XÂY DỰNG TÌNH HUỐNG HỌC TẬP TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 10 GIÚP HỌC SINH VẬN DỤNG KIẾN THỨC LIÊN MÔN

TÌNH HUỐNG HỌC TẬP TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ

vectorstock.com/10212084

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

ĐỀ TÀI XÂY DỰNG TÌNH HUỐNG HỌC TẬP TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 10 GIÚP HỌC SINH VẬN DỤNG KIẾN THỨC LIÊN MÔN GIẢI QUYẾT CÁC VẤN ĐỀ THỰC TIỄN WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

i

MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài.................................................................................. 1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ..................................................................... 2 3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................... 4 3.1. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................... 4 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................. 4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................. 5 4.1. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................. 5 4.2. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................... 5 5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 5 5.1. Phương pháp thu thập, phân tích, xử lí tài liệu ............................................. 5 5.2. Phương pháp phân tích, tiếp cận hệ thống ................................................... 6 5.3. Phương pháp khảo sát, điều tra .................................................................... 6 5.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ............................................................. 6 5.5. Phương pháp thống kê toán học................................................................... 7 6. Cấu trúc khóa luận.......................................................................................... 7 PHẦN NỘI DUNG ............................................................................................ 8 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DẠY HỌC .................... 8 THEO TÌNH HUỐNG ....................................................................................... 8 1.1. Cơ sở lí luận ................................................................................................ 8 1.1.1. Bản chất của quá trình dạy học ở trường trung học phổ thông .................. 8 1.1.2. Định hướng đổi mới nội dung chương trình giảng dạy địa lí ở trường THPT ................................................................................................................. 9 1.1.3. Định hướng đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học ở trường THPT ............................................................................................................... 10 1.1.4. Tình huống dạy học ................................................................................ 13 1.1.5. Phương pháp dạy học theo tình huống .................................................... 17 1.1.6. Dạy học tích hợp liên môn ...................................................................... 19 1.2. Cơ sở thực tiễn .......................................................................................... 21 1.2.1. Mục tiêu, cấu trúc nội dung chương trình SGK Địa lí lớp 10 – THPT .... 21 1.2.2. Đặc điểm tâm lí và trình độ nhận thức của học sinh lớp 10 – THPT ....... 23 1.2.3 Thực trạng việc sử dụng tình huống trong dạy học môn Địa lí ở trường THPT ............................................................................................................... 25 Tiểu kết chương 1 ............................................................................................ 26 Chương 2: QUY TRÌNH XÂY DỰNG CÁC TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 10 GIÚP HỌC SINH VẬN DỤNG KIẾN THỨC LIÊN MÔN GIẢI QUYẾT CÁC VẤN ĐỀ THỰC TIỄN .......................................... 27 2.1. Nguyên tắc xây dựng các tình huống học tập............................................. 27 2.1.1. Nguyên tắc: Đảm bảo tính chính xác, khoa học ...................................... 27 2.1.2. Nguyên tắc: Đảm bảo tính thực tiễn ....................................................... 27 2.1.3. Nguyên tắc: Đảm bảo tính giáo dục ........................................................ 27 2.1.4. Nguyên tắc: Đảm bảo tính sư phạm ........................................................ 27 2.1.5. Nguyên tắc: Kích thích hứng thú, khả năng sáng tạo của người học ....... 28

ii

2.1.6. Nguyên tắc: Đảm bảo tính liên môn trong môn học ................................ 28 2.2. Quy trình xây dựng các tình huống học tập giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn trong dạy học địa lí lớp 10 ......... 28 2.2.1. Nguồn tư liệu để thiết kế tình huống ....................................................... 28 2.2.2. Quy trình thiết kế các tình huống dạy học............................................... 29 2.3. Hệ thống các tình huống trong dạy học Địa lí lớp 10 - THPT .................... 31 2.4. Một số bài dạy Địa lí lớp 10 sử dụng tình huống đã xây dựng ................... 41 2.4.1. Giáo án bài: “Khí quyển. Sự phân bố nhiệt độ không khí trên trái đất”Địa lí 10. .......................................................................................................... 41 2.4.2. Giáo án bài: “Cơ cấu dân số” – Địa lí lớp 10. ......................................... 49 2.5. Một số biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng tình huống trong dạy học địa lí lớp 10 - THPT .................................................................................................. 56 2.5.1. Lựa chọn nội dung tình huống phù hợp với trình độ HS ......................... 56 2.5.2. Sử dụng tình huống linh hoạt, phù hợp với nội dung bài học .................. 56 2.5.3. Tăng cường sử dụng các hình ảnh trực quan ........................................... 57 2.5.4. Sử dụng phối hợp với các phương pháp dạy học khác ............................ 57 2.5.5. Thường xuyên trao đổi nguồn tư liệu giữa các giáo viên ........................ 57 Tiểu kết chương 2 ............................................................................................ 58 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..................................................... 59 3.1. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm .............................................................. 59 3.1.1. Mục đích ................................................................................................ 59 3.1.2. Nguyên tắc thực nghiệm ......................................................................... 59 3.1.3. Nhiệm vụ thực nghiệm ........................................................................... 59 3.2. Tổ chức thực nghiệm ................................................................................. 60 3.2.1. Đối tượng thực nghiệm ........................................................................... 60 3.2.2. Thời gian thực nghiệm............................................................................ 60 3.2.3. Nội dung thực nghiệm ............................................................................ 60 3.2.4. Phương pháp thực nghiệm ...................................................................... 61 3.3. Kết quả thực nghiệm ................................................................................ 61 3.3.1. Tiêu chí đánh giá kết quả thực nghiệm ................................................... 61 3.3.2. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm................................................. 61 3.3.3. Đánh giá chung kết quả thực nghiệm ...................................................... 64 Tiểu kết chương 3 ............................................................................................ 65 KẾT LUẬN...................................................................................................... 66 1. Những kết quả đạt được của đề tài................................................................ 66 2. Kiến nghị, đề xuất ........................................................................................ 66 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 68

iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt

Từ đầy đủ

PPDH

Phương pháp dạy học

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

GD - ĐT

Giáo dục – Đào tạo

SGK

Sách giáo khoa

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

KH – KT

Khoa học – kĩ thuật

GDCD

Giáo dục công dân

CNLK

Công nghiệp luyện kim

TN

Thực nghiệm

ĐC

Đối chứng

NXB

Nhà xuất bản

iv

DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Kết quả điểm thực nghiệm ............................................................... 62 Bảng 3.2. Điểm trung bình cộng các bài kiểm tra của 3 lớp thực nghiệm và 3 lớp đối chứng ........................................................................................................ 63 Bảng 3.3. Xếp loại điểm kiểm tra của học sinh................................................ 63 Biểu đồ 3.1. Kết quả kiểm tra thực nghiệm ..................................................... 64

1

PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hiện nay, xu hướng toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế đã trở thành xu thế chung của thời đại, thu hút sự quan tâm của đông đảo các quốc gia và trở thành vấn đề thời sự của cả thế giới. Khi khoa học kỹ thuật của nhân loại phát triển như vũ bão, nền kinh tế tri thức có tính toàn cầu thì nhiệm vụ của ngành giáo dục vô cùng to lớn, vừa mang tính giáo dục, vừa mang tính giáo dưỡng nhưng cao hơn là giáo dưỡng hướng thiện khoa học. Trong xu thế đó, mỗi quốc gia cần tự tìm một hướng đi thích hợp với điều kiện hoàn cảnh cụ thể của quốc gia mình để tồn tại và phát triển. Nhận thức rõ yêu cầu khách quan trước tình hình mới, phát triển giáo dục là một trong những mục tiêu quốc sách hàng đầu được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm và chú trọng. Tại điều 24.2, Luật Giáo dục đã nêu rõ: "Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh" [17]. Dạy học không chỉ cung cấp cho học sinh kiến thức mà phải dạy cho học sinh con đường tìm ra kiến thức. Địa lí là môn học khoa học xã hội có có quan hệ chặt chẽ với thiên nhiên, với các hoạt động sản xuất trong xã hội. Để những kiến thức khoa học khô cứng trở nên gần gũi với học sinh thì thông qua việc giải quyết các tình huống gắn với thực tiễn, học sinh sẽ có cơ hội rèn luyện tư duy, hoạt hóa năng lực tự học, tự nghiên cứu, biến họ từ khách thể trở thành chủ thể của quá trình nhận thức và học tập, từng bước giành lấy tri thức khoa học, phát triển khả năng thích ứng với các tình huống khác nhau trong học tập cũng như cuộc sống.

Tuy nhiên, việc dạy và học địa lí trong nhà trường phổ thông hiện nay chưa thực sự tạo được mối liên hệ giữa kiến thức khoa học và kiến thức thực tế, chưa hướng học sinh nhiều đến việc vận dụng những kiến thức địa lí và các môn học khác trong nhà trường để giải quyết các vấn đề trong đời sống và sản xuất.

Từ những lý do đó, tôi đã chọn đề tài “Xây dựng tình huống học tập trong dạy học địa lí lớp 10 giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn” làm đề tài khóa luận tốt nghiệp nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy và học phù hợp với mục tiêu giáo dục của Đảng và Nhà nước đã đề ra

2

trong Luật giáo dục năm 2001: “Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lí luận gắn liền với thực tiễn”.

2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Năm 1870, Christopher Columbus Langdell là người khởi xướng và sử dụng các tình huống trong giảng dạy về quản trị kinh doanh tại Đại học kinh doanh Havard. Đây là phương tiện đột phá khỏi cái hệ thống đọc - nghe - ghi chép truyền thống của giáo dục kinh viện với tác dụng rõ rệt là sinh viên có thể trao đổi, phản biện, tích cực tham gia vào bài giảng. Đến năm 1910, bên cạnh phương pháp giảng dạy truyền thống, sinh viên Đại học kinh doanh Harvard đã được thường xuyên thảo luận về các tình huống trong kinh doanh. Từ đó, nhà trường liên tục mời các đại diện các doanh nghiệp đến trường để trình bày về thực tiễn quản trị kinh doanh, đưa ra các tình huống yêu cầu sinh viên phải nghiên cứu, tranh luận và đưa ra các giải pháp [15].

Năm 1919, ở Canada, hai nhà nghiên cứu của trường đại học Western Ontario (U.W.O), tiến sĩ W. Sherwood Fox và tiến sĩ K.P.R Neville, là những người đầu tiên khởi xướng việc giảng dạy kinh doanh theo phương pháp tình huống của Đại học kinh doanh Havard bên ngoài biên giới Hoa Kỳ. Sau khi xem xét cẩn thận tất cả chương trình giảng dạy kinh doanh ở các trường đại học hàng đầu Bắc Mĩ, hai ông kết luận là chương trình giảng dạy của trường đại học kinh doanh Havard đã cung cấp những phương pháp giảng dạy tốt nhất. Ngày nay, trường kinh doanh Richard Ivey của đại học Western Ontario đã trở thành con chim đầu đàn trong việc giảng dạy quản trị kinh doanh bằng phương pháp tình huống ở Canada [15].

Năm 1921, quyển sách đầu tiên về tình huống ra đời, tác giả cuốn sách Copeland đã nhìn thấy tầm quan trọng và tác dụng to lớn của việc áp dụng phương pháp tình huống trong giảng dạy quản trị nên đã nỗ lực phổ biến phương pháp giảng dạy này trong toàn trường. Phương pháp này sau đó dần dần đã được áp dụng phổ biến trong hầu hết các ngành nghề đào tạo như y dược, luật, hàng không,.. và trong các trường học ở tất cả các cấp bậc đào tạo, đặc biệt là đào tạo đại học. Không chỉ trong lĩnh vực giảng dạy kinh doanh mà cả trong y học, phương pháp tình huống cũng đã được đưa vào giảng dạy tương đối sớm. Ngay từ những năm đầu của thế kỷ XX, William Osler áp dụng phương pháp nghiên cứu tình huống vào đào tạo y bác sĩ và kết quả rất đáng khích lệ: Chỉ sau hai năm hoc, sinh viên của Osler đã trở nên thuần thục với các kỹ năng trong y học.

3

Giải thích cho thành công này, Osler đã viết “Với phương pháp tình huống, sinh viên sẽ bắt đầu với bệnh nhân, học với bệnh nhân và hoàn thành khoá học cũng với bệnh nhân; còn sách và bài giảng chỉ được sử dụng như phương tiện đưa họ đến đích mà thôi” [15].

Trong đào tạo sư phạm, phương pháp tình huống đã được sử dụng rộng rãi nhất là trong vòng 20 năm trở lại đây. Trong khi một số học giả tập trung nghiên cứu việc áp dụng tình huống trong công tác giảng dạy và quá trình tiếp thu những kiến thức sư phạm thì những người khác lại chú trọng vào cách sử dụng tình huống nhằm nâng cao khả năng quyết đoán và giải quyết vấn đề của sinh viên. Mặc dù đi theo những hướng nghiên cứu khác nhau như vậy, họ đều đi đến một thống nhất chung là phương pháp tình huống tỏ ra cực kỳ hiệu quả trong việc trợ giúp người học liên hệ lý thuyết với thực hành và do đó, mang lại một sức sống mới cho không khí học tập trên các giảng đường [15].

Phương pháp sử dụng tình huống cũng đã được hình thành lâu đời trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Trong đó, Hồ Chí Minh – vị anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa kiệt xuất của thế giới, được coi là người có tài xử lý tình huống vào bậc nhất. Theo Bác [21, tr 90-91], muốn giải quyết vấn đề, trước tiên cần phải nghiên cứu để hiểu rõ cái gốc mâu thuẫn trong vấn đề là gì, phải xác định được đâu là mâu thuẫn chính, đâu là mâu thuẫn phụ. Người đưa ra 3 bước giải quyết vấn đề: đề ra nó; phân tích nó; giải quyết nó. Trong cuộc sống, phép ứng xử, thuật đắc nhân tâm vốn đã được quan tâm nay càng được quan tâm và nghiên cứu nhiều hơn. Những câu chuyện dân gian, những câu chuyện lịch sử, những câu chuyện thường nhật điển hình về ứng xử thường được viện dẫn trong những cuộc chuyện trò; được đưa ra để tranh luận, trao đổi; để răn dạy người khác với nhiều hình thức đa dạng và phong phú trên mọi phương tiện và cho mọi lứa tuổi. Điển hình như những cuộc thi có phần ứng xử; các chương trình truyền hình: Đường lên đỉnh Olympia, Ai đúng ai sai?, Nữ sinh và tương lai,…; các chuyên mục về tình huống và ứng xử tình huống trong các báo và tạp chí…

Trong giáo dục và đào tạo, các nhà nghiên cứu, giáo dục Việt Nam cũng đã sớm tiếp cận với việc xây dựng và sử dụng tình huống trong các phương pháp dạy học tích cực và đã đạt được những thành tựu nhất định. Việc nghiên cứu tình huống trong hoạt động sư phạm cũng theo hai hướng. Một là, tình huống có vấn đề nhằm kích thích tư duy của HS trong dạy học. Đây là hướng ứng dụng

4

những thành tựu của dạy học nêu vấn đề vào thực tiễn Việt Nam, chủ yếu tham khảo tài liệu của V. Okôn và I.Ia. Lecne. Hai là, những tình huống đối với các nhà quản lý và giáo dục. Phan Thế Sủng và Lưu Xuân Mới đã lưu tâm tới điều này thông qua “Những cách xử thế trong quản lý trường học” (1998) và “Tình huống và cách ứng xử tình huống trong quản lý giáo dục và đào tạo” (2000).

Hiện nay, số lượng các công trình nghiên cứu về dạy học tình huống ngày càng tăng lên, đa dạng về hình thức, nội dung và phạm vi áp dụng.

Gần đây nhất, để góp phần hình thành năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh THCS và THPT, từ năm học 2014 - 2015, Bộ GD-ĐT tổ chức cuộc thi “Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết các tình huống thực tiễn”. Mục đích là nhằm khuyến khích học sinh vận dụng kiến thức của các môn học khác nhau để giải quyết các tình huống thực tiễn; tăng cường khả năng vận dụng tổng hợp, khả năng tự học, tự nghiên cứu của mình; thúc đẩy việc gắn kiến thức lý thuyết và thực hành trong nhà trường với thực tiễn đời sống; đẩy mạnh thực hiện dạy học theo phương châm “học đi đôi với hành”… Sản phẩm dự thi của thí sinh (cá nhân hay nhóm) là một bài viết chưa được công bố, dài không quá 3.000 chữ có nội dung phát hiện và đưa ra giải pháp giải quyết vấn đề nảy sinh trong thực tiễn về một trong các chủ đề sau: Hiểu biết về pháp luật, an toàn giao thông; phòng chống tham nhũng; bảo vệ chủ quyền quốc gia về biên giới, biển, đảo; bảo vệ môi trường; bảo tồn thiên nhiên, tài nguyên và môi trường biển, đảo; ứng phó với biến đổi khí hậu, phòng tránh và giảm nhẹ thiên tai; sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Sau 3 năm học triển khai cuộc thi tại các trường phổ thông trên toàn quốc, đã đem lại nhiều hiệu quả tích cực.

3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Xây dựng và sử dụng các tình huống trong dạy học địa lí lớp 10 giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn. Thông qua các tình huống thực tế, học sinh có cơ hội rèn luyện các kỹ năng tư duy, kỹ năng phân tích, tổng hợp để suy luận và tìm ra lời giải đáp. Từ đó sẽ tạo hứng thú học tập cho học sinh và nâng cao hiệu quả của quá trình dạy và học địa lí lớp 10 THPT. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu một số vấn đề lý luận cơ bản về: + Đổi mới PPDH ở trường phổ thông hiện nay

5

+ Phương pháp dạy học theo tình huống + Dạy học tích hợp liên môn.

- Nghiên cứu một số vấn đề thực tiễn về: + Tìm hiểu thực trạng việc sử dụng PPDH tình huống trong dạy học địa lí lớp 10 giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn. + Nghiên cứu chương trình Địa lí lớp 10 - THPT - Nghiên cứu, đề xuất các nguyên tắc và quy trình xây dựng và sử dụng các tình huống học tập trong dạy học địa lí lớp 10 giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn.

- Thiết kế một số bài dạy có sử dụng các tình huống đã xây dựng. Tiến hành thực nghiệm để xác định tính hiệu quả và tính khả thi của các tình huống.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Việc xây dựng và sử dụng các tình huống học tập giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn trong dạy học địa lí lớp 10 - THPT 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Nội dung đề tài tập trung vào việc xây dựng và sử dụng các tình huống trong dạy học địa lí lớp 10 giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn và sử dụng các tình huống đó trong dạy học địa lí lớp 10 - THPT. Về không gian: Đề tài nghiên cứu và thực nghiệm sư phạm tại trường phổ thông trung học Phong Châu - huyện Lâm Thao - tỉnh Phú Thọ.

5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp thu thập, phân tích, xử lí tài liệu Việc thu thập tài liệu được thực hiện dựa vào mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài. Các nguồn tài liệu gồm sách báo, tạp chí chuyên ngành, các báo cáo khoa học, các đề tài nghiên cứu, các phần mềm ứng dụng, Internet…với các nội dung có liên quan đến đề tài. Để đề tài đảm tính khoa học và tính sư phạm, trong quá trình thu thập tài liệu phải đặc biệt chú ý đến nội

6

dung chương trình sách giáo khoa Địa lí lớp 10, sách hướng dẫn của giáo viên, cùng với các tài liệu tham khảo khác. Do các tài liệu, số liệu thu thập từ nhiều nguồn khác nhau vì vậy cần chuẩn hóa và đảm bảo tính đồng bộ về thời gian…sau đó tiến hành phân tích, xử lí nguồn tài liệu, số liệu. Các dữ liệu sau khi xử lí sẽ là cở sở cho quá trình nghiên cứu xây dựng và sử dụng tình huống học tập trong dạy học địa lí lớp 10 giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn.

5.2. Phương pháp phân tích, tiếp cận hệ thống Các vấn đề, các yếu tố được đặt trong mối quan hệ và tác động tương hỗ, trong một hệ thống hoàn chỉnh và cấu trúc chặt chẽ. Chẳng hạn nghiên cứu xây dựng và sử dụng tình huống học tập trong dạy học địa lí lớp 10 giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn trong quá trình dạy học thống nhất gắn liền với nhiều yếu tố: Mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện dạy học địa lí.

5.3. Phương pháp khảo sát, điều tra Tìm hiểu, điều tra thực tế ở một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Phú Thọ thông qua phỏng vấn, trao đổi ý kiến với giáo viên, học sinh, dự giờ. Trên cơ sở đó xem xét những điều kiện cần và đủ, những thuận lợi cũng như những hạn chế của việc xây dựng và sử dụng tình huống học tập trong dạy học địa lí lớp 10 giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn.

5.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Để kiểm chứng tính khoa học và thực tiễn của đề tài cần phải tiến hành thực nghiệm sư phạm. Đó là việc trực tiếp giảng dạy hay nhờ giáo viên có kinh nghiệm giảng dạy ở một số trường phổ thông giúp đỡ giảng dạy phần bài được tác giả thiết kế theo mục đích của đề tài. Sau đó dùng phiếu thăm dò lấy ý kiến của giáo viên và học sinh nhằm kiểm nghiệm các kết quả lý thuyết mà đề tài trình bày. Phân tích tổng hợp kết quả thực nghiệm thu được. Từ kết quả thực nghiệm rút ra những nhận xét cần thiết liên quan đến các giải pháp đề xuất trong nội dung đề tài. Kết quả thực nghiệm là cơ sở để kiểm chứng tính khả thi của đề tài.

7

5.5. Phương pháp thống kê toán học Vận dụng lý thuyết xác suất và thống kê toán học để phân tích, xử lí các kết quả thu được sau khi thực nghiệm sư phạm nhằm xác định thực trạng, xu hướng phát triển của các đối tượng nghiên cứu và làm tăng tính khách quan cho kết quả nghiên cứu của đề tài.

6. Cấu trúc khóa luận Đề tài gồm các phần: Mở đầu, nội dung, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục. Trong đó, phần nội dung của đề tài được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn về dạy học theo tình huống Chương 2: Quy trình xây dựng các tình huống trong dạy học địa lí lớp 10 giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn quyết các vẫn đề thực tiễn.

Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

8

PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DẠY HỌC THEO TÌNH HUỐNG 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Bản chất của quá trình dạy học ở trường trung học phổ thông 1.1.1.1. Khái niệm quá trình dạy học Quá trình dạy học (QTDH) là một quá trình nhận thức độc đáo của học sinh dưới sự chỉ đạo của người giáo viên, là một quá trình hai mặt, đạt được chất lượng, hiệu quả dạy học.

QTDH là một hoạt động thống nhất hữu cơ của hai hoạt động dạy và học.

Nó liên quan chặt chẽ đến ba vấn đề: nội dung môn học, hoạt động của giáo viên và hoạt động học (nhận thức) của học sinh.

Theo GS.Nguyễn Dược, trong nhà trường QTDH có thể được hiểu là “quá trình hoạt động nhận thức tự giác của học sinh được sự hướng dẫn về mặt sư phạm của giáo viên, nhằm mục đích nắm kỹ năng, kỹ xảo, nhằm hình thành thế giới quan và phát triển nhân cách cũng như năng lực trí tuệ”.

1.1.1.2. Đặc điểm quá trình dạy học địa lí ở trường phổ thông Dạy là quá trình tổ chức nhận thức cho học sinh của người giáo viên. Bản chất của dạy học là tạo ra các tình huống học tập, trong đó người học sinh sẽ hoạt động dưới sự hướng dẫn của giáo viên nhằm đạt được chất lượng và hiểu quả dạy học.

Học là một quá trình hoạt động tự giác tích cực của học sinh nhằm lĩnh hội tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, phát triển trí tuệ, thể chất và hình thành nhân cách của học sinh. Nói cách khác, học là nhằm biến những yêu cầu của xã hội thành những phẩm chất và năng lực của cá nhân. Bản chất của học tập là quá trình tiếp thu, xử lý thông tin bằng các hành động trí tuệ và chân tay, dựa vào vốn sinh học và vốn đạt được của cá nhân, từ đó có được tri thức, kỹ năng, thái độ mới. Do đó, trong học tập bao giờ cũng có tự học với sự tự giác, tích cực và độc lập cao.

Sự thống nhất của hai hoạt động này đi đến một hệ thống các quan hệ dạy học.

Như vậy, quá trình dạy học là một hệ thống cân bằng động gồm nhiều nhân tố tác động qua lại lẫn nhau theo những quy luật và nguyên tắc nhất định nhằm thực hiện các nhiệm vụ dạy học đạt chất lượng và hiệu quả cao.

Quá trình dạy Địa lí ở trường trung học phổ thông nhằm trang bị cho học sinh khối lượng trí thức phong phú về tự nhiên, kinh tế - xã hội và những kỹ

9

năng, kỹ xảo hết sức cần thiết trong cuộc sống, đặc biệt là kỹ năng về bản đồ.

Bồi dưỡng cho học sinh thế giới quan khoa học và những quan điểm nhận thức đúng đắn. Địa lí là một môn học có tính tổng hợp. Trong quá trình học tập địa lí, học sinh luôn phải tìm hiểu mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng trong quá trình phát triển và biến đổi không ngừng của chúng. Những kiến thức đó góp phần hình thành cho học sinh thế giới quan duy vật biện chứng. Học địa lí giúp học sinh nhận thức đúng vai trò của tự nhiên, của con người trong các hoạt động kinh tế xã hội trên lãnh thổ từ đó góp phần bồi dưỡng cho học sinh quan điểm duy vật lịch sử, tư duy kinh tế, tư duy sinh thái…

Hình thành cho HS nhân cách con người mới trong xã hội, cụ thể: - Giáo dục cho học sinh lòng yêu nước, thái độ nhiệt tình lao động, ý thức làm chủ và lòng mong muốn góp phần xây dựng quê hương đất nước.

- Giúp học sinh nhận thức được trách nhiệm của mình trong việc bảo vệ các tài nguyên thiên nhiên trong việc tỏ thái độ đối với các hành động tiêu cực.

- Qua việc học địa lí thế giới giúp học sinh đồng tình với cuộc đấu tranh gian khổ của nhân dân lao động trên thế giới để giành độc lập, dân chủ, tiến bộ và tự do…

Tất cả các nhận thức, tình cảm nói trên là những yếu tố cơ bản góp phần hình thành nhân cách con người mới xã hội chủ nghĩa.

1.1.2. Định hướng đổi mới nội dung chương trình giảng dạy địa lí ở trường THPT Về nội dung chương trình địa lí, chương trình phải thực sự là một kế hoạch hành động sư phạm kết nối mục tiêu giáo dục với các lĩnh vực nội dung, phương pháp, phương tiện dạy học, tiến trình giờ học (tổ chức giờ học) và cách thức đánh giá kết quả học tập của học sinh: - Nội dung dựa trên cơ sở một chương trình chuẩn và đảm bảo tính phổ thông, toàn diện, hướng nghiệp.

- Nội dung chương trình phải cơ bản, tinh giảm, thiết thực và cập nhật với sự phát triển KH - CN, KT - XH. - Tiến kịp trình độ chung của các nước trong khu vực và thế giới.

- Giảm tính lý thuyết hàn lâm, giảm nhẹ yêu cầu về sự tuyệt đối chính xác khoa học cầu toàn trong quá trình hình thành khái niệm mới và khó.

- Tăng tính thực tiễn, thực hành, hình thành khái niệm thông qua sử dụng thiết bị dạy học một cách hợp lý.

10

- Đảm bảo vừa sức, khả thi. Thực hiện được yêu cầu về giám sát, tích hợp những nội dung phù hợp, lược bỏ nội dung trùng nhau. Giảm số tiết trên lớp, tăng thời gian tự học và ngoại khóa.

Như vậy, đổi mới nội dung chương trình Địa lí ở phổ thông hướng vào: - Hình thành các năng lực cần thiết cho người học.

- Tiếp cận những thành tựu của khoa học địa lí, đồng thời đảm bảo tính vừa sức với học sinh.

- Tăng cường tính thực hành, ứng dụng và tính thực tiễn, quan tâm tới những vấn đề địa phương.

- Chú trọng đổi mới phương pháp giáo dục bộ môn.

1.1.3. Định hướng đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học ở trường THPT 1.1.3.1. Quan điểm về dạy học tích cực và PPDH tích cực Bản chất của dạy học tích cực là đề cao chủ thể nhận thức, là phát huy tính tự giác, chủ động của người học. Theo Kharlanop: “Tích cực trong học tập có nghĩa là hoàn thành một cách chủ động, tự giác, có nghị lực, có hướng đích rõ rệt, có sáng kiến và đầy hào hứng, những hành động trí óc và tay chân nhằm nắm vững kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, vận dụng chúng vào học tập và thực tiễn”.

Như vậy, tích cực là một đức tính quý báu rất cần thiết cho mọi quá trình nhận thức, là nhân tốt quan trọng trong tạo nên hiệu quả dạy học.

Phương pháp dạy học tích cực là một thuật ngữ rút gọn được dùng ở nhiều nước để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học.

“Tích cực” trong PPDH tích cực được dùng với nghĩa là hoạt động, chủ động trái nghĩa với không hoạt động, thụ động chứ không dùng theo nghĩa trái với tiêu cực.

Phương pháp dạy học tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy, tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì giáo viên phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động.

1.1.3.2. Đặc trưng của các phương pháp dạy học tích cực Phương pháp dạy học tích cực có những đặc trưng cơ bản là:

11

- Người học tập trung cao độ trong học tập, chủ động tìm tòi khám phá nội dung học tập, chủ động giải quyết các vấn đề phù hợp với khả năng hiểu biết của mình, đề xuất các ý tưởng sáng tạo và tự nguyện trình bày, diễn đạt các ý kiến của mình. Theo lý thuyết kiến tạo, phương pháp dạy học tích cực chính là giúp cho “người học tự xây dựng những cấu trúc trí tuệ riêng cho mình về những tài liệu học tập, lựa chọn những thông tin phù hợp, giải nghĩa thông tin dựa trên vốn kiến thức đã có và nhu cầu hiện tại, bổ xung thêm những thông tin cần thiết để tìm ra ý nghĩa của tài liệu mới” (Shuell, 1993) người học chính là chủ thể của quá trình nhận thức.

- Người dạy có sự linh hoạt, mềm dẻo, luôn tạo cơ hội để người học tham gia và làm chủ hoạt động nhận thức. Người dạy xây dựng được những môi trường có khả năng thúc đẩy người học tự điều khiển hoạt động học tập, cung cấp những nhiệm vụ học tập có mức độ phù hợp với từng học sinh, tạo điều kiện cho từng học sinh được phép lựa chọn, tự lập kế hoạch, tự đưa ra mục đích hoạt động, tự mình hoặc hợp tác để thực hiện nhiệm vụ học tập, cuối cùng tự nhận xét đánh giá kết quả học tập của bản thân. Người dạy chỉ là người tổ chức và hướng dẫn quá trình nhận thức.

1.1.3.3. Định hướng đổi mới phương pháp hình thức tổ chức dạy học môn địa lí ở trường THPT theo hướng tích cực. Định hướng đổi mới PPDH đã được khẳng định trong Nghị quyết TW4 khóa VII, Nghi quyết TW2 khóa VIII và được pháp chế hóa trong Luật Giáo dục (sửa đổi).

- Nghị quyết TW 2 (khóa VIII) nêu rõ: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào trong quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh, nhất là sinh viên đại học.

- Điều 24.2. Luật Giáo dục quy định: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.

- Chiến lược phát triển giáo dục 2001-2010 (Ban hành kèm theo Quyết định số 201/2001/QĐ-TTg ngày 28-12-2001 của Thủ tướng chính phủ) ở mục

12

5.2 ghi rõ: “Đổi mới và hiện đại hóa phương pháp giáo dục, chuyển từ việc truyền thụ tri thức thụ động và thầy giảng trò ghi sang hướng dẫn người học chủ động tư duy trong quá trình tiếp cận tri thức; dạy cho người học phương pháp tự học, tự thu nhận thông tin một cách có hệ thống và có tư duy phân tích, tổng hợp, phát triển năng lực của mỗi cá nhân; tăng cường tính chủ động, tính tự chủ của học sinh, sinh viên trong quá trình học tập…”.

- Chiến lược phát triển giáo dục 2011 – 2020 (Ban hành kèm theo quyết định số 711/QĐ – TTg ngày 13 tháng 6 năm 2012 của thủ tướng chính phủ) ở mục V.3 ghi rõ: “Tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của người học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học, đến năm 2015, 100% giảng viên đại học, cao đẳng và đến năm 2020, 100% giáo viên giáo dục nghề nghiệp và phổ thông có khả năng ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy học…”.

Như vậy việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường THPT được diễn ra theo bốn hướng chủ yếu: - Phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của học sinh.

- Bồi dưỡng phương pháp tự học.

- Rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh.

1.1.3.4. Một số xu hướng đổi mới phương pháp giáo dục hiện nay - Phát huy tính tích cực, tự lực, chủ động, sáng tạo của người học.

Chuyển trọng tâm hoạt động từ giáo viên sang học sinh. Chuyển lối học từ thông báo tái hiện sang tìm tòi, khám phá thông qua việc vận dụng các quan điểm dạy học như: + Dạy học giải quyết vấn đề; + Dạy học theo tình huống; + Dạy học định hướng hành động; - Tăng cường sử dụng thông tin trên mạng, sử dụng tối ưu các phương tiện dạy học đặc biệt là tin học và công nghệ thông tin vào dạy học.

- Sử dụng các kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực và sáng tạo. Tăng cường rèn luyện năng lực tư duy, khả năng vận dụng kiến thức vào cuộc sống thực tế. Chuyển từ lối học nặng về tiêu hoá kiến thức sang lối học coi trọng việc vận dụng kiến thức.

13

- Tăng cường các PPDH đặc thù bộ môn.

- Đổi mới việc thiết kế và chuẩn bị bài học, cải tiến các PPDH truyền thống, kết hợp đa dạng các PPDH. - Bồi dưỡng phương pháp học tập cho học sinh. Phục vụ ngày càng tốt hơn hoạt động tự học và phương châm học suốt đời. Không chỉ dạy kiến thức mà còn dạy cách học, trang bị cho học sinh phương pháp học tập, phương pháp tự học để thực hiện phương châm học suốt đời.

- Cải tiến việc kiểm tra, đánh giá. Từng bước đổi mới việc kiểm tra đánh giá, giảm việc kiểm tra trí nhớ đơn thuần, khuyến khích việc kiểm tra khả năng suy luận, vận dụng kiến thức; sử dụng nhiều loại hình kiểm tra thích hợp với từng môn học.

- Cá thể hoá việc dạy học, gắn dạy học với nghiên cứu khoa học với mức độ ngày càng cao (theo sự phát triển của học sinh, theo cấp học, bậc học).

1.1.4. Tình huống dạy học 1.1.4.1. Khái niệm tình huống dạy học Theo PGS.TS Phan Trọng Ngọ: “Tình huống dạy học là tình huống trong đó có sự ủy thác của người giáo viên. Sự ủy thác này chính là quá trình người giáo viên đưa ra những nội dung cần truyền thụ vào trong các sự kiện tình huống và cấu trúc các sự kiện tình huống sao cho phù hợp với logic sư phạm, để khi người học giải quyết nó sẽ đạt được mục tiêu dạy học” [18]. Tuy nhiên, một tình huống thông thường chưa phải là tình huống dạy học. Để một tình huống thông thường trở thành tình huống dạy học khi có sự ủy thác của giáo viên và được giáo viên sử dụng với dụng ý tạo ra môi trường làm việc cho người học [18].

Tình huống không phải là những trường hợp bất kỳ trong thực tế mà là những tình huống đã được điều chỉnh, nghiên cứu kỹ lưỡng để mang tính điển hình và phục vụ tốt cho mục đích và mục tiêu giáo dục, tức là giúp cho người học có thể hiểu và vận dụng tri thức cũng như rèn luyện được các kỹ năng và kỹ xảo. Tình huống được sử dụng để khuyến khích người học phân tích, bình luận, đánh giá, suy xét và trình bày ý tưởng của mình để qua đó, từng bước chiếm lĩnh tri thức hay vận dụng những kiến thức đã học vào những trường hợp thực tế. Tình huống yêu cầu người đọc phải từng bước nhập vai người ra quyết định cụ thể.

1.1.4.2. Phân loại tình huống dạy học Trên thực tế, có nhiều loại tình huống cũng như cách thức phân loại chúng. Theo PGS.TS Phan Trọng Ngọ [18] thì có 2 loại tình huống :

14

• Tình huống thực: Là tình huống dạy học có thể được người dạy chọn lọc từ những tình huống thực trong cuộc sống như: những ca bệnh điển hình trong y học, trong sản xuất, trong kỹ thuật, trong văn học...

• Tình huống giả định: Là tình huống dạy học có thể được các nhà sư phạm tạo dựng lên. Trong trường hợp tình huống giả định thì người giáo viên cần dựa vào lịch sử phát triển của lĩnh vực khoa học để “phục chế lại” con đường và các điều kiện, các sự kiện hình thành tri thức khoa học cần truyền đạt.

Một trong những cách tương đối phổ biến khác là phân loại tình huống theo dạng thức. Theo cách này tình huống được chia thành 6 dạng cơ bản với những đặc điểm, phương pháp tiến hành tương đối khác nhau [13].

• Tình huống lớn (tình huống chi tiết): Loại tình huống này hay được sử dụng trong môn kinh tế học và luật học. Chúng chú trọng tới việc quyết định được đưa ra là gì, ai là người đưa ra quyết định đó và tầm ảnh hưởng của những quyết định ấy tới những tầng lớp, đảng phái, bộ phận trong xã hội ra sao...

Những tình huống loại này có thể kéo dài đến hơn 100 trang. Người học đọc trước toàn bộ tình huống (thường thì theo cá nhân) và chuẩn bị một bản phân tích về những quyết định có thể đưa ra. Tình huống sau đó sẽ được thảo luận trong lớp theo từng nhóm lớn, dưới sự điều phối của giáo viên. Tình huống có thể sẽ được thảo luận trong một, nhiều buổi học hay thậm chí là trong suốt cả khóa học.

• Tình huống mô tả: Loại tình huống này thường được sử dụng trong việc giảng dạy y khoa và thường không có ranh giới rõ ràng giữa câu trả lời đúng và sai. Những tình huống thuộc loại này có thể kéo dài đến 5 trang, mỗi trang bao gồm một vài đoạn văn. Loại tình huống này thường được đưa ra thảo luận trong một vài buổi học. Nếu được tiến hành trong nhiều buổi học thì ở mỗi buổi, tình huống được triển khai đến cho sinh viên theo những khía cạnh khác nhau và giáo viên có vai trò hướng dẫn, yêu cầu sinh viên giải thích và minh chứng cho những ý tưởng của mình. Người học trước tiên sẽ làm việc trong nhóm nhỏ để phân tích, mổ xẻ tình huống nhằm xác định những dữ kiện đã biết và những yếu tố chưa biết. Họ đặt ra các giả thuyết cũng như những mục tiêu tìm hiểu đối với từng phần của tình huống. Giữa các buổi lên lớp, người học sẽ phải tìm kiếm thông tin nhằm phân tích và giải quyết tình huống; mục đích buổi học sẽ được đề cập sau khi tình huống được giải quyết và thảo luận. Học theo cách này,

15

người học có sự chủ động cao mà không phải bó buộc vào bất cứ một nhóm các câu hỏi nào cả.

• Tình huống nhỏ: Đây là loại tình huống ngắn gọn, được trình bày trong một đến hai đoạn văn. Loại tình huống này có thể được sử dụng trong nhiều hoàn cảnh khác nhau. Chủ yếu nó được thiết kế để sử dụng trong một buổi học và do vậy, có nội dung tương đối cô đọng và súc tích. Nó có thể được sử dụng để giáo viên dẫn dắt vào bài, để giúp người học áp dụng lý thuyết vào thực tiễn hay đơn giản chỉ là một hoạt động ngắn ở trước hay sau buổi học để ‘thiết thực hoá’ nội dung lý thuyết đã giảng dạy.

• Tình huống trực tiếp: Trong phương pháp này, tình huống có thể dài hay ngắn tuỳ ý, nhưng ngay sau tình huống sẽ là những câu hỏi trực tiếp để dẫn dắt người học giải quyết vấn đề.

• Tình huống hạt nhân: Loại tình huống này chỉ bao gồm hai hay ba câu và nhằm truyền tải một nội dung đơn nhất. Loại tình huống này chủ yếu nhằm khơi gợi và dẫn dắt vào bài.

• Tình huống lựa chọn: Loại tình huống này gần với dạng câu hỏi trắc nghiệm, nhưng cũng có ngữ cảnh và tình huống rõ ràng. Người học có nhiệm vụ chọn ra phương pháp giải quyết hợp lý nhất trong 4 -5 phương án được đề ra.

Không chỉ áp dụng trong những bài kiểm tra, loại tình huống này còn có thể được sử dụng trong thảo luận. Ở đó, mỗi nhóm phải bàn luận và chọn lấy một giải pháp và sẵn sàng bảo vệ cho những luận điểm và lựa chọn của nhóm mình.

Theo Nguyễn Ngọc Quang [19], tình huống có thể phân loại như sau: Dựa vào tính chất của vấn đề cần giải quyết có 4 loại tình huống: - Tình huống nghịch lí: Vấn đề mới thoạt nhìn dường như vô lí, trái khoáy, không phù hợp với những nguyên lí đã được công nhận chung.

- Tình huống bế tắc: Vấn đề thoạt đầu ta không thể giải thích nổi bằng lí thuyết đã biết.

- Tình huống lựa chọn hay bác bỏ: Mâu thuẫn xuất hiện khi ta đứng trước một lựa chọn rất khó khăn, vừa éo le, vừa oái oăm giữa hai hay nhiều phương án giải quyết.

- Tình huống tại sao (hay tình huống nhân quả): Tìm kiếm nguyên nhân của một kết quả, nguồn gốc của một hiện tượng, động cơ của một hành động.

16

Dựa vào nhiệm vụ cần giải quyết có: - Tình huống củng cố: Tình huống dùng củng cố và mở rộng tri thức đã học. Tình huống củng cố được sử dụng nhiều trong luyện tập, củng cố.

- Tình huống phát triển: Tình huống dùng hình thành và phát triển tri thức mới. Tình huống phát triển được sử dụng nhiều trong dạy tri thức, kĩ năng, phương pháp mới.

- Tình huống tìm giải pháp cho hành động: Tìm cách giải quyết vấn đề mới phức tạp, cần phải trải qua một quá trình gia công mới giải quyết được.

- Tình huống phê phán: Ra kết luận các hành động đã xảy ra là đúng hay sai.

Dựa vào mức độ phức tạp của tình huống có: - Tình huống đơn giản: Nội dung đơn giản, đòi hỏi giải quyết một yêu cầu.

- Tình huống phức tạp: Nội dung đòi hỏi giải quyết nhiều yêu cầu.

Dựa vào tính chất thực tế của sự kiện: - Tình huống thực tế: Tình huống được chọn lọc từ những sự kiện, những hiện thực trong cuộc sống.

- Tình huống giả định: Tình huống được các nhà sư phạm gia công tạo dựng lên (hư cấu, không có thực).

Dựa vào nội dung của tình huống: - Tình huống liên quan đến đời sống sinh hoạt thường ngày.

- Tình huống liên quan đến học tập, nghiên cứu.

- Tình huống liên quan đến an toàn lao động và sức khỏe cộng đồng.

- Tình huống liên quan đến khoa học ứng dụng và sản xuất.

- Tình huống liên quan đến các hiện tượng tự nhiên.

- Tình huống liên quan đến kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường. Ở trong đề tài này tác giả sử dụng cách phân loại tình huống theo hệ thống phân loại của Nguyễn Ngọc Quang để xây dựng tình huống học tập.

1.1.4.3. Những yêu cầu cơ bản khi thiết kế tình huống học tập Một tình huống tốt phải hội tụ đầy đủ cả 2 yếu tố: Nội dung và hình thức trình bày.

• Về nội dung tình huống: - Chứa đựng vấn đề mang tính giáo dục, phù hợp với trọng tâm bài học, phù hợp với trình độ nhận thức, nhu cầu, tâm sinh lý của người học.

17

- Có chứa đựng mâu thuẫn, có tính thúc ép, kích thích người học đưa ra quyết định để giải quyết vấn đề.

- Nội dung tình huống có tính thời sự hoặc gần gũi với người học.

• Về hình thức trình bày: - Có sự đa dạng trong việc giới thiệu và giải quyết tình huống.

- Các chi tiết trong tình huống được sắp xếp logic, hợp lý.

- Cách hành văn cần ngắn gọn, súc tích, mạch lạc để tránh gây hiểu sai cho người học khi giải quyết vấn đề.

1.1.5. Phương pháp dạy học theo tình huống 1.1.5.1. Khái niệm dạy học theo tình huống Theo PGS.TS. Phan Trọng Ngọ: “PPDH bằng tình huống là giáo viên cung cấp cho học viên tình huống dạy học. Học viên tìm hiểu, phân tích và hành động trong tình huống đó. Kết quả là học viên thu nhận được các tri thức khoa học, thái độ và các kỹ năng hành động (trí óc và thực tiễn) sau khi giải quyết tình huống đã cho” [18].

Theo PGS.TS Trịnh Văn Biều: “Dạy học tình huống là một PPDH được tổ chức theo những tình huống có thực của cuộc sống, trong đó người học được kiến tạo tri thức qua việc giải quyết các vấn đề có tính xã hội của việc học tập”[11].

Theo TS. Nguyễn Văn Cường: “Dạy học tình huống là một quan điểm dạy học, trong đó việc dạy học được tổ chức theo một chủ đề phức hợp gắn với các tình huống thực tiễn cuộc sống và nghề nghiệp. Quá trình học tập được tổ chức trong một môi trường học tập tạo điều kiện cho học sinh kiến tạo tri thức theo cá nhân và trong mối tương tác xã hội của việc học tập”[14]. Phương pháp dạy học tình huống là một phương pháp đặc thù của dạy học giải quyết vấn đề theo tình huống, ở đó các tình huống là đối tượng chính của quá trình dạy học.

Như đã nói ở trên, trường hợp được nêu ra trong dạy học là những tình huống dạy học điển hình và quá trình người học nghiên cứu trường hợp cũng chính là quá trình hiểu và vận dụng tri thức.

Theo Nguyễn Hữu Lam, “Phương pháp tình huống là một kỹ thuật giảng dạy trong đó các thành tố chủ yếu của nghiên cứu tình huống được trình bày với những người học với các mục đích minh họa hoặc các kinh nghiệm giải quyết vấn đề”[16].

18

1.1.5.2 Vai trò của dạy học theo tình huống a. Vai trò - Phương pháp tình huống cung cấp một môi trường mô phỏng thực tế giúp học sinh không phải tiếp nhận những lí thuyết trừu tượng mà đi thẳng vào giải quyết vấn đề thực tế.

- Tăng khả năng suy nghĩ độc lập, tiếp cận một tình huống dưới nhiều góc độ.

- Xây dựng kĩ năng xử lý thông tin gồm: Việc thu thập và phân tích thông tin, xác định những thông tin cơ bản, loại bỏ những thông tin không cần thiết.

- Phát triển kĩ năng phân tích, áp dụng các công cụ phân tích thích hợp để xác định vấn đề.

- Tăng cường tính sáng tạo để tìm giải pháp cho vấn đề.

- Phát triển kĩ năng đánh giá, kĩ năng dự đoán kết quả của các giải pháp đã lựa chọn.

- Phát triển các kĩ năng giao tiếp nghe, nói, trình bày - Nâng cao lòng tin vào khả năng giải quyết vấn đề trong tương lai, đánh giá được kết quả công việc của mình, hiểu biết nhiều hơn về bản thân. b. So sánh phương pháp dạy học tình huống với phương pháp dạy học truyền thống.

Trong phương pháp dạy học truyền thống, người dạy có nhiệm vụ phân tích nội dung bài học và sau đó lựa chọn phương pháp thích hợp nhằm truyền tải nôi dung ấy đến với người học. Trái lại, ở phương pháp dạy học tình huống người học sẽ phải tự phân tích lấy tài liệu trong khí đó người dạy chỉ đóng vai trò hướng dẫn và trợ giúp bằng cách đưa ra những yêu cầu thúc đẩy sự tương tác giữ người học trong tiết học định hướng thảo luận đảm bảo tiến trình diễn ra thông suốt và giúp người học rút ra kết luận mỗi buổi học.

Ngoài ra trong phương pháp giảng dạy truyền thống người giáo viên giữ vai trò trung tâm của “quyền lực tri thức”. Ở phương pháp tình huống trọng tâm của buổi học đã chuyển dần về phía người học khiến họ có thể chủ động hơn trong việc quyết định nội dung cũng như phương thức học tập của mình.

1.1.5.3. Những yêu cầu sư phạm trong dạy học theo tình huống Để có những bài tập tình huống hay và luôn cập nhật, giáo viên có thể thu thập thông tin từ mạng internet, các bài báo, tạp chí có uy tín. Đây là nguồn

19

cung cấp tình huống khá phong phú nhưng cần được điều chỉnh và xem xét để phù hợp với nội dung giảng dạy.

Khi lựa chọn, xây dựng tình huống dạy học bằng cách lựa chọn tình huống trong thực tế thì tình huống được lựa chọn phải mang tính điển hình và mang tính thời sự. Nếu tình huống do giáo viên xây dựng thì cần phải đảm bảo nguyên tắc ‘y như thật’, tức là những sự kiện trong tình huống phải gắn với thời gian, không gian, địa điểm và con người cụ thể. Để có nguồn tình huống dồi dào và phong phú, giáo viên có thể xây dựng ngân hàng tình huống và một cơ sở dữ liệu chung trong cùng môn học giữa các trường khác nhau để dễ dàng trao đổi kinh nghiệm và tư liệu khi cần thiết.

Trong quá trình dạy học, giáo viên phải tạo ra tình huống phù hợp với khả năng của học sinh, có tỉ lệ hợp lý giữa cái đã biết và cái chưa biết. Nếu vấn đề đặt ra quá khó hoặc quá dễ đều khó mang lại hiệu quả cao nhất.

Trong dạy học tình huống, nếu giáo viên sử dụng quá liều lượng cũng có thể làm phản tác dụng vì học sinh chỉ chú trọng giải quyết tình huống cụ thể mà ít chú đến nội dung chính của bài học.

1.1.6. Dạy học tích hợp liên môn 1.1.6.1. Khái niệm dạy học tích hợp liên môn Dạy học tích hợp liên môn là dạy học những nội dung kiến thức liên quan đến hai hay nhiều môn học. "Tích hợp" là nói đến phương pháp và mục tiêu của hoạt động dạy học còn "liên môn" là đề cập tới nội dung dạy học. Đã dạy học "tích hợp" thì chắc chắn phải dạy kiến thức "liên môn" và ngược lại, để đảm bảo hiệu quả của dạy liên môn thì phải bằng cách và hướng tới mục tiêu tích hợp. Ở mức độ thấp thì dạy học tích hợp mới chỉ là lồng ghép những nội dung giáo dục có liên quan vào quá trình dạy học một môn học như: lồng ghép giáo dục đạo đức, lối sống; giáo dục pháp luật; giáo dục chủ quyền quốc gia về biên giới, biển, đảo; giáo dục sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, bảo vệ môi trường, an toàn giao thông... Mức độ tích hợp cao hơn là phải xử lí các nội dung kiến thức trong mối liên quan với nhau, bảo đảm cho học sinh vận dụng được tổng hợp các kiến thức đó một cách hợp lí để giải quyết các vấn đề trong học tập, trong cuộc sống, đồng thời tránh việc học sinh phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau. Chủ đề tích hợp liên môn là những chủ đề có nội dung kiến thức liên quan đến hai hay nhiều môn học, thể hiện ở sự ứng dụng của chúng trong cùng một hiện tượng, quá trình trong tự

20

nhiên hay xã hội. Ví dụ: Kiến thức Vật lí và Công nghệ trong động cơ, máy phát điện; kiến thức Vật lí và Hóa học trong nguồn điện hóa học; kiến thức Lịch sử và Địa lí trong chủ quyền biển, đảo; kiến thức Ngữ văn và Giáo dục Công dân trong giáo dục đạo đức, lối sống…

1.1.6.2. Mục tiêu của dạy học tích hợp liên môn Dạy học tích hợp liên môn nhằm mục tiêu phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh. Thông qua dạy học tích hợp, học sinh có thể vận dụng kiến thức để giải quyết các bài tập hàng ngày, đặt cơ sở nền móng cho quá trình học tập tiếp theo cao hơn là có thể vận dụng để giải quyết những tình huống có ý nghĩa trong cuộc sống hàng ngày.

Phương pháp dạy học này có ý nghĩa quyết định cho sự phát triển năng lực vận dụng kiến thức của người học. Nghiên cứu này cho rằng người học sẽ có cơ hội để phát triển năng lực vận dụng kiến thức khi được đưa vào trong những tình huống thực để họ tìm tòi và tự phát hiện và giải quyết vấn đề.

Vận dụng các phương pháp dạy học dạy học tích hợp liên môn để tạo điều kiện cho học sinh được thực hành vận dụng giải quyết vấn đề nội dung mang tính tích hợp, tạo điều kiện để các em có cơ hội liên hệ, vận dụng, phối hợp những kiến thức, kỹ năng của nhiều lĩnh vực vào giải quyết những vấn đề thực tế của đời sống.

1.1.6.3. Ưu điểm của việc dạy học tích hợp liên môn Đối với học sinh, trước hết, các chủ đề liên môn, tích hợp có tính thực tiễn nên sinh động, hấp dẫn, có ưu thế trong việc tạo ra động cơ, hứng thú học tập cho học sinh. Học các chủ đề tích hợp, liên môn, học sinh được tăng cường vận dụng kiến thức tổng hợp vào giải quyết các tình huống thực tiễn, ít phải ghi nhớ kiến thức một cách máy móc. Điều quan trọng hơn là các chủ đề tích hợp, liên môn giúp cho học sinh không phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau, vừa gây quá tải, nhàm chán, vừa không có được sự hiểu biết tổng quát cũng như khả năng ứng dụng của kiến thức tổng hợp vào thực tiễn. Đối với giáo viên thì ban đầu có thể có chút khó khăn do việc phải tìm hiểu sâu hơn những kiến thức thuộc các môn học khác. Tuy nhiên khó khăn này chỉ là bước đầu và có thể khắc phục dễ dàng bởi hai lý do:

21

Một là, trong quá trình dạy học môn học của mình, giáo viên vẫn thường xuyên phải dạy những kiến thức có liên quan đến các môn học khác và vì vậy đã có sự am hiểu về những kiến thức liên môn đó.

Hai là, với việc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, vai trò của giáo viên không còn là người truyền thụ kiến thức mà là người tổ chức, kiểm tra, định hướng hoạt động học của học sinh cả ở trong và ngoài lớp học; vì vậy, giáo viên các bộ môn liên quan có điều kiện và chủ động hơn trong sự phối hợp, hỗ trợ nhau trong dạy học.

Như vậy, dạy học tích hợp liên môn không những giảm tải cho giáo viên trong việc dạy các kiến thức liên môn trong môn học của mình mà còn có tác dụng bồi dưỡng, nâng cao kiến thức và kĩ năng sư phạm cho giáo viên, góp phần phát triển đội ngũ giáo viên bộ môn hiện nay thành đội ngũ giáo viên có đủ năng lực dạy học kiến thức liên môn, tích hợp. Thế hệ giáo viên tương lai sẽ được đào tạo về dạy học tích hợp, liên môn ngay trong quá trình đào tạo giáo viên ở các trường sư phạm.

1.2. Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Mục tiêu, cấu trúc nội dung chương trình SGK Địa lí lớp 10 – THPT 1.2.1.1. Mục tiêu chương trình môn địa lí 10 – THPT a. Về kiến thức Giúp học sinh nắm vững những kiến thức phổ thông, tương đối hệ thống như: - Bản đồ: Một số phép chiếu hình bản đồ chính và các phương pháp biểu hiện các đối tượng Địa lí trên bản đồ.

- Trái đất – môi trường sống của con người: Các thành phần cấu tạo nên Trái đất và tác động qua lại giữa những yếu tố tự nhiên; một số quy luật của môi trường địa lí trên Trái đất.

- Dân cư và các hoạt động của dân cư trên Trái đất; vai trò, đặc điểm và các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển từng ngành kinh tế; mối quan hệ giữa dân cư, hoạt động sản xuất và môi trường. b. Về kỹ năng Củng cố và phát triển ở học sinh những kĩ năng: - Quan sát, nhận xét phân tích, so sánh, đánh giá và giải thích hiện tượng địa lí.

22

- Phân tích các sơ đồ, bảng biểu thống kê, biểu đồ, lược đồ, tranh ảnh, lát cắt.

- Thu thập, xử lí và trình bày các thông tin địa lí c. Thái độ - Bồi dưỡng cho học sinh lòng yêu thiên nhiên ý thức bảo vệ môi trường tự nhiên và môi trường sống nói chung.

- Nhận thức đúng đắn và bước đầu có sự chuẩn bị về hoạt động thiết thưc giải quyết các vấn đề đang nổi cộm trên thế giới nói chung, đất nước địa phương nói riêng.

- Biết trân trọng và gìn giữ những thành quả lao động của nhân loại, cộng đồng trong quá khứ và hiện tại.

1.2.1.2. Nội dung kiến thức chương trình địa lí lớp 10 – THPT Trên cơ sở chương trình môn địa lí được Bộ trưởng Bộ GD&ĐT cho phép được tiến hành theo quyết định số 16/2006/QĐ – BGDĐT ngày 5 tháng 5 năm 2006, SGK địa lí lớp 10 được biên soạn thành 2 bộ tương ứng với chương trình chuẩn và chương trình nâng cao.

Về nội dung và hình thức trình bày, SGK địa lí lớp 10 được thiết kế thành các bài học tương đối độc lập và ứng với mỗi bài một tiết. Trong trường hợp có một số đơn vị kiến thức khó chia tiết thì chấp nhận phương án có bài tiếp theo.

Chương trình Địa lí 10 được xây dựng trên hai nội dung chính là Địa lí tự nhiên và Địa lí kinh tế - xã hội; thể hiện một cách khoa học, đầy đủ và sinh động thông qua các bài giảng thú vị và gần gũi với đời sống thường ngày.

- Phần Địa lí tự nhiên: Học sinh được tìm hiểu kiến thức về bản đồ, vũ trụ, các hệ quả sự vận động của Trái Đất, cấu tạo bên trong Trái Đất và đặc điểm các quyển, các quy luật của lớp vỏ địa lí.

- Phần Địa lí kinh tế - xã hội: Cung cấp những kiến thức chung về dân cư như dân số, phân bố dân cư và các hình thức quần cư; các loại hình tổ chức sản xuất phổ biến trên thế giới (nông nghiệp, công nghiệp, giao thông vận tải, thông tin liên lạc, thương mại,...), cuối cùng là mối quan hệ giữa môi trường, tài nguyên thiên nhiên và sự phát triển bền vững. Để học tốt môn Địa lí 10, học sinh cần củng cố và rèn luyện tốt các kĩ năng quan trọng như đọc bản đồ, vẽ và nhận xét biểu đồ, phân tích hình ảnh - sơ đồ, nhận xét bảng số liệu,...

23

Sau khi tìm hiểu về Địa lí tự nhiên và kinh tế - xã hội, học sinh cần có thái độ tích cực, hành động ý nghĩa và nhận thức đúng đắn về môi trường, con người và sự phát triển của kinh tế thế giới.

1.2.2. Đặc điểm tâm lí và trình độ nhận thức của học sinh lớp 10 – THPT 1.2.2.1. Đặc điểm tâm lí của học sinh lớp 10 - THPT Học sinh lớp 10 đã tương đối hoàn chỉnh về mặt thể chất và ổn định về tâm lí. Sự phát triển khá hoàn thiện của bộ não đã tạo điều kiện tối ưu cho sự phát triển về mặt nhận thức của các em. Khả năng tiếp thu các luồng kiến thức đa dạng với khối lượng kiến thức lớn cũng như khả năng tư duy của học sinh sẽ tốt hơn. Từ đó giúp học sinh vận dụng sáng tạo những ý kiến thức lí thuyết vào cuộc sống thực tế. Ở lứa tuổi này, học sinh đã có những ý tưởng và định hướng cho tương lai cũng như trách nhiệm của bản thân với gia đình, xã hội. Ý thức về cá nhân, vai trò và vị trí của cá nhân trong xã hội là vấn đề các em đặc biệt quan tâm trước ngưỡng cửa vào đời. Học sinh đã hoàn toàn sẵn sàng về mặt tâm lí và tư duy để tiếp thu các kiến thức mới như các kiến thức phát triển bền vững, môi trường... và biến nó thành động lực để tìm hiểu khám phá cũng như kinh nghiệm tích lũy cho bản thân.

Như vậy, lứa tuổi học sinh THPT đặc biệt là học sinh lớp 10 là giai đoạn phát triển khá ổn định về tâm lí và thể chất, không có những khủng hoảng nghiêm trọng như giai đoạn lứa tuổi học sinh THCS. Tuy nhiên ở giai đoạn này nhiều nét tâm mới được hình thành và phát triển mạnh mẽ, ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển nhân cách nói chung của các em. Tiêu biểu như tích cực năng động trong hoạt động xã hội; tự ý thức phát triển mạnh mẽ; tâm thế coi mình là người lớn...Tuy nhiên, khó khăn, rào cản thường xảy ra đối với học sinh lớp 10 là các em phải chịu một sức ép, phải thực hiện những công việc căng thẳng đòi hỏi những nỗ lực nhiều hơn. Thậm chí có em không học được cách thích ứng dẫn đến kết quả học tập bị giảm sút rõ ràng. Điều này không chỉ liên quan đến việc học sinh lớp 10 phải lĩnh hội lượng tri thức lớn hơn, khó hơn mà kiên quan đến cách học cách áp dụng các tri thức đó còn có những khó khăn rào cản tâm lí khác, làm ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng học tập của học sinh như các vấn đề hoàn cảnh gia đình, môi trường sống..... những yếu tố này gộp lại sẽ tạo ra bất lợi cho học sinh gặp khó khăn trong học tập. Về mặt nhận thức học sinh gặp khó khăn trong việc tiếp thu bài vở xác định động cơ học tập và tự đánh giá bản thân ta có thể thấy qua như việc nước đến chân mới nhảy, làm việc không

24

theo kế hoạch. Có thể thấy việc áp dụng dạy học tình huống sẽ giúp người giáo viên có thể thúc đẩy tính tích cực hoạt động và tư duy nhận thức của học sinh vào giải quyết các nội dung của môn học.

1.2.2.2. Đặc điểm trình độ nhận thức của học sinh lớp 10 – THPT Hoạt động học tập của học sinh THPT, đặc biệt là học sinh lớp 10 đòi hỏi tính năng động và tính độc lập ở mức độ cao đồng thời cũng để nắm được chương trình sâu sắc thì buộc phải phát triển tư duy lí luận. Các em càng trưởng thành, càng có kinh nghiệm sống và nhận thức được đúng vị trí của mình đối với xã hội thì ý thức học tập các em càng cao.

Thái độ học tập của lứa tuổi có tính chọn lọc cao hình thành hứng thú học gắn liền với khuynh hướng nghề nghiệp. Động cơ học tập có cấu trúc khác với lứa tuổi trước động cơ mang tính thực tiễn, nhận thức việc học của các em với lựa chọn môn học phù hợp với công việc trong tương lai và nhu cầu xã hội.

Tuy nhiên, thái độ học tập cũng không ít học sinh có nhược điểm là một mặt các em rất tích cực với một số môn yêu thích các em cho là quan trọng với nghề nghiệp tương lai bỏ qua các môn học khác. Vì vậy giáo viên cần cho học sinh hiểu được ý nghĩ và chức năng của giáo dục phổ thông đối với mỗi chuyên ngành điều này có ý nghĩ lớn đối với phương pháp dạy học tình huống để học sinh vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các tình huống từ đó vận dụng được vào thực tiễn trong cuộc sống. Ở lứa tuổi này tính chủ định phát triển mạnh trong quá trình nhận thức tri giác có mục đích đã đạt tới mức cao quá trình quan sát có mục đích hệ thống và toàn diện hơn. Vì vậy để học sinh nhận thức và có kết luận chính xác đối với các vấn đề giáo viên cần hướng học sinh và một nhiệm vụ cụ thể không vội và đưa ra kết luận khi chưa tích lũy đủ các sự kiện.

Và ở lứa tuổi này ghi nhớ có chủ định giữ vai trò chủ đạo của hoạt động trí tuệ các em có khả năng tư duy lí luận, trừu tượng một cách độc lập, sáng tạo. Những đặc điểm đó tạo điều kiện cho học sinh phân tích nắm được mối quan hệ nhân quả đó là cơ sở để hình thành thế giới quan từ đó giáo viên trong giáo dục cần hướng học sinh đến hoạt động tư duy độc lập sáng tạo giải quyết vấn đề cho phù hợp. Đây cũng là một thuận lợi mà giáo viên cần khai thác triệt để khi tiến hành đổi mới phương pháp đặc biệt là theo hướng xây dựng tình huống liên môn.

25

1.2.3 Thực trạng việc sử dụng tình huống trong dạy học môn Địa lí ở trường THPT 1.2.3.1. Hiện trạng dạy học Địa lí ở trường THPT hiện nay Một số giáo viên Địa lí chưa nhận thức được đẩy đủ tầm quan trọng của phương thức đổi mới phương pháp dạy học Địa lí: về cơ sở lí luận, thực tiễn của đổi mới. Đa số giáo viên vẫn chú trọng truyền thụ kiến thức theo kiểu truyền thuyết xen kẽ hỏi đáp, nặng về thông báo, giảng giải kiến thức, nhẹ về phát huy tính tích cực và phát triển tư duy của học sinh, học sinh tiếp thu kiến thức một cách bị động.

Trong thời gian gần đây tỉ lệ học sinh dự thi khối C vào các trường đại học, cao đẳng giảm sút nghiêm trọng. Do tâm lý chọn nghề, cả phụ huynh và học sinh đều không chú trọng nhiều cho môn học này. Điều đó cũng ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng dạy và học môn Địa lí ở trường THPT. 1.2.3.2. Việc dạy học qua các tình huống trong môn Địa lí THPT Trong những năm gần đây, đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực trong các trường THPT đã được triển khai thực hiện bước đầu đặt kết quả nhất định. Nhìn chung giáo viên THPT rất tích cực trong việc đổi mới phương pháp, vận dụng quan điểm dạy học tích cực vận dụng các phương pháp mới trong dạy học.

Hiện nay, ở các trường phổ thông phần lớn giáo viên đã được tiếp cận với phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực. Các thuật ngữ dạy học kĩ thuật như động não, tình huống, khăn trải bàn… không còn xa lạ với đông đảo giáo viên.

Qua việc khảo sát, điều tra, phỏng vấn và trao đổi với một số giáo viên trường THPT nói chung và các thầy cô giáo của trường THPT Phong Châu nói riêng, chúng tôi nhận thấy được thực trạng của việc sử dụng các phương pháp dạy học trong giảng dạy Địa lí. Đa số giáo viên đã đổi mới phương pháp dạy học, sử dụng các phương pháp dạy học phù hợp, mang tính chất đặc trưng của môn Địa lí. Trong quá trình dạy học, giáo viên đã biết lựa chọn phương pháp phù hợp với nội dung của từng bài, đặc biệt là giáo viên kết hợp linh hoạt các phương pháp trong việc tổ chức các hoạt động học tập cho học sinh. Trong giảng dạy bộ môn Địa lí, giáo viên không ngừng bồi dưỡng, đổi mới phương pháp dạy học. Đặc biệt là việc vận dụng phương pháp dạy học tình huống trong việc hình thành kiến thức cho học sinh. Thông qua việc vận dụng phương pháp dạy học tình

26

huống giúp giáo viên có thể dễ dàng truyền đạt nội dung kiến thức bài học đến học sinh, giúp cho giờ học sôi nổi và hiệu quả hơn.

Tuy nhiên phương pháp dạy học tình huống vẫn là một hướng dạy còn mới giáo viên chưa được tiếp cận nhiều ở các trường phố thông nói chung và ở trường THPT Phong Châu, tỉnh Phú Thọ nói riêng, phương pháp này đã được tiếp cận nhưng chưa thực sự đạt hiệu quả cao. Người giáo viên chưa hiểu rõ về dạy học tình huống và việc nắm vững, vận dụng chúng còn hạn chế trong các bài học. Các giáo viên không thường xuyên sử dụng phương pháp dạy học tình huống mà chủ yếu dùng các phương pháp như đàm thoại gợi mở, dạy học giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm ... Mặc dù đa số giáo viên đều nhận thấy được tầm quan trọng của việc vận dụng các tình huống gắn với thực tiễn vào trong dạy học nhưng những khó khăn, trở ngại như: không có nhiều thời gian đầu tư, khó tìm tư liệu và chưa có kỹ năng thiết kế tình huống học tập ... trở thành những rào cản cho giáo viên trong việc ứng dụng phương pháp này trong dạy học Địa lí.

Tiểu kết chương 1 Như vậy, chương 1 đã trình bày một cách khái quát về cơ sở lí luận và thực tiễn của việc xây dựng các tình huống học tập. Trên cơ sở kế thừa các kết quả nghiên cứu của các công trình nghiên cứu trên Thế giới và Việt Nam, đề tài đã đi tìm hiểu các vấn đề về đổi mới PPDH hiện nay. Đồng thời cũng tìm hiểu về tình huống dạy học, dạy học theo tình huống, dạy học tích hợp liên môn.

Ngoài ra, ở chương 1 còn trình bày về mục tiêu và nội dung kiến thức địa lí trong chương trình sách giáo khoa lớp 10 – THPT. Nêu được thực trạng việc dạy học qua các tình huống trong môn Địa lí và đặc điểm tâm lí và trình độ nhận thức của học sinh lớp 10 – THPT.

27

Chương 2: QUY TRÌNH XÂY DỰNG CÁC TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 10 GIÚP HỌC SINH VẬN DỤNG KIẾN THỨC LIÊN MÔN GIẢI QUYẾT CÁC VẤN ĐỀ THỰC TIỄN 2.1. Nguyên tắc xây dựng các tình huống học tập 2.1.1. Nguyên tắc: Đảm bảo tính chính xác, khoa học Đảm bảo tính chính xác, khoa học của kiến thức là nguyên tắc chủ yếu trong việc thiết kế các tình huống. Việc đưa những kiến thức khoa học của môn Địa lí vào trong tình huống được thiết kế phải chính xác, khoa học, không được gây tranh cãi hoặc sai lệch kiến thức. Việc lựa chọn các sự kiện, sự liên hệ giữa các sự kiện với kiến thức khoa học phải có sự tương quan hợp lý và có tính hệ thống. Mặt khác, việc thiết kế phải đảm bảo khi học sinh tiếp nhận vấn đề, giải quyết vấn đề và những kiến thức mà học sinh rút ra được phải phù hợp với nội dung và mục tiêu của bài học đề ra.

2.1.2. Nguyên tắc: Đảm bảo tính thực tiễn Nguyên tắc này xác định mối liên hệ chặt chẽ, thiết thực của kiến thức giáo khoa với kiến thức thực tiễn cuộc sống. Các tình huống được thiết kế phải mang tính thực tiễn, có tính ứng dụng cao, phải gắn liền với cuộc sống xung quanh, với thiên nhiên - môi trường. Mục tiêu của nguyên tắc này là thông qua việc giải quyết tình huống, học sinh được trang bị kiến thức cơ bản để có thể đối mặt và thích ứng được với những tình huống thật trong cuộc sống một cách dễ dàng.

2.1.3. Nguyên tắc: Đảm bảo tính giáo dục Nội dung của môn học nào cũng mang tính giáo dục và Địa lí cũng không ngoại lệ. Nội dung sách giáo khoa Địa lí phổ thông chứa đựng các sự kiện và các quy luật duy vật biện chứng của sự phát triển của tự nhiên và các tư liệu phản ánh chính sách của Đảng và Nhà nước về cải tạo tự nhiên. Trên cơ sở đó, việc thiết kế tình huống cũng phải đảm bảo về mặt nội dung và tư tưởng nhằm giáo dục học sinh có tư tưởng chính trị rõ ràng, có thế giới quan, nhân sinh quan đúng đắn.

2.1.4. Nguyên tắc: Đảm bảo tính sư phạm Nguyên tắc đảm bảo tính sư phạm khi thiết kế tình huống thể hiện ở tính vừa sức và tính phù hợp với tâm sinh lý của học sinh. Tình huống đặt ra có nội dung quá dễ hoặc quá khó đối với trình độ nhận thức của học sinh sẽ tạo nên tâm lý chán nản, coi thường hoặc bất mãn và sẽ không tạo được hiệu quả cao khi

28

giảng dạy. Tuy nhiên, tình huống cũng phải được thiết kế để phân hóa học sinh, xen kẽ những câu hỏi dễ, khó với nhau để tất cả học sinh đều có cơ hội trả lời.

Vì vậy, nội dung và cách thức thực hiện của tình huống phải mang tính đặc trưng của môn học nhưng lại gần gũi, phù hợp với cách suy nghĩ và gắn bó với nhu cầu, sở thích của học sinh.

2.1.5. Nguyên tắc: Kích thích hứng thú, khả năng sáng tạo của người học Mục đích của dạy học tình huống nhằm kích thích hứng thú học tập và khả năng sáng tạo của học sinh. Chính vì thế, tình huống được thiết kế phải hay, hấp dẫn, sinh động, gần gũi, khơi gợi được khả năng, hứng thú của học sinh, qua đó phát triển kỹ năng tư duy cho học sinh, giúp học sinh giải quyết vấn đề trong học tập. Tình huống dạy học trở thành phương tiện, điều kiện và động lực thúc đẩy, kích thích thái độ học tập tích cực ở học sinh bằng việc phân tích, xử lý và giải quyết các vấn đề trong tình huống.

2.1.6. Nguyên tắc: Đảm bảo tính liên môn trong môn học Một trong những nguyên tắc quan trọng trong việc thiết kế tình huống để vận dụng kiến thức liên môn đó là lựa chọn các môn học trong mỗi tình huống thiết kế nhằm xây dựng các tình huống có lượng kiến thức phù hợp với bài học đồng thời không làm cho học sinh cảm thấy nhàm chán. Việc liên môn các môn học khác ngoài Địa lí sẽ giúp học sinh vừa nhắc lại kiến thức cũ đã học vừa cho học sinh phát triển tư duy logic từ những kiến thức trên trường lớp và cả trong thực tế từ đó học sinh sẽ thấy hứng thú hơn trong mỗi bài học để tình huống sử dụng có hiệu quả hơn.

2.2. Quy trình xây dựng các tình huống học tập giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn trong dạy học địa lí lớp 10 2.2.1. Nguồn tư liệu để thiết kế tình huống Trong phương pháp tình huống, điều đầu tiên và quan trọng nhất là tìm được tình huống tốt. Có nhiều yêu cầu đối với một tình huống tốt, nhưng để đảm bảo phát triển tư duy cho HS thì một tình huống phải đảm bảo các yêu cầu sau: Tình huống phải làm cho người học có nhu cầu tư duy: Phân tích, đánh giá, liên tưởng và nêu lên ý tưởng của mình, từ đó, HS chiếm lĩnh tri thức hoặc vận dụng kiến thức vào thực tế. Vì tư duy chỉ phát triển khi gặp tình huống có vấn đề. Tuy nhiên, đối với HS, tư duy trừu tượng phát triển khá tốt nên có thể tạo ra tình huống kiểu đóng vai để các em phát huy năng lực giải quyết vấn đề.

29

Tình huống mang tính thời sự, sát với thực tế để tạo hứng thú và mang tính giáo dục cho HS. Nội dung kiến thức trong mỗi tình huống nên vừa đủ để kích thích HS suy nghĩ, tìm hiểu.

Tình huống nên có nhiều giải pháp để HS có thể phân tích, đánh giá và tìm ra giải pháp tối ưu.

Cách viết tình huống rõ ràng, dễ hiểu để HS không tư duy sai hướng. Câu chuyện trong tình huống tương đối hoàn chỉnh để không phải tìm hiểu thêm quá nhiều thông tin.

Các nguồn thông tin để lấy ý tưởng cho tình huống rất đa dạng: * Lấy ý tưởng từ các phương tiện thông tin đại chúng: Đây là nguồn thông tin phong phú và đa dạng mà giáo viên có thể tận dụng khai thác. Tuy vậy, giáo viên cần chọn lựa thông tin mang tính giáo dục và đảm bảo mục tiêu bài học. * Lấy ý tưởng từ cuộc sống của bản thân HS: Tình huống liên quan đến cuộc sống của HS thường có hiệu quả cao vì gần gũi với HS. Giáo viên có thể sử dụng những vấn đề trong cuộc sống thường ngày của HS ở địa phương làm ý tưởng cho tình huống. Hoặc giáo viên yêu cầu HS chuẩn bị những tình huống theo cá nhân hay theo nhóm và coi đó như một bài tập thảo luận nhóm. * Lấy ý tưởng từ những điều bất thường: Những sự kiện xảy ra bất thường, trái với quy luật thông thường như trên lí thuyết luôn kích thích trí tò mò, ham hiểu biết của HS, thúc đẩy các em tìm hiểu và giải thích. Có nhiều vấn đề mâu thuẫn giữa lí thuyết và thực tiễn có liên quan đến nội dung địa lí, giáo viên có thể khéo léo chuyển thành tình huống trong dạy học.

Ngoài ra, những chủ trương, chính sách mới của đất nước, những vấn đề có tính thời sự,… đều có thể trở thành tình huống trong dạy học địa lí.

2.2.2. Quy trình thiết kế các tình huống dạy học Tình huống dạy học là một vấn đề cần phải được giải quyết. Điều đầu tiên cần phải nhớ khi thiết kế tình huống là tình huống phải chứa đựng vấn đề để người học giải quyết. Các tình huống phải có đủ thông tin mà trong đó người học có thể hiểu vấn đề đó là gì và sau khi suy nghĩ, phân tích thông tin thì người học có thể đề xuất phương án giải quyết.

30

Có 5 bước cơ bản khi thiết kế tình huống gắn với thực tiễn trong dạy học Địa lí THPT. Bước 1: Xác định mục tiêu và nội dung bài học Xác định mục tiêu, nội dung bài học là căn cứ để thiết kế tình huống.

Việc xác định đúng mục tiêu cần đạt được của bài học là bước đầu tiên của quá trình thiết kế, có tác dụng định hướng nội dung cho giáo viên.

Bước 2: Thu thập dữ liệu Thu thập dữ liệu để thiết kế tình huống bằng cách tìm kiếm từ các nguồn như: - Từ những mẩu chuyện ngắn trong sách báo, tài liệu tham khảo.

- Từ các website, các báo điện tử, từ Internet…

- Từ những tin tức, vấn đề, sự kiện nóng hổi đang diễn ra có liên quan đến bài học.

- Từ những tình huống trong cuộc sống hoặc kinh nghiệm bản thân.

- Từ những kinh nghiệm dân gian trong ca dao, tục ngữ.

- Từ tranh ảnh minh họa, phim ảnh…

Bước 3: Đánh giá và phân tích dữ liệu Việc đánh giá và phân tích dữ liệu là một trong những bước quan trọng của quá trình thiết kế tình huống. Trong quá trình thu thập, khi có những vấn đề chứa đựng nhiều thông tin liên quan thì người giáo viên phải biết lựa chọn những thông tin nào là quan trọng. Nếu đưa quá nhiều hay quá ít thông tin sẽ gây khó khăn cho học sinh trong việc xác định trọng tâm của vấn đề. Tính chính xác và tính thực tiễn là những tiêu chí hàng đầu trong việc thiết kế tình huống gắn với thực tiễn. Những thông tin mà giáo viên chọn lựa phải đủ thuyết phục và có chất lượng.

Bước 4: Thiết kế tình huống dạy học Giáo viên tiến hành thiết kế tình huống trên cơ sở thông tin được thu thập và hình thức thiết kế tình huống. Nhiệm vụ của người giáo viên là phác họa được vấn đề có tính phức tạp nhưng được cấu trúc một cách logic để người học suy nghĩ và giải quyết. Giáo viên cần đặc biệt chú ý khi đưa ra các chứng cứ hiệu quả để giúp người học khám phá vấn đề.

Bước 5: Vận dụng tình huống vào dạy học Việc vận dụng tình huống vào dạy học là một khâu rất quan trọng trong quá trình xây dựng tình huống. Vận dụng tình huống để thấy được những tình

31

huống đó có phù hợp với nội dung bài và có kích thích được tư duy của học sinh trong quá trình khám phá vấn đề hay không. Quá trình này góp phần đánh giá được mức độ thành công của tình huống trong quá trình dạy học.

2.3. Hệ thống các tình huống trong dạy học Địa lí lớp 10 - THPT Tên bài

Bài 5: Vũ

Loại tình huống Giải

thích Trụ. Hệ Mặt Trời và Trái Đất

Bài 6: Hệ quả chuyển động xung quanh mặt trời của Trái đất

Giải thích

Nội dung tình huống

Gợi ý các kiến thức sử dụng để giải quyết

tình huống Hằng ngày chúng ta quan - Kiến thức địa lí về: Hệ Mặt sát thấy Mặt Trời chuyển động từ đông sang tây còn chúng ta lại đứng yên như không hề chuyển động.

Nhưng khoa học lại chứng minh rằng Mặt Trời đứng yên còn Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời. Em

trời, các hành tinh, chuyển động tự quay quanh Mặt Trời và quanh trục của Trái Đất.

- Vật lí thiên văn: Chuyển động tịnh tiến của Mặt Trời và các thiên thể do Trái đất quay.

- Kiến thức thực tiễn về chuyển động khi đi tàu hỏa,

hãy giải thích?

máy bay; quan sát bóng nắng trong ngày…

Theo em giả sử Trái đất - Địa lí: không tự quay quanh trục + Trái Đất vẫn có ngày, đêm mà chỉ chuyển động quanh mặt trời thì trái đất có ngày đêm không? Khi đó, ở bề mặt trái đất có sự sống không? Tại sao?

nhưng nơi thì chỉ có ngày, nơi sẽ chỉ có đêm. + Với thời gian ngày-đêm kéo dài như vậy, phần đang là ban ngày sẽ rất nóng, vì bị Mặt Trời đốt nóng liên tục trong nửa năm, còn phần đang là ban đêm sẽ rất lạnh, vì không được Mặt Trời chiếu đến.

- Sinh học: Điều kiện để tồn tại sự sống.

Bài 9: Tác động của ngoại lực

Có ý kiến cho rằng: “Con - Kiến thức địa lí về: Sự thành Nguyên người là tác nhân ngoại tạo và biến đổi tự nhiên của nhân lực gây biến đổi địa hình địa hình bề mặt trái đất.

32

kết quả đến địa hình bề mặt trái đất

mạnh mẽ nhất”. Em có - Kiến thức thực tế về các hoạt đồng ý với ý kiến đó động làm biến đổi địa hình của không? Tại sao? con người.

- Kiến thức lịch sử về 1 số địa dạng địa hình đã bị biến đổi nhiều so với trước đây.

- Giáo dục công dân về ý thức bảo vệ, cải tạo tự nhiên một cách hợp lí.

Bài 11: Khí Giải quyển. Sự thích phân bố nhiệt độ không khí trên trái đất

Trong sự phân bố nhiệt độ không khí trên trái đất biên độ nhiệt năm có sự thay đổi theo vị trí xa hay gần đại dương. Ở phía Tây Âu nhiệt độ ở Valenxia (Tây Ban Nha) gần Đại Tây

- Địa lí: Nguyên nhân có sự chênh lệch là do ảnh hưởng của các dòng biển nóng lạnh và sự thay đổi hướng gió.

- Vật lí: Lượng nhiệt mặt trời được mặt nước hấp thụ một phần còn một phần truyền

Dương nhiệt độ là 9⁰C, xuống đốt nóng ở dưới lớp khi đi vào đến Vácxava sâu. Do trao đổi loại lưu nên (Ba Lan) nhiệt độ lên đến sự truyền nhiệt nhanh so với 23⁰C. Theo em tại sao lại dẫn điện phân tử mặt đất. Vì có sự chênh lệch nhiệt độ vậy ở đại dương có nhiệt độ lớn như vậy giữa lục địa cực đại trong ngày thấp hơn nhiệt độ cực tiểu trong ngày và đại dương? thường cao hơn đất liền nên dẫn đến biên độ nhiệt đại dương nhỏ, ở lục địa lớn.

Lựa chọn khí áp. Một bác bỏ số loại gió chính Bài 12: Sự phân bố

Gió là một loại tài nguyên vô tận. Việc sử dụng sức gió đang tạo ra điện đang được sử dụng ở rất nhiều nước trong đó có Việt Nam. Theo em, việc sử dụng sức gió tạo ra điện có

- Điện từ năng lượng gió không thể thay thế điện được điện tạo ra từ các loại năng lượng khác như thủy điện, nhiệt điện.

- Địa lí: Nguyên nhân sinh ra gió là do sự chênh lệch áp suất

thay thế được điện tạo ra không khí giữa nơi áp cao và

33

từ các loại năng lượng nơi áp thấp, không khí bị dồn khác như thủy điện, nhiệt từ nơi áp cao về áp thấp tạo ra điện hay không? Tại sao? gió. Gió có tính chất không ổn định - Thiên văn: Tốc độ gió thay đổi liên tục và không ổn định theo không gian và thời gian dẫn đến sản lượng điện gió không ổn định.

- Kiến thức thực tiễn: Về lượng điện dùng cho sinh hoạt và sản xuất; chi phí đầu tư xây dựng hệ thống điện từ gió.

- Giáo dục công dân: Sử dụng năng lượng điện tiết kiệm, hiệu quả, tránh lãng phí.

Nguyên Trong vòng tuần hoàn của nhân – nước trên trái đất, mặt quyển. Một Kết quả trời làm cho nước đại dương bốc hơi ngưng tụ số nhân tố gió đưa mây vào lục địa và ảnh hưởng Bài 15: Thủy

đến chế độ nước sông

- Nếu không có mặt trời vòng tuần hoàn của nước không diễn ra được - Địa lí: Mặt Trời điều khiển vòng tuần hoàn nước bằng

tạo thành mưa sau đó chảy việc làm nóng nước trên vào sông hồ ra đại dương những đại dương, làm bốc hơi tạo vòng tuần hoàn khép kín. Theo các em nếu không có mặt trời thì vòng tuần hoàn có diễn ra được không? Tại sao?

nước vào trong không khí.

- Vật lí: Quá trình bốc hơi và ngưng tụ của nước - Thực tiễn: Kiến thức từ việc quan sát quá trình bốc hơi và ngưng tụ của nước trong khí quyển.

Nguyên Thủy triều là một trong Bài 16: những hiện tượng không Sóng. Thủy nhânkết quả còn xa lạ với người dân triều ven biển. Nhưng khi hỏi Dòng biển

- Kiến thức thực tế quan sát thấy hiện tượng thủy triều thay đổi theo không gian, thời gian và có tính chu kỳ khá đều đặn,

34

về nguyên nhân gây ra thủy triều nhiều người dân vùng biển lại cho rằng thủy triều là do gió biển

không liên quan đến gió biển.

- Địa lí: Đặc điểm của thủy triều vùng biển Việt Nam và các vùng biển khác trên thế

làm sóng nước tạo ra thủy giới. triều. Em giải thích như - Vật lí: Hệ quả của lực hấp thế nào để họ hiểu nguyên dẫn và khoảng cách của Mặt nhân sinh ra thủy triều? trăng, Mặt trời đối với Trái đất.

Nguyên Trong 6 nhân tố hình Bài 17: nhân – thành đất: Đá mẹ, khí hậu, Thổ kết quả sinh vật, địa hình, thời nhưỡng gian và con người. Có một quyển. Các bạn cho rằng nhân tố con nhân tố người là nhân tố quan ảnh hưởng trọng nhất trong việc hình tới sự phát thành đất. Em có đồng tình triển và với ý kiến trên không? phân bố Theo em nhân tố nào là của sinh quan trọng nhất. Tại sao? vật

Trong 6 nhân tố hình thành đất nhân tố đá mẹ là nhân tố quan trọng nhất.

- Sinh học: Nguồn gốc và ảnh hưởng của thành phần khoáng vật và cơ giới của đất đến tính chất của đất.

- Địa lí: Ví dụ về vai trò của nhân tố đá mẹ quy định thành phần, đặc tính của thổ nhưỡng và mối quan hệ giữa đá mẹ với các yếu tố khác thuộc môi trường thành tạo.

- Thực tế lao động sản xuất nông nghiệp.

35

Động Bài 18: lực phát Sinh quyển. Các triển nhân tố

Có ý kiến cho rằng: “Ngày nay, với sự phát triển của KH-KT, con người có thể dễ dàng tạo ra các loại môi

Môi trường nhân tạo không thể thay thế hoàn toàn cho môi trường tự nhiên.

- Kiến thức địa lí: vai trò của

ảnh hưởng tới sự phát

trường sống cho sinh vật môi trường tự nhiên đối với sự thay thế hoàn toàn môi phân bố sinh vật trên trái đất.

triển và phân bố của sinh vật

trường tự nhiên, sinh vật sống không cần đến ảnh hưởng của tự nhiên”. Theo em, ý kiến này đúng hay sai? Vì sao?

- Kiến thức sinh học: Các nhân tố quyết định sự sống cho sinh vật trong tự nhiên và ảnh hưởng của nó tới sự phân bố của sinh vật.

- Kiến thức thực tế trong sản xuất nông nghiệp, để tạo ra được một môi trường nhân tạo cho cây trồng, vật nuôi sinh trưởng và phát triển cần vốn đầu tư rất lớn.

Bài 19: Sự phân bố sinh vật và đất trên trái đất

Nghịch lí

Nước ta và các nước ở Trung Phi và Tây Nam Á có cùng vĩ độ nhưng ở nước ta lại có thảm thực

- Địa lí: Sự khác biệt về đặc điểm vị trí địa lí, địa hình (Do nước ta giáp vùng biển rộng nên được cung cấp lượng

vật rừng nhiệt đới ẩm còn nhiệt, ẩm lớn; còn các nước ở hai khu vực trên lại có Trung Phi và Tây Nam Á nằm thảm thực vật đồng cỏ và sâu trong lục địa, lại có đặc xavan. Theo em tại sao lại điểm địa hình núi chắn nên ít có sự khác biệt như vậy? chịu ảnh hưởng của biển).

- Sinh học: Đặc điểm thích nghi của sinh vật với các điều kiện khí hậu và môi trường sống.

Nguyên GV cho HS xem video về Bài 20: lũ quét ở Yên Bái, Sơn La. Lớp vỏ địa nhân lí. Quy luật kết quả Nguyên nhân sinh ra hiện tượng lũ quét ở miền núi thống nhất

- Địa lí: Mối quan hệ tác động qua lại với nhau giữa các thành phần tự nhiên. Kiến thức về địa hình miền núi

36

nước ta? Nếu em là người dân ở các vùng đó, em sẽ làm gì để hạn chế tình trạng lũ quét?

và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lí

nước ta.

- Kiến thức thực tế về vai trò của rừng, thực trạng và tác hại của việc chặt phá rừng ở miền núi nước ta.

- Kiến thức GDCD: Bảo vệ rừng, trồng rừng, tránh đốt nương làm rẫy, du canh du cư; tuyên truyền cho người dân địa phương về tác hại của việc phá rừng.

Nghịch Bài 22: Dân số và lí sự gia tăng dân số

Gia tăng dân số sẽ tạo ra nguồn lao động dồi dào, giá rẻ để phát triển kinh tế.

Nhưng tại sao các nước đang phát triển lại cần phải

- Kiến thức địa lí: Đặc điểm gia tăng dân số và ảnh hưởng của gia tăng dân số quá nhanh.

Sức ép dân số. Đặc điểm nền kinh tế của các nước đang

giảm tốc độ gia tăng dân phát triển. số?

- Kiến thức lịch sử: Hậu quả của hiện tượng bùng nổ dân số sau cuộc chiến tranh thế giới lần thứ 2.

- Kiến thức thực tế ở địa phương về sự lạc hậu, nghèo đói do sinh nhiều con.

Bài 23: Cơ cấu dân số

Nguyên Trên thế giới hiện nay, Hậu quả: nhân kết quả

tình trạng già hóa dân số ngày càng tăng, đặc biệt là ở các nước phát triển. Điều đó gây ra hậu quả gì?

Theo em, cần có những biện pháp gì để khắc phục tình trạng này?

- Dân số có nguy cơ suy giảm - Thiếu nguồn lao động kế cận - Tăng chi phí phúc lợi xã hội Biện pháp: - Nhà nước cần thực hiện các chính sách dân số phù hợp.

-.Tuyên truyền cho người dân về hậu quả của việc già hóa dân số.

37

Bài 24: Phân bố dân cư.

Các loại

Nghịch lí

Một bạn cùng lớp nói: “Đô thị hóa chẳng có ích lợi gì, chỉ làm gia tăng ô nhiễm môi trường, đất thì chật

- Kiến thức địa lí: Vai trò tích cực của đô thị hóa đối với phát triển kinh tế - xã hội.

- Kiến thức thực tế: Nguyên

hình quần cư và đô

mà người thì đông. Tốt nhân gây ô nhiễm môi trường nhất là không nên phát ở các đô thị.

thị hóa

triển các đô thị”. Em có - GDCD: Các biện pháp bảo đồng ý với ý kiến của bạn vệ môi trường đô thị. đó không? Vì sao?

Bài 27: Vai Giải thích trò, đặc điểm, các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển và

Theo em tại sao các quốc - Kiến thức địa lí: Vai trò của gia phải duy trì và phát sản xuất nông nghiệp đối với triển ngành nông nghiệp? nền kinh tế.

- Kiến thức lịch sử về các nền văn minh cổ đại trên thế giới.

- Kiến thức thực tiễn: Tình hình sản xuất nông nghiệp ở địa phương, gia đình.

phân bố nông nghiệp...

Bài 29: Địa Giải thích lí ngành chăn nuôi

Gia đình em có trang trại - Địa lí: Đặc điểm phát triển chăn nuôi lớn. Hàng ngày em để ý thấy bố mẹ sử dụng rất nhiều thức ăn tăng trọng, kích thích tăng trưởng để vật nuôi nhanh

và vai trò của ngành chăn nuôi.

- Sinh học: Quy luật sinh trưởng của vật nuôi. Các tác hại của sử dụng chất cấm đối

lớn. Em có đồng ý với với vật nuôi và sức khỏe con hành động của bố mẹ em người. không? Em sẽ nói gì với - Giáo dục công dân: Nhận bố mẹ? thức về việc sử dụng chất cấm trong chăn nuôi và vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm đối với các cơ sở chăn nuôi.

38

Bài 31: vai trò và đặc điểm của công

Lựa chọn bác bỏ

Hiện nay, sản xuất công nghiệp là lĩnh vực có nhiều ảnh hưởng tiêu cực nhất đến môi trường. Theo

- Địa lí, lịch sử: Vai trò của ngành công nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội.

- Kiến thức thực tiễn: Tình

nghiệp.

Các nhân

em có nên dừng các hoạt hình tiêu dùng các sản phẩm động sản xuất công nghiệp từ ngành công nghiệp trong

tố ảnh hưởng tới phát triển và phân bố công nghiệp

không? Tại sao?

Bài 32: Địa lí ngành công nghiệp

đời sống sinh hoạt và sản xuất.

- GDCD: Tuyên truyền nâng cao nhận thức cho các cơ sở sản xuất công nghiệp, đảm bảo an toàn trong sản xuất công nghiệp, hạn chế gây ô nhiễm môi trường

Nguyên

Công nghiệp năng lượng - Địa lí: Vai trò của 2 ngành

nhân – kết quả

là một trong những nghành kinh tế quan trọng của 1 quốc gia. Tuy nhiên hiện nay một số ngành CNNL gây ô nhiễm nghiêm trọng về môi trường như khai thác than, khai thác dầu khí. Theo

công nghiệp khai thác than và khai thác dầu khí.

- Ví dụ thực tiễn về vai trò của 2 ngành công nghiệp trên.

- Giải pháp + KH - KT: Sử dụng công nghệ mới, an toàn trong khai thác, chế biến.

em có nên ngừng hoạt + GDCD: Các công ty khai động của các ngành công thác than, khai thác dầu khí nghiệp này không? Tại cần kí và thực hiện nghiêm túc sao? Nếu tiếp tục sản xuất cam kết bảo vệ môi trường cần có những giải pháp gì? trong quá trình sản xuất.

Bài 36: Vai Giải thích trò, đặc điểm và các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển,

Có ý kiến cho rằng: “Để phát triển kinh tế, văn hóa miền núi, giao thông vận tải phải đi trước một bước.”

Em có đồng ý với ý kiến trên không? Tại sao?

- Địa lí: Vai trò của ngành giao thông vận tải đối với sự phát triển kinh tế - xã hội.

- Hiểu biết thực tế về đặc điểm tự nhiên, dân cư, tình hình phát triển kinh tế - xã hội ở miền núi.

39

Vai trò và đặc điểm của giao thông vận tải ở miền núi

phân bố ngành giao thông vận tải Bài 37: Địa lí các ngành giao thông vận tải

Lựa chọn -

Tình huống 1: Trên thế - Địa lí: Vai trò của ngành giới loại hình vận tải giao thông vận tải đường biển.

bác bỏ

đường biển rất phát triển ở Hiểu biết thực tế về hậu quả hầu hết tất cả các nước. của tình trạng ô nhiễm môi Tuy nhiên hiện nay ô nhiễm môi trường biển ngày càng ra gia tăng do hiện tượng tràn các sản phẩm dầu mỏ trong quá trình khai thác và vận chuyển.

Theo các em có nên bỏ

trường biển do tràn dầu.

Biện pháp: - Hóa học: Sử dụng các chất phân tán để ngăn không cho dầu loang đến bờ - Sinh học: Dùng các vi sinh vật hoặc các tác nhân sinh học làm phân tán dầu

loại hình vận tải này không? Nếu dùng thì chúng ta cần có những biện pháp gì để tránh tình trạng ô nhiễm.

- GDCD: Tuyên truyền ý thức chấp hành việc vận tải an toàn, các phương tiện tham gia giao thông đường biển kí và thực hiện nghiêm túc cam kết bảo vệ môi trường biển.

Tình huống 2: Em có giải pháp gì cho vấn đề ùn tắc giao thông và ô nhiễm môi trường đô thị do hoạt động của các loại hình vận tải?

Bài 40: Địa lí các ngành thương mại

Động Có ý kiến cho rằng: lực phát “Ngành thương mại là triển ngành dịch vụ góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của một quốc gia, địa phương.”

- Kiến thức địa lí: vai trò của ngành thương mại.

- Kiến thức lịch sử: Sự hình thành và phát triển các đô thị lớn trên thế giới và ở Việt Nam. - Hiểu biết thực tế về các hoạt

40

Em có đồng ý với ý kiến động buôn bán, trao đổi hàng trên không? Vì sao? hóa mang lại nguồn thu nhập cao cho người dân địa phương Lựa Bài 41: Môi trường chọn bác bỏ và tài nguyên thiên nhiên

Hiện nay ở nước ta, hoạt - Địa lí: Vai trò của tài nguyên động khai thác khoáng sản khoáng sản trong phát triển do quản lý chưa chặt chẽ kinh tế. nên dẫn tới tình trạng khai Biện pháp: thác tự phát, thiếu quy - Ứng dụng khoa học kĩ thuật: hoạch, đặc biệt là đối với các mỏ nhỏ, đã gây ra tình trạng thất thoát tài nguyên nghiêm trọng. Theo các em, chúng ta có nên dừng việc khai thác khoáng sản ở nước ta để bảo vệ loại tài nguyên này không? Tại

Sử dụng công nghệ khai thác mới sàng tuyển, tận dụng khoáng sản.

- GDCD: Tuyên truyền đến các tổ chức, doanh nghiệp và nhân dân về luật khai thác khoáng sản, đề cao vai trò của cộng đồng dân cư trong việc

sao? Cần có những biện bảo vệ các mỏ khoáng sản nhỏ pháp gì vừa bảo vệ và sử phân tán. dụng tài nguyên khoáng sản?

Giải Bài 42: Môi trường thích và sự phát triển bền vững

Tình huống 1: Trên thế giới hiện nay vấn đề ô nhiễm môi trường ngày càng gia tăng ở cả nước

- Địa lí: Sự khác nhau về trình độ phát triển kinh tế - xã hội của 2 nhóm nước.

- Thực tiễn: Ý thức và mức độ

phát triển và nước đang phát triển. Tuy nhiên mức độ ô nhiễm lại có sự khác nhau giữa 2 nhóm nước.

Theo em tại sao lại có sự khác biệt giữa 2 nhóm nước này? Cần có những biện pháp gì để giảm thiểu

quan tâm đến các vấn đề môi trường của 2 nhóm nước.

- GDCD: Tuyên truyền cho người dân ý thức bảo vệ môi trường; các công ty, nhà sản xuất cần kí cam kết bảo vệ môi trường - Sinh học: Xử lí chất thải

ô nhiễm?

trước khi đưa ra môi trường,

41

sử dụng các vật liệu tạo chất thải an toàn, dễ phân hủy.

Tình huống 2: Qua thời

- Địa lí: Vai trò của hoạt động

sự, các em đã biết sự kiện cá chết hàng loạt ở

kinh tế ven biển - GDCD:

dọc bờ biển miền trung nước ta vào tháng 4 năm 2016 từ vùng biển Vũng Áng (Hà Tĩnh) đến ven biển Thừa Thiên Huế.

+ Các doanh nghiệp, nhà máy, xí nghiệp ven biển cần kí cam kết bảo vệ môi trường ven biển, nâng cao ý thức giữ gìn, bảo vệ môi trường biển.

Nguyên nhân gây ô nhiễm là do nhiễm độc từ chất thải của các nhà máy hoạt động ven biển.

Theo em, chúng ta có nên ngừng hoạt động của các nhà máy ở ven biển này không? Tại sao? Cần

+ Đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho các cấp, ngành, địa phương, các thành phần kinh tế và toàn dân về quản lý, sử dụng bền vững tài nguyên biển. + Có hình phạt thích đáng với

có những biện pháp gì để giảm thiểu tình trạng ô

các tổ chức, cá nhân gây ra ô nhiêm môi trường biển.

nhiễm môi trường biển?

2.4. Một số bài dạy Địa lí lớp 10 sử dụng tình huống đã xây dựng 2.4.1. Giáo án bài: “Khí quyển. Sự phân bố nhiệt độ không khí trên trái đất”Địa lí 10.

I. Mục tiêu bài học: Sau bài học, HS cần: 1. Kiến thức: Hiểu rõ cấu tạo của khí quyển. Các khối khí và tính chất của chúng. Các frông, sự di chuyển của các frông và tác động của chúng. Nguồn cung cấp nhiệt chủ yếu cho không khí ở tầng đối lưu là nhiệt của bề mặt Trái Đất do Mặt Trời cung cấp. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự thay đổi nhiệt độ không khí.

2. Kĩ năng: Nhận biết nội dung kiến thức qua: hình ảnh, bảng thống kê, bản đồ.

42

3. Thái độ: Có cách nhìn đúng về khí quyển 4. Định hướng năng lưc được hình thành: - Năng lực chung: Năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp, năng lực sử dụng ngôn ngữ.

- Năng lực chuyên biệt: Năng lực sử dụng hình ảnh, bảng kiến thức, tư duy tổng hợp theo lãnh thổ.

II. Phương tiện – phương pháp, kĩ thuật: 1. Phương tiện, thiết bị: Các bản đồ Nhiệt độ, khí áp và gió, khí hậu thế giới, tự nhiên thế giới.

2. Phương pháp, kĩ thuật: - Phương pháp: Đàm thoại gợi mở, nêu vấn đề, thảo luận nhóm, dạy học theo tình huống - Kĩ thuât: Tia chớp, kĩ thuật động não….

II. Tiến trình bài giảng 1. Tổ chức Lớp Ngày dạy Sĩ số 2. Kiểm tra bài cũ.

Kiểm tra vở thực hành.

3. Dạy bài mới - Khởi động: Ở lớp 6 các em đã được học qua về các tầng khí quyển. Bài học hôm nay sẽ giúp các em hiểu thêm về một số đặc điểm của các tầng, đặc biệt là tầng đối lưu và tầng bình lưu, các tầng này sẽ ảnh hưởng đến thời tiết và khí hậu cũng như đời sống của chúng ta như thế nào?

- Hình thành kiến thức mới Hoạt động của GV và HS Hoạt động 1: Tìm hiểu khí quyển (HS làm việc cá nhân:5 phút)

Nội dung chính

43

*Bước 1: GV giới thiệu khái quát về khí quyển đưa ra câu hỏi: + Khí quyển là gì? + Khí quyển bao gồm thành phần nào? + Nêu vai trò của khí quyển đối với đời sống trên trái đất *Bước 2: HS tìm hiểu *Bước 3: HS trả lời *Bước 4: GV chuẩn kiến thức

Hoạt động 2: Tìm hiểu các khối khí (HS làm việc cả lớp) ( Thời gian: 5 phút) *Bước 1: GV yêu cầu HS: Tại sao lại có sự

44

hình thành các khối khí có tính chất khác nhau *Bước 2: Học sinh tìm hiểu *Bước 2: HS trình bày *Bước 4: GV chuẩn kiến thức

2. Các khối khí.

- Mỗi bán cầu có 4 khối khí chính: khối khí địa cầu, ôn đới, chí tuyến, xích đạo.

- Đặc điểm: khác nhau về tính chất, luôn luôn di chuyển, bị biến tính.

Hoạt động 3: Tìm hiểu về frông (HS làm việc cả lớp: 5 phút) *Bước 1: GV yêu cầu HS đọc SGK cho biết: - Khái niệm frông?

- Kể tên các frông cơ bản trên TĐ?

- Dải hội tụ nhiệt đới khác frông ở đặc điểm chủ yếu nào? *Bước 2: Hs tìm hiểu *Bước 3: HS trình bày *Bước 4: GV chuẩn kiến thức

3. Frông.

- Là mặt tiếp xúc giữa hai khối khí có nguồn gốc, tính chất khác nhau.

- Một nữa cầu có hai frông cơ bản: frông địa cực (FA), frông ôn đới (FP). Dải hội tụ nhiệt

45

đới chung cho cả hai nữa cầu.

Hoạt động 4 : Tìm hiểu bức xạ và nhiệt độ

II. Sự phân bố của nhiệt độ

không khí (HS làm việc theo cặp: 5 phút)

không khí trên Trái Đất.

*Bước 1: GV yêu cầu HS đặc điểm chủ yếu sự phân phối bức xạ MT. *Bước 2: HS tìm hiểu *Bước 3: HS trình bày *Bước 4: GV chuẩn kiến thức

1. Bức xạ nhiệt độ và không khí. + Bức xạ Mặt Trời.

- Là các dòng vật chất và năng lượng của Mặt Trời tới Trái Đất - Được mặt đất hấp thụ 47%, khí quyển hấp thụ một phần, còn lại phản hồi lại không gian.

- Nhiệt độ không khí ở tầng đối lưu chủ yếu do nhiệt độ của bề mặt Trái Đất được Mặt Trời đốt nóng cung cấp.

- Cường độ bức xạ MT phụ thuộc vào góc chiếu của bức xạ

46

Hoạt động 5: Tìm hiểu sự phân bố nhiệt độ MT. của không khí trên TĐ (HS làm việc theo 2. Sự phân bố nhiệt độ không nhóm: 20 phút) *Bước 1: GV yêu cầu HS đọc SGK và chia nhóm - Nhóm 1,2: Dựa vào hình 11.1 và 11.2 và bảng 11 nhận xét và giải thích: + Sự thay đổi t0 TB năm theo vĩ độ; +Sự thay đổi biên độ nhiệt trong năm theo vĩ độ? + Tại sao có sự thay đổi đó?

Nhóm 3,4: Dựa vào hình 11.3 và 11.4 và kênh chữ SGK: +Xác định địa điểm Veckhôian trên bản đồ, đọc trị số nhiệt; +Xác định khu vực có nhiệt độ cao nhất, đường đẳng nhiệt năm nào cao nhất trên bản đồ; + Nhận xét sự thay đổi của biên độ nhiệt độ ở các địa điểm nằm trên khoảng vĩ độ 520B; + Cho biết địa hình có ảnh hưởng như thế nào tới nhiệt độ. + Giải thích vì sao càng lên cao nhiệt độ càng giảm + Phân tích mối quan hệ giữa hướng phơi của sườn với góc nhập xạ và lượng nhiệt nhận được *Bước 2: Các nhóm thảo luận *Bước 3: Đại diện nhóm trình bày

khí trên Trái Đất.

47

*Bước 4: GV chuẩn kiến thức a) Phân bố theo vĩ độ địa lí.

Nhiệt độ giảm dần từ xích đạo về cực ( từ vĩ độ thấp đến vĩ độ cao).

* Sử dụng tình huống

b) Phân bố theo lục địa và đại

*Bước 1: GV đưa ra tình huống

dương.

Trong sự phân bố nhiệt độ không khí trên trái đất biên độ nhiệt năm có sự thay đổi theo vị trí xa hay gần đại dương. Ở phía Tây Âu nhiệt độ ở Valenxia (Tây Ban Nha) gần Đại Tây Dương nhiệt độ là 9⁰C, khi đi vào đến Vácxava (Ba Lan) nhiệt độ lên đến 23⁰C. Theo em tại sao lại có sự chênh lệch nhiệt độ lớn như vậy giữa lục địa và đại dương *Bước 2: HS thảo luận trong vòng 5 - 7 phút *Bước 3: HS trình bày *Bước 4: GV nhận xét, chuẩn kiến thức

* Giải quyết tình huống - Địa lí: Nguyên nhân có sự chênh lệch là do ảnh hưởng của các dòng biển nóng lạnh và sự thay đổi hướng gió.

- Vật lí: Lượng nhiệt mặt trời được mặt nước hấp thụ một

48

phần còn một phần truyền xuống đốt nóng ở dưới lớp sâu.

Do trao đổi loại lưu nên sự truyền nhiệt nhanh so với dẫn điện phân tử mặt đất. Vì vậy ở đại dương có nhiệt độ cực đại trong ngày thấp hơn nhiệt độ cực tiểu trong ngày thường cao hơn đất liền nên dẫn đến biên độ nhiệt đại dương nhỏ, ở lục địa lớn. => Đại dương có biên độ nhiệt nhỏ, lục địa có biên độ nhiệt lớn.

- Nguyên nhân: do sự hấp thụ nhiệt của đất và nước khác nhau. c) Phân bố theo địa hình.

- Nhiệt độ không khí thay đổi theo độ dốc và hướng phơi của sườn núi.

- Nhiệt độ của không khí cũng thay đổi khi có sự tác động của các nhân tố: dòng biển nóng, dòng biển lạnh, lớp phủ thực vật, hoạt động sản xuất của con người.

4. Củng cố: 1. Nêu những đặc điểm, vai trò khác nhau của các tầng khí quyển.

49

Phân tích sự khác nhau về nguồn gốc, tính chất của các khối khí, frông.

2. Hướng dẫn về nhà HS làm câu 3 trang 43 SGK. 2.4.2. Giáo án bài: “Cơ cấu dân số” – Địa lí lớp 10.

I. Mục tiêu bài học Sau bài học, HS cần: 1. Kiến thức + Hiểu và phân biệt được các loại cơ cấu dân số: cơ cấu dân số theo tuổi và giới; cơ cấu dân số theo lao động, khu vực kinh tế và trình độ văn hóa. + Nhận biết được ảnh hưởng của cơ cấu dân số đến sự phát triển dân số và phát triển kinh tế - xã hội.

2. Kĩ năng +Biết cách phân chia dân số theo nhóm tuổi và cách biểu hiện. + Nhận xét, phân tích bảng số kiệu về cơ cấu dân số theo tuổi, theo trình độ văn hóa; nhận xét và phân tích tháp tuổi; nhận xét và vẽ biểu đồ cơ cấu dân số theo khu vực.

3. Thái độ HS nhận thức được dân số nước ta trẻ, nhu cầu về giáo dục và việc làm ngày càng lớn. Ý thức được vai trò của giới trẻ đối với dân số, giáo dục, lao động và việc làm.

4. Định hướng năng lực được hình thành - Năng lực chung: Năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp, năng lực sử dụng ngôn ngữ.

- Năng lực chuyên biệt: Năng lực sử dụng hình ảnh, bảng kiến thức, tư duy tổng hợp theo lãnh thổ.

II. Phương tiện – phương pháp, kĩ thuật: 1. Phương tiện, thiết bị: Bản đồ phân bố dân cư và các đô thị lớn trên thế giới Hình 23.1, 23.2 SGK 2. Phương pháp, kĩ thuật:

50

- Phương pháp: Đàm thoại gợi mở, nêu vấn đề, thảo luận nhóm, dạy học theo tình huống - Kĩ thuât: Tia chớp, kĩ thuật động não….

III. Tiến trình dạy học 1. Tổ chức Lớp Ngày dạy Sĩ số 2. Kiểm tra bài cũ Trình bày quy mô dân số và tình hình phát triển dân số thế giới.

3. Dạy bài mới - Khởi động: Sự phân chia toàn bộ dân số thành các bộ phận khác nhau theo một tiêu chí tạo nên cơ cấu dân số. Có những kiểu cơ cấu dân số nào? Chúng ta cùng tìm hiểu bài học hôm nay.

- Hình thành kiến thức Hoạt động của GV và HS

Nội dung chính

Hoạt động 1: Nhóm. Tìm hiểu về cơ cấu sinh I. Cơ cấu sinh học. học (Thời gian: 20 phút) * Bước 1: GV chia lớp làm 4 nhóm và giao nhiệm vụ: - Nhóm 1, 2: Tìm hiểu cơ cấu dân số theo giới và theo độ tuổi với yêu cầu: + Khái niệm về cơ cấu dân số theo giới và tuổi + So sánh tỉ lệ các nhóm tuổi trong cơ cấu dân số trẻ và dân số già. + Những khó khăn của cơ cấu dân số trẻ và cơ cấu dân số già đối với sự phát triển kinh tế-

51

xã hội.

- Nhóm 3, 4: tìm hiểu về tháp tuổi, yêu cầu: + Mô tả các kiểu tháp tuổi cơ bản. + Nêu đặc trưng cơ bản của dân số qua từng kiểu tháp tuổi. *Bước 2: Các nhóm thảo luận *Bước 3: HS đại diện nhóm trả lời

1. Cơ cấu dân số theo giới.

*Bước 4: GVchuẩn kiến thức

- Cơ cấu dân số theo giới biểu thị tương quan giữa giớ nam so với giới nữ hoặc với tổng số dân. Đơn vị % - Cơ cấu dân số theo giới có sự biến động theo thời gian và có sự khác nhau giữa các nước, các khu vực.

Nước phát triển: nam< nữ Nước đang phát triển: nam > nữ 2. Cơ cấu dân số theo tuổi.

-Cơ cấu dân số theo tuổi là sự tập hợp những nhóm người sắp xếp theo những nhóm tuổi nhất định.

- Cơ cấu dân số theo tuổi được chia thành 3 nhóm tuổi chính: + Dưới tuổi lao động: < 15tuổi + Trong độ tuổi lao động:

52

15-59 (có thể 64) + Quá tuổi lao động: > 60 (có thể > 65 tuổi) - Sự phân chia cơ cấu dân số già hay trẻ tùy thuộc vào tỉ lệ của từng nhóm tuổi trong cơ cấu dân số. Các nước đang phát triển có cơ cấu dân số trẻ, các nước phát triển có cơ cấu dân số già.

- Tháp dân số là biểu đồ thể hiện cơ cấu dân số theo tuổi và giới.

- Có 3 kiểu tháp dân sô: + Kiểu mở rộng + Kiểu thu hẹp + Kiểu ổn định Hoạt động 2: Cả lớp. Tìm hiểu về cơ cấu dân II. Cơ cấu xã hội số theo lao động (Thời gian 5 phút) *Bước 1: GV yêu cầu HS dựa vào SGK, vốn hiểu biết trả lời các câu hỏi: - Cơ cấu dân số theo lao động cho ta biết điều gì?

- Phân biết sự khác nhau giữa nhóm dân số hoạt động kinh tế và nhóm dân số không hoạt động kinh tế *Bước 2: HS tìm hiểu *Bước 3: HS trả lời

53

*Bước 4: GV chuẩn kiến thức

1. Cơ cấu dân số theo lao động a. Nguồn lao động - Nguồn lao động gồm những người từ 15 tuổi trở lên có khả năng tham gia lao động - Nguồn lao động được chia thành 2 nhóm: + Dân số hoạt động kinh tế + Dân số không hoạt động

Hoạt động 3: Cá nhân. Tìm hiểu về cơ cấu

kinh tế

dân số theo khu vực kinh tế (Thời gian: 5 phút) *Bước 1: GV yêu cầu HS dựa vào SGK, hình 23.2: - Cho biết dân số hoạt động theo khu vực kinh tế được chia làm mấy khu vực? Đó là những khu vực nào?

- Dựa vào hình 23.2: so sánh cơ cấu lao động theo khu vực kinh tế của 3 nước. *Bước 2: Học sinh tìm hiểu *Bước 3: HS trả lời *Bước 4: GV chuẩn kiến thức

b. Cơ cấu dân số theo khu vực kinh tế - Ds hoạt động theo khu vực kinh tế được chia thành 3 khu vực: + Khu vực I (N-L-N)

54

+ Khu vực II (CN-XD) + Khu vực III (DV) - DS hoạt động theo khu vực kinh tế có sự khác nhau giữa các nước: + Nước đang phát triển: Khu vực I cao nhất + Nước phát triên: Khu vực III cao nhất

Hoạt động 4: Cặp đôi. Tìm hiểu về cơ cấu dân số theo trình độ văn hóa (Thời gian: 5 phút) *Bước 1: GV yêu cầu HS dựa vào SGK, vốn hiểu biết trả lời các câu hỏi: - Cơ cấu dân số theo trình độ văn hoá cho biết điều gì?

- Người ta thường dựa vào tiêu chí nào để xác định cơ cấu dân số theo trình độ văn hoá?

- Dựa vào bảng 23, nêu nhận xét về tỉ lệ người biết chữ và số năm đi học của các nhóm

55

nước trên thế giới. Liên hệ Việt Nam. *Bước 2: HS thảo luận theo cặp * Bước 3: HS trình bày kết quả * Bước 4: GV chuẩn kiến thức

2. Cơ cấu DS theo trình độ văn hoá - Căn cứ: + Tỉ lệ người biết chữ (15 tuổi trở lên) + Số năm đến trường (25 tuổi trở lên) - Các nước phát triển có tỉ lệ người biết chữ và số năm đi học cao nhất, thấp nhất là các nước kém phát triển

4. Củng cố * Sử dụng tình huống Trên thế giới hiện nay, tình trạng già hóa dân số ngày càng tăng, đặc biệt là ở các nước phát triển. Điều đó gây ra hậu quả gì? Theo em, cần có những biện pháp gì để khắc phục tình trạng này? * Giải quyết tình huống Hậu quả: - Dân số có nguy cơ suy giảm - Thiếu nguồn lao động kế cận - Tăng chi phí phúc lợi xã hội Biện pháp: - Nhà nước cần thực hiện các chính sách dân số phù hợp.

-.Tuyên truyền cho người dân về hậu quả của việc già hóa dân số.

5. Hướng dẫn về nhà Làm bài tập trang 92 SGK. Đọc bài mới

56

2.5. Một số biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng tình huống trong dạy học địa lí lớp 10 - THPT 2.5.1. Lựa chọn nội dung tình huống phù hợp với trình độ HS Để phù hợp với trình độ học sinh, đối với mỗi tình huống gắn với thực tiễn giáo viên nên xây dựng hệ thống câu hỏi riêng cho từng lớp, cho từng đối tượng học sinh. Những lớp có nhiều học sinh yếu - trung bình, giáo viên có thể tách câu hỏi ra làm nhiều ý, có tính dẫn dắt, gợi mở cho học sinh đi đến kết luận vấn đề. Đối với lớp có nhiều học sinh khá - giỏi, giáo viên nên lựa chọn các câu hỏi mang tính tổng hợp chứa đựng nhiều vấn đề nghiên cứu.

Ví dụ: Trong 6 nhân tố hình thành đất: Đá mẹ, khí hậu, sinh vật, địa hình, thời gian và con người. Có một bạn cho rằng nhân tố con người là nhân tố quan trọng nhất trong việc hình thành đất. Em có đồng tình với ý kiến trên không? Theo em nhân tố nào là quan trọng nhất. Tại sao?

- Đối với học sinh khá – giỏi giáo viên có thể sử dụng câu hỏi như trong tình huống: + Em có đồng ý với ý kiến trên không? + Theo em nhân tố nào là quan trọng nhất? Tại sao?

- Đối với hoc sinh trung bình giáo viên sử dụng câu hỏi gợi mở : + Em có đồng ý với ý kiên trên không? + Em hãy nêu vai trò của các nhân tố đá mẹ, khí hậu, sinh vật, địa hình, thời gian và con người? + Theo em nhân tố nào là nhân tố quan trọng nhất trong việc hình thành đất?

2.5.2. Sử dụng tình huống linh hoạt, phù hợp với nội dung bài học Mục đích của việc giải quyết các tình huống gắn với thực tiễn là cung cấp kiến thức và rèn luyện các kỹ năng học tập cho học sinh. Chính vì thế, khi giảng dạy các tình huống gắn với thực tiễn, giáo viên có thể đưa tình huống vào đầu mỗi bài học nhằm gây hứng thú, kích thích tư duy, khơi gợi sự tò mò, khám phá của học sinh, giữa bài nhằm khắc sâu, mở rộng kiến thức hoặc cuối bài học giống như một dạng bài tập về nhà để học sinh có thời gian và cơ hội tìm tòi, nghiên cứu.

Ví dụ: Bài 42: Môi trường và sự phát triển bền vững với nội dung về môi trường ở các nước phát triển và các nước đang phát triển ta có thể đưa ra tình huống:

57

Trên thế giới hiện nay vấn đề ô nhiễm môi trường ngày càng gia tăng ở cả nước phát triển và nước đang phát triển. Tuy nhiên mức độ ô nhiễm lại có sự khác nhau giữa 2 nhóm nước.

Theo em tại sao lại có sự khác biệt giữa 2 nhóm nước này? Cần có những biện pháp gì để giảm 2.5.3. Tăng cường sử dụng các hình ảnh trực quan Các hình ảnh, phương tiện trực quan có tác dụng phát huy tính tích cực của học sinh khi học tập. Vì vậy, giáo viên nên tăng cường sử dụng hình ảnh hay các trích đoạn video clip để các tình huống gắn với thực tiễn trở nên sinh động, gần gũi và hấp dẫn với học sinh hơn. Để phát triển tư duy cho sinh viên, giáo viên nên kết hợp rèn luyện kĩ năng phân tích, so sánh, đánh giá, khai thác thông tin tình huống từ phương tiện trực quan của địa lí: bản đồ, biểu đồ, bảng số liệu, hình ảnh,…

2.5.4. Sử dụng phối hợp với các phương pháp dạy học khác Để nâng cao hiệu quả dạy học, phương pháp tình huống thường được sử dụng kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực khác như: thảo luận, làm việc nhóm, đóng vai, dự án,…

Ví dụ: Đưa ra tình huống: Trong 6 nhân tố hình thành đất: Đá mẹ, khí hậu, sinh vật, địa hình, thời gian và con người. Có một bạn cho rằng nhân tố con người là nhân tố quan trọng nhất trong việc hình thành đất. Em có đồng tình với ý kiến trên không? Theo em nhân tố nào là quan trọng nhất. Tại sao?

Khi đưa ra tình huống có thể vận dụng phương pháp đóng vai mỗi học sinh đóng vai 1 nhân tố sau đó đưa ra luận điểm chứng minh mình là nhân tố quan trọng nhất trong việc hình thành đất.

2.5.5. Thường xuyên trao đổi nguồn tư liệu giữa các giáo viên Việc phổ biến rộng rãi các tình huống gắn với thực tiễn nhằm tạo điều kiện cho giáo viên có thêm nguồn tư liệu trong dạy học địa lí. Thông qua các buổi họp tổ, nhóm chuyên môn hay các buổi báo cáo chuyên đề sẽ giúp giáo viên có cơ hội trao đổi kinh nghiệm, học tập lẫn nhau. Bên cạnh đó, việc chia sẻ các câu hỏi, các mẩu chuyện, các trích đoạn video clip trên internet thông qua các trang mạng xã hội, các trang cá nhân, các blog như: YouTube, Facebook, Violet, Twitter… sẽ giúp giáo viên thuận tiện hơn trong việc chia sẻ tài nguyên dạy học.

58

Tiểu kết chương 2 Như vậy ở chương 2 đã đưa ra quy trình xây dựng tình huống dạy học. Để vận dụng dạy học theo tình huống có hiệu quả cần phải đảm bảo một số nguyên tắc như đảm bảo tính khoa học, toàn diện, phù hợp và tính khách quan, tính sư phạm. Ngoài ra trong chương 2 cũng đưa ra các bước xây dựng tình huống và một số biện pháp nâng cao hiệu qủa sử dụng tình huống trong dạy học. Giáo viên cần hiểu rõ quy trình vận dụng phương pháp dạy học tình huống để sử dụng có hiệu quả các loại tình huống trong dạy học địa lí lớp 10 góp phần nâng cao chất lượng dạy và học.

59

CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 3.1. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm 3.1.1. Mục đích Thực nghiệm sư phạm là phương pháp thu thập thông tin, số liệu thống kê trong quá trình thực tập sự phạm. Quá trình thực nghiệm được tiến hành để khẳng định tính hiệu quả của việc tổ chức các hoạt động dạy học theo phương pháp nghiên cứu tình huống.

Quá trình thực nghiệm nhằm các mục đích sau: - Làm sáng tỏ cơ sở lí luận về phương pháp dạy học tình huống trong dạy học nhằm phát triển tư duy Địa lí cho học sinh lớp 10 – THPT. Kết quả của quá trình thực nghiệm sẽ là cơ sở thực tiễn đánh giá và chứng minh các nhận định của đề tài là đúng đắn.

- Đánh giá được hiệu quả tích cực, tính thực tiễn của đề tài, những đóng góp của đề tài trong việc đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng dạy - học địa lí ở trường phổ thông.

3.1.2. Nguyên tắc thực nghiệm - Đảm bảo tính khoa học, khách quan về thời gian học và khối lượng kiến thức chương trình Địa lí lớp 10 - THPT. - Bài thực nghiệm phải nằm trong chương trình giảng dạy, có nội dung phù hợp với nội dung SGK lớp 10 - THPT - Lớp thực nghiệm và lớp đối chứng phải tương đương về trình độ nhận thức, số lượng học sinh, chương trình học.

- Việc giảng dạy, kiểm tra, đánh giá ở các lớp thực nghiệm và đối chứng phải được tiến hành đồng thời về nội dung và thời gian nhất định. Tôn trọng thời khóa biểu của nhà trường, không làm ảnh hưởng tới hoạt động dạy và học của các lớp được chọn làm thực nghiệm.

- Kết quả thực nghiệm được đánh giá khách quan, khoa học bằng các bài kiểm tra sau tác động và áp dụng đánh giá trên thang Bloom.

3.1.3. Nhiệm vụ thực nghiệm Để đạt được mục đích trên, quá trình thực nghiệm phải giải quyết những nhiệm vụ sau: - Chọn lớp và chọn GV thực nghiệm.

- Chọn các bài thực nghiệm đáp ứng được yêu cầu của đề tài.

60

- Chuẩn bị các điều kiện cần thiết về các mặt trong công tác thực nghiệm sư phạm: Các giáo án dạy bài thực nghiệm.

- Thống nhất với GV dạy thực nghiệm về nội dung, phương pháp dạy từng bài thực nghiệm.

- Tổ chức triển khai các bài thực nghiệm đã được chuẩn bị - Đánh giá kết quả và rút ra kết luận 3.2. Tổ chức thực nghiệm 3.2.1. Đối tượng thực nghiệm - Chúng tôi chọn trường THPT Phong Châu - Huyện Lâm Thao - tỉnh Phú Thọ để tiến hành thực nghiệm.

- Lớp thực nghiệm và lớp đối chứng: Lớp thực nghiệm

Lớp đối chứng

Lớp

Sĩ số

Lớp

Sĩ số

10A10

43

10A1

45

10A4

45

10A3

45

10A2

42

10A5

43

- Giáo viên tham gia thực nghiệm: Giáo viên dạy ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng thực nghiệm - Đỗ Thị Mai Phương 3.2.2. Thời gian thực nghiệm Thời gian thực nghiệm được tiến hành từ ngày 26/2/2018 đến ngày 13/4/2018.

Các bài dạy thực nghiệm được tiến hành theo phân phối chương trình do Bộ GD - ĐT quy định và theo thời khóa biểu của nhà trường.

3.2.3. Nội dung thực nghiệm Chúng tôi chọn 3 bài thực nghiệm trong sách giáo khoa địa lí lớp 10 - Ban cơ bản để tiến hành thực nghiệm: - Bài 37: Địa lí ngành giao thông vận tải (tiết 2) - Bài 41: Môi trường và tài nguyên thiên nhiên - Bài 42: Môi trường và sự phát triển bền vững Nội dung cụ thể các bài dạy thực nghiệm trình bày trong phần phụ lục

61

3.2.4. Phương pháp thực nghiệm - Phương pháp điều tra thực tế ở phổ thông: Lấy ý kiến của giáo viên môn Địa lí về tác dụng của phương pháp dạy học theo tình huống trong dạy học địa lí lớp 10 – THPT. - Tổ chức các tiết dạy song song cho lớp thực nghiệm và đối chứng: + Với lớp thực nghiệm (TN): Thực hiện thiết kế và tổ chức dạy học theo phương pháp tình huống. + Với lớp đối chứng (ĐC): Thiết kế và tổ chức bài dạy theo phương pháp truyền thống và không đưa vào bài các tình huống học tập. Thiết kế và tổ chức bài dạy theo đúng phân phối chương trình.

- Các giờ dạy có sự tham gia dự giờ của giáo viên hướng dẫn và tổ chuyên môn. Sau mỗi tiết dạy, tiến hành kiểm tra, thu bài, chấm điểm.

- Trao đổi với giáo viên trong tổ chuyên môn sau mỗi tiết học để tổng kết, phân tích và xử lí kết quả thực nghiệm một cách khách quan.

- So sánh, đối chiếu kết quả bài kiểm tra sau khi thực nghiệm và xử lí kết quả thu được của các lớp thực nghiệm và các lớp đối chứng. Từ đó rút ra kết luận.

3.3. Kết quả thực nghiệm 3.3.1. Tiêu chí đánh giá kết quả thực nghiệm Để có cơ sở đánh giá về mặt nhận thức của HS, chúng tôi đã soạn ra bộ câu hỏi. Các câu hỏi kiểm tra và đáp án đều giống nhau ở lớp TN và ĐC. Thang điểm của bài kiểm tra là thang điểm 10. Sau khi cho học sinh làm bài kiểm tra ở cả 2 lớp thực nghiệm và đối chứng sẽ tiến hành chấm điểm để so sánh tương quan kết quả học tập của 2 lớp. Thang điểm xếp loại như sau: - Xếp loại giỏi: 9 - 10 điểm - Xếp loại khá: 7 - 8 điểm - Xếp loại trung bình: 5 - 6 điểm - Xếp loại yếu kém: dưới 5 điểm 3.3.2. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm Kết quả thực nghiệm được đánh giá về mặt định tính và định lượng: Đánh giá về mặt định tính: Qua quan sát các giờ học ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, chúng tôi rút ra một số nhận xét như sau: Lớp thực nghiệm không khí học tập sôi nổi hơn, học sinh tích cực, chủ

62

động tham gia xây dựng bài.

Lớp đối chứng, hoạt động của giáo viên là chủ yếu, học sinh lĩnh hội kiến thức một cách thụ động, một số học sinh không tập trung vào bài học. Đánh giá về mặt định lượng: Đánh giá chất lượng hiệu quả dạy học về mặt định lượng qua các bài kiểm tra trắc nghiệm khách quan với thang điểm 10. Kết quả thực nghiệm được xử lí theo phương pháp thống kê toán học.

Tính trung bình cộng: Công thức tính: Trong đó:

xi: Là giá trị điểm số ni: Tần số của xi n: Số học sinh tham gia thực nghiệm

Tính phần trăm: Để so sánh, đánh giá kết quả học tập của HS giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng thể hiện qua bảng tổng hợp kết quả phần trăm của học sinh đạt điểm xi trở xuống.

Công thức: P (%) =

100

Trong đó:

n.xi: Số học sinh đạt điểm xi n: Tổng số học sinh Sau quá trình thực nghiệm, tác giả dã tiến hành kiểm tra khảo sát giữa các

lớp thực nghiệm và lớp đối chứng trường THPT Phong Châu, kết quả đạt được như sau: Bảng 3.1. Kết quả điểm thực nghiệm Lớp

Sĩ số

Điểm kiểm tra 2

3

4

5

6

7

8

9

10

Điểm trung bình

10A10

43

0

0

0

1

6

13

8

5

5

7.8

10A1

45

0

0

5

5

14

15

5

1

0

6.0

10A4

45

0

0

0

0

10

15

9

7

4

7.5

10A3

45

0

0

5

7

11

17

4

1

0

6.24

10A2

42

0

0

0

1

3

10

12

10

6

8.0

10A5

43

0

0

0

10

13

8

8

4

1

6.7

63

Bảng 3.2. Điểm trung bình cộng các bài kiểm tra của 3 lớp thực nghiệm và 3 lớp đối chứng Lớp thực nghiệm 10A10

10A4

10A2

Điểm TBC

7.8

7.5

8.0

7.77

Lớp đối chứng 10A1

10A3

10A5

Điểm TBC

6.0

6.24

6.7

6.31

Kết quả thực nghiệm cho thấy điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng có sự khác biệt: - Lớp thực nghiệm có điểm khá giỏi cao hơn nhiều so với lớp đối chứng, điểm trung bình ít và không có điểm yếu.

- Lớp đối chứng điểm khá giỏi ít hơn, điểm trung bình nhiều hơn lớp thực nghiệm và có điểm yếu.

- Xếp loại điểm kiểm tra của học sinh các lớp thực nghiệm và đối chứng.

Bảng 3.3. Xếp loại điểm kiểm tra của học sinh Điểm

Lớp thực nghiệm

Lớp đối chứng

Số bài kiểm tra

%

Số bài kiểm tra

%

Giỏi (9 - 10 điểm)

37

28,4

7

5,2

Khá (7 - 8 điểm)

67

51,5

57

42,8

TB (5 - 6 điểm)

21

16,1

60

45,1

Yếu (3 - 4 điểm)

0

0

10

7,5

Qua kết quả thực nghiệm, tác giả thấy có sự chênh lệch rất khác biệt về điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng: - Lớp thực nghiệm: Số học sinh xếp loại giỏi chiếm tới 28.4%, số học sinh xếp loại khá chiếm tỉ lệ cao lên tới 51,5% và trung bình chiếm 16,1 % đặc biệt không có học sinh xếp loại yếu kém.

- Lớp đối chứng: Số học sinh giỏi chỉ đạt 5,2%, số học sinh xếp loại khá chiếm 42,8%, số học sinh xếp loại trung bình lên tới 45,1% đặc biệt học sinh xếp loại yếu kém chiếm 7,5%.

Kết quả thực nghiệm đạt được cho thấy chất lượng học tập của lớn thực nghiệm cao hơn hẳn lớp đối chứng có thể dễ dàng nhận ra sự chênh lệch đó qua biểu đồ dưới đây:

64

Biểu đồ 3.1 Kết quả kiểm tra thực nghiệm Từ biểu đồ có thể thấy được số học sinh ở lớp thực nghiệm đạt điểm khá giỏi cao, điểm trung bình ít và không có yếu kém. Đối với lớp đối chứng điểm giỏi, khá thấp, điểm trung bình, yếu kém vẫn còn nhiều.

3.3.3. Đánh giá chung kết quả thực nghiệm Qua kết quả thực nghiệm tại trường THPT Phong Châu, tôi có cơ sở khẳng định hiệu quả của việc xây dựng các tình huống học tập giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn. Cụ thể: - Việc thiết kế và tổ chức bài học theo phương pháp dạy học tình huống tạo điều kiện giúp học sinh phát triển tư duy, tạo thuận lợi cho việc tổ chức bài học. Bằng những phương pháp và hình thức tổ chức, phương tiện dạy học phù hợp, học sinh có điều kiện thuận lợi giúp phát huy tính tích cực, sáng tạo và khả năng tư duy. Giáo viên giảng dạy ở các lớp thực nghiệm có sự chuẩn bị chu đáo hơn về điều kiện dạy học cũng như chủ động hơn trong các tình huống có thể xảy ra trên lớp.

- Đối với các lớp đối chứng, học sinh ít tập trung vào bài giảng, lớp học trầm hơn, bài học không kích thích được khả năng tư duy sáng tạo, tích cực hoạt động và hứng thú học tập của học sinh khi giáo viên chỉ dạy theo phương pháp truyền thống.

- Kết quả thực nghiệm chứng tỏ rằng, khi sử dụng các tình huống học tập vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết vào bài học sẽ đem lại hiệu quả cao trong việc giúp học sinh lĩnh hội, khắc sâu và mở rộng kiến thức. Ngoài ra, học sinh có thể rèn luyện khả năng tự học, tự tư duy tốt hơn.

65

Kết quả điểm kiểm tra thu được cho thấy, chất lượng học tập lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng và điều đó đã khẳng định được tính hiệu quả của đề tài.

Tiểu kết chương 3 Chương 3 trình bày quá trình tiến hành thực nghiệm đánh giá hiệu quả của phương pháp dạy học theo tình huống đã xây dựng ở các lớp khối 10 tại trường THPT Phong Châu, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ. Các bước của quá trình thực nghiệm được chuẩn bị chu đáo, khoa học, nghiêm túc trong tiến hành. Kết quả thực nghiệm đảm bảo tính khách quan, chính xác. Những kết quả thực nghiệm thu được chứng tỏ việc áp dụng các tình huống học tập trong dạy học địa lí đã đem lại những kết quả tích cực, học sinh có hứng thú hơn trong học tập, hiệu quả nhận thức cao hơn, góp phần giúp giáo viên nâng cao trình độ chuyên môn, niềm say mê, nhiệt huyết với nghề.

66

KẾT LUẬN 1. Những kết quả đạt được của đề tài Đề tài “Xây dựng các tình huống học tập trong dạy học địa lí lớp 10 giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn” đã hoàn thành sau một thời gian nghiên cứu. Đề tài đạt được một số kết quả sau: - Đề tài đã nêu được cơ sở lí luận và thực tiễn của việc xây dựng các tình huống học tập, sử dụng phương pháp dạy học theo tình huống trong dạy học địa lí lớp 10, đây là một trong những phương pháp dạy học tích cực, phù hợp với mục tiêu của đổi mới giáo dục hiện nay.

- Đề tài đã đưa ra quy trình xây dựng tình huống học tập một cách cụ thể và hệ thống các tình huống học tập có khả năng thực hiện trong dạy học Địa lí lớp 10.

- Đề tài kiểm nghiệm được tính khả thi và hiệu quả của việc dạy học theo phương pháp nghiên cứu tình huống qua việc thực nghiệm tại trường THPT – Phong Châu trên đại bành tỉnh Phú Thọ.

- Xây dựng các tình huống học tập không những tạo hứng thú cho học sinh khuyến khích học sinh tích cực trong hoạt động học tập góp phần làm cho học sinh yêu thích môn Địa lí hơn. Ngoài ra, học sinh còn rèn luyện được tính tư duy độc lập và có khả năng vận dụng vào cuộc sống thực tiễn. Trong dạy học Địa lí, giáo viên cần biết vận dụng kiến thức ở nhiều môn học, nhiều lĩnh vực khác nhau để xây dựng tình huống, đồng thời cần phải biết phối hợp các phương pháp và phương tiện khác nhau để tăng hiệu quả của quá trình dạy học.

2. Kiến nghị, đề xuất - Với các trường phổ thông: + Ban Giám hiệu nhà trường cần chỉ đạo, khuyến khích và tạo điều kiện cho giáo viên trong việc thực hiện đổi mới PPDH, sử dụng các PPDH hiệu quả như: dạy học tình huống, dạy học nêu vấn đề... + Chăm lo các điều kiện, phương tiện, trang thiết bị hỗ trợ phục vụ giáo viên đổi mới PPDH. + Các tổ nhóm chuyên môn thường xuyên dự giờ, rút kinh nghiệm; đóng góp ý kiến để có thể học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau.

- Đối với giáo viên:

67

+ Để xây dựng và dạy học bằng phương pháp nghiên cứu tình huống có hiệu quả trong dạy học. Người giáo viên cần phải nắm chắc lí luận, cách xây dựng và phương pháp sử dụng tình huống trong dạy học. + Trong dạy học địa lí lớp 10, giáo viên cần biết vận dụng kiến thức ở nhiều nguồn khác nhau để xây dựng tình huống và cũng cần tăng cường phối hợp với các phương pháp khác để nâng cao hiệu quả dạy học. + GV cần chủ động từ đầu năm học chuẩn bị riêng cho mình hệ thống các tình huống phù hợp với từng bài học để có thể sử dụng khi cần thiết. Yêu cầu tình huống phải soạn đúng nội dung bài, vừa sức và đánh giá được các năng lực của HS. Ngoài ra cũng cần chú trọng thường xuyên nâng cao trình độ cho GV cả về chuyên môn và nghiệp vụ để có thể đáp ứng được yêu cầu của việc đổi mới PPDH hiện nay.

- Đối với học sinh: + Người học phải không ngừng phát huy tư duy sáng tạo, liên hệ kiến thức, phát huy các năng lực chung cũng như năng lực chuyên biệt. + Có ý thức nghiêm túc, niềm say mê trong học tập, tham gia các hoạt động học tập nhiệt tình, tích cực và hiệu quả.

68

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Ai Dã (2004), 10 vạn câu hỏi vì sao, NXB Văn hóa thông tin.

2. Bộ GD&ĐT (2015), SGK Hóa học 8.

3. Bộ GD&ĐT (2015), SGK Lịch sử 8 4. Bộ GD&ĐT (2015), SGK GDCD 6 5. Bộ GD&ĐT (2015), SGK Ngữ văn 8 6. Bộ GD&ĐT (2015), SGK GDCD 10 7. Bộ GD&ĐT (2015), SGK Đia lí 10 8. Bộ GD&ĐT (2012), SGK Địa lí 6 9. Bộ GD&ĐT (2015), SGK Địa lí 8 10. Trịnh Văn Biều (2005), Phương pháp thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học, Trường ĐH Sư phạm TP.HCM. 11. Trịnh Văn Biều (2010), Các phương pháp dạy học tích cực, ĐH Sư phạm TP.HCM. 12. Trịnh Văn Biều (2011), Dạy học hợp tác - Một xu hướng mới của giáo dục thế kỷ XXI, Tạp chí khoa học ĐHSP TP.HCM, số 25 (tr 88-93).

13. Boehrer, J. (1995), How to teach a case, Kennedy School of Government Case Programme.

14. Nguyễn Văn Cường, Bernd Meier (2010), Một số vấn đề chung về đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông, Dự án phát triển giáo dục trung học phổ thông, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Hà Nội - Berlin.

15. Nguyễn Thị Phương Hoa (2010), Sử dụng phương pháp tình huống trong giảng dạy môn Giáo dục học tại trường Đại học Ngoại ngữ - ĐHQG Hà Nội, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Quốc gia, Đại học Ngoại ngữ, ĐHQG Hà Nội.

16. Nguyễn Hữu Lam (2003), Giảng dạy theo phương pháp tình huống (bài giảng), Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright tại FETP 17. Luật Giáo dục (2001), NXB Chính trị quốc gia 18. Phan Trọng Ngọ (2005), Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường, NXB Đại học Sư phạm 19. Nguyễn Ngọc Quang (1993), Lí luận dạy học hóa học, tập 1, NXB Đại học Sư phạm.

20. Vũ Thị Thúy (2010), Ứng dụng phương pháp giảng dạy tình huống trong đào tạo ngành Luật, Đại học Luật TP.Hồ Chí Minh 21. X.Y.Z (1975), Sửa đổi lề lối làm việc, Ban tuyên huấn Tỉnh ủy Tp. Hồ Chí Minh

PHỤ LỤC 1: PHIẾU ĐIỀU TRA PHIẾU THAM KHẢO Ý KIẾN CỦA GIÁO VIÊN Kính thưa quý Thầy/Cô, hiện nay chúng tôi đang thực hiện đề tài nghiên cứu: “Xây dựng tình huống học tập trong dạy học địa lí lớp 10 giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn”. Nhằm khảo sát và tham khảo ý kiến có nội dung liên quan đến đề tài, mọi ý kiến, nhận xét của quý Thầy/Cô sẽ là nguồn tư liệu vô cùng quan trọng giúp chúng tôi xây dựng các tình huống học tập có hiệu quả, từ đó nâng cao được chất lượng giảng dạy và góp phần cho sự thành công của đề tài. Rất mong quý Thầy/Cô và các bạn giúp đỡ.

Phần I. Thông tin cá nhân - Họ và tên: ................................................................................................

- Ngày sinh:................................................................................................

- Môn dạy:.....................................Trường.................................................

Phần II. Nội dung Xin quý Thầy/Cô đánh dấu chéo (X) vào ô tương ứng với lựa chọn của mình.

1/ Trong quá trình giảng dạy Địa lí cho học sinh lớp 10 – THPT, thầy cô thường sử dụng những phương pháp dạy học nào? Mức độ sử dụng các phương pháp đó ra sao?

Mức độ sử dụng Phương pháp PP thuyết trình PP đàm thoại gợi mở PP thảo luận PP động não PP nêu vấn đề

Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Không sử dụng

PP tìm tòi khám phá PP hướng dẫn sử dụng SGK PP nghiên cứu tình huống Các phương pháp khác

2/ Trong quá trình dạy học Địa lí lớp 10 – THPT, thầy cô sử dụng phương pháp nghiên cứu tình huống thường gặp khó khăn ở khâu: Xây dựng tình huống Hướng dẫn học sinh giải quyết tình huống 3/ Theo Thầy/Cô, khi giảng dạy lý thuyết Địa lí thông qua các tình huống gắn với thực tiễn sẽ đem lại tác dụng gì?

- Giúp học sinh nhớ bài lâu hơn - Tăng cường tính thực tiễn của bài giảng - Kích thích hứng thú tìm tòi, yêu thích bộ môn - Tạo không khí học tập sinh động, tránh sự nhàm chán - Giúp HS hiểu bài sâu sắc hơn - Rèn luyện kĩ năng suy luận logic - Rèn luyện kĩ năng giao tiếp, khả năng học hỏi lẫn nhau - Tăng cường khả năng vận dụng tri thức - Rèn luyện cho HS kĩ năng giải quyết vấn đề - Rèn luyện cho HS thái độ học tập tích cực 4/ Thầy cô đã dùng biện pháp gì để HS tích cực học tập hơn trong học tập môn Địa lí?

Cho HS tự nghiên cứu tình huống trước, sau đó giải thích cho HS hiểu Nêu và giải thích các tình huống thực tiễn xung quanh cuộc sống hàng ngày Cho HS đóng kịch có lồng ghép nội dung cần truyền đạt

Tất cả phương án trên 5/ Thầy cô thấy việc áp dụng phương pháp nghiên cứu tình huống có cần thiết không? Vì sao? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. .......................................................................................................................

PHIẾU THAM KHẢO Ý KIẾN HỌC SINH Các em học sinh thân mến!

Xã hội đang phát triển nhanh theo cơ chế thị trường với sự cạnh tranh gay gắt, khả năng phát hiện sớm và giải quyết hợp lí những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn là năng lực cần thiết đảm bảo cho sự thành đạt trong cuộc sống. Việc tập cho học sinh biết phát hiện, đặt ra và giải quyết những vấn đề cần nhận thức trong học tập, trong cuộc sống của cá nhân là điều hết sức quan trọng trong dạy và học Địa lí. Phiếu điều tra này được thực hiện nhằm đánh giá mức độ cần thiết của việc sử dụng các tình huống gắn với thực tiễn vào trong dạy học Địa lí. Sự đóng góp ý kiến nghiêm túc của các em là căn cứ thiết thực giúp nội dung đề tài nghiên cứu của tác giả mang tính khách quan và có ý nghĩa thực tế.

Mong các em học sinh vui lòng cho biết ý kiến, quan điểm của mình về một số vấn đề dưới đây bằng cách đánh dấu (X) vào ô lựa chọn. (Câu trả lời của các em chỉ sử dụng vào mục đích nghiên cứu).

Phần I. Thông tin cá nhân Họ và tên:...................................................................................................

Ngày sinh:..................................................................................................

Lớp:..............................................Trường.................................................. Điểm trung bình học tập môn Địa lí kỳ I của bạn là............điểm.

Phần II. Nội dung 1. Theo các em, việc lồng ghép các tình huống gắn với thực tiễn vào trong dạy học Địa lí là: Rất cần thiết Không cần thiết

Cần thiết

Bình thường

Hoàn toàn không cần thiết

2. Theo em, những tác dụng khi giáo viên sử dụng các tình huống gắn với thực tiễn vào trong dạy học Địa lí: - Hiểu thêm nhiều kiến thức thực tiễn của bài học - Phong phú thêm nội dung bài học

- Khắc sâu kiến thức trọng tâm của bài học - Thỏa mãn nhu cầu kiến thức của học sinh - Không khí học tập vui vẻ, sinh động - Giúp học sinh năng động, tích cực và sáng tạo - Giúp học sinh nhớ bài lâu hơn - Giúp học sinh luôn tập trung chú ý vào giờ học 3. Những khó khăn học sinh gặp phải khi tiếp thu kiến thức thông qua các tình huống gắn với thực tiễn trong dạy học hóa học là: - Cách thức đưa ra tình huống của giáo viên chưa thật sự hấp dẫn - Nhiều tình huống chưa xoáy sâu vào trọng tâm bài giảng - Không đồng ý với cách giải quyết của giáo viên ở một vài tình huống - Những tình huống giáo viên đưa ra thường khó và quá sức đối với HS - Học sinh không có kỹ năng xử lý và giải quyết tình huống - Các tình huống giáo viên đưa ra khá xa lạ và khó hiểu - Lớp học thường ồn ào, mất trật tự khi thảo luận - Tốn nhiều thời gian cho tiết học khi thảo luận - Không có nhiều thời gian nghiên cứu trước tình huống - Khó khăn khác 4/ Bạn cảm thấy phương pháp dạy học tình huống trong Địa lí như thế nào? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. .......................................................................................................................

PHỤ LỤC 2: ĐỀ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC SINH SAU KHI THỰC NGHIỆM (Thời gian làm: 15 phút) A. Bài 37: Địa lí các ngành giao thông vận tải (tiết 2) Câu 1: Nước ta phát triển được tất cả các ngành vận tải hiện đang sử dụng phố biến trên thế giới vì: A. Điều kiện tự nhiên thuận lợi cho tất các ngành vận tải đó.

B. Do ở bán đảo Đông Dương nơi có các nước láng giềng đang phát triển mạnh.

C. Dân số đông nhu cầu di chuyển giữa các vùng lớn.

D. Cần giao lưu kinh tế quốc tế.

Câu 2: Vì sao ngành hàng không có khối lượng vận chuyển hàng hóa nhỏ nhất?

A. Tốc độ chậm, thiếu an toàn.

B. Cước phí vận tải rất đắt, trọng tải thấp.

C. Không cơ động, chi phí đầu tư lớn.

D. Chỉ vận chuyển được chất lỏng.

Câu 3: Trong những năm gần đây, mạng lưới đường bộ nước ta đã được mở rộng và hiện đại hóa nguyên nhân chủ yếu là do: A. Huy động được nguồn vốn tập trung đầu tư phát triển.

B. Nền kinh tế đang phát triển với tốc nhanh nên nhu cầu lớn.

C. Điều kiện tự nhiên thuận lợi để phát triển giao thông đường bộ.

D. Dân số đông, tăng nhanh nên nhu cầu đi lại ngày càng tăng.

Câu 4: Trên các tuyến đường biển quốc tế, sản phẩm được chuyên chở nhiều nhất là: A. Sản phẩm công nghiệp nặng.

B. Các loại nông sản.

C. Dầu thô và sản phẩm dầu mỏ

D. Các loại hàng tiêu dùng.

Câu 5: Ngành giao thông vận tải đường biển có khối lượng hàng hóa luân chuyển rất lớn là do: A. Cự li dài.

B. Khối lượng vận chuyển lớn.

C. Tính an toàn cao D. Tính cơ động cao Câu 6: Giao thông đường thủy nói chung có ưu điểm là: A. Cước phí vận tải rẻ, thích hợp với chở hàng nặng cồng kềnh.

B. Vận chuyển được hàng nặng trên đường xa với tốc độ nhanh, ổn định.

C. Tiện lợi, thích nghi với mọi điều kiện địa hình.

D. Hiệu quả với cự li vận chuyển ngắn và trung bình.

Câu 7: Trong giao thông vận tải nước ta nếu loại bỏ loại hình vận tải đường biển có ảnh hưởng như thế nào? …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………

Câu 8: Hãy nêu các biện pháp bảo vệ môi trường trong hoạt động các ngành giao thông vận tải. …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………

B. Bài 41: Môi trường và tài nguyên thiên nhiên Câu 1: Vai trò quyết định sự phát triển của xã hội loài người thuộc về yếu tố: A. Môi trường tự nhiên.

B. Môi trường xã hội và môi trường nhân tạo.

C. Môi trường tự nhiên và môi trường xã hội.

D. Phương thức sản xuất, gồm cả sức sản xuất và quan hệ sản xuất.

Câu 2: Môi trường tự nhiên có vai trò rất quan trọng đối với xã hội loài người nhưng không phải là nguyên nhân quyết định sự phát triển của xã hội loài người vì: A. Môi trường tự nhiên không cung cấp đầy đủ nhu cầu của con người.

B. Môi trường tự nhiên phát triển theo quy luật tự nhiên không phụ thuộc vào tác động của con người.

C. Sự phát triển của môi trường tự nhiên bao giờ cũng diễn ra chậm hơn sự phá triển của xã hội loài người.

D. Sự phát triển của môi trường tự nhiên bao giờ cũng diễn ra nhanh hơn sự phát triển của xã hội loài người.

Câu 3: Trong sự phát triển xã hội ngày nay con người tại sao chúng ta cần bảo vệ môi trường?

A. Không có bàn tay của con người thì môi trường sẽ bị hủy hoại.

B. Con người có thể làm nâng cao chất lượng môi trường.

C. Ngày nay không nơi nào trên Trái Đất không chịu tác động của con người.

D. Môi trường có quan hệ trực tiếp đến sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người.

Câu 4: Làm thế nào để hạn chế sự cạn kiệt nhanh chóng nguồn tài nguyên khoáng sản trong quá trình phát triển kinh tế?

A. Hạn chế khai thác các khoáng sản trong lòng đất.

B. Phải sử dụng thật tiết kiệm, sử dụng tổng hợp, đồng thời sản xuất các vật liệu thay thế (chất dẻo tổng hợp).

C. Hạn chế sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc là khoáng sản.

D. Hạn chế khai thác các tài nguyên thiên nhiên.

Câu 5: Tài nguyên nước, không khí, mặt trời là các loại tài nguyên không bị hao kiệt. Tuy nhiên tài nguyên nước nhiều vùng đang phải đối mặt với tình trạng thiếu nước ngọt. Theo em ý nào sau đây không đúng khi nói về nguyên nhân thiếu nước ngọt hiện nay?

A. Thiếu nước ngọt do biến đổi khí hậu B. Thiếu nước ngọt do lượng nước thải công nghiệp tăng cao C. Thiếu nước ngọt do bùng nổ dân số D. Thiếu nước ngọt do lượng nước ngọt quá ít Câu 6: Theo em ý nào sau đây không đúng khi nói về tài nguyên thiên nhiên?

A. Tài nguyên thiên nhiên là các thành phần của tự nhiên mà ở trình độ nhất định của lực lượng sản xuất chúng được sử dụng làm phương tiện sản xuất.

B. Tài nguyên thiên nhiên là các thành phần không thuộc về tự nhiên mà do con người tạo ra trong quá trình phát triển chúng được sử dụng làm phương tiện sản xuất.

C. Tài nguyên thiên nhiên là các thành phần của tự nhiên được phân chia thành các loại phụ thuộc đặc tình từng loại, chúng được sử dụng làm các phương tiện sản xuất và đối tượng tiêu dùng.

D. Tài nguyên thiên nhiên là các loại tài nguyên của tự nhiên được sử dụng thành đối tượng tiêu dùng và phương tiện sản xuất.

Câu 7: Nêu những biện pháp nhằm khai thác và bảo vệ nguồn tài nguyên khoáng sản? …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………

Câu 8: Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội hiện nay tài nguyên thiên nhiên luôn là những đối tượng được hướng đến để phục vụ cuộc sỗng của

con người. Tuy nhiên con người đã khai thác quá mức khiến cho một số loại bị hao kiệt nhanh chóng. Theo em chúng ta có nên dừng việc khai thác tài nguyên thiên nhiên hay không? Tại sao? …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………

C. Bài 42: Môi trường và sự phát triển bền vững Câu 1: Những vấn đề môi trường của các nước phát triển chủ yếu gắn với những tác động môi trường do sự: A. Phát triển du lịch.

B. Phát triển nông nghiệp.

C. Phát triển công nghiệp.

D. Phát triển ngoại thương.

Câu 2: Ý nào dưới đây không phải là nguyên nhân chủ yếu làm cho môi trường ở các nước đang phát triển bị hủy hoại nghiêm trọng?

A. Nền kinh tế nông nghiệp là chủ đạo.

B. Thiếu vốn, thiếu công nghệ, thiếu cán bộ khoa học kĩ thuật.

C. Hậu quả chiến tranh và xung đột triền miên.

D. Gánh nặng nợ nước ngoài, sức ép dân số, bùng nổ dân số, nạn đói.

Câu 3: Ý nào dưới đây là nguyên nhân làm cho diện tích đất trồng, đồi núi trọc tăng nhanh và thúc đẩy quá trình hoang mạc hóa ở các nước đang phát triển?

A. Đẩy mạnh hoạt động nuôi trồng rừng B. Đốt nương làm rẫy, phá rừng để lấy gỗ, củi, mở rộng diện tích canh tác và đồng cỏ.

C. Phát triển du lịch sinh thái D. Phát triển công nghiệp và đô thị.

Câu 4: Nguyên nhân làm cho môi trường ở các nước đang phát triển thêm phức tạp là: A. Bùng nổ dân số trong nhiều năm.

B. Chậm phát triển về kinh tế - xã hội.

C. Chiến tranh và xung đột triền miên.

D. Nhiều công ti xuyên quốc gia đã chuyển các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm sang các nước, đang phát triển.

Câu 5: Trong sự phát triển kinh tế - xã hội sự tiến bộ khoa học kĩ thuật nào sau đây không phải là nguyên nhân làm cho giá nguyên liệu có xu hướng giảm trong thập kỉ qua?

A. Các tiến bộ khoa học kĩ thuật trong công nghệ sinh học B. Các tiến bộ khoa học kĩ thuật trong công nghệ vật liệu C. Các tiến bộ khoa học kĩ thuật trong công nghê năng lượng D. Các tiến bộ khoa học kĩ thuật trong sử dụng máy móc thiết bị sản xuất Câu 6: Theo em tại sao mức độ ô nhiễm môi trường lại có sự khác nhau giữa các nước phát triển và các nước đang phát triển?

A. Do khác nhau về trình độ phát triển kinh tế B. Mức độ tập chung dân cư khác nhau C. Các nước phát triển đã và đang sử dụng các nguồn năng lượng sạch như gió, mặt trời…

D. Tất cả các đáp án trên đều đúng Câu 7: Tại sao việc giải quyết vấn đề môi trường đòi hỏi sự nỗ lực chung của toàn quốc gia và loài người? …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………

Câu 8: Có ý kiến cho rằng: Tình trạng ô nhiễm môi trường ở trên thế giới hiện nay chủ yếu là do hoạt động của các ngành công nghiệp.

Theo các em điều đó đúng hay sai? Tại sao? …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………

PHỤ LỤC 3: GIÁO ÁN THỰC NGHIỆM GIÁO ÁN THỰC NGHIỆM BÀI 37: ĐỊA LÍ CÁC NGÀNH GIAO THÔNG VẬN TẢI (TIẾT 2) I. Mục tiêu bài học: Sau bài học học sinh cần: 1. Kiến thức: Hiểu được các ưu điểm và hạn chế của từng loại hình giao thông vận tải.

Biết được đặc điểm phát triển phân bố của từng ngành vận tải trên thế giới, xu hướng mới trong sự phát triển và phân bố của từng ngành. Đánh giá về một số vấn đề môi trường xảy ra trong quá trình hoạt động của ngành giao thông vận tải.

2. Kỹ năng: Xác định trên bản đồ một số tuyến đường giao thông quan trọng. Giải thích các nguyên nhân phát triển và phân bố ngành giao thông vận tải.

3. Thái độ: Có ý thức cao trong việc bảo vệ môi trường và an toàn giao thông.

4. Định hướng năng lực được hình thành: - Năng lực chung: Năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác, năng lực sử dụng ngôn ngữ.

- Năng lực chuyên biệt: Năng lực sử dụng bản đồ, hình ảnh, sơ đồ, bảng kiến thức, tư duy tổng hợp theo lãnh thổ.

II. Phương tiện - phương pháp, kĩ thuật 1. Phương tiện, thiết bị: Một số hình ảnh, tư liệu về hoạt động của các ngành GTVT đường sông, hồ; đường biển; đường hàng không.

2. Phương pháp, kĩ thuật: - Phương pháp: Hợp tác nhóm, đàm thoại gợi mở, dạy học theo tình huống - Kĩ thuật: tia chớp, kĩ thuật động não ...

III. Tiến trình bài giảng 1. Tổ chức Lớp Ngày dạy Sĩ số 2. Kiểm tra bài cũ: (5 phút) - Nêu tình hình phát triển và phân bố của loại hình giao thông vận tải đường ôtô.

- So sánh hai loại hình vận tải đường ôtô và đường sắt.

3. Bài mới: - Khởi động: GV cho học sinh xem hình ảnh về các loại hình giao thông vận tải? Để có thể tìm hiểu và biết được tình hình phát triển và phân bố của chúng ra sao cô và các em sẽ đi tìm hiểu trong bài học hôm nay. (2 phút) - Hình thành kiến thức mới: Hoạt động của GV và HS Hoạt động 1: Nhóm. Tìm hiểu về các loại

Nội dung bài học

hình giao thông vận tải (Thời gian: 20 phút) *Bước 1: GV chia lớp thành 3 nhóm tìm hiểu về từng loại hình giao thông vận tải.

Nhóm 1: Tìm hiểu về loại hình vận tải đường sông, hồ.

Nhóm 2: Tìm hiểu về loại hình giao thông vận tải đường biển.

Nhóm 3: Tìm hiểu về loại hình giao thông vận tải đường hàng không.

Nôi dung tìm hiểu: - Ưu điểm và nhược điểm của từng loại hình.

- Tình hình phát triển và phân bố của từng loại hình. *Bước 2: Các nhóm thảo luận: trong thời gian 5-7 phút. *Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận: Đại diện các nhóm lên trình bày, các nhóm khác bổ sung. *Bước 4: Giáo viên nhận xét và chuẩn kiến thức

I. Đường sông, hồ • Ưu điểm: + Thích hợp cho vận chuyển hàng hóa nặng và cồng kềnh, không cần nhanh. + Giá rẻ • Nhược điểm:

+ Phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên + Tốc độ vận chuyển chậm + Ô nhiễm môi trường • Tình hình phát triển: + Các tàu chạy trên sông cũng được cải tiến, nâng tốc độ lên tới 100 km/h + Sông hồ đã được cải tạo, đào các kênh nối liền các lưu vực vận tải với nhau - Giao thông vận tải đường sông nước ta tập trung chủ yếu vào những hệ thống sông nào?

- Hệ thống sông Hồng - Thái Bình; Hệ thống sông Cửu Long – Đồng Nai

• Phân bố: + Phát triển mạnh ở Hoa Kỳ, Canada, châu Âu, LB Nga + Tập trung nhiều ở các con sông lớn như: Rai nơ, Vonga, Mitxixipi, Đanuyp,...

II. Đường biển • Ưu điểm: + Chủ yếu giao thông vận tải trên các tuyến đường quốc tế. + Tốc độ nhanh, giá rẻ + Do vận chuyển đường dài nên khối lượng luân chuyển hàng hóa lớn.

• Nhược điểm: + Phụ thuộc vào tự nhiên, dễ gây thiệt hại lớn + Ô nhiễm môi trường biển • Tình hình phát triển: + Đảm nhiệm 3/5 khối lượng luân chuyển hàng hóa của tất cả các phương tiện vận tải trên thế giới. + 1/2 hàng hóa vận chuyển là dầu mỏ và

sản phẩm dầu thô + Hiện nay thế giới đang phát triển mạnh các cảng côntenơ + Đội tàu buôn thế giới không ngừng tăng lên + Phát triển 1 số kênh biển: kênh Xuyê, kênh Panama, kênh Ki-en • Phân bố: + 2/3 số hải cảng nằm ở hai bên bờ đối diện Đại Tây Dương + Hoạt động hàng hải ở Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương ngày càng - Kể tên một số cảng biển lớn nhất thế sầm uất. giới hiện nay?

Cảng Thượng Hải (Trung Quốc); Cảng Busan (Hàn Quốc); Cảng Niu Iooc (Hoa Kỳ); Cảng Rôxtecdam (Hà Lan).

- Kể tên một số cảng ở Việt Nam mà em biết?

Cảng Dung Quất; Cảng Sài Gòn; Cảng Hải Phòng và cảng Nha Trang

*Sử dụng tình huống (10 phút) *Bước 1 - GV đưa ra tình huống:

*Bước 2- Học sinh thảo luận theo cặp *Bước 3 - Học sinh trình bày *Bước 4- GV nhận xét và chuẩn kiến * Giải quyết tình huống thức - Chúng ta không nên bỏ loại hình vận tải đường biển vì đây là một loại hình vận tải rất quan trọng, đảm nhận tới 3/5 tổng khối lượng hàng hóa luân chuyển của GTVT toàn thế giới. Vận tải đường biển có nhiều ưu điểm như: vận chuyển lượng hàng hóa nặng cồng kềnh trên quãng đường xa, giá thành rẻ.

- Giải pháp: + Việc ngăn dầu tràn ra biển có thể được tiến hành bằng các kĩ thuật hiện đại hoặc đơn giản như sử dụng phao ngăn dầu chuyên dụng hoặc dùng tre nứa kết thành phao ngăn dầu. + Trường hợp tràn dầu ngoài khơi, xa bờ, có thể dùng chất phân tán dầu (chất hệ keo như nhũ tương) nhằm ngăn không cho dầu có khả năng loang vào gây ô nhiễm đến bờ + Dùng các vi sinh vật hoặc các tác nhân sinh học nhằm phân tán hoặc phân hủy dầu.

+ Các phương tiện tàu thuyền tham gia giao thông vận tải đường biển phải đảm bảo an toàn kỹ thuật khi vận chuyển, có ý thức bảo vệ môi trường biển, không làm rò rỉ dầu trong quá trình vận chuyển.

III. Đường hàng không • Ưu điểm: + Tốc độ nhanh, đảm bảo mối giao lưu quốc tế + Sử dụng có hiệu quả thành tựu KHKT + Độ an toàn và tiện nghi cao • Nhược điểm: + Cước phí vận tải lớn + Trọng tải thấp + Chi phí lớn + Ô nhiễm môi trường, phụ thuộc nhiều vào thời tiết • Tình hình phát triển: + Trên thế giới có khoảng 5000 sân bay dân dụng đang hoạt động, + Số lượng hành khách và hàng hóa chuyên chở ngày càng lớn + Các tuyến hàng không sầm uất nhất: Xuyên ĐTD nối châu Âu với Bắc Mĩ và Nam Mĩ, các tuyến nối Hoa Kỳ với châu Á - Thái Bình Dương.

• Phân bố: + 1/2 số sân bay quốc tế nằm ở Hoa Kỳ

- Kể tên một số sân bay lớn nước ta?

- Sân bay Nội Bài ( Hà Nội); sân bay Cát và Tây Âu Bi ( Hải Phòng); sân bay Phú Bài ( Huế); + Các cường quốc hàng không trên TG: sân bay Đà Nẵng; sân bay Tân Sân Nhất ( Hoa Kỳ, Anh, Pháp, LB Nga TP. Hồ Chí Minh)

Hoạt động 2: Liên hệ thực tiễn giao thông vận tải Việt Nam GV yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi: Em có hiểu biết gì về tình hình phát triển ngành giao thông vận tải nước ta?

Liên hệ thực tiễn Việt Nam - Mạng lưới giao thông vận tải nước ta phát triển khá toàn diện với đầy đủ 6 loại hình giao thông vận tải. + Đường bộ: phủ kín các vùng, 2 trục đường bộ xuyên quốc gia là quốc lộ 1 và đường HCM + Đường sắt: 3143km, quan trọng nhất là đường sắt Thống Nhất + Đường sông: 11000km + Đường biển: Các cảng biển: Hải Phòng, Cái Lân, Đà Nẵng, Sài Gòn, Vũng Tàu,... + Đường hàng không: 22 sân bay, trong đó 5 sân bay quốc tế + Đường ống: khoảng 400 km ống dẫn dầu thô và các sản phẩm dầu mỏ. Đường ống vận chuyển xăng dầu B12 từ Bãi Cháy-Hạ Long tới các tỉnh ĐBSH, đường ống dẫn khí đồng hành từ mỏ Bạch Hổ, từ bể Nam Côn Sơn vào đất liền.

4. Củng cố (5 phút) Chọn đáp án đúng cho các câu hỏi: Câu 1: Ưu điểm của ngành GTVT bằng đường sông hồ là: B. Giá rẻ A. Tốc độ chậm C. Chở được hàng hóa nặng, công kềnh D. Cả B và C => Đáp án D Câu 2: Loại hình vận tải đảm nhận 3/5 khối lượng luân chuyển hàng hóa của tất cả các loại hình vận tải là: A. Vận tải đường hàng không B. Vận tải đường sông, hồ C. Vận tải đường biển => Đáp án C

D. Không có đáp án nào đúng

Câu 3: Có ưu điểm nổi bật về tốc độ, ít chịu ảnh hưởng của địa hình là đặc điểm của ngành GTVT: A. Đường sắt.

B. Đường ô tô.

C. Đường biển.

D. Đường hàng không. => Đáp án D Câu 4: Tuyến đường biển lớn nhất hiện nay là: A. Tây Âu – Bắc Mỹ.

B. Tây Âu - Tây Á.

C. Bắc Mỹ– Đông Á.

D. Tây Á - Đông Á => Đáp án A. Câu 5: Cảng biển lớn nhất hiện nay là: A. Rôxtecdam (Hà Lan) B. Thượng Hải (Trung Quốc) C. Niu Iooc (Hoa Kì) D. Xingapo (Xingapo) => Đáp án B 5. Hướng dẫn về nhà - Trả lời các câu hỏi và bài tập cuối bài - Tìm tư liệu về kênh đào Xuy-ê và kênh đào Panama chuẩn bị cho Bài 38: Thực hành viết báo cáo ngắn về kênh đào Xuy-ê và kênh đào Panam

BÀI 42: MÔI TRƯỜNG VÀ SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG I. MỤC TIÊU BÀI HỌC Sau bài học, HS cần: 1. Kiến thức: Hiểu được mối quan hệ giữa môi trường và phát triển nói chung ở các nước phát triển và đang phát triển nói riêng. Hiểu được những mâu thuẫn, khó khăn mà các nước đang phát triển phải giải quyết trong mối quan hệ giữa môi trường và phát triển 2. Kỹ năng: Rèn luyện cho HS ý kĩ năng liên hệ thực tế ở địa phương 3. Thái độ: Có thái độ và hành vi đúng đối với môi trường, Tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường 4. Định hướng năng lực được hình thành: - Năng lực chung: Năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác, năng lực sử dụng ngôn ngữ.

- Năng lực chuyên biệt: Năng lực sử dụng hình ảnh, sơ đồ, bảng kiến thức, tư duy tổng hợp theo lãnh thổ.

II. Phương tiện – phương pháp, kĩ thuật 1. Phương tiện, thiết bị: Tranh ảnh về môi trường, TNTN và bảo vệ môi trường 2. Phương pháp – kĩ thuật: - Phương pháp đàm thoại gợi mở - Phương pháp nghiên cứu tình huống - Phương pháp hoạt động nhóm III. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP 1. Tổ chức Lớp Ngày dạy Sĩ số 2. Kiểm tra bài cũ (5 phút) - So sánh giữa môi trường tự nhiên và môi trường nhân tạo - Môi trường địa lí có chức năng chủ yếu nào? Tại sao chúng ta phải bảo vệ môi trường?

3. Bài mới:

- Khởi động: Môi trường có vai trò quan trọng đối với sự phát triển của xã hội loài người. Để đảm bảo cho sự phát triển bền vững đó việc sử dụng hợp lí tài nguyên, bảo vệ môi trường có ý nghĩa rất quan trọng. (2 phút) - Hình thành kiến thức mới Hoạt động của GV và HS

Nội dung cơ bản

Hoạt động 1: Tìm hiểu sử dụng hợp lí tài I. Sử dụng hợp lí tài nguyên nguyên bảo vệ môi trường là điều kiện để bảo vệ môi trường là điều kiện phát triển (5 phút) để phát triển (Cặp /cả lớp) *Bước 1 : GV cho học sinh đọc mục I.SGK 163 cho biết : - Con người khai thác tự nhiên nhằm mục đích gì? Tốc độ như thế nào?

- Việc khái thác tài nguyên tác động như thế nào đến môi trường?

- Giải thích khái niệm phát triển bền vững, ô nhiễm và suy thoái môi trường?

- Tại sao vấn đề MT lại có tính toàn cầu và việc giải quyết những vấn đề môi trường đòi hỏi phải có sự phối hợp giữa các quốc gia?

*Bước 2 : Học sinh tìm hiểu *Bước 3: Học sinh trả lời *Bước 4: GV nhận xét, chuẩn kiến thức

- Mâu thuẫn giữa sự phát triển nền sản xuất xã hội ngày càng

tăng với nguồn tài nguyên thiên nhiên có hạn.

- Sự tiến bộ trong kinh tế và khoa học kĩ thuật →môi trường sinh thái bị ô nhiễm và suy thoái nghiêm trọng - Việc giải quyết vấn đề môi trường cần phải có những nổ lực Hoạt động 2: Vấn đề môi trường và phát lớn về chính trị, kinh tế và KHtriển ở các nhóm nước (10 phút) KT, có sự phối hợp giữa, nỗ lực *Bước 1: Gv giao nhiệm vụ cho các chung của các quốc gia, chấm dứt nhóm: chạy đua vũ trang, chấm dứt - Nhóm 1,3: Tìm hiểu vấn đề môi trường chiến tranh. và phát triển ở các nước đang phát triển.

II. Vấn đề môi trường và phát - Nhóm 2,4: Tìm hiểu vấn đề môi trường triển ở các nhóm nước và phát triển các nước phát triển

*Bước 2: Các nhóm tiến hành thảo luận nội dung đã được giao *Bước 3: Đại diện các nhóm trình bày kết quả, các nhóm khác bổ sung *Bước 4: GV chuẩn kiến thức

\

1. Các nước phát triển - Biểu hiện: + Ô nhiễm khí quyển, thủng tầng ôzôn, mưa axit + Ô nhiễm nguồn nước, cạn kiệt

tài nguyên khoáng sản.

- Nguyên nhân: Do quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị hóa diễn ra quá nhanh 2. Các nước đang phát triển - Biểu hiện: + Tài nguyên khoasg sản bị khai thác quá mức + Khai thác không đi đôi với phục hồi + Đât đai bị hoang mạc hoá nhanh + Thiếu nước ngọt - Nguyên nhân: + Do bùng nổ dân số +Kinh tế chậm phát triển nên thiếu vốn trong việc đầu tư công nghiệp chống ô nhiễm môi trường. + Các nước phát triển chuyển các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm môi trường sang các nước đang phát triển. → Hướng giải quyết : + Khai thác và sử dụng hợp lí TNTN + Giảm tỉ lệ gia tăng dân số ở các nước đang phát triển + Phát triển công nghiệp sạch trong sản xuất và đời sống + Cần phối hợp giải quyết vấn đề môi trường và phát triển bền vững giữa các nước trên thế giới

* Sử dụng tình huống: (8 phút) Bước 1- GV nêu tình huống .

Bước 2- Học sinh tìm hiểu Bước 3- Học sinh trình bày Bước 4- GV nhận xét và chuẩn kiến thức

* Giải quyết tình huống - Giải thích: Sự khác biệt giữa 2 nhóm nước này là do trình độ phát triển kinh tế - xã hội. + Nước đang phát triển khu vực nông nghiệp và công nghiệp chiếm tỉ lệ cao. + Nước phát triển khu vực dịch vụ chiếm tỉ lệ rất lớn.

- Biện pháp: + Tuyên truyền cho người dân ý thức bảo vệ môi trường + Các công ty, nhà sản xuất cần kí cam kết bảo vệ môi trường + Xử lí chất thải trước khi đưa ra môi trường, sử dụng các chất thải dễ phân hủy.

4. Củng cố (5 phút) - So sánh sự khác nhau về nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường ở các nước đang phát triển và các nước phát triển?

- Nêu các biện pháp để giải quyết vấn đề môi trường thế giới hiện nay?

- Môi trường sống ở địa phương em thế nào? Là một học sinh, em làm gì để bảo vệ môi trường?

5. Hướng dẫn về nhà (2 phút) - Trả lời các câu hỏi cuối bài ở SGK - Xem lại bài để chuẩn bị cho tiết ôn tập

Chương X: MÔI TRƯỜNG VÀ SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Bài 41: MÔI TRƯỜNG VÀ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN I. MỤC TIÊU BÀI HỌC Sau bài học, HS cần: 1. Kiến thức: Hiểu được khái niệm cơ bản về môi trường, sự phân biệt các loại môi trường và khái niệm tài nguyên, cách phân loại tài nguyên. Biết được chức năng của môi trường và vai trò của môi trường đối với sự phát triển xã hội loài người.

2. Kỹ năng: Rèn luyện kĩ năng liên hệ thực tiễn Việt Nam, phân tích có tính phê phán những tác động xấu tới môi trường.

3. Thái độ: Có thái độ và hành vi đúng đối với môi trường và bảo vệ môi trường 4. Định hướng năng lực được hình thành: - Năng lực chung: Năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp, năng lực sử dụng ngôn ngữ.

- Năng lực chuyên biệt: Năng lực sử dụng bản đồ, sơ đồ, bảng kiến thức, tư duy tổng hợp theo lãnh thổ.

II- Phương tiện – phương pháp, kĩ thuật 1. Phương tiện, thiết bị: - Bản đồ Địa lí tự nhiên thế giới - Một số hình ảnh về con người khai thác và cải tạo tự nhiên.

2. Phương pháp, kĩ thuật: - Đàm thoại gợi mở - Dạy học theo tình huống III. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP 1. Tổ chức Lớp Ngày dạy Sĩ số 2. Kiểm tra bài cũ (5 phút) 1/ Nêu vai trò của ngành thương mại.

2/ Giải thích tại sao hoạt động thị trường thế giới tập trung ở các nước CNTB phát triển?

3. Bài mới:

- Khởi động: Chúng ta đang sống trong môi trường tự nhiên, đang tác động tự nhiên để phục vụ cuộc sống của mình. Những tác động đó đã làm cho môi trường tự nhiên thay đổi rất nhiều. Chúng ta cần có những hiểu biết về mội trường tự nhiên để có những tác động hợp lí.

- Hình thành kiến thức mới Hoạt động của GV và HS Hoạt động 1: Tìm hiểu về môi trường

Nội dung cơ bản I. Môi trường

(7 phút) *Bước 1: Gv yêu cầu hs dựa vào sơ đồ và kiến thức trong SGK, hãy nêu khái niệm môi trường địa lí, môi trường sống, môi trường tự nhiên, môi trường xã hội, môi trường nhân tạo và yêu cầu hs trả lời các câu hỏi sau: - Nguồn gốc sinh ra hai môi trường này có giống nhau không?

- Giữa hai loại môi trường đó, môi trường nào có khả năng tái tạo?

- Cả hai có chịu tác động của con người không?

- Sự tác động của môi trường tự nhiên đối với môi trường nhân tạo: tích cực, tiêu cực - Sự tác động của môi trường nhân tạo đối với môi trường tự nhiên: tích cực, tiêu cực. *Bước 2: Học sinh tìm hiểu *Bước 3: Hs lần lượt trả lời các câu hỏi. *Bước 4: Gv chuẩn kiến thức 1. Một số khái niệm về môi trường - Môi trường địa lí: Là không gian bao quanh con người, có ảnh hưởng sự sống và phát triển của con người - Môi trường sống: Là tất cả hoàn cảnh bao quanh con người có ảnh

hưởng đến sự sống và phát triển của con người - Môi trường nhân tạo: Là kết quả lao động của con người, tồn tại phụ thuộc vào con người.

2. Sự khác nhau giữa môi trường nhân tạo và môi trường tự nhiên, mối quan hệ giữa chúng.

- Sự khác nhau: + Tự nhiên: Xuất hiện không phụ thuộc vào con người và phát triển theo quy luận riêng của nó + Nhân tạo: Là kết quả lao động của con người phụ thuộc vào con người Hoạt động 2: Tìm hiểu chức năng của II. Chức năng của môi trường. Vai môi trường. Vai trò của môi trường đối trò của môi trường đối với sự phát với sự phát triển xã hội loài người (7 triển xã hội loài người phút) *Bước 1: GV yêu cầu học sinh đọc sách giáo khoa trả lời câu hỏi: - Nêu các chức năng của môi trường.

Cho ví dụ - Phân tích vai trò của môi trường đối với sự phát triển xã hội loài người - Hs nêu những tác động tích cực của môi trường đối với sự phát triển xã hội loài người. *Bước 2: Học sinh tìm hiểu *Bước 3: Học sinh trả lời *Bước 4: GV khẳng định vai trò của 1. Chức năng môi trường - Là không gian sống của con người - Là nguồn cung cấp tài nguyên thiên nhiên - Là nơi chứa đựng các chất phế thải

do con người thải ra 2. Vai trò Có vai trò quan trọng không thể thiếu được, là tiền đề cho mọi quá trình sản xuất.

Hoạt động 3: Tìm hiểu về tài nguyên III. Tài nguyên thiên nhiên thiên nhiên ( 10 phút) *Bước 1: Gv yêu cầu hs dựa vào kiến thức SGK và sự hiểu biết của bản thân hãy cho biết : - Điều kiện tự nhiên có phải là tài nguyên thiên nhiên không. Các yếu tố của điều kiện tự nhiên được xem là tài nguyên thiên nhiên khi nào?

- Chứng minh trong lịch sử phát triển của xã hội loài người, số lượng các loại tài nguyên thiên được bổ sung không ngừng - Mục đích của phân loại tài nguyên thiên nhiên là gì -Tài nguyên thiên nhiên được phân thành mấy loại? Đó là những loại nào?

Cho ví dụ mỗi loại.

Bước 2: Học sinh tìm hiểu Bước 3: HS trả lời, các hs khác bổ sung Bước 4: Gv chuẩn kiến thức

1. Khái niệm: Tài nguyên thiên nhiên là thành phần của tự nhiên mà ở trình độ nhất định của sự phát triển lực lượng sản xuất sử dụng hoặc có thể được sử dụng làm phương tiện sản xuất và đối tượng tiêu dùng.

2. Phân loại tài nguyên thiên nhiên -Tài nguyên có thể bị hoa kiệt:

+Tài nguyên không khôi phục được: khoáng sản +Tài nguyên khôi phục được: đất trồng, động vật, thực vật…

-Tài nguyên không bị hoa kiệt: năng * Sử dụng tình huống: (8 phút) * Bước 1: GV nêu tình huống Hiện nay ở nước ta hoạt động khai khai thác do quản lý chưa chặt chẽ nên tình trạng khai thác tự phát, thiếu quy hoạch đặc biệt là đối với các mỏ nhỏ, đã gây ra tình trạng thất thoát tài nguyên nghiêm trọng. Theo các em chúng ta có nên dừng việc khai thác khoáng sản ở nước ta để bảo vệ của loại tài nguyên này không? Tại sao? Cần có những biện pháp gì vừa bảo vệ và sử dụng tài

lượng gió, không khí, nước…

nguyên.

Bước 2: Học sinh thảo luận Bước 3: Học sinh trình bày Bước 4: GV nhận xét và giải thích

* Giải quyết tình huống Chúng ta không nên dừng việc khai thác vì: + Tài nguyên khoáng sản là loại tài nguyên có vai trò rất quan trọng trong nền kinh tế của của nước ta. + Tài nguyên khoáng sản là nguồn nguyên liệu phục vụ cho nhiều ngành công nghiệp đặc biệt là ngành khai thác và chế biến khoáng sản.

- Giải pháp + Tuyên truyền nâng cao ý thức bảo vệ tài nguyên khoáng sản.

+ Thực hiện có hiểu quả hơn luật khoáng sản và kí cam kết sử dụng hợp lí tài nguyên khoáng sản. + Sử dụng công nghệ khai thác mới sàng tuyển tận dụng khoáng sản. + Đề cao vai trò của cộng đồng dân cư trong việc bảo vệ các mỏ khoáng sản phân tán.

4. Củng cố (5 phút) Chọn đáp án đúng nhất: 1/ Môi trường sống của con người bao gồm: a. Các thành phần tự nhiên ở xung quang con người b. Môi trường tự nhiên, môi trường nhân tạo c. Môi trường tự nhiên, môi trường nhân tạo, môi trường xã hội d. Cả ba ý trên 2/Vai trò của môi trường đối với sự phát triển xã hội loài người là: a. Quyết định đến sự phát triển xã hội loài người b. Không ảnh hưởng đến sự phát triển xã hội loài người c. Quan trọng không thể thiếu được, là tiền đề của mọi quá trình của mọi quá trình sản xuất. d. Cả a và b đúng 3/Các tài nguyên nào sau đây được xếp vào nhóm tài nguyên có thể bị hao kiệt? a. Sinh vật, đất trồng b. Năng lượng mặt trời c. Khoáng sản, nước d. Không khí, năng lượng gió 5- Hướng dẫn về nhà Trả lời các câu hỏi cuối bài và làm bài tập ở nhà, đọc trước bài mới