Neuzen in
zandhoven
‘Neuzen in ...’ is een uitgave van curieus vzw • www.curieus.be/neuzenin • informatie@curieus.be curieus is een progressieve vereniging die door een andere bril naar cultuur en de samenleving kijkt. We organiseren frisse, originele en gedurfde activiteiten die je goesting geven in cultuur.
4
Neuzen in
Zandhoven Iedere stad of gemeente heeft haar curiositeiten. En daar neuzen wij graag in. In die bijzondere plekjes, aparte verhalen en originele tips. Dan zie je het allemaal door een andere bril. Kijk eens naar Zandhoven zoals je het nog nooit gezien hebt. Luister naar Zandhovenenaren die je amper kent. Ontdek Zandhoven alsof je er voor de eerste keer komt. Of je er nu woont of gewoon op bezoek bent. Welkom. Het is ons Zandhoven. Onze eigenzinnige keuze. Steek je neus eens in Zandhoven, haal diep adem en proef ervan op een compleet andere manier. Misschien ruikt het naar meer‌
5
Zandhoven in 100 woorden 1965: van Santhoven tot Zandhoven, 5 deelgemeenten samen met Pulderbos, Pulle, Viersel (vroeger Voorschoten) en Massenhoven, lijkurnen uit het La Tène tijdperk, Romeinse heirbaan AntwerpenKeulen, 5e eeuw: Frankische nederzetting met driehoekige markten, 1186: eerste vermelding van Santhoven, oorkonden van de hertogen van Brabant in 1235 en 1335, hoger gerechtshof de “Hooftbancke van Santhoven” van “het land van Rijen” (Noorderkempen) in het “Schoutvorst”, de Mariaklok, de geliefde verblijfsplek van de adel: kastelen en lusthoven, Hof van Liere, Bautersemhof, Montens, Hovorst, Crabbelshof. “Het land van Playsantiën”, Het Viersels Gebroekt, De Lovenhoek, Albertkanaal, waterski, Kempisch Vuur, Bob Peeters, de files vanaf Massenhoven. 7
De Christoffel
Cinema Victoria
Wat schuilt er achter de gevel? Hoe vaak lopen we niet langs een gevel zonder te weten wat er achter schuilt? Deze gevels in Zandhoven vertellen een verhaal.
Cine Rex Ook Zandhoven heeft ooit een cinema gehad: Cine Rex. Bij velen nog beter bekend als “Bij de Jos”. In de jaren ’60 en ’70 was het de favoriete ontmoetingsplek van de jeugd. Nu is het een cafeetje waar de jongeren nog steeds over de vloer komen maar waar helaas zelden nog een
film vertoond wordt. De 50-plussers van Zandhoven houden in ieder geval nog heel wat goede herinneringen over aan Cine Rex.
De Christoffel Sint Christoffel aan de Amelbergastraat in Zandhoven was ooit, lang geleden, een afspanning. De laatste waard Joannes Ant. Fonteyn overleed in 1831. Later was het een slagerij en bakkerij. Nog later een woonhuis. Maar in 1973 werd het huis beschermd als monument. Nu huist de 9
Heemkundige Kring “De Schout� er. Zij verrijkten het in 1996 met een bakhuis. Dit unieke historische pand kan gehuurd worden voor feestjes. Zin om er eentje te organiseren? Voorwaarden en prijzen kun je op het gemeentehuis krijgen. www.zandhoven.be
10
Afrittencomplex van Massenhoven Zandhoven ligt op een strategisch bereikbare plaats. Daarvoor hoef je ’s morgens maar naar het verkeers overzicht op de radio te luisteren: “file vanaf Massenhoven�. Ondanks de drukte op de N14, het Albertkanaal en het af rittencomplex van de E313, heef t Massenhoven heel wat te bieden. Het landelijke dorp geflankeerd door bos en natuur herbergt een rijk gevuld sociaal leven.
voetbalclub K. Massenhoven VC het goede voorbeeld in de 2de Nationale damesreeks. Trek je wandelschoenen aan en verken de natuur rond het kasteeldomein Montens (zie pagina 29). Je zal versteld staan van de rust rondom je heen.
Zo geeft de plaatselijke jeugdbeweging jaarlijks de in omstreken bekende Mhove-it fuif en geven de dames van 13
Kempisch Vuur wordt een echt Zandhovens bier.
De kameraad Guy Pirlot start zijn eigen brouwerij In de jaren ’80 begon Guy Pirlot in de keuken van zijn vrouw te zoeken naar een “lekkere, stevige blonde”. Na heel wat positieve reacties startte hij met een brouwerijtje. Maar de zelfgemaakte ketels van 50 liter bleken al snel veel te klein. Daarom besloot Guy zijn bier te brouwen in de installaties van brouwerij Paeleman in Wetteren. Daarna verhuisde hij naar de Proefbrouwerij in Lochristi.
14
Ambachtelijke brouwerij Guy bleef echter dromen van een eigen volwaardige brouwerij. Guy Pirlot: “Na lang zoeken ben ik op een hoevetje gevallen in de Heistraat in Zandhoven. Ideaal, dacht ik. In de schuur zonder plafond kan ik mijn brouwketels plaatsen en het vroegere woongedeelte kan een verbruikszaal en proeflokaal worden.”
De gemeenteraad keurde de opmaak voor een plan van “De Ambachtelijke Brouwerij� unaniem goed. Naast de brouwerij en het proeflokaal wil men er ook een educatief hopveld aanplanten. En de energie zal van zonnepanelen komen. Zo kan Guy nu eindelijk de stap naar een eigen brouwerij zetten en stromen binnenkort zijn Kempisch Vuur Tripel, Kempisch Vuur 3-Dubbel en Kerstvuur uit zijn eigen ketels.
Het monument De Mariaklok van Pulle In de westertoren van de kerk van Pulle hangt de Mariaklok uit 1309. Wij geloven graag dat dit de oudste kerkklok van Europa is, maar dat klopt niet. Want in Nederland hebben ze klokken uit 1284 en 1285. Maar onze klok is toch ook meer dan een vermelding waard. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wilden de Duitsers onze klok ontvoeren, maar de pastoor wist hen toen op andere gedachten te brengen. Onze klok bleef gewoon in Pulle hangen. De klok heeft een diameter van 96 cm en een hoogte van 80 cm. De vorm is te 18
vergelijken met een klok uit 1353 in de kerk van Saalfeld in Duitsland. Ook de opschriften vertonen veel gelijkenissen met een klok in de Sint Pieterskerk van Aken. Samen met nog heel wat andere aanwijzingen kunnen we dus gerust aannemen dat de Mariaklok van Pulle in een Duitse klokkengieterij werd gegoten.
Hier hebben vlinders, bosrietzangers en ganzen het danig naar hun zin.
Groen Zandhoven Midden in de natuur van de Netevallei Ja, onze gemeente wordt doorsneden met twee snelwegen: de E313 en de E34. En ja, de verstedelijking van onze dorpen lijkt niet te stoppen. Maar toch blijven wij ook een heel groene gemeente. Daar zit Natuurpunt voor iets tussen. Door de aankoop van “verwaarloosde” landbouw-, bos- en privégronden in de Netevallei trachten zij zo een aaneengesloten natuurgebied te creëren. Dit nobele doel zie je nu al heel goed in het Viersels Gebroekt en de Lovenhoek.
Het Viersels Gebroekt Dit prachtig natuurgebied van 30 ha ligt goed verborgen tussen de dorpskern van Viersel en het Netekanaal. Hier hebben vlinders, bosrietzangers en ganzen het danig naar hun zin. Wandelaars kunnen dan weer heerlijk genieten van het “Broekpad”, een bewegwijzerd wandelpad van 4,5 km doorheen het beemdlandschap. Het Viersels Gebroekt is een erg nat beekdallandschap met de Molenbeek en de Kleine Beek. Landbouwers gebruikten de hooilanden als “vloeibeem21
den� die ze ’s winters lieten bevloeien met het warmere, rijke beekwater om zo een hogere opbrengst te krijgen. Door de kanalisering van de Nete werd de verbinding tussen de rivier en de hooilanden verbroken zodat fauna en flora het heel moeilijk kregen. Dankzij Natuurpunt ziet de toekomst er nu veel beter uit.
De Lovenhoek Het Domein Lovenhoek werd in 2007 door Natuurpunt aangekocht. Dit aaneengesloten stukje natuur van 150 ha in Pulderbos en Vorselaar maakt deel uit van een veel groter natuurgebied van 500 ha. De Lovenhoek heef t zeer gevarieerde biotopen en is dus ook rijk aan vaak zeldzame fauna en flora. De Kleine Beek ontspringt er in het noorden en de Molenbeek meandert door het hele 22
gebied. Je vindt er tal van vissen, maar ook ijsvogels en elegante waterjuffers. In de vochtige valleien staan verspreide bomen, riet en zegges. Daartussen leven de sprinkhaanzanger, bosrietzanger, blauwborst en waterral. Vlinders fladderen tussen de bloemen van Koninginnenkruid, watermunt en moerassperia.
Van het oude, nu onbewoonde gehucht Lovenhoek resten alleen nog de mooie witte kapel en de oude schuur onder de majestueuze eik. Wandelen doe je hier langs het zuidelijke Paterskappad (5,5 km) en het noordelijke Kloosterbeemdpad dat het Paterskappad met 1,5 km verlengt.
De vallei gaat over in oude, vochtige loofbossen van zomereik en es, met daaronder hazelaar, inlandse vogelkers en kardinaalmuts. Ook de kruidlaag is bijzonder mooi met sleutelbloem, goudveil, éénbes, vogelmelk, bosanemoon en kleine valeriaan. Op de natte laagten bloeit massaal waterviolier. In de bossen vind je alle soorten spechten, maar ook roofvogels zoals de havik, buizerd en wespendief. Reeën, hazen, vossen en bunzings voelen zich hier helemaal thuis. 23
een mastentop, naar de bijnaam van de zandhovenaars
Zandhoven in cijfers 4 1,1 vierkante kilometer 71,3% niet bebouwd 12341 inwoners 50,29% mannen 49,71% vrouwen 19,29% jonger dan 18 15,69% ouder dan 65
2,2% heeft een buitenlandse nationaliteit 131 Nederlanders 11 Kosovaren 10 Britten 7 Fransen 7 Duitsers. 39 verschillende nationaliteiten
308 inwoners per vierkante kilometer
25
Waterski Viersel op het Albertkanaal Viersel Waterski Club is één van de jongste maar meteen ook één van de grootste waterskiclubs in België. Meer dan 20 jaar geleden werd de club opgericht door een groepje enthousiastelingen rond Gaston Bertels. Hij werd de eerste voorzitter en stuurde de club in een beslissende richting. Van in het begin werd volop ingezet op de promotie van de waterskisport in het algemeen, maar het accent lag toch vooral op het waterskiracen als competitiesport. Al meteen had Viersel een aantal sterke skiërs die met het merendeel van de Belgische titels gingen lopen: Jan De Vos, Fons 26
Bertels en Manuella Swinnen om maar een paar pioniers te noemen. In 1995 organiseerde de club zelfs de Finale van de Wereldkampioenschappen Waterski Racing.
Viersel Diamond Race De club is wereldwijd bekend om de organisatie van de “Viersel Diamond Race”. De bloei van de club is vooral te danken aan het grote aantal kampioenen die zij in haar rangen telt, niet alleen in België maar ook internationaal. In de jaren ’90 was Dany
Bertels veelvoudig Belgisch, Europees en Wereldkampioen. Maar ook Danny Van de Ven, Erwin Verlies, Nico Bertels, Micha Robijn, Fany Maginel, Peter Daems, Jozef Houben en tal van andere skiĂŤrs maakten de club groot.
Kampioenen Ook vandaag leveren onze waterskiĂŤrs nog topprestaties. In de formule II, een nieuwe categorie op het WK 2003, heeft Viersel met Dimitri Bertels opnieuw een wereldkampioen. Maar ook Peter Spelter, Wim Dobbels en Gerrit Pontzeele kunnen hun mannetje staan in de wedstrijden. En vergeten we vooral onze jonge beloftevolle racers niet: Dylan de Weert bij de Eurokids en Vicky Leysen die de bronzen medaille Junior Girls WK 2005 won.
De kastelen van Zandhoven Zandhoven is altijd geliefd geweest bij de adel en de rijke bourgeoisie. Nergens vind je zoveel kastelen en lusthoven op zo’n kleine oppervlakte. Daarom behoren wij ook tot het “Land van Playsantiën”. Wij pikten er de mooiste voor je uit.
Kasteel Bautersem Al in de middeleeuwen werden in de bosrijke gebieden rond Zandhoven burchten en kastelen gebouwd. Het oudste, het cijnshof van Boutersem, stamt uit de 13de
eeuw, met dichtbij het hof van Liere. De molenactiviteit concentreerde zich vooral rond de Molenbeek, die de gemeente van noord naar zuid doorkruist. Meerdere molens zijn nog in hun oorspronkelijke staat bewaard. Zandhoven telt ook nog enkele typische Kempense hoeven.
Kasteel Montens Dit kasteel ligt aan de Kasteelstraat in Massenhoven en is ook gekend als het Hof van Massenhoven. Op het domein vind je naast een kasteel ook nog een 31
park met een vijver, prachtige dreven, akkers en weilanden. Pas in 1812 verkreeg Jean Montens het kasteel. Volgens de adellijke traditie deed het dienst als buitenverblijf. Het kasteel beschikt nog over een gedeeltelijke slotgracht. Samen met de orangerie werd het in 1993 beschermd als monument. Ook de omgeving met omwalling, omheining, toegangspoort en bijgebouwen is beschermd als dorpsgezicht.
Kasteel Hovorst In 1225 verschijnt een zekere Willelmus de Littore in de analen, een wethouder van Antwerpen die gebruik maakte van een scabinal zegel met drie visgraten. Op andere perkamenten vinden we hem ook terug waar hij altijd tekende als Willelmus van de Werve. Het gaat hier
waarschijnlijk om een voorouder van de huidige van de Werve wiens onafgebroken afstamming teruggaat tot Jan van de Werve, eveneens wethouder die in 1299 wordt vermeld. Zijn zoon, ook Jan genaamd en wethouder, ontving in 1338 koning Edward III van Engeland, vergezeld door Jacob Van Artevelde. De van de Werves vormen nu nog steeds een van de oudste adellijke geslachten van ons land. Vele van de Werve’s hebben belangrijke functies in de Antwerpse magistratuur vervuld: een vijftigtal wethouders, een twintigtal burgemeesters, markgraven van het land van Rijen en enkele gouverneurs. Rond 1400 liet Nicolas van de Werve in Hovorst een kasteel bouwen. Het staat er nu nog maar is volledig herbouwd in neorenaissance stijl. 33
Slow motion het beste plekje in zandhoven om een boek te lezen Het parkje aan het domein Bruyneel, is een rustige oase van groen midden in het dorp van Zandhoven. Dit idyllische plekje is de tuin van een voormalige dokterswoning.
Wist je dat… … iedere 4de dinsdag van de maand op het marktplein in Zandhoven een markt wordt gehouden? … ieder jaar de Molenfeesten plaatsvinden en daar alle ambachtelijke technieken worden uitgevoerd? … in de zomer de vzw Mumoza een gratis concert organiseert ten voordele van een Zandhovense vereniging? … Zandhoven, Pulle en Pulderbos een jaarmarkt houden? … het middelpunt van de provincie Antwerpen in Pulderbos ligt in het Binnenbos? … het restaurant de Scheepvaart in Viersel vroeger een herberg was waar ondermeer de bekende dichter Paul Van Ostaijen verbleef? 36
… Zandhoven zijn eigen brouwerij heef t waar het Kempisch Vuur wordt gebrouwen? … de Chiro van Viersel jaarlijks een grote rommelmarkt organiseert? … in de Boudewijnhoeve langs de Heirbaan in Pulle de kleine prins Boudewijn een vakantie doorbracht?
Kruiswoordraadsel 1 1 van de deelgemeenten van Zandhoven
2 bekend modeontwerper uit Zandhoven 3 bijnaam van de Zandhovenaren
4 wandelweg 5 deelgemeente die vroeger Voorschoten als
naam droeg 6 herberg waar Paul Van Ostaijen heef t gelogeerd 7 volledige naam van de Molenaar van Pulderbos en tevens figurant in FC De Kampioenen 8 naam van een deelgemeente 9 naam van het kasteeltje op enkele honderden meters afstand van kasteel Boutersem 10 de naam van de laatste deelgemeente van Zandhoven 11 naam van de wereldkampioen waterski in de jaren ‘90 38
12 acteur die het personage ‘den bompa’ gestalte gaf 13 moedergemeente 14 naam van de enige cinema die we in Zandhoven hadden en soms nog hebben 15 locatie van verschillende activiteiten in een historisch kader, tevens de vroegere schoutwoning 16 brouwer van het Kempisch Vuur en vele andere verrukkelijke bieren uit Zandhoven 17 activiteit die men uitoefent op het Albertkanaal in Viersel 18 daar waar het middelpunt van de provincie Antwerpen ligt
tip: Je kunt alle antwoorden terugvinden in het boekje.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Vroeger en nu
Die is van zandhoven Walter van Beirendonck woont in Zandhoven en is ĂŠĂŠn van de zes van Antwerpen. Hij is een wereldspeler in de modewereld. Bob Peeters is ook van Zandhoven. Begenadigd voetballer en nu trainer van Cercle Brugge. Ludwig Lenaerts is een bekende Molenaar en figurant uit FC De Kampioenen. Luc Philips, ofwel den bompa, woonde ook in Zandhoven.
42
Groeten uit Zandhoven
De Route Wandelen en fietsen in een groene omgeving. Om te wandelen en te fietsen zit je goed in Zandhoven. Laat je benen het werk doen en streel je zinnen in deze prachtige streek.
Wandelpaden: Schoutvorstpad: 7 km Kleur: groen Vertrek: Toeristische wegwijzer, Zandhoven Centrum Goed begaanbare weg, niet geschikt voor kinderwagens en rolstoelen Hof van Lierepad: 9 km Kleur: oranje
Vertrek: Toeristische wegwijzer, Zandhoven Centrum Goed begaanbare grond Hovorstpad: 8 km Kleur: rood Vertrek: Toeristische wegwijzer, Zandhoven Centrum Goed begaanbare weg Molenpad: 12,5 km Kleur: geel Vertrek: Molen van Pulderbos Niet geschikt voor kinderwagens en rolstoelen
45
De Route Wandelen en fietsen in een groene omgeving. Om te wandelen en te fietsen zit je goed in Zandhoven. Laat je benen het werk doen en streel je zinnen in deze prachtige streek.
Wandelpaden: Schoutvorstpad: 7 km Kleur: groen Vertrek: Toeristische wegwijzer, Zandhoven Centrum Goed begaanbare weg, niet geschikt voor kinderwagens en rolstoelen Hof van Lierepad: 9 km Kleur: oranje Vertrek: Toeristische wegwijzer, Zandhoven Centrum Goed begaanbare grond
Natuurpunt wandelingen: Broekpad: 4,5 km Kleur: Donkergroene pijltjes Vertrek: Parochiezaal Viersel Paterskappad : 5,5 km Kleur: Donkergroene pijltjes Vertrek: Roos van Casa Blanca, Vroegeinde 61B, Vorselaar Kloosterbeemdpad: 6,5 km Verlenging van het Paterskappad met 1 km Groene Haltewandeling Zoerselbos: 14 km Deze wandeling van 14 km kan ingekort worden tot 11 km als je beslist het eindje om het kasteel heen “rechts� te laten liggen.
Vertrek: Bushalte HEIKANT, Zandhoven (N14 - Langestraat) Aankomst: Bushalte EIKENLAAN, HalleZoersel (N12 - Kapellei)
Fietspaden: Gouverneur Kinsbergenpad: 52 km (verkort 34 en 21 km) Rasschaertpad : 57 km (verkort 18,25 en 35 km) Conscienceroute: 27 km Waterwegenroute: 40 km (verkort 30 km) Achtzalighedenroute: 53 km (verkort 33 en 37 km) Voor meer informatie of aankoop van de wandel- en fietskaarten kun je terecht in de plaatselijke bibliotheek. 47
Zandhoven door de ogen van een tiener “Mijn leukste plekje bevindt zich in Viersel aan het einde van de Veerstraat. Daar ligt een grote vijver die wij de put noemen. Vooral in de zomer vind ik het daar heel mooi. Wij gingen en gaan daar nog steeds vaak met vrienden naartoe om wat te praten, rond te wandelen of gewoon wat voor ons uit te staren. Ook toen ik nog in de chiro zat kwamen we daar vaak om spelletjes te spelen. Het leukste van al was om met een bootje te gaan varen en wedstrijd te doen tegen de jongens en dan te winnen natuurlijk.�
48
De kerststal van Viersel
Jouw zandhoven Schrijf hier jouw persoonlijke unieke ervaring in Zandhoven.
51
Naar Zandhoven … Parijs = 363 km 3 uur 36 minuten reizen … Amsterdam = 175 km 1 uur 45 minuten reizen … Berlijn = 705 km 6 uur 30 minuten reizen … Rome = 1523 km 14 uur 55 minuten reizen … Londen = 335 km 4 uur 45 minuten reizen … Brussel = 70 km 50 minuten reizen … Kopenhagen = 993 km 9 uur 15 minuten reizen Je ziet het: Zandhoven ligt op minder dan een dagrit van meerdere wereldsteden.
Colofon Neuzen in zandhoven werd bijeen geneusd door curieus Zandhoven: Sofie Van Tendeloo, Kurt Van Tendeloo, Robert de Metz , Annie Meyers en Walter Meyers Wil je meedoen met curieus Zandhoven? Neem dan contact op met kurt.van.tendeloo@telenet.be Fotografie: An Haelewaeters Vormgeving: Rob Marcelis Lay-out: Nele Willems Website: www.curieus.be/neuzenin
54
CURIEUS? curieus is een sociaal-culturele vereniging voor volwassenen die zich bezig houdt met alles wat mensen kan boeien. Je komt ons tegen op meer dan 300 plaatsen in Vlaanderen en Brussel. Je kan er komen proeven van de activiteiten die een kleine of grote groep vrijwilligers organiseren voor iedereen in hun gemeente of wijk: daguitstappen, info- en debatavonden, tentoonstellingen, filmvoorstellingen, standupcomedy-avonden, internetklasje, quizzen, fiets- of wandeltochten… Kortom: alles wat mensen ‘curieus’ maakt. curieus is er voor mensen die op zoek zijn naar een zinvolle vrijetijdsbesteding. Mensen die andere mensen willen ontmoeten in een aangename en vriendschappelijke sfeer. curieus is er ook voor mensen die graag iets opsteken, die steeds op de hoogte willen blijven en mee willen zijn in deze steeds veranderende maatschappij. curieus draagt waarden als respect, gelijkwaardigheid en solidariteit hoog in het vaandel. We kiezen voor een samenleving waarin iedereen gelijke kansen krijgt om zich te ontplooien en de verantwoordelijkheid heeft om deze kansen te benutten. curieus kiest voor ontmoeting. curieus wil mensen samenbrengen, banden smeden, netwerken bouwen.
www.curieus.be informatie@curieus.be
printed by
www.zwartopwit.com
V.u.: Jurgen Theunissen, p/a Grasmarkt 105/41, 1000 Brussel. Niet op de openbare weg gooien ajb.