệm sẽ là các tích âm của đĩa trung hòa và trên các lá điện nghiệm còn lại các điện tích âm cảm ứng trước đây.Bởi vậy các lá điện nghiệm vẫn tách ra.

Câu 35.Có thể dùng một vật đã tích điện để tích điện cho vật khác một điện tích lớn gấp nhiều lần điện tích của vật thứ nhất được không?

Hướng dẫn trả lời:Có thể sử dụng hiện tượng nhiễm điện của một vật bằng hưởng ứng. Nếu đưa vật dẫn đặt trên giá cách điện đến gần vật tích điện đã cho và nối giá với đất một lát thì khi đó trên vật dẫn chỉ còn lại điện tích trái dấu với điện tích tích đã cho. Có thể lấy điện tích này từ vật dẫn bằng cách nối nó với phần trong của một quả cầu kim loại rỗng chẳng hạn. Có thể làm như vậy nhiều lần để có được điện tích lớn gấp nhiều lần điện tích trên vật thứ nhất.

Câu 36.Tại sao các vật dẫn tích điện bị phủ một lớp bụi thì mất điện tích rất nhanh?

Hướng dẫn trả lời:Trên bề mặt lổn nhổn những hạt bụi nhỏ, các điện tích được phân bốvới mật độ lớn ở những chỗ lồi lên của những hạt bụi và từ đó các điện tích “rò” nhanh.

Câu 37.Hiệu điện thế đánh thủng của một tụ điện phẳng không khí sẽ thay đổi như thế nào nếu ở mặt trong của tụ điện xuất hiện một vật nhỏ, chẳng hạn một hạt bụi nhỏ?

Hướng dẫn trả lời:Hiệu điện thế đánh thủng sẽ giảm.

Câu 38.Những vật dẫn cách điện bị bao quanh bởi không khí ẩm thì thường kém giữ được các điện tích.Từ đó có thể kết luận rằng không khí ẩm dẫn điện được không?

67

Hướng dẫn trả lời:Không khí ẩm không dẫn điện, nhưng các vật cách điện rắn trên bề mặt có hơi ẩm bám vào lại trở thành vật dẫn. Nếu làm khô các vật cách điện thì chúng có thể giữ được điện tích cả trong không khí ẩm.

Câu 39.Mắc một bếp điện và một Ampe kế vào một mạch điện.Số chỉ của Ampe kế có thay đổi không nếu thổi không khí lạnh vào bếp điện đang nóng đó?

Hướng dẫn trả lời:Ampe kế cho biết dòng điện tăng.

Câu 40.Khi giữa hai dây dẫn không có hiệu điện thế thì trong dây dẫn này có thể có dòng điện được không?

Hướng dẫn trả lời:Có thể, chẳng hạn, những dòng điện dẫn khi quay một đĩa tích điện IV. CÁC CÂU HỎI PHẦN QUANG HỌC Câu 1.Các bác sỹ nha khoa thường dùng một dụng cụ giống như một cái thìa inốc nhỏ để khám răng cho bệnh nhân. Cái thìa nhỏ đó có tác dụng gì?

Hướng dẫn trả lời: Cái thìa nhỏ đó có tác dụng như một gương cầu lõm.

Bác sỹ có thể quan sát mặt ngoài của răng nhưng không thể quan sát mặt trong của răng được, dùng gương cầu lõm nói trên đưa vào miệng bệnh nhân bác sĩ có thể nhìn thấy ảnh của mặt trong của răng qua gương cầu, làm cho việc khám bệnh đạt hiệu quả hơn.

Câu 2. Dùng một đĩa tròn, trên đó dán hoặc sơn các màu đỏ, cam, vàng, lục, lam, chàm, tím tạo thành 1 đĩa bảy màu với tỉ lệ biểu diễn bằng các hình quạt ứng với 0

0

0

0

0

0

0

các góc lần lượt là 51 , 33 , 55 , 67 , 68 , 10 , và 76 . Quay đĩa thật nhanh, các màu sẽ biến mất, chỉ còn một đĩa tròn trắng ngà.Tại sao?

Hướng dẫn trả lời:Khi nhìn vào đĩa trong trạng thái đứng yên, ta phân biệt tốt các màu trên đĩa. Cho đĩa quay nhanh, do hiện tượng lưu ảnh trên võng mạc mà các màu nhìn thấy chồng chất lên nhau, gây cho ta cảm giác trắng.

Câu 3.Trong phòng được chiếu sáng bởi một bóng đèn điện, nêu cách xác định trong hai thấu kính hội tụ, cái nào có độ tụ lớn hơn mà không dùng thêm dụng cụ nào khác?

Hướng dẫn trả lời: Ta đưa dần các thấu kính ra xa tường để nhận được trên tường ảnh rõ nét của dây tóc bóng đèn. Thấu kính nào cho ảnh khi nó ở gần tường hơn là thấu kính có độ tụ lớn hơn.

Câu 4.Trong các ngày có nắng, không cần trèo, chỉ dùng một cái thước, làm thế nào mà đo được chiều cao của một cây to?.

Hướng dẫn trả lời: Sử dụng tính chất của 2 tam giác đồng dạng.

Câu 5.Thuỷ tinh mầu khi được nghiền thành bột trông hình như hoàn toàn màu trắng. Làm thế nào để biết thuỷ tinh này trước đó có màu gì?.

Hướng dẫn trả lời:Phải hòa bột thủy tinh vào trong chất lỏng có cùng chiết suất với thủy tinh. Khi đó bột sẽ ngừng tán xạ ánh sáng khuyêch tán và sẽ có tác dụng như một khối thủy tinh nguyên vẹn.

68

Câu 6.Trong giao thông, người ta thường chỉ dùng đèn đỏ để báo hiệu nguy hiểm hoặc báo lệnh dừng xe mà không dùng màu khác. Tại sao?

Hướng dẫn trả lời: Có 2 lí do cơ bản: Trong miền ánh sáng nhìn thấy được, ánh sáng đỏ có bước sóng lớn nhất nên khi truyền qua không khí, nó truyền trong không khí được xa hơn ánh sáng mầu khác như vàng, lam... Đứng xa một đèn mầu, ta vẫn có thể trông thấy đèn sáng nhưng lại không nhận ra được mầu của nó. Phải đến gần hơn mới nhận ra mầu của đèn.Chỉ riêng mầu đỏ dù nhìn từ xa ta trông thấy đèn và đồng thời cũng hiện ra mầu đỏ của nó.

Câu 7.Buổi sáng, trên hoa lá cây cỏ có những hạt sương. Dưới ánh sáng mặt trời ta thấy chúng sáng lung linh. Vì sao?

Hướng dẫn trả lời:Do hiện tượng phản xạ toàn phần.

Câu 8.Những ngày hè, sau cơn mưa thường xuất hiện cầu vồng. Giải thích hiện tượng này.

Hướng dẫn trả lời :Sau cơn mưa, trên trời cao còn lơ lửng những hạt nước cực nhỏ. Ánh sáng mặt trời chiếu vào dưới một góc nhất định sẽ bị khúc xạ hai lần và một lần phản xạ toàn phần. Khi đi ra nó bị tán sắc thành 7 màu cơ bản.Đó là cầu vồng.

Câu 9.Giả thiết rằng người đối thoại với bạn đang đeo kính và ngồi đối diện với bạn qua một cái bàn. Hiển nhiên rằng với tư cách là một người lịch sự, bạn không đề nghị anh ta cho bạn đeo thử chiếc kính đó và không đề cập đến chiếc kính trong cuộc nói chuyện.Bạn có thể xác định được anh ta đang đeo kính cận hoặc kính viễn hay không?

Hướng dẫn trả lời: Đã biết những người cận thị phải đeo kính phân kì và những người viễn thị phải đeo kính hội tụ. Dễ thấy rằng mắt ở sau kính phân kỳ sẽ thấy nhỏ hơn còn sau kính hội tụ sẽ thấy lớn hơn. Từ đó suy ra người đeo kính bị cận thị hay viễn thị.

Tuy nhiên, điều này rất khó xác định nếu giá trị độ tụ của kính người đối thoại không thật lớn. Một cách đơn giản là xác định xem mép nhìn thấy được phía sau kính của mặt người đối thoại so với các phần lân cận của mặt dịch chuyển về phía nào: nếu dịch chuyển vào phía trong thì người đó đeo kính phân kỳ, còn nếu dịch ra phía ngoài thì người đó đeo kính hội tụ.

Câu 10.Đến các hiệu cắt tóc thường thấy có treo 2 cái gương, một cái treo trước ghế ngồi và một cái treo đằng sau. Treo thế để làm gì?

Hướng dẫn trả lời:Cái gương treo trước ghế ngồi để cho người cắt tóc nhìn thấy phía trước của mình. Còn gương treo đằng sau để người cắt tóc nhìn thấy mái tóc phía sau của mình. Mái tóc phía sau tạo ảnh qua gýõng ðặt ở ðằng sau, ảnh này ðóng vai trò là vật đối với gương đằng trước và cho ảnh qua gương này người ngồi cắt tóc chỉ cần nhìn vào gương đặt phía trước có thể quan sát được cả mái tóc phía trước và phía sau của mình.

69

Câu 11.Một số người cho rằng: Những người cận thị khi đọc sách nên cứ đeo kính, như vậy sẽ tốt hơn. Một số người khác lại cho rằng khi đọc sách nên bỏ kính ra, như vậy sẽ không làm cho mắt bị cận thị nặng hơn. Xem ra ai cũng có lí! Theo bạn nên như thế nào: Người cận thị nên thường xuyên đeo kính khi đọc sách hay thường xuyên không đeo kính lúc đọc sách thì tốt hơn?

Hướng dẫn trả lời:Khi đọc, viết thường để sách cách mắt chừng 25-30 cm, để đỡ mỏi cổ và để nhìn bao quát ở cả quển sách. Người cận thị khi không đeo kính, chỉ nhìn rõ những vật trong phạm vi nhìn rõ nét, tức là trong khoảng từ điểm cực viễn đến điểm cực cận. Ví dụ người cận thị đeo kính số 5, có điểm cực viễn cách mắt 20 cm. Những người cận thị nặng hơn có điểm cực viễn ở gần mắt hơn nữa. Muốn đặt cách mắt 30 cm họ nhất thiết phải đeo kính.Khi đeo kính, điểm cực viễn được đưa ra vô cùng, và mắt lại phải điều tiết mới đọc được. Đối với người cận thị nhẹ đeo kính số nhỏ hơn 4, điểm cực viễn cách mắt trên 25cm, nên không cần đeo kính, họ cũng đọc được chữ trên quyển sách ở xa trên 25 cm mà không phải điều tiết hoặc chỉ cần điều tiết ít.

Khi mắt không điều tiết, hoặc điều tiết ít, cơ giữ thủy tinh thể làm việc không quá nặng nên lâu mỏi, và khi không điều tiết nữa, thủy tinh thể dễ trở lại bình thường, nên tật mắt không nặng thêm.Nếu đeo kính để đưa điểm cực viễn ra vô cực, thì lúc đọc sách lại phải điều tiết nhiều, thủy tinh thể ở trạng thái căng quá lâu, khó trở lại bình thường và tật mắt có khuynh hướng càng ngày càng nặng thêm.Vì vậy người ta thường khuyên người cận thị bỏ kính ra mà đọc sách hoặc đeo kính số nhỏ hơn, để giữ cho khỏi cận nặng thêm.Tuy nhiên, nếu cứ giữ cho mắt luôn luôn không phải điều tiết, cơ mắt ít hoạt động sẽ chóng suy yếu, mắt chóng mất khả năng điều tiết, và chóng trở thành mắt não.Vì vậy thỉnh thoảng nên cho cơ mắt hoạt động (tức là đeo kính đọc sách để mắt được điều tiết) nhưng hoạt động có điều độ để giữ cho mắt không cận nặng thêm, vừa giữ cho mắt lâu già.

Câu 12.Nhúng một nửa cái đũa vào cốc nước hình trụ, ta trông thấy nó hình như bị gẫy tại mặt nước và to ra. Hãy giải thích tại sao?

Hướng dẫn trả lời:Do hiện tượng khúc xạ ánh sáng, phần đũa ở dưới mặt nước có ảnh là một đoạn thẳng được nâng lên so với vật. Vì thế ta thấy đũa dường như bị gẫy.Vì cốc nước có hình trụ tròn thì 1 phần cốc nước đóng vai trò của một thấu kính hội tụ nên phần đũa nhúng trong nước được phóng to ra.

Câu 13. Kim cương là tinh thể trong suốt đối với ánh sáng nhìn thấy. Như vậy lẽ ra kim cương phải không màu như thuỷ tinh mới đúng, nhưng trái lại viên kim cương lại có nhiều màu lấp lánh. Tại sao?

Hướng dẫn trả lời:Sở dĩ kim cương có nhiều mầu lấp lánh vì kim cương có chiết suất lớn (khoảng 2,4). Ánh sáng ban ngày có thể phản xạ toàn phần nhỏ và có thể phản xạ toàn phần nhiều lần qua các mặt trong thủy tinh thể kim cương rồi mới ló ra ngoài. Lúc đó do hiện tượng tán sắc các màu của quang phổ ánh sáng trắng được phân tán, vì thế trông kim cương ta thấy có nhiều mầu sắc.

70

Câu 14.Một học sinh tình cờ đã quan sát được một hiện tượng lí thú sau: Buổi tối trong buồng chỉ bật một ngọn đèn (bóng đèn tròn), và thổi một bong bóng xà phòng, thấy trên quả bóng có một dãy điểm sáng là những ảnh của bóng đèn. Vì sao có nhiều ảnh như vậy?Hãy giải thích.

Hướng dẫn trả lời: Coi bong bóng xà phòng gồm nhiều mảnh nhỏ, mỗi mảnh nhỏ của bong bóng xà phòng là một bên cầu lồi hay lõm. Nếu đèn và mắt đặt ở xa bóng thì sẽ có nhiều quá trình tạo ảnh của bóng đèn.Kết quả là có vô số ảnh của bóng đèn được tạo ra.Nhưng thực tế, ta chỉ nhìn thấy một số ảnh nhất định.

Câu 15. Vì sao bầu trời có màu xanh vào những ngày không mây?

Hướng dẫn trả lời: Nếu không có khí quyển, không có hơi nước và bụi bốc lên cao thì bầu trời sẽ luôn luôn tối đen, ta sẽ nhìn thấy các sao sáng giữa ban ngày. Các phân thử khí (có kích thước rất nhỏ) tán xạ ánh sáng có bước sóng ngắn (màu lam) mạnh hơn ánh sang có bước sóng dài (màu đỏ). Vì vậy những ngày đẹp trời ta thấy màu trời có màu lam.

Câu 16. Khi chụp ảnh đen trắng ngoài trời, những thợ chụp ảnh chuyên nghiệp thường lắp vào vật kính một kính lọc sắc màu vàng. Làm như vậy có tác dụng gì?Giải thích.

Hướng dẫn trả lời:Khi chụp ảnh ngoài trời, ảnh của những đám mây thường không rõ nét, làm cho tấm ảnh không thật đẹp. Lí do chính là mây trắng phát ra nhiều ánh sáng trắng, nhưng nền trời lại phát ra nhiều tia xanh và tím, tác dụng mạnh lên phim ảnh. Kết quả là trên ảnh, cả mây lẫn nền trời đều trắng, không phân biệt được với nhau nữa, nghĩa là tấm ảnh sẽ mất đi một cái nền quan trọng là mây.

Khi chụp ảnh, nếu lắp vào một kính lọc sắc màu vàng, kính này sẽ có tác dụng hấp thụ bớt ánh sáng xanh và tím, làm cho nền trời trong ảnh tối đi, hình mây nổi lên rõ nét hơn.

Câu 17. Vào những đêm hè trời quang đãng, không trăng, nhìn lên bầu trời đầy sao ta có cảm giác các vì sao lấp lánh, lung linh một cách kỳ ảo. Phải chăng các vì sao lấp lánh là do cường độ sáng không đều?

Hướng dẫn trả lời:Nguyên nhân chính là do các tia sáng từ các vì sao tới mắt ta phải đi qua lớp khí quyển của Trái Đất. Ban ngày, Trái Đất bị Mặt Trời nung nóng, nên khí quyển luôn có những dòng khí đối lưu nhỏ, chúng có chiết suất khác nhau. Tia sáng khi đi qua những dòng khí ấy bị khúc xạ, lúc lệch sang bên này, lúc lệch sang bên kia. Kết quả là gây cho ta một cảm giác vị trí của vì sao luôn thay đổi (dao động). Và số tia sáng rọi vào mắt cũng không đều. Chính điều này đã gây cho ta cảm giác về sự lung linh của các vì sao.

Câu 18. Một học sinh trong khi rửa chén bát đã phát hiện ra một điều khá lí thú như sau: Một chậu nước yên tĩnh phản chiếu ánh sáng Mặt Trời lên trần nhà yếu hơn so với khi mặt nước bị sóng sánh. Tại sao vậy?

71

Hướng dẫn trả lời:Mặt nước yên lặng được, xem như một gương phẳng. Chùm ánh sáng Mặt Trời coi như một chum sáng song song, khi phản xạ có cũng là một chùm song song, phản ánh sáng phản chiếu trên trần tạo ra một vệt sáng đều đặn về cường độ.

Khi mặt nước sóng sánh, mặt nước được xem là tập hợp của nhiều gương cầu. Chùm ánh sáng Mặt Trời coi như một chùm sáng song song, nhưng khi phản xạ nó không còn là một chùm song song nữa, phần ánh sáng phản chiếu trên trần tạo ra một vệt sáng không đều đặn về cường độ, những chỗ có nhiều tia sáng phản xạ gặp nhau hơn sẽ sáng hơn và những chỗ có ít những tia sáng phản xạ gặp nhau sẽ có cường độ sáng yếu hơn.

Câu 19. Vào những ngày mùa hè nóng nực và ít gió, đi trên xe ôtô nhìn tới phía trước ở đằng xa ta thương thấy mặt đường loang loáng như có nước. Tại sao lại có hiện tượng như vậy?Hãy giải thích?

Hướng dẫn trả lời:Mặt đường trong những ngày nắng bị Mặt Trời nung nóng, lớp không khí tiếp xúc với mặt đường cũng bị nung nóng mạnh và có chiết suất nhỏ hơn hơn các lớp không khí ở phía trên. Như vậy, không khí được chia thành nhiều lớp: càng lên cao các lớp không khí có chiết suất càng tăng. Một số tia sáng từ những vật ở đằng xa (như cây cối chẳng hạn) truyền xuống, từ lớp không khí có chiết suất lớn sang các lớp không khí có chiết suất ngày càng nhỏ hơn nên càng ngày càng lệch xa pháp tuyến và cối cùng sẽ bị phản xạ toàn phần , tựa như phản xạ trên mặt nước vậy. Kết quả cuối cùng là khi truyền đến mắt, nó gây cho ta một cảm giác như ở đằng trước có nước.

Câu 20. Những người cận thị luôn đeo kính thường xuyên, còn những người già, tuy mắt kém nhưng các cụ chỉ dùng kính khi đọc sách báo hoặc khi khâu vá mà thôi. Tại sao lại có sự khác biệt như vậy?

Hướng dẫn trả lời:Với những người già, tuổi càng cao khả năng điều tiết của mắt giảm dần nên điểm cực cận lùi ra x mắt. còn điểm cực viễn lại không thay đổi. Vì điểm cực viễn không thay đổi, mà đối với mắt bình thường thì ở vô cực nên khi nhìn vật ở xa, trong giới hạn nhìn rõ, mắt vẫn không đủ khả năng điều tiết nên không cần đeo kính vì vậy các cụ già lúc nhìn xa không nhất thiết phải dùng kính. Với những người cận thị, vì không nhìn xa được nên trong mọi hoạt động thường nhật phải mang kính.

Câu 21. Những người thợ lặn cho biết: Khi lặn dưới nước mà không mang kính lặn thì không trông rõ các vật như trên cạn. Còn khi mang kính lặn (Thực chất chỉ là một tấm kính phẳng gắn vào một cái ốp bằng cao su giữ không cho nước chạm vào mắt) thì có thể trong thấy rõ các vật dưới nước.Hãy giải thích tại sao lại như vậy?

Hướng dẫn trả lời:Mắt người thường nhìn trong không khí. Không khí có chiết suất n = 1, mắt người có chiết suất trung bình 1,336 nên các tia sáng từ không khí vào mắt bị khúc xạ nhiều, mới hội tụ đúng vào võng mạc. Khi lặn 72

xuống nước, mắt tiếp xúc với nước có chiết suất 1,33 (nhỉ hơn chiết suất của mắt một chút), nên các tia sáng từ nước vào mắt không hội tụ được vào võng mạc, mà vào một điểm ở sau võng mạc (giống như người bị viễn thị), nên mắt chỉ trông thất vật một cách lờ mờ chứ không rõ. Tuy nhiên, để khi lặn xuống nước mà có đeo kính lặn nước không lọt vào mắt được, nên mắt vẫn nhìn rõ mọi vật.

Câu 22. Bóng đèn điện trong pha đèn ôtô, xe máy có hai dây tóc độc lập nhau.

Một dây tóc cho tầm sáng xa, một dây tóc cho tầm sáng gần. Do đâu mà chùm ánh sáng của ánh sáng gần và ánh sáng xa khác nhau? Phải đặt dây tóc đèn ở đâu?

Hướng dẫn trả lời:Chùm tia sáng gần thì rộng và hướng xuống dưới, vì dây tóc được dịch chuyển lên phía trên tiêu điểm một ít và được đặt gần gương hơn.

Câu 23. Nhìn vào mắt người đối thoại khi nói chuyện có thể thấy ảnh của mình cùng chiều và nhỏ hơn vật. ảnh này xuất hiện như thế nào?

Hướng dẫn trả lời:Ảnh xuất hiện trên giác mạc của mắt giống như trong gương cầu lồi.

Câu 24. Tại sao ban ngày không thấy sao?

Hướng dẫn trả lời:Ánh sáng Mặt Trời bị khí quyển làm tán xạ, sáng hơn ánh sáng của các ngôi sao rất nhiều.Vì vậy ta không thấy được các ngôi sao.

Câu 25. Tại sao ở đường chân trời các ngôi sao lại ít sáng hơn?

Hướng dẫn trả lời: Ánh sáng từ các ngôi sao này đi vào khí quyển với con đường dài hơn ánh sáng từ các ngôi sao ở gần thiên đỉnh và nó bị tán xạ mạnh hơn.

Câu 26. Khi nào thì độ tụ của mắt lớn hơn: Khi nhìn vật ở gần hay ở xa?

Hướng dẫn trả lời:Khi nhìn các vật ở gần.

Câu 27. Tại sao mắt cận thị có thể phân biệt được các chi tiết nhỏ hơn (chẳng hạn đọc được các chữ in nhỏ hơn) so với mắt thường?

Hướng dẫn trả lời:Mắt cận thị thấy các vật ở gần dưới góc nhìn lớn hơn mắt thường.

Câu 28.Tại sao người ta thường cho các tín hiệu sáng nhấp nháy (chẳng hạn ở các xe cấp cứu, đèn biển...)?

Hướng dẫn trả lời:Thứ nhất là để phân biệt chúng với các tín hiệu khác.

Thứ hai là để giảm sự mệt mỏi của mắt: ánh sáng liên tục đi tới cùng một chỗ của võng mạc sẽ làm giảm độ nhạy của nó.

Câu 29.Màu đỏ (hoặc xanh) nhìn qua kính có màu lục sẽ trở thành màu gì?

Hướng dẫn trả lời:Màu đen.

Câu 30.Tại sao rừng hiện ra ở đường chân trời không phải là màu lục mà như phủ khói màu lam nhạt?

Hướng dẫn trả lời:Các tia xanh và lam bị không khí tám xạ mạnh hơn các tia khác. Vì vậy lớp không khí giữa người quan sát và rừng ở xa cũng có màu khói lam giống như bầu trời.

Câu 31.Có thể chụp ảnh của các vật trong một phòng hoàn toàn tối không?

Hướng dẫn trả lời:Có thể chụp bằng các tia tử ngoại hay hồng ngoại.

73

Câu 32.Kính mờ là loại kính phẳng trong suốt được mài nhám một mặt. Bình thường không nhìn qua được, nhưng néu nhúng nó vào nước thì nó trở nên gần như trong suốt?Tại sao?

Hướng dẫn trả lời:Mặt nhám của kính mờ sẽ bị nước phủ kín, không còn các lăng kính nhỏ nữa,tấm kính trở thành gần như bản song song và có thể nhìn qua.

Câu 33. Có thể quan sát thấy các vân màu cầu vồng trên một lớp dầu hoả mỏng trên mặt nước. Giải thích sự xuất hiện các vân này như thế nào?

Hướng dẫn trả lời:Các vân có màu cầu vồng xuất hiện trong màng mỏng do sự giao thoa của các sóng ánh sáng phản xạ từ mặt trên và mặt dưới của màng.

Sóng phản xạ từ mặt dưới chậm pha hơn so với sóng phản xạ từ mặt trên. Độ lớn của sự chậm pha này phụ thuộc vào bề dày của màng và bước sóng ánh sáng trong màng. Do sự giao thoa sẽ xảy ra hiện tượng làm tắt một số màu quang phổ và tăng cường một số màu khác. Vì vậy các chỗ của màng có bề dày khác nhau sẽ mang những màu khác nhau.

Câu 34.Trong thời gian mổ, bóng của bàn tay nhà phẫu thuật che mất chỗ mổ.

Làm thế nào để tránh được điều bất tiện đó?

Hướng dẫn trả lời:Cần mắc một số bong đèn.

Câu 35.Tại sao ở các xe điện, xe điện bánh hơi, xe ôtô buýt người ta đặt bên phải và bên trái người lái xe như cái gương nhỏ?

Hướng dẫn trả lời:Để người lái có thể quan sát những gì xảy ra hai bên thành toa xe.

Câu 36.Có thể nhìn trong một cái gương phẳng có kích thước bé mà thấy được ảnh toàn thể của một toà nhà lớn hay không?

Hướng dẫn trả lời:Có thể được, nếu đặt mắt gần sát mặt gương.

Câu 37.Tại sao trong sương mù lại thấy rõ tia sáng đèn chiếu hơn lúc trời quang?

Hướng dẫn trả lời:Do những giọt nước bé làm tán xạ(phản xạ) ánh sáng.

Câu 38.Tại sao bề mặt một vật được đánh nhẵn thì sáng bóng?

Hướng dẫn trả lời:Các tia sáng được phản xạ gương từ mặt đó.

Câu 39.Người chữa cháy thường đội trên đầu cái mũ kim loại sáng bóng. Điều đó có tác dụng gì?

Hướng dẫn trả lời:Mũ sắt dùng để bảo vệ, tránh các tác dụng cơ học trong thời gian chữa cháy, và đồng thời để bảo vệ tránh các bức xạ hồng ngoại mạnh.

74

PHỤ LỤC VII Cơ sở lí luận của Hoạt động ngoại khóa theo định hướng giáo dục STEM 1. Giáo dục STEM Giáo dục STEM là mô hình giáo dục dựa trên cách tiếp cận liên môn, giúp học sinh áp dụng các kiến thức Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học vào giải quyết một số vấn đề thực tiễn trong bối cảnh cụ thể.

2. Mục tiêu giáo dục STEM - Phát triển các năng lực đặc thù của các môn học thuộc lĩnh vực STEM cho học sinh: Đó là khả năng vận dụng những kiến thức, kĩ năng liên quan đến các môn học Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học. Trong đó học sinh biết liên kết các kiến thức Khoa học, Toán học để giải quyết các vấn đề thực tiễn. Biết sử dụng, quản lí và truy cập Công nghệ, học sinh biết về quy trình thiết kế kĩ thuật và chế tạo ra các sản phẩm.

- Phát triển các năng lực chung cho học sinh: Giáo dục STEM nhằm chuẩn bị cho học sinh những cơ hội cũng như những thách thức trong nền kinh tế cạnh tranh toàn cầu của thế kỷ 21. Bên cạnh những hiểu biết về các lĩnh vực Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật, Toán học, học sinh sẽ được phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực tự chủ và tự học.

- Định hướng nghề nghiệp cho học sinh: Giáo dục STEM sẽ tạo cho học sinh có những kiến thức, kỹ năng mang tính nền tảng cho việc học tập ở các bậc học cao hơn cũng như cho nghề nghiệp trong tương lai của học sinh. Từ đó, góp phần xây dựng lực lượng lao động năng lực, phẩm chất tốt, đặc biệt là lao động trong lĩnh vực STEM nhằm đáp ứng mục tiêu xây dựng và phát triển đất nước.

3. Vai trò và ý nghĩa của giáo dục STEM trong giáo dục phổ thông Đảm bảo giáo dục toàn diện: Triển khai giáo dục STEM ở nhà trường, bên cạnh các môn học đang được quan tâm như Toán, Khoa học, các lĩnh vực Công nghệ, Kĩ thuật cũng sẽ được quan tâm, đầu tư trên tất cả các phương diện về đội ngũ giáo viên, chương trình, cơ sở vật chất.

Nâng cao hứng thú học tập các môn STEM: Các dự án học tập trong giáo dục STEM hướng tới việc vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết các vấn đề 75

thực tiễn học sinh được hoạt động, trải nghiệm và thấy được ý nghĩa của tri thức với cuộc sống nhờ đó sẽ nâng cao hứng thú học tập của học sinh.

Hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất học sinh: Khi triển khai các dự án học tập STEM, học sinh hợp tác với nhau, chủ động và tự lực thực hiện các nhiệm vụ; được làm quen hoạt động có tính chất nghiên cứu khoa học. Các hoạt động nêu trên góp phần tích cực vào hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh.

Kết nối trường học với cộng đồng: Để đảm bảo triển khai hiệu quả giáo dục STEM, cơ sở giáo dục phổ thông thường kết nối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, đại học tại địa phương nhằm khai thác nguồn lực về con người, cơ sở vật chất triển khai hoạt động giáo dục STEM. Bên cạnh đó, giáo dục STEM phổ thông cũng hướng tới giải quyết các vấn đề có tính đặc thù của địa phương.

Hướng nghiệp, phân luồng: Tổ chức tốt giáo dục STEM ở trường trung học, học sinh sẽ được trải nghiệm trong các lĩnh vực STEM, đánh giá được sự phù hợp, năng khiếu, sở thích của bản thân với nghề nghiệp thuộc lĩnh vực STEM. Thực hiện tốt giáo dục STEM ở trường trung học cũng là cách thức thu hút học sinh theo học, lựa chọn các ngành nghề thuộc lĩnh vực STEM, các ngành nghề có nhu cầu cao về nguồn nhân lực trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Thích ứng với cách mạng công nghiệp 4.0: Với sự phát triển của khoa học kĩ thuật thì nhu cầu việc làm liên quan đến STEM ngày càng lớn đòi hỏi ngành giáo dục cũng phải có những sự thay đổi để đáp ứng nhu cầu của xã hội. Giáo dục STEM có thể tạo ra những con người có thể đáp ứng được nhu cầu công việc của thế kỷ mới có tác động lớn đến sự thay đổi nền kinh tế mới.

4. Cơ hội thực hiện giáo dục STEM trong chương trình môn Vật lí Môn Vật lí thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên, mô tả các hiện tượng tự nhiên và đặc tính của vật chất; nội dung môn Vật lí bao gồm từ cấu tạo hạt cơ bản tới cấu trúc vũ trụ. Vật lí học là cơ sở của nhiều ngành kĩ thuật và công nghệ quan trọng.

Vì vậy những hiểu biết và phương pháp nhận thức Vật lí có giá trị to lớn trong quá trình nhận thức và trong cuộc sống. Có rất nhiều cơ hội trong việc tích hợp những nội dung Vật lí với các môn học khác để thực hiện dạy học theo phương thức STEM, theo đó học sinh được vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đem đến sự hứng 76

thú và những trải nghiệm có ý nghĩa trong học tập môn học. Bản chất dạy học các ứng dụng ki thuật của Vật lí có sự tích hợp rõ ràng giữa Vật lí và Kĩ thuật. Việc này càng rõ ràng hơn nếu vận dụng quy trình thiết kế kĩ thuật để tổ chức dạy học các kiến thức Vật lí trong từng bài học.

5. Các hình thức giáo dục STEM a. Giáo dục STEM thông qua hoạt động ngoài giờ lên lớp Giáo dục STEM thông qua hoạt động ngoài giờ lên lớp được triển khai thông qua hai hoạt động chính là Trải nghiệm và Nghiên cứu khoa học Hoạt động trải nghiệm: Trong hoạt động trải nghiệm, học sinh được khám phá các thí nghiệm, ứng dụng khoa học, kỹ thuật trong thực tiễn đời sống. Qua đó, nhận biết được ý nghĩa của khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học đối với đời sống con người, nâng cao hứng thú học tập các môn học STEM. Hoạt động nghiên cứu khoa học: Giáo dục STEM có thể được triển khai thông qua hoạt động nghiên cứu khoa học và tổ chức các cuộc thi sáng tạo khoa học kỹ thuật với nhiều chủ đề khác nhau thuộc các lĩnh vực robot, năng lượng tái tạo, môi trường, biến đổi khí hậu, nông nghiệp công nghệ cao … b. Giáo dục STEM thông qua dạy học các môn thuộc về lĩnh vực STEM + Chủ đề STEM được dạy trong một môn học duy nhất: Đây là mô hình ở dạng đơn giản nhất, tùy theo quy mô của chủ đề mà có thể được thiết kế để dạy trong một tiết hoặc nhiều tiết trong đó giáo viên sẽ phân chia thời gian để học sinh tham gia các hoạt động: thiết lập vấn đề; tìm kiếm các giải phấp hay các cách thức để giải quyết vấn đề; thu thập thông tin, bằng chứng và cuối cùng là tổng kết, rút ra các kiến thức. + Chủ đề STEM được dạy trong nhiều môn học: Chủ đề STEM dạng này bao trùm nhiều hơn một môn học. Về bản chất, các môn học sử dụng chung một vấn đề, một bối cảnh. Các giáo viên dạy mỗi môn học khác nhau sẽ dạy chủ đề STEM như cách dạy chủ đề STEM trong một môn học duy nhất nhưng theo góc độ riêng của môn mình. Ví dụ nhu về chủ đề “Chất lượng nguồn nước", giáo viên môn Hoá Học sẽ cho học sinh tìm hiểu dưới góc độ nghiên cứu về độ pH trong nước trong khi đó giáo viên môn Sinh học dạy học sinh theo định hướng STEM tập trung vào nghiên cứu loài sinh vật trong nguồn nước đó và ảnh hưởng đến chất lượng nguồn 77

nước như thế nào hay giáo viên môn Địa lí có thể hướng dẫn học sinh tìm hiểu ở góc độ là nguồn nước bắt đầu từ đâu, cấu tạo địa chất có ảnh hưởng như thế nào tới nguồn nước...

Chủ đề STEM nhiều môn phối hợp: Chủ đề STEM dạng này khá phức tạp, nó có sự liên kết kiến thức giữa các môn rất chặt chẽ. Các môn học vẫn tiếp cận chủ để theo góc độ kiến thức chuyên môn riêng của mình. Nhưng những nội dung được giải quyết trong môn học trước sẽ là tiền đề nối tiếp để dạy ở môn học sau. Các môn học phải được phối hợp với nhau để dạy những nội dung có tính chất gối nhau. Như trên đã đề cập, mô hình này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các môn học đảm bảo cho những gì học sinh được học ở môn này sẽ là tiền đề, điều kiện về kiến thức, kĩ năng để các em có thể học được ở môn tiếp theo. Thứ hai nó đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng giữa các giáo viên phụ trách các môn học, bất kì một sự thay đổi nào về kiến thức, về thời gian...cũng làm hưởng đến mô hình.

6. Hoạt động ngoại khóa Do sự hạn chế của thời gian lên lớp trong chương trình chính khóa, đồng thời với sự gia tăng không ngừng của tri thức đã làm xuất hiện mâu thuẫn giữa nhu cầu nhận thức của học sinh với tính kế hoạch nhằm tạo điều kiên cho mỗi học sinh có thể mở rộng, đào sâu kiến thức, phát triển những hứng thú, năng lực cá nhân và kích thích thiên hướng của các em về một mặt hoạt động nào đó. Để giải quyết mâu thuẫn này, người ta tổ chức các hoạt động ngoại khóa.

Hoạt động ngoại khóa là một hình thức tổ chức dạy học có đặc điểm: + Hoạt động ngoại khóa được thực hiện ngoài giờ học, nó không mang tính bắt buộc mà tùy thuộc vào hứng thú, sở thích, nguyện vọng của mỗi học sinh trong khuôn khổ khả năng và điều kiện tổ chức có được của nhà trường. + Hoạt động ngoại khóa có thể được tổ chức dưới nhiều dạng: dạng tập thể cả lớp, dạng nhóm theo năng khiếu, dạng học tập, dạng vui chơi, dạng thường kì, dạng đột xuất nhân những dịp kỉ niệm hay lễ hội. + Hoạt động ngoại khóa có thể được tổ chức theo những hình thức như: tổ ngoại khóa; câu lạc bộ khoa học, dạ hội khoa học, dạ hội nghệ thuật.v.v... + Nội dung ngoại khóa rất đa dạng, bao gồm cả mặt văn hóa, khoa học công nghệ, thể dục thể thao, kĩ thuật... nhằm giúp học sinh mở rộng, đào sâu, làm phong phú 78

thêm những điều đã được học trong các giờ nội khóa của môn học tương ứng.

Ngoại khóa do giáo viên bộ môn, giáo viên chủ nhiệm, Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh... và học sinh của một lớp hay một số lớp... thực hiện. Để tiến hành các hoạt động ngoại khóa đạt hiệu quả tốt đẹp đòi hỏi phải có sự tổ chức chặt chẽ, tỉ mỉ của giáo viên, sự giúp đỡ của nhà trường, của hội cha mẹ học sinh và nhiệt tình của tập thể học sinh, của mỗi cá nhân, cần tạo dựng được những hạt nhân nòng cốt trong mỗi dạng hoạt động ngoại khóa.

7. Tác dụng của hoạt động ngoại khóa * Tác động giáo dục: Hoạt động ngoại khóa góp phần giáo dục tính tổ chức, tính kế hoạch, tinh thần làm chủ và hợp tác trên cơ sở những hoạt động thực tế. Ngoại khóa được thực hiện cơ bản dựa trên sự tự nguyện, tự giác của học sinh cộng với sự giúp đỡ thích hợp của giáo viên sẽ động viên học sinh nỗ lực hết mình giải quyết vấn đề đặt ra. Hoạt động ngoại khóa làm cho quá trình dạy bộ môn thêm phong phú đa dạng, làm cho việc học tập của học sinh thêm hứng thú sinh động, tạo cho học sinh lòng hăng say yêu công việc, đó là điều kiện để phát triển khả năng, năng lực sẵn có của học sinh. Qua ngoại khóa học sinh có điều kiện tự làm, tập dượt phát huy óc sáng tạo, tự tin ở mình, có thể dám nghĩ dám làm. * Tác dụng giáo dưỡng: Hoạt động ngoại khóa góp phần củng cố, bổ sung kiến thức cho học sinh. Thông qua hoạt động ngoại khóa, kiến thức học sinh thu nhận được sẽ sâu sắc hơn. Trong khi tiến hành hoạt động ngoại khóa, học sinh được tự mình nghiên cứu, tự mình tìm hiểu vấn đề và tranh luận với bạn bè trong sự cân nhắc kĩ càng. Chính vì thế hoạt động ngoại khóa góp phần đắc lực trong việc phát triển trí lực và khả năng sáng tạo của học sinh. Vì điều kiện thời gian, trong chương trình nội khóa có những phần giáo viên không thể giới thiệu hết được. Những phần này nếu được bổ sung bởi hoạt động ngoại khóa thì kiến thức của học sinh sẽ được mở rộng thêm.

Học sinh có thể thu nhận được kiến thức dưới nhiều hình thức như: Nhóm ngoại khóa, câu lạc bộ khoa học, hội vui, hội thi… * Tác dụng giáo dục kĩ thuật tổng hợp, định hướng nghề nghiệp: 79

Qua hoạt động ngoại khóa, học sinh được rèn luyện một số kĩ năng như: Tập nghiên cứu một vấn đề, thuyết minh trình bày trước đám đông, tập sử dụng những dụng cụ, thiết bị thường gặp trong đời sống, những máy móc từ đơn giản tới hiện đại. Qua đó sẽ nảy nở ở học sinh tình cảm nghề nghiệp và bước đầu có ý thức về nghề nghiệp mà học sinh sẽ chọn trong tương lai. * Hoạt động ngoại khóa là điều kiện thuận lợi để giáo viên có thể thử nghiệm các phương pháp dạy học: Qua hoạt động ngoại khóa giáo viên có điều kiện tốt để thực hiện và kiểm tra các kết quả nghiên cứu của mình, do giáo viên nắm vững khả năng, tâm lí của học sinh nên hiệu quả của việc thử nghiệm sẽ cao hơn.

80

PHỤ LỤC VIII TRƯỜNG THPT NGUYỄN HUỆ NHÓM VẬT LÝ

KẾT QUẢ KHẢO SÁT CHẤT LƯỢNG BỘ MÔN ST T 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

ĐIỂM KHẢO SÁT HỌ VÀ TÊN Lê Phúc An Phạm Phương Anh Trần Thị Vân Anh Lê Tiến Bắc Nguyễn Sỹ Thanh Bình Phạm Duy Chính Đinh Phương Dung Nguyễn Tuấn Dũng Nguyễn Tùng Dương Nguyễn Tiến Đạt Phạm Việt Hà Nguyễn Ngọc Hải Trương Công Hải Vũ Thị Thu Hằng Nguyễn Trung Hiếu Vũ Minh Huy Phạm Thu Huyền Bùi Việt Hùng Nguyễn Huy Hưng Nguyễn Thị Trang Linh Phạm Đỗ Tuấn Linh Đinh Minh Ngọc Hoàng Thu Phương Phạm Việt Phương Vũ Minh Phương Đinh Minh Quân Nguyễn Huy Quân Nguyễn Diệu Quỳnh Bùi Đức Thành Nguyễn Phương Thảo Trần Thị Thúy Vũ Anh Thư Đào Thủy Trang Lê Thị Thu Trang Nguyễn Đức Trường Hoàng Đình Tùng Bùi Đình Tuấn Tú

NĂM HỌC 2017 - 2018

NĂM HỌC 2018 - 2019

NĂM HỌC 2019 - 2020

5.0 6.0 5.5 7.0 6.0 6.0 8.0 5.0 7.0 6.0 7.0 8.0 5.5 8.5 5.5 8.0 8.0 8.0 9.5 6.0 7.0 7.0 5.0 6.0 6.5 6.5 5.5 7.0 7.5 6.5 7.5 7.5 7.5 4.5 5.5 6.0 6.5

5.5 6.0 5.5 6.5 6.0 5.5 7.0 5.5 7.0 5.5 7.5 8.0 6.0 8.0 5.0 8.5 8.0 8.0 8.0 5.5 6.5 7.0 5.5 5.5 6.5 6.5 6.0 7.5 7.0 6.0 6.0 7.0 7.0 5.0 5.0 5.5 6.0

6.0 7.0 6.5 8.5 6.5 6.5 7.0 6.0 8.0 6.0 7.0 8.0 8.0 8.0 7.0 8.5 8.0 8.0 8.0 6.5 6.5 7.0 7.0 6.0 8.0 8.0 8.0 7.5 9.0 7.5 7.5 9.5 8.5 6.0 6.0 6.0 6.0

81

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84

Nguyễn Thu Uyên Bùi Đức Anh Phạm Tuấn Anh Quách Thị Ngọc Ánh Nguyễn Ngọc Diệp Nguyễn Hoàng Dũng Tô Việt Dũng Tống Đức Trí Hào Đỗ Mạnh Hiếu Đỗ Trung Hiếu Vũ Trần Nguyên Hiệp Lê Thị Hồng Nguyễn Thị Hương Lan Phạm Thị Lệ Phạm Thảo Nguyên Trịnh Minh Nguyệt Nguyễn Thị Yến Nhi Hà Thị Phương Nhung Dương Thị Mỹ Quỳnh Lê Duy Thành Phạm Tiến Thành Nguyễn Đức Thái Trần Thị Thu Thủy Ngô Thị Diệu Thư Dương Thế Toàn Lê Quỳnh Trang Trần Quỳnh Trang Lê Anh Tú Nguyễn Đình Tú Bùi Thị Tú Uyên Bùi Thị Ngọc Anh Hồ Tuấn Anh Phạm Thị Mai Anh Phạm Thị Ngọc Ánh Đào Xuân Chiến Mai Đức Chung Lại Tiến Công Vũ Thanh Doanh Đinh Thị Thùy Dương Bùi Minh Đạo Vũ Khắc Đạt Bùi Hải Đăng Đỗ Thị Bích Hải Đỗ Xuân Huy Ngô Thanh Huyền Phạm Bảo Huyền Phạm Quốc Hùng

6.5 3.5 5.5 7.0 6.5 6.0 6.5 6.5 6.0 6.0 8.0 5.5 6.0 6.5 6.0 6.5 5.5 6.0 5.5 6.5 6.5 6.0 6.0 5.5 6.0 5.5 6.0 6.0 6.0 6.0 5.5 6.5 6.0 6.0 5.0 6.0 5.5 6.0 5.5 6.0 5.0 6.5 7.0 8.0 7.0 6.5 6.5

82

6.0 4.0 5.0 7.0 6.0 6.5 6.5 6.0 6.0 5.5 8.5 5.0 5.5 6.0 6.0 7.0 6.5 6.5 5.5 6.0 6.0 6.0 6.0 5.0 5.5 5.5 6.0 6.0 5.5 6.5 5.0 5.0 6.0 6.0 6.0 5.5 5.5 6.0 5.5 6.0 4.5 6.0 6.5 8.5 7.0 6.0 6.0

6.5 6.0 6.0 7.5 8.0 8.5 7.0 6.0 7.0 6.0 8.0 6.0 6.0 6.5 6.0 6.5 6.5 6.0 6.0 7.0 6.0 6.5 6.0 6.0 6.0 6.5 6.5 7.0 7.0 6.5 5.0 6.0 6.5 5.0 5.0 5.0 5.5 6.5 7.0 6.5 6.0 6.0 7.0 9.0 8.0 7.0 7.0

85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131

Quách Văn Hưng Hoàng Thị Liên Tạ Thị Phương Loan Hoàng Thành Long Trần Huy Long Trần Minh Lương Nguyễn Đình Lượng Đinh Hồng Minh Phạm Ngọc Nam Trần Đức Nam Hà Văn Tài Nguyễn Ngọc Thư Nguyễn Văn Trọng Nguyễn Thành Trung Phạm Việt Trung Đinh Việt Anh Lương Quỳnh Anh Phạm Thị Ngân Anh Hoàng Gia Bảo Hà Thái Thụy Bình Nguyễn Phú Cường Ngô Thành Đạt Nguyễn Lê Minh Đạt Phạm Thành Đạt Trần Thu Hà Phùng Thúy Hằng Lê Thị Minh Hiền Phạm Huy Hoàng Phạm Thị Minh Huế Nguyễn Ngọc Huyền Nguyễn An Hưng Bùi Khánh Linh Đinh Mai Linh Mai Văn Linh Nguyễn Thùy Linh Phạm Phương Linh Phạm Thị Quỳnh Mai Trần Đức Minh Vũ Thảo Nguyên Trịnh Thị Kiều Oanh Phạm Thanh Phong Trương Minh Quang Quách Thị Trúc Quỳnh Nguyễn Đăng Tâm Lê Trọng Tấn Lê Bá Thành Đào Thu Thảo

6.0 6.0 5.5 5.5 5.0 5.0 6.0 6.0 4.0 6.0 5.0 4.5 6.0 6.5 6.5 6.5 5.0 6.0 5.0 5.0 5.0 6.0 5.0 4.5 6.0 6.0 5.5 5.5 5.5 6.0 6.0 6.0 5.0 5.0 5.0 6.0 5.0 5.0 6.0 6.0 4.0 2.0 6.0 6.0 5.0 6.0 8.0

83

6.5 6.5 6.0 5.0 5.5 5.5 5.5 7.0 5.0 5.5 6.0 5.0 6.0 6.0 5.0 6.0 6.0 6.5 5.0 6.5 6.0 6.0 5.0 5.0 6.0 6.0 6.5 6.0 5.5 5.5 5.5 6.5 5.0 5.0 6.5 6.0 6.0 6.0 5.5 5.5 6.0 3.0 6.0 6.5 6.0 6.0 7.5

7.0 7.0 6.5 5.0 6.0 6.5 6.0 7.0 5.5 6.0 6.5 5.5 5.5 7.5 6.0 6.0 6.5 6.5 5.5 6.0 6.0 6.5 6.0 5.0 5.5 6.5 6.5 6.0 5.5 6.0 6.0 6.5 5.0 5.5 6.0 6.5 6.0 6.0 5.0 5.5 6.0 4.5 6.0 5.5 6.5 6.0 8.0

132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178

Phạm Thị Thu Thảo Trịnh Thu Thảo Lại Minh Tiến Trần Văn Tiến Vũ Thị Thùy Trang Vũ Đức Trung Dương Cẩm Vân Vũ Thị Hà Xuyên Vũ Thị Thu Hà Bùi Việt Anh Đỗ Hoài Anh Lại Sơn Anh Hoàng Thị Kim Chi Hoàng Thị Chúc Phạm Quốc Cường Tống Trường Giang Nguyễn Thanh Hải Văn Thị Thu Hiền Đỗ Thiện Hoàng Lê Huy Hoàng Đinh Thị Huệ Đinh Thị Ngọc Huyền Bùi Lâm Linh Nguyễn Hoàng Linh Vũ Trường Lộc Ninh Đức Mạnh Nguyễn Nhật Minh Đinh Nguyễn Huyền My Phạm Thị Hà My Vũ Hoài Nam Bùi Minh Nguyệt Trần Thị Minh Nhàn Lê Thị Hồng Nhung Trần Quốc Ninh Bùi Xuân Phương Lê Huyền Phương Ngô Thu Phương Hoàng Trường Quân Nguyễn Tiến Thành Phạm Tiến Thành Hoàng Thị Phương Thảo Trần Phương Thảo Trịnh Thanh Thảo Lê Mạnh Toàn Nguyễn Ích Minh Tuấn Trần Thanh Tú Nguyễn Thị Thu Uyên

5.5 5.5 8.0 5.5 6.0 6.0 6.0 6.0 4.0 4.0 5.5 5.0 5.0 5.0 5.5 5.0 6.0 6.0 5.5 5.5 6.0 7.0 2.0 4.0 6.0 6.0 7.0 6.0 7.5 6.0 7.5 7.0 5.5 6.0 6.0 6.5 7.0 5.5 5.0 5.0 4.0 5.0 6.0 6.0 6.0 4.0 6.0

84

6.0 6.5 8.0 5.5 5.5 5.5 5.5 6.5 4.5 4.5 5.0 4.5 6.0 6.0 6.0 4.5 6.0 5.5 5.5 5.5 5.5 6.0 2.5 5.0 6.0 6.0 7.0 6.5 6.5 6.0 6.5 7.0 6.0 6.0 6.0 6.5 7.0 5.5 5.0 6.0 5.0 6.5 6.0 6.5 5.5 5.0 5.5

7.0 8.5 8.0 7.0 6.0 6.0 6.0 6.0 5.5 5.5 6.0 6.0 6.5 6.0 6.0 4.5 6.0 5.5 5.5 5.0 6.0 6.5 4.5 5.0 6.5 6.5 7.0 6.5 6.5 6.5 6.5 7.0 6.5 6.5 7.5 6.5 7.5 6.5 6.5 6.5 6.0 6.0 6.5 7.0 6.0 5.5 6.5

179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200

Phạm Thế Việt Nguyễn Trung Vương Bùi Hà Mai Anh Dương Đức Anh Lê Quang Anh Trần Thị Mai Anh Lê Quang Ánh Trịnh Kim Chi Vũ Thị Thùy Dung Bùi Đình Dũng Huỳnh Thùy Dương Nguyễn Thị Bích Hà Nguyễn Thị Hiền Trịnh Thị Minh Hiếu Phạm Thị Khánh Huyền Phạm Thảo Hương Lê Thanh Lam Đầu Lê Ngọc Linh Đinh Phương Linh Hoàng Thảo Linh Ngô Phương Linh Nguyễn Thị Ngọc Linh

6.0 7.0 4.0 5.0 6.0 4.5 5.0 6.0 5.0 5.0 6.0 5.5 4.0 5.5 2.0 6.0 7.0 3.5 4.0 3.0 6.0 5.0

5.5 5.5 5.0 5.0 4.0 4.5 4.5 6.0 4.5 4.5 5.5 5.5 4.5 5.0 4.0 5.5 6.0 4.0 4.0 4.5 5.0 4.5

7.0 7.0 6.0 6.5 4.5 5.0 5.0 6.5 6.5 6.5 5.0 4.5 6.0 6.0 4.5 5.0 5.0 6.0 6.0 6.0 5.0 5.0

TRƯỜNG THPT NGUYỄN HUỆ NHÓM VẬT LÝ

THỐNG KÊ ĐIỂM BÀI KHẢO SÁT CHẤT LƯỢNG BỘ MÔN VẬT LÝ NĂM HỌC 2017 - 2018 2018 - 2019 2019 - 2020

LOẠI GIỎI SL % 11 5.5 9 4.5 23 11.5

LOẠI KHÁ SL % 41 20.5 42 21 79 39.5

85

TRUNG BÌNH SL % 128 64 130 65 92 46

LOẠI YẾU SL % 20 10 19 9.5 6 3

PHỤ LỤC IX PHIẾU KHẢO SÁT 198 HỌC SINH KHỐI 12 VỀ VIỆC ÁP DỤNG LÝ THUYẾT VÀO THỰC TẾ Họ và tên:......................................................... Lớp 12...

1. Theo em khả năng ứng dụng kiến thức lý thuyết đã học môn Vật lý vào thực hành làm sản phẩm thực tế như thế nào trong năm học lớp 10,11 (2017-2018 2018-2019) ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ............................................................................

2. Sản phẩm đạt được có đáp ứng nhu cầu học lý thuyết kết hợp với thực hành không?( Ví dụ làm Tên lửa nước sau khi đã học vật lý lớp 10 và 11. Làm thí nghiệm Nhạc lửa sau khi đã học bài Sóng dừng lớp 12 ( Năm lớp 12: 2019-2020) ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................

86

Năm học: 2017-2018; và 2018-2019

Năm học: 2019-2020

Đánh giá về mức độ tiếp

Đánh giá về mức độ tiếp

cận vận dụng kiến thức lý

cận vận dụng kiến thức lý

thuyết giái thích các hiện tượng thực tế của đời sống làm các sản phẩm thực tế

Số ý kiến

Tỷ lệ %

thuyết giái thích các hiện tượng thực tế của đời sống làm các sản phẩm thực tế

đời sống Chưa biết cách học gắn với

20

10,1

Chưa biết cách học gắn với hành để tự tìm hiểu kiến

thức áp dụng vào thực tế

thức áp dụng vào thực tế 0

0

Thường xuyên học gắn với

hành để tự tìm hiểu kiến

hành để tự tìm hiểu kiến

thức áp dụng vào thực tế

thức áp dụng vào thực tế

Áp dụng bình thường học

30

15,15

Áp dụng bình thường học

gắn với hành để tự tìm hiểu

gắn với hành để tự tìm hiểu

kiến thức áp dụng vào thực

kiến thức áp dụng vào thực

tế

tế

Rất ít khi áp dụng học gắn với hành để tự tìm hiểu kiến thức áp dụng vào thực tế Chỉ học lí thuyết không liên

kiến

Tỷ lệ %

đời sống

hành để tự tìm hiểu kiến

Thường xuyên học gắn với

Số ý

30

15,15

118

59,60

Rất ít khi áp dụng học gắn với hành để tự tìm hiểu kiến thức áp dụng vào thực tế Chỉ học lí thuyết không liên

quan đến thực tế, không

quan đến thực tế, không

được trải nghiệm thực tế

được trải nghiệm thực tế

87

4

2

170

85,86

20

10,1

0

0

4

2,04

PHỤ LỤC X PHIẾU KHẢO SÁT HỌC SINH KHỐI 12 VỀ VIỆC HỌC SINH YÊU THÍCH HỌC BỘ MÔN VẬT LÍ Họ và tên:......................................................... Lớp 12...

1. Sự hứng thú học môn Vật lý ở các em thuộc mức nào dưới đây

Nội dung

Đánh dấu “x”

Môn lí là một trong những môn thi vào các trường đại học Bài học sinh động, thầy cô dạy vui vẻ dễ hiểu Kiến thức dễ nắm bắt Liên hệ thực tế nhiều Ý kiến khác (nêu ra) 2. Em không thích học môn Vật lý

Nội dung

Đánh dấu “x”

Môn Vật lý rất khó hiểu, rắc rối, khó nhớ Thầy cô dạy khó hiểu, giờ học nhàm chán Môn Vật lý không giúp ích cho cuộc sống Bị mất căn bản môn Vật lý Ý kiến khác (nêu ra)

88

TỔNG HỢP CHUNG VỀ VIỆC KHẢO SÁT PHẦN TRĂM HỌC SINH YÊU THÍCH HỌC BỘ MÔN VẬT LÍ Năm học

Tổng số học

Yêu thích

Không yêu thích

sinh

Tổng

%

Tổng

%

200

64

32

136

68

2018- 2019

200

70

35

130

65

2019- 2020

200

180

90

20

10

2017- 2018

89

TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Nguyễn Quang Ðông – Tìm hiểu các hình tức tổ chức hoạt ðộng ngoại khóa vật lí ở trýờng THPT – Thái Nguyên 4/2003.

[2] Nguyễn Vãn Hộ, Hà Thị Ðức – Giáo dục học ðại cýõng Tập 1,2 – NXB GD 2002.

[3] Nguyễn Vãn Khải(chủ biên) – Phýõng pháp giảng dạy vật lí ở trýờng phổ thông – Trýờng ÐHSP TN 1995.

[4] Vũ Thanh Khiết(chủ biên) – Bài tập ðịnh tính và câu hỏi thực tế vật lí 10, 11, 12 – NXB GD.2001.

[5] Hứa Duy Lýợng, Ngãi Dýõng – Thế giới vật lí NXB trẻ 2000.

[6] Nguyễn Ðức Minh, Ngô Quốc Quỳnh – Hỏi ðáp về những hiện týợng vât lí tập 3, 4 – NXB KHKT 1976.

[7] Nguyễn Ngọc Nhị, Hoàng Vãn Sõn – Hội vui vật lí – NXB GD 1981.

[8] Phạm Hữu Tòng – Lí luận dạy học vật lí – NXBGD 2001.

[9] L.D.Landau, A.L.Kitaigorodxki – Vật lí ðại chúng – NXB KHKT 2001 [10] V.Languê – Những bài tập hay về thí nghiệm vật lí – NXB GD 2001.

[11] IA.I.Pêrenman – Cõ học vui – NXB GD 2001.

[12] IA.I.Pêrenman – Vật lí vui tập 1,2 – NXBGD 2001.

[13] Các địa chỉ website:http://www.google.com.vn

90

91