Ktieb Festa San Publju 2022

Ktieb tal-Festa u Storja Furjaniża Parroċċa San Publju, Il-Furjana 2022 PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

1

2

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

Ritratt tal-faċċata tal-ktieb: Dettall mill-pittura ta’ John Grima li tinsab filkappellun tar-Ruzarju u ġiet inawgurata nhar it-23 ta’ Awwissu 2020. Ħajr lil Daniel Cilia għar-ritratt W

Pubblikazzjoni ta’ darba f’sena fl-okkażjoni tal-Festa Solenni ta`

San Publju

L-ewwel Isqof u Qaddis Malti li ser issir fl-1 ta` Mejju 2022 fil-Knisja Arċipretali ta’ San Publju Il-Furjana Werrej:

San Publju Jibqa F’Qalbna Talba lil San Publju Publju Analiżi Tal-Isem Oriġinali, il-Varjanti Maltin Tiegħu Qassis Furjaniż Il-Kappella Tal-Madonna Tal-Grazzja Jew Tal-Libertà Mill-Arkivju Compagnoni Floriani Ta’ Macerata Programm Tal-Festa Ta’ San Publju Esperjenza Fil-Filippini Naxxarin F’San Ġiljan Fergħa Armar Ta’ Ġewwa U Manutenzjoni Tal-Knisja Sentejn Ħidma B`risq Il-Futur Tal-Festa Tagħna Il-Knisja Ta’ San Publiju T’ Għammar Apprezzament Lil Sr. Imelda Muscat Il-Furjaniżi Quddiem L-Inkiżitur Antonio Lante (1771-1777) Ħidma Pastorali u xi Attivitajiet oħra Arbural u Rendikonti

Rev. Dun Charles Cini Rev. Mons. Charles J. Scicluna Profs. Oliver Friggieri Rev Dr Martin Micallef Paul P. Agius Patri Pawl Bugeja OFM CAP Manoel Pirotta Freddie Tonna Mark Ciantar Profs. Joseph Galea Alan Micheal Vella Anthony Camenzuli Dun Stefan Galea u Paul Vella

4 5 9 12 14 27 36 41 43 48 56 59 62 64 67 78

Bord Editorjali Rev. Arcipriet il-Kan. Charles Cini Stephen Tonna - Editur Dale Cachia - Graphic Designer

Joe Debattista - Qari tal-provi Dorian Holland - Ġbir ta’ Reklami Publio Stefan Tonna - Ġbir ta’ Reklami.

Stampat: Best Print Co. Ltd., Qrendi.

Email: bestprintqrendi@gmail.com Tel: 21680789

Uffiċċju Parrokkjali Arċipriet Dun Charles Cini 4, Triq Sarria, Il-Furjana email:parrocca.floriana@maltadiocese.org Tel: 21247106 | Mob: 79707007 Revolut: 79707007 | BOV Mobile: 79053256 Facebook: @publjuparishfloriana1844 PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

3

4

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

5

PA R RO Ċ Ċ A S A N P U BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 2 2

San Publju Jibqa’ F’ Qalbna.

– Kitba ta’ Rev. Dun Charles Cini - Arċipriet

Għaddew sentejn minn l-aħħar li konna ħriġna l-ktieb tal-festa, issa għall-grazzja ta’ Alla qegħdin nerġgħu niċċelebraw il-festa, tant mixtieqa minna l-Furjaniżi. Għaddejna minn żmien iebes ħafna, żmien li jġiegħlek taqta’ qalbek, fejn ħadd ma jkun jaf x’ ser jiġri. Il-Covid 19 ma hux biss virus qerriedi iżda hu dak il-virus li ma jħalliniex ngħixu l-ħajja tagħna kif nixtiquha.

S

an Publju żgur jibqa’ f’qalbna, u jien konvint li l-festa li ser niċċelebraw ser tkun waħda sabiħa. Kull Furjaniż ser jerġa` lura biex flimkien ingawdu l-knisja Arċipretali tagħna mżejna bl-aqwa armar kif ukoll ingawdu dak li ġġib magħha l-festa tal-patrun tagħna. Iżda dan iż-żmien straordinarju għalina, ma jiqafx biss għax ikollna l-festa u daqshekk. Irridu nifhmu dak li qiegħed jgħidilna l-Papa Franġisku: “Il-Knisja għandha l-missjoni li xxandar il-ħniena ta’ Alla, il-qalb li tħabbat tal-Evanġelju, li permezz tagħha trid tilħaq il-qalb u l-moħħ ta’ kull bniedem.”

Jien naħseb li dan huwa dak li qiegħed jgħidilna l-Mulej illum. Jekk San Publju għadu f’ qalbna, allura jrid jidher dan is-sentiment tal-ħniena ta’ Ġesu`, permezz tal-Knisja tiegħu, biex inkunu l-id ħanina ta’ Alla.

6

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

Nitolbu l-Mulej biex il-ħeġġa u l-imħabba li għandna għal San Publju tkun tidher fil-ħajja tal-Parroċċa tagħna. Sar ħafna xogħol fi żmien il-pandemija ħalli nieħdu ħsieb it-tempju tagħna u ta’ dan nixtieq ngħid grazzi lil tant voluntieri li kuljum jaħdmu fil-knisja, iżda rridu nifhmu li kull wieħed u waħda minna huwa tempju wkoll, dak tal-Ispirtu s-Santu. Mela nieħdu ħsieb li aħna nkunu l-id ħanina ta’ Alla.

Minn qalbi nawguralkom il-festa t-tajba.

Viva San Publju.

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

7

8

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

9

10

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

PA R RO Ċ Ċ A S A N P U BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 2 2

Publju Analiżi Tal-Isem Oriġinali, il-Varjanti Maltin Tiegħu – Kitba ta’ Profs. Oliver Friggieri

Dan l-artiklu tal-Professur Oliver Friggieri kien intenzjonat li jiġi ppubblikat fil-Programm tal-Festa ta’ San Publju tas-sena 2020. Kif jaf kulħadd il-festa ma saritx minħabba l-Covid 19 u l-Programm ma ġiex ippubblikat. Il-Professur Friġġieri għadda għall-ħajja ta’ dejjem fil-25 ta’ Novembru 2020 u għaldaqstant dan l-artiklu huwa l-aħħar kontribuzzjoni tiegħu għal din il-pubblikazzjoni. Il-Bord Editorjali jixtieq jesprimi l-apprezzament kbir tiegħu lejn il-Professur Friggieri għall-kontribuzzjonijiet kollha tiegħu, dejjem mill-aktar interessanti u ta’ livell għoli, li bihom żejjen diversi pubblikazzjonijiet li jikkonċernaw il-Furjana In-nisel u t-tifsira tal-kelma Publius

S

kont Alfonso Burgio (Dizionario dei nomi propri di persona, Casa Editrice Ceschina, Milan, 1970, paġna 434), il-kelma publio hija mnissla mill-kelma Latina populus, poplu, u tfisser ukoll persuna li hi mogħtija għall-ħidma b’risq il-poplu. Huwa jgħid li dan l-isem kien imxerred ħafna fost ir-Rumani, u kien marbut ma’ ismijiet oħrajn bħal Valerju u Kornelju.

F’Dizionario dei nomi italiani (Arnoldo Mondadori Editore, 1986, paġni 307-308), Emidio De Felice jagħti Pubblio u Publia bħala żewġ varjanti tal-isem Publio. L-aċċent hu mixħut dejjem fuq il-vokali u.

L-isem kien imxerred ħafna fil-Lazio, u dan kien sinjal li l-isem kien marbut mal-kult ta’ diversi qaddisin barranin. De Felice jorbtu mal-prenom Latin Publius. Il-prenom huwa l-isem individwali mlissen u miktub qabel l-isem proprju ta’ diversi persunaġġi importanti. Għalhekk De Felice jemmen li dan il-prenom huwa forma mnissla mill-isem Etrusku Pupli. Jose M. Albaiges Olivart ukoll inissel it-terminu/l-isem Taljan Publio milLatin Publius, u jagħtih it-tifsira ta’ “del pueblo”, fis-sens ta’ persuna politika “que se dedica a la cosa publica”. (Diccionario de Nombres de Personas, Universitat de Barcelona, 1984, paġna 206).

L-isem huwa mogħti l-istess tifsira anki minn Michele Francipane li f’Dizionario ragionato dei nomi (Biblioteca Universale Rizzoli, Milan, 1993, paġna 331) ikompli jseddaq ir-rabta tal-isem

Taljan, ta’ nisel Latin, mal-aġġettiv ‘pubbliku’, f’sens ta’ sostantiv, ta’ xi ħadd li huwa tal-poplu. Bħala eżempji Francipane jsemmi tliet persunaġġi importanti li kellhom il-prenom Publio: P. Virgilio Marone, P. Ovidio Nasone, poeti Latini, u P. Valerio Publicola, konslu Ruman.

F’Un nome al giorno (Casa Editrice Patron, Bologna, 1972, paġni 59-60) Carlo Tagliavini jagħti tagħrif u interpretazzjoni li huma aktarx ilqofol essenzjali kollu tas-suġġett. Huwa jseddaq il-fehma li għar-Rumani tal-qedem l-isem Publius kien wieħed mill-prenomi l-iżjed komuni.

Il-prenom kien l-isem, in-nom, individwali, persunali li kien jingħad qabel in-nom ewlieni u qabel il-kunjom, il-‘cognomen’. Fl-era klassika dan l-isem naqas ħafna. Minħabba l-importanza ta’ kulma hu miġbur f’din is-silta li għażilt mit-tagħrif kollu li jagħti Carlo Tagliavini, se nikkwota s-silta fl-oriġinal Taljan tiegħu: “Quantunque non siano mancati martiri e santi chiamati Publius (e quindi o conosciuti col loro solo prenome, o vissuti in epoca piu’ tarda, quando ormai il sistema trinominale romano era in sfacelo)… il nome Publio non ebbe molta fortuna e cadde in disuso nel Medioevo; anche nel periodo del Rinascimento non torno’ di moda, appunto perche’ essendo stato un semplice prenome era troppo poco indicativo e rievocativo di un determinato personaggio. Si puo’ dire che oggi, in Italia, Publio e’ un nome personale raro … Quanto all’etimologia del latino Publius, non si puo’ dire niente di sicuro; le antiche spiegazioni PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

11

etimologiche lo legavano a populus e a publicus. Oggi pero’ i linguisti non solo tengono separate populus e publicus, ma ritengono che il prenome Publius non abbia con dette voci che una somiglianza del tutto esteriore.

Per populus, voce isolata nelle lingue del gruppo italico (l’umbro ha puplum, poplom), e’ molto probabile un’origine etrusca (Pepluna era il nome etrusco di Populonia). Anche per Publius e‘ probabile un’origine etrusca, dal nome di persona Pupli.

Quanto poi a una connessione fra il personale etrusco Pupli e la base etrusca di populus, e’ un problema che, al pari del significato originario delle voci, non siamo ancora in grado di risolvere.”

Ir-rabta Maltija mal-kelma Publius In-nisel tal-isem Publius hu marbut mal-Grieg qadim, Poplios, u mal-Latin Publius. Stħarriġ tażżewġ kelmiet jindika minnufih li ż-żewġ kelmiet għandhom diġa` l-varjazzjoni li l-Maltin jużaw fit-taħdit, u allura anki fil-kitba, bħala esperjenza lokali, Maltija. Poplios fiha l-konsonanti, li tagħlaq l-ewwel sillaba tal-kelma, waqt li l-kelma Publius tagħlaq l-ewwel sillaba tagħha bil-konsonanti b.

Il-Maltin, bħala kelliema u anki bħala ħallieqa tal-lingwa Maltija, jirrikonoxxu huma wkoll iddifferenza, l-għażla li hemm bejn Puplju u Publju.

Dan huwa eżempju tal-użu tal-konsonanti xebbihin b u p, bħalma huma, fost l-oħrajn, il-konsonanti k u g. Bħala eżempju komuni tista’ tissemma l-kelma Taljana pallone li l-Maltin biddluha konsistentement f’ballun. Fil-Malti hemm lista ta’ konsonanti li jixxiebhu; huma mqassmin f’rotob (mniffsin) u f’qawwija (mleħħnin): ċ – ġ, f –v, k – g, p – b, s –ż, t – d, z – z, x– x. Dawn huma eżempji li jkomplu juru s-sens li hemm fir-relazzjoni bejn il-konsonanti b u l-konsonanti p fil-kuntest Malti ta’ din ilkelma: patutu – batut, petodo – bdot, piccia – biċċa, picciuni – beċċun, pendolare – bandal.

Fit-traduzzjoni tiegħu tal-Bibbja Pietru Pawl Saydon (1895-1971) mhux biss jippreferi l-konsonanti b u jikteb Publiju, iżda wkoll iżid il-vokali i bejn l u j: Publiju. B’hekk huwa jirrikonoxxi l-aċċent sdruċċjolu tal-kelma; l-aċċent jaqa’ fuq l-ewwel vokali tal-kelma (u), u 12

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

warajha hemm żewġ vokali (i u u) mhux-aċċentati.

Kif juru fit-tieni edizzjoni ta’ Il-Bibbja (1996), ittradutturi tal-Għaqda Biblika Maltija, min-naħa l-oħra, jeliminaw it-tieni vokali i, biex b’hekk il-kelma ma tibqax sdruċċjola u ssir pjana (sillaba-bla-aċċent waħda biss sa tmiem il-kelma wara l-vokali aċċentata: pub–lju).

Ir-raġuni hi li l-Malti qadim tradizzjonali, ilMalti Semitiku jew ‘safi’, jippreferi l-aċċent pjan u mhux l-aċċent sdruċċjolu. Għalhekk il-kelma Publju hi l-kelma Maltija proprja.

L-għażla hi bejn Publiju u Publju, jiġifieri bejn kelma sdruċċola (kelma b’aċċent segwit minn żewġ sillabi mhux-aċċentati: ‘ - -) u kelma pjana (kelma b’aċċent segwit minn sillaba mhuxaċċentata waħda: ‘ -). Huwa ċ-ċaqliq ta’ aċċent li jagħti ħjiel ta’ varjazzjoni bejn kultura u oħra fi ħdan kundizzjoni naturali u kulturali li tixxiebah ħafna, għaliex hi r-ruħ ta’ reġjun wieħed, il-Mediterran, li huwa Latin daqskemm huwa Afrikan. Din ir-realta` ġeografika hija riflessa fil-karattru interkontinentali (Semitiku-Latin) tal-lingwa Maltija.

Publius fit-tixrid tal-varjanti popolari Mikiel Anton Vassalli (1764-1829), awtur bikri importanti ħafna fl-istorja tal-Malti miktub, jagħżel il-kelma Publju fil-Quatuor Evangelia, et Actus Apostolorum, Londra, 1829, paġna 278, waqt li Saydon (L-Atti tal-Appostli maqlub millGrieg, The Empire Press, 1955) jagħżel kemm Publju u kemm Publiju. Fil-qasam letterarju l-isem Publju huwa forma rikonoxxuta dejjem, fost l-oħrajn mill-Comm. Antonio Agius, l-awtur ta’ S. Publju Martri l-Ewwel Isqof ta’

Malta (1978). L-isem hu magħżul anki minn Dun Karm innifsu, fost l-oħrajn fil-poeżija ‘IlX ta’ Frar’ tal-1927. Għal Dun Karm hemm konnessjoni bejn il-forma Maltija tal-isem, Publju, u t-twemmin li Publju huwa Malti: Tefgħet ġewwa l-qalb ta’ Publju L-ewwel wieħed mill-Maltin.

Minbarra din il-lealta` lejn il-forma tradizzjonali, awtur bħal Temi Zammit ippreżenta l-kelma f’xejriet popolari tat-taħdit, jiġifieri ta’ forma li titgħawweġ għal xi skop jew ieħor, bħalma huma r-rabja, l-ironija jew iż-żufjett. Forsi hekk għamel Temi Zammit fin-novella ‘Ir-Rebħa ta’ Pupull’, imxandra f’’Il-Malti’, II, 7, Ġunju 1931, paġni 69-71. Din in-novella xterdet ħafna fost l-istudenti u l-familji tagħhom, anki għaliex E. B. Vella inkludieha fit-tielet ktieb tal-antoloġiji

tiegħu għall-iskejjel Ġabra ta’ Ward (Oxford University Press, III, 1935, paġni 63-68).

Kemm Pupull u kemm Pullu huma eżempji ta’ kif f’livelli differenti l-istess isem jassumi karattru soċjali u kulturali differenti. Bejn Pullu u Pupull hemm id-distanza ritmika ta’ bejn trokew (Pullu, kelma bl-aċċent fuq l-ewwel sillaba: ‘-) u ġjambu (Pupull, kelma bl-aċċent fuq it-tieni sillaba: -‘). Hekk ukoll hi mimlija tifsir id-differenza bejn il-forom storiċi tal-istess isem, Publiju u Publju. Kollox jindika li l-forma Maltija hi l-eqreb lejn l-espressjoni tal-poplu kolt, jiġifieri ta’ poplu li jagħraf minn fejn ġiet il-kelma u x’sura għandu jagħtiha biex issa ssir kreatura tiegħu wkoll. Il-kelma Publju hija r-riżultat ta’ proċess li biddel aċċent sdruċċjolu f’aċċent pjan. Tirrakkonta storja li hija wisq iżjed minn storja ta’ isem biss.

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

13

PA R RO Ċ Ċ A S A N P U BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 2 2

Qassis Furjaniż

Isir Il-Viċi Parroku Tal-Parroċċa Ta’ San Pawl Il-Belt Il-qassis Furjaniż Dun David Torpiano, b’seħħ minn Ottubru tas-sena2019, sar jifforma parti millKapitlu tal-Parroċċa ta’ San Pawl Nawfragu fil-belt kapitali. Hu kien infurmat mill-Arċisqof Charles J Scicluna li l-mandat il-ġdid tiegħu kien se jkun maqsum bejn il-Kummissjoni Kateketika Nazzjonali u l-Parroċċa ta’ San Pawl fil-Belt.

L

ejn l-aħħar tas-sena 2019 Dun David temm l-istudji tiegħu fil-belt kapitali Taljana, Ruma, billi kiseb id-Dottorat. F’nofs Diċembru 2019, Dun David tela’ Ruma għal dik li tissejjaħ difiża tat-teżi li kiteb dwar il-qaddis il-ġdid Ingliż John Henry Newman. Difiża li saret b’suċċess u għalhekk kiseb id-Dottorat.

Fil-belt kapitali Taljana, Dun David kien akkumpanjat minn familjari fosthom ommu, missieru u z-zijiet Monsinjur Dun Pawl Camilleri u Joe Camilleri, kif ukoll minn numru ta’ ħbieb qassisin.

Fost dawn il-qassisin kien hemm l-Arċipriet talFurjana l-Kanonku Dun Charles Cini u l-Arċipriet il-ġdid tal-Parroċċa ta’ San Pawl Nawfragu tal-Belt, il-Kanonku Dun David John Cilia, li bħal Dun David Torpiano sa ftit ilu kien qed jistudja f’Ruma.

Dun David Torpiano (fin-nofs) f”Ruma mal-Arċipriet tal-Furjana l-Kanonku Dun Charles Cini u l-Arċipriet tal-Parroċċċa ta’ San Pawl, il-Kanonku Dun David John Cilia wara li kiseb id-Dottorat

Dun David Torpiano, li twieled fl-20 ta’ Frar 1984 u sar saċerdot fit-3 ta’ Lulju tal-2011, kien intbagħat mill-Arċisqof jistudja f’Ruma wara li temm l-istudji fil-Filosofija u t-Teoloġija fl-Universita` ta’ Malta.

Bejn l-2013 u l-2015 studja fl-Universita` Pontificia Salesiana, u mill-2015 sa 2019 studja għad14

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

Dun David Torpiano (fin-nofs) f”Ruma mal-Arċipriet tal-Furjana l-Kanonku Dun Charles Cini u l-Arċipriet tal-Parroċċċa ta’ San Pawl, il-Kanonku Dun David John Cilia wara li kiseb id-Dottorat

Dottorat fl-Universita` Pontificia Gregoriana.

Fit-18 ta’ Jannar li għadda, fl-istess ġurnata li fiha l-Kanonku Cilia ħa l-pussess tiegħu bħala l-Arċipriet il-ġdid tal-Kolleġġjata ta’ San Pawl Nawfragu, Dun David ħa l-pussess bħala Kanonku effettiv ġdid tal-istess Kolleġġjata Beltija bħalma hu diġa` l-Arċipriet tal-Furjana.

Ix-xhieda tal-pussess, li sar fil-preżenza tal-Arċisqof Scicluna, kienu Monsinjur Dun Pawl Camilleri u Jonathan Grima, li barra li hu l-President attwali tasSoċjeta` Filarmonika Nazzjonali La Valette, għandu parentela Furjaniża inkluża l-familja Camilleri.

Dun David kien diġa` Kanonku, iżda talKolleġġjata ta’ San Lawrenz fil-Birgu, fejn fl-aħħar żmien ta wkoll sehem fil-ħidma parrokkjali. Dun David, sa minn qabel ma sar qassis, kien ukoll jagħmel ħidma fil-Parroċċa ta’ Santa Katarina ż-Żurrieq, meta naturalment kien ikun Malta għall-vaganzi mill-istudju barra minn Malta.

Minkejja din il-ħidma kollha, Dun David dejjem kien attent għal dak li jkun qed jiġri fil-Parroċċa ta’ San Publju l-Furjana, u daqqa t’id tajba qatt ma naqset.

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

15

PA R RO Ċ Ċ A S A N P U BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 2 2

Il-Kappella Tal-Madonna Tal-Grazzja Jew Tal-Libertà Fil-Knisja L-Antika Tal-Patrijiet Kapuċċini Fil-Furjana – Kitba ta’ Rev. Dr Martin Micallef Deskrizzjonijiet differenti dwar il-knisja l-antika tal-Kapuċċini fil-Furjana waslu għandna permezz ta’ kitbiet li ħallielna Patri Pelaġju Mifsud minn Ħaż-Żebbuġ (1708-1781). Fost il-kitbiet ta’ dan ilKapuċċin magħruf insibu l-Kronaka li fiha huwa jagħtina aħbarijiet marbuta ma’ kważi l-ewwel tliet mitt sena tal-preżenza tal-Kapuċċini f’Malta,1 kif ukoll manuskritt li fih informazzjoni dwar kunventi tarReliġjużi li kien hawn fil-gżejjer Maltin.2 Din il-knisja li sfortunatament ġiet meqruda fit-Tieni Gwerra Dinjija,3 kienet iddisinjata mill-Inġinier Malti, Ġilormu Cassar u mħallsa mill-Gran Mastru Verdale.4 Patri Pelaġju jiddeskrivi l-bini ta’ din il-knisja bħala wieħed li kien nieqes mit-tiżjin arkitettoniku: “Meta wieħed josservaha, il-knisja tidher mibnija mingħajr ebda tirqim arkitettoniku; umli, baxxa, tawwalija mingħajr proporzjon, bis-saqaf nofs tond jew aħjar troll, bi pjattaforma fuqu, hekk li aktar minn kull ħaġa oħra tagħti dehra ta’ kwartier fortifikat, u tħares fid-direzzjoni tat-Tramuntana.”5

G

ħall-bidu, minbarra l-altar maġġur, f’din il-knisja kien hemm biss żewġ kappelli laterali li kienu jinfdu ma’ xulxin permezz ta’ kuritur dejjaq u li kien iwassal sas-Sagristija u l-Preparatorio il-post fejn is-saċerdot iħejji ruħu qabel il-quddiesa - li kienu jinsabu wara l-Kor ta’ isfel u li kienu jinfdu permezz ta’ bieb.6 Minn dak li jikteb Patri Pelaġju nsiru nafu li aktar tard din il-knisja kienet tkabbret b’mod illi fuq in-naħa Il-faċċata tal-knisja l-antika tal-Patrijiet Kapuċċini fil-Furjana flimkien mal-kunvent. tal-lemin issa kien hemm tliet kappelli fondi, filwaqt li mal-ħajt ta’ faċċata li jmiss mal-kuritur tal-porterija tal-kunvent, kien sena 1770, P. Errigo Scerri kien il-Kustodju talhemm tliet altari mibnija mal-ħajt.7 Meta fis- Kapuċċini f’Malta, huwa għolla s-saqaf ta’ din Ara Biblijoteka Kapuċċini Maltin,[ Cronica delli RR. PP. Minori Capuccini di Malta. Opera divisa in due libri raccolti dal Predicatore Fra Pelagio Maria predicatore Capuccino dalla Terra Zebug chiamato nel secolo Don Bartolomeo Mifsud Gauci Piscopo Protonotario: Apostolico, e Dottore in Medicina, e Professore di cotesta Custodia de Capuccini di Malta.]

1

Ara Arkivju Katidral Malta, Misc. 54, [Notizie di Monasteri e Case Religiose tanto di Uomini come di Femmine di diversi Ordini introdotta in Malta e Gozo. Kopja ta’ dan l-istess manuskritt tinsab fil-Biblijoteka Nazzjonali fil-Belt Valletta. [Ara Biblijoteka Nazzjonali Malta, Libr 751.]

2

Ara Martin Micallef, “The Air Raid on the Floriana Capuchin Church and Friary,” The Malta Independent, 5.4.2017: 11; Martin Micallef, “L-attakk mill-ajru fuq il-knisja tal-Kapuċċini tal-Furjana,” In-Nazzjon, 5.4.2017: 19; Martin Micallef, “75 sena mill-attakk fuq il-knisja tal-Kapuccini,” L-Orizzont, 5:4.2017: 1,11.

3

“Chiesa. Vaso e corpo di chiesa assai umile senza sfoggio dell’arte, painta, e dissegno della medesima unitamente con tutto il corpo dell’convento dell’rinnomato Ingeniero Girolamo Cassar Maltese, fondati dall’Eminentissimo Signore Cardinale e Gran Maestro, Frà Ugo de Lobaux de Verdala, come lo reattestato la iscrizione che si ravvisa nel rispettivo ritratto originale che si conserva assieme colle armi gentilizie sopra la porta del coro di basso, fabbricato nello stesso tempo che si fabbricava il palagio del Monte Verdala l’Anno 1588. La riattesta ancora un’altra iscrizione incisa in una tavoletta di marmo bianco essistente sopra la porta della chiesa al di fuori.” AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, f.45r.

4

“La chiesa s’ammira alzata senza veruno abbellimento di architettura, umile, bassa, lunga senza proporzione alcuna, coperta a volta, ò sia lamia con piattaforma, cosicche fà piu figura di casamatta per uso delle fortificazioni, che altro, e guarda a Tramontana.” AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, f.41v. L-użu tal-kelma “piattaforma” hawnhekk tirreferi għas-saqaf b’saħħtu fil-fortifikazzjoni fejn kienu jitpoġġew il-kanuni u fejn is-suldati kienu jitilgħu jiddefendu. L-awtur jirringrazzja lil Anthony Mangion għal din it-traduzzjoni u l-kjarifika. Deskrizzjoni simili jagħtiha l-Konti Ciantar meta jikteb: “La chiesa non è grande, nè di struttura elegante, ma per la solitudine e quiete, che vi si gode; concilia divozione.” Giovanni Antonio Ciantar, Malta illustrata ovvero descrizione di Malta isola del mare siciliano e adriatico con le sue antichità, ed altre notizie, Lib. III, Not. XIII (Malta: Stamperia del palazzo, 1780), 2:325.

5

“Oltre l’altare maggiore per qualche tempo ve n’erano state due sole capelline laterali, communicate per mezzo di un ben stretto andito, che faceva capo alla sacrisita e preparatorio, ch’esistevano dietro al coro, col quale parimente erano communicate con una porta, sopra della quale ve n’era scritto = Hinc ad sacra Deo pergit peragenda Sacerdos =.” AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, ff.41v-42r. Ara wkoll ibid., f.64r. Xi ħaġa simili nsibuha wkoll f’BKM, Cronica delli RR. PP. Minori Capuccini di Malta, f.18.

6

7

Ara AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, ff.42r-42v.

16

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

il-knisja b’mod, illi dan ilf’estasi u b’anġlu warajh post qaddis iddawwal aktar. sabiex isostnih.11 Il-kappella Dan sar bi proporzjon għallddedikata lill-Madonna arkitettura tal-bini u b’hekk tal-Grazzja jew tal-Libertà akkomoda l-kappelli żgħar kienet l-aktar waħda qrib li kien hemm mal-ħajt talil-presbiterju min-naħa talporterija u l-kjostru tallemin. Fiha kien hemm 8 kunvent. meqjuma xbieha mpittra li F’ħarġiet preċedenti ta’ turi lill-Madonna tal-Grazzja dan il-programm tal-festa jew tal-Libertà. L-istorja ta’ ta’ San Publiju tkellimna kif din ix-xbieha qaddisa dwar l-ewwel żewġ kappelli u devota waslet fil-knisja fondi li kien hemm fuq intal-Kapuċċini fil-Furjana naħa tal-lemin ta’ din ilnsibuha mniżżla fil-Kronaka knisja l-antika tal-Kapuċċini fejn Patri Pelaġju jikteb fil-Furjana, jiġifieri dik ta’ hekk: Sant’Anna, li oriġinarjament kienet mibnija barra l-knisja “Bl-okkażjoni taż-żewġ sakemm ġiet inserita filkappelli msemmija li jinsabu bini tal-knisja meta din fil-knisja, jiġifieri l-ewwel tkabbret,9 u l-kappella ta’ waħda qrib l-altar maġġur San Franġisk li kienet tmiss li bil-ħidma tal-providenza Il-Kappella tal-Madonna tal-Libertà fil-knisja l-antika tal-Kapuċċini, il-Furjana.

10 magħha. F’dan l-artiklu divina u b’sinjal tal-għaġeb li jmiss li nitkellmu fuq it-tielet hu tassew tifkira dejjiema tarkappella li kien hemm mal-ħajt tan-naħa tal- Reġina l-Kbira tas-Sema, kif jingħad b’mod tajjeb, lemin tal-knisja, jiġifieri, il-kappella ddedikata għażlet għaliha, [u] kif naqraw mill-iskrizzjoni tallill-Madonna tal-Grazzja jew tal-Libertà kif ġiet Eminentissimu Garzes, li ta kull attenzjoni lil dan magħrufa aktar tard. il-post u żejnu bi ħwejjeġ qaddisa, l-istorja ssegwi fi qbil mal-iskrizzjoni tal-irħam imwaħħla manL-ISTORJA TAX-XBIEHA L-ANTIKA naħa tal-lemin tal-arkata tal-imsemmija kappella, TAL-MADONNA TAL-GRAZZJA JEW kif naqraw fit-tifkira li nsibu fl-arkivju tagħna.

TAL-LIBERTÀ ‘B’tifkira u qima tas-Sinjura Tagħna, magħrufa aktar bit-titlu tal-Madonna tal-Libertà, li permezz Patri Pelaġju jikteb li meta toħroġ mill-kanċell ta’ dan il-kwadru mirakuluż li nġieb mill-ħabs taltal-kappella ddedikata lil San Franġisk sabiex ilsiera ta’ Kostantinopli u mwaħħal ma’ stendard tmur għall-kappella ta’ ħdejha li kienet iddedikata ħeles lil xi skjavi Nsara li ħarbu permezz ta’ xini lill-Madonna tal-Grazzja jew tal-Libertà kien tal-imsemmija belt u li kienu ġrew warajhom hemm konfessjonarju tal-injam abjad u lixx għal bosta jiem it-Torok, fl-aħħar waslu u salvaw li fuqu, imdendel mal-ħajt, kien hemm ukoll f’Malta fis-sena 1597. Imbagħad ġarrew ixkwadru għoli erbat ixbar, bil-gwarniċa tal-injam xbieha tal-Imqaddsa [Marija], kif kienu wegħdu u li kien juri l-Patrijarka t’Assisi f’arazz mitluf lejn il-knisja tal-Patrijiet Kapuċċin, fejn bosta “L’anno 1770 essendo il pred[etto] Scerri di nuovo Custode ha alzato il tetto della chiesa, che riuscì molto illuminata, e a proporzione dell’architettura accommadata; accomodò le piccolè cappelline che vi sono dalla parte della porteria e chiostro; ed alzò da pianta il rimanente del corridore colle celle e vaso di libreria che guardano a Tramontana.” AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, f.64r.

8

Ara Martin Micallef, “Il-kappella ddedikata lil Sant’Anna li kien hemm barra l-knisja tal-Kapuċċini fil-Furjana u l-Gran Mastru Verdalle,” Ktieb tal-Festa u Storja Furjaniża: Parroċċa San Publiju, il-Furjana (Festa 2019): 103- 108. Fil-Kronaka, taħt is-sena 1643, Patri Pelaġju jagħti tagħrif dwar kif il-kunvent tal-Kapuċċini fil-Furjana kien tkabbar fuq in-naħa ta’ barra li jagħti għall-pjazza ta’ quddiem il-kunvent. Minħabba f’hekk, il-kappella ta’ Sant’Anna li s’issa kienet barra l-bini tal-knisja, ġiet inserita bħala parti mill-istess bini tal-knisja. Ara BKM, Cronica delli RR. PP. Minori Capuccini di Malta, ff.75-76. Id-data tal-bini tal-portiku tal-knisja li hija nieqsa f’din is-silta, insibuha f’silta oħra fl-imsemmija Kronaka fejn Patri Pelaġju jsemmi s-sena 1733 meta mal-bini talportiku, tkabbar ukoll il-Kor li kien mibni fuqu. Ara BKM, Cronica delli RR. PP. Minori Capuccini di Malta, f.271. Ara wkoll, AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, f.64r. Minħabba li l-bini tal-knisja issa kien ħareġ ’il barra, il-kappella ta’ Sant’Anna ġiet inserita bħala parti mill-bini tal-knisja. Fl-1748 il-patrijiet għamlu talba lill-Gran Mastru Pinto sabiex jagħtihom biċċa art oħra lejn in-naħa ta’ barra biex din il-kappella titkabbar fuq il-qisien li fuqha ġiet mibnija l-kappella tal-Madonna ta’ Loreto, li lilha issa ġiet iddedikata din il-kapella fil-knisja tal-Kapuċċini fil-Furjana.

Il-permess għal din l-art ingħata fit-13 ta’ Frar 1748. Ara BKM, Cronica delli RR. PP. Minori Capuccini di Malta, f.75. Ara wkoll, Ara BNM, A[rkivju] O[rdni] M[alta], Arc. 1020, ff.163-165.

9

Ara Martin Micallef, “Il-kappella ta’ San Franġisk t’Assisi fil-knisja l-antika tal-Patrijiet Kapuċċini fil-Furjana,” Ktieb tal-Festa u Storja Furjaniża: Parroċċa San Publiju il-Furjana (Festa 2018): 39-48.

10

“Uscendo per il cancello di questa cappella [di San Francesco] alla chiesa per andare alla contingua cappella della Madonna della Libertà s’incontra un confessionale di legno bianco e liscio, sopra dello q[ual]e pende al muro un quadro di 4 palmi di altezza con sua cornice il legno tinto rappresentante il nostro S. Patriarca di Assisi giacente sù di una stuoia, alevato in estasi, di un Angiolo in dietro che lo sostiene.” AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, ff.60v-61r.

11

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

17

devoti kisbu ħafna grazzji u mirakli.’ Ita colligitur ex huius Nostri Conventus Archivio.

Meta l-imsemmi xini salpa bil-moħbi mill-port ta’ Kostantinopli, intbagħtu sitt xwieni oħra għal warajhom u wieħed minnhom kien kważi laħaqhom, tant illi ma kienx ’il bogħod minnhom aktar minn tir ta’ kanun. Imma bil-protezzjoni tarReġina l-Kbira tas-Sema, minkejja li ssikkawhom ħafna, waslu Malta, fejn wieħed mix-xwieni talgħadu kien kważi laħaqhom fil-bokka tal-port ta’ San Pawl. Imma xi wħud minn tagħna, li kienu filjasar mal-oħrajn u li kienu midħla sewwa tax-xtut tagħna, u li lilhom ġiet fdata din il-biċċa xogħol mill-aktar delikata, ħasbuha sew billi ggwidaw ixxini lejn l-istrett li jifred iż-żewġ ibħra fejn hemm il-gżejjer ta’ Selmun, biex hemm ix-xini jsib ilkenn tal-gżejjer mill-ħbit tal-għadu. B’hekk, jekk xi ħadd minnhom jażżarda jersaq lejn il-Qala (ta’ San Pawl), mingħajr ma jkun midħla tagħha, jaqbżu fuqu u jkissruh. Għalhekk, minn dak iżżmien sal-lum, dak il-post baqa’ jissejjaħ l-Istrett tal-Galera.

Santa antika stampata fl-1923 li turi kif kienet il-kappella l-antika tal-Madonna tal-Libertà.

Meħlusin mill-għadu li ppersegwitahom, dan ix-xini fortunat daħal fil-port ta’ San Pawl, fejn, wara li wettqu l-wegħda li kienu għamlu, saret purċissjoni mill-aktar solenni lejn il-kunvent tagħna, fejn kienu wegħdu li jieħdu din ix-xbieha.

Fil-jum imsemmi, ir-Reliġjużi tagħna li kienu għoxrin fin-numru, ġarrew u ngħaqdu flimkien ma’ dawn l-iskjavi fortunati. U b’ferħ kbir ta’ festa u rebħa, ix-xbieha l-aktar devota tal-Madonna, b’modestja kbira u b’edifikazzjoni għal Malta kollha, temmew il-ħsieb ta’ dawk il-maħrubin imsejkna u wara li esponewha għall-qima talpubbliku, u b’sodisfazzjoni tal-poplu, ix-xbieha mirakuluża qegħduha fil-kappella msemmija li ġiet mibnija mill-ġdid, u mżejna b’mod sabiħ, kif jidher taħt is-sena 1733.”12 Dan mhuwiex l-uniku rakkont li Patri Pelaġju ħallielna dwar kif din ix-xbieha tal-Madonna tal-Libertà waslet fil-knisja tal-Kapuċċini. Filmanuskritt li fih jittratta d-diversi kunventi li kien hawn f’Malta, Patri Pelaġju jitkellem ukoll dwar il-kappella tal-Madonna tal-Grazzja jew tal-Libertà bħala parti mid-deskrizzjoni tal-knisja l-antika tal-Kapuċċini fil-Furjana.

“Wara l-altar maġġur, l-ewwel kappella mwaqqfa sa mis-sena 1597 kienet iddedikata lill-Madonna msejħa tal-Libertà, u tal-Grazzji kollha. Dan seħħ wara wegħda li kienu għamlu xi skjavi Nsara li ħarbu b’xini mill-port ta’ Kostantinopli u li salvaw meta waslu f’din il-gżira fil-port ta’ San Pawl, minn fejn permezz ta’ purċissjoni ġenerali, li fiha kienu ngħaqdu magħhom ukoll il-Patrijiet Kapuċċini, biex titwettaq il-wegħda magħmula minnhom [mill-iskjavi], ġarrew b’mod trijonfali xbieha tal-Imqaddsa Verġni impittra biż-żejt fuq it-tila li kienet fil-ħabs ta’ Kostantinopli, u li ġarrew matul il-vjaġġ kollu, imdendla fuq arblu mal-poppa tax-xini. Dan il-kwadru mpitter fuq ittila ġie mqiegħed fl-imsemmija kappella, espost

“Coll’occasione una delle riferite due cappellette esistenti nella chiesa, cioe la prima vicina all’altare maggiore che per opera della divina provvidenza con un prodigioso seguito degno veramente di eterna memoria la Gran Regina de Cielo evidentemente dette a di vedere d’averla, scelta per se, come dalla seg[uen]te inscrizione si ravvisa esso Em[inentissim]o de Garzes ogni attenzione ha posto per renderla ragguardevole arrichendola con sagri arredi il caso segui nella conformità venghiamo a riferire e si ravvisa succintamente epilogato in una inscrizione in marmo sita a mano destra dell’arco della med[esim]a cappella, cavata delle memorie conservansi nel nostro archivio.

‘In memoria ed onore di Nostra Signora intitolata vulgarmente la Madonna della Libertà, quale mediante questo miracoloso quadro levato dal Bagno di Constantinopoli ed affisso ad un stendardo libero alcuni schiavi Cristiani fugiti in una galera sin dalle bocche di detta città e benche perseguitati a più giorni da Turchi, giunsero finalm[en]te a salvamento in Malta. L’anno 1597 transportando poi l’immagine Ssma in conformità del voto loro a chiesa de PP. Capuccini, ove ottengansi pure dalli devoti di essa continue grazie e miracoli.’ Ita colligitur ex huius Nostri Conventus Archivio.

Sarpata nascostamente dal porto di Costantinopoli l’anzidetta galera, furono spedite sei altre galere ad inseguirla delle quali sebbene una qualche volto la raggiunse, mà non piu di vicino d’un tiro di cannone giammai però alcuna hà possuto offenderla, non che sorprenderla protetta della Gran Regina de Cieli con tutto che la perseguitarano sino alla riviere di Malta, la ove una delle nemiche avendolo quasi ridotta alle strette sulle bocche del Porto di San Paolo, alcuni de nostri, che con gli altri v’e n’erano schiavi prattichissimi delle nostre spiaggie, e però alli medesimi fù confidata l’importantissima impresa, si servivono opportunamente di una molto sagace industria, qual è stata l’avere guidata la loro galera in dentro il ditalasso che forma l’isoletto Selmone con la terra dell’Isola, e ciò à fine di ripararsi dagli imminente insulti trattenendosi sotto il ridosso di detto Isolotto ed à motivo che tutte le volte temmerariam[ent]e alcuna delle nemiche si fosse osata inoltrarsi sino Calà a perseguitarla come inesperta del posto senz’altro sarebbe rimasta attaccata, ed infranta, quindi da quel tempo acquisto quel luogo la denominazione di Passaggio della Galera, e tutta via persevera.

Liberata dalli nemici persecutori la fortunata galera si abbocco felicemente nel Porto di S. Paolo, ove assicurata, doppo seguite ed usate la devote circonspezioni publicata sollennissima processione per il nostro convento, per ove si erano voluti di portarsi, nel giorno concertato li n[ost]ri religiosi in numero 20, portati sino à quelle riuniere preceduti dalli fortunati schiavi scampati che portavano con molta festosa gioia in trionfo la divotissima immagine della Madonna con ammirabile modestia, e tale modesta compastezza, che fu di somma edificazione à tutta Malta, condussero in tutto a perfezione giusta l’intenzione di quei poveri scampati e doppo avere tenuta per un gran pezzo molto decentemente esposta alla publica venerazione, e sodisfazione de popoli la miracolosa immagine nell’accennata cappella la riposero ove fin oggi tutti ... si venera. Quale cappella inappresso funne magnificamente di tutta pianta riformata, e molto vagamente adornata, come sotto l’anno 1733 si vedrà.” BKM, Cronica delli RR. PP. Minori Capuccini di Malta, ff.26-28.

12

18

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

għall-qima pubblika u minn dakinhar id-devoti rrappurtaw diversi grazzji maqlugħa.”13 Fl-inventarju tal-1766 li jagħmel parti minn din l-istess kitba ta’ Patri Pelaġju, insibu rrakkuntata mill-ġdid din il-ġrajja, għalkemm issa r-rakkont fih aktar dettalji.

“Meta kien qed imexxi l-Ordni ta’ San Ġwann u l-gżejjer tagħna, Frà Martino Garzes fis-sena 1597, xi skjavi Nsara Maltin u oħrajn minn pajjiżi oħra, talbu l-patroċinju tal-Verġni Mbierka li tagħha kien hemm xbieha devota fil-ħabs tal-iskjavi f’Kostantinopli. Din ix-xbieha kienet impittra fuq it-tila biż-żejt, għolja tlett ixbar u wiesgħa proporzjonalment. Xini Tork ġie maħtuf bilmoħbi u din ix-xbieha msemmija ġiet imwaħħla mal-poppa minflok l-istendard, bit-tama li joħorġu qawwijin u sħaħ mid-Dardanelli, u bir-riħ favur tagħhom baħħru lejn Malta. Meta t-Torok indunaw b’din il-ħarba, bagħtu sitt xwieni biex jiġru wara x-xini maħrub. B’ħila kbira segwew ix-xini maħrub u għalkemm xi drabi kienu filviċin ħafna daqs tir ta’ kanun, safrattant minkejja kollox, imħarsa minn dik li tissejjaħ Kewkba tal-Baħar, irnexxielhom jaslu Malta wara vjaġġ tant twil. Meta x-xini maħrub lemħet il-bokka tal-port ta’ San Pawl, biex ifixklu lill-għadu, kien jeħtiġilhom li jagħmlu ġirja perikoluża f’dawk ix-xtut, u dawru t-tmun għal wara gżira ċkejkna imsejħa Selmun. Hemmhekk, taħt l-ordnijiet talIskjavi Maltin midħla tal-imkejjen tal-baħar, bi qdif għaqli, irnexxielhom jgħaddu minn fliegu dejjaq ħafna u baxx, li jaqsam bejn dik il-gżira u l-art. B’dan il-mod, u bil-moħbi, irnexxielhom jidħlu fil-port ta’ San Pawl u waslu fl-istess port

fejn ix-xini ta’ San Pawl kien inkalja. Għalhekk dan il-fliegu antik u dejjaq ta’ baħar bejn l-imsemmija art għandu l-isem ta’ Magħdija ta’ Scini, jiġifieri l-passaġġ tax-xini. Meta x-xwieni tal-għadu ma rawx iżjed ix-xini maħruba fi qrib ix-xatt, bdew jibżgħu minn xi attakk għal għarrieda, u għalhekk irtiraw bil-mistħija lejn Kostantinopli. Tant hi kbira l-protezzjoni talImqaddsa Verġni lejn l-imsejkna baħħara, u oħrajn li jkunu fl-istess sitwazzjoni, li sal-ġurnata tal-lum għadhom jinħassu l-istess grazzji. Meta telgħu l-art dawn l-imsejka skjavi, b’ringrazzjament lejn l-Omm tal-Grazzji li ħelsithom, ftehmu lkoll biex iwaħħlu din ix-xbieha tal-Madonna f’xi knisja, u bil-kunsens tal-imsemmi Gran Mastru Garzes u ta’ Mons. Isqof ftehmu li jħallu din ix-xbieha lill-knisja tagħna tal-Minuri Kapuċċini. Dawn għalhekk telqu mill-port ta’ San Pawl permezz ta’ purċissjoni mill-aktar devota u li fiha ħadu sehem dawk l-imsejkna li kienu ħarbu mill-jasar, libsin b’ilbies penitenzjali u jġorru din ix-xbieha qaddisa b’mod trijunfali. Huma mxew sal-kunvent fejn din il-kappella li kienet għadha vojta, u li minn dak iż-żmien bdiet tissejjaħ bħala l-Kappella talMadonna tal-Libertà. L-istess kwadru mpitter biżżejt li jirrappreżenta din il-ġrajja għadu mħares sal-lum.”14 L-istess ġrajja jsemmiha wkoll il-Konti Ciantar meta jitkellem dwar din il-Kappella tal-Madonna tal-Libertà fil-knisja l-antika tal-Kapuċċini filFurjana.15 Fl-1590, jiġifieri seba’ snin qabel ma ġrat din il-ġrajja, kien seħħ sullevament ta’ xini ddestinat għall-Kostantinopli li salpa minn Tripli lejn Malta. Din il-ġrajja simili nsibuha rrakkuntata fid-dikjarazzjoni tal-Qorti Marittima

“Dopo l’altare maggiore la prima delle capelle sfondare sino dall’anno 1597 fù dedicata alla Madonna denominata della Libertà, e di tutte le Grazie, e ciò seguì per Voto fatto da certi schiavi Cristiani fuggiti con una galera dal porto di Costantinopoli, e giunti a salvamento in quest’Isola nel porto di S. Paolo, da ove con processione generale, alla quele sonosi accoppiati anco li Religiosi Capuccini, in adempimento del Voto da loro fatto conducendo in trionfo una effigie della Beatissima Vergine dipina ad oglio in tela che stava nel bagno di detta metropoli, e da questi portato per tutto il viaggio inalberato alla poppa della galera; quale quadro di tela collocarono in detta cappella, esposto alla pubblica venerazione e da quindi continuamente i devoti ne riportano molte grazie.”

AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, f.42v.

14 “Governando il Sacro Ordine Gerosolimitano e la nostra Isola l’Eminentissimo Frà Martino Garzes l’Anno 1597, certi schiavi Cristiani Maltesi, e di altre diverse nazioni, raccomandatisi al padrocino della Beatissima Vergine, di cui ve n’era stata una divota immagine nel Bagno di Costantinopoli dipinta in tela ad oglio di altezza palmi tre, e di proporzionata larghezza, presa furtivamente una galera turcesca, e spiegata alla poppa in iscambio di stendardo la detta Immagine, loro sorti di uscire a salvamento dalle Dardanelle, e con prospero vento tirare la navigazione verso Malta. Accortisi li Turchi di si fatta fuga spedirono una squadra di sei galere, la quali a tutt’arte inseguirono la fugiosca, ed obbenche piu di una volta la si avvicinarano a tiro di cannone, pur nondimeno, protetta quella da Colei, che dicesi Stella del Mare giammai abbino potuto in tanto lungo viaggio raggiungerla. Giunta la galera fugiosca a veduta dell’imboccatura del porto di S. Paolo, per togliersi dalli veduta delle nemiche, e talvolta obbligarla a dare un qualche rovinoso rotta in quelle spiaggie, e secche, virò il bordo per dietro l’Isolotto denominato Salmone, e quivi colla istruzione delli Maltese schiavi prattici dei lunghi marittimi, con artificioso remigare la fecero passare da un stretto canale di basso fondo, che frammezza tra il detto isolotto e la terra ferma, ed in tal guisa, nascostamente sboccare dentro il porto di S. Paolo, e felicemente approdava alla Cala medesima ove approdò la nave di S. Paolo; e da quindi l’antico canale e stretto di mare frà le notate due terre si guadagnò la denominazione di = Madia ta Scini, cioe = ‘il Passagio della galera.’ Perduta di veduta le galere nemiche questa galera fuggita, in approssimarsi alla spiaggia dubitando di perdersi, desperati della pretesa sorpresa si ritirarono vergognamente in dietro a Costantinopoli. Tanta e tall’è la protezione della Beatissima Vergine verso li poveri naviganti, e di simili fortunevoli essiti alla giornata si sperimentano gli effetti. Scalati in terra li poveri schiavi, in rendimento di grazie alla Madre delle Grazie loro Liberatrice di comune consenso determinarono di collocare in una qualche chiesa la loro effigie di Maria, e col consenso del predetto Eminentissimo Gran Maestro Garzes e di Monsignor Vescovo concessarono di collocarle nella chiesa nostra de’ Minori Capuccini, li quali pertanto condotti vi alla Cala di S. Paolo, e formata ivi una divotissima processione accompagnata di quei poveri scampati dalla schiavitù in diportamento di penitenti, portando la sacra immagine in trionfo, s’incaminarono alla volta del convento, ove loro venne destinata questa cappella, che ancora era vuota, e sino d’allora venne intitolata la Cappella della Madonna della Libertà.

Il primiero quadro dipinto ad oglio rappresentante in compendio il fin qui narrato tuttavia si conserva.” AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, ff. 61r-61v.

15 “Fin al principio del corrento secolo in questa chiesa non eranvi, se non se due cappelle incavate profondamente nel muro dalla parte sinistra; la prima delle quali nel 1597, fu eretta sotto l’invocazione della Beata Vergine, detta della Libertà e delle Grazie, ove si venera una Immagine di Nostra Signora portata dal Bagno di Costantinopoli da certi schiavi Cristiani, in gran parte Maltesi, fuggiti con una galera Turchesca, ed inseguiti per lungo tratto di mare da due altre galere, ed alla fine giunti liberi, e salvi al porto di S. Paolo; donde su condotta con generale processione, e per voto de liberati con consenso del vescovo fu quivi riposta, come si scorge da diverse memorie di detto convento.” Ciantar, Malta Illustrata, Lib. III, Not. XIII, p.325-236. Ara wkoll Achille Ferres, Descrizione storica delle chiese di Malta e Gozo (Malta: 1866), 239-240. “La cappella fu eretta nel 1597 e dedicata alla Beata Vergine delle Grazie, la quale poi venne ampliata dal balì di Barandenburgo, Filippo Volfango Cuttenberg ... quivi ‘si venera una immagine di Nostra Signora portata dal bagno di Costantinopoli da certi schiavi Cristiani, in gran parte maltesi, fuggiti con una galera turchesca, ed inseguiti per lungo tratto di mare da due altre galere, ed alla fine giunti liberi e salvi al porto di San Paolo, d’onde fu condotta con generale processione, e per voto dei liberati col consenso del vescovo fu quivi riposta’.”

13

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

19

tal-Kastellanija taħt is-sena 1590.16 Dal Pozzo jagħtina wkoll ġrajja simili li seħħet fl-1590.17 IT-TKABBIR TAL-KAPPELLA TAL-MADONNA TAL-LIBERTÀ

“Nixtieq li, imnaqqsa l-legati msemmija u kwalunkwe spiża oħra, li trid tinqata’ mill-ħames porzjon li jmiss lili, il-kumplament hu kemm hu, jingħata biex tiġi mwaqqfa l-kappella tiegħi filknisja tar-Reverendissimi Patrijiet Kapuċċini ta’ din il-gżira ta’ Malta, biex tiġi perfettament esegwita. U peress li ma nistax nikteb, nitlob lillWisq Reverendu Patri Erkulan Konfessur tiegħi, sabiex jiffirma b’ittri kbar f’ismi. Jien Fra Erkulan minn Palluzza, Kapuċċin. Nikkonferma kull ma hu miktub fuq.”21Patri Pelaġju jitkellem dwar dan il-Kavallier benefattur fil-kitba tiegħu li tittratta l-kunventi f’Malta. Hawnhekk naqraw dan li ġej:

Fl-1733, jiġifieri wara mija u sitta u tletin sena li matulhom din ix-xbieha tal-Madonna talLibertà kienet ilha meqjuma fil-knisja l-antika talKapuċċini fil-Furjana, il-kappella ddedikata lilha tkabbret u żżejnet. Dan kollu sar permezz tal-flus li kien ħalla l-Baliff ta’ Brandernburg, Wolgang Philip von Guttenberg. Dan il-Kavallier talOrdni ta’ San Ġwann huwa magħruf sewwa bħala benefettur ta’ bosta opri oħra li nsibu f’numru “Din il-kappella, irċeviet tant benefiċċji illi ta’ knejjes fil-gżejjer tagħna. Fit-testment tiegħu fis-sena 1733, l-Illustrissimu Sinjur Baruni ta’ li jġib id-data tat-2 ta’ Diċembru 1733,18 huwa Guttenbergh u Balì ta’ Brondanburgu Frà Filippu sejjaħ din il-kappella tal-Madonna tal-Libertà Wolfango tal-Ordni Ġerosolimitan, reġa’ bnieha “il-kappella tiegħi,” filwaqt li ħalla somma ta’ mill-ġdid u kabbarha, u żejjinha kif tidher illum. flus sabiex din il-kappella tkun lesta minn kollox. Hekk jixhdu żewġ skrizzjonijiet imnaqqxa flJidher li dan seħħ minħabba l-ħbiberija li kien irħam abjad imwaħħla waħda fuq kull naħa talhemm bejnu u l-konfessur tiegħu, P. Erkulan da ġnub tal-ħnejja jew daħla tal-imsemmija kappella.

Palluzza, Kapuċċin Ġermaniż li kien ilu Malta Fuq in-naħa tal-lemin hemm miktub hekk: mill-1725. Fl-erbgħa u għoxrin sena li matulhom dam f’pajjiżna, dan il-Kapuċċin kien konfessur tal- B’tifkira u b’unur lil Sidtna [Marija] magħrufa aktar bitKavallieri Ġermaniżi kif ukoll tal-Isqof Mons. Pawlu titlu tal-Madonna tal-Libertà, li permezz ta’dan il-kwadru Alpheran, filwaqt li ħadem ħafna għat-twaqqif tal- mirakuluż, meħud mill-ħabs tal-iskjavi ta’ Kostantinopli, Kustodja tal-Kapuċċini u mwaħħal ma’ arblu, f’Malta.19 Ir-rabta ta’ P. ħeles xi skjavi Nsara Erkulan mal-Furjana hija maħruba permezz ta’ waħda kbira minħabba li xini mill-bokka ta’ kien hu li ġab ir-relikwa ta’ din il-belt, u minkejja San Publiju mill-Italja u li li ġew segwiti għal aktar tard imbagħad (fit-18 bosta jiem mit-Torok, ta’ Jannar 1761) ingħatat fl-aħħar waslu u lill-viċi-parroċċa talsalvaw qawwijin 20 Furjana.

P. Erkulan u sħaħ f’Malta fisjissemma fit-testment ta’ sena 1597 iġorru Guttenberg f’rabta malmagħhom imbagħad kappella tal-Madonna L-irħama li titkellem dwar l-istorja tal-ikona tal-Madonna u li ix-xbieha qaddisa, tal-Libertà: skont il-wegħda li oriġinarjament kienet imwaħħla fil-Kappella tal-Libertà. kienu għamlu għal [“Noi Fra Bonifacio Puget Chastuel Commendatarius di Ciambres Castellano sive Preside della Gran Corte della Castellania di Malta et Pasqual di Franchis dottor dell’Vna et l’altra legge et giudice di detta Gran Corte facciamo fede et indubitamente attestiamo a qualunque persona di qualsivoglia grado alla quale serra la presente in qualunque modo presentata come essendo capitata in questa Isola et Dominio di Malta la capitania di Amat Baxa Re di Tripoli sollevata nel porto di Tripoli di barbaria alli tre di Maggio prossimo passato a mezanotte da doicento cinquanta cinque christiani schiavi senza quelli che vi furono amazati in detto sollevamento habbiamo trovato che mg Antonio Mellis romano di eta di anni trentacinque in circa mediocre statura sia stato il primo cossi nel tractato di detto sollevamento come in haversi esposto in gran periculo nella compra delle arme, et in haverle puoi conservate in galera dentro lo compagna, et la notte del fatto in haversi vestito alla turchesca et facto passar’ la parola fra tutti li christiani, et dopo esser’ stato il primo a montar’ in corsia et assaltar’ la puppa et rimetterla et far in modo che la detta sollevatione fosse seguita et si effectirasse come ci consto per relatione di molti testimonii fede degni et percio l’habbiano giudicato il capo et primo in questa factione et l’habbiamo come tale consignato il fanale di detta galera accio lo porti nella Madonna Benedetta del Loreto et ivi la consegni secondo il voto fatto da tutti detti christiani et in fede del presente facciamo far’ la presente per mano dell’infrascripto nostro Notario di detta Nostra Gran Corte sottoscritta di nostri proprii mani et delli nostri soliti sigilli sigillata. Datum Melite Civitate Vallette die 6 mensis Gunii 1590.”] Arkivju Nazzjonali Santo Spirito 92/04, Prae 1-4. L-awtur jirringrazzja lil Dr Victor Bonnici li bgħattlu din l-informazzjoni.

17 Ara Bartolomeo dal Pozzo, Historia della S. Religione Militare di S. Giovanni Gerosolimitano di Malta (Verona: 1703), 1:320-321.

18 Ara AOM 931/43 no 10, ff.35-37.

19 Ara APKM,[ Cronica delli RR. PP. Minori Capuccini di Malta, ff.386-387]. Ara wkoll, [BNM, Libr. MS 699, Apparato Cronologico nel quale si registrano e si nominano quei religiosi Capuccini di nazione Maltese, ff.108-109,192, 208- 210, 388]. Huwa miet fil-21 ta’ Settembru 1747. Ara Arkivju Patrijiet Kapuċċini Maltin, Catalogo de Religiosi della Custodia con la loro morte, f.6. Fil-Mużew tal-Kapuċċini, il-Furjana, hemm esebit il-kalċi tiegħu.

20 Dwar din il-ġrajja ara Franġisku Azzopardi, “Ir-Relikwa ta’ San Publju fil-parroċċa tal-Floriana,” Programm tal-Festa San Publiju (1999): 10-11.

16

20

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

din il-knisja tal-Patrijiet Kapuċċini, fejn id-devoti ta’ din ix-xbieha wkoll baqgħu jiksbu grazzji u mirakli. Dat-tagħrif miġbur mill-Arkivju talkunvent tagħna.

Fuq in-naħa hemm miktub hekk: Il-Wisq Illustri u Reverendu Sinjur Fra Wolffang Filippu, Baruni tal-Imperu Qaddis Ruman, minn u ta’ Guttenberg, Gran Balliju ta’ Branderburg, Kavallier tal-Ordni Qaddis ta’ Ġerusalemm, bħala xhieda dejjiema tad-devozzjoni tiegħu lejn l-Omm ta’ Alla minn flusu bena mill-ġdid, żejjen u inawgura din il-kappella fis-sena 1773 mit-twelid tal-Verġni.

Fil-ġnub ta’ din l-istess kappella hemm żewġ kwadri kbar impittra biż-żejt li juru dan il-vjaġġ u l-imġiba ta’ dawn l-imsejkna skjavi li kienu qed jiġu segwiti mit-Torok, u t-trasport tax-xbieha mirakuluża mill-port ta’ San Pawl għal din ilknisja; u taħt kull wieħed minn dawn, fuq pjanċa tar-ram indurat, hemm imnaqqax dan li ġej. Fuq dik tan-naħa tal-lemin naqraw hekk: Il-Wisq Reverendu u Illustri Sinjur Don Frangisku Theodoru Baruni ta’ Guttenberg Isqof ta’ Trojja

Dekan tal-Knisja Katedrali ta’ Augsburg, Isqof Suffragan u Kunsillier tal-Wisq Reverendu u Serenissimu Il-Prinċep-Isqof ta’ Augsburg, President tal-Kunsill Ekkleżjastiku u [omissis] Miet f’Diligna nhar l-ewwel ta’ Ġunju 1717 Fl-età ta’ 66 sena, fil-45 sena tal-Kanonikat tiegħu, fil-25 sena tad-Dekanat, fl-Episkopat bil-kemm qabeż is-sena. Ħalli jistrieħ fis-sliem, Ammen.

Fl-iskrizzjoni li kien hemm fin-naħa l-oħra naqraw hekk: Miet nhar l-14 ta’ Diċembru 1698 il-Wisq Reverendu u Serenissimu s-Sinjur Don Giovanni Gottfridu Isqof ta’ Würzburg, Prinċep tal-Imperu Qaddis Ruman u Duka tar-Renju tal-Franki tal-Lvant, Ħalli ruħu tistrieħ fis-sliem, Ammen.”22 Patri Pelaġju jirrepeti dan it-tagħrif f’inventarju tal-imsemmija knisja u li huwa inkluż f’din l-istess kitba tiegħu. Hekk naqraw f’dan l-inventarju: “Bit-titlu tal-Madonna tal-Libertà, maż-żmien din ġiet imsejħa bħala l-Madonna ta’ kull Grazzja, minħabba l-kwantità ta’ grazzji li jingħataw liddevoti tagħha. Il-Wisq Illustri Sinjur Baruni ta’

“Voglio che, dedotti i suddetti legati e qualunque altra spesa, che deve sopportare il mio quinto, tutto il resto di esso quanto sia, e si dia alla mia cappella, che feci fabricare nella chiesa de RR PP. Capuccini di questi Isola di Malta, per poter esser perfettamente compita. E non potendo io scrivere prego il Molto Reverendo Padre Ercolano mio Confessore, affinche si sottoscriva in largo, e a nome mio. Io Fra Ercolano da Palluzza Capuccino Confessore del Molto Illustrissimo Signor Balio Confermo il tutto nel supra.” AOM 931/43 no 10, ff.35r-35v.

21

“Questa cappella l’Illustrissimo Signore Baronne di Guttenbergh, e Balì di Brondenburgo Frà Filippo Wolfango dell’Ordine Gerosolemitana prese in tanto benafetti che l’anno 1733 l’hà da pianta riffabbrica ed ingrandita, ed ornata nella conformità al presente si vagheggia, e lo riattestano due iscrizioni in marmo bianco essistenti una per parte alli lati dell’arco, ed ingresso alla detta cappella. Alla destra evvi cosi: In memoria, et onore di Nostra Signora intitolata vulgarmente la Madonna della Libertà, quale mediante questo miracoloso quadro, levato dal Bagno di Constantinopoli, ed affisso ad un stendardo, liberò alcuni schiavi Cristiani fuggiti con una galera sin dalle bocche di detta città, e benche perseguitati à più giorni da Turchi, giunsero finalmente à salvamento à Malta l’anno 1597 trasportando poi l’Immagine Santissima, in conformità del Voto loro à questa chiesa de’ PP Capuccini, ovè ottengonsi pure dalli devoti d’essa continue grazie e miracoli. Ita colligitur ex huius nostri Conventus Archivio Dall’altra parte leggesi cosi: ILLMUS ET RMUS DNUS FR PHILIPPUS WOLPHANG SACRI ROMANI IMPERIJ LIBER BARO DE ET À GUTTEMBERG MAGNUS BAIULIUUS BRANDEBURGENSIS SACRI ORDINIS HIEROSOLIMITANUS EQUES IN PERENNE DEVOTIONIS SUAE MONUMENTUM ERGA DEIPARAM SACELLUM HOC AERE PROPRIO REEDIFICAVIT, CONCINNAVIT, INAUGURAVIT ANNO À PARTU VIRGINEO MDCCXXXIII Nell’istessa cappella alli lati fece esporre due grandi quadri dipinti a oglio rappresentanti il viaggio, e la condotta delli poveri schiavi inseguiti dalli Turchi, al trasporto della miracolosa immagine dal porto S. Paolo a questa chiesa, e sotto cadauno in piancia di ramo dorato fece incidere come siegue, ed in quella del lato destro essendo cosi RMUS ET ILLMUS D. D. FRANCISCUS THEODORUS LIBER BARO DE GUTTENBERG EPISCOPUS DARDANIENSIS ECCLESIAE CATHEDRALIS AUGUSTANAE DECANUS MI REV ET SERENISSIMI PRINCIPIS, ET EPISCOPI AUGUSTAE CONSILIARIUS INTIMUS SUFFRAGANEUS, ET CONSILII ECCLESIASTICI PRAESES ET omissis C omissis D omissis OBIIT DILIGNAE 1 JUNII 1717. ÆTATIS 66. CANONICATUS 45. DECANATICUS 25.

EPISCOPATUS VIX ULTRA ANNUM. REQUIESCAT IN PACE AMEN. In quella dell’altro lato di ricontro leggesi cosi OBIIT DIE 14 DECEMBRIS 1698.

MUS R ET SERMUS D. D. JOANNES GOTTFRIDUS EPISCOPUS HERBIPOLENSIS SACRI ROMANI IMPERII PRINCEPS, NECNON FRANCIAE ORIENTALIS DUX. CUIUS ANIMA REQUIESCAT IN PACE AMEN.” AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, ff.42v-43r. L-awtur jirringrazzja lil Dr Victor Bonnici li għenu fit-traduzzjoni tal-Latin ta’ dawn l-iskrizzjonijiet.

22

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

21

Guttenbergh u tal-Balì ta’ Brandemburgo Frà Filippo Wolfango tal-Ordni Ġerosolimitan, devot kbir tal-Imqaddsa Verġni u b’mod partikulari benefattur tagħna [il-patrijiet], fis-sena 1733 bena mill-ġdid, kabbar u żejjen minn flusu din il-kappella fil-mod kif narawha llum, u xhieda ta’ dan hija skrizzjoni tal-irħam abjad imwaħħla mal-ġnub tal-arkata fid-daħla tal-kappella. Ilkobor ta’ din id-devozzjoni li l-poplu juri lejn din ix-xbieha qaddisa ta’ Marija Santissima tixhed ilkwantità ta’ wegħdi prezzjużi li jinsabu mwaħħlin mal-istess xbieha u li nota tagħhom qed nagħtuha f’dan li ġej.”23 F’dan l-imsemmi inventarju, Patri Pelaġju jkompli jitkellem dwar ir-rabta ta’ Guttenberg ma’ din ilkappella ddedikata lill-Madonna tal-Libertà, meta issa jiġi biex jiddeskrivi dak li kien hemm flimsemmija kappella.

“Mal-ħitan tal-ġnub hemm imdendlin żewġ kwadri kbar twal, impittrin fuq it-tila biż-żejt, bi gwarniċ tal-injam. F’dak tan-naħa tal-lemin, wieħed jista’ jara rappreżentata l-ħarba tal-ġifen imsemmija bliskjavi Nsara [fuqu], u s-sitt galeri Torok l-oħra li ġrew warajh, bid-dehra ta’ Malta u tal-port ta’ San Pawl fejn irnexxielu jaħarbilhom. Taħt, hemm imdendla pjanċa tar-ram indurat, f’forma ta’ qalb ingastata fl-injam, fejn hemm imnaqqxa tifkira ta’ ċertu Teodoro de Guttenbergh, Isqof ta’ Troja, qarib tal-Illustrissimu Sinjur Frà Filippu Wolfgango, benefattur tal-Kappella.

Fuq in-naħa tax-xellug hemm indendel kwardu pariġġ u li juri t-translazzjoni tax-xbieha qaddisa mill-port ta’ San Pawl għal dan il-kunvent tagħna.

Taħtu hemm ukoll imdendla pjanċa oħra li tixbah lil dik ta’ qabilha. Fiha hemm imnaqqax tifkira ta’ ċertu Gio. Gottfridus, Isqof ta’ Würzburg, Prinċep tal-Imperu Qaddis Ruman, qarib ieħor tal-istess Illustrissimu Sinjur Benefattur.

Fil-ġnub tal-ħnejja kbira hemm żewġ lastri talirħam abjad bi gwarniċ tal-injam. F’dik tal-lemin tista’ taqra minquxa it-tifkria tal-Wisq Imfaħħar u Wisq Twajjeb Benefattur bix-xhieda ewlenija talbenefiċjenza tiegħu lejn din il-kappella u lejn ilkunvent kollu li hu mimli bid-dettalji tal-benefiċċji mniżżla fl-armi ġentilizji tiegħu. [Fl-irħama] l-oħra, hemm referenza fil-qosor għat-tifkira talħarba u r-refuġju feliċi tal-ġifen bl-ilsiera Nsara, permezz tax-xbieha qaddisa tal-Verġni Mbierka li hija identika għal kif inhi rappreżentata fil-pittura tal-kwadru ewlieni l-antik li għadu ppreservat, espost fuq l-imsemmija.”24 Ma setax jonqos li meta fil-Kronaka, Patri Pelaġju jitkellem dwar din il-kappella ddedikata lillMadonna tal-Grazzja jew tal-Libertà, huwa jerġa’ jsemmi l-Balliju ta’ Guttenberg bħala l-benefattur il-kbir ta’ dan il-post qaddis.

Il-kuruni u xi deheb ieħor li kienu mwaħħlin mal-ikona Biżantina tal-Madonna tal-Libertà.

“Fl-istess żmien, l-imsemmi Patri Ġużepp [Grech] li ra dan

“Col titolo di Madonna della Libertà, si acquistò coll’andar del tempo la denominazione di Madonna di tutte le Grazie, attesa la copia delle Grazie che compartiva alli suoi divoti. Divottisimo della Beatissima Vergine, e con modo particolare beneffetto verso de’ nostri l’Illustrissimo Signor Barone di Guttenbergh e Balì di Brandemburgo Frà Filippo Wolfango dell’Ordine Gerosolemitano l’anno 1733, tutta la pianta a spese di sua divozione la rifabbricò, e la ingrandì, e l’adornò nella conformità al presente tutta’via si ammira, e la riattesta una delle iscrizione che in marmo bianco assistene alli lati dell’arco ad ingresso alla cappella. Quanta ella sia la divozione che concepirono i popoli verso cotesta sacra Immagine di Maria Santissima lo riattesta la serie delli preziosi voti che ve ne sono appesi nella stessa Immagine la nota delli quali è qual siegue.” AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, ff.61v-62r.

23

“Alli muri laterali pendono due grandi quadri bislonghi dipinti in tela ad oglio con cornice di legno. In quello della parte destra si ammira rappresentarsi la fuga della notata galera colli schiavi Cristiani, e l’altre sei turtesche, che le danno caccia a veduta di Malta, e dal porto S. Paolo, ove scampò. Al di sotto pende una piancia di rame dorato a forma di cuore incostata in legno, ove si legge incisa memoria di un tal Teodoro de Guttenbergh Vescovo di Dardania parente dell’Illustrissimo Signor Frà Filippo Wolfango benefattore della cappella. Alla parte sinistra pende un’altro quadro simile rappresentante la traslazione della S. Immagine dal porto San Paolo a questo nostro convento. Al di sotto parimente pende un’altra piancia simile alla predetta; in cui vi è incisa memoria di un tal Gio: Gottrido Vescovo di Herbopolis Principe del Sacro Romano Imperio, altro parente dell’istesso Illustrissimo Signor Benefattore. Alli finachi dell’arco grande ve ne sono due tavole di marmo bianco con cornice di legno. In quella della parte destra si legge incisa la memoria del più volte lodato piissimo Signor Benefattore cogli attestati della singulare sua Beneficienza verso la santa cappella, e tutto il convento, che n’è pieno di benefichi attestati rimarcati con sue armi gentilizia. Nell’altra tavola di marmo bianco si cenna incompendio la memoria della fuga a felice ricapito della galera colli schiavi Cristiani, a sacra immagine della Beatissima Vergine, conforma la rappresenta Ia pittura del primiero antico quadro, che al di sopra alla detta iscrizione si conserva esposto.” AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, ff.63r-63v.

24

22

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

it-tibdil tal-Kappella talMadonna tal-Libertà u tal-Grazzji li kienet kollha mpittra, bnieha mill-ġdid bil-flus mogħtija minn diversi persuni u l-parti l-kbira minn flus il-wisq imfaħħar Sinjur Balì Fra Wolfgango Filippo de Guttenbergh, Kommendatur, kif turi l-iskrizzjoni Il-kwadru tal-Madonna tal-Grazzja fil-knisja l-ġdida fl-irħam abjad tal-Kapuċċini, il-Furjana. imwaħħla fid-daħla tal-imsemmija [kappella], fir-rokna tax-xellug, faċċata ta’ oħra li diġà semmejna u li tgħid hekk: Il-Wisq Illustri u Reverendu Sinjur Fra Wolffang Filippu Baruni tal-Imperu Qaddis Ruman, minn, u ta’ Guttenburg, Gran Balliju ta’ Branderburg, Kavallier tal-Ordni Qaddis ta’ Ġerusalemm, Bħala xhieda dejjiema tad-devozzjoni tiegħu lejn Omm Alla bi flusu bena mill-ġdid, żejjen u inawgura din il-kappella fis-sena 1773 mit-Twelid Verġni.

Fl-altar tal-imsemmija kappella, hemm meqjuma xbieha tal-Madonna bil-Bambin f’idejha mpittra biż-żejt, u din hi l-istess waħda li l-iskjavi Nsara

li kienu ħarbu, bħalma ingħad taħt is-sena 1596 [sic], ġabuha magħhom fuq l-arblu tal-poppa taxxini minflok l-istendard, u li taħtha kien hemm miktub b’ittri tad-deheb dan li ġej: Omm tal-Ħelsien u tal-Grazzji kollha.”25 DESKRIZZJONI TAL-ALTAR TAL-MADONNA TAL-GRAZZJA JEW TAL-LIBERTÀ Deskrizzjonijiet ta’ kif kien l-altar li fuqu kien hemm esposta u meqjuma din ix-xbieha tal-Verġni Marija miġjuba minn Konstantinopli26 juruna li fuq wara mal-ħajt ta’ dan l-altar kien hemm numru ta’ relikwi. Dawn ir-relikwi kienu mqiegħda f’urni tal-injam li kienu jinkixfu u jitgħattew permezz ta’ makkinarju maħdum minn Fra Ġużepp Grech millIsla. P. Luigi Bartolo, Kapuċċin kontemporanju ta’ P. Pelaġju, jikteb hekk dwar dan l-altar: “Fis-sena 1734: [inħadem] gwarniċ kbir fuq stil imħallat, b’nisġa ta’ diversi aperturi żgħar li jiffurmaw relikwarju sħiħ, u li jħaddan ukoll l-altar żgħir talMadonna tal-Libertà, fil-knisja tal-Kapuċċini talBelt Valletta.”27 Patri Pelaġju ma naqasx li jikteb dwar dan meta jżid hekk: “Ammirat ħafna l-altar tal-Madonna mibni finnofs tond fil-ġewwieni tal-kappella u mżejjen bi prospettiva tal-injam magħmula mill-magħruf mastrudaxxa Kapuċċin Fra Ġużepp Grech, Fra [Lajk] mill-Belt Valletta [sic], arkitett ta’ ħila kbira li għal din l-istruttura u arkitettura imita oħra li hemm diġà fil-kunvent tagħna ta’ Ancona,

“Nello stesso tempo il predetto Padre Giuseppe Grech avendo atteso alla riforma della cappella della Madonna della Libertà e di tutte le Grazie, questa tutta dipnita si rifabbricò in parte con elemosine somministrate da diversi e nella maggiore parte a spese del piu volte lodato Signor Bali Fra Wolfgango Filippo de Guttenbergh preceptore, come da una inscirizzone in bianco marmo sita nell’entrare della medesima nell’angolo sinistro in fronte ad un altra di sopra riferita del tenore seguente: 25

ILLUSTRISSIMUS, ET REVERENDISSIMUS DOMINUS DOMINUS FRATER WOLFANGUS PHILIPPUS SACRI ROMANI IMPERII LIBER BARO DE ET A GUTTENBERG MAGNUS BAIULIVUS BRONDEBURGENSIS SACRI ORDINIS HYEROSOLIMITANI EQUES IN PERENNE DEVOTONIS SUÆ MONUMENTUM ERGA DEIPARAM SACELLUM HOC ÆRE PROPRIO REÆDIFICAVIT CONCINNAVIT INAUGURAVIT ANNO A PARTU VIRGINEO MDCCXXXIII Nell’altare di detta cappella, si venera una effigie della Madonna col Santo Bambino in braccio dipinta in oglio, ed appunto à quella stessa che li schiavi Cristiani fuggiti, come si disse sotto l’anno 1596 sic portarono inalberata a poppa della galera in iscambio dello stendardo, sotto nella quale effigie si ... tre ... scritta a caratteri d’oro come segue: LIBERTATIS ET OMNIUM GRATIARUM MATER.” BKM, Cronica delli RR. PP. Minori Capuccini di Malta, ff.271-272. Id-data “1596” hawhekk riedet tiġi “1597” bħalma jsemmi fi bnadi oħra l-imsemmi Patri Pelaġju.

Il-Konti Ciantar, Malta Illustrata, Lib. III, Not. XIII, p.326 isemmi wkoll dan l-irħam ta’ tifkira f’rabta ma’ Guttenberg meta jikteb: “e particolarmente da una iscrizione incisa in marmo nell’arco maggiore di detta cappella; la quale dal Balì di Brandeburg F. Filippo Volfango Guttenberg fu ampliata, ed abbellita.”

26 Fit-3 ta’ Diċimebru 1779, il-Papa Piju VI kien ta Indulġenza għal dan l-artal ipprivelleġġjat. Ara Francis Azzopardi, “The Veneration of the Blessed Virgin Mary in the Franciscan Capuchin Churches during the XVII and the XVIII Centuries,” fi Marian Devotions in the Islands of Saint Paul (1600-1800), ed. Vincent Borg (Malta: The Historical Society, 1983), 352, no.6.

27 “Nell’anno 1734. Una cornice grande d’architettura bastarda con intrecci di diverse piccole aperture che formano un intiero reliquario, abbracciando anche l’altarino della cappella della Madonna della Libertà nella chiesa de PP. Capuccini della Valletta.” BNM, Libr. MS 699, Apparato cronologico nel quale si registrano e si nominano quei religiosi Capuccini di nazione Maltese, f.172. Ara wkoll, “Ftit tal-istorja fuq il-Madonna tal-Grazzja tal-Kapuċċini tal-Furjana,” L-Immakulata 16 (Settembru 1912): 248, “Fr. Giusepp mill-Isla [għamel] is-sabiħa faċċata tal-injam, li fiha ġew imqegħdin bosta relikwi tal-qaddisin, li b’ċertu mekkaniżmu kienu jinkixfu u jitgħattew kull xħin kien wieħed irid.” Xi ħaġa similli għadna nistgħu narawha fil-kappella tar-relikwi li hemm fil-kunvent ta’ San Francesco a Ripa in Trastevere, f’Ruma. Dwar ix-xebh bejn din il-kappella f’Ruma ma’ dik li kien hemm fil-knisja tal-Kapuċċini fil-Furjana ara, Edgar Vella, Treasures of Faith: Relics and Reliquaries in the Diocese of Malta during the Baroque Period 1600-1798 (Malta: Midsea Books, 2016), 95-96. Fil-Mużew tal-Kapuċċini fil-Furjana, hemm esposta waħda mir-roti mekkaniċi li kienet tagħmel parti minn dan l-altar mekkaniku tar-relikwi li nqered bil-Gwerra. Dwar dan ix-xogħol ta’ Fra Ġużepp mill-Isla u xogħlijiet oħra tiegħu ara, Martin Micallef, Crux Invicta: Il-Kurċifiss Mirakuluż u l-Kapuċċini f’Għawdex (Malta: Midsea Books, 2020), 198-205.

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

23

bħalma ngħidu li din ħarġet kollha kemm hi perfetta, sabiħa, kbira, u b’tant simetrija li tidher meraviljuża u unika, u li spiss hija meqjuma u ammirata minn personaġġi barranin. F’din ilprospettiva hemm miġburin b’mod li jolqot l-għajn numru kbir ta’ relikwi tal-qaddisin san-numru ... [omissis], b’mod li nistgħu nsejħulha l-Ġenna fuq l-art, u li minn xiex proprjament joħroġ it-titlu ta’ Santwarju. Tant hi sabiħa l-arkitettura ta’ din ilprospettiva li jiena ma għandix il-ħila biżżejjed biex nispjegaha fid-dettall, jekk mhux bħala kurjuż u delettant. Ma nistax ma nibqax sorpriż bid-devozzjoni, il-kobor u s-sbuħija tagħha. “28 Fl-inventarju li fih naqraw dwar dak li kien hemm fil-knisja l-antika, Patri Pelaġju ħallielna deskrizzjoni oħra tal-prospettiva tal-altar fejn kien hemm inserit il-kwadru devot tal-Madonna talGrazzja miġjub mill-iskjavi Insara li kienu ħarbu minn Kostantinopli.

“Il-prospettiva tal-altar, magħmula b’sengħa mill-injam tal-ġewż, timraħ fil-wisa’, b’taqsimiet simetriċi, imżejna b’disinji arabeskati. F’din il-prospettiva kollha kemm hi jidhru b’mod simetriku bosta niċeċ bil-ħġieġ magħhom, u mgħottija minn injam arabeskat. F’kull waħda minnhom hemm meqjuma numru kbir ta’ għadam ta’ qaddisin mgħammdin bil-martirju u mżejna

bil-fjuri tal-ganutell. L-isem ta’ kull qaddis martri huwa mniżżel fuq kull teka ġon-niċeċ tagħhom, u wkoll fuq lista mwaħħla mal-pilastru tal-lemin tal-kappella u li n-numru tagħhom jilħaq għal dak ta’ 42.”29 Fl-imsemmi inventarju tas-sena 1766, Patri Pelaġju jagħmel referenza għal inventarju ieħor li kien sar fl-1764 u li fih kien hemm imniżżel kif f’din il-kappella kien hemm 55 relikwa, ilkoll miġburin fit-teki rispettivi tagħhom. Patri Pelaġju iżda jinnota li fl-inventarju tal-1766, in-numru ta’ dawn ir-relikwi huwa inqas, b’mod illi issa jissemmew biss 49 relikwa.30 Il-Patri Kapuċċin jagħtina wkoll lista tal-oġġetti prezzjużi li kien hemm f’din il-kappella li ħafna minnhom kienu għotjiet ta’ wegħdi minn persuni li kienu qalgħu xi grazzja bl-interċessjoni ta’ din ix-xbieha qaddisa.31 X’kien hemm aktar f’din il-kappella ddedikata lill-Madonna tal-Grazzja jew tal-Libertà, insiru nafu bih permezz ta’ dak li Patri Pelaġju jkompli jikteb fil-manuskritt dwar il-kunventi.

“Taħt il-gwarniċ tan-niċċa kbira fejn hemm imħarsa l-imsemmija xbieha qaddisa talMadonna tal-Libertà, hemm ukoll niċċa żgħira mdaħħla kemxejn ’il ġewwa li ġo fiha hemm imħares Bambin tal-avorju maħdum il-Ġermanja,

“L’altare della Madonna si ammira e si vagheggia eretto in un mezzo tondo formato in fondo della medesima ornato con’una macchina di legno dal rinomato falegname Capuccino Frà Giuseppe Grech laico della Valletta sic architetto insignissimo ed è di tale struttura ed architettura che imitata da una esistente nel nostro convento d’Ancona , come dichiamo che questa riuscì per intiero perfetta, bella, vaga, e con tale simetria che riuscì vaga e maravigliosa e singolare, e dello spesso viene da personaggi esteri venerata ed ammirata. In questa macchina si conserva architettamente disposto un cumulo di tante Relliquie de’ Santi sino al numero .... omissis chi si possa nominare un Paradiso in terra, onde assai propriamente gli conviene il titolo di Santuario. Quale egli sia l’artificiosa architettura di questa macchina io non ho talento sufficiente da renderlo divisato, chi n’è curioso: venghi, la vegga, e rimava senza meno sorpreso dalla divozione, e dalla magnificenza, e della maraviglia.” AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, ff.43r-43v.

29 “Per tutta la macchina dell’altare, che è artefatta di detto legno di noce con modo vaga e galente architettura e simetria, ornata con strafuri arabascati. Per tutto il corpo di questa macchina si vedono formati con vaga simetria formati tanti occhi forniti con proporzionati cristalli, e coperchi dell’istesso legno arabascati, e dentro di ciascuno si venera una grossa porzione d’osso di SS. Martiri batezzati adornata con fiori di canutiglio; li nomi delli SS. Martiri sono notati ciascuno nella sua techa ed occhio, e si conservano trasportati in una tabella, che nel pilastro destro della cappella si vede pendente ed in tutto ascendono al no.42.” AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, ff. 62v-63r.

30 “# Nell’Inventario ulitmo del 1764. Titolo cappella della Liberta vi sono segnate = reliquie nelle loro teche ... nn.55. # In questo presente del 1766. Conviene segnare .... no.49.” AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, f.49v.

31 “Delli preziosi voti che ve ne sono appesi nella stessa Immagine la nota delli quali è qual siegue.

Corone di argento dorata una alla testa della Madonna, un’altra nella testa del S. Bambino no.2.

Pendenti di oro con perle no.4.

Un bambinello di oro massicaro di gettito no.1.

Croce octagono d’oro con smalto bianco no.1.

Cuore di cristallo ingastato nell’oro no.1.

Crocette d’argento no.3.

Croci di argento di diversa qualità e forma no.7.

Pianca di argento in forma di gamba no.1.

Pianca di argento in forma di occhi no.1.

Medaglie d’argento no.5.

S.Elena di argento no.1.

Medaglia di smalto coll’effige di. S. Antonio da Padova no.1.

Croce di smalto coll’effige di S. Gio. Battista no.1.

Vezzo composta di 20 bottoni d’oro con piccolo cuo-re pure d’oro da cui pendono piccole perle no.1.

Un reliquiario d’argento no.1.

Un reliquiario di osso fattura di Germania no.1.

Corone, cioe rosari di corallo rosso, una della quali pende al collo della Santa Immagine, cui in mezzo pende una camigia d’oro smaltata coll’effigie della Beattisima Vergine no.6.

Corone di perle a forma di Rosari no.2.

Corone simili con grani negri no.2.

Anelli d’oro no.4.

Cintiglio d’oro attaccato al collo della S. Immagine con crocetta d’oro con smalto azzuro, e piccole perle no. omissis.

Pianca di argento rappresentante un puttino un abito del Carmine con due piancie d’argento no.1.”

AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, ff.62r-62v.

28

24

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

imlibbes ta’ eroj. Madwar TAL-GRAZZJA din in-niċċa u fuq in-naħa ta’ barra hemm imdendla u Deskrizzjoni li tmur lura mħarsa f’teki taċ-ċomb irgħas-sena 1838 miktuba relikwi ta’ bosta qaddisin li minn vjaġġatur li kien żar fl-inventarju tal-1764 kienu Malta, tinkludi l-kappella taljilħqu n-numru 55, għalkemm Madonna tal-Grazzja jew talillum in-numru huwa ta’ 48.

Libertà. Hawnhekk naqraw Taħt ix-xbieha tal-Bambin, li l-ikona tal-Madonna fil-qiegħ tan-niċċa, hemm li l-artikolista jsejħilha imħares relikwarju kbir tal“antika” u “Biżantina,” fidda f’forma ovali li fih kienet mgħottija b’oħra jidher bassorilievo tax-xema’ li kienet quddiemha u li ħamranija li jirrappreżenta kienet titneħħa permezz ta’ x-xbieha ta’ San Ġwann makkinarju. L-ikona tant Nepomuceno Martri (no.1). kienet miksija b’ornamenti Il-mensa tal-altar hi magħmula votivi, li kien diffiċli kollha kemm hi mill-injam għal min kiteb din idtal-ġewż. L-altar huwa vojt deskrizzjoni biex jammira minn ġewwa għalkemm d-dettalji tagħha. Minn din minn barra huwa mżejjen id-deskrizzjoni nsiru nafu L-ikona tal-Madonna tal-Grazzja bid-dekorazzjonijiet bil-ħġieġ, miksi b’qoxra talli din l-ikona tal-Madonna tal-Wegħdi li kien hemm imwaħħlin magħha. injam b’disinji arabeskati. kienet imħarsa f’niċċa talFih hemm meqjuma u mżejna ħġieġ, tant illi l-patrijiet bosta relikwi tal-għadam tal-qaddisin mgħammda kellhom jitilgħu fuq is-sellum biex jiftħu l-ħġieġa (no.34) .... Hemm erba’ friegħi tal-ħadid li li kien hemm quddiemha.33 magħhom tiddendel qanpiena, cioè tnejn li huma Nafu wkoll li f’nofs il-paviment ta’ din il-kappella mwaħħlin ma’ kull pilastru [tal-kappella], it-tnejn kien hemm il-qabar ta’ Injazju Saverju Mifsud, l-oħra huma taħt il-kwadri tal-ġenb (no.4). Biswit ħabib ta’ Patri Pelaġju. Patri Pelaġju stess iħalli il-kantunieri fin-naħa ta’ barra ta’ dawn il-pillastri nota ta’ dan meta jikteb: “F’nofs il-paviment hemm hemm imqiegħda fuq żewġ kolonni rispettivi, imħaffer il-qabar tar-Reverendu Dun Saverju anġli għolja ħamest ixbar, magħmulin mill-ġebla Mifsud, Avukat Konsultur tas-Santo Uffizio, u miżbugħa. Hemm ukoll kanċell magħmul mill- Protonotarju Appostoliku, imżejjen b’lapida talħadid oħxon arabeskat li jagħlaq id-daħla tal-altar irħam u iskrizzjoni li tgħid hekk = [omissis].”34 minn kantuniera tal-pedestall għall-ieħor. Fuq Il-kliem li kien hemm fuq din l-irħama nsibuh l-arkata l-kbira hemm tieqa kbira u tonda biex f’pubblikazzjoni tal-1937 maħruġa minn tagħti d-dawl għall-ġewwieni tal-knisja, u taħtha Kapuċċin ieħor, P. Angelo Mizzi. hemm imdendla purtiera; f’nofs l-arkata fuq innaħa ta’ barra, hemm l-arma tal-Eminentissimu “LIL ALLA WISQ TAJJEB U KBIR 32 Gran Mastru Garaffa.”

FIS-SENA TAL-MULEJ WAQA’ FIL-ĦOFRA LI GĦAMEL L-IKONA META KIEN GĦADU ĦAJ TAL-MADONNA ID-DUTTUR TAL-LIĠI “Sotto la cornice della nicchia grande ove sta conservata la prenotata sagra immagine della Madonna della Libertà vì è parimente una nicchietta alquanto profonda in cui si conserva un S. Bambino d’avorio lavoro di Germania vestito all’eroica, attorno alla quale, e per tutte il piano di essa nicchia pendono conservate in teche di ottone relliquie di diversi Santi, che nell’Inventario del 1764 erano in numero 55 al presente sono no. 48. Sotto il S. Bambino in fondo della nichia si conserva un’ reliquiario grande di argento di forma ovvata, in cui si vede un bassorilievo in cera rossa rappresentante l’immagine di S. Giovanni Nepomuceno Martire no. 1. Sotto la mensa dell’altare, che è tutto di legno di nocce ed è vuoto fornito al fi fouri con cristallo, coperto con proporzionata scorza di detto legno arabescata con strafuro; dentro dico si venerano ben adornate e disposte diverse Reliquie di ossa di Santi batezzati no.34. .... Ve ne sono quattro bracci di ferro per le campane, cioe due attacati uno in ciascuno pilastro, l’altri due sotto li quadri laterali no.4. Nelli angoli delli detti pilastri al di fuori vi sono posati sopra rispettivi piedistalli fiancheggiati da una colonna per parte, un Angiolo d’altezza palmi cinque, il tutto di pietra nostrale colorita. Evvi una grata di grosso filo di ferro arabescato che chiude l’ovvato dell’altare da un angolo di uno piedistallo sino all’altro. ... Sopra l’arco grande vi è un occhio grande e tondo per il lume a riesce al vano della chiesa, sotto lo quale pende una portiera; in mezzo all’arco al di fuori vi è l’arma dell’Eminentissimo Gran Maestro Caraffa.” AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, ff. 62v-63v.

32

“The sacred picture itself is concealed behind another, which is removed by machinery. It is so covered with votive ornaments, that we had great difficulty in discerning the features. The good fathers, however, were very obliging, and went so far to get a ladder and to open the glass before it. Whether they will be prevailed upon by our entreaties to remove the voti and have it cleaned, I hardly know; but it is deplorable that it should remain in its present condition. It is evidently a Byzantine picture, of great antiquity, and of the best school.” “Literature,” f’Athenaeum, 12th May 1838, ppublikat f’Malta Government Gazette, 6.6.1838:231. Wara li nbniet il-knisja l-ġdida tal-Kapuċċini fil-Furjana, kienet twaħħlet purtiera ta’ lewn ċelesti b’mod li din l-ikona devota setgħet titgħatta jew tinkixef. Tagħrif mogħti a voce lill-awtur minn Br Publius Libreri OFMCap li għal ħafna snin kien sagristan tal-imsemmija knisja.

33

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

25

INJAZU SAVERIO MIFSUD LI META KIEN QIEGĦED JAQDI DMIRU TA’ QASSIS GĦAŻILHA B’GĦAMARA TIEGĦU SABIEX JISTENNA D-DAWL SAKEMM IL-ĠUSTIZJA TINBIDEL FIL-ĦAQQ.”35 Jidher li maż-żmien f’din il-kappella kienu tqiegħdu numru ta’ statwi kif jidher f’xi ritratti antiki talkappella. P. Timotju jsemmi li “kien hemm żewġ statwi tassew sbieħ u artistiċi – waħda l-Kunċizzjoni u l-oħra San Ġużepp li kien ġabhom minn Lecce l-W.R.P. Provinċjal, P. Filippu mill-Belt.”36 Sfortunatament din il-kappella, inkluż l-irħama sepulkrali ta’ Mifsud, ġew meqruda meta fl-4 ta’ April 1942 din il-knisja ġiet meqruda mill-bombi tal-għadu. B’xorti tajba iżda, ix-xbieha antika u devota tal-Madonna bil-Bambin f’idejha ġiet salvata minħabba li din ġiet merfugħa f’xelter matul il-gwerra kollha.37 Illum, din ix-xbieha devota tinsab meqjuma fuq l-ewwel altar tal-ġenb, qrib l-altar maġġur fuq l-istess naħa fejn kienet mibnija qabel il-kappella ddedikata lilha. L-ikona hija mdendla fl-għoli mdawra minn disinn millisbaħ maħdum mill-ħadid – ferro battuto - ta’ lewn sewdieni u li fih jinkludi l-arma ġentilizja ta’ Guttenberg (naħa tal-lemin) u dik tal-Gran Mastru Vilhena (naħa tax-xellug), żewġ benefatturi kbar ta’ din il-knisja. Dan ix-xogħol fil-ħadid inħadem minn Antonju Vella tan-Naxxar bħala parti minn xogħol ieħor fil-ħadid li kien għamel għall-knisja l-ġdida tal-Kapuċċini fil-Furjana.38 L-ikona talMadonna flimkien ma’ dan ix-xogħol fil-ħadid

L-arma ta’ Guttenberg fuq altar tal-Madonna tal-Grazzja

huma ingastati fi gwarniċa tal-ġebel li fuqha, finnofs hemm skultura bl-arma ta’ Guttenberg.

Taħt l-ikona hemm altar tal-injam, bħala wieħed mis-sitt altari tal-ġnub tal-knisja li flimkien mal-altar maġġur u l-erba’ konfessjonarji kienu nħadmu għall-knisja l-ġdida wara l-Gwerra midditta Ferdinandu Perathoner ta’ Ortisei, Bolzano.

Fil-faċċata tal-mensa insibu tliet panewijiet bi skultura fl-injam. Dawk tat-truf li huma dojoq, juru lil Santa Klara (naħa tax-xellug) u lil San Franġisk (naħa tal-lemin). Il-panew ewlieni tannofs li hu akbar juri l-ġrajja tax-xini tal-ilsiera riesaq lejn ix-xtut tal-gżejjer Maltin segwit millbogħod minn tliet xwieni oħra. Fil-poppa tax-xini, jidher l-istendard bix-xbieha tal-Madonna li huwa mwaħħal ma’ arblu. Fuq in-naħa ta’ fuq tax-xellug ta’ dan il-panew, tidher ix-xbieha tal-Madonna bil-Bambin f’idejha u taħthom is-swar tal-gżejjer Maltin b’xi nies li qed jifirħu bil-wasla ta’ dan ix-xini. Fuq in-naħa tal-lemin hemm imnaqqxa s-sena tal-ġrajja “1597.”

Lejn is-snin tmenin tas-seklu l-ieħor, din ixxbieha antika tal-Madonna tal-Libertà kienet ġiet irrestawrata. Tneħħew minn magħha l-ornamenti votivi li qabel kienu jiksu din ix-xbieha u xi wħud minnhom, inkluż il-kuruni li kien hemm

“In mezzo al piano di essa hà formata sua cava sepolcrale il Molto Reverendo Signor D. Saverio Mifsud Avocato Consultore del Santo Uffizio, e Protonotario Apostolico, ornata con lapide di marmo, e d’iscrizione qual siegue =.” AKM, Misc. 54, Notizie di Monasteri e Case Religiosi, f.43v. L-irħama tal-qabar ta’ Saverju Mifsud li tidher f’numru ta’ ritratti antiki ta’ din il-kappella, inqerdet meta l-knisja ġiet milquta fit-Tieni Gwerra Dinjija.

35

“D. O. M. ANNO DOMINI INCIDIT IN FOVEAM QUAM FECIT DUM ADHUC VIVERET LEGIS DOCTOR IGNATIUS SAVERIUS MIFSUD QUI CUM SACERDOTIO FUNGERETUR ELIGIT EAM IN HABITATIONEM SIBI UT EXPECTET LUCEM QUOADUSQUE IUSTITIA CONVERTATUR IN IUDICIUM” Angelo(Mizzi) da Valletta, L’Apostolato Maltese nei secoli passati con speciale riguardo all’azione missionaria svolta nel bacino mediterraneo (Malta: Tipografia del ‘Malta’, 1937), 1:12. Wisq probabli kien Mifsud stess li fformula l-kliem ta’ din l-iskrizzjoni meta kien għadu ħaj. L-iskrizzjoni nistgħu nqisuha bħala mużajk ta’ kwotazzjonijiet bibliċi. “INCIDIT IN FOVEAM QUAM FECIT - WAQA’ FIL-ĦOFRA LI GĦAMEL” hija referenza għal Salm 7:16. “DUM ADHUC VIVERET - META KIEN GĦADU ĦAJ” hija referenza għat-2 Sam 12:22. “CUM SACERDOTIO FUNGERETUR - META KIEN QIEGĦED JAQDI DMIRU TA’ QASSIS” hija referenza għal Lq 1:8. “ELIGIT EAM IN HABITATIONEM SIBI - GĦAŻILHA B’GĦAMARA TIEGĦU” hija referenza għal Salm 132:13. “UT EXPECTET LUCEM - SABIEX JISTENNA D-DAWL” hija referenza għal Ġob 3:9. QUOADUSQUE IUSTITIA CONVERTATUR IN IUDICIUM – SAKEMM IL-ĠUSTIZJA TINBIDEL FILĦAQQ” hija referenza għal Salm 93:15. Din l-aħħar frażi tirrifletti ħafna mix-xogħol tal-awtur. Mifsud miet fis-27 ta’ Ġunju 1773 u ġie midfun f’din il-kappella. Ara Joe Zammit Ciantar, Il-Priedki bil-Malti ta’ Ignazio Saverio Mifsud (Malta: L-awtur, 2008), 48. - L-awtur jirringrazzja lil Dr Victor Bonnici li għenu biex jidentifika t-tifsir talkliem ta’ din l-irħama.

36 Ara Timotju Attard mill-Belt Valletta, Il-knisja u l-kunvent tal-Kapuċċini tal-Furjana u l-Ordni Ġerosolomitan (Malta: Empire Press, 1955), 27.

37 Ara ibid.

34

26

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

27

fuq ras il-Madonna u l-Bambin, kif ukoll kullana u msielet antiki tad-deheb imżejnin bil-perli, tqiegħdu fil-Mużew tal-Kapuċċini fil-Furjana.39 Fl-imsemmi Mużew hemm esposta wkoll l-irħama li oriġinarjament kienet imwaħħla fuq in-naħa tallemin fil-Kappella tal-Madonna tal-Libertà u li fiha hemm imnaqqxa l-kliem li jirrakkonta l-ġrajja ta’ kif din l-ikona tal-Madonna waslet f’din il-knisja tal-Kapuċċini. Parti minn din l-irħama kienet tkissret fil-gwerra imma ġiet irrestawrata b’mod li fil-parti oriġinali, il-kliem hu mnaqqax b’ittri ta’ kulur sewdieni filwaqt li fil-parti l-ġdida l-ittri huma ta’ kulur ħamrani. 40

kompla jikteb li din il-persekuzzjoni tkompliet sakemm il-ġifen daħal fil-bajja ta’ San Pawl, jiġifieri aktar minn 1,000 kilometru ’l bogħod minn Kostantinopli. Minbarra dan, Pelaġju joħloq xebh bejn ir-rakkont tan-nawfraġju ta’ San Pawl f’dan il-post ma’ din il-ġrajja li skontu spiċċat f’dan l-istess post li fl-ispejga ġeografika li jagħti jsemmi l-gżira ta’ Selmun u l-kanal li jifridha mill-art (madia, wett. maghdija, użata ħafna għall-fliegu ta’ bejn Malta u Għawdex). Id-dawra madwar Selmunett li jsemmi Patri Pelaġju hawnhekk ma tantx tagħmel sens anke meta nqisu li l-ewwel art mil-Lvant hija dik ta’ Marsaxlokk jew Marsascala, jew aħjar u iżjed KONKLUŻJONI żgur, il-porto ġenerali, u mhux il-bajja ta’ San Pawl!

Meta nqisu dak li Patri Filwaqt li ngħidu dan, huwa Pelaġju kiteb dwar il-miġja Dettall tal-panew tal-altar tal-Madonna tal-Grazzja hu l-ewwel wieħed li nafu li juri l-ġrajja ta’ kif din ix-xbieha waslet f’Malta. ta’ din l-ikona fil-knisja li kiteb dwar din il-ġrajja. l-antika tal-Kapuċċini talMiegħu hemm ukoll ilFurjana rridu nistaqsu x’kien l-għajn letterarju kontemporanju tiegħu, il-Konti Ciantar li wisq li minnu dan il-patri Kapuċċin niseġ din il- probabbli kien qed jieħu l-informazzjoni minn ġrajja. Huwa jsemmi l-irħama li fiha kien hemm Patri Pelaġju stess. P. Anġelo Mizzi li jagħti wkoll imnaqqxa din il-ġrajja u bħala parti minn dan din il-ġrajja fil-pubblikazzjoni tiegħu tal-1937, il-kliem kien hemm referenza għal dokument li jagħmel referenza għall-kitba manuskritta ta’ P. jinsab fl-Arkivju tal-kunvent.

Gio. Luigi mill-Furjana, Kapuċċin, li jirrakkonta wkoll l-imsemmija ġrajja. Dan il-manuskritt iżda Minbarra dan, jidher ċar li Patri Pelaġju kien jidher li ntilef bil-Gwerra.41 Maż-żmien żdiedu qed isegwi ż-żewġ kwadri laterali li kien hemm aktar dettalji kif juru artikli reċenti li jittrattaw din imdendla fil-kappella l-antika u li kienu juru din il-ġrajja, inkluż ir-referenza għas-sitt xwieni li ġrew wara dak li fuqu kien hemm l-iskjavi Insara bix-xbieha tal-Madonna li ġabu minn Kostantinopli. Jista’ jkun li fir-rakkont ta’ din ilġrajja Patri Pelaġju kabbar xi ftit din il-ġrajja, speċjalment ir-riferenza li x-xini tal-iskjavi Nsara daħal jistkenn fil-bajja ta’ San Pawl, b’mod illi l-imsemmi Kapuċċin jagħmel xebh bejn din ilġrajja u n-nawfraġju ta’ San Pawl, ġrajja li kienet ħafna għal qalbu.

L-iskrizzjoni li jikkwota Patri Pelaġju tgħid li l-ġifen li fuqu kien hemm l-iskjavi Nsara ġie ppersegwitat “għal ħafna jiem.” Patri Pelaġju iżda il-ġrajja.42

Ara Francesca Balzan, Jewellery in Malta: Treasures from the Island of the Knights (1530-1798) (Malta: Fondazzjoni Patrimonju Malti, 2009), 5.

Ritratt tal-irħama oriġinali qabel ma din inkisret bil-Gwerra huwa ppubblikat f’Mizzi, L’Apostolato Maltese, 1: wara l-paġna 56.

41 Ara Mizzi, L’Apostolato Maltese, 1:94-95.

42 Ara Micahel Galea, “Ix-xbieha tal-Madonna tal-Libertà għand il-Kapuċċini, il-Furjana: Devozzjoni Marjana f’Malta u Għawdex – (4),” Leħen is-Sewwa, 5.11.1983:7.

39 40

28

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

PA R RO Ċ Ċ A S A N P U BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 2 2

Mill-Arkivju Compagnoni Floriani Ta’ Macerata Tagħrif Ġenerali Dwar Pietro Paolo Floriani (1535 – 1638) – Kitba ta’ Paul P. Agius

Il-Personaġġ li ta ismu lis-Subborg tagħna

F

is-26 ta’ April 1535, eżattament 487 sena ilu twieled ġewwa Maċerata l-Inġinier Pietro Paolo Floriani, wieħed mill-ħafna membri ta’ familji nobbli msemmija fl-Arkivju Compagnoni Floriani, li jinsab kustodit ġewwa Villamagna, Montanello - Macerata.

Dan l-arkivju jkopri l-perjodu 10621770. Floriani kien personaġġ ta’ ħila kbira f’diversi oqsma, mhux biss dawk militari, imma ddistingwa ruħhu filkamp tax- xenografija u xenoteknika teatrali liema opri jixhdu kapaċità mekkanika u kreattività ġenjali.

Id-dokumenti katalogati f’dan l-arkivju, apparti li jikkonsistu f’numru ta’ pergameni prezzjużi jirreġistraw fid-dettall l-antenati tiegħu u nsibu fihom korrispondenza varja fir-rigward ta’ Pietro Paolo Floriani, disinji oriġinali, pjanti ta’ fortifikazzjonijiet, makkinarju, litigazzjonijiet u kawżi dwar wirt bejn familji u familjari ta’ żmienu, il-kontatti tiegħu ma’ Prinċpijiet, Kardinali, Papiet u Renjanti, il-kisbiet u ċertifikazzjoni tal-istudji tiegħu kif ukoll l-unuri mogħtija lilu.

Mill-ideat u l-argumenti tal-Floriani, joħroġ ilkarattru vigoruż, u l-kapaċità ta’ ħassieb konvint u versatili, ittrasformati fi strutturi u opri f’diversi pajjiżi.

Meta jitqies li dan l-arkivju, f’dawn l-aħħar snin ġie rrestawrat u rrikonoxxut mill-Istat Taljan bħala Patrimonju Nazzjonali, bil-ġrajjiet storiċi, sitwazzjonijiet xejn sbieħ u kalamitajiet naturali li għaddew minn fuqu matul iż-żminijiet, jixhdu l-valur imprezzabbli ta’ dan it-teżor tant importanti.

L-Arkivju Storiku.

Dan l-arkivju privat (Archivio Compagnoni Floriani) li jinsab ġewwa Villamagna, fil-belt ta’ Macerata ġie ddikjarat bħala wieħed ta’ interess storiku u notevoli misSovrintendenza Archivista għar-Reġjun tal-Marche fit28.10.1964, għaldaqstant irregolat bid-D.P.R. 30.09.1965, n°1409.

Huwa konservat u kustodit mill-istess dixxendenti diretti fid-dwejra fejn Pietro Paolo Floriani kien imur għallkaċċa. Din ġiet mibnija f’nofs isseklu ’500. Din l-istess dwejra ġiet skedata mil-lat storiku-arkitettoniku partikolarment importanti fl-20.12.2000, u mħarsa bħall-arkivju blistess dispożizzjo-nijiet imsemmija qabel.

F’dan l-Arkivju hemm irreġistrati l-kontijiet (fondi) tal-familji, fosthom dawk ta’ :Compagnoni Pompeo, Senior 1602-1675 Compagnoni Pompeo, Junior 1663-1774 Floriani, Pompeo 1545-1600 (missier Pietro Paolo) Floriani, Pietro Paolo 1585-1638 – L-inġinier militari fis-servizz ta’ Spajna, tal-Imperu, u talPapa, awtur tal-fortifikazzjonijiet ta’ Malta, imsemmija ‘Is-Swar tal-Floriana”. Iktar minn hekk huwa kien l-awtur ta’ diversi opri kif spjegati f’paġni oħrajn.

Fiex jikkonsisti l-Arkivju ?

Fl-Arkivju hemm bħalissa 69 parċmina miktubin bejn l-1062 u l-1770 fuq karta ta’ preġju kbir, bosta ittri lill-personaġġi tal-familji Aldobrandini, Barberini, Gonzaga u oħrajn. Hemm fih dokumenti dwar l-avvenimenti militari fis-Seklu XVI-XVII, PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

29

30

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

Accidents do happen, always be one step ahead!

Free FIRE EXTINGUISHER or BLANKET when purchasing a NEW home policy

MAPFRE Middlesea p.l.c (C-5553) is authorised by the Malta Financial Services Authority (MFSA) t o carry on both Long Term and General Business under the Insurance Business Act, Cap 403 of the Laws of Malta. MAPFRE Middlesea p.l.c is regulated by the MFSA.

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

31

it-trattati dwar il-fortifikazzjonijiet Musulmani flAlġerija u ta’ Tuneż kif ukoll proġetti militari flAlġerija, manuskritti oriġinali fuq proġetti, bħal ‘Id-Difiża u l-Offiża tal-ispazji/fortifikazzjonijiet’ li nbdiet minn Pompeo Floriani u tkompliet minn ibnu Pietro Paolo, kopji ta’ ittri indirizzati lisSovrani tul diversi snin, mapep u disinji, kif ukoll inventarju tal-fondi ta’ Pompeo, ibnu Pietro Paolo, oħtu Angelina u oħrajn. Dawn jiddokumentaw l-istorja tal-lokalità ta’ Macerata bejn l-1501 u l-1636. Fl-arkivju hemm kompilati tliet Inventarji datati 1812, 1972 u 2015 rispettivament.

Huwa b’miraklu li dan l-arkivju wasal sażżminijiet preżenti għaliex mhux biss ma ntmessx matul l-invażjoni ta’ Napuljun li għamel ħerba fiżżona ta’ Macerata, imma ma ntmessx fl-attakki tażżewġ gwerer dinjija. Iktar minn hekk dawk qrabatu li kienu joqogħdu f’din id-dar wara Floriani, kienu ġieli jduru għal dawn il-karti/dokumenti u jqabbduhom biex isaħħnu d-dar kull meta jkun hemm skarsezza ta’ ħatab. Ta’ min iżid hawn, li l-knisja ta’ Santa Croce ġewwa Macerata fejn kien midfun ukoll Pompeo missier l-istess Pietro Floriani, ma kellhiex l-istess xorti għaliex inqerdet bil-fdalijiet tagħhom b’kollox lejn l-aħħar tal-1700.

Fortunatament, kien f’waqtu l-intervent talKonti Eros Alberto Compagnoni Floriani, li appena rritorna lura l-Italja mill-Arġentina, b’tant dedikazzjoni u galbu beda l-proċess biex jorganizza l-arkivju f’ċertu ordni, li wara għamilha possibbli li jiġi kkatalogat.

It-terremoti li dawn l-aħħar snin heżżu lir-Reġjun tal-Marche wkoll ħallew il-marki tagħhom, għaliex l-istruttura fejn kien jinżamm l-arkivju, sofriet ħsarat serji, tant li kellhom jitneħħew iddokumenti kollha u jitqiegħdu f’post iktar sigur sakemm jitlestew it-tiswijiet neċessarji li qed isiru.

Il-ġeneoloġija tal-familji Compagnoni Floriani fl-Arkivju.

L-eqdem dokumenti li jinsabu fl-arkivju jirreġistraw l-informazzjoni dwar l-oriġini talfamilji Compagnoni Floriani, liema dokumenti jmorru lura għal mijiet ta’ snin u jirrekordjaw ittwelid, iż-żwiġijiet, l-imwiet, l-impenji uffiċjali, l-unuri, in-nobbiltà u r-rikonoxximent millKardinali, Papiet, Nobbiltà, u Renjanti ta’ dawk iżżminijiet u sitwazzjonijiet ta’ bejn il-membri talfamilji rispettivi. Dawn imorru lura għal diversi 32

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

sekli u jibdew mis-sena 890 u jaslu sa xi snin wara l-1500. Huwa nnutat li minkejja l-ħafna żwiġijiet li saru matul dawn is-sekli kienu ħafna dawk ilkoppji li baqgħu mingħajr dixxendenti, għax kif kien meħtieġ jew jaqbel li jsir, l-ulied kienu jiddedikaw ruħhom għall-ħajja reliġjuża u inkarigu ekkleżjali jew jidħlu bħala gwerrieri f’armati organizzati biex jiddefendu arthom jew il-propjetà tagħhom. Konsegwenza ta’ dan huma kienu jħallsu b’ħajjithom, jibqgħu mingħajr eredi u hemm tintemm il-familja bil-kunjom rispettivi tagħhom.

Mid-diversi friegħi ta’ żwiġijiet ta’ dawn il-familji bis-suddiviżjonijiet kollha tagħhom u bejniethom li nibtu matul iż-żminijiet baqgħu biss dawn iż-żewġ familji b’dik tal-kunjom Compagnoni Floriani tibqa’ teżisti u tiġġenera saż-żmien preżenti.

Minn Pompeo għal Pietro Paolo Floriani.

Għall- finijiet ta’ dan l-artiklu se nillimita t-tagħrif dwar dak li ġbart rigward Pietro Paolo Floriani, mill-ġenerazzjoni li bdiet mill-ġenituri tiegħu, jiġfieri dak patern Pompeo (1545 – 1600) u dak matern Claudia Rotelli. Huma kellhom żewġ ulied, tifla u tifel waħda msemmija Angela u t-tifel jismu Pietro Paolo. Pietro Paolo kien aktarx imsemmi għal xi antenati tiegħu, li kienu jġibu l-istess isem, fosthom zijuh matern li ħallieh eredi ta’ kull ma kellu, inkluż in-nobbiltà u unuri oħrajn.

Pietro Paolo Floriani (1585 – 1638) twieled Macerata fis-26 ta’ April 1585. Fl-età ta’ 21 sena huwa żżewweġ lil Maria Fedeli, li mietet fl-1608 waqt it-twelid tat-tarbija tagħhom li ssemmiet Camilla.

Mingħajr omm u minħabba l-ivvjaġġar ta’ missierha din it-tifla trabbiet f’Kunvent tas-Sorijiet, il-Pio Istituto Misericordioso di Santa Chiara, ġewwa Macerata.

Camilla Floriani Meta kibret u tgħallmet taqra Camilla kienet ta’ spiss tirċievi ittri mingħand missierha li kien jirrakkuntalha fil-kitba tiegħu, fuqu nnifsu sabiex hija ssir tafu. Huwa kien iżomm dan il-kuntatt magħha għax ma kienx possibbli għalih li jiltaqa’ magħha ta’ spiss għax kien ikun ‘il bogħod minn Macerata, impenjat fuq proġetti fid-diversi bliet flItalja kif ukoll barra minn pajjiżu. F’dawn l-ittri kien jirreferi dwar is-sitwazzjonijiet intimi talfamilja tagħhom, il-wirt u l-propjetà li kellhom, litigazzjonijiet u l-fondi tagħhom.

Raġuni

ewlenija oħra kienet minħabba l-fama li kien igawdi bbażata fuq il-kapaċitajiet tiegħu, u għaliex wiret is-sengħa tiegħu mingħand missieru. Xi drabi kien irid ukoll ikompli l-proġetti li kien beda missieru, għaliex huma t-tnejn kienu mfittxija mill-ogħla awtoritajiet u nies potenti, għaldaqstant ried jaqdi dan l-impenn bħala dmir u dover. Biex insemmu ftit minn dawn l-impenji hemm dawk mir-Re Filippo ta’ Spanja, mill-Papa Urbanu VIII, mill-Kardinal Fabio Chigi (Inkwiżitur ta’ Malta) u li wara sar il-Papa Alessandro VII. Permezz ta’ dawn l-ittri, dokumenti u pjanti dettaljati u arkivjati, illum nistgħu napprezzaw iktar dan il-personaġġ. Dawn id-dokumenti għaddew fl-arkivju minħabba d-dettalji intimi u ta’ natura familjari tal-kontenut tagħhom.

Fuq il-ġenerazzjoni ta’ warajh.

Mill-ġenerazzjonijiet li segwew dik ta’ Pietro Paolo Floriani, seħħ iż-żwieġ bejn Giulia u Sigismondo Compagnucci (t.1867), Kavallier tal-Kuruna Taljana. Minn dan iż-żwieġ twieldu żewġ ulied, Eros Compagnoni Floriani (t. 29.09.

1906) u Carlo (t.14.03.1908). Filwaqt li dan tal-aħħar ġie ddikjarat mitluf ir-Russja, Eros kien ġie rrikonoxxut b’digriet (d. 10.11.1937) tal-Qorti Rjali ta’ Ancona li bi dritt jassumi wkoll il-kunjom matern Compagnoni Floriani.

Dan joħroġ minn digriet tal-Imperatur Ferdinandu II, li fil-21 ta’ Ottubru 1622 minn Vienna, fejn ikkonċeda b’Diploma oriġinali li tinsab fl-Arkivju Compagnoni Floriani, li t-titolu ta’ Konti jiġi estiż lid-dixxendenti tiegħu kif ukoll li jintirtu u applikabbli għaż-żewġ sessi.

Miż-żwieġ bejn Eros Alberto u Valeria Giacomini twieldet Carla, li mhux biss wirtet it-titolu ta’

Kontessa msemmija qabel imma hija wkoll ilKustodja flimkien mal-familja tagħha, tal-arkivju li tiegħu huma wkoll il-Proprjetarji. Il-Kontessa Carla hija omm ta’ żewġ ulied li flimkien iħarsu dan it-teżor u jżommu l-Arkivju b’għożża kbira. LillKontessa aħna nikkonsidrawha bħala l-parrina talFloriana, filwaqt li hi tqis lilna l-Furjaniżi bħala l-ħbieb tal-qalb, anzi estensjoni tal-familja tagħha.

Xogħlijiet ta’ PP Floriani.

Fuq il-fortifikazzjonijiet li jdawru l-Floriana, inkiteb ħafna, iżda dawn huma biss uħud mixxogħlijiet li Pietro Paolo ddisinja u kif nafu wkoll iddefenda b’argumenti t-teżi u l-pjanti tiegħu quddiem il-Mexxejja tal-Ordni talKavallieri ta’ San Ġwann. Imma t-talent u kapaċitajiet tiegħu kienu ħafna ogħla u iżjed minn hekk.

Disinji, ittri u studji minn u lejn Malta.

F’dak li jirrigwarda lil Pietro Paolo Floriani flarkivju jeżistu xejn inqas minn 16-il dokument relatati ma’ Malta, bejn disinji u ittri li naturalment jittrattaw il-fortifikazzjonijiet li jġibu ismu. Dawn inkitbu minn Malta bejn il-25 ta’ Diċembru 1635 u nofs is-Seklu XVI, lill-Gran Mastru tal-Ordni ta’ Malta Paolo Lascaris Castellar, lill-Papa, lill-assistent tiegħu Francesco Buonamici, u lil qrabatu. Sabiex jesegwixxi l-proġett tas-swar, Floriani għamel studju estensiv dwar il-ħbit mitTorok waqt l-Assedju l-Kbir tal-1565.

Floriani bħala Xeneġġjatur u Tekniku taż-żmien Barokk. \

Dettall minn disinji tas-swar riprodotti bil-kortesija tal-Kontessa Carla Compagnoni Floriani

Il-Professur Giuseppe Adami, espert fil-qasam teatrali taż-żmien Barokk, fil-pubblikazzjonijiet u r-riċerka tiegħu rnexxielu jiddokumenta l-ħiliet u l-proġetti li ħalla warajh ilFloriani. Fiż-żewġ kotba intitolati :‘Scenografia e Scenotecnica Barocca – tra Ferrara e Parma (1625 – 1631)’ stampat fl-2003 u l-ieħor ‘Pietro Paolo Floriani tra Spalti e Scene’, stampat fl-2006 il-Professur Adami, wera permezz tal-istudju tiegħu r-rikezza tal-kultura storika li hemm fl-arkivju, lill-istudjużi u riċerkaturi ta’ dan il-perijodu

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

33

Call us on 99970033 to order your lunch with us or Visit us @ Tarxien Road, Tarxien.

You can also find us on Bolt between 10:30 & 13:30

34

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

Floriani - Vitikulturist prim Mill-arkivju jirriżulta li l-artijiet tiegħu f’Montanello kienu dawk ideali biex jitkabbru dwieli tal-aqwa kwalità.

F’ittra partikolari Floriani jirrakkomanda u jispjega fid-dettall kif dawn iż-żraġen kellhom jinżergħu bħal dawk tan‘nord Italia’, jiġifieri kemm għandha tinżamm iddistanza tagħhom minn xulxin u fejn jieħdu l-aktar xemx. Iktar minn hekk huwa kien jagħti bilkitba struzzjonijijiet u jibgħat riċetti kif l-għeneb l-aħjar li jingħasar, is-sistema kif jiġi pproċessat u ffiltrat b’lenbut speċjali għal-likwori, għallgastronomija, bħall-inbid ‘alla ferrarese, alla bolognese, a sacco, la lacrima di vino bianco e rosso’. Dan kien jagħmlu kull meta kien ikun fuq impenji ’l bogħod minn Montanello, Macerata.

F’dan il-paragrafu jidher f’qies imċekken ‘Bandu’ mill-Kardinal Ġustinjanu li jiddigrieta l-prezz talinbid, li kien ikabbar u jipproduċi l-Floriani.

Floriani – Disinjatur b’dettalji fini.

Riprodotti bil-kortesija tal-Professur Giuseppe Adami (Il-qies oriġinali tal-kotba huwa 24cm x 29cm

B’dan l-istudju tiegħu, il-Professur Adami għamel isem għalih innifsu bħala awtur akkademiku u flistess waqt għolla l-livell tal-fama tal-Floriani f’diversi oqsma fosthom dak fil-kamp teatrali.

Kienu dawn il-kwalitajiet li ddistingwew lil Pietro Paolo minn oħrajn ta’ żminijietu, għaliex esponew l-attributi u l-ħila ta’ bniedem li f’dan is-settur teatrali ddisinja makkinarju, vestwarju għall-atturi, armi u armar, ħoloq xenarji dinamiċi li f’kelma waħda jistħoqqlu t-titolu ta’ bniedem ġenju. Dan iktar u iktar meta nsiru nafu fuq kull ħaġa li Floriani kien imidd idejh għaliha.

Il-Floriani kien ħassieb, metikoluż u versatili anki f’diversi snajja’, għax apparti li kien gwerrier u avventurier, kien isib il-ħin biex jesperimenta u jagħmel l-annotazzjonijiet fid-djarji tiegħu li seklu wara l-ieħor malli tarahom isaħħruk.

Wieħed mid-dokumenti mill-iktar interessanti u sbieħ li nstabu kien djarju li fih Floriani kien iħażżeż disinji ta’ fjuri u pjanti li huwa kien japplika fl-istudji tiegħu tal-arkitettura bħal filfrenża, u dekorazzjonijiet oħra.

Fl-istess djarju hemm deskritti diversi riċetti għal taħlit ta’ kuluri u materjal ieħor għax-xeneġġjatura: p.e. l-mod kif isir l-istann biex jidher bħala fidda, kif iċ-ċomb jinħall, u kulur li jirrifletti l-baħar. Pietro Paolo stess kien joħloq il-kuluri, il-linka u saħansitra l-kuluri għaż-żebgħa tax-xagħar u l-lostru għaż-żraben speċjalment dawk tat-tromba.

Il-qies oriġinali tal-Bandu huwa ta’ 35cm x 43cm

Żewġ DVDs fuq Floriani Għalkemm mhux direttament relatati mal-arkivju, minn dak li nstab iddokumentat kien possibbli li tiġi rintraċċjata u rrekordjata, bin-narrattiva apposta għalihom żewġ DVDs, biex illum li nistgħu narawhom għadhom joħolqu ġewwa fina emozzjoni u

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

35

ammirazzjoni kemm dan il-personaġġ, l-Inġinier Militari Pietro Paolo Floriani, kien tant kbir.

Fis-sena skolastika 2006/2007 il-Klassi 4H mill-Istituto Tecnico per Attività Sociali ‘Matteo Ricci’ ta’ Macerata, ħadmu fuq proġett dwar ‘Il-Fortifikazzjonijiet fil-Provinċja ta’ Macerata u l-Arkitettura Militari ta’ Pietro Paolo Floriani’. Dan sar taħt is-superviżjoni tal-Prof. esse Marina Pallotta u Maresa Cecchi. Fuq tagħrif meħud mill-arkivju huma rrekordjaw fuq DVD ix-xogħlijiet tal-Floriani. Waqt ilviżta mill-istess studenti hawn ġol-Floriana, l-istudenti raw il-Monument tal-Floriani li kien

għadu qed jinħadem mill-Artist Chris Ebejer.

Dokumentarju ieħor irrekordjat fuq DVD flistess sena u twil 38 minuta din id-darba huwa l-proġett ideat u mtella’ mill-ARTEsetTIMA talAccademia Belle Arti Macerata, taħt ir-reġija tad-Direttur Massimo Angelucci Cominazzini.

Il-kitba tirrakkonta l-istorja bbażata fuq riċerka li damet għaddejja sena, u b’reċitar u kontribuzzjoni ta’ ’l fuq minn 60 persuna, b’uħud minnhom jirreċitaw bil-kostumi tal-epoka. Iddokumentarju ġie ffilmjat f’dawn il-postijiet, Macerata, Caldarola, Recanati, Arezzo, Roma, Perugia, Cortona, Ferrara, Comacchio, Ravenna, Rovigo, Venezia, Spoleto, Civitavecchia u Malta.

Konklużjoni b’nota ta’ attwalità.

Dokument mill-Arkivju

Dokument mill-Arkivju

Il-kontenut ta’ dan l-Arkivju jiddokumenta l-istorja tas-Subborg sa mill-bidu nett tiegħu. Jiġifieri li fuq dak l-ispazju ta’ art mitluqa jinbnew swar fixxifer bl-ewwel skop tagħhom kien li jinżammu magħluqa l-ħażniet tal-qamħ li jaslu minn Sqallija.

Meta wara snin twal tlestew ġewwa s-swar beda l-iżvilupp li sawwar is-Subborg tal-Floriana.

Mal-ewwel bini tal-imtieħen, il-Knisja ta’ Sarria u l-Kunvent tal-Kapuċċini, maż-żmien żdied ħafna bini ppjanat fuq forma ta’ gradilja biex flimkien mal-ġonna u spazju ħolqu din il-belt żgħira kif nafuha bħala Belt il-Ġonna jew ‘Garden City’.

Għaddew bosta sekli, imma dik l-opra ta’ Pietro Paolo Floriani, li tinsab irreġistrata fid-dettall flarkivju waslet għall-preżent storiku li permezz tiegħu nħolqot ħbiberija u katina kulturali bitTewminaġġ Floriana – Macerata. Dan il-patt bejn il-Bliet jissiġilla għaqda dejjiema bejn ilFurjaniżi u l-Maceratesi, u bħala prova ta’ dan għandna fil-Floriana lapidi kommemorattivi, trejqiet imsemmija għal dan l-Inġinier famuż, u fuq kollox il-Monument tiegħu li jixhed din ir-realtà preżenti tal-istorja ħajja tagħna.

Riferenzi • •

Id-DVD tal-Istitut ITAS – Macerata 36

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

•

Korrispondenza u disinji mingħand il-Kontessa Carla Compagnoni Floriani.

Parti mill-mappa u informazzjoni ġenerali miksuba mill-Archivio Compagnoni Floriani website.

DVDs u dettalji minn diversi kotba tal-awtur.

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

37

PA R RO Ċ Ċ A S A N P U BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 2 2

Programm Tal-Festa Ta’ San Publju Mit-22 ta’ April Sas-7 ta’ Mejju 2022

IL-ĠIMGĦA 22 TA’ APRIL JUM TA’ SUPPLIKA Illum fil-quddies kollu jsir talb ħerqan lil Alla biex mill-festa joħroġ ġid spiritwali kbir. Nissuġġerixxu wkoll xi għemil ta’ penitenza jew xi sawm b’din l-intenzjoni.

18.30 Quddiesa ċċelebrata mill-W.R. Kan. Arċipriet Dun Charles Cini għall-bżonnijiet spiritwali u temporali tal-benefatturi ħajjin u mejtin tal-parroċċa.

Is-Sibt 23 TA’ APRIL JUM IS-SUFFRAĠJU 18.30 Quddiesa ċċelebrata mill-W.R. Kan. Arċipriet Dun Charles Cini b’suffraġju għallmejtin kollha tal-parroċċa, speċjalment dawk li mietu matul din l-aħħar sena. Il-familjari li tilfu lil xi ħadd għażiż matul din is-sena huma mistednin b’mod speċjali.

38

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

19.30 Serata tradizzjonali mtellgħa millAssoċjazzjoni Publju ta’ Malta fil-Knisja Arċipretali ta’ San Publju f’għeluq l-Għaxar Anniversarju tal-Għaqda. Din is-serata se tiġi organizzata b’kollaborazzjoni mal-Parroċċa u mal-Kunsill Lokali Floriana. Matul is-serata se ssir preżentazzjoni dwar ir-restawr li sar fuq ilpjanta tal-Ark Trijonfali.

IL-ĦADD 24 TA’ APRIL JUM IL-FLORIANA, IL-KATEKEŻI U S-SOLIDARJETA` llum waqt il-quddies kollu jsir ġbir biex jingħata karità kif ukoll katekeżi dwar it-tifsira ta’ festa nisranija.

9.00 Quddiesa ċċelebrata mir-Rev. Kan. Stefan Galea, Viċi Parroku. Jieħdu sehem il-fratelli.

9.45 Vjatku Solenni bis-SSmu. Sagrament.

Il-Purċissjoni bis-SSmu. Sagrament immexxija

mir-Rev. Kan. Stefan Galea, li matulha jsir ittqarbin tal-morda, tkun akkumpanjata mill-Banda Vilhena li ddoqq innijiet sagri. Hija tgħaddi minn Pjazza San Publju, Ġnien il-Mall, Triq il-Mall, Triq Konservatorju, Triq l-Iljun, Triq l-Argotti, Mall, Triq Sarria, Triq San Tumas, naqsmu Triq Sant’Anna, Triq San Tumas, Triq Magazzini, Triq il-Miratur, naqsmu Triq San Anna, Triq il-Miratur, Pjazza San Publju.

10.45 Marċ mill-Banda Vilhena minn Triq il-Miratur (ħdejn il-Każin), Triq San Franġisk, Pjazza Robert Sammut, Triq L. Preziosi, Triq ilFosos, Triq Pietro P. Floriani, Triq Kappuċċini, Triq San Tumas, Triq Argotti, Triq l-Iljun, Triq Konservatorju, il-Mall, Pjazza San Publju, Triq ilMiratur (sa ħdejn il-Każin).

11.00 Quddiesa Solenni ċċelebrata mill-W.R. Kan. Arċipriet Dun Charles Cini. Jieħdu sehem isSindku u l-Kunsillieri tal-Kunsill Lokali, Floriana.

Nagħmlu wkoll stedina speċjali lill-Furjaniżi li joqogħdu barra mill-Floriana.

11.45 ĦRUĠ TAL-VARA TA’ SAN PUBLJU MIN-NIĊĊA. 13.00 Pranzu Buffet tradizzjonali fis-Sala San Publju fl-okkażjoni tal-ftuħ tal-festa.

IT-TNEJN 25 TA’ APRIL JUM IT-TFAL 18:00 Quddiesa iċċelebrata mir-W.R. Dun Mark Mallia Pawley, Arċipriet tal-Parroċċa ta’ Santa Marija, Ħad-Dingli

Arċipriet Dun Charles Cini. Għal din il-quddiesa huma mistiedna l-membri tal-Kunsill Lokali, iddiriġenti u l-membri tal-għaqdiet kollha reliġjużi, soċjali, sportivi, gruppi u każini. Nitolbu flimkien għall-għaqda u l-koperazzjoni bejnietna.

19.30 Riċeviment fis-Sala San Publju mogħti mill-W.R. Kan. Arċipriet Dun Charles Cini u l-Kleru għall-operaturi pastorali tal-parroċċa, ilmembri tal-Kunsill Lokali, id-diriġenti tal-każini, tal-gruppi u tal-għaqdiet kollha tal-Floriana.

L-ERBGĦA 27 TA’ APRIL L-EWWEL JUM TAT-TRIDU – JUM ILKOMUNITA` PARROKKJALI 18.00 Kant tal-Għasar. Imexxi r-Rev. Kan. David Torpiano.

18.30 Quddiesa konċelebrata mill-W.R. Mons.

Dun Pawl Camilleri. Matul din il-quddiesa, nilqgħu fostna lill-membri kollha tal-komunità tagħna li qegħdin jagħtu s-servizz ta’ letturi, animaturi, katekisti u ministri straordinarji tattqarbin. Jiġġedded lilhom il-mandat biex jaqdu dawn il-ministeri. Jingħata wkoll il-mandat lirreffiegħa tal-vara. Jipprietka r-Rev. Patri Joseph Buttigieg OFM Cap. Wara l-quddiesa, tingħad il-Kurunella.

Jindaqqu l-Innu u l-Antifona u tingħata l-Barka Sagramentali. Wara jitkanta l-Innu Popolari.

Imexxi ir-Rev. Kan. Stefan Galea, Viċi Parroku.

19.00 Manifestazzjoni mit-tfal bl-istatwa ż-żgħira ta’ San Publju akkumpanjata minn Piccola Banda. Din tgħaddi minn Pjazza San Publju, Triq San Publju, Triq San Tumas, Triq l-Isqof Caruana, Triq il-Miratur, Triq San Franġisk, Triq San Tumas, Triq Sarria, naqsmu mill-Mall, Triq il-Mall, Triq il-Konservatorju, Triq l-Iljun, Triq Vincenzo Dimech, Kumpless Sportiv tal-Floriana F.C. Nursery, Triq Vincenzo Dimech, naqsmu mill-Mall, Pjazza San Publju.

20.45 Il-manifestazzjoni tintemm quddiem ilKnisja Arċipretali bil-Barka Sagramentali.

IT-TLIETA 26 TA’ APRIL JUM L-GĦAQDIET TAL-FLORIANA 18.30 Quddiesa ċċelebrata mill-W.R. Kan. PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

39

IL-ĠIMGĦA 29 TA’ APRIL IT-TIELET JUM TAT-TRIDU – JUM ILVOKAZZJONIJIET SAĊERDOTALI U RELIĠJUŻI

20.30 Pasta Night fil-Hockey Club b’risq il-festa

IL-ĦAMIS 28 TA’ APRIL IT-TIENI JUM TAT-TRIDU – JUM IL-MORDA U L-FAMILJA 09.15 Quddiesa għall-morda u l-anzjani li matulha jiġi amministrat is-Sagrament tal-Griżma tal-Morda. Ir-Rev. Lino Spiteri SJ jippresjedi ċ-ċelebrazzjoni.

18.00 Kant tal-Għasar. Imexxi r-Rev. Patri Joseph Buttigieg OFM Cap. 18.30 Quddiesa ċċelebrata mir- Rev. Gwardjan Patri Pawl Bugeja ofm. Cap. Matul din ilquddiesa, nilqgħu fostna lill-familji kollha talparroċċa. Nagħmlu stedina speċjali lil dawk ilmiżżewġin li din is-sena jkunu għalqu jew ser jagħlqu 10, 25, 40, 50 jew 60 sena miżżewġin u lil dawk li żżewġu fl-aħħar sena. Waqt ilquddiesa, l-koppji jġeddu l-wegħdiet taż-żwieġ u jingħataw tifkira. Jipprietka r-Rev. Patri Joseph Buttigieg OFM Cap. Wara l-quddiesa tingħad il-Kurunella.

Jindaqqu l-Innu u l-Antifona u tingħata l-Barka Sagramentali. Wara jitkanta l-Innu Popolari.

Imexxi r-Rev. Patri Stephen Magro OFM. 20.00 Il-Banda mistiedna tal-Każin Vilhena ilBig Friends Gugen Musik tibda marċ minn Triq Konservatorju (quddiem l-Ajax), Triq l-Iljun, Triq l-Argotti, Triq San Tumas, Triq San Franġisk, Triq il-Miratur sal-Każin Vilhena. Kunċert mill-Big Friends Gugen Musik fi Triq il-Miratur ħdejn ilKażin Vilhena.

22.30 Isir it-tlugħ tal-istatwa ta’ San Publju fuq ilpedestall maġenb il-Każin Vilhena segwita minn esebizzjoni ta’ ħruq ta’ nar.

40

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

10.00 It-tfal tal-Iskola Primarja talFloriana jinġiebu l-knisja għall-quddiesa.

Iqaddes il-W.R. Kan. Arċipriet Dun Charles Cini. Wara ssir dawra minn ġewwa madwar il-knisja biex ngħinuhom japprezzaw aktar is-sbuħija u l-patrimonju storiku tagħha.

18.00 Kant tal-Għasar. Imexxi r-Rev. Patri Herbert Friggieri SJ. 18.30 Konċelebrazzjoni Solenni mmexxija millW.R. Mons. Kalċidon Vassallo. Jieħdu sehem issaċerdoti tal-parroċċa, flimkien ma’ saċerdoti u reliġjużi oħrajn. Tkun mistiedna l-komunità tassorijiet tas-Sacred Heart li għandna fil-parroċċa tagħna. Isir talb għall-qdusija tal-kleru u għallvokazzjonijiet.

Fi tmiem il-quddiesa jiġu ppreżentati l-flus li l-komunità parrokkjali tkun ġabret għall-karità.

Wara jitkanta l-innu ta’ ringrazzjament lil Alla Te Deum u ssir il-funzjoni tat-Tridu bħall-jum ta’ qabel. Imexxi l-W.R. Kan. Arċipriet Dun Charles Cini.

20.30 Il-Banda Vilhena ssellem lill-istatwa ta’ San Publju fil-ħruġ mill-knisja fi Pjazza San Publju. Il-marċ jgħaddi minn Triq Sarria, Triq San Tumas, Triq il-Kapuċċini, Pjazza Robert Samut, Triq il-Fosos, Triq Antonio Agius, Triq San Tumas iż-żgħira, Triq l-Imħażen, Triq Pietro Floriani, Triq San Franġisk, Triq Miratur, Pjazza San Publju, Triq il-Mall, Triq Vincenzo Dimech, Triq l-Iljun, Triq Konservatorju, Triq il-Mall, Triq l-Argotti, Triq l-Argotti ż-żgħira, Pjazza San Kalċedonju, Triq Konservatorju, Triq l-Iljun, Triq Vincenzo Dimech, il-Mall, Pjazza San Publju,Triq il-Miratur sa ħdejn il-Każin Vilhena.

Waqt li l-istatwa ta‘ San Publju titella’ fuq ilkolonna f‘Balzunetta, jinħaraq logħob tan-nar Ċiniż kif ukoll issir wirja piroteknika mill-Arena tal-Indipendenza.

IS-SIBT 30 TA’ APRIL LEJLET IL-FESTA 18.00 Translazzjoni Solenni tar-Relikwija tal-

Patrun tagħna San Publju li tgħaddi minn Pjazza San Publju, Triq San Publju, Pjazza E.S. Tonna u tidħol fil-Knisja tal-Immakulata Kunċizzjoni (Ta’ Sarria). Minn hemm timxi fi Triq Sarria, Triq San Tumas, Triq San Publju, Pjazza San Publju u tasal fil-Knisja Arċipretali. Jitkanta l-Ewwel Għasar Solenni u ssir Ċelebrazzjoni Ewkaristika. Imexxi il-W.R. Mons. Paul Carmel Vella, Rettur tal-KonKatidral ta’ San Ġwann. Is-sehem tal-fratelli huwa ferm mistenni u apprezzat. Tinħaraq kaxxa Spanjola u salut.

jibda minn Triq il-Miratur (ħdejn il-Każin), Triq l-Imħażen, Triq is-Suq, Triq Sant’ Anna, Triq ilMiratur, Pjazza San Publju, il-Mall, Triq l-Argotti, Triq Oliver Friggieri, Pjazza San Kalċedonju, Triq Konservatorju, Triq il-Mall, Triq San Tumas, Triq l-Imħażen, Pjazza Robert Samut, Triq il-Fosos, Triq Antonio Agius, Triq San Tumas iż-żgħira, Triq Miratur għad-dħul trijonfali tal-marċ tassiegħa sal-Każin Vilhena.

19.30 Quddiesa Solenni ċċelebrata mill-E.T. Mons. Joseph Galea Curmi, Isqof Awżiljarju ta’ Malta.

18.00 It-Tieni Għasar Solenni

20.30 Programm Mużikali u Strumentali fi Pjazza San Publju mill-Banda Vilhena.

22.30 Festival tan-Nar tal-Art fuq il-Fosos. Din l-attivita` qed issir bl-inizjattiva tal-Kunsill Lokali tal-Floriana.

IL-ĦADD 1 TA’ MEJJU JUM IL-FESTA TA’ SAN PUBLJU 7.00 Iqaddes il-W. R. Mons. Victor Zammit McKeon.

8.00 Iqaddes il-W. Rev. Patri Michael Camilleri OP, Kappillan tal-Parroċċa tal-Portu Salvu, il-Belt Valletta.

09.00 L-E.T. Mons. Arċisqof Metropolita Charles J. Scicluna jiġi milqugħ fil-MUSEUM u akkumpanjat mill-W.R. Arċipriet, il-kleru u l-poplu sal-Knisja Arċipretali.

09.15 QUDDIESA PONTIFIKALI ippreseduta mill-E.T. Mons. Arċisqof ta` Malta Charles J. Scicluna li jinseġ ukoll il-Paniġierku. Jieħu sehem il-Kor Ġesù Nazzarenu (Sliema) flimkien malOrkestra tal-Cappella Bugeja taħt id-direzzjoni tas-Surmast, ir-Rev. Patri Salv Galea O.P. Ilkongregazzjoni tkun immexxija mill-E.T. ilPresident ta’ Malta, Dr. George Vella, fil-preżenza ta’ mistednin distinti oħra. Il-quddiesa tintemm bid-daqq tal-Antifona, l-Innu Nazzjonali u l-Innu Popolari. Fi tmiem il-Quddiesa Pontifikali, l-E.T. Mons. Arċisqof jiġi akkumpanjat sal-Każin Vilhena.

11.30 Iqaddes ir-Rev. Dun Ġwann Farrugia.

13.00 Marċ brijuż mill-Banda Vilhena. Il-marċ

17.15 Quddiesa.

18.50 Fi Pjazza San Publju, jingħata tagħrif dwar San Publju u dwar il-vara titulari qabel il-ħruġ talpurċissjoni.

19.00 PURĊISSJONI bil-vara artistika talPatrun tagħna San Publju. Imexxi l-Quddiesa, l-Għasar u l-Purċissjoni, ir-Rev. Kan. Dun Timon Mercieca. Takkumpanja l-purċissjoni l-Banda tas-Soċjetà Filarmonika San Pietru Banda Birżebbuġa, filwaqt li l- Għaqda Mużikali San Ġużepp, Ħal Għaxaq, iddoqq marċ fi Triq il-Miratur, u tesegwixxi programm mużikali fuq il-planċier. Mal-ħruġ tal-purċissjoni tinħaraq kaxxa Spanjola.

22.20 Tinħaraq Kaxxa tal-kulur.

22.30 Mad-dħul tal-vara fil-knisja, titkanta l-Antifona u ssir Ċelebrazzjoni Ewkaristika. Fi tmiem iċ-ċelebrazzjoni, jindaqq l-Innu Popolari.

IS-SIBT 7 TA’ MEJJU JUM TA’ RINGRAZZJAMENT LIL ALLA 18.30 Quddiesa ta’ ringrazzjament mill-W.R. Kan. Arċipriet Dun Charles Cini. Jattendu l-membri tal-Voluntiera Parroċċa San Publju u l-parruċċani kollha li ħadmu flimkien għas-suċċess tal-festa.

Wara jsir ID-DĦUL TAL-VARA LURA FIN-NIĊĊA. Matul il-ġranet tal-festa jieħu sehem il-“Kor Parrokkjali Maranathà”, taħt id-direzzjoni tas-Sinjura Lorraine Muscat. Ilmużika tas-Surmastrijiet Bugeja li tindaqq fil-ġranet tat-Tridu, lejlet u nhar il-festa, tkun taħt id-direzzjoni tas-Surmast tal-Cappella Bugeja, irRev. Patri Salv Galea O.P. PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

41

42

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

PA R RO Ċ Ċ A S A N P U BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 2 2

Esperjenza Fil-Filippini – Kitba ta’ PATRI PAWL BUGEJA OFM CAP

L-esperjenza tiegħi fil-Filippini f ’Novembru tal-2019, kienet esperjenza mżewqa b’għadd ta’ ġrajjiet sbieħ fejn stajt nara kemm is-sbuħija ta’ dan il-pajjiz kif ukoll certi realtajiet ta’ bnedmin li qed ibatu minħabba ħafna raġunijiet.

D Maltin, in-nies. fihom Huma

in iż-żjara ħaditni fis-slums ta’ Antipolo fejn jgħixu għexiren ta’ familji foqra.

Hemm, grazzi għal tant benefatturi stajna nqassmu 200 xirja ta’ ikel lil dawn Nies li minħabba s-sitwazzjonijiet li jinsabu huma neqsin sew mill-meħtieġ tal-ħajja. jgħinu lil xulxin mill-ftit li jiksbu mix-

xogħol li jistgħu jwettqu biex hekk il-ħajja tkompli.

In-nuqqas ta’ edukazzjoni akkademika hija fattur ieħor li jzzommhom lura. L-iskola hija b’xejn filprimarja izda ovvjament irid ikollhom l-uniformi, il-kotba,pitazzi ecc. u flus għal dawn ma jkollhomx għax il-ftit li jaqilgħu juzawh biex jixtru ftit ikel.

Għamilt żjara wkoll lill-Patrijiet tal-MSSP li jinsabu f’Manila fejn għandhom id-dar talformazzjoni, fejn hemm l-istudenti jistudjaw it-Teoloġija.

Iltqajt ukoll ma’ Patri Joe Cremona MSSP f’Bataan, fejn hu Kappillan tal-parroċċa ddedikata lil Santa Katerina ta’ Lixandra. Hemm stajt nara realta` oħra ta’ dan il-pajjiz.

Hemm ukoll iltqajt ma’ Suor Celina Cini tal-Kongregazzjoni tal-Franġiskani Maltin ,li jieħdu

ħsieb skola kbira u għandhom dar ta’ formazzjoni.

F’Bataan in-nies huma aktar marbuta mal-biedja, tant li hemm ħafna għelieqi tar-ross. Fr. Joe ukoll waqqaf Orkestra sħiħa li saret magħrufa sew fil-Filippini , minn tfal tal-Parrocca stess li jħallsilhom biex jistudjaw xi strument tal-muzika.

Meta mort inzuru kienet il-festa tal-Parroċċa, fejn ikkonċelebrajt fil-Quddiesa tal-Festa filgħodu mal-Isqof tal-post. Wara l-quddiesa ġie ċċelebrat is-Sagrament tal-Magħmudija, fejn gew mgħammda ħamsin persuna, minn trabi sa adulti. Ħafna nies hemm ikollhom iħabbtu wiċċhom mhux biss mal-faqar izda wkoll ma’ diżatri naturali ta’ spiss, iżda minkejja dan, jekk innatura tisirqilhom dak kollu li għandhom, ħaga waħda ma jirnexxilhiex tisirqilhom, iddeterminazzjoni li jkomplu jħarsu 'l quddiem mill-ġdid u t-tbissima kontinwa li għandhom!!

Qabel ma ġejt lura Malta, in-nies li jgħixu fis-slums ta’ Antipolo wara li mort nikkonċelebra quddiesa fil-kappella fqajra tagħhom, ġew fuqi u talbuni jekk hux possibbli li ngħinhom jirranġaw il-Kappella li fiha huma jinġabru jitolbu u jiċċelebraw il-quddiesa.

Din il-Kappella la għandha faċċata u lanqas ilħitan tal-ġnub. Is-saqaf tal-pjanci u parti minnu mgħotti b’biċċa kanvas imqatta`, u kollox izomm fuq pilastri tal-konkos u njam.

L-altar huwa magħmul minn zokk ta’ sigra u l-wiċċ biċċa njama.

Jiena għedtilhom li se nipprova nara kif ngħinhom.

Għalhekk jekk ikun hawn xi ħadd li jixtieq jagħti xi offerta għal dan il-għan jista’ jsib lili Patri Pawl Bugeja fil-Kunvent tal-Kapuċċini l-Floriana jew icempilli fuq 99966386.

Nawgura l-Festa t-tajba lilkom Parruċċani Furjaniżi, u nitolbu lill-Qaddis Patrun tagħna San Publju jħarisna u jqawwina fil-fidi Nisranija.

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

43

44

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

PA R RO Ċ Ċ A S A N P U BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 2 2

Naxxarin F’San Ġiljan Dun Anton Debono (1.Vii.1910 – 8.Viii.1959) Dun Anton Debono Il-Qassis Li Ma Kienx Jaf Jistrieħ (It-Tielet Parti)

Kappillan Ta’ San Ġiljan L-Ewwel Ħames Snin (1943-7) – Kitba ta’ Mro Manoel Pirotta

DNESM (Lyon) [M.A.] Dip CNR (Lyon) [B.A. (Hons.)]

Hon VCM LFIBA CT, FVCM (Hons.) FTCL FLCM FNCM LTCL LMusLCM LMusTCL Ċert. (Qarrej tal-Provi) [Melit.]

Dan l-artiklu jkompli ma’ dak tal-2019, fejn qed nittrattaw l-ewwel ħames snin ta’ Dun Anton Debono bħala Kappillan ta’ San Ġiljan bejn l-1943 u l-1947, u li deher fil-ktieb tal-Festa u Storja Furjaniża, pp.116-7. Kif se naraw, dawn kienu ddominati minn ħidma pastorali sfiqa bit-twaqqif ta’ diversi għaqdiet reliġjużi fosthom, iż-żewġ friegħi tal-Leġjun ta’ Marija; ingħata bidu għat-tagħlim tad-duttrina; infetaħ l-uffiċċju parrokkjali 24 siegħa kuljum; żdiedu l-ħinijiet għall-qrar u t-tqarbin u nħoloq spazju rikreattiv għad-divertiment onest tal-parruċċani permezz tal-Melita Open Air Theatre. Matul dawn l-ewwel ħames snin, Dun Anton ġab ukoll lil Dun Franġisk Zammit mill-Furjana biex jgħinu bħala viċi f ’dilħidma kollha li tant kienet meħtieġa f ’das-subborg marittmu li safa mħarbat minħabba l-Gwerra.

Matulhom saret ukoll manutenzjoni ġenerali fuq il-knisja parrokkjali ‘Ta’ Lapsi’ u żdiedu xi opri ġodda.

F

’dawk li huma għaqdiet reliġjużi, skont Dun Anton Xiberras (1922-2006) ‘kienu għadhom xi ħaġa li ma ħolmu biha qatt.’ Ilqagħda pastorali fost il-parruċċani Ġiljaniżi tant kienet tinsab fi kriżi, minn kif sabha Dun Anton Debono mal-miġja tiegħu hemmhekk, li l-qassispoeta Naxxari saħansitra jasal biex iqabbel lil dal-pajjiż ma’ xi ‘art tal-Missjoni’. Il-kappillan ilġdid ta’ 33 sena ħa mill-ewwel dil-problema taħt idejh u ried jittakiljaha mill-aktar fis possibbli.

Skont il-Kanonku Dun Karm Calleja, l-ewwel ħidma pastorali ta’ Dun Anton Debono bħala kappillan kien li jagħmel il-funzjonijiet talĠimgħa l-Kbira, u li joħroġ idur mar-raħal kollu biex ibierek il-familji wara l-Għid, li nofshom ġew fost il-Ġiljaniżi bħala refuġjati; xi ħaġa li swietlu mhux ftit biex isir jafhom ħafn’aktar mill-qrib. Infatti, mal-ħatra tiegħu, il-kappillan kera dar biex jgħix fiha flimkien ma’ missieru

Ġużeppi, għax lil ommu Marjanna kien tilifha fi tfulitu. Parti minn din l-istess dar kien jużaha wkoll bħala uffiċċju parrokkjali biex minnu beda jaqdi lill-parruċċani, u minn fejn beda jirreġistra l-magħmudijiet, il-preċetti u l-griżmi, it-tiġijiet, l-imwiet u l-istatus animarum - bħal ktieb talfamilja parrokkjali. Kien f’din l-istess dar ukoll li missieru miet fl-1948 u peress li d-dar tiegħu kienet bieb u għatba mal-knisja parrokkjali l-qadima, kien ilaħħaq ukoll mal-funzjonijiet kollha. Tant hu hekk, li fil-Ħdud filgħodu kien iqaddes talewwel fil-5:15, u filgħaxija jagħmel il-katekiżmu ta’ wara l-Għasar, u qabel ir-Rużarju, u mbagħad il-Barka; il-quddies ta’ filgħaxija beda jsir biss wara l-Konċilju. Dan l-uffiċċju parrokkjali kien ta’ siwi kbir għalih u għall-parruċċani, tant li skont DAX: ‘In-nies kienet issibu dejjem hemm biex jaqdiha, iwissiha, jgħinha, ifarraġha.’ Mhux hekk biss, iżda ‘kemm dam f’San Ġiljan, u qalu qabel ma telaq, qatt ma ċċaqlaq jekk mhux għal bżonn PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

45

kbir.’ L-istess awtur iżid jgħidilna, li ‘lanqas passiġġata ma kien joħroġ jagħmel. Rari biex ġie xalata mat-tfal. Tih l-uffiċċju u hemm kollox.’

Fil-bidu tal-parrokat tiegħu, Dun Anton Debono tista’ tgħid li kien jagħmel kollox waħdu, għax kif rajna, tneħħi liż-żewġ qassisin xwejħin li semmejna, li bażikament ħlief quddiesa tal-ħin u qrar ma kinux jagħmlu, is-subborg kien bla saċerdoti. Il-bqija tal-kleru ta’ żmienu, jekk kont tista’ ssejjaħlu hekk, kien jikkonsisti fi: (a) ilKanonku Franco Calleja Gera, qassis Furjaniż mill-parroċċa ta’ San Pawl, il-Belt, u li kien refuġjat San Ġiljan. Għal xi żmien serva wkoll ta’ amministratur tal-parroċċa fil-perjodu tas-sede vacante bejn il-Kappillan Żebbuġi Bonanno, li miet f’Novembru tal-1942, u l-ħatra l-ġdida ta’ Debono bħala l-ħames kappillan f’Marzu, jew April, tas-sena ta’ wara. Huwa baqa’ jżomm dilkariga anki ftit xhur wara li Debono ħa l-pussess tiegħu bħala kappillan, u bil-kura pastorali titħalla wkoll f’idejh; (b) Dun Pawl Galea (1899-1970), imwieled in-Nadur, Kappillan tas-Sorijiet talBlue Sisters1 u tal-Klarissi2, li kien ġie qabel il-gwerra mill-missjoni f’Tunes, u li kien attiv ħafna fil-ħajja parrokkjali ta’ pajjiżu; (ċ) Dun Mikiel Camilleri, Kappillan tas-Sacred Heart, li ġa kien jaħdem ma’ Bonanno sa mill-1932, jekk mhux ukoll, qabel; u (d) Dun Franġisk Catania, li kien imur biss fix-xhur sħan sajfin u jqaddes fil-knisja tal-Kunċizzjoni3.

Mill-bqija f’dal-perjodu ta’ bejn l-1943 u l-1945 qajla nsibu xi tagħrifiet fuq ħidmet Dun Anton Debono, u għaldaqstant, il-ftit li hemm jista’ jagħtihomlna biss DAX fidDjarju tal-Gwerra. Ngħidu aħna, fil-ħames ktieb niżżel li lejlet is-Sette Giugno tal-1943, li dakinhar inzerta t-Tnejn, kien ‘għereq tifel f’San Ġiljan; miet wara ftit, assistit millKappillan D. Anton Debono’. Fis-sitt ktieb, il-Ġimgħa, 29 t’Ottubru, insibu li l-awtur kien mar il-Ħamrun biex jiġbor in-nuċċali tal-vista, u wara rħielha għal San Ġiljan, fejn qagħad

jiekol għand il-Kappillan Dun Anton Debono, li min-naħa tiegħu silfu xi kotba tat-Teoloġija.

Fit-tmien ktieb imbagħad, l-awtur niżżel li nhar it-Tlieta, 8 t’Awwissu, telaq min-Naxxar fit8:30a.m., u kwarta wara minn B’Kara għal San Ġiljan, fejn għadda s’għand il-Kappillan Dun Ant. Debono, imbagħad għamel żjara qasira s’għand ilMarkiża Scicluna, u wara ltaqa’ b’kumbinazzjoni ma’ Irish u għamlu siegħa sħiħa jitkellmu fuq illettaratura; liema laqgħa ġebbdet sa nofsinhar, meta mbagħad irħielha lura lejn l-Imsida, u minn hemm għan-Naxxar. U bħallikieku dan ma kienx biżżejjed, flgħaxija għamel għawma l-Magħtab. Issa hawn wieħed irid jifhem li kull fejn kien imur, Dun Anton Xiberras aktarx li kien juża r-rota tiegħu jew sempliċiment bil-mixi, imma forsi kultant ukoll, bit-trasport pubbliku.

Intant, il-Ħadd flgħaxija, 27 tal-istess xahar, l-awtur mar San Ġiljan biex jakkumpanja filpurċissjoni. Minn Birkirkara s’hemmhekk ħadha

Il-vara ta’ San Ġiljan, xogħol l-istatwarju Karlu Darmanin, kif dehret fuq poster li kien ħareġ fl-1991 fl-okkażjoni tal-100 sena Parroċċa

1 Hekk huma magħrufin l-aktar das-sorijiet tal-blu għax iġibu l-istar ikħal taħt il-mant iswed. Għall-ewwel li ġew joqogħdu dan-naħiet, kienu biss erba’ sorijiet Irlandiżi, u kellhom dar fi Triq il-Katidral, f’Tas-Sliema. Aktar tard marru f’Casa Leono XIII maġenb l-Isptar ta’ Zammit Clapp, fuq art mogħtija minn Mons. Dun Manwel Debono Cassia. Il-Gvernatur Sir Arthur J. Lyon Fremantle kien ta elf lira għal dal-proġett. Xogħolhom kien li jilħqu mal-isptar u jmorru jieqfu mal-morda fi djarhom.

2 Għall-ewwel li ġew, is-sorijiet ta’ Poveri Clarissi Colletini minn Ħaż-Żabbar fl-1920 kienu fetħu kappella f’kamra ta’ dar-monasteru fin-numru 20, Triq il-Karmnu, San Ġiljan, u li fiha kienet issir quddiesa kuljum mill-Kan. Manwel De Gabriele. 15-il sena wara marru joqogħdu f’kunvent ġdid mibni apposta għalihom fuq pjanta tal-Perit Emm. Borg. Il-kappella hi sempliċi u sabiħa u ddedikata lill-Bambin Ġesù Sultan. Is-sorijiet jgħixu fuq il-karità, b’uħud minnhom qatt ma joħorġu mill-kunvent.

3 Dil-knisja ilha mwaqqfa minn żmien il-Kavallieri. Kien proprju l-Prijur ta’ Lombardija, Fra Pawl Rafel Spinola li xtaq jibni knisja żgħira qrib il-palazz tiegħu għall-użu privat tiegħu u tal-bdiewa u s-sajjieda li kienu joqogħdu fil-qrib. L-ewwel ġebla tqiegħdet fis-16 ta’ Ġunju 1687, u tbierket u nfetħet għall-quddies daqs sena u ftit fuqhom wara, u ssemmiet għall-Immakulata Kunċizzjoni ta’ Omm Alla. Fl-1914 tkabbret u saritilha faċċata ġdida minn Fra Angelo Portelli, Isqof Titulari ta’ Selinote. Jingħad li l-patrijott Malti, Dun Gejtan Mannarino miet f’xi kmajra maġenb is-sagristija, u l-katavru tiegħu kellu jinħareġ minn ġot-tieqa għax ma setax jgħaddi mill-garigor dejjaq.

4 Mid-Djarju tal-Gwerra nsiru nafu li flgħaxijiet is-seminarista Toni Xiberras kien jgħallem id-Duttrina lit-tfal fl-Oratorju l-qadim, u kien hemmhekk li ltaqa’ ma’ dat-tfajjel refuġjat li jiddiskrevih bħala gustuż (Is-Sitt Ktieb, It-Tlieta, 30 ta’ Novembru 1943). Fl-istess ktieb insibu li filgħaxija tat-Tnejn, 6 ta’ Diċembru tal-istess sena wkoll għallem id-duttrina, u did-darba kellu ħafna aktar xi jgħid fuq dat-tfajjel: ‘Fost it-tfal, ċertu Toninu Boxall laqatni wisq. It-talb u t-tagħlim jafu kollu, u tifel tajjeb ħafna. Kellimtu wara l-barka u qalli li qed jgħix hawnhekk man-nanna u oħtu żgħira. Ommu taħdem it-Tarzna u tpoġġi Raħal Ġdid, ma’ ħutu ikbar minnu, wieħed tal-Air Force; missieru Ingliż, miet xi 9 xhur ilu bl-ismoke screen ġot-Tarzna.

46

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

bil-mixi. Wara mbagħad, mar qatta’ siegħa żmien fejn ċertu Toni Boxall4 il-Blue Sisters, u twassal lura n-Naxxar fil-10:00p.m. bit-trakk tal-pulizija. Hawn wieħed irid jifhem ukoll, li fl-eqqel tal-Gwerra l-purċissjoni sajfija ta’ San Ġiljan kienet toħroġ fil-ħamsa ta’ flgħaxija u tidħol qabel inżul ix-xemx minħabba l-black out.

Ma tmiem il-Gwerra mbagħad, il-permess talpurċissjonijiet twal b’siegħa, jiġifieri sad-9:00p.m.

Dun Franġisk Zammit, Furjaniż, bħala Viċi Parroku Iżda anki hawnhekk, il-Kappillan Debono ma qatax qalbu u ra kif għamel u kiseb ukoll is-servizz ta’ Dun Franġisk Zammit (9.xii.1909-1.iii.1983), imwieled il-Furjana minn Carmelo Zammit u Francesca Saveria Debattista. Zammit laħaq Viċi Kappillan għall-ħabta tal-1945, u kemm dam jgħix f’San Ġiljan, kien joqgħod f’Telgħet Birkirkara (B’Kara Hill). Ta’ 17-il sena huwa ngħaqad malOrdni tal-Kapuċċini fil-kunvent tal-Furjana sa ma pprofessa fl-1930, u ordna saċerdot fid-19 ta’ Marzu 1935, fejn imbagħad ingħatalu l-isem ta’ Patri Dward. Bejn l-1937 u l-1944 insibuh fil-Missjoni Kapuċċina ta’ Jhansi, fl-Indja5 iżda kellu jerġa’ jiġi lura minħabba saħħtu, u kellu jħalli wkoll il-patrijiet Kapuċċini u jidħol mal-Kleru Djoċesan.6 L-istess awtur ikompli jgħidilna li bħala Viċi Parroku, ix-xogħol pastorali ta’ Dun Franġisk kien jikkonsisti f’li jieħu ħsieb iqarar, iqaddes tas7:30a.m., iqarben lill-morda u jassistihom, kif ukoll il-Vjatku, u eventwalment il-funerali. Kont issibu dejjem preżenti bħala ċerimonjier għall-quddies kantat li kien isir kważi kuljum, għall-għosrien tal-Ħdud u festi, u għall-purċissjonijiet kollha, speċjalment dawk organizzati mill-Fratellanzi. Ħafna Ġiljaniżi ta’ dari laħquh fil-funzjonijiet ta’ qabel il-Konċilju fiż-żewġ knejjes, dik ilqadima ‘Ta’ Lapsi’, u l-oħra l-ġdida meta nfetħet fl-1968. B’kollox, huwa serva bħala Viċi taħt ħames kappillani, ibda minn Debono, u mbagħad Grech, Calleja, Galea u Agius. Miet f’San Ġiljan fl-ewwel ta’ Marzu 1983 wara li kien ilu jservi

Santa tal-Leġjun ta’ Marija, assoċjazzjoni internazzjonali mwaqqfa minn Frank Duff

fil-parroċċa għal tmienja u tletin sena sħaħ.

Twaqqif tal-Friegħi tal-Leġjun ta’ Marija Lil Dun Franġisk insibuh ukoll Direttur Spiritwali tal-ewwel Praesidium tal-Irġiel tal-leġjun ta’ Marija7, bl-isem ta’ ‘Torri ta’ David’, li twaqqfet fl-1946, dejjem fiż-żmien il-Kappillan Debono, bil-għan li tqaddes lill-membri tagħha u mbagħad tqaddes lill-oħrajn. Bħala President kellha lisSur Frank Miggiani. Sena wara, jiġifieri fl1947, sar l-ewwel Praesidium tax-Xebbiet, bl-isem ta’ ‘Sultana tal-Qaddisin kollha’, bissinjurina Mary Abela bħala President u l-Kan. Arċ. Frank Vella Gera bħala Direttur Spiritwali.

L-ewwel prijorità: Ħidma Sfiqa Pastorali Dawn kienu biss tnejn mill-ħafna għaqdiet reliġjużi li twaqqfu bit-tħabrik ta’ dal-kappillan il-ġdid. U peress li l-parroċċa kienet tħarbtet mhux ħażin fil-Gwerra, huwa introduċa numru ġmielu ta’ miżuri t’emerġenza bil-għan li jiġbor lura l-merħla l-mitlufa, li bħal donnha kienet sfat

Skont il-Kan. Dun Karm Calleja, Dun Franġisk għamel id-doppju snin bħala missjunarju. (San Ġiljan - 100 Sena Parroċċa, p. 216). DAX ukoll, f’kitba oħra tiegħu dwar ‘Qassisin oħra li llum m’għandhomx magħna’, li dehret fil-ktieb ‘Dun Anton – Kitbietu Miġbura (Vol. 2, p.184), jgħid li Dun Franġisk ‘qatta’ 11-il sena bħala missjunjarju Kapuċċin fl-Indja’.

6 Tagħrif meħud mill-Personalia Ġiljaniża I: Dun Anton – Kitbietu Miġbura, Vol. 2, p.419.

7 Din l-għaqda tagħmel żjajjar fid-djar u żżomm kuntatti personali, tikkonsagra l-familji lill-Qalb Imqaddsa ta’ Ġesù u ta’ Marija, u ddawwar l-istatwa tal-Madonna minn familja għal oħra. Barra minn hekk, tara wkoll li l-membri tagħha jżuru l-morda u jgħallmu l-katekiżmu.

Il-Leġjun ta’ Marija twaqqaf minn Frank Duff (1889-1980), Irlandiż lajk, fis-7 ta’ Settembru 1921 lejlet il-festa tal-Bambina, f’Myra House, Dublin. Dal-Leġjun infirex f’ħafna pajjiżi madwar id-dinja, u jinsab tista’ tgħid f’kull parroċċa fil-gżejjer Maltin. L-għaqda tinbena fuq il-mudell ta’ armata Rumana, fejn fuq nett għandek il-Concillium Legionis (il-Kunsill ċentrali ġewwa Dublin), taħtu r-Reġija, l-ogħla treġija tal-Leġjun f’Malta, u taħtha jerġa’ mbagħad il-Kurja, li hu Kunsill fi grad ogħla mill-Praesidium, li jinsab taħt nett. Din tal-aħħar hi l-iċken taqsima, u kull waħda minnhom jingħatalha isem ta’ xi titlu jew privileġġ ta’ Marija 5

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

47

mingħajr ir-ragħaj pastorali tagħha. Fl-artiklu tiegħu li semmejna, il-Kan. Dun Karm Calleja jelenka lista dettaljata ta’ dal-miżuri mittieħda: • Żieda fil-quddies tal-ħin fil-Ħdud u l-festi, u waħda oħra kuljum • Żieda fil-qrar, inkluż is-Sibtijiet filgħaxija, għal aktar kumdità • Titjib fl-organizzazzjoni tal-Ora Santa tal- Ħamisijiet flgħaxija • Titjib fl-organizzazzjoni tar-rużarju u benedizzjoni ta’ flgħaxija • Titjib fl-organizzazzjoni tal-festi ewlenin ta’ matul is-sena8 • Ingħata bidu għad-duttrina għat-tfal tal- Preċett u l-Griżma 9 • Twaqqif tal-Għaqda tal-Abbatini10 Il-Melita Open Air Theatre Ma’ dil-lista nistgħu nżidu wkoll il-ftuħ ta’ datteatru bl-iskop li joffri rikreazzjoni onesta lillparruċċani permezz tal-wiri tal-films (xi żmien wara l-istess teatru serva għall-istess sfog għallġuvintur u l-irġiel tal-A.K.) u teatrin għall-familja kollha. Dun Anton Debono kien akkwista dalpost għal xi żmien b’xejn mingħand ċertu Karm Pace Bonello xi sena wara li kien ilu kappillan. Ġiet iffurmata għaqda tat-teatrin magħmula minn seminaristi, fosthom Karm Calleja, u xi żgħażagħ tamparhom, kif ukoll xi rġiel. F’qasir żmien, dawn l-abbatini tal-parroċċa bdew itellgħu kull xorta ta’ rappreżentazzjonijiet fuq il-mudell ta’ kif kienu jinħadmu s-Salesjani.

Is-serati kienu jinżammu f’dat-teatru mikxuf fix-xhur sħan tas-sajf meta l-ħbit mill-ajru kien jippermetti. Għal Dun Anton Xiberras, dat-teatru kien ‘sar il-ġabra tal-Parroċċa wara l-Knisja.’

Xi opri li saru fi żmien il-parrokat ta’ Debono F’dawk li huma opri, peress li l-kappillan ta’ qablu, Dun Amabbli Bonanno (22.xii.1874-

14.xi.1942), kien żejjen ħafna l-knisja tul ilparrokkat tiegħu ta’’l fuq minn tletin sena, Dun Anton Debono żied ftit oħrajn fuq dak li sab.

Iżda kif ser naraw fl-artiklu tas-sena d-dieħla, il-konsagrazzjoni tal-parroċċa lill-Qalb ta’ Ġesù u Marija, u magħha l-istatwa kbira talirħam li ġiet imwaqqfa f’nofs misraħ Spinola, kienet forsi l-akbar opra li twettqet fi żmienu: Mil-lista tal-Kanonku Dun Karm Calleja11 • Par akkolti12 tal-fidda13 • Pissidi14 kbir tal-fidda indurat • Restawr u żebgħa tal-knisja15 • Siġġijiet ġodda tas-sogħda16 • Kanċell tal-kewba madwar il-presbiterju17 • Pjaneta tal-lama, irrakkmata bid-deheb, u kalċi18 • Statwa tal-Madonna ta’ Fatima • Sett kapep u velumeral tal-brokkat U biex nagħlaq, ippermettuli nislet biss żewġ tagħrifiet mill-għaxar ktieb tad-Djarju tal-Gwerra ta’ Dun Anton Xiberras. L-ewwel waħda hi datata l-Ġimgħa, 23 ta’ Novembru 1945, fejn jgħid li waranofsinhar mar passiġġata San Ġiljan u ra ’l-Kappillan Dun Anton Debono. Jgħid ukoll li tal-familja tiegħu laqgħuh tabilħaqq. L-oħra hija datata l-Ġimgħa wkoll, 14 ta’ Diċembru tal-istess sena, fejn l-awtur jgħid li ġera ġirja sa San Ġiljan, daħal ftit San Girgor, u wara mar s’għand il-poeta Dun Karm, li dakinhar irregalah bil-pinna tiegħu għax-Xirka (tal-Malti għat-Tfal). Wara mar jara lil ħabibu Toninu Boxall f’St. Patrick, u fl-aħħar nett spiċċa għand il-Kappillan ta’ San Ġiljan, fejn temm iż-żjara tiegħu u reġa’ lura n-Naxxar.

U l-aħħar kelma nħalliha wkoll f’idejn l-istess awtur: ‘Dun Debono kien Kappillan fi żmien ta’ qabel il-Konċilju II u ż-żmien li fih San Ġiljan kien għadu tista’ tgħid post ta’ villeġġjatura’19, għax warajh ‘iż-żminijiet tbiddlu bħal-lejl min-nhar’.20

8. Dan seta’ jseħħ ukoll bil-għajnuna tal-fratellanzi, fosthom dik tas-Sagrament, li f’San Ġiljan ġiet imwaqqfa fl-ewwel ta’ Jannar 1905 mill-Kappillan Bormliż, Dun Karm Bugelli (26.07.186622.05.1936). Taħt Dun Anton Debono, dil-fratellanza, li tagħha kien promotur mill-aqwa, reġgħet ħadet spinta kbira ’l quddiem bil-festi ta’ Corpus, tal-Qalb ta’ Ġesù, Vjatki Solenni, u aktar tard, bittwaqqif tal-monument tal-Qalb ta’ Ġesù. Fi żmienu, dal-festi bil-purċissjonijiet tagħhom kienu jsiru b’solennità kbira.

9. Skont DAX, il-kappillan il-ġdid tħabat ħafna biex sab dar għalihom. Did-dar fin-naħa t’isfel ta’ Triq Lapsi, qabel ma tidħol għall-pjazza tal-knisja parrokkjali l-ġdida, u li aktar tard bdiet tintuża wkoll mill-bniet tal-Azzjoni Kattolika, infetħet fil-bidu nett tal-parrokkat tiegħu, jiġifieri fl-1943.

10. Din kienet magħmula minn studenti mħajra għas-saċerdozju, fosthom Karm Calleja, xi żgħażagħ tamparhom, u tfal abbatini. Kienet tgħin fil-funzjonijiet regolari u speċjali ta’ matul is-sena.

11. Meħuda mill-artiklu ‘Il-Kappillani Dun Anton Debono u Dun Philip Grech’ (San Ġiljan – 100 Sena Parroċċa).

12. Akkolta/u: normalment tirreferi għal waħda mix-xemgħat li jġorru l-abbatini (tar-raba’ ordni minuri) waqt xi ċerimonja. F’dal-każ qed jirreferi għall-gandlieri tal-fidda li fihom jiddaħħlu x-xemgħat.

13. Das-sett sar fuq disinn t’Abram Gatt (1863-1944), pariġġ is-salib tal-kleru, u tħallsu mill-irkantatur Jos. Darmenia, li kellu l-ħanut fi Triq it-Torri, Tas-Sliema. Kien ħallas ukoll minn butu għal żewġ linef imdaqqsin biex jiddendlu quddiem il-presbiterju u jinxtegħlu biss għall-Milied u fil-festa ta’ qaddis patrun.

14. Kalċi kbir, f’dal-każ maħsul fil-fidda, u li normalment jinżamm fit-tabernaklu bl-ostji kkonsagrati fih, lesti biex jitqassmu waqt it-tqarbin. Dari kienu jintużaw ħafna, kemm fid-djar, kif ukoll filknejjes.

15. Dan sar peress li l-knisja kienet sfat xi ftit jew wisq abbandunata minħabba l-Gwerra.

16. Jissejħu hekk għax il-wiċċ tagħhom kien ikun miksi proprju bis-sogħda, tip ta’ xitla b’werqa ċatta u twila, li meta tkun niexfa tifforma ħabel irqiq tajjeb għall-insiġ. Il-qafas tas-siġġu kien ikun talinjam ħafif, kemm iżomm bniedem bilqiegħda fuqu.

17. Ħadmu l-iskultur Ġużeppi Manicolo, mastrudaxxa ta’ ħila, li kien kien joqgħod fi Triq Lapsi stess, u ftit wara emigra lejn l-Awstralja. Dal-kanċell kien meħtieġ biex ix-xjuħ setgħu jitilgħu jitqarbnu għarkupptejhom madwar il-presbiterju.

18. Dawn ġew imħollija minn Dun Vinċenz Pace.

19. Dun Anton – Kitbietu Miġbura, Vol. 2, p. 177.

20. Iden

48

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

49

PA R RO Ċ Ċ A S A N P U BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 2 2

Fergħa Armar Ta’ Ġewwa U Manutenzjoni Tal-Knisja Rapport Ta` Ħidma – Kitba ta’ Freddie Tonna

Is-snin 2019, 2020 u 2021 kienu, `Annis Orribilis`. Fl-2019 il-Covid kienet għadha ma waslitx Malta, imma sofrejna l-qirda tal-Ark. Matul is-sentejn ta` wara mbagħad nirien ma kellniex imma l-pandemija tal-Covid-19 ħarbtet u kissret dak kollu li konna mdorrijin bih. Min qatt kien jgħidilna li fl-ewwel kwart tas-seklu 21 kellna ngħaddu minn xhur sħaħ ta` lock downs, kwarantini, it-twaqqif ta` kull xorta ta` attivitajiet, sanitisers, distanzi soċjali, imwiet, ħwienet u knejjes magħluqin, eċċ. Matul dan l-istaġnar kollu, bil-knisja tagħna magħluqa, ħaġa waħda ma waqfitx, ix-xogħol volontarju fit-tempju tagħna.

L-aħħar ktieb tal-festa ppubblikat kien dak tal-2019, fih, id-djarju konċiż (imqassar mid-djarju komplet li għadni nżomm ta` kuljum) annwali li fih nagħti rapport tal-ħidma li tkun saret matul is-sena ta` qabel, wassal, minħabba eżiġenzi ta` stampar, sal-aħħar ta` Jannar ta` dik is-sena (2019). Din id-darba, minħabba eżiġenzi wkoll imma ta` spazju ser inwasslilkom rapport taħt format ieħor imma li jiġbor fih dawk il-ħidmiet importanti li seħħew sa minn Frar 2019 sal-aħħar tas-sena 2021.

B

la dubju, l-akbar proġett li wassalna fi tmiemu matul is-sena 2019 kien, irrestawr komplet tal-bibien kollha esterni (10 b’kollox) tal-knisja li huma 5 fil-faċċata, 2 laterali, tal-Oraotorju, tas-sagristija u tal-Youth Centre. Il-proċess, kwalità u t-tip ta` xogħol li sar fuq dawn l-aperturi żgur li minn wara l-gwerra

Induratura tas-saqaf tal-kappelluni

‘l hawn, ma sar qatt bħalu. Ix-xogħol kollu ġie fi tmiemu nhar il-Ħamis 13 ta` Ġunju 2019.

50

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

Ħidma oħra importanti saret fil-bdil tal-lift li konna nużaw għat-tlugħ u nżul tal-gandlieri tal-festa millmaħżen ta` dawn l-istess oġġetti. Il-lift kien sar problematiku, żarmajnieh u minfloku installajna mutur (hoist). Issa li kellna dan it-tip ta` winċ, ipperfezzjonajna l-mod ta` kif nimmaniġġjaw ilgandlieri nfushom. Inħadmu numru ta` karrijiet li fuq kull wieħed jitpoġġew 3 gandlieri. Kull karru saritlu imbragatura li mbagħad, bilgandlieri marbutin mal-istess struttura talkarru, jiġi mbragat mal-cable tal-winċ u jittalla` jew jitniżżel, skont il-każ. Din is-sistema talkarrijiet wasslet ukoll biex saret risistemazzjoni fil-kmamar għall-mod u l-kif jintrefgħu l-gandlieri li jibqgħu dejjem fuq il-karrijiet rispettivi tagħhom. Għall-ewwel darba l-Via Sagra fl-apert li ssir fil-jum tat-Tlieta fil-Ġimgħa Mqaddsa u li s-soltu kienet issir fil-ġnien talMall, din is-sena saret fil-ġnien tal-Argotti nhar is-16 ta’ April 2019. Matul il-ġurnata ħdimna f’dan il-ġnien biex armajna s-slaleb (14) u dak kollu li kien hemm bżonn. Filgħaxija mbagħad, il-Kurċifiss il-kbir inħareġ fuq l-ispallejn millknisja ta’ San Publju u ttieħed ħdejn il-knisja ta’ Sarria fejn saret quddiesa. Peress li d-daqs talKurċifiss ma ppermettiex li jiddaħħal f’Sarria,

kienu nħadmu par strippi b’saħħithom u l-bradella bil-Kurċifiss b’kollox tpoġġiet fuqhom sakemm saret il-quddiesa, wara, raġa` ntrafa’ u nġarr għall-Argotti fejn folla sabiħa, u f’ambjent mill-isbaħ, ħadet sehem f’din il-funzjoni.

Ma` dawn l-iżviluppi pożittivi kellna l-ġrajja, negattiva għall-aħħar, meta fil-lejl tas-27 ta April (2019) f’att kriminali bla sens, l-Ark, li dik issena kien qed jagħlaq il-120 sena tal-eżistenza tiegħu, ingħata n-nar u nqered kompletament. Din it-traġedja qajmet sens kbir ta` solidarjetà malpoplu Furjaniż mill-Maltin u l-Għawdxin, inkluż mill-ogħla awtoritajiet kemm ċivili kif ukoll ekkleżjastiċi li saħansitra għenu finanzjarjament b’risq fond għal Ark ġdid li qiegħed jinħadem.

Il-festa tal-2019 bix-xogħol kollu li ġġib magħha, qabel u wara, iċċelebrajnieha nhar il-Ħadd 5 ta` Mejju. Minkejja li ġiet relattivament tard, ittemp ma ħafirilniex u kellhom jitħassru jew jiġu modifikati xi attivitajiet. Għallinqas, il-marċ tassiegħa u l-purċissjoni saru kif skedati. F’Mejju wkoll, iż-żewġ lopop ġodda tal-linef il-kbar ittieħdu għall-induratura għand Pullu Magro.

Matul dik is-sena tkompla x-xogħol minn fuq l-armar fil-kappellun tar-Rużarju konness mal-pittura u d-dekorazzjoni tas-saqaf. Nhar l-Erbgħa 20 ta’ Novembru tlajna Għawdex biex mingħand il-pittur John Grima ġibna ċilindru kbir u tawwali tal-kartun li fih kien hemm ittila ppitturata (biċċa sħiħa) tal-abside ta` dan il-kappellun. Ħamest ijiem wara (25-11-2019) grupp ta rġiel, volontieri tal-knisja tagħna, bdejna nassistu lill-pittur fit-twaħħil tat-tila mal-ħajt.

Fl-okkażjoni tal-175 sena bħala Parroċċa nqatgħu minn plywood oħxon in-numri 1844-2019. Dawn, wara li nżebgħu u twaħħlu magħhom bozoz talelettriku, intrabtu maż-żewġ gallarijiet li għandna fil-faċċata tal-knisja. Bejn it-3 ta` Lulju u l-15 ta` Ottubru, inqalgħu u sar proċess komplet ta’ xkatlar u żebgħat fuq it-8 twieqi kbar tal-koppla, xogħol li inkluda t-tneħħija tal-ħġieġ kollu (kull tieqa fija 36 ħġieġa). Fit- 13 ta` Ottubru, f’temp perfett kellna l-ġurnata ‘IlFurjana - Ġenna ta’ Ġonna’ organizzata mill-Kunsill Lokali tagħna. Bħas-soltu l-knisja baqgħet miftuħa l-ġurnata kollha u sar il-pranzu fuq iz-zuntier tan-naħa ta’ Balzunetta, armat għallokkażjoni bi pjanti u saħansitra, funtana.

Fit-2 ta` Diċembru ngħata bidu għal

proġett kapitali ieħor, il-waterproofing millġdid tas-soqfa kollha tal-knisja. Il-ħidma, li nbdiet minn fuq il-bejt tal-Portiku u saret minn ħaddiema ta` kuntrattur irrikjediet il-qlugħ tat-twapet tal-membrane l-antik u l-proċess komplet ta` diversi passati ta` liquid membrane illi inkorpora wkoll l-użu ta membrana oħra.

L-Erbgħa 11 ta’ Diċembru twassal il-knisja damask ġdid li kien ordnat aktar kmieni f’din is-sena.

Is-sena 2019 spiċċajnieha bit-theddida ta` pandemija msejħa Covid-19 li oriġinat miċĊina u qed tinxtered bla rażan mad-dinja kollha.

2020 Din is-sena, bidu tat-tieni deċenju fis-seklu 21 bdejnieha bit-tkomplija tat-twaħħil talpittura fis-saqaf tal-kappellun tar-Rużarju.

Fl-20 ta` Jannar, fuq inizjattiva tal-gazzetta ‘IL-FURJANA’ l-Orkestra Filarmonika Ta` Malta esegwiet il-Kantata ‘Ħodon Fjuri lil San Publju’ fil-knisja tagħna bil-ġabra li saret tmur b’risq ilfond għall-Ark il-ġdid. Fil-11 ta` Marzu l-pittur John Grima beda l-irtokki fuq it-tili mwaħħlin.

Sal-ewwel xahrejn skorruti ta` din is-sena (2020) il-Corona Virus konna għadna nisimgħu bih flaħbarijiet biss. Fis-7 ta` Marzu faqqa` l-ewwel każ tal-Covid-19 f’Malta, u l-ħajja nbidlet kompletament. Il-Ħamis 12 ta` Marzu, il-Kurja waqqfet il-quddies u ċ-ċerimonji kollha filknejjes. Bdew jiftħu biss għat-talb privat. L-għada (l-Ġimgħa 13) l-Arċipriet tagħna, il-Kanonku Dun Charles Cini waqqaf l-armar kollu li kellu jibda fil-knisja għall-festa u ħassar il-laqgħat kollha.

Minkejja dawn ir-restrizzjonijiet, ix-xogħol talwaterproofing tkompla u tlesta minn kollox nhar it-Tlieta 12 ta’ Mejju. Għal sigurtà akbar filknisja, l-Erbgħa 13 ta’ Mejju ġew installati

Grupp ta’ Volontieri fi triqthom għall-knisja ta San Duminku, il-belt Valletta, għat-travi u twavel biex tingħalaq il-koppla PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

51

52

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

53

Burglar u Fire Alarms fil-knisja. Apparti dan l-apparat xorta waħda jibqa` l-fatt ta` x’jista` jiġri jekk fil-jiem tal-festa, b’dawk l-oġġetti kollha ta` valur esposti fil-knisja, jinqata’ d-dawl elettriku.

Fl-14 ta` Mejju ngħata bidu għall-instalazzjoni ta` apparat elettriku msejjaħ, ‘change over’.

Dan il-makkinarju jippermetti li fl-eventwalita` ta` qtugħ tal-elettriku tal-gvern, f’affari ta` ftit minuti ssir il-qalba tas-sistema elettrika tal-knisja, minn fuq il-grid tal-gvern għal fuq generator.

Bħala Furjaniżi, il-jum tat-Tnejn 25 ta` Mejju ma ninsewh qatt. Dakinhar, bil-Kampjonat talfutbol wieqaf minħabba pandemija, il-Kunsill talM.F.A. iddikjara lit-tim tagħna bħala Champions tal-istaġun 2019-2020. Din l-aħbar intlaqgħet b’entużjażmu kbir mill-folla kbira preżenti quddiem il-każin u fuq Misraħ San Publju.

Il-progress fix-xogħol pittoriku u dekorattiv filkappellun tar-Rużarju wassalna biex nhar ilĠimgħa 12 ta’ Ġunju żarmajna t-twavel minn fuq l-ogħla livell tal-impalkatura. Bil-ħsieb li malli nlestu minn dan il-kappellun u nżarmaw kollox mhux biss nagħlqu l-kappellun l-ieħor talKurċifiss imma anki l-koppla minn ġewwa, is-Sibt 13 ta` Ġunju filgħodu, grazzi għall-koperazzjoni ta’ Parti Michael Camilleri O.P. kappillan tal-Parroċċa ta` Porto Salvo (San Duminku tal-Belt Valletta) ġarrejna numru ta` travi u twavel minn dik ilknisja għall-knisja tagħna. Dakinhar ukoll, wara tliet xhur bla quddies filgħaxija saret l-ewwel quddiesa.

It-Tlieta 16 ta` Ġunju żarmajna l-iscaffolding intern kollu, ħlief għażżewġ torrijiet tal-bed steads. L-għada, niżżilna l-ħadid u t-twavel li żarmajna lbieraħ. Il-Ħamis 2 ta’ Lulju twaħħlet it-12 u l-aħħar biċċa pittura. Is-Sibt 4 ta’ Lulju kellna ċelebrazzjonijiet kbar fi Triq Sant’ Anna għall-preżentazzjoni tat-trofew lill-Floriana F.C. bħala ċ-Champions tal-kampjonat tal-futbol Malti.

Il-Ħamis 9 ta’ Lulju, bi krejn fil-knisja u numru kbir ta` volontieri preżenti għamilna t-trasferiment tat-travi u twavel mill-kappellun tar-Rużarju għallkappellun tal-Kurċifiss. Jumejn wara, is-Sibt 11 ta’ Lulju, bl-istess krejn, tallajna t-travi, twavel, eċċ biex għalaqna ċ-ċirkonferenza tal-koppla. ItTlieta 14 ta’ Lulju inbeda l-bini tal-iscaffolding intern fil-kappellun tal-Kurċifiss, ġimgħa wara mbagħad (it-Tlieta 21 ta Lulju) bdejna wkoll il-bini ta` scaffoling din id-darba mad-dawra 54

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

tal-iskutella fuq barra tal-koppla. Il-Ħadd 23 ta` Awwissu, suppost, kellna niċċelebraw fittoroq tagħna l-festa ta San Publju b’mod ridott (pellegrinaġġ) skont il-protokolli tal-Covid imma bin-numru ta` infettati jerġa` jogħla, raġa` nżamm kollox. Il-Quddiesa Pontifikali saret xorta waħda u fi tmiemha, l-Eċċelenza tiegħu Mons.

Arċisqof Charles J. Scicluna inawgura x-xogħlijiet li saru fis-saqaf tal-kappellun tar-Rużarju.

It-Tnejn 26 ta’ Ottubru tlesta x-xogħol ta` brix, tikħil u konsolidament tal-koppla (fuq barra) milliskutella ‘l fuq. Ix-xogħol veru u proprju mas-saqaf tal-kappellun tal-Kurċifiss bdejnieh il-Ħamis 5 ta’ Novembru. Għall-armar tal-Milied, l-istilla l-kbira, minflok fuq l-altar maġġur armajnieha fil-portiku (il-Ġimgħa 11 ta’ Diċembru) u 3 ijiem wara (itTnejn 14 ta’ Diċembru) minflok id-9 slogans taddrapp imdendlin mal-pilastri tal-korsija, żanżanna mazzettuni ornamentali kompluti bid-dawl. Fuq inizjattiva oħra tal-gazzetta ‘IL-FURJANA’, itTnejn 21 ta’ Diċembru twasslu l-kotba, ‘L-Ark ta’ San Publju tal-Furjana 1899-2019 li d-dħul millbejgħ tiegħu ser imur ukoll b’risq l-Ark il-ġdid. ItTlieta 29 ta` Diċembru bdilna kwantità ta` bozoz fil-faċċata tal-knisja minn tal-filament għal LEDs.

Tindif ta’ oġetti tal-fidda bi preparament għal festa ta` San Publju

2021 Nhar is-Sibt 20 ta’ Frar, isfel fil-knisja, tbierek salib tal-koppla li ġie rrestawrat. Dan l-istess salib ittalla` tqiegħed f’postu nhar is-Sibt 6 ta` Marzu.

Bin-numri ta` infettati bil-Covid-19 jerġgħu jiżdiedu, l-Erbgħa 10 ta` Marzu l-awtoritajiet ekkleżjastiċi kienu kostretti jerġgħu jwaqqfu l-quddies u funzjonijiet reliġjużi fil-knejjes.

Tliet slielem tal-ħadid li posthom ser ikun fuq barra tal-koppla il-Ħamis 18 ta` Marzu ttieħdu għand id-ditta BIM għall-iggalvanizzar. Inġiebu lura l-Ġimgħa 23 ta` Marzu. L-ikbar sellum,

dak li minn fuq il-pedament fejn kellha tkompli tinbena l-koppla jwassal salbażi tal-lanterna, il-Ħamis 13 ta’ Mejju tlesta l-installar tiegħu f’postu.

Il-Ġimgħa 21 ta` Mejju tajna bidu għall-armar tal-iscaffolding intern filkoppla. L-għoli li hemm u t-tondjatura jagħmlu din il-biċċa xogħol aktar diffiċli.

Il-Ħamis 8 ta` Lulju nġiebu l-pakketti tad-deheb għall-induratura tas-saqaf talkappellun tal-Kurċifiss, liema induratura nbdiet l-Erbgħa 14 ta’ Lulju. Dakinhar ukoll, ir-restawratriċi Agatha Grima ħadet waħda mit-tili ppitturati tal-koppla biex tibda l-proċess tarrestawr. Il-Ġimgħa 23 ta` Lulju, waqt serata talPremjazzjonijiet Annwali organizzata mill-Kunsill Lokali tagħna fil-King George V Recreational Playground (il-Bandli), il-Fergħa Armar ta’ Ġewwa ngħatat l-unur bħala, l-Għaqda tas-Sena 2021.

Volontieri waqt ix-xogħol fuq il-koppla minn barra

lest, l-Erbgħa 13 ta’ Ottubru, għat-tmien u l-aħħar darba żżarma l-iscaffolding li ntuża għal dan ix-xogħol. It-Tnejn 25 ta’ Ottubru ttieħdu erba` brazzi tal-festa (tal-korsija) għand ditta f’Ħal Qormi li tispeċjalizza fit-tiswija u t-tindif ta` oġġetti simili tar-ram, jew bronż. Il-ħadid li jżomm ilqanpiena tal-kwarti tal-arloġġ tal-knisja mdendla Għallinqas mill-gwerra ‘l hawn, aċċess ma` mat-travu fuq il-kampnar, iż-żmien u l-elementi pilastru tal-lanterna tal-koppla biex wieħed sata’ għamlu tagħhom. Is-Sibt 16 ta’ Ottubru tniżżlet jasal s’hemm fuq nett, qatt ma u wara li sar ħadid ġdid, kien hemm. Din l-anomalija reġgħet ittellgħet f’postha ġiet irrimedjata meta t-Tnejn l-Ħamis 18 ta’ Novembru.

26 ta` Mejju, iddeffsu ħadid Bħas-soltu, s-sena intemmet (square bars) fil-forma bl-armar tal-knisja għallta` U waħda fuq l-oħra u festi tal-Milied, bidu tas-sena f’ċerti distanzi f’wieħed millġdida. Fil-każ tagħna, ċerti pilastri tal-ġebel biex bihom, oġġetti jibqgħu armati anki min ma jipprendix l-għoli, għall-festa liturġika ta’ San jista` jasal sa ħdejn is-salib Publju li niċċelebraw fit-22 ta’ fuq il-lanterna. Anomalija ta’ Jannar. Bħalma għedt oħra li kienet iġġegħelna fil-bidu ta` dan ir-rapport, nġorru sellum magħna minħabba eżiġenzi ta` spazju biex nitilgħu fit-twieqi ridt ikun konċiż anzi, ultra tal-koppla fejn għandna konċiż għaldaqstant, irl-apparat taċ-chain blocks rapport qed jieqaf mal-aħħar li bihom inbaxxu u ngħollu tas-sena 2021. Nittamaw fill-linef il-kbar, irrimedjajnieha ħniena tal-Mulej u ta’ San wkoll meta l-Ġimgħa 1 Publju li mis-sena d-dieħla ta’ Ottubru, waħħalna (2023) nerġgħu nirritornaw żewġ slielem tal-ħadid fil-format ta` rappurtaġġ li (minn dawk li konna ħadna mill-kummenti li jasluli, għall-iggalvanizzar) maċjintlaqa` pożittivament. ċinturin tal-konkos (sar wara Grazzi lil kull min japprezza l-gwerra) fuq barra tal-koppla l-ħidma tal-volontieri kollha rispettivament quddiem ittal-knisja tagħna kif ukoll twieqi li semmejt. Bix-xogħol tal-għajnuna finanzjarja ta` restawr u manutenzjoni tagħkom li hija l-mutur wara Armar tad-damask mal-pilastru maġġur fuq barra tat-tanbur tal-koppla ħidmietna.

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

55

56

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

57

PA R RO Ċ Ċ A S A N P U BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 2 2

Sentejn Ħidma B`risq Il-Futur Tal-Festa Tagħna Fergħa Armar Ta` Barra Rapport Ta' Ħidma – Kitba ta’ Mark Ciantar Kull Jannar ta’ kull sena jindika li l-Festa ta’ San Publju waslet, għalhekk il-Parroċċa tibda tingrana sew bil-preparamenti kollha għall-festa li jmiss. Sentejn ilu hekk sar, imma minflok komplejna narmaw, il-pajjiż kollu daħal f’lockdown minħabba l-pandemija tal-COVID-19. Fil-fatt l-antarjoli li konna lħaqna armajna damu żmien twil armati sakemm bdejna noħorġu mil-lockdown. Kienu sentejn diffiċli, għaliex kellna restrizzjonijiet kbar u meħtieġa. Minkejja dan, sar xogħol kbir li minnu ser tgawdi l-festa ta’ San Publju.

Rinnovazzjoni tal-istatwi tal-Papiet

Ż

ewġ statwi verament antiki, waħda tal-Papa Ljun XIII u l-oħra talPapa Gregorju XVI, kienu merfugħa ġewwa l-kannierja għal xi snin. Fl-istat tagħhom kienu li jintremew, imma minn riċerka skoprejna li dawn huma xogħol talartist prolifiku Vincenzo Maria Cremona.

Minn ritratti li akkwistajna nistgħu nikkonkludu li dawn l-istatwi għandhom iktar minn 120 sena. Waħda mill-istatwi hija nnumerata u ffirmata millartist stess bin-numru 62.

Għalhekk iddeċidejna li jiġu rinnovati. Dan ix-xogħol daħal għalih l-artist Pawlu Borg Cardona, bil-kundizzjoni li l-membri tal-fergħa jgħinu fejn jistgħu. Dawn l-istatwi żżarmaw biċċa u biċċa u reġgħu nbnew mill-ġdid b'mod mill-aqwa mis-sur Borg Cardona, bl-istess materjali. Sar studju bl-għajnuna tal-Kan. David Torpiano biex l-ilbies u l-kuluri tal-Papiet ikunu korretti u jkunu jaqblu mal-ilbies tal-epoka.

Restawr tal-pedestalli Inbeda programm intensiv biex l-armar tal-injam

58

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

li hu propjetà tal-Parroċċa, jiġi rinnovat ukoll.

B’kollox ġew rinnovati għaxar pedestalli u erba’ mensoli li ser jintramaw fi Pjazza San Publju. Dan ixxogħol li s’issa ħa sentejn, wassal biex kull biċċa armar tqaxxret miż-żebgħa, ġiet xkatlata, inbidel injam immermer u ngħatat l-ewwel passati ta’ primer u undercoat.

Il-ħsieb huwa li l-injam kollu jiġi rħamat sett, sett.

Anġli ġodda Saru wkoll l-ewwel par anġli ġodda bil-ħsieb li jintramaw fi Pjazza San Publju. Dawn l-anġli flimkien ma' żewġ puttini gew ikkummisjonati lill-artist Ramon Camilleri McKay. L-anġli flimkien mal-puttini, qed iżommu sett simboli relatati ma' San Publju u huma kollha magħmulin mill-istainless steel.

Pajpijiet għall-pavaljuni Il-pavaljuni l-kbar kollha nbidlulhom il-pajpijiet.

Dawn saru kollha tal-aluminium. Dan kien neċessarju kemm biex ikunu eħfef u aktar siguri u anki biex titnaqqas it-tbatija waqt l-armar. Ħadna wkoll l-okkażjoni biex id-drapp kollu jiġi organizzat sew fi kmamar li hemm fil-kannierja.

Il-pavaljuni llum jinsabu kollha mdendlin minflok mitwijin.

Liedna u kuruni ġodda Inħadmu mijiet ta’ metri ta’ liedna ġdida kif ukoll kuruni ħomor li jintramaw magħha. Din il-liedna ser tintuża fi Triq San Tumas, filwaqt li l-kuruni ser jintramaw fin-nofs tal-pendent ta’ Triq il-Miratur.

Xogħlijiet oħra Tranġaw numru ta’ brazzi biex jerġgħu jinbdew jintramaw, kif ukoll inxtraw bozoz għalihom. Ġew rinnovati l-anġli ta’ Triq Konservatorju kollha u sar anġlu ġdid. Għal dan l-anġlu sar ukoll il-pedestall ġdid. Saru sopraporti ġodda għallbandalori ta’ Triq San Tumas, u labardi dekorattivi għall-arbli tal-faċċata.

L-Ark Trijonfali Proġett mill-ikbar huwa bla dubju l-bini mill-ġdid tal-Ark. Saret iktar diffiċli minħabba l-pandemija, imma għall-grazzja t’Alla x-xogħol miexi kif ippjanat. Sakemm qed jinkiteb dan ir-rapport ixxogħol fuq l-injam wasal sa taħt iċ-ċinta tal-Ark, imma mhux biss, bħalissa għaddej ukoll xogħol minn diversi professjonisti u artisti fosthom draughtsman, mastrudaxxi, ħaddieda, skultur, disinjatur tal-iskultura u perit. Diffikulta` oħra kif isiru laqgħat ta’ loġistika ma` dawn in-nies, filwaqt li ma jistgħux niltaqgħu minħabba l-pandemija.

Saru laqgħat online, kif ukoll b’telefonati.

Fuq ordni tal-Arċipriet u anke konformi mar-regolamenti tas-saħħa, ħadd ma seta` jmur għand il-mastrudaxxi għalxejn inkluż il-membri tal-Fergħa. Dan biex nipproteġu kemm jista’ jkun lill-mastrudaxxi millpandemija. L-ammont ta’ drabi li kellna naraw ix-xogħol isir b’għajnena huwa ftit.

Tajjeb li nsemmu li dan kollu kien u għadu possibbli li jsir bl-għajnuna tal-Kunsill għallKultura fi ħdan il-Ministeru tal-Kultura, kif ukoll tal-Fond għall-Kawżi Soċjali.

MEPA), bl-skop li fiha jsir lift. Dan il-lift qiegħed jinħadem ukoll. Dan ser iservi biex fil-kannierja l-armar jinżel b’iktar kumdita` u jsirlu inqas ħsara.

Għalhekk, inħass il-bżonn li titnaddaf il-kannierja.

Nistmaw li mill-kannierja ħriġna madwar tlieta u għoxrin tunnellata ta’ terrapien u skart ieħor.

Illum, il-kannierja tista’ tintuża kollha kemm hi bħala maħżen tal-Festa. Saret ukoll sistema ġdida elettrika biex tlaħħaq mad-domanda li issa żdiedet sew fil-kannierja. Nirringrazzjaw lillħaddiema tal-Cleansing Department li jaqa’ taħt is-Segretarjat Parlamentari għall-Indafa Pubblika u Protezzjoni tal-Konsumatur u l-Ministeru għallAmbjent li offrew assistenza bl-inġenji tagħhom u bir-riżorsi umani biex dan ix-xogħol ikun jista' jsir.

Attivitajiet Dan ix-xogħol kollu ma setax jsir mingħajr finanzi. Għalhekk, saru ħafna attivitajiet. Diversi drabi saret il-car wash u saru diversi ikliet. Ilmembri tal-Fergħa ħadu ħsieb li jinbiegħu pavaljuni, flokkijiet, raffles u merchandising ieħor biex il-qligħ imur kollu b'risq il-festa u l-ħidma tal-Fergħa.

Tindif u l-lift fil-Kannierja Saret ukoll bokka ta’ daqs kbir fiz-zuntier tan-naħa ta’ Balzunetta (bil-permessi talPA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

59

Ix-xogħol kollu sar bil-barka u bl-approvazzjoni tal-Arċipriet ħabrieki, il-Kan. Dun Charles Cini, u b’ħidma kontinwa tal-volontieri kollha. Is-sinsla ta’ kollox hija n-numru ta' laqgħat li jsiru matul is-sena (matul il-pandemija saru laqgħat online) biex kulħadd ikun ikkordinat mal-proġetti li jkunu qed jinħadmu u biex dak li jsir ikun ippjanat u jsir bis-sehem tad-diversi voluntieri li jaħdmu bħala tim wieħed.

60

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

PA R RO Ċ Ċ A S A N P U BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 2 2

Il-Knisja Ta’ San Publiju T’ Għammar Fil-Parroċċa Tal-Għarb – Kitba ta’ Profs. Joseph Galea MD MA FRCS(CTh)

Għal ħafna Maltin u Għawdxin San Publiju huwa l-ewwel Isqof ta’ Malta u l-ewwel qaddis Malti. IlKnisja Parrokkjali tal-Furjana, kappella annessa mal-Knisja Parrokkjali ta’ San Pawl fir-Rabat, Malta u kappella fil-ħâra T’ Għammar fl-Għarb, Għawdex huma l-imqades eżitenti ddedikati lil dan il-qaddis.

Ma jidhirx li kien hemm kappella jew knisja ddedikata lil San Publiju fil-gżejjer Maltin fi żmien il-Viżta Pastorali ta’ Duzzina fl-1585 jew jekk kien hemm mhix imsemmija. Id-devozzjoni lejn dan il-qaddis f ’Malta jidher li bdiet fi żmien il-Kavallieri ta’ San Ġwann. San Publiju daħal ukoll fit-tradizzjoni talkelma Maltija bil-qawl “Fellus ta’ Lulju jagħtik bajda f ’San Pupulju”.

L

-Isqof Mons Fra Tumas Gargallo daħħal l-Uffizzju ta’ San Publiju fiddjoċesi tiegħu ta’ Malta u Għawdex u ngħad l-ewwel darba fil-21 ta’ Jannar 1611.

Madwar is-sena 1666 il-Kanoniċi tal-Katidral ta’ Malta Dun Ġwann Montemagno u Dun Dumink Magri qalgħu minn Ruma l-awtorita` li jingħad l-Uffizzju Proprju ta’ dan il-qaddis flok l-ieħor li kien komuni. B’digriet tad9 t’Awwissu 1681 l-Isqof Mikiel Girolomo Molina qala’ l-quddiesa proprja ta’ San Publiju.

Il-kappella ta’ San Publiju Martri tinsab fil-lokal t’Għammar sitt mitt metru ‘l bogħod mis-Santwarju ta’ Pinu, fl-Għarb, Għawdex. Din il-kappella ġiet mibnija u mħallsa minn Dun Ġużepp Cassar mill-Għarb fil-post li kien hemm il-kappella ta’ San Anard T’Għammar. Dun Ġużepp mar joqgħod T’Għammar biex ikun qrib il-kappella ddedikata lil Marija mtellgħa s-Sema Ta’ Pinu fejn kien iqaddes kuljum. Meta kiber fl-eta` u ma baqax jiflaħ jimxi sa Ta’ Pinu iddeċieda li jibni kappella iktar fil-qrib ta’ daru.

Fil-post ta’ din il-kappella kien hemm waħda ddedikata lil San Anard li kienet inbniet fuq art ta’ Brejnet Agius. Din kienet inbniet bi flus Mattew Cajarindo u ta lill-kappella tlett itmien raba’ biex mill-qbiela tagħhom issir il-quddiesa nhar il-festa ta’ San Anard fis-6 ta’ Novembru. Xi sorsi jsostnu li kien jieħu ħsiebha Ġorġ Theuma u l-kwadru titular ta’ San Anard kien mogħti minn Dun Bernard Theuma. Mons Duzzina fl1585 sab li l-knisja kellha bieb tal-injam u altar u kienet miżmuma tajjeb. Il-kappella kellha renta minn għalqa ta’ erbat itmien, u sebat itmien oħra minn raba’ ieħor u kienet isservi ta’ knisja parrokkjali għan-nies talinħawi. Kienet ġiet ikkunndanata ħafna drabi mill-Isqfijiet viżitaturi. L-Isqof Miguel Juan Balaguer Camarasa ikkundannaha fl-1654.

Fl-1657 kienet iġġarrfet.

Il-permess biex tinbena l-kappella minflok dik imġarrfa ta’ San Anard ntalab mill-Arċipriet talGħarb Dun Publiju Refalo lill-Isqof ta’ Malta u Għawdex Mons Publiju Dei Conti Sant u wera x-xewqa li tkun iddedikata lill- qaddis li jġib isimhom. L-Isqof ta l-kunsens tiegħu bil-patt li l-kwadru titulari tal-kappella PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

61

li kien hemm qabel ta’ San Anard Abbati jiddendel filkappella l-ġdida. L-ewwel ġebla ta’ din il-kappella tqiegħdet nhar il-Ħadd 26 ta’ Lulju 1850 mill-Kanonku Teologu Dun Tumas Pace li dak iż-żmien kien ProVigarju f’Għawdex. Ilknisja tlestiet sentejn wara u ġiet imbierka fl-10 t’Ottubru 1852 mill-Arċipriet talGħarb, Dun Salv Mizzi bħala Delegat ta’ Mons Isqof Publiju Dei Conti Sant. Il-kwadru antik ta’ San Anard baqa’ ma ddendel qatt.

B’digriet tal-Isqof Sant tat-23 ta’ Settembru 1852, il-festa ta’ San Publiju ġiet mgħollija għat-tieni klassi u l-ġurnata tal-festa nbidlet mill-21 ta’ Jannar għat-tieni Ħadd wara l-Għid.

Il-fundatur tal-kappella ta’ San Publiju, Dun Ġużepp Cassar miet fl-1866 u xtaq jindifen fil-kappella. Dan ma seħħx u ndifen fil-qabar numru 32 fil-Knisja Parrokkjali tal-Għarb. Ħalla legat ta’ tmien xelini biex isirlu anniversarju kantat. Dan baqa’ jsir sal-1940 mill-Kanoniċi tal-Kolleġġjata tal-Għarb fit-13 ta’ Diċembru ta’ kull sena. Meta miet Dun Ġużepp, il-prokuratur tal-kappella sar il-Kanonku Dun Mikiel Anġ Mizzi li dam sat-3 t’Ottubru 1869. Għal xi żmien il-prokuratur tagħha kien L-Arċipriet Franġisku Saverju Debrincat u wara ġiet f’idejn Dun Franġisk Mercieca. Dun Franġisk kien Viċi Parroku fl-Għarb u miet fil-15 ta’ Novembru 1891 fl-eta` ta’ 78 sena. Wara li saret il-quddiesa funebri fil-knisja Viċendarja tal-Għasri hu ġie milqugħ mill-Kapitlu tal-Għarb fil-konfini tarraħal u ttieħed fil-kappella ta’ San Publiju fejn ġie midfun. Warajh jidher li r-responsabbilta` tagħha waqgħet f’idejn il-prokuraturi u r-retturi talkappella u iktar tard Santwarju u Bażilika ta’ Pinu.

Fil-festa titulari tal-qaddis li saret fid-19 t’April 1896 bil-permess tal-Isqof t’Għawdex Giovanni Maria Camilleri nżamm għallewwel darba Gesu` Sagramentat fit-Tabernaklu u l-festa għalqet fil-Barka Sagramentali.

Meta l-Monsinjur Onorarju Dun Ġużepp Portelli kien ir-rettur tagħha ħa ħsieb li jagħmel il-paviment tal-mużajk u xtara sett gandlieri tal-festa bis-salib b’kollox. Fl-1928 ġab ukoll 62

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

relikwarju ċkejken. Fl-1937 l-altar waħdieni talknisja sar tal-irħam mid-ditta Ġużeppi Buhagiar u tpoġġa f’postu minn Vinċenzo Buhagiar.

Sewa 67 lira sterina u 12-il xelin u tħallas minn Publiju Cini li kien joqgħod fl-inħawi.

Fl-istess sena tkabbret is-sagristija bi ftit piedi fuq art mogħtija minn Salvu Mercieca "Ta’ Kunċetta” li kien joqgħod fid-dar ta’ maġenb ilkappella. Meta Monsijur Portelli miet fis-7 ta’ Marzu 1949, beda jieħu ħsieb il-kappella Dun Pawl Formosa li dam sal-1957. Fl-1955 saret l-induratura tal-gwarniċ tal-ventaltar mis-sur William Attard mir-Rabat Malta. Fi żmien Dun Pawl sar ukoll iz-zokklu tal-mużajk mal-knisja kollha. Wara Dun Pawl, sar rettur Dun Lawrenz Portelli li spiċċa fl-20 ta’ Novembru 1967.

Fit-12 ta’ Novembru 1956, l-għada li ġiet inkurunata l-Madonna ta’ Fatima fil-Kolleġġjata tal-Għarb minn Mons Isqof Ġużeppi Pace, ittieħdet b’korteo bix-xemgħat jixegħlu lejn il-Kappella ta’ San Publiju fejn baqgħet sat-18 ta’ Novembru. Fl-1957 għall- prezz ta’ sebgħin lira sterlina nxtraw pjaneta, dalmatika, tuniċella u sopraleġġju lkoll irrakkmati b’ħarir aħmar biex jintużaw fil-quddiesa kantata tal-festa. Flistess sena saret Via Sagra ġdida maħduma milliskultur Għawdxi Wistin Camilleri u mbierka mill-Isqof Ġużeppi Pace nhar Ħadd il-Għid, 24 t’April 1960. Din swiet tmienja u għoxrin lira, seba` xelini u sitt soldi u l-brazzi ta’ quddiem ix-xbihat tal-Via Sagra swew tmien liri sterlini.

Fis-sena 1960, fil-Festi Ċentinarji mill-miġja ta’ San Pawl f’Malta u ċ-ċelebrazzjonijiet talħatra u l-konsagrazzjoni episkopali ta’ San Publiju Martri f’din il-kappella kienu saru festi speċjali bi tridu ta’ prietki mill-Kappillan tal-Għasri ta’ dak iż-żmien, Dun Karm Vella.

Fil-festa tal-qaddis Publiju tas-sena 1967

żżanżnu żewġ qniepen ġodda f’din ilkappella. Ġew imsemmija Publija u Pawla u nħadmu mid-ditta Francis Abela tal-Ħamrun.

L-Amministratur Appostoliku għal Għawdex Mons Isqof Nikol Ġużeppi Cauchi berikhom nhar ilĦadd 16 t’April 1967 fittlieta ta’ waranofsinhar.

Illum il-festa fil-kappella tiġi ċċelebrata fit-tielet Ħadd ta’ Jannar. Lejlet ilfesta jitkanta l-ewwel għasar u nhar il-festa jitkanta t-tieni għasar, jintiseġ paniġirku ta’ tifħir lillqaddis, tingħad il-kurunella tiegħu u tingħata l-Barka Sagramentali. L-Arċipriet Dun Publiju Refalo ħalla legat ta’ erba’ xelini u żewġ soldi biex bihom isiru għasar u quddiesa kantata f’jum l-festa.

Nafu li għal żmien twil fis-seklu għoxrin kienu jsiru żewġ quddisiet kuljum; fis-6.00am u fil-11.00am.

Il-kappella għandha stil arkittetoniku li kien użat ħafna fis-seklu dsatax. Il-faċċata tagħha tinqasam orizzontalment fi tnejn b’ċinta maħruġa ‘l barra u mibnija bil-ġebel tal-franka fuq skeletru ta’ erba’ pilastri Doriċi fil-parti t’isfel. Hemm bieb fin-nofs li titla’ għalih bi tliet tarġiet. Mad-dawra tal-bieb hemm gwarniċa li tibqa’ tielgħa tliet filati fuq il-bieb b’dekorazzjoni sempliċi. Fin-naħa ta' fuq hemm entablatura b’tieqa għolja ftit iktar minn metru u wiesgħa tliet kwarti ta’ metru li minnha tiddawwal ilkappella minn ġewwa. Fuq il-gwarniċ tat-tieqa hemm biċċa maħruġa ‘l barra biex wieħed inaqqax arma li ma saret qatt. Il-ġnieb tal-parti ta’ fuq jispiċċaw b’żewġ piramidi fuq nett. Fuq nett fin-nofs hemm frontispizju b’salib tal-ġebel fuqu. Fil-frontispizju hemm toqba fejn hemm iż-żewġ qniepen żgħar imsemmija iktar ‘il fuq.

Assunta fuq ix-xellug u ieħor tal-Kunċizzjoni fuq il-lemin tal-kwadru titulari. Fl-arzella fuq il-kwadru titulari hemm kwadru ieħor biż-żejt fuq it-tila tas-Sagra Familja, Eliżabetta u San Ġwann. F’niċċa fil-ħajt taxxellug tal-knisja hemm statwa tal-Madonna tar-Rużarju u f’niċċa oħra fil-ħajt talbieb fuq ix-xellug hemm statwa żgħira tar-Redentur.

Wara li spiċċa Mons Beneditt Camilleri minn Rettur ta’ Pinu fl-2001, irresponsabbilta` tal-kappella ta’ San Publiju ġiet f’idejn l-Arċipriet tal-Għarb Mons Karm Gauci (2001- 2010), Mons Joseph Sultana (2010 –2016) u Mons Trevor Sultana (2017 sal-lum).

Il-kappella hija miżmuma tajjeb minn Nazzarena Mintoff u Mawrizju Cauchi iżda l-kappella għandha bżonn restawr strutturali urġenti kif ukoll kura artistika tal-kwadru titulari.

Biblijografija Ferris Achille. Storia Ecclesiastica di Malta.

Malta 1877.

Aquilina George, Fiorini Stanley. (2001) Documentary Sources of Maltese History (Part IV:Documents at the Vatican) No1 Archivio Segreto Vaticano Congregazione Vescovi e Regolari Malta: Visita Apostolica no 51 Mgr Petrus Dusina.

Formosa Patrick. History of Għarb. Malta, 2018.

Arkivju Parrokkjali, Għarb Għawdex Camilleri Salvatore.

Manuskritt mhux ippubblikat.

Minn ġewwa l-kappella għandha saqaf troll. Ilkwadru titulari, żejt fuq it-tila, mingħajr data u firma juri lil San Publiju Isqof qiegħed jitlob attakkat minn żewġ iljuni. Hemm kwadru talPA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

63

PA R RO Ċ Ċ A S A N P U BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 2 2

Apprezzament Lil Sr. Imelda Muscat – Kitba ta’ Alan Michael Vella pro neputi tagħha.

Imwielda Margaret Muscat fil-Furjana fis-sena 1945, marret l-iskola tal-Furjana u mbagħad kompliet għand il-Franġiskani fl-iskola tal- Immakulata Kunċizzjoni fil-Ħamrun. Kien hemm li l- Mulej sejħilha għall- appostolat tiegħu. Fl-1960 ħalliet Malta u marret Ruma biex tibda s-snin twal ta’ formazzjoni.

Wara l-ewwel professjoni ntbagħtet fl-Eġittu fejn damet hemm għal 47 sena sħaħ. Hi serviet f’diversi karigi fosthom ta’ Superjura kif ukoll serviet fl-appostolat f’diversi parroċċi u rħula.

Fis-sena 2014 is-Superjuri tagħha talbuha tmur il-Ghana Ma kinitx facli għaliha wara 47 sena l-Eġittu. Biex l-obbidjenza tibqa’ fic-centru ta’ ħajjitha aċċettat li tmur u marret Ruma biex jibdew il-prattiċi. Meta kienet l-Italja bagħtuha tgħin fi skola ġewwa Napli.

Qabel ma kienet sejra l-Ghana għamlet ilkontrolli mediċi u saħħitha ma ppermetitilhiex li tmur il-Ghana u għalhekk baqgħet Ruma b’diversi ħidmiet. Fix-xahar ta’ Diċembru 2019 saħħitha bdiet tonqos u nhar it-18 ta’ Dicembru mdawra bis-Sorrijiet u kkonsulata bis-sagramenti mqaddsa ngħaqdet mal-Mulej għarus tagħha li tant kienet tħobb u ħadmet għalih u għas-salvazzjoni talerwieħ.

Issa li m’għadhiex magħna qiegħda fis-sema titlob għalina, u kif ħabbitna fuq din l-art qed tħobbna l-istess mis-sema.

64

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

65

PA R RO Ċ Ċ A S A N P U BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 2 2

Il-Furjaniżi Quddiem L-Inkiżitur Antonio Lante (1771-1777) – Kitba ta’ Anthony Camenzuli B.A. (Hons.) M.A. D.L.I.S.

Fi żmien il-ħakma tal-Kavallieri ta’ San Ġwann f’Malta,il-ħajja soċjali Maltija ma kinitx wisq glorjuża.

Xhieda ta’ dan hija l-Inkiżizzjoni. Il-Furjaniżi, bħall-bqija tal-Maltin l-oħra, ġieli issemmew quddiem l-Inkiżitur. Minħabba f’hekk, missirijietna ħallewlna rendikont utli ta’ x’tip ta’ għajxien u x’livell morali kellhom aktar minn mitejn sena ilu.

I

It-Tribunal tal-Inkiżizzjoni u l-Inkiżitur Lante

t-Tribunal tal-Inkiżizzjoni Rumana f’Malta twaqqaf fil-21 ta’ Ottubru tal-1561 millPapa Piju IV. L-iskop prinċipali ta’ dan itTribunal Ekkleżjastiku kien sabiex jitwaqqaf it-tixrid tal-Protestantiżmu f’Malta. Aktar massnin bdew għaddejjin, l-Inkiżizzjoni bdiet tiltaqa’ ma aktar krimini u ereżijiet ġodda li ma kinux konformi mar-Reliġjon Kattolika Rumana. Fost l-oħrajn insibu d-dagħa, l-apostasija1, il-maġija, u l-magħmul. Imbagħad aktar lejn tmiem is-seklu 18, daħlet ukoll il-mażunerija, fejn kienu bosta l-Kavallieri, speċjalment dawk Franċiżi li kienu mdaħħlin f’din issetta eretika. L-Inkiżizzjoni damet Malta sa Lulju tal-1798, meta mal-ħakma tal-Franċiżi f’Malta, il-Ġeneral Napuljun Bonaparti għalaq dan itTribunal. F’Malta, kellna mhux inqas minn tnejn u sittin Inkiżitur,2 li kważi kollha kienu Delegati Apostoliċi.

Antonio Lante kien wieħed mill-Inkiżituri tal-aħħar. Hu kellu 33 sena meta ntgħażel bħala Inkiżitur u Delegat Appostoliku tal-Ġzejjer Maltin f’Marzu tal-1771, fejn dam sa Lulju tal-1777. Fl-era 1 Dawk li jibdlu r-reliġjon tagħhom ma’ reliġjon oħra.

2 Bejn is-snin 1561 u 1798.

3 AAM: Visitationes Pastorales (V.P.), XXXVIII, Pellerano (1771-74), ff. 420-440.

4 AIM Proc. Crim. Vol. 131B, Case 121, ff. 384-5.

66

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

ta’ dan l-Inkiżitur, Malta għaddiet minn taħt idejn tliet Gran Mastri: ix-xwejjaħ Pinto, il-mibgħud Ximenes u l-maħbub De Rohan; waqt li l-Isqof ta’ Malta kien għadu Mons. Giovanni Pellerano.3 Il-Ħajja Soċjali u Morali ġewwa l-Furjana Fis-snin sebgħin tas-Seklu Tmintax, il-ħajja soċjali ma tantx kienet xi waħda mill-aħjar u fil-Furjana is-sitwazzjoni ma kinitx wisq aħjar minn dik ta’ bnadi oħra. Ċertu Mikelanġ Mannarino ta’ 19-il sena mill-Furjana li kien ukoll litterat (xi ħaġa rari dak iż-żmien) jirrakkonta kif f’April tal-1775 kellu diskursata mal-Kavallier Franċiz Fra Marc’Antonio De Mons, li kellu 45 sena, (u li kien ukoll residenti ġewwa l-Furjana) fejn dan tal-aħħar kien qallu li s-sodomija ma kienx dnub.4 Dawn it-tip ta’ sentimenti bdew isiru komuni f’dan iż-żmien partikolari talIlluminiżmu fejn bosta kienu l-Kavallieri li kienu jħaddnu ħsibijiet u twemmin li ma kienx konformi mad-duttrina Nisranija. L-influwenza ta’ ċerti kitbiet li dak iż-żmien kienu kkunsidrati eretiċi kienet qed tinħass fuq min

kellu aċċess għalihom, għalkemm kienu ftit dawk li kienu jafu jaqraw.

Id-Dagħa Taħt Lante kien hemm ħafna nies Maltin li kienu akkużati fuq dagħa. Dan juri kemm dan id-dnub minn dejjem kien preżenti f’pajjiżna. Fil-fatt tista’ tgħid li l-Inkiżizzjoni sabitha impossibbli li tikkontrolla l-ammont kbir ta’ dagħa. Id-dagħa daħal f’pajjiżna minħabba l-kuntatti kontinwi li l-Maltin kellhom ma’ ħafna nies barranin li kellhom livell morali baxx ħafna, speċjalment ma’ dawk il-ħafna Misilmin u Sqallin, li kienu skjavi, ħabsin jew eżiljati ġewwa pajjiżna, kif ukoll minħabba li nofs il-popolazzjoni maskili Maltija fl-aħħar tas-seklu tmintax kienet involuta fil-Korso, bħala kursara talbaħar,5 jew bħala qaddiefa volontarji (buonavoglia) fuq ix-xwieni tal-Kavallieri. Dan għaliex kienu ħafna dawk il-baħħara li kienu jgħixu f’disperazzjoni kontinwa minħabba t-toqol ta’ xogħolhom u l-perikli li kienu jaffaċċjaw. Għalhekk, f’mumenti ta’ kriżi id-dagħa kien l-aktar li jispikka. Kien żmien fejn ilħajja soċjali Maltija ta’ kuljum, kienet limitata ħafna u kważi kollox kien assoċjat mar-Reliġjon Kattolika.

Għalhekk, ħafna mid-dagħa, mhux bilfors kien frott il-mibegħda lejn ir-Reliġjon tagħna, iżda għallkuntrarju. Riżultat ta’ dan kien li fuq kull ħaġa ta’ xejn, in-nies pajżana ta’ kuljum kienu dejjem jitolbu lil Alla biex jgħinhom, tant li meta ‘l dawn in-nies komuni kienet taqa’ fuqhom xi diżgrazzja jew xi inġustizzja, kienu mill-ewwel iwaħħlu l-ħtija f’Alla u għalhekk sfortunatament kienu jinfexxu fid-dagħa.

Anna Vella, Furjaniża ta’ 60 sena, fil-15 t’Ottubru tal-1773 akkużat fuq dagħa lil waħda Furjaniża

bl-isem ta’ Grazia, imlaqqma ‘Gerundia’, ta’ 23 sena li kienet miżżewġa ma’ wieħed li kien buonavoglia fuq ix-xwieni tal-Ordni. Anna hawnhekk tirrakkonta kif lemħet lil Grazia, li kienet dieħla ġewwa darha li kienet tinsab fejn in-niċċa tal-Madonna tad-Duluri u waqt li din tal-aħħar kienet miexja qaltilha li kienet għadha ġejja mill-Mellieħa. Anna Vella middehra m’emmnithiex u qaltilha li qiegħda tigdeb. Kif qaltilha hekk Grazia infexxet tidgħi kontra l-qaddis tagħha darbtejn.6 Hawnhekk tidher il-frustrazzjoni li kellhom ċerti nies li probabbilment kienu għaddejjin minn tbatija kbira għaliex min kellu r-raġel tiegħu qiegħed jaħdem bħala buonavoglia (qaddief volontarju) fix-xwieni tal-Kavallieri, dan kien qed jagħmlu sabiex jifdi d-djun li kellu. Biex wieħed kien jirrikorri jasal għal tant jew għax id-djun li jkollu kienu wisq kbar, jew għax verament kien ikun f’disperament totali. Apparti hekk il-ħajja bħala qaddief kienet twila bejn sentejn u erba` snin u ftit kienu dawk li jirnexxilhom jaqbżu sentejn mingħajr ma jmutu jew jinqabdu lsiera. Dan ilfatt waħdu żgur li jagħtina stampa ċara ta’ mara miżżewġa ta’ eta` relattivament żgħira li trid iġġorr il-piż tal-familja tagħha fuq spallitha u waħidha għax ir-raġel tagħha kien nieqes u probabbli setgħat titilfu għal dejjem ukoll. Spiss, kif rajna f’dan il-każ, it-tbatija tal-ħajja ta’ kuljum kienet twassal lin-nies sabiex jinfexxu l-frustrazzjoni tagħhom f’dagħa kontra r-reliġjon Nisranija.

Il-Maġija Il-każ li fadal huwa interressanti ħafna fejn jagħti ħjiel ta’ fiex missirijietna kienu jemmnu u minn xiex jibżgħu meta kienu jaffaċċjaw ruħhom malperikli tal-ħajja. Il-maġija, li kienet tintuża kemm għal skopijiet ħżiena, sabiex jagħmlu ħsara fuq ħaddieħor, kif ukoll għal skopijiet ta’ mħabba jew anke sabiex isibu xortihom fil-flus, kienet xi ħaġa komuni fost il-Maltin, partikolarment ma’ dawk in-nies li fiċċirkustanzi disperati ta’ ħajjithom kienu jsibu ruħhom daharhom mal-ħajt. L-eżempji kollha tal-maġija fit-Tribunal tal-Inkiżizzjoni juru lkoll l-inċertezza u l-faqar kemm fil-ħsieb kif ukoll fl-għemil li kienu jsaqqfu wiċċhom miegħu l-Maltin f’dawk iż-żminijiet.

Il-każ ta’Anna Schembri, imlaqqma ‘ta’ Pansier’, li kienet toqgħod faċċata tal-Kunvent tal-Kapuċċini

5 Il-Kursara ma kinux pirati iżda kellhom il-liċenzja mill-Gran Mastru biex joħorġu fuq il-baħar u jattakkaw il-biċċiet tal-baħar Misilmin.

6 Grazia qalet dan il-kliem: ‘Jahrach bin il caddis tiech Fil-chara’: AIM Proc. Crim. Vol. 131A, Case 77, ff. 133-4.

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

67

kien meqjus bħala wieħed pjuttost gravi.7 Din Anna kellha 33 sena meta ġiet akkużata quddiem it-Tribunal tal-Inkiżizzjoni. L-ewwel li akkużata kienet ċertu Anna Maria Bigeni, Furjaniża ta’ 35 sena li kienet ilha tafha sew għal dawk l-aħħar tliet snin. Bigeni tirrakkonta quddiem l-Inkiżitur Lante kif Anna Schembri minn xi sentejn li kienet ilha tafha, riedet teħles minn żewġha għax mid-dehra kien isawwatha l-ħin kollu. Bigeni stqarret li Anna kienet darba tefgħet xi trab abjad fil-minestra ta’ żewġha Saverju (li kien suldat). Kawża ta’ hekk Saverju kien qabdu wġigħ kbir fl-imsaren u kien kważi ħa jmut imma wara ħafna kura irnexxielu jeħlisha minn ħalq il-mewt.

Bigeni tkompli tirrakkonta li Anna Schembri kienet tilqa’ għandha ċertu skjav Tork imlaqqam ‘Manetta’ li kellu jdejh mgħawġa. Dan kien jidħol fid-dar tagħha xi tliet darbiet fil-ġimgħa. Anna Schembri kienet qaltilha lil Bigeni li dan it-Tork kien jaf jagħmel il-magħmul sabiex joqtol, u li kien għallimha tagħmel xi wieħed sabiex toqtol lil żewġha stess. Fil-fatt xi tliet xhur qabel kienet għamlet xi ravjul skont kif kien qalilha dak itTork u meta r-raġel tagħha kielu qabdu wġigħ kbir u telagħlu ħafna deni u marad sew iżda xorta ma mietx. Bigeni tirrakkonta kif Anna Schembri kienet ippruvat diversi modi oħra u mhux permezz tal-ikel biss, sabiex toqtol lil żewġha bil-maġija sewda bl-għajnuna ta’ dak l-iskjav Tork.

Bigeni tkompli tgħid ukoll li din Anna xi sentejn qabel saret taf qassis bl-isem ta’ Dun Feliċ Antonio li tiegħu Bigeni kienet serva. Anna Schembri kienet qaltilha li ser tagħmel maġija sabiex tobbliga lil dan il-qassis isir iħobbha. Bigeni tgħid li fil-

7 AIM Proc. Crim. Vol. 131B, Case 150, ff. 609-31.

68

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

verita` wara xi ftit ta’ żmien Dun Feliċ Antonio kien ifissa fuq Anna Schembri u sar iħobbha ħafna meta qabel bil-kemm kien jagħti kas tagħha.

Furjaniża oħra bl-isem ta’ Hieronima Tagliaferro, ta’ 35 sena, ikkonfermat dak li qalet Bigeni fuq Anna Schembri u żiedet ukoll li din tal-aħħar riedet anke tagħmel maġija sabiex toqtol lil ommha stess. Diversi nies oħra ttellgħu quddiem l-Inkiżitur Lante u kkonfermaw jew żiedu aktar akkużi simili rigward Anna Schembri. Finalment meta telgħat quddiem l-Inkiżitur Anna Schembri stess, din ammettiet l-akkużi kollha miġjubin kontriha iżda insistiet li dan għamlitu minħabba l-imġiba ħażina ta’ żewgha fil-konfront tagħha.

Finalment l-Inkiżitur Lante kien ikkundannaha biex tqatta’ xi xhur fil-ħabs tal-Inkiżizzjoni minħabba l-gravita` tal-krimini li wettqet.

Minn dan il-każ ma narawx biss kemm il-Maltin f’mumenti ta’ disperazzjoni kienu ġieli jirrikorru għall- maġija, anke saħansitra sabiex joqtlu lil qrabathom stess. Imma rridu nżommu f’moħħna wkoll li l-vjolenza domestika kienet xi ħaġa komuni dak iż-żmien u ħafna nisa miżżewġin kienu sfaw vittmi silenzjużi tagħha mingħajr ħadd ma jkun jaf, u ma kienu jsibu rifuġju u protezzjoni mkien. Wieħed irid jevalwa dan il-każ mhux biss min-naħa ta’ superstizzjoni, iżda aktar minn hekk, dan il-każ jixhed problemi soċjali u familjari kbar kaġun ta’ nuqqas ta’ rispett lejn il-mara. Biex mara miżżewġa tasal tipprova toqtol lil żewġha sinjal li kienet tkun għaddejja minn tbatija insapportabbli.

Konklużjoni Dawn huma ftit mit-trufijiet tal-ħajja soċjali u morali fil-Furjana fid-dawl tal-aħħar żminijiet tal-Ordni f’Malta, f’kuntest li jirrifletti wkoll il-ħajja inġenerali Maltija. Għalkemm kien hawn dawn in-nuqqasijiet, wieħed irid jifhem it-tbatija, il-faqar u n-nuqqas ta’ dinjita` li l-Maltin kienu jsofru kontinwament fi żmien imbiegħed u li allura jwassalhom sabiex jaġixxu b’mod daqstant inkonformi lejn irreliġjon Nisranija.

PA R RO Ċ Ċ A S A N P U BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 2 2

Ħidma Pastorali u xi Attivitajiet oħra bejn Marzu 2019 u Marzu 2022

– Kitba ta’ Dun Stefan Galea u Paul Vella Dan ir-rapport jibda mill-Erbgħa 6 ta’ Marzu 2019. Dakinhar kien l-Erbgħa tal-Irmied. It-Tqegħid tal-Irmied sar fil-quddies kollu, waqt li qabel il-quddiesa ta’ filgħaxija saret ċelebrazzjoni penitenzjali.

L

ejlet, jiġifieri l-5 ta’ Marzu, kien il-175 anniversarju ta’ meta l-Floriana saret Parroċċa. L-okkażjoni ma setgħetx tiġi mfakkra dak il-jum stess minħabba li kien l-aħħar jum tal-Karnival, imma s-Sibt ta’ wara, qabel il-quddiesa ta’ filgħaxija, sar il-feature ‘Id-determinazzjoni tal-Furjanizi fil-kisba talParroċċa tagħhom.’

Din is-sena, parti mit-Tberik sar matul ir-Randan.

Nhar il-Ġimgħa 22 ta’ Marzu: Mons. Pawl Camilleri u Mons. Victor Zammit McKeon fakkru l-50 anniversarju tal-ordinazzjoni saċerdotali tagħhom fil-quddiesa tas-6.30 pm. Huma kkonċelebraw flimkien mal-Isqof Awżiljarju l-E.T. Mons. Joseph Galea Curmi.

Il-Ġimgħa 12 ta’ April: Din is-sena l-quddiesa tas-6.00 pm. kienet iċċelebrata għand il-Kapuċċini u wara saret il-proċessjoni bl-istatwa tad-Duluri sal-Parroċċa. Wara d-dħul, għall-ħabta tat-8.00 pm. kienet iċċelebrata quddiesa oħra.

Is-Sibt 13 ta’ April: Fil-quddiesa ta’ filgħaxija sar it-Tberik taż-Żebbuġ. L-għada Ħadd il-Palm, fid-9.00am sar it-Tberik taż-Żebbuġ quddiem il-Museum u proċessjoni lejn il-Knisja għallquddiesa.

Din is-sena, għall-ewwel darba, il-Via Crucis li ssir nhar it-Tlieta tal-Ġimgħa l-Kbira, saret fil-Ġnien tal-Argotti minflok fil-Mall. Il-quddiesa tas-6.30 pm. kienet iċċelebrata fil-Knisja ta’ Sarria.

F’Ħamis ix-Xirka saret spjega tat-Tridu talGħid fis-6.45 pm. Il-Konċelebrazzjoni bdiet fis7.00pm, u flimkien magħna ħadu sehem membri tal-Parroċċa tal-Eritrej li wħud minnhom ħadu

sehem fil-funzjoni tal-ħasil tar-riġlejn.

Saru Viżti organizzati u Adorazzjoni oħra fl-10.30 pm.Saru Viżti organizzati wkoll nhar il-Ġimgħa l-Kbira filgħodu. It-Tifkira tal-Passjoni bdiet fit3.00 pm.

Imbagħad l-għada 20 ta’ April inġbarna għallaqwa u l-isbaħ ċelebrazzjoni tas-Sena Liturġika, il-Vġili Qaddis tal-Għid. Fit-tmiem taċċelebrazzjoni l-Arċipriet ta figolla lil dawk kollha preżenti. Ma kienx hemm magħmudijiet waqt ilVġili. L-għada, l-Għid il-Kbir saret ċelebrazzjoni ta’ ferħ għat-tfal qabel il-quddiesa tal-10.30 am.

Wara l-quddiesa, it-tfal ukoll ingħataw figolla.

Il-Ġimgħa 26 ta’ April kien Jum ta’ Supplika fejn sar talb biex mill-festa joħroġ ġid spiritwali.

Il-quddiesa ta’ filgħaxija kienet għall-bżonnijiet spiritwali u materjali tal-benefatturi ħajjin u mejtin tal-Parroċċa.

Il-quddiesa tal-għada s-Sibt filgħaxija kienet b’suffraġju għal dawk kollha li mietu matul is-sena li għaddiet. Dawn b’kollox kienu 51. Fis-7.30 pm. il-Parroċċa flimkien mal-Assoċjazzjoni Publju ta’ Malta organizzat Lejla mużiko-letterarja bl-isem: ‘Publju: Twelid ta’ Parroċċa.’ fl-okkażjoni tal-175 anniversarju mit-twaqqif tal-Parroċċa. Ingħata wkoll omaġġ lill-artist Emvin Cremona f'għeluq il-100 sena minn twelidu.

Il-Ħadd 28 ta’ April: Jum il-Floriana, il-Katekeżi u s-Solidarjeta` F’dan il-jum issir stedina speċjali lill-Furjaniżi li jgħixu barra mill-Floriana. Il-ġbir kollu li sar f’dan il-jum kien għall-Karita`.

Wara l-quddiesa tad-9.00 am. bdiet il-proċessjoni bis-Sagrament u l-Vjatku Solenni akkompanjat PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

69

mill-Banda Vilhena. Wara l-Quddiesa tal11.00am, inħarġet il-vara min-niċċa. L-Ikla talfesta, saret fis-Sala San Publju u bdiet fis-1.00 pm.

It-Tnejn 29 ta’ April: Jum it-Tfal Bħas-soltu, f’dan il-jum, it-Tnejn ta’ qabel il-festa issir ilfesta tat-tfal. Dakinhar il-quddiesa kienet fis-6.00 pm u t-tfal taw il-karus tal-karita` u ngħata rigal ta’ tifkira lit-tfal kollha li attendew.

It-Tlieta 30 ta’ April: Jum l-Għaqdiet: FilQuddiesa tas-6.30 pm., ħadu sehem il-Kunsill Lokali u l-membri tal-għaqdiet kollha, reliġjużi u ċivili tal-Parroċċa.

Wara sar riċeviment fis-Sala San Publju għarrappreżentanti tal-għaqdiet kollha. Waqt dan ir-riċeviment, ingħaddu l-voti tal-għaqdiet biex jintgħażel ir-rebbieħ tat-Trofew Tonna għal din is-sena. It-Trofew Tonna din is-sena ngħata lil Mr. J. DeBattista. l-Erbgħa 1 ta’ Mejju: Dan kien l-ewwel Jum tat-Tridu li kien iddedikat għall-Komunita` Parrokkjali.

Il-Ħamis 2 ta’ Mejju: Jum il-Morda u l-Familji: Il-quddiesa tad-9.00 am. kienet għall-morda u l-anzjani u fiha kien amministrat lilhom isSagrament tal-Griżma tal-Morda.

Il-quddiesa ta’ filgħaxija kienet għall-familji.

Il-Ġimgħa 3 ta’ Mejju: Jum is-Saċerdoti, Reliġjużi u Vokazzjonijiet: Fi tmiem il-Quddiesa Konċelebrata ta’ filgħaxija, li fiha ħadu sehem saċerdoti u reliġjużi tal-Parroċċa flimkien ma’ oħrajn kienu ppreżentati l-flus li l-komunita` Parrokkjali ġabret għallkarita` waqt il-Ġimgħa Mqaddsa u l-festa.

Is-Sibt 4 ta’ Mejju: Lejlet il-Festa. Fis6.00pm. bdiet itTraslazzjoni Solenni tarRelikwija mill-Knisja 70

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

ta’ Sarria u tmexxiet mill-E.T. Mons. Vittorio Lupi, Isqof Emeritu tad-Djoċesi ta’ Savona-Noli.

Wara l-Għasar u Ċelebrazzjoni Ewkaristika kienet iċċelebrata l-quddiesa fis-7.30 pm. mill-Isqof Awżiljarju l-E.T. Mons Joseph Galea Curmi.

Il-Ħadd 5 ta’ Mejju: Jum il-Festa: L-E.T. Mons.

Arċisqof Charles J. Scicluna ntlaqa’ fil-Museum u wara li wasal il-Knisja akkompanjat millArċipriet, il-Kleru u l-Poplu, mexxa l-Quddiesa Pontifikali fid-9.15 am.

Wara l-festa kompla t-Tberik sal-Ġimgħa 17 ta’ Mejju. Nhar l-Erbgħa 8 ta’ Mejju, tifkira talMadonna ta’ Pompei, saret quddiesa fil-11.30 am u f’nofsinhar ingħadet is-Supplika. Imbagħad l-għada, il-Ħamis 9 ta’ Mejju, fil-quddiesa ta’ filgħaxija, flimkien mal-membri tal-Museum iċċelebrajna l-Festa ta’ San Ġorġ Preca. Fl-istess quddiesa kien imfakkar ukoll Jum il-Fondazzjoni tal-Floriana.

Id-dħul tal-istatwa ta’ San Publju sar is-Sibt 11 ta’ Mejju wara l-Quddiesa ta’ filgħaxija li kienet b’radd il-ħajr għall-festa. Din is-sena, it-Tifkira tal-Konsagrazzjoni tal-Knisja saret fil-ġurnata propja tagħha jiġifieri nhar it-Tlieta 28 ta’ Mejju.

Il-Pellegrinaġġ Marjan mill-Knisja għal għand ilKapuċċini sar fit-30 ta’ Mejju. L-għada, il-Ħadd 16 ta’ Ġunju kienet ilfesta tat-Trinita` Qaddisa.

Sitt itfal irċevew l-Ewwel Tqarbina waqt il-quddiesa tal-10.30 am.

Il-Ħamis ta’ wara, 20 taxxahar iċċelebrajna l-festa tal-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu. Il-Knisja baqgħet miftuħa l-ġurnata kollha għall-Adorazzjoni u fis-6.30 pm. saret ilKonċelebrazzjoni u wara Proċessjoni Ewkaristika li din is-sena inkludejna wkoll il-knisja talKapuċċini, fejn filpjazza ingħatat il-Barka Sagramentali.

Fil-jiem ta’ wara sal-Ħamis 27

ta’ Ġunju il-Knisja kienet tibqa’ miftuħa għallAdorazzjoni.

Il-Ġimgħa Ewkaristika ntemmet il-Ġimgħa 28 ta’ Ġunju bil-festa tal-Qalb Imqaddsa ta’ Ġesu`. Dan kien jum ieħor ta’ Adorazzjoni, din id-darba filMuseum. Fis-6.30 pm. bdiet il-Konċelebrazzjoni u wara Proċessjoni Ewkaristika li għaddiet mittoroq ta’ Balzunetta. Waqt il-Proċessjoni ngħatat il-Barka mid-Depot tal-Pulizija.

Wara l-quddiesa ta’ filgħaxija ta’ nhar it-Tnejn l-1 ta’ Lulju is-Sagrament ittieħed proċessjonalment fil-Kappella tan-Nazzarenu li nfetħet għalladorazzjoni. L-adorazzjoni baqgħet issir mitTnejn sal-Ġimgħa bejn is-7.00 u d-9.00 pm. salaħħar ta’Settembru.

Nhar it-Tlieta 16 ta’ Lulju l-Arċipriet qaddes filKappella ta’ Lourdes biex tkun imfakkra l-aħħar dehra. Din is-sena l-Pellegrinaġġ annwali għasSantwarju tal-Madonna tal-Mellieħa sar nhar l-Erbgħa 24 ta’ Lulju.

Malli beda Ottubru, ir-Rużarju beda jingħad filKnisja darbtejn kuljum. Il-Ħamis 3 tax-xahar il-Komunita` tal-patrijiet Kappuċċini ċċelebrat il-festa tal-qaddis patrun tagħhom San Franġisk.

Dan għaliex l-għada, il-jum propju tal-festa, kien hemm attivita` fuq il-Fosos.

Jum it-Tagħlim Nisrani kien iċċelebrat nhar itTlieta 8 tax-xahar. Dakinhar il-quddiesa ta’ filgħaxija kienet fis-6.00pm u għaliha kienu mistednin it-tfal u l-ġenituri tagħhom.

L-għada l-Erbgħa u l-Ħamis kienu jiem ta’ tħejjija għall-festa tal-Madonna tar-Rużarju li din is-sena ċċelebrajnieha nhar il-Ġimgħa 11 ta’ Ottubru.

Dakinhar fis-6.00 pm. tkanta l-Għasar u Fr. Ray Gatt O.P. qaddes tas-6.30 pm. Għall-ħabta tas7.10 pm. ħarġet il-proċessjoni.

Is-Sibt 2 ta’ Novembru, wara l-quddiesa ta’ filgħaxija, l-Arċipriet bierek l-oqbra u r-ritratti talmejtin armati fil-Knisja.

Il-Ħadd 3 ta’ Novembru, 20 adoloxxent irċevew il-Griżma tal-Isqof waqt il-quddiesa tal-10.30 am.

Il-Ġimgħa 15 ta’ Novembru ltaqgħet l-Assemblea Parrokkjali fis-Sala tal-Koperaturi tal-Museum wara l-quddiesa tas-6.30 pm.

Il-pellegrinaġġ għaċ-Ċimiterju ta’ Santa Marija Addolorata sar nhar il-Ħamis 26 ta’ Novembru It-tesserament tal-membri tal-Azzjoni Kattolika sar nhar il-Ġimgħa 13 ta’ Diċembru fil-quddiesa tad-9.00 am. L-għada bdiet in-Novena tal-Milied.

Saru diversi attivitajiet mill-għaqdiet li ħadu ħsieb janimaw il-ġurnata tagħhom f’dawn id-disat ijiem.

Fl-aħħar jum tan-Novena, jiġifieri t-Tnejn, 23 ta’ Diċembru, il-membri tal-Museum għamlu l-proċessjoni tradizzjonali bil-Bambin madwar it-toroq tal-Parroċċa. Lejlet il-Milied, iċċelebrazzjoni ta’ ferħ ta’ qabel il-quddiesa ta’ nofsillejl bdiet fil-11.00 pm.

L-aħħar tlett ijiem tas-sena kienu jiem ta’ adorazzjoni u l-Knisja baqgħet miftuħa l-ġurnata kollha. Is-sena ntemmet bil-Quddiesa ta’ Radd il-Ħajr nhar it-Tlieta 31 ta’ Diċembru fis-6.30 pm. Wara l-quddiesa tkanta t-Te Deum u saret ċelebrazzjoni Ewkaristika.

L-Erbgħa, l-1 ta’ Jannar, iċċelebrajna flimkien mal-Knisja kollha s-Solennita` ta’ Marija Omm Alla u Jum il-Paċi. Il-Parroċċa tat is-somma ta’ €1250 għad-Dar tal-Providenza. Filgħaxija l-Arċipriet mar personalment id-Dar talProvidenza. Mill-Ħamis 2 ta’ Jannar filgħodu bdew żewġ quddisiet, waħda fis-7.00 u oħra fit8.30 am. Il-ħinijiet tal-quddies ta’ nhar ta’ Ħadd u tal-festi kmandati baqgħu l-istess.

Fit-tielet ġimgħa ta’ Jannar tiġi ċċelebrata l-Festa Liturġika ta’ San Publju. Il-Ġimgħa 20 taxxahar kienet imtellgħa l-Kantata ‘Ħodon Fjuri lil San Publju’ fil-Knisja Parrokkjali. Din saret b’inizjattiva tal-gazzetta ‘Il-Furjana’ u kienet taħt il-patroċinju tal-E.T. Dr. George Vella, President ta’ Malta.

It-Tlieta 21 tax-xahar, fis-6.00 pm. saret itTraslazzjoni, il-Kant (l-Għasar) u wara l-quddiesa.

L-Erbgħa, Jum il-Festa, it-tfal tal-iskola ġew għall-quddiesa tat-8.30 am. Fis-6.00 pm beda l għasar u fis-6.30 pm., il-Kanonku David Cilia, l-Arċipriet il-ġdid ta’ San Pawl il-Belt mexxa l-Konċelebrazzjoni.

Il-ċelebrazzjoniet tal-Festa Liturġika ta’ San Publju ntemmu l-Ħadd 26 ta’ Jannar b’ħarġa PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

71

għal Għawdex li fiha kienet iċċelebrata l-festa talqaddis fil-kappella ddedikata lilu fl-Għasri.

Il-Ħadd, 2 ta’ Frar, kienet il-festa talPreżentazzjoni tal-Mulej (il-Kandlora). It-tberik tax-xemgħat sar fil-quddiesa tas-Sibt filgħaxija.

Bħal kull sena, id-dehriet tal-Madonna lil Santa Bernardetta jiġu mfakkra fil-kappella tal-Madonna ta’ Lourdes. Din is-sena, din il-kappella, għalqet 100 sena mit-twaqqif tagħha Il-Ħamis 12 ta' Marzu 2020, l-isqfijiet Maltin joħorġu direttivi li b'effett immedjat jitwaqqfu l-attivitajiet kollha reliġjuzi fil-knejjes, inkluż ilquddies kollu ta' kuljum, Ħdud u festi, żwiġijiet u funerali. L-aħħar quddiesa ċċelebrata filknisja tagħna kienet dik tat-8:30am ta` nhar ilĦamis 12 ta' Marzu 2020. Il-Parroċċa ħabbret immedjatament dan il komunikat kif ukoll il ħinijiet ġodda tal-ftuħ tal-knisja għal waqt din il pandemija. Il-ftuħ ser ikun hekk: Mit-Tnejn salĦadd, filgħodu bejn 7:00am u 8:00am u filgħaxija bejn 5:00pm u 6:00pm.

L-Erbgħa 25: filgħaxija. Skont direttiva millKurja, fis-6.15pm daqqejna mota biex ingħaqadna mal-kumplament tal-knejjes Maltin u dawk Kattoliċi fid-dinja kollha, fil-ħin li l-QT il-Papa Franġisku ta l-Barka mill-Bażilika ta' San Pietru, liema barka ntweriet diretta fuq il-mezzi tax-xandir.

Il-Ġimgħa 3, Tifkira ta' Marija Addolorata. Ilknisja fetħet bħas-soltu, siegħa filgħodu u siegħa fil-għaxija. Filgħaxija fis-6.30pm, l-Arċipriet ġab il-laptop tiegħu biex fis-7.00pm, iċċelebra quddiesa li ntweriet live fuq il-FB tal-Parroċċa.

Il-Ħadd 5: Ħadd il-Palm l-Arċipriet, ittrasmetta live fuq FB. Il-Ħamis 9, Ħamis ix-Xirka, filgħaxija, reġgħet saret quddiesa trasmessa live fuq FB . Wara, sar ftit ħin ta' adorazzjoni quddiem is-Santismu Sagrament li tpoġġa fi speċi ta` altar tar-Repożizzjoni (Sepulkru) żgħir li ntrama apposta fil-kappella tas-Sacro Cour. Minn quddiem l-istess Sepulkru, il-Viċi Dun Ġwann Farrugia, permezz tal-istazzjon televiżiv tiegħu Xejk, ttrasmetta erba` sigħat ta` adorazzjoni bejn 9pm u 1am. Il-Ġimgħa 10, Il-Ġimgħa l-Kbira.

Fit-3pm, Dun Ġwann ittrasmetta l-funzjoni tallum. Fi tmiem il-funzjoni l-knisja għalqet u ma reġgħetx fetħet. Is-Sibt 11, Sibt il-Għid. Il-knisja baqgħet magħluqa l-ġurnata kollha. Fit-8pm saret 72

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

il-liturġija ta' Sibt il-Għid. Il-funzjoni kollha reġgħet kienet trasmessa live fuq FB. Din id-darba t-trasmissjoni saret minn grupp ta` Fr. Ray Toledo li kkonċelebra mal-Arċipriet.

Il-Ħadd 12: L-Għid il-Kbir. Il-knisja reġgħet fetħet għal siegħa filgħodu u siegħa oħra filgħaxija.

F'xandira diretta live fuq FB fid-9am, l-Arċipriet iċċelebra quddiesa. Il-Ħadd 19 ta April, Il-knisja llum ukoll infetħet fejn is-7am u t-8am u bejn il5pm u s-6pm. Minflok il-purċissjoni Solenni talVjatku bejn id-9am u l-10am, akkumpanjat minn ftit persuni, l-Arċipriet ħareġ bis-Sagrament. Fl10am, fi trasmissjoni diretta fuq FB tal-Parroċċa u l-istazzjon Xejk saret quddiesa konċelebrata millArċipriet flimkien ma` Fr. Ray Toledo. Is-Sibt 25, suppost lejlet il-festa ta' San Publju. Fis-6.30pm, fuq altar provizorju armat quddiem in-niċċa ta' San Publju l-Arċipriet iċċelebra quddiesa. Grazzi lil Dun Ġwann Farrugia, il-quddiesa kollha kienet trasmessa live fuq Xejk TV. Fi tmiem il-quddiesa l-Arċipriet, iħares lejn il-vara, qara t-talba li dik ilġimgħa stess Mons Arċisqof Charles J. Scicluna kiteb lil San Publju Il-Ħadd 26:, Suppost jum il-festa ta' San Publju.

Bħala l-ewwel attività Dun Pawl Camilleri qaddes.

Għat-tieni darba konsekuttiva, bejn id-9am u l-10am reġgħet saret purċissjoni ridotta oħra bisSsantismu Sagrament. Fl-10am trasmissjoni oħra fuq l-istazzjon Xejk ta` quddiesa li saret quddiem in-niċċa tal-vara ta' San Publju. F'nofsinhar daqqejna mota bil-kbir.

Is-Sibt 13 ta' Ġunju: Illum filgħaxija għallgrazzja t'Alla l-knisja, bl-altar maġġur armat bilġilandra reġgħet laqgħet lill-Poplu t'Alla għallquddiesa tas-solennità ta' Corpus.

Il-Ġimgħa 19: Festa tal-Qalb ta’ Ġesù. Il-knisja baqgħet miftuħa matul il-ġurnata kollha bisSantismu Sagrament espost. Filgħaxija saret ilquddiesa solenni LULJU 2020 Il-Ħadd 19: 12 il-tifel u tifla rċevew is-Sagrament tal-Ewkaristija għall-ewwel darba Il-Ħadd 26: 12 il-tifel u tifla rċevew is-Sagrament tal-Griżma tal-Isqof

AWWISSU 2020 Is-Sibt 7: Fuq il-paġna ta’ FaceBook (FB) talparroċċa tagħna ġie avżat illi ġie assenjat lillparroċċa tagħna l-Kanonku Dun Stefan Galea mill-Belt Valletta residenti n-Naxxar bħala l-Viċi Parroku ġdid. Għal dawn l-aħħar 10 snin Dun Stefan serva, fl-istess kariga, fil-parroċċa ta’ Marija Bambina tan-Naxxar.

Il-Ħadd 23: Bil-quddiesa tal-10.30am. Dun Stefan Galea beda uffiċjalment l-impenji tiegħu bhala Viċi Parroku. Fil-5.30pm saret quddiesa Pontifikali biċ-ċelebrant ikun Mons Arċisqof Charles Jude Scicluna. Fi tmiem il-Pontifikal u fil-preżenza tal-ex Arċipriet Mons Richard Borg, dak attwali l-Kanonku Dun Charles Cini, il-pittur is-Sur John Grima u kongregazzjoni numeruża, Mons Arċisqof inawgura l-proġett tal-pittura fissaqaf tal-kappellun tar-Rużarju.

SETTEMBRU 2020 Il-Ġimgħa 25: Mons Arċisqof iċċelebra quddiesa fil-knisja tagħna għal dawk kollha li jaħdmu fisSegretarjat tal-Edukazzjoni tal-Knisja.

OTTUBRU 2020 Il-Ħadd 4: Fil-knisja tas-Salib Imqaddes talpatrijiet Kapuċċini kienet iċċelebrata l-festa ta' San Franġisk t'Assisi.

Il-Ħadd 25: Kien imfakkar l-anniversarju talKonsagrazzjoni tal-Knisja tagħna.

Mill-quddies kollu ta` tmiem din il-ġimgħa, inġabret is-somma ta' €550 għall-Missjoni.

NOVEMBRU 2020

fil-Konkatidral ta' San Ġwann. Il-korteo funebri telaq mill-isptar Mater Dei u fi triqtu lejn il-belt Valletta, waqaf quddiem il-knisja ta` San Publju fejn l-Arċipriet, f'isem il-poplu Furjaniż poġġa bukkett fjuri fuq it-tebut.

DIĊEMBRU 2020 Is-Sibt 5: Fil-knisja tagħna saret quddiesa b’tislima u b'suffraġju lill-Professur Oliver Friggieri.

It-Tlieta 15: Ingħata bidu għan-novena tal-Milied.

Għal kull ġurnata tan-novena kienu mistiedna jieħdu sehem id-diversi għaqdiet kostitwiti filFurjana.

Il-Ħamis 24: Il-quddiesa tradizzjonali ta' lejlet il-Milied saret fil-ħin bħal fis-snin l-imgħoddija, f'nofsillejl. Matul il-ġimgħa tqassmu biljetti biex ikun żgurat li fil-knisja ma jkunx hemm kongregazzjoni ta' aktar minn 130 persuna, u dan minħabba l-pandemija.

JANNAR 2021 Il-Ġimgħa 1: Il-ġbir li sar waqt il-quddies kollu f'dan l-ewwel jum tas-sena b'risq id-Dar tal-Providenza laħaq is-somma ta' €1,030. Flokkażjoni tal-bidu tas-Sena Ġużeppina, wara l-quddiesa tal-5.30pm Dun Stefan Galea poġġa, u xegħel xemgħa quddiem l-istatwa ta’ San Ġuzepp.

Dan id-dawl tax-xemgħa kien mixgħul matul issena kollha. u wara l-quddiesa ta` filgħaxija kienet tingħad it-talba lill-Missier Putattiv ta' Ġesù.

Il-Ġimgħa 22: Iċċelebrat il-jum solenni talfesta liturġika ta' San Publju. Filgħaxija saret Konċelebrazzjoni Sollenni mmexxija minn Patri Stephen Magro OFM. Ħadet sehem l-orkestra u

L-Erbgħa 4: Tħabbret il-mewt ta’ Patri Robbie Wirth SJ. Dan il-Patri Ġiżwita għamel snin sħaħ jgħix hawn fostna fil-Furjana, jagħti servizz fil-knisja ta' Sarria. .

Is-Sibt 21: Tħabbret il-mewt talProfessur u Poeta Malti u Furjaniż, Dr Oliver Friggieri. Il-funeral tiegħu, li kien organizzat millGvern sar fil-25 ta' Novembru PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

73

l-kantanti tal-Cappella Bugeja taħt id-direzzjon ta` Mro. Patri Salv Galea O.P. FRAR 2021 Il-Ħamis 11: Imfakkra l-Ewwel Dehra talMadonna ġewwa Lourdes. Minħabba li l-patrijiet Kapuċċini reġgħu jinsabu fi kwarantina bilknisja u l-kappella jerġgħu jkunu magħluqin, ilfunzjonijiet tad-dehriet saru fil-knisja tagħna.

Il-Ħadd 14: Tħabbret il-mewt tas-Sinjura Mary Cini, omm l-Arċipriet tagħna.

It-Tlieta 16: Fil-Bażilika ta’ Kristu Re fir-Raħal il-Ġdid, sar il-funeral ta' omm l-Arċipriet.

L-Erbgħa 17: Fis-6.30pm saret il-quddiesa ta’ 'Ras ir-Randan'. Matul ir-Randan kollu, kull nhar ta’ Erbgħa u nhar ta' Ġimgħa fis-6pm, issir il-Via Sagra fil-Knisja.

Il-Ħadd 21: Wara l-quddiesa tas-6.30pm sar ittberik tas-salib li jrid jittalla` u jitpoġġa fuq illanterna tal-koppla. Fuq dan is-salib sar restawr estensiv.

MARZU 2021 It-Tnejn 8: Joe Camilleri li huwa membru talM.U.S.E.U.M. beda kors ta Eżerċizzi tar-Randan fil-knisja ta` San Publju.

L-Erbgħa 10: Bin-numri talinfettati bil-Covid ikomplu jogħlew, reġgħu twaqqfu l-funzjonijiet kollha filknejjes. L-aħħar quddiesa kienet tas-6.30pm.

Il-Ġimgħa 12: Il-knisja bdiet tinfetaħ kuljum mit-Tnejn salĦadd, filgħodu bejn is-7.00am u t-8.00am u filgħaxija bejn il5.00pm u s-6.00pm.

Is-Sibt 19: Festa ta` San Ġużepp. Bil-kappella ta` dan il-qaddis armata u bl-istatwa esposta, fil-knisja sar biss quddies taħt forma privata 74

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

fejn is-saċerdot iqaddes mingħajr nies fil-knisja.

Il-Ġimgħa 26: Fl-okkażjoni tal-festa tad-Duluri l-quddiesa li saret mingħajr kongregazzjoni kienet imxandra fuq il-FB tal-Parroċċa. Il-funzjonijiet kollha ta’ bejn Ħadd il-Palm u l-Għid il-Kbir saru fil-knisja bla nies u ġew trasmessi fuq il-paġna ta’ FB tal-parroċċa.

APRIL 2021 Il-Ħamis 1: Ħamis ix-Xirka. Fis-6pm saret ilkonċelebrazzjoni tal-ikla tal-Mulej li ntemmet bit-trasportazzjoni tal-Ewkaristija għall-altar tarRepożizzjoni. Wara li s-sena l-oħra s-Sepulkru ma ntramax kollu din is-sena, raġa` ntrama komplut.

Il-knisja kienet miftuħa mis-7.30 sal-10.00pm.

Il-Ġimgħa 2 Il-Ġimgħa l-Kbira, il-knisja fetħet bejn is-7 u l-10am għall-viżti. 3pm Funzjoni talPassjoni u l-Mewt tal-Mulej Is-Sibt 3: Il-Funzjoni tal-Vġili tal-Għid saret fit -8pm. Ikkonċelebraw is-saċerdoti tal-parrroċċa u ħa sehem il-kor Marantha.

Il-Ħadd 18: Fil-jum li suppost konna qegħdin niċċelebraw il-festa parrokkjali ta' San Publju, Mons Arċisqof Charles J. Scicluna qaddes fil11am. Marbuta mal-ġurnata tal-lum Mons Arċisqof kiteb talba fejn fiha invoka l-interċessjoni tal-patrun tagħna u ta' Malta, San Publju f’dan iż-żmien diffiċli kaġun talpandemija.

MEJJU 2021 Is-Sibt 8: Fl-okkażjoni talfesta tal-Madonna ta’ Pompei saret il-quddiesa tradizzjonali fil-11.30 am segwita misSupplika.

Il-Ħadd 30: 13-il tifel u tifla mill-parroċċa tagħna rċevew l-Ewwel Tqarbina. Ġunju 2021 It-Tlieta 1: Mietet omm Dun Ġwann Farrugia.

Il-Ħamis 3: Fil-Knisja Arċipretali ta’ Santa Katerina taż-Żurrieq sar il-funeral ta` omm Dun Ġwann Farrugia.

Il-Ġimgħa 4: Reġa` beda t-tqarbin tal-morda u l-anzjani tal-parroċċa fi djarhom skont id-direttivi minħabba l-pandemija Is-Sibt 5: Festa ta’ Corpus Christi u l-bidu ta’ 'Ġimgħa Ewkaristika'. Il-knisja baqgħet miftuħa l-ġurnata kollha.

Il-Ħadd 6: Ġurnata oħra ta’ espożizzjoni tasSsantismu Sagrament.

Il-Ġimgħa 11: Festa tal-Qalb ta’ Ġesù. Ilknisja baqgħet miftuħa matul il-ġurnata kollha bis-sagrament espost. Filgħaxija, saret konċelebrazzjoni solenni tal-Qalb ta’ Ġesù.

LULJU 2021

Il-Ħadd 26: Fid-9.00am saret quddiesa organizzata mill-Floriana Football Nursery flokkażjoni tal-bidu ta’ stagun ġdid.

Il-Ħadd 3: Il-festa ta` Franġisk t'Assisi saret illum fil-knisja tal-Kapuċċini, minflok l-għada.

Il-Ħamis 7: Fl-okkażjoni tal-festa tal-Madonna tar-Rużarju fil-parroċċa tagħna, il-Kanonku Dun Leonardu Mintoff mexxa quddiesa solenni.

Il-Ħamis 14: Fis-sala ta' taħt l-iskola Primarja nfetaħ Book Sale b'risq il-knisja.

L-Erbgħa 20: Fis-7.00pm ir-Rużarju Mqaddes kien irreċitat fil-bitħa tal-Flats ta’ Triq il-Fosos.

NOVEMBRU 2021 Il-Ġimgħa 12: Fuq inizjattiva tal-Fsobians lil kull min attenda l-knisja llum, ingħatatlu fjura bit-tema XERRED L-IMĦABBA MAL-ĠAR TIEGĦEK.

Il-Ġimgħa 16: L-Arċipriet qaddes fil-kappella ta’ Lourdes fl-okkażjoni tal-aħħar dehra. Tbierket statwa ta’ anġlu li tqiegħdet fuq il-frontispizju talkappella.

Il-Ħadd 28: F'dan l-ewwel jum tal-Avvent, iżżanżnu kunupew u ventaltar fil-kulur vjola.

Is-Sibt 31: B'avviż fil-knisja tħabbar li mix-xahar ta’ Awwissu ser jerġa` jibda joħroġ il-magazin 'Qalb Waħda' bid-differenza li minflok ma jitqassam fid-djar, irid jinġabar mill-knisja.

L-Erbgħa 15: Bdiet in-novena tal-Milied. Kull ġurnata kienet mistiedna għaqda tal-parroċċa.

SETTEMBRU 2021 It-Tlieta 14: Festa tas-Salib Imqaddes. Fis-6pm saret il-Via Sagra u wara quddiesa kantata li spiċċat bil-Barka bil-Veru Linju.

Is-Sibt 18: Mil-lum u kull nhar ta’ Sibt, fil-knisja tagħna ser jibda jkollna l-laqgħat tal-Koperaturi (tal-M.U.S.E.U.M.). Normalment, dawn il-laqgħat kienu jsiru fis-sala ta' taħt l-iSkola Primarja imma minħabba l-protokoll tad-distanza soċjali, issa ser isiru fil-knisja tagħna.

Il-Ġimgħa 24: Il-Viċi Parroku Dun Stefan Galea tilef lin-nanna tiegħu, is-sinjura Vincenza Galea li kienet residenta fid-Dar tal-Anzjani fil-Furjana.

DIĊEMBRU 2021

Il-Ħamis 23: Wara nuqqas ta` sentejn minħabba l-pandemija, minflok għada (lejlet il-Milied) kif tradizzjonalment nafu li ssir id-dimostrazzjoni bil-Bambin organizzata mill-M.U.S.E.U.M., saret illum bl-immaġini ta` Ġesù Bambin jiġi mdawwar mat-toroq tal-Furjana. Wara d-dimostrazzjoni, ttellgħet serata tal-okkażjoni fil-knisja.

Il-Ġimgħa 24: Lejlet il-Milied. Il-quddiesa tradizzjonali ta` dan il-jum qaddis, inkluża l-prietka tat-tifel saret fil-ħin li mdorrijin bih, f' nofsillejl.

L-Erbgħa 29, Il-Ħamis 30 u l-Ġimgħa 31: Kienu jiem ta` kwaranturi bil-knisja tibqa` miftuħa matul il-ġranet kollha. L-aħħar quddiesa tas-sena spiċċat bil- purċissjoni fil-knisja bis-Ssantismu Sagrament bil-kant tat-Te Deum bħala Radd ilħajr lil Alla.

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

75

Jannar 2022

Frar 2022

Il-Ġimgħa 21: Fis-6pm saret Translazzjoni u Għasar kantat u wara quddiesa kantata millArċipriet

l-Erbgħa 2: Fis-6.30pm sar it-tberik tax-xemgħa tal-Gandlora u quddiesa kantata.

Is-Sibt 22: Jum il-festa liturġika ta’ San Publju. Fis6pm Għasar Kantat u wara quddiesa konċelebrata li spiċċat bl-antifona u l-barka sagramentali.

Mexxa l-funzjoni Monsinjur Carmel Attard. IlMużika kienet tal-Cappella Bugeja mmexxija mis-Surmast Patri Salv Galea OP

76

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

Marzu 2022 L-Erbgħa 2 Ras ir-Randan: Fil-quddies kollu saret iċ-ċerimonja tal-irmied imbierek. Fis-6.30pm ilquddiesa kienet kantata u konċelebrata.

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

77

78

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

79

PA R RO Ċ Ċ A S A N P U BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 2 2

Arbural Festa 2019

ARBURAL PITTURA NOVEMBRU 2021

Euro 5: Familja Polidano, Doris Ellul, Sylvia Cuschieri Euro 10: Veronica Borg Sant, Rose Sammut, Francis Bonnet, John Xuereb, Lina Vella, Carmel Formosa, Lina Vella, Charles Muscat, Frankie Azzopardi, Marco Vassallo, Rita Camenzuli, Michael Cordina, Carmen Agius, David Cutajar, Margaret Galea, Anthony Raimondo, Doris Baldacchino Euro 15: Lino Vella Clark, Familja Debono, Victor Attard, Winnie Zahra Euro 20: Emmanuel Borg, Louis Mallia, Tony Amaira, Joseph Farrugia, Guza Cauchi, Mario Spiteri, Noel Falzon, Tessie Zerafa, Anthony Attard, Benjamin Ellul, Victor Mintoff, Joseph M Debono, Carmen Cassar, Francis Polidano, Grace Xuereb Archer, Josephine Debattista, Theresa Buttigieg, Joseph Spiteri, Alfred Vassallo, Familja Stivala, Phyllis Sultana, Teresa Camilleri, Charles/Tessie Trapani, Paul/Nanett Zerafa, Antonia Darmanin, Carmen Bugeja, Familja Wright, Aurora Azzopardi, Lucy Rizzo, Vivie Camenzuli, Joe/Tarcisia Agius, Familja Camilleri, Margaret Attard, Familja Zarb, George/Emanuel Falzon, Carmen Grech Cremona, A Tabone, Alex/Carmen Spiteri, Emmanuel Tabone, Antida Falzon, Margaret Giusti, Theresa Portelli, Salvu/Marlene Cardona, Tania Tirchett, Grace Bezzina, Charles Spiteri, Mary Testa, Doris Cauchi, Dolores Camoin, Edward Camilleri, Elisa Saliba, Raymond Mercieca, Jane Attard, Carmelo Zarb, Familja Cefai, Frank/Vonnie Fabri, Christine Alamango Euro 25: Christopher Paris, Raymond Schembri, Maryline Schembri , Familja Savasta, Sandro Muscat, Charlie/Mary Ellul, Publius Vassallo Euro 30: Josepha Muscat, Paul/Antonia Vella, Carmelo Gauci, Evelyn Navarro, Dr Joseph Zammit Mckeon, Joseph Mifsud, Godwin Camilleri Euro 35: Alfred/Mary Anne Farrugia Euro 40: Aldo Mifsud, Emily Barbaro Sant, Lucia Mousu, Vincent Fenech, Carmen/Magret Muscat, Rosa Ellul, Familja Vella, Carmen Dimech, Joseph Gauci Euro 42: Louis Xuereb Euro 50: Mary Rose Pisani, Joe Friggieri, Alfred Cauchi, Patricia Cutajar, Walter Pawley, Lilian Miceli Farrugia, Joan Abela, Publio Magro, Manuel Mallia, Grace Bonello, Carmen Zammit, G. Micallef, Carmen Holland, William/ Carmen Mockridge, Anna Alamango, John Ellul, Albert/ Mary Mockridge, Mary Cauchi, Antida Cordina, Beatrice Pawley, Elpides Gatt, Charles Mamo, Familja Castillo, Anna Gauci, John Giusti, Denise Sarakinos, Agnes Mair, Mae Tonna Coleiro, Rose Fiott Euro 55: Kirsty Cachia Euro 60: Publius Zarb Euro 70: N.N., Maria Dalli Euro 80: Pawlu Piscopo Euro 100: Joseph Ellul, Dr Herman & Dr Angele Farrugia, Paul Formosa, Charles Saliba, Stephen/Michelle Giusti Euro 110: Familja Torpiano/Camilleri Euro 200: Joseph Testa Euro 300: Carmel & Marthese Dimech/Bianco, Grace Falzon, Victor Galea

Euro 10: Borg Frans, Brincat Emmanuel & Äšensina, Debono Anthony, Formosa Carmel, Mallia Tony & Doris Nee’ Polidano,Micallef Carmen, Mifsud Liliana, Mousu’ Salvatore, Muscat Charles, Piscopo Matteo, Saliba Elisa, Sultana Ramon Euro 20: Testa Mary, Vassallo Marco, Barbara Peter, Mallia Louis, Vella Clark Lino & Crocy, Zahra Winnie, Amaira Tony, Attard Anthony, Attard Jane, Barbaro Sant Emily, Borg Emanuel, Borg Lina & Doris, Camoin Doris, Cauchi Antonia, Cefai M’anne & Godfrey, Conti Joyce, Darmanin Antonia, Debono Joseph, Ellul Benjamin, Falzon Antida, Farrugia Melanie, Mallia Louise, Mintoff Victor, Paris Christopher, Rizzo Lucy, Sarakinos Sam, Spiteri Mario, Spiteri Charles, Tabone Emanuel, Vassallo Mr. & Mrs. Publio, Vassallo Alfred, Vella Silvio, Xuereb John Euro 21: Xuereb Louis Euro 25: Club Floriana Ajax, Falzon Noel, Samanta Euro 30: Alamango Anna, Camilleri Martin, Cilia Mario, Debattista Joseph, Debono Joseph & Josephine, Ellul Mr. & Mrs.Charlie, Grech Carmelo, Mercieca Raymond, Mifsud Mr & Mrs J.R., Polidano Francis Euro 35: Farrugia Alfred & Maryanne Euro 40: Scott Antida Euro 50: Azzopardi Julia, Baldacchino Joyce, Bonello Grace, Bonett Godwin, Camilleri Godwin, Cordina Antida, Cutajar Patricia, De Battista Victor, Ellul Rosa, Hole Louis, Mallia Manuel, Micallef Georgina, Miller Gerald, Mousù Lucia, Pawley Walter, Sammut Rose, Schembri Raymond, Schembri Marylene, Stefani Ann & Joseph, Stivala Mr. & Mrs. Charles, Tabone Anthony & Louise, Trapani Charlie & Tessie, Vella, Family, Mair Agnes Euro 60: Guazzo Alfred Euro 75: Pisani Rose Euro 80: Zarb Publius Euro 90: Cauchi Josephine Euro 100: Borg Jane & Anna, Cauchi Alfred, Friggieri Marthese, Griscti Stephen & Michelle, Magro Rev. Stephen & Michelina, Mockridge Albert & Mary, Mockridge William & Carmen, Muscat Margaret & Carmen, Piscopo Pawlu & Aħwa, Saliba Charles Euro 110: Saliba Mr. & Mrs. Euro 150: Supporters Club Euro 170: Familja Torpiano & Camilleri Euro 300: Galea Victor

Total Euro 5,702

80

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

Total : Euro 8,311 Donazzjonijiet (Margaret Gealea) fix-xhar:

Euro 2.50: Dorothy Cauchi, Ċettina Cauchi, Margaret Galea, Charles Spiteri, Guditta Dagustino, Mariana Dagustino, Grace Bezzina, Marlene Gauchi, Cathrine Borg Euro 5: Doris Brincat

ARBURAL PITTURA DIĊEMBRU 2022 Euro 10: Cordina Michael, Darmanin Antonia, Debono Anthony, Ellul Doris, Farrugia Frida, Formosa Carmel, Micallef Carmen, Muscat Charles, Sultana Raymond J, Emm. & Ċensina, Zahra Winnie, Zammit Rita Euro 20: Attard Margaret, Attard Anthony, Attard Victor & Maria, Baldacchino Doris, Barbaro Sant Emily, Borg Lino, Borg Frans, Borg Emmanuel, Cauchi Denis, Cutajar David, Ellul Benjamin, Farrugia Melanie, Mallia Louise, Polidano Violet, Spiteri Mario, Spiteri Alex & Carmen, Spiteri Margaret, Stivala Charles, Vassallo John, Vella Chris, Vella Clarke Lino & Crocy, Xuereb John, Żerafa Tessie & Karmenu Euro 22: Mallia Louis Euro 25: Mark Azzopardi Bencini Euro 30: Agius Joseph, Attard Jane, Camilleri Martin, Darmanin Vicky, Falzon Noel, Gauci Carmelo, Polidano

Francis, Saliba Charles, Tabone Anthony Euro 35:Debono Joseph & Josephine Euro 40: Ellul Mr & Mrs Charles, Scott Antida Euro 48: Xuereb Louis Euro 50: Alamango Anna , Castillo Familja, Cauchi Doris, Cordina Antida, Debattista J, Farrugia Marcel, Farrugia Alice, Formosa Paul, Każin Vilhena, Mallia Manuel, Micallef Giorgina, Mockridge William, Pace Ludgarda & Maria, Pawley Beatrice, Vella George & Family, Wright D. Euro 100:Borg Jane & Anna, Coleiro Anthony, Cutajar Patricia, Ellul Rosa, Friggieri Eileen, Giusti Stephen & Michelle, Mockridge Albert & Mary, Muscat Carmen & Margaret, Piscopo Pawlu, Testa Joseph, Torpiano Familja Euro 125: Pisani Rose Euro 200: Galea Victor, Saliba Charles, Alfred Arpa Ltd.

Total ; Euro 3,685

GRAZZI MILL-QALB LID-DONATURI KOLLHA Rendikont Ġeneral għas-sena 2021 Dħul għas-sena 2021 Ġbir waqt il-quddies Euro 30,616 Ġbir għall-pittura tal-kappellun tal-kurċifiss Euro 15,440 Ġbir mill-kaxxi fil-knisja Euro 2,737 Fundraising Euro 1,319 TOTAL Euro 50,112 Ħruġ għas-sena 2021 Utility Bills (Dawl, ilma, telephone) Euro 4276 Spejjeż oħra bħal Survey tal-faċċata etċ u tindif tal-oqbra talAddolorata fost l-oħrajn Euro 7,154 Xiri ta’ diversi affarijiet marbuta max-xogħol tal-koppla u affarijet oħra. Euro 3,372 Ħlas lill-Kurja (Fondo Clero + spejjes oħra) Euro 14,244 Salarju tas-Sagristan Euro 10,365 Loan mal-Kurja (Issa mħallas kollu) Euro 3,111 TOTAL Euro 42,522 Dħul ieħor Fond tal-kawżi ġusti (proġett tal-koppla) Euro 82,500 Malta Tourisim Authority (għad-dawl tal-faċċata) Euro 2,000 Ġbir għall-Festa waqt il-quddies tal-Ħadd Euro 967 Malta Enterprise (minħabba l-impieġ tas-sagristan) Euro 1,553 TOTAL Euro 87,020 Il-Kont tal-Proġett tas-Saqaf tal-kappellun tal-Kurċifiss sal-lum, April 2022: fil-kont tal-Proġett tal-Pittura għandna l-bilanċ ta’ 32,748€ wara li sar il-ħlas lill-pittur John Grima f’Lulju 2021 li kien ta’ €53,100. Spiża oħra kienet id-deheb tal-indurar li kienet ta’ €5,015.92. Nirringrazzjaw lill-Board talGazzetta Il-Furjana għall-għotja sabiħa ta’ €5,920 b’ risq l-istess proġett. Grazzi lil kull min ikkontribwixxa permezz taż-żewġ Arburalli li saru sa issa.

Rendikont mill-Festa 2019 sal-lum.

Rendikont Dħul Bilanċ mill-festa 2018 - Euro 480 Ġabra fil-Ħruġ tal-Vara – Euro 1,265 Arbural – Euro 5,700 Ġabra festa ta' Jannar 2019 – Euro 560 Mill-ikla tal-ħruġ tal-vara – Euro 2,340 Reklami – Euro 3,305 Fund Raising – Euro 5,340 Ġbir mill-kaxxa ta' quddiem San Publju – Euro 526 Niċċa San Publju – Euro 636 Donazzjonijiet – Euro 2,896 Ikla tal- Voluntieri – Euro 500 Ġbir waqt il-quddies – Euro 1,595 Ġabra f'Jannar 2020 – Euro 425 Ġabra f'Jannar 2021 – Euro 500 Ġabra f'Jannar 2022 – Euro 1,000 Bilanċ mill-festa 2019 - Euro 1,860 Dħul Totali Euro 28,928 Rendikont Ħruġ Servizz tal-kor Jannar 2019 – Euro 630 Servizz isfqijiet u saċerdoti – Euro 525 Dawl tat-toroq u meters – Euro 4,780 Servizz Baned – Euro 3,800 Mużika u Kor – Euro 3,100 Stampar tal-ktieb – Euro 2,709 Nar u Insuriance – Euro 2,106 Kapep, Fratelli u qniepen – Euro 630 Xiri ta' damask ġdid – Euro 4,250 Servizz tal-Crane – Euro 252 Servizz tal-Kor Jannar 2020 – Euro 650 Servizz tal-Kor Jannar 2021 – Euro 540 Servizz tal-Kor Jannar 2022 – Euro 580 Maintanace – Euro 620 Ħruġ Totali – Euro 25,172

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

81

Thinking of Selling your home?

Call me for an appointment.

Sch Schevon Camilleri Mobile 7945 0585 82

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

83

84

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

85

86

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

AFFORDABLE LIVING Household Goods Ligth Up Carpets Curtains Home Textiles Fashion Textiles Haberdashery Gaudi - Weddings & Occasions

IKLIN SLIEMA TA XBIE’X FGURA HAMRUN ST.PAUL’S BAY PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22

87

88

PA R RO ĊĊ A S A N PU BLJ U, I L -F U R J A N A 2 0 22