SOẠN THẢO VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “CƠ HỌC” VẬT LÍ 8 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

DẠY HỌC VẬT LÍ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

vectorstock.com/28062424

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

SOẠN THẢO VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “CƠ HỌC” VẬT LÍ 8 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

Đ IăH CăĐẨăN NG TR NGăĐ IăH CăS ăPH M ---------------------------------------

Đ NGăTHẨNHăĐ Tă

SO NăTH OăVẨăS ăD NGăBẨIăT P TRONGăD YăH CăCH

NGăắC ăH CẰăV TăLệ 8

NH MăPHỄTăTRI N NĔNGăL C GI IăQUY TăV NăĐ C AăH CăSINH

LU NăVĔNăTH CăSƾă LụăLU NăVẨăPPDHăB ăMỌNăV TăLệ

ĐƠăN ngăậ Nĕmă2020

Đ IăH CăĐẨăN NG TR NGăĐ IăH CăS ăPH M ---------------------------------------

Đ NGăTHẨNHăĐ Tă

SO NăTH OăVẨăS ăD NGăBẨIăT P TRONGăD YăH CăCH

NGăắC ăH CẰăV TăLệ 8

NH MăPHỄTăTRI N NĔNGăL Că GI IăQUY TăV NăĐ C AăH CăSINHă

NgƠnh:ăLỦălu năvƠăPPDHăB ămônăV tălí Mƣăs :ă8.14.01.11

NG

IăH

NGăD NăKHOAăH C: GS.TS.ăĐ ăH

ĐƠăN ng ậ Nĕmă2020

NGăTRẨ

V

DANH M C VI T T T Vi tăt t

C măt

ĐC

Đối chứng

DH

D y học

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

GDPT

Giáo dục phổ thông

THCS

THCS

TNg

Thực nghiệm

NL

Năng lực

GQVĐ

Gi i quyết vấn đề

VI

MỤC LỤC L IăCAMăĐOAN .......................................................................................................... I L IăC Mă N .............................................................................................................. II DANHăM CăVI TăT T .............................................................................................. V DANHăM CăCỄCăB NG.......................................................................................... IX DANHăM CăCỄCăHỊNHăV ...................................................................................... X DANHăM CăCỄCăBI UăĐ .................................................................................... XI M ăĐ U .........................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tƠi ................................................................................................................ 1 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu............................................................................................. 2 3. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................................... 3 4. Gi thuyết khoa học ............................................................................................................ 3 5. Đối tượng vƠ ph m vi nghiên cứu ...................................................................................... 3 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................................... 3 7. Phư ng pháp nghiên cứu .................................................................................................... 4 8. Đóng góp của đề tƠi ............................................................................................................ 4 9. Cấu trúc luận văn ................................................................................................................ 4

CH NGă 1.ă C ă S ă Lệă LU Nă VẨă TH Că TI Nă C Aă VI Că S ă D NGă BẨIă T PăNH MăPHỄTăTRI NăNĔNGăL CăGI IăQUY TăV NăĐ .........................5 1.1.ăNĕngăl c ...................................................................................................................5 1.1.1. Khái niệm ..................................................................................................................... 5 1.1.2. Cấu trúc của năng lực ................................................................................................... 6

1.2.ăNĕngăl căgi iăquy tăv năđ .....................................................................................7 1.2.1. Khái niệm ..................................................................................................................... 7 1.2.2. Cấu trúc của năng lực gi i quyết vấn đề ....................................................................... 7 1.2.3. Các biện pháp để phát triển năng lực gi i quyết vấn đề ............................................. 10

1.3.ăBƠiăt păV tălíăv iăvi căphátătri nănĕngăl căgi iăquy tăv năđ ăchoăh căsinh .....12 1.3.1. Vai trò của bƠi tập Vật lí trong việc phát triển năng lực gi i quyết vấn đề cho học sinh ....................................................................................................................................... 12 1.3.2. Những đặc điểm của bƠi tập phát triển năng lực gi i quyết vấn đề ............................ 13 1.3.3. Phơn lo i bƠi tập nhằm phát triển năng lực gi i quyết vấn đề cho học sinh ............... 14 1.3.4. Các cách phơn mức trong bƠi tập................................................................................ 14 1.3.5. Nguyên tắc vƠ quy trình so n th o bƠi tập ................................................................. 16

1.4.ăTh cătr ngăv ăvi căs ăd ngăbƠiăt pănh măphátătri nănĕngăl căgi iăquy tăv nă đ ăchoăh căsinhă ătr ngăTHCS .................................................................................17

VII 1.4.1. Mục tiêu điều tra ......................................................................................................... 17 1.4.2. Nội dung vƠ phư ng pháp điều tra ............................................................................. 17 1.4.3 Kết qu điều tra............................................................................................................ 17 1.4.4. Nguyên nhơn vƠ gi i pháp .......................................................................................... 21

1.5.ăS ăd ngăBTVLănh măphátătri nănĕngăl căgi iăquy tăv năđ ăchoăh căsinh .....22 1.5.1. Các biện pháp sử dụng BTVL nhằm phát triển năng lực gi i quyết vấn đề cho học sinh ....................................................................................................................................... 22 1.5.2. Công cụ đánh giá năng lực gi i quyết vấn đề cho học sinh ........................................ 25 1.5.3. Quy trình d y học bƠi tập vật lí nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh........ 27

K TăLU NăCH NGă1 ............................................................................................29 CH NGă 2.ă SO Nă TH Oă VẨă S ă D NGă BẨIă T Pă CH NGă ắC ă H CẰ V TăLệă8ăTHCSăNH MăPHỄTăTRI NăNĔNGăL CăGI IăQUY TăV NăĐ .......

CHOăH CăSINH .........................................................................................................30 2.1ăC uătrúcăvƠăđ căđi măn iădungăch ngăắC ăh cẰ V tălíă8ăTHCS ....................30 2.1.1. Đặc điểm chư ng “C học” Vật lí 8........................................................................... 30 2.1.2. Cấu trúc chư ng “C học” ......................................................................................... 30 2.1.3. Mục tiêu năng lực GQVĐ của chư ng “C học” ....................................................... 32

2.2.ăSo năth oăbƠiăt păV tălíăănh măphátătri nănĕngăl căgi iăquy tăv năđ ăchoăh că sinh ................................................................................................................................33 2.3.ăThi tăk ăcácăti nătrìnhăd yăh căcácăki năth căc ăth ăch ngăắC ăh cẰ V tălíă8ă THCSănh măphátătri nănĕngăl căgi iăquy tăv năđ ăchoăh căsinh ...........................50 2.3.1 Giáo án 1...................................................................................................................... 50 2.3.2 Giáo án 2...................................................................................................................... 61

K TăLU NăCH NGă2 ............................................................................................71 CH NGă3. TH CăNGHI MăS ăPH M ..............................................................72 3.1ăM căđích,ănhi măv ăc aăth cănghi măs ăph m ..................................................72 3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư ph m ........................................................................... 72 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư ph m................................................................................. 72

3.2.ăĐ iăt ngăvƠăph ngăphápăth cănghi măs ăph m ............................................72 3.3.ăN iădungăth cănghi măs ăph m ..........................................................................72 3.4.ăPh ngăphápăth cănghi măs ăph m ...................................................................72 3.4.1. Công tác chuẩn bị ....................................................................................................... 72 3.4.2. Tiến hƠnh thực nghiệm ............................................................................................... 72

3.5.ăK tăqu ăth cănghi măs ăph m ............................................................................72 3.5.1 Đánh giá định tính ....................................................................................................... 72 3.5.2. Đánh giá định lượng ................................................................................................... 74 3.5.3. Kiểm định gi thuyết thống kê. .................................................................................. 79

K TăLU NăCH

NGă3 ............................................................................................81

VIII

K TăLU NăVẨăKHUY NăNGH .............................................................................82 DANHăM CăTẨIăLI UăTHAMăKH O ...................................................................83 PH ăL CăPH ăL Că1ăPHI UăKH OăSỄTăH CăSINHăV ăTH CăTR NGăS ă D NGăBẨIăT PăNH MăPHỄTăTRI NăNĔNGăL CăGQVĐăTRONGăD YăH Că V TăLệăTHCS .......................................................................................................... PL1

IX

DANHăM CăCỄCăB NG Số hiệu b ng

Tên b ng

Trang

1.1.

Cấu trúc của năng lực gi i quyết vấn đề

8

2.1.

Mục tiêu năng lực GQVĐ đối v i các bƠi trong

32

chư ng c học 3.1.

Kết qu đánh giá định lượng NL GQVĐ theo các

74

chỉ số hƠnh vi đối nội dung bƠi áp suất 3.2.

Kết qu đánh giá định lượng NL GQVĐ theo các

75

chỉ số hƠnh vi đối nội dung bƠi lực đẩy Ac-si-met 3.3

B ng thống kê điểm số ( Xi) của bƠi kiểm tra

77

3.4

B ng phơn phối tần suất

78

3.5

B ng phơn phối tần xuất tích lũy

78

3.6.

Tổng hợp các tham số thống kê

79

X

DANHăM CăCỄCăHỊNHăV S ăhi uăhìnhăv

Tênăhìnhăv ă

Trang

1.1

Định hư ng chức năng vƠ cấu trúc đa

6

thƠnh tố của năng lực 12

1.3

D ng khái quát của s đồ mô phỏng tiến trình khoa học gi i quyết vấn đề, xơy dựng một kiến thức cụ thể Đánh giá theo năng lực

1.4

Đánh giá theo năng lực GQVĐ

26

1.2

26

XI

DANHăM CăCỄCăBI UăĐ S ăhi uăbi uă đ ă 3.1

Tênăbi uăđ ă

Trang

Mức độ đ t được các chỉ số hƠnh vi của NLGQVĐ đối

75

v i bƠi Áp suất của c l p 8B.

3.2

Mức độ đ t được các chỉ số hƠnh vi của NLGQVĐ đối v i bƠi Lực đẩy Ac-si-met của c l p 8B.

76

3.3.

Biểu đồ biểu diễn mức phơn bố điểm số đánh giá

77

3.4.

Phơn phối tần suất

78

Phơn phối tần suất tích lũy

78

3.5

1

M ăĐ U

1. Lý do ch năđ tài Giáo dục phổ thông nư c ta đang thực hiện bư c chuyển từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của ngư i học. Để thực hiện được điều đó, nhất định ph i chuyển từ phư ng pháp d y học “truyền thụ một chiều” sang d y cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thƠnh năng lực vƠ phẩm chất của ngư i học. Để đ t được mục tiêu đó, ngƠnh giáo dục cần ph i đổi m i một cách m nh mẽ về nội dung lẫn phư ng pháp vƠ phư ng tiện d y học.Vì vậy, Đ ng vƠ NhƠ nư c ta lần lượt đưa ra nhiều Nghị quyết vƠ Quyết định về đổi m i căn b n, toƠn diện giáo dục vƠ đƠo t o.

Nghị quyết Hội nghị TW8, khoá XI về đổi căn b n, toƠn diện giáo dục vƠ đƠo t o đã nêu: " Việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo cần từng bước theo các tiêu chí tiên tiến được xã hội và cộng đồng giáo dục thế giới tin cậy và công nhận.

Phối hợp sử dụng kết quả đánh giá trong quá trình học với đánh giá cuối kỳ, cuối năm học; đánh giá của người dạy với tự đánh giá của người học; đánh giá của nhà trường với đánh giá của gia đình và của xã hội".[2] Chiến lược phát triển giáo dục giai đo n 2011 - 2020 ban hƠnh kèm theo Quyết định 711/QĐ-TTg ngƠy 13/6/2012 của Thủ tư ng chính phủ chỉ rõ: " Tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hướng phát huy tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của người học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học "; " Đổi mới kì thi tốt nghiệp THCS, kì thi tuyển sinh đại học, cao đẳng theo hướng đảm bảo thiết thực, hiệu quả, khách quan và công bằng, kết hợp kết quả kiểm tra, ĐG trong quá trình giáo dục với kết quả thi".[13] Vật lí trư ng phổ thông chủ yếu lƠ Vật lí thực nghiệm, kiến thức Vật lí gắn kết một cách chặt chẽ v i thực tế đ i sống. Tuy nhiên phần l n học sinh chưa thật sự hiểu được tầm quan trọng của Vật lí vƠ chưa chú tơm vƠo môn học nƠy. Nguyên nhơn chủ yếu do Vật lí lƠ môn có khá nhiều công thức, định nghĩa,...đồng th i giáo viên chưa gơy được hứng thú học tập cho học sinh. Việc sử dụng bƠi tập Vật lí trong d y học nhằm phát triển năng lực nhất lƠ năng lực gi i quyết vấn đề sẽ gơy hứng thú cho học sinh, tăng cư ng hiệu qu của việc d y học trọng tơm phát triển năng lực.

Chư ng “C học” – Vật lí 8 có nhiều ứng dụng trong lĩnh vực khoa học, đ i sống vƠ s n xuất. Kiến thức của chư ng v i nhiều khái niệm trừu tượng nên HS thư ng gặp nhiều khó khăn trong việc chiếm lĩnh nội dung kiến thức. Đặc biệt lƠ kh năng vận dụng kiến thức đã học vƠo đ i sống thực tế hƠng ngƠy của HS còn kém, chưa linh

2

ho t. Vì vậy, d y học gi i quyết vấn đề thư ng được vận dụng trong chư ng nƠy. Vì lí do đó, việc sử dụng bƠi tập theo định hư ng phát triển năng lực nhất lƠ năng lực gi i quyết vấn đề sẽ giúp học sinh tiếp thu tốt h n, vận dụng được các kiến thức đã học vƠo cuộc sống. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi chọn đề tƠi nghiên cứu: ắSo nă th oăvƠăs ăd ngăbƠiăt p trongăd yăh căch ngăắC ăh cẰăV tăLí 8ănh măphátătri n nĕngăl căgi iăquy tăv năđ ăc aăh căsinhẰ.

2. T ng quan v năđ nghiên c u Hiện nay, đã có nhiều nghiên cứu về d y học phát triển năng lực cho HS nói chung và d y học phát triển năng lực GQVĐ nói riêng, như: Luận văn th c sĩ của tác gi Lê Thị Thu Hư ng v i đề tƠi: “ Sử dụng bài tập Vật lí trong d y học chư ng “ Nhiệt học” l p 8 trung học c s theo định hư ng bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho học sinh”[4]. Luận văn nghiên cứu về việc sử dụng bài tập trong chư ng “ Nhiệt học”, nhằm bồi dưỡng NL GQVĐ trong bƠi học.

Luận văn th c sĩ của tác gi Nguyễn Ngọc Trâm Kha v i đề tƠi: “Tổ chức d y học dự án “ Các ứng dụng kĩ thuật của Vật lí về ơm thanh” theo định hư ng phát triển năng lực GQVĐ thực tiễn của HS”[5]. Luận văn đã nghiên cứu về việc tổ chức d y học dự án một số nội dung kiến thức trong chư ng “ Âm học”- Vật lí 7, nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức để GQVĐ trong bƠi học và trong thực tiễn của HS. Trong đề tƠi “ Phát triển năng lực gi i quyết vấn đề cho học sinh qua việc xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập trong d y học phần “ Nhiệt học” Vật lí 10 trung học phổ thông ” của Hà Duy Son [12], tác gi cũng đã đưa ra yêu cầu đối v i bài tập phát triển năng lực gi i quyết vấn đề, nhưng không nhấn m nh về vai trò của nó v i việc phát triển năng lực gi i quyết vấn đề.

Trong đề tƠi “Sử dụng bài tập trong d y học phần “ Quang hình học” Vật lí 11 THPT theo hư ng bồi dưỡng năng lực gi i quyết vấn đề cho học sinh” của Châu Thị Bích Ngọc [8], tác gi đã xơy dựng được một hệ thống bài tập và thông qua ho t động gi i bài tập giúp HS nắm vững kiến thức, góp phần phất triển năng lưc gi i quyết vấn đề nhưng đề tài không chú trọng các năng lực thành tố khi xây dựng bài tập.

Các công trình, đề tài nghiên cứu về năng lực, năng lực GQVĐ hầu hết các tác gi đi nghiên cứu sâu về khái niệm, cấu trúc, xây dựng các tiêu chí đánh giá , các mức độ đánh giá năng lực…. Đối v i các luận văn Th c sỹ chủ yếu là xây dựng bài tập vƠ hư ng dẫn gi i theo định hư ng phát triển năng lực GQVĐ của một chư ng nƠo đó trong chư ng trình môn học; chưa đề cập đến các năng lực thành tố của năng lực GQVĐ vƠ các gi i pháp để phát triển năng lực thành tố đó thông qua bƠi tập cụ

3

thể nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho HS. Vì thế, việc nghiên cứu bổ sung thêm những gi i pháp nhằm phát triển các năng lực thành tố của năng lực GQVĐ thông qua bài tập chư ng “C học” trong chư ng trình Vật lí 8 THCS là cần thiết.

3. M c tiêu nghiên c u - So n th o được các bài tập trong d y chư ng “ C học” VL 8 nhằm phát triển năng lực GQVĐ của học sinh.

- Đề xuất quy trình d y học sử dụng bài tập nhằm phát triển năng lực GQVĐ của học sinh THCS. 4. Gi thuy t khoa h c Nếu dựa trên c s lí luận về d y học bài tập Vật lí , c s lí luận về d y học phát triển năng lực GQVĐ cùng v i việc phân tích nội dung kiến thức chư ng C học Vật lí 8, có thể so n th o bài tập và sử dụng nó trong d y học nhằm phát triển năng lực GQVĐ của học sinh.

5.ăĐ iăt ng và ph m vi nghiên c u 5.1.ăĐ iăt ng nghiên c u Năng lực GQVĐ của học sinh THCS khi d y học chư ng C học.

5.2.ăPh măviănghiênăc uă:ă - Nội dung kiến thức chỉ đề cập chư ng “C học” Vật lí 8 THCS. - Địa bàn TNSP t i trư ng THCS Bình Minh, tỉnh Qu ng Ngãi năm học 2019-2020.

6. Nhi m v nghiên c u - Nghiên cứu c s lí luận vƠ c s thực tiễn của việc sử dụng bài tập nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho HS. - Đề xuất các biện pháp sử dụng bài tập phát triển năng lực GQVĐ cho HS trong d y học Vật lí.

- Tiến hƠnh điều tra để đánh giá thực tr ng của việc tổ chức d y học theo hư ng phát triển năng lực GQVĐ của trư ng THCS hiện nay.

- Nghiên cứu đặc điểm kiến thức của chư ng “C học” Vật lí l p 8 THCS. - So n th o bài tập chư ng “C học” nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh.

- Thiết kế một số tiến trình d y học các kiến thức cụ thể chư ng “C học” nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh, trong đó có sử dụng bài tập đã biên so n trên c s các biện pháp đề xuất.

- Tiến hành tổ chức thực nghiệm nhằm đánh giá hiệu qu tiến trình tổ chức ho t động d y học đã thiết kế.

4

7.ăPh

ngăphápănghiênăc u - Phư ng pháp nghiên cứu lí thuyết.

- Phư ng pháp nghiên cứu thực tiễn.

- Phư ng pháp thực nghiệm sư ph m.

- Phư ng pháp thống kê toán học.

8.ăĐóngăgópăc aăđ tài - Góp phần cụ thể hóa được c s lý luận về năng lực gi i quyết vấn đề về khái niệm, cấu trúc; quy trình xây dựng bài tập nhằm phát triển năng lực gi i quyết vấn đề.

- Xây dựng bài tập chư ng “C học” – Vật lí 8 nhằm phát triển năng lực gi i quyết vấn đề.

- Thiết kế được một số tiến trình d y học chư ng “C học”- Vật lí 8 nhằm phát triển năng lực gi i quyết vấn đề cho học sinh.

9.ăC uătrúcălu năvĕn NgoƠi phần M đầu vƠ Kết luận, nội dung luận văn gồm 3 chư ng: - Chư ng 1: C s lí luận vƠ thực tiễn của việc sử dụng bƠi tập nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh trong d y học Vật lí trư ng THCS. - Chư ng 2: So n th o vƠ sử dụng bƠi tập phần “C học ” Vật lí 8 nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh.

- Chư ng 3: Thực nghiệm sư ph m.

5

CH NGă1 C ăS LÍ LU N VÀ TH C TI N C A VI C S D NG BÀI T P NH M PHÁT TRI N NĔNGăL C GI I QUY T V NăĐ 1.1.ăNĕngăl c 1.1.1.ăKháiăni mă Trong Tiếng Việt cũng như trong tiếng Anh, từ năng lực được sử dụng v i nhiều nghĩa gắn v i nhiều lĩnh vực, tình huống vƠ các ngữ c nh khác nhau.

Tuy nhiên theo từ điển Tiếng Việt, năng lực được định nghĩa như sau : a) Kh năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một ho t động nƠo đó ; b) Phẩm chất tơm lí vƠ sinh lí t o cho con ngư i kh năng hoƠn thƠnh một ho t động nƠo đó v i chất lượng cao [10].

Theo từ điển Hán Việt ( Nguyễn Lơn ): “ Năng lực lƠ kh năng đ m nhận công việc vƠ thực hiện tốt công việc đó nh có phẩm chất vƠ trình độ chuyên môn”[6].

Một số quốc gia trên thế gi i cũng đưa khái niệm về năng lực trong chư ng trình giáo dục phổ thông như chư ng trình giáo dục phổ thông của New Zealand nêu ngắn gọn: “Năng lực lƠ một kh năng hƠnh động hiệu qu hoặc ph n ứng thích đáng các tình huống phức t p nƠo đó” [22]…Chư ng trình giáo dục phổ thông của Indonesia đã xác định : “ Năng lực (competence) lƠ những kiến thức (knowledge), kĩ năng (skills) vƠ các giá trị (values) được ph n ánh trong thói quen suy nghĩ vƠ hƠnh động kiên trì, liên tục có thể giúp một ngư i tr nên có năng lực, v i ý nghĩa lƠm một việc gì đó trên c s có kiến thức, kĩ năng vƠ các giá trị c b n.[20] Nhiều chuyên gia trong lĩnh vực giáo dục cũng đã định nghĩa khái niệm năng lực theo F.E. Weinert cho rằng : “ Năng lực được thể hiện như một hệ thống kh năng, sự thƠnh th o hoặc những kĩ năng thiết yếu, có thể giúp con ngư i đủ điều kiện vư n t i một mục đích cụ thể”; còn theo Denyse Tremblay cho rằng năng lực lƠ “Kh năng hƠnh động, thƠnh công vƠ tiến bộ dựa vƠo việc huy động vƠ sử dụng hiệu qu tổng hợp các nguồn lực để đối mặt v i các tình huống trong cuộc sống.”[19] Như vậy chúng ta có thể thấy khái niệm năng lực được phát biểu (cơu chữ ) có khác nhau, nhưng về mặt ý nghĩa vẫn không thay đổi: nói đến năng lực lƠ ph i nói đến kh năng thực hiện được một hƠnh động cụ thể . Tuy nhiên những hƠnh động nƠy ph i gắn liền v i kiến thức, kĩ năng vƠ thái độ, chứ không ph i lƠ hƠnh động mộ cách máy móc, mù quáng . Năng lực của con ngư i không ph i do tự nhiên mƠ có mƠ được hình thƠnh vƠ c i thiện liên tục trong suốt cuộc đ i thông quá trình học tập vƠ rèn luyện không ngừng. Đối v i nư c ta, theo Chương trình giáo dục phổ thông – Chương trình tổng thể của Việt Nam [1] đã xác định:

6

Chư ng trình giáo dục phổ thông hình thƠnh vƠ phát triển cho học sinh những năng lực cốt lõi sau: a) Những năng lực chung được hình thƠnh, phát triển thông qua tất c các môn học vƠ ho t động giáo dục: năng lực tự chủ vƠ tự học, năng lực giao tiếp vƠ hợp tác, năng lực gi i quyết vấn đề vƠ sáng t o. b) Những năng lực đặc thù được hình thƠnh, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học vƠ ho t động giáo dục nhất định: năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực khoa học, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mĩ, năng lực thể chất.

Bên c nh việc hình thƠnh, phát triển các năng lực cốt lõi, chư ng trình giáo dục phổ thông còn góp phần phát hiện, phát triển năng lực năng khiếu của học sinh.

1.1.2.ăC uătrúcăc aănĕngăl că Từ khái niệm về năng lực, chúng ta có thể thấy b n chất của năng lực lƠ kh năng huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng vƠ các thuộc tính tơm lí cá nhơn khác như hứng thú, niềm tin, ý chí…. để thực hiện thƠnh công một lo i công việc trong một bối c nh nhất định. Từ đó mô hình cấu trúc năng lực được đưa ra như Hình 1.1.[21] - Vòng tròn nhỏ tơm lƠ năng lực (định hư ng theo chức năng); - Vòng tròn giữa bao quanh vòng tròn nhỏ lƠ các thƠnh tố của năng lực: kiến thức, các kh năng nhận thức, các kh năng thực hƠnh/ năng khiếu, thái độ, xúc c m, giá trị vƠ đ o đức, động c .

- Vòng tròn ngoƠi lƠ bối c nh ( điều kiện/ hoƠn c nh có ý nghĩa ).

Hình 1.1: Định hướng chức năng và cấu trúc đa thành tố của năng lực [21] Như vậy năng lực không ph i lƠ cấu trúc bất biến, mƠ lƠ một cấu trúc động, có tính m , đa thƠnh tố, đa tầng bậc, hƠm chứa trong nó không chỉ lƠ kiến thức, kỉ

7

năng,….. mƠ c niềm tin, giá trị, trách nhiệm xã hội,….. thể hiện

tính sẵn sƠng hƠnh

động trong những điều kiện thực tế, hoƠn c nh thay đổi.

1.2.ăNĕngăl căgi iăquy tăv năđ 1.2.1.ăKháiăni m Năng lực gi i quyết vấn đề lƠ một trong những năng lực c b n, thiết yếu mƠ bất kì ai cũng cần có để sống, học tập vƠ lƠm việc hiệu qu . Vì vậy việc phát triển năng lực gi i quyết vấn đề lƠ hết sức cần thiết.

Vấn đề được hiểu như một khó khăn, một nhiệm vụ nhận thức mƠ HS không thể gi i quyết được bằng kinh nghiệm sẵn có, theo một khuôn mẫu có sẵn . Lúc nƠy n y sinh mơu thuẫn, giữa một bên HS có nhu cầu GQVĐ v i một bên lƠ những tri thức, kĩ năng, phư ng pháp hiện có của HS chưa đủ để gi i quyết. Từ đó chủ thể muốn gi i quyết, ph i thu nhận kiến thức, kĩ năng, cách thức hƠnh động m i để t o ra cho mình hiểu biết về nó vƠ hiểu cách gi i quyết tình huống đó.

Như vậy Năng lực giải quyết vấn đề của học sinh được hiểu là sự huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng, thái độ, xúc cảm của học sinh đó để giải quyết các tình huống thực tiễn trong bối cảnh cụ thể mà các giải pháp không có sẵn ngay lập tức.

1.2.2.ăC uătrúcăc aănĕngăl căgi iăquy tăv năđ Từ định nghĩa của năng lực GQVĐ vƠ phơn tích cấu trúc của năng lực gi i quyết vấn đề qua tiến trình gi i quyết vấn đề có thể thấy có bốn thƠnh tố sau: - Năng lực tìm hiểu vấn đề : phát hiện, nhận biết vấn đề; lƠm rõ b n chất của vấn đề; biểu đ t vấn đề; xác định mục tiêu vấn đề.

- Năng lực đề xuất giải pháp giải quyết vấn đề : Phơn tích, sắp xếp, kết nối các thông tin v i kiến thức đã biết vƠ đưa ra gi i pháp, lựa chọn gi i pháp tối ưu.

- Năng lực thực hiện giải pháp giải quyết vấn đề: Trình bƠy gi i pháp, điều chỉnh gi i pháp cho phù hợp v i thực tiễn khi có sự thay đổi.

- Năng lực đánh giá và phản ánh giải pháp, xây dựng vấn đề mới: Đánh giá gi i pháp đã thực hiện vƠ vấn đề đặt ra; ph n ánh giá trị của gi i pháp, xác nhận những kiến thức vƠ kinh nghiệm.

Năng lực gi i quyết vấn đề gồm các thƠnh tố, mỗi thƠnh tố l i bao gồm các chỉ số hƠnh vi được mô t bằng các mức độ thể hiện khác nhau.

8 B ngă1.1.ăC uătrúcăc aănĕngăl căgi iăquy tăv năđ .[16]

Nĕng l c thành t

Ch s hành vi

Tiêu chí ch t l

ng

1.1. Tìm hiểu tình

M1: Quan sát, mô t được các quá trình, hiện

huống vấn đề

tượng trong tình huống để làm rõ vấn đề cần gi i quyết.

M2: Gi i thích thông tin đã cho, mục tiêu cuối

1.Tìm hi u

cùng cần thực hiện để làm rõ vấn đề cần gi i

v nđ

quyết.

M3: Phân tích, gi i thích thông tin đã cho, mục tiêu cần thực hiện và phát hiện vấn đề cần gi i quyết.

1.2. Phát hiện vấn đề M1: Từ các thông tin đúng vƠ đủ về quá trình, cần nghiên cứu hiện tượng, trình bƠy được các cơu hỏi liên quan đến vấn đề cần gi i quyết nhưng chưa rõ rƠng.

M2: Từ các thông tin đúng vƠ đủ về quá trình, hiện tượng, trình bƠy được các cơu hỏi liên quan đến vấn đề cần gi i quyết.

M3: Từ các thông tin đúng vƠ đủ về quá trình, hiện tượng, trình bƠy được cơu hỏi liên quan đến vấn đề vƠ xác định được vấn đề cần gi i quyết.

1.3. Phát biểu vấn đề

M1: Sử dụng được ít nhất một phư ng thức (văn b n, hình vẽ, biểu b ng, l i nói, ..) để diễn đ t l i vấn đề.

M2: Diễn đ t vấn đề ít nhất bằng 2 phư ng thức.

M3: Diễn đ t vấn đề ít nhất bằng 2 phư ng thức và phân tách thành các vấn đề bộ phận.

2.1. Diễn đ t l i tình M1: Diễn đ t l i được tình huống một cách đ n huống bằng ngôn gi n. ngữ của chính mình

M2: Diễn đ t l i được tình huống bằng nhiều cách khác nhau.

M3: Diễn đ t l i được tình huống bằng nhiều cách khác nhau một cách linh ho t.

9

Nĕng l c thành t

Ch s hành vi

Tiêu chí ch t l

ng

2.2. Tìm kiếm thông M1: Bư c đầu thu thập thông tin về kiến thức và 2. Đ xu t tin liên quan đến vấn phư ng pháp cần sử dụng để gi i quyết vấn đề từ đề các nguồn khác nhau. gi i pháp M2: Lựa chọn được nguồn thông tin về kiến thức và phư ng pháp cần sử dụng để gi i quyết vấn đề và đánh giá nguồn thông tin đó.

M3: Lựa chọn được toàn bộ các nguồn thông tin về kiến thức và phư ng pháp cần sử dụng để gi i quyết vấn đề cần thiết và đánh giá được độ tin cậy của nguồn thông tin đó.

2.3. Đề xuất gi i M1: Thu thập, phơn tích thông tin liên quan đến pháp gi i quyết vấn vấn đề; xác định thông tin cần thiết để gi i quyết đề vấn đề.

M2: Lựa chọn được phư ng án, lập kế ho ch thực hiện.

M3: Lựa chọn phư ng án tối ưu, lập kế ho ch thực hiện.

3.1. Lập kế ho ch cụ M1: Lập được kế ho ch GQVĐ. thể để thực hiện gi i M2: Lập được kế ho ch GQVĐ cụ thể đầy đủ, pháp chi tiết.

M3: Phơn tích gi i pháp thƠnh kế ho ch thực hiện cụ thể, diễn đ t các kế ho ch cụ thể đó bằng s đồ, hình vẽ.

3.Th c 3.2. Thực hiện gi i M1: Thực hiện được gi i pháp để gi i quyết vấn hi n gi i pháp đề cụ thể, gi định (vấn đề học tập) mƠ chỉ cần pháp gi i huy động 1 kiến thức, hoặc tiến hƠnh 1 phép đo, quy t v n tìm kiếm, đánh giá một thông tin cụ thể. đ M2: Thực hiện được gi i pháp trong đó huy động ít nhất 2 kiến thức, 2 phép đo, … để gi i quyết vấn đề.

M3: Thực hiện gi i pháp cho một chuỗi vấn đề liên tiếp, trong đó có những vấn đề n y sinh từ chính quá trình gi i quyết vấn đề.

10

Nĕng l c thành t

Ch s hành vi

Tiêu chí ch t l

ng

3.3. Đánh giá và điều M1: Đánh giá được các bư c trong quá trình chỉnh các bư c gi i GQVĐ. quyết cụ thể ngay M2: Đánh giá các bư c trong quá trình gi i quyết trong quá trình thực vấn đề, phát hiện sai sót, khó khăn. hiện M3: Đánh giá các bư c trong quá trình gi i quyết vấn đề, phát hiện sai sót, khó khăn, đưa ra những điều chỉnh vƠ thực hiện việc điều chỉnh.

4.1. Đánh giá quá M1: So sánh kết qu cuối cùng thu được v i đáp 4.Đánh giá trình gi i quyết vấn án. đề và điều chỉnh việc M2: So sánh kết qu cuối cùng thu được v i đáp vi c GQVĐ án vƠ rút ra kết luận khi gi i quyết vấn đề cụ thể.

GQVĐ, M3: Đánh giá được kết qu cuối cùng vƠ chỉ ra xây d ng v n m i

đ

nguyên nhơn của kết qu thu được.

4.2. Phát hiện vấn đề M1: Xem xét kết qu thu được trong tình huống cần gi i quyết m i m i.

M2: Xem xét kết qu thu được trong tình huống m i, phát hiện những khó khăn, vư ng mắc cần gi i quyết.

M3: Xem xét kết qu thu được trong tình huống m i, phát hiện những khó khăn, vư ng mắc cần gi i quyết vƠ diễn đ t vấn đề m i cần gi i quyết.

1.2.3.ăCácăbi năphápăđ ăphátătri n nĕngăl căgi iăquy tăv năđ Một số biện pháp phát triển năng lực gi i quyết vấn đề có thể lƠ : - Thiết kế hệ thống các cơu hỏi đề xuất vấn đề định hư ng tư duy trong các tình huống vấn đề theo tiến trình khoa học gi i quyết vấn đề gồm : + Cơu hỏi kích thích học sinh có nhu cầu kiến thức để gi i quyết vấn đề. + Cơu hỏi định hư ng nội dung kiến thức cần xác lập. + Cơu hỏi yêu cầu xác định các gi i pháp tìm tòi, xác lập kiến thức xơy dựng, vận dụng + Cơu hỏi yêu cầu diễn đ t chính xác, cô đọng kiến thức xác lập được. + Cơu hỏi yêu cầu vận dụng kiểm tra kiến thức đã xác lập.

- Xơy dựng vƠ sử dụng các cơu hỏi, bƠi tập, tình huống có nội dung thực tiễn trong các ho t động d y học khác nhau.

11

Việc sử dụng các bƠi tập thực tiễn góp phần cho học sinh thấy rõ ý nghĩa của bộ môn cũng như những sai lầm trong nhận thức của chính các em.

Ví dụ : + Một ngư i đứng bên đư ng nhìn chiếc xe lăn bánh trên đư ng vƠ nói rằng xe đang chuyển động nhanh về phía trư c. Nhưng ngư i ngồi trên xe l i nói xe đang đứng yên còn đư ng sá, cơy cối vƠ nhƠ cửa hai bên đư ng đang chuyển động lùi ra phía sau ? Theo em ai nói đúng ? T i sao ? + T i sao khi các con đê chắn nư c có bề ngang phần đáy l n h n nhiều so v i mặt đê ? + Đặt một tấm bìa mỏng lên trên miệng một chiếc cốc, phía trên tấm bìa đặt một đồng xu nhỏ. LƠm thế nƠo để đồng xu r i xuống cốc mƠ không ch m tay vƠo đồng xu.

Gi i thích kết qu

- Rèn luyện cho học sinh kh năng phát hiện, nhận biết vấn đề từ các tình huống trong học tập vƠ cuộc sống.

Muốn vậy, tình huống t o vấn đề đặt ra ph i mức độ đủ để kích thích ho t động nhận thức của HS theo ý định của GV, tức là thuộc vùng phát triển gần nhất của HS. Theo hư ng nƠy, đó lƠ một tình huống tơm lý được xuất hiện nh tác động của các quá trình vƠ hƠnh động ph n ánh: tri giác, nh l i, ng c nhiên, hứng thú,… mỗi cá nhân HS. Khi những tình huống này xuất hiện nhiều HS thì tác dụng gợi vấn đề được nâng cao giúp HS phát hiện và nhận biết được vấn đề mà HS có nhu cầu nhận thức.

- Rèn luyện cho học sinh cách đề xuất các phư ng án gi i quyết vấn đề.

- Rèn luyện cho học sinh cách phát hiện sai lầm trong cách thức gi i quyết vấn đề vƠ đề xuất cách khắc phục.

- Sử dụng các hình thức, phư ng pháp d y học nhằm lôi cuốn học sinh vƠo ho t động học, t o ra các ho t động học tập có ý nghĩa, kết nối được vốn hiểu biết vƠ kinh nghiệm của học sinh, tăng cư ng sự tham gia của học sinh trong gi i quyết, t o điều kiện để họ phát triển các ý tư ng.

Dù sử dụng các phư ng pháp, hình thức tổ chức d y học nƠo quá trình nhận thức đều cần tuơn theo tiến trình khoa học gi i quyết vấn đề [15].

12

Tìnhăhu ngă(ăĐi uăki nă)ăxu tăphátăn yăsinhăv năđ

V năđ ( đòi hỏi tìm kiếm, xơy dựng kiến thức )v

Đ nhăh

ngăgi iăphápăchoăv năđ BÀI TOÁN

Gi iăquy tăbƠiătoán Nh suy luận/ nh thí nghiệm vƠ quan sát/ nh phỏng đoán/ gi i thuyết

K TăLU N,ăNH NăĐ NHă Hình 1.2: Dạng khái quát của sơ đồ mô phỏng tiến trình khoa học giải quyết vấn đề, xây dựng một kiến thức cụ thể.

Trong d y học vật lí việc lập được s đồ tiến trình khoa học gi i quyết vấn đề, xơy dựng một kiến thức cụ thể lƠ cần thiết cho việc xác định mục tiêu d y học vƠ so n th o tiến trình ho t động d y học cụ thể kiến thức m i ( thiết kế việc tổ chức, kiểm tra, định hư ng hƠnh động học của HS đối v i kiến thức cần d y).

1.3.ăBƠiăt păV tălí v iăvi căphátătri n nĕngăl căgi iăquy tăv năđ ăchoăh căsinh 1.3.1.ăVaiătròăc aăbƠiăt păV tălí trongăvi c phátătri n nĕngăl căgi iăquy tăv năđ ă choăh căsinh Vật lí lƠ môn học giúp HS hiểu được quy luật vận động của thế gi i vật chất vƠ BTVL giúp HS hiểu rõ h n những quy luật ấy, biết phơn tích vƠ vận dụng những quy luật vƠo thực tiễn. HS vận dụng kiến thức đã học để gi i quyết những vấn đề cụ thể thì kiến thức đó m i tr nên sơu sắc vƠ hoƠn thiện [18].

Trong quá trình gi i quyết các vấn đề mƠ bƠi tập Vật lí đặt ra, HS ph i vận dụng các thao tác như quan sát, mô t các quá trình, phơn tích, gi i thích các thông tin đã

13

cho để phát hiện vấn đề cần gi i quyết. Từ đó tư duy của học sinh có điều kiện để phát triển.

Trư c những tình huống, hiện tượng phức t p trong cuộc sống, đòi hỏi học sinh ph i lựa chọn nguồn thông tin về kiến thức vƠ phư ng pháp cần sử dụng để từ đó lựa chọn các phư ng án tối ưu cần cho việc gi i quyết vấn đề qua đó phát triển được NL GQVĐ, tư duy sáng t o cho HS. Việc tự mình thực hiện các gi i pháp đề ra cũng đem đến cho HS niềm vui, kích thích hứng thú học tập của các em. Đó cũng lƠ động lực để HS tiếp tục tìm tòi gi i quyết những tình huống m i.

Vì vậy có thể nói bƠi tập Vật lí lƠ một phư ng tiện rất tốt để phát triển tư duy, phát huy tính tích cực, sáng t o , lƠm cho tư duy học sinh được phát triển.

1.3.2.ăNh ngăđ căđi măc aăbƠiăt păphátătri n nĕngăl căgi iăquy tăv năđ ă Những đặc điểm của bài tập định hư ng phát triển năng lực [11]: - Yêu cầu của bài tập + Có mức độ khó khác nhau. + Mô t tri thức vƠ kĩ năng yêu cầu. + Định hư ng theo kết qu .

- Hỗ trợ học tích lũy + Liên kết các nội dung qua suốt các năm học. + Làm nhận biết được sự gia tăng của năng lực. + Vận dụng thư ng xuyên những tri thức đã học.

- Hỗ trợ cá nhân hóa việc học tập + Chẩn đoán vƠ khuyến khích cá nhân. + T o trách nhiệm đối v i việc học của b n thân. + Sử dụng sai lầm như lƠ c hội.

- Xây dựng bài tập trên c s chuẩn + Bài tập luyện tập để b o đ m tri thức c s . + Thay đổi bài tập đặt ra (m rộng, chuyển giao, đƠo sơu vƠ kết nối, xây dựng tri thức thông minh). + Thử các hình thức luyện tập khác nhau.

- Bao gồm c những bài tập cho hợp tác và giao tiếp + Tăng cư ng năng lực xã hội thông qua làm việc nhóm. + Lập luận, lí gi i, ph n ánh để phát triển và củng cố tri thức.

- Tích cực hóa ho t động nhận thức + Bài tập gi i quyết vấn đề và vận dụng. + Kết nối v i kinh nghiệm đ i sống.

14

+ Phát triển các chiến lược gi i quyết vấn đề.

- Có những con đư ng và gi i pháp khác nhau + Nuôi dưỡng sự đa d ng của các con đư ng, gi i pháp. + Đặt vấn đề m .

- Độc lập tìm hiểu. + Không gian cho các ý tư ng khác thư ng. + Diễn biến m của gi học.

- Phân hóa nội t i + Con đư ng tiếp cận khác nhau. + Phân hóa bên trong. + Gắn v i các tình huống và bối c nh.

1.3.3.ăPhơnălo iăbƠiăt pănh măphátătri n nĕngăl căgi iăquy tăv năđ ăchoăh că sinh Hiện nay bƠi tập Vật lí được biên so n dư i nhiều hình thức khác nhau.Tuy nhiên có thể hình dung hệ thống BTVL được phơn lo i theo một số cách như sau: [17] - Dựa trên các đề tƠi: bƠi tập c học, bƠi tập nhiệt học, bƠi tập điện học, bƠi tập quang học, bƠi tập về ph n ứng h t nhơn - Căn cứ theo yêu cầu mức độ phát triển tư duy : bƠi tập luyện tập vƠ bƠi tập sáng t o.

- Căn cứ vƠo nội dung bƠi tập: bƠi tập có nội dung cụ thể, bƠi tập có nội dung trừu tượng, bƠi tập có nội dung kĩ thuật tổng hợp, bƠi tập vui.

- Căn cứ vƠo phư ng thức cho điều kiện vƠ phư ng thức gi i: bƠi tập định tính, bài tập định lượng, bƠi tập đồ thị vƠ bƠi tập thí nghiệm.

1.3.4.ăCácăcáchăphơnăm cătrongăbƠiăt pă Để phơn mức độ bƠi tập, có thể sử dụng các cách phơn mức sau [16] : Cách 1: Phơn mức theo độ m của nhiệm vụ. Độ m được đặc trưng b i sự tr l i tự do của cá nhơn vƠ không có l i gi i thích cố định. Điều nƠy cho phép các cách tiếp cận khác nhau vƠ dƠnh không gian cho sự sáng t o, tự quyết định của ngư i học. Mức độ cao – thấp phụ thuộc vƠo tính m của cơu hỏi. Trong việc đánh giá, chú trọng việc học sinh biết lập luận thích hợp cho con đư ng gi i quyết hay quan điểm của mình.

Cách 2: Phơn mức theo độ phức t p của nhiệm vụ. Độ phức t p biểu hiện trong tính thực tiễn của nhiệm vụ. Nó cho phép học sinh vận dụng các kiến thức, kĩ năng đã học vƠo gi i quyết vấn đề của cuộc sống. Nhiệm vụ cƠng sát v i tình huống thực, bối c nh thực thì mức độ phức t p cƠng cao. Trong việc đánh giá, chú trọng sự phơn

15

tích, tổng hợp, đánh giá, vận dụng kiến thức trong quá trình gi i quyết vấn đề của học sinh.

Cách 3 : Phơn mức theo số lượng thao tác ph i thực hiện trong nhiệm vụ. Thao tác bao gồm thao tác tư duy vƠ thao tác hƠnh động ( đo đ c, tính toán, lắp đặt…). Để hoƠn thƠnh nhiệm vụ, học sinh cần thực hiện một hoặc nhiều thao tác. Năng lực của học sinh thể hiện qua các thao tác mƠ họ thực hiện. Một nhiệm vụ ph i tr i qua cƠng nhiều thao tác để thực hiện thì yêu cầu năng lực của học sinh cƠng cao.

Cách 4 : Phơn mức theo độ tự lực của học sinh. Tự lực lƠ có kh năng thực hiện nhiệm vụ mƠ không cần sự trợ giúp, gợi ý. Nếu nhiệm vụ yêu cầu học sinh tự lực thực hiện cƠng nhiều thao tác nhiệm vụ đó có mức độ tự lực cƠng cao. Trong đánh giá mức độ tự lực, chú trọng đến sự chủ động, tích cực khi thực hiện nhiệm vụ.

Ví dụ minh họa : Ch ăđ ă:ăỄPăSU Tă a. HƠnh vi cần đánh giá : Thiết kế phư ng án thí nghiệm, xác định được các dụng cụ thí nghiệm cần sử dụng để kiểm tra áp suất phụ thuộc vƠo những yếu tố nƠo, tiến hƠnh được thí nghiệm.

Mục tiêu: GQ 2.2: Đề xuất gi i pháp để kiểm tra xem áp suất phụ thuộc vƠo diện tích bị ép vƠ áp lực như thế nƠo GQ 3.2: Tiến hƠnh được thí nghiệm kiểm tra gi thuyết vƠ rút ra khái niệm áp suất.

HƠnh vi nƠy, yêu cầu mức độ 3: Với tiêu chí chất lượng ở mức 3: Yêu cầu mong muốn học sinh : Đưa ra ít nhất 1 phư ng án thí nghiệm kiểm tra sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo diện tích mặt bị ép vƠ độ l n của áp lực tiến hƠnh được thí nghiệm đã đưa ra .

Cơu hỏi : Hãy đề xuất phư ng án thí nghiệm vƠ tiến hƠnh thí nghiệm để kiểm tra sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo diện tích mặt bị ép vƠ độ l n của áp lực ?

Dự kiến khó khăn: - Học sinh chưa đưa ra được phư ng án thí nghiệm - Thao tác thí nghiệm chưa chính xác dẫn đến kết qu thí nghiệm không chính xác.

Với tiêu chí chất lượng ứng với mức 2: Giáo viên gợi ý dụng cụ thí nghiệm Cơu hỏi: Hãy đề xuất phư ng án thí nghiệm vƠ tiến hƠnh thí nghiệm để kiểm tra sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố v i các dụng cụ sau : 3 khối kim lo i giống hệt nhau , bột mịn, nư c.

16

Với tiêu chí chất lượng ứng với mức 1: Cơu hỏi: Nam tiến hƠnh thí nghiệm để kiểm tra sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố như hình vẽ. Từ hình vẽ hãy cho biết cách tiến hƠnh thí nghiệm của Nam ?

Khối kim lo i

Bột mịn

b.ăD ăki năđánhăgiáă:ă M că3: Đề xuất được phư ng án thí nghiệm, tiến hƠnh thí nghiệm kiểm tra dự đoán sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố.

M că2: Đề xuất được phư ng án thí nghiệm nhưng chưa hoƠn chỉnh vƠ tiến hƠnh thí nghiệm kiểm tra dự đoán sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố.

M că1: Mô t được cách tiến hƠnh thí nghiệm, thực hiện được các bư c tiến hƠnh thí nghiệm như mô t .

1.3.5.ăNguyênăt c vƠăquyătrìnhăso năth oăbƠiăt p - Nguyên tắc: + Đ m b o mục tiêu d y học. + Đ m b o tính chính xác, tính khoa học, tính hiện đ i. + Tình huống, hiện tượng ph i có tính thực tế, các số liệu hợp lí. + Ph i phát huy được tính tích cực tìm tòi vƠ vận dụng kiến thức của HS để gi i quyết có hiệu qu nhiệm vụ học tập. + Đ m b o phát triển được năng lực cho HS. + Ph i có tính hệ thống vƠ tính sư ph m.

17

+ BƠi tập ph i được trình bƠy rõ rƠng, dễ hiểu. + Đ m b o tính vừa sức, sát v i trình độ học sinh.

- Quy trình: + Bư c 1 : Xác định mục tiêu xơy dựng bƠi tập + Bư c 2: Xác định nội dung học tập, hiện tượng bối c nh, các tình huống thực tiễn + Bư c 3: Tìm hiểu, nghiên cứu thực tế, thu thập thông tin có liên quan đến bƠi tập cần xơy dựng + Bư c 4: Tiến hƠnh so n th o bƠi tập + Bư c 5: Thực nghiệm, chỉnh sửa vƠ bổ sung 1.4.ăTh cătr ngăv ăvi căs ăd ngăbƠiăt p nh măphátătri n nĕngăl căgi iăquy tăv nă đ ăchoăh căsinhă ătr ngăTHCSă 1.4.1. M cătiêuăđi uătraă Đánh giá việc sử dụng bƠi tập nhằm phát triển năng lực gi i quyết vấn đề cho học sinh trư ng THCS hiện nay, việc phát triển năng lực GQVĐ cho HS thông qua bƠi tập chư ng C học, nhận thức của GV vƠ HS về vai trò của việc phát triển năng lực GQVĐ cho HS. 1.4.2.ăN iădungăvƠăph ngăphápăđi uătra 1.4.2.1. Nội dung điều tra Điều tra được thực hiện v i 6 giáo viên vƠ 150 HS

trư ng THCS Bình Minh,

huyện Bình S n, Qu ng Ngãi để tìm hiểu thực tr ng về d y học bƠi tập Vật lí nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho HS. 1.4.2.2 Phương pháp điều tra Sử dụng phiếu điều tra ( phiếu xin góp ý của giáo viên vƠ phiếu điều tra HS) để biết: - Thực tr ng việc phát triển năng lực GQVĐ cho HS THCS [ Phụ lục 1] - Thực tr ng việc vận dụng kiến thức Vật lí vƠo thực tiễn của giáo viên trong d y học Vật lí các trư ng THCS. [ Phụ lục 2 ] 1.4.3ăK tăqu ăđi uătraă 1.4.3.1.ăK tăqu ăđi uătraăHSă Câu 1. Em có thích các tiết học bƠi tập Vật lí

trên l p không ?

M căđ

S ăỦăki n

T ăl ă(ă%ă)

Rất thích

10

6.7

Thích

30

20

Bình thư ng

90

60

18

Không thích

20

13.3

Câu 2. Khi bắt đầu vƠo bƠi học, GV có thư ng đưa ra vấn đề dẫn dắt các em vƠo bƠi không?

M căđ

S ăỦăki n

T ăl ă(ă%ă)

Thư ng xuyên có

5

3.3

Thỉnh tho ng có

30

20

Không bao gi có

115

76.7

Câu 3. Khi GV đưa ra vấn đề có nhiều gi i pháp, các em thư ng tự đưa ra được nhiều gi i pháp hay chỉ tìm ra một gi i pháp vƠ chỉ GQVĐ theo GP tìm được?

M căđ

S ăỦăki n

T ăl ă(ă%ă)

Tìm ra nhiều GP vƠ lựa chọn ra GP tối ưu nhất cho việc GQVĐ

20

13.3

GQVĐ khi tìm ra được một GP

92

61.3

Không đưa ra được GP nên GV ph i hỗ trợ đưa ra GP để GQVĐ

38

25.4

Câu 4. Em có thái độ như thế nƠo khi phát hiện các vấn đề Vật lí ( mơu thuẫn kiến thức v i điều em biết ) trong cơu hỏi hay bƠi tập giáo viên giao cho ?

M căđ

S ăỦăki n

T ăl ă(ă%ă)

Rất hứng thú ph i tìm hiểu cho bằng được

30

20

Hứng thú muốn tìm hiểu

90

60

Thấy l nhưng không cần tìm hiểu

30

20

Câu 5. GV đánh giá quá trình GQVĐ của các em như thế nƠo?

M căđ

S ăỦăki n

T ăl ă(ă%ă)

Dựa theo các tiêu chí vƠ cho điểm

27

18

Chỉ đánh giá dựa vƠo kết qu cuối cùng mƠ các em đưa ra

22

14.7

Chỉ cho điểm, không đánh giá

101

67.3

Câu 6. Khi các em trình bƠy vấn đề, GV có thư ng xuyên đặt ra cơu hỏi để kiểm tra mức độ hiểu vấn đề của các em không ?

M căđ

S ăỦăki n

T ăl ă(ă%ă)

Thư ng xuyên có

26

17.3

Thỉnh tho ng có

35

23.3

Không bao gi có

89

59.4

Câu 7. Trong gi học, khi vấn đáp vƠ khi các em gi i bƠi tập GV có đưa ra nhận xét vƠ các cơu hỏi dẫn dắt hay không? (Đánh dấu vƠo chỉ 1 ô thích hợp).

19

M căđ

S ăỦăki n

T ăl ă(ă%ă)

Thư ng xuyên có

47

31.3

Thỉnh tho ng có

67

44.7

Không bao gi có

36

24

Câu 8. Để kiểm tra mức độ vận dụng kiến thức sau mỗi bƠi học thì GV sử dụng hình thức nƠo?

M căđ

S ăỦăki n

T ăl ă(ă%ă)

Đưa ra các hiện tượng thực tế, yêu cầu HS gi i thích

24

16

Đưa ra các bƠi tập, yêu cầu HS gi i nhanh

113

75.3

Yêu cầu HS đưa ra các vấn đề liên quan vƠ gi i thích

13

8.7

Câu 9. Em có thư ng xuyên so sánh kiến thức Vật lí đã học v i các sự vật, hiện tượng trong cuộc sống thực tiễn M căđ

S ăỦăki n

T ăl ă(ă%ă)

Rất thư ng xuyên

60

40

Thư ng xuyên

30

20

Thỉnh tho ng

20

13.3

Không bao gi

40

26.7

1.4.3.2. Nhận xét kết quả điều tra của học sinh Qua kết qu kh o sát cho thấy: Mặc dù học sinh rất hứng thú khi phát hiện các vấn đề Vật lí ( mơu thuẫn kiến thức v i điều em biết ) trong cơu hỏi hay bƠi tập giáo viên giao cho ( 60%) tuy nhiên học sinh được t o điều kiện để phát hiện vấn đề chưa cao ( Kho ng 3,3% ) còn l i chủ yếu giáo viên d y bài m i mà không cần đặt vấn đề ( 76,7% ) Phần l n HS chưa nắm được phư ng pháp chung để gi i quyết một vấn đề (có t i 62,63% HS), kỹ năng GQVĐ của các em còn yếu và chậm. Do đó, khi gặp ph i các vấn đề phức t p các em thư ng dễ bị mất phư ng hư ng, không biết nên lƠm gì trư c, lƠm gì sau vƠ lƠm như thế nào.

Hầu như GV đánh giá quá trình GQVĐ của các em chỉ cho điểm, không đánh giá (67,3% ),cơu hỏi kiểm tra cũng ít liên quan đến các hiện tượng thực tế ( 16%) mƠ chủ yếu lƠ các bƠi tập tính toán (75.3%) 1.4.3.3 Kết quả tham khảo góp ý giáo viên Câu 1. Thầy (cô) đánh giá tầm quan trọng của việc phát triển năng lực GQVĐ cho HS hiện nay như thế nƠo

20

M căđ

S ăỦăki n

T ăl ă(ă%ă)

Rất quan trọng

1

16.7

Quan trọng

4

66.6

Bình thư ng

1

16.7

Không quan trọng

0

0

Câu 2. Theo thầy (cô) các biện pháp sau đơy có thể phát triển năng lực GQVĐ cho HS thông qua bƠi tập không Bi năphápă

S ăỦăki n

T ăl ă

X păh ng

(%) Thiết kế bƠi d y v i bƠi tập logic hợp lí

3

50.0

3

Sử dụng các bƠi tập có nhiều cách gi i, khuyến khích học sinh tìm cách gi i m i, nhận ra nét độc

6

100

1

Yêu cầu HS nhận xét cách gi i của HS khác, lập luận bác bỏ quan điểm trái ngược vƠ b o vệ quan điểm của mình; giáo viên đánh giá vƠ đưa ra kết luận cuối cùng.

2

33.4

4

Thay đổi mức độ yêu cầu của bƠi tập

6

100

1

Kiểm tra đánh giá vƠ động viên kịp th i các biểu

3

50

3

4

66.7

2

đáo để có cách gi i tối ưu

hiện sáng t o trong cách GQVĐ của HS Tăng cư ng các bƠi tập thực hƠnh, thí nghiệm, tình huống, thực tiễn, hộp đen

Câu 3. Theo Thầy (cô) những kết qu nƠo đánh giá HS được phát triển năng lực GQVĐ ?

K tăqu ă

S ăỦăki n

T ăl ă (%)

X păh ng

HS vận dụng được kiến thức ngay t i l p.

5

83.3

1

HS tự thực hiện được các thí nghiệm

2

33.3

3

HS tự phát hiện được vấn đề vƠ GQVĐ đã nêu.

3

50

2

HS sử dụng được các phư ng tiện, kĩ thuật d y học hiện đ i vƠo việc GQVĐ

2

33.3

3

Học sinh tự nghiên cứu vƠ báo cáo được các chủ đề liên quan đến môn học

5

83.3

1

1.4.3.4. Nhận xét kết quả điều tra của giáo viên Qua kết qu kh o sát của giáo viên cho thấy:

21

Đa số các giáo viên đều cho rằng việc phát triển năng lực GQVĐ cho HS hiện nay lƠ quan trọng ( 50%).

Việc sử dụng bƠi tập v i các mức độ khác nhau , bƠi tập liên quan đến tình huống thực tiễn đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh ( 66,7%). Đa số Thầy (cô) cho rằng đánh giá HS thông qua mức độ vận dụng được kiến thức ngay t i l p của học sinh ( 83,3%) vƠ vƠ nghiên cứu các vấn đề liên quan đến môn học sẽ góp phần phát triển năng lực GQVĐ 1.4.4.ăNguyênănhơnăvƠăgi iăphápă 1.4.4.1. Nguyên nhân Thực tr ng trên lƠ kết qu của sự kết hợp giữa các nguyên nhơn từ phía nhƠ trư ng vƠ học sinh.

Học sinh HS hiện nay quá chú trọng đến điểm số mƠ chưa hiểu được sự cần thiết của việc phát triển năng lực đặc biệt lƠ năng lực GQVĐ.

Khi gặp một vấn đề khó HS dễ dƠng từ bỏ hoặc nh sự giúp đỡ của b n bè hoặc GV thay vì cố gắng tìm tòi ra cách gi i quyết. Chính điều nƠy lƠm cho HS mất đi hứng thú học tập vƠ hay ỷ l i vƠo ngư i khác.

HS thư ng nh sự hỗ trợ của GV vƠ các b n cùng l p khi gặp một vấn đề khó, thay vì tìm tòi, suy nghĩ phư ng án gi i quyết. Điều nƠy lƠm cho HS mất đi hứng thú, động c trong học tập vƠ có xu hư ng ỷ l i vƠo ngư i khác.

Nhà trường GV vẫn mang tư tư ng lƠ truyền đ t cho học sinh cƠng nhiều kiến thức cƠng tốt thay vì phát triển năng lực cho học sinh . Một phần cũng vì những yếu tố th i gian, c s vật chất… mƠ GV chưa chú ý đến việc phát triển cho HS năng lực GQVĐ. Do đó, chưa t o được hứng thú vƠ động lực cho HS, nhiều HS chưa nắm được phư ng pháp chung để gi i quyết mọi vấn đề, cũng như kỹ năng GQVĐ còn nhiều h n chế.

Nhiều trư ng hiện nay vẫn còn bệnh thƠnh tích, coi điểm số các d nh hiệu quan trọng h n việc chú trọng đến việc phát triển năng lực cho HS, cũng như rèn luyện cho HS những năng lực cần thiết để giúp phát triển năng lực GQVĐ cho HS. 1.4.4.2. Giải pháp Qua kết qu kh o sát, trao đổi cùng v i giáo viên vƠ HS trư ng THCS Bình Minh- Bình S n – Qu ng Ngãi, tôi rút ra được nhận xét rằng giáo viên nhận thấy tầm quan trọng của việc tổ chức các ho t động nhằm giúp HS phát triển năng lực GQVĐ, việc tổ chức các ho t động nƠy cũng mang l i những hiệu qu đáng kể. Một bộ phận

22

HS cũng yêu thích phư ng pháp học tập nƠy. D y vƠ học theo phư ng pháp nƠy giúp HS phát triển được tư duy. Giáo viên luôn t o điều kiện để HS học tập tốt. Tuy nhiên hình thức tổ chức ho t động giúp HS phát hiện vƠ GQVĐ còn chưa phù hợp, sự tham gia của các em chưa nhiều, một số cách tổ chức còn mang tính hình thức. Việc kh o sát chính lƠ c s để tôi so n th o vƠ sử dụng bƠi tập nhằm khắc phục những h n chế trên.

1.5.ăS ăd ngăBTVLănh măphátătri n nĕngăl căgi iăquy tăv năđ ăchoăh căsinhă 1.5.1.ăCácăbi năphápăs ăd ngăBTVLănh măphátătri n nĕngăl căgi iăquy tăv nă đ ăchoăh căsinhă Thứ nhất: Sử dụng bài tập Vật lí nhằm rèn luyện kỹ năng phát hiện vấn đề cho HS. Để rèn luyện kĩ năng phát hiện vấn đề cho HS giáo viên có thể đưa ra các bƠi tập có tiềm ẩn vấn đề, t o điều kiện cho học sinh tham gia trực tiếp vƠo ho t động gi i quyết vấn đề đó, các bƠi tập nƠy chứa những mơu thuẫn trái v i những dự đoán của học sinh từ đó n y sinh nhu cầu hứng thú gi i quyết vấn đề, bắt đầu v ch ra kế ho ch gồm các bư c để GQVĐ Để rèn luyện kĩ năng nƠy chúng ta có thể sử dụng các bƠi tập định tính hay bƠi tập thí nghiệm, bƠi tập thực tế thông qua các bư c sau: + Từ các kiến thức cũ đã học hoặc trên kinh nghiệm thực tiễn yêu cầu HS dự đoán hiện tượng x y ra liên quan đến vấn đề. + Đưa ra hiện tượng bằng cách cho HS quan sát thí nghiệm hoặc các video ghi l i các hiện tượng thực tế mơu thuẫn hoặc trái hẳn v i dự đoán mƠ HS vừa nêu để giúp HS nhận ra các biểu hiện trực quan liên quan đến vấn đề. + HS phát hiện ra mơu thuẩn giữa sự vật, hiện tượng vừa quan sát v i vốn kiến thức mƠ HS đã có trư c đó, khi HS xác định được mơu thuẫn từ tình huống có vấn đề chính lƠ HS đã tìm hiểu vƠ phát hiện được vấn đề cần nghiên cứu.

Thứ hai : Rèn luyện kĩ năng thu thập, tìm kiếm, xử lý thông tin cho vấn đề với sự hỗ trợ của BTVL Sau khi phát hiện được vấn đề cần gi i quyết, cần thiết ph i thu thập, tìm kiếm vƠ xử lí các thông tin, t o c s để xơy dựng kế ho ch GQVĐ. Để rèn luyện kĩ năng nƠy, GV cần định hư ng cho HS những nội dung sau: - Xác định đúng vấn đề cần tìm kiếm thông tin.

- Xác định các nguồn cung cấp thông tin vƠ phư ng pháp thu thập thông tin.

Thứ ba: Rèn luyện kỹ năng xác định những điểm cốt lõi của vấn đề cho học sinh với sự hỗ trợ của BTVL

23

Để gi i quyết một vấn đề trư c tiên chúng ta cần xác định mục tiêu của vấn đề, từ đó xác định các đặc điểm chung của sự vật hiện tượng, tìm mối quan hệ giữa các đ i lượng thông qua việc thu thập thông tin.

Thứ tư : Rèn luyện cho học sinh kỹ năng diễn đạt, sắp xếp nội dung có trong vấn đề với sự hỗ trợ của BTVL Sau khi phát hiện và làm rõ vấn đề, HS cần thiết ph i biểu đ t vấn đề theo ngôn ngữ hay các kí hiệu Vật lí. Ngôn ngữ Vật lí là ngôn ngữ khoa học luôn gắn liền v i các quy tắc, các định luật Vật lí. Do đó, nếu vấn đề được trình bày theo ngôn ngữ Vật lí thì HS sẽ dễ dàng nhận ra được các dấu hiệu liên quan đến vấn đề.

GV có thể rèn luyện kĩ năng diễn đ t nội dung có trong vấn đề bằng cách đưa ra hệ thống các bài tập thực tế, xoay quanh các vấn đề x y ra hằng ngày, bài tập đồ thị hay các bài tập định lượng.

Thứ năm: Rèn luyện kỹ năng đề xuất các giải pháp và lựa chọn giải pháp tối ưu cho vấn đề với sự hỗ trợ của BTVL Đối v i một vấn đề, HS thư ng đưa ra nhiều gi i pháp khác nhau để gi i quyết vấn đề đó. Sau đó học sinh ph i đánh giá để lựa chọn gi i pháp tối ưu nhất cho vấn đề đó. Nếu học sinh chọn được gi i pháp tối ưu sẽ thuận lợi cho việc GQVĐ. Để rèn luyện kĩ năng nƠy giáo viên nên chọn bài tập có nhiều cách gi i hoặc bài tập thực tế : GV hư ng dẫn học sinh theo các bư c sau: 1. Hư ng dẫn học sinh cách quan sát, tiếp cận vấn đề có trong bài tập để đưa ra các gi i pháp cho vấn đề cần gi i quyết.

2. Hư ng dẫn HS phân tích, chia nhỏ vấn đề thành nhiều giai đo n nhằm tìm ra mối liên hệ để GQVĐ.

3. Hư ng dẫn HS lựa chọn gi i pháp tối ưu nhất khi gi i quyết các vấn đề có nhiều cách gi i theo các tiêu chí sau: - Xác định các yêu cầu cần đ t được trong vấn đề cần gi i quyết + Đ m b o đúng mục tiêu cần gi i quyết. + Thỏa mãn các điều kiện thực tế. + Kết qu đưa ra chính xác vƠ thuyết phục.

- Phơn tích ưu vƠ nhược điểm của các gi i pháp đã đề xuất theo yêu cầu cần đ t được đã đưa ra.

- Đưa ra gi i pháp tối ưu nhất: Gi i pháp được lựa chọn là gi i pháp đáp ứng tốt nhất các tiêu chí đặt ra cho vấn đề cần gi i quyết.

Thứ sáu: Rèn luyện kĩ năng xây dựng kế hoạch thực hiện giải pháp vừa tìm được để GQVĐ với sự hỗ trợ của BTVL

24

Sau khi lựa chọn được gi i pháp tối ưu, học sinh ph i xây dựng một kế ho ch gồm các bư c để thực hiện kế ho ch đã đề ra. Tùy theo từng vấn đề để giáo viên cho HS xây dựng kế ho ch khác nhau như đối v i bài tập có nhiều vấn đề, bài tập thí nghiệm hay bài tập thực tế thì giáo viên có thể tổ chức cho HS ho t động theo nhóm; v i những bài tập định lượng thì cho HS làm việc theo cá nhơn, sau khi phơn tích đề bài, HS cần đánh giá mức độ ưu tiên các bư c, tiến hƠnh như thế thì việc gi i quyết vấn đề của HS sẽ hiệu qu và tiết kiệm được nhiều th i gian.

Thứ bảy: Rèn luyện kĩ năng làm việc theo nhóm để GQVĐ với sự hỗ trợ của BTVL V i những vấn đề phức t p giáo viên nên hư ng dẫn HS xơy dựng kế ho ch theo nhóm. Trong quá trình ho t động nhóm các học sinh sẽ hỗ trợ nhau giúp cho việc gi i quyết vấn đề hiệu qu h n. Để đ m b o việc ho t động theo nhóm mang hiệu qu cao thì giáo viên cần ph i định hư ng cho HS tiến hƠnh theo các bư c sau: 1. Bầu ra trư ng nhóm.

2. Phơn chia vấn đề vƠ giao nhiệm vụ mỗi b n trong nhóm.

3. Tổng hợp kết qu của các b n trong nhóm cùng nhau th o luận lựa chọn câu tr l i tốt nhất cho vấn đề.

4. Rút kinh nghiệm để có thể gi i quyết các vấn đề tiếp theo Thứ tám: Rèn luyện kĩ năng trình bày vấn đề với sự hỗ trợ của BTVL Khi gi i quyết một vấn đề ngoƠi việc tìm được phư ng án vƠ lập luận để tìm ra kết qu thì việc trình bƠy vấn đề l i hết sức quan trọng. Kĩ năng trình bƠy kết qu sẽ đánh giá được vấn đề HS vừa gi i quyết có đáp ứng được những tiêu chí đã đề ra hay không, mức độ hiểu vấn đề của HS. Trong bƠi tập giáo viên có thể định hư ng cho HS cách trình bƠy vấn đề như sau: - Trình bƠy gi i pháp một cách cụ thể.

- Lập luận chặt chẽ từng vấn đề nhỏ, liên kết các vấn đề v i nhau.

- Kết qu đưa ra ph i hợp lí.

Thứ chín: Rèn luyện kĩ năng kiểm tra, đánh giá kết quả thu được Sau khi gi i quyết vấn đề HS cần ph i kiểm tra l i kết qu của mình đã phù hợp v i thực tế hay chưa, có đ m b o th i gian hay không từ đó giúp HS phát hiện được những sai xót vƠ điều chỉnh kịp th i. Để HS kiểm tra đánh giá kết qu đ t hiệu qu thì giáo viên cần ph i hư ng dẫn cho HS biết được nội dung cần đánh giá, phư ng pháp đánh giá, xác định các tiêu chí để kiểm tra đánh giá kết qu rồi từ đó rút ra được kết luận và kinh nghiệm cho mình .

GV cần ph i t o hứng thú học tập cho HS làm cho HS có nhu cầu tham gia vào ho t động GQVĐ bằng cách:

25

- Sử dụng hệ thống các bài tập nhầm đưa ra các tình huống có vấn đề để kích thích sự tò mò, t o hứng thú học thú học tập cho HS. - Lựa chọn và sử dụng các phư ng pháp, phư ng tiện d y học như phư ng pháp nêu vấn đề, phư ng pháp thực nghiệm nhằm hỗ trợ trong quá trình gi i quyết vấn đề.

1.5.2.ăCôngăc ăđánhăgiáănĕngăl căgi iăquy tăv năđ ăchoăh căsinh Khi muốn đánh giá năng lực, ta cần lƠm rõ nội hƠm năng lực đó bằng cách chỉ ra những kiến thức, kĩ năng vƠ thái độ cần có lƠm nền t ng cho việc thể hiện, phát triển năng lực đó, sau đó xơy dựng các công cụ đo kiến thức, kĩ năng, thái độ thông qua các tiêu chí ( chỉ số hƠnh vi ) Đánh giá kiến thức: Kiểm tra kiến thức, kiểm tra tổng thể, kiểm tra tình huống. Đánh giá kĩ năng: Kiểm tra tổng thể, kiểm tra tình huống, hồ s cá nhơn, đánh giá qua thực tiễn, đánh giá kĩ năng.

26

- Suy ngẫm - Đánh giá đồng đẳng - Cùng đánh giá

- Kiểm tra kiến thức

- Tự đánh giá Kiến thức

Thái độ

- Hồ s cá nhơn - Kiểm tra thực hiện - Đánh giá đầu vào

Kĩ năng - Kiểm tra tổng thể

- Kiểm tra tình huống

- Đánh giá qua thực tiễn, đánh giá kĩ năng Hình 1.3. Đánh giá theo năng lực Dựa trên nền t ng đó ta có thể xơy dựng các công cụ đo kiến thức, kĩ năng, thái độ đối v i năng lực QGVĐ [14].

Nĕngăl căGQVĐ

Kiến thức vật lí liên quan đến quá trình kh o sát + Thái độ kiên nhẫn + Thái độ trung thực + Thái độ tỉ mỉ + Thái độ hợp tác + Thái độ tích cực

Hình 1.4. Đánh giá theo năng lực GQVĐ

Kĩ năng + Nhận ra vấn đề + Xác định chủ s hữu của vấn đề + Hiểu vấn đề + Chọn gi i pháp + Thực thi gi i pháp + Đánh giá gi i pháp

27

1.5.3. Quy trình d yăh c bƠiăt păv tălí nh m phátătri n nĕngăl căGQVĐăchoăh că sinh Sử dụng bƠi tập trong d y học vật lí nhằm phát triển năng lực GQVĐ, có thể tiến hành theo quy trình sau: Bư c 1: Tiếp cận tình huống có vấn đề

Bư c 2: Khám phá kiến thức vƠ gi i quyết vấn đề

Bư c 3: Báo cáo th o luận, rút ra kết luận

Bư c 4: Vận dụng cao

Bư c 5: Đánh giá vƠ đề xuất vấn đề m i

B că1: Ti păc năv iătìnhăhu ngăcóăv năđ : - Mục đích: Hs tiếp cận v i tình huống có vấn đề, nhận ra mơu thuẫn giữa cái đã biết vƠ cái chưa biết, Hs có nhu cầu gi i quyết vấn đề vƠ có hứng thú học tập - Cách thực hiện: + Gv t o tình huống có vấn đề thông qua: trình chiếu video, tranh nh, lƠm thí nghiệm, đóng vai, diễn kịch, kể chuyện… để HS tiếp cận vƠ nhận diện. + Từ tình huống Gv đưa ra, Hs nêu vƠ phơn tích các kiến thức liên quan đến vấn đề cần tìm hiểu. Tìm mối quan hệ giữa kiến thức đã học vƠ kiến thức m i.

B că2:ăKhámăpháăki năth căliênăquanăvƠăgi i quy tăv năđ - Mục đích: Hs thu thập được tƠi liệu, bằng chứng liên quan v i tình huống vƠ xử lí thông tin nhằm gi i quyết vấn đề được tiếp cận Bư c 1, thông qua đó HS chiếm lĩnh được một lượng kiến thức m i.

- Cách thực hiện: + Gv gợi ý cho Hs qua: Cơu hỏi, giao nhiệm vụ, cung cấp thông tin, tƠi liệu, tranh nh….

28

+ Hs tìm hiểu phư ng án vƠ cách gi i quyết vấn đề qua: tƠi liệu, lƠm thí nghiệm, đóng vai, th o luận, tr i nghiệm thực tế, thực hiện dự án.

B că3:ăBáoăcáo,ăth oălu năvƠărútăraăk tălu nă - Mục đích: Rèn luyện các kỹ năng như tranh luận, thuyết trình….học hỏi được kiến thức từ b n bè; kết luận vƠ khái quát được kiến thức.

- Cách thực hiện: GV cho HS báo cáo kết qu tìm hiểu. Sau đó th o luận vƠ rút ra kiến thức m i.

B că4:ăV năd ngăcao - Mục đích: HS biết cách vận dụng kiến thức vừa học từ đ n gi n đến phức t p vƠo các tình huống thực tiễn khác vƠ đề xuất vấn đề m i.

- Cách thực hiện: Để HS có thể gi i quyết được vấn đề n y sinh m i thì GV đưa ra các bƠi tập

nhiều mức độ khác nhau đề HS gi i quyết.

B că5:ăĐánhăgiáăvƠăđ ăxu tăv năđ ăm i - Mục đích: HS tự đánh giá, đánh giá b n, các nhóm đánh giá lẫn nhau. GV đánh giá học sinh. HS có thể đề xuất vấn đề m i từ những kiến thức đã học.

- Cách thực hiện: + GV lập b ng tiêu chí đánh giá/ phiếu chấm điểm, thiết kế đề kiểm tra. Gv đánh giá: s n phẩm chung của nhóm, báo cáo kết qu của HS, kết qu ho t động của từng cá nhơn thông qua vấn đáp, quan sát. + HS các nhóm đánh giá lẫn nhau dựa vƠo tiêu chí của GV, tự đánh giá, đề xuất được vấn đề m i vƠ phư ng án gi i quyết các vấn đề khác trong thực tiễn.

29

K TăLU NăCH

NGă1

Trong chư ng nƠy, chúng tôi đề cập đến c s lý luận vƠ thực tiễn của việc so n th o vƠ sử dụng BTVL nhằm phát triển năng lực GQVĐ.

Cụ thể: - Trình bƠy các khái niệm về năng lực, cấu trúc của năng lực, năng lực chung vƠ năng lực đặc thù.

- Trình bƠy khái niệm về năng lực GQVĐ, cấu trúc của năng lực GQVĐ, các biện pháp phát triển năng lực GQVĐ.

- Trình bƠy về vai trò, đặc điểm, phơn lo i vƠ các bậc trình độ, nguyên tắc vƠ quy trình so n th o bƠi tập Vật lí nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh.

- Bên c nh đó, luận văn chú trọng đến các biện pháp phát triển năng lực GQVĐ cho HS v i sự hỗ trợ của BTVL. Từ đó xơy dựng bộ công cụ đánh giá năng lực GQVĐ vƠ quy trình sử dụng BTVL để phát triển năng lực GQVĐ cho HS. - Luận văn cũng đưa ra quy trình sử dụng BT trong d y học nhằm phát triển năng lực gi i quyết vấn đề cho học sinh.Trên c s đó, chúng tôi tiến hƠnh tìm hiểu thực tr ng về việc phát triển năng lực trư ng THCS trư c khi tiến hƠnh thực nghiệm.

30

CH NGă2 SO NăTH OăVẨăS ăD NGăBẨIăT PăCH NGăắC ăH CẰ V TăLệ 8 THCSăNH MăPHỄTăTRI N NĔNGăL CăGI IăQUY TăV NăĐ CHOăH CăSINH 2.1ăC uătrúcăvƠăđ căđi măn iădungăch 2.1.1.ăĐ căđi măch

ngăắC ăh cẰ V tălí 8 THCS

ngăắC ăh cẰ V tălí 8

C học lƠ một phần kiến thức quan trọng trong chư ng trình Vật lí THCS nghiên cứu về các hiện tượng c học. Đơy cũng lƠ chư ng giúp các em tìm hiểu vƠ nơng cao các kiến thức về C học đã được học trong chư ng trình Vật lí 6.

Nội dung của chư ng đề cập đến : hiện tượng chuyển động c học, áp suất, lực ma sát hay c năng , thế năng, động năng... hầu hết những kiến thức nƠy điều liên quan đến thực tiễn đ i sống x y ra xung quanh ta hƠng ngƠy.

Trong chư ng nƠy, GV có nhiều phư ng pháp khác nhau để tổ chức ho t động d y học: tiến hƠnh thí nghiệm, sử dụng các phư ng tiện trực quan như máy chiếu, phần mềm thí nghiệm, hoặc sử dụng bƠi tập hỗ trợ,… nên thuận lợi cho GV t o động c , hứng thú cho HS trong quá trình d y học.

2.1.2.ăC uătrúcăch ngăắC ăh cẰ Chư ng “C học” Vật lí 8 gồm 18 bƠi. Nội dung có thể được chia lƠm 7 chủ đề chính. Nội dung liên quan đến các hiện tượng thư ng gặp trong cuộc sống như chuyển động vƠ đứng yên, quán tính, áp suất… Chư ng c học Vật lí 8 có sự kế thừa của c học Vật lí 6 vƠ lƠ nền tƠng cho c học Vật lí 10. Cấu trúc chư ng c học có thể được biểu diễn b i s đồ sau:

31

Các d ng chuyển động Chuyển động c Vận tốc/Tốc độ

Lực vƠ quán tính Áp suất chất lỏng

Lực ma sát C học

Áp suất khí quyển Áp suất Sự nổi Lực đẩy Ác-Si-Mét vƠ sự nổi Định luật về công Công vƠ công suất

Công c học

Công suất

Động Năng

C Năng Thế Năng

Sự chuyển hóa vƠ b o toƠn c năng

32

2.1.3.ăM c tiêuănĕngăl căGQVĐ c aăch ngăắC ăh cẰ Phần “ Chuyển động c học ” gồm 18 bƠi, dựa vƠo những hiện tượng thư ng gặp trong đ i sống có liên quan đến bƠi học, có thể thấy mối quan hệ giữa các biểu hiện hƠnh vi của NL v i các bƠi tập trong các bƠi học như sau: B ngă2.1 Mục tiêu năng lực GQVĐ đối v i các bƠi trong chư ng c học N iădungăbƠi h c

Nĕngăl căgi iăquy tăv năđ ă

BƠiăt pă

Bài tập 1

BƠiă2:ăV năt c

GQ 2.1: Diễn đ t l i tình huống bằng ngôn ngữ của chính mình một cách linh ho t

BƠiă3:ăChuy năđ ngăđ u- GQ 2.1: Diễn đ t l i tình chuy năđ ngăkhôngăđ u huống bằng ngôn ngữ của chính mình một cách linh ho t

BƠi tập 2

GQ 2.1: Diễn đ t l i được tình huống bằng ngôn ngữ của chính mình

BƠi tập 3

BƠiă4ă:ăBi uădi năl c

BƠi tập 1

GQ 2.2: Lựa chọn được các nguồn thông tin về quán tính để gi i quyết vấn đề.

BƠiă5ă:ăS ăcơnăb ngăậ Quán tính

GQ 2.3: Đề xuất gi i pháp để kiểm tra dựa trên kiến thức về quán tính

BƠi tập 4

GQ 3.2: Tiến hƠnh được thí nghiệm để kiểm tra dự đoán

BƠiă6ă:ăL cămaăsát

BƠiă7ă:ăỄpăsu t

GQ 1.2: Phát hiện vấn đề : Từ các thông tin : Phát hiện sự tồn t i của lực ma sát

BƠi tập 5

GQ 1.1: Phát hiện được vấn đề: Áp lực lƠ gì vƠ nó phụ thuộc vƠo các yếu tố nƠo ?

BƠi tập 6

GQ 3.2: Tiến hƠnh được thí nghiệm kiểm tra gi thuyết vƠ

BƠi tập 7

33

rút ra khái niệm áp suất.

GQ 3.2: Vận dụng khái niệm áp suất để gi i quyết tình.

BƠi tập 8

huống thực tiễn GQ 1.2: Phát hiện vấn đề : Chất lỏng có gơy ra áp suất ?

BƠiă8ă:ăỄpăsu tăch tă l ng- Bình thông nhau

BƠi tập 9

Áp suất chất lỏng tồn t i mọi điểm trong lòng chất lỏng ?

GQ 3.2: Tiến hƠnh được thí

BƠi tập 10

nghiệm kiểm tra dự đoán vƠ rút ra kết luận về áp suất chất lỏng phụ thuộc vƠo các yếu tố.

Bài 10ă:ăL căđ yăAc-simet

GQ 1.2: Phát hiện vấn đề :Từ các thông tin đặt được cơu hỏi liên quan đến sự tồn t i của Lực đẩy Ac- si –met

BƠi tập 11

GQ 2.3 Đề xuất gi i pháp gi i quyết vấn đề

BƠi tập 12

GQ 1.2 : Phát hiện vấn đề : Từ các thông tin

Bài tập 13

GQ 2.3: Đề xuất gi i pháp để kiểm tra dựa trên lực đẩy Ac – si-met

BƠi tập 13

GQ 3.2: Tiến hƠnh được thí nghiệm để kiểm tra dự đoán

BƠi tập 13

GQ 4.2: Phát hiện vấn đề m i cần gi i quyết m i từ lực đẩy Ac-si-met để suy luận về điều kiện vật nổi lên, chìm xuống

BƠi tập 14

hay l lửng 2.2.ăSo năth oăbƠiăt păV tălí nh măphátătri n nĕngăl căgi iăquy tăv năđ ăchoă h căsinhă BƠiăt p 1 : Để chuẩn bị cho Hội khỏe Phù Đổng, Hưng thức dậy s m vƠ ch y bộ từ bưu điện dọc theo đư ng lƠng thẳng vƠ dƠi t i sơn vận động. Nga cũng xuất phát từ

34

bưu điện, nhưng muộn h n một chút, đuổi theo Hưng trên cùng hƠnh trình đến sơn vận động. Chuyển động của hai b n được mô t bằng đồ thị bên

M că3ă:ăHãy cho biết khi Nga xuất phát thì Hưng đã đi được bao xa ? Liệu Nga có thể đuổi kịp Hưng không ? T i sao có hoặc t i sao không ?

M că2ă:ăXác định tọa độ của Hưng t i th i điểm Nga xuất phát từ đó cho biết kho ng cách giữa Nga vƠ Hưng ? Nếu Nga vƠ Hưng gặp nhau thì đồ thị của c hai lúc đó sẽ như thế nƠo ?

M că1ă:ăXác định qu ng đư ng đi được của Hưng vƠ Nga th i điểm 0,1 h ? Nếu hai đư ng thẳng biểu diễn chuyển động của Hưng vƠ Nga cắt nhau đều gì x y ra ? a.ăD ăki năđánhăgiáă:ă Dựa vƠo s n phẩm lƠ phiếu học tập vƠ dựa trên quan sát để đánh giá v i các mức độ đ t được như sau : M că3: Tự lực thực hiện suy luận tính được kho ng cách của Nga vƠ Hưng dựa vƠo quan sát đồ thị . Nêu được điều kiện gặp nhau của hai b n.

M că2: Tính được kho ng cách của Nga vƠ Hưng từ việc xác định tọa độ của Hưng t i th i điểm Nga xuất phát . Nêu được điều kiện gặp nhau sau khi giáo viên gợi ý.

M că1: Tính được qu ng đư ng của Hưng vƠ Nga t i th i điểm cho trư c. Nêu được điều kiện gặp nhau sau khi giáo viên gợi ý. b. Cácăkh ănĕngăs ăd ng: BƠi tập dùng để đánh giá.

Bài t pă2: Ngư i ta nghiên cứu chuyển động của b n An đi học bằng xe đ p. Kho ng cách giữa nhƠ vƠ trư ng lƠ 4,5 km. Trong th i gian chuyển động 15 phút, chuyển động chia thƠnh 3 giai đo n. Đồ thị dư i đơy biểu diễn sự thay đổi vận tốc theo th i gian của An

35

V ( km/h ) 2 2,5

1

3

0

2

15

t ( phút )

M că3: Hãy mô t quá trình chuyển động của An vƠ gi i thích t i sao ?

M că2:ăHãy đánh dấu vƠo ô tư ng ứng để chỉ ra b n chất chuyển động của an giai đo n Giai đo n 1

Giai đo n 2

mỗi

Giai đo n 3

Chuyển động nhanh dần Chuyển động chậm dần Chuyển động đều Lí do M că 1: Ngư i ta nghi l i chuyển động của b n An đi học bằng xe đ p như dư i đơy:

b ng

Th i gian (phút)

0 1

Vận tốc (km/h)

0 1.25 2.5 2.5 2.5 2.5 2.5 2.5 2.5 2.5 2.5 2.5 2.5 1.25 0.62 0

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

Hãy cho biết b n chất chuyển động của từng giai đo n vƠ gi i thích t i sao ? a.ăD ăki năđánhăgiáă M că3: Từ đồ thị chuyển động theo học sinh diễn đ t l i tình huống vƠ gi i thích t i sao ?

M că2: Từ đồ thị chuyển động học sinh diễn đ t l i tình huống vƠ nhưng không thể gi i thích t i sao ?

M că1: HoƠn thƠnh bƠi tập nh sự trợ giúp của giáo viên. b. Cácăkh nĕngăs ăd ng: BƠi tập dùng để đánh giá.

BƠiăt pă3:ă

36

M că3ă:ăCh i đu lƠ trò ch i dơn gian

nư c ta; không phơn biệt gi i tính, lứa tuổi, ai

cũng có thể tham dự. Ghế đu A được treo trên điểm cao O cố định qua hai đo n dơy chắc chắn vƠ dẻo dai. Ngư i ngồi trên ghế A sẽ chuyển động lặp đi lặp l i quanh vị trí mƠ dơy treo thẳng đứng; độ cao vƠ vận tốc của ngư i đu vì thế cũng liên tục thay đổi.

Hãy xác định lực tác dụng lên ngư i ch i khi vị trí được minh họa trong hình ?

M că2ă:ăCh i đu lƠ trò ch i dơn gian nư c ta; không phơn biệt gi i tính, lứa tuổi, ai cũng có thể tham dự. Ghế đu A được treo trên điểm cao O cố định qua hai đo n dơy chắc chắn vƠ dẻo dai. Ngư i ngồi trên ghế A sẽ chuyển động lặp đi lặp l i quanh vị trí mà dây treo thẳng đứng; độ cao vƠ vận tốc của ngư i đu vì thế cũng liên tục thay đổi.

Khi quan sát em mình ch i đu, H i nghĩ đến bốn lực sau : (1) Trọng lực của Trái Đất hư ng xuống dư i.

(2) Lực gơy ra b i dơy treo có hư ng từ A đến O. (3) Lực có chiều cùng chiều chuyển động của ngư i ch i.

(4) Lực có hư ng từ O đến A. Lực nƠo trong các lực trên tác dụng lên em của H i vị trí được minh họa như hình ?

37

B. Lực (1) vƠ (2) C. Lực (1) vƠ (3) A. Chỉ lực (1 ) D. Lực (1),(2) vƠ (3) E. Lực (1),(2) vƠ (4) a.ăD ăki năđánhăgiáă:ăDựa vƠo s n phẩm lƠ phiếu học tập: M că3:ăChỉ ra các lực tác dụng lên bé gái . Phư ng chiều của lực M că2: Chỉ ra các lực tác dụng lên bé gái . Nhưng không xác định được phư ng chiều của lực M că1:ăChỉ ra được 1 trong 2 lực tác dụng lên bé gái vƠ không xác định được phư ng vƠ chiều của lực b. Cácăkh ănĕngăs ăd ng: BƠi tập dùng để đánh giá BƠiăt pă4 M că3: Đặt một tấm bìa mỏng lên trên miệng một chiếc cốc, phía trên tấm bìa đặt một đồng xu nhỏ. LƠm thế nƠo để đồng xu r i xuống cốc mƠ không ch m tay vƠo đồng xu.

Gi i thích kết qu ? Tiến hƠnh phư ng án em đưa ra ?

M că2: Giáo viên gợi ý : - Hãy đọc mục II, trang 19 SGK từ đó đưa ra phư ng án ? Gi i thích t i sao ? vƠ tiến hƠnh phư ng án ?

38

M că1: Giáo viên gợi ý : - Tr ng thái ban đầu của đồng xu lƠ gì ? Khi có lực tác dụng một cách đột ngột vƠo t giấy thì đồng xu có thay đổi vận tốc đột ngột được không ? T i sao ? a.ăD ăki năđánhăgiá : Dựa trên b n ghi chép cá nhơn vƠ quan sát để đánh giá.

M că3: Học sinh đưa ra được phư ng án, gi i thích vƠ tiến hƠnh được thí nghiệm.

M că2: Học sinh đưa ra được phư ng án, gi i thích được nhưng chưa tiến hƠnh được thí nghiệm kiểm tra dự đoán.

M că1: Gi i quyết nhiệm vụ nh sự trợ giúp của giáo viên b. Cácăkh ănĕngăs ăd ng: BƠi tập dùng để D y kiến thức m i ( Nêu vấn đề ) BƠiăt p 5 M că3ă:ăHãy quan sát các nh, đọc phụ đề vƠ phơn tích sự tồn t i vƠ đặc điểm của lực mƠ em chưa biết tác dụng lên vật rắn . Hãy đặt cơu hỏi về lực nƠy

Hình 1 : Dùng tay đẩy vật chuyển động, Sau khi th tay vật trượt chậm dần rồi dừng

Hình 2 : Dùng tay búng viên bi chuyển động, sau khi búng viên bi lăn chậm dần rồi dừng

Hình 3 :Móc lực kế vƠo hộp, kéo từ từ theo phư ng ngang, lực kế chỉ 0,6 N nhưng hộp chưa chuyển động.

M că2ă: Gợi ý từng hình Hình 1 : Sau khi th tay, xuất hiện lực nƠo đã lƠm vật chuyển động chầm dần ?

Hình 2 : T i sao viên bi đang lăn nếu như ta dừng tác dụng lực viên bi l i dừng l i ?

Hình 3 : T i sao có lực tác dụng vƠo hộp nhưng hộp l i không chuyển động ?

39

M că1ă:ă Trong c 3 tình huống , ban đầu vật đều chịu tác dụng của lực theo phư ng ngang. Vậy tồn t i lực nƠo đã c n tr chuyển động ? Lực nƠy có phư ng, chiều, độ l n như thế nào ? a.ăD ăki năđánhăgiáă:ăDựa vƠo s n phẩm lƠ phiếu học tập M că 3: Nhận xết đúng về các hiện tượng, phơn tích đúng về sự tồn t i của lực tác dụng lên vật gơy ra c n tr chuyển động, chỉ ra được đúng về phư ng chiều.

M că2: Nhận ra sự tồn t i của lực ma sát tác dụng lên vật chưa, chỉ ra đúng về phư ng hoặc chiều của lực ma sát. Chưa đưa ra được cơu hỏi về độ l n của lực nƠy.

M că1:ăNhận ra sự tồn t i của lực ma sát tác dụng lên vật chưa, chưa chỉ ra đúng về phư ng hoặc chiều của lực ma sát. Chưa đưa ra được cơu hỏi về độ l n của lực nƠy. b. Cácăkh ănĕngăs ăd ng: BƠi tập dùng để D y kiến thức m i ( Nêu vấn đề ) BƠiăt pă6 M că3ă:Hãy cho biết các lực trong các hình sau đơy có điểm gì giống vƠ khác nhau ?

Hình 1: Lực của cậu bé tác dụng lên sàn nhà

Hình 2: Lực xe trượt tác dụng lên mặt tuyết

Hình 3: Lực của xe trên mặt đất Hình 4: Lực của tay cô bé tác dụng lên tư ng Từ khái niệm: “ Áp lực lƠ lực ép có phư ng vuông góc v i mặt bị ép ”. Hãy cho biết trong các lực trên lực nƠo lƠ áp lực ?

40

M că2: Quan sát vƠ cho biết tác dụng của lực tác dụng vuông góc v i mặt bị ép của viên g ch (3) (2) (1)

Điền vƠo b ng dư i đơy: Áp lực ( F)

Diện tích bị ép (S)

Độ lún ( h )

F2……F1

S2……S1

h2…..h1

F3…..F1

S3……S1

h3…..h1

Hãy dự đoán tác dụng của áp lực phụ thuộc vƠo những yếu tố nƠo? a.ăD ăki năđánhăgiáă:ă M că3: Nhận biết được áp lực vƠ đưa ra được dự đoán tác dụng của áp lực phụ thuộc vƠo những yếu tố nƠo.

M că2: Nhận biết được áp lực vƠ phát hiện được sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo 1 yếu tố ( độ l n của áp lực hoặc diện tích bị ép ).

M că1: Chỉ nhận biết được áp lực nhưng chưa phát hiện được sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố nƠo. b. Các kh nĕngăs d ng: BƠi tập dùng để đưa ra gi thuyết BƠiăt pă7 M că3: Hãy đề xuất phư ng án thí nghiệm vƠ tiến hƠnh thí nghiệm để kiểm tra sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố ?

M că2: Hãy đề xuất phư ng án thí nghiệm vƠ tiến hƠnh thí nghiệm để kiểm tra sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố v i các dụng cụ sau : 3 khối kim lo i giống hệt nhau, bột mịn, nư c.

41

M că1: Nam tiến hƠnh thí nghiệm để kiểm tra sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố như hình vẽ. Từ hình vẽ hãy cho biết cách tiến hƠnh thí nghiệm của Nam ?

Khối kim lo i

Bột mịn

a.ăD ăki năđánhăgiáă:ă M că3: Đề xuất được phư ng án thí nghiệm, tiến hƠnh thí nghiệm kiểm tra dự đoán sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố.

M că2: Đề xuất được phư ng án thí nghiệm nhưng chưa hoƠn chỉnh vƠ tiến hƠnh thí nghiệm kiểm tra dự đoán sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố.

M că1: Mô t được cách tiến hƠnh thí nghiệm, thực hiện được các bư c tiến hƠnh thí nghiệm như mô t . b. Các kh nĕngăs d ng: BƠi tập d y kiến thức m i ( Thực hiện gi i pháp vƠ gi i quyết vấn đề ) BƠiăt pă8ă M că3: Hãy sưu tầm những hình nh hoặc mô hình ứng dụng của áp suất trong đ i sống. Gi i thích các tình huống đó?

M că2: Hãy sưu tầm những hình nh hoặc mô hình ứng dụng của áp suất trong đ i sống. ?

M că1: Những ví dụ thực tế sau đơy lƠ ứng dụng của cùng một hiện tượng Vật lí nào ?

- Những chiếc xe t i nhẹ thư ng chỉ có bốn bánh xe. Tuy nhiên những chiếc xe t i nặng l i có đến sáu, tám bánh hoặc nhiều h n.

42

- Những chiếc xẻng dùng để đƠo đất có phần mũi được lƠm nhọn để nhấn vƠo đất dễ dƠng h n

- Để đi trên tuyết mƠ không tụt chơn xuống tuyết, ngư i ta cần sử dụng một đôi giầy đặc biệt có diện tích rất l n.

a.ăD ăki năđánhăgiáă:ă M că 3: Sưu tầm được một số ứng dụng của áp suất trong cuộc sống. Sử dụng khái niệm áp suất để gi i thích được tất c các trư ng hợp.

M că2: Sưu tầm được từ một đến hai trư ng hợp . Sử dụng khái niệm áp suất để gi i thích các trư ng hợp được sưu tầm.

M că1: Chỉ ra được các trư ng hợp liên quan đến áp suất nhưng không gi i thích rõ được liên quan như thế nƠo. b. Cácăkh ănĕngăs ăd ng: BƠi tập dùng để đánh giá BƠiăt pă9 M că3: một số vùng ven sông, biển ngư i ta thư ng xơy những con đê chắn nư c dơng vƠo mùa mưa lũ. Đê sông Hồng miền Bắc nư c ta có chiều dƠi h n một ngƠn kilomet, được xơy dựng vƠ tu bổ qua hƠng ngƠn năm qua, giữ cho hƠng chục ngƠn kilomet vuông vùng đồng bằng sông Hồng không bị ngập lụt vƠo mùa nư c l n. Các

43

đê chắn nư c thư ng có bề ngang

phần đáy l n h n nhiều so v i trên mặt đê . Các

em có biết vì sao kết cấu như vậy l i giúp đê được bền vững không ?

M că2:ă một số vùng ven sông, biển ngư i ta thư ng xơy những con đê chắn nư c dơng vƠo mùa mưa lũ. Đê sông Hồng miền Bắc nư c ta có chiều dƠi h n một ngƠn kilomet, được xơy dựng vƠ tu bổ qua hƠng ngƠn năm qua, giữ cho hƠng chục ngƠn kilomet vuông vùng đồng bằng sông Hồng không bị ngập lụt vƠo mùa nư c l n. Các đê chắn nư c thư ng có bề ngang phần đáy l n h n nhiều so v i trên mặt đê giúp đê bền vững h n. Vậy theo em có sự tồn t i của áp suất do chất lỏng hay không vƠ nó gơy ra như thế nƠo ?

M că1:ă một số vùng ven sông, biển ngư i ta thư ng xơy những con đê chắn nư c dơng vƠo mùa mưa lũ. Đê sông Hồng

miền Bắc nư c ta có chiều dƠi h n một ngƠn

kilomet, được xơy dựng vƠ tu bổ qua hƠng ngƠn năm qua, giữ cho hƠng chục ngƠn kilomet vuông vùng đồng bằng sông Hồng không bị ngập lụt vƠo mùa nư c l n. Các đê chắn nư c thư ng có bề ngang phần đáy l n h n nhiều so v i trên mặt đê giúp đê bền vững h n. Vậy theo em có sự tồn t i của áp suất do chất lỏng hay không vƠ đơu ? c.ăD ăki năđánhăgiá:ă M că3:ăHọc sinh phát hiện được vấn đề chất lỏng có gơy ra áp suất vƠ áp suất chất lỏng tồn t i mọi điểm trong lòng chất lỏng.

M că2:ăHọc sinh phát hiện được vấn đề chất lỏng có gơy ra áp suất nhưng chưa phát hiện được áp suất chất lỏng tồn t i mọi điểm trong lòng chất lỏng.

M că1:ăPhát hiện được vấn đề nhưng nh sự trợ giúp của giáo viên. b. Cácăkh ănĕngăs ăd ng: BƠi tập dùng để D y kiến thức m i ( Nêu vấn đề ) BƠiăt pă10 M că3: Hãy đề xuất phư ng án thí nghiệm vƠ tiến hƠnh thí nghiệm để kiểm tra sự phụ thuộc của tác dụng của áp suất chất lỏng vƠo các yếu tố ?

M că2:ăHãy đề xuất phư ng án thí nghiệm vƠ tiến hƠnh thí nghiệm để kiểm tra sự phụ thuộc của tác dụng của áp suất chất lỏng vƠo các yếu tố v i các dụng cụ sau:

44

M că 1: Hãy đọc mục 1, trang 28 sách giáo khoa Vật lí 8 vƠ từ đó dự đoán sự phụ thuộc của tác dụng của áp suất chất lỏng vƠo các yếu tố, tiến hƠnh thí nghiệm kiểm tra. a.ăD ăki năđánhăgiáă:ă M că3:ăĐề xuất được phư ng án thí nghiệm, tiến hƠnh thí nghiệm kiểm tra dự đoán sự phụ thuộc của tác dụng của áp suất chất lỏng vƠo các yếu tố vƠ rút ra kết luận.

M că2:ăĐề xuất phư ng án thí nghiệm nhưng chưa hoƠn chỉnh vƠ tiến hƠnh thí nghiệm kiểm tra dự đoán sự phụ thuộc của tác dụng của áp suất chất lỏng vƠo các yếu tố.

M că 1:ă Chưa đề xuất được phư ng án thí nghiệm, tiến hƠnh thí nghệm kiểm tra dự đoán sự phụ thuộc của tác dụng của áp suất chất lỏng vƠo các yếu tố vƠ rút ra kết luận. b. Cácăkh ănĕngăs ăd ng: BƠi tập d y kiến thức m i ( Thực hiện gi i pháp vƠ gi i quyết vấn đề )

45

BƠiăt pă11 Hãy quan sát hình nh vƠ phơn tích sự tồn t i vƠ đặc điểm của lực mƠ em chưa biết tác dụng lên vật rắn. Hãy đặt cơu hỏi cần tr l i về lực nƠy ?

Hình 1: Qu trứng nổi trên mặt nư c

Hình 2: Qu trứng l lững trong nư c muối

Hình 3: GƠu nư c khi còn ngập trong nư c nhẹ h n khi đã kéo lên khỏi mặt nư c M că2: Gợi ý Hình 1 : T i sao qu trứng năng mƠ không bị chìm ?

Hình 2 : T i sao qu trứng hình 1 l i nổi mƠ trong nư c muối l i l lửng ?

Hình 3 : T i sao khi kéo gƠu nư c trong nư c l i thấy nhẹ h n khi gƠu nư c đã ra khỏi mặt nư c ?

46

M că1: Gợi ý Trong c 3 tình huống, vật đều chịu tác dụng của trọng lực có phư ng thẳng đứng, chiều hư ng xuống dư i . Vậy tồn t i thêm tác dụng nƠo gơy ra các hiện tượng đã quan sát ? Lực nƠy có phư ng chiều độ l n như thế nƠo ? a.ăD ăki năđánhăgiá: M că 3: Nhận xét đúng về các hiện tượng, phơn tích đúng về sự tồn t i của lực tác dụng của chất lỏng lên vật, chỉ ra đúng về phư ng thẳng đứng vƠ chiều hư ng lên trên của lực tác dụng. Đặt được cơu hỏi về độ l n của lực nƠy.

M că2: Nhận ra được sự tồn t i của lực tác dụng của nư c vật, chỉ ra đúng về phư ng hoặc chiều của lực tác dụng nƠy. Chưa đưa ra được cơu hỏi về độ l n của lực nƠy.

M că1:ăNhận ra được sự tồn t i của lực tác dụng của nư c lên vật, nhưng chưa chỉ ra được về phư ng hoặc chiều của lực nƠy. Chưa đưa ra được cơu hỏi về độ l n của lực này. b. Cácăkh ănĕngăs ăd ng: BƠi tập dùng để D y kiến thức m i ( Nêu vấn đề ) BƠiăt pă12 M că3: Nhà vua Hê-rôn xứ Si-ra-cuyt giao vƠng cho một ngư i thợ kim hoƠn để lƠm cho nhƠ vua một cái vư ng miện đặc. NhƠ vua nghi ngư i thợ đã ăn b t vƠng nên giao cho Ác-si-mét kiểm tra xem ngư i thợ có pha b c vƠ vƠng để lƠm vư ng niệm không.

Nếu em lƠ Ác-si-met em sẽ xử lí như thế nƠo ?

M că2: Có các dụng cụ thí nghiệm như hình vẽ. Hãy giúp Ác-si-met gi i quyết bƠi toán chiếc vư ng niệm của nhƠ vua giao.

47

M că1: Một vật nhúng vƠo chất lỏng bị chất lỏng đẩy thẳng đứng từ dư i lên v i lực có độ l n bằng trọng lượng của phần chất lỏng mƠ vật chiếm chỗ . Dựa vƠo các hình vẽ dư i đơy hãy mô t các gi i quyết bƠi toán chiếc vư ng niệm nhƠ vua giao . Biết b c có khối lượng riêng chỉ bằng kho ng 50 % khối lượng riêng của vƠng.

a.ăD ăki năđánhăgiá: Dựa vƠo s n phẩm lƠ phiếu học tập vƠ dựa trên quan sát để đánh giá v i các mức độ đ t được như sau: M că1: Mô t được phư ng án gi i quyết dựa trên lí thuyết giáo viên cung cấp.

M că2: Lập được phư ng án phù hợp dựa trên công thức tính lực đẩy Ác – si – mét theo phư ng án được giáo viên gi i thiệu M că3: Đề xuất được phư ng án hợp lí dựa trên công thức tính lực đẩy Ác-si-met. Các phư ng án không trùng lặp nhau. b. Cácăkh ănĕngăs ăd ng: BƠi tập dùng để D y kiến thức m i ( Đề xuất gi i pháp ) BƠiăt pă13 M că3: Hai thỏi kim lo i A vƠ B có khối lượng bằng nhau, một thỏi bằng nhôm vƠ một thỏi bằng đồng .

Cơu hỏi: - Em hãy đề xuất một phư ng án để xác định qu nƠo lƠ nhôm, qu nƠo lƠ đồng ?

- Phư ng án của em liên quan đến kiến thức Vật lí nào ?

- Tiến hƠnh thí nghiệm để kiểm tra dự đoán M că2: Có các dụng cụ thí nghiệm sau : Hai thỏi kim lo i A vƠ B có khối lượng bằng nhau, một thỏi bằng nhôm vƠ một thỏi bằng đồng, lực kế, hai bình đựng nư c Cơu hỏi : - Em hãy đề xuất một phư ng án để xác định qu nƠo lƠ nhôm , qu nƠo lƠ đồng ?

- Phư ng án của em liên quan đến kiến thức Vật lí nào ?

- Tiến hƠnh thí nghiệm để kiểm tra dự đoán M c 1:

48

Hai thỏi kim lo i A vƠ B có khối lượng bằng nhau, một thỏi bằng nhôm vƠ một thỏi bằng đồng. Lần lượt treo mỗi thỏa kim lo i đầu một lực kế lò xo rồi nhúng nó chìm vƠo trong nư c . Số chỉ của lực kế hai lần đo lƠ PA , PB . Cho biết trọng lượng riêng của nhôm nhỏ h n trọng lượng riêng của đồng.

Cơu hỏi: - Em hãy đề xuất một phư ng án để xác định qu nƠo lƠ nhôm, qu nƠo lƠ đồng ?

- Phư ng án của em liên quan đến kiến thức Vật lí nào ?

- Tiến hƠnh thí nghiệm để kiểm tra dự đoán a.ăD ăki năcáchăđánhăgiáă:ă Mức 3: Đưa ra được phư ng án, nêu được kiến thức Vật lí liên quan vƠ tiến hƠnh được thí nghiệm.

Mức 2: Đưa ra được phư ng án, nêu được kiến thức Vật lí liên quan vƠ chưa tiến hƠnh được thí nghiệm.

Mức 1: Đưa ra được phư ng án, chưa nêu được kiến thức Vật lí liên quan vƠ chưa tiến hƠnh được thí nghiệm. b. Cácăkh ănĕngăs ăd ng: BƠi tập dùng để đánh giá.

BƠiăt pă14 M că3ă: Nam vƠ An đang tranh luận v i nhau : Nam: Vật nhẹ h n thì nổi vƠ vật nặng h n thì chìm ?

An: Không đúng ! T nghĩ c khối lượng vƠ thể tích đều đóng vai trò đối v i sự nổi của vật .

49

Hỏi: Một vật có đặc điểm gì thì m i có thể nổi trên chất lỏng, l lửng hoặc chìm trong lòng chất lỏng ? Hãy vận dụng các kiến thức đã biết để chứng minh suy luận của mình.

M că2:ă Hãy xét tình huống vật nổi trên mặt chất lỏng vƠ vật chìm hẳn trong lòng chất lỏng.

V i từng tình huống, phơn tích các lực tác dụng lên vật. Dựa trên quan hệ giữa các lực để suy luận quan hệ về trọng lượng riêng của vật vƠ trọng lượng riêng của vật vƠ trọng lượng riêng của chất lỏng.

M că1: Hãy đọc bƠi 12 sách giáo khoa Vật lí 8 vƠ trình bƠy l i một cách ngắn gọn suy luận điều kiện về trọng lượng riêng để một vật nổi lên, chìm xuống hoặc l lửng trong chất lỏng a.ăD ăki năcáchăđánhăgiá: Mức 3: Tự lực thực hiện được các suy luận về mối quan hệ giữa trọng lượng riêng của vật vƠ trọng lượng riêng của chất lỏng để vật nổi lên, chìm xuống hay l lửng.

Mức 2: Thực hiện được các suy luận về mối quan hệ giữa trọng lượng riêng của vật vƠ trọng lượng riêng của chất lỏng để vật nổi lên, chìm xuống hay l lửng sau khi giáo viên gợi ý tình huống lí thuyết vƠ các bư c suy luận.

Mức 1: Diễn đ t l i được các suy luận về mối quan hệ giữa trọng lượng riêng của vật vƠ trọng lượng riêng của chất lỏng để vật nổi lên, chìm xuống hay l lửng sau khi đọc bài 12 sách giáo khoa b. Cácăkh ănĕngăs ăd ng: BƠi tập dùng để D y kiến thức m i ( Đánh giá việc gi i quyết vấn đề, xơy dựng vấn đề m i )

50

2.3.ăThi tăk ăcácăti nătrìnhăd yăh căcácăki năth căc ăth ăch

ngăắC ăh cẰ V tălí 8

THCS nh măphátătri n nĕngăl căgi iăquy tăv năđ ăchoăh căsinhă 2.3.1 Giáo án 1 Bài 10. L CăĐ YăAC-SI-MET A.ăM cătiêuă GQ 1.2. Phát hiện vấn đề : Từ các thông tin giáo viên cung cấp phát hiện sự tồn t i của lực đẩy Ac-si-met GQ 2.2. Lựa chọn được các nguồn thông tin để xác định sự phụ thuộc của Lực đẩy Ac-si-met vƠo các yếu tố.

GQ 2.2. Tìm kiếm thông tin liên quan đến vấn đề: Tiến hƠnh thí nghiệm thu thập kiến thức để định nghĩa thế nƠo lƠ lực đẩy Ac-si-met.

GQ 2.3: Đề xuất gi i pháp gi i quyết vấn đề : Học sinh đưa ra được dự đoán về lực đẩy Ac-si-met GQ 3.2: Tiến hƠnh được thí nghiệm để kiểm tra dự đoán . Từ đó rút ra kết luận về độ l n của lực đẩy Ác-si-met.

GQ 4.2: Đưa ra kh năng ứng dụng của kết qu thu được trong tình huống tư ng tự.

B. Chu năb ăc aăgiáoăviên Các dụng cụ thí nghiệm đề cập trong các phiếu học tập.

C.ăCácăho tăđ ngăd yăh c Hoạt động 1 : Phát hiện vấn đề cần gi i quyết 1.1.ăM cătiêuăho tăđ ngă GQ 1.2. Phát hiện vấn đề : Từ các thông tin giáo viên cung cấp phát hiện sự tồn t i của lực đẩy Ac-si-met 1.2.ăT ăch căvƠăho tăđ ng Học sinh lƠm việc cá nhơn , sau đó th o luận nhóm v i phiếu học tập 1

51

Phi uăh căt păs ă1.1ăM că3 Tìnhăhu ngă:ăHãy quan sát hình nh vƠ phơn tích sự tồn t i vƠ đặc điểm của lực mƠ em chưa biết tác dụng lên vật rắn. Hãy đặt cơu hỏi cần tr l i về lực nƠy

Hình 1 : Qu trứng nổi trên mặt nư c

Hình 2 : Qu trứng l lững trong nư c muối

Hình 3 : GƠu nư c khi còn ngập trong nư c nhẹ h n khi đã kéo lên khỏi mặt nư c Đ căđi măc aăl cămƠăemăch aăbi tă:ă ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………….

Cơuăh iăv ăl cănƠy:ă ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

52

Phi uăh căt păs ă1.2ăM că2 Tìnhăhu ngă:ăHãy quan sát hình nh vƠ phơn tích sự tồn t i vƠ đặc điểm của lực mƠ em chưa biết tác dụng lên vật rắn. Hãy đặt cơu hỏi cần tr l i về lực nƠy

Hình 1 : Qu trứng nổi trên mặt nư c

Hình 2 : Qu trứng l lững trong nư c muối

Hình 3 : GƠu nư c khi còn ngập trong nư c nhẹ h n khi đã kéo lên khỏi mặt nư c Cơuăh i Hình 1 : T i sao qu trứng năng mƠ không bị chìm ?

Hình 2 : T i sao qu trứng hình 1 l i nổi mƠ trong nư c muối l i l lửng Hình 3 : T i sao khi kéo gƠu nư c trong nư c l i thấy nhẹ h n khi gƠu nư c đã ra khỏi mặt nư c ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………..

53

Phi uăh căt păs ă1.2ăM că1 Tìnhăhu ngă:ăHãy quan sát hình nh, đọc phụ đề vƠ phơn tích sự tồn t i vƠ đặc điểm của lực mƠ em chưa biết tác dụng lên vật rắn. Hãy đặt cơu hỏi cần tr l i về lực nƠy

Hình 1 : Qu trứng nổi trên mặt nư c

Hình 2 : Qu trứng l lững trong nư c muối

Hình 3 : GƠu nư c khi còn ngập trong nư c nhẹ h n khi đã kéo lên khỏi mặt nư c Cơuăh iă:ă Trong c 3 tình huống, vật đều chịu tác dụng của trọng lực có phư ng thẳng đứng, chiều hư ng xuống dư i . Vậy tồn t i thêm tác dụng nƠo gơy ra các hiện tượng đã quan sát ? Lực nƠy có phư ng chiều độ l n như thế nƠo ? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………….

54

1.3.ăD ăki năcáchăđánhăgiáătrongăho tăđ ng Dựa vƠo s n phẩm lƠ phiếu học tập M că3: Nhận xét đúng về các hiện tượng, phơn tích đúng về sự tồn t i của lực tác dụng của chất lỏng lên vật, chỉ ra đúng về phư ng thẳng đứng vƠ chiều hư ng lên trên của lực tác dụng. Đặt được cơu hỏi về độ l n của lực nƠy M că2: Nhận ra được sự tồn t i của lực tác dụng của nư c vật, chỉ ra đúng về phư ng hoặc chiều của lực tác dụng nƠy. Chưa đưa ra được cơu hỏi về độ l n của lực này.

M că1:ăNhận ra được sự tồn t i của lực tác dụng của nư c lên vật, nhưng chưa chỉ ra được về phư ng hoặc chiều của lực nƠy. Chưa đưa ra được cơu hỏi về độ l n của lực này.

Hoạt động 2: Tìm hiểu tác dụng của chất lỏng lên vật nhúng chìm trong nó 2.1. M cătiêuăho tăđ ngă GQ 2.2: Tìm kiếm thông tin liên quan đến vấn đề: Tiến hƠnh thí nghiệm thu thập kiến thức để định nghĩa thế nƠo lƠ lực đẩy Ac-si-met.

2.2.ăT ăch căvƠăho tăđ ng Học sinh tiến hƠnh ho t động theo nhóm sau đó báo cáo kết qu PHI UăH CăT PăS ă2 Hãy tiến hƠnh thí nghiệm sau, quan sát hiện tượng, rút ra nhận xét vƠ điền vƠo chỗ trống

Hình 10.1

Hình 10.2

Nhấn chìm qu bóng bƠn vƠo trong Dùng dơy cao su buộc vật nặng. Đo độ dƠi nư c rồi buông tay ra dơy. Nhúng vật chìm hoƠn toƠn vƠo trong Nhận xét: Khi buông tay ra, qu nư c, đo độ dƠi dơy cao su

55

bóng……………, chứng tỏ chất lỏng Nhận xét : Nhúng vật vƠo trong nư c, độ dƠi đã …………….. lên qu bóng

dơy cao su ……………. so v i độ dƠi ban đầu, chứng tỏ chất lỏng đã ………………. lên vật nặng.

Kết luận : Vật nhúng vƠo chất lỏng chịu tác dụng …………………. hư ng từ ……………….. gọi lƠ lực đẩy Ác-si –mét ( FA) 2.3.ăD ăki năcáchăđánhăgiáătrongăho tăđ ng Dựa vƠo s n phẩm lƠ phiếu học tập vƠ quan sát để đánh giá mức độ đ t được: M că3:ăHọc sinh tiến hƠnh được c hai thí nghiệm , đưa ra được kết luận thế nƠo lƠ lực đẩy Ac-si-met.

M că2:ăHọc sinh tiến hƠnh được c hai thí nghiệm nhưng chưa đưa ra được kết luận về lực đẩy Ac-si-met M că1: Học sinh hoƠn thƠnh phiếu học tập dựa trên sự trợ giúp của giáo viên.

Hoạt động 3: Tìm hiểu độ l n của lực đẩy Ác – si – met 3.1.ăM cătiêuăho tăđ ng GQ 2.3: Đề xuất gi i pháp gi i quyết vấn đề : Học sinh đưa ra được dự đoán về lực đẩy Ac-si-met GQ 3.2: Tiến hƠnh được thí nghiệm để kiểm tra dự đoán . Từ đó rút ra kết luận về độ l n của lực đẩy Ác-si-met.

3.2.ăT ăch căho tăđ ng Học sinh lƠm việc nhóm : hoƠn thƠnh phiếu học tập số 3 - Trưng bƠy s n phẩm nhóm vƠ nhận xét, th o luận

56

PHI UăH CăT PăS ă3 Hãy đọc cơu chuyện về Ác – si –mét để nêu dự đoán về độ l n lực đẩy Ác – si – mét

Hình 10.3 ( Nguồn Internet) NhƠ vưa Hê-rôn xứ Si-Ra- Cuyt ( 306 – 215 TCN) giao vƠng cho một ngư i thợ kim hoƠn lƠm cho nhƠ vua một chiếc vư ng niệm đặc. NhƠ vua nghi ng ngư i thợ đã ăn b t vƠng vƠ pha b c vƠo chiếc vư ng niệm, nhưng ông không thể chứng minh được.

NhƠ vua giao nhiệm vụ khó khăn nƠy cho Ác-si-mét. Ác-si-mét ngƠy đêm lo lắng suy nghĩ lƠm thế nƠo để thực hiện nhiệm vụ vua giao. Một hôm, trong lúc đang ngơm mình trong bồn tắm ông đã phát hiện ra ông cƠng nhấn chìm sơu xuống nư c, nư c cƠng đẩy ông v i lực m nh h n. Từ đó, ông tìm ra các gi i quyết bƠi toán về chiếc vư ng niệm của nhƠ vua. Lực đẩy của chất lỏng lên vật nhúng chìm trong nó đã mang tên nhƠ bác học tìm ra nó “ Lực đẩy Ác-si-mét ” Hãy dự đoán độ l n của Lực đẩy Ác-si-mét :…………………………………………

Trong thí nghiệm dư i đơy, nếu gọi trọng lượng của cốc lƠ Pc , trọng lượng vật lƠ Pv, trọng lượng nư c trƠn ra lƠ Pn. Số chỉ lực kế hình 10.4a lƠ P1, số chỉ lực kế hình 10.4b là P2, lực đẩy Ác-si-mét là FA. Hãy th o luận nhóm tiến hƠnh thí nghiệm như hình 10.4a,4b,4c. Rút ra nhận xét vƠ hoƠn thƠnh kết luận

57

Treo cốc A chưa đựng nư c vƠ vật nặng vƠo lực

Nhúng vật nặng ngập hoƠn toƠn vƠo bình trƠn đựng

kế. Lực kế chỉ P1

đầy nư c, nư c từ bình

Đổ nư c từ cốc B vƠo cốc A . Lực kế chỉ P1

trƠn ch y vƠo cốc B. Lực kế chỉ P2

Hình 10.4a

Hình 10.4 b

P1……………..

P2……………..

Hình 10.4 c P3……………….

K tălu n: Độ l n lực đẩy Ác-si-mét bằng ……………………….

Côngăth că:ăăFA = …………………….

3.3.ăD ăki năcáchăđánhăgiáătrongăho tăđ ng Dựa vƠo s n phẩm lƠ phiếu học tập vƠ dựa trên quan sát để đánh giá v i các mức độ đ t được như sau: Mức 3: Đưa ra được dự đoán về độ l n của lực đẩy Ác-si-met phụ thuộc vƠo những yếu tố nƠo Mức 2: Phát hiện được sự phụ thuộc của lực đẩy Ác-si-mét vƠo một yếu tố ( trọng lượng riêng hoặc thể tích của phần chất lỏng bị vật chiếm chỗ ) Mức 1: Chưa phát hiện được sự phụ thuộc của lực đẩy Ác-si-mét vƠo các yếu tố nƠo Ho t động: D.ăHo tăđ ngăv năd ng,ăki mătraăđánhăgiáă 1.1.ăM cătiêuăho tăđ ng GQ 4.2: Đưa ra kh năng ứng dụng của kết qu thu được trong tình huống tư ng tự.

58

1.2.ăT ăch căho tăđ ngă Học sinh lƠm việc v i phiếu học tập PHI UăH CăT PăS ă4.1ăM că3ă Tình huống: NhƠ vua Hê-rôn xứ Si-ra-cuyt giao vƠng cho một ngư i thợ kim hoƠn để lƠm cho nhƠ vua một cái vư ng miện đặc. NhƠ vua nghi ngư i thợ đã ăn b t vƠng nên giao cho Ác-si-mét kiểm tra xem ngư i thợ có pha b c vƠ vƠng để lƠm vư ng niệm không. Nếu em lƠ Ác-si-met em sẽ xử lí như thế nƠo ?

Ph ngăánă:ă ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………….

PHI UăH CăT PăS ă4.2ăM că2ă Tình huống : Có các dụng cụ thí nghiệm như hình vẽ . Hãy giúp Ác-si-met gi i quyết bƠi toán chiếc vư ng niệm của nhƠ vua giao

Phư ng án : ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

59

PHI UăH CăT PăS ă4.3ăM că1ă Tình huống: Một vật nhúng vƠo chất lỏng bị chất lỏng đẩy thẳng đứng từ dư i lên v i lực có độ l n bằng trọng lượng của phần chất lỏng mƠ vật chiếm chỗ . Dựa vƠo các hình vẽ dư i đơy hãy mô t các gi i quyết bƠi toán chiếc vư ng niệm nhƠ vua giao .

Biết b c có khối lượng riêng chỉ bằng kho ng 50 % khối lượng riêng của vƠng

Phư ng án: ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

1.3.ăD ăki năđánhăgiáăho tăđ ngă Dựa vƠo s n phẩm lƠ phiếu học tập vƠ dựa trên quan sát để đánh giá v i các mức độ đ t được như sau : M că1: Mô t được phư ng án gi i quyết dựa trên lí thuyết giáo viên cung cấp.

M că2: Lập được phư ng án phù hợp dựa trên công thức tính lực đẩy Ác – si – mét theo phư ng án được giáo viên gi i thiệu M că3: Đề xuất được phư ng án hợp lí dựa trên công thức tính lực đẩy Ác-si-met. Các phư ng án không trùng lặp nhau.

60

RubicsăđánhăgiáăbƠiă10:ăL căđ yăAc-si-met M căđ ă M că1

M că2

M că3

Phát hiện vấn đề :

Nhận ra được sự

Nhận ra được sự

Nhận xét đúng về

Từ các thông tin giáo viên cung cấp phát hiện sự tồn t i

tồn t i của lực tác dụng của nư c lên vật, nhưng chưa chỉ

tồn t i của lực tác dụng của nư c vật, chỉ ra đúng về

các hiện tượng, phơn tích đúng về sự tồn t i của lực

của lực đẩy Ac-si-

ra được về phư ng

phư ng hoặc chiều

tác dụng của chất

met

hoặc chiều của lực nƠy. Chưa đưa ra

của lực tác dụng nƠy. Chưa đưa ra

lỏng lên vật, chỉ ra đúng về phư ng

được cơu hỏi về độ l n của lực nƠy.

được cơu hỏi về độ l n của lực nƠy

thẳng đứng vƠ chiều hư ng lên

Hành vi

trên của lực tác dụng. Đặt được câu hỏi về độ l n của lực nƠy Tìm kiếm thông tin liên quan đến vấn

Học sinh hoƠn thƠnh phiếu học tập

Học sinh tiến hƠnh được c hai thí

Học sinh tiến hƠnh được c hai thí

đề. Tiến hƠnh thí nghiệm thu thập kiến thức để định nghĩa thế nƠo lƠ lực đẩy Ac-si-met.

dựa trên sự trợ giúp của giáo viên.

nghiệm nhưng chưa đưa ra được kết luận về lực đẩy Acsi-met

nghiệm , đưa ra được kết luận thế nƠo lƠ lực đẩy Acsi-met.

Đề xuất gi i pháp gi i quyết vấn đề : Học sinh đưa ra

Chưa phát hiện được sự phụ thuộc của lực đẩy Ác-si-

Phát hiện được sự phụ thuộc của lực đẩy Ác-si-mét vào

Đưa ra được dự đoán về độ l n của lực đẩy Ác-si-met

được dự đoán về lực đẩy Ac-si-met.

mét vƠo các yếu tố nào

một yếu tố ( trọng lượng riêng hoặc thể tích của phần chất lỏng bị vật chiếm chỗ )

phụ thuộc vƠo những yếu tố nƠo

61

Tiến hƠnh được thí

HoƠn thƠnh bƠi tập

Tiến hƠnh được thí

nghiệm để kiểm tra dự đoán . Từ đó rút

dư i sự trợ giúp của nghiệm nhưng chưa nghiệm một cách giáo viên đưa ra kết luận chính xác và rút ra

ra kết luận về độ l n của lực đẩy

Tiến hƠnh được thí

kết luận

Ác-si-met. Đưa ra kh năng ứng dụng của kết

Mô t được phư ng án gi i quyết dựa

Lập được phư ng Đề xuất được án phù hợp dựa trên phư ng án hợp lí

qu thu được trong

trên lí thuyết giáo

công thức tính lực

dựa trên công thức

tình huống tư ng

viên cung cấp.

đẩy Ác – si – mét

tính lực đẩy Ác-si-

theo phư ng án

met. Các phư ng án

được giáo viên gi i thiệu

không trùng lặp nhau.

tự.

2.3.2 Giáo án 2 BƠiă7:ăỄPăSU T A.ăM cătiêuăd yăh că GQ 1.1. Phát hiện được vấn đề : Áp lực lƠ gì vƠ nó phụ thuộc vƠo các yếu tố nƠo ?

GQ 2.2. Lựa chọn được các nguồn thông tin để xác định sự phụ thuộc của áp lực vƠo các yếu tố.

GQ 3.2. Tiến hƠnh được thí nghiệm kiểm tra gi thuyết vƠ rút ra khái niệm áp suất.

GQ 3.2. Vận dụng khái niệm áp suất để gi i thích các tình huống thực tiễn.

B.ăChu năb ăc aăgiáoăviênă Các dụng cụ thí nghiệm đề cập trong các phiếu học tập.

C.ăCácăho tăđ ngăd yăh c.ă 1. Hoạt động 1: Phát hiện vấn đề cần gi i quyết vƠ đề xuất gi i pháp.

1.1.ăM cătiêuăho tăđ ng GQ 1.1. Phát hiện được vấn đề : Áp lực lƠ gì vƠ nó phụ thuộc vƠo các yếu tố nƠo ?

GQ 2.2. Lựa chọn được các nguồn thông tin để xác định sự phụ thuộc của áp lực vƠo các yếu tố.

1.2.ăT ăch căho tăđ ngă Lựa chọn 1 trong 2 phiếu học tập dư i đơy, th o luận nhóm để thực hiện nhiệm vụ

62

PHI UăH CăT Pă1A:ăỄPăL CăLẨăGỊă?

1. Hãy cho biết các lực trong các hình sau đơy có điểm gì giống vƠ khác nhau ?

Hình 1: Lực của cậu bé tác dụng lên sàn nhà

Hình 3: Lực của xe trên mặt đất

Hình 2: Lực xe trượt tác dụng lên mặt tuyết

Hình 4: Lực của tay cô bé tác dụng lên tư ng

2.Từ khái niệm: “ Áp lực lƠ lực ép có phư ng vuông góc v i mặt bị ép ”. Hãy cho biết trong các lực trên lực nƠo lƠ áp lực ?

63

PHI UăH CăT Pă1B:ăỄPăL CăLẨăGỊă?

Quan sát vƠ cho biết tác dụng của lực tác dụng vuông góc v i mặt bị ép của viên g ch (3) (2)

(1)

Điền vƠo b ng dư i đơy: Áp lực ( F)

Diện tích bị ép (S)

Độ lún ( h )

F2……F1

S2……S1

h2…..h1

F3…..F1

S3……S1

h3…..h1

Hãy dự đoán tác dụng của áp lực phụ thuộc vƠo những yếu tố nƠo? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

1.3.ăD ăki năđánhăgiáă M că3: Nhận biết được áp lực vƠ đưa ra được dự đoán tác dụng của áp lực phụ thuộc vƠo những yếu tố nƠo.

M că2: Nhận biết được áp lực vƠ phát hiện được sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo 1 yếu tố ( độ l n của áp lực hoặc diện tích bị ép ).

M că1: Chỉ nhận biết được áp lực nhưng chưa phát hiện được sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố gì.

2. Hoạt động 2: Tiến hƠnh thí nghiệm kiểm tra dự đoán vƠ xơy dựng công thức tính áp suất.

2.1.ăM cătiêuăho tăđ ng GQ 3.2. Tiến hƠnh được thí nghiệm kiểm tra gi thuyết vƠ rút ra khái niệm áp suất.

2.2.ăT ăch căho tăđ ng

64

Học sinh lƠm việc cá nhơn, sau đó th o luận nhóm v i phiếu học tập số 1

Phi uăh căt păs ă2.1.ăM că3 Hãy đề xuất phư ng án thí nghiệm vƠ tiến hƠnh thí nghiệm để kiểm tra sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố ? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Tiến hƠnh thí nghiệm vƠ điền kết qu vƠo b ng sau: Áp lực ( F)

Diện tích bị ép (S)

Độ lún ( h )

F2……F1

S2……S1

h2…..h1

F3…..F1

S3……S1

h3…..h1

Hãy rút ra kết luận. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

65

Phi uăh căt păs ă2.2.ăM că2 Hãy đề xuất phư ng án thí nghiệm vƠ tiến hƠnh thí nghiệm để kiểm tra sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố v i các dụng cụ sau : 3 khối kim lo i giống hệt nhau, bột mịn, nư c.

Phư ng án: ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Tiến hƠnh thí nghiệm vƠ điền kết qu vƠo b ng sau: Áp lực ( F)

Diện tích bị ép (S)

Độ lún ( h )

F2……F1

S2……S1

h2…..h1

F3…..F1

S3……S1

h3…..h1

Hãy rút ra kết luận. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

66

Phi uăh căt păs ă2.3.ăM că3 Nam tiến hƠnh thí nghiệm để kiểm tra sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố như hình vẽ. Từ hình vẽ hãy cho biết cách tiến hƠnh thí nghiệm của Nam ?

Khối kim lo i

Bột mịn

Phư ng án: ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Tiến hƠnh thí nghiệm vƠ điền kết qu vƠo b ng sau: Áp lực ( F)

Diện tích bị ép (S)

Độ lún ( h )

F2……F1

S2……S1

h2…..h1

F3…..F1

S3……S1

h3…..h1

Hãy rút ra kết luận. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

67

Học sinh lƠm việc cá nhơn: HoƠn thƠnh phiếu học tập số 3 Phi uăh căt pă3:ăTìmăhi uăápăsu t 1. Hãy đọc mục II, trang 26 SGK Vật lí 8 vƠ các nguồn tƠi liệu khác để thu thập thông tin về khái niệm vƠ công thức tính áp suất, sau đố hoƠn thƠnh kết luận dư i đơy Kết luận : Áp suất lƠ ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………….

Công thức tính áp suất P: Áp suất ( N/m2 hoặc Pa ) F: Áp lực ( N) 1 N/m2 = 1 Pa 2 S: Diện tích mặt bị ép ( m )

2.3.ăD ăki năđánhăgiáăho tăđ ng Mức 3 : Đề xuất được phư ng án thí nghiệm, tiến hƠnh thí nghiệm kiểm tra dự đoán sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố, từ đó xơy dựng được khái niệm áp suất hoặc phơn tích thông tin để xơy dựng công thức tính áp suất.

Mức 2 : Đề xuất được phư ng án thí nghiệm nhưng chưa hoƠn chỉnh vƠ tiến hƠnh thí nghiệm kiểm tra dự đoán sự phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố, từ đó xơy dựng được khái niệm áp suất nhưng chưa xơy dựng được công thức tính áp suất.

Mức 1 : Mô t được cách tiến hƠnh thí nghiệm, thực hiện được các bư c tiến hƠnh thí nghiệm như mô t nhưng chưa xơy dựng được khái niệm áp suất vƠ công thức tính áp suất.

3. Hoạt động 3: Vận dụng khái niệm áp suất để gi i quyết các vấn đề.

3.1.ăM cătiêuăho tăđ ng GQ 3.2. Vận dụng khái niệm áp suất để gi i thích các tình huống thực tiễn 3.2.ăT ăch căho tăđ ng Học sinh lƠm việc cá nhơn: HoƠn thƠnh phiếu học tập số 4

68

Phi uăh căt păs ă4 Bài 1: Những chiếc xe t i nhẹ thư ng chỉ có bốn bánh xe ( Hình 1.1 ). Tuy nhiên những chiếc xe t i nặng l i có đến sáu , tám bánh xe hoặc nhiều h n ( Hình 1.2 ) Em hãy gi i thích t i sao ?

………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Bài 2: Để bư c đi trên l p tuyết dƠy, ngư i ta cần sử dụng một đôi giày đặc biệt:

a. Hãy cho biết đôi giày trên tuyết đặc biệt như thế nƠo so v i những đôi giày thông thư ng ? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………….. b. Một ngư i có khối lượng 70kg, muốn di chuyển được trên mặt tuyết thì áp suất tối đa ngư i đó tác dụng lên tuyết để không bị sụt lún lƠ 10000 N/m2 . Hãy tính tiết diện tối thiểu của c hai chiếc giày ngư i đó cần mang để đi được trên mặt tuyết. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………..

69

3.3ăăD ki năđánhăgiáătrongăho tăđ ngă Dựa vƠo phiếu học tập vƠ cơu tr l i của học sinh để đánh giá Mức 3: Sử dụng khái niệm áp suất để gi i thích được c hai trư ng hợp vƠ vận dụng được công thức để tính toán Mức 2: Sử dụng khái niệm áp suất để gi i thích được hai trư ng hợp ( BƠi 1 , BƠi 2a ) nhưng chưa vận dụng được công thức để tính toán Mức 1 : HoƠn thƠnh bƠi tập nh sự trợ giúp của giáo viên RubicsăđánhăgiáăbƠiă7:ăỄpăsu t M căđ ă M că1

M că2

M că3

Hành vi Phát hiện được vấn đề : Áp lực lƠ gì vƠ nó phụ thuộc vƠo các yếu tố nƠo ?

Nhận biết được áp lực nhưng nh sự trợ giúp của giáo viên.

Nhận biết được áp Nhận biết được áp lực nhưng chưa biết lực. được phụ thuộc vƠo yếu tố nƠo.

Lựa chọn được các Chưa phát hiện Phát hiện được sự Đưa ra được dự nguồn thông tin để được sự phụ thuộc phụ thuộc của tác đoán tác dụng của xác định sự phụ của tác dụng của áp dụng của áp lực vƠo áp lực phụ thuộc thuộc của áp lực lực vƠo các yếu tố 1 yếu tố ( độ l n vƠo các yếu tố. gì. của áp lực hoặc diện tích bị ép ).

vƠo những yếu tố nào.

Tiến hƠnh thí nghiệm kiểm tra dự đoán vƠ xơy dựng công thức tính áp suất.

Mô t được cách tiến hƠnh thí nghiệm, thực hiện được các bư c tiến hƠnh thí nghiệm như mô t nhưng

Đề xuất được phư ng án thí nghiệm nhưng chưa hoƠn chỉnh vƠ tiến hƠnh thí nghiệm kiểm tra dự đoán sự

Đề xuất được phư ng án thí nghiệm, tiến hƠnh thí nghiệm kiểm tra dự đoán sự phụ thuộc của tác dụng

chưa xơy dựng được khái niệm áp suất vƠ công thức tính áp suất.

phụ thuộc của tác dụng của áp lực vƠo các yếu tố, từ đó xơy dựng được khái niệm áp suất nhưng chưa xơy dựng

của áp lực vƠo các yếu tố, từ đó xơy dựng được khái niệm áp suất hoặc phân tích thông tin để xơy dựng công

70

được công thức tính thức tính áp suất áp suất.

Vận dụng khái HoƠn thƠnh bƠi tập Sử dụng khái niệm Sử dụng khái niệm niệm áp suất để gi i nh sự trợ giúp của áp suất để gi i thích áp suất để gi i thích thích

các

huống thực tiễn.

tình giáo viên.

được

hai

trư ng được c hai trư ng

hợp ( BƠi 1 , BƠi 2a hợp vƠ vận dụng ) nhưng chưa vận được công thức để dụng được công tính toán thức để tính toán

71

K TăLU NăCH

NGă2

Trên c s lí luận vƠ thực tiễn đã được trình bƠy trong chư ng 1, chư ng 2 đã tập trung vƠo so n th o vƠ sử dụng bƠi tập nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho HS trong DH phần “ C học” Vật lí 8 THCS. Cụ thể, kết qu đ t được như sau: - Trình bƠy được đặc điểm, cấu trúc nội dung phần “ C học”, trên c s đó lƠm rõ được những đặc điểm thuận lợi cho việc phát triển năng lực GQVĐ cho HS phần nội dung kiến thức nƠy - Dựa vƠo quy trình xơy dựng bƠi tập nhằm phát triển năng lực GQVĐ từ đó xơy dựng được 14 bƠi tập gồm 3 cấp độ vƠ dự kiến đánh giá của từng bƠi - Đề xuất ý tư ng sử dụng bƠi tập đã xơy dựng.

- So n th o 2 tiến trình d y học: BƠi 7: Áp suất vƠ BƠi 10: Lực đẩy Ac-si-met - Xơy dựng rubic đánh giá đối v i 2 tiến trình trên.

Qua đó nhận thấy, bƠi tập phát triển năng lực GQVĐ có thể vận dụng trong nhiều giai đo n của bƠi học, mỗi giai đo n của quá trình d y học thì cần tuyển chọn vƠ sử dụng bƠi tập cho phù hợp v i đặc điểm từng giai đo n, từng lo i tiết học. Việc lựa chọn, so n th o vƠ sử dụng bƠi tập góp phần phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh. Để đánh giá tính kh thi vƠ hiệu qu của tiến trình d y học mƠ đề tƠi đã xơy dựng, các tiến trình d y học trên sẽ được sử dụng vƠo d y học trư ng THCS trong phần TNSP.

72

CH

NG 3

TH CăNGHI MăS ăPH M 3.1 M căđích,ănhi măv ăc aăth cănghi măs ăph mă 3.1.1.ăM căđíchăc aăth cănghi măs ăph m Mục đích của TNSP lƠ kiểm chứng l i gi thuyết khoa học: Nếu dựa trên c s lí luận về d y học bƠi tập Vật lí, c s lí luận về d y học phát triển năng lực GQVĐ cùng v i việc phơn tích nội dung kiến thức chư ng C học Vật lí 8, có thể so n th o bƠi tập và sử dụng nó trong d y học nhằm phát triển năng lực GQVĐ của học sinh.

3.1.2.ăNhi măv ăth cănghi măs ăph m - Thu thập số liệu, xử lý kết qu TN để đánh giá hiệu qu của vấn đề nghiên cứu.

- Đánh giá NL GQVĐ cho HS qua các tiêu chí vƠ đánh giá kiến thức qua các bƠi kiểm tra.

3.2. Đ iăt ngăvƠăph ngăphápăth cănghi măs ăph m - Đối tượng thực nghiệm sư ph m : Thực nghiệm sư ph m được tiến hƠnh trong học kỳ I năm học 2019-2020 Qu ng Ngãi.

l p 8B của trư ng THCS Bình Minh – Bình S n-

- Phư ng pháp thực nghiệm sư ph m: Thực nghiệm có đối chứng. Kết qu thu được sẽ được sử dụng toán xác suất thống kê để phơn tích kết qu thực nghiệm.

3.3.ăN iădungăth cănghi măs ăph mă - Tiến hƠnh thực nghiệm gi ng d y một số bƠi thuộc chư ng “C học” Vật lí 8.

3.4.ăPh ngăphápăth cănghi măs ăph mă 3.4.1.ăCôngătácăchu năb ă - Kế ho ch bƠi d y.

- Gặp ban gi m hiệu nhƠ trư ng trao đổi về mục đích thực nghiệm vƠ xin phép triển khai kế ho ch thực nghiệm.

3.4.2.ăTi năhƠnhăth cănghi mă Trong quá trình tiến hƠnh TNSP giáo án thực nghiệm được viết cho l p 8B, tôi đã tiến hƠnh nghi chép, quan sát HS sau mỗi gi thực nghiệm vƠ tiến hƠnh kiểm tra tư ng ứng v i giáo án sau mỗi gi d y.

3.5.ăK tăqu ăth cănghi măs ăph mă 3.5.1ăĐánhăgiáăđ nhătínhă Từ TNSP của hai nhóm l p đối chứng vƠ thực nghiệm, chúng tôi rút ra một số nhận định cụ thể như sau: a. Đối v i l p đối chứng - Mục tiêu d y học ít chú trọng đến việc sử dụng bƠi tập theo định hư ng phát triển năng lực GQVĐ cho HS.

73

- Tiêu chí đánh giá được xơy dựng chủ yếu dựa trên sự ghi nh vƠ tái hiện nội dung kiến thức đã học.

- Học sinh tiếp cận kiến thức một cách thụ động chủ yếu lƠ nghe gi ng vƠ lƠm các bƠi tập trong sách giáo khoa dư i sự hư ng dẫn của thầy giáo - Các em học sinh yếu gặp rất nhiều khó khăn trong việc phát hiện vấn đề cũng như đề xuất gi i pháp.

- Trong các ho t động nhóm, chỉ một số ít HS tích cực tham gia gi i quyết vấn đề GV đưa ra.

- HS ít có c hội đưa ra ý kiến. Chỉ tr l i cơu hỏi GV đưa ra.

- HS gi i các bƠi tập trong SGK vƠ các bƠi tập GV đưa ra. Hầu hết các bƠi tập ít mang tính thực tế.

- L p học khá trầm, một vƠi em còn lƠm việc riêng trong l p. b. Đối v i l p thực nghiệm - Hs trong l p thể hiện thái độ tích cực vƠ hứng thú trư c những bƠi tập phát triển năng lực GQVĐ. Các em đã chủ động trao đổi, thể hiện ý kiến cá nhơn trư c các vấn đề đặt ra trư c thầy cô vƠ b n bè. Khi d y bƠi Lực đẩy Ac-si-met giáo viên đưa ra tình huống kh i động ban đầu, 80% học sinh rất ng c nhiên trư c tình huống.

- Năng lực GQVĐ của HS ngƠy cƠng được nơng cao qua từng tiết d y, điều nƠy được thể hiện rõ qua các chỉ số hƠnh vi mƠ của các em như kh năng diễn đ t l i tình huống, đề xuất gi i phát ….. trư c những bƠi tập phát triển năng lực GQVĐ.

- Hs dần dần lƠm quen v i quy trình để gi i quyết vấn đề, biết sắp xếp các việc lƠm một cách hợp lý vƠ khoa học.

- Về tính tích cực, chủ động vƠ tự giác: Các thƠnh viên các nhóm nhanh chóng biết phơn chia nhiệm vụ vƠ ho t động rất tốt.

- Hứng thú, chú ý, tốc độ học tập nhanh: Các thƠnh viên các nhóm rất hứng thú, tự lực khi được trực tiếp được thực hiện thí nghiệm về lực đẩy Ac-si-met, th o luận khá sôi nổi, hăng hái đưa ra ý kiến của mình, HS tự tin h n trong giao tiếp vƠ ứng xử, tích cực th o luận.

- Kh năng vận dụng kiến thức để gi i quyết tình huống cũng được nơng cao: 70% học sinh có thể thực hiện được bƠi tập vận dụng khi kết thúc bƠi học.

- Hăng hái tham gia vƠo ho t động học tập, không khí học tập tho i mái h n : Học sinh không còn tình tr ng lƠm việc riêng mƠ thay vƠo đó tích cực tìm hiểu tƠi liệu cũng như trao đổi v i b n bè, 60% học sinh ng c nhiên khi phát hiện các kiến thức các em học trái ngược v i suy nghĩ của các em trư c đó từ đó sự hứng thú của các em v i kiến thức m i cũng được tăng lên.

74

Như vậy, nếu tiếp tục sử dụng bƠi tập vật lí theo định hư ng phát triển năng lực GQVĐ cho HS theo quy trình đã đề xuất thì năng lực GQVĐ của HS sẽ được phát triển dần dần vƠ hoƠn thiện qua quá trình rèn luyện của mình.

3.5.2.ăĐánhăgiáăđ nhăl ngă 3.5.2.1. Đánh giá định lượng các tiêu chí của NL GQVĐ Để đánh giá mức độ các chỉ số hƠnh vi của năng lực GQVĐ, tôitiến hƠnh TN sư ph m trong học kỳ I năm học 2019-2020 đối v i 35 HS l p TN 8B trư ng THCS Bình Minh huyện Bình S n- Qu ng Ngãi dựa trên b ng 1.1 vƠ 1.2 chư ng 1 vƠ dự kiến đánh giá xơy dựng chư ng 2 đối v i từng bƠi tập . Bên c nh đó, trong suốt quá trình học tập, GV tiến hƠnh trợ giúp, căn cứ vƠo kết qu ho t động của các nhóm (phiếu học tập vƠ ý kiến trao đổi của HS) kết hợp thư ng xuyên quan sát, đưa ra nhận định vƠ đánh giá mức độ đ t được về mỗi thƠnh tố năng lực của năng lực GQVĐ qua mỗi buổi,chúng tôi thu được b ng sau: B ngă3.1.ăK tăqu ăđánhăgiáăđ nhăl đ iăn iădungăbƠiăápăsu tă

từng HS

ngăNLăGQVĐătheoăcácăch ăs ăhƠnhăviă K tăqu ăđ tăđ

c

Ch ăs ăhƠnhăvi

M c

1. Phát hiện vấn đề cần nghiên cứu

M3

7

20%

M2

19

54.29%

M1

9

25.71%

M3

8

22.85%

M2

18

51.43%

M1

9

25.7%

3. Tiến hƠnh thí nghiệm kiểm tra dự đoán vƠ xơy dựng công thức tính áp suất.

M3

7

20%

M2

18

51.43%

M1

10

28.57%

4. Vận dụng khái niệm áp suất để gi i thích các tình huống thực tiễn

M3

6

17.15%

M2

13

37.14%

M1

16

45.71%

2.Tìm hiếm thông tin liên quan đến vấn đề

Từ kết qu vẽ được s đồ sau:

S ăl

ng

Ph nătrĕm

75

H căsinh

Ễpăsu t 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

Hành vi 1

Hành vi 2

Hành vi 3

Hành vi 5

Mức

9

9

10

16

Mức

19

18

18

13

Mức

7

8

7

5

Biểu đồ 3.1 Mức độ đạt được các chỉ số hành vi của NLGQVĐ đối với bài Áp suất của cả lớp 8B. Nh năxétă: - Dựa vƠo đồ thị ta thấy đa số học sinh có mức năng lực thì ít h n nhiều.

- HƠnh vi phát hiện vấn đề nghiên cứu có mức 2 cao nhất.

mức 1,2.

mức độ 3

- HƠnh vi tìm kiếm thông tin liên quan đến vấn đề có mức 3 cao nhất.

- HƠnh vi tiến hƠnh thí nghiệm kiểm tra dự đoán vƠ xơy dựng công thức tính áp suất có mức 2 cao nhất.

- HƠnh vi vận dụng khái niệm áp suất để gi i quyết các tình huống thực tiễn có mức 1 cao nhất.

-> Bư c đầu đã phát triển được NL GQVĐ cho HS B ngă3.2.ăK tăqu ăđánhăgiáăđ nhăl đ iăn iădungăbƠiăl căđ yăAc-si-met

ngăNLăGQVĐătheoăcácăch ăs ăhƠnhăviă K tăqu ăđ tăđ

c

Ch ăs ăhƠnhăvi

M c

1. Phát hiện vấn đề cần nghiên cứu

M3

12

34.29%

M2

16

45.71%

M1

7

20%

M3

12

34.29%

M2

18

51.43%

2. Tìm hiếm thông tin liên quan đến vấn đề

S ăl

ng

Ph nătrĕm

76

3. Đề xuất gi i pháp gi i quyết vấn đề 4. Tiến hƠnh được thí nghiệm để kiểm tra dự đoán . Từ đó rút ra kết luận về độ l n của lực đẩy Ac-si-met

M1

5

14.28%

M3

9

25.71%

M2

17

48.58%

M1

9

25.71%

M3

9

25.71

M2

14

40%

12

34.29%

M1

5. Đưa ra kh năng ứng dụng của kết qu thu được trong tình

M3

8

22.85%

M2

15

42.86%

huống tư ng tự.

M1

12

34.29%

Từ kết qu vẽ được s đồ sau:

H căsinh

L căđ yăAc-si-met 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

Hành vi 1

Hành vi 2

Hành vi 3

Hành vi 4

Hành vi 5

Mức

7

5

9

12

12

Mức

16

18

17

14

15

Mức

12

12

9

9

8

Biểu đồ 3.2 Mức độ đạt được các chỉ số hành vi của NLGQVĐ đối với bài Lực đẩy Ac-si-met của cả lớp 8B. Nh năxétă: - Dựa vƠo đồ thị ta thấy đa số học sinh có mức năng lực mức 2.

- Mức 3 vƠ 2 đối v i các hƠnh vi hầu như đều tăng mức 1 gi m -> NL GQVĐ của HS đã được phát triển thông qua mỗi bƠi học Như vậy từ kết qu cho thấy việc sử dụng bƠi tập nhằm phát triển NLGQVĐ của học sinh đã góp phần phát triển năng lực GQVĐ. Kết qu cho thấy NL GQVĐ của HS ngƠy cƠng phát triển, học sinh phát hiện vƠ gi i quyết các vấn đề các mức độ ngƠy

77

cƠng cao h n vƠ nhanh h n. HS biết chủ động thu thập, tìm kiếm các bằng chứng khoa học, các cách khác nhau để tìm cơu tr l i cho vấn đề mình nghiên cứu.

3.5.2.2. Đánh giá định lượng thông qua các bài kiểm tra Để biết việc tổ chức các ho t động d y học theo hư ng phát triển năng lực GQVĐ cho HS thì kết qu học tập của HS có cao h n so v i phư ng pháp d y học truyền thống hay không, luận văn tiến hƠnh so sánh vƠ đánh giá một cách cụ thể h n về mức độ hiểu bƠi cũng như kh năng vận dụng kiến thức của HS để gi i quyết cấn vấn đề cụ thể bằng cách cho HS nhóm ĐC vƠ TNg lƠm một bƠi kiểm tra 45 phút, trong đó có sử dụng bƠi tập phát triển năng lực.

Sau đơy tôi xin trình bƠy chi tiết việc xử lí kết qu : B ng 3.3 B ng thống kê điểm số ( Xi) của bƠi kiểm tra Số

Nhóm

Điểm số ( Xi)

HS

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TNg

35

0

0

1

3

7

9

6

5

3

1

ĐC

35

0

1

2

6

10

8

5

2

1

0

12

10

8

TNg

6

ĐC 4

2

0 0

1

2

3

4

5

6

7

8

Biểu đồ 3.3. Biểu đồ biểu diễn mức phân bố điểm số đánh giá

9

10

78

Bảng 3.4 Bảng phân phối tần suất Nhóm Số

Số % học sinh đ t mức điểm ( Xi)

HS TNg

35

ĐC

35

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

0.00 0.00

2.86

8.57

20.00

25.71

17.14

14.29

8.57

2.86

0.00 2.86

5.71

17.14 28.57

22.86

14.29

5.71

2.86

0.00

30 25 20 TNg

15

ĐC 10 5 0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Biểu đồ 3.4. Phân phối tần suất Bảng 3.5 Bảng phân phối tần xuất tích lũy Nhóm Số HS TNg

35

ĐC

35

Số % học sinh đ t mức điểm Xi tr xuống ( Wi %) 1

2

3

4

5

6

7

8

9

0.00 0.00 2.86 11.43 31.43 57.14 74.29 88.57 97.14

10 100

0.00 2.86 8.57 25.71 54.29 77.14 91.43 97.14 100.00 100.00

120 100 80 60

TNg

40

ĐC

20 0 1

2

3

4

5

6

7

8

Biểu đồ 3.5. Phân phối tần suất tích lũy

9

10

79

B ng 3.6. Tổng hợp các tham số thống kê Nhóm

S ăHS

TNg

35

6.37

ĐC

35

5.43

�

S

V%

X=� ± m

2.71

1.65

25.9

6.37± 0.047

2.31

1.52

27.99

5.43± 0.043

3.5.2.3 Các tham số sử dụng Tính các tham số thống kê: � ,

, S ,m, V theo các công thức :

� ( v i fi là số học sinh đ t điểm Xi, Xi lƠ điểm số,

+ Số trung bình cộng : � = ∑

n là số học sinh tham gia bài kiểm tra ) + Phư ng sai:

∑

+ Độ lệch chuẩn: S = √

∑

+ Sai số tiêu chuẩn: m = tỏ số liệu càng ít phân tán + Hệ số biến thiên: V =

cho biết mức độ phơn tán quanh giá trị � , S càng bé chứng ( V cho biết mức độ phân tán của số liệu )

Dựa vào những tham số tính toán

trên, đặc biệt là từ các tham số thống kê và biểu đồ

phân phối tần xuất, biểu đồ phân phối tần xuất tích lũy, tôicó một số nhận xét sau: - Điểm trung bình của bài kiểm tra các l p thực nghiệm cao h n so v i HS các l p đối chứng.

- Đư ng tích lũy ứng v i l p thực nghiệm nằm phía dư i và về phía bên ph i đư ng tích lũy ứng v i l p đối chứng.

- Tỉ lệ HS đ t lo i yếu, kém của nhóm TNg gi m rất nhiều so v i các nhóm ĐC. Tỉ lệ HS đ t lo i khá, giỏi của nhóm TNg cao h n nhóm ĐC. Điều này cho thấy, kết qu học tập của nhóm TNg cao h n kết qu học tập của nhóm ĐC. Tuy nhiên, kết qu trên đơy có thể do ngẫu nhiên vì vậy cần tiến hành kiểm định thống kê.

3.5.3. Ki măđ nh gi thuy t th ng kê. Để kết luận kết qu học tập của nhóm TNg cao h n nhóm ĐC lƠ do ngẫu nhiên hay do việc áp dụng tổ chức d y học theo định hư ng phát triển năng lực GQVĐ v i

80

sự hỗ trợ của BTVL mang l i, tôitiếp tục phơn tích số liệu bằng phư ng pháp kiểm định gi thuyết thống kê. Các gi thuyết thống kê: + Gi thuyết H0: “Sự khác nhau giữa các giá trị trung bình của điểm số của nhóm đối chứng vƠ nhóm thực nghiệm lƠ không có ý nghĩa” + Gi thuyết H1: “ Điểm trung bình của nhóm thực nghiệm l n h n điểm trung bình của nhóm đối chứng một cách có ý nghĩa” - Để kiểm định các gi thuyết trên ta cần tính đ i lượng kiểm định theo công thức:

√

t=

trong đó

,

, trong đó Sp = √

(

)

lƠ độ lệch chuẩn của nhóm đối chứng và thực nghiệm; nĐC, nTNg là

kích thư c của nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm. + Nếu t < tα thì sự khác nhau giữa �

+ Neus t ≥ tα thì sự khác nhau giữa �

và �

và �

lƠ không có ý nghĩa. lƠ không có ý nghĩa.

- Sử dụng số liệu b ng 3.6, tôitính được Sp= 1,58 , t = 2,48

Bậc tự do f =

thu được tα = 1,66, nghĩa lƠ | |> tα. Điều đó cho thấy

gi thuyết H0 bị bác bỏ, gi thuyết H1 được chấp nhận. Như vậy điểm trung bình của các bài kiểm tra nhóm đối chứng là chính xác, không ph i do ngẫu nhiên.

K t lu n: - Gi thuyết nêu trên đã được kiểm chứng, điều đó có nghĩa lƠ việc tổ chức các ho t động d y học theo định hư ng phát triển năng lực GQVĐ v i sự hỗ trợ của BTVL cho kết qu học tập cao h n so v i phư ng pháp d y học truyền thống.

81

K TăLU NăCH

NGă3

Qua quá trình TNSP, quan sát thực tiễn diễn biến quá trình DH, trao đổi v i HS vƠ GV trư ng TNSP vƠ từ việc phơn tích xử lí các kết qu nhận được về mặt định tính vƠ định lượng, tôi đã có c s để khẳng định gi thuyết ban đầu đưa ra về hiệu qu của đề tƠi thông qua các kết qu thu được từ việc TNSP, tôi rút ra kết luận: - Mức độ của chỉ số hƠnh vi của NL GQVĐ có sự tăng lên rõ rệt .

- Kết qu học tập của l p TNg cao h n nhóm ĐC, số lượng HS khá, giỏi của nhóm TNg cao h n nhóm ĐC, số Hs yếu, kém của nhóm TNg thấp h n số HS yếu, kém của nhóm ĐC. -HS có nhiều c hội bộc lộ được suy nghĩ của mình. Điều đó giúp các em biết được những chỗ sai của mình để khắc phục, giúp các em có cách nhìn nhận đúng đắn nhất về kiến thức mình học. Các em có tinh thần học tập sôi nổi, tự lực suy nghĩ để gi i quyết vấn đề. Kết hợp v i việc trao đổi, th o luận trong nhóm, trong l p lƠm cho các em tiếp thu kiến thức một cách vững chắc.

82

K TăLU N VÀ KHUY N NGH 1.ăK tălu nă Từ những kết qu nghiên cứu trên, đối chiếu v i mục tiêu vƠ nhiệm vụ nghiên cứu, luận văn đã đ t được những kết qu sau đơy: 1. Góp phần lƠm rõ thêm c s lí luận vƠ thực tiễn của việc so n th o vƠ sử dụng bƠi tập trong d y học chư ng “C học” - VL 8 nhằm phát triển năng lực gi i quyết vấn đề của học sinh.

2. Đánh giá được thực tr ng về việc sử dụng bƠi tập nhằm phát triển năng lực gi i quyết vấn đề cho học sinh

trư ng THCS.

3. Đề xuất được gi i pháp phát triển năng lực GQVĐ thông qua bƠi tập Vật lí.

4. Thiết kế được giáo án DH phần “ C học” Vật lí 8 THCS theo định hư ng phát triển năng lực GQVĐ.

5. Đã tiến hƠnh thực nghiệm thƠnh công

trư ng THCS Bình Minh huyện Bình

S n tỉnh Qu ng Ngãi.

Qua kết qu nghiên cứu cho thấy rằng gi i thuyết khoa học của luận văn nêu ra lƠ đúng đắn. Việc so n th o vƠ sử dụng bƠi tập Vật lí theo nhằm phát triển NL GQVĐ của HS không những giúp HS phát triển NL GQVĐ mƠ còn phát huy tính tích cực, chủ động của HS , t o niềm yêu thích bộ môn góp phần nơng cao chất lượng giáo dục.

2.ăKhuy năngh Để việc áp dụng các kết qu nghiên cứu của đề tài vào thực tế DH Vật lí có hiệu qu , cần: Thay đổi chư ng trình, nội dung, cách thức kiểm tra đánh giá theo định hư ng phát triển năng lực GQVĐ nói chung vƠ phát triển các năng lực khác nói riêng. T o mọi điều kiện thuận lợi cho HS trong việc tham gia nghiên cứu, gi i quyết các vấn đề có liên quan đến thực tiễn cuộc sống. Giúp HS ý thức được ý nghĩa vƠ tầm quan trọng của việc học đối v i sự phát triển năng lực của b n thân.

Trong quá trình gi ng d y GV thư ng xuyên thu thập tƠi liệu … để có tư liệu hay vƠ hấp dẫn.

Thư ng xuyên phát triển cho GV về việc sử dụng bƠi tập Vật lí nhằm phát triển NL GQVĐ.

83

DANHăM CăTẨIăLI UăTHAMăKH O Ti ngăVi t 1. Bộ giáo dục vƠ ĐƠo t o, Chương trình giáo dục phổ thông – Chương trình tổng thể ( Ban hƠnh kèm theo Thông tư số 32/2018/TT – BGDĐT ngƠy 26 tháng 12 năm 2018 của Bộ trư ng Bộ giáo dục vƠ ĐƠo t o).

2. ĐCSVN, Nghị quyết số 28-NQ/TW của BCH Trung ư ng khóa XI, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.

3. Ph m Minh H c (1992), Một số vấn đề về tâm lí học, Nhà xuất b n Giáo dục, Hà Nội.

4. Lê Thị Thu Hư ng (2018), Sử dụng bài tập Vật lí trong dạy học chương “ Nhiệt học” lớp 8 trung học cơ sở theo định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh, Luận án Th c sĩ, Trư ng ĐHSP Huế.

5. Nguyễn Ngọc Trâm Kha (2018), Tổ chức dạy học dự án “ Các ứng dụng kĩ thuật của Vật lí về âm thanh theo định hướng phát triển năng lực GQVĐ thực tiễn của HS, Luận án Th c sĩ, Trư ng ĐHSP ĐƠ Nẵng.

6. Nguyễn Lân (2002), Từ điển từ và ngữ Hán Việt, Nxb Từ điển Bách Khoa Hà Nội, Hà Nội.

7. I.Ia.Lecne (1977), Dạy học nêu vấn đề ,Nxb Giáo dục.

8. Châu Thị Bích Ngọc (2017),“Sử dụng bài tập trong dạy học phần “ Quang hình học” Vật lí 11 THPT theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh”, Luận án Th c sĩ, Trư ng ĐHSP Huế.

9. V.Ôkôn (1976), Những cơ sở của việc dạy học nêu vấn đề, Nhà xuất b n Giáo dục.

10. HoƠng Phê ( Chủ biên ) – Viện Ngôn ngữ học- NXB ĐƠ Nẵng 2000, trang 660-661.

11. Ph m Xuân Quế, Ngô Diệu Nga, Nguyễn Văn Biên, Nguyễn Anh Thuấn, Nguyễn Văn Nghiệp, Nguyễn Trọng Sửu (2014), Tài liệu tập huấn kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS trong trường THPT, Hà Nội.

12. Hà Duy Son (2017), Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh qua việc xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học phần “ Nhiệt học” Vật lí 10 trung học phổ thông, Luận án Th c sĩ, Trư ng ĐHSP Huế.

13. Thủ tư ng chính phủ (2012), “Chiến lược phát triển Giáo dục 2011 – 2020”, Thuvienphapluat.vn, 13/06/2012.

84

14. Lê Thị Ngọc Thúy (2019), Phát triển năng lực giải quyết ván đề cho học sinh trong dạy học chương “nhiệt học” vật lý 8 qua bài tập mở, Luận án Th c sĩ, Trư ng ĐHSP ĐƠ Nẵng.

15. Ph m Hữu Tòng (2001), Dạy học Vật lí ở trường phổ thông theo định hướng phát triển học tích cực, tự chủ, sáng tạo và tư duy khoa học, NXB Đ i học Sư Ph m, Hà Nội.

16. Đỗ Hư ng TrƠ, Nguyễn Văn Biên, Tư ng Duy H i, Dư ng Xuơn Quý, Trần Bá Trình ( 2019), Dạy học phát triển năng lực Vật lí trung học cơ sở, NXB Đại học Sư Phạm, Hà Nội.

17. Đỗ Hư ng TrƠ, Ph m Gia Phách, Dạy học bài tập vật lý, Nhà xuất b n đ i học sư ph m, Hà Nội.

18. Thái Duy Tuyên ( 2010), Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới, NXB Giáo dục Việt Nam, Hà Nội.

Ti ngăAnh 19. Tremblay Denyse (2002), The Competency-Based Approach: Helping learners become autonomous. In Adult Education - A Lifelong Journey.

20. Indonesia of Curriculum history, http://yoga4rifwijaya.bogspot.com/2012/ 03/ indonesian-of-curriculum-history.html.

21. T. Lobanova, Yu. Shunin. Compentence – based education – A common European strategy. Computer Modelling and New Technologies, 2008, Vol. 12, N012, p48.

22. The New Zealand Curriculum.

PL1

PH ăL C PH ăL Că1 PHI UăKH OăSỄTăH CăSINHăV ăTH CăTR NGăS ăD NGăBẨIăT Pă NH MăPHỄTăTRI N NĔNGăL CăGQVĐăTRONGăD YăH CăV TăLệ THCS Họ vƠ tên:……………………………………….

L p:……………………………………………..

Trư ng:………………………………………….

Các em hãy khoanh tròn vƠo chữ cái bên c nh phư ng án tr l i mƠ em cho lƠ phù hợp nhất v i suy nghĩ của mình.

N IăDUNGăPHI UăĐI UăTRA Câu 1. Em có thích các tiết học bƠi tập Vật lí trên l p không ?

A. Rất thích.

B. Thích.

C. Bình thư ng.

D. Không thích.

Câu 2. Khi bắt đầu vƠo bƠi học, GV có thư ng đưa ra vấn đề dẫn dắt các em vƠo bƠi không?

A. Thư ng xuyên có.

B. Thỉnh tho ng có.

C. Không bao gi có.

Câu 3. Khi GV đưa ra vấn đề có nhiều gi i pháp, các em thư ng tự đưa ra được nhiều gi i pháp hay chỉ tìm ra một gi i pháp vƠ chỉ GQVĐ theo GP tìm được?

A. Tìm ra nhiều GP vƠ lựa chọn ra GP tối ưu nhất cho việc GQVĐ.

B. GQVĐ khi tìm ra được một GP. C. Không đưa ra được GP nên GV ph i hỗ trợ đưa ra GP để GQVĐ.

Câu 4. Em có thái độ như thế nƠo khi phát hiện các vấn đề Vật lí ( mơu thuẫn kiến thức v i điều em biết ) trong cơu hỏi hay bƠi tập giáo viên giao cho ?

A. Rất hứng thú ph i tìm hiểu cho bằng được.

B. Hứng thú muốn tìm hiểu.

C. Thấy l nhưng không cần tìm hiểu.

Câu 5. GV đánh giá quá trình GQVĐ của các em như thế nƠo?

A. Dựa theo các tiêu chí vƠ cho điểm.

B. Chỉ đánh giá dựa vƠo kết qu cuối cùng mƠ các em đưa ra.

C. Chỉ cho điểm, không đánh giá.

Câu 6. Khi các em trình bƠy vấn đề, GV có thư ng xuyên đặt ra cơu hỏi để kiểm tra mức độ hiểu vấn đề của các em không?

A. Thư ng xuyên có.

B. Thỉnh tho ng có.

C. Không bao gi có.

Câu 7. Trong gi học, khi vấn đáp vƠ khi các em gi i bƠi tập GV có đưa ra nhận xét vƠ các cơu hỏi dẫn dắt hay không? (Đánh dấu vƠo chỉ 1 ô thích hợp).

PL2

A. Thư ng xuyên có.

B. Thỉnh tho ng có.

C. Không bao gi có.

Câu 8. Để kiểm tra mức độ vận dụng kiến thức sau mỗi bƠi học thì GV sử dụng hình thức nƠo ?

A. Đưa ra các hiện tượng thực tế, yêu cầu HS gi i thích.

B. Đưa ra các bƠi tập, yêu cầu HS gi i nhanh.

C. Yêu cầu HS đưa ra các vấn đề liên quan vƠ gi i thích.

Câu 9. Em có thư ng xuyên so sánh kiến thức Vật lí đã học v i các sự vật, hiện tượng trong cuộc sống thực tiễn A. Rất thư ng xuyên

B. Thư ng xuyên

C. Thỉnh tho ng

D. Không bao gi

PL3

PH CăL Că2 PHI UăTHĔMăDọăụăKI NăGIỄOăVIểNăV ăVI CăV NăD NGăKI NăTH C V TăLệ VẨOăTH CăTI NăTRONGăD YăH CăV TăLệ

ăCỄCăTR

NGă

THCS Họ vƠ tên ………………………..

Năm sinh:…………………….

Công tác t i trư ng……………………..

Xin thầy, cô vui lòng tr l i các cơu hỏi dư i đơy vƠ hãy đánh dấu X vƠo ô mƠ quý thầy, cô cho lƠ hợp lý nhất.

N IăDUNGăPHI UăĐI UăTRA Câu 1. Thầy (cô) đánh giá tầm quan trọng của việc phát triển năng lực GQVĐ cho HS hiện nay như thế nƠo A. Rất quan trọng B. Quan trọng C. Bình thư ng D. Không quan trọng Câu 2. Theo thầy (cô) các biện pháp sau đơy có thể phát triển năng lực GQVĐ cho HS thông qua bƠi tập không: A. Thiết kế bƠi gi ng v i bƠi tập logic hợp lí.

B. Sử dụng các bƠi tập có nhiều cách gi i, khuyến khích học sinh tìm cách gi i m i, nhận ra nét độc đáo để có cách gi i tối ưu.

C. Yêu cầu HS nhận xét cách gi i của HS khác, lập luận bác bỉ quan điểm trái ngược vƠ b o vệ quan điểm của mình; giáo viên đánh gia vƠ đưa ra kết luận cuối cùng.

D. Thay đổi mức độ yêu cầu của bƠi tập.

E. Kiểm tra đánh giá vƠ động viên kịp th i các biểu hiện sáng t o trong cách GQVĐ của HS. F. Tặng cư ng các bƠi tập thực hƠnh, thí nghiệm, tình huống, thực tiễn, hộp đen.

Câu 3. Theo Thầy (cô) những kết qu nƠo đánh giá HS được phát triển năng lực GQVĐ ?

A. HS vận dụng được kiến thức ngay t i l p.

B. HS tự thực hiện được các thí nghiệm.

C. HS tự phát hiện được vấn đề vƠ GQVĐ đã nêu.

D. HS sử dụng được các phư ng tiện, kĩ thuật d y học hiện đ i vƠo việc GQVĐ.

E. Học sinh tự nghiên cứu vƠ báo cáo được các chủ đề liên quan đến môn học.

Câu 4. Thầy (cô) gặp ph i khó khăn gì khi d y nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho HS thông qua bài tập không ?

Thuận lợi

PL4

………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………..

Khó khăn ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

PL5

PH ăL Că3 Đ ăKI MăTRAăS ă1 ( 45 phút ) I- Tr cănghi mă(ă5ăđi mă)ă Câu 1. Lực đẩy Ác-si-mét tác dụng lên một vật nhúng trong chất lỏng phụ thuộc vƠo A. độ sơu nhúng vật trong chất lỏng vƠ hình d ng của vật.

B. thể tích của vật vƠ b n chất chất lỏng.

C. khối lượng của vật vƠ b n chất chất lỏng.

D. khối lượng vƠ hình d ng của vật.

Câu 2. Tác dụng đơm xuyên hoặc cắt thái của một vật vƠo một vật khác chỉ phụ thuộc vào A. độ l n của lực tác dụng.

B. áp lực C. áp suất D. phư ng của lực tác dụng Câu 3. Dụng cụ để đo áp suất lƠ A. ampe kế B. vôn kế C. bình chia độ D. áp kế Câu 4. Quan hệ giữa áp suất, áp lực vƠ diện tích bị ép được biểu diễn bằng biểu thức nƠo sau đơy ?

A. F = p × S

B. F =

C. P = F × S

D. F =

Câu 5. Có 3 vật có thể tích bằng nhau được lƠm bằng nhôm, chì, đồng. C 3 vật được nhúng vƠo cùng một chất lỏng. Chọn phát biểu đúng.

A. Lực đẩy Ac-si-met tác dụng lên 3 vật có độ l n bằng nhau.

B. Lực đẩy Ac-si-met tác dụng lên vật bằng chì lƠ l n nhất.

C. Lực đẩy Ac-si-met tác dụng lên vật bằng nhôm lƠ l n nhất.

D. Lực đẩy Ac-si-met tác dụng lên vật bằng đồng lƠ nhỏ nhất.

Câu 6. Một qu cầu bằng sắt treo vƠo 1 lực kế ngoƠi không khí lực kế chỉ 1,7 N. Nhúng chìm qu cầu vƠo nư c thì lực kế chỉ 1,2 N. Lực đẩy Ác-si-mét có độ l n lƠ: A. 1,7 N B. 1,2 N C. 2,9 N D. 0,5 N Câu 7. Hai thỏa đồng có thể tích bằng nhau, một thỏi được nhúng vƠo nư c, một thỏa được nhúng vƠo dầu. Thỏi nƠo chịu lực đẩy Ac-si-met l n h n ? Vì sao ?

A. Thỏi đồng trong dầu chịu lực đẩy Ac-si-met l n h n vì trọng lượng riêng của dầu l n h n trọng lượng riêng của nư c B. Thỏi đồng trong nư c chịu lực đẩy Ac-si-met nhỏ h n vì trọng lượng riêng của nư c l n h n trọng lượng riêng của dầu

PL6

C. Thỏi đồng

trong dầu chịu lực đẩy Ac-si-met l n h n vì trọng lượng riêng của

nư c l n h n trọng lượng riêng của dầu D. Lực đẩy Ac-si-met tác dụng lên hai thỏi như nhau vì c hai thỏi cùng chiếm trong chất lỏng một thể tích như nhau.

Câu 8. Cùng một lực như nhau tác dụng lên hai vật khác nhau. Diện tích tác dụng của lực lên vật A l n gấp đôi diện tích lực tác dụng lên vật B. Chọn khẳng định đúng.

A. Áp suất tác dụng lên vật A l n gấp đôi áp suất tác dụng lên vật B. B. Áp suất tác dụng lên vật B l n gấp đôi áp suất tác dụng lên vật A. C. Áp suất tác dụng lên hai vật như nhau.

D. Áp suất tác dụng lên vật A l n gấp bốn lần áp suất tác dụng lên vật B. Câu 9. Một máy đánh ruộng v i 2 bánh có khối lượng 1 tấn, để máy ch y được trên nền đất ruộng thì áp suất máy tác dụng lên đất lƠ 10000 Pa. Hỏi diện tích 1 bánh của máy đánh ph i tiếp xúc v i ruộng lƠ: A. 1 (m2) B. 0,5 ( m2) C. 1000 (cm2) D. 10 (m2) Câu 10. Khi ngơm mình trong nư c, ta c m thấy nhẹ h n trong không khí vì : A. Do c m giác tơm lí.

B. Do lực đẩy Ac-si-met.

C. Do lực hút của Trái Đất tác dụng lên ngư i gi m.

D. Các cơu trên đều sai.

II.ăT ăLU Nă(ă5ăđi mă) Cơu 1: ( Cơu chuyệ về Ác-si-met) Vua Hiero, thƠnh phố Siracuse ( Nư c Ý ) yêu cầu các thợ kim hoƠn chế t o một chiếc vư ng miện cho mình. Ác-si-mét được nhƠ vua yêu cầu xác định xem liệu chiếc vư ng miện có ph i được chế t o hoƠn toƠn từ vƠng nguyên chất hay đã được pha thêm b c. Ác-si-met không thể đúc ch y vư ng miện ra thƠnh một hình d ng thông thư ng để trình nghiên cứu, bằng s đồ hình bên, ông đã phát hiện ra lực đẩy mang tên ông.

Biết rằng, trong không khí, chiếc vư ng miện nặng 48,2 N vƠ trong nư c nó chỉ còn là 45,3N. Trọng lượng riêng của vƠng là 193 000 N/m3, a) Xác định lực đẩy Ác-si-mét tác dụng lên chiếc vư ng miện. b) Xác định thể tích của chiếc vư ng miện. c) Xác định trọng lượng riêng của chất

PL7

lƠm chiếc vư ng miện. d) So sánh trọng lượng riêng tìm được v i trọng riêng của vƠng vƠ b c. Em hãy gi i thích vì sao Ác-si-mét phát hiện được chiếc vư ng miện không ph i lƠm hoƠn toƠn bằng vƠng ? e) Xác định tỉ lệ b c bị pha ?

PL8

ĐỄPăỄNăĐ ăKI MăTRAăS ă1 I. Trắc nghiệm ( 5 điểm ). Mỗi đáp án đúng được 0,5 điểm Câu Đáp

1 B

2 C

3

4

D

A

5 B

6 D

7 A

8 B

9 B

10 B

án II- Tự luận ( 5 điểm ) a) Độ l n của lực đẩy Ác-si-met là : FA= 48,2 – 45,3 = 2,9 (N) b) Vì FA= d. V , do đó, V =

=

= 2,9.10-4 ( m3)

c) Vì thể tích của chiếc vư ng miện lƠ không đổi, do đó, có thể tính đuợc trọng lượng riêng của chất lƠm vư ng miện: d =

= 166 200 9 N/m3

d) So sánh v i trọng lượng riêng của vƠng ta thấy 166 200 N/m3 < 193 000 3

N/m . Điều đó chứng tỏ chiếc vư ng miện đã bị pha thêm b c. e) Xác định tỉ lệ b c bị pha : Vvàng + Vb c = V (1) Ta l i có: P = Pvàng + Pb c (2) Kết hợp (1) vƠ (2) sẽ tìm được tỉ lệ phần trăm của b c có trong chiếc vư ng miện

0.5 đ 0,5 đ 1đ 1đ

1đ 1đ

PL9

PH ăL Că4ă HỊNHă NHăTH CăNGHI Mă