DẠY HỌC TÁC PHẨM “TÂY TIẾN” - QUANG DŨNG THEO HƯỚNG TÍCH HỢP LIÊN MÔN CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 12 (2019)

BÁO CÁO NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN

vectorstock.com/28062412

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN EBOOK PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

SÁNG KIẾN DẠY HỌC TÁC PHẨM “TÂY TIẾN” QUANG DŨNG THEO HƯỚNG TÍCH HỢP LIÊN MÔN CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 12 (2019) WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

MỤC LỤC 1. Lời giới thiệu ......................................................................................................... 3 2. Tên sáng kiến......................................................................................................... 4 3. Tác giả sáng kiến ................................................................................................... 4 4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến ................................................................................... 5 5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: ................................................................................. 5 6. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử...................................... 5 7. Mô tả bản chất của sáng kiến ................................................................................ 5 7.1. Về nội dung của sáng kiến ............................................................................. 5 7.1.1. Cơ sở lí luận ............................................................................................ 5 7.1.1.1. Khái niệm tích hợp ............................................................................... 5 7.1.1.2. Tích hợp trong môn Ngữ văn ............................................................... 6 7.1.2. Thực trạng của vấn đề ............................................................................. 8 7.1.3. Biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề........................................... 9 7.1.3.1. Một số kinh nghiệm dạy học tích hợp môn Ngữ văn THPT ................. 9 7.1.3.2. Phạm vi kiến thức vận dụng tích hợp liên môn và biện pháp cụ thể để giảng dạy bài “Tây Tiến” ............................................................................... 11 * Tích hợp kiến thức môn Lịch sử trong dạy học văn bản Tây Tiến của Quang Dũng ................................................................................................................ 11 * Tích hợp môn Địa lí trong dạy học văn bản Tây Tiến của Quang Dũng ..... 12 * Tích hợp môn Âm nhạc trong dạy học văn bản Tây Tiến của Quang Dũng 14 * Tích hợp môn GDCD trong dạy học văn bản Tây Tiến của Quang Dũng ... 15 * Tích hợp nội môn trong dạy học văn bản Tây Tiến của Quang Dũng ......... 16 7.1.4. Thiết kế giáo án thử nghiệm.................................................................. 18 7.2. Về khả năng áp dụng của sáng kiến ............................................................. 47 8. Những thông tin cần được bảo mật ..................................................................... 48 9. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến ..................................................... 48 9.1. Với nhà trường: ............................................................................................ 48 9.2. Với giáo viên: ............................................................................................... 48 9.3. Với học sinh: ................................................................................................ 48 10. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tác giả và theo ý kiến của tổ chức, cá nhân đã tham gia áp dụng sáng kiến lần đầu, kể cả áp dụng thử (nếu có) ........................................................ 48 10.1. Đánh giá lợi ích thu được do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tác giả: . 48 10.2. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tổ chức, cá nhân ................................................................. 51 11. Danh sách những tổ chức/cá nhân đã tham gia áp dụng thử hoặc áp dụng sáng kiến lần đầu ............................................................................................................. 52 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 53 PHỤ LỤC ................................................................................................................ 54

1

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 1. CNTT: Công nghệ thông tin 2. GV: Giáo viên 3. GDCD: Giáo dục công dân 4. HS: Học sinh 5. THPT: Trung học phổ thông 6. SGK: Sách giáo khoa 7. SGV: Sách giáo viên 8. ĐC: Đối chứng 9. TN: Thực nghiệm

2

BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN 1. Lời giới thiệu

FF

IC IA L

Hiện nay, chúng ta đang sống trong thời đại công nghệ 4.0, đất nước đang trong quá trình hội nhập quốc tế, vì vậy HS có thể tiếp nhận thông tin từ nhiều nguồn, nhiều kênh khác nhau. Các nguồn thông tin phong phú, đa chiều mà người học có thể tiếp nhận khiến mọi kiến thức được học trong nhà trường có thể cũ đi. Để việc học kiến thức trong nhà trường tiếp tục có ý nghĩa đối với HS, mỗi thầy cô giáo cần nâng cao tinh thần tự học, tự bồi dưỡng về chuyên môn nghiệp vụ và đặc biệt cần tích cực đổi mới phương pháp dạy học. Trong đó, dạy học theo hướng tích hợp liên môn đang là vấn đề được quan tâm nhất hiện nay.

Ơ

N

O

Quan điểm dạy học tích hợp là một định hướng trong đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, là một bước chuyển từ cách tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực nhằm đào tạo con người có tri thức mới, năng động, sáng tạo khi giải quyết các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống.

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Hiện nay, xu hướng tích hợp vẫn đang được tiếp tục nghiên cứu, thử nghiệm và áp dụng vào đổi mới chương trình, sách giáo khoa THPT. Chương trình THPT, môn Ngữ văn 2002 do Bộ GD và ĐT dự thảo đã ghi rõ: “Lấy quan điểm tích hợp làm nguyên tắc chỉ đạo để tổ chức nội dung chương trình, biên soạn SGK và lựa chọn các phương pháp giảng dạy.” (tr.27) “Nguyên tắc tích hợp phải được quán triệt trong toàn bộ môn học, từ Đọc văn, Tiếng Việt đến Làm văn; quán triệt trong mọi khâu của quá trình dạy học; quán triệt trong mọi yếu tố của hoạt động học tập; tích hợp trong chương trình; tích hợp trong SGK; tích hợp trong phương pháp dạy học của giáo viên và tích hợp trong hoạt động học tập của học sinh; tích hợp trong các sách đọc thêm, tham khảo.” (tr.40).

D

ẠY

Như vậy ở nước ta hiện nay, bài toán đang đặt ra trong lĩnh vực lí luận và phương pháp dạy học bộ môn là phải tiếp cận, nghiên cứu và vận dụng dạy học tích hợp vào dạy học Ngữ văn ở cấp THPT nhằm hình thành và phát triển năng lực cho HS một cách hiệu quả hơn, góp phần thực hiện tốt mục tiêu giáo dục và đào tạo bộ môn.

Trên thế giới, tư tưởng tích hợp giáo dục xuất hiện từ những năm 60 của thế kỉ XX và đã được áp dụng rộng rãi. Ở Việt Nam, từ những năm 1987, việc nghiên cứu xây dựng môn tự nhiên - xã hội theo quan điểm tích hợp đã được thiết kế và đưa vào dạy học từ lớp 1 đến lớp 5. Chương trình ở cấp trung học chủ yếu thực hiện ở mức độ thấp, chưa đặt nặng vấn đề dạy học tích hợp ở cấp trung học.

3

N

O

FF

IC IA L

Trong bối cảnh hiện nay, đứng trước yêu cầu đổi mới toàn diện của giáo dục, nhiều GV đã có ý thức tìm tòi, đổi mới phương pháp dạy học. Một trong những phương pháp đó là dạy học theo hướng tích hợp. Qua nghiên cứu và tìm hiểu, tôi được biết đến sáng kiến kinh nghiệm của cô giáo Nguyễn Thị Nhung trường THPT Triệu Thái - Lập Thạch - Vĩnh Phúc với đề tài “Dạy học tích hợp liên môn tác phẩm “Tây Tiến” của Quang Dũng”. Tuy nhiên công trình này chưa chỉ ra được ý nghĩa của việc tích hợp các kiến thức Lịch sử, Địa lí, GDCD đối với nội dung bài học. Bên cạnh đó, người viết cũng chưa mô tả rõ nội dung và cách thức tiến hành tích hợp ở những nội dung cụ thể của bài học. Tiếp nối đề tài trên, sáng kiến của chúng tôi sẽ đi vào cụ thể hơn về nội dung, cách thức và ý nghĩa của việc tích hợp kiến thức môn Lịch sử, Địa lí, GDCD, Âm nhạc khi dạy tác phẩm Tây Tiến của Quang Dũng. Hơn nữa, phần thiết kế giáo án thực nghiệm, chúng tôi đã có sự đổi mới khi thiết kế theo hướng phát triển năng lực HS (Giáo án 4 bước 5 hoạt động). Với đề tài này, tôi mong muốn sẽ góp phần đem đến một cách hiểu đúng đắn và cụ thể về hoạt động dạy học theo quan điểm tích hợp trong chương trình dạy học môn Ngữ văn cấp THPT.

N

H

Ơ

Qua nhiều năm dạy học ở các lớp bậc THPT, tôi luôn trăn trở với câu hỏi: Làm thế nào để HS hiểu một cách cụ thể, rõ ràng những giá trị nội dung, nghệ thuật, tư tưởng của một tác phẩm văn học? Phải tích hợp như thế nào cho phù hợp để HS có những kiến thức cơ bản và sâu rộng liên quan đến tác phẩm?

KÈ

M

Q

U

Y

Thông qua thực tế giảng dạy, dự giờ học hỏi đồng nghiệp cùng với các đợt tập huấn chuyên môn, tôi thấy tính ưu việt của phương pháp dạy học tích hợp liên môn hơn hẳn so với các phương pháp trước đây tôi đã sử dụng. Với cách thức đổi mới này, tôi nhận thấy HS hứng thú với bài học hơn, phát huy được tính chủ động, sáng tạo đồng thời giúp HS chiếm lĩnh tri thức một cách nhẹ nhàng, sinh động và sâu rộng hơn. Trên cơ sở đó, tôi mạnh dạn thực hiện đề tài “Dạy học tác phẩm “Tây Tiến” – Quang Dũng theo hướng tích hợp liên môn”.

ẠY

2. Tên sáng kiến: Dạy học tác phẩm “Tây Tiến” - Quang Dũng theo hướng tích hợp liên môn.

D

3. Tác giả sáng kiến: - Họ và tên: Lê Thị Ngọc Mai

- Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường THPT Lê Xoay - Thị trấn Vĩnh Tường Huyện Vĩnh Tường - Tỉnh Vĩnh Phúc.

- Số điện thoại: E_mail: 4

4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Lê Thị Ngọc Mai - Giáo viên Ngữ văn trường THPT Lê Xoay - Thị trấn Vĩnh Tường - Huyện Vĩnh Tường - Tỉnh Vĩnh Phúc.

5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến:

IC IA L

Dạy học tác phẩm “Tây Tiến” -Quang Dũng trong chương trình Ngữ văn 12, tập 1.

6. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: 10/10/2019.

7. Mô tả bản chất của sáng kiến:

FF

7.1. Về nội dung của sáng kiến: 7.1.1. Cơ sở lí luận

O

7.1.1.1. Khái niệm tích hợp

Ơ

N

Theo Từ điển Tiếng Việt: “Tích hợp là sự kết hợp những hoạt động, chương trình hoặc các thành phần khác nhau thành một khối chức năng. Tích hợp có nghĩa là sự thống nhất, sự hòa hợp, sự kết hợp”.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Theo Từ điển Giáo dục học: “Tích hợp là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học”.

Trong tiếng Anh, tích hợp được viết là “integration” – một từ gốc Latin (integer) có nghĩa là “whole” hay “toàn bộ, toàn thể”. Có nghĩa là sự phối hợp các hoạt động khác nhau, các thành phần khác nhau của một hệ thống để đảm bảo sự hài hòa chức năng và mục tiêu hoạt động của hệ thống ấy.

Tích hợp là một khái niệm được sử dụng trong nhiều lĩnh vực. Trong lĩnh vực khoa học giáo dục, khái niệm tích hợp xuất hiện từ thời kì khai sáng, dùng để chỉ một quan niệm giáo dục toàn diện con người, chống lại hiện tượng làm cho con người phát triển thiếu hài hòa, cân đối. Tích hợp còn có nghĩa là thành lập một loại hình nhà trường mới, bao gồm các thuộc tính trội của các loại hình nhà trường vốn có.

Trong dạy học các bộ môn, tích hợp được hiểu là sự kết hợp, tổ hợp các nội dung từ các môn học, lĩnh vực học tập khác nhau (Theo cách hiểu truyền thống từ trước tới nay) thành một “môn học” mới hoặc lồng ghép các nội dung cần thiết vào những nội dung vốn có của môn học, ví dụ: lồng ghép nội dung giáo dục dân số, giáo dục môi trường, giáo dục an toàn giao thông trong các môn học Đạo đức, Tiếng Việt hay Tự nhiên và xã hội… xây dựng môn học tích hợp từ các môn học truyền thống.

5

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

Tích hợp là một trong những quan điểm giáo dục đã trở thành xu thế trong việc xác định nội dung dạy học trong nhà trường phổ thông và trong xây dựng chương trình môn học ở nhiều nước trên thế giới. Quan điểm tích hợp được xây dựng trên cơ sở những quan niệm tích cực về quá trình học tập và quá trình dạy học. Đưa tư tưởng sư phạm tích hợp vào trong quá trình dạy học là cần thiết.

Thực tiễn ở nhiều nước đã chứng minh rằng, việc thực hiện quan điểm tích hợp trong giáo dục và dạy học sẽ giúp phát triển những năng lực giải quyết những vấn đề phức tạp và làm cho việc học tập trở nên ý nghĩa hơn đối với HS so với việc các môn học, các mặt giáo dục được thực hiện riêng rẽ. Tích hợp là một trong những quan điểm giáo dục nhằm nâng cao năng lực của người học, giúp đào tạo những con người có đầy đủ phẩm chất và năng lực để giải quyết các vấn đề của cuộc sống hiện đại. Nhiều nước trong khu vực Châu Á và trên thế giới đã thực hiện quan điểm tích hợp trong dạy học và cho rằng quan điểm này đã đem lại hiệu quả nhất định.

Tư tưởng tích hợp bắt nguồn từ cơ sở khoa học và đời sống. Trước hết phải thấy rằng cuộc sống là một bộ đại bách khoa toàn thư, là một tập đại thành của tri thức, kinh nghiệm và phương pháp. Mọi tình huống xảy ra trong cuộc sống bao giờ cũng là những tình huống tích hợp. Không thể giải quyết một vấn đề và nhiệm vụ nào của lí luận và thực tiễn mà lại không sử dụng tổng hợp và phối hợp kinh nghiệm kĩ năng đa ngành của nhiều lĩnh vực khác nhau. Tích hợp trong nhà trường sẽ giúp HS học tập thông minh và vận dụng sáng tạo kiến thức, kĩ năng và phương pháp của khối lượng tri thức toàn diện, hài hòa và hợp lí trong giải quyết các tình huống khác nhau và mới mẻ trong cuộc sống hiện đại.

ẠY

KÈ

M

Q

Những năm gần đây, nhiều phương pháp dạy học mới đã và đang được nghiên cứu, áp dụng ở THPT như: dạy học tích hợp, phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp tạo ô chữ, phương pháp trò chơi… Tất cả đều nhằm tích cực hóa hoạt động của học sinh và phát triển tư duy sáng tạo, chủ động cho HS. Trong số các phương pháp mới đó, tích hợp liên môn trong dạy học nói chung và giảng dạy Ngữ văn nói riêng thực sự là phương pháp giáo dục hữu hiệu, thúc đẩy và phát huy tính sáng tạo cho HS, đem đến hứng thú cho việc dạy học ở trường phổ thông.

D

7.1.1.2. Tích hợp trong môn Ngữ văn Việc vận dụng quan điểm tích hợp vào dạy học Ngữ văn ở trường THPT chẳng những dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lí luận và thực tiễn được đề cập trong các phân môn Tiếng Việt, Đọc văn, Làm văn cũng như những bộ phận tri thức khác như hiểu biết lịch sử xã hội, văn hóa nghệ thuật… mà còn xuất phát từ đòi hỏi thực tế là cần phải khắc phục, xóa bỏ lối dạy học theo kiểu khép kín, tách biệt thế giới nhà trường với thế giới cuộc sống, tách rời kiến thức với các tình 6

huống có ý nghĩa, những tình huống cụ thể mà học sinh sẽ gặp sau này. Đó là lối dạy học khép kín trong “nội bộ phân môn”.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

Vận dụng quan điểm tích hợp trong dạy học Ngữ văn là cách thức để khắc phục, hạn chế lối dạy học đó nhằm nâng cao năng lực sử dụng những kiến thức và kĩ năng mà HS lĩnh hội được, đảm bảo cho mỗi HS khả năng huy động có hiệu quả những kiến thức và kĩ năng của mình để giải quyết những tình huống có ý nghĩa, cũng có khi là một tình huống khó khăn, bất ngờ, chưa từng gặp. Mặt khác, tránh được những nội dung, kiến thức và kĩ năng trùng lặp, đồng thời lĩnh hội những nội dung, tri thức và năng lực mà mỗi môn học hay phân môn riêng rẽ không có được.

Ngày nay nhiều lí thuyết hiện đại về quá trình học tập đã nhấn mạnh rằng hoạt động của HS trước hết là học cách học. Theo ý nghĩa đó, quan điểm dạy học tích hợp đòi hỏi GV phải có cách dạy chú trọng phát triển ở HS cách thức lĩnh hội kiến thức và năng lực, phải dạy cho HS cách thức hành động để hình thành kiến thức và kĩ năng cho chính mình, phải có cách dạy buộc HS phải tự đọc, tự học để hình thành thói quen tự đọc, tự học suốt đời, coi đó cũng là một hoạt động đọc hiểu trong suốt quá trình học tập ở nhà trường.

Dạy học Ngữ văn theo định hướng tích hợp vẫn theo đuổi quan điểm “lấy học sinh làm trung tâm”, tích cực hóa hoạt động của học sinh trong mọi mặt, mọi khâu của quá trình dạy học; tìm mọi cách phát huy năng lực tự học, năng lực sáng tạo của người học.

Dạy đọc hiểu tác phẩm văn chương theo quan điểm tích hợp đòi hỏi GV phải thay đổi cách dạy học. GV phải có ý thức đầy đủ về trình độ tiếng Việt, đặc thù và hoạt động cảm thụ văn học của HS để có phương pháp phát triển, nâng cao lên cho ngang tầm với việc đọc hiểu văn bản. Có nhiều cách đọc đối với một văn bản nhưng trong nhà trường THPT phải tập trung chú ý trước hết mức độ phổ thông tức là HS phải biết vai trò biểu đạt của từ ngữ, câu, đoạn, hình ảnh, biểu tượng, những cách biểu đạt đa dạng như hàm ẩn, nghịch lí, ngữ cảnh hẹp và rộng… Từ đó, HS nắm được chìa khóa trong hệ thống biểu đạt của văn bản để tự mình đọc được và tự học. Muốn vậy, GV phải biết lựa chọn và sử dụng phương pháp dạy học nhằm kết hợp hoạt động đọc hiểu văn bản với tri thức và kĩ năng tiếng Việt.

Tóm lại, “Quan điểm tích hợp cần được hiểu toàn diện và phải được quán triệt trong toàn bộ môn học: từ Đọc văn, Tiếng Việt đến Làm văn; quán triệt trong mọi khâu của quá trình dạy học; quán triệt trong mọi yếu tố của hoạt động học tập; tích hợp trong chương trình, tích hợp trong SGK, tích hợp trong phương pháp dạy học của GV và tích hợp trong hoạt động học tập của HS; tích hợp trong các sách đọc thêm, tham khảo. Quan điểm “lấy HS làm trung tâm” đòi hỏi thực hiện việc tích cực hoá hoạt động học tập của HS trong mọi mặt, trên lớp và ngoài giờ; tìm mọi cách phát huy năng lực tự học của HS, phát huy tinh thần dân chủ, bồi 7

dưỡng lòng tin cho HS thì các em mới tự tin và tự học, mới xem tự học là có ý nghĩa và như vậy đào tạo mới có kết quả.” (Chương trình THPT môn Ngữ văn Bộ GD&ĐT, năm 2002)./.

7.1.2. Thực trạng của vấn đề

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

Để phát huy tính tích cực chủ động và hứng thú trong học tập môn Ngữ văn ở HS, trước hết đòi hỏi người GV dạy văn không chỉ nỗ lực học tập để nâng cao trình độ chuyên môn mà còn phải cần nỗ lực trau dồi củng cố thường xuyên về kiến thức khoa học khác cũng như các phương pháp, hình thức dạy học hiện đại vào trong quá trình dạy học. Nếu thầy cô giáo giỏi chuyên môn và có tâm huyết với nghề thì tất nhiên sẽ biết cách khơi gợi tạo ra sự hứng thú và cuốn hút HS hăng say học tập và thích phát biểu ý kiến trong lớp để xây dựng bài học.

Qua thực tế giảng dạy của bản thân cũng như qua những lần dự giờ đồng nghiệp, tôi nhận thấy một điều rằng: Hiện nay, phần lớn HS không cảm thấy hứng thú với các bài học của môn Ngữ văn. Biểu hiện là các em lười soạn bài, trong giờ học không có ý thức tìm hiểu, xây dựng bài học, chưa thực sự cố gắng trong các bài kiểm tra, khảo sát chất lượng… Những tình huống như vậy thường gây tâm lí ức chế cho thầy cô rất nhiều, thậm chí chán nản, không tha thiết với công việc của mình.

Theo kết quả khảo sát (ngày 03/9/2019) HS ba lớp (12A2, 12A6, 12A9) mà tôi trực tiếp giảng dạy về việc “Anh/Chị có hứng thú đối với giờ học Văn không?”, kết quả thu được như sau: Số học sinh khảo sát Hứng thú với giờ Không hứng thú học với giờ học 12A2, 12A6, 12A9 45/119 73/119 (119 học sinh) Tỉ lệ 37.81% 61.34%

D

ẠY

Kết quả trên cho thấy số học sinh yêu thích giờ học Văn rất ít, chưa đến một nửa, còn lại hơn 50% là các em không thích giờ học Văn, điều đó cũng có nghĩa là các em không yêu thích môn Văn. Vấn đề này không chỉ gây bi quan đối với dư luận xã hội mà còn tác động tiêu cực đến người dạy. Nhiều thầy cô giáo dạy Văn đã xuất hiện tâm lí chán nản, buông xuôi, không có động lực để trau dồi chuyên môn, tạo sức ỳ lớn trong tư duy đổi mới, cải tiến phương pháp giảng dạy.

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến việc HS không hứng thú với giờ học Văn.

Thứ nhất, do cơ sở vật chất, tài liệu minh hoạ, đồ dùng dạy học để phục vụ giảng dạy và bổ sung kiến thức cho học tập môn Văn còn nghèo nàn, đơn điệu. Thứ hai, do kiến thức quá nhiều, quá nặng dẫn đến các em mệt mỏi, giảm hứng thú. Thứ ba, 8

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

do nhận thức không đầy đủ, lệch lạc, thực dụng của một bộ phận không nhỏ HS và cha mẹ HS hiện nay về vị trí, tầm quan trọng của môn Văn đối với mỗi con người trong suốt cả cuộc đời. Nhất là học sinh các khối A, B, A1 đa số kết quả môn Văn chỉ để xét tốt nghiệp nên nhiều em có tư tưởng chỉ cần “chống liệt”, vì thế chưa chú trọng vào việc học bộ môn. Thứ tư, do phương pháp dạy của một số thầy cô giáo chưa thu hút được học trò yêu thích đối với bộ môn của mình giảng dạy. Thực tế cho thấy phương pháp giảng dạy của một bộ phận giáo viên Văn còn bộc lộ nhiều hạn chế, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào trong giảng dạy bộ môn chưa thực sự phổ biến, bên cạnh đó trong mỗi tiết học vẫn còn tình trạng “đọc chép” và “chiếu - chép” dẫn đến sự nhàm chán ở HS. Nhiều GV còn sa vào “độc thoại”, “độc diễn” trên bục giảng do bài dài nên giáo viên cố gắng làm sao để truyền đạt đủ, kịp kiến thức cho các em nên ngại tìm tòi đổi mới vận dụng phương pháp, hình thức dạy học mới. Tất cả những lí do trên khiến cho nhiều giờ học văn trở nên đơn điệu, căng thẳng dẫn đến việc nhận thức của HS bị hạn chế.

Tình trạng HS không hứng thú với giờ học văn nếu kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến kết quả dạy và học của bộ môn Ngữ văn mà sâu xa hơn sẽ làm ảnh hưởng tới việc tiếp thu tri thức khoa học nhân văn của thế hệ trẻ được đào tạo trong nhà trường. Đây sẽ là một thiếu hụt không bù đắp nổi, làm yếu đi nguồn nhân lực của đất nước trong thực tế đào tạo nguồn nhân lực hiện nay.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

Trước tình hình đó, thiết nghĩ việc nâng cao chất lượng giảng dạy và học môn Văn là do nhiều yếu tố quyết định, chi phối: Chương trình, SGK, giáo án, phương pháp giảng dạy của GV, ý thức, thái độ học tập của học trò. Trong đó, đổi mới phương pháp dạy học đóng vai trò then chốt. Có thể khẳng định, đổi mới phương pháp giảng dạy đang trở thành yêu cầu cấp thiết hiện nay. Người GV dạy Văn cần khôi phục động lực học tập, khơi dậy niềm say mê, tình yêu văn học của HS, phát huy tính năng động, gây hứng thú với HS bằng những giờ dạy thực sự hấp dẫn, lôi cuốn. Bởi lẽ như William Arthur Ward, một nhà giáo dục lỗi lạc của nước Mỹ đã từng nói “Người thầy trung bình chỉ biết nói. Người thầy giỏi biết giải thích. Người thầy xuất chúng biết minh họa. Người thầy vĩ đại biết truyền cảm hứng”.

Theo xu thế dạy học hiện đại, vận dụng tích hợp liên môn trong giảng dạy và học tập sẽ góp phần giúp HS chủ động, tích cực, sáng tạo trong việc chiếm lĩnh tri thức và hứng thú nhiều hơn đối với bài học.

7.1.3. Biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề 7.1.3.1. Một số kinh nghiệm dạy học tích hợp môn Ngữ văn THPT * Xác định đúng nội dung, mục tiêu tích hợp 9

Để vận dụng phương pháp dạy học tích hợp có hiệu quả, người dạy cần phải xác định chính xác, đúng đắn mục tiêu, nội dung, nguyên tắc, phương pháp tích hợp trong bài dạy.

- Mục tiêu: + Khắc sâu kiến thức bài học

IC IA L

+ Thể hiện tính liên kết, mối quan hệ hữu cơ của chương trình + Rèn luyện kĩ năng tiếp nhận văn học cho HS - Nội dung:

FF

+ Các nội dung kiến thức có những điểm liên quan, tương đồng với các bài đã học

O

+ Các nội dung kiến thức cần đến việc sử dụng kiến thức của các bộ môn khác, phân môn khác để làm phương tiện, công cụ khai thác. + Căn cứ vào mục tiêu cần đạt của tiết học

N

- Nguyên tắc

H

Ơ

+ Căn cứ vào nội dung chương trình (các bài học trước hoặc sau bài cần dạy có liên quan)

N

- Phương pháp:

+ Xác định nội dung, phạm vi kiến thức cần tích hợp

Y

+ Lựa chọn dữ liệu tích hợp

U

* Chuẩn bị các dữ liệu để tích hợp

KÈ

M

Q

Một trong những yếu tố quyết định thành công của việc vận dụng phương pháp dạy học tích hợp là việc chuẩn bị dữ liệu tích hợp (Dữ liệu được hiểu là các đơn vị kiến thức cần có để tích hợp). Để việc chuẩn bị dữ liệu tích hợp có hiệu quả, GV cần xác định mục tiêu, nguyên tắc và phương pháp cụ thể để tích hợp. * Sử dụng linh hoạt các hình thức tích hợp: Có ba hình thức tích hợp cơ bản sau:

D

ẠY

- Tích hợp ngang: Là hình thức tích hợp liên phân môn và là hình thức tích hợp theo từng thời điểm. Đối với môn Ngữ văn, GV sử dụng tri thức của các phân môn Tiếng Việt, Làm văn, Lí luận văn học để giải mã văn bản văn học hoặc ngược lại.

- Tích hợp dọc: Tích hợp theo thể loại, đề tài, chủ đề của tác phẩm văn học. Mục đích của việc tích hợp này chủ yếu là so sánh, đối chiếu giữa các bài học có cùng đề tài, chủ đề, các đơn vị kiến thức có quan hệ tương đồng để khắc sâu kiến thức cho HS, giúp HS nhận ra những điểm giống nhau và khác biệt của các nội dung cần quan tâm trong bài dạy văn bản văn học.

10

- Tích hợp liên môn: Đây là mô hình giáo dục khá phù hợp với chương trình dạy học Ngữ văn tại các trường THPT. Để thực hiện tích hợp môn Ngữ văn với các môn học khác, GV cần có hiểu biết rộng về nội dung các môn học khác như: Lịch sử, Địa lí, Giáo dục công dân, Sinh học, Tiếng Anh… Điều này đòi hỏi GV phải mở rộng kiến thức, tăng cường trao đổi kiến thức với GV các bộ môn khác.

IC IA L

7.1.3.2. Phạm vi kiến thức vận dụng tích hợp liên môn và biện pháp cụ thể để giảng dạy bài “Tây Tiến”

FF

Một trong những phương pháp giúp HS hứng thú, say mê học tập văn bản Tây Tiến của Quang Dũng là GV và HS vận dụng kiến thức liên môn và nội môn vào chiếm lĩnh văn bản một cách phù hợp. Sau đây là một số giải pháp cụ thể:

O

* Tích hợp kiến thức môn Lịch sử trong dạy học văn bản Tây Tiến của Quang Dũng

H

Ơ

N

Văn học là một hình thái ý thức xã hội, nó phản ánh bản chất, quy luật của đời sống xã hội. “Nhà văn là người thư kí trung thành của thời đại” (Banlzac).

Vậy nên khi dạy bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng, GV nên vận dụng tích hợp kiến thức Lịch sử phù hợp với từng nội dung kiến thức, từng phần của bài học. Cụ thể như sau:

U

Y

N

Mục I. Tiểu dẫn; mục 2. Tác phẩm; mục a. Hoàn cảnh ra đời, GV tích hợp kiến thức môn Lịch sử lớp 12 (Bài 18: Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp (1946 – 1950) để giúp HS hiểu rõ hơn về hoàn cảnh ra đời đoàn quân Tây Tiến cũng như hoàn cảnh ra đời bài thơ.

M

Q

GV dùng máy chiếu cho HS quan sát hình ảnh và hỏi: Em hãy quan sát hình ảnh và trình bày những hiểu biết của mình về cuộc kháng chiến chống Pháp của nhân dân ta trong những năm 1946 – 1950?

D

ẠY

KÈ

HS quan sát tranh và dùng những hiểu biết về cuộc kháng chiến chống Pháp giai đoạn này để trả lời. GV nhận xét, bổ sung, chốt ý: Do thực dân Pháp bội ước, từ ngày 19/12/1946 nhân dân ta đã bước vào cuộc kháng chiến toàn quốc chống Pháp xâm lược (1946 – 1954) với niềm tin chiến thắng. Trong những năm đầu của cuộc kháng chiến (1946 – 1950), ta đã xây dựng lực lượng mọi mặt, chuẩn bị cho cuộc chiến đấu lâu dài và bước đầu giành thắng lợi quan trọng với chiến thắng Việt Bắc thu – đông năm 1947. Sau hơn hai tháng, quân ta đã loại khỏi vòng chiến đấu hơn 6000 địch, bắn rơi 16 máy bay, bắn chìm 11 tàu chiến, ca nô, phá hủy nhiều phương tiện chiến tranh. Cơ quan đầu não được bảo toàn. Bộ đội chủ lực của ta ngày càng trưởng thành. Với chiến thắng Việt Bắc thu – đông năm 1947, cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp bước sang giai đoạn mới. Đoàn 11

quân Tây Tiến ra đời trong chính hoàn cảnh ấy. Và bài thơ “Tây Tiến” được Quang Dũng sáng tác trong bối cảnh như vậy. Ý nghĩa: Từ biện pháp tích hợp kiến thức Lịch sử vào dạy học bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng, chúng ta thấy rõ hiệu quả bài học như sau:

FF

IC IA L

- Đặt bài thơ trong bối cảnh lịch sử ra đời thì toàn bộ giá trị nội dung, tư tưởng của tác phẩm mới được bộc lộ một cách đầy đủ và sâu sắc. Qua đó, ta mới thấy hết được những khó khăn gian khổ mà người lính Tây Tiến nói riêng và thế hệ những anh bộ đội cụ Hồ nói chung phải trải qua. Đồng thời, ta cũng thấy được ý chí, nghị lực phi thường của họ.

N

O

- Tích hợp kiến thức Giáo dục công dân: Giáo dục HS lòng yêu nước, thái độ trân trọng, biết ơn trước sự hy sinh, tinh thần chiến đấu anh dũng, quả cảm của các thế hệ cha anh đi trước. Từ đó, hướng HS đến những việc làm cụ thể, thiết thực để tiếp nối truyền thống cha anh, góp phần dựng xây đất nước giàu đẹp.

Ơ

- Biện pháp này giúp cho bài học trở nên sinh động, hấp dẫn, mở rộng kiến thức liên môn, tránh sự nhàm chán, đơn điệu.

Y

N

H

Tuy nhiên trong quá trình vận dụng, GV phải lựa chọn tài liệu phù hợp, đảm bảo hai tiêu chuẩn: giá trị giáo dục và giá trị văn học. Tài liệu lịch sử không làm mất đi đặc trưng nội dung văn bản văn học, phân tán sự chú ý của HS vào những vấn đề đang học.

U

* Tích hợp môn Địa lí trong dạy học văn bản Tây Tiến của Quang Dũng

D

ẠY

KÈ

M

Q

- Mục I. Tiểu dẫn; mục 2. Tác phẩm; mục a. Hoàn cảnh ra đời. Khi nói về địa bàn hoạt động của đoàn quân Tây Tiến, GV chiếu hình ảnh về Vị trí vùng Tây Bắc trên bản đồ Việt Nam và cung cấp thêm một số tri thức về vùng này: Vùng Tây Bắc Việt Nam bao gồm các tỉnh: Lai Châu, Lào Cai, Sơn La, Hòa Bình, Điện Biên, Yên Bái. Đây là một vùng đất giàu có về tài nguyên và có vị trí chiến lược trong an ninh – quốc phòng.

- Mục II. Đọc – hiểu văn bản; mục 1. Đoạn 1: Bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, dữ dội, thơ mộng và vẻ đẹp hình tượng người lính trên chặng đường hành quân đầy gian lao nhưng thắm tình quân dân. Khi phân tích hình ảnh sông Mã trong câu thơ “Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi”, GV chiếu hình ảnh dòng sông Mã và cung cấp thêm một số kiến thức liên quan đến dòng sông này như sau: Sông Mã là một con sông của Việt Nam và Lào có chiều dài 512 km, trong đó phần trên lãnh thổ Việt Nam dài 410 km và phần trên lãnh thổ Lào dài 102 km.

Lưu vực của sông Mã rộng 28.400 km2, phần ở Việt Nam rộng 17.600 km2, cao trung bình 762 m, độ dốc trung bình 17,6%, mật độ sông suối toàn lưu vực 0,66 12

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

km/km2. Lượng nước trung bình năm 52,6 m3/s. Sông Mã chủ yếu chảy giữa vùng rừng núi và trung du. Phù sa sông Mã là nguồn chủ yếu tạo nên đồng bằng Thanh Hóa lớn thứ ba ở Việt Nam. Sông Mã có giá trị rất lớn về mặt thủy điện. Tiềm năng thủy điện lý thuyết của hệ thống sông Mã là 12 tỷ kW, tiềm năng có thể khai thác là 4.732 triệu kW và tiềm năng kinh tế là 2,43 tỷ kW. Cùng với nhiệm vụ phát điện, hệ thống này còn có nhiệm vụ thủy lợi: cấp nước cho nông nghiệp, chống lũ hạ du.

- Mục II. Đọc – hiểu văn bản; Mục 2. Đoạn 2: Những kỉ niệm đẹp về tình quân dân trong đêm liên hoan và cảnh sông nước miền Tây thơ mộng. Khi phân tích câu thơ “Người đi Châu Mộc chiều sương ấy”, GV chiếu hình ảnh về cảnh đẹp Mộc Châu và cung cấp thêm thông tin về địa danh này. Cụ thể như sau: Châu Mộc là một địa danh thuộc tỉnh Sơn La – nơi có những đồi chè mướt xanh, những bãi cỏ bát ngát mênh mông.

- Về địa giới: Phía Đông giáp huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La Phía Bắc giáp huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La Phía Nam giáp huyện Sốp Bâu, tỉnh Hủa Phăn, nước CHDCND Lào Phía Tây giáp huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La - Về văn hóa: Mộc Châu có 12 dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó chiếm đa số là người Thái. Người Thái có nhiều món ăn phong phú, đặc sắc. Hàng năm, các lễ hội Hoa Ban, Hết Chá, Cầu mưa… được tổ chức vào mùa xuân với mong muốn mùa màng bội thu. Vào ngày 30/8 – 2/9 hàng năm huyện tổ chức ngày hội văn hóa cho người H’Mông từ các tỉnh miền núi phía Bắc đổ về thị trấn Mộc Châu. Ngày hội là dịp cho các đôi trai gái H’Mông có cơ hội tìm hiểu về nhau.

- Về du lịch: Mộc Châu là cao nguyên rộng lớn và xinh đẹp nhất miền núi phía Bắc, có khí hậu ôn đới gió mùa, có các điểm du lịch nổi tiếng như: hang Dơi, rừng thông Mộc Châu, thác Thái Hưng… và không thể thiếu các đồi chè, đồng cỏ xanh mướt ở thị trấn Mộc Châu. Nơi đây đẹp nhất là vào tháng 11 đến tháng 5 (tháng 11 đến tháng 1 có hoa cải trắng nở tràn trên núi, tháng 1 – 3 có hoa mận, hoa đào, tháng 4 có hoa ban nở trắng rừng, tháng 5 có mận chín) Ý nghĩa: - Giúp HS có thêm tri thức về các địa danh xuất hiện trong bài thơ, cũng là địa bàn hoạt động của đoàn quân Tây Tiến xưa kia và những nơi họ đã đi qua. Từ đó giúp HS hiểu hơn về những khó khăn gian khổ mà những người lính phải trải qua để mang lại độc lập cho dân tộc.

- Trải qua thời gian, những địa danh ấy ngày nay trở thành những nơi thu hút khách du lịch bởi vẻ đẹp tiềm ẩn của nó và mang lại giá trị rất lớn về mặt thủy điện, góp phần phát triển kinh tế của đất nước. Vì vậy, việc đưa thêm những thông 13

tin trên vào bài học, không chỉ làm cho bài học phong phú, sinh động mà còn góp phần đưa bài học gắn với thực tế cuộc sống hiện nay.

Tuy nhiên để thực hiện được biện pháp liên môn này đòi hỏi GV phải khéo léo, nắm chắc phương pháp, kiến thức khoa học và thực tiễn. * Tích hợp môn Âm nhạc trong dạy học văn bản Tây Tiến của Quang Dũng

N

O

FF

IC IA L

Mục II. Đọc – hiểu văn bản; Mục 3. Đoạn 3: Vẻ đẹp lãng mạn và bi tráng của hình tượng người lính Tây Tiến. Khi nói về lí tưởng, khát vọng của người chiến sĩ Tây Tiến, GV phát nhạc karaoke của bài hát “Đoàn vệ quốc quân” của Nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu. Sau đó, GV yêu cầu 2,3 HS lên bảng cùng mình hát bài hát này.

Các em HS còn lại cùng vỗ tay và hát theo. Ðoàn vệ quốc quân một lần ra đi Toàn thắng vinh quang ghi ngày trở về Ra đi ra đi bảo tồn sông núi Ra đi ra đi thà chết chớ lui

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

Cờ bay phấp phới ngời màu Lạc Hồng Kèn reo vang tiếng gọi dòng Lạc Hồng Cùng ...Vệ Quốc Quân!

Ra đi ra đi theo hồn sông núi Thù bao năm xưa có bao giờ nguôi Dưới cờ oai nghiêm sao vàng bay Ðoàn quân Việt Nam có hay Ngày xưa biết bao vị hùng anh Quyết vì non sông ra tay bao lần Ngày nay đoàn quân ta gắng làm sao Giành quyền tự do hạnh phúc cho dân Ðoàn Vệ quốc quân một lòng ra đi Dù có gian nguy nhưng lòng không nề Ra đi ra đi bảo tồn sông núi Ra đi ra đi thà chết chớ lui

Ý nghĩa: - Thông qua lời bài hát cùng với nhịp điệu dồn dập, hùng hồn, GV giúp HS cảm nhận được ý chí, quyết tâm của thế hệ trẻ thanh niên lúc bấy giờ. Họ ra đi với tinh thần tự nguyện, hừng hực một ý chí chiến đấu với quyết tâm “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Đó là vẻ đẹp lí tưởng của anh bộ đội cụ Hồ. Chính tinh thần ấy cùng sự đoàn kết, can trường trong chiến đấu đã đem lại chiến thắng vang dội cho 14

FF

IC IA L

quân và dân ta, giúp họ làm nên một Điện Biên Phủ “Lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”.

- Qua đây, GV muốn giáo dục HS thái độ sống có lí tưởng, có mục đích và kiên định để đạt được mục tiêu mà mình đã đề ra. Từ đó, góp phần cống hiến cho đất nước một phần công sức nhỏ bé để “Làm nên Đất Nước muôn đời” (Nguyễn Khoa Điềm) - Việc tích hợp với kiến thức âm nhạc sẽ giúp giờ học bớt căng thẳng, lớp học trở nên vui nhộn, HS sẽ cảm thấy hứng thú hơn trong việc chiếm lĩnh tri thức.

Tuy nhiên cần lưu ý là GV cần chọn bài hát tiêu biểu, có liên quan đến nội dung bài học. Tránh tình trạng chọn bài chưa phù hợp, chỉ mang tính chất giải trí đơn thuần mà không liên quan đến nội dung đang phân tích, không có ý nghĩa giáo dục.

O

* Tích hợp môn GDCD trong dạy học văn bản Tây Tiến của Quang Dũng

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

Mục II. Đọc – hiểu văn bản; Mục 3. Đoạn 3: Vẻ đẹp lãng mạn và bi tráng của hình tượng người lính Tây Tiến. Khi nói về lí tưởng, khát vọng của người chiến sĩ Tây Tiến, GV tích hợp với Giáo dục công dân Lớp 10 (Bài 14: Công dân với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc) GV chiếu câu hỏi lên bảng: Từ lí tưởng của người lính trong bài thơ nói riêng và người lính xưa nói chung, em hãy liên hệ đến tinh thần trách nhiệm, lí tưởng của thế hệ trẻ ngày nay đối với công cuộc bảo vệ đất nước?

GV phát và yêu cầu HS điền câu trả lời vào phiếu học tập mà mình đã chuẩn bị sẵn. Câu trả lời của HS có thể hướng đến một số nội dung sau: Bác Hồ đã dạy: “Các vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”. Ngày nay, đất nước đã hoàn toàn thống nhất nhưng chúng ta vẫn phải luôn cảnh giác, chống lại mọi âm mưu phá hoại của kẻ thù để bảo vệ Tổ quốc.

Là những công dân trẻ tuổi yêu nước, thanh niên HS chúng ta có trách nhiệm: - Trung thành với Tổ quốc, với chế độ xã hội chủ nghĩa. Cảnh giác trước mọi âm mưu chia rẽ, xuyên tạc của các thế lực thù địch; phê phán, đấu tranh với những thái độ, việc làm gây tổn hại đến an ninh quốc gia, xâm phạm chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của đất nước.

- Tích cực học tập, rèn luyện thân thể, giữ gìn vệ sinh, bảo vệ sức khỏe - Tham gia đăng kí nghĩa vụ quân sự khi đến tuổi; sẵn sàng lên đường làm nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc - Tích cực tham gia các hoạt động an ninh, quốc phòng ở địa phương; tham gia các hoạt động đền ơn đáp nghĩa các gia đình thương binh, liệt sĩ, các bà mẹ Việt Nam anh hùng do nhà trường, địa phương tổ chức.

- Vận động bạn bè, người thân thực hiện tốt nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc.

15

FF

IC IA L

- Sống có lí tưởng, hoài bão vì đất nước Ý nghĩa: - Việc tích hợp với kiến thức môn GDCD có vai trò rất lớn trong việc giáo dục HS về trách nhiệm của thanh niên trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Qua đó, giúp HS định hướng được mình cần làm gì để mai này góp phần xây dựng và phát triển đất nước. Đó cũng chính là cách GV giáo dục và khơi dậy lòng yêu nước ở các em học sinh.

- Khiến cho bài học thêm phong phú, sinh động Lưu ý là khi tích hợp với kiến thức GDCD, GV nên để cho HS suy nghĩ và trình bày quan điểm của mình. Từ đó đi đến những định hướng đúng đắn nhất.

Kiến thức tích hợp ở đây cần tiêu biểu và sát với nội dung bài học. * Tích hợp nội môn trong dạy học văn bản Tây Tiến của Quang Dũng

N

H

Ơ

N

O

- Mục II. Đọc – hiểu văn bản; Mục 1. Đoạn 1: Bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, dữ dội, thơ mộng và vẻ đẹp hình tượng người lính trên chặng đường hành quân đầy gian lao nhưng thắm tình quân dân. Khi phân tích hình ảnh “súng ngửi trời” trong câu thơ “Heo hút cồn mây súng ngửi trời”, giáo viên đặt câu hỏi: Hình ảnh thơ khiến các em liên tưởng đến hình ảnh thơ nào trong bài thơ “Đồng chí” của Chính Hữu? Chỉ ra điểm giống và khác nhau giữa hai hình ảnh thơ này?

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

HS trả lời đảm bảo các nội dung sau: Hình ảnh “súng ngửi trời” trong thơ Quang Dũng khiến người đọc nhớ đến hình ảnh “Đầu súng trăng treo” trong thơ Chính Hữu.

- Điểm giống nhau: cả hai hình ảnh đều bắt nguồn từ cảm xúc hiện thực: người lính hành quân trên những đỉnh núi cao. Họ như đi trong sương trong mây.

- Điểm khác nhau: + Đồng chí: hình ảnh thơ lãng mạn + Tây Tiến: cho thấy vẻ đẹp tâm hồn, tính cách của người lính Tây Tiến: tếu táo, đùa vui, tinh nghịch, yêu đời lãng mạn của những chàng trai trẻ Hà Thành. Vẻ đẹp ấy sau này một lần nữa ta lại bắt gặp trong thơ Phạm Tiến Duật: Không có kính không phải vì xe không có kính Bom giật, bom rung kính vỡ đi rồi (Bài thơ về tiểu đội xe không kính) - Mục II. Đọc – hiểu văn bản; Mục 1. Đoạn 1: Bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, dữ dội, thơ mộng và vẻ đẹp hình tượng người lính trên chặng đường hành quân đầy gian lao nhưng thắm tình quân dân. Khi phân tích hai câu thơ cuối đoạn “Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói/Mai Châu mùa em thơm nếp xôi”, GV

16

FF

IC IA L

tích hợp với bài Việt Bắc – Tố Hữu; Tiếng hát con tàu – Chế Lan Viên. Cụ thể như sau: Người lính Tây Tiến nhớ về mảnh đất Mai Châu với hình ảnh “thơm nếp xôi”. Đó là tình cảm của người dân Mai Châu gửi gắm nghĩa tình trong “bát cơm sẻ nửa” đầy tình nghĩa của buổi đầu kháng chiến còn gian khổ. Đây chính là tình cảm của người chiến sĩ với quê hương cách mạng trong cuộc kháng chiến chống Pháp được nói đến nhiều trong thơ ca. Trong Việt Bắc, Tố Hữu đã viết: “Thương nhau chia củ sắn lùi Bát cơm sẻ nửa chăn sui đắp cùng”.

Nắm xôi tình nghĩa ấy khiến những người lính mười năm sau vẫn nhớ, như Chế Lan Viên đã từng tâm sự:

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

“Đất Tây Bắc tháng ngày không có lịch Bữa xôi đầu còn tỏa nhớ mùi hương” (Tiếng hát con tàu) - Mục II. Đọc – hiểu văn bản; Mục 2. Đoạn 2: Những kỉ niệm đẹp về tình quân dân trong đêm liên hoan và cảnh sông nước miền Tây thơ mộng. Khi phân tích hai câu thơ “Người đi Châu Mộc chiều sương ấy/ Có thấy hồn lau nẻo bến bờ”, GV liên hệ bài Tỳ bà hành – Bạch Cư Dị: “Hồn lau nẻo bến bờ” là biện pháp nghệ thuật nhân hóa, đã khắc họa được cảnh vật thiên nhiên Tây Bắc như có hồn linh thiêng, hoang dại, phảng phất trong gió trong mây. Thấp thoáng trong hai câu thơ của Quang Dũng là tứ thơ được học tập từ thơ ca cổ điển: “Bến Tầm Dương canh khuya đưa khách Quạnh hơi thu lau lách đìu hiu” (Tỳ bà hành – Bạch Cư Dị) Tuy nhiên ý thơ của Quang Dũng có nét sáng tạo độc đáo. Nhà thơ không tả mà chỉ gợi: cảnh vật mang vẻ đẹp trầm mặc khói sương như một bức tranh lau xưa với những nét vẽ tài tình.

- Hoạt động Luyện tập (tiết 19): Tích hợp với bài ‘‘Khái quát văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến hết thế kỉ XX’’. GV đặt câu hỏi : Một trong những đặc điểm của văn học Việt Nam từ 1945 đến 1975 là nền văn học mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn. Hãy chứng minh qua bài thơ Tây Tiến ?

HS nhớ lại kiến thức của bài khái quát, vận dụng vào bài thơ Tây Tiến và trả lời. Đảm bảo một số nội dung sau : 1. Khuynh hướng sử thi

17

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

- Đề tài: viết về cuộc kháng chiến chống Pháp, tập trung thể hiện chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa anh hùng cách mạng qua hình ảnh đoàn binh Tây Tiến sống và chiến đấu vì Tổ quốc.

- Nhân vật chính: người lính Tây Tiến – những học sinh sinh viên Hà Nội mang lí tưởng chung của dân tộc Việt Nam thời bấy giờ, có nhiều phẩm chất cao quý, biết gắn bó số phận mình với số phận đất nước.

- Lời thơ trang trọng, hào hùng, thiên về ngợi ca, ngưỡng mộ.

2. Cảm hứng lãng mạn - Nỗi nhớ mang cảm xúc lãng mạn - Bức tranh thiên nhiên Tây Bắc mang vẻ đẹp lãng mạn - Tình cảm quân dân được cảm nhận mang màu sắc lãng mạn (Đoạn thơ ‘‘Doanh trại…hồn thơ’’) - Hình tượng người lính mang vẻ đẹp lãng mạn : ngoại hình hào hùng, tâm hồn hào hoa - Nghệ thuật miêu tả đặc trưng của chủ nghĩa lãng mạn => Tất cả đã nâng đỡ người lính Tây Tiến vượt qua mọi thủ thách gian khổ để hướng về lí tưởng, hướng về chiến thắng. Ý nghĩa : - Việc tích hợp với kiến thức văn học nhằm giúp HS hiểu sâu vấn đề, biết cách xâu chuỗi kiến thức của bài học với kiến thức đã học. Từ đó giúp các em ghi nhớ kiến thức một cách bền vững hơn.

- Khiến cho giờ học lí thú và bổ ích hơn.

Trên đây là một số kiến thức của môn Ngữ văn và các môn học khác mà tôi đã sử dụng để hướng dẫn học sinh đọc hiểu văn bản Tây Tiến theo hướng tích hợp.

KÈ

M

7.1.4. Thiết kế giáo án thử nghiệm Tiết 18. Đọc văn (theo chương trình Chuẩn) TÂY TIẾN - Quang Dũng -

D

ẠY

Ngày soạn: 03/10/2019 Ngày giảng: 10/10/2019 Dạy lớp 12A9 I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Kiến thức 1.1. Môn Ngữ văn - Cảm nhận được vẻ đẹp hùng vĩ, mĩ lệ của thiên nhiên miền Tây và nét hào hoa, dũng cảm, vẻ đẹp bi tráng của hình tượng người lính Tây Tiến trong bài thơ.

- Nắm được những nét đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ 18

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

1.2. Môn Lịch sử Hiểu về cuộc kháng chiến chống Pháp gian khổ mà vĩ đại của nhân dân ta, về tinh thần chiến đấu quả cảm, anh dũng của quân và dân ta trong những ngày đầu kháng chiến chống Pháp 1.3. Môn Địa lí - Có kiến thức về một số địa danh: Sông Mã, Mộc Châu, vùng Tây Bắc Bộ 1.4. Môn GDCD - Trách nhiệm của thanh niên trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc 1.5. Âm nhạc - Sống có lí tưởng và quyết tâm thực hiện những mục tiêu đã đề ra.

2. Kĩ năng - Kĩ năng Đọc - hiểu văn bản, phân tích tác phẩm thơ - Kĩ năng vận dụng kiến thức các môn Địa lí, Lịch sử, GDCD để chiếm lĩnh tri thức bài học một cách sâu sắc nhất.

3. Thái độ Có thái độ trân trọng, biết ơn đối với những người lính đã anh dũng chiến đấu vì độc lập tự do của Tổ quốc.

4. Định hướng phát triển năng lực: - Năng lực chung: Năng lực tự học, giải quyết vấn đề, sử dụng CNTT, hợp tác, giao tiếp.

- Năng lực chuyên biệt: tư duy tổng hợp vấn đề, năng lực cảm thụ văn học, năng lực phân tích ngôn ngữ, năng lực đọc – hiểu văn bản, …

II. PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC - Phương pháp: GV tiến hành giờ dạy theo các phương pháp: đọc sang tạo, tái hiện, gợi tìm, thảo luận, so sánh, thuyết giảng - Phương tiện: + SGK, SGV Ngữ văn 12 cơ bản, thiết kế bài giảng + Tranh ảnh, tư liệu về Quang Dũng III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định tổ chức: Sĩ số: 41/41 2. Kiểm tra bài cũ 3. Bài mới Có những “bài ca không bao giờ quên”, cũng có những năm tháng chiến tranh không phai mờ trong kí ức. Cùng với khí thế sôi sục của những năm tháng mưa bom bão đạn, văn học với sứ mệnh thiêng liêng của nó đã khắc tạc một cách sống động bức tượng đài của những chiến sĩ anh hùng kiên trung. Những tác phẩm ấy khiến ta không khỏi bùi ngùi, xúc động. Để cảm nhận rõ điều đó, cô và các em cùng đi vào đọc hiểu bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng.

19

IC IA L

Nội dung cần đạt - HS xem tranh và nghe bài hát để có được những cảm nhận ban đầu về nhà thơ Quang Dũng và bài thơ Tây Tiến

N

H

Ơ

N

O

FF

I. Tiểu dẫn 1. Tác giả a. Tiểu sử - Quang Dũng (1921 – 1988), tên khai sinh là Bùi Đình Diệm - Quê quán: làng Phượng Trì – huyện Đan Phượng – thành phố Hà Nội - Sau Cách mạng tháng Tám, Quang Dũng tham gia quân đội. Sau năm 1954, ông là biên tập viên Nhà xuất bản văn học b. Sự nghiệp - Quang Dũng là một nghệ sĩ đa tài - Quang Dũng mang hồn thơ phóng khoáng, hồn hậu, lãng mạn và tài hoa - Tác phẩm chính: Mây đầu ô (thơ – 1986), Thơ văn Quang Dũng (tuyển thơ văn – 1988)

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

Hoạt động của GV và HS Hoạt động 1. Khởi động GV khởi động giờ học bằng cách cho HS: - Xem tranh Quang Dũng - Nghe một đoạn bài hát Tây Tiến (nhạc Phạm Duy), bài hát Đồng chí (thơ Chính Hữu) Hoạt động 2. Hình thành kiến thức mới * GV hướng dẫn HS tìm hiểu phần Tiểu dẫn Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập - Đọc phần Tiểu dẫn và tóm tắt những nét chính về tiểu sử và sự nghiệp sáng tác của tác giả Quang Dũng?

- Bài thơ được tác giả sáng tác trong hoàn cảnh nào?

- Bài thơ có bốn đoạn. Nêu ý chính của từng đoạn? Và cho biết mạch liên kết giữa các đoạn?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập HS dựa và SGK và hiểu biết của bản thân để suy nghĩ, trả lời Bước 3: Báo cáo kết quả học tập GV gọi HS trả lời, HS khác nhận xét Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ - GV nhận xét, đánh giá, bổ

2. Tác phẩm a. Hoàn cảnh ra đời: - Tây Tiến là một đơn vị quân đội thành lập đầu năm 1947, có nhiệm vụ phối hợp với bộ đội Lào, bảo vệ biên giới Việt – Lào và đánh tiêu hao lực lượng quân đội Pháp ở Thượng Lào cũng như ở miền tây Bắc Bộ Việt Nam.

20

* Tích hợp với lịch sử: Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp (1946 – 1950) Do thực dân Pháp bội ước, từ ngày 19/12/1946 nhân dân ta đã bước vào cuộc kháng chiến toàn quốc chống Pháp xâm lược (1946 – 1954) với niềm tin chiến thắng. Trong những năm đầu của cuộc kháng chiến (1946 – 1950), ta đã xây dựng lực lượng mọi mặt, chuẩn bị cho cuộc chiến đấu lâu dài và bước đầu giành thắng lợi quan trọng với chiến thắng Việt Bắc thu – đông năm 1947. Sau hơn hai tháng, quân ta đã loại khỏi vòng chiến đấu hơn 6000 địch, bắn rơi 16 máy bay, bắn chìm 11 tàu chiến, ca nô, phá hủy nhiều phương tiện chiến tranh. Cơ quan đầu não được bảo toàn. Bộ đội chủ lực của ta ngày càng trưởng thành. Với chiến thắng Việt Bắc thu – đông năm 1947, cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp bước sang giai đoạn mới.

-> Đoàn quân Tây Tiến ra đời trong chính hoàn cảnh ấy.

- Địa bàn hoạt động: gồm các tỉnh Sơn la, Lai Châu, Hòa Bình, miền Tây Thanh Hóa và cả Sầm Nưa (Lào) * Tích hợp Địa lí:

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

sung - GV chốt ý chính * GV tích hợp kiến thức lịch sử: Việt Nam những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp

D

ẠY

KÈ

* GV tích hợp kiến thức Địa lí: Vùng Tây Bắc Bộ của nước ta

Vị trí vùng Tây Bắc trên bản đồ Việt Nam

Vùng Tây Bắc Việt Nam bao gồm các tỉnh: Lai Châu, Lào Cai, Sơn La, Hòa Bình, Điện Biên, Yên Bái. Đây là một vùng đất giàu có về tài nguyên và có 21

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

vị trí chiến lược trong an ninh – quốc phòng.

- Chiến sĩ Tây Tiến phần đông là thanh niên Hà Nội, trong đó có Quang Dũng, chiến đấu trong những hoàn cảnh rất gian khổ, thiếu thốn.

- Cuối năm 1948, Quang Dũng chuyển sang đơn vị * GV thuyết giảng thêm về khác. Rời xa đơn vị cũ chưa lâu, tại Phù Lưu Chanh, nhan đề bài thơ: Quang Dũng viết bài thơ Nhớ Tây Tiến, sau đổi - Nhớ Tây Tiến: là nỗi nhớ thành Tây Tiến gợi thành hình, thành tên, nỗi nhớ bồng bột, bồi hồi, trào lên qua câu chữ - Tây Tiến: nỗi nhớ lặn xuống tầng sâu tâm hồn.

Không nói nhớ mà vẫn da diết nhớ, chơi vơi nhớ, xôn b. Bố cục xao trong ước hẹn “Ai lên - Đoạn 1: Bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, dữ Tây Tiến mùa xuân ấy/Hồn dội, thơ mộng và vẻ đẹp hình tượng người lính trên về Sầm Nứa chẳng về xuôi” chặng đường hành quân đầy gian lao nhưng thắm -> Quang Dũng đã lược đi tình quân dân. chữ “nhớ” để ý thơ không - Đoạn 2: Những kỉ niệm đẹp về tình quân dân trong lộ mà tập trung làm nổi bật đêm liên hoan và cảnh sông nước miền Tây thơ hình tượng người lính Tây mộng Tiến. Không có chữ “nhớ” - Đoạn 3: Chân dung người lính Tây Tiến mà cả bài thơ vẫn trào dâng - Đoạn 4: Lời thề gắn bó với Tây Tiến và miền Tây một nỗi nhớ tha thiết mãnh => Mạch liên kết giữa các đoạn của bài thơ là mạch liệt. cảm xúc, tâm trạng của nhà thơ. * GV hướng dẫn HS đọc - II. Đọc - hiểu văn bản hiểu văn bản 1. Đoạn 1: Bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, 1. GV hướng dẫn HS đọc dữ dội, thơ mộng và vẻ đẹp hình tượng người lính hiểu đoạn 1 bài thơ trên chặng đường hành quân đầy gian lao nhưng * GV dẫn dắt: Đây là đoạn thắm tình quân dân mở đầu bài thơ, bao trùm là nỗi nhớ Tây Tiến -> dựng lên bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, dữ dội, gợi lại những chặng đường hành quân gian khổ của đoàn quân Tây Tiến 22

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

* 4 câu thơ đầu: Nói lên cảm hứng chủ đạo của cả bài thơ: nỗi nhớ Tây Tiến – nỗi nhớ ấy không thể kìm nén trong lòng mà đã cất lên thành tiếng gọi tha thiết: “Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!

Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi” - Địa danh Sông Mã: quen thuộc, gắn bó với đoàn quân Tây Tiến

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập - 4 câu thơ đầu gợi cho chúng ta cảm nhận về điều gì?

- Ở những câu thơ tiếp theo, khung cảnh thiên nhiên miền Tây hiện ra có gì đặc biệt? + Thiên nhiên hùng vĩ, hoang sơ? + Cách ngắt nhịp của câu thơ “Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống” có gì đặc biệt? + Hình ảnh “súng ngửi trời” gợi cho anh/chị cảm nhận như thế nào? + Thiên nhiên thơ mộng, trữ tình?

- Giữa cái hùng vĩ, dữ dội, hoang sơ đó, hình ảnh đoàn quân Tây Tiến đã hiện ra như thế nào trong lời thơ?

- 2 câu thơ cuối của đoạn nói về điều gì?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập HS dựa và SGK và hiểu biết của bản thân để suy nghĩ, trả lời Bước 3: Báo cáo kết quả học tập GV gọi HS trả lời, HS khác nhận xét Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ - GV nhận xét, đánh giá, bổ

23

sung - GV chốt ý chính

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

O

Y

N

H

Ơ

N

* GV tích hợp Địa lí: Giới * Tích hợp Địa lí: thiệu cho HS về dòng sông Mã

FF

IC IA L

* GV bình: Câu thơ đầu mang giọng điệu cảm thán.

Hai chữ “xa rồi”, “ơi” thể hiện sự tiếc nuối, hụt hẫng cùng khát vọng trở về một miền tâm hồn thân thương của thi sĩ: Tây Tiến – Sông Mã

Sông Mã mùa nước cạn

Sông Mã là một con sông của Việt Nam và Lào có chiều dài 512 km, trong đó phần trên lãnh thổ Việt Nam dài 410 km và phần trên lãnh thổ Lào dài 102 km. Lưu vực của sông Mã rộng 28.400 km2, phần ở Việt Nam rộng 17.600 km2, cao trung bình 762 m, độ dốc trung bình 17,6%, mật độ sông suối toàn lưu vực 0,66 km/km2. Lượng nước trung bình năm 52,6 m3/s. Sông Mã chủ yếu chảy giữa vùng rừng núi và trung du. Phù sa sông Mã là nguồn chủ yếu tạo nên đồng bằng Thanh Hóa lớn thứ ba ở Việt Nam. Sông Mã có giá trị rất lớn về mặt thủy điện.

Tiềm năng thủy điện lý thuyết của hệ thống sông Mã là 12 tỷ kW, tiềm năng có thể khai thác là 4.732 24

triệu kW và tiềm năng kinh tế là 2,43 tỷ kW. Cùng với nhiệm vụ phát điện, hệ thống này còn có nhiệm vụ thủy lợi: cấp nước cho nông nghiệp, chống lũ hạ du.

- Nỗi nhớ ấy được diễn tả qua từ “chơi vơi” – vừa cụ thể hóa vừa hình tượng hóa một nỗi buồn mênh mang mà sâu lắng.

- Nỗi nhớ ấy gọi về hàng loạt địa danh khác: Sài Khao, Mường Lát -> từng gắn bó với đoàn quân Tây Tiến – nơi thấm máu xương của những người lính Tây Tiến, khắc sâu những kỉ niệm không thể nào quên.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

* GV bình: Ca dao cũng có câu viết về nỗi nhớ “Ra về nhớ bạn chơi vơi”. Ở đây, Quang Dũng sử dụng từ “chơi vơi” thể hiện nỗi nhớ trong hoài niệm, nỗi nhớ một vùng bồng bềnh sương khói, chênh chao giữa hai bờ hư thực, lại vừa hiện thực hóa vừa lãng mạn hóa một nỗi nhớ Tây Tiến mênh mang, trăn trở trong đáy sâu tâm hồn thi nhân. * Khung cảnh thiên nhiên miền Tây hùng vĩ, hoang sơ và dữ dội nhưng cũng rất thơ mộng, trữ tình - Nhớ về Tây Tiến, Quang Dũng nhớ về khung cảnh thiên nhiên miền Tây hiểm trở, gập ghềnh: Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây súng ngửi trời Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống + Những câu thơ ngắt nhịp 4/3, câu thơ như bị bẻ làm đôi để tạo hình độ cao dựng đứng giữa hai triền dốc núi -> gợi sự hiểm trở của con đường hành quân: có đoạn lên cao chót vót, có đoạn xuống dốc thăm thẳm, có đoạn khúc khuỷu. + Những từ láy giàu sức tạo hình được đặt liên tiếp nhau để đặc tả sự gian nan, trùng điệp: khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút Khúc khuỷu: đường đi hiểm trở, gập ghềnh Thăm thẳm: vừa gợi độ cao, vừa gợi chiều sâu, cảm giác như hút tầm mắt, không biết đâu là giới hạn cuối cùng Heo hút: gợi sự vắng vẻ, quạnh hiu + Câu thơ “Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống”: nhịp thơ bị bẻ đôi một cách đột ngột -> diễn tả sự 25

M

IC IA L

FF

O N Ơ H N

Q

U

Y

* GV bình thêm: Chữ “ngửi” cho thấy tư thế, sức mạnh của họ thật ngang tàng, sánh cùng trời đất.

Sức mạnh ấy ta đã từng bắt gặp trong hình ảnh các tráng sĩ thời Trần “Hoành sóc giang sơn kháp kỉ thu/Tam quân tì hổ khí thôn Ngưu” (Thuật hoài – Phạm Ngũ Lão). Hay hình ảnh người lính trong bài thơ Lên Tây Bắc của Tố Hữu: “Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều Bóng dài trên đỉnh dốc cheo leo Núi không đè nổi vai vươn tới Lá ngụy trang reo với gió đèo”

hiểm trở của núi rừng Tây Bắc: những con dốc như thẳng đứng, nhìn lên cao thăm thẳm, nhìn xuống sâu hun hút. + 3 câu thơ đầu: sử dụng nhiều thanh trắc -> sự gồ ghề, hiểm trở của con đường hành quân + Hình ảnh thơ “súng ngửi trời”: được dùng rất táo bạo và cũng rất tự nhiên. Nó vừa gợi hình (những người lính Tây Tiến hành quân trên núi cao, mũi súng như chạm tới trời), vừa gợi cảm (cảm nhận về tâm hồn những người lính trẻ yêu đời, tinh nghịch), vừa nói lên khí phách ngang tàng của những chiến binh Tây Tiến mà tầm vóc của họ sánh ngang trời đất.

D

ẠY

KÈ

* GV tích hợp Ngữ văn 9

* Tích hợp Ngữ văn 9 Hình ảnh “súng ngửi trời” trong thơ Quang Dũng khiến người đọc nhớ đến hình ảnh “Đầu súng trăng treo” trong thơ Chính Hữu.

- Điểm giống nhau: cả hai hình ảnh đều bắt nguồn từ cảm xúc hiện thực: người lính hành quân trên những đỉnh núi cao. Họ như đi trong sương trong mây.

- Điểm khác nhau: + Đồng chí: hình ảnh thơ lãng mạn + Tây Tiến: cho thấy vẻ đẹp tâm hồn, tính cách của người lính Tây Tiến: tếu táo, đùa vui, tinh nghịch, yêu đời lãng mạn của những chàng trai trẻ Hà 26

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

Thành. Vẻ đẹp ấy, sau này một lần nữa ta lại bắt gặp trong thơ Phạm Tiến Duật: Không có kính không phải vì xe không có kính Bom giật, bom rung kính vỡ đi rồi (Bài thơ về tiểu đội xe không kính) - Rừng núi miền Tây hoang dã, dữ dội: Chiều chiều oai linh thác gầm thét Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người + Những thác nước đổ từ trên cao xuống như đang “gầm thét” + Những con cọp lang thang trong rừng đêm càng làm tăng thêm phần bí hiểm, ghê rợn => Miêu tả cảnh núi rừng miền Tây hiểm trở là để tô đậm sự khó khăn, gian khổ trên đường hành quân.

- Rừng núi miền Tây thơ mộng, trữ tình: + “Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”

Những ngôi nhà Pha Luông bồng bềnh trong mưa rừng sương núi

-> toàn thanh bằng, gợi không gian mênh mang, huyền ảo. Câu thơ như tiếng thở phào nhẹ nhõm của người lính sau những chặng đường dài hành quân vất vả. + “Mường Lát hoa về trong đêm hơi” “đêm hơi”: không gian đêm màn sương giăng mắc “hoa về”: gợi cho người đọc nhiều liên tưởng: Đó có thể là những màn sương tụ lại rồi lan ra, giống như những bông “hoa sương”. Cũng có thể trong chặng đường hành quân gian khổ, người lính mang theo những đóa hoa rừng. Hay “hoa” ở đây cũng có thể hiểu chính là hình ảnh những người lính, họ giống 27

như những bông hoa tuyệt đẹp của núi rừng Tây Bắc. => gợi vẻ đẹp lãng mạn, huyền ảo

O

FF

IC IA L

* Khái quát: Từ góc độ hội họa, có thể thấy bên cạnh những nét vẽ gân guốc, khỏe khoắn ở ba câu thơ đầu là nét vẽ dịu mát, mềm mại ở câu thứ tư. Nếu ba câu đầu là điểm nhìn lên xuống thì câu thứ tư là điểm nhìn ngang. Nếu ba câu đầu sử dụng toàn thanh tắc thì câu thứ tư sử dụng toàn thanh bằng để khắc họa một không gian mênh mông, xa rộng với vẻ đẹp dịu dàng, thơ mộng của thiên nhiên Tây Bắc. Bốn câu thơ là sự hài hòa tuyệt diệu giữa vần, điệu, thanh xứng đáng với lời khen “thi trung hữu họa, thi trung hữu nhạc” (trong thơ có họa, trong thơ có nhạc).

Phải chăng vì thế mà Xuân Diệu nhận xét “Đọc thơ Quang Dũng như ngậm nhạc ở trong miệng”. * Những cuộc hành quân gian khổ của người lính Tây Tiến: Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi Anh bạn dãi dầu không bước nữa Gục lên súng mũ bỏ quên đời - Cuộc hành quân chiến đấu bảo vệ biên giới giữa núi rừng miền Tây thật gian nan, vất vả: những hiểm trở của dốc cao, vực thẳm, chốn rừng thiêng nước độc, sự dãi dầu của mưa nắng…

- “dãi dầu không bước nữa”, “gục lên súng mũ”, “bỏ quên đời” -> sự hi sinh thầm lặng của người lính Tây Tiến

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

* GV khái quát lại bốn câu thơ: Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây súng ngửi trời Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi

D

ẠY

KÈ

* GV thuyết giảng liên hệ: Tác giả không dùng từ “chết”, “hi sinh” … mà dùng từ “không bước nữa”, “bỏ quên đời” -> tạo tâm thế ra đi thanh thản. Một cuộc đời gian lao và anh dũng, dẫu các anh có hi sinh vì quê hương nhưng luôn ở tư thế hành quân trong đội hình đánh giặc. Đó là vẻ đẹp chung của những người

28

FF

IC IA L

lính trong cuộc kháng chiến vĩ đại của lịch sử dân tộc.

Chúng ta từng bắt gặp hình ảnh anh giải phóng quân trong thơ Lê Anh Xuân: Và anh chết trong khi đang đứng bắn Máu anh phun theo lửa đạn cầu vồng Bởi anh chết rồi nhưng lòng anh dũng cảm Vẫn đàng hoàng nổ súng tiến công

U

Y

N

H

Ơ

N

O

* 2 câu cuối: tình cảm quân dân thắm thiết khi đoàn quân Tây Tiến về bản Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói Mai Châu mùa em thơm nếp xôi - “Nhớ ôi”: thể hiện nỗi nhớ da diết, trào dâng trong lòng nhà thơ - Hai câu thơ nhắc đến một kỉ niệm đẹp: Sau khi vượt qua bao rừng sâu, núi cao heo hút, người lính đến được những bản làng có khói bếp, vườn tược với những cô gái Mai Châu trao tặng nắm xôi còn thơm mùi nếp mới. * Tích hợp Ngữ văn 12: Bài Việt Bắc – Tố Hữu; Tiếng hát con tàu – Chế Lan Viên Người lính Tây Tiến nhớ về mảnh đất Mai Châu với hình ảnh “thơm nếp xôi”. Đó là tình cảm của người dân Mai Châu gửi gắm nghĩa tình trong “bát cơm sẻ nửa” đầy tình nghĩa của buổi đầu kháng chiến còn gian khổ. Đây chính là tình cảm của người chiến sĩ với quê hương cách mạng trong cuộc kháng chiến chống Pháp được nói đến nhiều trong thơ ca. Trong Việt Bắc, Tố Hữu đã viết: “Thương nhau chia củ sắn lùi Bát cơm sẻ nửa chăn sui đắp cùng”.

Nắm xôi tình nghĩa ấy khiến những người lính mười năm sau vẫn nhớ, như Chế Lan Viên đã từng tâm sự:

D

ẠY

KÈ

M

Q

* GV tích hợp Ngữ văn 12

29

D

FF O N

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

Hoạt động 3. Luyện tập Bước 1. GV giao nhiệm vụ Câu hỏi 1: Sáng tác nào sau Câu hỏi 1. d đây là của Quang Dũng? a. Những người đi tới biển (trường ca) b. Đất ngoại ô (thơ) c. Nhìn ra bể rộng trời cao (bút kí) d. Mây đầu ô (thơ) Câu hỏi 2. Bài thơ Tây Tiến Câu hỏi 2. b được Quang Dũng sáng tác trong thời gian nào sau đây? a. Năm 1947 khi Quang Dũng còn là đại đội trưởng của đoàn quân Tây Tiến b. Cuối năm 1948, khi Quang Dũng không còn ở đoàn quân Tây Tiến mà đã chuyển sang đơn vị khác c. Khi Quang Dũng làm công tác văn nghệ ở chiến khu Việt Bắc d. Cả ba đều sai

IC IA L

“Đất Tây Bắc tháng ngày không có lịch Bữa xôi đầu còn tỏa nhớ mùi hương” (Tiếng hát con tàu) * Tiểu kết: - Nội dung: vẻ đẹp hùng vĩ, dữ dội, hoang sơ của núi rừng Tây Bắc -> tô đậm cuộc hành quân gian khổ của những người lính Tây Tiến.

- Nghệ thuật: bút pháp lãng mạn kết hợp với thủ pháp đối lập Luyện tập

Câu hỏi 3. Hình ảnh rừng Câu hỏi 3. c núi Tây Bắc ở đoạn đầu bài thơ có ý nghĩa? a. Như một bức tranh giới 30

IC IA L FF O N Ơ H

N

Vận dụng HS dựa vào kiến thức cơ bản đã học để cảm nhận về hai câu thơ. Đảm bảo các ý cơ bản sau: - Cảm hứng chủ đạo của 2 câu thơ: nỗi nhớ - Địa danh: sông Mã - Điệp từ “nhớ” - Cách nói “nhớ chơi vơi”

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

thiệu cảnh rừng núi Tây Bắc b. Giới thiệu môi trường hoạt động của đoàn quân Tây Tiến c. Dựng lên cảnh núi rừng hùng vĩ, hiểm trở, hoang dã đồng thời gợi hình dung về những cuộc hành quân gian khổ của đoàn quân Tây Tiến d. Làm cho bài thơ thêm sinh động, hấp dẫn Bước 2. Thực hiện nhiệm vụ Bước 3. Báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ Bước 4. Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ Hoạt động 4. Vận dụng Bước 1. Chuyển giao nhiệm vụ học tập Cảm nhận của anh/chị về hai câu thơ sau: Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!

Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi Bước 2. Thực hiện nhiệm vụ học tập Bước 3. Báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ Bước 4. Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ Hoạt động 5. Tìm tòi, mở rộng Bước 1. Chuyển giao nhiệm vụ học tập - Vẽ sơ đồ tư duy về thiên

Tìm tòi, mở rộng - HS dung phần mềm Mindmap để vẽ sơ đồ tư duy hoặc có thể vẽ tay - Vẽ tranh theo cảm nhận của mình

31

IC IA L FF

N

Tiết 19. Đọc văn (theo chương trình Chuẩn)

O

nhiên Tây Bắc - Vẽ tranh về khung cảnh thiên nhiên Tây Bắc qua cảm nhận của anh/chị Bước 2. Thực hiện nhiệm vụ học tập: HS thực hiện ở nhà Bước 3. Báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ Bước 4. Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ * CỦNG CỐ, DẶN DÒ - Về nhà học bài cũ và hoàn thành bài tập về nhà - Chuẩn bị bài : Tây Tiến - Quang Dũng (tiếp theo)

Ơ

TÂY TIẾN (tiếp theo)

H

- Quang Dũng –

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

Ngày soạn: 08/10/2019 Ngày giảng: 15/10/2019 Dạy lớp 12A9 I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Kiến thức 1.1. Môn Ngữ văn - Cảm nhận được vẻ đẹp hùng vĩ, mĩ lệ của thiên nhiên miền Tây và nét hào hoa, dũng cảm, vẻ đẹp bi tráng của hình tượng người lính Tây Tiến trong bài thơ.

- Nắm được những nét đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ 1.2. Môn Lịch sử Hiểu về cuộc kháng chiến chống Pháp gian khổ mà vĩ đại của nhân dân ta, về tinh thần chiến đấu quả cảm, anh dũng của quân và dân ta trong những ngày đầu kháng chiến chống Pháp 1.3. Môn Địa lí - Có kiến thức về một số địa danh: Sông Mã, Mộc Châu, vùng Tây Bắc Bộ 1.4. Môn GDCD - Trách nhiệm của thanh niên trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc 1.5. Âm nhạc - Sống có lí tưởng và quyết tâm thực hiện những mục tiêu đã đề ra.

32

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

2. Kĩ năng - Kĩ năng Đọc – hiểu văn bản, phân tích tác phẩm thơ - Kĩ năng vận dụng kiến thức các môn Địa lí, Lịch sử, GDCD để chiếm lĩnh tri thức bài học một cách sâu sắc nhất.

3. Thái độ Có thái độ trân trọng, biết ơn đối với những người lính đã anh dũng chiến đấu vì độc lập tự do của Tổ quốc.

4. Định hướng phát triển năng lực: - Năng lực chung: Năng lực tự học, giải quyết vấn đề, sử dụng CNTT, hợp tác, giao tiếp.

- Năng lực chuyên biệt: tư duy tổng hợp vấn đề, năng lực cảm thụ văn học, năng lực phân tích ngôn ngữ, năng lực đọc – hiểu văn bản, …

II. PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC - Phương pháp: GV tiến hành giờ dạy theo các phương pháp: đọc sáng tạo, tái hiện, gợi tìm, thảo luận, so sánh, thuyết giảng - Phương tiện: + SGK, SGV Ngữ văn 12 cơ bản, thiết kế bài giảng + Tranh ảnh, tư liệu về Quang Dũng III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định tổ chức: Sĩ số 41/41 2. Kiểm tra bài cũ: Đọc thuộc lòng bài thơ Tây Tiến và cho biết nội dung của đoạn thơ thứ nhất?

3. Bài mới Hoạt động của GV và HS Nội dung cần đạt Hoạt động 1. Khởi động * Nội dung câu hỏi giải ô chữ: Bước 1: GV chia HS thành 4 - Ô chữ hàng ngang: nhóm tham gia trò chơi ô chữ 1. Tên con sông ở miền Bắc được nhắc đến trong Bước 2: HS suy nghĩ, thảo bài thơ Tây Tiến? luận, thống nhất đáp án 2. Bút pháp nghệ thuật tiêu biểu của bài thơ Tây Bước 3: HS cử đại diện trình Tiến? bày 3. Bài thơ Tây Tiến được in trong tập thơ nào?

Bước 4: GV nhận xét, đánh 4. Tên đơn vị sát nhập của đoàn quân Tây Tiến sau giá chốt lại khi trở về Hòa Bình?

- Nội dung: Giải các ô chữ 5. Hình ảnh thơ độc đáo có sử dụng biện pháp nhân hàng ngang để tìm ra từ khóa hóa trong đoạn 01 của bài thơ? hàng dọc 6. Quang Dũng sáng tác bài thơ Tây Tiến ở đâu?

- GV nêu câu hỏi từ 01 đến 7. Ban đầu, bài thơ Tây Tiến có tên là gì?

09. Nhóm nào trả lời nhanh 8. Một trong những vùng giải phóng đầu tiên của 33

lực lượng kháng chiến Pa – thét Lào được nhắc đến trong bài thơ?

9. Cho biết tên của bài thơ ra đời cùng thời với bài thơ Tây Tiến đã học trong chương trình Ngữ văn 9? Đáp án: 1. Sông Mã 2. Lãng mạn 3. Mây đầu ô 4. Trung đoàn 52 5. Súng ngửi trời 6. Phù Lưu Chanh 7. Nhớ Tây Tiến 8. Sầm Nưa 9. Đồng chí - Ô chữ hàng dọc: Người lính Hoạt động 2. Hình thành I. Tiểu dẫn kiến thức mới 1. Tác giả 2. Tác phẩm II. Đọc – hiểu văn bản 1. Đoạn 1: Bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, dữ dội, thơ mộng và vẻ đẹp hình tượng người lính trên chặng đường hành quân đầy gian lao nhưng thắm tình quân dân.

2. Đoạn 2: Những kỉ niệm đẹp về tình quân dân 2. GV hướng dẫn HS đọc trong đêm liên hoan và cảnh sông nước miền Tây đoạn 2 của văn bản thơ mộng * 4 câu đầu: Cảnh một đêm liên hoan lửa đuốc bập bùng * GV dẫn dắt: Đoạn thơ thứ 2 mở ra một thế giới khác của miền Tây. Cảnh rừng núi hoang vu, hiểm trở, dữ dội lùi dần rồi khuất hẳn để bất ngờ hiện ra vẻ mĩ lệ, thơ mộng, duyên dáng của miền Tây Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

nhất và chính xác sẽ được tính điểm tối đa - Sauk hi HS giải đầy đủ các ô chữ, GV chốt kiến thức bài cũ, lí giải ô chữ hàng dọc để dẫn dắt sang kiến thức bài mới

34

IC IA L

- Ánh sáng: lửa đuốc, xiêm áo - Âm thanh: tiếng khèn, tiếng nhạc - Con người: mềm mại, dịu dàng, e ấp theo điệu múa “Kìa em”: thể hiện một cái nhìn vừa ngỡ ngàng, ngạc nhiên, vừa say mê, vui sướng

N

H

Ơ

N

O

FF

“bừng”: nói lên cảm xúc dạt dào. Vừa chỉ là ánh sáng của ngọn lửa hồng lên, vừa tạo âm thanh tiếng cười, tiếng nói, tiếng hát vang lên tưng bừng, rộn rã, đó cũng là sự bừng sáng trong tâm hồn, là niềm vui rạng rỡ trong đêm hội đuốc hoa.

- Hình ảnh “hội đuốc hoa”: + Nghĩa gốc: “đuốc hoa” là chỉ ngọn đèn thắp ở trong phòng, trong đêm tân hôn. Trong Truyện Kiều, Nguyễn Du từng viết về cảnh Thúy Kiều tái hợp với Kim Trọng “Đuốc hoa chẳng thẹn với nàng mai xưa” + Đây là hình ảnh thơ lãng mạn: lấy sự đằm thắm trong tình yêu trai gái để ca ngợi sự đằm thắm trong tình quân dân. Đây là cảm xúc thường gặp trong thơ ca cách mạng. Tố Hữu từng viết trong Việt Bắc: “Nhớ gì như nhớ người yêu Trăng lên đầu núi nắng chiều lưng nương Nhớ từng bản khói cùng sương Sớm khuya bếp lửa người thương đi về” => Trong ánh sáng lung linh của lửa đuốc, trong âm thanh réo rắt của tiếng khèn, cả cảnh vật và con người đều như ngả nghiêng, bốc men say, ngất ngây, rạo rực. Hòa mình trong khung cảnh ấy, bao nhiêu gian khổ, nhọc nhằn trên đường hành quân bỗng chốc tan biến, chỉ còn tràn ngập trong tâm hồn người chiến sĩ Tây Tiến niềm bâng khuâng xao xuyến và những rung động đầy chất thơ. * 4 câu sau: cảnh một buổi chiều sương phủ trên sông nước mênh mang ở Mộc Châu - 2 câu đầu: Vẻ đẹp thiên nhiên

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

- Câu hỏi: + Kỉ niệm về đêm liên hoan văn nghệ được miêu tả qua những chi tiết nào? + Cảm nhận như thế nào về chữ “bừng” trong câu thơ “Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa”? + Cảm nhận như thế nào về hình ảnh “hội đuốc hoa”? + Cảnh sông nước miền Tây Bắc được hiện lên như thế nào qua nỗi nhớ của nhà thơ?

- Nhận xét về nghệ thuật?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập HS dựa và SGK và hiểu biết của bản thân để suy nghĩ, trả lời Bước 3: Báo cáo kết quả học tập GV gọi HS trả lời, HS khác nhận xét Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ - GV nhận xét, đánh giá, bổ sung - GV chốt ý chính

35

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

* Tích hợp Địa lí: Châu Mộc là một địa danh thuộc tỉnh Sơn La – nơi có những đồi chè mướt xanh, những bãi cỏ bát ngát mênh mông.

- Về địa giới: Phía Đông giáp huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La Phía Bắc giáp huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La Phía Nam giáp huyện Sốp Bâu, tỉnh Hủa Phăn, Mộc Châu ngập tràn trong sắc nước CHDCND Lào hoa cải trắng Phía Tây giáp huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La - Về văn hóa: Mộc Châu có 12 dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó chiếm đa số là người Thái. Người Thái có nhiều món ăn phong phú, đặc sắc. Hàng năm, các lễ hội Hoa Ban, Hết Chá, Cầu mưa… được tổ chức vào mùa xuân với mong muốn mùa màng bội thu. Vào ngày 30/8 – 2/9 hàng năm huyện tổ chức ngày hội văn hóa cho người Mộc Châu rực rỡ trong sắc đào H’Mông từ các tỉnh miền núi phía Bắc đổ về thị trấn Mộc Châu. Ngày hội là dịp cho các đôi trai gái H’Mông có cơ hội tìm hiểu về nhau.

- Về du lịch: Mộc Châu là cao nguyên rộng lớn và xinh đẹp nhất miền núi phía Bắc, có khí hậu ôn đới gió mùa, có các điểm du lịch nổi tiếng như: hang Dơi, rừng thông Mộc Châu, thác Thái Hưng… và Mộc Châu đẹp dịu dàng trong sắc không thể thiếu các đồi chè, đồng cỏ xanh mướt ở hoa ban trắng thị trấn Mộc Châu. Nơi đây đẹp nhất là vào tháng 11 đến tháng 5 (tháng 11 đến tháng 1 có hoa cải trắng nở tràn trên núi, tháng 1 – 3 có hoa mận, hoa đào, tháng 4 có hoa ban nở trắng rừng, tháng 5 có mận chín)

Đến hút tầm mắt cũng không thấy gì khác ngoài… cỏ

36

IC IA L

N

H

Ơ

N

O

FF

Hoa mận trắng tinh khôi giữa cao nguyên Mộc Châu

Mộc Châu mùa mận chín

U

Y

+ Thời gian: buổi chiều sương giăng mắc, tĩnh lặng, nguyên sơ + Không gian: Cảnh sông nước mênh mông với ngàn lau đôi bờ phơ phất. Dòng sông mang không khí của thời tiền sử, mang nỗi niềm cổ tích tự ngàn xưa.

D

ẠY

KÈ

M

Q

*GV: Quang Dũng cũng như tất cả những người lính Tây Tiến đã gắn bó và cảm nhận vẻ đẹp của miền đất Châu Mộc. Năm tháng trôi qua, cảnh và người miền đất lạ ấy đã trở thành một miền tâm hồn của nhà thơ trong da diết nỗi nhớ. * GV tích hợp với văn học nước ngoài

* Tích hợp văn học nước ngoài: Bài Tỳ bà hành – Bạch Cư Dị “Hồn lau nẻo bến bờ” là biện pháp nghệ thuật nhân hóa, đã khắc họa được cảnh vật thiên nhiên Tây Bắc như có hồn linh thiêng, hoang dại, phảng phất trong gió trong mây. Thấp thoáng trong hai câu thơ của Quang Dũng là tứ thơ được học tập từ thơ ca cổ điển: 37

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

“Bến Tầm Dương canh khuya đưa khách Quạnh hơi thu lau lách đìu hiu” (Tỳ bà hành – Bạch Cư Dị) Tuy nhiên ý thơ của Quang Dũng có nét sáng tạo độc đáo. Nhà thơ không tả mà chỉ gợi: cảnh vật mang vẻ đẹp trầm mặc khói sương như một bức tranh lau xưa với những nét vẽ tài tình.

- 2 câu cuối: Vẻ đẹp con người Tây Bắc Ngàn lau trắng xóa ven sông + Độc mộc: là một loại thuyền đặc trưng cho sông nước vùng cao, được tạo từ một thân cây lớn.

Thuyền độc mộc là loại thuyền chinh phục thác ghềnh sông nước -> gợi sự khỏe khoắn, mạnh mẽ của con người + Hình ảnh “Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa” có hai cách hiểu: hoa rừng trôi trên dòng nước lũ hoặc có thể đây là hình ảnh ẩn dụ cho vẻ đẹp con người. => hai câu thơ khắc họa vẻ đẹp con người miền Tây vừa khỏe khoắn, vừa tài hoa duyên dáng.

Dáng người trên độc mộc - Những câu hỏi “có thấy”, “có nhớ” liên tiếp đặt ra nhưng không đợi sự trả lời bởi đó là một dòng độc thoại nội tâm da diết, bâng khuâng của người lính. => Bằng bút pháp lãng mạn, Quang Dũng đã vẽ ra bức tranh thiên nhiên thơ mộng, duyên dáng, mĩ lệ của núi rừng Tây Bắc.

3. Đoạn 3: Vẻ đẹp lãng mạn và bi tráng của hình 3. GV hướng dẫn HS đọc tượng người lính Tây Tiến đoạn 3 của văn bản Bức tượng đài về người lính Tây Tiến được vẽ GV chia lớp thành 4 nhóm bằng bút pháp hiện thực và lãng mạn, làm nên vẻ Bước 1. Chuyển giao nhiệm đẹp bi tráng của người lính Tây Tiến. vụ học tập Nhóm 1: Ngoại hình người * Về ngoại hình: mang vẻ đẹp hào hùng lính Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc Nhóm 2: Tâm hồn người lính Quân xanh màu lá dữ oai hùm Nhóm 3: Lí tưởng, khát vọng của người lính. Từ lí tưởng - ‘‘không mọc tóc’’ : hậu quả của những trận sốt của người lính trong bài thơ rét rừng khủng khiếp mà người lính nào cũng phải nói riêng và người lính xưa trải qua. nói chung, em hãy liên hệ -> cách nói chủ động : không mọc tóc chứ không đến tinh thần trách nhiệm, lí 38

FF

IC IA L

phải tóc không mọc -> vẻ đẹp kiêu hùng, hiên ngang, mạnh mẽ của người lính. Có thể họ đã tự cạo trọc đầu để tiện cho sinh hoạt và chiến đấu.

Những anh ‘‘Vệ trọc’’ một thời

N

H

Ơ

N

O

- ‘‘quân xanh màu lá’’ : màu xanh của lá ngụy trang hay nước da xanh xao vì đói khát, vì sốt rét - ‘‘dữ oai hùm’’ : khí phách, tinh thần của đoàn quân Tây Tiến -> những người lính hiện lên trong dáng vẻ hào hùng, oai phong như nhũng vị chúa sơn lâm ngự trị nơi rừng xanh => Quang Dũng không hề che giấu những gian khổ, những căn bệnh hiểm nghèo mà tất cả những điều đó, qua ngòi bút của ông không được miêu tả một cách trần trụi mà rất lãng mạn.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

tưởng của thế hệ trẻ ngày nay đối với công cuộc bảo vệ đất nước?

Nhóm 4: Sự hi sinh của người lính Bước 2. Thực hiện nhiệm vụ học tập Dựa vào SGK thảo luận, ghi sản phẩm ra bảng phụ, GV quan sát, hỗ trợ các nhóm Bước 3. Báo cáo kết quả học tập - Gọi đại diện nhóm trình bày báo cáo - HS nhóm khác theo dõi, nhận xét, bổ sung Bước 4. Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ - GV nhận xét, đánh giá, bổ sung - GV chốt ý * GV bình, liên hệ: Trước hết hai câu thơ giàu chất hiện thực, nói lên được sự gian khổ của đời lính.

Bệnh sốt rét rừng, thiếu ăn khiến tóc họ rụng, da xanh tái vì thiếu máu. Cũng có giai thoại kể rằng người lính Tây Tiến sống nơi rừng thiêng nước độc nên họ cạo trọc đầu để tiện cho việc sinh hoạt. Vì thế, người đời sau còn nhớ mãi về anh “Vệ trọc”.

Hiện thực này hơn một lần gặp trong thơ viết về người lính: “Tôi với anh biết từng cơn

39

D

IC IA L FF O N Ơ H N

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

ớn lạnh Sốt run người vầng trán ướt mồ hôi” (Đồng chí – Chính Hữu) “Giọt giọt mồ hôi rơi Trên má anh vàng nghệ” (Cá nước – Tố Hữu) Tuy nhiên, cụm từ “không mọc tóc” khiến người lính hiện lên trong tư thế chủ động, cứ như là không thèm mọc tóc vậy.

Da “xanh màu lá” chứ không phải xanh xao. Đó là màu xanh của áo lính hay màu xanh của lá rừng ngụy trang.

Hình ảnh thơ gợi sức mạnh của đoàn quân Tây Tiến hòa trong nhứng cánh rừng linh thiêng, bạt ngàn * GV bình: Như vậy, đến đây chúng ta thấy hình ảnh người lính Tây Tiến “ốm” mà không “yếu”, “bi” mà không “lụy”. Quang Dũng đã khắc họa vẻ đẹp người lính Tây Tiến bằng những nét vẽ khỏe khoắn, can trường, mang bóng dáng của những chiến binh thời xưa, khác hẳn người lính chân đất mộc mạc đi từ đồng ruộng trong thơ Chính Hữu: “Áo anh rách vai Quần tôi có vài mảnh vá Miệng cười buốt giá Chân không giày” (Đồng chí)

40

* Về tâm hồn : mang vẻ đẹp hào hoa - ‘‘mắt trừng’’ : chi tiết cực tả sự phẫn nộ của nội tâm hướng về nhiệm vụ chiến đấu - ‘‘Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm’’ : là nét vẽ bay bổng, lãng mạn. Những giấc mơ chấp chới dáng kiều thơm trở thành động lực giúp người lính vượt qua mọi khó khăn gian khổ, là lời thúc giục họ tiến lên phía trước, là sợi dây thiêng liêng của niềm tin mang họ vượt qua bom đạn trở về.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

* GV bình: Giấc mơ, nỗi nhớ là một tứ thơ quen thuộc trong thơ ca kháng chiến.

Người lính trong Đồng chí ra đi từ đồng ruộng nên họ nhớ về giếng nước, gốc đa, ruộng nương; người lính trong Nhớ của Hồng Nguyên nhớ về “Ít nhiều người vợ trẻ/Mòn chân bên cối gạo canh khuya”.

Còn người lính Tây Tiến phần đông là học sinh, sinh viên Hà Nội nên nỗi nhớ của họ thật hào hoa. Họ mơ về nơi phồn hoa đô hội – nơi họ giã biệt ra đi: “Từ thuở mang gươm đi mở cõi Ngàn năm thương nhớ đất Hà Nội cổ xưa với những "dáng kiều thơm" Thăng Long” (Huỳnh Văn Nghệ) Nỗi nhớ ấy gắn liền với bóng dáng thiếu nữ duyên dáng, * Về lí tưởng, khát vọng Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh xinh đẹp đất Hà Thành. “đời xanh” : tuổi trẻ với bao mơ ước, khát vọng * GV bình: Hai chữ “đời vẫn còn ở phía trước xanh” chỉ tuổi thanh xuân “chẳng tiếc” : thái độ dứt khoát, tự nguyện ra đi mơn mởn, không có gì quý của những người lính. và đẹp bằng tuổi trẻ. Vậy mà -> những chàng trai hào hoa, phong nhã, với tình hai chữ “chẳng tiếc” ném vào yêu Tổ quốc, họ quyết tâm lên đường dù phải hi bài thơ một cách dứt khoát. sinh tuổi trẻ, với tinh thần “Quyết tử cho Tổ quốc Người lính coi sứ mệnh Tổ quyết sinh”. quốc lớn hơn sinh mệnh của bản thân, sẵn sàng hy sinh tuổi thanh xuân vì quê hương đất nước. Đây là lí tưởng cao đẹp của người Việt Nam 41

FF O N Ơ

N

H

* Tích hợp âm nhạc : Câu thơ “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh” gợi cho chúng ta liên tưởng đến bài hát ‘‘Đoàn vệ quốc quân’’ hào hùng một thời của nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu.

Q

U

Y

* GV cho HS hát karaoke một đoạn bài hát “Đoàn vệ quốc quân” - Nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu.

IC IA L

trong thời chống Mĩ. Nhà thơ Thanh Thảo đã từng viết: “Chúng tôi đã đi không tiếc đời mình Tuổi hai mươi làm sao không tiếc Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì còn chi Tổ quốc” Câu thơ của Quang Dũng còn phảng phất tinh thần “nhất khứ bất phục hoàn” mang chí lớn của tráng sĩ xưa, giống như tráng sĩ Kinh Kha: “Gió hiu hiu hề Nước sông Dịch lạnh ghê Tráng sĩ một đi không trở về”

D

ẠY

KÈ

M

* GV tích hợp kiến thức * Tích hợp Giáo dục công dân : Bác Hồ đã dạy : “Các vua Hùng đã có công dựng nước, Bác GDCD cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”. Ngày nay, đất nước đã hoàn toàn thóng nhất nhưng chúng ta vẫn phải luôn cảnh giác, chống lại mọi âm mưu phá hoại của kẻ thù để bảo vệ Tổ quốc.

Là những công dân trẻ tuổi yêu nước, thanh niên học sinh chúng ta có trách nhiệm: - Sống có lí tưởng, hoài bão vì đất nước - Trung thành với Tổ quốc, cảnh giác trước mọi âm mưu chia rẽ, xuyên tạc của các thế lực thù địch - Tích cực học tập, rèn luyện thân thể, giữ gìn vệ sinh, bảo vệ sức khỏe - Tham gia đăng kí nghĩa vụ quân sự khi đến tuổi, 42

D

H

N

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

* GV bình, liên hệ: Từ “về” diễn tả thái độ chủ động đón nhận của người lính. Điều này đã vĩnh viễn hóa cái chết của họ. Họ về với đất mẹ để hóa thân vào sông núi, sống mãi với muôn đời như Nguyễn Khoa Điềm đã từng viết: “Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy Những cuộc đời đã hóa núi sông ta”

Ơ

N

O

FF

IC IA L

sẵn sàng lên đường làm nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc - Tích cực tham gia các hoạt động an ninh, quốc phòng ở địa phương - Vận động bạn bè, người thân thực hiện tốt nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc. * Đoạn thơ khép lại bằng những câu thơ nói về sự hi sinh của những người lính Tây Tiến: - Rải rác biên cương mồ viễn xứ - Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành + Câu thơ sử dụng nhiều từ Hán Việt : biên cương, viễn xứ -> gợi không khí trang trọng, cổ kính, làm giảm đi ấn tượng bi thương, bi lụy. + “áo bào” : những tấm áo bạc sờn vì mưa nắng, rách nát vì bom đạn đã trở thành những “áo bào” sang trọng thay chiếu để bọc thi thể + cách nói giảm nói tránh “Áo bào thay chiếu anh về đất” -> làm vơi đi nỗi đau thương, vĩnh viễn hóa, bất tử hóa sự hi sinh cao đẹp của người lính.

Họ đã trở về với đất mẹ, hóa thân vào sông núi. + “khúc độc hành” : khúc nhạc của sông Mã để tiễn đưa những người lính đã hi sinh vì Tổ quốc => Trong cái âm hưởng vừa dữ dội, vừa hào hùng của thiên nhiên ấy, cái chết, sự hy sinh của người lính Tấy Tiến không hề bi thương, bi lụy mà thấm đẫm tinh thần bi tráng.

* GV bình, liên hệ: Cái chết của người lính Tây Tiến làm chấn động cả thiên nhiên vũ trụ. Dòng sông Mã cuồn cuộn gào thét dữ dội khúc ca tiễn biệt linh hồn người lính vào cõi bất tử. Đây là tiếng khóc 43

N

H

Ơ

N

O

FF

4. Lời thề gắn bó với Tây Tiến và miền Tây - Mùa xuân : + Thời gian thành lập đoàn quân + Mùa xuân của đất nước + Tuổi trẻ của người lính - Câu cuối : mặc dù đã ngã xuống nhưng hồn của các chiến sĩ vẫn dõi theo các đồng chí, vẫn mang nặng lời thề thủy chung son sắt. => 4 câu thơ là lời thề quyết tâm chiến đấu vì Tổ quốc, mãi mãi gắn bó với Tây Tiến, với miền Tây thân yêu của Tổ quốc. Dù có những người đã hi sinh nhưng tinh thần Tây Tiến là bất diệt.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

4. GV hướng dẫn HS đọc hiểu đoạn 4 của văn bản Bước 1. Chuyển giao nhiệm vụ học tập - Trình bày nội dung 4 câu thơ cuối?

Bước 2. Thực hiện nhiệm vụ học tập HS suy nghĩ, tìm câu trả lời Bước 3. Báo cáo kết quả học tập - HS trình bày ý kiến, HS khác nhận xét Bước 4. Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ - GV nhận xét, đánh giá, bổ sung - GV chốt ý * Hướng dẫn HS tổng kết bài học Bước 1. Chuyển giao nhiệm vụ học tập - Nêu những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của bài thơ Tây Tiến?

Bước 2. Thực hiện nhiệm vụ học tập HS suy nghĩ, tìm câu trả lời Bước 3. Báo cáo kết quả học

IC IA L

mang tầm vóc sử thi từng bắt gặp trong Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc của Nguyễn Đình Chiểu: “Đoái sông Cần Giuộc cỏ cây mấy dặm sầu giăng Nhìn chợ Trường Bình già trẻ hai hàng lụy nhỏ”

III. Tổng kết 1. Nội dung : Bài thơ khắc họa thành công hình tượng người lính Tây Tiến mang vẻ đẹp lãng mạn, đậm chất bi tráng trên cái nền cảnh thiên nhiên núi rừng miền Tây hùng vĩ, dữ dội và mĩ lệ.

2. Nghệ thuật : - Sự kết hợp hài hòa giữa bút pháp hiện thực và bút pháp lãng mạn - Ngôn ngữ thơ giàu chất tạo hình và giàu nhạc tính - Sử dụng từ Hán Việt mang âm hưởng cổ kính - Giọng thơ thay đổi theo dòng cảm xúc 44

IC IA L

N

H

Ơ

N

O

FF

Luyện tập * Tích hợp với bài ‘‘Khái quát văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến hết thế kỉ XX’’ Gợi ý 1. Khuynh hướng sử thi - Đề tài : viết về cuộc kháng chiến chống Pháp gian khổ của dân tộc, tập trung thể hiện chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa anh hùng cách mạng qua hình ảnh đoàn binh Tây Tiến sống và chiến đấu vì Tổ quốc.

- Nhân vật chính : người lính Tây Tiến - những học sinh sinh viên Hà Nội mang lí tưởng chung của dân tộc Việt Nam thời bấy giờ, có nhiều phẩm chất cao quý, biết gắn bó số phận mình với số phận đất nước.

- Lời thơ trang trọng, hào hùng, thiên về ngợi ca, ngưỡng mộ.

2. Cảm hứng lãng mạn - Nỗi nhớ mang cảm xúc lãng mạn - Bức tranh thiên nhiên Tây Bắc mang vẻ đẹp lãng mạn - Tình cảm quân dân được cảm nhận mang màu sắc lãng mạn (Đoạn thơ ‘‘Doanh trại…hồn thơ’’) - Hình tượng người lính mang vẻ đẹp lãng mạn : ngoại hình hào hùng, tâm hồn hào hoa - Nghệ thuật miêu tả đặc trưng của chủ nghĩa lãng mạn => Tất cả đã nâng đỡ người lính Tây Tiến vượt qua mọi thủ thách gian khổ để hướng về lí tưởng, hướng về chiến thắng.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

tập - HS trình bày ý kiến, HS khác nhận xét Bước 4. Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ - GV nhận xét, đánh giá, bổ sung - GV chốt ý Hoạt động 3. Luyện tập Bước 1. Chuyển giao nhiệm vụ học tập Câu hỏi: Một trong những đặc điểm của văn học Việt Nam từ 1945 đến 1975 là nền văn học mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn.

Hãy chứng minh qua bài thơ Tây Tiến ?

Bước 2. Thực hiện nhiệm vụ học tập HS suy nghĩ, tìm câu trả lời Bước 3. Báo cáo kết quả học tập - HS trình bày ý kiến, HS khác nhận xét Bước 4. Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ - GV nhận xét, đánh giá, bổ sung - GV chốt ý

45

D

FF

O

N

Ơ

H

N

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

Bước 1. Chuyển giao nhiệm vụ học tập Cho đoạn trích: Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc Quân xanh màu lá dữ oai hùm Mắt trừng gửi mộng qua biên giới Dêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm Rải rác biên cương mồ viễn xứ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh Ao bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành Thực hiện các yêu cầu : Câu 1. Văn bản trên được viết theo thể thơ nào ?

Câu 2. Nêu nội dung chính của văn bản ?

Câu 3. Nêu tác dụng của biện pháp tu từ trong câu thơ "Áo bào thay chiếu anh về đất" Câu 4. Cảm nhận của anh/chị về vẻ đẹp của người lính trong thời đại ngày nay ?

Bước 2. Thực hiện nhiệm vụ học tập HS suy nghĩ, tìm câu trả lời Bước 3. Báo cáo kết quả học tập - HS trình bày ý kiến, HS khác nhận xét

Vận dụng Câu 1. Văn bản được viết theo thể : thất ngôn Câu 2. Nội dung của đoạn trích : tập trung khắc họa bức chân dung người chiến sĩ Tây Tiến (ngoại hình, tâm hồn, lí tưởng và sự hi sinh) Câu 3.

- biện pháp tu từ : nói giảm nói tránh qua cách nói “anh về đất” - Tác dụng : Làm giảm sắc thái bi thương, ấn tượng buồn thảm khi nói về cái chết của những người lính. Khiến cho người đọc cảm nhận họ ra đi một cách thanh thản, nhẹ nhàng. Vì thế cái chết của những người lính có bi thương nhưng không hề bi lụy mà thấm đẫm tinh thần bi tráng.

Câu 4. HS trình bày suy nghĩ và cảm nhận của mình, có thể theo hướng : tiếp nối truyền thống anh bộ đội cụ Hồ, người lính trong thời đại ngày nay vẫn mang trong mình lòng yêu nước thiết tha, cháy bỏng, lòng căm thù giặc sâu sắc và tinh thần sẵn sàng xả thân vì Tổ quốc. Họ là những con người kiên cường, dũng cảm, ngày đêm chiến đấu để bảo vệ biển đảo quê hương, giữ gìn nền độc lập tự do của Tổ quốc…

IC IA L

Hoạt động 4. Vận dụng

46

Bước 4. Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ - GV nhận xét, đánh giá, bổ sung - GV chốt ý

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

Hoạt động 5. Tìm tòi, mở Tìm tòi, mở rộng - HS có thể sưu tầm và học thuộc một số đoạn thơ, rộng GV giao nhiệm vụ : bài thơ cùng đề tài như : Đồng chí (Chính Hữu), - Sưu tầm một số bài thơ Nhớ (Hồng Nguyên), Hoan hô chiễn sĩ Điện Biên khác viết về đề tài người lính (Tố Hữu) … trong kháng chiến chống - HS có thể sử dụng phần mềm Mindmap hoặc vẽ Pháp tay - Vẽ bản đồ tư duy bài thơ Tây Tiến - Vẽ bản đồ tư duy : hình tượng thiên nhiên và hình tượng người lính trong bài thơ Tây Tiến.

- HS chuẩn bị ở nhà và báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ * CỦNG CỐ, DẶN DÒ - Củng cố : + Vẻ đẹp của hình tượng người lính Tây Tiến : hào hùng, hào hoa + Chất lãng mạn và cảm hứng bi tráng của bài thơ - Dặn dò : Chuẩn bị bài : Nghị luận về một ý kiến bàn về văn học.

KÈ

7.2. Về khả năng áp dụng của sáng kiến:

D

ẠY

- Sáng kiến đã được áp dụng trong thực tế giảng dạy tại lớp 12A9 (41 học sinh) và đã đạt được hiệu quả nhất định.

- Tiết học sẽ tăng thêm hiệu quả khi kết hợp ứng dụng CNTT để tạo hiệu ứng cho các hình ảnh, bản đồ,…

- Nội dung tích hợp này có thể áp dụng đối với các tiết luyện tập, thực hành hoặc các giờ ôn tập - củng cố, không chỉ riêng môn Ngữ văn mà còn đối với các môn học khác như Lịch sử, Địa lí, Sinh học, Vật lí, Hóa học,…

- Hơn nữa việc dạy học theo đề tài này không chỉ được thực hiện đối với học sinh lớp 12 trường THPT Lê Xoay mà có thể đem lại hiệu quả lớn tới các đơn vị giáo dục khác.

47

8. Những thông tin cần được bảo mật: Không 9. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến: 9.1. Với nhà trường:

IC IA L

- Nhà trường cần tạo điều kiện về cơ sở vật chất như: phòng học máy chiếu, máy tính để giáo viên triển khai nội dung bài học sinh động, tiết kiệm thời gian.

9.2. Với giáo viên:

FF

- Thiết kế, lựa chọn nội dung tích hợp phải có mục đích học tập, gắn với bài học và gây hứng thú để thu hút sự tham gia của học sinh. Các kiến thức liên môn đưa ra không quá khó, không làm mất nhiều thời gian tổ chức, gần gũi với lứa tuổi HS THPT.

O

- Đảm bảo thực hiện theo trình tự sau:

N

+ Giáo viên giới thiệu, gợi ý các nội dung tích hợp trong bài học.

Ơ

+ Giao nhiệm vụ cho nhóm HS hoặc đến từng HS (nếu cần thiết). Nhiệm vụ này học sinh sẽ chuẩn bị trước ở nhà.

H

+ Tổ chức dạy học theo nội dung đã chuẩn bị.

Y

N

+ Nhận xét kết quả giờ học (người học nhận được gì sau khi tham gia tiết học Ngữ văn có tích hợp kiến thức môn Địa lí, Lich sử, GDCD, Âm nhạc).

U

- Chuẩn bị bài một cách chu đáo, dự kiến những tình huống có thể nảy sinh trong khi tổ chức dạy học để khi gặp có thể giải quyết tốt.

M

Q

- Ngoài ra trong quá trình tổ chức giờ học theo hướng tích hợp liên môn, GV cần tạo điều kiện cho tất cả học sinh trong lớp được tham gia.

KÈ

9.3. Với học sinh:

- Cần đọc trước bài ở nhà, tìm hiểu những kiến thức liên quan đến nội dung bài học và những nội dung sẽ tích hợp.

D

ẠY

- Chủ động, tích cực tham gia hoạt động xây dựng bài.

10. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tác giả và theo ý kiến của tổ chức, cá nhân đã tham gia áp dụng sáng kiến lần đầu, kể cả áp dụng thử (nếu có) 10.1. Đánh giá lợi ích thu được do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tác giả: Trong quá trình giảng dạy, tôi đã áp dụng sáng kiến “Dạy học tác phẩm Tây Tiến - Quang dũng theo hướng tích hợp liên môn” và đạt được một số kết quả bước đầu như sau: 48

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

- Về phía HS: + HS sẽ dành thời gian đọc, tiếp cận văn bản nhiều hơn. Buộc các em phải tìm tòi, suy nghĩ để chuẩn bị bài có hiệu quả. + Tạo cho HS tính nhạy bén, sáng tạo và hứng thú với giờ học văn. + Mặt khác, hạn chế tối đa thời gian “chết” đối với HS, không để cho các em có cơ hội tham gia vào các hoạt động vô bổ ngoài giờ học.

- Về phía GV: + Thúc đẩy GV đầu tư nhiều hơn trong công tác chuẩn bị, thiết kế giáo án cho phù hợp với tinh thần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng “lấy người học làm trung tâm”. + Đầu tư nghiên cứu kiến thức liên môn có liên quan để cùng hợp tác với học sinh giúp các em chiếm lĩnh nội dung bài học. + Làm tốt công tác đầu tư cho tiết dạy sẽ giúp giáo viên chủ động, linh hoạt trong khâu tổ chức, hướng dẫn học sinh tự khai thác và chiếm lĩnh tri thức; mặt khác sẽ tránh được sự lúng túng bị động khi học sinh chất vấn về những thông tin liên quan. + Áp dụng có hiệu quả phương pháp dạy học tích hợp thì khi lên lớp giáo viên sẽ đỡ vất vả vì không phải làm việc nhiều. * Để thấy rõ hiệu quả và tính khả thi của đề tài, ta sẽ so sánh hai bảng số liệu ghi kết quả khảo sát ý kiến và chất lượng học tập của HS lớp thực nghiệm trong năm học 2019- 2020 (12A9) trước và sau khi đổi mới phương pháp dạy học tác phẩm Tây Tiến theo hướng tích hợp.

- Khi chưa áp dụng đề tài:

Q

Số HS khảo sát

8/41

M

Lớp 12A9

Phát biểu nhiều

(41 HS)

KÈ

Tỉ lệ

19.51%

Hứng thú với giờ học 15/41 36.58%

D

ẠY

- Sau khi áp dụng đề tài: Số HS khảo sát Lớp 12A9 (41 HS) Tỉ lệ

Phát biểu nhiều 23/41 56.1%

Hứng thú với giờ học 33/41 80.49%

Kết quả khảo sát cho thấy rõ ràng phương pháp dạy học này đã khắc phục phần nào nhược điểm học tập thụ động ở học sinh, giúp HS hứng thú, chủ động, giáo 49

O

FF

IC IA L

viên cũng có thể phát huy tốt tính sáng tạo trong giảng dạy và đích cuối cùng là kết quả học tập của học sinh được nâng lên rõ rệt. * Kết quả kiểm tra, đánh giá: Sáng kiến đã được áp dụng trong quá trình giảng dạy tác phẩm Tây Tiến tại lớp 12A9, trường THPT Lê Xoay, năm học 2019 – 2020 Phương pháp tiến hành Trong quá trình nghiên cứu đề tài này, chúng tôi đã tiến hành thử nghiệm phương pháp dạy học tích hợp liên môn qua hai tiết đọc - hiểu văn bản Tây Tiến của nhà thơ Quang Dũng trong chương trình Ngữ văn lớp 12 cơ bản tại lớp 12A9 trường THPT L ê X o a y . Để thấy được hiệu quả của phương pháp dạy học này, chúng tôi đã chọn lớp 12A6 có 35 học sinh làm lớp đối chứng. Hai lớp này học sinh đều có trình độ nhận thức và ý thức học tập môn văn như nhau.

Nhưng ở lớp 12A6, tôi sử dụng phương pháp thuyết trình là chính. Sau tiết học, chúng tôi đã kiểm tra kết quả giờ học của học sinh hai lớp bằng hai câu hỏi giống nhau, với cùng thời gian 15 phút.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

Đề bài: Cảm nhận của anh/chị về câu thơ sau: “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh”. Từ đó, hãy liên hệ đến tinh thần, trách nhiệm, lí tưởng của thế hệ trẻ ngày nay đối với công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước?

Gợi ý làm bài: HS cần đảm bảo các nội dung sau: - Cảm nhận câu thơ “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh”: câu thơ thuộc đoạn 3 của tác phẩm, thể hiện lí tưởng, khát vọng cao đẹp của người chiến sĩ Tây Tiến. + “đời xanh”: tuổi trẻ với bao mơ ước, khát vọng vẫn còn ở phía trước + “chẳng tiếc”: thái độ dứt khoát, tự nguyện ra đi của những người lính.

-> những chàng trai hào hoa, phong nhã, với tình yêu Tổ quốc, họ quyết tâm lên đường dù phải hi sinh tuổi trẻ, với tinh thần “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”.

- Tinh thần, trách nhiệm của thế hệ trẻ ngày nay trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước (Tích hợp Giáo dục công dân): Xây dựng và bảo vệ đất nước luôn là nhiệm vụ hàng đầu của mọi quốc gia, mọi thời đại. Trong đó vai trò, trách nhiệm của thanh niên – thế hệ tương lai của đất nước là vô cùng quan trọng. Trách nhiệm ấy được thể hiện ở những khía cạnh sau: + Luôn ghi nhớ và biết ơn thế hệ cha anh đã chiến đấu, hi sinh để có đất nước hòa bình như ngày hôm nay. + Thực hiện nghiêm túc luật nghĩa vụ quân sự, sẵn sàng lên đường khi Tổ quốc kêu gọi… + Xây dựng, bảo vệ Tổ quốc bằng cách xây dựng lí tưởng, mục đích sống cá nhân cao đẹp kết hợp chặt chẽ với quyền lợi của Tổ quốc.

50

IC IA L

+ Không ngừng học tập, rèn luyện góp sức mình vào xây dựng đất nước, làm cho đất nước ngày càng giàu đẹp, vững mạnh “sánh vai với các cường quốc năm châu” như mong mỏi của Bác Hồ lúc sinh thời. + Thẳng thắn phê phán, đấu tranh với thái độ, hành vi ích kỉ, cá nhân, đặt quyền lợi cá nhân cao hơn trách nhiệm với Tổ quốc.

Kết quả thử nghiệm Qua giờ dạy và qua kết quả kiểm tra bài làm của học sinh khi chúng tôi áp dụng hai phương pháp dạy học khác nhau này, chúng tôi nhận thấy:

O

FF

Học sinh lớp 12A9, GV dạy theo phương pháp tích hợp liên môn, HS chuẩn bị bài ở nhà rất kĩ và tích cực, chủ động, sôi nổi hơn trong việc phát biểu xây dựng bài. Các em được trình bày những hiểu biết của mình, được trao đổi với nhau nên phần lớn các em đều cảm thấy hứng thú hơn với học tập. Nhiều HS tỏ ra hiểu bài ngay trên lớp và có được những kiến thức sâu, rộng về nội dung bài học.

Ơ

N

Kết quả kiểm tra thử nghiệm cũng cho thấy: HS nắm bắt và ghi nhớ bài học nhanh hơn, điểm kiểm tra khá giỏi nhiều hơn.

Điểm khá

Điểm TB

Điểm dưới TB

M

Điểm giỏi

SL

%

SL

%

SL

%

SL

%

35

2

5,71

10

28,57

17

48,57

6

17,14

41

7

17,07

25

60,97

9

25,71

0

ẠY

12A6 (ĐC) 12A9 (TN)

D

Tổng số bài

KÈ

Lớp

Q

U

Y

N

H

Còn ở lớp 12A6, chúng tôi vận dụng phương pháp dạy học truyền thống giáo viên chủ yếu thuyết trình, câu hỏi có đưa ra nhưng ở dạng tái hiện kiến thức, không có sự liên hệ, khắc sâu kiến thức nên giờ học không sôi nổi; HS rất ít giơ tay phát biểu xây dựng bài; chủ yếu thụ động chờ giáo viên đọc để chép, có một số em còn không tập trung vào bài học mà nói chuyện riêng. HS nắm được kiến thức cơ bản ngay trên lớp không nhiều. Số HS đạt điểm kiểm tra khá, giỏi cũng rất ít. Kết quả cụ thể như sau:

0

10.2. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tổ chức, cá nhân Sáng kiến khi áp dụng vào quá trình dạy học tác phẩm Tây Tiến của Quang Dũng trong chương trình lớp 12 đã đem lại những hiệu ứng tích cực cho học sinh trong việc nâng cao chất lượng và hiệu quả học tập.

51

11. Danh sách những tổ chức/cá nhân đã tham gia áp dụng thử hoặc áp dụng sáng kiến lần đầu Số TT

Địa chỉ

Tên tổ chức/

Phạm vi/Lĩnh vực

cá nhân

áp dụng sáng kiến

Lê Thị Ngọc Mai

Trường THPT Lê Xoay, thị Dạy học tác phẩm Tây trấn Vĩnh Tường, huyện Vĩnh Tiến - Quang Dũng Tường, tỉnh Vĩnh Phúc

2

Nguyễn Thị Nga

Trường THPT Lê Xoay, thị Dạy học tác phẩm Tây trấn Vĩnh Tường, huyện Vĩnh Tiến - Quang Dũng Tường, tỉnh Vĩnh Phúc

3

Nguyễn Thị Mơ

Trường THPT Lê Xoay, thị Dạy học tác phẩm Tây trấn Vĩnh Tường, huyện Vĩnh Tiến - Quang Dũng Tường, tỉnh Vĩnh Phúc

Ơ

Vĩnh Tường, ngày 06 tháng 2 năm 2020 Tác giả sáng kiến

Lê Thị Ngọc Mai

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Lê Văn Thức

Y

N

H

Vĩnh Tường, ngày 06 tháng 2 năm 2020 Thủ trưởng đơn vị

N

O

FF

IC IA L

1

52

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyễn Đức Ân (1996), Một số vấn đề về dạy học giảng văn, ĐHQG TPHCM, Trường ĐHSP. 2. Nguyễn Ngọc Bảo (1995), Phát triển tính tích cực, tính tự lực của học sinh trong quá trình dạy học, NXB Hà Nội, Hà Nội.

3. Nguyễn Lăng Bình (chủ biên) (2010), Dạy và học tích cực – Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học (Dự án Việt – Bỉ), NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội 4. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008), Ngữ văn 12 (tập 1), NXB Giáo dục, Hà Nội.

5. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007), Sách giáo viên Ngữ văn 10 (tập 2), NXB Giáo dục, Hà Nội.

6. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Giáo dục công dân 10, NXB Giáo dục, Hà Nội.

7. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2009), Lịch sử 12, NXB Giáo dục, Hà Nội.

8. Trần Bá Hoành (2007), Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và sách giáo khoa, NXB ĐHSP, Hà Nội.

9. Nguyễn Thành Kính (2009), “Dạy học hợp tác và vấn đề xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”, Tạp chí giáo dục (218), tr 19-20.

10.http://truonghocketnoi.edu.vn/data/thuvien/DongPhD/hoclieu_3650611_144686 7073.pdf 11. https://giasutienphong.com.vn/day-hoc-tich-hop-lien-mon.html 12.https://tapchigiaoduc.moet.gov.vn/vi/magazine/so-dac-biet-thang-10-282/26mot-so-van-de-ve-day-hoc-ngu-van-theo-phuong-phap-tich-hop-4554.html 13.https://tusach.thuvienkhoahoc.com/wiki/Nghi%C3%AAn_c%E1%BB%A9u_d %E1%BA%A1y_h%E1%BB%8Dc_t%C3%ADch_h%E1%BB%A3p_li%C3%AA n_m%C3%B4n 14. https://vi.wikipedia.org/wiki/S%C3%B4ng_M%C3%A3 15. https://vi.wikipedia.org/wiki/M%E1%BB%99c_Ch%C3%A2u 16. https://www.youtube.com/watch?v=LP-3ecCksSo&t=3314s 17.https://www.nhaccuatui.com/bai-hat/doan-ve-quoc-quan-phan-huynh-dieuva.NEWzjmQ5qi.html

53

Ơ

N

O

FF

IC IA L

PHỤ LỤC

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Giờ dạy tác phẩm “Tây Tiến” tại lớp 12A9

Giờ học tác phẩm “Tây Tiến” tại lớp 12A9

54

IC IA L FF O N Ơ H N Y U Q M KÈ ẠY D

Thủ bút bài “Tây Tiến” của nhà thơ Quang Dũng

55

IC IA L FF O N Ơ H N Y U Q M KÈ ẠY D

Bài hát “Nhớ Ba Vì” (Nhạc và lời: Quang Dũng)

56

57

D

ẠY M

KÈ Y

U

Q H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

IC IA L FF O N Ơ H N Y U Q M KÈ ẠY D Bài hát “Đoàn vệ quốc quân” - Nhạc sĩ: Phan Huỳnh Điểu

58

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

SƠ ĐỒ TƯ DUY TRANH VẼ CỦA HỌC SINH LỚP 12A9

D

ẠY

Sơ đồ tư duy về hình ảnh thiên nhiên trong bài thơ “Tây Tiến” - Trần Thị Thu Trang

59

IC IA L FF O N Ơ H N Y U Q M KÈ ẠY D

Sơ đồ tư duy về hình ảnh người chiến sĩ Tây Tiến – Nguyễn Thùy Dương

60

IC IA L FF O N Ơ H N Y U Q M KÈ ẠY D

Sơ đồ tư duy về bài thơ “Tây Tiến” - Phạm Thị Thùy

61

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

MỘT SỐ BÀI KIỂM TRA CỦA HỌC SINH LỚP 12A9

62

63

D

ẠY M

KÈ Y

U

Q H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

64

D

ẠY M

KÈ Y

U

Q H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

65

D

ẠY M

KÈ Y

U

Q H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

66

D

ẠY M

KÈ Y

U

Q H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

67

D

ẠY M

KÈ Y

U

Q H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

MỘT SỐ BÀI PHÊ BÌNH, PHÂN TÍCH TÁC PHẨM TÂY TIẾN CỦA QUANG DŨNG Nhà thơ Xuân Diệu phê bình:

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

Trong tập TIẾNG THƠ (15-5-1949) Xuân Diệu viết: “... Bài thơ hơi buồn, có đoạn buồn lắm: tứ thơ không mới, có những câu văn hoa. Nhưng toàn bài rung rung như những dây đồng. Đọc lên, trong miệng còn ngân âm nhạc. Cái cảnh miền Tây gian nan đặc biệt: bộ đội Tây tiến là một trong những bộ đội nhiều hy sinh. Đánh giặc đã đành, mà người với rừng núi còn tranh nhau ai thua ai được. Một bạn tôi lên thăm bộ đội quá thượng du Thanh Hoá, trên biên giới Việt-Lào kể rằng: “Núi giăng màn trùng điệp; một anh đội viên chỉ quãng chập chùng trước mặt nói: - Một mình tôi phụ trách 5 cây số núi”. Lên đến nguồn sông Mã, còn đâu là đồng bằng? Lúc mới đầu chưa quen thổ ngơi, nhiều chiến sĩ chết. Có lẽ cái rùng rợn buổi đầu ấp sâu vào tâm hồn tác giả. Những chiến sĩ lưa thưa giữa nghìn trùng rừng núi chắc cảm thấy mình “cheo leo chòi biên cương”, cảm thấy mình lạc đời. Những anh con trai Hà Nội lên đến đây cạo trọc đầu, hay là sốt rét rụng cả tóc, người mặc áo chàm hay là mặt lây sắc lá, hay là ốm tái màu da; giặc sợ các anh như sợ hùm: nhưng các anh dù thế nào cũng nhớ Hà Nội cho được: Tây tiến đoàn binh không mọc tóc Quân xanh màu lá dữ oai hùm Mắt trừng gửi mộng qua biên giới Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm Bài thơ chỗ thì đẹp, chỗ thì ghê, man rợ rồi lại êm ái; đoạn sau cùng đầy những tiếng từ ly. Những tên đất Sài Khao, Mường Lát, Pha Lương... ngân động. Đến cái tên Sầm Nứa thì câu thơ buồn mà hay quá; hồn đây là tâm hồn người sống nghĩ chuyện bên Lào: Tây tiến người đi không hẹn ước Đường lên thăm thẳm một chia phôi Ai lên Tây tiến mùa xuân ấy Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi.

-------

68

IC IA L

“TÂY TIẾN” – BÀI THƠ ĐẶC SẮC CỦA NHÀ THƠ QUANG DŨNG Nhà thơ Quang Dũng (1921-1988) chính tên là Bùi Đình Diệm, quê làng Phượng Trì (tức làng Phùng), huyện Đan Phượng, Hà Đông; nay thuộc Hà Nội.

Làng Phùng giàu truyền thống văn hóa và các danh nhân lịch sử. Thủa nhỏ, Quang Dũng sống và học tập ở Hà Nội. Ông có một số tác phẩm in chung hoặc in riêng, thuộc các thể ký, truyện ngắn và thơ. Bài thơ “Tây Tiến” (viết năm 1948) là thi phẩm nổi tiếng của ông; về sau được in ở tập “Mây đầu ô”, NXB Tác phẩm mới, Hà Nội – 1986. “Tây Tiến” là tráng ca về người chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam, thể hiện rõ tài hoa, bản sắc Quang Dũng, đưa ông vào vị trí hàng đầu của các nhà thơ thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp.

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

Tây Tiến là một đơn vị quân đội, thành lập đầu năm 1947, có nhiệm vụ chiến đấu bảo vệ vùng biên cương Tây Bắc Việt Nam và phối hợp với bộ đội Pathet Lào đánh Pháp ở Thượng Lào. Trong hoàn cảnh cực kỳ gian khổ sống giữa núi rừng heo hút, hiểm trở, khí hậu khắc nghiệt, thiếu thốn mọi bề, nhưng các chiến sĩ Tây Tiến – phần đông là các chàng trai Hà Nội – vẫn lạc quan, anh dũng chiến đấu. Quang Dũng là đại đội trưởng Tây Tiến từ đầu năm 1947, đến cuối năm 1948 thì được điều động sang đơn vị khác. Năm 1948, ở Phù Lưu Chanh (huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam), nhớ đến đồng đội cũ, ông viết bài thơ “Nhớ Tây Tiến”, sau đổi là “Tây Tiến”. Bài thơ là một kiệt tác của thơ ca Việt Nam hiện đại, thể hiện cảm xúc yêu mến, lòng khâm phục của tác giả trước vẻ đẹp hào hùng mà lãng mạn và tinh thần bi tráng của người lính Tây Tiến. Tính độc đáo về nội dung và bút pháp tài hoa của Quang Dũng trong “Tây Tiến” là không thể trộn lẫn trong thơ ca cách mạng nước ta.

KÈ

M

Phần đầu bài thơ, Quang Dũng biểu lộ nỗi nhớ Tây Bắc không nguôi. Núi rừng và người dân nơi đây đã che chở, gắn bó với đoàn quân Tây Tiến. Nỗi nhớ ấy thấm đậm cả không gian và thời gian:

D

ẠY

Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!

Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi Mường Lát hoa về trong đêm hơi.

Ta như nghe thấy tiếng gọi thiết tha, đầy yêu thương của tác giả đối với Tây Bắc, với đồng đội. Nhà thơ nhớ đồng đội, nhớ núi rừng và các bản làng đã đi qua. Đặc biệt, tác giả nhớ cảnh hành quân gian khổ trên núi rừng Tây Bắc: Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây súng ngửi trời 69

N

O

FF

IC IA L

Ngàn thức lên cao, ngàn thước xuống Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi.

Bốn câu thơ thật hay. Một bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hoang sơ, hiểm trở, hùng vĩ và rất thơ mộng, được vẽ nên bằng trí tưởng tượng phong phú của nhà thơ, với biện pháp nghệ thuật tương phản và phóng đại. Hành quân trên núi cao có mây che phủ, người lính Tây Tiến như đi trong mây (Heo hút cồn mây súng ngửi trời).

Gian khổ mà vẫn vui. Quang Dũng dùng từ ngữ mới lạ, táo bạo, lại hóm hỉnh, tinh nghịch, đầy chất lính: “súng ngửi trời”. Câu thơ “Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi” là câu thơ rất gợi cảm và tài hoa, toàn thanh “không” và “bằng”, làm ta nhớ đến âm điệu câu thơ diệu nghệ của thi sĩ Tản Đà: “Giang hồ mê chơi quên quê hương” (trong bài Thăm mả cũ bên đường) và hai câu thơ tuyệt mĩ của Xuân Diệu: “Sương nương theo trăng ngưng lưng trời/ Tương tư nâng lòng lên chơi vơi” (bài Nhị hồ).

Núi rừng Tây Bắc ghi lại cảnh buồn đau của đồng đội: “Anh bạn dãi dầu không bước nữa/ Gục lên mũ súng bỏ quên đời”. Nhưng nơi ấy cũng có cái vui bình dị của cuộc sống bản làng: “Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói/ Mai Châu mùa em thơm nếp xôi”.

U

Y

N

H

Ơ

Tiếp đó, Quang Dũng nhớ đến cảnh sinh hoạt chan hòa, vui tươi của chiến sĩ Tây Tiến với đồng bào Tây Bắc. Bút pháp lãng mạn của Quang Dũng thể hiện đậm nét trong đoạn này. Cảnh và người thật là thơ mộng, có nét hoang dại chân thực, rất quyến rũ, đáng yêu, được nhà thơ chấm phá một cách tinh tế. Những câu thơ rất có duyên. Điệu thơ nhịp nhàng, lâng lâng như tiếng hát, như điệu nhảy hút hồn của các sơn nữ:

D

ẠY

KÈ

M

Q

Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa Kìa em xiêm áo tự bao giờ Khèn lên man điệu nàng e ấp Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ.

Anh lính lãng mạn, hào hoa xuất thân Hà Nội như ngỡ ngàng, ngơ ngác, đầy vui sướng khi thấy các cô gái Thái xinh đẹp đang múa lượn trong ánh lửa trại sáng rực và tiếng khèn trầm bổng. Và đây nữa, dáng vẻ uyển chuyển gợi cảm của cô gái Thái trên chiếc thuyền độc mộc mới đáng yêu làm sao: Người đi Châu Mộc chiều sương ấy Có thấy hồn lau nẻo bến bờ Có nhớ dáng người trên độc mộc Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa.

Những bông lau đong đưa theo chiều gió, hay là dáng điệu và ánh mắt đong đưa của cô gái trên thuyền? Dù hiểu theo cách nào cũng thật là đẹp. Hiếm có những câu thơ độc đáo, có duyên và hay đến thế!

70

IC IA L

Điểm tựa và cốt lõi của bài thơ là hình ảnh đoàn quân Tây Tiến vừa chân thực, vừa lãng mạn và bi tráng. Người lính Tây Tiến được tác giả khắc họa sắc nét từ ngoại hình đến nội tâm. Quang Dũng tô đậm những cái khác lạ, sử dụng linh hoạt biện pháp nghệ thuật tương phản, với trí tưởng tượng phong phú, nên hình ảnh người lính Tây Tiến đã tác động mạnh và sâu vào sự rung cảm của người đọc. Đây là vẻ ngoại hình độc đáo đến khác thường, gây ấn tượng đặc biệt về người chiến sĩ Tây Tiến:

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc Quân xanh màu lá dữ oai hùm Mắt trừng gửi mộng qua biên giới.

Sống nơi rừng thiêng nước độc, vô vàn gian khổ, nên bộ đội Tây Tiến thường bị sốt rét, da xanh xám, rụng hết tóc, hoặc phải húi trọc đầu. Hình ảnh ấy trông vừa thương, vừa thấy ngồ ngộ. Cùng thời, nhà thơ Tố Hữu cũng mô tả về anh Vệ quốc quân: “Giọt giọt mồ hôi rơi/ Trên má anh vàng nghệ” (bài Cá nước). Các chi tiết: “dữ oai hùm”, “mắt trừng gửi mộng qua biên giới” biểu hiện cái tướng mạo phi thường, dữ dội và cả lòng căm thù giặc của người lính Tây Tiến khiến kẻ địch phải khiếp sợ, được nhà thơ khéo léo kết hợp với vẻ đẹp nội tâm rất đáng yêu của các anh: “Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”. Đấy là nỗi nhớ nhà, nhớ người yêu, nhớ các thiếu nữ Hà thành duyên dáng – một nỗi nhớ chân thực và rất lãng mạn của những chàng trai hào hoa, phong nhã gốc Hà Nội. Có lẽ chỉ có “dáng kiều thơm” mới xứng với kẻ anh hùng! Câu thơ tuyệt diệu! Thật thế. Thi sĩ Tản Đà tài danh, nổi tiếng đa tình, có hồi sinh chắc cũng phải nể!

Q

Quang Dũng biểu hiện cảm xúc xót thương vô hạn và ca ngợi cái chết bi hùng của người lính Tây Tiến:

D

ẠY

KÈ

M

Rải rác biên cương mồ viễn xứ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành.

Những cái chết xa nhà, xa quê hương. Đó là sự thật, là cái bi, thể hiện nỗi đau nghẹn ngào trong lòng tác giả. Bộ đội Tây Tiến biết là phải hy sinh, nhưng lý tưởng cao đẹp khiến các anh tự giác đón nhận hy sinh, coi cái chết nhẹ tựa lông hồng: “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh”. Lại nhớ đến hình ảnh người ra đi cứu nước trong bài “Tống biệt hành” của Thâm Tâm: “Chí nhớn chưa về bàn tay không/ Thì không bao giờ nói trở lại”. Bộ đội Tây Tiến chiến đấu xa quê hương, lúc chôn cất không có ván, chỉ có manh chiếu bọc thân! Các anh đã “về đất” – chứng tỏ sự hy sinh vì Tổ quốc rất thanh thản. Nhà thơ dùng từ rất hay, dùng cách nói giảm, làm nhẹ nỗi đau, độc đáo mà lại đậm tính dân tộc. Sự hy sinh của các 71

anh khiến sông núi cũng xúc động, cảm thông: “Sông Mã gầm lên khúc độc hành”! Đấy là tiếng khóc thống thiết, nỗi đau xé ruột của nhà thơ, của nhân dân, của đất trời trước cái chết của người chiến sĩ Tây Tiến. Đó cũng là khúc nhạc trầm hùng của núi rừng Tây Bắc đưa tiễn các anh.

FF

IC IA L

“Tây Tiến” của Quang Dũng là một đỉnh cao của thơ ca viết về người chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam từ sau Cách mạng Tháng Tám – 1945. Qua nỗi nhớ thương đồng đội, nhà thơ đã dựng lên bức tượng đài sừng sững mà bi tráng, rất đẹp và sinh động để ca ngợi người lính Tây Tiến oai hùng. Bài thơ kết tụ tài hoa nghệ sĩ của Quang Dũng, với ngôn từ đặc sắc, hình ảnh độc đáo, gợi cảm và giàu âm điệu – mà nói như thi sĩ Xuân Diệu: “Nghe như ngậm nhạc trong miệng”.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

Đào Ngọc Đệ (Giảng viên Đại học Hải Phòng) Tuần Báo Văn Nghệ TP.HCM số 415

72