Các trang trong thể loại “Vật lý vật chất ngưng tụ”

/+ D

m

co

e.

gl

oo

hơ n

N

uy

Q

m

Kè

ạy

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

.g

us

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Các trang trong thể loại “Vật lý vật chất ngưng tụ”

Ứng dụng

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.3

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.4

Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.5

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

uy

Q

m Kè

Boson

3

2.2

Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

ạy

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

/+ D

Cấu trúc tinh thể

4

3.1

Ô cơ sở . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

3.2

Hệ tinh thể

4

3.3

Phân loại các loại mạng tinh thể . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

3.4

Nhóm điểm và nhóm không gian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

3.5

Sai hỏng mạng

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

3.6

Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

3.7

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

3.8

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

gl

e.

co

m

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Chất lưu siêu tới hạn

6

4.1

Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

4.3

6

2

2.1

4.2

5

1

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

Cộng hưởng sắt từ

7

5.1

Lịch sử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

5.2

Mô tả . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

5.3

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

5.4

Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

5.5

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

Đám mây phân tử

8 i

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

1.2

N

1

us

4

Mô tả . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

oo

3

1

1.1

.g

2

Áp điện

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

1

hơ n

Mục lục

8

6.2

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8

Điểm uyển dị lỏng-rắn

9

7.1

9

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

8.1

Bảng nhiệt độ và áp suất hơi tới hạn của một số chất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

8.2

Chú thích

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

8.3

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

8.4

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

hơ n

Điểm tới hạn

N

Giả tinh thể

11

9.1

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

9.2

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

uy

9

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

m

10 Hằng số điện môi

Kè

10.1 Tụ điện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12 12 12

10.3 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

ạy

10.2 Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

/+ D

11 Heli

13 13

11.2 Sự phổ biến . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

11.3 Đồng vị

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

11.5 Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

co

e.

11.4 Ứng dụng

m

11.1 uộc tính . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

11.7 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

12 Hệ keo

oo

gl

11.6 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15 15

12.2 Tương tác giữa những hạt keo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

12.3 Độ bền . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

12.4 Hệ keo như là mô hình cho nguyên tử

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

12.5 Hệ keo trong sinh vật học . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

12.6 Đọc thêm

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

12.7 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

us

.g

12.1 Phân loại . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

8

6.1

Q

7

MỤC LỤC

13 Hiệu ứng Hall

17

13.1 Cơ chế . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

13.2 Ứng dụng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

13.2.1 Đo cường độ dòng điện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

13.2.2 Tính nhân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

ii

MỤC LỤC

iii

13.2.3 Xác định vị trí và chuyển động . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

13.3 Lịch sử khám phá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

13.4 Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

13.5 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

13.6 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

20

14.2 Hiệu ứng Hall lượng tử phân số . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20

14.3 Lý thuyết Composite Fermion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20

14.4 Đọc thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20

14.5 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20

N

hơ n

14.1 Hiệu ứng Hall lượng tử nguyên . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

uy

15 Hiệu ứng Mössbauer

Q

15.1 Chú thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

m

16 Hiệu ứng từ nhiệt

Kè

16.1 Sơ lược về hiệu ứng từ nhiệt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21 21 22 22 22

16.3 Các quá trình nhiệt động trong các thiết bị sử dụng hiệu ứng từ nhiệt . . . . . . . . . . . . . . .

23

16.4 Vật liệu từ nhiệt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

16.5 Phương pháp đo đạc hiệu ứng từ nhiệt trong vật lý chất rắn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

16.6 Các máy lạnh làm lạnh bằng từ trường thương phẩm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

16.7 Đọc thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

16.8 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

co

m

/+ D

ạy

16.2 Ứng dụng của hiệu ứng từ nhiệt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

e.

16.9 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17 Hóa keo

25 26 26

17.2 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26

oo

gl

17.1 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.g

18 Khối lượng hiệu dụng

27 27

18.2 Khối lượng hiệu dụng trong một số chất bán dẫn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

18.3 Chứng minh thực nghiệm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

18.4 Chú thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

28

18.5 Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

28

us

18.1 Khái niệm về khối lượng hiệu dụng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19 Lực kháng từ

29

19.1 Các khái niệm về lực kháng từ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

29

19.2 Cơ chế tạo lực kháng từ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

29

19.2.1 Trong các vật liệu có dị hướng từ yếu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

29

19.2.2 Trong các vật liệu từ có dị hướng từ mạnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

19.3 Lực kháng từ và trường dị hướng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

20

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

14 Hiệu ứng Hall lượng tử

iv

MỤC LỤC 19.4 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

19.5 Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

20.2 Tính đối xứng và các loại tính chất multiferroics . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

20.2.1 Hiệu ứng trật tự điện tích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

20.2.2 Multiferroics vô hiệu quả hình học . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

20.2.3 Tính sắt điện bị điều khiển bởi từ tính . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

hơ n

31

31

20.3 Hiệu ứng điện từ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

20.4 Ứng dụng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32

20.5 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32

uy

N

20.2.4 Multiferroics cặp cô độc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32

20.7 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32

m

Q

20.6 Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kè

21 Mức Fermi

33 33

21.2 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

33

ạy

21.1 Chú thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

/+ D

22 Năng lượng điểm không

34 34

22.1.1 Ghi chú . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34 35

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35

23.2 Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36

23.3 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36

23.4 Đọc thêm

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36

23.5 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37

.g

oo

gl

e.

23.1 Giới thiệu

co

23 Ngưng tụ Bose-Einstein

m

22.1 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

us

24 Nhũ tương

24.1 Trạng thái và tính chất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

24.2 Chất nhũ hóa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

24.3 Cơ chế sự nhũ hóa

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

40

24.5 Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

40

24.6 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

40

24.4 Ứng dụng

25 Pha (vật ất)

42

25.1 Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

42

25.2 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

42

25.3 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

42

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

31

20.1 Lịch sử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

20 Multiferroics

v

26 Sắt điện

43 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

43

26.2 Đômen sắt điện và đường trễ sắt điện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

43

26.3 Nhiệt độ Curie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

44

26.4 Vật liệu và ứng dụng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

44

26.4.1 Các loại vật liệu sắt điện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

44

26.4.2 Ứng dụng của vật liệu sắt điện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

44

26.5 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

44

26.6 Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

45

hơ n

26.1 Độ phân cực tự phát

N

27 Siêu dẫn nhiệt độ cao

uy

27.1 Lịch sử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

45 46 46 46

27.3 Lý thuyết . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

46

27.4 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

47

27.5 Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

47

Kè

m

Q

27.2 Tính chất khác . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ạy

28 Siêu lạnh (nhiệt động lực học)

48 48

28.2 Chú thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

48

28.3 Đọc thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

48

28.4 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

48

m

/+ D

28.1 Giải thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

co

29 Sức bền vật liệu

49

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

49

29.1.1 Các khái niệm ứng suất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

49

29.1.2 Các khái niệm độ bền . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

49

29.1.3 Các khái niệm sức căng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

49

29.2 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

49

.g

oo

gl

e.

29.1 Định nghĩa

us

30 Tinh thể học

30.1 Lý thuyết

50

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

50

30.2 Chú thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

50

30.3 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

50

30.4 Đọc thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

50

30.5 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

51

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

26.7 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31 Tinh thể quang tử

52

31.1 Giới thiệu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

52

31.2 Tinh thể quang tử tự nhiên . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

52

31.3 Ứng dụng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

52

31.4 Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

52

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

MỤC LỤC

vi

MỤC LỤC 31.5 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

53

31.6 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

53 54

32.1 Lịch sử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

54

32.2 Ghi chú . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

55

32.3 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

55

32.3.1 Tạp chí khoa học . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

55 61

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61

33.1.2 Lỏng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61

33.1.3 Khí

61

N

33.1.1 Rắn

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Q

33.1.4 Plasma

uy

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61 61

33.3 Trạng thái nhiệt độ thấp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61

33.4 Trạng thái năng lượng cao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61

33.5 Trạng thái đề xuất

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61

33.7 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61

/+ D

ạy

33.6 Chú thích

Kè

m

33.2 Phản vật chất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34 Vật ất suy biến

63 63

34.2 Các chất khí suy biến . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

63

co

m

34.1 Khái niệm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

63

34.4 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

63

gl

35 Vật liệu từ mềm

e.

34.3 Chú thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

64 64

35.2 Các thông số đáng chú ý khác . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

64

.g

oo

35.1 Các thông số của vật liệu từ mềm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

65

35.4 Ứng dụng của vật liệu từ mềm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

66

35.5 Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

66

us

35.3 Một số loại vật liệu từ mềm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

33.1 4 trạng thái thường gặp

hơ n

33 Trạng thái vật ất

35.6 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

66

35.7 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

66

35.8 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

66

36 Vật lý ất rắn 36.1 Chú thích

67 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37 Vật lý vật ất ngưng tụ

67 68

37.1 Lịch sử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

68

37.1.1 Từ vật lý cổ điển . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

68

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

32 Tinh thể thời gian

37.1.3 Vật lý đa vật thể . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

70

37.2 Lý thuyết . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

71

37.2.1 Sự nổi lên . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

71

37.2.2 Lý thuyết điện tử cho chất rắn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

71

37.2.3 Phá vỡ đối xứng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

71

37.2.4 Sự chuyển pha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

72

37.3 ực nghiệm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

72

37.3.1 Tán xạ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

72

hơ n

69

72

37.3.3 Khí nguyên tử lạnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

73

37.4 Ứng dụng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

73

37.5 Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

73

37.6 Ghi chú . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

73

37.7 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

74

37.8 Đọc thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

76

37.9 Nguồn, người đóng góp, và giấy phép cho văn bản và hình ảnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

77

37.9.1 Văn bản . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

77

37.9.2 Hình ảnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

79

37.9.3 Giấy phép nội dung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

81

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Kè

m

Q

uy

N

37.3.2 Từ trường ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

vii

37.1.2 Đến cơ học lượng tử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

MỤC LỤC

Chương 1

1.2 Ứng dụng

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Kè

m

Q

uy

N

Ngày nay hiện tượng áp điện được ứng dụng rất rộng rãi trong kỹ thuật phục vụ cho cuộc sống hàng ngày như: máy bật lửa, cảm biến, máy siêu âm, điều khiển góc quay nhỏ gương phản xạ tia lade, các thiết bị, động cơ có kích thước nhỏ, hiện nay người ta đang phát triển nhiều chương trình nghiên cứu như máy bay bay đập 1.1 Mô tả cánh như côn trùng, cơ nhân tạo, cánh máy bay biến đổi hình dạng, phòng triệt tiêu âm thanh, các cấu trúc Hiện tượng xảy ra như sau: người ta tìm được một loại thông minh, hầu hết các máy in hiện nay… một trong chất có tính chất hóa học gần giống gốm (ceramic) và những ứng dụng quan trọng hiện nay trong kỹ thuật là nó có hiệu ứng thuận nghịch: khi áp vào nó một trường dùng làm động cơ piezo. điện thì nó biến đổi hình dạng, và ngược lại khi dùng lực cơ học tác động vào nó thì nó tạo ra điện tích trên Cho đến hiện nay người ta đã tìm ra được hai loại vật liệu piezo cơ bản đó là dạng cục (như gốm) ceramic và bề mặt xác định. tấm mỏng như tấm film.

Nó như một máy biến đổi trực tiếp từ năng lượng điện sang năng lượng cơ học và ngược lại. Nếu như theo Các phương pháp số dùng để tính toán o loại vật chiều hướng thuận, có nghĩa là tác dụng lực lên vật thì liệu này như cũng đã được nghiên cứu khắp nơi sẽ sinh ra điện và ngược lại là áp điện nghịch: tác động trên thế giới. hiệu thế vào vật thì sẽ sinh ra công biến dạng làm biến đổi lực. Một vật được cấu tạo bởi ba yếu tố PZT (chì Pb, zorconi, titan) sẽ có tính chất áp điện. (VD: thạch anh). 1.3 Tham khảo

oo

1.4 Xem thêm

us

.g

1.5 Liên kết ngoài

Đĩa gốm áp điện phát điện tích khi biến dạng

1

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

Hiệu ứng áp điện (tiếng Anh là piezoelectric phenomena) là một hiện tượng vật lý được nhà khoáng vật học người Pháp phát hiện đầu tiên vào năm 1817, sau đó được anh em nhà Pierre và Jacques Curie nghiên cứu chi tiết vào năm 1880.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Áp điện

Chương 2

m

Q

uy

Mọi hạt trong tự nhiên đều hoặc là boson hoặc là fermion. Các hạt tạo nên từ các hạt cơ bản hơn (như proton hay hạt nhân nguyên tử) cũng thuộc một trong hai nhóm boson và fermion, phụ thuộc vào tổng spin của chúng.

ạy

Kè

Các tính chất boson của photon giải thích bức xạ vật đen và hoạt động của laser. Tính chất boson của heli-4 giải thích khả năng tồn tại ở trạng thái siêu lỏng. Những boson cũng có thể nằm ở trạng thái đông đặc BoseTrạng thái đông đặc Bose-Einstein của các boson, trong trường Einstein, một trạng thái vật chất đặc biệt ở đó mọi hạt hợp này là các nguyên tử rubidi. Hình vẽ là phân bố tốc độ của đều ở cùng một trạng thái lượng tử. chuyển động của các nguyên tử, theo vị trí. Màu đỏ chỉ nguyên tử di chuyển chậm, màu xanh và trắng chỉ nguyên tử di chuyển nhanh. Trái: trước khi có động đặc Bose-Einstein. Giữa: ngay sau khi đông đặc. Phải: trạng thái đông đặc mạnh hơn. Ở trạng thái đông đặc, rất nhiều nguyên tử có cùng vận tốc và vị trí (cùng trạng thái lượng tử) nằm ở đỉnh màu trắng.

co

m

/+ D

Đông đặc Bose-Einstein chỉ xảy ra tại nhiệt độ rất thấp. Ở nhiệt độ thường, boson và fermion đều ứng xử rất giống nhau, giống hạt cổ điển tuân thủ gần đúng thống kê Maxwell-Boltzmann. Lý do là vì cả thống kê Bose-Einstein và thống kê Fermi-Dirac (thống kê hạt fermion) đều tiệm cận đến thống kê MaxwellBoltzmann ở nhiệt độ phòng.

.g

oo

gl

e.

Boson (tiếng Việt đọc là: Bô dông), đặt tên theo nhà vật lý người Ấn Độ Satyendra Nath Bose, là một trong hai Các boson trong mô hình chuẩn là: loại hạt cơ bản trong tự nhiên (loại hạt kia là fermion).

Chúng là loại hạt duy nhất tuân theo thống kê Bose• Photon, hạt trung gian trong tương tác điện từ.

Einstein, nghĩa là chúng có thể nằm cùng một trạng thái lượng tử (không tuân thủ nguyên lý Pauli). eo lý • W và Z boson, hạt trung gian trong lực hạt nhân thuyết thống kê spin, chúng có spin lấy giá trị nguyên. yếu.

Các tính chất nêu trên của boson hoàn toàn đối lập với fermion (có spin bán nguyên, tuân thủ nguyên lý Pauli).

us

• 8 gluon, hạt truyền trung gian trong lực hạt nhân mạnh. 6 trong số các gluon được đánh dấu bằng các cặp “màu” và "đối màu” (ví dụ như một hạt gluon mang màu "đỏ" và "đối đỏ"), 2 gluon còn lại là cặp màu được “pha trộn” phức tạp hơn.

eo mô hình chuẩn, một lý thuyết gauge, lực giữa các fermion được mô hình hóa bằng cách tạo ra các boson, có tác dụng như các thành phần trung gian. Hệ Lagrange của mỗi tập hợp hạt boson trung gian không • Higgs boson, hạt gây ra bất đối xứng trong các thay đổi dưới một dạng biến đối gọi là biến đổi gauge, vì nhóm gauge, và cũng là loại hạt tạo ra khối lượng thế các boson này còn được gọi là gauge boson. Gauge quán tính. boson là các hạt cơ bản mang tương tác cơ bản. Chúng là W boson của lực hạt nhân yếu, gluon của lực hạt nhân mạnh, photon của lực điện từ, và graviton của Graviton là boson được cho là hạt truyền tương tác của tương tác hấp dẫn, nhưng không được nhắc đến trong lực hấp dẫn. mô hình chuẩn.

Biến đổi gauge của các gauge boson có thể được miêu tả bởi một nhóm unita, gọi là nhóm gauge. Nhóm gauge Các ví dụ boson khác: của tương tác mạnh là SU(3), nhóm gauge của tương tác yếu là SU(2)xU(1). Vì vậy, mô hình chuẩn thường được • Hạt nhân với spin nguyên 2

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

N

gọi là SU(3)xSU(2)xU(1). Higg boson là boson duy nhất không thuộc gauge boson, các tính chất của boson này vẫn còn được bàn cãi.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Boson

2.2. XEM THÊM

3

• Nguyên tử Heli-4 • Nguyên tử Natri-23 • phonon

2.1

Tham khảo

Xem thêm

N

• Mô hình chuẩn

uy

• Khí Bose

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Kè

m

Q

• Siêu dẫn

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

2.2

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

• Sakurai, J.J. (1994). Modern antum Mechanics (Revised Edition), pp 361–363. Addison-Wesley Publishing Company. ISBN 0-201-53929-2.

Chương 3

ạy

Kè

m

Q

Hệ tinh thể là một nhóm điểm của các mạng tinh thể (tập hợp các phép đối xứng quay và đối xứng phản xạ mà một điểm của mạng tinh thể không biến đối). Hệ tinh thể không có các nguyên tử trong các ô đơn vị. Nó chỉ là những biểu diễn hình học mà thôi. Có tất cả bảy hệ tinh thể. Hệ tinh thể đơn giản nhất và đối xứng cao nhất là hệ lập phương, các hệ tinh thể khác có tính đối xứng thấp hơn là: hệ sáu phương, hệ bốn phương, hệ ba phương (còn gọi là hình mặt thoi), hệ thoi, hệ một nghiêng, hệ ba nghiêng. Một số nhà tinh thể học coi hệ tinh thể ba phương là một phần của hệ tinh thể sáu phương.

Một tinh thể chất rắn

co

m

/+ D

Trong khoáng vật học và tinh thể học, một cấu trúc tinh thể là một sự sắp xếp đặc biệt của các nguyên tử trong tinh thể. Một cấu trúc tinh thể gồm có một ô cơ sở và rất nhiều các nguyên tử sắp xếp theo một cách đặc biệt; vị trí của chúng được lặp lại một cách tuần hoàn trong không gian ba chiều theo một mạng Bravais. Kích thước của ô đơn vị theo các chiều khác nhau được gọi là các thông số mạng hay hằng số mạng. Tùy thuộc vào tính chất đối xứng của ô đơn vị mà tinh thể đó thuộc vào một trong các nhóm không gian khác nhau.

gl

e.

3.3 Phân loại các loại mạng tinh thể

us

.g

oo

Mạng Bravais là một tập hợp các điểm tạo thành từ một Cấu trúc và đối xứng của tinh thể có vai trò rất quan điểm duy nhất theo các bước rời rác xác định bởi các trọng với các tính chất liên kết, tính chất điện, tính chất véc tơ cơ sở. Trong không gian ba chiều có tồn tại 14 quang,… của tinh thể. mạng Bravais (phân biệt với nhau bởi các nhóm không gian). Tất các vật liệu có cấu trúc tinh thể đều thuộc vào một trong các mạng Bravais này (không tính đến 3.1 Ô cơ sở các giả tinh thể). 14 mạng tinh thể được phân theo các hệ tinh thể khác nhau được trình bày ở phía bên phải Ô đơn vị là một cách sắp xếp của các nguyên tử trong của bảng. không gian ba chiều, nếu ta lặp lại nó thì nó sẽ chiếm Cấu trúc tinh thể là một trong các mạng tinh thể với đầy không gian và sẽ tạo nên tinh thể. Vị trí của các một ô đơn vị và các nguyên tử có mặt tại các nút mạng nguyên tử trong ô đơn vị được mô tả bằng một hệ đơn của các ô đơn vị nói trên. vị hay còn gọi là một hệ cơ sở bao gồm ba thông số tương ứng với ba chiều của không gian (xi , yi , zi ) . Đối với mỗi cấu trúc tinh thể, tồn tại một ô đơn vị quy 3.4 Nhóm điểm và nhóm không ước, thường được chọn để mạng tinh thể có tính đối gian xứng cao nhất. Tuy vậy, ô đơn vị quy ước không phải luôn luôn là lựa chọn nhỏ nhất. Ô mạng cơ sở mới là một lựa chọn nhỏ nhất mà từ đó ta có thể tạo nên tinh Nhóm điểm tinh thể học hoặc lớp tinh thể là một tập thể bằng cách lặp lại ô nguyên tố. Ô Wigner-Seitz là hợp các phép đối xứng không tịnh tiến mà dưới tác 4

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

uy

3.2 Hệ tinh thể

N

một loại ô nguyên tố mà có tính đối xứng giống như của mạng tinh thể.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Cấu trúc tinh thể

3.8. LIÊN KẾT NGOÀI

5

dụng của các phép đối xứng đó, tinh thể trở lại vị trí như cũ. Có tất cả 32 lớp tinh thể.

Nhóm không gian của một cấu trúc tinh thể được tạo thành từ các phép đối xứng tịnh tiến bổ sung vào các phép đối xứng của các nhóm điểm. Có tất cả 230 nhóm không gian như vậy.

N uy

Xem thêm

Q

3.6

hơ n

Các tinh thể thực thường có các sai hỏng mạng hoặc là các điểm bất thường có mặt trong cấu trúc tinh thể lý tưởng nói ở trên. Các sai hỏng này có vai trò quyết định đến tính chất cơ và điện của các tinh thể thực. Đặc biệt là bất định xứ trong tinh thể cho phép tinh thể biến dạng dễ dàng hơn nhiều so với tinh thể hoàn hảo.

m

• Mạng tinh thể

Kè

• Tinh thể học

ạy

• Sai hỏng mạng tinh thể • Nuôi tinh thể

/+ D

• Tinh thể lỏng • Liên kết tinh thể

m

• Tinh thể mầm

co

• Khoa học vật liệu

e.

• Công nghệ vật liệu

.g

Tham khảo

us

3.7

oo

• Kim loại học

gl

• Gốm

3.8

Liên kết ngoài

(bằng tiếng Anh) • Appendix A from the manual for Atoms, soware for XAFS • Intro to Minerals: Crystal Class and System

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

Sai hỏng mạng

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

3.5

Chương 4

/+ D

ạy

Kè

m

Chất lưu siêu tới hạn được dùng trong một số trường hợp để thay thế các dung môi hữu cơ. Nước và cacbonic là phổ biến nhất, dùng trong quá trình lấy caffein ra khỏi nông sản, hoặc dùng trong lò phản ứng nước siêu tới hạn.

Xem thêm

4.2

Tham khảo

4.3

Liên kết ngoài

e.

co

m

4.1

oo

gl

• Handy calculator for density, enthalpy, entropy and other thermodynamic data of supercritical CO2 what

a

.g

• animated presentation describing supercritical fluid is (broken link)

us

• NewScientist Environment FOUND:The hoest water on Earth • Poliakoff, Martyn (28 tháng 4 năm 2008).

“Supercritical fluids”. Test Tube. Brady Haran for the University of Noingham.

6

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n Q

uy

N

Chất lưu siêu tới hạn là một dạng vật chất tồn tại trong điều kiện áp suất và nhiệt độ cao hơn điểm tới hạn.

Trong điều kiện này, vật chất có trạng thái đặc biệt, vừa lỏng vừa khí, ví dụ như vừa có thể khuếch tán trong không trung như chất khí, vừa có thể thấm qua vật chất như chất lỏng. Ngoài ra ở điều kiện nhiệt độ và áp suất gần với điểm tới hạn, thay đổi nhỏ của các thông số này dẫn đến thay đổi lớn về mật độ của vật chất.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Chất lưu siêu tới hạn

Chương 5

Kè

m

Q

uy

N

cộng hưởng với một nam châm điện. Hốc cộng hưởng được cố định tại một dãi vi ba siêu cao tần. Một cảm biến được đặt tại phía cuối hốc này để phát hiện các vi ba. Mẫu sắt từ được đặt giữa hai cực của nam châm điện và trường từ sẽ quét qua trong khi cường độ hấp thụ cộng hưởng của vi ba được phát hiện. Khi tần số tuế sai từ hóa và tần số hốc cộng hưởng bằng nhau, việc hấp thụ sẽ tăng rõ ràng và được chỉ thị bởi sự giảm cường độ chuyển động tuế sai trong bộ cảm biến.

Lịch sử

• Vonsovskii, S. V. (1966). Ferromagnetic Resonance: e Phenomenon of Resonant Absorption of a High-Frequency Magnetic Field in Ferromagnetic Substances. Oxford: Pergamon.

/+ D

5.1

ạy

5.3 Tham khảo

Cộng hưởng sắt từ được vô tình phát hiện bởi V. K. Arkad'yev khi ông quan sát sự hấp thụ bức xạ UHF bởi vật liệu sắt từ vào năm 1911. Giải thích định tính của FMR cùng với giải thích của các kết quả của Arkad'yev được trình bày bởi Ya. G. Dorfman vào năm 1923 khi ông đề xuất rằng quá trình dịch chuyển quang theo phép tách Zeeman có thể là cách thức để nghiên cứu cấu trúc của sắt từ.

e.

co

m

• Chikazumi, Sōshin (1997).

Physics of Ferromagnetism. Clarendon Press. ISBN 0-19851776-9.

gl

Mô tả

• Electron paramagnetic resonance

oo

5.2

5.4 Xem thêm • Nuclear magnetic resonance

.g

⃗ FMR xuất hiện từ chuyển động tuế sai Từ cảm M (thường khá lớn) của một vật liệu sắt từ trong từ trường ⃗ . Từ trường này gây ra một mô men xoắn lên ngoài H vật mang từ tính sẽ gây ra mô men Từ trong vật này làm nó chuyển động tuế sai. Tần số tuế sai của từ hóa này phụ thuộc vào hướng đặt vật liệu, cường độ của trường từ, cũng như độ từ hóa vĩ mô của vật; tần số tuế sai hiệu dụng của sắt từ thấp hơn nhiều so với tần số tuế sai quan sát được đối với electron tự do trong EPR. Hơn nữa, chiều dài của đỉnh hấp thụ có thể tác động lớn đến cả hiệu ứng lưỡng cực-hẹp và trao đổi mở rộng (lượng tử). Ngoài ra, không phải tất cả đỉnh hấp thụ quan sát trong FMR đều được gây ra bởi chuyển động tuế sai của mô men Từ của electron trong sắt từ. Do đó, phân tích lý thuyết của phổ FMR sẽ phức tạp hơn nhiều so với phổ EPR hoặc phổ NMR.

us

5.5 Liên kết ngoài • Calculation of some important resonance fields

iết lập cơ bản cho một thí nghiệm FMR là một hốc 7

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

cộng hưởng sắt từ, hay FMR (Ferromagnetic resonance), là một kỹ thuật quang phổ để thăm dò từ hóa của vật liệu sắt từ. Nó là một công cụ tiêu chuẩn để thăm dò sóng spin và spin động. FRM nói chung tương tự với cộng hưởng thuận từ electron (EPR), và hơi giống cộng hưởng từ hạt nhân (NMR) chỉ khác là FMR thăm dò mẫu từ hóa từ mô men từ của cặp lưỡng cực ngoại trừ electron lẽ cặp, trái lại NMR lại đo mô men từ của hạt nhân nguyên tử che bởi nguyên tử hoặc quỹ đạo phân tử xung quanh như hạt nhân của spin nhân không-zero.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Cộng hưởng sắt từ

Chương 6

Tham khảo

6.2

Liên kết ngoài

m

6.1

/+ D

ạy

Kè

m

Q

Phân tử hydro rất khó phát hiện bằng quan sát hồng ngoại và đài quan sát vô tuyến, do đó, các phân tử thường được sử dụng để xác định sự hiện diện của H2 là CO (carbon monoxide). Tỷ lệ giữa độ sáng CO và độ khối H2 được cho là không đổi, mặc dù có lý do để nghi ngờ giả thiết này trong các quan sát của một số thiên hà khác.

co

• Molecular cloud tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)

us

.g

oo

gl

e.

• Giant molecular cloud tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)

8

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n uy

N

Một đám mây phân tử, đôi khi được gọi là một vườn ươm sao nếu quá trình hình thành sao đang diễn ra bên trong, là một loại của các đám mây giữa các vì sao có mật độ và kích thước cho phép sự hình thành của các phân tử, phổ biến nhất là phân tử hydro (H2).

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Đám mây phân tử

Chương 7

gl oo .g us

9

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

co

Tham khảo

e.

7.1

m

/+ D

ạy

Kè

m

Q

uy

N

Điểm uyển dị lỏng-rắn là nhiệt độ xảy ra hiện tượng chuyển di hai chiều từ thể lỏng hay trạng thái dẻo giống cao su thành thể rắn phi kết tinh, ký hiệu T.

Khi kết tinh được gia nhiệt, chất rắn bắt đầu trạng thái biến thành thể lỏng. Ở điểm trung giangiữa thể rắn và thể lỏng, nhiệt độ vẫn dược duy trì cho đến khi chất rắn chuyển hoàn toàn thành thể lỏng.Khi đó, nhiệt độ bắt đầu tiếp tục tăng.Tuy nhiên, trong trường hợp gia nhiệt chất rắn phi kết tinh mà tính lưu động của chất rắn này tương đương với khi kết tinh (chỉ số độ cứng rất cao) thì trong phạm vi nhiệt độ hẹp tính lưu động đột nhiên tăng. Phạm vi nhiệt độ rất hẹp này được gọi là điểm chuyển di lỏng-rắn, trạng thái phi kết tinh ở nhiệt độ thấp hơn điểm chuyển di lỏng-rắn được gọi là trạng thái rắn, ở nhiệt độ cao hơn điểm chuyển di glass được gọi là trạng thái “cao su”. Những chất tiêu biểu cho hiện tượng này có thể kể đến các hợp chất cao phân tử như cao su thiên nhiên, polymer tổng hợp…

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Điểm chuyển dịch lỏng-rắn

Chương 8

uy

N

[3] Cengel, Yunus A.; Boles, Michael A. (2002). ermodynamics: An Engineering Approach . McGrawHill. tr. 824. ISBN 0-07-238332-1.

Q

[4] “Ammonia”. Truy cập 5 tháng 9 năm 2015.

m

[5] International Association for the Properties of Water and Steam, 2007.

Kè

[6] “Critical Temperature and Pressure”. Purdue University.

Truy cập ngày 19 tháng 12 năm 2006.

ạy

1. Etan gần tới hạn, pha lỏng và khí cùng tồn tại 2. Điểm tới hạn (32,17 °C, 48,72 bar), ánh opal 3. Etan siêu tới hạn, lỏng[1]

/+ D

8.3 Tham khảo • “Revised Release on the IAPWS Industrial Formulation 1997 for the ermodynamic Properties of Water and Steam” (PDF).

International Association for the Properties of Water and Steam. áng 8 năm 2007. Truy cập ngày 9 tháng 6 năm 2009.

• “Critical points for some common solvents”.

ProSciTech. Bản gốc lưu trữ ngày 31 tháng 1 năm 2008.

Bảng nhiệt độ và áp suất hơi tới hạn của một số chất

us

.g

8.1

8.4 Liên kết ngoài

oo

gl

e.

co

m

Trong nhiệt động lực học, điểm tới hạn (hay trạng thái tới hạn) là điểm cuối cùng trên đường cong cân bằng pha. Ví dụ nổi bật nhất là điểm tới hạn chất lỏng-hơi, điểm cuối cùng của đường cong áp suất-nhiệt độ chỉ ra các điều kiện mà tại đó chất lỏng và hơi của nó có thể cùng tồn tại. Tại điểm tới hạn, được định nghĩa theo nhiệt độ tới hạn T  và áp suất tới hạn p, ranh giới pha không còn nữa. Các ví dụ khác là các điểm tới hạn của chất lỏng-chất lỏng trong các hỗn hợp.

• “Critical Temperature and Pressure”. Department of Chemistry. Purdue University. Truy cập ngày 3 tháng 12 năm 2006.

8.2

Chú thích

[1] Horstmann, Sven (2000). eoretische und experimentelle Untersuchungen zum Hochdruckphasengleichgewichtsverhalten fluider Stoffgemische ür die Erweiterung der PSRKGruppenbeitragszustandsgleichung [eoretical and experimental investigations of the high-pressure phase equilibrium behavior of fluid mixtures for the expansion of the PSRK group contribution equation of state] (Ph.D.) (bằng tiếng Đức). Carl-von-Ossietzky Universität Oldenburg. ISBN 3-8265-7829-5.

10

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

[2] Emsley, John (1991). e Elements . Oxford University Press. ISBN 0-19-855818-X.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Điểm tới hạn

Chương 9

Giả tinh thể là gì? tại ư Viện Vật Lý

/+ D

ạy

Kè

m

Q

Khám phá bán tinh thể giành Giải Nobel Hóa học 2011

co

m

Mô hình nguyên tử của giả tinh thể hợp kim nhôm-paladimangan

gl

e.

Giả tinh thể (quasicrystal) là một dạng tồn tại khác biệt của chất rắn, trong đó các nguyên tử sắp xếp dường như đều đặn nhưng không có sự lặp lại.

.g

oo

Trong khi tinh thể, theo định lý hạn chế cổ điển tinh thể, có thể có chỉ có hai, ba, bốn, sáu lần đối xứng quay, hình ảnh nhiễu xạ Bragg của chuẩn tinh thể cho thấy các đỉnh sắc nét với các đơn đặt hàng đối xứng khác, ví dụ năm lần.

us

Khái niệm này được Dan Shechtman nghiên cứu và đề cập lần đầu tiên vào năm 1982. Hầu hết các giả tinh thể thu được cho thấy đều là hợp kim của nhôm (Al-Ni-Co, Al- Pd-Mn, Al-Cu-Fe), một số các hợp kim khác gồm có Ti-Zr-Ni, Zn-Mg-Ho. Trước đó, giới khoa học tin rằng trong mọi chất rắn, nguyên tử được sắp xếp trong các tinh thể theo mô hình đối xứng và lặp lại một cách tuần hoàn, đồng thời sự sắp xếp tuần hoàn này là điều cần thiết để tạo ra tinh thể. Hình ảnh cho thấy các nguyên tử trong tinh thể Dan Shechtman nghiên cứu được sắp xếp trong mô hình không theo thứ tự tuần hoàn. Trong khi đó, giới khoa học vẫn nghĩ rằng mô hình như vậy là không thể.

Shechtman nhận được giải Nobel Hóa học năm 2011 cho phát hiện của mình.

11

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

uy

N

9.2 Liên kết ngoài

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

9.1 Tham khảo

hơ n

Giả tinh thể

Chương 10

/+ D

ε = ε /ε₀

co

m

Với chân không, hằng số điện môi hiển nhiên bằng 1.

Dưới đây là bảng hằng số điện môi của một số chất.

gl

• Dầu hỏa là 2,1

e.

• Không khí (ở nhiệt độ 0℃ và áp suất 760mmHg) là 1,000 594

oo

• Nước nguyên chất là 81

.g

• Parafin là 2

us

• Giấy là 2

• Mica là 5,7/7 (khoảng 0,814285714) • Ebonit là 2,7 • ủy tinh là 0,5 • ạch anh là 4,5

10.1

Tụ điện

Xét một tụ điện gồm hai bản kim loại song song và ở giữa là chân không có điện dung là C 0 . Khi lấp đầy không gian giữa hai bản bằng mô trường có hằng số điện môi ε, điện dung sẽ tăng lên: 12

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

10.3 Tham khảo

ạy

Hằng số điện môi đôi khi còn được gọi đầy đủ là độ điện thẩm tương đối; do nó bằng tỷ số giữa độ điện thẩm của môi trường và độ điện thẩm chân không:

Kè

m

Q

uy

N

C = ε C0 Lực tương tác giữa các vật mang điện phụ thuộc vào môi trường xung quanh chúng. í nghiệm chứng tỏ rằng, ở một khoảng cách nhất định, lực Coulomb giữa Để chế tạo các tụ điện có điện dung lớn với kích thước hai điện tích đặt trong điện môi đồng chất nhỏ hơn lực nhỏ, có thể nhồi vào tụ các vật liệu có hằng số điện môi tác dụng giữa chúng trong chân không ε lần (đọc là lớn. epxilon). Đây là một hằng số phụ thuộc vào tính chất của điện môi mà không phụ thuộc vào độ lớn và khoảng cách giữa các điện tích. Nó được gọi là hằng số điện môi 10.2 Xem thêm của môi trường, đặc trưng cho tính chất điện của môi trường đó. Nó là đại lượng không có thứ nguyên; tức là • Độ điện thẩm một số thuần tuý, không có đơn vị.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Hằng số điện môi

Chương 11

Sự phổ biến

hơ n

N

uy

us

.g

oo

gl

e.

co

m

Heli là nguyên tố nhiều thứ hai trong vũ trụ, sau hyđrô.

Trong khí quyển Trái Đất mật độ heli theo thể tích là 5,2 x 10−6 tại mực nước biển và tăng dần đến độ cao 24 km, chủ yếu là do phần lớn heli trong bầu khí quyển Trái Đất đã thoát ra ngoài khoảng không gian vũ trụ vì tỷ trọng thấp và tính trơ của nó. Có một lớp trong bầu khí quyển Trái Đất ở độ cao khoảng 1.000 km mà ở đó heli là chất khí chủ yếu (mặc dù tổng áp suất gây ra là rất nhỏ).

Heli-4 hóa lỏng có thể được làm lạnh ở khoảng 1 kelvin Heli là nguyên tố phổ biến thứ 71 trong vỏ Trái Đất, bằng làm lạnh bay hơi trong 1-K pot. Cách làm lạnh chiếm tỷ lệ 8 x 10−9 , còn trong nước biển chỉ có 4 x tương tự cũng áp dụng cho heli-3, đồng vị này có điểm trong helium10−12 . Nói chung, nó hình thành từ sự phân rã phóng sôi thấp hơn nên có thể lạnh ở 0,2 kelvin 3 3 refrigerator.

Hỗn hợp cân bằng của He và 4 He lỏng xạ của các nguyên tố, do vậy người ta có thể tìm thấy heli trong các mỏ khoáng chất chứa urani, thori v.v và dưới 0,8 K tách thành hai pha không trộn lẫn do sự khác trong vài loại nước khoáng cũng như khí phun trào núi biệt của chúng (chúng tuên theo các thống kê lượng tử khác nhau: các nguyên tử heli-4 tuên theo boson trong lửa. Heli tồn tại trong nhiều loại khí tự nhiên. khi heli-3 tuân theo fermion).[10] Dilution refrigerators use this immiscibility to achieve temperatures of a few millikelvins.

11.3

Đồng vị

Nó có thể tạo ra các đồng vị heli ngoại lai, mà chúng có thể phân rã nhanh chóng thành các chất khác. Đồng vị heli nặng tồn tại ngắn nhất là heli-5 có chu kỳ bán –22 Có 8 đồng vị của heli, nhưng chỉ heli-3 và heli-4 là bền. rã 7,6×10 giây. Heli-6 phân rã bằng cách phát ra hạt Trong khí quyển Trái Đất, trong một triệu nguyên tử beta và có chu kỳ bán rã 0,8 giây. Heli-7 cũng phát ra được tạo 4 He có một nguyên tử 3 He.[2] Không giống như các hạt beta cũng như tia gamma. Heli- và heli-8[10] ra trong các phản ứng hạt nhân nhất định.

Heli-6 nguyên tử khác, sự phổ biến của các đồng vị heli thay 13

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

11.2

/+ D

ạy

Heli có điểm sôi thấp nhất trong tất cả các nguyên tố và chỉ có thể đông đặc dưới áp suất rất cao. Nguyên tố này thường thường là khí đơn nguyên tử và về mặt hoá học nó là trơ.

Heli-3 có chỉ có mặt trên Trái Đất ở dạng dấu vết; đa số trong đó có từ lúc hình thành Trái Đất, mặc dù một số rơi vào Trái Đất trong bụi vũ trụ.[4] Một lượng vết cũng được tạo ra từ phân rã beta của triti.[5] Các đá trong vỏ Trái Đất có các tỉ lệ đồng vị thay đổi khoảng 1/10, và các tỉ lệ này có thể được dùng để khảo sát nguồn gốc của các đá và thành phần lớp phủ của Trái Đất.[4] 3 He phổ biến hơn trong các ngôi sao ở dạng sản phẩm của phản ứng tổng hợp hạt nhân. Do đó trong môi trường liên sao, tỉ lệ 3 He so với 4 He cao khoảng 100 lần so với trên Trái Đất.[6] Các vật liệu ngoài hành tinh như tầng phong hóa của Mặt Trăng và tiểu hành tinh có heli-3 ở dạng vết, chúng được hình thành từ sự bắn phá của gió Mặt Trời. Bề mặt Mặt Trăng chứa heli-3 với nồng độ 0.01 ppm.[7][8] Một số người, đầu tiên là Gerald Kulcinski năm 1986,[9] đã đề xuất thám hiểm Mặt Trăng, khai thác lớp phong hóa Mặt Trăng và sử dụng heli-3 trong phản ứng tổng hợp hạt nhân.

m

Thuộc tính

Kè

11.1

đổi tùy theo nguồn gốc, do các quá trình hình thành khác nhau. Đồng vị phổ biến nhất, heli-4, được tạo ra trên Trái Đất từ phân rã alpha của các nguyên tố phóng xạ nặng hơn; các hạt alpha sinh ra bị ion hóa hoàn toàn hạt nhân heli-4. Heli-4 là hạt nhân ổn định bất thường do các nucleon được sắp xếp vào lớp vỏ đầy đủ. Nó cũng được tạo ra với số lượng lớn trong tổng hợp hạt nhân Big Bang.[3]

Q

Heli (hay Hêli) là nguyên tố trong bảng tuần hoàn nguyên tố có ký hiệu He và số hiệu nguyên tử bằng hai, nguyên tử khối bằng 4. Tên của nguyên tố này bắt nguồn từ Helios, tên của thần Mặt Trời trong thần thoại Hy Lạp, do nguồn gốc nguyên tố này được tìm thấy trong quang phổ trên Mặt Trời.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Heli

CHƯƠNG 11. HELI

và heli-8 thể hiện là một nuclear halo. Heli-2 (2 proton, không có neutron) là một đồng vị phóng xạ phân rã bằng phát xạ proton thành proti (hydro), có chu kỳ bán rã 3×10–27 giây.[10]

[6] Zastenker G. N. và đồng nghiệp (2002). “Isotopic Composition and Abundance of Interstellar Neutral Helium Based on Direct Measurements”. Astrophysics 45 (2): 131–142. doi:10.1023/A:1016057812964. Bản gốc lưu trữ 1 tháng 10 năm 2007. Truy cập ngày 20 tháng 7 năm 2008.

11.4

[7] “Lunar Mining of Helium-3”. Fusion Technology Institute of the University of Wisconsin-Madison. Ngày 19 tháng 10 năm 2007. Truy cập ngày 9 tháng 7 năm 2008.

Xem thêm

co

Tham khảo

m

• Nguyên tử heli

11.6

hơ n

N

uy

Q

[10] Clifford A. Hampel (1968). e Encyclopedia of the Chemical Elements. New York: Van Nostrand Reinhold. tr. 256–268. ISBN 0-442-15598-0.

11.7 Liên kết ngoài

/+ D

11.5

[9] Hedman, Eric R. (ngày 16 tháng 1 năm 2006). “A fascinating hour with Gerald Kulcinski”. e Space Review. Truy cập ngày 20 tháng 7 năm 2008.

ạy

Làm cho giọng nói trở nên thay đổi (trở nên cao hơn).

Do heli nhẹ hơn không khí rất nhiều nên trong khí heli, tốc độ của âm thanh nhanh hơn tới 3 lần trong không khí, lên tới 927 m/s.Khi hít khí heli, trong vòm họng bạn tràn ngập khí ấy. Do đó, tần số giọng nói sẽ biến đổi, tăng lên rất nhiều và tất yếu khiến giọng bạn cao và trong hơn. Tuy nhiên, do hàm lượng khí heli trong bóng bay thấp nên “giọng nói chipmunk” chỉ tồn tại trong một thời gian rất ngắn, rồi trở về bình thường.

[8] Slyuta, E. N.; Abdrakhimov, A. M.; Galimov, E. M. (2007). “e estimation of helium-3 probable reserves in lunar regolith” (PDF). Lunar and Planetary Science XXXVIII. Truy cập ngày 20 tháng 7 năm 2008.

m

Đồng vị Heli 3 có nhiều trong gió mặt trời nhưng mà phần lớn chúng bị từ trường của Trái Đất đẩy ra. Người ta đang nghiên cứu khai thác Heli-3 trên Mặt Trăng để sử dụng như một nguồn năng lượng rất tiềm năng.

gl

e.

[1] Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Handbook of Chemistry and Physics 81st edition, CRC press.

.g

oo

[2] Emsley, John (2001). Nature’s Building Blocks. Oxford: Oxford University Press. tr. 175–179. ISBN 0-19-8503415.

us

[3] Weiss, Achim. “Elements of the past: Big Bang Nucleosynthesis and observation”. Max Planck Institute for Gravitational Physics. Truy cập ngày 23 tháng 6 năm 2008.; Coc, Alain; Vangioni-Flam, Elisabeth; Descouvemont, Pierre; Adahchour, Abderrahim; Angulo, Carmen (2004). “Updated Big Bang Nucleosynthesis confronted to WMAP observations and to the Abundance of Light Elements”. Astrophysical Journal 600 (2): 544.

Bibcode:2004ApJ…600..544C. arXiv:astro-ph/0309480. doi:10.1086/380121.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Heli được dùng để đẩy các bóng thám không và khí cầu nhỏ do tỷ trọng riêng nhỏ hơn tỷ trọng của không khí và như chất lỏng làm lạnh cho nam châm siêu dẫn.

Kè

Ứng dụng

[4] Anderson, Don L.; Foulger, G. R.; Meibom, A. (ngày 2 tháng 9 năm 2006). “Helium Fundamentals”.

MantlePlumes.org. Truy cập ngày 20 tháng 7 năm 2008.

[5] Novick, Aaron (1947). “Half-Life of Tritium”. Physical Review 72: 972–972. doi:10.1103/PhysRev.72.972.2.

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

14

Chương 12

rắn, vì thế hai hạt keo không thể ở gần nhau hơn là tổng số bán kính của chúng.

ạy

Rất nhiều chất quen thuộc bao gồm cả bơ, sữa, kem sữa, các aerosol (Ví dụ như sương mù, khói sương (tiếng Anh: Smog, kết hợp của từ smoke và fog), khói xe), nhựa đường, mực, sơn, bọt biển đều là hệ keo. Bộ môn nghiên cứu về hệ keo được nhà khoa học người Scotland omas Graham mở đầu vào năm 1861.

/+ D

• Tương tác tĩnh điện: Hạt keo có thể mang khả năng tích điện. Lực tương tác Coulomb tỉ lệ nghịch với bình phương khoảng cách giữa chúng. Mặc dầu vậy, nếu có hạt phân tán tích điện ngược với hạt keo, chúng sẽ tích tụ chung quanh hạt keo và chắn các lực tương tác này.

m

Các hạt phân tán trong một hệ keo có kích thước từ 0,001 đến 1 micrômét. Một số tài liệu khác định nghĩa là các hạt keo có kích thước không nhìn được bằng kính hiển vi quang học thông thường, tức là các hạt keo có kích thước lớn nhất vào khoảng 0,1 micrômét. Các hệ phân tán với kích thước hạt phân tán nằm trong khoảng này gọi là aerosol keo, nhũ tương keo, bọt keo, huyền phù keo hay hệ phân tán keo. Hệ keo có thể có màu hay mờ đục vì hiệu ứng Tyndall, là sự tán xạ ánh sáng bởi các chất phân tán trong hệ keo.

gl

e.

co

• Lực Van der Waals: Nếu chỉ số khúc xạ của các hạt keo khác với chỉ số khúc xạ của môi trường phân tán chúng sẽ bị hút theo thế năng của lực van der Waals tỉ lệ với r−6 .

Phân loại

us

12.1

.g

oo

• Lực entropy: eo định luật thứ hai của nhiệt động lực học, một hệ thống có thể đi đến trạng thái có entropy cực đại. Điều này có thể dẫn đến các lực có hiệu quả ngay cả giữa những khối rắn.

12.3 Độ bền

ường các hệ keo được phân loại theo trạng thái vật Một hệ keo được gọi là hệ keo bền khi các hạt keo lý của môi trường phân tán và của các hạt keo: không lắng xuống đáy của môi trường phân tán và Ngoài ra còn có cách phân biệt các hệ keo theo đặc tính không kết dính lại với nhau. Ổn định không gian và tương tác giữa chất phân tán và môi trường phân tán: ổn định tĩnh điện là hai phương pháp chính để ổn định kỵ nước hay ưa nước. một hệ keo. Ổn định tĩnh điện dựa trên lực đẩy tương tác giữa những phần tử có cùng điện tích. Các thể khác • Kỵ nước: được đặc trưng bởi tương tác yếu giữa nhau thường có tính hấp thụ điện khác nhau, vì thế mà chất phân tán và môi trường phân tán, năng lượng tạo thành hai lớp tích điện trên mọi bề mặt. Các hạt bề mặt lớn. Đây là dạng hệ keo phổ biến. keo có kích thước nhỏ dẫn đến tỷ lệ bề mặt rất lớn (so • Ưa nước: được đặc trưng bởi tương tác mạnh giữa với thể tích của hạt keo) nên hiệu ứng này được tăng chất phân tán và môi trường phân tán, làm giảm cường rất nhiều trong các hệ keo. Trong một hệ keo năng lượng bề mặt. bền, trọng lượng của chất phân tán rất nhỏ nên lực đẩy 15

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

Kè

m

Q

uy

N

Hệ keo, còn gọi là hệ phân tán keo, là một hệ thống có 12.2 Tương tác giữa những hạt keo hai thể của vật chất, một dạng hỗn hợp ở giữa hỗn hợp đồng nhất và hỗn hợp không đồng nhất.

Các hạt keo thường có kích thước lớn nên không bị tác động của hiệu ứng lượng tử. Mặc dầu vậy chúng đủ nhỏ • Trong một hệ phân tán keo, các giọt nhỏ hay hạt để có thể bị tác động bởi các chuyển động nhiệt trong nhỏ của một chất, chất phân tán, được phân tán hệ keo. trong một chất khác, môi trường phân tán.

Các lực sau đây đóng vai trò quan trọng trong tương • Trong một hệ keo cao phân tử, các chất cao phân tác giữa những hạt keo: tử được phân tán trong một trường đồng nhất (môi trường phân tán).

• Lực đẩy hạt rắn: ường các hạt keo là các chất

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Hệ keo

16

CHƯƠNG 12. HỆ KEO

12.6 Đọc thêm

12.7 Tham khảo

N

Hệ keo như là mô hình cho nguyên tử

m Kè

ạy

• Có thể tạo hình tương tác giữa những hạt keo. Vì thế mà có thể mô phỏng được năng lực nguyên tử (tiếng Anh: Atomic potential).

Q

Trong vật lý hệ keo là một hệ mô hình thú vị cho các nguyên tử. Ví dụ như sự kết tinh và chuyển đổi trạng thái đều có thể quan sát được

/+ D

• Hạt keo lớn hơn nguyên tử rất nhiều và vì thế có thể quan sát được bằng kính hiển vi.

e.

co

m

• Vì có kích thước lớn nên tốc độ khuếch tán của các hạt keo chậm hơn. Các quá trình như kết tinh, xảy ra khoảng vài picôgiây trong các hệ nguyên tử, đủ chậm để có thể được quan sát một cách chi tiết.

Hệ keo trong sinh vật học

us

12.5

.g

oo

gl

• Hạt keo quá lớn để có thể bị ảnh hưởng bởi các hiệu ứng lượng tử một cách đáng kể, vì thế nên động lực học của chúng dễ hiểu hơn là của các nguyên tử.

Đầu thế kỷ 20, trước khi enzim học phát triển, hệ keo được xem như là chìa khóa cho các tác dụng của enzim; Ví dụ cho thêm một lượng nhỏ enzim vào một lượng nước sẽ làm thay đổi tính chất của nước, phá hủy chất nền (tiếng Anh: Substrate) đặc trưng của enzim như dung dịch của ATPase phá hủy ATP. Chính sự sống cũng đã có thể được giải thích bằng các tính chất chung của tất cả các chất keo tạo thành một sinh vật. Tất nhiên là từ khi sinh vật học và sinh hóa học phát triển, lý thuyết hệ keo được thay thế bởi lý thuyết cao phân tử, xem enzim như là một tập hợp của nhiều phân tử lớn giống nhau, hoạt động như các bộ máy rất nhỏ, chuyển động tự do giữa những phân tử nước trong dung dịch và hoạt động riêng lẻ trên các chất nền, không bí hiểm hơn

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

• Hóa keo

uy

12.4

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Sự phá vỡ một hệ keo gọi là đông tụ hay keo tụ, có thể thực hiện bằng cách đun nóng hay cho thêm chất điện phân. Đun nóng sẽ làm tăng vận tốc của các hạt keo, làm cho chúng có đủ năng lượng xuyên qua lớp cản và kết hợp lại với nhau. Vì được lặp lại nhiều lần, các hạt keo lớn đủ để lắng xuống. Chất điện phân được thêm vào sẽ trung hòa các lớp ion trên bề mặt các hạt keo.

một nhà máy chứa đầy những cỗ máy. Tính chất của nước trong hệ keo không bị thay đổi, khác với những thay đổi thẩm thấu đơn giản mà nguyên nhân có thể là sự hiện diện của một chất được hòa tan trong nước.

hơ n

của chất lỏng hay động năng không đủ lớn để vượt qua được lực đẩy tĩnh điện giữa các lớp tích điện của môi trường phân tán. Hạt keo có tích điện có thể quan sát thấy bằng cách đưa hệ keo vào một điện trường: tất cả các hạt đều đi về cùng một điện cực và vì thế phải có cùng điện tích.

Chương 13

oo

chính là sự chuyển động của các điện tích (ví dụ như electron trong kim loại). Khi chạy qua từ trường, các điện tích chịu lực Lorentz bị đẩy về một trong hai phía Hiệu ứng Hall là một hiệu ứng vật lý được thực hiện của thanh Hall, tùy theo điện tích chuyển động đó âm khi áp dụng một từ trường vuông góc lên một bản làm hay dương. Sự tập trung các điện tích về một phía tạo bằng kim loại hay chất bán dẫn hay chất dẫn điện nói nên sự tích điện trái dầu ở 2 mặt của thanh Hall, gây ra chung (thanh Hall) đang có dòng điện chạy qua. Lúc đó hiệu điện thế Hall. người ta nhận được hiệu điện thế (hiệu thế Hall) sinh Công thức liên hệ giữa hiệu thế Hall, dòng điện và từ ra tại hai mặt đối diện của thanh Hall. Tỷ số giữa hiệu trường là: thế Hall và dòng điện chạy qua thanh Hall gọi là điện trở Hall, đặc trưng cho vật liệu làm nên thanh Hall.

V H = (IB)/(den) Hiệu ứng này được khám phá bởiEdwin Herbert Hall vào năm 1879. với VH là hiệu thế Hall, I là cường độ dòng điện, B là cường độ từ trường, d là độ dày của thanh Hall, e là điện tích của hạt mang điện chuyển động trong thanh 13.1 Cơ chế Hall, và n mật độ các hạt này trong thanh Hall.

us

.g

Hướng và chiều tác dụng trong hiệu ứng Hall

Hiệu ứng Hall được giải thích dựa vào bản chất của Công thức này cho thấy một tính chất quan trọng trong dòng điện chạy trong vật dẫn điện. Dòng điện này hiệu ứng Hall là nó cho phép phân biệt điện tích âm hay 17

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n N uy Q m Kè ạy Cơ chế hiệu ứng Hall trên một thanh Hall kim loại. 1: electron.

2: thanh Hall. 3: nam châm. 4: từ trường. 5: nguồn điện. Màu đỏ trên thanh Hall thể hiện sự tập trung của điện tích dương, còn màu xanh, ngược lại, là nơi tập trung điện tích âm. Trên các hình B, C, D, chiều của nguồn điện và/hoặc từ trường được đổi ngược.

gl

e.

co

m

/+ D

So sánh hiệu ứng Hall lên hai mặt thanh Hall

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Hiệu ứng Hall

dương chạy trong thanh Hall, dựa vào hiệu thế Hall âm hay dương. Hiệu ứng này lần đầu tiên chứng minh rằng, trong kim loại, electron chứ không phải là proton được chuyển động tự do để mang dòng điện. Điểm thú vị nữa là, hiệu ứng cũng cho thấy trong một số chất (đặc biệt là bán dẫn), dòng điện được mang đi bởi các lỗ trống(có điện tích tổng cộng là dương) chứ không phải là electron đơn thuần.

dây nguồn để tạo dòng chạy trong thanh Hall, một dây ra cho biết hiệu thế Hall. Phương pháp đo dòng điện này không cần sự tiếp xúc cơ học trực tiếp với mạch điện, hầu như không gây thêm điện trở phụ của máy đo trong mạch điện, và không bị ảnh hưởng bởi nguồn điện (có thể là cao thế) của mạch điện, tăng tính an toàn cho phép đo. Có vài cách để đưa dây điện mang dòng vào gần thiết bị đo như sau:

Khi từ trường lớn và nhiệt độ hạ thấp, có thể quan sát thấy hiệu ứng Hall lượng tử, thể hiện sự lượng tử hóa điện trở của vật dẫn.

Cuốn dòng cần đo

hơ n

Ứng dụng

uy

13.2

Dòng điện cần đo có thể được cuốn quanh thiết bị đo.

Các độ nhạy ứng với các cường độ dòng điện khác nhau có thể được thay đổi bằng số vòng cuốn quanh thiết bị đo. Phương pháp này thích hợp cho các ampe kế lắp vĩnh cửu vào cùng mạch điện.

N

Với các vật liệu sắt từ, điện trở Hall bị tăng lên một cách dị thường, được biết đến là hiệu ứng Hall dị thường, tỷ lệ với độ từ hóa của vật liệu. Cơ chế vật lý của hiệu ứng này hiện vẫn còn gây tranh cãi.

ạy

Kè

m

Q

Kẹp vào dòng cần đo Hiệu ứng Hall được sử dụng chủ yếu trong các thiết bị đo, đầu dò. Các thiết bị này thường phát ra tín hiệu rất iết bị được kẹp vào dây dẫn điện. Phương pháp này yếu và cần được khuếch đại. Đầu thế kỷ 20, các máy dùng trong kiểm tra đo đạc, không lắp vĩnh cửu cùng khuếch đại dùng bóng chân không quá tốn kém, nên mạch điện. các đầu đo kiểu này chỉ được phát triển từ khi có công nghệ vi mạch bán dẫn. Ngày nay, nhiều "đầu dò hiệu ứng Hall” chứa sẵn các máy khuếch đại bên trong.

13.2.1

Đo cường độ dòng điện

us

.g

oo

gl

e.

co

m

Xem thêm Ampe kế

/+ D

13.2.2 Tính nhân

Về cơ bản ứng dụng này dựa vào công thức của hiệu ứng Hall: hiệu thế Hall là tích của cường độ dòng điện (tỷ lệ với hiệu điện thế áp dụng lên thanh Hall, nhờ định luật Ohm) với cường độ từ trường (có thể được sinh ra từ một cuộn cảm, tỷ lệ với hiệu điện thế áp dụng lên cuộn cảm).

Đo công suất điện Công suất tiêu thụ của một mạch điện là tích của cường độ dòng điện và hiệu điện thế trên mạch. Vậy có thể đo công suất này bằng cách đo dòng điện (như mô tả ở trên) đồng thời với việc dùng hiệu điện thế của mạch điện để nuôi dòng qua thanh Hall. Phương pháp như vậy có thể được cải tiến để đo công suất dòng điện xoay chiều trong sinh hoạt dân dụng. Nó thường chính xác hơn các thiết bị truyền thông và ít gây cản trở dòng điện

13.2.3 Xác định vị trí và chuyển động Đầu đo dòng điện dùng hiệu ứng Hall, có sẵn khuếch đại. Đường kính 8 mm.

Hiệu ứng Hall có thể dùng để xác định vị trí cơ học. Các thiết bị kiểu này không có một chi tiết cơ học chuyển Hiệu ứng Hall nhạy cảm với từ trường, mà từ trường động nào và có thể được chế tạo kín, chịu được bụi, chất được sinh ra từ một dòng điện bất kỳ, do đó có thể đo bẩn, độ ẩm, bùn lầy… Điều này giúp các thiết bị này có cường độ dòng chạy qua một dây điện khi đưa dây này thể đo đạc vị trí tiện hơn dụng cụ quang học hay cơ gần thiết bị đo. iết bị có 3 đầu ra: một dây nối đất, một điện.

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

CHƯƠNG 13. HIỆU ỨNG HALL

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

18

13.4. XEM THÊM

19

13.4 Xem thêm

Khởi động ô-tô Khi quay ổ khóa khởi động ô-tô, một nam châm gắn cùng ổ khóa quay theo, gây nên thay đổi từ trường, được cảm nhận bởi thiết bị dùng hiệu ứng Hall. Phương pháp này tiện lợi vì nó không gây hao mòn như phương pháp cơ học khác.

• Hiệu ứng Hall lượng tử • Hiệu ứng Hall spin lượng tử

ngoài

hơ n

Việc dò chuyển động quay tương tự như trên rất có ích 13.6 Liên kết trong chế tạo hệ thống hãm phanh chống trượt nhạy bén hơn của ô-tô, giúp người điều khiển xe dễ dàng (bằng tiếng Việt) hơn.

m

• "e Hall Effect". nist.gov.

• Hall, Edwin, "On a New Action of the Magnet on Electric Currents". American Journal of Mathematics vol 2 1879.

/+ D

ạy

Năm 1878, Edwin Herbert Hall, khi đang là sinh viên của trường Đại học Johns Hopkins, đọc quyển sách “Luận về thuyết Điện từ" viết bởi James Clerk Maxwell. Ông đã thắc mắc với giáo sư của mình là Henry Rowland về một nhận xét của Maxwell rằng “lực điện từ đặt lên dây dẫn không tác dụng trực tiếp lên dòng điện mà tác động lên dây dẫn mang dòng điện đó".

Rowland cũng nghi ngờ tính xác thực của kết luận đó nhưng những kiểm tra bằng thực nghiệm của ông đã không mang lại kết quả phản bác.

Q

(bằng tiếng Anh)

oo

gl

e.

co

m

Hall quyết định tiến hành nhiều thí nghiệm và cũng đã thất bại. Cuối cùng, ông làm lại thí nghiệm của Rowland, nhưng thay thế dây dẫn kim loại trong thí nghiệm này bằng một lá vàng mỏng. Hall đã nhận thấy từ trường làm thay đổi sự phân bố điện tích trong lá vàng và làm lệch kim của điện kế nối với các mặt bên của nó. í nghiệm đã không chỉ thỏa mãn thắc mắc của Hall về nhận xét của Maxwell, mà đã khẳng định bản chất dòng điện trong kim loại.

pl

us

.g

Ngày nay, ta biết là điều kiện thí nghiệm thời ấy chỉ tạo được từ trường yếu và hiệu ứng chỉ quan sát được khi kim loại dẫn điện rất tốt như vàng. Hall đã đi đúng hướng khi sử dụng vàng trong thí nghiệm của mình, để khám phá ra một hiệu ứng cơ bản trong vật lý chất rắn hiện đại.

Phát hiện này cũng đã mang lại cho Hall một vị trí tại trường Đại học Harvard. Công trình của ông được xuất bản năm 1879. Năm 1881, sách của Maxwell được tái bản lần hai với chú thích: "Ông Hall đã phát hiện rằng một từ trường ổn định có thể làm thay đổi chút ít sự phân bố dòng điện trong phần lớn các dây dẫn, vì vậy tuyên bố của Maxwell chỉ được xem như là gần đúng.”

Hiệu ứng Hall không chỉ được ứng dụng trong nhiều ngành công nghệ từ cuối thế kỷ 20, mà còn là tiền đề cho các khám phá tương tự cùng thời kỳ này như hiệu ứng Hall lượng tử, một hiệu ứng đã mang lại giải thưởng Nobel vật lý cho người khám phá ra nó.

uy

Lịch sử khám phá

Kè

13.3

N

• Lịch sử khám phá hiệu ứng Hall

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

13.5 Tham khảo

Dò chuyển động quay

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

• Giải Nobel vật lý

Chương 14

14.3

Lý thuyết Composite Fermion

14.4

Đọc thêm

hơ n uy Q

/+ D

m

co e.

oo

Tham khảo

us

.g

14.5

gl

• Hiệu ứng Hall

20

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

Hiệu ứng Hall lượng tử phân số

m

14.2

Kè

Hiệu ứng Hall lượng tử nguyên

ạy

14.1

N

Hiệu ứng Hall lượng tử (tiếng Anh: quantum Hall effect) được phát hiện vào năm 1980 bởi Klaus von Klitzing và cộng sự. Hai năm sau, hiệu ứng Hall lượng tử phân số cũng được phát hiện bởi một nhóm nhà thực nghiệm lãnh đạo bởi D. Tsui. Hiệu ứng mới này khiến hiệu ứng Hall lượng tử ban đầu còn được gọi là hiệu ứng Hall lượng tử nguyên.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Hiệu ứng Hall lượng tử

Chương 15

us

với ER là năng lượng thoát ra, Eγ là năng lượng của tia gamma, M là khối lượng của vật thể phát xạ hoặc hấp thụ, c là tốc độ ánh sáng trong chân không.

15.1

Chú thích

[1] Kompanheetx, A.X (1982). Giáo trình vật lý lý thuyết (tập 2) - Các định luật thống kê. Mir. tr. 58. |tên 2= thiếu |họ 2= trong Authors list (trợ giúp)

21

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n N uy Q m Kè ạy /+ D

Eγ2 2M c2

.g

ER =

oo

gl

e.

co

m

Hiệu ứng Mossbauer là hiệu ứng phát xạ và hấp thụ không giật lùi tia gamma của hạt nhân ở một số đồng vị phóng xạ nhất định như Fe57 . Dựa trên hiệu ứng Mossbauer, người ta chế tạo máy đo phổ Mossbauer, đây là một công cụ vô cùng hữu ích trong việc nghiên cứu tính chất hoá, lý của vật liệu. Hiệu ứng này được nhà vật lý người Đức Rudolf Ludwig Mössbauer tìm ra vào năm 1958[1] và ông được giải Nobel về khám phá này vào năm 1961.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Hiệu ứng Mössbauer

Chương 16

/+ D

ạy

Biến thiên nhiệt độ trong các quá trình đoạn nhiệt này sẽ được cho bởi công thức: ∫H T ∆Tad = 0 C(T,H) . ∂M ∂T dH

e.

co

m

Ở đây C(T,H) là nhiệt dung của vật liệu. am số ∆Sm được coi là tham số đặc trưng cho hiệu ứng từ nhiệt của vật liệu. Còn tham số biến thiên nhiệt độ đoạn nhiệt ∆Tad cực kỳ quan trọng cho ứng dụng. Một cách gần đúng, có thể xem rằng biến thiên nhiệt độ đoạn nhiệt tỉ lệ thuận với biến thiên entropy từ, tỉ lệ nghịch với nhiệt dung và tỉ lệ thuận với nhiệt độ hoạt động. Hiệu ứng từ nhiệt lần đầu tiên được ứng dụng vào các máy lạnh hoạt động bằng từ trường vào năm 1933 để tạo ra nhiệt độ rất thấp là 0,3 Kelvin bằng cách khử từ đoạn nhiệt các muối thuận từ.

oo

gl

Nguyên lý hiệu ứng từ nhiệt - Từ trường làm định hướng các mômen từ, làm thay đổi entropy của hệ các mômen từ

us

.g

Khi ta đặt một từ trường vào một vật liệu từ, các mômen từ sẽ có xu hướng sắp xếp định hướng theo từ trường.

Sự định hướng này làm giảm entropy của hệ mômen 16.2 Ứng dụng của hiệu ứng từ từ. Nếu ta thực hiện quá trình này một cách đoạn nhiệt nhiệt (tổng entropy của hệ vật không đổi) thì entropy của mạng tinh thể sẽ phải tăng để bù lại sự giảm của entropy mômen từ. á trình này làm cho vật từ bị Có hai xu hướng nghiên cứu ứng dụng hiệu ứng từ nóng lên. Ngược lại, nếu ta khử từ (đoạn nhiệt), các nhiệt: mômen từ sẽ bị quay trở lại trạng thái bất trật tự, dẫn đến việc tăng entropy của hệ mômen từ. Do đó, entropy • Nghiên cứu các vật liệu có hiệu ứng từ nhiệt lớn ở của mạng tinh thể bị giảm, và vật từ bị lạnh đi. nhiệt độ thấp cho kỹ thuật tạo nhiệt độ rất thấp.

Với phương pháp này, người ta đã tạo ra nhiệt độ Hiệu ứng từ nhiệt lần đầu tiên được phát hiện năm 1881 cực thấp, tới cỡ miliKelvin hay microKelvin. bởi E. Warburg khi tiến hành từ hóa sắt tạo ra sự thay đổi nhiệt độ từ 0,5 đến 2 K cho một T biến thiên từ • Nghiên cứu các vật liệu có hiệu ứng từ nhiệt lớn trường. ở xung quanh nhiệt độ phòng (hoặc cao hơn) để Hiệu ứng này được phát triển và giải thích nguyên lý bởi Debye (năm 1926) và Giauque năm 1927. eo đó, từ có hệ thức Maxwell, ta có biến thiên entropy của hệ: 22

sử dụng trong các máy lạnh thay thế cho các máy lạnh truyền thống sử dụng chu trình nén khí với ưu thế:

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

Kè

m

Q

uy

N

( ∂S ) ( ∂S ) dT + T ∂H dH Hiệu ứng từ nhiệt là một hiện tượng nhiệt động học từ T dS = T ∂T H T tính, là sự thay đổi nhiệt độ (bị đốt nóng hay làm lạnh) ∂S ∂M = ∂T của vật liệu từ trong quá trình từ hóa hoặc khử từ. Hiệu ∂H ( ( ∂S ) ) ứng từ nhiệt thực chất là sự chuyển hóa năng lượng từ và ta có: dS = ∂T dT + ∂M ∂T T dH H - nhiệt trong các vật liệu từ. ∂S Số hạng thứ nhất tương ứng có C = ∂T là nhiệt thứ hai chính là biến thiên entropy từ: dung.( Số hạng ) dH Như vậy, dSm ∂M nếu ta thực hiện một quá ∂T 16.1 Sơ lược về hiệu ứng từ nhiệt trình từ từ Ttrường H = 0 đến H, thì biến thiên entropy từ sẽ được cho bởi: ) ∫H ( ∆Sm = 0 ∂M ∂T T dH

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Hiệu ứng từ nhiệt

Hiệu ứng từ nhiệt là một hiệu ứng cố hữu của các vật liệu từ, có nghĩa là tính chất này có mặt ở tất cả các vật liệu từ. Hiệu ứng này đạt giá trị cực đại tại nhiệt độ chuyển pha từ tính của vật liệu (theo công thức về biến thiên entropy từ ở trên, giá trị này cực đại khi biến thiên của mômen từ cực đại - xảy ra ở nhiệt độ chuyển pha từ tính). ông thường, biến thiên entropy từ và biến thiên nhiệt độ đoạn nhiệt sẽ lớn khi vật liệu là sắt từ, và xảy ra lớn nhất ở nhiệt độ chuyển pha loại 2 (lý thuyết tính toán mới đây cho rằng hiệu ứng này lớn nhất tại nhiệt độ chuyển pha loại 1). Các vật liệu đang được nghiên cứu và sử dụng gần đây:

/+ D

Các quá trình nhiệt động trong các thiết bị sử dụng hiệu ứng từ nhiệt

oo

gl

e.

16.3

co

m

• Kích thước nhỏ gọn.

us

.g

• Từ hóa đoạn nhiệt: Tức là đặt một từ trường (+H) để định hướng các mômen từ, dẫn đến việc tăng nhiệt độ của khối vật liệu từ.

• Hấp thu nhiệt: Người ta sử dụng các chất lỏng (nước, dầu, nitơ lỏng…) để thu nhiệt, đưa nhiệt độ của mẫu trở lại ban đầu mà vẫn giữ nguyên từ tính của khối vật liệu.

• Gadolinium (Gd) và các hợp kim của chúng: Gd là một nguyên tố sắt từ có mômen từ lớn nên có khả năng cho hiệu ứng từ nhiệt lớn. Các hợp kim của nó đang được sử dụng là Gd5 (Six Ge1−x )4 , hay Gd1−x Cox . Các vật liệu này đều cho hiệu ứng từ nhiệt lớn và được gọi là hiệu ứng từ nhiệt khổng lồ (Giant magnetocaloric effect - GMCE). Cho đến hiện nay, Gd và các hợp kim của nó vẫn là loại được sử dụng phổ biến nhất trong các máy lạnh thử nghiệm.

• Khử từ đoạn nhiệt: á trình này, từ tính của mẫu bị phá hủy bằng cách đặt các từ trường ngược, tạo nên sự hỗn loạn trong định hướng của các mômen từ, và khối vật liệu bị lạnh đi.

• Các hợp chất liên kim loại khác: La(F ex Si1−x )13 Co(H), M nF eP1−x Asx ... , các hợp kim nhớ hình ( N iM nGa …) là các vật liệu đang được nghiên cứu gần đây có hiệu ứng từ nhiệt khổng lồ xung quanh nhiệt độ phòng.

• Lấy nhiệt của môi trường làm lạnh: Sử dụng các chất dẫn nhiệt để truyền nhiệt từ môi trường cần làm lạnh vào vật. Vật trở lại trạng thái ban đầu, quay trở lại điểm bắt đầu của chu trình.

• Tuy nhiên, các vật liệu liên kim loại - đất hiếm có nhược điểm là quy trình chế tạo phức tạp, giá thành cao và thường có độ bền kém nên người ta đang nghiên cứu phát triển các vật liệu khác có giá thành rẻ hơn và dễ chế tạo hơn. Các vật

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

Q

16.4 Vật liệu từ nhiệt

ạy

• Hiệu suất cao: Các mạnh lạnh dùng từ có thể cho hiệu suất cao trên 60% trong khi các máy lạnh nén khí chỉ cho hiệu suất không quá 40%.

m

• Không gây ô nhiễm (máy lạnh dùng khí nén thải ra khí phá hủy tầng ôzôn) do không thải ra các chất thải ô nhiễm.

Máy lạnh dùng từ trường của Astronautics Co. (2001)

Kè

Quá trình nhiệt động trong các thiết bị làm lạnh bằng từ trường so sánh với làm lạnh bằng khí nén truyền thống

uy

N

hơ n

23

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

16.4. VẬT LIỆU TỪ NHIỆT

24

CHƯƠNG 16. HIỆU ỨNG TỪ NHIỆT liệu gốm perovskite cũng là nhóm các vật liệu có hiệu ứng từ nhiệt ở xung quanh nhiệt độ phòng nhưng chúng mắc nhược điểm là có nhiệt dung cao, mômen từ nhỏ nên ít khả quan cho ứng dụng.

Gần đây, các vật liệu vô định hình nền sắt được coi là rất khả quan cho ứng dụng với hiệu ứng từ nhiệt khổng lồ trong dải rộng nhiệt độ, dễ chế tạo và giá rẻ…

này cho trực tiếp biến thiên nhiệt độ đoạn nhiệt ∆Tad nhưng khó thực hiện hơn do phải tạo cho vật không có sự trao đổi nhiệt trong quá trình đo.

• Đo gián tiếp

hơ n

N

m

Q

M dH chính là diện tích 0 đường cong chắn dưới đường cong từ hóa M(H). Như vậy, để đo biến thiên entropy từ, ta chỉ việc đo một loạt các đường cong từ hóa đẳng nhiệt ở các nhiệt độ khác nhau, xác định diện tích chắn bởi đường cong và biến thiên entropy từ là hiệu các diện tích liên tiếp chia cho biến thiên nhiệt độ (xem hình vẽ).

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Hiệu ứng từ nhiệt đang là một chủ đề hấp dẫn của vật lý chất rắn, khoa học vật liệu nói chung và ngành từ học nói riêng. Trong nghiên cứu về các vật liệu có hiệu ứng từ nhiệt lớn, có thể có nhiều cách khác nhau để xác định tính chất của hiệu ứng này, và có 2 cách được dùng phổ biến nhất:

uy

∫H

Phương pháp đo đạc hiệu ứng từ nhiệt trong vật lý chất rắn

Kè

16.5

∫H ∆Sm = 0 ( ∂M ∂T )T dH Ta có thể biến đổi biểu thức như sau: ∫H ∂ ( 0 M dH) ∆Sm = ∂T

Hệ các đường cong từ hóa đẳng nhiệt của một vật liệu có hiệu ứng từ nhiệt lớn được đo tại Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Hà Nội)

• Đo trực tiếp Mẫu cần đo được đặt vào buồng cách nhiệt và có thể điều khiển nhiệt độ, tiếp xúc với cảm biến nhiệt độ. Đặt từ trường vào để từ hóa và khử từ mẫu đo, cảm biến nhiệt độ sẽ ghi lại trực tiếp sự biến đổi nhiệt độ của vật liệu. Các

16.6 Các máy lạnh làm lạnh bằng từ trường thương phẩm Chưa có các máy lạnh hoạt động cho vùng nhiệt độ phòng bằng từ trường thương phẩm tại thời điểm hiện tại. Các thiết bị vẫn còn trong giai đoạn thử nghiệm và mục tiêu hiện nay vẫn là tìm ra các loại vật liệu từ nhiệt có các đặc tính: • Có hiệu ứng từ nhiệt khổng lồ xảy ra xung quanh nhiệt độ phòng • Hiệu ứng từ nhiệt phải xảy ra trong biến thiên từ trường nhỏ vì các máy móc dân dụng không thể tạo ra từ trường lớn. Hầu hết các vật liệu có hiệu ứng từ nhiệt khổng lồ hiện tại đều đạt được ở từ trường lớn gây nhiều khó khăn cho ứng dụng.

• Vật liệu phải có nhiệt dung nhỏ (để tạo ra biến thiên nhiệt độ lớn, dễ truyền nhiệt…), chế tạo không quá phức tạp và có độ bền trong quá trình hoạt động.

Máy lạnh hoạt động ở vùng nhiệt độ phòng đầu tiên được sản xuất vào năm 1997 bởi nhóm Karl A. Gschneidner, Jr. ở Phòng í nghiệm Ames, Trường

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

∆Sm

Các vật liệu này về mặt thực chất là các vật liệu từ có nhiệt độ trật tự rất thấp, người ta sử dụng chúng để tạo ra các nhiệt độ rất thấp (tới cỡ một vài miliKelvin).

Nhiệt độ thấp ban đầu được tạo ra nhờ Hêli lỏng và sau đó tạo quá trình khử từ đoạn nhiệt để tạo nhiệt độ rất thấp.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

• Các muối thuận từ cho kỹ thuật nhiệt độ rất thấp

16.9. THAM KHẢO

25

Đại học Tổng hợp bang Iowa (Mỹ). Cho đến nay, đã có nhiều công ty đang nghiên cứu phát triển thiết bị này và thông báo rằng trong một vài năm tới sẽ chính thức đưa ra thị trường các sản phẩm này.

16.7

Đọc thêm

• Từ học

hơ n

Liên kết ngoài

uy

16.8

N

• Magnetocaloric Effect

Q

• NASA - How does an Adiabatic Demagnetization Refrigerator Work ?

ạy

• Magnetocaloric materials keep fridges cool by C. Wu

Kè

• What is magnetocaloric effect and what materials exhibit this effect the most?

m

• Magnetocaloric effect

m

/+ D

• Ames Laboratory news release, 25 tháng 5 năm 1999, Work begins on prototype magneticrefrigeration unit.

co

• Magnetic refrigerator successfully tested

e.

• Refrigeration Systems Terry Heppenstall’s notes, University of Newcastle Upon Tyne (tháng 11 năm 2000)

Tham khảo

.g

16.9

oo

gl

• XRS Adiabatic Demagnetization Refrigerator

us

1. ^ Buschow K.H.J, de Boer F.R. (2004). Physics of Magnetism and Magnetic Materials. Kluwer Academic / Plenum Publishers. ISBN 0-306-484080.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

• Máy lạnh

2. ^ Robert C. O'Handley (1999). Modern Magnetic Materials: Principles and Applications. WileyInterscience. ISBN-13 978-0471155669.

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

• Vật liệu từ

Chương 17

gl oo .g us

26

hơ n uy Q m Kè

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

Liên kết ngoài

m

17.2

co

Tham khảo

e.

17.1

/+ D

ạy

Hệ keo là một hệ phân tán giữa dung dịch và huyền phù. Hệ keo không có áp suất thẩm thấu, không tăng nhiệt độ sôi và không giảm nhiệt độ đông đặc của môi trường phân tán (gọi là các tính chất của hệ keo). Các hạt keo thường mang điện tích hấp thụ vì thế mà có thể tách chúng ra bằng phương pháp điện di. Các hạt keo chống sự kết tụ của các loại hạt keo khác thường được gọi là keo bảo vệ, ví dụ như dextrin. Trong cơ thể động vật và thực vật có rất nhiều hoạt chất tồn tại trong hệ keo.

N

Hóa keo là lĩnh vực hóa học nghiên cứu về các cách chế tạo, đặc điểm và biến đổi các hệ keo. Hệ keo là một hệ thống phân tán các phần tử có kích thước từ một phần triệu cho đến vài phần ngàn milimét. Các phần tử này được phân tán trong một môi trường phân tán.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Hóa keo

Chương 18

( ) B 2 k 4 + C 2 kx2 ky2 + ky2 kz2 + kz2 kx2

m

Q

Khối lượng hiệu dụng có quan hệ với năng lượng theo công thức: 1 1 d2 ϵ(k) = . m∗ ℏ2 dk 2

Như vậy, khối lượng hiệu dụng tỉ lệ tuyến tính với khối lượng tĩnh của điện tử (mₑ), có thể mang giá trị âm, dương hoặc vô cùng, tùy thuộc vào trạng thái của điện tử, và không trùng với khái niệm "khối lượng rút gọn" trong cơ học cổ điển.

ạy

Khái niệm về khối lượng hiệu dụng

oo

gl

e.

co

m

Khi một vi hạt (mà điển hình là điện tử) chuyển động trong không gian tự do, các chuyển động của nó có thể tính toán qua các định luật Newton. Tuy nhiên, khi nó chuyển động trong chất rắn, dưới tác dụng của lực tương tác với các nguyên tử, trường thế tuần hoàn của tinh thể thì chuyển động của nó không còn có thể mô tả qua cơ học cổ điển (mà chủ yếu là các định luật Newton). Với việc sử dụng khái niệm khối lượng hiệu dụng, ta có thể áp dụng các định luật Newton của cơ học cổ điển.

Khái niệm khối lượng hiệu dụng đặc biệt hữu ích trong các tính toán về vận chuyển trong chất rắn đặc biệt là trong các hệ vận chuyển trong hàm thế thay đổi, và trong các tính toán về mật độ trạng thái.

18.2 Khối lượng hiệu dụng trong một số chất bán dẫn

us

.g

Khối lượng hiệu dụng (mₑff ) được định nghĩa thông Bảng dưới đây liệt kê khối lượng hiệu dụng của điện tử qua định luật 2 Newton: và lỗ trống ở một số chất bán dẫn trong điều kiện nhiệt độ rất thấp (bán dẫn thuần)[3] ,[4] , hoặc chi tiết hơn có thể tham khảo tại [5] F⃗ = mef f .⃗a Trong cơ học lượng tử, khi điện tử truyển động trong điện trường E, thì gia tốc al theo trục tọa độ l sẽ được cho bởi:

aℓ =

1 ∑ ∂ 2 ε(k) · qEm ℏ2 m ∂kℓ ∂km

18.3 Chứng minh thực nghiệm Trong thực nghiệm, để đo khối lượng hiệu dụng của điện tử trong các chất, người ta thường sử dụng kỹ thuật cộng hưởng cyclotron điện tử mà ở đó phổ hấp thụ sóng viba của một mẫu bán dẫn trong từ trường sẽ đạt cực đại khi tần số sóng viba trùng với tần số cộng hưởng cyclotron:

với ℏ = h/2π là hằng số Planck rút gọn, k là véctơ sóng ( k = p/ℏ cho điện tử tự do), ϵ(k) là năng lượng như một hàm của véctơ sóng k . Năng lượng ϵ(k) phụ eB thuộc vào véctơ sóng tùy thuộc vào trạng thái của điện ωc = m∗ c 27

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

N

√

uy

ε(k) = Ak 2 ±

/+ D

18.1

tử (tồn tại ở vùng năng lượng nào?…), ví dụ như ở đỉnh vùng hóa trị của Silicon, quan hệ có thể là [2] :

Kè

Khối lượng hiệu dụng (tiếng Anh: effective mass) là khái niệm sử dụng trong vật lý chất rắn dưới mô hình cơ học lượng tử nhằm mô tả chuyển động của điện tử, lỗ trống hoặc các vi hạt trong trường tinh thể hoặc các trường điện từ. Với mô hình này, các tính chất động học của hạt có thể xác định như bài toán cơ học Newton cho các hạt vĩ mô, mà ở đó các định luật Newton có thể áp dụng được. Khối lượng hiệu dụng có thể dương hoặc âm, có thứ nguyên là thứ nguyên của khối lượng và phụ thuộc vào trạng thái của hạt, và là một tensơ[1] .

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Khối lượng hiệu dụng

28

CHƯƠNG 18. KHỐI LƯỢNG HIỆU DỤNG

Ngoài ra, khối lượng hiệu dụng có thể được xác định từ việc xác định vùng năng lượng thông qua phép đo phát xạ quang phân giải góc, hoặc sử dụng hiệu ứng de Hass-van Alphen; hoặc xác định từ hệ số trong dải phụ thuộc tuyến tính của nhiệt dung đẳng tích điện tử ở nhiệt độ thấp. Ngoài ra, khối lượng hiệu dụng có thể được xác định từ các phép đo vận chuyển (ví dụ như xác định độ linh động của hạt tải điện).

Chú thích

hơ n N

[2] See Kiel, op. cit. p. 214

uy

[3] S.Z. Sze, Physics of Semiconductor Devices, ISBN 0-47105661-8.

Q

[4] W.A. Harrison, Electronic Structure and the Properties of Solids, ISBN 0-486-66021-4.

Kè

Xem thêm

ạy

18.5

m

[5] e semiconductor information.

• Cơ học lượng tử

/+ D

• Vật lý chất rắn • Tinh thể

us

.g

oo

gl

e.

co

m

• Chất bán dẫn

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

[1] Charles Kiel (1996). Introduction to Solid State Physics (ấn bản 7). Wiley. tr. Eq. 29, p. 210. ISBN 0-471-11181-3.

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

18.4

Chương 19

N

• Lực kháng từ liên quan đến từ độ ( HcM )

Kè

m

Q

uy

Là giá trị của lực kháng từ, cho phép triệt tiêu độ từ hóa của mẫu. Giá trị này mang tính chất chung, không phụ thuộc vào hình dạng vật từ, và trong kỹ thuật thường được ký hiệu là HcM . ông thường, nếu chỉ nói đến khái niệm lực kháng từ thường để chỉ khái niệm này.

m

/+ D

ạy

• Lực kháng từ liên quan đến cảm ứng từ ( HcB )

co

Đường cong từ trễ của các vật liệu sắt từ cho phép xác định lực kháng từ.

Đối với các vật liệu có lực kháng từ nhỏ, sự sai khác giữa hai đại lượng này rất nhỏ, và đôi khi thường bị nhầm lẫn với nhau. Sự sai khác này chỉ trở nên đáng kể đối với các vật liệu từ cứng.

19.2 Cơ chế tạo lực kháng từ

us

.g

oo

gl

e.

Lực kháng từ, đôi khi còn được gọi là trường kháng từ, hoặc trường đảo từ, là một đại lượng ngoại sử dụng trong ngành từ học, được định nghĩa bằng giá trị của từ trường cần đặt vào để triệt tiêu từ độ hoặc cảm ứng từ của vật từ. Khi gọi là trường đảo từ, đại lượng này được định nghĩa là từ trường cần đặt để đảo chiều từ độ của vật từ.

Là giá trị của lực kháng từ cho phép triệt tiêu cảm ứng từ của vật từ. Giá trị này mang tính chất kỹ thuật, phụ thuộc vào hình dạng vật từ (do được bổ sung yếu tố dị hướng hình dạng của vật từ khi đo), và thường được ký hiệu là HcB .

Cơ chế tạo lực kháng từ liên quan đến cơ chế từ hóa và đảo từ của vật liệu, hay nói cách khác là liên quan đến sự thay đổi của cấu trúc từ và bị ảnh hưởng mạnh bởi Lực kháng từ thực tế là một đại lượng ngoại của mỗi vật cấu trúc hạt của vật liệu. Yếu tố lớn nhất chi phối lực từ và vật liệu từ. ực tế, lực kháng từ chỉ tồn tại ở các kháng từ là dị hướng từ tinh thể và tùy từng loại vật vật liệu có trật tự từ (sắt từ, feri từ,…). ông thường, liệu mà lực kháng từ có thể phụ thuộc khác nhau vào lực kháng từ thường được xác định từ đường cong từ yếu tố này. trễ của vật từ. Nhờ khái niệm lực kháng từ, người ta phân loại được hai loại vật liệu sắt từ là vật liệu sắt từ cứng (có lực kháng từ lớn) và vật liệu sắt từ mềm (có 19.2.1 Trong các vật liệu có dị hướng từ lực kháng từ nhỏ). Do sự liên quan giữa từ trường ( H yếu ), cảm ứng từ ( B ), và từ độ M bởi công thức: ông thường, đối với các vật liệu từ mềm (có dị hướng từ yếu), lực kháng từ tỉ lệ thuận với dị hướng từ tinh thể B = µ0 × (M + H) theo công thức[1] :

19.1

Các khái niệm về lực kháng từ

29

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

Do đó, sẽ xuất hiện hai loại giá trị lực kháng từ:

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Lực kháng từ

30

CHƯƠNG 19. LỰC KHÁNG TỪ K Ms

với pc , K, Ms lần lượt là hệ số tỉ lệ, hằng số dị hướng từ tinh thể và từ độ bão hòa của vật liệu.

19.3 Lực kháng từ và trường dị hướng

c

√ A×K1 Ms ×D

0

A

ef f

s

hơ n

Hc = pc ×

uy

N

Dưới đây là một số giá trị lực kháng từ ở một số vật liệu với A là hằng số trao đổi, D là kích thước hạt trung từ tiêu biểu: bình.

19.4 Tham khảo

Q

• Với các vật liệu từ mềm có kí thước hạt mịn

m

ạy

Trong các vật liệu từ có dị hướng từ mạnh

m

19.2.2

K14 ×D 6 Ms ×A3

[2] Y. Yoshizawa, Nanocrystalline so magnetic materials in Handbook of Advanced Magnetic Materials ed. by Y. Liu et al., Vol. 4, Springer, 2006, ISBN-10 1-4020-7983-4.

[3] X. C. Kou, H. Kronmüller, D. Givord and M. F. Rossignol, Coercivity mechanism of sintered Pr17 Fe75 B8 and Pr17 Fe53 B30 permanent magnets,Phys. Rev. B 50 (1994) 3849 - 3860

/+ D

Hc = pc ×

[1] Herzer, Grain size dependence of coercivity and permeability innanocrystalline ferromagnets, IEEE Trans. Magn. 26 (1990) 1397-1402.

Kè

Là các vật liệu từ mềm có cấu trúc nano, với kích thước hạt nhỏ hơn chiều dài tương tác trao đổi sắt từ, dị hướng từ tinh thể bị trung bình hóa, và lực kháng từ lại thay đổi[1] :

γ 1/3 µ0 Ms va

− Nef f × Ms − 25Sv

e.

Hc = α ×

co

Trong các vật liệu có dị hướng từ lớn, lực kháng từ thay đổi rất phức tạp, và phụ thuộc tổng quát theo hàm số[3] :

oo

gl

Ở đây, α là hệ số phức, γ là năng lượng vách đômen, va là thể tích kích hoạt nhiệt và Sv là hệ số nhớt từ của vật liệu; còn Nef f là thừa số khử từ hiệu dụng.

us

.g

Đối với các vật liệu từ có cấu trúc đơn đômen, cấu trúc đơn đômen là cấu trúc không có vách đômen nên không có các quá trình dịch chuyển vách hay hãm các vách đômen trong quá trình từ hóa. Vì thế, quá trình từ hóa và khử từ trong vật từ có cấu trúc đơn đômen là quá trình quay kết hợp các mômen từ. Vì thế, lực kháng từ tạo ra là do đóng góp bởi 3 yếu tố dị hướng: dị hướng từ tinh thể, dị hướng từ hình dạng và dị hướng từ do sự bất đồng nhất cấu trúc:[4] :

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Trường dị hướng (thường được ký hiệu là HA ) là trường liên quan đến năng lượng dị hướng từ tinh thể, • Với các vật liệu từ mềm có kí thước hạt lớn là một giá trị nội của vật liệu. Vật liệu sẽ đạt trạng thái bão hòa nếu đặt từ trường vượt quá giá trị trường dị Đối với các vật liệu loại này (vật liệu truyền thống cổ hướng. Trường dị hướng có giá trị cho bởi: điển có kích thước hạt lớn hơn kích thước vách đômen), K1 HA = M s lúc này, quá trình từ hóa và đảo từ thường bị ảnh hưởng bởi quá trình hãm dịch chuyển vách đômen do biên hạt Lực kháng từ quan hệ với trường dị hướng theo công nên lực kháng từ sẽ tỉ lệ nghịch với kích thước hạt theo thức[5] : công thức[2] : H = αµ H − N ×M

[4] N.D. e et al. High hard magnetic properties and cellular structure of nanocomposite magnet Nd₄.₅Fe₇₃.₈B₁₈.₅Cr₀.₅Co₁.₅Nb1 Cu₀.₂, Journal of Magnetism and Magnetic Materials 303, e419 - e422 (2006) [5] L. Jinfang, L. Helie and W. Jiang, Discussion of the coercivity mechanism of RE-TM-B permanent magnets, J. Phys. D: Appl. Phys. 25 (1992) 1238 - 1242.

19.5 Xem thêm • Sắt từ • Từ độ • Từ trễ (Hysteresis) • Từ hóa dư • Mômen từ

Hc = a.

λs τ K1 + b(N1 − N2 )Ms + c.

Ms Ms

với K1 là hằng số dị hướng từ tinh thể bậc một; N1 , N2 là thừa số khử từ đo theo 2 phương khác nhau; λs , τ lần lượt là từ giảo bão hòa và ứng suất nội; a, b, c là các hệ số phần trăm đóng góp của từng số hạng.

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

Hc = pc ×

Chương 20

Kè

Hiệu ứng trật tự điện tích xảy ra phổ biến ở các perovskite [7] mà ở đó tính chất sắt điện, sắt từ có thể đồng thời tồn tại, cộng với các hiện tượng chuyển pha dẫn đến sự thay đổi tính chất dẫn của vật liệu. Một ví Khái niệm multiferroics lần đầu tiên được Hans Smid dụ điển về hiện tượng trật tự điện tích trong các vật liệu sử dụng năm 1994 trong xuất bản của mình trên tạp multiferroics là xảy ra trong LuFe2 O4 [8] mà tính chất [1] chí Ferroelectrics . Trong bài báo này, Hans Schid đã sắt điện xảy ra ở dưới 330 K, đồng thời tính feri từ cũng sử dụng định nghĩa multiferroics như một vật liệu đơn xuất hiện dưới nhiệt độ 240 K. pha nhưng có đồng thời hai hoặc nhiều hơn các tính chất ferroic. Ngày nay, khái niệm multiferroics đã được mở rộng ra các loại vật liệu mà mang trong mình bất kỳ một kiểu trật tự từ, hay điện hay cơ đàn hồi ở trật tự xa. Trên thực tế, loại vật liệu có tính chất như vậy đã được nghiên cứu từ năm những năm 1960 [2] . Và lĩnh 20.2.2 Multiferroics vô hiệu quả hình học vực này được ra đời với từ khóa chung là các hệ từ-điện (magnetoelectric) [3] . Nhưng sau khi ra đời, lĩnh vực này hầu như ít được quan tâm, và chỉ thực sự trở nên sôi 20.2.3 Tính sắt điện bị điều khiển bởi từ động trở lại vào năm 2003 với nhiều phát hiện về độ tính phân cực lớn trong các màng mỏng epitaxy BiFeO3 [4] và phát hiện về liên kết điện - từ mạnh trong các vật liệu TbMnO3 [5] và TbMn2 O5 [6] . Và hiện nay, multiferroics 20.2.4 Multiferroics cặp cô độc đang là một lĩnh vực nghiên cứu sôi nổi trong vật lý chất rắn và khoa học vật liệu do khả năng tạo ra nhiều vật liệu tổ hợp mang nhiều tính chất lý thú cả về mặt 20.3 Hiệu ứng điện từ khoa học cơ bản, cũng như ứng dụng trong công nghệ mới.

Là một tính chất nội tại quan trọng của các multiferroics mà ở đó, tính sắt từ và sắt điện ngoài việc liên kết mạnh với nhau, còn có sự ảnh hưởng chéo giữa 20.2 Tính đối xứng và các loại tính sắt từ - điện trường, sắt điện - từ trường. Hiệu ứng này có thể là tuyến tính hoặc phi tuyến, và phụ thuộc vào chất multiferroics nhiệt độ. Hiệu ứng này có thể được viết dưới dạng tensơ độ phân cực và từ độ: 20.2.1 Hiệu ứng trật tự điện tích ∑ ∑ Di = αij Hj + βijk Hj Hk + . . . ∑ ∑ Mi = αij Ej + βijk Ej Ek + . . .

Lịch sử

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

20.1

31

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

Q

uy

N

Là một hiệu ứng bắt nguồn cho các trạng thái multiferroic. Hiệu ứng trật tự điện tích là hiệu ứng mà các điện tử dẫn bị định xứ mạnh tại điểm chuyển pha loại 1. Hiệu ứng này thường xảy ra trong một hợp chất chứa các iôn pha trộn nhiều hóa trị, cùng với những thăng giáng mạnh về từ tính. Các ion này tạo ra sự phân cực do sự phân bố không đồng nhất các điện tích, tạo ra tính sắt điện. Nếu có thêm sự có mặt của các ion từ tính, sẽ tạo ra một liên kết mạnh giữa sắt điện và sắt từ, và tạo ra sự định xứ mạnh của điện tử.

m

Multiferroics là tên một loại vật liệu (tên gọi xuất phát từ thuật ngữ tiếng Anh, và chưa có một thuật ngữ chính xác trong tiếng Việt) tổ hợp với nhiều tính chất trong cùng một pha của vật liệu. Trong tên gọi, multi có nghĩa là đa, nhiều; ferroic mang ý nghĩa của các tính chất ferro (sắt) như sắt từ, sắt điện,… Các tính chất sắt là các thuộc tính căn bản, nhưng đôi khi multiferroics cũng bao gồm cả các tính chất thứ cấp kiểu phản sắt (ví dụ như phản sắt từ, phản sắt điện, hay feri từ..) [1] .

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Multiferroics

32

CHƯƠNG 20. MULTIFERROICS

20.6 Xem thêm • Sắt điện • Phản sắt từ • Phản sắt điện

N

• Multiferroics materials at the National Physical Laboratory

Q

uy

• Functional Perovskite Superlaices

Tham khảo

[1] Hans Schmid, Ferroelectric 162 (1994) 317.

co

m

[2] E. Ascher, H. Rieder, H. Schmid, H. Stössel, Some Properties of Ferromagnetoelectric Nickel-Iodine Boracite, Ni3 B7 O13 I, J. Appl. Phys. 37 (1966) 1404.

gl

e.

[3] G. Smolenskii et al., Sov. Phys. Sol. Stat. 1 (1959) 150151.

oo

[4] J. Wang et al., Epitaxial BiFeO3 Multiferroic in Film Heterostructures, Science 299 (2003) 1719 - 1722.

.g

[5] T. Kimura et al., Magnetic control of ferroelectric polarization, Nature 426 (2003) 55-58.

us

[6] N. Hur et al., Electric polarization reversal and memory in a multiferroic material induced by magnetic fields, Nature 429 (2004) 392-395.

[7] C.N.R. Rao, A. K. Cheetham, Charge ordering in manganates, Science 276 (1997) 911 - 912.

[8] N. Ikeda et al., Ferroelectricity from iron valence ordering in the charge-frustrated system LuFe2 O4 , Nature 436 (2005) 1136.

[9] C. W. Nan et al., Multiferroic magnetoelectric composites: Historical perspective, status, and future directions, J. App. Phys. 103 (2008) 031101.

[10] M. Gajek et al., Tunnel junctions with multiferroic barriers, Nature Materials 6 (2007) 296-302

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

20.7 Liên kết ngoài

hơ n

• Feri từ

/+ D

20.5

• Sắt từ

ạy

Đối với các vật liệu dạng màng mỏng, các thông số trật tự liên kết sắt điện và sắt từ có thể khai thác để phát triển các linh kiện spintronics (ví dụ như các cảm biến TMR, hay spin valve… với các chức năng được điều khiển bằng điện trường. Một linh kiện TMR điển hình kiểu này chứa 2 lớp vật liệu sắt từ, ngăn cách bởi một lớp rào thế (dày cỡ 2 nm) là vật liệu multiferroics [10] .

Khi dòng điện tử phân cực spin truyền qua hàng rào thế, nó sẽ bị điều khiển bởi điện trường và do đó hiệu ứng từ điện trở của hệ màng sẽ có thể được điều khiển bằng điện trường thay vì từ trường. Những linh kiện kiểu này sẽ rất hữu ích cho việc tạo ra các phần tử nhớ nhiều trạng thái, mà ở đó dữ liệu có thể được lưu trữ bởi cả độ phân cực điện và từ.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Về mặt thực chất, multiferroics là một dạng vật liệu tổ hợp mà điển hình là tổ hợp các tính chất sắt điện-từ, do đó vật liệu ở dạng khối được khai thác cho các ứng dụng như các cảm biến đo từ trường xoay chiều với độ nhạy cao, các thiết bị phát siêu âm điều chỉnh điện từ, hay các bộ lọc, các bộ dao động hoặc bộ dịch pha mà ở đó các tính chất cộng hưởng từ (sắt từ, feri từ, phản sắt từ…) bị điều khiển bởi điện trường thay vì từ trường [9] .

m

Ứng dụng

Kè

20.4

Chương 21

ạy

Tham khảo

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

21.2

Kè

21.1 Chú thích

33

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n uy Q

1 e(ϵ−µ)/kT + 1

m

fe (ϵ) =

N

Mức Fecmi(Fermi level) khác với năng lương Fecmi(Fermi energy) - là tổng tiềm năng hóa học cho các Electron (hoặc là tổng tiềm năng điện tích của các Electron ký hiệu là μ hoặc E F.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Mức Fermi

Chương 22

Ghi chú

hơ n uy Q m

/+ D m co e. gl oo .g us

34

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

22.1.1

Kè

Tham khảo

ạy

22.1

N

Năng lượng điểm không là năng lượng dao động mà các phân tử còn giữ được ngay cả ở độ 0 tuyệt đối. Vì nhiệt độ là số đo cường độ chuyển động của các phân tử nên các phân tử phải dừng di chuyển ở độ 0 tuyệt đối. Tuy nhiên, nếu phân tử ngừng chuyển động hoàn toàn ở độ 0 tuyệt đối thì ta sẽ biết được chính xác vị trí và vận tốc và điều này trái ngược với nguyên tắc bất định của Heisenberg. Như vậy cho dù ở độ 0 tuyệt đối, các phân tử cũng phải có một ít năng lượng nào đó.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Năng lượng điểm không

Chương 23

Kè

Năm 1938 Fritz London đề xuất trạng thái BEC như là một cơ chế giải thích cho tính siêu chảy của 4 He cũng như tính siêu dẫn nhiệt độ thấp ở một số vật liệu.[4][5] Năm 1995 khí ngưng tụ đầu tiên đã được tạo ra bởi nhóm của Eric Cornell và Carl Wieman ở phòng thí nghiệm JILA thuộc Viện Công nghệ Tiêu chuẩn ốc gia (NIST) tại Đại học Colorado ở Boulder, khi họ làm lạnh khí nguyên tử Rubidi đến nhiệt độ 170 nanokelvin (nK) [6] (1,7 x 10−7 K). Cũng trong thời gian này, Wolfgang Keerle ở Học viện Công nghệ Massachuses tạo ra được ngưng tụ Bose-Einstein đối với nguyên tử Natri và duy trì được hệ 2000 nguyên tử Ngưng tụ Bose–Einstein (BEC) là một trạng thái vật này trong thời gian lâu cho phép nghiên cứu những chất của khí boson loãng bị làm lạnh đến nhiệt độ rất tính chất của hệ này. ành tựu này mà Cornell, gần độ không tuyệt đối (hay rất gần giá trị 0 K hay Wieman và Keerle được nhận Giải Nobel Vật lý năm −273,15 ℃[1] ). Dưới những điều kiện này, một tỷ lệ lớn 2001.[7] áng 11 năm 2010 trạng thái BEC của photon các boson tồn tại ở trạng thái lượng tử thấp nhất, tại đã được quan sát thấy.[8] Năm 2012, các nhà vật lý đã điểm mà các hiệu ứng lượng tử trở lên rõ rệt ở mức vĩ phát triển lý thuyết BEC cho hệ photon.[9][10] mô. Những hiệu ứng này được gọi là hiện tượng lượng Sự chuyển pha dẫn đến ngưng tụ Bose Einstein xuất tử mức vĩ mô. hiện ở dưới nhiệt độ giới hạn, đối với khí phân bố đều

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Trạng thái ngưng tụ Bose-Einstein của các boson, trong trường hợp này là các nguyên tử rubidi. Hình vẽ là phân bố tốc độ của chuyển động của các nguyên tử, theo vị trí. Màu đỏ chỉ nguyên tử chuyển động nhanh, màu xanh và trắng chỉ nguyên tử chuyển động chậm. Trái: trước khi xuất hiện ngưng tụ Bose-Einstein.

Giữa: ngay sau khi ngưng tụ. Phải: trạng thái ngưng tụ xuất hiện rõ hơn. Ở trạng thái ngưng tụ, rất nhiều nguyên tử có cùng vận tốc và vị trí (cùng trạng thái lượng tử) nằm ở đỉnh màu trắng.

us

Mặc dù các thí nghiệm về sau cho thấy có những tương tác phức tạp trong hệ, trạng thái vật chất này lần đầu tiên được Satyendra Nath Bose và Albert Einstein tiên đoán tồn tại trong năm 1924–25. Bose đầu tiên gửi một bài báo đến Einstein về thống kê lượng tử của lượng tử ánh sáng (ngày nay gọi là photon). Einstein đã rất ấn tượng về bài viết này, ông dịch nó từ tiếng Anh sang tiếng Đức và gửi bài viết của Bose đến tạp chí Zeitschri ür Physik và được công bố bởi tạp chí này.

(Bản nháp của Einstein, lúc đầu nghĩ là có thể bị mất, đã được tìm thấy trong thư viện của Đại học Leiden vào năm 2005.[2] ). Einstein sau đó mở rộng ý tưởng của Bose cho hệ hạt vật chất trong hai bài báo sau đó.[3] Những nỗ lực của Bose và Einstein cho kết quả về khái niệm khí Bose trong khuôn khổ lý thuyết thống kê Bose– Einstein, miêu tả phân bố thống kê của những hạt đồng

3 chiều của hệ hạt không tương tác mà không có bậc tự do nội tại trong nó, được cho bởi công thức: ( Tc =

n ζ(3/2)

)2/3

2πℏ2 ℏ2 n2/3 ≈ 3.3125 mkB mkB

với:

23.1 Giới thiệu Các hạt trong vật lý được chia ra làm hai lớp cơ bản: lớp các boson và lớp các fermion. Boson là những hạt với

35

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

m

Q

uy

N

nhất với spin nguyên, mà sau này Paul Dirac gọi là các boson. Các hạt boson, bao gồm photon cũng như các nguyên tử heli-4 (4 He), được phép tồn tại ở cùng trạng thái lượng tử như nhau. Einstein chứng minh rằng khi làm lạnh các nguyên tử boson đến nhiệt độ rất thấp thì hệ này tích tụ lại (hay “ngưng tụ") trong trạng thái lượng tử thấp nhất có thể, và tạo nên trạng thái mới của vật chất.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Ngưng tụ Bose-Einstein

36

CHƯƠNG 23. NGƯNG TỤ BOSE-EINSTEIN

hơ n

[8] Klaers, Jan; Schmi, Julian; Vewinger, Frank; Weitz, Martin (2010). “Bose–Einstein condensation of photons in an optical microcavity”. Nature 468 (7323): 545– 548. Bibcode:2010Natur.468..545K. PMID 21107426. arXiv:1007.4088. doi:10.1038/nature09567.

uy

N

[9] Sob'yanin, D. N. (2013). “eory of Bose-Einstein condensation of light in a microcavity”. Bull. Lebedev Phys. Inst. 40 (4): 91–96. Bibcode:2013BLPI…40…91S. arXiv:1308.4089. doi:10.3103/S1068335613040039.

Q

[10] Sob'yanin, Denis Nikolaevich (2013). “BoseEinstein condensation of light: General theory”.

Phys.

Rev. E 88 (2): 022132.

Bibcode:2013PhRvE..88b2132S. PMID 24032800. arXiv:1308.4090. doi:10.1103/PhysRevE.88.022132.

[11] (dãy A078434 trong OEIS)

gl

Xem thêm

• Boson

us

.g

• Fermion

oo

23.2

e.

co

m

/+ D

23.4 Đọc thêm

23.3

Tham khảo

[1] Arora, C. P. (2001). ermodynamics. Tata McGraw-Hill. tr. 43. ISBN 0-07-462014-2., Table 2.4 page 43

[2] “Leiden University Einstein archive”.

Lorentz.leidenuniv.nl. Ngày 27 tháng 10 năm 1920.

Truy cập ngày 23 tháng 3 năm 2011.

[3] Clark, Ronald W. (1971). Einstein: e Life and Times.

Avon Books. tr. 408–409. ISBN 0-380-01159-X. [4] London, F. (1938). “e λ-Phenomenon of Liquid Helium and the Bose–Einstein Degeneracy”. Nature 141 (3571): 643–644. Bibcode:1938Natur.141..643L. doi:10.1038/141643a0.

• Bose, S. N. (1924). “Plancks Gesetz und Lichtquantenhypothese”.

Zeitschri ür Physik 26: 178. Bibcode:1924ZPhy…26..178B. doi:10.1007/BF01327326.

• Einstein, A. (1925). “antentheorie des einatomigen idealen Gases”. Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der Wissenschaen 1: 3., • Landau, L. D. (1941). “e theory of Superfluity of Helium 111”. J. Phys. USSR 5: 71–90.

• L. Landau (1941). “eory of the Superfluidity of Helium II”. Physical Review 60 (4): 356–358.

Bibcode:1941PhRv…60..356L. doi:10.1103/PhysRev.60.356.

• M.H. Anderson, J.R. Ensher, M.R. Mahews, C.E. Wieman, and E.A. Cornell (1995). “Observation of Bose–Einstein Condensation in a Dilute Atomic Vapor”. Science 269 (5221): 198–201.

Bibcode:1995Sci…269..198A. JSTOR 2888436.

PMID 17789847. doi:10.1126/science.269.5221.198.

• C. Barcelo, S. Liberati and M. Visser (2001).

“Analogue gravity from Bose–Einstein condensates”. Classical and antum Gravity 18 (6): 1137–1156. Bibcode:2001CQGra..18.1137B. arXiv:gr-qc/0011026. doi:10.1088/02649381/18/6/312.

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

[7] Levi, Barbara Goss (2001). “Cornell, Keerle, and Wieman Share Nobel Prize for Bose–Einstein Condensates”. Search & Discovery. Physics Today online. Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 10 năm 2007.

Truy cập ngày 26 tháng 1 năm 2008.

ạy

Sau khi quan sát hiện tượng ngưng tụ Bose, các nhà vật lý thực nghiệm đã tiếp tục đạt được những thành công trong việc làm lạnh khí fermion. á trình làm lạnh này khó hơn đối với boson do các fermion phải tuân theo nguyên lý Pauli. Người ta cũng đã quan sát hiện tượng ngưng tụ này ở fermion, nhưng với số phần trăm nguyên tử ngưng tụ thấp hơn. Hiện tượng này được gọi là "khí fermi suy biến". Các lý thuyết giải thích hiện tượng này bằng mô hình các hạt fermion tương tác với nhau. Hai fermion trong tương tác có thể liên kết được với nhau sẽ tạo ra các phân tử boson, ở nhiệt độ đủ thấp, các boson nhân tạo này sẽ ngưng tụ.

[6] “New State of Maer Seen Near Absolute Zero”. NIST.

m

Đối với hệ khí boson có tương tác (mô hình khí thực), người ta đã chứng minh một cách lý thuyết là tồn tại nhiệt độ chuyển pha, mà khí bose có thể ngưng tụ ngay cả trong các hệ hai chiều (Bologiubov-Pitaevskii).

Những tiến bộ trong kĩ thuật làm lạnh và giam nguyên tử (làm lạnh bằng laser, làm lạnh bằng bay hơi, bẫy nguyên tử bằng laser, từ trường, điện trường) đã cho phép thực nghiệm quan sát được hiện tượng ngưng tụ Bose-Einstein trong các hệ khí liti, kali và natri.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Đối với mô hình khí lý tưởng (không có tương tác giữa các boson), khi ở nhiệt độ đạt đến không tuyệt đối (0 kelvin) tất cả các hạt boson có thể cùng tồn tại trên một trạng thái lượng tử với năng lượng thấp nhất. Đó chính là ngưng tụ Bose-Einstein. Trong trường hợp một hệ khí lý tưởng ba chiều, tồn tại một nhiệt độ chuyển pha, mà hệ khí sẽ ngưng tụ ở nhiệt độ thấp hơn nhiệt độ này.

[5] London, F. Superfluids Vol.I and II, (reprinted New York: Dover 1964)

Kè

"spin nguyên" (0,1,2…), fermion là các hạt với "spin bán nguyên” (1/2,3/2…). Các hạt boson tuân theo thống kê Bose-Einstein, còn các hạt fermion tuân theo thống kê Fermi-Dirac. Ngoài ra các hạt fermion còn tuân theo nguyên lý loại trừ Pauli, “hai hạt fermion không thể cùng tồn tại trên một trạng thái lượng tử".

23.5. LIÊN KẾT NGOÀI

37

• C. J. Pethick and H. Smith, Bose–Einstein Condensation in Dilute Gases, Cambridge University Press, Cambridge, 2001.

/+ D

co

m

• M. R. Mahews, B. P. Anderson, P. C. Haljan, D. S. Hall, C. E. Wieman, and E. A. Cornell (1999). “Vortices in a Bose–Einstein Condensate”.

Physical Review Leers 83 (13): 2498–2501.

Bibcode:1999PhRvL..83.2498M. arXiv:condmat/9908209. doi:10.1103/PhysRevLe.83.2498.

.g

oo

gl

e.

• E.A. Donley, N.R. Claussen, S.L. Cornish, J.L. Roberts, E.A. Cornell, and C.E. Wieman (2001).

“Dynamics of collapsing and exploding Bose– Einstein condensates”. Nature 412 (6844): 295–299.

Bibcode:2001Natur.412..295D. PMID 11460153. arXiv:cond-mat/0105019. doi:10.1038/35085500.

us

• A. G. Trusco, K. E. Strecker, W. I. McAlexander, G. B. Partridge, and R. G. Hulet (2001).

“Observation of Fermi Pressure in a Gas of Trapped Atoms”. Science 291 (5513): 2570–2572.

Bibcode:2001Sci…291.2570T. PMID 11283362. doi:10.1126/science.1059318.

• M. Greiner, O. Mandel, T. Esslinger, T. W. Hänsch, I. Bloch (2002). “antum phase transition from a superfluid to a Mo insulator in a gas of ultracold atoms”. Nature 415 (6867): 39– 44. Bibcode:2002Natur.415…39G. PMID 11780110. doi:10.1038/415039a..

• S. Jochim, M. Bartenstein, A. Altmeyer, G. Hendl, S. Riedl, C. Chin, J. Hecker Denschlag, and R. Grimm (2003). “Bose–Einstein Condensation

• Lev P. Pitaevskii and S. Stringari, Bose–Einstein Condensation, Clarendon Press, Oxford, 2003.

• Mackie M, Suominen KA, Javanainen J., “Meanfield theory of Feshbach-resonant interactions in 85Rb condensates.” Phys Rev Le. 2002 Oct 28;89(18):180403.

23.5 Liên kết ngoài • Bose–Einstein Condensation 2009 Conference Bose–Einstein Condensation 2009 – Frontiers in antum Gases • BEC Homepage General introduction to Bose– Einstein condensation • Nobel Prize in Physics 2001 – for the achievement of Bose–Einstein condensation in dilute gases of alkali atoms, and for early fundamental studies of the properties of the condensates • Physics Today: Cornell, Keerle, and Wieman Share Nobel Prize for Bose–Einstein Condensates • Bose–Einstein Condensates at JILA • Atomcool at Rice University • Alkali antum Gases at MIT

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

N

uy

• C. A. Regal, M. Greiner, and D. S. Jin (2004).

“Observation of Resonance Condensation of Fermionic Atom Pairs”. Physical Review Leers 92 (4): 040403. Bibcode:2004PhRvL..92d0403R. PMID 14995356. arXiv:cond-mat/0401554. doi:10.1103/PhysRevLe.92.040403.

ạy

• Eric A. Cornell and Carl E. Wieman (1998). “e Bose–Einstein Condensate”.

Scientific American 278 (3): 40–45. doi:10.1038/scientificamerican0398-40.

• M. W. Zwierlein, C. A. Stan, C. H. Schunck, S. M. F. Raupach, S. Gupta, Z. Hadzibabic, and W. Keerle (2003).

“Observation of Bose–Einstein Condensation of Molecules”. Physical Review Leers 91 (25): 250401. Bibcode:2003PhRvL..91y0401Z. PMID 14754098. arXiv:cond-mat/0311617. doi:10.1103/PhysRevLe.91.250401.

Q

• M. R. Andrews, C. G. Townsend, H.-J. Miesner, D. S. Durfee, D. M. Kurn, and W. Keerle (1997).

“Observation of interference between two Bose condensates”. Science 275 (5300): 637–641. PMID 9005843. doi:10.1126/science.275.5300.637..

• Markus Greiner, Cindy A. Regal and Deborah S. Jin (2003). “Emergence of a molecular Bose−Einstein condensate from a Fermi gas”. Nature 426 (6966): 537–540.

Bibcode:2003Natur.426..537G. PMID 14647340. doi:10.1038/nature02199.

m

• D. S. Jin, J. R. Ensher, M. R. Mahews, C. E. Wieman, and E. A. Cornell (1996). “Collective Excitations of a Bose–Einstein Condensate in a Dilute Gas”. Physical Review Leers 77 (3): 420–423. Bibcode:1996PhRvL..77..420J. PMID 10062808. doi:10.1103/PhysRevLe.77.420.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

• K.B. Davis, M.-O. Mewes, M.R. Andrews, N.J. van Druten, D.S. Durfee, D.M. Kurn, and W. Keerle (1995). “Bose–Einstein condensation in a gas of sodium atoms”. Physical Review Leers 75 (22): 3969–3973. Bibcode:1995PhRvL..75.3969D. PMID 10059782. doi:10.1103/PhysRevLe.75.3969..

of Molecules”. Science 302 (5653): 2101–2103.

Bibcode:2003Sci…302.2101J. PMID 14615548. doi:10.1126/science.1093280.

Kè

• P.G. Kevrekidis, R. Carretero-Gonzlaez, D.J. Frantzeskakis and I.G. Kevrekidis (2006). “Vortices in Bose–Einstein Condensates: Some Recent Developments”. Modern Physics Leers B 5 (33).

38

CHƯƠNG 23. NGƯNG TỤ BOSE-EINSTEIN

• Atom Optics at UQ • Einstein’s manuscript on the Bose–Einstein condensate discovered at Leiden University • Bose–Einstein condensate on arxiv.org • Bosons – e Birds at Flock and Sing Together • Easy BEC machine – information on constructing a Bose–Einstein condensate machine.

us

.g

oo

gl

e.

co

m

hơ n

/+ D

ạy

Kè

m

Q

uy

N

• Bose–Einstein Condensation at NIST – NIST resource on BEC

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

• Lecture by W Keerle at MIT in 2001

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

• Verging on absolute zero – Cosmos Online

Chương 24

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Kè

m

Q

uy

N

Tùy theo môi trường chất phân tán mà người ta gọi Fluid system in which liquid droplets are dispersed in ví dụ như là nhũ tương nước trong dầu-trong -nước a liquid. (dầu là pha phân tán, nước là môi trường phân tán, như lipoprotein) hay nhũ tương nước-trong-dầu (nước là [1] Note 1: e definition is based on the definition in ref. pha phân tán, dầu là môi trường phân tán). Trong một Note 2: e droplets may be amorphous, liquid- số trường hợp, có thể có nhũ trương kép, có thể là nhũ crystalline, or any tương "nước/dầu/nước" và nhũ tương "dầu/nước/dầu". mixture thereof. Để tạo độ bền cho nhũ tương có thể cho thêm các chất Note 3: e diameters of the droplets constituting the hoạt tính bề mặt (chất nhũ hóa, xà phòng,…), các chất dispersed phase này ngăn trở hỗn hợp lại tự tách ra thành các thành usually range from approximately 10 nm to 100 μm; i.e., phần riêng lẻ. Nhìn về mặt nhiệt động lực học thì nhũ the droplets tương lại là một hệ thống không bền. may exceed the usual size limits for colloidal particles.

Các chất lỏng hoặc là có thể hòa tan tốt vào nước (chất Note 4: An emulsion is termed an oil/water (o/w) lỏng ưa nước) hoặc là có thể hòa tan tốt vào dầu (chầt emulsion if the lỏng kỵ nước). Nguyên nhân là do các phân tử nước dispersed phase is an organic material and the chỉ tạo thành các lực liên kết hiđrô trong khi các phân continuous phase is tử mỡ chỉ tạo thành các lực van der Waals. Chất nhũ water or an aqueous solution and is termed water/oil hóa như xà phòng có thể liên kết các chất lỏng này. (w/o) if the dispersed Chúng có tính chất này vì các phân tử của chất nhũ phase is water or an aqueous solution and the hóa có một phần phân cực và một phần không phân continuous phase is an cực. Phần phân cực có thể tạo liên kết hiđrô và liên kết organic liquid (an “oil”). với các chất lỏng ưa nước trong khi phần không phân Note 5: A w/o emulsion is sometimes called an inverse cực của phân tử tạo nên lực van der Waals và liên kết với các chất kỵ nước. Điều này giải thích tác dụng tẩy emulsion. e term “inverse emulsion” is misleading, suggesting rửa của xà phòng: xà phòng làm giảm sức căng bề mặt của nước và tạo điều kiện rửa các chất chỉ tan trong dầu incorrectly that the emulsion has properties that are the opposite of mỡ bằng cách cho thêm nước vào. Trong sữa, chất nhũ hóa là các prôtêin có trong sữa. those of an emulsion.

[2] Its use is, therefore, not recommended.

Nhũ tương là một hệ phân tán cao của hai chất lỏng mà thông thường không hòa tan được vào nhau. Nhũ tương 24.1 Trạng thái và tính chất là một dạng phân loại của hệ keo, mặc dù hệ keo và nhũ tương đôi khi được dùng thay thế cho nhau, về bản chất nhũ tương nên được dùng khi cả hai pha, pha phân tán 24.2 Chất nhũ hóa và pha liên tục là chất lỏng. Trong một nhũ tương, một chất lỏng (pha phân tán, pha nội) được phân tán trong Chất nhũ hóa là chất ổn định bề mặt hay là phụ gia ổn một chất lỏng khác (pha liên tục, pha ngoại). Ví dụ về định nhũ tương. các nhũ tương bao gồm dầu giấm, sữa , mayonnaise , và một số chất lỏng cắt kim loại trong gia công kim loại .

Từ "nhũ tương" xuất phát từ chữ Latin có nghĩa là "vắt sữa", vì sữa là một nhũ tương của chất béo trong nước,

24.3 Cơ chế sự nhũ hóa

39

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

và một số thành phần khác.

hơ n

Định nghĩa của IUPAC

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Nhũ tương

40

CHƯƠNG 24. NHŨ TƯƠNG

24.4

Ứng dụng

24.5

Xem thêm

24.6

Tham khảo

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Kè

m

Q

uy

N

hơ n

[2] Slomkowski, Stanislaw; Alemán, José V.; Gilbert, Robert G.; Hess, Michael; Horie, Kazuyuki; Jones, Richard G.; Kubisa, Przemyslaw; Meisel, Ingrid; Mormann, Werner; Penczek, Stanisław; Stepto, Robert F. T. (2011). “Terminology of polymers and polymerization processes in dispersed systems (IUPAC Recommendations 2011)”. Pure and Applied Chemistry 83 (12): 2229–2259. doi:10.1351/PAC-REC-10-06-03.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

[1] IUPAC (1997). Compendium of Chemical Terminology (e “Gold Book”). Oxford: Blackwell Scientific Publications.

24.6. THAM KHẢO

41

A

II

us

.g

D

oo

gl

e.

co

m

/+ D

C

A. Hai chất lỏng không đồng tan vào nhau, chưa hình thành nhũ tương B. Nhũ tương giữa pha 2 được phân tán trong pha 1 C. Nhũ tương không ổn định và bắt đầu tách lớp D. Chất diện hoạt (vòng nhỏ màu đỏ bao bọc tiểu phân) nằm trên bề mặt giữa pha 2 và pha 1, nhũ tương ổn định

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n ạy

Kè

m

Q

uy

N

B

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

I

Chương 25

Q

uy

Trong vật lý, hay một pha của vật ất, là một tập hợp các điều kiện vật lý và hóa học mà ở đó vật chất có các tính chất lý hóa đồng nhất.

m

Các tính chất lý hóa đồng nhất có thể gồm mật độ, cấu trúc tinh thể, chiết suất,…

ạy

1. ể rắn

Kè

Vật chất thông thường có thể ở các dạng sau:

/+ D

2. ể lỏng 3. ể khí

m

4. Plasma

7. Đông đặc fermion

e.

6. Đông đặc Bose-Einstein

co

5. ark-gluon plasma

.g

Xem thêm

us

25.1

oo

gl

8. Vật chất lạ, tinh thể lỏng, siêu lỏng, siêu rắn, siêu dẫn, thuận từ, sắt từ…

• Trạng thái vật chất

25.2

Tham khảo

25.3

Liên kết ngoài

• Bài giảng về trạng thái vật chất tại Đại học Cần ơ

42

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n N

Bài này nói về tập hợp các điều kiện và tính chất của vật chất. Xem các nghĩa khác của pha tại pha (định hướng).

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Pha (vật chất)

Chương 26

Kè

m

Q

• Độ phân cực tồn tại ngay cả khi không có điện trường ngoài, nhưng trên toàn vật, mômen lưỡng cực điện tổng cộng bị trung bình hóa bằng 0 do sự định hướng hỗn loạn của các các độ phân cực ở các hướng khác nhau; • Ở 0 độ tuyệt đối, các mômen lưỡng cực điện song song với nhau, tạo nên độ phân cực tự phát, • Độ phân cực của chất sắt điện không thay đổi một cách tuyến tính dưới điện trường ngoài, mà biến đổi theo một hàm phức tạp.

/+ D

Độ phân cực tự phát

co

m

26.1

gl

e.

26.2 Đômen sắt điện và đường trễ sắt điện

.g

oo

Khi đặt vào điện trường ngoài, chất sắt điện sẽ hưởng ứng khác với các chất khác do sự tồn tại của độ phân cực tự phát. Sự hưởng ứng này tạo ra đường trễ sắt điện, có thể được mô tả như sau:

us

• Độ phân cực tăng theo giá trị của điện trường ngoài theo một hàm phi tuyến tính, phụ thuộc vào điện trường ngoài, hằng số điện môi: D = ϵ0 .ϵr .E

Đường cong từ trễ của chất sắt điện.

Cũng tương ứng với từ độ trong các chất sắt từ, trong các vật liệu sắt điện, có tồn tại mômen lưỡng cực điện của các nguyên tử, và độ phân cực được xác định là mật độ của mômen lưỡng cực điện trong một đơn vị thể tích [4] :

D=

∑ pi V

với ϵ0 , và ϵr là hằng số điện môi của chân không và của vật liệu. Ở các chất sắt điện, hằng số điện môi có giá trị rất lớn, và phụ thuộc vào giá trị của điện trường. Khi điện trường tăng đến giá trị đủ lớn, tất cả các mômen lưỡng cực điện trong mẫu song song, tạo nên sự bão hòa, khi đó, độ phân cực mang giá trị không đổi (độ phân cực bão hòa).

• Từ giá trị bão hòa, nếu đổi chiều điện trường theo chiều ngược, đường cong

V 43

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

uy

N

Mômen lưỡng cực điện trong chất sắt điện có độ lớn cao, đồng thời có tương tác với nhau (tương tự như tương tác trao đổi trong các chất sắt từ) nên tạo ra sự khác biệt so với các chất điện khác:

ạy

Sắt điện (tiếng Anh: Ferroelectricity) là hiện tượng xảy ra ở một số chất điện môi có độ phân cực điện tự phát ngay cả không có điện trường ngoài, và do đó trở nên hưởng ứng mạnh dưới tác dụng của điện trường ngoài [1] [2] , . Khái niệm về sắt điện trong các vật liệu mang các tính chất điện, tương ứng với khái niệm sắt từ trong nhóm các vật liệu có tính chất từ. Nếu như tính chất sắt từ được phát hiện, nghiên cứu và sử dụng từ rất sớm, thì tính sắt điện lại được phát hiện khá muộn trong lịch sử vào năm 1920 ở muối Rochelle bởi Valasek [3] . Tiếp đầu ngữ sắt được sử dụng do sự tương ứng tính chất này mặc dù trong hầu hết các vật liệu sắt điện không hề có chứa sắt.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Sắt điện

44

CHƯƠNG 26. SẮT ĐIỆN ứng với sắt trong các chất sắt từ), nhưng kỳ thực hầu hết các vật liệu sắt điện đều không chứa sắt. Phần lớn các vật liệu sắt điện là các vật liệu gốm, mà điển hình là các nhóm:

• Các đômen thuận theo chiều điện trường sẽ phát triển tạo nên sự dịch chuyển các vách đômen sắt điện;

uy

N

• Nhóm hợp chất gốm có cấu trúc lớp nền Bismuth (Bismuth Oxide Layer Structured Ferroelectrics) là nhóm vật liệu gốm có chứa cấu trúc thành các lớp của (Bi2 O2 )2+ .

Q

• Nhóm hợp chất Lithium Niobate và Tantalate (LiNbO3 , LiTaO3 )

m

• Các hợp chất hữu cơ…

Kè

Cũng tương tự như các vật liệu sắt từ, các chất sắt điện cũng có một đặc trưng riêng là sự phân chia thành các đômen sắt điện. Và ngăn cách giữa các đômen sắt điện cũng là các vách đômen. Trong mỗi đômen sắt điện, các mômen lưỡng cực sắp xếp hoàn toàn song song với nhau. Trên toàn vật, độ phân cực trong nhiều đômen có thể định hướng hỗn loạn nhau. Dưới tác dụng của điện trường ngoài, có thể xảy ra hai hiệu ứng tạo nên sự phụ thuộc phi tuyến của độ phân cực vào điện trường ngoài:

hơ n

• Nhóm hợp chất KₓWO3 (Tungsten Bronze type Compounds) với K là một kim loại hóa trị 2.

26.4.2 Ứng dụng của vật liệu sắt điện

Nhiệt độ Curie

oo

26.3

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Ứng dụng phổ biến nhất của các chất sắt điện là làm phần tử cách điện trong các tụ điện, hay các bộ nhớ sắt • Sự quay của các mômen lưỡng cực điện điện, các ống dẫn sóng, các phần tử áp điện… Gần đây, theo chiều điện trường; hướng nghiên cứu đang phát triển mạnh với nền tảng là các chất sắt điện là phát triển các vật liệu multiferroics Tùy vào cấu trúc hay cách phân chia đômen sắt điện tức là có nhiều tính chất sắt trong cùng một vật liệu có mà cách cách hưởng ứng sẽ khác nhau ở mỗi vật liệu. khả năng đem lại nhiều ứng dụng to lớn [5] .

Khi đặt vào điện trường ngược, cũng dẫn đến những hiệu ứng tương tự, tạo nên quá trình trễ. Như vậy, sự phân chia thành các đômen sắt điện là một tính chất vi 26.5 Tham khảo mô rất quan trọng của chất sắt điện.

us

.g

Nhiệt độ Curie cũng là một đặc trưng quan trọng của chất sắt điện. Tính chất sắt điện chỉ có thể xảy ra ở dưới nhiệt độ này, khi đó năng lượng định hướng các mômen lưỡng cực thắng thế so với năng lượng nhiệt (định hướng hỗn loạn). Ở trên nhiệt độ Curie, sự định hướng bị phá hủy bởi năng lượng nhiệt và chất sẽ trở thành một chất thuận điện, tức là hưởng ứng thuận theo điện trường ngoài, nhưng tuyến tính và yếu hơn nhiều so với chất sắt điện.

26.4

Vật liệu và ứng dụng

26.4.1

Các loại vật liệu sắt điện

Tiếp đầu ngữ sắt trong các chất sắt điện là để chỉ tính chất hưởng ứng mạnh dưới điện trường ngoài (tương

[1] Werner Känzig (1957).

“Ferroelectrics and Antiferroelectrics”. Trong Frederick Seitz, T. P. Das, David Turnbull, E. L. Hahn. Solid State Physics 4.

Academic Press. tr. 5. ISBN 0126077045.

[2] M. Lines & A. Glass (1979). Principles and applications of ferroelectrics and related materials. Clarendon Press, Oxford.

[3] J. Valasek, Piezoelectric and allied phenomena in Rochelle salt, Phys. Rev. 15 (1921) 537.

[4] Karin M Rabe, Jean-Marc Triscone, Charles H Ahn (2007). Physics of Ferroelectrics: A modern perspective.

Springer. ISBN 3540345914.

[5] R. Ramesh, N.A Spaldin (2007). Nature Materials 6: 21. |tựa đề= trống hay bị thiếu (trợ giúp)W. Eerenstein, N.D. Mathur, J.F. Sco (2006). Nature 442: 759. |tựa đề= trống hay bị thiếu (trợ giúp), N.A. Spaldin, M. Fiebig (2005).

Science 309: 5391. |tựa đề= trống hay bị thiếu (trợ giúp) M. Fiebig (2005). Journal of Physics D -Applied Physics 38: R123. |tựa đề= trống hay bị thiếu (trợ giúp)

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

• Perovskite: Là các vật liệu gốm dựa trên cấu trúc perovskite (BaTiO3), một vật liệu sắt điện điển hình mang cấu trúc này là Pb(ZrₓTi₁₋ₓ)O3 được gọi là PZT.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

D(E) sẽ không đi theo đường cũ, mà quay bị trễ đi, và khi giá trị E = 0, còn tồn tại giá trị độ phân cực gọi là độ phân cực dư. Độ phân cực chỉ bị triệt tiêu khi đặt vào một điện trường ngược gọi là trường kháng điện. Khi điện trường theo chiều ngược đủ lớn, lại có sự bão hòa theo chiều ngược, và nếu quay ngược điện trường sẽ có đường trễ tương tự, tạo nên một đường cong kín có diện tích, gọi là chu trình điện trễ (hay đường trễ sắt điện).

26.7. LIÊN KẾT NGOÀI

26.6

45

Xem thêm

• Sắt từ • Nhiệt độ Curie • Áp điện

Liên kết ngoài

hơ n

• A useful starter on ferroelectrics

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Kè

m

Q

uy

N

• A ferroelectrics research group at Stony Brook University

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

• Ferroelectric Ceramics: Processing, Properties & Applications

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

26.7

Chương 27

ạy

nhiệt độ thấp hơn 23K, và đã được lý thuyết BCS giải thích một cách định lượng.

/+ D

Cũng giống như hiện tượng siêu dẫn nhiệt độ thấp, các nhà vật lý lý thuyết cho rằng nguyên nhân của hiện tượng siêu dẫn là do sự xuất hiện các "cặp điện tử Cooper". Các cặp điện tử này không còn tuân theo nguyên lý loại trừ Pauli và có thể tạm hiểu rằng hai điện tử được liên kết tạo thành một dạng phân tử Bose.

Do đó các cặp điện tử này có thể ngưng tụ lại cùng một trạng thái lượng tử ở nhiệt độ thấp hơn một nhiệt độ chuyển pha nào đó, gần giống như hiện tượng ngưng tụ Bose trong vật lý nguyên tử lạnh. Chúng tạo ra một trạng thái lượng tử đồng pha và là nguyên nhân của hiện tượng siêu dẫn. Tuy nhiên, để tạo ra một cặp điện tử Cooper ta cần một tương tác hút hiệu dụng giữa các điện tử, tương tự tương tác "điện tử với phonon" trong lý thuyết BCS. Cho đến này nguyên nhân của tương tác đó vẫn chưa được tìm ra hoặc chưa được tất cả các nhà khoa học cùng đồng tình.

Tính chất khác

.g

27.2

oo

gl

e.

co

m

Năm 1986, Georg Bednorz và Alex Müller đã phát hiện ra một vật liệu mới khi cấy bari (doping) vào oxit lathađồng, vốn là một chất cách điện, thì nó trở thành siêu dẫn ở nhiệt độ thấp hơn 36K. Một loạt các vật liệu có cấu trúc tương tự với nhiệt độ chuyển pha cao hơn đã được tìm thấy sau phát hiện này; như oxit yrium-bariumđồng (YBCO) với nhiệt độ chuyển pha lớn hơn nhiệt độ của nitơ lỏng, mở ra khả năng cho những ứng dụng mới. Nhiệt độ chuyển pha cao nhất đạt được hiện nay là 134K(HgBa2 Ca2 Cu3 O8 , năm 1993).

us

Ngoài tính chất siêu dẫn nhiệt độ cao, lớp các vật oxit đồng này còn có những tính chất rất khác thường ngay ở trong trạng thái không siêu dẫn. Hai đặc điểm khác thường này có thể kể đến trạng thái với “hố thế giả" và trạng thái không phải là chất lỏng Fermi, một lý thuyết do Landau đề xuất để giải thích bài toán heli lỏng.

Trong trạng thái bình thường các kim loại và hợp kim được mô tả rất tốt bởi lý thuyết chất lỏng Fermi. Có nghĩa là có thể định nghĩa được trạng thái “chuẩn hạt” (quasi-particle) và từ đó định nghĩa được “mặt Fermi” giống như trong khí Fermi tự do. Nhưng những thí nghiệm ARPES dựa trên hiệu ứng phát xạ photon lại cho thấy các “mặt Fermi” bị suy biến không còn là một mặt liên tục mà lúc này nó trở thành các “túi” rời rạc. Điều đáng chú ý ở đây là không hề có một sự phá vỡ

Từ những phát hiện về các tính chất của vật liệu siêu dẫn nhiệt độ cao ở trạng thái không siêu dẫn, một trong những hướng nghiên cứu được quan tâm là xuất phát từ trạng thái cơ bản của hệ oxit đồng khi chưa được cấy các nguyên tử lạ là một "chất cách điện Mo". Ví dụ như lý thuyết RVB của Philip Anderson (đoạt giải thưởng Nobel về vật lý năm 1977) vào những năm 1987, 1988 nhằm giải thích siêu dẫn nhiệt độ cao. Lý thuyết này đề ra một trạng thái cơ bản mới RVB là sự cộng hưởng (hay chồng chập) của tất cả các trạng thái mà trong đó có các liên kết hóa trị giữa các điện tử trên những nút tinh thể kề nhau. Sau này người ta đã chứng minh rằng trạng thái này không phải là trạng thái cơ bản của hệ không cấy nguyên tử lạ. Nhưng trong những năm cuối thập kỉ 1990, Philip Anderson đã hoàn thiện lý thuyết

46

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

Kè

m

Q

uy

N

Siêu dẫn nhiệt độ cao, trong vật lý học, nói đến hiện đối xứng nào. tượng siêu dẫn có nhiệt độ chuyển pha siêu dẫn từ vài chục Kelvin trở lên. Các hiện tượng này được khám phá từ thập kỷ 1980 và không thể giải thích được bằng lý 27.3 Lý thuyết thuyết BCS vốn thành công với các chất siêu dẫn cổ điển được tìm thấy trước đó.

Do đặc điểm các vật liệu siêu dẫn nhiệt độ cao hiện nay đều có cùng một cấu trúc gồm các mặt tinh thể oxit đồng, nên các mô hình lý thuyết hiện nay thường 27.1 Lịch sử tập trung vào giải bài toán của mạng tinh thể oxit đồng trong không gian hai chiều. Mô hình lý thuyết đơn giản Trước thập kỉ 1980, siêu dẫn nhiệt độ thấp chỉ được tìm nhất được đề ra hiện nay là mô hình Hubbard hai chiều thấy trên các kim loại và hợp kim được làm lạnh đến nhằm mô tả cấu trúc tinh thể này.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Siêu dẫn nhiệt độ cao

27.5. XEM THÊM

47

này và cho rằng nồng độ của chất được cấy ghép vào hệ oxit đồng là nguyên nhân khiến trạng thái RVB trở nên bền.

hơ n

Tham khảo

N

(tiếng Anh)

Q

Xem thêm

m

27.5

uy

• Siêu dẫn nhiệt độ cao

Kè

• Siêu dẫn

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

• Vật liệu siêu dẫn

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

27.4

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

Tuy nhiên cho đến nay chưa một lý thuyết nào đủ hoàn thiện để có thể giải thích đầy đủ các tính chất và cấu trúc của các vật liệu này. Ngoài những tính toán lý thuyết, những phương pháp mô phỏng số cũng đóng một vai trò rất quan trọng. Hiện nay phương pháp DMFT và phiên bản mở rộng của nó CDMFT đang cho nhưng kết quả rất phù hợp với thực nghiệm.

Chương 28

uy

N

[3] Insights into Phases of Liquid Water from Study of Its Unusual Glass-Forming Properties, C. Austen Angell, Science 319, 582 (2008); .

Giải thích

Q

28.3 Đọc thêm

m

28.1

[2] Debenedei & Stanley 2003, tr. 42

Một chất lỏng khi đạt đến nhiệt độ đông đặc tiêu chuẩn của nó, thì sẽ kết tinh khi nó có chứa một tinh thể hoặc hạt nhân mầm, để có thể hình thành cấu trúc tinh thể xung quanh các mầm này và hóa rắn. Nếu thiếu mầm, pha lỏng có thể xuống đến nhiệt độ mà tại đó tất cả các tinh thể mầm đồng loạt xuất hiện. Mầm đồng loạt có thể xuất hiện ở nhiệt độ chuyển dịch lỏng-rắn, nhưng nếu đến nhiệt độ này mà các mầm không đồng loạt xuất hiện, thì sẽ thành chất rắn vô định hình.

ạy

Kè

• Debenedei, P. G.; Stanley, H. E. (2003).

“Supercooled and Glassy Water” (PDF). Physics Today 56 (6): 40–46. Bibcode:2003PhT….56f..40D. doi:10.1063/1.1595053.

/+ D

• Giovambaista, N.; Angell, C. A.; Sciortino, F.; Stanley, H. E. (tháng 7 năm 2004). “GlassTransition Temperature of Water: A Simulation Study” (PDF). Physical Review Leers 93 (4): 047801.

Bibcode:2004PhRvL..93d7801G. PMID 15323794. arXiv:cond-mat/0403133. doi:10.1103/PhysRevLe.93.047801.

co

m

Nước thường đóng băng ở 273.15 K (0 ℃ hay 32 ℉), nhưng nó có thể được làm “siêu lạnh” ở áp suất tiêu chuẩn xuống đến nhiệt độ mà các tinh thể mầm đồng loạt xuất hiện ở khoảng 224.8 K (−48.3 ℃/−55 ℉).[1][2] á trình làm siêu lạnh này chỉ yêu cầu nước phải tinh khiết và không chứa các hạt nhân mầm, mà có thể thu được nước này từ quá trình thẩm thấu ngược, còn bản thân quá trình làm lạnh không yêu cầu kỹ thuật gì đặc biệt. Nếu nước được làm lạnh với tốc độ 106 K/s, có thể không làm xuất hiện các mầm tinh thể và nước sẽ trở thành băng trong suốt như thủy tinh (băng vô định hình; phi tinh thể). Nhiệt độ chuyển dịch lỏng-rắn này thấp hơn và khó xác định hơn, nhưng các nghiên cứu ước tính là vào khoảng 136 K (−137 ℃/−215 ℉).[3] Nhiệt độ từ 231 K (−42 ℃/−43.6 ℉) đến 150 K (−123 ℃/−189.4 ℉) ở các thí nghiệm cho thấy chỉ có thể tạo thành băng dạng tinh thể.

28.4 Liên kết ngoài

us

.g

oo

gl

e.

• Rogerson, M. A.; Cardoso, S. S. S. (tháng 4 năm 2004). “Solidification in heat packs: III. Metallic trigger”. AIChE Journal 49 (2): 522–529. doi:10.1002/aic.690490222.

28.2

Chú thích

[1] Moore, Emily; Valeria Molinero (ngày 24 tháng 11 năm 2011). “structural transformation in supercooled water controls the crystallization rate of ice”. Nature 479: 506– 508. Bibcode:2011Natur.479..506M. arXiv:1107.1622. doi:10.1038/nature10586. Truy cập ngày 24 tháng 11 năm 2011.

48

• Chất lỏng siêu lạnh trên trang arxiv.org • Radiolab podcast on supercooling

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

Siêu lạnh (tiếng Anh: Supercooling hoặc Undercooling) là quá trình giảm nhiệt độ của một chất lỏng hoặc khí đến nhiệt độ dưới điểm đông đặc của nó mà không chuyển thành thể rắn.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Siêu lạnh (nhiệt động lực học)

Chương 29

σ=

m

• Độ bền kéo là giới hạn lớn nhất của ứng suất kéo làm đứt vật liệu xem xét.

• Độ bền mỏi là số đo độ bền của vật liệu hoặc thành phần chịu tải trọng có chu kỳ, và chúng thường khó xác định hơn sơ với các độ bền có tải trọng tĩnh. Độ bền mỏi được xem như là cường độ ứng suất hoặc phạm vi ứng suất, thông thường với ứng suất trung bình 'số không' thì phù hợp với số chu kỳ phá huỷ vật liệu.

/+ D

Ứng suất đơn được diễn giải theo công thức:

Kè

Định nghĩa

ạy

29.1

• Độ bền nén là giới hạn ứng suất nén làm vật liệu bị biến dạng hay phá huỷ.

F , A

co

m

Trong đó F là lực(N) tác động lên vùng A (cm2 ). Vùng bị tác động có thể xảy ra các trường hợp: biến dạng và không biến dạng tuỳ thuộc vào ứng suất thiết kế hoặc ứng suất thực áp đặt.

e.

Các khái niệm ứng suất

gl

29.1.1

• Độ bền va đập là khả năng chịu đựng của vật liệu khi chịu các tải trọng va đập đột ngột.

29.1.3 Các khái niệm sức căng • Sự méo mó(biến dạng) của vật liệu là sự thay đổi hình dạng khi chịu ứng suất.

.g

oo

• Ứng suất nén là trạng thái ứng suất khi vật liệu bị tác động ép chặt. Trường hợp đơn giản của sự ép là lực ép đơn gây ra bởi phản lực tác động, lực đẩy.

Sức bền nén của vật liệu luôn cao hơn sức bền kéo của vật liệu đó, tuy nhiên hình thể lại quan trọng để phân tích khi ứng suất nén đạt đến giới hạn cong vênh.

us

• Biến dạng nén hoặc kéo là khái niệm toán học diễn giải xu hướng biến dạng thay đổi của vật liệu.

• Sự võng là miêu tả sự cong oằn của kết cấu duới tải trọng.

• Ứng suất kéo là trạng thái ứng suất khi vật liệu chịu tác động kéo căng hướng trục. Bất kỳ một vật liệu nào thuộc loại đàn hồi thì phần lớn chịu được ứng suất kéo trung bình, ngược lại là các vật liệu chịu đựng lực kéo kém như, gốm, hợp kim dòn.

Trong ngành chế tạo thép, một số loại thép có khả năng chịu được ứng suất kéo rất lớn, như các sợi dây cáp thép trong các thiết bị nâng hạ.

29.2 Tham khảo

• Ứng suất cắt là kết quả khi lực tác động lên sản phẩm mà gây ra biến dạng trượt của vật liệu trên một mặt phẳng song song với hướng tác động của 49

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

Q

uy

N

Độ bền (ký hiệu: δ) là đặc tính cơ bản của vật liệu. lực áp vào. Ví dụ như người ta dùng kéo để cắt một Người ta định nghĩa độ bền như là khả năng chịu đựng tấm tôn mỏng. không bị nứt, gãy, phá hủy dưới tác động của ngoại lực lên vật thể. Độ bền có thể hiểu rộng hơn, vì vậy người ta chia ra thành các đặc tính về độ bên theo cách tác 29.1.2 Các khái niệm độ bền động ngoại lực khác nhau: độ bền kéo, độ bền nén, độ • Độ bền uốn là ứng suất thấp nhất làm biến dạng bền cắt, độ bền uốn, độ bền mỏi, độ bền va đập, giới vĩnh viễn cho một vật liệu xem xét. hạn chảy…

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Sức bền vật liệu

Chương 30

us

.g

Do các cấu trúc có tính lặp lại và có bậc cao, các tinh Ba kiểu bức xạ trên tương tác với mẫu vật theo nhiều thể tạo ra các thể nhiễu xạ đốm thô (phản xạ Bragg), và cách khác nhau. Tia X tương tác với sự phân bố không là ý tưởng dùng để phân tích cấu trúc các chất rắn. gian của các điện tử hóa trị, trong khi các điện tử tích điện và sau đó phân bố lại điện tích trên cả hạt nhân nguyên tử và các điện tử xung quanh. Neutron bị tán 30.2 Chú thích xạ bởi hạt nhân nguyên tử qua các lực hạt nhân mạnh, nhưng thêm vào đó mômen từ của các neutron thì khác [1] không. Vì thế, chúng cũng bị tán xạ bởi từ trường. Khi các neutron bị tán xạ từ các vật liệu chứa hydro, chúng tạo ra các dạng nhiễu xạ với độ ồn cao. Tuy nhiên, đôi khi vật liệu có thể được xử lý để thay thế hydro bởi 30.3 Tham khảo deuterium. Do các dạng tương tác khác nhau này nên ba kiểu bức xạ này thích hợp cho các dạng nghiên cứu 30.4 Đọc thêm tinh thể học khác nhau.

• Burns, G.; Glazer, A.M. (1990). Space Groups for Scientists and Engineers (ấn bản 2). Boston: Academic Press, Inc. ISBN 0-12-145761-3.

50

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

oo

xạ điện tử.

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Kè

m

Q

uy

N

Tinh thể học là ngành khoa học thực nghiệm nghiên 30.1 Lý thuyết cứu sự sắp xếp của các nguyên tử ở thể rắn. uật ngữ này trước đây được dùng để chỉ khoa học nghiên cứu Ảnh của một vật được tạo ra khi srffeiểu kiến]] của kính về tinh thể. hiển vi. Tuy nhiên, bước sóng ánh sáng biểu kiến (từ Trước khi phát triển tinh thể học tia X, việc nghiên cứu 4000 đến 7000 Å) lớn hơn gấp 3 lần (order of magnitud) các tinh thể chủ yếu dựa trên dạng hình học của các chiều dài của các liên kết nguyên tử và kích thước tinh thể. Nó liên quan đến việc đo đạc các góc và mặt nguyên tử (khoảng 1 đến 2 Å). Vì vậy, các thông tin của tinh thể so với các trục tinh thể theo lý thuyết (trục đề cập về sự sắp xếp không gian của các nguyên tử đòi tinh thể học), và từ đó xác định dạng hình học của tinh hỏi sử dụng bức xạ của các sóng ngắn hơn như tia X. thể. Để đo góc của tinh thể người ta dùng máy đo góc Áp dụng các sóng ngắn hơn bao hàm việc dùng kính và vị trí của các mặt tinh thể trong không gian 3 chiều hiển vi và ảnh thực, tuy nhiên, do không tồn tại vật được vẽ trên lưới chiếu nổi như lưới Wulff hoặc lưới liệu mà thấu kính có thể tập trung loại bức xạ này có Lambert. Trên thực tế thì cực của mỗi mặt được vẽ trên thể được tạo ra. (Các nhà khoa học đã đạt được những lưới chiếu. Mỗi điểm này được đánh dấu một ký hiệu thành công trong việc tập trung tia X bằng các mảnh cùng với chỉ số Miller. Hình vẽ cuối cùng cho phép xác lăng kính Fresnel nhỏ được làm từ vàng, và sự phản xạ định dạng hình học của tinh thể cần xác định. toàn phần bên trong các ống dài vát nhọn hai đầu.)[1] Các phương pháp tinh thể học hiện tại phụ thuộc vào Các chùm tia X bị nhiễu xạ không thể hội tụ để tạo ra việc phân tích các yếu tố nhiễu xạ phát ra từ mẫu khi các ảnh, vì thế cấu trúc mẫu phải được tái thiết lập từ chiếu các chùm tia sáng. Tia sáng không phải lúc nào các dạng nhiễu xạ. Các đỉnh nhọn trong các dạng nhiễu cũng là bức xạ điện từ, tuy nhiên các tia X là lựa chọn xạ tăng theo chu kỳ trong mẫu, đặc điểm này thường phổ biến nhất. Trong một số trường hợp, người ta sử rất mạnh do hệ số phản xạ của một số photon từ một số dụng điện tử hoặc neutron do nó có tính chất sóng hạt. ví dụ về cấu trúc tương tự cách nhau các khoảng điều Các nhà tinh thể học thường chỉ ra một cách rõ ràng đặng, trong khi các thành phần không mang tính chu kiểu chiếu sáng khi dùng phương pháp này như các kỳ của các cấu trúc tạo ra các đặc điểm nhiễu xạ khuếch thuật ngữ nhiễu xạ tia X, nhiễu xạ neutron và nhiễu tán (thường yếu).

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Tinh thể học

30.5. LIÊN KẾT NGOÀI

51

• Clegg, W (1998). Crystal Structure Determination (Oxford Chemistry Primer). Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-855-901-1.

• Drenth, J (1999). Principles of Protein X-Ray Crystallography. New York: Springer-Verlag. ISBN 0-387-98587-5.

uy Q m

Liên kết ngoài

Kè

30.5

N

• O'Keeffe, M.; Hyde, B.G. (1996). Crystal Structures; I. Paerns and Symmetry. Washington, DC: Mineralogical Society of America, Monograph Series. ISBN 0-939950-40-5.

• Learning Crystallography

ạy

• Crystal Laice Structures

Crystallographic

Teaching,

m

on

co

• Commission Pamphlets

/+ D

• Vega Science Trust Interviews on Crystallography Freeview video interviews with Max Pertuz, Rober Huber and Aaron Klug.

us

.g

oo

gl

e.

• Ames Laboratory, US DOE Crystallography Research Resources

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

• Glusker, JP; Lewis M, Rossi M (1994). Crystal Structure Analysis for Chemists and Biologists. New York: VCH Publishers. ISBN 0-471-18543-4.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

• Giacovazzo, C; Monaco HL, Viterbo D, Scordari F, Gilli G, Zanoi G, and Cai M (1992).

Fundamentals of Crystallography. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-855578-4.

Chương 31

Q

31.2 Tinh thể quang tử tự nhiên

Kè

m

Một ví dụ của tinh thể quang tử tự nhiên là opal. Các màu sắc của nó là do nhiễu xạ Bragg trên các mắt tinh thể của nó.

ạy

Một hệ tinh thể quang tử tự nhiên khác có thể quan sát được trên cánh một số loài bướm, như loài Morpho [1] .

/+ D

Ngọc opal trên chiếc vòng này là các vi cấu trúc có chu kỳ không gian tạo nên khả năng phát ngũ sắc. Đây là một tinh thể quang tử tự nhiên, tuy chưa có vùng trống năng lượng quang tử rõ rệt.

31.3 Ứng dụng

m

Tinh thể quang tử là các cấu trúc nanô quang học có ảnh hưởng đến sự lan truyền của các hạt photon trong nó tương tự như cách mà các tinh thể bán dẫn tác động lên chuyển động của electron. Các tinh thể quang tử xuất hiện một cách tự nhiên trên vỏ Trái Đất ở nhiều dạng và đã được nghiên cứu từ đầu thế kỷ 20.

co

Các tinh thể quang tử có thể được ứng dụng để điều khiển sự lan truyền của ánh sáng.

Giới thiệu

oo

31.1

gl

e.

Các tinh thể quang tử một chiều đã đang được dùng rộng rãi trong quang học màng mỏng; như tạo ra các lớp phủ lên bề mặt thấu kính hay gương để tạo ra độ phản chiếu thấp hay cao tuỳ ý; hay trong sơn đổi màu và in ấn bảo mật.

us

.g

Các tinh thể quang tử hai chiều và ba chiều được dùng trong nghiên cứu khoa học. Ứng dụng thương mại đầu Tinh thể quang tử được tạo thành từ các cấu trúc nanô tiên của tinh thể quang tử hai chiều là sợi tinh thể điện môi hoặc kim loại-điện môi được thiết kế để tác quang tử, thay thế cho sợi quang học truyền thống động lên sự lan truyền của sóng điện từ tương tự như trong các thiết bị quang học phi tuyến và dùng với các cách các hố năng lượng tuần hoàn trong các tinh thể bước sóng đặc biệt (ở đó không có vật liệu truyền thống bán dẫn tác động lên chuyển động của electron; tức là nào trong suốt ngoài không khí hay các chất khí). tạo ra các cấu trúc năng lượng của trạng thái photon trong tinh thể. Ở đây, một vùng trống trong cấu trúc Khả năng sản xuất và ngăn ngừa lỗi trong các tinh thể năng lượng photon là những kiểu lan truyền mà sóng quang tử ba chiều vẫn đang được nghiên cứu. điện từ không được phép, hay những dải bước sóng không lan truyền được. Điều này dẫn đến các hiện tượng như ngăn cản phát xạ tự phát, gương định hướng có độ phản xạ cao hay ống dẫn sóng có độ hao tổn thấp. 31.4 Xem thêm

Bản chất của các hiện tượng quan sát được là sự nhiễu xạ của sóng điện từ, trong đó chu kỳ không gian của các cấu trúc tinh thể phải có cùng kích cỡ với bước sóng của sóng điện từ (tức là vào cỡ vài trăm nm cho các tinh thể quang tử làm việc với ánh sáng). Đấy là một khó khăn 52

• Sợi tinh thể quang tử • ang học màng mỏng

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

uy

N

kỹ thuật cho việc chế tạo các tinh thể quang tử nhân tạo.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Tinh thể quang tử

31.6. LIÊN KẾT NGOÀI

31.5

53

Tham khảo

[1] S. Kinoshita, S. Yoshioka and K. Kawagoe “Mechanisms of structural colour in the Morpho buerfly: cooperation of regularity and irregularity in an iridescent scale” Proc. R. Soc. Lond. B 269, 14171421 (2002) http://lib.store.yahoo.net/lib/buginabox/ kinoshita.pdf

hơ n

• Prof Yablonovitch’s Optoelectronics Group at UCLA School of Engineering and Applied Sciences .

N

• Prof Sajeev’s page at University of Toronto .

uy

• Prof Vos’s group at University of Twente www. photonicbandgaps.com

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Kè

m

Q

• Photonic crystals tutorials by Prof S. Johnson at MIT

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

Liên kết ngoài

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

31.6

Chương 32

gl

e.

co

m

Vào năm 2016, Norman Yao và các đồng nghiệp của ông từ Đại học California, Berkeley, đưa ra một đề xuất cụ thể cho phép tạo ra các tinh thể thời gian trong môi trường phòng thí nghiệm.[lower-alpha 3] Kế hoạch chi tiết của Yao sau đó được sử dụng bởi hai đội, nhóm do Christopher Monroe thuộc Đại học Maryland[lower-alpha 4] và một nhóm do Mikhail Lukin làm việc tại Đại học Harvard[lower-alpha 5] , đã thành công trong việc tạo ra một tinh thể thời gian. Cả hai thí nghiệm đã được công bố trên tạp chí Nature tháng 3 năm 2017[5] .

32.1 Lịch sử

Ý tưởng về một tinh thể không gian thời gian đầu tiên được Frank Wilczek, một giáo sư của MIT và người đoạt giải Nobel đưa ra, vào năm 2012 [lower-alpha 6] .

Xiang Zhang, một kỹ sư nano của Đại học California, Berkeley, và nhóm của ông đã đề xuất tạo ra một tinh thể thời gian dưới hình thức vòng tròn liên tục xoay vòng các ion tích điện[lower-alpha 7] .

us

.g

oo

Để đáp lại Wilczek và Zhang, Patrick Bruno, một nhà lý thuyết thuộc Cơ quan bức xạ Synchrotron Châu Âu Các tinh thể thời gian được cho là có thứ tự topo[6] , hiện ở Grenoble, Pháp, đã công bố một số bài báo tuyên tượng nổi lên, trong đó các mối tương quan không liên bố rằng các tinh thể không gian thời gian là không quan đến mật mã hóa trong toàn bộ chức năng sóng của thể[lower-alpha 8][9] . một hệ thống cho phép dung sai lỗi đối với các nhiễu Các tác phẩm sau đó đã phát triển các định nghĩa chính loạn, do đó cho phép các trạng thái lượng tử ổn định so xác hơn về sự mất cân bằng đối xứng dịch thời gian với các hiệu ứng không liên kết thường giới hạn Tuổi [lower-alpha 9] mà cuối cùng dẫn đến một bằng chứng cho thọ hữu ích. Ngăn chặn sự mất kiên nhẫn có nhiều hàm thấy các tinh thể lượng tử trong trạng thái cân bằng là ý: Hiệu quả của một số lý thuyết thông tin và nhiệm vụ không thể[lower-alpha 10] . Tuy nhiên, những bài báo này động lực học lượng tử có thể được tăng cường đáng kể bắt nguồn từ việc hiểu sai văn bản Wilczek nguyên bản khi sử dụng các trạng thái tương quan lượng tử. Người hoặc đòi hỏi sự thật Trạng thái cơ bản tức là tiểu bang ta cũng cho rằng các tinh thể thời gian cũng có thể hiểu trạng thái năng lượng thấp nhất của Hamilton để có sâu hơn lý thuyết về thời gian[7] . chuyển động vĩnh cửu là điều không thể thực hiện được vì chuyển động đó có nghĩa là sự chồng chéo. Trong bản gốc Wilczek đã nói một cách rõ ràng “Tiêu chuẩn vật lý xác định các trạng thái cơ bản hữu ích” không chỉ đơn giản là năng lượng, mà còn là khả năng quan sát mạnh mẽ… “cho thấy rằng các trạng thái đó thật sự thực 54

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

/+ D

ạy

Kè

m

Q

uy

N

Tinh thể thời gian hoặc tinh thể thời gian-không gian là một hệ thống mở không cân bằng với môi trường của nó thể hiện sự phá vỡ đối xứng thời gian dịch (TTSB).

Không thể cho một tinh thể thời gian được trong sự cân bằng với môi trường của nó. Ý tưởng về pha lê thời gian lần đầu tiên được Nobel đoạt giải và giáo sư Frank Wilczek của MIT vào năm 2012[lower-alpha 1] . Một tinh thể không gian thời gian mở rộng sự đối xứng ba chiều thường thấy trong tinh thể để bao gồm chiều thứ tư của thời gian; Một tinh thể thời gian tự nhiên phá vỡ tính đối xứng của bản dịch thời gian. Kiểu của tinh thể không lặp lại trong không gian, nhưng theo thời gian cho phép tinh thể được chuyển động vĩnh viễn [2]. Các tinh thể thời gian có liên quan mật thiết đến Người đoạt giải Nobel Frank Wilczek tại Đại học Paris-Saclay khái niệm năng lượng không điểm và hiệu ứng Casimir động[lower-alpha 2]

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Tinh thể thời gian

55 [4] See Zhang et al. (2017)[4] [5] See Choi et al. (2017)[4] [6] See Wilczek (2012) và Shapere & Wilczek (2012) [7] See Bản mẫu:Harvs[7] [8] See Bruno (2013a)[8] và Bruno (2013b)[8] [9] See Nozières (2013)[10] và Volovik (2013)[10] [10] See Watanabe & Oshikawa (2015)[10]

hơ n

[12] See Khemani et al. (2016)[10] và Else et al. (2016)[10]

uy

[14] See Yao et al. (2017)}[3]

N

[13] See Sacha (2015)[9]

Q

32.3 Tham khảo

m

[1] Powell 2013.

Kè

[2] Sacha 2015, tr. 1.

[3] Richerme 2017.

[4] Richerme 2017; Wood 2017; Ouellee 2017.

[5] Gibney 2017.

Định lý không đi (no-go) cho phép mở cửa trong thời gian mở của hệ thống cân bằng không cân bằng, và công trình tiên phong [lower-alpha 12] đã chứng minh rằng các hệ lượng tử được điều khiển định kỳ thực sự có thể biểu hiện sự phá vỡ đối xứng theo thời gian rời rạc.

[7] Wolchover 2013.

co

m

/+ D

Một số nhận thức về các tinh thể thời gian, tránh các đối số cân bằng không-đi được đề xuất[lower-alpha 11] .

gl

e.

Jakub Zakrzewski và nhóm của ông tại Đại học Jagiellonian ở Krakow, Ba Lan, đã cố gắng để dự đoán hành vi của tinh thể thời gian với mô phỏng số

oo

[lower-alpha 13]

[6] Richermen 2017.

[8] Else et al. 2016, tr. 1; Watanabe & Oshikawa 2015, tr. 1; Wilczek 2013a; Sacha 2015, tr. 1.

[9] omas 2013.

[10] Yao et al. 2017, tr. 1.

[11] Watanabe & Oshikawa 2015, tr. 1.

[12] Ouellee 2017.

us

.g

Sử dụng ý tưởng của Wilczek, Norman Yao và các đồng nghiệp của ông từ Đại học California, Berkeley, nghiên cứu một mô hình khác nhau cho phép tồn tại các tinh 32.3.1 thể thời gian[lower-alpha 14] Kế hoạch chi tiết của Yao sau đó được sử dụng bởi hai đội: nhóm do Mikhail Lukin lãnh đạo tại đại học Harvard và một nhóm do Christopher Monroe, Đại học Maryland[lower-alpha 4] , lãnh đạo đã tạo ra một tinh thể thời gian một cách thành công[12] .

32.2

Ghi chú

[1] See Wilczek (2012)[1] và Shapere & Wilczek (2012)[1] [2] See Bản mẫu:Harvs,[2] and Mendonça & Dodonov (2014)[2] [3] See Yao et al. (2017)}[3]

Tạp chí khoa học Beck, Christian; Mackey, Michael C. (2005). “Could dark energy be measured in the lab?” (PDF). Physics Leers B 605 (3-4): 295–300.

Bibcode:2005PhLB..605..295B. ISSN 0370-2693. arXiv:astro-ph/0406504v2. doi:10.1016/j.physletb.2004.11.060.

Boyle, Latham; Khoo, Jun Yong; Smith, Kendrick (2016).

“Symmetric Satellite Swarms and Choreographic Crystals” (PDF).

Physical Review Leers 116 (1).

Bibcode:2016PhRvL.116a5503B.

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

[11] See Wilczek (2013b)[11] and Yoshii et al. (2015)[11]

ạy

sự rất yếu khi kích thích trên mặt đất theo nghĩa thông thường Không thể chuẩn bị được trong khi không thể đo được nhiệt độ tuyệt đối bằng không nhưng cũng ổn định trong chuyển động vì không có sự phân rã giống như các dòng liên tục trong chất siêu dẫn mà luôn phản ứng với một số ruột thăm dò hoặc luồng siêu lỏng helium mà trước tiên phải được gây ra bởi cơ học, chúng có thể phân giải như kim cương vs Graphite nhưng pha năng lượng thấp (Graphite) không tồn tại như tinh thể ở đây (đồng đều trong thời gian khi trạng thái Bloch không di chuyển). Ví dụ “Gausson” ban đầu do Wilczek xây dựng đã có ví dụ như mức tối đa năng lượng gần như năng lượng và mức tối thiểu của dải Bloch theo chức năng của tần số trong khung quay, nơi nó cũng trải qua sự thay đổi tần số của bức xạ Đen mà nó đang làm thay đổi Phát xạ tự phát và các hệ số Einstein cho sự phân rã. Không ai có thể thực sự quan sát các electron một cách chính xác trong một trạng thái Bloch chức năng nhưng luôn luôn trong các chồng gói cũng như trạng thái tuyệt đối BCS 0. Từ trường yếu ví dụ hành động đầu tiên trong toán tử truyền phân chia làm toán tử quay của soliton tích điện tĩnh và không thể dừng chuyển động soliton mà không bị phân rã khi từ trường được bật. Tuy nhiên sự phân rã có thể là không tồn tại BCS tại và sự quay hoàn toàn không có ma sát thậm chí với một động năng hữu hạn vẫn không nhỏ và lượng tử trong thế giới cổ điển.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

32.3. THAM KHẢO

CHƯƠNG 32. TINH THỂ THỜI GIAN

hơ n

Chernodub, M. N. (18 tháng 8 năm 2017). “Rotating Casimir systems: Magnetic-field-enhanced perpetual motion, possible realization in doped nanotubes, and laws of thermodynamics” (PDF). Physical Review D 87 (2).

Bibcode:2013PhRvD..87b5021C. ISSN 1550-7998. arXiv:1207.3052v2. doi:10.1103/PhysRevD.87.025021.

Kè

m

Q

uy

N

Copeland, Edmund J.; Sami, M.; Tsujikawa, Shinji (2006).

“Dynamics of dark energy” (PDF).

International Journal of Modern Physics D 15 (11): 1753–1935.

Bibcode:2006IJMPD..15.1753C. ISSN 0218-2718. arXiv:hep-th/0603057. doi:10.1142/S021827180600942X.

m

co

e.

gl

oo

.g us

ạy

Dillenschneider, R.; Lutz, E. (2009). “Energetics of quantum correlations” (PDF).

EPL (Europhysics Leers) 88 (5): 50003.

Bibcode:2009EL…..8850003D. ISSN 0295-5075. arXiv:0803.4067. doi:10.1209/0295-5075/88/50003.

Else, Dominic V.; Bauer, Bela; Nayak, Chetan (2016).

“Floquet Time Crystals” (PDF).

Physical Review Leers 117 (9).

Bibcode:2016PhRvL.117i0402E. ISSN 0031-9007. arXiv:1603.08001v4. doi:10.1103/PhysRevLe.117.090402.

Esposito, Massimiliano; Harbola, Upendra; Mukamel, Shaul (2009).

“Nonequilibrium fluctuations, fluctuation theorems, and counting statistics in quantum systems” (PDF). Reviews of Modern Physics 81 (4): 1665–1702.

Bibcode:2009RvMP…81.1665E. ISSN 0034-6861. arXiv:0811.3717v2. doi:10.1103/RevModPhys.81.1665.

Grifoni, Milena; Hänggi, Peter (1998).

“Driven quantum tunneling” (PDF).

Physics Reports 304 (5-6): 229–354.

Bibcode:1998PhR…304..229G. ISSN 0370-1573. doi:10.1016/S0370-1573(98)000222.

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

arXiv:1302.0462v1. doi:10.1393/ncc/i2013-115235.

/+ D

ISSN 0031-9007. arXiv:1407.5876v2. doi:10.1103/PhysRevLe.116.015503.

Bruno, Patrick (18 tháng 8 năm 2017). “Comment on “antum Time Crystals"” (PDF).

Physical Review Leers 110 (11).

Bibcode:2013PhRvL.110k8901B. ISSN 0031-9007. arXiv:1210.4128v1. doi:10.1103/PhysRevLe.110.118901.

Bruno, Patrick (18 tháng 8 năm 2017). “Comment on “Space-Time Crystals of Trapped Ions"” (PDF).

Physical Review Leers 111 (2).

Bibcode:2013PhRvL.111b9301B. ISSN 0031-9007. arXiv:1211.4792v1. doi:10.1103/PhysRevLe.111.029301.

Campisi, Michele; Hänggi, Peter; Talkner, Peter (2011).

“Colloquium: antum fluctuation relations: Foundations and applications” (PDF). Reviews of Modern Physics 83 (3): 771–791.

Bibcode:2011RvMP…83..771C. ISSN 0034-6861. arXiv:1012.2268v5. doi:10.1103/RevModPhys.83.771.

Choi, Soonwon; Choi, Joonhee; Landig, Renate; Kucsko, Georg; Zhou, Hengyun; Isoya, Junichi; Jelezko, Fedor; Onoda, Shinobu; Sumiya, Hitoshi; Khemani, Vedika; von Keyserlingk, Curt; Yao, Norman Y.; Demler, Eugene; Lukin, Mikhail D. (2017).

“Observation of discrete timecrystalline order in a disordered dipolar many-body system” (PDF). Nature 543 (7644): 221–225.

Bibcode:2016arXiv161008057C. ISSN 0028-0836. arXiv:1610.08057v1. doi:10.1038/nature21426.

Chernodub, M. N. (2012).

“Permanently rotating devices: extracting rotation from quantum vacuum fluctuations?” (PDF).

Bibcode:2012arXiv1203.6588C. arXiv:1203.6588v1.

Chernodub, M. N. (18 tháng 8 năm 2017). “Zero-point fluctuations in rotation: Perpetuum mobile of the fourth kind without energy transfer” (PDF). Nuovo Cimento C 5 (36): 53–63.

Bibcode:2013arXiv1302.0462C.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

56

hơ n

N

uy

Q

m

Kè ạy

/+ D

m

co

e.

gl

oo

.g us

Review Leers 116 (25).

Bibcode:2016PhRvL.116y0401K. ISSN 0031-9007. arXiv:1508.03344v3. doi:10.1103/PhysRevLe.116.250401.

Lees, J. P. (2012). “Observation of Time-Reversal Violation in the B0 Meson System” (PDF).

Physical Review Leers 109 (21).

Bibcode:2012PhRvL.109u1801L. ISSN 0031-9007. arXiv:1207.5832v4. doi:10.1103/PhysRevLe.109.211801.

Li, Tongcang; Gong, Zhe-Xuan; Yin, Zhang-Qi; an, H. T.; Yin, Xiaobo; Zhang, Peng; Duan, L.-M.; Zhang, Xiang (18 tháng 8 năm 2017). “Space-Time Crystals of Trapped Ions” (PDF).

Physical Review Leers 109 (16).

Bibcode:2012PhRvL.109p3001L. ISSN 0031-9007. arXiv:1206.4772v2. doi:10.1103/PhysRevLe.109.163001.

Li, Tongcang; Gong, Zhe-Xuan; Yin, Zhang-Qi; an, H. T.; Yin, Xiaobo; Zhang, Peng; Duan, L.-M.; Zhang, Xiang (18 tháng 8 năm 2017). “Reply to Comment on “Space-Time Crystals of Trapped Ions"” (PDF).

Bibcode:2012arXiv1212.6959L. arXiv:1212.6959v2.

Lindner, Netanel H.; Refael, Gil; Galitski, Victor (2011).

“Floquet topological insulator in semiconductor quantum wells” (PDF). Nature Physics 7 (6): 490– 495. Bibcode:2011NatPh…7..490L. ISSN 1745-2473. arXiv:1008.1792v2. doi:10.1038/nphys1926.

Nadj-Perge, S.; Drozdov, I. K.; Li, J.; Chen, H.; Jeon, S.; Seo, J.; MacDonald, A. H.; Bernevig, B. A.; Yazdani, A. (2014). “Observation of Majorana fermions in ferromagnetic atomic chains on a superconductor” (PDF).

Science 346 (6209): 602–607.

Bibcode:2014Sci…346..602N. ISSN 0036-8075. arXiv:1410.0682v1. doi:10.1126/science.1259327.

Nozières, Philippe (2013). “Time crystals: Can diamagnetic currents drive a charge density wave into rotation?”

(PDF).

EPL (Europhysics

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

57

Guo, Lingzhen; Marthaler, Michael; Schön, Gerd (2013).

“Phase Space Crystals: A New Way to Create a asienergy Band Structure” (PDF). Physical Review Leers 111 (20).

Bibcode:2013PhRvL.111t5303G. ISSN 0031-9007. arXiv:1305.1800v3. doi:10.1103/PhysRevLe.111.205303.

Hasan, M. Z.; Kane, C. L. (2010).

“Colloquium: Topological insulators” (PDF). Reviews of Modern Physics 82 (4): 3045–3067.

Bibcode:2010RvMP…82.3045H. ISSN 0034-6861. arXiv:1002.3895v2. doi:10.1103/RevModPhys.82.3045.

Horodecki, Ryszard; Horodecki, Paweł; Horodecki, Michał; Horodecki, Karol (2009). “antum entanglement” (PDF). Reviews of Modern Physics 81 (2): 865–942.

Bibcode:2009RvMP…81..865H. ISSN 0034-6861. arXiv:quant-ph/0702225v2. doi:10.1103/RevModPhys.81.865.

Jaffe, R. L. (2005). “Casimir effect and the quantum vacuum” (PDF).

Physical Review D 72 (2): 021301.

Bibcode:2005PhRvD..72b1301J. arXiv:hep-th/0503158. doi:10.1103/PhysRevD.72.021301.

Jarzynski, Christopher (2011).

“Equalities and Inequalities: Irreversibility and the Second Law of ermodynamics at the Nanoscale” (PDF).

Annual Review of Condensed Maer Physics 2 (1): 329–351.

Bibcode:2011ARCMP…2..329J. ISSN 1947-5454. doi:10.1146/annurevconmatphys-062910-140506.

Jetzer, Philippe; Straumann, Norbert (2006).

“Josephson junctions and dark energy” (PDF).

Physics Leers B 639 (2): 57–58.

Bibcode:2006PhLB..639…57J. ISSN 0370-2693. arXiv:astro-ph/0604522. doi:10.1016/j.physletb.2006.06.020.

Khemani, Vedika; Lazarides, Achilleas; Moessner, Roderich; Sondhi, S. L. (2016). “Phase Structure of Driven antum Systems” (PDF).

Physical

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

32.3. THAM KHẢO

us

.g

oo

gl

e.

co

m

Kè

m

Q

uy

N

hơ n

Bibcode:1960PhRv..119..670S. ISSN 0031-899X. doi:10.1103/PhysRev.119.670.

Shapere, Alfred; Wilczek, Frank (2012). “Classical Time Crystals” (PDF).

Physical Review Leers 109 (16).

Bibcode:2012PhRvL.109p0402S. ISSN 0031-9007. arXiv:1202.2537v2. doi:10.1103/PhysRevLe.109.160402.

Shirley, Jon H. (1965).

“Solution of the Schrödinger Equation with a Hamiltonian Periodic in Time”. Physical Review 138 (4B): B979–B987.

Bibcode:1965PhRv..138..979S. ISSN 0031-899X. doi:10.1103/PhysRev.138.B979.

Smith, J.; Lee, A.; Richerme, P.; Neyenhuis, B.; Hess, P. W.; Hauke, P.; Heyl, M.; Huse, D. A.; Monroe, C. (2016). “Manybody localization in a quantum simulator with programmable random disorder” (PDF). Nature Physics 12 (10): 907–911.

Bibcode:2016NatPh..12..907S. ISSN 1745-2473. arXiv:1508.07026v1. doi:10.1038/nphys3783.

Maruyama, Koji; Nori, Franco; Vedral, Vlatko (2009).

“Colloquium: e physics of Maxwell’s demon and information” (PDF). Reviews of Modern Physics 81 (1): 1–23.

Bibcode:2009RvMP…81….1M. ISSN 0034-6861. arXiv:0707.3400. doi:10.1103/RevModPhys.81.1.

Mendonça, J. T.; Dodonov, V. V. (2014). “Time Crystals in Ultracold Maer” (PDF). Journal of Russian Laser Research 35 (1): 93–100. ISSN 1071-2836. doi:10.1007/s10946-014-9404-9.

Modi, Kavan; Brodutch, Aharon; Cable, Hugo; Paterek, Tomasz; Vedral, Vlatko (2012). “e classical-quantum boundary for correlations: Discord and related measures” (PDF). Reviews of Modern Physics 84 (4): 1655–1707.

Bibcode:2012RvMP…84.1655M. ISSN 0034-6861. arXiv:1112.6238. doi:10.1103/RevModPhys.84.1655.

Ray, M. W.; Ruokokoski, E.;

ạy

/+ D

Leers) 103 (5): 57008.

Bibcode:2013EL….10357008N. ISSN 0295-5075. arXiv:1306.6229v1. doi:10.1209/0295-5075/103/57008.

Sacha, Krzysztof (2015).

“Modeling spontaneous breaking of time-translation symmetry” (PDF). Physical Review A 91 (3).

Bibcode:2015PhRvA..91c3617S. ISSN 1050-2947. arXiv:1410.3638v3. doi:10.1103/PhysRevA.91.033617.

Schwinger, Julian (1975). “Casimir effect in source theory”. Leers in Mathematical Physics 1 (1): 43– 47. Bibcode:1975LMaPh…1…43S. doi:10.1007/BF00405585.

Schwinger, Julian; DeRaad, Lester L.; Milton, Kimball A. (1978).

“Casimir effect in dielectrics”.

Annals of Physics 115 (1): 1–23.

Bibcode:1978AnPhy.115….1S. doi:10.1016/0003-4916(78)901720.

Scully, Marlan O. (2001).

“Extracting Work from a Single ermal Bath via antum Negentropy”.

Physical Review Leers 87 (22).

Bibcode:2001PhRvL..87v0601S. ISSN 0031-9007. doi:10.1103/PhysRevLe.87.220601.

Scully, Marlan O.; Zubairy, M. Suhail; Agarwal, Girish S.; Walther, Herbert. (2003).

“Extracting Work from a Single Heat Bath via Vanishing antum Coherence”.

Science 299 (5608): 862–864.

Bibcode:2003Sci…299..862S. ISSN 0036-8075.

PMID 12511655. doi:10.1126/science.1078955.

Seifert, Udo (2012). “Stochastic thermodynamics, fluctuation theorems and molecular machines” (PDF). Reports on Progress in Physics 75 (12): 126001.

Bibcode:2012RPPh…75l6001S. ISSN 0034-4885. arXiv:1205.4176v1. doi:10.1088/00344885/75/12/126001.

Senitzky, I. R. (1960). “Dissipation in antum Mechanics. e Harmonic Oscillator”. Physical Review 119 (2): 670–679.

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

CHƯƠNG 32. TINH THỂ THỜI GIAN

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

58

hơ n

N

uy

Q

m

Kè ạy

/+ D

m

co

e.

gl

oo

.g us

ISSN 0021-3640. arXiv:1309.1845v2. doi:10.1134/S0021364013210133. von Keyserlingk, C. W.; Khemani, Vedika; Sondhi, S. L. (2016). “Absolute stability and spatiotemporal long-range order in Floquet systems” (PDF). Physical Review B 94 (8).

Bibcode:2016PhRvB..94h5112V. ISSN 2469-9950. arXiv:1605.00639v3. doi:10.1103/PhysRevB.94.085112.

Wang, Y. H.; Steinberg, H.; Jarillo-Herrero, P.; Gedik, N. (2013). “Observation of FloquetBloch States on the Surface of a Topological Insulator” (PDF).

Science 342 (6157): 453–457.

Bibcode:2013Sci…342..453W. ISSN 0036-8075. arXiv:1310.7563v1. doi:10.1126/science.1239834.

Watanabe, Haruki; Oshikawa, Masaki (2015). “Absence of antum Time Crystals” (PDF).

Physical Review Leers 114 (25).

Bibcode:2015PhRvL.114y1603W. ISSN 0031-9007. arXiv:1410.2143v3. doi:10.1103/PhysRevLe.114.251603.

Wilczek, Frank (2012). “antum Time Crystals” (PDF). Physical Review Leers 109 (16).

Bibcode:2012PhRvL.109p0401W. ISSN 0031-9007. arXiv:1202.2539v2. doi:10.1103/PhysRevLe.109.160401.

Wilczek, Frank (18 tháng 8 năm 2017). “Wilczek Reply:” (PDF).

Physical Review Leers 110 (11).

Bibcode:2013PhRvL.110k8902W. ISSN 0031-9007. doi:10.1103/PhysRevLe.110.118902.

Wilczek, Frank (18 tháng 8 năm 2017).

“Superfluidity and Space-Time Translation Symmetry Breaking” (PDF).

Physical Review Leers 111 (25).

Bibcode:2013PhRvL.111y0402W. ISSN 0031-9007. arXiv:1308.5949v1. doi:10.1103/PhysRevLe.111.250402.

Wille, R. L.; Nayak, C.; Shtengel, K.; Pfeiffer, L. N.; West, K. W. (2013).

“Magnetic-Field-Tuned Aharonov-Bohm Oscillations and

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

59

Kandel, S.; Möönen, M.; Hall, D. S. (2014). “Observation of Dirac monopoles in a synthetic magnetic field” (PDF).

Nature 505 (7485): 657–660.

Bibcode:2014Natur.505..657R. ISSN 0028-0836. arXiv:1408.3133v1. doi:10.1038/nature12954.

Ray, M. W.; Ruokokoski, E.; Tiurev, K.; Moonen, M.; Hall, D. S. (2015). “Observation of isolated monopoles in a quantum field” (PDF). Science 348 (6234): 544– 547. Bibcode:2015Sci…348..544R. ISSN 0036-8075. doi:10.1126/science.1258289.

Reimann, Peter; Grifoni, Milena; Hänggi, Peter (1997). “antum Ratchets” (PDF).

Physical Review Leers 79 (1): 10–13.

Bibcode:1997PhRvL..79…10R. ISSN 0031-9007. doi:10.1103/PhysRevLe.79.10.

Roßnagel, J.; Abah, O.; SchmidtKaler, F.; Singer, K.; Lutz, E. (2014). “Nanoscale Heat Engine Beyond the Carnot Limit” (PDF).

Physical Review Leers 112 (3).

Bibcode:2014PhRvL.112c0602R. ISSN 0031-9007. arXiv:1308.5935. doi:10.1103/PhysRevLe.112.030602.

Roßnagell, J.; Dawkins, S. T.; Tolazzi, K. N.; Abah, O.; Lutz, E.; Schmidt-Kaler, F.; Singer, K. (2016). “A singleatom heat engine” (PDF).

Science 352 (6283): 325–329.

Bibcode:2016Sci…352..325R. ISSN 0036-8075. arXiv:1510.03681. doi:10.1126/science.aad6320.

Tatara, Gen; Kikuchi, Makoto; Yukawa, Satoshi; Matsukawa, Hiroshi (1998).

“Dissipation Enhanced Asymmetric Transport in antum Ratchets” (PDF).

Journal of the Physical Society of Japan 67 (4): 1090–1093.

ISSN 0031-9015. arXiv:cond-mat/9711045. doi:10.1143/JPSJ.67.1090.

Volovik, G. E. (2013). “On the broken time translation symmetry in macroscopic systems: Precessing states and offdiagonal long-range order” (PDF).

JETP Leers 98 (8): 491–495.

Bibcode:2013JETPL..98..491V.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

32.3. THAM KHẢO

CHƯƠNG 32. TINH THỂ THỜI GIAN

m

co

e.

gl

oo

.g us

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

ạy

Kè

m

Q

uy

N

hơ n

Pagano, G.; Potirniche, I.-D.; Poer, A. C.; Vishwanath, A.; Yao, N. Y.; Monroe, C. (2017). “Observation of a Discrete Time Crystal” (PDF).

Nature 543 (7644): 217–220.

Bibcode:2016arXiv160908684Z. ISSN 0028-0836. arXiv:1609.08684v1. doi:10.1038/nature21413.

/+ D

Evidence for Non-Abelian Anyons atν=5/2” (PDF).

Physical Review Leers 111 (18).

Bibcode:2013PhRvL.111r6401W. ISSN 0031-9007. arXiv:1301.2639v1. doi:10.1103/PhysRevLe.111.186401.

Yao, N. Y.; Poer, A. C.; Potirniche, I.-D.; Vishwanath, A. (2017). “Discrete Time Crystals: Rigidity, Criticality, and Realizations” (PDF).

Physical Review Leers 118 (3).

Bibcode:2016arXiv160802589Y. ISSN 0031-9007. arXiv:1608.02589v2. doi:10.1103/PhysRevLe.118.030401.

Yoshii, Ryosuke; Takada, Satoshi; Tsuchiya, Shunji; Marmorini, Giacomo; Hayakawa, Hisao; Nia, Muneto (2015). “FuldeFerrell-Larkin-Ovchinnikov states in a superconducting ring with magnetic fields: Phase diagram and the firstorder phase transitions” (PDF).

Physical Review B 92 (22).

Bibcode:2015PhRvB..92v4512Y. ISSN 1098-0121. arXiv:1404.3519v2. doi:10.1103/PhysRevB.92.224512.

Yukawa, Satoshi; Kikuchi, Macoto; Tatara, Gen; Matsukawa, Hiroshi (1997). “antum Ratchets” (PDF).

Journal of the Physical Society of Japan 66 (10): 2953–2956.

Bibcode:1997JPSJ…66.2953Y. ISSN 0031-9015. arXiv:cond-mat/9706222. doi:10.1143/JPSJ.66.2953.

Yukawa, Satoshi (2000). “A antum Analogue of the Jarzynski Equality” (PDF).

Journal of the Physical Society of Japan 69 (8): 2367–2370.

Bibcode:2000JPSJ…69.2367Y. ISSN 0031-9015. arXiv:cond-mat/0007456. doi:10.1143/JPSJ.69.2367.

Zel'Dovich, Y. B. (1967). “e quasienergy of a quantummechanical system subjected to a periodic action” (PDF). Soviet Physics JETP 24 (5): 1006–1008.

Bibcode:1967JETP…24.1006Z. Zhang, J.; Hess, P. W.; Kyprianidis, A.; Becker, P.; Lee, A.; Smith, J.;

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

60

Chương 33

Liquid g

zin

e Fre

ing elt

uy

Q

33.2 Phản vật chất

/+ D

M

33.1.4 Plasma

m

za tio n nd en sa tio n

Kè

Va po ri

Ngưng tụ Bose-Einstein

ạy

Sublimation

Deposition

Co

Enthalpy of system

Gas

Ngưng tụ Bose–Einstein

N

Plasma on ati bin m co n Re tio iza Ion

33.3 Trạng thái nhiệt độ thấp

m

Solid

co

Biểu đồ cho thấy sự chuyển hóa của các pha khác nhau.

33.4 Trạng thái năng lượng cao 33.5 Trạng thái đề xuất 33.6 Chú thích

.g

oo

gl

e.

Trạng thái vật ất là những hình thức khác nhau của pha của vật chất. Trạng thái rắn có đặc điểm bởi tính chất phản kháng lại sự thay đổi hình dạng; Chất lỏng là một chất lưu mà các phân tử cấu tạo nên nó có liên kết không chặt so với liên kết rắn và có hình dạng phụ thuộc vào vật chứa nó.[1] ; chất khí là tập hợp các nguyên tử hay phân tử hay các hạt nói chung trong đó các hạt có thể tự do chuyển động trong không gian.

us

[1] White, Frank (2003). Fluid mechanics. New York: McGraw-Hill. tr. p. 4. ISBN 0-07-240217-2.

33.1

4 trạng thái thường gặp

33.1.1

Rắn

33.7 Liên kết ngoài • 2005-06-22, MIT News: MIT physicists create new form of maer Citat: "… ey have become the first to create a new type of maer, a gas of atoms that shows high-temperature superfluidity.”

• 2003-10-10, Science Daily: Metallic Phase For Bosons Implies New State Of Maer

33.1.2

Lỏng

• 2004-01-15, ScienceDaily: Probable Discovery Of A New, Supersolid, Phase Of Maer Citat: "…We apparently have observed, for the first time, 61

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

33.1.3 Khí

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Trạng thái vật chất

62

CHƯƠNG 33. TRẠNG THÁI VẬT CHẤT a solid material with the characteristics of a superfluid…but because all its particles are in the identical quantum state, it remains a solid even though its component particles are continually flowing…”

hơ n N uy Q m Kè ạy /+ D m co e. gl oo .g us pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

• Short videos demonstrating of States of Maer, solids, liquids and gases by Prof. J M Murrell, University of Sussex

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

• 2004-01-29, ScienceDaily: NIST/University Of Colorado Scientists Create New Form Of Maer: A Fermionic Condensate

Chương 34

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Kè

m

Q

Một khí fermion trong đó tất cả các trạng thái năng lượng nằm dưới một giá trị tới hạn, gọi là năng lựong Fermi được lấp đầy được gọi là một khí fermion suy biến hoàn toàn. Khí electron trong các kim loại và trong lòng sao lùn trắng là hai thí dụ điển hình về một khí electron suy biến. Hầu hết các ngôi sao được nâng đỡ chống lại lực hấp dẫn của chính chúng bởi áp suất khí thông thường, trong khi đó các sao lùn trắng được nâng 34.1 Khái niệm đỡ bởi áp suất suy biến của khí electron trong lòng chúng. Đối với các sao lùn trắng các hạt suy biến là Giả sử một khối plasma được liên tiếp nén và làm lạnh những electron còn đối với các sao neutron, hạt suy một cách lặp đi lặp lại. Cuối cùng chúng ta không thể biến là những neutron. nén nó lại thêm nữa bởi vì theo nguyên lý loại trừ, hai hạt không thể chiếm cùng một trạng thái lượng tử. Các thí dụ về vật chất suy biến bao gồm hydro kim loại, 34.3 Chú thích vật chất cấu tạo nên sao lùn trắng, sao neutron, sao quark… Áp suất suy biến góp phần vào áp suất của các [1] An Introduction to Modern Astrophysics §16.3 “e Physics of Degenerate Maer- Carroll & Ostlie, 2007, chất rắn thông thường, nhưng các chất rắn này thường Second edition. ISBN 0-8053-0402-9 không được xem là vật chất suy biến bởi vì phần lớn áp suất của chúng là do lực đẩy tĩnh điện giữa các hạt nhân nguyên tử và sự che chắn giữa các hạt nhân bởi các electron. Trong kim loại, chỉ các electron dẫn được 34.4 Tham khảo xem như là khí electron tự do suy biến trong khi phần lớn các electron chiếm những trạng thái lượng tử liên kết, khác với vật chất suy biến tạo nên các sao lùn trắng trong đó tất cả electron chiếm các trạng thái tự do.

34.2

Các chất khí suy biến

Các chất khí suy biến là các chất khí được cấu tạo bởi các fermion có một cấu hình cụ thể thường được hình thành ở mật độ cao. Các fermion là các hạt hạ nguyên tử với số lượng tử spin bán nguyên. Hành trạng của chúng bị chi phối bởi một tập hợp các quy luật của cơ học lượng tử gọi là thống kê Fermi - Dirac. Một trong số đó là nguyên lý loại trừ Pauli phát biểu rằng chỉ có thể có duy nhất một fermion chiếm mỗi trạng thái lượng tử.

63

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

N

Điều này không chỉ áp dụng được cho các electron liên kết với hạt nhân trong nguyên tử mà còn đúng cho cả các electron bị giam trong một thể tích không gian cố định, chẳng hạn trong lòng của một ngôi sao. Những hạt như electron, proton, neutron, và neutrino đều là các fermion và tuân theo thống kê Fermi - Dirac.

uy

Vật ất suy biến là các dạng vật chất có mật độ hay tỷ trọng cao một cách bất thường. Áp suất duy trì bởi một khối vật chất suy biến được gọi là áp suất suy biến, phát sinh do nguyên lý loại trừ Pauli[1] ngăn cản việc các hạt cấu tạo của vật chất chiếm những trạng thái lượng tử giống nhau. Mọi nỗ lực buộc chúng lại gần nhau đến mức không còn tách biệt về vị trí một cách rõ ràng phải đưa chúng chúng vào các mức năng lượng khác nhau.

Do đó giảm thể tích đồng nghĩa với việc đẩy nhiều hạt lên các trạng thái lượng tử với năng lượng cao hơn. Điều này đòi hỏi một lực nén từ bên ngoài và được biểu thị như là một áp suất chống lại sự suy sụp của vật chất.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Vật chất suy biến

Chương 35

ạy

B = µ0 (M + H)

/+ D

với µ0 = 4.π10−7 T.m/A là hằng số từ, hay độ từ thẩm của chân không. H và M quan hệ theo biểu thức: χ được gọi là độ cảm từ (magnetic sucseptibility). Như vậy, B có quan hệ với H theo công thức: B = µ0 (1 + χ).H và giá trị µ = (1 + χ) được gọi là độ từ thẩm (hiệu dụng) của vật liệu)

gl

e.

co

m

M = χ.H

us

.g

oo

• Độ từ thẩm cực đại (Maximum permeability): Ta biết rằng vật liệu sắt từ không những có độ từ thẩm lớn mà còn có độ từ thẩm là một hàm của từ trường ngoài. Và độ từ thẩm cực đại cũng là một thông số quan trọng. Có những vật liệu sắt từ mềm có độ từ thẩm cực đại rất cao, tới hàng vài trăm ngàn ví dụ như permalloy, hay hợp kim nano tinh thể Finemet…

Đường cong từ trễ của vật liệu từ mềm và một số thông số trên đường trễ

• ông số quan trọng đầu tiên để nói lên tính chất từ mềm của vật liệu từ mềm là lực kháng từ (coercivity, thường ký hiệu là Hc ). Lực kháng từ là từ trường ngoài ngược cần thiết để triệt tiêu từ độ của mẫu. Lực kháng từ của các vật liệu từ mềm phải nhỏ hơn cỡ 100 Oe. Những vật liệu có tính từ mềm tốt, thậm chí có lực kháng từ rất nhỏ (tới cỡ 0,01 Oe).

• Cảm ứng từ bão hòa, Bs hay từ độ bão hòa Ms : Vật liệu từ mềm thường có từ độ bão hòa rất cao.

Loại có từ độ cao nhất là hợp kim F e65 Co35 có từ độ bão hòa đạt tới 2,34 T.

35.2 Các thông số đáng chú ý khác • Tổn hao dòng xoáy: Như đã biết, vật liệu từ mềm được sử dụng trong từ trường ngoài, và nếu sử dụng trong trường xoay chiều, sẽ sinh ra các dòng

• Độ từ thẩm ban đầu (intial permeability): Là thông số rất quan trọng nói lên tính từ mềm của vật liệu 64

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

Chú ý: Độ từ thẩm (permeability) là đại lượng đặc trưng cho khả năng phản ứng của vật liệu từ dưới tác dụng của từ trường ngoài. Như ta biết quan hệ giữa cảm ứng từ B, từ trường ngoài H và độ từ hóa M theo công thức:

m

Các thông số của vật liệu từ mềm

Kè

35.1

Q

uy

N

Vật liệu từ mềm, hay vật liệu sắt từ mềm (tiếng Anh: từ mềm. Độ từ thẩm ban đầu được định nghĩa bởi So magnetic material) là vật liệu sắt từ, “mềm” về công thức: phương diện từ hóa và khử từ, có nghĩa là dễ từ hóa và dễ khử từ. Vật liệu sắt từ mềm thường được dùng µ = lim dB i H→0 dH làm vật liệu hoạt động trong trường ngoài, ví dụ như Vật liệu từ mềm có độ từ thẩm ban đầu từ vài trăm, đến lõi biến thế, lõi nam châm điện, các lõi dẫn từ. vài ngàn, các vật liệu có tính từ mềm tốt có thể đạt tới vài chục ngàn, thậm chí hàng trăm ngàn.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Vật liệu từ mềm

35.3. MỘT SỐ LOẠI VẬT LIỆU TỪ MỀM

65

điện Foucault gây mất mát năng lượng và tỏa nhiệt. Công suất tổn hao Foucault được tính theo công thức: PF oucault =

4.Bs2 .d2 .kf2 .f 2 3.γ.ρ

với: Bs là cảm ứng từ bão hoà của lõi d : độ dày của lõi

hơ n

f : Tần số từ trường xoay chiều ρ : điện trở suất

.g

Một số loại vật liệu từ mềm

us

35.3

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Kè

m

Q

uy

N

Từ công thức này ta lý giải được việc các lõi biến thế tôn silic (FeSi) được chế tạo thành các lá mỏng nhằm làm giảm độ dày, giảm tổn hao dòng xoáy. Đồng thời, lõi FeSi chỉ có thể sử dụng cho biến thế tần số thấp vì ở tần số cao, tổn hao sẽ rất lớn (do FeSi có điện trở suất Ứng dụng của vật liệu từ mềm trong kỹ thuật (Quảng cáo của thấp), trong khi các vật liệu gốm ferrite có thể sử dụng công ty Hitachi) ở các tần số rất cao do chúng có bản chất gốm, có điện trở suất rất lớn, làm giảm tổn hao dòng xoáy. thẩm ban đầu lớn tới 10000), có độ bền cơ học và khả năng chống ăn mòn cao. Tuy nhiên, permalloy có từ độ • Tổn hao trễ (Hysteresis Loss): Khi vật liệu từ mềm bão hòa không cao. được sử dụng trong trường ngoài, nó sẽ bị từ hóa và tạo ra chu trình trễ, và sẽ có năng lượng bị tổn • Hợp kim FeCo: là các hợp kim từ mềm có từ độ hao cho việc từ hóa vật liệu bão hòa cao, nhiệt độ Curie cao.

• Đặc trưng tần số: Khi sử dụng ở tần số càng cao, • Các vật liệu gốm ferrite: Là hợp chất của ôxit Fe phẩm chất của vật liệu càng bị suy giảm, do đó sự ( F e2 O3 ) với một ôxit kim loại hóa trị 2 khác, có thay đổi của phẩm chất theo tần số là một thông công thức chung là M O.F e2 O3 . Các ferrite mang số rất đáng quan tâm. bản chất gốm, nên có điện trở suất rất cao nên tổn • Từ giảo: Về mặt bản chất, từ giảo là sự thay đổi hao dòng xoáy của ferrite rất thấp, được dùng cho hình dạng vật liệu từ dưới tác dụng của từ trường các ứng dụng cao tần và siêu cao tần. ngoài. Việc khử từ giảo giúp cho việc tạo ra tính từ mềm tốt. Có những vật liệu có từ giảo bằng 0 • Hợp kim vô định hình và nanô tinh thể: như vật liệu vô định hình nền Co.

• Tôn Silic:

Là hợp kim của sắt (khoảng 85%), với Silic (Si), hoặc chứa thêm khoảng 5,4% nhôm (Al), còn được gọi là hợp kim Sendust, là một trong những vật liệu sắt từ mềm được dùng phổ biến nhất có độ cứng cao, có độ từ thẩm cao và tổn hao trễ thấp. Tuy nhiên, vật liệu này trên nền kim loại, nên có điện trở suất thấp, do đó không thể sử dụng ở tần số cao do sẽ làm xuất hiện tổn hao xoáy lớn.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

γ : Khối lượng riêng vật liệu

• Hợp kim Permalloy Là hợp kim của niken (Ni) và sắt (Fe), có lực kháng từ rất nhỏ, độ từ thẩm rất cao (vật liệu N i75 F e25 có độ từ

Là các hợp kim nền sắt hay cô ban (Co), ở trạng thái vô định hình, do đó có điện trở suất cao hơn nhiều so với các hợp kim tinh thể, đồng thời có khả năng chống ăn mòn, độ bền cơ học cao, và có thể sử dụng ở tần số cao hơn so với các vật liệu tinh thể nền kim loại.

Vật liệu vô định hình không có cấu trúc tinh thể, nên triệt tiêu dị hướng từ tinh thể, vì thế nó có tính từ mềm rất tốt. Vật liệu vô định hình nền Co còn có từ giảo bằng 0 nên còn có lực kháng từ cực nhỏ. Khi kết tinh từ trạng thái vô định hình, ta có vật liệu nano tinh thể, là các hạt nanô kết tinh trên nền vô định hình dư, triệt tiêu từ giảo từ tổ hợp hai pha vô định hình và tinh thể nên có tính từ mềm cực tốt và có thể sử dụng ở tần số cao. Vật liệu từ mềm nano tinh thể thương phẩm tốt nhất là [FINEMET] ( F e73,5 Si13,5 B9 N b3 Cu1 ) được phát minh bởi Yoshizawa (Hitachi Metal Ltd, Nhật Bản) năm 1988 và nhiều thế hệ khác được phát triển sau đó.

• Và nhiều loại khác…

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

kf là một hệ số đặc trưng

66

CHƯƠNG 35. VẬT LIỆU TỪ MỀM

35.4

Ứng dụng của vật liệu từ mềm

• Lõi biến thế, lõi dẫn từ, cuộn cảm, cuộn chặn • Nam châm điện • Cảm biến đo từ trường • …

• Vật liệu từ cứng

N

• Sắt từ

35.7

Liên kết ngoài

Kè

Tham khảo

/+ D

• http://www.aacg.bham.ac.uk/magnetic_ materials/soft_magnets.htm

ạy

35.6

m

Q

uy

• Bài viết về vật liệu từ mềm trên Diễn đàn Vật lý Việt Nam

co

Tham khảo

e.

35.8

m

• http://www.hitachi-metals.co.jp/e/prod/prod02/ p02_22.html

oo

gl

1. ^ Buschow K.H.J, de Boer F.R. (2004). Physics of Magnetism and Magnetic Materials. Kluwer Academic / Plenum Publishers. ISBN 0-306-484080.

us

.g

2. ^ Bản mẫu:D.C. Jiles, Recent advances and future directions in magnetic materials, Acta Materialia 51 (2003) 5907 3. ^ Bản mẫu:Y. Yoshizawa, S. Oguma, K. Yamauchi, J. Appl. Phys. 64 (1988) 6044.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

• Từ học

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

Xem thêm

hơ n

35.5

Chương 36

m

(tiếng Anh)

us

.g

oo

gl

e.

co

• Sách giáo khoa trên mạng Introduction to Modern Solid State Physics bởi Yuri M. Galperin.

67

hơ n uy Q m Kè

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

Chú thích

/+ D

36.1

ạy

Vật lý chất rắn được ứng dụng trong việc nghiên cứu và sử dụng các vật liệu rắn, đặc biệt là vật liệu mới. Ngành vật lý chất rắn đã được phát triển rất nhanh trong nhiều năm qua. Sự phát triển của vật lý chất rắn gắn liền với sự phát triển và sử dụng các vật liệu mới và những tính năng đặc biệt của nó.

N

Vật lý ất rắn là một ngành trong vật lý học chuyên nghiên cứu các tính chất vật lý của chất rắn. Từ các mô hình đơn giản rút ra từ các tính chất cơ bản của các vật liệu chính như kim loại, chất bán dẫn điện, chất cách điện, chất có từ tính, chất siêu dẫn,… dưới dạng tinh thể.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Vật lý chất rắn

Chương 37

là một trong những nơi đầu tiên thực hiện chương trình nghiên cứu về vật lý vật chất ngưng tụ.[5]

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Kè

m

Q

uy

N

am khảo về thuật ngữ trạng thái “ngưng tụ" đã có ở những tài liệu sớm hơn trước đó. Ví dụ, trong cuốn sách “Kinetic theory of liquids” xuất bản năm 1947,[8] Yakov Frenkel viết rằng “Lý thuyết động học của chất lỏng phải đi theo sự phát triển của sự tổng quát hóa và Những pha ngưng tụ quen thuộc nhất là pha rắn và mở rộng của lý thuyết động học vật rắn. Và thực tế là lỏng, trong khi những pha ngưng tụ kỳ lạ hơn bao gồm nó sẽ đúng hơn khi thống nhất chúng dưới tên gọi “các pha siêu dẫn xuất hiện ở những vật liệu cụ thể tại nhiệt thể ngưng tụ".” độ thấp, pha sắt từ và phản sắt từ có nguồn gốc bởi tính chất spin của electron trên dàn tinh thể nguyên tử, và ngưng tụ Bose–Einstein xảy ra ở hệ các nguyên tử siêu lạnh. Khoa học nghiên cứu vật lý vật chất ngưng tụ bao 37.1 Lịch sử gồm những đo đạc về các tính chất của vật liệu thông qua các thí nghiệm thăm dò song hành với các kỹ thuật 37.1.1 Từ vật lý cổ điển dựa trên vật lý lý thuyết nhằm phát triển các mô hình toán học giúp hiểu được các tính chất vật lý của hệ.

Một trong những nghiên cứu đầu tiên về trạng thái Sự đa dạng của các hệ ngưng tụ cũng như nhiều hiện ngưng tụ của vật chất thực hiện bởi nhà hóa học người tượng liên quan khiến cho lĩnh vực nghiên cứu vật chất Anh Humphry Davy, khi ông khám phá ra trong 40 ngưng tụ là một trong những hoạt động sôi nổi của nguyên tố hóa học được biết thời đó có 26 nguyên tố vật lý hiện đại,[2] và Nhóm Vật lý Vật chất Ngưng tụ có tính kim loại như ánh kim, độ dẻo cũng như tính dẫn (DCMP) là nhóm có nhiều thành viên nhất trong Hội nhiệt và dẫn điện cao.[9] Điều này cho thấy các nguyên Vật lý Hoa Kỳ.[3] Lĩnh vực này còn xuất hiện trong hóa tử trong lý thuyết nguyên tử của Dalton không phải là học, khoa học vật liệu, và công nghệ nano, và liên hệ không thể chia được như Dalton đề cập, mà thay vào mật thiết với vật lý nguyên tử và vật lý sinh học. Nghiên đó chúng có cấu trúc bên trong. Davy còn cho rằng các cứu lý thuyết của ngành vật chất ngưng tụ sử dụng nguyên tố từng được coi là chất khí, như nitơ và hiđrô những khái niệm và kỹ thuật quan trọng của vật lý hạt có thể hóa lỏng dưới những điều kiện phù hợp và có và vật lý hạt nhân.[4] thể xuất hiện tính kim loại.[10][notes 1] Nhiều nhánh trong vật lý học như tinh thể học, luyện kim, lý thuyết đàn hồi, từ học,…, được nghiên cứu như những nhánh riêng biệt cho đến tận những năm 1940 khi chúng được quy gọn lại trong ngành Vật lý trạng thái rắn. Trong khoảng những năm 1960, nhánh nghiên cứu các tính chất vật lý của chất lỏng đã đưa vào ngành này, và ngành này trở thành Vật lý vật chất ngưng tụ.[5] eo nhà vật lý Phil Anderson, tên gọi này do ông và Volker Heine đặt ra khi họ thay đổi tên của nhóm nghiên cứu tại Phòng thí nghiệm Cavendish, Cambridge từ “Lý thuyết trạng thái rắn” sang “Lý thuyết vật chất ngưng tụ",[6] bởi cho rằng các nghiên cứu của họ không thể ngoại trừ việc nghiên cứu chất lỏng, vật chất hạt nhân, kính…[7] Phòng thí nghiệm Bell (lúc đó là Phòng thí nghiệm Điện thoại Bell)

Năm 1823, Michael Faraday, lúc đó là trợ lý trong phòng thí nghiệm của Davy, đã hóa lỏng thành công clo cũng như mọi nguyên tố khí được biết thời đó, ngoại trừ nitơ, hiđrô và ôxy.[9] Ngay sau đó vào năm 1869, nhà hóa học người Ireland omas Andrews nghiên cứu sự chuyển pha từ chất lỏng thành chất khi và ông đưa ra thuật ngữ điểm giới hạn nhằm miêu tả điều kiện khi mà chất khí và chất lỏng không thể phân biệt được thành những pha rõ ràng,[12] và nhà vật lý người Hà Lan Johannes van der Waals đã đưa ra một khuôn khổ lý thuyết cho phép tiên đoán hành xử của vật chất tại điểm giới hạn dựa trên những đo đạc tại nhiệt độ cao hơn giới hạn này.[13] Năm 1908, James Dewar và H. Kamerlingh Onnes đã hóa lỏng thành công hiđrô và khí mới được phát hiện là heli.[9]

68

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

Vật lý vật ất ngưng tụ là một nhánh của vật lý học nghiên cứu các tính chất vật lý của pha ngưng tụ của vật chất.[1] Các nhà vật lý vật chất ngưng tụ có xu hướng muốn hiểu được hành xử của những pha này bằng cách sử dụng các định luật vật lý. Đặc biệt, bao gồm các định luật của cơ học lượng tử, điện từ học và cơ học thống kê.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Vật lý vật chất ngưng tụ

37.1. LỊCH SỬ

69

us

.g

oo

gl

e.

Paul Drude đề xuất mô hình lý thuyết đầu tiên cho electron theo miêu tả cổ điển chuyển động trong chất rắn kim loại.[4] Mô hình của Drude miêu tả các tính chất của kim loại theo ngôn ngữ của một khí electron tự do, và là mô hình vi mô đầu tiên cố gắng giải thích các quan sát thực nghiệm như định luật Wiedemann– Franz.[14][15] Tuy vậy, mặc dù mô hình electron tự do của Drude có những thành công nhất định, nó đã gặp phải một vấn đề lớn đó là lý thuyết không thể giải thích chính xác sự đóng góp của electron vào nhiệt dung của kim loại, cũng như sự phụ thuộc vào nhiệt độ của điện trở trong điều kiện nhiệt độ thấp.[16]

Năm 1911, chỉ ba năm sau khi heli được hóa lỏng, Onnes đang làm việc tại Đại học Leiden khám phá ra tính siêu dẫn của thủy ngân, khi ông quan sát điện trở của nguyên tố này đột ngột biến mất khi nhiệt độ của thủy ngân giảm xuống dưới một giá trị xác định.[17] Hiện tượng này hoàn toàn gây ra sự ngạc nhiên đối với cộng đồng vật lý thời đó, và nó vẫn chưa được giải thích trong vài thập kỷ về sau.[18] Albert Einstein, năm 1922, nói về những lý thuyết đương thời về tính siêu dẫn là “khi chúng ta chưa có một lý thuyết cơ học lượng tử về những hệ phức hợp thì còn xa mới có một lý thuyết giải thích cho những ý tưởng mơ hồ này”.[19]

Bản sao của “transistor tiếp xúc điểm” đầu tiên ở phòng thí nghiệm Bell.

Năm 1879, Edwin Herbert Hall đang giảng dạy tại Đại học Johns Hopkins phát hiện ra sự xuất hiện của một hiệu điện thế trong bản kim loại đang có dòng điện chạy qua khi áp dụng một từ trường vuông góc với dòng điện này.[22] Hiện tượng này xuất hiện từ bản chất của các hạt mang dòng điện trong vật dẫn được gọi là hiệu ứng Hall, nhưng nó đã không được giải thích đúng đắn tại thời đó do electron chỉ được phát hiện bằng thực nghiệm vào 18 năm sau đó. Sau khi cơ học lượng tử hình thành, Lev Landau vào năm 1930 đã tiên đoán sự lượng tử hóa của sự dẫn điện Hall đối với các electron giới hạn trong hai chiều không gian.[23] và kết quả này được miêu tả cụ thể bởi Ando, Matsumoto, và Uemura năm 1975.[24]

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

co

m

/+ D

ạy

Heike Kamerlingh Onnes và Johannes van der Waals bên thiết bị hóa lỏng heli tại Leiden, Hà Lan (1908).

Kè

m

Q

uy

N

hơ n

Mô hình cổ điển của Drude bị phê bình bởi Felix Bloch, Arnold Sommerfeld, và độc lập bởi Wolfgang Pauli, khi họ dùng cơ học lượng tử nhằm miêu tả chuyển động của electron lượng tử trong dàn tinh thể nguyên tử. Đặc biệt, lý thuyết của Sommerfeld tính đến thống kê Fermi–Dirac mà các electron tuân theo và giải thích một cách tốt hơn tính dẫn điện và nhiệt dung của kim loại.[16] Max von Laue và Paul Knipping nghiên cứu cấu trúc của tinh thể chất rắn khi họ thực hiện quan sát hiệu ứng nhiễu xạ tia X trên tinh thể, và kết luận rằng các tinh thể có cấu trúc tuần hoàn từ các dàn nguyên tử.[20] Mô hình toán học của cấu trúc tinh thể được Auguste Bravais, Yevgraf Fyodorov và những người khác phát triển bằng cách phân loại tinh thể theo nhóm đối xứng tương ứng, và bảng cấu trúc tinh thể là cơ sở cho các tập Bảng phân loại ốc tế của Tinh thể học, xuất bản đầu tiên vào năm 1935.[21] Tính toán cấu trúc dải electron lần đầu tiên được sử dụng vào năm 1930 nhằm tiên đoán các tính chất của vật liệu mới, và năm 1947 John Bardeen, Walter Braain và William Shockley sáng chế ra chất bán dẫn đầu tiên-cơ sở của transistor, khai sinh ra cuộc cách mạng điện tử học.[4]

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

37.1.2 Đến cơ học lượng tử

Vật lý đa vật thể

của lý thuyết trường lượng tử.[31] Klaus von Klitzing phát hiện ra hiệu ứng Hall lượng tử vào năm 1980 khi ông quan sát thấy độ dẫn Hall bằng một số nguyên lần của một hằng số cơ bản. (xem hình) Hiệu ứng được quan sát cho thấy sự độc lập vào các tham số của hệ ngưng tụ như kích thước của hệ và độ pha tạp chất, và vào năm 1981, nhà vật lý lý thuyết Robert Laughlin đề xuất một lý thuyết miêu tả các trạng thái nguyên theo ngôn ngữ của bất biến tô pô gọi là số Chern.[32] Ngay sau đó vào năm 1982, Horst Störmer và Daniel Tsui quan sát thấy hiệu ứng Hall lượng tử phân số khi độ dẫn của vật liệu lúc này bằng bội hữu tỉ của một hằng số. Laughlin, vào năm 1983, nhận ra rằng điều này là hệ quả của tương tác giả hạt trong trạng thái Hall và thiết lập một nghiệm biến phân gọi là hàm sóng Laughlin.[33] Lĩnh vực nghiên cứu tính chất tô pô của hiệu ứng Hall lượng tử phân số vẫn đang diễn ra sôi nổi.

ạy

37.1.3

Kè

m

Q

uy

N

hơ n

Vật liệu từ đã được biết đến từ thời cổ đại.[25] Tuy vậy các nghiên cứu hiện đại về từ học chỉ bắt đầu từ những phát triển của điện động lực học bởi Faraday, Maxwell và những người khác trong thế kỷ 19, bao gồm việc phân loại vật liệu từ thành sắt từ, thuận từ và nghịch từ dựa trên sự đáp ứng của vật liệu khi bị từ hóa.[26] Pierre Curie nghiên cứu sự phụ thuộc của từ hóa vào nhiệt độ và khám phá ra điểm Curie của sự chuyển pha trong vật liệu sắt từ.[25] Năm 1906, Pierre Weiss giới thiệu khái niệm đômen từ nhằm giải thích những tính chất chính của sắt từ.[27] Cố gắng đầu tiên trong lý thuyết vi mô về từ học được Wilhelm Lenz và Ernst Ising phát triển thông qua mô hình Ising khi miêu tả vật liệu từ chứa dàn spin tuần hoàn khi tập hợp lại tạo thành sự từ hóa.[25] Mô hình Ising giải thích chính xác sự từ hóa tự phát không thể xuất hiện trong một chiều nhưng có thể xuất hiện ở những chiều cao hơn trong dàn tinh thể. Những nghiên cứu tiếp theo như bởi Bloch về sóng spin và bởi Néel về phản sắt từ dẫn đến sự phát triển của những vật liệu từ mới trong những ứng dụng hiện đại như thiết bị lưu trữ từ tính trong các ổ cứng Hiệu ứng Hall lượng tử: Các thành phần của điện trở Hall như là hàm của nhiệt độ và từ trường ngoài. máy tính.[25]

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

Mô hình Sommerfeld và mô hình spin cho vật liệu sắt từ thể hiện sự thành công trong ứng dụng cơ học lượng tử vào các vấn đề của vật lý vật chất ngưng tụ trong thập niên 1930. Tuy vậy, trong thời gian này vẫn có những vấn đề chưa giải quyết được, điển hình là tính siêu dẫn và hiệu ứng Kondo.[28] Sau chiến tranh thế giới lần thứ 2, một số ý tưởng của lý thuyết trường lượng tử được áp dụng sang các vấn đề của vật lý vật chất ngưng tụ.

Chúng bao gồm sự công nhận của các mô hình tập hợp về trạng thái kích thích của chất rắn và khái niệm quan trọng liên quan đến các giả hạt. Nhà vật lý người Nga Lev Landau sử dụng ý tưởng của lý thuyết chất lỏng Fermi đưa vào tính chất năng lượng thấp của những hệ fermion tương tác cho theo thuật ngữ mà ngày nay gọi là các giả hạt Landau.[28] Landau cũng phát triển lý thuyết trường trung bình cho sự chuyển pha liên tục, trong đó miêu tả trật tự của pha theo mô hình phá vỡ đối xứng tự phát. Lý thuyết cũng giới thiệu khái niệm tham số trật tự nhằm phân biệt giữa các trật tự pha.[29] Cuối cùng vào năm 1965, John Bardeen, Leon Cooper và John Schrieffer phát triển lý thuyết BCS giải thích tính siêu dẫn nhiệt độ thấp, dựa trên khám phá rằng sự thu hút nhỏ bất kỳ giữa hai electron có thể làm xuất hiện trạng thái liên kết gọi là cặp Cooper.[30]

us

Năm 1987, Karl Müller và Johannes Bednorz phát hiện ra chất siêu dẫn nhiệt độ cao đầu tiên, loại vật liệu có tính siêu dẫn tại những nhiệt độ cao tới 50 Kelvin và hơn thế nữa. Người ta nhận ra rằng các chất siêu dẫn nhiệt độ cao là những ví dụ của vật liệu tương quan mạnh khi tương tác electron–electron đóng một vai trò quan trọng.[34] Vẫn chưa có một lý thuyết giải thích Lĩnh vực nghiên cứu sự chuyển pha và quan sát các thỏa đáng cho các chất siêu dẫn nhiệt độ cao và lĩnh điểm tới hạn (hoặc giới hạn) là một trong những hướng vực nghiên cứu vật liệu tương quan mạnh đang tiếp nghiên cứu chính của thập niên 1960.[31] Leo Kadanoff, tục phát triển xa hơn.

Benjamin Widom và Michael Fisher phát triển khái Năm 2009, David Field và đồng nghiệp tại Đại học niệm lũy thừa tới hạn (critical exponent) và giả thuyết Aarhus khám phá ra điện trường tự phát khi rạo ra Widom (Widom scaling). Những ý tưởng này được các lớp mỏng của nhiều khí khác nhau. Khám phá Kenneth Wilson thống nhất vào năm 1972 dưới hình này đưa đến sự mở rộng nghiên cứu của lĩnh vực thức luận của nhóm tái chuẩn hóa trong khuôn khổ spontelectrics.[35]

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

CHƯƠNG 37. VẬT LÝ VẬT CHẤT NGƯNG TỤ

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

70

hơ n

Phá vỡ đối xứng

oo

Lý thuyết điện tử cho chất rắn

.g

37.2.2

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Kè

Hiểu biết lý thuyết của vật lý vật chất ngưng tụ có liên hệ gần gũi với khái niệm “sự nổi lên” (emergence), trong đó một hệ phức tạp tập hợp từ nhiều hạt hành xử 37.2.3 theo tính chất khác hoàn toàn so với tính chất của từng hạt thành phần.[30] Ví dụ, các hiện tượng liên quan đến siêu dẫn nhiệt độ cao chưa được hiểu đầy đủ, mặc dù các nhà vật lý biết khá đầy đủ về tính chất vi mô của từng electron riêng lẻ cũng như của dàn tinh thể.[36] Tương tự, mô hình về các hệ vật chất ngưng tụ được nghiên cứu dưới dạng các giả hạt có hành trạng tương tự như photon và electron, và do đó miêu tả điện từ học như là một hiện tượng nổi lên (an emergent phenomenon).[37] Tính chất nổi lên cũng xuất hiện tại những mặt tiếp xúc giữa các vật liệu: ví dụ như mặt tiếp xúc giữa lantannhôm-stronti-titan, nơi hai chất không cách từ (nonmagnetic insulator) được nối lại tạo ra tính dẫn điện, siêu dẫn, và sắt từ.

Q

Sự nổi lên

m

37.2.1

uy

Nghiên cứu lý thuyết của vật lý vật chất ngưng tụ bao gồm sử dụng các mô hình lý thuyết nhằm hiểu được tính chất của trạng thái vật chất. Chúng bao gồm các mô hình nghiên cứu tính chất điện từ của chất rắn, như mô hình Drude, lý thuyết vùng năng lượng và lý thuyết phiếm hàm mật độ. Mô hình lý thuyết cũng được phát triển để nghiên cứu vật lý của sự chuyển pha, như lý thuyế Ginzburg–Landau, lũy thừa tới hạn (critical exponent) và sử dụng các kỹ thuật toán học của lý thuyết trường lượng tử và nhóm tái chuẩn hóa. Các nghiên cứu lý thuyết hiện đại cũng thực hiện trên các mô phỏng số về cấu trúc điện tử và các công cụ toán học nhằm hiểu các hiện tượng như siêu dẫn nhiệt độ cao, pha tô pô và đối xứng chuẩn (gauge symmetry).

Tính toán cấu trúc điện tử trong kim loại bằng cách giải hàm sóng của hệ nhiều vật thường là một nhiệm vụ rất khó, và do vậy, các kỹ thuật xấp xỉ đã được phát minh ra để thu được những tiên đoán có ý nghĩa vật lý.[40] Lý thuyếtomas–Fermi, phát triển trong những năm 1920, được sử dụng để ước tính mức năng lượng của electron khi coi mật độ cục bộ của electron như là tham số biến phân. Sau đấy trong thập niên 1930, Douglas Hartree, Vladimir Fock và John Slater phát triển hàm sóng Hartree–Fock nhằm mở rộng mô hình omas–Fermi. Phương pháp Hartree–Fock tính đến thống kê trao đổi của hàm sóng cho từng hạt electron, nhưng ngoại trừ cho tương tác Coulomb giữa chúng. Cuối cùng vào năm 1964–65, Walter Kohn, Pierre Hohenberg và Lu Jeu Sham phát triển lý thuyết phiếm hàm mật độ cho phép miêu tả gần với thực tại của tính chất bề mặt và khối tích của kim loại. Lý thuyết phiếm hàm mật độ (DFT) được ứng dụng rộng rãi từ thập niên 1970 đối với tính toán cấu trúc dải năng lượng của nhiều chất rắn khác nhau.[40]

N

Lý thuyết

us

Trạng thái kim loại có một ý nghĩa lịch sử quan trọng trong nghiên cứu tính chất của chất rắn.[38] Miêu tả lý thuyết đầu tiên về kim loại do Paul Drude đề xướng vào năm 1900 trong mô hình Drude, khi giải thích tính chất nhiệt và điện của kim loại bằng cách miêu tả nó như là một khí lý tưởng của những hạt electron vừa được phát hiện. Mô hình cổ điển này sau đó được Arnold Sommerfeld cải thiện khi ông kết hợp với các kết quả của thống kê Fermi–Dirac cho các electron và giải thích được những hành xử lạ thường của tính chất nhiệt dung riêng của kỉm loại nêu trong định luật Wiedemann– Franz.[38] Năm 1913, thí nghiệm nhiễu xa tia X cho thấy Băng đá tan chảy thành nước. Nước lỏng có tính đối xứng tịnh các kim loại có cấu trúc dàn tinh thể tuần hoàn. Nhà tiến, mà bị phá vỡ trong tinh thể băng đá. vật lý ụy Sĩ Felix Bloch đưa ra nghiệm hàm sóng từ phương trình Schrödinger với thế năng tuần hoàn, gọi là sóng Bloch.[39]

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

37.2

71

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

37.2. LÝ THUYẾT

72

CHƯƠNG 37. VẬT LÝ VẬT CHẤT NGƯNG TỤ

Ảnh nhiễu xạ tia X-từ một tinh thể protein.

Kè

Một vài thí nghiệm vật chất ngưng tụ bao gồm bước tán xạ thăm dò, như dùng tia X, photon quang học, neutron, vv., về thành phần của vật liệu. Sự lựa chọn bước sóng tán xạ phụ thuộc vào phạm vi năng lượng cần quan sát.[47] Bước sóng khả kiến có năng lượng vào khoảng 1 eV và được dùng trong thí nghiệm tán xạ nhằm đo sự biến đổi tính chất của vật liệu như của hằng số điện môi và chiết suất. Tia X có mức năng lượng vào cỡ 10 keV và do vậy dùng để khám phá mức nguyên tử, và để đo sự biến đổi trong mật độ điện tích electron. Neutron cũng được dùng để thăm dò cấp độ nguyên tử và liên quan tới các thí nghiệm tán xạ hạt nhân, spin của electron và sự từ hóa (do neutron có spin nhưng không có điện tích).[47] Các đo lường Coulomb và tán xạ Mo thực hiện bằng cách sử dụng tán xạ chùm electron,[48] và tương tự, sự hủy positron có thể dùng như là thí nghiệm gián tiếp để đo năng lượng cục bộ của electron.[49] Phổ học laser là công cụ để nghiên cứu các hiện tượng trong phạm vi ánh sáng khả kiến, như quang học phi tuyến, sự chuyển pha bị cấm trong môi trường.[50]

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Nghiên cứu hiện tượng tới hạn và sự chuyển pha (hay chuyển tiếp pha) là một phần quan trọng trong vật lý vật chất ngưng tụ hiện đại.[43] Sự chuyển pha liên quan tới sự thay đổi pha của một hệ, dẫn tới sự thay đổi của những tham số bên ngoài như nhiệt độ, dẫn điện… Đặc biệt, sự chuyển pha lượng tử là sự chuyển tiếp khi nhiệt độ của hệ tiến về 0, và pha của hệ coi như phân biệt với trạng thái nền của ma trận Hamilton. Các hệ trải qua sự chuyển pha thể hiện hành xử tới hạn, khi mà một số tính chất của chúng như tương quan độ dài (correlation length), nhiệt dung riêng và độ cảm từ trở lên phân kỳ.

Sự chuyển pha liên tục được miêu tả trong lý thuyết Ginzburg–Landau, mà hoạt động trong xấp xỉ trường trung bình. Tuy nhiên, một vài tính chất quan trọng của sự chuyển pha, như chuyển pha cách điện Mo–siêu chảy, được biết là không tuân theo mô hình Ginzburg– Landau.[44] Nghiên cứu sự chuyển tiếp pha trong những hệ tương quan mạnh là một lĩnh vực nghiên cứu năng động.[45]

m

37.3.1 Tán xạ

37.3

Thực nghiệm

Lĩnh vực thực nghiệm của vật lý vật chất ngưng tụ chứa đựng cách dùng các thí nghiệm thăm dò để phát hiện ra những tính chất mới của vật liệu. Các thí nghiệm bao gồm các hiệu ứng liên quan đến điện trường và từ trường, đo giá trị của hàm đáp ứng (response function), tính chất vận chuyển (transport properties) và đo nhiệt độ.[46] Các kỹ thuật thường sử dụng là phổ học, sử dụng kỹ thuật phổ tia X, phổ hồng ngoại và tán xạ phi đàn hồi neutron; nghiên cứu sự đáp ứng nhiệt, như nhiệt dung và đo lường quá trình vận chuyển thông qua sự dẫn nhiệt và nhiệt lựong.

37.3.2 Từ trường ngoài Trong thực nghiệm của vật lý vật chất ngưng tụ, các từ trường ngoài tác dụng như là các biến nhiệt động lực học (thermodynamic variable) điều khiển trạng thái, sự chuyển pha và các tính chất của hệ vật liệu.[51] Cộng hưởng từ hạt nhân (NMR) là kỹ thuật sử dụng từ trường ngoài để tìm ra các mốt (mode) cộng hưởng của từng electron, từ đó thu được thông tin về nguyên tử, phân tử và cấu trúc liên kết của các electron lân cận. í nghiệm NMR có thể thực hiện trong từ trường có cường

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

Sự chuyển pha

Q

37.2.4

uy

N

hơ n

Định lý Goldstone trong lý thuyết trường lượng tử phát biểu rằng trong một hệ với đối xứng liên tục bị phá vỡ, sẽ tồn tại một trạng thái kích thích với mức năng lượng thấp bất kỳ, gọi là các boson Goldstone. Ví dụ, trong tinh thể rắn, các boson này tương ứng với các phonon, chúng là phiên bản lượng tử hóa của sự dao động dàn tinh thể.[42]

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

Những trạng thái nhất định của vật chất thể hiện tính phá vỡ đối xứng, khi những định luật vật lý liên quan có chứa một số tính đối xứng bị phá vỡ. Một ví dụ phổ biến là ở tinh thể chất rắn, ở đây chúng phá vỡ tính đối xứng tịnh tiến. Những ví dụ khác bao gồm vật liệu sắt từ phá vỡ tính đối xứng quay, và trạng thái kỳ lại hơn như trạng thái nền trong chất siêu dẫn BCS, trạng thái này phá vớ đối xứng quay U(1).[41]

37.5. XEM THÊM

73

Q

m

ạy

Khí nguyên tử lạnh

/+ D

37.3.3

nghiên cứu trong lĩnh vực công nghệ nano trở thành nội dung nghiên cứu của vật lý vật chất ngưng tụ.[59] Các kỹ thuật như kính hiển vi quét chui hầm được sử dụng để điều khiển các quá trình ở cấp nano, và khai sinh ra ngành nghiên cứu lắp ráp và chế tạo thiết bị nano (nanofabrication).[60] Một vài hệ vật chất ngưng tụ đang được nghiên cứu với khả năng ứng dụng cho máy tính lượng tử,[61] bao gồm các thí nghiệm về chấm lượng tử, SQUID, và các mô hình lý thuyết như mã vòng xuyến (toric code) và mô hình dimer lượng tử (quantum dimer model).[62] Các hệ vật chất ngưng tụ có thể tinh chỉnh để cung cấp các điều kiện cần thiết cho tính kết hợp (coherence) và độ nhạy pha (phase-sensitivity) là những thành phần cần thiết trong lưu trữ thông tin lượng tử.[60] Spintronics (điện tử học spin) là một lĩnh vực công nghệ mới nghiên cứu cách xử lý và truyền thông tin, dựa trên tính chất spin hơn là sự vận chuyển các electron.[60] Vật lý vật chất ngưng tụ cũng có ứng dụng quan trọng trong lý sinh học, ví như trong kỹ thuật chụp ảnh cộng hưởng từ sử dụng rộng rãi trong chẩn đoán y học.[60]

Kè

Ngưng tụ Bose–Einstein quan sát ở các nguyên tử rubidi siêu lạnh. Vùng màu trắng và xanh thể hiện mật độ cao hơn các nguyên tử trong thể ngưng tụ.

us

.g

oo

gl

e.

co

m

Bẫy ion lạnh trong dàn quang học là một công cụ thực nghiệm thường gặp trong vật lý vật chất ngưng tụ cũng như trong vật lý quang học, phân tử, nguyên tử.[54] Kỹ thuật này bao gồm sử dụng laser bước sóng khả kiến để tạo ra những vị trí giao thoa, mà hoạt động như một “dàn”, tại đó đặt các ion hay nguyên tử có nhiệt độ rất thấp.[55] Nguyên tử lạnh trong các dàn quang học được sử dụng như những “máy mô phỏng lượng tử", tức là chúng hoạt động như những hệ điều khiển được mà có thể dùng để mô hình hóa sự hoạt động của những hệ phức tạp.[56] Đặc biệt, chúng được sử dụng trong các dàn một chiều, hai chiều và ba chiều trong mô hình Hubbard với các tham số cho trước,[57] và để nghiên cứu sự chuyển pha đối với trật tự chất lỏng spin (spin liquid) và nhiệt độ Néel.[54] Năm 1995, khí các nguyên tử rubidi được làm lạnh đến nhiệt độ 170 nK và chúng tập hợp lại thành ngưng tụ Bose–Einstein, một trạng thái vật chất kỳ lạ do S. N. Bose và Albert Einstein tiên đoán đầu tiên, trong đó một lượng lớn các nguyên tử ở trong cùng một trạng thái lượng tử.[58]

37.5 Xem thêm • Khoa học vật liệu • Lý thuyết trường lượng tử • Cơ học lượng tử

37.6 Ghi chú 37.4

Ứng dụng

Nghiên cứu trong vật lý vật chất ngưng tụ đem đến một số thiết bị ứng dụng, như sự phát triển của tranzitor bán dẫn,[4] và công nghệ laser.[50] Một số hiện tượng

[1] Cả hiđrô và nitơ đều đã được hóa lỏng, tuy nhiên nitơ lỏng và hiđrô lỏng bình thường không có tính chất kim loại. Các nhà vật lý Eugene Wigner và Hillard Bell Huntington tiên đoán vào năm 1935[11] rằng trạng thái của hiđrô kim loại dưới những áp suất đủ cao (trên 25

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

uy

N

Mô phòng máy tính về “bánh răng nano” làm từ phân tử fullerene. Các nhà vật lý hi vọng rằng sự phát triển trong khoa học nano sẽ dẫn tới các cỗ máy hoạt động trong phạm vi phân tử.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

độ mạnh tới 65 Tesla.[52] Dao động lượng tử (quantum oscillations) là một kỹ thuật thực nghiệm khác khi sử dụng từ trường mạnh để nghiên cứu tính chất vật liệu như hình học của bề mặt Fermi.[53] Hiệu ứng Hall lượng tử cũng sử dụng các từ trường ngoài mạnh để nghiên cứu các tính chất tô pô như góc Chern–Simons có thể đo được bằng thí nghiệm.[50]

74

CHƯƠNG 37. VẬT LÝ VẬT CHẤT NGƯNG TỤ GPa), tuy nhiên trạng thái này chưa được quan sát trong thực nghiệm mà chỉ suy đoán tồn tại trong lõi của các hành tinh như Sao Mộc hay Sao ổ.

[16] Csurgay, A. e free electron model of metals (PDF).

Pázmány Péter Catholic University.

[21] Aroyo, Mois, I.; Müller, Ulrich and Wondratschek, Hans (2006). “Historical introduction”. International Tables for Crystallography. International Tables for Crystallography A: 2–5. ISBN 978-1-4020-2355-2. doi:10.1107/97809553602060000537.

/+ D

[6] “Philip Anderson”. Department of Physics. Princeton University. Truy cập ngày 27 tháng 3 năm 2012.

co

m

[7] “More and Different”. World Scientific Newsleer 33: 2. áng 11 năm 2011.

e.

[8] Frenkel, J. (1947). Kinetic eory of Liquids. Oxford University Press.

.g

oo

gl

[9] Goodstein, David; Goodstein, Judith (2000).

“Richard Feynman and the History of Superconductivity” (PDF). Physics in Perspective 2 (1): 30.

Bibcode:2000PhP…..2…30G. doi:10.1007/s000160050035. Truy cập ngày 7 tháng 4 năm 2012.

[22] Hall, Edwin (1879). “On a New Action of the Magnet on Electric Currents”. American Journal of Mathematics 2 (3): 287–92. JSTOR 2369245. doi:10.2307/2369245. Truy cập ngày 28 tháng 2 năm 2008.

[23] Landau, L. D.; Lifshitz, E. M. (1977). antum Mechanics: Nonrelativistic eory. Pergamon Press.

ISBN 0750635398.

[24] Ando, Tsuneya; Matsumoto, Yukio; Uemura, Yasutada (1975). “eory of Hall Effect in a Two-Dimensional Electron System”. J. Phys. Soc. Jpn. 39 (2): 279–288.

Bibcode:1975JPSJ…39..279A. doi:10.1143/JPSJ.39.279.

[25] Mais, Daniel (2006). e eory of Magnetism Made Simple. World Scientific. ISBN 9812386718.

[11] Silvera, Isaac F.; Cole, John W. (2010). “Metallic Hydrogen: e Most Powerful Rocket Fuel Yet to Exist”. Journal of Physics 215: 012194.

Bibcode:2010JPhCS.215a2194S. doi:10.1088/17426596/215/1/012194.

[26] Chaerjee, Sabyasachi (tháng 8 năm 2004). “Heisenberg and Ferromagnetism” (PDF). Resonance 9 (8): 57. doi:10.1007/BF02837578. Truy cập ngày 13 tháng 6 năm 2012.

us

[10] Davy, John (ed.) (1839). e collected works of Sir Humphry Davy: Vol. II . Smith Elder & Co., Cornhill.

[12] Rowlinson, J. S. (1969). “omas Andrews and the Critical Point”. Nature 224 (8): 541.

Bibcode:1969Natur.224..541R. doi:10.1038/224541a0.

[13] Atkins, Peter; de Paula, Julio (2009). Elements of Physical Chemistry. Oxford University Press. ISBN 978-1-42921813-9.

[14] Kiel, Charles (1996). Introduction to Solid State Physics.

John Wiley & Sons. ISBN 0-471-11181-3.

[27] Visintin, Augusto (1994). Differential Models of Hysteresis. Springer. ISBN 3540547932.

[28] Coleman, Piers (2003). “Many-Body Physics: Unfinished Revolution”. Annales Henri Poincaré 4 (2): 559. Bibcode:2003AnHP….4..559C. arXiv:condmat/0307004v2. doi:10.1007/s00023-003-0943-9.

[29] Kadanoff, Leo, P. (2009). Phases of Maer and Phase Transitions; From Mean Field eory to Critical Phenomena (PDF). e University of Chicago.

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

[20] Eckert, Michael (2011). “Disputed discovery: the beginnings of X-ray diffraction in crystals in 1912 and its repercussions”. Acta Crystallographica A 68 (1): 30.

Bibcode:2012AcCrA..68…30E. doi:10.1107/S0108767311039985.

ạy

[5] Kohn, W. (1999). “An essay on condensed maer physics in the twentieth century” (PDF).

Reviews of Modern Physics 71 (2): S59.

Bibcode:1999RvMPS..71…59K. doi:10.1103/RevModPhys.71.S59. Truy cập ngày 27 tháng 3 năm 2012.

[19] Schmalian, Joerg (2010). “Failed theories of superconductivity”. Modern Physics Leers B 24 (27): 2679. Bibcode:2010MPLB…24.2679S. arXiv:1008.0447. doi:10.1142/S0217984910025280.

N

[4] Cohen, Marvin L. (2008). “Essay: Fiy Years of Condensed Maer Physics”. Physical Review Leers 101 (25). Bibcode:2008PhRvL.101y0001C. doi:10.1103/PhysRevLe.101.250001. Truy cập ngày 31 tháng 3 năm 2012.

[18] Slichter, Charles. “Introduction to the History of Superconductivity”. Moments of Discovery. American Institute of Physics. Truy cập ngày 13 tháng 6 năm 2012.

uy

[3] “History of Condensed Maer Physics”. American Physical Society. Truy cập ngày 27 tháng 3 năm 2012.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

[2] “Condensed Maer Physics Jobs: Careers in Condensed Maer Physics”. Physics Today Jobs. Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 3 năm 2009. Truy cập ngày 1 tháng 11 năm 2010.

[17] van Del, Dirk; Kes, Peter (tháng 9 năm 2010). “e discovery of superconductivity” (PDF). Physics Today 63 (9): 38. Bibcode:2010PhT….63i..38V. doi:10.1063/1.3490499. Truy cập ngày 7 tháng 4 năm 2012.

Q

[1] Taylor, Philip L. (2002). A antum Approach to Condensed Maer Physics. Cambridge University Press.

ISBN 0-521-77103-X.

m

Tham khảo

Kè

37.7

[15] Hoddeson, Lillian (1992). Out of the Crystal Maze: Chapters from e History of Solid State Physics. Oxford University Press. ISBN 9780195053296.

37.7. THAM KHẢO

75

[30] Coleman, Piers (2011). Introduction to Many Body Physics (PDF). Rutgers University.

hơ n

N

uy

[49] Siegel, R. W. (1980). “Positron Annihilation Spectroscopy”. Annual Review of Materials Science 10: 393–425.

Bibcode:1980AnRMS..10..393S. doi:10.1146/annurev.ms.10.080180.002141.

[50] Commission on Physical Sciences, Mathematics, and Applications (1986). Condensed Maer Physics. National Academies Press. ISBN 978-0-309-03577-4.

[51] Commiee on Facilities for Condensed Maer Physics (2004). “Report of the IUPAP working group on Facilities for Condensed Maer Physics: High Magnetic Fields” (PDF). International Union of Pure and Applied Physics.

/+ D

[36] “Understanding Emergence”. National Science Foundation. Truy cập ngày 30 tháng 3 năm 2012.

co

m

[37] Levin, Michael; Wen, Xiao-Gang (2005).

“Colloquium: Photons and electrons as emergent phenomena”. Reviews of Modern Physics 77 (3): 871.

Bibcode:2005RvMP…77..871L. arXiv:condmat/0407140. doi:10.1103/RevModPhys.77.871.

e.

[38] Ashcro, Neil W.; Mermin, N. David (1976). Solid state physics. Harcourt College Publishers. ISBN 978-0-03049346-1.

[52] Moulton, W. G. and Reyes, A. P. (2006). “Nuclear Magnetic Resonance in Solids at very high magnetic fields”. Trong Herlach, Fritz. High Magnetic Fields.

Science and Technology. World Scientific. ISBN 9789812774880.

[40] Perdew, John P.; Ruzsinszky, Adrienn (2010). “Fourteen Easy Lessons in Density Functional eory” (PDF).

International Journal of antum Chemistry 110 (15): 2801–2807. doi:10.1002/qua.22829. Truy cập ngày 7 tháng 2 năm 2016.

[54] Schmeid, R.; Roscilde, T.; Murg, V.; Porras, D. and Cirac, J. I. (2008). “antum phases of trapped ions in an optical laice”. New Journal of Physics 10 (4): 045017. Bibcode:2008NJPh…10d5017S. arXiv:0712.4073. doi:10.1088/1367-2630/10/4/045017.

[41] Nayak, Chetan. Solid State Physics (PDF). UCLA.

[55] Greiner, Markus; Fölling, Simon (2008). “Condensedmaer physics: Optical laices”. Nature 453 (7196): 736– 738. Bibcode:2008Natur.453..736G. PMID 18528388. doi:10.1038/453736a.

us

.g

oo

gl

[39] Han, Jung Hoon (2010). Solid State Physics (PDF). Sung Kyun Kwan University.

[53] Doiron-Leyraud, Nicolas; et al. (2007). “antum oscillations and the Fermi surface in an underdoped high-Tc superconductor”. Nature 447 (7144): 565– 568. Bibcode:2007Natur.447..565D. PMID 17538614. arXiv:0801.1281. doi:10.1038/nature05872.

[42] Leutwyler, H. (1996). “Phonons as Goldstone bosons”.

ArXiv: 9466. Bibcode:1996hep.ph….9466L. arXiv:hepph/9609466v1.

[43] “Chapter 3: Phase Transitions and Critical Phenomena”.

Physics rough the 1990s. National Research Council.

1986. ISBN 0-309-03577-5.

[56] Buluta, Iulia; Nori, Franco (2009). “antum Simulators”.

Science 326 (5949): 108–11.

Bibcode:2009Sci…326..108B. PMID 19797653. doi:10.1126/science.1177838.

[44] Balents, Leon; Bartosch, Lorenz; Burkov, Anton; Sachdev, Subir and Sengupta, Krishnendu (2005).

“Competing Orders and Non-Landau–Ginzburg– Wilson Criticality in (Bose) Mo Transitions”.

[57] Jaksch, D.; Zoller, P. (2005). “e cold atom Hubbard toolbox”. Annals of Physics 315 (1): 52–79.

Bibcode:2005AnPhy.315…52J. arXiv:cond-mat/0410614. doi:10.1016/j.aop.2004.09.010.

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

A.; Balog, R.; tháng 3 năm in solid films: 32 (3): 345.

[48] Riseborough, Peter S. (2002). Condensed Maer Physics I.

ạy

[35] Field, David; Plekan, O.; Cassidy, Jones, N.C. and Dunger, J. (12 2013). “Spontaneous electric fields spontelectrics”. Int.Rev.Phys.Chem. doi:10.1080/0144235X.2013.767109.

[47] Chaikin, P. M.; Lubensky, T. C. (1995). Principles of condensed maer physics. Cambridge University Press.

ISBN 0-521-43224-3.

Q

[34] intanilla, Jorge; Hooley, Chris (tháng 6 năm 2009). “e strong-correlations puzzle” (PDF). Physics World.

Truy cập ngày 14 tháng 6 năm 2012.

[46] Richardson, Robert C. (1988). Experimental Techniques in Condensed Maer Physics at Low Temperatures.

Addison-Wesley. ISBN 0-201-15002-6.

m

[33] Wen, Xiao-Gang (1992). “eory of the edge states in fractional quantum Hall effects” (PDF). International Journal of Modern Physics C 6 (10): 1711. Bibcode:1992IJMPB…6.1711W. doi:10.1142/S0217979292000840. Truy cập ngày 14 tháng 6 năm 2012.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

[32] Avron, Joseph E.; Osadchy, Daniel and Seiler, Ruedi (2003). “A Topological Look at the antum Hall Effect”. Physics Today 56 (8): 38.

Bibcode:2003PhT….56h..38A. doi:10.1063/1.1611351.

[45] Sachdev, Subir; Yin, Xi (2010). “antum phase transitions beyond the Landau–Ginzburg paradigm and supersymmetry”. Annals of Physics 325 (1): 2.

Bibcode:2010AnPhy.325….2S. arXiv:0808.0191v2. doi:10.1016/j.aop.2009.08.003.

Kè

[31] Fisher, Michael E. (1998). “Renormalization group theory: Its basis and formulation in statistical physics”. Reviews of Modern Physics 70 (2): 653.

Bibcode:1998RvMP…70..653F. doi:10.1103/RevModPhys.70.653. Truy cập ngày 14 tháng 6 năm 2012.

Progress of eoretical Physics. Supplement (160): 314.

Bibcode:2005PPS.160..314B. arXiv:condmat/0504692. doi:10.1143/PTPS.160.314.

76

CHƯƠNG 37. VẬT LÝ VẬT CHẤT NGƯNG TỤ

[58] Glanz, James (ngày 10 tháng 10 năm 2001). “3 Researchers Based in U.S. Win Nobel Prize in Physics”. e New York Times. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2012.

[59] Lifshitz, R. (2009). “Nanotechnology and asicrystals: From Self-Assembly to Photonic Applications”. NATO Science for Peace and Security Series B. Silicon versus Carbon: 119. ISBN 978-90-481-2522-7. doi:10.1007/97890-481-2523-4_10.

uy Q m

Đọc thêm

/+ D

ạy

• Khan, Abdul Qadeer (ngày 21 tháng 11 năm 1998).

“Dimensional Anistrophy in Condensed Maer Physics” (PDF). Seven National Symposium on Frontiers in Physics. 7 7 (7). Truy cập ngày 21 tháng 10 năm 2012.

Kè

37.8

N

[62] Aguado, M; Cirac, J. I. and Vidal, G. (2007). “Topology in quantum states. PEPS formalism and beyond”.

Journal of Physics: Conference Series 87: 012003.

Bibcode:2007JPhCS..87a2003A. doi:10.1088/17426596/87/1/012003.

co

m

• P. M. Chaikin and T. C. Lubensky (2000).

Principles of Condensed Maer Physics, Cambridge University Press; 1st edition, ISBN 0-521-79450-1

e.

• Alexander Altland and Ben Simons (2006).

Condensed Maer Field eory, Cambridge University Press, ISBN 0-521-84508-4

oo

gl

• Michael P. Marder (2010). Condensed Maer Physics, second edition, John Wiley and Sons, ISBN 0-470-61798-5

us

.g

• Lillian Hoddeson, Ernest Braun, Jürgen Teichmann and Spencer Weart, eds. (1992).

Out of the Crystal Maze: Chapters from the History of Solid State Physics, Oxford University Press, ISBN 0-195-05329-X

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

[61] Privman, Vladimir. “antum Computing in Condensed Maer Systems”. Clarkson University.

Truy cập ngày 31 tháng 3 năm 2012.

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

[60] Yeh, Nai-Chang (2008). “A Perspective of Frontiers in Modern Condensed Maer Physics” (PDF). AAPPS Bulletin 18 (2). Truy cập ngày 31 tháng 3 năm 2012.

37.9. NGUỒN, NGƯỜI ĐÓNG GÓP, VÀ GIẤY PHÉP CHO VĂN BẢN VÀ HÌNH ẢNH

77

37.9

Nguồn, người đóng góp, và giấy phép cho văn bản và hình ảnh

37.9.1

Văn bản

• Áp điện Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/%C3%81p_%C4%91i%E1%BB%87n?oldid=26627119 Người đóng góp: Mxn, Chobot, Casablanca1911, JAnDbot, Doanvanvung, VolkovBot, SieBot, Loveless, DragonBot, OKBot, CarsracBot, Luckas-bot, Earthandmoon, MastiBot, RedBot, ChuispastonBot, WikitanvirBot, Cheers!-bot, MerlIwBot, AlphamaBot, Addbot, TuanminhBot, BacLuong và 4 người vô danh

N

• Chất lưu siêu tới hạn Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BA%A5t_l%C6%B0u_si%C3%AAu_t%E1%BB%9Bi_h%E1%BA% A1n?oldid=30758607 Người đóng góp: Newone, Sholokhov và AlphamaBot

uy

• Cộng hưởng sắt từ Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/C%E1%BB%99ng_h%C6%B0%E1%BB%9Fng_s%E1%BA%AFt_t%E1%BB%AB? oldid=21024532 Người đóng góp: Luckas-bot, Dinhxuanduyet, TuHan-Bot, AlphamaBot, Addbot và Én bạc AWB

Q

• Đám mây phân tử Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%A1m_m%C3%A2y_ph%C3%A2n_t%E1%BB%AD?oldid= 19455503 Người đóng góp: Newone, Cheers!-bot, TuanUt, AlphamaBot, Addbot, Tuanminh01 và 3 người vô danh

Kè

m

• Điểm uyển dị lỏng-rắn Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90i%E1%BB%83m_chuy%E1%BB%83n_d%E1%BB%8Bch_l% E1%BB%8Fng-r%E1%BA%AFn?oldid=22111849 Người đóng góp: ijs!bot, VolkovBot, TXiKiBoT, SieBot, Qbot, Sholokhov, Danhshuuki, Luckas-bot, Albambot, SassoBot, Doanmanhtung.sc, MastiBot, EmausBot, RedBot, JackieBot, ChuispastonBot, WikitanvirBot, Cheers!bot, AlphamaBot, Addbot, TuanminhBot và Một người vô danh • Điểm tới hạn Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90i%E1%BB%83m_t%E1%BB%9Bi_h%E1%BA%A1n?oldid=31459245 Người đóng góp: Cheers!, AlphamaBot và TuanminhBot

ạy

• Giả tinh thể Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Gi%E1%BA%A3_tinh_th%E1%BB%83?oldid=22160195 Người đóng góp: Newone, Luckas-bot, angbao, Tnt1984, TuHan-Bot, ZéroBot, Cheers!-bot, AlphamaBot, Addbot, TuanminhBot và 2 người vô danh

/+ D

• Hằng số điện môi Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BA%B1ng_s%E1%BB%91_%C4%91i%E1%BB%87n_m%C3%B4i?oldid= 24156718 Người đóng góp: Trung, Tuankiet65, TuHan-Bot, Cheers!-bot, MerlIwBot, AlphamaBot, Addbot, Anh798gm và 4 người vô danh

co

m

• Heli Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Heli?oldid=26604879 Người đóng góp: Mxn, Suisui, Webkid~viwiki, Mekong Bluesman, Vương Ngân Hà, Trung, Chobot, YurikBot, Newone, DHN-bot, Escarbot, JAnDbot, ijs!bot, VolkovBot, TXiKiBoT, AlleborgoBot, SieBot, TVT-bot, PipepBot, Hieu239, Idioma-bot, Qbot, PixelBot, BodhisavaBot, MelancholieBot, Luckas-bot, ArthurBot, Porcupine, Darkicebot, Rubinbot, Xqbot, Tranletuhan, Trần Nam Hạ 2001, TobeBot, KamikazeBot, Tnt1984, DixonDBot, TuHan-Bot, EmausBot, ZéroBot, FoxBot, WikitanvirBot, Ripchip Bot, Cheers!-bot, MerlIwBot, AvocatoBot, AlphamaBot, AlphamaBot2, Earthshaker, Addbot, OctraBot, Tuyenly1, Tuanminh01, TuanminhBot, Tankhoa0000, Baobaotran555, Vietxuangas và 11 người vô danh

oo

gl

e.

• Hệ keo Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BB%87_keo?oldid=30747158 Người đóng góp: Robbot, Phan Ba, Trung, Arisa, YurikBot, Casablanca1911, Apple, DHN-bot, Songnho, JAnDbot, ijs!bot, MSBOT, VolkovBot, SieBot, Loveless, Qbot, OKBot, Chooserslain, Nallimbot, Luckas-bot, Ptbotgourou, Rubinbot, Xqbot, KamikazeBot, TuHan-Bot, Cheers!, Cheers!-bot, TuanUt, AlphamaBot, Addbot, AlphamaBot3, TuanminhBot và 5 người vô danh

.g

• Hiệu ứng Hall Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Hi%E1%BB%87u_%E1%BB%A9ng_Hall?oldid=26113903 Người đóng góp: DHN, Mekong Bluesman, Trung, Chobot, YurikBot, Newone, DHN-bot, JAnDbot, ijs!bot, VolkovBot, SieBot, DragonBot, Qbot, PixelBot, MelancholieBot, CarsracBot, Eternal Dragon, Misskhue, Ptbotgourou, ArthurBot, TuHan-Bot, Cheers!-bot, MerlIwBot, AlphamaBot, Tijek132, Addbot, Tuanminh01, TuanminhBot, Én bạc, anh-lan-nguyen và 3 người vô danh

us

• Hiệu ứng Hall lượng tử Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Hi%E1%BB%87u_%E1%BB%A9ng_Hall_l%C6%B0%E1%BB%A3ng_t%E1% BB%AD?oldid=26166332 Người đóng góp: Phan Ba, Trung, DHN-bot, MucDong, ijs!bot, VolkovBot, DragonBot, OKBot, PixelBot, VanBot, Luckas-bot, Rubinbot, Xqbot, ChuispastonBot, Cheers!-bot, Justincheng12345-bot, Makecat-bot, AlphamaBot, Hugopako, AlphamaBot2, Addbot và TuanminhBot • Hiệu ứng Mössbauer Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Hi%E1%BB%87u_%E1%BB%A9ng_M%C3%B6ssbauer?oldid=26346903 Người đóng góp: DHN, Mekong Bluesman, Trung, YurikBot, Newone, DHN-bot, ijs!bot, SieBot, PipepBot, Qbot, AlleinStein, Luckas-bot, SilvonenBot, Ptbotgourou, Xqbot, Trần Nam Hạ 2001, D'ohBot, TuHan-Bot, EmausBot, Cheers!-bot, AlphamaBot, Addbot, TuanminhBot và 2 người vô danh • Hiệu ứng từ nhiệt Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Hi%E1%BB%87u_%E1%BB%A9ng_t%E1%BB%AB_nhi%E1%BB%87t?oldid= 25949174 Người đóng góp: Apple, ijs!bot, Deshi, VolkovBot, AlleborgoBot, PipepBot, Loveless, Qbot, ArthurBot, TuHanBot, WikitanvirBot, Cheers!-bot, CocuBot, MerlIwBot, AlphamaBot, AlphamaBot2, Earthshaker, Addbot, itxongkhoiAWB, AlphamaBot4, TuanminhBot và Ganatuiyop • Hóa keo Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/H%C3%B3a_keo?oldid=23672525 Người đóng góp: Phan Ba, YurikBot, Lưu Ly, Newone, DHN-bot, ijs!bot, Kimiroo, Qbot, Ktrungthuy, Nguyentrongphu, Alkaline, TuHan-Bot, JackieBot, Cheers!-bot, Sanya3, HiW-Bot, TuanUt, AlphamaBot, Addbot, Tuanminh01 và TuanminhBot • Khối lượng hiệu dụng Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Kh%E1%BB%91i_l%C6%B0%E1%BB%A3ng_hi%E1%BB%87u_d%E1%BB% A5ng?oldid=22167979 Người đóng góp: Mekong Bluesman, Deshi, Loveless, Luckas-bot, ArthurBot, Rubinbot, Obersachsebot, TuHanBot, EmausBot, WikitanvirBot, Cheers!-bot, AlphamaBot, Addbot, TuanminhBot và Một người vô danh

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

hơ n

• Cấu trúc tinh thể Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/C%E1%BA%A5u_tr%C3%BAc_tinh_th%E1%BB%83?oldid=22114544 Người đóng góp: DHN, Trung, Zatrach, Apple, Newone, DHN-bot, JAnDbot, ijs!bot, CommonsDelinker, Viet4777, Nbubi, Deshi, TXiKiBoT, ai-hoa.vu, SieBot, Qbot, Alexbot, CarsracBot, Luckas-bot, ArthurBot, Porcupine, Xqbot, Tuhan, Archaeodontosaurus, TuHan-Bot, ZéroBot, WikitanvirBot, Cheers!-bot, MerlIwBot, Sanya3, AlphamaBot, Addbot, Geo 9999, TuanminhBot và 10 người vô danh

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

• Boson Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Boson?oldid=25323548 Người đóng góp: DHN, Trung, Chobot, YurikBot, Newone, DHNbot, Escarbot, JAnDbot, ijs!bot, TXiKiBoT, SieBot, PipepBot, Loveless, Qbot, MelancholieBot, WikiDreamer Bot, Luckas-bot, Ptbotgourou, ArthurBot, Xqbot, Volga, TjBot, TuHan-Bot, EmausBot, ZéroBot, RedBot, JackieBot, FoxBot, Ripchip Bot, Cheers!-bot, MerlIwBot, AvocatoBot, Ngotnug, GrouchoBot, AlphamaBot, Addbot, Én bạc AWB và 2 người vô danh

78

CHƯƠNG 37. VẬT LÝ VẬT CHẤT NGƯNG TỤ

• Lực kháng từ Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/L%E1%BB%B1c_kh%C3%A1ng_t%E1%BB%AB?oldid=26626553 Người đóng góp: Deshi, Qbot, Tnt1984, TuHan-Bot, EmausBot, Cheers!, Cheers!-bot, TuanminhBot, BacLuong và 2 người vô danh • Multiferroics Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Multiferroics?oldid=25951048 Người đóng góp: Deshi, Qbot, TobeBot, Earthandmoon, TuHan-Bot, EmausBot, Kim Cardassian, Cheers!-bot, AlphamaBot, Addbot, TuanminhBot và Một người vô danh • Mức Fermi Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/M%E1%BB%A9c_Fermi?oldid=26532066 Người đóng góp: CarsracBot, ArthurBot, Dogbert66, TuHan-Bot, Cheers!-bot, MerlIwBot, BendelacBOT, AlphamaBot, Addbot, itxongkhoiAWB, TuanminhBot, Trantrongnhan100YHbot và 3 người vô danh

hơ n

uy

N

• Nhũ tương Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Nh%C5%A9_t%C6%B0%C6%A1ng?oldid=26456583 Người đóng góp: Mekong Bluesman, Phan Ba, Trung, Chobot, YurikBot, DHN-bot, JAnDbot, ijs!bot, VolkovBot, TXiKiBoT, AlleborgoBot, SieBot, Idiomabot, BodhisavaBot, Amirobot, D'ohBot, TuHan-Bot, Cheers!-bot, Lamthienvinh, TuanUt, AlphamaBot, Addbot, Tuanminh01, TuanminhBot, Yenhoai và 4 người vô danh

Q

• Pha (vật ất) Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Pha_(v%E1%BA%ADt_ch%E1%BA%A5t)?oldid=22103805 Người đóng góp: Robbot, Vương Ngân Hà, Trung, Newone, DHN-bot, Escarbot, JAnDbot, TXiKiBoT, SieBot, Qbot, Meotrangden, Xqbot, angbao, Dogbert66, TuHan-Bot, EmausBot, FoxBot, WikitanvirBot, Cheers!-bot, MerlIwBot, AlphamaBot, Addbot, TuanminhBot và 2 người vô danh

Kè

m

• Sắt điện Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/S%E1%BA%AFt_%C4%91i%E1%BB%87n?oldid=25949509 Người đóng góp: ijs!bot, Deshi, Qbot, Luckas-bot, Xqbot, Earthandmoon, TuHan-Bot, JackieBot, Cheers!-bot, MerlIwBot, AlphamaBot, AlphamaBot2, Addbot và TuanminhBot

ạy

• Siêu dẫn nhiệt độ cao Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Si%C3%AAu_d%E1%BA%ABn_nhi%E1%BB%87t_%C4%91%E1%BB%99_ cao?oldid=22104959 Người đóng góp: Trung, DHN-bot, Forest~viwiki, MucDong, JAnDbot, ijs!bot, VolkovBot, SieBot, Idioma-bot, Alexbot, Luckas-bot, Xqbot, TuHan-Bot, Ripchip Bot, Cheers!-bot, YFdyh-bot, AlphamaBot, Addbot, TuanminhBot và 3 người vô danh

/+ D

• Siêu lạnh (nhiệt động lực học) Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Si%C3%AAu_l%E1%BA%A1nh_(nhi%E1%BB%87t_%C4% 91%E1%BB%99ng_l%E1%BB%B1c_h%E1%BB%8Dc)?oldid=23641950 Người đóng góp: AlleinStein, AlphamaBot, Tuanminh01, KudouShinichiDEV và Một người vô danh

co

m

• Sức bền vật liệu Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/S%E1%BB%A9c_b%E1%BB%81n_v%E1%BA%ADt_li%E1%BB%87u?oldid= 26015210 Người đóng góp: DHN, VnPenguin, Mekong Bluesman, Chobot, Lưu Ly, Casablanca1911, Vanminhhanoi, Dung005, JAnDbot, ijs!bot, Genghiskhan, Mtmtu, Sparrow, TXiKiBoT, SieBot, DXLINH, DragonBot, Qbot, OKBot, Minbk, MelancholieBot, Pq, Ptbotgourou, EdBever, Adj, Xmax, Kung:fu:tieu, Bongdentoiac, Tnt1984, EmausBot, Cheers!-bot, MerlIwBot, AlphamaBot, AlphamaBot2, Addbot, itxongkhoiAWB, Tuanminh01, Én bạc, Trantrongnhan100YHbot và 14 người vô danh

e.

• Tinh thể học Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Tinh_th%E1%BB%83_h%E1%BB%8Dc?oldid=26375254 Người đóng góp: TXiKiBoT, SieBot, Ktrungthuy, Luckas-bot, ArthurBot, Tranletuhan, Volga, MastiBot, TuHan-Bot, EmausBot, ZéroBot, ChuispastonBot, Cheers!bot, AlphamaBot, Addbot, itxongkhoiAWB, Felix Modernssohn, Tuanminh01, TuanminhBot, Trantrongnhan100YHbot, Minh28397 và Một người vô danh

oo

gl

• Tinh thể quang tử Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Tinh_th%E1%BB%83_quang_t%E1%BB%AD?oldid=18263605 Người đóng góp: Trung, DHN-bot, VolkovBot, TXiKiBoT, SieBot, Qbot, TuHan-Bot, ZéroBot, JackieBot, Cheers!-bot, AlphamaBot, AlphamaBot2 và Addbot

.g

• Tinh thể thời gian Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Tinh_th%E1%BB%83_th%E1%BB%9Di_gian?oldid=26345789 Người đóng góp: Viethavvh, Alphama, Tuanminh01, AlphamaBot4, TuanminhBot và 2 người vô danh

us

• Trạng thái vật ất Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%A1ng_th%C3%A1i_v%E1%BA%ADt_ch%E1%BA%A5t?oldid= 26515863 Người đóng góp: Newone, Escarbot, TXiKiBoT, SieBot, Qbot, Luckas-bot, ArthurBot, Porcupine, Xqbot, angbao, Bongdentoiac, Dinhtuydzao, Yduocizm, JackieBot, Cheers!, ChuispastonBot, Cheers!-bot, CocuBot, MerlIwBot, AlphamaBot, Addbot và 5 người vô danh

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

• Ngưng tụ Bose-Einstein Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C6%B0ng_t%E1%BB%A5_Bose-Einstein?oldid=26782913 Người đóng góp: Mxn, Trung, Chobot, YurikBot, Newone, DHN-bot, Forest~viwiki, ijs!bot, SieBot, PipepBot, Loveless, Idioma-bot, Qbot, Gökhan, ArthurBot, Porcupine, Xqbot, SassoBot, Earthandmoon, TuHan-Bot, EmausBot, ZéroBot, RedBot, Movses-bot, Cheers!-bot, AvocatoBot, Makecat-bot, AlphamaBot, Hugopako, AlphamaBot2, Addbot, itxongkhoiAWB, GHA-WDAS, TuanminhBot, P.T.Đ và 3 người vô danh

• Vật ất suy biến Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/V%E1%BA%ADt_ch%E1%BA%A5t_suy_bi%E1%BA%BFn?oldid=26177240 Người đóng góp: Trungda, Loveless, Qbot, Sholokhov, Meotrangden, Luckas-bot, Tranletuhan, Atomic King, TuHan-Bot, Cheers!-bot, GrouchoBot, Addbot, itxongkhoiAWB và Một người vô danh

• Vật liệu từ mềm Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/V%E1%BA%ADt_li%E1%BB%87u_t%E1%BB%AB_m%E1%BB%81m?oldid= 25949942 Người đóng góp: Casablanca1911, DHN-bot, Deshi, SieBot, PipepBot, Loveless, Idioma-bot, Qbot, Luckas-bot, Amirobot, TuHan-Bot, EmausBot, ZéroBot, JackieBot, WikitanvirBot, GrouchoBot, AlphamaBot, AlphamaBot2, Addbot, TuanminhBot, BacLuong và 2 người vô danh • Vật lý ất rắn Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/V%E1%BA%ADt_l%C3%BD_ch%E1%BA%A5t_r%E1%BA%AFn?oldid=22107531 Người đóng góp: Trung, Linhbach, DHN-bot, JAnDbot, GermanX, VolkovBot, SieBot, Qbot, Luckas-bot, Amirobot, Xqbot, Earthandmoon, TuHan-Bot, ChuispastonBot, WikitanvirBot, Cheers!-bot, TuanUt, AlphamaBot, AlphamaBot2, Addbot và TuanminhBot • Vật lý vật ất ngưng tụ Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/V%E1%BA%ADt_l%C3%BD_v%E1%BA%ADt_ch%E1%BA%A5t_ng% C6%B0ng_t%E1%BB%A5?oldid=26235350 Người đóng góp: Trung, Prenn, Earthandmoon, Cheers!-bot, enhitran, AlphamaBot, AlphamaBot2, OctraBot, KingPika, Tuanminh01, TuanminhBot và Én bạc AWB

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

• Năng lượng điểm không Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/N%C4%83ng_l%C6%B0%E1%BB%A3ng_%C4%91i%E1%BB%83m_kh% C3%B4ng?oldid=26801715 Người đóng góp: Newone, AlphamaBot4, TuanminhBot và Minhkhoitrannguyen

37.9. NGUỒN, NGƯỜI ĐÓNG GÓP, VÀ GIẤY PHÉP CHO VĂN BẢN VÀ HÌNH ẢNH

37.9.2

79

Hình ảnh

• Tập_tin:1000_bài_cơ_bản.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/95/1000_b%C3%A0i_c%C6%A1_b%E1% BA%A3n.svg Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: File:Wikipedia-logo-v2.svg Nghệ sĩ đầu tiên: is file: Prenn • Tập_tin:Ambox_wikify.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e1/Ambox_wikify.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: penubag • Tập_tin:ArealVelocity.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9b/ArealVelocity.svg Giấy phép: CC-BY-SA3.0 Người đóng góp: Chuyển từ en.wikipedia sang Commons. Nghệ sĩ đầu tiên: e original uploader was Xyzzy n tại Wikipedia Tiếng Anh

ạy

Kè

m

Q

uy

• Tập_tin:Commons-emblem-question_book_orange.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/ 1f/Commons-emblem-question_book_orange.svg Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: <a href='//commons. wikimedia.org/wiki/File:Commons-emblem-issue.svg' class='image'><img alt='Commons-emblem-issue.svg' src='https: //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Commons-emblem-issue.svg/25px-Commons-emblem-issue.svg.png' width='25' height='25' srcset='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Commons-emblem-issue. svg/38px-Commons-emblem-issue.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/ Commons-emblem-issue.svg/50px-Commons-emblem-issue.svg.png 2x' data-file-width='48' data-file-height='48' /></a> + <a href='//commons.wikimedia.org/wiki/File:Question_book.svg' class='image'><img alt='estion book.svg' src='https: //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Question_book.svg/25px-Question_book.svg.png' width='25' height='20' srcset='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Question_book.svg/38px-Question_book.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Question_book.svg/50px-Question_book.svg.png 2x' data-filewidth='252' data-file-height='199' /></a> Nghệ sĩ đầu tiên: GNOME icon artists, Jorge 2701

/+ D

• Tập_tin:Commons-logo.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Commons-logo.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: is version created by Pumbaa, using a proper partial circle and SVG geometry features. (Former versions used to be slightly warped.) Nghệ sĩ đầu tiên: SVG version was created by User:Grunt and cleaned up by 3247, based on the earlier PNG version, created by Reidab.

co

m

• Tập_tin:CriticalPointMeasurementEthane.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e5/ CriticalPointMeasurementEthane.jpg Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: Persönlich übergeben von Sven Horstmann. In ähnlicher Form verwendet in: Horstmann S., “eoretische und experimentelle Untersuchungen zum Hochdruckphasengleichgewichtsverhalten fluider Stoffgemische ür die Erweiterung der PSRK-Gruppenbeitragszustandsgleichung”, Doktorabeit, C.-v.-O. Universität Oldenburg, 2000 Nghệ sĩ đầu tiên: Dr. Sven Horstmann

gl

e.

• Tập_tin:Cubic,_face-centered.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d7/Cubic%2C_face-centered.png Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: own work (transferred from en:File:Cubic, face-centered.png) Nghệ sĩ đầu tiên: Daniel Mayer, DrBob

oo

• Tập_tin:Cubic-body-centered.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1d/Cubic-body-centered.png Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: own work (transferred from en.WP) Nghệ sĩ đầu tiên: Daniel Mayer, DrBob • Tập_tin:Cubic_crystal_shape.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e9/Cubic_crystal_shape.png Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: own work (transferred from en.WP) Nghệ sĩ đầu tiên: Daniel Mayer, DrBob

.g

• Tập_tin:Ehysteresis.PNG Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4d/Ehysteresis.PNG Giấy phép: CC BY 3.0 Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Ndthe

us

• Tập_tin:Emulsions.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/ca/Emulsions.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Own work, aer Image:Emulsions.png by Ike9898 Nghệ sĩ đầu tiên: Fvasconcellos 14:24, 17 April 2007 (UTC)

• Tập_tin:Folder_Hexagonal_Icon.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/48/Folder_Hexagonal_Icon.svg Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: Own work based on: Folder.gif. Nghệ sĩ đầu tiên: Original: John Cross Vectorization: Shazz • Tập_tin:Frank_Wilczek.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/74/Frank_Wilczek.jpg Giấy phép: CC BY-SA 2.0 Người đóng góp: https://www.flickr.com/photos/117994717@N06/22151344544/in/photolist-5vWMvU-8FAcLV-ApRP8Q-zKrqZw Nghệ sĩ đầu tiên: Ecole polytechnique Université Paris-Saclay • Tập_tin:Fullerene_Nanogears_-_GPN-2000-001535.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b6/Fullerene_ Nanogears_-_GPN-2000-001535.jpg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Great Images in NASA: Home - info - pic Nghệ sĩ đầu tiên: NASA • Tập_tin:HYSTERESIS.JPG Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d7/HYSTERESIS.JPG Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Transferred from vi.wikipedia Nghệ sĩ đầu tiên: Deshi at vi.wikipedia • Tập_tin:HYS_SM.JPG Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/26/HYS_SM.JPG Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Transferred from vi.wikipedia Nghệ sĩ đầu tiên: Deshi at vi.wikipedia • Tập_tin:HallEffCurrentSense.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/95/HallEffCurrentSense.jpg Giấy phép: CC SA 1.0 Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

N

hơ n

• Tập_tin:Chem_template.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ac/Chem_template.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: own work inspired by <a href='//commons.wikimedia.org/wiki/File:Chem_template.png' class='image'><img alt='Chem template.png' src='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/64/Chem_template.png' width='48' height='48' class='thumbborder' data-file-width='48' data-file-height='48' /></a><a href='//commons.wikimedia. org/wiki/File:Chem_template.svg' class='image'><img alt='Chem template.svg' src='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ commons/thumb/a/ac/Chem_template.svg/46px-Chem_template.svg.png' width='46' height='46' class='thumbborder' srcset='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Chem_template.svg/69px-Chem_template.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Chem_template.svg/92px-Chem_template.svg.png 2x' data-filewidth='400' data-file-height='400' /></a> Nghệ sĩ đầu tiên: Amada44

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

• Tập_tin:Bose_Einstein_condensate.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/af/Bose_Einstein_condensate. png Giấy phép: Public domain Người đóng góp: NIST Image Nghệ sĩ đầu tiên: NIST/JILA/CU-Boulder

80

CHƯƠNG 37. VẬT LÝ VẬT CHẤT NGƯNG TỤ

• Tập_tin:Hall_effect-comparation.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6b/Hall_effect-comparation.png Giấy phép: CC BY-SA 3.0 it Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Beta16 • Tập_tin:Hall_effect.gif Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7b/Hall_effect.gif Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Hajder • Tập_tin:Hall_effect.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/01/Hall_effect.png Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Peo • Tập_tin:Heike_Kamerlingh_Onnes_and_Johannes_Diderik_van_der_Waals.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ commons/f/f8/Heike_Kamerlingh_Onnes_and_Johannes_Diderik_van_der_Waals.jpg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: http: //www.science.uva.nl/research/itf/images/vdwaals_large.jpg Nghệ sĩ đầu tiên: ?

hơ n

<a href='//commons.wikimedia.org/wiki/User_talk:Fry1989' title='User talk:Fry1989'>eh?</a>

N

• Tập_tin:Lysozym_diffraction.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lysozym_diffraction.png Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Del45

uy

• Tập_tin:M-H.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/50/M-H.png Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Transferred from vi.wikipedia Nghệ sĩ đầu tiên: Deshi at vi.wikipedia

Q

• Tập_tin:MCE1.JPG Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/vi/1/16/MCE1.JPG Giấy phép: ? Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

m

• Tập_tin:MCE2.JPG Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/vi/e/e0/MCE2.JPG Giấy phép: CC-BY-SA 3.0 Người đóng góp: ?

Nghệ sĩ đầu tiên: ?

Kè

• Tập_tin:MCE3.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/vi/3/3a/MCE3.png Giấy phép: Phạm vi công cộng Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

ạy

• Tập_tin:Melting_icecubes.gif Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/16/Melting_icecubes.gif Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Moussa

/+ D

• Tập_tin:Monoclinic-base-centered.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/dd/Monoclinic-base-centered. png Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: own work (transferred from en.WP) Nghệ sĩ đầu tiên: en:User:Mahlerite • Tập_tin:Monoclinic.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ac/Monoclinic.png Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: own work (transferred from en.WP) Nghệ sĩ đầu tiên: en:User:Mahlerite

m

• Tập_tin:Mossbauer_51Fe.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/be/Mossbauer_51Fe.png Giấy phép: Public domain Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

co

• Tập_tin:Opal_Armband_800pix.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/03/Opal_Armband_800pix.jpg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

e.

• Tập_tin:Orthorhombic-base-centered.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/45/ Orthorhombic-base-centered.png Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

gl

• Tập_tin:Orthorhombic-body-centered.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b3/ Orthorhombic-body-centered.png Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

oo

• Tập_tin:Orthorhombic-face-centered.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7c/ Orthorhombic-face-centered.png Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

.g

• Tập_tin:Orthorhombic.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Orthorhombic.png Giấy phép: CC-BY-SA3.0 Người đóng góp: own work (transferred from en.WP) Nghệ sĩ đầu tiên: Daniel Mayer, DrBob

us

• Tập_tin:People_icon.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/37/People_icon.svg Giấy phép: CC0 Người đóng góp: OpenClipart Nghệ sĩ đầu tiên: OpenClipart • Tập_tin:Phase_change_-_en.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0b/Phase_change_-_en.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: F l a n k e r, penubag

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

• Tập_tin:Jamaica_road_sign_W31-2.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Jamaica_ road_sign_W31-2.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: <a data-x-rel='nofollow' class='external text' href='http://www.mtw.gov.jm/transport/policies/traffic%20control%20device%20manual.pdf'>Traffic Control Devices Manual</a> Nghệ sĩ đầu tiên: <a href='//commons.wikimedia.org/wiki/User:Fry1989' title='User:Fry1989'>Fry1989</a>

• Tập_tin:Portal-puzzle.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fd/Portal-puzzle.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: User:Eubulides. Created with Inkscape 0.47pre4 r22446 (Oct 14 2009). is image was created from scratch and is not a derivative of any other work in the copyright sense, as it shares only nonprotectible ideas with other works. Its idea came from File:Portal icon.svg by User:Michiel1972, which in turn was inspired by File:Portal.svg by User:Pepetps and User:Ed g2s, which in turn was inspired by File:Portal.gif by User:Ausir, User:Kyle the hacker and User:HereToHelp, which was reportedly from he:File:Portal.gif (since superseded or replaced?) by User:Naama m. It is not known where User:Naama m. got the idea from. Nghệ sĩ đầu tiên: User: Eubulides

• Tập_tin:Quantum_Hall_effect_-_Russian.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/16/Quantum_Hall_ effect_-_Russian.png Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: Chuyển từ ru.wikipedia sang Commons by Syrcro using CommonsHelper. - Original file name was ru:Файл:Квантовый эффект Холла.png. Nghệ sĩ đầu tiên: e original uploader was Antikon tại Wikipedia Tiếng Nga • Tập_tin:Quasicrystal1.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5d/Quasicrystal1.jpg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: http://www.mcbmm.ameslab.gov/high_TrappingNano.htm Nghệ sĩ đầu tiên: J.W. Evans, e Ames Laboratory, US Department of Energy

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

• Tập_tin:Hexagonal.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/13/Hexagonal.png Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: own work (transferred from en.WP) Nghệ sĩ đầu tiên: Daniel Mayer, DrBob

37.9. NGUỒN, NGƯỜI ĐÓNG GÓP, VÀ GIẤY PHÉP CHO VĂN BẢN VÀ HÌNH ẢNH

81

• Tập_tin:Question_book-new.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/99/Question_book-new.svg Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: Chuyển từ en.wikipedia sang Commons. Created from scratch in Adobe Illustrator. Based on Image: Question book.png created by User:Equazcion Nghệ sĩ đầu tiên: Tkgd2007 • Tập_tin:Replica-of-first-transistor.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bf/Replica-of-first-transistor.jpg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

• Tập_tin:Rhombohedral.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0f/Rhombohedral.png Giấy phép: CC-BYSA-3.0 Người đóng góp: own work (transferred from en.WP) Nghệ sĩ đầu tiên: Daniel Mayer, Topbanana, DrBob • Tập_tin:Roses_des_Sables_Tunisie.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a7/Roses_des_Sables_Tunisie. jpg Giấy phép: CC BY-SA 4.0 Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Didier Descouens • Tập_tin:SM_Finemet.JPG Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/vi/c/ca/SM_Finemet.JPG Giấy phép: ? Người đóng góp: ?

Nghệ sĩ đầu tiên: ?

hơ n

N

• Tập_tin:Tetragonal-body-centered.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/43/Tetragonal-body-centered. png Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

uy

• Tập_tin:Tetragonal.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Tetragonal.png Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: own work (transferred from en.WP) Nghệ sĩ đầu tiên: Daniel Mayer, DrBob

Q

• Tập_tin:Translation_to_english_arrow.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8a/Translation_to_english_ arrow.svg Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: Own work, based on :Image:Translation_arrow.svg. Created in Adobe Illustrator CS3 Nghệ sĩ đầu tiên: tkgd2007

m

• Tập_tin:Transparent.gif Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/ce/Transparent.gif Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Edokter

Kè

• Tập_tin:Triclinic.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ac/Triclinic.png Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

Giấy phép nội dung

co

37.9.3

m

/+ D

ạy

• Tập_tin:Zoomed_view_of_carbon_nanotube.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a1/Zoomed_ view_of_carbon_nanotube.svg Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: Là ảnh phái sinh từ Carbon nanotube.svg: <a href='//commons.wikimedia.org/wiki/File:Carbon_nanotube.svg' class='image'><img alt='Carbon nanotube.svg' src='https://upload. wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Carbon_nanotube.svg/50px-Carbon_nanotube.svg.png' width='50' height='187' srcset='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Carbon_nanotube.svg/75px-Carbon_nanotube.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Carbon_nanotube.svg/100px-Carbon_nanotube.svg.png 2x' data-filewidth='159' data-file-height='594' /></a> Nghệ sĩ đầu tiên: Carbon_nanotube.svg: Guillaume Paumier (user:guillom)

us

.g

oo

gl

e.

• Creative Commons Aribution-Share Alike 3.0

pl

Diễn đàn hỗ trợ giáo dục : Đ/C 1000B Trần Hưng Đạo Tp Quy Nhơn Người sáng lập : Nguyễn Thanh Tuấn - Chủ quản tài nguyên : Nguyễn Thanh Tú

• Tập_tin:Science.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/54/Science.jpg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN

• Tập_tin:SchemaPiezo.gif Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c4/SchemaPiezo.gif Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: Template:Ownnn Nghệ sĩ đầu tiên: Tizeff